Esperant'o en Perspektiv'o - Verk'is Iv'o Lapenna, Tazio Carlevaro kaj Ulrich Lins

  • Statistik'o'j
  • Font'o de la dokument'o
  • Ali'a'j dokument'o'j en la korpus'o


    En'hav'o


    Tekst'ar'o de Esperant'o

    Unu tekst'o el kolekt'o de Esperant'a'j tekst'o'j

    Esperant'o en Perspektiv'o

    Fakt'o'j kaj analiz'o'j pri la Inter'naci'a Lingv'o

    • Verk'is: Ivo Lapenna, Tazio Carlevaro kaj Ulrich Lins
    • El'don'ad'o: Universal'a Esperant'o-Asoci'o LondonRotterdam 1974
    • Grand'ec'o: 845 p.

    Proksim'um'a verk'o'jar'o: 1974

    Kre'is la Esperant'a'n tekst'o'n: Ivo Lapenna (ĉap. 1, 2, 4, 11-13, 18, 20.2, 20.4, 20.5-20.8, 22 kaj 23), Tazio Carlevaro (ĉap. 3 kaj 5-10) kaj Ulrich Lins (ĉap. 14-17, 19, 20.1, 20.3 kaj 21).

    La tekst'o de “Esperant'o en Perspektiv'o” aper'as en la Tekst'ar'o de Esperant'o kun afabl'a permes'o de la Centr'o de Esplor'o kaj Dokument'ad'o kaj la Universal'a Esperant'o-Asoci'o, kiu'j posed'as la kopi'rajt'o'n.

    Tiu ĉi versi'o de “Esperant'o en Perspektiv'o” est'as baz'it'a sur tekst'o en'ret'ig'it'a ĉe http://www.ivolapenna.org/verk'o'j/books/persp.pdf.

    La baz'a skan'aĵ'o de la tekst'o kaj la rezult'a tekst'o kre'it'a per aŭtomat'a tekst'or'e'kon'ad'o en'hav'is tre mult'a'j'n erar'o'j'n. Plej'part'e mi korekt'is tiu'j'n erar'o'j'n, sed sen'dub'e ankoraŭ rest'as mult'o por ĝust'ig'i. Apart'e sufer'is la super'sign'o'j en ne-Esperant'a'j vort'o'j, kiu'j plej'part'e mal'aper'is en la tekst'or'e'kon'ad'o. Tial en mult'a'j ne-Esperant'a'j nom'o'j ankoraŭ for'est'as tia'j krom'sign'o'j. Korekt'i ili'n ĉiu'j'n est'os tre mal'facil'a task'o.

    Mi konserv'is ĉiu'j'n bild'o'j'n kaj bild'o'tekst'o'j'n, sed la bild'o'j aper'as en iom ali'a grafik'a aranĝ'o.

    La En'hav'tabel'o est'as konserv'it'a, sed anstataŭ paĝ'o'numer'o'j est'as lig'il'o'j al la koncern'a'j lok'o'j en la tekst'o. La fin'a'j indeks'o'j de tem'o'j kaj person'o'j est'as tut'e el'las'it'a'j.

    Nom'ar'o De Kun'labor'int'o'j

    La valor'a help'o, kiu'n mult'a'j person'o'j don'is al la aŭtor'o'j de unu'op'a'j ĉapitr'o'j en divers'a'j form'o'j, est'as dank'e re'kon'it'a en la Antaŭ'parol'o. Ili'a'j nom'o'j* kun konciz'a'j inform'o'j pri la karakter'o de la kontribu'o'j aper'as en la sub'a list'o, aranĝ'it'a laŭ ĉapitr'o'j:

    *  Kruc'et'o antaŭ la nom'o indik'as, ke la koncern'a kontribu'int'o for'pas'is.

    Ĉap. 4: id Günther Becker liver'is plur'a'j'n util'a'j'n inform'o'j'n.

    Du'a Part'o (Ĉap. 5-10): Valor'a'j'n sugest'o'j'n don'is R. Haupenthal kaj Simo Milojeviĉ. Inform'o'j'n pri traduk'o'j el naci'a'j literatur'o'j liver'is William Auld (angl'a), D-ro Italo Chiussi (arab'a), Venelin Mitev (bulgar'a), D-ro Vlastimil Novobilsky (ĉeĥ'a), D-ro Victor Sadler (ĉin'a), Poul Thorsen (dan'a), Jaan Ojalo (eston'a), P. de Smedt (flandr'a), D. B. Gregor (grek'a kaj latin'a), Hispan'a Esperant'o-Federaci'o (hispan'a kaj katalun'a), Baldur Ragnarsson (islanda), D-in'o Clelia Conterno-Guglielminetti (ital'a), Miyamoto masao (japan'a), Mirdza Burgmeister (latv'a), G. J. Degenkamp (nederlanda), R. P. Nogueira (portugal'a kaj brazila), Dao-anh-Kha (vjetnam'a). Skiz'o'n pri la kontribu'o de Ĉeĥ'o'j al la original'a literatur'o de Esperant'o send'is D-ro V. Novobilsky, kaj inform'o'j'n pri traduk'o'j el Esperant'o en naci'a'j lingv'o'j kaj pri Esperant'o kiel “pont'o'lingv'o” don'is D. B. Gregor.

    Ĉap. 10: Roman Dobrzynski afabl'e dispon'ig'is resum'o'n de si'a tez'o pri la Esperant'a gazet'ar'o.

    Ĉap. 11: Emilija Lapenna don'is statistik'a'j'n inform'o'j'n pri la Bel'art'a'j Konkurs'o'j por 11.2, dum Z. Tiŝljar send'is material'o'j'n pri PIF por 11.7.

    Ĉap. 15: Manuskript'o'j'n pri la Esperant'o-Mov'ad'o en divers'a'j land'o'j liver'is Jorge Hess (argentina), F. R. Banham (aŭstrali'a), D-ro E. J. Gorlich (aŭstria), Norman Williams (brit'a), Nikola Aleksiev (bulgar'a), Jaroslav Marik (ĉeĥ'o'slovak'a), Irja Klemola (finn'a), Jean Thierry (franc'a), Sokratis Sakellaropoulos (grek'a), Hispan'a Esperant'o-Federaci'o (hispan'a), D-ro Istvan Szerdahelyi (hungar'a), P. J. O’Reilly (irlanda), D-ro Ettore Aprosio kaj D-ro Carlo Minnaja (ital'a), Marinko Gjivoje (jugoslavia), Kanada Esperant'o-Asoci'o (kanada), G.J. Degenkamp (nederlanda), D-ro C. Støp-Bowitz (norveg'a), William H. King (nov'zeland'a), Jan Zawada (pol'a), Colin Beckford (sud'afrik'a),

    D-ro Arthur Baur (svis'a), E. Sonnenfeld (urugvaja), Mark Starr (uson'a), s-in'o M. Haudebine kaj P. Daŝgupto (hind'a), Miguel Perez-Gonzalez (kolombia), Prof. Salah Ghanem (libana), Carmel Mallia (malta), Dao-anh-Kha (vjetnam'a). Krom'e, dispon'ig'is material'o'j'n aŭ don'is sugest'o'j'n Fernand Roose (belg'a), R. P. Nogueira (brazila), O. C. Lange (dan'a), Prof. J. Regulo-Perez (hispan'a), Miyamoto masao (japan'a), Jan Stronne (sved'a), Ĉin'a Esperant'o-Lig'o (ĉin'a), Baldur Ragnarsson (islanda), Jose Serrano (meksika).

    Ĉap. 16: Manuskript'o'j'n pri fak'a'j asoci'o'j liver'is Joachim Giessner (IFEF), Prof. D-ro Ivo Lapenna (Ie'a'j), Prof. D-ro Boza Popoviĉ (ISAE), Giuseppe Grattapaglia (IEKA), Hans Breitenbach (LIBE), Hermann Heiss (Elf), Tibor Sekelj (Ig'a), Niilo Kavenius (TEĴA), G. B. Briano (Mel), D-ro Wim de Smet (Or'e), Douglas Murphy (Sel),

    Morawetz (BLE), Stefan Maul (IKUE), H. A. de Hoog (Kel'i), Alfred Tucker (KES), Nikola Aleksiev (Mem), Umeda joŝimi (Oomot'o). Krom'e, konsil'o'j'n kaj sugest'o'j'n don'is D-ro Donald Broadribb (IABO), D-ro A. Albault (Ume'a) kaj A. G. Tucker (IMRO).

    Ĉap. 19: La unu'a'n mal'net'o'n tra'leg'is kaj far'is util'a'j'n rimark'o'j'n N. Barthelmess, E. Borsboom kaj S. Milojeviĉ.

    Ĉap. 20: Prof. G. Waringhien kaj R. Haupenthal verk'is 20.1; material'o dispon'ig'it'a de IEMW serv'is kiel baz'o por verk'ad'o de 20.3; en la kompil'ad'o de 20.5 kun'help'is f-in'o Marianne Vermaas; Jean Thierry liver'is la manuskript'o'n por 20.7.

    Ĉap.

    21: La aŭtor'o dank'as la est'iĝ'o'n de la nun publik'ig'it'a versi'o al la dispon'ig'o de inform'o'j kaj konsil'o'j de mult'a'j person'o'j, el kiu'j est'u menci'it'a'j la jen'a'j: Isaj Dratwer, Marinko Gjivoje, Kobajaŝi cukasa, Kurisu kei, Prof. I. Lapenna, Prof. Lucien Laurat, Mijake ŝihej, Miyamoto masao, Nikolaj Rytjkov, Hermann Theobald, D-ro Hj. Unger, L. Zaleski-Zamenhof. Help'is ankaŭ instituci'o'j, inter kiu'j Bundesarchiv Koblenz, Institute of Contemporary History ( London) kaj Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie ( Amsterdam).

    Person'a indeks'o: Tazio Carlevaro.

    Tem'a indeks'o: Henri Vatre.

    Tut'a Verk'o: Apart'e menci'ind'a est'as la tre valor'a kontribu'o de Henri Vatre, kiu, al'don'e al la tem'a indeks'o, plej atent'e tra'leg'is la unu'a'j'n pres'prov'aĵ'o'j'n kaj help'is for'ig'i, krom tajp'a'j, ankaŭ plur'a'j'n erar'o'j'n pri fakt'o'j en divers'a'j part'o'j de la libr'o. Si'a'vic'e, Simo Milojeviĉ mult'e help'is al la teknik'a redaktor'o per konsil'o'j kaj sugest'o'j. La pres'prov'aĵ'o'j'n korekt'is ne nur la aŭtor'o'j kaj la sekretari'in'o de Ced Lj. Lapenna, sed ankaŭ, tre konscienc'e, Robert Moerbeek, ofic'ist'o de la CO de UEA.


    Antaŭ'parol'o

    (i) Origin'o kaj Titol'o. — Se ne ekzist'us la Centr'o de Esplor'o kaj Dokument'ad'o pri la Mond'a Lingv'o-Problem'o (Ced), la nun'a impon'a volum'o — pli'a rezult'o de mult'jar'a labor'o — tut'cert'e ne pov'us aper'i. Tial est'us normal'e dediĉ'i la unu'a'n part'o'n de la Antaŭ'parol'o al tiu ĉi instituci'o de Universal'a Esperant'o-Asoci'o, sen kiu la modern'a Esperant'o-Mov'ad'o ne plu est'as imag'ebl'a. Tamen, ĉar la struktur'o, ag'ad'o'j kaj ating'o'j de Ced est'as apart'e pri'trakt'it'a'j en Ĉap. 20.2, ĉi tie est'u unu'a'vic'e don'it'a'j kelk'a'j inform'o'j pri la origin'o de la verk'o mem kaj pri ĝi'a titol'o.

    Komenc'e de 1954 la norveg'a parlament'an'o Carl Henry propon'is al la Nobel-Komitat'o de la Norveg'a Parlament'o, ke UEA ricev'u la Nobel-Premi'o'n por la Pac'o (v. detal'o'j'n en Ĉap. 13.5). La ide'o kandidat'ig'i la Asoci'o'n est'is matur'iĝ'int'a jam en 1952, sed la propon'o ne pov'is est'i prezent'it'a, antaŭ ol est'is kolekt'it'a'j ĉiu'j fakt'o'j pri UEA. Sekv'e la Estr'ar'o de UEA komisi'is la sub'skrib'int'o'n kolekt'i la neces'a'n material'o'n kaj redakt'i la dokument'ar'o'n. Dum la labor'o montr'iĝ'is neces'e pri'trakt'i ne nur la histori'o'n kaj la tiam'a'n stat'o'n de la Esperant'o-Mov'ad'o ĝeneral'e kaj de UEA apart'e, sed ankaŭ la radik'o'j'n mem de la inter'lingv'a problem'o kaj de ĝi'a'j divers'a'j aspekt'o'j. La task'o est'is plen'um'it'a en kelk'a'j monat'o'j, kaj parlament'an'o Carl Henry pov'is apog'i si'a'n propon'o'n per mult'a'j fakt'o'j.

    Tamen, per tio ne fin'iĝ'is la rol'o de la dokument'ar'o. Laŭ la vort'o'j de E. Malmgren, la tiam'a prezid'ant'o de UEA, “la Estr'ar'o trov'is ĝi'n tiel abund'a kaj tiel valor'a, ke est'is decid'it'e aper'ig'i ĝi'n en form'o de libr'o”. El'uz'ant'e kiel baz'o'n la jam kolekt'it'a'n material'o'n, la sub'skrib'int'o verk'is plur'a'j'n al'don'a'j'n part'o'j'n kaj fin'pret'ig'is la manuskript'o'n. La 192-paĝ'a La Inter'naci'a Lingv'o (Fakt'o'j pri Esperant'o) est'is el'don'it'a en 1954 kiel la unu'a libr'o'form'a verk'o de Ced, sed part'o'j de ĝi'a en'hav'o est'is efik'e util'ig'it'a'j, jam antaŭ la publik'ig'o, por el'labor'ad'o de divers'a'j dokument'o'j en lig'o kun la Petici'o al UN/Unesk'o favor'e al Esperant'o (v. detal'o'j'n en Ĉap. 22.3). Nun, preciz'e post 20 jar'o'j, aper'as ĝi'a grand'a fil'o kaj hered'ant'o: Esperant'o en Perspektiv'o.

    La origin'a ide'o est'is publik'ig'i du'a'n, ĝis'dat'ig'it'a'n kaj iom ampleks'ig'it'a'n el'don'o'n de La Inter'naci'a Lingv'o (Fakt'o'j pri Esperant'o), jam de'long'e el'ĉerp'it'a. Ju pli evolu'is la labor'o je la nun'a verk'o, des pli evident'iĝ'is, ke tut'e ne pov'os tem'i pri du'a el'don'o de la menci'it'a libr'o, sed pri esenc'e nov'a verk'o. Kvankam laŭ la cel'o kaj plej fundament'a material'o origin'e baz'it'a sur la antaŭ'a libr'o, tamen la nun'a verk'o est'as nov'a el ĉiu'j ali'a'j vid'punkt'o'j: nov'a'j fakt'o'j kaj ali'a'j material'o'j, ampleks'o, intern'a struktur'o. Neces'is, do, trov'i konven'a'n nov'a'n titol'o'n. Post plur'a'j diskut'o'j en la redakt'a komitat'o, inter'konsil'iĝ'o'j kun divers'a'j kun'labor'ant'o'j, eĉ kun koleg'o'j en la Akademi'o, oni fin'e akcept'is la titol'o'n Esperant'o en Perspektiv'o: Fakt'o'j kaj Analiz'o'j pri la Inter'naci'a Lingv'o. Ĝi plej bon'e spegul'as la en'hav'o'n de la verk'o, ĉar Esperant'o en ĝi est'as met'it'a en perspektiv'o'n: histori'a'n, rilat'e la rol'o'n en la nun'temp'o kaj koncern'e la est'ont'ec'o'n.

    Kvankam preskaŭ en ĉiu ĉapitr'o, de'pend'e de ĝi'a en'hav'o, est'as ĵet'it'a rigard'o al la est'ont'ec'o, nom'e al la ver'ŝajn'a plu'a evolu'o en la pri'trakt'it'a sfer'o, tamen la Ses'a Part'o est'as plen'e dediĉ'it'a al la perspektiv'o'j por la est'ont'ec'o. En ĝi est'as konciz'e pri'parol'it'a'j la esenc'a'j antaŭ'kondiĉ'o'j por rapid'ig'i la progres'o'n. En ĝi est'as ankaŭ tuŝ'it'a Ia grav'a demand'o pri spontan'ec'o kaj la signif'o de organiz'it'a labor'o.

    (ii) Cel'o. — Sam'e kiel La Inter'naci'a Lingv'o, ankaŭ la nun'a verk'o cel'as plen'um'i du ĉef'a'j'n task'o'j'n.

    Antaŭ ĉio ĝi cel'as prezent'i al la uz'ant'o'j de la Inter'naci'a Lingv'o, precip'e al la pli jun'a'j generaci'o'j, la mult'flank'a'j'n aspekt'o'j'n de la kompleks'a inter'lingv'a problem'o en la nun'temp'a mond'o kaj la rezult'o'j'n ating'it'a'j'n en la Inter'naci'a Lingv'o kaj per'e de ĝi en ĝi'a 87-jar'a ekzist'ad'o. Part'o de la fakt'o'j est'as sufiĉ'e kon'at'a'j. Pri ali'a'j sci'as nur lim'ig'it'a nombr'o da person'o'j. Plur'a'j tut'e ne est'is publik'ig'it'a'j ĝis nun. La ĉef'a cel'o de la verk'o nepr'e postul'is, ke oni pren'u en konsider'o'n ĉiu'j'n tri kategori'o'j'n. Tia'manier'e la libr'o don'as maksimum'e komplet'a'n bild'o'n pri la ver'e impon'a labor'o jam far'it'a kaj plu far'at'a sur Ia kamp'o de la Inter'naci'a Lingv'o. La fakt'o'j'n, kiam ajn neces'e aŭ oportun'e, akompan'as analiz'o'j. Ced esper'as, ke ĉiu leg'ant'o ĉerp'os el stud'ad'o de la libr'o nov'a'n fid'o'n je la grand'a'j valor'o'j de Esperant'o kaj ricev'os pli profund'a'n konvink'o'n ne nur pri la jam real'ig'it'a est'ant'ec'o, sed ankaŭ pri la tre favor'a perspektiv'o por la est'ont'ec'o de la Inter'naci'a Lingv'o.

    La du'a cel'o, sam'e grav'a, est'as don'i en la man'o'j'n de la aktiv'ul'o'j nov'a'n instrument'o'n por efik'a ag'ad'o en form'o de taŭg'e ord'ig'it'a'j fakt'o'j kaj analiz'o'j.

    La Esperant'o-organiz'aĵ'o'j kaj ĉiu unu'op'ul'o, kiu labor'as sur la kamp'o de inform'ad'o aŭ ali'manier'e klopod'as dis'vast'ig'i la lingv'o'n, trov'os en la libr'o riĉ'a'n material'o'n por kun'met'ad'o de preleg'o'j, por verk'ad'o de artikol'o'j aŭ pli ampleks'a'j stud'o'j, por dokument'ad'o de propon'o'j al divers'a'j land'a'j aŭ inter'naci'a'j instanc'o'j. La verk'o pov'as est'i ankaŭ traduk'it'a — ĉu komplet'e, ĉu nur part'e — en naci'a'j'n lingv'o'j'n. Tial en ĝi trov'iĝ'as kelk'a'j sekci'o'j (ekzempl'e, pri la ek'est'o kaj struktur'o de Esperant'o), kiu'j est'as bon'e kon'at'a'j kaj tial ebl'e ne tre interes'as la sci'ant'o'j'n de la lingv'o, sed kiu'j est'as tre grav'a'j por objektiv'a inform'ad'o en kiu ajn ne'inform'it'a, du'on'inform'it'a aŭ mis'inform'it'a medi'o. Ced tre dezir'as, ke Esperant'o en Perspektiv'o est'u vast'e util'ig'at'a ankaŭ por tiu cel'o. Ĝi, tamen, insist'e pet'as, ke por ĉiu traduk'o, eĉ part'a, kiu'n oni intenc'as publik'ig'i en kiu ajn naci'a lingv'o, oni anticip'e hav'ig'u konsent'o'n. Inter'ali'e, tio est'as la senc'o de la rezerv'it'a'j aŭtor'a'j rajt'o'j.

    (iii) En'hav'o kaj Struktur'o. — La En'hav'tabel'o parol'as per si mem. Neces'as ĉi tie nur al'don'i, ke, diferenc'e de La Inter'naci'a Lingv'o, la nun'a libr'o ne en'ten'as ĉapitr'o'n kun opini'o'j pri la valor'o kaj signif'o de Esperant'o. Tio est'as el'las'it'a, ĉar en 1970 Ced el'don'is la verk'o'n de Mag. Isaj Dratwer Pri Inter'naci'a Lingv'o dum Jar'cent'o'j, kiu en'hav'as ĝust'e tia'j'n dir'o'j'n de filozof'o'j, verk'ist'o'j, scienc'ist'o'j, filolog'o'j kaj ali'a'j mond'kon'at'a'j person'o'j. La manuskript'o de la du'a el'don'o, konsider'ind'e ampleks'ig'it'a kaj ĝis'dat'ig'it'a, est'as jam pret'a. Ĝi baldaŭ aper'os kiel sekv'a el'don'aĵ'o de Ced. La tre valor'a verk'o de Mag. Dratwer dev'as est'i rigard'at'a ankaŭ kiel suplement'o de tiu ĉi libr'o.

    Plu'e, malgraŭ la ampleks'o, tamen la libr'o ne pov'as en'hav'i ĉiu'j'n detal'o'j'n de ĉiu pri'trakt'it'a demand'o. Tia'j'n pli'a'j'n detal'o'j'n oni trov'os, se neces'e, en la verk'o'j aŭ dokument'o'j menci'it'a'j en la bibliografi'o, nom'e en la last'a sub'ĉapitr'o de ĉiu ĉapitr'o rilat'e la tem'ar'o'n trakt'it'a'n en ĝi.

    Fin'e, neces'as ne forges'i, ke Esperant'o est'as viv'ant'a lingv'o, daŭr'e evolu'ant'a, ke ĝi sen'ĉes'e riĉ'iĝ'as per nov'a en'hav'o kaj plu dis'vast'iĝ'as. Kompren'ebl'e, Ced sekv'os la evolu'o'n kaj daŭr'ig'os publik'ig'ad'i la rezult'o'j'n de si'a'j esplor'o'j kaj stud'o'j ĉu en form'o de dokument'o'j en la seri'o Dokument'ar'o de Ced, ĉu en tiu de artikol'o'j en la period'aĵ'o La Mond'a Lingv'o-Problem'o. Per tiu ag'ad'o Ced intenc'as konstant'e komplet'ig'ad'i la verk'o'n.

    La baz'a'j cel'o'j de la verk'o determin'is ĝi'a'n intern'a'n struktur'o'n. Esperant'o en Perspektiv'o prezent'iĝ'as kiel unu'ec'a grand'a tut'o, en kiu ĉiu'j part'o'j, ĉapitr'o'j kaj ili'a'j sub'ĉapitr'o'j, sekci'o'j aŭ, en plur'a'j kaz'o'j, sub'sekci'o'j, est'as kun'lig'it'a'j. Ali'flank'e, ĉiu el la ses part'o'j est'as per si mem unu tut'o. En la pli'mult'o de la kaz'o'j ankaŭ la individu'a'j ĉapitr'o'j aŭ sub'ĉapitr'o'j, eĉ unu'op'a'j sekci'o'j de sub'ĉapitr'o'j, est'as tiel komplet'a'j, ke ili pov'as preskaŭ sen'ŝanĝ'e est'i util'ig'at'a'j por naci'lingv'a'j traduk'o'j aŭ por ali'a'j cel'o'j.

    La intern'a struktur'o est'as simpl'a kaj klar'a: la unu'a cifer'o indik'as ĉapitr'o'n (ekzempl'e, 2 ĉapitr'o'n 2); la du'a cifer'o montr'as sub'ĉapitr'o'n (2.1); la tri'a rilat'as al sekci'o de ĉapitr'o (2.1.2), dum la kvar'a al eventual'a sub'sekci'o (2.1.2.1). Tiu sistem'o de kvar sub'divid'o'j konsider'ind'e facil'ig'as la orient'iĝ'o'n en la amas'o da material'o en'ten'at'a en la libr'o. Krom'e, la referenc'o'j de unu part'o al ali'a est'as preciz'a'j. Tio est'as des pli grav'a, ĉar ne'evit'ebl'e, eĉ intenc'e — pro la prezent'it'a'j cel'o'j kaj struktur'o — plur'a'j afer'o'j est'as menci'it'a'j aŭ trakt'it'a'j en divers'a'j lok'o'j, en iu'j pli detal'e ol en ali'a'j. Kun'e kun la du indeks'o'j, la aplik'it'a sistem'o ebl'ig'as rapid'e trov'i kaj eventual'e komplet'ig'i kiu'n ajn inform'o'n, unu'flank'e, sed sam'temp'e konserv'as la sen'de'pend'ec'o'n de la unu'op'a'j part'o'j kaj sub'divid'o'j en la unu'ec'a tut'o, ali'flank'e.

    (iv) Nom'o'j. — Verk'ant'e kaj redakt'ant'e la manuskript'o'n, la aŭtor'o'j front'is la kon'at'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n, kiu'j'n kaŭz'as la mank'o de ĝeneral'e akcept'it'a solv'o de la problem'o de geografi'a'j nom'o'j. Ili klopod'is sekv'i mez'a'n voj'o'n inter form'o kiel ebl'e plej inter'naci'a kaj form'o kiel ebl'e plej proksim'a al la tradici'a lingv'o'uz'o en Esperant'o. Tio signif'as, ke por land'nom'o'j est'as uz'it'a la form'o -io anstataŭ la fin'aĵ'o -uj'o, sed, ali'flank'e, est'as konserv'it'a'j ankaŭ form'o'j kiel Kore'o, Vjetnam'o, Israelo. La Akademi'o de Esperant'o dev'os baldaŭ rekomend'i solv'o'n por tiu demand'o, kiu far'iĝ'as ver'e ĝen'a.

    Por la urb'o'j la aŭtor'o'j kutim'e uz'is Esperant'a'j'n nom'o'j'n, se montr'iĝ'is, ke ili jam est'as firm'e en'radik'iĝ'int'a'j. Kompren'ebl'e, en cit'aĵ'o'j est'as trans'skrib'it'a tiu form'o, kiu'n uz'is la aŭtor'o de la original'o. La sam'o rilat'as al bibliografi'a'j not'o'j. Krom'e, pro ali'a'j kaŭz'o'j (ekzempl'e, laŭ'vic'a list'ig'o de mult'a'j urb'o'j kun establ'it'a kaj ne'establ'it'a Esperant'a nom'o), en kelk'a'j kaz'o'j est'as uz'it'a la naci'lingv'a form'o anstataŭ la Esperant'a. Tial oni trov'os Bolonjo kaj Bologna, Vieno kaj Wien, Parizo kaj Paris, ktp. Tiu'j paralel'a'j form'o'j fakt'e ne kontraŭ'as unu la ali'a'n. Kiel en la naci'a'j lingv'o'j, ili est'as akcept'ebl'a'j ankaŭ en Esperant'o.

    Ali'a grav'a problem'o est'as tiu de la fort'e devi'a'j form'o'j de trans'skrib'ad'o de person'a'j nom'o'j el ne-latin'liter'a'j lingv'o'j, ekz. la japan'a. La aŭtor'o'j decid'is princip'e uz'i Esperant'a'n trans'skrib'o'n, sed konserv'is tiu'n original'a'n form'o'n, kiu'n la koncern'a person'o mem uz'is (ekz. en si'a'j verk'o'j). Por ĉin'a'j nom'o'j est'as uz'it'a la sistem'o aplik'at'a en El Popol'a Ĉini'o. Japan'o'j, Ĉin'o'j kaj Vjetnam'o'j aper'as, kun mal'mult'a'j escept'o'j, kun la famili'a nom'o kiel la unu'a kaj kun minuskl'a person'a nom'o, ekz. Ossaka kenĵi, Maŭ zedong. Du'obl'a'j famili'a'j nom'o'j, ekz. de Hispan'o'j, est'as inter'lig'it'a'j per strek'et'o: J. Regulo-Perez.

    La nom'o'j de divers'a'j organiz'aĵ'o'j kaj instituci'o'j est'as don'it'a'j aŭ komplet'e, oft'e kun la mal'long'ig'o en parentez'o'j, aŭ, se ili est'as tre kon'at'a'j, nur per la respektiv'a'j mal'long'ig'o'j: Universal'a Esperant'o-Asoci'o (UEA) aŭ nur UEA; Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN) aŭ nur UN, ktp. Por facil'ig'i la leg'ad'o'n kaj, precip'e, eventual'a'j'n traduk'o'j'n, la komplet'a'j nom'o'j kelk'foj'e aper'as ripet'e eĉ en la sam'a sub'divid'o. Escept'e, ĉef'e por ebl'ig'i preciz'a'n ident'ig'o'n, la nom'o'j de organiz'aĵ'o'j kaj instituci'o'j ekster la Esperant'o-Mov'ad'o est'as don'it'a'j en la koncern'a'j naci'a'j lingv'o'j kun Esperant'a traduk'o. List'o de ĉiu'j mal'long'ig'o'j trov'iĝ'as sur la p. 805.

    (v) Respond'ec'o. — Apenaŭ neces'as dir'i, ke dum la plur'jar'a kun'labor'ad'o la aŭtor'o'j renkont'is mult'a'j'n problem'o'j'n. La ĉef'a'j font'is el la fakt'o, ke ĉiu el ili loĝ'as en ali'a land'o kaj ke tial preskaŭ ĉio — ek'de la unu'a plan'o de la verk'o kaj distribu'o de la task'o'j ĝis la korekt'ad'o de la pres'prov'aĵ'o'j — dev'is est'i traktat'a skrib'e. Krom'e, neces'is korespond'ad'i kun mult'nombr'a'j kun'labor'ant'o'j en divers'a'j land'o'j. Al'don'e al la labor'o por la verk'ad'o mem, por la redakt'ad'o de la tut'o kaj de unu'op'a'j part'o'j, inkluziv'e re'redakt'o'j'n kaj transport'o'j'n de unu'op'a'j part'o'j el unu ĉapitr'o en ali'a'n, tio si'a'vic'e postul'is amas'o'n da pli'a labor'o. Nur de temp'o al temp'o, precip'e en la last'a'j stadi'o'j, pov'is okaz'i komun'a'j kun'sid'o'j inter la ĉef'redaktor'o, redaktor'o kaj teknik'a redaktor'o en la Centr'a Ofic'ej'o de UEA en Rotterdam.

    Dank’ al tiu intens'a kun'ord'ig'a ag'ad'o kaj amik'a kun'labor'ad'o, kiu'n fortik'ig'is mult'e da reciprok'a kompren'em'o, est'is ebl'e ating'i maksimum'a'n unu'ec'o'n ne nur rilat'e la fundament'a'n koncept'o'n pri la verk'o, sed ankaŭ koncern'e mult'nombr'a'j'n detal'o'j'n de la en'hav'o, form'o kaj teknik'a'j aranĝ'o'j.

    Kiel indik'as la sub'titol'o, la verk'o konsist'as el fakt'o'j kaj analiz'o'j.

    Por don'i kiel ebl'e plej preciz'a'j'n inform'o'j'n pri la fakt'o'j, la aŭtor'o'j, inter'ali'e, abund'e util'ig'is la material'o'j'n, kiu'j trov'iĝ'as en la arkiv'o de Ced, en la Bibliotek'o Hodler de UEA kaj en la Inter'naci'a Esperant'o-Muze'o en Wien (IEMW) — tiu'j riĉ'a'j font'o'j de ĉia'spec'a'j sci'ind'aĵ'o'j pri la Inter'naci'a Lingv'o. La verk'o mult'o'n ŝuld'as ankaŭ al la help'o de grand'a nombr'o da person'o'j, el kiu'j part'o aparten'as al la regul'a'j kun'labor'ant'o'j de Ced, dum la ali'a'j est'is kuraĝ'ig'it'a'j kontribu'i en lig'o kun la prepar'labor'o'j de la du'a el'don'o de Enciklopedi'o de Esperant'o, publik'ig'ot'a sub aŭspici'o de Ced. Tiu verk'o, redakt'at'a de Ulrich Lins kaj Reinhard Haupenthal, jam en'ir'is en la el'don'plan'o'n de Stafet'o ( J. Regulo-Perez). Kvankam la manuskript'o de Enciklopedi'o ne pov'os est'i baldaŭ fin'pret'ig'it'a, est'as not'ind'e kiom da help'o don'is ĝi'a'j kun'labor'ant'o'j al la aŭtor'o'j de tiu ĉi libr'o. La nom'o'j de ĉiu'j kun'labor'int'o'j kun indik'o'j pri ili'a'j kontribu'aĵ'o'j aper'as en la Nom'ar'o de kun'labor'int'o'j.

    La aŭtor'o'j plej konscienc'e ekzamen'is tiu'n tut'a'n grand'eg'a'n material'o'n, kribr'is ĝi'n atent'e, kontrol'is la ĝust'ec'o'n en ĉiu'j dub'a'j kaz'o'j kaj streĉ'is si'a'j'n fort'o'j'n por establ'i la ver'a'n stat'o'n per pli'a'j esplor'o'j, se tem'is pri kontraŭ'dir'a'j inform'o'j pri la sam'a event'o. Oni, do, pov'as fid'i, ke rezult'e de tiu mult'jar'a labor'o kaj harmoni'a kun'labor'ad'o inter la aŭtor'o'j kaj kun la kontribu'int'o'j, en la verk'o est'as objektiv'e prezent'it'a'j, kun maksimum'a ĝust'ec'o, ĉiu'j iom grav'a'j fakt'o'j pri la Inter'naci'a Lingv'o. Se, tamen, en'ŝtel'iĝ'is iu erar'o, oni bon'vol'e pren'u en konsider'o'n, ke en libr'o en'ten'ant'a mil'o'j'n da inform'o'j pri event'o'j, fakt'o'j, nom'o'j, titol'o'j, dat'o'j, cifer'o'j, ktp., tio est'as preskaŭ ne'evit'ebl'a. Ced kun dank'o akcept'os atent'ig'o'j'n pri eventual'a'j erar'o'j kaj cert'e korekt'os ili'n en la sekv'a el'don'o de la verk'o aŭ, ebl'e eĉ pli fru'e, ĉu en la du'a el'don'o de Enciklopedi'o de Esperant'o, ĉu en si'a Dokument'ar'o.

    Koncern'e analiz'o'j'n kaj interpret'ad'o'n de fakt'o'j, la afer'o prezent'iĝ'as iom ali'e. Ĉi tie la subjektiv'a element'o ne pov'as ne manifest'iĝ'i almenaŭ cert'a'grad'e. Kompren'ebl'e, la pli'mult'o de la analiz'o'j postul'is neni'a'n diskut'o'n, ĉar ili tuj reflekt'is la komun'a'n opini'o'n de la aŭtor'o'j. En la kaz'o'j de iom grav'e diverĝ'a'j star'punkt'o'j, la sub'skrib'int'o kiel ĉef'redaktor'o klopod'is, en amik'a'j diskut'o'j kun la du kun'aŭtor'o'j, precip'e kun Ulrich Lins, for'ig'i la mal'sam'ec'o'j'n. Rezult'e, mult'a'j pli'a'j analiz'o'j kaj interpret'ad'o'j spegul'as harmoni'ig'it'a'n komun'a'n pozici'o'n. Rest'as, tamen, kelk'a'j event'o'j, kiu'j'n la sub'skrib'int'o interpret'as iom ali'e, ol tio'n far'is unu aŭ la ali'a el la du kun'aŭtor'o'j en si'a'j respektiv'a'j part'o'j, sed li neniel dezir'is al'trud'i si'a'n opini'o'n. Ceter'e, ĉiu leg'ant'o pov'os mem juĝ'i kaj form'i si'a'n propr'a'n opini'o'n.

    Esenc'e la sam'a princip'o est'as aplik'it'a al tut'e ali'a demand'o, nom'e al tiu de la stil'o. Ankaŭ stil'o est'as pur'e person'a afer'o, kaj tial ĉiu el la aŭtor'o'j konserv'is si'a'n propr'a'n esprim'manier'o'n. En plur'a'j lok'o'j de la manuskript'o est'is re'formul'it'a'j nur tiu'j stil'a'j mal'glat'aĵ'o'j, kiu'j ebl'e est'us pov'int'a'j nebul'ig'i la senc'o'n aŭ eĉ kaŭz'i mis'kompren'o'j'n, se ili est'us aper'int'a'j ne'tuŝ'it'e.

    Konklud'e:

    Kvankam la libr'o est'as rezult'o de komun'a labor'o de la verk'int'o'j kaj de mult'nombr'a'j kun'labor'int'o'j, tamen ĉiu el la aŭtor'o'j plen'e respond'ec'as pri la en'hav'o kaj stil'o nur de tiu'j ĉapitr'o'j aŭ sub'divid'o'j, kiu'j'n li mem verk'is aŭ fin'redakt'is. Krom'e, la ĉef'redaktor'o kun'e kun la redaktor'o respond'ec'as pri la intern'a struktur'o kaj redakt'ad'o de la tut'a verk'o; la teknik'a redaktor'o est'as respond'ec'a pri la teknik'a'j aranĝ'o'j kaj ilustr'aĵ'o'j, kaj la kompil'int'o'j de la indeks'o'j pri si'a'j respektiv'a'j part'o'j.

    (vi) Fin'redakt'o. — La verk'o est'is fin'redakt'it'a la 30-an de juni'o 1972 dum kun'sid'o en la Centr'a Ofic'ej'o de UEA, sed la ĉapitr'o'j 5 ĝis 13 est'is fin'redakt'it'a'j nur en april'o 1973, dum la ĉapitr'o'j 18 kaj 20 est'is verk'it'a'j en oktobr'o-novembr'o de la sam'a jar'o. Tuj post'e komenc'iĝ'is la kompost'ad'o. Pro la trans'lok'iĝ'o de la pres'ej'o kaj kelk'a'j ali'a'j teknik'a'j mal'facil'aĵ'o'j, la kompost'ad'a labor'o, per si mem tre long'daŭr'a pro la ampleks'o kaj karakter'o de la verk'o, bedaŭr'ind'e long'iĝ'is iom pli ol normal'e neces'e por tia grand'a libr'o. Tio postul'is ĝis'dat'ig'o'j'n en plur'a'j ĉapitr'o'j aŭ ali'a'j sub'divid'o'j en la stadi'o de kompost'ad'o. Eĉ post la en'paĝ'ig'o, sed antaŭ la pres'ig'o, la aŭtor'o'j ĝis'dat'ig'ad'is la en'hav'o'n absolut'e ĝis la last'a moment'o, sed en tia'j kaz'o'j per re'verk'ad'o de part'et'o'j, ĉar la nombr'o de lini'o'j dev'is rest'i la sam'a, kiel en la antaŭ'a, jam en'paĝ'ig'it'a tekst'o. Okaz'is ankaŭ, ke ĝis'dat'ig'o pri iu afer'o menci'it'a en du aŭ plur'a'j lok'o'j pov'is est'i far'it'a en iu part'o de la libr'o, trov'iĝ'ant'a ankoraŭ en stadi'o de kompost'ad'o, sed ne plu en ali'a, jam pres'it'a.

    Dank’ al tiu'j pli'a'j fort'o'streĉ'o'j, la verk'o est'as maksimum'e ĝis'dat'a, kvankam ĝi aper'as sufiĉ'e long'e post la tag'o de la fin'redakt'o.

    *

    Fin'e, ne nur kiel prezid'ant'o de UEA kaj honor'ofic'a direktor'o de Ced, sed ankaŭ person'e, la sub'skrib'int'o esprim'as tut'kor'a'n dank'o'n al la kun'aŭtor'o'j, al la teknik'a redaktor'o, al ĉiu'j kontribu'int'o'j, al la regul'a'j kun'labor'ant'o'j de Ced, al ĝi'a si'n'dediĉ'a sekretari'in'o kaj al la mult'nombr'a'j apog'ant'o'j, kiu'j divers'manier'e, inkluziv'e financ'a'n sub'ten'ad'o'n al Ced ek'de ĝi'a fond'iĝ'o, help'is en kiu ajn form'o la labor'o'n de tiu ĉi instituci'o kaj tiel ebl'ig'is la publik'ig'o'n de la verk'o.

    Interpret'ant'e la pens'o'j'n kaj sent'o'j'n de la kun'aŭtor'o'j kaj de kun'labor'int'o'j, la sub'skrib'int'o esprim'as la esper'o'n, ke Esperant'o en Perspektiv'o est'os ne sol'e interes'a leg'aĵ'o, plur'lok'e eĉ streĉ'a, sed ankaŭ, mult'e pli grav'e, pli'a valor'a kontribu'o de Ced al plu'a sukces'a dis'vast'ig'ad'o de la Inter'naci'a Lingv'o ĉie en la mond'o. La real'ig'o de tiu esper'o abund'e kompens'os la mult'a'n labor'o'n kaj grand'a'n si'n'don'o'n, kiu'j'n la verk'o en'ten'as.

    En Londono la 4-an de februar'o 1974. I.L.


    Unu'a Part'o

    Esperant'o Kiel Solv'o De La Lingv'a Demand'o En Mond'a'j Kadr'o'j

    Ĉapitr'o 1

    La Lingv'a Problem'o En Inter'naci'a'j Rilat'o'j

    1.1 Konciz'a Histori'a Tra'rigard'o
    1.1.1 En'konduk'a'j Rimark'o'j

    Tra la tut'a histori'o de la hom'ar'o, ek'de la moment'o kiam du trib'o'j de mal'sam'a'j lingv'o'j ek'kontakt'is en kiu ajn senc'o, la lingv'a'j mal'facil'aĵ'o'j ne pov'is ne sent'iĝ'i kiel unu el la ĉef'a'j obstakl'o'j al reciprok'a rilat'ad'o.

    Las'ant'e flank'e la primitiv'a'n form'o'n de komunik'ad'o per gest'o'j — kaj ankaŭ en ni'a nun'a civiliz'it'a mond'o eĉ alt'e eduk'it'a'j person'o'j est'as oft'e dev'ig'at'a'j en fremd'a'j lingv'a'j medi'o'j uz'i gest'o'j'n por esprim'i la plej element'a'j'n bezon'o'j'n ek'de mal'sat'o kaj soif'o ĝis lac'ec'o kaj dorm'em'o — la mal'facil'aĵ'o est'is solvat'a, almenaŭ part'e, ali'manier'e. En divers'a'j histori'a'j epok'o'j, sub la influ'o de sam'temp'a'j politik'a'j kaj kultur'a'j faktor'o'j, jen unu jen ali'a lingv'o est'is uz'at'a kiel lingv'o de oficial'a'j rilat'o'j aŭ kiel Lingua franc'a, kaj util'ig'at'a, oft'e dum long'a'j period'o'j kaj sur vast'a'j teritori'o'j, kiel help'a rimed'o de komunik'ad'o inter parol'ant'o'j de mal'sam'a'j lingv'o'j kaj dialekt'o'j*.

    *  A. Meillet kaj M. Cohen prav'e dir'is en si'a fam'a verk'o Les Langues du Monde ( Paris 1952), ke ne est'as ebl'e trov'i konven'a'n kriteri'o'n por disting'i inter lingv'o, dialekt'o kaj lok'a parol'form'o.

    La ĉin'a literatur'a (skrib'a) lingv'o, ekzempl'e, lud'is dum jar'cent'o'j tia'n rol'o'n kaj plen'um'as ĝi'n ĉiam pli efik'e en ni'a'j tag'o'j. La grek'a kokie, kiu rezult'is el miks'aĵ'o de grek'a'j lingv'o'j kaj dialekt'o'j, sed est'is ĉef'e baz'it'a sur la atik'a kaj ionia, far'iĝ'is sub Aleksandro la Grand'a (356-324 a.K.) la oficial'a lingv'o en la land'o'j konker'it'a'j de li'a'j arme'o'j. Post'e ĝi est'is uz'at'a dum mult'a'j jar'cent'o'j kiel komun'a help'a lingv'o super mult'nombr'a'j region'a'j kaj lok'a'j dialekt'o'j de Adriatik'o ĝis profund'e en Azi'o, de Nord'a Afrik'o ĝis la mar'bord'a'j region'o'j de la Nigr'a Mar'o. La grek'a est'is oficial'a en la orient'a part'o de la Romia Imperi'o kaj post'e en Bizanco. La latin'a hav'is ankoraŭ pli el'star'a'n pozici'o'n. Origin'e la lingv'o de Latio ( Latium), ĝi daŭr'e riĉ'iĝ'ad'is per element'o'j el lingv'o'j de la venk'it'a'j gent'o'j. El Romo ĝi etend'iĝ'is al najbar'a'j teritori'o'j, post'e super'reg'is la ali'a'j'n lingv'o'j'n de Italio, kaj fin'e, port'at'a de la romiaj legi'o'j, konker'is la plej grand'a'n part'o'n de la Okcident'a Mond'o en tiu epok'o. Sen'nombr'a'j lingv'o'j kaj dialekt'o'j est'is uz'at'a'j sur tiu vast'a, sen'inter'romp'a surfac'o de la ter'glob'o, sed super ili trov'iĝ'is la oficial'a latin'a: la lingv'o de la arme'o, administr'ad'o kaj jur'o, de kultur'o kaj komerc'o por la inter'gent'a'j rilat'o'j en la kadr'o de la Imperi'o. Kiam en ia 5-a jc. la Okcident'a Imperi'o dis'fal'is sub la venk'a'j bat'o'j de la invad'int'o'j, ĉes'is ankaŭ la funkci'o de la latin'a kiel oficial'a ŝtat'a lingv'o, sed la lingv'o mem ne mal'aper'is. En form'o de la mez'epok'a latin'a ĝi est'is plu'e uz'at'a kiel komuni'a lingv'o de la privilegi'it'a'j klas'o'j de feŭd'a Eŭrop'o. Ĝi est'is la lingv'o de la nobel'ar'o, de la eklezi'o, de la scienc'o, kultur'o kaj diplomati'o.

    En divers'a'j histori'a'j period'o'j kaj mond'o'part'o'j ankaŭ ali'a'j lingv'o'j — ekzempl'e la asiria, persa, arab'a, turk'a, hispan'a, portugal'a, angl'a, franc'a, rus'a, german'a, ital'a, nederlanda — hav'is aŭ plu'e plen'um'as simil'a'n help'a'n funkci'o'n.

    Ĉiam la koncern'a'j lingv'o'j est'is aŭ est'as apog'at'a'j de difin'it'a politik'a potenc'o, baz'it'a kutim'e sur krud'a arm'it'a fort'o, sed ne mal'oft'e lig'it'a ankaŭ al ekonomi'a dinamism'o kaj al kultur'a ekspansi'o. La fakt'o, ke lingv'o'j de mal'sam'a'j famili'o'j konstant'e, dum la tut'a histori'o, akir'ad'is kaj perd'ad'is tiu'n privilegi'a'n pozici'o'n, montr'as klar'e, ke ili'a intern'a struktur'o hav'as per si mem neni'a'n decid'a'n signif'o'n en tiu ĉi procez'o. Princip'e, kiu ajn lingv'o pov'as lud'i tiu'n rol'o'n aŭ est'i relativ'e rapid'e evolu'ig'it'a kaj adapt'it'a por ĝi'n plen'um'i, kiel pruv'as, inter'ali'e, ankaŭ la nun'temp'a konsci'a kre'ad'o kaj evolu'ig'ad'o de komun'a'j norm'a'j lingv'o'j en divers'a'j nov'a'j ŝtat'o'j, ekzempl'e en Israelo, IndonezioS.R. Makedonio (Jugoslavio).

    Ŝajn'as util'e akcent'i, ke, ĝeneral'e parol'ant'e, la oficial'a'j ŝtat'a'j lingv'o'j est'is kaj est'as uz'at'a'j ĉef'e en la lim'o'j de la koncern'a'j regn'o'j, kaj mult'e mal'pli, eĉ en la kaz'o de la t.n. “grand'a'j lingv'o'j”, ekster tiu'j kadr'o'j, unu'a'vic'e en la sfer'o'j de ekonomi'a, politik'a kaj kultur'a influ'o de la respektiv'a'j potenc'o'j. Tio ne est'as menci'it'a por mal'grav'ig'i ili'a'n signif'o'n. El vid'punkt'o de kultur'a'j inter'ŝanĝ'o'j kaj komunik'ad'o, la komun'a'j help'a'j lingv'o'j est'is kaj rest'as util'a'j, sed nur en difin'it'a'j mond'o'part'o'j kaj ankaŭ tiam, en tre mult'a'j kaz'o'j, sol'e por mal'vast'a'j soci'a'j tavol'o'j. Oni eĉ pov'as dir'i, ke en la pas'int'ec'o, kiam la inter'naci'a'j rilat'o'j en mond'a skal'o praktik'e ne ekzist'is, aŭ post'e, kiam ili nur komenc'is evolu'i, tiu'j ĉi lingv'o'j kontent'ig'ad'is la sam'temp'a'j'n lim'ig'it'a'j'n bezon'o'j'n de komunik'ad'o. En Eŭrop'o la situaci'o esenc'e ŝanĝ'iĝ'is post la mal'aper'o de la latin'a kaj la form'iĝ'o de unu'ec'a'j naci'a'j literatur'a'j lingv'o'j — en kelk'a'j region'o'j jam tre fru'e, en ali'a'j mult'e pli post'e — en lig'o kun la mal'integr'iĝ'o de feŭd'ism'o kaj la paralel'a kre'iĝ'o de la naci'o'j kaj de modem'a'j naci'a'j ŝtat'o'j aŭ mult'naci'a'j federaci'o'j. La lingv'a problem'o far'iĝ'is ekstrem'e grav'a en la epok'o, kiu'n ni mem tra'viv'as, kaj ĝi plu'e akr'iĝ'as de jar'o al jar'o. J. L. Vives vizi'e antaŭ'vid'is la nun'a'n situaci'o'n, kiam li skrib'is en si'a verk'o De disciplinis en 1532:

    “Est'us feliĉ'o, se ekzist'us unu'sol'a lingv'o, kiu'n pov'us util'ig'i ĉiu'j popol'o'j... La latin'a mal'aper'os; tiam ek'reg'os grand'a konfuz'o en ĉiu'j scienc'o'j, kaj la popol'o'j viv'os en profund'a izol'it'ec'o...”

    1.1.2 La Latin'a kaj Franc'a Precedenc'o'j

    El vid'punkt'o de inter'naci'a'j rilat'o'j en Eŭrop'o la mez'epok'a latin'a hav'is tut'e special'a'n signif'o'n. Ĝi est'is en la komenc'o la sol'a lingv'o, kiu'n oni sci'pov'is skrib'i, ĉar nur post'e la franc'a, hispan'a, ital'a, angl'a kaj ali'a'j lingv'o'j ricev'is literatur'a'n form'o'n. Inter'ali'e, la latin'a est'is la lingv'o de diplomati'o kaj ĝi est'is uz'at'a ne nur skrib'e, sed ankaŭ parol'e, kiam ajn la parti'o'j ne kon'is la lingv'o'j'n unu de la ali'a.

    La grand'a'j ŝanĝ'o'j en la ekonomi'a, soci'a kaj politik'a struktur'o de Eŭrop'o, rapid'ig'it'a'j per la mal'kovr'o de Amerik'o, reflekt'iĝ'is ankaŭ en la spirit'a viv'o de la tiam'a mond'o, kaj la pozici'o'j de la latin'a komenc'is ŝancel'iĝ'i. Komenc'e de la 16-a jc. la Reformaci'o don'is al ĝi fort'a'n bat'o'n en la eklezi'o, dum la anstataŭ'ig'o de la feŭd'ism'a dis'romp'it'ec'o per grand'a'j unu'ec'a'j central'ism'a'j ŝtat'o'j kaŭz'is ĝi'a'n laŭ'grad'a'n mal'aper'ad'o'n el diplomati'o kaj ĝeneral'e de'sur la scen'ej'o de inter'naci'a'j rilat'o'j. Post la Traktat'o'j de Vestfali'o (1648) komenc'iĝ'is la descend'o de tiu lingv'o kaj la ascend'o de la franc'a. En Vestfali'o la diplomat'o'j ja pov'is ankoraŭ kompren'i la latin'a'n, sed mult'a'j ne plu kapabl'is ĝi'n parol'i. En Rastatt (1714) kelk'a'j reprezent'ant'o'j jam dev'is util'ig'i la serv'o'j'n de interpret'ist'o'j por inter'kompren'iĝ'i. Oni ankaŭ komenc'is prononc'i la lingv'o'n en mal'sam'a'j manier'o'j, kio si'a'vic'e kontribu'is al fin'iĝ'o de ĝi'a rol'o kiel inter'naci'a instrument'o de komunik'ad'o.

    Dum la tut'a 18-a jc. la franc'a hav'is ĉiam pli grand'a'j'n sukces'o'j'n. En Ruslando jam Petro la Grand'a favor'is kaj uz'is tiu'n lingv'o'n. Katarina la Du'a entrepren'is ver'a'n kampanj'o'n por franc'ig'i la reg'ant'a'j'n tavol'o'j'n de si'a Imperi'o. Tut'a arme'o da instru'ist'o'j de la franc'a lingv'o, da franc'a'j art'ist'o'j kaj teknik'ist'o'j invad'is la kultur'a'j'n centr'o'j'n de Ruslando. Ek'de 1756 en Peterburgo funkci'is konstant'a franc'a teatr'o. La “bon'e eduk'it'a'j person'o'j” hont'is parol'i rus'e kaj la infan'o'j de la aristokrati'o apenaŭ ĝi'n sci'pov'is. La re'ag'o de la grand'a rus'a scienc'ist'o M. V. Lomonosov (1711-1765), kiu est'as rigard'at'a kiel la fond'int'o de la modern'a rus'a literatur'a Lingv'o, kaj la pozitiv'a'j efik'o'j de tiu re'ag'o je la post'a evolu'o de la rus'a, sent'iĝ'is ĉiam pli fort'e intern'e de la land'o, sed en si'a'j ekster'a'j rilat'o'j la Rus'a Imperi'o plu'e uz'ad'is preskaŭ ekskluziv'e la franc'a'n. Eĉ da instrukci'o'j al la rus'a'j imperi'a'j diplomat'o'j en ekster'land'o est'is redakt'at'a'j en la franc'a.

    La franc'a dis'vast'iĝ'is rapid'e ankaŭ en ali'a'j land'o'j, precip'e en Germanio, Nederlando, Skandinavi'o, Pollando, sed, kompren'ebl'e, nur inter la kler'ul'o'j. En Germanio la penetr'o de la franc'a est'is tiel vast'a, ke jam fin'e de la 17-a jc. Leibniz plend'is pro ĝi'a super'reg'o je la kost'o de la german'a'j lingv'o kaj kultur'o. Cent jar'o'j'n post'e, en 1780, Frederik'o la Du'a, kiu ne nur parol'is franc'e, sed est'is ankaŭ satur'it'a de la franc'a kultur'o, rid'ind'ig'ad'is la klopod'o'j'n de Lessing for'ig'i la franc'a'n influ'o'n el Germanio, kaj asert'ad'is, ke la franc'a lingv'o est'as la ŝlos'il'o, kiu mal'ferm'as la pord'o'n de la tut'a mond'o. Simil'e esprim'as si'n ankaŭ hodiaŭ la rond'o'j, kiu'j pled'as por tiu aŭ ali'a naci'a lingv'o kiel rimed'o por inter'naci'a komunik'ad'o. Tamen, ankaŭ en la kaz'o de Germanio la ide'o'j de Lessing, reflekt'ant'a'j la kresk'ant'a'n signif'o'n de la naci'a'j lingv'o'j por la form'iĝ'o de la naci'o'j en la modern'a senc'o de la vort'o kaj por la konserv'o de la naci'a ident'ec'o, venk'is la koncept'o'j'n de la monark'o.

    En Angli'o la rezist'o kontraŭ tiu ond'o de franc'ig'o est'is fort'a ek'de la komenc'o. Tre probabl'e la unu'a incident'o tiu'rilat'e okaz'is en la jar'o 1753. En trakt'ad'o'j por ord'ig'o de mal'konsent'o koncern'e prez'o'n, la franc'a'j komisi'it'o'j re'send'is al la brit'a'j reprezent'ant'o'j ili'a'n memorand'o'n, ĉar ĝi est'is skrib'it'a en la angl'a lingv'o, kaj postul'is, ke la tut'a negoc'ad'o okaz'u en la franc'a. Ili asert'is, ke la privilegi'a pozici'o de la franc'a est'is ankaŭ jur'e establ'it'a per long'a uz'ad'o en la diplomati'a praktik'o. La Brit'a Reg'ist'ar'o send'is al si'a'j reprezent'ant'o'j en Parizo instrukci'o'j'n, en kiu'j ĝi deklar'is, ke pro ĝentil'ec'o ĝi ĉiam al'don'is al la angl'a'lingv'a'j memorand'o'j franc'a'n traduk'o'n, sed ke la franc'a'j komisi'it'o'j trov'is erar'o'j'n en la vort'um'o. Tial la angl'a'j komisi'it'o'j ricev'is la ordon'o'n uz'i est'ont'ec'e nur la angl'a'n. Ĉar ,nun Franci'o postul'as la uz'o'n de la franc'a kiel rajt'o'n, la Brit'a Reg'ist'ar'o opini'as, ke akcept'i tiu'n uz'o'n en tia'j kondiĉ'o'j efektiv'e signif'us kre'i precedenc'o'n kaj re'kon'i la uz'o'n de la franc'a kiel rajt'o'n. En la dokument'o trov'iĝ'is jen'a interes'a part'o:

    Ĉiu'j naci'o'j hav'as la rajt'o'n reciprok'e rilat'i en neŭtral'a lingv'o. Kiel tia, la franc'a est'as uz'at'a en la rilat'o'j kun la princ'o'j de la Imperi'o kaj kun ali'a'j Potenc'o'j; se la Kort'eg'o de Versailles opini'as oportun'a trakt'i kun Li'a Majest'o en la latin'a, la Reĝ'o volont'e konsent'os... La Reĝ'o eksplic'it'e ordon'as, ke vi ne akcept'u en la est'ont'ec'o kiu'n ajn dokument'o'n de la franc'a'j komisi'it'o'j en ili'a propr'a lingv'o, krom se ili dev'ig'as si'n ricev'i la respond'o'n en la angl'a*.

    *  Laŭ E. Satow, A Guide to Diplomatic Practice. 3-a eld., revizi'it'a de H. Richtie. London- New York- Toronto 1932, p. 54.

    La franc'a'j komisi'it'o'j prov'is konserv'i la pozici'o'n de si'a lingv'o per deklar'o, ke la uz'o de la franc'a ne est'os konsider'at'a kiel precedenc'o, sed Briti'o rest'is firm'a. Est'as menci'ind'e, ke oni perd'is preskaŭ la tut'a'n jar'o'n 1753 por tiu lingv'a diskut'o.

    La imun'ec'o de Angli'o kontraŭ la ofensiv'o de la franc'a en la 18-a jc. ŝuld'iĝ'as ĉef'e al la fakt'o, ke ĝi form'iĝ'is kiel naci'o kun si'a propr'a unu'ec'a literatur'a lingv'o pli fru'e ol la ali'a'j grand'a'j naci'o'j de Eŭrop'o, kaj ke tiu land'o ĝust'a'temp'e kompren'is la grand'a'n politik'a'n kaj kultur'a'n signif'o'n de la lingv'o uz'at'a en inter'ŝtat'a'j rilat'o'j. Fin'e de la 18-a jc. la angl'a si'a'vic'e trov'iĝ'is en plen'a ekspansi'o. En la 19-a jc. la kresk'ant'a politik'a influ'o de Uson'o far'iĝ'is grav'a faktor'o en la fortik'ig'o de la pozici'o'j de tiu lingv'o.

    Kvankam la franc'a neniam ating'is la universal'ec'o'n de la latin'a, tamen ĝi sen'dub'e ĝu'is reg'ant'a'n pozici'o'n ne nur en la oficial'a'j inter'ŝtat'a'j rilat'o'j dum du jar'cent'o'j, sed ankaŭ kiel lingv'o de kultur'a'j kaj komerc'a'j inter'ŝanĝ'o'j en mult'a'j mond'o'part'o'j.

    Tiu ĉi fakt'a el'star'a pozici'o de la franc'a kre'is la opini'o'n, ke ĝi est'is ankaŭ jur'e re'kon'it'a kiel la oficial'a lingv'o de diplomati'o ĝis la Unu'a Mond'milit'o. Franci'o mem en plur'a'j okaz'o'j insist'is pri tiu kvazaŭ'a jur'e re'kon'it'a “rajt'o” de la franc'a, sed grav'a'j dokument'o'j pruv'as preciz'e la mal'o'n. La Traktat'o de Aachen (1748) est'is redakt'it'a en la franc'a, sed apart'a artikol'o eksplic'it'e preciz'ig'is, ke la uz'o de la franc'a neniel prejudicas la rajt'o'n de la kontrakt'ant'a'j parti'o'j hav'i kopi'o'j'n en ali'a'j lingv'o'j. Simil'a'j'n klaŭz'o'j'n en'ten'is la Traktat'o de Parizo de 1763, la Traktat'o de Versailles de 1783 kaj la Fin'a Akt'o de la Viena Kongres'o (1815).

    Tiu last'a apart'e emfaz'is, ke la uz'o de la franc'a ne hav'os kiu'n ajn sekv'o'n por la est'ont'ec'o kaj ke ĉiu el la Potenc'o'j rezerv'as la rajt'o'n util'ig'i en la est'ont'a'j trakt'ad'o'j kaj konvenci'o'j la lingv'o'n uz'it'a'n antaŭ'e en la diplomati'a'j rilat'o'j, tiel ke la Viena Traktat'o ne pov'os est'i citat'a kiel ekzempl'o kontraŭ'a al la establ'it'a'j kutim'o'j.

    La rezerv'o'j rilat'e la uz'o'n de la franc'a klar'e indik'as, ke ĝi neniam akir'is la pozici'o'n de jur'e re'kon'it'a oficial'a lingv'o de inter'ŝtat'a'j rilat'o'j. Mal'e, la latin'a est'is dum jar'cent'o'j sen'rezerv'e uz'at'a kiel la sol'a lingv'o de diplomati'a'j rilat'o'j. Ĝust'e tial, kiam oni komenc'is aplik'i la franc'a'n, neces'is emfaz'i, ke tio prezent'as escept'o'n “kontraŭ la kutim'o'j regul'e observ'at'a'j en la traktat'o'j” kaj ke la uz'o de la franc'a ne pov'os est'i interpret'at'a kiel kre'ant'a kiu'n ajn “rajt'o'n” por la franc'a.

    La mal'sam'ec'o rilat'e la inter'naci'a'n pozici'o'n de la du lingv'o'j est'as logik'a sekv'o de ili'a soci'a kaj politik'a karakter'o. La mez'epok'a latin'a ne est'is naci'a, sed klas'a lingv'o, komun'a al la reg'ant'a'j tavol'o'j di'e ĉiu'j eŭrop'a'j land'o'j. Aplik'ant'e la latin'a'n por si'a'j reciprok'a'j rilat'o'j, ili efektiv'e uz'is si'a'n lingv'o'n kaj ne iu'n fremd'a'n. Eĉ post la form'iĝ'o de la grand'a'j naci'a'j lingv'o'j, la latin'a plu'e prezent'iĝ'is kiel neŭtral'a lingv'o, kiu neniel ofend'is la naci'a'j'n sent'o'j'n de kiu ajn ŝtat'o. Kontraŭ'e, la franc'a kiel naci'a lingv'o de potenc'a ŝtat'o, est'is sen'ig'it'a de tiu grav'a ec'o. Jur'e re'kon'i tia'n naci'a'n, do politik'e ne'neŭtral'a'n, lingv'o'n kiel oficial'a'n por la inter'ŝtat'a'j rilat'o'j ne nur kontraŭ'us la princip'o'n de suveren'a egal'ec'o, sed ankaŭ don'us konsider'ind'a'j'n avantaĝ'o'j'n al la naci'o de la privilegi'it'a lingv'o. Ju pli konkret'e establ'iĝ'ad'is la naci'o en etn'a senc'o, ju pli firm'iĝ'ad'is la ide'o de naci'a ŝtat'o kaj la koncept'o de naci'a suveren'ec'o, kiu anstataŭ'ig'ad'is ĉiam pli tiu'n de la suveren'ec'o de la monark'o, des pli mal'grand'a'j far'iĝ'ad'is la ŝanc'o'j ne nur de la franc'a, sed de kiu ajn naci'a lingv'o daŭr'e ek'okup'i la pozici'o'n de komun'a help'a lingv'o en la inter'naci'a'j rilat'o'j.

    1.1.3 Angl'a-Franc'a Kun'reg'ad'o en la Lig'o de Naci'o'j

    Post la fin'iĝ'o de la Unu'a Mond'milit'o la angl'a, kiu jam est'is ating'int'a rimark'ind'a'n dis'vast'iĝ'o'n, sukces'is don'i decid'a'n bat'o'n al la privilegi'a pozici'o de la franc'a. La klopod'o'j de Franci'o konserv'i por la franc'a monopol'o'n komplet'e mal'sukces'is. Briti'o kaj Uson'o insist'is pri egal'a uz'o de la angl'a kaj, post long'a'j diskut'o'j, fin'e venk'is la tez'o de angl'a-franc'a kun'reg'ad'o. La Traktat'o de Versailles de 1919, kiu en'ten'is la Pakt'o'n de la Lig'o de Naci'o'j (art. 1-26 de la Traktat'o de Versailles), est'is redakt'it'a en la franc'a kaj angl'a. Art. 440 de tiu Traktat'o preskrib'is, ke “la tekst'o'j franc'a kaj angl'a est'os aŭtoritat'a'j”. Kompren'ebl'e, la sam'a princip'o valid'is por la Pakt'o de la Lig'o de Naci'o'j, kiu est'is en'korp'ig'it'a en la Traktat'o.

    La Regul'ar'o de la 30-a de novembr'o 1919 antaŭ'vid'is, ke la Lig'o de Naci'o'j ne hav'os “oficial'a'n lingv'o'n”, sed ke ĝi uz'os la du “kutim'a'j'n lingv'o'j'n”, nom'e la franc'a'n kaj angl'a'n. Est'is ankaŭ antaŭ'vid'it'e, ke ĉiu ŝtat'o hav'os la rajt'o'n uz'i si'a'n propr'a'n lingv'o'n, kondiĉ'e ke ĝi mem pri'zorg'u la traduk'o'n en “unu el la kutim'a'j lingv'o'j”. Laŭ la Intern'a Regul'ar'o de la Asemble'o, ĉiu parol'ad'o en la franc'a dev'is est'i resum'it'a en la angl'a, kaj invers'e. Ĉiu'j oficial'a'j dokument'o'j est'is publik'ig'it'a'j en la du lingv'o'j. La sam'a'j princip'o'j aplik'iĝ'is al la komision'o'j de la Asemble'o, al la Konsil'o de la Lig'o, al la Sekretariat'o, en'tut'e al ĉiu'j organ'o'j. Kvankam la Pakt'o kaj la intern'a'j regul'ar'o'j est'is plur'foj'e ŝanĝ'it'a'j, tamen la pri'skrib'it'a lingv'a situaci'o rest'is ne'tuŝ'it'a dum la tut'a ekzist'ad'o de la Lig'o de Naci'o'j.

    La situaci'o en la Lig'o neniel influ'is la uz'o'n de ali'a'j lingv'o'j por oficial'a'j kaj ne'oficial'a'j inter'naci'a'j rilat'o'j. Efektiv'e, la ĝeneral'a situaci'o inter la du milit'o'j pov'as est'i karakteriz'it'a per provizor'a angl'a-franc'a kompromis'o en la Lig'o de Naci'o'j, sen kre'o de precedenc'o por la est'ont'ec'o aŭ de kiu ajn jur'a rajt'o aŭ dev'o ekster la kadr'o'j de la Lig'o; per kolektiv'a'j traktat'o'j kutim'e en la angl'a kaj franc'a, kaj du'flank'a'j traktat'o'j ĉiam pli oft'e en la lingv'o'j de la kontrakt'ant'a'j parti'o'j; per klopod'o'j de ali'a'j pli grand'a'j naci'o'j hav'ig'i al si'a'j respektiv'a'j lingv'o'j privilegi'a'n pozici'o'n ident'a'n aŭ simil'a'n al tiu, kiu'n ĝu'is la angl'a kaj franc'a; per aplik'o de divers'a'j ali'a'j naci'a'j lingv'o'j kiel help'a'j rimed'o'j de komunik'ad'o en la sfer'o'j de interes'o de la koncern'a'j grand'potenc'o'j. Rezult'e, intens'iĝ'is la lukt'o sur la inter'naci'a lingv'a kamp'o. La evolu'procez'o, iniciat'it'a en Versailles, neces'e konduk'is al la nun'a ĥaos'a lingv'a situaci'o sub la reĝim'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j.

    1.2 Nun'a Situaci'o
    1.2.1 Oficial'a'j kaj Labor'a'j Lingv'o'j

    La Konferenc'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j pri la Inter'naci'a Organizaci'o okaz'is en San-Francisko de la 25-a de april'o ĝis la 26-a de juni'o 1945. En la moment'o de la komenc'iĝ'o ne ekzist'is ia ajn inter'konsent'o koncern'e la lingv'o'j'n uz'ot'a'j'n de la Konferenc'o. Tiu'rilat'e la situaci'o est'is simil'a, sed ne ident'a, al tiu de Versailles: en 1919 Franci'o propon'is, ke la franc'a est'u la sol'a oficial'a lingv'o de la Pac'konferenc'o; en 1945 la ĉef'o de la uson'a delegaci'o rimark'ig'is tuj en la komenc'o, ke la debat'o'j en la plen'a'j kun'sid'o'j dev'us est'i konduk'at'a'j en la angl'a kun post'a traduk'o en la franc'a'n, ĉar tio ŝpar'us temp'o'n; en Versailles la brit'a delegaci'o fort'e kontraŭ'star'is la franc'a'n propon'o'n kaj postul'is egal'ec'o'n por la angl'a; en San-Francisko la ĉef'o de la franc'a delegaci'o sam'e energi'e rifuz'is la uson'a'n sugest'o'n kaj insist'is pri egal'a rajt'o por la franc'a. En la vigl'a diskut'o pri la lingv'a demand'o, la ĉef'o de la ĉin'a delegaci'o esprim'is la opini'o'n, ke la angl'a dev'us est'i uz'at'a kiel “labor'a lingv'o”. ŝajn'as, ke li est'is la unu'a, kiu uz'is tiu'n esprim'o'n. Fin'e oni decid'is, ke la angl'a, ĉin'a, hispan'a, franc'a kaj rus'a est'os la oficial'a'j lingv'o'j de la Konferenc'o, dum la angl'a kaj franc'a est'os uz'at'a'j kiel labor'a'j lingv'o'j. Tia'manier'e form'iĝ'is la disting'o inter “oficial'a'j” kaj “labor'a'j” lingv'o'j.

    La Ĉart'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN) leĝ'ig'is la nov'a'n situaci'o'n rilat'e la oficial'a'j'n lingv'o'j'n en Art. 111, kiu preskrib'as, ke la tekst'o'j de la Ĉart'o en la 5 menci'it'a'j lingv'o'j est'as egal'e aŭtentik'a'j.

    Rilat'e la labor'a'j'n lingv'o'j'n ne est'is far'it'a ia definitiv'a decid'o. La Prepar'a Komision'o, elekt'it'a en San-Francisko por organiz'i la Unu'a'n Sesi'o'n de la Ĝeneral'a Asemble'o, propon'is, ke la lingv'a'j regul'o'j de San-Francisko rest'u valid'a'j ĝis oni decid'os ali'e. Tiu formul'o mal'ferm'is la pord'o'n por nov'a'j diskut'o'j pri la lingv'a demand'o. La problem'o est'is pri'diskut'it'a en la Unu'a Komision'o de la Ĝeneral'a Asemble'o, okaz'int'a en Londono komenc'e de 1946. La Komision'o propon'is rezoluci'o'n al la Ĝeneral'a Asemble'o, kiu unu'anim'e akcept'is ĝi'n la 1-an de februar'o 1946 kun'e kun al'don'o en'hav'ant'a en 9 punkt'o'j la nov'a'j'n lingv'a'j'n regul'o'j'n. Laŭ tiu al'don'o la ĉef'a'j regul'o'j est'as:

    En ĉiu'j organ'o'j de UN, kun la escept'o de la Inter'naci'a Kort'um'o, la oficial'a'j lingv'o'j est'as la ĉin'a, angl'a, franc'a, rus'a kaj hispan'a. La angl'a kaj franc'a est'as la sol'a'j labor'a'j lingv'o'j. Ĉiu parol'ad'o el'dir'it'a en unu el la labor'a'j lingv'o'j dev'as est'i interpret'it'a en la ali'a. La parol'ad'o'j far'it'a'j en unu el la 3 ceter'a'j oficial'a'j lingv'o'j dev'as est'i interpret'it'a'j en ambaŭ labor'a'j. Ĉiu reprezent'ant'o rajt'as parol'i en kiu ajn ne'oficial'a lingv'o, sed en tiu ĉi kaz'o li mem dev'as pri'zorg'i la traduk'o'n en unu el la labor'a'j lingv'o'j, dum la Sekretariat'o hav'as la task'o'n pri'zorg'i la interpret'ad'o'n en la ali'a labor'a lingv'o. La raport'o'j dev'as est'i establ'it'a'j en la du labor'a'j lingv'o'j, sed komplet'a aŭ part'a traduk'o en kiu'n ajn el la ali'a'j oficial'a'j lingv'o'j dev'as est'i far'it'a je postul'o de kiu ajn delegaci'o. La protokol'o'j dev'as est'i el'labor'it'a'j kiel ebl'e plej baldaŭ en ĉiu'j oficial'a'j lingv'o'j. Sam'e tiel la rezoluci'o'j kaj ali'a'j grav'a'j dokument'o'j dev'as est'i publik'ig'it'a'j en la oficial'a'j lingv'o'j, sed kiu ajn delegaci'o rajt'as postul'i, ke ankaŭ ali'a'j dokument'o'j aper'u en kiu ajn aŭ en ĉiu'j oficial'a'j lingv'o'j.

    El tiu'j princip'o'j klar'e vid'iĝ'as la mal'sam'a pozici'o de la oficial'a'j kaj labor'a'j lingv'o'j. La lingv'a'j regul'o'j akcept'it'a'j la 1-an de februar'o 1946 en'ir'is post'e en la intern'a'j'n regul'ar'o'j'n de ĉiu'j organ'o'j de UN, kun la escept'o de la Inter'naci'a Kort'um'o, kiu ĝis hodiaŭ konserv'as nur la angl'a'n kaj franc'a'n kiel oficial'a'j'n lingv'o'j'n kaj kiu aplik'as ali'a'j'n regul'o'j'n de interpret'ad'o. La sam'a'j princip'o'j establ'it'a'j por Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j valid'as ankaŭ por la t.n. special'ig'it'a'j organiz'aĵ'o'j aparten'ant'a'j al la famili'o de UN (ekzempl'e Unesk'o, Mond'a Organiz'aĵ'o pri San'o k.a.), sed oft'e kun grav'a'j de'voj'iĝ'o'j.

    Unu el la baz'a'j princip'o'j de UN est'as tiu de suveren'a egal'ec'o de ĉiu'j Ŝtat'o'j-Membr'o'j. Efektiv'e, la lingv'a'j regul'o'j de San-Francisko grav'e mal'observ'as la princip'o'n de egal'ec'o, ĉar ili klas'ig'as la lingv'o'j'n laŭ tri kategori'o'j: labor'a'j, oficial'a'j kaj ĉiu'j ali'a'j. La formul'o “oficial'a'j-labor'a'j lingv'o'j” signif'is fakt'a'n super'reg'o'n de la angl'a kaj franc'a, kaj tial en'ten'is ĝerm'o'j'n de mal'kontent'o.

    1.2.2 Pli'a Komplik'iĝ'o de la Problem'o

    Jam fin'e de 1947 komenc'iĝ'is la atak'o'j kontraŭ la unu'anim'e akcept'it'a nov'a sistem'o. La hispan'e parol'ant'a'j naci'o'j postul'is por si'a lingv'o la pozici'o'n de labor'a. La Sekretariat'o tuj atent'ig'is, ke la akcept'o de la propon'o kost'us al UN pli ol unu milion'o'n kaj du'cent mil dolar'o'j'n jar'e. En la diskut'o evident'iĝ'is, ke la hispan'a est'is mal'just'e traktat'a ankaŭ kiel oficial'a lingv'o. La argument'o'j kaj kontraŭ'argument'o'j pri la hispan'a kiel labor'a lingv'o far'iĝ'is preskaŭ model'o por ĉiu'j post'a'j diskut'o'j pri la lingv'a demand'o ne nur en divers'a'j organ'o'j de UN aŭ de special'ig'it'a'j organiz'aĵ'o'j, sed ankaŭ ekster la kadr'o de UN. La apog'ant'o'j de iu lingv'o kutim'e akcent'as la nombr'o'n da person'o'j parol'ant'a'j la koncern'a'n lingv'o'n, laŭd'as ĝi'a'j'n kvalit'o'j'n kaj kultur'a'n valor'o'n, klopod'as prezent'i la avantaĝ'o'j'n, kiu'j'n la adopt'o de tiu lingv'o don'os por la progres'ig'o de la cel'o'j kaj ideal'o'j de UN aŭ de ali'a organiz'aĵ'o; la opon'ant'o'j ĉiam volont'e re'kon'as la kultur'a'n signif'o'n de la propon'it'a lingv'o, sed kontraŭ'star'as ĝi'a'n adopt'o'n ĉef'e pro la alt'eg'a'j financ'a'j ŝarĝ'o'j kaj pro teknik'a'j mal'facil'aĵ'o'j. Kvankam tiu'j argument'o'j kaj kontraŭ'argument'o'j est'as grand'part'e ĝust'a'j, tamen ili mask'as la plej profund'a'j'n radik'o'j'n de la lingv'a batal'o, nom'e la politik'a'n prestiĝ'o'n kaj la sen'nombr'a'j'n ali'a'j'n avantaĝ'o'j'n, kiu'j'n don'as la privilegi'a pozici'o de iu naci'a lingv'o por la respektiv'a'j ŝtat'o'j je mal'avantaĝ'o de ĉiu'j ali'a'j.

    La demand'o de la hispan'a long'iĝ'is ĝis la fin'o de 1948, kiam la Ĝeneral'a Asemble'o dev'is ced'i kaj decid'is, ke la hispan'a far'iĝ'u labor'a lingv'o de tiu organ'o. Jam tiam la sovet'a delegaci'o de'nov'e insist'is, ke ankaŭ la ĉin'a kaj rus'a hav'u egal'a'n pozici'o'n, ĉar ali'e tio signif'us grav'a'n diskriminaci'o'n. En 1949 ek'flam'is nov'a'j diskut'o'j, ĉi-foj'e rilat'e la ĉin'a'n kaj precip'e la rus'a'n. Ne pov'ant'e trov'i kontent'ig'a'n solv'o'n, la Ĝeneral'a Asemble'o decid'is prokrast'i la afer'o'n.

    En 1952 la lingv'a batal'o re'vigl'iĝ'is en lig'o kun la propon'o de kelk'a'j hispan'e parol'ant'a'j land'o'j, ke la hispan'a far'iĝ'u labor'a lingv'o ankaŭ de la Ekonomi'a kaj Soci'a Konsil'o. Pollando kaj Ĉini'o tuj far'is al'don'a'n propon'o'n, ke la rus'a kaj ĉin'a sam'e tiel far'iĝ'u labor'a'j lingv'o'j de tiu organ'o. La Sekretariat'o pli'a'n foj'o'n atent'ig'is pri la grand'eg'a'j kost'o'j: 534.000 dolar'o'j por la hispan'a, 645.000 dolar'o'j por la rus'a kaj 900.000 dolar'o'j por la ĉin'a, se la tri lingv'o'j far'iĝ'us labor'a'j en la Ekonomi'a kaj Soci'a Konsil'o. Ali'flank'e, ankoraŭ'foj'e montr'iĝ'is, ke ankaŭ la regul'o'j pri la uz'o de la oficial'a'j lingv'o'j — tut'e special'e de la ĉin'a — est'is grav'e mal'observ'at'a'j. Post long'a'j diskut'o'j la Ĝeneral'a Asemble'o decid'is la 5-an de decembr'o 1952, ke la hispan'a far'iĝ'u pli'a labor'a lingv'o de tiu organ'o, sed ankoraŭ'foj'e mal'akcept'is la rus'a'n kaj ĉin'a'n.

    Ali'a apart'e menci'ind'a lingv'a diskut'o, ĉi-foj'e precip'e inter la angl'a kaj franc'a kiel labor'a'j lingv'o'j, okaz'is en 1966 kaj 1967. La franc'e parol'ant'a'j naci'o'j energi'e protest'is pro la absolut'e ne'kontent'ig'a fakt'a pozici'o de la franc'a kiel labor'a lingv'o. Fin'e de 1966 la delegaci'o'j de ĉiu'j franc'e parol'ant'a'j land'o'j vizit'is la Ĝeneral'a'n Sekretari'o'n de UN ( U Thant) kaj postul'is, ke la franc'a, kiel unu el la oficial'a'j kaj labor'a'j lingv'o'j de UN, ĝu'u en la praktik'o de UN la jur'e re'kon'it'a'n pozici'o'n. En la Asemble'o mem aŭd'iĝ'is akr'a'j riproĉ'o'j pro la mal'atent'ad'o de la franc'a en la Sekretariat'o, kaj postul'o'j pri “just'ec'o” por tiu lingv'o. Rezult'e de tiu prem'o la Ĝeneral'a Asemble'o decid'is per du rezoluci'o'j, ke la Sekretariat'o atent'u je pli just'a uz'o de la labor'a'j lingv'o'j kaj establ'u pli bon'a'n ekvilibr'o'n inter tiu'j lingv'o'j en la nomad'o de la ofic'ist'ar'o. Fin'e de 1967 okaz'is nov'a lukt'o pri la pozici'o de la franc'a. Ĝi fin'iĝ'is per grand'a pli'mult'o favor'e al lingv'a ekvilibr'o en la Sekretariat'o. La Ĝeneral'a Sekretari'o est'is sam'temp'e komisi'it'a rapid'ig'i apart'a'n program'o'n de lingv'o'instru'ad'o por la ofic'ist'ar'o de UN kaj stimul'i la lern'ad'o'n per special'a'j krom'pag'o'j por la ofic'ist'o'j kiu'j kapabl'as uz'i du labor'a'j'n lingv'o'j'n.

    Paralel'e kun la prezent'it'a angl'a-franc'a duel'o, kiu ripet'iĝ'is en 1968, fin'e de 1968 Sovet'a Uni'o kaj ĝi'a'j apog'ant'o'j lanĉ'is nov'a'n atak'o'n por la rus'a kiel labor'a lingv'o — ĉi-foj'e kun sukces'o.

    Kiel kutim'e, nombr'o da reprezent'ant'o'j parol'is pri la grav'ec'o de la rus'a por komunik'ad'o en la sfer'o'j de diplomati'o kaj scienc'o, kaj pri la dezir'ind'ec'o akcept'i la rus'a'n kiel labor'lingv'o'n ankaŭ pro politik'a'j kaj praktik'a'j motiv'o'j. La opon'ant'o'j precip'e emfaz'ad'is la financ'a'j'n ŝarĝ'o'j'n. La reprezent'ant'o de Uson'o insist'is, ke efik'ec'o kaj ekonomi'a'j konsider'o'j dev'as est'i la sol'a'j kriteri'o'j por akcept'o de kiu ajn lingv'o kiel labor'a por kiu ajn organ'o. Argument'o'j kaj kontraŭ'argument'o'j vic'iĝ'is laŭ la du lini'o'j. La 21-an de decembr'o 1968 oni fin'e akcept'is la propon'o'n, ke la rus'a far'iĝ'u pli'a labor'a lingv'o de la Ĝeneral'a Asemble'o. Krom'e, en la sam'a rezoluci'o, la Ĝeneral'a Asemble'o esprim'is la dezir'ind'ec'o'n, ke la rus'a kaj hispan'a far'iĝ'u labor'a'j lingv'o'j ankaŭ de la Konsil'o de Sekur'ec'o. Laŭ la oficial'a'j taks'o'j, la el'spez'o'j por la rus'a kiel pli'a labor'a lingv'o de la Ĝeneral'a Asemble'o est'as proksim'um'e du milion'o'j da dolar'o'j jar'e. La menci'it'a intens'a lingv'o'instru'ad'o por la ofic'ist'ar'o kost'as proksim'um'e pli'a'j'n sep'cent mil dolar'o'j'n jar'e laŭ la taks'o'j fin'e de 1968.

