De la komenc'o, Unesk'o aktiv'e ag'is por emfaz'i la esenc'a'n rol'o'n, kiu'n kultur'o lud'as en tut'mond'a pac'o. La evolu'o de modern'a'j konflikt'o'j konfirm'as hodiaŭ la kresk'int'a'n bezon'o'n por ĉi tiu form'o de "mol'a potenc'o".
La ripet'a'j atak'o'j al hered'aĵ'o en Irako, Libio, Mali'o kaj Sirio montr'as, kiom la protekt'o de kultur'a hered'aĵ'o ne pov'as est'i apart'ig'it'a de la protekt'ad'o de hom'a'j viv'o'j. Violent'a'j ekstrem'ist'o'j ne nur cel'as la ĝeneral'a'n publik'o'n; ili ankaŭ cel'as instru'ist'o'j'n, ĵurnal'ist'o'j'n, lern'ej'o'j'n kaj histori'a'j'n monument'o'j'n prov'e mal'help'i kaj mal'ord'ig'i la soci'o'j'n, kiu'j'n ili vol'as jug'i.
Respond'e, ni dev'as far'i pli mult'e por integr'i kultur'o'n en ni'a'j strategi'o'j por sekur'ec'o kaj pac'o, kiel rimed'o'n por konstru'i long'temp'a'n risort'ec'o'n, rezist'o'n kaj koher'ec'o'n. Tial Unesk'o intens'ig'as si'a'j'n kriz'program'o'j'n kaj propon'o'j'n por kontraŭ'star'i violent'a'n ekstrem'ism'o'n, daŭr'ig'ant'e si'a'n politik'a'n sub'ten'o'n.
Kelk'a'j rezoluci'o'j pas'ig'it'a'j antaŭ ne'long'e de la Sekur'ec'a Konsili'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j reprezent'as histori'a'n re'kon'o'n de la grav'ec'o de protekt'ad'o de hered'aĵ'o por publik'a sekur'ec'o, kiel la Rezoluci'o'j 2199, 2354 kaj 2347 (vid'u p. 7). Unu'a'foj'e, rezoluci'o de UN, Rezoluci'o 2347, unu'anim'e pas'ig'it'a la 24- an de mart'o 2017, pri'trakt'as la skal'o'n de minac'o'j al mond'a hered'aĵ'o – konfirm'ant'e ke ĝi'a intenc'a detru'o konsist'ig'as taktik'o'n de milit'o, kiu vok'as taŭg'a'j'n respond'o'j'n.
La kondamn'o de la Inter'naci'a Kriminal'a Tribunal'o de la milit'estr'o respond'ec'a pri detru'ad'o de la sankt'ej'o'j de Timbuktu'o (Mali'o) - en la plej unu'a inter'naci'a tribunal'o tut'e dediĉ'it'a pri'trakt'i la detru'o'n de kultur'a hered'aĵ'o - ankaŭ mark'as decid'a'n paŝ'o'n por fin'i sen'pun'ec'o'n por ĉi tiu'j milit'a'j krim'o'j (vid'u p. 18).
Ĉi tiu'j event'o'j atest'as sen'precedenc'a'n dis'volv'iĝ'o'n, kiu ankaŭ est'as la rezult'o de la ag'o'j de Unesk'o. La uz'o de arm'it'a fort'o ne sufiĉ'as por venk'i minac'o'n, kiu prosper'as ĉe mal'kler'ec'o kaj fuŝ'a lern'o de la histori'o. La batal'o kontraŭ per'fort'a ekstrem'ism'o est'as far'at'a per kultur'o kaj kler'ig'ad'o. Daŭr'a pac'o postul'as rezon'ad'o'n pri tio kio'n la poet'o Aimé Césaire nom'is "mirakl'a'j arm'il'o'j" – kler'ig'ad'o, kultur'o kaj sci'o - kiu'j pli'fort'ig'as la defend'o'j'n de pac'o en la mens'o'j de ĉiu'j kaj ĉiu.
Est'as en ĉi tiu spirit'o, ke Unesk'o klopod'as lev'i publik'a'n konsci'o'n pri la valor'o'j de toler'em'o kaj respekt'o per kre'ad'o.
Kiel Edouard Glissant (1928-2011), iam'a ĉef'redaktor'o de la Unesk'o-Kurier'o, indik'is ke art'o ĉiam serv'as kiel ŝalt'il'o por "la kre'a kapabl'o de la individu'o kaj la komun'um'o kaj spegul'o de ident'ec'o ". Art'a kre'ad'o est'as ek'o de inter'kultur'a dialog'o kaj konstru'ad'o de pont'o'j inter la riĉ'a kultur'a divers'ec'o de la mond'o.
Mult'a'j hom'o'j, jun'a'j kaj ne tre jun'a'j, vol'as trans'don'i ĉi tiu'n parol'ad'o'n pri pac'o, toler'em'o kaj respekt'o de rajt'o'j. La kampanj'o Unit'e4Heritage ["Unu'iĝ'u por hered'aĵ'o"] (p.
11), kiu'n mi lanĉ'is en 2015, al'tir'is mult'a'j'n sub'ten'ant'o'j'n en la tut'a mond'o. La iniciat'o pruv'is si'a'n viv'ec'o'n en konstru'ad'o de pac'o, kresk'ant'a silent'e kiel arb'o'j en arb'ar'o, eĉ kiam ni'a atent'o fokus'iĝ'as sur la arb'o, kiu est'as for'hak'at'a.
Ni daŭr'e invest'u en ĉi tiu'n "mol'a'n potenc'o'n" de Unesk'o, kaj daŭr'e kred'u en la kapabl'o de ĉi tiu'j "mirakl'a'j arm'il'o'j", kiu'j'n la hom'ar'o pacienc'e forĝ'as por establ'i daŭr'a'n pac'o'n.
Ir'in'a Bokova Ĝeneral'a Direktor'o de Unesk'o.
Renat'o Corsetti (Briti'o) traduk'is el la angl'a lingv'o.
de Catherine Fiankan-Bokonga
La 24-an de mart'o 2017, la Sekur'ec'a Konsili'o de UN unu'anim'e akcept'is la Rezoluci'o'n 2347 pri protekt'ad'o de kultur'a hered'aĵ'o, epok'far'a venk'o!
Neces'is preskaŭ unu jar'cent'o kaj du'on'o por ke la ide'o matur'iĝ'u.
Dum la kelk'a'j pas'int'a'j jar'o'j, ĉio subit'e ek'progres'is. Nask'iĝ'is nov'a konsci'iĝ'o pri la rol'o kiu'n kultur'a hered'aĵ'o pov'as lud'i por stimul'i sekur'ec'o'n.
La nombr'o de arm'a'j konflikt'o'j intens'iĝ'is ek'de la 1980-aj jar'o'j, unu'e en Centr'a Azi'o (Afgani'o) kaj post'e, part'e, en la region'o'j de Proksim'a Orient'o (Irako kaj Sirio) kaj de Okcident'a Afrik'o (Mali'o), kio kun'tren'is la oft'iĝ'int'a'n detru'o'n de histori'aĵ'o'j far'e de teror'ism'a'j grup'o'j kaj la subit'a'n kresk'ad'eg'o'n de ŝakr'ad'o de artefakt'o'j. Front'e al la detru'a frenez'ec'o de la organiz'o "Islam'a Ŝtat'o" (IŜ), la inter'naci'a komun'um'o re'ag'as kun nov'a energi'o kaj pli'ampleks'ig'as la gam'o'n de la il'o'j ebl'ig'ant'a'j protekt'i kiel ebl'e plej bon'e la kultur'a'n memor'o'n de la hom'ar'o. En 2017, ĝi unu'anim'e esprim'is si'a'n politik'a'n vol'o'n por protekt'i la mond'a'n kultur'a'n hered'aĵ'o'n.
Rezoluci'o 2347 de la Sekur'ec'a Konsili'o de UN formal'e re'kon'as ke la defend'o de la kultur'a hered'aĵ'o est'as imperativ'a por sekur'ec'o. Long'a'n temp'o'n bezon'is embri'a ide'o pri la imun'ec'o de la kultur'aĵ'o'j dum milit'o, por far'iĝ'i histori'a decid'o, kiu atest'as nov'a'n konsci'iĝ'o'n pri la rol'o de kultur'o por la sekur'ec'o. Tiu histori'o komenc'iĝ'is fin'e de la 19-a jar'cent'o, kiam dek kvin eŭrop'a'j ŝtat'o'j kun'ven'is en Bruselo (Belgi'o) la 27-an de juli'o 1874, por ekzamen'i la projekt'o'n de inter'naci'a inter'konsent'o pri la leĝ'o'j kaj mor'o'j de la milit'o. La Deklaraci'o kiu rezult'is, post unu monat'o, indik'is, en si'a Artikol'o 8, ke dum milit'o la far'int'o de "ĉia kapt'o, intenc'a detru'o aŭ difekt'ad'o (...) de histori'a'j monument'o'j, art'aĵ'o'j aŭ scienc'aĵ'o'j, dev'as est'i persekut'at'a de la kompetent'a'j aŭtoritat'o'j".
Post du'dek kvin jar'o'j, iniciat'it'e de la Rusia car'o Nikolao la II-a, Inter'naci'a Konferenc'o pri Pac'o est'is okaz'ig'it'a en Nederlando, en 1899, por revizi'i la (neniam ratif'ot'a'n) Deklaraci'o'n de 1874, kaj akcept'i Konvenci'o'n Respekt'e pri la Leĝ'o'j kaj mor'o'j de Sur'ter'a Milit'o. Kon'at'a ankaŭ kiel La Hag'a Konvenci'o, tiu ĉi tekst'o konsider'ind'e evolu'ig'is la inter'naci'a'n jur'o'n kaj star'ig'is la princip'o'n de imun'ec'o de la kultur'aĵ'o'j. "Okaz'e de sieĝ'o kaj bomb'ad'o, ĉi'a'j neces'a'j klopod'o'j dev'as est'i far'at'a'j por laŭ'ebl'e ŝpar'i la konstru'aĵ'o'j'n dediĉ'it'a'j'n al religi'a'j kult'o'j, art'o'j, scienc'o'j aŭ karitat'a'j cel'o'j, histori'a'j monument'o'j, hospital'o'j [...] se tiu'j ne est'as sam'temp'e uz'at'a'j por milit'a'j cel'o'j. La dev'o de la sieĝ'at'o'j est'as indik'i tiu'j'n konstru'aĵ'o'j'n aŭ kun'ven'ej'o'j'n per special'a'j vid'ebl'a'j sign'o'j, kiu'j est'os antaŭ'sci'ig'it'a'j al la sieĝ'ont'ar'o", preciz'ig'as Artikol'o 27 de la Regul'ar'o (revizi'it'a la 18-an de oktobr'o de 1907). Post tri jar'dek'o'j, en 1935, la Antaŭ'parol'o de la Roerich-Pakt'o, tut'amerik'a iniciat'o por protekt'i art'a'j'n kaj scienc'a'j'n instituci'o'j'n kaj histori'a'j'n monument'o'j'n, formul'is la ide'o'n ke la kultur'aĵ'o'j "konstitu'as la hered'aĵ'o'n de la kultur'o de la popol'o'j", kaj tial dev'as est'i protekt'at'a'j "dum milit'o kaj pac'o ".
Decid'a paŝ'o pri tiu tem'o okaz'is post la du'a mond'milit'o. En 1948, Nederlando sub'met'is al Unesk'o nov'a'n projekt'o'n de inter'naci'a tekst'o pri la protekt'o de art'aĵ'o'j en kaz'o de arm'a konflikt'o. La Organiz'o komenc'is procedur'o'n de verk'ad'o de nov'a inter'naci'a konvenci'o akcept'ot'a en Hag'o (Nederlando) en 1954.
Sekur'ig'o kaj respekt'o est'as la deviz'a'j vort'o'j de la Hag'a Konvenci'o por protekt'i art'aĵ'o'j'n kaz'e de arm'a konflikt'o kaj de ĉi ties Protokol'o el 1954. "La atenc'o'j kontraŭ art'aĵ'o'j de kiu ajn popol'o" est'as inter'naci'e rigard'at'a'j kiel "atenc'o'j kontraŭ la kultur'a hered'aĵ'o de la tut'a hom'ar'o". La tekst'o ankaŭ antaŭ'vid'as sekur'ig'i "la imun'ec'o'n de la kultur'aĵ'o'j sub special'a protekt'o", koncern'ant'a "mal'mult'a'j'n rifuĝ'ej'o'j'n por ŝirm'i mov'ebl'a'j'n art'aĵ'o'j'n kaz'e de arm'a'j konflikt'o'j, kaj monument'ar'o'j'n kaj ali'a'j'n plej grav'a'j'n kultur'a'j'n ne'mov'ebl'aĵ'o'j'n".
En tiu sam'a jar'o 1954, Egipti'o decid'is konstru'i la Asuanan Bar'aĵ'o'n, kiu est'is inund'ont'a la Nil'a'n val'o'n al'mont'e de Asuano, kaj grand'a'n nombr'o'n da 3000-jar'a'j monument'o'j de tio kio iam est'is Nubio.
Petit'e de Egipti'o kaj Sudano, por sav'i tiu'j'n monument'o'j'n, unu el la plej impres'a'j en la histori'o de la hom'ar'o, Unesk'o komenc'is inter'naci'a'n kampanj'o'n, kiu daŭr'is du jar'dek'o'j'n, inter 1960 kaj 1980. La Kampanj'o por Nubio est'is ĉe la origin'o de la Konvenci'o pri la Protekt'o de la Mond'a Kultur'a kaj Natur'a Hered'aĵ'o, kon'at'a kiel Konvenci'o de 1972, star'ig'ant'a la List'o'n de la mond'a hered'aĵ'o de la hom'ar'o. La tekst'o antaŭ'vid'as la registr'ad'o'n, en la List'o de la en'danĝer'ig'it'a mond'a hered'aĵ'o, de la aĵ'o'j minac'at'a'j de grav'a'j danĝer'o'j, inter kiu'j trov'iĝ'as la arm'a'j konflikt'o'j ĵus eksplod'int'a'j aŭ minac'ant'a'j tuj eksplod'i. Esenc'e dank'e al tiu'j tekst'o'j, inter'ali'e, kaj al kun'labor'o kun Unesk'o, la Inter'naci'a Pun-Tribunal'o por Eks'a Jugoslavio pov'is kondamn'i al sep'jar'a mal'liber'ec'o la eks'a'n komand'ant'o'n de la Jugoslavia mar'arme'o Miodrag Jokić, en 2004. Tem'is pri la unu'a kondamn'o pro intenc'a detru'o de kultur'a hered'aĵ'o. Sub li'a komand'o, cent'o'j da obus'o'j est'is paf'at'a'j inter la komenc'o de oktobr'o kaj la fin'o de decembr'o 1991 al la mal'nov'a urb'o Dubrovnik, sam'jar'e registr'it'a kiel En'danĝer'ig'at'a mond'a hered'aĵ'o.
Ĉef'e sekv'e de tiu'j konflikt'o'j, Unesk'o kaj plur'a'j Ŝtat'o'j, la part'o'pren'ant'a'j parti'o'j de la Konvenci'o el 1954, re'ekzamen'is ĝi'n kaj el'labor'is la Du'a'n Protokol'o'n, akcept'ot'a'n en 1999. Tio en'konduk'is nov'a'n sistem'o'n de pli'fort'ig'it'a protekt'o por la plej grav'a'j kultur'aĵ'o'j, kiu'j ankaŭ dev'as est'i protekt'at'a'j de adekvat'a naci'a leĝ'ar'o, kapabl'a taŭg'e pun'i la grav'a'j'n romp'o'j'n de la Konvenci'o.
Kiel grav'a'j'n romp'o'j'n oni rigard'as inter'ali'e ŝtel'o'j'n, rab'o'j'n, atak'o'j'n aŭ vandal'ism'a'j'n ag'o'j'n kontraŭ kultur'aĵ'o'j, apart'e tiu'j met'it'a'j sub pli'fort'ig'it'a protekt'o. Pli last'a'temp'e, en 2016, la Inter'naci'a Pun'a Kort'um'o (IPK) deklar'is kulp'a pri milit'krim'o kaj kondamn'is al naŭ'jar'a mal'liber'ec'o Ahmad Al Faqi Al Mahdi, mali'a'n ĝihad'ist'o'n, pro la detru'o, en 2012, de dek kult'a'j lok'o'j en la urb'o Timbukto, tiam fal'int'a en la man'o'j'n de Ansar (ad-) Di'n, grup'o lig'it'a al Al-Qaida [Al- Kaid'a]. Histori'a juĝ'o: neniam antaŭ'e detru'o de kultur'a hered'aĵ'o est'is rigard'at'a kiel milit'krim'o (vid'u p. 18).
"Tuj post la detru'o'j, Unesk'o sub'met'is la kaz'o'n al la IPK, por ke tiu'j krim'o'j ne rest'u ne'pun'at'a'j", klar'ig'as Ir'in'a Bokova, Ĝeneral'a Direktor'in'o de Unesk'o. La Organiz'o entrepren'is seri'o'n da ag'ad'o'j, ek'de dispon'ig'o de topografi'a'j inform'o'j al la arm'it'a'j fort'o'j, ĝis re'konstru'o de la maŭzole'o'j. Unu'a'foj'e en la histori'o, la sekur'ig'o de la kultur'a hered'aĵ'o de iu land'o est'is en'skrib'it'a en la mandat'o de la Misi'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (Rezoluci'o 2100).
Al la MINUSMA [Mult'dimensi'a Misi'o integr'it'a en UN por la stabil'ig'o en Mali'o] est'as task'it'e "protekt'i la kultur'a'j'n kaj histori'a'j'n lok'o'j'n de la land'o kontraŭ ĉi'a'j atak'o'j, kun'labor'e kun Unesk'o".
La jar'o 2015 sign'is ver'a'n turn'o'punkt'o'n en la si'n'ten'o de la inter'naci'a komun'um'o rilat'e al kultur'a hered'aĵ'o. Kuraĝ'ig'at'e de Unesk'o, kvin'dek'o da land'o'j akcept'is en februar'o la Rezoluci'o'n 2199 de la Sekur'ec'a Konsili'o (vid'u p. 12), mal'permes'ant'a'n komerc'ad'o'n de kultur'aĵ'o'j de'ven'ant'a'j el Irako kaj Sirio.
"Tiu rezoluci'o re'kon'as ke la kultur'a hered'aĵ'o trov'iĝ'as ĉe la unu'a lini'o de la hodiaŭ'a'j konflikt'o'j, kaj lud'as unu'a'rang'a'n rol'o'n por restaŭr'i la sekur'ec'o'n kaj konstru'i politik'a'n respond'o'n al la kriz'o", dirs tiam Ir'in'a Bokova. Post unu monat'o, konvink'iĝ'int'a pri la efik'ec'o de la soft power [mild'a pov'o, sub'kompren'it'e: de konvink'ad'o], el Bagdado (Irako) ŝi lanĉ'is en la soci'a'j ret'o'j kampanj'o'n, Unit'e4Heritage [Unu'iĝ'u por hered'aĵ'o], cel'ant'a'n kun'ig'i la mond'a'n jun'ul'ar'o'n ĉirkaŭ la valor'o'j de kultur'a hered'aĵ'o kaj de ĉi ties protekt'ad'o.
La 1-an de septembr'o 2015, la UNa Institut'o por Trejn'ad'o kaj Esplor'ad'o (UNITAR) publik'ig'is satelit'a'j'n fot'aĵ'o'j'n montr'ant'a'j'n ke la templ'o de Bel en Palmiro est'as ĝis'ter'e detru'it'a de la ĝihad'ist'o'j de IŜ. La ĉef'a konstru'aĵ'o de tiu lok'o aparten'ant'a al la mond'a hered'aĵ'o en Sirio ne plu ekzist'as!
Baldaŭ post tio, Italio formul'is antaŭ la Ĝeneral'a Asemble'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j la ide'o'n kre'i trup'unu'o'j'n de "Blu'kask'ul'o'j por kultur'o". La land'o sub'skrib'is, en februar'o 2016, inter'konsent'o'n kun Unesk'o permes'ant'a'n kre'i unu'a'n special'a'n trup'unu'o'n task'it'a'n protekt'i la kultur'a'n hered'aĵ'o'n en urĝ'a'j situaci'o'j. Ĝi konsist'as el ital'a'j civil'a'j spert'ul'o'j kaj "karaben'ist'o'j" [ital'a nom'o de la ĝendarm'o'j] special'iĝ'int'a'j en la lukt'o kontraŭ la kontraŭ'leĝ'a komerc'o de kultur'aĵ'o'j.
Jen nun la vic'o de la Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j kiu'j, kun Franci'o, organiz'is sub la egid'o de Unesk'o, inter'naci'a'n konferenc'o'n pri la protekt'o de la kultur'a hered'aĵ'o en la konflikt'a'j zon'o'j. En decembr'o 2016 pli ol 40 land'o'j kun'ven'is en Abudabi'o por re'asert'i si'a'n "komun'a'n vol'o'n sekur'ig'i la en'danĝer'ig'it'a'n kultur'a'n hered'aĵ'o'n de ĉiu'j popol'o'j kontraŭ ĝi'a detru'o kaj ĝi'a kontraŭ'leĝ'a komerc'o", kaj re'memor'ig'i ke la si'n'sekv'a'j Konvenci'o'j, ek'de 1899, "ni'n dev'ig'as protekt'i kaj la hom'a'j'n viv'o'j'n kaj la kultur'aĵ'o'j'n".
Laŭ'dir'e de Ir'in'a Bokova, jen "nov'a kultur'a pejzaĝ'o" kiu skiz'iĝ'as, "nov'a mond'a konsci'o" kiu manifest'iĝ'as, "nov'a kompren'o de la lig'il'o'j inter pac'o kaj hered'aĵ'o" kiu nask'iĝ'as.
Ŝi'a'j konvink'o'j est'is baldaŭ konfirm'it'a'j per la akcept'o de Rezoluci'o 2347 de la Sekur'ec'a Konsili'o, la 24-an de mart'o 2017.
Tiu ĉi tekst'o en'vic'iĝ'as kiel daŭr'ig'o de la inter'naci'a konferenc'o en Abudabi'o, al kies du ĉef'a'j praktik'a'j ating'o'j ĝi re'ven'as: la kre'o de inter'naci'a fondus'o kaj la organiz'ad'o de ret'o da rifuĝ'ej'o'j por la minac'at'a'j kultur'aĵ'o'j.
Ĝi ankaŭ relief'ig'as la lig'il'o'n inter teror'ism'o kaj organiz'it'a krim'ul'ar'o.
Unu'a'foj'e en la histori'o, rezoluci'o de
UN pri'trakt'as la tut'o'n de la minac'o'j kiu'j
en'danĝer'ig'as la kultur'a'n hered'aĵ'o'n, sen
geografi'a'j lim'o'j kaj kiu'j ajn est'as la krim'ant'o'j:
ident'ig'it'a'j teror'ism'a'j organiz'aĵ'o'j registr'it'a'j
sur la list'o'j de UN, aŭ ali'a'j arm'it'a'j grup'o'j.
Nask'iĝ'int'a en Ĝenevo (Svis'land'o) al patr'o el la Demokrati'a Respublik'o Kongo kaj belg'a patr'in'o, Catalina Fiankan-Bokonga est'as ĉef'redakt'ist'in'o de la svis'a magazin'o Klvin Mag kaj raport'ist'in'o en Svis'uj'o por la inter'naci'a televid'kanal'o Franc'e 24, prezent'ist'in'o kaj produkt'ist'in'o de televid'a'j program'o'j. Ŝi loĝ'as kaj labor'as en Ĝenevo.
d-ro Christian Lavarenne (Franci'o) traduk'is el la franc'a versi'o.
Nour kaj Bayan, du frat'in'o'j de Damasko, kiu'j for'kur'is de la milit'o en Sirio, nun loĝ'as en Parizo. Antaŭ la konflikt'o, "kultur'a hered'aĵ'o tuŝ'is ĉiu'n sens'o'n, de la sent'o de mal'nov'a'j ŝton'a'j mur'o'j sub vi'a'j man'o'j kaj la delikat'a odor'o de jasmen'o en la aer'o, al la melodi'a al'vok'o al preĝ'o re'son'ant'a en vi'a'j orel'o'j," ili klar'ig'as. La histori'o de ĉi tiu'j du jun'a'j vir'in'o'j, kiu reflekt'as ili'a'j'n person'a'j'n vid'punkt'o'j'n pri kultur'o kaj hered'aĵ'o, est'as unu el mult'a'j divid'it'a'j per Twitter far'e de Unit'e4Heritage [Unu'iĝ'u por hered'aĵ'o], tut'mond'a mov'ad'o lanĉ'it'a de Unesk'o en mart'o 2015. Ĝi cel'as mobiliz'i ge'jun'ul'o'j'n kontraŭ'star'i la propagand'o'n de violent'a ekstrem'ism'o tra la nov'ig'a uz'o de soci'a'j ret'o'j. La ide'o'n de la mov'ad'o puŝ'is sen'precedenc'a'j last'a'temp'a'j atak'o'j je kultur'a hered'aĵ'o - per la detru'o de ĝihad'ist'o'j en Nimrud kaj Hatra, kaj precip'e la pri'rab'ad'o de la Mosul-Muze'o en Irako. Fot'aĵ'a-kaj-rakont'a konkurs'o lanĉ'it'a en Instagram kaj Facebook ricev'is pli ol 10 000 kontribu'aĵ'o'j'n el la tut'a mond'o, ankaŭ de Sirio baldaŭ post kiam ĝi est'is lanĉ'it'a, en juli'o 2015. Kelk'a'j'n monat'o'j'n post'e, la kampanj'o komenc'is ating'i naŭ milion'o'j'n da hom'o'j ĉiu'n semajn'o'n, mult'a'j el kiu'j est'as jun'a'j. Ili util'ig'is Unit'e4Heritage kiel si'a'n propr'a'n platform'o'n por inter'ŝanĝ'i histori'o'j'n kaj ide'o'j'n. En tre mal'long'a temp'o, ĝi far'iĝ'is tut'mond'a amas'a mov'ad'o de ge'jun'ul'o'j. Esprim'ant'e alternativ'a'n dir'o'n el kio'n dir'as ekstrem'ist'o'j, Unit'e4Heritage est'as part'o de "Empowering Youth to Build Peace" [Pov'ig'i ge'jun'ul'o'j'n por konstru'i pac'o'n], integr'it'a en la Unesk'o-kadr'o por Ag'ad'o. Ĝi est'as gvid'at'a de la cel'o "ekip'i jun'a'j'n vir'in'o'j'n kaj vir'o'j'n per sci'o, kapabl'o'j kaj valor'o'j, kiu'j ebl'ig'as al ili viv'i pac'a'n, konstru'a'n kaj produkt'iv'a'n viv'o'n, engaĝ'iĝ'i kiel respond'ec'a'j tut'mond'a'j civit'an'o'j kaj rest'i risort'iv'a'j al iu ajn form'o de mis'uz'o aŭ manipul'ad'o, inkluziv'e radikal'ig'o'n kaj violent'a'n ekstrem'ism'o'n".
Kiel dir'is Ir'in'a Bokova, Ĝeneral'a Direktor'o de Unesk'o, "Hodiaŭ ni vid'as la kresk'o'n de nov'a generaci'o de cifer'ec'a'j indiĝen'o'j... Tro oft'e, Inter'ret'o pov'as dispon'ig'i potenc'a'n laŭt'parol'il'o'n por per'fort'o".
"Ni dev'as jug'i la tut'a'n pov'o'n de Inter'ret'o por pac'o, por pli'vast'ig'i ŝanc'o'j'n por dialog'o kaj civil'a part'o'pren'o, por nutr'i kaj antaŭ'e'n'ig'i jun'a'j'n zorg'o'j'n kaj vid'o'j'n", ŝi sub'strek'is. En temp'o, kiam ne'anstataŭ'ig'ebl'a'j kultur'a'j hered'aĵ'o'j kaj kultur'a'j esprim'o'j est'as pli kaj pli atak'at'a'j, Unit'e4Heritage kun'ven'ig'as jun'a'j'n kaj civil'a'j'n organiz'o'j'n, komun'um'o'j'n kaj ret'o'j'n, politik'ist'o'j'n, esplor'ist'o'j'n, amaskomunikistojn, soci'a'j'n laboristojn kaj ali'a'j'n ag'ant'o'j'n por trakt'i mal'am'ec'a'j'n problem'o'j'n kiu'j influ'as ili'a'j'n soci'o'j'n kaj komun'um'o'j'n.
Saed Abbasi (Irano) traduk'is el la angl'a versi'o.
de Samuel Hardy
Ek'de la adopt'o de Rezoluci'o 2199 de la Sekur'ec'a Konsili'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j en 2015, kiu postul'as mal'permes'i komerc'i kultur'a'j'n posed'aĵ'o'j'n de Irako kaj Sirio, pen'ad'o'j intens'iĝ'is por inter'romp'i teror'ism'a'n financ'ad'o'n tra la kontraŭ'leĝ'a trafik'o de antikv'aĵ'o'j. Tut'mond'a mov'ad'o lanĉ'it'a de Unesk'o instig'as Membr'o-Ŝtat'o'j'n en'konduk'i pli strikt'a'n leĝ'ar'o'n.
La merkat'o de kultur'a'j hav'aĵ'o'j est'as merkat'o griz'a, kie "pur'a'j" kaj "mal'pur'a'j" var'o'j cirkul'as kun'e. Dum est'as mal'facil'e taks'i preciz'e la kvant'o'n de ĉi tiu part'o kontraŭ'leĝ'a oni pov'as far'i al si ide'o'n pri ĝi'a dimensi'o. Demand'it'e de International Herald Tribun'e (15 februar'o 2015), la arkeolog'o John Russle taks'is, ke ek'de mart'o 2003 kaj la komenc'o de 2005, de 400 000 ĝis 600 000 antikv'aĵ'o'j est'is rab'it'a'j en Irako, kio produkt'is de 10 ĝis 20 milion'o'j'n da dolar'o'j.
