Ĉar la tag'libr'a beletr'o ne jam est'as firm'e ankr'it'a en la tradici'o kaj konsci'o de leg'ant'o'j en ni'a spirit'a kaj por ali'a'j ebl'e virtual'a Esperant'uj'o, ne pov'as damaĝ'i, se mi dir'as kelk'a'j'n vort'o'j'n en'konduk'e al mi'a du'a tag'libr'o, aper'ant'a en Esperant'o kiel mi'a paralel'a literatur'a lingv'o.
Unu'flank'e la tag'libr'o est'as la plej ’natur'a’ form'o de beletr'a esprim'iĝ'o. Ĝi ne hav'as formal'a'j'n, konstru'a'j'n kaj intrig'a'j'n pretend'o'j'n. Tial mult'a'j ĝi'n en la senc'o de propr'a literatur'a ĝenr'o sub'taks'as. Ali'flank'e, ĝi hav'as avantaĝ'o'n kaj al'log'o'n de aŭtent'o, de spontane'o, se oni ĝi'n not'as sincer'e kaj senspekulacie, natur'e.
La risk'o, kiu'n en'ir'as ĉiu aŭtor'o, publik'ig'ant'a si'a'j'n tag'libr'a'j'n not'o'j'n, trov'iĝ'as ne nur en mal'kovr'o de li'a privat'a kaj foj'e eĉ intim'a et'a mond'o, sed precip'e, ke literatur'e ne tro spert'a'j aŭ eĉ iom naiv'a'j leg'ant'o'j (ĥo, eĉ kelk'a'j recenz'ist'o'j!) tro fiks'e portret'as en si'a fantazi'o la imag'o'n kaj karakter'o'n de la aŭtor'o laŭ tio, kio'n ili leg'is en li'a tag'libr'o. Por la aŭtor'o mult'a'j afer'o'j, kiu'j'n li honest'e not'is, hav'is valid'o'n ebl'e nur por'moment'e, probabl'e la valid'o est'is nur efemer'a, sed kelk'iu bon'kor'a naiv'ul'o simpl'e ident'ig'as la leg'it'a'n fraz'o'n kun la aŭtor'o, sen'lig'e, kiom da temp'o jam pas'is inter la moment'o de not'ad'o kaj moment'o de leg'ad'o. Tiel mi per unu okul'o amuz'iĝ'is kaj per la ali'a preskaŭ trist'e plor'is, kiam mi post la aper'o de mi'a unu'a tag'libr'o Jen la sabl'o el mi'a klepsidr'o, ĉe iu recenz'ist'o leg'is, ke mi est'as bigot'o. Li tio'n konklud'is ne el kompar'o inter mi'a'j vort'o'j kaj mi'a'j ag'o'j, ja li mi'n ne kon'is kaj do tiu'n kompar'o'n ne pov'is tir'i. Simpl'e, ĉar mi menci'is kelk'lok'e noci'o'j'n el religi'a kamp'o, foj'e raport'is pri mi'a religi'a praktik'o ktp., la ĉarm'a fanatik'ul'o de la ateism'a religi'o tio'n jam kompren'is kiel bigotado. Mi per tio ne vol'as dir'i aŭ eĉ pruv'i, ke mi ne est'as bigot'o. Ebl'e aŭ eĉ ver'ŝajn'e mi tio est'as. Nur: la simpati'a simpl'ul'o de la ali'a riverflanko tio'n ne pov'as sci'i, ĉar li mi'n ne kon'as — kaj eĉ se li tio'n sci'us kaj en si'a pri'juĝ'o prav'us, tio ne est'as tem'o de serioz'a recenz'o. Oni ne recenz'as aŭtor'o'j'n kaj ili'a'n moral'o'n, sed libr'o'j'n kaj ili'a'n kvalit'o'n! Oni pov'as est'i grand'a bigot'o kaj ĉiu'aspekt'a kanajl'o kaj fabrik'i literatur'a'j'n perl'o'j'n. Invers'e, oni pov'as est'i perfekt'a karakterulo kaj tamen fabrik'i rub'aĵ'o'n. Kiel jam traf'e dir'is E. T. A. Hoffmann en si'a bril'a roman'o Mond'percept'o'j de la kat'o Mur'o: ”Bon'a'j hom'o'j — aĉ'a'j muzik'ist'o'j!”
Por iom'et'e afabl'e help'i al tiu'j, kiu'j ne jam bon'e lern'is disting'i inter la aŭtor'o kaj ties produkt'o'j, mi ĉi tie prov'as inform'i pri kelk'a'j afer'o'j.
Inter la ek'est'o de tiu'j ĉi tag'libr'a'j not'o'j kaj ili'a kompost'ad'o kaj redakt'ad'o pas'is pli ol dek jar'o'j. Por kelk'a'j hom'o'j tio ne signif'as mult'e, sed por mi tio est'as grand'eg'a diferenc'o, natur'e, mi en tiu ĉi temp'o ne ŝanĝ'is mi'a'n baz'a'n karakter'o'n, pens'manier'o'n, ag'manier'o'n, kondut'o'n ktp. Sed mi inter'temp'e mult'o'n lern'is kaj mi nun per ali'a'j okul'o'j rigard'as la mond'o'n kaj mi'n mem, ol mi tio'n far'is en la temp'o, kiam tiu ĉi tag'libr'a not'ar'o est'iĝ'is.
Kvankam mi daŭr'e rest'as religi'a hom'o, mi'a religi'ec'o en la last'a'j dek jar'o'j mult'e ŝanĝ'iĝ'is. Mi ne for'las'is mi'a'n tradici'a'n katolik'a'n eklezi'o'n kaj instru'o'n, ĉar mi trov'as, ke malgraŭ ĉiu'j mal'pur'aĵ'o'j sub tiu ĉi 2000-jar'a tegment'o, star'ig'it'a super la mur'o'j, konstru'it'a'j de ni'a'j jud'a'j frat'o'j mil jar'o'j'n pli fru'e, ĉi tie mi trov'is plej mult'e da pret'ec'o help'i ali'a'n hom'o'n, akcept'i li'a'n mal'sam'ec'o'n kaj rezign'i pri taliona princip'o ’okul'o kontraŭ okul'o’. La eklezi'a komun'um'o, al kiu mi aparten'as, ne diferenc'iĝ'as de la ceter'a mond'o en kanajl'aĵ'o'j, foj'e eĉ ekstrem'a'j bandit'aĵ'o'j. Sed ĝi — laŭ mi'a'j spert'o'j kaj inform'o'j — disting'iĝ'as en pint'o'j de hom'a bon'ec'o, kia'n reprezent'is ekzempl'e la pas'int'jar'e mort'int'a patr'in'o Terezia el Kalikat'o. Tamen mi nun'temp'e percept'as religi'o'n mult'e pli loz'e kaj liber'pens'e ol mi tio'n far'is si'a'temp'e. Dogm'o'j kaj eklezi'a disciplin'o, special'e eĉ la eklezi'a jur'o (por mi en la senc'o de Krist'o ver'e pervers'a fenomen'o) ne interes'as mi'n mult'e. Mi est'as krist'an'o kaj katolik'o, ĉar mi viv'as en lim'ig'it'a mond'o. Sed Di'o est'as nek krist'an'o nek katolik'o. Li ne demand'as pri religi'a aparten'o, li demand'as pri aparten'o de ni'a'j kor'o'j: ĉu ni solidar'iĝ'as kun la pri'rab'it'a kaj bat'it'a vojaĝ'ant'o, marŝ'int'a el Jerusalemo al Jeriĥ'o kaj proced'as kiel Samari'an'o (Lk 10, 25-38) aŭ ni solidar'iĝ'as kun la tiam'a'j — kaj nun'temp'a'j — klerik'ul'o'j kaj popol'gvid'ant'o'j, kiu'j ignor'is la pri'rab'it'a'n kaj bat'it'a'n hom'o'n kaj rigard'is si'a'j'n grav'a'j'n negoc'o'j'n. Mi ne sci'as, ĉu ĉiu'j punkt'o'j de la krist'an'a kred'o post ni'a mort'o montr'iĝ'os prav'a'j. Sed tio ne grav'as. Di'o'n ne interes'as ni'a teologi'o, sed ni'a kor'inklin'o.
La fascin'o de la krist'an'a religi'o por mi est'as ĝust'e, ke oni la tut'a'n krist'an'a'n kred'o'n pov'as resum'i per du fraz'et'o'j: unu ordon'a kaj unu mal'permes'a. Jesuo ordon'is am'i si'n mem kaj si'a'n proksim'ul'o'n — kaj proksim'ul'o ne est'as tiu, kiu proksim'as al mi fizik'e, gent'e, kultur'e, lingv'e aŭ religi'e, sed ke li aŭ ŝi moment'e bezon'as mi'a'n help'o'n kaj mi pov'as help'i — kaj Jesuo mal'permes'is juĝ'i kaj kondamn'i. Oni pov'as forges'i ĉiu'j'n dogm'o'j'n kaj neglekt'i ĉiu'j'n rit'o'j'n kaj eĉ abund'e pek'i, sed se oni almenaŭ klopod'as sekv'i tiu'j'n du norm'o'j'n, oni tamen fin'is si'a'n ’ekzamen'o'n’ pozitiv'e. Ali'flank'e oni pov'as est'i grand'a fak'ul'o en teologi'o, oni pov'as akribie sekv'i ĉiu'j'n rit'a'j'n, disciplin'a'j'n kaj jur'a'j'n preskrib'o'j'n, oni eĉ pov'as viv'i laŭ moral'a'j postul'o'j kaj neniam pek'i, sed kun ŝton'a kor'o en si'a brust'o oni la ’ekzamen'o'n’ ne far'as pozitiv'e. Mi'a privat'a ’teologi'o’ est'as tre simpl'a: Se Di'o ne est'as mal'pli bon'a ol mi, mi ne hav'as kial'o'n tim'i ...
Koncern'e mi'a'n mond'percept'o'n kaj filozofi'a'j'n star'punkt'o'j'n mi ne ĉes'is est'i prefer'ant'o de liber'o. Tio signif'as, ke mi daŭr'e kontraŭ'star'as ĉiu'j'n total'ism'a'j'n sistem'o'j'n kaj antrop'ologi'o'j'n, kiel la faŝism'a, nazi'ism'a kaj komun'ism'a. La last'a'n mi sur propr'a haŭt'o spert'is, tial mi por ĝi'n rifuz'i eĉ ne bezon'as hav'i bon'a'j'n filozofi'a'j'n argument'o'j'n, mi'a spert'o sufiĉ'as. Tamen mi nun'temp'e pli disting'e ol antaŭ dek jar'o'j kompar'as tiu'j'n ĉi divers'a'j'n sistem'o'j'n. Por mi ne est'as egal'e, ĉu iu vol'is hom'o'j'n sav'i kaj feliĉ'ig'i kaj por tio uz'is mal'konven'a'n rimed'o'n kaj metod'o'n de violent'o kaj mal'toler'em'o, kiel far'is komun'ism'o — aŭ se iu jam de'komenc'e vol'is hom'o'j'n eksterm'i kaj mal'feliĉ'ig'i, kiel tio'n far'is nazi'ism'o. Est'as ver'o, ke komun'ism'o statistik'e mort'ig'is proksim'um'e 4-obl'e pli da hom'o'j'n ol nazi'ism'o Hitlera, kiel oni pov'as leg'i en impres'ig'a 830-paĝ'a libr'o de Stephane Courtois La nigr'a libr'o pri komun'ism'o. Tamen: sur la nivel'o de mond'percept'o nazi'ism'o est'as krim'o jam en la kap'o, dum komun'ism'o krim'as post'e, kiam la ide'o el la kap'o flu'as en man'o'j'n, kiu'j la ide'o'n real'ig'u. Komun'ism'o est'as sekularizita spec'o de krist'an'a religi'o, kiu mal'pacienc'e vol'is instal'i la Di'a'n regn'o'n (sen'klas'a'n soci'o'n) per ĉiu'j rimed'o'j, sen konsider'i moral'a'n skrupul'o'n. Sed tio'n ili lern'is ĝust'e de ni krist'an'o'j, kies religi'a sekt'o ili efektiv'e est'as: la cel'o konsekr'as la rimed'o'j'n! Tial mi nun klar'e mal'akcept'as komun'ism'o'n kiel sistem'o'n kun cert'a'j dogm'o'j, mult'e pli rigor'a'j ol tiu'j de la eklezi'o, kaj special'e, kiel sistem'o'n de cert'a'j praktik'o'j kaj metod'o'j. Tamen mi al (ne tro mult'a'j) sincer'a'j komun'ist'o'j atribu'as honest'a'n intenc'o'n kaj re'kon'as, ke en iu senc'o ili'a afer'o baldaŭ de'nov'e far'iĝ'os aktual'a. Mi vid'as la perspektiv'o'n de la hom'ar'o en sintez'o de krist'an'a spirit'a direkt'iĝ'o kaj baz'a komun'ism'a ide'o. Fin'fin'e la sam'o'n en si'a sociinstruo jam kelk'foj'e predik'is ankaŭ la nun'a pap'o Johano Paŭlo II-a. La ĉef'a problem'o kaj erar'o de Marx est'is, laŭ mi'a trov'o, ke li kontraŭ'star'is ĝust'e tio'n, kio est'as la baz'a kondiĉ'o, ke social'ism'o kaj komun'ism'o ne est'u teror'a koncentr'ej'o, sed human'ism'a ĝarden'o, kiu'n ĉiu pur'a hom'a anim'o alsopiras. Komun'ism'o sen religi'o, sen la spirit'a dimensi'o est'as nepr'e teror'o; krist'an'ism'o sen viv'praktik'a real'iĝ'o en la senc'o de komun'ism'o est'as nepr'e nur ar'o da dogm'o'j kaj preskrib'o'j. La hom'ar'o atend'as aventur'o'n de la grand'a sintez'o. Mi pled'as por ĝi, kred'ant'e, ke sam'e la kapital'ism'a, kiel ankaŭ la bolŝevism'a trajn'o'j vetur'as en la direkt'o de abism'o. La diferenc'o est'as nur, ke en la unu'a kaj du'a klas'o'j de la kapital'ism'a'j vagon'o'j oni pov'as komfort'e vetur'i kaj bon'e manĝ'i kaj trink'i en la restoraci'a vagon'o, dum en la bolŝevism'a oni vetur'as en brut'vagon'o'j kun minimum'a kaj ekstrem'e mal'komfort'a viv'baz'o.
Sed la fin'o est'as la sam'a.
Rest'as la tri'a tem'ar'o el mi'a tag'libr'o: problem'o de naci'o, naci'ism'o, trakt'ad'o de minoritat'o'j kaj mal'grand'a'j lingv'o'j, demand'o pri ŝtat'a sen'de'pend'ec'o ksm.
Mi nun kiel antaŭ'e opini'as, ke ĉiu popol'o sur si'a teritori'o hav'as rajt'o'n fond'i propr'a'n ŝtat'o'n. Nur, tio'n ĝi dev'as far'i tiel, ke neni'u, kiu tie viv'as, perd'os de si'a'j rajt'o'j kaj valor'o'j. Mi kred'as, ke la baz'o por fond'i ŝtat'o'n est'as la vol'o, viv'i sub pli bon'a leĝ'o ol ĝi ĝis tiam ekzist'is — kaj ne privilegi'i cert'a'n grup'o'n de la loĝ'ant'ar'o, kiel religi'a'n, ideologi'a'n, etn'a'n aŭ ras'a'n.
En tiu senc'o ĉiu naci'a ŝtat'o, kiu sur si'a konstituci'a nivel'o proklam'as la ŝtat'o'n afer'o de cert'a naci'o, dum ali'a'j pov'as en bon'a okaz'o ricev'i cert'a'j'n rajt'o'j'n kaj protekt'o'n, por mi ne est'as akcept'ebl'a. En tiu senc'o mi ne est'as feliĉ'a, ke la nov'a sloven'a ŝtat'o, al kies est'iĝ'o ankaŭ mi kontribu'is mi'a'n modest'a'n part'o'n, ne sekv'as tiu'n ĉi ideal'o'n, sed kompren'as si'n sam'e, kiel Franci'o, Briti'o, Italio ktp. kiel ŝtat'o de cert'a etn'o, sloven'a, dum por ali'a'j (Hungar'o'j, Ital'o'j) est'as rezerv'it'a'j apart'a'j minoritat'a'j rajt'o'j. Bon'e, mi dev'as agnosk'i, ke tiu'j du etn'a'j grup'o'j ĝu'as en Sloveni'o rajt'o'j'n, pri kiu'j ekzempl'e Sloven'o'j en Italio pov'us nur sonĝ'i. Bedaŭr'ind'e Sloveni'o ne jam kontent'ig'e solv'is la problem'o'n de German'o'j (ĉirkaŭ mil), de Roma'o'j kaj de Sud'slav'o'j, kiu'j ven'is en Sloveni'o'n, kiam ĝi est'is part'o de Jugoslavio. Mi'a prefer'o est'as, ke ne la sloveneco kiel nun aŭ jugoslav'ec'o kiel antaŭ'e aŭ aŭstreco kiel antaŭ la unu'a mond'milit'o, est'u la centr'a karakteriz'il'o de la ŝtat'o, sed ke tio est'u la pli bon'a kaj pli konsekvenc'e ekzekut'it'a leĝ'o, egal'e valid'a por ĉiu'j. Se mi do unu'flank'e re'kon'as la rajt'o'n de ĉiu popol'o fond'i propr'a'n ŝtat'o'n, mi ali'flank'e dezir'as, ke tiu ŝtat'o ne est'u religi'e, naci'e aŭ lingv'e ekskluziv'a. En tiu senc'o mi sekv'as la ide'o'n de Zamenhof, kiu postul'is egal'ec'o'n por ĉiu'j loĝ'ant'o'j de cert'a ŝtat'o, sen'konsider'e ili'a'n specif'o'n. Kompren'ebl'e: se mi aŭskult'as la preleg'o'n de iu ĉeĥ'a sam'ide'an'o, en kiu li tuj post la sen'de'pend'iĝ'o denunc'is Sloven'o'j'n kiel faŝist'o'j'n kaj naci'ist'o'j'n, mi dev'as bedaŭr'i cert'a'n mank'o'n de inteligent'o kaj honest'o. La sam'a sinjor'o tamen ne est'as pret'a rezign'i pri si'a propr'a, ĉeĥ'a ŝtat'o kaj si'n mem tial ne ten'as naci'ism'a faŝist'o. Sam'e mi dev'as rid'i, kiam mi aŭd'as ’kosmopolit'a'j'n’ konsil'o'j'n de kelk'a'j Franc'o'j aŭ Brit'o'j, kies reg'ist'ar'o'j franc'ig'is kaj angl'ig'is tut'a'j'n popol'o'j'n kaj eĉ en sonĝ'o'j ne est'us pret'a'j rezign'i pri si'a el'star'e naci'a ŝtat'o, ke naci'a'j problem'o'j nun'temp'e efektiv'e ne ekzist'as plu kaj ke Sloven'o'j, Kroat'o'j, Alban'o'j, Eston'o'j, Ukrajnoj ktp. prefer'e rezign'u pri la ide'o, fond'i propr'a'n ŝtat'o'n.
Tamen mi ankaŭ ĉi'kamp'e inter'temp'e lern'is. Mi insist'as, ke oni respekt'u la rajt'o'j'n de unu'op'a'j naci'o'j, etn'a'j kaj lingv'a'j grup'o'j, sed sam'temp'e mi konsider'as, ke oni dev'as atent'i pri la real'a pozici'o de la valor'o'j etn'a kaj lingv'a sur la skal'o de hom'a'j valor'o'j. La ge'patr'a lingv'o kaj ĝi'a kultur'o est'as alt'a'j valor'o'j, sed ne pli alt'a'j ol la hom'ec'o mem. Tio signif'as, ke mi ne rekomend'as uz'i rimed'o'j'n por real'ig'i si'a'j'n etn'o'lingv'a'j'n rajt'o'j'n, kiu'j detru'as la hom'ec'o'n ĝeneral'e. Mi aprob'as la dezir'o'n de Kurd'o'j, fond'i propr'a'n ŝtat'o'n, sed mi ne aprob'as uz'i por tiu legitim'a cel'o teror'o'n. En tiu senc'o mi ĝoj'as, ke Sloven'o'j dum si'a tut'a histori'o (krom kruel'aĵ'o'j, kiu'j'n dikt'is kaj aranĝ'is komun'ism'o) por si'a'j politik'a'j cel'o'j ne uz'is teror'o'n.
Nek kontraŭ aŭstr'o-hungar'a monarki'o nek kontraŭ Reĝ'land'o Jugoslavio nek kontraŭ komun'ism'a Jugoslavio ili eksplod'ig'is unu sol'a'n bomb'et'o'n aŭ el'paf'is unu sol'a'n kugl'o'n. Nur kiam la (formal'e) jugoslavia, efektiv'e serb'a arme'o post la proklam'o de sen'de'pend'iĝ'o, baz'it'a sur demokrati'a plebiscit'o, ĉe kiu pli ol 90 % voĉ'don'is por mem'star'ec'o, per tank'o'j kaj aviad'il'o'j atak'is la tiam'a'n respublik'o'n Sloveni'o'n, la legala sloven'a teritori'a milicaro defend'is si'a'n nov'a'n ŝtat'o'n kaj post dek'tag'a milit'o venk'is super invad'int'o. Ke eĉ la oficir'o'j de la jugoslavia arme'o, kiu'j tiam milit'is kontraŭ Sloveni'o, post'e ricev'is sloven'a'n ŝtat'an'ec'o'n kaj en'kas'ig'as bon'a'j'n pensi'o'j'n, tio ver'ŝajn'e mem rid'ind'ig'as akuz'o'j'n pri ’faŝism'a naci'ism'o’ de Sloven'o'j nur, ĉar ili ne plu vol'is viv'i en la ŝtat'o, gvid'it'a laŭ la stil'o de Miloŝević.
Se kelk'lok'e en mi'a tag'libr'o unu'op'a'j fraz'o'j son'as ali'senc'e ol mi nun pens'as, tio rezult'iĝ'as el la fakt'o, ke mi ne adapt'is la tiam'a'j'n not'o'j'n per mi'a'j nov'a'j re'kon'o'j kaj spert'o'j, sed ke mi las'is la tekst'o'n tia, kia ĝi en la tiam'a temp'o est'iĝ'is. La senc'o de honest'a tag'libr'o ne est'as prav'i en si'a'j asert'o'j, sed sincer'e montr'i la moment'a'n stat'o'n, eĉ kun risk'o, ke oni post jar'o'j pri tio gaj'e rid'os. Kred'u, kar'a leg'ant'o, ke mi rid'as ebl'e plej mult'e kaj plej bon'e.
Jes, kio'n signif'as la titol'o? La ’malbabela’ jar'o est'as jubile'o de la lingv'o, kiu nul'ig'as la pun'o'n, kiu'n Di'o laŭ la bibli'a rakont'o ekzekut'is sur la tiam'a hom'ar'o, kiu en Babelo (Babilono) konstru'ant'e la tur'o'n vol'is omaĝ'i al si mem kaj per si'a konstru'aĵ'o ating'i la ĉiel'o'n. En religi'a senc'o Esperant'o est'as aspekt'o kaj part'o de la pentekost'a mirakl'o, per kiu Di'o kompens'is si'a'n propr'a'n pun'o'n.
Klaŭdi'forum'o, dum'pask'e 1998
En Tinje mi part'o'pren'is la tradici'a'n nov'jar'a'n renkont'iĝ'o'n de Sloven'a'j katolik'a'j intelekt'ul'o'j. La ĉi'jar'a tem'o est'is Primož Trubar, kiu en la jar'o 1551 publik'ig'is la unu'a'n pres'it'a'n Sloven'a'n libr'o'n. Kio est'as Zamenhof por la tut'a hom'ar'o, tio est'as la protest'ant'a superintendento Trubar por la Sloven'a naci'o.
La preleg'o'j est'is mez'nivel'a'j, la plej interes'a est'is tiu de la emerit'a Karintia protest'ant'a episkop'o d-ro Sakrausky, kiu montr'iĝ'is eminent'a kon'ant'o de la Sloven'a reformaci'o en la 16-a jar'cent'o kaj ankaŭ de ni'a aktual'a kultur'o.
Kun Marija mi iom antaŭ la fin'o de la aranĝ'o for'vetur'is al Labako por vizit'i la grand'a'n ekspozici'o'n pri Jozefo Plečnik, grand'a arĥitekt'o, post'las'int'a bon'e leg'ebl'a'j'n spur'o'j'n en Vieno kaj Prago (aranĝ'o de Hradčani laŭ la invit'o de la ŝtat'estr'o Masarik) kaj don'is si'a'n art'a'n marksignon al Labako en la period'o inter ambaŭ mond'milit'o'j. Bedaŭr'ind'e la komun'ist'a reĝim'o post la milit'o detru'e ŝanĝ'is la vizaĝ'o'n de Labako; la plej nobl'a verk'o de Plečnik, la cementeriaj konstru'aĵ'o'j Žale dis'fal'as pro la neglekt'a si'n'ten'o de la urb'a administraci'o.
Natur'e, ankaŭ tiu ĉi ekspozici'o ne ek'est'is en Labako, sed en Parizo — kaj nur de tie ĝi pov'is ven'i al la nask'iĝ'urb'o de Plečnik.
En Sloveni'o oni mult'e diskut'as pri la ”event'o” okaz'e de la nun'a krist'nask'a temp'o. La ĉef'episkop'o d-ro Šuštar rajt'is la unu'a'n foj'o'n post la milit'o en du minut'o'j parol'i tra la radi'o'staci'o de Labako al si'a'j kred'ant'o'j. Ankaŭ la ceter'a'j program'er'o'j kaj gazet'artikol'o'j iel ĉirkaŭ'e tuŝ'is la tem'o'n. Eĉ la prezid'ant'o de la Social'ist'a lig'o, la iom propr'a'spec'a Jozefo Smole publik'e gratul'is al ĉiu'j, kiu'j ”intim'e fleg'as la tradici'o'n de la krist'nask'a festokutimo”.
Kelk'a'j trov'as en tio grand'a'n esper'o'n kaj stimul'o'n. Mi bedaŭr'as, ke la eklezi'o tiel mal'kar'e dis'vend'ad'as si'a'n 40-jar'a'n ekzilstaton en propr'a patr'uj'o. La folklorigado de krist'nask'o ja est'as en interes'o de reĝim'o; apud'e ĝi tia'manier'e akir'as en ekster'land'o la mal'mult'e'kost'a'n reputaci'o'n de ”demokrati'a”
si'n'ten'o.
Mi kiel krist'an'o ceter'e ĝoj'as pri tiu du'on'a paŝ'o de la reĝim'o, sed tiu paŝ'o est'as nur ili'a kaj ne koncern'as la eklezi'o'n kaj la krist'an'a'n popol'o'n.
Pro frost'o la aŭt'o ne start'is. Tiel mi rest'is hejm'e por iom ripoz'i. Dum'e mi leg'is la libr'o'n de la Angl'a fizik'ist'o Paŭlo Davies kun la titol'o: La Di'o kaj la modern'a fizik'o. En ĝi li argument'as, ke la hodiaŭ'a stat'o de fizik'a'j esplor'o'j pli proksim'ig'as la hom'o'n al Di'o ol la religi'o'j mem.
En la televid'a prezent'o pri la Aŭstr'a poet'o Teodor'o Krammer (1896-1953), kiu antaŭ la nazi'o'j el'migr'is al Londono kaj mult'e sufer'is pro si'a mal'riĉ'ec'o kaj post'a trakt'ad'o en la neŭr'ologi'a institut'o per elektro'ŝok'o'j, mi special'e rimark'is la vers'o'j'n: Es ist di'e Wahrheit, mir hat man nichts get'a'n ...
(La ver'o pur'a est'as, / ke ĝust'e mi'n neni'u mis'e trakt'is ...) Mi sent'as, ke tio valid'as ankaŭ por mi. Kvankam mi'a ĉiu'tag'a pan'o tamen est'as kontent'ig'e sur'ŝmir'it'a kaj la apud'a te'o sufiĉ'e sukerigita, mi'n dolor'as simil'a'j afer'o'j kiel la kompat'ind'a'n poet'o'n Krammer. La diferenc'o est'as nur, ke la mond'o tiam sci'is, ke la hitlera reĝim'o est'as mal'amik'a fenomen'o por la hom'ar'o, dum hodiaŭ tio'n oni ĝeneral'e ne sci'as koncern'e komun'ism'o'n.
Ankaŭ al mi oni neni'o'n far'is, krom ke oni mi'a'n tut'a'n viv'o'n direkt'is en ekzil'o'n, kie mi eĉ la status'o'n de ekzil'int'o ne pov'as ĝu'i, ja oni ne for'pel'is mi'n polic'e, sed nur mal'rekt'e help'e de rafin'it'a'j metod'o'j de la sekret'polic'a ag'ad'o kontraŭ ĉiu'j liber'pens'a'j hom'o'j.
Tamen, mi ne ĝem'u; la ver'a aŭtor'o de ni'a'j vivnoveloj est'as kaj rest'as la grand'a art'ist'o, la fantazi'plen'a verk'ist'o, la Di'o mem. Kaj ne dec'as al la roman'figur'o'j riproĉ'i al la verk'ist'o ...
Nur post unu du'on'monat'o mi ricev'is la leter'o'n de mi'a amik'o Rebula el Triest'o. La Ital'a poŝtfunkciado plej klar'e pruv'as, kio est'as perd'it'a okaz'e de la dis'fal'o de Aŭstr'a imperi'o ...
Aloizo en si'a leter'o analiz'as la 13-an numer'o'n de Celovški Zvon. Laŭ'vic'e, en si'a'j preskaŭ Grek'a'j, mal'facil'e leg'ebl'a'j liter'o'j. Tia am'ant'o de la antikv'a Grek'a lingv'o li kiel gimnazi'an'o komenc'is traduk'i Tiel parol'is Zaratustro de Nietzsche el la German'a al la mal'nov'grek'a ... Human'ism'a sport'o, okaz'int'a dum la batal'o'j de la II-a mond'milit'o ...
Li atent'ig'as mi'n pri la erar'o en mi'a kontribu'o pri la lok'o, kie Boetio est'is ĝis'mort'e en'karcer'ig'it'a: ne en Romo, kiel mi erar'e skrib'is, sed en Pavi'a, kiel ĝust'as.
Pri la nov'a'j okaz'aĵ'o'j en Sovet'uni'o kaj Ĉini'o li rest'as mal'entuziasm'a kaj li ne vid'as i'a'n perspektivpromeson. Ver'ŝajn'e li prav'as. Komun'ism'o probabl'e ne pov'as est'i for'ig'it'a evolu'procez'e, sed nur laŭ la sam'a manier'o, kiel ĝi aper'is. Sed la diferenc'o est'as, ke la fort'o'n por ”far'i revoluci'o'n” kontraŭ tiu'j profesi'a'j revoluci'o'j hav'as nur Di'o mem.
En Franci'o la strik'o ĝeneral'iĝ'as, kio'n instig'as CGF, la komun'ism'a sindikat'o. Ĉu simil'a plan'o kiel antaŭ'temp'e en Briti'o?
Helen'a sid'is, pli traf'e dir'it'e kaŭr'is, sur la mal'antaŭ'a benk'o, pli'part'e dorm'ant'e; mi stir'is la aŭt'o'n dum long'a distanc'o Klaŭdi'forum'o — Triest'o. La trafik'o ne est'is dens'a, la januar'a sun'o kun cert'a astr'o'fizik'a fier'o bril'is el si'a vintr'a pozici'o, la vetur'il'o trankvil'e glit'is, kvazaŭ ne sur la kontaktsupraĵo inter la rad'o'j kaj la firm'a stratbetono, sed inter la anĝel'a'j flug'il'o'j kaj ia trans'mond'a beat'a aer'o ...
Tamen, ĉe la Ital'a dogan'a bud'o io ŝajn'e komplik'iĝ'is. Mi est'is pri'demand'it'a, ĉu mi parol'as Ital'e. Un poco, un poco ...
mi respond'is, ankoraŭ opini'ant'e, ke li'a demand'o ne malic'as.
Post'e sekv'is la demand'o'j, pri kiu'j mi ne est'is al'kutim'iĝ'int'a eĉ sur la lim'o al la komun'ism'a Jugoslavio. Se mi ne hav'us aranĝ'it'a'n hor'o'n ĉe la Triest'a radi'o'staci'o, mi dank'us al ili'a afabl'o kaj re'ven'us Aŭstrion. Do, mi dev'is en'glut'i kaj per reg'it'a voĉ'o respond'i, ke mi vetur'as al Triest'o pro mi'a privat'a vizit'o. Fin'e ni pov'is daŭr'ig'i la voj'o'n kun iom mal'dolĉ'a humor'o, ke ebl'e iom da faŝism'a si'n'ten'o post'viv'is le milit'e venk'it'a'n faŝism'o'n de Mus'sol'in'i.
Je la 11-a hor'o ni jam trov'iĝ'is antaŭ la blok'dom'o de mi'a amik'o Aloizo. La vetur'o dum'e ŝanĝ'is si'a'n vizaĝ'o'n, ni nur kun iom da pen'o pov'is pren'i el la aŭt'o mi'a'j'n donac'o'j'n kaj sur iom glat'a teren'o sur'paŝ'i la sojl'o'n.
Aloizo ankoraŭ ne est'is hejm'e post la operaci'o de la prostat'o; li ĝust'e en tiu ĉi sabat'o unu'a'foj'e de'nov'e komenc'is instru'i. Kvazaŭ li ne pov'us kred'i, ke la antikv'a Grek'a kaj Latin'a lingv'o'j plu'viv'os en la lern'ej'a'j klas'o'j ankaŭ post li'a emerit'iĝ'o.
Sed io tamen est'as ver'a: el la buŝ'o'j de ali'a'j koleg'o'j ambaŭ histori'a'j lingv'o'j son'os ordinar'e, el ia pur'e profesi'a distanc'o, dum el li'a buŝ'o ek'parol'as jen la aŭtent'a mal'nov'a Grek'o, jen la aŭtent'a Romi'an'o.
Dum'e ni est'is alt'nivel'e gast'ig'it'a'j de du hejm'a'j fe'in'o'j: de la edz'in'o de Aloizo kaj de ŝi'a frat'in'o el Celeo, ven'int'a ŝi'n help'i pro la mal'san'o de la ge'edz'a par'o Rebula.
Mi inter'temp'e telefon'is al sinjor'in'o Anita, ĉu ŝi pov'us tra'nokt'ig'i mi'a'n fil'in'o'n, ĉar en la hejm'o de Rebula nun ne est'as sufiĉ'a lok'o por ni ambaŭ. Ni inter'konsent'is tiel, ke ni tri: profesor'o Rebula, Helen'a kaj mi vesper'e ir'u al ili vesper'manĝ'i — kaj Helen'a post'e rest'u tie ĝis la sekv'ont'a tag'o.
Dum tiu temp'o jam ven'is Aloizo kun si'a gaj'a gast'em'a rid'o.
Ni tuj ek'sid'is en li'a kabinedo por pri'diskut'i la kultur'a'j'n event'o'j'n de la last'a temp'o kaj precip'e tiu'j'n, kiu'j rilat'as ni'a'n revu'o'n Celovŝki Zvon. Li'a edz'in'o, sinjor'in'o Zora, klopod'e port'ad'is post li divers'a'j'n plektitaĵojn, por ke li ne mal'varm'um'u.
Ŝi ankaŭ postul'is de li, ke li dum hor'o aŭ du ek'kuŝ'u. ”Mi por'etern'e kuŝ'os tie ... ” li montr'is per si'a fingr'o al la supoz'it'a ĉiel'o. Jes, mi tiu'moment'e pri'pens'is; oni per cert'a medicin'a disciplin'o pov'as for'puŝ'i la moment'o'n de plen'a mal'fort'iĝ'o kaj mort'o por kelk'a temp'o. Sed kiom pov'as valor'i tiu pur'e kvant'ec'a gajn'o, se ĝi est'as impostigita per la disciplin'o de ripoz'ad'o kaj ne'normal'a viv'manier'o?
Baldaŭ post la tag'manĝ'o ni en'ir'is aŭtobus'o'n ĝis la Triest'a centr'o. Pli kaj pli ne ̧-pluv'is. Al'don'e blov'is vent'eg'o, kiu mult'obl'ig'is la mal'varm'o'n, kiu per si mem ne est'is pli ol –1°C.
En la sloven'a redakt'ej'o de la Triest'a radi'o'staci'o mi dev'is sur'bend'ig'i kvar dek'minut'a'j'n tekst'o'j'n pri divers'a'j literatur'aĵ'o'j. Mi elek tis la Leter'o'j'n al Lucili'o de Senek'o; la novel'ar'o'n Mal'sat'a ŝton'o de Tagoro, kiu'n mi ĵus traduk'is el Esperant'o en sloven'a'n lingv'o'n, al'don'int'e ali'a'j'n 6 novel'o'j'n el la angl'a lingv'o. Ĉio'kaz'e mi pri'trakt'is ankaŭ la specif'aĵ'o'j'n de Esperant'o kiel pont'lingv'o de traduk'o'j. Sekv'is La krist'an'ec'o aŭ Eŭrop'o de Noval'is, kiu'n mi kun ali'a'j filozofi'a'j fragment'o'j traduk'as por el'don'o ĉe Slovenska matica en Labako. Kaj fin'e: tra'rigard'o tra la Esperant'a lirik'o, el kiu mi traduk'is er'o'j'n por tiu ĉi okaz'o.
La aer'o en la studi'o est'is tre sek'a pro la varmigilkorpoj, do mi dev'is tre pen'i por tra'leg'i ĉio'n, ĉar mi'a gorĝ'o ekscit'iĝ'is de la sek'a aer'o.
Post la komun'a capuccino en societ'o kun la redaktor'in'o ni sur'ir'is tram'o'n, la fam'a'n Triest'a'n dekliv'a'n tram'o'n, kaj ni vetur'is ĝis la staci'o Ban'e, kie jam atend'is mi'n la deĵor'e afabl'a sinjor'in'o Anita.
Est'is kelk'e da lingv'o'j, en kiu'j okaz'is ni'a vesper'manĝ'a simpozieto: en la sloven'a, Esperant'a, ital'a, german'a kaj franc'a.
Est'is pli da divers'a'j lingv'o'j ol da divers'a'j opini'o'j. La tem'o est'is religi'a, natur'e. La ĉef'a'j el'ir'punkt'o'j de ni'a'j ĉef'a'j du protagonist'o'j: Aloizo kun si'a poz'o de grek'a soldat-filozof'o kaj la edz'o de sinjor'in'o Anita kun la trankvil'a poz'o de budh'an'a adept'o — est'is la konvink'o pri la konstant'a moral-religi'a evolu'o kaj pli'bon'ig'ebl'o de la hom'ar'o — kaj la ĝust'e kontraŭ'a ide'o ĉe Aloizo.
Ebl'e Aloizo tro oft'e mezur'as la rezult'o'j'n de la hom'a evolu'o laŭ la post'rest'aĵ'o'j kaj konsekvenc'o'j sur tiu ĉi mond'o. La sankt'ul'o'j lev'iĝ'as al Di'o, la pek'o'j rest'as sur'ter'e. Ebl'e sinjor'o Altherr tro abstrakt'e fid'as al ia ”se” kiel ĝeneral'a kondiĉ'o por ĉia'spec'a konvert'iĝ'o.
Part'o'pren'o ĉe la sloven'a di'serv'o en la preĝ'ej'o de Opčine. Ne mal'pli da hom'o'j ol ĉe la pli fru'a Ital'a mes'o. Bel'a kant'ad'o, sed terur'e long'a kaj komplikaĉa predik'o. Est'as cert'a mal'virt'o de mult'a'j sacerdot'o'j, vol'ant'a'j en si'a parol'o est'i pli ampleks'a'j kaj pli saĝ'a'j ol la Di'a vort'o mem. Tio mult'e pli ĝen'as ol se la infan'o'j laŭt'e kri'as kaj mal'disciplin'e kondut'as en la preĝ'ej'o.
Pro la vent'eg'o, nom'at'a burja, kiu furor'is tra la strat'o'j, mi apenaŭ sukces'is ven'i hejm'e'n al Aloizo. Dum la vir'in'o'j fin'prepar'is la tag'manĝ'o'n, ni ek'sid'is en li'a kabinedo kaj pri'diskut'is la rest'int'a'j'n demand'o'j'n koncern'e ni'a'n revu'o'n. Li far'is intervju'o'n kun la prezid'ant'o de Secretariatus pro n'o'n credentibus (La sekretari'o por la ne'kred'ant'o'j) kardinal'o Poupard en Vatikan'o. Aloizo star'ig'is la demand'o'j'n en la Ital'a kaj la kardinal'o respond'is en la Franc'a. Inter ali'e Aloizo provok'e demand'is li'n, ĉu hav'as senc'o'n dialog'i kun ”marks'ism'o” en Orient'a Eŭrop'o, kio antaŭ ne'long'e okaz'is en Budapeŝto, ja ili ne parol'as el iu profund'a propr'a konvink'o, sed nur el si'a cinik'a pozici'o de reg'o'pov'o. Kardinal'o Poupard respond'is, ke la senc'o de tia'j event'o'j ebl'e por la hom'o'j en la Okcident'o ne ekzist'as — sed ili tre grav'as por mil'o'j da krist'an'o'j en orient'eŭrop'a'j land'o'j, ja ili ankaŭ tia'manier'e akir'as mult'e da mem'fid'o kaj eĉ cert'a renom'o intern'e de la propr'a soci'o.
La sam'a'n argument'o'n uz'is Aloizo kontraŭ mi'a riproĉ'o al la eklezi'a estr'ar'o en Labako, ke ĝi asist'is la zorg'e lim'ig'it'a'n ”soci'ig'a'n” publik'a'n re'kon'o'n de la krist'nask'a fest'o en Sloveni'o far'e de la komun'ist'a reĝim'o, kiu tia'n ”krist'nask'o'n” nun sufiĉ'e fort'e bezon'as pro si'a'j mal'facil'aĵ'o'j en ekonomi'o kaj la postul'o'j de la jun'a generaci'o. Pov'as est'i, ke li'a argument'o prav'as. Pov'as est'i, ke mi ne bezon'as tia'n du'on'a'n agnosk'o'n, sed mult'a'j frustr'it'a'j krist'an'o'j profit'as tamen ankaŭ de tia du'on'a aŭ eĉ nur er'a solv'o.
Plen'ig'it'a kok'id'o kun la ital'a past'aĵ'o, du spec'o'j de salat'o, bon'a hejm'a vin'o el la ĉirkaŭ'a teren'o — jen la adiaŭ'a tag'manĝ'o, al kiu antaŭ'preĝ'is Aloizo. Ĉe la famili'o de Anita ni preĝ'is silent'e, pli spirit'o profund'e; ĉi tie oni preĝ'as iom supraĵrapide, laŭ la mal'bon'a katolik'a kutim'o. En tiu senc'o oni pov'as ankoraŭ iom'et'e lern'i de protest'ant'o'j kaj ali'a'j re'form'it'o'j.
Mi iom tim'is, kia'manier'e en tia vent'eg'o kun neĝ'ad'o kaj glit'a strat'o ni pov'os for'vetur'i. Fakt'e: kiam mi enkofrigis la skatol'eg'o'n da oranĝ'o'j, donac'it'a'j de sinjor'in'o Zora, mi ne pov'is en'ŝov'i la ŝlos'il'o'n en la serur'o'n de la aŭt'o'pord'o. Ĉio est'is glacigita. Mi dev'is re'ir'i por pet'i varm'eg'a'n akv'o'n. Mi verŝ'is la bol'ant'a'n akv'o'n en la termo'botel'o'n. Efektiv'e mi tuj sukces'is puŝ'i mi'a'n ŝlos'il'o'n en la degeliĝintan tru'et'o'n de la serur'o. Sed ve, la pord'o est'is tiel alfrostita al la kadr'o, ke mi ne pov'is ĝi'n mal'ferm'i. Nur kun fort'eg'a tir'o mi sukces'is — sed la klink'o preskaŭ rest'is en mi'a man'o. Dum'e la vent'eg'o tiel fort'e furor'is, ke mi kaj Helen'a apenaŭ pov'is star'i apud la vetur'il'o.
Fin'e ni sid'iĝ'is en la aŭt'o'n, sed nov'a minac'o aper'is. La serur'o iel difekt'iĝ'is kaj mi ne sukces'is ferm'i la pord'o'n. Mi dev'is el'ir'i kaj sub la terur'a vent'eg'o dum dek minut'o'j sorĉ'i je la serur'o por fin'e, kun tut'e nigr'a'j fingr'o'j, ferm'i la pord'o'n. Post preskaŭ kvin hor'o'j da tikl'a stir'ad'o ni fin'e trov'iĝ'is hejm'e sen akcident'o, eĉ sen mal'varm'um'o.
En Ĉini'o fal'is la ĝeneral'a sekretari'o de la ĉin'a komparti'o. Tio pov'us signif'i la fin'o'n de re'form'o'j en tiu interes'a land'o. Sed la komentari'ist'o de Orf asert'as, ke tio kongru'as kun la ĉin'a tradici'o. Kiam la ĉin'a imperi'estr'o hav'is pro si'a'j projekt'o'j mal'facil'aĵ'o'j'n kun si'a'j provinc'a'j estr'o'j, li ĉiam ofer'is si'a'n kancelier'o'n. Nun ŝajn'e okaz'is la sam'o. Deng Xhiao Ping ofer'is si'a'n dekstr'a'n man'o'n — ĝeneral'a'n sekretari'o'n — por pov'i plu efektiv'ig'i la re'form'o'j'n. Ni esper'u, ke d-ro Portisch prav'as ...
Aŭd'as, ke iu kompon'ist'o en Uson'o — kie ali'e — kompon'is simfoni'o'n por tri polv'o'suĉ'il'o'j, por unu polurmaŝino por parget'o, por orgen'o kaj orkestr'o. Anstataŭ dirigent'a baston'o serv'os signalpistolo ...
Vesper'e mi vetur'is — kun nur'a'j 40 km/h averaĝ'e pro la neĝ'o sur'strat'e — al la vilaĝ'o Leše/Lesach ĉe St. Jakobo en la val'o Rož. Oni fest'os la 95-an nask'iĝ'tag'o'n de kamp'ar'an'o kaj sloven'a popol'a poet'o Antonio Gabrielo. Sam'temp'e est'os prezent'at'a li'a poem'libr'o, ĵus aper'int'a ĉe Mohorjeva kaj redakt'it'a kaj koment'it'a de mi.
En la grand'a salon'o de la gast'ej'o kun'ven'is pli ol 50 hom'o'j — preskaŭ ĉiu'j parenc'o'j de la omaĝ'at'a old'ul'o. Ĉe'est'is ankaŭ la lok'a kant'ĥor'o, kiu komenc'is la program'o'n per Sloven'a'j popol'a'j kant'o'j. Sekv'is la parol'o de iu vilaĝ'an'o, bon'e kon'ant'a ĉiu'j'n tradici'o'j'n. En simpati'a dialekt'o li skiz'is la viv'o'n de la celebr'at'a poet'o. Post tio mi koment'is li'a'n poezi'o'n, trov'ant'e en ĝi unu el last'a'j aŭtent'a'j rimvoĉoj de la popol'o. — Mi tio'n laŭt'e ne dir'is, sed est'as fakt'o, ke la popol'o pli kaj pli ĉes'as ekzist'i, anstataŭ'at'a de ali'a'j kategori'o'j, kiu'j kultur'e ne pov'as est'i sam'e produkt'iv'a'j. Bedaŭr'ind'e precip'e la popol'o anstataŭ'iĝ'as per la t.n. kanajl'ar'o, kiu ceter'e vol'as est'i vid'at'a kaj agnosk'at'a kiel ver'a popol'o, sed ne hav'as eĉ unu kvalit'o'n de ĝi.
