ŝtono

*ŝton/o

1. Natura, malmola petra aŭ minerala maso, ĝenerale negranda kaj movebla: sur la tero kuŝas ŝtono (Z); trafis falĉilo sur ŝtonon (Z) (pf); forpreni la ŝtonojn de kampo; eĉ ŝtono verdiĝas, se ĝi longe ne moviĝas (Z) (pf); kiu rulas ŝtonon, al tiu ĝi revenos (X); li alrulis grandan ŝtonon al la enirejo de la tombo (N); ŝtono de falpuŝiĝo (Z) (pf); iu ĵetis ŝtonon tra la fenestro (Z); per unu ŝtono oni du ĵetojn ne faras (Z); kiu regalas per ŝtonoj, tiun oni dankas per bastonoj (Z) (pf); kiu el vi estas senpeka, tiu unua ĵetu al ŝi ŝtonon (N).
   roko, bloko, gruzo, sablo.

2. (f) Tia maso, rigardata kiel simbolo de ĝeno aŭ sensentemo: gast' en tempo malĝusta estas ŝtono sur brusto (Z); ŝtono defalis de mia brusto, kiam mi legis, ke [...] (Z); ĵeti ŝtonojn sur ies vojon; havi ŝtonon por koro (K); tion kompatus eĉ la ŝtonoj!; kiu el vi, kies filo petos de li panon, donas al li ŝtonon? (N); mi diras al vi, ke, se ĉi tiuj silentos, la ŝtonoj ekkrios (N).

3. [TEKNIKOJ] [GEOLOGIO] Tiaj masoj, rigardataj kiel substanco aŭ materialo (plejofte kun loka aŭ uza difino). SIN. petro (pli malofte mineralo): ŝtono el Portlando, el Parizo; gipsoŝtono, kalkoŝtono, sabloŝtono; artefarita ŝtono (farita el kuncementita ŝtonpulvoro); [PRAHISTORIO] tempaĝo de la splitita, de la tajlita, de la polurita ŝtono.

4. Granda peco el tia substanco, kruda aŭ hakita, uzata kiel religia, politika aŭ socia memorigilo: la starantaj ŝtonoj de Karnako (menhiroj); la ŝtono de Kaabo; ĉi tiu ŝtono, kiun mi starigis kiel monumenton, estos domo de Dio (X); la domo de Izrael, iliaj pastroj kaj profetoj, kiuj diras al ŝtono: Vi min naskis! (X); li estis oferota sur la ŝtono de sango en la arbareto (Z); tomboŝtono; la ŝtono de Moab; mejloŝtono.

5. Peco el tiu substanco, kun difinita taŭga formo, uzata por la homaj bezonoj kaj precipe por konstruado: la kastelo estis konstruita el ŝtonoj (Z); masonaĵo el kvadrataj ŝtonoj; Majstro, jen kiaj ŝtonoj, kiaj konstruaĵoj! (N); ne estos lasita ĉi tie ŝtono sur ŝtono (N); mi faros Jerusalemon amaso da ŝtonoj (X); se vi faros al mi altaron, ne konstruu ĝin el ŝtonoj hakitaj (X); bosa ŝtono (ŝtono orte hakita, prezentanta sur la antaŭa faco kvadratan bendon ĉizitan kaj lasanta elstari la boson); tranĉita ŝtono (konstrua ŝtonpeco, al kiu oni donis la geometrian formon, postulatan de ĝia loko en la muro aŭ volbo); bazangula ŝtono (X) (angulŝtono); ŝtono de muelilo, de akrigilo, malnova tomba ŝtono (Z); (f) ĉiu alportas sian ŝtonon por la konstruo (Z) [VIDU] ŝtonhakisto, ŝtonrompilo, ŝtontajlisto.

6. Malgranda peco el tiu substanco, rimarkinda pro apartaj, valoraj ecoj: multekosta ŝtono (gemo); prenu du oniksajn ŝtonojn (X); gravurita ŝtono; li ne elpensis la filozofian ŝtonon (Z), la ŝtonon de la Saĝuloj (Z) (kiu ŝanĝis ĉiujn metalojn en oron); [FARMACIO] infera ŝtono (arĝenta nitrato).

7. Populara nomo de iaj sekreciaĵoj, havantaj formon aŭ malmolecon de ŝtono: li suferis la operacion de la ŝtono (
   kalkuluso; litotomio); ŝtono en piro ( [VIDU] sklera).