La statistik'o'j koncern'ant'a'j ĉi tiu'n kontraŭ'leĝ'a'n trafik'o'n est'as, evident'e, mal'facil'e kun'met'ebl'a'j, eĉ kiam tem'as pri organiz'it'a'j krim'o'j “ordinar'a'j”, far'at'a'j en medi'o'j relativ'e stabil'a'j. Ĉi tiu'j mal'facil'aĵ'o'j kresk'as okaz'e de konflikt'o'j en'volv'ant'a'j miriad'o'n da frakci'o'j mov'iĝ'ant'a'j intern'e kaj de per'ant'o'j sam'e fluktu'a'j ekster'e. Kaj tio komplik'iĝ'as eĉ pli mult'e kiam milit'o kaj milit'a ekonomi'o nutr'as unu la ali'a'n. Nur en Sirio kaj en Irako oni pov'as nombr'i dek'o'j'n da konkret'a'j plend'o'j, sen io por ili'n kontrol'i. Sed eĉ kiam oni hav'as dokument'it'a'j'n pruv'o'j'n, ili'a'j interpret'o'j pov'us montr'iĝ'i delikat'a'j. La sekci'o, kiu'n en Uson'o oni task'is enket'i pri la financ'ad'o de teror'ism'o, raport'as, ke la 15-an de maj'o 2015 la special'a'j korpus'o'j uson'a'j en Sirio atak'is la stab'ej'o'n de Abou Sayyaaf, estr'o de la operac'o'j de kontraband'o de Islam'a Ŝtat'o (petrol'o, gas'o, mineral'o'j kaj antikv'aĵ'o'j). Ili trov'is plur'a'j'n kvitanc'o'j'n por antikv'aĵ'o'j, ke dum kvar monat'o'j, en la provinc'o Deirez-Zor, IŜ pren'is impost'o'n de kvin'on'o (ĥum), tio est'as 265 000 dolar'o'j'n, pri la vend'o'j sum'ant'a'j je 1,32 milion'o'j da dolar'o'j. Tio respond'us, laŭ la taks'o'j, al 800.000 dolar'o'j da impost'o'j por jar'a sum'o de negoc'o'j je 4 milion'o'j da dolar'o'j.
Sed tio est'as nur tre et'a ekzempl'o. La dispon'ebl'o kaj la ebl'ec'o'j de komerc'ad'o de antikv'aĵ'o'j (kaj de ali'a'j tip'o'j mal'leĝ'a'j de en'spez'o'j) est'as region'a specif'aĵ'o. Kaj oni ne kon'as la tut'o'n de la individu'o'j, material'o'j kaj aktiv'ad'o'j financ'at'a'j per ĉi tiu'j en'spez'o'j.
Tamen en ĉiu ekonomi'o, leĝ'a aŭ mal'e, la en'spez'o'j, de kie ajn ili ven'as, est'as manao por la fisk'a'j aŭtoritat'o'j.
Laŭ la Ofic'ej'o de Interpol en Bejrut'o, la trafik'o de siriaj antikv'aĵ'o'j tra'ir'ant'a Libanon est'as en la man'o'j de la organiz'it'a krim'ul'ar'o, kaj kresk'is mult'obl'e post la komenc'o de la konflikt'o. Front'e al si'a'j propr'a'j defi'o'j rilat'e al reg'proced'o'j kaj sekur'ec'o, Libano tamen dis'bat'as band'o'j'n unu post ali'a: nur en la jar'o 2016 tem'is pri ses. Tre pli mult'e da ĉen'o'j de mal'leĝ'a komerc'ad'o de antikv'aĵ'o'j pov'us est'i mal'munt'it'a'j, se ali'a'j land'o'j tra'ir'at'a'j kaj al'cel'at'a'j pren'us si'a'n respond'ec'o'n kun adekvat'a serioz'ec'o.
Est'is ja iu'j simil'a'j sukces'o'j, eĉ se ili ne montr'as la ampleks'o'n de la struktur'o'j kaj de la mekanism'o'j de la trafik'o de antikv'aĵ'o'j en la zon'o'j de la konflikt'o. La german'a polic'o arest'is band'o'n kiu, inter 2011 kaj 2014, rab'is sur'lok'e kultur'a'j'n objekt'o'j'n por sub'ten'i iu'j'n ribel'a'j'n grup'o'j'n siriajn kiel Ahrar al-Cham, Jound al-Cham aŭ Daech. En 2014 la hispan'a'j ĝendarm'o'j ĉes'ig'is iu'n trafik'o'n de antikv'aĵ'o'j egiptaj kiu'j financ'is ĝihad'ism'o'n.
Sed oni kalkul'as ankaŭ tragik'a'j'n mal'venk'o'j'n. Laŭ enket'o ankoraŭ daŭr'ant'a de Par'is Match, Belgi'o, publik'ig'it'a la 27-an de oktobr'o 2016, Khalid El Bakraoui, la aŭtor'o de la suicid'a atenc'o de la 22-a de mart'o 2016 kontraŭ la staci'o de la metro'o Maelbeek en Bruselo, postul'is liber'ig'a'n sum'o'n de tri asekur'kompani'o'j pro aĵ'o'j for'rab'it'a'j de la muze'o Van Buuren en Belgi'o.
Malgraŭ la mal'permes'o'j pri sur'merkat'ig'o de antikv'aĵ'o'j siriaj kaj irakaj, oni kapt'is ili'n en Bulgario (2015), en Hungari'o (2017), en Sloveni'o (2016) kaj en Franci'o (2016). Kaj kiel deklar'is en The Guardian (juli'o 2015) kaj ĉe televid'staci'o Channel 4 (april'o 2016) la arkeolog'o'j Mark Altaweel kaj David Gill, antikv'aĵ'o'j de'ven'ant'a'j de la zon'o'j de la konflikt'o est'is, en 2015, traf'it'a'j – kiel montr'as reklam'o'j – sur'merkat'ig'it'a'j en Briti'o. La publik'a'j don'it'aĵ'o'j rest'as mut'a'j, sed laŭ la Ĝeneral'a Direktor'o de la antikv'aĵ'o'j kaj de la muze'o'j de Sirio, pri'demand'it'e de Al-Masdar News (maj'o 2017), “plur'a'j eŭrop'a'j land'o'j”
traf'is sur'voj'e kaj re'don'is iu'j'n antikv'aĵ'o'j'n.
Almenaŭ 300 kultur'a'j objekt'o'j kapt'it'a'j inter 2012 kaj 2014 est'is re'don'it'a'j al Sirio, sub'strek'as la Ĝeneral'a Direkci'o de la libanaj antikv'aĵ'o'j en Daily Star (januar'o 2017). Kaj, inter ili, kelk'a'j objekt'o'j for'rab'it'a'j en Palmiro antaŭ la okup'o de la antikv'a urb'o far'e de Islam'a Ŝtat'o, kiam ili est'is sub la reg'ad'o, unu'e de la Liber'a Siria Arme'o, post'e, de la Arab'a Siria Respublik'o.
Nun, post 2011 en la kaz'o de Sirio – kaj 1990 por Irako – dek'o'j da mil'o'j da pec'o'j aŭtentik'a'j de'ven'ant'a'j de ĉi tiu'j du land'o'j (inkluziv'e de fals'aĵ'o'j, imit'aĵ'o'j kaj manipul'aĵ'o'j last'a'temp'a'j) est'is kapt'it'a'j en la region'o aŭ ĉirkaŭ'e.
La plej grand'a part'o de la antikv'aĵ'o'j ŝtel'it'a'j neniam est'is tamen re'don'it'a'j al Sirio post 2011.
Tio'n kaŭz'as, sen'dub'e, la teknik'a mal'facil'o atribu'i al modern'a Ŝtat'o la propriet'o'n de antikv'a objekt'o sur'baz'e de ĝi'a stil'o, kaj la konsci'a detru'o de la pruv'o'j scienc'o-jur'a'j pri aparten'o al la origin'a'j land'o'j far'e de la ŝtel'ist'o'j, la trafik'ant'o'j, la vend'ist'o'j kaj la kolekt'ist'o'j.
Sed est'as ankaŭ la mal'facil'o jur'a, kaŭz'at'a de la ne'agnosk'o, je la inter'naci'a nivel'o, de la aŭtoritat'o'j rilat'a'j al tiu'j ŝtat'o'j, aŭ la politik'a ekspluat'o de la kultur'a diplomati'o. Irako ankoraŭ pen'as por re'akir'i iu'j'n antikv'aĵ'o'j'n ŝtel'it'a'j'n dum la kriz'o'j de 1990 kaj de 2003.
Se oni vol'as lukt'i morgaŭ kontraŭ la trafik'o de antikv'aĵ'o'j ven'ant'a'j el zon'o'j de konflikt'o, oni dev'as agnosk'i la ekzist'o'n de simil'a'j aktiv'ad'o'j okaz'int'a'j hieraŭ. Kio okaz'as en Sirio kaj Irako ne est'as nov'a, nek hazard'a.
Je la komenc'o de la 1990-aj la sekur'ec'serv'o'j jugoslaviaj util'ig'is antikv'aĵ'ist'o'j'n por blank'ig'i verk'o'j'n for'ŝtel'it'a'j'n. En Kolombio, la kvazaŭ- arme'an'o'j ekstrem-dekstr'a'j si'n dediĉ'is al trafik'o de art'a'j objekt'o'j. Je la fin'o de la jar'o'j 1990-aj, la Liber'ig'a'j Tigr'o'j por Tamila Ilamo vend'is antikv'aĵ'o'j'n por financ'i si'a'n milit'o'n en Srilanko. Sam'epok'e, la ŝtel'ad'o, la kontraband'o kaj la monopol'a trafik'o praktik'at'a de la Alliance du Nord [Nord'a Alianc'o] kaj de la talibananoj (ankoraŭ aktiv'a'j) kaj, antaŭ ili, de la ĝihad'ist'o'j kaj islam'ŝtat'a'j batal'ant'o'j, pri'rab'is Afgani'o'n. En Libano, dum la en'land'a milit'o de 1975-1990, la milic'an'o'j ŝtel'is kaj eksport'is antikv'aĵ'o'j'n.
La histori'o de la trafik'o de antikv'aĵ'o'j en zon'o'j de konflikt'o kiel ŝtat'a krim'o est'as mal'nov'a almenaŭ unu jar'cent'o'n kaj du'on'o'n.
Oni trov'as, pelmel'e, la kompens'o'n, per natur'aĵ'o'j, de la murd'it'o'j de la argentina junt'o, la mem'financ'ad'o'n de la bulgar'a'j komun'ist'o'j kaj la ŝtel'aĵ'o'j'n de la kamboĝaj Ruĝ'a'j Ĥmer'o'j.
Plur- kaj plur'foj'e, antikv'aĵ'o'j ŝtel'it'a'j en milit'a'j zon'o'j est'is transport'it'a'j ĝis merkat'o'j lok'a'j, region'a'j kaj mond'a'j kaj konsum'at'a'j de ĉi tiu'j merkat'o'j mem. En kelk'a'j okaz'o'j tio kre'iĝ'is sen efik'a regul'ig'o far'e de la land'o'j kiu'j kre'is la mend'ad'o'n kaj kies merkat'o'j subvenci'is la konflikt'o'n. En ali'a'j la trafik'o okaz'is kun la komplic'ec'o de la ŝtat'o'j kiu'j facil'ig'is la financ'ad'o'n de la agent'o'j, alianc'an'o'j kaj ali'a'j arm'it'a'j grup'o'j. Kaj tio okaz'is sub la skrupul'a'j okul'o'j de la ŝtat'o'j.
Front'e al tiu'j evident'a'j pruv'o'j, iĝ'as mal'facil'e defend'i la trankvil'ig'a'j'n mit'o'j'n kiu'j asert'as ke la financ'ad'o de konflikt'o'j per la trafik'o de antikv'aĵ'o'j est'as vizi'o de la spirit'o, kiu lud'as neniu'n rol'o'n en ili'a evolu'o aŭ ke ĝi pov'as est'i el'radik'ig'at'a per escept'a'j decid'o'j front'e al cert'a'j grup'o'j. Ekzist'as nur unu manier'o por ĉirkaŭ'bar'i ĉi tiu'n tip'o'n de trafik'o: la super'rigard'o kaj la reglament'ad'o de la merkat'o de la antikv'aĵ'o'j ven'ant'a'j el zon'o'j de konflikt'o'j.
Respond'e al la per'fort'o teror'ism'a de la Islam'a Ŝtat'o (Daech), de Front al-Nosra (Fa'n) kaj de ali'a'j grup'o'j lig'it'a'j al Al-Qaïda, la Konsili'o de Sekur'ec'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j al'pren'is en 2015 la Rezoluci'o'n 2199. Ĝi postul'as fort'ig'o'n de la sankci'o'j financ'a'j rilat'e al ĉi tiu'j grup'o'j, por lim'ig'i ili'a'j'n per'fort'a'j'n aktiv'ad'o'j'n, por blok'i ili'a'j'n financ'ad'o'j'n kaj ili'a'j'n el'spez'o'j'n, kaj precip'e la produkt'o'j'n de rab'ad'o, kontraband'o kaj ali'a'j'n font'o'j'n de profit'o de'ven'ant'a'j'n de kontraŭ'leĝ'a komerc'ad'o de kultur'a'j hav'aĵ'o'j.
Konfirm'ant'e la Rezoluci'o'n 1483 de 2003, kiu postul'as de la Ŝtat'o'j, ke ili ĉes'ig'u la komerc'o'n aŭ la tra'ir'o'n de kultur'a'j hav'aĵ'o'j pri kiu'j oni supoz'as ke ili est'is ne'leĝ'e el'pren'it'a'j el Irako (ek'de la 6-a de aŭgust'o 1990) kaj facil'ig'u la re'don'o'n en bon'a stat'o de ĉi tiu'j objekt'o'j al Irako, la Rezoluci'o 2199 ripet'as ĉi tiu'j'n dispozici'o'j'n jur'e dev'ig'a'j'n koncern'ant'a'j'n la kultur'a'j'n hav'aĵ'o'j'n pri kiu'j oni suspekt'as la for'pren'o'n ne'leĝ'a'n de Sirio post mart'o 2011.
Krom'e, la Rezoluci'o 2253, adopt'it'a en 2015, dev'ig'is la Ŝtat'o'j'n komunik'i pri la rab'o'j de kultur'a'j objekt'o'j ven'ant'a'j el Irako kaj el Sirio kaj de la rezult'o'j de la persekut'o'j iniciat'it'a'j kontraŭ la trafik'ant'o'j de antikv'aĵ'o'j financ'ant'a'j la Islam'a'n Ŝtat'o'n, la Fa'n, Al-Qaida kaj/aŭ ili'a'j'n kun'ul'o'j'n. Ĉi tiu'j cel'at'a'j dispozici'o'j est'is komplet'ig'at'a'j de la Rezoluci'o 2347 de 2017 (vid'u p. 7), kiu pet'as de la ŝtat'o'j mal'permes'i la komerc'ad'o'n aŭ la tra'ir'o'n de kultur'a'j hav'aĵ'o'j de ĉiu'j zon'o'j aŭ situaci'o'j de konflikt'o.
Plur'a'j Ŝtat'o'j deklar'as ke ili al'pren'is ag'o'j'n kontribu'ant'a'j'n al la efektiv'ig'o de la Rezoluci'o 2199 de la Konsili'o de Sekur'ec'o.
Kipro, ekzempl'e, revizi'is si'a'j'n procedur'o'j'n por facil'ig'i la aplik'o'n de la leĝ'o. Pakistano klopod'is pli'bon'ig'i la kapabl'o'j'n de si'a'j polic'an'o'j por batal'i kontraŭ la mal'leĝ'a trafik'o dis'kon'ig'ant'e la Ruĝ'a'n list'o'n de urĝ'o de la kultur'a'j hav'aĵ'o'j en danĝer'o, de la Inter'naci'a Konsili'o de la Muze'o'j (ICOM).
La aŭtoritat'o'j kanadaj, franc'a'j, makedon'a'j (ARYM), pakistanaj kaj ĉeĥ'a'j, por cit'i nur tiu'j'n, intens'ig'is si'a'j'n dogan'a'j'n kontrol'o'j'n.
Inter la ĉef'a'j streĉ'o'j leĝ'far'a'j, ni cit'u tiu'j'n de Germanio, kies leĝ'o pri la protekt'o de la kultur'a'j hav'aĵ'o'j, aprob'it'a en 2016, apog'as kaj fort'ig'as plur'a'j'n ekzist'ant'a'j'n instrument'o'j'n, apart'e dev'ig'ant'e al ĉiu'j zorg'o'n dum la inter'ŝanĝ'o'j kaj la ten'o'n de registr'o'j de la transakci'o'j. Sekv'ant'e ĉi tiu'n ekzempl'o'n, la Konsili'o de Eŭrop'o al'pren'is en 2017 Konvenci'o'n pri la mal'observ'o'j koncern'e kultur'a'j'n hav'aĵ'o'j'n, mal'ferm'a'n al la sub'skrib'o de ĉiu'j Ŝtat'o'j, kiu plen'ig'as plur'a'j'n tru'o'j'n – ekzempl'e pun'ant'e import'ad'o'n, en'pren'o'n kaj/aŭ la komerc'ad'o'n de kultur'a'j hav'aĵ'o'j kiu'j est'is ŝtel'it'a'j, rab'it'a'j aŭ kontraŭ'leĝ'e eksport'it'a'j.
Ĉar unu el la fakt'o'j pri'plend'at'a'j est'as la ebl'o por la ne'respekt'int'o'j daŭr'ig'i si'a'n aktiv'ad'o'n, ĉi tiu konvenci'o est'as grav'a, ĉar ĝi ebl'ig'as sam'temp'e sen'ig'i la kulp'ul'o'j'n je la rajt'o komerc'i pri kultur'a'j hav'aĵ'o'j.
Tial, eĉ la ŝtat'o'j, kiu'j teknik'e “far'is i'o'n”, far'is neni'o'n krom re'konfirm'i aŭ ripet'i decid'o'j'n ĝeneral'e ekzist'ant'a'j'n. Unesk'o dev'is re'nov'ig'i si'a'n al'vok'o'n al la Ŝtat'o'j por ke ili al'pren'u almenaŭ minimum'a'j'n ag'o'j'n konkret'a'j'n, ekzempl'e la raport'ad'o'n pri ŝtel'o'j de kultur'a'j objekt'o'j el zon'o'j de konflikt'o'j, instig'ant'e la parti'o'j'n al la Konvenci'o de 1970 rilat'a'j'n al la decid'o'j al'pren'ind'a'j por mal'permes'i kaj evit'i la import'ad'o'n, la eksport'ad'o'n kaj la transport'o'n mal'leĝ'a'j'n de kultur'a'j hav'aĵ'o'j kaj instig'ant'e ili'n trans'skrib'i la Rezoluci'o'j'n 2199 kaj 2253 en si'a'j'n leĝ'ar'o'j'n.
Samuel Hardy (Briti'o) est'as honor'ofic'a asoci'it'a esplor'ist'o ĉe la Institut'o pri Arkeologi'o de la University College de Londono. Li esplor'as la trafik'o'n de antikv'aĵ'o'j dum konflikt'o'j kaj kriz'o'j, far'at'a precip'e de kaj por teror'ist'o'j, arm'it'a'j grup'o'j kaj sub'prem'a'j reĝim'o'j.
Carlo Minnaja (Italio) traduk'is el la franc'a
Por pli'konsci'ig'i pri kaj kontribu'i al la lukt'o kontraŭ la mal'leĝ'a trafik'o de kultur'a'j hav'aĵ'o'j, Unesk'o organiz'is, inter 2012 kaj juli'o 2017, kvar'dek atelier'o'j'n dediĉ'it'a'j'n al la kriz'a'j situaci'o'j en Sirio, Irako, Mali'o, Libio kaj Jemeno.
Tio kun'ven'ig'is pli ol mil'o'n da parto pren'ant'o'j.
Dum ĉi tiu'j last'a'j kvin jar'o'j, cent'o'j da kultur'a'j lok'o'j tra la tut'a mond'o est'is viktim'o'j de arm'it'a'j konflikt'o'j. En la nur'a region'o de la arab'a'j ŝtat'o'j, el 82 mond'a'j lok'o'j de Unesk'o, 22 trov'iĝ'as en la list'o de hav'aĵ'o'j en danĝer'o.
Unesk'o part'o'pren'as en la protekt'ad'o de la Siria kultur'a hav'aĵ'o post la komenc'o de la kriz'o en 2011.
En mart'o 2014, ĝi lanĉ'is la projekt'o'n de urĝ'a sekur'ig'o de la Siria kultur'a hav'aĵ'o.
Kun la financ'a help'o de Eŭrop'a Uni'o ĝi organiz'is plur'a'j'n atelier'o'j'n en ĉi tiu kadr'o kun la cel'o halt'ig'i la konstant'a'n perd'o'n de la Siria hav'aĵ'o kaj sub'ten'i la est'ont'a'j'n streĉ'o'j'n por la re'konstru'o de la land'o.
Ĉi tiu ag'ad'o est'is komplet'ig'at'a de atelier'o por re'fort'ig'i la organiz'a'j'n kapabl'o'j'n, organiz'at'a en decembr'o 2017 al la koncern'at'o'j de Sirio kaj apud'a'j land'o'j (Jordanio, Libano, Turki'o).
Unesk'o est'as ankaŭ kun'ig'it'a al la defi'o kontraŭ la rab'o'j far'it'a'j en Irako ek'de la komenc'o de la konflikt'o en 2003, per'e de kelk'a'j kampanj'o'j direkt'it'a'j al la pri'zorg'ad'o de la lok'o'j, la lukt'o kontraŭ la mal'leĝ'a'j fos'ad'o'j, la taks'ad'o de la risk'o'j kaj la el'labor'o de plan'o'j pri kriz'o en la muze'o'j.
La Ĝeneral'a Direktor'in'o de Unesk'o, Ir'in'a Bokova, antaŭ ne'long'e inaŭgur'is en Bagdado (Irako) inter'naci'a'n kampanj'o'n sub la ŝild'o Unit'e4Heritage [Unu'iĝ'u por hered'aĵ'o]. Ĉi tiu mond'a mov'ad'o, konduk'at'a de Unesk'o, est'is lanĉ'it'a respond'e al la antaŭ ne'long'e okaz'int'a'j sen'precedenc'a'j atak'o'j kontraŭ la hav'aĵ'o'j kaj la divers'ec'o en plur'a'j land'o'j. Ĝi al'vok'as ĉiu'n el ni celebr'i la lok'o'j'n, la objekt'o'j'n kaj la kultur'a'j'n tradici'o'j'n sur kiu'j baz'iĝ'as la riĉ'o kaj la bel'o de la mond'o.
Unesk'o si'a'vic'e produkt'is 13 video film'et'o'j'n pri sent'iv'ig'o destin'it'a'j'n al divers'a'j region'o'j de la mond'o, kun la cel'o instig'i la turist'o'j'n kontrol'i la origin'o'n de la kultur'a'j objekt'o'j antaŭ ĉia aĉet'ad'o.
Intervju'o'j far'it'a'j de Lucía Iglesias Kuntz
Kiam urb'estr'o'j de la Ret'o de Kre'iv'a'j Urb'o'j de Unesk'o (RKUU) kun'ven'is de la 30-a de juni'o ĝis la 2-a de juli'o 2017 en Enghien- les-Bains (Franci'o) por si'a 11-a Jar'kun'sid'o, ili en'skrib'is kultur'o'n ĉe la pint'o de si'a tag'ord'o.
Tio inklud'is respekt'ad'o'n kaj estim'ad'o'n de la kultur'o'j de la mal'sam'a'j komun'um'o'j loĝ'ant'a'j en si'a'j urb'o'j, engaĝ'o'n de art'ist'o'j kaj civit'an'o'j en komun'a'j projekt'o'j kaj instig'o'n al la dialog'o inter komun'um'o'j – t.e., ali'vort'e, agnosk'o'n de la rol'o de kultur'o kiel faktor'o en inkluziv'a kaj sekur'ig'a urb'a dis'volv'iĝ'o.
En la kun'ven'o la urb'estr'o'j adopt'is nov'a'n strategi'a'n kadr'o'n kaj pet'is de la en'ret'ig'it'a'j urb'o'j, ke ili pli labor'u por integr'i kultur'o'n kaj part'o'pren'o'n en si'a'j politik'o'j.
Ĉiu'j urb'estr'o'j, de la Brazila ĝis la Nov-zelanda, konsent'is, ke kultur'o help'as komun'um'o'j'n harmoni'e kun'viv'i.
Zenaldo Coutinho, urb'estr'o de Belém de Para'o (Brazilo), 1,5 milion'o'j da loĝ'ant'o'j.
Belém est'as la unu'a en'ir'haven'o al Amazon'o, kaj don'as al ĝi ekster'ordinar'a'n kultur'a'n divers'ec'o'n. Kultur'o help'as komun'um'o'j'n esprim'i si'a'j'n lok'a'j'n ident'ec'o'j'n kaj instig'as ili'n al dialog'ad'o. Ĝi stimul'as intens'a'n inter'ag'ad'o'n inter soci-kultur'a'j grup'o'j kaj la lok'a'j aŭtoritat'o'j, precip'e dum Brazilo tra'ir'as grav'a'n etik'a'n kaj ekonomi'a'n kriz'o'n.
Brand'i Harless, urb'estr'o de Paducah, Kentuki'o, Uson'o, 25 000 loĝ'ant'o'j.
Kultur'o pov'as est'i mekanism'o por pac'o, specif'e en Uson'o ĉi-epok'e, kiam ni'a politik'o est'as tre frakci'ig'a. Mi est'as en urb'o sen'parti'a, kie ni ĉiu'j est'as sam'nivel'a'j. Ni parol'as pri urb'a'j afer'o'j prefer'e ol parti'a'j politik'a'j afer'o'j.
Kultur'o est'as ni'a fundament'o, kaj ni ĉiu'j re'eĥ'as al ĝi. Ni est'as kon'at'a'j pro ni'a produkt'ad'o de peplom'o'j, kaj hav'as la Naci'a'n Muze'o'n de Peplom'o'j. Antaŭ dek kvin jar'o'j, ni hav'is kaduk'a'n dom'ar'o'n, kiu dev'is est'i re'vigl'ig'it'a. La urb'o ofert'is re'nov'ig'end'a'j'n dom'o'j'n al art'ist'o'j kontraŭ unu uson'a dolar'o, kaj inklud'is art'a'n atelier'o'n. Ĉi tio al'log'is ĉirkaŭ kvin'dek art'ist'o'j'n, kio proviz'is ni'n per nov'a kre'a medi'o, kiu'n ni antaŭ'e ne hav'is.
Marc Chassaubéné, vic'urb'estr'o de Saint-Étienne (Franci'o), 170 000 loĝ'ant'o'j.
Art'ist'o'j mult'e labor'is kaj labor'as kun la hom'o'j de Saint-Étienne. Jordan Seiler el Uson'o, ekzempl'e, al'front'as urb'a'n reklam'ad'o'n kun la loĝ'ant'ar'o. Li invent'is apon "No Ad", kiu sur'ekran'ig'as art'aĵ'o'n kiam oni al'cel'as inteligent'a'n telefon'o'n aŭ tabul'komput'il'o'n kontraŭ reklam'ŝild'o.
Labor'ig'i ĉiu'j'n − de la urb'estr'o ĝis infan'o de labor'ist'klas'a kvartal'o - en la sam'a art'a projekt'o, est'as ideal'a manier'o por nutr'i ide'o'j'n de egal'ec'o.
Asaad Zoghaib, urb'estr'o de Zahlé, Libano, 150,000 loĝ'ant'o'j.
Mi opini'as, ke la plej grav'a bezon'aĵ'o de la kultur'a vid'punkt'o, en land'o kiel la ni'a, est'as publik'a konsci'o - kiam hom'o'j kon'as si'n mem kaj agnosk'as la rajt'o'j'n de ali'a'j. Ni'a urb'o labor'as por konstru'ad'o de publik'a'j konsci'o, tra'vid'ebl'ec'o kaj respond'ec'o.
Dave Cull, urb'estr'o de Dunedin, Nov- Zelando, 125 000 loĝ'ant'o'j.
La unu'a'j loĝ'ant'o'j de Nov-Zelando, la maori'o'j, perd'is si'a'n land'o'n pro koloni'ant'o'j en la 19-a jar'cent'o. Ni nun tra'ir'as re'san'ig'a'n procez'o'n, per kiu ili est'as kompens'at'a'j kaj re'akir'as si'a'n fier'o'n.
Hodiaŭ mi'a'n urb'o'n cel'as siriaj rifuĝ'int'o'j, por re'setl'ad'o de rifuĝ'int'o'j ni ĝis nun akcept'is 200 da ili. Unu manier'o uz'i kultur'o'n por ating'i pac'o'n est'as akcept'i pli da divers'ec'o - respekt'i kaj re'memor'ig'i la kultur'o'j'n, kiu'j ig'as oni'a'n komun'um'o'n est'i tio, kio ĝi est'as.
Pablo León (Argentino) traduk'is el la angl'a.
Intervju'o de Anissa Barrak
Ahmad Al-Faqi Al-Mahdi [Aĥmed Al-Fak'i Al-Mah(i)di] est'is kondamn'it'a pri milit'krim'o pro plen'vol'a direkt'ad'o de la atak'o'j kiu'j rezult'is en juni'o kaj juli'o 2012, el detru'o de dek religi'a'j kaj histori'a'j monument'o'j en Timbuktu, lok'o de mond'a hered'aĵ'o en Mali'o, ek'de 1988. Ĉi tio est'as la unu'a foj'o, ke la Inter'naci'a Pun'a Kort'um'o (Cour Pénale Internationale, CPI aŭ International Criminal Court, ICC) dev'is trakt'i plend'o'n - en ĉi tiu okaz'o de Mali'o - pri la detru'o de kultur'a'j monument'o'j, kaj ke ĝi karakteriz'is ĉi tiu'j'n ag'o'j'n kiel milit'krim'o'j'n. Arest'it'e en 2015, Al Mahdi est'is kondamn'it'a de ICC la 27-an de septembr'o 2016 al naŭ jar'o'j en mal'liber'ej'o kaj, la 17-an de aŭgust'o 2017, pag'i 2,7 milion'o'j'n da eŭr'o'j al viktim'o'j kiel kompens'o'n.
Kio konduk'is ĉi tiu'n instru'ist'o'n mali'a'n de la Tuareg-trib'o Azavad, kvankam estim'at'a'n de la membr'o'j de li'a komun'um'o kaj la loĝ'ant'o'j de Timbuktu'o kie li setl'is en 2006, direkt'i si'n kontraŭ si'a'j sam'land'an'o'j kaj sam-religi'an'o'j? Kiel vir'o, eduk'it'a kaj kler'ig'it'a en la regul'o'j de la Sufia Islam'o, konduk'iĝ'is en stat'o'n por far'i tia'n krim'o'n kontraŭ ĝust'e tiu ism'o de la afrik'a islam'o? Kio kaŭz'is li'a'n kapt'iĝ'o'n en la sin'o'n de politik'a islam'ism'o radikal'a kaj en per'fort'ad'o? Kie est'as la romp'iĝ'a punkt'o?
Unesk'o-Kurier'o renkont'is li'n ĉe la CPI- arest'ej'o en Hag'o (Nederlando) kaj spur'is la faden'o'n de li'a viv'o ek de li'a infan'aĝ'o en la dezert'o de la nord'a Mali'o, li'a vag'ad'o kun si'a famili'o en la tend'ar'o'j de tuareg'a'j rifuĝ'int'o'j en Maŭritani'o kaj Alĝerio, li'a en'skrib'iĝ'o en la libi'an arme'o'n, ĝis li'a re'ven'o al si'a land'o, Mali'o, kie li fin'fin'e trov'is en Timbuktu'o, respond'o'n al si'a serĉ'ad'o je stabil'ec'o kaj akcept'iĝ'o ... Ĝis la eksplod'o de la ribel'o en la nord'o.
