2014 est'is turn'o'punkt'o por la hom'ar'o:
unu'a'foj'e en histori'o, pli ol du'on'o de la
mond'a hom'amas'o nun loĝ'as en urb'o'j.
Laŭ nun'temp'a'j kalkul'o'j, tio far'iĝ'os 70 el'cent'o'j ĉirkaŭ 2050. Tiu'j est'ont'ec'a'j urb'o'j plur'manier'e spegul'os si'a'j'n pra'patr'o'j'n; ek'de urb'o'ŝtat'o'j en Mezopotami'o, ĝis ital'a'j urb'o'j de Renesanc'o, ĝis nun'temp'a'j “urb'eg'o'j” – urb'o'j histori'e antaŭ'e'n'ig'is hom'a'n evolu'o'n, rol'ant'e kiel fand'uj'o por ke hom'o'j de divers'a'j origin'o'j inter'ŝanĝ'u kaj dialog'u.
Tamen, nun'temp'a'j kaj est'ont'a'j urb'o'j al'front'as nov'a'j'n, sen'precedenc'a'j'n defi'o'j'n.
Kvankam okup'ant'e nur du el'cent'o'j'n de la mond'a ter'o, ili konsum'as 60 el'cent'o'j'n de la tut'mond'a energi'o, el'las'as 75 el'cent'o'j'n de la forc'ej'a'j gas'o'j kaj produkt'as 70 el'cent'o'j'n de la tut'mond'a rub'o. Kiam urb'o'j kresk'as, ili en'danĝer'ig'as bio'divers'ec'o'n kaj met'as urb'a'n struktur'o'n kaj rimed'o'j'n – kiel akv'o, transport'o kaj elektr'a'j sistem'o'j – en grand'eg'a'n prem'o'n, mult'obl'ig'ant'e la efik'o'j'n de natur'katastrof'o'j kaj klimat ŝanĝ'iĝ'o. Sen'brid'a evolu'ig'o kaj amas'a turism'o met'as kultur-hered'aĵ'a'j'n lok'o'j'n kaj viv-hered'aĵ'a'j'n kutim'o'j'n en risk'o'n.
Pli'vast'iĝ'ant'a'j mal'egal'ec'o kaj migr'ad'o – plur'okaz'e pro konflikt'o'j kaj katastrof'o'j – turn'as urb'o'j'n en ĉef'a'j'n lok'o'j'n por nov'a'j soci'a'j apart'ig'o'j, ekskluziv'ig'o kaj diskriminaci'o.
Kun la grand'ec'o de tiu'j defi'o'j, urb'o'j ĉirkaŭ la mond'o konklud'is, ke nov'a'j pens'manier'o'j, civit'an'a engaĝ'iĝ'o kaj, precip'e, urb'o-al-urb'a kun'labor'ad'o est'as la unik'a'j voj'o'j antaŭ'e'n. Ni vid'is tio'n en Unesk'o, kiu est'as sid'ej'o de ne mal'pli ol kvin urb'a'j ret'o'j, ĉiu'j labor'ant'a'j por direkt'i la ekster'ordinar'a'n kapabl'o'n por nov'ig'ad'o kaj inter'lig'ad'o, kiu est'as disting'il'o de urb'o'j.
Ekzempl'e, urb'o'j respond'ec'as pri 70 el'cent'o'j de la mond'a ekonomi'o, kun grand'a porci'o de la kre'em'a ekonomi'o, kiu ating'as ĉiu'jar'a'n tut'mond'a'n en'spez'o'n de 2,25 du'ilion'o'j da dolar'o'j kaj labor'ig'as pli da ge'jun'ul'o'j ol ĉiu'j ali'a'j sektor'o'j. Pro tio la 180 urb'o'j, kiu'j form'as la Ret'o'n de Kre'em'a'j Urb'o'j de Unesk'o, labor'as por pli'grand'ig'i la kapabl'o'n de urb'o'j kun'ig'i kre'em'a'j'n hom'o'j'n, flam'ig'i ekonomi'a'n kresk'o'n, konstru'i sent'o'n de komun'um'o kaj konserv'i urb'a'j'n ident'ec'o'j'n. Tut'mond'a Ret'o de Lern'em'a'j Urb'o'j de Unesk'o labor'as por far'i urb'o'j'n daŭr'i'pov'a'j, garanti'ant'e, ke ĉiu'j urb'a'j loĝ'ant'o'j pov'u profit'i de dum'viv'a lern'ad'o. De tio lern'i bicikl'i por far'i la urb'a'n medi'o'n pli pur'a, lern'i kiel produkt'i per tradici'a'j praktik'o'j kaj sci'o'j ĝis organiz'i komun'um'a'j'n teatr'a'j'n meti'ej'o'j'n en flank'e'n'ŝov'it'a'j kvartal'o'j, ĉiu nov'a kler'ig'a oportun'o en'hav'as potenc'o'n por soci'a ŝanĝ'o kaj evolu'ig'o.
Kiel unu inter la el'star'a'j laboratori'o'j
pri ide'o'j en la mond'o, Unesk'o labor'as por
kun'ig'i tiu'j'n ret'o'j'n de urb'o'j, kuraĝ'ig'ant'e
ili'n inter'ŝanĝ'i kaj kun'labor'i pri regul'o'j kaj
praktik'o'j, kiu'j respond'as al la kresk'ant'a'j
bezon'o'j de urb'a'j loĝ'ant'o'j. La Pulitzer-premi'it'a ĵurnal'ist'o Herb Caen dir'is iu'foj'e:
“Urb'o ne est'as mezur'at'a per si'a long'ec'o
kaj larĝ'ec'o, sed per la vast'ec'o de ties
vid'kapabl'o kaj la alt'ec'o de si'a'j rev'o'j”.
Unesk'o kred'as ke, kiam urb'o'j kun'divid'as tiu'j'n rev'o'j'n kaj inspir'iĝ'as el la vid'kapabl'o de ali'a'j, ili pov'as venk'i la defi'o'j'n de ni'a nov'a urb'a epok'o.
Ĉi tiu numer'o de Unesk'o-Kurier'o plen'as je rakont'o'j pri kre'em'o, nov'ig'ad'o kaj fortik'ec'o. Mi esper'as, ke ĝi inspir'os vi'n kaj ebl'e instig'os vi'n okup'iĝ'i pri tiu'j afer'o'j en vi'a propr'a urb'o aŭ komun'um'o.
Audrey Azoulay, Ĝeneral'a Direktor'o de Unesk'o El'angl'ig'is Rafael Lim'a (Brazilo)
Ĉiam la urb'o'j est'is centr'o'j de pov'o, de al'log'o, de prosper'o. Sed la sen'brid'a urbaniz'ad'o, konstat'it'a la antaŭ'a'j'n jar'dek'o'j'n, en'danĝer'ig'as ili'a'n histori'a'n funkci'o'n de fand'uj'o. Laŭ'mezur'e dum ili plimultiĝas, ili malhumaniĝas: perfortoj, mal'egal'ec'o'j, diskriminaci'o'j... Ju pli grand'a'j iĝ'as la urb'o'j, des pli tiu'j mal'feliĉ'eg'o'j, kiu'j sub'prem'as ili'n, ampleks'iĝ'as.
Tamen, eĉ kiam la urb'o'j mal'human'iĝ'as, ili si'n re'invent'as. De la strat'a'j lert'ec'o'j kiel strategi'o por ekonomi'e super'viv'i en Kinŝaso (Demokrati'a Respublik'o Kongo) ĝis grand'a'j naci'a'j projekt'o'j pri re'funkci'ad'o de unu'industri'a'j urb'o'j en Rus'uj'o, de la person'a iniciat'o de iu art'galeri'ist'o, kiu el'tir'is el ĝi'a sen'vigl'ec'o la urb'et'o'n Erriadh (Tunizio) ĝis la mobiliz'o de hom'amas'o'j kontraŭ la arbitr'a al'propr'ig'o de la publik'a spac'o en Varsovio (Pollando), de la mov'ad'o'j por solidar'iĝ'o kun la migr'ant'o'j en Londono (Brit'uj'o) ĝis la kun'ag'ad'o'j, kiu'j re'viv'ig'as la kern'o'n de Havano (Kubo), kre'fort'o'j ek'aper'as kaj ord'iĝ'as por proviz'i la urb'a'n viv'o'n per nov'a'j senc'o'j, per nov'a'j perspektiv'o'j. Oni pov'as pens'i, ke ili est'as “et'et'a'j rezist'o'j”, cit'ant'e la esprim'o'n de la franc'a verk'ist'o Thomas B. Reverdy, tamen, est'as ili, kiu'j grav'as Du ali'a'j verk'ist'o'j kun'divid'as si'a'j'n vid'punkt'o'j'n kun ni'a'j leg'ant'o'j en tiu ĉi numer'o. Ni'a gast'o, la franc'o-kong'an'o Alain Mabanckou, parol'as al ni pri “trans mov'iĝ'ant'a'j Afrik'o'j” kaj pri la kuraĝ'o skrib'i, relief'ig'ant'e kontraŭ'dir'a'j'n okaz'aĵ'o'j'n de la koloni'a histori'o. Flank'e de la urugvajo-uson'a verk'ist'o Jorge Majfud, li kondamn'as la ras'ist'a'n si'n'ten'o'n al migr'ant'o'j, en la rubrik'o Ide'o'j, kiu ceter'e propon'as analiz'o'n de la migr'o'rilat'a'j politik'o'j en Uson'o.
En la rubrik'o Aktual'aĵ'o'j, ni publik'ig'as, okaz'e de la Mond'a Tag'o de Afrik'o (la 25-a de maj'o), intervju'o'n kun Tshilidzi Marwala (Sud-Afrik'o) pri la aper'o de la art'e'far'it'a intelekt'o (Ia) en la kontinent'o. Por mark'i la inter'naci'a'n tag'o'n de la biologi'a divers'ec'o (la 22-an de maj'o), ni vizit'as la Gran Pajatén, en Peruo, kun Roldán Roj'as Paredes, la hom'o, kiu iniciat'is ĝi'a'n en'skrib'iĝ'o'n en la biosfer'o'rezerv'ej'o'j'n de Unesk'o. Ni vojaĝ'as ankaŭ al Sharjah (Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emirlandoj), kiu lanĉ'as si'a'n program'o'n de Mond'a Ĉef'urb'o de la libr'o en april'o 2019.
Fin'fin'e, kun Zom'o, ni ir'as al Barato, Meksiko, Birmo kaj Ugando, por vizit'i sen'elektr'a'j'n lok'o'j'n. Jen mal'grand'a rondiro de la mond'o tut'e pri'lum'it'a!
Joanna Lasserre
Kontrast'e al la kresk'ad'o de konservativ'ism'o, la progres'em'a civil'a soci'o en Varsovio montr'as si'a'n potenc'o'n protest'i kaj de fend'i demokrati'a'j'n valor'o'j'n.
La “ribel'em'a” ĉef'urb'o, tiel oft'e okupita, mis'uz'it'a, detru'it'a, kiu malklinis si'a'n dors'o'n en mult'a'j epizod'o'j de si'a histori'o, de'nov'e re'konstru'iĝ'as, en konstant'a serĉ'o de plen'um'ad'o.
Varsovio ne est'as tio, kio'n oni kutim'e em'us nom'i bel'a urb'o. Sen'dub'e ĝi ne tiel propon'as si'n en si'a grandioz'ec'o al la hast'a vizit'ant'o, kiel Krakovo, la antaŭ'a pol'a ĉef'urb'o. Urb'o kun cent nuanc'o'j de griz'o, ĝi est'is sturm'it'a de la jun'a'j generaci'o'j post la fal'o de la komun'ism'a reĝim'o en 1989. Ili okup'is la for'las'it'a'j'n fabrik'o'j'n por far'i el ili lok'o'j'n de art'a kre'ad'o. Ili defend'is la arkitektur'o'n de la komun'ist'a period'o kontraŭ prem'o'j de nov'a'j plan'ant'o'j de ne'mov'ebl'aĵ'o'j. La Palac'o de Kultur'o kaj Scienc'o, ekzempl'e, donac'o de kamarad'o Stalin, fin'konstru'it'a en 1955, ankoraŭ hodiaŭ reg'as la centr'o'n de la urb'o, sen insult'o al si'a'j mult'a'j opozici'ant'o'j. Tiom impres'a kiom mal'ŝat'at'a de la varsovi'an'o'j, ĉi tiu grand'eg'a konstru'aĵ'o de pli ol ok'cent mil kubaj metr'o'j eskap'is mal'konstru'o'n kaj far'iĝ'is ver'a kultur'a mult'util'ej'o, tegment'ant'a muze'o'j'n, kongres'a'j'n salon'o'j'n, meti'ej'o'j'n, teatr'o'j'n kaj art'a'j'n kin'ej'o'j'n.
Dum la last'a'j tri'dek jar'o'j miriad'o da nov'a'j renkont'iĝ'a'j lok'o'j - galeri'o'j, klub'ej'o'j, trink'ej'o'j - flor'is ĉi tie kaj tie en la post-komun'ism'a Varsovio, kiu daŭr'e al'log'as student'o'j'n, agent'o'j'n de inter'naci'a'j kompani'o'j, art'ist'o'j'n kaj potenc'ul'o'j'n de la tut'a mond'o.
Vi dev'as marŝ'i en ĝi'a'j strat'o'j por las'i vi'n invad'i per la energi'o, kiu anim'as ĝi'n, kaj las'i vi'n tir'i en ĝi'a'j'n mult'a'j'n ne'kutim'a'j'n angul'o'j'n, por renkont'i, hazard'e, grup'o'n, kiu ir'as ĉi tie'n, ali'a'n, kiu star'as tie, kiam ĝi ne est'as hom'a tajd'o, flirt'ig'ant'a standard'o'j'n kaj sign'o'j'n, protest'ant'e.
Silent'a'j marŝ'o'j kaj bru'a'j manifestaci'o'j far'iĝ'is oft'a scen'o en Varsovio. Blank'a'j flor'o'j, nigr'a'j vest'aĵ'o'j, kandel'o'j, petard'o'j ...
ĉio ĉi miks'iĝ'as sub la amas'iĝ'o de blank'a'j kaj ruĝ'a'j flag'o'j. Sed dum iu'j ankaŭ flirt'ig'as la blu'a'n stel'o'n de Eŭrop'o, ali'a'j sku'as la nigr'o'n aŭ la verd'o'n de naci'ism'a'j patriot'o'j, nostalgi'a'j al la “Grand'a Pollando de mar'o al mar'o”. Dum kelk'a'j vok'as: “Ne las'u demokrati'o'n mort'i silent'e!”, ali'a'j postul'as “pur'a'n Pollandon”, “blank'a'n Pollandon”.
Jen la naci'a paradoks'o, kiu en la last'a'j jar'o'j pren'is la turn'o'punkt'o'n de ver'a romp'o inter du Pollandoj, kiu'j defi'as aŭ ignor'as unu la ali'a'n. Kaj ĉi tiu romp'o ek'est'as sur la publik'a plac'o, laŭ'vort'e kaj ankaŭ metafor'e.
Plej oft'e la konfront'iĝ'o kristal'iĝ'as antaŭ la prezident'a palac'o. Ĝis april'o 2018 okaz'is tie la al'ven'o de la religi'a procesi'o, kiu for'ir'is ĉiu'n dek'a'n tag'o'n de la monat'o de la mal'nov'a urb'o, por memor'fest'i - mes'o, preĝ'o'j, kant'o'j kaj parol'ad'o'j kaj nigr'a'j vest'o'j kiel sub'ten'o - la katastrof'o'n de Smolensko la 10-an de april'o 2010.
Tiu'n tag'o'n, naŭ'dek ses eminent'a'j person'o'j, inkluziv'e de la prezid'ant'o Lech Kaczyński, mort'is en aviad'il'a akcident'o.
La oficial'a memor'ad'o de tiu'j viktim'o'j est'is rapid'e konstru'it'a en monat'a'n naci'a'n ceremoni'o'n, lev'it'a'n al la naci'a nivel'o, tial ripet'iĝ'ont'e naŭ'dek ses foj'o'j'n, okup'ant'e la histori'a'n centr'o'n de Varsovio kaj al'tir'ant'e amas'o'j'n da grup'o'j de civit'an'o'j, kiu'j regul'e ven'is protest'i kontraŭ tio, kio'n ili konsider'is aŭtoritat'a kaj religi'a al'propr'ig'o de publik'a spac'o.
La civit'an'a opozici'o kontraŭ la naci'ism'a mov'ad'o mobiliz'iĝ'is de 2015, ĉirkaŭ la Komitat'o por Defend'o de Demokrati'o [pol'e: Komitet Obrony Demokracji] (Kod).
Kun referenc'o al la 13-a de decembr'o 1981, la dat'o de la mal'bon'aŭgur'a memor'o, kiam la Pollanda General'o Jaruzelski deklar'is milit'a'n stat'o'n, dek'o'j da mil'o'j marŝ'as tra Varsovio ĉiu'jar'e. En 2016 okaz'is la plej grand'a'j strat'a'j protest'o'j ek'de la unu'a'j liber'a'j elekt'o'j en 1989. La civit'an'o'j de Varsovio, sed ankaŭ de ali'a'j urb'o'j en la land'o, intenc'as tiel defi'i la atak'o'j'n kontraŭ la konstituci'o, la instituci'o'j, la civit'an'a'j rajt'o'j kaj precip'e la vir'in'o'j.
Ĉe la avan'gard'o de ĉiu'j civit'an'a'j marŝ'o'j, vir'in'o'j est'as gvid'ant'o'j en ĉi tiu civit'an'a mov'ad'o, kun'ig'ant'e grand'a'n part'o'n de la soci'o. En 2016, oni protest'is amas'e kontraŭ leĝ'o'projekt'o pri la tut'a mal'permes'o de abort'ig'o. La nov'a leĝ'o est'is radikal'ig'ont'a la ekzist'ant'a'n leĝ'o'n, kiu ebl'ig'as abort'ad'o'n nur en kaz'o de sever'a fet'a mis'form'o, danĝer'o por la san'o de la patr'in'o, seks'per'fort'o aŭ incest'o. Ĉi-foj'e la manifestaci'ant'o'j venk'is. Sed la 11- an de novembr'o 2017, kiam vir'in'o'j sid'is sur la Pont'o Poniatowski por blok'i la voj'o'n al la naci'ist'o'j, ili est'is per'fort'e evaku'it'a'j kaj al'vok'it'a'j antaŭ juĝ'ej'o, akuz'at'a'j pri mal'help'o de la liber'ec'o manifestaci'i.
Ĉiu'n 11-an de novembr'o, dum la Sen'de'pend'iĝ'a Marŝ'o, la sam'a scen'o ripet'iĝ'as: man'plen'o da vir'in'o'j, sving'ant'e ruband'o'j'n “Vir'in'o'j Kontraŭ Faŝism'o” est'as puŝ'at'a'j de dek'o'j da vir'o'j vest'it'a'j en nigr'o, kiu'j parol'as vulgar'a'j'n seks'ism'aĵ'o'j'n inter ksenofobi'a'j, kontraŭ'semid'a'j aŭ ras'ism'a'j slogan'o'j.
La sam'a amas'iĝ'o ĉe la en'ir'o de la teatr'o'j. Post ĉiu nov'a prezent'ad'o de kontest'at'a lud'o, kiu renvers'as la sankt'a'j'n kod'o'j'n de “Pol'land'ec'o”, la Teatr'o Powszechny [Komun'a] prepar'iĝ'as por al'front'i nov'a'n tumult'o'n organiz'at'a'n de ekstrem'e-dekstremismaj grup'o'j. Kun la Nov'a Teatr'o de Krzysztof Warlikowski kaj iu'j ali'a'j fam'a'j scen'ej'o'j de la land'o, ĉi tiu teatr'o, kiu est'is la unu'a mal'ferm'it'a post la Du'a Mond'milit'o, ĉiam est'is simbol'o de la lukt'o por art'a liber'ec'o, dorn'o en la okul'o de aŭtoritat'a'j potenc'o'j.
Hazard'o? La student'a revoluci'o en Pollando en 1968, kiu est'is mejl'o'ŝton'o en la lukt'o por la liber'ig'o el sovetia sub'prem'o, komenc'iĝ'is per la re'ven'ig'o de klasik'aĵ'o de la repertuar'o de la Varsovia Naci'a Teatr'o, La Pra'patr'o'j de Adam Mickiewicz.
De fal'o'j al re'konker'o'j, tiel ir'as la viv'o de ĉi tiu mir'ind'a urb'o, kiu ĉerp'as el la hom'a'j rezerv'o'j si'a'j'n ard'o'n kaj energi'o'n.
Ĉi tiu spir'o de ribel'o kaj liber'ec'o ne est'as nov'a en Varsovio. Ĉu ĝi ven'as de ĝi'a river'o, kiu ne las'as si'n mal'furioz'ig'i?
Vistul'o, kun si'a vast'a kaj krut'a val'o, kiu mal'ebl'ig'as al'proksim'iĝ'o'n inter la dekstr'a kaj mal'dekstr'a bord'o'j, rest'as impet'a, furioz'a. Ĉirkaŭ'at'a de sabl'o kaj arbust'o'j, ĝi stamp'as si'a'n karakter'o'n al la urb'o.
Dum long'a temp'o Varsovio re'ten'is si'a'n kamp'ar'a'n etos'o'n. Ĝi komenc'is emancip'iĝ'i de 1915, reg'at'e de la german'o'j, kiu'j re'pren'is ĝi'n de Rus'uj'o dum la Unu'a Mond'milit'o. Kvankam fort'e ekspluat'at'a ekonomi'e far'e de la okup'ant'o'j, la urb'o est'is pel'at'a de ne'kompar'ebl'a'j persist'em'o kaj esper'o.
Oni far'is urb'a'j'n elekt'o'j'n, la universitat'o kaj la politeknik'a lern'ej'o mal'ferm'iĝ'is, la urb'o prepar'iĝ'is por la funkci'o de ĉef'urb'o de suveren'a ŝtat'o, kiu'n ĝi fin'fin'e okup'is je la fin'o de la milit'o, en 1918.
Dum la du'dek mal'long'a'j jar'o'j post sen'de'pend'iĝ'o, la tut'a urb'o komenc'is konstru'labor'o'j'n sub la reg'ad'o de marŝal'o Piłsudski, tiom idol'ig'at'a kiom kontest'at'a ĉef'o. Tiel, en 1939, Varsovio aspekt'is kiel ali'a'j eŭrop'a'j ĉef'urb'o'j. Ĝi hav'is elegant'a'n urb'o'centr'o'n kaj mult'a'j'n are'o'j'n loĝ'at'a'j'n de labor'ist'o'j, kiu'j konsist'ig'is du'on'o'n de ĝi'a loĝ'ant'ar'o. Grand'a jud'a kvartal'o svarm'ant'a de viv'o okup'is almenaŭ tri'on'o'n de la teritori'o, kiu etend'iĝ'is de la centr'o ĝis la nord'o de la urb'o.
Tiam la bomb'o'j de la invad'o de Hitler ek'frap'is ĝi'n, antaŭ ol don'i al ĝi la fin'bat'o'n en oktobr'o 1944. Hitler vol'is far'i ekzempl'o'n de komplet'a neni'ig'o, post la ribel'o de la arme'o de la pol'a rezist'o de aŭgust'o 1944. La dekstr'a bord'o de la urb'o preskaŭ tut'e detru'iĝ'is kaj la plu'viv'a loĝ'ant'ar'o est'is deport'it'a. Varsovio est'is nur vast'a kamp'o de ruin'o'j, kaj est'is dub'o pri la ebl'o de ĝi'a re'konstru'o, ĉar la task'o ŝajn'is mis'proporci'a.
Tamen, en januar'o 1945, sen'hejm'a'j re venintoj ne'atend'at'e komenc'is kolekt'iĝ'i sur la bord'o'j de Vistul'o kaj ekmovis frost'iĝ'it'a'j'n rub'o'j'n. Ili tiel mem don'is signal'o'n por re'konstru'ad'o, kiu baldaŭ iĝ'is ekster ordinar'a hero'aĵ'o de la tut'a naci'o. Feliĉ'e, ofic'ej'o'j kaj lern'ej'o'j de arkitektur'o est'is establ'int'a'j kaŝ'a'n inventar'o'n de histori'a'j konstru'aĵ'o'j dum la nazi'a okup'ad'o. Ne ĉio est'is perd'it'a. La bazar'o kvadrat'a, urb'et'o- dom'o'j, la cirkvit'o de la rempar'o'j, la Reĝ'a Kastel'o kaj grav'a'j religi'a'j konstru'aĵ'o'j de la “ne'venk'ebl'a urb'o”, kiel ĝi est'is kon'at'a tiam, lev'iĝ'ad'is el la cindr'o'j en unu'ig'ant'a naci'a impet'o kuraĝ'ig'it'a de komun'ism'a propagand'o. Ĉi tio merit'ig'is al ĝi registr'o'n en 1980 sur la List'o'n de Mond'a'j Hered'aĵ'o'j de Unesk'o. La arkiv'o'j de la Buro'o de re'konstru'o de Varsovio (Bos-Arkiv'o) konserv'as spur'o'j'n de tiu memor'ind'a period'o. Ili est'is inklud'it'a'j en la Registr'o'n “Memor'o de la Mond'o” en 2011.
Urb'o palimpsest'a Ali'a atest'o pri la spirit'o de mal'obe'o, memor'ind'a ĉapitr'o de la histori'o de Varsovio: ĝi'a get'o. Kiu ne aŭd'is pri la ribel'o de la Varsovia get'o en la printemp'o de 1943 kaj ĝi'a rezist'o tiom firm'decid'it'a, kiom ĝi est'is sen'esper'a! Sed kiu sci'as, kie preciz'e ĉi tiu grand'eg'a are'o est'is, la plej grand'a en Eŭrop'o sub nazi'a okup'ad'o?
Konstru'it'a en 1940. For'viŝ'it'a de sur la map'o en 1943. La Varsovi'an'o'j mem hav'is nur ne'klar'a'n ide'o'n, ĉar la tem'o est'is tabu'o dum la jar'dek'o'j de komun'ist'a reg'ad'o.
Post la liber'ig'o est'is nur pec'o'j de la dek ok kilo'metr'o'j da mur'o'j, kelk'a'j'n metr'o'j'n alt'a'j, kiu'j ĉirkaŭ'is ĝi'n. Ĝi est'is ie nord'e de la Kultur'a Palac'o, oni dir'is...
Nov'a urb'o'part'o lev'iĝ'is super la en'tomb'ig'it'a jud'a urb'o, kies memor'o mal'aper'int'us sam'temp'e kun ĝi'a'j kvar- aŭ kvin'cent loĝ'ant'o'j, se iu vir'o ne est'us tra'viv'int'a. Li'a nom'o est'as Hersz Wasser. Li est'is la asist'ant'o de la histori'ist'o Emanuel Ringelblum, kiu kun ses'dek amik'o'j tiel fort'e labor'is por konstru'i la arkiv'o'j'n de la get'o, en kiu ili viv'is dum la du'a mond'milit'o.
Inter 1946 kaj 1950 oni el'pren'is ĉirkaŭ du'dek kvin mil paĝ'o'j'n, zorg'e ord'ig'it'a'j'n en metal'a'j skatol'o'j, el'tir'it'a'j el la rub'aĵ'o.
Ĉi tiu'j unik'a'j dokument'o'j, kolekt'it'a'j en komplet'a kaŝ'ec'o, est'is en'skrib'it'a'j en la Registr'o'n “Memor'o de la Mond'o” de Unesk'o, tuj post la fal'o de la komun'ism'a reĝim'o en 1989.
Emanuel Ringelblum kaj li'a team'o konstru'is pont'o'n de neni'o ĝis est'ont'ec'o.
Kontraŭ ĉiu'j mal'permes'o'j, ili las'is al ni atest'o'j'n pri la kaŝ'a'j organiz'o'j, list'o'j de deport'it'a'j, kronik'o'j, literatur'a'j tekst'o'j, art'verk'o'j, tag'libr'o'j, privat'a'j leter'o'j ... Oni mal'kovr'is tie unu'a'j'n detal'a'j'n pri'skrib'o'j'n de la tend'ar'o'j de eksterm'ad'o Chełmno kaj Tre'blink'a. Dank'e al ili, team'o de esplor'ist'o'j kaj nun'temp'a'j verk'ist'o'j pov'is re'konstru'i detal'e - almenaŭ sur paper'o - ĉi tiu'n mank'ant'a'n distrikt'o'n de la pol'a ĉef'urb'o.
Kiel palimpsest-urb'o, kiu verk'as si'a'n histori'o'n sur la paĝ'o'j'n de la pas'int'ec'o, sen iam ajn for'viŝ'i ĝi'n, Varsovio est'as vast'a mozaik'o, kiu konstant'e re'invent'as si'n en temp'o kaj spac'o. Pli ol el ŝton'o kaj beton'o, ĝi konsist'as el flu'o'j de hom'a'j energi'o kaj nerv'o'j, kiu'j tra'ir'as ĝi'n, konstru'ant'e kaj mal'konstru'ant'e si'a'n ident'ec'o'n far'it'a'n de ribel'em'a memor'o kaj bon'efik'a forges'o.
Pol'a arkitekt'o, diplom'iĝ'int'a en la Politeknik'a Lern'ej'o de Varsovio kaj Universitat'o de Marn'e-la-Vallée (Franci'o), Joanna Lasserre part'o'pren'as en civit'an'a ag'ad'o en Pollando kaj en Franci'o, kun'e kun si'a'j profesi'a'j projekt'o'j en arkitektur'o, urb'o'plan'ad'o kaj komunik'ad'o.
El'franc'ig'is Johan Derks (Serb'uj'o).
Gabriela Neves de Lim'a
Front'e al politik'o kontraŭ en'migr'ant'o'j, la loĝ'ant'o'j de la londona kvartal'o Haringey lanĉ'is bon'ven'ig'a'n kampanj'o'n, kiu sku'as la brit'a'n en'migr'ad'a'n leĝ'ar'o'n. Pruv'ant'e, ke trov'i komun'a'n kial'o'n ĉiam ebl'as – la kvartal'o labor'as kun lok'a'j komun'um'o'j kaj la centr'a reg'ist'ar'o financ'as kelk'a'j'n el ĝi'a'j projekt'o'j.
La ide'o, ke ĉiu'j labor'u kun'e por kre'i pli bon'a'n najbar'ec'o'n, kontaĝ'as.
Ek'de la aper'o de tio, kio oft'e nom'iĝ'as la “migr'ant'o-kriz'o” en la 2010-aj jar'o'j, la lok'a'j aŭtoritat'o'j en Eŭrop'o est'as ĉe la avan'gard'o por garanti'i la integr'iĝ'o'n de migr'ant'o'j kaj rifuĝ'int'o'j en si'a'j'n komun'um'o'j'n. Iu'j hom'o'j ag'as en la kadr'o de politik'a'j tag'ord'o'j difin'it'a'j de reg'ist'ar'o'j, ali'a'j est'as pli mem'iniciat'em'a'j. La kampanj'o Haringey Welcome [Haringey, bon'ven'o'n] en nord'a Londono elekt'is kun labor'a'n metod'o'n rest'ant'e aktiv'ul'a kaj sen'de'pend'a organiz'aĵ'o, kiu adopt'as pli kontraŭ'a'n si'n'ten'o'n kiam neces'e.
Moral'a dev'o kontraŭ soci'a mal'just'ec'o Haringey Welcome baz'iĝ'as sur la noci'o de politik'a solidar'ec'o, difin'it'a de la uson'a filozof'in'o Sally Scholz kiel pozitiv'a moral'a dev'o, kiu kuraĝ'ig'as al kolektiv'a ag'ad'o antaŭ situaci'o de mal'just'ec'o aŭ soci'a vund'ebl'ec'o. Ŝi'a ideologi'o est'as la polus'a kontraŭ'o de mal'amik'a medi'a politik'o, klar'ig'as Lucy Nabijou, kun'ord'ig'ant'o de la loĝ'ant'ar'a grup'o, kiu iniciat'is la kampanj'o'n.
“Tem'as pri solidar'ec'o kaj just'ec'o, pri batal'ad'o por valor'o'j, kontest'ad'o al mal'bon'a leĝ'o kaj ver'a'j prov'o'j kun'labor'i kun la lok'a reg'ist'ar'o, serĉ'ad'o de ver'a kunlaboro kun lok'a'j aŭtoritat'o'j por pli'bon'ig'i serv'o'j'n,”
ŝi al'don'as.
Kun kvar'dek kvin procent'o'j de si'a loĝ'ant'ar'o nask'it'a'j ekster Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o kaj kvin procent'o'j de trans'lok'iĝ'int'a'j tie'n en la last'a'j du jar'o'j, Haringey est'as unu el la plej kosmopolit'a'j kvartal'o'j en Londono. “Haringey hav'as fort'a'n kaj fier'a'n histori'o'n de bon'ven'ig'ad'o de azil'pet'ant'o'j kaj rifuĝ'int'o'j kaj hom'o'j, kiu'j elekt'is re'star'iĝ'i en Londono. Generaci'o'j de hom'o'j el la tut'a mond'o trans'loĝ'iĝ'is ĉi tie'n kaj ig'is Haringey-n unu el la plej mal'fermat'a'j kaj divers'ec'a'j brit'a'j distrikt'o'j,” kiel not'as raport'o de la lok'a magistrat'o al la Kabinet'o, dat'it'a la 15-an de novembr'o 2016. Ĝust'e ĉirkaŭ tiu temp'o la fond'ant'o'j de Haringey Welcome far'is si'a'j'n unu'a'j'n paŝ'o'j'n, postulante, ke la kvartal'o efektiv'ig'u la liber'vol'a'n skem'o'n de re'setl'ig'ad'o de la Centr'a Reg'ist'ar'o por siriaj rifuĝ'int'o'j. Claire Kober, tiam konsili'a gvid'ant'o de Haringey kaj prezid'ant'o de londonaj konsili'o'j, promes'is trans'loĝ'ig'i dek siriajn famili'o'j'n – por don'i al ili “sekur'a'n lok'o'n” kaj la sub'ten'o'n, kiu'n ili bezon'as “por re'konstru'i si'a'n viv'o'n”.
Sed, kiel Nabijou atent'ig'as, la magistrat'o sufer'as pro mank'o de financ'a'j rimed'o'j, trejn'ad'o kaj dialog'o kun loĝ'ant'o'j kaj komun'um'a'j grup'o'j, kiu'j sub'fos'as ĝi'a'n efikecon. Jen kial Haringey Welcome adopt'is pli kun'labor'a'n metod'o'n en si'a'j inter'trakt'ad'o'j kun la lok'a magistrat'o, emfaz'ant'e la bezon'o'n konstru'i nov'a'j'n komunik'ad'a'j'n kanal'o'j'n kaj kre'i rilat'o'j'n baz'it'a'j'n sur fid'o.
La program'o ne cel'as pled'i, ke elekt'it'a'j konsil'ant'o'j aŭ lok'a'j konsil'ant'a'j ofic'ist'o'j mem efektiv'e mal'observ'u naci'a'n leĝ'o'n, Nabijou insist'as, sed pli ĝust'e, pli'ig'u tra'vid'ebl'ec'o'n kaj respond'ec'o'n kaj pli bon'e navig'u tra dispon'ebl'a'j instrument'o'j por hav'ig'i taŭg'a'j'n serv'o'j'n al migr'ant'o'j kaj rifuĝ'int'o'j.
La magistrat'o de Haringey jam ŝajn'as mov'i si'n ĉi tie'n. En septembr'o 2018, ĝi lanĉ'is la program'o'n Connected Communities [Konekt'it'a'j komun'um'o'j] financ'at'a'n de la centr'a reg'ist'ar'o. Ĝi cel'as pli'bon'ig'i lok'a'n sub'ten'o'n por migr'ant'o'j en la kadr'o'j de dung'ad'o, loĝ'ad'o, lern'ad'o de la angl'a lingv'o, infan'zorg'ad'o kaj komun'um'a povigo. Kvankam ŝi bon'ven'ig'as ĉi tiu'n iniciat'o'n, Nabijou esprim'is si'a'j'n dub'o'j'n pri la elekt'o konserv'i ĝi'n en'ferm'it'a, la efektiv'ig'ebl'ec'o'n de la projekt'o se ĝi est'as lig'it'a al la nun'a financ'ad'a sistem'o, kaj ĝi'a kapabl'o ating'i pli vund'ebl'a'j'n migr'ant'a'j'n grup'o'j'n.
Ali'a emfaz'o est'is la sub'ten'o de elekt'it'a'j oficial'ul'o'j por moci'o prezent'it'a de Haringey Welcome en novembr'o 2018. Ĉi tio, dir'as Nabijou, don'as bon'eg'a'n ŝanc'o'n “por met'i ĉiu'j'n problem'o'j'n sur la tabl'o'n kaj re'konstru'i lok'a'n administr'ad'o'n”.
Minac'at'a'j soci'a'j rilat'o'j La bezon'o re'konstru'i lok'a'n administr'ad'o'n est'as esenc'a en kun'tekst'o de sku'o en soci'a'j rilat'o'j. Ĉi tio okaz'as ĉar la tiel'nom'at'a politik'o pri mal'favor'a medi'o, kiu ĉef'e cel'as ne'dokument'it'a'j'n en'migr'int'o'j'n, kaj intenc'as mal'permes'i al migr'ant'o'j trans'ir'i teritori'a'j'n lim'o'j'n, nun efektiv'e influ'as la tut'a'n loĝ'ant'ar'o'n.
Migr'ad'a'j politik'o'j engaĝ'as ne nur la divers'a'j'n ministeri'o'j'n kaj lok'a'j'n reprezent'ant'o'j'n engaĝ'it'a'j'n en land'lim'a'j kontrol'o'j kaj en'migr'administr'ad'o, sed ankaŭ la privat'a'n sektor'o'n kaj ordinar'a'j'n civit'an'o'j'n. Praktik'e, ĉi tio signif'as, ke ekzist'as land'lim'o'j ankaŭ en'e de la land'o. Ĉiu'j aspekt'o'j de soci'a viv'o est'as monitor'at'a'j kaj ebl'e raport'at'a'j, kun pli'ig'it'a'j risk'o'j de deport'ad'o. Tial migr'ant'o'j kaj azil'pet'ant'o'j est'as mal'kuraĝ'ig'at'a'j al'ir'i esenc'a'j'n serv'o'j'n.