Post mi parol'is d-ro Feinig, klar'ig'ant'e — ankaŭ en bel'a sloven'a dialekt'o de Rož la signif'o'n de hejm'a'j kaj vilaĝ'a'j nom'o'j en la ĉirkaŭ'o.
Mal'dekstr'e de mi sid'is la modern'a Karintia poet'o Gustav'o Januš, kies poem'o'j aper'is ankaŭ en la German'a lingv'o, traduk'it'a'j de Petro Handke; kontraŭ mi sid'is la vilaĝ'estr'o Gressel kun si'a edz'in'o, kiu prezent'is por mi interes'a'n ekzempl'o'n de karintia naci'a sindrom'o. Kun ni li glat'e parol'is en la sloven'a lingv'o, en bel'a lok'a dialekt'o, laŭ kiu ĉiu supoz'us, ke tem'as pri an'o de la sloven'a popol'grup'o. Tamen la impres'o tromp'as. La sam'a vilaĝ'estr'o, kiu en ni'a sloven'a societ'o tiel hejm'ec'e babil'ad'as, okaz'e de la krist'nask'a fest'o mal'permes'is la star'ig'o'n de la sloven'a bon'dezir'a sur'skrib'o apud la german'a. Kiam la vilaĝ'an'o'j tio'n mem far'is, li send'is dum'nokt'e la ĝendarm'o'j'n de'mont'i kaj for'port'i la sur'skrib'a'n tabul'o'n. Tio okaz'is pas'int'jar'e. Pro akr'a kritik'o en sloven'a'j gazet'o'j li ĉi'jar'e solv'is tiu'n gordan nod'o'n tia'manier'e, ke est'is star'ig'it'a nek la german'a nek la sloven'a sur'skrib'o. Sed oni ne pri'pens'u, ke li sent'as si'n iel ajn kulp'a pri tio ĉi. Li elefanthaŭte rid'as plu kaj klar'ig'as, ke la parti'o'j en la komun'um'o tiel decid'is kaj li dev'as nur efektiv'ig'i la konklud'o'j'n de la politik'a'j parti'o'j. Tia est'as la larĝ'ec'o de karintia demokrati'o en la etn'a specif'o. Kaj la gaj'a vilaĝ'estr'o, nun plen'um'ant'a la vol'o'n de la parti'o'j, afabl'e rid'is kaj slovendialekte babil'is kun ni ĝis ni antaŭ la nokt'o'mez'o komenc'is dis'ir'i al ni'a'j hejm'o'j.
Ni'a grup'et'o kun'iĝ'is por la bibli'a kurs'o. La unu'a'n refer'aĵ'o'n dev'is hav'i mi. La cel'o est'as: laŭ'paŝ'e plen'e tra'leg'i la sankt'a'n Skrib'o'n kaj pov'i klar'ig'i la mal'facil'a'j'n lok'o'j'n. Mi dev'is pri'stud'i la afer'o'j'n el Genez'o, la kre'o'n de l’ univers'o kaj de la hom'o.
Precip'e du libr'o'j'n mi util'e uz'is: la libr'o'n Di'o kaj la modern'a fizik'o de la jun'a Brit'a atomfizikisto Davies. Li asert'as, ke hodiaŭ ĝust'e la plej pint'a'j fizik'a'j re'kon'o'j pli proksim'ig'as la hom'o'n al Di'o ol la religi'o'j mem. La du'a li bro est'is La Bibli'o konfirm'as la mond'percept'o'n de la natur'scienc'o de la Nederlanda scienc'ist'o Claeys.
Kiel ne'respond'ebl'a'n problem'o'n mi difin'is la demand'o'n: —Kial Di'o kre'as — risk'ant'e tiel ankaŭ la falimenton — aŭ: kial io ekzist'as kaj ne plen'e mal'ekzist'as, kiel formul'is la problem'o'n jam la grek'a filozofi'o.
Pli ol tiu ĉi stud'hor'o est'is por mi grav'a la ’flank'a produkt'o’ de okup'iĝ'o pri la kre'o-problem'o'j. Subit'e, leg'int'e la scen'ari'o'n de la plej ver'ŝajn'a ek'est'o de la univers'o kaj de ĝi'a ebl'a fin'o, mi ricev'is ide'o'n: verk'i roman'o'n, kiu okaz'us en la du'a oscil'o, kiam la univers'o ĉes'us dis'vast'iĝ'i kaj komenc'us kun'tir'iĝ'i. En tiu okaz'o ĉiu'j ag'o'j kaj procez'o'j pas'us retrograde: la hom'o'j nask'iĝ'us griz'har'a'j el la tomb'o'j kaj mort'us re'ir'int'a'j al la patr'in'a'j sin'o'j; ili ne lern'us, sed sistem'e forges'ad'us; la potenc'o'n hav'us la suĉ'ul'o'j, kiu'j jam atend'as la mort'o'n en la patr'in'a'j uter'o'j. Tial la viv'o ne est'as komplik'a kaj mal'feliĉ'a, ĉar grav'a est'as nur la sufiĉ'a kvant'o da lakt'o, dolĉ'aĵ'o'j kaj lud'il'o'j.
Sur la naci'ec'a problem'ar'o okaz'us, ke mal'grand'a'j naci'o'j dis'vast'ig'us si'a'n teren'o'n; la soci'o pli kaj pli rezign'us pri teknik'a'j el'pens'aĵ'o'j, trov'int'a'j ili'n super'flu'a'j. Per tia literatur'a artifik'o oni pov'us satir'e kaj ankaŭ filozofi'e profund'e pri'trakt'i la nun'temp'a'n soci'o'n. La ĝust'e el'pens'it'a lingv'o por tia literatur'aĵ'o montr'iĝ'as Esperant'o, precip'e pro si'a prefiks'o mal — ja preskaŭ ĉio okaz'us en maltempo kaj en mal'ord'o.
Bon'eg'a la film'o Celéste pri la last'a'j jar'o'j de la grand'a franc'a verk'ist'o Marcel Proust. Bedaŭr'ind'e mi ne not'is la nom'o'n de la reĝisor'o; kio'n mi ne not'as, tuj vapor'iĝ'as en mi'a memoraparato.
Oni dev'as si'n demand'i, ĉu literatur'o valor'as tia'n kapricplenan kaj turment'o'plen'a'n viv'o'n. La literatur'o mem cert'e ne.
Sed en la literatur'a viv'o si'n ban'as koncern'a'j anim'o'j kaj far'iĝ'as tra la kapric'a'j turment'o'j pli kaj pli rafin'it'a'j.
En la literatur'a al'don'o de la tag'gazet'o Delo el Labako mi leg'is la kalumni'aĵ'o'n de Francisko Bohanec pri la last'a libr'o de Aloizo, Vrt bogov (La ĝarden'o de di'o'j), la tag'libr'o pri li'a'j vojaĝ'o'j en Uson'o kaj Kanado.
Bohanec las'as si'n mizer'e dung'i ĉe la plej stalin'ism'a'j rond'o'j en'e de la nun'a reĝim'o. Li prezent'as Aloizon kiel instig'ad'o'n de la sang'o'verŝ'a kontraŭstalinisma ribel'o de Sloven'o'j dum la du'a mond'milit'o. Komik'e, ke la ekstrem'a'j reprezent'ant'o'j de la kontraŭ'komun'ism'a'j batal'int'o'j sam'e akuz'as la verk'ist'o'n Rebula pri kooper'ad'o kun la komun'ist'a reĝim'o en Sloveni'o. De'nov'a demonstr'o de la franc'a proverb'o, ke la ekstrem'o'j si'n tuŝ'as. Mi dev'as tuj skrib'i al Aloizo, ke tut'e ne ind'as i'o'n respond'i. Kun la dung'it'a'j lang'o'j oni nepr'e ne diskut'u!
Pov'as est'i, ke tia'j malic'a'j bird'o'j antaŭ'dir'as nov'a'n vintr'o'n en Sloveni'o, en kiu de'nov'e frost'iĝ'os ĉiu'j part'a'j liber'ec'o'j, ek'flor'int'a'j dum kelk'a'j last'a'j jar'o'j. Tre ver'ŝajn'e de'pend'as de la situaci'o en Kreml'o, kiel star'as pri Gorbaĉov. Sed fin'fin'e decid'os la fingr'o de Di'o mem ...
Oni raport'as, ke jam ĉirkaŭ 140 disident'o'j est'is liber'ig'it'a'j el sovetiaj koncentr'ej'o'j. La mond'o vol'as vid'i en tio sign'o'n de iu ver'a re'form'em'o en la land'o de ruĝ'a'j car'o'j. Pov'as est'i. Ankaŭ la infer'o re'form'iĝ'as. Sed ĉi tie ne tem'as pri re'form'o'j, sed pri nerekompencita mal'just'ec'o.
En Naŝi razgledi mi'a kon'at'in'o publik'ig'is ia'spec'a'n tuttifrutti pri la traduk'ad'o kaj lingv'a fidel'ec'o. Laŭ bon'a intelekt'ul'a tradici'o ankaŭ ĉi tie ne dev'is mank'i pri'mok'a deklar'o rilat'e Esperant'o'n. Ŝi kompar'is ĝi'n kun plen'ig'it'a ĉas'best'o. Mi ne re'ag'os publik'e, mi skrib'os al ŝi privat'a'n leter'o'n.
Mi'a ĉef'o en la ofic'o, la afer'gvid'ant'o d-ro K tre zorg'as pri tio, ĉu mi fakt'e kaj plen'e el'uz'as mi'a'n labor'temp'o'n. Mal'vast'anim'ec'o, kia'n en Sloveni'o oni ver'ŝajn'e neni'e trov'us. Li'a'j zorg'o'j — neniam rekt'e el'dir'it'a'j — est'as nur ia subtil'a metod'o de konstant'a humil'ig'o. Tamen en di'a'j plan'o'j ankaŭ tio pov'as hav'i si'a'n senc'o'n, oni dev'as nur kompren'i la sugest'o'n.
Maten'e mi skrib'is oficial'a'n leter'o'n al HEA en Budapeŝto kun la propon'o de ni'a el'don'ej'o inter'ŝanĝ'i libroeldonaĵojn.
Tiel ni ebl'e vend'us kelk'a'j'n ekzempler'o'j'n de Medjugorje en la orient'eŭrop'a merkat'o.
Post'tag'mez'e mi dev'is trans'pren'i en iu vilaĝ'o en Rož la antikv'a'n bibliotek'o'n, kiu'n hered'is Mohorjeva de iu for'pas'int'a paroĥ'estr'o. Inter la libr'o'j interes'a sloven'a traduk'o de du grav'a'j tekst'o'j de Kant: Pri la sent'o de majest'o kaj bel'ec'o kaj Pri etern'a pac'o. Mi leg'is ili'n antaŭ preskaŭ 20 jar'o'j. Nun mi pov'os tra'leg'i tio'n de'nov'e.
Mi uz'is la hieraŭ'a'n tag'o'n en la ofic'ej'o por fin'pret'ig'i la propon'o'n al Mohorjeva, ke ĝi far'iĝ'u ankaŭ la El'don'ej'o de sankt'a Hermagoro, do efektiv'e Esperant'a el'don'ej'o. Mi vid'as la nur'a'n ŝanc'o'n por la plu'viv'o de ni'a el'don'ej'o en tio, ke ĝi ĉes'u est'i nur naci'a entrepren'o. Sed ankaŭ por la propr'a naci'a cel'o ĝi pov'os mult'e pli far'i, se ĝi kuraĝ'os si'n mal'ferm'i al la tut'a mond'o per Esperant'a'j el'don'aĵ'o'j. Tamen est'as demand'o, ĉu la administraci'o tio'n kompren'os, ja ili hav'as pri Il nur tiu'j'n antaŭ'juĝ'o'j'n, kia'j'n sub'konsci'e post'las'is en Karintio la Hitlera ideologi'o.
Hodiaŭ ni vetur'is hejm'e'n al Prevalje. La vetur'o est'is terur'e deprim'a. La nebul'o permes'is nur dek-metr'a'n vid'horizont'o'n el la vetur'il'o.
En Sloven'j Grad'ec mi inter'temp'e vizit'is kon'at'ul'o'n, kiu klopod'as akir'i la kapabl'o'n de verk'ad'o, sed li komenc'as ĉe la fals'a flank'o. Li tut'e ignor'as la lingv'o'sci'o'n, sen kiu ne ekzist'as literatur'o. Cert'a'n talent'o'n li ver'ŝajn'e hav'as, sed sen profesi'a spert'o ĉio tio ne sufiĉ'as, eĉ se la ide'o'j est'us geni'a'j. La profesi'ec'o far'as el individu'a telento publik'a'n propr'aĵ'o'n.
Vizit'o ĉe mi'a bo'patr'o, ĵus re'ven'int'a el la mal'san'ul'ej'o, operaci'it'a je prostat'o. Li mult'e sufer'is, ĉar li la unu'a'n foj'o'n en si'a viv'o hav'is problem'o'j'n kun mal'san'o kaj rest'ad'o en la hospital'o. Por li'a'j 80 jar'o'j tamen bon'a ating'o. Pas'int'aŭtun'e li ankoraŭ grimp'is sur la pom'arb'o'j'n por kolekt'i pom'o'j'n.
En si'a jun'aĝ'o li mult'e leg'is libr'o'j'n kaj eĉ montr'is cert'a'n interes'o'n mem i'o'n verk'i. Sed pro la mal'vast'a humor'o de si'a edz'in'o, mi'a bo'patr'in'o, li pli kaj pli rezign'is pri ĉio spirit'a kaj ating'is la punkt'o'n de plen'a enu'o kaj vant'ec'o.
En'kadr'e de la hodiaŭ'a mes'o mi leg'is la leg'aĵ'o'n pri tio, ke la Sankt'a Spirit'o per'os al ni ne la saĝ'ec'o'n de tiu ĉi mond'o, kiu for'pas'as, sed la ĉiel'a'n saĝ'ec'o'n, kiu montr'os al ni la trezor'o'n, kiu'n Di'o hered'ig'is por la hom'o'j, kiu'j plen'um'as li'a'n vol'o'n.
Post la tag'manĝ'o mi preskaŭ kur'e promen'is tra la urb'o sub pluv'a nub'o. Mi dev'is traduk'i la fald'foli'o'n kontraŭ la alkohol'konsum'o el la german'a lingv'o por Caritas. Strang'a ide'o: per skrib'it'a vort'o atak'i alkohol'ism'o'n ...
Inter la poŝt'aĵ'o'j dik'a pak'aĵ'o el Sovet'uni'o. Apud'e la sam'a litova adres'o sur bild'kart'o kun bel'a man'skrib'o. Sur la vizaĝ'a flank'o la fot'o de la katedral'o en Viln'o — nun art'a galeri'o, kvankam la kruc'o surture rest'is ...
En la tekst'o Litov'in'o pet'as ekzempler'o'n de mi'a libr'o pri Medjugorje en Esperant'o. Kompens'e ŝi anticip'e send'as al mi tri specimen'o'j'n de bel'e aranĝ'it'a poezi'a libr'o: lirik'o de Eduard'as Mieželaitis kun la titol'o Hom'o. Solidkartone bind'it'a, en bon'aspekt'a pres'o kaj ekip'o, 6000 ekzempler'o'j. Kor'tuŝ'a tiu mal'proksim'a interes'o pri la problem'o de Maria, la Di'patr'in'o.
Mi tuj send'is specimen'o'n kun apart'a poŝt'kart'o, ke ŝi bon'vol'u konfirm'i la ricev'o'n, ceter'e mi prov'us tra ali'a voj'o.
Vesper'e de'nov'e riproĉ'o'j de mi'a edz'in'o, ke mi ’mis'gvid'is’ ŝi'n kaj la tut'a'n famili'o'n al tiu ĉi lok'o, kie ŝi dev'as viv'i en mal'riĉ'a'j cirkonstanc'o'j, sen konstant'a labor'o, dum tiom da vir'in'o'j ne sci'as kiel for'uz'i si'a'n super'flu'a'n mon'o'n.
Avid'o est'as komenc'o de ĉiu pek'o. Unu'e la diabl'o avid'is hom'o'n en la Eden'o sub Di'a kontrol'o. Post'e la unu'a par'o komenc'is avid'i Di'o'n. Kaino avid'is Habelon. Nun mi'a kompat'ind'a edz'in'o stult'e avid'as la hom'o'j'n, kies problem'o'j'n ŝi tut'e ne imag'as. Dik'a mon'uj'o kaj bon'e ekip'it'a loĝ'ej'o ne est'as jam for'est'o de mal'feliĉ'o. Kontraŭ'e!
Miĉjo send'is al mi la koncept'o'n por Esperant'o-propagand'a vizit'kart'o kun 16 regul'o'j dors'flank'e. Al li tre impon'as la regul'ec'o, tiel ke li eĉ strek'is la lini'o'j'n kaj regul'o'j'n kvadrat'e en'kadr'ig'is. Ĉu influ'o de li'a astronomi'a profesi'o, kiu estim'as regul'ec'o'n?
Post'tag'mez'e anonc'is si'n Marian'o Strojan, jun'a traduk'ist'o el Labako. Li ŝarĝ'ig'is si'n per relativ'e impon'a task'o: La perd'it'a paradiz'o de la Brit'a klasik'ul'o Milton. Du'on'o'n de tiu grandioz'a — 18-milversa verk'o li jam traduk'is en la sloven'a'n lingv'o'n. Ni sid'is en ni'a gast'ej'o en Klaŭdi'forum'o Pri Joklnu kaj parol'is pri la last'a'j event'o'j en Sovet'uni'o. ”Kiel koment'as la Labakanoj?” mi vol'is sci'i. ”Neni'u kred'as al Gorbaĉov,” simpl'e, sed klar'e respond'is mi'a gast'o. Diferenc'o inter la hom'o en Sloveni'o, kiu spert'is la revoluci'o'n — kaj tiu en okcident'o, kiu ne tra'viv'is ĝi'n.
Ni konstat'is, ke la Soveti'an'o'j ankoraŭ vid'as la ekster'a'n mond'o'n kiel tatar'a'n danĝer'o'n, kiu'n est'as end'e puŝ'i pli kaj pli for'e'n. La histori'o ŝanĝ'as la mask'o'j'n, sed ne la vizaĝ'o'j'n.
Vesper'e la jubile'a fest'o por la poet'o Simono Gregorčič. Veter'o mal'bel'eg'a. Oni tim'is mal'plen'a'n salon'o'n en Modestov dom kaj ven'ig'is tie'n amas'o'n da tro jun'a'j lern'ant'o'j.
La preleg'o de profesor'o Mahnič serioz'a kaj dens'a, postul'a eĉ por la plen'aĝ'ul'o'j ĉi tie en Karintio. La infan'ar'o ne pov'is sekv'i, ne el'ten'is kaj komenc'is sen'senc'e rid'i. Mi sent'is humil'ig'o'n kaj ofend'o'n, kvazaŭ mi mem preleg'us. Por tiu'j ĉi sen'spirit'a'j jun'a'j hom'o'j est'as tut'e egal'e, ĉu ili rest'as plu Sloven'o'j aŭ ne. Naci'a etos'o hav'as si'a'n senc'o'n nur, se ĝi port'as en si iu'n special'a'n spirit'a'n si'n'ten'o'n, ceter'e tio est'as nur la vaku'a ŝel'o de blind'a naci'ism'o.
La hieraŭ-hodiaŭ'a nokt'o est'is por mi mal'grand'a aventur'o.
Profesor'o Mahnič insist'is, ke li est'u en la sam'a nokt'o en Labako, kvankam la veter'o est'is terur'a kaj la vetur'o ekstrem'e danĝer'a. Nov'a pruv'o, ke oni pov'as intensiv'e okup'iĝ'i pri human'ism'a'j afer'o'j, eĉ pri religi'a'j, kiel ni'a profesor'o, kaj tamen est'i blind'e ego'ism'a, sen iu ajn konsider'o pri la problem'o'j kaj eĉ minac'o'j de ali'a'j hom'o'j. Ebl'e iu krim'ul'o dir'us: — Bon'e, mi tra'nokt'os hodiaŭ ĉi tie kaj morgaŭ re'ven'os hejm'e'n — sed ni'a bon'kor'a katolik'a profesor'o tio'n ne far'is.
Ĉar mi vid'is, ke ne est'as ebl'o evit'i tiu'n strang'a'n transport'o'n de la profesor'o, kiu sent'as la kormolecon de la poezi'o de Gregorčič, sed praktik'as la kordurecon rilat'e al la organiz'ant'o Johano Merkač, mi propon'is al Johano, li'n akompan'i, ke li ne trov'iĝ'u sol'a kaj sen'help'a dum la vintr'a nokt'o sur la trans'mont'a voj'o sur Karavankmontoj.
Dum cert'a temp'o ni'a'j rad'o'j bon'e kapt'is la ŝose'a'n supr'aĵ'o'n. Post'e ni dev'is munt'i la radĉenojn. Sed mez'e de iu kurb'iĝ'a dekliv'o ankaŭ tio ne help'is plu. Mez'e de la strat'o jam oblikv'e star'is du aŭtobus'o'j sen grand'a ŝanc'o vetur'i plu'e'n.
Sed tie trov'iĝ'is ankaŭ grup'o da gast'labor'ist'o'j el jugoslavia sud'o, kiu'j tuj ven'is ni'n help'i. Ankaŭ la profesor'o kaj mi el'ir'is; mi sid'is sur la kovr'il'o antaŭ'e, por ke la rad'o'j pli firm'e tuŝ'u la stratsurfacon, ali'a'j puŝ'is. La rad'o'j komenc'is kunkapti. Mi dir'is al Johano, ke li sen'ĝen'e vetur'u sol'a ĝis la dogan'ej'o supr'e, ni ja ven'os pied'e. Li fakt'e sukces'is. Tiu'okaz'e mi'n ek'reg'is iom malic'a ide'o, ke mi almenaŭ iom'et'e pun'u la sinjor'o'n profesor'o'n por li'a sen'konsider'a obstin'o. Mi komenc'is ir'i tiel rapid'e, kiel mi'a fizik'a stat'o permes'is. Mi dev'is konstat'i, ke mi'a kun'ir'ant'o ne est'as sen cert'a fizik'a trejn'o. Li ten'is la paŝ'o'n kun mi, nur li'a spir'ad'o denunc'is, ke li ne hav'is facil'a'n ekzerc'o'n.
Fin'e mi de'nov'e trov'iĝ'is en la vetur'il'o de Johano kaj descend'e, sur la Sloveni'a flank'o, ni vetur'is mult'e pli facil'e. Ni komenc'is diskut'i pri ni'a'j kultur'a'j kutim'aĵ'o'j. ekzempl'e pri la ĉi'jar'a Prešeren-premi'o, kiu'n ricev'is la verk'ist'o Paŭlo Zidar, ankaŭ kun'labor'ant'o de Mohorjeva kaj mi'a preskaŭ amik'a kon'at'ul'o. Ni iom aĉ'e parol'is pri li'a ĉiam'a hipoĥondri'o kaj ceter'a stranginklino. La profesor'o dir'is, ke Zidar est'is li'a lern'ant'o en la gimnazi'o kaj ke li bon'e kon'as la profund'a'n kaŭz'o'n de li'a kondut'o.
Dum la du'a mond'milit'o — rakont'is la profesor'o — Zidar frekvent'is la du'a'n aŭ la tri'a'n klas'o'n de element'a lern'ej'o, en kiu sam'temp'e trov'iĝ'is la posten'o de la German'a sekret'a ŝtat'polic'o (Gestap'o). Foj'e la adept'o'j de la partizan'a'j trup'o'j el la ĉirkaŭ'a'j arb'ar'o'j don'is al jun'a Zidar tornistr'o'n kun ne'kon'at'a en'hav'o, ke li ĝi'n simpl'e las'u en la lern'ej'o. Li, natur'e, ne sci'is, ke en la tornistr'o trov'iĝ'as tempobombo. Fakt'e ĝi eksplod'is kaj krom kelk'a'j German'a'j polic'ist'o'j mort'ig'is ankaŭ 20 el li'a'j kun'lern'ant'o'j. Tia'manier'e la partizan'o'j ”liber'ig'is” si'a'n patr'o'land'o'n.
La terur'a okaz'int'aĵ'o las'is si'a'n sign'o'n sur la psik'o de post'a verk'ist'o. Pov'as est'i, ke ĝust'e la psik'a efik'o de tiu krim'a eksplod'o detru'is la masiv'a'n pord'eg'o'n, kiu ferm'as la spac'o'n de liber'a fantazi'o en la hom'a mens'o — je kiu tiom riĉ'as ĝust'e la proz'o de Paŭlo Zidar ...
Iom antaŭ la 7-a hor'o maten'e jam sonor'is la telefon'o. Ni'a fil'in'o Helen'a ven'is mi'n vok'i. Ni'a amik'in'o Maria sci'ig'as, ke en la radi'a dis'aŭd'ig'o de Orf en'kadr'e de la maten'a radioĵurnalo — est'os parol'at'e en kaj pri Esperant'o.
Mi tuj dank'em'e far'is mi'a'n maten'a'n tualet'o'n kaj komenc'is serĉ'i la staci'o'n. La politik'a'j raport'o'j jam komenc'iĝ'is.
La parol'ist'o efektiv'e anonc'is la tem'o'n — 100 jar'o'j de la lingv'o, ”kiu vol'is far'iĝ'i inter'naci'a”.
La komenc'o est'is bon'a. Fragment'e parol'is en Esperant'o amik'o Herbert. Sed la du last'a'j asert'o'j kaj konklud'o'j est'is intelekt'e katastrof'a'j. Tiu ĉi mond'o ankoraŭ daŭr'e kred'as nur je fort'o kaj reputaci'o. La intern'a'n ver'o'n ĝi preter'vid'as kaj neglekt'as. La sam'a'j hom'o'j, kiu'j dev'ig'as la Sloven'a'n minoritat'o'n for'las'i la ge'patr'a'n lingv'o'n, est'as tuj pret'a'j, mem subjungiĝi favor'e al la pli potenc'a lingv'o, kiel ekzempl'e la angl'a.
Jam en la sam'a tag'o mi skrib'is al la redakci'o de Orf jen'a'n leter'o'n: Al la redakci'o de Orf — I-a program'o, Vieno La afer'o: Replik'o al la radi'o'dis'send'o pri Esperant'o, 22-an de februar'o 1987.
Estim'at'a'j ge'sinjor'o'j en la redakci'o!
Laŭ bon'ŝanc'a hazard'o mi aŭskult'is vi'a'n fru'maten'a'n tagraportan radi'o'dis'send'o'n, en kiu unu tem'o est'is ankaŭ la cent'jar'iĝ'o de la Inter'naci'a lingv'o Esperant'o. Mi trov'is la pri'trakt'o'n vigl'a kaj al'log'a, ankaŭ sufiĉ'e objektiv'a. Ne ĝen'is mi'n la fakt'o, ke ne tem'is pri unu'flank'a propagand'o, sed efektiv'iĝ'is la demokrati'a princip'o de ”pro et contra”. Kio'n mi bedaŭr'as, est'as la esenc'a mal'ekvilibr'o de ambaŭ rigard'punkt'o'j. Dum la pozitiv'a flank'o est'is sufiĉ'e kompetent'a kaj inform'riĉ'a, la kontraŭ'star'a est'is tre eks'mod'a kaj for'e de la fakt'o'j kaj de la logik'o.
Oni pov'us star'ig'i al mi la demand'o'n: —Kial vi kiel mem esperant'ist'o far'as problem'o'j'n el tio, se la kontraŭ'ul'o'j de Esperant'o ne el'dir'is pli traf'a'j'n vort'o'j'n kaj ne uz'is konvink'a'j'n argument'o'j'n; tio ja ĝust'e util'as al vi'a afer'o, do est'as sen'senc'e protest'i.
Ebl'e tiel konklud'us sam'ide'an'o, por kiu Esperant'o est'as nur ia pli nobl'a hobi'o, sed ne plu. Por mi tiu ĉi lingv'o est'as komplet'a moral'a kaj filozofi'a si'n'ten'o. Bon'e filozofi'as nur tiu, kiu serĉ'as signif'a'j'n kaj argument'a'j'n kontraŭ'ant'o'j'n kaj sen'ĉes'e lern'as de ili. Ankaŭ Esperant'o ĝis nun rest'us sur la nivel'o de si'a nask'iĝ'o, se ne ekzist'us konstant'e hom'o'j, kiu'j kontraŭ'argument'is ĝi'n.
Ĝust'e la mank'o de sufiĉ'e pov'a'j kaj logik'e konvink'a'j kontest'ant'o'j mult'e kulp'as, se ni'a lingv'o ankoraŭ ne nask'is si'a'n ”Ŝekspiron”. Tamen est'u pri'konsider'it'e: kiom oni ŝuld'as al la skism'o de ”Id'o” por la leksik'a evolu'o de Esperant'o — kaj por la ne'kred'ebl'a 100-jar'a fidel'o al la lingv'a fundament'o ankaŭ ...
Du asert'o'j, la unu'a cit'it'a kaj la du'a mem'forĝ'it'a, diskredit'is la tut'a'n flank'o'n de metod'ik'e ceter'e nepr'a kontest'ad'o.
La unu'a, ies cit'aĵ'o, dir'as, ke esperant'ist'o'j en neni'u kaz'o hav'as si'a'n Stratfordon, si'a'n Ŝekspiron — kaj tio dev'us signif'i la decid'a'n mank'o'n de la lingv'o, kompar'e kun la Angl'a aŭ iu ali'a domin'a lingv'o. Sur la nivel'o de formal'a logik'o oni dev'as al'don'i, ke ankaŭ German'o'j, Franc'o'j, Ital'o'j, Rus'o'j, Sloven'o'j ktp. ne hav'as la fenomen'a'n urb'o'n Stratford kaj poet'o'n egal'a al Shakespeare. Ĉiu naci'a kultur'o hav'as propr'a'n signif'a'n fenomen'o'n kaj grand'ul'o'n de literatur'a art'o. Ankaŭ esperant'ist'o'j hav'as kelk'a'j'n si'a'j'n grand'ul'o'j'n. Est'as ver'e, ke neni'u ĝis nun ating'is la grand'ec'o'n de Shakespeare — sed sam'e ver'e est'as, ke ekzist'as cent'o'j da lingv'o'j kaj kultur'o'j, kiu'j ne dispon'as eĉ pri tia'j literatur'a'j kapacit'o'j, kia'j tamen trov'iĝ'as en Esperant'uj'o. Laŭ la logik'o de la mal'feliĉ'a el'dir'int'o ankaŭ la Angl'a lingv'o mem ekzist'as nur ek de la moment'o, kiam nask'iĝ'is la literatur'o de Shakespeare ...
Sed la real'a viv'o est'as tia, ke la hodiaŭ'a Angl'a generaci'o hav'as ebl'e tiom komun'e kun Ŝekspiro, kiom la modern'a'j Grek'o'j hav'as komun'e kun Platon'o kaj Ajsĥilo. Escept'e en ambaŭ kaz'o'j de kelk'a'j plej kler'a'j person'o'j, kiu'j special'e okup'iĝ'as pri literatur'o. Se vi ne kred'as, bon'vol'u ir'i kun la tekst'o'j de Ŝekspiro al iu ajn publik'a lok'o, kie kun'ven'as jun'a'j Angl'o'j kaj ekzamen'u ili'n per tiu'j teatr'aĵ'o'j en'man'e. Sed fiask'as tiu'senc'e ne nur la leg'ant'ar'a part'o, sam'e fiask'as ankaŭ la kre'ad'a, verk'ist'a part'o. Kiel ĉe esperant'ist'o'j, ankaŭ ĉe modern'a'j Angl'a'j verk'ist'o'j vi van'e serĉ'os i'o'n kompar'ebl'a'n kun Ŝekspiro. Se oni do vend'ad'as la hodiaŭ'a'n Angl'a'n lingv'o'n kaj kultur'o'n sub la protektonomo de la grand'a klasik'ul'o, oni tromp'as la publik'o'n. Tio est'as laŭ mi'a sci'o sub pun'a minac'o ankaŭ en Aŭstr'uj'o.
Pri tiu ĉi punkt'o est'u dir'it'e ankaŭ, ke Esperant'o tut'e ne intenc'as konkur'i kun tiu aŭ ali'a literatur'a lingv'o.
Ĝi'a funkci'o est'as mal'ferm'i la lingv'a'j'n bar'o'j'n inter la popol'o'j kaj unu'op'ul'o'j, esenc'e demokrati'ig'i la tut'mond'a'n komunik'ad'o'n sub la kondiĉ'o de just'ec'o kaj egal'ec'o. Tiu'n ĉi rol'o'n Esperant'o pov'us sukces'e lud'i ankaŭ se en ĝi tut'e ne ekzist'us fenomen'o de origin'a literatur'o. Kia literatur'o fin'fin'e ekzist'as en la man'sign'a — ankaŭ inter'naci'a lingv'o de la surd-mut'a'j person'o'j, kaj tamen ili kontent'ig'e komunik'as inter si!
La du'a asert'o, kiu laŭ mi'a trov'o plen'e preterfaktas, est'as tiu, ke la Intern'a ide'o de Zamenhof hodiaŭ real'iĝ'as ĝust'e en la Angl'a lingv'o, kiu laŭ la metafor'o de la redakci'o, hodiaŭ furor'as nur kelk'a'j'n metr'o'j'n for de la Inter'naci'a Esperant'o'muze'o en Hofburg.
Se mi est'us Vien'an'o, mi ne ŝerc'us per tia'j kompar'o'j. Ne est'as tiom da jar'o'j, kiam furor'is sur la sam'a lok'o la Rus'a lingv'o. Mi sincer'e dezir'as al la Aŭstr'a popol'o, ke tio est'is la unu'a kaj la last'a foj'o, sed garanti'o'n pov'as don'i nek la sved'a'j ”drak'o'j” nek la nov'a ministr'o pri naci'a defend'o ...
Neni'u hom'o dub'as, ke la Angl'a lingv'o nun est'as la plej domin'a lingv'o en la mond'o. Sed domin'a ne egal'as al inter'naci'a. La domin'o supoz'as potenc'o'n kaj reputaci'o'n, la inter'naci'ec'o supoz'as egal'rajt'ec'o'n kaj plen'a'n just'ec'o'n en la rilat'o'j inter popol'o'j. Eĉ se ĉiu hom'o en la mond'o apud si'a ge'patr'a lingv'o sci'us ankaŭ la Angl'a'n, la mond'a lingv'a problem'o ne est'us kontent'ig'e solv'it'a, ĉar unu grand'a part'o de la mond'loĝ'ant'ar'o est'us esenc'e privilegi'it'a kaj lingv'e super'ec'a. La plej bon'a pruv'o por tio trov'iĝ'as sur la teritori'o'j kun lingv'a'j minoritat'o'j kiel Karintujo, Burgenland'o kaj eĉ Vieno mem. Ja praktik'e ĉiu'j an'o'j de divers'a'j minoritat'o'j en Aŭstr'uj'o perfekt'e sci'as ankaŭ la German'a'n lingv'o'n, kiu en Aŭstr'uj'o lud'as la rol'o'n, kia'n vol'as lud'i la Angl'a tut'mond'e. Kaj tamen neni'u minoritat'o trov'as la lingv'a'n problem'o'n en Aŭstr'uj'o solv'it'a.
Konklud'e mi dir'u, ke la Angl'a sur la diplomati'a parkedo de Hofburg pov'as jam en la proksim'a est'ont'o est'i anstataŭ'ot'a per iu ali'a domin'a lingv'o, pri kiu ni hodiaŭ ne hav'as imag'o'n.
La antaŭ'milit'a generaci'o pri'rid'us tiu'n, kiu vol'us ĝi'n konvink'i, ke la Franc'a iam est'os for'puŝ'it'a profit'e al la Angl'a. Sed la domin'a naci'a lingv'o ĉiam rest'as nur domin'a kaj naci'a. La fenomen'o de la Zamenhofa iniciat'o ne est'as unu'e en la 16 regul'o'j kaj en la inter'naci'a vort'ar'o, sed ĉef'e en la kriteri'o de egal'valor'o kaj just'ec'o, el kiu'j nur pov'as nask'iĝ'i daŭr'a pac'o.
Tiu Intern'a ide'o kongru'as nur kun la neŭtral'a lingv'o, kiu egal'e aparten'as al ĉiu'j. Tiu'n kriteri'o'n plen'um'as ĝis nun nur Esperant'o.
Estim'at'a'j! Mi ne propon'as al vi far'i blind'a'n propagand'o'n por Esperant'o, sed trov'i la kontest'ant'o'j'n, kiu'j merit'as intelekt'a'n dialog'o'n. Vi'a ceter'e simpati'e aranĝ'it'a dis'send'o ne pov'is propon'i sufiĉ'a'n temp'o'spac'o'n. La problem'o merit'as pli vast'a'n al'paŝ'o'n.
Se est'as en vi'a koncept'o, vi pov'as tiu'n ĉi tekst'o'n aŭ senc'a'n part'o'n de ĝi uz'i en vi'a dis'send'o — ceter'e ĝi est'u afabl'a pruv'o, ke vi'a'j klopod'o'j ne dis'iĝ'as van'e kaj vant'e en la eter'o.
Bon'vol'u ricev'i mi'a'j'n kor'a'j'n salut'o'j'n!
Nur hazard'e kaj nur por kelk'a'j moment'o'j mi sur la radi'a skal'o ankoraŭ kapt'is la inter'parol'o'n kun Je'a'n Hersch, Svis'a filozof'in'o el Ĝenevo. Ŝi'a libr'o Schwierige Freiheit (La mal'facil'a liber'o) aper'is en Zurik'o. Ŝi'a voĉ'o ne est'is mal'pli konvink'a ol ŝi'a logik'o kaj argument'ad'o. Varm'a anĝel'a voĉ'o, kvankam tiu anĝel'o ne est'as plu jun'a vir'in'o. La el'dir'o de ŝi: ”Oni en la rol'o de filozof'o hodiaŭ ne pov'as rest'i kontent'a en si'a ĝarden'o, kiel konsil'is Voltaire ... ”
Mi ver'ŝajn'e neniam sci'os, ĉu prav'is Voltaire aŭ Hersch.
Kun mi'a ĉef'o mi vetur'is trans la lim'o al Mežiška dolin'a en Sloveni'o por fot'i la okaz'aĵ'o'j'n el la libr'o de la pastr'o Stückler, kiu baldaŭ aper'os.
Sur la jugoslavia dogan'ej'o ofic'is jun'a mal'ĉarm'a doganistino, kiu turment'is la vojaĝ'ant'o'j'n laŭ'vic'e. Ankaŭ ĉe ni ŝi ne kon'is kompat'o'n. De in ̧-o Kattnig ŝi postul'is ne nur, ke li montr'u la mon'uj'o'n, sed ankaŭ, ke li mal'plen'ig'u ĉiu'j'n si'a'j'n poŝ'o'j'n. Humil'ig'a proced'o, kvazaŭ tem'us pri valor'a monvaluto kaj ne pri la rid'ind'e mal'valor'a'j dinar'o'j.
Negoc'a vetur'o al Labako. Unu'e la el'don'ej'o Mladinska knjiga, kie mi kun la redaktor'o Mark'o Uršič pri'trakt'is la detal'aĵ'o'j'n por la Sloven'a el'don'o de la novel'o'j Mal'sat'a ŝton'o de Tagoro, kiu'n mi traduk'is part'e el Esperant'o, part'e el la Angl'a.
Ni parol'is, natur'e, ankaŭ pri du eksplod'a'j afer'o'j en la hodiaŭ'a moment'o de Sloveni'o: pri la aper'o de ia'spec'a Sloven'a naci'a program'o kaj postul'o por la sen'de'pend'o de Sloven'a respublik'o en Nov'a revija — kaj la trov'o, ke la afiŝ'o por celebr'i la ”nask'i ̧jaron” de la jam antaŭ sep jar'o'j for'mort'int'a jugoslavia oligarĥ'o Tit'o, est'as plen'a kopi'o de nazi'a afiŝ'o el la jar'o 1936. Est'as memor'ind'e, ke ĉiu'j ideologi'a'j komision'o'j agnosk'is la afiŝ'o'n kiel plej oportun'a'n — kaj nur en la last'a moment'o iu mal'kovr'is la ver'o'n pri la nazi'a origin'o. Natur'e, neni'u re'kon'os, ke ĉio rezult'iĝ'as el la profund'a ideologi'a kaj spirit'a parenc'ec'o de ambaŭ total'ism'a'j sistem'o'j.
Ni ir'is trink'i kaf'o'n. Ĵus antaŭ la frand'ej'o de Supermarket kiel el'sub la ter'o subit'e aper'is Ronjo. Ni nur ŝerc'e parol'is pri la hazard'o, ĉar ĝi tio ne est'as, do ni ir'is kaf'um'i tri'op'e. Ni iom parol'is pri ŝi'a nov'a okup'o. Post kelk'a'j monat'o'j ŝi vojaĝ'os al Uson'o, kie ŝi ricev'is por du jar'o'j la posten'o'n de lektor'o de la sloven'a lingv'o en la universitat'o Yale. Post kvin jar'o'j da Parizo tio ŝajn'as jam ĝust'e Di'a donac'o.
Ne mank'is ankaŭ mi'a vizit'o ĉe Andre'o kaj Antonio. Andre'o montr'is al mi nov'a'n, bel'eg'a'n el'don'o'n de Petrark'o, kiu'n li traduk'is. Antonio, kontraŭ'e, demonstr'is al mi si'a'n komput'il'o'n, sur kiu li mem kompost'is si'a'n filozofi'a'n libr'o'n por Slovenska matica pri la problem'o de liber'ec'o ĉe Hegelo kaj Marks'o.
Est'is bon'a li'a komput'il'o, sed eĉ pli bon'a'j est'is li'a'j kuir'it'a'j hejm'ec'a'j kolbas'o'j kun hejm'a ruĝ'a vin'o.
El Labako nov'a sensaci'o: la afiŝ'o est'as du'obl'e ne'original'a. Ankaŭ la german'a'j nazi'o'j ŝtel'is. La original'o de'ven'as el Sovetio el la temp'o de la oktobr'a revoluci'o.
Kiel simetri'e kun'lig'iĝ'as la girland'o de total'ism'o: Moskvo — Berlino — Belgrad'o ...
Hejm'e mi korekt'as la provkopiojn por la 14-a numer'o de CZ. Dum'e mi leg'as la ĵus al'ven'int'a'n fam'a'n el'don'o'n de Nov'a revija. Malgraŭ ĉiu ĝi'a politik'a glor'o en ĝi ankaŭ tre provinc'ec'a artikol'o pri la rol'o de la katolik'a eklezi'o en Sloveni'o. Natur'e, el la plum'o de kontraŭ-katolik'o.
Kiom da kondolenc'a'j kart'o'j mi en la proksim'a temp'o dev'os ankoraŭ send'i? Antaŭ kelk'a'j tag'o'j pend'ig'is si'n la fil'o de mi'a amik'o V. Blažič en Labako; tre talent'it'a jun'a reĝisor'o.
Hieraŭ oni en'ter'ig'is en Labako la edz'in'o'n de mi'a for'pas'int'a amik'o Edvardo Kocbek — Zdravka. Ŝi ĉiam kun tia afabl'o akcept'is mi'n. Ĉe ŝi mi trink'is la plej fort'a'n kaf'o'n en Labako.
Mi en'kalkul'os ambaŭ en mi'a'n preĝserion — la sol'a'n rimed'o'n kontraŭ la detru'a efik'o de mort'o.
Jam dum kelk'a'j semajn'o'j mi est'as korespond'a part'o'pren'ant'o de la per'poŝt'a tri'jar'a verk'ist'a lern'ej'o en Hamburg'o ”IFS”. Mi ricev'is la unu'a'n du'jar'a'n komplet'o'n de ses stud'kajer'o'j kaj ses skrib'a'j task'o'j por literaturado, far'e de instru'ist'o'j en la lern'ej'a team'o.
Ebl'e mi las'is mi'n tromp'i, ja la prez'o est'as relativ'e alt'a — en'tut'e 24.000 ŝiling'o'j. Sed mi ne hav'as alternativ'o'n, se mi vol'as ver'e ek'reg'i la german'a'n lingv'o'n en suveren'a skrib'a form'o.
Sam'temp'e interes'as mi'n ankaŭ la meti'a sci'o, kiu ĉiam mank'as, ja de iam jam furor'as en la literatur'a mond'o la fam'a antaŭ'juĝ'o, ke la verk'ist'o'j nask'iĝ'as kaj si'a'n meti'o'n ne pov'as stud'i. Tio ĉiam de'nov'e rezult'iĝ'as en aĉ'a'j manuskript'o'j, kiu'j bomb'ad'as la el'don'ej'o'j'n kaj redakci'o'j'n.
Sed en cert'a senc'o tikl'as mi'n ankaŭ la dezir'o — neniam plen'e adiaŭ'i la lern'ej'a'j'n benk'o'j'n, lern'ej'a'n akt'uj'o'n, forges'it'a'j'n hejm'task'o'j'n ...
Hodiaŭ post'tag'mez'e mi komenc'is mi'a'n nov'a'n invad'o'n al la ĉiel'o: laŭ la promes'o'j de Jesuo al s. M. Alcoque, ke tiu'j, kiu'j komuni'iĝ'as je la unu'a vendred'o si'n'sekv'e dum naŭ monat'o'j, ne mort'os en li'a mal'favor'o kaj sen la sakrament'o'j. Hodiaŭ mi en la preĝ'ej'o de kapucinoj fin'e de la Bahnhofstraße en Klaŭdi'forum'o komuni'iĝ'is la naŭ'a'n foj'o'n en tiu si'n'sekv'o.
Mi iel sent'as, ke ven'as paŝalpaŝe la temp'o senc'e enkrampigi la viv'o'n. Mi ne tim'as la Di'a'n juĝ'o'n kiel oni tim'as la polic'o'n aŭ ŝtat'a'n juĝ'ej'o'n. Mi tim'as, ke oni apenaŭ ek'kon'os la ebl'ec'o'j'n, kio est'as ver'e plen'um'ebl'a en la hom'a haŭt'o.
En Tinje prezent'it'a la poezi'a libr'et'o de Milka Hartman en german'a el'don'o, de Mohorjeva.
Bedaŭr'ind'e ĉio akompan'at'a de tiel sen'gust'a kvazaŭpopola muzik'grup'o, ke mi koler'e for'ir'is sen part'o'pren'i la komun'a'n bufed'o'n post la ceremoni'a part'o.
Ebl'e ŝi'a plej impres'iv'a poem'o est'as tiu pri la plend'o de mal'jun'a serv'ist'in'o. Mi prov'as ĝi'n traduk'i en Esperant'o'n, kvankam ĝi original'as en la sloven'a dialekt'o de Podjuna — kaj est'is traduk'it'a al la respond'a german'a dialekt'o.
Nur, ke vi ven'u, la blank'a mort’ kun la ruĝ'a tuk'et’, ke vi pren'u mi'n antaŭ la pask’, ke mi ne frap'u sur ali'a mastr'a pord’.
Ĉi'jar'e ne ven'is la blank'a mort’, kvankam mi mi'a'n tornistr'o'n prepar'is, mi al la nov'a mastr'o ek'marŝ'is, tio jen est'as serv'ist'a sort’.
Tiel star'as afer'o en ni'a mond’, mi dev'as sen'ĉes'e vag'ad'i; por mi ne ekzist'as la ver'a hejm’ probabl'e mi dev'us ĉiel'o'n invad'i ...