Re'kon'int'e la supoz'at'a'j'n fakt'o'j'n kaj respond'ec'o'n, ĉar li deklar'is si'n kulp'a, li liver'as en ĉi tiu ekskluziv'a intervju'o, krom si'a individu'a tra'viv'o, soci'a'j'n real'aĵ'o'j'n kaj kultur'a'j'n kompleks'o'j'n kiu'j gener'as, dum pli ol du'on'a jar'cent'o, streĉ'iĝ'o'j'n kaj konflikt'o'j'n en la nord'a Mali'o. Kun'tekst'o en kiu'n en'suĉ'iĝ'is ankaŭ mov'ad'an'o'j por sen'de'pend'ec'o laŭ radikal'a islam'ism'a konvink'o kaj inter'naci'a ĝihad'ism'o.
Mi est'is tiam estr'o de Hesba, unu el la kvar administr'a'j struktur'o'j de la grup'o Ansar Dijne (راصنأ )نيدلا, asoci'it'a al Al-Kaid'a en la Magrebo Islam'a (ميظنت ةدعاقلا يف دالب برغملا يمالسإلا, AKMI), kiu est'is okup'int'a la nord'a'n Mali'o'n en 2012 kaj hav'is si'a'n ĉef'sid'ej'o'n en Timbuktu'o en april'o, post for'pel'o de la batal'ant'o'j de Naci'a Mov'ad'o por la liber'ig'o de Azavado (fr: MNLA).
Est'is la task'o de Hesba, kies misi'o est'as "antaŭ'e'n'ig'i virt'o'n kaj mal'help'i mal'virt'o'n", kontraŭ'batal'i ĉiu'j'n ag'o'j'n kiu'j kontraŭ'as la regul'o'j'n de islam'o, laŭ la vid'o de tiu mov'ad'o. La maŭzole'o'j de Timbuktu'o est'is konsider'at'a'j la en'karn'iĝ'o de tia'j ag'o'j pro du kial'o'j: unu'e, la manier'o en kiu la fidel'ul'o'j praktik'is la preĝ'ad'o'n, juĝ'at'a'n ne-sankt'a, du'e la ekzist'o de konstru'aĵ'o'j star'ig'it'a'j super la tomb'o'j. Kiam la komand'ant'ar'o nur decid'is detru'i la maŭzole'o'j'n, mi ricev'is ordon'o'n efektiv'ig'i tio'n far'e de la trup'o'j sub mi'a aŭtoritat'o. Mi plen'um'is tio'n rigor'e, kiel mi ĉiam far'is en mi'a labor'o.
Est'is mi'a dev'o, kiel part'o de mi'a funkci'o, kontraŭ'batal'i praktik'o'j'n, kiu'j est'is konsider'at'a'j kontraŭ'a'j al la precept'o'j de islam'o. Mi kontrol'is mem, kun mi'a'j soldat'o'j, la kondut'o'n de la loĝ'ant'ar'o. Mi ir'ad'is regul'e en la maŭzole'o'j'n, dis'don'ant'e klar'ig'o'j'n kaj konsil'o'j'n. Mi ankaŭ don'is instru'o'j'n ĉe la lok'a radi'o-staci'o. La ordon'o pri detru'o ven'is de supr'e, de la estr'o de Ansar Dijne, Ljad Ag Gal'i (غالی أغ )إیاد, kiu pren'is ĉi tiu'n decid'o'n sub la influ'o de si'a'j ĉirkaŭ'ul'o'j, special'e de la konsil'ist'o'j de AKMI. La cel'o de ĉi tiu'j arm'it'a'j grup'o'j est'as trud'i al la loĝ'ant'ar'o si'a'n ideologi'o'n, deriv'it'a'n de la doktrin'o Ŭahaba.
Strategi'e, Al-Kaid'a serĉ'as ekzempl'i si'n per ag'o'j spektakl'a'j por gajn'i nov'a'j'n adept'o'j'n kaj al'port'i al la parti'o'j kiu'j sub'ten'as ĝi'n, pruv'o'n de si'a fervor'o kaj si'a efik'ec'o.
En la kun'sid'o de konsil'ant'ar'o, kiu konduk'is al la detru-decid'o, mi esprim'is opini'o'n mal'kaŝ'e, ke tia ag'o ne est'as taŭg'a, ĉar ĝi pov'us gener'i pli grand'a'n damaĝ'o'n ol la profit'o'j serĉ'at'a'j. Mi re'memor'ig'is la regul'o'n de Ŝari'o, ke neni'u mal'virt'o pov'as est'i sub'prem'at'a se ĝi'a for'ig'o kaŭz'as ali'a'n mal'virt'o'n egal'a'n aŭ pli grand'a'n. Mi avert'is, ke detru'o pov'us kaŭz'i plej grand'a'j'n mal'feliĉ'o'j'n por la loĝ'ant'ar'o; mi pens'is precip'e pri ebl'a instig'iĝ'o de la loĝ'ant'o'j al mal'am'o kaj per'fort'o unu'j kontraŭ ali'a'j. Mi imag'is, ke la arm'it'a'j grup'o'j paf'os al ili. Mi tim'is la plej mal'bon'a'n.
Mi est'is konvink'it'a, ke la detru'o de la maŭzole'o'j ne hav'as leĝ'a'n baz'o'n de la vid'punkt'o de Ŝari'o. Efektiv'e, laŭ fatvo akcept'it'a en ĉiu'j lern'ej'o'j de Islam'o, tomb'o'j ne dev'as est'i lev'it'a'j al pli ol ĉirkaŭ dek cm super'grund'e. Sed ĉi tiu fatvo koncern'as nur la konstru'ad'o'n de nov'a'j en'tomb'ig'o'j kaj ne koncern'as tiu'j'n, kiu'j jam ekzist'as. Mi las'us la maŭzole'o'j'n en ili'a stat'o. La pli'mult'o de la loĝ'ant'ar'o de Timbuktu'o est'is dev'ig'it'a kun'labor'i kun ĉi tiu'j grup'o'j por post'viv'i. Kaj mi est'is pli fervor'a ol la ali'a'j.
Mi konsider'is mi'n er'o de la administr'a ĉen'o kaj sent'is, ke la konsekvenc'o'j dev'os est'i sur'pren'at'a'j de tiu'j, kiu'j pren'is la decid'o'n kaj don'is la ordon'o'j'n. Mi bon'e sci'is, ke se mi ne plen'um'os la ordon'o'j'n, mi est'os eks'ig'it'a. Mi ne ricev'is salajr'o'n, sed la grup'o dispon'ig'is ĉiu'j'n bezon'aĵ'o'j'n de mi'a famili'o.
Tamen, mi konsci'is, kio'n la hom'o'j sent'as. Mi bon'e sci'is la histori'a'n kaj sankt'a'n karakter'o'n de ĉi tiu'j lok'o'j. Mi ir'is al la maŭzole'o'j kiel la ali'a'j loĝ'ant'o'j de Timbuktu'o, sed pro mi'a'j person'a'j kial'o'j. Mi konsider'as ĝeneral'e ke est'as dev'o vizit'i la tomb'ej'o'j'n, sen'de'pend'e de tio ĉu la tomb'o'j est'as ordinar'a'j aŭ super'it'a'j de maŭzole'o, ĉar ĉiu'j mort'int'o'j est'as egal'a'j al mi'a'j okul'o'j.
Mi kon'as la histori'o'n de la pli'mult'o de la sankt'ul'o'j, kiu'j don'is si'a'j'n nom'o'j'n al la maŭzole'o'j ĉar mi leg'is ili'n en la manuskript'o'j.
Ili est'as erud'it'o'j kaj honest'a'j hom'o'j, kies bon'ag'o'j el'radi'as sur la lok'o'n, kie ili trov'iĝ'as, eĉ post ili'a mort'o. La Profet'o rekomend'is kolekt'i la mort'int'o'j'n en tomb'ej'o'j'n kaj ne for'las'i ili'n en sol'ec'o kaj nud'iĝ'o.
Rest'as la demand'o pri la pet'preĝ'o'j. Mi mal'akcept'as la ide'o'n pet'i mort'int'o'n, ke ĝi preĝ'u al Di'o je mi'a nom'o. Mult'nombr'a'j fam'o'j cirkul'is pri ili: iu'j asert'is, ke la tomb'o'j en ĉi tiu'j maŭzole'o'j est'as mal'plen'a'j, dum ali'a'j asert'is, ke Hassan kaj Hussein, la nep'o'j de la Profet'o, est'is en'ter'ig'it'a'j tie, kio est'as tut'e fals'a. Mi est'is konvink'it'a, ke ĉi tiu'j maŭzole'o'j est'is konstru'it'a'j por mis'uz'i la naiv'ec'o'n de hom'o'j. Tial, kvankam mi sci'is, ke la detru'o de la maŭzole'o'j ne hav'as leĝ'a'n baz'o'n de la vid'punkt'o de Ŝari'o, mi vid'is neni'a'n ĝen'o'n fin'i tia'j'n fabel'o'j'n kaj detru'i ĉi tiu'j'n konstru'aĵ'o'j'n. Ali'flank'e, mi tut'e kontraŭ'star'is ĉiu'n inter'ven'o'n en la moske'o'n.
Mi'a karier'o est'as eklektik'a. En mi'a infan'aĝ'o mi stud'is en la Koran'a'j lern'ej'o'j de mi'a region'o, Agouni [Aguni], proksim'e de Timbuktu'o. Mi'a patr'o instru'is al mi la doktrin'o'n Sufi Maliki, mi progres'is leg'ant'e libr'o'j'n, kiu'j'n don'is al mi la ŝejĥoj. En la aĝ'o de dek'du jar'o'j mi lern'is la Koran'o'n kaj la ekzegez'o'n, mi akir'is nivel'o'n de sci'ad'o, kiu pov'ig'is mi'n far'iĝ'i imam'o.
Dum mi'a vag'ad'o kun mi'a famili'o ek'de 1993, inter la kamp'ar'a'j rifuĝ'int'o'j de Tuareg'o'j en Maŭritani'o, ni'a ekzil'o en Libio kaj Alĝerio, kun intermit'a'j re'ven'o'j al Mali'o, mi leg'is ĉio'n, kio'n mi pov'is trov'i en libr'o'j, kaj mi batal'is mal'facil'e por akir'i ŝtat-re'kon'it'a'j'n grad'o'j'n por trov'i stabil'a'n labor'o'n. Mi'a ambici'o est'is far'iĝ'i instru'ist'o. Dum ni'a ekzil'o en Libio inter 1996 kaj 2001, post la mal'akcept'o de etn'a'j streĉ'iĝ'o'j kaj la mal'fond'o de la mov'ad'o'j arm'it'a'j de Tuareg'o'j, mi stud'is kaj akir'is la atest'o'n de primar'a'j stud'o'j, sed sub al'pren'it'a nom'o, ĉar mi ne registr'iĝ'is en iu oficial'a registr'o." Ĝust'e kun ĉi tiu atest'o kaj sub ĉi tiu fals'a nom'o mi est'is registr'it'a en la Libia arme'o, kie mi serv'is dum kvar jar'o'j kaj akir'is la rang'o'n de oficir'o. Mi dev'is per'labor'i mi'a'n viv'o'n kaj sub'ten'i mi'a'n famili'o'n, precip'e ĉar mi'a patr'o elekt'is rest'i en la tend'ar'o'j en Maŭritani'o.
Tut'a'n tiu'n temp'o'n mi neniam ĉes'is leg'i kaj instru'i mi'n mem propr'a'kost'e.
Vid'ant'e neniu'n est'ont'ec'o'n en ĉi tiu situaci'o, mi decid'is re'ven'i al Mali'o kaj ek'loĝ'is en Timbuktu'o en 2006, kie mi komenc'is predik'i en la moske'o'j. Mi ankaŭ kre'is privat'a'n kler'ig'a'n struktur'o'n por kapabl'ig'ad'i instru'ist'o'j'n de Koran'o, kiu'n mi estr'is dum ses jar'o'j. Mi est'is aktiv'a en kelk'a'j religi'a'j kaj kultur'a'j jun'ul'ar'a'j asoci'o'j, kiu'j efektiv'ig'is mult'a'j'n civil'a'j'n ag'ad'o'j'n kiel strat'pur'ig'ad'o, sang'o'donac'ad'o ... Ĝi est'is period'o de relativ'a stabil'ec'o.
Mi ne pov'is progres'i pro tiu diplom'o, kiu ne est'is je mi'a nom'o. Do mi tut'e re'ir'is al nul'o kaj sukces'is akir'i la atest'il'o'n, kiu permes'is al mi en'skrib'iĝ'i en la Pedagogi'a'n Mez'lern'ej'o'n de Timbuktu'o, akir'i diplom'o'n en psiĥ'o'pedagogi'o kaj pas'ig'i la konkurs'o'n de la civil'a serv'o. Mi fin'e akir'is pozici'o'n kiel lern'ej'a direktor'o orient'e en Timbuktu'o. Tio est'is en 2010. Mi est'is tie kiam la ribel'ul'o'j okup'is la nord'o'n en 2012.
Kiam la ribel'a'j trup'o'j invad'is la nord'a'n Mali'o'n, la loĝ'ant'ar'o komenc'is fuĝ'i el la region'o por serĉ'i viv'ej'o'n en Maŭritani'o, tim'ant'e la el'trud'ad'o'j'n de la mali'a arme'o, kiel tiu'j kiu'j okaz'is kun ĉiu invad'o de la ribel'ul'o'j. Reg'is terur'o. Mi konsider'is pet'i mi'a'n trans'lok'iĝ'o'n al la intern'o de la land'o, kiam mi ek'sci'is, ke membr'o'j de mi'a trib'o est'is sub'met'at'a'j al ag'o'j de per'fort'o far'e de la loĝ'ant'ar'o en Bamak'o. Ili est'is minac'at'a'j kaj sturm'at'a'j, ili'a apotek'o brul'is, kvankam tiu'j hom'o'j neniam viv'is en la nord'o de la land'o; ili nask'iĝ'is kaj star'iĝ'is en la ĉef'urb'o kaj tie est'as lojal'a'j kaj integr'it'a'j.
Mi decid'is for'las'i la land'o'n por ir'i Alĝerion, ĉar mi jam ne vid'is iu'n manier'o'n eskap'i inter'trib'a'n ras'ism'o'n. Fakt'e, ĉi tiu ras'ism'o ne est'is politik'o de la Mali'a ŝtat'o, ĝi de'ven'is de la loĝ'ant'ar'o mem, kiu konsider'is la hel'haŭt'ul'o'j'n en'trud'int'o'j de la arab'a'j land'o'j. Histori'e, hom'o'j el la arab'a'j land'o'j setl'is en Mali'o, sed tio okaz'is antaŭ 400 jar'o'j! Do mi est'is en Alĝerio, kiam la ribel'ul'o'j invad'is Timbuktu'o'n en april'o 2012. Mi decid'is re'en'ir'i mi'a'n posten'o'n kaj help'i ili'n administr'i la are'o'n.
Est'is la ribel'ul'o'j de MNLA kiu'j okup'is la region'o'n de Timbuktu'o komenc'e. Mi ĉiam sub'ten'is ĉi tiu'n mov'ad'o'n en ĝi'a serĉ'o por solv'o, kiu far'u just'ec'o'n al la hom'o'j de Azavado, al kiu'j mi aparten'as. Sed kiam mi al'ven'is en Timbuktu'o, Ansar Dijne jam est'is for'pel'int'a la MNLA-batal'ant'o'j'n. Mi kon'is Ljad Ag Gal'i, la estr'o'n de Ansar Dijne, ĉar li est'is la komand'ant'o de la Azavad-ribel'o. Mi admir'is li'n.
Kelk'a'j'n tag'o'j'n post'e li invit'is mi'n al kun'ven'o kun la imam'o'j de la moske'o'j kaj la grav'a'j hom'o'j de la urb'o. Ag Gal'i al'ven'is akompan'at'e de grup'o de Al-Kaid'a. Mi est'is impres'it'a de li'a parol'ad'o kaj konvink'it'a pri li'a'j ide'o'j. Mi tuj deklar'is mi'a'n al'iĝ'o'n al li'a mov'ad'o. Mi jam ek'sci'is pri la Ŭahaba dogm'o tra saŭdaj human'ag'a'j asoci'o'j aktiv'a'j en Timbuktu'o. Unu el ili invit'is mi'n al Mekk'o en 2006 por plen'um'i la pilgrim'ad'o'n kaj mi tiam brak'um'e adopt'is la Ŭahaban doktrin'o'n.
Cert'e ne. Mi'a pent'o'deklar'o est'as person'a paŝ'o, kiu'n mi port'as en la fund'o de mi'a kor'o, sed mi nur pov'as pruv'i mi'a'n sincer'ec'o'n per ag'ad'o de ripar'ad'o post mi'a liber'iĝ'o el mal'liber'ej'o. Unesk'o cert'ig'is la re'konstru'o'n de la maŭzole'o'j. Tio est'as rimark'ind'a labor'o.
Sed re'star'ig'o de fid'o postul'as pli da temp'o ol re'konstru'ad'o de maŭzole'o'j. Mi antaŭ'juĝ'is la tut'a'n populaci'o'n en ĉiu'j ĝi'a'j kompon'ant'o'j - Ful'o'j, Sonrajoj, Tuareg'o'j kaj Arab'o'j. Mi esper'as, ke ĉiu'j akcept'os pren'i la man'o'n, kiu'n mi propon'as por pren'i la voj'o'n de re'pac'iĝ'o.
Mi vol'as skrib'i memor'aĵ'o'n por ili, kiu'j pov'as re'star'ig'i si'a'n dign'o'n kaj serv'i al la protekt'o de la maŭzole'o'j. Kiam mi est'os fin'serv'int'a mi'a'n pun'o'n, mi dezir'as re'integr'iĝ'i en la soci'o'n kaj invest'i en la re'star'ig'o'n de naci'a konkord'o.
La situaci'o est'as eĉ pli urĝ'a hodiaŭ, post la damaĝ'o kaŭz'it'a de Ansar Dijne kaj Al-Kaid'a kaj la amas'ig'o de fiask'o'j de la Azavad-ribel'o.
Mi sufer'as vid'i la rifuĝ'int'o'j'n en la tend'ar'o'j en Maŭritani'o, Alĝerio, Libio aŭ Burkino. Ili'a re'ven'o ne pov'as est'i antaŭ'vid'at'a sen naci'a re'pac'iĝ'o.
Maŭzole'o Alf'a Moya, re'konstru'it'a en 2016.
Mi kred'as, ke islam'a'j land'o'j dev'as est'i reg'at'a'j laŭ la precept'o'j de Islam'o, kiu'j hav'as religi'a'n dimensi'o'n kaj politik'a'n dimensi'o'n.
Ŝari'o difin'is ĝeneral'a'j'n valor'o'j'n valid'a'j'n en ĉiu'j temp'o'j kaj en ĉiu'j lok'o'j. Ĉi tiu'j ĝeneral'a'j valor'o'j, kiu'j ven'as de la sankt'a'j tekst'o'j de la Koran'o kaj la vort'o'j de la Profet'o, ebl'ig'as far'i leĝ'o'j'n adapt'it'a'j'n al la nov'a'j kun'tekst'o'j.
Ŝari'o neniam vok'is la fidel'ul'o'j'n rest'i fiks'it'a'j en regul'o'j, kiu'j est'is agnosk'at'a'j en antikv'a'j temp'o'j, nek trans'met'i ili'n laŭ'liter'e en ali'a'n lok'o'n kaj en ali'a'n temp'o'n.
Ali'flank'e, por praktik'i politik'a'n potenc'o'n, Islam'o postul'as tre alt'a'n nivel'o'n de sci'o pri Ŝari'o. Mi est'is tre aflikt'it'a kaj sen'iluzi'iĝ'is kiam mi konstat'is, ke la grup'o'j al kiu'j mi al'iĝ'is, hav'as neniu'n membr'o'n kiu pov'us don'i al mi pli profund'a'n kompren'o'n kaj sci'o'n pri Ŝari'o, ĉar mi ja est'is simpl'a kaj modest'a student'o pri la tem'o. Kiel mi pov'is kred'i al la kapabl'o de ĉi tiu'j organiz'aĵ'o'j fond'i fortik'a'n kaj fort'a'n ŝtat'o'n?
Dir'int'e tio'n, mi tamen konsil'as al ge'jun'ul'o'j fokus'iĝ'i sur si mem, si'a ambici'o, si'a land'o kaj si'a religi'o. Religi'o est'as individu'a praktik'o.
Kred'o, konfid'o kaj esper'o est'as la font'o'j de respond'ec'a kaj san'a jun'ec'o, pov'ant'a mem vid'i, ke ĝi hav'as neniu'n avantaĝ'o'n el al'iĝ'o al radikal'a'j islam'a'j grup'o'j.
Ne est'as just'e konsider'i ge'jun'ul'o'j'n kiel greg'o'n de sen'konsci'a'j est'aĵ'o'j gvid-atend'a'j.
Mi dev'as vid'i en ili potencial'e matur'a'n kaj saĝ'o'plen'a'n hom'a'n riĉ'ec'o'n; kiam mi ekspon'os al ili mi'a'n vid'o'n, ili pov'os re'ten'i ĝi'a'j'n util'aĵ'o'j'n. Tiel - do kun respekt'o - mi vol'as kondut'i kun ili, kaj kun ĉiu'j ali'a'j. Sam'e mi rezerv'as al mi la liber'ec'o'n kritik'i ili'n, tiel kiel ĉiu'j'n ali'a'j'n.
Johan Derks (Nederlando) traduk'is el la angl'a.
Tri jar'o'j'n post si'a tumult'a pri'rab'o en 2012, la maŭzole'o'j de Timbuktu'o, spirit'a centr'o en Mali'o kaj lok'o de mond'a hered'aĵ'o de la hom'ar'o, est'is re'konstru'it'a'j ident'e kiel antaŭ'e. En rekord'a temp'o, sub la aŭspici'o'j de Unesk'o, la re'konstru'ad'o util'ig'is lok'a'j'n meti'ist'o'j'n, kiu'j, de patr'o al fil'o, konserv'is la teknik'o'j'n de tradici'a mason'ad'o, por ke ili pov'u plu konserv'i la maŭzole'o'j'n. Koncern'e la manuskript'o'j'n, el kiu'j kelk'a'j est'is brul'ig'it'a'j dum la atak'o'j, la pli'mult'o de ĉi tiu histori'a trezor'o est'as konserv'it'a far'e de la loĝ'ant'o'j de Timbuktu'o, hav'ant'a'j la refleks'o'n por kaŝ'i ili'n en la moment'o de la invad'o de arm'it'a'j grup'o'j.
Por Mayombo Kassongo, leĝ'a reprezent'ant'o de la viktim'o'j en la juĝ'ad'o de Aĥmad Al- Mahidi Al-Fak'i far'e de la Inter'naci'a Pun'a Kort'um'o, la re'star'ig'o de la maŭzole'o'j ilustr'is "la politik'a'n vol'o'n de la Mali'a reg'ist'ar'o kaj la inter'naci'a komun'um'o por montr'i decid'em'o'n kaj help'is re'star'ig'i esper'o'n al la popol'o. " Sed, li preciz'ig'as: "ripar'o de la vund'o'j kaj de la materi'a damaĝ'o sufer'it'a'j ankoraŭ okup'os long'a'n temp'o'n." Unu'flank'e por mult'a'j el la 137 viktim'o'j plend'ant'a'j, la jur'a'j postul'o'j est'as ĉef'e de materi'a signif'o, precip'e por tiu'j kiu'j viv'is en tiu'j konstru'aĵ'o'j kaj de'pend'is de ili kiel rimed'o'j, ali'flank'e la spirit'a kaj psikologi'a damaĝ'o traf'is ĉiu'j'n loĝ'ant'o'j'n de Timbuktu'o. La rekt'a'j aŭ ne'rekt'a'j viktim'o'j ne ĉiu'j apelaci'is al justic'o, sed la Kort'um'o en'kalkul'is ili'a'n rajt'o'n je ripar'o'j, fiks'it'a je 2,7 milion'o'j da eŭr'o'j. Ĉar Al-Maĥdi est'as sen'hav'ul'o, est'is establ'it'a fondus'o por help'i al la viktim'o'j tiel, ke la ordon'it'a'j ripar'o'j pov'u est'i komplet'ig'it'a'j. Ĝi prezent'os al la Kort'um'o labor'plan'o'n ĝis februar'o 2018.
Al la demand'o kiel la viktim'o'j ricev'is la ekskuz'o'j'n de Al-Maĥdi kaj li'a'n serĉ'o'n de pardon'o, Kassongo konfirm'is, ke neni'u viktim'o kiu plend'is, akcept'is ili'n ĝis nun. "La vund'o est'as ankoraŭ mal'ferm'it'a kaj bezon'os long'a'n temp'o'n por san'iĝ'i. Pet'i pardon'o'n nun est'as kvazaŭ re'ven'ig'i la tranĉ'il'o'n en la vund'o'n." "La grav'a punkt'o de tiu model'a proces'o, dir'as la advokat'o de la viktim'o'j, est'as la esper'o, ke ĝi pov'as hav'i mal'instig'a'n efik'o'n al jun'ul'o'j tent'at'a'j al'iĝ'i al la vic'o'j de ekstrem'ism'a'j grup'o'j kaj est'i tent'at'a'j de per'fort'o. La juĝ'o est'is sever'a, la pun'o sever'a kaj la kvant'o de grav'a'j ripar'o'j. Est'as ver'a lecion'o."
A. B.
El'parol'ad'o'j kolekt'it'a'j de Jasmina Šopova
Nask'it'a en Norveg'uj'o de ge'patr'o'j paŝtuna (afgan'a) kaj pakistana, Deejah Khan spert'iĝ'is en tre mal'sam'a'j kultur'o'j, kio akr'ig'is ŝi'a'n art'a'n konsci'o'n. Pren'ant'e kiel arm'il'o'j'n la art'o'n kaj la kultur'o'n en kuraĝ'a batal'o kontraŭ la ekstrem'ism'o, ŝi sen'lac'e klopod'as aŭd'ig'i la rakont'o'j'n de tiu'j hom'o'j kies voĉ'o'j'n ali'okaz'e oni apenaŭ aŭd'us.
Mi mem origin'as de islam'a famili'o kaj est'as konfront'it'a de la sekv'o'j de la pli'alt'iĝ'o de la religi'a fundament'ism'o en ni'a'j komun'um'o'j.
Jam long'a'n temp'o'n mi prov'as kompren'i kial tiu mov'ad'o las'is si'n gajn'i de la per'fort'o kaj kial ĝi en'glut'as kresk'ant'a'n nombr'o'n da ge'jun'ul'o'j.
Mi ne ŝat'as la manier'o'n, laŭ kiu ni parol'as pri ĝihad'ism'o: est'as facil'e mal'estim'i la person'o'j'n kiu'j part'o'pren'as ĝi'n, sed tio ne est'as apart'e kre'iv'a. Do mi vol'is far'i film'o'n pri tio kio'n sent'as tiu'j kiu'j est'as al'tir'at'a'j de la ĝihad'o. Kaj mi mal'kovr'is ke mi hav'as kun ili tre mult'a'j'n komunaĵ'o'j'n. Kompren'i ke mi kun tiu'j person'o'j hav'as komun'a'n tiom grand'a'n nombr'o'n da demand'o'j, tio tim'ig'is mi'n ankoraŭ pli ol la ceter'o. Sed tie kie ni mal'sam'as, est'as en la manier'o venk'i ni'a'j'n problem'o'j'n: ili elekt'is la paf'il'o'n, mi la kamera'o'n.
Mi bezon'is temp'o'n por gajn'i ili'a'n fid'o'n kaj ĉirkaŭ du jar'o'j'n por far'i la film'o'n, kiu'n mi fin'is en 2015. Se ili fin'e fid'is mi'n, tio est'as ĉar mi pacienc'is kaj ĉar mi sincer'e eksplik'is al ili kio'n mi vol'as far'i. Mi al ili dir'ad'is ripet'e ke mi ne kun'sent'as kun ili kaj ke ili eĉ tim'ig'as mi'n (kio ne tiel plu est'as hodiaŭ), sed ke mi simpl'e vol'is aŭd'i ili'n, kompren'i ili'n, kon'i ili'a'n histori'o'n. Mult'e da rendevu'o'j est'is nul'ig'it'a'j.
Iu'j rifuz'is parol'i, aŭ pet'is mi'n ne film'i ili'n. Ali'a'j prov'is ig'i mi'n perd'i esper'o'n, sed mi est'is obstin'a ĉar mi est'is ver'e avid'a sci'i.
Unu el la ĉef'a'j protagonist'o'j rimark'is ke li est'is kred'int'a je ĥimer'o'j: li pens'is batal'i por la islam'an'o'j kaj por pli bon'a mond'o, sed li kompren'is far'i neni'o'n ali'a'n ol far'iĝ'i nov'a sub'prem'ant'o. Mult'a'j konsci'is la hipokrit'aĵ'o'j'n kaj du'ec'a'j'n politik'o'j'n en la mond'koncept'o kiu'n ili kre'is por si mem.
Ali'a faktor'o kiu mult'e okaz'is, est'as ke person'o'j kiu'j'n ili (ĝihad'ist'o'j) konsider'as mal'amik'o'j komenc'is trakt'i ili'n kiel hom'a'j'n est'aĵ'o'j'n. Nu, tuj kiam oni konekt'as si'n al si'a propr'a hom'ec'o, ĉio ŝanĝ'iĝ'as.
Mult'a'j jun'ul'o'j al'tir'it'a'j al ĝihad'o komenc'e hav'as kre'a'n em'o'n, kaj ĉar tio est'as iel sub'prem'at'a, ĝi ne trov'as i'o'n por esprim'i si'n krom per per'fort'o. Mi ne antaŭ'vid'is ke eg'a pli'mult'o de la hom'o'j al kiu'j mi parol'is – kun aŭ sen la kamera'o – konfid'us al mi ke ili vol'int'us est'i rep'ist'o'j, pentr'ist'o'j aŭ poet'o'j. Kaj ke tio al ili est'is mal'permes'at'a ĉar ili'a'j famili'o'j kontraŭ'is aŭ ĉar la soci'o ne akcept'is ili'n. mi'n tre ĉagren'as, ĉar oni pov'int'us ripar'i tiu'n situaci'o'n. Ni ĉiu'j est'as respond'ec'a'j pri tio kio okaz'as al tiu'j ge'jun'ul'o'j.
Mi pens'as pri ĉiu el ni individu'e, pri ni'a manier'o kondut'i kun la ali'a'j ĉiu'tag'e. Kiam jun'a islam'an'o sid'iĝ'as apud ni en la aŭtobus'o, ni'a manier'o rigard'i li'n, al'ten'iĝ'i al ni'a sak'o, ne est'as sen'kulp'a.
