kurier'o201801 - Kler'ig'ad'o : Ĉu ankoraŭ en serĉ'o de Utopi'o - Verk'is Unesk'o

Kurier'o : Unesk'o Kler'ig'ad'o trans'form'as viv'o'j'n

En temp'o de pli intens'iĝ'int'a tut'mond'a streĉ'o, kiam hom'a'j rajt'o'j, parol-liber'ec'o, pac'o kaj la est'ont'o de ni'a planed'o mem pov'us ŝajn'i defi'at'a'j kiel neniam antaŭ'e, la trans'form'a kapabl'o de kler'ig'ad'o tre grav'as.

En Learning: The Treasure Within (Lern'ad'o:
la trezor'o intern'e), la mejl'o'ŝton'a raport'o al Unesk'o de la Inter'naci'a Komision'o pri Kler'ig'ad'o por la Du'dek-unu'a Jar'cent'o en 1996, Jacques Delors, tiam prezid'ant'o de la Komision'o (de 1992 al 1996), parol'is pri kler'ig'ad'o kiel "la neces'a utopi'o" kaj "ne'for'ig'ebl'a il'o por ĝi'a klopod'o ating'i la ideal'o'j'n de pac'o, liber'ec'o kaj soci'a just'ec'o." Kler'ig'ad'o est'is ekzempl'e prezent'at'a nek mirakl'o nek magi'aĵ'o sed prefer'e la plej bon'a rimed'o por fleg'i etos'o'n, kie la hom'ar'o pli'bon'iĝ'os – kaj kie la riĉ'a potencial'o por lern'ad'o, imanent'a en ĉiu individu'o, est'os el'tir'at'a.

Ni'a hom'ar'o al'vizaĝ'as tre strang'a'n paradoks'o'n: la mond'a loĝ'ant'ar'o neniam est'is tiel kler'ig'it'a, kaj tamen ekzist'as 264 milion'o'j da ge'infan'o'j kaj ge'jun'ul'o'j ekster la lern'ej'o, almenaŭ 750 milion'o'j da sen'alfabet'a'j plen'kresk'ul'o'j en la tut'a mond'o, kaj knab'in'o'j pli ver'ŝajn'e ol knab'o'j neniam en'ir'ont'a'j klas-ĉambr'o'n (UNESCO Institut'e for Statistics - Institut'o pri statistik'o'j de Unesk'o). En ĉi tiu pejzaĝ'o kler'ig'ad'o est'as ankoraŭ al'vok'at'a kiel rimed'o kontraŭ mal'egal'ec'o, mal'riĉ'ec'o, teror'ism'o kaj konflikt'o'j kaj ĝi est'as rigard'at'a kiel la ŝlos'il'o al tut'mond'a civit'an'ec'o kaj daŭr'i'pov'a evolu'o.

Sub la titol'o "Kler'ig'ad'o: ĉu ankoraŭ en serĉ'o de Utopi'o?" Unesk'o-Kurier'o taks'as la stat'o'n de tut'mond'a kler'ig'ad'o kaj esplor'as kiel ĝi respond'as al kelk'a'j el la ĉef'a'j defi'o'j, kiu'j'n ni al'front'as.

Traduk'is el la angl'a Renat'o Corsetti (Brit'uj'o

Kailash Satyarthi : Lukt'i por rajt'o'j de infan'o'j paŝ'o'n post paŝ'o

Intervju'o de Mary de Sousa

De kie kaj kiel ek'is vi'a impet'o por lukt'i:por infan'a'j rajt'o'j ?

Kiam mi est'is kvin'jar'aĝ'a. Je la unu'a tag'o de mi'a en'lern'ej'iĝ'o, mi ek'vid'is knab'o'n, ĉirkaŭ sam'aĝ'a'n kiel mi, sid'i ekster la lern'ej'o kaj rigard'i mi'a'j'n ŝu'o'j'n. Antaŭ si li hav'is cir'o'skatol'o'n. Mi est'is eg'e perturb'it'a.

Mi'a plej unu'a demand'o al la instru'ist'o est'is: Kial la knab'o est'as ekster kaj ne en la lern'ej'o? La instru'ist'o respond'is, ke por mal'riĉ'a'j ge'knab'o'j dev'i labor'i est'as ordinar'a afer'o.

Unu tag'o'n mi demand'is la patr'o'n de la knab'o pri tio kaj li dir'is, ke li'a patr'o kaj av'o ankaŭ labor'is ŝu-cir'ist'o'j. Post'e li dir'is al mi:
"Sinjor'o, ĉu vi ne sci'as ke la hom'o'j kiel vi nask'iĝ'as por ir'i al lern'ej'o kaj ni nask'iĝ'as labor'i tiel ĉi?". Tiu demand'o ver'e rest'is kun mi, sed knab'ec'e mi ne hav'is respond'o'n. Kiam mi pli'aĝ'iĝ'is, mi konserv'is mi'a'j'n mal'nov'a'j'n lern'o'libr'o'j'n kaj kolekt'is mi'a'n poŝ'mon'o'n por pag'i por lern'el'spez'o'j'n de mal'riĉ'a'j ge'knab'o'j. Mi trejn'iĝ'is kiel elektr'a inĝenier'o, sed la sent'o ke mi i'o'n far'u por tiu'j infan'o'j neniam las'is mi'n. Mi mal'dung'iĝ'is por est'iĝ'i ver'e engaĝ'it'a.

Kiu'j'n, laŭ vi, ver'e grav'a'j'n ating'o'j'n vi hav'is?

Ek'de la tre'a komenc'o – kiam mi verk'ad'is kaj pres'ad'is mil'o'j'n da flug'foli'o'j dis'don'ot'a'j'n bazar'e por ni'a unu'a kampanj'o – mi kred'is ke kler'ig'ad'o kaj liber'o est'as du flank'o'j de la sam'a mon'er'o.

Kiam mi prov'is atent'ig'i la publik'o'n pri la de infan'labor'o, neni'o est'is far'at'a tiam pri tiu afer'o. Barato ne hav'is leĝ'o'n kontraŭ infan'labor'o ĝis 1986. Mi lukt'is dum ses jar'o'j por tiu leĝ'o kaj eĉ nun ĝi ne est'as perfekt'a, sekv'e la lukt'o daŭr'as. Kiam mi liber'ig'is infan'o'j'n de sklav'ec'o kaj pet'is ke oni permes'u al ili ir'i al lern'ej'o, mi est'is mult'foj'e humil'ig'it'a. Oni dir'ad'is al mi ke tiu'j infan'o'j est'as mal'pur'a'j, ne'pri'zorg'at'a'j kaj do oni ne pov'as hav'i ili'n ĉi tie Mi parol'is al amik'o'j kiu'j sci'as jur'o'n. Ili eksplik'is al mi ke la problem'o konsist'is el tio ke Barato ne re'kon'as kler'iĝ'o'n baz'a hom'a rajt'o en si'a Konstituci'o. Nur en la jar'o 2001 amas'a kampanj'o rezult'ig'is la 86- an Amend'o'n al ni'a Konstituci'o, far'ant'a'n kler'iĝ'o'n hom'a rajt'o.

Vi'a kontraŭ-infan'labor'a kampanj'o start'is en Barato, sed baldaŭ far'iĝ'is inter'naci'a. Kiel tio okaz'is?

Tio daŭr'is du jar'dek'o'j'n antaŭ ol ĝi far'iĝ'is tut'mond'a afer'o. Kiam mi fond'is la Mov'ad'o'n Sav'u Infan'ec'o'n [angl'e Bachpan Bachao Andolan (BBA)] en 1980 en Barato, mi mal'kovr'is ke neni'u el la organ'o'j de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j – la Inter'naci'a Organiz'aĵ'o de Labor'o (International Labour Organiz'at'o'n - Il'o), la Fondus'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j por Urĝ'a Help'o al Infan'o'j (FUNUHI, angl'e UNICEF) – aŭ la Mond'a Bank'o, hav'is ajn'a'n inter'naci'a'n leĝ'a'n il'o'n por prevent'i infan'o'j'n de ili'a labor'ig'o, ŝakr'ad'o, prostituci'ad'o kaj ali'a'j danĝer'a'j okup'o'j. Mi komenc'is rigard'i al Pakistano, Nepalo kaj Bangladeŝo, kaj kompren'is, ke ili ĉiu'j hav'as simil'a'j'n situaci'o'j'n pri nun'temp'a sklav'ec'o. Paralel'e, mi komenc'is part'o'pren'ad'i en la Komision'o pri Hom'a'j Rajt'o'j en Ĝenevo, Svis'land'o, kaj decid'is labor'i por inter'naci'a leĝ'o kontraŭ infan'a sklav'ec'o.

Mi kampanj'is en Eŭrop'o kaj Amerik'o kaj fond'is program'o'n en German'uj'o kontraŭ infan'labor'o. Sekv'e, la unu'a Inter'naci'a Program'o de Il'o por Elimin'i Infan'labor'o'n nask'iĝ'is en 1992, kaj post'e UNICEF kaj la Mond'a Bank'o al'iĝ'is.

En la jar'o 1993, BBA iniciat'is la unu'a'n kampanj'o'n en la form'o de marŝ'o kontraŭ infan'labor'o en Barato. Kvin jar'o'j'n post'e, ni lanĉ'is 80.000-kilo'metr'a'n Tut'mond'a'n Marŝ'o'n Kontraŭ Infan'labor'o tra 103 land'o'j dum ses monat'o'j.

La kron'a ating'o de tiu'j streb'o'j est'is sen'dub'e la Il'o-Konvenci'o 182 pri Mal'permes'o kaj Tuj'a Ag'o por la Elimin'o de la Plej'mal'bon'a'j Form'o'j de Infan'labor'o.

Ĝi est'is unu'anim'e adopt'it'a kaj aprob'it'a de 181 land'o'j. Tio okaz'is en 1999, du'dek jar'o'j'n post mi'a'j unu'a'j flug'foli'o'j est'is cirkul'ig'at'a'j en Barato.

Dek jar'o'j'n antaŭ'e, vi lanĉ'is ali'a'n marŝ'o'n en Sud'a Azi'o, por pled'i por region'a protokol'o kontraŭ mal'vol'a labor'o, kaj pli last'a'temp'e, en Septembr'o 2017, la Barata–Vojaĝ'o-marŝ'o fin'i la seks'a'n fi'uz'o'n kaj ŝakr'ad'o'n de infan'o'j. Kio stimul'is vi'n organiz'i tiu'j'n marŝ'o'j'n?

La Barata Vojaĝ'o, land'skal'a mobiliz'ad'o por tra'ir'i 11.000 kilo'metr'o'j'n dum 36 tag'o'j, est'is klarion'a al'vok'o por Far'i Baraton De'nov'e Sekur'a por Infan'o'j. Seks'a fi'uz'o de infan'o'j est'as kresk'ant'a problem'o tra la mond'o, sed en Barato tio far'iĝ'as modern'a epidemi'o – kun jun'a'j infan'o'j fi'uz'at'a'j, seks'per'fort'at'a'j kaj ŝakr'at'a'j ĉiu'tag'e.

Unu infan'o est'as vend'at'a ĉiu'n du'a'n minut'o'n kaj seks'per'fort'at'a ĉiu'n du'on'hor'o'n. En mult'a'j okaz'o'j, krim'ul'o'j est'as lern'ej'a'j bus'stir'ist'o'j, instru'ist'o'j kaj repetitor'o'j. Dum ili mov'iĝ'as liber'e kaj sen'tim'e, la viktim'o'j silent'as pro la sent'o'j de hont'o.

Mi ek'konsci'is ke mi est'is lukt'ant'a de'long'e por ke ĉiu infan'o est'u en lern'ej'o, sed ver'e la infan'o'j ĉiam ne est'as sekur'a'j tie.

La unu'a afer'o, kiu dev'as ŝanĝ'iĝ'i est'as la tabu'o rilat'a al la infan'stupr'o. Tio bezon'as amas'a'n mov'ad'o'n, do ni uz'is bon'e pruv'it'a'n strategi'o'n de marŝ'ad'o. Sur'baz'e je ni'a'j antaŭ'a'j sukces'a'j spert'o'j, ni trakt'is la problem'o'n de per'fort'o kontraŭ infan'o'j – ĉi'foj'e inkluziv'e la infan'ge'edz'ig'o'n kaj ekspluat'ad'o'n, kiu'j est'as grand'a'j obstakl'o'j al kler'ig'ad'o.

Kiom sukces'a est'is tiu vojaĝ'o kaj kio okaz'os nun kiam la kompren'o est'as pli'alt'ig'it'a?

Al'ig'i 1,4 milion'o'j'n da hom'o'j al la marĉ'o Barata Vojaĝ'o est'as sen'precedenc'a, precip'e kiam la tem'o de stupr'o de infan'o'j est'as tabu'o. Kie'n ajn ni ir'is, ge'jun'ul'o'j el la amas'o ek'star'ad'is kaj eĉ venad'is al la podi'o, kaj parol'is unu'a'foj'e pri tio, kio est'is okaz'int'a al ili.

Infan'o'j ebl'e ricev'is la rajt'o'n al kler'iĝ'o, sed nun ili dev'as kler'iĝ'i pri la rajt'o'j kiu'j'n ili hav'as. Ni ankaŭ puŝ'as por Sekur'a Lern'ej'o kampanj'o kiu est'u antaŭ'e'n'ig'at'a de la lern'ej'o'j, universitat'o'j kaj kolegi'o'j trans Barato, kie la prioritat'o est'as sekur'ec'o kontraŭ stupr'o.

Barata Vojaĝ'o, kiu ebl'e est'as divid'ebl'a inter'naci'e. Ni jam hav'as pet'o'j'n de ali'a'j land'o'j lanĉ'i kampanj'o'j'n por Sekur'a'j Lern'ej'o'j tie.

Dum la marŝ'o Barata Vojaĝ'o, vi dir'is al politik'ist'o'j ke ili de'nov'e ir'u al lern'ej'o por lern'i. Kio'n vi vol'is dir'i per tio?

Ili ĵur'is vizit'i la lern'ej'o'j'n, kie ili stud'is, kaj mi dir'is ke ili ir'u, ne kiel grav'a'j vizit'ant'o'j (tre grav'a'j person'o'j), sed kiel ordinar'a'j patr'o'j kaj patr'in'o'j kaj prov'i lern'i pli – ne nur pri sekur'ec'o, sed pri la kvalit'o de kler'ig'ad'o, la ĝeneral'a lern'ej'a etos'o, la instru'ist'o'j.

Ĉu la lern'ej'o est'as infan'amik'a? Ĉu ĝi hav'as tag'manĝ'a'n program'o'n? Kia est'as la ĉe'est'ad'o de infan'o'j? Pli oft'e la kler'ig'a sektor'o est'as indiferent'a kaj sen'konekt'a, kaj korupt'o est'as tia ke en kamp'ar'a'j region'o'j, la instru'ist'o'j ne venad'as al la lern'ej'o kaj el'fal'o'j de la lern'ant'o'j est'as alt'a'j.

Per ig'i politik'ist'o'j'n vizit'i lern'ej'o'j'n ebl'as sam'temp'e efektiv'ig'i mult'a'j'n ŝanĝ'o'j'n.

Mi ankaŭ demand'is ke in'a'j polic'ist'o'j vizit'u lern'ej'o'j'n pli'oft'e, fort'ig'i la ide'o'n de sekur'ec'o. La reg'ist'ar'o indik'is ke est'os nov'a leĝ'o kontraŭ hom'a ŝakr'ad'o, inkluziv'e infan'ŝakr'ad'o. La leĝ'o ankaŭ inkluziv'u kler'ig'a'j'n kampanj'o'j'n kaj program'o'j'n por help'i konsci'ig'i pri la tem'o.

Vi est'is premi'it'a per la Nobel-Premi'o pri Pac'o en 2014 por vi'a ‘lukt'o kontraŭ la sub'prem'o de infan'o'j kaj jun'ul'o'j kaj por la rajt'o'j de ĉiu'j infan'o'j al kler'iĝ'o‘. Ĉu tio ŝanĝ'is vi'a'n viv'o'n?

Mi ĉiam ŝerc'as ke oni en'man'ig'is al mi medal'o'n por pac'o kaj mi'a tut'a pac'o est'is for'pren'it'a! Mi ricev'is ĉ. 40. 000 invit'o'j'n kaj bezon'us viv'i plu'a'j'n 160 jar'o'j'n por ĉe'est'i ĉi ĉiu'j'n event'o'j'n. Sam'temp'e, mi est'as tre feliĉ'a ke oni pens'as pri mi kiel pri ordinar'a hom'o Nobel-premi'it'a. Est'i rekt'e konekt'it'a al ordinar'a'j hom'o'j don'as al mi pli da mem'fid'o pri tio kio'n mi klopod'as far'i.

Unu mal'avantaĝ'o est'as ke al mi ne plu ebl'as person'e ir'i sav'i infan'labor'ant'o'j'n!

Mi'a vizaĝ'o est'as tiom bon'e kon'at'a ke oni mi'n re'kon'as eĉ en la plej for'a'j lok'o'j.

Tio signif'as ke est'os inform'lik'o, kaj infan'o'j est'as for'ig'ot'a'j el la min'ej'o aŭ fabrik'o'j antaŭ ol mi ating'os tiu'j'n lok'o'j'n. En mult'a'j kaz'o'j, mi dev'us est'i pli kaŝ'it'a kaj re'ven'i du aŭ tri foj'o'j'n por trov'i ili'n. Je la pozitiv'a flank'o, mi hav'as al'ir'ebl'o'n al preskaŭ ĉiu'j estr'o'j de UN-agent'ej'o'j, ĉef'ministr'o'j, prezident'o'j, kie mi pov'as parol'i rekt'e pri ŝanĝ'o'j de regul'o'j.

Vi pas'is long'a'n distanc'o'n de vi'a komenc'a karier'o de elektr'a inĝenier'o. Ĉu vi trov'is lok'o'n por vi'a'j kapabl'o'j en vi'a

labor'o?

Mi'a trejn'ad'o pruv'iĝ'is eg'e util'a en tio ke ĝi permes'as al mi pens'i analiz'e, raci'e kaj en struktur'it'a manier'o. Mi kred'as ke pro tio mi'a labor'o kontraŭ infan'labor'o baz'iĝ'as je rajt'o'j, anstataŭ ol kutim'a, karitat'a, metod'o. Al'port'i struktur'a'j'n ŝanĝ'o'j'n est'as mult'e pli facil'e kiam vi bon'e kon'as la struktur'a'n metod'o'n.

Kia'j'n ŝanĝ'o'j'n vi ob

serv'is en la viv'o'j de

infan'o'j ek'de vi'a aktiv'ul'iĝ'o?

Mi sci'as ke kiam nur ni liber'ig'as infan'o'j'n de sklav'ec'o kaj infan'ge'edz'ig'o'j, ni vid'as ĉen'reakci'o'n. Kler'ig'o al'port'as plen'pov'ig'o'n, dign'o'n kaj ident'ec'o'n al la plej sen'ig'it'a'j kaj marĝen'ig'it'a'j hom'o'j, precip'e infan'o'j kaj knab'in'o'j. Ek'de kiam ili est'as kler'ig'it'a'j pri si'a'j rajt'o'j kaj akir'as leg- kaj skrib-kapabl'o'j'n, ili gajn'as grand'eg'a'n mem'konfid'o'n.

Mi vid'is knab'in'o'j'n kontraŭ'star'i edz'in'iĝ'o'n sen ili'a vol'o ĉar ili sci'as pri si'a'j rajt'o'j kaj pov'as ir'i al la polic'o aŭ al ne'reg'ist'ar'a organiz'aĵ'o (NRO). Sam'e pri , mult'a'j knab'o'j kapt'it'a'j en sklav'labor'o, kiam ili sci'as ke ili hav'as si'a'j'n rajt'o'j'n, ili pov'as kontakt'i iu'n, kiu pov'as help'i.

Vi renkont'is mil'o'j'n da infan'o'j. Kio'n ili lern'ig'is al vi?

Ili instru'is mi'n ke est'as nepr'e ten'i la infan'o'n viv'a en'e de ĝi mem. Mi kred'as ke kiam hom'o'j est'as aŭtent'a'j kaj simpl'a'j kaj klar'a'j en si'a viv'o, tio ebl'as ĉar ili ne forges'is la grav'ec'o'n est'i infan'ec'a.

Kio plu motiv'as vi'n?

Kio mi'n plu motiv'as? La rev'o'j, kiu'j'n mi pov'as vid'i en la okul'o'j de infan'o'j.

Kailash Satyarthi (Barato) est'is kun'e Nobel-premi'it'a por la pac'o en 2014 (kun Malala Yousafzai), por li'a "lukt'o kontraŭ la sub'prem'o de infan'o'j kaj ge'jun'ul'o'j kaj por la rajt'o de ĉiu'j ge'knab'o'j je kler'iĝ'o" ‘. Satyarthi grav'e kontribu'is al la adopt'o Konvenci'o 182 de Il'o je la plej mal'bon'form'o'j de infan'labor'o en 1999.

Li ankaŭ est'as fond'int'o kaj prezid'ant'o de Tut'mond'a Kampanj'o por Kler'ig'o [Glob'al Campaign for Education] kaj en tiu posten'o, est'is reprezent'ant'o de civil'a soci'o en Alt'rang'a Grup'o por Kler'ig'o por Ĉiu'j.

Satyarthi est'as plej bon'e kon'at'a pro si'a'j marŝ'o'j por inform'i amas'o'j'n da hom'o'j, la Tut'mond'a Marŝ'o Kontraŭ Infan'labor'o, tra 103 land'o'j en 1998, la Sud'azi'a Marŝ'o Kontraŭ Infan'ŝakr'ad'o en 2017, kaj la marŝ'o Barata Vojaĝ'o (Sekur'a Barato por Infan'o'j Bharat Yatra) halt'ig'i stupr'ad'o'n kaj ŝakr'ad'o de infan'o'j – la marŝ'o fin'iĝ'is en oktobr'o 2017. Li ankaŭ lanĉ'is la kampanj'o'n 100 Milion'o'j por 100 Milion'o'j por apog'i infan'o'j'n ke ili sci'u si'a'j'n rajt'o'j'n..

Traduk'is el la angl'a Potturu Ranganayakulu (Barato)

Kiam frekvent'i lern'ej'o'n est'as risk'a test'o de oni'a kuraĝ'o de Brendan O’Malley

La unu'a lern'ej'o kiu'n mi vizit'is en region'o de aktiv'a konflikt'o star'is je flank'o de mont'et'o rigard'ant'a eben'aĵ'o'n en Kosovo* [pied'not'o: kadr'e de Rezoluci'o 1244 de la Sekur'ec'a Konsili'o de UN, dat'it'a 1999], en 1999a. Por ĝi'n ating'i, ni dev'is vetur'i tra kamp'ar'voj'o'j post kosovo-alban'a vilaĝ'o, kie dom'skelet'o'j flank'is la voj'o'n – mult'a'j el ili kun improviz'it'a'j tegment'o'j, kaj ĉiu'j kun brul'sign'o'j super la fenestr'o'j.

Ili est'is brul'ig'at'a'j de Serb'a'j milit'fort'o'j reprezali'e por la ag'ad'o'j de la Kosova Liber'ig'a Arme'o [Ushtria Çlirimtare e Kosovës, mal'long'ig'it'e UÇK], arm'it'a ribel'grup'o batal'ant'a por sen'de'pend'a Kosovo. Kaj en mult'a'j el ili, larĝ'ig'it'a'j famili'o'j de Alban'a'j kosov'an'o'j est'is nun viv'ant'a'j en unu nigr'ig'it'a ĉambr'o, ĉirkaŭ fajr'uj'o donac'it'a de la Fondus'o pri Infan'o'j de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UNICEF).

En la lern'ej'o, mi vid'is ge'knab'o'j'n sid'i leĝer'e vest'it'a'j, trem'ant'e en frost'a'j lern'o'ĉambr'o'j kun paf'tru'o'j en la mur'o'j.

Mult'a'j el ili aspekt'is torpor'ig'it'a'j pro io mult'e pli profund'a ol la vintr'a frost'ig'a mal'varm'o.

Por eskap'i el la mal'nov'a'j vend'ej'o'j, , ili viv'is en la arb'ar'o'j kun si'a'j famili'o'j dum ses monat'o'j kaj, post inter'trakt'ad'o'j, est'is antaŭ ne'long'e rajt'ig'at'a'j re'ven'i al propr'a vilaĝ'o. La instru'ist'o'j labor'is sen ajn'a esper'o je salajr'o, por viv'ten'i la klas'o'j'n.

Dum mi intervju'is la lern'ej'estr'o'n, ni aŭd'is fort'a'n bru'o'n ekster'e kaj la tut'a palac'o sku'iĝ'is. Kanon'kugl'eg'o frap'is je la ali'a flank'o de la mont'et'o.

"Ili tio'n far'as ĉiu'tag'e, nur por memor'ig'i al ni, ke ili plu est'as tie", klar'ig'is la lern'ej'estr'o. "Sed ni daŭr'ig'os la kurs'o'n. La lern'ej'o don'as al ni esper'o'n".

Lern'ej'o-rifuĝ'ej'o

Dum konflikt'o aŭ kriz'o, la ebl'ec'o send'i infan'o'j'n al lern'ej'o don'as al ge'patr'o'j kaj komun'um'o'j la ŝajn'o'n de normal'a viv'o; sekur'a lok'o por las'i si'a'j'n infan'o'j'n dum ili labor'as; lok'o kie viv'esenc'a'j serv'o'j, kiel vakcin'ad'o'j, est'as akir'ebl'a'j, kaj kie ebl'as lern'i viv'esenc'a'j'n sekur'ec'inform'o'j'n – ekzempl'e manier'o'j evit'i min'o'j'n. Sed, ĉef'e, est'as rimed'o por don'i al propr'a'j infan'o'j tiu'n kler'o'n kiu permes'os al ili konstru'i est'ont'o'n por si mem kaj por si'a'j komun'um'o'j kaj land'o.

Ver'as ankaŭ la mal'o. Kiam lern'ej'o'j est'as detru'it'a'j en ne'stabil'a'j region'o'j, esper'o est'as detru'at'a sam'temp'e – tim'o frekvent'i lern'ej'o'n aŭ, ver'e, simpl'e rest'ad'i en la region'o, dis'vast'iĝ'as. Hom'o'j pov'as fuĝ'i cel'e al propr'a sekur'ec'o, kaj, sam'temp'e, ajn'a esper'o pri ia kler'iĝ'o kun'fuĝ'as.

Dum la last'a'j jar'o'j okaz'is ŝok'a'j ekzempl'o'j pri milit'ist'a cel'ad'o al kler'iĝ'ad'o.

En Chibok, Niĝerio, april'e de 2014, milit'ul'o'j de Bok'o Haram for'rab'is 276 knab'in'o'j'n el la Reg'ist'ar'a In'a Mez'lern'ej'o de Chibok: pli ol cent da ili rest'as ne'liber'ig'it'a'j (decembr'e de 2017, laŭ Reuters and Agence Fance Presse.) Oktobr'e 2016, aer'atak'o'j de registar­ favor'a'j fort'o'j je la lern'ej'a kompleks'o de Kamal Qal’aji en guberni'o Idlib, Sirio, mort'ig'is tri instru'ist'o'j'n kaj dek'naŭ lern'ant'o'j'n, vund'is dek'ses ge'knab'o'j'n kaj sever'e damaĝ'is la lern'ej'o'n, laŭ inform'o'j de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN).

Juni'e 2017, milit'ul'o'j met'is bomb'o'j'n ĉirkaŭ baz'lern'ej'o en Pigkawayan, en Filipinoj, okup'is ĝi'n kaj ten'is kiel ostaĝ'o'j'n la lok'ul'o'j'n en la lern'ej'o mem.

Tut'a'j generaci'o'j las'at'a'j mal'antaŭ'e

La tuj'a efik'o de tiu'j atak'o'j pov'as est'i mort'o'j kaj vund'o'j por lern'ant'o'j kaj dung'it'o'j, detru'o de konstru'aĵ'o'j, ferm'o de lern'ej'o'j kaj universitat'o'j, kaj psikologi'a'j traŭmat'o'j.

Se atak'o'j – laŭ averaĝ'a kalkul'o, konflikt'o'j en mal'riĉ'a'j land'o'j daŭr'as dek'du jar'o'j'n – aŭ eĉ flank'damaĝ'o'j – plu daŭr'as, ili pov'as rezult'i en long'daŭr'a mal'ord'iĝ'o ferm'iĝ'o, daŭr'a mal'okup'at'ec'o de de lern'ant'o'j kaj instru'ist'o'j, kaj mal'help'o kontraŭ re'konstru'o.

Eĉ post fin'o de konflikt'o, bezon'at'as jar'o'j por re'konstru'i detru'it'a'j'n lern'ej'o'j'n kaj re'star'ig'i la kler'ig'sistem'o'n – dum kiu temp'o grand'a'j grup'o'j da infan'o'j est'as sen'ig'it'a'j de ili'a'j rajt'o je kler'iĝ'o.

Esplor'o far'e de Unesk'o montr'as ke du'on'o da infan'o'j aĝ'a'j por baz'lern'ej'o kiu'j ne frekvent'as lern'ej'o'n, viv'as en konflikt'e tuŝ'at'a'j land'o'j, kaj preskaŭ neniam hav'as la ebl'ec'o'n fin'i si'a'n stud'o'j'n, "las'ant'e mal'antaŭ'e tut'a'j'n generaci'o'j'n".

La plej freŝ'a tut'mond'a enket'o pri atak'o'j kontraŭ kler'ig'ad'o, "Kler'ig'ad'o atak'at'a 2014" – el'don'it'a de la Tut'mond'a Grup'o por protekt'i kler'ig'o'n de atak'o'j (Glob'al Coalition to Protect Education from Attack GCPEA) – dokument'is ke dum kvar jar'o'j, de 2009 ĝis 2012, arm'it'a'j ne-ŝtat'a'j grup'o'j, ŝtat'a'j, milit'ist'a'j kaj sekur'ec'a'j grup'o'j, kaj arm'it'a'j krim'grup'o'j atak'is mil'o'j'n da lern'ej'an'o'j, universitat'a'j student'o'j, instru'ist'o'j, profesor'o'j kaj kler'ig'establ'o'j en almenaŭ sep'dek land'o'j tra la mond'o.

La atak'o'j vari'is de eksplod'ad'o aŭ brul'ig'ad'o de lern'ej'o'j aŭ universitat'o'j al mort'ig'o'j, vund'ad'o'j, for'rab'o'j aŭ kontraŭ'leĝ'a'j arest'o'j, en'karcer'ig'o'j aŭ tortur'ad'o de student'o'j, instru'ist'o'j kaj profesor'o'j.

En la ses plej tuŝ'at'a'j land'o'j – Afgani'o, Kolombio, Pakistano, Somali'o, Sudano kaj Sirio – la raport'o de 2014 dokument'e pruv'is ke okaz'is "mil aŭ pli atak'o'j kontraŭ lern'ej'o'j, universitat'o'j, instru'ist'o'j kaj student'o'j, aŭ mil aŭ pli student'o'j, profesor'o'j aŭ ali'a'j kler'ig'ist'o'j atak'at'a'j, aŭ lern'ej'o'j atak'at'a'j aŭ util'ig'at'a'j por milit'ism'a'j cel'o'j".

La enket'o ankaŭ el'trov'is ke lern'ej'a'j kaj universitat'a'j konstru'aĵ'o'j est'is uz'at'a'j por milit'cel'o'j en du'dek-kvar el la tri'dek land'o'j pri'atent'at'a'j.

Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j de tiam raport'is ke en Niĝerio est'is supoz'ebl'e detru'it'a'j 1500 lern'ej'o'j ek'de 2011, kun almenaŭ 1280 mort'int'o'j inter instru'ist'o'j kaj lern'ant'o'j. Laŭ GCPEA, "en plej mal'bon'a'j kaz'o'j, infan'o'j est'is vund'it'a'j kaj lern'ej'o'j damaĝ'it'a'j aŭ detru'it'a'j kiam batal'ant'a'j fort'o'j atak'is lern'ej'o'j'n ĉar milit'ist'o'j est'is uz'ant'a'j ili'n." Lern'ej'o'j kaj universitat'o'j est'as cel'at'a'j pro ali'a'j, kaj oft'e plur'a'j, kial'o'j – ĉu por kre'i mal'stabil'ec'o'n, atak'i la percept'at'a'n kler'ig'tip'o'n propon'it'a'n, kapt'i instal'aĵ'o'j'n por milit'ism'a'j cel'o'j; aŭ, en la kaz'o de super'a kler'ig'ad'o, por prevent'i esprim'o'j'n de alternativ'a'j politik'a'j vid'punkt'o'j.

Ĉes'ig'i sen'pun'it'ec'o'n: ĉiu atak'o est'u dokument'it'a

de Toril Rokseth

La unu'a kaj plej grav'a paŝ'o por trakt'i la problem'o'n est'as el'labor'i efik'a'n kontrol'ad'o'n por kompren'i kio okaz'as, kaj kial.

Prevent'rimed'o'j pov'as vari'i de proviz'ad'o de protekt'o - per'e de sekur'ec'gard'ist'o'j aŭ konstru'it'a ĉirkaŭ'mur'o, al difin'o de kial'o'j por atak'o, do cert'ig'i egal'rajt'a'n al'ir'o'n al la lern'ej'o'j ankaŭ por minoritat'o'j, aŭ permes'i ke minoritat'o'j lern'u per si'a propr'a lingv'o, kaj stud'u propr'a'n religi'o'n; aŭ dung'u instru'ist'o'j'n el la lok'a'j etn'o'komun'um'o'j, kiel okaz'is en Sud'a Taj'land'o.

La far'ot'aĵ'o'j por mal'pli'ig'i mal'bon'a'j'n influ'o'j'n pov'as inklud'i konstru'o'n de lern'ej'o'j el beton'o anstataŭ lign'o kaj pajl'o, ĉar tia'j'n est'os pli mal'facil'e brul'ig'ebl'a'j, aŭ hav'ig'i du el'ir'ej'o'j'n por ajn'a klas'o, tiel ke lern'ant'o'j hav'u la ebl'ec'o'n fuĝ'i se batal'ul'o'j aŭ soldat'o'j klopod'as en'ir'i la klas'o'n por varb'i ili'n minac'e per paf'il'o.

En kaz'o de milit'ist'a uz'ad'o de lern'ej'o'j, ŝlos'il'a prevent'il'o est'as konvink'i ŝtat'o'j'n kaj ne'ŝtat'a'j'n arm'it'a'j'n grup'o'j'n konsent'i ne uz'i lern'ej'o'j'n por milit'a'j cel'o'j.

For'tim'ig'a'j rimed'o'j inkluziv'as ĉes'ig'o'n de la leĝ'a sen'pun'it'ec'o'n pri la atak'o'j, kaj respond'ec'ig'o'n de la arm'it'a'j kaj milit'a'j grup'o'j, kiu'j efektiv'e atak'is, pri si'a'j ag'o'j.

Tio inkluziv'as list'ig'o'n de la per'fort'int'o'j kontraŭ infan'o'j dum konflikt'o'j – inkluziv'e de atak'o'j al lern'ej'o'j kaj rekrut'ad'o de infan'o'j kiel soldat'o'j'n – en'e de la Jar'a Raport'o de la Ĝeneral'a Sekretari'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j pri tia'j ag'o'j al la Sekur'ec'a Konsili'o de UN. Tiu'j grup'o'j list'ig'it'a'j dev'as prepar'i ag'ad'plan'o'j'n por trakt'i kaj ĉes'ig'i la per'fort'ad'o'j'n, aŭ al'front'i sankci'o'j'n.

Nun'temp'e, GCPEA gvid'as inter'naci'a'n kampanj'o'n por konvink'i land'o'j'n sub'skrib'i la Deklar'o'n pri Sekur'a'j Lern'ej'o'j, kiu dev'ig'as land'o'j'n je mult'a'j el tiu'j far'ot'aĵ'o'j. En decembr'o 2017, la Dominika Respublik'o iĝ'is la sep'dek-du'a land'o (la 9an de januar'o 2018) kiu sub'skrib'is la Deklar'o'n.

La Special'a Reprezent'ant'o de la Ĝeneral'a Sekretari'o pri Infan'o'j kaj Arm'it'a'j Konflikt'o'j (CAAC), Virginia Gamb'a, urĝ'is ĉiu'j'n Membr'o'ŝtat'o'j'n de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j sub'ten'i kaj antaŭ'e'n'ig'i tiu'n ĉi rimed'o'n.

La Deklar'o pri Sekur'a'j Lern'ej'o'j "don'is esenc'a'n kontribu'o'n cel'e al antaŭ'e'n'ig'o de real'a'j far'ot'aĵ'o'j por prevent'i atak'o'j'n je kler'ig'ad'o. Ni simpl'e ne pov'as permes'i ke lern'ej'o'j en are'o'j de konflikt'o est'iĝ'u atak'cel'o. La prez'o por infan'o kiu perd'as si'a'n al'ir'o'n al kler'iĝ'o dum jar'o'j, aŭ eĉ jar'dek'o'j, est'as tro alt'a por pag'i", dir'is Gamb'a, prezent'ant'e la CAAC raport'o'n al la Ĝeneral'a Asemble'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, oktobr'e 2017.

Traduk'is el la angl'a Norberto SALETTI (Barato)

Brendan O’Malley (Brit'uj'o), ĵurnal'ist'o kaj konsil'ist'o, labor'is ĉe plur'a'j inter'naci'a'j organiz'o'j pri tem'o'j lig'it'a'j al atak'o'j kontraŭ kler'ig'ad'o, kaj pri super'a kler'ig'ad'o por rifuĝ'int'o'j kaj komun'um'o'j tuŝ'at'a'j de kriz'o'j. Li est'as aŭtor'o de Kler'ig'ad'o atak'at'a [Education Under Attack] (2007, Unesk'o) kaj Kler'ig'ad'o atak'at'a (2010, Unesk'o).

Li est'is gvid'a esplor'ant'o por Kler'ig'ad'o atak'at'a (2014, GCPEA). O’Malley est'is redakt'ist'o kaj kun'verk'ist'o de la seri'o de Kler'ig'a grup'o Protekt'i Kler'ig'ad'o'n en Land'o'j traf'it'a'j de Konflikt'o'j (2012).

Mi elekt'is est'i optimist'a - Dali'a Al-Najjar

de Mary de Sousa

Infan'o de milit'o si'n dediĉ'as al pac'o

Dali'a al-Najjar jam efektiv'ig'is mult'e dum si'a mal'long'a viv'o. Aĝ'a 22 jar'o'j'n, la palestina rifuĝ'int'in'o jam tra'viv'is tri milit'o'j'n kaj pas'ig'is ĉiu'n liber'a'n moment'o'n inter sieĝ'o'j kaj milit'paŭz'o'j stud'ant'e, labor'ant'e, ag'ant'e kiel volont­ ul'in'o, blog'ant'e, ĉiu'tag'e barakt'ant'e viv'i en Gazao – kaj sam'temp'e plan'ant'e kiel ŝanĝ'i la futur'o'n.

Grand'a part'o de ŝi'a energi'o est'as uz'at'a por ŝi'a rol'o kiel ambasador'in'o de bon'a vol'o por Children of Peace (Infan'o'j de pac'o), sen'de'pend'a bon'far'a organiz'aĵ'o por infan'o'j, kiu si'n dediĉ'as al la est'ig'o de fid'o, amik'ec'o kaj re'pac'iĝ'o inter israelaj kaj palestinaj infan'o'j aĝ'a'j 4 ĝis 17 jar'o'j'n kaj ili'a komun'um'o'j.

Dali'a dir'as, ke ŝi plen'as je koler'o kaj esper'o, sed ankaŭ, ke ŝi apog'as si'n mult'e sur famili'a kultur'o, kiu estim'as kler'ig'o'n. Ŝi konsci'e uz'is lern'ad'o'n kiel rimed'o'n real'ig'i ŝi'a'j'n rev'o'j'n; inter ili la plej grav'a est'is trov'i solv'o'j'n kontraŭ violent'o kaj mal'am'o.

"Mi'a famili'o ĉiam konsci'ig'is mi'n, ke kler'iĝ'o eg'e grav'as”, ŝi dir'is.

Dali'a spert'is unu'a'n si'a'n sieĝ'o'n, kiam ŝi aĝ'is dek-du jar'o'j'n. Du grand'a'j milit'a'j konflikt'o'j sekv'is.

"Mi est'is en mi'a naŭ'a stud'jar'o en lern'ej'o, kiam ek'is la unu'a milit'o kaj ĉio dis'fal'is. Mi ne kompren'is: kial hom'o'j mort'ig'ad'is unu la ali'a'n? Mi pens'is, ke tio daŭr'os nur kelk'a'j'n semajn'o'j'n", ŝi dir'is.

Ŝi persist'e daŭr'ig'is si'a'n stud'ad'o'n, fin'fin'e akir'is bakalaŭr'a'n grad'o'n pri negoc'a administr'ad'o ĉe la Islam'a Universitat'o de Gazao, kun ŝi'a viv'ad'o redukt'it'a al sporad'a'j aper'o'j de elektr'o en la urb'o. "Tiu'temp'e mi neniam ir'ad'is lern'ej'e'n sen unu'e rigard'i la nov'aĵ'o'j'n televid'il'e, kaj ĉio de'pend'is de la dispon'ebl'o de elektr'o. Do mi vek'iĝ'ad'is, kiam elektr'o hav'ebl'is, aŭ mi stud'is help'e de kandel'a lum'o, kio difekt'is mi'a'j'n okul'o'j'n. Oft'e mi kverel'is kun mi'a'j ge'frat'o'j por akir'i la kandel'o'n." La milit'o en 2014 signif'is turn'o'punkt'o'n por Dali'a."Post la milit'o mi'a'j ide'o'j far'iĝ'is mult'e pli klar'a'j. Mi dezir'is, ke neni'u dev'u viv'i tiel. Mi elekt'is est'i optimism'a, ĉar ali'okaz'e, mi ne viv'as. Ne viv'i ne est'is alternativ'o por mi", ŝi dir'is.

Dali'a ricev'is mal'long'a'n stipendi'o'n por stud'ad'i en Uson'o. Tie ŝi kre'is blog'o'n kaj Jutub'o-kanal'o'n. Ŝi ankaŭ membr'as en World Youth Alliance, (Mond'a ge'jun'ul'a alianc'o), inter'naci'a koalici'o kun sid'ej'o en Nov'jork'o, kiu labor'as kun ge'jun'ul'o'j tut'mond'e por kre'i kultur'o'n, kiu evolu'ig'as kaj sub'ten'as la hom'a'n dign'o'n – per'e de apog'o, kler'ig'ad'o kaj kultur'o.

Sed kio ŝanĝ'is Dali'a plej profund'e, est'as ŝi'a labor'o kiel ambasador'in'o de bon'a vol'o por Children of Peace.

"Est'as facil'e rest'i ĉe vi'a propr'a vid­ punkt'o kaj fi'fam'ig'i la ali'a'n. Nun mi hav'as israelajn ge'amik'o'j'n kaj ni ek'konsci'as, ke ni est'is stamp'it'a'j de mal'sam'a'j supoz'o'j pri la ali'a'j, kaj ke ni dev'as trov'i komun'a'n voj'o'n, per'e de kritik'em'a pens'ad'o”, ŝi klar'ig'is.

"Est'i ĉe unu flank'o de konflikt'o tre pli'facil'ig'as mal'human'ig'i iu'n, anstataŭ akcept'i, ke ekzist'as traŭmat'o'j ambaŭ­ flank'e.”

Nun'temp'e stud'ant'e por akir'i la magistr'o-grad'o'n pri mastr'um'ad'o de hom'a'j rimed'o'j en Sakarya en Turki'o, Dali'a okup'iĝ'as pri fascin'a nov'a projekt'o.

Ŝi ĉe'est'is la konferenc'o'n de Young Sustainable Impact (YSI) (Jun'ul'ar'a iniciat'o por daŭr'i'pov'o)- en Oslo en 2017, kiel ‘earthpreneur’ (‘ter'o-entrepren'ist'o’ = person'o, kiu ag'as kiel entrepren'ist'o, labor'ant'e por daŭr'i'pov'ig'i la planed'o'n), kie ŝi hav'is task'o'n propon'i nov'e lanĉ'ot'a'n ek'firma'o'n, kiu trakt'u unu de la Sustainable Development Goals (Cel'o'j de daŭr'i'pov'a evolu'o).

Kiam ŝi ek'sci'is, ke pli mult'e da hom'o'j mort'as pro mal'san'iĝ'o'j, kaŭz'it'a'j de mal'pur'a akv'o, ol pro milit'a'j konflikt'o'j, ŝi kun'fond'is la firma'o'n Xyla Water Filtration Technologies (Akv'o'filtr'ad'a Teknologi'o Xyla). Tiu cel'as sur'merkat'ig'i filtr'il'o'n, far'it'a'n el plant'a hist'o, kiu kost'as mal'pli ol 10 dolar'o'j'n kaj ebl'ig'as pur'a'n akv'o'n por sep'op'a famili'o dum unu jar'o.

Kaj ŝi hav'as ankoraŭ'a'n cel'o'n. "Mi vol'as iĝ'i ĉef'ministr'in'o”, ŝi dir'is, tut'e mem­ kompren'ebl'e.

Traduk'is el la angl'a Frank Lappe (German'uj'o)

Instru'i kaj lern'i Pac'o'n

Ĉiu'jar'e, en la centr'o de la ĉef'urb'o de Norveg'uj'o, mil'o'j da lern'ej'an'o'j en'ir'as en eks'a'n staci'dom'o'n, kiu super'star'as en la haven'o, por serĉ'i tiu'n ne'kapt'ebl'a'n real'ec'o'n : pac'o'n.

Iniciat'it'e de Geir Lundestad de la Norveg'uj'a Nobel'institut'o, la Nobelcentro de pac'o serv'as kiel muze'o de la Nobel'premi'o por pac'o. Tiu sen'de'pend'a fond'ej'o financ'at'a kombin'e el privat'a'j donac'aĵ'o'j kaj publik'a'j (reg'ist'ar'a'j) subvenci'o'j hav'as misi'o'n antaŭ'e'n'ig'i interes'o'n pri Nobel'a'n Pac'premi'o'n kaj pli bon'e dis'vast'ig'i ĝi'n kaj por prezent'i la histori'o'n de Alfred'o Nobel kaj de la premi'it'o'j. Per'e de si'a'j ag'ad'o'j, la Centr'o cel'as kuraĝ'ig'i pri'pens'ad'o'n kaj engaĝ'iĝ'o'n pri tem'o'j lig'it'a'j al milit'o, pac'o kaj solv'ad'o de konflikt'o'j (mal'konsent'eg'o'j). Ek'de si'a mal'ferm'o en 2005 ĝi akcept'is pli ol 1,6 milion'o'j'n da vizit'ant'o'j, por pli ol 60 por'temp'a'j aŭ daŭr'a'j ekspozici'o'j – el kiu'j dek'du dediĉ'it'a'j al Nobel'premi'o, al ties premi'it'o'j kaj al ali'a'j tut'mond'a'j rimark'ind'ul'o'j. Tamen la Centr'o hav'as ankaŭ kler'ig'a'n program'o'n cel'ant'a'n ek'lern'ig'i la jun'a'j'n konsci'o'j'n pri la koncept'o de pac'o kaj pri la rimed'o'j por difin'i kaj viv'ig'i ĝi'n. Pli ol 10 000 de 6 ĝis 19 - jar'aĝ'a'j infan'o'j kaj ge'jun'ul'o'j el Norveg'uj'o, Eŭrop'o aŭ ali'a'j lok'o'j venad'as ĉiu'jar'e tie'n. Kvar'op'o da trejn'it'a'j instru'ist'o'j gvid'as dek ĉiu'jar'a'j'n program'o'j'n, el'labor'it'a'j'n por infan'o'j, famili'o'j kaj student'o'j. Iu ajn lern'ej'o aŭ unu'op'ul'o pov'as al'iĝ'i al tiu'j unu'hor'a'j kun'ven'o'j de kler'iĝ'o kaj ali'a'j ag'ad'o'j, prezent'o'j aŭ projekci'o'j de film'o'j, ĉiu'j tem'as pri afer'o'j, kiu'j est'as esenc'a'j en la histori'o de la Nobel-premi'o, kiel solv'ad'o de konflikt'o'j aŭ defend'o de hom'rajt'o'j.

Mal'facil'e difin'ebl'a koncept'o

Ni'a unu'a task'o kun la infan'o'j konsist'as en esplor'o de la pac'koncept'o. Ĉiu dezir'as ĝi'n, sed est'as ne ver'e facil'e pri'parol'i kaj instru'i ĝi'n. Kiam ni pet'as de lern'ant'o'j ke ili difin'u ĝi'n, la unu'a respond'o ĝeneral'e don'it'a de ili est'as, ke pac'o est'as sen'milit'ec'o. Tamen ĉu tiu respond'o sufiĉ'as? Ni kuraĝ'ig'as ili'n plu cerb'um'i. Ĉu pac'o pov'as est'i io pli'a ol la ne'ad'o de milit'o, kaj se jes, kio ĝi est'as? Kaj kio mal'konstru'as pac'o'n?

Ven'as tuj'a respond'o: milit'o kaj konflikt'o'j.

Tamen pac'o pov'as neni'iĝ'i pro mal'riĉ'ec'o, ras'ism'o, viv'medi'a'j katastrof'o'j, aŭ for'est'o de demokrati'o aŭ de hom'rajt'a respekt'o.

Tiam ni tra'ir'as pli mal'facil'a'j'n demand'o'j'n.

Se pac'o'n detru'as ras'ism'o, kiel ĝi'n batal'i?

Se kulp'as mal'riĉ'ec'o, ĉu ne valor'as ĉio'n far'i por mal'aper'ig'i ĝi'n? Se kulp'as for'est'o de hom'rajt'o'j, ĉu ne valor'as klopod'i por respekt'o de rajt'o'j de ĉiu?

Ni ankaŭ pet'as al la lern'ant'o'j dir'i tio'n, kio laŭ ili favor'ig'as pac'o'n. Tio ebl'ig'as ni'n esplor'i pli profund'e tem'o'j'n, kiel hom'rajt'o'j'n, kun'labor'o'n inter land'o'j kaj grup'o'j kaj reciprok'a'n respekt'o'n inter la popol'o'j. La cel'o est'as instig'i ili'n kompren'i, ke pac'o est'as koncept'o pli'e pozitiv'a ol negativ'a.

Ni'a cel'o en la Centr'o est'as trans'don'i al la lern'ant'o'j sci'o'j'n kaj valor'o'j'n, kiu'j'n ili pov'os trans'form'i al util'a'j ag'ad'o'j por si mem kaj si'a'j komun'um'o'j. Por far'i civit'an'o'j'n konscienc'a'j, toler'em'a'j kaj kun'sent'em'a'j, la baz'o'j dev'as est'i la demokrati'o, la hom'rajt'o'j kaj la solv'ad'o de konflikt'o'j.

Komenc'i de baz'a'j noci'o'j

"Demokrati'o'n dev'as nask'i ĉiu nov'a generaci'o kaj ties akuŝ'ist'in'o est'as kler'ig'o" dir'is John Dewey (Uson'o) en The school and society (Lern'ej'o kaj soci'o). Filozof'o, psikolog'o kaj re'form'ist'o pri kler'ig'ad'o (1859-1952) kred'is en kler'ig'ad'o'n baz'it'a'n prefer'e je solv'ad'o de problem'o'j ol per meĥanik'a lern'ad'o de fakt'o'j. Ni klopod'as por sekv'i la sam'a'n voj'o'n.

Pri hom'rajt'o'j ni komenc'as laŭ element'a'j kon'o'j demand'ant'e al la lern'ant'o'j, ĉu ili sent'as si'n aŭskult'it'a'j, kiam ili dir'as kio'n ili pens'as. Ek'de tio, est'as facil'e alud'i tiu'j'n, kies rajt'o'n por liber'e si'n esprim'i oni mal'permes'is – kiel la Nobel'premi'it'o'n Nelson Mandela aŭ la german'a'n pac'ist'o'n Carl von Ossietzky. Ni post'e ek'trakt'as la tem'o'n pri respond'ec'o, kiu rezult'as el la fundament'a'j hom'rajt'o'j.

Ni adapt'as ni'a'j'n metod'o'j'n funkci'e de la aĝ'o kaj la kapabl'o de la lern'ant'o'j.

Ekzempl'e, ni sci'as, ke rol'lud'o est'as bon'a rimed'o por lern'ig'i al pli jun'a'j la grav'ec'o'n de la infan'rajt'o'j. Al la pli aĝ'a'j oni propon'as, ke ili si'n esprim'as pri mal'facil'a'j okaz'aĵ'o'j montr'ant'a'j la dilem'o'j'n (kontraŭ'a'j'n elekt'o'j'n) en real'a viv'o. Tamen ni ĉef'e atent'as, ke la kun'ven'o'j est'u taŭg'a'j kaj kuraĝ'ig'u ĉe la part'o'pren'ant'o'j konsider'em'a'n pens'ad'o'n.

La person'a spert'o est'u ekzempl'o

Direkt'at'a diskut'o ek'de mal'ferm'a'j demand'o'j pov'as fort'ig'i la kapabl'o'n de lern'ant'o'j al kun'sent'em'o. Kio est'as ras'ism'o? Kio'n sent'as tiu, kiu ĝi'n sufer'as ĉiu'tag'e? Kiu'j konsekvenc'o'j pov'as okaz'i? Grup'et'e la lern'ant'o'j lern'as klar'ig'i opini'o'j'n kaj riĉ'ig'i si'a'n teori'a'n vort'ar'o'n. Ni komenc'as esplor'i la person'a'j'n spert'o'j'n de la jun'ul'o'j por relief'ig'i la universal'ec'o'n de la hom'rajt'o'j kaj est'ig'i komun'a'n sekur'it'a'n kadr'o'n, kiu ebl'ig'u al ili kompar'i si'a'j'n opini'o'j'n kun tiu'j de la ali'a'j.

Ni'a'j program'o'j ankaŭ uz'as la arĥiv'o'j'n de la Centr'o, kaj la el'labor'aĵ'o'j'n de la premi'it'o'j ekzempl'o'j potenc'a'j kaj konkret'a'j de ag'ad'o'j favor'e al pac'o. Jen ekzempl'e roman'ist'in'o kaj pac'ist'in'o, la unu'a vir'in'o kiu ricev'is unu'op'e la Nobel'premi'o'n en 1905 pro si'a sen'lac'a part'o'pren'o en inter'naci'a mov'ad'o favor'e al pac'o, kaj la Uson'a aktiv'ul'o Mart'in Lut'her King (premi'it'a en 1964) pro si'a uz'o de sen'per'fort'a'j metod'o'j por dis'vast'ig'i la mov'ad'o'n por civit'o'rajt'o'j, ni cit'u ankaŭ aŭdac'a'j'n klopod'o'j'n favor'e al la universal'ec'o de la hom'rajt'o'j far'it'a'j de la irana advokat'in'o Shirin Ebadi, Nobel'premi'it'a pri pac'o en 2004.

Por plu viv'ig'i la spert'o'n, ni kuraĝ'ig'as la instru'ist'o'j'n daŭr'ig'i en klas'ĉambr'o la inter'komunik'ad'o'n komenc'it'a'n en la Centr'o. Krom'a'j kaj pli'profund'ig'a'j ag'ad'o'j est'as propon'at'a'j tiu'cel'e en ni'a ret'ej'o.

Oft'e la instru'ist'o'j send'as post'e al ni tre pozitiv'a'j'n koment'o'j'n preciz'ig'ant'e, ke la vizit'o pli vigl'ig'is la pri'pens'ad'o'n kaj la diskut'ad'o'n ĉe la lern'ant'o'j.

Traduk'is el la franc'a Pjer Tell Bouvier (Franc'uj'o)

Toril Rokseth (Norveg'uj'o) est'as direkt'ist'in'o de kler'ig'ad'o en la Nobel- Centr'o de Pac'o, kie ŝi estr'as kvar'op'a'n grup'o'n da instru'ist'o

Afrik'a cerb'o'fuĝ'o: ĉu ekzist'as alternativ'o?

de Luc Ngwé

"Cerb'o'fuĝ'o est'as special'e akr'a en Sub'sahar'a Afrik'o,” dir'as la Mond'a Ekonomi'a Perspektiv'o [World Ec'o'n omic Outlook] (oktobr'o 2016), raport'o publik'ig'it'a de la Inter'naci'a Mon'unu'a Fond'aĵ'o (IMF). "La migr'ad'o de jun'a'j kaj kler'ig'it'a'j labor'ist'o'j far'as grav'a'n damaĝ'o'n en region'o, kies hom'a kapital'o jam mal'abund'as. La koncentr'iĝ'o de migr'ant'o'j inter tiu'j, kiu'j est'as kler'ig'it'a'j est'as pli alt'a ol en ali'a'j evolu'ant'a'j ekonomi'o'j. La migr'ad'o de alt'kvalit'a'j labor'ist'o'j sekv'ig'as alt'a'n soci'a'n kost'o'n, kiel evident'ig'as la for'ir'o de kurac'ist'o'j kaj fleg'ist'in'o'j de Malavi'o kaj Zimbabvo, kio pov'as signif'i bon'stat'a'j'n perd'o'j'n krom tiu'j, kiu'j est'as sol'e ekonomi'a'j”

Ĉi tiu situaci'o ne est'as nov'a. La afrik'a cerb'o'fuĝ'o komenc'iĝ'is jam en la 1980-aj jar'o'j.

Provizor'a migr'ad'o en la 1960-aj jar'o'j

En la 1960-aj jar'o'j la regul'o'j por super'a kler'ig'o de nov'e sen'de'pend'iĝ'int'a'j afrik'a'j ŝtat'o'j reflekt'is ili'a'j'n bezon'o'j'n por kler'ig'i si'a'j'n propr'a'j'n elit'o'j'n. por iu'j land'o'j, student'o'j dev'is est'i kler'ig'at'a'j ekster'land'e, plej'part'e en la iam'a'j koloni'a'j land'o'j kaj Sovet'uni'o. Ili ricev'ad'is ŝtat'a'j'n stipendi'o'j'n kaj est'is atend'at'a'j re'ven'i hejm'e'n por kontribu'i al evolu'ig'ad'o de si'a'j land'o'j. Kameruni'o, ekzempl'e, postul'is ke ĉiu'j student'o'j kun stipendi'o sub'skrib'u dek-jar'a'n promes'o'n. Dum'e, land'o'j en la antaŭ'a sovetia blok'o postul'is ke afrik'a'j student'o'j for'las'u la land'o'n tuj post kiam ili fin'os si'a'j'n stud'o'j'n. Ili ankaŭ est'is instig'at'a'j for'las'i la gast'ig'land'o'j'n pro ali'a'j faktor'o'j – kiel mal'facil'aĵ'o'j trov'i dung'o'n, labor'posten'o'j rezerv'it'a'j al la land'an'o'j, diskriminaci'o aŭ mal'alt'ig'it'a'j nom'um'o'j.

Sam'temp'e, nov'e sen'de'pend'iĝ'int'a'j ŝtat'o'j ofert'is al'log'a'j'n labor'posten'a'j'n perspektiv'o'j'n al si'a'j diplom'it'o'j – re'viv'ig'ant'e ili'a'n entuziasm'o'n por sen'de'pend'ec'o kaj uz'ant'e laŭd'ind'a'j'n slogan'o'j'n kiel "Vi'a land'o bezon'as vi'n!”

pro ke ili sent'u si'n dezir'at'a'j.

En la du jar'dek'o'j post sen'de'pend'ec'o, la afrik'a cerb'o'fuĝ'o sekv'is la logik'o'n de pli larĝ'a migr'a mov'ad'o. Ĝi'a ĉef'a trajt'o est'is, ke ĝi est'is provizor'a – almenaŭ en si'a intenc'o.

En la 1980-aj jar'o'j, sen'iluzi'iĝ'o anstataŭ'is ĉi tiu'n post-sen'de'pend'iĝ'a'n eŭfori'o'n en plej mult'a'j afrik'a'j land'o'j.

Promes'o'j pri sen'ig'o de mal'riĉ'ec'o ne plen'um'iĝ'is. En seri'o de si'n'sekv'a'j sin- dev'ont'ig'a'j "mal'gras'ig'a'j diet'o'j”, la ŝtat'a aparat'o drast'e redukt'is la rekrut'ad'o'n al la publik'a sektor'o. La ideal'o de projekt'o por komun'a bon'o ek'mal'kresk'is kaj sent'o de sen'util'ec'o ek'instal'iĝ'is. Akir'i diplom'o'n jam ne hav'is la sam'a'n signif'o'n, dum "dung'at'ebl'ec'o” iĝ'is la mot'o de kler'ig'a politik'o en Afrik'o kaj ali'lok'e. Student'o'j pli'e turn'iĝ'is al kurs'o'j, kiu'j ebl'ig'is ili'n akir'i kapabl'o'j'n, kiu'j est'is "vend'ebl'a'j” en la mond'a labor'merkat'o.

Migr'ad'o kiel viv'perspektiv'o

Tamen, land'o'j en la Nord'o ne mal'feliĉ'is pri la migr'ad'o de kler'ig'it'o'j el la Sud'o. Ili konkurenc'is por nov'a'j talent'o'j al'front'ant'e problem'o'j'n por re'nov'ig'i si'a'j'n propr'a'j'n labor'fort'o'j'n. Antaŭ'vid'o'j de mal'jun'iĝ'ant'a popol'o kaj cert'a'j regul'o'j lim'ig'ant'a'j stud'lok'o'j'n, kiel la numer'us clausus [lim'ig'o de la nombr'o] por medicin'a'j student'o'j en Franci'o, dev'ig'is ĉi tiu'j'n land'o'j'n pli kaj pli turn'iĝ'i al fremd'a'j labor'ist'o'j. Ili adopt'is selekt'iv'a'j'n en'migr'ad'a'j'n politik'o'j'n intenc'e konform'ig'i la lert'ec'o'n de migr'ant'o'j al la bezon'o'j de si'a'j ekonomi'o'j. Front'e al mal'abund'ec'o de kurac'ist'o'j, Franci'o akcept'is tiu'j'n el ekster'land'e, dum Germanio al'tir'is fremd'ul'o'j'n kun kapabl'o'j, kiu'j'n bezon'is ili'a'j industri'o'j.

La san-protekt'a'j profesi'o'j, komput'ad'o, financ'o kaj teknologi'o precip'e ven'ig'is grand'a'n inter'naci'a'n mov'ad'o'n. Tiel, tut'mond'iĝ'o iom post iom mal'ferm'is land'a'j'n labor'posten'o'j'n, kuraĝ'ig'ant'e pli grand'a'n norm'ig'o'n en kurs'program'o'j kaj diplom'o'j tut'mond'e.

Tamen, dum afrik'a'j land'o'j en'ir'is la tut'mond'iĝ'o'n tra la mal'antaŭ'a pord'o, pri kio ili ne ĉiam hav'is influ'o'n, por individu'o'j ne est'is sam'e. Ĉi tiu'j foj'e profit'is per person'a'j kler'ig'a'j projekt'o'j, profesi'a'j perspektiv'o'j kaj ali'a'j ofert'at'a'j ebl'o'j (konsum'o, vojaĝ'o, ktp.). Sed, dum ĉi tiu'j ŝanc'o'j pov'is ating'i person'a'j'n cel'o'j'n, ili ne nepr'e respond'is al person'a'j dis'volv'a'j cel'o'j, orient'iĝ'o'j kaj prioritat'o'j de iu'j afrik'a'j land'o'j. Kiel ajn, la intern'a'j politik'o'j de afrik'a'j land'o'j est'as inter la faktor'o'j kiu'j – apud la demografi'a'j tendenc'o'j de Nord'a'j land'o'j kaj tut'mond'iĝ'o – trans'form'is afrik'a'n migr'ad'o'n de provizor'a en permanent'a'n.