    Kiel oni vid'as, en la sfer'o de oficial'a'j inter'ŝtat'a'j rilat'o'j la lingv'a problem'o far'iĝ'is kaj plu'e far'iĝ'as ĉiam pli kompleks'a. Por bon'e kompren'i la fenomen'o'j'n en la natur'o kaj en la soci'o, oni dev'as rigard'i ili'n ne kiel sen'mov'a'j'n stat'o'j'n, sed kiel evolu'procez'o'j'n. La dinamism'o sur la lingv'a kamp'o klar'e evident'ig'as daŭr'a'n akr'iĝ'ad'o'n de la problem'o. La fin'a akt'o de la Viena Kongres'o en 1815 est'is redakt'it'a en unu'sol'a lingv'o; en Versailles en 1919 oni uz'is du lingv'o'j'n; en la Pariza Pac'konferenc'o de 1946 est'is tri lingv'o'j. La Lig'o de Naci'o'j hav'is fakt'e du oficial'a'j'n lingv'o'j'n, UN hav'as kvin, la Ĝeneral'a Konferenc'o de Unesk'o ok, kaj pov'as re'kon'i tiu'n pozici'o'n ankaŭ al ali'a'j. En UN est'is en la komenc'o du labor'a'j lingv'o'j, post'e tri, nun est'as kvar kaj tre ver'ŝajn'e baldaŭ est'os kvin, tiel ke mal'aper'os la diferenc'o inter la oficial'a'j kaj labor'a'j lingv'o'j. En Unesk'o est'is unu'e du labor'a'j lingv'o'j, la franc'a kaj la angl'a, post'e dev'is est'i al'don'it'a la hispan'a, sekv'is la rus'a kaj fin'e la arab'a, tiel ke nun la Ĝeneral'a Konferenc'o jam hav'as kvin labor'a'j'n lingv'o'j'n, sed en difin'it'a'j kaz'o'j ĝi pov'as hav'i eĉ ses. Simil'a tendenc'o manifest'iĝ'is ankaŭ en ali'a'j inter'ŝtat'a'j organiz'aĵ'o'j en la famili'o de UN. La Organiz'aĵ'o de UN por Nutr'aĵ'o kaj Agrikultur'o (Fa'o) eĉ nul'ig'is la disting'o'n inter oficial'a'j kaj labor'a'j lingv'o'j. Dum la sesi'o de oktobr'o 1968, la Konsil'o de tiu Organiz'aĵ'o ekzamen'is la demand'o'n de lingv'o'j util'ig'at'a'j de Fa'o kaj la Program'komitat'o konstat'is, ke fakt'e ne plu ebl'as disting'o inter “oficial'a'j lingv'o'j” kaj “labor'a'j lingv'o'j”. Nun tiu Organiz'aĵ'o util'ig'as por divers'a'j organ'o'j aŭ cel'o'j la angl'a'n, hispan'a'n, franc'a'n, german'a'n. Eĉ organiz'aĵ'o'j, kiu'j ankoraŭ disting'as inter la du kategori'o'j de lingv'o'j, uz'as por si'a'j publik'aĵ'o'j ankaŭ lingv'o'j'n, kiu'j est'as nek oficial'a'j, nek labor'a'j. Ekzempl'e, Il'o (Inter'naci'a Labor-Organiz'aĵ'o) util'ig'as tiu'cel'e la arab'a'n, dan'a'n, angl'a'n, finn'a'n, franc'a'n, german'a'n, hind'a'n, japan'a'n, norveg'a'n, hispan'a'n, rus'a'n, sved'a'n kaj urdu'a'n. La kon'at'a Unesk'o-Kurier'o est'as nun (1973) publik'ig'at'a en la angl'a, franc'a, hispan'a, rus'a, german'a, arab'a, japan'a, ital'a, hind'a, tamila, hebre'a, persa, nederlanda, portugal'a kaj turk'a.

    En la eŭrop'a'j instituci'o'j la lingv'a situaci'o prezent'iĝ'as ali'manier'e. Ĝis la 1-a de januar'o, 1973, la oficial'a'j lingv'o'j de la Eŭrop'a Komunaĵ'o est'is la franc'a, german'a, ital'a kaj nederlanda, sed en la praktik'o la franc'a fakt'e ĝu'is privilegi'a'n pozici'o'n. La 1-an de januar'o, 1973, al'iĝ'is pli'a'j tri ŝtat'o'j kaj ankaŭ ili'a'j lingv'o'j far'iĝ'is oficial'a'j. Tio eĉ pli komplik'as la lingv'a'n situaci'o'n.

    En ali'a'j inter'ŝtat'a'j kaj inter'naci'a'j privat'a'j organiz'aĵ'o'j la oficial'a'j lingv'o'j tre vari'as. El 680 inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j, kies oficial'a'j lingv'o'j est'as indik'it'a'j en la Jar'libr'o por 1962-63 de la Uni'o de Inter'naci'a'j Asoci'o'j, 164 hav'is nur unu oficial'a'n lingv'o'n, 225 hav'is du lingv'o'j'n, 199 tri lingv'o'j'n, 53 uz'is kvar lingv'o'j'n, 31 util'ig'is kvin lingv'o'j'n, 4 organiz'aĵ'o'j hav'is ses oficial'a'j'n lingv'o'j'n kaj 4 ali'a'j sep. Pli komplet'a statistik'o, publik'ig'it'a en la revu'o Associations Internationales, n-ro 12/1960, montr'as, ke el 1.206 inter'naci'a'j inter'ŝtat'a'j kaj privat'a'j organiz'aĵ'o'j nur 381 hav'as unu'sol'a'n lingv'o'n kiel oficial'a'n, 346 hav'as du oficial'a'j'n lingv'o'j'n, 248 uz'as tri, 147 hav'as kvar oficial'a'j'n lingv'o'j'n, 58 util'ig'as kvin, 15 oficial'ig'is ses lingv'o'j'n kaj 11 organiz'aĵ'o'j hav'as sep aŭ pli da oficial'a'j lingv'o'j. Inter la organiz'aĵ'o'j, kiu'j nun (1972) hav'as nur unu oficial'a'n lingv'o'n, menci'ind'a'j est'as la 28 inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j, en kiu'j la sol'a oficial'a lingv'o est'as Esperant'o. Laŭ ali'a statistik'o publik'ig'it'a en la sam'a period'aĵ'o, el ĉiu'j enket'it'a'j organiz'aĵ'o'j la angl'a est'as oficial'a en 943, la franc'a en 920, la german'a en 399, la hispan'a en 253, la ital'a en 110, la rus'a en 41, la nederlanda en 43, la portugal'a en 42, ali'a'j lingv'o'j en 358 organiz'aĵ'o'j. Tiu'j ali'a'j lingv'o'j est'as la arab'a, ĉin'a, dan'a, Esperant'o, hebre'a, japan'a, latin'a, hungar'a, norveg'a, pol'a, serb'a aŭ kroat'a, sloven'a k.a.

    Neces'as al'don'i, ke la lingv'a situaci'o rapid'e ŝanĝ'iĝ'as. Lingv'o'j, kiu'j est'is oficial'a'j en iu'j organiz'aĵ'o'j antaŭ kelk'a'j jar'o'j, kelk'foj'e perd'as tiu'n rol'o'n, dum ali'a'j akir'as ĝi'n. Tial ankaŭ la statistik'o'j pri la uz'o de lingv'o'j en inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j perd'as si'a'n valor'o'n post kelk'a temp'o. La supr'a'j inform'o'j, rilat'ant'a'j ĉef'e al la period'o 1960-1963, ver'ŝajn'e ne plu est'as tut'e ĝust'a'j por la situaci'o en 1972, sed ili en ĉiu okaz'o evident'ig'as la konsider'ind'a'n nombr'o'n da lingv'o'j uz'at'a'j en oficial'a'j kaj ne'oficial'a'j inter'naci'a'j rilat'o'j.

    Simil'a'n bild'o'n prezent'as la lingv'a situaci'o en la sfer'o'j de inter'naci'a komunik'ad'o ekster la oficial'a'j aŭ ne'oficial'a'j inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j. La lingv'a'j bar'o'j sent'iĝ'as ĉiam pli fort'e ankaŭ sur la kamp'o de ĉia'spec'a'j kultur'a'j inter'ŝanĝ'o'j, scienc'a komunik'ad'o, komerc'o, turism'o, praktik'e ĉie. Ju pli grand'a'j la teknik'a'j ebl'ec'o'j por kontakt'o'j inter grup'o'j aŭ individu'o'j aparten'ant'a'j al mal'sam'a'j lingv'a'j komunaĵ'o'j, des pli evident'iĝ'as la lingv'o'divers'ec'o kiel obstakl'o.

    Fin'e, intern'e de unu'op'a'j land'o'j, unu'a'vic'e en mult'naci'a'j ŝtat'o'j, la lingv'a demand'o oft'e kaŭz'as ĉia'spec'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n. Kelk'foj'e ili trans'form'iĝ'as en akr'a'j'n politik'a'j'n batal'o'j'n. La al'trud'ad'o de unu tut'ŝtat'a naci'a lingv'o kontraŭ la interes'o'j de la naci'a'j mal'pli'mult'o'j el'vok'as streĉ'it'ec'o'j'n kaj konflikt'o'j'n; ali'flank'e, egal'a trakt'ad'o de ĉiu'j lingv'o'j en la eduk'ad'o kaj en la publik'a viv'o neces'e postul'as grand'eg'a'j'n el'spez'o'j'n kaj mal'help'as la efik'ec'o'n de la administr'ad'o. Praktik'e, hodiaŭ ne ekzist'as unu'sol'a ŝtat'o en la mond'o, kiu ne spert'us la lingv'a'n problem'o'n en unu aŭ ali'a form'o.

    1.3 Divers'a'j Aspekt'o'j

    La lingv'a problem'o en la nun'temp'a'j inter'naci'a'j rilat'o'j hav'as plur'a'j'n aspekt'o'j'n, el kiu'j la plej grav'a'j est'as la teknik'e-lingv'a, soci'a, psikologi'a, jur'a-politik'a kaj ekonomi'a.

    1.3.1 Teknik'e-Lingv'a Aspekt'o

    El pur'e teknik'e-lingv'a vid'punkt'o la problem'o hav'as mult'a'j'n fac'et'o'j'n, kies komun'a fon'o est'as la mal'facil'ec'o plen'e ek'reg'i kiu'n ajn naci'a'n lingv'o'n. En 1962 s-ro A. Woodburn, membr'o de la Brit'a Parlament'o, sugest'is la kre'o'n de Komun'a Eŭrop'a Lingv'o, kies vort'ar'o dev'us konsist'i unu'a'vic'e el la jam inter'naci'iĝ'int'a'j vort'o'j. Efektiv'e, li propon'is kre'i i'o'n, kio esenc'e jam ekzist'as en la form'o de la Inter'naci'a Lingv'o (Esperant'o). La brit'a parlament'an'o formul'is si'a'n ide'o'n en leĝ'propon'o, por kiu li pled'is antaŭ la Brit'a Parlament'o la 28-an de februar'o 1962. En si'a parol'ad'o li mem akcent'is la grand'a'n mal'facil'ec'o'n de la angl'a. La parol'at'a angl'a — li dir'is — konsist'as el 40 mal'sam'a'j son'o'j, sed ekzist'as pli ol 2.000 divers'a'j manier'o'j liter'um'i ili'n. Tio simil'as al la ĉin'a skrib'o, kiu konsist'as el 50.000 sign'o'j, sed nun'temp'e ĉ. 4.000 est'as ĝeneral'e uz'at'a'j. Kaj kio'n dir'i pri la rus'a kun la mult'nombr'a'j kaz'o'j kaj deklinaci'o'j, aŭ pri la franc'a kun ĉiu'j ebl'a'j fin'aĵ'o'j por la konjugaci'o de la verb'o'j, aŭ pri kiu ajn ali'a naci'a lingv'o! La fakt'o, ke ĉie en la mond'o oni stud'as si'a'j'n propr'a'j'n naci'a'j'n lingv'o'j dum mult'a'j jar'o'j en la lern'ej'o'j, montr'as pli ol klar'e ĝis kiu grad'o ili est'as mal'facil'a'j. Tio kaŭz'as, ke relativ'e tre mal'grand'a nombr'o da person'o'j ek'reg'as kontent'ig'e fremd'a'j'n naci'a'j'n lingv'o'j'n.

    Kiam plur'a'j lingv'o'j est'as oficial'e uz'at'a'j, pro la struktur'a'j mal'sam'ec'o'j de tiu'j lingv'o'j oft'e ek'est'as problem'o kiel esprim'i en la traduk'o preciz'e la ide'o'n de la original'o. Mis'traduk'o'j kaj mis'kompren'o'j abund'as, kvankam la plej grav'a'j organiz'aĵ'o'j kutim'e dispon'as pri unu'a'rang'a'j traduk'ist'o'j kaj interpret'ist'o'j. Ne est'as ebl'e don'i ĉi tie ekzempl'o'j'n, ĉar ili est'as tiel mult'nombr'a'j, ke plur'a'j cent'o'j da paĝ'o'j apenaŭ sufiĉ'us por prezent'i ili'n plej konciz'e. Sufiĉ'os menci'i, ke eĉ la nom'o mem de la plej grav'a organiz'aĵ'o de la hodiaŭ'o ne est'as la sam'a en la rus'a kaj en la angl'a aŭ franc'a. En la angl'a kaj franc'a aŭtentik'a'j tekst'o'j ĝi nom'iĝ'as “Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j”, sed en la rus'a sam'e aŭtentik'a tekst'o la nom'o est'as “Organiz'aĵ'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j”. Se tio okaz'is en la plej grav'a dokument'o de la nun'temp'a mond'o kaj en kondiĉ'o'j, kiu'j permes'is al la traduk'ist'o'j pri'pens'i la traduk'ot'a'n esprim'o'n, oni pov'as facil'e imag'i la erar'o'j'n kiam tem'as pri rapid'a traduk'ad'o aŭ interpret'ad'o de unu lingv'o al ali'a dum inter'naci'a'j konferenc'o'j. Se la traduk'ad'o est'as konsekutiva (si'n'sekv'a) kaj se la interpret'ist'o anticip'e ricev'as la tekst'o'n, la traduk'o kutim'e est'as kontent'ig'a. Mal'e, se la interpret'ad'o est'as simultan'a (sam'temp'a), la erar'o'j pli ol abund'as kaj kutim'e neces'as korekt'i ili'n post'e en la skrib'a'j dokument'o'j*. La problem'o komplik'iĝ'as, se la deleg'it'o'j ne sci'as sufiĉ'e bon'e la lingv'o'n, en kiu ili dev'as parol'i. La interpret'ist'o'j oft'e trov'iĝ'as en grand'a embaras'o pro la simpl'a kaŭz'o, ke ne est'as ebl'e kompren'i iu'n deleg'it'o'n, ĉar li ne sci'as la lingv'o'n dev'ig'e uz'at'a'n. Eĉ okaz'is, ke interpret'ist'o dir'is en la fin'o: “Tio ĉi est'as Ia parol'ad'o de s-ro..., se la interpret'ist'o li'n bon'e kompren'is.”

    *  Laŭ la revu'o Associations Internationales, n-ro 8/1967, p. 539, el 310 ekzamen'it'a'j kongres'o'j, konsekutiva interpret'ad'o est'is uz'at'a en 22,7% kongres'o'j, simultan'a interpret'ad'o en 71,4%, dum 5,9% de tiu'j kongres'o'j aplik'is ambaŭ sistem'o'j'n.

    La fakt'o, ke oft'e okaz'as teknik'a'j difekt'o'j en la aparat'o'j, tiel ke la labor'o dev'as halt'i ĝis oni trov'as la difekt'o'n kaj ripar'as ĝi'n, kaŭz'as ali'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n. La grotesk'a bild'o de dign'a'j deleg'it'o'j kun la ĝen'a'j kaj dolor'ig'a'j aŭskult'il'o'j sur la kap'o'j far'iĝ'as preskaŭ tragik'a, kiam oni vid'as ili'a'j'n koler'a'j'n vizaĝ'o'j'n, ĉar en la aŭskult'il'o prem'ant'a la orel'o'j'n ne aŭd'iĝ'as la dezir'at'a lingv'o, sed i'a'j bru'o'j aŭ neni'o.

    Pli'a komplik'aĵ'o est'as trov'i kompetent'a'j'n interpret'ist'o'j'n, precip'e se tem'as pri fak'a'j, special'ig'it'a'j demand'o'j. Ju pli teknik'a est'as la en'hav'o de parol'ad'o aŭ skrib'it'a tekst'o, des pli la interpret'ist'o aŭ traduk'ist'o dev'as sci'i la du lingv'o'j'n por pov'i re'don'i en la traduk'o la pens'o'n de la aŭtor'o preciz'e kaj kompren'ebl'e. Oft'e neces'as apart'a'j stud'o'j de la fak'o, se oni vol'as kontent'ig'e plen'um'i la task'o'n.

    La dokument'o'j, kiu'j dev'as est'i el'don'it'a'j en ĉiu'j oficial'a'j lingv'o'j, kaŭz'as pli'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n, eĉ pur'e teknik'a'n konfuz'o'n en la distribu'o. Por evit'i almenaŭ la last'a'n oni komenc'is uz'i mal'sam'a'j'n paper'kolor'o'j'n por la unu'op'a'j lingv'o'j, ekz. por la angl'a la ruĝ'a'n, por la franc'a la blu'a'n, por la hispan'a la flav'a'n, por la rus'a la sabl'o'kolor'a'n, por la german'a la griz'a'n, por la ital'a la verd'a'n, por la nederlanda la oranĝ'a'n. Se oni aplik'as tiu'n ĉi metod'o'n, la dokument'o'j en difin'it'a lingv'o est'as el'don'it'a'j en la respektiv'a kolor'o kaj tiel ili far'iĝ'as pli facil'e re'kon'ebl'a'j. La sam'a'j'n kolor'o'j'n pov'as port'i kiel sign'o'j'n la deleg'it'o'j kaj la interpret'ist'o'j, tiel ke oni tuj sci'u kiu'n lingv'o'n ili parol'as.

    1.3.2 Soci'a Aspekt'o

    La nombr'o de ĉia'spec'a'j inter'naci'a'j kontakt'o'j, oficial'a'j kaj ne'oficial'a'j, inter reg'ist'ar'o'j kaj inter privat'a'j organiz'aĵ'o'j kaj individu'o'j, konsider'ind'e alt'iĝ'is. En la nun'a epok'o la inter'naci'a rilat'ad'o ne plu est'as monopol'o de pugn'o da privilegi'it'o'j, sed rajt'o de la amas'o'j. Antaŭ la jar'o 1860 ekzist'is en'tut'e unu inter'ŝtat'a organiz'aĵ'o kaj sep ne'reg'ist'ar'a'j aŭ privat'a'j. Laŭ la Jar'libr'o de Inter'naci'a'j Organiz'aĵ'o'j, 12-a el'don'o por la jar'o 1968-1969 kaj 13-a el'don'o por 1970-1971, kompil'it'a kaj publik'ig'it'a de la Uni'o de Inter'naci'a'j Asoci'o'j (UIA), la nombr'o de ĉiu'j inter'ŝtat'a'j organiz'aĵ'o'j en 1956-57 est'is 132, en 1966-67 ĝi jam est'is 199 kaj nun'temp'e ĝi est'as 530 kun'e kun la eŭrop'a'j instanc'o'j. La nombr'o de ne'reg'ist'ar'a'j (privat'a'j) inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j kresk'is de 985 en 1956-57 al 1.935 en 1966-67, kaj ating'is 2.688 en 1970-71. Tia'manier'e la nombr'o de ĉiu'j organiz'aĵ'o'j, nom'e inter'ŝtat'a'j kaj privat'a'j, kresk'is de 1.117 en 1956-57 al 3.218 en 1970-71. Paralel'e alt'iĝ'is la nombr'o de kongres'o'j kaj ali'a'j pli grav'a'j renkont'iĝ'o'j de la inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j. Pli ol 500 el ili okaz'ig'as ĉiu'jar'e si'a'j'n kongres'o'j'n; preskaŭ 300 kongres'as ĉiu'n du'a'n jar'o'n; ali'a'j renkont'iĝ'as ĉiu'n tri'a'n, kvar'a'n, kvin'a'n aŭ ses'a'n jar'o'j'n. Laŭ stud'o far'it'a de UIA, la nombr'o de part'o'pren'ant'o'j vari'as inter mal'pli ol mil kaj pli ol dek mil. Sur'baz'e de statistik'o'j por la period'o 1954 ĝis 1962, montr'iĝ'is, ke 89% de ĉiu'j kongres'o'j hav'is mal'pli ol 1.000 part'o'pren'ant'o'j'n; 5,8% hav'is de 1.000 ĝis 2.000 part'o'pren'ant'o'j'n, 2,5% hav'is inter 2.000 kaj 4.000 part'o'pren'ant'o'j'n; 0,2% hav'is de 4.000 ĝis 10.000 part'o'pren'ant'o'j'n; 2,5% de la kongres'o'j hav'is pli ol 10.000 part'o'pren'ant'o'j'n*.

    *  Laŭ la revu'o Associations Internationales, n-ro 8/1967, p. 539, el 310 ekzamen'it'a'j kongres'o'j, konsekutiva interpret'ad'o est'is uz'at'a en 22,7% kongres'o'j, simultan'a interpret'ad'o en 71,4%, dum 5,9% de tiu'j kongres'o'j aplik'is ambaŭ sistem'o'j'n.

    Aŭskult'il'o'j por sam'temp'a interpret'ad'o ĉe UN en Ĝenevo.


    Per'maŝin'a traduk'ad'o: mult'e'kost'a ide'o, hodiaŭ plej'part'e for'ĵet'it'a.


    La rival'ec'o de la grand'a'j naci'a'j lingv'o'j ne permes'as, ke unu sol'a el ili iam far'iĝ'u mond'lingv'o. La 56a Universal'a Kongres'o de Esperant'o (Londono, 1971) aŭd'is raport'o'j'n i.a. pri la pozici'o'j de la german'a, franc'a kaj angl'a lingv'o'j. Supr'e, mal'dekstr'e: raport'as M. Macmillan por British Council.


    Se oni kompren'as la inter'naci'a'j'n rilat'o'j'n en la plej vast'a senc'o de la vort'o, oni dev'as al'don'i al la cent'mil'o'j, kiu'j ĉiu'jar'e part'o'pren'as divers'a'j'n kongres'o'j'n kaj konferenc'o'j'n, la milion'o'j'n da person'o'j, kiu'j profesi'e aŭ kiel turist'o'j vojaĝ'as al ali'a'j land'o'j aŭ hav'as inter'naci'a'j'n kontakt'o'j'n. Neniam ĝis nun la amas'o'j hav'is la ebl'ec'o'n en tia grad'o part'o'pren'i en inter'naci'a'j rilat'o'j, kaj neniam ĝis nun ekzist'is tiom da lingv'a'j obstakl'o'j, kiu'j bar'as la voj'o'n al rekt'a, person'a inter'ŝanĝ'o de pens'o'j.

    Sur la kamp'o de inter'ŝtat'a'j kaj divers'a'j ne'oficial'a'j inter'naci'a'j rilat'o'j la lim'ig'it'a nombr'o de oficial'a'j lingv'o'j kaŭz'as ankaŭ ali'a'n mal'facil'aĵ'o'n. Nur la land'o'j, kies lingv'o'j est'as oficial'a'j, pov'as reprezent'iĝ'i per la plej talent'a'j kaj plej kompetent'a'j person'o'j. La ali'a'j land'o'j dev'as por tiu cel'o elekt'i ne la plej bon'a'j'n, sed tiu'j'n, kiu'j sci'as, almenaŭ modest'e, la koncern'a'j'n oficial'a'j'n lingv'o'j'n. Tio neces'e mal'alt'ig'as la intelekt'a'n nivel'o'n de inter'naci'a'j renkont'iĝ'o'j.

    1.3.3 Psikologi'a Aspekt'o

    Ne ekzist'as person'o, kiu ne sent'us si'n ĝen'at'a parol'i aŭ skrib'i en fremd'a lingv'o. Ju pli kler'a li est'as, des pli lingv'e konsci'a li far'iĝ'as. Nur primitiv'ul'o'j esprim'as si'n liber'e, ĉar ili tut'e ne konsci'as pri la erar'o'j, kiu'j'n ili far'as parol'ant'e en fremd'a lingv'o. Kler'ul'o'j bon'e konsci'as, ke esprim'ant'e si'n en ali'a lingv'o ili daŭr'e risk'as ne nur dir'i i'o'n, kio ne respond'as plen'e al ili'a pens'o, sed eĉ far'i fatal'a'j'n erar'o'j'n, kiu'j facil'e pov'as rid'ind'ig'i la ide'o'n. Ĝust'e pro tiu konsci'o ili kutim'e hav'as kompleks'o'n de mal'pli'valor'o. Si'a'vic'e, tio grand'ig'as la embaras'o'n kaj kaŭz'as pli'a'j'n, plen'e super'flu'a'j'n erar'o'j'n, kiu'j for'est'us, se la kompleks'o ne prem'us la mens'o'n. Mult'foj'e okaz'as, ke tiu aŭ ali'a deleg'it'o vol'us i'o'n dir'i, sed pro ne'sufiĉ'a sci'o de la lingv'o prefer'e rezign'as kaj silent'as. En ali'a'j kaz'o'j divers'a'j deleg'it'o'j, kies hejm'a'j lingv'o'j ne est'as oficial'a'j, kun trem'ant'a voĉ'o rapid'e tra'leg'as si'a'n antaŭ'e prepar'it'a'n tekst'o'n kaj post tiu streĉ'o trankvil'e ek'sid'as kaj ne plu inter'ven'as. Sufiĉ'as observ'i la parol'ad'o'j'n dum kiu ajn inter'naci'a kongres'o por konstat'i, ke kutim'e la parol'ad'o'j de la reprezent'ant'o'j, kies lingv'o'j est'as oficial'a'j, est'as mult'e pli long'a'j kaj konvink'a'j ol tiu'j de la deleg'it'o'j, kies lingv'o'j ne est'as oficial'a'j. Ankaŭ en la debat'o'j kutim'e mult'e pli oft'e kaj efik'e inter'ven'as tiu'j, kies hejm'a'j lingv'o'j est'as oficial'a'j, ol ali'a'j. Tiu fakt'o ne nur ankoraŭ pli mal'alt'ig'as la intelekt'a'n nivel'o'n, sed ankaŭ pli facil'e venk'ig'as la opini'o'j'n de person'o'j, kiu'j plen'e reg'as la oficial'a'j'n lingv'o'j'n.

    1.3.4 Jur'a-Politik'a Aspekt'o

    El jur'a vid'punkt'o la oficial'ig'o de kvin lingv'o'j en UN neniel signif'as, ke tiu'j lingv'o'j akir'is la pozici'o'n de oficial'a'j en la mond'a diplomati'o, ankoraŭ mal'pli sur ali'a'j kamp'o'j: komerc'o, turism'o, scienc'o, k.a. Ĝi nur signif'as, ke en UN, aŭ en iu ali'a konkret'a inter'ŝtat'a organiz'aĵ'o, la lingv'o'j adopt'it'a'j kiel oficial'a'j aŭ labor'a'j hav'as preciz'e la pozici'o'n, kiu'n fiks'as la koncern'a fond'a akt'o, aŭ la respektiv'a'j intern'a'j regul'ar'o'j. Krom'e, kiel jam montr'it'e, la lingv'a'j regul'o'j tut'e ne est'as sam'a'j por divers'a'j organiz'aĵ'o'j, kaj la nombr'o de privilegi'it'a'j lingv'o'j neniel est'as ident'a, nek tem'as pri la sam'a'j lingv'o'j. La praktik'o redakt'i du'flank'a'j'n aŭ plur'flank'a'j'n traktat'o'j'n en la lingv'o'j de la parti'o'j vast'iĝ'is kaj tiu'cel'e oni nun uz'as ĉiu'j'n ebl'a'j'n lingv'o'j'n. Sekv'e, neni'o prav'ig'as la kred'o'n, ke la lingv'a praktik'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j est'as ĝeneral'ig'it'a. Ne ekzist'as kia ajn regul'o de inter'naci'a jur'o, kiu re'kon'us unu'sol'a'n aŭ plur'a'j'n lingv'o'j'n kiel dev'ig'e oficial'a'j'n por la diplomati'o aŭ ĝeneral'e por la inter'naci'a'j rilat'o'j.

    Ali'flank'e, la tut'a lukt'o ĉirkaŭ la lingv'o'j mal'kovr'as la politik'a'n grav'ec'o'n de la afer'o. Naci'o, kies lingv'o est'as oficial'a, akir'as konsider'ind'a'j'n avantaĝ'o'j'n kompar'e kun la naci'o'j, kies lingv'o'j ne est'as oficial'a'j. La sam'o koncern'as la rilat'o'n inter la labor'a'j kaj oficial'a'j lingv'o'j. Ĉiu'j grand'a'j naci'o'j insist'as pri la uz'o de si'a'j respektiv'a'j lingv'o'j. Kaj kiel montr'as la tut'a evolu'o ek'de la jar'o 1753 ĝis hodiaŭ, ĉiam pli grand'a nombr'o da lingv'o'j akir'as oficial'a'n rang'o'n. Tiu ĉi procez'o ne pov'as est'i halt'ig'it'a. La politik'e kompromis'a formul'o de San-Francisko evident'e fiask'is. La en'konduk'o de labor'a'j lingv'o'j ne nur ne solv'is la problem'o'n, sed eĉ al'don'is pli'a'j'n komplik'aĵ'o'j'n. La lingv'a batal'o etend'iĝ'is de sur la kamp'o de oficial'a'j lingv'o'j, kie ĝi plu'e rest'as akr'a, al tiu de la labor'a'j. La last'a'j jam tiel mult'iĝ'is, ke la disting'o inter ili kaj la oficial'a'j komenc'is mal'aper'ad'i kaj tre ver'ŝajn'e baldaŭ komplet'e mal'aper'os.

    La suveren'a egal'ec'o de la ŝtat'o'j, re'kon'it'a en la Ĉart'o de UN, kaj la kultur'a'j rajt'o'j de la naci'o'j kaj individu'o'j, konfirm'it'a'j en la Universal'a Deklaraci'o kaj en la pakt'o'j pri la hom'a'j rajt'o'j, impet'e postul'as ankaŭ egal'ec'o'n de lingv'o'j. Ĝi pov'as est'i ating'it'a aŭ tiel, ke efektiv'e ĉiu'j lingv'o'j ĝu'u la sam'a'n rajt'o'n de oficial'a'j, aŭ ke oni akcept'u por ĉiu'j inter'naci'a'j rilat'o'j unu'sol'a'n neŭtral'a'n lingv'o'n, kiel sugest'is la Brit'a Reg'ist'ar'o jam mez'e de la 18-a jar'cent'o*. En la kaz'o de la Inter'naci'a Kort'um'o en Hag'o la uz'o de nur du oficial'a'j lingv'o'j kontraŭ'as al la princip'o de plen'a egal'ec'o de la parti'o'j, kiu trov'iĝ'as en la fundament'o'j mem de inter'naci'a justic'o. Evident'e, reprezent'ant'o, konsil'ist'o aŭ advokat'o, kiu pled'as antaŭ la kort'um'o en si'a propr'a naci'a lingv'o, trov'iĝ'as en mult'e pli bon'a pozici'o ol li'a koleg'o, kiu tiu'cel'e dev'as uz'i fremd'a'n lingv'o'n, eĉ se tiu'n lingv'o'n li lern'is dum mult'a'j jar'o'j.

    *  Vid'u supr'e p. 5.
    1.3.5 Ekonomi'a Aspekt'o

    Kio'n kost'as al la hom'ar'o la mult'lingv'ec'o, neni'u fakt'e sci'as. La buĝet'o'j de inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j ne est'as tiu'rilat'e tut'e klar'a'j; kaj eĉ se ili est'us, la inform'o'j prezent'us nur et'a'n frakci'o'n de ĉiu'j kost'o'j. Al'don'e al el'spez'o'j menci'it'a'j en la prezent'o de la lingv'a'j batal'o'j en la sin'o de UN*, jen kelk'a'j pli'a'j inform'o'j:

    *  Vid'u supr'e p. 10-12.

    Laŭ unu dokument'o de Unesk'o el la jar'o 1956, la nombr'o de paĝ'o'j traduk'it'a'j en 1954 kaj 1955 est'is 79.582. Laŭ ali'a inform'o, sam'e en la posed'o de Ced, la mez'a nombr'o de paĝ'o'j traduk'it'a'j ĉiu'jar'e en Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j antaŭ 1956 est'is pli ol 270.000. Laŭ la sam'a inform'o, la Lingv'a Sekci'o de UN hav'is 40 traduk'ist'o'j'n por la angl'a, 82 por la franc'a, 68 por la hispan'a, 49 por la rus'a, 68 por la ĉin'a kaj 10 por la arab'a, kiu, kvankam nek oficial'a nek labor'a, est'is oft'e uz'at'a. La nombr'o de interpret'ist'o'j est'is 69 kaj kelk'a'j el ili labor'is en plur'a'j lingv'o'j, kio'n nun oni klopod'as evit'i.

    Neces'as atent'ig'i, ke la nombr'o de traduk'ist'o'j aŭ interpret'ist'o'j kresk'as en progresi'o laŭ la formul'o x = n (n — 1), en kiu “n” est'as la nombr'o de uz'at'a'j lingv'o'j. Tio signif'as, ke por 2 lingv'o'j est'as neces'a'j 2 interpret'ist'o'j, tiel ke ili pov'u inter'ŝanĝ'iĝ'i kaj ĉiu el ili traduk'i en la lingv'o'n, kiu'n li bon'e mastr'as; por 3 lingv'o'j est'as bezon'at'a'j 6 interpret'ist'o'j; por kvar lingv'o'j 12, por 5 lingv'o'j 20 interpret'ist'o'j ktp. Kompren'ebl'e, tio kaŭz'as, ke ankaŭ la kost'o'j kresk'as en la sam'a progresi'o.

    Ĉe Unesk'o, laŭ la sam'a dokument'o el 1956, la kost'o'j de intern'a traduk'ad'o en 1954 kaj 1955 est'is en'tut'e por la angl'a lingv'o 196.196 dolar'o'j, por la franc'a 344.101 dolar'o'j, por la hispan'a 192.443 dolar'o'j, por la rus'a 41.266 kaj por la arab'a 51.948 dolar'o'j, en'tut'e 825.954 dolar'o'j. En tiu temp'o la kost'o'j por la rus'a est'is mal'alt'a'j, ĉar nur lim'ig'it'a nombr'o da paĝ'o'j est'is traduk'it'a en tiu'n lingv'o'n. Ceter'e, la dokument'o prav'e atent'ig'as, ke en la kost'o'j'n de mult'lingv'ec'o oni dev'us en'kalkul'i ankaŭ ali'a'j'n el'spez'o'j'n, kiu'j ne rilat'as rekt'e al la traduk'ad'o aŭ interpret'ad'o. Ekzempl'e, la kost'o'j de la Sekci'o de Distribu'o est'us proksim'um'e 25% pli mal'alt'a'j, se la sam'a nombr'o da ekzempler'o'j de dokument'o'j kaj period'aĵ'o'j est'us distribu'it'a en unu sol'a lingv'o. En la buĝet'o por la jar'o'j 1963-64 la kost'o'j de la Serv'o de Dokument'o'j kaj Publik'aĵ'o'j dev'is est'is alt'ig'it'a'j je 15%, nom'e de 3,107.422 dolar'o'j en 1961-62 al 3,568.209 dolar'o'j en 1963-64. Kun rezerv'o oni pov'as dir'i, ke tiu'j el'spez'o'j ĝeneral'e respond'is al la kost'o'j de traduk'ad'o, interpret'ad'o kaj kun'lig'it'a'j labor'o'j. La uz'o de la arab'a lingv'o, kiu tiam est'is oficial'a, sed ankoraŭ ne labor'a, kost'is al Unesk'o 25.000 dolar'o'j'n jar'e. Nun la uz'o de la arab'a kost'as ĉ. 250.000 dolar'o'j'n jar'e. La buĝet'o por 1973-74 antaŭ'vid'as kost'o'n de pli'a'j 105.000 dolar'o'j jar'e.

    En 1957 la Serv'o de Lingv'o'j kaj Kun'ven'o'j de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j pag'is 4,250.300 dolar'o'j'n nur por person'a'j el'spez'o'j. La materi'a'j kost'o'j por la publik'ig'o de dokument'o'j dev'as est'i al'don'it'a'j al tiu'j el'spez'o'j. Tiu'j cifer'o'j ne inkluziv'is la Eŭrop'a'n Ofic'ej'o'n de UN en Ĝenevo, en kiu 9 interpret'ist'o'j, 54 traduk'ist'o'j kaj 107 sekretari'o'j kaj tajp'ist'in'o'j labor'is en la lingv'a'j serv'o'j.

    Inter'temp'e, pro la nombr'a kresk'o de la uz'at'a'j lingv'o'j, perfekt'ig'o de la serv'o'j kaj ĝeneral'a alt'iĝ'o de la kost'o'j, ankaŭ la el'spez'o'j postulat'a'j de la mult'lingv'ec'o konsider'ind'e alt'iĝ'is. Jen kelk'a'j pli'a'j ekzempl'o'j:

    La Konferenc'o de UN por Komerc'o kaj Evolu'o, okaz'int'a en 1968 en Nov-Delhi'o, kost'is, laŭ la buĝet'o de UN, pli ol 2 milion'o'j'n da dolar'o'j. La du'on'o de tiu sum'o est'is el'spez'it'a pro la paralel'a uz'o de 4 lingv'o'j. Al la hind'a ĉef'urb'o dev'is flug'i 55 interpret'ist'o'j, 44 revizi'ist'o'j kaj 132 traduk'ist'o'j. La kost'o'j est'is 878.500 dolar'o'j por la salajr'o'j, vojaĝ'el'spez'o'j kaj viv'kost'a mon'kompens'o. La aper'ig'o de la konferenc'a'j dokument'o'j ankaŭ en la franc'a, hispan'a kaj rus'a kost'is 292.500 dolar'o'j'n, sed tiu sum'o ne inkluziv'is la kost'o'j'n lig'it'a'j'n al tajp'ad'o de dokument'o'j kaj al dung'o de 190 ekstr'a'j interpret'ist'o'j, revizi'ist'o'j kaj traduk'ist'o'j, special'e varb'it'a'j por la Konferenc'o.

    La Inter'naci'a Konferenc'o pri Hom'a'j Rajt'o'j, okaz'int'a en Teherano en april'o-maj'o 1968, postul'is la serv'o'j'n de 22 interpret'ist'o'j, 59 traduk'ist'o'j, 17 revizi'ist'o'j, 96 tajp'ist'in'o'j, 6 ĉin'lingv'a'j skrib'ist'o'j kaj 5 lingv'o'sekretari'in'o'j je la sum'a kost'o de 430.000 dolar'o'j.

    Se oni adici'as la cifer'o'j'n rilat'e plur'lingv'ec'o'n en kelk'a'j el la konferenc'o'j, kiu'j'n organiz'is UN en 1968 — pri hom'a'j rajt'o'j, de ministr'o'j pri soci'a protekt'o, de plen'rajt'ig'it'o'j pri la jur'o de traktat'o'j, pri la esplor'ad'o kaj pac'a util'ig'o de la kosm'a spac'o, por revizi'o de la konvenci'o pri ŝose'a trafik'o — oni ating'as la sum'o'n de 1,023.075 dolar'o'j, kio ne inkluziv'as 2a du'on'o'n de pli ol du milion'o'j da dolar'o'j por la menci'it'a konferenc'o en Nov-Delhi'o.

    Tiu'j cifer'o'j koncern'as sol'e kelk'a'j'n el la konferenc'a'j el'spez'o'j, kaj tial prezent'as nur mal'grand'a'n part'o'n de la tut'a lingv'a buĝet'o. UN konstant'e util'ig'as la serv'o'j'n de kresk'ant'a nombr'o da lingv'a'j ofic'ist'o'j. En la interpret'a kaj traduk'a serv'o'j en la Sekretariat'o en Nov-Jork'o ili'a nombr'o est'is 436 en 1968, dum 221 labor'is en la lingv'a fak'o en Ĝenevo. Neces'as al'don'i la traduk'ist'o'j'n-interpret'ist'o'j'n en la region'a'j ekonomi'a'j komision'o'j (Bankok'o, Adisabebo, Santiag'o...), kiu'j ne aper'as apart'e en la buĝet'o. Nur por pag'i tiu'n person'ar'o'n UN el'spez'is 6,700.000 dolar'o'j'n en 1968. Tiu sum'o ne rilat'as al la lingv'a'j serv'o'j de la Organiz'aĵ'o por Industri'a Evolu'o establ'it'a en Vieno, kiu postul'is pli'a'j'n 922.164 dolar'o'j'n.

    Se oni adici'as ĉiu'j'n kost'o'j'n, oni ating'as la sum'o'n de $ 9,700.000 kiu'j'n UN el'spez'is en 1968 pro si'a'j lingv'a'j regul'o'j.

    La sam'a'n situaci'o'n front'as ankaŭ ali'a'j inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j. Laŭ la buĝet'o de la Organiz'aĵ'o por Nutr'aĵ'o kaj Agrikultur'o (Fa'o), ĝi'a traduk'a fak'o kost'is 1,434.900 dolar'o'j'n en 1968 kaj 1969. La Mond'a Organiz'aĵ'o pri San'o dev'is el'spez'i en 1968 pli ol 1 milion'o'n da dolar'o'j por la traduk'ad'o, interpret'ad'o kaj ali'a'j labor'o'j, kiu'j'n kaŭz'as la neces'o el'don'i ĉiu'j'n dokument'o'j'n plur'lingv'e. Pri'stud'o de Ia buĝet'o de Unesk'o por 1971-72 permes'as konstat'i, ke ĝi'a'j lingv'a'j kaj dokument'a'j serv'o'j kost'as ĉ. 3,100.000 dolar'o'j'n jar'e por la 5 lingv'o'j.

    Por don'i ide'o'n pri la grand'eg'a financ'a ŝarĝ'o, kaŭz'it'a de plur'lingv'ec'o, sufiĉ'os nur unu pli'a ekzempl'o. Ĝis maj'o 1967 la Mond'a Organiz'aĵ'o pri San'o hav'is nur 2 labor'a'j'n lingv'o'j'n: la angl'a'n kaj la franc'a'n. En maj'o de tiu jar'o la Asemble'o de la Organiz'aĵ'o al'don'is la hispan'a'n kaj rus'a'n kiel labor'a'j'n lingv'o'j'n de la Asemble'o kaj de la Plen'um'a Komitat'o. La kost'o por la uz'o de la du menci'it'a'j lingv'o'j est'is taks'it'a je 604.700 dolar'o'j, kondiĉ'e ke la prez'o'j est'u sam'a'j kiel en 1967, kio, kompren'ebl'e, ne okaz'is. Tiu sum'o super'is la kontribu'o'n, kiu'n 19 ŝtat'o'j tiam pag'ad'is kiel kotiz'o'n al la Mond'a Organiz'aĵ'o pri San'o: ili kun'e kontribu'is 598.210 dolar'o'j'n jar'e. Ali'vort'e, 19 mal'riĉ'a'j land'o'j el'spez'is kaj plu el'spez'as el si'a'j mal'abund'a'j financ'a'j rimed'o'j konsider'ind'a'j'n sum'o'j'n, sen kia ajn konkret'a profit'o por kiu ajn, nur por ke du pli'a'j lingv'o'j est'u labor'a'j. Ali'a ilustr'o de la sam'a kaz'o: la uz'o de la hispan'a kaj de la rus'a kiel labor'a'j lingv'o'j el'spez'ig'as la tut'o'n de la kotiz'o'j de Nederlando kaj de Islando al la Organiz'aĵ'o.

    Ŝok'a'j, ver'e tim'ig'a'j, inform'o'j trov'iĝ'as en la raport'o, kiu'n en 1971 publik'ig'is apart'a komision'o post la ekzamen'o de la financ'o'j de UN. Jen nur unu inform'o el tiu dokument'o: en 1970 UN publik'ig'is 867.800 dokument'o'j'n, en'tut'e 773,086.990 paĝ'o'j'n, kio rond'e kost'is 30 milion'o'j'n da dolar'o'j por la 4 labor'a'j lingv'o'j. La Projekt'o de Program'o kaj Buĝet'o de Unesk'o por 1973-74 antaŭ'vid'as traduk'o'n kaj revizi'o'n de 118.800 norm'a'j paĝ'o'j en 5 lingv'o'j, verk'ad'o'n de 199.000 norm'a'j paĝ'o'j en 5 lingv'o'j, kaj intern'a'n pres'ig'o'n de 175 milion'o'j da paĝ'o'j. La preciz'a'j kost'o'j ne est'as indik'it'a'j, sed ver'ŝajn'e ili est'as tre proksim'a'j al tiu'j de UN.

    Se oni konsider'as la daŭr'a'n vast'iĝ'o'n de la traduk'a'j kaj interpret'a'j serv'o'j, kiel ankaŭ la konstant'a'n alt'iĝ'o'n de la prez'o'j, oni pov'as proksim'um'e taks'i, ke nur en UN la kost'o'j de mult'lingv'ec'o tre kred'ebl'e super'as la sum'o'n de 20 milion'o'j da dolar'o'j jar'e. Se oni en'kalkul'as ĉiu'j'n el'spez'o'j'n, kaŭz'it'a'j'n de la nun'a lingv'a situaci'o en ĉiu'j organiz'aĵ'o'j aparten'ant'a'j al la famili'o de UN, la kost'o'j est'as mult'obl'e pli grand'a'j. Apenaŭ oni pov'as imag'i la sum'o'n, kiu'n oni ating'us, se est'us en'kalkul'it'a'j ĉiu'j ali'a'j inter'ŝtat'a'j organiz'aĵ'o'j. Al tiu'j grand'eg'a'j sum'o'j neces'as al'don'i ia el'spez'o'j'n por traduk'ad'o, kiu'j'n dev'as front'i la unu'op'a'j delegaci'o'j part'o'pren'ant'a'j en divers'a'j inter'naci'a'j konferenc'o'j. Tiu'j kost'o'j ne est'as kon'at'a'j. Oni nur sci'as, ke ĉiu delegaci'o, kies lingv'o ne est'as labor'a aŭ almenaŭ oficial'a, hav'as si'a'j'n propr'a'j'n traduk'ist'o'j'n, kies task'o est'as traduk'ad'i dokument'o'j'n kaj oft'e ankaŭ parol'ad'o'j'n el la koncern'a'j naci'a'j lingv'o'j en la oficial'a'j'n aŭ labor'a'j'n, kaj pri'zorg'i la traduk'o'n en la respektiv'a'j'n lingv'o'j'n el la oficial'a'j aŭ labor'a'j.

    La situaci'o ne est'as mal'pli mal'bon'a en ali'a'j sfer'o'j. En 1958 okaz'is en Londono Konferenc'o pri Teknik'a Traduk'ad'o kaj ankaŭ ĝi pri'trakt'is, inter'ali'e, la demand'o'n de la kost'o'j. En la raport'o de F.

    Liebesny pri la ekonomi'a flank'o de traduk'ad'o est'as detal'e pri'trakt'it'a'j la kost'o'j de teknik'a'j traduk'o'j. En la konklud'a part'o li emfaz'is, ke plur'a'j mil'o'j da milion'o'j da vort'o'j est'as traduk'at'a'j ĉiu'jar'e en la mond'o. Li'a propr'a kompani'o traduk'is en unu jar'o proksim'um'e 200.000 vort'o'j'n. Se oni mult'obl'ig'as tiu'n nombr'o'n per 50 por la ali'a'j grand'a'j komerc'a'j organiz'aĵ'o'j, oni ating'as proksim'um'e 10 milion'o'j'n da vort'o'j sol'e por la komerc'o kaj nur en Briti'o. La kost'o'j de tia'spec'a traduk'ad'o tre'eg'e vari'as, sed oni pov'as kalkul'i, ke ili est'as inter 4 kaj 10 angl'a'j pund'o'j por mil vort'o'j.

    Tiu'j ĉi kelk'a'j cifer'o'j don'as nur la plej pal'a'n bild'o'n pri la ekonomi'a ŝarĝ'o de mult'lingv'ec'o. Se oni pren'as en konsider'o'n la nombr'o'n de inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j, ĉiu'j'n inter'naci'a'j'n kongres'o'j'n kaj konferenc'o'j'n, la kontakt'o'j'n en la industri'o, komerc'o kaj turism'o, la neces'a'n long'ig'o'n de inter'naci'a'j renkont'iĝ'o'j precip'e en kaz'o'j de konsekutiva traduk'o, la kost'o'j'n de lern'ad'o kaj ĉiu'j'n ali'a'j'n el'spez'o'j'n lig'it'a'j'n rekt'e aŭ ne'rekt'e kun la mult'lingv'ec'o, oni ne tro'ig'as, se oni taks'as la kost'o'j'n je cent'o'j da milion'o'j da dolar'o'j ĉiu'jar'e. Kaj oni ne forges'u, ke tiu'j'n grand'eg'a'j'n sum'o'j'n, en la last'a lini'o, dev'as pag'i la ordinar'a'j civit'an'o'j.

    1.4 Solv'o

    Malgraŭ tiu arme'o da traduk'ist'o'j kaj interpret'ist'o'j, malgraŭ la pli'bon'ig'o'j en la teknik'a aparat'ar'o kaj malgraŭ la grand'eg'a'j sum'o'j el'spez'at'a'j ĉiu'jar'e por traduk'ad'o kaj interpret'ad'o, la problem'o mem neniel est'as solv'it'a. Ĉiu'j ĉi rimed'o'j est'as sol'e paliativ'o'j, nur et'frakci'e efik'a'j kaj provizor'a'j. Rest'as la fakt'o, ke eĉ ŝtat'estr'o'j en gvid'a'j pozici'o'j ne pov'as sen'per'e kontakt'i. For'est'as person'a'j rilat'o'j en inter'naci'a'j kongres'o'j kaj konferenc'o'j. El'star'a'j intelekt'o'j kaj grand'a'j scienc'ist'o'j ven'as en embaras'e rid'ind'a'j'n situaci'o'j'n en fremd'a'j lingv'a'j medi'o'j. Mis'kompren'o'j abund'as sur ĉiu'j nivel'o'j. La milion'a'j amas'o'j, kiu'j vizit'as ali'a'j'n land'o'j'n, rest'as plej'part'e mut'a'j kaj surd'a'j pro la lingv'a'j obstakl'o'j. En plej bon'a kaz'o, kiel prav'e atent'ig'is kon'at'a franc'a filozof'o, la konversaci'o kutim'e fin'iĝ'as preciz'e tie, kie ĝi dev'us komenc'iĝ'i.

    Ĉu ekzist'as solv'o por tiu bedaŭr'ind'a situaci'o?

    Akcept'o de unu'sol'a naci'a lingv'o, aŭ eĉ de du, kiel kelk'a'j propon'is, montr'iĝ'is tut'e ne'real'ec'a. La histori'o de la last'a'j jar'cent'o'j montr'as pli ol klar'e, ke la grand'a'j naci'o'j ne est'as pret'a'j ced'i la akir'it'a'j'n pozici'o'j'n de si'a'j lingv'o'j, kaj, eĉ pli, ke ali'a'j naci'o'j ĉiam pli postul'as la sam'a'n pozici'o'n por si'a'j respektiv'a'j lingv'o'j. La mal'grand'a'j naci'o'j kaj etn'a'j minoritat'o'j, oft'e viktim'o'j de kultur'a genocid'o, si'a'vic'e ĉiam pli laŭt'e aŭd'ig'as si'a'j'n voĉ'o'j'n por protekt'i si'a'j'n naci'a'j'n ident'ec'o'j'n.

    La german'a filozof'o Gottfried Wilhelm Leibniz (dekstr'e) est'is unu el mult'a'j, kiu'j antaŭ'vid'is la aper'o'n de inter'naci'a lingv'o. La ide'o aper'as en li'a Disertaci'o pri la art'o de kombin'o (1666).


    Pli fru'e, la ĉeĥ'a scienc'ul'o Jan Amos Komenský (sub'e) skrib'is en latin'lingv'a verk'o Vi'a lucis (1668): “...unu komun'a lingv'o est'as por la mond'o bezon'at'a, kaj, se ali'a ne ekzist'us, pli konven'us por tiu ĉi bezon'o destin'i la latin'a'n, ol iu'n ajn ali'a'n. Sed ...ni ne pov'as ne konsil'i pli volont'e lingv'o'n tut'e nov'a'n.” Dekstr'e sub'e: la titol'paĝ'o de Vi'a lucis, el'don'it'a en Amsterdam.


    Sam'e tiel ne'imag'ebl'a est'as la intens'ig'o de la stud'o de fremd'a'j naci'a'j lingv'o'j en la lern'ej'o'j. La ĝis'nun'a'j spert'o'j pruv'as, ke eĉ la plej modern'a'j instru'metod'o'j don'as nur tre modest'a'j'n rezult'o'j'n. Milion'o'j da ge'jun'ul'o'j tra la tut'a mond'o lern'as divers'a'j'n fremd'a'j'n naci'a'j'n lingv'o'j'n kaj la rezult'o kutim'e est'as, ke, post mult'jar'a lern'ad'o, ili apenaŭ kapabl'as esprim'i la plej element'a'j'n ide'o'j'n, se ili'a akir'it'a sci'o ne est'as lim'ig'it'a al la ebl'ec'o dir'i en la “lern'it'a” lingv'o, ke ili ne parol'as ĝi'n. Kaj, ceter'e, kiu'j'n lingv'o'j'n oni dev'us lern'i en la hodiaŭ'a mond'o? Iam oni pov'is centr'iĝ'i al la lern'ad'o de la latin'a aŭ nur de la franc'a, sed hodiaŭ oni dev'us lern'i tut'a'n ar'o'n da ali'a'j lingv'o'j. La super'ŝarĝ'it'a'j lern'ej'a'j program'o'j, kiu'j prav'e dediĉ'as ĉiam pli grand'a'n atent'o'n al la divers'a'j branĉ'o'j de natur'a'j kaj soci'a'j scienc'o'j, tut'simpl'e ne pov'as toler'i pli'a'n ŝarĝ'o'n per intens'ig'o de instru'ad'o de fremd'a'j lingv'o'j, eĉ se tiu instru'ad'o pov'us don'i kontent'ig'a'j'n rezult'o'j'n.

    La esper'o'j, kiu'j'n oni fleg'is rilat'e la elektron'a'j'n traduk'maŝin'o'j'n, montr'iĝ'is sufiĉ'e fantazi'a'j. Nun tiu ide'o est'as pli-mal'pli komplet'e for'ĵet'it'a. Evident'iĝ'is, ke la maŝin'o'j ne sukces'as far'i tio'n, kio'n eĉ plej lert'a'j traduk'ist'o'j kaj interpret'ist'o'j ne pov'as far'i. La elektron'a'j maŝin'o'j pov'as hav'i nur tiom da “inteligent'o”, kiom la hom'a intelekt'o met'is en ili'n. Krom'e, la kost'o'j de la traduk'maŝin'o'j est'as tiel grand'eg'a'j, ke ili super'as la kost'o'j'n de cent'o'j da interpret'ist'o'j kaj traduk'ist'o'j, kiu'j sen'dub'e far'as la traduk'a'n labor'o'n sen'kompar'e pli bon'e ol la maŝin'o'j. Fin'e, eĉ se ne est'us tiel, la aplik'o de traduk'maŝin'o'j signif'us pli'a'n monopol'ig'o'n de la inter'naci'a'j rilat'o'j, ĉar nur la plej riĉ'a'j soci'a'j tavol'o'j kaj la ĉef'a'j gvid'ant'o'j de la ŝtat'o'j pov'us util'ig'i ili'n.

    Rest'as, do, kiel la sol'a raci'a solv'o la en'konduk'o de neŭtral'a inter'naci'a lingv'o en ĉiu'j'n inter'naci'a'j'n rilat'o'j'n, pri kio rev'is Descartes, Leibniz, Komenskykaj ali'a'j pens'ul'o'j.

    El mil'o da projekt'o'j, nur la Inter'naci'a Lingv'o (Esperant'o) iniciat'it'a de D-ro Zamenhof trans'form'iĝ'is en viv'ant'a'n lingv'o'n de viv'ant'a inter'naci'a kolektiv'o. En pli ol 80 jar'o'j de si'a funkci'ad'o en la praktik'o ĝi tiel kaj tiom evolu'is, kiel evident'ig'os la sekv'ant'a'j ĉapitr'o'j, ke ĝi plen'e taŭg'as por ĉiu'j inter'naci'a'j rilat'o'j kaj efik'e solv'as la lingv'a'n problem'o'n en ĉiu'j ĝi'a'j aspekt'o'j. La baldaŭ'a est'ont'ec'o montr'os ĉu la raci'o — kondiĉ'it'a de la tut'a evolu'procez'o sur la lingv'a kamp'o, precip'e en la du post'milit'a'j jar'dek'o'j — venk'os super ego'ism'a'j grand'potenc'a'j postul'o'j, super antaŭ'juĝ'o'j kaj superstiĉ'o'j, kaj ĉu la hom'ar'o tia'manier'e fin'e solv'os la lingv'a'n problem'o'n en inter'naci'a'j rilat'o'j, kiu de jar'o al jar'o sent'iĝ'as ĉiam pli prem'e.

    1.5 Esenc'a Bibliografi'o

    Basdevant, J. (k.a.), Dictionnaire de la terminologie de droit international. Paris 1960.

    Frangulis, M. A., Dictionnaire diplomatique. Vol I. Paris 1936.

    Lapenna, I., La lingva problemo en la internaciaj rilatoj (Ced-Dok. A/II/1 kaj A/II/5), kaj la verk'o'j cit'it'a'j en ĝi. — “La situation juridique des ‘langues officielles’ avant la fondation des Nations Unies” kaj “La position des langues sous le regime des Nations Unies”. La Mond'a Lingv'o-Problem'o, vol. 1, 1969, p. 5-18, 87-106, kaj la verk'o'j aŭ artikol'o'j cit'it'a'j en la du artikol'o'j.

    Meillet, A., kaj M. Cohen, Les langues du monde. Paris 1952.

    Ostrower, A., Language, law and diplomacy. London- Bombay- Karachi 1965.

    Satow, E., A guide to diplomatic practice. 3-a eld. revizi'it'a de H. Richtie. London- New York- Toronto 1932.

    Period'aĵ'o'j kaj Dokument'o'j:

    Annuaire des Organisations Internationales — Yearbook of International Organisations. Bruxelles, precip'e 9-a eld. 1962-63, 12-a eld. 1968-69, 13-a eld. 1971-72.

    ASLIB Proceedings, vol. 10, 1958, n-ro 5.

    Associations Internationales — International Associations, monat'a revu'o, Bruxelles 1957-1971, precip'e la numer'o'j de septembr'o kaj oktobr'o, 1958; oktobr'o, 1959; aŭgust'o kaj decembr'o, 1960; februar'o 1961; maj'o, 1963; aŭgust'o, 1967; mart'o, 1969.

    Dokument'o'j de UN: A/6860, A/PV/ 1642, A/Res. 2359 kaj A/C./SR. 1203-1227; A/6343, precip'e p. 47 pri la kost'o'j; A/C.6/L.600 (taks'o de la kost'o'j por la Konferenc'o pri la Jur'o de Traktat'o'j); A/6670, precip'e Al'don'o III pri la kost'o'j de la Konferenc'o pri la Hom'a'j Rajt'o'j; A/Conif.35/PC/L.4/Add. 1; A/6705, Buĝet'o de UN por 1968, precip'e p-oj 177-8 rilat'e la kost'o'j'n de la Konferenc'o en Nov-Delhi'o; A/6875; A/6905, precip'e p-oj 36-38 kaj 74-75; A/INF/124, precip'e p-oj 8-14 pri la kost'o'j por produkt'ad'o de dokument'o'j; A/7386/Corr. 1 (pri la kost'o'j de lingv'o'instru'ad'o kaj la demand'o de la rus'a kiel labor'lingv'o); A/C.5/L.962 (decid'o, ke la rus'a far'iĝ'u labor'a lingv'o) — Dokument'o'j de la Mond'a Organiz'aĵ'o pri San'o ( WHO/OMS): Res. WHA20.21 kaj A20/AFL/SR/4; C 67/3 (program'o kaj buĝet'o por 1968-69); EB39.R41; A20/AFL/10 (pri la oficial'ig'o de la rus'a kaj hispan'a kiel labor'a'j lingv'o'j); Oficial'a'j Akt'o'j de WHO/OMS, no. 154 (projekt'o de program'o por 1968) — Dokument'o'j de Unesk'o: precip'e la program'o'j kaj buĝet'o'j por 1971-72 kaj 1973-74.

    Esperant'o, Monat'a Organ'o de UEA, vol. 62-64, 1969-71, precip'e la rubrik'o'j de Ced.

    Ĉapitr'o 2

    La Inter'naci'a Lingv'o (Esperant'o)

    2.1 Faktor'o'j Influ'ant'a'j La Lingv'o-Evolu'o'n
    2.1.1 Lingv'o kiel Soci'a Fenomen'o

    Lingv'o est'as soci'a fenomen'o, kaj ne ia “natur'a” aŭ “biologi'a” aper'aĵ'o. Tio signif'as, ke ĝi pov'is ek'est'i, ke ĝi evolu'is kaj evolu'as ekskluziv'e en la kadr'o de la hom'a soci'o. La lingv'o, do, est'as reg'at'a de soci'ologi'a'j kaj ne de biologi'a'j leĝ'o'j. Tio ankaŭ signif'as, ke la port'ant'o de la lingv'o ĉiam est'is kaj est'as iu hom'grup'o. Sed ĝi tut'e ne signif'as, ke tiu port'ant'o est'as aŭ dev'as est'i nur la “naci'o”. Ekzist'as eĉ hodiaŭ person'o'j, kiu'j, sen tro'a pri'pens'ad'o kaj sen kia ajn scienc'a respond'ec'o'sent'o, emfaz'as pri la “naci'a anim'o” aŭ pri la “naci'a spirit'o” kiel pri la sol'a'j kre'o'fort'o'j de la lingv'o. El tio oni oft'e konklud'as, ke inter'naci'a lingv'o est'as princip'e ne'ebl'a, ĉar, ja, ne ekzist'as ia “inter'naci'a naci'o” kun “inter'naci'a anim'o”!

    Est'ant'e soci'a fenomen'o, la lingv'o hav'as si'a'j'n radik'o'j'n en la soci'o, sed sam'temp'e, foj'e ek'est'int'e, ĝi mem influ'as si'a'n propr'a'n baz'o'n. Tia'manier'e la lingv'o, sam'e kiel ĉiu ali'a soci'a fenomen'o, ĉiu el ili de'pend'e de si'a karakter'o, trov'iĝ'as en reciprok'a funkci'a rilat'o kun la soci'o.

    Tiu ĉi fakt'o hav'as unu'a'rang'a'n signif'o'n por la ĝust'a kompren'o ne nur de la esenc'o mem de la lingv'o, sed ankaŭ por la rol'o, kiu'n ĝi lud'as en la soci'o. La lingv'o est'as, unu'flank'e, sub'ig'at'a al influ'o de difin'it'a'j faktor'o'j (kiu'j, ceter'e, en pli aŭ mal'pli alt'a grad'o lud'as si'a'n rol'o'n ankaŭ koncern'e ĉiu'j'n ali'a'j'n soci'a'j'n fenomen'o'j'n), sed, ali'flank'e, ĝi mem far'iĝ'as unu el la faktor'o'j, eĉ tre grav'a, kiu'j aktiv'e influ'as la evolu'o'n de la soci'o.

    Kiel ĉiu'j lingv'o'j, ankaŭ la Inter'naci'a Lingv'o est'as soci'a fenomen'o kaj ĝi est'as reg'at'a princip'e de la sam'a'j leĝ'o'j.

    En la lingv'o'evolu'o est'as klar'e rimark'ebl'a'j du kontraŭ'a'j tendenc'o'j: la tendenc'o al dis'fal'o kaj la tendenc'o al unu'ec'o. Ili est'as neni'o ali'a ol manifest'iĝ'o de du antagonism'a'j kategori'o'j de faktor'o'j, kiu'j sen'inter'romp'e — sed ne kun la sam'a efik'o en ĉiu epok'o kaj en ĉiu medi'o — influ'as la lingv'o'n. Al la unu'a kategori'o aparten'as plur'a'j diferenc'ig'a'j faktor'o'j, kiu'j efik'as romp'e, dis'ig'e, dis'fal'e. La du'a kategori'o konsist'as el unu'ec'ig'a'j faktor'o'j, kiu'j efik'as kun'ten'e, mal'dis'ig'e, do unu'ec'ig'e.

    2.1.2 Diferenc'ig'a'j Faktor'o'j

    La ĉef'a'j diferenc'ig'a'j faktor'o'j est'as:

    2.1.2.1 Geografi'a Faktor'o. — Klimat'o, alt'a'j mont'o'j, grand'a'j mar'o'j, larĝ'a'j river'o'j, ne'tra'pas'ebl'a'j marĉ'o'j, dens'a'j arb'ar'eg'o'j, sen'viv'a'j dezert'o'j sen'dub'e dis'ig'as la hom'grup'o'j'n unu de la ali'a, precip'e en la primitiv'a'j stadi'o'j de la evolu'o. Sub la influ'o de tiu'j kondiĉ'o'j ĉiu grup'o ne nur kre'as al si si'a'n apart'a'n lingv'o'n, sed la lingv'o'j ankaŭ rest'as sen reciprok'a'j kontakt'o'j. Tio, kompren'ebl'e, mal'ebl'ig'as la proksim'iĝ'o'n de la lingv'o'j.

    La geografi'a faktor'o lud'is tre grav'a'n rol'o'n sur la plej mal'alt'a'j ŝtup'o'j de civiliz'o, sed eĉ hodiaŭ ĝi ne perd'is ĉi'a'n signif'o'n. La hom'grup'o'j, kiu'j viv'as izol'it'e unu'j de la ali'a'j, sen ia ajn kontakt'o aŭ kun nur tre mal'mult'e da reciprok'a'j rilat'o'j, hav'as apart'a'j'n lingv'o'j'n, kiu'j ne est'as kompren'at'a'j ekster la respektiv'a'j medi'o'j.

    Est'as sci'at'e, ke la indiĝen'o'j de ambaŭ Amerik'o'j posed'as grand'eg'a'n nombr'o'n da lingv'o'j, tre mal'sam'a'j inter si. Vigl'a'n pri'skrib'o'n de la mult'nombr'a'j lingv'o'j en Nord'a Amerik'o don'is jam en la 17-a jc. Gabriel Sagard en si'a libr'o Grand'a Vojaĝ'o en la Land'o de Huron'o'j. Li asert'is, ke en la vizit'it'a'j region'o'j tre mal'oft'e du vilaĝ'o'j parol'is la sam'a'n lingv'o'n. Edward Sapir, kiu dediĉ'is grand'a'n part'o'n de si'a viv'o al la stud'o de la kultur'o de la amerik'a'j Indi'an'o'j, parol'as pri la sen'fin'a nombr'o da indiĝen'a'j lingv'o'j.

    La indiĝen'o'j de Aŭstrali'o, kies nombr'o est'as taks'at'a je ĉ. 200.000, parol'as minimum'e 500 lingv'o'j'n.

    En Azi'o est'as la sam'a situaci'o. La lingv'o'j de tiu grand'a kontinent'o est'as tre mal'sam'a'j kaj ili'a nombr'o grand'eg'a. La lingv'a esplor'ant'o — dir'as la kon'at'a uson'a lingv'ist'o Mario Pei — trov'as, kompren'ebl'e, en Azi'o lingv'o'j'n de unu'a rang'o el vid'punkt'o'j nombr'a, komerc'a, politik'a kaj kultur'a. Sed li ankaŭ trov'as tie “miriad'o'n da mal'pi'i grand'a'j lingv'o'j, kies parol'ant'o'j est'as relativ'e mal'mult'nombr'a'j kaj kiu'j neniam ating'is tre alt'a'n kultur'a'n nivel'o'n.”

    Cent'o'j da amerik'a'j lingv'o'j — dir'as la fam'a franc'a lingv'ist'o A. Meillet — ne proksim'iĝ'is unu'j al la ali'a'j, ĉar la plej grand'a part'o de la kontinent'o ne est'is dens'e loĝ'at'a kaj tial la unu'op'a'j grup'o'j est'is izol'it'a'j. La sam'o valid'as por kiu ajn ali'a region'o kun simil'a'j geografi'a'j kondiĉ'o'j.

    2.1.2.2 Ekonomi'a'j-Soci'a'j Faktor'o'j. — Oni pov'as disting'i plur'a'j'n faktor'o'j'n aparten'ant'a'j'n al tiu'j ĉi grup'o. Jen la plej grav'a'j:

    Unu'a'vic'e est'as menci'ind'a la kast'a aŭ klas'a faktor'o. ĉiu ekonomi'a diferenc'iĝ'o signif'as sam'temp'e ankaŭ soci'a'n diferenc'iĝ'o'n, kaj tio nepr'e rezult'ig'as lingv'a'n diferenc'iĝ'o'n. Se la klas'o'j est'as akr'e divid'it'a'j unu'j de la ali'a'j, ankaŭ ili'a'j lingv'o'j manifest'as grav'a'j'n diferenc'o'j'n. Mal'e, se la klas'o'j hav'as pli vigl'a'j'n reciprok'a'j'n kontakt'o'j'n, ili'a'j lingv'o'j montr'as mal'pli da diferenc'o'j.

    La kast'a soci'o de antikv'a Hindio prezent'as tip'a'n ekzempl'o'n de preskaŭ komplet'a kast'a izol'it'ec'o. Tial en Hindio la kast'o'j hav'is si'a'j'n apart'a'j'n lingv'o'j'n komenc'ant'e per la super'a kast'o de braman'o'j, kiu'j parol'is sanskrit'e, ĝis la mal'supr'a'j tavol'o'j, trov'iĝ'ant'a'j ekster la kast'o'j, kiu'j parol'is divers'a'j'n prakrit'a'j'n dialekt'o'j'n.

    La latin'a lingv'o est'is en la komenc'o fakt'e la lingv'o de la patrici'o'j en Romo. En la feŭd'a mez'epok'a Eŭrop'o la reg'ant'a klas'o de la nobel'ar'o, la eklezi'o kaj la scienc'o est'is la soci'a port'ant'o de la mez'epok'a latin'a, dum la servut'ul'a'j popol'amas'o'j parol'is plej divers'a'j'n lingv'o'j'n kaj dialekt'o'j'n.

    En la modern'a epok'o la klas'a faktor'o ne plu lud'as tia'n rol'o'n, ke ĝi pov'us kaŭz'i la kre'iĝ'o'n de tut'e apart'a'j lingv'o'j, sed est'us erar'o pens'i, ke ĝi'a influ'o tut'e perd'iĝ'is. La divers'a'j soci'tavol'o'j hav'as oft'e la tendenc'o'n amas'iĝ'i en apart'a'j kvartal'o'j, tiel ke ankaŭ el teritori'a vid'punkt'o ili est'as divid'it'a'j. La rilat'o'j inter ili far'iĝ'as en tiu'j kaz'o'j nur ekster'a'j, formal'a'j kaj mal'oft'a'j. La sekv'o est'as, ke ankaŭ la lingv'a'j esprim'o'j de tiu'j grup'o'j sufiĉ'e diferenc'as. “Ekzist'as klas'o'j kaj sub'klas'o'j, ĉiu kun si'a'j lingv'a'j apart'aĵ'o'j”, dir'as A. Meillet.

    Ali'a grav'a faktor'o est'as la profesi'a. La divid'o de la labor'o kaj, rezult'e, la ek'est'o de profesi'o'j kaŭz'is la kre'iĝ'o'n de apart'a'j, profesi'a'j aŭ teknik'a'j lingv'o'j. Kie ajn ekzist'as divid'o de la labor'o, dev'as ekzist'i ankaŭ divid'o de la lingv'o. Ĉiu profesi'o, ĉiu okup'o, hav'as si'a'j'n propr'a'j'n termin'o'j'n, kiu'j plej oft'e ne est'as kon'at'a'j ekster ĝi. Ju pli la hom'ar'o evolu'as, ju pli la divers'a'j fak'o'j special'iĝ'as, ju pli la unu'op'ul'o dediĉ'as si'a'n fizik'a'n kaj spirit'a'n aktiv'ad'o'n al si'a fak'o, des pli special'iĝ'as ankaŭ la koncern'a'j fak'a'j lingv'o'j.

    La tut'a vort'proviz'o de la plej evolu'int'a'j lingv'o'j ating'as hodiaŭ plur'a'j'n cent'mil'o'j'n da esprim'o'j. El ili, relativ'e nur tre mal'grand'a nombr'o est'as komun'a al ĉiu'j uz'ant'o'j de la koncern'a lingv'o. Eĉ en Angli'o, do en land'o kun tre alt'e evolu'int'a'j kultur'o kaj civiliz'o, la kamp'ar'an'o kelk'lok'e ne kon'is pli ol 300 vort'o'j'n ankoraŭ mez'e de la pas'int'a jar'cent'o, laŭ la enket'o kiu'n far'is tiam la el'star'a german'a lingv'ist'o Max Müller. Nur la plej kler'a'j person'o'j posed'as ĉ. 10.000 vort'o'j'n. Shakespeare, unu el la plej vort'riĉ'a'j el ĉiu'j aŭtor'o'j, uz'is en ĉiu'j si'a'j dram'a'j verk'o'j ĉ. 15.000 vort'o'j'n, dum Racine skrib'is si'a'n tut'a'n verk'ar'o'n per 6.000 vort'o'j. Plej ver'ŝajn'e, 4.000 ĝis 5.000 vort'o'j (en la lingv'o'j, kompren'ebl'e, en kiu'j la vort'o hav'as aŭtonom'a'n lingv'a'n valor'o'n) reprezent'as la mez'a'n aktiv'a'n vort'proviz'o'n de mez'kler'a individu'o. Ĉio ali'a aparten'as al profesi'a'j, fak'a'j, teknik'a'j lingv'a'j esprim'o'j. Tie'n ĉi oni dev'as ankaŭ al'kalkul'i la special'a'j'n vort'o'j'n, ek'est'int'a'j'n sur'baz'e de divers'a'j akcesor'a'j hom'a'j aktiv'ad'o'j, kia'j sport'o, ĉas'ad'o, vojaĝ'ad'o, ktp.

    2.1.2.3 Seks'a Faktor'o. — Ĝi pov'as lud'i diferenc'ig'a'n funkci'o'n en difin'it'a'j soci'a'j kondiĉ'o'j. Oni konstat'is, ke, ĉe divers'a'j primitiv'a'j trib'o'j, ankaŭ la parol'lingv'o'j de vir'in'o'j tre fort'e diferenc'as de la vir'a'j. La kafr'a'j vir'in'o'j posed'as mult'a'j'n apart'a'j'n vort'o'j'n, kiu'j ne trov'iĝ'as en la lingv'o de la vir'o'j. Pro tabu'o, al vir'in'o'j est'as mal'permes'it'e uz'i vort'o'n, en'hav'ant'a'n kiu'n ajn son'o'n, kiu est'as simil'a al la son'o'j de la nom'o'j de ili'a'j plej proksim'a'j vir'a'j parenc'o'j. En ali'a'j indiĝen'a'j lingv'o'j de Afrik'o la tabu-vort'o'j simil'e influ'as la lingv'a'n diferenc'iĝ'o'n. En Afrik'o oni trov'is ankaŭ trib'o'j'n, kie la vir'in'o'j parol'is tut'e mal'sam'a'n lingv'o'n. Tiu'n fenomen'o'n kaŭz'is la fakt'o, ke la venk'int'a trib'o eksterm'is ĉiu'j'n vir'o'j'n de la venk'it'a kaj ek'posed'is ĝi'a'j'n vir'in'o'j'n.

    En la feŭd'a mez'epok'o de Eŭrop'o la vir'in'o'j mal'oft'e sci'is la latin'a'n. Dante atribu'is al la influ'o de la vir'in'o'j la unu'a'j'n prov'o'j'n en'konduk'i en la literatur'o'n de Italio la popol'lingv'o'j'n (lingua volgare). Fakt'e, la ver'a kaŭz'o est'as, en Italio sam'e kiel ali'lok'e, la komenc'iĝ'o de intern'a mal'integr'iĝ'o de la feŭd'a sistem'o kaj la fortik'iĝ'o de la burĝ'a element'o. Rilat'e la lingv'o'n, tiu'n procez'o'n help'is ĉiu'j tavol'o'j kun soci'e mal'pli alt'a pozici'o, inkluziv'e la pastr'ar'o'n de mal'supr'a'j rang'o'j kaj la vir'in'o'j'n sen'konsider'e al la klas'a aparten'o.

    Ekster tia'j kaz'o'j oni trov'as diferenc'o'j'n inter la vir'a kaj vir'in'a lingv'o'form'o'j de'pend'e de la apart'a'j labor'funkci'o'j, kiu'j'n efektiv'ig'as la du seks'o'j, precip'e ĉe gent'o'j sur pli mal'alt'a ŝtup'o de civiliz'o.

    La seks'a faktor'o ni'e est'as fakt'e biologi'a, kiel unu'a'vid'e pov'us ŝajn'i, sed ĝi est'as ekonomi'a kaj soci'a faktor'o. La seks'o kiel tia ne influ'as grav'e la lingv'o'n, precip'e ne hodiaŭ, sed ĝi pov'as far'iĝ'i tre influ'a, se ĉiu el la du seks'o'j ekskluziv'e okup'iĝ'as nur pri difin'it'a'j labor'o'j.

    Religi'a Faktor'o. — Preskaŭ ĉiu'j religi'o'j uz'as apart'a'j'n lingv'o'j'n por si'a'j rit'o'j. En antikv'a Romo eĉ la pastr'o'j mem apenaŭ pov'is kompren'i si'a'j'n sankt'a'j'n himn'o'j'n. En la budh'ist'a'j templ'o'j de Azi'o — dir'as M. Pei — la sanskrit'a'j preĝ'o'j kaj sankt'a'j vok'o'j est'as murmur'at'a'j de pastr'o'j, kiu'j preskaŭ komplet'e forges'is ili'a'n Signif'o'n. Ĉiu el la krist'an'a'j religi'o'j hav'as ĉie special'a'n lingv'o'n, kiu tut'e aŭ grav'e diferenc'as de la komun'a lingv'o. La sankt'a lingv'o de islam'o est'as la tradici'a arab'a literatur'a lingv'o, dum la sud'a budh'ism'o aplik'as la pali-lingv'o'n. La religi'a'j rit'o'j — dir'as A. Meillet — destin'it'a'j transport'i la hom'o'n en mond'o'n apart'ig'it'a'n kaj sankt'ec'a'n, postul'as lingv'o'n sam'e tiel apart'a'n.

    Ali'a'j Faktor'o'j. — Ankaŭ ali'a'j faktor'o'j influ'as diferenc'ig'e. Tia'j, ekz., est'as la trans'don'o de la lingv'o al la nov'a'j generaci'o'j, la politik'a'j mal'help'o'j al inter'region'a aŭ inter'naci'a komunik'ad'o kaj plur'a'j ali'a'j. Sen'dub'e ankaŭ tiu'j faktor'o'j lud'as pli aŭ mal'pli grav'a'n diferenc'ig'a'n rol'o'n kaj ili ne est'as neglekt'ebl'a'j.

    2.1.3 Unu'ec'ig'a'j Faktor'o'j

    Mult'nombr'a'j est'as la element'o'j, kiu'j efektiv'ig'as tut'e invers'a'n efik'o'n sur la lingv'o'evolu'o'n. La unu'ec'ig'a'j faktor'o'j est'as divid'ebl'a'j je tri ĉef'a'j grup'o'j: ekonomi'a'j-soci'a'j, teknik'a'j kaj kler'ig'a'j.

    2.1.3.1 Ekonomi'a'j-Soci'a'j Faktor'o'j — La tut'a histori'o de la hom'ar'o est'as, esenc'e, histori'o de trans'ir'ad'o al pli alt'a'j produkt'o'metod'o'j sur'baz'e de nov'a'j, ĉiam pli taŭg'a'j produkt'il'o'j. Tiu voj'o, kiu daŭr'e cel'is al pli larĝ'a'j form'o'j de kun'viv'ad'o, konduk'is la hom'ar'o'n de la primitiv'a hord'o, tra la trib'o, gent'o kaj popol'o ĝis la hodiaŭ'a'j naci'o'j, kaj nun ĝi direkt'iĝ'as al integr'iĝ'o de la hom'ar'o.

    Sur tiu voj'o al la supr'o, plur'a'j grav'a'j element'o'j manifest'ad'is ĉiam pli si'a'n unu'ec'ig'a'n influ'o'n. Jen la ĉef'a'j:

    La trans'pas'o al pli progres'a'j produkt'o'sistem'o'j kaŭz'is la kre'o'n de pli ampleks'a'j soci'a'j unu'o'j kun pli evolu'int'a divid'o de la labor'o kaj, sekv'e, kun pli vast'a'j inter'ŝanĝ'o'j ne nur materi'a'j, sed ankaŭ spirit'a'j. Tia'manier'e, la divid'o de la labor'o, kiu, unu'flank'e, prezent'iĝ'as kiel diferenc'ig'a faktor'o en senc'o vertikal'a (form'iĝ'o de profesi'a'j lingv'o'j), ali'flank'e inter'de'pend'ig'as ekonomi'e la hom'o'j'n sur larĝ'a'j teritori'o'j kaj, sekv'e, montr'iĝ'as kiel potenc'a unu'ec'ig'a faktor'o en senc'o horizontal'a ne nur naci'e, sed ankaŭ inter'naci'e.

    Ju pli divid'it'a est'as la labor'o, ju pli special'iĝ'as la aktiv'ad'o de unu'op'ul'o, des pli de'pend'a li far'iĝ'as de la ali'ul'a labor'o. La inter'ŝanĝ'o'j mult'obl'iĝ'as spec'e kaj ampleks'iĝ'as teritori'e. Hodiaŭ ili trans'pas'as la lim'o'j'n de unu'op'a'j naci'o'j kaj etend'iĝ'as sur la tut'a ter'glob'o. Ĉiu'j art'a'j prov'o'j halt'ig'i tiu'n normal'a'n ekonomi'a'n kaj soci'a'n evolu'procez'o'n per rimed'o'j aŭtarki'a'j, fiask'is kaj dev'os fiask'i komplet'e ankaŭ en la est'ont'ec'o.

    Ĝust'e tiu inter'de'pend'ec'o montr'iĝ'as kiel potenc'a unu'ec'ig'a faktor'o ankaŭ sur la lingv'a kamp'o. Ĝi trov'iĝ'as en la fundament'o'j mem, sur kiu'j el'kresk'is kaj la grand'a'j unu'ec'a'j literatur'a'j naci'a'j lingv'o'j kaj, post'e, la Inter'naci'a Lingv'o.

    La progres'ad'o de la materi'a viv'o de la soci'o est'as akompan'at'a de progres'ad'o sur kamp'o spirit'a. Apart'a'n signif'o'n hav'as la ide'o pri la egal'ec'o de la hom'o'j, kiu ricev'as ĉiam pli larĝ'a'n kaj pli profund'a'n en'hav'o'n: de la religi'a koncept'o pri la egal'ec'o en la mort'o kaj post la mort'o, al la politik'a egal'ec'o, proklam'it'a de la Franc'a Revoluci'o, ĝis la nun'temp'a'j postul'o'j pri kiel ebl'e plej grand'a ekonomi'a egal'ec'o kaj soci'a sekur'ec'o. La akcept'o de la Universal'a Deklaraci'o pri la Hom'a'j Rajt'o'j est'as klar'a simptom'o de tiu fakt'o. Inter la antikv'a-grek'a vid'punkt'o, rigard'ant'a ĉiu'j'n ali'land'an'o'j'n mal'super'a'j barbar'o'j, kaj la nun'temp'a princip'e proklam'it'a, kvankam ankoraŭ grand'part'e ne real'ig'it'a, egal'ec'o de ĉiu'j ras'o'j, naci'o'j kaj individu'o'j ja est'as grand'a diferenc'o.

    La egal'iĝ'ad'o de la kultur'o kaj civiliz'o en la tut'a mond'o (kio, kompren'ebl'e, neniel signif'as ili'a'n unu'form'iĝ'o'n), la demokrat'iĝ'ad'o de la publik'a viv'o kaj de la politik'a'j instituci'o'j — ĉio ĉi ebl'ig'as pi'i vigl'a'j'n kontakt'o'j'n inter la hom'o'j kaj spegul'iĝ'as en la proksim'iĝ'o de la lingv'o'j.

    2.1.3.2 Teknik'a'j Faktor'o'j. — La evolu'o de plej divers'a'j trafik'il'o'j kaj komunik'il'o'j ebl'ig'is grand'skal'a'j'n kaj ĉia'spec'a'j'n kontakt'o'j'n ne nur en naci'a'j kadr'o'j, sed ankaŭ inter'naci'e. Ŝip'o'j, fer'voj'o'j, aviad'il'o'j; aŭtobus'o'j kaj aŭtomobil'o'j; telegraf'o, telefon'o, radi'o, televid'o est'as teknik'a'j rimed'o'j de rilat'ad'o, sed sam'temp'e — ĝust'e tial — potenc'a'j fort'o'j de lingv'a proksim'iĝ'o. Per ili vetur'as kaj flug'as de region'o al region'o, de land'o al land'o ne nur var'o'j, ne nur hom'o'j, sed ankaŭ vort'o'j. Sam'temp'e, pro la sam'a kaŭz'o, ankaŭ la esprim'manier'o egal'iĝ'as. Tio sen'dub'e firm'ig'as la kun'ten'o'n de la naci'a'j literatur'a'j lingv'o'j, sed ĝi sam'temp'e pli'rapid'ig'as la grand'a'n unu'ec'ig'a'n procez'o'n de la lingv'o'j ĝeneral'e, procez'o'n, kies esprim'o est'as la Inter'naci'a Lingv'o.