Ekzempl'e, privat'a'j propriet'ul'o'j dev'as kontrol'i ĉu ili'a'j lu'ont'o'j hav'as la rajt'o'n loĝ'i en la land'o, kaj konserv'i pruv'o'n pri tio, risk'ant'e pag'i mon'pun'o'n aŭ est'i en'prizon'ig'it'a'j por maksimum'a period'o de kvin jar'o'j. Kun pli strikt'a re'difin'o de la kategori'o “kutim'a loĝ'ad'o”, al'ir'o al sen'pag'a san'protekt'ad'o est'is mal'pli'ig'it'a, kaj provizor'a'j ne'eŭrop'a'j en'migr'int'o'j est'is dev'ig'it'a'j pag'i jar'a'n al'don'aĵ'o'n daŭr'e de si'a rest'ad'o. Inter 2016 kaj 2018, lern'ej'o'j est'is dev'ig'it'a'j hav'ig'i al la ŝtat'o inform'o'j'n pri infan'o'j kun migr'a de'ven'o. Tamen, kolekt'ad'o de daten'o'j ĉes'is rezult'e de kampanj'o, kiu nun batal'as por detru'i ĉi tiu'j'n daten'o'j'n.
Skrib'ant'e pri la ŝanĝ'o de fokus'o de last'a'temp'a brit'a en'migr'ad'a leĝ'ar'o, la brit'a'j scienc'ist'o'j Nira Yuval-Davis, Georgie Wemyss kaj Kathryn Cassidy konklud'is, ke ĝi konduk'as al “ĉiu'tag'a'j lim'o'j, en kiu'j ordinar'a'j civit'an'o'j est'as dev'ig'at'a'j far'iĝ'i land'lim'a'j gard'ist'o'j kaj/ aŭ suspekt'ind'a'j ne'legitim'it'a'j trans'ir'ant'o'j de land'lim'o'j”. Parenc'o, amik'o aŭ najbar'o pov'us far'iĝ'i inform'ant'o. Kiel sugest'as la latv'a antrop'olog'o Dac'e Dzenovska, person'a'j konflikt'o'j pov'us mal'help'i la defend'o'n de land'lim'o'j. Ĉi tiu'j praktik'o'j inter'romp'as soci'a'j'n kaj politik'a'j'n rilat'o'j'n, kre'as tim'o'n, suspekt'o'n kaj tensi'o'j'n en'e de komun'um'o'j, kaj minac'as lok'a'n solidar'ec'o'n kaj gaj'ec'o'n. Grav'as not'i ankaŭ, ke iu'j soci'a'j kategori'o'j (kiel tiu'j baz'it'a'j sur ras'o, klas'o aŭ seks'o) est'as mis'proporci'e traf'at'a'j de ĉi tiu'j politik'o'j, kio indik'as la relativ'a'n mal'fort'ec'o'n de ili'a'j rajt'o'j Kun'ig'ant'e fort'o'j'n En ĉi tiu kun'tekst'o, Haringey Welcome kontribu'as al pli'bon'ig'o de soci'a'j rilat'o'j en la land'o, per konstru'ad'o de solidar'ec'a'j ret'o'j en'e de la kvartal'o. La grup'o labor'as kun lern'ej'o'j, ekzempl'e, por konsci'ig'i la implic'o'j'n de la mal'favor'a medi'o.
Ĝi'n ankaŭ help'is sub'ten'o de ali'a'j lok'a'j komun'um'a'j grup'o'j kaj migr'ant'o-sub'ten'a'j organiz'aĵ'o'j – ĉiu'j el ili labor'as kun'e por kre'i najbar'a'n komun'um'o'n pli bon'ven'ig'a'n.
Forĝ'ant'e ĉi tiu'j'n lig'o'j'n kaj labor'ant'e rekt'e kun elekt'it'a'j kaj reg'ist'ar'a'j oficial'ul'o'j, Haringey Welcome antaŭ'e'n'ig'as form'o'n de plur'koncern'ant'a kun'labor'o kun ĉiu'j interes'at'a'j parti'o'j. Laŭ manier'o'j, per kiu'j tio pov'as est'i far'it'a, inkluziv'e propon'ad'o'n de financ'ad'o de integr'ad'a'j iniciat'o'j de la Controlling Migration Fund [Fond'aĵ'o pri kontrol'ad'o de migr'ad'o] de la Ministr'ej'o pri Hejm'proviz'ad'o, Komun'um'o'j kaj Lok'a Reg'ist'ar'o. Est'us util'e ankaŭ konstru'i labor'grup'o'n de lok'a'j konsil'ist'o'j, migr'ant'o-organiz'aĵ'o'j kaj jur'a'j fak'ul'o'j por evolu'ig'i strategi'o'n por migr'ant'o'j, precip'e pli vund'ebl'a'j grup'o'j.
Preter la politik'a aspekt'o, Nabijou observ'as, ke la kampanj'o Haringey Welcome hav'as ali'a'n flank'a'n efik'o'n, kiu est'as sam'e centr'a por la iniciat'o. “Per mobiliz'ad'o, vi ek'kon'as vi'a'j'n najbar'o'j'n, vi renkont'as nov'a'j'n hom'o'j'n, vi est'as pli bon'e inform'it'a pri tio, kio okaz'as, kaj ĉio ĉi kun'iĝ'as por produkt'i ekstrem'e fort'a'n sent'o'n de komun'um'o, kiu trans'form'as la lok'o'n, kie vi loĝ'as”, ŝi entuziasm'iĝ'as.
Politik'a scienc'ist'o, Gabriela Neves de Lim'a (Brazilo) est'as esplor'ist'in'o ĉe la Departement'o de geografi'o kaj medi'o de la Londona lern'ej'o pri ekonomik'o kaj politik'a scienc'o, Briti'o. Ŝi est'as kun'aŭtor'o de Urb'o'j Bon'ven'ig'ant'a'j Rifuĝ'int'o'j'n kaj Migr'ant'o'j'n: Pli'bon'ig'ant'a Efik'a'n Urb'a'n Reg'ad'o'n en Epok'o de Migr'ad'o, el'don'it'a de Unesk'o en 2016.
El'angl'ig'is Sidney Carlos Praxedes (Brazilo)
Sylvie Ayimpam
Kiel trans'viv'i, kiam oni est'as mal'riĉ'ul'o kaj kiam la ekonomi'a'j kaj soci'a'j kriz'o'j si'n'sekv'as kaj plu'daŭr'as? Oni el'turn'iĝ'as! Jen deviz'o de la loĝ'ant'o'j de Kinŝaso, en Demokrati'a Respublik'o Kongo, kiu'j ne preter'pas'ig'as okaz'o'n el'pens'i nov'a'n meti'o'n por si, tiel montr'ant'e mult'e da el'turn'iĝ'em'o. Romains [romen], chargeurs [ŝarĵor] kaj i'a'j kadhafi mult'nombr'as en la bazar'o'j kaj sur la strat'o'j de la urb'eg'o, plen'ig'ant'e la vak'aĵ'o'j'n de la sistem'o.
Ni trov'iĝ'as en la Demokrati'a Respublik'o Kongo (DRK). La scen'o okaz'as en la
urb'o'centr'o de Kinŝaso, la ĉef'urb'o. Tri jun'a'j
ŝu'cir'ist'o'j sid'as sur ŝton'o'j ĉe la en'ir'ej'o de
lern'ej'o, ili est'as proviz'it'a'j per seĝ'et'o'j,
pied'apog'il'o'j, bros'o'j kaj spong'o'j. Apud
ili, sur'montr'o'tabl'ig'int'e, jun'a vir'o zorg'as
pri elektro'ŝarg'il'a sistem'o lert'e pri'labor'it'a:
sur lign'a panel'et'o li met'is plur'a'j'n kontakt'il'o'j'n, kaŝ'e konekt'it'a'j'n al elektr'a'j drat'o'j,
kiu'j el'ter'iĝ'as el la stang'o'baz'o de ne
plu'funkci'ant'a strat'lamp'o. Tiu fraŭl'o si'n
nom'as la chargeur (elektro'ŝarg'ist'o).
Ja la ŝu'cir'ist'o'j de long'temp'e est'as konsist'ig'a part'o de la urb'a pejzaĝ'o, kontraŭ'e la ŝarĝ'ist'o aper'is nur sam'temp'e kun la poŝ'telefon'a fak'o. En la 1970-aj kaj 1980-aj jar'o'j la urb'o abund'is je et'a'j produkt'ad'unu'o'j: ŝu'fabrik'et'o'j, farbo fabrik'et'o'j, lign'aĵ'ist'a'j kaj juvel'ist'a'j man'labor'ist'ej'o'j, teks'aĵ'a'j atelier'o'j aŭ tinktur'ej'et'o'j kiel fung'o'j kresk'is ĉef'e en mal'antaŭ'a'j kort'o'j. Ek'de la mez'o de la 1990-aj jar'o'j, ĝust'e tiu'j negoc'o'j kaj serv'a'j entrepren'o'j bon'e establ'iĝ'is.
Neces'as est'i kapabl'a el'turn'iĝ'i por tra'viv'i en Kinŝaso, mez'e de proksim'um'e dek unu milion'o'j da loĝ'ant'o'j. La ekonomi'a kriz'o, la mis'funkci'o'j de la Ŝtat'o kaj de la publik'a'j ofic'ej'o'j, kaj la mal'oft'ec'o de salajr'a'j dung'ofert'o'j dev'ig'as la urb'an'o'j'n per'labor'i por si'a viv'o per divers'a'j form'o'j de mem'dung'o, kiu'j konsist'as en labor'et'o'j kaj el'turn'iĝ'o'j.
En sen'leĝ'a kaj mal'riĉ'eg'a situaci'o, la el'turn'iĝ'ad'o iĝ'is viv'art'o, pri kiu la urb'an'o'j majstr'as. Ĝi est'as en la kern'o de ĉiu'j strategi'o'j de ekonomi'a super'viv'ad'o, ĉef'e ĉe ge'jun'ul'o'j, kiu'j konsist'ig'as pli ol du'on'o'n de la urb'eg'a loĝ'ant'ar'o.
Sam'e kiel tiu'j chargeurs (ŝarg'ist'o'j), kiu'j plen'ig'as la mank'o'j'n pro mis'funkci'ad'o de la sistem'o de hejm'a elektro'proviz'o, en epok'o de ekster'ordinar'a sukces'o de la poŝ'telefon'a fak'o, ali'a'j urb'an'o'j el'labor'as ali'a'j'n en'spez'a'j'n font'o'j'n, kun rimark'ind'a el'turn'iĝ'em'o, profit'ant'e de ĉiu'j okaz'o'j por iĝ'i util'a'j. Kun preskaŭ neni'o, ili ek'far'as nov'a'j'n ag'ad'o'j'n, kiu'j respond'as al divers'a'j bezon'o'j.
Tabl'o, benk'o, kelk'a'j kuir'il'o'j kaj lign'o'karb'o sufiĉ'as por star'ig'i maleŭa-n (ĉip'a'n restoraci'o'n), kie la manĝ'o kost'as dek'obl'e mal'pli ol ali'lok'e, tamen la higien'o iu'foj'e ne en'tut'e kontent'ig'as. Ĉu la bus'o'j est'as plen'plen'a'j? Ne grav'as! Jen la Wewa-oj (taksi'motor'cikl'o'j) por vi'n vetur'ig'i.
Pluv'o sub'akv'ig'is la ŝose'o'j'n? Nu, la dors'o'port'ist'o'j help'os la pas'ant'o'j'n por ili'n trans'ir'i. Ali'a'j, vend'ist'o'j pri uz'it'a'j rezerv'a'j part'o'j, lok'ŝanĝ'a'j ripar'ist'o'j de poŝ'telefon'o'j aŭ et'vend'ist'in'o'j de akv'o est'as facil'e ating'ebl'a'j por vi'n help'i iam ajn.
La land'o'propr'a termin'ar'o dis'volv'iĝ'as sam'temp'e kun la aper'o de tiu'j nov'a'j ag'ad'o'j, inter kiu'j la per'ad'o reg'as. La mal'plen'o las'it'a pro la mank'o de organiz'ad'o en la publik'a'j kaj privat'a'j struktur'o'j est'as okup'at'a de ĉi'a'j makler'ist'o'j, mon'ŝanĝ'ist'o'j kaj sub'kontrakt'ist'o'j, kiu'j propon'as si'a'j'n serv'o'j'n person'e aŭ per'ret'e.
Sur la strat'o'j kaj en la bazar'o'j, sed ankaŭ en ajn'a lok'o de komerc'a'j inter'konsent'o'j, inkluziv'e de aŭt'o'park'ej'o'j, grand'a'j voj'kruc'iĝ'o'j, aŭtobus'a'j staci'o'j kaj riverhavenoj, ofic'as Romains (tra'pas'ig'ist'o'j de la trans'lim'a kontraband'o), ban kwata (bazar'ul'o'j komerc'ant'a'j pri el'uz'it'a'j vest'o'j), chayeurs [ŝajor] (makler'ist'o'j kaj bazar'ul'o'j po'grand'ist'a'j), kadhafi (mal formal'a'j vend'ist'o'j de benzin'o'j), chargeurs (bazar'ul'o'j labor'ant'a'j per taksi'o'j kaj publik'a'j vetur'il'o'j, ne'konfuz'end'a'j kun la ŝarg'ist'o'j de akumulator'o!), la cambistes (sur'strat'a'j mon'ŝanĝ'ist'o'j), la mam'as manœuvre (negoc'oper'ant'o'j de por'manĝ'a'j produkt'o'j en la river'haven'o'j).
Mez'e de la 1980-aj jar'o'j, la kant'o “Artikol'o 15, bet'a libanga“ de la konga muzik'ist'o Pépé Kallé (1951-1998) ricev'is grand'a'n sukces'o'n tra la tut'a kontinent'o, ver'ŝajn'e ĉar mult'a'j afrik'an'o'j si'n re'kon'is en ĝi. Artikol'o 15 est'as imag'a artikol'o de la konstituci'o de DRK, kiu dir'as: vi el'turn'iĝ'u por viv'i! Ĉiu'j kong'an'o'j kon'as ĝi'n kaj ĉiu'tag'e referenc'as al ĝi. “Bet'a libanga”
laŭ'vort'e signif'as “frakas'u la ŝton'o'n“. Pépé Kallé montr'iĝ'os ni'n avert'int'a: el'turn'iĝ'o ne est'as facil'a.
“Artikol'o 15, kar'a'j mi'a'j, el'turn'iĝ'u
por viv'i” li kant'is en la lingala, “rigard'u
la river'haven'o'n: la dok'ist'o'j transport'as
pez'a'j'n ŝarĝ'o'j'n; rigard'u la bus'bilet'ist'o'j'n:
ili kri'as de maten'o ĝis vesper'o; rigard'u,
ĉie star'as vend'ej'et'o'j en la urb'o; rigard'u
la stir'ist'o'j'n de taksi'o'j kaj bus'o'j: ili stir'as
de
maten'e ĝis vesper'e; rigard'u ni'n, la
muzik'ist'o'j'n: ni kant'as por gajn'i ni'a'n
pan'o'n; rigard'u la lern'ant'o'j'n: ili stud'as por
prepar'i la est'ont'ec'o'n“.
Tamen la est'ont'ec'o, kiu'n oni rev'as, rest'as oft'e mal'proksim'a kaj ĝis tiam oni el'turn'iĝ'as en Kinŝaso, sam'e kiel en mult'a'j ali'a'j afrik'a'j urb'o'j. La el'turn'iĝ'ad'o iĝ'is manier'o est'i, stamp'o de urb'a ident'ec'o, kiu koncern'as la tut'a'n soci'a'n Kinŝas'an medi'o'n. La ne'formal'a ekonomi'o, kies mult'obl'ig'ad'o unu'a'rang'e klar'iĝ'as per la daŭr'a'j mank'o'j, la mal'riĉ'ec'o kaj la politik'a mal'stabil'ec'o, okaz'as tut'e ne sen truk'o'j, tromp'aĵ'o'j, risk'o'j, konflikt'o'j kaj per'fort'o'j.
Tamen ĝi al'port'as soci'a'j'n valor'o'j'n, kiel amik'ec'o, solidar'ec'o, respekt'o aŭ lojal ec'o. Fin'fin'e ĝi kontribu'as al ia form'ad'o de soci'a mem'regul'ig'o.
Ja, instituci'o'j kaduk'iĝ'as, kun administraci'o'j ŝancel'iĝ'int'a'j, la civil'a soci'o mal'struktur'it'a kaj la tradici'o'j sen'valor'iĝ'int'a'j, en ne'fin'it'a modern'ec'o. Tamen, la kre'kapabl'o de la kinŝasa el'turn'iĝ'o, kiu atest'as la kre'pov'a'n spirit'o'n de la individu'o'j kaj de la komun'um'o, daŭr'e mir'ig'as.
Konga esplor'ist'in'o an'ig'it'a al la institut'o de afrik'a'j mond'o'j en Aix-en-Provenc'e [eksenprovans] (Franc'uj'o), Sylvie Ayimpam ĉef'e stud'as la tem'o'n de la ne'formal'a ekonomi'o en la urb'o'j de Afrik'o.
Ŝi est'as inter'ali'e aŭtor'o de la franc'lingv'a verk'o Ekonomi'o de la el'turn'iĝ'o en Kinŝaso. Ne'formal'ec'o, komerc'o kaj soci'a'j ret'o'j (2014).
El'franc'ig'is Pjer Bouvier (Franc'uj'o)
Iv'a'n Nesterov
La kriz'o en Detrojt'o far'iĝ'is la kial'o de vast'a diskut'o en la inter'naci'a gazet'ar'o. Mult'a'j aŭd'is pri bankrot'o, en juli'o 2013, kaj post'e pri la re'viv'iĝ'o de la uson'a “Urb'o de la Motor'o'j”, kiu vet'is ĉio'n de la aŭtomobil'a industri'o kaj ... perd'is ĉio'n. Mal'mult'a'j sci'as pri rusiaj unu-industri'a'j urb'o'j spert'ant'a'j simil'a'j'n event'o'j'n. Da tia'j urb'o'j aŭ, kiel oni nom'as ili'n, urb'o'j-uzin'o'j en Rus'uj'o est'as 319.
Kiel ili trakt'as la situaci'o'n?
Est'as la 2-a de juni'o 2009. La mond'o
spert'as unu el la plej sever'a'j financ'a'j
kriz'o'j. En la nord'okcident'o de Rus'uj'o, la
federaci'a aŭt'o'voj'o de Novaja Ladoga al
Vologda est'as blok'it'a. Pli ol 300 loĝ'ant'o'j
de la mal'grand'a rus'a urb'o Pikaljovo
de la Leningrada Region'o blok'as la
trafik'o'n. Al ĉi tiu paŝ'o ili'n puŝ'is long'a
ne'pag'ad'o de salajr'o'j. Tri entrepren'o'j,
antaŭ'e aparten'int'a'j al la ŝtat'o, kiu'j est'is
part'o de unu produkt'ad'a lini'o, nun est'is
en la man'o'j de tri mal'sam'a'j posed'ant'o'j:
BaselCement, EuroCement-Grup'o kaj
PhosAgro. Inter ili ek'is mal'akord'o'j pri
la kost'o de krud'material'o'j, produkt'a'j
volumen'o'j kaj perspektiv'o'j por la labor'o
de la uzin'o'j. Rezult'e, en la urb'o kun 21
mil loĝ'ant'o'j, pli ol 4 mil hom'o'j rest'is sen
labor'o.
La konflikt'o est'is solv'it'a per la person'a inter'ven'o de la [tiam'a] rusia ĉef'ministr'o Vladimir Putin. La 4-an de juni'o, li al'ven'is en Pikaljovo kaj kun'ven'ig'is la posed'ant'o'j'n de ĉiu'j tri uzin'o'j, kio rezult'ig'is la sub'skrib'o'n de kontrakt'o'j por proviz'ad'o de krud material'o'j kaj long'daŭr'a'j kontrakt'o'j. La mon'o por solv'i la financ'a'j'n problem'o'j'n (salajr'o'j al dung'it'o'j, ŝuld'o'j al la vend'ant'o'j kaj transport'ant'o'j de krud'material'o'j) est'is asign'it'a de la ŝtat'a VTB-Bank'o. Produkt'ad'o re'komenc'iĝ'is.
Est'as klar'e, ke la person'a inter'ven'o de la ĉef'ministr'o aŭ prezident'o ne pov'as far'iĝ'i efik'a model'o por super'i kriz'o'j'n.
Krom'e, la problem'o oft'e ne rilat'as al mal konsent'o'j inter produkt'ad'posed'ant'o'j, sed al mank'o de merkat'a'j perspektiv'o'j por urb'o-form'ant'a'j entrepren'o'j. La trans'ir'o de Rus'uj'o al merkat'a'j kondiĉ'o'j en la fru'a'j 1990-aj jar'o'j far'iĝ'is por unu-urb'o'j seri'o da akut'a'j problem'o'j.
Supr'e de la list'o est'as sen'labor'ec'o.
Laŭ statistik'o'j, ĝi'a averaĝ'a nivel'o est'as ĉi tie du'obl'e pli ol la naci'a. Krom'e, polu'a'j problem'o'j kaj sub'evolu'int'a infra'struktur'o, inkluziv'e de kler'ig'ad'o kaj san'protekt'ad'o, est'as tip'a'j por urb'o'j apenaŭ taŭg'a'j por viv'i en ili, fuŝ'e konstru'it'a'j prefer'e por industri'o ol por hom'o'j. Krom ĉio, por mult'a'j urb'o'j, la afer'o pri izol'it'ec'o de la “ĉef'ter'o” grav'as, kiam la tro alt'kost'a'j flug'bilet'o'j far'as la plej mult'a'j'n loĝ'ant'o'j'n efektiv'e ostaĝ'o'j de la situaci'o. Tiu'j, kiu'j ankoraŭ hav'as ŝanc'o'n traf'i aviad'il'o'n, for'flug'as por ĉiam!
Ekzist'as 319 unu-urb'o'j en Rus'uj'o, kun loĝ'ant'ar'o de 13,2 milion'o'j, tio est'as preskaŭ ĉiu dek'a rusi'an'o. Kiom ajn mal'sam'a'j ili est'as, ili'n unu'ig'as unu afer'o - ili'a'j viv'ten'o'j de'pend'as tut'e de unu sol'a entrepren'o aŭ grup'o de kompani'o'j, kiu'j est'as proksim'e integr'it'a'j unu kun la ali'a'j kaj kiu'j dung'as almenaŭ kvar'on'o'n de la loĝ'ant'ar'o. Ili ĉiu'j kresk'is ĉirkaŭ fabrik'o'j kaj/aŭ uzin'o'j, proksim'e al grand'a'j seg'lign'o'industri'a'j centr'o'j kaj min'kamp'o'j (or'o, fer'a erc'o, karb'o, petrol'o, gas'o, apatit'o ktp.). Tiel, la cement'a uzin'o kaj la labor'ist'a setl'ej'o Pikaljovo ek'konstru'iĝ'is en 1935 proksim'e al la staci'o kun la sam'a nom'o, kie tavol'o'j da cement'a kalk'ŝton'o kaj argil'o est'is esplor'trov'it'a'j kvin jar'o'j'n pli fru'e.
La unu'a'j rusiaj fabrik'a'j urb'o'j aper'is en la 18a jar'cent'o dum la period'o de la re'form'o'j de la car'o Petro la 1-a, kiam drap'fabrik'o'j kaj forĝ'ej'o'j est'is mal'ferm'it'a'j.
La du'a ond'o de ili'a rapid'a evolu'o de'ven'as de la 19-a jar'cent'o kaj rilat'as al la evolu'o de teks'a produkt'ad'o kaj mal'pez'a industri'o en Rus'uj'o. La pli'mult'o de rus'a'j unu- industri'a'j urb'o'j est'is kre'it'a'j por efektiv'ig'i la grandioz'a'j'n plan'o'j'n de Sovet'uni'o dum la Stalin'ism'a industri'ig'o de la 1930-aj jar'o'j, kiu'j tem'is ĉef'e pri defend'o.
Hodiaŭ pli ol 400 urb'o'form'a'j entre pren'o'j situ'as en unu-industri'a'j urb'o'j de Rus'uj'o. Ekzempl'e, est'as Siberia Karb-Energi'a Kompani'o (SUEK), la plej grand'a'j rusiaj min'a'j kaj metalurgi'a'j kompani'o'j Severstal kaj Mechel, la mond'a gvid'ant'o en diamant'a min'ad'o ALROSA. Kelk'a'j ŝtat'a'j kompani'o'j, kiel Rosteĥ, kiu labor'as pri produkt'ad'o kaj eksport'ad'o de alt'teknologi'a'j industri'a'j produkt'o'j por civil'a kaj milit'a uz'ad'o, la ŝtat'a kompani'o Rosatom, unu el la mond'a'j gvid'ant'o'j en la nukle'a industri'o, kaj mult'a'j ali'a'j.
Unu-industri'a'j urb'o'j situ'as en ĉiu'j part'o'j de Rus'uj'o, sed la plej mult'a'j el ili est'as en Siberio kaj Uralo. Ekzempl'e, en la Kemerova Region'o est'as 24 unu-industri'a'j urb'o'j, en la Sverdlovska Region'o - 15, dum en la Aŭtonomi'a Distrikt'o Ĥanti-Mans'i - 14. La nombr'o de loĝ'ant'o'j en iu'j el ili eĉ ne ating'as mil, ekzempl'e, en la plej ori ent'a rusia setl'ej'o - la karb'o'min'a vilaĝ'o Beringovskij. En ali'a'j setl'ej'o'j, loĝ'as cent'o'j da mil'o'j da hom'o'j: en la ĉef'urb'o de la rusia aŭto mobil'a industri'o Toljatti [Togliatti] - 712 mil hom'o'j; en Nabereĵnije Ĉelni kun fabrik'o'j por produkt'ad'o de kamazaj kamion'o'j - 517 mil hom'o'j. Tamen, en plej mult'a'j el ili - en 261 setl'ej'o'j – loĝ'as ne pli ol 50 mil hom'o'j.
Unu-, sed ne plu sol'ec'a'j Kriz'a'j situaci'o'j en unu-industri'a'j urb'o'j est'as unu el la ĉef'a'j defi'o'j por la soci'a kaj politik'a stabil'ec'o de Rus'uj'o.
Post la kriz'o en Pikaljovo, la aŭtoritat'o'j kompil'is list'o'n de tia'j setl'ej'o'j, kiu'j'n la fak'ul'o'j divid'is en tri kategori'o'j'n: urb'o'j kun la plej risk'a soci'ekonomi'a situaci'o (la “ruĝ'a zon'o” - 94 unu-industri'a'j urb'o'j), urb'o'j kun risk'o'j pli'mal'bon'ig'i la soci'ekonomi'a'n situaci'o'n (la “flav'a zon'o” - 154 unu- industri'a'j urb'o'j) kaj urb'o'j kun stabil'a soci-ekonomi'a situaci'o (la “verd'a zon'o” - 71 unu-industri'a'j urb'o'j).
En 2014, la reg'ist'ar'o de Rus'uj'o decid'is pri evolu'ig'a strategi'o de unu-industri'a'j urb'o'j, ĉef'e per la divers'ig'o de ili'a'j ekonomi'o'j, la kre'ad'o de nov'a'j labor'posten'o'j kaj la al'tir'o de invest'o'j. Por plen'um'i la task'o'n, Vneŝekonombank [Bank'o por ekster'land'a komerc'o (VEB)] est'is engaĝ'it'a kiel la ĉef'a ŝtat'a evolu'a instituci'o financ'ont'a grand'skal'a'j'n projekt'o'j'n cel'ant'a'j'n dis'volv'i infra'struktur'o'n, industri'o'n, soci'a'n sektor'o'n kaj pli'fort'ig'i la land'a'n teknologi'a'n pov'o'n. Ĝust'e ĝi est'is komisi'it'a evolu'ig'i program'o'n kaj ek'uz'i financ'a'j'n rimed'o'j'n por ven'ig'i el kriz'o la plej deprim'it'a'j'n unu-industri'a'j'n urb'o'j'n de Rus'uj'o. Tiu'cel'e la Fond'aĵ'o por Dis'volv'o de Unu-industri'a'j urb'o'j est'is fond'it'a sur'baz'e de VEB.
La unu'a afer'o, kiu'n ĝi ek'far'is, est'is trejn'i administr'a'j'n team'o'j'n, konsist'ant'a'j'n el reprezent'ant'o'j de unu-industri'a'j urb'o'j – pri metod'o'j, kiel al'log'i invest'o'j'n kaj kre'i kondiĉ'o'j'n por komerc'a evolu'o. La trejn'ad'o okaz'is en unu el la plej bon'a'j privat'a'j rusiaj komerc'a'j lern'ej'o'j en Skolkovo, ankaŭ nom'at'a la Rusia “Silici'a Val'o”.
Hodiaŭ la Fond'aĵ'o kun'labor'as kun trejn'it'a'j estr'a'j team'o'j, entrepren'ist'o'j, urb'a'j kaj region'a'j aŭtoritat'o'j. En la pli'mult'o de unu-industri'a'j urb'o'j, oni dis'volv'is kaj aprob'is program'o'j'n de integr'a evolu'ig'o, konsider'ant'e ili'a'j'n teritori'a'j'n, klimat'a'j'n, kompani'a'j'n, ekonomi'a'j'n kaj produkt'ad'a'j'n ec'o'j'n. Ĉi tiu'j program'o'j est'as post'e en'met'it'a'j en la region'a'n plan'o'n pri strategi'a dis'volv'ad'o.
La region'o'j ricev'as la mon'o'n de la Fond'aĵ'o por projekt'o'j aprob'it'a'j de ĝi, kiu'j est'as efektiv'ig'at'a'j de lok'a'j aŭ naci'a'j kompani'o'j kun'labor'e kun urb'a'j aŭtoritat'o'j. La Fond'aĵ'o dispon'ig'as rimed'o'j'n, kompetent'ec'o'j'n, reg'as la el'spez'o'j'n de financ'o'j kaj ofert'as la plej bon'a'j'n praktik'a'j'n spert'o'j'n de iu'j unu-industri'a'j urb'o'j al la ali'a'j. En 2016-2017, la Fond'aĵ'o sub'skrib'is 29 inter'konsent'o'j'n kun region'o'j pri kun'financ'ad'o de la konstru'ad'o kaj re'konstru'ad'o de infra'struktur'o'j por invest'a'j projekt'o'j je 14,3 miliard'o'j da rubl'o'j. ($217 milion'o'j). Oni plan'as, ke je la kost'o de rekt'a sub'ten'o de la Fond'aĵ'o, pli ol 106 miliard'o'j da rubl'o'j est'os invest'at'a'j en unu-industri'a'j urb'o'j. ($1,6 miliard'o'j).
En 2016, je federaci'a nivel'o, ek'funkci'is la Prioritat'a program'o “Integr'it'a Dis'volv'ad'o de unu-industri'a'j urb'o'j”, cel'it'a al la dis'volv'o de mal'grand'a'j kaj mez'grand'a'j entrepren'o'j, kaj ankaŭ al individu'a entrepren'ad'o rilat'e al nov'a'j ag'ad'o'j, kiu'j dev'us konduk'i al aper'o de 230 mil nov'a'j labor'posten'o'j. En Pikaljovo, ekzempl'e, antaŭ la jar'o 2030 pli ol 1 700 labor'posten'o'j de divers'a'j orient'iĝ'o'j dev'os est'i kre'it'a'j - produkt'ad'o de forc'ej'a'j legom'o'j, produkt'ad'o de sport'a'j vest'o'j, produkt'ad'o de mebl'o'j, ktp. La evolu'ig'a plan'o supoz'as, ke pli ol 20 miliard'o'j da rubl'o'j est'os invest'at'a'j en la urb'a ekonomi'o. ($303 milion'o'j).
Ali'a grav'a paŝ'o est'is la kre'o de teritori'o'j de antaŭ'en'ig'it'a soci-ekonomi'a dis'volv'iĝ'o [территории опережающего социально-экономического развития (Tor)]. Organiz'o'j situ'ant'a'j en'e de tia teritori'o ricev'as sen'precedenc'a'j'n privilegi'o'j'n kaj prefer'o'j'n por impost'o'j sur profit'o'j kaj posed'aĵ'o'j, min'ad'o kaj por teritori'a impost'o, kaj asekur'a'j pag'o'j por ili est'as redukt'it'a'j. Antaŭ la fin'o de 2018, 63 tia'j teritori'o'j kun pli ol 200 entrepren'o'j est'is registr'it'a'j, en ili oni jam labor'is sur'baz'e de unu-industri'a'j urb'o'j.
Sed la ŝtat'o sol'a ne solv'os la problem'o'n de unu-industri'a'j urb'o'j. Grand'a negoc'ul'ar'o labor'as en ĉi tiu direkt'o.
Ekzempl'e, Norilsk-Nikel'o en 2017 met'is fibr'o-optik'a'n inter'ret'a'n kabl'o'n valor'a'n je 2,5 miliard'o'j da rubl'o'j. (pli ol 38 milion'o'j da uson'a'j dolar'o'j) en Norilsk, situ'ant'a 300 km nord'e de la Arkt'a Cirkl'o. Ek'de 2018, la karb'o-min'industri'a kompani'o Kolmar ek'dis'volv'is region'a'n turism'o'n en Nerjungri en Jakuti'o, iĝ'ant'e kun'invest'ant'o en la re'konstru'o de la lok'a flug'haven'o.
Krom'e, grand'a'j entrepren'o'j lanĉ'is si'a'j'n propr'a'j'n ekologi'a'j'n program'o'j'n.
Tiel, en 2008, la Taneko-naft'o-kaj-gas'o-kompani'o en Niĵnekamsk, Respublik'o Tatarstano, invest'is en la dis'volv'o'n de la projekt'o “Unu'ec'a volumen'o de maksimum'a'j permes'ebl'a'j emisi'o'j de polu'aĵ'o'j”, kiu post'e far'iĝ'is si'a'spec'a norm'o por kontrol'i danĝer'a'j'n emisi'o'j'n. En 2016, Norilsk-Nikel'o ferm'is la plej mal'pur'ig'a'n mal'nov'a'n produkt'ej'o'n en Norilsk – nikel-produkt'ad'a'n uzin'o'n, redukt'ant'e emisi'o'j'n je 30%. En 2017, Mechel instal'is modern'a'j'n polv'o-kolekt'il'o'j'n, kiu'j re'ten'as 98% da la polv'o kaj gas'o'j gener'at'a'j dum la prepar'ad'o de karb'o en la fabrik'o Nerjungrinsk. Kolmar konstru'is ferm'it'a'j'n cikl'a'j'n pret'ig'a'j'n uzin'o'j'n kie procez'akv'o est'as re'cikl'ig'at'a kaj uz'at'a de'nov'e en produkt'ad'o.
La efik'o'n de la paŝ'o'j far'it'a'j sur ĉiu'j nivel'o'j oni atend'as ĝis 2025. Tamen, oni plan'as, ke jam en la unu'a du'on'o de 2019 la Fond'aĵ'o por Dis'volv'ad'o de Unu-industri'a'j urb'o'j anonc'os list'o'n de 18 urb'o'j, kiu'j sen'iĝ'os de la prefiks'o “unu-”
- ili est'as far'iĝ'ont'a'j urb'o'j kun daŭr'ig'ebl'a ekonomi'o. La unu'a konkur'ant'o por la el'ir'o est'as Ĉerepovec, iam pas'int'ec'e centr'o de fer'a metalurgi'o kun 318 mil loĝ'ant'o'j.
En 2017, ĝi est'is proviz'it'a per grand'a kompleks'o por produkt'i mineral'a'j'n sterk'o'j'n, lanĉ'it'a de PhosAgro. Krom'e 20 mil mal'grand'a'j entreprenoj est'is kre'it'a'j ĉi tie, kiu'j dung'as ĉiu'n kvar'a'n labor'iv'aĝ'a'n loĝ'ant'o'n.
De 2008 ĝis 2018, ĵurnal'ist'o kaj special'ist'o pri al'tir'ad'o de invest'o'j en la soci-ekonomi'a dis'volv'ad'o de la region'o'j de la Mal'proksim'a Orient'o, Iv'a'n Nesterov (Rus'uj'o) okup'iĝ'is pri PR-antaŭ'e'n'ig'o de la plej grand'a invest'a projekt'o de naci'a grav'ec'o “Integr'it'a Dis'volv'ad'o de Sud'a Jakuti'o”.
El'rus'ig'is Andre'j Peĉënkin (Ruslando)
Jasmina Šopova
Havano nun far'as si'a'j'n last'a'j'n prepar'o'j'n por bel'e fest'i la 500 jar'o'j'n de si'a fond'iĝ'o, novembr'e 2019. Signif'a'j konstru'aĵ'o'j en la histori'a centr'o de la kuba ĉef'urb'o ricev'is nov'a'n aspekt'o'n.
Ekster'ordinar'a re'nask'iĝ'o okaz'as jam de tri'dek jar'o'j, kiel rezult'o de la engaĝ'iĝ'o de ĝi'a'j loĝ'ant'o'j, la si'n'dediĉ'o de fort'a hom'o kaj vigl'a politik'a vol'o.
«Kio'n la kor'o postul'as, la man'o real'ig'as». Tiu proverb'o gravur'it'a en ĉin'a'j ideogram'o'j sur unu el la el'star'a'j fasad'o'j de Havano, en Kubo, bon'e dir'as pri la am'o, kiu'n ĝi'a'j loĝ'ant'o'j hav'as pri ĝi. «Tra'pas'ej'o, kiu tiom da jar'o'j daŭr'is, tiu urb'o est'is renkont'ej'o de hom'o'j de ĉi'a'j de'ven'o'j (el Afrik'o, el Eŭrop'o, el Ĉini'o, el Jukatan'o...), kiu'j form'is miks'pot'o'n, kalejdoskop'o'n, el kiu de'ven'is unu'ec'a kaj divers'a ni'a etn'a, etik'a kaj estetik'a ident'ec'o», not'is en 1984 la kuba verk'ist'o Manuel Pere'ir'a, en si'a (franc'lingv'a) artikol'o «La Vieille Havane, un coquillage enchanté» [La Mal'nov'a Havano, magi'a konk'o], aper'int'a en la Kurier'o en juli'o 1984.