Ĉi tiu est'is migr'ad'o sen ver'a perspektiv'o aŭ intenc'o re'ven'i, kaj tio ne est'is nur pro, kiel ni ĵus vid'is, ekonomi'a'j faktor'o'j (labor'posten'o'j, salajr'o'j, labor'kondiĉ'o'j) aŭ politik'o'j (persekut'ad'o, mal'sekur'ec'o). Ĉi tiu est'is migr'ad'o kiel viv'perspektiv'o.

Pov'o de la diaspor'o

Hodiaŭ, afrik'a'j land'o'j ŝajn'e ne pov'as ĉes'ig'i la cerb'o'fuĝ'o'n. Strategi'o'j por re'patr'uj'ig'o je ajn'a prez'o rezult'as sen'util'a'j, ĝis reg'ist'ar'o'j ne trakt'as la radik'a'j'n kaŭz'o'j'n de el'migr'ad'o. Dum'e la re'ten'ad'o de cerb'o'j kiu'j for'kur'as ne est'as prioritat'o. Unu alternativ'o – se ne solv'o – est'us uz'i la intelekt'a'n pov'o'n de la diaspor'o por instru'i pri kurs'o'j en afrik'a'j universitat'o'j.

Tiu cirkul'ad'o de kapabl'o'j mal'ferm'us nov'a'j'n perspektiv'o'j'n por afrik'a'j land'o'j en epok'o de ne'evit'ebl'a tut'mond'iĝ'o.

Jam dum plur'a'j jar'o'j, est'as star'ig'it'a'j universitat'a'j kaj scienc'a'j ret'o'j inter hejm'land'o'j kaj land'o'j kun afrik'a diaspor'o.

Ekzist'as, ekzempl'e, la Universitat'o de la Mont'o'j en Kameruni'o, kiu form'is alianc'o'n kun la universitat'a hospital'o de Dijon kaj la universitat'o Paris-XIII en Franci'o – kaj kun la universitat'o de Udine kaj la Kardi'ologi'a Centr'o Monzino en Milano, ambaŭ en Ital'uj'o.

Maroko nun engaĝ'as si'a'n diaspor'o'n en naci'a'j program'o'j kiel la Inter'naci'a Forum'o de Marokaj Kompetent'ec'o'j Ekster'land'e, kiu sub'ten'as land'a'j'n esplor'o'j'n kaj teknologi'a'j'n iniciat'o'j'n. En 2009, la Naci'a Centr'o por Scienc'a kaj Teknik'a Esplor'o [Centr'e national pour la recherche scientifique et technique] (CNRST) en Rabat, sub'skrib'is memorand'o'j'n de kompren'o kun kelk'a'j ekster'land'a'j instituci'o'j, special'e la Asoci'o de Marokaj Komput'il'a'j Scienc'ist'o'j en Franci'o [l’Association des informaticiens marocains en Franc'e] (AIMAF) kaj la Ret'o pri Maroka-German'a Kompetencoj [Deutsch-Marokkanische Kompetenznetzwerk] (DMK) en German'uj'o.

San'o est'as are'o, kiu profit'us de ĉi tia kun'labor'o. Kameruni'a'j apotek'ist'o'j, kiu'j instal'iĝ'is en Belgi'o kun'ig'is fort'o'j'n kun la Universitat'o de Douala por ofert'i en'konduk'a'j'n kurs'o'j'n pri farmaci'o. Ek'de 2010, la Asoci'o de Kamerun'a'j Kurac'ist'o'j en Belgi'o (MedCamBel) organiz'as profesi'a'j'n konferenc'o'j'n kaj publik'a'j'n inform'o'j'n, antaŭ'zorg'a'j'n kaj konsci'ig'ad'a'j'n kampanj'o'j'n por Kamerunianoj.

Rotaci'a migr'ad'o – nov'a tendenc'o

Paralel'e, iu'j land'o'j en la Nord'o nun stimul'as "rotaci'a'n trans'loĝ'iĝ'em'o'n”, aŭ mal'long'temp'a'n migr'ad'o'n, kiu ebl'ig'as fremd'ul'o'j'n labor'i kaj special'iĝ'i en si'a'j al'vok'iĝ'o'j dum kelk'a'j jar'o'j, antaŭ ol re'ven'i al si'a'j hejm'land'o'j. Ĉi tiu rotaci'a migr'ad'o est'as sub'ten'at'a de la Ekspert'a Konsili'o de German'a'j Fond'aĵ'o'j pri Integr'iĝ'o kaj Migr'ad'o, la German'a Agent'ej'o pri inter'naci'a kun'labor'o [Deutche Geseltschaft für Internationale Zusammenarbeit] (GIZ), sub ĝi'a program'o Triple Win (tri'obl'a venk'o), kaj la Federaci'a Dung'ist'a Agent'ej'o de Germanio.

Rotaci'a migr'ad'o avantaĝ'as kaj la hejm'land'o'n kaj la gast'ig'land'o'n, dank'e al la trans'don'o de spert'o'j kaj sci'o'j. Kaj ni ne forges'u la koncern'at'o'j'n de ĉiu'j tia'j iniciat'o'j – person'o'j'n kiu'j lern'as tra labor'o, kiu'j form'as profesi'a'j'n lig'o'j'n, kiu'j pov'us pruv'iĝ'i util'a'j, kaj kiu'j per'labor'i pli bon'a'n viv'o'n dum si'a ekster'land'a rest'ad'o, kio'n ili pov'as iam post'e invest'i en la ekonomi'o'n de si'a'j hejm'land'o'j.

Simil'a'j reciprok'a'j avantaĝ'a'j praktik'o'j inter gast'ig'land'o kaj hejm'land'o funkci'as en la akademi'a mond'o, precip'e en Uson'o kaj Kanado, kaj en pli mal'grand'a skal'o, en Briti'o kaj Franci'o. Afrik'a'j universitat'o'j lig'it'a'j kaj sub'ten'at'a'j de instituci'o'j de super'a kler'ig'ad'o kaj esplor'ad'o en ĉi tiu'j land'o'j, en'konduk'as program'o'n de kun'labor'o kun si'a hejm'land'o, sub'ten'at'e de tiu'j ekster'land'a'j instituci'o'j. En 2010, Mahmood Mamdani, kiu est'is direktor'o de la Institut'o pri Afrik'a'j Stud'o'j en la Universitat'o Kolumbio, Nov-Jork'o (de 1999 ĝis 2004), kre'is la Makerere Institut'e of Social Research [Makerere-Institut'o de Soci'a'j Esplor'o'j] ĉe la Universitat'o de Makerere en Ugando. En 2016, Ousmane Kan'e, kiu estr'as la katedr'o'n de Nun'temp'a'j Islam'a'j Religi'o kaj Soci'o ĉe la Lern'ej'o Harvard Divinityen Uson'o, komenc'is akademi'a'n inter'ŝanĝ'a'n program'o'n por student'o'j de Sen'egal'o, si'a nask'iĝ'land'o.

Est'as long'a list'o de afrik'a'j esplor'ist'o'j kaj institut'a'j instru'ist'o'j, kiu'j help'as re'viv'ig'i super'a'n kler'ig'ad'o'n kaj esplor'ad'o'n en si'a'j land'o'j de origin'o, per instru'ad'o, esplor'a'j program'o'j kaj kun-publik'ig'ad'a'j projekt'o'j.

Integr'i la afrik'a'n diaspor'o'n en la tut'mond'a'n merkat'o'n de kapabl'ul'o'j ofert'as al ĝi i'a'n cert'ig'o'n ke ili rest'os 20 | Unesk'o-Kurier'o • januar'o-mart'o 2018 konkurenc'iv'a'j anstataŭ spert'i la skler'oz'o'n, kiu'n ili sufer'as se ili rest'as en si'a hejm'land'o – pro la mal'taŭg'a'j labor'kondiĉ'o'j kaj medi'o, kiu ne favor'as profesi'a'n sukces'o'n.

Ĉi tio est'as precip'e la kaz'o por lekci'ist'o'j, esplor'ist'o'j, san'protekt'a'j profesi'ul'o'j kaj, pli ĵus'e, la tiel nom'it'a'j modern'a'j profesi'o'j kiel inform'ad'ik'o, tele'komunik'ad'o, financ'o kaj bio'teknologi'o.

Kiel la IMF–raport'o indik'as, afrik'a'j diaspor'a'j ret'o'j "pov'as ankaŭ proviz'i rigor'a'n profesi'a'n dis'volv'iĝ'o'n kaj gvid'ant'ar'a'j'n trejn'ad'a'j'n program'o'j'n.

Kombin'ant'e si'a'j'n kapabl'o'j'n, kontakt'o'j'n kaj sci'pov'o'j'n kun si'a'j sci'o'j pri tut'mond'a'j oportun'o'j kaj lok'a'j kutim'o'j, diaspor'a'j ret'o'j de el'migr'ant'o'j pov'as help'i pli'fort'ig'i la hejm'land'a'n entrepren'ist'a'n medi'o'n, pli'ig'i efik'ec'o'n kaj ekspansi'i al nov'a'j merkat'o'j”.

Kiam ni klopod'as trans'form'i la cerb'o'fuĝ'o'n en cerb'a'n rotaci'ad'o'n, tio pov'as pavim'i la voj'o'n al nov'a'j form'o'j de kun'labor'o, nov'a'j manier'o'j'n de dis'volv'iĝ'o por afrik'a'j land'o'j kaj nov'a'j'n form'o'j'n de influ'o, kiu'j pov'as pli'fort'iĝ'i de inter'naci'a social'ig'o.

Traduk'is el la angl'a Sidney Carlos Praxedes (Brazilo)

Luc Ngwé est'as kameruni'a esplor'ist'o kaj si'n'dung'ant'a konsil'ist'o. Aŭtor'o de seri'o da stud'o'j pri super'a kler'ig'ad'o, li instru'is ĉe la Universitat'o de Douala (Kameruni'o), kaj ĉe universitat'o'j en Nanterre kaj Avignon (Franci'o).

Universitat'o kaj demokrati'o de la kred'em'ul'o'j

de Je'a'n Winand

Inter la fenomen'o'j kiu'j karakteriz'as la komenc'o'n de la 21-a jar'cent'o, la plej rimark'ebl'a'j probabl'e est'as la dis'solv'iĝ'o de la gvid'il'o'j laŭ kiu'j ni'a'j soci'o'j orient'iĝ'as, kaj la mal'facil'ec'o, por la hom'o'j, optimism'e antaŭ'vid'i si'n en la est'ont'ec'o - mal'seren'a sent'o pli'fort'ig'at'a de la spektakl'o de milit'o'j kaj de migr'ad'o'j, kies si'n'sekv'a'j'n epizod'o'j'n, ve, ni ĉiu'tag'e spekt'as. Al tio al'don'iĝ'as demand'a'j pri'pens'ad'o'j pri la natur'o de la viv'ant'a mond'o, la daŭr'ebl'ec'o de ni'a'j eko'sistem'o'j, la funkci'ad'o de ni'a'j demokrat'a'j kaj individu'a'j liber'ec'o'j, la rol'o de la ŝtat'o, la rilat'o'j inter ŝtat'o'j kaj mult'naci'a'j entrepren'o'j kapabl'a'j mobiliz'i gigant'a'j'n rimed'o'j'n por administr'i la kolekt'ad'o'n, cirkul'ig'o'n kaj stok'ad'o'n de la sci'o'j kaj inform'o'j, sed ankaŭ ili'a'n trans'form'ad'o'n kaj ekspluat'o'n.

La izol'ism'o de iu'j riĉ'a'j land'o'j, la kresk'o de la popol'ism'o'j kaj la impres'a pli'fort'iĝ'o de la integr'ist'a'j mov'ad'o'j, em'ig'as ni'n kred'i ke la pov'o est'as iom post iom kapt'at'a de la adept'o'j de solv'o'j rapid'a'j kaj simpl'a'j, se ne eĉ tro'simpl'ig'a'j.

Front'e al ĉi tiu'j zorg'o'j de la nun'temp'a mond'o, supoz'ebl'us ke hom'a'j scienc'o'j, inter kies esenc'a'j misi'o'j unu preciz'e est'as don'i la ŝlos'il'o'j'n por interpret'i la mond'o'n en kiu ni viv'as, ricev'os kresk'ant'a'n rol'o'n.

Sed, krom ebl'e soci'ologi'o, ili rest'as preskaŭ ne'aŭd'ebl'a'j en la nun'temp'a'j debat'o'j kaj iom post iom mal'aper'as el la universitat'a'j stud'o'j.

La lok'o rezerv'it'a por hom'a'j scienc'o'j klar'e regres'as, pli mal'pli en la tut'a mond'o, sed apart'e en la evolu'int'a'j land'o'j. Unu'flank'e ili'a dimensi'o redukt'iĝ'as :
la mesaĝ'o kiu'n ili port'as mal'grav'iĝ'is por teknik'a'j stud'o'j. Ali'flank'e la financ'a'j rimed'o'j asign'it'a'j al hom'a'j scienc'o'j, sam'e por ili'a instru'ad'o kiel por la esplor'ad'o, konstant'e mal'alt'iĝ'as.

La kaŭz'o'j kiu'j kontribu'as la kre'o'n de tiu situaci'o est'as tro mult'a'j por est'i detal'ig'at'a'j ĉi tie. Mi lim'ig'os mi'n al la rol'o de la politik'a'j aŭtoritat'o'j.

Kiu'j prioritat'o'j por la politik'ist'o'j ?

En mond'o kie plen'dung'it'ec'o ne plu est'as sekur'ig'it'a valor'o, la kvazaŭ egal'dimensi'a ident'ig'o inter instru'it'ec'o kaj profesi'o pov'ant'a konduk'i al salajr'at'a labor'o far'iĝ'is ver'a obsed'o.

Form'i diplom'it'o'j'n rekt'e uz'ebl'a'j'n por difin'it'a'j task'o'j tiam aper'as prefer'ind'a ol form'i ne'special'ig'it'a'j'n universitat'an'o'j'n.

Ekzempl'e, la japan'a reg'ist'ar'o anonc'is en juni'o 2015 si'a'n intenc'o'n fort'e redukt'i, se ne eĉ mal'fond'i, en la universitat'o'j kiu'j'n ĝi oficial'e reg'as, la departement'o'j'n de soci'a'j scienc'o'j kaj de filozofi'o kaj literatur'o.

La japan'a ĉef'ministr'o tiam deklar'is ke, anstataŭ kresk'ig'i la akademi'a'n esplor'ad'o'n, kiu est'as tre teori'a, est'us prefer'ind'e zorg'i pri pli praktik'ac'el'a kler'ig'ad'o kiu, tiel, pli bon'e antaŭ'konform'ig'us si'n al la bezon'o'j de la soci'o.

Sed ĉu la universitat'o pov'as kontent'ig'i si'n per nur'a form'ad'o de tre special'ig'it'a'j teknik'ist'o'j kiu'j rest'us plej mal'kler'a'j ekster la mal'vast'a kamp'o de si'a fak'o ? La situaci'o ating'is tia'n grad'o'n ke oni demand'as si'n ĉu la politik'ist'ar'o, kiu respond'ec'as pri difin'o de strategi'a'j cel'o'j, vid'as la neces'ec'o'n instru'i hom'o'j'n kapabl'a'j'n pri'pens'i ĝeneral'a'j'n tem'o'j'n per kritik'a mens'o. En iu'j land'o'j, la respond'o klar'e est'as ne ; en mult'a'j ali'a'j, tio ne aŭ ne plu est'as sent'at'a kiel prioritat'o, foj'e eĉ de la universitat'a'j aŭtoritat'o'j, de nun obsed'at'a'j de la demand'o'j pri rentabilitat'o.

En mond'o kie la filozofi'a'j kaj moral'a'j gvid'il'o'j mal'facil'e est'as re'kon'at'a'j, universitat'o'j ankoraŭ ĝu'as grand'a'n konfid'o'n de la publik'o. Kvankam neces'as, por ĝi'n konserv'i kaj fortik'ig'i, ke ili montr'u si'n model'a'j en si'a kondut'o. Scienc'ul'o'j ne ĉiam est'as ŝirm'it'a'j kontraŭ kritik'o'j foj'e rilat'a'j al ili'a integr'a honest'ec'o intelekt'a.

Tial, scienc'o far'iĝ'is suspekt'at'a de kresk'ant'a part'o de la publik'o. La prezent'o de la tiel nom'at'a'j alternativ'e facts (asert'o re'bat'at'a de fakt'o'j) konstitu'as interes'a'n ilustr'aĵ'o'n de tio. Ver'ŝajn'e ne util'as ĉi tie long'e mal'boben'i la skeptik'a'j'n deklar'o'j'n, foj'e ĉe la plej alt'a'j sfer'o'j de la ŝtat'o, pri la real'ec'o de la klimat'a ŝanĝ'iĝ'o, aŭ la konkur'iĝ'o -kvazaŭ tem'us pri du egal'valor'a'j opini'o'j - de la teori'o pri evolu'ad'o de la speci'o'j, kaj de kre'ism'o. En ĉi tiu kun'tekst'o de mal'firm'ec'o, universitat'o'j pov'as est'i fortik'a'j gvid'il'o'j al liber'ec'o. Tio grand'part'e de'pend'as de ili mem, sed ŝtat'o'j dev'us garanti'i al universitat'o'j rimed'o'j'n sufiĉ'a'j'n por sekur'ig'i al ili real'a'n aŭtonomi'o'n.

Rol'o de hom'a'j scienc'o'j

En la universitat'o vid'at'a kiel ideal'o, hom'a'j scienc'o'j dev'as lud'i centr'a'n rol'o'n. Kaj tamen, oni nun ne pren'as ili'n tre serioz'e. Tro oft'e la plu'viv'ad'o de tiu'j ĉi fak'o'j okaz'as per'e de pli mal'pli trud'it'a instrument'iĝ'o. Ekzempl'e, oni facil'e konsent'os ke, en la scienc'o'j pri la viv'ant'aĵ'o, filozofi'a pri'lum'ad'o neces'as, pri etik'a'j demand'o'j, sed oni ne percept'os la util'ec'o'n sub'ten'i esplor'ad'o'j'n pri [german'a filozof'o Immanuel] Kant [(1724-1804)], pri mez'epok'a filozofi'o aŭ pri fenomen'ologi'o.

Laŭ la opini'o de mult'a'j scienc'ul'o'j, esplor'ad'o en hom'a'j scienc'o'j ne ver'e est'as scienc'o. La ne'kompren'o ven'as i.a.

de la fakt'o ke la ekzakt'a'j scienc'o'j trud'as si'a'j'n epistemologi'a'j'n paradigm'o'j'n, aŭ almenaŭ si'a'j'n praktik'o'j'n de esplor'ad'o, al la tut'a ar'o de la scienc'o'j.

Ĉar hom'a'j scienc'o'j unu'e okup'iĝ'as pri la senc'o, ne'evit'ebl'e sekv'as iom'a relativ'ec'o de la rezult'o'j. Ceter'e, al neni'u ven'us la ide'o agres'i la teknik'a'j'n elit'o'j'n, respekt'at'a'j'n pro la kontribu'o kiu'n ili al'port'as al la industri'a produkt'ad'o, al la ekonomi'a riĉ'ec'o, kaj ankaŭ al ni'a fizik'a bon'fart'o kaj al ni'a materi'a komfort'o. Ne sam'as por la intelekt'a'j elit'o'j, kiu'j hav'as ankaŭ kiel misi'o'n est'i ĝen'ul'o'j, per si'a'j demand'o'j al la soci'o, per si'a kritik'a rilat'o al la pov'o, aŭ ankoraŭ per si'a el'kript'ig'o de la senc'o – daŭr'e ja tem'as pri senc'o – kaŝ'it'a, vual'it'a, kamufl'it'a sub la sen'ĉes'a inform'flu'o per kiu ni est'as super'ŝut'it'a'j.

Nu, preciz'e est'as hom'a'j scienc'o'j, pens'ant'a'j ali'manier'e ol per kategori'o'j de "aŭ-aŭ", kiu'j kapabl'as don'i il'o'j'n neces'a'j'n al la kompren'o de la kompleks'a mond'o ni'n ĉirkaŭ'ant'a. Se ne, iom post iom est'iĝ'os –kaj ebl'e ne'revers'ig'ebl'e – la "demokrati'o de la kred'em'ul'o'j", laŭ la formul'o de la franc'a soci'olog'o Gérald Bronner.

La antaŭ'sign'o'j de obskur'ant'ism'o

Front'e al la kolos'a'j defi'o'j kiu'j'n propon'as al ni la evolu'o de la nun'temp'a mond'o kaj la ekster'ordinar'a dis'volv'iĝ'o de la teknik'o'j kiu'j profund'e re-debatigindas ni'a'j'n soci'a'j'n model'o'j'n, ne pov'as est'i unu sol'a respond'o kiu kuŝ'us en la serĉ'ad'o de ekonomi'a bon'fart'o, eĉ se ja neces'as sekur'ig'i baz'a'n viv'nivel'o'n, apart'e urĝ'a'n en la land'o'j mal'plej dis'volv'it'a'j. Sed ne far'i pli ol ĉi tio est'us, en plej bon'a kaz'o, nur'a kurten'o uz'at'a por mask'i pli kompleks'a'j'n kaj pli esenc'a'j'n real'aĵ'o'j'n. La sol'a taŭg'a respond'o trov'iĝ'as en la kon'o, en la kompren'o de la mond'o en kiu ni viv'as.

Tiu ĉi kompren'o est'iĝ'as per'e de la kultur'o, profund'a kultur'o, ne –ĉiu'kaz'e ne nur – distr'a kultur'o sed pli bon'e kultur'o nutr'at'a de la larĝ'ec'o de si'a histori'o, mult'lingv'a kultur'o, kultur'o kiu okup'iĝ'as pri si'a'j font'o'j, kiu profund'ig'as ĉi ties stud'ad'o'n por pli bon'e kompren'i ili'n kaj tiel kompren'i si'a'n est'ant'ec'o'n kaj konsider'i si'a'n est'ont'ec'o'n.

Kultur'o do plen'e inform'it'a, kaj kiu pov'as est'i tia nur per la ne'anstataŭ'ig'ebl'a kontribu'o de hom'a'j scienc'o'j.

La ne'sci'o pri la pozici'o de la Hom'o en la univers'o, pri ties histori'o, pri ties kultur'o, ar'o pri kiu iom preciz'a sci'o nask'iĝ'as per'e de akir'ad'o de foj'e sever'a'j metod'o'j, la ne'sci'o do de ĉio ĉi, la mal'ŝat'o, aŭ eĉ la kvazaŭ de'supr'a mal'respekt'o al tiu'j kiu'j far'iĝ'as ties defend'ant'o'j, ĉiam est'is la antaŭ'sign'o'j de aŭtoritat'ism'o kaj obskur'ant'ism'o.

La si'n'ekskuz'o de gvid'ant'o'j kiu'j sekv'os en voj'o'n fond'it'a'n sur nur'a ekonomi'a real'ism'o est'as mark'it'a, plej'bon'kaz'e, per la sigel'o de ne'sci'o ; plej'mal'bon'kaz'e ĝi est'us sign'et'o de la vol'o sklav'ig'i la hom'o'j'n per ili'a brut'ig'ad'o. Pro tio mi nom'is plej grav'a demokrati'a demand'o la manier'o'n koncept'i la status'o'n kaj rol'o'n de hom'a'j scienc'o'j en ni'a'j soci'o'j.

Traduk'is el la franc'a Christian Lavarenne (Franc'uj'o)

Je'a'n Winand (Belgium) est'as profesor'o ĉe la Universitat'o de Liège. Li est'is dekan'o de la Fakultat'o de Filozofi'o kaj Literatur'o inter 2010 kaj 2017, kiam li est'is elekt'it'a membr'o de la Reĝ'a Akademi'o de Belgi'o.

Li kun'estr'is la Inter'naci'a'n Program'a'n Komitat'o'n de la Mond'a Konferenc'o pri Hom'a'j Scienc'o'j okaz'ig'it'a en aŭgust'o 2017 en Liège, kun'labor'e kun Unesk'o..

Voj'map'o por ŝanĝ'i la mond'o'n

de ​Fernando​ ​M.​ ​Reimers

Kio est'as kler'ig'ad'o se ne io kio don'as al individu'o'j oportun'o'j'n por dis'volv'i la praktik'a'j'n kaj ek'kon'a'j'n kompetent'o'j'n, kiu'j help'os ili'n viv'i kaj real'ig'i la grav'a'j'n konkret'a'j'n cel'o'j'n, kiu'j'n ili don'is al si?

Tiu ide'o ekzist'as de long'temp'e, almenaŭ jam ĉe Johano Amoso Komenio, ĉeĥ'a kler'ig'fak'ul'o de la 16-a jar'cent'o. En si'a Didactica Magna (Grand'a Instru'art'o), li verk'is, ke por star'ig'i pac'o'n en la mond'o, neces'as universal'ig'i la kler'ig'ad'o'n. La sam'a konvink'o inspir'is la en'skrib'o'n de la rajt'o je kler'iĝ'o en la Universal'a deklar'o de la hom'rajt'o'j en 1948 kaj en la Antaŭ'parol'o de konstituci'ig'a akt'o de Unesk'o.

La en'skrib'o de tiu rajt'o en la Deklar'o'n instig'is unu el plej rimark'ind'a'j silent'a'j revoluci'o'j, kiu'n kon'is la hom'ar'o.

Mond'skal'e la al'ir'ebl'o al baz'a kler'o kresk'is de 50% en 1984 ĝis pli ol 85% hodiaŭ, kaj dum'e la proporci'o de legi'pov'ul'o'j salt'is de 36 ĝis 85% (Glob'al Rise of Education [Tut'mond'a kresk'o de kler'iĝ'o], 2017). Ke ĉi kresk'o de la al'ir'o al kler'iĝ'o okaz'is kiam la mond'a hom'nombr'o kresk'is de 2,5 ĝis 7,3 miliard'o'j de individu'o'j, far'as ĝi'n des pli rimark'ind'a.

Dum la last'a'j dek jar'o'j, mi klopod'is kompren'i kiel plej bon'e help'i la dis'volv'iĝ'o'n de kler'ig'a'j sistem'o'j, kiu'j ebl'ig'os ni'a'j'n lern'ant'o'j'n iĝ'i civit'an'o'j de la tut'mond'o. La akir'proced'o'n de tut'mond'a kompetent'o dev'as rezult'i el kvalit'a instru'ad'o far'at'a de instru'ist'o'j bon'e kler'ig'it'a'j kaj gvid'at'a'j.

Kun mi'a'j kun'labor'ant'o'j, mi el'labor'is du komplet'a'j'n instru'program'o'j'n, taŭg'a'j'n de vart'ej'o (infan'et'lern'ej'o) ĝis fin'o de mez'grad'a stud'ad'o, kaj ni plu labor'as, kun tut'mond'a lern'ej'ret'o, por star'ig'i kler'ig'scienc'a'j'n rimed'o'j'n ebl'ig'ant'a'j'n dis'vast'ig'i la kler'ig'ad'o'n pri mond'a civit'an'ec'o.

Kultiv'i si'a'j'n interes'o'j'n kaj pasi'o'j'n

La unu'a program'o, prezent'it'a en la verk'o Empowering Glob'al Citizens (Kler'ig'i mond'civit'an'o'j'n, 2016), est'is el'labor'it'a en 2011 kaj 2012, por instru'ad'o po ses ĝis ok hor'o'j'n semajn'e, kiu dis'vast'iĝ'as de la vart'ej'o tra lern'ej'o ĝis la fin'o de mez'grad'a'j stud'o'j. Komenc'e la projekt'o est'is star'ig'it'a por Avenues: The World School [Avenu'o'j:
La Mond'a Lern'ej'o], inter'naci'a ret'o de sen'de'pend'a'j lern'ej'o'j, kiu ĵus mal'ferm'is ĝi'a'n unu'a'n stud'park'o'n en New York.

Ni fin'pret'ig'is ar'o'n da kompetent'ec'o'j en'hav'ant'a'j la lern'ad'o'n de etik'o kaj akir'o'n de sci'o'j, de soci'a'j kompetent'ec'o'j, de kon'o'j pri si mem kaj de pens'manier'o'j, por hav'ig'i al la lern'ant'o'j kapabl'ec'o'n neces'a'j'n por kresk'ig'i planed'a'n konsci'o'n – ebl'ig'ant'e ke sam'temp'e ili dis'volv'u si'a'j'n em'o'j'n kaj kapabl'o'j'n por al'front'i la mond'a'j'n defi'o'j'n.

Kern'e de ni'a pens'manier'o pri mond'a kompetent'ec'o trov'iĝ'as la koncept'o de aŭtonom'ig'ec'o, ali'dir'it'e mens'a stat'o kiu ebl'ig'as al ĉiu kultiv'i si'a'n kapabl'o'n por hav'i bon'a'n influ'o'n, est'i komenc'ig'ant'o kaj lud'i mov'rol'o'n.

Ni'a manier'o al'ir'i konsist'as en lern'ad'o per projekt'o, kiu instig'as la lern'ant'o'j'n dis'volv'i si'a'j'n interes'o'j'n kaj pasi'o'j'n, kaj kun'lig'as la ge'patr'o'j'n kaj la membr'o'j'n de la komun'um'o. Anstataŭ nur trans'don'i sci'o'j'n, ni kuraĝ'ig'as ĉiu'n lern'ant'o'n montr'i si'a'n reg'ad'o'n de tem'o kre'ant'e produkt'o'n – pup'teatr'aĵ'o'n (en vart'ej'o), negoc'plan'o'n (tri'a stud'jar'o) aŭ soci'a'n entrepren'o'n (ok'a stud'jar'o). En la tri'a stud'jar'o de de mez'lern'ej'o, ekzempl'e, la lern'ant'o'j stud'as la mond'a'n inter'de'pend'ec'o'n star'ig'ant'e projekt'o'n de ĉokolad'o'vend'ej'o, lig'it'a al komerc'a reklam'ag'ad'o, kiu met'as ili'n front'e al demand'o'j pri mond'a'j proviz'ĉen'o'j, pri etik'o de la liber'negoc'ad'o kaj de la labor'ig'o de infan'o'j.

Post publik'ad'o kaj dis'send'ad'o de tiu unu'a stud'program'o, por facil'ig'i ties dis'vast'ig'o'n grand'skal'e, ŝajn'is al ni, ke neces'as pli simpl'a versi'o. La koment'a'j re'ag'o'j de instru'ist'o'j, kiu'j al'propr'ig'is la program'o'n, help'is ni'n rafin'i ni'a'n progres'ad'o'n kaj ĝi'n far'i pli efik'a kaj al'ir'ebl'a.

Kompren'i la mond'o'n

La du'a program'o, Empowering Students to Improve the World in Sixty Lessons (Kler'ig'i lern'ant'o'j'n, ke ili kre'u pli bon'a'n mond'o'n , en ses'dek lecion'o'j, 2017), propon'as tri il'o'j'n por tio'n far'i, jen:
unu'a plan'o ebl'ig'ant'a el'labor'i kaj adapt'i eduk'program'o'n al mond'a civit'an'ec'o; la du'a cel'ant'a el'labor'ad'o'n de lern'ej'a strategi'o por tut'mond'a kler'ig'ad'o; fin'fin'e prototip'o (unu'a'temp'a model'o) de stud'program'o'j, el'labor'it'a laŭ procez'o propon'it'a en la libr'o.

La aplik'ad'o de tia stud'program'o ebl'as por mult'a'j lern'ej'o'j eĉ se rimed'o'j kaj sub'ten'o'j je si'a dispon'o est'as mal'simil'a'j.

La ĉe'est'o de prototip'o ebl'ig'as kolekt'i la sugest'o'j'n de la uz'ant'o'j. Ĝi'a format'o, kvankam konciz'ig'it'a po kvin lecion'o'j instru'jar'e, don'as firm'a'n kaj rigor'a'n si'n'sekv'o'n de instru'aĵ'o'j cel'ant'a'j preciz'a'n ar'o'n de lern'ad'a'j akir'o'j.