    2.1.3.3 Kler'ig'a'j Faktor'o'j. — La el'trov'o de la skrib'o, la ek'est'o de la literatur'o, la invent'o de la pres'maŝin'o, la modern'epok'a ek'flor'o de la scienc'o kaj beletr'ist'ik'o, la lern'ej'o'j kaj universitat'o'j, la leg'ej'o'j kaj bibliotek'o'j, la teatr'o kaj son'film'o, la radi'o kaj televid'o — jen nur kelk'a'j el la mult'nombr'a'j kler'ig'a'j faktor'o'j. Mult'iĝ'ant'e kaj dis'vast'iĝ'ant'e paralel'e kun la progres'ad'o sur la ali'a'j kamp'o'j, ili est'as tre'eg'e potenc'a'j sub'ten'ant'o'j de la unu'ec'ig'a evolu'lini'o de la lingv'o. Se hodiaŭ la civiliz'it'a'j naci'o'j hav'as si'a'j'n unu'ec'a'j'n komun'a'j'n lingv'o'j'n, tio est'as grand'part'e rezult'o de la kler'ig'a'j faktor'o'j, mal'antaŭ kiu'j trov'iĝ'as la dev'ig'a potenc'o de la ŝtat'o, tut'a arme'o da kler'ig'a'j soldat'o'j, konsider'ind'a'j financ'a'j kaj ĝeneral'e materi'a'j rimed'o'j.

    2.1.4 Evolu'tendenc'o

    Ĉiu'j ĉi unu'ec'ig'a'j kaj diferenc'ig'a'j faktor'o'j, tuŝ'it'a'j nur tre ĝeneral'e, ag'as sam'temp'e, inter'plekt'iĝ'as, influ'as unu la ali'a'n, reciprok'e si'n help'as aŭ kontraŭ'star'as, est'as pli grav'a'j en unu soci'a grup'o, mal'pli en ali'a, pli efik'a'j sur unu evolu'ŝtup'o, mal'pli sur ali'a, est'as mem influ'at'a'j de la lingv'o aŭ per ĝi, ag'as sur la hom'a'n mens'o'n kaj est'as ŝanĝ'at'a'j de tiu mens'o. Sed se oni ĵet'as nur rapid'a'n rigard'o'n al la traktat'a fenomen'o, oni tuj rimark'as, ke kun la ĝeneral'a progres'ad'o de la hom'ar'o la unu'ec'ig'a'j faktor'o'j amas'iĝ'as kaj far'iĝ'as ĉiam pli grav'a'j, dum la diferenc'ig'a'j lud'as ĉiam pli modest'a'n rol'o'n.

    Por korekt'a kompren'o kaj objektiv'a taks'ad'o de la pozici'o de Esperant'o en la kadr'o'j de tiu ĉi ĝeneral'a lingv'o'evolu'o, la konstat'it'a fakt'o hav'as unu'a'rang'a'n signif'o'n.

    Kiel ĉiu ali'a lingv'o, ankaŭ Esperant'o ek'est'is sur difin'it'a ŝtup'o de evolu'o. Kiel ĉiu ali'a lingv'o, ankaŭ ĝi hav'as si'a'n port'ant'o'n en la hom'a soci'o. Kiel ĉiu ali'a lingv'o, ankaŭ ĝi est'as soci'a fenomen'o, sub'ig'at'a al influ'o de divers'a'j faktor'o'j. La Inter'naci'a Lingv'o ŝuld'as si'a'n form'iĝ'o'n, viv'o'n kaj progres'o'n al la unu'ec'ig'a'j fort'o'j en la sin'o de la tut'hom'ar'a soci'o.

    Tut'e ne grav'as ĉu la hom'grup'o, kiu est'as la kre'ant'o kaj uz'ant'o de la lingv'o, est'as hord'o, en ali'a'j histori'a'j kondiĉ'o'j trib'o, aŭ kast'o, aŭ klas'o, aŭ religi'a komunaĵ'o, aŭ naci'o, aŭ, en apart'a'j kondiĉ'o'j, grup'o da hom'o'j sent'ant'a'j efektiv'e si'a'n aparten'o'n ne nur al si'a'j respektiv'a'j region'o'j kaj naci'o'j, sed ankaŭ al la hom'ar'o, kaj kompren'ant'a'j, ke tiu ĉi tut'hom'ar'a sent'o rezult'ig'os util'a'j'n praktik'a'j'n sekv'o'j'n, unu'flank'e, kaj pli'fort'iĝ'os, ĝi mem, ali'flank'e, nur per ĝeneral'a akcept'o kaj praktik'a aplik'ad'o de neŭtral'a inter'naci'a komunik'il'o. Grav'as ĉiam la fakt'o, ke tem'as pri hom'a grup'o. Ĝi ĉiam est'is kaj rest'as la plej super'a leĝ'don'a instanc'o de la lingv'o, kvankam ankaŭ individu'o pov'as hav'i tre el'star'a'n rol'o'n, se li'a lingv'o'kre'a aktiv'ad'o est'as konform'a al la leĝ'o'j reg'ant'a'j la lingv'o'evolu'o'n.

    La hom'grup'o, tamen, ne pov'as kre'i si'a'n lingv'o'n tut'e arbitr'e, plen'e laŭ'plaĉ'e. La lingv'o est'as ĝis cert'a grad'o kondiĉ'it'a de la medi'o kaj de ĝi'a tut'a antaŭ'a evolu'o kaj koncern'e si'a'n en'hav'o'n kaj koncern'e si'a'n form'o'n.

    2.2 Ek'est'o De La Inter'naci'a Lingv'o

    La Inter'naci'a Lingv'o pov'is ek'est'i nur en tia'j histori'a'j kondiĉ'o'j, kiam, unu'flank'e, la progres'o de la inter'naci'a'j rilat'o'j ating'is tia'n karakter'o'n kaj tiom'a'n grad'o'n, ke ili sent'ig'is efektiv'a'n bezon'o'n pri ĝi, kaj kiam, ali'flank'e, tiu sam'a progres'ad'o kre'is sufiĉ'a'n inter'naci'a'n lingv'o'material'o'n, sur kiu pov'is est'i baz'it'a ver'e inter'naci'a lingv'o, t.e. lingv'o reprezent'ant'a laŭ la intern'a'j element'o'j sintez'o'n de la pri'parol'it'a evolu'procez'o. Tio'n bon'eg'e kaj geni'e kompren'is la aŭtor'o de Esperant'o, D-ro L. L. Zamenhof. Si'a'n pens'o'n li formul'is en mal'long'a fraz'o: “Por ke lingv'o est'u tut'mond'a, ne sufiĉ'as nom'i ĝi'n tia”. Tiu ver'o est'is pres'it'a sur la titol'paĝ'o de la unu'a lern'o'libr'o, aper'int'a en la jar'o 1887.

    La ide'o pri komun'a lingv'o est'as mult'e pli mal'nov'a ol la Inter'naci'a Lingv'o mem. Legend'o'j el antikv'a epok'o pruv'as, ke jam tiam oni sent'is la mank'o'n de komun'a lingv'o por inter'popol'a rilat'ad'o. Sed en tiu temp'o nek la bezon'o por ĝi pov'is est'i tre sent'ebl'a, nek la ĝis tiam ating'it'a evolu'o est'is kre'int'a sufiĉ'e abund'a'n inter'naci'a'n lingv'o'material'o'n, el kiu pov'us est'i form'it'a inter'naci'a lingv'o. Neces'is, ke pas'u mult'a'j jar'cent'o'j, por ke la kondiĉ'o'j matur'iĝ'u. Tio okaz'is en la nov'a epok'o, kiam, inter'ali'e, la unu'ec'ig'a'j faktor'o'j venk'e ek'marŝ'is kontraŭ la diferenc'ig'a'j'n.

    La trans'pas'o de feŭd'ism'o al nov'a ekonomi'a sistem'o, al kapital'ism'o — karakteriz'it'a de amas'a, maŝin'a produkt'ad'o por la merkat'o, de ĉiam pli detal'a labor'divid'o, de grand'a inter'naci'a komerc'o — hav'is plur'obl'a'n efik'o'n sur la lingv'o'n:

    La progres'em'a burĝ'ar'o ĉie star'ig'is la postul'o'n pri kre'o de unu'ec'a'j ŝtat'o'j. Detru'ant'e la feŭd'a'n dis'romp'it'ec'o'n, ĝi iom post iom sukces'is. Paralel'e kun la form'iĝ'o de la naci'o'j kaj de la naci'a'j ŝtat'o'j, form'iĝ'is kaj plu'e evolu'as la komun'a'j naci'a'j literatur'a'j lingv'o'j.

    La mez'epok'a latin'a, kies soci'a port'ant'o est'is la feŭd'a reg'ant'a klas'o, mal'aper'is iom post iom kun'e kun si'a port'ant'o kaj ĝi rest'as nur en la uz'o de la rom'katolik'a eklezi'o kiel apart'a religi'a lingv'o.

    Pro la mal'aper'o de la latin'a, pro la ali'flank'e kresk'ant'a inter'naci'a rilat'ad'o, sent'iĝ'is ĉiam pli kaj pli fort'a bezon'o por neŭtral'a inter'naci'a lingv'o. La mank'o de komun'a inter'naci'a lingv'o sent'iĝ'is tiel fort'e, ke amas'iĝ'is prov'o'j kre'i ĝi'n.

    Sen'de'pend'e de tiu'j prov'o'j, tut'e spontan'e form'iĝ'is kaj plu'e form'iĝ'as ĉiam pli ampleks'a, ver'e inter'naci'a lingv'o'material'o. Ĝi konsist'as ne nur el inter'naci'a radik'ar'o, sed grav'a'n ĝi'a'n part'o'n form'as ankaŭ la proksim'iĝ'o de la esprim'manier'o.

    Tiel'e, sur'baz'e de egal'iĝ'ad'o de la civiliz'o kaj de kultur'a'j inter'ŝanĝ'o'j, ek'ĝerm'is la fundament'o'j de la Inter'naci'a Lingv'o en la sin'o mem de la tut'hom'ar'a soci'o. Tiu'senc'e ĝi est'as kondiĉ'it'a, determin'it'a ĝis cert'a grad'o, sam'e kiel ĉiu ajn ali'a lingv'o.

    2.3 Struktur'o Kaj Valor'o
    2.3.1 De'ven'o

    La aŭtor'o de Esperant'o, D-ro Lazaro Ludovik'o Zamenhof, nask'iĝ'is en Bjalistoko, kiu tiam aparten'is al Ruslando, en la jar'o 1859. Li'a patr'o est'is instru'ist'o de fremd'a'j lingv'o'j.

    En leter'a respond'o al N. Borovko, kiu est'is demand'int'a li'n pri la de'ven'o de Esperant'o, Zamenhof dir'is, ke li ne re'memor'as preciz'e kiam ĝust'e li ven'is al ide'o pri inter'naci'a lingv'o. Li'a'j fru'temp'a'j re'memor'o'j est'is lig'it'a'j al tiu ĉi ide'o. La cirkonstanc'o'j de li'a infan'aĝ'o tre akcel'is ĝi'a'n form'iĝ'o'n. Li'a nask'iĝ'urb'o est'is loĝ'at'a de kvar naci'o'j kun mal'sam'a'j lingv'o'j: la rus'a, la pol'a, la german'a kaj la hebre'a. Tiu'j popol'o'j viv'is en konstant'a reciprok'a mal'am'o, kiu manifest'iĝ'is ankaŭ en pri'lingv'a'j batal'o'j. Est'ant'e ankoraŭ knab'o li opini'is, ke tiu ĉi situaci'o pov'us est'i pli'bon'ig'it'a per kre'o de iu neŭtral'a lingv'o. En gimnazi'o li konvink'iĝ'is, ke la komplik'ec'o de la gramatik'o'j de la lingv'o'j est'as pez'a kaj ne'bezon'a. Tial li komenc'is pri'labor'i simpl'ig'it'a'n gramatik'o'n.

    Kompren'ebl'e, lingv'o dev'as hav'i ankaŭ vort'ar'o'n. La grandioz'ec'o de la afer'o for'tim'ig'is li'n ĝis li kompren'is, ke per'e de afiks'o'j oni pov'as form'i el unu radik'o mult'a'j'n vort'o'j'n kaj ke tio tre facil'ig'as la labor'o'n de la memor'o. Koncern'e la radik'o'j'n — Zamenhof plu'e klar'ig'is al Borovko — li en la unu'a temp'o pens'is, ke ili dev'us est'i kiel ebl'e plej mal'long'a'j, do el'pens'it'a'j aprior'e. Baldaŭ li for'ĵet'is tiu'n pens'o'n, ĉar li rimark'is, ke tia'j radik'o'j — ver'e tut'e art'e'far'it'a'j — est'us tre mal'facil'e memor'ebl'a'j. Li konstat'is la fenomen'o'n, prezent'it'a'n supr'e, ke en la modern'a'j lingv'o'j ĉiam pli grand'a nombr'o da inter'naci'a'j radik'o'j est'as ĝeneral'e uz'at'a. Tiu'j'n radik'o'j'n li pren'is kiel baz'o'n por si'a vort'ar'o.

    Jam en la jar'o 1878, kiam li est'is en la last'a klas'o de gimnazi'o, Zamenhof est'is fin'int'a la unu'a'n projekt'o'n de la lingv'o. Dum la universitat'a'j stud'o'j Zamenhof pri'labor'ad'is si'a'n lingv'o'projekt'o'n plen'a'j'n sep jar'o'j'n, ĝis la jar'o 1885. Tio est'is la plej mal'facil'a period'o de li'a viv'o, laŭ li'a propr'a konfes'o en la leter'o al Borovko.

    D-ro Lazaro Ludovik'o Zamenhof (1859 - 1917)


    Tim'ant'e est'i mok'at'a, li parol'is al neni'u pri si'a'j labor'o'j, sed en sol'ec'o li daŭr'e traduk'ad'is, verk'ad'is kaj pens'ad'is en si'a lingv'o. Fin'e, en la jar'o 1887 aper'is la unu'a lern'o'libr'o sub la titol'o Inter'naci'a Lingv'o de Doktor'o Esperant'o”. Si'a'n projekt'o'n li tut'e prav'e nom'is “Inter'naci'a Lingv'o”, ĉar ĝi fakt'e est'is plen'e inter'naci'a laŭ si'a'j element'o'j. Pro modest'ec'o, kaj ankaŭ tial, ĉar li dezir'is lig'i kiel ebl'e plej mal'mult'e la lingv'o'n al si'a person'ec'o, li ne el'don'is la lern'o'libr'o'n sub si'a nom'o, sed sub la pseŭdonim'o “Doktor'o Esperant'o”, t.e. “kiu esper'as”. Post'e, la lingv'o mem est'is oft'e nom'at'a laŭ tiu pseŭdonim'o.

    La gramatik'o de Esperant'o est'as tre simpl'a. La alfabet'o konsist'as el 28 liter'o'j, el kiu'j 5 est'as vokal'o'j (kiel en la ital'a), kio don'as al la lingv'o klar'ec'o'n kaj bel'son'ec'o'n. La gramatik'o konsist'as el 16 mal'long'a'j baz'a'j regul'o'j, kiu'j'n oni pov'as kompren'i en du'on'hor'o*. Se oni ĝi'n kompar'as kun kiu ajn ali'a gramatik'o, oni facil'e konstat'as la geni'ec'o'n de la simpl'ec'o. Sufiĉ'as konsider'i, ke en la franc'a lingv'o ekzist'as ĉ. 2:300 fin'aĵ'o'j nur por la verb'o'j. En Esperant'o ili est'as 12 kaj ili ebl'ig'as esprim'i ĉiu'j'n nuanc'o'j'n.

    *  En eventual'a'j naci'lingv'a'j traduk'o'j neces'as ĉi tie prezent'i konciz'e la gramatik'a'n struktur'o'n de Esperant'o.

    La grand'a fleks'ebl'ec'o de Esperant'o est'as pruv'it'a en plur'a'j eksperiment'o'j. Tiel, ekzempl'e, jam en la jar'o 1913, sub la gvid'o de Tristan Bernard, oni ekzamen'is la fleks'ebl'ec'o'n de Esperant'o en special'a komision'o. Literatur'a tekst'o est'is traduk'it'a en plur'a'j'n lingv'o'j'n, inkluziv'e Esperant'o'n, kaj post'e la sam'a tekst'o est'is traduk'it'a de ali'a'j traduk'ant'o'j, ne kon'ant'a'j la original'a'n tekst'o'n, en la lingv'o'n de la original'o. Montr'iĝ'is ke la plej perfekt'a'j traduk'o'j est'is far'it'a'j per'e de Esperant'o, ĉar la re'traduk'it'a tekst'o el Esperant'o est'is la plej proksim'a al la original'o.

    2.3.2 Inter'naci'ec'o

    Zamenhof bon'e kompren'is, ke lingv'o inter'naci'a dev'as konsist'i el element'o'j maksimum'e inter'naci'a'j. Tial li met'is en ĝi'a'n vort'ar'o'n radik'o'j'n jam inter'naci'iĝ'int'a'j'n kaj sign'is la voj'o'n por plu'a riĉ'ig'o de la lingv'o ankaŭ per nov'a'j inter'naci'a'j esprim'o'j. Sed li perfekt'e kompren'is, ke lingv'o ne konsist'as nur el vort'o'j; plu'e, ke, unu'flank'e, ne ekzist'as absolut'a inter'naci'ec'o de la vort'o'j — nek laŭ'en'hav'e, nek laŭ'form'e — kaj ke, ali'flank'e, por ating'i facil'ec'o'n est'as neces'e sistem'ig'i tiu'n inter'naci'a'n lingv'o'material'o'n kaj liber'ig'i ĝi'n de balast'a'j akcesor'aĵ'o'j, aŭ absurd'aĵ'o'j. Tial, ekzempl'e, Esperant'o hav'as fonetik'a'n ortografi'o'n. Tial en ĝi ĉiu element'o ricev'is difin'it'a'n signif'o'n kaj la tut'a lingv'o esenc'e aglutin'a'n karakter'o'n. Per la sistem'o de afiks'o'j la Inter'naci'a Lingv'o akir'is vast'a'j'n ebl'ec'o'j'n de subtil'a deriv'ad'o. Tio unu'a'vic'e kelk'foj'e iom ĝen'as la t.n. “tuj'a'n kompren'ebl'ec'o'n”, per kiu kelk'a'j pseŭdo'scienc'a'j aŭtor'o'j de nov'a'j projekt'o'j bluf'as person'o'j'n jam parol'ant'a'j'n plur'a'j'n okcident'eŭrop'a'j'n lingv'o'j'n, sed ĝust'e tio don'as al la lingv'o pli'a'n facil'ec'o'n kaj mult'e pli grand'a'n, ver'a'n kaj real'a'n, inter'naci'ec'o'n: ne el vid'punkt'o de difin'it'a grup'et'o da naci'o'j kaj de ili'a'j intelekt'a'j satelit'o'j, sed el vid'punkt'o mond'a. Tio ankaŭ ebl'ig'as rapid'a'n akir'o'n de la lingv'o kaj ĝi'a'n tuj'a'n praktik'a'n uz'o'n skrib'e, leg'e kaj parol'e ne nur en la t.n. okcident'a'j land'o'j, sed sur ĉiu'j kontinent'o'j; ne sol'e far'e de kler'ul'o'j, sed ankaŭ far'e de la plej ordinar'a'j hom'o'j.

    La unu'a'j lern'o'libr'o'j de Esperant'o: por Rus'o'j, Pol'o'j, Franc'o'j, German'o'j.


    El la kvar konsist'a'j element'o'j — radik'ar'o, gramatik'o, ortografi'o kaj prononc'o — nur unu est'as pli proksim'a al la latin'id'a'j lingv'o'j, dum la ali'a'j est'as pli facil'e akir'ebl'a'j por la aparten'ant'o'j de ali'a'j lingv'a'j komunaĵ'o'j. Pro la inter'naci'ec'o de la radik'o'j, la latin'id'a'j popol'o'j kon'as ebl'e ĝis 80% de la radik'ar'o sen lern'i Esperant'o'n, dum ĉe la slav'a'j popol'o'j tiu procent'o est'as mal'pli alt'a. Sam'e tiel ĉe la ĝerman'a'j naci'o'j. En Azi'o aŭ Afrik'o tiu procent'o est'as ankoraŭ mal'pli grand'a. Ali'flank'e pro si'a esenc'e aglutin'a karakter'o, Esperant'o est'as parenc'a al la lingv'o'j aglutin'a'j, ekzempl'e al la turk'a'j-tatar'a'j, kaj tial ĝi'a sistem'o de deriv'ad'o est'as proksim'a al la lingv'a sent'o de konsider'ind'a nombr'o da popol'o'j. Plu'e, pro la fonetik'a ortografi'o, Esperant'o est'as tre facil'a por mult'a'j ali'a'j naci'o'j, kiu'j aplik'as la sam'a'n skrib'manier'o'n, inkluziv'e la slav'a'j'n naci'o'j'n. El vid'punkt'o de la prononc'ad'o, Esperant'o cert'e est'as pli facil'a por Pol'o'j, Kroat'o'j, Sloven'o'j, Bulgar'o'j kaj tut'a ar'o da ali'a'j, ol ĝi est'as por la angl'e aŭ franc'e parol'ant'a'j popol'o'j. Tio signif'as, ke, se el vid'punkt'o de la radik'ar'o (baz'it'a ĉef'e sur la antikv'a'j latin'a kaj grek'a nur pro la inter'naci'iĝ'o de vort'radik'o'j el tiu'j lingv'o'j) Esperant'o est'as pli proksim'a al la latin'id'a'j lingv'a'j komunaĵ'o'j, el ali'a'j vid'punkt'o'j ĝi est'as pli proksim'a al ali'a'j popol'o'j. Ankaŭ en tiu senc'o Esperant'o efektiv'e est'as lingv'o inter'naci'a.

    Sed Esperant'o est'as inter'naci'a ankaŭ pro ali'a kaŭz'o. La naci'a'j lingv'o'j, eĉ kiam ili est'as part'e dis'vast'iĝ'int'a'j ekster si'a'j naci'a'j teritori'o'j, rest'as naci'a'j kaj laŭ si'a'j histori'a'j tradici'o'j, kaj laŭ si'a intern'a karakter'o, kaj, ĉef'e, laŭ si'a soci'a port'ant'o. Ĉiu naci'o est'as spirit'a propriet'ul'o de si'a naci'a lingv'o. La ali'naci'an'o'j pov'as el'lern'i tiu'n lingv'o'n pli aŭ mal'pli bon'e, sed ili ne sent'as ĝi'n kiel si'a'n. Mal'e, la Inter'naci'a Lingv'o est'as propr'aĵ'o de inter'naci'a kolektiv'o, kaj ĉiu membr'o de tiu komunaĵ'o sent'as ĝi'n kiel si'a'n. Esperant'o est'as tial la sol'a ver'e inter'naci'a lingv'o ankaŭ el vid'punkt'o de si'a soci'a port'ant'o. Tio si'a'vic'e kontribu'as al la facil'ec'o de la lingv'o: oni pli facil'e ek'majstr'as lingv'o'n, kiu'n oni mem mastr'as.

    Fin'e, Esperant'o est'as inter'naci'a ankaŭ el la vid'punkt'o de la cel'o: serv'i kiel neŭtral'a, super'naci'a instrument'o de komunik'ad'o en mond'a'j kadr'o'j.

    Neni'u naci'a aŭ ali'a lingv'o posed'as tiu'j'n tri esenc'a'j'n element'o'j'n de inter'naci'ec'o: intern'a struktur'o, soci'a port'ant'o kaj cel'o. Tial neni'u naci'a lingv'o, eĉ ne la plej dis'vast'iĝ'int'a, pov'as est'i nom'at'a “inter'naci'a”. Ali'flank'e, projekt'o de komun'a lingv'o pov'as est'i nom'at'a nek “inter'naci'a” nek “lingv'o” antaŭ ol ĝi est'as soci'e kaj inter'naci'e en'radik'iĝ'int'a kiel efektiv'a instrument'o de komunik'ad'o. Est'as jam temp'o, ke oni komenc'u nom'i la afer'o'j'n laŭ ili'a'j ver'a'j nom'o'j.

    2.3.3 Soci'a Port'ant'o

    Se ver'e la efektiv'a port'ant'o de la lingv'o ne est'as individu'o, sed iu soci'a grup'o, do kiu soci'a grup'o est'as la port'ant'o de la Inter'naci'a Lingv'o? Ekzist'as trib'o'j, popol'o'j, naci'o'j kaj ili hav'as si'a'j'n trib'a'j'n, popol'a'j'n, naci'a'j'n lingv'o'j'n. Sed kie est'as — oni demand'as — tiu “inter'naci'a popol'o” kies lingv'o est'as inter'naci'a? Ĝ-i ne ekzist'as kaj sekv'e ne pov'as ekzist'i tia lingv'o en la ver'a senc'o de la vort'o.

    La tut'a konfuz'o de tiu fundament'e erar'a star'punkt'o est'as, ke oni preter'vid'as tre simpl'a'n fakt'o'n, nom'e ke la sam'a'j individu'o'j pov'as est'i aparten'ant'o'j de divers'a'j soci'a'j grup'o'j aŭ kun'grup'iĝ'o'j kun propr'a'j lingv'a'j esprim'o'j. Se oni ĵet'as rigard'o'n al la lingv'a map'o, oni facil'e rimark'as, ke la sam'a'j person'o'j, kiu'j grand'part'e kiel apart'a region'a soci'a grup'o est'as port'ant'o'j de iu dialekt'o, sam'temp'e form'as part'o'n de la naci'a kolektiv'o kaj en tiu kvalit'o prezent'as la soci'a'n fon'o'n de la naci'a lingv'o. La sam'a'j person'o'j, plu'e, pov'as aparten'i al iu profesi'o, okup'o, religi'o, flank'a interes'iĝ'o kaj kiel tia'j konsist'ig'as la grund'o'n, el kiu kresk'as special'a'j lingv'o'form'o'j.

    La grand'eg'a evolu'o de ĉiu'j ekonomi'a'j fort'o'j en la modern'a epok'o kun la rapid'eg'a progres'ad'o de la scienc'o ne nur kaŭz'is la kre'o'n de abund'a lingv'o'material'o kun inter'naci'a karakter'o, sed ankaŭ ĉiam pli impet'e puŝ'as la hom'ar'o'n al mult'e pli fort'a integr'iĝ'o. Tiu objektiv'a evolu'procez'o dev'is, inter'ali'e, nask'i nov'a'n sent'o'n de efektiv'a aparten'o al la plej vast'a soci'a unu'o, kiu sam'temp'e konkret'iĝ'as kiel tia: al la hom'ar'o. Intelekt'o delikat'a kiel tiu de Zamenhof ne pov'is ne ek'sent'i tio'n. Tut'e natur'e, do, li en'spir'is en la lingv'o'n spirit'o'n de human'ec'o kaj inter'naci'ism'o, kiu'n li, ebl'e ne tut'e traf'e, nom'is “intern'a ide'o”. La human'ec'a inter'naci'ism'o est'is kaj rest'as potenc'a ide'a fon'o de la lingv'o. Ĝi don'is al la Inter'naci'a Lingv'o kor'o'n kaj anim'o'n, tut'e special'a'n karakter'o'n kaj apart'a'n fizionomi'o'n, sen kiu'j neni'u lingv'o pov'as viv'i, kresk'i kaj matur'iĝ'i.

    Tia'manier'e la Inter'naci'a Lingv'o est'is, ek'de si'a nask'iĝ'o, la plej pur'a esprim'o de viv'ant'a sent'o de aparten'o al la hom'ar'o. Kiel tia, ĝi, si'a'vic'e, neces'e fortik'ig'is kaj fortik'ig'as tiu'n sent'o'n.

    Do, la sam'a'j person'o'j — cert'e ankoraŭ ne mult'nombr'a'j — kiu'j pro tio ne ĉes'is est'i aparten'ant'o'j de si'a naci'a aŭ region'a lingv'a komunaĵ'o aŭ de kiu ajn ali'a lingv'a kun'grup'iĝ'o, manifest'as pli'a'n aspekt'o'n de si'a soci'a person'ec'o: la aparten'o'n al la hom'ar'o. En tiu aspekt'o ili real'e form'as tiu'n mond'e inter'naci'a'n soci'a'n baz'o'n, sur kiu kuŝ'as la Inter'naci'a Lingv'o. Sekv'e, Esperant'o ne est'as paralel'a kun la dialekt'o'j aŭ kun la naci'a'j lingv'o'j, nek adekvat'a al slang'o'j kaj al simil'a'j lingv'o'form'o'j. Esperant'o est'as unu el la tri lingv'o'j trov'iĝ'ant'a'j vertikal'e unu super la ali'a el vid'punkt'o de la tri ĉef'a'j aspekt'o'j, en kiu'j pov'as manifest'iĝ'i la soci'a aparten'o de la sam'a'j person'o'j: al la region'o — la region'a dialekt'o; al la naci'o — la naci'a lingv'o; al la hom'ar'o — la inter'naci'a Esperant'o.

    2.4 Evolu'o

    Zamenhof asert'is, ke Esperant'o “dev'as kresk'i kaj progres'i laŭ la sam'a'j leĝ'o'j, laŭ kiu'j est'as el'labor'at'a'j ĉiu'j viv'a'j lingv'o'j”. La antaŭ'vid'o de Zamenhof plen'e real'iĝ'is. En si'a pli ol 80-jar'a ekzist'ad'o kaj funkci'ad'o kiel viv'ant'a lingv'o Esperant'o mir'ind'e evolu'is.

    La signif'o de kelk'a'j radik'o'j est'is modif'it'a ĉu per larĝ'ig'o de la senc'o aŭ metafor'ig'o, aŭ per mal'pli'vast'ig'o kaj pli'preciz'ig'o. Pli mal'long'a'j form'o'j kelk'foj'e anstataŭ'is la pli long'a'j'n. Ĉiu'j ebl'ec'o'j, kiu'j est'as en'ten'at'a'j en la struktur'o de la lingv'o, sed kiu'j'n en la komenc'o oni ne atent'is, est'is analog'e kaj logik'e ĉiam pli util'ig'at'a'j.

    La evolu'o de Esperant'o precip'e manifest'iĝ'is en la pli'mult'iĝ'o de la radik'ar'o. En la jar'o 1887 la unu'a vort'ar'et'o konsist'is el 931 element'o'j (radik'o'j, afiks'o'j, fin'aĵ'o'j, propr'a'j nom'o'j) en la german'a el'don'o, sed nur 927 en la rus'a, unu'e aper'int'a. La Plen'a Vort'ar'o Rus'a-Inter'naci'a (1889) al'port'is konsider'ind'a'n riĉ'ig'o'n al la lingv'o, sed nur part'o de ĝi'a vort'material'o re'trov'iĝ'is en la kvin'lingv'a Universal'a Vort'ar'o de 1893, kiu en'hav'is 2.644 er'o'j'n (2.628 en la alfabet'a vic'ord'o), La Plen'a Vort'ar'o de la jar'o 1954 en'hav'as 7.866 vort'radik'o'j'n, el kiu'j oni pov'as form'i minimum'e 80.000 vort'o'j'n. Mult'a'j ali'a'j vort'radik'o'j trov'iĝ'as en la teknik'a'j kaj fak'a'j termin'ar'o'j. La Plen'a Ilustr'it'a Vort'ar'o, publik'ig'it'a en 1970, en'hav'as en'tut'e ĉ. 16.000 vort'radik'o'j'n, inkluziv'e grand'a'n nombr'o'n da fak'a'j kaj teknik'a'j termin'o'j. El tiu radik'ar'o oni pov'as form'i ĉ. 160.000 vort'o'j'n, kio met'as Esperant'o'n inter la plej riĉ'a'j'n lingv'o'j'n el vid'punkt'o de la vort'proviz'o.

    Malgraŭ tiu grandioz'a evolu'o, kiu far'as la lingv'o'n delikat'a instrument'o por esprim'i eĉ la plej nuanc'it'a'j'n pens'o'j'n, Esperant'o neniom perd'is de si'a'j simpl'ec'o, fleks'ebl'ec'o kaj facil'ec'o. La fundament'a'j regul'o'j de la gramatik'o rest'is la sam'a'j. Ali'flank'e, por la praktik'a aplik'ad'o de la lingv'o en la ĉiu'tag'a viv'o ne est'as neces'a'j pli ol 700 aŭ 800 vort'radik'o'j, el kiu'j oni pov'as form'i 7.000 aŭ 8.000 deriv'it'a'j'n vort'o'j'n. De'pend'e de la individu'a kler'ec'o tiu ĉi nombr'o pov'as est'i pli aŭ mal'pli grand'a. La sam'o okaz'as ankaŭ en la naci'a'j lingv'o'j. Neniam la individu'a vort'proviz'o egal'as al la tut'a vort'ar'o de iu lingv'o.

    La facil'ec'o de Esperant'o ne konsist'as kaj ne pov'as konsist'i en tio, ke en ĝi oni hav'u lim'ig'it'a'n nombr'o'n da vort'o'j, kiel pens'as kelk'a'j person'o'j, se efektiv'e nov'a'j vort'radik'o'j est'as neces'a'j. La facil'ec'o de Esperant'o konsist'as en ĝi'a simpl'a gramatik'a struktur'o, en la logik'a sistem'o de afiks'o'j, en la fakt'o, ke ĉiu person'o, el'lern'int'a ĝi'n, sent'as ĝi'n ne kiel fremd'a'n, sed kiel si'a'n propr'a'n lingv'o'n.

    Esperant'o ne nur konserv'is, sed eĉ fortik'ig'is si'a'n unu'ec'o'n. La person'o'j, kiu'j akcept'as la Inter'naci'a'n Lingv'o'n, far'as tio'n ne por en'ig'i en ĝi'n la mal'logik'aĵ'o'j'n de si'a'j naci'a'j lingv'o'j, por infekt'i ĝi'n per naci'a'j idiotism'o'j kaj per ali'a'j naci'ism'o'j, kaj tia'manier'e romp'i ĝi'a'n unu'ec'o'n, sed, mal'e, por inter'kompren'iĝ'i per unu sam'a komun'a lingv'o. Tiu ĉi psikologi'a stat'o, tiu ĉi vol'o konserv'i la lingv'a'n unu'ec'o'n, far'as ke Esperant'o nek “dis'fal'is en dialekt'o'j'n”, kiel kelk'a'j lingv'ist'o'j erar'e profet'is, nek pov'os dis'fal'i. La pli'vast'iĝ'o de la kamp'o, sur kiu Esperant'o est'as praktik'e util'ig'at'a, kaj la nombr'a kresk'o de person'o'j parol'ant'a'j la lingv'o'n, kaŭz'is pli'mult'iĝ'o'n de ĉia'spec'a'j inter'naci'a'j kontakt'o'j inter tiu'j person'o'j kaj, rezult'e, kontribu'is al ĉiam pli grand'a fortik'ig'o de la lingv'a unu'ec'o, tut'e special'e rilat'e la prononc'ad'o'n. Al la evolu'o de Esperant'o kaj al firm'ig'o de ĝi'a unu'ec'o precip'e kontribu'is kaj kontribu'as la verk'ist'o'j, poet'o'j, scienc'ist'o'j, ĵurnal'ist'o'j kaj ali'a'j, kiu'j verk'as en la Inter'naci'a Lingv'o. Tiu'rilat'e ili'a respond'ec'o est'as pli ol grand'a: ĝi est'as decid'a. Al la evolu'o de Esperant'o kontribu'as ankaŭ la orator'o'j, preleg'ant'o'j kaj ĉiu ali'a aktiv'a uz'ant'o de la lingv'o en societ'o'j kaj ali'a'j organiz'aĵ'o'j, dum kongres'o'j kaj konferenc'o'j, en korespond'ad'o, amik'a'j konversaci'o'j kaj eĉ en la privat'a, famili'a viv'o. El'star'a'n signif'o'n hav'as la radi'o-el'send'o'j, nombr'e tre kresk'int'a'j en la last'a jar'dek'o, precip'e la ĉiu'tag'a'j de la fort'a'j staci'o'j, aŭd'ebl'a'j en mult'a'j land'o'j.

    La evolu'o de la Inter'naci'a Lingv'o ne est'as diktat'a de supr'e, sed ĝi okaz'as de mal'supr'e, de la person'o'j kiu'j praktik'as ĝi'n, kvankam, se neces'e, la Akademi'o de Esperant'o pov'as kaj dev'as inter'ven'i per rekomend'o'j. Ne ekzist'as, do, kia ajn princip'a diferenc'o inter la manier'o, laŭ kiu evolu'as kiu ajn literatur'a lingv'o, kaj la manier'o, laŭ kiu evolu'as Esperant'o. La Inter'naci'a Lingv'o ja evolu'as, sed ĝi evolu'as unu'ec'e. Okaz'as preciz'e la mal'o de tio, kio'n ignor'ant'o'j de baz'a'j fakt'o'j eĉ hodiaŭ mal'prav'e asert'as.

    Sam'e tiel ne ekzist'as princip'a diferenc'o inter la naci'a'j literatur'a'j (norm'a'j) lingv'o'j kaj Esperant'o koncern'e la t.n. “natur'ec'o'n” aŭ “art'e'far'it'ec'o'n”. La Inter'naci'a Lingv'o est'as tiel “art'e'far'it'a”, kiel ĉiu ajn literatur'a lingv'o, se sub tiu absolut'e mal'taŭg'a esprim'o, kiam ĝi est'as aplik'at'a al la lingv'o, oni kompren'as “kre'at'a de la hom'o”. Sekv'e, se, parol'ant'e pri la angl'a, franc'a aŭ ali'a'j lingv'o'j, oni ne don'as al ili Ia epitet'o'n “art'e'far'it'a” aŭ kiu'n ajn ali'a'n simil'e mal'taŭg'a'n, kial oni far'as tio'n parol'ant'e pri la Inter'naci'a Lingv'o, se ne por el'vok'i, intenc'e aŭ ne, super'flu'a'j'n konfuz'o'n kaj mis'kompren'o'n? Tia nomad'o nask'as nur ĥaos'o'n, kiu mal'help'as la normal'a'n dis'vast'iĝ'o'n de la Inter'naci'a Lingv'o en la larĝ'a'j popol'tavol'o'j. De la ali'a flank'o ĝi kre'as ĉe la person'o'j, kiu'j komenc'as lern'i la lingv'o'n, kelk'foj'e eĉ ĉe progres'int'o'j, i'a'n kompleks'o'n pri kvazaŭ'a mal'pli grand'a valor'o de Esperant'o kompar'e kun la naci'a'j lingv'o'j. La vast'iĝ'ant'a uz'o de Esperant'o en la inter'naci'a praktik'o montr'is, ke ĝi taŭg'as ĝis la plej alt'a grad'o kiel Instrument'o de komunik'ad'o, ke ĝi est'as eĉ relativ'e perfekt'a. De'pend'as de ĉiu unu'op'ul'o, ke li plen'e ek'reg'u tiu'n mir'ind'a'n instrument'o'n. De'pend'as nur de li, ĉu en li'a'j man'o'j ĝi far'iĝ'os potenc'a komunik'il'o kaj esprim'il'o, aŭ ĝi est'os nur pal'a, sen'sang'a, sen'kolor'a kaj kripl'a balbut'il'o.

    Inter la naci'a'j kaj la Inter'naci'a Lingv'o ekzist'as nur unu grav'eg'a diferenc'o, nom'e diferenc'o de la cel'o, al kiu ili serv'as: dum la naci'a'j lingv'o'j hav'as la task'o'n kontent'ig'i la bezon'o'j'n de komunik'ad'o kaj pens'ad'o en kadr'o'j naci'a'j, la Inter'naci'a Lingv'o liber'ig'as la pens'o'n de la naci'lingv'a'j ĉen'o'j kaj flug'ig'as ĝi'n liber'e de land'o al land'o, de naci'o al naci'o tra la tut'a mond'o. Kiam oni amas'e ek'lern'os la Inter'naci'a'n Lingv'o'n en ĉiu'j lern'ej'o'j de la mond'o, dediĉ'ant'e al ĝi'a stud'o nur kvar'on'o'n de la temp'o, kiu'n oni dediĉ'as ne al lern'ad'o de kiu ajn fremd'a naci'a lingv'o, sed al la lern'ad'o de la propr'a'j naci'a'j lingv'o'j, tiam la hom'ar'o ĝis'viv'os grand'eg'a'n pozitiv'a'n spirit'a'n revoluci'o'n kaj tiam plen'e evident'iĝ'os la frukt'o'don'a kaj moral'a kaj intelekt'a efik'o de la Inter'naci'a Lingv'o.

    2.5 Esenc'a Bibliografi'o

    Tiu ĉi ĉapitr'o est'as baz'it'a plen'e sur ia verk'o: Lapenna, I., Retor'ik'o. 3-a el'don'o. Rotterdam 1971.

    Sekv'e, por la font'o'j oni bv. konsult'i la menci'it'a'n libr'o'n, precip'e la pied'not'o'j'n al ĉapitr'o'j III - Iv kaj Vi.

    Ĉapitr'o 3

    La Esperant'a Kultur'o

    3.1 Kultur'o Kaj Tradici'o

    La Esperant'o-Mov'ad'o ne est'as nur lingv'a mov'ad'o. Esenc'e, ĝi est'as kultur'a mov'ad'o kun propr'a'j histori'o kaj tradici'o. La port'ant'o'j de tiu kultur'o est'as divers'naci'a'j hom'o'j, kiu'j uz'as komun'a'n komunik'rimed'o'n: La Inter'naci'a'n Lingv'o'n. Tiu'n kultur'o'n kondiĉ'as, unu'flank'e, la soci'a konsist'o de la port'ant'a kolektiv'o, ali'flank'e ĝi'a organiz'nivel'o. Tio eksplik'as la fakt'o'n, ke Esperant'o evolu'as, ja, kiel ĉiu'j lingv'o'j, tra la voj'o de arka'ism'o-neolog'ism'o, sed la manier'o, laŭ kiu ĉi tiu evolu'voj'o praktik'e manifest'iĝ'as, est'as diferenc'a dis'de tiu de la ceter'a'j lingv'o'j.

    La region'a'j dialekt'o'j est'as plej'part'e idiom'o'j nur parol'at'a'j. Je la nivel'o de mez'kler'a parol'ant'o, ili est'as ne'fleg'at'a'j, pli-mal'pli nur element'a'j esprim'il'o'j kun lim'ig'it'a kultur'a signif'o, sed tamen kun fort'a afekci'a karakter'o. La naci'a'j lingv'o'j est'as idiom'o'j parol'at'a'j kaj skrib'at'a'j, kaj tiu'j du uz'o'form'o'j fort'e influ'as unu la ali'a'n. Ili est'as lingv'e fleg'at'a'j, kaj ili'a'j esprim'kapabl'o kaj kultur'signif'o est'as sen'kompar'e pli ampleks'a'j kaj influ'a'j. La Inter'naci'a Lingv'o est'as ĝis nun, kompar'e kun la naci'a'j lingv'o'j, nur relativ'e mal'mult'e parol'at'a. Ĝi, do, est'as idiom'o ĉef'e skrib'it'a. Sed jam de'komenc'e, kelk'a'j'n jar'o'j'n post la aper'o, ĝi tuj montr'is sign'o'j'n de evolu'o en la direkt'o de kre'iĝ'o de inter'naci'lingv'a “parol'a” kultur'o, kiu, ceter'e, est'as nepr'a kondiĉ'o por plu'a firm'iĝ'o kaj valor'iĝ'o de ĝi'a tradici'o.

    Oni pov'as konstat'i, ke la Inter'naci'a Lingv'o hav'as adekvat'a'n esprim'kapabl'o'n sur ĉiu'j kamp'o'j kaj ke ĝi est'as facil'e kompar'ebl'a al kiu ajn naci'a lingv'o. Krom'e, ĝi posed'as konven'a'n afekci'a'n karakter'o'n. Sufiĉ'as cit'i tri hom'o'j'n, en kies verk'o'j tiu afekci'a karakter'o plej bon'e esprim'iĝ'as: L. L. Zamenhof, E. Privat, Julio Baghy. La kultur'signif'o de Esperant'o est'as do tut'prav'e jam nun konsider'at'a kiel universal'a, kvankam ĝi'a soci'a port'ant'o est'as ankoraŭ lim'ig'it'a, kaj spac'e dis'ig'it'a, ĉar la hom'ar'o trov'iĝ'as nur sur'voj'e al si'a integr'iĝ'o: tio reflekt'iĝ'as en la Esperant'o-Mov'ad'o je la nivel'o'j lingv'a, kultur'a kaj organiz'a.

    3.2 Kolon'o'j De La Esperant'a Kultur'o
    3.2.1 En'konduk'o

    Formal'e aŭ ne'formal'e ĉiu lingv'o aŭ dialekt'o, de'pend'e de la nivel'o de la soci'a organiz'o de ĝi'a'j parol'ant'o'j, hav'as instituci'o'j'n, kiu'j fleg'as la mal'nov'a'j'n kultur'a'j'n valor'o'j'n, help'as la ek'est'o'n de nov'a'j kaj konsci'e aŭ ne'konsci'e kun'determin'as la form'iĝ'o'n de “norm'o”. Tem'as pri procez'o, kiu konsist'as el la kun'ag'ad'o de plur'a'j instituci'o'j: la rezult'ant'o de tiu'j mal'sam'a'j fort'o'j est'as la star'ig'o de “norm'o” je la lingv'a, kultur'a kaj literatur'a nivel'o'j. Tiu'j instituci'o'j est'as mult'spec'a'j kaj mal'sam'a'j: ili de'pend'as de la soci'a organiz'o, kiu'n si'a'vic'e kondiĉ'as la evolu'o de la produkt'o'rimed'o'j kaj sekv'e la struktur'o de la soci'o mem: pov'as tem'i, do, pri klas'o, profesi'o, famili'o, lern'ej'o, gazet'ar'o, ŝtat'o, aŭ en ali'a'j kaz'o'j, pri grup'o, sekt'o, klan'o, trib'o, ktp.

    Io analog'a ekzist'as ankaŭ rilat'e Esperant'o'n: ĝi'a evolu'o kaj tradici'est'iĝ'o est'as determin'at'a'j de “tradici'a'j kolon'o'j”: la mov'ad'o, la literatur'o, la esperant'ologi'o, la lingv'a'j instituci'o'j, k.a. Ili defend'as ĝeneral'e la ĝis'nun'a'j'n ating'o'j'n, sed en difin'it'a moment'o ili iĝ'as ankaŭ nov-instig'a'j instituci'o'j, kiam ili konsci'e aŭ ne'konsci'e akcel'as la est'iĝ'o'n de la esperant'lingv'a parol'a kultur'o. Tiu parol'a kultur'o est'as la sol'a garanti'o, ke la lingv'o plu'viv'u, ke ĝi'a literatur'o kaj vort'ar'o daŭr'e riĉ'iĝ'u per nov'a'j taŭg'a'j radik'o'j, ke la radik'o'j mem nuanc'iĝ'u ĉiam pli per komun'a akcept'o de afekci'a'j krom'signif'o'j (el'vok'iv'ec'o), de unu'ec'e kompren'at'a'j kaj sent'at'a'j idiotism'o'j.

    3.2.2 Organiz'it'a Mov'ad'o

    La Esperant'a kultur'o ĉiam viv'is, post la ating'o de difin'it'a evolu'nivel'o, en mult'flank'a simbioz'o kun la organiz'it'a Mov'ad'o. Per'e de si'a'j ampleks'a'j praktik'a'j serv'o'j kaj kultur'a'j ag'ad'o'j UEA al'tir'is hom'o'j'n kaj don'is prestiĝ'o'n al la lingv'o; ali'flank'e, pro la kultur'a signif'o de Esperant'o, UEA lud'as el'star'a'n rol'o'n ankaŭ sur kultur'a kamp'o, precip'e post la Du'a Mond'milit'o. Kompren'ebl'e, neces'as pren'i en konsider'o'n la ali'a'j'n grav'a'j'n organiz'aĵ'o'j'n, el kiu'j konsist'as UEA, nom'e la land'a'j'n kaj fak'a'j'n asoci'o'j'n, la lok'a'j'n grup'o'j'n, la special'ig'it'a'j'n organiz'aĵ'o'j'n kaj divers'a'j'n ali'a'j'n instanc'o'j'n. Apart'e menci'ind'a est'as TEJO, la jun'ul'ar'a sekci'o de UEA. Ekster la kadr'o'j de UEA grav'a'j est'as unu'a'vic'e Sat, kiu hav'as si'a'n propr'a'n ideologi'o'n, kaj la labor'ist'a'j land'a'j Esperant'o-organiz'aĵ'o'j.*

    *  Detal'o'j pri UEA kaj la asoci'o'j aparten'ant'a'j al ĝi, pri Sat kaj ali'a'j Esperant'o-organiz'aĵ'o'j trov'iĝ'as en la Kvar'a Part'o.
    3.2.3 Esperant'a Libr'ar'o

    Tre grav'a'n signif'o'n hav'as la Esperant'a libr'ar'o por la firm'ig'o kaj la norm'ig'o de tradici'o. Sen la skrib'a literatur'o, kun kultur'a signif'o, kultur'a kaj tradici'a norm'o'j neniam est'us pov'int'a'j ek'est'i: Esperant'o neniam est'us trans'form'iĝ'int'a en komplet'a'n, ankaŭ parol'at'a'n lingv'o'n, sed est'us rest'int'a nur'a plan'lingv'a projekt'o.

    En 1888, do nur unu jar'o'n post la aper'o de la unu'a lern'o'libr'o, jam ekzist'is 29 esperant'lingv'a'j libr'o'j.

    En 1895 la nombr'o est'is 75 verk'o'j: 47 divers'lingv'a'j lern'o'libr'o'j; 8 propagand'a'j broŝur'o'j; 12 beletr'ist'ik'aĵ'o'j, el kiu'j kelk'a'j est'as ankoraŭ bon'e kon'at'a'j: Hamlet'o en la traduk'o de L. L. Zamenhof; Lo Neĝ'a Blov'ad'o, La Ge'frat'o'j, Janko Muzik'ant'o, La Lir'o, k.a., traduk'it'a'j aŭ redakt'it'a'j de A. Grabowski; Princ'in'o Mary, traduk'it'a de E. de Wahl; Re'nask'it'a Manfred en traduk'o de Majnov; traduk'aĵ'o-adapt'o el Ezop'o, far'it'a de Ivan Lojko; Demon'o, Boris Godunov, traduk'it'a'j de V. Devjatnin; k.a.

    En 1912 la libr'o'kvant'o jam alt'iĝ'is al 1.989 titol'o'j.

    Kaj tiu libr'o'el'don'a aktiv'ad'o est'as konstant'a: inter 1961 kaj 1969 aper'is 416 verk'o'j (el kiu'j 75 aper'is dum 1969). Ili'n oni pov'as klas'ig'i jen'e:

    Nombr'o de verk'o'j el ili or'ig. paĝ'o'j
    roman'o'j 80 23 11.324
    poezi'o 42 19 7.322
    aktual'aĵ'o'j 134 4 8.181
    esperant'ologi'o 35 33 3.708
    religi'o 43 7 3.643
    dram'o'j 4 1 345
    ĝeneral'a kultur'o 10 6 1.090
    scienc'o 23 10 1.567
    por'infan'a literatur'o 36 5 962
    kantar'o'j 9 1 376
    sum'e 416 109 38.518
    3.2.4 Esperant'a'j El'don'ej'o'j

    3.2.4.1 La Komenc'o. — La kultur'a viv'o de Esperant'o hav'is ĉiam “el'don'a'j'n centr'o'j'n”. Ili sign'as la lok'o'n de kultur'a kaj/aŭ lingv'a plej'aktiv'ad'o. La el'don'ej'o, en kiu L. L. Zamenhof aper'ig'is la unu'a'j'n libr'o'j'n (lern'o'libr'o'j'n kaj literatur'aĵ'o'j'n, kiel Lo Neĝ'a Blov'ad'o, La Ge'frat'o'j, k.a.), est'is la pres'ej'o Kelter, en Varsovio. Post la centr'ig'o de la Mov'ad'o en Nürnberg, kaj la tie'a aper'o de La Esperant'ist'o, tie'n migr'is ankaŭ la el'don'ej'a centr'o: la el'don'firm'o W. Tümmel aper'ig'is esperant'lingv'a'j'n verk'o'j'n ĝis 1903.

    3.2.4.2 Antaŭ la Unu'a Mond'milit'o. — Grav'a'n antaŭ'e'n'puŝ'o'n por Esperant'o signif'is la kontrakt'o inter L. L. Zamenhof kaj Hachette, pariza el'don'firm'o, sub'skrib'it'a en 1901. Hachette iĝ'is grav'a el'don'ej'o ankaŭ por Esperant'o: ĝi aper'ig'is la verk'o'j'n de L. L. Zamenhof, la Kolekt'o'n Aprob'it'a'n, la Kolekt'o'n de La Revu'o, kaj kelk'a'j'n period'aĵ'o'j'n. Kontraŭ pretend'at'a (sed neniam fakt'e ekzist'int'a) monopol'o batal'is konkurenc'a pariza el'don'ej'o, gvid'at'a de kelk'a'j lingv'e tre konservativ'a'j hom'o'j: Pres'a Esperant'ist'a Societ'o, kiu publik'ig'is valor'a'j'n libr'o'j'n kaj propr'a'n gazet'o'n.

    En 1918, kun la fin'o de la franc'a period'o de Esperant'o, Hachette ĉes'is interes'iĝ'i pri esperant'lingv'a el'don'ad'o. La stok'o'n de la jam pret'a'j libr'o'j kaj la rajt'o'n pret'ig'i nov'a'j'n el'don'o'j'n aĉet'is la ĵus'fond'it'a Esperant'ist'a Centr'a Libr'ej'o.

    3.2.4.3 Inter'milit'a Epok'o. — Inter'temp'e komenc'is aktiv'i du iom grav'a'j el'don'ej'o'j: ili lud'is signif'a'n rol'o'n ĉef'e dum la unu'a'j post'milit'a'j jar'o'j. Tem'as pri F. Hirt kaj Fil'o, en Leipzig, kaj pri F. Ellersiek en Berlino.

    Sed la plej grav'a ĉi-period'a el'don'ej'o est'is sen'dub'e Literatur'a Mond'o, kiu aper'ig'is lingv'o'scienc'a'j'n verk'o'j'n kaj libr'o'j'n bel'literatur'a'j'n de aŭtor'o'j lig'it'a'j al la tiam'a “Budapeŝta Skol'o”, kiu, kiel kon'at'e, praktik'e kre'is la modern'a'n esperant'lingv'a'n literatur'o'n.

    Apud la mult'merit'a Literatur'a Mond'o, kiu mal'aper'is en 1949, kre'iĝ'is jam fru'e ali'a'j entrepren'o'j. Unu el ili est'as Herold'o de Esperant'o, hodiaŭ ankoraŭ aktiv'a.

    Ni ne rajt'as forges'i la labor'ist'a'j'n el'don'ej'o'j'n: en la last'a'j antaŭ'milit'a'j jar'o'j aktiv'is en Nederlando la el'don'ej'o Wiebe Nutters, sed la fond'o de Sat, en 1921, permes'is kaj facil'ig'is la aper'o'n de labor'ist'a literatur'o. Ceter'e, Sat ne lim'ig'is si'n je labor'ist'a literatur'o: ĝi el'don'is ankaŭ beletr'ist'ik'a'j'n kaj lingv'ist'ik'e valor'a'j'n verk'o'j'n, inter kiu'j trov'iĝ'as Plen'a Vort'ar'o kaj Plen'a Ilustr'it'a Vort'ar'o, aper'int'a en 1970. Mal'aper'is la iom mister'a el'don'ej'o EKRELO, kiu, inter 1930 kaj 1936, unu'e en Leipzig, post'e, sekv'e de la hitlera mal'permes'o, en Amsterdam kaj Moskvo, el'don'is komun'ist'a'n literatur'o'n, beletr'ist'ik'o'n (ekz. la roman'o'n de Varankin) kaj lingv'ist'ik'e valor'a'j'n stud'o'j'n (ekz. kelk'a'j'n de Ernest Drezen).

    Supr'e: La sid'ej'o de Pres'a Esperant'ist'a Societ'o, kiu antaŭ la Unu'a Mond'milit'o el'don'is valor'a'j'n libr'o'j'n kaj aper'ig'ad'is propr'a'n gazet'o'n.


    Mal'dekstr'e: Vilmos Bleier, administr'ant'o, teknik'a pri'zorg'ant'o kaj ĉef'posed'ant'o de la el'don'ej'o Literatur'a Mond'o.


    Sub'e: La el'don'ist'o Juan Régulo-Pérez ĉef'rol'as en la el'don'a aktiv'ec'o post la Du'a Mond'milit'o.


    3.2.4.4 Hodiaŭ'a Situaci'o. — La nun'a situaci'o est'as resum'e la jen'a: grav'a'j el'don'ej'o'j est'as UEA, Kok'o (Dan'land'o), Pirat'o (Japani'o), kaj ĉef'e Stafet'o (Hispanio), kiu lanĉ'is la poet'o'j'n kaj preskaŭ ĉiu'j'n proz'verk'ist'o'j'n de la t.n. “Skot'a Skol'o”, t.e. de la literatur'ist'a grup'o, kiu rigard'as si'n ide'e kiel sekv'ant'o'n de la antaŭ'a “Budapeŝta Skol'o”, ceter'e ne mal'aper'int'a. Signif'a el'don'a entrepren'o est'as la seri'o “Orient'o-Okcident'o”, kre'it'a de UEA por facil'ig'i la reciprok'a'n kon'ig'o'n de kultur'a'j valor'o'j. Preskaŭ ĉiu'j grav'a'j esperant'lingv'a'j el'don'ej'o'j part'o'pren'is per'e de libr'o-el'don'o: ek'de 1961 aper'is 12 titol'o'j, publik'ig'it'a'j de El'don'a Societ'o Esperant'o, Japan'a Esperant'o-Institut'o, UEA, Fond'um'o Esperant'o, Stafet'o, Pirat'o, Kok'o, TK, kaj ne'esperant'ist'a firm'o: SIEI (Milano).

    3.2.4.5 Laŭ'land'a Resum'o. — Hispanio: Gigant'as la el'don'ej'o Stafet'o, direkt'at'a de la aktiv'a Prof. D-ro J. Regulo-Perez.

    Franci'o: Krom la ĉiam aktiv'a Sat, en la last'a'j jar'o'j fond'iĝ'is ali'a'j el'don'ej'o'j, el kiu'j lingv'e kaj literatur'e el'star'as Esperant'a'j Franc'a'j El'don'o'j.

    Briti'o: The Esperanto Publishing Company, aktiv'a ĉef'e tuj post'milit'e.

    Italio: Ekzist'as ankoraŭ mal'nov'a el'don'ej'o, fond'it'a antaŭ la Unu'a Mond'milit'o, A. Paolet, kiu sur literatur'a kamp'o tamen neniam est'is tre aktiv'a.

    Nederlando: El'star'as nun'temp'e la aktiv'ad'o de UEA kaj de ĝi'a Centr'o de Esplor'o kaj Dokument'ad'o pri la Mond'a Lingv'o-Problem'o. Ne tiom nov'a el'don'ej'o, ceter'e de antaŭ kelk'a'j jar'o'j silent'a, est'as Muusses, kaj la Libr'o'serv'o de Fle. Pli aktiv'a antaŭ la Du'a Mond'milit'o est'is la Inter'naci'a Esperant'o-Institut'o. Relativ'e nov'a el'don'ej'o est'as Fris'a Esperant'o-Rond'o.

    Kanado: Aktiv'as, ĉef'e sur lingv'a kaj por'infan'a kamp'o, Esperanto Press.

    Germanio (FRG): La iom mal'nov'a el'don'ej'o S. Ziegler ne plu aktiv'as. Aktiv'iĝ'is tamen nov'a el'don'ej'o L. Pickel en Nürnberg.

    Dan'land'o: La ĉef'a literatur'el'don'ej'o est'as sen'dub'e Kok'o. Tamen tre entrepren'em'a montr'iĝ'is la el'don'ej'o TK (Torben Kehlet), trans'pren'it'a de UEA en 1973. Ankoraŭ ekzist'as Libr'o'serv'o de CDEL kaj Dansk Esperant'o-Forlag.

    Jugoslavio: La du ĉef'a'j el'don'ej'o'j est'as sen'dub'e la El'don'a Sekci'o de Sloveni'a Esperant'o-Lig'o kaj Kroati'a Esperant'o-Lig'o.

    Ĉini'o: Aktiv'as la libr'o'serv'o de Ĉin'a Esperant'o-Lig'o kaj la Fremd'lingv'a El'don'ej'o en Pekino (ĉef'e pri politik'aĵ'o'j).

    Vjetnam'o: Tre aktiv'a sur lingv'a, literatur'a kaj politik'a kamp'o'j est'as la nord'vjetnam'a Fremd'lingv'a El'don'ej'o en Hanojo.

    Svedi'o: Aktiv'as la mult'merit'a El'don'a Societ'o Esperant'o.

    Brazilo: Dum mult'a'j jar'o'j abund'e el'don'is Asoci'o Esperant'ist'a de Rio de Janeiro. Nun'temp'e plej aktiv'as sur beletr'a kamp'o la Kultur'a Kooperativ'o de Esperant'ist'o'j ( Rio de Janeiro) kaj la Spirit'ist'a Federaci'o.

    Hungari'o: Nov'a'j'n libr'o'j'n el'don'as kaj mal'nov'a'j'n re'el'don'as el'don'ej'o Corvina. Ali'a'j aktiv'a'j el'don'ej'o'j est'as Kultur'a kaj Hungar'a Esperant'o-Asoci'o.

    Sovet'uni'o: Ĝis nun plej aktiv'a montr'iĝ'is la el'don'ej'o Sovet'a Enciklopedi'o.

    Finnlando: Sur lingv'a, lingv'ist'ik'a kaj ankaŭ sur literatur'a kamp'o aktiv'as Fond'um'o Esperant'o.

    Pollando: Esperant'lingv'e disting'iĝ'is la el'don'ej'o Ars Polona kaj Pol'a Esperant'o-Asoci'o.

    Japani'o: Mult'a'j el'don'ej'o'j aktiv'is kaj aktiv'as: tia'manier'e kre'iĝ'is la baz'o'j por apart'a “japan'a” literatur'a skol'o. Kultur'e grav'a'j est'as sen'dub'e Pirat'o kaj Japan'a Esperant'o-Institut'o. Cit'ind'a'j est'as ankaŭ Oomot'o, Japan'a Esperant'a Libr'o-Kooperativ'o, Am'o-Akademi'o, Daigakusyorin, Kosm'o kaj la modest'a sed ag'em'a L’Omnibus'o.

    Belgi'o: Ankoraŭ aktiv'as en Bruselo la nun mal'nov'a el'don'ej'o Herold'o de Esperant'o, kiu est'is unu'e en Germanio, post 1936 en Nederlando.

    Fak'a'j El'don'ej'o'j. — Preskaŭ ĉiu'j fak'a'j asoci'o'j el'don'is kaj el'don'as propr'a'j'n libr'o'j'n: i.a. ISAE, IKUE, Kel'i, Ume'a, IFEF, k.a. Apart'e aktiv'a'j est'as la jen'a'j religi-filozofi'a'j el'don'ej'o'j: Ekumen'a Esperant'o (Svis'land'o), Inter'naci'a Katolik'a Inform'ej'o (Nederlando), Frat'o'j de l’ Karitat'o (Belgi'o), Martinus-Institut'o (Dan'land'o), kaj Oomot'o (Japani'o).

    3.2.4.6 Konklud'o. — Ni konstat'as, ke tie, kie plej viv'bol'as la kultur'a mov'ad'o esperant'lingv'a, la el'don'ej'o'j mult'iĝ'as kaj aktiv'iĝ'as. Ekzist'as do inter ambaŭ manifestaci'o'j reciprok'a rilat'o.

    3.2.5 Esperant'a'j Bibliotek'o'j

    Grav'a'n signif'o'n, el kultur'a vid'punkt'o, hav'as la bibliotek'o'j, publik'a'j aŭ privat'a'j, kun esperant'lingv'a material'o. Inter'naci'lingv'a interes'ul'o, ankaŭ ne'esperant'ist'o, percept'as propr'a'okul'e, mult'e pli bon'e ol per mil teori'a'j argument'o'j, la signif'o'n de la lingv'o. Ceter'e, ili est'as ankaŭ dokument'o-depon'ej'o'j kaj konsult'ej'o'j por histori'ist'o'j, kiu'j stud'as la Esperant'o-Mov'ad'o'n, ĝi'a'n literatur'o'n, aŭ la histori'o'n de la problem'o de lingv'o inter'naci'a*.

    *  Detal'o'j'n v. en Ĉap. 20.3.
    3.2.6 Bel'art'a'j Konkurs'o'j

    3.2.6.1 En'konduk'o. — Jam fru'e en la histori'o de la Esperant'o-Mov'ad'o la organiz'it'a mov'ad'o aŭ la mecenat'ec'o de unu'op'ul'o'j (kaz'o iom pli mal'oft'a, sed ne sen'ekzempl'a) facil'ig'is la star'ig'o'n de literatur'a'j konkurs'o'j. Ili ĉiam est'is tre ŝat'at'a'j pro la prestiĝ'a signif'o, kiu'n ili hav'is. Tem'as ja pri disting'o'premi'o'j por merit'a aŭtor'o aŭ pri instig'il'o al jun'a talent'a art'ist'o por plu'a verk'ad'o.

    3.2.6.2 Histori'a Skiz'o kaj Hodiaŭ'a Situaci'o. — La unu'a'n beletr'ist'ik'a'n konkurs'o'n organiz'is la revu'o Lingv'o Inter'naci'a en 1896, La ekzempl'o'n sekv'is L’Esperantiste, kiu ek'de 1900 organiz'is literatur'a'j'n konkurs'o'j'n pri original'a'j proz'o kaj poezi'o, kaj pri traduk'aĵ'o'j. Ankaŭ La Revu'o ĉiu'jar'e organiz'is, inter 1906 kaj 1914, literatur'a'n konkurs'o'n kun premi'o'j. Inter la tiam'a'j premi'it'o'j trov'iĝ'as kelk'a'j hodiaŭ ankoraŭ kon'at'a'j nom'o'j: Paul de Lengyel, S. Meyer, K. M. Nordensvan, Georgi Atanasov. Mal'e, mult'a'j plen'e forges'iĝ'is: ekz. Hilda Cederblad, Zabilon-d’Her, Axel Hasselrot, K. Boguŝeviĉ, T. Ŝĉavinskij, k.a. Antaŭ la Unu'a Mond'milit'o kaj kelk'a'j'n jar'o'j'n post ĝi ekzist'is ankaŭ la Flor'a'j Lud'o'j, organiz'it'a'j iom en la spirit'o de la mez'epok'a'j katalun'a'j (okcitan'a'j) literatur'a'j turnir'o'j, kies gajn'int'o'j'n oni proklam'is reĝ'o'j kaj reĝ'in'o'j. Kon'at'a'j kron'it'o'j est'is i.a. Marie Hankel, Edmond Privat, Clarence Bicknell.

    Jam en la period'o inter 1919 kaj 1939 viv'is kutim'o okaz'ig'i dum la Universal'a'j Kongres'o'j literatur'a'j'n vesper'o'j'n, kie la aŭtor'o'j mem prezent'is propr'a'j'n verk'o'j'n.

    Post la Du'a Mond'milit'o literatur'a konkurs'o okaz'is dum la UK de 1948, sed la unu'a Bel'art'a Konkurs'o en la aktual'a form'o okaz'is nur en 1950; ekzist'as tri premi'o'j (unu'a, du'a kaj tri'a), al kiu'j oni al'don'is post'e la premi'o'n “nov'a talent'o”, por 4 branĉ'o'j: original'a poezi'o, traduk'a poezi'o, original'a proz'o, original'a dram'et'o. La komision'o rajt'as al'don'i nov'a'j'n konkurs'o-branĉ'o'j'n (ekz. fotograf'art'o'n, desegn'o'n, ktp.). Mult'a'j hodiaŭ ŝat'at'a'j verk'ist'o'j komenc'is si'a'n karier'o'n tiel, kaj nur post'e aper'ig'is propr'a'n original'a'n libr'o'n: i.a. Reto Rossetti, William Auld, Poul Thorsen, Marjorie Boulton, Ŝtefo Urban.

    Ali'a'j, mal'e, ne ating'is libr'o-aper'ig'o'n, kvankam ili est'as bon'e kon'at'a'j kaj literatur'e tre ŝat'at'a'j: i.a. A. D. Foote, Z. Takaĉ, French, A. Samyn, L. H. Knoedt, B. Vanĉik.

    La esperant'lingv'a'j verk'ist'o'j tre aprez'as la bel'art'a'j'n konkurs'o'j'n.

    Tio'n montr'as ankaŭ ili'a mult'nombr'a part'o'pren'o en la konkurs'o'j*.

    *  Detal'o'j'n v. en Ĉap. 11.2.

    Kvankam la Bel'art'a'j Konkurs'o'j de UEA est'as la plej kon'at'a'j, ili ne est'as tamen la sol'a'j: J. Comella (Katalun'o) star'ig'is la premi'o'n Comella- Bassols por la plej gaj'a original'a novel'o. Krom'e, ekzist'as ankaŭ mult'a'j premi'o'j sur naci'a nivel'o.

    3.2.7 Kultur'a'j Centr'o'j

    Preskaŭ en ĉiu land'o est'as centr'o por la fleg'o de la kultur'o kaj de la lingv'o Esperant'o. Kelk'a'j el tiu'j centr'o'j organiz'as ankaŭ Esperant'o-kurs'o'j'n (mult'a'j lim'iĝ'as ja al tiu cel'o), kelk'a'j el'don'as revu'o'n, aŭ aper'ig'as libr'o'j'n. Plej grav'a'j est'as, tamen, la inter'naci'a'j centr'o'j.

    Unu el la unu'a'j, kaj cert'e unu el la plej fam'a'j, est'as la Inter'naci'a Esperant'o-Institut'o, fond'it'a en Hag'o, en 1930, de Andre'o Cseh (1895- , propagand'ist'o kaj el'trov'int'o de original'a “natur'a” instru'sistem'o por Esperant'o.

    Ali'a tre fam'a centr'o, tamen kun ali'spec'a karakter'o, est'as la Centr'o de Esplor'o kaj Dokument'ad'o pri la Mond'a Lingv'o-Problem'o, fond'it'a en Londono la 1-an de januar'o 1952 far'e de Prof. Ivo Lapenna, kiel instituci'o de UEA. Ĝi el'don'is, angl'e kaj esperant'lingv'e, rimark'ind'a'n nombr'o'n da util'a'j kaj valor'a'j dokument'o'j pret'ig'it'a'j de plur'a'j aŭtor'o'j. Ĝi okup'iĝ'as pri stud'o'j, enket'o'j, statistik'o'j, bibliografi'o'j, dokument'ad'o pri la inter'naci'lingv'a problem'o kaj pri ĝi'a solv'o, Esperant'o. Ĝi publik'ig'is ankaŭ kolektiv'a'j'n stud'volum'o'j'n: La Inter'naci'a Lingv'o (Fakt'o'j pri Esperant'o), 1954, kaj Memor'libr'o pri la Zamenhof-Jar'o, 1960, ambaŭ redakt'it'a'j'n de I. Lapenna*.

    *  Pri Ced v. Ĉap. 20.2.

    Kultur'a'j centr'o'j ekzist'as, kiel dir'it'e, ankaŭ en ali'a'j land'o'j, ekzempl'e en Franci'o ( Gresillon), Svis'land'o (La Sagne), Japani'o (Tokio).

    3.2.8 Lingv'a'j Instituci'o'j: La Akademi'o

    La ĉef'a lingv'a instituci'o de la Mov'ad'o est'as la Akademi'o, kies task'o est'as “konserv'i kaj protekt'i la fundament'a'j'n princip'o'j'n de la lingv'o Esperant'o kaj kontrol'i ĝi'a'n evolu'o'n” (el la Statut'o).

    En 1905 L. L. Zamenhof propon'is kre'i lingv'o'kontrol'a'j'n instituci'o'j'n. La Kongres'o tut'simpl'e kre'is 96-person'a'n Lingv'a'n Komitat'o'n (LK), kies provizor'a prezid'ant'o far'iĝ'is L. L. Zamenhof mem. La post'a'n jar'o'n, tamen, est'is akcept'it'a la statut'o, kaj en'ofic'ig'it'a nov'a prezid'ant'o: Rektor'o Boirac. La nombr'o de la membr'o'j jam est'is kresk'int'a: ili est'is 102 el 26 naci'o'j. Oni divid'is la labor'o'n laŭ sekci'o'j: Komun'a Vort'ar'o, Gramatik'o, kaj Teknik'a Vort'ar'o. En divers'a'j period'o'j funkci'is, krom'e, jen'a'j sekci'o'j: Intern'a'j Afer'o'j, Propr'a'j Nom'o'j, Vort'farad'o, El'parol'o kaj Kontrol'o. La tiam'a Prezid'ant'o prezent'is “Deklar'o'n pri la Rol'o de la Lingv'a Komitat'o”, kiu komenc'iĝ'as jen'e:

    La task'o de la LK est'as zorg'i pri la konserv'ad'o de la fundament'a'j princip'o'j de la lingv'o kaj kontrol'i ĝi'a'n evoluci'o'n. Ĝi do esplor'as ĉiu'j'n lingv'a'j'n demand'o'j'n kaj solv'as ili'n laŭ la supr'e dir'it'a'j princip'o'j. Neniel la Fundament'o (de Esperant'o) nek la LK pov'as est'i bar'o por la normal'a evoluci'o de la lingv'o, kiu'n ili, kontraŭ'e, cert'ig'as.

    Sed la mult'membr'a LK est'is nur mal'facil'e kaj pez'e labor'kapabl'a. Ĝi dev'is elekt'i propr'a'sin'e labor'komitat'o'n de 12 membr'o'j, kiu'n oni nom'is Akademi'o (1908).

    La oficial'a inform'il'o de la LK kaj de la Akademi'o est'is la Oficial'a Gazet'o de la pariza Centr'a Ofic'ej'o (1908-1922). Post'e, la decid'o'j de la Akademi'o aper'is cirkuler'e (Oficial'a'j Inform'o'j). Laŭ'neces'e la Akademi'o hav'as la rajt'o'n el'don'i propr'a'n bulten'o'n: Oficial'a Bulten'o. Unu el la plej grav'a'j labor'o'j pret'ig'it'a'j de la Akademi'o est'is la korekt'o kaj komplet'ig'o de la Universal'a Vort'ar'o: la unu'a al'don'o aper'is en 1909, la du'a en 1919, la 3-a en 1921-22, la 4-a en 1929, la 5-a en 1934, la 6-a en 1935 kaj la 7-a en 1958. La Akademi'o stud'is ankaŭ divers'a'j'n lingv'a'j'n demand'o'j'n, problem'o'j'n pri vort'o'teori'o kaj termin'ologi'o.

    Post la Du'a Mond'milit'o, en 1946, cirkuler'o dis'send'it'a cel'e al re'star'ig'o de la LK hav'is mal'sukces'o'n: el 102, nur 48 LK-an'o'j respond'is. Fin'e, en 1948 oni re'star'ig'is lingv'a'n instituci'o'n, kiu'n oni nom'is Akademi'o: ĝi konsist'as el maksimum'e 50 membr'o'j, do ebl'as pli raci'a divid'o de labor'fort'o'j. En 1964 la Akademi'o akcept'is nov'a'n Statut'o'n*.

    *  Pli'a'j detal'o'j trov'iĝ'as en Ĉap. 20.1.
    3.2.9 Esperant'ologi'a Literatur'o

    3.2.9.1 En'konduk'o. — Lingv'o-esplor'o est'as neces'a. Esperant'ologi'o stud'as la Esperant'a'j'n lingv'o'n kaj kultur'o'n. Ĝi esplor'as latent'a'j'n intern'a'j'n struktur'o'j'n de la lingv'o, ebl'ec'o'j'n de nov'a'j lingv'o'form'o'j, jam tradici'iĝ'int'a'n lingv'o'uz'o'n kaj simil'a'j'n demand'o'j'n. La rezult'o'j de Esperant'ologi'o aper'is en libr'o'j, broŝur'o'j, revu'o'j kaj kurs'o'j. La unu'a universitat'nivel'a kurs'o pri la rilat'o'j inter Esperant'o kaj la lingv'o'scienc'o okaz'is en 1908 en Finnlando. La tem'o est'is Esperant'o kaj Lingv'ist'ik'o, kaj la preleg'ant'o est'is la fam'a lingv'ist'o Gustav J. Ramstedt.

    3.2.9.2 Bibliografi'o. — Resum'o de la dek'um'a klasifik'sistem'o est'is publik'ig'it'a de M. C. Butler en 1927. Apart'a'j'n sistem'o'j'n por klas'ig'i esperant'aĵ'o'j'n sur'baz'e de la dek'um'a sistem'o propon'is general'o Sebert (1910) kaj M. C. Butler (1950). Bibliografi'a'j'n katalog'o'j'n pri Esperant'a'j el'don'aĵ'o'j aper'ig'is Georg Davidov (katalog'o de la Davidov-a Bibliotek'o: Volum'o I 1887-1908 [1908] kaj Volum'o II 18881-1911 [1911]), Hugo Steiner (Katalog'o de IEMW, Volum'o I, kun esperant'aĵ'o'j, 1957; Volum'o II, kun inter'lingv'ist'ik'aĵ'o'j, 1958; Volum'o III, kun laŭ'nom'a alfabet'a katalog'o A—L, 1969), Gyorgy Gyuris (Katalog'o de la Hungar'land'a Esperant'o-Bibliotek'o, 1967). La verk'o de P. E. Stojan, Bibliografi'o de Inter'naci'a Lingv'o, 1929, re'pres'it'a en 1973, en'hav'as prov'o'n star'ig'i komplet'a'n Esperant'a'n bibliografi'o'n. Kvankam la tie'a'j cit'aĵ'o'j (6.333, plus statistik'o'j kaj indeks'o'j) ating'as nur la jar'o'n 1929, ĝi est'as verk'o nepr'e bezon'at'a por serioz'a interes'iĝ'ant'o.

    Bon'a En'konduk'o en la Libr'o'scienc'o'n de Esperant'o, verk'it'a de R. Haupenthal, aper'is en 1968. Mult'merit'a'j est'as la bibliografi'o'j, kiu'j pri'trakt'as apart'a'j'n tem'o'j'n: pri esperant'lingv'a'j traduk'aĵ'o'j el la dan'a verk'is bibliografi'o'n P. Thorsen en 1952; pri inter'naci'a lingv'o en Jugoslavio verk'is M. Gjivoje (1954, 1964, 1967); pri esperant'ologi'o ekzist'as la stud'o de P. Neergaard La Esperant'ologi'o kaj ties Disciplin'o'j en la verk'o Tra Dens'a Mal'lum'o, 1942; pri la religi'a literatur'o en Esperant'o Karl-Olof Sandgren verk'is bibliografi'a'n stud'o'n en 1970.

    3.2.9.3 Histori'o de Esperant'o. — La ĉef'a'j verk'o'j pri la fru'a temp'o de Esperant'o est'as la verk'o'j de L. L. Zamenhof mem: la Original'a Verk'ar'o (red. J. Dietterle, 1929) kaj Leter'o'j de Zamenhof (red. G. Waringhien, du'volum'a, 1948). Grav'a'n help'o'n prezent'as ankaŭ la biografi'o'j de Zamenhof. Inter ili, cit'ind'as Viv'o de Zamenhof, de E. Privat, 1920 (5-a eld. 1967) kaj Zamenhof, de M. Boulton, 1962. Ekzist'as ankaŭ histori'o'j de Esperant'o: unu el la unu'a'j est'is Histori'o de Esperant'o 1887—1912 de Z. Adam (ps. de Adam Zakrzewski), 1912, bedaŭr'ind'e de'long'e el'ĉerp'it'a. Ankoraŭ hav'ebl'a'j, kaj frukt'o de rekt'a stud'o ĉe la font'o'j kaj de tra'viv'o, almenaŭ part'e, est'as la du volum'o'j de Histori'o de la Lingv'o Esperant'o de Edmond Privat (Volum'o I, 1887—1900: 1912 kaj 1923; Volum'o II, 1900—1927: 1927). La unu'a prov'o organik'e kaj dokument'e prezent'i ia histori'o'n de Esperant'o est'is far'it'a de Leon Courtinat, en li'a tri'volum'a Histori'o de Esperant'o 1887—1960 (I: 1964; II: 1965; III: 1966). Mal'feliĉ'e tiu'n ampleks'a'n verk'o'n fuŝ'as tro mult'e da lingv'a'j kaj filologi'a'j erar'o'j, kiu'j ig'as la leg'ad'o'n mal'facil'a. Krom'e, kaj eĉ pli grav'e, abund'as erar'o'j pri fakt'o'j dum ali'a'j inform'o'j ne ĉiam est'as fid'ind'a'j. Aper'is ankaŭ special'ig'it'a'j histori'verk'o'j: pri la jugoslavia Esperant'o-Mov'ad'o ( Gjivoje, 1965); pri la bulgar'a 1885—1890 ( C. Murgin, 1964); pri Sat (1953); pri UEA ( Jakob, 1933); pri Kel'i (de Hoog, 1964); pri IFEF ( Wajsblum, 1968); pri la japan'a mov'ad'o ( Miyamoto masao, 1969).

    3.2.9.4 Esperant'ologi'o kaj Inter'lingv'ist'ik'o. — La stud'o de la lingv'o Esperant'o kaj la stud'o de la soci'a'j, lingv'ist'ik'a'j, psikologi'a'j kaj ekonomi'a'j aspekt'o'j de la problem'o de lingv'o inter'naci'a ne est'as facil'e apart'ig'ebl'a'j, ĉar inter ili ekzist'as esenc'a inter'rilat'o. Mult'a'j verk'o'j kaj broŝur'o'j pri tiu'j problem'o'j aper'is. En 1928 aper'is la verk'o de la bulgar'a lingv'ist'o I. D. Ŝiŝmanov Ĉu est'as Ebl'a kaj Neces'a Inter'naci'a Help'lingv'o? (tr. A. D. Atanasov). Teori'o de Esperant'o, de la Rus'o Varankin, aper'is en 1929. Sekv'is plur'a'j verk'o'j de la kon'at'a sovet'a lingv'ist'o kaj esperant'olog'o Ernest Drezen: Element'o'j de Lingv'o'scienc'o, Histori'o kaj Teori'o de Lingv'o Inter'naci'a (rus'lingv'a), 1929; La Voj'o'j de Form'iĝ'o kaj Dis'vast'iĝ'o de la Lingv'o Inter'naci'a, 1929; Analiz'a Histori'o de Esperant'o-Mov'ad'o, 1931; Skiz'o'j pri Teori'o de Esperant'o, 1931; Histori'o de la Mond'o'lingv'o, 1931 (re'pres'it'a en 1967), traduk'it'a el la rus'a de Hofalov kaj Nekrasov. De L. Ĵirkov aper'is la konciz'a Kial Venk'is Esperant'o?, 1931. La Enciklopedi'o de Esperant'o (de kiu oni nun'temp'e prepar'as nov'a'n el'don'o'n), redakt'it'a de L. Kokeny kaj V. Bleier laŭ prepar'labor'o'j de Ŝirjaev, aper'is du'volum'e en 1933-35: ĝi est'as mejl'o'ŝton'o sur la voj'o de la ek'kon'o de la Esperant'a kultur'o dank’ al la ampleks'a'j lingv'a'j, biografi'a'j, histori'a'j kaj inter'lingv'ist'ik'a'j kontribu'aĵ'o'j. En 1936 aper'is Esperant'ologi'a Raport'o de Kawasaki naokazu, kaj la preleg'ar'o de la lingv'ist'o Collinder La Problem'o de Lingv'o Inter'naci'a aper'is en 1937. En 1946 aper'is la verk'o de St. Ĝuĝev Lingv'o kaj Soci'o, dum en 1950 W. J. A. Manders publik'ig'is si'a'n el'star'a'n, problem'star'ig'a'n Inter'lingv'ist'ik'o kaj Esperant'ologi'o. La diskut'ebl'a, sed pens'instig'a verk'o de P. Stojan De'ven'o kaj Viv'o de la Lingv'o Esperant'o aper'is en 1953 (sed est'is jam de proks. 20 jar'o'j pret'a). La post'a'n jar'o'n aper'is la unu'a el'don'o de La Inter'naci'a Lingv'o — Fakt'o'j pri Esperant'o, redakt'it'a de Prof. I. Lapenna kaj el'don'it'a de Ced. En 1959 la verk'o de G. Waringhien Lingv'o kaj Viv'o plur'ĉapitr'e pri'trakt'as inter'lingv'ist'ik'a'j'n kaj esperant'ologi'a'j'n problem'o'j'n, kaj en 1962 la libr'o de W. Gilbert Plan'lingv'a'j Problem'o'j liver'as interes'a'n, kvankam ne ĉiam original'a'n, kontribu'o'n al la problem'o de naturalism'o-skem'at'ism'o. En la Unu'a Part'o (Lingv'o) de Retor'ik'o (tri el'don'o'j: 1950, 1958, 1971) kaj en Elekt'it'a'j Parol'ad'o'j kaj Preleg'o'j (1966) Prof. I. Lapenna vast'e pri'trakt'as la inter'lingv'a'n problem'o'n ĉef'e el histori'a kaj soci'politik'a vid'punkt'o'j. Tre grav'a'j est'as la dokument'o'j de Ced, precip'e en la Seri'o A/II (La Problem'o de Komun'a Lingv'o), inter kiu'j el'star'as la stud'o'j de I. Lapenna, La Lingv'a Problem'o en Inter'naci'a'j Rilat'o'j (A/II/1 en 1962 kaj A/II/5 en 1972) kaj Kelk'a'j Aspekt'o'j de la Lingv'a Problem'o en Inter'naci'a Publik'a Jur'o kaj Kompar'a Jur'o (A/II/2 en 1963), kaj la stud'o de Drs. G. F. Makkink La Problem'o de Komunik'ad'o en la Mond'o (A/II/3 en 1970). Unik'e grand'a'n valor'o'n hav'as la revu'o La Mond'a Lingv'o-Problem'o (LMLP), regul'e publik'ig'at'a tri foj'o'j'n jar'e (ek'de 1969) de la mond'fam'a el'don'ej'o Mouton & Co. (Hag'o-Parizo) sub aŭspici'o de Ced. Tiu ĉi inter'naci'a, inter'disciplin'a revu'o pri'stud'as la lingv'a'n problem'o'n en ĉiu'j ĝi'a'j aspekt'o'j, precip'e soci'a, lingv'ist'ik'a, jur'a, psikologi'a, ekonomik'a. En la Redakt'a Komitat'o trov'iĝ'as 12 kon'at'a'j special'ist'o'j pri divers'a'j scienc'a'j branĉ'o'j, kaj D-ro V. Sadler funkci'as kiel ĉef'redaktor'o. La stud'o'j kaj artikol'o'j est'as publik'ig'at'a'j en divers'a'j naci'a'j lingv'o'j kun ampleks'a'j resum'o'j en Esperant'o. Ĝis nun aper'is kvar komplet'a'j volum'o'j (1969—1972) kaj unu kajer'o de Vol. 5. Ali'a'j sekv'os. En 1971 aper'is La Problem'o de Lingv'a Komunik'ad'o en la Nun'temp'a Mond'o, 46-paĝ'a re'pres'aĵ'o el LMLP, redakt'it'a de I. Lapenna kaj V. Sadler, kun kontribu'o'j en la angl'a, franc'a, german'a, kaj ampleks'a'j resum'o'j en la Inter'naci'a Lingv'o.