Mi komenc'is leg'i la 57-an numer'o'n de Nov'a revija el Labako, kiu lev'is tiom da polv'o en Sloveni'o kaj eĉ en Aŭstria gazet'ar'o.
Jam en la unu'a artikol'o de la sloven'a filozof'o Tin'o Hribar (disĉipl'o de Heidegger) mi dev'is kompat'i la stat'o'n de la nun'a sloven'a intelekt'ul'ar'o. Li skrib'as: ”Se antaŭ jar'o'j dis'vast'iĝ'is la tim'o, ke la teknologi'o en la trans'paŝ'o de la naci'a'j lim'o'j kaj lingv'a'j lim'o'j el'puŝ'os kaj for'ig'os ankaŭ la naci'o'j'n kaj ili'a'j'n idiom'o'j'n, nun pli kaj pli klar'e montr'iĝ'as, ke est'as tut'e ebl'a ĝust'e la kontraŭ'a evolu'o. El la vid'punkt'o de teknologi'o, ekzempl'e de la komputor'a procedado de natur'a'j lingv'o'j, est'as ĉiu'j lingv'o'j egal'a'j, do egal'rajt'a'j; la lingv'o'j ceter'e diferenc'as laŭ la konstru'o, sed la solv'o de ili'a komplik'ec'o est'as la teknik'a problem'o, do teknik'e solv'ebl'a. Sur la teknik'a nivel'o la tiel nom'at'a'j ’mond'lingv'o'j’ ne hav'as i'a'n ajn privilegi'o'n antaŭ la lingv'o'j de la mal'grand'a'j naci'o'j ... ”
” ... Pro la nov'aĵ'o'j, port'at'a'j de la post'industri'a teknologi'o, la ide'o de Kant pri la hom'o kiel mond'civit'an'o (Weltbürger) komenc'as real'iĝ'i laŭ tut'e special'a manier'o. Ne tra la kun'fand'iĝ'o de lingv'o'j kaj pere'o de naci'o'j, sed trans la diferenc'ig'o de la naci'o'j kaj posten'iĝ'o de la koncern'a'j lingv'o'j, sed per la mal'ferm'ad'o de la lim'o'j, per la konstitu'ad'o de la mond'a civit'an'a soci'o kaj mond'a inform'a sistem'o.”
En la sub'lini'a rimark'o li cit'as la projekt'o'n EUROTRA, komputor'a sistem'o de traduk'ad'o por kvin lingv'o'j.
Est'as tip'e, kiel facilkredemaj est'as la kabinedaj filozof'o'j al la probabl'a'j ebl'ec'o'j de la teknik'o. Marx kred'is, ke la ”evolu'o de la produkt'iv'a'j pov'o'j” ŝanĝ'os la soci'a'j'n sistem'o'j'n kaj for'ig'os la ekspluat'ad'o'n. Kaj T. Hribar nun, kiam li mem rid'as pri Marx, far'as la sam'a'n erar'o'n.
Ĉiu dek'jar'a knab'o pov'us klar'ig'i al li, ke ĝust'e en la komputor'a teknik'o kaŝ'iĝ'as la plej fatal'a super'reg'ad'o de la angl'a lingv'o. Kvankam la struktur'o de la angl'a mem ne est'as ideal'a por la komputor'a teknik'o, tamen ĝi tie reg'as pro la nur'a fakt'o, ke la komputor'o'j en la nun'a form'o nask'iĝ'is en la angl'e parol'ant'a mond'part'o.
Sed la ĉef'a riproĉ'o est'as politik'a. La tut'a artikol'o de T. Hribar pled'as por ver'a demokrati'o kaj suveren'ec'o de Sloven'a popol'o. Bon'e. Sed oni ne pov'as parol'i pri ver'a demokrati'o kaj sam'temp'e lim'ig'i la inter'hom'a'j'n kontakt'o'j'n al la maŝin'a traduk'ad'o, kiu est'os tro mult'e'kost'a — kaj fin'fin'e ĉiam tro primitiv'a. Ĉu la mal'feliĉ'a aŭtor'o hav'as ide'o'n pri tio, kio'n signif'os: en kontakt'o kun ali'lingv'an'o de'pend'i de la kapric'o'j, kia'j'n en'hav'as la tradukmaniero de komput'il'o?
En Sloveni'o kaj tut'a Jugoslavio bol'as. Precip'e pro la en'hav'o de Nov'a revija, en kiu est'as formul'it'a dub'o pri la valor'o kaj just'o de la revoluci'o, kaj postul'o pri la pov'o, ke la sloven'a popol'o fin'e decid'u pri si mem. En ambaŭ Jugoslaviaj ŝtat'o'j: en la antaŭ'milit'a reĝ'land'o kaj en la post'milit'a federaci'a respublik'o nur po kelk'a'j person'o'j ”decid'is” laŭ'dir'e en la nom'o de la Sloven'a popol'o — sed la popol'o mem neniam. En la sud'a'j respublik'o'j est'as organiz'it'a'j divers'a'j kun'sid'o'j, kie oni ”akr'e kondamn'as” la ”provok'o'j'n” en Sloveni'o. Laŭ'dir'e jam priparoliĝas la ”propon'o”, ke la sud'a'j respublik'o'j ”frat'e help'u” al la ”san'a'j fort'o'j” (= stalin'ism'a'j komun'ist'o'j) en Sloveni'o.
La du'a tikl'aĵ'o est'as la de nazi'a regn'o kopi'it'a afiŝ'o por la ĉiu'jar'a jun'ul'ar'a fest'o okaz'e de la nask'iĝ'tag'o de la for'mort'int'a diktator'o Tit'o.
Bedaŭr'ind'e oni forges'as, ke preskaŭ la tut'a politik'a sistem'o en Jugoslavio (kaj en la orient'eŭrop'a'j land'o'j eĉ pli) est'as kopi'o, fals'aĵ'o de la Hitlera regn'o. Nur kelk'a'j komun'a'j ec'o'j: mal'permes'o de opozici'o, ŝajn'a'j balot'o'j kun kandidat'o'j el la nur'a permes'it'a parti'o, nur ŝtat'a kaj parti'e kontrol'at'a sindikat'o por labor'ist'o'j, ag'ad'o kontraŭ la eklezi'o kaj derangigo de kred'ant'o'j, nul'ig'o aŭ minimum'ig'o de la gazet'ar'a liber'o, mal'permes'o de asoci'iĝ'ad'o de hom'o'j laŭ propr'a'j interes'o'j, persekut'ad'o de intelekt'ul'o'j kaj art'ist'o'j, special'e de verk'ist'o'j, indoktrinado de infan'o'j kaj eduk'a fremd'ig'o de infan'o'j dis'de la ge'patr'o'j, koncentr'ej'a'j kamp'o'j por politik'a'j kontraŭ'ul'o'j ktp..
La list'o ne est'as komplet'a, ĝi nur ilustr'as, kiel simil'a'j kaj parenc'a'j efektiv'e est'as la faŝism'a, nazi'a kaj lenin'ism'a ŝtat(mal)ord'o'j. Tio'n vol'is ironi'e demonstr'i ankaŭ la sloven'a'j jun'ul'o'j, propon'int'a'j tiu'n ĉi provok'a'n afiŝ'o'n.
Hieraŭ mi dum la tut'a tag'o — tem'is pri sabat'o — traduk'is la last'a'n novel'o'n de Tagoro el la kolekt'o La mal'sat'a ŝton'o. Tiu ĉi last'a est'as en la angl'a. Mi cert'a'grad'e ŝvit'is serĉ'ant'e la ĝust'a'n signif'o'n en tiu mal'preciz'a lingv'o.
En la radi'a ĵurnal'o mi aŭd'is, ke la CK de KPSU deklar'as pli'a'n proces'o'n de mal'ferm'iĝ'o kaj demokrat'iĝ'o en la land'o.
Sam'temp'e en Moskvo kun'sid'as la unu'iĝ'o de sovetiaj ĵurnal'ist'o'j, al kiu oni instru'as la nov'a'n, pli demokrati'a'n manier'o'n de raport'ad'o kaj koment'ad'o. Est'as si'a'manier'e kompat'ind'a afer'o, ke eĉ la demokrati'o'n — kia ajn jam ĝi tie pov'as est'i — oni dev'as al'trud'i diktator'ec'e ...
La ministr'o por intern'a'j afer'o'j en Aŭstrio Karlo Blecha hieraŭ laŭ iu tro rapid'a manier'o vizit'is jugoslaviajn funkci'ul'o'j'n, kun kiu'j li renkont'iĝ'is en Labako. Laŭ'dir'e tem'is pri problem'o'j de sekur'ec'o. Ĉu fakt'e tem'as pri intenc'o per'fort'e fin'i la demokrati'iĝ'o'n en Sloveni'o far'e de la centr'a potenc'o en Belgrad'o — kaj pri tio oni vol'is inform'i la najbar'a'n ŝtat'o'n Aŭstrio?
Hodiaŭ en Labako la sepataga post'mort'a di'serv'o por sinjor'in'o Zdravka Kocbek, vidv'in'o de la sloven'a verk'ist'o Edvardo Kocbek; ni'a Solĵenicin kaj ni'a Böll. Ni est'is bon'a'j amik'o'j; ŝi fidel'e gard'is la memor'o'n pri la for'pas'int'a viktim'o de la komun'ist'a reĝim'o. Ŝi kuir'is la plej bon'gust'a'n kaf'o'n en Labako kaj montr'is si'a'n gast'em'a'n karakter'o'n je ĉiu okaz'o.
Ĉar mi ne pov'is ĉe'est'i ŝi'a'n en'tomb'ig'o'n, mi decid'is part'o'pren'i la di'serv'o'n je ŝi'a memor'o kaj animbono. Sed pro la last'temp'a'j event'o'j en Sloveni'o mi kun iom prem'it'a kor'o for'las'is la aŭstr'a'n teritori'o'n kaj trans'vetur'is la lim'o'n sur Karavankoj.
En Labako mi unu'e vizit'is la verk'ist'o'n kaj traduk'ist'o'n d-ro'n Capuder, kun'redaktor'o'n de ni'a revu'o CZ. Li est'as iom kapric'a hom'o. Al Nov'a revija, kiu en si'a 57-a numer'o ver'e lev'is la polv'o'n de la sloven'a kaj tut'jugoslavi'a politik'a tabl'o, li'a si'n'ten'o est'as aprior'e negativ'a kun la el'dir'o, ke tem'as nur pri la t.n. kort'eg'a opozici'o, ne nur toler'at'a, sed kaŝ'e eĉ spronata far'e de la reĝim'o mem — kvankam post'e tiu sam'a reĝim'o pro la postul'o'j de Belgrad'o dev'as sur'scen'ig'i la oper'et'o'n de kondamn'o.
En la kern'o tio part'e ver'as, sed oni tamen dev'as agnosk'i, ke neni'u ali'a sur tiu ekster'a, registr'ebl'a tavol'o, far'is pli aŭ pli bon'e. En la kondiĉ'o'j de total'ism'o ankaŭ la kort'eg'a opozici'o bon'ven'as.
En la du'a punkt'o, kie ni tut'e dis'ir'as, li pled'as — post tiom'temp'a kaĝ'o de naci'o'j — por la plu'daŭr'o de Jugoslavio. Li'a slogan'o est'as, ke eĉ la plej mal'bon'a Jugoslavio est'as mult'e pli bon'a ekzist'manier'o ol ia sen'de'pend'a Sloveni'o. Li'a'j argument'o'j est'as ”danĝer'o flank'e de najbar'a'j ŝtat'o'j, kiel Ital'uj'o, Aŭstr'uj'o kaj Hungar'uj'o”. Mi kontraŭ'e opini'as, ke ĝust'e tiu'j — por la Sloven'a naci'o en si fakt'e iom mal'amik'a'j ŝtat'o'j — tamen salut'us la solid'a'n kaj fid'ind'a'n najbar'o'n, kia est'us la sen'de'pend'a kaj demokrati'a ŝtat'o Sloveni'o. Jugoslavio, kia ĝi est'as, est'as ĉiam'a neeksplodita bomb'o, do alt'e risk'a faktor'o en la eŭrop'a politik'a medi'o. Ceter'e: mi'a unu'a postul'o ne est'as dis'ig'i Jugoslavion, tio'n ĝi kaŭz'as mem, sed efektiv'ig'i la fundament'a'n rajt'o'n de ĉiu naci'o, do ankaŭ de la sloven'a, liber'e decid'i pri si'a politik'a kaj ceter'a viv'manier'o. Kaj se la pli'mult'o de Sloven'o'j en iu liber'a voĉ'don'ad'o elekt'os Jugoslavion, mi cert'e bedaŭr'os, sed mi plen'e respekt'os la decid'o'n de la popol'o.
Tamen, per unu litr'o da bon'a Stiri'a vin'o li iom kompens'is si'a'n si'n'ten'o'n kaj ni adiaŭ'is en bon'a humor'o.
Mi'a du'a vizitcelo est'is d-ro Bučar, kiu en la last'a'j tag'o'j far'iĝ'is la centr'a cel'tabul'o de la reĝim'a kondamn'o. Li publik'ig'is libr'o'n kun la titol'o La temp'o kaj la ver'o, en kiu li ĝis'fund'e detru'is ĉiu'j'n tromp'aĵ'o'j'n kaj iluzi'aĵ'o'j'n pri la t.n. ”mem'mastr'um'a social'ism'o”, kiu'n projekt'is la fi'fam'a sloven'a stalin'ist'o Edvardo Kardel'j. La libr'o aper'is nur en 1.000 ekzempler'o'j kaj est'is en kelk'a'j tag'o'j dis'vend'it'a, kvankam ĝi'n akompan'is plen'a silent'o kaj ignor'o far'e de la amas'komunik'il'o'j.
En la 57-a numer'o de Nov'a revija li publik'ig'is fakt'e la ĉef'a'n artikol'o'n, en kiu li pruv'as, ke la tut'a post'milit'a ekzist'o de Jugoslavio baz'iĝ'as sur mallegitimeco. Li'a postul'o est'as, ke la sloven'a popol'o pov'u liber'e kiel ĉiu trib'o en Afrik'o aŭ Oceani'o elekt'i si'a'n politik'a'n form'o'n kaj real'ig'i si'a'n sen'de'pend'ec'o'n.
Profesor'o Bučar tim'as, ke en baldaŭ'a temp'o pov'os okaz'i esenc'a ŝanĝ'o en la direkt'o de politik'a frost'iĝ'o kaj retro'ir'o. La rezult'o plej ver'ŝajn'e est'os, ke oni persekut'os kaj arest'os almenaŭ la ĉef'a'j'n kap'o'j'n de opozici'o. Se li dev'os iu'n tag'o'n fuĝ'i — kie'n? Li rest'os sen unu sol'a mondvalida mon'er'o kaj sen iu ajn pov'o por si'a pri'zorg'o. Mi propon'is, ke oni serĉ'u ebl'ec'o'j'n en Uson'o, ja li antaŭ jar'o'j est'is tie kiel stipendiito de la Eisenhower-fondus'o. Li ankoraŭ bon'e reg'as la Angl'a'n kaj li ebl'e tamen trov'us i'a'n por'temp'a'n posten'o'n en iu Amerik'a universitat'o. Mi ankaŭ propon'is, ke oni organiz'u la traduk'o'n de li'a libr'o en la angl'a'n, kio pli'grand'ig'us li'a'n reputaci'o'n kaj ebl'o'n tra'viv'i.
Kun tia'j zorg'o'j dev'as batal'i akademi'an'o, kiu moment'e est'as la unu'a cerb'o de la poliktiksistema filozofi'o en tut'a Jugoslavio. Ne help'as al li, ke li dum la milit'o est'is partizan'a komand'ant'o, kiu eĉ kiel la unu'a trans'pren'is de german'a oficir'o la pov'o'n en Klaŭdi'forum'o maj'e 1945 ...
Post'e ni kun'e ir'is al la grand'a kultur'aranĝ'a konstru'aĵ'o Cankarjev dom, kie okaz'is politik'a diskut'o pri la ŝanĝ'o'j de konstituci'o, organiz'it'a de la Verk'ist'a asoci'o de Sloveni'o. Se la de reĝim'o propon'it'a'j ŝanĝ'o'j efektiv'iĝ'us, Sloveni'o perd'us eĉ tiu'n er'o'n de si'a mem'star'o, kiu'n ĝi nun posed'as. Precip'e danĝer'a est'os la komisiigo de la sekret'a polic'o al la tut'jugoslavi'a nivel'o. Laŭ la nov'a ord'ig'o pov'os, ekzempl'e, la ŝtatakuzisto en Belgrad'o arest'i iu'n intelekt'ul'o'n, kiu mal'agrabl'as al la reĝim'o, ankaŭ en Labako. Tio est'as la stat'o de la antaŭ'milit'a reĝ'a diktatur'o SHS (Reĝ'land'o de Serb'o'j, Kroat'o'j kaj Sloven'o'j).
Mi bedaŭr'ind'e ne pov'is rest'i pli ol unu hor'o'n — mi pov'is nur koridor'e babil'i kun kelk'a'j redaktor'o'j de Nov'a revija, kiu'j tie kun'ven'is. Ĉiu'j tim'as i'a'n stalin'ism'a'n kaj serbcentrisman puĉ'o'n.
En la bel'a preĝ'ej'o de ursul'in'a'j monaĥ'in'o'j mi ek'sid'is en iu benk'o mez'e de la nav'o. Ven'is ambaŭ fil'o'j de Zdravka kun si'a'j famili'o'j. La liturgi'o est'is bel'a, kvankam la pastr'o dum la predik'o iom tro babil'em'is.
Dum la komuni'o, kiam mi retro'ir'is de la altar'o, mi en la vic'o de atend'ant'o'j al la sankt'a pan'o de Krist'o konstern'iĝ'int'e ek'vid'is mi'a'n fatal'a'n amik'in'o'n Ronjon. Ni nur per'okul'e dec'e ek'rid'et'is reciprok'e kaj preter'ir'is ni'n.
Post la di'serv'o antaŭ la pord'eg'o jam atend'is mi'n d-ro Sedej kun si'a edz'in'o — kaj Ronjo. Al ŝi mi parol'is kaj kondut'is en iel ironi'a ton'o por tiel protekt'i mi'a'n integr'o'n kontraŭ mi'a profund'a platoneska rilat'o. Sed ŝi dev'is baldaŭ for'ir'i pro lecion'o'j de la franc'a, kiu'j'n ŝi don'as al iu privat'a lern'ant'o. Tiel mi vetur'is post ŝi'a teatr'e mal'varm'a man'prem'o al la hejm'o de d-ro Sedej.
Ĉe d-ro Sedej ni rest'is kun'e ĉirkaŭ la fest'e manĝaĵŝarĝita tabl'o ĝis la 23-a hor'o, kiam mi fin'e decid'is for'vetur'i. Vid'int'e dum ni'a tut'a temp'o jun'a'n polic'an'o'n promen'i preter tiu'j en'vic'a'j dom'o'j, mi al mi'a koncern'a demand'o ricev'is la respond'o'n, ke en la proksim'o hav'as si'a'n dom'o'n funkci'ul'o de la sloven'a Komparti'o Andre'o Marinc. Sam'e tiel est'as deĵor'e gard'at'a'j mil'o'j el la reg'ant'a nomenklatur'o. Ĉe tio mi menci'is grand'a'n Sved'a'n ĉef'ministr'o'n Olof Palm'e, kiu prefer'is mort'o'n ol akcept'i la privilegi'o'n de polic'a gard'ad'o kaj izol'o de la propr'a popol'o. Nur la mal'just'ul'o'j hav'as motiv'o'n si'n las'i gard'i antaŭ la popol'o.
Fal'is unu mi'a iluzi'o pli: ke inter la esperant'ist'o'j ne trov'iĝ'as naci'a ŝovinism'o.
Esperant'o-grup'o de la fer'voj'a societ'o en iu karintia urb'et'o pet'is mi'n por gvid'i kurs'o'j'n en Vilako kaj en Klaŭdi'forum'o.
Mi'a kontakt'a person'o dev'us est'i d-ro T., sub kies German'a ortografi'o kaŝ'iĝ'as sloven'a famili'a nom'o. Ĉar mi dev'is pri'trakt'i kelk'a'j'n detal'o'j'n, mi skrib'is al li afabl'a'n leter'o'n, en kiu mi star'ig'is nur unu kondiĉ'o'n, ĉe kiu mi ne far'as kompromis'o'n: la sur'skrib'o'j sur la afiŝ'o'j por la kursvarbado est'u du'lingv'a'j, ĉar ni trov'iĝ'as en du'lingv'a teritori'o. Mi menci'is ankaŭ la fakt'o'n, ke nun la german'a lingv'o est'as preskaŭ sam'e minac'at'a kiel la sloven'a. Kompar'e al la ĉin'a, angl'a, hispan'a kaj rus'a, ĉiu'j ceter'a'j lingv'o'j ia'manier'e est'as minoritat'a'j — kiel Esperant'o mem.
Hodiaŭ ven'is li'a respond'o. Unu'e surpriz'is mi'n la fakt'o, ke li skrib'as german'e kaj ne en Esperant'o. Li refut'as mi'a'n dezir'o'n pri du'lingv'a'j sur'skrib'o'j per du ”argument'o'j”. La unu'a: la minoritat'a problem'o ne ŝarĝ'u la afer'o'n de Esperant'o. La du'a: por varb'ad'o oni uz'u la lingv'o'n, kiu'n ĉiu'j kompren'as, kvankam — jes, tiel! — kelk'iu'j en'migr'is al Karintio kun la ital'a, hungar'a aŭ sloven'a ge'patr'a'j lingv'o'j ... Argument'o, ind'a de la nazi'a tradici'o en Karintio.
Kvazaŭ Esperant'o ne nask'iĝ'us special'e en minoritat'a medi'o, kiu per si est'as la plej bon'a motiv'o el'lern'i la komun'a'n lingv'o'n.
La plej terur'a est'as la ŝajn'argument'o, ke en Karintio nur kelk'a'j en'migr'int'o'j parol'as hejm'e la ne'german'a'j'n lingv'o'j'n; kvazaŭ ne viv'us ĉi tie dum pli ol 1200 jar'o'j la sloven'a popol'o, kiu eĉ fond'is ĉi tie la sen'de'pend'a'n ŝtat'o'n Karantanujon, sur'baz'e de kiu el'kresk'is la hodiaŭ'a sen'de'pend'a respublik'o Aŭstrio.
Por ne for'las'i la dec'a'n kondut'o'n mi prefereis tut'e ne respond'i al d-ro T.
En la staci'dom'o de Klaŭdi'forum'o okaz'as ekspozici'o pri 150 jar'o'j de Aŭstr'a'j fer'voj'o'j. En'kadr'e de la impon'a ekspozici'o trov'iĝ'as ankaŭ angul'o por la Esperant'o-mov'ad'o inter fer'voj'ist'o'j kaj pri Esperant'o ĝeneral'e.
Mi dev'as deĵor'i, ĉar Marten'o vojaĝ'is al Maribor por vizit'i ni'a'n amik'in'o'n Zdenka, kuŝ'ant'a post si'a karambol'o en la hospital'o.
Interes'e est'as observ'i la kondut'o'n de la preter'ir'ant'a'j hom'o'j. Pli'mult'a'j est'as en'kaĝ'ig'it'a'j de la ne'pov'o spontan'e kaj glat'e komunik'i. Ili oft'e nur tre si'n'gard'e preter'ir'as la benk'o'n kun la ekspozici'it'a'j revu'o'j kaj varb'foli'o'j. El mil hom'o'j ebl'e nur dek interes'iĝ'as kaj komenc'as demand'i, pri kio tem'as.
Kio'n la hom'o'j fakt'e tim'as, ke ili ne vol'as risk'i iom'et'e da infan'a sci'vol'o por tra'foli'um'i revu'o'j'n? Pov'as est'i, ke ili hav'as mal'bon'a'j'n spert'o'j'n kun la varb'e propon'it'a'j afer'o'j. Aŭ ili tim'as iu'n ajn al'proksim'iĝ'o'n al la afer'o ne'kon'at'a. Aŭ ili en princip'o bon'e sci'as la ordon'o'n de ili'a konsci'o, se ĝi ricev'us klar'a'n inform'o'n: Ek'ag'u kun'e! Tiu'n danĝer'o'n, ke ili'a konsci'o komenc'os persekut'i ili'n, se ili ne sekv'os ĝi'n obe'e, la hom'o'j vol'as evit'i jam de komenc'e. Kategori'a imperativ'o de Kant’ ...
Interes'e ankaŭ pri'aŭskult'i, kio'n la hom'o'j demand'as, se ili jam invest'as tiu'n kuraĝ'o'n.
Preskaŭ ĉiu'j demand'as en la senc'o de la kvant'o: kiel dis'vast'ig'it'a est'as Esperant'o, kiom da hom'o'j ĝi'n parol'as? Neni'u interes'iĝ'as, ĉu ĝi pli bon'e solv'as la komunik'a'n problem'o'n; ĉu ĝi signif'as pli just'a'n solv'o'n? Kie rest'as la kvalit'e orient'it'a spirit'ec'a hom'o?
En la najbar'a atend'ej'o de la staci'dom'o lud'as la ”Amerik'a”
rockorkestro primitiv'a'j'n ŝlagr'o'j'n eltrans de ocean'o. Ili'a ĉef'a kvalit'o est'as laŭt'ec'o de la bru'o. Interes'e, kiel la sam'a'j hom'o'j, kiu'j ne pov'as toler'i la publik'a'n aper'o'n de la hejm'ec'a sloven'a lingv'o, tuj si'n sub'met'as al tiu primitiv'a amerik'a sub'kultur'o. Sed al la orkestr'o ne sufiĉ'as far'i la ne'el'ten'ebl'a'n bru'o'n; oni pend'ig'is ankaŭ la uson'a'n flag'o'n, por ke neni'u ek'hav'u dub'o'n, pri kiu'spec'a primitiv'aĵ'o tem'as. Ne est'us sufiĉ'a lok'o por la polic'an'o'j, se iu pend'ig'us tia'manier'e la sloven'a'n naci'a'n flag'o'n ... Tia trist'a est'ont'ec'o atend'as ni'n ĉiu'j'n en Eŭrop'o, se ni ne elekt'os la alt'e evolu'it'a'n kaj neŭtral'a'n lingv'a'n instrument'o'n ...
Antaŭ la vizit'o en la okcident'a Germanio la estr'o de la Jugoslavia reg'ist'ar'o Mikulić don'is intervju'o'n por la revu'o Der Spiegel, en kiu li perd'is ĉiu'n sent'o'n pri dec'ec'o. Rilat'e la larĝ'a'n ond'o'n de labor'ist'a'j strik'o'j en Jugoslavio li emfaz'is, ke oni, laŭ'bezon'e, uz'os ankaŭ la milit'ist'a'n pov'o'n.
Fakt'e la labor'ist'a'j mal'trankvil'aĵ'o'j en last'a moment'o de'ŝarĝ'is la problem'o'n ”Sloveni'o”. Se la central'ism'a reg'ist'ar'o en Belgrad'o pov'us per milit'a inter'ven'o glat'e ĉes'ig'i la ”demokrati'a'n eksperiment'o'n” en Sloveni'o, oni ne pov'as la sam'o'n far'i kontraŭ la tut'a labor'ist'ar'o en la federaci'a ŝtat'o.
Ebl'e est'us bon'e traduk'i ĝi'n en Esperant'o'n kaj en la sloven'a'n lingv'o'n. La ”plej bel'a'n am'histori'o'n de la mond'o”, kiel ĝi'n deklar'is la franc'a poet'o Louis Aragon: ̄amilja. La aŭtor'o est'as la modest'a Kirgiz'a agronomi'a inĝenier'o Ĝingis Ajtmatov.
Tem'as pri la edz'in'o ̄amilja, en la jar'o 1943 en iu kirgiz'a vilaĝ'o, kies edz'o serv'as milit'o'n en la kontraŭ'german'a front'o.
Foj'e re'ven'as de la front'o la soldat'o Danijar por re'akir'i san'o'n. Li help'as en la vilaĝ'a kolĥoz'o pri'zorg'i grejnaron por la bezon'o'j sur'front'e. Dum'e la for'puŝ'a kondut'o de ̄amilja rilat'e al Danijar trans'form'iĝ'as al fort'a am'pasi'o. Fin'e la par'o fuĝ'as el la vilaĝ'o, kiu'n firm'e reg'as la tradici'o de islam'o. La rakont'o'n sprit'e rakont'as la — ankoraŭ knab'o — frat'o de la edz'o de ̄amilja.
Ver'ŝajn'e Aragon, kies fanatik'a adepteco al sovetiismo est'as kon'at'a, en si'a emfaz'o por ĉio, kio tie okaz'as, en si'a pri'juĝ'o tro'ig'is, sed la histori'o tamen est'as literatur'e matur'a kaj kor'tuŝ'eg'a.
Al Mateo mi fin'e dev'is aĉet'i la por'komenc'ant'a'n komput'il'o'n Sinclair-Spectrum. Li ĝisŝparis la du'on'a'n sum'o'n kaj mi promes'is al'don'i la rest'o'n. Mi ceter'e ne entuziasm'as pri tiu'j lud'il'o'j, sed oni ne pov'as neglekt'i la sol'a'n perspektiv'o'n de la mond'o, en kiu la ne'kon'o de komput'il'a'j trakt'ad'o'j valid'os kiel analfabet'ism'o.
El Sud'a Tirolio ven'is patr'o de kapucina ord'o d-ro Kurt Egger, kiu special'iĝ'is pri du'lingv'a eduk'o de la infan'o'j. Kvankam en li'a land'o la German'a popol'grup'o insist'as ĉe izol'ec'a unu'lingv'a eduk'ad'o por si'a'j infan'o'j, li reprezent'as la plural'ism'a'n model'o'n de du- aŭ eĉ tri'lingv'ec'o.
Tiel li ven'is preleg'i pri si'a'j spert'o'j ankaŭ al Klaŭdi'forum'o en la du'lingv'a sloven'a-german'a vart'ej'o, kiu'n organiz'as kaj pag'as, natur'e, Sloven'o'j mem.
Antaŭ la preleg'o Johano mi'n prezent'is al li dir'ant'e, ke mi hejm'e fleg'as i'a'n special'a'n form'o'n de du'lingv'ec'o, slovenaesperantan. Li mir'e ek'gap'is kaj dir'is: Daß es so was gibt ...?
(Ke io tia trov'iĝ'as ...) Mi mal'long'e raport'is al li pri mi'a'j spert'o'j tiu'rilat'e kaj don'is al li la kopi'o'n de Temp'o kun varb'foli'o por la sen'pag'a korespond'a esperant'a kurs'o en Vieno.
La re'pac'iĝ'a di'serv'o de la pap'o en Santiag'o de Ĉilio trans'form'iĝ'is part'e al batal'o inter la polic'ist'ar'o kaj milit'em'a jun'ul'ar'o. Mi ne pov'as kred'i, ke la hom'o'j, kiu'j eĉ dum di'serv'o ne pov'as si'n de'ten'i de per'fort'o kontraŭ la polic'o, ver'e serĉ'as demokrati'o'n kaj ne nur ebl'ec'o'n de propr'a diktatur'o. Pinoĉeto cert'e est'as diktator'o, sed nur amator'ec'a kompar'e kun tiu'j, kiu'j vol'as li'n anstataŭ'ig'i. Dum la vizit'o de la pap'o li ekzempl'e promes'is la ek'labor'o'n de opozici'a'j parti'o'j. Kiu komun'ism'a reĝim'o promes'as la sam'o'n? Ili dir'os, ke Pinoĉeto ne plen'um'os si'a'n promes'o'n — sekv'e ili prefer'e mem i'o'n tia'n ne promes'u ...
Nur mal'mult'a'j hodiaŭ'a'j libr'o'j leg'iĝ'as streĉ'e kaj kun vek'a interes'o. Sed la gramatik'a libr'o de Rikard'o Ŝulco: Pled'o por la unu'ec'a lingv'o pov'as est'i ĝu'e legat'a kiel streĉ'a aventur'a roman'o. Li en mult'a'j punkt'o'j mal'ferm'as okul'o'j'n. Li pruv'as, ke ni preskaŭ ĉiu'j est'as part'e kaŝ'a'j id'ist'o'j kaj ne ĉiu'senc'e ver'a'j esperant'ist'o'j.
Post'tag'mez'e mi kompil'is du tajp'it'a'j'n paĝ'o'j'n pri la viv'o de la pentr'ist'o Jozefo Tisnikar por la katalog'o, aper'ont'a okaz'e de li'a ekspozici'o en Klaŭdi'forum'o. Post tio mi traduk'is la en'konduk'a'n tekst'o'n de Marjorie Boulton por la sloven'a el'don'o de ŝi'a prizamenhofa biografi'o. Bon'e, ke Brit'in'o dir'as al Sloven'o'j, ke la angl'a lingv'o ne pov'as valid'i kiel aŭtent'e inter'naci'a.
En Labako la kun'sid'o de la redakt'a komitat'o de CZ. Loĝ'ej'o de Andre'o. De la mur'o rigard'as tri abstrakt'a'j bild'o'j de Veselka Šorli; sur la tabl'o ni'a'j konkret'a'j paper'o'j kaj konkret'a kaf'o.
La plej tikl'a tem'o: mi'a intervju'o kun la mal'agrabl'a kaj — kontraŭ ĉiu'j fakt'o'j — por komun'ism'o entuziasm'a sloven'a verk'ist'o en Karintio Johano Messner. Mi pled'is por la vastanima kriteri'o de interes'ec'o, la ceter'a'j las'is si'n ofend'i de iom stult'a'j asert'o'j en la tekst'o. Ĉiu'j argument'is kontraŭ mi kaj la decid'o est'is: ne. Mi sen'vort'e akcept'is la rezult'o'n. Kio'n far'i, se oni tim'as la vort'o'j'n ...
La vesper'manĝ'o est'is pli larĝ'anim'a: ia italspeca farun'aĵ'o kun muel'it'a'j stek'o'j, verd'a salat'o, bon'a kamp'ar'an'a vin'o.
Sed je unu tem'o ni tut'e ne trov'is solv'o'n: oni ne pov'as trov'i Sloven'o'n, kiu pri'trakt'us la najbar'ec'o'n kun la Kroat'a popol'o — kaj invers'e. La tut'a sloven'a popol'o fin'fin'e far'iĝ'is ia'spec'a enfant terrible en'kadr'e de Jugoslavio, kvankam la tut'a ŝtat'o kolonialisme ekspluat'as ĝi'n.
Ni tuŝ'is ankaŭ la last'a'n numer'o'n de Nov'a revija, de la fam'a 57-a numer'o. Sed ili'a voj'o ne est'as ni'a voj'o. Ili pov'as kaj dev'as est'i en si'a kritik'o pli akr'a'j, ja ili ĉef'e aparten'as al la famili'o'j, kies ge'patr'o'j far'is ni'a'n land'o'n katastrof'a'n. Ili dev'as detru'i, ni dev'os konstru'i. Ili pri'trakt'as la reg'ant'a'n ”marks'ism'o'n” ankoraŭ iel serioz'e — ni jam ironi'e preter'ir'as ĝi'n.
Kun la man'skrib'o en akt'uj'o mi fru'e maten'e vetur'is al Maribor. Unu'e la traduk'o de la en'konduk'a'j vort'o'j de M. Boulton por la sloven'a el'don'o de Zamenhof, la kre'int'o de Esperant'o, du'e mi'a akompan'a tekst'o sur 16 tajp'it'a'j paĝ'o'j. La tajp'ad'o'n mi fin'is nur je la du'a hor'o fru'maten'e ...
Sur la dogan'ej'o oni mi'n demand'is pri kun'port'at'a'j var'o'j.
Mi deklar'is la kaf'o'n. Post'e oni ordon'is al mi mal'ferm'i la valiz'uj'o'n de mi'a vetur'il'o.
Ĝi est'is sen'hav'a. Mi dev'is mal'ferm'i la motor'kovr'il'o'n. Klar'e, neni'o. Post'e oni mi'n demand'is pri la en'hav'o de mi'a akt'uj'o. Mi simpl'e dispon'ig'is ĝi'n al ili. La dogan'ist'o vok'is la lim'trans'ir'ej'a'n polic'an'o'n kaj don'is al li mi'a'n sen'kulp'a'n man'skrib'o'n. Oni pri'serĉ'is ĝi'n dum kelk'a temp'o en la ofic'ej'o, mi star'is ekster'e. Post'e ven'is la polic'ist'o kaj demand'is mi'n, pri kio tem'as en tiu man'skrib'o. Mi ne el'ten'is plu. ”Mi est'us tre kontent'a, se vi bon'vol'us ĝi'n re'ten'i, la gazet'ar'o sufiĉ'e volont'e raport'os pri vi'a mal'fermat'a lim'o,” mi dir'is kun cert'a koler'o en mi'a voĉ'o. Tio ne plaĉ'is al li, kaj li tuj re'don'is al mi ĉio'n, sving'ant'e per si'a man'o, ke mi for'vetur'u.
La redaktor'o de la el'don'ej'o Obzorja en Maribor ĵus telefon'is en german'a lingv'o al iu koleg'o en Germanio. Interes'a, tiu redaktor'o, profesor'o Avsenak. Li okup'iĝ'as pri kvalit'a'j vin'o'j kaj verk'is tre sprit'a'n libr'o'n je tiu ĉi tem'o. Li aparten'as al la mal'nov'a skol'o de jam preskaŭ mal'aper'int'a'j kavalir'o'j. Anstataŭ kravat'o'n li port'as bant'kravat'o'n. Li ne pov'as disciplin'e pri'trakt'i iu'n tem'o'n laŭpunkte.
Apenaŭ ni komenc'is diskut'i pri la libr'o, en'ir'is iu aĉ'a verk'ist'o L.F., kiu neniam vid'is unu sol'a'n partizan'o'n, sed kuraĝ'is verk'i mult'a'j'n libr'o'j'n pri ili. Ni supr'aĵ'e kon'as unu la ali'a'n. Li tuj komenc'is fanfaron'i, ke li est'as invit'at'a al la por komun'ist'o'j fam'a vilaĝ'o Ĉebine, kie en la jar'o 1937 okaz'is la fond'a ’konferenc'o’ de la Sloven'a komparti'o — kaj kiel li tie, okaz'e de la memor'kun'ven'o, rajt'os parol'i kiel la tri'a ... S-ro Avsenak ŝerc'e dir'is, ke li kant'os la ”Te Deum ... ”; kaj ankaŭ mi ne pov'is rest'i en silent'o. Mi en ne'rimark'ebl'a ironi'o dir'is, ke okaz'as interes'a koincid'o, se la ”last'a” konferenc'o okaz'os en la sam'a lok'o kiel la unu'a. Povr'a F. en'glut'is la ofend'o'n kaj prov'is rid'et'i.
Dum'e ven'is ankaŭ la traduk'ist'o de la libr'o Franc Šrimpf.
Ni ir'is al li'a hejm'o por tag'manĝ'i. La dom'mastr'in'o apart'e por mi prepar'is i'a'n special'a'n stiri'a'n strudl'o'n. Mi bedaŭr'is, ke la ŝofor'ad'o ne permes'is al mi pli'a'n konsum'ad'o'n de la bon'a stiri'a vin'o. Ni parol'is pri Hesse, kiu'n li mult'e traduk'is, kaj pri Berdjajev, kiu'n li mult'e leg'as.
Post'tag'mez'e mi trans'vetur'is la river'o'n Drav'a kaj en la kontraŭ'a part'o de la urb'o far'is vizit'o'n ĉe Zdenka. Ŝi antaŭ ne'long'e hav'is fort'a'n karambol'o'n, sed preskaŭ mirakl'e rest'is en kontent'ig'a san'stat'o. Sed ŝi ŝuld'as la mon'o'n por la aŭt'o kaj por la post'rest'it'a lad'o ŝi apenaŭ i'o'n ricev'os.
Vesper'e dum la sankt'a ĵaŭd'o, post la religi'a ceremoni'o, mi hav'is bon'ŝanc'o'n rigard'i la uson'a'n film'o'n La am'o sen vort'o'j de la reĝisor'o Joseph Sargent, el la jar'o 1985. Simpl'a famili'a histori'o pri mutsurdaj ge'patr'o'j kaj ĉiu'aspekt'e matur'iĝ'int'a fil'in'o Margaret, kiu funkci'as kiel per'il'o inter la mutsurda mond'o de la ge'patr'o'j kaj la ceter'a mond'o. Ŝi konstant'e traduk'is el ili'a gest'o'lingv'o kaj re'turn'e'n.
Tre kor'tuŝ'a est'is la scen'o, kiam la preĝ'ej'o, plen'a de mutsurduloj, per gest'o'j kun'kant'is la liturgi'a'n kant'ad'o'n. La lingv'o de man'gest'o'j viv'is en ili eĉ pli intens'e ol la son'lingv'o viv'as en ’normal'a'j’ hom'o'j. Kaj tiu lingv'o est'as plen'e art'e konstru'it'a — do bon'eg'a prav'ig'o por ni'a Esperant'o.
Eĉ ni Esperant'ist'o'j ignor'as, ke ĉiu kultur'a hom'o dev'us lern'i ne du, sed tri lingv'o'j'n: la ge'patr'a'n, la inter'naci'a'n kaj la gest'a'n. Ne sufiĉ'as, ke la aŭdinvalidoj pov'u komunik'i per la gest'o'lingv'o inter si mem. Ankaŭ la san'a'j hom'o'j dev'us kapabl'i komunik'i kun la invalid'a'j en ili'a lingv'o.
La paskoceremonio hejm'e, en mi'a infan'aĝ'a vilaĝ'o Prevalje, est'as io tut'e ali'a ol la religi'a'j ceremoni'o'j en Klaŭdi'forum'o. Ne nur la amas'o da kred'ant'o'j, kiu'j ir'as en la impon'a procesi'o, sed ankaŭ la kvalit'o de la eklezi'a korus'o, en kiu kant'as eĉ kant'ist'in'o de la oper'ej'o en Maribor, sinjor'in'o Halina el Pollando, kontribu'as al la pli aŭtent'a tra'viv'o de la sankt'a semajn'o en la eklezi'a jar'o.
En la ofic'ej'o aper'is permes'o, ke por la el'don'ej'o pov'as est'i aĉet'at'a elektron'ik'a tajp'maŝin'o. Est'as iom strang'e, ke oni dev'as tiel ĝoj'i pri banal'aĵ'o, kiu'n pov'as hodiaŭ regal'i al si la element'lern'ej'an'o'j. Sed kvankam el'don'ad'o de libr'o'j est'as la cel'o de la tut'a entrepren'o, oni tamen pri'trakt'as la el'don'ej'o'n kiel nepr'a'n damaĝ'o'n. Sed sur tiu ĉi fals'a princip'o baz'iĝ'as la tut'a nun'temp'a mond'a sistem'o.
Post'tag'mez'e ven'is arme'o da redaktor'o'j el la el'don'ej'o Mladinska knjiga el Labako. Ni ir'is unu'e al la restoraci'o Virunum por pri'parol'i la negoc'aĵ'o'j'n. Inter ili trov'iĝ'is ankaŭ mi'a traduk'o de la novel'o'j de Tagoro: La mal'sat'a ŝton'o, kiu'n mi pri'zorg'is du'on'e el la angl'a kaj du'on'e el la Esperant'a font'o'j. La libr'o aper'os omaĝ'e al la cent'jar'iĝ'o de Esperant'o.
Post la ’serioz'a’ part'o ni vetur'is unu'e al la seminari'a gimnazi'o Plešivec, kie ni'a pentr'ist'o Valentin Om'a'n proviz'as la preĝ'ej'a'n presbiterion per fresk'o'j laŭ li'a special'a manier'o kaj teknik'o. Re'turn'e ni halt'is ĉe la t.n. duk'a tron'o, sur kiu la iam'a'j Karintiaj duk'o'j dis'don'is feŭd'o'j'n kaj pri'juĝ'is la konflikt'o'j'n. En la unu'a temp'o sloven'lingv'e, post'e pli kaj pli german'lingv'e. Ĉirkaŭ la tron'o est'as star'ig'it'a alt'a fer'a bar'il'o, sur la inform'a tabul'o en kelk'a'j lingv'o'j — nur ne en la sloven'a — star'as ĉio ebl'a, nur ne la fakt'o, ke sur tiu ĉi ŝton'a tron'o sid'is dum jar'cent'o'j la sloven'a'j duk'o'j, demokrati'e elekt'it'a'j de suveren'a'j Sloven'a'j kamp'ar'an'o'j, nom'it'a'j ’kosezi’. Bon'ŝanc'e oni pov'as tromp'i, pri'silent'i kaj mensog'i nur en tiu ĉi mond'o.
Ĝi ne est'as etern'a.
Post'e ni vizit'is la katedral'o'n Gospa sveta, kiu'n star'ig'is en pli mal'grand'a kaj ver'ŝajn'e lign'a form'o la unu'a misi'a episkop'o de la Karintiaj Sloven'o'j la st. Modest'o, kiu ver'ŝajn'e de'ven'is el Irlando. En tiu ĉi katedral'o okaz'is ankaŭ la religi'a part'o de la sur'tron'ig'a ceremoni'o. Ni'a'j gast'o'j mir'is pri la interes'a mur'bild'o dekstr'e de la ĉef'a altar'o. Antaŭ la du'a mond'milit'o la kon'at'a aŭstr'a pentr'ist'o K. Böckl pentr'is la scen'o'n, sur kiu Jesuo sav'as Petron, kiu dron'as en la lag'o, ĉar li ne fid'is sufiĉ'e al la vort'o'j de Jesuo. Sed sur tiu ĉi bild'o la kap'o de ”Petro” est'as klar'e re'kon'ebl'e la kap'o de Lenin. La naiv'a ide'o de la pentr'ist'o est'is, ke la krist'an'ism'o ebl'e sav'os la ide'o'n de la social'ism'o. Sed la diferenc'o est'as klar'e vid'ebl'a: Petro pet'is Jesuon, ke li li'n sav'u; la bolŝevik'o'j dum'e streb'as, ke dron'u Jesuo kun si'a'j disĉipl'o'j ...
Ni'a last'a staci'o est'is la kastel'o Krnski grad, de kiu post'rest'is nur la nom'o kaj la apud'a preĝ'ej'o en la karolinga stil'o, konstru'it'a en la 8-a jar'cent'o el la ŝton'pec'o'j de Virunum. Tiel ĝi rest'is preskaŭ ne'ŝanĝ'iĝ'int'a ĝis nun'temp'e, dum la kastel'o, konstru'it'a tut'e el lign'o, jam de'long'e dis'fal'is. Ni iom emoci'e observ'is la lok'o'n, el kiu reg'is ni'a'j mez'epok'a'j duk'o'j. Est'as interes'e, ke tuj sub la preĝ'ej'o, kie star'is la fam'a duk'a ŝton'o, trov'iĝ'as sub'fos'it'a'j antikv'aĵ'o'j. Dum la Hitlera period'o oni laŭ'dir'e el'fos'is, sed subit'e ili ĉes'is kaj de'nov'e sub'fos'is ĉio'n. Evident'e est'is trov'it'a'j grav'a'j pruv'o'j, kiu'j kontest'at'is la hitler'ism'a'n doktrin'o'n.
Baldaŭ post la milit'o la arealon aĉet'is la klaŭdi'forum'a Historisocieto. En la statut'o'j de la societ'o est'as ord'ig'it'e, ke la arealoj ne est'as vend'ebl'a'j. Tia'manier'e la grandgermaniga potenc'o plen'e kontrol'as la teren'o'n kaj por ĉiam mal'ebl'ig'as, ke iu en Sloven'a aranĝ'o esplor'u la sub'fos'aĵ'o'j'n.