La du'a program'o difin'as gvid'leter'o'n de mond'a'j kompetent'ec'o'j – tut'e konform'a'j al la Cel'ar'o por Daŭr'a Dis'volv'ad'o - kiu ebl'ig'as al iu ajn diplom'it'o de la mez'grad'a stud'o kompren'i la tut'mond'iĝ'o'n kaj ŝat'i la ebl'ec'o'j'n, kiu'j'n ĝi don'as al individu'o'j por labor'i kun'e por pli'fort'ig'i si'a'n komun'um'o'n.

Iĝ'i mond'civit'an'o'j En la kadr'o de la Iniciat'o por nov'ig'a tut'mond'a kler'ig'ad'o inter'naci'a grup'o por esplor'o pri politik'o'j kaj praktik'o'j – kiu'n mi estr'as en Harvard, mi nun'e kun'labor'as kun plur'a'j lern'ej'o'j kaj lern'ej'ret'o'j ĉirkaŭ'mond'e.

Kun'e, ni lern'as ek'labor'ig'i instru'program'o'j'n nepr'e cel'ant'a'j dis'vast'ig'i la mond'a'n civit'an'ec'o'n. Tiel'e la du kurs'ar'o'j pri'skrib'it'a'j ĉi supr'e est'is traduk'it'a'j kaj adapt'it'a'j al la ĉin'a, hispan'a kaj portugal'a.

Ni de nun kompren'as, ke kre'i grand'skal'e neces'a'j'n kondiĉ'o'j'n por alt'kvalit'a tut'mond'a kler'ig'ad'o postul'as kun'ig'a'n gvid'ad'o'n ankaŭ kun'ord'ig'it'a'j'n kaj long'daŭr'a'j'n klopod'o'j'n de mult'a'j mal'simil'a'j publik'a'j kaj privat'a'j organism'o'j, por kler'ig'i kler'ig'ist'o'j'n kapabl'a'j'n real'ig'i tia'n lern'ad'o'n.

Neces'as ankaŭ ebl'ig'i al kler'ig'ist'estr'o'j divid'i si'a'j'n spert'o'j'n por akcel'i la aper'o'n de volont'ul'a kultur'o de la kun'gvid'ad'o sen kiu, kiel mi klar'ig'as en On'e Student at a Tim'e. Leading the Glob'al Education Movement (2017), ni'a'j kler'ig'sistem'o'j ne kapabl'os solv'i la defi'o'j'n de la 21a jar'cent'o.

Oni sci'as, ke dank'e al volont'ul'a'j program'o'j, alt'kvalit'a'j kaj kler'ig'scienc'e efik'a'j, ebl'as lern'ig'i al jun'a'j generaci'o'j, ke ili iĝ'u aktiv'a'j mond'civit'an'o'j. La kler'ig'ad'o est'as ni'a plej grand'a rimed'o por al'konduk'i la lern'ant'o'j'n konstru'i pli bon'a'n mond'o'n. Neniam ni'a dev'o kler'ig'i pri la mond'civit'an'ec'o ĉiu'n el la 1,2 miliard'o'j de lern'ant'o'j de la planed'o est'is tiel urĝ'a.

Traduk'is el la franc'a Pjer Tell Bouvier (Franc'uj'o)

Fernand'o M. Reimers (Venezuelo) est'as profesor'o pri praktik'o de inter'naci'a kler'ig'ad'o en la Fond'aĵ'o Ford. Spert'ul'o pri mond'a kler'ig'ad'o, li estr'as la organiz'o'n Iniciat'o por nov'ig'a tut'mond'a kler'ig'ad'o kaj la program'o'n de majstr'ec'o de la inter'naci'a'j politik'o'j pri kler'ig'ad'o en la Universitat'o Harvard.

Radi'o en bild'o'j: ĉirkaŭ'ir'o al Bamak'o

Tekst'o: Katerin'a Markelova

Dormino, kiu al'iĝ'is al la Mult'dimensi'a Integr'it'a Stabil'ig'a Misi'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j en Mali'o (MINUSMA) en 2013, est'is en Bamak'o kiam ĝi lanĉ'is la radi'o'n Mikad'o FM en juni'o 2015. Ĉi tiu "Pac'a Radi'o” brodkast'as por vast'a are'o en nord'a Mali'o – hejm'o de la sen'de'pend'ism'a Azawad-komun'um'o, inter ali'a'j. Ĝi'a cel'o est'as proviz'i al la publik'o preciz'a'n kaj fid'ind'a'n inform'o'n pri ĉiu'j aspekt'o'j de la pac'procez'o en Mali'o, tiel help'ant'e la establ'o'n de pac'o kaj naci'a re'pac'iĝ'o. Ĝi'a nom'o, Mikad'o, pren'it'a de la eponima lud'o, rilat'as al la potenc'o de popol'o kiu est'as unu'ec'ig'it'a.

El'send'ant'e en la franc'a kaj bambara, kaj en ali'a'j lok'a'j lingv'o'j (ful'a, songaja, arab'a kaj tamaŝeka) en iu'j special'a'j program'o'j, Mikad'o FM rapid'e gajn'as la fid'o'n de hom'o'j en la land'a nord'o – iĝ'ant'e la plej dis'vast'ig'it'a komunik'il'o en la Gao- region'o.

Por fest'i ĝi'a'n evident'a'n sukces'o'n, MINUSMA decid'is ke la Mond'a Tag'o de la Radi'o (13-a de februar'o) est'as la ideal'a okaz'o por omaĝ'i, ne nur al Mikad'o FM, sed al radi'o ĝeneral'e. Radi'o far'iĝ'is la "ĉef'a il'o por dis'vast'ig'i kultur'o'n kaj politik'a'j'n opini'o'j'n en Mali'o,” Dormino klar'ig'as. "Ĝi lud'as ŝlos'il'a'n rol'o'n en ĉiu'tag'a viv'o de malianoj.” Kaj jen ni'a jun'plen'a 41-jar'a ital'o tra'ir'ant'e la labirint'o'n de strat'o'j en Bamak'o serĉ'ant'e radi'o'staci'o'j'n! Mal'facil'a task'o, tiel ke oft'e ili'a'j adres'o'j ne est'as en la plej bon'a'j lok'o'j. "Kelk'a'j kvartal'o'j en Bamak'o eĉ ne aper'as sur la map'o. Oni perd'iĝ'as facil'e. Ĝeneral'e, mi nur hav'is mal'preciz'a'n ide'o'n kie'n mi supoz'is ir'i.”

En unu semajn'o li mal'kovr'is plur'a'j'n radi'o'staci'o'j'n en la urb'o – ne ĉiu'j'n, sed mult'a'j'n el tiu'j kiu'j est'as la plej aŭskult'at'a'j en Mali'o – Kledu, Benk'a'n, Guintan, Jekafo, Chaîne 2, Liberté. Dormano dir'as ke li ĉiam ricev'is varm'a'n bon'ven'o'n kaj plen'a'n mov'ad'a'n liber'ec'o'n, tiel hav'ant'e plen'a'n sub'ten'o'n de la dung'it'ar'o. "Mi renkont'is kelk'a'j'n tre profesi'a'j'n ĵurnal'ist'o'j'n, kiu'j est'is tre bon'e organiz'it'a'j kaj si'n'dev'ont'ig'it'a'j – ĉu ili labor'is en grand'a publik'a staci'o kiel Radi'o Chaîne 2, aŭ mal'grand'a privat'a radi'o,” li dir'is. "Ĉiu'j ŝajn'is verv'a'j kaj est'is tie kie ili ver'e vol'is est'i Far'ant'e ĉi tiu'n task'o'n, Dormino vol'is ricev'i real'a'n sent'o'n pri la pens'manier'o de lok'an'o'j. Est'as tio kio'n li ĉiam prov'as far'i, kie ajn li est'as. "Radi'o est'as pri la opini'o'j de hom'o'j, ili'a'j sent'o'j kaj ili'a'j voĉ'o'j. La hom'o'j est'as tiu'j, kiu'j viv'ig'as radi'o'n,” li dir'as.

Radi'o est'as fakt'e la amas'komunik'il'o, kiu est'as plej proksim'a al la hom'o'j, kaj laŭ Unesk'o, radi'o ĝis nun plej'e ating'as la hom'o'j'n ol iu ajn ali'a komunik'il'o. En Afrik'o, de ok'dek ĝis naŭ'dek procent'o'j de hejm'o'j hav'as funkci'ant'a'n radi'o'aparat'o'n.

En 2016, pli da hom'o'j tut'mond'e aŭskult'is radi'o'n ol rigard'is televid'il'o'n aŭ uz'is komput'il'telefon'o'n. Neni'u dev'as est'i kapabl'a leg'i por aŭskult'i radi'o'n, dum ĝi pov'as ating'i tre mal'grand'a'j'n komun'um'o'j'n el'send'ant'e en ili'a lingv'o.

Radi'o daŭr'e est'as unu el la plej mal'mult'e'kost'a'j komunik'il'o'j. Kiam oni konsider'as la el'send'potenc'o'n, mal'grand'a 40-vat'a FM radi'o'staci'o pov'as est'i instal'it'a kontraŭ mal'pli ol 5.000 dolar'o'j. Ricev'e– en mond'a'j region'o'j, kie la mank'o de transport'a infra'struktur'o mal'ebl'ig'as la distribu'o'n de pres'it'a'j amas'komunik'il'o'j, kaj kie la elektr'a pov'o neces'a por televid'a el'send'o est'as en ĝi'a plej bon'a funkci'ond'o kiel intermit'a – mal'grand'a radi'o'aparat'o funkci'ant'a per bateri'o est'as ĉio, kio'n oni bezon'as por al'ir'i nov'aĵ'o'j'n kaj inform'o'j'n.

En iu pen'o por antaŭ'e'n'ig'i al'ir'o'n al inform'o'j per radi'o, Unesk'o, en 2011, proklam'is ke la Mond'a Tag'o de la Radi'o est'os fest'at'a la 13-a de februar'o ĉiu'jar'e.

Tiu dat'o est'as simbol'a, ĉar ĉi tiu est'is la tag'o kiam en 1946 la Radi'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j est'is kre'it'a. La rezoluci'o de Unesk'o est'is adopt'it'a de la Ĝeneral'a Asemble'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j en 2013.

Traduk'is el la angl'a Sidney Carlos Praxedes (Brazilo)

Mi'a du'obl'a ident'ec'o est'as avantaĝ'o
Zeinab Badawi

Intervju'o de Jasmina Šopova

Vi'a'n dokument'a'n film'o'n pri la histori'o de Afrik'o oni el'send'is sur la kanal'o de BBC World News en juli'o kaj aŭgust'o 2017a. Kio inspir'is vi'n pri la ide'o por ĉi tiu seri'o?

Afrik'o hav'as long'a'n riĉ'a'n kaj kompleks'a'n histori'o'n. Ĝi tamen est'as neglekt'at'a kaj ne preter'atent'at'a, kaj oni oft'e prezent'as al ni de'form'it'a'n kaj parti'ec'a'n bild'o'n. Tio ĉiam ŝok'is mi'n. Do, kiam mi mal'kovr'is, antaŭ kelk'a'j jar'o'j, la libr'o'n Ĝeneral'a Histori'o de Afrik'o (HGA) publik'ig'it'a'n de Unesk'o, mi ver'e ĝoj'eg'is.

Mil'o'j kaj mil'o'j da paĝ'o'j trakt'ant'a'j la histori'o'n de la afrik'a kontinent'o, de la komenc'o de la hom'a viv'o ĝis la modern'a epok'o, skrib'it'a'j unu'e kaj plej'part'e far'e de afrik'a'j esplor'ist'o'j ...Ĝis tiam mi nur mal'preciz'e aŭd'is pri tio.

Mi dir'is al mi: Ĝeneral'a Histori'o de Afrik'o est'as sen'dub'e unu el la plej bon'e sav'it'a'j sekret'o'j de Unesk'o! Jen kiel la projekt'o nask'iĝ'is.

Mi labor'is en la amas'komunik'il'o'j de pli ol du'dek-kvin jar'o'j kaj mi far'is ĉi'a'j'n projekt'o'j'n, sed mi tre honest'e dir'as, man'e sur mi'a kor'o, ke ĉi tiu est'as ĝis nun la plej ekscit'a, la plej interes'a kaj la plej grav'a el ĉiu'j.

Ĝi est'as escept'a kultur'hered'aĵ'a entrepren'o, ĉar neniam antaŭ'e en la histori'o de televid'o ek'est'is sistem'a interes'o pri la histori'o de Afrik'o de la antaŭ'histori'o ĝis la modern'a temp'o.

Krom'e mi prov'is - kaj mi esper'as, sukces'e - rakont'i ĉio'n ĉi konvink'e, cel'ant'e apart'e afrik'an'o'j'n kaj precip'e ge'jun'ul'o'j'n. Mi ver'e esper'as, ke kiam ili vid'os ĝi'n, ili kompren'os, kiom mir'ind'a ili'a kontinent'o est'as, de kie ajn ili de'ven'as.

Kiel vi plan'as far'i la seri'o'n al'ir'ebl'a por la pli grand'a spekt'ant'ar'o? Ĉu ĝi est'as dispon'ebl'a inter'ret'e?

Ek'de kiam ni sukces'e est'os traduk'int'a'j kaj sub'tekst'int'a'j ĉiu'j'n epizod'o'j'n en plur'a'j'n lingv'o'j'n; la seri'o est'os dispon'ig'ebl'a al ĉiu'j publik'a'j televid'kanal'o'j en Afrik'o kaj Karibio, sam'e kiel en Brazilo. Est'as mult'e'kost'a paŝ'o, kiu ankaŭ postul'as temp'o'n.

Nun'temp'e, la seri'o ne est'as dispon'ebl'a inter'ret, sed ebl'e ĝi est'os iu'n tag'o'n. Ĝi est'as re'dis'sen'dot'a en 2018, en BBC World News. Ni ankaŭ pens'as pri ali'a'j manier'o'j de dis'vast'ig'ad'o.

Ĝeneral'a Histori'o de Afrik'o est'as scienc'a verk'o. Kiel vi adapt'is ĝi'n por la ĝeneral'a publik'o?

Mi est'as vir'in'o de televid'il'o. Mi mult'e labor'is por televid'o, kaj mi vol'is, ke la seri'o baz'iĝ'u sur firm'a scienc'a sci'o. Sed ni ankaŭ dev'is far'i ĝi'n vid'e al'tir'a. Ĉi tio ne est'as ilustr'it'a kurs'o pri histori'o: Grav'is al mi, ke ge'jun'ul'o'j vol'u vid'i ĝi'n. Mi pens'as ke est'us van'e far'i scienc'a'j'n program'o'j'n, kiu'j'n neni'u ŝat'os rigard'i.

Mi streb'is far'i la seri'o'n amuz'a, ating'ebl'a kaj viv'ec'a. Ekzempl'e, se parol'i pri la trans'sahar'a komerc'o, mi ir'is al kamel'merkat'o, mi grimp'is sur kamel'o'n, mi fal'is de la kamel'o ... Jes, tia est'as la viv'o. Kiam mi pens'as, ke mi'a pra'av'o est'is kamel'komerc'ist'o ... mi ruĝ'iĝ'as!

La ĉef'a afer'o por mi est'is rakont'i histori'aĵ'o'n "pri la afrik'an'o'j " sed ne montr'ad'i "ŝton'o'j'n kaj ost'o'j'n". Kompren'ebl'e, kiam grav'as, ni montr'as monument'o'j'n en la dokument'a film'o.

Sed ni vol'is antaŭ ĉio rakont'i la histori'o'n de la hom'grup'o'j. Kie'n ajn ni ir'is, mi serĉ'is spur'o'j'n de la grand'a'j vir'o'j menci'at'a'j en HGA por far'i el ili rol'figur'o'j'n en la film'o, ĉu tem'as pri Aŝama, la Negus'o de Aks'um'o aŭ Juba la du'a, la berber'a reg'ant'o, kiu edz'in'ig'is la fil'in'o'n de Mark'o Antonio kaj Kleopatr'o, aŭ de Pianĥi, la sudana reĝ'o de Kuuŝo, kiu reg'is SupranEgipton en la ok'a jar'cent'o antaŭ ni'a era'o. Jen mi'a al'ir'o:
ĉiam komenc'u per rakont'o, kiu don'as lok'a'j'n inform'o'j'n pri tiu'j hom'o'j.

Kiu'n rol'o'n lud'is la lok'a'j komun'um'o'j en la projekt'o?

Mi al'vok'is en ĉiu land'o lok'a'j'n film'skip'o'j'n La labor'o est'is tre dolor'ig'a, ili el'ĉerp'iĝ'is, kaj sam'temp'e ili est'is dank'a'j, ĉar ili ĉe'est'is la intervju'o'j'n, mal'kovr'is la ej'o'j'n kaj ek'kon'is pli bon'e si'a'j'n respektiv'a'j'n land'o'j'n. Ĉe la fin'o iu'j hom'o'j dir'is al mi: "Mi ne pov'is pens'i, ke ĉio tio ekzist'as en mi'a land'o!"

Kiu'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n vi renkont'is dum la film'ad'o?

Unu el ili est'is akir'i la arĥiv'a'j'n bild'o'j'n de naci'a'j televid'a'j kanal'o'j. Komenc'e, ĉiu'j entuziasm'iĝ'as ... sed fin'e vi ricev'as neni'o'n! Ankaŭ est'is lingv'a bar'o. Mi labor'as en la angl'a, sed la pli'mult'o da hom'o'j en Okcident'a Afrik'o est'as franc'parol'ant'o'j, dum en Nord'a Afrik'o reg'as la arab'a. Feliĉ'e mi parol'as pli bon'e la arab'a'n ol la franc'a'n.

Sed mi dir'us, ke la plej grand'a problem'o est'is la mank'o je vir'in'o'j por intervju'i ili'n. La grand'a pli'mult'o de special'ist'o'j est'as vir'o'j. Ĉiam kiam ebl'is, mi prov'is kolekt'i atest'o'j'n de vir'in'o'j por ekvilibr'ig'i la vid'punkt'o'j'n.

34 | Unesk'o-Kurier'o • januar'o-mart'o 2018

Ĝust'e, kia vi vid'as la rol'o'n de vir'in'o'j en la nun'a amas'komunik'il'ar'o?

Tio est'as afer'o trakt'end'a sur plur'a'j nivel'o'j: la ĉe'est'o de vir'in'o'j sur la ekran'o (en rol'o'j kiel la mi'a, ekzempl'e); la demand'o, ĉu est'as intervju'at'a'j vir'in'o'j, ne nur vir'o'j, kiam oni serĉ'as la opini'o'n de ekspert'o'j; la ŝlos'il'a'j pozici'o'j kiu'j'n ili okup'as post'kulis'e kaj la manier'o en kiu seks'genr'a'j afer'o'j est'as traktat'a'j en la amas'komunik'il'ar'o.

Rilat'e la vir'in'o'j'n en la amas­ komunik'il'ar'o kaj sur la ekran'o'j, mi klar'e vid'as pli'bon'iĝ'o'j'n. Sed la ĉef'a'j'n rol'o'j'n ankoraŭ plej'part'e lud'as la vir'o'j.

En ĉiu'j mond'o'part'o'j, inklud'e Brit'uj'o'n, est'as mal'pli da profesor'a'j vir'in'o'j ol vir'o'j.

Ali'vort'e, kiam vi dezir'as la vid'punkt'o'n de ekspert'o, vi hav'as grand'a'n ŝanc'o'n traf'i vir'o'n.

Koncern'e pozici'o'j'n de potenc'o, en ĉiu'j land'o'j, ĉu en Okcident'o, en Afrik'o aŭ en Azi'o, la bild'o ne est'as precip'e bril'a.

La grand'a'j okcident'a'j amas'komunik'il'o'j rest'as sub kontrol'o de vir'o'j, BBC cert'e.

Vi trov'as tie vir'in'o'j'n ĉe inter'a'j nivel'o'j, pli mal'alt'a'j ol direkt'ad'o, sed est'as vir'o'j, kiu'j hav'as la supr'o'n de la hierarĥi'o.

Koncern'e la manier'o'n en kiu oni trakt'as seks'genr'a'j'n tem'o'j'n, nu, ne mal'oft'e tio est'as mal'profund'a, precip'e en land'o'j, kie antaŭ'juĝ'o'j est'as profund'e en'radik'iĝ'int'a'j.

Vi prezent'is la Forum'o'n de reg'ist'o'j ĉe Unesk'o en 2011, kaj vi dir'is en tiu okaz'o ke la kler'ig'ad'o de knab'in'o'j est'as vi'a hejm'a "famili'a afer'o". Kial?

Iu'senc'e jes. Mi pens'is pri mi'a pra'av'o Ŝejk'o Babiker, kiu est'is pionir'o en kler'ig'ad'o de knab'in'o'j en Sudano je la fin'o de la 20-a jar'cent'o, sub brit'a reg'ad'o.

En tiu temp'o, oni ne send'is knab'in'o'j'n lern'ej'e'n. Mi'a pra'av'o decid'is ŝanĝ'i ĉi tiu'n situaci'o'n, kaj li komenc'is kun si'a'j fil'in'o'j. Malgraŭ la mal'amik'ec'o de la brit'a'j aŭtoritat'o'j kaj la sudana komun'um'o, li kre'is lern'ej'o'n por si'a'j infan'o'j en si'a propr'a hejm'o.

li hav'is mult'a'j'n id'o'j'n, fakt'e. Est'as eĉ ŝerc'o en la famili'o: kutim'e dir'i, ke li est'is defend'ant'o tiom ard'a de vir'in'o'j, ke da ili li edz'in'ig'is kvar!

Pli serioz'e, li ja est'is grand'a tra'vid'ul'o.

Li star'ig'is tiu'n ekzempl'o'n cert'ig'ant'e, ke li'a'j fil'in'o'j ir'u al pli alt'a'j lern'ej'o'j kaj ĉi tiu'j plu kre'is ali'a'j'n lern'ej'o'j'n. Mi kresk'is kun onkl'in'o'j, kiu'j nun hav'as ok'dek jar'o'j'n, kun doktor'ec'o'j de okcident'a'j universitat'o'j.

Unu el mi'a'j onkl'o'j est'as prezid'ant'o de la Universitat'o por vir'in'o'j de Al-Ahfad [Aĥfed] en Ĥartumo, kie jun'a'j knab'in'o'j el Sudano, sed ankaŭ el ali'a'j part'o'j de Afrik'o kaj la arab'a mond'o, stud'as.

Do kiam mi aŭd'as, ke jun'a'j islam'an'in'o'j ne pov'as stud'i ĉar tio est'as kontraŭ'a al la valor'o'j de islam'o, mi rest'as sen'vort'a!

Vi hav'as tre temp'o'pren'a'n labor'o'n. Kiel vi inter'ord'ig'as vi'a'j'n labor'o'n kaj famili'a'n viv'o'n?

Por patr'in'o'j est'as mal'facil'e por vir'in'o'j hav'i karier'o'n. Ni nask'as , kaj kia ajn est'as ni'a profesi'o, inter'romp'o'j est'as ne'evit'ebl'a'j. Ni do dev'as elekt'i. Kaj se ni iam decid'as inter'romp'i ni'a'n karier'o'n - por tri, kvar, kvin, dek jar'o'j - por pri'zorg'i ni'a'j'n infan'o'j'n, ni pag'as la konsekvenc'o'j'n.

Kelk'foj'e, ni est'iĝ'as ekster la lud'o kaj ni dev'as komenc'i de nul'o, dum en tiu period'o la ali'a'j daŭr'e grimp'is la ŝtup'ar'o'n.

Ĉu tio okaz'is al vi?

Ver'ŝajn'e jes. Bon'ŝanc'e mi pov'is labor'i en la studi'o, sed mi tamen dev'is ĉes'i plur'a'j'n foj'o'j'n ĉar mi ek'hav'is kvar infan'o'j'n. Est'as mult'e! Sen'infan'e, mi ver'ŝajn'e gajn'int'us du aŭ tri jar'o'j'n de karier'o, kiu pov'as sci'i?

Vi oft'e dir'as, ke vi hav'as du'obl'a'n ident'ec'o'n. Kio'n vi cel'as dir'i per tio ?

Hodiaŭ ĉiu'j eŭrop'an'o'j est'as rezult'o de miks'iĝ'o, sed kiam vi hav'as apart'a'n kolor'o'n, vi'a mult'obl'a ident'ec'o est'as pli vid'at'a. Mi nask'iĝ'is en Sudano kaj al'ven'is en Brit'uj'o'n je la aĝ'o de du jar'o'j.

En tiu temp'o, est'is mal'pli da afrik'an'o'j kaj azi'an'o'j en Eŭrop'o. Ili est'as mult'e pli mult'a'j hodiaŭ. Tio est'ig'as mult'e mal'pli da problem'o'j ol kutim'e antaŭ'e.

Mi ven'as de islam'a famili'o, sen dub'o, sed islam'an'o'j est'as part'o de la eŭrop'a pejzaĝ'o. Tial mi ŝat'us dir'i, ke kiam ni parol'as pri eŭrop'a'j islam'an'o'j, ni dir'u " islam'a'j Brit'o'j", ekzempl'e, kaj ne "islam'an'o'j brit'a'j": mi inter'ŝanĝ'us substantiv'o'n kaj adjektiv'o'n. La diferenc'o ebl'e ŝajn'as minimum'a, sed ĝi dir'as mult'e pli. Ĝi est'as eĉ sufiĉ'e profund'a kaj pov'as ŝanĝ'i la pens'direkt'o'n.

Ĉi tiu "pont'a" ident'ec'o est'as avantaĝ'o, kiu permes'as al mi viv'i kaj ne-okcident'a'n kultur'o'n kaj eŭrop'a'n kultur'o'n. Mi vid'as en tio neniu'n imanent'a'n konflikt'o'n. Mi nur sent'as, ke mi hav'as la plej bon'a'n el la ambaŭ'a'j mond'o'j!

Not'o: Ĉi tiu intervju'o est'as kontribu'o de Unesk'o-Kurier'o al la Inter'naci'a Tag'o de Vir'in'o'j, memor'fest'at'a ĉiu'jar'e la 8-an de mart'o.

Traduk'is el la franc'a Johan Derks (Nederlando)

Zeinab Badawi nask'it'a en Sudano, loĝ'is en Londono ek'de si'a du'a jar'o. Renom'a televid'a ĵurnal'ist'o, ŝi diplom'iĝ'is de Oksford'o kaj la Universitat'o de Londono en 2011 kun honor'a doktor'iĝ'o de la Lern'ej'o pri Orient'a'j kaj Afrik'a'j Stud'o'j (SOAS) pro serv'o'j al la inter'naci'a ĵurnal'ism'o.

ZEINAB Badawi hav'as long'a'n spert'o'n en televid'o kaj radi'o, kie ŝi prezent'is mult'a'j'n el'send'o'j'n. Ŝi est'as plej'e kon'at'a kiel anonc'ist'o de Hard Talk en BBC, seri'o da rekt'a'j intervju'o'j kun tut'mond'a'j person'ec'o'j de super'a nivel'o. Ŝi ankaŭ prezent'as du debat-el'send'o'j'n, Tut'mond'a'j Demand'o'j kaj Mond'a'j Debat'o'j, por BBC World News, el'send'it'a'j de BBC en ĝi'a'j radi'a'j kaj televid'a'j kanal'o'j.

Ŝi est'as nun'temp'e Prezid'ant'o de Reĝ'a Afrik'a Societ'o, patron'in'o de BBC Medi'a Action (la BBC-a hom'am'a ag'ej'o), vic'prezid'ant'o de Brit'uj'a Asoci'o por Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j kaj membr'o de la Direktor'ar'o de la Fond'aĵ'o por Afrik'a Uni'o. Ŝi part'o'pren'as ankaŭ en la ret'aĵ'o de Konsili'o'j por Tut'mond'a Tag'ord'o de Mond'a Ekonomi'a Forum'o.

Tra si'a produkt'ad'a entrepren'o, Kush Communications, ZEINAB Badawi produkt'is kaj prezent'is mult'a'j'n el'send'aĵ'o'j'n, inklud'e ĉi tiu'n influ'hav'a'n televid'a'n seri'o'n pri la histori'o de Afrik'a, kun'labor'e kun Unesk'o.

Unesk'o: kolektiv'a inteligent'o ag'ant'a
Audrey Azoulay

"Mi'a ambici'o est'as, ke Unesk'o lud'os pli grand'a'n rol'o'n en la don'ad'o de hom'a vizaĝ'o al la tut'mond'iĝ'o," Audrey Azoulay dir'is la 13-an de novembr'o 2017, dum si'a en'posten'iĝ'o kiel Direktor'o Ĝeneral'a de la Organiz'aĵ'o, kiu'n ŝi konsider'as norm'o- don'ant'o, kiu help'as la soci'o'n progres'i, kiel fak'a agent'ej'o, kiu kontribu'as al la dis'vast'ig'o de sci'o'j por la plej grand'a nombr'o da hom'o'j, kaj kiel intelekt'a forum'o por la morgaŭ'a mond'o.

La mond'o de morgaŭ bezon'as unu'ec'o'n, ŝi kred'as. Kaj por re'konstru'i ĉi tiu'n unu'ec'o'n, neces'as konfid'i la universal'a'j'n valor'o'j'n de pac'o per kler'ig'ad'o, kultur'o, scienc'o kaj liber'ec'o, kaj cert'ig'i, ke ni'a ag'ad'o radik'iĝ'as long'temp'e. "En si'a misi'o, si'a voĉ'o kaj si'a ag'ad'o, Unesk'o est'as en rekt'a kontakt'o kun la est'ont'ec'o de la hom'ar'o long'temp'e," ŝi rimark'ig'is. "Ĉi tiu ordon'o est'as praktik'at'a kun ŝlos'il'a prioritat'o don'it'a al Afrik'o kaj vir'in'o'j. Al Afrik'o, en la konvink'o, ke ĝi est'as la kontinent'o, kiu kristal'ig'as la defi'o'j'n kaj solv'o'j'n de ni'a komun'a est'ont'ec'o." Kaj al vir'in'o'j kaj knab'in'o'j, por ke ili pov'u "re'star'ig'i si'a'n ĝust'a'n lok'o'n kiel agent'o'j de si'a propr'a destin'o kaj fort'o de progres'o en ni'a'j soci'o'j. " Andrey Azoulay ankaŭ emfaz'is la apart'a'n rol'o'n de Unesk'o por kun'ord'ig'i inter'naci'a'n kun'labor'o'n kaj por kun'ten'i la leĝ'o-don'a'n kaj la plen'um'a'n aspekt'o'j'n tiel efik'e kiel ebl'e. "Ĉi tio supoz'as, ke ni plu pens'u kaj nutr'u la esenc'a'n lig'o'n kun intelekt'ul'a'j rond'o'j, precip'e en ĉiu'j scienc'a'j kamp'o'j, kiu'j daŭr'e pruv'as la mal'simpl'ec'o'j'n de la nun'temp'a epok'o," ŝi dir'is. Unu el la plej grand'a'j entrepren'o'j de ni'a jar'cent'o, en kiu Unesk'o dev'us lud'i gvid'a'n rol'o'n, ĉar ĝi tra'ir'as ĉiu'n aspekt'o'n de ĝi'a'j cel'o'j, est'as, laŭ la Ĝeneral'a Direktor'o, "la re'kun'pac'iĝ'o inter la sen'precedenc'a komput'il'a kaj scienc'a revoluci'o, kiu'n ni tra'viv'as, kaj la hom- koncern'a'j valor'o'j, kiu'j'n ni sub'ten'as.

Sur'baz'e de la klar'a'j kapabl'o'j de Unesk'o zorg'i pri la Tag'ord'o 2030 kaj la Inter'konsent'o de Parizo pri la Klimat'o- ŝanĝ'iĝ'o, ŝi sub'strek'is la bezon'o'n por pli da kun'labor'o kun ali'a'j interes'o- hav'ant'o'j: agent'ej'o'j de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, membr'o-ŝtat'o'j, region'a'j organiz'aĵ'o'j, urb'o'j kaj civit'an'a'j asoci'o'j.