Tio okaz'is du jar'o'j'n post la en'skrib'iĝ'o de la histori'a centr'o de la kuba ĉef'urb'o en la list'o'n de la Tut'mond'a Hered'aĵ'o de Unesk'o. Ĝi inkluziv'as pli ol 3 mil konstru'aĵ'o'j'n, kiu'j nun loĝ'ig'as kvin'dek mil hom'o'j'n.
Jar'dek'o'n post'e, la Ŝtat'o adopt'is dekret'o'n (1993), kiu far'is el la Mal'nov'a Havano zon'o'n de prioritat'a konserv'ad'o.
Majstr'a plan'o por la re'vigl'ig'o kaj restaŭr'ad'o de la histori'a centr'o est'is baldaŭ aplik'it'a, sub la administr'ad'o de la Buro'o de la Histori'ist'o'j de Havano.
Sub la efik'o de la klimat'o kaj de la urb'a kresk'o, la Mal'nov'a Havano sufer'is grav'a'j'n damaĝ'o'j'n ek'de la komenc'o de la 20-a jar'cent'o. Kubo mobiliz'iĝ'is por ĝi'n sav'i.
«Oni ne sav'as dum unu tag'o 465 jar'o'j'n de respekt'ind'a'j ŝton'o'j, sed la mal'nov'a Havano est'os sav'it'a, ĝi re'trov'os si'a'n mir'ind'a'n vizaĝ'o'n, por far'iĝ'i ne sen'viv'a muze'o, sed vigl'a kaj loĝ'at'a muze'o», skrib'is s-ro Pere'ir'a, antaŭ 35 jar'o'j. La temp'o prav'ig'is li'n.
Sur'baz'e de model'o de mem'reg'ad'o kaj per al'ir'o kaj posed'aĵ'a kaj ankaŭ soci'a, eduk'a kaj kultur'a, la kuba plan'o far'iĝ'is model'o de restaŭr'ad'o kaj valor'ig'o de la urb'a'j histori'a'j centr'o'j, apart'e en la land'o'j de Latin'amerik'o. Agnosk'at'a de inter'naci'a'j fak'ul'o'j kaj premi'it'a du'dek foj'o'j'n en naci'a kaj mond'a nivel'o'j, tiu plan'o trov'iĝ'as en la list'o de plej bon'a'j praktik'o'j de restaŭr'ad'o de hered'aĵ'o'j en Unesk'o.
Unu el la trajt'o'j de la plan'o est'as la engaĝ'o de la lok'a loĝ'ant'ar'o en la re'vigl'ig'o de la propr'a kvartal'o. Laŭ'long'e de la temp'o, pli ol 14 000 labor'posten'o'j, bezon'ant'a'j fak'ul'ec'o'n en divers'a'j grad'o'j, est'is kre'it'a'j en la Ofic'ej'o de la Histori'ist'o'j en Havano por la loĝ'ant'o'j de la histori'a centr'o kaj najbar'a'j komun'um'o'j. Est'is funkci'ig'it'a kler'ig'sistem'o special'e por la bezon'o'j de la plan'o, kun integr'ad'o de la Universitat'o de Havano, instituci'o fond'it'a en 1728, kaj tri fak'lern'ej'o'j. Ĉi-last'a'j don'as kler'ig'o'n al ge'jun'ul'o'j inter -16- kaj -21-jar'aĝ'a'j. Dek du lern'objekt'o'j tie est'as instru'at'a'j dum du jar'o'j. Nun'temp'e, ĉirkaŭ 1 500 ge'jun'ul'o'j est'as trejn'it'a'j pri meti'o'j de restaŭr'ad'o kaj re'vigl'ig'o de la kultur'a hered'aĵ'o.
Ceter'e, la projekt'o « lern'o'ĉambr'o en la Muze'o » kun'ig'as element'a'j'n lern'ej'o'j'n kaj muze'o'j'n por instru'i al la plej jun'a'j la histori'o'n de la Mal'nov'a Havano. Tio est'as unu el la plur'a'j manier'o'j sent'ig'i al publik'o de ĉiu'j aĝ'o'j la valor'o'j'n de la hered'aĵ'o'j.
Manier'o'j efektiv'ig'it'a'j de la Ofic'ej'o de la Histori'ist'o, kiu ebl'ig'is ankaŭ al mil'o'j da famili'o'j profit'i de la kultur'a'j vizit'o'j tra la urb'o, rigard'i la « Havanajn Promen'o'j'n » televid'e aŭ leg'i la monat'a'n seri'o'n (pres'it'a'n kaj cifer'ec'a'n) Habana Nuestra (Ni'a Havano).
Iam subvenci'it'a de la Ŝtat'o, la restaŭr'ad'o de la histori'a centr'o hav'as sistem'o'n de mem'financ'ad'o, dank'e al la dis'volv'o de lok'a ekonomi'o. Societ'o'j kaj turism'a'j agent'ej'o'j fond'iĝ'is por kre'i gastronomi'a'n, komerc'a'n kaj hotel'a'n ret'o'j'n en la zon'o de prioritat'a protekt'ad'o, kongru'e kun la kultur'a'j interes'o'j de la kvartal'o. Muze'o'j, galeri'o'j kaj teatr'o'j est'is instal'it'a'j en la plej bel'a'j konstru'aĵ'o'j, al'tir'ant'e plur'a'j'n en'land'a'j'n kaj ali'land'a'j'n vizit'ant'o'j'n, kiu'j konsist'ig'as unu el la plej grav'a'j mon'font'o'j por la re'vigl'ig'o de la Mal'nov'a Havano.
Kun la viv'kvalit'o de la loĝ'ant'o'j kiel unu el la ĉef'a'j kriteri'o'j de la re'vigl'ig'o, grav'a part'o de la rimed'o'j, kiu'j'n ĝi kre'as, financ'as la funkci'ad'o'n de soci'a'j instituci'o'j, kiel la akuŝ'ej'o Doña Leonor Pérez Cabrera, la geriatri'a centr'o Santiag'o Ramón y Cajal, kiu dispon'ig'as fak'a'j'n zorg'o'j'n al proksim'um'e 15 000 pli'aĝ'ul'o'j'n, aŭ ankaŭ la antikv'a monaĥ'ej'o Belén, kiu gast'ig'as la Ofic'ej'o'n pri Hom'help'a'j Afer'o'j. Tiu ĉi est'as dediĉ'it'a al la plej sen'defend'a'j loĝ'ant'o'j, inkluziv'e de la viktim'o'j de natur'a'j katastrof'o'j, kiel la oft'a'j uragan'o'j.
Tie ili pov'as trov'i apotek'o'n, fizioterapi'a'n centr'o'n, oftalm'ologi'a'n konsult'ej'o'n, sed ankaŭ nutr'aĵ'vend'ej'o'n, friz'ist'o'n, barbir'o'n... Inter'generaci'a'j renkont'iĝ'o'j tie est'as organiz'at'a'j, sur la sam'a nivel'o de meti'ej'o'j pri natur'medi'o kaj pri tradici'a medicin'o, krom ali'a'j soci'kultur'a'j aktiv'aĵ'o'j.
La aranĝ'o de plac'o'j, skvar'o'j, pied'ir'a'j strat'o'j kaj ali'a'j spac'o'j por liber'temp'o, sam'e kiel la publik'a lum'ig'o, gas'distribu'o, rub'aĵ'kolekt'ad'o kaj la pur'ig'o de publik'a'j spac'o'j sam'e est'as part'o de tiu grand'eg'a plan'o, kiu ne preter'vid'is la esenc'a'n part'o'n: ne mal'hav'ig'i hejm'o'n al la loĝ'ant'o'j de la re'star'ig'at'a'j konstru'aĵ'o'j dum la labor'temp'o. Pli ol 11 mil famili'o'j ĝis nun ricev'is loĝ'ej'o'n ind'a'n je tiu nom'o.
El'franc'ig'is James Rezende Pit'o'n (Brazilo).
Intervju'o de Lucía Iglesias Kuntz, Unesk'o
Kiam oni parol'as pri Havano, oni parol'as pri Eusebio Leal Spengler. Kiu ali'a urb'o hav'as si'a'n propr'a'n person'a'n histori'ist'o'n?
Antaŭ la 500-a dat're'ven'o de la fond'o de la kuba ĉef'urb'o, la urb'a histori'ist'o de Havano - kiu pri'zorg'is la re'star'ig'o'n de ĝi'a histori'a urb'o'centr'o dum pli ol tri'dek jar'o'j - konduk'as ni'n vojaĝ'e tra ĝi'a'j strat'o'j kaj monument'o'j, montr'ant'e al ni ĝi'a'n fort'o'n, ĝi'a'n bel'ec'o'n ... kaj ĝi'a'j'n mal'san'o'j'n.
Ĉi-jar'e, Havano fest'as kvin jar'cent'o'j'n da si'a ekzist'o. Kiel fart'as la urb'o?
Se mi met'us mi'n en la urb'o'n, mi pens'as, ke la mal'san'o'j, kiu'j'n vi hav'as, est'as tio, kio'n vi sent'as, kiam vi viv'is tiel long'e. Kvin jar'cent'o'j est'as mal'mult'e kompar'e kun antikv'a'j urb'o'j kiel Ateno en Greki'o aŭ Istanbulo en Turki'o. Sed ĝi est'as mult'o por ni en ni'a'j Amerik'o'j - escept'e de la grand'a'j pra'hispani'a'j urb'o'j kiel Kusko [Cusco], la Inka'a urb'o de Peruo, la aztek'a Tenoĉtitlano en Meksiko aŭ la maja'a'j urb'o'j de Centr'amerik'o. Havano est'is part'o de la nov'a ond'o komenc'it'a de la hispan'a konker'o kaj koloni'ad'o komenc'e de la dek'ses'a jar'cent'o. La kubaj urb'o'j est'is fond'it'a'j tuj post la urb'o'j de Santo Domingo, La Veg'a, San Pedro de Macorís kaj Santiag'o de los Caballeros, en Domingo.
Mi kred'as, ke ĉi tiu'j urb'o'j ating'is nobl'a'n antikv'ec'o'n, kaj ankaŭ montr'as la dolor'o'j'n de ĉiu'j histori'a'j moment'o'j, kiu'j'n ili tra'viv'is. En ni'a kaz'o, ĝi est'as fundament'e la nov'a epok'o, kiu komenc'iĝ'is antaŭ ses'dek jar'o'j kun la venk'o de la Revoluci'o - la rezist'o de la kuba popol'o, pri kiu Havano est'is emblem'o kaj simbol'o.
La histori'a centr'o, la Mal'nov'a Havano, est'as en'skrib'it'a en la Mond'a Hered'aĵ'o de 1982 pro si'a “el'star'a universal'a valor'o”, kiu'n ĉiu vizit'ant'o pov'as taks'i. Sed kio est'as, laŭ vi'a person'a vid'punkt'o, la valor'o de Havano?
La gam'o de valor'o'j est'as tre grand'a.
Est'as la simbol'a valor'o - ĝi est'as la ĉef'urb'o de la land'o, ties kap'o. Sed sam'temp'e ĝi ankaŭ est'as tre reprezent'a de ĉiu'j kultur'a'j, intelekt'a'j, politik'a'j, histori'a'j kaj soci'a'j valor'o'j de la kuba popol'o. Ĝi ankaŭ est'as katalog'o de la plej bel'a kaj blind'ig'a arkitektur'o, kiu'n la insul'o iam ajn produkt'is, kun trajt'o'j ankaŭ trov'ebl'a'j en Camagüey, Santiag'o de Kubo aŭ Trinidado.
La maŭr'a arkitektur'o, ekzempl'e, kiu est'is influ'it'a de la hispan-islam'a tradici'o, est'as tre karakteriz'a de la histori'a centr'o. Tiam est'as ankaŭ la tim'em'a sed pasi'a barok'a arkitektur'o de la Havana Katedral'o - kiu pli simil'as al la mens'o'stat'o, ia sent'o aŭ etos'o, kiu'n la kuba verk'ist'o Alejo Carpentier tiom bril'e pri'skrib'is en si'a grand'a roman'o, El sigl'o de las luces (Eksplod'o en katedral'o, 1962).
Ekzist'as ankaŭ la nov'klasik'a urb'o, kun El Templ'et'e, la monument'o al la fond'o de Havano. Ĝi est'as sufiĉ'e mal'grand'a skem'o, kiu est'is re'produkt'it'a kun grand'a original'ec'o en ali'a'j kubaj urb'o'j, kiel Matanzas kaj Cienfuegos.
Krom'e est'as la eklektik'a urb'o en la Centr'o Habana, kiu est'as tiel impres'a - plen'a de gargojl'o'j, atlant'o'j, ekster'ordinar'a'j figur'o'j, imag'a'j est'aĵ'o'j. La Art Nouveau - la Palacio Cueto en la Plac'o Vieja - kaj tiam la konsider'ind'a bril'eg'o de la Art Dec'o - kiel en la konstru'aĵ'o Emili'o Bacardí - est'as preskaŭ sub'fos'e en'konduk'it'a'j tie, far'ant'e la arkitektur'a'n dialog'o'n eĉ pli intens'a.
Fin'e est'as la Havano de modern'ec'o, kiu ating'as la plej alt'a'n pomp'o'n per la labor'o de la viena arkitekt'o, Richard Neutra: la Dom'o de Schulthess, unu el la plej bel'a'j dom'o'j en la kvartal'o, kie'n Quinta Avenida [Kvin'a Avenu'o] pren'as ni'n.
Havano est'as viv'ant'a urb'o de saĝ'ec'o kaj memor'o. En ĉi tiu vigl'a metropol'o ni trov'as la akropol'o'n de sci'o, kiu est'as la bel'a universitat'a kampus'o - kaj ankaŭ la grand'a monument'a tomb'ej'o, la nekropol'o, est'as bel'a.
La urb'a estr'ar'o el'labor'is ampleks'a'n memor-projekt'o'n. La plan'o, kiu'n ni el'labor'is en la Ofic'ej'o de la Urb'a Histori'ist'o de Havano, kiu'n ni kompil'is specif'e por la histori'a zon'o, est'as harmoni'e integr'it'a kun tiu projekt'o. Ni'a task'o est'as antaŭ'e'n'ig'i la ide'o'n konserv'i la memor'o'n de la urb'o, ne nur kiam oni memor'fest'as si'a'n kvin'a'n cent'jar'iĝ'o'n, sed ankaŭ en la ĉiu'tag'a viv'o. Mi dediĉ'is pli ol tri jar'dek'o'j'n al ĉi tio, kaj mi dev'as konfes'i, ke mi foj'e sent'is, ke mi predik'as tiu'n kaŭz'o'n en la dezert'o.
Nun'temp'e ni dis'volv'is seri'o'n da event'o'j, radi'a'j kaj televid'a'j program'o'j, kaj la publik'ig'o'n de divers'a'j verk'o'j. Ni ankaŭ daŭr'e labor'as sam'temp'e pri la re'star'ig'o de la monument'a'j simbol'o'j de la urb'o - la ĉef'a ekzempl'o de tio est'os la komplet'ig'o de grav'a'j verk'o'j pri El Capitolio, la Kastel'o de Atarés kaj ali'a'j emblem'a'j konstru'aĵ'o'j en la kor'o de Havano. Ni memor'os kaj fest'os ne nur la rakont'o'n pri la ag'o de la fond'o de la urb'o, sed ankaŭ ĝi'a'j'n histori'o'n kaj kultur'o'n.
Mi ŝat'us emfaz'i, ke kultur'o est'as la ŝlos'il'a vort'o en ni'a ĝeneral'a plan'o por la restaŭr'o de la Mal'nov'a Havano. Ajn'a evolu'ad'a projekt'o, kiu ignor'as kultur'o'n, konduk'as nur al dekadenc'o.
Ali'flank'e, la hom'a faktor'o est'as sam'e grav'a. Mi vol'us cert'ig'i, ke ĉi tiu'j memor'fest'o'j gener'os pasi'o'n inter la hom'o'j. Se ili ne tuŝ'os la kor'o'n de hom'o'j, ni nur far'os kelk'a'j'n oficial'a'j'n parol'ad'o'j'n, mov'os kelk'a'j'n ŝton'o'j'n kaj pres'os kelk'a'j'n artikol'o'j'n.
Kompren'ebl'e mi kred'as, ke muze'o'j est'as esenc'a'j por histori'o, memor'o kaj kultur'o. La Museo de la Ciudad [Urb'a Muze'o] est'as grav'eg'a por la tut'a naci'o, kaj ne nur por la hom'o'j de Havano. Sed mi ankaŭ batal'is kontraŭ muze'ig'ad'o kaj defend'is la afer'o'n de viv'ant'a urb'o.
Ni dev'as cert'ig'i, ke Havano ne mal'aper'u sub tajd'o de turist'o'j. Sed sam'temp'e mi opini'as, ke turism'o - neces'a ag'ad'o kaj grav'a ekonomi'a faktor'o - ne est'u demon'ig'at'a. En la kaz'o de Kubo, pro ĝi'a izol'ec'o, est'as ankaŭ oportun'e komenc'i rekt'a'n dialog'o'n kun vizit'ant'o'j el la tut'a mond'o. Tio est'as io mir'ind'a.
En mult'a'j okaz'o'j, la konstru'aĵ'o'j, kiu'j est'is ruin'ig'it'a'j, kaj kiu'j'n ni restaŭr'is, est'is loĝ'at'a'j de tre mal'riĉ'a'j famili'o'j. Ĉi tio est'as ankoraŭ grav'a por mult'a'j el ili. La respond'o est'is dispon'ig'i sekur'a'n kaj dign'a'n loĝ'ej'o'n por mil'o'j da hom'o'j, propon'i kler'ig'o'n por ge'jun'ul'o'j kaj kre'i sekur'a'j'n labor'posten'o'j'n por plen'kresk'ul'o'j. Ni prov'is efektiv'ig'i tio'n, kio'n Unesk'o difin'is, tiu'temp'e, kiel “unik'a'n projekt'o'n”, i'o'n ali'a'n. Unik'a ne signif'as pli bon'a. Ni ne pretend'as far'i pli bon'e ol ali'a'j mond'o'part'o'j. Pli ĝust'e, tio est'is far'it'a laŭ ni'a propr'a spert'o. Ali'vort'e, malgraŭ la mal'sukces'o'j kaj erar'o'j, kiu'j'n ni sufer'is en la serĉ'ad'o de restaŭr'a model'o.
Vi ankaŭ mult'e klopod'is por re'establ'i la emblem'a'n avenu'o'n Malecón, Havano, kiu etend'iĝ'as laŭ la mar'bord'o. Vi difin'is ĝi'n “Havana rid'et'o”.
Mi dev'as konfes'i, ke mi preskaŭ perd'is la batal'o'n kontraŭ la mar'o, batal'o'n, kiu'n nur Neptun'o pov'us batal'i per si'a tri'dent'o. Mi ne pov'as forges'i la bild'o'j'n de la detru'a'j ond'o'j kraŝ'ant'a'j kontraŭ la Castillo del Morro, kiu star'is antaŭ la mar'o dum jar'cent'o'j. Ĉi tiu'j est'as dant'esk'a'j vizi'o'j, kiu'j est'as ripet'at'a'j ĉe ĉiu okaz'o de ciklon'o.
La tornad'o, kiu last'a'temp'e frap'is ni'n, dum la nokt'o de la 27-a kaj 28-a de januar'o [2019], kaŭz'ant'e la mort'o'n de plur'a'j hom'o'j kaj vund'ant'e ĉirkaŭ 200, memor'ig'as al ni, ke ven'is la temp'o kompren'i, ke klimat'a ŝanĝ'o est'as kaŝ'it'a minac'o al la elegant'a siluet'o de Malecón, kiu ĉiam est'os tiu bel'a rid'et'o, kiu'n Havano don'as al la mar'o, kaj kiu'n ni dev'as protekt'i.
Ni perd'is la batal'o'n kontraŭ la mar'o, sed ni dev'as venk'i ni'a'n batal'o'n kontraŭ la klimat'a ŝanĝ'o. Grand'a'j defi'o'j kaj nov'a'j aventur'o'j atend'as ni'n.
Est'as ver'e, ke ĉio ĉiam konduk'is mi'n al Havano. Est'as ver'e mult'a'j jar'o'j da labor'o, pez'a labor'o. Mi ne bedaŭr'as. Se est'us ali'a viv'o ol tiu, kiu'n ni kon'as ĉi tie sur la ter'o, mi'a anim'o vag'us etern'e tra Havano. Est'as la plej grand'a el mi'a'j am'o'j, la plej bon'a el mi'a'j pasi'o'j, kaj la plej grand'a el mi'a'j defi'o'j. Mi ver'e ne sci'as, kial mi mister'e re'ven'as al ĝi, en lum'o kaj silent'o, en viv'o kaj en sonĝ'o'j.
Eusebio Leal Spengler, kuba histori'ist'o, verk'ist'o kaj esplor'ist'o, est'as la urb'a histori'ist'o de Havano, kaj direktor'o de la ĝeneral'a plan'o por restaŭr'ad'o de ĝi'a histori'a centr'o. Li'a'j verk'o'j inkluziv'as Patri'a Am'ad'a (Am'at'a Hejm'land'o); Regresar en el tiempo (Retr'o temp'e); La luz sobr'e el espejo (La lum'o en la spegul'o); Fundada esperanza (Esper'o fond'it'a); kaj Poesía y Palabra (Poezi'o kaj vort'o'j).
El'angl'ig'is Andre'j Peĉënkin (Ruslando)
Mehdi Be'n Cheikh, intervju'o de Anissa Barrak Dum long'a temp'o konsider'at'a kiel marĝen'a art'o, la strat'a art'o (strat'a art'o) reprezent'as hodiaŭ grav'a'n tendenc'o'n, kiu ig'as pli demokrat'a la al'ir'o'n al art'o kaj en'blov'as en la urb'a'j'n spac'o'j'n nov'a'j'n soci'a'j'n kaj ekonomi'a'j'n dinamik'o'j'n. En la kor'o de la mur'o'j est'as stuk'it'a'j, ĉio ĉi mal'serv'as al la konserv'ad'o de la verk'o'j.
En la nov'a projekt'o, kiu'n mi lanĉ'as en Parizo en april'o 2019, ni uz'as rezist'a'j'n material'o'j'n (el'mar'a'n vernis'o'n) kaj oni atent'as pri la restaŭr'ad'o en la buĝet'o de la urb'o. Ĝust'e en tiu ĉi spirit'o mi vol'us etern'ig'i la projekt'o'n de Djerbahood, kiu ĉi-jar'e en'ir'as si'a'n du'a'n faz'o'n. Mi'a cel'o est'as far'i el Ĝerbao grand'a'n labor'ej'o'n de la strat'a art'o, kiel Ibizo, en Hispanio, est'as la insul'o de la muzik'a kre'ad'o kaj de la “elektr'o”.
Kiel oni pov'as difin'i la strat'a art'o ?
La strat'a art'o est'as al'propr'ig'o de la urb'a spac'o per la artifik'o de art'ist'a al'ir'o, kia ajn est'as ĝi'a natur'o. Ĝi en'hav'as tiom sam'e mult'a'j'n stil'o'j'n kaj univers'o'j'n kiom da art'ist'o'j... Ĝi gam'as de la grafiti'o'j al la gest'a aŭ kromat'a figur'ad'o, de la son'a kaj lum'a art'a instal'ad'o ĝis la fizik'a prezent'ad'o... La art'ist'o'j lud'as kun la urb'a infra'struktur'o, kun arkitektur'o, kun lum'o kaj ombr'o'j. La grafiti'o'j pov'as hav'i alt'ec'o'n de sep'dek cent'metr'o'j aŭ sam'e mult'a'j metr'o'j! Mal'mult'e grav'as la uz'at'a medi'o, la esenc'o est'as pli'valor'ig'i la strat'o'n.
Tiu spec'o de art'ist'a esprim'o ekzist'is ĉiam, mi dir'us, de post la Grot'o de Lascaux, kiu dat'iĝ'as de la Paleolitik'o. Sed hodiaŭ ĝi plen'e ek'flor'as, precip'e en Latin-Amerik'o, en Uson'o, en Eŭrop'o kaj en la arab'a mond'o. El Seed, Shoof aŭ KOOM, por cit'i nur tiu'j'n art'ist'o'j'n de tunizia origin'o, ek'hav'as de nun inter'naci'a'n renom'o'n kaj el'spir'as la escept'a'n viv'o'fort'o'n de tiu ĉi art'a form'o, kiu vol'as konstru'i pont'o'j'n inter hom'o'j, inter popol'o'j.
El Seed, ekzempl'e, kiu trans'form'is la vizaĝ'o'n de Kairouan, tunizia lok'o de la mond'a hered'aĵ'o, pentr'as si'a'j'n calligraffitis en la tut'a mond'o: Sud-Afrik'o, Kanado, Kore'a Respublik'o, Dubajo, Egipti'o, Uson'o, Franci'o... Hosni Hertelli, kies pseŭdonimo Shoof signif'as «rigard'u» en la arab'a, ankaŭ li re'viv'ig'is la tradici'a'n kaligrafion en si'a manier'o: per pentr'ad'o, sur la mal'nov'a'j tuniziaj mur'o'j, sed ankaŭ per muzik'o kaj lum'o. Li'a spektakl'o White Spirit al'log'is mil'o'j'n da spekt'ant'o'j en Aŭstrali'o kaj en Franci'o. Muzik'ist'o kaj kaligraf'o, Mohamed Koumenji (KOOM) kombin'as tiu'j'n du art'o'j'n en si'a'j plastik'a'j kaj lum'a'j verk'o'j ĉerp'ant'e inspir'o'n de la sufia tradici'o kaj integr'ant'e en ĝi modern'a'j'n teknologi'o'j'n.
Li special'e liver'as pruv'o'n de grand'a talent'o en si'a mult'a'disciplin'a kre'it'aĵ'o titol'it'a On the roads of Arabi'a [Sur la voj'o'j de Arabi'o], kun'organiz'it'a de la galeri'o Itinerrance en novembr'o 2018 en la Louvre de Abu Dhabi.
insul'o Ĝerbao [ةبرج ˈʒɪrbæ], en Tunizio, cent'o da art'ist'o'j ilustr'is per ĉirkaŭ du'cent-kvin'dek fresk'o'j la mal'grand'a'n urb'o'n Erriadh, de nun kon'at'a sub la nom'o Djerbahood [ʒɪrbæhʊd].
Promes'ant'a projekt'o, kiu ne ĉes'as dis'branĉ'iĝ'i, lanĉ'it'a de la franc'a-tunizia galeri'ist'o Mehdi Be'n Cheikh.
Kiel nask'iĝ'is la projekt'o Djerbahood, kaj kial vi elekt'is Erriadh por ĝi ?
En 2013, mi real'ig'int'is la projekt'o'n Tour Par'is 13, kiu hav'is ekstra'ordinar'a'n efik'o'n en la amas'komunik'il'o'j. Tiu tur'o de la 13-a distrikt'o de la franc'a metropol'o, kondamn'it'a al detru'o, est'is mal'konstru'it'a en april'o 2014. Sed antaŭ la lim'dat'o, cent'o da art'ist'o'j de dek ok naci'ec'o'j ven'is liber'vol'e trans'form'i ĝi'n en kolektiv'a'n art'aĵ'o'n. Fasad'o'j, komun'a'j part'o'j kaj 36 apartament'o'j est'is tiel ek'reg'it'a'j de la majstr'o'j de la strat'a art'o.
Tiu'j verk'o'j, kvankam efemer'a'j, est'as de nun etern'ig'it'a'j sur la Toile, ating'ebl'a'j por grand'eg'a publik'o tra la mond'o.
Tiu sukces'o kuraĝ'ig'is mi'n establ'i ali'a'n
projekt'o'n, super kiu mi labor'is ek'de iam:
okaz'ig'i event'o'n de strat'a art'o en Tunizio,
kiu pov'us parol'ig'i oni'n pri la land'o
pozitiv'e. Erriadh, sur la insul'o; Ĝerbao,
ŝajn'is al mi la ideal'a lok'o, kun si'a lum'ec'o,
si'a bel'a tradici'a arkitektur'o, si'a urb'a
aranĝ'o struktur'it'a ĉirkaŭ centr'a plac'o,
si'a histori'o, la legend'a gast'am'o de si'a'j
loĝ'ant'o'j... Ni ne forges'u, ke se Ĝerbao,
kiel oni kred'as, ja est'as la insul'o de la
Lotus'manĝ'ul'o'j el la Odise'ad'o de Homero,
Odise'o est'us la plej fam'a el ĝi'a'j vizit'ant'o'j!
Erriadh, antaŭ'e nom'it'a Har'a Essaghira, situ'as proksim'e de la fam'a Sinagog'o de la Ghriba [תיב תסנכה ;הבירגלא تسنك ]ةبيرغلا, unu el la plej mal'nov'a'j en la mond'o. Lok'o de jud'a pilgrim'ad'o ĝis ni'a'j tag'o'j, ĝi est'is konstru'it'a de la ekzil'it'o'j, kiu'j fuĝ'is el Jerusalemo post la detru'o de la templ'o de Salomono de Nabukadnecaro la 2-a en 586 a.K. Ĝi'a loĝ'ant'ar'o do konsist'is ĉef'e el jud'o'j kaj islam'an'o'j, kiu'j tie kun'viv'is unu kun la ali'a, kio'n atest'as ĝi'a'j kvin sinagog'o'j (el kiu'j du ankoraŭ aktiv'a'j) kaj ĝi'a'j du moske'o'j. Sed sekv'e de la amas'a for'ir'o de la jud'a loĝ'ant'ar'o de la insul'o, dum la 1960-aj jar'o'j, la mal'grand'a urb'o plonĝ'is en torpor'o'n, rest'ant'e marĝen'e de la plej grav'a ekonomi'a aktiv'ec'o de la insul'o, la turism'o. Tamen ĝi situ'as ses minut'o'j'n de inter'naci'a flug'haven'o!
Ĉu vi lok'e renkont'is mal'facil'aĵ'o'j'n por akcept'ig'i la projekt'o'n ?
Mi rapid'e akir'is permes'o'n de la naci'a'j aŭtoritat'o'j inter'ven'i en la publik'a spac'o.
La land'o est'is en period'o de trans'ir'o post la revoluci'o, la komun'um'a'j instanc'o'j est'is likvid'it'a'j ĉie en la land'o kaj anstataŭ'it'a'j de provizor'a'j komitat'o'j, sed en Erriadh ne est'is eĉ provizor'a komitat'o. La projekt'o do start'is dank'e al privat'a'j donac'o'j. Kun la apog'o de kelk'a'j propriet'ul'o'j de hotel'o'j en Ĝerbao, mi pov'is ricev'i financ'a'n kontribu'o'n ankaŭ de la Ministeri'o de la Turism'o.
Koncern'e la loĝ'ant'o'j'n, oni kompren'ebl'e dev'is negoc'i kun ili, komenc'e... Ili ne sci'is kio'n oni est'is far'ont'a'j pri la surfac'o'j, kiu'j'n ili posed'is. Oni eksplik'is al ili la ide'o'n, la procez'o'n, kaj est'as precip'e la vir'in'o'j kiu'j persvad'is si'a'n edz'o'n las'i oni'n far'i ĉio'n.
Kiam la unu'a'j verk'o'j est'is real'ig'it'a'j, la loĝ'ant'o'j komenc'is pet'eg'i ni'n dekor'i ili'a'j'n dom'o'j'n.
Subit'e, Erriadh vek'iĝ'is. Ĝi far'iĝ'is cel'o kaj lok'o de trans'ir'o por mil'o'j da turist'o'j (la taksi'ist'o'j rav'iĝ'is), mult'a'j hotel'o'j kaj galeri'o'j mal'ferm'iĝ'is, la prez'o'j de kvadrat'a'j metr'o'j fort'e pli'alt'iĝ'is... La viv'o de ĝi'a'j loĝ'ant'o'j tut'e ŝanĝ'iĝ'is. Tio por mi plej'e grav'as.
Vi ven'ig'is cent'o'n da fam'a'j art'ist'o'j. Kio persvad'is ili'n al'iĝ'i al la projekt'o?
Est'as projekt'o, kiu hav'as senc'o'n.
Kio interes'as la art'ist'o'j'n, est'as kre'i kaj kun'divid'i si'a'n labor'o'n kun kiel ebl'e plej mult'a'j hom'o'j. La kontrakt'o'j sub'skrib'it'a'j kun ili koncern'is nur la rajt'o'j'n pri bild'o. Ni'a cel'o est'as pri'zorg'i la kon'at'ec'o'n de art'ist'o'j kaj ne gajn'i mon'o'n rekt'e dank'e al tiu'j ĉi event'o'j. Kaj ĉiu profit'as de ĝi: la art'ist'o'j, la urb'o'j, la publik'o ...
La art'ist'o'j reprezent'is 34 divers'a'j'n naci'ec'o'j'n kaj produkt'is 250 fresk'o'j'n!
Ili sekv'is unu la ali'a'n per grup'o'j, ĉiu'j'n semajn'o'j'n, dum period'o de tri monat'o'j.
Ili est'is liber'a'j en si'a kre'iv'a al'ir'o. Kompren'ebl'e, ni ĉiu'j est'is konsci'a'j pri tio, ke ili ne dev'is ŝok'i la loĝ'ant'o'j'n per bild'o'j de nud'a'j korp'o'j, ekzempl'e. Ili dev'is respekt'i la loĝ'ant'ar'o'n, ĝi'a'n kultur'o'n... Sed tio est'is ĉio. Ĉiu art'ist'o inter'ag'is kun la lok'o laŭ si'a propr'a inspir'o.
De post tiu eksperiment'o, la pozici'o de la art'ist'o gajn'is alt'estim'o'n en Ĝerbao. La loĝ'ant'o'j kompren'is ne nur la ekonomi'a'j'n avantaĝ'o'j'n, kiu'j'n tiu art'o reprezent'as por ili, sed ankaŭ la esenc'o'n de la art'ist'a al'ir'o.
Ili renkont'is la art'ist'o'j'n, ili teks'is strikt'a'j'n lig'o'j'n kun ili. La art'ist'o ne plu est'as rigard'at'a kiel la frenez'ul'o de la vilaĝ'o, la marĝen'ul'o, sed kiel talent'ul'o, kiu kre'as struktur'it'a'n imag'a'n univers'o'n kaj kiu sam'temp'e pov'as kontribu'i konkret'e al la pli'bon'ig'o de la ĉiu'tag'a viv'o.
Iu'j hom'o'j inklin'as pens'i ke la strat'a art'o pov'as sukces'i nur en land'o, kie jam ekzist'as kultur'a kaj art'a dinamik'o'j, ali'vort'e, en Okcident'o. Djerbahood pruv'is la kontraŭ'o'n. Ĝi montr'as, ke ne ĉio far'iĝ'as ali'lok'e. Ke ajn'a lok'o en la mond'o pov'as iĝ'i, cert'a'n moment'o'n, la ĉef'urb'o de la strat'a art'o, eĉ se ĝi situ'as en for'ej'o de insul'o.
Kiel si'n ten'as la verk'o'j en Djerbahood de post 2014?
Tre mal'mult'e rest'as el ili... La grand'a diferenc'o de temperatur'o inter vintr'o kaj somer'o, la humid'ec'o, la kalk'o, per kiu la Port'i la art'o'n al hom'o'j prefer'e ol en'ferm'i ĝi'n en lok'o'j, kiu'j est'as rezerv'it'a'j por ĝi: ĉu en tio est'as la senc'o de la strat'a art'o?
La strat'a art'o ne nask'iĝ'is el la intenc'o port'i la art'o'n al hom'o'j, sed en la real'o - est'as tio, kio'n ĝi far'as. Ĉar ĝi praktik'iĝ'as en la publik'a spac'o, ĝi si'n propon'as sen'pag'e al hom'o'j, ĉe strat'angul'o... Est'as ebl'e la plej demokrat'a art'a mov'ad'o, sed ankaŭ la plej konven'a al si'a temp'o: trans'met'it'a sur la teks'aĵ'o'n per fot'o'j kaj vide'o'j real'ig'it'a'j de la art'ist'o'j mem, ĝi'a kon'at'ec'o est'as baz'it'a sur la re'kon'o de la plej grand'a nombr'o tra soci'a'j ret'o'j. Unu'foj'e re'kon'it'a, la art'ist'o pov'as elekt'i ekspozici'i en galeri'o'j, kiu'j lig'as la verk'o'j'n de la strat'o al tiu'j propon'at'a'j en lok'o'j dediĉ'it'a'j specif'e al art'o.
Do establ'iĝ'is tut'a sistem'o paralel'a al la nun'temp'a art'o. Mi menci'is al vi la projekt'o'n lanĉ'at'a'n en Parizo en april'o 2019. Tem'as pri la bulvard'o Vincent Auriol, kie ni est'as kre'ant'a'j ver'a'n nov'tip'a'n muze'o'n. En ĝi ĉio est'as pri'pens'it'a, la lum'ig'ad'o per spot'o'j nutr'at'a'j de sun'energi'o, la son'sistem'o, la long'daŭr'o de la verk'o'j... La strat'a art'o ne post'kur'as la muze'o'j'n por ekspon'i si'n, ĝi amuz'iĝ'as kun la urb'o, ĝi kre'as si'n mem rigard'at'e de la publik'o, ĝi inter'ŝanĝ'as kun la urb'a loĝ'ant'ar'o, ĝi est'as al'ir'ebl'a sen'pag'e...
Kaj ĉiu pov'as far'iĝ'i street-art'ist'o! Sed, kun la for'est'o de galeri'ist'o'j aŭ de muze'a'j kurator'o'j, ĉu tiu art'o ne risk'as ŝanĝ'i lok'o'j'n aparten'ant'a'j'n al la kultur'a hered'aĵ'o?
Kupol'o'j est'is pentr'it'a'j antaŭ ne'long'e en Kairouan.