Pri'pens'ind'a est'a la fakt'o, ke en la mez'epok'a temp'o la preĝ'ej'o'j est'is konstru'it'a'j el ŝton'o, sed la kastel'o'j el modest'a kaj efemer'a lign'o ...
Du fascin'a'j libr'o'j de Rikard'o Ŝulco: Pled'o por la unu'ec'a lingv'o kaj Nun, was Esperant'o betrifft.
Est'as ver'e, ke la propon'o'j kaj argument'o'j de Ŝulco en la komenc'o ŝajn'as iom ekstrem'a'j kaj ŝok'a'j. Sed tio nur signif'as, ke ni tamen ĝis nun mal'profund'e bor'is en la senc'o'n de esperant'a lingv'ist'ik'o.
Jam la pur'a fakt'o, ke li'a'j libr'o'j leg'iĝ'as kiel krim'roman'o'j, pruv'as, ke tem'as pri spert'a verk'ist'o, kiu reg'as si'a'n meti'o'n.
Reg'i si'a'n meti'o'n — tio jam est'as komenc'o de moral'a si'n'ten'o ...
La redaktor'o de la Sloven'a program'o ĉe Orf Klaŭdi'forum'o telefon'e invit'is mi'n al la studi'o, ke ni sur'bend'ig'u program'er'o'n pri la cent'jar'iĝ'o de Esperant'o. Ni dispon'is pri 5 minut'o'j.
Tamen est'as bon'e, ke tio'n far'is la redaktor'o laŭ propr'a iniciat'o.
Hieraŭ mi ricev'is el Brazilo la mend'it'a'n libr'o'n de Wiliam Auld: La kultur'o kaj Inter'naci'a Lingv'o. Tre bon'a libr'o, sed ĝen'as li'a ”far”.
La ’afer'o Waldheim’ far'iĝ'as pli kaj pli strang'a. Subit'e komenc'is li'n defend'i la adept'o'j de la Social'ist'a parti'o, kiu'j ĝust'e lanĉ'is la akuz'o'j'n kaj la polemik'o'j'n pri li'a laŭ'dir'a aparten'o al la krim'kulp'a'j nazi'o'j dum la du'a mond'milit'o. Ali'flank'e, kiel mal'bon'ven'a, deklar'is li'n la ŝtat'o (Uson'o), kiu jardeklonge kaŝ'is kaj protekt'is la plej ekstrem'a'j'n kaj klar'e pruv'it'a'j'n milit'a'j'n krim'ul'o'j'n, kiel la Kroat'o'n Artuković. Kiel do pov'us est'i bon'ven'a gast'o Mikael'o Gorbaĉov, kiu okup'as la teren'o'n kaj la popol'o'n de Afgan'o'j, ordon'ant'e pogrom'o'j'n kontraŭ la tie'a civil'a loĝ'ant'ar'o ...
Tamen, riproĉ'ind'a est'as ankaŭ la prezid'ant'kandidat'o mem. Se li est'us ver'e tia patriot'o, kia li ĉiam si'n prezent'as, li demisi'us pro la bild'o kaj renom'o de la respublik'o — kaj post'e li pov'us kiel privat'a person'o refut'i la akuz'o'j'n kaj pruv'i si'a'n sen'kulp'o'n.
Sed la afer'o est'as tia, ke por est'i aŭtent'a reprezent'ant'o de si'a naci'o kaj ŝtat'o, ne est'as sufiĉ'e, est'i sen'kulp'a, oni eĉ dev'as est'i moral'e model'a. Ĉu est'is moral'e model'e: dum la Hitlera regn'o est'i aktiv'a oficir'o de la krim'a arme'trup'o kaj eĉ en tiu temp'o stud'i politik'a'j'n scienc'o'j'n, dum mult'a'j ali'a'j dev'is pas'ig'i si'a'n temp'o'n en la koncentr'ej'o'j aŭ ofer'is si'a'n viv'o'n?
Kun tut'a famili'o hejm'e en Prevalje. Dum'tag'e vizit'o'j ĉe la parenc'o'j de mi'a edz'in'o kaj ĉe kon'at'ul'o'j, vesper'e leg'ad'o de bel'eg'a Hungar'a roman'o La or'a hom'o de Mario Jokai. Dum'nokt'e tajp'ad'o sur mi'a mal'nov'a, preskaŭ antikv'a tajp'maŝin'o. Mi tajp'as la novel'o'n de Rebula, Je la hor'o de mal'plej long'a'j ombr'o'j, kiu pri'skrib'as la mit'o'n pri Adamo kaj Eva. Mi traduk'as rekt'e en la maŝin'o'n, ebl'e inspir'at'a de tiu'j antikv'a'j ŝtal'a'j klav'o'j kun vitr'a'j literkovriletoj ...
Ĉiu'j tri tag'o'j mir'ind'e sam'a'j. La hodiaŭ'a di'serv'o mi'n ir'ig'is al la alt'eben'aĵ'o kun la preĝ'ej'et'o de st. Barbar'a, de'sur kiu oni bel'e spekt'as la tut'a'n val'o'n.
Mi'a mal'jun'a instru'ist'in'o, kiu'n mi preskaŭ ĉiam vizit'as por kvar'on'o aŭ du'on'o da hor'o, el'tond'is por mi la gazetraporton pri strang'a okaz'int'aĵ'o en Maribor. La antaŭ'milit'a'j komun'ist'o'j aranĝ'is si'a'n jubile'a'n kun'sid'o'n. Iu lern'ej'a klas'o est'is invit'it'a pri'zorg'i la por'okaz'a'n kultur'a'n program'o'n. Ne est'as je dispon'o mult'a'j konven'a'j tekst'o'j, ja bon'a'j literatur'ist'o'j ne em'as pri'kant'i komun'ist'a'n diktatur'o'n. Do ili pren'is i'o'n el Serv'ist'o Bartolome'o kaj li'a rajt'o de Iv'a'n Cankar (ceter'e traduk'it'a en Esperant'o'n de F. Modrijan), far'ant'e el tio recit'ad'o'n. Oni dev'as ĉe tio rimark'i, ke la komun'ist'o'j mem al'propr'ig'is por si'a uz'o tiu'n ĉi literatur'a'n perl'o'n, ĉiam formul'ant'e, ke tem'as pri la plej bel'a lirikigo de la Komun'ist'a manifest'o de Marx kaj Engels ...
Sed ve: en tiu ĉi literatur'a pec'o tamen mult'foj'e aper'as la por komun'ist'o'j tabu'a vort'o ”Di'o” kaj eĉ ia'spec'a vari'aĵ'o de Patroni'a. Nun, mez'e de la recit'ad'o la prezid'ant'o de la Mariboraj komun'ist'o'j Rafael Razpet paŝ'is al la mikrofon'o kaj inter'romp'is la program'o'n per la vort'o'j: ”Mi ne trov'as konven'a'j'n vort'o'j'n por protest'i kontraŭ tiu ĉi evident'a provok'o!”
Oni si'n pov'us regal'i per iom'et'e da ironi'o. Ebl'e la menci'o de Di'o ne est'is la ĉef'a motiv'o por tiu impertinent'a kondut'o kontraŭ la jun'a'j hom'o'j kaj kontraŭ la literatur'a'j klasik'ul'o'j.
Pov'as est'i, ke la komun'ist'a estr'o sub'konsci'e sent'is, ke nun'temp'e la afer'o situ'as invers'e: ke la krist'an'o'j kaj ali'a'j ne'parti'an'o'j est'as ver'a'j serv'ist'o'j, kiu'j pli kaj pli postul'as si'a'n rajt'o'n; kaj ke la sinjor'o'j komun'ist'o'j est'as la ver'a'j nov'a'j mastr'o'j kaj ekspluat'ant'o'j ... Kaj, ke la afer'o est'u eĉ pli komik'a, la nom'o de la fanatik'ul'o est'as eg'e krist'an'ec'a. Rafael'o est'as nom'o de unu el la ĉef'a'j anĝel'o'j — kaj ”razpet” signif'as ”kruc'um'it'a”.
Jen, Rafael'o de s. Kruc'o ...
La edz'in'o en si'a sen'motiv'a koler'o proklam'is al mi, ke en la famili'o neni'u mi'n ŝat'as, eĉ ne et'a Peĉjo. Kvankam li daŭr'e vok'as post mi: Oči, oči (pa'ĉj'o) ...
Mi ne pov'as part'o'pren'i en tiu aŭkci'o de sentiment'o'j kaj kvazaŭsentimentoj. Post unu aŭ du semajn'o'j ŝi ver'ŝajn'e de'nov'e ĵur'os, kiel ŝi mi'n am'as, sed foj'e sufer'as pro si'a'j mal'fort'a'j nerv'o'j. Mi ne pov'as observ'i, kia'j est'as mi'a'j nerv'o'j. Mi dev'as, simpl'e, funkci'i, ke la famili'o iel pov'u plu el'ten'i.
Antaŭ ol la aŭstria kancelier'o d-ro Vranitzky flug'is al Uson'o, li promes'is, ke li ne star'os antaŭ Schultz kaj Re'ag'a'n kiel gracpetanto, sed kiel reprezent'ant'o de la suveren'a kaj egal'rajt'a respublik'o Aŭstrio.
Sed, star'ant'e antaŭ la mikrofon'o'j flank'e de Schultz enVaŝingtono, li prefer'is demonstr'i si'a'n sci'o'n de la Angl'a ol la suveren'ec'o'n kaj egal'rajt'ec'o'n de Aŭstrio ankaŭ sur la lingv'a kamp'o. Se li jam ne vol'is parol'i en si'a ge'patr'a lingv'o aŭ en la ceter'a'j lingv'o'j, parol'at'a'j en Aŭstrio, kiel sloven'a, kroat'a, ĉeĥ'a aŭ hungar'a, li almenaŭ pov'us parol'i franc'e, por montr'i la neŭtral'ec'o'n de la land'o, de li reprezent'at'a.
Sed la sam'a hom'tip'o, kiu ekster'e genu'as antaŭ la pli grand'a lingv'o, hejm'e genu'ig'as la uz'ant'o'j'n de la mal'pli fort'a lingv'o ...
El Labako ven'is Viki Blažič kaj Mil'a'n Apih. Ili al'port'is kelk'a'j'n nov'aĵ'o'j'n el la politik'a situaci'o en Sloveni'o. Ankaŭ post la plenumkunsido de Jugoslaviaj komun'ist'o'j rest'is ia ”stat'us quo”. Ver'ŝajn'e la re'ag'o de Okcident'o al la minac'o'j de la ĉef'ministr'o Mikulić ne favor'as por puĉ'o de bolŝevism'a'j dogmatikuloj.
Ni pri'parol'is ankaŭ la tem'o'n: ĉu jam ven'is la temp'o fond'i en Sloveni'o almenaŭ sub'leĝ'a'j'n politik'a'j'n parti'o'j'n. Mi dir'is, ke oni ĉiam postul'u nur la ĝeneral'a'n rajt'o'n de asoci'iĝ'o — la parti'o'j est'as en tio aŭtomat'e enkluditaj. Se oni tuj parol'us pri la fond'o de parti'o'j aŭ se oni eĉ prov'us tio'n aranĝ'i, la potenc'ul'o'j ricev'us bon'a'n pretekst'o'n por ĉes'ig'i la proces'o'n de laŭ'ŝtup'a liberal'iĝ'o, kiu almenaŭ en Sloveni'o malgraŭ ĉio funkci'as, kiel ajn mal'rapid'e jam tio okaz'as kaj sub kia'j kondiĉ'o'j ...
Viki dum'e tajp'is sur mi'a maŝin'o leter'o'n por si'a amik'o en ekster'land'o. Post'e ni ir'is trink'i kaf'o'n al la gast'ej'o Pri Joklnu.
Mil'a'n komenc'is parol'i pri bezon'o de konspir'o. Li propon'is, ke ni ebl'e el'pens'u kaŝ'nom'o'j'n, ke mi ricev'ad'u poŝt'o'n al iu mal'pli suspekt'a nom'o ktp. Mi dir'is, ke ĉio tio est'as naiv'aĵ'o'j por la modern'a teknik'a stat'o en la sekret'a ŝtat'a polic'o. Mi propon'is, ke oni ĉio'n labor'u, publik'ig'u kaj parol'u supoz'ant'e, ke tio en la sam'a moment'o est'as plen'e registr'it'a en la polic'a aparat'o. Ceter'e: kio'n ni vol'as pri'kaŝ'i? Ĉu ni'a'n streb'ad'o'n por demokrati'o, por la civil'a soci'o? Ni pov'as ja tre simpl'e malkomuti kaj mal'util'ig'i la tut'a'n mult'e'kost'eg'a'n kaj komplik'a'n aparat'o'n de la sekret'a ŝtat'a polic'o, se ni simpl'e mal'ferm'e kaj publik'e dir'as la ver'o'n. Ne hav'i sekret'o'j'n — est'as la plej bon'e gard'at'a kaj plej efik'a sekret'o.
Sed Mil'a'n, kvankam for'las'int'a la vic'o'j'n de la reg'ant'a'j komparti'an'o'j, ne ĉes'is est'i sub'haŭt'e tradici'a bolŝevik'a konspir'ul'o. Ni komenc'is ŝerc'i pri tio. Mil'a'n ne ŝpar'is ŝerc'o'j'n pri si mem.
En la semajn'a amas'a gazet'o Di'e ganze Woche (La tut'a semajn'o) aper'is ampleks'a du'paĝ'a artikol'o pri la cent'jar'iĝ'o de Esperant'o el'sub la plum'o de la ĵurnal'ist'in'o Ingrid Edelbacher.
La fakt'o'j est'as prezent'it'a'j iel proksim'um'e, strang'a est'as ankaŭ la asert'o, ke Esperant'o ne sukces'is en si'a antaŭ'a plan'o tial, ĉar Eŭrop'o ne est'as plu centr'a region'o de la mond'o — kaj kun'e kun tio fal'is ankaŭ Esperant'o, kiu baz'iĝ'as sur la eŭrop'a'j lingv'o'j kaj kultur'o.
Se tio est'us ver'o, ankaŭ la Angl'a dev'us perd'i si'a'n rol'o'n. La ver'a kaŭz'o est'as simpl'e tio, ke la plej mult'a'j hom'o'j ankoraŭ ne akir'is la sent'o'n de tut'hom'ar'a aparten'o. La majoritat'o de la hom'o'j viv'as ankoraŭ en stat'o de nur'e trib'a aparten'o kaj konsci'o. Nur en la plej evolu'it'a'j naci'o'j ekzist'as ia ĝeneral'e akcept'it'a naci'a konsci'o kun kelk'a'j ĝerm'o'j de inter'naci'ism'o.
Sed la tut'hom'ar'a'n koncept'o'n evolu'ig'is ĉe si nur la plej kler'a'j kaj mal'ego'ism'a'j unu'op'ul'o'j, inter kiu'j abund'as ĝust'e esperant'ist'o'j.
Sed ĝeneral'e la artikol'o est'is relativ'e afabl'a kaj favor'a al Esperant'o. Ebl'e la origin'o de kelk'a'j ne'traf'a'j asert'o'j trov'iĝ'as ĉe la per'ant'o el ni'a'j propr'a'j vic'o'j, kiu ŝi'n proviz'is per fakt'o'j kaj komentari'o'j.
Aloizo skrib'as en si'a leter'o el Triest'o: ”Novic'a, da se človeštvo pripravlja na križanje človeka s šimpanzom, se mi zdi v bistvu strašnejŝa, kakor novic'a o atomski bomb'i, kacetih in gulagih. Sat'a'n je tore'j sedel kar v biogenetične laboratorije.”
(La nov'aĵ'o, ke la hom'ar'o si'n prepar'as por la kruc'iĝ'o de la hom'o kun ŝimpanzo, ŝajn'as al mi esenc'e pli terur'a ol la nov'aĵ'o pri atom'bomb'o, koncentr'ej'o'j kaj gulag'o'j. Satan'o do ek'sid'is rekt'e en la genetik'a'j laboratori'o'j.) Se mi pli atent'e al'rigard'as la mal'alt'a'j'n frunt'o'j'n de ni'a'j potenc'ul'o'j, hav'ul'o'j kaj decid'ul'o'j, mi dev'as mi'n demand'i: Ĉu ne super'flu'e?
Por la mond'politik'a scen'ej'o hieraŭ est'is gaj'a tag'o. La amator'a pilot'o Mathias Rust el Hamburg'o est'is kun ver'ŝajn'e iu vir'in'o en'aer'e por akir'i la last'a'j'n bezon'at'a'j'n hor'o'j'n por far'iĝ'i profesi'a pilot'o. Sed anstataŭ hejm'e'n, li el Helsink'o flug'is al Moskvo, tri'foj'e super'flug'is cirkl'e la Ruĝ'a'n plac'o'n kaj tie al'ter'iĝ'is. Al la preter'pas'ant'o'j li dis'don'is aŭtogramojn — kaj la sovetia polic'o li'n fin'e arest'is.
Ironi'a hazard'o est'as, ke en la sam'a tag'o la sovetiaj ĉe'lim'a'j militgardistoj fest'is si'a'n fest'o'tag'o'n — kaj en Pravda eĉ aper'is artikol'o, laŭ kiu nek unu metr'o da sovetia teritori'o sur'ter'e kaj en'aer'e pov'as eskap'i la kontrol'o'n ...
Sed en la sam'a tag'o per simil'a sport'a aviad'il'o fuĝflugis la kon'at'a kuba general'o Rafael Delpinio Di'as, kiu fam'iĝ'is dum la t.n. invad'o de la Golf'o de pork'o'j far'e de Uson'o. Nun li kun tut'a famili'o fuĝ'is al Florido kaj pet'is azil'o'n.
Hieraŭ mi falĉ'is la herb'o'n — kaj por kompens'o ni pov'as uz'i la ripoz'a'n kaban'o'n proksim'e al la lag'o de Vrba. Ĉiu'j'n kvin paŝ'o'j'n mi dev'is akr'ig'i la falĉ'il'o'n, ĉar la herb'ej'o est'is de long'e ne'fleg'it'a.
En ripoz'minut'o'j mi leg'is la surpriz'e ĉarm'a'n mal'grand'a'n roman'o'n de F. Werfel Der Abituriententag (La jubile'a tag'o de abiturientekzamenitoj). En kelk'a'j tag'o'j mi kaj mi'a edz'in'o dev'os sam'e ĉe'est'i la 20-jar'iĝ'o'n de ni'a abiturient'a ekzamen'o. Mi est'is la sol'a fraŭl'o en la klas'o, ceter'e ĉiu'j knab'in'o'j. Ĉu post tiom da jar'o'j ebl'os ia minimum'a frukt'o'don'a konversaci'o, aŭ okaz'os iel simil'e kiel en la roman'o de Werfel?
Interes'e, kiel saĝ'e kaj lert'e Gorbaĉov el'uz'is la aventur'o'n de la german'a aviad'ist'o Rust. Tuj li for'ig'is la ĉef'a'n hom'o'n de la arme'o Sokolov kaj ankaŭ la komand'ant'o'n de la aer'fort'o'j. Sed tiu ĉi event'o jam iel demonstr'as, ke ne tem'as plu pri la lert'ec'o de Gorbaĉov, sed ankaŭ pri la vol'o de Alt'a potenc'o, kiu probabl'e intenc'as pri Rusio i'o'n grand'a'n, i'o'n fundament'a'n.
Pov'as est'i, ke la sen'kulp'a Rust en last'a moment'o sav'is la plan'o'j'n de Gorbaĉov antaŭ la ortodoks'e lenin'ism'a'j arme'a'j ĉef'o'j ...
Ĝis la last'a tag'o mi kalkul'is je la hodiaŭ'a unu'a vendred'o en la monat'o, de kiu'j mi vol'as naŭ'foj'e honor'ig'i la kor'o'n de Jesuo per'e de komuni'ad'o. Est'is promes'it'e al Ch. Labouree, ke ĉiu'j, kiu'j plen'um'os tiu'n ĉi piadon, mort'os kun la help'o de Krist'o.
Ver'e interes'e, kia'j obstakl'o'j akumul'iĝ'as kontraŭ la plen'um'o de tiu'j naŭ si'n'sekv'a'j part'o'pren'o'j ĉe la komuni'o honor'e al la Jesua kor'o. Mi simpl'e dum'tag'e forges'is, ke mi tuj post la ofic'a labor'o je la 17-a hor'o dev'us ir'i al la preĝ'ej'o. Sed feliĉ'e mi post'e tamen re'memor'is kaj komenc'is en la tut'a urb'o serĉ'i, kie okaz'as di'serv'o post tiu temp'o. Fin'e mi trov'is la preĝ'ej'o'n, kie ceter'e la parol'a part'o jam pas'is, sed la ĉef'a, eŭkaristi'a part'o rest'is je mi'a dispon'o. Mi cert'e ne pov'is pekkonfesi, sed en tiu moment'o tio ne grav'is. Tiel mi sukces'is jam la kvar'a'n foj'o'n si'n'sekv'e plen'um'i mi'a'n intenc'o'n.
Mi'a edz'in'o kaj mi vetur'is al Kotlje por part'o'pren'i en restoraci'o, situ'ant'a apud la mineral'akv'a font'o, la kun'ven'o'n de ni'a'j iam'a'j kun'lern'ant'o'j okaz'e de la 20-jar'iĝ'o ek'de la abiturient'a ekzamen'o. Mi est'is la sol'a fraŭl'o en la klas'o; kun mi'a edz'in'o mi ĉiam akr'e kverel'is, eĉ por unu moment'o ne pri'pens'int'a la ebl'ec'o'n, ke ni iam hav'os i'o'n komun'a'n. Sed, ĉu ni nun mal'pli kverel'as?
Du mez'aĝ'a'j vir'in'o'j sid'is ekster'e apud la ĝarden'a tabl'o kaj ni'n rid'et'e observ'is, kiam ni tuj vol'is en'ir'i restoraci'o'n. Unu el ili est'is jam plen'e griz'har'a. Ni ne pov'is supoz'i, ke tem'as pri du sam'klas'an'in'o'j ... Nur la ali'a'j far'iĝ'is mal'jun'a, se ili de long'a temp'a distanc'o ne est'as vid'at'a'j; sed mem oni rest'as ĉiam sam'e jun'a, sam'e infan'a ...
Baldaŭ ni est'is preskaŭ plen'nombr'a'j. La gast'o'j, ni'a'j profesor'o'j, evident'e mal'fru'is. Mi ek'sid'is apud delikat'e aspekt'ant'a vir'in'et'o, kun kiu mi en la lern'ej'a temp'o tre amik'e rilat'is, ĉar ŝi est'is bon'a amik'in'o de mi'a lern'ej'temp'a simpati'o ... Sed anstataŭ dir'i al mi kelk'a'j'n inform'o'j'n pri si'a dum'temp'a kaj hodiaŭ'a viv'o, ŝi, fals'e opini'int'a, ke mi eg'e bezon'as i'a'n subgustan amuz'o'n, komenc'is parol'i al mi mal'dec'a'j'n kaj krud'a'j'n ”ŝerc'o'j'n”, rilat'ant'a'j'n plej'part'e al la seks'a instinkt'o. Ŝi'a'j buĉistaĉaj vort'o'j ne kongru'is al la kadr'o de ŝi'a mild'a vizaĝ'o kaj bel'a'j blond'a'j har'o'j, kvankam ne plu tiel bel'a'j, kiel iam, est'int'e long'a'j ĝis la zon'o ...
Al'sid'is ĉe mi unu post la ali'a la ceter'a'j ”knab'in'o'j”, ili parol'is pli saĝ'e kaj mild'e, kvankam sur ili'a'j vizaĝ'o'j spegul'iĝ'is pli fort'a'j bat'o'j de la viv'o. Iu viv'as en Germanio en Munkeno; ali'a gvid'as propr'a'n mod'a'n butik'o'n en Labako, la tri'a jam du'foj'e ŝanĝ'is si'a'n ge'edz'ec'a'n partner'o'n, la kvar'a ĝis'mort'e karambol'is kun pied'ir'ant'o sur'strat'e ... La karier'o'j de bon'o kaj de mal'bon'o; de san'o kaj mal'san'o; de la akuŝ'o'j kaj abort'o'j.
Post tio ven'is tri profesor'o'j. La unu'a, nun'temp'e jam doktor'o pri ekonomi'a statistik'o, nur ĝeneral'e salut'is kaj okup'is la front'a'n lok'o'n. Hom'o de sukces'o, de mem'admir'o kaj cert'a cinik'ism'o.
Du ali'a'j, la tiam'a klas'estr'o, kaj profesor'o pri la Sloven'a lingv'o, propon'is la man'o'n al ĉiu kaj okup'is la flank'a'j'n lok'o'j'n proksim'e de mi. Kvankam ankaŭ al ili ne mank'as ia grad'o de mem'admir'o, ili almenaŭ est'is disponiĝemaj por la ge'lern'ant'ar'o.
Profesor'o pri geografi'o kaj histori'o, ni'a klas'estr'o, plend'is pro la hodiaŭ'a generaci'o kaj ĝi'a malaktivemo. Li ne pov'as kompren'i, ke la akumulator'o'j de la oficial'a ”dialektik'a material'ism'o” baldaŭ mal'plen'iĝ'os. La hom'a'j generaci'o'j jam sekv'as unu la ali'a'n de milion'o da jar'o'j, do ili ne pov'as esenc'e ŝanĝ'iĝ'i en 20 jar'o'j. Sed mi ne vol'is en tiu soleneta moment'o ĝen'i li'a'n blind'a'n kred'o'n je lenin'ism'a paradigm'o. Se la fakt'o'j ne sukces'as persvad'i li'n, kio'n far'u mi?
La ali'a, profesor'o pri la sloven'a lingv'o, kiu mult'e asist'is ĉe mi'a'j unu'a'j literatur'a'j prov'o'j, plend'is pri la fakt'o, pri ver'e trist'a fakt'o, ke ”la ali'a'j pens'as ali'manier'e ol mi, foj'e eĉ nur pro tio, ke tio est'u ali'manier'e ... ” Ankaŭ li'a'n koncept'o'n mi en tiu ĉi moment'o ne vol'is aflikt'i kaj mi simpl'e kap'jes'is. Ceter'e mi intenc'is al li afabl'e konsil'i, ke li komenc'u pens'i laŭ la manier'o de la ali'a'j, kaj la ĝen'a diferenc'o pere'os, sed tio ne konven'is por tiu okaz'o — kaj ankaŭ ne help'us mult'e, sed nur pli'komplet'ig'us la plendtrezoron de mi'a bon'a profesor'o.
Oni komenc'is sur'tabl'ig'i la vesper'manĝ'o'n — kaj en la angul'o oni komenc'is lud'i du'on'sovaĝ'a'n muzik'aĉ'o'n en la laŭtgrado, kiu jam en'danĝer'ig'is la oni'a'j'n aŭskultorganojn. Ni ne pov'is plu inter'parol'i, eĉ en la najbar'a distanc'o la vort'o'j ne est'is plu aŭd'ebl'a'j. Mi pet'is la kelner'o'n, ke oni ebl'e plimallaŭtigu la bru'eg'o'n, tamen tiu modern'a di'aĵ'o ne las'as si'n al'parol'i, sed atak'as plu'e'n.
Ne atend'int'e la fin'a'n kaf'o'n ni du adiaŭ'is. Ne hav'is mult'a'n senc'o'n rest'i en tiu muzik'aĉ'a turment'ej'o. Bon'ŝanc'e ni dispon'is pri kompren'ebl'a motiv'o: ni dev'is pri'zorg'i ni'a'j'n kvar infan'o'j'n, el kiu'j unu ne ankoraŭ du jar'o'j'n aĝ'a ...
Ĝis la re'vid'o post kvin jar'o'j, okaz'e de la 25-jar'iĝ'o. Ebl'e ankaŭ ĝis re'aŭd'o, se tiam hazard'e almodiĝos pli afabl'a kaj delikat'a muzik'o en normal'a laŭtgrado ...
Okaz'e de la hodiaŭ'a televid'a dis'send'o Nachtstudio (Nokt'a diskutprogramo) parol'is la antaŭ'milit'a german'a komun'ist'in'o s-in'o Margaret'e Buber-Neumann.
Ŝi re'memor'is pri si'a'j du mal'liber'ej'o'j: unu'e en Sovet'uni'a koncentr'ej'o en Siberio, post'e en la nazi'a koncentr'ej'o en Rawensbrück. Laŭ la inter'konsent'o inter la nazi'a Germanio kaj bolŝevik'a Sovet'uni'o est'is mult'a'j german'a'j komun'ist'o'j, kiu'j fuĝ'is de Hitler, al la ”bon'ŝanc'a land'o” de Stalin, sen'kompat'e re'patri'ig'it'a'j kaj, natur'e, ĵet'it'a'j en la nazi'a'j'n koncentr'ej'o'j'n.
Bel'a est'is ŝi'a konfes'o, ke la german'a'j komun'ist'o'j simpl'e ne vol'is inform'iĝ'i pri la mal'hel'a flank'o de la Sovet'a sistem'o. Oni pov'is re'kon'i la ver'o'n en ĉiu numer'o de la social'demokrati'a'j gazet'o'j. Sed laŭ la trov'o de Stalin, la socialdemokratianoj est'is pli danĝer'a'j ol la nazi'o'j, kaj tiu'j, la unu'a'j, est'is de li nom'it'a'j ”social'faŝist'o'j”. Unu'a'foj'e ŝi mem kapt'is la ver'o'n, vid'int'e sur la plac'o de Moskvo la mal'sat'iĝ'int'a'j'n vizaĝ'o'j'n de infan'o'j.
Kor'tuŝ'a'j ŝi'a'j klar'ig'o'j por la pas'int'o — kaj malespereble, konsil'o'j por la est'ont'o — kia'manier'e oni pov'is tra'viv'i la infer'o'n de la bolŝevik'a aŭ nazi'a koncentr'ej'o. La ŝanc'o'j'n hav'is hom'o'j, kiu'j sci'is ĝoj'i, rid'i, amuz'i ali'a'j'n, help'i al ali'a'j, est'i optimism'a'j. La hom'o, kiu ek'sid'is mal'feliĉ'a en la angul'o, est'is jam kondamn'it'a por mort'i.
La sloven'a kultur'a societ'o en Klaŭdi'forum'o organiz'is la unu'a'n el antaŭ'vid'it'a'j program'o'j: la prezent'o'n de la kon'at'a'j literatur'ist'o'j aŭ ali'a'j interes'a'j eminent'ul'o'j.
La hodiaŭ'a gast'o est'is profesor'o Aloizo Rebula, gimnazi'a profesor'o pri la klasik'a'j lingv'o'j kaj eminent'a Sloven'a verk'ist'o en Triest'o. Ankaŭ traduk'ist'o de la epistol'o'j de sankt'a Paŭlo kaj Apokalips'o de sankt'a Johano en la Nov'a testament'o kaj de Makabe'a'j libr'o'j en la Mal'nov'a testament'o.
Mi prepar'is 34 demand'o'j'n, divid'it'a'j en tri blok'o'j'n: 1. pri li'a jun'ec'o kaj privat'a viv'o, naci'a aparten'o kaj minoritat'a problem'o en Juli'o-Ven'et'a land'o, special'e en Triest'a region'o; 2.
li'a verk'ist'a labor'o kaj si'n'ten'o al art'o'j; 3. li'a katolik'ism'o; 4. li'a hom'a percept'o ĝeneral'e, filozofi'o, kultur'o ...
Li tre disciplin'e, en telegraf'a stil'o traf'e kaj sprit'e en mal'pli ol unu hor'o respond'is al la demand'o'j. Inter la blok'o'j iu fraŭl'in'o, gimnazi'an'in'o en la Sloven'a gimnazi'o, de'ven'e el Toront'o, bel'e leg'is la sekvenc'o'j'n el la verk'ar'o de profesor'o Rebula.
Fin'e ankaŭ la publik'o, konsist'ant'a el ĉirkaŭ 30 person'o'j, star'ig'is si'a'j'n demand'o'j'n.
El ĉiu'j respond'o'j sent'iĝ'is la spirit'o de plen'a fidel'o al propr'a etn'o kaj Eklezi'o kaj grand'a skeptik'o rilat'e al propr'a kaj ceter'a verk'ad'o. La noci'o ’literatur'o’ aŭ ’verk'ist'o’ impres'ig'as li'n je nul'a grad'o. El la nun'temp'a literatur'o li estim'as preskaŭ nur la Rus'a'n, ĉar nask'iĝ'int'a el grand'a sufer'o de tie'a'j aŭtor'o'j.
Apart'e acid'a li est'is kontraŭ kelk'a'j facil'anim'a'j aŭtor'o'j kiel ekz. Albert'o Moravia en Ital'uj'o kaj simil'a'j, kiu'j serĉ'as, laŭ li, en la literatur'o i'a'n mal'plen'a'n kurioz'aĵ'o'n, anstataŭ las'i verv'i la viv'o'n mem, kia ĝi est'as, asert'ant'e, ke post la temp'o de seks'a'j par'o'j, ”ven'is la epok'o de la knab'o” ...
Post la bon'gust'a bufed'o ni tri, Aloizo, Marija kaj mi ir'is al la hejm'o de Johano M. por tie fin'i ĉio'n per bon'a kaf'o, ĝentil'e propon'it'a de Milic'a.
Interes'e est'is aŭd'i anekdot'o'n pri la poet'o Župančič. Antaŭ la milit'o iu Franc'a literatur'scienc'ist'o el'don'is ampleks'a'n Franc'a'n libr'o'n pri Župančič. Jam sur la kovr'il'o li met'is sur'skrib'o'n, ke Sloven'o'j nur laŭ la postul'o de tradici'o honor'as Prešernon kiel la plej grav'a'n sloven'a'n poet'o'n — fakt'e tio est'as Župančič. La libr'o, natur'e, est'is send'it'a ankaŭ al la pri'trakt'it'a poet'o. Sed tuj, kiam li tra'leg'is la tro'ig'a'j'n vort'o'j'n sur la kovr'il'o de tiu franc'a libr'o, li ferm'is kaj neniam plu leg'is ĝi'n.
Ali'a'j temp'o'j, ali'a'j mor'o'j ...
Sovet'uni'o kapabl'as far'i politik'o'n. Ili invit'as Aŭstr'o'j'n part'o'pren'i la est'ont'a'n kosm'a'n flug'o'n — en la moment'o, kiam Uson'o perd'as la simpati'o'j'n pro la (ceter'e part'e merit'a'j) riproĉ'o'j al Waldheim.
Hodiaŭ eĉ aŭd'iĝ'is la diskut'o de iu centralkomitatano, ke la orient'iĝ'o de la sovetia ekster'a politik'o ne est'u plu eksport'o de revoluci'o, sed la zorg'ad'o pri propr'a'j problem'o'j ...
Tamen eĉ la sloven'a gazet'ar'o mult'e pli saĝ'e pri'trakt'as la re'form'o'j'n de Gorbaĉov ol ekzempl'e la aŭstr'a. Tiel Danilo Slivnik, korespond'a ĵurnal'ist'o el Moskvo, inter ali'e skrib'as: ”Pro tio ne est'as mir'e, se la tut'a ĝis nun kon'at'a social'ism'o svarm'as je plej strang'a'j kompromis'o'j kaj, ke ĉiu'j ĝis'nun'a'j re'form'program'o'j ĝis'viv'is la sam'a'n sort'o'n. La afer'o est'as jam esenc'e rid'ind'a, ja oni simpl'e ne pov'as plukredi, kiom mal'mult'e da fantazi'o trov'iĝ'as ĉe la re'form'ist'o'j de la social'ism'o.
Ili sen'ĉes'e hezit'as ĉe la elekt'o'j, kiu'j ne est'as ver'a'j elekt'o'j; ili don'as la mem'star'ec'o'n (al la direktor'o'j, firma'o'j), kiu ne est'as ver'a mem'star'ec'o; ili pled'as por kre'em'o kaj iniciat'em'o — kiu ne rajt'as super'ig'i la plafon'o'n de la parti'a kaj ŝtat'a kre'em'o kaj iniciat'em'o; ili mult'e parol'as pri la est'ont'ec'o, kiu ne est'as ver'a est'ont'ec'o.”
Mi jam dum tri tag'o'j tajp'as la kompost'aĵ'o'n por la broŝur'o okaz'e de la Jubile'a Esperant'o-Konferenc'o en Graz. Hieraŭ mi don'is intervju'o'n por la sloven'a magazin'o Teleks. Kio pov'us est'i far'it'a, se ekzist'us dek kler'a'j esperant'ist'o'j, ag'ant'a'j sistem'e kaj inteligent'e?
Anonc'iĝ'is bel'veter'a tag'o. Mi dev'is vetur'i al Bistrica v Rožu por far'i intervju'o'n kun la sloven'a deput'it'o en la aŭstria parlament'o, en jun'aĝ'o poet'o, nun profesi'a traduk'ist'o kaj politik'ist'o Karel Smolle. Mi'a'flank'e eldonejestro Kattnig.
La grand'a dom'o de la deput'it'o kaj li'a edz'in'o — kurac'ist'o — de'ekster'e ne montr'iĝ'is kiel pruv'o de delikat'a gust'o. Post'e tamen evident'is, ke la dom'o'n ne konstru'is nur la sufiĉ'e bon'a gust'o, sed ankaŭ cert'a ŝtatpensa prudent'o.
Kvankam la deput'it'o est'is inter tiu'j, kiu'j antaŭ jar'o'j mi'n akr'e kalumni'is, kvazaŭ mi est'us agent'o de la jugoslav'a sekret'a polic'o (en psikologi'o kon'at'a fenomen'o, ke al la efektiv'a viktim'o oni em'as pri'juĝ'i ec'o'j'n kaj ag'o'j'n de la persekut'ist'o ...), mi ne montr'is emoci'o'n, sed trankvil'e kaj kun afabl'a humor'o star'ig'is mi'a'j'n demand'o'j'n, al kiu'j li sufiĉ'e sprit'e respond'is.
Fin'e mi li'n demand'is, ĉu li est'us pret'a, post kiam li jam parol'is en la viena parlament'o en la sloven'a, kroat'a, ĉeĥ'a kaj hungar'a lingv'o'j, okaz'e de 100-jar'iĝ'o de Esperant'o, dir'i kelk'a'j'n fraz'o'j'n ankaŭ en la inter'naci'a lingv'o. Li sen'hezit'e promes'is far'i tio'n. Ĉe bon'a okaz'o li gratul'os al la Esperant'o'mov'ad'o en Aŭstrio.
Post la far'it'a labor'o li montr'is al ni si'a'n dom'o'n. La ide'o est'is, ke inter du famili'o'j: la jun'a de la deput'it'o, kaj la mal'jun'a de la ge'patr'o'j de li'a edz'in'o, trov'iĝ'u ne nur bon'a ebl'ec'o komunik'i, sed ankaŭ cert'a bar'il'o por pov'i viv'i si'a'n apart'a'n, sen'ĝen'a'n viv'o'n. Kiam est'as dezir'at'a kontakt'o, tiu ĉi aŭ ali'a partner'o dev'as mal'supr'e'n'ir'i unu ŝtup'ar'o'n kaj supr'e'n'ir'i la ali'a'n. Bon'eg'a model'o por federaci'a'j ŝtat'o'j ...
Kiam ni ĵus vol'is adiaŭ'i, ek'sonor'is ĉe li telefon'o. Du li'a'j nep'in'o'j ĝis'mort'e karambol'is sur iu proksim'a strat'o.
La edz'in'o de Smolle ĉes'is lud'i fortepian'o'n. Ni simpl'e el'dir'is ni'a'n kondolenc'o'n kaj sen grand'a adiaŭ'a ceremoni'o for'ir'is.
Sur'voj'e en aŭt'o mi preĝ'is silent'e rozari'o'n por la anim'o'j de la akcidentintaj knab'in'o'j.
Marija ŝofor'is, mi parol'ad'is pri divers'o.
En Graz ni las'is la aŭt'o'n sub'voj'e al la Tur'o de Graz kaj supr'e'n'ir'is por tag'manĝ'i en la restoraci'o. Mi manĝ'is plen'ig'it'a'n bov'id'a'n brust'o'n kaj trink'is miks'aĵ'o'n de cidr'o kaj mineral'akv'o.
Eminent'a rigard'o sururben kaj al ĉirkaŭ'aĵ'o. Super la re'nov'ig'it'a'j ruĝ'a'j tegment'o'j de la mal'nov'a urb'o'kern'o kaj super la mild'a'j vin'ber'ej'o'j en la ĉirkaŭ'a'j mont'et'o'j.
Monument'o'j, menci'ant'a'j Turk'o'j'n kaj Franc'o'j'n el Napoleona temp'o. Memor'tabul'o, menci'ant'a la Mal'supr'a'n Stiri'o'n (nun provinc'o en Sloveni'o), el kiu est'is for'pel'it'a'j german'e parol'ant'a'j loĝ'ant'o'j. La oficial'a Sloveni'o skandal'iĝ'as pri tiu ĉi tabul'o, sed mi'n ĝi ne ĝen'as, ja ĝi raport'as pri ver'a'j fieventoj, por kiu'j mi ne vid'as sen'kulp'ig'a'n motiv'o'n ...
Vesper'e inaŭgur'o de la jubile'a konferenc'o de Esperant'o en la salon'eg'o de la Karlo-Franciska universitat'o. Mal'antaŭ la prezid'a tabl'o grand'a blank'marmor'a statu'o de la imperi'estr'o Francisko Jozefo (Habsburgo). Ĉe mikrofon'o jen ĉiam por ĉiu serv'o pret'a d-ro Perk'o, jen tiu kaj ali'a reprezent'ant'o de iu land'o kun si'a'j salut'vort'o'j. Inter ili: Eston'o el Dan'land'o, Ukrajnano el Franci'o ... ĉiu kun si'a prav'a riproĉ'o kaj akuz'o kontraŭ la sovetia okupaci'o.
Sekv'e preleg'o de d-ro Iv'o Lapenna. La jar'o'j, akumul'it'a'j en li'a organism'o, demonstr'as si'a'n fort'o'n, kvankam la profesor'o kiel jun'ul'o est'is jugoslavia ĉampion'o en kur'ad'o je 200 m. Li'a kern'a filozofi'o prav'as, sed ebl'e ĝen'as li'a ripet'a emfaz'ad'o de la propr'a'j merit'o'j.
La ’inter'kon'a vesper'manĝ'o’ en la student'a restoraci'o ne okaz'is sur kontent'ig'a nivel'o. Tamen renkont'iĝ'o kun s-in'o Emili'a Lapenna, kiu'n aranĝ'is por mi afabl'a prof. Gruić, sacerdot'o kaj latinprofesoro el Djakovo (Kroati'o) forges'ig'is ne'profesi'a'n pri'zorg'o'n.
La mes'o en Esperant'o est'as hodiaŭ la sol'a komplet'a katolik'a aranĝ'o, se la grek'a vort'o katholikós ankoraŭ hav'as iom da si'a origin'a senc'o. Ni fizik'e kaj simbol'e trans'paŝ'is pli ol 60 ŝtup'o'j'n en la ’Stiegenkirche’ — ŝtup'ar'a preĝ'ej'o. La hosti'o est'is bak'it'a el plen'valor'a farun'o, do brun'kolor'a. La predik'o traf'is ni'a'n tem'ar'o'n kaj la kvintesenc'o'n de la leg'aĵ'o: pri la sem'o'j, kiu'j perd'iĝ'as kaj nur kelk'a'j el ili don'as frukt'o'j'n.
Kelk'a'j'n cent metr'o'j'n for de tiu preĝ'ej'o trov'iĝ'as jam de'long'e ’Esperantoplatz’. La urb'a'j aŭtoritat'o'j ig'is ĝi'n bel'e re'nov'ig'i por la hodiaŭ'a star'ig'o de la monument'o ’La Esper'o’ de la skulpt'ist'o Jesper Neergaard el Dan'uj'o. Lud'is la polic'a orĥestro de la urb'o Graz: ni'a'n ’La Esper'o’ kaj la bel'a'n aŭstri'an himn'o'n de Mozart kun tekst'o de Pavla von Preradoviĉ.
Post kiam d-ro Perk'o esprim'is ĉiu'j'n konven'a'j'n dankeldirojn, ekoratoris d-ro Lapenna. Unu cert'a fraz'o impres'ig'is mi'n fort'e: ”Ĉiu'j parol'as nur pri la pac'o, sed neni'u preskaŭ pri la liber'o. Tem'as pri du hom'a'j valor'o'j, kiu'j kondiĉ'ig'as kaj sub'ten'as si'n reciprok'e. Ili neniel est'as en kontraŭ'dir'o. Sed, se mi iam dev'us elekt'i inter la pac'o sub mal'just'ec'o kaj tirani'o — kaj liber'ec'o, eĉ se en cirkonstanc'o'j de milit'a inter'batal'o, almenaŭ mi person'e elekt'us liber'ec'o'n kaj prefer'us viv'i en milit'o, sed kiel liber'a hom'o!”
La Sankt'a Spirit'o mem pov'us inspir'i al estim'ind'a mal'jun'a profesor'o tiu'j'n ĉi sam'e saĝ'a'j'n, kiel ankaŭ ne'popular'a'j'n vort'o'j'n. Special'e konven'e, ke li dir'is tiu'j'n ĉi vort'o'j'n en la aŭstria medi'o, kie pli kaj pli aŭd'iĝ'as la tromp'a pep'ad'o de prosovetiaj ’kolomb'o'j’, predik'ant'a'j la pac'o'n je ajn'a prez'o, plej oft'e je kost'o de baz'a'j hom'a'j liber'ec'o'j kaj hom'a dign'o.
El la mal'nov'a histori'o est'as kon'at'a la noci'o ’Pax Roman'a’.
Tamen eĉ tiu ne est'is en tia grad'o la pac'o de tomb'o'j kiel la pac'o, kiu'n en tiu ĉi jar'cent'o propon'is du parenc'a'j sistem'o'j, la nazi'a kaj la bolŝevism'a.
Dank'o'n al vi, kar'a profesor'o, por tiu'j ĉi dign'a'j vort'o'j, kiu'j'n la modern'a facil'anim'a mond'o ne akompan'os per fort'a aplaŭd'o!
Profesor'o Régulo Pérez kaj C. Gacond pro ne'kon'at'a'j kaŭz'o'j ne ven'is. Ĉu tem'as pri la bedaŭr'ind'a akompan'a ombr'o de ne'profesi'ec'o en Esperant'uj'o?
Tiom pli kontent'ig'a la prezent'o de la ĉarm'a bon'kor'a sorĉ'ist'in'o d-rin'o Marjorie Boulton. En la koridor'o mi salut'is ŝi'n kaj mi'n prezent'is kiel traduk'ist'o'n de ŝi'a en'konduk'a tekst'o por la sloven'a el'don'o de ŝi'a libr'o Zamenhof — la kre'int'o de Esperant'o. Ŝi dir'is: ”Ou, jees ... ” kvazaŭ ŝi dir'us angl'e kaj ne esperant'lingv'e. Mi ne vol'is ted'i kaj okup'i la mal'jun'a'n dam'o'n, kies literatur'o'n mi tiom ĝu'is kaj eĉ traduk'e ekspluat'is por sloven'a'j bezon'o'j en ni'a el'don'ej'o.
Komenc'e iom ĝen'is ŝi'a voĉ'o, kiu en alt'a pozici'o far'iĝ'is kvazaŭ histerieta. Sed la en'hav'o, la proverb'a brit'a sprit'o, kiu ĉe ŝi ne nur proverb'is, baldaŭ forges'ig'is la ĝen'a'j'n trajt'o'j'n de ŝi'a voĉ'o kaj fort'a angl'a akcent'o. Pov'as est'i, ke ŝi'a prezent'o pli poezi'is, kvankam el'dir'it'a prozlingve, ol kelk'a'j er'o'j de la pri'trakt'it'a poezi'o mem ...