Konvink'it'e, ke neni'u el la plej grand'a'j defi'o'j, kiu'j antaŭ'star'as la mond'o'n hodiaŭ, pov'as est'i al'front'at'a de iu ajn land'o mem'star'e, sen sub'ten'o de la fundament'a'j kolon'o'j de scienc'o, kler'ig'ad'o kaj kultur'o, kaj pri tio la Ĝeneral'a Direktor'o kred'as, ke Unesk'o dev'as plen'e part'o'pren'i en mond'a ord'o baz'it'a sur mult'flank'ec'a'j kaj hom-koncern'a'j valor'o'j: "la promes'o de Unesk'o kaj tio, kio'n ni ŝuld'as al la mond'o, est'as labor'o en ĉi tiu mult'flank'a kadr'o kaj ag'ad'o pri la kern'a'j kaŭz'o'j de ni'a kolektiv'a destin'o," ŝi dir'is.

Antaŭ la plur'a'j defi'o'j, kiu'j'n ni ĉiu'j kun'divid'as, mond'o sen kolektiv'a inteligent'o est'us sen'pov'a, laŭ Audrey Azouly, kiu pri'skrib'as Unesk'o'n "kolektiv'a inteligent'o en ag'ad'o."

Traduk'is el la angl'a Renat'o Corsetti (Brit'uj'o)

Du-dek-jar'a partner'ec'o
Tri demand'o'j al Je'a'n-Paul Ag'o'n

Kiam ni celebr'as la du'dek'a'n dat're'ven'o'n de la Program'o L’Oréal- Unesk'o por la Vir'in'o'j kaj la Scienc'o, kiel vi difin'us la partner'ec'o'n inter L’Oréal kaj Unesk'o?

La partner'ec'o kun Unesk'o est'as unik'a por L’Oréal. En 1998, kiam ni komenc'is la Program'o'n L’Oréal-Unesk'o por la Vir'in'o'j kaj la Scienc'o, ni'a ambici'o est'is valor'ig'i la scienc'ist'a'j'n vir'in'o'j'n per kre'ad'o de scienc'a merit'premi'o rezerv'it'a al vir'in'a'j talent'o'j. Por tio, ni serĉ'is partner'o'n, kiu kun'divid'as tiu'n ambici'a'n klar'vid'o'n pri scienc'o kaj sekv'e pri soci'o, kio est'as pli inkluziv'a. La partner'ec'o kun Unesk'o montr'is si'n evident'a, ĉar ni defend'as la sam'a'j'n human'ism'a'j'n kaj universal'a'j'n valor'o'j'n. Post 20 jar'o'j de kun'labor'o, ni'a program'o ating'is mir'ind'a'n ampleks'o'n:
ni ne nur ĉiu'jar'e don'as premi'o'n al kvin eminent'a'j scienc'ist'in'o'j, ĉiu reprezent'ant'a unu el la kvin kontinent'o'j, sed ni egal'e don'as stipendi'o'j'n al jun'a'j esplor'ist'in'o'j en 115 land'o'j. En du'dek jar'o'j, ni pov'is tiel sekv'i en'tut'e pli ol 2 700 vir'in'o'j'n. Unesk'o est'as valor'a partner'o por la inter'naci'ig'o de la program'o.

Kaj Fond'aĵ'o L’Oréal util'ig'as por tiu grand'a afer'o si'a'j'n kompetent'ec'o'j'n kaj si'a'n spert'o'n por sekv'i kaj sub'ten'i la esplor'ist'in'o'j'n en ĉiu faz'o de ili'a karier'o, kon'ig'i ili'n al la vast'a publik'o kaj valor'ig'i la grav'ec'o'n de pli bon'a reprezent'iĝ'o de la vir'in'o'j en scienc'a'j meti'o'j por solv'i la grand'a'j'n defi'o'j'n de ni'a temp'o.

Kial grav'as antaŭ'e'n'ig'i vir'in'o'j'n en scienc'o?

La mond'o neniam est'is tiel ŝanĝ'iĝ'em'a kaj mal'cert'a. Ni est'as tra'viv'ont'a'j ver'a'n teĥnologi'a'n, soci'a'n kaj natur'medi'a'n revoluci'o'n kaj antaŭ ni est'as defi'o'j ne antaŭ'e spert'it'a'j. Kiel ni pov'us mal'hav'i la scienc'a'n kontribu'o'n de la du'on'o de la talent'o'j de la mond'o? Kiel ni pov'us form'i inkluziv'a'n mond'o'n sen la part'o'pren'o de vir'in'o'j? Por respond'i al tiu'j tem'o'j kaj la ekster'ordinar'a kompleks'ec'o de ni'a era'o, ni bezon'as ĉiu'j'n dispon'ebl'a'j'n talent'o'j'n kaj cert'e tiu'j'n de la vir'in'o'j! Fakt'e ĉi- last'a'j est'as ankoraŭ tro mal'mult'e reprezent'at'a'j en la scienc'a kamp'o, kie la mal'fort'a vitr'a plafon'o rest'as mal'feliĉ'a real'aĵ'o. Nur iom pli ol 30% de la esplor'ist'o'j est'as... esplor'ist'in'o'j kaj 3% de la scienc'a'j Nobel'premi'o'j est'is al'juĝ'it'a'j al vir'in'o'j de'post ili'a kre'ad'o – kaj neni'u por la jar'o 2017. Ĉe L’Oréal, tiel en ni'a entrepren'o kiel en la Fond'aĵ'o, ni pens'as mal'ebl'a mond'o'n sen la kontribu'o de la vir'in'o'j.

Kiel la Program'o L’Oréal-Unesk'o por la Vir'in'o'j kaj la Scienc'o pov'as antaŭ'e'n'ig'i eĉ pli la afer'o'n de la vir'in'o'j en scienc'o?

De du'dek jar'o'j, la Program'o L’Oréal- Unesk'o por la Vir'in'o'j kaj la Scienc'o kalkul'as je la re'kon'o kaj valor'ig'o de la scienc'ist'in'o'j, por montr'i per la ekzempl'o, ke tiu'j hav'as plen'a'n lok'o'n en la scienc'a'j instituci'o'j. Tio est'as apart'e grav'a. La valor'ig'o de la vir'in'o'j, kies karier'o'j pov'as est'i ekzempl'o por ali'a'j (uson'an'o'j nom'as tio'n «rol'e models», rol'model'ul'o'j) est'as esenc'a por la kuraĝ'ig'o kaj akompan'o apart'e de la jun'a'j vir'in'o'j al la scienc'a'j meti'o'j. Sed kiam ni rigard'as la cifer'o'j'n, evident'iĝ'as, ke tio ne sufiĉ'as. Dum la last'a'j dek jar'o'j, la proporci'o de vir'in'o'j en esplor'ad'o kresk'is je ĉirkaŭ 12%.

Ili est'as pli kaj pli nombr'a'j en la en'ir'o de scienc'a karier'o kaj reprezent'as proksim'um'e du'on'o'n inter tiu'j en la unu'a'j universitat'a'j jar'o'j. Sed ili plu rest'as grand'part'e for de la plej alt'a'j funkci'o'j:
nur 11% de la alt'a'j universitat'a'j posten'o'j kun respond'ec'o'j korespond'as al ili, kiel indik'as la Raport'o de Unesk'o pri la Scienc'o en 2030, publik'ig'it'a en 2015. Eĉ se ni'a program'o sen'kontest'e kontribu'is al la atent'ig'o kaj mobiliz'o de la scienc'a komun'um'o, neces'as antaŭ'e'n'ir'i plu. Ni dev'as labor'i pli kun la tut'a sistem'o, tio est'as, kun la instituci'o'j kaj la publik'a'j aŭtoritat'o'j sed ankaŭ... kun la vir'o'j. La grand'a merit'o de la Program'o L’Oréal- Unesk'o por la Vir'in'o'j kaj la Scienc'o est'as tio, ke ĝi tut'e ne est'as vir'in'a afer'o por kiu batal'as mem vir'in'o'j : ĝi konsist'as ankaŭ je la ebl'ig'o al vir'in'o'j kontribu'i al la pret'ig'o de inkluziv'a mond'o, kondiĉ'o por just'a'j soci'o'j, ekvilibr'a'j por ĉiu'j, kapabl'a'j respond'i al la tam'o'j de la nun'temp'a'j mond'o.

Traduk'is el la franc'a James Rezende Pit'o'n (Brazilo)

La Defi'o de scienc'a esplor'o simil'as supr'e'n'grimp'ad'o'n sur la Mont'o'n Everest'o
Ad'a E. Yonath

Intervju'o de Cathy Nolan

Per ĉi tiu intervju'o, Kurier'o mark'as la Inter'naci'a'n Tag'o'n de Vir'in'o'j kaj Knab'in'o'j en Scienc'o, la 11-an de februar'o. .

Kiam ek'is vi'a interes'o pri scienc'o?

Mi ĉiam est'is sci'vol'em'a. Mi vol'is sci'i, kiel funkci'as la mond'o. Unu el mi'a'j unu'a'j scienc'a'j eksperiment'o'j mi far'is je la aĝ'o de 5 jar'o'j; ĝi fin'iĝ'is per akcident'o. Mi vol'is mezur'i la alt'o'n de ni'a ĉambr'o. Ni viv'is tiam en Jerusalemo en apartament'o el kvar ĉambr'o'j, kun'divid'it'a de tri famili'o'j. Ni est'is tre mal'riĉ'a'j. Mi ir'is sur la balkon'o'n, stak'ig'is mebl'o'j'n – tabl'o'n, seĝ'o'j'n –, sed sen ating'i la plafon'o'n. Mi vol'is grimp'i sur la stak'o'n, sed mi fal'is en la kort'o'n kaj romp'is mi'a'n brak'o'n. Tamen tio ne sen'kuraĝ'ig'is mi'n, kaj mi'a scienc'a sci'vol'em'o rest'is ne'tuŝ'it'a.

Vi dir'as, ke vi'a'j ge'patr'o'j ĉiam kuraĝ'ig'is vi'n lern'i, sed ke la unu'a'j jar'o'j est'is mal'facil'a'j...

Lern'i neniam est'is problem'o por mi, nek en la lern'ej'o nek hejm'e. La mal'facil'aĵ'o'j aper'is ĉef'e pro ni'a ekonomi'a situaci'o. Mi dir'u, ke mi hav'as sekret'o'n:
mi'a'n bon'eg'a'n memor'kapabl'o'n ...

almenaŭ tiu'temp'e. Mi est'is tre bon'a lern'ant'in'o, sed la lern'ej'o ... neces'is pov'i vizit'ad'i ĝi'n! Mi'a patr'o hav'is mal'grand'a'n nutr'aĵ'vend'ej'o'n. Li mort'is, kiam mi est'is 11-jar'aĝ'a. Mi hav'is frat'in'o'n ankoraŭ tre jun'a'n. Ni hav'is mal'mult'eg'a'n mon'o'n; do mi bezon'is labor'i. Mi far'is ĉio'n: mi bala'is, lav'is teler'o'j'n, don'is privat'a'j'n lecion'o'j'n, pri'zorg'is infan'o'j'n... En la lice'o ekzist'is kemi'a laboratori'o, kiu'n mi dev'is pur'ig'i. Mi profit'is por far'i mi'a'j'n propr'a'j'n eksperiment'o'j'n! Tiam kutim'e mi lev'iĝ'is maten'e je la 5-a kaj du'on'o, kaj je la 6-a mi don'is mi'a'n unu'a'n privat'a'n lecion'o'n - pri matematik'o kaj kemi'o.

Mi'a'j tag'o'j est'is long'a'j, kaj mi'a'j nokt'o'j tre mal'long'a'j. Tamen tio ne ĝen'is mi'n..

Ĉu vi pens'as, ke tiu'j mal'facil'aĵ'o'j ig'is vi'n pli batal'em'a?

Ebl'e. Dum plur'a'j jar'o'j oni trakt'is mi'n kiel frenez'ul'in'o'n, ĉar mi far'is esplor'o'j'n kiu'j'n ali'a'j opini'is ne'ebl'a'j, sed tio'n mi'n ne ĝen'is. Kio grav'is por mi est'is vid'i ni'a'j'n labor'o'j'n progres'i, eĉ je et'a'j paŝ'o'j; mi ne intenc'is konvink'i scienc'ist'o'j'n kiu'j est'is konvink'it'a'j, ke ni hav'os "neniu'n ŝanc'o'n”. Por mi la viv'o de esplor'ist'o est'is luks'o. Mi pov'is far'i demand'o'j'n kiu'j interes'is mi'n, tia'j kia'j "kiel la protein'o'j est'as produkt'at'a'j en la ĉel'o'j?”, kaj mi ricev'is salajr'o'n por tio: do bel'a viv'o!

Unesk'o-Kurier'o • januar'o-mart'o 2018

Kio'n vi dir'as hodiaŭ al la jun'ul'o'j kiu'j for'turn'as si'n de la scienc'a'j stud'o'j?

Ĉiam kiam mi hav'as temp'o'n, mi vizit'as mez'lern'ej'an'o'j'n en Israelo kaj en la tut'a mond'o, Hispanio, Aŭstrali'o, Hindio, Japani'o... Mi rakont'as al ili pri la emoci'o kiu'n mi sent'is, kiam mi unu'a'foj'e vid'is la struktur'o'n de la rib'o'som'o! Mi dir'as al ili, ke est'as grand'a ĝoj'o est'i esplor'ist'o kaj ke tio est'as tre amuz'a. Vi far'as demand'o'n kiu verv'ig'as vi'n, kaj vi prov'as respond'i – tio est'as la plej bon'a manier'o labor'i. Se vi konvink'as la financ'ad'a'j'n instituci'o'j'n, ke tiu demand'o grav'as, ili pag'as por ke vi trov'u la respond'o'n. Oft'e mi kompar'as la defi'o'n de la scienc'a esplor'o kun la supr'e'n'grimp'ad'o sur Everest'o-n. La al'ven'o al la pint'o est'as ekster'ordinar'a, sed ankaŭ la grimp'ad'o est'as grand'a aventur'o.

Kiam mi mal'kovr'is la funkci'ad'o'n de la rib'o'som'o, mi salt'is pro ĝoj'o – eĉ pli ol kiam mi ricev'is la Nobel'premi'o'n! Kaj mi kontent'is, ke tiu'j kiu'j est'is trakt'int'a'j mi'n kvazaŭ mi est'us frenez'a, stult'a aŭ rev'em'a, apog'as mi'n nun. Fin'fin'e mi est'as hom'o, kaj est'as agrabl'e est'i re'kon'at'a.

Ĉu vi'a viv'o ŝanĝ'iĝ'is pro la ricev'o de la Nobel'premi'o?

Nun mi pov'as okup'iĝ'i pri la ge'jun'ul'o'j.

Antaŭ ricev'i la Nobel'premi'o'n enket'o sur la strat'o'j de Tel Avivo est'is montr'int'a, ke tre mal'mult'a'j vol'is entrepren'i scienc'a'n karier'o'n. Tuj post la ceremoni'o, la post'a'n tag'o'n, nov'a enket'o est'is far'it'a, kaj la nombr'o pli'grand'iĝ'is je 40%! Se nur 10% el tiu'j ge'jun'ul'o'j fakt'e komenc'us stud'i scienc'o'j'n, mi hav'us la impres'o'n ke mi est'is util'a.

Ĉu la fakt'o est'i vir'in'o komplik'is vi'a'n karier'o'n?

Mi neniam est'is vir'o; pro tio mi ne pov'as kompar'i. Tamen mi pov'as dir'i, ke dum mi'a tut'a scienc'a karier'o mi neniam sent'is mi'n diskriminaci'it'a kiel vir'in'o.

Ĝis nun nur kvar vir'in'o'j ricev'is la Nobel'premi'o'n pri Kemi'o. Kial,– vi'a'opini'e?

En fiziologi'o kaj medicin'o est'as mult'e pli da vir'in'o'j, kaj mi ne pens'as, ke la membr'o'j de la Nobel-komitat'o est'as seks'ism'a'j; ili kron'is Marie Curie du'foj'e.

La kaŭz'o de la fakt'o, ke ekzist'as mal'pli da in'a'j scienc'ist'o'j, est'as, ke la soci'o ne kuraĝ'ig'as vir'in'o'j'n pren'i tiu'n voj'o'n, inkluziv'e en la tiel nom'at'a'j mal'ferm'a'j kaj liberal'a'j soci'o'j. Tro oft'e oni aŭd'as rimark'o'j'n kiel "Ne far'u tro da stud'o'j, vi ne trov'os edz'o'n” aŭ "ne elekt'u karier'o'n tiel postul'a'n; vi ne hav'os famili'a'n viv'o'n”.

En cert'a'j soci'o'j tiu'j formul'o'j aper'as tre eksplic'it'e, en ali'a'j pli insid'e. La sam'o okaz'as en politik'o, en la art'ist'a'j karier'o'j, en ĉiu profesi'o kiu postul'as mult'e. Kaj ankoraŭ pli en scienc'o, ĉar tio pov'us implic'i, ke la vir'in'o'j est'as pli inteligent'a'j ol la vir'o'j.

En la scienc'a'j fak'o'j de la universitat'o'j vir'o'j kaj vir'in'o'j est'as komenc'e distribu'it'a'j egal'e rilat'e al la nombr'o'j. Sed kio post'e?

Kelk'a'j vir'in'o'j est'as sen'dub'e pli bon'a'j; tamen oft'e ili labor'as en la laboratori'o de iu ali'a, ĉar ili vol'as mal'pli da prem'o en la labor'o kaj est'as do mal'pli instig'at'a'j ek'estr'i, aŭ ili prefer'as dediĉ'i pli da temp'o al si'a famili'o.

Kiel ŝanĝ'i la mens'o'n de la vir'in'o'j?

Ne est'as nur afer'o de vir'in'o'j. La tut'a soci'o dev'as evolu'i. Kler'ig'ad'o help'os ni'n far'i tio'n. Est'as mal'facil'e, kaj tio ne okaz'os en unu'nur'a tag'o. Kiam mi parol'as en la lern'ej'o'j, eĉ se tio ne ig'as la ge'jun'ul'o'j'n entrepren'i scienc'a'n karier'o'n, ebl'e ĝi instig'os ili'n rigard'i la afer'o'n ali'manier'e por la sekv'a generaci'o.

Scienc'ist'in'o pov'as hav'i kontent'ig'a'n viv'o'n – kaj en si'a privat'a viv'o kaj en si'a laboratori'o. Mi'a nep'in'o don'is al mi titol'o'n "Av'in'o de la Jar'o”; do oni pov'as est'i bon'a av'in'o kaj bon'a scienc'ist'in'o!

Kiam 15-jar'aĝ'a adolesk'ant'in'o aŭd'as tio'n, ĝi impres'as ŝi'n. Kaj post kvin jar'o'j ŝi ebl'e elekt'os scienc'a'j'n stud'o'j'n.

Ĉu tiu'j elekt'o'j ne dev'ig'as far'i ofer'o'j'n?

Evident'e okaz'as ofer'o'j; esplor'ad'o postul'as mult'e - kiel por la vir'in'o'j tiel por la vir'o'j. Est'as afer'o de prioritat'o'j.

Person'e mi plan'ad'as neni'o'n, mi trakt'is ĉio'n laŭ'al'ven'e de tag'o al tag'o. Mi elekt'is la profesi'o'n kiu'n mi am'is, kaj mi ek'hav'is la famili'o'n kiu'n mi am'is. Kio grav'as est'as am'i.

Interes'a ekzempl'o est'as tiu de la brit'a kristalografi'ist'in'o Kathleen Lonsdale (1904-1971), kiu pren'is liber'temp'o'n de dek jar'o'j por eduk'i si'a'j'n tri ge'fil'o'j'n. Dum tiu period'o ŝi labor'is hejm'e – evident'e ekzist'is en la 1930-aj jar'o'j nek komput'il'o nek inter'ret'o – kaj malgraŭ'e far'is matematik'a'j'n kalkul'o'j'n kiu'j montr'iĝ'is esenc'a'j por la kristalografi'o. Ceter'e ŝi publik'ig'is tri verk'o'j'n kiu'j'n ni daŭr'e uz'as hodiaŭ.

Kiu'j est'as la kvalit'o'j de bon'a scienc'ist'o?

Ili est'as tri: unu'e, sci'vol'em'o; du'e, sci'vol'em'o; tri'e, sci'vol'em'o! Ankaŭ neces'as am'i la defi'o'j'n kaj ne tim'i ili'n.

Kaj hav'i sufiĉ'e da kritik'a spirit'o por kompren'i, ĉu tio kio'n oni far'as est'as grav'a, ĝust'a kaj original'a aŭ ne.

Ĉu neces'as est'i konkur'pov'a, kaj ĉu vi est'as tia?

En scienc'o ne neces'as est'i konkur'pov'a. Ekzempl'e: ni komenc'is stud'i la struktur'o'n de la rib'o'som'o'j en 1980. Ni bezon'is ses monat'o'j'n antaŭ ol mal'kovr'i la unu'a'n foj'o'n la ekzist'o'n de la kristal'o'j kiu'j ili'n konsist'ig'as; post'e ankoraŭ kvar jar'o'j'n antaŭ ol mal'kovr'i ili'a'j'n unu'a'j'n potenc'o'j'n. Du jar'o'j'n post'e ni mal'kovr'is, ke la kristal'o'j ne rezist'is al la iks-radi'o'j (kio est'is la klasik'a metod'o mezur'i la difrakt'o'n). Tio ig'is ni'n dis'volv'i ni'a'n ĉef'a'n kontribu'o'n al la viv'o'scienc'o'j, la frost-bio-kristalografi'o'n. Kaj dum tiu tut'a temp'o ni publik'ig'is ĉio'n kio'n ni far'is.

En 1986 mi renkont'is scienc'ist'o'n kiu ĉiam est'is mok'int'a mi'n. Li dir'is: "Ni sukces'is re'far'i vi'a'n eksperiment'o'n.” Nu, ni jam est'is far'int'a'j tiu'j'n esplor'o'j'n 16 jar'o'j'n pli fru'e. Mi preskaŭ salt'is al li'a kol'o por brak'um'i li'n. Kaj post'e mi neniam plu est'is traktat'a kiel mensog'ul'in'o. Tamen li vid'is la afer'o'n ali'e. "Kial vi dis'kon'ig'is ĉiu'j'n vi'a'j'n labor'o'j'n? Ĉu vi ne tim'is ke oni rab'os vi'a'j'n esplor'o'j'n?” Mi respond'is, ke nur la rezult'o grav'as kaj ke mi ĉiam dis'don'is ĉiu'j'n mi'a'j'n inform'o'j'n. Vi vid'as:
la konkur'ad'o ne est'as mi'a fort'a flank'o.

Ĉu vi pens'as, ke vir'o'j est'as pli inklin'a'j al konkur'ad'o

Mi ne sci'as. Mi pens'as, ke ĉiu'j est'as mal'sam'a'j. Koncern'e mi'n, kiam mi parol'as pri defi'o'j, mi ne vol'as dir'i, ke neces'as est'i pli bon'a ol la ali'a'j, sed ke mi far'as ĉio'n kio'n mi pov'as por solv'i la problem'o'j'n kaj progres'i direkt'e al la cel'o'j de la esplor'o.

Tio est'as ankaŭ la konsil'o kiu'n mi don'as al la ge'infan'o'j: ne kompar'u vi'n.

Demand'u vi'n kio'n vi plej'e am'as: stud'i ekonomik'o'n, lud'i la flut'o'n... Far'u tio'n kio pasi'ig'as vi'n, kaj far'u tio'n laŭ'ebl'e plej bon'e.

Ĉu vi est'as mal'trankvil'a pro la minac'o kiu'n reprezent'as la kresk'ant'a rezist'o al antibiotik'o'j?

Mi tre mal'trankvil'iĝ'as pro tiu fenomen'o. Se oni ne pren'us antibiotik'o'j'n, ne est'us rezist'o, sed simpl'a infekt'o pov'us est'i mort'ig'a. Ni dev'as el'labor'i nov'a'n generaci'o'n de antibiotik'o'j. Super tio ni labor'as nun. Stud'ant'e la struktur'o'n de la rib'o'som'o'j de kelk'a'j patogen'a'j bakteri'o'j, ni ident'ig'is nov'a'n tip'o'n de lok'o'j de fiks'ad'o de antibiotik'o'j kiu pov'us inhib'i la bio'sintez'o'n de la protein'o'j en la ĉel'o'j.

Ĝis nun neni'u el tiu'j lok'o'j est'is uz'at'a per iu ajn kon'at'a antibiotik'o. Do ni pens'as, ke la rezist'o dis'volv'iĝ'os tre mal'rapid'e. Ĉar ili est'as ankaŭ karakteriz'a'j de la patogen'a'j bakteri'o'j, ili ver'ŝajn'e hav'os mal'grand'a'n aŭ neniu'n influ'o'n sur la mikrobiomon –ĉu? –, sur la "bon'a'j'n bakteri'o'j'n” kiu'j ekzist'as en la hom'a korp'o. Oni pov'as ankaŭ uz'i la kemi'o'n de tiu'j nov'a'j lok'o'j por kre'i antibiotik'o'j'n tut'e mal'kompon'ebl'a'j'n, kio permes'os evit'i la ekologi'a'n pez'o'n sur la medi'o'n, kaŭz'ot'a'n de la ne'mal'kompon'ebl'a'j nukle'o'j de la antibiotik'o'j nun'temp'e dispon'ebl'a'j.

Resum'e: aplik'ant'e ni'a'n plur'fak'a'n al'paŝ'o'n, ni esper'as optimum'ig'i la proksim'a'n generaci'o'n de antibiotik'o'j por konsider'ind'e mal'pli'grand'ig'i la rezist'o'n, sam'temp'e cert'ig'ant'e maksimum'a'n selekt'iv'ec'o'n, optimum'a'n efik'ec'o'n, minimum'a'n toks'ec'o'n kaj adekvat'a'n mal'kompon'ebl'ec'o'n.

Ni hav'as la esper'o'n, ke, kvankam la antibiotik'o'j est'as konsider'at'a'j kiel mal'pli profit'don'a'j, la laboratori'o'j ek'konsci'os pri la danĝer'o de la rezist'o kaj pri la nov'a'j ebl'o'j konsider'ind'e mal'pli'grand'ig'i ĝi'n.

Pri kio vi labor'as nun?

Mi prov'as far'i du afer'o'j'n: dis'volv'i la proksim'a'n generaci'o'n de antibiotik'o'j kaj kompren'i la origin'o'j'n de la viv'o.

Traduk'is el la franc'a Herbert A. Welker (Brazilo)

Ad'a Yonath (Israelo) nask'iĝ'is en Jerusalemo en 1939. Ŝi doktor'iĝ'is en la Scienc'a Institut'o Weizmann , kie ŝi nun estr'as la Centr'o'n Hel'e'n kaj Milton A. Kimmelman, special'ig'it'a'n pri la bio'molekul'a'j struktur'o kaj kun'met'it'ec'o.

Inter la mult'nombr'a'j premi'o'j al'juĝ'it'a'j al ŝi – krom la Nobel'premi'o en 2009 (kun Venkatraman Ramakrishnan kaj Thomas A. Steitz) – ni menci'o la premi'o'n Israelo pri Kemi'o (en 2002), la premi'o'n Wolf (en 2007) kaj la premi'o'n Albert-Einstein (en 2008).

Vir'in'o'j en scienc'o: ankoraŭ minoritat'o

Ĉar land'o'j al'front'as la bezon'o'n kre'i grup'o'n de scienc'ist'o'j aŭ esplor'ist'o'j, konform'e al ili'a'j evolu'ad'a'j ambici'o'j, ili revizi'as si'a'n si'n'ten'o'n al seks'a egal'ec'o.. Kelk'a'j arab'a'j ŝtat'o'j nun hav'as pli da vir'in'o'j ol vir'o'j stud'ant'a'j natur'scienc'o'j'n, san'o'n kaj agrikultur'o'n en la universitat'o (Ĉapitr'o 17). Saud-Arabi'o plan'as kre'i 500 lern'ej'o'j'n por profesi'a trejn'ad'o por redukt'i si'a'n de'pend'ec'o'n de fremd'a'j labor'ist'o'j, du'on'o de tiu'j lern'ej'o'j trejn'os adolesk'ant'in'o'j'n (Ĉapitr'o 17). Ĉirkaŭ 37% de esplor'ist'o'j en la arab'a mond'o est'as vir'in'o'j, pli ol en la Eŭrop'a Uni'o (33%).

Resum'e, vir'in'o'j konsist'ig'as minoritat'o'n en la esplor'a mond'o. Ili ankaŭ hav'as pli lim'ig'it'a'n al'ir'o'n al financ'ad'o ol vir'o'j, kaj est'as mal'pli reprezent'at'a'j en prestiĝ'a'j universitat'o'j kaj inter alt'rang'a'j fakultat'o'j, kio met'as ili'n en pli'a'n mal'avantaĝ'o'n en alt'nivel'a'j akademi'a'j el'don'aĵ'o'j (Ĉapitr'o 3).

La region'o'j kun la plej grand'a'j nombr'o'j de vir'in'o'j esplor'ist'o'j est'as Sud'orient'a Eŭrop'o (49%), Karibio, Centr'a Azi'o kaj Latin-Amerik'o (44%). Sub'sahar'a Afrik'o hav'as 30% da vir'in'o'j kaj Sud-Azi'o, 17%. Sud'orient'a Azi'o prezent'as kontrast'a'n bild'o'n, kun vir'in'o'j reprezent'ant'a'j 52% da esplor'ist'o'j en la Filipinoj kaj Taj'land'o, ekzempl'e, sed nur 14% en Japani'o kaj 18% en la Respublik'o de Korei'o (Ĉapitr'o 3).

Tut'mond'e, vir'in'o'j ating'is la egal'ec'o'n (45% ĝis 55%) en la nivel'o'j de bakalaŭr'ec'o kaj magistr'ec'o, kie ili reprezent'as 53% de diplom'iĝ'int'o'j. Ĉe la doktor'ec'a nivel'o, ili glit'as sub la egal'ec'o'n, al 43%. La breĉ'o vast'iĝ'as ĉe la nivel'o de esplor'ist'o, kie ili nun konsist'ig'as nur 28,4% da esplor'ist'o'j, antaŭ ol iĝ'i abism'o ĉe la plej alt'a'j nivel'o'j en decid'a'j posten'o'j (Ĉapitr'o 3).

Kelk'a'j land'o'j kre'is regul'o'j'n por instig'i seks'a'n egal'ec'o'n. Tri ekzempl'o'j ekzist'as: en German'uj'o, kie la koalici'a inter'konsent'o de 2013 en'konduk'is 30%-kvot'o'n por vir'in'o'j en estr'ar'o'j de entrepren'o'j; Japani'o, kie la selekt'o'kriteri'o'j por plej grand'a'j universitat'a'j stipendi'o'j nun konsider'as la proporci'o'n de vir'in'o'j inter instru'ist'o'j kaj esplor'ist'o'j;kaj la Demokrati'a Respublik'o Kongo, kiu kre'is en 2012 Ministeri'o'n por la Antaŭ'e'n'ig'o kaj Integr'ad'o de Vir'in'o'j en la Naci'a Dis'volv'iĝ'o.

Traduk'is el la angl'a Ursul'a Grat'ta'pag'li'a (Brazilo)

Ne'per'fort'o est'as la komun'a trajt'o de ĉiu'j mi'a'j ag'ad'o'j
Tawakkol Karm'a'n

Intervju'o de Anissa Barrak kaj Chen Xiaorong

Per ĉi tiu artikol'o, Unesk'o-Kurier'o mark'as la Inter'naci'a'n Tag'o'n de Vir'in'o'j, la 8-an de mart'o.

Kio'n signif'as ne'per'fort'o por vi? Kaj kio est'as la probabl'a efik'o de ne'per'fort'a civil'a rezist'o en land'o'j spert'ant'a'j kompleks'a'j'n konflikt'o'j'n?