    Soci-lingv'ist'ik'a'n tem'o'n part'e pri'trakt'as ankaŭ la preleg'ar'o Bon'a Ŝanc'o, de D-ro Werner Bormann, kiu'n oni publik'ig'is en 1970.

    3.2.9.5 Lingv'a'j Problem'o'j. — Lingv'a'j verk'o'j pri Esperant'o kaj en Esperant'o est'as mult'a'j. La unu'a est'is la Vort'ar'o de Esperant'o de K. Bein (kun difin'o'j en Esperant'o), aper'int'a en 1910 (3-a eld. 1922). Sur la vort'ar'a kamp'o apart'e grav'a est'is Plen'a Vort'ar'o (ĉef'redaktor'o E. Grosjean-Maupin), 1930 (7-a eld. 1964), kies Suplement'o, pret'ig'it'a de G. Waringhien, aper'is en 1954. En 1970 aper'is ĉef'verk'o: Plen'a Ilustr'it'a Vort'ar'o de G. Waringhien, kun pli ol 1.200 paĝ'o'j. La unu'a gramatik'o por perfekt'iĝ'em'ul'o'j tut'e en Esperant'o est'is la verk'o de P. Fruictier kaj S. Kornfeld Komplet'a Gramatik'o kaj Vort'farad'o de Esperant'o, 1930. Sekv'is Inter'naci'a Gramatik'o de Esperant'o, de L. Kitzler, 1934; sed la plej fam'a far'iĝ'is Plen'a Gramatik'o de K. Kalocsay kaj G. Waringhien (1-a eld. 1935, 2-a eld. 1938, 3-a eld. 1958-64). Ceter'e trov'iĝ'as verk'o'j ankaŭ pri ali'a'j demand'o'j. En 1931 aper'is la verk'et'o de E. Privat Esprim'o de Sent'o'j en Esperant'o (3-a eld. 1957), kiu pri'trakt'as stil'ist'ik'o'n. Pri poezi'a fak'lingv'o kaj pri vort'o'teori'o verk'is K. Kalocsay en Lingv'o-Stil'o-Form'o (1930, re'pres'it'a en 1963 kaj en 1970). Pri art'o poet'ik'a, metrik'o, poezi'a fak'vort'ar'o kaj rim'ar'o tern'as la libr'o Parnas'a Gvid'libr'o de Kalocsay kaj Waringhien (1-a eld. 1932, 2-a eld. revizi'it'a 1968, kun kontribu'aĵ'o de R. Bernard). Artikol'o'j pri lingv'a'j problem'o'j trov'iĝ'as ankaŭ en la Enciklopedi'o de Esperant'o (1933-35). Post'milit'e aper'is du krom'a'j el'star'a'j verk'o'j: Lingv'o kaj Viv'o, de G. Waringhien, 1959, rilat'as al mult'a'j demand'o'j de leksik'ologi'o, filologi'o, lingv'ist'ik'o, inter'lingv'ist'ik'o, gramatik'o, ktp.; kaj la tre valor'a Gvid'libr'o por Super'a Ekzamen'o, redakt'it'a de A. Pechan, kies unu'a volum'o pri'trakt'as gramatik'a'j'n kaj lingv'a'j'n problem'o'j'n, dum la du'a prezent'as ĉapitr'o'j'n pri gramatik'o, histori'o, literatur'o, organiz'o de Esperant'o. La du volum'o'j aper'is resp. en 1964 kaj en 1966.

    Resum'e, jen kelk'a'j nom'o'j de aŭtor'o'j de verk'o'j aŭ stud'o'j: Pri metrik'o skrib'is Parisot (1909), Kalocsay (1931), Waringhien (1932), De Kock (1961, 1967), B. Clark (1957); Rim'vort'ar'o'j'n verk'is Rhodes (1905), Parisot kaj Cart (1909), Avoto (1918), M. Jaumotte (1931), Waringhien (1932), R. Bernard (1968); Pri gramatik'a'j problem'o'j: Mair, Lippmann, Fauvart-Bastoul, Waringhien, Kalocsay, De Hoog, Lapenna, Setälä, L. Mimo, T. Jung, Seppik, R. Schwartz, E. Vilborg, Ossaka, Støp-Bowitz, de Saussure, Nakamura, Faulhaber, k.a.; Pri sintaks'o: Lambert, Devjatnin, Fruictier, Torok, Quarello; Pri leksik'ologi'o kaj etim'ologi'o: Boirac, Sentis, Panel, Wüster, Waringhien, Neergaard, Modrijan, D. B. Gregor, Cart, Kawasaki, Setälä, k.a.;

    Pri vort'o'teori'o: Ĉefeĉ (ps. de Hoveler), R. de Saussure, Couturat, Fruictier, Kalocsay, G. Kolowrat, Panel, Aymonier, Isbrücker, Wüster, k.a.;

    Pri fonetik'o: Javal, Hoveler, Moch, Krysta, Collinson, Okamoto, Nylen, Stojan, Wells k.a.; Pri stil'ist'ik'o: Kalocsay, Privat, Auld, Faulhaber, Nakamura, k.a.; Pri retor'ik'o: I. Lapenna;

    Pri ĝeneral'a'j problem'o'j: W. J. A. Manders, G. J. Degenkamp, P. Stojan, E. Wüster; Pri bibliografi'o: Stojan, Neergaard, Steiner, Tonkin, Haupenthal.

    3.3 De Skrib'a Al Parol'at'a Lingv'o
    3.3.1 Signif'o de la Parol'a Kultur'o

    Lingv'o plen'e soci'e en'radik'iĝ'as nur se ĝi util'as kiel rimed'o de komunik'ad'o sur ĉiu'j kamp'o'j, inkluziv'e la parol'a'n uz'o'n. Neces'as ankaŭ konsider'i la fakt'o'n, ke la inter'hom'a parol'a komunik'ad'o est'as la situaci'o, en kiu la lingv'o iĝ'as ver'e “viv'ant'a”: en sen'per'a, spontan'a uz'o, la lingv'o mal'rigid'iĝ'as, liber'iĝ'as kaj far'iĝ'as pli fleks'ebl'a. Tiel kre'iĝ'as nov'a'j vort'o'j kaj nov'a'j signif'o'j, kaj la lingv'o ricev'as ek'puŝ'o'n al en'hav'a kaj form'a evolu'o (“semiologi'a viv'o” laŭ Ferdinand de Saussure).

    3.3.2 Faktor'o'j

    Ekzist'as plur'a'j faktor'o'j, divers'grad'e influ'a'j, kiu'j facil'ig'is la trans'form'iĝ'o'n de Esperant'o en parol'at'a'n lingv'o'n, kaj kiu'j nun'temp'e plu kontribu'as al ĝi'a viv'ant'ec'o. Nur kelk'a'j el ili est'os ĉi tie konciz'e menci'it'a'j el sistem'a vid'punkt'o*.

    *  Detal'o'j pri la unu'op'a'j faktor'o'j, precip'e pri lern'ej'o'j, kongres'o'j, infan'kongres'et'o'j, skolt'o'j, turism'o, son'bend'o'j, orator'a'j konkurs'o'j, teatr'o, son'film'o'j, disk'o'j, radi'o kaj kantar'o'j trov'iĝ'as en ali'a'j ĉapitr'o'j de tiu ĉi verk'o.

    3.3.2.1 De'nask'a'j Esperant'ist'o'j. — Sen'dub'e, plej interes'a est'as la ekzist'o de de'nask'a'j esperant'ist'o'j. L. L. Zamenhof skrib'is, ke “lingv'o inter'naci'a fortik'iĝ'os por ĉiam nur en tia kaz'o, se ekzist'os ia grup'o da hom'o'j, kiu'j akcept'as ĝi'n kiel si'a'n lingv'o'n famili'a'n, hered'a'n”. Ekzist'as famili'o'j, kiu'j, pro mal'sam'lingv'ec'o de la ge'edz'o'j, aŭ pro konsci'a akcept'o de la lingv'o, far'iĝ'is du'lingv'a'j: ili uz'as, unu'flank'e, la naci'a'n lingv'o'n, kaj, ali'flank'e, Esperant'o'n. Est'as kon'at'a fakt'o, ke du'lingv'ism'o ne damaĝ'as la infan'a'n psik'o'n; kontraŭ'e, ĝi facil'ig'as la lern'ej'a'n stud'o'n, ĉar ĝi jam fru'temp'e permes'as spontan'a'n kompar'o'n de divers'a'j lingv'o'sistem'o'j (t.e. de divers'a'j pens'o'kategori'o'j), kio est'as tre util'a por la evolu'ig'o de kritik'a mens'o.

    Plej ver'ŝajn'e, la unu'a'j “de'nask'a'j esperant'ist'o'j” est'is la ge'fil'o'j de M. C. Butler (1884-1970). Hodiaŭ ekzist'as minimum'e 200 infan'o'j aŭ jun'ul'o'j en pli ol 19 land'o'j, kies hejm'a lingv'o est'as Esperant'o. Por la ge'patr'o'j aper'as Ge'patr'a Bulten'o.

    3.3.2.2 Instru'ad'o al Infan'o'j en la Lern'ej'o'j. — Unu el la faktor'o'j, kiu'j influ'as la parol'at'a'n lingv'o'n, est'as ĝi'a instru'ad'o en la lern'ej'o'j. Est'as kon'at'e, ke Esperant'o est'as taŭg'a baz'o ankaŭ por la lern'ad'o de ali'a'j lingv'o'j. Krom'e, ĝi help'as la stud'ad'o'n de geografi'o, histori'o kaj parenc'a'j scienc'a'j branĉ'o'j. Tio, si'a'vic'e, pov'as efik'e kontribu'i al la matur'iĝ'o de la jun'a'j ge'lern'ant'o'j, al akir'o de inter'naci'ec'a pens'manier'o.

    Grav'a ŝtup'o en la lern'ej'a labor'o est'as la inter'lern'ej'a korespond'ad'o. La unu'a tia'spec'a esperant'lingv'a korespond'ad'o okaz'is en 1903 inter la instru'ist'o Cejka en Bystrice-Hostyn, Moravio, kaj la instru'ist'o Ducommun en Le Locle, Svis'land'o. Inter la du milit'o'j, la instru'ist'a'j Esperant'o-asoci'o'j funkci'is kiel organiz'a'j centr'o'j de inter'lern'ej'a korespond'ad'o. Nun'temp'e eminent'as la tut'mond'e organiz'it'a rond'o Grajn'o'j en Vent'o, kun centr'o en Bienne, Svis'land'o. Grav'a'n help'o'n don'as la Korespond'a Serv'o de UEA.

    Esperant'o kaj Instru'ist'o'j, de J. Aiziere (tr. P. Georgievskij), 1914, aparten'as al la unu'a'j pri'trakt'o'j de instru'ad'o de Esperant'o.

    Interes'a est'as ankaŭ la verk'o de E. Izgur, La Mond'lingv'o Esperant'o kaj Lern'ej'o (1926), kaj tre valor'a est'as la stud'o de P. Bovet, eks'direktor'o de la Pedagogi'a Institut'o J. J. Rousseau, en Ĝenevo, Enket'o pri Inter'naci'a Help'lingv'o (1948). Plej aktual'a'j est'as la verk'o'j de Peter Zlatnar, Esperant'o kaj Lern'ej'o (1959), la stud'o de R. Markarian, La Eduk'a Valor'o de la instru'ad'o de Esperant'o en la Lern'ej'o'j (Ced-Dok. B/I/2, 1964 kaj 1970), kiel ankaŭ plur'a'j dokument'o'j de Ced en la Seri'o B/Iv. Plej last'dat'a est'as la libr'o de Prof. Rudolf Rakuŝa, Metod'ik'o de la Esperant'o-Instru'ad'o (1970), kies unu'a el'don'o aper'is en 1957.

    3.3.2.3 Por'infan'a Literatur'o. — Por de'nask'a'j esperant'ist'o'j kaj por la plej jun'a'j ge'lern'ant'o'j aktiv'as por'infan'a libr'o-el'don'ad'o. Tem'as precip'e pri traduk'aĵ'o'j. El 36 por'infan'a'j libr'o'j, aper'int'a'j inter 1961 kaj 1969, nur 5 est'is verk'it'a'j original'e en Esperant'o. Jam inter la du milit'o'j aper'is mult'spec'a'j verk'o'j por infan'o'j, sed nur post la Du'a Mond'milit'o aper'is ankaŭ hodiaŭ aprez'at'a'j verk'o'j, inter kiu'j: V. Setälä, Peĉjo kaj Anjo Kalkul'as, 1951; J. F. Berger, Niko kaj Nina, 1952; El Japan'a'j Land'o kaj Popol'o, 1953; Fran Levstik, Mart'in Krpan (tr. Kozlevĉar), 1955; dram'ig'o de bel'a infan'rakont'o de Miyazawa kenzi, Gauche la ĉel'ist'o (tr. Nozima yasutarĉ), 1955; Ŝimomura joŝiŝi, Japan'a'j Fabel'o'j, 1958; la popol'rakont'o Mojca Et'ul'in'o (tr. Drago Kralj), 1960; Bel'a Konvolvul'o (el Ĉini'o), 1964; M. Slossier-Bresler, Kio'n Erna Tra'viv'is en Pinurbo, 1962; Valda Vinar, Ĉeĥ'a'j Fabel'o'j, 1962; P. A. G. Wright, La du Pup'o'j, 1963; Iren'a Jabłonska, La Ebri'a Mus'o (or'ig. fabel'o'j), 1965; J. Fekete, Vuk (pri'best'a roman'o), 1966; Bela Balasz, La Sep Reĝ'id'o'j, 1970; H. Hoffmann (tr. Applebaum), Struvelpetro, 1971 (jam aper'int'a en 1921), k.a.

    Por pli aĝ'a'j infan'o'j aper'is ankaŭ la tri verk'o'j de J. H. Sullivan La Jun'a'j Detektiv'o'j (2-a eld. 1968), La Jun'a'j Trezor-serĉ'ant'o'j, 1968, La Long'a Marŝ'o, 1968.

    Interes'a est'as ankaŭ la por'infan'a verk'ist'o, kiu si'n kaŝ'as sub la pseŭdonim'o Nenjo Rimanto; el li'a'j verk'o'j est'as menci'ind'a'j: ABC-Rim'o'j por Et'ul'o'j, 1953; El Kornvalo, 1958; Juvel'o'j, 1965; Vers'o'j por Infan'o'j, 1966.

    Kelk'a'j el'don'ej'o'j publik'ig'is tut'a'j'n seri'o'j'n da infan'libr'o'j, precip'e la ĉin'a'j kaj japan'a'j el'don'ej'o'j, Esperant'a'j Franc'a'j El'don'o'j kaj Esperanto Press (Kanado).

    3.3.2.4 Infan'a'j Kongres'et'o'j. — Grand'a'n pedagogi'a'n valor'o'n hav'as la infan'a'j kongres'et'o'j, kiu'j ek'de antaŭ kelk'a'j jar'o'j okaz'as paralel'e kun la Universal'a'j Kongres'o'j de Esperant'o. Ili cel'as help'i la ge'patr'o'j'n kaj, ali'flank'e, taŭg'e en'konduk'i la infan'o'j'n en inter'naci'a'n kaj inter'naci'lingv'a'n etos'o'n per aktiv'ig'a'j, kre'e instig'a'j nov'a'j pedagogi'a'j metod'o'j.

    3.3.2.5 Skolt'a Mov'ad'o. — Est'as menci'ind'a ankaŭ la ag'ad'o en skolt'a'j medi'o'j. Malgraŭ la favor'a opini'o de Baden-Powell, dum mult'a'j jar'o'j Esperant'o ne est'is konsider'at'a en la plej alt'a'j inter'naci'a'j skolt'a'j instanc'o'j. Sed, dank’ al la bon'a ag'ad'o de Skolt'a Esperant'ist'a Lig'o per'e de broŝur'o'j, lern'o'libr'o'j, kurs'o'j, dokument'o'j de Ced, invit'o'j al la praktik'a aplik'o de Esperant'o, ek'de 1968 la situaci'o rimark'ind'e pli'bon'iĝ'is kaj konduk'is al nul'ig'o de la antaŭ'a negativ'a star'punkt'o. Ebl'e tio kaŭz'os eĉ la aplik'o'n de Esperant'o en la skolt'a mond'o, en oficial'a form'o. Tio mult'e de'pend'as de la plu'a efik'a ag'ad'o en skolt'a'j medi'o'j.

    3.3.2.6 Kongres'o'j kaj Kun'ven'o'j. — Unu'a'rang'a'n signif'o'n por la praktik'ad'o de la parol'at'a lingv'o hav'as la kongres'o'j, konferenc'o'j, seminari'o'j, kun'ven'o'j de region'a'j societ'o'j kaj lok'a'j grup'o'j. Tiu'j kaj simil'a'j renkont'iĝ'o'j prezent'iĝ'as kiel mikro'soci'o, kie la lingv'a kaj kultur'a “norm'o'j” kre'iĝ'as dank’ al mekanism'o de lingv'a/kultur'a propon-o kaj akcept'o. Ĝust'e en tiu'j “mikro'soci'o'j” kun apart'a, propr'a struktur'o, la tradici'o de la parol'a kultur'o plej efik'e kaj plej mult'flank'e manifest'iĝ'as.

    3.3.2.7 Turism'o kaj Feri'ej'o'j. — En la tut'a mond'o mult'iĝ'as feri'ej'o'j kun kultur'a'j aŭ pur'e turism'a'j cel'o'j, hotel'o'j kaj kamp'ad'ej'o'j, en kiu'j Esperant'o est'as uz'at'a. La modern'a mult'naci'a amas'a turism'o ebl'ig'us vast'a'n inter'ŝanĝ'o'n de kultur'a'j valor'o'j, se la lingv'a problem'o est'us solv'it'a je pli larĝ'a skal'o. Tamen, jam hodiaŭ, la mez'nivel'a turist'o, kiu parol'as Esperant'o'n, sci'as pli mult'e, kaj ricev'as pli grand'a'n kultur'a'n gajn'o'n, ol ali'a person'o, kiu nur balbut'as fremd'lingv'e, aŭ esprim'as si'n per gest'o'j.

    3.3.2.8 Magnetofon'a Korespond'ad'o, Son'bend'a'j Program'o'j. — Ek'de 1957 aktiv'as la Magnetofon'a Serv'o de UEA. Nun'temp'e ĝi hav'as ĉ. 300 sur'bend'ig'it'a'j'n program'o'j'n. Ili est'as interes'a'j por ĉiu'j, ĉef'e por person'o'j, kiu'j dezir'as praktik'i la parol'a'n lingv'o'n, sed trov'iĝ'as ekster la centr'o'j, en kiu'j la lingv'o est'as regul'e parol'at'a. Rimark'ind'a est'as la signif'o de tiu norm'lingv'a eduk'ad'o per'e de sur'bend'ig'it'a'j, ĝeneral'e model'a'j voĉ'o'j. Daŭr'e intens'iĝ'as ankaŭ la korespond'ad'o per magnetofon'a'j bend'o'j.

    3.3.2.9 La Orator'ad'o. — La orator'ad'o ĉiam est'is kaj rest'as alt'e respekt'at'a en ĉiu'j lingv'a'j komunaĵ'o'j. Zamenhof mem iniciat'is ankaŭ tiu'n art'o'branĉ'o'n per si'a'j parol'ad'o'j. En la parol'ad'o el'dir'it'a dum la inaŭgur'o de la Prepar'a Konferenc'o de Ruslandaj Esperant'ist'o'j en Peterburgo (1910) li atent'ig'is pri la rol'o de la Esperant'a parol'art'o por la firm'ig'o kaj dis'vast'ig'o de la lingv'o. Tamen, por la form'iĝ'o kaj plu'a evolu'ig'o de la Esperant'a parol'art'o en la ver'a senc'o de la vort'o, la plej grand'a'j'n merit'o'j'n hav'as la for'pas'int'a Edmond Privat kaj, nun'temp'e, Ivo Lapenna. Ambaŭ fam'iĝ'is pro si'a'j parol'ad'o'j kaj preleg'o'j, rimark'ind'e alt'nivel'a'j el en'hav'a kaj form'a vid'punkt'o'j, ne nur en Esperant'o, sed ankaŭ en ali'a'j lingv'o'j. Ankaŭ plur'a'j ali'a'j far'iĝ'is inter'naci'e kon'at'a'j.

    La parol'ad'o'j de Zamenhof aper'is en Original'a Verk'ar'o (red. J. Dietterle, 1929) kaj ali'lok'e; tiu'j de Privat en divers'a'j period'aĵ'o'j kaj unu en Retor'ik'o; part'o de la parol'ad'o'j de Lapenna aper'is en la libr'o Elekt'it'a'j Parol'ad'o'j kaj Preleg'o'j (1966), en divers'a'j period'aĵ'o'j, mult'a'j el ili ankaŭ en naci'lingv'a'j traduk'o'j.

    Post la Du'a Mond'milit'o, fort'a'n impuls'o'n al la evolu'ig'o de la Esperant'a parol'art'o don'is la Orator'a'j Konkurs'o'j por ge'jun'ul'o'j, kiu'j regul'e okaz'as dum la Universal'a'j Kongres'o'j; la orator'a'j konkurs'o'j dum la Kongres'o'j de TEJO, kiel ankaŭ la konkurs'o'j okaz'e de ali'a'j inter'naci'a'j renkont'iĝ'o'j.

    Apart'a'n signif'o'n por la evolu'ig'o de la parol'art'o en la Inter'naci'a Lingv'o hav'is kaj plu hav'as la verk'o Retor'ik'o de I. Lapenna, unu'e publik'ig'it'a en 1950 (tri'a el'don'o en 1971), kiu en la ampleks'a Du'a Part'o pri'trakt'as la teori'o'n de tiu ĉi art'a branĉ'o, kun apart'a konsider'o al esperant'lingv'a parol'art'o.

    3.3.2.10 Teatr'o. — Ĉiu lingv'a komunaĵ'o klopod'as kre'i propr'a'n teatr'a'n trup'o'n. Ne hazard'e, ĉar la teatr'o fakt'e al'tir'as kaj fleg'as interes'o'n por tiu lingv'o, don'as al ĝi prestiĝ'o'n, influ'as favor'e la lingv'o'uz'o'n, permes'ant'e tiel la plu'daŭr'o'n de mal'nov'a'j lingv'a'j esprim'o'j, aŭ la al'pren'o'n de nov'a'j. Resum'e: ĝi permes'as pli efik'e establ'i — kaj kontrol'i — la lingv'a'n norm'o'n. Kresk'ant'a nombr'o da teatr'a'j trup'o'j, oft'e kun part'o'pren'o de profesi'a'j aktor'o'j, kaj divers'a'j amator'a'j grup'o'j plen'um'as tiu'n pozitiv'a'n rol'o'n en la Inter'naci'a Lingv'o kaj, krom'e, efik'e kontribu'as al ĝi'a viv'ant'ec'o.

    3.3.2.11 Son'film'o'j. — Esperant'a son'film'o (de Paramount) est'is projekci'it'a dum la Universal'a Kongres'o en Oxford (1930). En 1934 oni plan'is fond'o'n de kooperativ'o por financ'ad'o de Esperant'a'j son'film'o'j, sed la tiam'a'j politik'a'j cirkonstanc'o'j mal'ebl'ig'is la efektiv'ig'o'n de la ide'o. Nun'temp'e aper'as ĉiu'jar'e 2-3 nov'a'j film'o'j, ĉef'e kun komerc'a, turism'a, propagand'a aŭ kultur'a karakter'o.

    3.3.2.12 Disk'o'j. — Disk'o'j en Esperant'o, ĉiam pli mult'a'j, prezent'as interes'a'n kolekt'o'n de popol'a'j, klasik'a'j kaj modern'a'j kanzon'o'j, mod'kant'o'j, parol'ad'o'j, literatur'a recit'ad'o. Ili'n aper'ig'as UEA, divers'a'j firm'o'j en orient'eŭrop'a'j land'o'j, en Skandinavi'o, en Japani'o, en Latin'a Amerik'o kaj en Ĉini'o. Ekzist'as ankaŭ plur'a'j sur'disk'a'j Esperant'o-kurs'o'j kaj mult'a'j disk'o'j por lern'i korekt'a'n prononc'o'n. La muzik'ist'o Jo Haazen, la Du'o Esper'a kaj la kant'ist'in'o Ramona van Dalsem, kiu ĝeneral'e mem verk'as si'a'j'n kanzon'o'j'n, el'don'is last'a'temp'e propr'a'j'n disk'o'j'n.

    3.3.2.13 Radi'o. — Al la parol'a kultur'o mult'e kontribu'as la radi'o'dis'aŭd'ig'o'j en la Inter'naci'a Lingv'o. La unu'a'j okaz'is tuj post la Unu'a Mond'milit'o. Tem'as ĝeneral'e pri komplet'a'j Esperant'lingv'a'j el'send'o'j, sed ek'de antaŭ kelk'a'j jar'o'j la Pol'a Radi'o en'konduk'is ankaŭ nov'a'n, interes'a'n send'manier'o'n, nom'e la t.n. “Esperant'a'j'n Minut'o'j'n” dum plur'a'j naci'lingv'a'j program'o'j por la ekster'land'o.

    3.3.2.14 Kantar'o'j. — La kant'o est'as grav'a faktor'o en la parol'a kultur'o. Ĝi kun'lig'as hom'o'j'n kaj tiel dev'ig'as ili'n observ'i lingv'a'n disciplin'o'n kaj konform'ec'o'n. Ĝis 1911 aper'is ĉ. 300 muzik'a'j el'don'aĵ'o'j. Nun lli est'as tiel mult'nombr'a'j, ke super'rigard'o ne ebl'as.

    Inter la muzik'a'j el'don'aĵ'o'j el'star'as la kantar'o'j. Ver'ŝajn'e la unu'a inter'naci'a kantar'o, publik'ig'it'a antaŭ la Unu'a Mond'milit'o, est'is tiu de W. Fries (2-a eld. en 1913). La Inter'naci'a Kantar'o de Bennemann (kolekt'o el 26 naci'o'j) est'is publik'ig'it'a en 1922 (2-a eld. en 1930). La Kantar'o Esperant'a de M. C. Butler aper'is en 1926, ktp.

    Menci'ind'a'j est'as ankaŭ la “special'ig'it'a'j” kantar'o'j, ekzempl'e la social'ist'a kantar'o en 1932 kaj mult'nombr'a'j religi'a'j kantar'o'j (protest'ant'a'j, katolik'a'j, k.a.).

    Dis'e tra la mond'o, precip'e en la pli fort'a'j Esperant'o-societ'o'j, aktiv'as kant'ĥor'o'j, kiu'j si'a'vic'e kontribu'as al la fleg'ad'o de la parol'at'a lingv'o.

    En tiu ĉi kun'tekst'o est'u menci'it'a'j la nom'o'j de kelk'a'j kompon'ist'o'j, kiu'j muzik'ig'is original'a'j'n esperant'lingv'a'j'n poem'o'j'n: unu'e Adelskold kaj Felicien Menu-de-Menil, post'e Sarossi (ĉef'e poem'o'j'n de Baghy kaj Kalocsay), kaj Ŝt. Urban (ĉef'e poem'o'j'n de Baghy, Kalocsay kaj Auld).

    3.3.2.15 I.S.U. kaj Fak'a'j Kun'ven'o'j. — Por la evolu'ig'o de Esperant'o kiel parol'a kaj diskut'a lingv'o en divers'a'j scienc'a'j branĉ'o'j kaj fak'o'j, unu'a'rang'a'n valor'o'n hav'as Inter'naci'a Somer'a Universitat'o, kiu ek'de 1950 funkci'as sen'inter'romp'e kiel apart'a instituci'o de UEA, kaj la inter'naci'a'j kun'ven'o'j aŭ kongres'o'j de fak'a'j Esperant'o-Organiz'aĵ'o'j. En la nun'a Is'u en'tut'e okaz'is du'cent'o da preleg'o'j, rilat'ant'a'j al divers'a'j scienc'a'j branĉ'o'j: jur'o, medicin'o, biologi'o, matematik'o, lingv'ist'ik'o, ekonomik'o, soci'ologi'o, literatur'o, ktp. Post la preleg'o'j oni nun pov'as far'i demand'o'j'n al la preleg'int'o aŭ diskut'i unu'op'a'j'n punkt'o'j'n. Ali'flank'e, plur'a'j fak'a'j asoci'o'j organiz'as, dum inter'naci'a'j renkont'iĝ'o'j, preleg'o'j'n kun diskut'o'j pri apart'a'j tem'o'j en la kadr'o'j de la respektiv'a'j fak'o'j. Tiu'rilat'e el'star'as la labor'o de la Inter'naci'a Fer'voj'ist'a Esperant'o-Federaci'o kaj de la Inter'naci'a Esperant'o-Asoci'o de Jur'ist'o'j. La last'a regul'e organiz'as publik'a'j'n kun'ven'o'j'n, en kiu'j oni pri'trakt'as difin'it'a'j'n demand'o'j'n, precip'e sur la kamp'o de kompar'a jur'o, kutim'e en kun'labor'o kun lok'a'j jur'ist'a'j fak'a'j organiz'aĵ'o'j. Sekv'ant'e la ekzempl'o'n de UEA, ankaŭ ali'a'j organiz'aĵ'o'j kaj instanc'o'j ek'ag'is en simil'a manier'o, organiz'ant'e fak'a'j'n aŭ popular'scienc'a'j'n aranĝ'o'j'n. Menci'ind'a'j, tiu'rilat'e, est'as Somer'a Esperant'a Universitat'o en Gyula (Hungari'o), kiu en 1972 celebr'is la 10-jar'a'n jubile'o'n de si'a funkci'ad'o; Sved'a Somer'a Semajn'o, organiz'at'a de Sved'a Esperant'o-Institut'o; la Seminari'o'j de Ge'j kaj tiu'j de TEJO.

    3.4 Esenc'a Bibliografi'o

    Arcaini, Enrico, Dalla linguistica alla glottodidattica. Torino 1968. Auld, William, Esperanto as a literary language (Ced-Dok. D/I/3). Londono 1962 kaj 1964.

    —, Mit'o'j kaj fakt'o'j pri Esperant'o (Ced-Dok A/Iv/7). Londono 1964.

    Drezen, E., Histori'o de la mond'o'lingv'o. Tri jar'cent'o'j da serĉ'ad'o. 3-a eld. Oosaka 1967. Falkenhahn, Viktor, “Lingv'o'scienc'a'j konsider'o'j pri la rol'o kaj struktur'o de Esperant'o”. Der Esperantist, vol. 4, 1968, n-ro 18/19, p. 3-11, 17-28.

    Gregor, D. B., La kultur'a valor'o de Esperant'o (Ced-Dok. A/Iv/8).

    Londono 1967. Lapenna, Ivo, Retor'ik'o. 3-a eld. Rotterdam 1971.

    Martinet, Andre, Grundzüge der allgemeinen Sprachwissenschaft. Stuttgart 1963.

    Saussure, Ferdinand de, Cours de Unguistique generale. Lausanne- Paris 1916.

    Jar'libr'o de UEA, 1960-72.

    La Mond'a Lingv'o-Problem'o, vol. 1-3, 1969-72.

    Ĉapitr'o 4

    Instru'ad'o De Esperant'o

    4.1 En'konduk'o

    Por rapid'a dis'vast'ig'o de la Inter'naci'a Lingv'o grav'a problem'o est'is tiu de ĝi'a instru'ad'o, resp. lern'ad'o. En si'a fam'a leter'o al N. Borovko (1895), Zamenhof skrib'is:

    Dum long'a temp'o rest'is ne'solv'it'a unu problem'o, kiu hav'as grand'eg'a'n signif'o'n por neŭtral'a lingv'o. Mi sci'is, ke ĉiu dir'os al mi: “Vi'a lingv'o est'os por mi util'a nur tiam, kiam la tut'a mond'o ĝi'n akcept'os; tial mi ne pov'as ĝi'n akcept'i ĝis tiam, kiam ĝi'n akcept'os la tut'a mond'o”. Sed ĉar la ‘mond'o’ ne est'as ebl'a sen antaŭ'a'j apart'a'j “unu'o'j”, la neŭtral'a lingv'o ne pov'is hav'i est'ont'ec'o'n ĝis tiam, kiam ĝi'a util'ec'o far'iĝ'os por ĉiu apart'a person'o sen'de'pend'a de tio, ĉu la lingv'o jam est'as akcept'it'a de la mond'o aŭ ne. Pri tiu ĉi problem'o mi long'e pens'ad'is.

    Fin'e, Zamenhof ven'is al la pens'o aranĝ'i la lingv'o'n en la manier'o de “ŝlos'il'o”, kiu, “en'hav'ant'e en si ne sol'e la tut'a'n vort'ar'o'n, sed ankaŭ la tut'a'n gramatik'o'n en la form'o de apart'a'j, tut'e mem'star'a'j kaj alfabet'e ord'ig'it'a'j element'o'j, don'us la ebl'o'n al... adres'at'o de kia ajn naci'o tuj “kompren'i vi'a'n leter'o'n”.

    La esenc'e aglutin'a karakter'o de Esperant'o ebl'ig'is al Zamenhof real'ig'i ankaŭ tiu'n ide'o'n.

    En juli'o 1887 aper'is en Varsovio la rus'a el'don'o de la Unu'a Libr'o. Ĝ-ia titol'o est'is en la rus'a. La Esperant'a traduk'o tekst'as: D-ro Esperant'o, Inter'naci'a Lingv'o, Antaŭ'parol'o kaj Plen'a Lern'o'libr'o. Sur la titol'paĝ'o est'is pres'it'e en Esperant'o “por Rus'o'j” kaj en la rus'a lingv'o: “Por ke lingv'o est'u tut'mond'a, ne sufiĉ'as nom'i ĝi'n tia”.

    Tiu'j kelk'a'j vort'o'j reflekt'as la kvintesenc'o'n mem de la tut'a demand'o de komun'a inter'naci'a lingv'o. Sur la du'a paĝ'o trov'iĝ'as la permes'o de la cenzur'o kun la dat'o “la 21-a de maj'o 1887”, kaj jen'a tekst'o en la rus'a lingv'o: “La lingv'o inter'naci'a, kiel ĉiu naci'a, est'as soci'a propr'aĵ'o; la aŭtor'o for'las'as por ĉiam ĉiu'j'n person'a'j'n rajt'o'j'n al ĝi”. Tiu'n du'a'n, sam'e grav'a'n, star'punkt'o'n komplet'ig'as not'o en la rus'a sur la tri'a paĝ'o de la kovr'il'o: “La rajt'o de traduk'o de tiu ĉi broŝur'o en ĉiu'j'n lingv'o'j'n aparten'as al ĉiu”. Fin'e, sur la last'a paĝ'o trov'iĝ'as la adres'o de la aŭtor'o: Al S-ro D-ro L. Zamenhof por D-ro Esperant'o en Varsovio ...

    La en'hav'o de la Unu'a Libr'o konsist'as el Antaŭ'parol'o (28 p.) kun la unu'a'j tekst'o'j en Esperant'o; kart'et'o'j kun la tekst'o de la kon'at'a promes'o el'lern'i la lingv'o'n, se dek milion'o'j da person'o'j don'os publik'e la sam'a'n promes'o'n; plen'a lern'o'libr'o de la lingv'o, nom'e alfabet'o kaj 16 gramatik'a'j kaj sintaks'a'j regul'o'j; sur apart'a foli'o trov'iĝ'as Esperant'o-Rus'a Vort'ar'o kun klar'ig'o'j pri uz'o.

    Inter juli'o kaj la fin'o de 1887 aper'is la pol'a, franc'a kaj german'a el'don'o'j. En decembr'o 1887 est'is publik'ig'it'a la du'a rus'a el'don'o. “La rus'lingv'a Unu'a Libr'o en'ten'as kelk'a'j'n form'o'j'n, kiu'j mal'aper'is en la franc'a, pol'a, ktp.” ( P. E. Stojan). La unu'a angl'a el'don'o (trad. J. Steinhaus) aper'is en 1888, sed “ĝi montr'iĝ'is ne sufiĉ'e bon'a kaj unu jar'o'n post'e, publik'ig'int'e la traduk'o'n de Geoghegan, Zamenhof detru'is la unu'a'n” ( A. Albault). La Unu'a Libr'o, tiu 40-paĝ'a broŝur'et'o, larĝ'ig'it'a per la Universal'a Vort'ar'o kaj la Ekzerc'ar'o far'iĝ'is la Fundament'o de Esperant'o: la ne'kontest'ebl'a baz'o de ĉio kre'it'a en la Inter'naci'a Lingv'o kaj per'e de ĝi. Kompren'ebl'e, ĝi plu rest'as ankaŭ la fundament'a lern'o'libr'o.*

    *  La 9-a el'don'o de Fundament'o de Esperant'o, kun bon'eg'a'j en'konduk'o'j, not'o'j kaj lingv'a'j rimark'o'j de D-ro A. Albault, Membr'o de la Akademi'o de Esperant'o, aper'is en 1963, publik'ig'it'a de Esperant'a'j Franc'a'j El'don'o'j.

    Ĉiu'j person'o'j, kiu'j el'lern'is la lingv'o'n en tiu plej fru'a period'o, util'ig'is por tiu cel'o la divers'lingv'a'j'n el'don'o'j'n de la Unu'a Libr'o. La adres'ar'o de 1889 jam en'hav'is mil nom'o'j'n de person'o'j, kiu'j el'lern'is Esperant'o'n. Inter ili trov'iĝ'is De Beaufront, Dombrovski, Einstein, Frollo, Geoghegan, Grabowski, Kofman, Marignoni, Solovjev, Trompeter, De Wahl kaj ali'a'j kon'at'a'j nom'o'j.

    La divers'a'j person'o'j, kiu'j ricev'is tiu'j'n unu'a'j'n lern'o'libr'o'j'n, pov'is relativ'e facil'e ne nur el'lern'i la lingv'o'n, sed ankaŭ kompren'i tekst'o'n Skrib'it'a'n en tiu lingv'o, eĉ antaŭ ol el'lern'i ĝi'n. Simil'a'n rol'o'n lud'is post'e la mal'grand'a'j, t.n. “ŝlos'il'o'j”, kiu'j ankaŭ hodiaŭ neniel perd'is si'a'n signif'o'n.

    4.2 Ŝlos'il'o'j

    Tem'as pri mal'grand'a'j libr'et'o'j, kiu'j en'hav'as la baz'a'j'n regul'o'j'n de la gramatik'o kaj radik'ar'o'n sufiĉ'a'n por la ĉiu'tag'a'j bezon'o'j. En la ŝlos'il'o'j trov'iĝ'as ankaŭ ia plej neces'a'j inform'o'j pri la Inter'naci'a Lingv'o kaj pri organiz'o de la Esperant'o-Mov'ad'o, inkluziv'e la land'a'n organiz'aĵ'o'n, se tia ekzist'as. Krom'e, kutim'e trov'iĝ'as inform'o'j pri la ebl'ec'o'j plu stud'i la lingv'o'n. La last'a el'don'o de la angl'a ŝlos'il'o en'hav'as ankaŭ la kon'at'a'n Rezoluci'o'n de Unesk'o de 1954, en la angl'a lingv'o.

    Kler'a'j person'o'j, kiu'j serioz'e tra'stud'is la ŝlos'il'o'n, pov'as sen grand'a'j mal'facil'aĵ'o'j leg'i tekst'o'j'n en Esperant'o. Al la ide'o el'don'i tia'spec'a'j'n ŝlos'il'o'j'n ven'is la german'a esperant'ist'o Herbert F. Hoveler ( E. Ĉefeĉ). La unu'a, en la angl'a lingv'o, aper'is en 1905, verk'it'a en kun'labor'o kun E. A. Millidge. Jam en 1912 ekzist'is ŝlos'il'o'j en 18 lingv'o'j. Ek'de 1925 la aper'ig'o'n de la ŝlos'il'o'j pri'zorg'is ICK, post'e UEA. Laŭ la norm'o de ICK ĝis 1933 aper'is ŝlos'il'o'j en 26 lingv'o'j.

    Post tio aper'is ŝlos'il'o'j ankaŭ por ali'a'j lingv'o'j, dum en plur'a'j kaz'o'j est'is publik'ig'it'a'j el'don'o'j de ŝlos'il'o'j, aper'int'a'j jam pli fru'e en la sam'a'j lingv'o'j. Ĝis la mez'o de 1972 tia'j ŝlos'il'o'j en'tut'e aper'is en la lingv'o'j afrikans'a, alban'a, angl'a, arab'a, bask'a, bulgar'a, ĉeĥ'a, dan'a, eston'a, finn'a, flandr'a, franc'a, german'a, hispan'a, hungar'a, islanda, ital'a, japan'a, jid'a, katalun'a, kimr'a, kroat'a, latv'a, litova, malaj'a, nederlanda, norveg'a, persa, pol'a, portugal'a, romanĉ'a, ruman'a, rus'a, serb'a, sinhal'a, slovak'a, sloven'a, sved'a, ukraina, do en'tut'e por 39 lingv'o'j. UEA plan'as re'el'don'o'n de ŝlos'il'o'j ne plu hav'ig'ebl'a'j, kaj el'don'o'n de ali'a'j, precip'e por lingv'o'j de land'o'j, en kiu'j la Esperant'o-Mov'ad'o est'as ankoraŭ mal'fort'a.

    Kelk'a'j el'don'o'j de la ŝlos'il'o est'is far'it'a'j en tre mult'a'j ekzempler'o'j. Ekzempl'e, la sved'a ŝlos'il'o est'is el'don'it'a en 215.000 ekzempler'o'j ĝis la jar'o 1953.

    4.3 Lern'o'libr'o'j Kaj Instru'a'j Help'il'o'j

    La ŝlos'il'o'j, kompren'ebl'e, est'is kaj plu est'as tre util'a'j, sed ili ne pov'as kontent'ig'i la bezon'o'j'n de serioz'a stud'ad'o de Esperant'o. Tiu'cel'e oni nun'temp'e uz'as bon'a'j'n gramatik'o'j'n, vort'ar'o'j'n, lern'o'libr'o'j'n, disk'o'j'n, son'bend'o'j'n, leg'o'libr'o'j'n. kaj simil'a'j'n instru'a'j'n help'il'o'j'n. Tiu tut'a abund'a material'o est'as divid'ebl'a je: naci'lingv'a'j lern'o'libr'o'j; inter'naci'a'j gramatik'o'j kaj ali'a'j inter'naci'a'j lern'o'libr'o'j; libr'o'j por super'a'j kurs'o'j kaj instru'ist'o'j de Esperant'o; help'a'j instru'a'j rimed'o'j.

    4.3.1 Naci'lingv'a'j Lern'o'libr'o'j

    Lern'o'libr'o'j de Esperant'o por divers'a'j lingv'o'j unu'e aper'is en la jar'o 1887. De tiam ĝis hodiaŭ sen'ĉes'e nov'a'j, ĉiam pli bon'a'j lern'o'libr'o'j est'is kaj est'as publik'ig'at'a'j. Kompren'ebl'e, ne ĉiu'j lern'o'libr'o'j est'is sur la sam'a nivel'o, kaj ankaŭ nun'temp'e ne ĉiu'j hav'as la neces'a'j'n pedagogi'a'j'n kvalit'o'j'n, sed, ĝeneral'e, ili'a kvalit'o daŭr'e alt'iĝ'as.

    Jen la lingv'o'j, en kiu'j unu'e est'is publik'ig'it'a'j lern'o'libr'o'j aŭ vort'ar'o'j por stud'ad'o de Esperant'o kun, parentez'e, la jar'o de la unu'a el'don'o:

    Afrikans'a (1934), alban'a (1928), angl'a (1888, resp. 1889, ĉar tiu de 1888 est'is detru'it'a), arab'a (1907), armen'a (1909), astura (1917), bask'a (1936), breton'a (1930), bulgar'a (1889), ĉeĥ'a (1890), ĉin'a (1912), dan'a (1890), eston'a (1893), finn'a (1902), franc'a (1887), fri'ul'a (1922), german'a (1887), grek'a (1907), hebre'a (1888), hispan'a (1889), hungar'a (1898), islanda (1909), ital'a (1889), japan'a (1906), jud'german'a (1888), jud'hispan'a (1912), kartvel'a (1910), katalun'a (1906), kimr'a (1910), kore'a (1921), kroat'a (1909), latin'a (1916), latv'a (1889), litova (1890), malaj'a (1921), mongol'a (1964), nederlanda (1900), norveg'a (1907), persa (1915), pol'a (1887), portugal'a (1892), romanĉ'a (1922), ruman'a (1889), rus'a (1887), serb'a (1908), sinhal'a (1963), slovak'a (1907), sloven'a (1910), sved'a (1889), tagala (1908), taj'a (1938), tatar'a (1913), turk'a (1909), ukraina (1907), visaja (1908), vjetnam'a (1932); do en'tut'e 56 lingv'o'j.

    Laŭ la statistik'o, publik'ig'it'a en la verk'o Bibliografi'o de Inter'naci'a Lingv'o de P. E. Stojan, en la period'o de 1887-1928 en'tut'e aper'is 1.568 verk'o'j en 50 naci'a'j lingv'o'j kun lern'a aŭ propagand'a karakter'o. Tamen, ankaŭ la verk'o'j kun propagand'a-inform'a en'hav'o oft'e klar'ig'is la baz'a'j'n trajt'o'j'n de la struktur'o de Esperant'o. La sekv'ant'a'j inform'o'j, don'it'a'j ĉef'e laŭ la Bibliografi'o de Stojan, sed korekt'it'a'j kaj komplet'ig'it'a'j laŭ la slip'ar'o de Ced, indik'as la lingv'o'j'n, en kiu'j est'is publik'ig'it'a'j la menci'it'a'j lern'a'j aŭ inform'a'j libr'o'j en kvin'jar'a'j inter'spac'o'j, kun la escept'o de la komenc'a, sep'jar'a period'o:

    En la period'o 1887-1893 lern'o'libr'o'j kaj inform'a'j verk'o'j aper'is en la rus'a, pol'a, franc'a, german'a, angl'a, hebre'a, jud'german'a, bulgar'a, ruman'a, sved'a, ital'a, hispan'a, latv'a, ĉeĥ'a, dan'a, litova, portugal'a, eston'a.

    Inter 1894 kaj 1898 sekv'is la hungar'a.

    En la period'o 1899-1903 aper'is verk'o'j en la nederlanda kaj finn'a.

    Inter 1904 kaj 1908 est'is publik'ig'it'a'j verk'o'j en la japan'a, katalun'a, arab'a, grek'a, slovak'a, norveg'a, ukraina, serb'a, tagala kaj visaja (ambaŭ en Filipinoj) lingv'o'j.

    Sekv'as la tre frukt'o'don'a'j jar'o'j 1909-1913, kiam aper'is lern'a'j kaj inform'a'j material'o'j en la armen'a. islanda. kroat'a, turk'a, kartvel'a, kimr'a, sloven'a, ĉin'a, jud'hispan'a kaj tatar'a.

    Dum la milit'a'j jar'o'j, 1914-1918, al'don'iĝ'is la persa, latin'a kaj astura lingv'o'j.

    Kvar pli'a'j lingv'o'j, la kore'a, malaj'a, fri'ul'a ik'a'j romanĉ'a est'as not'it'a'j en la period'o 1919-1923.

    Fin'e, inter 1924 kaj 1928 aper'is la unu'a'j material'o'j en la alban'a.

    Ek'de 1929 aper'is konsider'ind'a nombr'o da lern'o'libr'o'j en la ver'a senc'o de la vort'o por mult'a'j el la menci'it'a'j lingv'o'j, dum en plur'a'j ali'a'j kaz'o'j la unu'a'j sem'o'j ne don'is pli'a'j'n frukt'o'j'n. Ali'flank'e, aper'is lern'o'libr'o'j por ali'a'j lingv'o'j, ekz. la afrikans'a, bask'a, breton'a, mongol'a, sinhal'a, taj'a kaj vjetnam'a. Ver'ŝajn'e la nombr'o de ĉiu'j publik'ig'it'a'j lern'o'libr'o'j est'as pli ol 2.000 por ses'dek'o da lingv'o'j.

    Ide'o'n pri la lern'o'libr'o'j, hav'ig'ebl'a'j nun'temp'e en divers'a'j lingv'o'j, don'as la list'o en la Libr'o'serv'o de UEA. Ĝi inkluziv'as lern'o'libr'o'j'n, vort'ar'o'j'n kaj baz'a'j'n inform'il'o'j'n pri la struktur'o de la lingv'o. Jen la lingv'o'j en alfabet'a si'n'sekv'o: afrikans'a, alban'a, angl'a, arab'a, bulgar'a, ĉeĥ'a, dan'a, finn'a, franc'a, german'a, hebre'a, hispan'a, hungar'a, indonezia, islanda, ital'a, japan'a, jid'a, katalun'a, kore'a, kroat'a, litova, nederlanda, norveg'a, persa, pol'a, portugal'a, romanĉ'a, rus'a, serb'a, sinhal'a, slovak'a, sloven'a, sved'a kaj turk'a, en'tut'e do en 35 lingv'o'j. En'tut'e en la Libr'o'serv'o trov'iĝ'as 244 divers'a'j naci'lingv'a'j lern'o'libr'o'j. Plej mult'nombr'a'j est'as en la angl'a lingv'o (29); sekv'as la franc'a (22); sur la tri'a lok'o est'as la german'a kaj nederlanda (po 20). Kompren'ebl'e, ekzist'as ankaŭ mult'a'j ali'a'j lern'o'libr'o'j, ne trov'iĝ'ant'a'j en la menci'it'a list'o; ne nur en la 35 list'ig'it'a'j lingv'o'j, sed ankaŭ en ali'a'j.

    Por help'i al la verk'ant'o'j de lern'o'libr'o'j UEA form'is apart'a'n Kontrol'komision'o'n de Lern'o'libr'o'j. Ĝi'a task'o est'as tra'leg'i manuskript'o'j'n, kiu'j'n la aŭtor'o'j liber'vol'e prezent'as al ĝi por kontrol'o kaj sugest'o'j pri eventual'a'j pli'bon'ig'o'j. La Komision'o apart'e atent'as al korekt'ec'o de la eksplik'o'j pri la gramatik'a'j regul'o'j kaj leksik'a'j difin'o'j. En ĝi trov'iĝ'as el'star'a'j kon'ant'o'j de la lingv'o, aparten'ant'a'j al mal'sam'a'j lingv'a'j famili'o'j.

    Tiu ĉi tut'a abund'a instru'material'o est'as util'ig'ebl'a ne nur por kurs'o'j de divers'a'j grad'o'j, sed, de'pend'e de la karakter'o de la lern'o'libr'o, ankaŭ por mem'lern'ant'o'j. Est'as menci'ind'e, ke en la last'a'j jar'o'j aper'is plur'a'j lern'o'libr'o'j en divers'a'j lingv'o'j, special'e verk'it'a'j por instru'ad'o de infan'o'j en la lern'ej'o'j aŭ ekster ili.

    4.3.2 Inter'naci'a'j Lern'o'libr'o'j

    Apart'a'n grup'o'n form'as la lern'o'libr'o'j verk'it'a'j komplet'e aŭ grand'part'e en Esperant'o, kaj tial util'ig'ebl'a'j inter'naci'e. Tia'j lern'o'libr'o'j konduk'as la lern'ant'o'n iom post iom de la plej simpl'a'j gramatik'a'j regul'o'j al pli komplik'a'j form'o'j, vast'ig'ant'e sen'ĉes'e la vort'proviz'o'n. Ekzist'as jam sufiĉ'e mult'a'j lern'o'libr'o'j en tiu ĉi kategori'o, uz'at'a'j ĉu por kurs'o'j, ĉu en lern'ej'o'j, ĉu por mem'lern'ad'o.

    Menci'ind'a'j est'as la kon'at'a Ĉe-kurs'o, verk'it'a de Andre'o Cseh (Ĉe); la sam'e kon'at'a Konversaci'a Esperant'o-Kurs'o de F. Szilágyi; la modern'a Esperant'o I kaj Esperant'o II de I. Szerdahelyi; la popular'a Esperant'o laŭ Metod'o Friis de L. Friis; Element'a Leg'o'libr'o de Esperant'o de Mijake ŝihej kaj Intensiv'a Kurs'o de Esperant'o de Nakamura t., ambaŭ el Japani'o; la tre popular'a Privilegi'a Voj'o de V. Setälä; la pedagogi'e el'star'a'j Tom kaj Tin'a, Instrukci'o'j kun metod'ik'a'j konsil'o'j pri la uz'o de Tom kaj Tin'a, kaj Tom kaj Tin'a en Flug'maŝin'o, ĉiu'j tri de Ole Nederland.

    Kresk'ant'a nombr'o da lern'o'libr'o'j est'as taŭg'a'j por instru'ad'o de la Inter'naci'a Lingv'o al infan'o'j en la lern'ej'o'j aŭ ekster ili. La menci'it'a lern'o'libr'o de Szerdahelyi est'as dev'ig'e uz'at'a en la lern'ej'o'j de Aŭstrio, Bulgario, Hungari'o, Italio kaj Jugoslavio, nom'e en la land'o'j, kiu'j part'o'pren'as en la t.n. Pedagogi'a-Didaktik'a Eksperiment'o. Ĝi est'as ankaŭ propon'it'a al Ile'i kiel lern'o'libr'o unu'ec'e uz'end'a en ĉiu'j lern'ej'o'j, en kiu'j Esperant'o est'as instru'at'a.

    Ali'a tre bon'a lern'o'libr'o por uz'o en lern'ej'o'j est'as Ni Parol'u Esperant'o'n de R. H. Markarian. Esperant'o por Infan'o'j de G. Gladstone Solomon est'as taŭg'a por tre jun'a'j ge'knab'o'j. Por instru'ad'o de Esperant'o al infan'o'j est'as bon'eg'e util'ig'ebl'a'j ankaŭ plur'a'j ali'a'j lern'o'libr'o'j, ekzempl'e la menci'it'a'j Privilegi'a Voj'o kaj la du lern'o'libr'o'j pri Tom kaj Tin'a.

    Kelk'a'j lern'o'libr'o'j est'as dediĉ'it'a'j al difin'it'a'j medi'o'j. Ekzempl'e, Petro, publik'ig'it'a de Sat, est'as kurs'a lern'o'libr'o por labor'ist'o'j. Ĵambore'a Lingv'o de J. K. Hammer est'as rekt'metod'a kurs'o por skolt'o'j, dum Ĉu Vi Parol'as Tend'ar'e? de R. Corsetti kaj Mauro La Torre est'as special'e verk'it'a por la part'o'pren'ant'o'j de inter'naci'a'j labor'tend'ar'o'j.

    Super'flu'e dir'i, ke kiu ajn bon'a lern'o'libr'o — ĉu naci'lingv'a, ĉu inter'naci'a — est'as taŭg'e uz'ebl'a ankaŭ por instru'ad'o en fak'a'j aŭ ali'a'j special'a'j medi'o'j. Por vast'ig'i la koncern'a'n fak'a'n aŭ special'a'n vort'proviz'o'n, la instru'ist'o aŭ la mem'lern'ant'o pov'as facil'e util'ig'i la respektiv'a'n fak'a'n termin'ar'o'n. Ĝis nun aper'is 163 termin'ar'o'j por divers'a'j scienc'a'j branĉ'o'j, fak'o'j kaj ali'a'j special'a'j sfer'o'j. Mult'nombr'a'j fak'a'j termin'o'j est'is difin'it'a'j en Plen'a Ilustr'it'a Vort'ar'o de Esperant'o (1970, de G. Waringhien).

    Emile Grosjean-Maupin (1863- 1933), la patr'o de Plen'a Vort'ar'o de Esperant'o.


    Prof. Gaston Waringhien kun la manuskript'o de Plen'a Ilustr'it'a Vort'ar'o, antaŭ ol trans'don'i ĝi'n al la el'don'ist'o (juli'o 1966).


    Mag. Vilho Setälä aŭtor'is la tre sukces'a'n inter'naci'a'n lern'o'libr'o'n Privilegi'a Voj'o.


    Ar'o da inter'naci'a'j lern'o'libr'o'j por progres'int'o'j kaj super'a'j kurs'o'j ebl'ig'as profund'ig'o'n de la sci'o akir'it'a sur pli mal'alt'a nivel'o. Al tiu ĉi spec'o aparten'as, ekzempl'e, Daŭr'ig'a Kurs'o post Cseh-Kurs'o de Margarete Saxl; Fundament'a Krestomati'o, Proverb'ar'o Esperant'a kaj Fundament'o de Esperant'o, ĉiu'j de L. L. Zamenhof; El'lern'u! de F. Szilagyi kaj tut'a ar'o da ali'a'j, egal'e uz'ebl'a'j por ĉiu'j, kiu'j dezir'as daŭr'e perfekt'ig'ad'i si'a'n lingv'o'sci'o'n, sam'e kiel en super'a'j kurs'o'j aŭ en kurs'o'j por instru'ist'o'j de Esperant'o.

    4.3.3 Libr'o'j por Super'a'j Kurs'o'j kaj Instru'ist'o'j

    Tut'e mal'grand'a bibliotek'o da alt'valor'a'j verk'o'j trov'iĝ'as en tiu ĉi kategori'o, grav'eg'a por scienc'a stud'ad'o de Esperant'o en ĉiu'j ĝi'a'j lingv'a'j ik'a'j instru'a'j aspekt'o'j.

    Apenaŭ neces'as dir'i, ke la baz'a'j stud'libr'o'j est'as la verk'o'j de Zamenhof, unu'a'vic'e Fundament'o de Esperant'o, precip'e ĝi'a 9-a el'don'o kun en'konduk'o'j kaj lingv'a'j rimark'o'j de A. Albault; Lingv'a'j Respond'o'j, precip'e la 6-a el'don'o prepar'it'a de G. Waringhien; Original'a Verk'ar'o, redakt'it'a de J. Dietterle.

    La plej grav'a verk'o por la stud'o de la gramatik'o de la Inter'naci'a Lingv'o est'as Plen'a Gramatik'o de Esperant'o de K. Kalocsay kaj G. Waringhien. Ĝi'n komplet'ig'as Vojaĝ'o inter la Temp'o'j de K. Kalocsay. Ali'a'j apart'e menci'ind'a'j verk'o'j est'as Fundament'a'j Regul'o'j de la Vort'teori'o en Esperant'o, Raport'o al la Akademi'o Esperant'ist'a, verk'it'a de D-ro Rene de Saussure, tiam'a prezid'ant'o de la Komision'o pri Vort'farad'o; Akt'o'j de la Akademi'o, el'don'it'a de la Akademi'o de Esperant'o; La Zamenhofa Esperant'o kun kontribu'o'j de divers'a'j aŭtor'o'j.

    La plej grand'a'j vort'ar'o'j est'as Plen'a Ilustr'it'a Vort'ar'o de G. Waringhien (ĉefred.) en kun'labor'o kun mult'a'j el'star'a'j aŭtor'o'j; Plen'a Vort'ar'o de Esperant'o de E. Grosjean-Maupin (k.a.); Plen'a Vort'ar'o de Esperant'o kun Suplement'o de E. Grosjean-Maupin, G. Waringhien k.a.; Zamenhof-Radik'ar'o kun Deriv'aĵ'o'j kaj Font'indik'o'j de E. Wüster; Naŭ'lingv'a Etim'ologi'a Leksikon'o de L. Bastien, kiel ankaŭ divers'a'j, jam tre mult'nombr'a'j, fak'termin'ar'o'j.

    La stil'o'n pri'trakt'as plur'a'j verk'o'j kaj mult'a'j stud'o'j. El'star'as Lingv'o-Stil'o-Form'o de K. Kalocsay; Esprim'o de Sent'o'j en Esperant'o de E. Privat; Zamenhofa Stil'o kaj Modern'a Stil'o de Nakamura t.

    Parnas'a Gvid'libr'o de K. Kalocsay, G. Waringhien kaj R. Bernard rest'as la plej bon'a verk'o por la teori'o kaj praktik'o de tradici'a poezi'o en Esperant'o.

    Ali'flank'e la parol'art'o'n kaj ĝeneral'e la parol'a'n stil'o'n pri'trakt'as Retor'ik'o de I. Lapenna. Tiu'n verk'o'n komplet'ig'as Parol'ad'o'j kaj Poem'o'j de L. L. Zamenhof kaj Elekt'it'a'j Parol'ad'o'j kaj Preleg'o'j de I. Lapenna.

    Sur la kamp'o de metod'ik'o la plej kon'at'a'j est'as Metod'ik'o de la Esperant'o-Instru'ad'o de R. Rakuŝa kaj Esperant'o kaj Lern'ej'o de P. Zlatnar (red.) kun mult'a'j valor'a'j kontribu'o'j.

    Mult'nombr'a'j est'as la verk'o'j, stud'o'j kaj artikol'o'j rilat'ant'a'j al la histori'o de inter'naci'a lingv'o, histori'o de la Esperant'o-Mov'ad'o aŭ de divers'a'j ĝi'a'j branĉ'o'j kaj fak'o'j. La plej rimark'ind'a'j libr'o'j est'as Histori'o de la Mond'o'lingv'o de E. Drezen; Histori'o de la Lingv'o Esperant'o en du volum'o'j de E. Privat; Histori'o de Sat. Stud'ind'a est'as Memor'libr'o pri la Zamenhof-Jar'o (red. I. Lapenna).

    Sam'e mult'nombr'a'j est'as la libr'o'j kaj artikol'o'j rilat'ant'a'j al esperant'ologi'o kaj lingv'ist'ik'o, sed el'star'as Lingv'o kaj Viv'o de G. Waringhien. Ĝi en'hav'as esperant'ologi'a'j'n ese'o'j'n pri etim'ologi'o, vort'farad'o, stil'ist'ik'o, sintaks'o, gramatik'o, leksik'ologi'o, literatur'o kaj inter'lingv'ist'ik'o. Tre valor'a'j'n esperant'ologi'a'j'n stud'o'j'n en'hav'as la du volum'o'j de Esperant'ologi'o (en'tut'e 6 grand'format'a'j kajer'o'j) sub la redakt'o de D-ro P. Neergaard. Kvankam tiu period'aĵ'o ne plu aper'as, tamen la publik'ig'it'a'j stud'o'j konserv'as si'a'j'n signif'o'n kaj aktual'ec'o'n. Ali'a menci'ind'a period'aĵ'o est'as Inter'lingv'ist'ik'a Inform'a Serv'o, redakt'at'a de D-ro A. Bormann. Ne mal'hav'ebl'a por universitat'a'j kaj ĝeneral'e super'a'j stud'o'j est'as la nun'temp'a La Mond'a Lingv'o-Problem'o, redakt'at'a de 12-person'a Redakt'a Komitat'o (ĉefred. D-ro V. Sadler), konsist'ant'a el special'ist'o'j, kelk'a'j mond'kon'at'a'j, sur la kamp'o'j de lingv'ist'ik'o, filologi'o, leksik'ologi'o, termin'ologi'o, psikologi'o kaj jur'o. Tem'as pri inter'naci'a, inter'disciplin'a revu'o por la pri'stud'o de la lingv'a problem'o en ĉiu'j ĝi'a'j aspekt'o'j. Ĝi est'as el'don'at'a de Mouton & Co., Hag'o-Parizo, sub aŭspici'o de Centr'o de Esplor'o kaj Dokument'ad'o pri la Mond'a Lingv'o-Problem'o.

    Por help'i al perfekt'ig'o de super'a instru'ad'o, UEA form'is apart'a'n komision'o'n. -La nun'a Regul'ar'o por la Inter'naci'a Ekzamen'a Komision'o ek'valid'is komenc'e de mart'o 1961. La cel'o de IEK, kiel apart'a kultur'a kaj eduk'a instituci'o de UEA, est'as alt'ig'i ĝeneral'e la nivel'o'n de instru'ad'o de la Inter'naci'a Lingv'o kaj atest'i, sur'baz'e de rigor'a ekzamen'o, la kapabl'o'n instru'i Esperant'o'n je super'a nivel'o. IEK konsist'as el ne'difin'it'a nombr'o da membr'o'j kaj ĝi form'as, por la ekzamen'o'j mem, apart'a'j'n ekzamen'a'j'n komision'o'j'n, konsist'ant'a'j'n el 3-5 membr'o'j de IEK. La ekzamen'o est'as sur tre alt'a nivel'o, simil'a al la nivel'o de universitat'a'j ekzamen'o'j por instru'ad'o de kiu ajn lingv'o. Nun'temp'e IEK konsist'as el 11 membr'o'j el 7 naci'o'j. Sekretari'o est'as D-ro J. C. Wells, lektor'o (lecturer) pri angl'a fonetik'o en la Universitat'o de Londono.

    4.3.4 Help'a'j Instru'a'j Rimed'o'j

    La mem'lern'ant'o'j'n kaj instru'ist'o'j'n de Esperant'o help'as en la lern'ad'o, resp. instru'ad'o, divers'a'j al'don'a'j rimed'o'j: leg'o'libr'o'j, disk'o'j kaj kant'o'j, magnetofon'a'j bend'o'j, kantar'o'j, radi'o-el'send'o'j, korespond'ad'o.

    Inter la leg'o'libr'o'j la unu'a'n lok'o'n okup'as Paŝ'o'j al Plen'a Posed'o de W. Auld. Kompil'it'a el verk'o'j de divers'land'a'j aŭtor'o'j, ĝi en'hav'as ankaŭ vort'ar'o'n kaj ekzerc'o'j'n. Karlo de E. Privat est'as ver'ŝajn'e la plej vend'at'a el ĉiu'j leg'o'libr'o'j. Tiu ĉi verk'o ne est'as tre simpl'a, sed en'hav'as interes'a'n leg'aĵ'o'n por infan'o'j. Ali'a leg'o'libr'o, plu mult'e uz'at'a en kurs'o'j, est'as La Verd'a Kor'o de J. Baghy. La leg'o'libr'o de Miyamoto masao De Sezon'o al Sezon'o est'as apart'e al'log'a, ĉar ĝi en'hav'as tekst'o'j'n part'e el jam klasik'a'j verk'o'j, part'e el nun'temp'a'j kaj part'e rilat'ant'a'j al orient'a kurac'art'o. Inter la ali'a'j leg'o'libr'o'j, est'as menci'ind'a Leg'u kaj Rid'u (red. Schmidt). Por infan'o'j taŭg'as La Jun'a'j Trezor'serĉ'ant'o'j kaj La Jun'a'j Detektiv'o'j de J. H. Sullivan. Mary kaj Sul'o est'as ĉarm'a novel'et'o en form'o de korespond'ad'o inter brit'a knab'in'o kaj finn'a knab'o. Miyamoto masao produkt'is du pli'a'j'n leg'o'libr'o'j'n — Facil'a'j Leg'aĵ'o'j kaj Rakont'o'j de Eroŝenko — bon'e uz'ebl'a'j ankaŭ inter'naci'e malgraŭ la part'e japan'lingv'a'j tekst'o'j.

    Abund'a literatur'o por infan'o'j kaj komenc'ant'o'j komplet'ig'as la leg'o'libr'o'j'n. En tiu ĉi grup'o apart'a'n valor'o'n hav'as Bild'libr'o pri Best'o'j de divers'a'j aŭtor'o'j (trad. W. A. Gething), bel'eg'a donac'o por ge'knab'o'j kaj sam'temp'e tre util'a libr'o por serioz'a stud'ant'o, precip'e por la interes'iĝ'ant'o'j pri la animal'a mond'o, ĉar la libr'o en'hav'as artikol'o'j'n kaj ilustr'aĵ'o'j'n pri la kvin klas'o'j de la vertebr'ul'o'j kaj ses el la klas'o'j de sen'vertebr'ul'o'j. En ĝi trov'iĝ'as bild'o'j kun Esperant'a'j nom'o'j de pli ol 400 animal'o'j. Ali'a libr'o pri best'o'j, taŭg'a precip'e por jun'a'j de'nask'a'j Esperant'lingv'an'o'j, est'as Kun Ni'a'j Amik'o'j, La Best'o'j. Libr'o rekomend'ind'a el la vid'punkt'o de eduk'ad'o al inter'naci'ism'o est'as La Sep Reĝ'id'o'j de Bel'a Balazs: luks'a infan'libr'o riĉ'e ilustr'it'a. La Ŝtel'it'a Lamp'o de V. Winkler (trad. J. Kozlevĉfar), ilustr'it'a en kolor'o'j, est'as pli'a libr'o konven'a por infan'o'j. Nombr'o da libr'o'j kun facil'a'j leg'aĵ'o'j rilat'as al unu'op'a'j popol'o'j kaj kontribu'as al inter'naci'a kompren'iĝ'o. Est'u menci'it'a'j nur kelk'a'j: Ĉeĥ'a'j Fabel'o'j de Valda Vinar; El Afrik'o de D. Faux; Ital'a'j Rakont'o'j de De Amicis; Japan'a'j Fabel'o'j de Ŝimomura; Rakont'o'j pri Li'u Hul'a'n; Sankt'a Nikolao en Nederlando.

    Por daŭr'ig'a'j kurs'o'j kaj ĝeneral'e por progres'int'o'j est'as rekomend'ind'a'j Fabel'o'j de Andersen, La Nov'a'j Vest'o'j de la Imperi'estr'o kaj Du Ali'a'j Fabel'o'j, La Mar'vir'in'et'o, verk'o'j de Andersen bon'e kon'at'a'j en la tut'a mond'o.

    Mond'skal'a'j kultur'a'j inter'ŝanĝ'o'j: Titol'paĝ'o de Grajn'o'j en Vent'o kaj pentr'aĵ'o de 9-jar'a knab'in'o el Kiot'o (supr'e); inter'naci'a ekspozici'o de infan'desegn'aĵ'o'j, Barcelona 1972.


    Ali'a grav'a help'il'o, precip'e por la prononc'o kaj akir'ad'o de flu'a parol'a lingv'o, est'as la gramofon'disk'o'j kaj son'bend'o'j.

    La list'o de gramofon'disk'o'j far'iĝ'as ĉiam pli long'a. Inter ili plur'a'j apart'e taŭg'as por instru'a'j kaj lern'a'j cel'o'j. Jen kelk'a'j: Esperant'o-Prononc'ad'o por Angl'a'lingv'an'o'j de D-ro J. C. Wells, lektor'o pri fonetik'o en la Londona Universitat'o; plur'a'j disk'o'j de Ivo Lapenna, inter kiu'j La Fest'parol'ad'o en la Inaŭgur'o de la 49-a UK en Hag'o, Kultur'a Valor'o de la Inter'naci'a Lingv'o, kaj Kia Dev'as Est'i Inter'naci'a Lingv'o por Plen'um'i ĉiam pli Efik'e Tiu'n Rol'o'n?, disk'o ankaŭ kun Mi'a Sopir'at'a Nask'iĝ'land'o de Ljuba Knjazinskaja-Lapenna; Inter'naci'a El'parol'o, la plej sukces'a disk'o de UEA kun prononc'instru'a leg'ad'o de person'o'j aparten'ant'a'j al 5 naci'o'j: M. Sudec, Marianne Vermaas, G. Pompilio, W. Schmid kaj la prezent'ant'o Victor Sadler; Perfekt'a Prononc'ad'o kun la voĉ'o'j de Peyronnet-Flego, Rodriguez kaj Emilija Lapenna. Kelk'a'j modern'a'j kurs'o'j est'as akompan'at'a'j de disk'o'j aŭ son'bend'o'j. Inter ili el'star'as ĉu Vi Parol'as Esperant'e? Kurs'o por Komenc'ant'o'j de A. Pettyn kaj Esperant'o-Program'it'a de H. Behrmann.

    La Magnetofon'a Serv'o de UEA, fond'it'a en 1957 kaj gvid'at'a de Rüdiger Eichholz en Kanado, dispon'as pri ĉ. 300 divers'a'j son'bend'o'j kun parol'ad'o'j, preleg'o'j, monolog'o'j, teatr'aĵ'o'j kaj ali'a'j tekst'o'j. Mult'a'j el ili taŭg'as por perfekt'ig'i la prononc'o'n. Simil'a'n rol'o'n plen'um'as la radi'o-el'send'o'j en la Inter'naci'a Lingv'o: ĉiu'tag'e oni pov'as aŭskult'i divers'a'j'n staci'o'j'n, plej oft'e kun ver'e model'a prononc'o.. Mult'nombr'a'j kantar'o'j kun inter'naci'a karakter'o ebl'ig'as form'i kant'ĥor'o'j'n aŭ aranĝ'i komun'a'n kant'ad'o'n, kio si'a'vic'e help'as al pi'i bon'a mastr'ad'o de la lingv'o. Al ĉio ĉi neces'as al'don'i divers'a'j'n period'aĵ'o'j'n kun facil'a'j leg'aĵ'o'j, kaj inter'naci'a'n korespond'ad'o'n. Tiu last'a est'as bon'eg'e organiz'it'a en la kadr'o de la Korespond'a Serv'o Mond'skal'a, fond'it'a de UEA en 1957 kaj gvid'at'a jam dum mult'a'j jar'o'j de f-in'o C. Hueter en Franci'o. KSM kun'labor'as kun Inter'naci'a Lig'o de Esperant'ist'a'j Instru'ist'o'j en la organiz'ad'o de inter'lern'ej'a korespond'ad'o. Simil'a'n funkci'o'n real'ig'as la model'a Grajn'o'j en Vent'o, iniciat'it'a kaj gvid'at'a dum mult'a'j jar'o'j de Marcel Erbetta en Svis'land'o. La cel'o de GEV est'as ebl'ig'i kultur'a'j'n inter'ŝanĝ'o'j'n inter ge'lern'ant'o'j, aktiv'ig'i la infan'o'j'n al inter'popol'a kun'labor'o kaj progres'ig'i la instru'ad'o'n de la Inter'naci'a Lingv'o en la lern'ej'o'j. Ĝi sukces'e labor'as sur tiu kamp'o organiz'ant'e “rond'o'j'n” de dek'o da klas'o'j aŭ grup'o'j, kiu'j el'don'as tri foj'o'j'n jar'e komun'a'n period'aĵ'o'n, ĉiam kun la sam'a titol'o “Grajn'o'j en Vent'o”, kaj kun kontribu'o'j nur de la jun'a'j ge'lern'ant'o'j.

    En lig'o kun ĉio dir'it'a oni dev'as ne forges'i la rol'o'n de la lok'a'j Esperant'o-societ'o'j kaj de ali'a'j Esperant'o-organiz'aĵ'o'j. En la mond'o nun ekzist'as ĉ. 1.500 Esperant'o-societ'o'j, el kiu'j mult'a'j funkci'as model'e. La regul'a'j kun'ven'o'j de la lok'a'j societ'o'j est'as la lok'o'j, en kiu'j daŭr'e viv'as kaj evolu'as la parol'at'a lingv'o, kaj tial ili est'as, al'don'e al si'a'j ali'a'j ag'ad'o'j, konstant'a'j lern'ej'o'j de la Inter'naci'a Lingv'o. Por komenc'ant'o aŭ eĉ progres'int'o, precip'e por mem'lern'ant'o'j, ne ekzist'as pli bon'a lern'ej'o por perfekt'ig'i la lingv'o'sci'o'n ol est'as lok'a Esperant'o-societ'o, en kiu puls'as viv'o kaj en kiu oni aŭd'as nur flu'a'n, korekt'e prononc'at'a'n Esperant'o'n.

    Kombin'o de ĉiu'j pri'trakt'it'a'j rimed'o'j kaj help'il'o'j facil'ig'as la lern'ad'o'n ik'a'j fortik'ig'as la unu'ec'o'n de la lingv'o el ĉiu'j vid'punkt'o'j, inkluziv'e korekt'a'n prononc'o'n. Kelk'a'j el tiu'j rimed'o'j taŭg'as nur por lern'ej'a'j aŭ ekster'lern'ej'a'j kurs'o'j. Ali'a'j — ekzempl'e disk'o'j, son'bend'o'j aŭ radi'o-program'o'j — est'as tre bon'e util'ig'ebl'a'j ankaŭ de mem'lern'ant'o'j. Unu afer'o est'as cert'a: se oni ver'e dezir'as el'lern'i la Inter'naci'a'n Lingv'o'n kaj daŭr'e perfekt'ig'ad'i si'a'n sci'o'n, ne mank'as rimed'o'j por ating'i tio'n.

    4.3.5 Post'redakt'a Not'o

    Post la fin'redakt'o de tiu ĉi verk'o aper'is ar'o da nov'a'j lern'o'libr'o'j. Tri el ili merit'as apart'a'n menci'o'n. La unu'a est'as Je Parle Esperant'o, verk'it'a de Jean Thierry laŭ la “ Flash-metod'o” kaj el'don'it'a en 50.000 ekzempler'o'j de la fam'a Marabout Flash, kiu hav'as pli ol 900 vend'ej'o'j'n en Franci'o kaj en ali'a'j franc'e parol'ant'a'j land'o'j. La du'a est'as A First Course in Esperanto de William Auld, publik'ig'it'a de Channing L. Bete Co., Inc. en Uson'o. La tri'a est'as L’Esperanto sans peine de Jean Thierry, el'don'it'a de la mond'fam'a Assimil fin'e de 1973 en Parizo. La du last'a'j'n lern'o'libr'o'j'n komplet'ig'as son'bend'o'j.

    4.4 Instru'metod'o'j

    La plej mal'nov'a, pur'e gramatik'a, metod'o est'as en'ten'at'a en la Fundament'o de Esperant'o. Kiel montr'it'e, ĝi konsist'as el tri part'o'j kaj en la unu'a part'o trov'iĝ'as la 16 fundament'a'j regul'o'j de la Esperant'a gramatik'o. Kompren'ebl'e, neni'u ali'a lingv'o est'as el'lern'ebl'a, des mal'pli sen instru'ist'o, el tiel mal'abund'a material'o. En Esperant'o tio est'as ebl'a pro ĝi'a relativ'e grand'a facil'ec'o kaj simpl'ec'o de la gramatik'a struktur'o. Praktik'e, ĉiu'j person'o'j, kiu'j el'lern'is la lingv'o'n en la 19-a jar'cent'o, akir'is si'a'n lingv'o'sci'o'n laŭ tiu manier'o. Ankaŭ nun'temp'e trov'iĝ'as tre mult'a'j, kiu'j el'lern'is la lingv'o'n laŭ la sam'a metod'o.

    Antaŭ la Unu'a Mond'milit'o est'is kutim'o al'don'i al la lern'o'libr'o'j apart'a'n “ŝlos'il'o'n”, t.e. solv'ar'o'n de ekzerc'o'j kaj traduk'task'o'j, por ke la lern'ant'o pov'u mem kontrol'i la korekt'ec'o'n de si'a'j el'labor'aĵ'o'j. Tio facil'ig'is la stud'ad'o'n de la lingv'o, precip'e al mem'lern'ant'o'j.

    La rekt'a metod'o de A. Cseh dum jar'dek'o'j not'ad'is spektakl'a'j'n rezult'o'j'n.


    Tiberiu Morariu (mal'dekstr'e) est'is tre popular'a Cseh-instru'ist'o.


    Hermann Behrmann (supr'e) vic'iĝ'is inter la plej sukces'a'j'n pedagog'o'j'n.


    Inter ia du mond'milit'o'j aper'is mult'a'j nov'a'j lern'o'libr'o'j, pli taŭg'a'j, ĉar aranĝ'it'a'j laŭ nov'a metod'o, kiu'n karakteriz'as pli interes'a en'hav'o: mal'long'a'j rakont'o'j, tekst'o'j rilat'ant'a'j al la ĉiu'tag'a viv'o, simpl'a'j artikol'et'o'j k.s., anstataŭ nud'a'j ekzerc'a'j fraz'o'j sen ia reciprok'a kun'lig'o.

    En la du'dek'a'j jar'o'j Andre'o Cseh (Ĉe), kiu instru'is Esperant'o'n al ali'lingv'an'o'j, en'konduk'is tut'e nov'a'n, rekt'a'n metod'o'n. Ĝi dank'as si'a'n ekzist'o'n al la fakt'o, ke A. Cseh dev'is gvid'i kurs'o'n de Esperant'o por divers'naci'a'j ge'lern'ant'o'j, plej'part'e labor'ist'o'j, Tio Okaz'is en 1920 en la transsilvania urb'o Sibiu (Rumani'o). Lern'o'libr'o'j ne ekzist'is, kaj mend'i ili'n el ekster'land'o ne est'is ebl'e, ĉar la lim'o'j est'is ankoraŭ ferm'it'a'j. Cseh tiam decid'is ne far'i kurs'o'n en la ordinar'a senc'o de la vort'o, sed simpl'a'n konversaci'o'n. Nigr'a tabul'o kaj kreto help'is la instru'ist'o'n, paper'o kaj krajon'o la lern'ant'o'j'n. La instru'ist'o parol'is en la komenc'o pri afer'o'j plej proksim'a'j al la ĉiu'tag'a viv'o kaj uz'is nur la plej simpl'a'j'n gramatik'a'j'n element'o'j'n. Iom post iom li trans'ir'is al tem'o'j pli mal'proksim'a'j kaj al pli mal'facil'a'j gramatik'a'j regul'o'j. Post du'dek lecion'o'j de du hor'o'j la lern'ant'o'j jam pov'is inter'parol'i en Esperant'o. La sukces'o est'is grand'eg'a. La bon'a rezult'o instig'is al organiz'o de simil'a'j kurs'o'j en tut'a Rumani'o, kaj post'e sekv'is invit'o'j al ali'a'j land'o'j. En 1930 est'is fond'it'a en Hag'o Inter'naci'a Ĉe-Institut'o, (kies ĉef'a cel'o est'is eduk'i nov'a'j'n ge'instru'ist'o'j'n laŭ tiu metod'o. Efektiv'e, en nur'a'j kelk'a'j jar'o'j kre'iĝ'is tut'a mal'grand'a arme'o da Ĉe-instru'ist'o'j, kiu'j, al'don'e al la kurs'o'j de Cseh mem, instru'is Esperant'o'n en tre mult'a'j land'o'j kaj konsider'ind'e kontribu'is al dis'vast'iĝ'o de la lingv'o. Ankaŭ nun'temp'e trov'iĝ'as ge'instru'ist'o'j, aplik'ant'a'j tiu'n metod'o'n, precip'e sukces'a'n en medi'o'j sen kon'o de gramatik'a'j subtil'aĵ'o'j, kiu'j'n don'as mez'grad'a instru'it'ec'o.

    La princip'o'j de la metod'o est'as: ne'uz'ad'o de lern'o'libr'o'j; ne'uz'ad'o de naci'a lingv'o, sed klar'ig'o de la nov'a'j vort'o'j per la jam lern'it'a'j; komun'a respond'ad'o de la kurs'an'o'j al la demand'o'j; aplik'ad'o de konversaci'o pri aktual'aĵ'o'j anstataŭ uz'ad'o de sek'a'j ekzempl'o'j; abund'a aplik'ad'o de humor'o kaj ŝerc'o'j; klopod'o ating'i, ke la lern'ant'o'j mem el'trov'u la regul'o'n en'ten'at'a'n en la ekzempl'o'j. La sukces'o de la kurs'o laŭ tiu metod'o mult'e de'pend'as de la talent'o kaj person'ec'o de !a instru'ist'o.

    Interes'a'n metod'o'n liver'is ankaŭ Prof. E. Privat en si'a Kurs'a Lern'o'libr'o, instru'il'o por komenc'ant'o'j, verk'it'a nur en Esperant'o. Ankaŭ tiu ĉi metod'o est'as mult'e uz'at'a kaj taŭg'as por parol'ig'i.

    Miks'it'a'n metod'o'n, kiu trov'iĝ'as ie en la mez'o inter la gramatik'a kaj rekt'a, prezent'as preskaŭ ĉiu'j grav'a'j last'jar'a'j naci'a'j kaj inter'naci'a'j lern'o'libr'o'j. La material'o est'as kutim'e divid'it'a en 10-30 lecion'o'j, kiu'j en interes'a manier'o prezent'as tem'o'j'n por konversaci'o. La ĉef'a cel'o est'as instru'i la gramatik'a'j'n regul'o'j'n kaj paralel'e parol'ig'i la lern'ant'o'j'n. En tiu ĉi last'a period'o oni ĉiam pli util'ig'as aŭd'a'j'n rimed'o'j'n, eĉ lingv'a'j'n laboratori'o'j'n. La menci'it'a lern'o'libr'o de A. Pettyn Ĉu Vi Parol'as Esperant'e? — Kurs'o por Komenc'ant'o'j en la pol'a konsist'as el skrib'it'a tekst'o kaj kvar gramofon'a'j disk'o'j. La disk'o'j en'hav'as parol'o'n nur en Esperant'o kaj tial est'as bon'e uz'ebl'a'j inter'naci'e. La tut'a Esperant'a tekst'o de la disk'o'j est'as trov'ebl'a ankaŭ en la lern'o'libr'o.