Oni pov'as efektiv'e si'n demand'i pri la estetik'a valor'o de iu'j verk'o'j, kiu'j aper'as en la publik'a spac'o. Sed oni pov'as ankaŭ al si dir'i, ke anstataŭ blank'a'j kupol'o'j, iu'j el ni'a'j maŭzole'o'j hav'as nun kupol'o'j'n alt'a'j'n kaj kolor'a'j'n! Eĉ se est'as far'it'e pli aŭ mal'pli bon'e, mi pens'as, ke oni, en kelk'a'j jar'o'j, fin'e hav'os interes'a'j'n rezult'o'j'n: la strat'a art'o est'as art'o, kiu re'nov'ig'as si'n daŭr'e.
Oni ne dev'as tim'i art'o'n. Okaz'as, ke oni vol'as rigard'i iu'j'n kre'it'aĵ'o'j'n kiel art'o'n, dum tiu'j ne merit'as tiu'n nom'o'n, ĉar ili serv'as abomen'a'j'n ideologi'o'j'n. Sed tio est'as ekstrem'e mal'oft'a'j escept'o'j. Art'o neniam est'is minac'o kontraŭ iu ajn, ja kontraŭ'e.
Ĝi est'as la plej bon'a arm'il'o kontraŭ obskur'ant'ism'o, mi est'as konvink'it'a pri tio.
Instru'ist'o de plastik'a'j art'o'j, la franc'o- tunizi'an'o Mehdi Be'n Cheikh fond'is la galeri'o'n Itinerrances (http://itinerrance.
fr/) en Parizo antaŭ ĉirkaŭ dek kvin jar'o'j.
Li establ'is projekt'o'j'n de strat'a art'o asoci'ant'e art'ist'o'j'n de la tut'a mond'o.
Li publik'ig'is du verk'o'j'n, font'ant'a'j'n el
la du grand'a'j projekt'o'j de strat'a art'o
respektiv'e en Parizo kaj en Erriadh:
L’événement strat'a art'o Tour Par'is 13 [La
okaz'aĵ'a Tur'o de Parizo 13] (2013) kaj
Djerbahood, Le musée de strat'a art'o
à ciel ouvert [Djerbahood, la sub'ĉiel'a
muze'o de strat'a art'o] (2014).
El'franc'ig'is Kees Neeft (Nederlando)
Thomas B. Reverdy
La verk'ist'o Thomas B. Reverdy elekt'is preskaŭ ĉiam la urb'a'n spac'o'n kiel kadr'o'n de si'a'j roman'o'j. Obsed'at'a de la « ne'el'ten'ebl'a ĉe'est'o de la ne'ĉe'est'o » en ni'a'j malhumanigitaj urb'o'j, li imag'as la aper'o'n de malgrandegaj rezist'o'j.
« Tio est'as urb'o'j ! » La fam'a'j vort'o'j aparten'as al Rimbaud. Tio est'as la fraz'o, kiu mal'ferm'as unu el li'a'j Illuminations, en kiu la poet'o pri'skrib'as ne i'a'n urb'o'n sed cirk'tend'o'n, ĝi'a'j'n maŝin'o'j'n kaj ĝi'a'j'n loĝ'ant'o'j'n, akrobat'o'j'n, la spac'o'j'n, la program'er'o'j'n, la ir'voj'o'j'n, la mult'nombr'a'j'n bru'o'j'n, kiu'j plen'ig'as ĝi'n, kaos'a'j'n, blind'a'j'n unu front'e al la ali'a, sed tamen ord'ig'it'a'j'n kiel muzik'a'j partitur'o'j.
Ĉirkaŭ 1872, tri jar'o'j'n post la post'mort'a el'don'o de la volum'o Spleen de Par'is (La Splen'o de Parizo) de Baudelaire, la urb'o est'is do percept'at'a kiel bild'o. Oni pov'is far'i el ĝi metafor'o'n, kaj tiu metafor'o ne dir'is, kio est'as urb'o, sed tio'n, kio'n ĝi el'vok'as. Nek la produkt'ad'o'n, nek la komerc'o'n, sed jam la vojaĝ'o'j'n, la anonim'ec'o'n, la meti'o'j'n, kiu'j perd'iĝ'as, kaj la mal'riĉ'ec'o'n, kiu vid'iĝ'as subit'e tra la fend'et'o'j de la tro vid'ebl'a riĉ'ec'o. Ek'de la insul'o de Thomas Mor'e, la plej'mult'o de la utopi'o'j est'as urb'a'j. La mal'utopi'o'j est'as urb'a'j en'tut'e. La urb'o est'as imag'aĵ'o. Ia spektakl'o, la cirk'o.
Mi preskaŭ ĉiam lok'ad'is la kadr'o'n de mi'a'j intrig'o'j en urb'o. Mi dev'as dir'i, ke mi trans'lok'is ĝi'n en urb'o'n. La urb'o'j permes'as est'i ĉie, sam'temp'e hejm'e kaj fremd'lok'e, kaj tiu trans'lok'ad'o est'as fundament'a.
Tem'as pri paŝ'o flank'e'n, pri la oblikv'a
vid'o; tem'as pri la breĉ'o en la real'o, la
de'lok'ad'o, kiu kre'as subit'e spac'o'n por
dis'volv'iĝ'o de iu fikci'o. Kiam, post mi'a du'a
roman'o, mi de'lok'is part'o'n de mi'a intrig'o
en Broklinon, front'e al Manhatano, mi
obe'is al tiu neces'o mal'proksim'ig'i mi'a'n
tem'o'n. Mi mal'proksim'ig'is ĝi'n du'obl'e:
unu'e al Nov'jork'o, kiu'n mi bon'e kon'is, ĉar
mi ir'is tie'n oft'eg'e, sed kie mi ne loĝ'is; kaj
post'e al Broklino, kiu ne est'as la Nov'jork'o,
kiu'n oni imag'as, vid'at'e de Franci'o. Tiu
mal'centr'ad'o est'is cert'e fundament'a por
mi, ĝi puŝ'is mi'n baskul'e iom post iom en
la kamp'o'n de la roman'o - antaŭ tio, mi'a
unu'a rakont'o est'is tre aŭtobiografi'a.
Sed tiu mal'centr'ad'o hav'is neatenditan efik'o'n; ĝi al'trud'is al mi i'a'n spac'o'n. Dum'e mi vol'e mal'proksim'iĝ'is de pli kutim'a'j teritori'o'j, mi bezon'is subit'e du'obl'ig'i la dokument'ad'o'n, la re'kontrol'o'j'n de la detal'o'j, la efekt'o'j'n sugest'ant'a'j'n la real'o'n, la bild'o'j'n. Mi mal'kovr'is, en'e de la fikci'o, en'e de ĝi'a kre'ad'o, i'a'n kompleks'a'n inter'miks'it'ec'o'n de la real'o kaj de la vort'o'j: mi bezon'is i'a'n trans'lok'ad'o'n, kiu'n propon'as al mi la fremd'a urb'o; sed tuj post'e, kun la rakont'o situ'ant'a jam ie, mi bezon'is la real'ec'o'n por nutr'i ĝi'n.
Ne la krud'a'n real'ec'o'n, - por uz'i tio'n mi est'us pov'int'a rest'i en Parizo, hejm'e - sed la real'ec'o'n de la amas'komunik'il'o'j, mi bezon'is bild'o'j'n, simbol'o'j'n, fragment'o'j'n, vort'o'j'n. Start'ant'e de memor'o'j, sed ankaŭ de atest'o'j, de fot'o'j, rakont'o'j, roman'o'j kaj film'o'j, map'o'j, mi dev'is re'kompon'i spac'o'n, ig'i ĝi'n “real'a”, re'don'i al tiu urb'o ĝi'a'n viv'o'n de cirk'o.
Mi hav'as la plej grand'a'n admir'o'n por verk'ist'o'j, kies imag'pov'o dis'volv'iĝ'as en grand'a'j natur'a'j spac'o'j, laŭ la ekzempl'o de Cormac McCarthy, sed mi hav'is ali'a'j'n kial'o'j'n, mi'a'kaz'e, prefer'i la spac'o'n de la urb'o por trans'lok'i tie'n mi'a'j'n roman'o'j'n.
Tio est'is ĉar mi ankaŭ hav'is la ide'o'n, ke modern'a fikci'o dev'as klar'ig'i ni'a'j'n blind'a'j'n vojaĝ'o'j'n kaj ni'a'n anonim'ec'o'n. Hodiaŭ, en Parizo, mi loĝ'as en iu dom'o, kie la hom'o'j salut'as si'n reciprok'e, klin'ant'e la kap'o'n, kiam ili renkont'iĝ'as en la lift'o. En la metro'o, plej oft'e oni apenaŭ kuraĝ'as rigard'i unu la ali'a'n rekt'e en la vizaĝ'o'n.
Mal'oft'as pov'i tra'ir'i la tut'a'n urb'o'n sen renkont'i almenaŭ unu person'o'n, kiu parol'as sol'a bizar'e kun si mem, unu aŭ du almoz'pet'ant'o'j'n, iu'n ul'o'n vid'ebl'e sociopaton aŭ ebl'e mens'e mis'a'n, kaj en cert'a'j halt'ej'o'j, iu'n toks'iĝ'em'ul'o'n, fin'e de la kaj'o fum'ant'a'n kokain'o'n. Oft'e tem'as pri ul'o, kiu'n oni jam vid'is ali'foj'e - person'o'n, kiu'n oni renkont'is en la kvartal'o aŭ en la metro'o, je la sam'a hor'o. Tamen, oni neniam sci'os kiel li nom'iĝ'as, nek kio'n li far'as en la viv'o, nek kial li ŝajn'as feliĉ'a tiu'tag'e. Tiu almoz'pet'ant'o, kiu parol'as laŭt'e kaj elekt'as si'a'j'n vort'o'j'n, kun si'a leĝer'a fremd'a akĉent'o, de kie li ven'as kaj kial li trov'iĝ'as tie? Tiu'j jun'ul'o'j, kiu'j aspekt'as mask'o'vest'it'a'j, ĉu ili part'o'pren'os i'a'n fest'o'n? I'a'n koncert'o'n? Kiu'j'n stud'o'j'n ili far'as? Kia'n posten'o'n ili rev'as ating'i? Ĉu ili sukces'os obten'i ĝi'n? Jen la modern'a'j fikci'o'j. Ni est'as popol'o de anonim'ul'o'j, antaŭ'e'n'ir'ant'a'j en ni'a'j mal'grand'eg'a'j viv'o'j, blind'a'j unu'j al ali'a'j. Ni'a'j ekzist'o'j kronometr'it'a'j de la hor'ar'o'j de apud'urb'a'j trajn'o'j rezist'as ankoraŭ iom'et'e, fund'e de ni'a'j kor'o'j, al la urb'o-maŝin'o, sed oni dev'as tamen konfes'i, ke simpl'a renkont'o iĝ'is mirakl'o. Oni ne plu pov'as hodiaŭ pri'skrib'i la viv'o'j'n de Juli'e'n Sorel, Frédéric Moreau aŭ Bel-Am'i 1 .
Okaz'is ankaŭ atenc'o'j. Ebl'e ĝust'e pro tio. La 11-a de Septembr'o 2 . Ĉiu'j nom'o'j gravur'it'a'j ek'de tiam en la nigr'a ŝton'o, por don'i nom'o'n al la anonim'ul'o'j. La hodiaŭ'a'j hero'o'j est'as anonim'a'j.
1. Nom'o'j de ĉef'rol'ul'o'j de franc'a'j roman'o'j: Juli'e'n Sorel, Le Rouge et le Noir (1830) de Stendhal ; Frédéric Moreau, L’Éducation sentimental'e (1869) de Gustav'e Flaubert ; Bel- Am'i est'as la al'nom'o de la ĉef'a person'o de la homonim'a roman'o (1885) de Guy de Maupassant.
2. Referenc'o al la atenc'o'j de la 11a de septembr'o 2001, kiu'j cel'is konstru'aĵ'o'j'n simbol'a'j'n de Uson'o.
Mi re'ven'is al Nov'jork'o en 2008, por verk'i L’Enversal du mond'e [Al la mond'o].
La ag'ej'o est'as en la krater'o de Ground
Zero, en 2003. Okaz'is ras'ism'a murd'o,
almenaŭ oni supoz'as ĝi'n ras'ism'a. Oni
sekv'as la rol'ul'o'j'n, kiu'j gravit'as ĉirkaŭ tiu
histori'o kiel ĉirkaŭ ia centr'o mal'plen'a,
sugest'ant'a ne'kompren'ebl'a'n ne'ĉe'est'o'n,
kaj, evident'e, est'as ĝust'e la ombr'o de
la ĝemel'a'j tur'o'j, kiu ŝveb'as supr'e. Tie, la
urb'o prezent'as ali'a'n el si'a'j karakteriz'a'j
trajt'o'j, kiu'j'n oni pov'us nom'i ĝi'a geologi'o:
la urb'o konsist'as el tavol'o'j. En si'a kutim'a
uz'o, ĝi forges'as ili'n, sed la lok'o'j konserv'as
ili'a'j'n spur'o'j'n. La urb'o en'skrib'as la Histori'o'n en ni'a'n ĉiu'tag'ec'o'n. 2003 est'is la
moment'o, kiam Uson'o pas'is de la pun'a
milit'o en Afgani'o al la prevent'a milit'o
en Irako. Tio est'is ankaŭ la jar'o, kiam
est'is voĉ'don'it'a la mir'ind'a projekt'o de
Daniel Liebeskind. La krater'o Ground
Zero, histori'a kaj simbol'a, en kiu la tur'o'j
de World Trad'e Center [Mond'komerc'a
Centr'o] re'turn'iĝ'is ter'e'n kiel gant'o, tiu
lok'o ŝarĝ'it'a je signif'o'j, iĝ'is lok'o strang'a kaj
transira: tio ne plu est'is la esplanad'o de la
Ĝemel'a'j Tur'o'j, kaj ĝi ankoraŭ ne est'is tiu
de la Tur'o de la Liber'ec'o. Lok'o de facil'e
romp'ebl'a memor'o kiel la hom'a memor'o.
Ŝajn'is al mi, ke hodiaŭ dev'as est'i labor'o de la art'o - fiks'i tiu'n tip'o'n de lok'o, kiu est'as ankaŭ moment'o. La verk'o de Liebeskind, mir'ind'a en si'a inteligent'o, dir'as sam'e tio'n, si'a'manier'e, fos'iĝ'ant'e en la lok'o'n de mal'aper'int'a'j tur'o'j, tiu'j'n put'o'j'n de sen'fin'a ombr'o, kiu'j stamp'as en la spac'o la mal'ĉe'est'ant'a'j'n tur'o'j'n.
Ĉar tio est'as la funebr'o, kiel la memor'aĵ'o, kiel la ruin'o, kaj la mal'ben'it'a material'o de la verk'ist'o aŭ de ia ajn art'ist'o, est'as ĝust'e tio: la ne'el'ten'ebl'a ĉe'est'o de la for'est'o.
Kaj mi ek'spur'is ĝi'n. En Japani'o, post-Fukuŝima 3 , kie mi viv'is por verk'i Les Évaporés [La For'vapor'ig'it'a'j], roman'o'n, en kiu iu volont'ul'a mal'aper'int'o renkont'as la voj'o'n de la damn'it'o'j sen'radik'ig'it'a'j pro la katastrof'o. Mi ĉas'pel'is ĝi'n ĝis Detrojt'o, Miĉigan'o, kie tut'a metropol'o risk'is pere'i en bankrot'o, kun du tri'on'o'j de ĝi'a'j loĝ'ant'o'j fuĝ'int'a'j, for'port'it'a'j kaŭz'e de la ekonomi'a'j kriz'o'j kaj de la financ'a kriz'o de 2008.
Detrojt'o la urb'o-maŝin'o, la urb'o de Ford kaj de General Motors, la Metropol'is 4 de la uson'a rev'o, kiu for'manĝ'as si'a'j'n infan'o'j'n.
Detrojt'o, kiu asfiksi'iĝ'is sen loĝ'ant'o'j, la unu'a urb'o tiom grand'a, kiu spert'is tio'n, «kiel la kanario en la karb'a min'ej'o », antaŭ'avert'is tiu'j'n, kiu'j kulp'ig'is la bank'o'j'n kaj negoc'a'j'n kompani'o'j'n pri sen'respond'ec'o. Detrojt'o, kies ruin'o'j, kiel tiu'j de ali'a mal'proksim'a civiliz'o, uzin'o'j, grand'a'j vend'ej'o'j, lern'ej'o'j kaj teatr'o'j invad'it'a'j de la veget'aĵ'o, simil'is al ia tragik'a Planed'o de la simi'o'j 5 . Rev'o angor'a kaj profet'a de planed'o liber'ig'it'a de ni.
3. Referenc'o al la nukle'a katastrof'a akcident'o de Fukuŝima (Japani'o), en mart'o 2011.
4. Metropol'is est'as scienc'fikci'a film'o de Fritz Lang, reĝisor'o aŭstr'a-german'a, uson'an'ig'it'a. Real'ig'it'a en 1927, ĝi est'is en'skrib'it'a en la registr'o Mémoire du mond'e (Memor'o de la mond'o) de Unesk'o. Mal'utopi'a imag'vid'o de la urb'o de la 21-a jar'cent'o.
5. La Planète des singes (Planed'o de simi'o'j) est'as scienc'fikci'a roman'o (1963) de la franc'a verk'ist'o Pierre Boulle, kiu inspir'is la sam'nom'a'n film'o'n de la uson'a reĝisor'o Tim Burton, en 2001, sam'e kiel seri'o'n da film'o'j, produkt'it'a'j de la uson'a societ'o 20th Century Fox.
Mi ne ir'is al Detrojt'o dum mi verk'is la roman'o'n. Ekzist'is mult'nombr'a'j fot'o'j, rakont'o'j de ĵurnal'ist'o'j de la Detroit Free Press, kiel Charlie LeDuff, kaj ali'a'j. Inform'iĝ'i, sci'i, kio okaz'is, kie situ'ig'i la event'o'j'n, ne reprezent'is problem'o'n. Mal'e, Detrojt'o est'is dokument'it'a ĝis satur'iĝ'o. La problem'o iĝ'is kon'at'a.
Unu el mi'a'j ide'o'j est'is la analogi'o de tiu aŭt'a kriz'o kun la mez'epok'a german'a rakont'o pri la flut'ist'o/rat'kapt'ist'o de Hameln: vilaĝ'o invad'it'a de la pest'o pet'as la help'o'n de flut'ist'o, kies magi'a flut'o for'port'as la rat'o'j'n ekster la vilaĝ'o'n kaj dron'ig'as ili'n en la river'o'n. Sed kiam li re'ven'as, oni rifuz'as li'n pag'i: oni ne hav'is mon'o'n. Sen'kompat'a, la flut'ist'o kun magi'a flut'o sorĉ'as tiam ĉiu'j'n infan'o'j'n de la vilaĝ'o kaj kun'pren'as ili'n kun si. Li dron'ig'as ili'n en la river'o'n. Komenc'e de la jar'cent'o, la flut'ist'o de la industri'a kapital'ism'o al'tir'is en Detrojt'o'n ĉiu'j'n mal'riĉ'a'j'n labor'ist'o'j'n de la rur'a sud'o de Uson'o, ĉef'e nigr'ul'o'j'n, kun la promes'o de bril'a est'ont'ec'o. En tiu period'o la flut'ist'o vend'is dom'o'j'n kaj vetur'il'o'j'n kredit'e. Sed kiam la hom'o'j ne vol'is pag'i la prez'o'n, kaj kiam ili ribel'is dum la protest'o'j de 1967, la flut'ist'o ofend'iĝ'is.
Li for'ir'is kun la labor'posten'o'j al Ĉini'o, kaj en Detrojt'o la hom'o'j re'fal'is iom post iom en mizer'o'n. Malgraŭ ĝi'a kruel'ec'o, tiu rakont'o el'vok'is infan'ec'a'n imag'aĵ'o'n. Unu el la histori'o'j, kiu'j'n la roman'o rakont'as, est'as do la fuĝ'o de grup'o de infan'o'j, kiu'j profit'as de la mal'organiz'it'ec'o de la transport'o'j kaj de lern'ej'o'j en la urb'o, por tra'viv'i i'a'n aventur'o'n, en for'las'it'a'j teren'o kaj lern'ej'o. Io kio simil'is iel al Treasure Island 6 . Sed mi hav'is i'a'n problem'o'n kun la real'o. Mi'a histori'o en'skrib'iĝ'is inter du bankrot'o'j: tiu de Lehman Brothers, la 15-an de septembr'o 2008, kaj tiu de General Motors 7 , la 1-an de juni'o 2009. Tiu'j est'is histori'a'j kaj objektiv'a'j mejl'o'ŝton'o'j. Tamen infan'o'j ne pov'is tra'viv'i la tut'a'n temp'o'n. Mi komenc'is sekv'i la infan'o'j'n sojl'e de la Fest'o de Ĉiu'j Sankt'ul'o'j, dum la Devil’s Night 8 : ili brul'ig'is for'las'it'a'n dom'o'n. Kelk'a'j'n tag'o'j'n post'e ili fuĝ'is. Tiam est'is la komenc'o de novembr'o. Mi decid'is, ke ili pov'as rezist'i ĝis Krist'nask'o. Oni pov'as konsider'i, ke tio est'as raci'a maksimum'o. Sed tio dev'ig'as mi'n tord'i la tut'a'n real'o'n.
En la roman'o, GM – la General Motors ne plu est'as GM, sed ĝi ŝanĝ'iĝ'as al « Entrepren'o ». La kronologi'o est'as sku'it'a.
Mi sukces'as ek'hav'i mi'a'n dokument'ar'o'n
6. Treasure Island (1883) (Trezor'insul'o) est'as aventur'a roman'o de la skot'a verk'ist'o Robert Louis Stevenson..
7. Lehman Brothers est'is mult'naci'a invest'bank'o kiu bankrot'is post 158-jar'a ekzist'o. General Motors est'as uson'a konstru'ant'o de aŭtomobil'o'j, kiu est'is met'it'a sub la protekt'o de la uson'a leĝ'o koncern'e la bankrot'o'j'n de la 1a de juni'o 2009.
8.Devil’s Night, la 30a de oktobr'o, est'as la nokt'o kiu antaŭ'as la fest'o'n Halloween.
en du monat'o'j. Kaj subit'e, ĉio hel'iĝ'as. La logik'o de la fikci'o al'trud'iĝ'as al la real'o. Se mi'a histori'o de mal'utopi'o, de bankrot'o kaj de urb'a ĝangal'o kur'as ĝis Krist'nask'o, tiam mi en'ir'as vintr'o'n. Mal'varm'as en Detrojt'o, vintr'e. Kaj subit'e, tiu urb'o, pri kiu mi vid'is mil bild'o'j'n, iĝ'as io, kio est'as pli ol simpl'a dekor'o. Ĝi vigl'iĝ'as organik'e. Mi observ'as mens'e la neĝ'o'n fal'ant'a'n sur la gazon'o'n, mild'ig'ant'a'n la bru'o'n de paŝ'o'j. Mi vid'as la vent'o'n en'ŝov'iĝ'ant'a'n en faŭk'a'j'n fenestr'o'j'n de la vak'ant'a'j konstru'aĵ'o'j, sibl'ant'e turn iĝ'ant'a'j'n en la for'las'it'a'j dom'o'j. Mi pov'as sent'i kiel la metal'gust'a frost'o penetr'as la humid'a'j'n vest'o'j'n, kiu'j'n neni'o plu sukces'as re'varm'ig'i. Mi vid'as kiel esting'iĝ'as la halo'o'j de la urb'a lum'ig'ad'o, anstataŭ'at'a'j de la mister'a flagr'ad'o de la neĝ'o sub la arĝent'a lun'o. Kaj tiu fantasmagori'a Detrojt'o, fikci'a Detrojt'o ne est'as pli real'a ol la ver'a - en la ver'a Detrojt'o, tiu'epok'e la hom'o'j mort'is ĉiu'tag'e. Sed la urb'o far'iĝ'as komunik'ebl'a, reprezent'ebl'a. En la urb'o-maŝin'o, oni pov'as de'nov'e imag'i hom'a'j'n destin'o'j'n.
Mal'grand'eg'a'j'n rezist'o'j'n. Se la histori'o daŭr'os ĝis Krist'nask'o, est'as nur, ke tem'as pri fabel'o, kiu ne est'as dev'ig'at'a est'i kruel'a.
La knab'o'j ebl'e sukces'os el'turn'iĝ'i.
Kaj la urb'o sukces'os re'far'iĝ'i cirk'o, kie evolu'as sort'o'j de akrobat'o'j anonim'a'j, sen protekt'a ret'o, glit'ant'a'j de trapez'o al trapez'o, flug'tuŝ'ant'a'j sen vid'i unu la ali'a'n, re'kapt'iĝ'ant'a'j flug'e, esperant'e iom da ripoz'o, esperant'e i'a'n renkont'o'n, kiel mirakl'o hom'dimensi'a, sub la stel'plen'a tend'o.
Nask'it'a en 1974, la franc'a verk'ist'o Thomas Reverdy est'is not'ind'e premi'it'a por si'a'j roman'o'j Les Derniers Feux (Last'a'j fajr'o'j) (2008), L’Envers du mond'e (La revers'o de la mond'o) (2010), Les Évaporés (la Mal'aper'int'a'j) (2013), Il était une vill'e (Est'is iam urb'o) (2015) kaj L’Hiver du mécontentement (La vintr'o de la mal'kontent'o) (2018).
El'franc'ig'is Maria But'a'n (Ruman'uj'o)
Nom'o'j cit'it'a'j:
En februar'o 2018, okaz'e de la Inter'naci'a konferenc'o pri re'konstru'o de Irako, en Kuvajt'o, Unesk'o lanĉ'is iniciat'o'n “re'viv'ig'i la anim'o'n de Mosul'o”, kun'ig'ant'e sub si'a protekt'o la inter'naci'a'n komun'um'o'n cel'e part'o'pren'i en la re'konstru'o de tiu urb'o, ruin'ig'it'a de la milit'o, de rab'o'j kaj de detru'o'j. Tiu re'konstru'o dev'as en'skrib'iĝ'i en la urb'o'histori'o'n, t. e. plur'ec'a histori'o, ĉe la inter'plekt'iĝ'o de la mez'orient'a'j kultur'o'j kaj religi'o'j.
Reg'at'e de Daiŝo [Islam'a Ŝtat'o de
Irako kaj Sirio], Mosul'o sufer'is for'rab'o'n
de si'a hered'aĵ'o, vund'o'n de si'a ident'ec'o:
detru'o'n de preĝ'ej'o'j (islam'a'j, katolik'a'j),
de la sankt'ej'o Nab'i Younès, de statu'o'j
kaj fresk'o'j Asiriaj kaj Part'a'j de la Mosul'a
muze'o, mem'vol'a'n brul'ig'ad'o'n de la urb'a
bibliotek'o (inter'ali'e de plur'a'j mil'o'j da
mal'nov'a'j verk'o'j), ŝakr'ad'o'n de antikv'aĵ'o'j.
La Daiŝa okup'ad'o tut'e ruin'ig'is la irak'an kler'ig'a'n sistem'o'n, ek'de la antaŭ'element'a ĝis la alt'lern'ej'a. La anstataŭ'ig'o de fak'o'j kiel histori'o aŭ art'o'j per en'hav'o'j instig'ant'a'j al mal'am'o konduk'is la plimulton de la famili'o'j el'ig'i si'a'j'n ge'fil'o'j'n el la lern'ej'o. Tiu'j, kiu'j rest'is en'e, est'is el'met'at'a'j al sistem'a en'doktrin'ig'o, apart'e de la instru'ist'o'j dev'ig'at'a'j trans'don'i la ekstrem'ist'a'n ide'ar'o'n de Daiŝo.
Vid'al'vid'e al tiu konstat'o, ne nur kultur'a
hered'aĵ'o, sed ankaŭ ind'ec'o kaj memor'o
est'as re'star'ig'end'a'j. Sekv'e Unesk'o ek'vol'is
instig'i la inter'naci'a'n komun'um'o'n al
propon'o de iniciat'o sam'temp'e hered'a,
kultur'a kaj kler'ig'a. Ĝi dis'volv'iĝ'as,
kun'labor'e kun la iraka reg'ist'ar'o, laŭ tri
direkt'o'j kun'ig'ant'a'j mult'a'j'n ag'ant'o'j'n:
najbar'a'j'n land'o'j'n, inter'naci'a'j'n organiz'o'j'n
kaj Eŭrop'a'n Uni'o'n. Ĝi cel'as re'don'i al
Mosul'o nov'a'n perspektiv'o'n, nov'a'n impuls'o'n.
Trans la re'star'ig'o de la monument'o'j kaj de la re'funkci'ig'o de la histori'a urb'o'ret'o de Mosul'o, projekt'o por re'konstru'i dom'o'j'n en la mal'nov'a urb'o (Mosul'o kaj Basra) kaj por kler'ig'i meti'ist'o'j'n pri kultur'a hered'aĵ'o est'as real'ig'ot'a kun sub'ten'o de Eŭrop'a Uni'o. Ĝi baz'iĝ'as sur part'o'pren'ant'a al'proksim'iĝ'o cel'ant'a la kresk'ad'o'n de la kompetent'ec'o'j kaj la kre'ad'o'n de labor'lok'o'j, por favor'i la soci'a'n koher'ec'o'n kaj la re'pac'iĝ'o'n de la komun'um'o'j.
Sam'cel'e, la re'star'ig'o de la religi'a'j lok'o'j difekt'it'a'j de Daiŝo okaz'ig'is publik'ig'ad'o'n, kiu util'os kiel apog'il'o por labor'grup'o'j pri inter'religi'a'j inter'parol'o'j, ebl'ig'ant'a'j re'kre'i lig'o'j'n inter la komun'um'o'j. Urĝ'a plan'o por sav'i la en'danĝer'ig'it'a'n ne'materi'a'n hered'aĵ'o'n kaj por kre'i “trans'mov'iĝ'ant'a'j'n kultur'ej'o'j'n” por la trans'lok'it'a'j person'o'j kaj la gast'ig'ant'a'j komun'um'o'j est'as prepar'at'a.
Sam'temp'e la Iraka reg'ist'ar'o al'vok'is Unesk'o'n el'labor'i naci'a'n strategi'o'n pri kler'ig'ad'o por la period'o 2020-2030 por re'konstru'i la baz'o'j'n de kler'ig'a sistem'o, kiu taŭg'u por la bezon'o'j de ĝi'a popol'o. Paralel'e, kler'ig'a'j projekt'o'j est'as real'ig'at'a'j cel'e mal'permes'i re'aper'o'n de la ekstrem'ist'a'j fenomen'o'j kaj re'kre'i la kondiĉ'o'j'n de kun'viv'ad'o.
Du projekt'o'j cel'os tio'n, ke la element'a'j lern'ej'o'j de la mal'nov'a urb'o Mosul'o est'u tut'sekur'a'j lok'o'j, kie la lern'ant'o'j pov'os dis'volv'iĝ'i, lern'i kaj inter'ag'i kun la ali'a'j kun respekt'o, tiel kontribu'ant'e al toler'em'o kaj pac'a kun'ekzist'o long'daŭr'a.
Tiu'j projekt'o'j, sub'ten'at'a'j de Japani'o kaj Nederlando, baz'iĝ'as sur komplet'a al'proksim'iĝ'o kun'ig'ant'a la infan'o'j'n, ankaŭ la instru'ist'o'j'n, la komun'um'o'j'n, la ge'patr'o'j'n kaj la kler'ig'a'j'n ofic'ist'o'j'n en la evit'ad'o'n de per'fort'a ekstrem'ism'o. Ankaŭ la restaŭr'o de la alt'lern'ej'a kler'ig'ad'o est'os ŝlos'il'a ag'ad'o de la re'konstru'o de la land'o kaj de ĝi'a produkt'a sistem'o. Trans nur ekonomi'a progres'ad'o, grav'as ebl'ig'i al instituci'o'j, kiel la Universitat'a bibliotek'o de Mosul'o - re'iĝ'i la kultur'a'j kaj intelekt'a'j centr'o'j, kia'j ili est'is.
Tiu'j mal'sam'a'j projekt'o'j cel'as la sam'a'n logik'o'n: protekt'i, re'konstru'i kaj kler'ig'i. Ĉar front'e al la per'fort'o de la ekstrem'ism'o kaj ĝi'a detru'pov'o, la kultur'o kaj la kler'ig'ad'o est'as la sol'a'j long'daŭr'a'j respond'o'j. Tiu progres'ad'o respond'as al la antaŭ'vid'o de la Iraka reg'ist'ar'o, ĉar est'as ĝi, kiu dev'as real'ig'i tiu'n iniciat'o'n sur'lok'e, dum Unesk'o plu lud'as si'a'n kun'ord'ig'a'n rol'o'n.
Stefania Giannini kaj Ernest'o Ottone Ramirez, ĝeneral'a'j vic'direktor'o'j de Unesk'o pri kler'ig'ad'o kaj por kultur'o .
El'franc'ig'is Pjer Bouvier (Franc'uj'o)
Fond'it'a sur la divid'o de ide'o'j kaj de solv'o'j inter urb'o'j, la Mond'a Ret'o de la lern'ant'a'j urb'o'j (GNLC) aspir'as du'obl'a'n cel'o'n: garanti'i alt'kvalit'a'n kler'ig'ad'o'n, sen'eksklud'a'n kaj honest'a'n per la ebl'o'j lern'i dum la tut'a viv'o por ĉiu'j, kaj far'i el la urb'o'j spac'o'j'n mal'ferm'it'a'j'n al ĉiu'j, sekur'a'j'n, risort'ant'a'j'n kaj daŭr'i'pov'a'j'n.
Ĉiu'n du'a'n jar'o'n, inter'naci'a Konferenc'o
pri la lern'ant'a'j urb'o'j propon'as platform'o'n por dialog'o pri la politik'o'j kaj
por inter'ŝanĝ'o de bon'a'j praktik'o'j. Ĉi-okaz'e, la Unesk'o-premi'o'j de la lern'ant'a
urb'o est'as al'juĝ'at'a'j. Tiu'n ĉi jar'o'n, dum
la kvar'a Konferenc'o pri la lern'ant'a'j
urb'o'j, en Medellín (Kolombio), dek urb'o'j
est'as rekompenc'at'a'j pro si'a engaĝ'iĝ'o:
Asŭano (Egipti'o), Ĉengduo (Ĉin'a Popo
la Respublik'o), Iraklio (Greki'o), Ibadan
(Niĝerio), Medellín (Kolombio), Melitopol (Ukrainio), Petaling Jaya (Malaj
zio), Santiag'o (Meksiko), Seodaemun-gu
(Sud-Kore'o), kaj Sønderborg (Dani'o).
Por cit'i nur kelk'a'j'n ekzempl'o'j'n: Cheng du kun'lig'is la lern'ad'o'n kun tem'a'j promen'ad'o'j en la urb'o; Medellín integr'is en la kler'ig'a'n sistem'o'n pli ol 4 500 “lern'ej'a'j'n for'las'int'o'j'n” fokus'iĝ'ant'e je ĉiu individu'e ; Petaling Jaya liver'is sen'pag'a'j'n serv'o'j'n de aŭtobus'transport'o por kvar urb'a'j itiner'o'j: tiu'j aŭtobus'o'j funkci'as ankaŭ kiel dis'vast'ig'ant'o'j de inform'o'j per la ekran'o'j instal'it'a'j en ili.
Tiom da ekzempl'o'j, kiu'j montr'as, ke la vol'o kaj la bon'a'j ide'o'j ne mank'as en la Ret'o de la lern'ant'a'j urb'o'j!
El'franc'ig'is Kees Neeft (Nederlando)
Meti'aĵ'o'j kaj popol'a'j art'aĵ'o'j, cifer'ec'a'j art'aĵ'o'j, dezajn'o, film'o, gastronomi'o, literatur'o, muzik'o. Ĉi tiu'j est'as la ŝlos'il'o'j, kiu'j mal'ferm'as la pord'o'j'n al Kre'em'a'j Urb'o'j de Unesk'o.
Inter'lig'it'a'j per ĉiam kresk'ant'a ret'o ek'de 2004, tiu'j urb'o'j konfid'as kre'em'o'n kaj kultur'a'j'n industri'o'j'n, kiel strategi'a'j'n faktor'o'j'n por daŭr'i'pov'a evolu'o – ĉu ekonomi'a, soci'a, kultur'a aŭ medi'a. La ret'o nun'temp'e hav'as 180 membr'o-urb'o'j'n en 72 land'o'j. Ĝi funkci'as kiel kun'labor'ej'o de ag'ad'o por plen'um'ad'o de la Cel'ar'o 2030 de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j por Daŭr'i'pov'a Evolu'o, je urb'a nivel'o.
Ver'e, inter la dek sep cel'o'j de la Program'o 2030, la dek unu'a – “garanti'i, ke urb'o'j kaj hom'a'j loĝ'ej'ar'o'j est'u inkluziv'a'j, sekur'a'j, el'ten'em'a'j kaj daŭr'i'pov'a'j” – cert'ig'as la esenc'a'n rol'o'n de kultur'o en urb'o'j. Pro tio Unesk'o propon'is inter'naci'a'n iniciat'o'n en 2015, el kio rezult'is la Tut'mond'a Raport'o de Unesk'o pri Kultur'o por Daŭr'i'pov'a Urb'a Evolu'o (2016).
Ĝi dispon'ig'as ĉiom'a'n super'rigard'o'n pri sekur'ig'o, konserv'ad'o kaj mastr'um'ad'o de urb'a hered'aĵ'o kaj dis'vast'ig'ad'o de kultur'a'j kaj kre'iv'a'j industri'o'j.
Laŭ la brit'a aŭtor'o Charles Landry, kiu popular'ig'is la koncept'o'n pri kre'iv'a'j urb'o'j ek'de la 1980-aj jar'o'j, kultur'o est'as la DNA de urb'o'j. “kultur'o prezent'as: kiu'j ni est'as, kie ni est'as, de kie ni al'ven'is, kaj kie'n ni ebl'e ir'os”, li dir'is.