Ŝi ne demonstr'is i'a'n intelekt'ul'a'n streb'o'n, kvankam el'star'a intelekt'ul'o ne nur en Esperant'uj'o, sed en Briti'o mem. Unu el la grand'a'j trajt'o'j de Esperant'o est'as, ke ĝi stimul'as klar'ec'o'n kaj nobl'a'n simpl'ec'o'n kontraŭ la ego'ism'e intelektulaĉa hermet'ism'o en la komunik'ad'o, kiu'n mi ĉiu'tag'e spert'as en mi'a'j plej'e uz'at'a'j lingv'o'j, la german'a kaj la sloven'a. Sub tiu gladiga influ'o oni eĉ en la propr'a naci'a lingv'o em'as far'iĝ'i pli kaj pli ’Esperant'ist'o’ — do hom'o, kiu antaŭ ĉio vol'as i'o'n klar'e kaj kompren'ig'e dir'i kaj ne impon'i al cert'a klan'o da kultur'a'j cirkharlekenoj ...
Post la prezent'o de ĉiu'j tri akademi'o'j, kiu'j hodiaŭ trakt'as, ĉu ĉef'e, ĉu sporad'e uz'as Esperant'o'n, kor'tuŝ'is la aklamacio de d-ro Lapenna pri la sort'o de Inter'naci'a Jur'a Revu'o.
Tamen al mi pli impon'as la de li dramatigita fakt'o, ke la fak'e el'star'a revu'o aper'as nur en la el'don'kvant'o de 100 ekzempler'o'j kaj hav'as nur 70 abon'ant'o'j'n en la tut'a mond'o — ol se ĝi hav'us 70.000 da ili. La du'a cifer'o atest'us pri bon'a'j financ'a'j rimed'o'j kaj bon'a fam'o ĉe la leg'ant'ar'o. Sed la unu'a fakt'o atest'as pri la mirakl'a'j fort'o'j en Esperant'uj'o. Ĉu ne est'as impon'e: el'don'i preskaŭ luks'a'n revu'o'n kun si'a komplet'a scienc'a aparat'o por nur 70 hom'o'j, el kiu'j la revu'o'n abon'is el sincer'a fak'a kaj kultur'a interes'o ebl'e la du'on'o de tiu ĉi nombr'o — kaj la du'a'n du'on'o'n konsist'ig'as bon'intenc'a'j solidar'ul'o'j? Ĉu ne est'as io hom'e grand'ec'a en tiu ĉi luks'o, kia'n ne pov'us toler'i iu ajn naci'a lingv'o en normal'a'j cirkonstanc'o'j ...
ĉu ne evident'iĝ'as en tiu ĉi fenomen'o la ekzist'o de iu nukle'a kultur'a energi'o, kiu pov'as ignor'i eĉ la nombr'o'n, kvant'o'n, amas'o'n?
Mi foj'e dev'is preleg'i al tre mal'mult'nombr'a publik'o. Al la organiz'ant'o'j, kiu'j bedaŭr'is tiu'n fakt'o'n kaj pet'is mi'a'n kompren'o'n kaj pardon'o'n, mi kutim'is dir'i: ”Ne zorg'u! La nombr'o de aŭskult'ant'o'j por la esenc'a cel'o de la preleg'o tut'e ne grav'as. Di'o parol'is dum cert'a temp'o — ebl'e tem'is pri jar'cent'o'j — al unu sol'a hom'o, Adamo ... Ĉu mi est'u pli mal'pacienc'a rilat'e publik'o'n?”
Post tiu ĉi punkt'o, en la paŭz'o, mi propon'is al d-ro de Zilah, ke la an'o'j de Fat iel konven'u, almenaŭ por kun'e trink'i kaf'o'n. En tiu moment'o li prezent'is mi'n al jun'a par'o el la sam'a lok'o en Franci'o, el Metz. Kiam la jun'a, dolĉ'e ĉarm'a vir'in'o kun infan'e virg'a vizaĝ'o, kun io anĝel'a en si, aŭd'is mi'a'n nom'o'n, ŝi en surpriz'a ekscit'o dir'is: ”Vi do est'as tiu ... mi leg'is ĉiu'j'n vi'a'j'n kontribu'aĵ'o'j'n en Simpozi'o, Horizont'o kaj Etn'ism'o.”
Mi sen'vort'e gap'is al tiu fe'a vizaĝ'o, konsum'ant'e la vokal'o'j'n de'sur ŝi'a'j lip'o'j, kiu'j pov'is est'i nur orient'slav'a'j. Sed ŝi ŝpar'is la ĉef'a'n surprizeksplodon por la fin'o: ”Mi tamen konfid'u al vi, ke mi — sub la pseŭdonim'o, kiu ĉiam ŝanĝ'iĝ'as, verk'is tiu'n recenz'o'n pri la Sonet'kron'o de Prešeren en La Gazet'o.”
”Do vi ven'as el Ukrajnio?” mi konstern'e demand'is, kvazaŭ ni hav'us okaz'o'n parol'i kun iu ne'difin'ebl'a est'aĵ'o el la astrala mond'o. Ŝi jes'is per la blond'har'a kap'et'o, kiu'n oni model'is laŭ la saĝ'a'j spirit'o'j, kiu'j ne alianc'is kun la lumonportintaj ribel'ul'o'j en'ĉiel'e ... Mi komenc'is rid'i: ”Imag'u, sinjor'in'o, mi opini'is, ke tiu'n recenz'o'n skrib'is mal'jun'a blank'barb'a ukrajna profesor'o, kiu dum la temp'o de Lenin'o el'migr'is en Franci'o'n ... kaj jen antaŭ mi dam'o en plej ĉarm'a aper'o ... ” Ankaŭ ŝi rid'is; ŝi'a'j ukrajnaj vokal'o'j memor'ig'is mi'n pri mi'a parenc'ec'o.
En mi io dir'is flustr'e: —Jen vi'a frat'in'o, vi trov'is ŝi'n. El la land'o, kie antaŭ pli ol jar'mil'o viv'is ver'ŝajn'e la tut'a pra'slav'a popol'o ...
Sed mi tio'n ne kuraĝ'is al ŝi dir'i. Nur post'e, kiam mi donac'is al ŝi mi'a'n libr'o'n pri Medjugorje, mi en'skrib'is la dediĉ'o'n: ”Mi dank'as Di'o'n, ke li hieraŭ don'is al mi frat'in'o'n el la land'o, kie ver'ŝajn'e iam viv'is ankaŭ pra'ul'o'j de mi'a popol'o ... ”
Dum la ’filozofi'a’ kun'ven'o sub la kolon'o'j de nov'a universitat'a institut'o mi iom'et'e babil'is pri la mal'riĉ'o de filozofi'a literatur'o en Esperant'o. Ni ven'is al konklud'o, ke nepr'as el'don'i mezampleksan filozofi'a'n leksikon'o'n en la inter'naci'a lingv'o. Pri'zorg'os de Zilah.
Fin'e mi ek'marŝ'is al iu iom pli distanc'a salon'eg'o por ĝu'i la kultur'a'n program'o'n. Program'o'n don'is la poet'o'j Baldur Ragnarsson el Islando kaj Marjorie Boulton el Briti'o — ĉio en'kadr'ig'it'a per la kant'ad'o de la sloven'a okt'et'o Suha el Karintio.
La poezi'aĵ'o'j de M. Boulton ceter'e ne est'is apart'e profund'a'j, sed tamen amuz'a'j kaj prezent'it'a'j laŭ la ĉarm'a sorĉ'ist'in'a manier'o de la poet'in'o. Kontraŭ'e la nobl'a s-ro Ragnarsson efik'is kompar'e al si'a brit'a koleg'in'o iom tro solen'a. Tamen li'a'j poem'o'j en'ir'is la kor'o'j'n, part'e ankaŭ pro la el'star'e klar'a kaj bel'a prononc'o far'e de la aŭtor'o.
La okt'et'o Suha de'nov'e surpriz'is per si'a profesi'a nivel'o. Mi sid'is inter mi'a deĵusmomenta frat'in'o Olga kaj deĵor'e mal'feliĉ'a amik'in'o Zdenka. En la last'a est'as pli da entuziasm'o, kiu pov'us foj'e far'iĝ'i ankaŭ blind'a. En Olga trov'iĝ'as cert'a si'n'reg'a rezerv'em'o al ĉio, kia dec'as al an'o'j de grand'a'j naci'o'j ...
Post la aranĝ'o d-ro Lapenna kaj li'a edz'in'o en koridor'o duet'e kant'is dalmati'a'n popol'a'n kant'o'n ”Ne est'as mast'o ... ” en Esperant'o. Est'as evident'e, ke li'a voĉ'o est'as trejn'at'a kaj eduk'at'a ankaŭ muzik'e.
Hotel'o Ros'e'n tre proksim'e al la universitat'o hav'as avantaĝ'o'n de tre bon'a'j maten'manĝ'o'j. Mi ĉiu'maten'e antaŭ la 7-a hor'o preter'ir'e frap'is sur la pord'o de Zdenka por ŝi'n vek'i. Mi'n vek'is radi'o'ricev'il'o. Sur'tabl'ig'is ĉarm'a fraŭl'in'o, kiu nov'e kaj de'nov'e propon'is bon'gust'a'n kaf'o'n.
Zdenka help'is al mi per ŝnur'o lig'i pak'aĵ'o'n de mi'a'j broŝur'o'j. Mi kun'port'is 60 da ili — sed mi dev'os est'i tre bon'ŝanc'a, se oni vend'os 20.
Kun plen'a ŝarĝ'o mi ir'is aŭskult'i la last'a'j'n preleg'o'j'n antaŭ la re'ir'o al Karintio. Preleg'is Ragnarsson pri poezi'o. Neergaard pri scienc'o, de Zilah pri filozofi'o kaj Mayer pri instituci'o'j. Plej solid'a Ragnarsson, plej vigl'a kaj interes'a de Zilah, plej temp'e kaj tem'e disciplin'it'a Mayer.
Tuj post la preleg'o'j mi adiaŭ'is de ĉiu'j al mi proksim'a'j kaj for'ir'is kun Zdenka al staci'dom'o. Ŝi'a trajn'o al Maribor for'vetur'os post mi'a al Klaŭdi'forum'o, kies temp'o est'is jam proksim'a.
Verk'ist'o Ferk, nun por kelk'a'j monat'o'j mi'a koleg'o en la el'don'ej'o, raport'is pri ne'sukces'a aranĝ'o. Li promes'is ir'i kun profino Andre'a Z. en kinosalonon, sed pro io ne'antaŭ'vid'it'a li ne pov'as. Tem'as pri film'o de la kon'at'a brit'a dramaturg'o Peter Brook. Mi tuj propon'is, ke mi li'n anstataŭ'u. Mi vok'is al Andre'a. En grand'a surpriz'o kaj kun ekscit'o ŝi akcept'is mi'a'n propon'o'n. Ŝi ven'is mi'n pren'i per si'a aŭt'o.
La film'o nur komenc'iĝ'is bon'e, post'e bedaŭr'ind'e far'iĝ'is tip'e amerik'a psik'analiz'a kaj naiv'a prezent'o de esoter'a progres'o de cert'a jun'ul'o en Armeni'o. Andre'a dum la projekci'o mult'e ŝerc'is pri la en'hav'o, ŝi nepr'e ne toler'as ekspluat'ad'o'n de mistik'a'j tem'o'j, kio'n bedaŭr'ind'e komenc'is far'i en beletr'o jam Hesse.
Ni adiaŭ'is kun du'on'e ŝerc'a man'kis'o, dank'esprim'o por bel'a vesper'o kun tiu interes'a kaj iom sol'ec'a fraŭl'in'o.
Antaŭ'tag'mez'e mi vetur'is al Struga por vid'i mi'a'n komput'il'o'n.
La komunik'o inter la komput'il'o kaj mi'a elektron'ik'a skrib'maŝin'o ankoraŭ ne funkci'is perfekt'e. Mi tiu'cel'e ankaŭ aĉet'is turk'lingv'a'n tajpradon, ĉar ĝi en'hav'as la super'sign'o'n ’ ̆ ’; ceter'e ne mem'star'a'n, sed super la liter'o ’g’; se oni for'fajl'as la baz'a'n liter'o'n, rest'as la bezon'at'a super'sign'o por mi'a'j esperant'lingv'a'j tekst'o'j ...
Post'tag'mez'e mi for'vetur'is hejm'e'n al Prevalje. La famili'o trov'iĝ'is en bon'a kaj gaj'a stat'o. La plej mal'grand'a, Peĉjo, mi'n plej favor'e salut'is. Mi en manier'o, kiu'n mi ĝis nun ne kon'is, ek'sopir'is pri mi'a edz'in'o. Mi de'kovr'is, ke mi malgraŭ ĉio ŝi'n ŝajn'e am'as. Ni ebl'e evit'us ni'a'j'n plej akr'a'j'n kverel'o'j'n, se ni jam de'komenc'e fleg'us pli da toler'em'o en ĉiu senc'o. Ni ĉirkaŭ'pren'is ni'n kvazaŭ dek'ses'jar'a'j am'ind'um'ant'o'j. La du'jar'a Peĉjo ten'is ŝi'a'n rob'o'n kaj iom mir'e rigard'is, dum ni avid'e kis'is ni'n reciprok'e.
La unu'a'n foj'o'n post la revoluci'o okaz'is amas'a demonstraci'o de krimeaj Tatar'o'j en Moskvo. Kiel Jugoslavio, ankaŭ Sovet'uni'o plej mal'facil'e far'os si'a'n ekzamen'o'n pri la naci'a demand'o. La kvazaŭmarksisma dogm'o, ke la inter'etn'a'j antagonism'o'j aparten'as sol'e al la ’burĝ'a soci'o’ ne help'as mult'e.
Ebl'e mi trov'is okup'o'n por la poet'o kaj galeri'ist'o P. P. Wipplinger el Vieno. Mi'a kon'at'ul'o A. el Sloveni'o instal'as en grand'a palac'o mez'e de Vieno impon'a'n sloven'a'n kultur'centr'o'n, kies grav'a part'o est'os art'a galeri'o. A. nepr'e bezon'as kun'labor'ant'o'n kun perfekt'a sci'o de la german'a kaj kun sufiĉ'e da kontakt'o'j en Aŭstrio kaj en Sloveni'o. Mi aranĝ'is por ili komun'a'n tag'manĝ'o'n kaj baldaŭ for'ir'is, las'int'e ili'n sol'a'j por diskret'a inter'parol'o ...
Tuj post'e ek'sonor'is en mi'a loĝ'ej'o telefon'o. Est'is agrabl'a vir'in'a voĉ'o. ”Sprechen Si'e Esperant'o?” (Ĉu vi parol'as Esperant'o'n?) Mi mir'e jes'is. La voĉ'o pet'is mi'n por inter'parol'o; ĝis morgaŭ ŝi, ĵurnal'ist'in'o, dev'as prepar'i artikol'o'n por la gazet'o Kärntner Tageszeitung (el'don'at'a de social'ist'o'j). Mi dir'is: ”Ven'u post la du'a post'tag'mez'e, mi trov'iĝ'as tuj trans la strat'o de vi ... ” — opini'ant'e mi'a'n ofic'ej'o'n ĉe Mohorjeva.
Post'tag'mez'e mi prepar'is bon'a'n turkmaniere kuir'it'a'n kaf'o'n por la ĵurnal'ist'in'o, sed mi van'e atend'is. Du hor'o'j'n post tio mi nur komenc'is pens'i, ke ”tuj trans la strat'o” por ŝi pov'us signif'i i'o'n ali'a'n ol por mi. Mi tuj vok'is al la redakt'ej'o de ŝi'a gazet'o. jes: ŝi opini'is mi'a'n loĝ'ej'o'n, mi opini'is mi'a'n ofic'ej'o'n ... Ĉiu'okaz'e bon'a el'ir'punkt'o por diskut'o pri la fam'e klar'a inter'naci'a lingv'o ...
Ŝi, ne'komplik'a vir'in'o, komenc'is per demand'o, pro kiu motiv'o mi okup'iĝ'as pri Esperant'o. Mi respond'is, ke tio por mi ne est'as ia nobl'a hobi'o, sed tre serioz'a moral'a afer'o, part'o de mi'a viv'filozofi'o.
Dum ni'a agrabl'a intervju'o — ŝi ne pov'is sufiĉ'e laŭd'i mi'a'n turk'a'n kaf'o'n — ŝi klar'ig'is al mi la voj'o'n, kia'manier'e ŝi trov'is mi'a'n telefon'numer'o'n. Unu'e ŝi demand'is pri la tem'o universitat'a'n profesor'o'n d-ro'n Pohl en la lingv'ist'ik'a institut'o de la klaŭdi'forum'a universitat'o. Li honest'e dir'is al ŝi, ke li ceter'e la afer'o'n pozitiv'e taks'as, sed mem ne fak'ul'as pri tio. Li propon'is kontakt'i mi'n. Sed ĉar li ne re'memor'is preciz'e mi'a'n nom'o'n, li sugest'is, ke ŝi ir'u al staci'dom'o, kie pend'as tabul'o ’Esperant'o-serv'o’ kun mi'a adres'o kaj telefon'numer'o. Tiel ŝi ating'is mi'n.
Post ŝi'a for'ir'o mi dev'is atend'i fot'ist'o'n. Est'is profesi'ul'o, kaj ni ord'ig'is ĉio'n en kelk'a'j minut'o'j. Est'as plezur'e labor'i kun profesi'a'j, fak'e kompetent'a'j hom'o'j.
Hom'o est'as hom'o, mi'n inkluziv'e. Do mi jam fru'e maten'e aĉet'is la gazet'o'n por vid'i rezult'o'n de la hieraŭ'a inter'parol'o.
Sur la honor'a'j du'a kaj tri'a paĝ'o'j etend'iĝ'is la bel'e aranĝ'it'a artikol'o pri Esperant'o. Mi'a fot'o est'is iom streĉ'a, ebl'e ne est'is bon'a solv'o, ten'i la revu'o'n Esperant'o antaŭ'vizaĝ'e, kvazaŭ mi ĵus leg'us ĝi'n — kaj sam'temp'e rigard'i — laŭ la postul'o de la fot'ist'o — en fot'il'o'n.
La artikol'o est'is bon'a, escept'e de unu lini'o, kie est'is asert'it'e, ke por la kon'o de Esperant'o sufiĉ'as 500 vort'o'j ...
El radi'o inform'o, ke la ekster'afer'a ministr'o de Izraelo sekret'e en Ĝenevo kun'sid'is kun la jugoslavia ŝtat'estr'o Lazar Mojsov. Ebl'e esper'ig'a inform'o. Tio pov'us signif'i, ke Jugoslavio en la procez'o de mal'ferm'iĝ'o almenaŭ ne pov'os mult'e mal'fru'i post la land'o'j de la varsovia pakt'o.
Mal'fru'e vesper'e ripet'o de la televid'a dis'send'o kun la fam'a aŭstr'a-brit'a filozof'o Sir Karl Popper. Jam antaŭ tri jar'o'j li'n intervju'is la tiam'a intendant'o Franz Kreuzer, post'a ministr'o pri medi'protekt'o.
La motiv'o por la ripet'a dis'send'o est'is la 85-a jubile'o de la grand'a fil'o de Aŭstrio. Kaj la el'ir'punkt'o est'is li'a fam'a libr'o el la jar'o 1934 Logik der Forschung (Logik'o de esplor'ad'o).
Li'a sam'temp'ul'o, sed ĉef'a scienc'a kontraŭ'ul'o est'is sam'e aŭstr'a filozof'o Carnap. Li'a postul'o est'is la cert'ec'o kaj pruv'ebl'o de ni'a kogn'o, kio hav'as si'a'j'n ĉef'a'j'n radik'o'j'n ĉe Aristotelo kaj Kartezio.
Kontraŭ'e Popper insist'is pri la mal'cert'ec'o, ne'plen'a pruv'ebl'o kaj tromp'ebl'o de la hom'a kogn'o. La radik'o'j de tiu ĉi si'n'ten'o kresk'as de Teogneso, Ksenofano, Sokrat'o kaj Kant'o.
Laŭ li ni'a'j scienc'o'j progres'as en sen'ĉes'a farad'o kaj korekt'ad'o de erar'o'j. Hom'a'j sent'o'j kaj saĝ'o ceter'e est'is kre'it'a'j por re'kon'i la ver'o'n; sed la ver'o sen'per'e ne est'as kapt'ebl'a; ebl'a est'as nur pli mal'pli bon'a al'proksim'iĝ'o.
Laŭ Popper oni ne akir'as la sci'o'n ĉiam de'komenc'e; la ĝerm'o'j de la sci'o est'as al ni jam en'nask'iĝ'int'a'j.
Oni ankaŭ ne ricev'as inform'o'j'n pasiv'e, simpl'e mal'ferm'ant'e si'a'j'n sens'o'j'n, sed pli laŭ la manier'o de vespert'o'j, kiu'j emitas al la ĉirkaŭ'o ultrasonerojn; kapt'ant'e eĥ'o'n ili nur ”vid'as”
objekt'o'j'n.
Tio, natur'e, ne est'as pur'e kapric'a'j filozofi'aĵ'o'j, sed decid'a'j el'ir'punkt'o'j por la reg'ant'a tip'o de soci'o.
Ankoraŭ nun plej mult'e reg'as la soci'a tip'o kun la kartezia paradigm'o, ke oni dev'as kaj pov'as akir'i cert'a'n sci'o'n kaj fin'e la ver'o'n mem. La erar'o est'as rigard'at'a kiel krim'o aŭ almenaŭ mal'dezir'at'a fenomen'o. Tio ig'as hom'o'j'n bluf'i kvazaŭ'a'n kogn'ad'o'n de la ver'o kaj sam'temp'e tio spron'as persekut'ad'o'n de tiu'j, kiu'j vid'as la ver'o'n ali'manier'e aŭ eĉ impertinent'as deklar'i, ke la ver'o por ili ne est'as kogn'ebl'a, sed nur al'proksim'iĝ'ebl'a.
La kartezia paradigm'o sub'ten'as total'ism'a'n si'n'ten'o'n, dum la iom pli modest'a kaj dub'em'a paradigm'o de Popper sub'ten'as toler'em'o'n kaj modest'ec'o'n rilat'e al la kogn'a pov'o de la hom'a krani'o.
Ne est'as hazard'o, ke ĝust'e Sir Karl Popper verk'is la libr'o'n, kiu plej fund'e pled'as por demokrati'o kaj mal'ferm'ec'o en la soci'o. Li'a libr'o Di'e offene Gesellschaft und ihre Feinde (La apert'a soci'o kaj ĝi'a'j mal'amik'o'j) far'iĝ'as bibli'o por demokrati'a pled'o kaj argument'ad'o.
Jam dum tri monat'o'j aŭ pli daŭr'as mi'a aĉet'ad'o de komput'il'o.
Ŝajn'as, ke ĉe komerc'a'j negoc'o'j oni nepr'e ne konsider'u etn'a'n aparten'o'n, sed nur solid'a'n ir'o'n de la afer'o'j. Mi hav'as pli kaj pli la impres'o'n, ke ĉe mi'a firma'o tem'as pri team'o, kiu vol'as en mal'long'a temp'o sen mult'a pen'o laŭ'ebl'e mult'e gajn'i, eĉ neglekt'ant'e la baz'a'n fak'a'n sci'o'n kaj negoc'a'n moral'o'n.
En tri'op'o ni mal'fru'e vesper'e sur'ir'is la gast'ej'o'n Schweizerhaus (= svis'a dom'o, special'a tip'o de gast'ej'o'j, star'ig'it'a'j kutim'e sur la bonhorizontaj punkt'o'j) sub la pint'o de la mont'et'o Križna gora super la urb'o Klaŭdi'forum'o. La verk'ist'o Ferk, la sloven'a pastr'o el Kotmara vas dekan'o Kassl kaj mi.
Ni vesper'manĝ'is, trink'is bon'a'n ruĝ'a'n vin'o'n kaj pri'parol'is aktual'aĵ'o'j'n. La pastr'o interes'iĝ'is pri ni'a opini'o pri la aktual'a problem'ar'o de lern'ej'a sistem'o sur la du'lingv'a teritori'o en Karintio. Mi opini'is, ke est'as mal'saĝ'e postul'i mal'pli ol Aŭstrio mem propon'is antaŭ la sub'skrib'o de la ŝtat'a kontrakt'o kun la alianc'a'j venkoŝtatoj post la du'a mond'milit'o. Oni do insist'u pri konsekvenc'a sistem'o: por Sloven'o'j sloven'a lern'ej'o kun la german'a kiel la unu'a fremd'lingv'o; por German'o'j german'a lern'ej'o kun la sloven'a kiel la unu'a fremd'lingv'o. La sen'raci'a insist'o ĉe la nun'temp'a kvazaŭdulingva lern'ej'o nur provok'as la German'o'j'n kaj ali'flank'e tro facil'ig'as al la sloven'a'j ge'patr'o'j la decid'o'n en'skrib'i si'a'j'n infan'o'j'n en la ’du'lingv'a'n’ lern'ej'o'n anstataŭ klar'e decid'i, ĉu send'i al german'a ĉu al sloven'a. La rezult'o'j est'as dub'ind'a'j.
Ankaŭ ceter'e, mi resum'is, la sloven'a'j organiz'aĵ'o'j tro prov'as imit'i la mod'o'n kaj taktik'o'n de la ’grand'a’ politik'o en Vieno. Tamen la kriteri'o ĉiam est'u unu'e, kio est'as ĝust'a kaj prav'a — kaj nur en'kadr'e de tio oni rajt'as elekt'i taktik'e pli raci'a'n kaj konven'a'n voj'o'n. La Sloven'o'j ne hav'as la potenc'o'n de Goljat'o, do ili ne pov'as kalkul'i pri la fort'o de si'a'j brak'muskol'o'j. Por la Sloven'o'j konven'as nur la saĝ'o de mal'grand'a Davido, akir'ebl'a per respekt'o de ver'o kaj just'ec'o. Se ni lukt'as sur la teren'o kaj per rimed'o'j de Goljat'o, ĉiam venk'os Goljat'o kaj ni perd'os. Sed se ni uz'os la konsekr'it'a'j'n arm'il'o'j'n de Davido, do se ni obe'os la Di'a'n leĝ'o'n, venk'os la just'a afer'o, kiu esper'ebl'e (sed ne ĉiam nepr'e!) trov'iĝ'as ni'a'flank'e.
Mi demand'is la pastr'o'n, ĉu li hav'as konkret'a'n imag'o'n pri la nov'a ter'o, pri la hom'a stat'o post li'a resurekt'o.
Li ek'rid'is. Li kompar'is la stat'o'n post ni'a mort'o kun la trans'ir'o el la du'dimensi'a sistem'o en la tri'dimensi'a'n. Ĉiu'j nun'a'j lim'ig'o'j est'os for'ig'it'a'j aŭ suspend'it'a'j.
Ferk kompar'is ĉio'n kun bel'eg'a roman'o, kies leg'ad'o ne fin'iĝ'os.
Mi opini'is, ke ia'manier'e ĉiu ricev'os la plen'um'iĝ'o'n de si'a'j plej profund'a'j dum'viv'a'j rev'o'j. Eĉ la afer'o'j, kiu'j ĉi tie si'n eksklud'as, tie plen'um'iĝ'os. Tiel ekzempl'e German'o'j trov'os si'a'n transcend'a'n Karintion ebl'e plen'e german'a; kaj Sloven'o'j trov'os la sam'a'n land'o'n ebl'e plen'e sloven'a ... Ni dev'is rid'i pri la sen'kulp'a naiv'ec'o de la hom'a'j imag'o'j pri la ali'a mond'o.
Tia'manier'e ni pas'ig'is ni'a'n temp'o'n, ĝis kiam ven'is la kelner'o kaj afabl'e dir'is: ”Sperstunde!” (hor'o de ferm'iĝ'o) kaj ni dis'vetur'is hejm'e'n. Mank'as inter ni tia'j okaz'o'j, ĉiu post'kur'as si'a'j'n negoc'o'j'n kaj nur mal'mult'e konsider'as ali'ul'o'n.
De hieraŭ vesper'e de'nov'e en Prevalje. La plej grand'a'n ĝoj'o'n montr'is Peĉjo, kiu dum la tut'a semajn'o part'e brav'e, part'e larm'o'verŝ'e atend'is, ĝis la pa'ĉj'o al'port'us bon'bon'o'j'n.
Vesper'e mi tuj daŭr'ig'is sur mi'a antaŭ'milit'a tajp'maŝin'o la traduk'ad'o'n de modern'a'j sloven'a'j novel'o'j en Esperant'o'n.
Moment'e en la maŝin'o trov'iĝ'as la tekst'o de mi'a najbar'o Leopold Suhodolčan, kiu, jam kelk'a'j'n jar'o'j'n mort'a, ebl'e nun hav'as pli favor'a'n opini'o'n pri la lingv'o, al kiu li ne pov'is imag'i, iam est'i traduk'ot'a, ol li iam hav'is ...
Hodiaŭ'a maten'o komenc'iĝ'is per leg'ad'o de La jun'ul'o de Dostojevski. Jam post la unu'a'j lini'o'j pov'us iu, kiu mem skrib'ad'as, el'pren'i por si'a uz'o bon'a'n instru'o'n.
Post la antaŭ'tag'mez'a aĉet'um'ad'o mi disput'e karambol'is kun mi'a edz'in'o, ĉar ŝi opini'is, ke mi dev'us est'i kapabl'a klar'e leg'i ŝi'a'j'n pens'o'j'n kaj dezir'o'j'n el ŝi'a krani'o.
Vesper'e mi est'is tiel el'ĉerp'it'a pri la disput'o, ke mi tuj en'ir'is lit'o'n, sen daŭr'ig'i mi'a'n traduk'a'n labor'o'n aŭ almenaŭ leg'ad'o'n.
Post la artikol'o pri Esperant'o kaj menci'o de mi'a tiu'senc'a aktiv'ad'o en Klaŭdi'forum'o, nun ankaŭ en sloven'a magazin'o Teleks aper'is du'paĝ'a intervju'o kun mi sub la titol'o ”Kiam oni sonĝ'as en Esperant'o”. Al la demand'o, kio'n dir'i pri la riproĉ'o de kelk'a'j lingv'ist'o'j, ke Esperant'o tut'e ne est'as ver'a lingv'o, mi respond'is: ”Bon'e, ili est'as fak'ul'o'j en lingv'a'j afer'o'j, kio mi ne est'as. Mi do ne em'as kun ili polemik'i, sed prefer'as kred'i je ili'a scienc'a argument'o. Tamen, se ili pri tio prav'as, ek'est'as nov'a scienc'a problem'o: kiel difin'i kaj nom'i la fenomen'o'n, ke ekz.
en Pekino kelk'a'j mil'o'j da hom'o'j el divers'a'j mond'part'o'j produkt'as iu'n bru'o'n, de ili nom'at'a'n Esperant'o, per kiu ili si'n tut'e kontent'ig'e reciprok'e kompren'as, kvazaŭ ili uz'us normal'a'n ver'a'n lingv'o'n?”
Mi'a najbar'o en Prevalje, nun profesor'o pri ’fundament'o'j de marks'ism'o’ en la fak'a mez'lern'ej'o en Sloven'j Grad'ec, kiu dum mult'a'j jar'o'j tre sever'e riproĉ'is al mi mi'a'n negativ'a'n si'n'ten'o'n al la komun'ism'a reĝim'o, komenc'is sen'pag'e dis'donac'i ĉiu'j'n si'a'j'n libr'o'j'n de marks'ism'a'j aŭtor'o'j, de la unu'a'rang'a'j klasik'ul'o'j ĝis la groteskgradaj ili'a'j jugoslaviaj epigon'o'j. Nun li jam prepar'as si'n por la ebl'a est'ont'a epok'o de demokrati'o, en kiu li ankaŭ prov'os akir'i reputaci'o'n kiel ’batal'ant'o de la unu'a tag'o’.
Radi'o'staci'o raport'as, ke la valor'o de la uson'a valut'o de'nov'e komenc'is kresk'i, post kiam la Uson'a milit'ŝip'ar'o pli serioz'e prezent'iĝ'as en la pers-arab'a golf'o.
Hieraŭ mi fin'is la traduk'o'n de Suhodolčan, hodiaŭ mi jam traduk'as la kor'tuŝ'a'n novel'o'n de Bor'is Pahor el Triest'o, kiu pri'skrib'as la krim'a'n mort'ig'o'n de la sloven'a korusestro en Gorica Lojze Bratuž far'e de la faŝist'a milic'o en la antaŭ'milit'a temp'o.
Dostojevski dir'as en si'a roman'o La jun'ul'o: ”Se mi est'us riĉ'ul'o, hav'ant'a cent milion'o'j'n, mi plej ver'ŝajn'e sent'us apart'a'n ĝu'o'n en tio, ke mi aper'us publik'e en la plej mal'nov'a vest'o kaj ke oni mi'n opini'us la plej povr'a mal'riĉ'ul'o, kiu apenaŭ ne pet'as almoz'o'n pro mal'riĉ'ec'o, ke oni mi'n for'puŝ'us kaj mal'ŝat'eg'us: por mi est'us sufiĉ'a jam la pur'a konsci'o pri mi'a real'a stat'o.”
Ĉu tio ĉi ne est'as la bon'eg'a el'ir'punkt'o por ĉiu fakt'e mal'riĉ'a, sed religi'em'a hom'o, kiu ceter'e aper'as kiel almoz'ul'o, sed hav'as la konsci'o'n, ke la tut'a univers'o aparten'as al li?
Geni'a est'as ankaŭ li'a sekv'a tekst'er'o: ”Person'a liber'o, do mi'a propr'a, kompren'u, est'as por mi la unu'a afer'o, pri io ali'a mi ne vol'as sci'i.” — ”Tio signif'as, ke vi predik'as la pac'o'n de la sat'a bov'in'o?” — ” ... Pov'as est'i, ke mi person'e fleg'as ankaŭ ali'a'j'n ide'o'j'n kaj pret'as ankaŭ serv'i al la hom'ar'o kaj ke mi ebl'e eĉ fakt'e serv'as ĝi'n, ebl'e dek'obl'e pli ol ĉiu'j predik'ant'o'j kun'e, mi nur vol'as, ke neni'u hav'u la rajt'o'n tio'n de mi postul'i, mi'n al tio insist'e puŝ'i.”
Do, jam la pri'trakt'o de la tem'o, kiu reg'as la roman'o'n Demon'o'j de la sam'a aŭtor'o.
Jam tiu'j ĉi kelk'a'j lini'o'j al iom saĝ'a hom'o sufiĉ'as por ne frenez'iĝ'i faŝism'e aŭ komun'ism'e. Tial ankaŭ ne est'as enigm'o, kial oni ne pres'as en social'ism'a'j land'o'j la verk'o'j'n de Dostojevski en sufiĉ'a'j el'don'kvant'o'j. Kial oni li'n tamen pres'as en Jugoslavio, part'e klar'ig'as la fakt'o, ke unu'flank'e la hom'o'j ĉi tie ne leg'as plu tiom mult'e kiel en Sovetio, kaj ali'flank'e, la aŭtoritat'o en Jugoslavio far'iĝ'is jam pli cinik'a kaj rafin'a, ĝi pov'as neglekt'i eĉ literatur'o'n, kiu sub'fos'as ĝi'a'n ment'al'a'n baz'o'n.
Post'tag'mez'e leter'o al Aloizo Rebula, kiu ĵus re'ven'is el Greki'o. Tie li diligent'e verk'is si'a'n tag'libr'o'n, kiu ver'ŝajn'e est'os tre interes'a pro li'a bon'eg'a kon'o de la materi'o kaj de la helen'a lingv'o.
En la kort'o sid'as mal'antaŭ lign'a tabl'o mi'a patr'in'o kaj raport'as pri si'a san'stat'o. Ĉiu'n vort'o'n ŝi el'parol'as en iom difekt'it'a form'o. Probabl'e tia'manier'e nask'iĝ'is lingv'a divers'ec'o ...
Por du tag'o'j ni inter'romp'is ni'a'n feri'ad'o'n en Prevalje kaj de'nov'e vetur'is al Klaŭdi'forum'o. Vesper'e mi hav'is kun'sid'o'n ĉe Ferk. Ni celebr'is la nask'iĝ'o'n de li'a fil'o Rafael'o. Ĉe'est'is ankaŭ la traduk'ist'o Kersche, ĵurnal'ist'o Gotthardt kaj pentr'ist'o Weratschnig.
Ni komenc'is trink'i bon'a'n tradici'a'n sloven'a'n vin'o'n cviĉek (= miks'aĵ'o de divers'a'j duonkulturitaj speci'o'j, la baz'o est'as ’blu'a frankbero’, la vin'o est'as produkt'it'a en mal'supr'a Karniolo en Sloveni'o) kaj apud'e manĝ'i sandviĉ'o'j'n. Ni ŝerc'is pri la person'o, kiu mank'is, ni eĉ skrib'is al li ŝerc'a'n leter'o'n kaj per'poŝt'e send'is al li kelk'a'j'n pan'er'o'j'n kun mal'dik'a salamfolieto.
Sur la mur'o'j en la loĝ'ej'o de Ferk pend'as alt'rang'a'j pentr'aĵ'o'j, ĉef'e de Om'a'n. Foj'e iu el ni simpl'e lev'iĝ'is kaj ir'is spekt'i la bild'o'j'n.
Mi raport'is, ke en iu butik'o en la urb'o mi trov'is tajp'maŝin'o'n el la jar'o 1910 de la firma'o Underwood en plej bon'a funkci'ant'a stat'o por 5.000 ŝiling'o'j. Mi tre ŝat'as tajp'i sur tiu'j mal'nov'a'j maŝin'o'j. Ferk propon'is al mi si'a'n dek jar'o'j'n aĝ'a'n maŝin'et'o'n por 200 ŝiling'o'j. Mi tuj aĉet'is, ja ĝi bon'e konven'as por sur'voj'a uz'o.
Kun Johano, iom komik'a kandidat'o en literatur'a si'n'okup'o, kaj kun kapel'an'o de Sloven'j Grad'ec mi en et'a ’popol'a’ Fiat 750 supr'e'n'vetur'is al vilaĝ'et'o Sel'e por tie part'o'pren'i mes'o'n.
La leg'aĵ'o pri la patriark'o Abrahamo, kiu supr'e'n'ir'is la mont'o'n Horeb kaj tie vid'is Di'o'n nek en fajr'o nek en fulm'o nek en ŝtorm'o, sed en flustr'ad'o de la mal'fort'a vent'o, tre konven'is al mi'a voj'o. La hom'ar'o vol'as vid'i la ĉe'est'o'n de Di'o en ekster'ordinar'a'j kaj fort'eg'a'j fenomen'o'j. Kaj preskaŭ ĉiu'j neglekt'as la kamp'o'n de delikat'o kaj afabl'o, kie Di'o mult'e pli evident'as.
En la benk'o'j sid'is simpl'a'j kamp'ul'a'j kap'tuk'o'j kaj deĉapelitaj kalv'aĵ'o'j kaj grizharaĵoj. Ili'a'j preĝ'a'j respond'o'j est'is sam'a'j kiel en pariza Noterdamo aŭ katedral'o de Kolonj'o. La katolik'a eklezi'o far'as el tiu'j simpl'a'j hom'o'j civit'an'o'j'n de la tut'a mond'o. Post la ceremoni'o Johano kaj mi promen'is ĝis la tomb'o de la iom forges'it'a sloven'a verk'ist'o Franc Ksaver Meško (1874-1964). Li deĵor'is en mult'a'j lok'o'j de Karintio kaj est'is persekut'it'a far'e de kontraŭ'sloven'a'j aktiv'ist'o'j dum la aŭstr'o'hungar'a imperi'o kaj special'e eĉ de la nazi'o'j. Post la du'a mond'milit'o li administr'is la paroĥ'o'n de Sel'e kaj ĉi tie en la eden'a ĉirkaŭ'aĵ'o kaj trankvil'o li verk'is si'a'n lirik'ec'a'n proz'o'n.
Sur la lign'a krucifiks'o sur li'a tomb'o est'as tabul'et'o, sur kiu tekst'as: Na grob pa križ lesen mi zasadite, n'a'j ver'e, upanja znamenje bo, in le pogostokrat se nan'j ozrite, n'a'j kaže pot domov vam, gor v nebo!
Ovene roža, sveti križ ostane, na svetu min'e vse, ostane duša, otroci, le mnogokrat molite zame, ko grob preraste že zelena ruša.
En provizor'a traduk'o tio signif'as jen'o'n: Sur mi'a'n tomb'o'n mi nur lign'a'n kruc'o'n pet'as, ĝi est'u sign'o de la kred'o kaj esper'o, por la etern'a gajn'o saĝ'e vet'as, kiu oft'e al'rigard'as ĝi'n kun pi-tener'o!
For'velk'as flor'o, sankt'a kruc'o star'as, en mond'o pas'as ĉio, rest'as nur anim'o, ho, infan'o'j, vi'a'n oft'a'n preĝ'o'n mi bezon'as, kiam sur la tomb’ jam kresk'as herb'o.
Oni ceter'e estim'is li'a'n last'a'n dezir'o'n pri simpl'a lign'a krucifiks'o kun la cit'it'a sur'skrib'o, kiu'n li mem poezi'is. Sed mal'antaŭ ĝi oni tamen star'ig'is marmor'a'n tabul'o'n ... Element'o kaj monument'o de idol'an'ism'o sur la katolik'a tomb'ej'o por la katolik'a sacerdot'o kaj verk'ist'o. Oni pli kred'as je etern'o de la ŝton'o ol je la etern'o de li'a anim'o ...
Hejm'e mi foli'um'is tra la almanak'o de ese'o'j pri modern'a art'o. La kon'at'a german'a poet'o Hans Magnus Enzensberger est'as reprezent'at'a per la ese'et'o kun la titol'o: La mond'a lingv'o de la modern'a poezi'o.
La titol'o, natur'e, tromp'as. Li ĉef'e konstat'as, kiu'grad'e la poet'o'j trans'paŝ'as fizik'e kaj stil'e la lim'o'j'n de propr'a naci'o.
Apollinaire, verk'ist'o en franc'a lingv'o, nask'iĝ'is en Romo al patr'in'o el Helsink'i, rus-pol'e de'ven'a; la poet'o de Sicilio Turk'o Hikmet verk'is rus'e en Moskvo, la Uson'an'o Pound verk'is en Italio, la Ĉili'an'o Neruda verk'is en Jakarto, Madrido, Parizo kaj Moskvo; la Grek'o Kavafis nask'iĝ'is en Konstantinoplo, eduk'iĝ'is en Angli'o kaj viv'is en Egipti'o.
Tamen eĉ tia intelekt'ul'o ven'as al konklud'o, kiu'n mi vid'as fals'a. En la 8-a ĉapitr'o de si'a ese'o li rezon'as jen'e: ”Kun la fier'aĉ'o de ĉef'a'j urb'o'j mal'aper'as la aĉ'ig'a signif'o de la vort'o ’provinc'o’. Ĝi'a kontraŭ'a signif'o ne est'as plu Parizo, sed la universal'ec'o kiel la ali'a flank'o kaj komplet'ig'o. La apart'ec'o, dign'o de la provinc'o, tia'manier'e perd'is si'a'n reakci'a'n rigid'o'n, lim'ig'it'a'n hejm'ec'o'n de la naci'a muze'o, kaj tia'manier'e akir'is si'a'j'n rajt'o'j'n. Ĝi ne mal'aper'is en la ĝeneral'ec'o de poezi'a mond'lingv'o, sed nur konsist'ig'as ĝi'a'n viv'o'plen'o'n. Tiel la skrib'at'a lingv'o viv'as el la parol'at'a vort'o de la dialekt'o, nom'e, lingua franc'a de la modern'a poezi'o ne est'as mal'plen'a enu'ec'o kiel ia lirik'a Esperant'o. Ĝi parol'as en mult'a'j lingv'o'j. Ĝi'a senc'o ne est'as la standardigo aŭ la plej mal'grand'a komun'a denominator'o, sed ĝust'e kontraŭ'e.”
Kiom la unu'a'j lini'o'j de Enzensberger traf'e prav'as, tiom la sekv'a'j, kiu'j koncern'as lingv'o'n, mal'ĝoj'e absurd'as. La t.n.
mond'a poezi'o est'as mond'a nur per'e de traduk'o'j. Kaj ĉiu traduk'o kiel ia semantik'a kribr'il'o tra'las'as nur tio'n, kio est'as komun'a por la origin'a kaj cel'a lingv'o'j. Do tio, kio'n ni'a poet'o tim'as rilat'e Esperant'o'n, jam mil kaj mil'foj'e okaz'is en ĉiu ebl'a poezi'a traduk'o. Nur en li'a privat'a fikci'o la komun'a lingv'o est'as ”la plej mal'grand'a denominator'o”.
Ankaŭ Enzensberger verk'as en iu special'a ’denominator'o’, en la komun'a literatur'a german'a lingv'o, kiu rilat'as al german'a'j dialekt'o'j ĝust'e tiel, kiel Esperant'o al la naci'a'j literatur'a'j lingv'o'j.
Por plej simpl'a'j bezon'o'j la jugoslavia administr'a sistem'o postul'as tiom da komplik'a'j voj'o'j, ke oni perd'as pli da nerv'o'j kaj energi'o en tiu burokrat'a labirint'o ol en la real'ig'o de la negoc'o mem. Ni nur vol'as ŝanĝ'i tegment'o'n, kies tegol'o'j jam tre difekt'iĝ'is. En Aŭstrio afer'o de unu'minut'a telefon'a inter'parol'o; en Jugoslavio afer'o'j de hor'o'j kaj tag'o'j ...
Post'tag'mez'e vetur'o al Mežica; mi'a edz'in'o al si'a frat'o, mi al old'a sinjor'in'o Pavla por trans'don'i al ŝi kopi'o'n de la verk'o The Paradise Lost (La perd'it'a Paradiz'o) de brit'a klasik'ul'o Milton. Ŝi, admir'ind'a lok'a sorĉ'ist'in'o kaj efektiv'e la sol'a ver'a intelekt'ul'o en la tut'a val'o, opini'as, ke tio est'as la sol'a grand'a verk'o, kiu'n ŝi ankoraŭ ne leg'is, do ŝi tre feliĉ'iĝ'is pro la ricev'o de tiu manuskript'o.
Ŝi hav'as iom'et'e kurioz'a'n filozofi'o'n. Tiu'n ĉi mond'o'n laŭ ŝi ne kre'is Di'o, sed grup'o da geni'a'j super'hom'o'j. La mond'o, kia ĝi est'as, montr'as la hom'a'n dimensi'o'n kaj ne la Di'a'n, precip'e el moral'a vid'punkt'o, ŝi asert'as.
Kaj nun ŝi vol'as per si'a literatur'a viv'a verk'o detru'i tiu'n ĉi koncept'o'n de la ekzist'ant'a mond'o.
Mi modest'e dir'is, ke ŝi postul'as tia'manier'e de Di'o neni'o'n ali'a'n ol, ke li anstataŭ mond'o'n kre'u de'nov'e si'n mem. Nur Di'o est'as perfekt'a, ĉio ali'a hav'as mank'o'j'n. Oni do ne pov'as logik'e riproĉ'i al Di'o, ke li ne kre'is perfekt'a'n mond'o'n. Ali'a ne ebl'as, nur la vari'aĵ'o'j de la mal'perfekt'o pov'as est'i divers'a'j ...
Ŝi dir'is, ke mi ĉiam pret'as per iu respond'o detru'i ŝi'a'n koncept'o'n.