    Tre grand'a'n sukces'o'n ating'is en la last'a'j jar'o'j Esperant'o-Program'it'a de H. Behrmann. Si'a'n ag'ad'o'n li unu'e komenc'is en Germanio kaj en german'e parol'ant'a'j region'o'j, sed post'e vast'ig'is ĝi'n al ali'a'j land'o'j. En la unu'a'j ses monat'o'j pli ol 4.000 person'o'j, ĉef'e en la land'o'j de Okcident'a Eŭrop'o, interes'iĝ'is pri tiu sistem'o kaj ek'lern'is la lingv'o'n. En 1971 kaj 1972 Esperant'o-Program'it'a aper'is ankaŭ en la nederlanda kaj angl'a. La lern'ant'o ricev'as modern'a'n lern'o'libr'o'n kaj gramofon'a'j'n disk'o'j'n. La baz'a princip'o est'as “aŭskult'u kaj ripet'u” kiel la plej efik'a metod'o por el'lern'i lingv'o'n. Gramofon'a'j'n disk'o'j'n util'ig'is Linguaphone por si'a kurs'o de Esperant'o.

    La kurs'o'j de Esperant'o per radi'o kaj televid'o aplik'as metod'o'j'n, kiu'j'n nun'temp'e radi'o kaj televid'o uz'as por instru'ad'o de divers'a'j lingv'o'j.

    Neces'as ne forges'i, ke neni'u metod'o per si mem sufiĉ'as, se for'est'as firm'a dezir'o plen'e ek'reg'i la lingv'o'n. Sci'o pri la kultur'a'j valor'o'j jam kre'it'a'j en la Inter'naci'a Lingv'o aŭ per ĝi, pri la vast'a gam'o de ebl'ec'o'j util'ig'i ĝi'n por pur'e praktik'a'j cel'o'j, kaj pri ĝi'a ide'a signif'o dev'as trov'iĝ'i en la baz'o de ĉiu ajn metod'o.

    4.5 Ekster'lern'ej'a Instru'iĝ'o
    4.5.1 Mem'lern'ant'o'j

    Se oni pov'is akir'i bon'a'n sci'o'n de Esperant'o en la unu'a period'o el la tiam'a'j tre modest'a'j lern'o'libr'o'j, des pli facil'e oni pov'as lern'i la lingv'o'n hodiaŭ, kiam ekzist'as mult'a'j taŭg'a'j lern'o'libr'o'j kaj naci'a'j kaj inter'naci'a'j, el'star'a'j leg'o'libr'o'j, abund'a literatur'o ankaŭ por komenc'ant'o'j; kiam, krom'e, gramofon'a'j disk'o'j kaj son'bend'o'j kun model'a prononc'o, radi'o-el'send'o'j kaj ali'a'j help'il'o'j trov'iĝ'as je dispon'o de serioz'a mem'lern'ant'o. Bon'a lern'o'libr'o en naci'a lingv'o kun baz'a vort'ar'o, inter'naci'a leg'o'libr'o kaj unu aŭ plur'a'j help'a'j teknik'a'j rimed'o'j ebl'ig'as ek'reg'o'n de la lingv'o.

    Obsed'it'a'j cert'a'grad'e de la propagand'o, kutim'e kun komerc'a karakter'o, laŭ kiu divers'a'j aŭd'o'vid'a'j metod'o'j, lingv'a'j laboratori'o'j k.s. kvazaŭ'e ebl'ig'as el'lern'o'n de lingv'o'j en mirakl'e mal'long'a temp'o, la Esperant'o-organiz'aĵ'o'j iom neglekt'is tiu'n ĉi form'o'n de lern'ad'o, kvankam ĝi plu est'as tre grav'a. Nun oni de'nov'e dediĉ'as al ĝi pli da atent'o. La land'a'j Esperant'o-organiz'aĵ'o'j aktiv'iĝ'as en el'don'ad'o de nov'a'j lern'o'libr'o'j aŭ re'el'don'ad'o de mal'nov'a'j, jam pruv'it'a'j kiel bon'a'j kaj konform'a'j al la modern'a'j bezon'o'j. Tiu'rilat'e est'as karakteriz'a la Baz'a Labor'plan'o de Ital'a Esperant'o-Federaci'o (1972), en kiu trov'iĝ'as, inter'ali'e, ankaŭ jen'a er'o: re'nov'ig'o de la ekzist'ant'a instru'material'o por tradici'a'j kurs'o'j (gramatik'o, vort'ar'o k.a. lern'il'o'j).

    4.5.2 Kurs'o'j de Esperant'o-Societ'o'j

    Kvankam Esperant'o est'as facil'e lern'ebl'a por mem'lern'ant'o'j, tamen mult'a'j ne est'as kapabl'a'j el'lern'i laŭ tiu manier'o, sed bezon'as help'o'n de profesi'a instru'ist'o aŭ almenaŭ de instru'ant'o, kiu jam bon'e sci'as la lingv'o'n. Mult'a'j'n ebl'ec'o'j'n prezent'as la divers'grad'a'j kurs'o'j regul'e aranĝ'at'a'j de la lok'a'j Esperant'o-societ'o'j. Tiu'j kurs'o'j, kutim'e vesper'a'j, daŭr'as 3-6 monat'o'j'n (precip'e en slav'a'j land'o'j) ĝis maksimum'e 2 jar'o'j. La neces'a long'ec'o de la kurs'o de'pend'as mult'e de la instru'it'ec'o de la ge'lern'ant'o'j kaj de kelk'a'j ali'a'j faktor'o'j.

    Est'as tre mal'facil'e el'trov'i kiom da kurs'o'j de Esperant'o por komenc'ant'o'j okaz'as ĉiu'jar'e en la kadr'o de la lok'a'j Esperant'o-societ'o'j aŭ kun ili'a help'o. Laŭ enket'o, kiu'n si'a'temp'e far'is Ced, en la lern'ej'a jar'o 1950-51 est'is gvid'it'a'j en'tut'e 1.267 kurs'o'j por komenc'ant'o'j en 29 land'o'j. Pri ĉiu'j ali'a'j land'o'j, inter kiu'j kelk'a'j tre grand'a'j kaj grav'a'j ankaŭ el vid'punkt'o de la Esperant'o-Mov'ad'o, ekzempl'e pri Japani'o kaj Ĉini'o, komplet'e mank'is inform'o'j, sed ankaŭ en ili tut'cert'e okaz'is tia'j kurs'o'j. En la statistik'o ne est'is en'kalkul'it'a'j la korespond'a'j kurs'o'j, ĉar ili est'as daŭr'a'j kaj la nombr'o de ge'lern'ant'o'j sen'ĉes'e ŝanĝ'iĝ'as.

    Se oni konsider'as, ke nun'temp'e funkci'as pli-mal'pli bon'e ĉ. 1.500 lok'a'j societ'o'j kaj ke mez'e ĉiu el ili aranĝ'as almenaŭ unu kurs'o'n por komenc'ant'o'j ĉiu'jar'e, oni pov'as sen tro'ig'o taks'i, ke la nombr'o de tia'j kurs'o'j est'as ĉ. 1.500 jar'e.

    Plur'a'j land'a'j Esperant'o-asoci'o'j, ekzempl'e la brit'a, franc'a, nederlanda, pol'a, pri'zorg'as konstant'a'j'n korespond'a'j'n kurs'o'j'n. En kelk'a'j kaz'o'j ankaŭ lok'a'j societ'o'j, precip'e la pli fort'a'j, hav'as tia'j'n kurs'o'j'n. Neni'o mal'help'as, ke entrepren'em'a unu'op'ul'o instru'u laŭ la sam'a manier'o. Ekzempl'e, P. Delaire (Franci'o) kaj H. Lingua (Argentino) instru'as laŭ tiu manier'o, kaj ating'as tre kontent'ig'a'j'n sukces'o'j'n. La sam'a'n princip'o'n aplik'as ankaŭ Esperant'o-Program'it'a de H. Behrmann.

    Neces'as ĉi tie menci'i ankaŭ divers'a'j'n inter'naci'a'j'n kurs'o'j'n, kiu'j okaz'as ĉu regul'e, ĉu en lig'o kun iu apart'a inter'naci'a renkont'iĝ'o. Kon'at'a'j est'as la kurs'o'j de divers'a'j grad'o'j, regul'e organiz'at'a'j en la Esperant'ist'a Kultur'dom'o en Gresilion (Franci'o); La Inter'naci'a'j Feri'a'j Esperant'o-Kurs'o'j en Inter'naci'a Alt'lern'ej'o de Helsingør (Dan'land'o); la divers'a'j kurs'o'j en Primoŝten (Jugoslavio).

    4.5.3 Ali'a'j Kurs'o'j

    De'pend'e de la pozici'o de Esperant'o en unu'op'a'j land'o'j kaj, grand'part'e, de la rol'o, kiu'n lud'as la lok'a Esperant'o-societ'o, mult'a'j kurs'o'j okaz'is kaj plu okaz'as en divers'a'j ne'esperant'ist'a'j organiz'aĵ'o'j, ekzempl'e en sindikat'o'j, dom'o'j de kultur'o, lok'a'j eduk'a'j instanc'o'j, popol'a'j universitat'o'j kaj simil'a'j instituci'o'j. En lig'o kun tio, apart'a'n atent'o'n merit'as la Koordinitaj Vintr'a'j Kurs'o'j, iniciat'it'a'j si'a'temp'e de D-in'o Tina Peter-Ruetschi kaj organiz'it'a'j de la Popol'a Universitat'o en Zürich. La unu'a kurs'o okaz'is en la vintr'a sezon'o en 1952-53. Ĝi komenc'iĝ'is paralel'e kaj kun esenc'e ident'a instru'material'o en Zürich, Hag'o, Manchester kaj Helsinki. La iniciat'o don'is bon'a'j'n frukt'o'j'n kun kontent'ig'a'j rezult'o'j. En la vintr'a sezon'o de 1963-64 la nombr'o de part'o'pren'int'a'j popol'a'j universitat'o'j aŭ simil'a'j eduk'a'j instituci'o'j est'is: Aŭstrio 1, Briti'o 6, Finnlando 2, Franci'o 1, Germanio 2, Italio 2, kaj Svedi'o 1, en'tut'e 15 instituci'o'j en 7 land'o'j.

    Relativ'e grand'a nombr'o da kurs'o'j est'as far'at'a'j en gazet'o'j kaj period'aĵ'o'j. Ced hav'as inform'o'j'n pri 63 gazet'o'j kaj ali'a'j period'aĵ'o'j en Nederlando, Franci'o, Jugoslavio, Svedi'o, Norvegi'o, Venezuelo, Germanio, Svis'land'o, Sovet'a Uni'o kaj Italio, kiu'j prezent'is kurs'o'j'n de Esperant'o inter 1951 kaj 1972. Ver'ŝajn'e la plej grand'a'n sukces'o'n hav'is la kurs'o en la nederlanda gazet'o Posthoorn, kiu'n part'o'pren'is pli ol 1.500 ge'lern'ant'o'j en 1959.

    Kurs'o'j de Esperant'o per radi'o komenc'iĝ'is en la tri'dek'a'j jar'o'j. Laŭ Enciklopedi'o de Esperant'o, en 1933 divers'a'j radi'o-staci'o'j dis'aŭd'ig'is 409 kurs'hor'o'j'n.

    Post la Du'a Mond'milit'o plur'a'j radi'o-staci'o'j en'konduk'is kurs'o'j'n de la Inter'naci'a Lingv'o paralel'e kun kurs'o'j de ali'a'j lingv'o'j. Tia'j'n kurs'o'j'n dis'aŭd'ig'is, ekzempl'e, la radi'o-staci'o'j de Parizo, Perpignan, Lille, Graz, Vieno, Osijek, Beograd, Ljubljana, Rio de Janeiro, Columbus, k.a.

    En 1970 Esperant'o-kurs'o'j'n prezent'is la radi'o-staci'o'j de Muritiba kaj Sorocaba en Brazilo; Stoke-on-Trent en Briti'o; Clermont-Ferrand en Franci'o; Columbus (Ohi'o) en Uson'o. Al'don'e al tiu'j staci'o'j, en 1971 Esperant'o-kurs'o'j'n hav'is ankaŭ la radi'o-staci'o Sabadell en Hispanio. Tiu'j radi'o-staci'o'j plu dis'aŭd'ig'as kurs'o'j'n en 1972. En januar'o de 1972 komenc'iĝ'is radi'o-kurs'o de la Universitat'a Radi'o en Tananarive en Madagaskaro.

    En 1972 Esperant'o fin'e penetr'is ankaŭ en televid'o'n. Kompren'ebl'e, inform'o'j aŭ program'o'j en lig'o kun Esperant'o, intervju'o'j aŭ diskut'o'j est'is prezent'it'a'j ankaŭ pli fru'e de divers'a'j televid'a'j staci'o'j, precip'e okaz'e de Universal'a'j Kongres'o'j de Esperant'o aŭ okaz'e de ali'a'j grav'a'j inter'naci'a'j Esperant'o-konferenc'o'j kaj renkont'iĝ'o'j. Sed la unu'a komplet'a televid'a kurs'o de Esperant'o est'is prezent'it'a nur en 1972 en Nederlando. Ĝi'n pri'zorg'is TELEAC. La kolor'a film'o, en kiu rol'is du kon'at'a'j nederlandaj komedi'ist'o'j, komenc'iĝ'is en januar'o. La nederlanda gazet'ar'o kaj la program'a'j revu'o'j de Radi'o kaj Televid'o don'is vast'a'n atent'o'n al la kurs'o. En 1972 komenc'iĝ'is televid'a kurs'o de 26 du'on'hor'a'j lecion'o'j ankaŭ en Pittsfield ( Mass.) en Uson'o. Tri'a televid'a kurs'o est'as prepar'at'a por la slovak'a televid'o en Bratislava en Ĉeĥ'o'slovaki'o.

    4.6 Lern'ej'o'j Kaj Universitat'o'j
    4.6.1 Ag'ad'o'j en Lern'ej'a'j Medi'o'j

    4.6.1.1 Antaŭ la Du'a Mond'milit'o. — Jam en la fru'a epok'o de Esperant'o oni dediĉ'ad'is grand'a'n atent'o'n al en'konduk'o de la lingv'o en la lern'ej'o'j'n kiel stud'objekt'o. En mult'a'j kaz'o'j la klopod'o'j ating'is la cel'o'n kaj Esperant'o est'is instru'at'a en divers'grad'a'j lern'ej'o'j de plur'a'j land'o'j, ĉef'e en tiu'j kun jam form'iĝ'int'a Esperant'o-Mov'ad'o. Se oni sukces'is en'konduk'i la lingv'o'n en iu'n lern'ej'o'n, tio est'is pli rezult'o de ag'ad'o de kompetent'a unu'op'ul'o kaj de la kompren'em'o de la lok'a'j eduk'a'j aŭtoritat'o'j, aŭ eĉ nur de la lern'ej'a direktor'o, ol de la ĝeneral'a eduk'a politik'o de la koncern'a land'o. Tial, nur en mal'oft'a'j kaz'o'j la instru'ad'o de Esperant'o hav'is daŭr'a'n karakter'o'n; ankoraŭ pli mal'oft'e oni instru'is ĝi'n en dev'ig'a form'o.

    Kvankam oni sci'as, ke Esperant'o est'is instru'at'a en la lern'ej'o'j, kio'n atest'as inform'o'j en la tiam'a'j period'aĵ'o'j kaj ali'a'j font'o'j, tamen mank'as preciz'a'j sci'ig'o'j pri la nombr'o de lern'ej'o'j laŭ ili'a'j grad'o'j kaj laŭ la land'o'j.

    Post la Unu'a Mond'milit'o la ag'ad'o est'is re'nov'ig'it'a kaj la rezult'o'j est'is pli kontent'ig'a'j, inter'ali'e ankaŭ tial, ĉar konsider'ind'e grand'iĝ'is la nombr'o de ge'instru'ist'o'j kun posed'o de Esperant'o.

    En 1924, dum la UK en Vieno, 200 ge'instru'ist'o'j fond'is inter'naci'a'n fak'a'n organiz'aĵ'o'n kun la nom'o Tut'mond'a Asoci'o de Ge'instru'ist'o'j Esperant'ist'a'j (Tag'e). Ĝi'a ĉef'a cel'o est'is unu'ig'i ĉiu'j'n instru'ist'o'j'n kun sci'o de Esperant'o por pov'i pli efik'e ag'ad'i favor'e al en'konduk'o de la Inter'naci'a Lingv'o en la lern'ej'o'j'n. Jam en 1925 la Jar'libr'o de Tag'e en'hav'is la adres'o'j'n de pli ol 2.000 ge'instru'ist'o'j sci'ant'a'j Esperant'o'n.

    Klopod'o'j est'is far'at'a'j ankaŭ sur inter'naci'a nivel'o, precip'e ĉe Lig'o de Naci'o'j. Post la favor'a raport'o de D-ro Nitobe, la tiam'a Ĝeneral'a Vic'sekretari'o de la Lig'o, pri la pozitiv'a'j spert'o'j, kiu'j'n li hav'is dum la UK en Prago (1921)*, la Lig'o entrepren'is enket'o'n pri la stat'o de Esperant'o en la mond'o kaj, apart'e, pri la ebl'ec'o'j vast'ig'i ĝi'a'n instru'ad'o'n en la lern'ej'o'j. La Konferenc'o pri Lern'ej'o'j, okaz'int'a en 1922 en la Palac'o de la Lig'o en Ĝenevo, si'a'vic'e liver'is util'a'n material'o'n. La Konferenc'o'n organiz'is la Pedagogi'a Institut'o J. J. Rousseau en Ĝenevo; part'o'pren'is tre mult'a'j ge'instru'ist'o'j el 28 land'o'j kaj 16 oficial'a'j reprezent'ant'o'j de reg'ist'ar'o'j. En lig'o kun tio, ali'a ag'ad'o est'is far'at'a en la direkt'o de inter'ŝtat'a konvenci'o pri en'konduk'o de Esperant'o en la lern'ej'o'j'n, sed ankaŭ tiu labor'o ne konduk'is al i'a'j pozitiv'a'j sekv'o'j.

    *  Pri Esperant'o antaŭ Lig'o de Naci'o'j v. Ĉap. 22.2.

    Si'a'vic'e, Tag'e efik'e ag'ad'is en pedagogi'a'j medi'o'j. Ĝi hav'is vigl'a'j'n rilat'o'j'n kun inter'naci'a'j instru'ist'a'j kaj eduk'a'j asoci'o'j, kun Inter'naci'a Eduk'a Ofic'ej'o kaj kun Inter'naci'a Profesi'a Sekretari'ej'o de Instru'ist'o'j (Strasburgo). Tiu last'a mem pren'is la task'o'n dis'vast'ig'ad'i Esperant'o'n. Okaz'e de si'a kongres'o en Hamburg'o (1931) ĝi aranĝ'is oficial'a'n Esperant'o-Vesper'o'n, dum kiu kon'at'a'j pedagog'o'j el divers'a'j land'o'j pled'is por Esperant'o.

    Tiu'n mult'flank'a'n ag'ad'o'n abrupt'e inter'romp'is la venk'o de nazi'ism'o en Germanio kaj la politik'a'j sekv'o'j de tiu tragik'a event'o ne nur en Eŭrop'o, sed ĉie en la mond'o. La negativ'a si'n'ten'o de nazi'ism'o al Esperant'o — tut'e natur'a, ĉar tia plej ekstrem'a naci'ism'o-ras'ism'o, unu'flank'e, kaj inter'naci'ism'o, kies lingv'a esprim'o est'as la Inter'naci'a Lingv'o, ali'flank'e, neniel pov'as kun'ekzist'i — kaŭz'is detru'o'n de la Esperant'o-Mov'ad'o en Germanio kaj ĝeneral'a'n mal'fortik'ig'o'n preskaŭ ĉie en la mond'o*. Viktim'o est'is ankaŭ Tag'e, kies german'a sekci'o hav'is pli ol 500 membr'o'j'n, kaj en'tut'e la klopod'o'j vast'e en'konduk'i Esperant'o'n en la lern'ej'o'j'n sur'baz'e de inter'naci'a inter'konsent'o.

    *  Pri tio v. Ĉap. 21.

    Ankaŭ pri la inter'milit'a period'o mank'as komplet'a'j kaj preciz'a'j inform'o'j rilat'e la fakt'a'n instru'ad'o'n de la lingv'o en la lern'ej'o'j.

    En universitat'a'j medi'o'j sukces'e ag'is student'a'j aŭ akademi'a'j Esperant'o-klub'o'j en plur'a'j land'o'j. Ili dis'vast'ig'ad'is la lingv'o'n inter la student'ar'o kaj aranĝ'ad'is special'a'j'n kurs'o'j'n por ge'student'o'j, kutim'e en la universitat'o'j mem. La plej aktiv'a el ili sen'dub'e est'is la student'a, post'e Akademi'a Esperant'o-Klub'o en Zagreb (1929-1941), kiu ĝis april'o de 1941, kiam la nazi'a'j-faŝist'a'j arme'o'j invad'is Jugoslavion, funkci'is ankaŭ kiel administr'a centr'o de Student'a Tut'mond'a Esperant'o-Lig'o (Stel-o). En tiu'j klub'o'j form'iĝ'is mult'a'j aktiv'ul'o'j, kiu'j post'e trans'pren'is respond'ec'a'j'n task'o'j'n ne nur en la land'a'j organiz'aĵ'o'j, sed ankaŭ en la inter'naci'a Esperant'o-Mov'ad'o*. Fin'int'e si'a'j'n stud'o'j'n, la membr'o'j en'ir'is si'a'n profesi'a'n viv'o'n kaj en mult'a'j kaz'o'j ating'is alt'a'j'n funkci'o'j'n, kio si'a'vic'e fortik'ig'is la pozici'o'j'n de Esperant'o.

    *  Ekzempl'e, en la nun'a Komitat'o de UEA trov'iĝ'as kelk'a'j antaŭ'a'j membr'o'j de la tiu'temp'a'j student'a'j klub'o'j. Dum unu period'o, el ses'dek'o da komitat'an'o'j de UEA, 6 si'a'temp'e est'is membr'o'j de AEK en Zagreb. Ankaŭ tiu fakt'o montr'as la grav'ec'o'n de ag'ad'o en universitat'a'j medi'o'j.

    La student'a'j Esperant'o-klub'o'j, krom'e, help'is al fond'o de lektor'at'o'j de Esperant'o aŭ al firm'ig'o de tiu'j, kiu'j jam ekzist'is. La preciz'a nombr'o de tiu'j lektor'at'o'j en la ver'a senc'o de la vort'o, aŭ de ali'a'j form'o'j de universitat'a instru'ad'o, ne est'as kon'at'a. Kelk'a'j jam tiam est'is firm'e establ'it'a'j, inter ili en la universitat'o'j de Ĝenevo (Prof. E. Privat), Liverpool (Prof. E. Collinson), Zagreb, Ekonomik'a Fakultat'o (D-ro D. Maruzzi); en la du teknik'a'j alt'lern'ej'o'j de Prago (ĉeĥ'a kaj german'a) kaj en Vieno.

    La nazi'ism'o kaj la Du'a Mond'milit'o detru'is ankaŭ tio'n.

    4.6.1.2 Post'milit'a Period'o. — Post la fin'iĝ'o de la milit'o neces'is re'komenc'i la labor'o'n ankaŭ sur tiu kamp'o. Nov'a instru'ist'a Esperant'o-organiz'aĵ'o est'is fond'it'a en 1949: Inter'naci'a Lig'o de Esperant'ist'o'j-Instru'ist'o'j (Ile'i). Unu el ĝi'a'j cel'o'j est'as, ident'e al la cel'o'j de la antaŭ'milit'a Tag'e, progres'ig'i la instru'ad'o'n de Esperant'o en lern'ej'o'j. Kompren'o, ke real'ig'ad'o de tiu cel'o mult'e de'pend'as de la ĝeneral'a ag'ad'o por la Inter'naci'a Lingv'o, kaŭz'is intim'a'n kun'labor'o'n inter Ile'i kaj UEA: la du organiz'aĵ'o'j sub'skrib'is kontrakt'o'n, laŭ kiu Ile'i far'iĝ'is kun'labor'ant'a fak'a asoci'o de UEA.

    Si'a'vic'e, Ced tuj don'is help'o'n ankaŭ sur tiu kamp'o, antaŭ ĉio rilat'e al unu el la plej urĝ'a'j task'o'j: establ'i la fakt'a'n stat'o'n de instru'ad'o de Esperant'o en lern'ej'o'j. La enket'o de Ced por 1953 hav'ig'is util'a'j'n inform'o'j'n pri la nombr'o de lern'ej'o'j kaj ge'lern'ant'o'j, nom'o'j de la ge'instru'ist'o'j kaj preciz'a'j adres'o'j. Tio, kiel ankaŭ ali'a'j dokument'o'j de Ced, facil'ig'is la kun'vok'o'n de Somer'a Pedagogi'a Semajn'o, kiu okaz'is mez'e de 1957 en Kranjska Gora (Jugoslavio). Ĝi est'is kun'vok'it'a de Jugoslavia Esperant'o-Federaci'o (nun JEL) kaj de ĝi'a'j tri komision'o'j — lern'ej'a, lingv'a kaj por kultur'a kun'labor'o — sub aŭspici'o de la Naci'a Unesk'o-Komision'o por Jugoslavio, rezult'e unu'a'vic'e de la kon'at'a Rezoluci'o de Unesk'o de 1954. En la konferenc'o est'is profund'e pri'trakt'it'a'j, sur alt'a nivel'o, demand'o'j lig'it'a'j al instru'ad'o de Esperant'o: metod'ik'o, lern'o'libr'o'j, teknik'a'j help'il'o'j, eduk'a'j cel'o'j de Esperant'o-instru'ad'o, literatur'o kiel eduk'a rimed'o, ekster'lern'ej'a'j ag'ad'o'j de la ge'lern'ant'o'j, k.a. La tut'a material'o trov'iĝ'as en la libr'o Esperant'o kaj Lern'ej'o (1959), redakt'it'a de D-ro P. Zlatnar.

    Rezult'e de inter'konsent'o kaj efik'a kun'labor'o inter UEA kaj Jugoslavia Esperant'o-Lig'o, mez'e de 1963 (de la 28-a de juli'o ĝis la 1-a de aŭgust'o) okaz'is en Beograd la Unu'a Konferenc'o de Lern'ej'o'j, en kiu'j Esperant'o est'as instru'at'a. La ĉef'a cel'o de la Konferenc'o est'is pri'lum'i ĉiu'j'n problem'o'j'n lig'it'a'j'n al la instru'ad'o de la Inter'naci'a Lingv'o en la lern'ej'o'j. Ankaŭ tiu ĉi Konferenc'o okaz'is sub la aŭspici'o de la Jugoslavia Unesk'o-Komision'o. Krom la reprezent'ant'o'j de la menci'it'a Komision'o kaj de la jugoslaviaj Konsil'ant'ar'o por Kler'ig'o kaj Kultur'o, Institut'o por Esplor'ad'o de Lern'ej'a'j Afer'o'j kaj ali'a'j eduk'a'j instanc'o'j, la Konferenc'o'n ĉe'est'is kiel observ'ant'o'j ankaŭ la oficial'a'j reprezent'ant'o'j de la dan'a Ministeri'o por Instru'ad'o kaj Kler'ig'o, hungar'a Ministeri'o por Kler'ig'o kaj Kultur'o, Aŭstria Naci'a Unesk'o-Komision'o kaj de plur'a'j instru'ist'a'j kaj pedagogi'a'j organiz'aĵ'o'j. Part'o'pren'is 214 profesor'o'j, instru'ist'o'j kaj pedagog'o'j el 20 land'o'j; kun'e kun la observ'ant'o'j, en'tut'e ĉe'est'is 260 person'o'j. Krom'e, ĉe'est'is 22 ge'lern'ant'o'j el 5 land'o'j, por kiu'j est'is aranĝ'it'a apart'a program'o. Al la Konferenc'o est'is prezent'it'a'j 20 en'konduk'a'j raport'o'j rilat'ant'a'j al la 5 ĉef'tem'o'j: kontribu'o de Esperant'o al ĝeneral'a'j eduk'ad'o kaj instru'ad'o; organiz'a'j spert'o'j rilat'e la en'konduk'o'n de Esperant'o en la lern'ej'o'j'n; pli'bon'ig'o kaj modern'ig'o de la instru'ad'o; liber'a'j aktiv'ad'o'j de ge'lern'ant'o'j stud'ant'a'j Esperant'o'n; aktual'a'j organiz'a'j problem'o'j. La raport'o'j est'is publik'ig'it'a'j en form'o de 116-paĝ'a libr'o jam antaŭ la Konferenc'o, kio facil'ig'is la labor'o'n dum la plen'a'j sesi'o'j kaj en la 5 komision'o'j. Unu el la baz'a'j dokument'o'j est'is la Raport'o de Ced pri la stat'o de instru'ad'o de la Inter'naci'a Lingv'o en la lern'ej'o'j en la lern'ej'a jar'o 1962-63. La Konferenc'o akcept'is plur'a'j'n rezoluci'o'j'n, el kiu'j unu rilat'is al kre'o de apart'a lern'ej'a komision'o*.

    *  Ĉiu'j rezoluci'o'j aper'is en Esperant'o, 1963, n-ro 10, p. 163.

    Plen'um'ant'e la dezir'esprim'o'n de la Rezoluci'o adres'it'a al UEA pri fond'o de komision'o — akcept'it'a'n kaj aprob'it'a'n post'e de la Komitat'o de UEA — la Estr'ar'o de UEA form'is apart'a'n komision'o'n kun la nom'o Konsult'a Komision'o pri Lern'ej'o'j (KKL). Ĝi konsist'is el Prof. I. Lapenna, E. Malmgren, R. H. M. Markarian kaj P. Zlatnar. Ĝi'a task'o est'is kun'ord'ig'i la tut'a'n ag'ad'o'n en la lern'ej'o'j. La Komision'o tuj establ'is kontakt'o'j'n kun Ile'i, TEJO, GEV (Grajn'o'j en Vent'o) kaj ali'a'j organiz'aĵ'o'j kaj instanc'o'j, kiu'j en kiu ajn senc'o labor'as en la sfer'o de lern'ej'o'j. KKL apart'e pet'is la apog'o'n de Ile'i kaj efektiv'e, en la post'a stadi'o, tiu kun'labor'o est'is efik'a, tiel ke en la Komision'o'n en'ir'is ankaŭ reprezent'ant'o'j de Ile'i. La unu'a kun'sid'o de KKL okaz'is en la ofic'ej'o de Ced en Londono la 1-an de februar'o 1964. Est'is detal'e pri'trakt'it'a'j la plej taŭg'a'j form'o'j por la real'ig'o de la decid'o'j de la Beograda Konferenc'o. La kun'sid'o selekt'is la plej urĝ'a'j'n task'o'j'n, inter kiu'j trov'iĝ'is jen'a'j: pro mank'o de pedagogi'a revu'o, la Komision'o establ'os la neces'a'j'n kontakt'o'j'n kun la lern'ej'o'j, en kiu'j Esperant'o est'as instru'at'a, per apart'a inform'il'o Lern'ej'a Bulten'o, kiu aper'ad'os en la revu'o Esperant'o kaj post'e est'os regul'e send'at'a kiel re'pres'aĵ'o al la lern'ej'o'j, (kiu'j al'iĝ'os al la Inter'lern'ej'a Inter'konsent'o pri kun'labor'o; por belpi al la infan'o'j akir'i Esperant'a'n literatur'o'n kaj en'tut'e por kuraĝ'ig'i ili'n en la lern'ad'o de la lingv'o, KKL propon'is la establ'o'n de Fond'aĵ'o Lern'ej'o'j; KKL don'is si'a'n plen'a'n apog'o'n al Grajn'o'j en Vent'o kaj al'vok'is la ge'instru'ist'o'j'n part'o'pren'i en tiu el'star'a eduk'a labor'o; KKL ankaŭ rekomend'is al la ge'instru'ist'o'j abon'ig'i si'a'j'n ge'lern'ant'o'j'n al divers'a'j infan'a'j kaj jun'ul'ar'a'j period'aĵ'o'j; KKL instig'is al inter'lern'ej'a korespond'ad'o kaj konsil'is vast'e util'ig'i la serv'o'n de Korespond'a Serv'o Mond'skal'a de UEA; KKL ankaŭ decid'is organiz'i la du'a'n lern'ej'a'n konferenc'o'n en 1965 en Londono. La membr'o'j de KKL dis'divid'is inter si la task'o'j'n kaj la labor'o komenc'iĝ'is. Ĉiu'j decid'o'j de la februar'a kun'sid'o est'is real'ig'it'a'j, kun la escept'o de la du'a konferenc'o, kiu, pro teknik'a'j kaŭz'o'j, ne pov'is okaz'i en Londono en 1965, sed okaz'is unu jar'o'n post'e en Graz. La unu'a numer'o de la Lern'ej'a Bulten'o aper'is en la mart'a numer'o de Esperant'o, 1964, kaj ĝi regul'e plu aper'ad'as. Ĝis maj'o 1973 en'tut'e aper'is 26 numer'o'j de tiu bulten'o. La ag'ad'o por pli firm'e kun'lig'i la lern'ej'o'j'n bon'e progres'is: en 1965 jam 129 lern'ej'o'j al'iĝ'is al Inter'lern'ej'a Inter'konsent'o.

    La Du'a Inter'naci'a Konferenc'o de Lern'ej'o'j en kiu'j Esperant'o est'as instru'at'a okaz'is en Graz, Aŭstrio, de la 23-a ĝis la 28-a de juli'o 1966. La Konferenc'o est'is organiz'it'a de la KKL kaj de la Lok'a Konferenc'a Komitat'o sub la prezid'o de J. Wesian. Ĝi est'is sub aŭspici'o'j de la Aŭstria Naci'a Unesk'o-Komision'o, UEA kaj Ile'i. La Konferenc'o'n part'o'pren'is 145 ge'instru'ist'o'j kaj pedagog'o'j el 22 land'o'j de Aŭstrali'o, Azi'o, Amerik'o kaj Eŭrop'o. Krom'e, ĉe'est'is 80 ge'lern'ant'o'j, por kiu'j est'is aranĝ'it'a apart'a program'o. La ĉef'a cel'o de la Konferenc'o est'is ekzamen'i la ating'o'j'n post la Unu'a Konferenc'o. Est'is prezent'it'a'j raport'o'j pri Asoci'iĝ'int'a'j Lern'ej'o'j de Unesk'o; pri la ĉef'a'j decid'o'j de la Beograda Konferenc'o; pri organiz'o de ekster'lern'ej'a'j aktiv'ad'o'j; pri la rilat'o'j kun inter'naci'a'j instru'ist'a'j organiz'aĵ'o'j; pri la tiam'a situaci'o de instru'ad'o de Esperant'o en divers'a'j land'o'j; pri Esperant'o kiel ebl'a instru'lingv'o por afrik'a'j kaj azi'a'j land'o'j; pri unu'ec'ig'o de ekzamen'sistem'o'j por Esperant'o; pri la eduk'a valor'o de la Esperant'o-instru'ad'o en lern'ej'o'j (sam'temp'e dokument'o de Ced); kaj pri kelk'a'j aspekt'o'j de Esperant'a fonetik'o. Tri komision'o'j apart'e diskut'is tiu'j'n punkt'o'j'n de la raport'o'j, kiu'j rilat'is al la instru'ad'o de Esperant'o en universitat'o'j, mez'grad'a'j aŭ element'a'j lern'ej'o'j. La fin'a Rezoluci'o de la Konferenc'o rilat'as al eduk'ad'o por inter'naci'a kompren'iĝ'o kaj kun'labor'ad'o, kaj al la rol'o kiu'n lud'as la Inter'naci'a Lingv'o. Krom'e, la Konferenc'o akcept'is nombr'o'n da decid'o'j pri la vast'ig'o de la instru'ad'o de Esperant'o en la lern'ej'o'j; pli firm'a lig'iĝ'o de la lern'ej'o'j, en kiu'j la lingv'o est'as instru'at'a; radi'o'el'send'o'j kun program'o'j por infan'o'j kaj ge'jun'ul'o'j; pli bon'a util'ig'o de Esperant'a'j period'aĵ'o'j por ge'lern'ant'o'j kaj ge'student'o'j; kre'o de apart'a'j Esperant'o-klub'o'j en lern'ej'o'j kaj universitat'o'j, k.a. Part'o de tiu'j decid'o'j est'is post'e real'ig'it'a; la ali'a'j decid'o'j, ekzempl'e tiu pri la neces'o form'i Esperant'o-rond'o'j'n aŭ klub'o'j'n en lern'ej'o'j kaj universitat'o'j, rest'as daŭr'e aktual'a'j.

    KKL, kies konsist'o plur'foj'e ŝanĝ'iĝ'is, daŭr'ig'is si'a'n labor'o'n ĝis 1970. En tiu'j kelk'a'j jar'o'j ĝi sukces'e entrepren'is mult'a'j'n task'o'j'n, kutim'e en kun'labor'o kun Ile'i, land'a'j Esperant'o-asoci'o'j kaj instru'ist'a'j organiz'aĵ'o'j, aŭ kun Ced rilat'e enket'o'j'n kaj esplor'o'j'n.

    La ĉef'a'j task'o'j de la KKL est'is inter'naci'e kun'lig'i la lern'ej'o'j'n, ge'instru'ist'o'j'n kaj ge'lern'ant'o'j'n, vigl'ig'i ili'a'j'n kontakt'o'j'n kaj kuraĝ'ig'i la vast'ig'o'n de Esperant'o-instru'ad'o en la lern'ej'o'j. Intern'e de la Esperant'o-Mov'ad'o la Komision'o ating'ad'is tio'n ĉef'e per inform'o'j kaj konsil'o'j en la Lern'ej'a Bulten'o, per mult'nombr'a'j cirkuler'o'j kaj leter'o'j, kun'ven'o'j pri lern'ej'o'j dum la UK, person'a'j kontakt'o'j, sci'ig'o'j kaj al'vok'o'j per radi'o (Esperant'o-fak'o'j), liver'ad'o de taŭg'a'j dokument'o'j de Ced por apog'i propon'o'j'n pri en'konduk'o de Esperant'o en lern'ej'o'j'n aŭ universitat'o'j'n de iu land'o, k.s. En la ekster'a'j rilat'o'j grav'a'n lok'o'n okup'is person'a'j vizit'o'j al ministeri'o'j pri eduk'ad'o aŭ kultur'o de plur'a'j land'o'j, kaj konferenc'o'j kun ili'a'j respond'ec'a'j funkci'ul'o'j; raport'o'j al Unesk'o pri la progres'o'j de Esperant'o-instru'ad'o en lern'ej'o'j, konform'e al p-to Iv.4.224 de la Rezoluci'o de Unesk'o de 1954; util'ig'o de mond'a'j kampanj'o'j (ekzempl'e Inter'naci'a Jar'o de Eduk'ad'o) por inform'o'j kaj dokument'o'j pri Esperant'o en Lern'ej'o'j; instig'o'j al'iĝ'i al la projekt'o “Asoci'iĝ'int'a'j Lern'ej'o'j” de Unesk'o, kaj ali'a'j ag'ad'o'j. Laŭ la propon'o de KKL, UEA far'iĝ'is asoci'a membr'o de FIOCES — la inter'naci'a organiz'aĵ'o por lern'ej'a'j korespond'ad'o kaj inter'ŝanĝ'o'j —, util'ig'is la organ'o'n de FIOCES por larĝ'ig'i la inter'lern'ej'a'n korespond'ad'o'n per Esperant'o, kaj part'o'pren'is en la konferenc'o de FIOCES en Bombaj'o, Hindio (decembr'o 1968).

    KKL dediĉ'is apart'a'n atent'o'n al nov'a'j leĝ'o'j, dekret'o'j, ministeri'a'j cirkuler'o'j kaj simil'a'j akt'o'j, kiu'j rilat'is al instru'ad'o de Esperant'o en lern'ej'o'j. Pri tio ĝi regul'e inform'ad'is en la Lern'ej'a Bulten'o kaj, konciz'e, en la Estr'ar'a'j Raport'o'j de UEA*.

    *  Ili trov'iĝ'as en la Jar'libr'o de UEA, 1965—1969, en la ĉapitr'o'j pri lern'ej'o'j.

    Ali'flank'e, Ced far'is pli'a'j'n enket'o'j'n kaj publik'ig'is dokument'o'j'n pri instru'ad'o de la lingv'o en lern'ej'o'j kaj universitat'o'j, pri la eduk'a valor'o de Esperant'o, pri la efik'o de Esperant'o-instru'ad'o je lern'ad'o de ali'a'j objekt'o'j, pri eksperiment'o'j rilat'e la facil'ec'o'n de Esperant'o kompar'e kun ali'a'j lingv'o'j, kaj pri ali'a'j aspekt'o'j, rekt'e aŭ ne'rekt'e konekt'it'a'j kun la traktat'a demand'o.

    Paralel'e aktiv'iĝ'is la labor'o por vast'ig'o de Esperant'o-instru'ad'o en unu'op'a'j land'o'j:

    En 1964-65 est'is ating'it'a'j plur'a'j sukces'o'j. En Argentino (provinc'o de Santa Fe), est'is prezent'it'a leĝ'propon'o pri la dev'ig'a instru'ad'o de Esperant'o en kelk'a'j klas'o'j de element'a'j kaj du'a'grad'a'j lern'ej'o'j. En Brazilo la ekzempl'o'n de la ŝtat'o Sao Paulo sekv'is la 14-an de oktobr'o 1964 la ŝtat'o Guanabara: laŭ la Leĝ'o n-ro 588 Esperant'o far'iĝ'is elekt'ebl'a objekt'o en mez'grad'a'j lern'ej'o'j de Rio de Janeiro. En Bulgario, laŭ la Decid'o n-ro 1874 de la 24-a de decembr'o 1964, Esperant'o far'iĝ'is stud'objekt'o en la Filologi'a Fakultat'o de la Universitat'o en Sofio. En Hispanio est'is ating'it'a la plej grand'a sukces'o: fond'o de la unu'a Katedr'o de Esperant'o en La Laguna per Dekret'o de la 7-a de decembr'o 1963. En Hungari'o Esperant'o far'iĝ'is fakultativ'a stud'objekt'o en la Fakultat'o'j Jur'a, Natur'scienc'a kaj Filologi'a, ĉio laŭ la Rektor'a Dekret'o n-ro 640/1963. En Italio komenc'iĝ'is la prepar'ad'o de leĝ'propon'o pri en'konduk'o de Esperant'o en lern'ej'o'j'n. En Israelo, laŭ la Decid'o de la Departement'o pri Eduk'ad'o de la Urb'estr'ar'o de Tel Aviv-Jaffa n-ro 418/13/H de la 23-a de januar'o 1964, est'is ebl'ig'it'a la lern'ad'o de Esperant'o en feri'a'j post'tag'mez'a'j rond'o'j. En Nederlando est'is ating'it'a rimark'ind'a sukces'o. La 16-an de juli'o 1964 la Parlament'o amend'is la ekzist'ant'a'n Leĝ'o'n pri Element'a Instru'ad'o: laŭ la nov'a leĝ'o, ĉiu estr'ar'o de du tip'o'j de lern'ej'o'j daŭr'ig'a ĝeneral'a element'a instru'ad'o (du jar'o'j) kaj pli ampleks'a element'a instru'ad'o (kvar jar'o'j) — pov'as en'konduk'i Esperant'o'n kiel ne'dev'ig'a'n stud'objekt'o'n. Tem'as pri lern'ej'o'j por infan'o'j kaj ge'jun'ul'o'j en la aĝ'o de 12 ĝis 16 jar'o'j. La Parlament'o sam'temp'e modif'is la Leĝ'o'n pri Pedagogi'a'j Seminari'o'j kaj establ'is oficial'a'n ŝtat'a'n diplom'o'n pri instru'ad'o de Esperant'o en element'a'j lern'ej'o'j. En Pollando, kie jam pli fru'e la pozici'o de Esperant'o en lern'ej'o'j est'is tre kontent'ig'a, est'is por la unu'a foj'o en'konduk'it'a'j poent'o'j pri sci'o de Esperant'o en diplom'o'j por est'ont'a'j ge'instru'ist'o'j. En Uson'o est'is decid'it'e, ke 24 lern'ej'o'j en San Mateo ek'instru'os Esperant'o'n, kaj plur'a'j efektiv'e komenc'is la instru'ad'o'n. La Universitat'o de Kalifornio en Berkeley aranĝ'is special'a'n kurs'o'n por ge'instru'ist'o'j.

    En 1965-66 al'don'iĝ'is nov'a'j ating'o'j. En Brazilo kurs'o'j de Esperant'o est'is en'konduk'it'a'j en 4 pli'a'j'n lern'ej'o'j'n. En Briti'o la situaci'o pli'bon'iĝ'is, ĉar du region'a'j instanc'o'j decid'is aranĝ'i ekzamen'o'j'n pri Esperant'o en mez'grad'a'j lern'ej'o'j, kio fakt'e okaz'is.

    En 1966-67 la ital'a Leĝ'projekt'o est'is anonc'it'a en la Parlament'o kaj ricev'is la n-ro'n 1816. Ek'de tiam ĝi est'as kon'at'a kiel Leĝ'projekt'o 1816. En Pollando, en la kadr'o de la t.n. projekt'o “eksperiment'ad'o”, Esperant'o est'is instru'at'a dev'ig'e en kelk'a'j lern'ej'o'j kaj ne'dev'ig'e en mult'a'j.

    En 1967-68 la plej grand'a event'o okaz'is en Pollando: la Ministr'o pri Instru'ad'o kaj Super'a'j Lern'ej'o'j publik'ig'is Dekret'o'n, per kiu est'is aprob'it'a projekt'o de program'o por Esperant'o-instru'ad'o en ĉiu'j lern'ej'o'j kiel ne'dev'ig'a stud'objekt'o.

    En 1968-69, pro ŝanĝ'o de la reg'ist'ar'o en Italio, neces'is entrepren'i nov'a'j'n paŝ'o'j'n rilat'e la Leĝ'propon'o'n n-ro 1816*. En Aŭstrio est'is publik'ig'it'a dekret'o pri la ebl'o instru'i Esperant'o'n kaj aprob'it'a instru'plan'o. En la balt'a'j respublik'o'j de USSR Estoni'o, Litovio, Latvi'o est'is publik'ig'it'a'j dekret'o'j pri la en'konduk'o de Esperant'o-instru'ad'o en lern'ej'o'j'n sub difin'it'a'j kondiĉ'o'j.

    *  Bedaŭr'ind'e, malgraŭ la tre bon'a organiz'o de tiu ag'ad'o kaj la grand'a apog'o, kiu'n la propon'o ĝu'is inter la deput'it'o'j, pro la post'a'j ŝanĝ'o'j en la konsist'o de la Parlament'o la afer'o ankoraŭ ne sukces'is. En 1972 la ital'a'j iniciat'int'o'j re'nov'ig'is la ag'ad'o'n.

    En la period'o 1964-1969 komenc'iĝ'is ankaŭ la ag'ad'o'j sur region'a'j nivel'o'j. Al la plej grav'a'j sen'dub'e aparten'as la Region'a'j Kun'ord'ig'a'j Konferenc'o'j por En'konduk'o de Esperant'o en Lern'ej'o'j'n, okaz'int'a'j en Maribor, Jugoslavio, kun part'o'pren'o de Aŭstrio, Hungari'o, Italio kaj Jugoslavio, al kiu'j post'e al'iĝ'is ankaŭ Bulgario. En'tut'e okaz'is 5 Kun'ord'ig'a'j Konferenc'o'j por tiu ĉi region'o: la unu'a est'is en mart'o 1967; la kvin'a, kaj last'a ĝis nun, okaz'is de la 31-a de mart'o ĝis la 2-a de april'o 1972, ĉiam bon'eg'e organiz'it'a'j kaj apog'it'a'j de la sloven'a'j eduk'a'j aŭtoritat'o'j.

    Kiel indik'as ili'a nom'o, la ĉef'a cel'o de tiu'j ĉi konferenc'o'j est'as kun'ord'ig'i la ekzist'ant'a'n instru'ad'o'n de Esperant'o en la lern'ej'o'j de la 5 land'o'j, kaj fin'e ating'i, ke la kompetent'a'j ŝtat'a'j instanc'o'j en'konduk'u sam'temp'e la dev'ig'a'n instru'ad'o'n de Esperant'o en difin'it'a'j'n lern'ej'o'j'n de Aŭstrio, Bulgario, Hungari'o, Italio kaj Jugoslavio. La Konstant'a Organiz'a Komitat'o (Kok) trov'iĝ'as en Maribor, kaj ĝi'a sekretari'o est'is Ludovik'o Prebil. Lern'ej'a'j Komision'o'j (LK) funkci'as en ĉiu'j 5 land'o'j.

    La aktiv'ad'o en tiu ĉi region'o — nun Region'o I de Ile'i, kiu est'as organiz'ant'a simil'a'j'n form'o'j'n de kun'labor'o ankaŭ en ali'a'j region'o'j — est'as apart'e signif'a, ĉar la 5 ŝtat'o'j hav'as amik'a'j'n oficial'a'j'n rilat'o'j'n kaj en ili, al'don'e al plur'a'j ali'a'j lingv'o'j, 8 ĉef'a'j naci'a'j lingv'o'j est'as parol'at'a'j: la ital'a, german'a, hungar'a, bulgar'a, makedon'a, serb'a, kroat'a kaj sloven'a. Maribor, en Sloveni'o, prezent'iĝ'as kiel la plej taŭg'a centr'o ne nur tial, ĉar Jugoslavio hav'as najbar'a'j'n lim'o'j'n kun la ceter'a'j 4 land'o'j, sed ankaŭ tial, ĉar ĝi trov'iĝ'as en la mez'o de tiu lingv'a divers'ec'o. Krom'e, Sloveni'o ĉiam hav'is kaj plu hav'as unu'a'rang'a'j'n organiz'ant'o'j'n kaj kler'a'j'n labor'ant'o'j'n por la Inter'naci'a Lingv'o. Tiu region'a kun'labor'o jam don'is bon'a'j'n frukt'o'j'n kaj, esper'ebl'e, produkt'os ankoraŭ pli bon'a'j'n en la est'ont'ec'o. Laŭ la Protokol'o de la 5-a Kun'ord'ig'a Konferenc'o (1972), Esperant'o est'as instru'at'a, al'don'e al ali'a'j lern'ej'o'j, en 22 eksperiment'a'j klas'o'j kun 594 ge'lern'ant'o'j en Bulgario, Hungari'o, Italio kaj Jugoslavio (Kroati'o, Serbi'o kaj Sloveni'o), dum por Aŭstrio mank'is inform'o'j.

    Fin'e, sed cert'e ne mal'plej grav'e, neces'as emfaz'i la konsider'ind'a'n re'vigl'iĝ'o'n de Ile'i kun la nun'a, tre inter'naci'a kaj ag'em'a estr'ar'o: ĉef'instru'ist'o R. H. M. Markarian (Briti'o) kiel prezid'ant'o, D-ro M. Dazzini (Italio) sekretari'o, kaj Dora Andersson (Svedi'o) kas'ist'in'o. Apart'e menci'ind'a est'as ankaŭ ĝi'a vic'prezid'ant'o H. Sonnabend (Germanio), sen'lac'a organiz'ant'o de inter'naci'a'j renkont'iĝ'o'j kaj seminari'o'j (ekzempl'e la Pedagogi'a Konferenc'o en Sonnenberg en 1968). Ile'i ankaŭ instig'as organiz'o'n de la land'a'j sekci'o'j: rezult'e, en 1972 Ile'i hav'is sekci'o'j'n en 17 land'o'j. En 1970 komenc'is aper'ad'i Inter'naci'a Pedagogi'a Revu'o, redakt'at'a de H. Sonnabend. Ek'de 1968 H. Sonnabend, kun'e kun R. H. M. Markarian (la last'a est'is membr'o ek'de la fond'o de KKL), reprezent'is Ile'i en la Konsult'a Komision'o pri Lern'ej'o'j. (En 1973 li far'iĝ'is prezid'ant'o de Ile'i.)

    En tia'j kondiĉ'o'j KKL decid'is okaz'ig'i la Tri'a'n Lern'ej'a'n Konferenc'o'n. La prezid'ant'o de KKL ricev'is la task'o'n ankoraŭ'foj'e esplor'i la star'punkt'o'n de divers'a'j reg'ist'ar'o'j koncern'e la ebl'ec'o'n de inter'ŝtat'a konvenci'o por laŭ'grad'a kaj paralel'a en'konduk'o de Esperant'o kiel dev'ig'a stud'objekt'o en difin'it'a'n nombr'o'n kaj tip'o'n de lern'ej'o'j almenaŭ en kelk'a'j land'o'j. La ampleks'a labor'o re'komenc'iĝ'is en 1968 kaj est'is fin'it'a antaŭ la Tri'a Lern'ej'a Konferenc'o en 1969. Projekt'o de Konvenci'o kun ebl'a'j modif'o'j, apog'a'j dokument'o'j kaj demand'ar'o'j est'is el'labor'it'a'j. La star'punkt'o de la reg'ist'ar'o'j est'is esplor'it'a ĉu tra rekt'a'j kontakt'o'j, ĉu per'e de kun'labor'ant'o'j en divers'a'j land'o'j.

    La Tri'a Inter'naci'a Konferenc'o de Lern'ej'o'j en kiu'j Esperant'o est'as instru'at'a (Tri'a Lern'ej'a Konferenc'o) okaz'is en Dipoli, Helsinki, Finnlando, la 3-an kaj 4-an de aŭgust'o 1969. La Konferenc'o est'is organiz'it'a de KKL en kun'labor'o kun la LKK de la 54-a UK, precip'e ĝi'a komisi'it'o V. Setälä. Ĉe'est'is oficial'a'j reg'ist'ar'a'j reprezent'ant'o'j de 7 land'o'j: Belgi'o, Ĉeĥ'o'slovaki'o, Dan'land'o, Finnlando, Italio, Pollando kaj Svedi'o; reprezent'ant'o'j de 17 land'a'j Esperant'o-asoci'o'j: Aŭstrio, Belgi'o, Briti'o, Bulgario, Ĉeĥ'o'slovaki'o, Dan'land'o, Germanio (FRG), Hungari'o, Israelo, Jugoslavio, Kanado, Nederlando, Norvegi'o, Pollando, Svedi'o, Svis'land'o kaj Uson'o; la reprezent'ant'o'j de 12 land'a'j sekci'o'j de Ile'i: Aŭstrali'o, Briti'o, Bulgario, Ĉeĥ'o'slovaki'o, Franci'o, Germanio (FRG), Hungari'o, Nederlando, Pollando, Svedi'o, Svis'land'o kaj Uson'o. La ĉef'a cel'o de la Konferenc'o est'is pri'stud'i la ebl'ec'o'j'n pri paralel'a en'konduk'o de la Inter'naci'a Lingv'o en la lern'ej'o'j'n kaj universitat'o'j'n sur'baz'e de inter'ŝtat'a konvenci'o. La baz'o de la diskut'o'j est'is tri ĉef'a'j raport'o'j: rezult'o'j de ia enket'o pri la star'punkt'o de divers'a'j reg'ist'ar'o'j rilat'e la ebl'ec'o'j'n de inter'ŝtat'a konvenci'o (Prof. I. Lapenna); rezult'o'j de la enket'o pri la jur'a pozici'o de Esperant'o-instru'ad'o en 28 land'o'j ( R. H. M. Markarian); rezult'o'j de la last'a enket'o pri la nombr'o de lern'ej'o'j, en kiu'j Esperant'o est'as instru'at'a (Rektor'o Helmuth Sonnabend).

    Rilat'e la ĉef'a'n demand'o'n la Konferenc'o konstat'is, ke en la aktual'a'j inter'naci'a'j politik'a'j cirkonstanc'o'j — kaj ankaŭ pro ali'a'j kaŭz'o'j — ankoraŭ ne matur'iĝ'is la kondiĉ'o'j por ating'i inter'naci'a'n inter'konsent'o'n sur la plej alt'a nivel'o de inter'ŝtat'a konvenci'o, sed ke est'as pli util'e intens'ig'i la klopod'o'j'n en unu'op'a'j land'o'j kaj maksimum'e kun'ord'ig'i la ag'ad'o'j'n sur region'a nivel'o laŭ la model'o de la Maribora Konferenc'o. Konsider'ant'e tiu'n fakt'o'n, la ĝeneral'a Rezoluci'o de la Konferenc'o antaŭ'vid'as, unu'a'vic'e, la vast'ig'o'n de Esperant'o-instru'ad'o en unu'op'a'j land'o'j, kaj nur en post'a stadi'o la pri'konsider'o'n de inter'ŝtat'a konvenci'o. Ĝi tekst'as:

    Rezoluci'o de la Tri'a Lern'ej'a Konferenc'o

    Aŭd'int'e la raport'o'j'n kaj konstat'int'e, ke:

    (i) Konform'e al la leĝ'o'j kaj dekret'o'j regul'ig'ant'a'j la eduk'a'n sistem'o'n, la Inter'naci'a Lingv'o Esperant'o est'as instru'at'a en ar'o da element'a'j, mez'grad'a'j kaj super'a'j lern'ej'o'j kaj universitat'o'j de 31 land'o'j, kaj ke

    (ii) La instru'ad'o de la Inter'naci'a Lingv'o ĉiam pli efik'e serv'as al eduk'ad'o por inter'naci'a kompren'iĝ'o,

    La Konferenc'o apelaci'as al instanc'o'j, respond'ec'a'j pri la instru'ad'o kaj eduk'ad'o en divers'a'j ŝtat'o'j vast'ig'i la instru'ad'o'n de Esperant'o en lern'ej'o'j, kaj pri'konsider'i sub'skrib'o'n de inter'ŝtat'a konvenci'o aŭ ali'a inter'konsent'o pri laŭ'grad'a en'konduk'o de la instru'ad'o de la Inter'naci'a Lingv'o en difin'it'a'n nombr'o'n de lern'ej'o'j paralel'e en plur'a'j ŝtat'o'j.

    En lig'o kun la fundament'a ide'o de la Rezoluci'o, la Konferenc'o formul'is nombr'o'n da task'o'j kaj sugest'o'j en la Konklud'o'j. La plej grav'a'j el ili est'as: intens'ig'i la klopod'o'j'n por en'konduk'o de Esperant'o en kiel ebl'e plej mult'a'j'n lern'ej'o'j'n kaj por'instru'ist'a'j'n seminari'o'j'n; ating'i oficial'ig'o'n de stud'program'o'j por Esperant'o; cert'ig'i adekvat'a'j'n ekzamen'o'j'n por Esperant'o sur la sam'a nivel'o kiel por ali'a'j stud'objekt'o'j; ating'i, ke la eduk'a'j instanc'o'j oficial'e agnosk'u diplom'o'j'n, por tiu'j, kiu'j dezir'as instru'i Esperant'o'n kaj posed'as la ceter'a'j'n kvalifik'o'j'n por instru'ad'o en lern'ej'o'j; pli'grand'ig'i la ret'o'n de Esperant'o-instru'ant'a'j lern'ej'o'j, kiu'j part'o'pren'as en la projekt'o de Unesk'o “Asoci'iĝ'int'a'j Lern'ej'o'j”; intens'ig'i la klopod'o'j'n en divers'a'j land'o'j por ating'i eksplic'it'a'n jur'a'n rajt'o'n instru'i Esperant'o'n en la lern'ej'o'j.

    Per tio la Konsult'a Komision'o pri Lern'ej'o'j komplet'ig'is la task'o'j'n, kiu'j'n ĝi pren'is sur si'n en 1964. Inter'temp'e, kiel montr'it'e, Ile'i tiom fortik'iĝ'is, ke ĝi mem sent'is si'n sufiĉ'e fort'a por plu'e daŭr'e pri'zorg'i kaj evolu'ig'i la labor'o'j'n, pri kiu'j okup'iĝ'is KKL. Sekv'e, laŭ la propon'o de Ile'i, la Estr'ar'o de UEA, kun la aprob'o de la Komitat'o, mal'fond'is KKL en 1970.

    La ĉef'a'j konkret'a'j rezult'o'j de tiu tut'a ampleks'a post'milit'a ag'ad'o est'as prezent'it'a'j en plej konciz'a form'o en la sekv'ant'a'j sekci'o'j de tiu ĉi ĉapitr'o.

    4.6.2 Jur'a'j Ebl'ec'o'j por Instru'ad'o de Esperant'o en Divers'a'j Land'o'j

    En 1968-69 Ced entrepren'is enket'o'n (komisi'it'o R. Markarian) por el'trov'i la jur'a'j'n ebl'ec'o'j'n instru'i la Inter'naci'a'n Lingv'o'n en divers'a'j land'o'j. La cel'o est'is ne nur ek'sci'i la pozici'o'n de Esperant'o en kiel ebl'e plej mult'a'j naci'a'j eduk'a'j sistem'o'j, sed ankaŭ hav'ig'i dokument'a'n material'o'n por apog'i propon'o'j'n pri en'konduk'o de Esperant'o-instru'ad'o en lern'ej'o'j'n de tiu'j land'o'j, en kiu'j tia'j ebl'ec'o'j ankoraŭ ne ekzist'as.

    La sub'a tra'rigard'o est'as far'it'a ĉef'e sur'baz'e de la dokument'o de Ced B/Iv/14 de la 28-a de juni'o 1969, sed kun kelk'a'j komplet'ig'o'j. Kvankam la inform'o'j rilat'as nur al 27 land'o'j, ĝi tamen don'as klar'a'n bild'o'n pri la divers'a'j ebl'ec'o'j instru'i la lingv'o'n en lern'ej'o'j. Sam'temp'e ĝi indik'as la voj'o'n, laŭ kiu oni pov'as klopod'i en'konduk'i ĝi'a'n instru'ad'o'n en tiu'j land'o'j, kie ĝi ankoraŭ ne est'as instru'at'a.

    Jen la situaci'o en ĉiu el la 27 land'o'j, pri kiu'j est'is ebl'e hav'ig'i inform'o'j'n:

    Aŭstrali'o: Ekzist'as neni'u jur'a preskrib'o por aŭ kontraŭ la instru'ad'o de Esperant'o en la lern'ej'o'j. Lern'ej'estr'o'j mem rajt'as decid'i ĉu instru'i ĝi'n aŭ ne.

    Aŭstrio: Per Dekret'o 102 de la Federaci'a Ministeri'o por Instru'ad'o de la 23-a de februar'o 1968, oni don'is al Esperant'o la pozici'o'n de fakultativ'a instru'objekt'o kun po du lecion'o'j semajn'e. Laŭ la instru'plan'o oni pov'as instru'i Esperant'o'n en la 3-a kaj 4-a klas'o'j de ĉef'lern'ej'o'j (12-14-jar'a'j infan'o'j).

    Per Dekret'o de la sam'a Ministeri'o de la 28-a de aŭgust'o 1946, B1 5058-Iv/8/1946, est'is star'ig'it'a en Vieno (kaj post'e ankaŭ en Innsbruck kaj Salzburg) Ŝtat'a Ekzamen-Komision'o pri Esperant'o. La oficial'a ekzamen'regul'o est'is publik'ig'it'a en la Bulten'o de la Instru'ministeri'o Verordnungsblatt des Bundesministeriums für Unterricht, Stück 10 v. 1/10/46.

    Belgi'o: En 1963 la Instru'ministeri'o, en respond'o al Senat'an'o Vandermeulen dir'is, ke la instru'ad'o de Esperant'o inter “krom'a'j kurs'o'j” ne est'as mal'permes'it'a. Tio signif'as, ke lern'ej'estr'o rajt'as en'konduk'i la lingv'o'n laŭ si'a propr'a iniciat'o.

    La 30-an de maj'o 1968, D-ro P. Denoel kaj s-ro G. Vanbreuse est'is akcept'it'a'j en la Instru'ministeri'o. Tie alt'a funkci'ul'o dir'is al ili, ke iu normal'a aŭ perfekt'ig'a lern'ej'o, mal'ferm'ant'e kurs'o'n de Esperant'o-instru'ad'o por est'ont'a'j instru'ist'o'j, pov'as pet'i de la ministr'o la agnosk'o'n de tiu kurs'o kaj de la diplom'o dis'don'ot'a post cel'konform'a ekzamen'ad'o. Oni al'don'is, ke tiu konsent'it'a agnosk'o pov'os est'i konsider'at'a kiel ĝeneral'a oficial'ig'o, valor'a por ali'a'j simil'a'j lern'ej'o'j. En 1968, la unu'a kurs'o mal'ferm'iĝ'is en la Lieĝ'a Super'a Pedagogi'a Lern'ej'o.

    Brazilo: La 11-an de oktobr'o 1968 la Departement'o pri Unu'a'grad'a kaj Mez'grad'a Instru'ad'o komunik'is, ke la Federaci'a Konsil'ant'ar'o pri Eduk'ad'o re'kon'as la valor'o'n de instru'ad'o de Esperant'o kaj permes'as en'konduk'o'n de la lingv'o en mez'grad'a'j'n lern'ej'o'j'n kiel ne'dev'ig'a objekt'o, sed, konform'e al la valid'a'j leĝ'o'j kaj konsider'ant'e la mal'sam'a'j'n kondiĉ'o'j'n en divers'a'j ŝtat'o'j, las'as tiu'rilat'e la iniciat'o'n al la interes'it'o'j.

    Briti'o: La Eduk'ministr'o deklar'is en 1949, ke la Ministr'o est'as nek por nek kontraŭ la instru'ad'o de Esperant'o. Lern'ej'estr'o'j rajt'as decid'i ĉu en'konduk'i Esperant'o'n aŭ ne. Tio'n konfirm'is leter'o de la Eduk'ministeri'o de la 30-a de mart'o 1949, sub'skrib'it'a de la Parlament'a Sekretari'o D. R. Hardman.

    Ek'de 1965 ekzist'as ŝtat'a ekzamen'o pri Esperant'o, en la kadr'o de Certificate of Secondary Education (atest'il'o pri du'a'grad'a eduk'iĝ'o), por lern'ej'an'o'j kiu'j stud'is dum minimum'e kvin jar'o'j en iu ajn du'a'grad'a lern'ej'o. Esperant'o pov'as est'i instru'at'a dev'ig'e, dum lern'ej'a'j hor'o'j.

    Bulgario: Esperant'o-instru'ist'o'j ricev'as ĉiu'n help'o'n kaj sub'ten'o'n de la reg'ist'ar'o, kaj la lingv'o est'as instru'ebl'a kiel fakultativ'a tem'o. Ekzist'as oficial'a stud'program'o.

    Ĉeĥ'o'slovaki'o: La instru'ad'o de Esperant'o ne est'as mal'permes'it'a kaj en kelk'a'j lern'ej'o'j ĝi okaz'as en “liber'vol'a'j interes'rond'o'j” kaj eĉ en la oficial'a'j atest'o'j pov'as est'i menci'o pri ĝi'a lern'ad'o.

    Finnlando: Esperant'o pov'as est'i instru'at'a fakultativ'e ekster la oficial'a'j hor'o'j.

    Franci'o: En dokument'o de la 11-a de oktobr'o 1938, la tiam'a'j Direktor'o'j pri Teknik'a kaj Du'a'grad'a Eduk'ad'o rekomend'is al la Rektor'o'j de la divers'a'j “Akademi'o'j” tra Franci'o sub'ten'i la dis'vast'ig'o'n de Esperant'o-instru'ad'o. Ili apart'e menci'is la ebl'ec'o'j'n por instru'ad'o de Esperant'o dum la t.n. “direkt'it'a'j ag'ad'o'j” ekster la oficial'a lern'ej'a hor'ar'o.

    Germanio (FRG): La nun'a'n situaci'o'n difin'as la decid'o de la Ministr'o'j pri Kultur'a'j Aiferoj de ĉiu'j Land'o'j (Lander) de la 4-a/5-a de novembr'o 1954, revizi'it'a la 28-an/29-an de septembr'o 1961: “La en'konduk'o kiel dev'ig'a Objekt'o est'as mal'akcept'it'a; la instru'ad'o'n de Esperant'o en liber'vol'a'j stud'grup'o'j neni'o mal'help'as.”

    Hindio: Est'as neni'u preskrib'o por aŭ kontraŭ la instru'ad'o de Esperant'o.

    Hispanio: Esperant'o pov'as est'i instru'at'a dum “krom'a'j hor'o'j” laŭ la elekt'o de la lern'ant'o.

    Hungari'o: Esperant'o pov'as est'i instru'at'a laŭ Dekret'o 25386/1963 (Kler'ig'a Bulten'o, Jar'o Vi'i, n-ro 19, la 1-an de oktobr'o 1963, paĝ'o 430. “La instru'ad'o de lingv'o Esperant'o en ĝeneral'a'j kaj mez'a'j lern'ej'o'j”.) Oni rajt'as instru'i Esperant'o'n en la kadr'o de la oficial'a hor'ar'o en ĝeneral'a'j lern'ej'o'j (klas'o'j 5-8), kondiĉ'e ke la instru'ist'o fin'is la kurs'o'j'n de Hungar'a Esperant'o-Asoci'o por lingv'o-instru'ad'o. En mez'lern'ej'o'j Esperant'o pov'as est'i instru'at'a kiel fremd'a lingv'o, ne'dev'ig'e, laŭ la Ministeri'a'j Instrukci'o'j, n-ro 69/1957/M.K.12/M.M.

    Israelo: Dum 1967 kaj 1968 oni komenc'is instru'i Esperant'o'n en du mez'grad'a'j lern'ej'o'j en Natanja kun permes'o de lern'ej'estr'o'j kaj la Eduk'ministr'o. En 1967 la Eduk'ministr'o el'don'is tri mil ekzempler'o'j'n de broŝur'o pri la instru'ad'o de Esperant'o en mez'grad'a'j lern'ej'o'j. Sekv'e, okaz'is en mult'a'j lern'ej'o'j preleg'o'j pri Esperant'o, en la kadr'o de soci'a eduk'ad'o. Ekzist'as Esperant'o-ekzamen'o'j kiel por ali'a'j tem'o'j kaj la instru'ist'o'j est'as pag'at'a'j por la Esperant'o-instru'ad'o.

    Italio: Cirk. Let. Prot. N. 12411 de la 11-a de februar'o 1951 de la Ministr'o de Publik'a Instru'ad'o inform'is ĉiu'j'n Provveditori agli Studi, t.e. la oficial'ul'o'j'n ŝarĝ'it'a'j'n en ĉiu'j provinc'o'j pri kontrol'ad'o de la unu'a'grad'a'j kaj mez'grad'a'j lern'ej'o'j, ke la instru'ad'o de Esperant'o dev'as est'i favor'at'a almenaŭ en tiu'j centr'o'j, kie jam trov'iĝ'as kvalifik'it'a'j instru'ist'o'j. Sekv'e, oni rajt'as instru'i Esperant'o'n kiel elekt'ebl'a'n stud'objekt'o'n kun permes'o de la lern'ej'estr'o, dum krom'a'j hor'o'j. La instru'ist'o'j ne ricev'as pag'o'n.

    La Leĝ'propon'o n-ro 1816 est'is de'nov'e prezent'it'a al la Parlament'o la 23-an de maj'o 1969 kaj ricev'is la nov'a'n numer'o'n 1489. Ĝi cel'as la fakultativ'a'n instru'ad'o'n de Esperant'o al 9-10jar'a'j ge'lern'ant'o'j dum lern'ej'a'j hor'o'j: se elekt'it'a kiel lern'objekt'o, Esperant'o far'iĝ'as dev'ig'a dum tri jar'o'j, post kio ĝi ricev'as menci'o'n en la lern'ej'a diplom'o. Kiel menci'it'e, la projekt'o ankoraŭ ne far'iĝ'is leĝ'o. Pro divers'a'j kaŭz'o'j est'is neces'e re'nov'ig'i la ag'ad'o'n en 1972.

    Japani'o: En gvid'libr'o'j por instru'ist'o'j de mez'grad'a'j lern'ej'o'j (11-19jar'a'j lern'ant'o'j) est'as klar'e menci'it'e, ke oni rajt'as oficial'e instru'i Esperant'o'n se la instru'ist'o hav'as diplom'o'n. La tem'o est'as unu'e fakultativ'a, sed post la elekt'o far'iĝ'as dev'ig'a; kaj la instru'ad'o okaz'as ne en la kadr'o de lingv'o-instru'ad'o, sed en tiu de soci'a'j stud'o'j.

    En la Manifest'o de la Japan'a Social'ist'a Parti'o trov'iĝ'as punkt'o, kiu cel'as, post eventual'a en'ofic'iĝ'o, la dev'ig'a'n en'konduk'o'n de Esperant'o kiel unu'a lingv'o en ĉiu'j'n element'a'j'n lern'ej'o'j'n.

    Jugoslavio: Laŭ leter'o n-ro 61-10/65-1 de la 18-a de mart'o 1965, la Ĉef'o de la Kabinet'o ĉe la Federaci'a Sekretariat'o por Kler'ig'o kaj Kultur'o inform'is Jugoslavi'an Esperant'o-Lig'o'n, ke apart'a permes'o por la instru'ad'o de Esperant'o ne neces'as, ĉar ĝi jam est'as inkluziv'it'a inter la ali'a'j lingv'o'j, kiu'j pov'as est'i fakultativ'e instru'at'a'j en Jugoslavio.

    Kanado: Ĉiu provinc'o respond'ec'as pri si'a'j propr'a'j eduk'a'j aranĝ'o'j. Est'as neni'u leĝ'o por aŭ kontraŭ la instru'ad'o de Esperant'o, sed nun'temp'e Esperant'o est'as instru'at'a ĉef'e kiel klub'ag'ad'o post lern'ej'a'j hor'o'j.

    Kolombio: Oni rajt'as instru'i Esperant'o'n, sed nur sub la kondiĉ'o, ke tiu instru'ad'o ne kontraŭ'as la ŝtat'a'n sekur'ec'o'n, publik'a'n moral'o'n aŭ ord'o'n. Se instru'at'a, ĝi est'as fakultativ'a tem'o.

    Madagaskaro: Esperant'o pov'as est'i instru'at'a kondiĉ'e, ke la instru'ist'o posed'as aŭ (i) Atest'o'n pri Kapabl'ec'o de la Franc'a Esperant'o-Institut'o (antaŭ la 9-a de februar'o 1968), aŭ (ii) la korespond'a'n diplom'o'n de la Malgaŝ'a Esperant'o-Institut'o mem.

    Nederlando: Esperant'o est'is en'konduk'it'a en la daŭr'ig'a'j'n element'a'j'n kaj la du'a'grad'a'j'n lern'ej'o'j'n laŭ Reĝ'a Decid'o de la 16-a de juli'o 1964, kiu est'is publik'ig'it'a en la Oficial'a Gazet'o de la 13-a de aŭgust'o 1964, n-ro 307.

    Laŭ Reĝ'a Decid'o de la 23-a de decembr'o 1964, publik'ig'it'a en la Oficial'a Gazet'o de la 14-a de januar'o 1965, n-ro 574, est'is en'konduk'it'a la ŝtat'a diplom'o L.O. Diplom'o pri Esperant'o, kiu est'as akir'ebl'a nur por profesi'a'j instru'ist'o'j. Ili ricev'as pag'o'n por la Esperant'o-instru'ad'o. La leĝ'o pri la prepar'a scienc'a instru'ad'o ebl'ig'is, ek'de la 1-a de aŭgust'o 1968, la elekt'o'n de Esperant'o kiel fakultativ'a stud'objekt'o en divers'a'j mez'grad'a'j lern'ej'o'j.

    Nov'zeland'o: Ne ekzist'as preskrib'o por aŭ kontraŭ la instru'ad'o de Esperant'o, kvankam la Eduk'a Akt'o list'ig'as divers'a'j'n stud'objekt'o'j'n, kiu'j est'as dev'ig'a'j. Esperant'o ne est'as menci'it'a, sed lern'ej'estr'o rajt'as util'ig'i proksim'um'e kvin hor'o'j'n semajn'e laŭ si'a bon'trov'o; kaj la instru'ad'o de Esperant'o est'as permes'it'a en la kadr'o de tiu'j hor'o'j kaj tiu bon'trov'o, t.e. kiel fakultativ'a stud'objekt'o.

    Rilat'e al element'a'j lern'ej'o'j, oficial'a gvid'libr'o pri la instru'ad'o de la angl'a lingv'o sci'ig'as, ke oni rajt'as etend'i la lingv'o-sci'o'j'n de la infan'o'j per la instru'ad'o de lingv'o'j, i.a. ankaŭ Esperant'o.

    Pollando: Dokument'o, publik'ig'it'a la 1-an de decembr'o 1967, detal'e klar'ig'as la stud'program'o'n por la instru'ad'o de Esperant'o en la unu'a'j tri jar'o'j de la lern'ad'o en element'a'j kaj mez'a'j lern'ej'o'j. La lingv'o est'as oficial'e instru'ebl'a, ne'dev'ig'e, en la kadr'o de ekster'lecion'a'j stud'o'j. Instru'ist'o'j pov'as ricev'i oficial'a'n rajt'ig'il'o'n por la instru'ad'o de Esperant'o.

    Sud'afrik'o: Est'as neni'u preskrib'o por aŭ kontraŭ la instru'ad'o de Esperant'o.

    Svis'land'o: Est'as neni'u preskrib'o por aŭ kontraŭ la instru'ad'o de Esperant'o; la kanton'o'j mem rajt'as decid'i pri tio.

    USSR: Kun la permes'o de la eduk'a'j aŭtoritat'o'j oni rajt'as instru'i Esperant'o'n fakultativ'e dum krom'a'j hor'o'j.

    Apart'a situaci'o ekzist'as en tri SSR. Ek'de septembr'o 1969 la Ministeri'o pri Kler'ig'o de Eston'a SSR permes'as la instru'ad'o'n de Esperant'o en la 8-a klas'o de la lern'ej'o'j, kondiĉ'e ke trov'iĝ'u kompetent'a instru'ist'o kaj ke minimum'e 15 ge'lern'ant'o'j elekt'u la kurs'o'n. En Litova SSR, laŭ Decid'o de april'o 1969, est'as ebl'e instru'i Esperant'o'n en mez'grad'a'j lern'ej'o'j. En la komenc'o est'is 19 lern'ej'o'j, en kiu'j'n est'is en'konduk'it'a'j kurs'o'j de Esperant'o. La nov'a decid'o est'is anonc'it'a per 40-paĝ'a oficial'a broŝur'o de la Eduk'ministeri'o de Litova SSR, en 3.000 ekzempler'o'j ( Uzsienio halbu ir Esperanto kalbos fakultaityviniu uzsiemimu: Programos. Kaunas: Sviesa, 1968).

    Laŭ la nov'a program'o Esperant'o'n pov'as lern'i la klas'o'j 7-a ĝis 11-a kaj la objekt'o est'as fakultativ'a. La oficial'a stud'program'o antaŭ'vid'as instru'ad'o'n de 1H hor'o'j semajn'e. La dokument'o atent'ig'as, ke la Inter'naci'a Lingv'o est'as “la plej rapid'e lern'ebl'a el ĉiu'j lingv'o'j de la mond'o”, kaj ke ĝi don'as baz'o'n por la post'a lern'ad'o de ali'a'j lingv'o'j. Last'e, ankaŭ la Ministeri'o pri Eduk'ad'o de Latv'a SSR el'don'is instru'program'o'n de Esperant'o, dev'ig'a'n por ĉiu'j lern'ej'o'j, kie trov'iĝ'as instru'kapabl'a'j kon'ant'o'j de la lingv'o kaj interes'iĝ'ant'o'j por lern'ad'o. Unu'iĝ'o de Instru'ist'o'j organiz'is la unu'a'j'n oficial'a'j'n kurs'o'j'n de Esperant'o, ne nur por instru'ist'o'j, sed ankaŭ por ali'a'j person'o'j. La instru'ist'o'j ricev'as salajr'o'n.

    Uson'o: Est'as neni'u leĝ'o por aŭ kontraŭ la instru'ad'o de Esperant'o. La lern'ej'estr'o, kutim'e kun la aprob'o de la lern'ej'a konsil'ant'ar'o (lok'a'j civit'an'o'j), pov'as far'i decid'o'n pri la en'konduk'o de Esperant'o.

    4.6.3 Lern'ej'o'j kun Esperant'o kiel Stud'objekt'o

    Post la Du'a Mond'milit'o, ok foj'o'j'n est'is far'it'a'j enket'o'j pri la stat'o de Esperant'o en lern'ej'o'j de ĉiu'j grad'o'j kaj spec'o'j: element'a'j, du'a'grad'a'j, por'instru'ist'a'j, komerc'a'j, meti'a'j aŭ simil'a'j. En kelk'a'j el la enket'o'j est'is inkluziv'it'a'j ankaŭ universitat'o'j, dum en ali'a'j kaz'o'j est'is far'it'a'j apart'a'j enket'o'j pri la stat'o en universitat'o'j kaj sam'rang'a'j lern'ej'o'j. Er'i la sub'a'j inform'o'j est'as don'it'a'j komplet'a'j cifer'o'j pri ĉiu'j lern'ej'o'j, unu'a'vic'e kaj ĉef'e laŭ la rezult'o'j de la enket'o'j. Neces'as atent'ig'i, ke en la nord'a hemisfer'o la lern'ej'a jar'o daŭr'as proksim'um'e de septembr'o ĝis juni'o. Tial est'as uz'it'a la esprim'o “dum la lern'ej'a period'o 1946-47” aŭ simil'e por la ceter'a'j lern'ej'a'j jar'o'j. Sed en ali'a'j part'o'j de la mond'o la lern'ej'a jar'o komenc'iĝ'as kaj fin'iĝ'as en ali'a'j monat'o'j. Tial, la rezult'o'j de la enket'o'j rilat'as aŭ preciz'e al la lern'ej'a jar'o kiel indik'it'e, aŭ al unu el la du kalendar'a'j jar'o'j: la antaŭ'e menci'it'a, aŭ la post'a. Esenc'e, tio ne ŝanĝ'as la afer'o'n, ĉar la cel'o ja est'as don'i super'rigard'o'n pri Esperant'o kiel stud'objekt'o en lern'ej'o'j en difin'it'a'j period'o'j kun iom da inter'spac'o'j.

    Ĉi tie est'as don'it'a'j nur la land'o'j, en kies lern'ej'o'j Esperant'o est'is instru'at'a en difin'it'a lern'ej'a jar'o, la nombr'o de lern'ej'o'j por ĉiu unu'op'a land'o, kaj la nombr'o de ĉiu'j ge'lern'ant'o'j. La du cifer'o'j post la nom'o de la land'o indik'as la nombr'o'n de lern'ej'o'j kaj la nombr'o'n de ge'lern'ant'o'j, kiu'j lern'is Esperant'o'n. Ekzempl'e: “Briti'o 15/1160” signif'as, ke Esperant'o est'is instru'at'a en 15 brit'a'j lern'ej'o'j kaj ke la nombr'o de ĉiu'j ge'lern'ant'o'j est'is 1.160. En la statistik'a'j tra'rigard'o'j, precip'e en tiu'j far'it'a'j de Ced ek'de la lern'ej'a jar'o 1955-56, trov'iĝ'as nombr'o da ali'a'j preciz'a'j inform'o'j: nom'o de la lern'ej'o; tip'o: unu'a'grad'a, du'a'grad'a, universitat'o kaj sam'rang'a lern'ej'o; ĉu la lern'ej'o est'as nur por knab'o'j, nur por knab'in'o'j, aŭ miks'it'a kaj la preciz'a nombr'o de ĉiu'j ge'lern'ant'o'j en ĉiu el la menci'it'a'j kategori'o'j; kondiĉ'o'j por instru'ad'o de Esperant'o, precip'e ĉu oficial'a aŭ ne'oficial'a, dev'ig'a aŭ ne'dev'ig'a, en la instru'program'o aŭ ekster ĝi; long'ec'o de la kurs'o'j (nombr'o de jar'o'j); nom'o de la instru'ist'o kaj adres'o de la lern'ej'o.

    Jen, do resum'a'j inform'o'j, baz'it'a'j ĉef'e sur la publik'ig'it'a'j dokument'o'j:

    En la lern'ej'a jar'o 1946-47 Esperant'o est'is instru'at'a en jen'a'j land'o'j: Belgi'o 2/23, Briti'o 15/1160, Bulgario 1/30, Ĉeĥ'o'slovaki'o 6/ 210, Dan'land'o 2/75, Finnlando 2/50, Franci'o 12/244, Grek'land'o 12/ 1111, Hungari'o 4/111, Italio 1/25, Nederlando 5/92, Norvegi'o 2/42, Nov'zeland'o 1/10, Pollando 5/130, Svedi'o 3/286, Uson'o 2/4. En'tut'e do Esperant'o est'is instru'at'a en 75 lern'ej'o'j en 16 land'o'j al 3.603 ge'lern'ant'o'j. La statistik'a tra'rigard'o est'is publik'ig'it'a en la Jar'libr'o de UEA, Du'a Part'o, 1947.