El'angl'ig'is Rafael Lim'a (Brazilo)
La milit'o en Sirio kaŭz'is pez'a'n perd'o'n de viv'o'j kaj grand'a'n damaĝ'o'n al urb'o'j kaj struktur'o'j. Ĝi detru'is la ekonomi'a'n kaj soci'a'n viv'o'n de la siri'an'o'j kaj de ili'a kultur'a hered'aĵ'o. Iam la antikv'a urb'o Alepo/Hababo salut'at'a kiel ekzempl'o de bon'a praktik'o rilat'e al urb'a konserv'ad'o, est'is en'skrib'it'a en la list'o'n de Unesk'o pri la Mond'a Hered'aĵ'o en 1986 kaj al'don'it'a al la List'o de Mond'a Hered'aĵ'o en Danĝer'o en 2013. Pez'e traf'it'a de la konflikt'o, la urb'o est'is ruin'ig'it'a en mult'a'j lok'o'j.
Pli ol 500 difekt'it'a'j konstru'aĵ'o'j - de la Citadel'o de Alepo/Halabo ĝis bazar'o'j, muze'o'j, lok'o'j de religi'a kult'o kaj ali'a'j histori'a'j konstru'aĵ'o'j - est'is last'a'temp'e ident'ig'it'a'j en stud'aĵ'o* plen'um'it'a de Unesk'o kaj la Institut'o por Trejn'ad'o kaj Esplor'o'j de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UNITAR laŭ la angl'a'lingv'a mal'long'ig'o).Pli ol 500 difekt'it'a'j konstru'aĵ'o'j - de la Citadel'o de Alepo/Halabo ĝis bazar'o'j, muze'o'j, lok'o'j de religi'a kult'o kaj ali'a'j histori'a'j konstru'aĵ'o'j - est'is last'a'temp'e ident'ig'it'a'j en stud'aĵ'o* plen'um'it'a de Unesk'o kaj la Institut'o por Trejn'ad'o kaj Esplor'o'j de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UNITAR laŭ la angl'a'lingv'a mal'long'ig'o).
Ĉi tio est'as la unu'a ĝeneral'a pri'skrib'o de la materi'a'j damaĝ'o'j kaj de la perd'o de memor'o spert'it'a'j de la antikv'a urb'o inter 2013 kaj 2017. Kiel ĉef'urb'o de la amorid'a regn'o Jamhado, Alepo/Hababo spert'is grand'a'n evolu-eksplod'o'n je la komenc'o de la jar'o 2000 antaŭ la komun'a era'o. Ĝi est'is konsider'at'a la sid'ej'o de la ŝtorm-di'o, Halabo, laŭ la aŭtor'o'j de la libr'o, Rub'a Kasmo, siria arĥitekt'o el Alepo/Halabo, kaj Je'a'n-Claude David [ĵan klod david], franc'a geografi'ist'o.
Du'dek fak'ul'o'j pri kultur'a hered'aĵ'o, histori'ist'o'j, arĥeolog'o'j, arĥitekt'o'j kaj analiz'ist'o'j de satelit'a'j bild'o'j part'o'pren'is ĉi tiu'n projekt'o'n, kiu komenc'iĝ'is tuj, kiam la bomb'ad'o de la urb'o ĉes'is en decembr'o 2016
La stud'aĵ'o est'as ilustr'it'a per fot'o'j de la urb'o kaj ĝi'a'j konstru'aĵ'o'j antaŭ kaj post la komenc'o de la milit'o, kaj ĝi dispon'ig'as la kod'o'j'n QR, per kiu'j oni al'ir'as la satelit'a'j'n bild'o'j'n kaj la tri'dimensi'a'j'n dokument'o'j'n, kaj do ĝi prezent'as fortik'a'n teĥnik'a'n baz'o'n por plan'ad'o de la restaŭr'ad'o kaj rehabilit'ad'o de Alepo/Halabo. Ĝi mal'kaŝ'as, ke pli ol dek el'cent'o'j de la histori'a'j konstru'aĵ'o'j de Alepo/Halabo est'is detru'it'a'j kaj ke pli ol du'on'o de la stud'it'a'j konstru'aĵ'o'j montr'is damaĝ'o'j'n moder'a'j'n aŭ serioz'a'j'n.
Sed ne tem'as nur pri la ŝton'o'j, kiu'j est'is detru'it'a'j. La anim'o de la urb'o est'is frakas'it'a.
Restaŭr'ad'o de la memor'o est'as sam'e, se ne pli, grav'a ol re'konstru'ad'o de la konstru'aĵ'o'j.
La grand'a moske'o de Alepo/Halabo, ekzempl'e, est'is juvel'o de la selĝuka civiliz'o.
Ĝi est'is unu'nur'a ne nur pro si'a minaret'o kaj escept'a'j dekor'aĵ'o'j sed ankaŭ pro si'a soci'a rol'o. Ĉi tiu ador'ej'o est'is fundament'a element'o de la siria kultur'o kun generaci'o'j de siri'an'o'j kun'iĝ'ant'a'j ĉi tie en la daŭr'o de naŭ'cent jar'o'j. Ĝi'a detru'o traf'as la kern'a'n esenc'o'n de ĉi tiu komun'um'o.
La loĝ'ant'o'j de Alepo/Halabo est'as la gard'ant'o'j de la histori'o kaj de la memor'o de si'a urb'o. Est'as ili, kiu'j dev'as re'viv'ig'i ĝi'a'n kultur'a'n, soci'a'n kaj ekonomi'a'n viv'o'n. La aŭtor'o'j dediĉ'is ĉi tiu'n libr'o'n al ili, por help'i ili'n preter'viv'i la traŭmat'o'n de la milit'o.
* Five Years of Conflict: The Stat'e of Cultural Heritage in the Ancient City of Aleppo est'is aper'ig'it'a de Unesk'o kaj de la Institut'o por Trejn'ad'o kaj Esplor'ad'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UNITAR). Ĉi tiu stud'aĵ'o est'is plen'um'it'a en partner'ec'o kun la Ĝeneral'a Direkt'ej'o por Antikv'aĵ'o'j kaj Muze'o'j de la siria reg'ist'ar'o (DGAM) kaj EAMENA (Arĥeologi'aĵ'o'j en Danĝer'o en Mez'a Orient'o kaj Nord'a Afrik'o), baz'it'a en Brit'uj'o. Ĝi est'is financ'e sub'ten'at'a de la norveg'a ministeri'o pri ekster'land'a'j afer'o'j kaj de la Fond'aĵ'o por kriz'o'j de Mond'a'j Hered'aĵ'o'j de Unesk'o (UNESCO Heritage Emergency Fund). 143 paĝ'o'j.
Decembr'o 2018.
El'angl'ig'is Renat'o Corsetti (Brit'uj'o)
La 13-a de novembr'o 2015. La franc'a ĉef'urb'o est'as kapt'it'a per seri'o de mem'mort'ig'a'j atak'o'j, la plej mort'ig'a, kiu'n la land'o vid'is en la nun'temp'a histori'o – el'vok'ant'a emoci'o'j'n ĉirkaŭ la mond'o. Sam'temp'e, mal'proksim'e de la konfuz'iĝ'o en Parizo, ses kamera'o'j proksim'e sekv'as la ĉiu'tag'a'j'n viv'o'j'n de patr'o kaj li'a fil'in'o en Bolonjo, Italio; famili'o en Sevil'o, Hispanio; en'am'iĝ'int'a par'o en Rig'o, Latvi'o; sol'ec'a jun'ul'o en Hamburg'o, Germanio; rezolut'a adolesk'ant'o en Tuluz'o, Franci'o; ge'par'o renkont'iĝ'ant'a en Loures [lo(u)ɾɨʃ], Portugali'o. Dis'ig'it'a'j tra Eŭrop'o, tiu'j hom'o'j hav'as neni'o'n komun'a'n, krom tio, ke ili ĉiu'j est'as migr'ant'o'j. Grup'o, kiu pag'os alt'a'n prez'o'n por la kresk'int'a sekur'ec'o kaj land'lim'a monitor'ad'o sekv'e de la parizaj bomb'ad'o'j.
Ili'a'j histori'o'j est'as rakont'at'a'j en 13.11, ses-epizod'a televid'a seri'o (aktor'film'o), prezent'at'a en 2017 de Elefant Film, italia kompani'o de vide'o'j kaj film'o'j. Ĝi cel'as montr'i la hom'a'n vizaĝ'o'n de migr'ad'o, kaj instig'i ni'n neniam forges'i ke, en la nun'temp'a mond'o, po du'dek hom'o'j minut'e dev'as for'las'i si'a'j'n hejm'o'j'n.
La urb'o Bolonjo est'is la gvid'a fort'o mal'antaŭ tiu projekt'o. La urb'o est'as gvid'a el la Eŭrop'a Koalici'o de Urb'o'j Kontraŭ Ras'ism'o (ECCAR), propon'it'a fin'e de la kvar'a Eŭrop'a Konferenc'o de Urb'o'j por Hom'a'j Rajt'o'j en 2004.
Sam'jar'e, Unesk'o kre'is vast'a'n tut'mond'a'n ret'o'n de urb'o'j unu'iĝ'int'a'j ĉirkaŭ la batal'o kontraŭ ras'ism'o, diskriminaci'o, ksenofobi'o kaj ekskluziv'ig'o en urb'o'j. La Inter'naci'a Koalici'o de Inkluziv'ig'a'j kaj Daŭr'i'pov'a'j Urb'o'j (ICCAR) unu'ig'as la region'a'j'n koalici'o'j'n kre'it'a'j'n en Eŭrop'o (2004), Afrik'o (2006), Latin'amerik'o kaj Karibio (2007), Azi'o kaj Pacifik'o (2007), Kanado (2007), Arab'a'j Ŝtat'o'j (2008) kaj Nord'amerik'o (2013).
Kolekt'i urb'o'j'n por adopt'i kultur'o'n de solidar'ec'o kaj kun'labor'ad'o ebl'as tra plur'a'j
voj'o'j, kiel regul'a'j (konstant'a'j) kun'ven'o'j kun urb'estr'o'j, inter'naci'a'j konferenc'o'j kaj
el'don'aĵ'o'j. En maj'o 2016, ekzempl'e, Unesk'o kaj la fondus'o de Ambasador'in'o de Bon'a
Vol'o, Marianna V. Vardinoyannis, propon'is la iniciat'o'n Bon'ven'ig'a'j Urb'o'j por Rifuĝ'int'o'j:
Dis'vast'ig'i Inkluziv'ig'o'n kaj Protekt'i Rajt'o'j'n. Kun'labor'e kun ECCAR, sam'nom'a el'don'aĵ'o
rezult'is el la iniciat'o, en 2016. Ĝi don'as la unu'a'n detal'a'n inter'naci'a'n map'ad'o'n kaj
analiz'ad'o'n de migr'ad'a'j kaj urb'a'j afer'o'j, fokus'e pri Eŭrop'o. La el'don'aĵ'o ankaŭ revizi'as
ebl'ec'o'j'n de inter'naci'a'j ret'o'j pri urb'o'j kaj migr'ad'o, kaj propon'as ar'o'n da komun'a'j
princip'o'j, gvid'lini'o'j kaj ag'o'j por plen'um'i, rilat'a'j al urb'a estrad'o.
El'angl'ig'is Rafael Lim'a (Brazilo)
Sekur'ec'o de la proviz'aĵ'o'j de akv'o, salubr'ig'o, urb'a'j per'fort'aĵ'o'j, mal'egal'ec'o'j, diskriminaci'o, polu'ad'o, sen'labor'ec'o... La urbaniz'ad'o de la mond'o kre'as ne'atend'it'a'j'n defi'o'j'n kaj la urb'o'j est'as la unu'a'j, kiu'j dev'as ili'n al'front'i, ĝust'e pro tio, ke ili en'ten'as la du'on'o'n de la mond'a loĝ'ant'ar'o kaj dev'os loĝ'ig'i du tri'on'o'j'n el la hom'ar'o ĉirkaŭ 2050. La noci'o “urb'o inteligent'a” aper'int'a komenc'e de la jar'o'j 2000-aj, prov'as respond'i al tiu'j defi'o'j kombin'ant'e la nov'a'j'n teknologi'o'j'n kun la human'ism'a'j ideal'o'j.
Dank'e al urb'a'j nov'ig'a'j sistem'o'j, urb'o'j inteligent'a'j cel'as pli'fort'ig'i la soci-ekonomi'a'n dis'volv'ad'o'n, pli'bon'ig'ant'e sam'temp'e la kvalit'o'n de la viv'o.
Kun'e kun tiu'j urb'o'j inteligent'a'j mal'ferm'iĝ'as grand'eg'a'j perspektiv'o'j. Sed, por est'i efik'a, tiu inteligent'ec'o dev'as adopt'i hom'am'a'n pri'trakt'ad'o'n kaj preter'las'i neniu'n. Tio est'as la ĉef'a mesaĝ'o de la el'don'aĵ'o Villes intelligentes: choix de société pour 2030 [Urb'o'j inteligent'a'j: elekt'o de soci'o por 2030] kun'e el'don'it'a de Unesk'o kaj Observatori'o Netexplo, kaj prezent'at'a dum la Jar'a Forum'o Netexplo, inter la 17-a kaj la 19-a de april'o 2019, en la sid'ej'o de Unesk'o en Parizo.
Por sond'i la kontribu'o'n de la urb'o'j inteligent'a'j al daŭr'a kresk'ad'o Unesk'o kaj la
World Technopolis Association (WTA) [“Mond'a Asoci'o Teknopolis”] kun'organiz'is en
oktobr'o 2018, en la Nov'a Urb'o Binh Duong, Vjetnami'o, la 15-an Salon'o'n de alt'a'j
teknologi'o'j de WTA kaj la Mond'a'n Forum'o'n de nov'ig'ad'o 2018. Sub la tem'o «Vers un
meilleur espace de vi'e: la vill'e intelligente» [Al pli bon'a viv'o'spac'o: la urb'o inteligent'a]
oni diskut'is tie strategi'o'j'n kaj politik'o'j'n, kiu'j permes'u pli'grand'ig'i la konkurenc'o'n,
ŝlos'il'o'n de la daŭr'i'pov'a dis'volv'iĝ'o, kaj oni propon'is teknologi'a'j'n solv'o'j'n al divers'a'j
urb'a'j problem'o'j.
Modern'a'j urb'o'j kaj kultur'a tradici'o
pov'as est'i percept'at'a'j kiel kontraŭ'dir'a'j
noci'o'j. Sinonim'a'j al modern'ec'o, nov'a'j
viv'manier'o'j kaj mult'a'j oportun'o'j, ni ĉiam
imag'as urb'o'j'n, rigard'ant'e al la est'ont'ec'o.
Firm'ig'it'a'j en la pas'int'ec'o, tradici'o'j
ali'flank'e est'as imag'at'a'j kiel mal'help'ant'a'j
progres'o'n. La konserv'ad'o de la hered'aĵ'o'j
oft'e konsider'at'as mult'e'kost'a kaj temp'o-
konsum'a. Tio apenaŭ neniom re'don'as
la invest'o'n, kaj rezult'e ricev'as mal'pli da
atent'o ol la infra'struktur'a evolu'ig'o.
Spit'e al tiu fakt'o, tradici'o'j daŭr'ig'as
si'a'n propr'a'n viv'o'n, kaj urb'o'j sen tradici'o'j
est'us mal'plen'a'j ŝel'o'j. La kutim'o'j est'as
trans'don'at'a'j de generaci'o al generaci'o
kaj konstant'e evolu'as permes'ant'e al la
komun'um'o'j respond'i al nov'a'j bezon'o'j
kaj adapt'iĝ'i al nov'a'j bezon'o'j en si'a medi'o.
Pli ol ni pov'as imag'i, ili kapabl'as prezent'i
adapt'ebl'a'j'n solv'o'j'n por nun'a'j problem'o'j.
En la kor'o de Irano, ekzempl'e, la
mal'nov'a urb'o Jazdo eg'e profit'is de la
lert'ec'o de si'a'j loĝ'ant'o'j, kiu'j dum jar'cent'o'j
dis'volv'is la art'o'n kaj la teknologi'o'j'n
neces'a'j'n por viv'i simbioz'e kun la dezert'o.
Ili jung'is la sever'a'n natur'o'n de si'a medi'o
por far'i ĝi'n font'o de art'a kre'ad'o. Tio est'as
esprim'at'a tra ili'a arkitektur'o, kaj precip'e
tra ili'a nov'ig'em'a urb'o'plan'ad'o.
Tiel la elegant'a argil'a arkitektur'o de
Jazdo pov'is rezist'i kontraŭ la detru'o'j de la
temp'o kaj la ekstrem'a klimat'o, kio rezult'is,
ke ĉi histori'a urb'o en'iĝ'is en la List'o'n de
Mond'a'j Hered'aĵ'o'j en 2017. Malgraŭ la
arid'ec'o de la klimat'o, agrikultur'o okup'as
signif'o'plen'a'n proporcion de la loĝ'ant'ar'o
de la urb'o kaj de la ĉirkaŭ'ant'a region'o.
Tio est'as ĉef'e pro la konserv'ad'o de
infra'struktur'o, kiu de'ven'as de mil jar'o'j - la
kanatoj.
La inĝeni'a sistem'o de la kanatoj est'as
projekt'it'a por kapt'i sub'ter'a'n akv'o'n.
El'pens'it'a en Irano antaŭ jar'cent'o'j, ĝi est'as
adopt'it'a en mult'a'j part'o'j de Mez'orient'o
kaj la Mediterane'a Basen'o. Eben-dekliv'a'j
mal'krut'e klin'iĝ'ant'a'j aŭ tunel'o'j kolekt'as
akv'o'n de grund'akv'ej'o'j help'e de gravit'o,
trans'don'ant'e ĝi'n mal'supr'e'n por trink'ad'o
kaj agrikultur'a'j cel'o'j. Seri'o da vertikal'a'j
put'o'j est'as bor'it'a'j je regul'a'j interval'o'j
laŭ'voj'e komunik'iĝ'ant'e kun la surfac'o
de la grund'o. Tio help'as la konstru'ad'o'n
kaj bon'ten'ad'o'n de la kanato, don'ant'e
ventol'ad'o'n kaj al'ir'o'n por labor'ist'o'j, il'ar'o
kaj rub'o. La teknologi'o de ĉi tiu'j sub'ter'a'j
akvedukt'o'j jam pas'is la test'o'n de la temp'o
kaj nun est'as model'o por daŭr'ig'ebl'a uz'o
de grund'akv'o.
Hodiaŭ, 37 000 kanatoj ankoraŭ
funkci'as en Irano, liver'ant'e dek unu
procent'o'j'n de la akv'o de la land'o. Oni
uz'as ili'n ĉef'e por irigaci'i ek'de la instal'ad'o
de akv'o-distribu'a ret'o en 1961. Farm'ist'o'j
konserv'as daŭr'ig'ebl'a'n ekvilibr'o'n inter
la akv'o'flu'o kaj kultiv'at'a'j are'o'j per
ĝust'ig'ad'o, de'pend'e de ili'a'j rezerv'o'j - de
la akv'o-distribu'o inter bien'o'j kun intens'a
akv'a konsum'ad'o kaj ĝarden'o'j kun et'a
akv'a konsum'ad'o. La kern'a koncept'o de
la kanatoj est'as tio, ke hom'o'j adapt'iĝ'u al
akv'o-resurs'o'j, kaj ne invers'e.
Kanatoj ne est'as nur ekzempl'o de
bon'e konserv'it'a antikv'a infra'struktur'o. La
serĉ'ad'o kaj kontrol'ad'o de akv'o est'as tiom
esenc'a'j por la viv'o en la dezert'o, ke la tie'a'j
komun'um'o'j de generaci'o al generaci'o
eg'e pen'ad'is pro konserv'i kaj pli'bon'ig'i
ĉi esenc'a'n sci'pov'o'n kaj por adapt'i ĝi'n
al aktual'a'j real'aĵ'o'j. La soci'a teks'aĵ'o est'as
plej'part'e plekt'it'a ĉirkaŭ la princip'o'j de
inter'divid'o, posed'ad'o kaj distribu'ad'o de
akv'o-resurs'o'j. Nun'temp'e, tamen, elekt'it'a
kanata konsili'o anstataŭ'is la tradici'a'j'n
publik'a'j'n kun'ven'o'j'n de la pas'int'ec'o;
cel'ant'e facil'ig'i decid'o'far'a'j'n procez'o'j'n.
Ĉiu'n printemp'o'n, la urb'o Recif'e, for'orient'e de Brazilo, sur'met'as si'a'j'n karnaval'a'j'n
vest'aĵ'o'j'n. Est'as temp'o por muzik'o, danc'ad'o, optimism'o kaj eŭfori'o. En la centr'o de la
fest'ad'o est'as la Frevo. En ĉi tiu furioz'a karnaval'a danc'muzik'o, ni agnosk'as la regul'a'n
kadenc'o'n de milit'a marŝ'a muzik'o, la mark'at'a'j'n takt'o'j'n de la brazila tang'o, la harmon'a'j'n
ŝablon'o'j'n de la karib'a kvadril'o, la vigl'a'n ritm'o'n de polk'o kaj la plur'ritm'o'j'n de ĵaz'o -
miks'aĵ'o de muzik'a'j ĝenr'o'j de divers'a'j origin'o'j, sed ĉiu'j tip'e urb'a'j.
Oni bezon'as atlet'a'j'n kapabl'o'j'n por danc'i laŭ la son'o'j de la Frevo! La Passo, la
akompan'ant'a danc'o, hav'as pli ol cent strikt'e struktur'it'a'j'n paŝ'o'j'n - ĝi'a'j alt'a'j salt'o'j kaj ali'a'j
akrobat'aĵ'o'j don'as al ĝi aspekt'o'n de ekster'ordinar'a ĝoj'o kaj liber'ec'o.
La Karnaval'o daŭr'as nur semajn'o'n, sed ĝi'a spirit'o rest'ad'as en la urb'o dum la tut'a jar'o.
La loĝ'ant'o'j de Recif'e, tra ĉiu'j soci'a'j klas'o'j kaj generaci'o'j, kun'ven'as dum si'a liber'a temp'o
por prepar'i la sekv'a'n fest'o'n. Ĉiu'j kontribu'as per si'a'j kapabl'o'j, talent'o'j kaj sci'o'j. Nov'a'j
muzik'aĵ'o'j est'as kompon'at'a'j, nov'a'j danc'a'j hero'aĵ'o'j est'as invent'at'a'j, nov'a'j kostum'o'j kaj
ali'vest'o'j est'as far'at'a'j - ĉiu'j konkurenc'as en fantazi'o.
Se la loĝ'ant'o'j de Recif'e hav'as i'o'n komun'a'n, tio est'as la Frevo - ĝi nutr'as ili'a'n sent'o'n
de aparten'o al la sam'a kultur'o, kaj fort'ig'as komun'um'a'j'n valor'o'j'n kaj soci'a'n koher'ec'o'n.
Ĝust'e ĉi tiu'j valor'o'j konduk'is al la en'skrib'o de la Frevo en la List'o'n de Ne'mov'ebl'a Kultur'a
Hered'aĵ'o de Unesk'o en 2012.
Ne'materi'a kultur'a hered'aĵ'o est'as pont'o inter tradici'a'j kaj nun'temp'a'j kultur'a'j valor'o'j.
Ĝi est'as la viv'a esprim'o de buŝ'a'j tradici'o'j, meti'a'j kapabl'o'j, art'a'j, soci'a'j aŭ rit'a'j kutim'o'j,
sci'o'j kaj sci'pov'o'j trans'don'it'a'j al ni de antaŭ'a'j generaci'o'j.
En urb'a'j are'o'j, ĉi tiu viv'a hered'aĵ'o est'as kre'a fort'o, kiu lig'as kaj fort'ig'as komun'um'o'j'n.
El'angl'ig'is Andre'j Peĉënkin (Ruslando)
Ankaŭ la merkat'o de la mokannioj [یّنقم ]
spert'a'j geo-hidrolog'o'j, kiu'j fos'as la put'o'j'n
kaj bon'ten'as la kanatojn, evolu'is. En la
pas'int'ec'o, oni bezon'is hav'i ampleks'a'n
gam'o'n da kapabl'o'j - trov'i sub'ter'a'n akv'o'n,
decid'i pri la plej bon'a'j lok'o'j por fos'i la
put'o'j'n, mastr'um'i la teknik'o'j'n de el'fos'ad'o,
pur'ig'i kaj ripar'i put'o'j'n kaj tunel'o'j'n, kaj
hav'i la saĝ'o'n por administr'i la akv'o'n -
kiu'j'n trans'don'is la patr'o'j al la fil'o'j.
Por cert'ig'i ke la meti'o de la antaŭ'ul'o'j
prosper'u, la Inter'naci'a Centr'o pri Kanatoj
kaj Histori'a Hidraŭlik'a Struktur'o [the
International Centr'e on Qanats and
Historic Hydraulic Structure] (ICQHS),
kiu hav'a'n fili'a'n rilat'o'n al Unesk'o, kaj la
Fakultat'o de Kanato en la urb'o Taft []تفت,
dispon'ig'as la kler'ig'ad'o'n en la kamp'o.
La Taft-kolegi'o, kiu est'as lok'it'a ĉirkaŭ
du'dek kilo'metr'o'j'n sud'e de Jazdo, ofert'as
du'jar'a'n lern'ad'o'n ek'de 2005. Student'o'j'n
trejn'as pri teori'o kaj praktik'o tradici'a'j
majstr'o'j, en la Jazda dezert'o. La profesi'o
ricev'is ankaŭ al'don'a'n re'kon'o'n, kaj nun
majstr'o-mokannioj pov'as est'i licenc'it'a'j
de la Ministeri'o de Just'ec'o por solv'i kanat-
disput'o'j'n.
Kompren'ebl'e, akv'a administr'ad'o
en land'o kun mult'a'j dezert'a'j region'o'j
kiel Irano est'as ekstrem'e kompleks'a.
En la last'a'j jar'dek'o'j est'is el'labor'it'a'j
nov'a'j teknologi'o'j pri ekspluat'ad'o kaj
inter'divid'ad'o de akv'o'resurs'o'j por
kontent'ig'i la bezon'o'j'n de la kresk'ant'a
nombr'o de la loĝ'ant'ar'o kaj la ekonomi'a'j
far'end'aĵ'o'j. Ĉi tiu modern'a infra'struktur'o
foj'e konkurenc'as kun tradici'a'j sistem'o'j,
konduk'ant'e al akv'o'mank'o en ekstrem'a'j
okaz'o'j.
Tamen, la kanatoj kaj la rezult'a sci'pov'o
rest'as kiel apog'il'o de Jazda urb'o'plan'ad'o
kaj integr'a part'o de ĝi'a'j est'ont'a'j projekt'o'j.
Jen kial instituci'a administr'ad'o kaj
mem'protekt'a'j mekanism'o'j est'is adopt'it'a'j
por komplet'ig'i la kutim'a'n sistem'o'n.
Tri reg'ist'ar'a'j agent'ej'o'j pri'zorg'as kanat-
administr'ad'o'n, dum ICQHS efektiv'ig'as
esplor'ad'o'j'n kaj kapabl'ig'a'j'n aktiv'ad'o'j'n.
Jazdo est'as viv'ant'a pruv'o, ke la
ne'materi'a kultur'a hered'aĵ'o pov'as proviz'i
aŭ inspir'i geni'a'j'n solv'o'j'n, adapt'it'a'j'n al
lok'a'j kondiĉ'o'j. Baz'ant'e si'a'j'n strategi'o'j'n
sur lok'a'j praktik'o'j kaj plej'e util'ig'ant'e si'a'j'n
kultur'a'j'n rimed'o'j'n, urb'o'j plej probabl'e
mobiliz'as si'a'j'n loĝ'ant'o'j'n por part'o'pren'i
en propr'a'j evolu'ig'a'j projekt'o'j. Ĉi tio
postul'as, kompren'ebl'e, ke la valor'o de la
viv'ant'a hered'aĵ'o est'u mezur'at'a per'e de
taŭg'a'j protekt'o-proced'o'j kaj tra aktiv'a
part'o'pren'o de la posed'ant'o'j de tiu
tradici'a sci'o.
Urb'o'j vibr'as kaj prosper'as laŭ la ritm'o
de ag'ad'o'j kaj inter'ŝanĝ'o'j de si'a'j loĝ'ant'o'j.
Ĉu ili jam de long'a temp'o loĝ'is tie aŭ ĉu
ili ĵus al'ven'is, la loĝ'ant'o'j kun'port'as si'a'j'n
propr'a'j'n kultur'a'j'n fon'o'j'n. Ili'a'j sci'o'j, kred'o'j,
tradici'o'j, kutim'o'j kaj mond'a'j vid'punkt'o'j
form'as ili'a'j'n ident'ec'o'j'n kaj rilat'o'j'n kun la
ali'a'j hom'o'j - kaj sekv'e kun ili'a'j urb'o'j.
Vanessa Achilles (Franci'o),
sen'de'pend'a esplor'ist'o kaj verk'ist'o.
El'angl'ig'is Saed Abbasi (Irano)
La Ilha de Moçambique (insul'o Mozambiko), kiu don'is al la land'o si'a'n
nom'o'n, est'as du'on'lun'a koral'insul'o kvar
kilo'metr'o'j'n mal'proksim'e de la mar'bord'o
de la nord'a mozambika ĉef'land'o, ĉe la
en'ir'o al la Mosurila Golf'o de la Hind'a
Ocean'o.
Apenaŭ tri kilo'metr'o'j'n long'a kaj 200
ĝis 500 metr'o'j'n larĝ'a, kun urb'a are'o de
ĉirkaŭ unu milion'o da kvadrat'a'j metr'o'j,
tiu et'a pec'o de paradiz'o est'as kultur'a
fand'o'vaz'o de bantu'a'j, svahil'a'j, arab'a'j,
persaj, hind'a'j kaj eŭrop'a'j influ'o'j. La
abund'a arkitektur'o de la insul'o reflekt'as
ĝi'a'n dram'ec'a'n kaj kolor'plen'a'n histori'o'n.
Ek'loĝ'it'a de bantu'a'j parol'ant'o'j en la jar'o
200 kaj registr'it'a sur navigaci'a'j map'o'j de
la Hind'a Ocean'o ek'de la unu'a jar'mil'o,
la insul'o Mozambiko est'is super'reg'at'a
de arab'a komerc'ad'o inter la ok'a kaj
la dek'ses'a jar'cent'o'j. Post'e, dum kvar
jar'cent'o'j (1507 ĝis 1898), tiu fortik'ig'it'a
urb'o est'is la ĉef'urb'o kaj komerc'a posten'o
de Portugal'a Orient-Afrik'o, en la centr'o
de portugal'a'j mar'voj'o'j inter Okcident'a
Eŭrop'o kaj la hind'a sub'kontinent'o kaj
post'e pli orient'a Azi'o.
La ne'kred'ebl'a arkitektur'a unu'ec'o
de'ven'as de la konsekvenc'a uz'ad'o –
ek'de la dek'ses'a jar'cent'o – de la sam'a'j
konstru'ad'teknik'o'j per la sam'a'j material'o'j
kaj dekoraci'a'j princip'o'j. Por agnosk'i
ĝi'a'n inter'naci'a'n histori'a'n grav'ec'o'n,
ĝi'a'j'n ekster'ordinar'a'n urb'a'n struktur'o'n,
fortik'aĵ'o'j'n kaj ali'a'j'n ekzempl'o'j'n de
arkitektur'o, la insul'o Mozambiko est'is
en'skrib'it'a en la Mond'hered'aĵ'a'n List'o'n de
Unesk'o (World Heritage List) en 1991.
Du mal'sam'a'j spec'o'j de loĝ'ej'o'j kaj
urb'a'j sistem'o'j kun'ekzist'as ĉi tie – la urb'o el
ŝton'o kaj kalk'o, kaj la urb'o kun palm'foli'a'j
tegment'o'j.
La ŝton'a urb'o, kun si'a'j dom'o'j far'it'a'j
el kalk'ŝton'o kaj lign'o, hav'as svahil'a'j'n
radik'o'j'n, kun arab'a'j kaj portugal'a'j
influ'o'j, kaj domin'as la nord'a'n du'on'o'n
de la insul'o. Ĝi est'as viv'ant'a muze'o,
kun religi'a'j, administr'ad'a'j, komerc'a'j
kaj milit'a'j konstru'aĵ'o'j atest'ant'a'j si'a'n
rol'o'n kiel la unu'a sid'ej'o de la portugal'a
koloni'a reg'ist'ar'o. Okup'ant'e du tri'on'o'j'n
de la insul'o, ĝi est'as en'loĝ'at'a de relativ'e
mal'grand'a part'o de la popol'o.
La urb'o Makutio, nom'it'a laŭ la origin'a
manier'o konstru'i dom'tegment'o'j'n el
palm'o'foli'o'j (macuti), en'hav'as mult'a'j'n
variant'o'j'n de la indiĝen'a svahil'a
arkitektur'o kaj situ'as en la sud'o. Pro
organiz'ad'o laŭ sep bairros aŭ distrikt'o'j,
kiu'j est'as tre dens'e loĝ'at'a'j loĝ'lok'o'j sur
la insul'o, ne surpriz'as, ke Makutio sufer'as
de akut'a mal'sufiĉ'o da akv'o, mank'o de
sanitar'a'j instal'aĵ'o'j kaj serioz'a minac'o de
sezon'a'j inund'o'j.
La ekster'ordinar'a universal'a valor'o
de la insul'o sufer'is la plen'fort'o'n de
mult'flank'a'j minac'o'j, kiel ne'lim'ig'it'a kresk'o
kaj la efik'o'j de tut'mond'ig'it'a kultur'o.
Mank'o de financ'a'j rimed'o'j, ne'sufiĉ'a
infra'struktur'o, mal'grand'a konsci'o pri
konserv'ad'o ĉe la lok'a loĝ'ant'ar'o kaj
mal'fort'a instituci'a kapabl'o por mastr'um'i
konserv'ad'o'n kontribu'is al la degrad'ad'o
kaj ne'sufiĉ'a pri'zorg'ad'o de la konstru'a
hered'aĵ'o de la insul'o. Ekzempl'e, taks'ad'o
de la kondiĉ'o'j de la konstru'aĵ'o'j en la ŝton'a
urb'o montr'is, ke ili ruin'iĝ'is je dek kvin
el'cent'o'j inter 1983 kaj 2012.
Tio instig'is Unesk'o'n aktiv'ig'i iniciat'o'j'n
sur la insul'o, kiu fokus'iĝ'is sur du ĉef'a'j
kamp'o'j: la kondiĉ'o'j de viv'ad'o kaj loĝ'ad'o
en la bairros de Makutio kaj la ĝeneral'a
degrad'ad'o de la konstru'a hered'aĵ'o de la
ŝton'a urb'o.
Sekv'ant'e la trans'pren'o'n de la
“rekomend'o'j pri la histori'a urb'a pejzaĝ'o”
(Recommendatio on the Historic Urb'a
Landscape (Hul)) de Unesk'o en 2011, oni
decid'as aplik'i la Hul-trakt'o'n de la insul'o.
Kiel part'o de la “mond'hered'aĵ'a program'o
por urb'o'j” de Unesk'o (World Heritage
Cities Programme), Hul don'as teknik'a'n
asist'ad'o'n kaj help'as al mond'hered'aĵ'a'j
urb'o'j en la tut'a mond'o pli bon'e akord'ig'i
urb'a'n hered'aĵ'a'n konserv'ad'o'n kun
strategi'o'j de soci-ekonomi'a evolu'ig'o.
Tiu'j nov'a'j strategi'o'j help'is fort'ig'i la
administraci'a'n mekanism'o'n por daŭri
pov'a mastr'um'ad'o kaj evolu'o de la insul'o
Mozambiko.
Albin'o Jopela, program'a administr'ant'o,
Afrik'a Mond'hered'aĵ'a Fondus'o (African
World Heritage Fund (AWHF)) en Sud-
Afrik'o.
El'angl'ig'is Frank Lappe
Pli ol du'on'o de la mond'a hom'amas'o loĝ'as en urb'o'j, kaj ĉirkaŭ 2050, ebl'e 68
el'cent'o'j de la mond'a hom'amas'o loĝ'os en urb'o'j. En Latin-Amerik'o tiu lim'o jam est'is
ating'it'a. Migr'ad'o est'as la ĉef'a fort'o por urb'ig'o, kaj pli ol tri'on'o de la tut'mond'a'j 68,5
milion'o'j da de'lok'it'o'j loĝ'as en urb'o'j. En 1970, tri urb'o'j hav'is pli ol dek milion'o'j'n da
loĝ'ant'o'j. Du'dek jar'o'j'n post'e est'is dek tia'j urb'eg'o'j. En 2014, est'is jam 28, kaj, laŭ
pri'taks'o'j, est'os 41 ĉirkaŭ 2030.
Lanĉ'it'a en 2015, La Alianc'o de Urb'eg'o'j por Akv'o kaj Klimat'o (MAWaC) est'as
forum'o por inter'naci'a'j kun'labor'o kaj dialog'o por help'i urb'eg'o'j'n adapt'iĝ'i kaj
mild'ig'i efik'o'j'n de klimat'ŝanĝ'iĝ'o. Kun sekretariat'o dispon'ig'it'a de Unesk'o, la forum'o
kun'ig'as ĉiu'j'n koncern'at'o'j'n en la akv'a sektor'o, pov'ig'ant'e urb'eg'o'j'n lern'i spert'o'j'n
unu de la ali'a, kun'labor'i kun ĝust'a'j teĥnik'a'j, scienc'a'j kaj financ'a'j instituci'o'j, kaj
efektiv'ig'i respond'o'j'n al defi'o'j pri klimat'ŝanĝ'iĝ'o kaj urb'a pli'grand'iĝ'o.
En 2016, Unesk'o stud'is 15 urb'eg'o'j'n kun'labor'e kun franc'a sen'profit'a organiz'aĵ'o,
ARCEAU IdF, kun'publik'ig'ant'e Akv'o, Urb'eg'o'j kaj Tut'mond'a Ŝanĝ'o: bild'o'j el 15 Grav'a'j
Urb'o'j de la Mond'o. Krom ĉio, ĝi montr'as komun'a'j'n defi'o'j'n al'front'at'a'j'n de tiu'j
urb'o'j – de ili'a'j gigant'a'j grand'ec'o'j ĝis soci'a'j mal'egal'ec'o'j, al'ir'o al akv'o kaj sanitar'a'j
sistem'o'j, kaj daŭr'i'pov'a mastr'um'ad'o de natur'a'j resurs'o'j.