Sam'e, kiam ni'a'j politik'ist'o'j aŭ ni'a'j reg'ist'ar'o'j ek'trakt'as tiu'j'n tem'o'j'n el ekstrem'e malic'a vid'punkt'o, kvalifik'ant'e “monstr'o'j”
si'a'j'n propr'a'j'n civit'an'o'j'n, iĝ'as tre mal'facil'e komunik'iĝ'i kun tiu'j monstr'o'j kaj don'i al ili fin'e ŝanc'o'n kondut'i kiel hom'a'j est'aĵ'o'j.
Koncern'e si'a'j'n famili'o'j'n, ili dev'as agnosk'i ke ili perfid'as si'a'j'n infan'o'j'n kiam ili hav'as ne'ebl'a'j'n atend'o'j'n: est'as hom'a'j est'aĵ'o'j, neni'o pli!
Por mi, la lern'ej'o, la polic'o, la amas komunik'il'o'j ĉiu'j hav'as respond'ec'o'n kiam ni'a'j ge'jun'ul'o'j help'kri'as al ili, kia ajn est'as ili'a kultur'o, ili'a soci'a medi'o aŭ ili'a ras'o. Est'as afer'o de inter'ag'ad'o inter hom'o'j. Ĉu oni est'as art'ist'o, aktiv'ul'o, femin'ist'o aŭ io ali'a, ĉiu'j hav'as la dev'o'n inter'ven'i.
Jes, Sister-hood est'is kre'it'a en 2016, kiel amas'komunik'il'a entrepren'o de la civil'a soci'o. Ĝi est'as inter'naci'a platform'o centr'it'a sur la vir'in'o'n de islam'a kultur'o. Oni parol'as ĉie pri la islam'an'o'j, sed est'as mal'oft'e ke oni rekt'e al'parol'as ili'n. Mi vol'is atent'ig'i pri tio kio est'as tiu jun'ul'in'o kiu sufer'as, tiu hom'o kiu vol'as ir'i batal'i en Sirio.
La re'ag'o de la vir'in'o'j est'is ekster'ordinar'a kiel ankaŭ la rapid'ec'o je kiu form'iĝ'is tiu komun'um'o: ni hav'as nun preskaŭ 200 redaktor'in'o'j'n en 40 land'o'j. Mi konsci'as kiom grav'e est'as parol'ig'i la vir'in'o'j'n, kiu'j ajn ili est'as. Oni dir'as nur part'o'n de la persekut'o de la vir'in'o'j. Mi hav'as mult'a'n respekt'o'n por la meti'o de ĵurnal'ist'o, sed mi mult'e koler'iĝ'is pro la du'on'a'j ver'o'j kiu'j'n ni plu daŭr'e ĵet'ad'as en la amas'komunik'il'o'j'n. Oni parol'as pri la krim'o'j pro honor'o, la per'fort'o'j far'it'a'j al la vir'in'o'j, sed oni forges'as la person'o'j'n.
Ĉiu'j mi'a'j klopod'o'j cel'as pli'alt'ig'i la son'o'n, pli'grand'ig'i la volumen'o'n de la voĉ'o'j de tiu'j person'o'j kiu'j pen'as aŭd'ig'i si'n.
Mi vol'is far'i film'o'n pri la krim'o'j pro honor'o kaj mi pens'is kun'ig'i du aŭ tri histori'o'j'n kiel tiu de Banaz, kiu est'is horor'a fiask'o por la brit'a polic'o de kiu ŝi kvin foj'o'j'n pet'is protekt'o'n, sed van'e.
Mi ŝanĝ'is mi'a'n opini'o'n kiam mi renkont'is la inspektor'in'o'n respond'ec'ig'it'a'n klar'ig'i tiu'n murd'o'n. Mi demand'is ŝi'n kio pel'is ŝi'n far'i tiom da klopod'o'j por tiu afer'o (ŝi sukces'is kondamn'i la onkl'o'n kaj la patr'o'n de Banaz en Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o, post tio ir'is al Irako kie ŝi batal'is por ekstradici'i du kuz'o'j'n en'miks'it'a'j'n en la murd'o). Kaj ŝi respond'is al mi: “Mi ag'is pro am'o”.
Mi ne kompren'as kiel ŝi pov'is am'i jun'ul'in'o'n kiu'n ŝi neniam renkont'is, kiu est'is mort'int'a, kaj ŝi dir'is al mi: “Ĉiu hav'as la rajt'o'n est'i am'at'a. Ankaŭ Banaz. Ŝi'a'j plej proksim'a'j parenc'o'j ne am'is ŝi'n, kaj mi, mi am'is ŝi'n kaj am'as ĝis nun”.
Mi tuj pens'is: “Jen la film'o kiu'n mi vol'as far'i!” Kaj tiel nask'iĝ'is Banaz: histori'o de am'o.
Tiu histori'o en'ten'as ĉiu'j'n problem'o'j'n kaj ĉiu'j'n solv'o'j'n. Kaj la solv'o est'as ke ni dev'as zorg'i pri la ali'a'j.
La ne'kred'ant'o'j de la Islam'o parol'as pri sekret'a mov'ad'o de rezist'o kun'ig'ant'a ge'jun'ul'o'j'n kiu'j decid'is for'las'i islam'o'n. Est'as tre oft'e ke la Islam'a Ŝtat'o kaj la teror'ism'o dev'ig'as ili'n pri'dub'i si'a'n kred'o'n. Kiam mi far'is la film'o'n pri la ĝihad'o, mi ricev'is ne'nombr'ebl'a'j'n mesaĝ'o'j'n de jun'ul'o'j el Irako, Sirio kaj ali'a'j land'o'j, dir'ant'a'j'n al mi: “La ĝihad'o ne est'as ĉio, ni est'as mult'nombr'a'j rezign'i la islam'o'n. Kial vi ne parol'as pri ni? Ĉu est'as ĉar ni ne uz'as per'fort'o'n?’’ Mi inform'iĝ'is, kaj est'is ŝok'o: mi mal'kovr'is ke en Pakistano est'as kvar ĝis 15 milion'o'j da ne'kred'ant'o'j, kaj inter 1,4 kaj ses milion'o'j en Saud-Arabi'o. Kelk'a'j reg'ist'ar'o'j kre'is ministeri'o'j'n por batal'i kontraŭ la ateism'o.
En mult'a'j islam'a'j land'o'j est'as krim'o ne kred'i kaj proklam'i tio'n sen'kaŝ'e kaj hom'o'j est'as mal'liber'ig'at'a'j kaj eĉ mort'ig'at'a'j pro tio.
Se oni vol'as mobiliz'i la hom'o'j'n, oni dev'as sent'ig'i al ili i'o'n. Tio'n far'as la kinematografi'o.
Tio'n far'as art'o. Ĝi al'parol'as ne nur la intelekt'o'n sed ankaŭ ni'a'n emoci'a'n kord'o'n.
Jen kio est'as tiel unik'a kaj grand'valor'a en ĉiu'j art'a'j form'o'j.
Art'o super'as ni'a'j'n diferenc'o'j'n, ĉiu'j'n mur'o'j'n kaj mal'egal'ec'o'j'n kiu'j ni'n divid'as. Por mi, la art'o est'as faktor'o egal'ig'ec'a.
Por kompren'i ĝi'a'n pov'o'n, sufiĉ'as vid'i kiel la tiran'o'j, la diktator'o'j kaj la agres'ant'o'j trakt'as la art'o'n kaj la art'ist'o'j'n. Post la vir'in'o'j, la unu'a'j viktim'o'j de la sub'prem'ant'o'j est'as ĝeneral'e art'ist'o'j.
Mi esper'as ne nur antaŭ'e'n'ig'i la labor'o'n de la art'ist'o'j sed ankaŭ kaj antaŭ ĉio parol'i pri prez'o kiu'n ili dev'as pag'i en tre mult'a'j region'o'j de la mond'o. Art'ist'o'j, ankaŭ iu'j mi'a'j amik'o'j, est'as persekut'at'a'j, mal'bon'e traktat'a'j, mal'liber'ig'at'a'j. Ni dev'as protekt'i ili'n.
Mi klopod'as de tut'a mi'a kor'o sub'ten'i tiu'j'n marĝen'ig'it'a'j'n voĉ'o'j'n kaj rakont'i pli de ili'a'j histori'o'j.
Deeyah Khan, nom'um'it'a unu'a Ambasador'in'o de bon'a vol'o de Unesk'o por la art'a liber'o kaj la kre'iv'ec'o, est'as dokument'a film'ist'o premi'it'a de Emmy kaj Peabody Award, kaj est'as fond'int'in'o de Fuuse, mem'star'a amas'komunik'il'a kaj art'a entrepren'o kiu ĵet'as plen'a'n lum'o'n sur la rakont'o'j'n de la vir'in'o'j, de la minoritat'o'j kaj de la infan'o'j de en'migr'ant'o'j. Ŝi ankaŭ lanĉ'is Sister-hood, cifer'ec'a magazin'o kiu don'as la parol'o'n al islam'an'o'j de ĉiu'j flank'o'j.
Post'las'int'e bril'a'n karier'o'n de kant'ist'in'o por batal'i kontraŭ la ekstrem'ism'o kaj la antaŭ'juĝ'o'j per la amas'komunik'il'o'j, Deeyah Khan plu skrib'as kaj produkt'as kant'o'j'n.
Ŝi gajn'is mult'a'j'n premi'o'j'n, kia'j: la Medal'o Ossietzky, la Premi'o de la hom'a'j rajt'o'j de la universitat'o de Oslo kaj la Premi'o'n Peer Gynt de la parlament'o de Norvegi'o.
Kees Neeft (Nederlando) traduk'is el la franc'a
de Marie-Angélique Ingabire
Uz'ant'e teatr'o'n kiel kataliz'il'o'n de la dialog'o, Glob'al Arts Corps kuraĝ'ig'as la popol'o'j'n el'ir'ant'a'j'n de konflikt'o esplor'i si'a'n dolor'ig'a'n pas'int'ec'o'n por konstru'i est'ont'ec'o'n al si. Sub ĝi'a egid'o jun'a'j kamboĝaj komedi'ist'o'j lud'is en Ruando antaŭ person'o'j kiu'j tra'viv'is simil'a'j'n traŭmat'a'j'n spert'o'j'n. Kun'e ili help'as unu la ali'a'n san'iĝ'i, tra divid'it'a'j kompren'o, toler'em'o kaj kun'sent'em'o.
En juli'o 2016, dek naŭ kamboĝaj art'ist'o'j ir'is al Ruando por part'o'pren'i la art'a'n Festival'o'n Ubumuntu. La premier'o de ili'a spektakl'o Se'e you yesterday, unik'a miks'aĵ'o el teatr'o, danc'o kaj cirk'o, okaz'is en amfiteatr'o kiu situ'as en la ej'o de la Memor'ig'aĵ'o de genocid'o de Kigali. La kamboĝ'an'o'j, post'viv'ant'a'j du'a-generaci'o de la genocid'o de la Ruĝ'a'j Ĥmer'o'j (1975-1979) hav'is mal'oft'a'n okaz'o'n kontakt'i publik'o'n kiu ankaŭ post'viv'is genocid'o'n, tiu'n de Ruando.
La art'a festival'o kolekt'is kompani'o'j'n el dek'ok mal'sam'a'j land'o'j, kiu'j ĉiu'j el'ir'as el per'fort'a'j konflikt'o'j. En Ruando kie milion'o da person'o'j pere'is dum la genocid'o de 1994, la koncept'o de human'ec'o est'is tiom mal'fort'ig'it'a ke la re'akir'o de la esper'o bezon'as grand'a'j'n fort'o'streĉ'o'j'n.
La kamboĝa grup'o ek'est'is sub la egid'o de Glob'al Arts Corps (GAC), inter'naci'a komun'um'o de profesi'a'j art'ist'o'j kiu'j uz'as la konvert'a'n potenc'o'n de la teatr'o por kolekt'i person'o'j'n de mal'sam'a'j region'o'j kiu'j lev'iĝ'as el konflikt'o.
"Dank'e al la prov'lud'o'j la komedi'ist'o'j komenc'is mal'kovr'i la histori'o'n de person'o'j kiu'j lern'is tim'i, mal'estim'i kaj mal'am'i, post'e ili kun'e kre'as unu sol'a'n histori'o'n, just'a'n kaj akcept'it'a'n de ĉiu'j, kiu ilustr'as ili'a'j'n mult'obl'a'j'n ver'o'j'n," eksplik'as Michael Lessac, kun'fond'int'o kaj art'a direktor'o de GAC.
Ĉi tiu renom'a person'ec'o de la amerik'a'j teatr'o kaj film'art'o, est'as la kre'int'o kaj direktor'o de la inter'naci'a premi'it'a teatr'aĵ'o Truth in Trans'lati'o'n [Ver'o en traduk'o], kiu rakont'as la histori'o'n de la Komitat'o Ver'o kaj Re'pac'iĝ'o en Sud-Afrik'o. Kun'produkt'it'e kun Mark'et Theatre, sud'afrik'a teatr'o, ĝi est'is prezent'it'a en du'dek ses urb'o'j de dek unu land'o'j tra la mond'o kaj est'is ĉe la origin'o de Glob'al Arts Corps, kiu'n Michael en 2009 kun'fond'is kun si'a edz'in'o, Jacqueline Bertrand.
Glob'al Arts Corps, kies spektakl'o'j est'is prezent'it'a'j de Ruando ĝis Kosovo tra Kamboĝo kaj Nord-Irlando, esper'as ke la spekt'ant'o'j kiu'j ĉiu'j hav'as tre mal'sam'a'j'n histori'o'j'n, pov'os re'trov'i si'n en la spert'o'j de ali'a'j person'o'j.
Ĝis hodiaŭ, GAC tuŝ'is publik'o'n de pli ol 100 000 person'o'j, de'nask'a'j de dek sep land'o'j distribu'it'a'j sur kvar kontinent'o'j kaj anim'is atelier'o'j'n pri re'pac'iĝ'o por 15 000 person'o'j en region'o'j lev'iĝ'ant'a'j el konflikt'o.
Establ'ant'e partner'ec'o'j'n kun ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j kaj form'ant'e aktiv'ul'o'j'n, kler'ig'ist'o'j'n kaj lok'a'j'n art'ist'o'j'n, GAC vol'as ke ĝi'a labor'o daŭr'u post ĝi'a for'ir'o. Ĉio est'as film'at'a, ĉu tem'as pri la prov'lud'o'j de ĉiu spektakl'o, ĉu pri la dialog'o'j kiu'j'n ili provok'as.
La cel'o est'as establ'i mult'nombr'a'j'n kler'ig'a'j'n arkiv'o'j'n, kiu'j komplet'ig'as la labor'o'n de la grup'o de komedi'ist'o'j trejn'it'a'j por kun'labor'i kun person'o'j el'ir'ant'a'j de per'fort'a'j konflikt'o'j.
Uz'i la profesi'a'n teatr'o'n por sub'ten'i iniciat'o'j'n de re'pac'iĝ'o “ne est'is facil'e de'komenc'e”, re'memor'as Michael Lessac.
“Iu'j ge'jun'ul'o'j ne vol'is parol'i pri la pas'int'ec'o.
Sed ili uz'is si'a'j'n ekster'ordinar'a'j'n fizik'a'j'n kapabl'o'j'n por transport'i si'n kre'iv'e en la pas'int'ec'o'n, prov'i kompren'i kio'n ili'a'j pli'aĝ'ul'o'j tra'viv'is dum la genocid'o.”
Post la festival'o la kamboĝa trup'o ir'is en la sud'o'n de Ruando por aper'i en la tend'ar'o de Kigeme, kiu ŝirm'as 20 000 rifuĝ'int'o'j'n origin'int'a'j'n de Demokrat'a Respublik'o Kongo, ruin'ig'it'a de du'dek jar'o'j de inter'civit'an'a milit'o kaj de mal'sat'o. Sur okaz'a scen'ej'o instal'it'a en grand'a kamp'o, la kamboĝ'an'o'j kun'ĉen'is la prezent'ad'o'j'n dum tri tag'o'j antaŭ publik'o pli kaj pli grand'a.
Ceter'e, GAC anim'is labor'ej'o'j'n destin'it'a'j'n por jun'a'j rifuĝ'int'o'j post la spektakl'o'j.
La jun'a'j kamboĝ'an'o'j, de kiu'j kelk'a'j de'ven'as de la strat'o, est'is trejn'it'a'j en akrobat'ad'o de Phare Ponleu Selpak, asoci'o kre'it'a en 1992 en la urb'o Battambang. La fond'int'o'j uz'is si'a'j'n talent'o'j'n en la art'o'j de la cirk'o por help'i la infan'o'j'n de si'a'j komun'um'o'j venk'i la problem'o'j'n lig'it'a'j'n al la pez'a pas'int'ec'o de ili'a'j ge'patr'o'j.
Tiu ĉi kun'ven'o inter person'o'j origin'ant'a'j el land'o'j kiu'j est'as tuŝ'it'a'j de du tre mal'sam'a'j genocid'o'j, ebl'ig'is al ili rimark'i ke ili ne est'is la sol'a'j kaj ke ili ne dev'is hont'i. Jun'a knab'o eksplik'is est'i dev'ig'it'a frap'i mal'liber'ul'o'n dum li est'is ankoraŭ en Kongo, scen'o kiu est'is lud'at'a de la komedi'ist'o'j. Ali'a'j interes'a'j atest'aĵ'o'j emerĝ'is el la amas'o. La re'ag'o de Khuon Det, kun'fond'int'o de la kamboĝa cirk'a grup'o kiu hodiaŭ labor'as kun GAC, est'is sam'e kor'tuŝ'a. Li re'memor'is si'a'n infan'ec'o'n en tend'ar'o de rifuĝ'int'o'j situ'ant'a ĉe la taj'a lim'o post la kolaps'o de la reĝim'o de la Ruĝ'a'j Khmer, kiam li vid'is la kongajn infan'o'j'n al'kur'i por bon'ven'ig'i la kamboĝ'an grup'o'n. “Ni ver'e est'is feliĉ'a'j vid'i person'o'j'n de ekster'e... tio plen'ig'is mi'n je ĝoj'o”, li eksplik'is.
“Parol'i pri ni'a pas'int'ec'o, kiel ajn sombr'a ĝi est'as, help'as ni'n re'san'ig'i ni'a'j'n vund'o'j'n.
Est'as ankaŭ la plej bon'a rimed'o por help'i la ven'ont'a'j'n generaci'o'j'n pov'i desegn'i lecion'o'j'n el la erar'o'j de la pas'int'ec'o por evit'i ke tio ripet'iĝ'us”, konfirm'as Innocent Munyeshuri, jun'a ruanda aktor'o kiu rakont'is la kamboĝ'an spektakl'o'n en la kinyarwanda, lok'a lingv'o parol'at'a ankaŭ de la kong'an'o'j. Esplor'ant'e mal'sam'a'j'n ident'ec'o'j'n, GAC esper'as est'ig'i kun'sent'em'o'n inter si'a'j komedi'ist'o'j. “Oni dev'as est'i kapabl'a pruv'i kun'sent'em'o'n adopt'ant'e la vid'punkt'o'n de la ali'a'j kiel la si'a'n, ali'e oni ne sci'as de kie oni ven'as, oni ne kompren'as la hom'o'j'n kiu'j ĉirkaŭ'as ni'n”, cert'ig'as Michael Lessac.
La komedi'ist'o'j kiu'j kresk'is en soci'o'j el'ir'ant'a'j de konflikt'o, est'as la unu'a'j kiu'j profit'as la labor'o'n de GAC. Arb'e'n Bajraktaraj, alban'a komedi'ist'o kaj trejn'ist'o ĉe GAC, eksplik'as kiel la kun'sent'em'o help'as ili'n trov'i intern'a'n sekur'ec'o'n: “Ni ĝi'n vid'as kiel mal'kovr'o'n, la plej grav'a'n dum ni'a procez'o de kre'ad'o. Oni dev'as apart'ig'i la antaŭ'juĝ'o'j'n por mal'kovr'i la ver'a'n bild'o'n kaj ŝanĝ'i la manier'o'n laŭ kiu oni vid'as la mond'o'n. Por tio oni dev'as tut'e las'i liber'iĝ'i.”
GAC antaŭ'vid'as kun'ig'i person'o'j'n, kies pas'int'ec'o est'as simil'a por ig'i ili'n part'o'pren'i enorm'a'n produkt'ad'o'n, du'on'e cirk'o'n, du'on'e teatr'o'n. La komedi'ist'o'j retro'ir'os en la temp'o por mal'kovr'i de kie ven'as ili'a'j antaŭ'juĝ'o'j kaj ili'a kultur'a koler'o kaj tiel kre'os histori'o'n kiu integr'as la ver'o'j'n de ĉiu'j tend'ar'o'j. Michael Lessac eksplik'as ke tiu iniciat'o permes'os establ'i solid'a'n baz'o'n por la re'pac'iĝ'o.
Tiu'j projekt'o'j cel'as part'o'pren'ig'i membr'o'j'n de la komun'um'o'j de rifuĝ'int'o'j pli kaj pli mult'nombr'a'j en Germanio kaj en Franci'o. En Kolombio ĝi engaĝ'os iam'a'j'n ribel'ul'o'j'n kiu'j re'integr'iĝ'as en la soci'o'n post pas'ig'ad'o de mult'nombr'a'j jar'o'j en la ĝangal'o.
Part'o'pren'os ankaŭ jun'a'j komedi'ist'o'j kaj muzik'ist'o'j de Flint, en Michigan (Uson'o). En Mez'a Orient'o kaj Arĝentino, GAC relief'ig'os la pas'int'a'n kaj nun'a'n labor'o'n de mov'ad'o'j de vir'in'o'j por la pac'o kaj la ident'ec'o.
“Ni ne ŝajn'ig'as ŝanĝ'i la mond'o'n”, re'kon'as Michael Lessac. “Sed labor'ant'e kun la jun'ul'o'j kaj kre'ant'e por ili rimed'o'j'n por kompren'i si'a'n situaci'o'n de post-konflikt'o tra la prov'lud'o'j, ni pov'as komenc'i mal'ferm'i la voj'o'n al profund'a komunik'ad'o kaj al star'ig'o de lig'o'j inter ge'jun'ul'o'j el mal'sam'a'j kultur'o'j kaj konflikt'o'j de la tut'a mond'o. Ni esper'as pov'i tiel help'i ili'n romp'i la cikl'o'n de venĝ'o kiu daŭr'e plu ronĝ'as ili'n hodiaŭ”.
Marie Angélique Ingabire est'as ruanda ĵurnal'ist'in'o loĝ'ant'a kaj labor'ant'a en Parizo.
Ŝi labor'is por la Publik'a Ruanda televid'o, kie ŝi prezent'is, organiz'is kaj produkt'is politik'a'j'n kaj kler'ig'a'j'n el'send'o'j'n. Ŝi ankaŭ gvid'as atelier'o'j'n pri la parol'liber'ec'o en franc'a'j lern'ej'o'j.
Kees Neeft (Nederlando) traduk'is el la franc'a.
de Magdalena Nandege
Dum la last'a'j jar'o'j pli'fort'iĝ'is la konsci'iĝ'o pri la fort'a kun'lig'o inter kultur'o, pac'o kaj sekur'ec'o. La histori'o de Magdalena, jun'ul'in'o el Sud'a Sudano – an'o de la ret'o de Jun'a'j Pac'ig'ant'o'j, la ĉef'a program'o de la Iniciat'o Whitaker por Pac'o kaj Evolu'o (IWPE) – klar'ig'as kiel la kultur'o pov'as sukces'i en la trans'form'o de soci'o'j traf'it'a'j de konflikt'o'j en komun'um'o'j'n pli sekur'a'j'n kaj pli produkt'iv'a'j'n.
Mi'a nom'o est'as Magdalena Nandege. Mi
est'as 23-jar'a kaj mi de'ven'as el Homiri, grand'a
vilaĝ'o (kun proksim'um'e 150 mil loĝ'ant'o'j) en
Sud'a Sudano. La plej'mult'o el ĝi'a loĝ'ant'ar'o
viv'as per brut'bred'ad'o kaj ter'kultiv'ad'o: ankaŭ
mi'a patr'in'o est'as farm'ist'o. En tiu provinc'o
funkci'as 2 du'a'grad'a'j kaj dek unu unu'a'grad'a'j
lern'ej'o'j, kaj neni'u el ili dispon'as pri elektr'a
kurent'o. Nur 15 el'cent'o'j de la loĝ'ant'ar'o
kapabl'as leg'i kaj skrib'i.
Mi est'as nun stud'ant'a por iĝ'i akuŝ'ist'in'o
en la Medicin-Scienc'a Institut'o de Torit, la
ĉef'urb'o de la ŝtat'o Imotong.
Ni est'as nun du'dek kvar student'in'o'j:
komenc'e ni est'is tri'dek sep – kelk'a'j ĉes'is
venad'i pro mank'o de sekur'ec'o, pro mal'riĉ'o kaj
ne'sufiĉ'a transport'a serv'o.
Mi elekt'is tiu'n profesi'o'n ĉar mi opini'as, ke est'as grav'e pri'zorg'i la vir'in'o'j'n: ili est'as la plej sen'defend'a'j person'o'j en la mond'o, ĉar ili port'as en si la viv'o'n.
Kaj jen io, kio'n mi spert'is mem person'e.
En 2014 mi est'is deĵor'ant'a, kaj fleg'ist'in'o'j kaj akuŝ'ist'in'o'j strik'is pro ne'pag'it'a'j salajr'o'j, kaj ili'n sub'ten'is akuŝ'ist'in'o'j labor'ant'a'j por la Mond'a Organiz'aĵ'o pri San'o (WHO). Mi tiam kompren'is, ke graved'a'j vir'in'o'j en Sud'a Sudano bezon'as help'o'n por redukt'i la kvant'o'n de la patr'in'a mort'ec'o. Tial mi al'iĝ'is al Youth Peacemaker Network [Jun'ul'a pac'ig'a ret'o] de la Whitaker Peace and Development Initiative (WPDI), al'iĝ'int'e . Mi al'iĝ'is al YPN en 2014 aŭd'int'e pri ĝi el la Orient-Ekvatoria Jun'ul'a Uni'o, kie mi est'is sekretari'o pri seks-ident'ec'a'j kaj soci'a'j bon'far'o.
Labor'ant'e por tiu organiz'o, mi lern'is teknik'o'j'n por solv'i konflikt'o'j'n per makler'ad'o kaj inter'komunik'ad'o, eĉ per Komunik'ad'o en ni'a komun'um'o, pli'bon'ig'ant'e mi'a'j'n entrepren'ist'a'j'n kapabl'o'j'n.
La trejn'ad'o cel'is redukt'i per'fort'o'n kaj antaŭ'e'n'ig'i pac'o'n kaj dis'volv'iĝ'o'n.
Komplet'ig'int'e la kurs'o'n de 250 hor'o'j, mi est'is atest'it'a far'e de WPDI kiel Trejn'ist'o de Trejn'at'o'j (Tot), por trejn'i lok'a'j'n jun'ul'o'j'n kaj dis'volv'i ag'ad'o'j'n en izol'it'a'j komun'um'o'j. Ĉi tiu'j ag'ad'o'j konsist'as el facil'ig'o de pac'a'j procez'o'j kaj la dis'volv'o de komun'um'a'j entrepren'o'j, prezent'ant'e serv'o'j'n al komun'um'o'j kaj labor'posten'o'j'n al jun'ul'o'j.
La program'o Orient'a Ekvatorio [Orient'al Equatoria] kun'ven'ig'as dek ok Trejn'ist'o'j'n de Trejn'at'o'j [Tot’o'j'n], 156 ge'jun'ul'o'j'n, aĝ'a'j'n inter 16 kaj 35 jar'o'j'n, en pajamoj [payams] (lok'a'j komun'um'o'j). Ili pov'as leg'i kaj skrib'i, kio grav'as, ĉar la program'o en'hav'as inter'ag'o'n uz'ant'e soci'a'j'n amas'komunik'il'ar'o'j'n. De ĉi tiu manier'o, ni pov'as help'i unu la ali'a'n kiam ni trakt'as konflikt'o'j'n kaj la administr'ad'o'n de ni'a'j respektiv'a'j mal'grand'a'j entrepren'o'j.
La program'o ankaŭ help'is mi'n akir'i mem'fid'o'n per mi'a art'a talent'o por prav'a afer'o. Dram'o kaj rakont'o'j est'as tre grav'a'j por trans'don'i mesaĝ'o'j'n. Kiel pac'ig'ant'o, mi oft'e trejn'as hom'o'j'n aŭ aplik'as komun'um'a'j'n dialog'o'j'n. Mi rimark'is, ke kiam problem'o'j est'as ver'e mal'facil'a'j, pli facil'as uz'i art'o'n, por uz'i vort'o'j'n, kiu'j'n hom'o'j kompren'as, ĉar hom'o'j kapabl'as disting'i inter bon'o kaj mal'bon'o tra art'o.
Ĵus mi far'is mal'long'a'n film'o'n pri seks'per'fort'ad'o, Magda kaj Bonifac'e – Trud'it'a'j Ge'edz'ec'o'j, kun grup'o de amik'o'j kaj koleg'o'j el YPN. Ni uz'is tabul'komput'il'o'n dispon'ig'it'a'n de WPDI por far'i la film'o'n, ĉar ni ne pov'is permes'i al ni aĉet'i kamera'o'n. Est'as fikci'a versi'o de situaci'o'j okaz'ant'a'j en ni'a'j komun'um'o'j, la film'o est'is far'it'a en la angl'a, kaj ankaŭ en la Toposa, Juba-arab'a, kaj arab'a - ĉiu'j uz'is si'a'n propr'a'n lingv'o'n.
Mult'a'j el la hom'o'j en la film'o ne est'is profesi'a'j aktor'o'j. Jun'ul'o'j kaj komun'um'a'j gvid'ant'o'j kun'ven'is por solv'i la afer'o'n de fru'e dev'ig'it'a ge'edz'ec'o. La fakt'o, ke ili akcept'is est'i en la film'o, est'is por mi unu el la plej bon'a'j moment'o'j de la tut'a procez'o.
La film'o rakont'as la ver'a'n histori'o'n de jun'a adolesk'ant'in'o, kies famili'o vol'as for'edz'in'ig'i ŝi'n, sed ŝi rifuz'as. Ŝi rajt'as pri'pled'i si'a'n kaz'o'n antaŭ konsili'o, form'it'a de ŝi'a famili'o kaj la komun'um'o, kaj konvink'as ili'n ke jun'ul'in'o pov'u elekt'i si'a'j'n propr'a'j'n kompan'o'n kaj viv'o'n.
La film'o est'is divid'it'a per Bluetooth kun jun'ul'o'j kun inteligent'a'j telefon'o'j kaj ankaŭ uz'at'a de WPDI kiel unu el ĝi'a'j ag'ad'o'j.
Ni ankoraŭ ne montr'is la film'o'n en lern'ej'o'j sed ni uz'is projekci'il'o'n dum trejn'ad'o de pajam-aj ge'jun'ul'o'j kaj ili'a re'ag'o est'is pozitiv'a.