    En la lern'ej'a jar'o 1950-51 la situaci'o est'is: Aŭstrio 7/185, Brazilo 1/150, Briti'o 22/1539, Bulgario 1/12, Ĉeĥ'o'slovaki'o 8/147, Dan'land'o 2/11, Finnlando 2/102, Franci'o 28/408, Germanio 23/558, Grek'land'o 13/1613, Hungari'o 1/25, Italio 2/120, Jugoslavio 2/60, Nederlando 11/273, Norvegi'o 1/12, Pollando 1/49, Svedi'o 3/49. En'tut'e, do Esperant'o est'is instru'at'a en 128 lern'ej'o'j de 17 land'o'j al 5.313 ge'lern'ant'o'j. Sam'e kiel en la antaŭ'a period'o, ankaŭ en tiu ĉi Grek'land'o est'is la plej fort'a. Kelk'a'j land'o'j aper'is en la list'o, dum ali'a'j mal'aper'is. La statistik'o est'is publik'ig'it'a en la Jar'libr'o de UEA, Du'a Part'o, 1951.

    En 1954 est'is far'it'a urĝ'a enket'o nur pri la nombr'o de lern'ej'o'j kun Esperant'o kiel stud'objekt'o en divers'a'j land'o'j, sed ne pri la nombr'o de ge'lern'ant'o'j kaj ali'a'j detal'o'j. Tiu'n enket'o'n entrepren'is Ced por hav'ig'i la plej last'a'j'n inform'o'j'n pri la stat'o de Esperant'o en lern'ej'o'j, tuj antaŭ la Ĝeneral'a Konferenc'o de Unesk'o, okaz'ont'a en novembr'o-decembr'o 1954 en Montevide'o. La rezult'o de tiu enket'o est'is: Aŭstrio 7, Brazilo 1, Briti'o 21, Dan'land'o 1, Finnlando 1, Franci'o 28, Germanio 23, Grek'land'o 3, Hungari'o 1, Italio 2, Jugoslavio 36, Nederlando 11, Norvegi'o 1, Svedi'o 3, Uson'o 19, do en'tut'e 158 lern'ej'o'j en 15 land'o'j. Est'as rimark'ind'e, ke en tiu ĉi jar'o Jugoslavio hav'is la plej grand'a'n nombr'o'n da lern'ej'o'j, dum Briti'o, Franci'o kaj Germanio solid'e konserv'is la pozici'o'j'n.

    En la lern'ej'a jar'o 1955-56 la situaci'o prezent'iĝ'is jen'e: Aŭstrio 3/35, Belgi'o 1/25, Briti'o 17/806, Ĉeĥ'o'slovaki'o 2/47, Dan'land'o 1/21, Finnlando 3/71, Franci'o 17/230, Germanio (FRG) 9/237, Hispanio 2/30, Hungari'o 1/15, Italio 9/314, Japani'o 3/219, Jugoslavio 53/1813, Kanado 1/12, Maroko 1/30, Meksikio 1/19, Nederlando 10/219, Nov'zeland'o 1/10, Norvegi'o 3/53, Svis'land'o 3/65, Uson'o 2/58. En tiu ĉi lern'ej'a jar'o aper'as Japani'o, Maroko kaj Meksikio; Jugoslavio far'is pli'a'n rimark'ind'a'n progres'o'n. En'tut'e, do, est'is 143 lern'ej'o'j kun 4.329 ge'lern'ant'o'j en 21 land'o'j.

    Nov'zeland'a klas'o: En la lern'ej'a jar'o 1968-69, en 543 lern'ej'o'j de 31 land'o'j oni instru'is la Inter'naci'a'n Lingv'o'n al 16.505 ge'lern'ant'o'j.


    En la lern'ej'a jar'o 1959-60 ia situaci'o konsider'ind'e pli'bon'iĝ'is: Aŭstrali'o 1/80, Aŭstrio 2/70, Belgi'o 1/10, Brazilo 6/330, Briti'o 20/883, Bulgario 1/70, Ĉeĥ'o'slovaki'o 1/20, Dan'land'o 5/144, Finnlando 4/128, Franci'o 43/1277, Germanio (FRG) 9/511, Germanio (GDR) 1/15, Grek'land'o 11/2200, Hispanio 2/21, Hungari'o 8/199, Italio 19/588, Japani'o 4/146, Jugoslavio 171/5429, Nederlando 7/134, Norvegi'o 5/?, Nov'zeland'o 4/120, Pollando 9/382, Sovet'a Uni'o 2/41, Svedi'o 1/10, Svis'land'o 4/95, Urugvajo 2/23, Uson'o 3/111. La plej rimark'ind'a'j progres'o'j est'is far'it'a'j en Franci'o kaj Jugoslavio. Por la unu'a foj'o aper'as Sovet'a Uni'o kaj Urugvajo. En'tut'e est'is 346 lern'ej'o'j kun 13.037 ge'lern'ant'o'j en 27 land'o'j.

    En la lern'ej'a jar'o 1962-63 la stat'o est'is: Argentino 3/192, Aŭstrio 8/141, Aŭstrali'o 3/74, Belgi'o 5/110, Brazilo 6/429, Briti'o 28/1361, Bulgario 46/1479, Ĉeĥ'o'slovaki'o 4/60, Dan'land'o 17/308, Finnlando 6/229, Franci'o 71/1516, Germanio (FRG) 14/222, Germanio (GDR) 1/19, Grek'land'o 11/692, Hispanio 6/107. Hungari'o 39/867, Irlando 1/31, Italio 23/ 1089, Japani'o 26/428, Jugoslavio 139/3021, Kanado 2/21, Nederlando 7/64, Norvegi'o 1/10, Nov'zeland'o 3/85, Pollando 77/3350, Porto'rik'o 1/44, Rumani'o 1/10, Sovet'a Uni'o 2/25, Svis'land'o 1/10, Svedi'o 2/24, Urugvajo 1/5, Uson'o 8/249, aŭ en'tut'e 563 lern'ej'o'j kun 16.272 ge'lern'ant'o'j en 32 land'o'j. De'nov'e aper'is kelk'a'j nov'a'j land'o'j. La plej rimark'ind'a'j progres'o'j est'is far'it'a'j en Bulgario, Hungari'o, Jugoslavio kaj Pollando.

    En la lern'ej'a jar'o 1965-66 Esperant'o est'is lern'ej'a stud'objekt'o en: Argentino 4/83, Aŭstrali'o 4/314, Aŭstrio 3/31, Belgi'o 6/183, Bermudo 1/1, Brazilo 7/482, Briti'o 33/1554, Bulgario 87/4200, Cejlon'o 1/?, Ĉeĥ'o'slovaki'o 8/79, Ĉini'o 3/59, Dan'land'o 4/60, Finnlando 6/137, Franci'o 63/1316, Germanio (FRG) 13/135, Gronland'o 1/12, Hindio 1/20, Hispanio 3/63, Hungari'o 27/583, Israelo 4/40, Italio 18/485, Japani'o 10/212, Jugoslavio 14/452, Kanado 1/25, Kore'o 1/ 360, Meksikio 1/200, Nederlando 12/322, Norvegi'o 1/20, Nov'zeland'o 5/1301, Pollando 57/3071, Rumani'o 1/?, Sovet'a Uni'o 1/100, Svedi'o 4/48, Svis'land'o 1/7, Urugvajo 1/?, Uson'o 19/348, Vjetnam'o 1/?, en'tut'e 427 lern'ej'o'j kun 16.302 ge'lern'ant'o'j en 37 land'o'j. Neces'as atent'ig'i, ke, kompren'ebl'e, neni'u statistik'o est'is absolut'e komplet'a, ĉar okaz'is, ke lern'ej'o'j ne respond'is al demand'ar'o'j, aŭ far'is tio'n tro mal'fru'e, aŭ el'las'is la nombr'o'n de ge'lern'ant'o'j, sed en tiu ĉi lern'ej'a jar'o la nombr'o de el'las'o'j est'is pli alt'a ol en la antaŭ'a'j enket'o'j. Tio apart'e koncern'as Jugoslavion, el kiu ven'is inform'o'j nur pri 14 lern'ej'o'j. En la tra'rigard'o aper'as plur'a'j nov'a'j land'o'j, el kiu'j apart'e menci'ind'a'j est'as Bermudo, Cejlon'o, Ĉini'o, Gronland'o, Hindio kaj Kore'o. Tiu'n ĉi enket'o'n far'is Ced en kun'labor'o kun Ile'i. Konsider'ant'e la menci'it'a'j'n mank'o'j'n kaj el'las'o'j'n, Ced publik'ig'is Dok. B/Iv/12 en form'o de nur provizor'a statistik'o.

    Statistik'a Tra'rigard'o

    Lern'ej'a jar'o Nombr'o de Ĉef'a font'o kaj ev. rimark'o'j
    land'o'j lern'ej'o'j ge'lern'ant'o'j
    1946-47 16 75 3.603 Jar'libr'o, II, 1947; V. Nixon
    1950-51 17 130 5.313 Jar'libr'o, II, 1951; Ile'i ( V. Nixon)
    1953 16 160 Arkiv'o de Ced; enket'o far'it'a de D. Kennedy
    1955-56 21 143 4.329 Dok. de Ced B/Iv/4; D. Kennedy
    1959-60 27 346 13.137 Ced:B/Iv/8; D. Kennedy kun la help'o de M. Kennedy
    1962-63 32 563 16.272 Ced:B/Iv/9; D. Kennedy kun la help'o de M. Kennedy
    1965-66 37 427 16.302 Ced:B/Iv/12; Olle Olson kiel komisi'it'o de Ced kaj Ile'i; ne'komplet'a
    1968-69 31 543 16.505 Ced:B/Iv/15; H. Sonnabend kiel komisi'it'o de Ced kaj Ile'i kun la help'o de K. Ruff

    En la lern'ej'a jar'o 1968-69 la lern'ej'a situaci'o prezent'iĝ'is jen'e: Argentino 5/167, Aŭstrali'o 1/25, Aŭstrio 3/57, Belgi'o 5/88, Brazilo 7/356, Briti'o 25/1815, Bulgario 75/2439, Ĉeĥ'o'slovaki'o 23/330, Dan'land'o 8/84, Finnlando 3/63, Franci'o 43/612, Germanio (FRG) 9/143, Gronland'o 1/20, Hindio 1/42, Hispanio 3/84, Hungari'o 96/1937, Irlando 1/12, Israelo 4/76, Italio 23/974, Japani'o 38/515, Jugoslavio 35/ 926, Kanado 1/34, Kore'o 11/388, Nederlando 8/172, Nov'zeland'o 25/1318, Pollando 56/3300, Rumani'o 1/15, Sovet'a Uni'o 4/110, Svedi'o 2/22, Svis'land'o 3/17, Uson'o 23/364. En'tut'e, do, Esperant'o est'is instru'at'a en 543 lern'ej'o'j kun 16.505 ge'lern'ant'o'j en 31 land'o'j. Rimark'ind'a'j est'as la progres'o'j en Bulgario, Hungari'o kaj la tre firm'a pozici'o de Pollando, dum ali'flank'e Jugoslavio, kvankam plu relativ'e fort'a, tamen ĉes'ig'is la instru'ad'o'n de Esperant'o en sufiĉ'e grand'a nombr'o da lern'ej oj.

    Ĉiu'j supr'a'j cifer'o'j pri la nombr'o de land'o'j, lern'ej'o'j kaj ge'lern'ant'o'j, kiel ankaŭ la pli detal'a'j en la font'a'j dokument'o'j, est'as minimum'a'j, ĉar (i) en kelk'a'j kaz'o'j est'is absolut'e mal'ebl'e ricev'i inform'o'j'n el tiu aŭ ali'a land'o; (ii) en ali'a'j kaz'o'j mank'is iu'j inform'o'j, ekzempl'e pri la nombr'o de ge'lern'ant'o'j en iu lern'ej'o, kvankam la lern'ej'o mem est'is indik'it'a; (iii) okaz'is ankaŭ, ke la respond'ec'a'j ge'instru'ist'o'j ne re'ag'is je la pet'o'j kaj ne re'send'is la plen'ig'it'a'j'n demand'ar'o'j'n, eĉ kiam for'est'is ekster'a'j mal'help'o'j por far'i tio'n. En ĉiu okaz'o, la nombr'o de lern'ej'o'j kaj ge'lern'ant'o'j est'is — laŭ fid'ind'a'j font'o'j — pli alt'a'j, sed, pro mank'o de pruv'a'j dokument'o'j, Ced lim'ig'is si'n nur al material'o'j hav'ig'it'a'j per'e de la menci'it'a'j enket'o'j kaj sub'skrib'it'a'j de respond'ec'a'j enket'it'o'j.

    4.6.4 Universitat'o'j

    Al'don'e al la ĝeneral'a'j enket'o'j pri instru'ad'o de Esperant'o en la lern'ej'o'j, la Centr'o pri Esplor'o kaj Dokument'ad'o pri la Mond'a Lingv'o-Problem'o apart'e okup'iĝ'is ankaŭ pri la Inter'naci'a Lingv'o kiel stud'objekt'o en universitat'o'j kaj sam'rang'a'j alt'lern'ej'o'j en divers'a'j land'o'j.

    La unu'a enket'o est'is far'it'a en 1953 kaj la rezult'o'j publik'ig'it'a'j en Dok. B/V/l. Ali'a enket'o est'is entrepren'it'a en 1955 kia'j la rezult'o'j aper'is en Dok. B/V/2. La last'a enket'o okaz'is en 1969-70. La ĉef'a'j rezult'o'j trov'iĝ'as en la sub'a tra'rigard'o. En ĝi est'as menci'it'a'j, laŭ'vic'e, jen'a'j inform'o'j pri ĉiu land'o kaj urb'o: 1. Nom'o de la universitat'o aŭ sam'grad'a instituci'o; 2. Jar'o de fond'iĝ'o, se kon'at'a; 3. Katedr'o aŭ lektor'at'o; 4. Dev'ig'a aŭ ne'dev'ig'a objekt'o (ev. ekzamen'a objecto).

    Montr'iĝ'as, ke fakt'e ekzist'as nur unu katedr'o de la Inter'naci'a Lingv'o (Esperant'o), nom'e en La Laguna, Tenerife, Hispanio (Prof. Juan Regulo-Perez), dum en ĉiu'j ali'a'j kaz'o'j tem'as pri “lektor'at'o'j”. Pro ia grand'a'j diferenc'o'j inter la sistem'o'j de super'a eduk'ad'o en divers'a'j land'o'j — kaj sam'e grand'a mal'sam'ec'o de universitat'a'j titol'o'j — la esprim'o “lektor'at'o” est'as uz'it'a en la plej ĝeneral'a senc'o de la vort'o, nom'e kiel objekt'o en oficial'a universitat'a instru'program'o (ne sporad'a kurs'o), tut'e egal'e ĉu tem'as pri Esperant'o kiel sen'de'pend'a stud'objekt'o en lingv'o'scienc'a fakultat'o (aŭ egal'grad'a instituci'o), aŭ nur pri al'don'a objekt'o en la kadr'o de ali'spec'a fakultat'o, ekzempl'e jur'a, natur'scienc'a, filozofi'a ktp. Ceter'e, en kelk'a'j land'o'j “filozofi'a fakultat'o” est'as oft'e fakultat'o, kiu instru'as ne nur filozofi'o'n, sed ankaŭ lingv'o'scienc'o'n kaj unu'op'a'j'n lingv'o'j'n.

    Kun tiu'j rezerv'o'j kaj atent'ig'o'j, la situaci'o prezent'iĝ'as jen'e:

    Aŭstrio

    Innsbruck: 1. Institut'o de Kompar'a Lingv'ist'ik'o, Filozofi'a Fakultat'o, Leopold-Franzens-Universität; 2. 1948; 3. lektor'at'o; 4. ne'dev'ig'a.

    Wien: 1. Hochschule für Bodenkultur; 2. 1946; 3. lektor'at'o, 4. ne'dev'ig'a.

    Briti'o

    Liverpool: 1. Filozofi'a Fakultat'o de la Universitat'o; 2. 1931; 3. lektor'at'o; 4. ne'dev'ig'a.

    Southampton: 1. School of Navigation, Universitat'o; 2. ne'kon'at'a; 3. ne'oficial'a; 4. ne'dev'ig'a.

    Bulgario

    Sofio: 1. Fakultat'o de Slav'a Filologi'o de la Sofia Universitat'o; 2. 1924; 3. lektor'at'o ĉe la katedr'o de Ĝeneral'a Lingv'ist'ik'o; 4. ne'dev'ig'a, sed ekzamen'a por tiu'j, kiu'j tio'n dezir'as.

    Sviŝtov: 1. Fakultat'o, Institut'o por Alt'a'j Ekonomi'a'j kaj Financ'a'j Stud'o'j; 2. 1962; 3. lektor'at'o; 4. ne'dev'ig'a, sed ekzamen'a.

    Varna: 1. Super'a Institut'o por Naci'a Ekonomi'o “ Dimitar Blagoev”; instru'at'a en du fakultat'o'j: (i) Komerc'a kaj Var'scienc'a Fakultat'o kaj (ii) Fakultat'o pri Libr'o'ten'ad'o; 2. 1962; 3. katedr'o pri fremd'a'j lingv'o'j (rim.: en la kadr'o de la katedr'o est'as instru'at'a'j la angl'a, german'a, Esperant'o, franc'a kaj rus'a); 4. ne'dev'ig'a.

    Scienc'universitat'o de Budapeŝto: Prof. d-ro István Szerdahelyi lekci'as en la kadr'o de la Katedr'o de Ĝeneral'a Lingv'ist'ik'o kaj Fonetik'o.


    Ĉeĥ'o'slovaki'o

    Praha: 1. Husova Fakultat'o Praha, Dejvice; 2. ne'kon'at'a; 3. lektor'at'o; 4. ne'dev'ig'a.

    Finnlando

    Helsinki: 1. Helsingin Yliopisto (Universitat'o de Helsinki); 2. 1967; 3. lingv'o'instru'o (instru'as “lingv'o'instru'ist'o”, kiu ne hav'as la titol'o'n de lektor'o aŭ pli alt'a'n) por student'o'j de ĉiu'j fakultat'o'j; 4. ne'dev'ig'a.

    Franci'o

    Aix-en-Provence: 1. Faculté des Lettres et Sciences Humaines de la Universitat'o; 2. ne'kon'at'a; 3. lektor'at'o; 4. ne'dev'ig'a.

    Germanio (FRG)

    Hamburg: 1. Universitat'o de Hamburg; 2. 1950, re'nov'ig'it'a en 1954; 3. komisi'o de la lektor'o por ĉiu'j student'o'j; 4. ne'dev'ig'a.

    Saarbrücken: 1. Universität des Saarlandes, Filozofi'a Fakultat'o; 2. 1968; 3. instru'komisi'o ( Lehrauftrag) sam'e kiel en Hamburg; 4. ne'dev'ig'a sed ebl'as atest'o'j egal'valor'a'j al semestr'a'j ekzamen'o'j.

    Hispanio

    La Laguna ( Tenerife): 1. Institut'o pri Lingv'o'j de Univers'id'ad de La Laguna; 2. 1963; 3. katedr'o; 4. dev'ig'a kaj ekzamen'a objekt'o por la en'skrib'it'o'j.

    Hungari'o

    Budapest: 1. Scienc'universitat'o, Filozofi'a Fakultat'o; 2. ne'menci'it'a; 3. lektor'at'o en la kadr'o de la katedr'o pri Ĝeneral'a Lingv'ist'ik'o kaj Fonetik'o; 4. dev'ig'a kiel tri'a fak'o, ŝtat'ekzamen'a objekt'o.

    Esztergom: 1. Instru'ist'a Akademi'o; 2. 1967; 3. lektor'at'o de fremd'a'j lingv'o'j; 4. ne'dev'ig'a, sed ekzamen'a objekt'o por la en'skrib'it'o'j.

    Pecs: 1. Pedagogi'a Alt'lern'ej'o; 2. 1967; 3. lektor'at'o de fremd'a'j lingv'o'j; 4. ne'dev'ig'a, sed ekzamen'a objekt'o por la en'skrib'it'o'j.

    Italio

    Caltagirone: 1. Super'a Lern'ej'o por Soci'a'j Asist'ant'o'j kun rang'o de Fakultat'o; 2. ne'kon'at'a; 3. lektor'at'o; 4. dev'ig'a kaj ekzamen'a objekt'o.

    Catania: 1. Super'a Lern'ej'o por Soci'a'j Asist'ant'o'j kun rang'o de Fakultat'o; 2. ne'kon'at'a; 3. lektor'at'o; 4. dev'ig'a kaj ekzamen'a objekt'o.

    Japani'o

    Takamatu: 1. Meizen Tanki Daigaku (Universitat'o); 2. ne'kon'at'a; 3. ne'kon'at'a; 4. ne'kon'at'a.

    Takamatu: 1. Kagawa Daigaku (Universitat'o); 2. ne'kon'at'a; 3. ne'kon'at'a; 4. ne'kon'at'a.

    Jugoslavio

    Zagreb: 1. Fakultet Ekonomskiih Nauka (Fakultat'o de Ekonomik'a'j Scienc'o'j), Universitat'o de Zagreb; 2. 1925 ; 3. lektor'at'o; 4. ne'dev'ig'a.

    Kore'o

    Taegu: 1. Yeungnam Universitat'o; 2. 1951; 3. lektor'at'o; 4. ne'dev'ig'a.

    Taegu: 1. Kyongbuk Universitat'o; 2. ne'kon'at'a; 3. lektor'at'o; ne'dev'ig'a.

    Taegu: 1. Pedagogi'a Kolegi'o; 2. ne'kon'at'a; 3. ne'kon'at'a; 4. ne'kon'at'a.

    Nederlando

    Amsterdam: 1. Universiteit van Amsterdam (Universitat'o de Amsterdam), Filologi'a Fakultat'o; 2. re'konfirm'it'a en januar'o 1969; 3. privat'docent'ec'o; 4. ne'dev'ig'a.

    Pollando

    Krakow: 1. Filologi'a Fakultat'o de Uniwersytet Jagiellonski; 2. 1946; 3. lektor'at'o; 4. ne'dev'ig'a, sed ekzamen'a objekt'o.

    Krakow: 1. Super'a Pedagogi'a Alt'lern'ej'o, Filologi'a Fakultat'o; 2. 1958; 3. lektor'at'o; 4. ne'dev'ig'a, sed ekzamen'a objekt'o.

    Szczecin: 1. Agrikultur'a Alt'lern'ej'o; 2-4 ne'kon'at'a'j.

    Torun: 1. Universitat'o de N. Kopernik; 2-4 ne'kon'at'a'j.

    Uson'o

    Elizabethtown: Elizabethtown College (Kolegi'o), Departement'o de Lingv'o'j; 2. 1951; 3. lektor'at'o; 4. ne'dev'ig'a.

    En'tut'e, do, ekzist'as unu katedr'o kaj 29 lektor'at'o'j en 16 land'o'j. Laŭ la statistik'o de 1953, ekzist'is 20 lektor'at'o'j en 8 land'o'j, sed eĉ ne unu katedr'o.

    Kompren'ebl'e, en sufiĉ'e mult'a'j universitat'o'j est'as plu far'at'a'j kurs'o'j de Esperant'o, sed tia instru'ad'o, kvankam tre grav'a, ne trov'iĝ'as en la universitat'a'j program'o'j. Apart'e menci'ind'a'j est'as la kurs'o'j en kelk'a'j uson'a'j universitat'o'j en 1971 kaj 1972. Ili'a nombr'o mult'iĝ'as kaj oni pov'as atend'i, ke baldaŭ form'iĝ'os lektor'at'o'j aŭ simil'a'j grad'o'j kun konstant'a karakter'o almenaŭ en kelk'a'j el ili, ekzempl'e en Fort Lauderdale (Florido), en Carbondale (Sud'a Illinois), Berkeley (Kalifornio).

    4.6.5 Konklud'a'j Rimark'o'j

    Kelk'a'j konklud'o'j al'trud'iĝ'as.

    La unu'a est'as, ke grand'a labor'o jam est'as far'it'a ankaŭ sur tiu ĉi kamp'o, oft'e kun pozitiv'a'j rezult'o'j. Iom atent'a stud'o de la publik'ig'it'a'j material'o'j montr'as, ke en la post'milit'a period'o est'as far'it'a daŭr'a, solid'a progres'o, kvankam cert'e ne spektakl'a, malgraŭ mult'a'j mal'facil'aĵ'o'j. Evident'iĝ'as ankaŭ, ke en mult'a'j kaz'o'j est'as rimark'ebl'a konsider'ind'a fluktu'ad'o: en'konduk'o de la lingv'o en la lern'ej'o'j'n kaj instru'ad'o dum kelk'a'j lern'ej'a'j jar'o'j, kaj subit'a mal'aper'o el la instru'program'o'j. Ali'flank'e, ekzist'as ankaŭ mult'e da konstant'ec'o en ali'a'j kaz'o'j: sen'inter'romp'e la sam'a'j lern'ej'o'j aper'as en la statistik'o'j. Est'as sen'dub'e, ke la situaci'o mult'e de'pend'as ne nur de la kvalit'o kaj ampleks'o de ag'ad'o en lern'ej'a'j medi'o'j, ĉu far'e de unu'op'ul'o'j, ĉu de la kompetent'a'j Esperant'o-organiz'aĵ'o'j, sed ankaŭ de la star'punkt'o, kiu'n hav'as la eduk'a'j aŭtoritat'o'j; kaj tiu star'punkt'o si'a'vic'e mult'e de'pend'as de la ĝeneral'a politik'a klimat'o en unu'op'a land'o en difin'it'a period'o.

    Plu'a konklud'o est'as, ke la mal'sam'ec'o'j rilat'e la ating'o'j'n est'as oft'e tre grand'a'j. Se en difin'it'a period'o Esperant'o est'as instru'at'a en 171 lern'ej'o'j kun 5.429 ge'lern'ant'o'j nur en unu land'o (Jugoslavio en 1959-60), dum en ĉiu'j ali'a'j 26 land'o'j ĝi est'as instru'at'a en 175 lern'ej'o'j kun en'tut'e 7.708 ge'lern'ant'o'j, en mult'a'j land'o'j eĉ nur en unu aŭ du lern'ej'o'j kun kelk'dek'o da ge'lern'ant'o'j, tiam for'est'as la ekvilibr'o, kiu est'as esenc'e grav'a por instru'ad'o de lingv'o ver'e inter'naci'a laŭ si'a'j karakter'o kaj cel'o. Tio, sam'temp'e, klar'e indik'as la voj'o'n por plu'a ag'ad'o: paralel'a vast'ig'ad'o de Esperant'o-instru'ad'o en kiel ebl'e plej mult'a'j lern'ej'o'j de divers'a'j land'o'j laŭ la model'o de la kun'ord'ig'a'j aktiv'ad'o'j de Maribor. Nur paralel'a, sam'temp'a, maksimum'e egal'a vast'ig'o garanti'as solid'a'j'n sukces'o'j'n kaj la fin'a'n oficial'ig'o'n en form'o de inter'ŝtat'a konvenci'o.

    4.7 Esenc'a Bibliografi'o

    La Esperant'o-Societ'o (divers'a'j aŭtor'o'j). Eld. de UEA, Rotterdam 1966.

    Stojan, P. E., Bibliografi'o de Inter'naci'a Lingv'o. Geneve 1929.

    Ŝirjaev, I., (ĉefred.), Enciklopedi'o de Esperant'o. Vol. I kaj II. Budapest 1933-34.

    Zamenhof, L. L., Fundament'o de Esperant'o (not'o'j kaj lingv'a'j rimark'o'j de D-ro A. Albault). Marmande 1963. Zlatnar, P., Esperant'o kaj Lern'ej'o. Ljubljana 1959.

    Period'aĵ'o'j:

    Ced-Dokument'o'j en la seri'o B, precip'e B/Iv/1-15 kaj B/V. Jar'libr'o de UEA, Du'a Part'o, Rotterdam, 1947-1972, apart'e en la ĉapitr'o'j pri lern'ej'o'j ek'de 1964; apart'e ankaŭ p. 133-183 en la Jar'libr'o por 1971.


    Du'a Part'o

    Literatur'o

    Ĉapitr'o 5

    Karakteriz'o'j De La Esperant'a Literatur'o

    5.1 Esperant'o Kaj Literatur'o

    La Inter'naci'a Lingv'o est'as antaŭ ĉio lingv'o. Lingv'o est'as la manifest'iĝ'o de la hered'a hom'kapabl'o parol'i: tiu last'a evolu'is dum la hom'iĝ'a procez'o, paralel'e al la evolu'o de la labor'teknik'o'j kaj do paralel'e al la kompleks'iĝ'o de la soci'a'j rilat'o'j kaj viv'o.

    Lingv'o est'as inter'hom'a soci'baz'a komunik'sistem'o, kiu esenc'e konsist'as el bon'e difin'it'a, analiz'ebl'a son-sistem'o (kie la son'o'j est'as en lim'ig'it'a nombr'o), kaj el bon'e difin'it'a'j, analiz'ebl'a'j signif-unu'o'j (konsist'ant'a'j el son-kun'met'aĵ'o'j). La kun'met'o de la signif-unu'o'j laŭ analiz'ebl'a'j regul'o'j est'as la premis'o de analiz'ebl'a hom'a lingv'o: tio signif'as, ke hom'a lingv'o dev'as kapabl'i trans'don'i teori'e sen'fin'a'j'n signif'o'j'n (t.e. real'ec'o-analizerojn, form'it'a'j'n laŭ lingv'a'j kategori'o'j, ĝeneral'e apart'a'j laŭ la lingv'o'j), per nur lim'ig'it'a nombr'o da lingv'a'j (son'a'j) sign'o'j.

    En ĉiu lingv'o, la lingv'a uz'o dev'as kiel ebl'e plej proksim'iĝ'i al soci'a norm'o, por ke ĝi'a efik'ec'o (kompren'at'ec'o) est'u maksimum'a.

    Sed la soci'a norm'o est'as io ekstrapol'it'a: ĝi ekzist'as ja, sed nur kiel struktur'a centr'o, kiel fakt'a centr'o de ekzist'ant'a'j lingv'o-tensi'o'j, do kiel rezult'ant'o de la inter'ag'o de plur'a'j fort'o'j, nur mal'oft'e konverĝ'a'j.

    Tiu soci'a norm'o, kiu'n ni konsider'as dinamik'a, spegul'iĝ'as en la individu'o'j: inter la soci'a lingv'o'norm'o kaj la lingv'o plen'e individu'a (kiu pov'as eventual'e est'i eĉ ne'kompren'ebl'a) ekzist'as individu'a norm'o, kiu est'as la rezult'ant'o inter la neces'o est'i kompren'at'a kaj la neces'o en'kategori'ig'i en la ekzist'ant'a'j'n lingv'o'kategori'o'j'n (pens'kategori'o'j'n) ankaŭ percept'o'j'n esenc'e fremd'a'j'n al tiu'j lingv'a'j (pens'a'j) kategori'o'j.

    Est'as ĝust'e la neces'o esprim'i lingv'e ne'lingv'a'j'n spert'o'j'n, tio, kio kre'as problem'o'n de lingv'a “el'vok'iv'ec'o” (la problem'o'n de la afekci'a nuanc'o de la lingv'o-esprim'o'j).

    Neces'as tamen i'o'n tuj klar'ig'i: ne'lingv'a'j kategori'o'j (ekz. afekci'a'j percept'o'j) pov'as est'i tre bon'e esprim'at'a'j per ne'lingv'a'j rimed'o'j: voĉ-alt'ig'o, eks'klam'o'j (!, oj!), vizaĝ'esprim'o'j, gest'o'j, korp'a si'n'ten'o, parol'rapid'o, ktp.

    Sed en la literatur'a skrib'lingv'o, kiu de'pend'as ja de ali'a, apart'a soci'a norm'o, ĉar ĝi est'as uz'at'a ali'cel'e kaj sub ali'a'j kondiĉ'o'j (skrib'e!) ol la parol'lingv'o, la afer'o ne est'as tiel simpl'a.

    Oni pov'as uz'i eks'klam'o'j'n, sakr'o'j'n, k.a., kompren'ebl'a'j'n, ĉar akcept'it'a'j'n en lingv'a norm'o, aŭ uz'i ortografi'a'j'n sign'o'j'n.

    Oni pov'as “eksplik'e” al'don'i klar'ig'o'j'n per'e de fraz'o aŭ adjektiv'o (kiu'j kutim'e ne pov'as re'don'i la tut'a'n intenc'it'a'n mesaĝ'o'n).

    Oni pov'as uz'i metafor'a'n eksplik'o'n (tradici'a'n — aŭ tut'e nov'a'n, se ĝi est'as sen'per'e tra'vid'ebl'a).

    (ĉ) Oni pov'as uz'i... neni'o'n! Kaj las'i, ke la leg'ant'o mem kompren'u, laŭ si'a eduk'o, gust'o, soci'a de'ven'o, viv'epok'o. Oft'e est'as tiel, kiam verk'ist'o skrib'as en tre person'a lingv'o aŭ por difin'it'a soci'klas'o. Kaj pro tio ni rimark'as la jen'a'n fenomen'o'n: mult'a'j el la “asoci'iĝ'o'j”, kiu'j'n ni percept'as en la verk'o'j de la klasik'ul'o'j, fakt'e ven'as de ni'a hodiaŭ'a person'a interpret'o, kaj ne est'is cel'it'a'j de la tiam'a'j aŭtor'o'j: ni rigard'as ili'n tra ĉi-epok'a'j okul'vitr'o'j, kaj el'tir'as konklud'o'j'n konform'a'j'n al ni'a hodiaŭ'a lingv'a kaj literatur'a sent'em'ec'o'j.

    Oni pov'as uz'i stil'rimed'o'j'n, kiu'j jam en'tradici'iĝ'is. Tio est'as tre mal'facil'a. Tiu tradici'o est'as tre ŝanĝ'iĝ'em'a: ĝi ali'iĝ'as laŭ la epok'o'j, laŭ la soci'a de'ven'o de la aŭtor'o, kaj oft'e laŭ la klas'aparten'o de la leg'ant'o'j, cel'at'a'j de la aŭtor'o. Tiu tradici'o dev'as unu'e ek'est'i: dev'as ek'ekzist'i soci'a hom'grup'o, kiu inter'rilat'as, eĉ se nur mal'strikt'e, per i'a'j struktur'o'j (do dev'as ekzist'i ia/j centr'o/j), kiu uz'as tiu'n lingv'o'n por literatur'a'j cel'o'j. Nur tiel, iom post iom, tiu'j ŝanĝ'iĝ'em'a'j sed nepr'e neces'a'j tradici-baz'a'j stil'rimed'o'j vek'ant'a'j asoci'iĝ'o'j'n pov'as ek'est'i.

    Pli ol 80-jar'a literatur'a uz'o de Esperant'o, original'e kaj traduk'e, ekzist'ig'is, per grup'intern'a neces'procez'o, kvant'o'n da lingv'a'j esprim'rimed'o'j por ne'lingv'a'j esprim'end'aĵ'o'j. Kiel en ĉiu'j lingv'o'j, ili ne est'as ĝeneral'e el'tir'ebl'a'j el la vort'ar'o'j, sed est'as apart'e lern'end'a'j el la praktik'a literatur'a uz'o, mal'sam'a laŭ la epok'o'j kaj laŭ la soci'a'j klas'o'j.

    5.2 Esenc'a'j Trajt'o'j
    5.2.1 En'konduk'o

    Unu el la plej ne'kon'at'a'j fakt'o'j est'as la ekzist'o de original'a literatur'o esperant'lingv'a.

    Dank’ al la unu'a literatur'a period'o, dum kiu flor'is ĉef'e traduk'literatur'o, kaj dum kiu fiks'iĝ'is, tia'manier'e, la fundament'o'j de lingv'a kaj kultur'a tradici'o'j, pov'is, je cert'a moment'o, kresk'i propr'a, aŭtonom'a Esperant'a literatur'o ĝis alt'a valor'nivel'o.

    Tiu original'a literatur'o est'as rigard'ebl'a el plur'a'j vid'punkt'o'j.

    5.2.1.1 Rilat'o'j inter la Original'e Esperant'lingv'a Literatur'o kaj la Literatur'o'j Naci'lingv'a'j. — Est'as ne'kontest'ebl'a fakt'o, ke ekzist'as reciprok'a'j influ'o'j inter'literatur'a'j. Literatur'a'j “mod'o'j”, ĉiam sur'baz'e de ekonomi-soci'a'j faktor'o'j, est'iĝ'as en iu ajn literatur'o (ĝeneral'e en “grav'a” literatur'o, pro kaŭz'o'j ĉi tie ne'analiz'ebl'a'j), kaj de tie ili migr'as al ali'a'j. Tie ili en'radik'iĝ'as nur se ekzist'as la soci'a faktor'o. kiu facil'ig'is la est'iĝ'o'n de ĉi tiu'j nov'a'j esprim'tendenc'o'j en la influ'ant'a literatur'o; ali'e, ili efemer'e aper'as sub la plum'o de nur mal'mult'a'j entuziasm'ul'o'j, kaj mal'aper'as sen'spur'e. Tiu “mod'o”-migr'ad'o okaz'as du'voj'e: tra la traduk'o'j kaj tra la rekt'a fremd'lingv'a sci'o de aŭtor'o'j.

    Iel analog'e en Esperant'o: sen'dub'e la naci'lingv'a'j verk'ist'o'j influ'is la Esperant'a'j'n aŭtor'o'j'n: ĉu Auld est'us pens'ebl'a, tia, kia li est'as, sen la influ'o de Ezra Pound? Kaj ĉu Miĥalski sen Majakovskij?

    En plur'klas'a ŝtat'o rol'as kompren'ebl'e ankaŭ klas'konsci'a'j faktor'o'j: tio eksplik'as la est'iĝ'o'n ekz. en Sovetio, Japani'o, Bulgario ktp., de komun'ist'a'j verk'ist'o'j esperant'lingv'a'j, kiu'j'n oni pov'as unu'ig'i en apart'a, inter'naci'a skol'o ne nur pro en'hav'a'j simil'ec'o'j, sed ankaŭ pro ia ĝis nun neniam fund'e analiz'it'a komun'a form'o. Ĉi tie rol'as kompren'ebl'e ankaŭ ver'ŝajn'e naci'lingv'a influ'o. Ĝi est'as plej bon'e vid'ebl'a ekz. ĉe Leon Bergiers: li ne est'us imag'ebl'a ekster si'a politik'a ag'ad'o en Belgi'o kaj sen konsider'o al li'a kon'o pri la tiam'a franc'a soci'kritik'a literatur'o.

    En la literatur'o de Esperant'o grav'as ankaŭ la traduk'o'j, kvankam ver'ŝajn'e ne tiom en'hav'e, kiom lingv'e kaj poet'ik'e.

    Sed se la supr'a teori'o est'us sen'korekt'e valid'a, la literatur'o de Esperant'o dev'us est'i mult'e pli vari'a kaj mult'e pli mult'form'a ol ĝi fakt'e est'as.

    Ni dev'as ja konsider'i, ke ekzist'as unu'ec'ig'a'j faktor'o'j: la unu'a est'as la intern'a struktur'o de la Esperant'a kultur'o: tradici'o, lingv'o'stud'o'j, kutim'o'j. Verk'ist'o-ekzempl'o'j, pli-mal'pli nivel'e dev'ig'a'j aŭ instig'a'j, unu'ec'ig'e influ'as la aŭtor'o'j'n. La du'a est'as la fakt'o, ke la plej'part'o de la Esperant'o-verk'ist'o'j aparten'as al eŭrop'a'j land'o'j, kie, kompar'e kun Afrik'o kaj Azi'o, reg'as sufiĉ'e unu'ec'a'j ekonomi-soci'a'j situaci'o'j, kaj kie la lingv'o'j parol'at'a'j aparten'as ĝeneral'e al la sam'a lingv'o'tip'o. Tie, kie la soci'e-ekonomi'a situaci'o evolu'is histori'e tut'e mal'sam'e, kaj kie la lingv'o aparten'as al lingv'o'tip'o tut'e mal'sam'a, tiu “komun'ec'o” est'as tiel evident'a, ke pro tio pov'is kre'iĝ'i naci-influ'it'a'j skol'o'j kun propr'a, long'daŭr'a tradici'o, kiel ekz. en Japani'o.

    5.2.1.2 La Esperant'a Literatur'o kaj la Inter'naci'a Sfer'o. — Se ni konsci'as, ke hom'o viv'as en tri sfer'o'j (region'a, naci'a kaj inter'naci'a), ni ankaŭ konsci'as, ke tiu'j tri sfer'o'j est'as fakt'e dinamik'a'j struktur'o'j, inter'konekt'it'a'j, kies teori'a analiz'o pov'as tamen ne ĉiam konfirm'iĝ'i en la praktik'o. Ekzempl'e, por la Romanĉ'o'j ekzist'as lingv'o famili'a, vilaĝ'a, preĝ'ej'a, lern'ej'a, radi'a, revu'a (la romanĉ'a), kaj lingv'o ĵurnal'a, politik'a, ŝtat'a, scienc'a, fremd'ul'kontakt'a (la german'a). La tri sfer'o'j ĉi tie ne est'as plu divid'ebl'a'j: ili'a konsist'o-struktur'o divid'iĝ'as laŭ ali'a'j struktur'a'j “centr'o'j”. Tio neniel mal'firm'ig'as la ĝeneral'a'n valor'o'n de la sfer'o-teori'o: ĝi nur instig'as la leg'ant'o'n al la teori-struktur'e dinamik'a kompren'o de tiu'j koncept'o'j.

    Ceter'e, ankaŭ la inter'naci'a sfer'o ne est'as io, kio unu'ec'e, konstant'e, sen'halt'e evolu'as kaj pli'grand'iĝ'as. Ĉar ĝi konsist'as el plur'a'j struktur'o'j, inter'konekt'it'a'j inter si kaj kun la sub'a'j struktur'a'j grup'o'j (la naci'a sfer'o), ĝi ŝanĝ'iĝ'as rezult'e de la ŝanĝ'iĝ'o'j en la kun'met'it'a'j struktur'o'j. La rezult'o de tiu'j fort'o'j est'as nom'at'a, sur pli alt'a nivel'o ol la naci'a, “inter'naci'a”: neniel dev'ig'e, ĝi progres'e kaj pli'vast'iĝ'e antaŭ'e'n'ir'as, sed en kelk'a'j ekonomi'a'j-politik'a'j situaci'o'j ĝi pov'as eĉ mal'grand'iĝ'i.

    Ĉar Esperant'o, pro la konsist'o de la kolektiv'o, kiu ĝi'n akcept'is kaj uz'as, est'as lingv'o de tiu sfer'o, est'iĝ'as objektiv'a kontraŭ'dir'o inter la ne'diskut'ebl'a progres'o en la dis'vast'iĝ'o de Esperant'o kaj la mal'grand'iĝ'o de inter'naci'a sfer'o. Tio, part'e, reflekt'iĝ'as je kultur'a nivel'o en mal'konkord'o'j.

    Analiz'o de la nun'temp'a'j antagonism'o'j evident'ig'as, ke ili font'as ĉef'e el la kontraŭ'aĵ'o inter la alt'e evolu'int'a'j rimed'o'j de produkt'ad'o kaj la post'rest'int'a'j form'o'j de ekonomi'a'j, kaj tial ankaŭ de soci'a'j kaj politik'a'j rilat'o'j. Sur inter'naci'a nivel'o tio, inter'ali'e, reflekt'iĝ'as en la ekzist'o mem de ŝtat'o'j en la nun'a form'o, nom'e aŭ fakt'e suveren'a'j aŭ kun suveren'ec'a'j pretend'o'j, kio grav'e mal'help'as aŭ eĉ mal'ebl'ig'as kun'labor'o'n en la solv'ad'o de mond'a'j problem'o'j, daŭr'e amas'iĝ'ant'a'j, kiu'j, fakt'e, ne est'as solv'ebl'a'j krom per komun'a'j fort'o'j. Ĝi ankaŭ kaŭz'as la antagonism'o'n inter la riĉ'a'j ŝtat'o'j, kiu'j plu riĉ'iĝ'as, kaj la mal'riĉ'a'j, kiu'j relativ'e kaj proporci'e plu mal'riĉ'iĝ'as. Ie en la mez'o trov'iĝ'as plur'a'j mez'grand'a'j kaj relativ'e mal'grand'a'j ŝtat'o'j, kies ekonomi'a, soci'a kaj politik'a sistem'o permes'as riĉ'iĝ'o'n per propr'a'j, en'land'a'j fort'o'j, sen ekspluat'ad'o de ali'a'j land'o'j. Kompren'ebl'e, intern'e de ĉiu unu'op'a ŝtat'o, de'pend'e de ĝi'a ekonomi'a-soci'a-politik'a struktur'o, manifest'iĝ'as mult'nombr'a'j ali'a'j antagonism'o'j, kiu'j, en la last'a lini'o, hav'as kiel plej profund'a'n radik'o'n la fakt'o'n, ke la soci'a'j, politik'a'j kaj kultur'a'j instituci'o'j nur tre mal'facil'e kaj mal'rapid'e adapt'iĝ'as al la nov'a'j rimed'o'j de produkt'ad'o.

    La antagonism'o'j de la real'aĵ'o reflekt'iĝ'as ankaŭ en la literatur'o. Tio eksplik'as la fakt'o'n, ke ankaŭ en la Esperant'a literatur'o — kaj original'a kaj traduk'a (unu'a'vic'e koncern'e la elekt'o'n de la traduk'ot'a original'o) — manifest'iĝ'as la sam'a'j kontraŭ'dir'o'j. Ĉar Esperant'o est'as la lingv'o de la pri'skrib'it'a inter'naci'a sfer'o kaj spegul'as ties intern'a'j'n kontraŭ'dir'o'j'n, stud'o de la Esperant'a literatur'o, precip'e original'a, sen stud'o de la nun'temp'a soci'a kaj politik'a real'aĵ'o, pov'as konduk'i nur al pseŭdo'konklud'o'j, kaj ne al real'ec'klar'ig'a analiz'o.

    5.2.1.3 La Intern'a Struktur'o de la Original'a Esperant'a Literatur'o. — Ekzist'as tamen ankaŭ histori'o de la Esperant'a lingv'o'kultur'o (i.a. de la literatur'o). Tio signif'as, ke la nun'a'j Esperant'a'j verk'ist'o'j trov'iĝ'as en cert'a'j, analiz'ebl'a'j rilat'o'j kun la pas'int'a'j, kaj ke inter la verk'ist'o'j ekzist'as rilat'o'j plur'nivel'a'j, el kiu'j kelk'a'j, inter iu'j verk'ist'o'j, aper'as regul'e: tiu'n fakt'o'n ni nom'as “ekzist'o de skol'o”.

    Ĉi tie star'iĝ'as la problem'o de la period'ig'o de la Esperant'a literatur'o.

    5.2.1.4 Period'ig'o de la Esperant'a Literatur'o. — La histori'o'n de la Esperant'a literatur'o oni pov'as facil'e divid'i en tri period'o'j'n: la unu'a, ĝis la Unu'a Mond'milit'o; la du'a, ĝis la Du'a Mond'milit'o; la tri'a, post la Du'a Mond'milit'o. Ĉi tiu divid'o est'as ne'scienc'a: tiu'j, kiu'j propon'is ĝi'n, tre bon'e konsci'as pri tio, sed ĝi est'as komfort'a, kvankam oni pov'us diskut'i pri la jen'a'j konstat'o'j:

    Se la tri'part'a divid'o de la poezi'o (nom'e de la lirik'o original'a) est'as facil'e konstat'ebl'a, ĝi est'as tamen nur tre dub'a koncern'e la proz'o'n (ĉef'e la novel'o'n), kaj ne'ekzist'ant'a koncern'e la roman'o'n kaj la dram'o'n.

    Ankaŭ koncern'e la lirik'o'n, la period'o'j ne divid'iĝ'as klar'e: ekzist'as verk'ist'o'j, kies verk'o'j aper'is ankaŭ dum la tri'a period'o, kvankam ili'n oni kutim'e al'kalkul'as al la du'a period'o; krom'e, kelk'a'j poet'o'j de la unu'a period'o est'as aktiv'a'j ankoraŭ hodiaŭ.

    Ceter'e, ok'dek jar'o'j est'as tro mal'long'a temp'o por permes'i korekt'a'n divid'o'n.

    Por pli klar'e en'kadr'ig'i la problem'o'n, oni konsider'u jen'a'j'n punkt'o'j'n:

    (a) Ni tuj rimark'as, ke la verk'et'o de E. Privat Tra l’ Silent'o est'as en'hav'e tre matur'a, sed form'e ankoraŭ lig'it'a al la unu'a period'o, dum Mond'o kaj Kor'o, de Kalocsay, est'as form'e revoluci'a, dum en'hav'e ĝi'a parenc'ec'o kun ia verk'o'j de la unu'a period'o est'as ankoraŭ vid'ebl'a almenaŭ esenc'e. Tio pov'as signif'i, ke la al'don'o'j de nov'a'j en'hav'o'j (signif'o'j) en form'o'j klasik'a'j, sed ĉiam pli perfekt'a'j, en difin'it'a moment'o eksplod'ig'as la mal'nov'a'j'n form'o'j'n, kaj kre'as nov'a'j'n.

    Analog'e, ankaŭ la en'hav'a nivel'o pli'alt'iĝ'as salt'e. Sekv'e, oni konstat'as la ekzist'o'n de reciprok'a de'pend'o inter form'o kaj en'hav'o, kiu relief'iĝ'as el la evolu'o de la literatur'o.

    La rilat'o'j inter la mal'sam'a'j literatur'a'j branĉ'o'j est'as ankaŭ konsider'end'a'j, ĉar ili baz'iĝ'as sur la apart'a Lig'o, kiu ekzist'as inter la lingv'o kaj la kolektiv'o, kiu parol'as ĝi'n. Fakt'e, la parol'at'a'j lingv'o'j hav'as du ĉef'a'j'n aplik'o-kamp'o'j'n: unu'flank'e la esprim'o'n de la person'a'j analiz'o'j laŭ propr'a'j pens'o-kategori'o'j (lirik'o), ali'flank'e la esprim'o'n de komun'a'j, soci'a'j kaj soci'e kompren'end'a'j analiz'o'j (teatr'o). La unu'ig'a sintez'o el ambaŭ est'as la roman'o. Laŭ tiu leĝ'o, Esperant'o (komenc'e nur'a skrib'lingv'o, kun nur tre mal'strikt'e organiz'it'a parol'ant'o-kolektiv'o) prezent'is unu'e lirik'a'n literatur'o'n (ne'matur'a'n, ĉar la instrument'o — la lingv'o mem — tiam ne est'is jam tut'e el'prov'it'a). Nur post'e est'iĝ'is la teatr'o: ĝi est'is unu'e fuŝ'a, sed kun la jar'o'j ĝi pli'bon'iĝ'is, kiel simptom'o de la trans'form'iĝ'o de la skrib'lingv'o Esperant'o al parol'at'a lingv'o. La pli'firm'iĝ'o kaj pli'ampleks'iĝ'o de la soci'a kolektiv'o, kiu uz'as Esperant'o'n, kaŭz'os sen'dub'e la ek'est'o'n de plen'valor'a teatr'o; ĝi si'a'vic'e influ'os pozitiv'e ankaŭ la roman'o'n, kiu ĝis nun rest'is ftiz'a, kun kelk'a'j escept'o'j des pli atent'ind'a'j.

    (ĉ) Neces'as klar'ig'i, ke la post'rest'o de iu'j aŭtor'o'j en la form'a kaj en'hav'a evolu'o de la literatur'o de'pend'as de mult'a'j faktor'o'j objektiv'a'j kaj subjektiv'a'j (izol'ec'o, person'a fiks'iĝ'o al mal'nov'a'j form'o'j, k.a.).

    Est'as re'konsider'end'a la problem'o de naci'lingv'a influ'o je la Esperant'a literatur'o. Ver'ŝajn'e la skol'o'j ne est'as tiom “inter'naci'a'j”, kiom esenc'e “land'a'j”: ĉirkaŭ ili grup'iĝ'as ankaŭ ali'land'a'j aŭtor'o'j, de'pend'e de ili'a soci'a aparten'o, mond'koncept'o'j kaj inter'naci'a situaci'o.

    5.2.2 Literatur'scienc'a Stud'o pri Original'a'j Esperant'o-Verk'ist'o'j

    Unu el la plej fru'a'j alud'o'j al kre'iĝ'ant'a literatur'o original'a est'as preleg'o de Edmond Privat far'it'a en 1911, Pri Esperant'a Literatur'o (eld. 1912), kiu prov'is analiz'i la etos'o'n, laŭ kiu ĝi ek'est'as kaj plu'e evolu'os. En 1932 aper'is interes'a'j, tamen nun iom mal'nov'iĝ'int'a'j skiz'o'j de L. Totsche ( L. Tarkony) sub la titol'o De Paĝ'o al Paĝ'o. Tiu'j pri'skrib'o'j de plur'a'j Esperant'o-verk'ist'o'j hav'as nun'temp'e preskaŭ nur histori'a'n interes'o'n, ĉar la kadr'o de la verk'o est'as iom mal'larĝ'a kaj mult'a'j juĝ'o'j profund'e ali'iĝ'is. Tamen ĝi en'hav'as ankoraŭ traf'a'j'n konsider'o'j'n. Al Or'a Libr'o (1937) F. Szilagyi kontribu'is per artikol'o “Lirik'o en Esperant'o”; la sam'a verk'o en'hav'as ankaŭ skiz'o'n pri la Esperant'a proz'o.

    En Esperant'o 60-jar'a (1947) la Nederland'an'o G. J. Degenkamp pri'trakt'as ĉef'e ia lingv'o'evolu'o'n, kiu'n li dokument'as per elekt'it'a'j fragment'o'j el divers'period'a'j verk'o'j. La unu'a prov'o verk'i sistem'a'n histori'o'n de la Esperant'a literatur'o est'is far'it'a de la Ĉeĥ'o Vlastimil Novobilsky; li'a Skiz'o pri la Esperant'a Literatur'o (1956) iom sufer'as pro la mank'o de antaŭ'a'j organik'a'j histori'o'j. La evolu'o'n de la Esperant'a lirik'o pri'skrib'is William Auld en si'a antaŭ'parol'o al Esperant'a Antologi'o (1958). Didaktik'e pens'it'a, sed kritik'e ne ĉiam korekt'a est'as Kvar Preleg'o'j pri Esperant'a Literatur'o (1960) de la Sloven'o Drago Kralj. En 1964 aper'is 33 Rakont'o'j: La Esperant'a Novel'art'o redakt'it'a de R. Rossetti kaj F. Szilagyi, kun en'konduk'o de I. Rotkviĉ. La antaŭ'parol'o'j literatur'scienc'e analiz'as la evolu'o'n kaj nun'a'n situaci'o'n de la Esperant'a proz'o. En la du'a volum'o de Gvid'libr'o por Super'a Ekzamen'o (1966), redakt'it'a de A. Pechan, trov'iĝ'as ĉapitr'o pri la histori'o de la literatur'o en Esperant'o, kiu'n verk'is K. Kalocsay kaj Henri Vatre; tem'as pri kritik'e valor'a, inform'e riĉ'a, analiz'e traf'a super'rigard'o. Diego Selso (ps. de Adŝn Hrynkiewicz) prezent'is en 1966 resum'a'n en'konduk'o'n, Ni'a'j plej Grand'a'j Verk'ist'o'j.

    Ekzist'as kelk'a'j stud'o'j pri unu'op'a'j verk'ist'o'j. Pri Zamenhof aper'is sen'nombr'a'j artikol'o'j, kiu'j pri'lum'as li'a'n ag'ad'o'n kiel iniciat'int'o de Esperant'o, kiel pens'ul'o, kiel orator'o, kiel hom'ar'an'o. Majstr'a'n analiz'o'n de li'a aktiv'ad'o kiel lirik'ist'o prezent'as du artikol'o'j de Marjorie Boulton kaj de John Francis, aper'int'a'j en Memor'libr'o pri la Zamenhof-Jar'o, 1960.

    En la unu'a volum'o de Arĝent'a Du'op'o (1937) est'as plur'a'j stud'o'j pri Kalocsay kaj Baghy, sed la plej ĝis'dat'a'j, kaj metod'e modern'a'j, aper'is ĉef'e post'milit'e, en La Nic'a Literatur'a Revu'o. Al Or'a Du'op'o (1966) S. Szathmari kontribu'is stud'o'n pri Baghy kaj L. Tarkony pri Kalocsay.

    Kalocsay mem stud'is plur'a'j'n poet'o'j'n, ĉef'e el la unu'a period'o de Esperant'o, en Nord'a Prism'o: nom'e L. Belmont (pseŭdonim'o de L. Blumenthal), Cl. Bicknell, St. Z. Braun, M. Hankel, Cz. Kozlowski kaj J. van Schoor. Stud'o'j'n pri Bulthuis verk'is Nekrasov en La Nov'a Epok'o kaj en La Nov'a Etap'o. La sam'a Nekrasov aper'ig'is stud'o'j'n ankaŭ pri T. Jung, N. Hohlov kaj E. Miĥalski (ĉiu'j en La Nov'a Epok'o). Du stud'o'j'n, unu pri Varankin, la ali'a'n pri Miĥalski, verk'is W. Auld en La Nic'a Literatur'a Revu'o.

    5.2.3 Ĝeneral'a'j Karakteriz'o'j de la Esperant'a Literatur'o

    Est'as mal'facil'e, oft'e eĉ ne'ebl'e, skiz'i pri'trakt'o'n de la ĝeneral'a'j karakteriz'o'j de literatur'o. Ili de'pend'as de la soci'a konsist'o kaj de la histori'a evolu'o de ĝi'a parol'ant'a kolektiv'o, kaj ankaŭ de la nombr'o kaj nivel'o de la aŭtor'o'j, kiu'j verk'is en tiu lingv'o.

    Oni facil'e pov'as rimark'i, ke el form'a vid'punkt'o la Esperant'a literatur'o est'as komplet'a, kelk'rilat'e eĉ pli komplet'a ol ali'a'j literatur'o'j, ĉar ĝi'a fleks'ebl'ec'o kaj la inter'naci'ec'o de ĝi'a parol'ant'a kolektiv'o permes'is la akcept'o'n de plur'a'j divers'origin'a'j (eĉ ekster'hind'eŭrop'a'j) beletr'ist'ik'a'j form'o'j.

    La konciz'ec'o de Esperant'o, ŝuld'at'a al ĝi'a'j “resum'a'j” form'o'j, naci'lingv'e'n oft'e ne'traduk'ebl'a'j, facil'ig'is la est'iĝ'o'n de lirik'o. Kontraŭ'e, la fakt'o, ke Esperant'o unu'e est'is preskaŭ ekskluziv'e skrib'at'a lingv'o, mal'facil'ig'is la est'iĝ'o'n de dram'o kaj de roman'o. La iom post iom perfekt'iĝ'ant'a trans'form'iĝ'o de Esperant'o en parol'at'a'n lingv'o'n kre'as la neces'a'j'n lingv'a'j'n kaj psikologi'a'j'n fundament'o'j'n, sur kiu'j kresk'os kaj flor'os ankaŭ tiu'j branĉ'o'j de la beletr'o, kiu'j ĝis nun ne est'is tre sukces'a'j.

    La en'hav'a'j karakteriz'o'j de la literatur'o en Esperant'o est'as mult'nombr'a'j kaj mal'facil'e skiz'ebl'a'j, ĉar ili mult'e de'pend'as de la verk'ist'o'j mem. Tamen frap'a est'as la ekzist'o de ĝeneral'e hom'ec'a kaj human'ism'a etos'o, kiu en la plej sukces'a'j verk'o'j esprim'iĝ'as ne religi'ec'e, sed etik'e, kaj oft'e ankaŭ soci-inspir'e. Tiu human'ism'o form'as la baz'o'n de la lingv'a (kaj pro tio soci'a) ag'ad'o de la Esperant'o-Mov'ad'o kaj est'as ne'dis'ig'ebl'a de la literatur'o de Esperant'o. Ĉi est'as trov'ebl'a en ĉiu'j literatur'a'j kamp'o'j: dum la last'a'j du'dek jar'o'j oni rimark'as ĝi'n en ampleks'a'j poem'o'j kiu'j pri'trakt'as la problem'o'j'n de Ia hom'o, de la viv'o kaj de la mond'o ( Auld, Francis, De Kock, Chaves, k.a.). Tiu'j poem'o'j, el'star'a'j form'e kaj en'hav'e, est'as sen'dub'e unu el la plej tip'a'j trajt'o'j de la modern'a Esperant'a literatur'o.

    Plen'rajt'e oni pov'as konklud'i, ke mal'oft'e est'as stud'ebl'a literatur'o pli zorg'e kaj am'em'e fleg'at'a ol la Esperant'a literatur'o: malgraŭ ia lim'ig'it'ec'o de la dispon'ebl'a'j rimed'o'j, ĝi est'as valor'a juvel'o, ĉiam pli kresk'ant'a kaj fajl'at'a; sen tro'ig'o oni pov'as asert'i, ke nun'temp'e Esperant'o est'as lern'ind'a far'e de literatur-am'ant'o'j pro la valor'o de si'a original'a literatur'o.

    Est'as util'e al'don'i, ke de'long'e establ'iĝ'is la kutim'o karakteriz'i divers'a'j'n grup'o'j'n da verk'ist'o'j per la esprim'o “skol'o”. Ekz., jam en la fru'a period'o oni disting'is la franc'a'n kaj slav'a'n skol'o'j'n. Efektiv'e, pri “skol'o” en la ver'a senc'o de la vort'o oni pov'as parol'i nur se tem'as pri grup'o da aŭtor'o'j, kiu'j'n kun'lig'as — kaj disting'as dis'de ali'a'j verk'ist'o'j — difin'it'a'j komun'a'j trajt'o'j de ili'a verk'ar'o el en'hav'a kaj form'a vid'punkt'o'j. Juĝ'ant'e laŭ tiu kriteri'o oni trov'as, ke en la Esperant'a original'a literatur'o tut'cert'e est'as ebl'e aplik'i tiu'n termin'o'n al la Budapeŝta kaj, ĝis iu grad'o, al la Skot'a Skol'o'j, mal'pli al la japan'a kaj social'ist'a-prolet'a skol'o'j, kaj nur kun grand'a'j rezerv'o'j al ali'a'j “skol'o'j”: slav'a, nord'a, franc'a ktp. Tamen, sekv'ant'e la establ'it'a'n tradici'o'n, en la sekv'ant'a ĉapitr'o kaj ali'lok'e en tiu ĉi verk'o oft'e est'as uz'at'a la esprim'o ne nur por la Budapeŝta kaj Skot'a Skol'o'j, sed ankaŭ por indik'i grup'o'j'n da aŭtor'o'j, kiu'j'n mark'as ili'a naci'ec'o aŭ soci'a'j-politik'a'j cel'ad'o'j, sed kies verk'ar'o ne posed'as i'a'j'n komun'a'j'n, apart'e signif'a'j'n, en'hav'a'j'n kaj form'a'j'n karakteriz'o'j'n. En tiu last'a kaz'o “skol'o” est'as neni'o ali'a ol esprim'o por sign'i difin'it'a'n ar'o'n da verk'ist'o'j, kiu'j pro si'a naci'a origin'o aŭ soci'a aparten'o kontribu'is per si'a'j verk'o'j al riĉ'ig'o de la Inter'naci'a Lingv'o ankaŭ el leksik'ologi'a kaj stil'a vid'punkt'o'j.

    5.3 Esenc'a Bibliografi'o

    Arcaini, Enrico, Dalla linguistica alla glottodidattica. Torino 1968.

    Auld, William, L’Esperanto, langue litteraire (Ced-Dok. D/I/3). Londono 1962.

    —, “La Inter'naci'a Lingv'o kiel bel'art'a traduk'il'o”. Lapenna, Ivo (red.), Memor'libr'o. Londono 1960, p. 54-67.

    —, Mit'o'j kaj fakt'o'j pri Esperant'o (Ced-Dok. A/Iv/7). Londono 1965.

    Falkenhahn, Viktor, “Lingv'o'scienc'a'j konsider'o'j pri la rol'o kaj struktur'o de Esperant'o”. Der Esperantist, vol. 4, 1968, n-ro 18/19, p. 3-11, 17-28.

    Gregor, D. B., La kultur'a valor'o de Esperant'o (Ced-Dok. A/Iv/8). Londono 1967.

    Hollitscher, Walter, Aggression im Menschenbild. Frankfurt/Main 1970.

    Lapenna, Ivo, Retor'ik'o. 3-a eld. Rotterdam 1971.

    Manders, W. J. A., Inter'lingv'ist'ik'o kaj Esperant'ologi'o. Purmerend 1950.

    Martinet, Andre, Grundzüge der allgemeinen Sprachwissenschaft. Stuttgart 1963.

    de Saussure, Ferdinand, Cours de linguistique generale. Lausanne- Paris 1916.

    Schaff, Adam, Filosofia del linguaggio. Roma 1969.

    Stalin, Marr, Balibar, Marxismus und Fragen der Sprachwissenschaft. München 1968.

    Tauli, Valter, Introduction to a theory of language planning. Uppsala 1968.

    Verloren van Themaat, W. A., “Whorfian linguistic relativism and constructed languages”. International Language Reporter, vol. 15, 1969, n-ro 53, p. 19-24. Waringhien, Gaston, Lingv'o kaj viv'o. La Laguna 1959. Whorf, Benjamin L., Sprache, Denken, Wirklichkeit. Reinbek 1963.

    Ĉapitr'o 6

    Original'a Beletr'o

    6.1 La Mond'lingv'a Situaci'o Inter 1850 Kaj 1887
    6.1.1 Mond'lingv'a'j Prov'o'j

    Esperant'o ne est'as la unu'a prov'o por la solv'o de la mond'lingv'a problem'o. Jam en la dek'sep'a kaj dek'ok'a jar'cent'o'j aper'is plan'lingv'a'j projekt'o'j (parol'ebl'a'j, aŭ nur skrib'ebl'a'j), kelk'a'j eĉ komplet'a'j (t.e. kun gramatik'o kaj vort'ar'o). Tiu'j projekt'o'j est'is ĝeneral'e ne'uz'ebl'a'j, part'e pro si'a tro art'e'far'it'a, tro ampleks'a, detal'sintez'a ŝajn'filozofi'a gramatik'o, part'e pro la plen'e aprior'a vort'ar'o, konstru'it'a laŭ ide-analiz'a'j princip'o'j, kies el'lern'ad'o super'is la parker'kapabl'o'j'n eĉ de la aŭtor'o'j mem.

    Ceter'e, en tiu epok'o la inter'naci'lingv'a problem'o est'is sent'at'a preskaŭ nur de kler'ul'o'j, je kies dispon'o efik'is tamen ankoraŭ inter'naci'e la latin'a kaj la franc'a. Krom'e, tiu'j fru'a'j plan'lingv'ist'o'j oft'e kompren'is si'a'j'n prov'o'j'n nur kiel instrument'o'n por “klar'ig'i”, t.e. por “raci'e analiz'i” la pens'o'j'n.

    Io ne est'as forges'end'a: jam tiam aper'is kelk'a'j mal'mult'a'j lingv'o'skem'o'j (pri io pli'a ja neniel tem'as) baz'it'a'j sur la ekzist'ant'a'j lingv'o'j. Plej rimark'ind'a'j tiu'rilat'e est'as la verk'o de la franc'a scienc'ist'o Ph. Labbe (1650) kaj tiu de ne'kon'at'a german'a aŭtor'o (pseŭdonim'o: Carpophorophilus, 1732). Sed post 1850 la soci'a situaci'o ĉiam pli rapid'e ali'iĝ'is. La burĝ'a sistem'o de produkt'ad'o trov'iĝ'is en plen'a ekspansi'o en Briti'o, Franci'o, Belgi'o, kaj star'ig'is la unu'a'j'n baz'o'j'n en Germanio. En la ekonomik'e plej evolu'int'a'j ŝtat'o'j ĝi komenc'is serĉ'i nov'a'j'n merkat'o'j'n ekster'land'lim'e kaj trans'mar'e.

    En ĉi tiu ĉiam pli rapid'iĝ'ant'a mond'o, la aper'o de la kompleks'a ide-analiz'a kaj detal'e el'labor'it'a projekt'o de la hispan'a prelat'o Sotos-Ochando (1845) ne pov'is hav'i daŭr'a'n sukces'o'n. Laŭ E. Drezen, la grav'a politik'a kaj soci'a klas'aparten'o de la aŭtor'o permes'is al li'a projekt'o ating'i iom'a'n dis'vast'iĝ'int'ec'o'n: kun'help'is ceter'e la fakt'o, ke tiam Hispanio trov'iĝ'is ekster la ek'evolu'ant'a flu'o de la kapital'ism'o.

    Por instru'i la projekt'o'n de Sotos-Ochando aper'is plur'a'j lern'o'libr'o'j. Oni publik'ig'is kelk'a'j'n prov'o'j'n de scienc'a termin'ologi'o, broŝur'o'j'n, kaj oni fond'is propagand'a'n societ'o'n kaj eĉ bulten'o'n (1861-1864). Sed la esenc'a viv'mal'kapabl'o de tiu projekt'o montr'iĝ'is en la baldaŭ'a dis'fal'o de ĝi'a mov'ad'o, konsist'ant'a ekskluziv'e el hispan'a'j kler'ul'o'j.

    Mult'a'j ali'a'j projekt'o'j aper'is, post'e, ĉiam pli oft'e. Kelk'a'j est'is teori'e uz'ebl'a'j, kiel Pantos Dimou Glossa, de la Franc'o L. de Rudelle (1859), kaj Universalglot, de iu ne'kon'at'a Franc'o (pseŭdonim'o: Pirro, 1868). Ĉef'e ĉi-last'a projekt'o sukces'is kun'ig'i regul'ec'o'n de la gramatik'o kun aposterior'ec'o de la vort'o'trezor'o kaj simpl'ec'o de la lingv'o'struktur'o.

    6.1.2 Volapük

    Nur en 1879 sonor'is la hor'o de tut'mond'a lingv'o praktik'e uz'ebl'a: tiu'jar'e la baden'a prelat'o Johann Martin Schleyer (1831-1912) publik'ig'is en la revu'o Sionsharfe ( Litzelstetten, Germanio) unu'a'j'n skiz'o'j'n, kaj en 1880 la unu'a'n libr'o'n de si'a lingv'o'projekt'o Volapük. Dank’ al la revu'o, kiu'n Schleyer redakt'is, dank’ al la energi'o, per kiu li ek'labor'is, dank’ al la detal'ec'o de la verk'o, kiu'n li pret'ig'is, kaj dank’ al la regul'ec'o (se ne simpl'ec'o), kiu'n la projekt'o almenaŭ unu'a'vid'e ŝajn'ig'is, ĝi iĝ'is rapid'e kon'at'a.

    Tamen, el lingv'a vid'punkt'o, Volapük est'is net'e mal'super'a al mult'a'j ĝis tiam aper'int'a'j projekt'o'j, ekz. al Universalglot.

    Supoz'ebl'e oni do dev'as konsider'i ali'a'j'n kaŭz'o'j'n de la sukces'o. Unu'e: la lingv'a problem'o en tiu'j jar'o'j akr'iĝ'is; du'e: la person'ec'o de Schleyer est'is sen'dub'e al'tir'a; tri'e: la aspekt'o de Volapük mem lud'is rol'o'n: kvankam tre regul'a, ĝi est'is aglutin'a lingv'o tre riĉ'a de morfologi'a'j struktur'o'j, kiu'j iel proksim'ig'is ĝi'n al ia tiu'temp'a (popular'scienc'a) sanskrit'a “lingv'a ideal'o”. Volapük baz'iĝ'is plu'e sur la etn'a'j lingv'o'j, kvankam ĝi aspekt'is sekret'a lingv'o: tio ne est'is sen'efik'a ĉe la tiu'temp'e kript'o'grafi'e interes'it'a'j hom'o'j, ekz. A. Kerckhoffs. Ankaŭ ĝi'a mal'long'ec'o lud'is rol'o'n: ni ne forges'u, ke en tiu epok'o mult'iĝ'is la stenografi'a'j prov'o'j kaj ke mal'long'ec'o est'is pro tio pli-mal'pli sen'kritik'e tre ŝat'at'a.

    La fiask'o de Volapük, tiel subit'a, kiel rapid'a est'is ĝi'a kresk'o, ŝuld'iĝ'as al lingv'a'j kaj mov'ad'a'j faktor'o'j. Unu lingv'a faktor'o est'is la konstat'o far'it'a de la volapuk'ist'o'j, ke aŭtonom'a plan'lingv'o pov'as funkci'i ankaŭ kun mult'e pli simpl'a kaj aposterior'a struktur'o (pro tio mult'a'j el ili postul'is lingv'a'n re'form'o'n). Ali'a lingv'a faktor'o est'is, ke Volapük est'is iom tro hast'e el'labor'it'a. Tio spegul'iĝ'is ankaŭ i.a. en ĝi'a deriv'sistem'o, kiu est'is volapuk'ig'it'a kliŝ'o de la german'a deriv'sistem'o. Ceter'e, ankaŭ la bel'son'ec'o de la lingv'o iom lam'is. Ali'flank'e, ĝi'a fonetik'a konstru'o mal'facil'ig'is la rapid'a'n re'kon'o'n de mult'a'j vort'o'j pro abund'o de sufiĉ'e simil'a'j son'o'j. Pro tiu'j kaj ali'a'j difekt'o'j la valor'o de Volapük por la komunik'ad'o est'is do mal'grand'a.

    El la mov'ad'a'j kaŭz'o'j de la pere'o de Volapük, grav'a est'as la aŭtokrat'a centr'ig'o de la tut'a mov'ad'o kaj de la lingv'o-evolu'o en la man'o'j de unu sol'a person'o: Schleyer mem. Tiu ĉi individu'ec'a si'n'ten'o kolizi'is kun la demokrat'a spirit'o, kiu jam reg'is ĉ. 1880 en klar'vid'a'j medi'o'j. Ĝi konduk'is ankaŭ al mank'o de evolu'o kaj fleks'ebl'ec'o de la lingv'o. Tia situaci'o dev'ig'is mult'a'j'n konsci'a'j'n volapuk'ist'o'j'n re'ag'i en la manier'o sol'e ebl'a: ne'i praktik'e kaj teori'e la lingv'a'n disciplin'o'n.

    Ceter'e, Volapük est'is dediĉ'it'a ĉef'e al scienc'o kaj al komerc'o. Kvankam aper'is ankaŭ plur'a'j beletr'a'j Volapük-traduk'o'j (i.a. poem'o'j), for'est'is tiu hom'ar'an'ism'a si'n'ten'o, kiu'n Zamenhof sci'is inspir'i al la unu'a'j esperant'ist'o'j kaj kiu ili'n puŝ'is al ag'ad'o ankaŭ sur la literatur'a kamp'o.

    6.2 Soci'a Kaj Hejm'a Medi'o De L. L. ZAMENHOF

    L. L. Zamenhof viv'is en land'o, kie la kapital'ism'o ekzist'is nur embri'e. La tiam'a Rus'a Imperi'o est'is ŝtat'o, kie en 1859 ankoraŭ ekzist'is feŭd'a'j rilat'o'j, kaj en kiu, ĝis 1917, la burĝ'a klas'o est'is politik'e sen'rajt'a antaŭ la aŭtokrat'e reg'ant'a feŭd'a klas'o (grand'a'j kamp'ar'a'j posed'ant'o'j, general'o'j, burokrat'o'j, eklezi'o, kort'eg'o kaj kort'eg'an'o'j: ĝeneral'e ĉiu'j aparten'ant'a'j al la nobel'ar'o).

    La famili'o de L. L. Zamenhof aparten'is al tiu inter'naci'ism'a jud'a et'burĝ'a intelekt'ul'ar'o, kies intelekt'a labor'o rezult'ig'is la star'ig'o'n de kultur'a fon'o, en kiu, post'e, la plej modern'a'j okcident'a'j revoluci'a'j ide'o'j akcept'iĝ'os. Tia'manier'e la unu'a, tip'e rus'a, kontraŭ'feŭd'a kaj kontraŭ'kapital'ism'a, esenc'e et'burĝ'a kaj person'ism'a revoluci'a mov'ad'o, la popol'ism'o, kun kamp'ar'an'utopi'a komun'ism'a ideal'o kaj labor'metod'o'j ekstrem'e individu'ism'a'j, iom post iom, ced'is teori'e kaj praktik'e antaŭ la marks'ism'o.

    Tio ne signif'as, ke tiu popol'grup'o konsci'e labor'is kontraŭ la car'o. Tamen, la tiu'temp'a'j Jud'o'j trov'iĝ'is mez'e de grav'a'j kontraŭ'dir'o'j: lingv'e kaj soci'e diskriminaci'at'a'j, ili serĉ'is rifuĝ'ej'o'n en la pra'av'a'n religi'o'n, kiu garanti'is al ili la di'a'n protekt'o'n. Mult'a'j'n la t.n. jud'a ilumin'ism'o invit'is emancip'iĝ'i, tamen gard'ant'e la tradici'a'j'n kutim'o'j'n kaj religi'o'n.

    Sed la ne'ebl'ec'o emancip'iĝ'i, ne for'las'ant'e la jud'a'n religi'o'n, en la car'a Rusio, gvid'is mult'a'j'n re'e al la tradici'a religi'o, kiu'n ili interpret'is eskatologi'e; kaj mult'a'j'n tio konduk'is al pozitiv'ism'a ateist'a pozici'o. Rezult'e, tiu'j, kiu'j ne vol'is perd'i la tradici'a'j'n jud'a'j'n valor'o'j'n (kaj eventual'e la mal'nov'a'j'n religi'a'j'n tradici'o'j'n), komenc'is trov'i solv'o'n en la cion'ism'a mov'ad'o (unu'e utopi'e sent'at'a). Pli post'e la streb'o por emancip'iĝ'o, kaj la dezir'o konserv'i la valid'a'j'n hom-liber'ig'a'j'n tradici'o'j'n de jud'ism'o, trov'is si'a'n analiz'a'n fundament'o'n, kiu permes'is teori'ig'i la klas'a'j'n rol'o'j'n de la jud'ism'o, en la kadr'o de la soci'klas'a'j kontraŭ'dir'o'j en Rusio, kaj el'labor'i emancip'iĝ'a'n teori'o'n kaj taktik'o'n por la soci'a revoluci'o.

    Mark'o Zamenhof, la patr'o de L. L. Zamenhof, kler'ism'a pozitiv'ist'o, ateist'o, labor'is ceter'e en la cenzur'a aparat'o por la car'o: tio'n li far'is unu'flank'e, ĉar en tiu epok'o la klasik'a evolu'o de la jud'ism'a mov'ad'o ne jam super'is la faz'o'n de la burĝ'a pozitiv'ism'o, kaj, ali'flank'e, pro la neces'o nutr'i si'a'n famili'o'n, do cert'e ne pro ia mistik'a am'o por la car'o aŭ pro intim'a konvink'o. La urb'o, en kiu Zamenhof nask'iĝ'is, Bjalistoko (pol'e Białystok, rus'e Bjelostok), est'is gent'e miks'it'a. Laŭ M. Boulton, en 1897 66% de la loĝ'ant'ar'o est'is jid'parol'ant'a (jud'religi'a), 18% est'is Pol'o'j (katolik'o'j), 8% Rus'o'j (ortodoks'ul'o'j), 6% German'o'j (luter'an'o'j) kaj 2% Bjelorusoj. Inter 1850 kaj 1900 okaz'is 19 sang'a'j pogrom'o'j kontraŭ la Jud'o'j, kaj la soci'a'j kaj ekonomi'a'j diskriminaci'o'j est'is grand'a'j. Tiu'j fakt'o'j kompren'ig'as, kial la tiam'a situaci'o en Bjalistoko tiel fort'e influ'is Zamenhof sur lingv'a kaj religi-etik'a kamp'o'j.

    L. L. Zamenhof kresk'is en du'on'e kler'ism'a, du'on'e religi'a (ne bigot'a) et'burĝ'a medi'o; la patr'o influ'is li'n per si'a obstin'o kaj metod'ec'o labor'i, la patr'in'o hered'ig'is al li si'a'n mild'a'n temperament'o'n kaj kompat'o'n por la sufer'ant'o'j. Tiu'j du esenc'a'j trajt'o'j de L. L. Zamenhof, kiu'j tiel harmoni'e kun'iĝ'is kun ekster'norm'a inteligent'ec'o, klar'ig'as, el individu'ism'a vid'punkt'o, la kaŭz'o'n de la fascin'o, kiu'n li el'radi'is, kaj kiu est'is tiel grav'a dum la unu'a'j jar'o'j de Esperant'o.

    6.3 Unu'a'j Lingv'a'j Prov'o'j

    Ni ne vol'as long'e pri'trakt'i la unu'a'j'n prov'o'j'n de L. L. Zamenhof por konstru'o de L.I. Ambaŭ projekt'o'j ( Lingwe Uniwersala (1878) kaj Lingv'o Universal'a (1881)) aper'is kun lingv'a'j koment'o'j de Gaston Waringhien en li'a verk'eg'o Lingv'o kaj Viv'o, 1959. Verk'it'a'j en tiu'j pra'esperant'o'j rest'is tri poem'o'j original'a'j, unu traduk'it'a, kaj plur'a'j (ne'fin'it'a'j) traduk'it'a'j rakont'o'j. Unu el tiu'j original'a'j poem'o'j, Pint'o (pens'o) aper'is re'muld'it'e ankaŭ en la hodiaŭ'a Esperant'o (sub ia titol'o Mi'a Pens'o): la pra'esperant'a versi'o est'as pli sen'per'e lirik'emoci'e sent'at'a ol la pli'post'a versi'o. G. Waringhien demand'as si'n, ĉu oni pov'us uz'i tiu'n pra'esperant'o'n por ating'i arka'ec'a'j'n stil'efekt'o'j'n. Mal'feliĉ'e, la lim'ig'it'ec'o de ni'a kon'o pri tiu pra'esperant'o, kaj ĝi'a ne'kompren'ebl'ec'o por la nun'temp'a'j esperant'ist'o'j, ig'as tiu'n propon'o'n ne tre facil'e efektiv'ig'ebl'a, kvankam G. Mattos sukces'is verk'i du poem'o'j'n en tiu pra'esperant'o ( Sperento kaj Sutte Alla, aper'int'a'j en Arĉ'o'j, 1967). Tiu'rilat'e pli da ŝanc'o'j pov'us hav'i la ŝerc'projekt'o de K. Kalocsay, aper'int'a en Lingv'o Stil'o Form'o, 1931 (repr. 1963 kaj 1970), aŭ tiu de M. Halvelik, publik'ig'it'a en Arkaik'a Esperant'o, 1969.

    6.4 Aper'o De La “Unu'a Libr'o”

    La Unu'a Libr'o por Rus'o'j aper'is en Varsovio dum la plej alt'a punkt'o de la sukces'o'parabol'o de Volapük. La rapid'a pere'o de tiu projekt'o ig'is dub'i mult'a'j'n hom'o'j'n pri la viv'o'pov'o de Esperant'o.

    Est'as tamen atent'ind'e, ke Volapük en la tiam'a Rusio tut'e ne est'is tiel sukces'a, kiel en la okcident'o de Eŭrop'o,. part'e ankaŭ pro cenzur'a'j ĉikan'o'j. Laŭ E. Drezen, en 1887 la nom'ar'o ĝeneral'a de ruslandaj volapuk'ist'o'j nombr'is nur 186 adres'o'j'n. Sam'jar'e ekzist'is nur unu societ'o en Moskvo kaj du en Finnlando. Plur'a'j hom'o'j, ĉef'e en Rusio (kaj en la ruslanda Poli'o) est'is al'tir'ebl'a'j, des pli, ke ili trov'is en Esperant'o tiu'n utopi'a'n kaj profet'a'n etos'o'n, kiu mank'is en la Volapük-mov'ad'o: laŭ E. Privat, tiu etos'o form'iĝ'is, ĉar en Esperant'o esprim'iĝ'as la sopir'o de la hom'ar'o al unu'ec'o, kaj est'as ĝust'e ĉi tiu fundament'a inspir'o, kiu klar'ig'as la sekret'o'n de ĝi'a viv'iĝ'o. Tiu “intern'a ide'o” est'is komenc'e pozitiv'a, sed kiam ĝi fiks'iĝ'is kaj degener'is al ia sentimental'a si'n'ten'o, preskaŭ religi'ec'o, al ia majstr'o-kult'o, en mult'a'j kaz'o'j ĝi trans'form'iĝ'is de moral'a instig'o al praktik'a brems'o, intern'a kaj ekster'a, por la Mov'ad'o.

    En tia etos'o, en et'burĝ'a medi'o, divid'at'a laŭ'religi'e kaj laŭ'lingv'e, kie la unu'a'j blov'o'j de kapital'ism'o en Rusio renkont'iĝ'is kun la rest'o'j de la jud'a mesi'ism'o kaj kun la pac'ist'a, anarki'ism'e utopi'a pens'o de la krist'an'ism'o de Tolstoj, Esperant'o, do, far'is si'a'j'n unu'a'j'n paŝ'o'j'n en sekt'ec'a rond'o, iom ferm'it'a por si'n defend'i kontraŭ la volapuk'a mal'bon'fam'o kaj por eskap'i eventual'a'j'n polic'a'j'n ĉikan'o'j'n.

    Laŭ la ekzempl'o de Zamenhof, ali'a'j komenc'is aper'ig'i la unu'a'j'n vers'aĵ'o'j'n, la unu'a'j'n mal'lert'a'j'n proz'a'j'n skiz'o'j'n. Esperant'o lig'iĝ'is al beletr'o antaŭ ol lig'iĝ'i al komerc'o kaj scienc'o. Tio don'is al ĝi'a'j ankoraŭ infan'a'j struktur'o'j kultur'a'j'n kaj emoci'a'j'n asoci'iĝ'o'j'n, kiu'j facil'ig'is ĝi'a'n soci'a'n en'radik'iĝ'o'n.

