La greka vorto "etumologia" (vidu ETUMOS)
implicas du lingvajn postulatojn. Unue, ke la lingvoj evoluas; ke la
vortoj ŝanĝigas forme kaj signife dum la jarcentoj. Due, ke tiu evoluo
ĉefe estas difektiĝo kaj ke la plej malnova signifo estas la vera
signifo de la vorto.
Se la unua aserto estas facile pruvebla, la dua ŝajnas iom naiva. La
hodiaŭaj lingvistoj estas konvinkitaj ke la signifoj de vorto dependas
de kompleksaj rilatoj kiujn ĝi havas kun la aliaj vortoj de la
koncernata lingvo kaj de la kunteksto kie ĝi estas uzita, senrilate al
historiaj faktoroj.
Tamen, la retroiro al la origina vorto, kiel
arkeologio, restas
fascina por la menso.
La deveno de la plimulto de la Esperantaj vortoj estas
multlingva.
Tiu multdeveneco estas propra al la lingvo Esperanto, kaj al
similaj planitaj lingvoj, kiel Interlingva.
Ĉar la latina ludis grandan rolon en Eŭropo, ĝi
malrekte ankaŭ
influis Esperanton. Siatempe, la Helena influis la Latinan, kaj oni nun
rekonas tiun malnovajn grekajn radikojn. Multe da novaj vortoj estis
freŝdate kreitaj el grekaj radikoj.
Oni hipotezis ke ĉiuj lingvoj eŭropaj devenas el
pra-lingvo kiun
oni nomis la Hindo-Eŭropan. Al la Hindo-Eŭropa apartenas ankaŭ la
Sanskrita. Ĉiuj originaj pra-radikoj ankoraŭ ne estas malkovritaj, kaj
multaj restas konjektaj. Vi trovos sube la pra-radikojn de esperantaj
vortoj, kiam ili estas konataj. Por pliaj klarigoj referencu al
- Ebbe VILBORG: Etimologia vortaro de Esperanto (5
vol) ISBN: 91
85288 179/195/217/225/233
- André‚ CHERPILLOD: Konciza etimologia vortaro.
ISBN: 92 9017
082 4
Mi ne intencas anstataŭigi tiujn librojn. Mi komencis
aldoni
kelkajn gravajn lingvojn; sed mi timas ke la dokumento iĝos tro granda.
Kiam mi havos sufiĉe da pra-radikoj, mi aldonos kelkajn klarigojn pri
la strangaj devenoj.
La unikoda (UTF-8) dokumento troveblas ĉe etimo.html.
Ekzistas ankaŭ etimoix.html
kiu entenas ĉiujn pritraktitajn esperantajn vortojn alfabete
ordigitajn.