Ver'dir'e, tiu'j dens'e loĝ'at'a'j urb'o'j al'front'as nov'a'j'n minac'o'j'n ĉiu'tag'e, pro loĝ'ant'ar'a
kresk'o, klimat'ŝanĝ'iĝ'o kaj difekt'iĝ'o de urb'a infra'struktur'o. Tio precip'e ver'as en
Azi'a'j evolu'ant'a'j land'o'j, kie pli ol 20 el'cent'o'j de la Mal'net'a En'land'a Produkt'o
(MEP) rilat'as urb'eg'o'j'n. Mastr'um'i kaj liver'i akv'o'n kaj sekur'a'j'n, prez'o'ind'a'j'n kaj
daŭr'i'pov'a'j'n serv'o'j'n en tiu'j urb'o'j est'as defi'o.
Ĉi tio est'is la ĉef'a tem'o de la seminari'o Konstru'ad'o de Urb'a Risort'ec'o, organiz'it'a
de Unesk'o en februar'o 2018, dum la 9-a Mond'a Urb'a Forum'o en Kuala-Lumpuro,
Malajzi'o. La diskut'ad'o fokus'iĝ'is ĉef'e sur manier'o'j adapt'i akv'a'n mastr'um'ad'o'n al
efik'o'j de klimat'ŝanĝ'iĝ'o en urb'eg'o'j, la bezon'o pli'grand'ig'i publik'a'n konsci'iĝ'o'n kaj
trejn'i hom'o'j'n pri la tem'o. Plur'a'j mastr'um'a'j iniciat'o'j kaj kutim'o'j est'is prezent'at'a'j,
ebl'ig'ant'a'j al urb'o'j pli'bon'ig'i baz'a'j'n serv'o'j'n, ankaŭ al'ir'o'n al freŝ'a akv'o kaj sanitar'a'j
sistem'o'j.
Plan'ad'o kaj mastr'um'ad'o, risort'ec'o kaj proviz'ad'o per akv'a sekur'ec'o al
loĝ'ant'o'j est'as ŝlos'il'o por sukces'a urb'o. Ĉi tio est'as la misi'o de la Program'o por
Mastr'um'i Urb'a'n Akv'o'n [Urb'a'n Water Management Programme] (UWMP), kiu help'as
membr'o'ŝtat'o'j'n de Unesk'o solv'i al'front'at'a'j'n problem'o'j'n – per sub'ten'a trejn'ad'o,
inter'ŝanĝ'o de scienc'a sci'o kaj gvid'lini'o'j, kaj inter'ŝanĝ'o de inform'o'j pri mal'sam'a'j
metod'o'j, solv'ad'o'j kaj mastr'um'a'j il'o'j.
Dum pli ol dek jar'o'j, la Inter'naci'a Akvologia Program'o [International
Hydrological Programme] (IHP) de Unesk'o publik'ig'as la Seri'o'n Urb'a Akv'o, kiu
inform'as pri la labor'o de praktik'ant'o'j, leĝ'o'far'ant'o'j kaj kler'ig'ant'o'j ĉirkaŭ la mond'o,
kiu'j labor'as en la kamp'o de mastr'um'ad'o pri urb'a akv'o.
El'angl'ig'is Rafael Lim'a (Brazilo)
Tekst'o: Katerin'a Markelova
Ĉi tiu fot-raport'o est'as publik'ig'it'a okaz'e de la Inter'naci'a
Tag'o de Lum'o, fest'at'a la 16-an de maj'o.
« Ĉu mi sol'a rajt'as est'i tie ?» En pli ol
unu okaz'o, li far'as al si ĉi tiu'n demand'o'n
dum li vojaĝ'as tra la kamp'ar'a'j region'o'j de
Birmo, proviz'it'a per mult'e'kost'a fot'a il'ar'o.
Ven'int'e al ĉi tiu land'o en 2014 nom'e de
hom'help'a organiz'aĵ'o, la hispan'a fot'ist'o
Rubén Salgado Escudero mir'gap'as pro la
evident'a mank'o de elektr'a konekt'ebl'o.
“Plej mult'a'j el la vilaĝ'o'j, al kiu'j mi ir'is,
ne est'is konekt'it'a'j al la elektr'a ret'o,” li
klar'ig'as. El pli ol 53 milion'o'j da birman'o'j,
22 milion'o'j mal'hav'as tiu'n proviz'aĵ'o'n
ĝis nun tiom kutim'a'n en li'a'j okul'o'j.
Kvankam 79% de la urb'an'o'j dispon'as pri
ĝi, tiu procent'aĵ'o mal'alt'iĝ'as en la kamp'ar'o
dram'ec'e al nur 43% de la en'loĝ'ant'o'j, kiu'j
pov'as lum'ig'i si'a'j'n dom'o'j'n krepusk'e.
Post kiam li'a misi'o est'as fin'it'a, li
daŭr'ig'as si'a'n vojaĝ'o'n kiel sen'de'pend'a
fot'ist'o. Rubén Salgado Escudero decid'as
mem don'i al si la rajt'o'n est'i tie. Li ankoraŭ
ne sci'as kiel, sed li vol'as atent'ig'i pri la
problem'o. La ide'o de sun'energi'a'j portret'o'j
en'ven'as li'a'n mens'o'n, kiam li renkont'as
vilaĝ'an'o'j'n ekip'it'a'j'n per sun'panel'o'j. “Ili'a
kvalit'o de viv'o est'is tiel mal'sam'a ol tiu de
ĉiu'j ĉirkaŭ ili,” li daŭr'ig'as.
Energi'o est'as ver'e “esenc'a por la evolu'o
kaj prosper'o de la hom'ar'o”, tiel relief'ig'as la
Raport'o de la Inter'naci'a Energi-Agent'ej'o
en 2017. Ĝi est'as ne'mal'hav'ebl'a por la
ating'o de mult'a'j Cel'o'j de Daŭr'i'pov'a
Evolu'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (CDE)[ CDG
= cel'o pri daŭr'ig'ebl'a evolu'o, angl'e SDG]
proklam'it'a en la Cel'ar'o por Daŭr'i'pov'a
Evolu'o, etend'iĝ'ant'a ĝis 2030, special'e por
elimin'o de mal'riĉ'ec'o (CDE1), al'ir'o de ĉiu'j
al bon'kvalit'a kler'ig'ad'o (CDE4) kaj seks'a
egal'ec'o (CDE5). Pur'a kaj prez'ind'a energi'o
por ĉiu'j est'as unu el ĉi tiu'j cel'o'j (CDE7).
Ĉi tio est'as la unu'a foj'o, laŭ la raport'o,
ke la fundament'a rol'o de energi'o est'as
agnosk'at'a sur ĉi tiu skal'o.
Tamen “al'ir'o al elektr'o en mult'a'j land'o'j
ankoraŭ est'as privilegi'o kaj ne rajt'o,”
indign'e rimark'ig'as la fot'ist'o. En 2017,
est'as preskaŭ unu miliard'o da hom'o'j
sen elektr'o en la mond'o. Sed kiel al'tir'i la
atent'o'n de la publik'o, pli kaj pli ted'at'a
de la dram'ec'a'j nov'aĵ'o'j, kiu'j al'ven'as al ĝi
ĉiu'tag'e? “Trov'i nov'a'j'n kre'iv'a'j'n manier'o'j'n
komunik'i problem'o'j'n kaj rakont'i hom'a'j'n
rakont'o'j'n,” respond'as Rubén Salgado
Escudero.
Li kre'as si'a'j'n fot'o'j'n per nur'a lum'ig'o
de Led-ampol'o'j nutr'at'a'j de sun'panel'o'j.
Ĉi tiu lum'o, kiu el'vok'as stil'simil'ec'o'n kun
portret'o'j de Rembrandt, kiel sen'dub'e
ankaŭ la pozitiv'a'n energi'o'n, kiu de'ven'as
de ili, vek'as interes'iĝ'o'n, kiu'n la fot'ist'o ne
atend'is. Publik'ig'it'a'j en la uson'a semajn'a
gazet'o Tim'e magazin'e kaj la german'a
monat'a Ge'o, la portret'o'j de Birmo
est'is aklam'it'a'j de la publik'o. Tiom, ke la
fot'ist'o, help'at'e de aŭstr'a leg'ant'o, lanĉ'as
amas'financ'ad'a'n kampanj'o'n. Est'u lum'o,
Birmo [Que la lumière soit, Myanmar “Let
there be light, Myanmar”.] La kolekt'it'a
mon'o ebl'ig'as al ili proviz'i 400 loĝ'ant'o'j'n
de tri vilaĝ'o'j per sun'panel'o'j en 2016.
Ek'de tiam la projekt'o daŭr'e pligrand
iĝ'is. La komenc'ant'a fot'ist'o est'as rimark'it'a
de la uson'a revu'o National Geographic,
kiu send'as li'n en 2015, por komplet'ig'i
la seri'o'n, en Ugandon, en Sub-sahara
Afrik'o. Ĉirkaŭ 2030, oni taks'as, ke el la
674 milion'o'j da hom'o'j en la mond'o
sen'ig'it'a'j de elektr'o 600 milion'o'j viv'os
en tiu region'o. En la sam'a jar'o 2015
Rubén Salgado Escudero ir'is al Barato, kiu
plen'um'as unu el la plej grand'a'j ating'o'j en
la histori'o de elektr'iz'ad'o. Du'on'miliard'o
da barat'an'o'j est'as konekt'it'a'j al la elektr'a
ret'o ek'de 2000, kio permes'as al la land'o
esper'i ating'i la cel'o'n de universal'a al'ir'o
al elektr'o en la fru'a'j 2020aj jar'o'j. En 2017,
la fot'ist'o vojaĝ'is tra la tut'a Meksiko. En
2019, li plan'as vizit'i la navahojn en Nov-Meksiko (Uson'o), Gvatemalo, Kolombio
kaj Filipinoj.
Ek'de nun li organiz'as meti'ej'o'j'n en
la lern'ej'o'j de ĉiu komun'um'o kiu'n li
renkont'as kiel part'o'n de si'a labor'o. Per
praktik'a'j eksperiment'o'j pri sun'a'j ampol'o'j,
student'o'j est'as en'konduk'at'a'j en la
koncept'o'n de re'nov'ig'ebl'a energi'o, kiu
est'as, laŭ la Inter'naci'a Energi-Agent'ej'o, la
plej mal'mult'e'kost'a solv'o por tri kvar'on'o'j
de la nov'a'j konekt'o'j neces'a'j. “Ju pli fru'e
ni konsci'ig'os la infan'o'j'n pri la grav'ec'o de
ĉi tiu afer'o, des pli grand'a'j est'as la ebl'o'j,
ke est'ont'a'j decid'ant'o'j ne indiferent'os kaj
sci'pov'os pren'i ni'n en la bon'a'n direkt'o'n,”
dir'as Rubén Salgado Escudero.
El'franc'ig'is Johan Derks (Serb'uj'o)
La 21-an de februar'o 2019 karg'o'ŝip'o for'las'as la haven'o'n de Saint-Nazaire (Franci'o). Sur'ŝip'e, 65 il'ar'o'j
inkluziv'as port'ebl'a'j'n re'ŝarg'ebl'a'j'n
Led-lamp'o'j'n kaj sun'a'j'n ŝarg'il'o'j'n en la
form'o de sak'et'o'j. Ĉi tiu'j est'as ekip'it'a'j
per fleks'ebl'a, mal'dik'eg'a kaj organik'a
lumelektra film'o, kies mal'bon'a influ'o
al natur'medi'o est'as minimum'a.
Ekspedisto: la franc'a kompani'o
ARMOR, kiu dis'volv'is en 2016 tiu'n
nov'ig'a'n lum'elektr'a'n teknologi'o'n.
Ricev'ant'o'j: 212 student'o'j de Agou
Akplolo, ne'elektr'iz'it'a vilaĝ'o nord'e de
Lomé, Togoland'o. En ĉi tiu land'o de
sub'sahar'a Afrik'o, nur 35% de la 7,7
milion'o'j da loĝ'ant'o'j hav'as al'ir'o'n al
elektr'o. La operaci'o est'as la rezult'o de
la partner'ec'o de Unesk'o kun ARMOR
en decembr'o 2018. Ĝi'a cel'o est'as
hav'ig'i lum'o'n por ke infan'o'j pov'u stud'i
vesper'e.
El'franc'ig'is Johan Derks (Serb'uj'o)
Jorge Majfud
La debat'o pri tio, kio'n ni nom'as
“migr'ad'a kriz'o” hav'as ras'a'n kompon'ant'o'n. Tem'as pri model'o, kiu
ripet'iĝ'as daŭr'e en divers'a'j leĝ'o'j,
rakont'o'j kaj praktik'o'j, kiel okaz'is
dum jar'cent'o'j, laŭ la urugvaja-uson'a verk'ist'o Jorge Majfud. Gvid'ant'e ni'n en instru'a vojaĝ'o tra la
histori'o, li akcent'as la komplet'a'n
for'est'o'n, en ĉi tiu akr'a debat'o,
sen ajn'a menci'o pri du'on'milion'o
da eŭrop'a'j en'migr'int'o'j, kiu'j viv'as
kontraŭleĝe en Uson'o kaj ali'a milion'o da uson'an'o'j viv'ant'a'j kontraŭ
leĝ'e en Meksiko.
Okaz'e de la Mond'a Tag'o de Migr'ant'o'j,
la 20-a de juni'o, ni dediĉ'as la rubrik'o'n
Ide'o'j al de'lok'it'a'j hom'o'j ĉirkaŭ la
mond'o. Laŭ la last'a'j cifer'o'j el'don'it'a'j
de la Agent'ej'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j
pri Migr'ant'o'j- (Akr), la nombr'o
de migr'ant'o en la mond'o ating'is
rekord'o'n de 68,5 milion'o'j en 2017.
© Rafat Alkhateeb / Cartoon Movement
En mi'a'j lecion'o'j mi ĉiam prov'as klar'ig'i
la diferenc'o'n inter opini'o'j kaj fakt'o'j. Est'as
fundament'a regul'o, tre simpl'a intelekt'a
ekzerc'o, kiu'n ni mem dev'ig'e entrepren'as
en la post'ilumin'ism'a epok'o. Mi komenc'is
obsed'iĝ'i pri tia'j evident'a'j koncept'o'j, kiam
mi ek'sci'is, en 2005, ke kelk'a'j student'o'j
argument'as, ke io “est'as ver'a ĉar mi
kred'as ĝi'n” - kaj ili ne ŝerc'is. Ek'de tiam,
mi suspekt'is, ke tia intelekt'a konfuz'o,
tia konflikt'o de fizik'o kun metafizik'o
(klar'ig'it'a de Averroes jam antaŭ preskaŭ
mil jar'o'j) - kiu jar'o'n post jar'o iĝ'as ĉiam pli
super'reg'ant'a (kred'o kiel la super'a kriteri'o,
sen'de'pend'e de ĉiu'j evident'aĵ'o'j por la
kontraŭ'o) - hav'as si'a'j'n origin'o'j'n en la
majest'a'j preĝ'ej'o'j de sud'a Uson'o.
Sed kritik'a pens'ad'o implic'as mult'e pli
ol nur disting'i fakt'o'j'n dis'de opini'o'j. Prov'i
difin'i kio est'as fakt'o, sufiĉ'us. La pur'a ide'o
de objektiv'ec'o mem paradoks'e de'ven'as
de unu sol'a perspektiv'o, de unu lens'o. Kaj
ĉiu sci'as, ke per la lens'o de unu fotografi'a
aŭ vide'a kamera'o, nur unu part'o de la
real'o est'as kapt'at'a, kiu tre oft'e est'as
subjektiv'a aŭ uz'at'a por distord'i la real'o'n
laŭ la supoz'at'a interes'o de objektiv'ec'o.
Pro ia kaŭz'o, student'o'j em'as est'i pli
interes'at'a'j pri opini'o'j ol pri fakt'o'j. Ebl'e
pro la superstiĉ'a ide'o, ke ia inform'it'a
opini'o de'ven'as de la sintez'o de mil'o'j da
fakt'o'j. Tio est'as danĝer'a ide'o, sed ni ne
pov'as for'kur'i de ni'a respond'ec'o don'i ni'a'n
opini'o'n kiam ĝi est'as neces'a. Ĉio, kio'n
ni pov'as kaj dev'as far'i, est'as akcent'i, ke
inform'it'a opini'o daŭr'e rest'as opini'o, kiu
dev'as est'i test'at'a aŭ defi'at'a.
Iu'n tag'o'n student'o'j diskut'is pri la
karavan'o de 5 000 centr'amerik'an'o'j (de
kiu'j almenaŭ mil est'is infan'o'j) fuĝ'ant'a'j
de per'fort'o kaj marŝ'ant'a'j al la meksika
land'lim'o kun Uson'o. La prezid'ant'o
Donald Trump ordon'is ferm'i la land'lim'o'n
kaj nom'is tiu'j'n, kiu'j serĉ'as rifuĝ'o'n,
“invad'ant'o'j”. La 29-an de oktobr'o 2018,
li publik'e deklar'is: “Est'as invad'o en ni'a'n
Land'o'n, kaj ni'a'j Milit'ist'o'j atend'as vi'n!” Nur
la transport'o de la soldat'o'j al la land'lim'o
kost'is al Uson'o ĉirkaŭ 200 milion'o'j'n da
uson'a'j dolar'o'j.
Ĉar unu el mi'a'j lern'ant'o'j insist'is ek'sci'i
mi'a'n opini'o'n, mi komenc'is kun la plej
kontest'at'a flank'o de la afer'o. Mi rimark'ig'is,
ke ĉi tiu land'o, Uson'o, est'is fond'it'a sur la
tim'o de invad'o, kaj nur elit'a mal'mult'o
ĉiam kapabl'is ekspluat'i ĉi tiu'n mal'fort'o'n,
kun tragik'a'j konsekvenc'o'j. Ebl'e ĉi tiu
paranoj'o okaz'is pro la angl'a invad'o de
1812, sed se la histori'o i'o'n instru'as al ni,
tio est'as, ke Uson'o preskaŭ neniam sufer'is
invad'o'n de si'a teritori'o - se ni eksklud'as la
atak'o'j'n la 11an de septembr'o 2001, tiu'n
sur Pearl Harbor [Perl'o-Haven'o], kiu tiam
est'is milit'a baz'o ni'a sur fremd'a teritori'o,
kaj komenc'e de la du'dek'a jar'cent'o, la
mal'long'a'n trud'en'ir'o'n de meksik'an'o
nomita Pancho Vill'a rajd'ant'a sur ĉeval'o.
Sed Uson'o fakt'e special'iĝ'is invad'i ali'a'j'n
land'o'j'n ek'de si'a fond'iĝ'o - ĝi akapar'is
la indiĝen'a'j'n teritori'o'j'n, tiam du'on'o'n
de Meksiko, kaj de Teksaso, por re'instal'i
sklav'ec'o'n, ĝis Kalifornio; ĝi inter'ven'is
rekt'e en latin-Amerik'a'j'n politik'o'j'n, por
sub'prem'i popol'protest'o'j'n kaj sub'ten'i
sang'a'j'n diktatur'o'j'n - ĉio nom'e de defend'o
kaj sekur'ec'o. Kaj ĉiam kun tragik'a'j
konsekvenc'o'j.
Tial, la ide'o, ke kelk'a'j mil'o'j da mal'riĉ'a'j
hom'o'j ir'os invad'i la plej potenc'a'n land'o'n
en la mond'o, est'as simpl'e aĉ'a ŝerc'o. Kaj
simil'e aĉ'e est'as, ke iu'j meksik'an'o'j ali'flank'e
adopt'as ĉi tiu'n sam'a'n ksenofobi'a'n
argument'ad'o'n, kiu est'is direkt'it'a al ili -
kaŭz'ant'a al ali'a'j la sam'a'n per'fort'o'n, kiu'n
ili sufer'is.
En la daŭr'o de la konversaci'o mi
menci'is parentez'e, ke krom la fond'a
paranoj'o, ekzist'as ras'a element'o en la
argument'ad'o.
“Oni ne bezon'as est'i ras'ist'o por
defend'i la land'lim'o'j'n,” dir'is student'o. Ver'e,
mi rimark'is. Oni ne bezon'as est'i ras'ist'o
por defend'i land'lim'o'j'n aŭ leĝ'o'j'n. Unu'e,
la deklar'o ŝajn'as ne'refut'ebl'a. Tamen, se
ni konsider'as la histori'o'n kaj la pli larĝ'a'n
nun'a'n kun'tekst'o'n, mal'kaŝ'e ras'ism'a
ŝablon'o tuj salt'as sur ni'n.
Fin'e de la 19-a jar'cent'o, la franc'a
verk'ist'o Anatol'e Franc'e skrib'is: “La leĝ'o,
en si'a majest'a egal'ec'o, mal'permes'as al
riĉ'ul'o'j kaj mal'riĉ'ul'o'j dorm'i sub pont'o'j,
almoz'pet'i sur'strat'e kaj ŝtel'i si'a'n pan'o'n.”
Oni ne bezon'as est'i elit'ism'a por sub'ten'i
ekonomi'e struktur'it'a'n kultur'o'n. Oni
ne bezon'as est'i seks'ism'a por dis'vast'ig'i
la plej sen'brid'a'n tip'o'n de seks'ism'o.
Sen'konsider'e al'iĝ'i al cert'a'j kultur'a'j
praktik'o'j kaj esprim'i oni'a'n sub'ten'o'n al iu
leĝ'o aŭ io ali'a, est'as oft'e sufiĉ'e.
Mi desegn'is geometri'a'n figur'o'n sur
la tabul'o kaj demand'is student'o'j'n, kio'n
ili vid'as tie. Ĉiu'j dir'is, ke ili vid'as kubon
aŭ skatol'o'n. La plej kre'iv'a'j vari'aĵ'o'j ne
for'iĝ'is de la ide'o de tri-dimensi'ec'o, kiam
fakt'e tio, kio'n mi desegn'is, est'is nur tri
romb'o'j form'ant'a'j ses'later'o'n. Kelk'a'j trib'o'j
en Aŭstrali'o ne vid'as tiu'n sam'a'n bild'o'n
en tri dimensi'o'j, sed pli ĝust'e en du. Ni
vid'as, kio'n ni pens'as, kaj tio'n ni nom'as
objektiv'ec'o.
Kiam la Prezident'o Abraham Lincoln
aper'is venk'int'a el la Uson'a Inter'civit'an'a
Milit'o (1861-1865), li ĉes'ig'is cent'jar'a'n
diktatur'o'n, kiu'n ĝis hodiaŭ ĉiu'j nom'as
“demokrati'o”. En la dek'ok'a jar'cent'o,
nigr'a'haŭt'a'j sklav'o'j konsist'ig'is pli ol
kvin'dek procent'o'j'n de la loĝ'ant'ar'o en
ŝtat'o'j kiel Sud'a Karolin'o - sed ili eĉ ne
est'is civit'an'o'j de Uson'o, nek eĉ ĝu'is
minimum'a'j'n hom'a'j'n rajt'o'j'n.
Mult'a'j'n jar'o'j'n antaŭ Lincoln, kaj ras'ist'o'j
kaj kontraŭ'ras'ist'o'j propon'is solv'o'n al la
“negr'a problem'o” per send'ad'o de ili “re'e'n”
al Haitio aŭ Afrik'o, kie mult'a'j el ili fond'is la
land'o'n de Liberi'o (unu el mi'a'j student'o'j,
Adja, de'ven'as de famili'o, kiu ven'as de tiu
afrik'a land'o). La angl'o'j far'is la sam'o'n por
“liber'ig'i” Angli'o'n de si'a'j nigr'a'haŭt'ul'o'j.
Sed sub Lincoln nigr'ul'o'j far'iĝ'is civit'an'o'j,
kaj unu manier'o redukt'i ili'n al mal'pli'mult'o
est'is ne nur mal'facil'ig'i voĉ'don'ad'o'n (kiel
trud'i voĉ'don'a'n impost'o'n) sed ankaŭ
mal'ferm'i la land'lim'o'j'n al en'migr'ad'o.
La Statu'o de Liber'ec'o, donac'o de la
franc'a al la uson'a popol'o, por memor'fest'i
la cent'jar'iĝ'o'n de la Sen'de'pend'ec'a Deklar'o
de 1776, ankoraŭ plor'as kun silent'a'j lip'o'j:
Kompren'ebl'e, la grand'a pli'mult'o est'is
mal'riĉ'a'j blank'ul'o'j. Mult'a'j kontraŭ'is la
ital'o'j'n kaj la irland'an'o'j'n, ĉar ili est'is
ruf'har'a'j katolik'o'j. Sed ĉiu'okaz'e ili est'is
konsider'at'a'j pli bon'a'j ol nigr'ul'o'j. Nigr'ul'o'j
ne pov'is en'migr'i el Afrik'o, ne nur ĉar ili
est'is mult'e pli mal'proksim'a'j ol eŭrop'an'o'j,
sed ankaŭ ĉar ili est'is mult'e pli mal'riĉ'a'j, kaj
apenaŭ ekzist'is vojaĝ'ebl'o'j por transport'i
ili'n al Nov'jork'o. La ĉin'o'j hav'is pli da ŝanc'o'j
ating'i la okcident'a'n mar'bord'o'n, kaj ebl'e
pro tio oni aprob'is leĝ'o'n en 1882, kiu
mal'permes'is al ili en'migr'i nur pro la fakt'o
est'i ĉin'o'j.
Mi kompren'as, ke ĉi tio est'is subtil'a
kaj potenc'a manier'o trans'form'i demografi'o'j'n, ali'vort'e form'i la politik'a'n, soci'a'n
kaj ras'a'n struktur'o'n de Uson'o. La aktual'a
nervoz'ec'o pri ŝanĝ'o de tiu struktur'o
est'as neni'o ali'a ol la daŭr'ig'o de tiu sam'a
mal'nov'a logik'o. Se tio ne est'us fakt'o, kial
pov'us est'i erar'e aparten'i al mal'pli'mult'a
grup'o aŭ diferenc'i de ali'a'j?
Evident'e, se vi est'as bon'a person'o kaj vi
favor'as la end'o'n konven'e observ'i leĝ'o'j'n,
tio ne far'as vi'n ras'ist'o. Oni ne bezon'as
est'i ras'ism'a, kiam la leĝ'o kaj la kultur'o
jam est'as tia'j. En Uson'o neni'u protest'as
kontraŭ kanadaj aŭ eŭrop'a'j en'migr'ant'o'j.
La sam'o est'as ver'a en Eŭrop'o kaj eĉ en
la Sud'a Konus'o de Sud-Amerik'o [la plej
sud'a region'o de Latin-Amerik'o, loĝ'at'a
plej'part'e de pra'id'o'j de eŭrop'an'o'j].
Ĉes'ig'u la ras'ism'o'n
de ital'a karikatur'ist'o Tom'as.
Sed ĉiu'j mal'trankvil'iĝ'as pri nigr'ul'o'j kaj
miks'ras'a'j person'o'j de la sud'o. Ĉar ili ne
est'as blank'a'j kaj “bon'a'j”, sed mal'riĉ'a'j
kaj “mal'bon'a'j”. Nun'temp'e preskaŭ
du'on'milion'o da eŭrop'a'j en'migr'int'o'j viv'as
kontraŭ'leĝ'e en Uson'o. Neni'u parol'as pri
ili, sam'e kiel neni'u parol'as pri unu milion'o
da uson'a'j civit'an'o'j viv'ant'a'j en Meksiko,
mult'a'j kontraŭ'leĝ'e.
Ne akcept'ant'e komun'ism'o'n kiel
sen'kulp'ig'o'n (neni'u el tiu'j kronik'e
mal'sukces'ant'a'j ŝtat'o'j, de kie migr'ant'o'j
al'ven'as, est'as komun'ism'a'j), ni rigard'u
de'nov'e la ras'a'j'n kaj kultur'a'j'n klar'ig'o'j'n
kutim'a'j'n por la jar'cent'o antaŭ la Mal'varm'a
Milit'o. Ĉiu mal'hel'haŭt'a labor'ist'o est'is
rigard'at'a kiel krim'ul'o, ne kiel oportun'o
por reciprok'a evolu'o. La en'migr'ad'a'j leĝ'o'j
mem plen'as je panik'o nur je la ek'vid'o de
mal'riĉ'a'j labor'ist'o'j.
Est'as ver'e, ke oni ne bezon'as est'i
ras'ist'o por sub'ten'i leĝ'o'j'n kaj pli sekur'a'j'n
land'lim'o'j'n. Oni ankaŭ ne bezon'as
est'i ras'ism'a por dis'vast'ig'i kaj sub'ten'i
mal'nov'a'n ras'ism'a'n kaj klas-baz'it'a'n
paradigm'o'n, dum ni plen'ig'as ni'a'n buŝ'o'n
per sen'senc'aĵ'o'j pri kompat'o kaj la batal'o
por liber'ec'o kaj hom'a dign'o.
Profesor'o pri Latin-Amerik'a Literatur'o
kaj Inter'naci'a'j Stud'o'j en la Universitat'o
Jacksonville en Florido, Uson'o, Jorge
Majfud est'as fam'a urugvaj-uson'a verk'ist'o, kiu regul'e kontribu'as al la inter
naci'a amas'komunik'il'ar'o. Li est'as la
aŭtor'o de mult'a'j roman'o'j inkluziv'e
de La Reĝ'in'o de Amerik'o [The Queen
of America], Kriz'o kaj Tekil'o [Crisis and
Tequila], kaj libr'o'j de ese'o'j kiel Teori'o de
Semantik'a'j Kamp'o'j [A Theory of Semantic
Fields].
El'angl'ig'is Ursul'a Grat'ta'pag'li'a (Brazilo)
Kat'her'in'e Levine Einstein
Antaŭ'ne'long'a enket'o inter pli
ol cent urb'estr'o'j en Uson'o ilustr'as ke mult'o de'pend'as de tio, ĉu
ĉi tiu'j oficial'ul'o'j pret'as postul'i
egal'a'j'n rajt'o'j'n por si'a'j plej nov'a'j
en
migr'ant'o'j kaj influ'i ŝanĝ'o'n
kontraŭ pli sever'a'j federaci'a'j en
migr'ad'a'j politik'o'j.
En juni'o 2018, delegaci'o de urb'estr'o'j,
kun reprezent'ant'o'j el la du ĉef'a'j politik'a'j
parti'o'j en Uson'o - inkluziv'e de la prezid'ant'o de la Uson'a Konferenc'o de
Urb'estr'o'j, Steve Benjamin - vojaĝ'is al
Tornillo, Teksaso, por protest'i kontraŭ la
politik'o de la reg'ist'ar'o de la Prezident'o
[Donald] Trump pri dis'part'ig'o de famili'o'j.
La uson'a'j urb'estr'o'j ankaŭ etend'iĝ'is
trans parti'a'j lini'o'j, en april'o 2017, por
pet'i en'migr'ad'a'n re'form'o'n kaj por
protest'i kontraŭ la propon'it'a pli'vast'ig'o
de regul'o'j pri publik'a akuz'o, en oktobr'o
2018, kiu'j pun'is “mal'riĉ'a'j'n en'migr'int'o'j'n
rifuz'int'e al ili viz'o'j'n kaj “verd'a'j'n kart'o'j'n”
[person-ident'ig'il'o'j'n sen'civit'an'ec'a'j'n kun
rajt'ig'o labor'i en Uson'o], ĉar ili ricev'is
grav'a'j'n ne'mon'a'j'n avantaĝ'o'j'n, je kiu'j
ili est'as laŭ'leĝ'e rajt'ig'it'a'j. Ĉi tiu du'parti'a
ag'o kontrast'as akr'e kun la malic'em'a
parti'a polariz'o, kiu difin'as la nun'a'j'n
naci'a'j'n politik'a'j'n konversaci'o'j'n ĉirkaŭ la
en'migr'ad'o.
Tamen, malgraŭ ĉi tiu publik'a aktivismo
de urb'estr'o'j ekzist'as mult'a'j obstakl'o'j al la
lok'e efektiv'ig'at'a re'form'o de en'migr'ad'o.
Efektiv'e, ĉi `tiuj publik'a'j ag'o'j kontraŭ'dir'as
fort'a'j'n intern'a'j'n divid'o'j'n inter uson'a'j
urb'estr'o'j. En la Enket'o de Urb'estr'o'j
far'it'a en 2017 kaj 2018, ni'a team'o ĉe la
Iniciat'o pri Urb'o'j ĉe la Universitat'o de
Boston'o pri'demand'is pli ol cent estr'o'j'n
de urb'o'j - kun pli ol 75 000 loĝ'ant'ar'o'j –
pri ili'a'j vid'punkt'o'j pri en'migr'ad'o, ras'o
kaj ras'ism'o, inter ali'a'j afer'o'j. Kontrast'e
al la parti'a unu'ec'o adopt'it'a de la Uson'a
Konferenc'o de Urb'estr'o'j, urb'estr'o'j ŝajn'as
est'i akr'e divid'it'a'j pri tiu'j afer'o'j. Ok'dek ses
procent'o'j de la urb'estr'o'j, kiu'j sub'ten'as
la Demokrat'a'n Parti'o'n, kred'as, ke en
migr'int'o'j dev'as ricev'i lok'a'j'n reg'ist'ar'a'j'n
serv'o'j'n, sen'de'pend'e de si'a jur'a status'o,
kontrast'e kun nur du'dek naŭ procent'o'j de
la sub'ten'ant'o'j de la Respublik'an'a Parti'o.
Krom'e, eĉ tiu'j urb'estr'o'j, kiu'j sub'ten'as
la kontraŭ'migr'ant'a'j'n politik'o'j'n de la
reg'ist'ar'o de Trump, ne tre cert'as pri si'a
kapabl'o efektiv'ig'i tio'n. Nur tri'dek unu
procent'o'j de la urb'estr'o'j kred'is, ke ili
pov'as far'i mult'o'n por kontraŭ'i la feder'a'n
en'migr'ad'a'n politik'o'n. Kompar'e, kiam
tem'as pri feder'a'j polic'a'j iniciat'o'j, sep'dek
kvar procent'o'j sent'is, ke ili pov'as far'i
mult'o'n por nul'ig'i ili'n. Ĉi tiu'j mal'simil'ec'o'j
hav'as senc'o'n. Dum mult'a'j uson'a'j publik'a'j
politik'o'j est'is trans'don'it'a'j al la ŝtat'a kaj
lok'a nivel'o'j, en'migr'ad'o rest'as firm'e en
feder'a'j man'o'j.
Ŝtat'a'j leĝ'o'j pov'as plu'e lim'ig'i la
politik'a'n aŭtonom'ec'o'n de urb'o'j en ĉi
tiu kamp'o. Mult'a'j ŝtat'o'j pri'pens'as leĝ'o'j'n
mal'permes'ont'a'j'n rifuĝ'a'j'n sankt'ej'a'j'n
urb'o'j'n* kvankam iu'j, precip'e, cel'as poli
tik'o'j'n, kiu'j eksplic'it'e permes'is rifuĝ'a'j'n
jurisdikci'o'j'n. En Teksaso - ŝtat'o, kiu en la
last'a'j jar'dek'o'j demografi'e trans'form'iĝ'is
per en'migr'ad'o - la ŝtat'estr'o sub'skrib'is
ŝtat'a'n leĝ'o'n mal'permes'ant'a'n rifuĝ'a'j'n
urb'o'j'n; la leĝ'o ig'is polic'ist'o'j'n kaj lok'a'j'n
gvid'ant'o'j'n akuz'ebl'a'j pri krim'et'o, se ili ne
obe'os la pet'o'j'n de en'migr'ad'a'j agent'o'j
por ten'i ne-civit'an'a'j'n mal'liber'ul'o'j'n
sub'met'it'a'j'n al deport'ad'o.
Pli'e, eĉ en tiu'j uson'a'j urb'o'j, kie la ŝtat'a'j
reg'ist'ar'o'j est'as pli permes'em'a'j, urb'o'j
al'front'as grav'a'j'n lim'ig'o'j'n. Ili oft'e est'as
sen'mon'a'j kaj lim'ig'it'a'j pri kolekt'ad'o de
krom'a'j rimed'o'j per pez'a'j impost'o'j kaj
el'spez'a'j lim'ig'o'j sur'met'it'a'j de ili'a'j ŝtat'a'j
reg'ist'ar'o'j.
Malgraŭ ĉi tio, ankoraŭ rest'as mult'a'j
lok'a'j politik'o'j dispon'ebl'a'j al urb'estr'o'j
- politik'o'j, kiu'j pov'us rimark'ind'e influ'i
real'a'j'n kondiĉ'o'j'n por en'migr'int'o'j -
ebl'e plej rimark'ind'e pri polic'ad'o. Lok'a'j
reg'ist'ar'o'j pov'as elekt'i, en mult'a'j ŝtat'o'j, ne
* Sankt'ej'a'j urb'o'j est'as tiu'j, kiu'j cel'as protekt'i la rajt'o'j'n
de ĉiu'j si'a'j civit'an'o'j, inkluziv'e de sen'dokument'a'j
en'migr'int'o'j, kaj proviz'ant'a'j ili'n per baz'a'j serv'o'j. En
Uson'o ĉi tiu'j urb'o'j ankaŭ cert'ig'as, ke al sen'dokument'it'a'j
en'migr'int'o'j, kiu'j ali'e ne okup'iĝ'as pri krim'a ag'ad'o, est'as
mal'ebl'ig'it'e est'i arest'it'a'j aŭ deport'it'a'j de la federaci'a'j
aŭtoritat'o'j.
trud'i iu'j'n aspekt'o'j'n de naci'a en'migr'ad'a
leĝ'o - far'iĝ'ant'e “rifuĝ'a'j urb'o'j”. Kiel la
Uson'a Konferenc'o de Urb'estr'o'j not'is en
deklar'o proklam'it'a la 25-an de januar'o
2017, “lok'a'j polic'ej'o'j streĉ'e labor'as por
konstru'i kaj konserv'i konfid'o'n kun ĉiu'j
komun'um'o'j, kiu'j'n ili serv'as, inkluziv'e
en'migr'int'a'j'n komun'um'o'j'n. En'migr'int'o'j
loĝ'ant'a'j en ni'a'j urb'o'j dev'as pov'i fid'i la
polic'o'n kaj ĉiu'j'n en la urb'a reg'ist'ar'o.”