Politik'a per'fort'o est'as la voj'o por ating'i politik'a'j'n aŭ religi'a'j'n cel'o'j'n kaj ŝanĝ'i la kred'o'j'n, opini'o'j'n aŭ kondut'o'n de hom'o'j en la publik'a sfer'o. Ekzist'as ali'a tip'o de politik'a per'fort'o - cert'e mal'facil'e kondamn'end'a, sed kiu'n mi ne rekomend'as - ĝi est'as la uz'o de fort'o kiel rezist'o al okup'ant'o.

Mi est'as konvink'it'a, ke ne'per'fort'o est'as la plej efik'a manier'o por kontraŭ'batal'i tiran'ec'o'n kaj trov'i voj'o'n el kompleks'a'j konflikt'o'j. Ĉiam ebl'as uz'i ĝi'n. Sed tio postul'as fid'o'n, kuraĝ'o'n kaj kapabl'o'n por si'n'ofer'o. Fin'e, ŝanĝ'o ating'iĝ'as je pli mal'alt'a kost'o, kaj ĝi'a'j efik'o'j est'as pli potenc'a'j kaj pli konkret'a'j.

Tiu'j, kiu'j elekt'as per'fort'o'n por ŝanĝ'i situaci'o'j'n, ne ĉiam ating'as tio'n, kio'n ili intenc'is.

Por mi, ne'per'fort'o est'as la komun'a trajt'o de ĉiu'j mi'a'j ag'o'j. Mi adopt'is tio'n en ĉio, kio'n mi dir'as, kio'n mi far'as kaj en mi'a'j strategi'o'j. Mi neniam tim'as for'las'i tiu'n ide'o'n kaj mi ne vid'as iu'n ajn alternativ'o'n.

Kiel ĵurnal'ist'o kaj politik'a aktiv'ul'o, vi est'as, antaŭ ĉio, defend'ant'a hom'a'j'n rajt'o'j'n.

Mi'a cel'o est'as klar'a - kontribu'i al la star'ig'o de demokrati'a'j ŝtat'o'j, kiu'j respekt'as liber'ec'o'j'n kaj hom'a'j'n rajt'o'j'n.

Ĉi tiu cel'o pov'as est'i ating'it'a nur per batal'o kontraŭ la mal'observ'o de ĉi tiu'j rajt'o'j kaj tiran'ec'o - kaj la konstru'ad'o de jur'e konstitu'it'a'j ŝtat'o'j fond'it'a'j sur civit'an'ec'o kaj instituci'a integr'ec'o. Mi ag'as laŭ divers'a'j manier'o'j en'e de la civil'a soci'o kaj uz'as ĉi'a'j'n platform'o'j'n, inkluziv'e de la amas'komunik'il'o'j, hom'a'j rajt'o'j kaj politik'o.

Kio'n mi prov'as klar'ig'i, kie'n ajn mi ir'as, est'as ke tiran'ec'o brems'as la dis'volv'iĝ'o'n kaj pac'o'n en la hom'a'j soci'o'j. Sen liber'ec'o'j kaj hom'a'j rajt'o'j, soci'o'j viv'as en stat'o de ne'cert'a pac'o, kiu est'as kondamn'it'a al rapid'a kolaps'o.

En 2005, vi kun'fond'is la asoci'o'n Vir'in'a'j Ĵurnal'ist'o'j Sen Ĉen'o'j, kiu cel'as antaŭ'e'n'ig'i liber'ec'o'n de esprim'o kaj demokrati'a'j rajt'o'j. Kiu'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n vi renkont'is dum la last'a jar'dek'o kaj kio est'is vi'a ĉef'a sukces'o?

Vir'in'a'j Ĵurnal'ist'o'j Sen Ĉen'o'j est'is fond'it'a por batal'i tiu'temp'a'n ampleks'a'n sub'prem'ad'o'n en la mond'o de inform'o'j - arest'o'j, per'fort'o'j kaj divers'a'j agres'o'j - sed ankaŭ por protekt'i la rajt'o'n de ĉiu civit'an'o iĝ'i posed'ant'o de amas'komunik'il'o, ĉu ĵurnal'o, radi'o kaj televid'o aŭ cifer'ec'a komunik'il'o.

Ni tre klopod'as defend'i la civil'a'j'n kaj politik'a'j'n rajt'o'j'n de la civit'an'o'j.

Ni part'o'pren'is en plur'a'j ag'ad'o'j por batal'i kontraŭ korupt'o kaj la mis'uz'o de potenc'o. Ni organiz'is sid'protest'o'j'n kaj manifestaci'o'j'n por help'i civit'an'o'j'n kontraŭ'star'i la domin'ad'o'n de influ'a'j trib'a'j estr'o'j. Est'is long'a lukt'o, ĉiu'tag'e, kio rezult'ig'is la liber'ig'o'n de grand'a nombr'o da ĵurnal'ist'o'j, kiu'j est'is arest'it'a'j aŭ for'kapt'it'a'j. Ĉi tio ankaŭ ebl'ig'is plur'a'j'n sen'de'pend'a'j'n kaj opozici'a'j'n gazet'o'j'n, antaŭ'e mal'permes'it'a'j'n, est'i publik'ig'it'a'j de'nov'e.

Eĉ antaŭ la pac'a revoluci'o de la 11-an de februar'o 2011 (en Egipti'o), mi help'is, kun'e kun ali'a'j, redukt'i mal'observ'o'j'n de la trans'ir'a estr'ar'o (en Jemeno). Ni kre'is civil'a'n prem'fort'o'n por konserv'i minimum'a'j'n rajt'o'j'n kaj lev'i la nivel'o'n de postul'o'j. Post ĉi tiu civil'a revoluci'o, Jemeno en'ir'is trans'ir'a'n period'o'n, kie hom'o'j plen'e ĝu'is si'a'j'n rajt'o'j'n kaj liber'ec'o'j'n. Ne est'is lim'ig'o'j pri liber'ec'o de esprim'o, de kun'ven'o, rajt'o al manifestaci'o'j aŭ ali'a iu ajn form'o de rajt'o'j kaj liber'ec'o'j. Ĉiu'j profit'is, sen disting'o. Ne est'is arest'o'j aŭ en'prizon'ig'o'j - ĝis la puĉ'o de januar'o 2015 kaj la milit'o, kiu sekv'is.

Kio est'as vi'a vid'punkt'o pri Jemeno hodiaŭ, detru'it'a de tio, kio'n vi nom'is "total'a milit'o"? Kio'n vi intenc'as far'i por cert'ig'i pli bon'a'n est'ont'ec'o'n por vi'a land'o?

Ni pov'as nur pens'i pri la est'ont'ec'o de land'o kiam la pac'o re'star'iĝ'os. Sed pac'o ne nur signif'as la fin'o'n de milit'o; ĝi ankaŭ est'as la fin'o de sub'prem'ad'o kaj mal'just'ec'o. Ne ebl'as pac'o sen just'ec'o, ĉar, sen just'ec'o, pac'o ĉiam rest'os fragil'a - ia spec'o de por'temp'a pac'paŭz'o, ripoz'o por la milit'ist'o - kaj kiu'n nur sekv'os io pli terur'a. Kaj la plej mal'bon'a'j milit'o'j est'as tiu'j, kiu'j'n gvid'as tiran'a'j reĝim'o'j kontraŭ si'a'j propr'a'j civit'an'o'j. Tial mi rest'as konvink'it'a pri la bezon'o kontraŭ'star'i reĝim'o'j'n, kiu'j ne respekt'as rajt'o'j'n kaj liber'ec'o'j'n kaj kiu'j ne pov'as garanti'i ili'n, ĉu por individu'o'j ĉu por instituci'o'j. Ili dev'as est'i anstataŭ'ig'it'a'j. Mi'a lukt'o hodiaŭ, kiel en la pas'int'ec'o, daŭr'e en'fokus'iĝ'as je demokrati'o: fin'i la situaci'o'n al'trud'it'a'n de la puĉ'o en Jemeno kaj sub'ten'i referendum'o'n pri la projekt'o de konstituci'o - kiu jam trov'is konsent'o'n dum la naci'a dialog'o en la period'o de trans'ir'o. Post tio pov'os okaz'i elekt'o'j.

Sekv'e, kiam la politik'a viv'o normal'iĝ'os, mi plan'as fond'i politik'a'n parti'o'n, kiu kun'ig'os ge'jun'ul'o'j'n kaj vir'in'o'j'n por antaŭ'e'n'ig'i la civit'a'n projekt'o'n, defend'it'a'n de la revoluci'o.

En la inter'naci'a front'o, mi daŭr'e batal'os por defend'i hom'a'j'n rajt'o'j'n, antaŭ'e'n'ig'i pac'o'n kaj kontraŭ'batal'i tiran'ec'o'n.

En oktobr'o 2011, vi ricev'is la Nobel- Premi'o'n pri Pac'o kun Ellen Johnson Sirleaf kaj Leymah Gbowee. Kio est'as tio, kio kun'ig'as vi'n ĉiu'j'n?

Ni pov'as nur pens'i pri la est'ont'ec'o de land'o kiam la pac'o re'star'iĝ'os. Sed pac'o ne nur signif'as la fin'o'n de milit'o; ĝi ankaŭ est'as la fin'o de sub'prem'ad'o kaj mal'just'ec'o. Ne ebl'as pac'o sen just'ec'o, ĉar, sen just'ec'o, pac'o ĉiam rest'os fragil'a - ia spec'o de por'temp'a pac'paŭz'o, ripoz'o por la milit'ist'o - kaj kiu'n nur sekv'os io pli terur'a. Kaj la plej mal'bon'a'j milit'o'j est'as tiu'j, kiu'j'n gvid'as tiran'a'j reĝim'o'j kontraŭ si'a'j propr'a'j civit'an'o'j. Tial mi rest'as konvink'it'a pri la bezon'o kontraŭ'star'i reĝim'o'j'n, kiu'j ne respekt'as rajt'o'j'n kaj liber'ec'o'j'n kaj kiu'j ne pov'as garanti'i ili'n, ĉu por individu'o'j ĉu por instituci'o'j. Ili dev'as est'i anstataŭ'ig'it'a'j.

Mi'a lukt'o hodiaŭ, kiel en la pas'int'ec'o, daŭr'e en'fokus'iĝ'as je demokrati'o: fin'i la situaci'o'n al'trud'it'a'n de la puĉ'o en Jemeno kaj sub'ten'i referendum'o'n pri la projekt'o de konstituci'o - kiu jam trov'is konsent'o'n dum la naci'a dialog'o en la period'o de trans'ir'o. Post tio pov'os okaz'i elekt'o'j.

Sekv'e, kiam la politik'a viv'o normal'iĝ'os, mi plan'as fond'i politik'a'n parti'o'n, kiu kun'ig'os ge'jun'ul'o'j'n kaj vir'in'o'j'n por antaŭ'e'n'ig'i la civit'a'n projekt'o'n, defend'it'a'n de la revoluci'o.

En la inter'naci'a front'o, mi daŭr'e batal'os por defend'i hom'a'j'n rajt'o'j'n, antaŭ'e'n'ig'i pac'o'n kaj kontraŭ'batal'i tiran'ec'o'n.

En oktobr'o 2011, vi ricev'is la Nobel- Premi'o'n pri Pac'o kun Ellen Johnson Sirleaf kaj Leymah Gbowee. Kio est'as tio, kio kun'ig'as vi'n ĉiu'j'n?

La rev'o'j, kiu'j'n ni divid'as, est'as la konstru'ad'o de civil'a ŝtat'o, la uz'o de ne'per'fort'o kiel la sol'a manier'o funkci'i, kaj la defend'o de la rajt'o'j de vir'in'o'j por efik'a part'o'pren'o en politik'a'j afer'o'j.

Kun Ellen Johnson Sirleaf, ni kun'labor'is kun Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j pri la Daŭr'i'pov'a'j Cel'o'j de Evolu'ad'o. Koncern'e al Leymah Gbowee, ni kun'e labor'is por antaŭ'e'n'ig'i pac'o'n kaj hom'a'j'n rajt'o'j'n, precip'e per la Iniciat'o de Nobel'premi'it'a'j vir'in'o'j, kiu inkluziv'as kvar ali'a'j'n vir'in'o'j'n de Nobel-Pac'o-laŭreat'o'j - kaj la Forum'o de Nobel'premi'o pri Pac'o, kiu labor'as por kun'ord'ig'i ag'o'j'n por antaŭ'e'n'ig'i pac'o'n kaj batal'i tiran'ec'o'n kaj per'fort'o'n.

La Norveg'a Nobel-Komitat'o dir'is, ke ĝi esper'as, inter ali'a'j afer'o'j, ke la premi'o 2011 "help'os for'ig'i la sub'prem'o'n de vir'in'o'j ankoraŭ okaz'ant'a'n en mult'a'j land'o'j...". Kio'n pov'us arab'a'j vir'in'o'j kontribu'i al la konstru'ad'o de pac'o?

Ni long'e kampanj'is por fin'i la sub'prem'o'n de vir'in'o'j, kaj la lukt'o daŭr'as.

Ĉi tio ne okaz'os en'e de tag'o'j aŭ monat'o'j, sed mi rest'as konvink'it'a, ke ni sukces'os iam.

Bedaŭr'ind'e, en Mez'orient'o, pli ol ali'lok'e, vir'in'o'j est'as sub'met'at'a'j al sub'prem'ad'o. Al'don'e al la per'fort'ad'o'j de la rajt'o'j de vir'in'o'j, precip'e en la land'o'j de la Arab'a'j Printemp'o'j, est'is la pasi'o riĉ'iĝ'i. Ĉi tio, en iu'j kaz'o'j, konduk'is al la sponsor'ad'o de ŝtat'renvers'o'j, kontraŭ'revoluci'o'j kaj eĉ kun'labor'o'j kun la mal'amik'o. Sed ni est'as rezolut'a'j daŭr'ig'i ni'a'n batal'o'n. Arab'a'j vir'in'o'j est'as la mov'o'fort'o de daŭr'ig'ebl'a pac'o en ili'a'j land'o'j kaj en la region'o.

En unu fraz'o, kiel vi resum'us vi'a'n viv'filozofi'o'n?

Mi nask'iĝ'is en famili'o kies filozofi'o de viv'o centr'iĝ'is ĉirkaŭ du vort'o'j - virt'o kaj just'ec'o. Mi'a patr'o est'as jur'ist'o, kaj unu el la plej fru'a'j konstituci'ul'o'j en la land'o. Li est'as kon'at'a pro si'a'j klopod'o'j batal'i kontraŭ korupt'ec'o kaj nepotism'o, kaj pro si'a integr'ec'o dum li serv'is en alt'a'j publik'a'j ofic'o'j. Dank'e al li, mi akir'is la laŭ'leĝ'a'n kultur'o'n neces'a'n por asert'i rajt'o'j'n kaj konker'i liber'ec'o'j'n, la kuraĝ'o'n parol'i la ver'o'n kaj al'front'i sub'prem'o'n kaj mal'just'ec'o'n. Li instru'is mi'n pren'i iniciat'o'j'n, est'i part'o de la solv'o kaj ne part'o de la problem'o. Mi'a patr'in'o instru'is mi'n am'i hom'o'j'n kaj kompren'i ili'a'n sufer'ad'o'n.

Por resum'i mi'a'n filozofi'o'n, mi dir'us, ke ebl'as kontraŭ'batal'i per'fort'o'n kaj sub'prem'o'n sen uz'i per'fort'o'n kaj sub'prem'o'n.

Traduk'is el la angl'a Ursul'a Grat'ta'pag'li'a (Brazilo)

Tawakkol Karm'a'n (Jemeno), Nobel- premi'it'o de la Pac'o 2011 (kun Ellen Johnson Sirleaf kaj Leymah Gbowee), est'as aktiv'ul'o pri femin'ism'o kaj hom'a'j rajt'o'j kaj unu el la ĉef'a'j figur'o'j de la Arab'a Printemp'o en Jemeno. Ŝi est'is arest'it'a plur'foj'e pro organiz'ad'o de pac'a'j protest'o'j kontraŭ Al'i Abdullah Saleh (1942-2017), kiu est'is prezident'o de Jemeno dum pli ol tri'dek jar'o'j ĝis 2011.

La ĉef'general'o de la pac'mov'ad'o

Bertha von Suttner, kon'at'a kiel la "ĉef'general'o de la pac'mov'ad'o", star'ig'is la Aŭstri'an Pac'a'n Societ'o'n en 1891. Ĝi cel'is prevent'i milit'o'n, real'ig'i esplor'ad'o'n pri kaŭz'o'j de konflikt'o'j, antaŭ'e'n'ig'i pacifism'a'n pens'ad'o'n kaj sub'ten'i ĉiu'j'n klopod'o'j'n por kre'i inter'naci'a'n leĝ'ar'o'n kiel baz'o'n por la pac'a solv'o de ĉiu'j inter'naci'a'j disput'o'j.

Kiel fam'a ĵurnal'ist'in'o kaj aktiv'ul'in'o, von Suttner est'is elekt'it'a Honor'a Prezid'ant'o de la Permanent'a Inter'naci'a Pac'o-Centr'o kiam ĝi est'is fond'it'a en 1891 en Berno, Svis'land'o. Jar'o'n post'e, ŝi kre'is la German'a'n Pac-Societ'o'n kun si'a sam'land'an'o, la pacifist'o kaj ĵurnal'ist'o Alfred Herman'n Fried (Nobel-premi'it'o pri Pac'o en 1911).

Kiel aŭtor'o, ŝi gajn'is fam'o'n per si'a kontraŭ'milit'a roman'o, Lay Down Your Arms!

(1889)[Dement'u vi'a'j'n arm'il'o'j'n!]. La roman'o est'is traduk'it'a al pli ol dek lingv'o'j kaj iĝ'is unu el la plej influ'hav'a'j libr'o'j de la 19-a jar'cent'o, kontribu'ant'a, cert'a'senc'e al sub'fos'ad'o de la militarism'a pens'manier'o de tiu epok'o.

Bertha von Suttner est'is la unu'a vir'in'o kiu gajn'is la Nobel-Pac'o Premi'o'n en 1905.

Sekv'is Jane Addams (1931), Emily Greene Balch (1946), Betty Williams kaj Mairead Corrigan (1976), Patr'in'o Teresa (1979), Alva Myrdal (1982), Aung San Su'u Kyi (1991), Rigoberta Menchú Tum (1992), Jody Williams (1997), Shirin Ebadi (2003), Wangari Mut'a Maathai (2004), Ellen Johnson Sirleaf, Leymah Gbowee kaj Tawakkol Karm'a'n (2011) kaj Malala Yousafzai (2014).

Nüshu : de larm'o'j al sun'lum'o

de Chen Xiaorong

Nüŝu est'as konsider'at'a kiel la sol'a skrib'a sistem'o de la mond'o, kre'it'a kaj uz'at'a ekskluziv'e de vir'in'o'j. Origin'e el'iĝ'int'a en guberni'o Jiangyong de Ĉini'o dum la naŭ'dek'a jar'cent'o, ĝi ek'ig'is dum long'a temp'o, tradici'a'n vir'in'a'n kultur'o'n, kiu hodiaŭ est'as en'danĝer'ig'at'a kaj la lok'a'j kaj naci'a'j aŭtoritat'o'j de la land'o labor'as por re'viv'ig'i ĝi'n.

Nüshu laŭ'vort'e signif'as "vir'in'a'n skrib'o'n” en la ĉin'a lingv'o. Hodiaŭ ĝi est'as la sol'a skrib'sistem'o el'pens'it'a kaj uz'at'a de vir'in'o'j ekskluziv'e. Ĝi est'is el'labor'it'a inter vir'in'o'j de kamp'ar'o'j ĉe la val'o de river'o Xiao, en Jiangyong guberni'o de Hunan- provinc'o en Ĉini'o, kie miks'iĝ'is Han-kultur'o kun popol'mor'o'j Yao.

Nüshu-sign'o'j est'as romb'oid'a'j variant'o'j deriv'it'a'j el kvadrat'a'j ĉin'a'j sign'o'j, adapt'it'a'j al la lok'a dialekt'o Chengguan Tuhua. La sign'o'j form'iĝ'as per punkt'o'j kaj tri spec'o'j de strek'o'j - horizontal'a'j, tord'it'a'j kaj ark'a'j.

Ĉi long'ig'it'a'j sign'o'j est'as skrib'at'a'j per tre fajn'a'j kaj faden-simil'a'j lini'o'j.

La plej fru'a, ĝis nun kon'at'a artefakt'o de Nüshu-skrib'o est'as bronz'a mon'er'o el'trov'it'a en Nankin'o, la ĉef'urb'o de Jiangsu- provinc'o. Ĝi est'is gravur'it'a dum la epok'o de Taiping – Ĉiel'a Reĝ'land'o, ribel'em'a reĝ'land'o en Ĉini'o de 1851 ĝis 1864, kiu en'konduk'is grav'a'j'n soci'a'j'n re'form'o'j'n kaj - iu'nivel'e- cert'a'j'n regul'o'j'n rilat'e al seks'a egal'ec'o. La ok Nüshu-gravur'it'a'j sign'o'j sur la mon'er'o signif'as: "Ĉiu'j vir'in'o'j de la mond'o est'as membr'o'j de la sam'a famili'o".

La kultur'o de sun'bril'o

Nüshu ĉef'e est'is instru'it'a de patr'in'o'j al fil'in'o'j kaj frat'in'o'j praktik'at'a inter ili mem kaj kun amik'in'o'j por amuz'iĝ'i.

Ĝi'n uz'is vir'in'o'j, kiu'j mal'hav'is al'ir'o'n al kler'iĝ'o, leg'ad'o kaj skrib'ad'o en la feŭd'a societ'o.

Ĉi silab'a skrib'sistem'o est'is ĝeneral'e uz'at'a por verk'i aŭtobiografi'o'j'n, Sanzhaoshu - leter'o'n kiu'n fianĉ'in'o don'as al si'a la plej intim'a amik'in'o en la tri'a tag'o post edz'in'iĝ-ceremoni'o kaj leter'o'j'n inter ĵur'lig'it'a'j frat'in'o'j. Ankaŭ ĝi est'is uz'at'a por registr'i popol-kant'o'j'n, enigm'o-diven'aĵ'o'j'n, traduk'i old'a'j'n ĉin'a'j'n poem'o'j'n, kaj form'i kant'o'j'n por bien'ul'in'o'j antaŭ'e'n'ig'i moral'ec'o'n, sub'strek'ant'e la grav'ec'o'n help'i al si'a'j edz'o'j kaj invit'i ili'n al ŝpar'em'o je mastr'um'ad'o de la dom'o. Ĉiu'j ĉi verk'o'j est'as en poezi'a form'o. Plej oft'e sep- sign'a'j poem'o'j kaj kelk'foj'e kvin-sign'a'j.

Laŭ Liming[Zhao Liming], profesor'in'o ĉe Qinghua-Universitat'o en Beijing, Nüshu ne est'as nur skrib'sistem'o –ĝi reprezent'as tip'a'n ĉin'a'n tradici'a'n in'a'n kultur'o'n. Ĝi simil'e al radi'o de sun'bril'o farad'is la viv'o'n de vir'in'o'j pli agrabl'a.

Ŝi dir'as,"Jen kultur'o de sun'bril'o kiu permes'as al vir'in'o'j parol'i per si'a'j propr'a'j voĉ'o'j kaj batal'i kontraŭ vir'a ŝovinism'o." Kiel foj'e dir'is iu praktik'ant'in'o de Nüshu : "Vir'o'j hav'as si'a'n skrib'sistem'o'n, libr'o'j'n kaj tekst'o'j'n; ili est'as honor'a'j hom'o'j. Ni vir'in'o'j hav'as ni'a'n propr'a'n skrib'sistem'o'n, libr'o'j'n kaj tekst'o'j'n; kaj ni est'as honor'a'j pro tio." Yao klar'ig'as ke vir'in'o'j kutim'is kolekt'iĝ'i por kudr'i vest'aĵ'o'j'n kaj kant'i Nüshu- kant'o'j'n. La Nüshu-skrib'o trov'iĝ'as sur paper'o'j kaj vent'um'il'o'j, ankaŭ brod'it'a sur vest'o'j, tuk'o'j kaj zon'o'j. "Ĉiu vir'in'o en la region'o de Jiangyong respond'ec'is skrib'i biografi'o'n," ŝi daŭr'ig'as. "Por tiu'j, kiu'j mem ne pov'is skrib'i; ali'a'j vir'in'o'j skrib'is. Fil'in'o'j ankaŭ skrib'is biografi'o'j'n por si'a'j patr'in'o'j post ŝi'a'j mort'o'j. " Kiel fragil'a plant'o, Nüshu for'velk'is kiam ties verk'ant'in'o mort'is. Kiam mal'jun'a vir'in'o sent'is ke ŝi'a fin'o est'as proksim'a, ŝi oft'e pet'is ke famili-membr'o'j met'u part'o'n de ŝi'a'j skrib'aĵ'o'j en ŝi'a'n ĉerk'o'n kaj brul'ig'u ali'a'j'n pec'o'j'n de ŝi'a'j verk'o'j. Tiel la plej grand'a part'o de la verk'aĵ'o'j de unu vir'in'o est'is en'ter'ig'it'a kun ŝi kaj al ŝi'a'j post'e'ul'o'j oft'e rest'is nur mal'mult'a'j ekzempl'o'j.

"La en'hav'o de Nüshu-verk'o'j ven'as de la ĉiu'tag'a'j viv'o'j de vir'in'o'j - ge'edz'iĝ'o, famili'o, soci'a'j inter'ag'o'j, anekdot'o'j, kant'o'j kaj diven'aĵ-lud'o'j. Ĉiu'j est'as riĉ'a'j je popol'a'j kutim'o'j kaj grav'as por stud'i lingv'ist'ik'o'n, gramatik'aĵ'o'j'n, arkeologi'o'n, antrop'ologi'o'n kaj ali'a'j'n hom'a'j'n kaj soci'a'j'n scienc'o'j'n," klar'ig'as Yao, kiu stud'is Nüshu-on dum tri'dek jar'o'j.

Post plur'a'j jar'o'j de esplor'o, ŝi'a team'o en Qinghua-Universitat'o kolekt'is kaj traduk'is pli ol naŭ'dek-kvin procent'o'j'n de ĉiu'j ekzist'ant'a'j original'a'j dokument'o'j skrib'it'a'j en Nüshu, produkt'int'e la kvin- volum'a'n libr'o'n, La Ĉin'a Nüshu-Kolekt'o, el'don'it'a'n en 2005 - la plej komplet'a'n antologi'o'n de Nüshu ĝis nun. Antaŭ tio, nur unu ĉapitr'o de la libr'o Dek'jar'a Histori'o de Jiangyong publik'ig'it'a en 1959, est'is dediĉ'it'a al Nüshu. La unu'a dokument'it'a pruv'o de ĉi tiu skrib'sistem'o trov'iĝ'as en Enket'o pri guberni'o'j de Hunan-Provinc'o el'don'it'a en 1933.

"Vir'in'o'j uz'is si'a'n propr'a'n sistem'o'n por skrib'i rakont'o'j'n, por konsol'i unu la ali'a'n, por kant'i mal'ĝoj'e kaj esprim'i si'a'n admir'o'n al io. Dum tiu procez'o, paradiz'o est'is konstru'it'a," Yao al'don'as. "Tia'n- guang (ĉiel'a lum'o) est'as vort'o kiu oft'e aper'as en Nüshu verk'o'j.

"Nüshu-praktik'ant'in'o'j trov'is kom­ fort'o'n en ĉi vort'o, kiu pov'is gvid'i ili'n tra ĉiu'j mal'ĝoj'o'j kaj mal'facil'aĵ'o'j al pli bon'a viv'o. "Neniam ili si'n mort'ig'is, fakt'e la kial'o est'as tio ke Tia'n-guang ig'is ili'n pli fort'a'j kaj pli optimism'a'j. Do tra la larm'o'j, ili neniam ĉes'is serĉ'i la lum'o'n de la sun'o."

Skrib'aĵ'o el larm'o'j

"Ĉi tiu skrib'sistem'o help'is al vir'in'o'j de Jiangyong sek'ig'i si'a'j'n larm'o'j'n," dir'as Ta'n Du'n, fam'a ĉin'a kompon'ist'o, muzik- dirigent'o, kaj Unesk'o-Ambasador'o de Bon'a Vol'o. "Kiam mi aŭd'as ili'a'j'n bel'a'j'n kant'o'j'n, mi pov'as vid'i ili'a'j'n larm'o'j'n." En 2008, li re'ven'is al Hun'a'n, si'a hejm- provinc'o por esplor'i la kultur'o'n de Nüshu.

"Ĉe la pord'eg'o de Shanggangtang-vilaĝ'o ekzist'as 800-jar'aĝ'a Song-dinasti'a pont'o.

Du'on'o de ĝi dis'fal'is. Ĝi memor'ig'is mi'n pri Nüshu, kiu sam'e est'as je la rand'o de for'mort'o," Ta'n Du'n skrib'is en si'a vojaĝ- memor-libr'o.

Ta'n Du'n promes'is al si mem ke li help'os sav'i la skrib'sistem'o'n, kies sign'o'j aspekt'as kiel "muzik'a'j not'o'j flug'ant'a'j laŭ la vent'o".

Kelk'a'j el ili re'memor'ig'is al li la harp'o'n kaj la ĉin'a'n kord-muzik'il'o'n, ĉinbivo pip'a. Tiel nask'iĝ'is la ide'o por nov'a simfoni'o, Nüshu:
La Sekret'a'j Kant'o'j de Vir'in'o'j. Ek'de 2013, la Orkestr'o de Filadelfio (Uson'o), la Reĝ'a Concertgebouw-Orkestr'o (Nederlando) kaj la Orkestr'o Simfoni'o de NHK (Japani'o) kun'produkt'is simfoni'a'n lud'o'n de la Nüshu-poem'o, kiu prezent'iĝ'is ĉe mult'a'j prestiĝ'a'j muzik'ej'o'j tra la mond'o. De inter-konfid'ec'a kultur'o de vir'in'o'j, Nüshu far'iĝ'as "tut'mond'a kultur'o, kiu aparten'as al la mond'o", don'as al ni Ta'n Du'n. Laŭ la kompon'ist'o, la sukces'o de la simfoni'o "montr'as la respekt'o'n de la mond'o al la Utopi'o de vir'in'o'j".

La dek-tri-moviment'a modern'a simfoni'o kiu kombin'as orient'a'j'n kaj okcident'a'j'n muzik'a'j'n form'o'j'n, reflekt'as mal'sam'a'j'n aspekt'o'j'n de Nüshŝu-kultur'o- kant'o'j pri en'vest'iĝ'o je la ge'edz'iĝ- ceremoni'o, pri dis'iĝ'o de fil'in'o de ŝi'a patr'in'o je ŝi'a edz'in'iĝ-tag'o, re'memor'ad'o pri kvin'dek jar'o'j de la ge'edz'ec'o, sopir'ad'o pri infan'aĝ'a'j amik'o'j, kaj tiel plu. La centr'a instrument'o est'as la harp'o. Laŭ la kompon'ist'o, ĝi son'as kiel "vir'in'o kiu rakont'as rakont'o'n dum ŝi plor'as". Li kun'produkt'is dek tri mal'long'a'j'n film'et'o'j'n, sur'bend'ig'it'a'j'n dum la vojaĝ'o hejm'e'n en 2008. Tio est'is la unu'a foj'o, ke iu film'is la tradici'a'n kultur'o'n de Nüshu.

En Shanggangtang, li renkont'is ses vir'in'o'j'n, kiu'j ankoraŭ pov'is skrib'i Nüshu kaj est'is dev'ig'it'a'j de la guberni'a reg'ist'ar'o gard'i la Nüshu-tradici'o'n. Dank'e al ili, la antikv'a kultur'o pov'as trans'ir'i al nov'a'j generaci'o'j.

"Por mi, la sekret'o pri sen'mort'ec'o est'as la pen'ad'o konserv'i en'danĝer'ig'it'a'j'n kultur'a'j'n tradici'o'j'n kaj trans'don'i ili'n al la est'ont'ec'o," rimark'as Ta'n Du'n.

