mondo

*mond/o

1. La universo: oni multe disputis, ĉu la mondo estas eterna aŭ kreita; la kreo, la finiĝo de la mondo; la plej bona el la eblaj mondoj; la fizika mondo; la komencaj polveroj de la mondo (X); sed en la mondo ekzistas ja Dio! (Z).

2. Vasta tutaĵo, konceptata kiel havanta sian apartan ordon: la ekstera mondo (ĉiuj fenomenoj); la Platona mondo de la Ideoj; la mondo de la sonĝoj, de la nekonscio; la juda kvartalo prezentis etan mondon en si mem; (f) ŝi estas por mi tuta mondo; mirigan mondon da tonoj li elsorĉis el sia instrumento (Z).

3. La tutaĵo de Suno, planedoj kaj kometoj: la sistemo de la mondo; la mondo de Ptolemeo; ĉu estas aliaj mondoj krom la nia?; vojaĝantoj el alia mondo.

4. La terglobo, rigardata kiel ekzistejo de la homoj: veni en la mondon (Z) (naskiĝi); vidi la lumon de la mondo (vivi); forlasi ĉi tiun mondon (morti); elpeli iun el la mondo de la vivuloj (Z); li diris adiaŭ al la mondo surtera (Z); transiri en alian pli bonan mondon (morti); de la alia mondo neniu revenis.

5. La tero, aŭ parto de ĝi, rigardata kiel loĝloko de la homoj: ĉirkaŭveturi la mondon; migri tra la mondo; mi volas iri en la malproksiman mondon (Z); vojaĝi en la vasta mondo; loĝi en la fino de la mondo (Z); esti civitano de la mondo; la Malnova Mondo (Eŭropo, Azio kaj Afriko), la Nova Mondo (Ameriko); la romia, la slava, la anglosaksa mondo; (f) la mondo estas teatro; (analoge) la Marsa mondo; la mondo de Venuso.

6. La tutaĵo de la homoj: virino scias, tuta mondo scias (Z); ŝiru vin en du partojn, la mondo trian postulos (Z); troviĝos bonaj homoj en la mondo (Z); mi opinias ke la mondo estas freneza (Z); ĉu estas eble, ke la tuta mondo eniru en la gimnazion? (Z); fari bruon en la mondo; en la lingvo E. ni vidas la estontan lingvon de la tuta mondo (Z); fari ion antaŭ la tuta mondo.

7. La homaj aferoj, okupiĝoj, sociostato: la mondo ne estas tiel malbona, oni nur devas ĝin kompreni (Z); mono mondon regas (Z); lasi la mondon iri kiel ĝi iras; preni la mondon, kia ĝi estas; ekkoni la mondon; li puŝis min en la mondon (Z); kio en la mondo estas virino? (Z); retiriĝi for de la mondo; sed tio estus la renversita mondo!

8. Pli-malpli eleganta, rafinita parto de la socio: la kutimoj de la alta mondo; kion do diros la mondo?; se li ne (delogos knabinojn), li estos nomata en la mondo malsaĝulo kaj mallertulo (Z); la granda, la bela mondo; la unuan fojon veni en la mondon; la malalta mondo de la kamparo (B).
   mondumo.

9. ĉio, kio koncernas aŭ apartenas al difinita sfero de aktiveco: la mondo de la sporto, de la muziko; la literatura, pentrista, gazetara mondo; la mondo de la negoco, de la aferoj; la lingvo latina estas komprenata de la tuta instruita mondo (Z).

10. [RELIGIO] Tuto de la interesoj kaj agadoj de la homoj, kiuj ne koncernas la religion: ĉio, kio estas en la mondo, la dezirego de la karno [...] kaj la fiereco de la vivo (N); esti en la mondo, sed ne de la mondo; mia regno ne estas el ĉi tiu mondo (N); rezigni la mondon; fari sian saviĝon en la mondo.

11. Emfaza maniero reliefigi superlativon: ŝi estas la plej bela en la mondo (Z); la plej bona homo en la mondo; neniu en la tuta mondo (Z); tion mi farus por nenio en la mondo.