Urb'o'j ankaŭ pov'as ig'i la reg'ist'ar'o'n
mem pli bon'ven'ig'a. Ili pov'as kre'i ofic'ej'o'j'n
pri inkluziv'aĵ'o de en'migr'int'o'j; don'i urb'a'j'n
serv'o'j'n en plur'a'j lingv'o'j; konduk'i soci'a'n
help'o'n en en'migr'int'a'j komun'um'o'j; dung'i
person'ar'o'n kun divers'a'j spert'o'j.
Urb'estr'o'j kaj urb'o'j ankaŭ pov'us
dis'vast'ig'i politik'o'j'n, kiu'j antaŭ'e'n'ig'as
egal'a'n al'ir'o'n al kvalit'a'j lok'a'j reg'ist'ar'a'j
serv'o'j tra komun'um'o'j de en'migr'int'o'j kaj
ne-en'migr'int'o'j. La uson'a'j urb'o'j est'as tre
dis'barit'a'j, kun blank'ul'o'j kaj kolor'ul'o'j - tiu'j
de afrik'a de'ven'o, azi'an'o'j kaj hispan'id'o'j -
tut'e apart'ig'it'a'j en divers'a'j'n kvartal'o'j'n.
Ekzempl'e, en Boston'o, ses'dek procent'o'j
da hispan'id'o'j bezon'us trans'lok'iĝ'i de si'a
nun'a kvartal'o por est'i egal'e dis'vast'ig'it'a'j
tra la metropol'a are'o.
Ĉi tiu ras'a kaj etn'a apart'ig'o konduk'as
al koncentr'it'a mal'riĉ'ec'o - en kiu soci-ekonomi'a sen'ig'o est'as akumul'it'a en
unu lok'o. Koncentr'iĝ'int'a mal'riĉ'ec'o
asoci'iĝ'as kun ar'eg'o da negativ'a'j soci'a'j kaj
ekonomi'a'j post'sekv'o'j, inkluziv'e mal'pli da
labor'posten'o'j kaj pli mult'a'j krim'o'j. Ĉi tiu'j
are'o'j, averaĝ'e, hav'as mal'pli bon'kvalit'a'j'n
reg'ist'ar'a'j'n serv'o'j'n.
Ĉi tiu neglekt'o de mal'favor'at'a'j
komun'um'o'j hav'as miriad'o'n da kaŭz'o'j.
Loĝ'ant'o'j en ĉi tiu'j komun'um'o'j mal'pli
oft'e i'o'n postul'os de si'a reg'ist'ar'o. Ili mal'pli
em'as hav'i temp'o'n kontakt'i si'a'n reg'ist'ar'o'n
aŭ fid'i, ke ili'a reg'ist'ar'o ag'os se petit'e. Pli'e,
politik'ist'o'j averaĝ'e pli respond'as al riĉ'a'j
voĉ'don'ant'o'j; do, eĉ se oni pet'as ag'i de ĉi
tiu'j komun'um'o'j, ili mal'pli probabl'e far'as
tio'n. La efik'o de histori'a ne'invest'ad'o en
ĉi tiu'j komun'um'o'j est'as akumul'a kaj
mal'facil'e por ĝi'n venk'ebl'a.
Krom'e, mult'a'j urb'estr'o'j mal'akcept'as
agnosk'i lok'a'j'n diskriminaci'o'j'n kaj
mal'just'ec'o'j'n en publik'a'j serv'o'j. Nur
19 procent'o'j de la urb'estr'o'j kred'is,
ke en'migr'int'o'j front'as mult'a'j'n diskriminaci'o'j'n en ili'a urb'o. Pli ol ok'dek
procent'o'j de la urb'estr'o'j de ambaŭ
politik'a'j parti'o'j egal'e kred'is ke la
kvalit'o de ili'a amas'a transport'o, strat'a
viv'ten'ad'o kaj park'o'j sam'as por blank'ul'o'j
kaj kolor'ul'o'j. Re'kon'i mal'egal'ec'o'j'n kaj
diskriminaci'o est'as esenc'a'j antaŭ'kondiĉ'o'j
por konkretaj politik'a'j ag'o'j, kiu'j trakt'as ĉi
tiu'j'n problem'o'j'n.
Ĉi tio ne signif'as, ke ĉiu'j urb'estr'o'j evit'as
agnosk'i kaj trakt'i ras'a'n mal'egal'ec'o'n.
Ĉi tie, de'nov'e - kiel pri vid'punkt'o'j pri
en'migr'int'o'j ricev'ant'a'j publik'a'j'n serv'o'j'n
- la parti'a fend'o est'is grav'a. Urb'estr'o'j
rilat'a'j al la Demokrat'a Parti'o je du'dek-
procent'o'j pli ol respublik'an'o'j percept'is
diskriminaci'o'n kontraŭ en'migr'int'o'j en
si'a urb'o. De'pend'e de la politik'a are'o,
urb'estr'o'j rilat'a'j al Demokrat'a Parti'o est'is
je inter du'dek kaj kvin'dek procent'o'j
pli kapabl'a'j ol respublik'an'o'j kred'i,
ke al'ir'o al soci'a'j kaj publik'a'j bon'aĵ'o
kiel labor'posten'o'j, kurac'ad'o kaj just'a
trakt'ad'o de la tribunal'o'j est'as pli bon'a por
blank'ul'o'j ol por kolor'ul'o'j. Dum urb'estr'o'j
trans parti'a'j lini'o'j entrepren'is simbol'a'j'n
ag'o'j'n kontraŭ la en'migr'ad'a'j politik'o'j de
Trump, urb'estr'o'j rilat'a'j al la Demokrat'a
Parti'o mult'e pli ver'ŝajn'e fort'e sub'ten'as
sendokumentajn en'migr'int'o'j'n, agnosk'as
lok'a'n diskriminaci'o'n kontraŭ en'migr'int'o'j,
kaj agnosk'as, ke al'ir'o al ŝlos'il'a'j publik'a'j,
soci'a'j kaj ekonomi'a'j bon'aĵ'o'j est'as ras'e
mal'egal'a.
Tiel la en'migr'int'o'j al'front'as mal'egal'a'n
tra'navig'end'a'n mozaik'o'n de serv'o'j, ĉar
iu'j (plej'part'e el la Demokrat'a Parti'o) lok'a'j
reg'ist'ar'o'j agres'em'e proklam'as iniciat'o'j'n
bon'ven'ig'i en'migr'int'o'j'n kaj re'pag'i
mal'egal'ec'o'j'n, kaj ali'a'j - pro lim'ig'o'j aŭ
lok'a'j antaŭ'juĝ'o'j kontraŭ nov'ul'o'j - elekt'as
ne far'i tio'n.
Kat'her'in'e Levine Einstein, help'a profesor'o pri politik'a scienc'o en la universitat'o de Boston, akir'is si'a'n doktor'ec'o'n pri Administr'ad'o kaj Soci'a
Politik'o ĉe la Universitat'o Harvard. Ŝi'a
labor'o pri lok'a'j politik'o'j kaj regul'o'j,
ras'a'j kaj etn'a'j politik'o'j, kaj uson'a
publik'a politik'o aper'is en mult'a'j
scienc'a'j revu'o'j.
El'angl'ig'is Andre'j Peĉënkin (Ruslando)
Intervju'o de Ari'an'e Poissonnier, franc'a ĵurnal'ist'in'o
Est'as tri'kontinent'a sub'tegment'o, kiu'n tra'ir'as Alain Mabanckou, serĉ'ant'e en la pas'int'ec'o
tio'n, kio lum'ig'u la nun'o'n. Kiel leg'i
la koloni'a'n histori'o'n? Kiu'n senc'o'n
don'i al la restitu'o de la afrik'a
kultur'a hered'aĵ'o? Kaj kiu'n rol'o'n
en ĉio ĉi? La franc-konga verk'ist'o
parol'as pri ĝi, en plen'a simpl'ec'o.
Per ĉi tiu inter'parol'ad'o, la Kurier'o
al'iĝ'as al la celebr'ad'o de la Mond'a tag'o
de Afrik'o (la 25-a de maj'o).
Kiel avantaĝ'o'n! Tiu tri'kontinent'a
kultur'o ebl'ig'is al mi al'front'i la vari'ec'o'n de
la mond'o kaj mal'kovr'i tio'n, kio'n mi nom'as
la trans'mov'iĝ'ant'a'j Afrik'o'j. Por komenc'i,
unu trans'mov'iĝ'ant'a Afrik'o intern'e de la
kontinent'o: kiam mi viv'is en Kongo, mi
renkont'is okcident-afrik'an'o'j'n, kaj tio don'is
al mi la konsci'o'n pri la divers'ec'o de Afrik'o.
Kiam mi ven'is en Franci'o'n, mi mal'kovr'is
la Okcident'a'n mond'o'n, sed ankaŭ la
Afrik'o'j'n, kiu'j tie establ'is si'n tra migr'ad'o'j,
vojaĝ'o'j, tra la histori'o de la sklav'ec'o kaj de
la koloni'ad'o: unu trans'mov'iĝ'ant'a Afrik'o
en Eŭrop'o. Kaj post tio, kiam mi est'as en
Uson'o, mi rimark'as mi'a'n kontinent'o'n
tra mal'proksim'a lupe'o, kiu permes'as
disting'i la flos'ad'o'n de la ombr'o'j de tiu ali'a
trans'mov'iĝ'ant'a Afrik'o, deport'it'a per la
sklav'ec'o kaj la negr'o'komerc'o. Mi kon'at'iĝ'is
kun tiu afrik'a-amerik'a mond'o proksim'e
de Nov'jork'o, kun Richard Wright, Chester
Himes aŭ James Baldwin, verk'ist'o'j de la
Renesanc'o de Harlemo, mov'ad'o kiu'n oni
lanĉ'is en la unu'a du'on'o de la 20-a jar'cent'o
kaj kiu revoluci'is la tiel nom'at'a'n nigr'a'n
pens'ad'o'n.
Do, est'as spec'o de tri'kontinent'a
sub'tegment'o, en kiu mi ŝtel'ir'as pren'i tio'n,
kio pov'as eksplik'i la mond'o'n de morgaŭ...
La mond'o de morgaŭ est'as sum'o de
kultur'o'j.
Sincer'e, mi mi'n ne re'kon'as en tiu'j
vort'o'j! Ebl'us dir'i, ke ĉiu'j il'o'j de kritik'o est'as
korupt'it'a'j de la nov'liberal'a sistem'o... Mi ne
est'as tiom pesimism'a. Est'as ĉiam rimed'o'j
por ag'i kontraŭ la sistem'o kaj est'as foj'e,
per en'ir'o en la vort'proviz'o'n de tiu sistem'o,
per mal'konstru'o de ĝi, per montr'o de ĝi'a
mal'plen'o, tiel ke nov'a pens'manier'o pov'as
aper'i. Nur pro tio ke arakid'o hav'as ŝel'o'n,
tio ne signif'as, ke mi ne romp'os ĝi'n por
vid'i tio'n kio est'as intern'e, kaj manĝ'i ĝi'n.
Pren'u la ekzempl'o'j'n de la afrik'a'j
civilizaci'o'j: ili uz'is la okcident'a'n pens'ad'o'n
por establ'i la afrik'a'n pens'ad'o'n. La
mov'ad'o de la Nigruleco nask'iĝ'is en
Eŭrop'o, en la pens'ad'o de la nigr'a'haŭt'a'j
kaj antilaj student'o'j, kiu'j ven'is kler'iĝ'i en la
Franc'uj'o. Unu el ili, la sen'egal'an'o Leopold
Sédar Senghor, en'ir'is la Académie
française [Franc'a Akademi'o]. Kaj kiu pov'as
ankoraŭ diskut'i pri la universal'ec'o de la
Cahier d’un retour au pays natal [Kajer'o pri
re'ven'o al la nask'iĝ'land'o] de la antil'an'o
Aimé Césaire? Kiu pov'as dub'i pri la fort'o
de la analiz'o'j de ali'a martinik'an'o, kiu est'is
Frantz Fan'o'n en Peaux noires, masques
blancs [Nigr'a'j haŭt'o'j, blank'a'j mask'o'j]?
Ili atak'is la koloni'a'n sistem'o'n kaj ĝi'a'j'n
konsekvenc'o'j'n per la il'o'j, kiu'j'n ĝi al ili
liver'is.
Muze'o est'as kiel individu'o: per la elekt'o
de si'a'j vest'o'j ĝi send'as mesaĝ'o'n, kiu pov'as
est'i sincer'a aŭ bias'a. Iu'j sur'hav'as peruk'o'n.
Oni pov'as en'am'iĝ'i al tiu'j bel'a'j har'o'j kaj est'i
profund'e sen'iluzi'ig'it'a, mal'kovr'ant'e, ke ili
est'as fals'a'j! Sam'manier'e, kiam vi en'ir'as en
tiu'n muze'o'n, vi dir'as al vi mem, ke ĝi est'as
tre bel'a, kaj fin'e... neni'o. Mi rond'ir'ad'is, mi
ne vid'is la man'o'j'n de'hak'it'a'j'n dum la 2-a
epok'o (Léopold la Du'a).
Cert'e, la muze'o don'is la parol'o'n al
kelk'a'j afrik'a'j post'e'ul'o'j por rakont'i si'a'n
histori'o'n: est'as jam bon'e pens'int'i pri tio.
Tio ne nepr'e est'as la kaz'o en Franci'o, kie,
tuj kiam oni parol'as pri koloni'a histori'o,
ĉiu baŭm'as kaj rifuĝ'as mal'antaŭ Jules
Ferry, kiu hav'ig'us al ni la alfabet'o'n!
Sed se vi las'us al afrik'an'o'j la task'o'n
far'i tiu'n sam'a'n muze'o'n, nu, ek'de la en'ir'a
pord'o ĝis la el'ir'a pord'o, ili montr'int'us la
Blank'ul'o'n vip'i la Nigr'ul'o'n, met'i ili'n en la
hold'o'j'n, rab'i la kontinent'o'n, konstru'ig'i
fer'voj'o'n tie, kie la hom'o'j mort'as. Sci'u, ke
rilat'e ili'n, mi ankaŭ skrib'us sur Instagram,
ke ili «prov'as skrib'i si'a'n koloni'a'n
histori'o'n».
La koloni'it'o prezent'os la apokalips'a'n
versi'o'n de la koloni'ad'o, la okcident'ul'o
si'a'n supoz'at'a'n civiliz'ant'a'n versi'o'n. El
tio ĉio oni dev'as far'i sintez'o'n. Ĝis nun, ni
hav'as subjektiv'a'j'n interpret'o'j'n.
Mi ŝat'as la raport'o'n de Felwine Sarr kaj
Bénédicte Savoy pri la restitu'o de la afrik'a
kultur'a hered'aĵ'o [trans'don'it'a ĉe la Élysée
(Elizeo) la 23-an de novembr'o 2018], sed
ni vid'u tio'n, kio okaz'os en la praktik'o.
La restitu'o met'as la sam'a'n demand'o'n:
La afrik'an'o'j vol'as tut'e simpl'e, ke oni
re'kon'u, ke la imag'o de la mond'o inkluziv'u
ankaŭ tiu'j'n element'o'j'n de la afrik'a kultur'o,
kiu'j'n oni rab'is, kaj ke, ekzempl'e, ne est'us
sur'real'ism'o se ne est'us la proksim'ec'o de
tiu'j pentr'ist'o'j al la afrik'a art'o. Preter la
restitu'o aper'as la demand'o de la re'kon'o
de Afrik'o kiel art'a potenc'o.
La afrik'a literatur'o en la franc'a lingv'o
est'as jun'a, ĝi eĉ ne est'as cent'jar'a, ĝi
bezon'as temp'o'n por konfirm'iĝ'i. Kio est'as
interes'a, tio est'as, ke ĝi sci'pov'is pren'i la
itiner'o'n de la tut'mond'iĝ'o: ĝi profit'as de
la mal'ferm'it'a dimensi'o de la mond'o kaj
en'ir'as la grand'a'n dialog'o'n, kiu far'iĝ'as, ĉi
tie kaj tie, pri la nun'temp'a'j interes'o'j de la
soci'o.
Tio est'us arog'a. Est'as ver'e, ke mi'n
ĉiam flat'as vid'i, ke pli kaj pli da afrik'an'o'j,
inkluziv'e angl'e parol'ant'o'j'n, leg'as tio'n,
kio'n mi verk'as, re'kon'as si'n en ĝi kaj
entuziasm'as. Mi nur re'don'as al ili la
sam'o'n tra rakont'o'j, kiu'j parol'as pri ili'a
mond'o. Mi ŝat'us, ke oni ne konsider'u mi'n
kiel pro'parol'ant'o'n – tio est'us tro krist'ec'a
destin'o – sed ke oni hav'u la impres'o'n, ke
ni kun'verk'as la libr'o'j'n, kiu'j'n mi verk'as.
Vi pov'int'us far'iĝ'i jur'ist'o. En 1989
vi akir'is stipendi'o'n kaj for'las'is vi'a'n
modest'a'n famili'o'n en Pointe-Noire por
stud'i jur'o'n en Franci'o.
Mi'a'j ge'patr'o'j vol'is, ke mi far'iĝ'u juĝ'ist'o
aŭ advokat'o. La Universitat'o de Nantes
konsider'is mi'a'n pet'o'n en'skrib'iĝ'i: tie mi
stud'is privat'a'n jur'o'n dum unu jar'o, post'e
mi ven'is en Parizon por far'i tez'o'n de tri'a
cikl'o en la universitat'o Dauphine en
ekonomi'a kaj soci'a jur'o.
Sed verk'ad'o super'is jur'o'n. Est'as
aktiv'ec'o iom ĵaluz'a, kiu ne toler'as
konkurenc'o'n. Kaj post'e, kiam mi'a'j
ge'patr'o'j mort'is, mi hav'is la sent'o'n, ke mi
hav'as plu neniu'j'n, kiu'j'n mi pov'us fier'ig'i
pri mi...
Ĉu est'is tag'o, kiam vi dir'is al vi: «Mi
vol'as verk'i»?
Mi komenc'is verk'i poem'o'j'n en la lice'o,
kaj, esenc'e, mi vol'is far'i nur poezi'o'n.
Sam'temp'e mi ne konsci'is, ke verk'i pov'as
est'i ĉef'aktiv'ec'o. Por mi ĝi serv'is por
trankvil'ig'i mi'a'j'n tim'eg'o'j'n kaj reg'i mi'a'n
sol'ec'o'n. Ĝi far'iĝ'is konfes'o, por sol'a infan'o,
kia mi est'is: manier'o rifuz'i la mond'o'n tiel,
kiel ĝi est'is skrib'it'a, en la nun'o, por invent'i
mi'a'n propr'a'n versi'o'n de la mond'o...
Ebl'e est'as tie, kie verk'ad'o komenc'iĝ'is,
eĉ se mi ne est'as kapabl'a dat'i la moment'o'n,
kiam mi konsci'iĝ'is. ke est'as tio, kio'n mi
dev'is far'i. Mi daŭr'ig'is la verk'ad'o'n, dir'ant'e
al mi mem, ke mi labor'os kaj ke paralel'e,
de temp'o al temp'o, mi verk'os...Far'ant'e
tiel eg'e regul'e, mi ad'e far'is mi'n mem pli
muskol'a por aktiv'ec'o, kiu est'is far'iĝ'ont'a la
ĉef'a kaj obsed'ant'a.
Antaŭ ol aper'ig'i vi'a'n unu'a'n roman'o'n,
Bleu blanc rouge, [Blu'a, blank'a, ruĝ'a]
en 1998, vi publik'ig'is kvar kolekt'o'j'n
de poem'o'j... Kiel roman'o kaj poezi'o
inter'lig'iĝ'as?
La poezi'o harmoni'as kun la romantik'a
anim'o de la adolesk'ant'o'j, ĝi est'as la
sid'ej'o de la unu'a'j am'o'j, la moment'o,
kiam oni rakont'as si'a'j'n el'rev'iĝ'o'j'n, kiam
oni en'am'iĝ'as al Lamartine, Hug'o, Vigny
aŭ iu ali'a romantik'a poet'o. Kaj post tio,
poezi'o est'is fak'o aprez'at'a en mi'a land'o,
kun grand'a'j naci'a'j verk'ist'o'j kiel Tchicaya U
Tam’si. Oni ver'e mal'kovr'is la roman'o'n nur
kun la aper'o, en 1979, de La Vi'e et demie
[La viv'o kaj du'on'o] de Sony Labou Tansi,
kiu'n mi rigard'as la plej grand'a verk'ist'o de
Kongo. Tie, oni sci'is, ke oni pov'as ankaŭ
rakont'i i'o'n, kio ne nepr'e en'skrib'iĝ'as en la
person'a'n dolor'o'n. En la roman'o, la stat'o
de la anim'o ne plu est'as la propr'aĵ'o de
la roman'verk'ist'o: est'as la propr'aĵ'o de la
roman'person'o.
La kuraĝ'o est'as ĉio, kio'n oni ne vid'as en
la literatur'a verk'o... Roman'o aŭ kolekt'o de
poem'o'j, tio est'as la fin'it'a produkt'o. Oni ne
vid'as en ĝi ĉiu'j'n turment'o'j'n de la verk'ist'o,
li'a'j'n tim'eg'o'j'n, li'a'j'n cirkonstanc'o'j'n de
ekzist'ad'o, li'a'j'n mal'sukces'o'j'n... Se vi ne
hav'as kuraĝ'o'n, se vi ne hav'as la obstin'o'n,
se vi ne hav'as la obsed'o'n, la talent'o ind'as
neni'o'n!
Verk'i roman'o'n, tio est'as polur'i ĉiu'n
fraz'o'n kaj re'ven'i al ĝi tiom da foj'o'j, kiom
neces'as por ke ĝi ver'e esprim'u tio'n
sent'it'a'n. La kuraĝ'o, pri kiu parol'as Dany
Laferrière, est'as sinonim'o de obsed'o kaj
de fort'o. La verk'ist'o est'as obsed'it'a de
la estetik'a projekt'o, kiu'n li port'as, kaj li
uz'as ĉiu'n si'a'n fort'o'n por defend'i ĝi'n en la
centr'o de si'a imag'a univers'o.
Jes! Est'as ankaŭ la politik'a kuraĝ'o, la
aŭdac'o mal'kaŝ'i si'a'n person'ec'o'n. Verk'i ne
est'as san'ig'a promen'ad'o, est'as ver'e krut'a
voj'o kun tru'o'j, kot'o, pluv'a akv'o, ŝton'o'j.
Tiu'j, kiu'j ne hav'as kuraĝ'o'n, port'as bot'o'j'n.
Verk'ist'o marŝ'as nud'pied'e kaj al'ven'as al
la fin'o de la voj'o, eĉ se li est'as kovr'it'a per
vund'o'j. Li fin'is la projekt'o'n, kiu est'is en li,
la fort'o'n de la mond'o, kiu'n li vol'is nask'i, li
far'is tio'n!
Nask'it'a en 1966, en Pointe-Noire, la
ekonomi'a ĉef'urb'o de Kongo, Alain
Mabanckou far'iĝ'is lum'tur'a figur'o de la
literatur'a franc'lingv'a mond'o. Profesor'o
pri literatur'o en la Universitat'o de
Kalifornio de Los Anĝeleso (UCLA),
li ten'is la katedr'o'n de art'ist'a kre'ad'o
en la Collège de Franc'e [Kolegi'o de
Franci'o] en 2015 kaj 2016. Li ricev'is
mult'a'j'n premi'o'j'n tra la mond'o, kaj li'a
verk'ar'o est'as traduk'it'a en tri'dek'o'n da
lingv'o'j. En 2018, li publik'ig'is si'a'n dek-
du'a'n roman'o'n en Franci'o, Les Cigognes
sont immortelles (La Cikoni'o'j est'as
sen'mort'a'j).
El'franc'ig'is Kees Neeft (Nederlando)
Ghalia Khoja
April'e 2019, Sharjah (Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j) iĝ'as
la Mond'a Ĉef'urb'o de la libr'o.
Ĝi invit'as la publik'o'n elekt'i la
pont'o'n de sci'o kaj ir'i renkont'e
al la divers'ec'o de kultur'o'j kaj de
popol'o'j.
Per tiu ĉi artikol'o, la Kurier'o al'iĝ'as al la
celebr'ad'o de la Mond'a Tag'o de la Libr'o
kaj de la aŭtor'rajt'o, la 23-a de april'o.
«La libr'o est'as, en ĉiu'j cirkonstanc'o'j,
la plej bon'a voj'kompan'o”. Tiu cit'aĵ'o de Al
Mutanabbi, fam'a arab'a poet'o de la 10-a
jar'cent'o, far'iĝ'is aforism'o, kiu'n la am'ant'o'j
de literatur'o, de poezi'o kaj, pli ĝeneral'e, de
sci'o ŝat'as ripet'i, eĉ dum ni'a epok'o, kiam la
soci'a'j ret'o'j kaj la aŭd'o'vid'a'j medi'o'j tre'eg'e
redukt'is la lok'o'n de la libr'o.
La libr'o daŭr'e est'as privilegi'a rimed'o
por stimul'i la valor'o'j'n de toler'em'o, de
kun'viv'ad'o kaj pac'o, de defend'o de
esprim'liber'ec'o kaj de batal'o kontraŭ
ekstrem'ism'o kaj obskur'ant'ism'o – tiom da
komun'a'j denominator'o'j de event'o'j, kiu'j
komenc'iĝ'as en Sharjah [ŝarĝ'a] [َشلٱ ا ّ ةَقر
aš-Šāriqah aŭ, en la arab'a de la Persa Golf'o:
Ĝust'e tie, en Sharjah, oni mal'ferm'is la
unu'a'n lern'ej'o'n kaj la unu'a'n bibliotek'o'n
de la Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j. Kaj
ĝust'e en tiu urb'o, ek'de 1982, inter'naci'a
jar'a foir'o de la libr'o direkt'as al la publik'o
invit'o'n preskaŭ simil'a'n al ordon'o: “Leg'u,
vi est'as en Sharjah!” Pro tio, ke ĝi iĝ'is la tri'a
plej grav'a foir'o de la libr'o en la mond'o, ĝi
akcept'is en 2018 2,7 milion'o'j'n da vizit'ant'o'j,
1874 ekspozici'ant'o'j'n el 77 land'o'j, kun 1,6
milion'o'j da titol'o'j kaj propon'is program'o'n
en'hav'ant'a'n 1 800 event'o'j'n.
La emir'land'o Sharjah hav'ig'is al la libr'o
privilegi'a'n lok'o'n en si'a kultur'a politik'o,
kun projekt'o'j kiel: “Unu bibliotek'o en ĉiu
hejm'o”, vojaĝ'ant'a'j bibliotek'o'j, premi'o'j
naci'a'j, region'a'j, eĉ inter'naci'a'j, Premi'o
Unesk'o-Sharjah de la Arab'a Kultur'o,
Premi'o Sharjah por arab'a poezi'o, Premi'o
Tourjoumane por traduk'ad'o kaj ankaŭ la
Premi'o por la libr'o emir'land'a.
La emir'land'o fier'as ankaŭ pri la Sharjah
Publishing City (SPC), kiu'n ĝi pri'skrib'as kiel
la unu'a'n mond'a'n liber'a'n zon'o'n dediĉ'it'a'n
ekskluziv'e por serv'i la tut'mond'a'n el'don'a'n
kaj pres'ad'a'n industrion. Dis'vast'iĝ'int'a sur 19
000 kvadrat'a'j metr'o'j, la instal'aĵ'o propon'as
nov'a'j'n art'a'j'n serv'o'j'n kaj infra'struktur'o'j'n
por la tut'a ĉen'o de libr'o'j - de skrib'ad'o kaj
dezajn'ad'o, ĝis pres'ad'o kaj distribu'ad'o de
libr'o'j - por divers'a'j buĝet'o'j.
Si'a'vic'e, la Asoci'o de la el'don'ist'o'j
emir'land'a'j kontribu'as al la antaŭ'e'n'ig'o de
la libr'o kaj la leg'ad'o ĉe ĉiu'j soci'a'j kategori'o'j
kaj ĉe divers'a'j generaci'o'j de leg'ant'o'j;
tiu fakt'o al'port'is al ĝi la re'kon'o'n de ĝi'a'j
sam'rang'ul'o'j, kiel atest'as la elekt'ad'o de ĝi'a
prezid'ant'in'o Sheika Bodour Bint Sultan Al
Qasimi por la posten'o de vic'prezid'ant'o de
la Inter'naci'a Unu'iĝ'o de el'don'ist'o'j, en 2018.
«La libr'o est'as la rimed'o, kiu permes'as
al ĉiu soci'o evolu'i, el'star'i kaj dialog'i. Ĝi
est'as pont'o inter ĉiu'j land'o'j de la mond'o»,
ŝi deklar'is pren'ant'e si'a'n funkci'o'n de
prezid'ant'in'o de la Buro'o de Sharjah,
Mond'a Ĉef'urb'o de la libr'o 2019.
Kun'labor'e kun du'dek reprezentantoj de
la publik'a'j sektor'o'j, de la privat'a'j sektor'o'j
kaj de la civil'a soci'o, la Buro'o organiz'as
seri'o'n de kultur'a'j kaj art'a'j manifest'ad'o'j,
kiu'j okaz'os dum la jar'o ne nur en la
Emir'land'o'j sed ankaŭ en ali'a'j land'o'j de
la region'o. La event'o cel'as kontribu'i al la
dis'volv'ad'o kaj al la sub'ten'o de la el'don'ad'o
en la land'o kaj en la arab'a mond'o, sam'kiel
facil'ig'i la al'ir'o'n de ĉiu'j al la libr'o, ĉef'e
de la infan'o'j kaj adolesk'ant'o'j. Ĝi cel'as
ankaŭ mal'kovr'i promes'ant'a'j'n aŭtor'o'j'n,
pli'grand'ig'i la nombr'o'n de la leg'ant'o'j de
pres'it'a'j kaj cifer'ec'a'j libr'o'j kaj, fin'e, kuraĝ'ig'i
al traduk'ad'o. Ĉiu'j beletr'a'j ĝenr'o'j trov'as
tie si'a'n lok'o'n - poezi'o, roman'o, novel'o...
sam'e kiel scienc'a'j kaj soci'a'j verk'o'j, aŭ eĉ
bild'stri'o'j.
Fin'e de la event'o, Sharjah trans'don'os la
stafet'baston'o'n al la urb'o Kuala-Lumpuro
(Malajzi'o), kiu'n Unesk'o jam elekt'is Mond'a
ĉef'urb'o de la libr'o 2020.
Verk'ist'in'o kaj beletr'a kritik'ist'in'o, Ghalia
Khoja (Sirio) est'as aŭtor'in'o de 25 verk'o'j:
El'franc'ig'is Maria But'a'n (Ruman'uj'o)
Tshilidzi Marwala, intervju'it'a de Edwin Naidu, Sud'afrik'a ĵurnal'ist'o
Afrik'a'j politik'estr'o'j dev'as al'pren'i teknologi'o'n kaj uz'i la Kvar'a'n
Industri'a'n Revoluci'o'n (4Ir) por gvid'i la kontinent'o'n el mal'riĉ'ec'o kaj
al pli bon'a est'ont'ec'o, asert'as la gvid'a Sud'afrik'a scienc'ist'o kaj fak'ul'o
pri Art'e'far'it'a Intelekt'o (AI) Tshilidzi Marwala.
Tiu ĉi intervju'o aper'as okaz'e de la Tut'mond'a Afrik'a Tag'o,
celebr'at'a de Unesk'o la 25-an de maj'o.
Fin'e de la Ok'dek'a'j jar'o'j de la pas'int'a
jar'cent'o, la Ĉin'a reg'ist'ar'o invest'is en la
ekonomi'o, kaj ek'de tiam el'tir'is el mal'riĉ'ec'o
800 milion'o'j'n da hom'o'j. Ĉu vi opini'as
la Sud'afrik'a'n reg'ist'ar'o'n kapabl'a ating'i
simil'a'j'n rezult'o'j'n, eĉ se kun mal'pli grand'a
kvant'o da hom'o'j, per'e de invest'ad'o en
4Ir*?
Oni opini'as, ke Ĉini'o pov'as est'i la last'a
land'o, kiu per'labor'as mon'o'n el malmulte
kost'a labor'fort'o, por el'tir'i hom'o'j'n el
mal'riĉ'ec'o. Se oni util'ig'as robot'o'j'n en la
labor'procez'o'j, plej verŝajne tio est'os eĉ
mal'pli kost'a ol en la pas'int'ec'o. Pro tio, mi
tim'as, ke 4Ir pov'os mark'i la labor'kost'o'n
kiel tim'ig'il'o'n por la labor'don'ant'o'j, kun
la komplet'a aŭtomatigo de la produkt'o-
procez'o.
Sen'dub'e, 4Ir ŝanĝ'os la labormondon
kun art'e'far'it'e intelekt'a'j maŝinoj plenum
ant'a'j task'o'j'n kutim'e far'at'a'j'n de hom'o'j.
Kiel rezult'o, la labormondo mal'grand'iĝ'as,
kun fabrik'o'j dungantaj mal'pli da hom'o'j
ol antaŭ'e. Okaz'os fort'a kresk'o de mal
egal'ec'o. Tiu'j kun sufiĉ'a kapital'o por aĉet'i
industri'a'j'n robot'o'j'n produkt'os per mal'pli
da hom'rimed'o'j, kaj far'iĝ'os tre riĉ'a'j, dum
* La 4-a Industri'a Revoluci'o (4Ir) – baz'it'a sur la
dis'vast'ig'at'a dispon'ebl'ec'o de cifer'ec'a'j teknologi'o'j
al'port'it'a'j al ni per la Tri'a Industri'a (aŭ cifer'ec'a)
Revoluci'o – est'as gvid'at'a per nov'aper'ant'a'j
teknologi'o'j, baz'it'a'j sur kombin'o de cifer'ec'a'j,
biologi'a'j kaj fizik'a'j nov'ig'o'j. Tiu'j freŝ'a'j teknologi'o'j,
kiu'j est'as ŝanĝ'ant'a'j la manier'o'n, en kiu ni viv'as kaj
labor'as, inkluziv'as Art'e'far'it'a'n Intelekt'o'n (AI) kaj
robot'ik'o'n, la Inter'ret'o'n de Objekt'o'j (Id'o), pli'ig'it'a'n
real'ec'o'n, kvantum'komput'ad'o'n, tri'dimensi'a'n
pres'ad'o'n, blok'ĉen'o'j'n, al'don'aĵ'a'n fabrik'ad'o'n,
neŭr'o'teknologi'o'j'n kaj gen'ar'a'n modif'ad'o'n.
la ali'a'j est'os for'ŝov'at'a'j al la rand'o'j de la
soci'o. Sud-Afrik'o, kaj la Afrik'a Kontinent'o,
hav'as kiel sol'a'n elekt'o'n en'pren'i 4Ir-n kaj
uz'i ĝi'n por trov'i solv'o'j'n al la grand'a kvant'o
da problem'o'j, kiu'j'n ni dev'as al'front'i.
Ĉu ĉiu'j Afrik'a'j reg'ist'ar'o'j jam invest'as
en 4Ir?
Mi ne kred'as, ke tio est'as la kaz'o, eĉ se
insul'o'j da eminent'ec'o est'as trov'ebl'a'j en
Mozambiko, Kongo, Kenjo, Ruando kaj
Sud-Afrik'o, sur divers'a'j nivel'o'j. Mobiliz'i
pri tem'o kiel 4Ir en kontinent'o kun kvin
dek kvar land'o'j est'as mult'e pli komplik'e
ol trakt'i unu sol'a'n, eĉ se tiom grand'a'n
kiel Ĉini'o. Konsider'o, ke tiu'j land'o'j est'as
en tre mal'simil'a'j nivel'o'j de evolu'o, ig'as la
situaci'o'n eĉ pli kompleks'a.
Mi kred'as, ke 4Ir far'iĝ'os io pri datum'o'j –,
ĉu tem'os pri datum'o'j de hom'o'j, genetik'a'j
datum'o'j, aŭ la datum'o'j, kiu'j gvid'as 4Ir'n
mem. La demand'o, kiu'n ni dev'as star'ig'i
est'as: ĉu la Afrik'a'j land'o'j mem akir'os tiu'j'n
datum'o'j'n? La respond'o, mi tim'as, est'as:
Kiam tem'as pri kolekt'o aŭ administr'ad'o
de datum'o'j, Afrik'o poent'os je tri, en skal'o
inter unu kaj dek. Tiu cifer'o est'as alarm'ig'a.
Unu el la ĉef'a'j problem'o'j, kiam tem'as
pri 4Ir, est'as, ke la gajn'int'o pren'as ĉio'n.
En Sud-Afrik'o ni hav'is lok'a'n serĉ'il'o'n,
nom'at'a'n Anansi, kiu agres'iv'e kolekt'is
lok'a'j'n datum'o'j'n, sed neniel rezist'is
Gugl'o'n – ĝi mal'aper'is, en 2011. Mal'mult'a'j
kapabl'as dir'i la nom'o'n de la du'a mond'a
serĉ'il'o – la respond'o est'as Bing, de
Microsoft, sed ankaŭ ili barakt'as. Ne est'as
spac'o por numer'o du – la fakt'o, ke Gugl'o
ne est'as al'ir'ebl'a en Ĉini'o, est'as grand'a
avantaĝ'o por ĉin'a'j kompani'o'j.
Tamen, la gigant'o'j de la ret'o, kiel
mult'a'j korporaci'o'j, ne mal'ŝpar'as mult'e
da temp'o trakt'ant'e lok'a'j'n instanc'o'j'n.
Ekzempl'e, Gugl'a Map'ar'o ne prononc'as
ĝust'e la nom'o'j'n en ni'a'j lok'a'j strat'o'j. Se ni
est'us produkt'int'a'j ni'a'j'n propr'a'j'n map'o'j'n
kun la ĝust'a prononc'o, ni est'us pov'int'a'j
hav'i avantaĝ'o'n kontraŭ Gugl'o. Baz'o por
konkurenc'o est'as al'front'i defi'o'j'n sur lok'a
nivel'o.