    La Mov'ad'o de Esperant'o hav'is ja struktur'o'n (mal'strikt'a'n), kun ia centr'o (revu'a) jam ek'de 1889: ĝi funkci'is demokrat'e, adapt'iĝ'ant'e plej bon'e al la bezon'o'j kaj al la spirit'o de la moment'o. Tiu demokrat'ec'o spegul'iĝ'is tre bon'e en la fleks'ebl'ec'o de la lingv'a uz'o kaj de la lingv'a evolu'o, kiu'j'n teori'ig'is, revoluci'e por la tiam'a oficial'a lingv'o'scienc'o, L. L. Zamenhof: “La evolu'ad'o de la lingv'o”, li skrib'is, “far'iĝ'os plej kred'ebl'e nur per tiu sam'a natur'a voj'o, per kiu ĝi far'iĝ'is en ĉiu ali'a lingv'o, t.e. per la sen'romp'a voj'o de neolog'ism'o'j kaj arĥaism'o'j.”

    6.5 L. L. ZAMENHOF: Verk'ar'o Kaj Signif'o

    L. L. Zamenhof (Bjalistoko 1859 - Varsovio 1917) est'is ruslanda Hebre'o, okul'kurac'ist'o, iniciat'int'o de la Lingv'o Inter'naci'a Esperant'o.

    6.5.1 Unu'a'j Verk'o'j

    En 1887 Zamenhof aper'ig'is en Varsovio 28-paĝ'a'n, griz'kovr'il'a'n libr'et'o'n, la Unu'a Libr'o por Rus'o'j. Ĝi en'hav'is antaŭ'parol'o'n, 16-regul'a'n gramatik'o'n, ĉ. 900-radik'a'n vort'ar'o'n kaj lingv'o'prov'o'j'n: traduk'o'j'n de Ni'a Patr'o, el la Bibli'o, poem'o'n el Heine, leter-specimen'o'n kaj du original'a'j'n poem'o'j'n: Mi'a Pens'o kaj Ho, Mi'a Kor’. Baldaŭ sekv'is el'don'o'j por Pol'o'j, Franc'o'j kaj German'o'j, post'e por Angl'o'j.

    En 1888 (2-a eld. 1893) aper'is la 50-paĝ'a Du'a Libr'o de l’ Lingv'o Inter'naci'a. En ties antaŭ'parol'o Zamenhof propon'is el'don'i tia'j'n verk'o'j'n, dum li financ'e pov'os, kaj post'e mal'aper'i por ĉiam, por ke.la lingv'o est'u efektiv'e propr'aĵ'o de la tut'a mond'o. Krom'e en'est'is lingv'a ekzerc'ar'o, traduk'aĵ'o'j de la student'a kant'o Gaudeamus, el Andersen kaj el Heine (far'it'a de Leo Belmont). Sam'jar'e aper'is ankaŭ la unu'a Adres'ar'o, kun la adres'o'j de la unu'a'j 1.000 esperant'ist'o'j.

    En 1889 aper'is la 22-paĝ'a Al'don'o al la Du'a Libr'o, kie Zamenhof raport'is pri la Amerik'a Filozofi'a Societ'o. Li skrib'is, ke li sen'iĝ'as je ĉiu'j rajt'o'j pri la lingv'o kaj ke li dezir'as est'i konsider'at'a nur kiel iniciat'int'o. Sam'jar'e aper'is la unu'a numer'o de La Esperant'ist'o, en Nürnberg: la centr'o de la Mov'ad'o ne plu est'is unu sol'a hom'o, sed period'aĵ'o.

    6.5.2 Instru'a'j Verk'o'j

    La Unu'a Libr'o ne hav'is sufiĉ'e ampleks'a'n vort'ar'o'n. Jam la unu'a'j esperant'ist'o'j kompren'is tio'n, sed est'is ĉef'e Zamenhof, kiu en si'a'j verk'o'j propon'is por komun'a uz'ad'o plur'a'j'n traf'a'j'n kun'met'aĵ'o'j'n kaj mult'a'j'n nov'a'j'n radik'o'j'n. En 1894 aper'is la 2.599-radik'a Universal'a Vort'ar'o kun traduk'o de la Esperant'a'j radik'o'j en la franc'a, angl'a, german'a, rus'a kaj pol'a. Sam'jar'e publik'iĝ'is ankaŭ la Ekzerc'ar'o (Konkordanc'o de la Ekzerc'ar'o, de A. E. Wackrill, aper'is en 1907). Plu'e aper'is la unu'a kajer'o de Grand'a Vort'ar'o German'a-Esperant'a (re'pres'it'a en 1968). Jam en 1899 est'is el'don'it'a Plen'a Vort'ar'o Rus'a-Inter'naci'a. En 1903 Zamenhof mem korekt'is la stil'ekzempl'a'n Fundament'a Krestomati'o, kun traduk'o'j kaj original'aĵ'o'j de mult'a'j aŭtor'o'j. Fundament'o de Esperant'o, en'hav'ant'a la 16-regul'a'n gramatik'o'n, Universal'a'n Vort'ar'o'n kaj Ekzerc'ar'o'n, aper'is en 1905; ĝi'a 9-a el'don'o est'is publik'ig'it'a en 1963 kun filologi'a aparat'o de A. Albault. En 1912 (6-a eld. 1962, red. G. Waringhien) aper'is li'a'j lingv'a'j Respond'o'j, ĉerp'it'a'j el La Esperant'ist'o (1889-95), La Revu'o (1906-08) kaj Oficial'a Gazet'o Esperant'ist'a (1911-12).

    Du'obl'a, kaj iom kontraŭ'dir'a, est'as la signif'o de la pri'lingv'a verk'ar'o de Zamenhof. Unu'flank'e, ĝi eminent'e riĉ'ig'is la stil'o'n kaj la vort'ar'o'n de Esperant'o; ali'flank'e, ĝi far'iĝ'is, ne'bon'e kompren'it'a, ia dev'ig'a ekzempl'o por mult'a'j, kaj je cert'a moment'o ĝi eĉ trans'form'iĝ'is en evolu'brems'o'n de la lingv'o mem.

    6.5.3 Traduk'a'j Verk'o'j

    La unu'a grav'a traduk'aĵ'o est'is La Batal'o de l’ Viv'o de Charles Dickens, felieton'e aper'int'a en La Esperant'ist'o en 1891. Libr'o'form'e ĝi est'is pres'it'a nur en 1910. Tial la verk'o ne hav'is grand'a'n influ'o'n. Sed jam en 1894 aper'is Hamlet'o de Shakespeare, en vers'a traduk'o, kelk'foj'e simpl'ig'a, kelk'foj'e ne tre fidel'a, sed en'tut'e bel'a verk'o, lingv'e harmoni'a, valor'a literatur'aĵ'o en Esperant'o, kiu ĝu'is long'a'n kaj merit'it'a'n sukces'o'n (8-a eld. 1964). Sub'skrib'int'e la kontrakt'o'n kun Hachette, Zamenhof pov'is dediĉ'i si'n al pli sen'zorg'a traduk'a aktiv'ad'o. Tio'n li far'is kun si'a kutim'a lingv'o'sent'o kaj profund'a lingv'o'majstr'ad'o. En 1907 aper'is la komedi'o de Gogol, La Revizor'o, en 1908 Georg'o Dandin, komedi'o de Moliere, kaj en la sam'a jar'o la tragedi'o de Goethe, Ifigeni'o en Taŭr'id'o, kaj La Rab'ist'o'j de Schiller. En 1910 aper'is la roman'o Mart'a de Eliza Orzeszko. Sam'jar'e ven'is ankaŭ la Proverb'ar'o (re'el'don'it'a en 1961 kun filologi'a aranĝ'o de Rogister kaj Waringhien), ver'a trezor'ej'o de oft'e sprit'a'j, ĉiam traf'a'j esprim'o'j. Unu'e por la kolumn'o'j de La Revu'o, Zamenhof traduk'is La Gimnazi'o de Ŝalom-Aleĥem (1910) kaj La Raben'o de Baĥaraĥ de Heinrich Heine (1914); libr'o'form'a el'don'o aper'is en 1924. Li'a traduk'o de Fabel'o'j de Andersen libr'o'form'e aper'is nur post'mort'e: la unu'a volum'o en 1923 (2-a eld. 1926, 3-a eld. 1965), la du'a en 1926, la tri'a en 1932, la kvar'a en 1963.

    El la Mal'nov'a Testament'o Zamenhof traduk'is: La Predik'ant'o (1907), La Psalm'ar'o (1908), La Sentenc'o'j de Salomono (1909), Genez'o (1911), El'ir'o (1912), Levid'o'j (1912), Nombr'o'j (1914), Re'admon'o (1914). La tut'a Mal'nov'a Testament'o, revizi'it'a de anglikan'a'j pastor'o'j, aper'is en 1926.

    D-ro L.L. Zamenhof est'is ne nur la aŭtor'o de la lingv'o, sed ankaŭ la unu'a verk'ist'o en la Inter'naci'a Lingv'o. Li verk'is original'a'n poezi'o'n, ese'o'j'n kaj parol'ad'o'j'n, kaj traduk'is el plur'a'j lingv'o'j, el ĉiu'j literatur-branĉ'o'j.


    Li'a'j traduk'a'j verk'o'j est'is grav'a'j kiel instig'o al plu'a verk'ad'o kaj por la komplet'ig'o kaj fiks'ad'o de literatur'a'j lingv'o kaj stil'o. Zamenhof, kiel unu'a, jam en 1894 pruv'is, ke en la Inter'naci'a'n Lingv'o'n oni pov'as traduk'i eĉ la plej grand'a'j'n poezi'a'j'n ĉef'verk'o'j'n, se la labor'o'n pret'ig'as kompetent'a beletr'ist'o. Tio rekt'e kontraŭ'is ia tiam'a'j'n lingv'o'scienc'a'j'n teori'o'j'n pri la funkci'o kaj la esprim'kapabl'o de “art'e'far'it'a” lingv'o, kiu'j influ'is ankaŭ la inter'lingv'a'j'n mov'ad'o'j'n, i.a. tiu'n de Volapük, kaj pli post'e tiu'n de Id'o.

    6.5.4 Original'a'j Poem'o'j

    Zamenhof verk'is tre mal'mult'e da original'a'j poem'o'j. Li'a'n poezi'a'n verk'ad'o'n, sur lirik'a kamp'o, inspir'is emoci'a'j moment'o'j. Li'a'j verk'o'j hav'is sukces'o'n, ĉar ili en'hav'is ĝust'e tio'n, kio est'is tiu'moment'e neces'a, t.e. la lirik'a'n esprim'o'n de cert'a venk'o kaj de la ĝeneral'a kaj iom nebul'a ideal'ism'a “hom'ar'an'ism'o”, kiu gvid'is mult'a'j'n esperant'ist'o'j'n. Form'e, ia zamenhofaj poem'o'j est'is sufiĉ'e ritm'a'j, sufiĉ'e klar'a'j kaj sufiĉ'e bel'son'a'j por facil'ig'i agrabl'a'n recit'o'n kaj taŭg'a'n parker'o'n.

    6.5.5 Original'a'j Ese'o'j

    En si'a'j ese'o'j L. L. Zamenhof eksplik'is ne'ordinar'a'j'n vid'punkt'o'j'n pri lingv'a'j kaj inter'lingv'a'j problem'o'j, pri politik'a'j kaj filozofi'a'j demand'o'j, kaj pri organiz'a'j problem'o'j. La unu'a ese'o aper'is en 1889-1890 en La Esperant'ist'o: Esperant'o kaj Volapük, kaj rest'is ne'fin'it'a. La du'a, tre grav'a, est'is verk'it'a en 1899 aŭ 1900, kaj aper'is en Fundament'a Krestomati'o: Esenc'o kaj Est'ont'ec'o de la Ide'o de Lingv'o Inter'naci'a. Pri si'a'j inter'religi'a'j projekt'o'j li verk'is plur'a'j'n broŝur'o'j'n: Dogm'o'j de Hilel'ism'o (1906) kaj Hom'ar'an'ism'o (1906, 1913). Memuar'o Verk'it'a por la Kongres'o de Ras'o'j (Gent'o'j kaj Lingv'o Inter'naci'a) aper'is en 1911. Al'vok'o al la Diplomat'o'j, verk'it'a dum'milit'e, aper'is en 1915. Ĉio trov'iĝ'as en Original'a Verk'ar'o, 1929.

    6.5.6 Orator'aĵ'o'j

    Zamenhof ne est'is el'star'a orator'o. Li sekv'is stil'o'n klasik'a'n, li'a voĉ'o ne est'is tre fort'a kaj tre impres'a, nek li'a aspekt'o est'is impon'a. Sed kiam li ek'parol'is emoci'e, li kapabl'is tuŝ'i la kor'o'kord'o'j'n de la esperant'ist'o'j: li'a sincer'ec'o kaj li'a ver'am'o katen'is la atent'o'n de la aŭskult'ant'o'j. Ek'de la Unu'a Kongres'o en Boulogne-sur-Mer ĝis la 8-a Kongres'o en Krakovo (1912), kiam li oficial'e rezign'is je plu'a ankaŭ nur moral'a gvid'ad'o de la Mov'ad'o, kaj re'far'iĝ'is “privat'a esperant'ist'o”, li'a'j mal'ferm'a'j parol'ad'o'j est'is alt'inspir'e emoci'vek'a'j moment'o'j por la tiam'a'j aŭskult'ant'o'j. Kuraĝ'e li pri'trakt'is politik'a'j'n problem'o'j'n (la pogrom'o'j'n), demand'o'j'n pri organiz'ad'o kaj pri inter'lingv'ist'ik'o, la ideologi'o'n de Esperant'o, ktp. Ĉio ĉi trov'ebl'as en Original'a Verk'ar'o, 1929.

    6.5.7 Gazet'artikol'o'j kaj Leter'o'j

    Zamenhof verk'is sen'nombr'a'j'n gazet'artikol'o'j'n por tre mult'e da period'aĵ'o'j. Oni kolekt'is ili'n en Original'a Verk'ar'o, 1929. Tre grav'a'j est'is ankaŭ li'a'j leter'o'j. Per ili, dum la unu'a'j du jar'o'j, Zamenhof kun'lig'is la tiam mal'grand'a'n Mov'ad'o'n. Ili prezent'as bel'a'n dokument'o'n pri la hom'ec'o de la iniciat'int'o de Esperant'o, sam'kiel pri la histori'o de la Mov'ad'o kaj de la lingv'o mem.

    6.5.8 Kolekt'it'a'j Verk'o'j

    Ĉiu'j original'a'j verk'o'j de Zamenhof (poem'o'j, gazet'artikol'o'j, trakt'aĵ'o'j, orator'aĵ'o'j, en'konduk'o'j kaj kelk'a'j leter'o'j) aper'is en Original'a Verk'ar'o, redakt'it'a de J. Dietterle, 1929. Por lingv'e interes'at'o'j aper'is ankaŭ Konkordanc'o al la Ov, de Fenton Stancliff, 1937. La Leter'o'j de Zamenhof aper'is, en filologi'e sen'mank'a redakt'o de Gaston Waringhien, en 1948: la unu'a volum'o (1901-1906), la du'a volum'o (1906-1917). En 1963 aper'is ankaŭ la kolekt'o Parol'ad'o'j kaj Poem'o'j.

    6.6 Original'a Beletr'o 1887 - 1918

    6.6.1 En'konduk'o

    Dum la unu'a period'o de la Esperant'a literatur'o aktiv'is tri ĉef'a'j skol'o'j. La unu'a est'as la slav'a skol'o, konsist'ant'a el la plej unu'a'j literatur'ist'o'j. Part'o el ili est'is sam'aĝ'ul'o'j de Zamenhof, ali'a'j aparten'is al pli jun'a generaci'o. Ili ek'verk'is antaŭ 1900, kaj la plej jun'a'j plu'verk'is ĝis 1920. Ili'a karakteriz'o est'as la sen'de'pend'o, el lingv'a kaj stil'a vid'punkt'o'j, de franc'a'j “logik'a'j” lingv'o-kliŝ'o'j. Ali'flank'e ili'n karakteriz'as ankaŭ la relativ'a abund'o je pur'a'j lirik'a'j voĉ'o'j.

    Inter 1890 kaj 1902 aktiv'is modest'a, stil'e sen'apart'aĵ'a skol'o: la nord'a skol'o, kiu reprezent'iĝ'is ĉef'e per proz'verk'ist'o'j.

    Post 1900, kaj ĝis proks. 1920, aktiv'is krom'a literatur'a mov'ad'o: la franc'a skol'o, kun centr'o en Parizo. Ĝi'a ĉef'a karakteriz'o est'as inklin'o al ese'o'j, artikol'o'j (bel'stil'a'j kaj oft'e profund'a'j), sed ne al lirik'o aŭ al art'ism'a proz're'kre'o de fantazi'a'j invent'aĵ'o'j. La mal'mult'a'j lirik'a'j poet'o'j de ĉi tiu skol'o fakt'e ne est'as Franc'o'j, kaj ankaŭ stil'e neniam sekv'is la pariz'an skol'o'n.

    La franc'a kaj la slav'a skol'o'j aktiv'is unu apud la ali'a. Ili tamen ne mult'e influ'is si'n reciprok'e, ĉar ili'n reg'is apart'a spirit'o, kaj ili labor'is en apart'a'j lingv'o'kamp'o'j.

    Kvankam la hiat'o inter la antaŭ'milit'a'j kaj la inter'milit'a'j skol'o'j est'as grand'a, tamen est'as ĝust'e konsider'i la slav'a'n skol'o'n lig'o'membr'o: la franc'a'j doktrin'o'j, ĉef'e ĝis 1908, est'is la antipod'o'j de tiu'j de la nov'aper'int'a Budapeŝta Skol'o.

    Sed intern'e de la franc'a skol'o mem, ĉef'e post 1908, eksplod'is lingv'a'j kontraŭ'dir'o'j: inter konservativ'a'j, neolog'ism'o'mal'amik'a'j, nov'o'tim'a'j esperant'olog'o'j, kaj pli mal'ferm'it'a'j, pli liberal'a'j hom'o'j.

    Krom'e, post 1908, la logik'em'a influ'o de De Beaufront mal'kresk'is: la labor'o'j de De Saussure radik'e detru'is tiu'n stil'o'n, kaj form'is la baz'o'n de plu'a lingv'a pri'labor'o, kiu'n post'e pret'ig'is la Budapeŝta Skol'o.

    6.6.2 La Unu'a'j Komun'a'j Verk'o'j

    La unu'a poezi'a verk'o, kun poem'o'j de Grabowski, Kofman, Devjatnin, Feliks'o Zamenhof, Seleznev, Goldberg, De Wahl, est'is redakt'it'a de A. Grabowski mem, kaj aper'ig'it'a en 1893: La Lir'o de la Esperant'ist'o'j. Tiu'j poem'o'j est'is jam part'e aper'int'a'j en La Esperant'ist'o, kaj post'e re'aper'is en la poezi'a part'o de Fundament'a Krestomati'o, 1903.

    Du verk'o'j reprezent'e resum'as la original'a'n aktiv'ad'o'n sur literatur'a kamp'o ĝis 1900. Unu est'as la Fundament'a Krestomati'o (FK), la ali'a Esperant'a'j Proz'aĵ'o'j (EP).

    FK aper'is en 1903 (18-a eld. en 1969). Ĝi en'hav'as lingv'a'j'n ekzerc'o'j'n, fabel'o'j'n, legend'o'j'n, anekdot'o'j'n, scienc'aĵ'o'j'n, artikol'o'j'n pri Esperant'o, kaj 70 poem'o'j'n (unu tri'on'o de la tut'a libr'o, traduk'it'a'j'n kaj original'a'j'n), ĉerp'it'a'j'n el La Esperant'ist'o (1889-1895) kaj el la verk'et'o'j aper'int'a'j inter 1887 kaj 1902.

    Esperant'a'j Proz'aĵ'o'j, 1902, en'hav'is fabel'o'j'n, novel'o'j'n, skiz'o'j'n, model'a'j'n proz'aĵ'o'j'n el'tir'it'a'j'n el L’Esperantiste de De Beaufront. La pli vari'a en'hav'o kaj la redakt'o de L. L. Zamenhof garanti'is al FK long'temp'a'n sukces'o'n, dum mal'e pri EP oni hodiaŭ apenaŭ plu parol'as.

    6.6.3 La Poezi'a'j Skol'o'j de la Unu'a Period'o

    6.6.3.1 La Slav'a Skol'o (Unu'a Generaci'o). — En FK aper'is original'a'j poem'o'j de plur'a'j ankoraŭ nun'temp'e legat'a'j poet'o'j (i.a. de Devjatnin, L. L. Zamenhof, A. Kofman, F. Zamenhof), kaj de komplet'e forges'it'a'j nom'o'j (i.a. de M. Goldberg, D. Jegorov, I. Lojko, A. Naumann, W. Waher, k.a.). Kelk'a'j el la ĉi-last'a'j eminent'iĝ'is kiel aktiv'ul'o'j, kiel traduk'ist'o'j aŭ kiel artikol'ist'o'j. Ali'a'j sen'spur'e mal'aper'is.

    La slav'a skol'o, kiu daŭr'is ĝis 1916-1920, kaj est'as divid'ebl'a laŭ du generaci'o'j, hav'as gvid'a'n kvin'op'o'n, konsist'ant'a'n el A. Grabowski, V. N. Devjatnin, Leo Belmont, A. Kofman kaj Feliks'o Zamenhof, ĉiu'j reprezent'it'a'j en FK.

    La pol'a kemi-inĝenier'o kaj poliglot'o Antoni Grabowski (1857-1921), esperant'ist'o ek'de 1887, person'a amik'o de Zamenhof, kaj kiu for'las'is la Mov'ad'o'n dum 1894-1903, abund'e verk'is traduk'e, ĉef'e el la pol'a kaj el la rus'a. Li'a'j traduk'a'j ĉef'verk'o'j est'as Mazepa, de Siowacki, 1912, la inter'naci'a antologi'o poezi'a El Parnas'o de Popol'o'j, 1912, kaj ties daŭr'ig'o Post'rikolt'o, 1921, kaj la epope'o de Mickiewicz, Sinjor'o Tade'o, 1918 (2-a el'don'o 1955). Grabowski el'star'is en la traduk'o de poezi'o: li pov'is tio'n far'i majstr'e, kun ritm'o'j abund'a'j kaj rim'o'j riĉ'a'j kaj vari'a'j. Li'a'j traduk'aĵ'o'j est'as krom'e ankaŭ fidel'a'j, kaj karakteriz'at'a'j de person'a stil'o kaj feliĉ'a vort'o'trov'em'o. Li'a'j original'a'j poem'o'j, tre mal'mult'a'j, trov'iĝ'as en El Parnas'o de Popol'o'j, 1912, kaj ili'n karakteriz'as bon'a teknik'o kaj person'a, original'a kapabl'o el'labor'i emoci'a'j'n material'o'j'n. Tio ig'is li'a'j'n verk'o'j'n ŝat'at'a'j, kaj ankoraŭ nun ĝu'ebl'a'j.

    La rus'a instru'ist'o Vasilij Nikolajeviĉ Devjatnin (1862-1938), esperant'ist'o ek'de 1891, abund'e traduk'is el'rus'e kaj el'german'e, kaj verk'is iom'et'e ankaŭ original'e. Li'a unu'a libr'o'form'a poezi'a verk'o original'a est'as Ne'vol'a Mort'ig'int'o, 1896. Li est'is poet'o kun ritm'o'j kaj rim'o'j ebl'e ne tre vari'a'j, sed kapabl'o el'labor'i ankaŭ komplik'a'n material'o'n en fajn'a, emoci'vek'a manier'o. Sufiĉ'e interes'a'j est'as ankaŭ li'a'j satir'a'j verk'et'o'j (Unu'a'j Esperant'a'j Satir'o'j). Li'a plen'a verk'ar'o aper'is en 1906 (1-a kaj 2-a volum'o'j), en 1908 (3-a volum'o) kaj en 1911 (4-a volum'o). Li aktiv'is ankaŭ sur teatr'a kamp'o.

    La pol'a Hebre'o Leo Belmont (ps. de Leopold Blumenthal, 1865-1941), esperant'ist'o ek'de 1887, aktiv'is kiel verk'ist'o kaj redaktor'o ankaŭ naci'lingv'e. En'tut'e, li verk'is proks. 100 libr'o'j'n. Li kontribu'is al mult'a'j gazet'o'j per traduk'aĵ'o'j kaj original'aĵ'o'j. Tre bon'a'j est'as li'a'j ese'o'j. En 1908 aper'is li'a poem'kolekt'o (ankaŭ kun traduk'aĵ'o'j) Son'o'j Esperant'a'j.

    La rus'a libr'o'ten'ist'o Anton'i Kojman (1865-1940?), esperant'ist'o ek'de 1889, kun'labor'is aktiv'e en plur'a'j revu'o'j per original'aĵ'o'j kaj per mult'a'j, lingv'e interes'a'j, ĉar kuraĝ'e entrepren'it'a'j, traduk'aĵ'o'j. Li'a'j original'aĵ'o'j konsist'as el epigram'ec'a'j satir'aĵ'o'j kaj el la original'a rakont'poem'o Fil'in'o de Iftah. Mal'feliĉ'e li for'las'is Esperant'o'n en 1908, kaj li'a'j ne'pri'dub'ebl'a'j talent'o'j tiel for'perd'iĝ'is.

    V.N. Devjatnin: Talent'o sen meti'a polur'ec'o.


    Stanislav Schulhof, la unu'a matur'a lirik'ist'o en la literatur'o.


    Supr'e: Felix Zamenhof verk'is poem'o'j'n, kiu'j'n karakteriz'is ekster'a bril'o. Mal'supr'e: Leo Belmont abund'e verk'is ankaŭ ali'lingv'e.


    La kvin'a poet'o est'is la frat'o de D-ro Zamenhof, Feliks'o Zamenhof (1868-1933), farmaci'ist'o. Li est'is poet'o facil'inspir'a, kun tem'o'j ebl'e iom supr'aĵ'a'j, kvankam teknik'e elegant'a'j. Li'a'j verk'o'j aper'is en la unu'a'j period'aĵ'o'j esperant'ist'a'j, kaj en La Revu'o, Ond'o de Esperant'o, Literatur'a Mond'o, Libr'o'form'e aper'is Hom'a dolor'o, 1905, kaj Verk'ar'o de Fez, kolekt'it'a de Edw. Wiesenfeld, 1935.

    Ali'a'j poet'o'j est'as reprezent'it'a'j en FK. El ili el'star'as la litova pastr'o A. Dambrauskas ( Dombrovski, 1860-1938). Li verk'is en la litova, en la rus'a, en la pol'a, en la latin'a kaj en Esperant'o (kiu'n li lern'is en 1887). Li post'las'is mult'nombr'a'j'n traduk'aĵ'o'j'n, original'a'j'n matematik'libr'et'o'j'n kaj pri'filozofi'a'n libr'o'n. En 1905 aper'is li'a Vers'aĵ'ar'et'o, kun religi'etos'a'j poem'o'j.

    Ankaŭ de la Rus'o I. Seleznev (mort'int'a en 1904) aper'is verk'o'j en FK. Li traduk'is el Gorkij, kun'labor'is al gazet'o'j kaj las'is kelk'a'j'n original'a'j'n verk'o'j'n. Fin'e, de Miĥail Solovjev (1874-1950), Rus'o, aper'is verk'o'j original'a'j ne nur en FK, sed ankaŭ en La Revu'o, Herold'o de Esperant'o kaj La Sud'a Stel'o.

    6.6.3.2 La Nord'a Skol'o. — La transport'o de la redakci'o de Lingv'o Inter'naci'a, do de la organiz'a centr'o de la tiam'a Mov'ad'o, al Svedi'o, kaŭz'is ankaŭ la mult'iĝ'o'n de interes'a'j verk'ist'o'j tie. Ili aktiv'is ĉef'e artikol'e kaj proz'e. Tamen, okaz'a'j'n vers'aĵ'o'j'n (aper'int'a'j'n i.a. en FK) verk'is V. Langlet (1872-1960), K. Svanbom, k.a.

    6.6.3.3 La Franc'a Skol'o. — La poezi'a rikolt'o de la franc'a skol'o est'as, kiel jam dir'it'e, nur mal'grand'a. Kelk'a'j poem'o'j de Celestin Rousseau (1861-1949), esperant'ist'o ek'de 1902, aper'is, kun mild'a, kelk'foj'e iom mal'seren'a romantik'a emoci'ec'o. Li'a'j poem'o'j aper'is en Am'o, Font'o de Viv'o, 1939.

    De la lice'a fizik'instru'ist'o Henri Sentis (1850-1933), esperant'ist'o ek'de 1898, kiu verk'is ankaŭ rakont'o'j'n, aper'is poem'o'j Por Esperant'o en 1912 kaj ali'a poem'kolekt'o, En Mont'o'j, 1927, kun delikat'a sent'em'o.

    Sed la plej grand'a est'as la inter'naci'ec'a Svis'o Edmond Privat (1889-1962), kies poem'kolekt'o Tra l’ Silent'o aper'is en 1912 (nun ĝi trov'iĝ'as en Jun'aĝ'a Verk'ar'o, 1960). E. Privat est'as la unu'a ver'e lirik'a voĉ'o de ni'a literatur'o. Kun Schulhof, li konklud'as period'o'n kaj alud'as al nov'a. La tem'o'j de la poezi'o de Privat, kvankam ne ĉiam ĝis'fund'e el'labor'it'a'j, neniam impres'as skiz'e supr'aĵ'a'j. Li'a'j vers'o'j est'as ĉiam glat'e harmoni'a'j, sen mal'spontan'a'j ŝtop'vort'o'j. Mal'feliĉ'e, Privat dediĉ'is si'n tiel mult'e al la Esperant'a Mov'ad'o kaj al ali'a'j ideal'ism'o'fon'a'j mov'ad'o'j, ke li pov'is verk'i sur poezi'a kamp'o nur jun'aĝ'e. Est'as, krom'e, tre kon'at'a'j la kontribu'o'j de Privat al histori'o'grafi'o, al skiz'art'o, al orator'ad'o, al teatr'o kaj al scienc'o.

    6.6.3.4 La Slav'a Skol'o (Du'a Generaci'o). — Kelk'a'j Slav'o'j komenc'is si'a'n literatur'a'n ag'ad'o'n nur post 1900, kaj, do, aper'ig'is si'a'j'n verk'o'j'n sam'temp'e kun la verk'ist'o'j de la franc'a skol'o. Est'as atent'ind'e, ke ne ekzist'as hiat'o inter la du generaci'o'j slav'a'j: nek literatur'e nek temp'e. Mal'e, plur'a'j unu'a'generaci'a'j verk'ist'o'j ankoraŭ aktiv'as dum la du'a'generaci'a period'o (i.a. Devjatnin, Belmont, FeZ, Grabowvski, k.a.). Plur'a'j el ili polur'as si'a'n stil'o'n, kaj, sub la influ'o de la mult'iĝ'ant'a'j traduk'aĵ'o'j, kapabl'as super'i la nur'a'n emoci'a'n nivel'o'n en la lirik'o, el'labor'ant'e pli detal'e kaj pli signif'e la form'o'n kaj la en'hav'o'n.

    De Leon'o Zamenhof (1875-1934), frat'o de L. L. Zamenhof, esperant'ist'o ek'de 1898, traduk'int'o el Świętochowski kaj el Wyspiański, aper'is kelk'a'j verk'o'j poezi'a'j, kiu'j est'is kolekt'it'a'j en Mi'a Lir'o, 1909.

    De la rus'a gimnazi'a direktor'o Romano Frenkel aper'is mult'a'j vers'aĵ'o'j kaj traduk'aĵ'o'j en plur'a'j tiam'a'j kultur'a'j revu'o'j. Li'a'j original'a'j poem'o'j, kun natur'a simpl'ec'o kaj sincer'a lirik'ec'o, teknik'e iom primitiv'a'j, ebl'e, sed ne supr'aĵ'a'j, aper'is en Verd'a'j Fajr'er'o'j, 1908, verk'o si'a'temp'e tre ŝat'at'a.

    La rus'a ofic'ist'o Georg'o Deŝkin (1891-1967), esperant'ist'o ek'de 1908, el'don'is Vers'aĵ'o'j en 1912. En 1957 aper'is Elekt'it'a'j vers'aĵ'o'j 1909-1956. Deŝkin est'as poet'o de lirik'a'j emoci'o'j, de pejzaĝ'o'j: si'a'temp'e sen'dub'e talent'e avan'gard'a poet'o, li tamen neniam plu'e evolu'is, tiel ke li'a'j verk'o'j far'iĝ'is iom antikv'iĝ'int'a'j, ankaŭ se ne sen'ĉarm'a'j.

    En 1912 aper'is Unu'a'j Agord'o'j, poem'ar'o de Wiktor Elski (ps. de Stanisław Zygmunt Braun, pol'a ofic'ist'o; 1893-1956) kaj de Eska (ps. de Stanisław Karolczyk, Pol'o, 1890-1966). De Braun, rezignaci-etos'a poet'o, aper'is ankaŭ ali'a'j verk'o'j (original'a'j kaj traduk'a'j) en la revu'o'j de la jar'o'j 1912-1920. Pli mal'mult'a'j'n aper'ig'is Karolczyk.

    Sam'jar'e el'don'iĝ'is la poem'ar'o de la pol'a student'o (post'e verk'ist'o) Czesław Jastrzgbiec Kozłowski (1894-1956), Petal'o'j. La aŭtor'o for'las'is Esperant'o'n en 1914. La poem'o'j de Kozłowski est'as tip'e jun'ul'a'j, kun ia ne bon'e difin'ebl'a melankoli'a baz'etos'o.

    Ĵus antaŭ la Unu'a Mond'milit'o, en 1914, aper'is la poem'ar'o de la Pol'o Juliusz Kriss (1891-1959), Melodi'o'j de l’ Nokt'o, kun vers'aĵ'o'j iom romantik'a'j, kiu'j pri'trakt'as ankaŭ jun'ul'a'j'n tem'o'j'n, kiel am'o'n, nokt'o'n, trist'ec'o'n...

    Dum'milit'e aper'is nur unu atent'ind'a verk'o: Dom'a Kares'il'o, 1917, de la Rus'o Boris Mirski (ps. Bela Manto). Tem'as pri poem'et'ar'o satir'a, kun tem'o'j sufiĉ'e bon'e el'labor'it'a'j, kaj taŭg'a stil'o por afabl'a satir'em'o. En tiu'j jar'o'j verk'is ĉef'e en'revu'e la delikat'a, art'ism'e sent'ant'a Rus'in'o Maria Stanislavovna Tenner, kiu ankaŭ traduk'is verk'o'n de Tolstoj (1911).

    Sed la ĉef'a slav'a du'a'generaci'a verk'ist'o est'as sen'dub'e la ĉeĥ'a dent'kurac'ist'o Stanislav Schuthof (1864-1919). Li'a'j original'a'j poem'o'j est'as kolekt'it'a'j en la tri verk'et'o'j Per Esper'o al Desper'o, 1911; Kio'n la Viv'o Al'port'is, 1911; kaj Aŭtun'a'j Flor'o'j, 1912. Li'a verk'ar'o pruv'as, ke li est'is matur'a lirik'a poet'o, kun stil'o bon'e el'labor'it'a kaj poem'struktur'o intern'e konsekvenc'a. Li'a'j tem'o'j est'as melankoli'a'j, aŭ gaj'et'a'j, aŭ rezignaci'a'j: li'a'j verk'o'j tuŝ'as ni'n emoci'e ankoraŭ hodiaŭ.

    6.6.3.5 Ali'a'j Poet'o'j. — La plej kon'at'a tiu'temp'a poet'in'o est'is la German'in'o Marie Hankel (1844-1929). Ŝi'a'j original'a'j vers'aĵ'o'j aper'is en la kolekt'o Sabl'er'o'j, 1911, kaj en mult'a'j tiu'temp'a'j revu'o'j. En 1909 ŝi est'is kron'it'a Reĝ'in'o de la Flor'a'j Lud'o'j. Sed ŝi'a grav'ec'o est'as nun ekskluziv'e histori'a. Al ni ŝi pov'as plu neni'o'n dir'i. ŝi'a'j poem'o'j komunik'as al ni ne mult'o'n: ili en'hav'as nur tre ĝeneral'a'j'n emoci'a'j'n koncept'o'j'n ne el'labor'it'a'j'n, en form'o iom primitiv'a, kie tro mult'e da vort'o'j — tut'a'j vers'o'j, eĉ tut'a'j strof'o'j — trov'iĝ'as tie ne pro intern'struktur'a neces'o, sed por ŝtop'i rim'a'j'n aŭ ritm'a'j'n breĉ'o'j'n. Ŝi'a sukces'o est'as jen'e eksplik'ebl'a: ŝi mir'ind'e interpret'e spegul'is la psikologi'a'n kaj kultur'a'n (ideologi'e verd'ism'a'n) nivel'o'n de la tiam'a Esperant'o-Mov'ad'o.

    Si'a'temp'e ŝat'at'a, sed iom primitiv'a poet'o est'as ankaŭ la angl'a matematik'ist'o Clarenee Bicknell (1842-1918), esperant'ist'o ek'de 1897. Li loĝ'is long'temp'e en Italio. Okaz'e verk'is poem'o'j'n (krom'e, artikol'o'j'n kaj lern'o'libr'o'j'n) ankaŭ la Ital-ĉeĥ'in'o Rosa Junck (1850-1929). Iom pli interes'a'j, kaj ankoraŭ hodiaŭ leg'ebl'a'j, est'as la verk'o'j de la angl'a lingv'o'instru'ist'o Albert Edward Styler (1865-1928). Li'a'j poem'o'j aper'is en En la Dolomit'o'j, 1914. Ankaŭ de la Angl'o Giles Leigh Browne (1883-1919), esperant'ist'o ek'de 1909, aper'is bon'a'j original'a'j poem'o'j, ĉef'e en La Revu'o. Li aktiv'is ankaŭ traduk'e. La Uson'an'in'o Celia Doerner (1853-1918) traduk'is kelk'a'j'n verk'o'j'n, kaj aper'ig'is ankaŭ kelk'a'j'n original'a'j'n poem'o'j'n.

    De la hispan'a pionir'o Vicente Inglada-Ors aper'is en 1909 Proz'aĵ'o'j kaj Vers'o'j. Pli grav'a'j est'as tamen li'a'j traduk'a'j labor'o'j kaj tiu'j en la teatr'a kamp'o. De la kroat'a oficir'o Mavro Ŝpicer (1862-1936) aper'is kelk'a'j original'a'j poem'o'j, kvankam li'a plej merit'a ag'ad'o est'is sur la traduk'a kaj lern'o'libr'a kamp'o'j. De la Nederland'an'o C. Ch. Droogendijk (mort'int'a en 1918) aper'is kolekt'o el simpl'a'j poem'o'j: Esperant'a'j Poem'o'j, 1917.

    6.6.4 La Proz'a'j Skol'o'j de la Unu'a Period'o

    6.6.4.1 En'konduk'o. — Ankaŭ ĉi-kamp'e FK est'as bon'a, reprezent'a kolekt'o'verk'o. Aper'is original'a'j proz'aĵ'o'j de la ĉeĥ'de'ven'a Brazil'an'o Fr. V. Lorenz, de iu Odes'an'o Enbe, de V. Devjatnin kaj de la German'o L. E. Meier. En Esperant'a'j Proz'aĵ'o'j aper'is original'a'j skiz'o'j aŭ novel'et'o'j de A. Kofman, L. Bernot, Cl. Bicknell, F. A. Postnikov (1872-1952), A. Hasselrot, L. de Beaufront, S. Meyer, K. M. Nordensvan, R. Lemaire, K. Boguŝeviĉ, kaj de ali'a'j.

    La plej'mult'o el la original'a'j rakont'o'j de Esperant'a'j Proz'aĵ'o'j (tem'as ĉef'e pri skiz'o'j, ne pri ver'a'j novel'o'j) est'as bon'a'j ekzempl'o'j de ia tiam'a proz'o: la invent'o ne mank'is, kvankam la tut'o'n ruin'ig'is kelk'foj'e banal'a solv'o: la stil'o bedaŭr'ind'e est'is iom tro unu'ton'a kaj sen'nuanc'a. Ankaŭ la rakont'aĵ'o'n ĝen'is oft'e diletant'ec'a si'n'ten'o rilat'e la intern'struktur'a'n kontinu'ec'o'n.

    6.6.4.2 La Slav'a Skol'o (Unu'a Generaci'o). — La plej grand'a part'o aper'is en revu'o'j: ĉef'e en Lingv'o Inter'naci'a. Tamen aper'is ankaŭ libr'o'form'a'j verk'et'o'j: de V. Stankiević la skiz'ar'o El la Viv'o de Esperant'ist'o'j, 1896, de la teherana Rus'o Abesgus, mort'int'a en 1930, la rakont'o Kraljeviĉ Marko, 1896; sam'jar'e aper'is la premi'it'a rakont'o de la Pol'o Józef Waśniewski (1859-1897), En la Brik'ej'o, kiu est'as ver'ŝajn'e la plej alt'nivel'a rezult'o de tiu epok'o.

    Kontribu'is ankaŭ ar'o da lingv'o'kler'a'j esperant'ist'o'j, kiu'j aktiv'is sur artikol'a, ese'a kaj lingv'a kamp'o'j. Mult'a'j eminent'is traduk'e. Kelk'a'j jam est'as cit'it'a'j, ĉar ili verk'is ankaŭ original'a'j'n poem'o'j'n. Ali'a'j memor'ind'a'j est'as Samuel Ŝatunovskij (1859-1929), K. I. Ŝidlovskij (1858-1920), VI. Gernet (1870-1929), Vi. Szmurlo (1865-1931), N. Borovko (1863-1913), N. A. Kazi-Girej (1866-1917), k.m.a.

    6.6.4.3 La Nord'a Skol'o. — Esperant'a'j Proz'aĵ'o'j en'hav'as tri novel'o'j'n de la Finn'o Karl Magnus Nordensvan (1850-1903), kort'eg'a konsil'ant'o. La verk'ist'o uz'as artifik'a'j'n tem'o'j'n, kaj verk'as real'ism'e, kun grand'a harmoni'o inter lingv'o, rakont'o'struktur'o kaj dis'volv'iĝ'o. Iom romantik'a, la aŭtor'o tamen efik'as kred'ebl'e, kaj neniam fal'as en sentimental'ec'o'n.

    Ali'a novel'ist'o est'is la sved'a pastor'o Otto W. Zeidlitz, kies Du Mir'rakont'o'j aper'is en 1898.

    Pli'a'j tiam'a'j nord'a'j proz'verk'ist'o'j (kiu'j tamen nur okaz'e verk'is novel'o'j'n) est'is V. Langlet (1872-1960), Per Ahlberg (n. 1864) kaj Paul Nylen (1870-1958): ili verk'is mult'nombr'a'j'n artikol'o'j'n kaj lingv'a'j'n ese'o'j'n.

    6.6.4.4 La Franc'a Skol'o. — Ĝis 1902-1905 la stil'o de la franc'a'j verk'ist'o'j de'pend'is de la lingv'a'j konsil'o'j kaj respond'o'j pret'ig'it'a'j de L. de Beaufront. En ili'a'j man'o'j, la lingv'o est'is uz'at'a tre korekt'e, sed iom rigid'e, tro afiks'o'riĉ'e kaj ne'fleks'ebl'e. Post la fin'o de la influ'o de De Beaufront nask'iĝ'is ali'a'j tendenc'o'j. Unu skol'o, kiu ĉirkaŭ'is La Revu'o'n, kaj kiu trov'is si'a'n nestor'o'n en Carlo Bourlet, propon'is lingv'o'n mal'ferm'it'a'n, riĉ'a'n, favor'a'n al la mult'iĝ'o de la neolog'ism'o'j. La ali'a, kiu ĉirkaŭ'is Th. Cart kaj li'a'n Lingv'o Inter'naci'a, pled'is por sever'a kontraŭ'neolog'ism'a si'n'ten'o. La franc'a period'o prezent'is mult'e da kapabl'a'j traduk'ant'o'j, mult'a'j'n lingv'o'esplor'ant'o'j'n (est'is la epok'o de la Id'o-kriz'o, do de la unu'a'j paŝ'o'j de la esperant'ologi'o kiel esplor'a kaj norm'ig'a lingv'o'scienc'a branĉ'o). Mult'iĝ'is ankaŭ la scienc'a'j verk'ist'o'j, kaj fiks'iĝ'is la Esperant'a ĵurnal'ist'a lingv'o. Mal'feliĉ'e, part'o'pren'is ne tiom mult'e da original'a'j proz'verk'ist'o'j.

    Beletr'a'j Proz'verk'ist'o'j: Mal'mult'a'j el la beletr'a'j proz'verk'ist'o'j est'as cit'ind'a'j. Aper'is por'infan'a novel'et'o de Emile Boirac. Perd'it'a kaj Re'trovit'a, en 1905. De Ernest Deligny aper'is Ne'kred'ebl'a'j Aventur'o'j de Sinjor'o Radamanto. Rene Beck verk'is la ĉarm'a'n novel'o'n La Mister'a Sinjor'in'o, 1913. De Claudius Colas (1884-1914) aper'is la krist'nask'a rakont'o La Lign'o'ŝu'o'j, 1914; li verk'is ankaŭ ali'a'j'n novel'o'j'n kaj lingv'a'j'n stud'o'j'n. De Boucon aper'is la verk'o Humor'aĵ'o'j en 1919. Tia'spec'a verk'o, de la Hungar'o Franci'o'n en'migr'int'a Paul de Lengyel (1868-1932) aper'is jam en 1899 (2-a eld. 1908): Libr'o de l’ Humor'aĵ'o. Li est'is pli kon'at'a kiel artikol'ist'o: en Lingv'o Inter'naci'a, Jun'a Esperant'ist'o, La Revu'o, Literatur'a Mond'o, ktp. Iom pli interes'a'j est'as la nun eks'mod'a'j, romantik'ec'a'j kaj iom naiv'a'j novel'o'j de Jeanne Flourens (ps. Roksano). Kelk'a'j el ili aper'is en la novel'ar'o La Sen'lac'a Si'n'ofer'o, 1912. Ŝi est'as pli kon'at'a pro si'a'j artikol'o'j pri literatur'o, pri mod'o, pri vir'in'a'j afer'o'j, kaj pro si'a'j teatr'aĵ'o'j. De la lice'a fizik'profesor'o Henri Sentis (1850-1933), esperant'ist'o ek'de 1898, aper'is la novel'o Urs'o, 1906 (2-a eld. 1928) kaj la rakont'o Blu'a Kard'o, 1923. La kurac'ist'o Rene Artigues (1860-1950) aper'ig'is kelk'a'j'n interes'a'j'n novel'o'j'n en Lingv'o Inter'naci'a kaj en La Revu'o. Kelk'a'j'n original'a'j'n novel'o'j'n aper'ig'is ankaŭ S. Meyer (1864-1921), el kiu'j unu trov'iĝ'as en Esperant'a'j Proz'aĵ'o'j, 1902. Li est'is tamen pli kon'at'a pro si'a'j traduk'aĵ'o'j.

    Tre interes'a'j est'as la aŭtobiografi'a'j skiz'o'j de Edmond Privat aper'int'a'j en Aventur'o'j de Pionir'o, 1963: la aŭtor'o pri'skrib'as kelk'a'j'n grav'a'j'n event'o'j'n kaj renkont'iĝ'o'j'n en si'a jun'aĝ'o, kun sprit'o kaj skiz'em'o.

    Sed la — almenaŭ kvant'e — plej eminent'a tiu'temp'a aŭtor'o est'is sen'dub'e Henri Vallienne (1854-1908), kurac'ist'o. Li mult'e traduk'is (i.a. la tut'a'n Eneid'o'n!) kaj post'mort'e oni mal'kovr'is mult'a'j'n ne'el'don'it'a'j'n manuskript'o'j'n de traduk'aĵ'o'j el De Musset, Fenelon, Ovidius, k.a. En 1908 li est'is proklam'it'a la plej grand'a stil'ist'o esperant'lingv'a post K. Bein. Sed tiu'n juĝ'o'n ni pov'as konsider'i iom entuziasm'e tro'a. Li'a'j ĉef'verk'o'j est'as du dik'a'j roman'o'j: Kastel'o de Prelongo, 1907, kaj Ĉu li?, 1908 (reeld. 1938). Ambaŭ konsist'as el la tip'a'j ingredienc'o'j de la tiam'a felieton'a roman'o: am'o, pasi'o, romantik'o, aventur'o'j, krim'o'j, mister'o, ident'konfuz'o'j, ktp., ĉio plekt'it'a en sufiĉ'e ne'ver'ŝajn'a intrig'o, kun ĉef'person'o'j psikologi'e ne'kred'ebl'a'j, rakont'dis'volv'iĝ'o ne'neces'e komplik'a kaj stil'o pez'a, mal'elegant'a. El la du roman'o'j, supoz'ebl'e nur la du'a est'as hodiaŭ ankoraŭ leg'ebl'a, sed kun la lingv'a'j korekt'o'j de K. Kalocsay.

    Scienc'a'j Proz'verk'ist'o'j: En tiu epok'o form'iĝ'is la scienc'a lingv'o Esperant'a. El'star'a est'is la kontribu'o de Edmond Privat, kiu aktiv'is ĉef'e inter'milit'e: per mult'nombr'a'j parol'ad'o'j pri lingv'a'j, literatur'a'j kaj inter'naci'jur'a'j tem'o'j, kaj per verk'o'j kiel Ĉe l’ Kor'o de Eŭrop'o, 1909; Histori'o de Esperant'o, I: 1912; II: 1927; Viv'o de Zamenhof, 1920 (12 el'don'o'j), Inter'popol'a Kondut'o, 1934; Federal'a Spert'o, 1954; kaj Viv'o de Gandhi, 1967. Ali'a Svis'o est'is la ĝeneva psikolog'o kaj pedagog'o Pierre Bovet (1878-1965), kiu, sam'e tiel, aktiv'is ĉef'e inter'milit'e.

    Scienc'ist'a'j stil'ist'o'j kaj el'star'a'j esperant'olog'o'j est'is ankaŭ Charles Verax (1873-1943), fot'ist'o, la matematik'ist'o Charles Laisant (1841-1920), general'o Hippolyte Sebert (1839-1930), la matematik'ist'o Charles Meray (1835-1911), la fizik'ist'o Daniel Berthelot (1866-1927), la lingv'ist'o Charles Lambert (1866-1943), la kurac'ist'o Maurice Briquet (1865-1953), la fizik'ist'o Aime Cotton (1869-1951), kaj Maurice Rollet-de-l’Isle (1859-1943), kiu verk'is ankaŭ pri lingv'a'j problem'o'j.

    Pri'lingv'a'j Proz'verk'ist'o'j: Pri'lingv'e verk'is mult'a'j, preskaŭ ĉiu'j tiam'a'j mov'ad'a'j eminent'ul'o'j. La unu'a stil'ist'o est'is L. de Beaufront (1855-1935): li est'is, krom'e, lingv'ist'o, aktiv'ul'o, artikol'ist'o kaj eminent'a polemik'ist'o. Li en'konduk'is la unu'a'j'n Esperant'a'j'n ekzamen'o'j'n kaj kod'ig'is la tiam'a'n “logik'a'n” kaj “korekt'a'n” lingv'o-uz'o'n. Ali'a tre grav'a stil'majstr'o, teori'a kaj praktik'a, est'is la lingv'ist'o Theophile Cart (1855-1931), kiu aktiv'is ankaŭ kiel vort'ar'ist'o, polemik'ist'o kaj artikol'ist'o (en Lingv'o Inter'naci'a, 1913-1917, tre ŝat'at'a'j est'is li'a'j artikol'o'j Bilet'o'j de Blank'barb'ul'o). Aktiv'a'j sur la lingv'a kamp'o est'is ankaŭ la mult'merit'a pionir'o Paul Fruictier (1879-1947), Camille Aymonier (1866-1951), Pierre Corret (1881-1936), Gabriel Chavet (1880-1972), Louis Bastien (1869-1961) kaj la Svis'o Rene de Saussure (1872-1943), kiu el'labor'is la korekt'a'n teori'o'n de la Esperant'a vort'kun'met'ad'o, neni'ig'ant'e tia'manier'e la tez'o'j'n de Couturat. (ĉ) Artikol'ist'o'j: En ĉi tiu period'o fiks'iĝ'is la ĵurnal'ism'a lingv'o. Preskaŭ ĉiu'j eminent'ul'o'j (mov'ad'a'j, lingv'a'j, traduk'a'j, scienc'a'j, original'literatur'a'j) verk'is artikol'o'j'n. El'star'a'j est'as, krom tiu'j menci'it'a'j en (c), Auguste Ĉape (ps. Montrosier, 1868-1916), Jean Couteaux (1884-1961), Carlo Bourlet (1866-1913), kiu krom'e ag'ad'is sur lingv'a kaj beletr'a kamp'o'j, kaj la Svis'o Hector Hodler (1887-1920), fond'int'o de UEA, aktiv'ul'o, artikol'ist'o, kiu pret'ig'is ankaŭ kelk'a'j'n traduk'o'j'n. Li'a'j korespond'aĵ'o'j plen'ig'as 12 volum'o'j'n!

    Kultur'e grav'a'j verk'ist'o'j, krom la cit'it'a'j, est'is i.a. baron'o Felicien Menu-de-Menil (1860-1930); li aktiv'is ankaŭ ĵurnal'ism'e, precip'e en La Revu'o, kiu'n li ĉef'redakt'is en 1906-1914; li'a edz'in'o, Sophie Menu-de-Menil (1870-1925), Jeanne Ranfaing Zabilon-d’Her (ps. Evidino, 1868-1924), Emile Boirac (1851-1917): filozof'o, stil'ist'o, gramatik'ist'o, artikol'ist'o, traduk'ist'o valor'a, Rene Deshays (1870-1940), Maria Milsom (ps. Ramo, 1851-1933), Gaston Mooh (1859-1948): esperant'ist'o ek'de 1889, pac'ist'o, traduk'ist'o, fak'verk'ist'o, Emile Peltier (1870-1909), Eugene Noel (1855-1913), kiu fam'iĝ'is pro si'a'j traduk'o'j kaj si'a'j recenz'o'j, Ernest Deligny (1864-1950), kiu mult'e traduk'is kaj verk'is artikol'o'j'n, kaj fin'e du Svis'o'j: Jean Borel (1868-1946), ĵurnal'ist'o, el'don'ist'o, redaktor'o, traduk'int'o, kiu aktiv'is ĉef'e en Germanio (Berlino), kaj Edmond Privat, la unu'a kiu prov'is kuraĝ'e antaŭ'skiz'i la evolu'voj'o'n de la tiam jun'a Esperant'a literatur'o (Pri Esperant'a Literatur'o, parol'ad'o, 1912).

    6.6.4.5 La Slav'a Skol'o (Du'a Generaci'o). — La plej kon'at'a tiu'epok'a proz'verk'ist'o est'is sen'dub'e la pol'a kurac'ist'o Kazimierz Bein (ps. Kabe, 1872-1959). Li kon'at'iĝ'is inter la esperant'ist'o'j en 1904 kaj for'las'is la Mov'ad'o'n en 1911, je la zenit'o de si'a literatur'a karier'o. Li ne verk'is original'e, sed nur traduk'e. Tamen li profund'e influ'is la tiam'a'n proz'verk'ad'o'n, kiu'n tiu'temp'e reg'is la stil'o de De Beaufront. Li'a influ'o ig'is la lingv'o'n pli fleks'ebl'a, pli liber'a, pli elegant'a. Bein interes'iĝ'is ankaŭ pri lingv'a'j demand'o'j: li aper'ig'is i.a. vort'ar'o'n Esperant'a-Esperant'a'n.

    Tre interes'a est'as la rus'a original'a novel'ist'o Ivan Genadjeviĉ Ŝirjaev (1887-1933), pastr'o kaj instru'ist'o, kiu esperant'ist'iĝ'is en 1895. Li est'is premi'it'a de SFPE kaj dum la Flor'a'j Lud'o'j. Li'a'j novel'o'j est'as kolekt'it'a'j en Sep Rakont'o'j (sub la ps. Ivan Malfeliĉulo), 1906 (2-a eld. 1908); La Cigan'in'o, 1907; Tra la Lok'o En'sorĉ'it'a, 1913; Fort'a Impres'o, 1914; Pek'o de Kain, 1932; En la Vagon'o (kaj ali'a'j rakont'o'j), 1937. Li mul,te traduk'is, sed neni'o'n el'don'is. Li est'is novel'ist'o talent'a, kun kapabl'o profund'e analiz'i la real'o'n, kaj kred'ebl'ig'i si'a'j'n literatur'a'j'n kre'aĵ'o'j'n. Bedaŭr'ind'e la tiam'a situaci'o est'is mal'favor'a, kaj tiu verv'a, kelk'foj'e bril'e skiz'a verk'ist'o neniam pov'is ĝis'fund'e kultiv'i si'a'n talent'o'n.

    De la Rus'o Herschel Hall aper'is en 1913 la novel'o La Premi'it'o. Sam'jar'e aper'is la rakont'o de A. A. Saĥarov (1865-1942), Super'fort'a Ambici'o, skiz'o kun simbol'a signif'o pri la Esperant'a Mov'ad'o. Li est'is ceter'e valor'a ĵurnal'ist'o (li'a artikol'ar'o Sur Voj'o al Kun'frat'iĝ'o de Popol'o'j aper'is en 1907), redaktor'o de Ond'o de Esperant'o (1909-1917), kaj post'e aktiv'is en la sovet'a komun'ist'a Esperant'o-Mov'ad'o.

    6.6.4.6 Ali'a'j Proz'verk'ist'o'j. — De la hungar'a pionir'o August Marich aper'is en 1911 Skiz'o'j el Mi'a Propagand'ist'a Viv'o.

    Ek'labor'is plur'a'j Angl'o'j: en 1913 aper'is la skiz'ar'o de A. E. Styler En la Mont'o'j, kaj en 1914 la rakont'o de Richard Sharpe (1844-1923) Tra'viv'aĵ'o'j de Ro Ŝo. Tem'as pri aŭtobiografi'a verk'o en tro simpl'a form'o: nur “fakt'o'j”, sen ia interpret'o psikologi'a aŭ event'a. En 1915 publik'iĝ'is la utopi'ec'a filozofi-soci'kritik'a roman'o teozofi'o-fon'a de la arkitekt'a desegn'ist'o H. B. Hyams (ps. Tagulo, m. 1960): Nov'a Sent'o (2-a eld. 1925). En 1919 aper'is la iom romantik'stil'e eks'mod'a roman'o de Alleyne Sinnotte, Lili'o, kie ne mank'as tra'viv'aĵ'o'j feliĉ'a'j kaj mal'feliĉ'a'j, sed fin'e la Bon'o est'as premi'it'a kaj la Mal'bon'o pun'at'a (aŭ respektiv'e pardon'at'a).

    La Katalun'o Frederic Pujula-i-Valles (1877-1963), esperant'ist'o ek'de 1905, el'don'is en 1908 du rakont'o'j'n: La Graf'o Erar'int'a kaj Naiv'ul'o.

    De la Hispan'o Jose Garzon-Ruiz (1871-?) aper'is artikol'ar'o Kelk'a'j Andaluzi'a'j Mor'o'j, 1910, kaj pri'jur'a monografi'o.

    La Ital'o A. Rivier aper'ig'is la rakont'o'n En Rus'uj'o per Esperant'o, 1911. De D-ro Leunbach aper'is la original'a novel'o Ne Juĝ'u, 1914.

    Kaj, fin'e, anonc'is si'n ankaŭ la unu'a'j ekster'eŭrop'a'j proz'verk'ist'o'j: la unu'a'j'n traduk'o'j'n, la unu'a'j'n original'a'j'n skiz'o'j'n kaj artikol'o'j'n verk'is la Japan'o'j Ĉif toŝio kaj Fukuta kunitaro.

    6.6.4.7 Kultur'e Grav'a'j Aktiv'ul'o'j Slav'a'j kaj Ali'land'a'j. — Kvankam plej mult'a'j el ili ne verk'is original'e sur la beletr'a kamp'o, ili est'is tamen grav'a'j pro si'a'j traduk'aĵ'o'j, lingv'a'j stud'o'j, artikol'o'j. El la rus'a'j, ni rimark'as: Paŭlo Medem (1862-1924), kiu pret'ig'is lern'o'libr'o'j'n kaj traduk'is; Andre'o Fiŝer, kurac'ist'o (1855-1930), kiu traduk'is en lingv'o ŝpruc'e modern'a el Turgenev, Gogol, Puŝkin; Timofej Ŝĉavinskij (1862-1921); Anna Ŝarapova (1863-1923), kapabl'a traduk'ant'in'o. El la Pol'o'j el'star'as la inter'lingv'ist'o'j Boris Kotzin (1887-) kaj Adam Zakrzewski (1856-1921).

    El la ali'land'a'j, ĉef'e traduk'e kaj artikol'ar'e aktiv'is la angl'a inĝenier'o Alfred Wackrill (1862-1924), la Angl'o Harold Bolingbroke Mudie (1880-1916), la Angl'o Daniel Lambert (1852-1930), la franc'de'ven'a Angl'o Achille Motteau (1836-1806), la Flandr'o Hector Vermuyten (1899-1966), la German'o Siegfried Lederer (1861-1911), la German'o Ludwig Emil Meier (1866-1916), kiu traduk'is el Schiller, Heyse, Bolsche, Grillparzer, Lessing, la Flandr'o Amatus van der Biest-Andelhof (1850-1912).

    El la ali'land'a'j, ĉef'e pri'lingv'e, sed ankaŭ traduk'e kaj artikol'ar'e aktiv'is la angl'a pastor'o J. C. Rust (m. 1927), kler'a lingv'ist'o, traduk'ant'o kaj predik'ist'o, la Flandr'o Marcel Merckens (1873-1911), la Hispan'o Ricardo Codorniu-y-Starico (1846-1923), la German'o Albin Moebusz (1871-1934), la German'o Friedrich Pillath (ps. Zanoni, m. 1932), la German'o Eduard Mybs (1858-1923), la German'o Albert Schramm (1880-1937), la German'o Gustav Hermann Gohl (1859-1931), la German'o Wilhelm Velten (1841-1928), la German'o Ernst Kliemke (ps. Heinrich Nienkamp, 1870-1929), la german'de'ven'a Angl'o Herbert F. Hoveler (ps. Ĉefeĉ, 1859-1918): li iniciat'is la aper'ig'o'n de la fam'a'j “ŝlos'il'o'j” kaj aktiv'is ankaŭ sur la esperant'ologi'a kamp'o, kie li el'labor'is teori'o'n de la Esperant'a kun'met'sistem'o, kiu kontraŭ'is tiu'n de De Saussure.

    6.6.5 La Original'a Teatr'o dum la Unu'a Period'o

    La ĉef'trajt'o de la tiu'temp'a teatr'o est'is, stil'e, la mank'o de komun'uz'a ĉiu'tag'a lingv'o, kaj, en'hav'e, la cel'o kre'i amuz'a'n verk'o'n. La tiam'a'j teatr'aĵ'o'j dev'is est'i util'ig'at'a'j por agrabl'a grup'vesper'o. Ili ne hav'is art'a'j'n pretend'o'j'n. Pro tio, ankaŭ, neni'o art'ism'a est'as el'tir'ebl'a el la tiu'temp'a'j verk'o'j. Ekzempl'e, en la kvar'volum'a Plen'a Verk'ar'o de la Rus'o Vasilij N. Devjatnin est'as trov'ebl'a'j tri sen'pretend'a'j verk'et'o'j teatr'a'j: Edz'iĝ'o, Ne'fin'it'a Dram'o, Instru'it'a Mim'ik'ist'o. Sam'a'j'n koment'o'j'n ni pov'as far'i pri la komedi'et'o de s-in'o Vallienne La Gast'o, 1906; pri la komedi'et'o de Marie Hankel La Renkont'o, 1908; la du amuz'aĵ'o'j de la Hispan'o Miguel Cases-Martin, aper'int'a'j sam'libr'e en 1908: Unu Foj'o'n kaj Viv'u Esperant'o. De la sam'a aŭtor'o aper'is en 1910 ankaŭ la unu'akt'a amuz'a komedi'o Mister'a Krim'o. De la Meksik'an'o Ramon Limones aper'is en 1910 la komedi'o Venen'o, en apart'e mal'bon'a lingv'o. De iu hispan'a Johano Poplo aper'is la amuz'a scen'o pri la Esperant'ist'a Mov'ad'o S-ro Alsanojs en Barcelono. Kvalit'e pli bon'a est'as la original'a fars'o de la hispan'a natur'scienc'ist'o Vicente Inglada-Ors (1879-1949), kiu mult'e traduk'is kaj aktiv'is pri'lingv'e: Edz'iĝ'o Mal'aranĝ'it'a, 1907.

    Pli alt'a'j'n pretend'o'j'n hav'as la du dram'o'j de Nadina Kolowrat, Mister'o'j de Am'o, 1909, la tri'akt'a vers'a dram'o de R. Unterman, En Danĝer'o, 1911, kaj la dram'o de la ital'a el'don'ist'o A. Paolet (1880-1960), En'sorĉ'o, 1915.

    Interes'a'j est'as la dram'o'j de la franc'a komerc'ist'in'o Jeanne Flourens (ps. Roksano, 1871-1928), en kiu'j ŝi prezent'as ankaŭ aktual'a'j'n problem'o'j'n, kiel ekz. la vir'in'a'n egal'rajt'ec'o'n, kvankam la evolu'o de la intrig'o okaz'as ĉiam laŭ la kutim'a'j leĝ'o'j de amuz'iĝ'o. Ŝi aper'ig'is la komedi'o'j'n Du'on'surd'a, 1907 (2-a el'don'o 1922); La Fianĉ'in'iĝ'o de Sovaĝ'ul'in'et'o, 1909 (2-a eld. 1922); Ge'edz'iĝ'o'pet'o, 1913; kaj la dialog'o'n La Morgaŭ'a Vir'in'o, 1912.

    De la German'o Reinhold Schmidt (1867-1943) aper'is en 1910 klasik'form'a poezi'a dram'o Gustav Vasa. Tiu verk'o est'as tamen pez'a, pen'e kompren'ebl'a pro tord'it'a'j kaj mal'natur'a'j fraz'o'j, kaj la intrig'o est'as iom sen'mov'a kaj kelk'foj'e plump'a, tiel ke la leg'ad'o est'as lac'ig'a, kaj la spekt'ad'o mal'facil'a. Ĝi rest'as grav'a, ĉar ĝi est'as la unu'a prov'o de tragedi'o, kiu ne cel'as esenc'e la grup'a'n viv'o'n. De la sam'a aŭtor'o aper'is ankaŭ burĝ'fon'a komedi'et'o: La Am'konkur'ant'o'j, 1911. Interes'a aŭtor'o est'as ankaŭ la Katalun'o Frederic Pujula-i-Valles (1877-1963): en 1909 aper'is li'a'j du tragedi'a'j dram'o'j pri la frenez'o: Frenez'o kaj Aŭtun'a'j Vent'o'j. Tem'as pri verk'o'j kiu'j kapt'as la atent'o'n de la leg'ant'o ĝis la fin'o, kvankam ili bezon'us kelk'a'j'n lingv'a'j'n ĝust'ig'o'j'n, kaj malgraŭ la fakt'o, ke ni'a gust'o trov'as ili'n ebl'e iom tro romantik'a'j. La aŭtor'o kre'as intrig'o'n, kiu dis'volv'iĝ'as tut'e real'ism'e en atmosfer'o, kiu iom post iom preter'real'ism'iĝ'as. La sam'a aŭtor'o aper'ig'is en 1909 kvin monolog'o'j'n: La Romp'ant'o'j.

    La last'a teatr'a verk'ist'o, kiu'n oni ne rajt'us preter'atent'i, est'as la Svis'o Edmond Privat. Li verk'is unu sol'a'n teatr'aĵ'o'n, kiu est'is ankaŭ sukces'e recit'it'a: Ginevra, 1913 (nun en Jun'aĝ'a Verk'ar'o, 1960). La aŭtor'o sukces'is plekt'i si'a'n pac'ist'a'n mesaĝ'o'n kun interes'vek'a am'intrig'o. La vers'o'j de la dram'o est'as bel'a'j, neniam patos'a'j; ili oft'e iĝ'as lirik'e kristal'a'j. Est'as komun'a opini'o, ke en la dram'o mank'as iom da teatr'a dram'ec'o. Recit'o'j okaz'is dum la UK-oj de 1913 kaj de 1925.

    6.6.6 Konklud'a'j Verk'o'j

    Se la konklud'a'j verk'o'j de la plej fru'a period'o est'is FK, 1903, kaj Esperant'a'j Proz'aĵ'o'j, 1902, por la du'a generaci'o de verk'ist'o'j mank'as kompar'ebl'a verk'o. Sed por la franc'a skol'o, interes'a est'as la verk'et'o Laŭr'o'j, aper'int'a en 1908, kun kolekt'o el original'a'j verk'o'j premi'it'a'j en la unu'a literatur'a konkurs'o de La Revu'o. Tie aper'is verk'o'j de Artigues, Inglada, Hodler, van Melckebeke, Ellis, Boucon, s-in'o Vallienne, Gambier, Deligny, Bulthuis kaj Trinite.

    Ali'a verk'o, kiu konklud'is la unu'a'n period'o'n, sed mal'ferm'is ankaŭ nov'a'n, est'as la mal'grand'a original'poezi'a antologi'o de P. Hitrov: Gut'o post Gut'o, 1923. Ĝi en'hav'is original'a'j'n poem'o'j'n de L. L. Zamenhof, Marie Hankel, Edmond Privat, M. Solovjev, St. Schulhof, N. Nekrasov, J. Kriss, G. Deŝkin, St. Karolczyk, k.a. (en'tut'e de 21 poet'o'j).

    6.7 Original'a Beletr'o 1919 - 1945

    6.7.1 Poezi'o

    6.7.1.1 La Budapeŝta Skol'o. — La Budapeŝta Skol'o form'iĝ'is ĉirkaŭ literatur'a revu'o, Literatur'a Mond'o, kaj du eminent'a'j verk'ist'o'j: Kalman (Koloman'o) Kalocsay kaj Gyula (Juli'o) Baghy. Tiu skol'o profund'e influ'is la poezi'a'n teknik'o'n, kiu'n por la unu'a foj'o ĝi kod'ig'is: la poezi'a verk'ad'o perd'is ĉi'a'n diletant'ec'a'n trajt'o'n. La nivel'o ating'it'a de la hungar'a'j aŭtor'o'j instig'is kaj facil'ig'is ĉiu'land'e tiu'n evolu'o'n. Rimark'ind'a'j est'as la lingv'a'j ese'o'j kaj stud'o'j, kiu'j font'as de la Budapeŝta Skol'o, kaj ties influ'o je la traduk'art'o: ek'de 1925 sur la poezi'a kamp'o mult'iĝ'is el'star'e bon'a'j traduk'aĵ'o'j.

    Unu el la ĉef'a'j verk'ist'o'j de la Budapeŝta Skol'o, la kurac'ist'o Kálman Kalocsay (1891- , est'as esperant'ist'o ek'de 1911. Li aktiv'is ankaŭ sur la traduk'a kamp'o: li'a'j traduk'a'j ĉef'verk'o'j est'as Johano la Brav'a (de Petofi), 1923; La Tragedi'o de l’ Hom'o (de Madach), 1924 (re'el'don'it'a en 1965); Etern'a Buked'o (poezi'a antologi'o el 22 lingv'o'j), 1931; Roma'j Elegi'o'j (de Goethe), 1932; (kun ali'a'j) Hungar'a Antologi'o, 1933; Infer'o (de Dante Alighieri), 1933; (kun ali'a'j) La Flor'o'j de l’ Mal'bon'o (de Baudelaire), 1957; (kun ali'a'j) Kant'o'j kaj Romanc'o'j (de Heine), 1969; Reĝ'o Lear (de Shakespeare), 1966; Liber'o kaj Am'o (de Petofi), 1970. Grand'eg'a est'as ankaŭ li'a rol'o kiel esperant'olog'o, kiel literatur'kritik'ist'o kaj sur literatur'teknik'a kamp'o.

    Kálmán Kalocsay, geni'a poet'o, kiu matur'ig'is la lingv'o'n.


    Hilda Dresen: El'star'a melankoli'a vers'ar'o de la unu'a grand'a poet'in'o.


    Streĉ'it'a Kord'o, la voj'montr'a verk'o.


    En 1921, kiam aper'is li'a unu'a poem'ar'o original'a Mond'o kaj Kor'o (sen'ŝanĝ'e fot'o're'pres'it'a en 1970), oni tuj percept'is, ke nov'a, grand'a voĉ'o por la unu'a foj'o aŭd'iĝ'as en la original'a literatur'o. En 1931 aper'is li'a poem'kolekt'o Streĉ'it'a Kord'o, ampleks'a ekzempl'o de ating'it'a art'a kaj teknik'a matur'ec'o. Kalocsay, en sep cikl'o'j, poet'as kelk'foj'e pur'e lirik'a'n, intim'ism'a'n poezi'o'n; kelk'foj'e li iĝ'as tut'hom'ar'a poet'o, kiu epos'spir'e interpret'as la dezir'o'j'n kaj la sopir'o'j'n de la hom'o'j. Li sci'as en'profund'iĝ'i en la abism'o'j'n de mem'analiz'o: li re'kre'as lirik'e, kun potenc'a kri'o, la hom'a'n mal'kapabl'o'n kontent'iĝ'i, kaj la intern'a'n instinkt'o'n al ĉiam pli mal'proksim'a'j konker'o'j. Li pov'as ankaŭ plen'e for'las'i la form'o'j'n por sekv'i sen'regul'a'n inspir'o'n, kie li esprim'iĝ'as en diboĉ'e person'a lingv'o, virtuoz'e elegant'a kaj sam'temp'e sincer'a, kie ĉiu vort'o est'as nepr'e neces'a, kaj hav'as propr'a'n senc'a'n kaj estetik'a'n funkci'o'n. En 1931 aper'is ankaŭ li'a'j Rim'portret'o'j, sprit'a'j rondel'form'a'j poem'o'j pri plur'a'j tiam'a'j mov'ad'a'j grav'ul'o'j. En 1939 est'is pret'a li'a nov'a poem'ar'o Izol'o, kiu pro la milit'a situaci'o ne pov'is tamen dis'vast'iĝ'i. En 1956 aper'is Ezop'a Saĝ'o, poezi'a fabel're'kre'o de la antikv'a'grek'a'j popol'saĝ'ul'a'j rakont'o'j. Oni re'el'don'is kelk'a'j'n el li'a'j poem'o'j en La Krem'o de Kalocsay, 1971, kaj valor'a poem'o pri la poezi'a art'o aper'is, sub la pseŭdonim'o “ C. E. R. Bumy” en Parnas'a Gvid'libr'o, 1932 (du'a eld. komplet'ig'it'a 1968).

    Dum'milit'e kaj post'milit'e Kalocsay silent'is plur'jar'e pro la mal'favor'a politik'a situaci'o. Sed post la re'ek'funkci'o de la hungar'a Mov'ad'o, de'nov'e aper'is li'a'j verk'o'j. Li'a'j poem'o'j trov'ebl'as en mult'a'j revu'o'j: i.a. en Literatur'a Mond'o (en ĉiu'j tri period'o'j), La Nic'a Literatur'a Revu'o, Hungar'a Viv'o, Mond'a Kultur'o, k.a.

    El la literatur'histori'a vid'punkt'o Kalocsay sign'as moment'o'n esenc'e grav'a'n en la dis'vast'iĝ'o kaj fortik'iĝ'o de la Esperant'a kultur'o: Kalocsay est'as fakt'e ne nur la unu'a Esperant'a poet'o, kiu laŭ'nivel'e est'as plen'e kompar'ebl'a al kiu ajn naci'lingv'a poet'o, sed sam'temp'e ankaŭ unu el la plej eminent'a'j.

    Julio Baghy (1891-1967) est'is verk'ist'o kaj aktor'o. Li al'iĝ'is al la Esperant'a Mov'ad'o en 1911. Baghy est'is emoci'e lirik'a interpret'ant'o de tiu fundament'a hom'ec'o, kiu est'as la komun'a baz'o de la inter'naci'lingv'a kolektiv'o. Pro tio li est'as unu el la plej “esperant'ist'a'j” poet'o'j, kiu'n ne'esperant'ist'o pov'as nur mal'facil'e kompren'i. Li'a'j poem'o'j est'as melodi'e spontan'a'j kaj form'abund'a'j: ili'a ritm'o de'pend'as de la moment'a inspir'o kaj pov'as ali'iĝ'i laŭ la neces'o. Baghy aktiv'is ankaŭ sur la roman'a, novel'a kaj teatr'a kamp'o'j.

    Li'a unu'a poem'ar'o aper'is en 1922: Preter la Viv'o, kiu est'as ver'ŝajn'e ankaŭ li'a ĉef'verk'o. Sekv'is la poem'ar'o Pilgrim'o, 1926, kaj La Vagabond'o Kant'as, 1933. La plej sen'per'e lirik'ec'a est'as la unu'a. En la last'a (de 1933) li'a ritm'o- kaj rim'o-abund'o tie kaj tie kovr'as mank'o'j'n de inspir'o kaj de tem'analiz'o. Li'a'j poezi'a'j material'o'j ven'as grand'part'e el li'a'j spert'o'j dum la siberia milit'kapt'it'ec'o. En 1966 aper'is Ĉiel'ark'o, vers'a re'verk'o de fabel'o'j de 12 popol'o'j. Li'a last'a poem'ar'o, Aŭtun'a'j foli'o'j, est'is publik'ig'it'a post'mort'e en 1970.

    Lajos Tarkony (antaŭ'milit'e: Ludovik'o Totsche, 1902- , profesi'a ofic'ist'o, est'as esperant'ist'o ek'de 1919. Li aktiv'is traduk'e (el Karinthy, 1934), kaj por Hungar'a Antologi'o, 1933; krom'e verk'is literatur'kritik'a'n ese'ar'o'n (De Paĝ'o al Paĝ'o, 1932); kun'labor'is en plur'a'j revu'o'j, i.a. en Literatur'a Mond'o kaj La Nic'a Literatur'a Revu'o.

    Li'a'j poem'o'j original'a'j aper'is en Dek'du Poet'o'j, 1934. Sed li'a matur'aĝ'a verk'o est'as la grand'a poem'kolekt'o Soif'o, 1964. La tie'a'j poem'o'j est'as ekzempl'o'j de form'a perfekt'ec'o, apud ekzempl'o'j de sen'per'e lirik'a esprim'o per liber'a'j vers'o'j. Tarkony hav'as preskaŭ muzik'a'n sent'o'n por la ritm'o. Li est'as poet'o de ĉiu'tag'a'j, moment'a'j okaz'aĵ'o'j, sed ankaŭ de emoci'a kun'sent'o pri tut'hom'ar'a'j problem'o'j, kiu'j'n li projekci'as tra si'a esenc'e lirik'a person'ec'o.

    Imre Baranyai (ps. Emba, 1902-1961) est'is poet'o, kiu fru'aĝ'e akcept'is la klas'batal'a'j'n instru'o'j'n de Marx, kaj iĝ'is unu el la gvid'ant'o'j de la hungar'a labor'ist'a Esperant'o-Mov'ad'o. Baranyai poezi'ig'is si'a'n sopir'o'n por pli just'a mond'o kaj profet'a'n motiv'o'n pri la revoluci'o. Li'a mal'facil'a viv'o kaŭz'is tiu'n amar'a'n sent'o'n, kiu reflekt'iĝ'as en li'a'j poem'o'j, ankaŭ kiam la moment'a inspir'o est'as gaj'a. Teknik'e li ne est'as tiel el'star'a, kiel la unu'a'j du poet'o'j, sed li impres'as sen'per'e.

    Li verk'is ankaŭ novel'o'j'n kaj roman'o'n. Li'a poezi'a verk'ar'o trov'iĝ'as en La Profet'o (kun traduk'aĵ'o'j), 1934; En Ekzil'o, 1938; Ekzil'o kaj Azil'o, 1962.

    La Hungar'o Ferenc Szilágyi (1895-1967), pli fam'a kiel proz'verk'ist'o, verk'is ankaŭ original'a'j'n poem'o'j'n, kiu'j part'e aper'is en Dek'du Poet'o'j, 1934. Li'a'j poezi'a'j verk'o'j, mal'abund'a'j, est'as fram'o'j delikat'a'j kaj elegant'a'j, kiu'j'n li teks'as vort'e kun fajn'a art'ism'a sent'o.

    Li mult'e traduk'is el la hungar'a kaj el la sved'a (long'temp'e li loĝ'is en Svedi'o, kies civit'an'ec'o'n li al'pren'is).

    Sekret'a'j Sonet'o'j, de la verk'ist'o Peter Peneter (1891-1953), aper'is en 1932. Tem'as pri cikl'o de 52 form'e perfekt'a'j sonet'o'j pri la seks'ĝu'a'j mal'kovr'o'j de am'ant'a par'o. En 1965 ili re'aper'is en Libr'o de Am'o, kun al'don'it'a part'o, original'a kaj traduk'a, de li'a fil'o Georg'o Peterido Peneter. Est'as sufiĉ'e ĝeneral'a opini'o, ke sub Peter Peneter kaŝ'iĝ'as fakt'e iu bon'e kon'at'a hungar'a verk'ist'o.

    6.7.1.2 ĉirkaŭ la Budapeŝta Skol'o. —

    a) ĉirkaŭ'balt'a'j aŭtor'o'j: La plej eminent'a el ili est'is Hilda Dresen, Eston'in'o (1896- , radi'o'telegraf'ist'in'o, kiu abund'e verk'is ankaŭ traduk'e. Ŝi lern'is Esperant'o'n en 1916, kaj kun'labor'is al Literatur'a Mond'o, La Nic'a Literatur'a Revu'o, Nord'a Prism'o, k.a. Ŝi'a'j poem'o'j aper'is en 12 Poet'o'j, 1934, kaj en Nord'a Natur'o, 1967. Ŝi'a'j tem'o'j koncern'as precip'e la natur'o'n kaj emoci'a'j'n moment'o'j'n, kiu'j'n ŝi dis'volv'as en iom melankoli'a, sed neniel sentimental'ec'a ton'o, kun el'star'a vers'o'melodi'ec'o. Rimark'ind'a verk'ist'o est'is ankaŭ ali'a Eston'o, la popol'lern'ej'a instru'ist'o Hendrik Adamson (1891-1946), kiu verk'is ankaŭ original'a'n novel'o'n kaj est'as kon'at'a kiel naci'lingv'a poet'o. Li'a'j verk'o'j aper'is en Dek'du Poet'o'j, 1934, kaj en Vesper'kant'o, 1967. Ankaŭ ĉe Adamson la baz'ton'o est'as melankoli'o, sed kun rezignaci'a sent'o, font'ant'a el la mult'a'j sufer'o'j kaj sen'iluzi'iĝ'o'j, kiu'j'n li dev'is el'port'i. Ĉi tiu'n griz'kolor'a'n ton'o'n re'spegul'as ankaŭ li'a'j am'poem'o'j kaj poem'o'j pri la natur'o, kiu por li est'is rifuĝ'ej'o.

    Tri'a grav'a poet'o est'is la latv'a ŝtat'ofic'ist'o Nikolao Kurzens (1910-1958). Li'a'j verk'o'j aper'is en Ond'o de Daŭgava (kiu'n li redakt'is inter 1932 kaj 1934), Literatur'a Mond'o, Nord'a Literatur'o. Libr'o'form'e, ili aper'is en Dek'du Poet'o'j, 1934, kaj en Mi'a Spektr'o, 1938. Li aktiv'is ankaŭ sur traduk'a kamp'o. Li est'as poet'o de la viv'o-efemer'o, kaj de la neces'o epikure — ebl'e eĉ nur mem'imag'e — ĝu'i la mal'mult'a'j'n plezur'o'j'n, kiu'j'n ĝi prezent'as. Sed li est'as ankaŭ poet'o de la subit'a'j ribel'ek'flam'o'j, kiu'j ne long'e daŭr'as, ĉar li re'fal'as en tiu'n pasiv'ec'e rezignaci'a'n stat'o'n, kiu'n li nom'as “ted'o”.

    Aper'is original'a'j poem'o'j ankaŭ de la Eston'in'o Helmi Dresen (1892-1941), de la Litovo B. Giedra, kies poem'volum'o Viol'et'o'j, part'e traduk'it'a kaj part'e original'a, publik'iĝ'is en 1938, de la Latvino Ludmila Jevsejeva (1913- , kies poem'o'j aper'is en Literatur'a Mond'o, La Sud'a Stel'o kaj en la antologi'o Naŭ Poet'o'j, 1938, de la Latv'o Augusts Kazoks (1881-1937), kiu mult'e traduk'is, redakt'is Ond'o de Daŭgava (1925-1931), kun'labor'is al Literatur'a Mond'o kaj aper'ig'is kelk'a'j'n original'aĵ'o'j'n.

    (b) Ĝerman'a'j verk'ist'o'j: En Svedi'o ek'verk'is rimark'ind'a poet'in'o, kiu aktiv'is ĉef'e traduk'e: tem'as pri Magda Carlsson (1896-1971), instru'ist'in'o. Ŝi lern'is Esperant'o'n en 1931. ŝi'a'j mal'mult'a'j original'aĵ'o'j est'as ver'a'j art'ism'a'j juvel'o'j.