La student'o'j agnosk'is la bezon'o'n stimul'i la kler'ig'ad'o'n de knab'in'o'j kaj mal'help'i la fru'e dev'ig'it'a'n ge'edz'ec'o'n. Mi esper'as montr'i la film'o'n al pli larĝ'a spekt'ant'ar'o kaj far'i pli da film'o'j kiel ĝi, kun pli da rimed'o'j.
Tra mi'a'j stud'o'j kaj trejn'ad'o kun WPDI, Unesk'o- kaj UN-Vir'in'o'j, mi akir'is kapabl'o'j'n en pac'o-konstru'ad'o, pri'konflikt'a administr'ad'o, mediaci'o, medit'ad'o, komerc'a'j kapabl'o'j kaj la batal'o kontraŭ seks'per'fort'ad'o. Mi mult'e lern'is pri pac'o kaj hom'a'j rajt'o'j. Sed tio dev'as est'i traduk'it'a en la lingv'o'j'n, kiu'j'n hom'o'j parol'as hejm'e - ĝi dev'as parol'i kun si'a kor'o. Mi pens'as, ke la art'o pov'as far'i mult'o'n por pac'o en Sud- Sudano, mult'e pli ol long'a'j'n parol'ad'o'j'n. Ĝi pov'as montr'i pozitiv'a'j'n karakter'o'j'n, kun kiu'j hom'o'j pov'as si'n ident'ig'i, invit'ant'e ili'n praktik'i pac'o'n kaj daŭr'i'pov'a'n evolu'o'n. Ni bezon'as pli da art'o en Sud-Sudano: tiel ni pov'as hav'i pli da pac'o.
Nicola Minnaja (Italio) traduk'is el la franc'a.
Tekst'o : Katerin'a Markelova
“Temp'o, temp'a [prokrast'a] bomb'o , kiu stagn'as en ekzil'o kaj makul'as la foli'o'j'n de lern'ej'a'j kalendar'o'j, kiu'j neniam re'ven'os.” La hispan'a fot'o'ĵurnal'ist'o Dieg'o Ibarra Sánchez uz'as ĉi tiu'n metafor'o'n por esprim'i pens'o'n, kiu tre long'e hant'as li'n – milit'o for'viŝ'as la est'ont'ec'o'n de tut'a generaci'o.
Laŭ Unesk'o, nur du'on'o da la rifuĝ'int'a'j infan'o'j kaj kvar'on'o da la adolesk'ant'o'j frekvent'as lern'ej'o'n, dum pli ol 28 milion'o'j da infan'o'j, kiu'j loĝ'as en region'o'j tuŝ'it'a'j de konflikt'o'j, tut'e ne ir'as al lern'ej'o.
Tro oft'e la lens'o'j de milit'a'j fot'ist'o'j mal'traf'as la efekt'o'j'n de milit'o'j pri kler'ig'ad'o.
Instru'ist'o'j est'as murd'at'a'j, lern'ej'o'j est'as detru'at'a'j aŭ konvert'at'a'j al milit'a'j baz'o'j, profund'a psikologi'a traŭmat'o ekzist'as – kaj fin'fin'e, milion'o'j da infan'o'j ne pov'as al'ir'i al ajn'a kler'ig'ad'o. Ir'ant'e preter la sensaci'ism'o de milit'a'j bild'o'j, Dieg'o vol'as montr'i kiel la est'ont'ec'o de ‘perd'it'a generaci'o’ detruitiĝas. Hav'ant'e patr'in'o'n, kiu est'is instru'ist'o, Dieg'o jam konsci'is pri la defi'o'j de kler'ig'ad'o.
En 2009, kiam li est'is 27-jar'a, li for'ir'is al Pakistano. Tiam, la land'o est'is en la ung'eg'o'j de per'fort'a kampanj'o de Talibano kontraŭ la lern'ej'a sistem'o. Ankaŭ tiam li lanĉ'is la Hijacked Education Project (Projekt'o For'rab'it'a Kler'ig'ad'o), kiu'n la Kurier'o pri'lum'as en ĉi tiu Zom'o.
En 2014 Dieg'o trans'loĝ'iĝ'is al Libano, kie li ankoraŭ viv'as hodiaŭ, kun si'a edz'in'o kaj du'jar'a fil'o. Li daŭr'e dis'volv'as si'a'n labor'o'n pri la tem'o de lern'ej'o en temp'o de milit'o, ir'ant'e al Sirio, Irako kaj Kolombio.
“Bedaŭr'ind'e, la ĉapitr'o ankoraŭ ne est'as ferm'it'a,” dir'as Dieg'o. “La viv'o en mult'a'j part'o'j de la mond'o est'as plej'part'e ankoraŭ sam'e tia, kaj do mi'a projekt'o daŭr'as. Ni konsum'as milion'o'j'n da bild'o'j ne hav'ant'e temp'o'n por digest'i ili'n. Pas'ant'e de unu real'aĵ'o al ali'a, sen paŭz'o, ni far'iĝ'as ‘turist'o'j’ de la dolor'o de ali'a'j,” li al'don'as. Uz'ant'e la potenc'o'n de si'a labor'o kiel fot'ist'o, li klopod'as instig'i la hast'a'j'n ‘turist'o'j'n’, kia'j ni est'as, halt'i kaj pens'i, kaj help'i mal'far'i la tiktak'e temp'a'n bomb'o'n, kiu minac'as tiom da infan'a'j lern'ej'o'j en la mond'o.
Sidney Carlos Praxedes (Brazilo) traduk'is el la anlga.
de Souleymane Bachir Diagne
La "migr'a kriz'o" indik'as trib'a'j'n en'mem'iĝ'o'j'n de kiu'j font'is, kio'n la filozof'o Souleymane Bachir nom'as la "kriz'o de la ide'o pri human'ec'o".
Jen filozofi'a ir'ad'o tra aktual'aĵ'o laŭ la Bergson'a pens'o.
Per ĉi tiu artikol'o la Unesk'o Kurier'o kun'solen'as la inter'naci'a'n Tag'o'n por toler'em'o (16-an de novembr'o) kaj la tut'mond'a'n Tag'o'n pri filozofi'o (tri'a'n ĵaŭd'o'n de novembr'o).
Ni konstat'as nun'e kriz'o'n pri la human'ec'a
ide'o, pri kiu filozofi'o pov'as kaj dev'as help'i
ni'n pri'pens'i tio'n. Kriz'o de la human'ec'a
ide'o: kio'n tio signif'as? En la franc'a ĵurnal'o
Le Mond'e, la 30-an de april'o 2017, Nicolas
Hulot, kiu tiu'temp'e est'is ne la ministr'o kiu li
est'as nun, sed la prezid'ant'o de la Fond'aĵ'o por
"natur'o kaj hom'o", far'is ĉi tiu'n demand'o'n:
"Pri la migr'ant'o'j, kie'n for'ir'is ni'a hom'am'o?"
Mi konsider'as nepr'e grav'a la manier'o'n
de la demand'o, ĉar ĝi montr'as ke tio, kio'n
evident'ig'as la migr'o'kriz'o kiu'n ni tra'viv'as –
kaj pri kio oni dir'as, ke ĝi est'as sen antaŭ'aĵ'o
ek'de la Du'a Mond'milit'o – est'as la kon'ig'il'o de
la ident'ec'a'j en'mem'iĝ'o'j, kiu'j nun kontraŭ'as
la regul'ig'a'n, etik'a'n ide'o'n de human'ec'o.
Neces'as kun'e konsider'i la figur'o'n de
migr'ant'o, kiu pens'ig'as ni'n pri la hom'a
angor'eg'o kaj la kresk'o de etn'o'naci'ism'o'j,
kiel oft'e dir'it'e, kaj kiu'j'n mi nom'as trib'ism'o'j,
konsider'ant'e ke la pri'uz'at'a vort'o populismoj
ne sufiĉ'as por pri'skrib'i ili'n.
La plej bon'a simbol'o de tiu renkont'o
inter migr'ant'o kaj etn'o'naci'ist'o est'as tiu
ŝip'o, kiu'n ŝip'lu'pren'is jun'a'j eŭrop'a'j ekstrem'dekstr'em'ul'o'j, mem'nom'at'a'j "ident'ec'a
generaci'o", por bar'i la voj'o'n en Mediterane'a mar'o al la boat'o'j de migr'ant'o'j. Oni si'n
demand'as, ĉu ili vol'as dron'ig'i ili'n. Ali'a bild'o
est'as tiu de fiŝ'kapt'ist'o'j de Tunizio opon'ant'a'j
al la ebl'o ke tio, kio'n ili konsider'as "ras'ism'a
ŝip'o", pov'u proviz'i per benzin'o la haven'o'j'n
de ili'a land'o.
Oni sci'as, ke tie aŭ ali'lok'e la etn'o'naci'ism'a'j
mov'ad'o'j en'konduk'is al reg'ad'o parti'o'j'n kaj
hom'o'j'n, kiu'j far'is de migr'ant'o tim'ig'aĵ'o'n
kontraŭ kiu ili pet'is si'a'j'n voĉ'don'ant'o'j'n
varb'iĝ'i, far'i naci'a'n al'front'o'n. Ili preskaŭ
sukces'is ke ili'a ideologi'o iĝ'is la unu'a en
land'o, Nederlando, kiu'n la histori'o, special'e
tiu de filozofi'o, konsider'as kiel teren'o'n de
toler'em'o kaj de human'ec'o.
Si'n demand'i, kio don'as al trib'ism'o ĝi'a'n pov'o'n, postul'as analiz'o'n al kiu filozofi'o, special'e tiu de Henri Bergson (1859 – 1941), don'as la plej valor'a'n klar'ig'o'n. Ĝi instru'as al ni, ke la rekt'a rifuz'o aŭd'i la demand'o'n de Nicolas Hulot trov'as si'a'n font'o'n en la ne'ad'o de la ide'o de "human'ec'o ĝeneral'e" ek'de kiu pov'as star'iĝ'i la dev'ig'o de gast'am'o.
Ĉu ne ekzist'as hom'am'o ĝeneral'e?
Ĝi ekzist'as por tio, kio'n Bergson nom'as "la mal'ferm'iĝ'ant'a anim'o" aŭ ankoraŭ "la mal'ferm'a anim'o", kaj tio est'as en la kern'o de ĝi'a pens'o en La du font'o'j de la moral'o kaj la religi'o (Parizo, 1932).
En tiu verk'o la franc'a filozof'o klar'ig'as, ke en ni la sent'o pri ni'a aparten'o al la trib'o est'as instinkt'o. Nu, ĉar tem'as pri instinkt'o, ne bezon'at'as si'n demand'i pri ĝi'a de'ven'o aŭ pri ĝi'a natur'o, sed nur re'kon'i, ke ĝi ekzist'as kaj ke ĝi est'as primitiv'e registr'it'a en ni'a natur'o.
Jen do la vigl'ig'il'o sur kiu fond'iĝ'as trib'o'politik'o, la al'vok'o al etn'o'naci'ism'a varb'iĝ'o. Oni do kompren'as ke, kiam tiu politik'o al'pren'as aspekt'o'n de natur'a saĝ'o, si'n prezent'as kiel tuj'a evident'o kontraŭ la komplik'aĵ'o'j de tio kio'n ĝi kondamn'as kiel i'o'n "politik'e taŭg'a'n" pri mal'ferm'o al ali'ul'o'j, est'as la primitiv'a karakter'o de la trib'a instinkt'o de kiu ĝi far'as fundament'a'n ver'o'n. Kio ekzist'as por mi, est'as la proksim'ec'a rond'o de ge'hom'o'j, kiu'j simil'as al mi, kiu'j hav'as sam'a'n haŭt'o'kolor'o'n aŭ sam'a'n religi'o'n ktp.
Tiel okaz'is eĉ propon'o elekt'i la azil'pet'ant'o'j'n de'pend'e de ili'a religi'o !
Se oni vol'as el'vok'i abstrakt'aĵ'o'n kiel tiu'n de hom'am'o, tio pov'os nur est'i zoologi'a sum'ig'ad'o, ar'o nur rezult'ant'a de al'don'o de dev'ig'e divers'konsist'a'j hom'am'o'j. Tut'simpl'e ne ebl'as ating'i la human'ec'a'n ide'o'n komenc'ant'e per la aparten'o'j kaj kresk'ig'ant'e iom'post'iom'e la teritori'a'j'n aparten'o'j'n.
Mal'long'a'vort'e oni ne pov'as grand'ig'i la trib'a'n instinkt'o'n por far'i el ĝi hom'am'a'n instinkt'o'n.
Do neces'as el'ir'i el la instinkt'o, por si'n trov'i en kontakt'o kun hom'am'o en si mem kaj en la ali'a'j. Tiam la demand'o iĝ'as: kiel ebl'as mal'ferm'i la anim'o'n trans'e de la trib'o, se esenc'e ni am'as "natur'e kaj rekt'e ni'a'j'n parenc'o'j'n kaj ni'a'j'n kun'viv'ant'o'j'n, dum la em'o al hom'am'o pov'as nur est'i mal'rekt'a kaj akir'it'a", laŭ cit'aĵ'o de Bergson. De kiu font'o, kiu ne hav'as la tuj'ec'o'n de instinkt'o, tio pov'us el'tir'i fort'o'n? Ali'dir'e, kiel ebl'as akir'i tio'n, kio kontraŭ'as la natur'a'n plan'o'n por ni'n est'ig'i en la viv'lok'o konstru'it'a de ni'a "trib'o", kun ĝi'a propr'a moral'o kaj ĝi'a opon'o al ali'a'j trib'o'j?
Tio ebl'as, klar'ig'as Bergson, ĉar en ni'a natur'o est'as ankaŭ pov'o "erar'ig'i" tiu'n natur'o'n mem kaj, graŭ [dank'e al] la saĝ'o, grand'ig'i "la soci'a'n solidar'ec'o'n ĝis hom'a frat'ec'o".
Oni do akir'as la senc'o'n de tiu hom'a frat'ec'o iu'flank'e tra la religi'o (pri'e neces'as memor'i, ke vort'de'ven'e unu senc'o de tiu vort'o est'as, kio kun'lig'as aŭ re'lig'as) kaj ali'flank'e tra la saĝ'o, sub form'o de filozofi'a inteligent'o. Do, por si'n mal'ferm'i ekster la instinkt'o, est'as al'vok'o de la religi'o por am'i la hom'ar'o'n "tra Di'o, en Di'o", kaj la saĝ'o "per kiu ni ĉiu'j komun'iĝ'as" kaj per kiu "la filozof'o'j rigard'ig'as al ni la hom'ar'o'n por montr'i al ni la eminent'a'n ind'ec'o'n de la hom'a person'o, la rajt'o'n de ĉiu'j por est'i respekt'at'a".
Tiu hom'am'o ne est'as primitiv'a kiel mal'e la instinkt'o. Tamen ĝi est'as fundament'a.
Ni spert'as ĝi'n tra egal'a am'o al Di'o kaj al proksim'ul'o kiel al si mem aŭ tra la filozofi'a pens'o: ĉiu'flank'e Bergson dir'as, ke ni ating'as tio'n per unu salt'o kaj ne per si'n'sekv'a'j etap'o'j, kiu'j est'us la famili'o, post'e la naci'o, ktp. La "migr'a kriz'o" kiu'n ni spert'as est'as ni'a propr'a ident'ec'a en'mem'iĝ'o, kiu ŝancel'as la regul'ig'a'n kaj etik'a'n ide'o'n pri human'ec'o.. Neces'as kun'e konsider'i la figur'o'n de migr'ant'o, kiu pens'ig'as ni'n pri la hom'a angor'eg'o kaj la kresk'o de etn'o'naci'ism'o'j, kiel oft'e dir'it'e, kaj kiu'j'n mi nom'as trib'ism'o'j, konsider'ant'e ke la pri'uz'at'a vort'o populismoj ne sufiĉ'as por pri'skrib'i ili'n. La plej bon'a simbol'o de tiu renkont'o inter migr'ant'o kaj etn'o'naci'ist'o est'as tiu ŝip'o, kiu'n ŝip'lu'pren'is jun'a'j eŭrop'a'j ekstrem dekstr'em'ul'o'j, mem'nom'at'a'j "ident'ec'a generaci'o", por bar'i la voj'o'n en Mediterane'a mar'o al la boat'o'j de migr'ant'o'j. Oni si'n demand'as, ĉu ili vol'as dron'ig'i ili'n. Ali'a bild'o est'as tiu de fiŝ'kapt'ist'o'j de Tunizio opon'ant'a'j al la ebl'o ke tio, kio'n ili konsider'as "ras'ism'a ŝip'o", pov'u proviz'i per benzin'o la haven'o'j'n de ili'a land'o.
Oni sci'as, ke tie aŭ ali'lok'e la etn'o'naci'ism'a'j mov'ad'o'j en'konduk'is al reg'ad'o parti'o'j'n kaj hom'o'j'n, kiu'j far'is de migr'ant'o tim'ig'aĵ'o'n kontraŭ kiu ili pet'is si'a'j'n voĉ'don'ant'o'j'n varb'iĝ'i, far'i naci'a'n al'front'o'n. Ili preskaŭ sukces'is ke ili'a ideologi'o iĝ'is la unu'a en land'o, Nederlando, kiu'n la histori'o, special'e tiu de filozofi'o, konsider'as kiel teren'o'n de toler'em'o kaj de human'ec'o.
La primitiv'a karakter'o de la trib'a instinkt'o.
Si'n demand'i, kio don'as al trib'ism'o ĝi'a'n pov'o'n, postul'as analiz'o'n al kiu filozofi'o, special'e tiu de Henri Bergson (1859 – 1941), don'as la plej valor'a'n klar'ig'o'n. Ĝi instru'as al ni, ke la rekt'a rifuz'o aŭd'i la demand'o'n de Nicolas Hulot trov'as si'a'n font'o'n en la ne'ad'o de la ide'o de "human'ec'o ĝeneral'e" ek'de kiu pov'as star'iĝ'i la dev'ig'o de gast'am'o.
Ĉu ne ekzist'as hom'am'o ĝeneral'e?
Ĝi ekzist'as por tio, kio'n Bergson nom'as "la mal'ferm'iĝ'ant'a anim'o" aŭ ankoraŭ "la mal'ferm'a anim'o", kaj tio est'as en la kern'o de ĝi'a pens'o en La du font'o'j de la moral'o kaj la religi'o (Parizo, 1932).
En tiu verk'o la franc'a filozof'o klar'ig'as, ke en ni la sent'o pri ni'a aparten'o al la trib'o est'as instinkt'o. Nu, ĉar tem'as pri instinkt'o, ne bezon'at'as si'n demand'i pri ĝi'a de'ven'o aŭ pri ĝi'a natur'o, sed nur re'kon'i, ke ĝi ekzist'as kaj ke ĝi est'as primitiv'e registr'it'a en ni'a natur'o.
Jen do la vigl'ig'il'o sur kiu fond'iĝ'as trib'o'politik'o, la al'vok'o al etn'o'naci'ism'a varb'iĝ'o. Oni do kompren'as ke, kiam tiu politik'o al'pren'as aspekt'o'n de natur'a saĝ'o, si'n prezent'as kiel tuj'a evident'o kontraŭ la komplik'aĵ'o'j de tio kio'n ĝi kondamn'as kiel i'o'n "politik'e taŭg'a'n" pri mal'ferm'o al ali'ul'o'j, est'as la primitiv'a karakter'o de la trib'a instinkt'o de kiu ĝi far'as fundament'a'n ver'o'n. Kio ekzist'as por mi, est'as la proksim'ec'a rond'o de ge'hom'o'j, kiu'j simil'as al mi, kiu'j hav'as sam'a'n haŭt'o'kolor'o'n aŭ sam'a'n religi'o'n ktp.
Tiel okaz'is eĉ propon'o elekt'i la azil'pet'ant'o'j'n de'pend'e de ili'a religi'o !
Se oni vol'as el'vok'i abstrakt'aĵ'o'n kiel tiu'n de hom'am'o, tio pov'os nur est'i zoologi'a sum'ig'ad'o, ar'o nur rezult'ant'a de al'don'o de dev'ig'e divers'konsist'a'j hom'am'o'j. Tut'simpl'e ne ebl'as ating'i la human'ec'a'n ide'o'n komenc'ant'e per la aparten'o'j kaj kresk'ig'ant'e iom'post'iom'e la teritori'a'j'n aparten'o'j'n.
Mal'long'a'vort'e oni ne pov'as grand'ig'i la trib'a'n instinkt'o'n por far'i el ĝi hom'am'a'n instinkt'o'n.
Trans la instinkt'o, jen la mal'ferm'o Do neces'as el'ir'i el la instinkt'o, por si'n trov'i en kontakt'o kun hom'am'o en si mem kaj en la ali'a'j. Tiam la demand'o iĝ'as: kiel ebl'as mal'ferm'i la anim'o'n trans'e de la trib'o, se esenc'e ni am'as "natur'e kaj rekt'e ni'a'j'n parenc'o'j'n kaj ni'a'j'n kun'viv'ant'o'j'n, dum la em'o al hom'am'o pov'as nur est'i mal'rekt'a kaj akir'it'a", laŭ cit'aĵ'o de Bergson. De kiu font'o, kiu ne hav'as la tuj'ec'o'n de instinkt'o, tio pov'us el'tir'i fort'o'n? Ali'dir'e, kiel ebl'as akir'i tio'n, kio kontraŭ'as la natur'a'n plan'o'n por ni'n est'ig'i en la viv'lok'o konstru'it'a de ni'a "trib'o", kun ĝi'a propr'a moral'o kaj ĝi'a opon'o al ali'a'j trib'o'j?
Tio ebl'as, klar'ig'as Bergson, ĉar en ni'a natur'o est'as ankaŭ pov'o "erar'ig'i" tiu'n natur'o'n mem kaj, graŭ [dank'e al] la saĝ'o, grand'ig'i "la soci'a'n solidar'ec'o'n ĝis hom'a frat'ec'o".
Oni do akir'as la senc'o'n de tiu hom'a frat'ec'o iu'flank'e tra la religi'o (pri'e neces'as memor'i, ke vort'de'ven'e unu senc'o de tiu vort'o est'as, kio kun'lig'as aŭ re'lig'as) kaj ali'flank'e tra la saĝ'o, sub form'o de filozofi'a inteligent'o. Do, por si'n mal'ferm'i ekster la instinkt'o, est'as al'vok'o de la religi'o por am'i la hom'ar'o'n "tra Di'o, en Di'o", kaj la saĝ'o "per kiu ni ĉiu'j komun'iĝ'as" kaj per kiu "la filozof'o'j rigard'ig'as al ni la hom'ar'o'n por montr'i al ni la eminent'a'n ind'ec'o'n de la hom'a person'o, la rajt'o'n de ĉiu'j por est'i respekt'at'a".
Tiu hom'am'o ne est'as primitiv'a kiel mal'e la instinkt'o. Tamen ĝi est'as fundament'a.
Ni spert'as ĝi'n tra egal'a am'o al Di'o kaj al proksim'ul'o kiel al si mem aŭ tra la filozofi'a pens'o: ĉiu'flank'e Bergson dir'as, ke ni ating'as tio'n per unu salt'o kaj ne per si'n'sekv'a'j etap'o'j, kiu'j est'us la famili'o, post'e la naci'o, ktp. La "migr'a kriz'o" kiu'n ni spert'as est'as ni'a propr'a ident'ec'a en'mem'iĝ'o, kiu ŝancel'as la regul'ig'a'n kaj etik'a'n ide'o'n pri human'ec'o..
"La mal'ferm'a anim'o" est'as preciz'e la princip'o de tiu salt'o. Ĝi est'as la mal'o de mal'kresk'a, ferm'it'a anim'o, por kiu am'i est'as am'i kontraŭ, kiu pri la ide'o de human'ec'o respond'as, ke ĝi zorg'as si'n mem kaj pri kio plej proksim'e tuŝ'as ĝi'n, ke tio est'as sufiĉ'a, ke ĝi jam hav'as sufiĉ'e por far'i, ke ĝi ne pov'as gast'ig'i la mizer'o'n de la tut'mond'o.
Kontraŭ tiu mis'kresk'a anim'o kaj ĝi'a'j mal'ver'a'j evident'o'j, mi re'kon'as mi'n mal'fermat'a anim'o, kiu ĉe'est'ig'as al mi – ĝis palp'ebl'ec'o – la hom'am'o'n, kaj kiu far'as, ke mi pov'as est'i la proksim'ul'o de iu, kiu ne est'as de mi parenc'a ul'o. Kiel skrib'as Bergson, mi re'kon'as per tio mem, ke ĉiam ni dev'as iĝ'i human'a'j, tio signif'as ke tiu'n mal'fermat'a'n anim'o'n ni dev'as daŭr'e grand'ig'i en ni kaj fond'i sur ĝi pri la migr'a kriz'o respond'o'n, kiu est'u hom'am'o kaj gast'ig'ad'o.
Souleymane Bachir Diagne (Sen'egal'o) est'as filozof'o kaj histori'ist'o pri matematik'a logik'o. Profesor'o en Columbia-Universitat'o (Nov'jork'o), li est'as aŭtor'o de mult'a'j verk'o'j pri la histori'o de logik'o kaj filozofi'o, pri islam'o, pri afrik'a'j soci'o'j kaj kultur'o'j. En 2011 li ricev'is la premi'o'n Édouard Glissant pro la tut'o de si'a verk'ad'o.
Pjer Tell Bouvier (Franci'o) traduk'is el la franc'a lingv'o.
de Sarah Willcox
En mond'o dis'ŝir'it'a de milit'o'j, la scienc'a'j esplor'ist'o'j, kies individu'a'j kaj intelekt'a'j liber'ec'o'j est'as sub minac'o, bezon'as du'a'n ŝanc'o'n por daŭr'ig'i si'a'n labor'o'n en sekur'a medi'o. Einstein sub'strek'is tio'n en 1933: sen tiu'j liber'ec'o'j ekzist'us nek Shakespeare, nek Goethe, nek Newton, nek Pasteur, nek Lister...
Nur liber'a'j hom'o'j produkt'as invent'aĵ'o'j'n kaj intelekt'a'j'n verk'o'j'n, kiu'j, por ni modern'ul'o'j, ig'as la viv'o'n tra'viv'ind'a.
Dum jar'dek'o'j, spit'e al la suspekt'em'o de aŭtoritat'ul'o'j, al'front'ant'e la humil'ig'o'n de kontrol'ad'o kaj sub'prem'o, esplor'ist'o pri Teori'a Fizik'o daŭr'ig'is si'a'n instru'ad'o'n kaj si'a'j'n esplor'o'j'n. Kler'ig'it'a en Eŭrop'o, li abund'e publik'iĝ'is kaj gajn'is inter'naci'a'n reputaci'o'n. Malgraŭ tio, li spert'is jar'dek'o'j'n de sufer'o, defend'ant'e la politik'a'j'n liber'ec'o'j'n de si'a land'o kaj la rajt'o'j'n de si'a'j student'o'j, kiu'j batal'is por tiu'j sam'a'j rajt'o'j. Kaj fin'e li dev'is fuĝ'i kaj serĉ'i la sekur'ec'o'n de uson'a'j universitat'o'j.
Ni ne est'as en la 1930-aj jar'o'j. Tiu scienc'ist'o ne est'as Albert Einstein. Mult'e pli ĵus'e, en 2012, la Fondus'o por Help'o al Esplor'ist'o'j de la Institut'o de Inter'naci'a Eduk'ad'o (IIE-SRF)− program'o, kiu'n mi gvid'as − ricev'is li'a'n help'o'pet'o'n.
Tiu fam'a scienc'ist'o est'as unu el mil'o'j dev'ig'it'a'j definitiv'e for'las'i si'a'n land'o'n. Ni hodiaŭ rikolt'as la frukt'o'j'n, ĉar li puŝ'as la lim'o'j'n de la scienc'o por la bon'o de la tut'a hom'ar'o.
Ni dev'us pens'i, ke la lecion'o'j est'is spert'it'a'j kaj ke tio protekt'os ni'n de nov'a'j kriz'o'j. Nu, la histori'o ripet'iĝ'as. Jen ni en 2017 kaj pli'a jar'o komplet'iĝ'as antaŭ mil'o'j da viv'o'j renvers'it'a'j de per'fort'o kaj ne'stabil'ec'o. Ĉirkaŭ 65,6 milion'o'j da hom'o'j per'fort'e trans'lok'it'a'j, 22,5 milion'o'j da rifuĝ'int'o'j kaj 10 milion'o'j da sen'naci'ul'o'j: tia est'as la mond'a situaci'o taks'it'a de la Alt'a Komisar'ej'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j por la Rifuĝ'int'o'j (HCR). Ĉiu'tag'e, averaĝ'e 28 300 hom'o'j est'as for'pel'at'a'j de si'a hejm'o pro konflikt'o'j kaj persekut'o'j
Tiu'j cifer'o'j sku'as kaj ni oft'e fatal'ism'e akcept'as ili'n. Sed ni uz'u temp'o'n, kelk'a'j'n moment'o'j'n, por imag'i la ne'nombr'ebl'a'j'n amas'o'j'n mov'it'a'j'n de la pas'int'a jar'cent'o.
Ni bon'e sci'as, ke ili ne est'as “nur” rifuĝ'int'o'j.
Tem'as pri patr'o'j kaj patr'in'o'j, frat'o'j kaj frat'in'o'j, nep'o'j kaj nev'o'j. Tem'as pri najbar'o'j kaj plen'a'j membr'o'j de ni'a'j soci'o'j. Ili far'is la fundament'o'j'n de ni'a'j urb'o'j kaj tre oft'e ili trans'ir'is la land'lim'o'j'n por serv'ad'i kiel pont'o al ni'a'j kultur'o'j kaj ekonomi'o'j.
Mult'a'j tio'n far'is dank'e al si'a labor'o: instru'i en lok'a'j universitat'o'j, publik'ig'i la last'a'j'n scienc'a'j'n mal'kovr'o'j'n - diskret'a'j pionir'o'j, kiu'j antaŭ'e'n'ig'as la scienc'o'n ĉie en la mond'o.