Interes'e, ke ĉe diletant'o'j, eĉ se alt'rang'a'j kaj talent'it'a'j, kiel sinjor'in'o Pavla, tiel oft'e aper'as strang'a kaj iel ekster'ordinar'a ambici'o: renvers'i ĉio'n ekzist'ant'a'n kaj kvazaŭ Di'o kre'i nov'a'n univers'o'n.
Kun Pečnik diskut'o pri T. Man'n kaj pri kelk'a'j ali'a'j literatur'a'j demand'o'j. Ni tuŝ'is ankaŭ interes'a'n tem'o'n de la mal'bon'o.
Kiel mi'a kon'at'in'o sinjor'in'o Pavla, en esenc'o ĉiu hom'o laŭ propr'a manier'o riproĉ'as al Di'o la fakt'o'n, ke li anstataŭ si'n mem kre'is nur la ne'perfekt'a'n mond'o'n, kiu almenaŭ en'hav'as la metafizik'a'n fond'o'n de mal'bon'o, si'a'n ontologi'a'n mal'perfekt'ec'o'n.
Ĉiu ankaŭ el'pens'as por si cert'a'n filozofi'o'n aŭ pseŭdofilozofion, kiu prav'ig'as Di'o'n aŭ real'o'n, ke ĝi est'as, kia ĝi est'as.
Sen tia teodice'o oni simpl'e ne pov'us viv'i. Hom'o'j kiel Nietzsche el'pens'as al si imag'o'n, ke ili aparten'as al elit'o aŭ eĉ escept'a kast'o. Sed la mond'o kun la ceter'a hom'ar'o est'as sub'nivel'a kaj malic'a kaj per si'a mal'bon'o konstant'e minac'as ni'a'n ”super'hom'o'n”. Al tia, ebl'e tamen iom komik'a si'n'ten'o aparten'as grand'a nombr'o da person'o'j, esenc'e pli grand'a ol oni pov'us kred'i, eĉ pli grand'a ol tia'j hom'o'j mem kred'as.
La ŝlos'il'a vort'o, pli prav'e, la ŝlos'il'a vort'par'o, kiu sign'as tia'n si'n'ten'o'n, est'as: ”sufer'i damaĝ'o'n”. Tamen, se oni iom'et'e turn'as tiu'j'n du laŭ ĝeneral'a opini'o tro simpl'a'j'n vort'o'j'n por est'i turnindaj en la rotaci'o de la logik'o, oni baldaŭ konstat'as, ke la lig'o de tiu'j vort'o'j ne el'ten'as kritik'o'n.
Damaĝ'o est'as fenomen'o, kiu'n oni ne pov'as sufer'i nun.
Damaĝ'o est'as perd'o — sed ne perd'o de io ajn. Damaĝ'o est'as perd'o de io, kio esenc'e aparten'as al la hom'o. Kaj esenc'e aparten'as al la hom'o nur li'a lig'o kun si'a origin'o, kun Di'o. El tiu vid'punkt'o damaĝ'o neniam ven'as al ni en form'o de tia aŭ ali'a mal'just'aĵ'o aŭ per'fort'a for'rab'o. Ĝi ne ven'as en form'o de sufer'o, sed prefer'e en la form'o de mal'mult'e'kost'a ĝu'o aŭ eĉ trivial'a riĉ'iĝ'o. Tiu'n esenc'a'n damaĝ'o'n — kaj nur ĝi est'as ver'a damaĝ'o — liber'e elekt'as ĉiu por si mem. Damaĝ'o al la hom'o ne okaz'as, ĝi est'as de la hom'o elekt'it'a kaj mem kaŭz'it'a.
Kontraŭ'e, la sufer'o neniam al'port'as perd'o'n aŭ ver'a'n damaĝ'o'n. Sufer'o est'as la plej intens'a akumul'o de la anim'a potenc'o. Sufer'o produkt'as la plej fajn'a'n kaj plej efik'a'n energi'o'n, per kies help'o oni nur pov'as kresk'i en si'a spirit'a viv'o.
Sam'e kiel la frot'ad'o inter la hom'a labor'il'o kaj la pri'labor'it'a objekt'o aŭ krud'a material'o kaŭz'as pen'o'n, foj'e eĉ sufer'o'n, kiu post la ating'o de rezult'o pli'grand'ig'as la ĝu'o'n kaj kontent'iĝ'o'n, tiel ankaŭ sufer'o, kiu aper'as dum la ”frot'ad'o” inter la hom'a korp'o kaj anim'o, renkont'iĝ'e kun la fizik'a kaj spirit'a real'o'j, ebl'ig'as la hom'a'n spirit'a'n real'iĝ'o'n kaj fin'fin'e aper'os kiel font'o de plej profund'a ĝoj'o kaj feliĉ'o.
Ĝust'e sufer'ant'e oni subtrakas de la damaĝokonto — sam'kiel tra la banal'a ĝu'ad'o oni al ĝi adici'as. Inter sufer'o kaj damaĝ'o ne est'as paralel'a lig'o. Ĉi tie est'as la punkt'o, kie la popol'a saĝ'o komplet'e erar'as!
Vesper'e televid'a raport'o: pli ol 100 delfen'o'j sur la atlantik'a bord'o en Uson'o far'is suicid'o'n. Fiŝ'kapt'ist'o'j prov'is far'i ĉio'n kontraŭ la mal'ĝoj'a fenomen'o, sed sen'sukces'e. La delfen'o'j nepr'e sur'bord'iĝ'is por — mort'i. La biologi'a'j kial'o'j ne jam est'as kon'at'a'j. Sed spirit'e oni ili'n facil'e kompren'as ... Kiel mi ili'n envi'as!
Fak'ul'o pri alt'a mod'o en Parizo kaj profesor'in'o pri franc'a lingv'o dum televid'a dis'send'o dir'is, ke Parizo en last'a'j jar'o'j far'iĝ'is polic'a fortik'aĵ'o: sur ĉiu grav'a angul'o star'as polic'ist'o'j kun maŝin'pistol'o'j ...
Kio far'iĝ'is el vi, Parizo, iam'a lum'o de la liber'o? Ĉu vi trans'form'iĝ'as en plej ferm'it'a'n provinc'o'n? Sed: tiel pere'as la glor'o ...
Fin'e ven'is la transport'o de tegol'o'j por ni'a tegment'o. Por kovr'i la plej mal'nov'a'n dom'o'n en la vilaĝ'o.
Pov'as est'i, ke ni ankoraŭ tre bezon'os tiu'n ĉi mal'nov'a'n dom'o'n, kiu'n mi'a patr'o akir'is je strang'a prez'o: li kiel 26-jar'a edz'iĝ'is kun la mastr'in'o, tiam 73-jar'a ... Ag'o, hodiaŭ ne'kompren'ebl'a, sed iel natur'a en la temp'o, kiam nur tia ge'edz'iĝ'o lev'is la de'pend'a'n serv'ist'o'n al la sen'de'pend'a rang'o de mastr'o, kvankam mastr'o de tre mal'grand'a bien'o kaj dom'o.
Natur'e, li ne est'is plen'e akcept'it'a en la klub'o de grand'bien'ul'o'j. Ankaŭ la t.n. social'ism'a sistem'o mult'e pardon'is al sifuĉe riĉ'a'j najbar'o'j, sed ĝi sen'kompat'e mult'e postul'is de li, la plej mal'grand'a. Revoluci'o'j ŝanĝ'as la mastr'o'j'n, sed ne la mastr'ad'o'n ...
Anstataŭ vizit'o — unu'paĝ'a leter'o al Aloizo, kiu feri'as en Lok'a. Ĝis nun mi hav'as cert'e pli ol 300 leter'o'j'n de tiu interes'a verk'ist'o, profesor'o kaj kavalir'a amik'o. Ceter'e la kultur'o de korespond'ad'o bedaŭr'ind'e for'mort'as eĉ ĉe verk'ist'o'j.
La oficial'a jun'ul'ar'a organiz'aĵ'o en Sloveni'o laŭ si'a last'a decid'o rezign'is por la mandat'o por federaci'a jun'ul'ar'a prezidi'o.
Ĉar la reprezent'ant'o'j de ali'a'j respublik'o'j ne akcept'is la kandidat'o'n de Sloveni'o. Li insist'as je sloven'a'j naci'a'j rajt'o'j kontraŭ la centraliz'a'j tendenc'o'j en Jugoslavio. Bon'e, la ge'fraŭl'o'j el Sloveni'o montr'is iom'et'e da karakter'o kaj simpl'e for'ir'is. Tio est'as la komenc'a ag'o en la dis'part'ig'o de la federaci'a jun'ul'ar'a organiz'aĵ'o. La sam'o pas'int'jar'e okaz'is ĉe verk'ist'o'j. Kiamiam la sam'o ver'ŝajn'e okaz'os ankaŭ en pli grav'a'j instituci'o'j de tiu mal'feliĉ'a kontraŭ'natur'a ŝtat'a organism'o.
En Sloven'j Grad'ec mi aĉet'is du libr'o'j'n de M. Rožanc: la roman'o'n Evangeli'j po Mark'u (La evangeli'o laŭ Mark'o) kaj li'a'j'n ese'o'j'n Evropa (Eŭrop'o). Almenaŭ la titol'o'j de la ĉapitr'o'j en la du'a libr'o promes'as interes'a'n en'hav'o'n: Ese'o pri la mez'epok'o, ese'o pri la protest'ant'ism'o, pri Paskal'o, pri Dostojevski, pri Unamuno kaj sen'mort'ec'o de la anim'o, ...
Nun'temp'e est'as modern'e parol'i pri Eŭrop'o. Tamen mult'a'j ignor'as, ke la hodiaŭ'a Eŭrop'o ceter'e komun'e produkt'as kaj distribu'as var'o'j'n, eĉ komun'e aranĝ'as pentr'ist'a'j'n ekspozici'o'j'n kaj muzik'a'j'n koncert'o'j'n. Mank'as detal'o: la modern'a'j Eŭrop'an'o'j ĝeneral'e ne pov'as kompren'i unu la ali'a'n. Kaj ĝeneral'e oni pli em'as aĉ'e filozofi'um'i pri la ”muzik'o kiel la komun'a lingv'o” ol agnosk'i la problem'o'n en ĝi'a plen'a profund'o kaj serioz'o. Bedaŭr'ind'e ankaŭ en la libr'o de Rožanc tiu ĉi grav'a tem'o ne merit'as eĉ lini'o'n. Ver'e grand'a'j perspektiv'o'j de la surd-mut'a Eŭrop'o ...
Ĉu mi leg'is gazet'e, ĉu mi aŭd'is radi'e, memor'ind'as la vort'o'j de Pol'o Wladislaw Bartoszewski: ”Tre ind'as est'i honest'a!”
Hieraŭ post'tag'mez'e Kopeinig kun'pren'is ĝis ni'a hejm'o la ge'edz'a'n par'o'n Apih el Labako. En akompan'o iu sloven'a vir'o el Argentino.
Ni diskut'is pri la last'a'j okaz'int'aĵ'o'j en Sloveni'o. Tem'as ĉef'e pri inter'ŝanĝ'o de leter'o'j inter M. Apih, T. Kermauner kaj serb'a'j intelekt'ul'o'j en Belgrad'o. Star'iĝ'is la demand'o: nacionalism'o, ĉu ĝi est'as nepr'e negativ'a? Apih pled'as por pozitiv'a kompren'o de tiu ĉi noci'o. Mi opini'as iom'et'e sam'e. Negativ'a est'as la naci'a ŝovinism'o, kiu tut'e diferenc'as de la nacionalism'o mem. Bedaŭr'ind'e mult'a'j esperant'ist'o'j kopi'as la denunc'o'n de tiu ĉi esprim'o far'e de mensog'a bolŝevik'a ’inter'naci'ism'o’. En fin'a efekt'o ili mem montr'iĝ'as kiel el'star'a'j ŝovinism'o'j.
Grand'a'j naci'o'j al la mal'grand'a'j ĉiam predik'is sen'naci'ec'o'n.
Sed tuŝ'u ili'a'j'n naci'a'j'n imperi'o'j'n kaj vi ricev'os aŭtent'a'n respond'o'n ...
Preĝ'ej'o hodiaŭ plen'is da hom'o'j, kvankam ĵus hieraŭ est'is la fest'o de epifani'o. Ekster'e du lign'a'j palis'o'j kun sur'skrib'o Av'e MARIA, intern'e tumult'o da flor'o'j kaj flor'girland'o'j, pend'ant'a'j sub la volb'o'j. Antaŭ la konfes'ej'o long'a kaj pacienc'a vic'o de kred'ant'o'j, atend'int'a'j pekkonfesadon.
Dum la ceremoni'o mi pens'is pri mi'a sam'vilaĝ'an'o Z. V., kiu kuŝ'as en hospital'o, ver'ŝajn'e neniam plu re'ven'ont'a hejm'e'n.
Laŭ mult'a'j indic'o'j li est'is tiu ’fak'ul'o’, kiu help'is al la sekret'a polic'o instal'i en mi'a dom'o sub'aŭskult'a'j'n instrument'o'j'n. La last'a'n pruv'o'n mi ne hav'as, sed ankaŭ mi ne bezon'as ĝi'n. La tut'a mond'o bon'vol'u sub'aŭskult'i, kiel mi rev'as pri iom pli bon'kor'a kaj saĝ'a mond'o. Sed kial vi, mi'a kompat'ind'a najbar'o, ne instal'is vi'a'j'n ruz'a'j'n aparat'o'j'n iom pli profund'e, ke vi iom post iom aŭd'u la son'o'j'n de la element'o'j, kiu'j dir'as ali'a'n ver'o'n ol la supr'aĵ'a babil'ad'o de la ekster'a'j form'o'j?
Post'tag'mez'e mi kun la edz'in'o kaj ni'a'j du fil'et'o'j vetur'is al iu proksim'a bien'o en mont'ar'a teren'o, kie feri'as sinjor'o Apih.
La kamp'ul'a famili'o viv'as grand'part'e de turism'o — mi ne tuj sci'is, ke ĝi viv'ten'as si'n ankaŭ help'e de iu mal'pli ĉast'a okup'o.
Post'e mi ek'sci'is, ke ili kun'labor'as kun la sekret'a polic'o kaj denunc'as si'a'j'n propr'a'j'n gast'o'j'n ...
Ni sid'is sur la benk'o'j mal'antaŭ long'a lign'a tabl'o sub vastkrona tili'o. Mi re'don'is al Apih li'a'j'n gazet'artikol'o'j'n kaj iom ili'n koment'is. Li'a kaj mi'a edz'in'o'j vetur'ig'is Peĉjon dum mal'long'a promen'o en freŝ'a aer'o. Simĉjo trov'is si'a'n plezur'o'n, konduk'ant'e la afabl'a'n hund'et'o'n de ni'a'j gast'ig'ant'o'j. Sur la tabl'o jam trov'iĝ'is kamp'ar'a hejm'a tranĉ'aĵ'o kaj bon'eg'a sekal'a pan'o kun kruĉ'o da hejm'a cidr'o. Ni diskut'is pri ni'a etern'a ”kio'n far'i”, ŝerc'e parafrazita laŭ la fam'a broŝurtitolo ”Ĉto zdjelatj?” de Lenin. Li laŭ si'a intenc'o cert'e far'iĝ'is sincer'a demokrat'o, sed en prefer'o de metod'o'j li rest'is pur'a bolŝevik'o.
Li ĉiam vol'as fleg'i cert'a'n konspir'o'n, kvankam tut'e sen'senc'e.
Mi ne sukces'is pruv'i al li, ke ĉiu element'o de konspir'o nur nutr'as la polic'a'n kaj parti'a'n maŝin'o'n.
Dum ni tiel disput'et'is, al'ven'is aŭtomobil'o. Mi'a edz'in'o, kiu ĵus re'ven'is, puŝ'is mi'n kubut'e: ”Jen la konfidento, task'ig'it'a por vi ... ” Fakt'e el la vetur'il'o el'ramp'is vir'o, kiu apud si'a profesi'o labor'as ankaŭ kiel konfidento de la ŝtat'a sekret'polic'o.
Mi neniam al li montr'is, ke mi kon'as li'a'n krom'profesi'o'n. Li kun afabl'a mien'o salut'sving'is al mi, mi sam'e afabl'e re'send'is salut'o'n. Li ek'sid'is kun si'a'j du kamarad'o'j ĉe ali'a tabl'o. Ĉu hazard'o?
Ne est'as hazard'o. Sinjor'in'o Apih raport'is per mallauta voĉ'o, ke tiu vir'o jam en la antaŭ'a tag'o kontakt'is ili'n. Iam'a'n kolonel'o'n de la ŝtat'a polic'o oni ne las'as sen'kontrol'e ie en la provinc'a mont'ar'o. Precip'e ne, se tiu kolonel'o kaj antaŭ'milit'a komun'ist'o nun'temp'e est'as unu el la plej akr'a'j batal'ant'o'j por la demokrati'o kaj por la rajt'o'j de si'a popol'o je sen'de'pend'ec'o.
Montr'iĝ'is, ke ne nur tiu iom naiv'a vir'o, sed ankaŭ la kamp'ar'an'o mem kun'labor'as kun la reĝim'a polic'o. Ĉu li ceter'e ricev'us tiel konven'a'j'n kredit'o'j'n por konstru'i nov'a'j'n turism'a'j'n kapacit'o'j'n? Du'e, li'a famili'o situ'as sur apud'lim'a teren'o.
Apud la lim'o oni pov'as ekzist'i kiel prosper'a kamp'ul'o nur en la paralel'a konfidenta rol'o.
Dum M. Apih iom rev'e parol'is pri si'a konspir'o, ni est'is detal'e observ'it'a'j kaj ebl'e sub'aŭskult'it'a'j de ĉiu'j flank'o'j ...
Surpriz'e agrabl'a poŝt'o, atend'int'a mi'n en la kest'o en Klaŭdi'forum'o. Afabl'a leter'o de Kris Long. Li ricev'is inform'o'n pri mi de mi'a ukrajna frat'in'o Olga. Kiel mal'long'a'j la distanc'o'j foj'e en Esperant'uj'o ...
Hieraŭ vesper'e intendento de la aŭstr'a televid'o intevjuis la pol'a'n profesor'o'n pri histori'o en la katolik'a universitat'o en Munkeno Wladislaw Bartuszewski, kiu kiel katolik'a aktiv'ist'o gvid'is la kontraŭ'nazi'a'n grup'o'n en Varsovio, est'is enkarzerigita en Oswiezim — kaj est'is post la milit'o de'nov'e dum mult'a'j jar'o'j mal'liber'ig'it'a en komun'ism'a'j karcer'o'j.
Tamen la interes'a profesor'o el ĉio spert'it'a el'tir'as nur optimism'a'n si'n'ten'o'n. Interes'a'j li'a'j avert'o'j al Aŭstrio kaj okcident'a mond'o ĝeneral'e. Si'a'n optimism'o'n li star'ig'as sur si'a'n katolik'a'n kred'o'n, tamen li ankaŭ agnosk'as, ke ekzist'as optimism'o ankaŭ ĉe hom'o'j sen'religi'a'j. Ili'n li eĉ pli admir'as. Si'n'ten'o tre proksim'a al mi'a.
Li fin'is diskut'o'n per fraz'o, en kiu li resum'is si'a'n tut'a'n percept'ad'o'n. Li dir'is en la german'a kun slav'e mal'mol'a'j konsonant'o'j kaj vast'a'j vokal'o'j: ”Es lohnt sich sehr, anständig zu sein!” (Est'i honest'a ricev'os rekompenc'o'n.) Tio'n ĉi mi not'as, aŭskult'ant'e sam'temp'e la kant'ad'o'n de Leon'ard Cohen, grand'a kanada kant'ist'o. En akompan'o de li'a kant'ad'o mi antaŭ jar'o'j traduk'is Sadhana, ebl'e la plej instru'a'n libr'o'n de Tagoro, en sloven'a'n lingv'o'n.
Hieraŭ mort'is la last'a nurenberga nazi'a kondamn'it'o Rudolf Hess, la anstataŭ'ant'o de Hitler. En si'a 93.jar'a aĝ'o li elekt'is la sam'tip'a'n mort'o'n kiel li'a iam'a mastr'o: li pend'ig'is si'n je elektr'a kabl'o. La man'o de Di'o est'as long'a, ceter'e mal'rapid'a, sed ne'evit'ebl'a.
En el'don'ej'o'n ven'is advokat'o el Labako. Li ven'as regul'e kvar, kvin foj'o'j'n jar'e, sid'iĝ'as dum du'on'a hor'o kun mi kaj diskut'as pri politik'a'j nov'aĵ'o'j el Sloveni'o kaj el Belgrad'o. Li hav'as bon'a'j'n rilat'o'j'n kun kelk'a'j gvid'a'j politik'ist'o'j kaj sci'as la ĉiam'a'n temperatur'o'n en la politik'a scen'ej'o.
Proksim'um'e unu tri'on'o da mal'jun'a'j komun'ist'o'j en Sloveni'o ankoraŭ obstin'e sub'ten'as la belgrad'a'n central'ism'a'n reĝim'o'n kaj ne'ŝanĝ'ebl'a'j'n stalin'ism'a'j'n metod'o'j'n. Ceter'a'j opini'as, kiel iu el ili al mi'a kon'at'ul'o si'n esprim'is, ke ebl'as nur du voj'o'j: ĉu tut'a Jugoslavio decid'iĝ'u si'n turn'i al Eŭrop'o — ĉu tio'n dev'os far'i Sloveni'o sol'a ...
D-ro Dvorak telefon'is el Ulm'o. Ni'a sankt'a eklezi'o ĵet'as li'n el la ofic'o, ĉar tro mult'a'j ne ŝat'as li'a'n serioz'a'n porlaikan religi'a'n ag'ad'o'n kaj kultur'a'j'n postul'o'j'n, sed prefer'as profan'a'n amuz'o'n kaj facil'a'n societ'a'n distr'o'n. En Sloveni'o li neni'e ricev'us okup'o'n pro si'a fidel'a katolik'a si'n'ten'o; en Germanio ne, ĉar li ne est'as gazet'ar'e interes'a en'migr'ant'o el orient'a land'o.
Kia'manier'e help'i al li? Rest'as mi'a foj'e sol'a helpaparato: rozari'o kun si'a'j glob'a'j nukle'o'j, kiu'j en la man'o'j de mal'potenc'a kred'ant'o foj'e komenc'as evolu'i fort'eg'a'n nukle'a'n energi'o'n de transcend'a spec'o ... Tamen mi prov'os telefon'i al sloven'a eks'ministr'o pri kultur'o, ke li laŭ si'a trov'o kaj pov'o inter'ven'u por la mal'feliĉ'a intelekt'ul'o, kiu doktor'iĝ'is en Prago pri ĉeĥ'a'j lingv'o kaj beletr'o, sed ne est'is ind'a far'iĝ'i en propr'a universitat'o en Labako eĉ adjunkt'o en la slav'ist'ik'a kaj boĥemistika fak'o ...
Antaŭ pli ol 70 jar'o'j en preskaŭ du'on'a Eŭrop'o est'is solen'e celebr'it'a la nask'iĝ'tag'o de li'a imperi'estr'a moŝt'o Karlo Habsburgo von Lothringen. Kaj hieraŭ est'us la kompat'ind'a Karlo, se li ankoraŭ viv'us, 100 jar'o'j'n aĝ'a.
En la televid'a dis'send'o Club 2 sid'is interes'a rond'et'o da hom'o'j, kiu'j iel rilat'as al la famili'o, kiu dum tiel long'a period'o form'is aŭ almenaŭ kun'form'is la politik'a'n vizaĝ'o'n de centr'a Eŭrop'o.
Inter ali'a'j sid'is ankaŭ la fil'in'o de d-ro Otto von Habsburg, la deput'it'o de Bavari'o en Eŭrop'a parlament'o, ceter'e fil'o de la last'a imperi'estr'o Karlo. El ĉiu aspekt'o ŝi efik'is plej simpl'e kaj afabl'e si'n'reg'ant'e. Kvankam kelk'iu sen'kompat'e akr'e atak'is la epok'o'n de monarki'o kaj la karakter'o'n de la last'a imperi'estr'o.
Interes'e, ke plej pozitiv'e esprim'iĝ'is pri la Habsburgoj, krom s-in'o Kovacs, kiu kiel histori'ist'o zorg'as pri la beat'ig'a proces'o por Karlo, la jun'a, sed bril'e kler'a hungar'a histori'ist'o el Budapeŝto. Li menci'is kelk'a'j'n kial'o'j'n por la plej nov'a ond'o de nostalgi'o pri Habsburgoj. Ekzempl'e la sen'perspektiv'o'n ĉe la jun'a generaci'o en ĉiu'j tiu'j orient'eŭrop'a'j ŝtat'o'j, kiu'j hered'is la teritori'o'j'n de la iam'a monarki'o. Post'e la fakt'o'n, ke ĉio, kio okaz'is en Eŭrop'o post la dis'fal'o de la habsburga regn'o, est'is sen'kompar'e pli mal'bon'a.
Oni tre fort'e kontraŭ'argument'is la koncept'o'n, ke la dinasto est'as donac'it'a de special'a Di'a grac'o. Kvazaŭ tio est'us eksterdemokratia fenomen'o. Kaj ĵus en tiu ĉi fals'a opini'o trov'iĝ'as la plej grand'a danĝer'o por demokrati'o'j. Se ĉio est'as nur en hom'a'j man'o'j, baldaŭ neni'o plu trov'iĝ'os en hom'a'j man'o'j, sed en la man'o'j de la mal'pur'a potenc'o. Monarki'a princip'o garanti'as, ke almenaŭ pri unu kolon'o de la aŭtoritat'a pov'o ne pov'as laŭ'plaĉ'e manipul'i la korupt'em'a hom'a vol'o kaj intrig'o, sed nask'iĝ'a ’hazard'o’, en kiu pov'as manifest'iĝ'i la Di'a grac'o.
La Aŭstr'a zoolog'o Konrad Lorenz, kiu mult'e esplor'is kondut'o'n de best'o'j, dir'is al iu brit'a ĵurnal'ist'o: ”Art'ist'o'j kaj scienc'ist'o'j est'as la plej feliĉ'a'j hom'o'j en la mond'o, ĉar ili est'as pag'at'a'j por si'a hobi'o.”
Part'e li prav'as. Nur, la pint'a'n rang'o'n de feliĉ'o mi prefer'e atribu'us al la hom'o'j, kiu'j bon'e plen'um'is si'a'n ĉiu'tag'a'n dev'o'n, kvankam en tre mal'favor'a'j cirkonstanc'o'j.
Tamen oni pov'as dir'i, ke la art'ist'o'j kaj la scienc'ist'o'j hav'as cert'a'n privilegi'o'n en si'a viv'o: ili ŝat'as si'a'n okup'o'n. Sed tiu privilegi'o est'as kutim'e impostigita per alt'a grad'o de hom'a envi'o, ignor'o kaj kontraŭracieco. Ĉiu'okaz'e, mi dank'as Di'o'n, ke li don'is al mi em'o'n kaj iom'et'a'n kapabl'o'n labor'i per la mal'pez'a labor'il'o — traduk'a kaj skrib'ist'a plum'o. Ĝis mi'a'j last'a'j fort'o'j, ebl'e jam du'on'e paraliz'it'a, mi ankoraŭ ver'ŝajn'e pov'os labor'i per tiu simpl'a instrument'o, kiu tiel konven'as al mi'a ne tro prem'at'a fort'a man'o. Dum mult'a'j mi'a'j sam'generaci'ul'o'j jam de'long'e enu'os pro la for'las'o de si'a profesi'a labor'o, mi eĉ pli vigl'e ol nun pov'os labor'i sur mi'a kamp'o de du'on'a skrib'tabl'a kvadrat'metr'o.
Vesper'e mi pren'is la kap'o'n de mi'a edz'in'o en ambaŭ man'o'j'n kaj kis'is ŝi'n kiel dek'ses'jar'a fraŭl'o si'a'n knab'in'o'n en iu kaŝ'a rendevu'a lok'o. Est'as iom ne'kutim'e, en'am'iĝ'i al propr'a edz'in'o, sed io tia ŝajn'e okaz'as.
Ĉirkaŭ la kamp'ar'an'a dom'o, kie mi tra'viv'is mi'a'n infan'aĝ'o'n, lud'as nun ni'a'j mal'grand'a'j knab'o'j Simĉjo kaj Peĉjo. Mateo kolekt'as uz'it'a'n paper'o'n por i'o'n salajr'i, Helen'a leg'as la roman'o'n Egipt'an'o Sinuĥe de la eminent'a finn'a verk'ist'o Mika Waltari. Kaj mi kaŝ'e am'ind'um'as kun mi'a propr'a edz'in'o, al kiu la jar'o'j kaj sufer'o'j sur'met'is special'a'n ĉarm'o'n kaj bel'ec'o'n.
Mi en la pens'o'j dank'is Di'o'n, kiu ver'ŝajn'e aranĝ'is tiu'n kares'a'n intrig'o'n inter ni, premi'ant'e tiel ŝi'a'n firm'a'n fidel'o'n kaj obstin'o'n. En la profund'a moment'o ŝi el'dir'is la tim'o'n, ĉu tiom da feliĉ'o aparten'as al la viv'ant'a hom'a est'aĵ'o, ĉu ĝi ne en'konduk'as nov'a'n, pli grand'a'n mal'feliĉ'o'n.
La Slovak'a-aŭstr'a film'o Di'e tausendjährige Bien'e (La mil'jar'a abel'o) de la reĝisor'o Jur'a'j Jakubisko laŭ la roman'o de la solvaka aŭtor'o Peter Jaroš bel'eg'e prezent'is la fin'o'n de la pas'int'a jar'cent'o kaj la fin'a'n ĉapitr'o'n de la du'obl'a monarki'o. Kvankam la politik'o de la imperi'a reg'ist'ar'o en'hav'is mult'a'j'n mal'raci'a'j'n element'o'j'n, tio est'is neni'o kompar'e al la terur'o, kiu'n al'port'is la faŝism'a kaj post'e komun'ism'a epok'o.
En la gazet'o Delo el Labako trov'iĝ'as akr'a kritik'o kontraŭ la kondut'o de la makedon'a milic'o, kiu marŝ'is kontraŭ la simpl'a popol'o en la vilaĝ'o Veĉevo proksim'e al Struga, fam'a pro si'a'j tradici'a'j poezi'a'j vesper'o'j. Dum la sen'kulp'a'j poet'o'j el la tut'a mond'o recit'is si'a'j'n poezi'aĵ'o'j'n, nur kelk'a'j'n kilo'metr'o'j'n for'e la milic'o sturm'is kontraŭ vir'in'o'j, mal'jun'ul'o'j kaj infan'o'j. Eĉ antaŭ suĉ'ul'o'j ili ne hav'is kompat'o'n, ili ĝis'sang'e bat'is ankaŭ ili'n per special'a'j elektro'ŝarg'a'j baston'o'j. Kaj fin'fin'e la makedon'a'j gazet'o'j akuz'is la sloven'a'n gazet'ar'o'n, kial ĝi tiel detal'e inform'is pri tiu'j okaz'int'aĵ'o'j, kiel normal'e far'as la okcident'a ĵurnal'ism'o kaj kio est'as kontraŭ la decid'o'j de la komun'ist'a parti'o ...
El Vilniuso mi ricev'is kelk'a'j'n numer'o'j'n de Horizont'o de sovetia Litovio. Natur'e, en'e trov'iĝ'is blind'a propagand'o por la aparten'o de ”liber'ig'it'a Litovio” al Sovetio. Sed tamen trov'iĝ'as en'e ankaŭ kelk'a'j tre serioz'a'j kaj sufiĉ'e alt'nivel'a'j kontribu'o'j.
Mal'fru'e nokt'e film'a klasik'aĵ'o de Ingmar Bergman: La rid'et'o de la somer'a nokt'o. Li iom'et'e imit'is la komplik'a'n am'intrig'o'n el Sonĝ'o de la somer'a nokt'o de Shakespeare, sed esenc'a'j est'as sprit'a'j, foj'e jam profund'a'j dialog'o'j pri am'o, pri inter'hom'a'j rilat'o'j. Por la jar'o 1955 el'star'a film'o, kiu ankoraŭ ne eks'mod'iĝ'is.
Ne tre facil'a tag'o. De'nov'e sur mi'a dors'o frakas'iĝ'is la glaci'o de la rilat'o inter la el'don'ist'o de CZ Societ'o de amik'o'j de la revu'o CZ — kaj la posed'ant'o Mohorjeva. Mi dev'is far'i koncept'o'n por la leter'o de la Societ'o, send'ot'a al ĉiu'j abon'ant'o'j en Sloveni'o, en kiu ni apelaci'as al ili for'ig'i la bar'o'j'n por normal'a trans'ir'o de la revu'o trans'lim'e'n. Mi, natur'e, uz'is relativ'e fort'a'n kaj spic'it'a'n politik'a'n ironi'o'n. Sed tio ne plaĉ'is al mi'a ĉef'o, reprezent'ant'o de Mohorjeva, ĉar la el'don'ej'o esper'as grand'a'j'n negoc'o'j'n en Jugoslavio ...
Interes'e, kiu'grad'e kresk'as kaj re'nov'iĝ'as interes'o kaj simpati'o'j por Mus'sol'in'i en Italio. Oni klar'ig'as kaj prav'ig'as tio'n per argument'o'j, ke tiam oni pli respekt'is mal'jun'a'j'n hom'o'j'n, ke reg'is pli grand'a disciplin'o ktp.
Al'ven'is nov'a pak'aĵ'o da stud'material'o de la verk'ist'a korespond'institut'o en Hamburg'o, kiu'n mi de du'on'a jar'o part'o'pren'as. Por mi'a verk'ad'o en sloven'a lingv'o kaj Esperant'o tre util'os tiu solid'a kurs'o pri verk'ist'a meti'o. En ambaŭ lingv'o'j abund'as talent'it'a'j diletant'o'j, sed mank'as bon'a'j meti'ist'o'j. Natur'e, oni nur per meti'a sci'o ne pov'as kre'i art'o'n. Sed almenaŭ solid'a'j'n util'a'j'n produkt'o'j'n oni per tio pov'as far'i. Sed per nur'a talent'o oni pov'as nur fuŝ'i kaj amatoraĉi. Precip'e por slav'de'ven'a'j literatur'ist'o'j mult'o'n pov'us pli'bon'ig'i iom pli profesi'a, metikonscia si'n'ten'o, ja ili em'as iom tro ekspluat'i si'a'n proverb'a'n ’vast'a'n anim'o'n’.
Hieraŭ cert'a'j san'a'j mal'facil'aĵ'o'j, manifest'iĝ'ant'a'j kiel vezik'o'j sur la membr'o'j kaj sur la ventr'o. Ĉu alergi'o, ĉu nerv'a ekscit'o, ĉu kor'mal'san'o? Se tem'us pri last'a, mi est'us feliĉ'a. Est'as grand'a privilegi'o, hav'i kor'mal'san'o'n kaj iam, ankoraŭ relativ'e jun'a, subit'e esting'iĝ'i. Ĉu mi hav'os tiu'n feliĉ'a'n privilegi'o'n?
Vesper'e film'o de Claude Chabroll. Krimrakonto kun profund'a psikologi'a pri'trakt'o.
Hieraŭ pur'ig'ad'o de sub'tegment'o en ni'a dom'o en Prevalje.
Tra la fenestr'o flug'is divers'a'j objekt'o'j de mi'a infan'aĝ'o: mi'a'j radi'o'amator'a'j konstru'aĵ'o'j, part'o'j de mi'a'j fizik'a kaj kemi'a laboratori'o'j. Post kelk'a'j tag'o'j ven'os labor'ist'o'j por re'nov'ig'i la tegment'o'n, tial ĉiu'j super'flu'a'j kaj polv'e kovr'it'a'j sentimental'aĵ'o'j dev'as ekster'e'n.
Kverel'o inter mi'a edz'in'o kaj mi pri eduk'a'j problem'o'j. La infan'o'j ne em'as tro obe'i ŝi'a'j'n postul'o'j'n. Mi ne vol'as toler'i tiu'n letargi'a'n hezit'ad'o'n ĉe plen'um'ad'o de ge'patr'a'j ordon'o'j.
Infan'o mult'e pli facil'e obe'as, se la ordon'o'j est'as klar'a'j kaj ne'ŝancel'a'j, se la kontrol'o est'as regul'a kaj tuj'a, se la sekv'o'j cert'a'j. Tamen, la mol'aĉ'a patr'in'a kor'o ...
Skandal'o pri ne'kovr'it'a'j kambi'o'j ĉe grand'a bosnia agr'a entrepren'o Agrokomerc, mal'antaŭ kiu ŝajn'e star'as la tut'a ŝtat'a nomenklatur'a pint'o, okup'as atent'o'n de la publik'o, kvazaŭ tio est'us io nov'a kaj ne'atend'it'a. La tut'a komun'ism'a ekonomi'o baz'iĝ'as sur sistem'a pri'rab'o kaj plej primitiv'a ekspluat'ad'o. Se skandal'o tie ie eksplod'as, tio nur signif'as, ke cert'a'j hom'o'j est'as for'strek'it'a'j el la elit'o.
La hodiaŭ'a tag'manĝ'o: plen'ig'it'a'j kapsik'o'j.
Vetur'o al Sloven'j Grad'ec: vizit'o ĉe amik'o Roma'n en hospital'o. Li fal'is, tro inspir'it'a de alkohol'o, sur beton'a ŝtup'ar'o kaj romp'is man'o'n kaj rip'o'n. Kio'n far'i: ni viv'as evident'e en la larm'a val'o ...
Last'a'j kontrol'o'j antaŭ la pres'ad'o de CZ. Mi ŝat'us hav'i la privilegi'o'n, labor'i por la revu'o kun tia distanc'o, kia'n demonstr'as la vir'o'j en la pres'ej'o. Kvazaŭ ili pres'us afiŝ'o'j'n por la publik'a deratizado kaj ne el'star'a'n literatur'a'n revu'o'n.
Hejm'e mi prepar'is salat'o'n kun jogurt'o por la sekv'ont'a tag'o.
En neces'ej'o mi rimark'is abund'a'n sang'ad'o'n el mi'a rid'ind'a korp'o'part'o. Mi'a pli'a mal'san'a sekret'o, kiu mi'n esper'ebl'e al'proksim'ig'as al laŭ'ebl'e baldaŭ'a adiaŭ'o de tiu ĉi strang'a planed'o.
Antaŭ en'lit'iĝ'o bel'a film'o de Le'e Marvin kun li'a ekscelenta kant'ad'o: I was bor'n on the wonderstar ... Li mort'is lastsabate.
Kiam mi'a ĉef'o ne konsent'as kun mi, li riproĉ'as, ke mi ’filozofi'as’. Kial tiel mal'bon'a renom'o de filozofi'o en hom'a'j kap'o'j?
Ĉu tem'as pri mal'am'o kontraŭ la ver'o kaj ĝi'a post'serĉ'o ĝeneral'e? Ĉu tem'as simpl'e pri sub'zon'a nekavalira bat'o, kiu mi'n silent'ig'u?
En la poŝt'kest'o nov'a numer'o de la revu'o Monat'o. La leter'o'j de leg'ant'o'j ne honor'ig'as ĝust'e la intelekt'a'n nivel'o'n de esperant'ist'a leg'ant'ar'o. Kiom da diletant'ism'o kaj simpl'a mens'a primitiv'ism'o furor'as en Esperant'uj'o!
Iu skrib'as, ke li ne vol'as est'i Esperant'ist'o, ĉar li evit'as ĉiu'j'n -ism'o'j'n, do li prefer'as est'i Esperant'o-parol'ant'o. Bon'e, sed ĉu li evit'is ankaŭ strangismon? Ĉu Esperant'o ver'e est'as nur lingv'o, kiu'n oni parol'as kiel ajn'a'n ali'a'n? Ĉu en ĝi ne kaŝ'iĝ'as special'a filozofi'o, kvankam oni ne konsci'as ĉiam klar'e pri ĝi?
Kun d-ro Apovnik, kun mi'a ĉef'o kaj kun verk'ist'o Ferk mi tag'manĝ'is en la gast'ej'o apud la katedral'o de Klaŭdi'forum'o.
Dum ni atend'is iom tro long'daŭr'a'n sur'tabl'ig'o'n, ni pri'trakt'is la demand'o'n, ĉu la perspektiv'o'j de la sloven'a minoritat'o est'as pli grand'a'j en la urb'o, ĉu en vilaĝ'a provinc'o. Ili pli kred'is je vilaĝ'o'j, mi prefer'e kred'is je la signif'o de la urb'o, kie la prem'o ne est'as tiel fort'a pro la anonim'ec'o de la urb'a viv'o.
Kiel spontan'a konfirm'o ven'is jun'a kelner'in'o kaj ŝerc'e dir'is al ni en la german'a: ”Ne parol'u ruz'aĵ'o'j'n, ĉar mi ankaŭ la sloven'a'n lingv'o'n bon'e kompren'as ... ”
Dumoficdeĵore mi por la famili'a monat'a revu'o Družina in dom traduk'is artikol'o'n de la aŭstradevena Jud'o, nun loĝ'ant'a en Izraelo. Li pri'trakt'as la tem'o'n de antisemit'ism'o en nun'temp'a Aŭstrio. Li'a'j konklud'o'j est'as konstern'e traf'a'j. Ĉio dir'it'a pri Jud'o'j en Aŭstrio valid'as plen'e ankaŭ por Sloven'o'j en Karintio.
Post'tag'mez'e la pord'o energi'e mal'ferm'iĝ'is. Tiel mal'ferm'as la pord'o'n hom'o, kiu dum pli ol 25 jar'o'j viv'as en amerik'a kontinent'o, en Kanadio. Est'is sloven'a katolik'a pastr'o, lazar'ist'o Antonio Zrnec. Special'ist'o pri la sloven'a misi'a episkop'o ĉe Indi'an'o'j Baraga, profesi'nivel'a fotograf'o kaj esplor'ist'o de sud'amerik'a'j indi'an'a'j kultur'o'j. Kaj — ne'kred'ebl'e — antisemit'o kaj antinegrulo.
”Ili (Jud'o'j) posed'as ĉio'n en si'a'j man'o'j ... ” — tiel li.
”Bon'vol'u posed'i ankaŭ vi, Ne-Jud'o'j, se vi est'as sufiĉ'e entrepren'em'a'j ... ” — tiel mi.
”Ili est'as mafi'o ... ”
”Vi vol'as dir'i: Ili est'as inter si mult'e pli solidar'a'j ol ekzempl'e ni Sloven'o'j, kiu'j prefer'as la komun'a'n perd'o'n ol gajn'o'n de unu'op'ul'o'j ... ”
”Ili vol'as detru'i ĉio'n ... ”
”Ili konstru'is fundament'o'n de ni'a civilizaci'o, de ni'a religi'o kaj eĉ de ni'a opon'ad'o al la civiliz'o kaj al la religi'o ... ”
Mir'ind'e, ke la katolik'a sacerdot'o ver'e pov'as est'i tia ras'ist'o, kio esenc'e fremd'as al la katolik'a doktrin'o. Ĉu li ignor'as, ke ĉiu'j hero'o'j de li'a altar'o est'is Jud'o'j: Jesuo, Virg'ul'in'o Maria, ĉiu'j 12 apostol'o'j, eĉ la 13-a, Judaso ... Kaj apud'e li est'as honest'a kaj bon'kor'a hom'o, kiu e ne har'et'o'n tir'us el ies kap'o ...
Jen la mister'o de la hom'o kaj li'a kompat'ind'a stat'o ...
La nov'a aŭt'o'ŝose'o de Klaŭdi'forum'o ĝis Triest'o laŭpejzaĝe ne est'as kompar'ebl'a kun la bel'eg'a voj'o tra la karst'a region'o en Sloveni'o kun lim'trans'ir'o ĉe Sežana; sed mi prefer'as rifuz'i bel'ec'o'n por re'ten'i liber'ec'o'n, kiu'n oni ĝu'as ĉe la aŭstria-ital'a trans'ir'ej'o kompar'e kun la jugoslavia-ital'a.
Sur la mal'antaŭ'a benk'o sid'is mi'a fil'in'o Helen'a — kaj dum la tut'a tri'hor'a vetur'o silent'is. Tio vek'as en mi zorg'o'j'n: ĉu al mi, ĉu al ŝi mank'as lert'o por spondana inter'parol'o? Ni inter'parol'as nur, se ŝi de mi — aŭ mi de ŝi i'o'n dezir'as. Sed mi vol'as hav'i kun ŝi ankaŭ sen'cel'a'n, sen'intenc'a'n, sen'util'a'n kontakt'o'n kun iom pli da simpati'o kaj kun iom mal'pli da konkret'a interes'o. La kulp'o, se ĝi ekzist'as, ver'ŝajn'e trov'iĝ'as mi'a'flank'e.
Ankaŭ mi tre mal'facil'e kontakt'is kun mi'a patr'o. Bedaŭr'ind'e la preskaŭ sol'a okaz'o de ni'a komunik'ad'o en mi'a infan'aĝ'o est'is konflikt'o ... Ni Karinti'an'o'j fleg'as am'o'n kaj estim'o'n distanc'e; en fizik'a proksim'o ni prefer'e praktik'as embaras'a'n mal'varm'o'n kaj silent'o'n.
Post kiam ni'a'j valiz'o'j est'is met'it'a'j en la vestibl'o de mi'a amik'o Aloizo en Opčine super Triest'o, ni ir'is part'o'pren'i la di'serv'o'n en la kapel'o de Marianumo (tiel nom'iĝ'as la student'a'j hejm'o'j de katolik'a'j seminaristoj), kiu'n por kvin part'o'pren'int'o'j celebr'is mi'a antisemit'a kon'at'ul'o T. Zrnec el Toront'o. Est'is la unu'a vendred'o en la monat'o kaj ni fest'is la tag'o'n de s. Kor'o de ni'a majstr'o Jesuo. Tia'manier'e mi hav'is ebl'ec'o'n ne inter'romp'i la seri'o'n de naŭ si'n'sekv'a'j unu'a'j vendred'o'j kun komuni'o laŭ la tradici'o kaj profet'aĵ'o de s. Alcoque. Dank'o'n al vi, Sinjor'o, por vi'a grac'o!
La societ'o ĉe profesor'o Rebula est'is en vigl'a diskut'o pri divers'a'j tem'o'j: ek de la laŭ'dir'a'j aper'o'j de Maria en Sovetio, ĝis la plej nov'a'j politik'a'j ŝerc'o'j el la skandal'o'j'n kaj terur'aĵ'o'j'n plen'a Jugoslavio. Sur la teler'o'j ankoraŭ rembrandecaj ost'o'j de la tag'manĝ'a fiŝ'o, en la glas'o hejm'a ruĝ'a vin'o, ia'spec'a merloto el karst'a ĉirkaŭ'aĵ'o.
Ven'is sinjor'in'o Anita Altheer, mi'a esperant'a amik'in'o el randekliva teren'o de la vilaĝ'o Opčine. Ŝi ven'is trans'pren'i mi'a'n fil'in'o'n, ĉar ili du hodiaŭ kun'e vetur'os al la Tri'land'a Esperant'o-konferenc'o en Udino. Por unu hor'o ankaŭ mi ir'is kun ili al ŝi'a bel'a dom'o. Tie jam trov'iĝ'is — tut'e hazard'e — iu esperant'ist'o el Svis'uj'o. Mi demand'is al li kelk'a'j'n detal'o'j'n pri la svis'a lingv'o'politik'o, kiu ĝis cert'a grad'o est'as model'a por la tut'a mond'o.
La unu'a'n preleg'o'n dum ni'a sloven'a simpozi'o Drag'a far'is d-ro Rudolph M. Sussel sub la titol'o God bless Sloveni'a!