For'mort'o kaj re'nask'iĝ'o

La mort'o de cent'jar'aĝ'a Yang Huanyi la 20-an de septembr'o 2004 mark'is la komenc'o'n de la "post-Nüshu-a era'o".

Yang est'is unu el la plej fam'a'j verk'ist'in'o'j kaj posed'ant'o'j de Nüshu-kultur'o.

La laŭ'grad'a mal'aper'o de la kultur'o Nüshu kaj la bezon'o protekt'i ĝi'n kaŭz'is precip'a'n atent'o'n je ĉiu'j reg'ist'a'j nivel'o'j . En 2002, Nüshu est'is al'don'it'a al la Ĉin'a Naci'a Registr'o'list'o de Dokument'a'j hered'aĵ'o'j. Ek'de 2003, la aper'o de Nüŝu- eduk'ej'o'j en la region'o de Jiangyong help'is ke ĉi tiu kultur'o pli'e dis'volv'iĝ'u al'log'ant'e pli da hom'o'j ek'sci'i pri la tem'o.

En 2006, la Ŝtat'a Konsili'o en'list'ig'is Nüshu- on kiel naci'a'n ne'materi'a'n kultur'a'n hered'aĵ'o'n.

En maj'o 2007 en Puwei-insul'o de Jiangjong-guberni'o est'is konstru'it'a muze'o Nüshu . Ĉi tiu bel'a insul'o, ĉirkaŭ'it'a de river'o Xiao, iam est'is hejm'o de mult'a'j fam'a'j Nüshu-aŭtor'o'j, pro tio ĝi est'as grav'a lok'o por la Nüshu-kultur'o.

Laŭ Yang Cheng, direktor'o de la Public'a departement'o de Jiangyong, "la special'a kultur'o de Nüshu est'as la kristal'ig'aĵ'o de la kolektiv'a saĝ'o de vir'in'o'j, kies spirit'a em'o de inteligent'ec'o, sent'o de sin-respekt'o, sin-pli'bon'ig'o kaj nov'ig'o kaŭz'as ke divers'a'j civilizaci'o'j en la mond'o ek'flor'u je ĝoj'o de radi'ant'a bel'ec'o. La protekt'ad'o de ĉi tiu naci'a kultur'o postul'as ne nur atent'o'n de akademi'an'o'j, art'ist'o'j kaj ofic'ist'o'j sed ankaŭ, pli menci'ind'e, la kultur'a'n konsci'o'n de la lok'a'j popol'o'j." Dum la jar'o'j, Ĉini'o klopod'ad'is evolu'ig'i lingv'a'n en'leĝ'ig'ad'o'n kaj plan'ad'o'n, pli'bon'ig'i la lingv'an'cifer'ec'ig'o'n kaj norm'ig'o'n. Kiel part'o de la plan'o de ĉin'a reg'ist'ar'o por protekt'i lingv'a'j'n riĉ'aĵ'o'j'n, lanĉ'it'a en 2015, Jiangyong nom'um'iĝ'is kiel prov'a are'o por eko-lingv'ist'ik'a projekt'o.

La lok'a'j reg'ist'ar'o'j nun'temp'e komisi'as al Nüshu-special'ist'o'j (esplor'ist'o'j kaj aŭtor'o'j) prepar'i facil'e kompren'ebl'a'j'n man'libr'o'j'n por klar'ig'i la histori'a'n fon'o'n, valor'o'j'n kaj baz'a'j'n element'o'j'n de la Nüshu-kultur'o - sub'strek'ant'e ĝi'a'n signif'o'n kaj klar'ig'ant'e la neces'o'n konserv'i ĝi'n. La list'o de elekt'ebl'a'j kurs'o'j en la baz'a kaj mez'nivel'a lern'ej'o'j inkluziv'os la stud- objekt'o'n por popular'ig'i ĉi unik'a'n por- vir'in'a'n skrib'sistem'o'n.

Mult'kolor'a stil'o

Ĉar Nüshu est'is uz'at'a inter vir'in'o'j por skrib'i la lok'a'n dialekt'o'n, ĝi'a skrib-stil'o ne norm'iĝ'is, kio signif'as ke ĉiu aplikantino hav'is si'a'n propr'a'n, oft'e tre kolor'plen'a'n stil'o'n en vort'farad'o kaj frazeologi'o.

Cel'ant'e far'i la trans'skrib'o'n laŭ pli scienc'a manier'o, Yaŭ kaj ŝi'a team'o labor'is por kre'i "Unu'ec'ig'o'n de Nüshu-sign'o'j". Inter la 220,000 sign'o'j uz'it'a'j de Nüshu-aplik'ant'o'j, kaj sur'baz'e de statistik'a enket'o, ili elekt'is la plej oft'e uz'at'a'j'n. En 2015, 397 Nüshu- sign'o'j est'is akcept'it'a'j per la Inter'naci'a Organiz'aĵ'o pri Norm'ig'ad'o (Is'o) kaj en mart'o 2017 la propon'o de Ĉini'o por inklud'i Nüshu-sign'o'j'n en la Universal'a'n En'kod'ig'it'a Sign'ar'o'n est'is aprob'it'a.

La konserv'ad'o kaj protekt'ad'o de Nüshu-kultur'o reprezent'as grand'skal'a'n kaj kompleks'a'n soci'a'n projekt'o'n. Kun la kresk'ant'a ekspluat'ad'o de kultur'a spac'o kaj pli'a dis'volv'iĝ'o de la inform'a epok'o, Nüshu progres'as en si'a klopod'o cert'ig'i si'a'n post'viv'o'n. Inter ĝi'a'j entuziasm'ul'o'j, iu'j simpl'e admir'as la ĉarm'a'n mal'nov'a'n skrib'o'n, dum ali'a'j esplor'as negoc'a'j'n oportun'o'j'n kaj el'labor'as interes'a'j'n kre'aĵ'o'j'n. Sam'temp'e est'as iu'j kiu'j kapt'as la oportun'o'n por antaŭ'e'n'ig'i bel'a'n ekzempl'o'n de vir'in'a tradici'a kultur'o.

Traduk'is el la angl'a Saed Abbasi (Irano)

Financ'ad'o de natur'a risort'ec'o: nov'a ond'o

de John H. Matthews, Lily Da'i kaj Anna Creed

The United Nations World Water Development Re'port (WWDR), released annually on World Water Day (22 March) and published by UNESCO’s World Water Assessment Programme (WWAP) – in close collaboration with members and partners of UN-Water – is the UN’s flagship re'port that focuses on different strategic water issues each year.

La raport'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j pri Mond'a Akv'o-Dis'volv'iĝ'o (WWDR), publik'ig'at'a ĉiu'jar'e la Mond'a'n Akv'o- Tag'o'n (la 22 -an de mart'o) kaj publik'ig'at'a de la Mond'a Program'o de Unesk'o por Taks'i Akv'o'n [World Water Assessment Program] (WWAP) - en proksim'a kun'labor'o kun la membr'o'j kaj partner'o'j de UN-Akv'o - est'as la ĉef'a raport'o de UN kiu fokus'iĝ'as sur mal'sam'a'j strategi'a'j akv'a'j afer'o'j ĉiu'n jar'o'n.

Klimat'a'j scienc'ist'o'j antaŭ'vid'as tut­ mond'a'n varm'iĝ'o'n de 4-6 o C ĉirkaŭ la fin'o de la jar'cent'o. Sam'temp'e, la mond'o en'ir'as epok'o'n de sen'precedenc'a urbaniz'ad'o kaj koncern'a evolu'o de la infra'struktur'o'j. Por cert'ig'i daŭr'i'pov'a'n evolu'o'n, ĉi tiu infra'struktur'o dev'as est'i kaj mal'alt'karbon'a'j kaj resiliencaj al klimat'a ŝanĝ'o, sen en'danĝer'ig'i la spec'o'n de ekonomi'a kresk'o neces'a por pli'bon'ig'i la viv'o'n kaj bon'stat'o'n de la plej vund'ebl'a'j civit'an'o'j de la mond'o.

Cert'ig'ant'e, ke la konstru'it'a infra'struktur'o est'as mal'alt'karbon'a, tio alt'ig'as la jar'a'j'n invest'o'j'n de tri al kvar procent'o'j ĝis $6,2 trilion'o'j, laŭ la inform'o de la Tut'mond'a Komision'o pri Ekonomi'o kaj Klimat'o en 2016 Nov'a Raport'o pri la Klimat'a Ekonomi'o. Klimat'a adapt'iĝ'o neces'ig'as al'don'i pli'a'n signif'a'n kvant'o'n da invest'o'j antaŭ la jar'o 2050, eĉ por 2 o C- scen'ar'o, antaŭ'vid'at'a je $280 miliard'o'j ĝis $500 miliard'o'j (Medi'protekt'a Program'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (MPUN) Raport'o 2016 pri adapt'ad'o de la financ'a breĉ'o .

Tradici'a'j font'o'j de kapital'o por infra'struktur'a'j invest'o'j kiel reg'ist'ar'o'j kaj komerc'a'j bank'o'j, est'as ne'sufiĉ'a'j por kontent'ig'i la neces'a'j'n kapital'bezon'o'j'n ĝis 2030. Instituci'a'j invest'ant'o'j, apart'e pensi'a'j kaj suveren'kapital'fondus'o'j, est'as pli kaj pli konsider'at'a'j kiel ebl'a'j ag'ant'o'j por plen'ig'i ĉi tiu'j'n financ'a'j'n breĉ'o'j'n.

Verd'a'j obligaci'o'j, kiu'j proviz'as ŝanc'o'n por mobiliz'i kapital'o'n por verd'a'j aŭ ekologi'e daŭr'i'pov'a'j invest'o'j, aper'is kiel ŝlos'il'a'j financ'a'j instrument'o'j por aplik'i natur'baz'it'a'j'n solv'o'j'n (NBS). Tut'mond'e, la merkat'o por verd'a kaj klimat'a obligaci'o ekzist'as nur de ĉirkaŭ jar'dek'o.

Ek'de 2007, la Eŭrop'a Bank'o de Invest'o'j (EIB) kaj la Mond'a Bank'o komenc'is emisi'i "verd'a'j'n" obligaci'o'j'n (ankaŭ kon'at'a'j kiel "klimat'a'j” obligaci'o'j) kiel prunt'a mekanism'o por montr'i la uz'o'n de profit'o'j aplik'it'a'j al medi- pozitiv'a'j projekt'o'j. Kvankam la termin'o'j est'as oft'e uz'at'a'j inter'ŝanĝ'ebl'e, en la kaz'o de klimat'a'j obligaci'o'j, la uz'o de profit'o'j est'is pli'e redefinitaj por aplik'i al moder'ig'o de klimat'a'j ŝanĝ'o'j kaj/aŭ adapt'ig'a'j projekt'o'j. La sub'ten'o de ĉi tiu'j instituci'o'j inspir'is konfid'o'n en la merkat'o, dum man'plen'o de ali'a'j donac'ant'a'j kaj mult'flank'a'j instituci'o'j sekv'is ili'n.

Tamen, kiel invest'a kategori'o, verd'a'j kaj klimat'a'j obligaci'o'j rest'is relativ'e niĉ'a'j merkat'o'j, kun lim'ig'it'a efik'o ĝis proksim'um'e 2013, kiam la emisi'o'j tri'obl'iĝ'is ĝis ĉirkaŭ $10 miliard'o'j, post kiam komerc'a'j financ'a'j kaj korporaci'a'j instituci'o'j komenc'is antaŭ'e'n'puŝ'i la merkat'o'n. Ĉi tiu'j tendenc'o'j daŭr'is kaj vast'iĝ'is al $86,1 miliard'o'j en 2016, super'ant'e $ 100 miliard'o'j'n en 2017.

Kiel font'o de klimat'a financ'ad'o, ĉi tiu sum'o sam'e grav'as kiel la al'vok'o de Pariza Inter'konsent'o pri Klimat'o (en'e de la Kadr'a Konvenci'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j pri Klimat'o Ŝanĝ'o [the United Nations Framework Convention on Climate Change] (UNFCCC), kaj kiu ek'valid'is ek'de la 4-an de novembr'o 2016) por ating'i $100 miliard'o'j'n da klimat'a'j financ'ad'o'j antaŭ 2020. Nur en Ĉini'o, verd'a'j kaj klimat'a'j obligaci'o'j super'is $36,2 miliard'o'j'n en 2016.

Kiom verd'a'j est'as verd'a'j obligaci'o'j?

Dum la merkat'o rapid'e kresk'is, iu'j invest'ant'o'j esprim'is mal'trankvil'o'n, ke la kred'ind'ec'o de ĉi tiu'j nov'a'j obligaci'o'j kiel medi'protekt'a'j invest'o'j pov'as est'i pri'dub'ebl'a kun tiu'j nov'a'j kategori'o'j.

Kiom verd'a'j est'as verd'a'j obligaci'o'j, kaj ĉu la aper'o de sen'util'a'j invest'o'j pov'us kaŭz'i kolaps'o'n aŭ sistem'a'n risk'o'n en'e de la merkat'kategori'o?

La neces'o de mal'ferm'a'j kaj sen­ de'pend'a'j norm'o'j est'is ĵus ident'ig'it'a de kelk'a'j ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j (NROj) labor'ant'a'j pri daŭr'ig'ebl'a'j tem'o'j en la financ'a'j kaj invest'a'j merkat'o'j.

Akv'o montr'iĝ'is kiel ne'kon'at'a breĉ'o, ĉar dolĉ'akv'a'j resurs'o'j oft'e est'as relativ'e kaŝ'it'a'j de invest'ont'o'j, kiu'j ebl'e ne kapabl'as tuj konsider'i akv'o'n est'i part'o de projekt'o'j pri energi'o, agrikultur'o kaj urb'o – mult'e mal'pli kiel la akv'o, en'e de projekt'o, pov'as influ'i ali'a'j'n problem'o'j'n kaj sistem'o'j'n en la sam'a kun'tekst'o.

Mez'e de 2014, grup'o de ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j - Ceres, Climate Bonds Initiative, World Resources Institut'e, CDP (antaŭ'e Carbon Disclosure Project), Stokholma Inter'naci'a Akv'o-Institut'o (SIWI), kaj la Alianc'o por Tut'mond'a Akv'o-Adapt'ad'o (AGWA) - kun'ord'ig'is la el'labor'o'n de kriteri'o'j por taks'i la kvalit'o'n de invest'o'j rilat'e akv'o'n pro ili'a grav'ec'o pri klimat'a moder'ig'o kaj klimat'a adapt'ad'o. Kun'e ili organiz'is seri'o'n da teknik'a'j kaj industri'a'j labor'grup'o'j, kiu'j difin'is decid'a'j'n kriteri'o'j'n por emisi'ont'o'j kaj kontrol'ont'o'j cel'e garanti'i fid'ind'ec'o'n al la invest'ont'o'j en klimat'a'j'n obligaci'o'j'n.

Taks'o de natur'baz'it'a'j solv'o'j

Ĉi tiu'j kriteri'o'j fakt'e pri'juĝ'as la klimat'a'n risort'ec'o'n kaj la potencial'o'n de klimat'a adapt'ebl'ec'o de ĉi tiu'j obligaci'o'j krom ili'a ekologi'a efik'o. Ĉi tiu'j datum'o'j rest'as bon'e kompren'at'a'j de inĝenier'o'j, scienc'ist'o'j kaj kapital'administr'ant'o'j.

Sed la nivel'o de eĉ baz'a konsci'iĝ'o inter invest'ant'o'j kaj financ'a'j grup'o'j est'as mult'e pli lim'ig'it'a. Faz'o 1 de la labor'o cel'as tradici'a'j'n infra'struktur'a'j'n invest'o'j'n por "griz'a [uz'at'a] akv'o”, kun la ignor'o de energi'produkt'ant'a akv'o kaj est'is lanĉ'it'a en oktobr'o 2016.

Pli ĝeneral'e, la risk'o de ebl'a tromp'o de natur'baz'it'a'j solv'o'j -invest'o'j en verd'a kaj hibrid'a infra'struktur'o – est'as tre alt'a.

Neni'u scienc'o-baz'it'a norm'ig'o por tia'j invest'o'j ekzist'as, des mal'pli la kapabl'o cert'ig'i, ke la koncern'a'j eko'sistem'o'j mem el'ten'os kaj risort'ec'os al la klimat'a'j efik'o'j.

Re'kon'ant'e ĉi tiu'n breĉ'o'n, la Rockefeller Foundation proviz'is en 2016 sub'ten'o'n por evolu'ig'i la kriteri'o'j'n por la 2-a faz'o por taks'i kaj kvalifik'i natur'baz'it'a'j'n solv'o'j'n (NBS) por akv'a'j invest'o'j. La invest'o'j de NBS de'pend'as eksplic'it'e de la uz'o de eko'sistem'o'j por proviz'i serv'o'j'n simil'a'j al infra'struktur'o'j por griz'a'j akv'o'j kiel ekzempl'e tiel nom'at'a natur'a aŭ verd'a kaj hibrid'a infra'struktur'o. Tia'j serv'o'j pov'us ampleks'i protekt'ad'o'n kontraŭ akv'o'ŝtorm'o'j kaj inund'o'j tra river'et'a'j eko'sistem'o'j, akv'o'pri'zorg'ad'o'n en humid'a'j are'o'j kaj sub'ter'a'j'n akv'o'rezerv'uj'o'j'n. Ĉi tiu'j krom'a'j kriteri'o'j est'is lanĉ'it'a'j komenc'e de 2018.

Kun'e, ambaŭ faz'o'j taks'as la efik'o'n de moder'ig'o de la klimat'o, kaj la kapabl'o'n de la invest'o kontribu'i al la adapt'iĝ'o de la klimat'a ŝanĝ'o.

En maj'o 2016, la Komision'o por Publik'a'j Serv'o'j de San-Francisco [San Francisco Public Utilities Commission] (SFPUC) en Kalifornio, Uson'o, emisi'is la unu'a'n en la mond'o garanti'at'a'n verd'a'n obligaci'o'n por akv'o por $ 240 milion'o'j.

Du'a obligaci'o por $259 milion'o'j est'is emisi'it'a de la SFPUC en decembr'o 2016.

Ambaŭ obligaci'o'j hav'as la garanti'o'n de la Norm'o por Klimat'a'j Obligaci'o'j, kontrol'instrument'o de la invest'ant'o'j, kiu specif'as la kriteri'o'j'n, kiu'j dev'as est'i observ'at'a'j, por ke la obligaci'o'j est'u konsider'at'a'j "verd'a'j" aŭ destin'it'a'j por financ'ad'i akv'o-rilat'a'j'n mal'alt'karbon'a'j'n iniciat'o'j'n.

En juli'o 2017, Kab'urb'o emisi'is la unu'a'n garanti'at'a'n verd'a'n obligaci'o'n de Sud-Afrik'o por 1 miliard'o da sud'afrik'a'j rand'o'j. En septembr'o de 2017, la Ĉin'a Bank'o por Evolu'o (CBE), ŝtat'a financ'a instituci'o, anonc'is ke ĝi emisi'os verd'a'j'n obligaci'o'j'n por 5 miliard'o'j da juan'o'j por kolekt'i mon'o'n por protekt'ad'o de la akv'o'proviz'ad'o laŭ'long'e de la Ekonomi'a Region'o de la river'o Jangzi'o, raport'is la ĵurnal'o China Daily.

La sukces'a emisi'o kaj vend'o de ĉi tiu'j kaj ali'a'j obligaci'o'j kontraŭ la Norm'o'j reprezent'as bril'a'n ŝanĝ'o'n en la konsci'iĝ'o de la invest'ant'o'j. Ĝis nun, pli ol $1 miliard'o est'is emisi'it'a laŭ la griz'a'j kriteri'o'j - valor'o, kiu'n oni esper'as rapid'e ating'i ankaŭ pro la kriteri'o'j de natur'baz'it'a'j solv'o'j.

En temp'o de ekologi'a kaj klimat'a trans'form'ad'o, ĉi tiu'j kriteri'o'j ankaŭ help'as trans'form'i la financ'mond'o'n mem.

Traduk'is el la angl'a Ursul'a Grat'ta'pag'li'a (Brazilo)

John H. Matthews (Uson'o) est'as kun'ord'ig'ant'o kaj kun'fond'int'o de la Alianc'o por Tut'mond'a Akv'o-Adapt'ad'o (AGWA), kiu est'as gast'ig'at'a de la Mond'a Bank'o kaj de la Stokholma Inter'naci'a Akv'o-Institut'o (SIWI).

Lily Da'i (Ĉini'o) est'as ĉef esplor'anal'ist'o pri iniciat'o'j rilat'e klimat'a'j'n obligaci'o'j'n.

Anna Creed (Briti'o) est'as la estr'o de iniciat'o'j por Norm'ig'o'j de klimat'a'j obligaci'o'j.

Antisemit'ism'o: Lern'i la lecion'o'j'n de histori'o

de Robert Badinter

Per ĉi tiu artikol'o, Unesk'o-Kurier'o kontribu'as al la celebr'ad'o de la Inter'naci'a Tag'o de Re'memor'o pri la Holokaŭst'o la 27an de januar'o..

Antisemit'ism'o ne est'as nun'temp'a fenomen'o. Ĝi est'as plur'jar'cent'a mal'bon'aĵ'o.

Ek'de la konker'o de Jerusalemo far'e de Tit'o en la jar'o 70 aK, ek'de la dis'pel'o de la jud'o'j, ĉef'e tra la tut'a mediterane'a basen'o, kiam ili est'is vend'it'a'j kiel sklav'o'j en tiom grand'a nombr'o, ke merkat'prez'o'j (por uz'i modern'a'n ekonomi'a'n termin'o'n) fal'eg'is en la Romia Imperi'o − la kondiĉ'o de la jud'o'j dum du jar'mil'o'j, precip'e en Eŭrop'o, neniam ĉes'is inklud'i for'ig'o'n, sufer'ad'o'n kaj persekut'ad'o'n. Ek'de tiu temp'o'for'a Romia epok'o, mi dir'us, ke ni kon'as tri form'o'j'n de antisemit'ism'o, kiu'j kelk'foj'e kun'fand'iĝ'as.

De religi'a al naci'ism'a kaj ras'a antisemit'ism'o

La unu'a form'o de antisemit'ism'o est'as religi'a. Ek'de la Edikt'o de Milano sub'skrib'it'a de Konstantin'o, kiu agnosk'is Krist'an'ism'o'n kiel oficial'a'n religi'o'n en la jar'o 313, antisemit'ism'o ĉiam nutr'iĝ'is per mal'am'o al la "jud'a'j di-murd'ist'o'j ", tiu'j, kiu'j mort'ig'is Jesuon Krist'o'n. Dum la period'o'j de persekut'ad'o kaj masakr'o'j, oni foj'foj'e − kvankam ne ĉiam − propon'is al jud'o'j la ebl'ec'o'n evit'i mort'o'n aŭ ekzil'o'n per dev'ig'a konvert'iĝ'o, eĉ se ili de'nov'e far'iĝ'os jud'o'j kiam temp'o'j est'os mal'pli kruel'a'j. La long'a, kultur'e riĉ'a histori'o de la mar'an'o'j , precip'e en la Iberiaj ŝtat'o'j, est'as ilustr'aĵ'o de ĉi tio.

Foli'o el la bild'stri'a album'o Tag'libr'o de Anne Frank, de Antoine Ozanam (tekst'o) kun ilustr'aĵ'o'j de Nadji Scelsi, publik'ig'it'a far'e de Soleil, en 2016.

Kun la nask'iĝ'o de modern'a'j naci'o'j, antisemit'ism'o far'iĝ'is esenc'e naci'ism'a.

Jud'o'j, eĉ kiam ili est'is nask'iĝ'int'a'j en la land'o'j, en kiu'j ili loĝ'is, est'is ĉiam suspekt'ind'a'j fremd'ul'o'j. La fakt'o, ke jud'o'j natur'e sur'pren'is respond'ec'o'j'n, malgraŭ la ostracism'o, al kiu oni ili'n kondamn'is, kaj ke ili okup'is eminent'a'j'n pozici'o'j'n en politik'a'j, ekonomi'a'j kaj financ'a'j sfer'o'j, ig'is ili'n, ĉe la plej mal'grand'a naci'a kriz'o, ebl'a'j perfid'ant'o'j − ĉiam je la serv'o de mit'a "inter'naci'a jud'a konspir'o" imag'at'a de antisemit'o'j. Ĉi tio okaz'is ĉef'e en Franci'o. Mi ne bezon'as memor'ig'i ĉi-rilat'e la signif'o'n de la afer'o Dreyfus (politik'a skandal'o kaj rimark'ind'a ekzempl'o de mal'just'ec'o okaz'int'a inter 1894 kaj 1906). Ĉar se ni rigard'us dum moment'o la afer'o'j'n kun lucid'ec'o, ne ekzist'is kial'o, pro kiu Alfred Dreyfus − riĉ'a alzaca jud'o, kiu mal'am'is Germanion kaj dezir'is antaŭ ĉio serv'i Franci'o'n − dev'us far'iĝ'i perfid'ul'o.

Fin'e de la 19-a jar'cent'o, mens'o'j est'is evolu'int'a'j kaj antisemit'ism'o klopod'is por est'i scienc'a laŭ la bild'o de la modern'a'j scienc'a'j fak'o'j. Ĝi do far'iĝ'is "ras'a” kaj oni difin'is jud'o'j'n kiel "ras'o'n” de mister'a orient'a origin'o, ne'asimil'ebl'a'n al la popol'o'j inter kiu'j ili loĝ'is – ĉef'e al tiu'j aparten'ant'a'j al la super'a ajn'a ras'o, kiu'j sent'is si'n minac'at'a'j je degener'o per la ĉe'est'o de jud'o'j kun mult'e'nombr'a'j mank'o'j sin'e de ili.

Agnosk'o de jud'a civit'an'ec'o

Tiel, sub la form'o de mal'permes'o'j, asign'ad'o al get'a'j jud'ej'o'j, mark'ad'o sur vest'aĵ'o'j − kvazaŭ ili est'us danĝer'a'j best'o'j − jud'o'j aper'as, en la long'a histori'o de la hom'ar'o, kiel mal'ben'it'a speci'o. Tial, ekstrem'a'n grav'ec'o'n ni dev'as don'i al la Franc'a Revoluci'o, kiu unu'a'foj'e en la histori'o en 1791 proklam'is, ke jud'o'j loĝ'ant'a'j en Franci'o est'u konsider'at'a'j plen'a'j franc'a'j civit'an'o'j.

Mal'grand'a anekdot'o: la tag'o'n, kiam la civit'an'ec'o de la jud'o'j est'is voĉ'don'it'a, fin'e de la Konstituci'a Asemble'o, la daŭfen'in'o, frat'in'o de Ludovik'o la 16-a, skrib'is leter'o'n al si'a kuz'o de la reĝ'a aŭstr'a famili'o Habsburg en Vieno: "La Asemble'o ating'is la kulmin'o'n de si'a mal'saĝ'ec'o, ĝi civit'an'ig'is jud'o'j'n." Se mi sub'strek'as ĉi tiu'n punkt'o'n, tio est'as, ĉar la dezir'o ig'i jud'o'j'n plen'a'j civit'an'o'j, pen'e ating'it'a en la parlament'a'j procedur'o'j, est'as ĝust'e tio, kio'n nazi'o'j plej mal'am'is − nom'e: hom'a'j'n rajt'o'j'n kaj la Kler'ism'a'n filozofi'o'n. Kiel est'as deklar'it'e en la libr'o Mein Kampf [Mi'a lukt'o] de Adolf Hitler, jud'o'j dev'as est'i tut'e eksklud'it'a'j de la komun'um'o de la german'a popol'o. Ĉi tiu rabi'a antisemit'ism'o trov'iĝ'as ĉe la radik'o de la ras'a'j leĝ'o'j de la Tri'a Regn'o adopt'it'a'j en Nurenbergo en 1935, kies titol'o kaj cel'o, kiel vi memor'os, est'as: "Leĝ'o'j por protekt'ad'o de german'a sang'o kaj german'a honor'o" − kiu'j est'is mal'pur'ig'it'a'j, kompren'ebl'e, pro la ĉe'est'o de jud'o'j.

Mi flank'e'n'las'as la ne'ebl'o'n de la ras'a teori'o por trov'i scienc'a'j'n kriteri'o'j'n. La erudici'ul'o'j de la Tri'a Regn'o pen'e serĉ'is kaj, kompren'ebl'e, neni'o'n trov'is. Kaj do ili re'ven'is al la religi'a praktik'o.

La kriteri'o'j adopt'it'a'j de la leĝ'o'j de Nurenbergo mal'permes'is ajn'a'n ebl'o'n ke jud'o'j for'las'u, per ia spec'o de konvert'iĝ'o, la greg'o'n de tiu'j mal'bon'a'j est'aĵ'o'j, al kiu'j ili aparten'is.

Grand'a nombr'o da signif'a'j instru'aĵ'o'j kaj avert'o'j

Mi ne ripet'os ĉi tie la long'a'n list'o'n de kresk'ant'a'j persekut'ad'o'j sufer'it'a'j de jud'o'j − unu'e en la Tri'a Regn'o kaj post'e en la teritori'o'j okup'at'a'j de la german'a arme'o. Hodiaŭ, sen'nombr'a'j stud'o'j mal'kaŝ'is la ampleks'o'n kaj la horor'o'n de la jud'a genocid'o far'e de la nazi'o'j. Mi ne re'ven'os ankaŭ al la rimark'ind'a'j histori'a'j kaj filozofi'a'j verk'o'j, kiu'j pri'trakt'is ĉi tiu'n fenomen'o'n.

Kio'n mi ŝat'us emfaz'i est'as jen'o, kio ŝajn'as al mi la plej signif'a kaj avert'a lecion'o: kio sufiĉ'e rimark'ind'as kaj mal'facil'e kompren'ebl'as, tio est'as, ke grand'a krist'an'a popol'o − kultur'it'a inter ĉiu'j popol'o'j de Eŭrop'o, el kiu aper'is mult'a'j geni'ul'o'j de art'o , pens'o kaj scienc'a esplor'ad'o - est'is la port'ant'o, organiz'ant'o kaj direktor'o de la plej terur'a'j persekut'ad'o'j kontraŭ jud'o'j, kiu'j iam ruin'ig'is la histori'o'n de Eŭrop'o. Neces'as memor'i ĉi tio'n, ĉar en Eŭrop'o ne est'is land'o'j, kie la am'o al kultur'o, la pasi'o por art'o, precip'e muzik'o kaj scienc'a esplor'ad'o, est'is pli alt'a ol en Germanio, fin'e de la Vajmar'a Respublik'o.

Jen ĉi tiu est'as por Unesk'o ĝust'e la oportun'o por pri'pens'ad'o. Ĉar se ekzist'is unu land'o, kiu bril'is per si'a filozofi'o, ĝi est'is Germanio − Germanio antaŭ Hitlero. Kaj est'as tiu land'o, kiu − ced'ant'e al antisemit'ism'a kaj ras'ism'a furioz'o − aranĝ'is la plej kruel'a'n tragedi'o'n, kiu'n iam kon'is la jud'o'j.

La lecion'o − kaj tial mi insist'as − est'as ke kultur'o, sci'o kaj am'o al art'o'j ne sufiĉ'as por konstru'i ne'super'ebl'a'n rempar'o'n kontraŭ antisemit'ism'o, ĉar est'is ĉi tie, kie ĝi establ'iĝ'is kun la plej terur'a horor'o.

Bon'e kompren'u mi'n: mi tut'e ne dir'as, ke ni − disĉipl'o'j de Kler'ism'o, kiu'j kred'as, tra ĉiu'j sufer'ig'a'j spert'o'j, je la progres'o de la hom'ar'o per la profit'o de la kler'ism'o kaj just'a'j instituci'o'j baz'it'a'j sur la filozofi'o de hom'a'j rajt'o'j − dev'as rezign'i la batal'o'n por la ĉiam neces'a progres'o. Sed ni dev'as pren'i en konsider'o'n, ke nek kler'ig'ad'o nek art'o, per si mem, nek kultur'o en la plej ampleks'a senc'o de la vort'o, est'as laŭ si'a natur'o sufiĉ'a'j defend'o'j kontraŭ la furioz'o de ras'ism'o kaj antisemit'ism'o. Ni dev'as lern'i tio'n.