En 1933, kiam Hitler ek'hav'is la potenc'o'n, Albert Einstein hav'is la bon'ŝanc'o'n trov'iĝ'i en Uson'o. Li'a dom'o est'is pri'rab'it'a kio li'n konvink'is ke li ne pov'as plu konsider'i Germanion si'a patr'uj'o. Post mal'long'a rest'ad'o en Eŭrop'o, li re'ven'is al Uson'o, kie li en'ir'is la nov'a'n Institut'o'n por Alt'nivel'a Stud'ad'o de Princ'et'o'n, en ŝtat'o. Oni tut'e ne bezon'as kompren'i la teori'o'j'n de Einstein por taks'i li'a'n grand'eg'a'n kontribu'o'n al la scienc'o. Mal'mult'a'j inter ni sci'as, ke en la last'a jar'cent'o mil'o'j da scienc'ist'o'j kaj esplor'ist'o'j, kiu'j fuĝ'is de tiu Eŭrop'o dis'ŝir'it'a de la milit'o, el'star'is en si'a'j gast'ig'a'j land'o'j, eĉ kiam ili est'is hont'ind'e rifuz'it'a'j de la societ'o'j kaj instituci'o'j de tiu'j land'o'j. En la jar'o'j 1930-aj kaj 1940-aj en Uson'o, la Komitat'o por Urĝ'a Help'o al Trans'lok'iĝ'int'a'j Ali'land'a'j Esplor'ist'o'j (Ec), grup'o de asoci'o'j por help'o al rifuĝ'int'o'j - inter ili IIE - help'is preskaŭ 400 esplor'ist'o'j'n, el kiu'j cent'o'n da fizik'ist'o'j, trov'i posten'o'n en universitat'o. La ekonomik'ist'o Petra Moser montr'is, ke la patent'o'j, nur en Uson'o, mult'obl'iĝ'is je pli ol 30% en la fak'o'j plej okup'at'a'j de jud'a'j scienc'ist'o'j en la 1930-aj jar'o'j. La “ond'o” sur la post'a'j generaci'o'j hav'is ne'taks'ebl'a'n valor'o'n.
En la sam'a epok'o de Einstein, Erwin Schrödinger fuĝ'is de persekut'o'j en si'a patr'uj'o Aŭstrio por al'iĝ'i al la Dublina Institut'o por Alt'nivel'a'j Stud'o'j en la fin'o de la 1930-aj jar'o'j. Li'a'j verk'o'j pri teori'a fizik'o al'port'is al li la Nobel'premi'o'n en 1933.
Kaj Hans Bethe, ali'a uson-german'a fizik'ist'o, fak'ul'o pri nukle'a fizik'o kaj Nobel'premi'it'o pri Fizik'o en 1967, hav'is ŝlos'il'a'n rol'o'n en la kre'ad'o de la hidrogen'a bomb'o. Li sekv'e far'is kampanj'o'n kun Einstein kontraŭ nukle'a'j test'o'j kaj la arm'il'konkur'ad'o.
Pli ol tri'on'o de la Nobel'premi'o'j al'juĝ'it'a'j al Uson'o en la fak'o'j lig'it'a'j al scienc'o'j, teĥnologi'o'j, inĝenier'art'o kaj matematik'o kron'is scienc'ist'o'j'n de ali'land'a de'ven'o. Ni plu celebr'as la rifuĝ'int'o'j'n pro la kontribu'o'j, kiu'j'n ili far'is al la scienc'o kaj la soci'o post ricev'o de du'a ŝanc'o. Sergey Bri'n [Сергей Брин], kun'fond'int'o de Google kaj nun'a prezid'ant'o de Alphabet, la ĉef'entrepren'o de Google, hav'is nur 6 jar'o'j'n en 1979 kiam, for'las'int'e Sovet'uni'o'n, li'a famili'o al'ter'iĝ'is en Uson'o.
De post 2002, la Fond'aĵ'o de Help'o al Esplor'ist'o'j de IIE daŭr'ig'as la ag'ad'o'n de la Komitat'o de Urĝ'a Help'o, don'ant'e man'o'n al la esplor'ist'o'j spert'ant'a'j konflikt'o'j'n kaj persekut'o'j'n. La plej mult'a'j est'is trans'lok'it'a'j aŭ est'as minac'at'a'j de daŭr'a ekzil'o. Ili est'is akuz'at'a'j de per'fort'a'j reĝim'o'j pro si'a'j verk'o'j, religi'o, etn'o kaj, pli kaj pli, pro sub'ten'o al la koleg'o'j esplor'ist'o'j.
Inter 2007 kaj 2013, dum la plej akr'a part'o de la iraka konflikt'o, ni help'is cent'o'j'n da scienc'ist'o'j, kiu'j ricev'is anonim'a'j'n leter'o'j'n kun minac'o al si'a'j labor'o'j kaj sekv'e al si'a'j famili'o'j, trov'i posten'o'n en universitat'o'j de najbar'a'j land'o'j. Tia'j viv'o'renvers'o'j paraliz'us kiu'n ajn. Tamen, post kelk'a'j jar'o'j de paŭz'o kaj soci'a pov'o perd'it'a'j kaŭz'is ne'kalkul'ebl'a'j'n damaĝ'o'j'n al la progres'o de la scienc'o.
en la diaspor'o, la plej mult'a'j re'ir'is al Irako kaj re'pren'is si'a'n labor'o'n en la region'o.
Mult'a'j help'as la re'konstru'ad'o'n de irakaj universitat'o'j. Ni sci'as, pro ni'a spert'o, ke mil'o'j da esplor'ist'o'j ĉiu'jar'e bezon'as ŝirm'ej'o'n por daŭr'ig'i si'a'n labor'o'n. Ni'a program'o don'is financ'a'n sub'ten'o'n kaj ne'mal'hav'ebl'a'j'n kontakt'o'j'n al pli ol 700 esplor'ist'o'j de 43 land'o'j. Ali'a'j asoci'o'j de rifuĝ'int'o'j sam'e ag'as help'e al mil'o'j da esplor'ist'o'j. Sed plu est'as mal'facil'e taks'i kiom da trans'lok'it'a'j scienc'ist'o'j definitiv'e perd'is si'a'j'n labor'o'j'n, sen la oportun'o las'i si'a'n land'o'n por daŭr'ig'i si'a'n meti'o'n en sekur'ec'o.
Cent'o'j da trans'lok'it'a'j intelekt'ul'o'j sufer'as ĉar ili'a'j publik'aĵ'o'j dat'iĝ'as de temp'o, kiam ili ne aper'is en inter'ret'o aŭ pro tio, ke ili ne pov'is super'i la lingv'a'j'n bar'o'j'n. Sen tuj'a financ'a sub'ten'o – stipendi'o por stud'o aŭ esplor'ad'o – kaj mal'ferm'it'a pord'o al universitat'o aŭ esplor-institut'o, humil'a esplor'ist'o sen la fam'o de Einstein ne hav'os ŝanc'o'j'n por pov'i re'lanĉ'i si'a'j'n labor'o'j'n. La jar'o'j de kler'ig'ad'o kaj soci'a pov'o perd'it'a'j kaŭz'is ne'kalkul'ebl'a'j'n damaĝ'o'j'n al la progres'o de la scienc'o.
La Fondus'o de Help'o al Esplor'ist'o'j est'as rezult'o de tradici'o preskaŭ cent'jar'a, kadr'e de IIE, help'i al minac'at'a'j student'o'j kaj intelekt'ul'o'j. Ĝi nun trov'iĝ'as en man'plen'o da instituci'a'j program'o'j kun grav'eg'a sub'ten'o al universitat'an'o'j en danĝer'o. La Konsili'o por Akademi'an'o'j sub Risk'o (Car'a) kre'iĝ'is en 1933 de la elit'o inter la brit'a'j esplor'ist'o'j post la decid'o de Hitler for'pel'i cent'o'j'n da eminent'a'j german'a'j universitat'an'o'j pro ras'ism'a'j kial'o'j. Car'a proksim'e kun'labor'as kun la Ret'o de Universitat'an'o'j sub Risk'o (kre'it'a en 2000) kaj kun la Iniciat'o Philipp Schwartz de la german'a Fond'aĵ'o Alexander von Humboldt. La program'o PAUSE (Collège de Franc'e) facil'ig'as la akcept'o'n de ekzil'it'a'j scienc'ist'o'j kaj La Mond'a Akademi'o de Scienc'o'j (TWAS), program'o de Unesk'o kun sid'ej'o en Triest'o, Italio, sub'ten'as la rifuĝ'int'a'j'n scienc'ist'o'j'n, apart'e tiu'j'n de evolu'land'o'j.
En Belgi'o, en la ceter'a Eŭrop'o, en Kanado kaj en Jordanio, asoci'o'j kaj universitat'o'j ankaŭ al'port'as help'o'n por rifuĝ'int'a'j esplor'ist'o'j. Sed ankoraŭ rest'as mult'o far'end'a por ke la intelekt'a kapital'o de la mond'o pov'u sem'i grajn'o'j'n de nov'ig'o kaj de mal'kovr'o, por la bon'o de est'ont'a'j generaci'o'j.
Sarah Willcox (Uson'o) est'as direktor'in'o de la Fondus'o por Help'o al Esplor'ist'o'j (SRF) de IIE, kie ŝi labor'as de 2003. En Nov'jork'o ŝi super'rigard'as la aktiv'aĵ'o'j'n de la Fondus'o, kiel partner'iĝ'o'j, ĝeneral'a strategi'o, konsci'ig'o kaj komunik'ad'o.
James Renzende Pit'o'n (Brazilo) traduk'is el la franc'a.
Edouard J. Maunick, maŭricia poet'o
En la moment'o, kiam al'ven'as sol'ec'o, la ekzil'o est'as mal'facil'a. Sol'ec'o, kiu rilat'as al la memor'o de tio, kio est'as esenc'a en oni, pli ol ordinar'a'j re'memor'o'j. Ali'okaz'e, mi ne konsider'as la ekzil'o'n kiel dolor'o'n, ĉar ne est'as nur las'i si'a'n land'o'n por ir'i ali'lok'e'n.
Est'as ankaŭ paŝ'i al si mem, decid'i kon'i si'n mem kaj en'loĝ'iĝ'i en si mem. Viv'int'e si'a'j'n propr'a'j'n demon'o'j'n kaj mir'ind'aĵ'o'j'n, oni bezon'as kon'i tiu'n, kiu est'as la Ali'a. Sed nepr'aĵ'o el'star'a: unu'e kon'i si'n mem. Post kio la ekzil'o trans'form'iĝ'as al esplor'ad'o. Kaj tio est'as plonĝ'o en la intern'a geografi'o de la Ali'a, apart'e rezist'ant'e kontraŭ la tent'o, ke tiu est'u portret'o de oni, laŭ la pretend'o unu'ec'ig'i kelk'a'j'n detal'o'j'n.
Spôjmaï Zariâb, afgan'a roman'verk'ist'o
Vi demand'as mi'n pri tio, kio est'as la ekzil'o... Antaŭ jar'o'j, en trankvil'a part'o de Kabul'o, mi leg'is la pers'an traduk'aĵ'o'n de “Hom'o el Kabul'o”, novel'o de Rabindranâth Tagore. Per si'a magi'a plum'o, tiu sen'kompar'a barata verk'ist'o kon'ig'is al mi la dolor'o'n de la ekzil'o (...) Mi, kiu est'is ŝirm'it'a kontraŭ la mizer'o kaj kon'is la milit'o'n nur per la libr'o'j, vid'i mi'n ŝirm'it'a kontraŭ la ekzil'o... ĝis la viv'o-fin'o. En tiu temp'o, mi ignor'is, ke iam - ve - la mal'just'a man'o de la histori'o far'os el ĉiu afgan'o la hom'o'n el Kabul'o de Tagore. Ke la frenez'ec'o de la histori'o divid'os tut'a'n land'o'n, dis'ig'ant'e la afgan'o'j'n tra la tut'a mond'o, for de ili'a'j patr'o'j, patr'in'o'j, ge'fil'o'j, frat'in'o'j kaj frat'o'j. Inter mi'a'j kon'at'o'j, mi ne kon'is eĉ unu famili'o'n, kiu'n la dis'ŝir'o de ekzil'o ne ating'is kaj kiu, ne leg'i de Tagore, ne viv'is la histori'o'n de la hom'o de Kabul'o kaj ne spert'is si'a'n dolor'o'n en si'a seĝ'o.
Abderrahmane Sissako, maŭricia film'reĝisor'o
La ekzil'o ĉiam est'as mal'avantaĝ'o. Sed la distanc'iĝ'o ebl'ig'as vid'i oni'a'n propr'a'n land'o'n, pas'int'ec'o'n, histori'o'n, per iom fremd'a rigard'o, Kiam oni parol'as hejm'e, oni hezit'as, oni palp'as.
Tem'as pri fragil'a paŝ'ad'o, kiu pov'as en iu ajn moment'o eskap'i de ni. Oni ebl'e hav'as pli da tener'o. Oni foj'e elekt'as la silent'o'n, las'i lok'o'n al la interpret'ad'o.
Bujor Nedelcovici, ruman'a verk'ist'o, ese'ist'o kaj film'verk'ist'o
Se la ekzil'o est'as inic'a test'o, ĝi est'as ankaŭ prov'o pri ver'o: las'i iluzi'o'j'n, utopi'o'j'n, fals'a'j'n mien'o'j'n por ating'i spec'o'n de klar'vid'o. Ĝi est'as la lern'ad'o dis'ig'i la bon'a'n gren'o'n de la pajl'er'o'j, for'puŝ'ant'e la fals'a'n toler'ad'o'n, kiu permes'as mien'o'n de intern'a pac'o, por la ver'a toler'ad'o, kiu postul'as plonĝ'o'n en tio'n, kio est'as universal'a (...) La ne'volont'a ekzil'o far'iĝ'is por mi volont'a ekzil'iĝ'o en la serĉ'ad'o de perd'it'a temp'o kaj spirit'a re'nask'iĝ'o.
Akcept'i est'as re'ven'i almenaŭ al si.
Rithy Panh, kamboĝa film'reĝisor'o
Kiam oni kon'as la ekzil'o'n, oni ver'e ne plu hav'as ident'ec'o'n. En Kamboĝo, en Franci'o, mi fart'as bon'e ĉie kaj mal'bon'e ĉie. Mal'proksim'a de ĉio kaj proksim'a de ĉio. Tiu distanc'o interes'as mi'n. Ĝi permes'as la for'ec'o'n, vid'i pli mal'proksim'e, disting'i la form'o'n. La mal'plej grand'a mal'bon'o por ekzil'it'o est'as sukces'i ekspluat'i tio'n.
Véronique Tadjo, verk'ist'in'o kaj pentr'ist'in'o Unesk'o-Kurier'o
Dum long'a temp'o mi vojaĝ'is, kun pac'o mens'e kaj kor'e, dir'ant'e al mi mem, ke mi pov'os re'ven'i hejm'e'n kiam ajn mi vol'os. Ĉio ŝanĝ'iĝ'is kun la Kotdivuara kriz'o. Mi hav'is la impres'o'n, ke la pord'o subit'e ferm'iĝ'is kaj las'as mi'n ekster'e.
Mi mal'facil'e pen'is kompren'i kio okaz'as, kiel ni pov'is tio'n al'las'i. Mi sent'is mi'n fremd'ig'it'a, kvazaŭ ĉio'n neces'us komenc'i de'nov'e. Ekzil'o komenc'iĝ'as kiam vi ne plu pov'as re'ven'i al la land'o, kiu'n vi for'las'is, kiam la re'ven'a voj'o iĝ'as dolor'a.
James Renzende Pit'o'n (Brazilo) traduk'is el la franc'a.
Intervju'o far'it'a de Mounir Charfi, tunizia ĵurnal'ist'o
Ouided Bouchamaoui, Nobel-Premi'it'o por Pac'o 2015, pled'as por iu fort'a ŝtat'o kapabl'a dialog'i kun la jun'ul'ar'o kaj por iu privat'a sektor'o, kiu kuraĝ'ig'u la entrepren'ist'o'j'n. Laŭ la opini'o de la prezid'ant'in'o de la Tunizia Unu'iĝ'o de la Industri'o, de la Komerc'o kaj de la Meti'ist'ar'o (UTICA), demokrati'o ne pov'as ekzist'i sen ekonomi'a dis'volv'o.
Ni est'is kvar organiz'aĵ'o'j (la tunizia
“kvartet'o”, Nobel Premi'it'o por pac'o, 2015):
la UTICA, la Tunizia Ĝeneral'a Unu'iĝ'o de la
Labor'o (UGTT), la Unu'iĝ'o de la Advokat'o'j
kaj la Tunizia Lig'o de la Hom'a'j Rajt'o'j (LTDH).
Sekv'e de la politik'a murd'o de la deput'it'o Mohamed Brahmi, okaz'int'a en juli'o 2013, apenaŭ ses monat'o'j'n post la murd'o de Chokri Bellaϊd, parti'estr'o de la Popol'a Front'o, ni inter'konsent'is publik'ig'i komun'a'n komunik'aĵ'o'n, al'vok'ant'a'n al kviet'iĝ'o.
Tio serv'is post'e al ni kiel baz'o por star'ig'i cirkuler'o'n kiu, laŭ mi'a opini'o, esprim'is la aspir'o'j'n de la plej'mult'o de la Tunizi'an'o'j.
Ni sub'met'ig'is ĝi'n al la influ'hav'a'j politik'a'j parti'o'j: 22 parti'o'j konsent'is sub'skrib'i ĝi'n. La sol'a kiu rifuz'is part'o'pren'i tiu'n procez'o'n, est'is la Kongres'o por la Respublik'o (CPR), unu el la parti'o'j de la Troϊka, kiu reg'is en tiu epok'o.
Rilat'e la parti'o'n Ennahdha, sam'e reg'ant'a, ĝi fin'fin'e sub'skrib'is, sen la ŝanĝ'o'j kiu'j'n ĝi vol'is al'trud'i.
Ĉu la dialog'o est'us la sugest'o por trakt'i la politik'a'j'n kaj la soci'a'j'n problem'o'j'n?
Fakt'e antaŭ ol komenc'i la politik'a'n dialog'o'n, ek'est'is tiu inter'konsent'o por harmoni'ig'o inter la UTICA kaj la UGTT, kaj tio – mi preciz'ig'as, okaz'is laŭ la iniciat'o de la UTICA, kiu dezir'is konstru'i tiu'n unu'a'n sign'il'o'n de la soci'a dialog'o. Ni konsider'as ke neni'o pli valor'as ol vid'al'vid'a diskut'o, ol al'front'o, cel'e detru'i la mur'o'n kiu dis'ig'as la labor'sindikat'o'j'n de la dung'ant'ar'o. La entrepren'o'j pov'as funkci'i nur kun si'a'j dung'ant'o'j kaj labor'ist'o'j.
Por profit'i de produkt'iv'ec'o, plej bon'e est'us adopt'i la princip'o'n de “pac'e kun'e viv'i”, eĉ se oni diferenc'as.
Fakt'e la UTICA ne est'is komplet'e sen'de'pend'a koncern'e si'a'j'n decid'o'j'n. Ni nepr'e dev'as kompromis'i kun la reg'ist'ar'o, ne grav'as ĝi'a natur'o. La kapital'o est'as ĉiam fragil'a. Malgraŭ'e, iu'j varm'eg'a'j tem'o'j est'is ek'trakt'it'a'j antaŭ 2011, ekzempl'e la paralel'a komerc'o aŭ fraŭd'o kaj korupt'o. Feliĉ'e, ni viv'as nun en demokrati'o, fakt'o kiu permes'as al ni trakt'i la plej delikat'a'j'n tem'o'j'n kun pli da mal'kaŝ'em'o kaj klar'ec'o. Tio mult'e facil'ig'as la dialog'o'n.
La slogan'o lanĉ'it'a far la jun'ul'o'j dum la revoluci'o est'is: “La dign'ec'o kaj la labor'o”.
Ver'as ke ne ekzist'as dign'ec'o sen labor'o. Do, ni'a rol'o est'as invest'i por kre'i labor'posten'o'j'n.
Kaj se ni sukces'as efektiv'ig'i tiu'n cel'o'n, ni est'us solv'int'a'j la ekonomi'a'j'n kaj la soci'a'j'n problem'o'j'n de la land'o.
La demokrati'o est'as grand'a ating'aĵ'o. Sed ĝi ne sufiĉ'as por la stabil'ec'o de la land'o. Al kio util'as pov'i liber'e parol'i se oni ne hav'as i'o'n manĝ'i? Ni hav'as, do, grav'a'n lud'end'a'n rol'o'n por kre'i labor'lok'o'j'n. Sed la aŭtoritat'o'j dev'as sekv'i kaj daŭr'ig'i.
Oni pov'as list'ig'i plur'a'j'n brems'o'j'n al la dis'volv'iĝ'o. Plur'a'j leĝ'o'j est'as re'analiz'end'a'j.
La administr'a mal'rapid'ec'o sen'kuraĝ'ig'as la invest'o'n. La fremd'a'j invest'ant'o'j ne est'as tre motiv'it'a'j, ĉar ili konsider'as la leĝ'o'j'n aŭ ne sufiĉ'e klar'a'j'n, aŭ ne aplik'at'a'j'n. Ni, Tunizi'an'o'j mem, kaj malgraŭ ni'a bon'vol'em'o, ni sent'as ni'n frustr'it'a'j ne pov'i ag'i laŭ ni'a ritm'o, ĉar la administraci'o kaj la leĝ'o'j ne sekv'as, ne far'as si'a'n dev'o'n.
La tunizia parlament'o voĉ'don'is por leĝ'o
koncern'e la organiz'ad'o'n de la partner'ec'o
publik'a-privat'a. Sed tia, kia'n aprob'is, tiu
leĝ'o praktik'e sen'senc'ig'is tiu'n princip'o'n. La
promulg'o de la leĝ'o ne est'is sekv'at'a de bon'a
komunik'ad'o por klar'ig'i la cel'o'n de la princip'o
de la PPP. Escept'e la strategi'a'j'n sektor'o'j'n
– kie la Ŝtat'o dev'as ĉe'est'i kaj kie la privat'a
dispon'as nek pri rimed'o'j, nek pri aŭtoritat'o
- la privat'a sektor'o dev'as part'o'pren'i aktiv'e
en la invest'o'j, ĉef'e en la intern'a'j region'o'j,
por dis'volv'ig'i la ekonomi'o'n, kaj, antaŭ ĉio,
kuraĝ'ig'i la ge'jun'ul'o'j'n entrepren'i. Kaj ni
profit'as la okaz'o'n lanĉ'i al'vok'o'n al la jun'ul'ar'o:
oni pov'as komenc'i mal'grand'e, oni grand'iĝ'os
post'e!
Ne ekzist'as mirakl'a'j solv'o'j. La avantaĝ'o por Tunizio est'as ke la mal'bon'aĵ'o'j de la ekonomi'o est'as kon'at'a'j kaj klar'e difin'it'a'j de ĉiu'j. La unu'a urĝ'o est'as aplik'i la leĝ'o'n. Oni dev'as trov'i solv'o'n pri la paralel'a komerc'o, al la ne'laŭ'norm'a ekonomi'o, kiu est'as noc'ant'a ni'a'n ekonomi'o'n. Ni bezon'as pli bon'a'n kontrol'o'n de ni'a'j land'lim'o'j kaj an'ig'i serioz'e la jun'ul'ar'o'n al la organiz'it'a labor'o.
Oni dev'as sam'e konvink'i la loĝ'ant'ar'o'n ke pag'i la impost'o'j'n est'as civit'an'a ag'o. Nepr'as, fin'e, ke la tunizia administraci'o, kiu antaŭ'e lud'is konven'e si'a'n rol'o'n, re'trov'u si'a'n iam'a'n reputaci'o'n, por ke ni'a konfid'o al ĝi est'u re'nov'ig'at'a.
Nun ekzist'as brems'o'j pri kiu'j ni ĉiu'j konsci'as. Oni dev'as hav'i la politik'a'n vol'o'n por for'ig'i ili'n, cel'e al re'establ'ig'o de la konfid'o inter ĉiu'j inter'ven'ant'o'j, kondiĉ'o neces'a al ĉiu dis'volv'o.
52 | Unesk'o-Kurier'o • oktobr'o-decembr'o 2017 Cert'e ni pas'is de la diktatur'o al demokrati'o. Sed tio ne signif'as la mal'ĉe'est'o'n de la Ŝtat'o. Neces'as minimum'o da ord'o, almenaŭ por aplik'ig'i la leĝ'o'n. Ni ne plu vol'as i'a'n aŭtoritat'a'n ŝtat'o'n, sed ni postul'as fort'a'n Ŝtat'o'n. Kaj la Ŝtat'o el'tir'as si'a'n fort'o'n el la aplik'ad'o de la leĝ'o. La aŭtoritat'o de la leĝ'o cert'ig'as rigor'ec'o'n, kaj la rigor'ec'o est'ig'as konfid'o'n. Kaj Prosper'o'n kaj invest'o'n Gener'as Konfid'o.
Mi opini'as ke ni ankoraŭ ne ek'trakt'is pragmat'manier'e la problem'o'j'n de la jun'ul'ar'o. En Tunizio, ses jar'o'j'n post la revoluci'o, la ge'jun'ul'o'j vid'is ankoraŭ neni'o'n konkret'a'n, respond'e al ili'a'j postul'o'j. Ili hav'as nek labor'o'n, nek liber'temp'o'n, distr'aĵ'o'j'n, nek taŭg'a'n kadr'o'n por ek'flor'i, nek kultur'a'j'n aŭ sport'a'j'n aktiv'aĵ'o'j'n. Kompens'e, ili hav'as facil'a'n al'ir'o'n al Inter'ret'o. Mank'e de labor'o kaj mank'e de pret'em'o aŭskult'i ili'n, la ge'jun'ul'o'j iĝ'as pred'o'j facil'e rekrut'ebl'a'j, ĉef'e kiam oni promes'as al ili la paradiz'o'n kaj mult'e da mon'o.
Ni ankoraŭ ne sufiĉ'e konsci'is la grav'ec'o'n de tiu plag'o, ĉef'e intern'e de la land'o. Ni ne forges'u ke la teror'ism'o est'as stret'e lig'it'a al kontraband'o; tio est'as en la ne'regul'a sistem'o, tie kie tiu'j ge'jun'ul'o'j trov'as labor'o'n.
Komplet'a pedagogi'o instal'end'as far la reg'ist'ar'o por dialog'i kun ili, lern'ig'i al ili la senc'o'n de la civit'an'ec'o kaj klar'ig'i al ili ke la Ŝtat'o ne pov'as, sol'a, solv'i ĉiu'j'n problem'o'j'n.
Por kre'i labor'lok'o'j'n, tiu ĉi dev'as cert'ig'i la sekur'ec'o'n, la politik'a'n stabil'ec'o'n kaj la stabil'ec'o'n de la leĝ'ar'o, cel'e al kuraĝ'ig'o de la entrepren'ist'o'j kaj de fremd'a invest'o.
Tio neniam ĝen'is iu'n ajn. Est'ant'e mem entrepren'estr'o, mi ne est'as fremd'a al la famili'o de posed'ant'o'j. Eĉ pli, neni'u pens'as ke hav'ant'e vir'in'o'n ĉe la prezid'ant'ec'o, la UTICA risk'as perd'i si'a'n aŭtoritat'o'n, aŭ risk'as mal'pli'fort'ig'i si'a'n rol'o'n. Ver'as ke mi est'is la unu'nur'a vir'in'o en la ekzekutiv'a buro'o kaj ke mi est'is elekt'it'a en demokrat'a kaj tra'vid'ebl'a manier'o, kun poent'ar'o kiu tre mal'proksim'e super'is tiu'n de la ali'a'j kandidat'o'j.La partner'ec'o publik'a-privat'a est'as re'kon'at'a kiel neces'a faktor'o por ating'i la cel'o'j'n de la daŭr'i'pov'a evolu'o (ODD) en'e de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j. Kiel ĝi efektiv'iĝ'as en Tunizio?
La tunizia parlament'o voĉ'don'is por leĝ'o
koncern'e la organiz'ad'o'n de la partner'ec'o
publik'a-privat'a. Sed tia, kia'n aprob'is, tiu
leĝ'o praktik'e sen'senc'ig'is tiu'n princip'o'n. La
promulg'o de la leĝ'o ne est'is sekv'at'a de bon'a
komunik'ad'o por klar'ig'i la cel'o'n de la princip'o
de la PPP. Escept'e la strategi'a'j'n sektor'o'j'n
– kie la Ŝtat'o dev'as ĉe'est'i kaj kie la privat'a
dispon'as nek pri rimed'o'j, nek pri aŭtoritat'o
- la privat'a sektor'o dev'as part'o'pren'i aktiv'e
en la invest'o'j, ĉef'e en la intern'a'j region'o'j,
por dis'volv'ig'i la ekonomi'o'n, kaj, antaŭ ĉio,
kuraĝ'ig'i la ge'jun'ul'o'j'n entrepren'i. Kaj ni
profit'as la okaz'o'n lanĉ'i al'vok'o'n al la jun'ul'ar'o:
oni pov'as komenc'i mal'grand'e, oni grand'iĝ'os
post'e!
Ĉu vi antaŭ'vid'as radikal'a'j'n solv'o'j'n por el'ig'i Tunizion el la nun'a ekonomi'a kriz'o? Kia est'us la rol'o de la UTICA en tiu procez'o?
Ne ekzist'as mirakl'a'j solv'o'j. La avantaĝ'o por Tunizio est'as ke la mal'bon'aĵ'o'j de la ekonomi'o est'as kon'at'a'j kaj klar'e difin'it'a'j de ĉiu'j. La unu'a urĝ'o est'as aplik'i la leĝ'o'n. Oni dev'as trov'i solv'o'n pri la paralel'a komerc'o, al la ne'laŭ'norm'a ekonomi'o, kiu est'as noc'ant'a ni'a'n ekonomi'o'n. Ni bezon'as pli bon'a'n kontrol'o'n de ni'a'j land'lim'o'j kaj an'ig'i serioz'e la jun'ul'ar'o'n al la organiz'it'a labor'o.
Oni dev'as sam'e konvink'i la loĝ'ant'ar'o'n ke pag'i la impost'o'j'n est'as civit'an'a ag'o. Nepr'as, fin'e, ke la tunizia administraci'o, kiu antaŭ'e lud'is konven'e si'a'n rol'o'n, re'trov'u si'a'n iam'a'n reputaci'o'n, por ke ni'a konfid'o al ĝi est'u re'nov'ig'at'a.
Nun ekzist'as brems'o'j pri kiu'j ni ĉiu'j konsci'as. Oni dev'as hav'i la politik'a'n vol'o'n por for'ig'i ili'n, cel'e al re'establ'ig'o de la konfid'o inter ĉiu'j inter'ven'ant'o'j, kondiĉ'o neces'a al ĉiu dis'volv'o.
52 | Unesk'o-Kurier'o • oktobr'o-decembr'o 2017 Cert'e ni pas'is de la diktatur'o al demokrati'o. Sed tio ne signif'as la mal'ĉe'est'o'n de la Ŝtat'o. Neces'as minimum'o da ord'o, almenaŭ por aplik'ig'i la leĝ'o'n. Ni ne plu vol'as i'a'n aŭtoritat'a'n ŝtat'o'n, sed ni postul'as fort'a'n Ŝtat'o'n. Kaj la Ŝtat'o el'tir'as si'a'n fort'o'n el la aplik'ad'o de la leĝ'o. La aŭtoritat'o de la leĝ'o cert'ig'as rigor'ec'o'n, kaj la rigor'ec'o est'ig'as konfid'o'n. Kaj Prosper'o'n kaj invest'o'n Gener'as Konfid'o.