La preleg'ant'o est'as redaktor'o de sloven'e kaj angl'e redakt'it'a gazet'o en Klevelando en Uson'o: Ameriška domovina. Li prezent'is la situaci'o'n de la sloven'a'j el'migr'int'o'j en Uson'o post tri generaci'o'j. Li, kvankam an'o de la jam tri'a en Uson'o nask'iĝ'int'a generaci'o, surpriz'e por ni, parol'is perfekt'a'n sloven'a'n lingv'o'n.
Impon'is li'a — amerik'e tip'a — estim'o de fakt'o'j, de real'o. Li klar'e dir'is, ke li mem unu'e est'as Amerik'an'o kaj nur en du'a vic'o id'o de sloven'a popol'o. Natur'e, ke mi'a'j al tia si'n'ten'o ne jam al'kutim'iĝ'int'a'j orel'o'j unu'e dolor'is, sed tiel efektiv'e est'as.
Oni dev'as sub'met'iĝ'i al la ver'o, eĉ se mal'plaĉ'a!
Tamen est'is pri'pens'ind'a li'a sugest'o, ke amerik'a'j Sloven'o'j en iu est'ont'a decid'a moment'o pov'us far'iĝ'i advokat'o'j de la sloven'a naci'a interes'o ĉe la la grand'potenc'o Uson'o.
Hodiaŭ maten'e mi vek'is la preleg'ant'o'n el Argentino d-ro'n Andre'o'n Fink. Ni part'o'pren'is la di'serv'o'n, kiu'n de'nov'e celebr'is A. Zrnec. Mi leg'is leg'aĵ'o'n kaj psalm'o'n.
La bon'gust'a tag'manĝ'o okaz'is por ni'a rond'o ĉe Rebula.
Gulaŝ'o kun past'aĵ'o, salat'o, desert'o, glaci'aĵ'o, kav'o, vin'o, inter'parol'o de teologi'o ĝis satanologio, kies special'ist'o pli kaj pli far'iĝ'as Aloizo ... Ĉe'est'is ankaŭ la simpati'a preleg'ant'o d-ro Fink el Bon'aer'o. Kvankam nask'iĝ'int'a en Argentino kaj fin'int'a tie'a'j'n lern'ej'o'j'n kaj stud'ad'o'n, li'a sloven'a lingv'o est'as komplet'e ĝust'a kaj se ajn'a spur'o de fremd'a akcent'o.
Je la 16-a hor'o komenc'iĝ'is li'a ’danĝer'a’ preleg'o sub la titol'o: Kun la poet'o Prešeren sub la (stel'o'j de la) sud'a kruc'o.
Kultur'o, eĉ cert'a poezi'o en li'a'j preleg'a'j fraz'o'j — bon'eg'a, unu'a'rang'a produkt'o. Politik'o, filozofi'o kaj teologi'o tamen amator'ec'a, kvankam la aŭtor'o preleg'as inter'naci'a'n jur'o'n en si'a universitat'o en Bon'aer'o.
Est'as interes'a soci'ologi'aĵ'o, ke la mal'grand'a'j komun'um'o'j, kiel la sloven'a en Argentino (8.000), ferm'iĝ'as en cert'a histori'a, ideologi'a kaj eĉ lingv'a konserv'uj'o, kiu'n oni ne rajt'as plu tuŝ'i, eĉ special'e ne mal'ferm'i kaj kontrol'i. Io simil'a okaz'is ver'ŝajn'e kun Bur'o'j en la sud'a Afrik'o, kiu'j konserv'is ĝis hodiaŭ la tiam'a'n eksegezon de la Sankt'a skrib'o kaj ankaŭ la tiam'a'n nederland'an lingv'o'n, kiam ili for'las'is Nederlandon kaj konker'is la teren'o'n de la nun'a Sud'a Afrik'o.
Special'a sign'o de tia grup'o est'as la konvink'o pri propr'a plen'a sen'kulp'o rilat'e al la okaz'aĵ'o'j, kiu'j kaŭz'is for'las'o'n de patr'uj'o.
Vesper'e ni ir'is, invit'it'a'j de la lok'a sloven'a kultur'a societ'o, en la gast'ej'o'n apud la preĝ'ej'o. Ni okup'is long'a'n tabl'o'n en la ĝarden'a part'o. Ĉirkaŭ ni abund'a verd'a kresk'aĵ'ar'o, super ni la stel'plen'a firmament'o. Komenc'e de la tabl'o sid'is oficir'o de la iam'a sloven'a hejmdefenda milicaro (domobranci), kiu dum la milit'o lukt'is kontraŭ la partizan'a'j trup'o'j, gvid'it'a'j ekskluziv'e de la komun'ist'a parti'o, d-ro Habjan el Kanadio; kaj apud li la iam'a politik'a komisar'o de iu partizan'a brigad'o verk'ist'o Vlado Habjan el Labako. Tiu last'a si'n ironi'e prezent'is kiel la last'a fidel'a bolŝevik'o en Sloveni'o ... Kaj sam'temp'e tiu kurioz'a par'o de inter'milit'a'j kontraŭ'ul'o'j nun est'is la plej proksim'a amik'a par'o ...
La ’fidel'a bolŝevik'o’ — li'a profesi'o est'as histori'o kaj literatur'a verk'ad'o — riproĉ'is al profesor'o Rebula: ”Vi krist'an'o'j hav'as strang'a'n mal'fid'o'n al vi'a Di'o. Vi kred'as, ke eĉ la har'o ne fal'as de'sur vi'a'j kap'o'j sen Li'a vol'o; sed vi ne pov'as kred'i, ke ankaŭ la bolŝevism'a sistem'o, kiu daŭr'as jam dum 70 jar'o'j, pov'us est'i efektiv'ig'o de la Di'a vol'o!” Ni ceter'e laŭt'e rid'is al tiu kurioz'a kaj afabl'a bolŝevik'o, sed en la profund'o mi sent'is, ke li prav'as ...
Post la vesper'manĝ'o kaj long'a diskutŝercado la hom'o'j komenc'is dis'ir'i. Mi invit'is Andre'o'n el Bon'aer'o, ke ni ir'u en iu'n apart'a'n ej'o'n por pri'diskut'i li'a'n hodiaŭ'a'n preleg'o'n. Ni plen'ig'is ni'a'j'n glas'o'j'n kun iu amar'a sen'alkohol'a trink'aĵ'o, ĉar la gorĝ'o post tiom da vinkonsumo far'iĝ'is soif'a.
”La reprezent'ant'o'j de iu tirani'o pov'us valid'i por ni kiel frenez'ul'o'j, sed tamen ... Kaj nun ni star'as antaŭ la elekt'o: ĉu batal'i kaj argument'i serioz'e kontraŭ ili — ĉu kondut'i laŭ la manier'o, kiel proced'as la kurac'ist'o'j en frenez'ul'ej'o'j ... En la unu'a kaz'o la venk'o tre ver'ŝajn'e pov'us de'nov'e est'i flank'e de la frenez'ul'o'j, ja ili'a'j maskl'o'j est'as ordinar'e pli fort'a'j kaj ili'a konscienc'o ne kon'as brems'o'j'n. Sed en la du'a kaz'o tamen ekzist'as ia minimum'a ebl'ec'o, ke iam iu frenez'ul'o re'san'iĝ'us kaj post cert'a temp'o iu ali'a sam'e. Do est'as pli saĝ'e ne riproĉ'i al akv'o, ke ĝi est'as humid'a, ja tio est'as en ĝi'a natur'o. Pli saĝ'e est'as konduk'i tiu'n akv'o'n al la muel'il'a rad'o, kiu akcel'u i'o'n util'a'n ... ” mi rakont'is al la vir'o el mal'proksim'a kontinent'o.
Ŝajn'e li kompren'is, kio'n mi vol'is dir'i. Sed rest'as diferenc'o inter la du kontinent'o'j ...
Kvankam mi diskut'is kun Andre'o ĝis la 2-ahoro, mi ĝust'a'temp'e lev'iĝ'is por part'o'pren'i di'serv'o'n kaj mi eĉ vek'is Andre'o'n.
Post la maten'manĝ'a kaf'o en la hotel'et'o, en kiu ni tra'nokt'is, mi tuj trov'iĝ'is en la preleg'a salon'o, kie okaz'is ankaŭ la mes'o. Kun'celebr'is tri sacerdot'o'j: la ĉef'a celebr'ant'o est'is d-ro J. Zdešar el Munkeno, kie li pastr'as inter sloven'a'j el'migr'int'o'j en Bavari'o.
Est'is iel kor'tuŝ'a situaci'o. En la unu'a vic'o sid'is dum la liturgi'o kun'e: la iam'a komun'ist'a komisar'o de partizan'a brigad'o Vlado Habjan kaj la iam'a oficir'o de la kontraŭ'star'a milicaro domobranci d-ro Johano Habjan. La unu'a el Labako, kie li verk'as histori'a'j'n libr'o'j'n, la du'a el Toront'o, kie li viv'as si'a'n viv'o'n de ekzil'it'o. Ne nur, ke ili kun'e part'o'pren'is di'serv'o'n, ili dum la tut'a temp'o form'is amik'a'n par'o'n, al kiu neniam mank'is interes'a komunik'a tem'o.
La preleg'o post la di'serv'o vek'is grand'a'n interes'o'n. D-ro Brun'o Korošak, francisk'an'a patr'o kaj teologi'a profesor'o de Urbaniana kaj Antonianum el Romo, preleg'is pri eskatologi'a'j demand'o'j. Li dir'is mult'o'n surpriz'e nov'a'n, inter ali'e ankaŭ, ke la opini'o pri la etern'a daŭr'o de la infer'o est'as laŭ Sankt'a skrib'o sen'baz'a.
Li star'ig'is tez'o'n, ke hom'a ’mi'o’ tuj post la mort'o ven'as antaŭ la tribunal'o'n de J. Krist'o. Li help'as al tiu person'o en sam'a moment'o tra'rigard'i si'a'n viv'o'n el moral'a vid'punkt'o.
Post pozitiv'a pri'juĝ'o la person'o ricev'as nov'a'n ’spirit'a'n korp'o'n’ kaj en'ir'as ĉiel'o'n. Post eventual'a negativ'a pri'juĝ'o la subjekt'o de koncern'a person'o de'nov'e re'ir'as la mort'a'n korp'o'n kaj kun ĝi iom post iom dis'fal'as al neni'o.
Tiu ĉi tez'o ŝok'is mult'a'j'n kred'ant'o'j'n, ĉar kelk'a'j eĉ pli firm'e ol je ĉiel'o kred'as je etern'a infer'o. Tamen al mi la teori'o ŝajn'as almenaŭ el la filozofi'a vid'punkt'o ne'riproĉ'ebl'a. Est'as, ver'dir'e, mal'facil'e kompren'i, ke pov'us ekzist'i du paralel'a'j etern'o'j: la bon'a kaj la mal'bon'a. Sam'e est'as mal'facil'e kred'i, ke la sen'fin'a kompat'o de Di'o kongru'us kun la etern'a pun'o por pek'o'j, kiu'j tamen est'is temp'e lim'ig'it'a'j.
Diskut'o preskaŭ ne okaz'is, ĉar pel'is ni'n la vok'o'j de kuir'ist'o'j, kiu'j ekster'e prepar'is skolt'a'n tag'manĝ'o'n: bon'eg'a'n gulaŝ'o'n kun past'aĵ'o, salat'o'n kaj frukt'o'j'n laŭ'elekt'e.
Ĉe long'a tabl'o ni trink'is kaf'o'n kaj iom'et'e ŝerc'e, iom'et'e serioz'e diskut'is. Komenc'is blov'i la karst'a vent'o, kiu pov'as baldaŭ far'iĝ'i vent'eg'o, nom'at'a burja.
La last'a, post'tag'mez'a preleg'o de d-ro Andre'o Capuder okaz'is en salon'eg'o, kvankam ĝust'e tiu ĉi prelegtempo ĉiam est'is tiel al'log'a en ekster'o. Bedaŭr'ind'e ne tem'is pri ver'a preleg'o, sed pri literatur'a ese'o en bon'a franc'a stil'o. Furor'is Dant'o, Bergson'o, Kierkegaard ktp. La tem'o: La voj'o de Sloven'o'j al Kanaano.
Ni'a rond'a tabl'o ĉe Aloizo vesper'e ne est'is tiel sukces'a, ĉar trov'iĝ'is inter ni iu jur'ist'o, kiu iel primitiv'e kondut'is. Eĉ Andre'o kondut'is mal'bon'e. Li sent'is grand'a'n bezon'o'n respond'i mi'a'n kompliment'o'n pri li'a preleg'o per super'flu'a'j vort'o'j: ”Mank'is nur, ke iu dir'u i'o'n en Esperant'o ... ” Mi ŝercmiene jes'is por evit'i pli'a'n diskut'o'n tiu'direkt'e, sed li vol'is ankoraŭ ’argument'i’ pri si'a si'n'ten'o: ”Mi ne pov'as serioz'e trakt'i la lingv'o'n, en kiu oni dir'as ’la libr'o’ ... ”
La profesor'o'n de la ital'a kaj franc'a lingv'o'j mi ne vol'is demand'i, kiel oni dir'as en la ital'a al la radi'o, al la man'o (ĝust'e sam'e: la radi'o, la man'o ...); la iam'a'n frekvent'int'o'n de la klasik'a gimnazi'o en Labako mi ne vol'is memor'ig'i pri la maskulinaj fin'aĵ'o'j ĉe mult'a'j femininaj substantiv'o'j kaj invers'e. Mi eĉ ne vol'is li'n, sloven'a'n verk'ist'o'n, memor'ig'i pri la banal'a fakt'o, ke en ni'a ge'patr'a lingv'o oni sam'e kombin'as la femininforman montropronomon — kiu efektiv'e rol'as kiel artikol'o — ’ta’ kun la maskulinforma substantiv'o, ekzempl'e ’ĉlovek’, kio don'as ’ta ĉlovek’ (tiu ĉi hom'o). Prefer'e Di'o send'u si'a'n anĝel'o'n, komisi'it'a'n por common sens'e ...
Akcident'is mi'a iam'a filmkameristo en Prevalje, Danilo Pisnik.
Ni kun'e far'is kelk'a'j'n du'on'profesi'a'j'n film'o'j'n kaj eĉ plan'is fond'i propr'a'n film'entrepren'o'n. La real'o fru'e ni'n korekt'is.
Mal'fru'e vesper'e li ir'is sur tre danĝer'a teren'o kaj pro dens'a nebul'o fal'is en abism'o'n de 150 metr'o'j. En moment'o li est'is mort'a, sed rest'is tie kuŝ'ant'a dum tri tag'o'j, ĉar neni'u sci'is li'a'n voj'o'n. Hodiaŭ est'is plan'it'a li'a en'ter'ig'o ĉe s. Barbar'a.
Ĉar li'a edz'in'o pro si'a pedagogi'a profesi'o aparten'as al la komun'ist'a parti'o, ankaŭ la en'ter'ig'o ne pov'is est'i laŭ religi'a rit'o, sed laŭ la propr'a rit'o de parti'an'o'j. Muzik'o, pag'at'a komun'um'a parol'ist'o, kiu ne sci'is emfaz'i i'o'n pli saĝ'a'n ol, ke ”li est'is aktiv'a en la soci'a'j kaj politik'a'j organiz'aĵ'o'j” — eĉ tio kontraŭ'fakt'e — kaj funebr'a procesi'o ĝis la niĉ'o en la du'on'rond'a mur'o, kie'n oni met'is la urn'o'n kun li'a cindr'o.
Mank'is la krist'an'a ’amen’, kiu laŭ iu natur'a hom'a sent'o ferm'as eĉ tiel mal'ĝoj'a'n ĉapitr'o'n kiel la en'ter'ig'o.
Dum mi'a amik'o i'o'n aranĝ'is en proksim'a lok'o post la ceremoni'o, mi preĝ'is por la mort'int'a koleg'o. Ebl'e ĝust'e tiu ĉi pagan'a en'ter'ig'o iniciat'is pli da preĝ'ad'o ol tio okaz'us dum ordinar'a krist'an'a en'ter'ig'o.
Demisi'is la vic'prezid'ant'o de Jugoslavio Hamdija Pozderac — ŝirm'int'o de ekonomi'a'j krim'o'j en Bosnia entrepren'o Agrokomerc. Tamen io komenc'is si'n mov'i en tiu ŝtat'o.
Dum oficdeĵora temp'o telefon'is iu redaktor'o de la radi'o'staci'o Klaŭdi'forum'o. Li demand'is, ĉu mi parol'as Esperant'o'n.
Post mi'a ”wohl” (jes) li propon'is intervju'o'n por la german'lingv'a program'o. Mi avert'is li'n pri mi'a mal'perfekt'a german'a lingv'o, sed li tir'is, ke tio ne est'as problem'o. Post'e mi ŝerc'e dir'is, ke mi'a akcent'a prononc'o kaj erar'a gramatik'o eĉ special'e pruv'as, kiel bezon'at'a est'as simpl'a inter'naci'a lingv'o. Li rid'is kaj konfirm'is la aranĝ'o'n.
El Sloveni'o ven'is intelekt'ul'o, kiu mi'n regul'e inform'as pri la politik'a stat'o en tiu land'o kaj Jugoslavio en'tut'e. Hodiaŭ li raport'is pri la unu'a post'milit'a amas'a renkont'iĝ'o de iam'a'j krist'an'a'j social'ist'o'j, omaĝ'e al la mort'o'tag'o de ili'a fond'int'o dro Johano Evangelisto Krek, kiu mort'is en la jar'o 1917. Ĉe'est'is ĉirkaŭ 3000 hom'o'j, reg'is entuziasm'o. Bedaŭr'ind'e mi ne sent'as mi'n ia ajn social'ist'o, ankaŭ ne krist'an'a, ke mi pov'us kun'e ĝu'i ili'a'n sukces'o'n. La reĝim'o trov'iĝ'as en tia embaras'o, ke ĝi eĉ toler'as tiu'n et'a'n kaj tre kontrol'at'a'n opozici'o'n.
Ni daŭr'ig'is parol'i pri la ebl'a est'ont'o en Sloveni'o. Uson'o apenaŭ toler'us dis'iĝ'o'n de Jugoslavio, kvankam oni nur tia'manier'e pov'us evit'i Libanon sur la balkana du'on'insul'o.
Mi demand'is, kio'n li opini'as pri la variant'o, ke iu provizor'a sloven'a delegaci'o propon'u al la hered'ant'o de la Habsburga dinasti'o, Karlo, fil'o de la eŭrop'a deput'it'o Ot'o, ke li trans'pren'u almenaŭ la honor'a'n protekt'o'n super Sloveni'o, ja nur Sloven'o'j kaj Hungar'o'j neniam deklar'e kaj leĝ'e si'n eks'ig'is el'sub la dinasti'o de Habsburgoj.
Li kun interes'o aŭskult'is kaj promes'is la enket'ad'o'n en Labako.
Post'tag'mez'e mi ir'is prem'i mi'a'n jam de long'e mend'it'a'n komput'il'o'n. Nun pov'as komenc'iĝ'i ni'a et'a el'don'a entrepren'o.
Pap'o Johano Paŭlo II-a en Uson'o — kun traf'a'j vort'o'j, ke Krist'o est'as sam'temp'e Kore'an'o, Ital'o, Indi'an'o ktp.
Kaj en la sam'a temper'o la sovetia ministr'o pri ekster'a'j afer'o'j Ŝevardnadze kontakt'as kun si'a uson'a koleg'o Schulz pri la for'ig'o de atomrakedoj de cert'a ating'o'distanc'o. Laŭ la mister'a mesaĝ'o el Fatimo ne tre bon'a sign'o; eĉ ne laŭ la mister'a antaŭ'dir'o en Apokalips'o.
En la hodiaŭ'a poŝt'aĵ'o amik'a leter'o de mi'a nov'a frat'in'o el Franci'o. Ŝi invit'as mi'n help'i en si'a lukt'o kontraŭ la sen'naci'ism'o en Franci'o. Ŝi ankaŭ promes'as kontribu'i al ni'a revu'o Celovški Zvon: kultur'a'j'n interes'aĵ'o'j'n el Ukrajnio.
Post'tag'mez'e ven'is ĵurnal'ist'o de Orf Karintio, por intervju'i mi'n, okaz'e de cent'jar'iĝ'o de Esperant'o por la german'lingv'a program'o. Est'is jun'a vir'o, sci'ant'a ĝust'e neni'o'n pri la tem'o. De'nov'e montr'iĝ'is, ke nul'a sci'o pli bon'as ol iom'et'a supr'aĵ'a kon'o. La port'ant'o'j de plej stult'a'j antaŭ'juĝ'o'j kontraŭ Esperant'o est'as kutim'e la kvinlecionuloj. Li star'ig'is simpl'a'j'n demand'o'j'n kaj ankaŭ mi respond'is tre simpl'e. Ne nur el la am'o al malkomplikado, sed ankaŭ pro la banal'a fakt'o, ke la german'a ne est'as mi'a ge'patr'a lingv'o, kio hav'as si'a'j'n sekv'o'j'n ...
Al la ’etern'a’ demand'o, kial Esperant'o ĝis nun ne sukces'is, ĝeneral'e kaj special'e en Karintio, mi tre simpl'e respond'is: ĝeneral'e tial, ĉar ankaŭ la human'ism'o en baz'a senc'o ankoraŭ ne sukces'is; kaj special'e en Karintio tial, ĉar ĝust'e en tiu ĉi bel'eg'a land'o rest'is la spirit'a hered'aĵ'o de Adolf'o Hitler, kvankam li perd'is milit'o'n, tre konserv'it'a.
Post la sur'bend'ig'o ni iom'et'e daŭr'ig'is la inter'parol'o'n pri divers'a'j tem'o'j, sed ĉef'e pri la inter'etn'a problem'o en Karintio.
Vesper'e mi prov'is kelk'a'j'n kombin'o'j'n sur mi'a nov'a labor'il'o, sur mi'a komput'il'o. Sed la maksimum'a rezult'o est'is: ”Bad command or fil'e name” (mal'ĝust'a komand'o aŭ datennomo).
Ver'ŝajn'e la unu'a'n foj'o'n en tiu ĉi jar'cent'o la veter'o septembr'e somer'as je 30°C. Ĉu unu el la sign'o'j, ke la mond'o pli kaj pli perd'as ekvilibr'o'n en ĉiu senc'o?
La nov'a'j tegol'o'j fin'fin'e trov'iĝ'as sur la lat'o'j de ni'a tegment'o en Prevalje. Lad'aĵ'ist'o hodiaŭ komplet'ig'as la afer'o'n per si'a'j ladpecoj el alumini'o. Ven'is la mason'ist'a majstr'o kaj vol'is pren'i si'a'n salajr'o'n, kvankam li ne fin'is si'a'n labor'o'n. Ĉar ni ne hav'is jam sufiĉ'e da dinar'o'j, ni propon'is, ke li akcept'u la rest'o'n en ŝiling'o'j. Li tuj konsent'is, sed propon'is tiel pri'rab'a'n rilat'o'n, ke la edz'in'o tuj kur'is al najbar'o'j por ŝanĝ'i la valut'o'n.
Pli ol majstr'o de si'a meti'o, tiu Bosni'an'o est'as majstr'o de ekspluat'ad'o.
Mart'a koler'iĝ'is pri mi'a ĉef'o, ĉar li sen ŝi'a aprob'o met'is ŝi'a'n bild'o'n sur la titol'paĝ'o'n de ni'a famili'a revu'o Družina in dom.
Sed ŝi'a freŝ'a, iom'et'e skandinavi'a vizaĝ'o malgraŭ ŝi'a sloven'a origin'o, efik'as tiel kontent'ig'e, ke tio hav'as prerogativ'o'n ankaŭ konsider'e de la model'a'j rajt'o'j.
Ŝi de'ven'as el iu kon'at'a kaj firm'a sloven'a famili'o. Sed la am'o ne agnosk'as etn'a'j'n diferenc'o'j'n. Ŝi'a amik'o est'as Aŭstr'o de la german'a lingv'o. Kaj tio kaŭz'is kvazaŭ katastrof'o'n en ŝi'a famili'o kaj medi'o. Bedaŭr'ind'e nek german'e nek sloven'e parol'ant'a'j person'o'j en Karintio ĝis nun evolu'ig'is kontent'ig'a'n model'o'n por tia'j okaz'o'j, kiu'j ne est'as mal'oft'a'j. Kia'manier'e konserv'i la etn'a'n kultur'o'n kaj lingv'o'n kaj sam'temp'e est'i liber'a koncern'e am'o'n kaj nov'a'n familifondon?
Natur'e, ili ne hav'as ide'o'n pri tio, kia'n perfekt'a'n serv'o'n pov'us don'i en tiu punkt'o al ili la Inter'naci'a lingv'o. La model'o est'as, ke la komun'a famili'a lingv'o ĉe la lingv'e miks'it'a'j par'o'j est'u Esperant'o — kaj patr'in'o apart'e hered'ig'u al la infan'o'j si'a'j'n kultur'o'n kaj lingv'o'n — kaj sam'e la patr'o si'a'j'n. Tia'manier'e la infan'o'j aŭtomat'e eduk'iĝ'us en la etos'o de plur'lingv'ec'o kaj plur'kultur'ec'o — kaj neni'u el ambaŭ kultur'o'j kaj lingv'o'j dev'us mal'aper'i aŭ sub'met'iĝ'i, kio nun normal'e okaz'as.
Vok'is mi'n s-ro Rader, estr'o de la blind'ul'a esperant'a klub'o en Klaŭdi'forum'o. Li dank'is al mi, ĉar mi li'n propon'is al la ĵurnal'ist'o de Orf por radi'a enket'o pri Esperant'o. Sam'temp'e li mi'n de'nov'e invit'is por la kun'labor'o en la urb'a kadr'o. Mi ripet'is, ke mi ĉiam pret'as kun'labor'i, sed mi firm'e rest'as ĉe mi'a'j princip'o'j de etn'a kaj lingv'a egal'rajt'o. Al tiu'j princip'o'j aparten'as, ke ambaŭ lingv'o'j en la land'o dev'as est'i egal'rajt'e traktat'a'j. Interes'e, ke tio foj'e ne ir'as eĉ en la esperant'ist'a'j'n kap'o'j'n ...
Pas'int'a'n nokt'o'n mi sonĝ'is pri Ronjo. Ŝi parol'is kun mi sur la kort'o ĉe mi'a dom'o. La en'hav'o'n mi forges'is, sed ne la aper'o'n.
Post'e ven'is el koridor'o mi'a edz'in'o kaj vid'is ni'n tie star'i kun'e.
Mi ek'fart'is terur'e, kvankam ni neni'o'n mal'dec'a'n far'is.
Hodiaŭ la aŭstr'a pentr'ist'o prof. Ernst Fuchs en la televid'a dis'send'o Spiegelbilder (reflekt'it'a'j bild'o'j) prezent'is la libr'o'n Apokalips'o de s. Johano. Li asert'is, ke pas'int'jar'e plen'um'iĝ'is tri antaŭ'dir'o'j el tiu fam'a bibli'a libr'o: la akcident'o en Ĉernobilo; la pur'ig'ad'o de liberecmonumento en Nov'jork'o kaj ankoraŭ io, pri kio mi forges'is.
Vesper'e ekscelenta sved'a film'o el la jar'o 1967 El'vir'a Madigan. Ekip'it'a per la muzik'o de Mozart, per li'a kon'at'a sonat'o sub la sam'a nom'o.
Mi preskaŭ tim'as en'dorm'iĝ'o'n. Ĉu Ronjo de'nov'e ven'os? El si'a mal'proksim'a Amerik'o? Ĉu ŝi i'o'n bezon'as? Mi pet'as ŝi'a'n anĝel'o'n por ia pli intens'a gard'ad'o. Sed pov'as est'i, ke ŝi simpl'e skrib'is al mi leter'o'n. En tia'j okaz'o'j mi kutim'e ricev'as spirit'a'n antaŭpoŝton. Kial ĝust'e ni'a lini'o tiel perfekt'e funkci'as, kvankam ni ne est'as distinitaj unu por la ali'a? Eĉ bon'ŝanc'e, ke tiel. Ŝi'a kapric'em'o mi'n mort'ig'us, mi'a mal'kapabl'o en la ĉiu'tag'a viv'o mort'ig'us ŝi'n. Di'o probabl'e ne erar'as en si'a'j plan'o'j ...
Varm'a kaj inform'riĉ'a leter'o de mi'a frat'in'o Olga el Joeuf. Ŝi inter'ali'e klar'ig'as, kiel Rus'o'j manipul'as la tut'a'n politik'a'n opini'o'n pri ili'a ŝajn'a 1000-jar'a krist'an'iĝ'a jubile'o, kiu fakt'e aparten'as ne al Moskvo, sed al Kievo, ne al Rus'o'j, sed al Ukrain'an'o'j.
En la sam'a poŝt'o ankaŭ nov'a numer'o de Horizont'o. Raport'o'j kaj refer'aĵ'o'j pri kaj el la jubile'a konferenc'o en Graz. Apud serioz'a'j en'hav'o'j bedaŭr'ind'e ankaŭ tre ne'serioz'a kult'o pri Lapenna — kiu tiom pli ĝen'as, kiom pli oni admir'as la sci'o'n kaj civil'a'n kuraĝ'o'n de tiu valor'eg'a hom'o. Lud'i stel'o'n est'as iom rid'ind'e jam en la grand'a mond'o de ekster'a'j sukces'o'j; sed far'i tio'n en la mal'grand'a virtual'a land'o Esperant'uj'o, est'as obl'e pli komik'e!
Jam antaŭ'tag'mez'e ven'is Marten'o el Podklošter. Apud kelk'a'j kutim'a'j pres'aĵ'o'j li al'port'is iom da ĉagren'o je mi'a kont'o. En li'a fer'voj'ist'a grup'o oni vol'is organiz'i nov'a'n esperant'o'kurs'o'n.
Kiel kurs'gvid'ant'o est'is propon'it'a mi. Sed mi en la koncern'a leter'o star'ig'is unu sol'a'n kondiĉ'o'n: mi pret'as tio'n trans'pren'i, se la al'vok'o al la publik'o en sud'a Karintio est'os en ambaŭ land'a'j lingv'o'j, en la german'a kaj en la sloven'a. Tio kaŭz'is tiel koler'a'n respond'o'n de d-ro Tscheinig (kun sloven'a nom'o — Sic!), kiu mal'akcept'is mi'a'n kondiĉ'o'n kun la ’argument'o’, ke oni ne miks'u la karinti'an lingv'a'n problem'o'n en la afer'o'n de Esperant'o. Konstern'e! Kvazaŭ Esperant'o est'us io sen rilat'o kun ĵus tia'j problem'o'j ...
La rezult'o est'as, ke oni komenc'is pli kaj pli akr'e atak'i Marten'o'n, kvazaŭ li pled'us por la afer'o de Sloven'o'j (ne est'us grand'a pek'o, ja li almenaŭ part'e de'ven'as el sloven'a etn'o), nur, ĉar li propon'is mi'n kaj ĉar li foj'e dir'as kelk'iu'n sloven'a'n vort'o'n. Nun la tut'a grup'o dis'ir'is kaj la kulp'ant'o por tiu'j ĝis'ost'a'j ’esperant'ist'o'j’ est'as mi ...
Tamen ankaŭ pli feliĉ'a nov'aĵ'o. Laŭ la propon'o de mi'a koleg'o en la ofic'ej'o, verk'ist'o Ferk, mi al'parol'is jun'a'n simpl'a'n kamp'ar'an'o'n, kiu help'e deĵor'as en la ofic'ej'o de sloven'a Naci'a konsil'ant'ar'o, ke li ebl'e el'lern'u Esperant'o'n kaj komenc'u sekv'i la artikol'o'j'n pri la minoritat'a'j afer'o'j en Etn'ism'o. Li efektiv'e tuj kompren'is la ide'o'n kaj decid'is al'iĝ'i al la korespond'a kurs'o ĉe Mayer en Vieno. Mi re'memor'is pri la evangeli'a'j simpl'ul'o'j, al kiu'j est'is revelaci'it'a'j la mister'o'j, kiu'j por la kler'ul'o'j rest'is prikaŝitaj.
Mal'antaŭ la stir'il'o sid'as Reginaldo, la ĉef'redaktor'o de ni'a revu'o. En mi'a akt'uj'o la tek'o'j kun la tag'ord'o, propon'it'a en'hav'o de la ven'ont'a numer'o, protokol'o de la last'a kun'sid'o — kaj mal'mult'e'kost'a skrib'il'o. Apud'e du kvar'on'kilo'gram'a'j pak'aĵ'o'j de kaf'o, tia trezor'o por civit'an'o'j en Sloveni'o. Kaj ĉokolad'o'j por la tri fil'in'o'j de Andre'o en Labako.
Mal'antaŭ'e sid'as Maria kaj Johano. Ni jam sol'a'j iel komenc'as la tem'o'n de la redakt'a kun'sid'o.
Kiam en Labako ni ir'as el ni'a vetur'il'o, la pluv'eg'o, akompan'at'a de ŝtorm'a vent'eg'o, preskaŭ for'pren'as ni'a'j'n ombrel'o'j'n.
La donac'o'j dis'divid'iĝ'as; mi por Nev'a, kiu mir'ind'e skulpt'as, kvankam ŝi frekvent'as la last'a'n gimnazi'a'n klas'o'n, al'port'is sak'et'o'n da ŝelak'o, kiu est'as bezon'at'a en ŝi'a por la vir'in'o'j iom ne'kutim'a meti'o.
Sur'tabl'iĝ'as kaf'o, dis'divid'iĝ'as mi'a'j redakt'a'j tek'o'j, ĉirkaŭsidiĝas kun'redaktor'o'j. Je mi'a mal'dekstr'o Aloizo, dekstr'e Reginaldo. Front'e al li Andre'o. Li ĵus klar'ig'as, kio'n li pov'as plu manĝ'i kaj trink'i, ja oni trov'is en li'a korp'o diabet'o'n. Kaj li kun tia ĝu'o konsum'is vin'o'n ...
Ni komenc'is diskut'i laŭ ni'a program'o. Mi tim'is pri unu punkt'o: kia'manier'e mi sukces'os en'ŝov'i artikol'o'n pri Esperant'o? Mi kvazaŭ instinkt'e trov'is ĝust'a'n solv'o'n. Ĉar mi hav'is ĉiu'j'n manuskript'o'j'n kun mi en la tek'o, mi je ĉiu punkt'o bru'e propon'is, ke oni nepr'e leg'u la manuskript'o'n. Dum du tri punkt'o'j ili tio'n supr'aĵ'e far'is, sed post'e pli kaj pli rifuz'is, ĉar tio lac'ig'is kaj for'rab'is temp'o'n. La artikol'o pri Esperant'o trov'iĝ'is ie en la mez'o; mi eĉ obstin'e propon'is ĝi'n por leg'ad'o, sed des pli obstin'e ĉiu rifuz'is. Tia'manier'e est'is unu'anim'e akcept'it'a la artikol'o, kiu'n ver'ŝajn'e la plej mult'a'j normal'e mal'akcept'us. Kio'n far'i: mi'a sol'a rimed'o est'as iom da diplomati'o ...
Ni ne trov'is respond'o'n al la demand'o: Kio'n far'i pro la fakt'o, ke la jugoslavia administr'ad'o tiel kapric'e permes'as aŭ ne permes'as ni'a'n revu'o'n transport'i trans'lim'e'n en Jugoslavion.
Kurioz'e est'as, ke la laŭ'konstituci'e ŝtat'karakter'a respublik'o Sloveni'o ne posed'as eĉ tiom da suveren'ec'o, ke ĝi pov'us mem decid'i pri la import'o de la pres'aĵ'o'j en la sloven'a lingv'o el ekster'land'o. Ne, la central'ism'a potenc'o en Belgrad'o tiel mal'mult'e fid'as al la komparti'o kaj eĉ sekret'a polic'o en Sloveni'o (kaj sam'e en ali'a'j ne-serb'a'j respublik'o'j), ke ĝi prefer'e mem decid'as pri la afer'o, kiu hav'as tip'e naci'a'n karakter'o'n.
Koleg'o Ferk de'nov'e far'is bon'a'n impres'o'n. Li decid'is protest'i kontraŭ la mal'dung'o de simpl'a hom'o ĉe Narodni svet (Naci'a konsil'ant'ar'o de karintiaj Sloven'o'j), kiu sekv'is pro la kapric'o de cert'a person'o, kiu pli kaj pli trans'pren'as la pov'o'n en la organiz'aĵ'o.
Dum du'on'hor'o vizit'o de Slovenino el Argentino, kiu vol'is pag'i si'a'j'n faktur'o'j'n ĉe Mohorjeva por mend'it'a'j libr'o'j. Sed ŝi vol'is uz'i okaz'o'n kaj ek'kon'i ankaŭ mi'n. Tre larĝ'a diskut'o ne est'is ebl'a. Preskaŭ ĉiu ŝajn'is al ŝi kaŝ'a komun'ist'o. Mi menci'is (ne jam sci'ant'e pri ŝi'a'j mal'prefer'o'j) la grand'a'n argentin'an verk'ist'o'n Ernest'o Sabat'o. Ke mi ne menci'u! Enkaŭ li est'as konspir'a komun'ist'o, ja li part'o'pren'is demonstraci'o'j'n de la patr'in'o'j en Buenos Aires. Kaj — jen li'a ne'pardon'ebl'a pek'o — li edz'iĝ'is kun jud'a dam'o el Sovetio.
Jam ĉe la maten'a kaf'o ni'a domprizorganto, kiu vol'as pri'juĝ'i ankaŭ ĉiu'j'n ali'a'j'n afer'o'j'n, pri kiu'j li neni'o'n kompren'as, montr'is si'a'n deĵor'o'n super ni'a religi'a ĝust'ec'o. Li kun grand'a plezur'o komunik'is, ke kontraŭ mi protest'is sloven'a sacerdot'o el Parizo, ke mi en la nov'a poŝ'kalendar'o public'is aforism'o'n el la fam'a kolekt'o de la leĝ'o'j de Murphy: ”La hom'o sen religi'o est'as kiel fiŝ'o sen bicikl'o.”
Mi ne kon'as tiu'n pastr'o'n, iam'a'n oficir'o'n el la sloven'a inter'civit'an'a milit'o, kiu ankaŭ nun'temp'e suspekt'as ĉiu'n sam'gent'an'o'n, kiu mal'ferm'as li'a'n pord'o'n. Tamen mi send'os al li adekvat'a'n klar'ig'o'n, por ke ebl'e li ĉes'u serĉ'i pri mi'a ortodoksio kaj komenc'u zorg'i pri si'a propr'a.
Vic'prezid'ant'o de Uson'o Bush en Varsovio demonstr'is simpati'o'n kun la iam'a sen'de'pend'a sindikat'o Solidarnoŝĉ. La reĝim'o dev'is sen'koment'e glut'i ankaŭ tio'n. Por tio'n koment'i ili dung'is du'a'rang'a'j'n ĵurnal'ist'o'j'n.
La gazet'o'j raport'as pri pli kaj pli danĝer'a situaci'o en Jugoslavio. Admiral'o Mam'ul'a mal'ferm'e minac'is per inter'ven'o de la milit'ist'a flank'o. Tio est'us la definitiv'a dis'iĝ'o de la plur'naci'a ŝtat'o.
Vizit'o de mi'a profesi'a koleg'o el mal'proksim'a Argentino. Mi dum tri jar'o'j est'is korekt'ist'o en la pres'ej'o de Mohorjeva, li est'is dum tri'dek jar'o'j korekt'ist'o ĉe La Prensa en Buenos Aires. Ceter'e dum la milit'o li trov'iĝ'is tre proksim'e de la general'o Rupnik, estr'o de la Labaka provinc'o, kiu sub Ital'o'j kaj post'e sub la Hitlera okupaci'o ĝu'is ia'spec'a'n aŭtonomi'a'n status'o'n. Nun'temp'e sinjor'o Niko Jeločnik, mi'a vizit'ant'o, cert'e est'as la plej saĝ'a kaj toler'em'a reprezent'ant'o de la sloven'a politik'a emigraci'o. Li'a libr'o La stalin'ism'a revoluci'o en Sloveni'o far'iĝ'is ŝat'at'a leg'aĵ'o kaj font'o de inform'o'j eĉ por la unu'op'ul'o'j en la reĝim'a tend'ar'o.
Mi, natur'e, vol'is plej mult'e aŭd'i pri la viv'o de Sloven'o'j kaj ali'a'j etn'o'j en tiu etn'e ne'kred'ebl'e toler'em'a ŝtat'o.
Kontraŭ'e al la situaci'o en nord'a Amerik'o, kie la hejm'ul'o'j tre volont'e montr'as kred'o'n pri si'a super'ec'o, en Argentino oni tre alt'e estim'as ĝust'e fremd'ul'o'j'n. Bedaŭr'ind'e mi'a Karintio en tiu ĉi punkt'o konkur'as kun la nord'a part'o de la amerik'a kontinent'o.
Li parol'is pri kor'tuŝ'a okaz'o dum la inter'civit'an'a milit'o en Sloveni'o. Li mem vid'is, ke post iu lukt'a renkont'iĝ'o inter la partizan'a brigad'o Cankarjeva kaj la hejmdefenda kontraŭ'komun'ist'a milicaro Domobranci fal'is unu apud la ali'a du soldat'o'j el ambaŭ sloven'a'j milit'ist'a'j grup'o'j. Antaŭ ol ili mort'is, ili sukces'is reciprok'e inter'pac'iĝ'e man'prem'i ...
Ni rid'is pri iom primitiv'a'j reprezent'ant'o'j el la kontraŭ'komun'ist'a tend'ar'o, kiu'j supoz'as komun'ist'o'n en ĉiu hom'o, kiu ne plen'e aparten'as al ili'a sekt'o. Mi menci'is la anekdot'o'n pri Ernest'o Sabat'o ... Ĉu strang'e, ke ili perd'is milit'o'n?
Mi star'ig'is al li rekt'a'n demand'o'n: Se morgaŭ Sloveni'o far'iĝ'us sen'de'pend'a demokrati'a duk'land'o, ĉu Sloven'o'j el Argentino re'ven'us en si'a'n ge'patr'a'n land'o'n? Li klar'e dir'is emfaz'a'n ne. Por ili la ver'a patr'uj'o far'iĝ'is Argentino, kiu larĝ'kor'e ili'n akcept'is en la jar'o'j post 1945. Ili fort'e dezir'as por Sloveni'o demokrati'o'n kaj sen'de'pend'ec'o'n, sed ver'ŝajn'e nek unu el 8000 da ili re'ven'os por konstant'e viv'i en la land'o de si'a'j ge'av'o'j.
”Ni mem komenc'is mort'i kiel etn'a komun'um'o. El 500 jun'a'j Sloven'o'j, kiu'j en Bon'aer'o fin'is tiu'n aŭ ali'a'n fakultat'o'n, nur dek'kvin plu frekvent'as sloven'a'n akademi'a'n klub'o'n,” li raport'is kun rezign'a voĉ'o.
Post la vesper'manĝ'o ĉe mi, dum ni'a vetur'o al Tinje, kie li loĝ'as, mi demand'is pri li'a opini'o, ĉu ebl'e provizor'a sloven'a delegaci'o vizit'u la last'a'n tron'hered'ant'o'n de Habsburgoj, Karlon von Habsburg en Salzburgo en Aŭstrio, por pet'i li'n trans'pren'i almenaŭ moral'a'n patron'ec'o'n super Sloveni'o. Li tuj aprob'is mi'a'n ide'o'n, inkluziv'e tio'n, ke Sloveni'o iam far'iĝ'u sen'de'pend'a duk'land'o.
La cisterci'an'a abat'ej'o Stična situ'as ĉirkaŭ 25 km sud'e de Labako. Ĝi fest'is 850 jar'o'j'n de si'a ekzist'o. En ĝi nun okaz'as renkont'iĝ'o de katolik'a'j kler'ul'o'j el Sloveni'o, Kroati'o, Aŭstrio, Italio kaj Hungari'o. Interes'e: kiel apud'a'n labor'a'n lingv'o'n oni laŭ mi'a propon'o met'is Esperant'o'n.
Hieraŭ vesper'e prezent'iĝ'is la plej impon'a ar'o da argument'o'j por la inter'naci'a lingv'o. La traduk'ad'o mal'bon'eg'e funkci'is — ceter'e, ne est'is pri'konsider'it'a'j la lingv'o'j fri'ul'a kaj hungar'a. Sed la pint'o est'is, kiam d-rin'o Pomberger el la centr'o de UNO en Vieno, star'is antaŭ la publik'o kaj komenc'is parol'i angl'e, opini'ant'e, ke ĉiu'j ŝi'n kompren'as, est'ant'e kler'a'j hom'o'j.
Post tri kvar fraz'o'j en preskaŭ primitiv'a angl'a, iu el'paŝ'is kun la pet'o, ke ŝi prefer'u parol'i german'lingv'e kun post'sekv'a traduk'o en la ital'a'n.
Post la ali'a'j ankaŭ mi est'is invit'it'a dir'i salut'a'j'n vort'o'j'n. Mi dank'is el'kor'e al ĉiu'j, kiu'j jam parol'is, ja la ĵus prezent'it'a lingv'a kaj traduk'a ĥaos'o konfirm'is mi'a'n esperant'ism'o'n pli ol iu ajn bril'a argument'o teori'a. Mi dir'is, ke esperant'ist'o'j deĵor'as en la pret'ec'o, ĉiam per'i kaj serv'i al la inter'kompren'o inter divers'a'j etn'o'j. La sam'o'n mi ripet'is en Esperant'o, sloven'a kaj german'a lingv'o'j.
Okaz'e de la vesper'manĝ'o mi parol'is kun iu Hungar'o, kiu jam dum 30 jar'o'j viv'as en Aŭstrio. Li kontraŭ'star'is mi'a'n propon'o'n asert'it'e, ke la rol'o'n de la Il jam bon'e rol'as la angl'a kaj ke nun nur hazard'e tio ne funkci'is tre bon'e. Mi respond'is, ke eĉ se tio est'us ver'a, pri kio mi ceter'e tre dub'as, rest'us la demand'o de just'ec'o. Li dir'is, ke laŭ li rilat'e lingv'o'j'n ne ekzist'as moral'a problem'o. En la privilegi'o por angl'a li ne vid'as i'o'n kontraumoralan.
Mi nur post'e kompren'is li'a'n star'punkt'o'n, kiam li konfes'is, ke li'a'j infan'o'j kompren'as e ne unu vort'o'n de li'a ge'patr'a, hungar'a lingv'o ...
La preleg'o de sinjor'in'o Dolores Bauer dev'us okaz'i jam hieraŭ, sed ŝi ven'is el Vieno tro mal'fru'e kaj oni decid'is en'program'ig'i la afer'o'n por hodiaŭ.
Ŝi jam mult'o'n dir'as per si'a el'star'a person'a aper'o. Oni ricev'as impres'o'n, ke kontraŭ ŝi'a integr'ec'o ne ekzist'as rimed'o ŝancel'a aŭ kontraŭ'star'a.
Svelt'a, alt'statur'a, jam griz'har'a, sed mem'konsci'a, ŝi parol'is si'a'n preleg'o'n, kiu'n mi, kiam mi ĝi'n hejm'e traduk'is sloven'lingv'e'n, ne pov'is tiel ĝu'i kiel nun. Ŝi'a radiofoni'e trejn'it'a voĉ'o en'met'is pli da senc'o'plen'a'j kom'o'j kaj pensstreketojn ol ili'n propon'us nur'a gramatik'a sci'o.
Ŝi pri'trakt'is la histori'a'n eklezi'o'n, kiu lig'iĝ'is kun la politik'a pov'o kaj tiel rezign'is pri la evangeli'a princip'o de la ne'uz'o de per'fort'o.
