kapo

*kap/o

1. Parto de la korpo de la triblastaj animaloj, supra de la dupieduloj, antaŭa ĉe la aliaj, enhavanta la buŝon, cerbon kaj la organojn de pluraj sensoj: kapo de homo, de ĉevalo (Z), de drako (Z), (analoge) de pupo (Z); levi, mallevi, turni, balanci, skui, moveti, ŝanceli, klini la kapon (Z); dehaki la kapon al iu (Z); sin ĵeti en la akvon, la kapon antaŭen (Z); pendigi tiun kanajlon la kapon malsupren (Z); ni dormadis kapon ĉe kapo (Z); antaŭo, malantaŭo de la kapo; senti doloron en la kapo; kiu kapon posedas, kombilon jam trovos (Z) (se oni posedas la gravaĵon, oni trovas facile akcesoraĵon); kapo majesta, sed cerbo modesta (Z); la virino rigardis lin de la kapo ĝis la piedoj (Z); li estis en armaĵo de l' kapo ĝis piedoj (Z); (f) krei la tutan lingvon de l' kapo ĝis la piedoj (Z).
   facio, muzelo, vizaĝo.

2. Tiu sama korpa parto, rigardata kiel sidejo de inteligento kaj saĝo: havi bonan (Z), klaran (Z) kapon; obstina kapo (Z); kapo estas por tio, ke ĝi zorgu pri ĉio (Z); kalkuli en la kapo (Z); streĉado de la kapo (Z); mi havas aliajn aferojn en la kapo (Z); saĝa kapo duonvorton komprenas (Z); pro kapo malsaĝa suferas la kruroj (Z) (se oni havas malbonan memoron, oni devas kuri pli ol unufoje); rompi al si la kapon (Z) (cerbumi); ne rompante al mi la kapon, pro kia kaŭzo la lingvoj ne havas [...] (Z); multo en kapo, sed nenio en poŝo (Z); al neniu venis en la kapon enmeti [...] Z (neniu ekpensis pri tio); enskribi, enmeti, bone noti, bone ŝlosi ion en la kapo (Z); frenezan ideon enpreni al si en la kapon (Z); enbati ion en sian kapon (Z) (zorgi por bone memori ion), en ies kapon (Z); ordigi al iu la kapon (Z) (malmilde riproĉegi. [VIDU] lavo, prediko, sapumi, tani); li ne havas kapon de ministro (Z) (li ne estas tre lerta. [VIDU] pulvo); perdi la kapon (B); havi iom da vaporo en la kapo (Z) (esti ebrieta); turni la kapon de la virinoj (B) (enamigi ilin al si); lia sango estos sur lia kapo (X) (li respondos pri lia morto); mi metos ilian konduton sur ilian kapon (Z) (mi respondigos ilin pri ilia konduto).
   cerbo, konscio, penso, prudento, rezono.

3. Tiu sama parto, rigardata kiel simbolo de la tuta homo: li estas instruita kapo (Z); diru al mi, ĉu li ne estas kredeble luma, politika kapo? (Z); la gloro de tiu ĉi universala kapo flugados (Z); amata objekto de studado de la flamaj kapoj (Z).

4. Tiu parto, rigardata kiel signo de individuo; persono, unuo: kiom da kapoj, tiom da opinioj (Z); kiam vi kalkulos la kapojn de la Izraelidoj (X); prenu po unu omero por ĉiu kapo (X); tagmanĝo po dek frankoj por kapo; prikalkulu la komunumon laŭkape (X).

5. (f) Estro, ĉefo: la viroj estas kapoj de domoj (Z); ĉar la kapo de Sirio estas Damasko (X); edzo estas kapo de edzino, kiel ankaŭ Kristo estas kapo de la eklezio (N).

6. Pli-malpli densa, globa aŭ preskaŭ globa parto de vegetaĵo, i.a. de ŝoso: kapo (dense volviĝintaj folioj) de brasiko, laktuko; kapo (floro) de papavo; artiŝokkapo.

7. [BOTANIKO] Preskaŭ globa aŭ globa infloresko, kiu ne havas involukron kaj kies floroj estas aŭ senpedunklaj aŭ mallonge pedunklaj: kapo de trifolio.
   kapitulo, glomerulo.

8. Supra, plej alta parto de objekto: la metala kapo de la bastono (Z); kapo de pinglo (B), de najlo, de akso; kvadrata, sesflanka, mergita, martelita kapo de bolto, de ŝraŭbo; kapo de kolono (X) (kapitelo); kapo de martelo, de hakilo, de masto; kapo de kuplostango; serĉa kapo de raketo; freŝe kaj verde la arbo etendis sian potencan kapon (Z).

9. Plej antaŭa parto de io: kapo de ŝipo (Z) (pruo); kapo de kometo; kapo de listo, de gazeta kolumno; kuŝi ĉe la kapo de la protokolo; li marŝis ĉe la kapo de la irantaro; kapstacio.
   fronto, kabo, kapuso.

10. [ELEKTRO] Parto de diskaparato aŭ magnetofono, kiu skribas aŭ legas informojn sur la disko aŭ bendo: magnetkapo, legokapo, skribokapo.