La teror'ism'o kaj la rekrut'ad'o de ge'jun'ul'o'j per Inter'ret'o konsist'ig'as unu el la grand'a'j defi'o'j de ni'a temp'o. En 2015, la tunizia “Kvartet'o” lanĉ'is al'vok'o'n, el la tribun'o de Nobel, al la batal'o kontraŭ tiu plag'o. Kiu'j'n solv'o'j'n ĝi rekomend'as?
Mi opini'as ke ni ankoraŭ ne ek'trakt'is pragmat'manier'e la problem'o'j'n de la jun'ul'ar'o. En Tunizio, ses jar'o'j'n post la revoluci'o, la ge'jun'ul'o'j vid'is ankoraŭ neni'o'n konkret'a'n, respond'e al ili'a'j postul'o'j. Ili hav'as nek labor'o'n, nek liber'temp'o'n, distr'aĵ'o'j'n, nek taŭg'a'n kadr'o'n por ek'flor'i, nek kultur'a'j'n aŭ sport'a'j'n aktiv'aĵ'o'j'n. Kompens'e, ili hav'as facil'a'n al'ir'o'n al Inter'ret'o. Mank'e de labor'o kaj mank'e de pret'em'o aŭskult'i ili'n, la ge'jun'ul'o'j iĝ'as pred'o'j facil'e rekrut'ebl'a'j, ĉef'e kiam oni promes'as al ili la paradiz'o'n kaj mult'e da mon'o.
Ni ankoraŭ ne sufiĉ'e konsci'is la grav'ec'o'n de tiu plag'o, ĉef'e intern'e de la land'o. Ni ne forges'u ke la teror'ism'o est'as stret'e lig'it'a al kontraband'o; tio est'as en la ne'regul'a sistem'o, tie kie tiu'j ge'jun'ul'o'j trov'as labor'o'n.
Komplet'a pedagogi'o instal'end'as far la reg'ist'ar'o por dialog'i kun ili, lern'ig'i al ili la senc'o'n de la civit'an'ec'o kaj klar'ig'i al ili ke la Ŝtat'o ne pov'as, sol'a, solv'i ĉiu'j'n problem'o'j'n.
Por kre'i labor'lok'o'j'n, tiu ĉi dev'as cert'ig'i la sekur'ec'o'n, la politik'a'n stabil'ec'o'n kaj la stabil'ec'o'n de la leĝ'ar'o, cel'e al kuraĝ'ig'o de la entrepren'ist'o'j kaj de fremd'a invest'o.
La propriet'ul'o'j, la dung'ant'o'j est'as komun'e nom'at'a'j “afer'ist'o'j”. Ili hav'as, ek'de 2011, vir'in'o'n ĉe'kap'e. Kia premier'o!
Kia'manier'e est'as percept'it'a ĉi tiu situaci'o?
Tio neniam ĝen'is iu'n ajn. Est'ant'e mem entrepren'estr'o, mi ne est'as fremd'a al la famili'o de posed'ant'o'j. Eĉ pli, neni'u pens'as ke hav'ant'e vir'in'o'n ĉe la prezid'ant'ec'o, la UTICA risk'as perd'i si'a'n aŭtoritat'o'n, aŭ risk'as mal'pli'fort'ig'i si'a'n rol'o'n. Ver'as ke mi est'is la unu'nur'a vir'in'o en la ekzekutiv'a buro'o kaj ke mi est'is elekt'it'a en demokrat'a kaj tra'vid'ebl'a manier'o, kun poent'ar'o kiu tre mal'proksim'e super'is tiu'n de la ali'a'j kandidat'o'j. Mi pens'as ke la elekt'o est'is far'it'a sur'baz'e de objektiv'a'j kriteri'o'j, kiel la program'o, la karism'o, la sens'o de gvid'ant'ec'o kaj de mastr'um'ad'o. Sincer'e, mi neniam sent'is mi'n ĝen'at'a kiel vir'in'o okup'ant'a tiu'n posten'o'n.
Kiam oni iĝ'as publik'a rol'ul'o, oni ne plu hav'as privat'a'n viv'o'n kiel antaŭ'e. Tio est'as elekt'o kiu'n mi dev'as pren'i sur mi'n. Mi labor'as bon'vol'e por la bon'o de mi'a'j land'o kaj organiz'o. Mi pret'as el'ten'i ĉiu'j'n tip'o'j'n de prem'o'j aŭ de kritik'o'j, tiom long'e kiom ili ne super'as mi'a'n oficial'a'n kaj profesi'a'n status'o'n. La en'miks'iĝ'o en mi'a'n privat'a'n viv'o'n est'as bedaŭr'ind'a. Iu'j person'o'j miks'as ĉio'n, mal'feliĉ'e. Sed mi dis'part'ig'as la afer'o'j'n.
Mi respond'as serioz'e al ĉiu'j objektiv'a'j kritik'o'j kiu'j koncern'as mi'a'j'n profesi'a'j'n kaj politik'a'j'n aktiv'aĵ'o'j'n, laŭ mi'a'j konvink'o'j.
Rilat'e mal'komplez'a'j'n rimark'o'j'n kiu'j tuŝ'as mi'a'n privat'a'n viv'o'n, mi ignor'as ili'n.
Mi'a patr'o konstru'is famili'o'n kaj entrepren'o'j'n per pen'a labor'o kaj konscienc'o.
Li lern'ig'is al mi la respons'ec'o'n; tio permes'as al mi mastr'um'i mi'a'n privat'a'n kaj profesi'a'n viv'o'n per la neces'a seren'ec'o.
La unu'a vir'in'o elekt'it'a ĉe'kap'e de la UTICA, Ouided Bouchamaoui est'is apart'e sign'it'a “Meilleure femme d’affaires du mond'e arab'e” (La plej bon'a negoc'ist'in'o de la arab'a mond'o), far la Partner'ec'o de Deauville, de'ven'int'a de G8 en 2013. Ŝi ricev'is en 2014 la premi'o'n Business for Peace Award, al'juĝ'it'a far la Oslo Business for Peace Summit and Award, kaj en 2015, la Or'a'n Egid'o'n, al'juĝ'it'a'n far la Arab'a organiz'o por la civil'a respons'ec'o.
Maria But'a'n (Rumani'o) traduk'is el la franc'a.
Intervju'o far'e de Katerin'a Markelova kaj Xiaorong Chen
Dum Ĉini'o fest'as la 30-an dat're'ven'o'n de la mal'kovr'o de la Nanhai n-ro 1, vizit'ant'o'j de tiu 13-a-jar'cent'a ŝip'vrak'o pov'as spekt'i la labor'ad'o'n de arkeolog'o'j en special'a akvari'o, konstru'it'a por ĝi'n loĝ'ig'i. Por ebl'ig'i sav'ad'o'n de la ne'dis'ig'it'a ŝip'vrak'o, neces'is du'dek jar'o'j, antaŭ ol ebl'is lev'i la ŝip'o'n el la akv'o, pli'a'j ses jar'o'j, antaŭ ol komenc'iĝ'is la ek'fos'ad'o, kaj ses jar'o'j plu ĝis la fin'pret'ig'ad'o en 2018. Al'don'u du'dek ĝis tri'dek jar'o'j'n por la konserv'ad'o de la ŝip'ŝel'o. En ĉi tiu intervju'o Jiang Bo, la direktor'o ĉe la institut'o por sub'akv'a arkeologi'o, re'ven'as al ĉi tiu sen'precedenc'a klopod'o.
En novembr'o 2017 la ĉin'a naci'a centr'o por la sub'akv'a kultur'a hered'aĵ'o kaj Unesk'o aranĝ'as inter'naci'a'n konferenc'o'n pri “Mal'kovr'o kaj stud'ad'o de la ŝip'vrak'o Nanhai n-ro 1” en la Yangjiango
La Nanhai n-ro 1 est'as unu el la plej mal'nov'a'j kaj plej grand'a'j ŝip'vrak'o'j, iam ajn trov'it'a'j en Ĉini'o. Kiam kaj kiel ĝi est'is mal'kovr'it'a?
Est'is team'o ĉin'a-brit'a, rezult'o de kun'labor'o inter la Ofic'ej'o por Sav'ad'o en Guangdong kaj la asoci'o Mar'a Esplor'ad'o kaj Re'trov'ad'o'j, kiu'j ĝi'n mal'kovr'is en la jar'o 1987. Ili okup'iĝ'is pri la serĉ'ad'o por la Rimsburge, ŝip'o de la Nederlanda Orient- hindia Kompani'o, sed la serĉ'o mal'sukces'is.
Anstataŭ'e ili hazard'e trov'is ĉin'a'n komerc'a'n ŝip'o'n, kiu dron'is en la 13-a jar'cent'o, sub'akv'iĝ'int'e je profund'ec'o de 23 metr'o'j.
La kun'a team'o prov'is re'trov'i kelk'a'j'n objekt'o'j'n el la ŝip'o. Ĉu ili sukces'is?
La plonĝ'ist'o'j sukces'is lev'i kelk'a'j'n objekt'o'j'n, sed far'ant'e tio'n, ili tut'e detru'is la pob'o'n de la ŝip'o. Feliĉ'e, la ŝip'o ne sufer'is serioz'a'n pri'rab'ad'o'n, ja ĝi vid'ebl'is de la mar'bord'o.
“Nanhai” signif'as Sud'a Ĉin'a Mar'o, sed kio'n signif'as la “n-ro 1”?
Tio est'as kutim'o en mar'a arkeologi'o.
Unu'e oni indik'as la lok'o'n de la mal'kovr'o, post'e la si'n'sekv'o de la trov'aĵ'o'j.
Ĉu oni sci'as kial la Nanhai n-ro 1 dron'is tuj post la lev'o de la ankr'o?
La plej ver'ŝajn'a scen'ar'o est'as, ke la ŝip'o est'is tro ŝarĝ'it'a. Aŭ ĝi sub'ir'is pro ŝtorm'o.
Kiom pez'is la ŝarĝ'o?
La Nanhai n-ro 1 est'is koncept'it'a por ŝarĝ'o'kapabl'o de ĉirkaŭ 200 tun'o'j. Laŭ kelk'a'j esplor'ad'o'j, la ŝarĝ'o en'hav'is cent'mil'o'j'n da objekt'o'j de tre alt'a valor'o: krom 13 000 porcelan'a'j objekt'o'j, de'ven'ant'a'j de kvin tiu'epok'a'j fam'a'j manufaktur'o'j, la ĝis'nun'a trov'aĵ'o en'hav'as 151 or'a'j'n objekt'o'j'n, 124 el arĝent'o, 170 el kupr'o kaj 17 000 mon'er'o'j'n el kupr'o. Tio, kio'n ni trov'is, super'is ĉiu'j'n ni'a'j'n atend'o'j'n.
La 21-an de decembr'o 2007, post naŭ monat'o'j da prepar'ad'o, la ŝip'vrak'o est'is lev'it'a kaj transport'it'a rekt'e al la Guangdong-a Muze'o de Mar'a Silk'a Voj'o, kiu est'is special'e kre'it'a por ĝi'n gast'ig'i. La ŝtat'a administraci'o pri kultur'a hered'aĵ'o kaj la ministeri'o pri transport'o konstru'is kun'e grand'eg'a'n 5500 tun'o'j'n pez'a'n kason'o'n [akv'uj'o'n, kiu est'as uz'at'a en sub'akv'a konstru'ad'o], kiu kapabl'as en'hav'i la 35,7×14,4 ×7,2-metr'a'n ŝip'vrak'o'n.
Tiu akv'uj'o est'is sub'akv'ig'it'a kaj en'prem'it'a en la grund'o'n por kovr'i la tut'a'n ŝip'o'n. Post'e oni el'fos'is la ŝlim'o'n ĉirkaŭ la kason'o kaj en'met'is plank'o'n por lev'i la vrak'o'n surfac'e'n.
La operac'o kost'is 20 milion'o'j'n da dolar'o'j.
La lev'o de la Nanhai n-ro 1 est'as
konsider'at'a kiel la unu'a'foj'a sav'o de
komplet'a ŝip'o mond'skal'e. Tamen oni
dev'as konfes'i, ke ekzist'as ali'a'j ekzempl'o'j:
du milit'ŝip'o'j, la Vasa en Sved'uj'o kaj la brit'a
Mary Ros'e est'is simil'e supr'e'n'lev'it'a'j. Sed
Ĉini'o est'as la unu'a land'o, kiu uz'is kason'o'n,
kaj per tio bon'eg'e protekt'is la vrak'o'n.
Kvankam la sav'ad'o est'is komplet'e real'ig'it'a de ĉin'o'j, ni bezon'is konsil'o'j'n por la el'fos'o'j. Antaŭ la komenc'o en la jar'o 2013, ni far'is kelk'a'j'n test'o'j'n kun la help'o de japan'a'j esplor'ist'o'j, por decid'i kiu'manier'e plej bon'e ag'i.
La ŝip'o est'as bon'e konserv'it'a, ĉar ĝi est'is kovr'it'a de ŝlim'o. Pro tio ni hav'as la unik'a'n ebl'o'n real'ig'i la el'fos'o'n tre detal'e. Ni gajn'as mult'e pli da inform'o'j, ol se ni labor'us sub'akv'e.
Ni ricev'is evident'a'j'n arkeologi'a'j'n pruv'o'j'n kiu'manier'e oni pak'is aĵ'o'j'n, kaj kio'n oni manĝ'is sur'ŝip'e. Ni trov'is person'a'j'n posed'aĵ'o'j'n, kiel delikat'a'j'n lak'aĵ'o'j'n kaj pot'aĵ'o'n, or'a'j'n kol'ĉen'o'j'n kaj mez'orient'de'ven'a'n zon'o'n. Tio signif'as, ke ver'ŝajn'e ankaŭ fremd'a'j person'o'j trov'iĝ'is sur'ŝip'e, ebl'e hind'o'j aŭ arab'o'j. Ni trov'is ankaŭ ost'o'j'n de tri person'o'j.
Ni trov'is ĉin'a'n ceramik'aĵ'o'n en la Hind'a Ocean'o, en Barato, en Pers'uj'o kaj Mez'orient'o. Probabl'e la ŝip'o est'is direkt'at'a al unu el tiu'j lok'o'j. La trans'mar'a'j komerc'voj'o'j est'is komplik'a'j tiu'temp'e, kun mult'a'j etap'o'j.
Ankaŭ Singapur'o, Sud-orient'a Azi'o kaj la Orient-Afrik'a mar'bord'o pov'us est'i probabl'a'j etap'lok'o'j sur'voj'e. Preskaŭ cert'as, ke oni navig'is al la Hind'a Ocean'o.
La ŝip'o est'is konstru'it'a ĉirkaŭ la jar'o 1216, dum la Sud'a Song-Dinasti'o. Cert'as, ke tiu ŝip'tip'o, kiu nom'iĝ'as “Fujian”, est'is far'it'a en la provinc'o Fujan – “Fu” signif'as “de Fujan, kaj “chuan” signif'as “ŝip'o”. El'star'a atribut'o de Fuchuano est'as ĝi'a teknik'o de akv'o'rezist'a'j apart'ig'a'j ŝip'vand'o'j, kiu est'is en'skrib'it'a sur la list'o'n de ne'materi'a'j kultur'a'j hered'aĵ'o'j de Unesk'o en la jar'o 2010, pro neces'a urĝ'a protekt'o.
Sen'dub'e. Antaŭ tri'dek jar'o'j la esplor'ad'o ebl'iĝ'is ĉef'e pro la entuziasm'o de mal'mult'a'j hom'o'j kaj de mecenat'o'j. La Sekci'o por Sub'akv'a Arkeologi'o ĉe la Naci'a Institut'o pri Ĉin'a Histori'o est'is lanĉ'it'a en 1997, sekv'e al tiu mal'kovr'o, kaj ĝi'a unu'a misi'o est'is sub'ten'i tiu'n esplor'ad'o'n.
Ili pov'is fid'i je la datum'o'j rilat'e al la preciz'a lok-ident'ig'o, don'it'a en 1989 de la muze'o La Muze'o de Mar'a Silk'a Voj'o konsist'as el kvin oval'a'j konstru'aĵ'o'j, el kiu'j unu, la „kristal'a palac'o“, far'it'a el vitr'o, loĝ'ig'as la Nanhai n-ro 1.
(kiu nom'iĝ'as nun la Naci'a Ĉin'a Muze'o) kaj la Japan'a Institut'o pri Sub'akv'a Esplor'ad'o, dank'e al la donac'o'j de Chen Laifa [Ĉe'n Lajfa], komerc'ist'o de Hongkongo.
Tri esplor'misi'o'j est'is far'it'a'j de Zhang Wei [Ĝang Ŭej], unu el la plej fru'a'j sub'akv'a'j arkeolog'o'j en Ĉini'o.
La medi'a'j kondiĉ'o'j ĉe la el'fos'ad'lok'o est'is tre mal'facil'a'j, kun mal'bon'a vid'ebl'ec'o kaj fort'a mar'a flu'o sur'lok'e. La arkeolog'o'j kompren'is, ke la plej bon'a opci'o est'os, eĉ se mult'e'kost'a, el'met'i la ŝip'o'n el la akv'o.
La Centr'o por Protekt'ad'o de Naci'a'j Kultur'a'j Rest'aĵ'o'j est'is kre'it'a en 2009 de la Ĉin'a Akademi'o por la Kultur'a Hered'aĵ'o La reg'ist'ar'o kun'ig'is ĝi'n kun la sekci'o por sub'akv'a arkeologi'o ĉe la Ĉin'a Naci'a Muze'o en la jar'o 2014 por est'ig'i la Ĉin'a'n Naci'a'n Centr'o'n por Sub'akv'a Kultur'a Hered'aĵ'o. La cel'o est'is sci'iĝ'i pri la real'a situaci'o rilat'e al la ĉin'a'j sub'akv'a'j rest'aĵ'o'j kaj lud'i ĉef'a'n rol'o'n pri ĝi'a protekt'ad'o.
Nun, ĉar la ŝip'o trov'iĝ'as en'e de la muze'o, arkeolog'o'j, konserv'ist'o'j, restaŭr'ist'o'j, special'ist'o'j pri cifer'ec'a map'ad'o kaj registr'ad'a'j sistem'o'j kun'labor'as ĉiu'tag'e.
Tio est'as tre ne'kutim'a. Ankaŭ ni komun'e pri'pens'as kiu'manier'e prezent'i la rezult'o'n de la el'fos'ad'o. Se ŝarĝ'pec'o est'as mal'kovr'it'a, arkeolog'o em'us ĝi'n tuj mal'ferm'i, kvankam muze'olog'o ne tuŝ'us ĝi'n. Pro tio ni ĉiam labor'as inter'parol'ant'e.
La muze'o, kiu kost'is 20 milion'o'j'n da dolar'o'j, est'is konstru'it'a sur la insul'o Hailing, mal'proksim'e de Yangjango, en la Guangdong-provinc'o. Ĝi konsist'as el kvin oval'a'j konstru'aĵ'o'j. Unu el tiu'j, la “kristal'a palac'o”, loĝ'ig'as la Nanhai n-ro 1.
Tiu est'as konserv'at'a en grand'eg'a akvari'o, re'produkt'ant'a la ident'a'j'n kondiĉ'o'j'n, en kiu la vrak'o est'is mal'kovr'it'a: la kvalit'o de akv'o, la temperatur'o, la medi'o. La vizit'ant'o'j de la muze'o pov'as rigard'i kaj spert'i la el'fos'ad'o'n sur'lok'e. Post'e ili pov'as supr'e'n'ir'i al la supr'a etaĝ'o por spert'i simul'aĵ'o'n de firmament'o, kvazaŭ ili trov'iĝ'as nokt'e sur la ŝip'o.
La insul'o Hailing, kiu antaŭ'e est'is izol'it'a, est'as nun'temp'e unu el la dek plej vizit'at'a'j insul'o'j en Ĉini'o. La muze'o, kun la sol'a nov'a konstru'aĵ'o, al'log'is pli ol 300 000 vizit'ant'o'j'n en 2016. La lok'a'j loĝ'ant'o'j bon'eg'e profit'is pro tiu turism'o.
La el'fos'ad'o dev'as fin'iĝ'i en 2018. La sekv'ant'a etap'o est'os konserv'i la ŝip'korp'o'n, kiu trov'iĝ'as ankoraŭ en la kason'o, kiu'n ni uz'is por ĝi'n lev'i de la grund'o. Ni ten'as la akv'o'nivel'o'n en la kason'o je la sam'a stat'o kiel en la situaci'o de la trov'o. Ŝpruc'ig'il'o kun akv'o ni'n help'as konserv'i la sam'grad'a'n humid'ec'o'n je la supr'a part'o de la ŝip'o por mal'ebl'ig'i fend'o'j'n. La ŝip'vrak'o kaj ĝi'a ŝarĝ'o est'os sens'al'ig'it'a'j kaj sen'akv'ig'it'a'j dum la ven'ont'a'j 20 ĝis 30 jar'o'j. La opini'o'j mal'sam'as pri kia'manier'e konserv'i la vrak'o'n. Kelk'a'j propon'is ekspon'i la ŝip'o'n je apart'ig'it'a'j part'o'j.
Sed tiu'kaz'e neniam plu ĝi re'konstru'ebl'os.
Ali'a'j prefer'as konserv'ad'o'n de la tut'a ŝip'o kiel en la kaz'o de la Vasa en Sved'uj'o Kelk'a'j ekspozici'o'j est'as plan'at'a'j en Ĉini'o kaj ekster'land'e por atent'ig'i la publik'o'n pri la histori'a valor'o de tiu ŝip'vrak'o.
Jiang Bo est'as direktor'o de la Institut'o pri Sub'mar'a Arkeologi'o de la Naci'a Centr'o pri Sub'akv'a Kultur'a Hered'aĵ'o. Li est'as aŭtor'o de kelk'a'j verk'o'j kaj est'as premi'it'a en Ĉini'o kaj ekster'land'e. En maj'o 2017, li preleg'is pri la tem'o: “La ŝip'vrak'o Nanhai n-ro 1 kaj sub'mar'a arkeologi'o en Ĉini'o”.
Frank Lappe (Germanio) traduk'is el la franc'a.
de Virginie Jourdan
La 26-an de juni'o 2017, Energy Observer, la unu'a ocean'a ŝip'o, propuls'at'a de hidrogen'o kaj re'nov'ig'ebl'a'j energi'a'j font'o'j, ek'navig'is de Franci'o por vojaĝ'i ĉirkaŭ la mond'o dum ses jar'o'j.
Partner'ec'e kun Unesk'o, la ŝip'o tra'navig'os la ocean'o'j'n, halt'ont'e ĉe 101 haven'o'j en kvin'dek land'o'j, konsci'ig'ont'e la publik'o'n kaj lok'a'j'n aŭtoritat'o'j'n - pri la valor'o de pur'a energi'o kaj daŭr'i'pov'a evolu'o.
Navig'i sen forc'ej'a gas'o aŭ emisi'o'j de et'a'j partikl'o'j, uz'ant'e nur re'nov'ig'ebl'a'n energi'o'n – jen la defi'o pren'it'a de la Energi'o-Observ'ant'o [Energy Observer] konstru'it'a en Franci'o kiel la unu'a ŝip'o por est'i mem'sufiĉ'a pri si'a energi'o. Ĝi for'las'is la haven'o'n de Saint-Mal'o (Franci'o) la 26-an de juni'o 2017 por ĉirkaŭ-la- mond'a vojaĝ'o daŭr'ont'a ĝis 2022, sen eĉ gut'o de fosili'a brul'aĵ'o sur'ŝip'e.
Ĉi tiu real'a eksperiment'o test'os la efik'ec'o'n de sun'a kaj vent'a energi'o'j, kaj la produkt'ad'o'n de hidrogen'o el la mar'o. Sed krom ĉi tiu teknik'a ating'o, Victorien Erussard - oficir'o en la franc'a komerc'a flot'o kaj unu el la iniciat'int'o'j de la projekt'o - kaj li'a ŝip'an'ar'o vol'as renkont'i la kre'int'o'j'n de nov'ig'a'j teknologi'a'j solv'o'j por "montr'i, ke ekzist'as voj'o por pur'a kaj daŭr'i'pov'a energi'o".
Por Erussard kaj li'a team'o, ven'is la temp'o por ag'i, ne parol'i, se ni dev'as pri'trakt'i tut'mond'a'n varm'iĝ'o'n kaj la demografi'a'j'n kaj ekologi'a'j'n defi'o'j'n de la du'dek-unu'a jar'cent'o.
Kiel ni vojaĝ'as, nutr'as ni'n, konstru'as ni'a'j'n dom'o'j'n, labor'as kaj inform'as ni'n – jen la demand'o'j, kiu'j bezon'as tuj'a'j'n respond'o'j'n.
"Nov'a'j solv'o'j est'as evolu'ig'at'a'j tra la tut'a mond'o. Ĉi tiu ekspedici'o est'as ŝanc'o por konstru'i komun'um'o'n, kiu trans'ir'as lim'o'j'n trov'ant'e solv'o'j'n kaj konekt'ant'e ili'n inter si", al'don'as Jérôme Delafosse, profesi'a plonĝ'ist'o kaj dokument'film'ist'o pri natur'o kaj bio'divers'ec'o, kiu estr'os la ekspedici'o'n.
La aventur'o komenc'iĝ'is en 2013, kiam la franc'a navig'ant'o Frédéric Dahirel re'akir'is unu el la plej rapid'a'j jaĥt'o'j en la histori'o de ekster'land'a mar'kur'ad'o. En 1984, ĝi romp'is la simbol'a'n bar'o'n de 500 mejl'o'j en du'dek kvar hor'o'j. Kaj en 1994, ĝi ebl'ig'is al la fam'a Nov-Zelanda jaĥt'ist'o, Sir'o Peter Blake [ˈpiːtə bleɪk], star'ig'i la ĉirkaŭ-la-mond'a'n rekord'o'n, re'tir'iĝ'int'e el mar'kur'ad'o'j por dediĉ'i si'n al ekologi'a esplor'ad'o.
La rev'o de Dahirel est'is konstru'i la unu'a'n franc'a'n ŝip'o'n mov'iĝ'ant'a'n per vent'e gener'at'a elektr'o. Tio est'is simbol'a. En 2015 al li al'iĝ'is li'a navig'a kun'ul'o, Erussard. Tiam, kun'ven'o kun la Franc'a'j Alternativ'a'j Energi'o'j kaj Atom-Energi'o-Komision'o (CEA) kaj la Laboratori'o por Nov'ig'o pri Nov'a'j Energi'a'j Teknologi'o'j kaj Nan'o'material'o'j (CEA-Lit'e'n) don'is al la projekt'o nov'a'n direkt'o'n. La defi'o est'is esplor'i nov'a'n teknologi'o'n - la uz'o'n de hidrogen'o kiel energi-font'o.
Neces'is du jar'o'j por pret'ig'i la jaĥt'o'n. Du elektr'a'j motor'o'j anstataŭ'is la ĉef'vel'o'n kaj la ĵib'o'n. Est'is instal'it'a'j du vent'a'j turbin'o'j kaj sun'a'j panel'o'j sur ĝi'a'j flank'o'j. En la mez'o ebl'as instal'i du'dek metr'o'j'n larĝ'a'n potenc'a'n kajt'o'n. Sub la hul'o funkci'as du hidrogen'a'j gener'il'o'j. Ekip'it'e per turbin'o'j, ili uz'as la hidraŭlik'a'n fort'o'n gener'at'a'n per la mov'ad'o de la jaĥt'o por gener'i elektr'o'n.
Ĉi tio funkci'ig'as la motor'o'n, la stir'a'n kaj tele'komunik'a'n il'o'j'n de la jaĥt'o kaj kovr'as sur'ŝip'a'j'n energi'a'j'n bezon'o'j'n.
La laboratori'o kaŭz'as mal'rapid'iĝ'ec'o'n - la jaĥt'o vojaĝ'as je ok ĝis dek knot'o'j anstataŭ la tri'dek knot'o'j, kiu'j'n ĝi ating'is kiam ĝi vet'kur'is.
La du'a nov'ig'o kuŝ'as en la produkt'ad'o de hidrogen'o sen karbon'di'oksid'a'j emisi'o'j.
Hidrogen'o est'as vid'at'a kiel est'ont'a solv'o por konserv'ad'o de sen'karbon'a vent'a kaj sun'a energi'o'j. Ĉi tiu gas'o ne aper'as natur'e en si'a pur'a stat'o kaj do dev'as est'i produkt'at'a. La esplor'ist'o'j de Energi'o-Observ'ant'o elekt'is ekologi'a'n solv'o'n – mar'a'n akv'o'n. "Hodiaŭ, naŭ'dek kvin procent'o'j de la hidrogen'o uz'at'a en la mond'o est'as fabrik'at'a'j per fosili'a'j brul'aĵ'o'j, kiel natur'a gas'o, kiu est'as tre polu'a.
Ni vol'as montr'i ke ’sen'karbon'a’ hidrogen'o pov'as est'i produkt'at'a," klar'ig'as Nicolas Degorce, ŝip'a inĝenier'o kiu help'is projekt'i la jaĥt'o'n.
Ĉirkaŭ tri'dek esplor'ist'o'j ĉe CEA-Lit'e'n labor'is dum du jar'o'j por kre'i hidrogen'a'n ĉen'o'n kapabl'a'n rezist'i la ekstrem'a'j'n kondiĉ'o'j'n renkont'at'a'j'n mar'e. Ili'n help'is inĝenier'o'j, transport'a'j special'ist'o'j, ŝip'a'j arkitekt'o'j kaj nov'a'j teknologi'o'j, ankaŭ privat'a entrepren'o. "Est'is el'labor'it'a'j ĉirkaŭ du'dek prototip'o'j. Est'as mir'ind'a ŝanc'o ili'n pren'i el la laboratori'o kaj test'i," al'don'as Degorce. En la hold'o'j kaj sur la navig'ej'o, 700 elektron'ik'a'j sens'il'o'j registr'as la kondut'o'n de la divers'a'j pec'o'j de la energi'a puzl'o real'temp'e - vent'a, sun'a, hidr'o-elektr'a kaj hidrogen'a. Post'e la esplor'ist'o'j do uz'as ĉi tiu'j'n datum'o'j'n por prov'i optimum'ig'i la funkci'ad'o'n. Projekt'it'e kiel inteligent'a elektro'ret'o, ĉi tiu sistem'o de kombin'it'a re'nov'ig'ebl'a energi'o pov'us iam est'i uz'at'a en hejm'o'j, fabrik'o'j kaj sur'karg'o'ŝip'e. Ĝi pov'us ankaŭ help'i prevent'i la energi'a'n for'bar'o'n por la 1,2 miliard'o'j da hom'o'j en la mond'o, kiu'j ankoraŭ viv'as sen al'ir'o al elektr'o.