D-ro Gabrovec, kiu sid'is apud mi, en la diskut'o korekt'is ŝi'a'n iom tro rigor'a'n star'punkt'o'n pri la organiz'a struktur'o de la eklezi'o. Li emfaz'is, ke en Sloveni'o la komun'ist'o'j detru'is ĉiu'j'n demokrati'a'j'n struktur'o'j'n kaj relativ'e mem'star'a kaj ne'tuŝ'it'a rest'is nur la eklezi'o. Laŭ li do oni nepr'e bezon'as tiu'n struktur'o'n por tiel almenaŭ intern'e de ĝi pov'i artik'ul'i ni'a'j'n naci'a'j'n kaj civil'a'j'n koncept'o'j'n kaj postul'o'j'n.
La di'serv'o okaz'is en la sign'o de la babela pun'o. Dum la peteldiroj, okaz'int'a'j en kvin lingv'o'j, sed ne en la Inter'naci'a, mi mi'a'n pet'o'n silent'e dir'is en mi'a intern'o kaj formul'is ĝi'n esperant'lingv'e.
Kor'tuŝ'a est'is la ĉio'kaz'a leg'aĵ'o antaŭ la evangeli'o: ĝi tuŝ'is la fundament'a'n ŝton'o'n, kiu'n la mason'ist'o'j de'met'is kaj rifuz'is uz'i, sed tamen sur ĝi konstru'iĝ'as la Krist'a reĝ'land'o. Sen'dub'e sur la lingv'a nivel'o Esperant'o est'as tia'spec'a neglekt'it'a ŝton'o ...
Dum la tag'manĝ'o — kiel lert'e pri'serv'is ni'n iu pli aĝ'a vir'o, kiu ver'ŝajn'e est'is emerit'a gimnazi'a profesor'o, dediĉ'ant'a nun si'a'n temp'o'n al la monak'a famili'o — mi sid'is apud du reprezent'ant'o'j el Kroati'o. La vir'in'o, Katica, est'as lingv'a revizi'ist'o kaj redaktor'o en la katolik'a el'don'ej'o Kršćanska sadašnjost, do mi'a profesi'a koleg'in'o. Bel'vizaĝ'a vir'in'o kun okul'o'j, kiu'j anonc'is bon'kor'ec'o'n, hav'ant'a humur'o'n. Ni parol'is pri la situaci'o en Kroati'o. La vir'o dir'is, ke preskaŭ ĉiu Kroat'o dezir'as sen'de'pend'ec'o'n de la kroat'a ŝtat'o, sed nun tio ne jam est'as ebl'a. Kun la reg'ant'a'j komun'ist'o'j oni dev'as lud'i ruz'a'n ŝak'parti'o'n, ĉe kiu la potenc'ul'o re'ten'u la impres'o'n, ke li hav'as perspektiv'o'n, kvankam li paŝ'o'n post paŝ'o perd'as la figur'o'j'n.
Iom strang'a tiu ĉi pentr'ist'o kun sloven'a nom'o kaj german'a lingv'o; kun profesi'a labordisciplino kaj nul'a talent'o. Li foj'e ven'as en ni'a'n ofic'ej'o'n, evident'e nur ĉe ni iom'e konsider'at'a, kompren'at'a kaj tre si'n'gard'e konsult'at'a.
Tamen neni'o help'as. Li en si'a mal'hel'ec'a kap'o de long'e kov'is ide'o'n, ke la land'a'j politik'a'j klik'o'j ne permes'as al li prosper'i, kvankam oni al li ebl'ig'is en unu jar'o mal'ferm'i tri ekspozici'o'j'n. La publik'o ven'as kaj rigard'as, sed nek mir'as nek aĉet'as.
Bon'e, sed ĉi tie tem'as pri mal'kler'a hom'o, kiu'n la natur'o aŭ Di'o ne pri'donac'is per mult'a'j kapacit'o'j. Sed kio'n dir'i pri mi'a amik'o, kiu lekci'as en la universitat'o, ekscelente traduk'as el ital'a, franc'a, hispan'a kaj portugal'a lingv'o'j, kiu verk'as bril'a'j'n stud'o'j'n kaj ese'o'j'n pri divers'a'j literatur'a'j kaj filozofi'a'j tem'o'j — kaj tio al li ne sufiĉ'as, sed li vol'as valid'i ankaŭ kiel bon'a, prefer'e el'star'a sloven'a roman'verk'ist'o. kaj ĉar ne nur la publik'o, sed ankaŭ li'a propr'a konsci'o dir'as, ke tio ne funkci'as bon'e, sufer'as li'a tut'a natur'o, special'e li'a digest'a kaj nerv'a sistem'o'j.
Ĉu est'as ver'e tiel mal'facil'e kompren'i, ke ne grav'as la spec'o, sed la majstr'ec'o? Pli valor'as perfekt'a traduk'o ol kripl'a original'aĵ'o.
Raport'o'j el la mond'o kaj patr'uj'o — ĝust'e laŭ la natur'o de ili ambaŭ: —en Tibeto fort'a'j protest'o'j kontraŭ la ĉin'a'j okup'ant'o'j, kelk'a'j mort'ig'it'o'j; —en Jugoslavio la ŝtat'a federaci'a administr'ar'o kaj oficiularo ne ricev'is la ĉi'monat'a'n salajr'o'n, ĉar la kas'o de la ŝtat'a aparat'o tut'e mal'plen'iĝ'is. Tiel almenaŭ la reg'ant'a klas'o iel spert'as la efik'o'j'n de ili'a propr'a al'trud'it'a sistem'o. Iom demagogi'e aŭd'iĝ'as la inform'o, ke ankaŭ la reg'ist'ar'estr'o Mikulić ne ricev'is salajr'o'n ...
Por Družina in dom mi komenc'is verk'i artikol'o'n pri la katolik'a intelekt'ul'a renkont'iĝ'o en Stična. Mi titol'is ĝi'n: La akademi'an'o'j en mez'epok'o kaj en la atom'epok'o. Mi kompar'is la pozici'o'n de la tiam'a kler'ul'o en Eŭrop'o kaj tiu'n de la nun'temp'a li'a koleg'o. Dum la unu'a uz'is la sam'a'n latin'a'n lingv'o'n en Prago aŭ Salamanko, la nun'temp'a ne pov'as rekt'e komunik'i si'a'j'n pens'o'j'n al si'a plej proksim'a najbar'o trans la lim'o.
Antaŭ la fin'o de la hodiaŭ'a ofic'a deĵor'temp'o mi inter'parol'is kun mi'a ĉef'o pri tio, kia'n influ'o'n hav'as la okaz'aĵ'o'j en Sloveni'o kaj Jugoslavio al ni'a labor'o. Pov'as sekv'i du afer'o'j: aŭ la okaz'aĵ'o'j mal'ferm'os por ni relativ'e grand'a'n tutslovenan libr'o'merkat'o'n — aŭ ili plen'e ĝi'n ferm'os. Do, ni dev'as serĉ'i en la direkt'o de sloven'a suveren'ec'o. Ni'a dom'o pov'us far'iĝ'i la centr'a serv'o por ĉiu'j minoritat'o'j en Aŭstrio. Special'e bon'e est'us far'i propon'o'n al Jud'o'j en Aŭstrio, ke ankaŭ ili util'ig'u la sam'a'n sistem'o'n.
Jam antaŭ nokt'mez'o radi'o'staci'o inform'as pri la atenc'o al la land'estr'o Leopold'o Wagner. Okaz'is jubile'a fest'o de abiturientekzamenitoj de antaŭ 50 jar'o'j. Unu el la iam'a'j klaskolegoj, cert'a sinjor'o Rieser, laŭ'profesi'e instru'ist'o, jam de'long'e kverel'int'a kun Wagner pro la ne'sat'ig'it'a'j posten'a'j ambici'o'j, dum la fest'o en Volkskeller akompan'is la land'estr'o'n al neces'ej'o kaj subit'e ek'paf'is en li'a'n ventr'o'n du kugl'o'j'n el si'a pistol'o. Bon'ŝanc'e oni tuj hospitaligis la vund'it'o'n kaj li'n operaci'is.
Dev'as est'i strang'e mal'san'a tiu aŭstria anim'o, ke oni pret'as paf'i al si'a klaskolego pro ambici'o'j en profesi'o, kiu ĝust'e dev'us est'i eduk'e ekzempl'a.
Mi ne sci'as, ĉu hav'as tiu ĉi atenc'o spirit'a'n rilat'o'n kun la fakt'o, ke la land'estr'o Wagner ĵus en last'a'j tag'o'j akr'e atak'is instru'ist'in'o'n Gertraude Langer, kiu el'don'is nov'a'n leg'o'libr'o'n por la element'a'j lern'ej'o'j kaj en la karintia himn'o el'las'is la kvar'a'n strof'o'n, kiu pri'kant'as la verŝ'it'a'n sang'o'n kontraŭ Sloven'o'j dum la plebiscit'a temp'o 1918-1922. La strof'o ne est'as origin'a, sed al'don'it'a en la jar'o 1932 kaj jam mult'a'j ĝi'n ignor'is, ĉar ĝi ne stimul'as la re'pac'iĝ'o'n de ambaŭ popol'o'j en la land'o. Sed sinjor'o Wagner minac'is, ke li for'ig'os la libr'o'n el lern'ej'a uz'o, se la el'las'it'a sang'o'avid'a strof'o ne est'os al'don'at'a ...
La atenc'ul'o al la land'estr'o Wagner ne est'is nur instru'ist'o, sed eĉ hav'is propr'a'n art'a'n galeri'o'n. De'nov'e pruv'o, kiel mal'grand'a'n influ'o'n fin'fin'e hav'as la kultur'o al la hom'a kondut'o.
La gvid'ant'o de la tibeta popol'o Dalajlamo el si'a ekzil'o en Bharato vok'is si'a'n popol'o'n al sen'per'fort'a rezist'o kontraŭ la ĉin'a okupaci'a milit'ist'ar'o kaj polic'o. Esper'ebl'e la metod'o de Gandhi pli kaj pli far'iĝ'os normal'a metod'o de civil'a mal'obe'o kaj rezist'o kontraŭ ĉia per'fort'a politik'a pov'o.
I'o'n simil'a'n baldaŭ bezon'os la naci'o'j en Jugoslavio. Radi'o'staci'o ĵus raport'as, ke tiu mal'bon'ŝanc'a ŝtat'o trov'iĝ'as sojl'e de la decid'a kriz'o. General'o'j minac'as per puĉ'o, kvazaŭ dek'o'j da jam okaz'int'a'j puĉ'o'j ne montr'us klar'e, ke milit'ist'o'j ne est'as sam'temp'e bon'a'j jur'a'j, ekonomi'a'j kaj social'a'j administr'ant'o'j.
Vesper'e mi re'ir'is la ofic'ej'o'n por ord'ig'i la korespondencon de Celovški Zvon. Interes'a'j leter'o'j de mi'a'j korespond'ent'o'j kaj de mi mem jam konsist'ig'us dik'a'n libr'o'n, en kiu oni pov'us re'konstru'i part'o'n de la sloven'a kultur'a kaj politik'a epok'o en la last'a'j kvin jar'o'j.
Sed kio'n far'i, se la reĝim'o en Jugoslavio subit'e fal'us kaj la lim'o'j ferm'iĝ'us? Ni'a el'don'ej'o dev'us ĉes'i si'a'n labor'o'n. Mi trov'iĝ'us sen dung'o sur'strat'e. Sed est'u kiel vol'as est'i. En Di'a'j plan'o'j neni'o perd'iĝ'as, neni'o detru'iĝ'as.
Verk'ist'in'o el Sloveni'o vok'is telefon'e, ĉar ŝi vol'as, ke ŝi'a libr'o aper'u en german'a traduk'o. Mi prov'is for'ig'i ŝi'a'j'n iluzi'o'j'n, sed tamen mi promes'is far'i mi'a'n ebl'o'n.
Subit'e mal'ferm'is la pord'o'n en ni'a redakt'ej'o d-ro Bučar 1 , ven'int'a kun si'a artikol'o por CZ. La tem'o: 200 jar'o'j de la uson'a konstituci'o — sub la aspekt'o de aktual'a'j konstituci'a'j problem'o'j en Sloveni'o.
Li raport'is al mi, ke jam est'is decid'it'a la tag'o por la milit'a puĉ'o en Jugoslavio: la 22-a de septembr'o; sed en la urĝ'a kun'sid'o sur la insul'o Brioni la puĉ'ist'o'j rezign'is pri si'a plan'o. Ver'ŝajn'e mank'is sub'ten'o el Moskvo. La lini'o de Gorbaĉov ne prefer'as tia'j'n nov'a'j'n problem'o'j'n rand'e de li'a imperi'o.
1 Univ. Prof. d-ro Franc Bučar — partizan'a oficir'o kaj komisar'o, kiu en 1945 eĉ trans'pren'is la pov'o'n en Klaŭdi'forum'o de la german'a komand'ant'o, ĝis sekv'a'tag'e la urb'o'n okup'is Brit'o'j. Post la milit'o li unu'e labor'is en la ministeri'o por ekonomi'o kaj post'e sur'paŝ'is scienc'a'n voj'o'n kiel profesor'o pri sistemteorioj. Jam en 70-aj jar'o'j li aper'is inter la unu'a'j disident'o'j en Sloveni'o. Li iom post iom proksim'iĝ'is al la krist'an'a tend'ar'o. Li lud'is grav'a'n rol'o'n en la proces'o de sen'de'pend'iĝ'o de Sloveni'o.
Post la ŝtat'a mem'star'ec'o li dum unu period'o est'is prezid'ant'o de la demokrati'e form'it'a sloven'a parlament'o. Nun pensi'ul'o kaj public'ist'o.
D-ro Bučar parol'is ankaŭ pri la diskut'o kun serb'a'j verk'ist'o'j. Bedaŭr'ind'e la intelekt'ul'o'j el Serbi'o ankoraŭ ne kompren'as la postul'o'j'n kaj rajt'o'j'n de Sloven'o'j. Tamen ankaŭ ili ne kred'as plu pri daŭr'a ekzist'o de Jugoslavio.
Post'tag'mez'e en'ter'ig'o de la 95-jar'a sloven'a popol'a poet'o en Karintio Antonio Gabriel. En ni'a el'don'ej'o aper'is li'a poem'kolekt'o kun mi'a en'konduk'a tekst'o, kiu'n li ankoraŭ ĝis'viv'is pas'int'vintr'e. Strang'e: kelk'a'j aŭtor'o'j, kiu'j aper'ig'as ĉe ni si'a'j'n libr'o'j'n, baldaŭ post'e mort'as ...
El Litovio de'nov'e leter'o pri aper'ig'o de mi'a broŝur'o pri Medjugorje en la litova traduk'o. Admir'ind'a'j Litovoj ...
Nur nun mi pov'is leg'i la leter'o'n de Ronjo, en kiu ŝi raport'as pri si'a nov'a komenc'o en Uson'o. Ŝi'a man'skrib'o svelt'as kaj lini'as kiel anĝel'a ir'o. Interes'e: mi sonĝ'is pri ŝi la 22-an de septembr'o, la poŝt'a stamp'o sur ŝi'a leter'o dat'iĝ'as per 26-a de septembr'o. Ĉu ŝi ricev'is mi'a'n leter'o'n preciz'e la 22-an, aŭ ŝi tiam komenc'is skrib'i si'a'n? Est'as mal'facil'e ten'i moral'a'n ekvilibr'o'n inter la ge'edz'a am'o al la edz'in'o kaj spirit'a am'o al mi'a amik'in'o, kiu'n mi neniam fizik'e tuŝ'is. Tamen mi daŭr'e sent'as ni'a'n spirit'a'n kontakt'o'n, kiu ignor'as temp'o'n kaj spac'o'n.
Hejm'e en Prevalje dum du'tag'a feri'ad'o mi manĝ'is hejm'a'j'n vin'ber'o'j'n. Grand'ec'o nord'eŭrop'e et'a, sed la gust'o sud'eŭrop'e dolĉ'a.
Diskut'o kun mi'a sam'generaci'an'o J. J. pri aktual'aĵ'o'j. Li dir'is, ke li malgraŭ ĉio okaz'ant'a en Jugoslavio rest'as laŭ si'a percept'o komun'ist'o. Mi respond'is, ke ĝust'e tia'j'n karakter'o'j'n mi eg'e ŝat'as. Nun far'iĝ'is afer'o de moral'a integr'o — rest'i sur la ferdek'o de la dron'ant'a ŝip'o ... Titanic ne en'hav'as hazard'e la liter'o'j'n, kiu'j konsist'ig'as la nom'o'n de la jugoslavia diktator'o, kiu direkt'is la stir'il'o'n de la jugoslavia ŝip'eg'o preciz'e en la centr'o'n de la glaci'a mont'o!
Mi fin'leg'is la kurioz'a'n roman'o'n de Izidor Cankar el la jar'o 1916: S pot'i (De sur'voj'e). Kvankam li'a'j literatur'a'j metirimedoj est'as mir'ind'e fajn'a'j kaj disting'a'j, mi'n iel ĝen'as la dekadenc'a etos'o, kiu ceter'e reg'is en tiu finjarcenta temp'o.
Re'ven'int'e al Klaŭdi'forum'o mi dev'is inter'romp'i la voj'o'n kaj trink'i fort'a'n kaf'o'n, ĉar mi ceter'e mal'antaŭ la stir'il'o en'dorm'iĝ'us kaj kaŭz'us akcident'o'n.
En la dilem'o, ĉu spekt'i la film'o'n de Eli'a Kaz'a'n Baby Doll je 23.30, ĉu traduk'i filozofi'a'j'n sentenc'o'j'n de Noval'is, mi prefer'is en mi'a mal'fort'o la klasik'aĵ'o'n de Kaz'a'n.
Hieraŭ oni mal'ferm'is la ekspozici'o'n pri Sloven'o'j en Venecia provinc'o en Italio, kiu'j ali'e ol en Triest'o, ne est'as ŝtat'e re'kon'it'a minoritat'o. Nek en unu lern'ej'o ili lern'as si'a'n ge'patr'a'n lingv'o'n, kvankam ĝust'e ili'a'j av'o'j en 1866 dum plebiscit'o decid'is aparten'i al reĝ'land'o Italio kaj eks'iĝ'i el'sub Aŭstria imperi'o. La honorari'o por tio est'is: tuj'a komenc'o de sistem'ec'a ital'ig'o.
La gazet'ar'o en Karintio prov'as per ĉiu'j rimed'o'j konvink'i si'a'j'n leg'ant'o'j'n, ke la atenc'o kontraŭ la land'estr'o Wagner ne est'as politik'e motiv'it'a. Tamen: apenaŭ ekzist'as iu ne'politik'a element'o en tiu ĉi bedaŭr'ind'a okaz'int'aĵ'o. La atenc'ul'o ja vol'is protest'i kontraŭ la parti'ec'a dispon'ig'ad'o de la posten'o'j en la land'o — ĉu do tio ne koncern'as politik'o'n?
Mi propon'is al koleg'o Ferk, ke li uz'u la tem'o'n de la atenc'o por roman'o en sloven'a lingv'o. Li dir'is, ke li jam hav'as ali'a'n tem'o'n kaj tiu'n ĉi ne vol'as tuŝ'i. La afer'o ne las'is mi'n ripoz'i. Mi jam komenc'is kolekt'i material'o'j'n. Pov'as est'i, ke mi mem tio'n far'os. La baz'a'n struktur'o'n mi jam vid'as en mi'a kap'o.
Mev'a Mar'o'n en si'a leter'o el Bracknell raport'as pri fervor'o, kun kiu iu ĝis'ost'a anglikan'o leg'is mi'a'n broŝur'o'n pri Medjugorje kaj ne permes'is si'n ĝen'i eĉ de mi'a'j cert'a'lok'e katastrof'a'j lingv'a'j erar'o'j, kaŭz'it'a'j de tro'a hast'o en la pret'ig'o.
Dum mi'a skrib'ad'o de tiu'j ĉi lini'o'j, kiu'n sekv'os traduk'ad'o de Noval'is kaj ebl'e daŭr'ig'ad'o de mi'a roman'o, sur la tabl'o star'as ĉarm'a kruĉ'et'o kun te'o, proviz'it'a de citron'suk'o. En mi'a naz'o sent'iĝ'as la unu'a'j anonc'o'j de mal'varm'um'o, kiu'n regul'e provok'as la tro varm'a ofic'ej'o.
Hieraŭ mi ricev'is mal'varm'um'o'n. Tamen mi ir'is vizit'i J. M., kiu'n sam'temp'e vizit'is ni'a komun'a kon'at'ul'o el Labako. Ni diskut'is pri la metod'o'j de katolik'a kun'labor'o sur la tut'a sloven'a lingv'a teren'o trans'lim'e. Pli kaj pli montr'iĝ'as letargi'o.
Preskaŭ ĉiu vol'as aranĝ'i i'o'n propr'a'n, sed fin'fin'e ĉiu'j rest'as sen publik'o. Eĉ la jezuit'o'j en Labako prefer'is fond'i propr'a'n revu'o'n ol kun'labor'i kun la jam ekzist'ant'a'j, kiel ni'a CZ. Ekzist'as fort'a'j ambici'o'j pri inter'naci'a kun'labor'o, sed neni'u pens'as pri tio, ke oni unu'e dev'as solv'i la lingv'a'n problem'o'n. La kutim'a efekt'o est'as, ke la german'a lingv'o far'iĝ'as lingua franc'a, kvankam kripl'ig'it'a ĝis apenaŭrekonebleco.
Mi propon'is, ke oni unu'e lev'u la demand'o'n pri la hom'o kiel universal'a est'aĵ'o. Sen ia san'a ekvilibr'o inter la individu'ec'a kaj universal'a hom'a ident'ec'o'j oni ankaŭ apenaŭ pov'as el'ten'i kaj re'ten'i si'a'n naci'ec'o'n kiel unu el la plej persekut'at'a'j ident'ec'o'j.
Mi skrib'is leter'o'n al s-ro René Böll, fil'o de la mort'int'a german'a verk'ist'o. Mi propon'is, ke li en si'a el'don'ej'o el'don'u la novel'ar'o'n de Kocbek en la german'a. Traduk'is la novel'o'j'n koleg'o Ferk. En bon'a'n german'a'n.
En la jugoslavia parlament'o en Belgrad'o okaz'is simbol'a akcident'o. Vol'is parol'i la prezid'ant'o de la ŝtat'estr'ar'o Lazaro Moisov, Makedon'o. Post la unu'a'j fraz'o'j li sven'is kaj dev'is est'i pri'zorg'it'a. Post du'on'a hor'o li re'ven'is kaj daŭr'ig'is si'a'n parol'ad'o'n.
La unu'a part'o — la sven'o — ĵus okaz'as sur ĉiu'j nivel'o'j; ĉu okaz'os ankaŭ la du'a part'o, la re'viv'iĝ'o kaj plu'a prosper'o, pri tio ekzist'as dub'o'j.
En la persa golf'o la uson'a milit'ist'ar'o atak'is la pers'an ter'ole'a'n plat'eg'o'n kaj ĝi'n detru'is. Dominio deklar'is al Uson'o milit'a'n stat'o'n ... Ver'ŝajn'e li ne hav'os pli bril'a'n sukces'o'n kiel la ustaŝisma tiran'o de ’sen'de'pend'a’ Kroati'o (1941-1945) Ant'e Pavelić, kiu, por sub'ten'i solidar'e si'a'n alianc'an'o'n Hitler, sam'tiel proklam'is milit'a'n stat'o'n kontraŭ Uson'o.
Ni'a el'don'ej'o ricev'is manuskript'o'n kun jen'a modest'a dezir'o: ” ... ke ĝi aper'u ne nur en sloven'a, sed ankaŭ en german'a kaj ali'a'j lingv'o'j ... ” La tekst'o taŭg'as eĉ ne por lok'a el'don'o en dialekt'o. Post'morgaŭ diplominĝeniero, la aŭtor'o de la send'it'a geni'aĵ'o, ven'os person'e kontrakt'i pri si'a ’roman'o’.
Kia'manier'e klar'ig'i al li, ke tio ne sufiĉ'as eĉ por pozitiv'a abiturient'a ekzamen'o? Naŭz'e stult'a ambici'o de diletant'o'j!
Vesper'e mi vol'is demonstr'i mi'a'n komput'il'o'n, sed bedaŭr'ind'e mi ankoraŭ ne sufiĉ'e sci'is pri ĝi. Mi'a'j plej mult'a'j komand'o'j est'is respond'it'a'j per la sur'skrib'o: Bad command or fail name. Praktik'e est'as en la ĉiu'tag'a viv'o sam'e, nur ke ekster maŝin'o tio'n neni'u kuraĝ'as tiel klar'e dir'i ...
Hieraŭ ripet'iĝ'is en la bors'o de Nov'jork'o la fam'a nigr'a vendred'o el la jar'o 1927, kvankam hieraŭ est'is lund'o. Tamen la akci'o'j eĉ du'obl'e pli perd'is si'a'n valor'o'n ol en la katastrof'e fam'a antaŭ'milit'a temp'o.
La mal'bon'ŝanc'a pentr'ist'o Weratschnig ven'is al mi por trink'i si'a'n kaf'o'n. Li ĵus re'ven'is el Sovetio, kie'n li ekskurs'is dum ses tag'o'j. Mi demand'is li'n, ĉu li i'o'n pentr'is en Ruslando. Jes, li pentr'is. Ĉu pejsaĝon aŭ portret'o'j'n? Nek la unu'a'n nek la du'a'n. Li pentr'is pec'o'j'n kaj amas'o'j'n da ter'karb'o. Li vetur'is de Vieno ĝis Petersburgo por tie pentr'i karb'o'n, kiu tut'e sam'e amorf'as kaj kolor'as en li'a hejm'a urb'o Klaŭdi'forum'o.
Hieraŭ la franc'a prezid'ant'o el'dir'is la ver'o'n pri la intenc'o'j de grand'a'j naci'o'j. Li pled'is por nepr'a kaj baldaŭ'a star'ig'o de unu'iĝ'int'a Eŭrop'o, kiu far'iĝ'u, tiel Mitterrand: unu ŝtattereno, unu merkat'o, unu kultur'o kaj unu popol'o. Nur, li ne kuraĝ'is mal'ferm'e dir'i, ke tiu nov'a eŭrop'a ŝtat'o parol'u ĝeneral'e la franc'a'n lingv'o'n.
Eŭrop'o ating'os unu'ec'o'n nur, kiam ĝi'a'j reg'ist'ar'o'j for'las'os la bonapart'ism'a'n metod'o'n de ĝi'a unu'ig'ad'o. Kiam oni akcept'os la plur'kultur'ec'o'n kaj plur'lingv'ec'o'n kiel apart'a'n valor'o'n kaj eĉ avantaĝ'o'n de la mal'nov'a kontinent'o, tiam propr'a'fort'e ek'est'os ankaŭ Unu'iĝ'int'a Eŭrop'o.
Mal'fru'e en nokt'o rond'tabl'a televid'a diskut'o, gvid'it'a de prof. Lendvai, pri la fenomen'o de eŭrokomunismo. La Ĉeĥ'o Pelikan, aŭstria komun'ist'o Wimmer kaj prof. Francois Bondy, bon'a kon'ant'o de la tem'o.
Mi pli mir'is pri la obstin'a kred'o de J. Pelikan, ke la evolu'o ir'as al ia demokrati'a social'ism'o. Do ĉiu'j katastrof'a'j spert'o'j ne help'as mal'ebri'ig'i la hom'o'n, inklin'a'n al utopi'a pens'manier'o.
Parol'e lert'a kaj pens'e cinik'a est'is komun'ist'o Wimmer, kiu pri'juĝ'is al vicitanoj de iu jam social'ism'a land'o nur funkci'o'n de intern'a industri'a aŭ lok'a kontrol'o. Laŭ li eĉ social'demokrati'a parti'o ne est'u ebl'a. Van'a diskut'o.
En radi'o'raport'o'j inform'o, ke la ĉi'jar'a'n nobel'premi'o'n por literatur'o ricev'is la jud'a verk'ist'o el Petersburgo Jozefo Brodski. Pov'as est'i, ke li la premi'o'n merit'as, sed dediĉ'i ĝi'n al iu ukrajna aŭ blank'rus'a aŭtor'o est'us mult'e pli senc'o'plen'e.
En Di'e ganze Woche komenc'o de tekstoserio pri Hitler. Portret'o'j de li'a patr'in'o Klar'a kaj li'a patr'o Aloizo kaj de li mem kiel beb'o.
Ĉu mi kondamn'u tiu'n mal'feliĉ'eg'a'n hom'o'n, hav'ant'a mem mult'a'j'n li'a'j'n negativ'a'j'n trajt'o'j'n, kiel: mal'inklin'o al sistem'a serioz'a labor'o, em'o rev'e perd'iĝ'i antaŭ la real'o, sen'ĉes'a'j studadkomencoj, ne'fin'it'a'j kaj sen'sukces'a'j literaturprojektoj ktp.
Fin'fin'e: met'u mi'n en simil'a'j'n cirkonstanc'o'j'n — ĉu la afer'o ver'e fin'iĝ'us esenc'e pli bon'e? Jes, mi est'as pac'em'a, ĉar mi ne pov'as konkur'i en violent'o; mi est'as amik'em'a, ĉar mi mal'amik'ec'o'n ne el'ten'as. Do, mi ne sent'u mi'n just'a kaj bon'a eĉ kompar'e kun tia mal'feliĉ'ul'o, kia Hitler ...
Mal'fru'e ĝis'nokt'e'n daŭr'is la film'a klasik'aĵ'o el Uson'o el la jar'o 1941: La vir'in'o kun cikatr'o. Tamen mi ne bedaŭr'as la perd'it'a'n dorm'o'temp'o'n. Kia profund'a psikologi'o sur tiu el'star'a vizaĝ'o de Joan Crawford, kiu kiel sol'a trans'ir'is el la epok'o de la sen'son'a en la epok'o'n de la son'a film'o.
El Velenje profesor'o Rozman. Ni inter'parol'is pri Kocbek, pri li'a ekskurs'o en Sovetion ktp. Mi kuir'is bon'a'n turk'a'n kaf'o'n.
En radi'o'raport'o'j furor'as pli kaj pli fort'a'j demonstraci'o'j de student'ar'o en Vieno kaj en tut'a Aŭstrio. Mi jam iom'et'e tim'is pri la simpozi'o en la universitat'a salon'o. Jam sufiĉ'is, ke mort'is unu el plej salut'ind'a'j preleg'ant'o'j profesor'o Szerdahely. Mi dev'as preĝ'i por li.
Helen'a al'port'is la plej alt'a'n pri'juĝ'o'n por si'a lern'ej'a task'o en la german'a.
Hieraŭ maten'e ven'is nov'a decid'o de la belgrad'a reg'ist'ar'o. Ili send'is al la provinc'o Kosovo special'a'n grup'o'n da 380 milic'an'o'j eĉ kun tank'o'j. Tio pov'us est'i komenc'o de la inter'civit'an'a milit'o en Jugoslavio. Serb'a'j estr'o'j ne kompren'as, ke ven'is la moment'o de la alban'a naci'o — kaj neni'u fort'o pov'as brems'i la ir'o'n de tiu proces'o.
Akr'iĝ'is ankaŭ la pli mal'grand'a, sed tiom pli dolor'ig'a ’politik'a’ situaci'o en mi'a famili'o. Sufiĉ'is, ke mi menci'is mi'a'n vojaĝ'o'n al Vieno, jam mi'a edz'in'o far'iĝ'is kiel diabl'e obsed'it'a drak'o. Mi simpl'e silent'is, ĉar mi decid'is akcept'i inter'komunik'ad'o'n nur sur la nivel'o de afabl'ec'o. Ĉio'n, kio ne okaz'as en afabl'a ton'o, mi percept'as kiel sen'en'hav'a bru'o. Sed ĝust'e tio efik'is kiel benzin'o, verŝ'it'a sur ard'aĵ'o'n. Tamen mi ne ced'is.
Pov'as est'i, ke mi ne est'as bon'a hom'o, sed kanajl'o. Bon'e. Tamen eĉ tio dev'as est'i mesaĝita al mi en ĝentil'a manier'o, se la ali'a vol'as mi'a'n respond'o'n ...
Hodiaŭ est'as la fest'o'tag'o de mi'a du'a patr'uj'o, Aŭstrio. Mi el plen'a kor'o dezir'as al tiu ĉi land'o, ke ĝi la bel'ec'o'n de si'a natur'o komplet'ig'u per grand'anim'ec'o de si'a popol'o kaj precip'e de si'a'j gvid'ant'o'j. Aŭstrio pov'us far'iĝ'i model'a kern'o de est'ont'a unu'iĝ'int'a Eŭrop'o. Sed unu'e ĝi dev'us solv'i la problem'o'n de propr'a'j radik'o'j kaj de si'a histori'a ver'o.
Ĉe unu flank'o de la fenestr'a benk'o cigared'o en vir'in'a man'o, ĉe la ali'a la pip'o de la vir'a man'o. Mi dorm'et'is kun du pom'o'j en mi'a mantel'a poŝ'o. Post kvin hor'o'j la ital'a trajn'o Rem'ul'us ating'is Vienon.
Iu student'in'o iom'et'e ne'afabl'e klar'ig'is al mi, ke mi star'as ĝust'e antaŭ la serĉ'at'a universitat'a konstru'aĵ'o. Ĉie afiŝ'o'j por student'a'j demonstraci'o'j. Sur la bust'o'j de la fam'a'j scienc'a'j fam'ul'o'j trov'iĝ'as kovr'il'o'j el plastik'a fili'o.
La salon'eg'o ne sufiĉ'e plen'a por tia event'o: anonc'it'a'j nur 100 part'o'pren'ant'o'j; preleg'o'j ne ĉiu'j sur bril'a nivel'o. Plej plaĉ'is al mi la verk'ist'o kaj psikolog'o Pir'o'n kun si'a analiz'o de ’esperantofobio’.
En la ĉin'a restoraci'o, proksim'e de mi'a loĝ'ej'o, mi bon'e kaj mal'mult'e'kost'e manĝ'is. La akcept'o'n ĉe la urb'estr'o mi evit'is favor'e al leter'o, skrib'it'a al Ronjo.
Tem'o'j jam pli interes'a'j, aŭditori'o eĉ mal'pli plen'a. Rilat'e al la asert'o, ke Zamenhof kondut'is sur la lingv'a kamp'o plen'e demokrati'e, mi en diskut'o rimark'is, ke tio rezult'iĝ'as el li'a judaism'a spirit'a hered'o, kvankam li est'is pli re'formul'o ol dogm'a kred'ant'o. Li simpl'e imit'is la manier'o'n de Di'o, kiu ankaŭ don'is nur la sem'o'j'n, sed ig'is la hom'o'j'n kultur'i mem. En tio ver'ŝajn'e trov'iĝ'as la respond'o al la demand'o: kiel fin'fin'e Esperant'o pov'is relativ'e sukces'i kaj post'viv'i si'a'j'n konkur'int'o'j'n.
La hieraŭ'a'j preleg'o'j est'is alt'valor'a'j: Pir'o'n, Tonkin, Silfer, jen la plej bon'a'j. Mi ĝis nun sub'taks'is la intelekt'a'n kapacit'o'n de Tonkin. Pli modest'a ol Lapenna, sed ne mal'pli kler'a. Ebl'e ne tiel renesanc'e vast'a, sed tial fak'e pli preciz'a. Pir'o'n est'as person'o laŭ mi'a gust'o. Iom simil'a al mi'a amik'o Rebula en Triest'o. Sam'e fervor'a por la lingv'o, kiu'n li advokat'as. Mi dev'as kun li parol'i.
Hodiaŭ mi lev'iĝ'i iom pli fru'e, por vizit'i antaŭ la preleg'o'j la fam'a'n vien'an preĝ'ej'o'n Votivkirche, kiu'n iniciat'is la mal'feliĉ'a imperi'estr'o de Meksikio Maksimilian'o. Unu'e mi sur'genu'is en la benk'o kaj preĝ'is por kelk'a'j intenc'o'j: por la sukces'o de ni'a simpozi'o; por Gorbaĉov, por mi'a edz'in'o, por Ronjo, por mi'a'j origin'a kaj nov'a patr'uj'o'j ...
Post tio mi paŝ'is admir'i la grand'a'n bild'o'n de Gustav'e Doré Christus verlasst das Praetorium (Krist'o for'las'as la tribunal'o'n). Kvankam Jesuo paŝ'as en la direkt'o al la mort'o sur la kruc'o, la lum'o far'iĝ'as pli kaj pli hel'a descend'e sur la ŝtup'ar'o.
En la sam'a nav'o, mal'dekstr'e kontraŭ la altar'o, trov'iĝ'as flank'a altar'o, konsekr'it'a al la Madon'o de Guadalupo (laŭ la aper'o de Di'patr'in'o al Indi'an'o Ju'a'n Dieg'o en 1532).
Mi for'las'is tiu'n ĉizelitan ŝton'flor'o'n kun profund'a sent'o, ke tamen ĉio trov'iĝ'as en bon'a'j man'o'j.
En tabak'ej'o mi aĉet'is mark'o'j'n por mi'a'j forsendaĵoj — kaj specimen'o'n de Di'e ganze Woche kun la seri'o pri Hitler.
Mi de'nov'e preskaŭ perd'iĝ'is en la grand'a universitat'a konstru'aĵ'o.
Nov'a'j preleg'o'j: Raŝiĉ, Hirmann, Sakaguĉi ... Plej bon'a'n Esperant'o'n parol'is d-ro Bach, kiu si'n deklar'is ne-an'o de la mov'ad'o.
Post tag'manĝ'o en grek'a restoraci'o, kie mi dev'is aŭskult'i kaj mem produkt'i ŝerc'o'j'n en serb'a lingv'o, en societ'o kun pensi'it'a profesor'in'o, kiu skandal'iĝ'is pro tiel larĝ'a lingv'o'politik'o en Vojevodino ... Tamen ankaŭ ĉiu'j esperant'ist'o'j ne est'as ver'a'j esperant'o'j.
Por mal'long'a temp'o en la universitat'a salon'eg'o renkont'iĝ'o kun Dorothea, kiu nun stud'as art'histori'o'n en Vieno. Kun tiu sobr'a raciulino oni mal'facil'e bon'e parol'as.
Sekv'a'j preleg'o'j iel kurioz'a'j, la plej bon'a tamen tiu de d-ro Haszpra el Budapeŝto.
Komun'a vesper'manĝ'o en la kaf'ej'o Landtmann front'e al la majest'a Burgtheater. Mi sid'is front'e al Perl'a Martinelli, redaktor'in'o de Literatur'a foir'o, kaj flank'e de Claude Pir'o'n. Ni manĝ'is ni'a'j'n et'a'j'n manĝ'aĵ'o'j'n kaj diskut'is pri lingv'a'j demand'o'j. Ĉu prav'as Schulz? Kio plej mal'facil'as en Esperant'o? Kia'manier'e skrib'i person'a'j'n kaj geografi'a'j'n nom'o'j'n?
Post cert'a temp'o Herbert kaj mi okup'is la fin'a'n part'o'n de la long'a tabl'o kaj pri'parol'is ni'a'j'n plan'o'j'n. Kiam mi de'kovr'is al li mi'a'n ide'o'n pri roman'o sur'baz'e de iu kosm'a teori'o, li rav'it'a aklam'is, ke mi tuj komenc'u verk'i.
Iom post la dek'a mi jam trov'iĝ'is en tram'o al staci'dom'o. En la man'o rest'is iom da panplata varm'o de ĉiu'j adiaŭ'int'o'j; mal'antaŭ mi rest'is la terur'a viena vent'o, kiu pur'ig'as la grand'urb'a'n atmosfer'o'n, sed mal'san'ig'as la gast'o'j'n, akomodiĝintaj al pli mild'a mediterane'a klimat'o.
Vizit'o sur'tomb'e de mi'a patr'o, okup'o'j pri nov'a tegment'o sur ni'a dom'o, pag'ad'o de faktur'o'j ...
Du vizit'o'j: Lampret el Kolonj'o ven'is mi'n demand'i pri la pentr'ist'o Tisnikar; student'o de teologi'a fakultat'o el Maribor ven'is mi'n pet'i, ke mi prepar'u fest'parol'ad'o'n okaz'e de la respublik'a fest'o'tag'o. Mi rekt'e respond'is, ke mi est'as monarkiisto, sekv'e mi ne pov'as parol'i omaĝ'e al respublik'o. Eĉ special'e ne, se tem'as pri tia'spec'a respublik'o, kia est'as Jugoslavio, kiu'n mi intern'e ne pov'as akcept'i, sed mi ne vol'as kontraŭ ĝi ag'i, ja tio'n pli sukces'e far'as ĝi'a'j gvid'ant'o'j.
Ĉe la tomb'o de mi'a patr'o mi preĝ'is por la tut'a lini'o de mi'a'j pra'ul'o'j ĝis Adamo kaj Eva. Feliĉ'a'j ĉiu'j, kiu'j jam ating'is tiu'n ĉi ben'it'a'n lok'o'n, sen ŝarĝ'i si'a'n konsci'o'n per ia kontraŭ'hom'a kruel'aĵ'o.
Pečnik montr'is al mi la komenc'o'n de si'a nov'a proz'aĵ'o. Mi rekomend'is for'las'o'n de tro'a'j adjektiv'o'j, per kiu'j oni komentari'as, anstataŭ pri'skrib'as, kio est'as la ver'a afer'o de la verk'ist'o.
Davorin klar'ig'is al mi la uz'o'n de mol'a disk'o en komput'il'o.
En la vesper'a televid'a program'o tri'minut'a raport'o pri Esperant'o. Bedaŭr'ind'e oni ig'is leg'i tekst'o'n el Asterikso al la funebr'a voĉ'o de bon'kor'ul'o, kiu ne sukces'is super'i amator'a'n nivel'o'n.
Post sinjor'in'o Apih kaj ŝi'a etern'a hund'o al'marŝ'is per baston'o ankaŭ ŝi'a edz'o, sinjor'o Apih mem. La plej mal'jun'a sloven'a komun'ist'o — nun'temp'e la plej akr'a kontraŭ'ul'o de la komun'ism'a reĝim'o. En akompan'o Blažič, la plej analizpova plum'o de la sloven'a est'iĝ'ant'a opozici'o.
Ni komenc'is per ordinar'a demand'o: Kio okaz'is, kio ŝajn'as okaz'i en proksim'a est'ont'o?
En respublik'o Serbi'o jam venk'is la stalin'ism'a model'o, simil'a al Romanio de Ĉaŭŝesku. Ili tia'manier'e esper'as solv'i si'a'n problem'o'n kun Alban'o'j en Kosovo. Ĉu ili prov'os sam'manier'e solv'i la rilat'o'n kun Sloveni'o? Apenaŭ kred'ebl'e, ja Kosovo lig'as ĉiu'j'n ili'a'j'n fort'o'j'n. Tamen princip'e ankaŭ tio pov'as okaz'i.
Post la tag'manĝ'o ni ir'is kaf'um'i en la du'on'e sloven'a'n gast'ej'o'n Pri Joklnu/Bierjokl. Ni konstat'is, ke mank'as alianc'an'o'j, ja tut'a Eŭrop'o evolu'as en central'ism'a direkt'o, kiu ne hav'as kompren'o'n por et'a'j naci'o'j. Ebl'e tamen Bavar'o'j plej bon'e pov'as tio'n kompren'i. Cert'e ne Franc'o'j kaj Brit'o'j. Sed ĉu oni pov'as fid'i al German'o'j — post tiom da histori'a'j mal'feliĉ'o'j kun ili ek'de la 8-a jar'cent'o?
Apih el'don'is jam la du'a'n libr'o'n de si'a'j memor'aĵ'o'j el la temp'o de la antaŭ'milit'a enkanceriĝo. Nun li vol'as publik'e demisi'i el la parti'o, publik'ig'ant'e sam'temp'e protest'a'n broŝur'o'n kontraŭ la ’perfid'ul'o'j de la origin'a'j komun'ism'a'j cel'o'j’.
Mi propon'is al li, prefer'e en ironi'a lingv'aĵ'o dank'i al la parti'o, ke ĝi mal'ferm'is li'a'j'n okul'o'j'n antaŭ la iluzi'o'j de komun'ism'o.
Post kelk'a'j hor'o'j ven'is advokat'o el Labako, kiu sam'e demand'is, kio'n far'i — ’ĉto zdjelatj’, kiel si'n demand'is si'a'temp'e Lenin — en la nun'a situaci'o. Komun'ist'o'j eĉ ŝajn'as est'i cert'a'grad'e pret'a'j propon'i iom'et'a'n kun'labor'o'n kun ne'komun'ist'o'j, t.e. krist'an'o'j.
Kun'labor'u, mi dir'is, en bon'a'j afer'o'j, sed las'u ili'n sur la seĝ'o de la ŝtat'a pov'o sol'a'j!
Ni konstat'is, ke ni'a sol'a objektiv'a alianc'o pov'us est'i — paradoks'e — Sovetio, kiu ne insist'as plu ĉe Jugoslavio kaj tre veŝajne apur Hungari'o bezon'us iu'n neŭtral'a'n kaj demokrati'e administr'at'a'n mem'star'a'n Sloveni'o'n.
Ni fond'u, mi dir'is, societ'o'n de amik'ec'o kun Sovetio, kiel tio'n far'is la sloven'a'j komun'ist'o'j en la jar'o 1939 — kaj en tia societ'o ni sincer'e preĝ'u por la bon'o de Gorbaĉov kaj li'a'j plan'o'j. La ver'a ŝlos'il'o de ni'a perspektiv'o kuŝ'as ne en Belgrad'o, sed en Moskvo. Li unu'e rid'is, sed post'e li kun'sent'is kun la ide'o.
Ven'is verk'ist'o V. Habjan el Labako. La iam'a komun'ist'o kaj partizan'a komisar'o, kiu ĵus verk'is biografi'o'n pri la sloven'a episkop'o Slomšek ... Est'as interes'e aŭd'i li'a'j'n sprit'a'j'n koment'o'j'n, kiu'j ĉef'e traf'as ni'n, fals'a'j'n krist'an'o'j'n. Ne mal'pli bon'gust'a est'as li'a botel'o de blank'a vin'o el sloven'a Stiri'o, duk'land'o de ni'a'j vin'spec'o'j.
F I N O Redakt'a rimark'o Klaŭdi'forum'o est'as Klagenfurt/Celovec, ĉef'urb'o de Karintio, Aŭstrio Labako est'as Ljubljan'a (iam ankaŭ german'e Laibach), ĉef'urb'o de Sloveni'o Vilako est'as Villach/Beljak, urb'o en sud'a Karintio, Aŭstrio Celeo est'as Celje (iam ankaŭ german'e Cilli), urb'o en Stiri'o, Sloveni'o Karintio est'as Kärnten/Koroška, unu el 9 federaci'a'j land'o'j de Aŭstrio, en kiu viv'as apud German'o'j ankaŭ ĉ. 50.000 Sloven'o'j. El ili ĉ. 14.000 si'n formal'e deklar'as Sloven'o'j.
Karantanio est'as Carinthia/Karantanija, mez'epok'a sloven'a ŝtat'o 600-745, kies administr'a centr'o trov'iĝ'is en la ne plu ekzist'ant'a kastel'o sur Krnski grad (Karnburg) nord'e de Klaŭdi'forum'o. Ĝi ampleks'is la land'o'n Karintio, Stiri'o kaj Mal'supr'a Aŭstrio preskaŭ ĝis Vieno. Tiu ĉi mez'epok'a ŝtat'o far'iĝ'is baz'o kaj kern'o por Aŭstrio kaj ankaŭ por Sloveni'o.