Kiom for est'as Afrik'a'j land'o'j de la
mem'produkt'ad'o de 4Ir-teknologi'o?
Laŭ mi, ni produkt'as amas'o'n da
teknologi'o'j, se dir'i sincer'e. Mi aŭd'as
mult'o'n pri El'o'n Musk, kaj li'a Tesl'a-
aŭtomobil'o, sed Sud-Afrik'o hav'is la
model'o'n Joule [elektr'a kvin'sid'lok'a aŭt'o],
kiu est'is mal'aktual'ig'it'a ĉar oni dev'us
vend'i almenaŭ milion'o'n da ekzempler'o'j
por ke ĝi est'u konven'e real'ig'ebl'a. Ni
registr'as mult'a'j'n patent'o'j'n, sed ni'a'j
merkat'o'j ne est'as sufiĉ'e grand'a'j, tial
ni'a'j produkt'o'j mort'as en laboratori'o'j.
Ekonomik'o ordon'as, ke vi dev'as vend'i
almenaŭ milion'o'n da unu'o'j, por ke ili
est'u profit'don'a'j. Ne est'as nur la kre'o de
teknologi'o kiu grav'as. Ni dev'as kre'i nov'a'j'n
merkat'o'j'n kaj konstru'i efik'a'n strategi'o'n
por eksport'ad'o.
Ĉu korporaci'o'j dev'us lud'i pli grand'a'n
rol'o'n per'e de publik-privat'a'j-partner'ec'o'j
(PPPj) kun la reg'ist'ar'o'j pri 4Ir?
Absolut'e jes, korporaci'o'j nepr'e hav'u
grand'a'n rol'o'n. Tio, kio'n mi rimark'is, kaj
tio est'as pri'debat'end'a vid'punkt'o, est'as
la ekzist'o de kultur'o, kiu ne taks'as Afrik'o'n
kiel produkt'lok'o'n. Ekzempl'e, ne ekzist'as
en Afrik'o fabrik'o'j de produkt'o'j Apple. Kun
kompani'o'j, kiu'j produkt'as en land'o'j, kie ili
operaci'as, est'as mult'e pli facil'e kun'labor'i
ol kun tiu'j, kiu'j simpl'e al'port'as en tiu'n
land'o'n var'o'j'n produkt'at'a'j'n ali'lok'e.
Kia'j pov'as est'i la mekanism'o'j, kiu'j'n
ni dev'as star'ig'i por ke la mult'naci'a'j
entrepren'o'j invest'u en produkt'ad'o en la
Kontinent'o?
En Sud-Afrik'o, la motor'industri'o
est'as bon'a ekzempl'o, tie est'as reg'ist'ar'a
politik'o subvenci'i aŭtomobil'kompani'o'j'n
kiu'j produkt'as ĉi tie. Nun'temp'e, ni ne
hav'as simil'a'j'n politik'o'j'n por kompani'o'j,
kiu'j part'o'pren'as en 4Ir, ni dev'as tio'n
far'i dum ni progres'as. Kre'i special'a'j'n
ekonomi'a'j'n region'o'j'n kun atent'o al
4Ir est'as bon'a ide'o, kun reg'ist'ar'o'j, kiu'j
proviz'as industri'o'j'n per impost'redukt'ad'o
kiu antaŭ'e'n'ir'ig'os produkt'ad'o'n, kre'ad'o'n
de labor'lok'o'j, kaj help'os la kresk'o'n de la
ekonomi'o.
Tiu'j stimul'il'o'j ne dev'as est'i nur por
fremd'a'j kompani'o'j, sed ankaŭ lok'a'j
firma'o'j dev'us est'i kapabl'a'j profit'i el tio.
Tio signif'as, ke politik'a'j gvid'ant'o'j
dev'as lud'i esenc'a'n rol'o'n en la procez'o de
en'konduk'ad'o de nov'a'j teknologi'o'j.
Unu el la unu'a'j afer'o'j, kiu'j'n Afrik'o
dev'as far'i, est'as ek'hav'i gvid'ant'o'j'n, kiu'j
kompren'as la teknologi'o'n. En Ruando, la
grand'rapid'a inter'ret'o ig'as mem'evident'a
la fakt'o'n, ke la Prezid'ant'o Paul Kagame
kompren'as teknologi'o'n. En Kenjo, la
kvant'o da 4Ir'a'j nov'kompani'o'j kaj la
star'ig'o de cifer'ec'a valut'o montr'as tre
klar'e, ke la Prezid'ant'o Uhuru Kenyatta
kompren'as teknologi'o'n.
En Sud-Afrik'o, Prezid'ant'o Cyril Rama
phosa est'as la unu'a gvid'ant'o, kiu met'is
4Ir'o'n front'e de si'a strategi'o, kaj li est'as
grand'a advokat'o por scienc'o kaj teknologi'o. En si'a mesaĝ'o al la land'a asemble'o
leĝ'don'a pri la stat'o en la land'o, februar'e
2018, li parol'is pri la cifer'ec'a industri'a
revoluci'o, kaj si'n dev'ont'ig'is por star'ig'i
fak'ul'a'n komision'o'n pri 4Ir por gvid'i
strategi'o'n. Ni bezon'as naci'nivel'a'n
strategi'o'n, kiel la Barata Naci'a Strategi'o
por AI aŭ la plan'o por strategi'a fabrik'ad'o
far'it'a en Ĉini'o 2025 por ĝi'n mem trans'form'i en nov'ig'a'n alt'teknik'n'ologi'a'n pov'central'o'n. Esper'ebl'e la komision'o gvid'at'a
de la Prezid'ant'o Ramaphosa kre'os
strategi'o'n, por ek'mov'i politik'a'n ekonomi'o'n kaj soci-fort'o'j'n, kiu'j met'u la ekonomi'o'n en bon'a'n voj'o'n.
Towards a Humanistic Approach
La Afrik'a kontinent'o nun hav'as 1,3
miliard'o'j'n da en'loĝ'ant'o'j, kaj pli'e kresk'as
– est'as la plej rapid'e kresk'ant'a kontinent'o,
loĝ'ant'ar'e. Oni ne pov'as trakt'i la tem'o'j'n
de popol'kresk'o, sekur'ec'o de manĝ'aĵ'o aŭ
urbaniz'ad'o sen teknologi'o 4Ir.
Ni'a'j gvid'ant'o'j dev'as kompren'i teknologi'o'n – ili dev'as est'i evolu'iv'a'j en si'a
perspektiv'o. Kaj tio nepr'e signif'as ke,
mov'iĝ'ant'e antaŭ'e'n, ni dev'as ek'ident'ig'i
nov'a'j'n gvid'ant'o'j'n kun tia'j kvalit'o'j.
Unu el la gvid'a'j Sud'afrik'a'j fak'ul'o'j pri
Art'e'far'it'a Intelekt'o, Tshilidzi Marwala
est'as Vic'kancelier'o de la Johanesburga
Universitat'o. Li'a vast'a serĉ'ad'o pri AI
aper'is en plur'a'j revu'o'j tra la mond'o, kaj
li gajn'is plur'a'j'n premi'o'j'n ĉu si'a'land'e, ĉu
inter'naci'e.
El'angl'ig'is Norberto Saletti (Ital'uj'o)
Alphonse Nkusi
Kvar'on'o'n de jar'cent'o post
la terur'a genocid'o en la jar'o
1994, Ruando mal'ferm'as nov'a'n
paĝ'o'n en si'a histori'o. Post long'a
period'o de naci'a unu'iĝ'o kaj
re'pac'iĝ'o, ĝi invest'as en ekonomi'a'n kresk'ad'o'n kaj fokus'iĝ'as sur nov'a'j teknologi'o'j, kun la
esper'o far'iĝ'i la ĉef'nod'o pri Ikt
[inform'ad'ik'a kaj komunik'ad'a
teknologi'o'j] en Afrik'o.
Per tiu ĉi artikol'o, Unesk'o-Kurier'o
part'o'pren'as la Inter'naci'a'n Tag'o'n de
Re'memor'o pri la genocid'o de la jar'o
1994 kontraŭ la tuciaj trib'an'o'j en
Ruando, la 10-an de april'o.
Antaŭ du'dek kvin jar'o'j, la plej sang'a
ĉapitr'o en la aktual'a histori'o de Afrik'o est'is
ĉiz'it'a en Ruando. Dum cent tag'o'j, milion'o
da hom'o'j perd'is si'a'n viv'o'n, post'las'ant'e
milion'o'n da orf'o'j, krom mult'nombr'a'j'n
vidv'in'o'j'n kaj vidv'o'j'n.
Mi est'is en Ugando, kiam tiu dram'o
torent'is tra mi'a land'o. La najbar'land'o en la
nord'o bon'ven'ig'is mi'n rifuĝ'ant'o en la jar'o
1962, kiam mi est'is jun'a vir'o de 17 jar'o'j. Mi
tie stud'ad'is ĉe la universitat'o Makerere,
fond'is mi'a'n famili'o'n, kaj viv'is tie ĝis la jar'o
2008. Sed ek'de la jar'o 1994, mi divid'is mi'a'n
temp'o'n inter Ugando kaj Ruando, por zorg'i
pri la orf'o'j de mi'a famili'o kaj ankaŭ por
kontribu'i al la re'konstru'ad'o de mi'a patr'uj'o.
Ĉio est'is re'far'end'a en tiu vund'it'a land'o. La
unu'a'rang'a cel'o de la Ruanda Patri'a Front'o,
RPF-Inokotanyi, la politik'a parti'o gvid'at'a
tiu'temp'e de la hodiaŭ'a Ruanda prezid'ant'o
Paul Kagame, est'is halt'ig'i la genocid'o'n
kaj re'star'ig'i pac'o'n kaj sekur'ec'o'n. “Ni lern'is
lecion'o'j'n, kiu'j instru'u ni'n kiel konstru'i ni'a'n
est'ont'ec'o'n”, dir'is li antaŭ ne'long'e dum
kun'ven'o de komerc'a'j gvid'ant'o'j en la urb'o
Charlotte, Nord'a Karolin'o, Uson'o.
Por konstru'i la est'ont'ec'o'n, ni komenc'is
per tio re'lern'i konjugaci'i la vort'o'n “est'i”
en la plural'o kaj dir'i al ni mem, ke ni ĉiu'j
est'as Banyarwanda-oj [hom'o'j de Ruando].
Forges'i, kiu est'as tucio [Tut'si-trib'an'o], kiu
est'as hutuo [Hutu-trib'an'o], kiu est'as Twa-trib'an'o. Venk'i la mal'am'o'n.
Prioritat'o est'is met'at'a al unu'ec'o kaj
re'pac'iĝ'o. Cel'e al tio, la gacaca, la tradici'a
sistem'o de justic'o, est'is re'viv'ig'it'a, kio
permes'as al la komun'um'o akuz'i la
krim'ul'o'j'n kaj akcept'i ili'a'n pet'o'n pri
pardon'o. Help'e de tiu'j tradici'a'j juĝ'ej'o'j, la
trans'viv'int'o'j pov'is ek'sci'i pli pri la mort'o de
si'a'j parenc'o'j, sed ankaŭ pri la krim'ul'o'j, kiu'j
konfes'is si'a'j'n mis'far'o'j'n kaj konfes'is si'a'n
kulp'o'n. Divers'a'j'n pun'o'j'n oni verdikt'is,
de'pend'e de la grav'ec'o de la far'it'a'j krim'o'j.
Kelk'a'j'n oni verdikt'is al serv'o'j por la
komun'um'o, kelk'a'j'n al prizon'o.
Dum dek jar'o'j, la gacaca-juĝ'ej'o'j
pri'juĝ'is 1,9 milion'o'j'n da kaz'o'j, antaŭ ol
ili oficial'e est'is ferm'it'a'j en maj'o de la jar'o
2012.
Je la sam'a temp'o, publik'a'j juĝ'a'j
instituci'o'j est'is re'establ'it'a'j kun la task'o
juĝ'i la plej grav'a'j'n kaz'o'j'n. Sur inter'naci'a
nivel'o, la Inter'naci'a pun'tribunal'o por
Ruando [International Criminal Tribunal
for Rwanda (ICTR)], establ'it'a la 8-an de
novembr'o 1994, agnosk'is, ke “genocid'o,
krim'o'j kontraŭ la hom'ec'o, kaj milit'krim'o'j
est'is far'it'a'j en horor'ig'a ampleks'o”, ating'ant'a'j “kvot'o'n de mort'ig'o'j kvar'obl'e pli
alt'a'n ol tiu dum la kulmin'o de la Nazi'a
Holokaŭst'o.” Nun'moment'e la ICTR
est'as akuz'int'a naŭ'dek tri individu'o'j'n,
supoz'at'a'j'n la plan'ist'o'j kaj far'ist'o'j de
la genocid'o. Ok'dek el ili star'is antaŭ la
tribunal'o, el kiu'j du'dek tri jam fin'is si'a'j'n
pun'o'j'n.
Kiel post'efik'o de la genocid'o, oni
ek'uz'is ali'a'n tradici'a'n metod'o'n por ebl'ig'i
al civit'an'o'j part'o'pren'i en publik'a'j afer'o'j.
Ĝi konsist'as el ili'a si'n'dediĉ'o al jam plan'it'a'j
ag'ad'o'j, kadr'e de administr'a sistem'o, kiu
dispon'ig'as tiu'cel'a'j'n kontrakt'o'j'n nom'it'a'j'n
“imihigo”. En antaŭ'a'j temp'o'j tia'j kontrakt'o'j
est'is buŝ'a'j, nun'temp'e ili est'as skrib'at'a'j
kaj sub'skrib'at'a'j, sed ili'a funkci'o est'as la
sam'a: Ili dev'ig'as la individu'o'n plen'um'i
nombr'o'n da task'o'j dum unu jar'o, je kies
fin'o la komun'um'o pri'taks'as ties efik'ec'o'n.
Tiu metod'o konsider'ind'e kontribu'is
al la pli'bon'ig'o de la publik'a'j serv'o'j en
la hodiaŭ'a Ruando, kiu elekt'is por si
konsent'a'n demokrati'o'n kaj dis'divid'o'n de
la ŝtat'a'j fort'o'j.
Kun averaĝ'a kresk'o je sep procent'o'j
ĉiu'n jar'o'n ek'de 2000, Ruando nun
est'as unu el la gvid'a'j afrik'a'j land'o'j pri la
ekonomi'a kresk'ad'o. Laŭ oficial'a'j rezult'o'j,
ĝi'a'j invest'o'j en agrikultur'o, energi'o,
infra'struktur'o, min'ad'o kaj turism'o sav'is pli
ol milion'o'n da hom'o'j el mal'riĉ'eg'o.
Tiu'n evolu'o'n akompan'as la progres'a inter'plekt'iĝ'o de la land'o en grand'region'a'j'n ekonomi'a'j'n struktur'o'j'n kaj pli
ampleks'a'n part'o'pren'ad'o'n en la internacia
komun'um'o. Kun 6 550 milit'a'j serv'ist'o'j,
Ruando nun est'as la kvant'e kvar'a kontribu'ant'o al pac'defend'a'j operac'o'j de
Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j.
Sed la land'o antaŭ ĉio vol'as invest'i
en hom'o'j'n por sukces'i en evolu'ad'o ĉio'n
ampleks'ant'a. Pro tio ĝi lok'as vir'in'o'j'n al
la avan'gard'o de la publik'a viv'o. Ili pag'is
alt'a'n prez'o'n dum la Nigr'a Printemp'o
en Ruando [masakr'o de 1994]: inter
100 000 kaj 250 000 vir'in'o'j far'iĝ'is viktim'o'j
de seks'per'fort'o kaj seks'a'j atenc'o'j, tiu'j
abomen'ind'a'j arm'il'o'j de milit'o, agnosk'it'a'j
far'e de la ICTR kiel genocid'a'j ag'o'j. De tiam
mult'a'j de ili mort'is pro Aidos'o akir'it'a dum
la atenc'o'j.
Por sekur'ig'i la protekt'ad'o'n de vir'in'o'j,
oni en la jar'o 2008 akcept'is Leĝ'o'n pri
Prevent'o de kaj Pun'ad'o por Seks-baz'it'a
Per'fort'o. Ali'a'j leĝ'o'j cert'ig'as ili'a'n plen'a'n
part'o'pren'o'n en la politik'a kaj soci'a
viv'o'j: minimum'e tri'dek procent'o'j de ĉiu'j
pozici'o'j est'as rezerv'it'a'j por vir'in'o'j, en
ĉiu'j ŝtat'a'j instituci'o'j sur ĉiu'j nivel'o'j. Tiu
strategi'o super'pont'is la breĉ'o'n inter vir'o'j
kaj vir'in'o'j je pli grand'a rapid'ec'o. Hodiaŭ
62 procent'o'j de la parlament'an'o'j, 50
procent'o'j de la ministr'o'j, kaj 45 procent'o'j
de la oficial'ul'o'j en la juĝ'ist'ar'o est'as vir'in'o'j.
Kler'ig'ad'o kaj san'o est'as la du ali'a'j
prioritat'a'j sektor'o'j, kiu'j en'sorb'is 30% de
la jar'a naci'a buĝet'o dum kelk'a'j jar'o'j. La
kvot'o de la lern'ej'a frekvent'ad'o kadr'e de
la dev'ig'a 12-jar'a kler'ig'ad'o est'as 90%, kaj
la protekt'o far'e de la pri'san'a asekur'o est'as
87%.
La san'serv'o'j konsider'ind'e pli'bon'iĝ'is
eĉ en for'a'j are'o'j ek'de la en'konduk'o de
“Zipline”-flug'robot'o'j, kiu'j, laŭ inform'o'j
de la ĉef'a direktor'o de la uson'a ek'firma'o,
real'ig'is pli ol 4000 liver'o'j'n de sang'o kaj
kurac'il'o'j inter oktobr'o 2016 kaj april'o
2018.
Ankaŭ kler'ig'ad'o mal'rapid'e sed sen'halt'e ŝanĝ'iĝ'as rezult'e de nov'a'j inform'ad'ik'a kaj komunik'ad'a teknologi'o'j (Ikt),
apart'e ek'de la establ'o de la iniciat'o “unu
tek'komput'il'o por ĉiu infan'o” en juni'o
2008. Pli ol 600 000 tia'j komput'il'o'j est'is
distribu'it'a'j, kaj la infan'o'j konsent'is divid'i
inter si ĝi'a'n uz'ad'o'n je tag'a'j period'o'j.
La projekt'o tamen al'front'is defi'o'j'n, i.a.
la mank'o'n de tut'teren'a elektr'a proviz'o
en kamp'a'j region'o'j, neces'a por ŝarĝ'i la
komput'il'o'j'n, kaj mank'o'n de labor'fort'o
por distribu'i tiu'j'n al pli ol 2,3 milion'o'j da
lern'ej'a'j infan'o'j. Spit'e tio'n, la Ikt-oj evolu'as
je plen'a rapid'ec'o: 4000 km-oj de kabl'o'j
optik'fibr'a'j jam est'as vast'e produkt'it'a'j en
la land'o, kiu ampleks'as surfac'a'n are'o'n
de iom'et'e pli ol 26 000 km2. Ĉi tiu'n jar'o'n
oni esper'as, ke la sen'kabl'a inter'ret'o kaj la
optik'fibr'a kabl'ar'o kovr'os 95% de la land'o.
La grand'a pli'mult'o de la loĝ'ant'o'j jam
hav'as al'ir'o'n al poŝ'telefon'o'j, kaj 4 milion'o'j
el la ĉirkaŭ 13 milion'o'j da loĝ'ant'o'j
nun'moment'e pov'as aĉet'i kaj pag'i si'a'j'n
faktur'o'j'n kaj eĉ la asekur'a'j'n kotiz'o'j'n, per
uz'ad'o de poŝ'telefon'a'j apoj. Simpl'e vizit'u
la ret'ej'o'n Irembo (kio signif'as “al'ir'o” en la
lingv'o Kinyarwanda) por trov'i inter'ret'e la
plej mult'a'j'n reg'ist'ar'a'j'n serv'o'j'n.
Rigard'o ont'e'n
Ruando met'as si'a'n fokus'o'n al teknologi'a evolu'o por cert'ig'i pli bon'a'n
est'ont'ec'o'n. Bank'a'j transakci'o'j est'as facil
ig'at'a'j per poŝ'telefon'a'j serv'o'j. Negoc'a'j
gvid'ist'o'j hav'as al'ir'o'n al ret'komerc'o per la
Ret'a mond'komerc'a platform'o [Electronic
World Trad'e Platform (eWRP)], establ'it'a en
oktobr'o 2018 far'e de la ĉin'a ret'komerc'a
gigant'o Alibaba. En'urb'a transport'o est'as
facil'ig'at'a per aŭtomobil'a'j kaj motor'cikl'a'j
serv'o'j reg'at'a'j per poŝ'telefon'a'j apoj.
El inter la last'menci'it'a'j nask'iĝ'is la apo
“SafeMotos” [sekur'a'j motor'cikl'o'j] ŝerc'e
nom'it'a “la UBER de la motor'cikl'a'j taksi'o'j”,
el la sin'o de Klab, teknologi'a centr'o por
nov'ig'ad'o'j, konsider'at'a la plej dinamik'a
en la land'o. Ek'de la jar'o 2012, tiu trejn'is
mil'o'j'n da jun'a'j hom'o'j sen'kotiz'e, help'ant'e
instal'i 60 kompani'o'j'n, el kiu'j kvar far'iĝ'is
gvid'a'j en si'a kamp'o de ag'ad'o, kaj el kiu'j
du ekspansi'is inter'naci'e. Klab est'as unu el
kelk'a'j centr'o'j por nov'ig'ad'o'j, kiu'j evolu'is,
apart'e en la ĉef'urb'o Kigali, kun cel'rigard'o
al jun'a'j Ruand'an'o'j nov'a'j'n profesi'a'j'n
oportun'o'j'n.
Ankaŭ la Urb'o de Nov'ig'ad'o, konstru'ot'a
kiel part'o de Afrik'a50, la infra'struktur-evolu'ig'a platform'o de la Bank'o por
evolu'ig'i Afrik'o'n [African Development
Bank (AfDB)], promes'as bril'a'n teknologi'a'n
est'ont'ec'o'n por Ruando. Ĝi nun est'as en
bon'stat'a pozici'o por far'iĝ'i grand'region'a
ICT-platform'o. Apart'e ek'de septembr'o
2018, art'e'far'it'a intelekt'o (AI) oficial'e
far'iĝ'is part'o de la universitat'a kurs'ar'o,
dank'e al unu stud'ad'lini'o ĝis'magistr'ec'a,
instal'it'a de la sen'egal'a fak'ul'o Moustapha
Cissé, ĉef'o de la esplor'centr'o de Google
en Ganao, kaj far'e de la Afrik'a institut'o de
matematik'a'j scienc'o'j [African Institut'e of
Mathematical Sciences (AIMS) en Kigali].
Kvar'on'o'n de jar'cent'o post la genocid'o
kontraŭ la tucioj en Ruando, la tiam fend'it'a,
detru'it'a, kaduk'ig'it'a naci'o, bezon'ant'a re'konstru'ad'o'n kaj rehabilit'ad'o'n, hodiaŭ
direkt'as si'a'n rigard'o'n decid'e al la
est'ont'ec'o kaj prepar'as la grund'o'n por
tio, kio'n iu'n tag'o'n oni nom'os la Ruanda
mirakl'o.
Alphonse Nkusi (Resp. Ruando)
est'is gvid'a analiz'ist'o ĉe la Rwanda
Governance Counsil [Reg'a konsili'o
de Ruando], eldonisto de New Vision
[Nov'a vid'o], unu el la du gvid'a'j ĵurnal'o'j de Ugando, kaj lekci'ist'o pri soci'a komunik'ad'o ĉe la Universitat'o
Makerere en Ugando.
El'angl'ig'is Fritz-Ferdinand L. Palatin'us
(German'uj'o)
Roldán Roj'as Paredes,
Iam ĝi est'is region'o ruin'ig'it'a
per intens'a kaŭĉuk'a kultiv'ad'o
kaj okup'at'a de drog'a'j kartel'o'j
kaj geril'o'j, kiu'j turn'is ĝi'n en sen'leĝ'a'n zon'o'n plen'a'n je koka'o,
kaj kie ŝakr'ad'o de kokain'o est'is
kutim'a viv'rimed'o. Sed hodiaŭ
mil'o'j da hom'o'j viv'ten'as si'n per
arb'ar'aĵ'a hortikultur'o, kultiv'ad'o
de kaka'o kaj ali'a'j kresk'aĵ'o'j. En
la sam'a are'o de la Perua Centr'a
Kordiler'o, Unesk'o deklar'is Gran
Pajatén Biosfer'a Rezerv'ej'o en
2016. Roldán Roj'as Paredes est'is
en la kor'o de la projekt'o
Per ĉi tiu intervju'o, la Kurier'o
part'o'pren'as en la fest'ad'o de la
Inter'naci'a tag'o de biologi'a divers'ec'o,
la 22-a de maj'o.
Ĝi est'as ekster'ordinar'a lok'o, karakteriz'at'a de natur'a kaj kultur'a divers'ec'o'j, ĉar
ĝi kun'ig'as du mal'sam'a'j'n viv'medi'o'j'n –
And'o'j'n kaj Amazoni'o'n. Dis'vast'ig'it'a sur
ĉirkaŭ 2,5 milion'o'j da hektar'o'j, la rezerv'ej'o
loĝ'ig'as 5000 veget'aĵ'a'j'n speci'o'j'n kaj pli ol
900 animal'a'j'n speci'o'j'n, inter kiu'j ĉirkaŭ
30 est'as endemi'a'j. Ĝi ankaŭ en'hav'as la
Naci'a'n Park'o'n Río Abiseo, en'skrib'it'a'n en
la Mond'a'n Hered'aĵ'a'n List'o'n de Unesk'o
ek'de 1990, kie en'est'as plur'a'j arkeologi'a'j
rest'aĵ'o'j. Ek'de la mez-1980-aj jar'o'j, 36
antaŭ'kolumb'a'j lok'o'j est'is mal'kovr'it'a'j tie,
en alt'ec'o'j de 2 500 ĝis 4 000 metr'o'j.
Laŭ tiu'j, kiu'j nask'iĝ'is tie, la rezerv'ej'o
est'as unik'a hered'aĵ'o, pri kiu ni
respond'ec'as kaj kiu dev'ig'as ni'n pens'i por
long'temp'a perspektiv'o.
Mi rigard'as tiu'n rezerv'ej'o'n ni'a geografi'a fortik'aĵ'o, kiu don'as al ni ideal'a'j'n
kondiĉ'o'j'n por pli bon'a viv'kvalit'o, kaj proviz'as per grand'a'j ebl'o'j la est'ont'a'j'n generaci'o'j'n.
Person'e, mi est'is ĉiam al'kroĉ'it'a al
labor'o sur'grund'e, al ni'a'j pra'arb'ar'o'j, al ĝi'a'j
grandioz'a'j verd'aĵ'o'j kaj la rekt'a energi'o,
kiu'n oni ricev'as de ĝi, kiam oni loĝ'as ĉi
tie. Mi'a viv'o est'is ĉiam profund'e lig'it'a al
la kultur'a riĉ'ec'o, legend'o'j, imag'o, muzik'o
kaj gastronomi'o de ĉi tiu lok'o. Pro tio mi
for'ir'is por stud'i en Lim'o, la ĉef'urb'o, kaj
vol'is re'ven'i por mi'n dediĉ'i al dis'kon'ig'ad'o
de tiu ekster'ordinar'a hered'aĵ'o. Kaj tiel mi
far'is.
Kio'n signif'as la nom'o de Gran Pajatén
biosfer'a rezerv'ej'o de Unesk'o por la
170 000 region'a'j loĝ'ant'o'j?
La lok'a loĝ'ant'ar'o eg'e sufer'is pas'int'ec'e,
turment'at'e de kaŭĉuk'a'j kaj drog'a'j
kartel'o'j, kaj eĉ geril'o'j. Sed komenc'e de
la jar'o'j 2000-aj, la re'viv'ig'o de kaka'a kultiv'ad'o permes'is al mil'o'j da hom'o'j evit'i
mal'riĉ'ec'o kaj ekskluziv'ig'o'n. Iom post'e,
ni evolu'ig'is miks'it'a'n arb'ar'aĵ'a'n hortikultur'o'n, kiu est'as precip'e bon'a por kaka'a
kultiv'ad'o, ĉar kaka'a'j arb'o'j el'kresk'as sub
ombr'o'j de ali'a'j arb'o'j.
La en'ig'o de ni'a region'o en la
Tut'mond'a'n ret'o'n de biosfer'a'j rezerv'ej'o'j
de Unesk'o (WNBR) en 2016 est'is grand'a
pli'fort'ig'o. Ni kompren'is tio'n kiel sign'o'n de
re'kon'o por ni'a'j pen'o'j far'iĝ'i la ĉef'a kaka'o-
kultiv'a region'o en Peruo.
Tiu inter'naci'a re'kon'o mal'ferm'is nov'a'j'n
ebl'o'j'n por la Fond'aĵ'o Amazoni'a Viv'a
(FUNDAVI), kiu labor'as por konserv'i la
eko'sistem'o'n de Gran Pajatén. Nun'temp'e,
kompani'o'j, kiu'j est'is skeptik'a'j kaj ignor'is
ni'n, interes'iĝ'as pri ni. Poderosa, la kompani'o min'ant'a alt'valor'a'j'n metal'o'j'n,
ekzempl'e, invest'as en arkeologi'a esplor'o
(ĝi ĵus publik'ig'is tre bon'a'n man'libr'o'n),
agrikultur'a esplor'o (lanĉ'is esplor'o'n pri
ter'pom'o'j) kaj proviz'is ni'n per instru'a'j
material'o'j por element'a'j lern'ej'o'j.
Ni ankaŭ ricev'as propon'o'j'n de nov'a'j
ali'land'a'j invest'ont'o'j, kiel Chanel, la franc'a
mod'a firma'o, kiu sub'skrib'is kun'labor'a'n
inter'konsent'o'n kun ni'a projekt'o Biokoridoro Martín Sagrado REDD +,
por redukt'i
el'las'ad'o'n de forc'ej'a'j gas'o'j.
Ĉu vi pov'as rakont'i pli pri tiu projekt'o?
Ĝi sub'ten'as konserv'ad'o'n kaj evolu'ig'o'n
de 300 000 hektar'o'j da pra'arb'ar'o'j,
administr'at'a'j de lok'a'j komun'um'o'j en Alt'o
Huayabamba, apud la Naci'a Park'o Abiseo.
Komenc'it'a en 2010 por period'o de ok'dek
jar'o'j, fond'it'a de Pur Projet, la franc'a
soci'a negoc'a entrepren'o, kaj la projekt'o
Jubilación Segura (sekur'a emerit'iĝ'o). La
last'a est'as la kvar'dek'a projekt'o, kiu efektiv'ig'as model'o'j'n de arb'ar'ec'a'j hortikultur'o'j
projekt'it'a'j por kre'i nov'a'n daŭr'i'pov'a'n
kamp'ar'a'n ekonomi'o'n, per re'arb'ar'ig'o
kaj plan'o de karbon'a for'ig'o, kio help'as
re'valor'ig'i la land'o'n, por romp'i la cikl'o'n
de mal'riĉ'ec'o por farm'ist'o'j, kiu'j ne hav'as
emerit'a'n pensi'o'n.
Kiu'j est'as la ven'ont'a'j paŝ'o'j plan'at'a'j de
FUNDAVI?
Ni komenc'as inter'ŝanĝ'i spert'o'j'n inter
la mal'sam'a'j membr'o'j el ni'a biosfer'a
rezerv'ej'o, kiel ekzempl'e la kre'ad'o de botanik'a'j ĝarden'o'j aŭ abel'bred'ad'a'j farm'o'j.
Ni ne interes'iĝ'as pri konkur'ad'o. Ni
vol'as kombin'i strategi'o'j'n, por prezent'i
kaj pli'bon'ig'i ni'a'j'n aktiv'aĵ'o'j'n, kaj por far'iĝ'i
font'o de inspir'o por ĉiu'j – laŭ la bon'ec'o de
ni'a'j labor'o kaj instru'ad'o.
Ni ankaŭ streb'as engaĝ'i pli'a'j'n universitat'o'j'n, kompani'o'j'n, la civil'a'n soci'o'n, la
Ŝtat'o'n kaj klopod'i por pli'a inter'naci'a kun
labor'o, por profit'i de tiu mir'ig'a “mark'o”
de biosfer'a rezerv'ej'o – por garanti'i, ke la
farm'ist'o, kiu labor'eg'as sur ter'pec'o tag'o'n
post tag'o, sent'iĝ'u inter'lig'it'a al la tut'a
mond'o.
Nask'iĝ'int'a en Tarapoto, 136 kilo'metr'o'j'n
de Juanjuí, ĉef'urb'o de la provinc'o
Mariscal Cáceres en nord'okcident'a
Peruo, Roldán Roj'as Paredes est'is
la gvid'a fort'o mal'antaŭ la kre'o de
la Biosfer'a Rezerv'ej'o Gran Pajatén.
Nun'temp'e li est'as la Administr'a
Direktor'o de la Fond'aĵ'o Amazoni'a Viv'a
(FUNDAVI), kiu labor'as por konserv'i
la rezerv'ej'a'n eko'sistem'o'n, kaj est'is
membr'o de la unu'a administr'a
komitat'o de la Naci'a Park'o Río Abiseo
en 2001.
El'angl'ig'is Rafael Lim'a (Brazilo)
La kanatoj de Irano
Urb'o'j kaj viv'a hered'aĵ'o
Long'daŭr'a teknik-sci'o
La kultur'a'j fon'o'j de la loĝ'ant'ar'o
Sav'i histori'a'j'n urb'a'j'n pejzaĝ'o'j'n: la insul'o Mozambiko
Akv'o kaj urb'eg'o'j
Ĉirkaŭ la mond'o'n tut'e en lum'o
Nov'ig'a lum'elektr'a film'o, kiu serv'as kler'ig'ad'o'n en Togoland'o
Ras'ism'o ne bezon'as ras'ist'o'j'n
Opini'o
Kritik'a rigard'o
Du'obl'a'j norm'o'j
“Don'u al mi vi'a'j'n lac'a'j'n, vi'a'j'n mal'riĉ'a'j'n,
vi'a'j'n sufer'ant'a'j'n amas'o'j'n, kiu'j sopir'as
liber'e spir'i ...” Tiel Uson'o mal'ferm'is si'a'j'n
brak'o'j'n al ond'o'j de mal'riĉ'a'j en'migr'int'o'j.Oni ne bezon'as est'i ras'ist'o ...
La ali'a flank'o de la medal'o
Sever'e apart'ig'it'a'j komun'um'o'j
La trans'mov'iĝ'ant'a'j Afrik'o'j de Alain Mabanckou
Vi divid'as vi'a'n temp'o'n inter tri land'o'j: Kongo, Franci'o kaj Uson'o. Kiel vi tra'viv'as tiu'n situaci'o'n?
Iu'j dir'as, ke hodiaŭ la nov'liberal'a sistem'o est'as tiel hegemoni'a, ke oni eĉ ne hav'as plu la vort'o'j'n por kritik'i ĝi'n...
«La Belg'o'j prov'as rakont'i si'a'n koloni'a'n histori'o'n», vi skrib'is antaŭ ne'long'e sur Instagram, post kiam vi vizit'is la AfricaMuseum [Afrik'a'n Muze'o'n] en Belgi'o. Kial?
Ĉu la prov'o'j re'don'i la kultur'a'n hered'aĵ'o'n al la afrik'a'j land'o'j, kiu'j'n nun oni far'as en Franci'o, est'as grav'a'j ?
kiel re'leg'i ni'a'n koloni'a'n histori'o'n? Kial,
en la libr'o'j pri histori'o en Franci'o, en
Eŭrop'o, oni neniam parol'is pri tiu'j ŝtel'it'a'j
objekt'o'j? La koloni'ant'o far'is grand'a'n
erar'o'n pens'ant'e, ke kio'n ni produkt'is, tio
art'e est'is sen'valor'aĵ'o. Hodiaŭ tiu'j est'as
element'o'j, kiu'j mank'as en la eksplik'o de
la mond'a imag'o.Ĉu la afrik'a literatur'o okup'as si'a'n lok'o'n en la mond'a literatur'o ?
Ĉu vi sent'as vi'n foj'e la pro'parol'ant'o de Afrik'o ?
Vi'a amik'o, la haitia verk'ist'o Dany Laferrière dir'as, ke rilat'e kre'ad'o'n «la talent'o est'as grav'a, sed la plej grav'a est'as la kuraĝ'o». Ĉu oni dev'as aŭdac'i por kre'i?
Kiam oni verk'as, ĉu oni montr'iĝ'u nud'a?
Kiam oni mal'ferm'as libr'o'n, oni mal'ferm'as la mens'o'n
aš-šārja] la 23-an de april'o 2019, Mond'a'n
tag'o'n de la libr'o kaj de la aŭtor'rajt'o, kaj
daŭr'os dum la tut'a jar'o, kadr'e de ĝi'a
nomad'o kiel Mond'a Ĉef'urb'o de la libr'o
2019. Sharjah far'iĝ'is la unu'a urb'o de la
Persa Golf'o kaj la tri'a urb'o de la arab'a
mond'o, kiu profit'as de tiu nom'don'o.
poezi'a'j kolekt'o'j, roman'o'j kaj ese'o'j. Ŝi
viv'as en Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j
ek'de 2004, kie ŝi labor'as kiel ĵurnal'ist'o
ĉe la ĵurnal'o Al Ittihad.
Art'e'far'it'a Intelekt'o, sojl'e de Afrik'o
ne. La plej grand'a'j kapt'ist'o'j de datum'o'j
est'as la uson'a'j mult'naci'a'j kompani'o'j.
La Ruanda mirakl'o
Tradici'o por la sav'o
La prioritat'o'j
Gran Pajatén, “ni'a geografi'a fortik'aĵ'o”
Intervju'o de William NavarreteKiel vi prezent'as la Biosfer'a'n Rezerv'ej'o'n Gran Pajatén al iu, kiu ne sci'as pri ĝi?