Anti'cion'ism'o

La Tri'a Regn'o dis'fal'is, ĝi'a fond'int'o mort'ig'is si'n, la ĉef'a'j membr'o'j de li'a stab'o est'is pend'um'it'a'j, aŭ mal'aper'is.

La grand'ec'o de la jud'a genocid'o en Eŭrop'o est'is mal'kovr'it'a, kio kre'is fort'a'n mov'ad'o'n por kre'ad'o de jud'a ŝtat'o ĉe la last'a'temp'e kre'it'a'j Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, sam'e kiel la Alianc'an'o'j jam dev'ont'ig'is si'n ek'de 1914/1918.

La kre'o de jud'a ŝtat'o en Palestino − kiu, ni dev'as memor'i, sekv'is el decid'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, UN-Rezoluci'o 181 (II) de la 29-a de novembr'o 1947 − ne est'is akcept'it'a de ĉiu'j. La rezult'o est'is milit'o, lanĉ'it'a de la arme'o'j de la najbar'a'j arab'a'j ŝtat'o'j. Ili invad'is Palestinon, la konflikt'o turn'iĝ'is avantaĝ'e al la jud'o'j kaj la ceter'o'n sci'as ĉiu'j. La israela-palestina konflikt'o fakt'e neniam ĉes'is ek'de la kre'o de la Israela ŝtat'o.

Mi ne diskut'os ĉi tie la prav'ec'o'n de la rajt'o'j de unu aŭ ali'a, nek pri la plej bon'a solv'o por ating'i la fin'o'n de ĉi tiu konflikt'o − tiu'j afer'o'j est'as debat'end'a'j en ali'a'j forum'o'j. Sed tio est'as real'ec'o . Kio cert'as, tio est'as, ke en la kun'tekst'o de la israela- palestina konflikt'o, antisemit'ism'o de'nov'e ampleks'e dis'vast'iĝ'is sub la nom'o de anti'cion'ism'o.

Ni dev'as hav'i la lucid'ec'o'n por re'kon'i, ke sub ĉi tiu etiked'o, kiu rilat'as al cion'ism'o, trov'iĝ'as ja la jud'o'j, kaj est'as la jud'o'j ĉie en la mond'o, kiu'j'n oni cel'as. Kaj mi kuraĝ'us dir'i, ke anti'cion'ism'o sub la surfac'o est'as neni'o ali'a krom la nun'temp'a esprim'o de antisemit'ism'o, tio est'as, la mal'am'o al jud'o'j.

La nov'a batal'kamp'o

Hodiaŭ antisemit'ism'o, kompren'ebl'e, ne prezent'iĝ'as sub la sam'a form'o, kiel en la epok'o de Konstantin'o. Ĝi vast'e kaj sukces'e uz'as soci'a'j'n komunik'il'o'j'n; parol'ad'o'j kaj vide'aĵ'o'j, afiŝ'it'a'j en iu'j ret'ej'o'j, est'as baz'it'a'j sur apart'e pervers'a retor'ik'o.

Mi mult'e demand'as al mi mem, kio est'us pov'int'a okaz'i en Eŭrop'o antaŭ 1939 se D-ro Goebbels (tiam'a Ministr'o de la Tri'a Regn'o pri Propagand'o ) est'us dispon'int'a la sam'a'j'n teknik'a'j'n rimed'o'j'n kia'j'n ni hav'as hodiaŭ en la cifer'ec'a epok'o. Ĉi tiu est'as la nov'a batal'kamp'o, koncern'e la batal'o'n kontraŭ antisemit'ism'o.

Mi simpl'e esprim'as mi'a'n konvink'o'n, kiel vir'o, kiu viv'as jam long'e, kaj kiu neniam vid'is antisemit'ism'o'n perd'i si'a'n fort'o'n − ke dum la israela-palestina konflikt'o daŭr'os, est'as klar'e al mi, ke la mal'am'o al jud'o'j, mult'e pli mal'proksim'a de la Proksim'a Orient'o, daŭr'e fervor'ig'os kelk'a'j'n islam'an'o'j'n, precip'e la pli jun'a'j'n, inspir'it'a'j'n inter'ret'e kaj per la strid'a propagand'o de la per'fort'a'j bild'o'j al ni kon'at'a'j.

Tial la feroc'a'j atak'o'j okaz'int'a'j tra Okcident'o, ĉef'e en Franci'o kaj en la Proksim'a Orient'o, kie la inter'konfuz'o de "jud'o'j egal'a'j al cion'ist'o'j" nutr'as anti­ sem'it'a'n mal'am'o'n. Sufiĉ'as rigard'i list'o'n de la viktim'o'j de la krim'o'j far'it'a'j en la last'a'j jar'o'j.

Last'a'temp'a bild'o hant'as mi'a'n mens'o'n:
vir'o, persekut'ant'a jud'a'j'n infan'o'j'n en jud'a lern'ej'o, kaj mal'grand'a knab'in'o for'kur'ant'a.

Kaj ĉar ŝi for'kur'ad'as, tiu vir'o kapt'as ŝi'n je la har'o'j kaj paf'as ŝi'n de minimum'a distanc'o.

Kio est'as ĉi tiu krim'o, krom kopi'o de la ag'o'j de la SS (Schutzstaffel, la para'milit'ist'a organiz'aĵ'o de la Nazi'a parti'o)? Horor'ig'a esprim'o de antisemit'ism'o, ĉi tiu bild'o tra'ir'as temp'o'n, re'memor'ig'ant'e ni'n pri la Einsatzgruppen (SS-mort'ig'a'j skadr'o'j, inter 1939 kaj 1945) el'las'it'a'j en la get'a'j'n jud'ej'o'j'n de Orient'a Eŭrop'o.

Ag'ad'o por civil'a pac'o

Fin'e mi ŝat'us rimark'ig'i, kaj emfaz'e relief'ig'i, unu afer'o'n pri ag'ad'o por civil'a pac'o. Ĝi est'as la grav'ec'o de la rol'o – kaj mi dir'us por iu'j, la frat'ec'a rol'o − de reprezent'ant'o'j de la islam'a komu­ num'o, kiu'j kondamn'as tiu'j'n krim'o'j'n.

Inter'konfuz'iĝ'o ĉi tie est'as ali'a kapt'il'o aranĝ'it'a de teror'ism'o, kaj ni cert'e ne dev'as ced'i al ĝi. Mi ĉiam sub'strek'as la rezult'o'j'n de stud'o'j pri teror'ism'o far'it'a'j'n per pens'fabrik'o'j, kiu'j trov'is ke ok'dek procent'o'j de la viktim'o'j de teror'ism'o en la mond'o hodiaŭ est'as islam'an'o'j. Mi vol'as emfaz'i ĉi tiu'n fakt'o'n, ĉar inter'konfuz'o ĉi tie est'us riproĉ'ind'a.

Mi'a mesaĝ'o ne est'as tro optimist'a, mi sci'as, sed mi kred'as, ke mem'kontent'o nutr'as antaŭ'juĝ'o'n, kaj tiu antaŭ'juĝ'o nutr'as mort'o'n, ĉar ĝi nask'as mal'am'o'n.

Se ni pov'as triumf'ig'i la princip'o'j'n de Kler'ism'o kaj hom'a'j rajt'o'j en la mens'o'j de la pli jun'a'j generaci'o'j, ni est'os serv'int'a'j la ĝust'a'n afer'o'n − tiu'n de pac'o inter la popol'o'j.

Franc'a advokat'o kaj profesor'o pri jur'o, Robert Badinter est'is ministr'o pri justic'o de Franci'o de 1981 ĝis 1986. Li est'as precip'e kon'at'a pro tio, ke li sukces'ig'is voĉ'don'ad'o'n en 1981 en la franc'a parlament'o por abol'i la mort'pun'o'n.

Badinter est'is nom'um'it'a Prezid'ant'o de la Konstituci'a Konsili'o de 1986 ĝis 1995, kaj elekt'it'a Senat'an'o (Social'ism'a Parti'o) por la departement'o Hauts-de-Seine de 1995 ĝis 2011..

Traduk'is el la angl'a Pablo León (Argentino)

Unesk'o-Kurier'o - 70! inspir'a leg'aĵ'o

de Al'a'n Tormaid Campbell

Per ĉi tiu artikol'o, Unesk'o-Kurier'o al'iĝ'as al la fest'ad'o de la Inter'naci'a Tag'o por Elimin'i Ras'a'n Diskriminaci'o'n, la 21-an de mart'o.

Unesk'o est'iĝ'is mez'e de la 1940-- aj jar'o'j. Memor'ig'ant'e pri la horor'aĵ'o'j de la Du'a Mond'milit'o, la prolog'o de la Konstituci'o de Unesk'o inkluziv'as fraz'o'n, kiu est'as kaj tim'ig'a, kaj inspir'a: "Ĉar milit'o'j komenc'iĝ'as en la mens'o'j de hom'o'j, ankaŭ en la mens'o'j de hom'o'j la defend'o'j de pac'o dev'as est'i konstru'at'a'j ”

Richard Hoggart, brit'a akademi'an'o, kiu est'is Asist'a Ĝeneral'a Direktor'o ĉe Unesk'o (1971-1975), skrib'is: "La ekster'ordinar'a'j asert'o'j en'e de la Konstituci'o de Unesk'o - ke reg'ist'ar'o'j kolektiv'e antaŭ'e'n'ig'os la objektiv'a'n serĉ'ad'o'n de sci'o kaj ĝi'a'n liber'a'n cirkul'ad'o'n - est'as el'vok'iv'a'j de ĝi'a temp'o. La mond'o'n ĵus traf'is terur'a kaj daŭr'a milit'o ... La impuls'o [...] ke hom'o'j pli bon'e inter'kompren'iĝ'u pro pli'bon'ig'it'a instru'iĝ'ad'o kaj ĉiu'j form'o'j de kultur'a'j kaj scienc'a'j inter'ŝanĝ'o'j, la pasi'a emfaz'o pri ver'aĵ'o, just'ec'o, pac'o kaj la grav'o de la individu'o - ĉi tiu'j impuls'o'j est'is preskaŭ ne'rezist'ebl'a'j ". (Hoggart, R. 1978, Ide'o kaj ĝi'a'j Serv'ant'o'j: Unesk'o de intern'e.

Londono, Chatto kaj Windus, p. 27-29). Kaj Unesk'o cel'is tre alt'e'n por ating'i ĉi tiu'j'n.

Unesk'o hav'is bulten'o'n por oficial'a'j anonc'aĵ'o'j kaj raport'o'j de si'a komenc'o, sed en 1948 oni decid'is kre'i Unesk'o-Kurier'o-n, popular'a'n ĉiu'monat'a'n gazet'o'n, por ke la publik'o inform'iĝ'u pri la ideal'o'j kaj ag'ad'kamp'o'j de Unesk'o.

Kurier'o unu'e aper'is en tri lingv'a'j el'don'o'j: angl'a, franc'a kaj hispan'a.

Konstant'e oni al'don'is pli'a'j'n tra la jar'o'j, ĝis en 1988 tri'dek kvin mal'sam'a'j lingv'a'j el'don'o'j est'is publik'ig'at'a'j - plus kvar mal'sam'a'j lingv'a'j el'don'aĵ'o'j en brajl'o.

En 1949 produkt'iĝ'is 40 000 kopi'o'j de la revu'o; ĉi tiu nombr'o kresk'is ĝis 500 000 komenc'e de la ok'dek'a'j jar'o'j. Oni kalkul'is, ke ĉiu kopi'o est'os legat'a de pli ol kvar hom'o'j, kio signif'is ke Kurier'o hav'is leg'ant'ar'o'n de pli ol du milion'o'j. Vi pov'us aĉet'i ĝi'n ĉe kiosk'o'j; vi pov'us ek'abon'i aŭ vi pov'us trov'i ĝi'n en bibliotek'o'j.

Kurier'o neniam est'is bon'e kon'at'a en Brit'uj'o aŭ Uson'o. Sed se vi pet'as hom'o'j'n - precip'e tiu'j'n, kiu'j est'as pli ol la 50-jar'aĝ'a'j, kresk'int'a'j ali'land'e, oni mir'as kiom da ili dir'os: "Jes, mi memor'as Kurier'o-n. Ni kutim'is akir'i ĝi'n”, aŭ eĉ "Jen kie mi unu'e lern'is pri antrop'ologi'o”. Mi mem aŭd'is tia'j'n asert'o'j'n de hom'o'j tiom mal'proksim'a'j'n, kiel el Indonezio, Barato, Pakistano, Ganao, Brazilo kaj Jamajk'o.

Larĝ'a'j tut'mond'a'j horizont'o'j

Kurier'o est'is fond'it'a de la rimark'ind'a Sandy Koffler. La cel'o de la revu'o est'is - uz'i si'a'n fam'a'n fraz'o'n - "Fenestr'o mal'ferm'it'a al la mond'o”, per kiu leg'ant'o'j pov'is rigard'i "la tut'mond'a'j'n horizont'o'j'n”.

Koffler, uson'an'o, diplom'iĝ'is ĉe City College de Nov'jork'o, kaj stud'is en Sorbonne en Parizo, kiam li'a'j plan'o'j est'is tranĉ'it'a'j de la Du'a Mond'milit'o. Al'iĝ'int'e la Serv'o'n de Psikologi'a Milit'farad'o de la uson'a arme'o, Koffler ankaŭ milit'spert'is la al'ter'iĝ'o'n kun la trup'o'j de Operaci'o Torĉ'o kiam la alianc'an'o'j invad'is la nord'a'n Afrik'o'n, tiam en la man'o'j de Franc'uj'o sub Vichy [Viŝí], en novembr'o 1942. Li tie komenc'is radi'a'j'n el'send'o'j'n en Rabat'o (Maroko) kaj Alĝero (Alĝerio) antaŭ si'a nom'um'o kiel raport'ist'o de Voĉ'o de Amerik'o – labor'o kiu'n li far'is dum la ital'a kampanj'o de 1944-1945. Ĉiu'foj'e kiam ital'a urb'o est'is liber'ig'it'a, Koffler kutim'is establ'i gazet'o'n tie nom'at'a'n Kurier'o. Ne surpriz'e, ke, kiam li al'iĝ'is al Unesk'o post la milit'o, li ne'evit'ebl'e star'ig'is la Unesk'o–Kurier'o-n. Li est'is ben'it'a de mir'ind'e kre'a mens'o miks'it'a kun verv'o por el'don'ad'o. Krom'e, li'a publik'ig'em'o est'is lig'it'a kun klar'a moral'a vid'o.

La revu'o est'is destin'it'a al "kler'a”

publik'o, precip'e instru'ist'o'j kaj student'o'j, kaj ĝi efektiv'e ricev'is si'a'n plej grand'a'n leg'ant'ar'o'n tra lern'ej'o'j, lice'o'j kaj universitat'o'j.

Li esprim'is si'a'j'n ĉef'a'j'n tem'o'j'n kiel: la efik'o de scienc'o al hom'a viv'o, ras'e lig'it'a'j problem'o'j, art'o kaj kultur'o, hom'a'j rajt'o'j, histori'o kaj arĥeologi'o, kultur'a'j diferenc'o'j kaj konflikt'o'j inter popol'o'j. Jam nur la ampleks'ec'o de la tem'o'j pri'raport'at'a'j est'as spir'halt'ig'a. En la sam'a el'don'aĵ'o vi pov'as mal'kovr'i la minac'o'j'n de la templ'o de Borobudur en Indonezio, de la templ'o Sri Ranganathaswamy en Srirangam, tiam'a Bharato, kaj Partenon'o en Grek'uj'o. En la paĝ'o'j de Kurier'o vi mir'os pri la verk'o de la pentr'ist'o florenca de la 15-a jar'cent'o Masaccio [Mazaĉo], kaj post'e la art'aĵ'o'j de la aborigen'o'j de Aŭstrali'o. Est'as el'don'aĵ'o por fest'i la 70-an nask'iĝ'tag'o'n de Ajnŝtajn (Einstein), ali'a dediĉ'it'a al Ĉeĥov (Чехов), kaj ankoraŭ ali'a, al Rabindranath Tagore.

Ankaŭ ekzist'as plur'a'j artikol'o'j pri ekologi'o kaj konserv'ad'o, precip'e pri ocean'o'grafi'o kaj mar'a biologi'o - Kurier'o est'is verd'a antaŭ ol tia signif'o ekzist'is.

La artikol'o'j est'is not'ind'e bon'e skrib'it'a'j kaj bel'e prezent'it'a'j. En 1954 la format'o de la revu'o est'is ŝanĝ'it'a por inklud'i kolor'a'n ilustr'ad'o'n - nov'a norm'o por tiu temp'o, kiu far'is la leg'ad'o'n pli al'tir'a.

La gam'o de kontribu'ant'o'j leg'iĝ'as kiel kontrol'list'o de du'dek-jar'cent'a kultur'o.

La tradici'o de perfekt'ec'o establ'it'a de Sandy Koffler daŭr'as jar'ar'e. La verk'ist'o'j de Kurier'o inkluziv'as Jorge Am'ad'o, Isaac Asimov, Jorge Lu'is Borges, Anthony Burgess, Aimé Cesaire, Arthur C. Clarke, se menci'i nur kelk'a'j'n nom'o'j'n de la supr'o de la alfabet'o. La revu'o ankaŭ pri'raport'is grav'a'j'n event'o'j'n de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j kaj Unesk'o. Kiam la Universal'a Deklaraci'o pri Hom'a'j Rajt'o'j est'is proklam'it'a, ekzempl'e, Kurier-el'don'aĵ'o est'is dediĉ'it'a al ĝi.

En Januar'o 1954, Kurier'o en nov'a start'o Fragment'o'j el la redakci'a artikol'o

Komenc'e de ĉi tiu nov'a jar'o, Unesk'o-Kurier'o vol'as far'i pli ol nur propon'i al si'a'j leg'ant'o'j la tradici'a'j'n salut'o'j'n. Ĝi serĉ'is "far'i nov'a'n komenc'o'n". Respond'e al la dezir'o esprim'it'a de leg'ant'o'j, ĝi for'las'as si'a'n klaĉ'gazet'format'o'n por nov'a revu'format'o, pli facil'a por leg'i, manipul'i kaj konserv'i. Ĝi pli'ig'is la nombr'o'n da paĝ'o'j, desegn'is nov'a'n kovr'il'o'n kaj prepar'is pli bril'a'n sed sobr'a'n prezent'o'n (...).

En si'a en'hav'o Kurier'o daŭr'e rest'os fidel'a al si'a difin'it'a cel'o: serv'i kiel fenestr'o mal'ferm'iĝ'ant'a al la mond'o de instru'ad'o, scienc'o kaj kultur'o, per kiu la lern'ej'estr'o apart'e, por kiu ĉi tiu publik'aĵ'o est'as ĉef'e koncept'at'a kaj pret'ig'at'a kaj por ali'a'j leg'ant'o'j ĝeneral'e pov'as rigard'i al larĝ'a'j tut'mond'a'j horizont'o'j. Ĉiu'n monat'o'n ĝi prezent'os per tekst'o kaj bild'o, karakteriz'a'j'n, inform'a'j'n kaj pens'ig'a'j'n trajt'aĵ'o'j'n kaj dediĉ'os sekci'o'n al aŭtoritat'a trakt'ad'o de grav'a mond'a problem'o kaj montr'os kiel ĝi est'as traktat'a naci'e kaj inter'naci'e. Kurier'o apart'e invit'as koment'o'j'n, kritik'o'j'n kaj sugest'o'j'n de si'a'j leg'ant'o'j.

Al la instru'ist'o, kiu postul'as iom pli ol kuŝ'ej'o'n, al tiu'j, kiu'j est'as interes'at'a'j pri hom'o'j kaj problem'o'j de ali'a'j naci'o'j, pri la dram'a sed mal'mult'e sci'at'a rakont'o pri ordinar'a'j vir'o'j kaj vir'in'o'j labor'ant'a'j kun'e por trov'i viv'rimed'o'j'n, batal'i mal'kler'ec'o'n kaj mal'san'o'n, redukt'i ras'rilat'a'n antaŭ'juĝ'o'n kaj instig'i al inter'naci'a kompren'o, al ĉiu'j tiu'j, kiu'j est'as atent'a'j pri la hodiaŭ'a'j event'o'j kaj problem'o'j en instru'ad'o, art'o'j kaj scienc'o'j, Kurier'o dir'as: Ĉi tio est'as ĵurnal'o special'e prepar'it'a por vi.

La redakt'ant'o'j

Ras'ism'o je la supr'o de la tag'ord'o

Ag'ad'o kontraŭ ras'ism'o est'is je la pint'o de la Unesk'o-tag'ord'o de la komenc'o. Eksplic'a kampanj'o kontraŭ la apart'ism'a [apartheid] reĝim'o de Sud- Afrik'o konduk'is al la kritik'o, ke fokus'ig'i unu land'o'n flank'e'n'ig'is ali'a'j'n hom'a'j'n rajt'o'j'n. Prav'e. Al ĉiu, kiu rigard'as la list'o'n de naci'o'j, kiu'j oficial'e sub'skrib'is al la Universal'a'n Deklaraci'o'n kaj esplor'as pri la tie'a'j politik'a sub'prem'ad'o kaj cenzur'ad'o, mis'trakt'ad'o de minoritat'o'j, konsekvenc'a diskriminaci'o kontraŭ vir'in'o'j, ktp., en iu'j el tiu'j land'o'j, oni pardon'us respond'o'n de enorm'a cinik'ism'o.

Krom'e, la kampanj'o kontraŭ apart'ism'o dis'volv'iĝ'is en mond'o, kie la brit'a'j kaj franc'a'j imperi'o'j ankoraŭ triumf'is, kiam en la sud'a Uson'o la leĝ'o'j de Jim Crow , kiu'j dev'ig'is ras'ism'a'n apart'ig'o'n, ankoraŭ dikt'is la viv'manier'o'n, kaj kiam kast'a'j divid'o'j en Barato daŭr'e prosper'is en la soci'a sistem'o.

La unu'a artikol'o en Kurier'o, kiu rekt'e trakt'is la demand'o'n pri ras'ism'o, est'is en novembr'o 1949: "La demand'o pri ras'o kaj la demokrati'a mond'o” de Arthur Ram'os.

Tiu brazila psikolog'o kaj antrop'olog'o, kiu est'is estr'o de la Fak'o de Soci'a'j Scienc'o'j de Unesk'o, est'is batal'int'a la ras'ism'o'n dum si'a tut'a viv'o, kaj est'is mal'liber'ig'it'a du'foj'e de la brazila sekur'ec'polic'o dum la diktator'ec'o de Getúlio Vargas.

La vid'punkt'o de Ram'os est'is: "En ajn'a diskut'o pri la re'organiz'o de la post'milit'a mond'o, dev'as est'i apart'a kalkul'o pri antrop'ologi'o. Tamen neni'u ali'a scienc'o tiel fals'is si'a'j'n ver'a'j'n fin'cel'o'j'n. Je ĝi'a nom'o tut'a'j naci'o'j lanĉ'is konflikt'o'j'n, por protekt'i la fals'it'a'n ideal'o'n de ras'a aŭ etn'a super'ec'o. Tial est'as tut'e natur'e, ke antrop'ologi'o, re'star'ig'it'a al si'a ĝust'a lok'o kaj mal'konstru'it'a de la mit'o'j, en kiu'j oni klopod'is vual'i ĝi'n, nun send'u si'a'n scienc'a'n mesaĝ'o'n al la mond'o ”. Post'e, kiam Unesk'o publik'ig'is si'a'n "Deklar'o'n pri Ras'o” en 1950, la juli'o- aŭgust'a Kurier'o port'is la titol'o'n: "Rivel'at'a'j la absurd'a'j mit'o'j pri ras'ism'o”. La deklar'o est'is publik'ig'it'a tut'e, kun la konklud'o'j en la mal'ferm'a paĝ'o. Ĝi'n akompan'is artikol'o, "Ras'o kaj Civiliz'o”, far'e de la svis'nask'it'a argentina antrop'olog'o Alfred Métraŭ. Métraŭ, kiu ek'labor'is ĉe Unesk'o en 1947, kaj est'is nom'um'it'a estr'o de la Divid'o por stud'i problem'o'j'n de Ras'ism'o en 1950, lud'is centr'a'n rol'o'n en la iniciat'o'j de Unesk'o kontraŭ ras'ism'o. Li est'is la ĉef'a kun'ord'ig'ant'o mal'antaŭ la fru'a'j deklar'o'j - la unu'a en 1950 kaj ĝi'a revizi'o en 1951.

Li est'is proksim'a amik'o de Koffler kaj entuziasm'a sub'ten'ant'o de Kurier'o. Kun pli ol du'dek artikol'o'j je li'a nom'o, Métraŭ est'is unu el la ĉef'a'j kontribu'ant'o'j de la revu'o, ĝis li mort'is en 1963.

El'radik'ig'i antaŭ'juĝ'o'j'n

Observ'at'e de hodiaŭ, est'is iu'j evident'a'j naiv'aĵ'o'j en la argument'o'j en la deklar'o'j pri ras'o. Unu'e est'is la grand'a konfid'o en la pov'o de "scienc'o” - ke antrop'ologi'o est'as "scienc'a”, kaj tial star'ig'us konklud'o'j'n kun ne'evit'ebl'a cert'o.

Du'e, iu'j el la ekzempl'o'j klar'e diskut'ebl'as - en la sam'a juli'o-aŭgust'a numer'o de 1950 la deklar'o'n de Unesk'o pri ras'o akompan'as fot'o, kiu montr'as grup'o'n de jun'a'j Nov-Zelandaj Maori'in'o'j (p. 8 de la angl'a'lingv'a versi'o) kun la sub'tekst'o "Ras'a Harmoni'o”. Ĉu iu demand'is al la maori'in'o'j ili'a'n opini'o'n pri tio?

Referenc'ant'e al Uson'o, Ram'os skrib'is en novembr'o 1949: "... post mult'a'j jar'o'j de sen'frukt'a pen'ad'o, la politik'o de protekt'ad'o de indi'an'o'j ŝajn'e est'as far'iĝ'int'a pli human'a kaj scienc'a. Tem'as demand'o ne nur protekt'i la "rezerv'ej'o'j'n de la indi'an'o'j, sed respekt'i la apart'aĵ'o'j'n de ili'a civilizaci'o, materi'e aŭ ali'e; ... ”. Mal'mult'a'j indiĝen'a'j amerik'an'o'j hodiaŭ ĝoj'us pri la vort'o'j "human'a”, "scienc'a”, kaj "respekt'at'a'j”

kiel pri'skrib'o'j kiel ili est'as traktat'a'j.

En la sam'a el'don'aĵ'o Ram'os laŭd'is la labor'o'n de la brazila Serviço de Proteção dos Índios (Indi'an'a Protekt'o-Serv'o), skrib'ant'e, ke "la rezult'o'j est'is tre kuraĝ'ig'a'j”.

La Cintas Larg'as , la Janomami-oj, kaj mult'a'j ali'a'j indiĝen'a'j grup'o'j en Amazoni'o est'is el'ten'ont'a'j la plej mal'bon'a'j'n kruel­ aĵ'o'j'n kaj plu sufer'ad'as diskriminaci'o'n ĝis hodiaŭ.

La el'don'aĵ'o de Kurier'o de aŭgust'o- septembr'o 1952 raport'is pri ras'rilat'o'j en Brazilo. Ĝi anonc'is komplet'a'n Unesk'o- stud'aĵ'o'n pri ras'o en tiu land'o. Ĉiu'j verk'ist'o'j argument'is sur'baz'e de konvink'o, kiu est'is komun'a tiam - ke Brazilo reprezent'is bild'o'n de ras'a harmoni'o - kun unu escept'o. Luiz de Aguiar Costa Pint'o, unu el la aŭtor'o'j de la deklar'o de 1950 pri Ras'o de Unesk'o, skrib'is en ĉi tiu numer'o de Kurier'o: "... la harmoni'a integr'iĝ'o, kiu est'as rigard'at'a kiel karakteriz'aĵ'o de inter'ras'a'j rilat'o'j en Brazilo, ne respond'as al fakt'o'j mal'kaŝ'it'a'j de soci'ologi'a'j esplor'o'j. Oni dir'is tiel oft'e kaj tiel long'e, ke ras'a'j antaŭ'juĝ'o'j ne ekzist'as en Brazilo, ke ĉi tiu asert'o, kiu est'is tra'pas'ig'at'a tra la mond'o, fin'e far'iĝ'is font'o de brazila naci'a fier'o. Tamen, mal'antaŭ ĉi tiu pec'o de dogm'o kuŝ'as sent'o'j de amar'ec'o kaj evident'a mal'estim'o. ”

Ĉar la diskut'o'j en Kurier'o ĉiam est'is vigl'a'j kaj dinamik'a'j, la ne'evit'ebl'a'j mem'kontent'o'j kaj ricev'it'a'j ide'o'j est'is el'balanc'at'a'j kaj defi'at'a'j.

La plej grand'a ating'o de la kvar deklar'o'j de Unesk'o pri la problem'o de ras'ism'o est'as la progres'em'a mal'proksim'iĝ'o de la "scienc'a” aŭ "biologi'a” difin'o de ras'o.

Ili mal'munt'is ajn'a'n scienc'a'n prav'ig'o'n aŭ baz'o'n por ras'ism'o, kaj proklam'is, ke ras'o ne est'is biologi'a fakt'o de natur'o, sed danĝer'a soci'a mit'o.

Jar'dek'o'j'n post'e, pri la demand'o pri ras'o, neni'u pov'as rigard'i ni'a'n mond'o'n tre komfort'e. Sed aŭskult'u la esper'o'n kaj la bon'a'n intenc'o'n en la vort'o'j de Métraŭ en "Ras'o kaj Civiliz'o” (Kurier'o, juli'o-aŭgust'o 1950): "Est'as en ĉi tiu koncept'o de ras'o io ne'pac'ig'ebl'a.

La barbar'ec'o de ni'a temp'o est'as pli sen'kompat'a kaj pli absurd'a ol tiu de la tiel-nom'at'a Mal'lum'a Epok'o; ĉar ras'a antaŭ'juĝ'o est'as ne'kompren'ebl'a kaj ne'al'tir'ant'a mit'o. Ĝi'a flor'ec'a evolu'o en la du'dek'a jar'cent'o sen'dub'e en est'ont'a'j temp'o'j est'os konsider'at'a kiel unu el la plej hont'ind'a'j ec'o'j de la nun'a epok'o.”

La artikol'o'j en Kurier'o pri ras'o montr'as kuraĝ'a'n iniciat'o'n de sen'kompromit'a kampanj'o. Kun kelk'a'j modif'o'j, ĉi tiu'j deklar'o'j est'as tiom konven'a'j hodiaŭ kiom ili est'is tiam. La integr'ec'o de la argument'o'j est'as part'o de la ĝeneral'a'j fort'o'j de la publik'ig'ad'o, en neni'u grad'o restrikt'at'a'j de mal'larĝ'a'j akademi'a'j disciplin'o'j kaj protekt'iv'a'j profesi'a'j si'n'ten'o'j. La inspir'a, instru'iv'a kaj kultur'a klar'vid'o, kiu'n propon'as Kurier'o, est'as part'o de vigl'a moral'a vid'o de tio, kia hom'a soci'o pov'as est'i.

Traduk'is el la angl'a Johan Derks (Nederlando)

Al'a'n Tormaid Campbell (Brit'uj'o) instru'is Soci'a'n Antrop'ologi'o'n en la Universitat'o de Edinburg'o en Skot'land'o dum mult'a'j jar'o'j. Ek'de 1974 li est'is engaĝ'at'a kun la Wayapí [Ŭajapi], indiĝen'a popol'o, kiu viv'as en la Amazon'a arb'ar'o de la Nord'a Brazilo. Li'a plej kon'at'a libr'o pri la Wayapí est'as Ek'kon'i Waiwai (1995).