Neces'os io pli ol teknologi'a'j ating'o'j por garanti'i pli bon'a'n est'ont'ec'o'n. Kun la Energi'o-Observ'ant'o, mar'ist'o'j esper'as help'i al la publik'o akir'i pli bon'a'n kompren'o'n pri la tuj'a'j risk'o'j de klimat'a ŝanĝ'o kaj la bezon'o konserv'i bio'divers'ec'o'n. "Mi atent'e observ'ad'as la efik'o'n de hom'a aktiv'ec'o sur la planed'o dum du'dek jar'o'j," dir'as Delafosse "Ĉi tiu ekspedici'o est'as ŝanc'o por montr'i kio ver'e okaz'as kaj kun'ig'i pozitiv'a'j'n iniciat'o'j'n de la mond'o." Li'a ambici'o est'as far'i la Energi'o- Observ'ant'o'n ver'a amas'komunik'il'o por la planed'o. "Ni vol'as nutr'i hom'a'j'n rev'o'j'n kaj alt'ig'i ili'a'n konsci'o'n, por las'i ili'n mal'kovr'i la mond'o'n, kia ili neniam vid'is ĝi'n." Dum la vojaĝ'o, oni far'os seri'o'n el ok dokument'a'j film'o'j por franc'a televid'a kanal'o. Oni ankaŭ kre'ad'os virtual'real'ec'a'n kaj tri-dimensi'a'n en'hav'o'n kaj divid'os ĝi'n inter'ret'e kaj ĉe divers'a'j al'bord'iĝ'a'j haven'o'j.
La intern'a'j labor'o'j de la Energi'o-Observ'ant'o vid'ebl'os, kiel ankaŭ plonĝ'o'j kun kaĉalot'o'j por pli'bon'ig'i ni'a'n kompren'o'n pri la manier'o'j, per kiu'j ili komunik'iĝ'as unu kun la ali'a. Kaj ebl'e iam ni pov'as divid'i ĉiu'n ĉi inform'o'n kun lern'ej'o'j ĉirkaŭ la mond'o.
Ĉi tiu odise'ad'o promes'as est'i tre frukt'o'don'a. Sur'kurs'e de ĝi'a'j 101 al'bord'iĝ'a'j haven'o'j en kvin'dek land'o'j, la ŝip'an'o'j pas'os tra insul'o'j kiu'j klopod'as iĝ'i mem- sufiĉ'a'j energi'e, kiel El Hierro en Kanarioj (Hispanio); aŭ model'a'j urb'o'j kiel San Francisco, kiu plan'as iĝ'i sen'rub'a urb'o.
Partner'ec'e kun Unesk'o, est'as plan'at'e far'i du'dek vizit'o'j'n ĉe lok'o'j de la Mond'a Hered'aĵ'o kaj Biosfer'a'j Rezerv'o'j de Unesk'o antaŭ 2022, kiel ekzempl'e la vad'o'j de la Vadmaro [en German'a Golf'o] en Nederlando, kaj la Sokotr'a-insul'ar'o []ىرطقس en Jemeno, hejm'o de ĉirkaŭ 700 speci'o'j de plant'o'j kaj best'o'j kiu'j est'as unik'a'j por ĉi tiu region'o. "Ni film'os la ŝark'o'j'n ĉe Kokos'a Insul'o [Isla del Coco] for de la mar'bord'o de Kostariko kaj ĉe la Blank'a Mar'o nord'e de Rus'uj'o - ĉiu'j ĉi tiu'j est'as tre kon'at'a'j trezor'o'j, kiu'j tamen est'as tuŝ'at'a'j de hom'a ag'ad'o. Ĉi tiu ekspedici'o est'as mir'ind'a okaz'o por ek'kon'i ni'a'n planed'o'n pli bon'e, "entuziasm'as Delafosse. "Ni vol'as kun'hav'ig'i ĉi tiu'n sci'o'n per cifer'ec'a'j amas'komunik'il'o'j kaj la kun'ven'o'j, kiu'j'n ni organiz'as en ĉef'a'j haven'o'j ĉirkaŭ la mond'o".
Virginie Jourdan est'as sen'de'pend'a ĵurnal'ist'o, loĝ'ant'a kaj labor'ant'a en Rennes (Franci'o). Pri'raport'int'e tem'o'j'n pri ekologi'a agrikultur'o afer'o'j'n por mult'a'j jar'o'j por special'ist'a revu'o, ŝi nun skrib'as pri la cifer'ec'a revoluci'o kaj ekologi'a ŝanĝ'o por region'a'j kaj naci'a'j revu'o'j.
Andre'j Peĉënkin (Rusio) traduk'is el la angl'a.
de Bruce Howe kaj Kat'e Panayotou
Imag'u ke tra la tut'a ocean-fund'o oni instal'us, je ĉiu 60-a kilo'metr'o, medi'a'j'n datum sens'il'o'j'n, kiu'j facil'ig'us kon'i danĝer'a'j'n natur fenomen'o'j'n kiel cunam'o'j kaj klimat'a'j ŝanĝ'iĝ'o'j. Dank'e al la projekt'o SMART, tiu ĉi ret'o de datumtransmisio en real'a temp'o kapabl'a mild'ig'i la efik'o'j'n de la natur'a'j katastrof'o'j, pov'us baldaŭ est'i real'o.
Tiu ĉi artikol'o de Unesk'o-Kurier'o est'as dediĉ'it'a al la du'a Mond'a Tag'o de Konsci'ig'o pri Cunam'o'j (la 5-a de novembr'o 2017)
Pli ol milion'o da kilo'metr'o'j de sub'mar'a'j kabl'o'j form'as la dors'a'n spin'o'n de la mond'a tele'komunik'a infra'struktur'o, nepr'a por komerc'o, financ'o'j, funkci'ad'o de la soci'a'j ret'o'j kaj Inter'ret'o kaj por cert'a'j distr'a'j, politik'a'j kaj scienc'a'j ag'ad'o'j. La fid'ind'ec'o de tia infra'struktur'o eg'e grav'as ĉar, se ĝi hav'us problem'o'j'n, tiam est'os damaĝ'o al ĉiu'j ekonomi'o'j de la mond'o.
Tiu'j sam'a'j sub'mar'a'j kabl'o'j pov'us taŭg'i por kolekt'i datum'o'j'n pri la profund'a'j akv'o'j kaj la mar'fund'o, al'port'ant'e inform'o'j'n pri medi'a'j afer'o'j tre grav'a'j. End'as ne forges'i ke la ocean'o'j kaj la klimat'o de ni'a planed'o sufer'ad'as pro ŝanĝ'o'j kiel varm'iĝ'o, acid'iĝ'o kaj alt'ig'o de la mar'nivel'o, kio koncern'as ni'n ĉiu'j'n ĝust'e nun kaj ankaŭ front'e al la est'ont'o.
Ĉiu norm'a sistem'o de tele'komunik'o'j est'as format'a de elektro-optik'a kabl'o lok'it'a en la ocean'fund'o kaj ekip'it'a per optik'a'j ripet'il'o'j instal'it'a'j je interval'o'j de 60 kilo'metr'o'j. Se al tiu'j ripet'il'o'j oni al'don'us medi'a'j'n sens'il'o'j'n, ni hav'us al'ir'o'n, en real'a temp'o, al mond'a proviz'ret'o de util'a'j datum'o'j por mastr'um'i la medi'a'j'n risk'o'j'n kaj mild'ig'i ili'a'j'n efik'o'j'n.
Posed'i sistem'o'j'n de fru'a atent'ig'o kontraŭ tsunamoj pov'us sav'i mult'a'j'n hom'a'j'n viv'o'j'n, ĉef'e en evolu'land'o'j kie ne ebl'as cert'ig'i serv'kovr'ad'o'n de ĉiu'j subdukci-zon'o'j. Ĉar oft'e la mar'ond'o'j de cunam'o'j ating'as la mar'bord'o'j'n en'e de mal'pli ol 30 minut'o'j post kiam okaz'is sism'o en la mar'o, eĉ minut'o'n oni ne perd'u.
Por konkret'ig'i tiu'n ĉi ide'o'n, la Inter'naci'a Unu'iĝ'o de Tele'komunik'ad'o (IUT), la Ocean'o'grafi'a Inter'reg'ist'ar'a Komision'o de Unesk'o (OIK-Unesk'o) kaj la Mond'a Mete'ologi'a Organiz'o (MMO) kun'e kre'is en 2012 Miks'a'n Special'a'n Grup'o'n IUT/MMO/ OIK-Unesk'o por esplor'i la ebl'ec'o'n al'don'i medi'a'j'n kontrol'sens'il'o'j'n al la sub'mar'a'j ret'o'j de trans'ocean'a'j kabl'o'j de tele'komunik'ad'o.
La iniciat'o, nom'at'a “Kabl'o'j SMART”
(“Scientific Monitoring And Reliable Telecommunications” – Scienc'a Observ'ad'o kaj Fid'ind'a'j Tele'komunik'o'j) cel'as profit'i la vast'a'n ret'o'n de sub'mar'a'j kabl'o'j jam instal'it'a'j por ili'n trans'form'i en “verd'a'j'n kabl'o'j”, kongru'a'j kun la konserv'ad'o de la medi'o.
La labor'o entrepren'it'a de la Grup'o est'as aŭtent'e inter'naci'a, tiel ke ĝi'n form'as spert'ul'o'j el dek'kelk'a'j land'o'j - mult'a'j el ili volont'ul'o'j - kaj 80 organiz'o'j kiu'j reprezent'as scienc'ist'o'j'n, mastr'um'ant'o'j'n de observ- sistem'o'j, entrepren'ist'o'j'n, reg'ist'ar'a'j'n instituci'o'j'n kaj divers'a'j'n patron'o'j'n. La grup'o turn'as si'n al reg'ist'ar'o'j, scienc'ist'o'j, filantrop'a'j fond'aĵ'o'j, entrepren'o'j de la privat'a sektor'o kaj ĉiu'j kiu'j uz'as la inter'ret'o'n, por ke ili ek'konsci'u la bezon'o'n instal'i tiu'n sistem'o'n kaj la ekster'ordinar'a'j'n ebl'o'j'n kiu'j'n ĝi propon'as kaj ankaŭ por ke ili ag'u konform'e kun la cel'o ĝi'n real'ig'i.
Al'ir'o al la profund'a'j akv'o'j kaj mar'fund'o'j, nepr'a por instal'i SMART-kabl'o'j'n, est'as preskaŭ en la man'o'j de la privat'a sektor'o.
Krom'e, la kabl'o'j etend'at'a'j tra la ocean'a'j fund'o'j de la mond'o tra'ir'as divers'a'j'n naci'a'j'n land'lim'o'j'n, kio kaŭz'as seri'o'n da teknik'a'j, jur'a'j kaj financ'a'j komplik'o'j.
Pro tio est'os neces'e star'ig'i kun'labor'a'j'n inter'konsent'o'j'n tre ekster'ordinar'a'j'n, por ke la projekt'o “SMART-kabl'o'j” konkret'iĝ'u. Se la projekt'o'n part'o'pren'us entrepren'ist'o'j de la privat'a sektor'o, kun'e kun la proviz'ant'o'j de Inter'ret'a al'ir'o, kiu'j de antaŭ'ne'long'e invest'as en sub'mar'a'j kabl'o'j, rekt'e solv'iĝ'us afer'o'j financ'a'j kaj jur'a'j, sam'e kiel permes- procedur'o'j.
Dank'e al seri'o da kun'sid'o'j kaj atelier'o'j komun'a'j de respond'ec'ul'o'j de la sektor'o de tele'komunik'ad'o kaj scienc'ist'o'j el universitat'o'j kaj reg'ist'ar'a'j instituci'o'j, form'iĝ'ad'as inter'konsent'o kresk'ant'a pri la bezon'o for'ig'i la obstakl'o'j'n al'front'at'a'j'n de la SMART-sistem'o'j. Oni ek'dokument'as la bezon'o'j'n de la scienc'a komun'um'o kaj la civil'a soci'o, kaj jam est'as el'labor'it'a'j stud'o pri teknik'a far'ebl'o kaj jur'a kadr'o, kiu kongru'as kun la dispozici'o'j de la Konvenci'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j pri Mar'o.
Nun'temp'e, nur part'o de la tele'komunik'a'j kabl'o'j uz'at'as por scienc'a'j cel'o'j. Ekzist'as, kompren'ebl'e, observ-sistem'o'j de la ocean'a medi'o, kiu'j aparten'as al universitat'o'j kaj reg'ist'ar'a'j instituci'o'j ekspluat'ant'a'j ili'n, sed ili kovr'as nur mal'long'a'j'n distanc'o'j'n kaj uz'at'as por scienc'a'j esplor'o'j konkret'a'j.
Jam ekzist'as projekt'a dezajn'o de demonstr'a prototip'o en akv'a medi'o taŭg'a por est'i funkci'pov'a je mez'a temp'o'lim'o kaj montr'i kiom efik'a kaj praktik'a est'as la SMART-sistem'o. Sam'e, oni propon'is instal'i kontrol'sistem'o'n kiu konekt'u kelk'a'j'n insul'o'j'n de la Pacifik'o-sud'o.
Tie, la ating'aĵ'o'j teknologi'a'j ebl'ig'os al'don'i baz'a'j'n sens'il'o'j'n al la ripet'il'o'j de la sub'mar'a'j tele'komunik'a'j kabl'o'j je interval'o'j de 50 ĝis 70 kilo'metr'o'j, tre mal'alt'kost'e kompar'e kun tiu postulat'a por instal'ad'o de nov'a kabl'a ret'o. Instal'i kapt'il'o'n kost'as 200 000 dolar'o'j'n proksim'um'e, kaj pro ĝi'a'j lim'ig'it'a'j dimensi'o'j, la kost'o de la test-sistem'o propon'it'a ne ating'us 10 milion'o'j'n da dolar'o'j, modest'a sum'o por io kio pov'us viv'daŭr'i ĉirkaŭ 25 jar'o'j'n.
Nun'temp'e, ne ekzist'as sub'mar'a tele'komunik'a ret'o kiu pri'konsider'u la bezon'o'n sav'gard'i la ocean'o'n. La datum'o'j pri la profund'a'j akv'o'j dispon'ig'it'a'j de la SMART- kabl'o'j pov'us plen'ig'i la grav'a'n lakun'o'n de ni'a'j sci'o'j pri la ocean'o'j. Jam temp'o por komenc'i la est'ont'ec'o'n kaj star'ig'i per la sistem'o SMART.
Bruce Howe (Uson'o) plan'as la infra'struktur'o'n de sens'il-ret'o por ocean'a observ'ad'o, kiu inkluziv'as kabl'o-sistem'o'n.
Li est'as profesor'o en la Fakult'o de Ocean'a Inĝenier'ad'o kaj Rimed'o'j de Inĝenier'ad'o de la Universitat'o de Havajo kaj prezid'as la iniciat'o'n “SMART-kabl'o'j” de la Miks'a Special'a Grup'o IUT/MMO/OIK-Unesk'o..
Kat'e Panayotou (Aŭstrali'o) est'as eminent'a fak'ul'in'o pri medi'a'j afer'o'j. Ŝi posed'as profesi'a'n spert'o'n 17-jar'a'n en la stud'ad'o de are'o'j mar'bord'a'j kaj mar'a'j, kaj estuar'o'j (mar'bord'a'j are'o'j du'on'ferm'it'a'j, kie la sal'a'j akv'o'j miks'iĝ'as kun la dolĉ'a'j river'akv'o'j), sam'a kiel en la ating'o de inter'konsent'o'j kun'labor'a'j en tiu ĉi tem'ar'o. Ŝi labor'is dum pli ol jar'dek'o en la sektor'o de la sub'mar'a'j kabl'o'j.
Maritza Gutierrez (Kubo) traduk'is el la hispan'a lingv'o.
Okaz'e de la inter'naci'a tag'o de
leg'o-sci'o (la 8-an de septembr'o),
post la rekomend'o'j de inter'naci'a
ĵuri'o; Ir'in'a Bokova, Ĝeneral'a
Direktor'o, ĉe ceremoni'o dis'don'is
kvin inter'naci'a'j'n leg'o-sci'a'j'n
premi'o'j'n de Unesk'o. La premi'o'j
kaj celebr'ad'o ĉi-jar'e fokus'iĝ'is sur:
Leg'o-pov'o en Cifer'ec'a Mond'o.
La tem'o kun'ig'is interes'ant'o'j'n kaj decid'far'ant'o'j'n de ĉirkaŭ la ter'glob'o stud'i pri cifer'ec'a teĥnologi'o kaj kiel ĝi pov'as help'i por ŝtop'i leg'o'sci'a'n breĉ'o'n por ke hom'o'j pli bon'e kompren'u pri la kapabl'o'j bezon'at'a'j en hodiaŭ'a'j soci'o'j.
Unu el du Unesk'o-premi'o'j de Reĝ'o Sejong pri leg'o'sci'o - kiu'j'n Kore'a respublik'o sponsor'as kaj dediĉ'as al kler'ig'ad'o kaj trejn'ad'o de patr'in-lingv'a leg'o'pov'ig'o est'is don'it'a al Centr'o por Stud'i Lern'ad'o'n kaj Prezent'ad'o'n (CSLP) ĉe Concordia- Universitat'o (Kanado). La centr'o gajn'is la premi'o'n pro la projekt'o “Uz'ad'o de Kler'ig'a Teĥnologi'o por Evolu'ig'i Esenc'a'n Kler'ig'a'n Kompetent'ec'o'n en Sub-Sahara Afrik'o”; kies material'o'j'n la Centr'o evolu'ig'as kaj distribu'as inter'naci'e kaj sen'pag'e.
La ampleks'a fokus'o de la projekt'o est'as evolu'ig'i il'o'j'n kaj hav'ig'i strategi'o'j'n kiu'j sub'ten'as la kler'ig'a'n sistem'o'n de la antaŭ'infan'vart'ej'a nivel'o ĝis la post'mez'lern'ej'a nivel'o, san'o, soci'a serv'o kaj la sektor'o de ne-reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j (NRO) kaj de komun'um'o'j. Ĝi cel'as help'i tiu'j'n, kiu'j al'front'as bar'o'j'n sur'voj'e al la real'ig'o de si'a'j kapabl'o'j en la person'a'j, stud'a'j kaj profesi'a'j aren'o'j.
La Du'a Reĝ'o-Sejong-premi'o; est'is don'it'a al We Love Reading/Ni ŝat'as leg'i (Jordanio), program'o kun virtual'a komun'um'o kiu dispon'ig'as en'ret'a'n laŭt-leg'a'n trejn'ad'o'n por ge'patr'o'j, kuraĝ'ig'ant'e volont'ul'o'j'n leg'i laŭt'e por infan'o'j en komun'um'a'j spac'o'j prezent'ant'e laŭ-aĝ'prepar'it'a'j'n material'o'j'n tra cifer'ec'a bibliotek'o. Ran'a Dajani, la fond'int'in'o de la program'o, post labor'o en publik'a'j bibliotek'o'j en Uson'o, rimark'is la urĝ'a'n bezon'o'n por konstru'i bibliotek'o'j'n en Jordanio – difin'ant'e la cel'o'n “unu bibliotek'o en ĉiu kvartal'o.” Ankaŭ en la Za`tari-Kamp'o kie loĝ'as Siriaj rifuĝ'int'o'j en nord'a Jordanio, la program'o lanĉ'is trejn'ad'o'n por volont'ul'o'j pri rakont'i histori'o'j'n por infan'o'j.
La tri Unesk'o-Konfuceo-Premi'o'j por leg'pov'ig'o, sub'ten'at'a'j de Ĉin'a Popol'a Respublik'o est'as donac'it'a'j al ag'o'j el kiu'j profit'as kamp'ar'a'j loĝ'ant'ar'o'j kaj ekster- lern'ej'a'j jun'ul'o'j, precip'e knab'in'o'j kaj vir'in'o'j.
La gajn'int'o'j ĉi-jar'e est'as: la program'o AdulTICo de la sekretariat'o de inform'ad'a kaj komunik'ad'a teĥnologi'o'j de la urb'o Armeni'a (Kolombio) por instru'i cifer'ec'a'j'n kompetent'ec'o'j'n al mal'jun'aĝ'ul'o'j, The Citizens Foundation (Pakistano) pro ĝi'a Aagahi- program'o por leg'o-kapabl'ig'i plen'kresk'ul'o'j'n.
La program'o pri'taks'as cifer'ec'a'j'n kler'ig'a'j'n bezon'o'j'n kaj prezent'as instru'a'j'n serv'o'j'n por vir'in'o'j kaj fraŭl'in'o'j ekster-lern'ej'a'j kaj The FunDza Literacy Trust (Sud'a Afrik'o), grup'o ne-profit-cel'a kiu dediĉ'as si'n al pli'bon'ig'i leg'o-sci'o'n ĉe dek-kelk-jar-aĝ'ul'o'j kaj jun'a'j plen'kresk'ul'o'j. AdulTICo help'is mil'o'j'n da pli'aĝ'ul'o'j de la urb'o Armeni'a en Kolombio propr'ig'i kapabl'o'j'n ebl'ig'a'j'n konekt'i ili'n al la modern'a mond'o. “Venk'o kontraŭ analfabet'ec'o per nov'a'j teĥnologi'o'j; por mult'a'j el ni aper'ig'as mult'a'j'n oportun'o'j'n, ekzempl'e kontakt'ig'i ni'n al ni'a'j parenc'o'j ekster'land'e,” deklar'as Ros'a Barragán, unu el la plej kler'a'j student'o'j de la projekt'o.
La program'o Aagahi proviz'as kler'ig'ad'o'n akir'ebl'a'n al la mal'pli privilegi'it'a'j hom'o'j, inklud'e de vir'in'o'j kaj knab'in'o'j. La vort'o Aagahi, en urdu'a, unu el la oficial'a'j pakistanaj lingv'o'j, signif'as "konsci'ig'o".
The FunDza Trust vid'as kler'ig'ad'o'n la baz'o de san'a soci'o kaj leg'o-sci'o'n centr'o de ĝi. La projekt'o dis'vast'ig'as leg'o-sci'o'n pli'ig'ant'e la nombr'o'n de leg'ant'o'j kaj verk'ant'o'j inter si'a'j cel'publik'o'j.
Ĝi hav'as kvar program'o'j'n soci'help'a'j'n:
popular'ig'i leg'ad'o'n per proviz'ad'o de print'a'j
libr'o'j al jun'ul'o'j; pli'grand'ig'i la nombr'o'n
de la leg'ant'a'j komun'um'o'j kiu'j inter ali'a'j
material'o'j kapabl'as uz'i poŝ'a'j'n telefon'o'j'n;
evolu'ig'i jun'a'j'n verk'ist'o'j'n per FANZ-sekci'o de
la projekt'o; kaj proviz'i en'ret'a instru'plan'o kiu
profund'ig'as leg'a'n praktik'o'n.
Dum du'on-jar'cent'o, Inter'naci'a'j Premi'o'j pri Leg'o-kapabl'ig'o ĉe Unesk'o est'is al'juĝ'it'a'j al individu'a'j person'o'j kaj civil'a'j organiz'aĵ'o'j kiu'j bon'eg'e kaj kre'iv'e real'ig'is leg'o'sci'a'j'n cel'o'j'n. Ek'de 1967 pli ol 475 projekt'o'j kaj program'o'j agnosk'iĝ'is.
Saed Abbasi (Irano) traduk'is el la angl'a.
Ge'jun'ul'a'j gvid'ant'o'j kaj individu'o'j el la tut'a mond'o kun'ven'as por la ses'a Tut'mond'a Semajn'o pri Kompetent'ec'o pri Komunik'il'o'j kaj Inform'ad'o [Medi'a and Information Literacy - Mil], de la 25-a de oktobr'o ĝis la 1-a de novembr'o 2017, en la Universitat'o de West Indies, Jamajk'o.
Titol'it'a "Kompetent'ec'o pri Komunik'il'o'j kaj Inform'ad'o en Kriz'a Epok'o: Re'pens'i Manier'o'j'n pri Lern'ad'o kaj Inform'ad'a'j Medi'o'j", la celebr'ad'o komenc'iĝ'os la 24-an de oktobr'o, kiam ge'jun'ul'o'j part'o'pren'os en pri'tem'a'j pri'diskut'o'j kaj meti'ej'o'j kiel part'o de la Jun'ul'a Cel'ar'o de la Tut'mond'a Mil.
Viv'ant'e en la tiel nom'at'a epok'o de post- ver'o, kiel hom'o'j, precip'e jun'ul'o'j, respond'u al defi'a'j afer'o'j kiel mis'inform'ad'o, fals'a'j nov'aĵ'o'j, sensaci'ec'o kaj alternativ'a'j fakt'o'j?
Unesk'o favor'as la ide'o'n ke jun'ul'o'j konstru'u kre'em'ul'a'n ret'o'n por lern'ad'o por trans'pont'i la signif'a'j'n fend'o'j'n inter lern'ad'o en formal'a'j kler'ig'a'j medi'o'j kaj lern'ad'o en ali'a'j medi'o'j - inkluziv'e de soci'a'j ret'o'j, film'o'j, pop-kultur'o, amas'komunik'il'o'j, komun'um'a'j centr'ej'o'j kaj kult'a'j lok'o'j.
"La nov'a inform'ad'a epok'o est'as sen'lim'a; la kiel'o de kler'iĝ'ad'o est'as tre mal'sam'a ol tiu'j de antaŭ'a'j generaci'o'j", dir'as Adama Le'e- Bah, ĉef'o de la jun'ul'a komitat'o de GAPMIL.
"Jun'ul'o'j kutim'e rifuz'as pasiv'a'n kler'ig'ad'o'n kaj prefer'as kler'iĝ'i per esplor'o'j kaj mal'kovr'o'j".
La Tut'mond'a Semajn'o pri Mil ankaŭ prezent'as event'o'j'n de la Sep'a Konferenc'o pri Kompetent'ec'o pri Komunik'il'o'j kaj Inform'ad'o kaj Inter'kultur'a Dialog'o [Seventh Medi'a and Information Literacy and Intercultural Dialogue - MILID], en Jamajk'o, de la 24-a ĝis la 27-a de oktobr'o.
La event'o'j rimark'ig'as la iniciat'o'n de Unesk'o pri soci'a'j komunik'il'o'j, Mil CLIKS (Kritik'a mens'o, Kre'em'o, Alfabet'ig'o, Inter'kultur'a Dialog'o, Civit'an'ec'o, Sci'o kaj Daŭr'i'pov'ec'o), kiu cel'as pli'bon'ig'i kritik'a'j'n mens'a'j'n kapabl'o'j'n de hom'o'j en'ret'e kaj ekster'ret'e. Jun'ul'o'j est'as ŝlos'il'a'j lud'ant'o'j kaj part'o de la solv'o pri evolu'ig'o de soci'o'j kun kompetent'ec'o'j pri amas'komunik'o'j kaj inform'o'j.
Unesk'o gvid'as la Tut'mond'a'n Semajn'o'n pri Mil 2017, kun'e kun la Universitat'a Ret'o pri Amas'komunik'ad'o kaj Inform'ad'o kaj Inter'kultur'a Dialog'o [Medi'a and Information and Intercultural Dialogue (MILID) University Network], la Tut'mond'a Alianc'o por Kun'labor'o pri Mil [Glob'al Alliance for Partnership on Mil - GAPMIL], la Alianc'o de Civilizaci'o'j de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j [United Nations Alliance of Civilizations - UNAOC], kaj la Universitat'o de West Indies, gast'ig'ant'o de la konferenc'o.
Rafael Lim'a (Brazilo) traduk'is el la angl'a.
Nun est'as la sezon'o, en kiu la salon'o'j kaj koridor'o'j de Unesk'o vibr'as pro aktiv'ec'o.
Est'as temp'o kiam jun'a'j hom'o'j renkont'iĝ'as por pri'diskut'i la plej grav'a'j'n tem'o'j'n de la tag'o, kaj rekomend'i, kia'manier'e Unesk'o pov'as pli bon'e re'ag'i al ili'a'j bezon'o'j.
La 10-a jun'ul'ar'a forum'o de Unesk'o okaz'as la 25-an ĝis la 26-a de oktobr'o en la centr'a ofic'ej'o en Parizo kun la ĉef'tem'o "Nov'a koncept'o de engaĝ'iĝ'o de la jun'ul'ar'o en Unesk'o".
La du'jar'dek'a iniciat'o, kiu komenc'iĝ'is en 1999, kun'ig'as elekt'it'a'n grup'o'n de la plej engaĝ'it'a'j jun'a'j ŝanĝ'ist'o'j de la tut'a mond'o kun kun'labor'ant'o'j de Unesk'o.
Kun'e ili pri'stud'as konkret'a'j'n ebl'ec'o'j'n de kun'labor'o por sekur'ig'i, ke la aktiv'aĵ'o'j de Unesk'o rest'u plej'ebl'e daŭr'ig'ebl'a'j kaj efik'a'j. Per la jun'ul'ar'a forum'o Unesk'o ripet'as si'a'n promes'o'n rest'i en la pint'o de jun'ul'ar'a engaĝ'iĝ'o.
Nun'temp'e en la mond'o viv'as 1,8 miliard'o'j da jun'ul'o'j aĝ'a'j inter 10 kaj 24 jar'o'j'n. Tio est'as la plej grand'a jun'ul'ar'a nombr'o en la histori'o de la mond'o. Dum'e la kvant'o reprezent'as grand'a'n ebl'o'n por ŝanĝ'o, problem'o'j'n kiel politik'a mal'stabil'ec'o, klimat'o-ŝanĝ'o, komplik'a'j labor'merkat'o'j kaj lim'ig'it'a'j ŝanc'o'j por politik'a kaj civil'a part'o'pren'o pli'grand'ig'is la prem'o'j'n al jun'a'j vir'in'o'j kaj vir'o'j ie ajn.
Re'ag'e al tiu'j defi'o'j evolu'is nov'a generaci'o de jun'a'j ŝanĝ'ist'o'j. Ili kre'as nov'a'j'n metod'o'j'n por solv'i kelk'a'j'n el la plej grand'a'j problem'o'j, kiu'j koncern'as la nun'a'n jun'ul'ar'o'n kaj - pli ĝeneral'e - ni'a'n planed'o'n. Jun'a'j konstru'ist'o'j de la pac'o ven'as el region'o'j, kie est'as konflikt'o'j, ard'e cel'ant'e don'i al la jun'ul'ar'o de si'a'j naci'o'j la sci'o'n por solv'i konflikt'o'j'n.
La kriz'o de la klimat'o-ŝanĝ'iĝ'o kre'is jun'a'j'n aktiv'ist'o'j'n pri medi-protekt'ad'o, kiu'j postul'as de si'a'j reg'ist'ar'o'j ne plu uz'i plast'a'j'n material'o'j'n kaj evolu'ig'i daŭr'ig'ebl'a'j'n solv'o'j'n.
En la tut'a mond'o ni vid'as la al'ven'o'n de jun'a'j soci'a'j entrepren'ist'o'j, politik'ist'o'j, esplor'ist'o'j, instru'ist'o'j kaj gvid'ant'o'j de ne'reg'ist'ar'a'j asoci'o'j, kies modern'ig'a pens'ad'o kaj profund'a sci'o pov'us grav'e influ'i la jun'ul'ar'a'j'n aktiv'ec'o'j'n de Unesk'o.
Alfred Schubert (Germanio) traduk'is el la angl'a.