    El la tiam'a'j angl'o'de'ven'a'j poet'o'j, kvar est'is fort'e influ'it'a'j de la Budapeŝta Skol'o. Unu el ili est'is Leon'ard Neivell (1902-1968), Angl'o, kiu kun'labor'is al Literatur'a Mond'o, Herold'o de Esperant'o, La Nic'a Literatur'a Revu'o, Nord'a Prism'o. Li est'is bon'a traduk'ist'o kaj el'star'a novel'ist'o. Poezi'e li verk'is mal'mult'e. En 12 Poet'o'j, 1934, aper'is kelk'a'j li'a'j fajn'e cizel'it'a'j poem'o'j ironi'a'j, kaj kanzon'a'j poezi'aĵ'o'j. En la sam'a Dek'du Poet'o'j aper'is ankaŭ la original'a'j poem'o'j de la angl'a misi'ist'o Brian Price-Heywood (1910-1942), kiu kun'labor'is en Literatur'a Mond'o, kaj de la uson'a Ezra Clark Stillman (1907- , eks'membr'o de la direktor'ar'o de Ial'a ( The International Auxiliary Language Association).

    Elegant'e sprit'a'j'n poem'et'o'j'n aper'ig'is Wilfred Bickley Johnson (1903- , instru'ist'o, kun'labor'ant'o de Literatur'a Mond'o. La mal'grand'a kolekt'o de Geoffrey D. Nash (1882-1931), Miniatur'o'j, aper'is en 1931, kaj Vers'aĵ'o'j de JoE, de Joab Eljot, aper'is en 1946. Li est'is la aŭtor'o de fantazi'a strang'aĵ'o: Per turb'o'j bon'ton'a'j en Kakofonujo, 1938 (2-a eld. 1951).

    De la flandr'a ofic'ist'o Jan van Schoor (1896-1955) aper'is en 1928 la poem'kolekt'o Am'o kaj Poezi'o, al'don'e al mult'a'j valor'a'j traduk'o'j. Van Schoor est'is poet'o minor'ton'a, delikat'sent'a, kun intim'ec'a, kaj oft'e iom pudor'a inspir'o.

    Ankaŭ en la german'lingv'a'j land'o'j efik'is la hungar'a influ'o. La Svis'o Karl Jost (1876-1952) aper'ig'is si'a'j'n original'a'j'n poem'o'j'n, kiu'j tamen nur tie kaj tie super'as la unu'a'period'a'n nivel'o'n, en Modest'a Buked'o, 1948. De la Aŭstr'o Alfred Schauhuber (1896- , ofic'ist'o, aper'is poem'o'j melankoli'ton'a'j, kun mild'a inspir'o, en Dek'du Poet'o'j, 1934. Sam'kolekt'e aper'is kelk'a'j poem'o'j de la aŭstria verk'ist'o Nikolao Hovorka (1901-1966). En la pli post'a kolekt'o Naŭ Poet'o'j, 1938, aper'is la verk'o'j de la sudeta German'o Martin Strümpfel (m. 1939), natur'inspir'it'a poet'o. Sam'kolekt'e aper'is la verk'o'j de la German'o Karl Vanselow (1877-1959), kiu aktiv'is abund'e ankaŭ traduk'e. En 1952-1953 aper'is la ses kajer'o'j de li'a kolekt'o Ni'a Lingv'o Esperant'o. Minor'ton'a poet'o est'as la German'o Herbert Hesse, kies Son'o'j Nov'a'j kaj Mal'nov'a'j aper'is en 1930. Sed la plej interes'a poet'o est'as la german'de'ven'a ĵurnal'ist'o, el'don'ist'o, traduk'ist'o, lingv'ist'o kaj proz'ist'o Teo Jung (1892- . Li'a lingv'o est'as zorg'e fleg'at'a, kun alt'a'j lirik'a'j pretend'o'j: li sukces'is evolu'ig'i propr'a'n stil'o'n, kiu tamen esenc'e de'pend'as de la budapeŝta literatur'a revoluci'o. Li'a'j poem'o'j aper'is en La Alt'a Kant'o de la Am'o (poem'o baz'it'a sur legend'o, 1926, 2-a eld. 1928) kaj en la poem'ar'o Ek al Batal’, 1935.

    Du Nederland'an'o'j est'as apart'e interes'a'j: la lirik'a poet'o Adalbert Smit, kies poem'o'j aper'is en la kolekt'o'j Fajr'er'o'j, 1927, kaj Ros'er'o'j, 1930, kaj la haven'labor'ist'o Lodewijk CornelisDeij (1919- . La poem'o'j de ĉi-last'a poet'o est'as stil'e vari'a'j kaj sincer'etos'e vigl'e anti'faŝism'a'j: ili aper'is dum'milit'e en plur'a'j revu'o'j, kaj tio ig'as ni'n bedaŭr'i, ke li'a poezi'a sezon'o daŭr'is tiel mal'long'e.

    (c) Latin'id'a'j poet'o'j: De la ruman'a pres'ist'o Miŝu Beraru (1903-1938), esperant'ist'o ek'de 1925, kun'labor'int'o al Literatur'a Mond'o, aper'is la poem'ar'o Spit'e la Viv'o'n, 1928, kun ne'profund'ton'a'j, tamen sincer'a'j, sufiĉ'e vari'ritm'a'j poem'o'j, kun mez'gaj'a inspir'o.

    En Franci'o aper'is ankaŭ plur'a'j poet'o'j. Unu el ili est'is la “Panamano” (fakt'e pariza poet'o) Georg'o E. Maura (1905-1971), kiu ver'ŝajn'e est'as pseŭdonim'o de franc'a aŭtor'o. Si'a'j'n unu'a'j'n verk'o'j'n li aper'ig'is en Dek'du Poet'o'j, 1934, en Literatur'a Mond'o, en la poem'kolekt'o Du'on'voĉ'e, 1939 (2-a el'don'o ampleks'ig'it'a en 1963) kaj en La Nic'a Literatur'a Revu'o. Maura est'as rafin'it'a poet'o, kiu diboĉ'e uz'as la rim'a'j'n kaj ritm'a'j'n ebl'ec'o'j'n de la lingv'o, kun elegant'a, kristal'e fajn'a lingv'o-uz'o kaj plen'a el'labor'it'ec'o de la koncept'o'j. Li verk'is pri am'o, nokt'o, pri moment'o'j kaj re'memor'o'j, sed ankaŭ pri tut'hom'ar'a'j problem'o'j, kiel milit'o, liber'iĝ'o, sufer'o.

    Menci'ind'a'j est'as la original'a'j poem'o'j de Gaston Waringhien (1901- , de Henri Vatre kaj de Juliette Baudin-Vatre (1910-1937), tro fru'e mort'int'a, kies vers'o'j aper'is en Naŭ Poet'o'j, 1938.

    Du poet'o'j aktiv'is en Italio. Unu est'is Alessandro Mazzolini (1857-1934), kies poem'o'j, aper'int'a'j en Esperant'o, Literatur'a Mond'o, Ond'o de Daŭgava, tamen re'sent'ig'as ankoraŭ la unu'a'period'a'n ne'fleg'it'ec'o'n kaj diletant'ec'o'n. La du'a poet'o est'is la bibliotek'ist'o Francesco Pizzi (1880-1946). Li'a'j poem'o'j aper'is en 1925 en En la Mond'o'n Ven'is Nov'a Sent'o. Li'a poem'o La Protekt'ant'o est'is publik'ig'it'a en 1932. Li est'is religi'tendenc'a, minor'ton'a poet'o, tamen mult'aspekt'e interes'a.

    La hispan'a'j kaj la katalun'a'j poet'o'j form'as kvazaŭ apart'a'n skol'o'n intern'e de la grand'a hungar'a poezi'a re'form'o. Tamen, la plej fru'a'j reprezent'ant'o'j de ĉi tiu skol'o stil'e spegul'as ankoraŭ la unu'a'period'a'n stil'situaci'o'n. De la respublik'an'a stab'kolonel'o Fernando Redondo-Ituarte (1882-1949) aper'is original'a'j poem'o'j strikt'e lig'it'a'j al la stil'o de la unu'a'temp'a skol'o. La sam'o'n ni pov'as dir'i pri la Katalun'o Artur'o Domenech-i-Mas (1878-1936), instru'ist'o, social'ist'o, premi'it'a ĉe la Flor'a'j Lud'o'j. Li'a'j Poem'o'j (redakt'it'a'j de J. Grau-Casas) aper'is en 1937.

    Pli stil'matur'a'j est'as la poezi'a'j verk'o'j de Juli'o Mangada-Rosenorn (1877-1946), kies Versajaro, kun 14 poem'o'j, aper'is en 1923. Pli post'e, en 1933, aper'is li'a ali'a original'a poem'ar'o Amelia kaj Marin'a. Interes'a'j est'as ankaŭ la poem'o'j de la hispan'a kurac'ist'o Rafael de San-Millan-Alonso (1866-1924). Li'a'j poem'o'j, ne tiel fleg'it'a'j kiel tiu'j de Mangada, do stil'e ankoraŭ iom primitiv'a'j, kaj oft'e kun ne plen'e el'labor'it'a en'hav'o, trov'iĝ'as en Tri Rakont'o'j kaj Kelk'a'j Vers'aĵ'o'j, 1914, kaj en Mi'a Poezi'o, 1932. Aper'is ankaŭ poem'o: Ŝip'o'pere'o, 1921.

    Pli rekt'e influ'it'a de la Budapeŝta Skol'o est'as la hispan'a telegraf'ist'in'o Amalia Núñez-Dubús (1899- , kies poem'o'j aper'is en Dek'du Poet'o'j, 1934, kaj kies vers'e re'verk'it'a navarra legend'o, Etern'ec'o, aper'is en 1966. Ŝi est'as freŝ'ton'a, facil'esprim'a poet'in'o, kun mult'vari'a tem'o'gam'o.

    Ali'a rekt'a — kaj eminent'a — id'o de la Budapeŝta Skol'o est'as la katalun'a urb'estr'a sekretari'o Jaume Grau-Casas (1896-1951), kiu mult'e kaj kompetent'e traduk'is, kun'labor'is en Literatur'a Mond'o, Herold'o de Esperant'o, Katalun'a Esperant'ist'o, kaj verk'is romantik'a'j'n poem'o'j'n, kun part'o'j de grand'a sincer'ec'o lirik'a kaj emoci'vek'a inspir'o. Li'a'j vers'aĵ'o'j aper'is en Am'a'j Poem'o'j, 1924, Nov'a'j Am'a'j Poem'o'j, 1927, kaj en La Last'a Poem'o, 1936.

    (ĉ) Slav'a'j poet'o'j: En Sovetio mult'a'j prolet'a'j verk'ist'o'j est'is stil'e influ'at'a'j de la hungar'a re'form'o. Sed nur du est'as ver'a'j id'o'j de la Budapeŝta Skol'o: la Leningrad'an'o Grindel Falkonbriĝ, kiu kun'labor'is en Literatur'a Mond'o, kaj la Soveti'an'o V. G. Sutkovoj. Ambaŭ est'as reprezent'at'a'j per mal'mult'a'j verk'o'j en Naŭ Poet'o'j, 1938.

    En Pollando aper'is plur'a'j poet'o'j, el kiu'j neni'u tamen est'is apart'e el'star'a. Plej interes'a est'as Sal'o Kornfeld (ps. Grenkamp, 1896-1943). Li'a'j original'a'j poem'o'j aper'is en Kri'o'j de l’ Kor'o, 1922. De Kaplan aper'is la poem'kolekt'o Akord'o'j Esperant'a'j, 1923. Fin'e, original'a'j'n poem'o'j'n publik'ig'is ankaŭ Edvard Wiesenfeld (1892-1941?), kiu mult'e traduk'is kaj est'is premi'it'a ĉe la Flor'a'j Lud'o'j.

    Kontraŭ'e, alt'a'n nivel'o'n ating'is la original'poezi'a verk'ad'o en Ĉeĥ'o'slovaki'o. La original'a'j poem'o'j (ĉef'e humur'ton'a'j) de Tomaŝ Pumpr (1906-1972), jur'ist'o kaj esperant'ist'o ek'de 1926, aper'is ĉef'e en Literatur'a Mond'o. Pumpr est'as kon'at'a precip'e pro si'a'j mult'a'j el'ĉeĥ'ig'it'a'j verk'o'j, i.a. pro la traduk'o de oper'o'j (de Smetana, Dvorak, Blodek). Ali'a poet'o original'a est'is la profesor'o Miloŝ Lukaŝ (1893- , esperant'ist'o ek'de 1907. Li mult'e traduk'is, kaj kun'labor'is en Literatur'a Mond'o, La Nic'a Literatur'a Revu'o, ktp. En 1937 aper'is poem'o'j de Vlada Hvezdenskv.

    Dum ĉi tiu period'o ni vid'as ankaŭ la ek'form'iĝ'o'n de apart'a poezi'a skol'o en Jugoslavio. La Sloven'o Damjan Vahen-Svetinov (1913-  el'don'is kvar poem'kolekt'o'j'n: Mi'a'j Voj'o'j, 1938; Dum Long'a'j Vesper'o'j, 1940; Dum Nokt'o'j Sen'stel'a'j, 1941; Kri'o'j el Mal'lum'o, 1963. De la sloven'a jur'ist'o Jakob Stefanĉiĉ (1885-  aper'is plur'a'j poem'o'j. Grav'a est'as li'a pri'labor'o, en form'o de ses'kant'a poem'o, de la novel'o La Serv'ul'o Jernej kaj Li'a Rajt'o de la sloven'a verk'ist'o Ivan Cankar (1933).

    Krom'e, publik'ig'is original'a'j'n poem'o'j'n la Serb'o Stevan Zivanoviĉ (1900-1938), pli fam'a kiel proz'ist'o, la Kroat'o Fra'nj'o Homar (1905-1933), la serb'a pastr'o Milivoje Pavloviĉ (1907- , la kroat'a ĵurnal'ist'o Bur'o Raŝan (1912- , kiu verk'is ankaŭ kroat'e. Ni cit'u last'e la sonet'cikl'o'n de Sv. Petroviĉ (1899-1960), Sonet'kron'o por la Esperant'ist'ar'o.

    Ne forges'end'as la pli mal'proksim'a'j slav'de'ven'a'j poet'o'j. La plej eminent'a est'as J. J. Kohen-Cedek (1904- , ruslanda Hebre'o, nun Israel'an'o, instru'ist'o. Li kun'labor'is en Herold'o de Esperant'o, Mal'grand'a Revu'o, k.a. Li'a poem'ar'o trov'iĝ'as, almenaŭ part'e, en Tiberio, 1942. Li est'as ironi'e bon'intenc'a poet'o, kiu ĝu'ig'e pik'as per leĝer'ton'a'j vers'o'j.

    Ali'a poet'o est'is la pol'a Hebre'o, post'e Israel'an'o Imanuel Olŝvanger (1888-1961), orator'o, cion'ist'a aktiv'ul'o. Li'a'j poem'o'j aper'is en Etern'a Sopir'o, 1925 (pli'grand'ig'it'a el'don'o en 1942). Li est'as emoci'a poet'o, kelk'foj'e kun moment'o'j de bril'a lirik'ec'o. La du'a el'don'o de li'a verk'o prezent'as ampleks'a'n poem'o'n: Inter Hom'o kaj Di'o.

    Ekster'eŭrop'a'j poet'o'j: De la Ĉin'o Saint-Jules Zee (aŭ ) aper'is fantazi'vibr'a'j, et'juvel'e bunt'a'j original'a'j poem'o'j en Naŭ Poet'o'j, 1938. Li mult'e traduk'is el la modern'a ĉin'a literatur'o. En Brazilo aper'is la iom primitiv'a Am'a Stel'ar'o de Nuno Baena (m. 1922), en 1922, kaj la pli matur'a poem'ar'o original'a de Francisco Valdomiro Lorenz (1872-1957), esperant'ist'o ek'de 1887. Li'a'j poem'o'j original'a'j aper'is en Divers'kolor'a Buked'et'o, 1941 (kun traduk'aĵ'o'j). Li'a traduk'a ĉef'verk'o est'as la Bhagavad-Gita.

    Komun'a'j verk'o'j de poet'o'j de la Budapeŝta Skol'o: De K. Kalocsay kaj J. Baghy aper'is antologi'o'j en Arĝent'a Du'op'o, du'a volum'o, 1937, kaj en Or'a Du'op'o, 1966.

    El literatur'a'j promes'o'j real'iĝ'is du reprezent'a'j volum'o'j:

    La unu'a est'as Dek'du Poet'o'j, 1934, kun poem'o'j de Adamson (Eston'o), Hilda Dresen (Eston'in'o), Brian Price-Heywood (Angl'o), Hovorka (Aŭstr'o), Kurzens (Latv'o), Maura (Franc'o?), Newell (Angl'o), Núñez-Dubús (Hispan'in'o), Schauhuber (Aŭstr'o), Stillman (Uson'an'o), Szilagyi (Hungar'o), Tarkony (Hungar'o).

    La du'a est'as Naŭ Poet'o'j, 1938, kun verk'o'j de Sutkovoj (Soveti'an'o), Jevsejeva (Latvino), Falkonbriĝ (Soveti'an'o), Ĉulitis (Latv'o), Zee (Ĉin'o), Vanselow (German'o), Strümpfel (German'o), Sieroszewski (Pol'o), J. Baudin-Vatre (Franc'in'o).

    6.7.1.3 Sovet'a kaj Prolet'a Skol'o. — La eksplod'o de la Oktobr'a Revoluci'o kaj la post'milit'a kresk'o de prolet'a'j revoluci'a'j mov'ad'o'j en preskaŭ ĉiu'j ekonomi'e evolu'int'a'j ŝtat'o'j de la mond'o kre'is grand'eg'a'n entuziasm'o'n ankaŭ ĉe mult'a'j poet'o'j, kiu'j prov'is esprim'i tio'n en si'a'j verk'o'j.

    Literatur'a grup'o de sovet'a'j esperant'ist'o'j (de mal'dekstr'e): G.P. Demidjuk, V.I. Polakov, E.O. Milialski, S.A. Rublov kaj N.V. Nekrasov.


    L. Tarkony: Form'a perfekt'ec'o kaj sen'per'a lirik'a esprim'o.


    La plej grand'a est'as sen'dub'e la rus'a instru'ist'o Eŭgen'o Mihalski (1897-1937), kiu lern'is Esperant'o'n en 1911. Li fond'is en 1917 literatur'a'n revu'o'n en Saratov: Liber'a Torent'o. Li'a'j original'a'j poem'o'j aper'is libr'o'form'e en Unu'a Ond'o, 1918; Du Poem'o'j, 1922; Prolog'o, 1929; Fajr'o Kurac'as, 1932; Kant'o'j de l’ Am'o kaj Sopir'o, 1934. Bedaŭr'ind'e plur'a'j grav'a'j original'a'j manuskript'o'j perd'iĝ'is (i.a.: rest'as nur fragment'o'j de la poem'o Re'forĝ'o de l’ Hom'o, pret'ig'it'a inter 1934-1935, kiu hav'is 5000 vers'o'j'n). La unu'e aper'int'a verk'o de Miĥalski tuj montr'is ekster'ordinar'a'n teknik'a'n kaj lingv'a'n matur'ec'o'n. Li est'is fajr'o'ŝpruc'a poet'o, impuls'em'a, ard'a. Li'a'j vers'o'j per aŭdac'a'j ritm'o'ŝanĝ'o'j sub'strek'as la dis'volv'iĝ'o'n de li'a inspir'o. En si'a last'a verk'o li turn'iĝ'is al klas'batal'a'j tem'o'j: tio ankoraŭ pli'ampleks'ig'is li'a'n jam vast'a'n tem'o'gam'o'n.

    La rus'a ekonomik'ist'o Nikolaj Hohlov (1891-1953) lern'is Esperant'o'n en 1905. Li traduk'is mult'e, ĉef'e el Drozdov, Doroŝeviĉ kaj Tolstoj. Li verk'is ankaŭ sen'pretend'a'n, amuz'a'n teatr'aĵ'et'o'n. Original'a'j poem'o'j aper'is en Literatur'a Mond'o kaj en La Tajd'o, 1928. Ĉi tiu poet'o, fort'e influ'it'a de ]a Budapeŝta Skol'o, est'as elegant'a art'ist'o, kun intim'a sent'o pri la vers'a muzik'o kaj kun la kapabl'o ating'i lingv'a'n harmoni'o'n en bel'e cizel'it'a'j vers'o'j.

    Ali'a poet'o est'is la rus'a ĵurnal'ist'o Nikolaj Vladimiroviĉ Nekrasov, kiu nask'iĝ'is en 1900 kaj mort'is dum la Du'a Mond'milit'o. Li mult'e kaj kompetent'e traduk'is. Original'e li ne est'is fekund'a verk'ist'o. Li'a'j verk'o'j aper'is dis'e en Esperant'a'j period'aĵ'o'j. Li'n karakteriz'as la influ'o de la rus'a'j simbol'ist'a'j poet'o'j.

    Ankaŭ la bulgar'a ĵurnal'ist'o Asen Grigorov (ps. Marin Ljubin; 1903- , redaktor'o de Inter'naci'a Kultur'o (1945-1949), eminent'a traduk'ant'o, aper'ig'is rimark'ind'a'j'n original'a'j'n poem'o'j'n, kie li simpati'e kaj kun'sufer'e pri'skrib'as la viv'situaci'o'n de la labor'ist'a klas'o. Li'a'j poem'o'j trov'iĝ'as en Ruĝ'a Aŭror'o, 1930 (2-a eld. 1932) kaj en Garb'o, 1930. Li verk'is ankaŭ original'a'j'n novel'o'j'n.

    Teknik'e mult'e mal'super'a'j est'as la vers'aĵ'o'j de ali'a Bulgar'o, Ĥ. M. Ĥrima. Ili aper'is en Poem'o'j de l’ Plug'ist'o, 1930, kie la aŭtor'o, iom patos'e, esprim'as si'a'j'n politik'a'j'n sent'o'j'n kaj sopir'o'j'n.

    Original'a'j poem'o'j de Eugeniusz Matkowski (antaŭ'e: Matwiejczuk), Ukrain'an'o, nun pollanda ŝtat'an'o, muzik'ist'o, aper'is en Pol'a Esperant'ist'o, Ek!, Nord'a Prism'o, Oomot'o, k.a. Libr'o'form'e li'a'j vers'aĵ'o'j aper'is en Poem'o'j, 1960. Li est'as poet'o teknik'e lig'it'a al la unu'a period'o de Esperant'o, oft'e tro patos'a, sed kelk'foj'e kun indign'e sincer'a'j eksplod'o'j.

    Delikat'a'j'n klas'konsci'a'j'n poem'o'j'n verk'is ankaŭ la sar'land'a karb'min'ist'o Josef Burger (1881-1970), kiu esperant'ist'iĝ'is en 1913.

    Li kun'labor'is precip'e en la labor'ist'a'j gazet'o'j, kaj post 1933 for'las'is Germanion.

    Ankaŭ de la rus'a blind'a poet'o Vasilij Eroŝenko (1890-1952) aper'is kelk'a'j original'a'j vers'aĵ'o'j, ĉef'e en Ĝem'o de Unu Sol'ec'a Anim'o, 1923, kaj dis'e, en gazet'o'j esperant'ist'a'j rus'a'j kaj japan'a'j. El li'a'j poem'o'j, nur kelk'a'j super'as la nivel'o'n de simpl'a emoci'a esprim'aĵ'o kaj ating'as la nivel'o'n de komplet'e el'labor'it'a lirik'a poem'o. Li verk'is ankaŭ novel'o'j'n.

    6.7.1.4 Japan'a Skol'o. — En Japani'o esperant'ist'o'j ekzist'is jam antaŭ la Unu'a Mond'milit'o, sed la lingv'o fortik'e en'radik'iĝ'is nur inter'milit'e. En ĉi tiu period'o prepar'iĝ'is la ek'flor'o de pur'e Japan'a Skol'o: tem'as pri verk'ist'o'j pri lingv'a'j problem'o'j, pri scienc'ist'o'j, pri ĵurnal'ist'o'j, pri lert'a'j traduk'ist'o'j kaj pri original'esperant'a'j beletr'ist'o'j. Dank’ al la labor'o de la Budapeŝta Skol'o, ili trov'is en Esperant'o polur'it'a'n lingv'o'n kaj riĉ'a'n vort'ar'o'n; la poet'ik'o'n ili nur part'e akcept'is, kaj plu'form'is laŭ propr'a'j bezon'o'j, en la spirit'o de la japan'a'j tradici'o kaj sent'em'ec'o.

    La du plej eminent'a'j original'a'j poet'o'j de la Japan'a Skol'o (unu'a generaci'o) est'as Ossaka kenĵi kaj Ito saburo.

    Ossaka kenĵi (1888-1969), fer'voj'a inĝenier'o, aktiv'a ankaŭ sur mov'ad'a kaj lingv'esplor'a kamp'o'j, kompetent'a traduk'int'o el la klasik'a japan'a literatur'o kaj poezi'o, verk'is kelk'a'j'n original'a'j'n poem'o'j'n, kiu'j aper'is ĉef'e en revu'o'j kaj en li'a verk'o Perl'o'j el la Orient'o (1921), kun'e kun li'a'j traduk'aĵ'o'j. Li est'as poet'o de moment'a'j natur'event'o'j, de subit'a'j, intuici'a'j percept'o'j, esprim'at'a'j en lingv'o afekci'e resum'a, kie ĉiu vort'o est'as ne'mal'hav'ebl'a er'o de la mozaik'a tut'o. Plej last'e aper'is li'a'j original'aĵ'o'j, apud traduk'aĵ'o'j, en El Orient'a Flor'bed'o, 1956, part'e re'pres'o el li'a verk'o de 1921.

    La pedagog'o Ito saburo (1902-1969), prolet'a verk'ist'o kaj aktiv'ul'o, el'lern'is Esperant'o'n en 1916. Li verk'is ankaŭ plur'a'j'n pri'lingv'a'j'n kaj pri'mov'ad'a'j'n ese'o'j'n kaj stud'o'j'n. Li'a'j original'a'j poem'o'j, kiu'j'n karakteriz'as apart'a melankoli'a kaj natur'kontempl'a etos'o, aper'is dis'e, ĉef'e en revu'o'j kaj, kun traduk'aĵ'o'j, en Verd'a Parnas'o, 1932.

    Ĉi-period'e ne mank'as original'a'j japan'a'j poet'o'j, inter kiu'j Hattori toru (1911-1944?), kiu ankaŭ traduk'is; Kanamatu kenryo (1915- ; Mijake ŝihej (1901- , kiu aktiv'is ankaŭ traduk'e kaj sur lingv'a kamp'o; Onoda yukio (?-1945), kiu verk'is ankaŭ pri'lingv'a'j'n ese'o'j'n.

    En 1956 aper'is Edelvejs'o, poem'kolekt'o de Nisimura masao (1907-1940), kiu est'is pret'a jam en 1938. Nisimura est'as poet'o teknik'e iom krud'a, kiu'n ni tamen leg'as kun respekt'o pro li'a mal'facil'a kaj nobl'a viv'o.

    Poem'o'j'n original'a'j'n verk'is ankaŭ Taĉibana kenji (1903- , esperant'ist'o ek'de 1923. Li'a'j verk'o'j trov'iĝ'as dis'e en revu'o'j. Li kompetent'e traduk'is.

    6.7.1.5 Satir'a'j Poet'o'j. — Apart'a'n pri'trakt'o'n merit'as la franc'a bank'direktor'o Raymond Schwartz (1894-1973), kiu est'is kun'labor'ant'o de Literatur'a Mond'o, Franc'a Esperant'ist'o, La Nic'a Literatur'a Revu'o, Sen'naci'ec'a Revu'o, kaj redaktor'o de la satir'a gazet'o La Pirat'o (1933-1935). Li'a lingv'o plen'e el'uz'as la vort'lud'a'j'n latent'o'j'n de Esperant'o, konsist'ant'a'j'n el du'senc'a'j esprim'aĵ'o'j, komik'a'j pseŭdo-sufiks'ad'o kaj sinonim'ad'o: li lert'e ĵongl'is per la lingv'a material'o, kiu'n li kapabl'is sprit'e viv'ig'i. Li verk'is ironi'a'j'n kaj satir'a'j'n poem'o'j'n pri hipokrit'ul'o'j, pri komik'a'j viv-situaci'o'j kaj satir'aĵ'o'j'n pri la politik'a'j okaz'aĵ'o'j kaj pri la Esperant'o-Mov'ad'o mem. Li verk'is mult'e ankaŭ proz'e. Li'a'j poem'o'j aper'is libr'o'form'e en Verd'kat'a Testament'o, 1926 (2-a eld. 1930); La Strang'a Butik'o, 1931; La Ĝoj'a Podi'o, 1949.

    En 1927 aper'is krom'e verk'et'o de la Dan'o N. Liventhal: Esperanti'o. ĉef'e en Dani'o, kun epigram'ec'a'j satir'poem'et'o'j.

    6.7.1.6 Poet'o'j Izol'it'a'j. — Est'as fenomen'o tre kon'at'a, ke, ĉie en la mond'o, ekzist'as esperant'lingv'a'j poet'o'j, kies verk'o'j tamen neni'e aper'as: ili'a'j poem'o'j rest'as en tir'kest'o'j, aŭ leg'iĝ'as en la grup'o: est'as oft'e bon'ŝanc'a hazard'o, se ili aper'as en iu period'aĵ'o.

    Unu el la plej eminent'a'j ekzempl'o'j de tiu'j silent'a'j poet'o'j est'as la ital'a monaĥ'o Giovanni Ricci (1875-1941), misi'ist'o en Ĉini'o. En 1926 li fin'is grand'a'n poem'o'n, kun vers'nombr'o, kiu egal'as tiu'n de la Di'a Komedi'o. Tem'as pri la poem'o Uranogedio, kiu poezi-filozofi'e pri'lum'as la simbol'e pri'skrib'it'a'n lukt'o'n inter la Bon'o kaj la Mal'bon'o. Nun tiu monument'a verk'o, signif'a pruv'o pri la grand'ec'o de si'a aŭtor'o, kaj pri la valor'o de la lingv'o, kiu kapabl'is inspir'i tia'n kre'aĵ'o'n, trov'iĝ'as en IEMW (Inter'naci'a Esperant'o-Muze'o Wien).

    Ali'a ekzempl'o est'as la fam'a ĝeneva profesor'o pri psikologi'o Charles Baudouin, kiu penetr'ig'is en la franc'lingv'a'j'n land'o'j'n la psikologi'o'n de Carl Gustav Jung. Li'a'j poem'o'j, sincer'ton'a'j, person'stil'a'j kor'el'verŝ'o'j, aper'is nur sporad'e, kaj est'as praktik'e ne'kon'at'a'j.

    6.7.2 Proz'o

    6.7.2.1 La Budapeŝta Skol'o. — La lingv'a revoluci'o de la Budapeŝta Skol'o efik'is ankaŭ en la proz'o. Oni evolu'ig'is stil'o'n elegant'a'n, sed person'a'n, dank’ al la mal'sam'a'j stil'gam'o'j, pri kiu'j oni dispon'is. Oni evit'is pez'a'j'n kun'met'aĵ'o'j'n, tro long'a'j'n esprim'o'j'n. Ĉi-period'e el'star'as la novel'o'j de tri aŭtor'o'j: du hungar'a'j kaj unu angl'a: Julio Baghy, Ferenc Szilágyi kaj L. N. M. Newell.

    Julio Baghy aper'ig'is si'a'j'n novel'o'j'n en Danc'u Marionet'o'j!, 1927; Migr'ant'a Plum'o, 1929; Verd'a'j Donkiĥot'o'j (kun unu roman'et'o), 1933; La Teatr'a Korb'o, 1934, kaj en Kolor'o'j, 1960 (tamen konsist'ant'a nur el jam aper'int'a'j). La novel'o'j kaj rakont'o'j de Baghy neniam hav'as tre komplik'a'n fram'o'n: oft'e ili pli simil'as al skiz'o'j. Li'a ton'gam'o ir'as de plej mild'a trankvil'o, kun ia kompat'a sent'o por la hom'a'j febl'o'j, ĝis plej satir'a karikatur'o, kie la aŭtor'o grimac'e prezent'as la mal'just'o'n kaj la hipokrit'ec'o'n, kaj ating'as la moment'o'n de etik'e prav'ig'it'a fajr'a eksplod'o. Tre ŝat'at'a'j est'as ankaŭ li'a'j roman'o'j: Viktim'o'j, 1925 (2-a eld. 1930) kaj Sur Sang'a Ter'o, 1933, ambaŭ pri li'a siberia milit'kapt'it'ec'o, est'as li'a'j ĉef'verk'o'j. Ili re'aper'is unu'volum'e en 1971. Mal'pli sukces'a est'as la soci'kritik'a, satir'a kaj mor'o'skurĝ'a roman'o Hur'a!, 1930. Baghy skrib'is daŭr'ig'o'n de tiu roman'o, Insul'o de Esper'o, dum'milit'e mal'aper'int'a'n. La roman'o Printemp'o en la Aŭtun'o, 1931, est'as ebl'e iom tro sentimental'ec'e patos'a, tamen mal'kovr'as la man'o'n de majstr'o, kiu kompetent'e ĉiz'is la psikologi'o'n de la rol'ant'o'j.

    De Paĝ'o al Paĝ'o (1932) portret'is la ĉef'a'j'n verk'ist'o'j'n, kiu'j aktiv'is en la Budapeŝta Skol'o kaj ĉirkaŭ ĝi'a Literatur'a Mond'o


    Julio Baghy ankaŭ en si'a'j proz'a'j verk'o'j lirik'e interpret'is si'a'n fundament'a'n hom'ec'o'n.



    Inter la proz'a'j verk'o'j de la Du'a Period'o lingv'e el'star'is tiu'j de F. Szilágyi, dum la fikci'aĵ'o'j'n de J. Forge karakteriz'is bel'stil'a leĝer'ec'o.


    De Ferenc Szilágyi aper'is mult'a'j proz'a'j traduk'aĵ'o'j el la hungar'a kaj el la sved'a. Li'a'j original'a'j novel'o'j aper'is libr'o'form'e en Trans la Fabel'ocean'o, 1931 (2-a eld. 1972), unu'a prov'o de pli post'e tre evolu'int'a majstr'o, en La Grand'a Aventur'o, 1945; Inter Sud'o kaj Nord'o, 1950; Kok'o Kri'as jam!, 1955. Krom'e, kelk'a'j verk'o'j aper'is en kvin rapsodi'o'j (kolekt'o'j de proz'o kaj poezi'o original'a kaj traduk'a) aper'int'a'j inter 1943 kaj 1953. Aper'is ankaŭ kriminal'roman'et'o: Tiel Okaz'is, aŭ Mister'o Minor'a, 1958, kiu, lingv'e el'star'a, kaj atent'o'katen'a, plej super'as la mez'nivel'o'n de tia'spec'a'j verk'o'j.

    Szilagyi est'as real'ist'o: li'a'j novel'o'j font'as el la ĉiu'tag'a viv'o, kaj ĝeneral'e sekv'as ties preskrib'it'a'j'n voj'o'j'n. Sed kelk'foj'e ne okaz'as tiel, kaj, jen, por moment'o la kutim'a viv'o est'as forges'it'a, kaj nov'a'j esper'o'j kaj spert'o'j trans'form'as la rol'ant'o'n. La lingv'o de Szilagyi est'as esenc'a, nerv'a, mal'long'a, kaj re'spegul'as li'a'n real'ism'o'n.

    De Teodor'o Ŝvarc (1894-1968) aper'is du roman'o'j: Modern'a'j Robinzonoj, 1923, pri la fuĝ'o el siberia milit'kapt'it'ej'o, kaj Maskerad'o ĉirkaŭ la Mort'o, 1965, kor'tuŝ'a sed simpl'a kaj ekzempl'e mal'patos'a roman'o aŭtobiografi'a pri la eskap'o de Jud'o antaŭ la nazi'a'j kaj faŝist'a'j persekut'ant'o'j en Hungari'o.

    Maria kaj la Grup'o, 1936, est'as original'a roman'o de Imre Baranyai. Ĝi pri'trakt'as la intern'a'n viv'o'n de Esperant'o-grup'o, kiu'n li vid'as per intim'ism'a, psikologi'a manier'o. Supoz'ebl'e tem'as pri aŭtobiografi'o.

    En la tiam'a Hungari'o aper'is ali'a'j verk'ist'o'j, kiu'j tamen aktiv'is nur sur traduk'a kamp'o, sed malgraŭ tio profund'e influ'is la star'ig'o'n de proz'o'stil'o efik'a kaj gam'komplet'a. Unu el la plej eminent'a'j est'is Karoly Bodo (1903-1963), redakt'int'o de Literatur'a Mond'o, kiu traduk'is el Karinthy, Babits, kaj novel'o'j'n por Hungar'a Antologi'o.

    6.7.2.2 Proz'verk'ist'o'j ĉirkaŭ la Budapeŝta Skol'o. — Unu el la plej eminent'a'j novel'ist'o'j ne'hungar'a'j est'as sen'dub'e la Angl'o Leonard N. M. Newell. Li'a novel'ar'o Bakŝiŝ aper'is en 1938. Tem'as pri egipt'o'fon'a'j novel'o'j, rakont'it'a'j kun grand'a konvink'o. Li'a'j kolor'o'j est'as hel'a'j, li'a si'n'ten'o sen'iluzi'a, soci'e objektiv'a, sed kompat'a.

    Eminent'a est'is ankaŭ la Franc'o Raymond Schwartz, kiu verk'is la roman'et'o'n Anni kaj Montmartre, 1930, ekvilibr'a, mal'emfaz'a rakont'o, lingv'e kaj psikologi'e traf'a, pri la mis'aventur'o'j de german'a knab'in'o en Parizo. En 1963 aper'is li'a grand'a roman'o Kiel Akv'o de l’ River'o. Tem'as pri famili-generaci'a roman'o, part'e aŭtobiografi'a, kiu, krom la tri'a part'o, iom tro hast'e verk'it'a, prezent'as traf'a'n analiz'o'n de karakter'o'j kaj si'n'sekv'o'n de event'o'j. Li'a rakont'o est'as tut'e kred'ebl'a, li'a part'o'pren'o est'as varm'a kaj simpati'plen'a. Tiu verk'o prezent'as si'a'n aŭtor'o'n kiel matur'a'n verk'ist'o'n, traf'e observ'o'kapabl'a'n. Novel'ar'o el 1920-70 aper'is en la volum'o Vol'e... Novel'e, 1971.

    El la novel'ist'o'j el'star'as ankaŭ la pol'a film'reĝisor'o Jan Fethke (ps. Jean Forge, 1903- , kiu lern'is Esperant'o'n en 1910. Li'a'j unu'a'j roman'o'j, Abism'o'j, 1923; Salt'eg'o trans Jar'mil'o'j, 1924; kaj Mr. Tot Aĉet'as mil Okul'o'j'n, 1931, est'as ekzempl'o'j de invent'a riĉ'ec'o, de amuz'a, ripoz'ig'a kaj fantazi'instig'a verk'ad'o. Psikologi'e, li'a'j tip'o'j est'as ne ĉiam kred'ebl'a'j, kaj ceter'e ili est'as nur skiz'it'a'j. Li'a'j tem'o'j est'as fikci'a'j, kaj ne trov'as korespond'o'n en la real'aĵ'o. Iom leĝer'a'j, kvankam bel'stil'a'j, est'as li'a'j novel'o'j en La Verd'a Raket'o, 1961. Ĉi tiu'j novel'o'j, satir'aĵ'o'j pri kelk'a'j tip'o'j (ceter'e, part'e ne'ver'ŝajn'a'j), est'as kelk'foj'e iom tro karikatur'a'j, sed kelk'foj'e sprit'e traf'a'j.

    Apart'e interes'a'j est'as ankoraŭ du verk'ist'o'j: K. R. C. Sturmer kaj S. Engholm. La angl'a dent'o'teknik'ist'o Kenelm Ralph Creuze Sturmer (1903-1960), kon'at'a ankaŭ sub la pseŭdonim'o Keneth Robinson, lern'is Esperant'o'n en 1922. Li verk'is la roman'skiz'o'n Por Recenz'o...!, 1930, la pens'o'kolekt'o'n El la Not'libr'o de Praktik'a Esperant'ist'o, 1934, kaj, sub si'a pseŭdonim'o, la novel'ar'o'j'n Se Gren'er'et'o..., 1930, kaj Vol. II, 1931. Li est'is ver'ism'a verk'ist'o, kun humur'o kaj, sub tre trankvil'a surfac'o, kun bol'ant'a sens'em'o, al kiu li alud'is kompren'ig'e dank’ al si'a art'ism'a sent'em'o kaj psikologi'a analiz'kapabl'o.

    La sved'a instru'ist'o Stellan Engholm (1899-1960), esperant'ist'o ek'de 1927, verk'is mult'e ankaŭ traduk'e. Li redakt'is la literatur'a'n period'aĵ'o'n Mal'grand'a Revu'o (1943-1952). Li'a'j roman'o'j est'as Al Torent'o, 1930 (2-a eld. 1934); Hom'o'j sur la Ter'o, 1931 (2-a eld. 1963); Infan'o'j en Torent'o: unu'a volum'o 1934 ( 2-a eld. 1946), du'a volum'o 1939; Viv'o Vok'as, 1946. Li verk'is ankaŭ du novel'o'j'n, aper'int'a'j'n en 1943: Mal'jun'ul'o Migr'as kaj Venĝ'o. Li est'is real'ism'a verk'ist'o de kamp'ar'a medi'o, kiu'n li analiz'as per kolor'o'j hel'a'j kaj preskaŭ sen'temp'a'j. Bril'as en li'a'j verk'o'j sobr'a human'ism'a ideal'ism'o.

    De la Ruman'o Tiberio Morariu aper'is la novel'ar'o Sub la Stel'o, 1951; la Eston'o Hendrik Adamson publik'ig'is Auti, 1934, novel'o'n pri kamp'ar'a medi'o; la Dan'o Peter Theodor Justesen (1875-1950), kurac'ist'o, verk'is kelk'a'j'n novel'o'j'n, ĉef'e en Mal'grand'a Revu'o; de la German'o Teo Jung aper'is la original'a roman'o Land'o'j de l’ Fantazi'o, 1927, kun utopi'ec'a tem'o, kaj la verk'o Gudrun, parafraz'o de la antikv'a german'a epos'o, 1928.

    Ankaŭ kelk'a'j Franc'o'j verk'is proz'e en Esperant'o: eminent'a est'as Georges Avril (ps. de Georges de Courmont, 1874-1952), profesi'a ĉef'redaktor'o. Li'a'j novel'o'j aper'is ĉef'e en Ni'a Gazet'o, 1934-1938. Original'a'j'n proz'aĵ'o'j'n verk'is ankaŭ Jean Delor (1905-1955), pli kon'at'a kiel traduk'ant'o. Libr'o'form'e aper'is la novel'ar'o'j de Joel Thezard: Polus'a'j Glaci'o'j sub Nokt'mez'a Sun'o, 1937, kaj sam'jar'e, Nord'nord'a'j Fabel'o'j.

    La hispan'a kurac'ist'o Rafael de San-Millan-Alonso el'don'is Tri Rakont'o'j kaj Kelk'a'j Vers'aĵ'o'j, 1914, kaj de li'a sam'land'an'o Julio Mangada-Rosenorn ven'is la rakont'o Ferdinand'o Vi kaj Farinelli, 1921.

    De la Pol'o Sal'o Kornfeld (ps. Grenkamp) aper'is la pens'kolekt'o Pens'er'o'j en 1922 (2-a eld. 1924) kaj la mal'grand'a novel'ar'o 5.000.000, 1931.

    La Ĉeĥ'o Vi. Brejnik verk'is Tri Rakont'et'o'j, 1923; de la Sloven'o Fra'nj'o Modrijan aper'is la simpl'e mistik'a verk'et'o Fabel'o'j, 1930. De la Slav'o loĝ'ant'a en Turki'o St. Misak el'don'iĝ'is la rakont'o Mal'grand'a Adamo, 1934.

    La Bengal'o Lakshmiswar Sinha (1905-  aŭtor'is plur'a'j'n verk'o'j'n kaj plur'a'j'n traduk'aĵ'o'j'n. Aŭtobiografi'a est'as la libr'o Jar'o'j sur la Ter'o, 1966.

    Interes'a'j est'as la jen'a'j roman'verk'int'o'j: unu Serb'o kaj du angl'a'lingv'an'o'j. La Serb'o Stevan Zivanoviĉ (1900-1938) verk'is vort'ar'o'n, rakont'o'j'n (La Mizer'ul'o'j, 1922; Bel'a kaj Stel'a, 1925; La Di'in'o de la Mar'o, 1926) kaj original'a'j'n poem'o'j'n. Li'a plej kon'at'a verk'o est'as la roman'o La Sonor'il'o de Bled, kiu aper'is en 1959, sed est'is pret'a jam de mult'a'j jar'o'j. Ĝi iom sufer'as pro la ali'iĝ'o de la epok'o, de la mor'o'j kaj gust'o'j. De la Angl'o Douglas P. Boatman (1892-  aper'is en 1928 la novel'o Kapric'o kaj en 1932 la original'a polic'roman'o La Ne'kon'at'a Kon'at'o. Li verk'is ankaŭ poem'o'j'n. La uson'a pian'fabrik'ist'o Edward Payson (1842-1932), kiu abund'e aktiv'is traduk'e, el'don'is la roman'o'n Jun'ec'o kaj Am'o, 1929, kaj la rakont'o'n La Fantom'a Edz'in'o (kun ali'a polic'novel'o original'a) en 1936.

    6.7.2.3 Japan'a'j Proz'aŭtor'o'j. — De Tabata kisaku (1911-  aper'is plur'a'j original'a'j novel'o'j kaj dram'o'j. Nakagaki kojiro (1894-1971), aktiv'ul'o, verk'ist'o kaj pentr'ist'o, aper'ig'is traduk'aĵ'o'j'n, pri'lingv'a'j'n verk'o'j'n kaj soci'ver'ism'a'j'n novel'o'j'n. Ankaŭ la Japan'in'o Hasegaŭa teru (1912-1946) rakont'is si'a'j'n spert'o'j'n kaj labor'o'j'n en mult'a'j leter'o'j, kaj en la verk'o'j Flustr’ el Uragan'o kaj En Ĉini'o Batal'ant'a. Ŝi est'is komun'ist'in'o, kaj part'o'pren'is flank'e de la ĉin'a'j prolet'o'j la naci'liber'ig'a'n (kontraŭ'japan'a'n) kaj kontraŭguomindangan milit'o'j'n.

    6.7.2.4 Ĝerman'a Proz'a Skol'o. — Fin'e de la unu'a literatur'a period'o, kaj preskaŭ dum la tut'a du'a period'o aktiv'is en kelk'a'j ĝerman'lingv'a'j land'o'j proz'ist'o'j sufiĉ'e abund'verk'a'j, kiu'j'n ne tre influ'is la tiam'a Budapeŝta Skol'o. Kvankam plur'a'j el ili tut'e ne est'is lingv'a'j diletant'o'j, ili tamen ne sekv'is la hungar'a'n ekzempl'o'n, kaj prefer'is atent'i la hered'aĵ'o'n de la antaŭ'milit'a'j proz'verk'ist'o'j. Plej eminent'a literatur'e kaj lingv'e est'as sen'dub'e la Nederland'an'o Hindrik J. Bulthuis (1865-1945), kiu lern'is Esperant'o'n en 1901. Li verk'is ankaŭ teatr'aĵ'o'j'n kaj original'a'j'n poem'o'j'n (en La du Ŝip'o'j, 1909). Sed plej valor'a'j'n laŭr'o'j'n li rikolt'is en la traduk'ad'o kaj en la roman'verk'ad'o: Jozef kaj la Edz'in'o de Potifar (Id'o'j de Merkur'o), 1926; Id'o'j de Orfe'o, 1923; La Vil'a Man'o, 1928; kaj Inferio, 1938. Li'a'j plej bon'a'j verk'o'j pri'trakt'as la tradici'a'n viv'o'n de la nederlandaj kamp'ar'an'o'j, kiu'j'n li observ'as per ver'ism'a'j, psikologi'interpret'a'j kaj amik'a'j okul'o'j. Kelk'foj'e, kiam li vol'as tro'spic'i si'a'n rakont'kamp'o'n per ne'ebl'a'j hazard'okaz'aĵ'o'j, li'a sugesti'a fort'o mal'grand'iĝ'as, kaj la rakont'o iĝ'as iom plump'e ne'kred'ebl'a. Sed kie li, kiel en La Vil'a Man'o, preskaŭ nur pri'trakt'as la kamp'ar'an'a'j'n viv'o'n kaj psikologi'o'n, li sukces'as verk'i si'a'j'n plej valor'a'j'n paĝ'o'j'n. Li'a last'a roman'o (1938) est'as utopi-fikci'a, part'e ankaŭ kritik'a verk'o, psikologi'e kaj rakont'fram'e ne'ver'ŝajn'a.

    Abund'e verk'is original'e ankaŭ la german'de'ven'a Angl'o Heinrich Luyken (1864-1940). Li'a'j roman'o'j est'as Paŭlo Debenham, 1911; Mir'ind'a Am'o, 1913; Strang'a Hered'aĵ'o, 1922; Pro Iŝtar, 1924. Li plekt'is ne'ver'ŝajn'a'j'n kaj alt'patos'a'j'n aventur'o'j'n kun religi'tendenc'a'j tem'o'j. Li'a psikologi'o est'as primitiv'a, kaj li'a rakont'manier'o eks'mod'e romantik'a. Tiu'j difekt'o'j iom mal'akr'iĝ'as en la roman'o'j de 1913 kaj de 1924, el kiu'j tiu last'a (1924) est'as li'a plej ambici'a verk'o: pri la lukt'o inter la bon'o kaj la mal'bon'o en la antikv'a Babilono.

    Du original'a'j'n roman'et'o'j'n verk'is la Angl'o John Merchant (1872-1936): Tri Angl'o'j Ali'land'e, 1912 (4-a eld. 1936), kaj Kompat'ind'a Klem, 1931. Tem'as pri ĉarm'a'j rakont'o'j sen literatur'a valor'o.

    La German'o Fr. Ellersiek (ps. Argus, 1880-1959) el'don'is la kriminal'roman'o'n Pro Kio? en 1920. De la German'o Richard Meye aper'is en 1935 la original'a strang'atmosfer'a roman'o La Long'a Voj'o.

    Sen ia literatur'a pretend'o est'as la aŭtobiografi'a'j raport'o'j de la Uson'an'o J. Scherer (1901-1967): Ĉirkaŭ la Mond'o'n kun la Verd'a Stel-o, 1933, kaj Tra Uson'o kun Rul'iĝ'ant'a Hejm'o, 1937.

    6.7.2.5 La Social'ist'a kaj Prolet'a Proz'a Skol'o. — El ili el'star'as la german'a aktiv'ul'o Norbert Barthelmess (1901- , kiu verk'is ankaŭ poem'o'j'n kaj rakont'o'j'n. Li aper'ig'is kelk'a'j'n rakont'o'j'n kaj roman'et'o'j'n, kiel Diabl'id'o'j, 1928, por'jun'ul'a'n verk'et'o'n pri la tiam'a social'ist'a “pionir'a” jun'ul'ar'o; Jun'ec'a Ard'o, 1936, pri'skrib'ant'a'n la revoluci'a'n etos'o'n, kiu reg'is inter la german'a prolet'ar'o en (probabl'e) la jar'o 1923; Vart'ej'o'j, 1938, kie la revoluci'a entuziasm'o jam perd'iĝ'is: la aŭtor'o esplor'as rakont'e eduk'a'j'n soci'a'j'n problem'o'j'n, kaj denunc'as la burĝ'a'j'n eduk'ej'o'j'n. Li'a stil'o est'as ebl'e iom unu'ton'a, kun kelk'a'j “parol'ad'o'j” de la rol'ant'o'j, kiu'j fakt'e re'spegul'as la ide'o'j'n de la aŭtor'o.

    Pli interes'a est'as la roman'o de la Soveti'an'o Vi. Varankin (1902 - ?), Metropoliten'o, 1933. La aŭtor'o prezent'as paralel'a'n rakont'o'n pri la berlinaj labor'ist'a'j revoluci'a'j rond'o'j kaj pri la moskvaj burokrat'a'j medi'o'j de la tiam'a komparti'o, kiu'n li plekt'as kun am'rakont'o.

    De J. Flamo aper'is la rakont'o La Maj'a Fest'o, 1932. La Aŭstr'o H. Weinhengst en si'a roman'o Tur'strat'o 4, 1934, soci'kritik'e pri'trakt'as la tiam'a'n mizer'a'n kaj sen'esper'a'n situaci'o'n de la prolet'a klas'o. Li aper'ig'is ankaŭ rakont'o'j'n kaj novel'o'j'n en Sat-period'aĵ'o'j.

    Rakont'o'j'n verk'is la Belg'o Leon Bergiers (1904- , kies novel'ar'o, Ili, aper'is en 1930. Tiu aŭtor'o est'as ŝajn'e komplet'e forges'it'a, sed li ne merit'as tio'n: li est'as unu el la plej sincer'a'j — kaj sam'temp'e kler'a'j — voĉ'o'j de ni'a literatur'o. Li eksperiment'is en Esperant'a proz'o, altern'e, unu'e la soci'real'ism'a'n stil'o'n, kaj post'e, ebri'e ekspresionism'a'n esprim'manier'o'n, kun nerv'a'j fraz'konstru'o'j, hast'a'j, mal'egal'a'j paragraf'o'j, kiu'j sekv'as la ritm'o'n de la pens'o'dis'volv'iĝ'o. La patos'o de Bergiers est'as neniam art'e'far'it'a: ĝi font'as el ribel'a'j sent'o'j kontraŭ la situaci'o, en kiu trov'iĝ'as la labor'ist'a klas'o kaj ĉef'e ĝi'a'j plej mal'fort'a'j an'o'j.

    Soci'real'ism'a'j'n novel'o'j'n kun atent'o'vek'a kaj sobr'a analiz'kapabl'o kaj al'tir'fort'o verk'is ankaŭ la Bulgar'o Asen Grigorov (ps. Marin Ljubin), en La Himn'o, 1931. Ankaŭ ali'a soci'real'ism'a verk'ist'o bulgar'a, Ĥ. M. Ĥrima, aper'ig'is propr'a'j'n original'a'j'n novel'o'j'n (en Ĉe Abism'o, 1932).

    El la mal'proksim'a Orient'o ven'as la rakont'o'j de la Ĉin'o Cicio Mar, Forges'it'a'j Hom'o'j, 1937, pri la situaci'o de la ĉin'a'j mal'riĉ'ul'o'j. La rakont'o'j de la Rus'o V. Eroŝenko, kiu long'temp'e loĝ'is en Japani'o, aper'is en Tur'o por Fal'i, 1923 (reeld. 1956); Rakont'o'j de Velk'int'a Foli'o (fabel'o'j), 1923, du'a eld. 1953; kaj en Rakont'o'j de Eroŝenko (kun'met'it'a de Miyamoto masao), 1970. Li'a'j rakont'o'j aper'is ankaŭ japan'e, ĉin'e, rus'e kaj ukraine.

    Apart'a'n pozici'o'n hav'as la sved'a prolet'a ĵurnal'ist'o Einar Adamson (1894-1953), kiu aper'ig'is stil'e valor'a'j'n artikol'ar'o'j'n pri Sovet'uni'o: Stud'vojaĝ'o en Sovet-Rus'uj'o, 1926, kaj Sub Ruĝ'a'j Standard'o'j, 1928.

    Tut'e apart'a'n lok'o'n okup'as la original'a'j verk'o'j de la Franc'o Eugene Adam (ps. Eŭgen'o Lanti, 1870-1947). Ĝis 1914 li est'is anarki'ist'o, post'e far'iĝ'is revoluci'a ne'marks'ist'a komun'ist'o, sed fin'e el'labor'is propr'a'n liber'ec'an'a'n doktrin'o'n, kiu'n li nom'is sen'naci'ism'o. Li fond'is Sat kaj gvid'is ĝi'n dum plur'a'j jar'o'j. Li redakt'is plur'a'j'n period'aĵ'o'j'n kaj iniciat'is mult'a'j'n pri'lingv'a'j'n labor'o'j'n. Li'a'j libr'o'j est'as klas'batal'a'j verk'o'j, tamen kun signif'o ankaŭ por la neŭtral'a Mov'ad'o. Li propon'is kun'lig'i la Esperant'a'n Mov'ad'o'n kun la tiam'a'j revoluci'a'j fort'o'j. Lingv'e, li est'is el'star'a stil'ist'o: simpl'a, traf'a, elegant'a. Lanti aper'ig'is plur'a'j'n traduk'o'j'n (i.a. de Voltaire). Original'e li verk'is i.a. For la Neŭtral'ism'o'n!, 1922; La Labor'ist'a Esperant'ism'o, 1928; Naci'ism'o, 1930; Vort'o'j de K-do Lanti (artikol'ar'o), 1931; Manifest'o de Sen'naci'ist'o'j, 1931; Absolut'ism'o, 1934; Herez'aĵ'o, 1934; Ĉu Social'ism'o Konstru'iĝ'as en Sovetio?, 1935; Leter'o'j, 1940.

    6.7.2.6 Satir'a'j Proz'verk'ist'o'j. — Ankaŭ ĉi-kamp'e majstr'is la ekzempl'o de la Franc'o Raymond Schwartz, kiu aper'ig'is satir'a'j'n kaj bon'humor'a'j'n proz'aĵ'o'j'n kaj novel'o'j'n en Verd'kat'a Testament'o, 1926; en Proz'o Rid'et'ant'a (fakt'e: novel'ar'o), 1928; en La Strang'a Butik'o, 1931; kaj en La Goj'a Podi'o, 1949. Tre ŝat'at'a'j est'is li'a'j ĉiu'jar'a'j kontribu'aĵ'o'j al la jar'kajer'o Sen'naci'ec'a Revu'o (“Laŭ mi'a Rid'punkt'o”).

    De la Pol'o Izrael Lejzerowicz (1901-1942?) aper'is amuz'a, bibli'imit'a pastiĉ'o, satir'ant'a la tiam'a'n Esperant'o-Mov'ad'o'n: El la Verd'a Bibli'o, 1935, kiu aper'is sam'volum'e kun ali'a satir'aĵ'o, ĉi-foj'e ne'pastiĉ'a: Babil'ad'o'j kun Horaĉo Serĉer. De ali'a Pol'o, Jakob Szapiro (1897-1942) aper'is en 1921 la satir'a'j Babil'ad'o'j de Bon'humor'a Zamenhof'an'o.

    La bulgar'a scienc'ist'o Atanas D. Atanasov (ps. ADA, 1892-  aper'ig'is la satir'a'n verk'et'o'n El la Intim'a Viv'o de la Verd'urb'a'j Esperant'ist'o'j, 1927.

    La Flandr'o F. V. Dorno el'don'is La Aventur'o'j de L. R. M. Stultulof la X-a, 1937, kiu est'as satir'a verk'et'o sen literatur'a valor'o pri la idiot'ec'o de mult'a'j reg'ant'o'j.

    6.7.3 Teatr'o

    En ĉi tiu period'o la teatr'o far'is kelk'a'j'n progres'o'j'n. Aper'is verk'ist'o'j, kiel Baghy, kiu'j sci'is don'i al ĝi adekvat'a'n lingv'o'n. Tamen plej'oft'e la cel'o de tiu'j teatr'aĵ'o'j est'is sam'a: amuz'i la ĉe'est'ant'ar'o'n dum grup'kun'ven'o. Kompren'ebl'e, la amuz'o pov'as est'i plur'nivel'a — eĉ ating'i kvalit'a'n el'star'ec'o'n — sed la fakt'o, ke la ĉef'a'j aŭtor'o'j aktiv'is sur teatr'a kamp'o nur sporad'e kaj per skiz'o'j aŭ unu'akt'aĵ'o'j (mal'oft'e per verk'o'j pli konsist'a'j), mal'help'is la ating'o'n de plen'valor'a teatr'a nivel'o.

    La plej interes'a teatr'a verk'ist'o est'is la Hungar'o Julio Baghy, kiu verk'is ĉef'e unu'akt'aĵ'o'j'n. Ili aper'is en revu'o'j, aŭ rest'is manuskript'a'j. Li'a ĉef'verk'o est'as la vers'komedi'o Sonĝ'e sub Pom'arb'o, 1956, kie la am'o inter du ge'jun'ul'o'j iĝ'as la rakont'fram'o por lirik'a, emoci'vek'a analiz'o kaj pri'trakt'o simbol'a de la neces'o je am'o en la mond'o. La lingv'o de ĉi tiu verk'o est'as glat'e polur'it'a, rim'e kaj ritm'e riĉ'a. Ĝi est'as matur'aĝ'a ĉef'verk'o, kiu kron'as la verk'ar'o'n de Baghy. Interes'a'j est'as ankaŭ la dram'o'j Samum'o (recit'it'a dum la UK de Budapeŝto, 1929) kaj La Holanda Pup'o, en la repertuar'o de IAT.

    Ne'forges'end'a'j est'as ankaŭ la dram'et'o'j de Raymond Schwartz: tem'as ĝeneral'e pri amuz'a'j unu'akt'aĵ'o'j kaj kabaret'aĵ'o'j.

    Ankaŭ ali'a'j kon'at'a'j poet'o'j kaj proz'verk'ist'o'j aper'ig'is teatr'aĵ'o'j'n. De la Angl'o K. R. C. Sturmer aper'is la dram'et'o Hom'ar'ism'a Labor'o, 1931; de la Nederland'an'o Hindrik J. Bulthuis la interes'a'j, real'ism'e sugesti'a'j La Onkl'o el Amerik'o, 1908, kaj ĉef'e Mal'riĉ'a en Spirit'o, 1923; de la Soveti'an'o N. Hohbv la amuz'a komedi'et'o La Mort'o de. ia Deleg'it'o de UEA, 1924; de la Angl'o D. P. Boatman la unu'akt'a komedi'o Jes, Pa'nj'o!, 1932; de la Flandr'o Jan van Schoor la unu'a vers'teatr'aĵ'o La Revu'o de la 7-a, 1911; de la Japan'o Tabata kisaku plur'a'j teatr'aĵ'o'j.

    Ekzist'as ankaŭ verk'o'j, ĝeneral'e unu'foj'a'j, de ceter'e ne'kon'at'a'j verk'ist'o'j. La Angl'o W. G. Adams aper'ig'is la iom pretend'a'n burlesk'a'n tragikomedi'o'n en vers'o'j Piram'o kaj Tizbeo, 1934. De la uson'a profesor'o Kenngott ven'is 6 original'a'j amuz'a'j komedi'et'o'j en Inter'naci'a Teatr'aĵ'et'ar'o, 1930. La Ĉeĥ'o J. Filip verk'is la religi'tem'a'n dram'o'n pri la sort'o de la hom'ar'o Fin'o de la Mond'o, 1937. La sam'a aŭtor'o, en la kun'labor'o de K. Filip, publik'ig'is en 1964 ankaŭ ali'a'n dram'o'n: La Tur'o inter Nub'o'j. Du komedi'et'o'j'n verk'is ankaŭ la Pol'o Ludovik'o Krysta: La Sen'vol'a Svat'ant'o, kaj Marionet'a'j Lud'o'j, ambaŭ de 1931. La Flandr'o F. V. Dorno est'as la aŭtor'o de original'a tri'akt'a amuz'a komedi'o Lev'u la Man'o'j'n, 1939. De la Pol'o Felix Hiller ven'is la unu'a (kaj sol'a) esperant'lingv'a oper'et'o: Ho, Tiu'j Fremd'ul'o'j!, 1923. Du teatr'aĵ'o'j de J. Flamo aper'is en 1932. D. Thomsen aŭtor'is la komedi'o'n Mult'e pli da Am'o, 1936. De Karl Minor (1891-1946) aper'is la fars'o Pro Di'o, ne Esperant'ist'o'n!, 1924.

    Interes'a est'as la verk'o de la Pol'o (post'e angl'a ŝtat'an'o) Jakob D. Applebaum (1877-1964), kiu aktiv'is ankaŭ traduk'e, nom'e la grand'a religi'fon'a vers'dram'o Jozefo, 1957, pri la fam'a bibli'a rakont'o pri Jozefo kaj la edz'in'o de Potifar.

    6.7.4 Kultur'e Grav'a'j Verk'ist'o'j

    Ĉi-kamp'e, kia ajn elekt'o est'as aprior'a, kaj, pro la grand'a nombr'o, est'as ne'ebl'e cit'i ĉiu'j'n. Ni lim'ig'os ni'n je kelk'a'j nom'o'j, apart'e el'star'a'j kaj ekzempl'a'j pro ili'a labor'o, oft'e mult'flank'a.

    Unu el la plej eminent'a'j Esperant'a'j lingv'ist'o'j est'as la Hungar'o Koloman'o Kalocsay. Li est'as grand'a poet'o, rimark'ind'a traduk'ist'o, kiu fiks'is la stil'o'n kaj la poet'ik'o'n ankaŭ en teori'a'j verk'o'j, kiel ekz. en Parnas'a Gvid'libr'o, 1932, verk'it'a kun'e kun G. Waringhien, kaj re'el'don'it'a en 1968 kun kontribu'aĵ'o de R. Bernard. Li mal'kovr'is plu'a'j'n fakt'o'j'n pri la Esperant'a vort'kun'met'ad'o, sur'baz'e de la teori'o'j de De Saussure: en Lingv'o Stil'o Form'o, 1931. Li kun'labor'is kun G. Waringhien por la pret'ig'o de Plen'a Gramatik'o, 1935 (2-a eld. 1938). Pri la at'a-it'a-demand'o li kun'labor'is en Simpozi'o (redakt'it'a de J. Regulo), 1961, kaj per propr'a verk'o, Vojaĝ'o tra la Temp'o'j, 1966, li klar'ig'is si'a'j'n pozici'o'j'n. Li'a'j traduk'aĵ'o'j est'as jam prezent'it'a'j. Apart'e grav'a'j est'as li'a'j literatur'kritik'a'j kontribu'aĵ'o'j en form'o de artikol'o'j kaj de ese'o'j.

    Ekskluziv'e pri'lingv'e verk'is la franc'a lice'a profesor'o Emile Grosjean-Maupin (1863-1933). Li'a'j pri'lingv'a'j kontribu'aĵ'o'j aper'is en La Revu'o, Herold'o de Esperant'o, Literatur'a Mond'o. Li'a viv'o'verk'o, pret'ig'it'a en kun'labor'o kun ali'a'j kler'ul'o'j, est'as la Plen'a Vort'ar'o, 1930, unu el la fundament'o'j de la hodiaŭ'a Esperant'a lingv'a kultur'o.

    Li'a disĉipl'o est'is la franc'a agregaci'a profesor'o Gaston Waringhien (1901- , original'a poet'o, valor'a traduk'ist'o el: La Rochefoucauld, 1935; Omar Kajam, 1953; Baudelaire (kun ali'a'j), 1957; Heine (kun ali'a'j), 1969, k.a. Li'a'j kontribu'aĵ'o'j lingv'a'j, lingv'ist'ik'a'j kaj beletr'a'j aper'is en Literatur'a Mond'o, La Nic'a Literatur'a Revu'o, k.a. Libr'o'form'e aper'is kolekt'o el li'a'j beletr'a'j kaj literatur'scienc'a'j ese'o'j: Ese'o'j I, 1956. Ali'a kolekt'o, el lingv'a'j, filologi'a'j kaj lingv'o'scienc'a'j ese'o'j, aper'is en 1959: Lingv'o kaj Viv'o. Li'a editor'a ĉef'verk'o est'as la du'volum'a Leter'o'j de Zamenhof, 1948. Kler'a leksik'olog'o, li redakt'is la grav'a'n Suplement'o al la PV, 1954, verk'is la Grand'a Vort'ar'o Esperant'o-Franc'a, 1957, sed li'a leksik'ologi'a ĉef'verk'o est'as Plen'a Ilustr'it'a Vort'ar'o, 1970.

    Unu el la fond'int'o'j de esperant'ologi'o est'is la Ital'o Stefano La Colla (1889-1966), paleograf'o, lingv'ist'o, vort'ar'ist'o, esperant'ist'o ek'de 1906. Inter la plej eminent'a'j esperant'olog'o'j kaj inter'lingv'ist'o'j est'as sen'dub'e la aŭstr'a inĝenier'o kaj special'ist'o pri termin'ologi'a'j problem'o'j Eugen Wüster. Li kompetent'e traduk'is kaj verk'is stud'o'j'n pri plur'a'j lingv'a'j specif'aĵ'o'j de Esperant'o, pri zamenhofa lingv'o (Zamenhof-Radik'ar'o, 1927). Sur la leksik'ologi'a kamp'o, li aper'ig'is du fundament'a'j'n verk'o'j'n: Enciklopedi'a Vort'ar'o Esperant'a-German'a (el kiu nur la kvar unu'a'j part'o'j aper'is, 1923-29) kaj Maŝin'fak'a Esperant'o-Vort'ar'o, 1923. Sen'nombr'a'j est'as li'a'j preleg'o'j kaj artikol'o'j.

    Kler'a zamenhof'olog'o est'is ankaŭ Johannes Dietterle (1866-1943), kiu aper'ig'is en 1929 la Original'a Verk'ar'o de Zamenhof.

    El la inter'lingv'ist'ik'a vid'punkt'o el'star'a'j est'as la merit'o'j de du bibliografi'a'j pionir'o'j: de Petro E. Stojan, Rus'o (1884-1961), kiu aper'ig'is en 1929 (sen'ŝanĝ'a re'pres'o en 1973) si'a'n monument'a'n Bibliografi'o de Inter'naci'a Lingv'o; kaj de Hugo Steiner, Aŭstr'o (1878-1969), fond'int'o de IEMW kaj verk'int'o de la tri'volum'a IEMW-Katalog'o (1957, 1958, 1969).

    Ne'forges'ebl'a sur inter'lingv'ist'ik'a kaj esperant'ologi'a kamp'o'j est'as ankaŭ la aktiv'ad'o de la Soveti'an'o Ernest K. Drezen, kiu nask'iĝ'is en 1892 kaj est'is mort'paf'it'a en 1937. Li est'is unu el la ĉef'a'j lingv'o'kler'ul'o'j de la tiam'a sovet'a skol'o, est'is sekretari'o de Kalinin kaj ankaŭ rus'lingv'a special'ist'o pri termin'ologi'a'j problem'o'j (kaj plan'lingv'ist'ik'o).

    Est'as interes'e, ke ekzist'as aŭtor'o'j, kiu'j influ'is la stil'o'n de ali'a'j verk'ist'o'j ankaŭ nur per'e de si'a'j traduk'o'j. Klasik'a ekzempl'o est'as la Kroat'o Ivo Rotkviĉ (1901- , kiu fam'iĝ'is per si'a'j lingv'a'j artikol'o'j kaj ĉef'e per si'a traduk'o el M. Jeluŝiĉ (1934).

    Ali'a'j influ'is tut'a'n skol'o'n, kaj don'is apart'a'n bril'o'n al land'o: Ekzempl'u ĉi fakt'o'n la Moraviaj Esperant'o-Pionir'o'j, konsist'ant'a'j el Jaroslav Mastny (1892-1958), Antonin Kudela (1870-1939) kaj Albin Neužil (1883-1948), kiu'j el'don'is kaj part'e traduk'is mult'nombr'a'j'n valor'a'j'n verk'o'j'n de la ĉef'a kaj slovak'a literatur'o'j.

    En tiu ĉi kun'tekst'o est'as menci'ind'a ankaŭ la ag'ad'o de la Hungar'o Vilmos Bleier (1903-1940), kiu kompetent'e administr'is la financ'o'j'n de Literatur'a Mond'o ek'de 1931, kaj kre'is la LM-el'don'ej'o'n. Li'a kre'aĵ'o est'as ankaŭ la el'don'kooperativ'o AELA, kiu facil'ig'is kaj sekur'ig'is la aper'o'n de mult'a'j valor'a'j verk'o'j original'a'j kaj traduk'a'j.

    6.8 Original'a Beletr'o 1945 - 1972
    6.8.1 Poezi'o

    6.8.1.1 En'konduk'o. — La hiat'o inter la unu'a kaj la du'a period'o'j de la original'a literatur'o de Esperant'o est'as mult'e pli grand'a ol tiu inter la du'a kaj la tri'a. Fakt'e, oni apenaŭ pov'as parol'i pri hiat'o: iu, kiu atent'e tra'leg'is la supr'a'n ĉapitr'o'n, jam konstat'is, ke la poet'o'j, kiu'j est'is aktiv'a'j dum la du'a period'o, tre oft'e plu'verk'is ankaŭ dum la tri'a; mult'a'j el la budapeŝt'skol'a'j verk'ist'o'j aper'ig'is si'a'j'n plej matur'a'j'n verk'o'j'n ĝust'e post la Du'a Mond'milit'o. Pro tio la tri'part'a divid'o de la literatur'o est'as iom mis'kompren'ig'a: dum la tri'a ni ja rimark'as la plu'daŭr'o'n de la Budapeŝta Skol'o, la nask'iĝ'o'n de nov'a'j skol'o'j — kaj bedaŭr'ind'e ankaŭ la mal'aper'o'n de ali'a'j. Mal'aper'is i.a. la hispan'a skol'o (ĝi'a'j ĉef'a'j reprezent'ant'o'j mort'is en ekster'land'a ekzil'o: ĉu en Franci'o, ĉu en Meksikio), la sovet'a skol'o (per'fort'e silent'ig'it'a en 1936-1937) kaj la prolet'a skol'o ekster'soveti'a. Fortik'iĝ'is mal'e la japan'a kaj la jugoslavia skol'o'j, plen'matur'iĝ'is la hungar'a, kaj nask'iĝ'is skot'a skol'o. Antaŭ'ne'long'e fortik'iĝ'is ankaŭ ital'a literatur'ist'a grup'o.

    6.8.1.2 La Budapeŝta Poezi'a Skol'o dum la Tri'a Period'o. — El la ankoraŭ aktiv'a'j poet'o'j de la Budapeŝta Skol'o el'star'as kompren'ebl'e Koloman'o Kalocsay kaj Julio Baghy. Ambaŭ, unu'e post 1945; sekv'e, post 1956, pov'is re'e part'o'pren'i la kultur'a'n viv'o'n de la Esperant'a Mov'ad'o. Ili'a'j original'aĵ'o'j aper'is en plur'a'j literatur'a'j revu'o'j, kiel en Literatur'a Mond'o (1947-1949), kaj post'e en Nord'a Prism'o, La Nic'a Literatur'a Revu'o, Mond'a Kultur'o kaj en Hungar'a Viv'o. De Kalocsay aper'is ankaŭ mult'a'j el'star'a'j traduk'aĵ'o'j (el Baudelaire, Heine, Shakespeare) kaj kelk'a'j literatur'kritik'a'j ese'o'j. De Baghy aper'is libr'o'form'e la lirik'a dram'o Sonĝ'e Sub Pom'arb'o, 1956, kaj ali'a'j verk'o'j. Rimark'ind'a'j est'as la ĉi-period'a'j libr'o'form'a'j kontribu'aĵ'o'j de Lajos Tarkony (aper'is impon'a elekt'o el li'a'j original'a'j poem'o'j en Soif'o, 1964) kaj de Imre (Emerik'o) Baranyai (Ekzil'o kaj Azil'o, 1862).

    De la verk'ist'o'j, kiu'j ĉirkaŭ'is la Budapeŝt'an Skol'o'n, ven'is plur'a'j valor'a'j komplet'ig'a'j verk'o'j. De la Eston'in'o Hilda Dresen aper'is la poem'kolekt'o Nord'a Natur'o en 1967 kaj mult'a'j traduk'a'j verk'o'j en plur'a'j kultur'a'j revu'o'j. La Sved'in'o Magda Carlsson el'don'ig'is kelk'o'n da si'a'j ĉef'a'j kontribu'aĵ'o'j al la poezi'a traduk'literatur'o. Ankaŭ de la Angl'o L. N. M. Newell aper'is la traduk'aĵ'o de Hamlet'o, 1964, kiu revoluci'e efik'is ĉe publik'o, kutim'iĝ'int'a al la klasik'a Zamenhofa traduk'o. Re'aper'is ankaŭ verk'o'j de la “Panamano” (ver'ŝajn'e: Franc'o) Georg'o E. Maura, kies du'a el'don'o de Du'on'voĉ'e, kun plur'a'j al'don'o'j, el'don'iĝ'is en 1963 kaj kron'is li'n unu el la plej atent'ind'a'j talent'o'j de la original'a Esperant'a poezi'o.

    Ankaŭ en Ĉeĥ'o'slovaki'o la du verk'ist'o'j M. Lukaŝ kaj T. Pumpr daŭr'ig'as la labor'o'n. Al ili al'iĝ'is tut'a grup'o, kiu aktiv'as plur'kamp'e. Kvankam iom sporad'e, tamen ankoraŭ nun aper'as verk'o'j de la Franc'o Henri Vatre kaj de la Hispan'in'o A. Núñez-Dubús, kaj eĉ de la pol'a prolet'a poet'o E. Matkoivski.

    6.8.1.3 La Skot'a Skol'o. — La grand'a nov'aĵ'o de la tri'a period'o de la Esperant'a literatur'o est'as la est'iĝ'o de grup'o, nom'at'a “Skot'a Skol'o”, konsist'ant'a el valor'a'j literatur'ist'o'j, ĉef'e poet'o'j. Ĝi'a nask'iĝ'o ne est'is rapid'a, kiel oni pov'us imag'i. Ja mult'a'j el la pli post'a'j skot'a'j poet'o'j fakt'e verk'is dum la last'a period'o de Literatur'a Mond'o (1947-1949), el kiu ili suĉ'is si'a'n unu'a'n literatur'a'n lakt'o'n. Sed grav'a renkont'iĝ'o-punkt'o est'is ankaŭ la regul'a aper'o (ek'de 1947) de la modest'a, sed en'hav'e kaj histori'e signif'a period'aĵ'o Esperant'o en Skot'land'o, kiu est'is palestr'o kaj diskut'ej'o por la tiam'a'j jun'a'j verk'ist'o'j. Ekz. W. Auld redakt'is ĝi'n inter 1949 kaj 1955.

    Sed la moment'o de la publik'a el'paŝ'o est'is la volum'o Kvar'op'o, 1952. Ĝi sam'temp'e sign'is la el'paŝ'o'n de nov'a, grav'eg'a el'don'ej'o, tiu de Prof. J. Regulo-Perez en La Laguna, kiu ŝtop'is breĉ'o'n kaŭz'it'a'n de la mal'aper'o de la el'don'ej'o de Literatur'a Mond'o.

    Kvar'op'o prezent'is la verk'o'j'n de kvar libr'o'debut'a'j poet'o'j: W. Auld, J. S. Dinwoodie, J. I. Francis kaj R. M. Rossetti.

    William Auld (1924- , skot'a instru'ist'o, el'lern'int'a la lingv'o'n en 1937, sed aktiv'iĝ'int'a nur en 1947, kun'labor'is en plur'a'j revu'o'j, kaj est'is redaktor'o de Mond'a Kultur'o (1962-1963). Li'a kontribu'aĵ'o al Kvar'op'o, 1952, nom'iĝ'as Spir'o de l’ Pasi'o. En 1956 li aper'ig'is la grand'a'n poem'o'n La Infan'a Ras'o (1968: 2-a eld. kun not'o'j). Li redakt'is la poezi'a'n part'o'n de Angl'a Antologi'o, 1957, redakt'is la Esperant'a Antologi'o 1887-1957, 1958, kaj pret'ig'is ties kritik'a'n en'konduk'o'n. Li'a'j original'a'j poem'o'j trov'iĝ'as ankaŭ en Unu'fingr'a'j Melodi'o'j, 1960. Li'a last'a original'a poem'ar'o est'as Humor'o'j, 1969. Auld est'as poet'o profund'e mem-analiz'a, kiu sci'as re'kre'i poezi'e, tra la propr'a mi'o, si'a'n sub'konsci'a'n mond'o'n, kiu el'impet'as por asert'i si'a'n viv'o'rajt'o'n. Sed li neniel est'as intim'ist'o: kontraŭ'e, li'a inspir'o, kvankam esenc'e person'form'a, font'as el la tut'a mond'o kaj el la ĉef'a'j hom'ar'a'j problem'o'j. Tio vid'iĝ'as ĉef'e en la poem'o La Infan'a Ras'o, kiu est'as li'a ĉef'verk'o. Tie, li pri'trakt'as la histori'o'n de la univers'o kaj la hom'kondiĉ'o'n en epos'a'j vers'o'j, kiu'j form'e vari'as laŭ la neces'o esprim'iĝ'i — kaj laŭ la ating'it'a profund'nivel'o. W. Auld est'as soci'a progres'ist'a ateist'o: pasi'e li kondamn'as la milit'o'n, la mal'just'ec'o'n, kaj ili'a'j'n sekv'o'j'n, kaj li bon'e kompren'as la problem'o'j'n de la liber'o (ankaŭ intelekt'a). Sed en li'a'j poem'o'j ĉio ĉi rest'as oft'e nur en akuz'a form'o, sen prezent'o de pozitiv'a, ankaŭ nur ideal'ism'a solv'o. Tiu konstat'o neniel mal'grand'ig'as li'a'n kritik'a'n fort'o'n, kiu, kontraŭ'e, kvazaŭ kun la fort'o de la mal'esper'o impet'as kontraŭ la bar'o'j, kiu'j mal'help'as la hom'ar'a'n progres'o'n al ver'a, nov'a human'ism'o.

    De la skot'a pastr'o John Sharp Dinwoodie (1904- , kiu kun'labor'is en Literatur'a Mond'o kaj mult'e traduk'is, aper'is en Kvar'op'o, 1952, poem'kolekt'o Kastel'o el Rev'o'j. Post'e, tamen, li'a'j verk'o'j aper'is nur sporad'e. Li'a poezi'o re'spegul'as delikat'a'n spirit'a'n lirik'ec'o'n. Al li ne est'as fremd'a'j la spirit'a'j turment'o'j de ni'a epok'o, kies solv'o'n li trov'as en Di'o, kaj en la religi'a kred'o. En tiu Di-konfid'o, Dinwoodie viv'as si'a'n poet'a'n viv'o'n: li'a'j tem'o'j pri'trakt'as am'o'n al la edz'in'o, la kompat'o'n por la pek'int'o'j, kies pek'origin'o'n li vid'as tamen ĉef'e en la soci'a'j viv'kondiĉ'o'j.

    William Auld: Aŭtentik'a poezi'a mond'o.


    Marjorie Boulton per metafor'o'j defend'as si'a'n human'ism'o'n.


    Kvar'op'o, la mejl'o'ŝton'a verk'o de la Tri'a Period'o.


    La skot'a instru'ist'o John Islay Francis (1924- , esperant'ist'o ek'de 1942 (aktiv'a tamen nur ek'de post'e), kun'labor'is en Mal'grand'a Revu'o, La Nic'a Literatur'a Revu'o, Esperant'o en Skot'land'o. En Kvar'op'o, 1952, aper'is li'a poem'o La Kosm'o. Ĝi divid'iĝ'as en 5 kant'o'j'n kaj pri'trakt'as la est'iĝ'o'n de la mond'o, ĝi'a'n viv'o'n kaj ĝi'a'n mal'aper'o'n, ĝis re'star'iĝ'os la kaos'o. Francis est'as pli kon'at'a kiel novel'ist'o.

    Francis simil'as iom'et'e al Auld en si'a'j kritik'a'j intenc'o'j, sed li est'as mal'pli impuls'a. Li anstataŭ'ig'as la impet'o'n de la poezi'o per elegant'a'j, ironi'a'j vers'o'j; li'a ironi'o distanc'ig'as li'n iom de la hom'o, al kiu li tamen si'n sent'as lig'it'a.

    De la Svis-Angl'o Reto Mario Rossetti (1909-  aper'is en Kvar'op'o, 1952, la poem'kolekt'o Oaz'o. Li ankaŭ traduk'is mult'e (i.a. Otel'o, 1960). Li est'is redaktor'o por la proz'a part'o de Angl'a Antologi'o, 1957, kaj, kun Szilagyi, li redakt'is La Esperant'a Novel'art'o, 1964. Li aper'ig'is ankaŭ novel'o'j'n. Li'a poem'ar'o, krom en Kvar'op'o, aper'is ankaŭ en Literatur'a Mond'o, en plur'a'j post'milit'a'j gazet'o'j, kaj en la libr'o Pint'a Krajon'o, 1959. La poezi'o'n de Rossetti karakteriz'as alt'nivel'a elegant'ec-ekvilibr'o: tiu ekvilibr'o, kiu strikt'e kongru'as kun la tip'a stil'struktur'o sen'pomp'a kaj esenc'a de la ali'a'j verk'ist'o'j, est'as fundament'a element'o de li'a verk'ad'o. Mem'analiz'a'j profund'o'j, kiel ĉe Auld, ne est'as trov'ebl'a'j ĉe Rossetti. Li est'as iom ironi'a, aŭ eventual'e nur konstat'a, sed neniam cinik'a aŭ mord'a. Oni hav'as la impres'o'n, ke li'n ne tuŝ'as esenc'e la sen'esper'a serĉ'o de ekzist'o'kial'o: tiu ekzist'ec'a problem'o ne tiom koncern'as li'n kiel poet'o'n; li prefer'as observ'em'e analiz'i la moment'a'n hom'kondiĉ'o'n, pri kies stabil'ec'o, kompren'ebl'e, li ne pov'as kred'i.

    6.8.1.4 Ĉirkaŭ la Skot'a Skol'o. —

    (a) Angl'a'j Verk'ist'o'j: La angl'a verk'ist'in'o kaj instru'ist'in'o Marjorie Boulton (1924- , kiu lern'is Esperant'o'n en 1949, kaj verk'is plur'a'j'n libr'o'j'n, ankaŭ angl'e, aper'ig'is si'a'n unu'a'n original'a'n poem'kolekt'o'n en 1955: Kontralt'e. Baldaŭ sekv'is Cent Ĝoj'kant'o'j, 1957, kaj Er'o'j, 1959. Ŝi verk'is ankaŭ teatr'aĵ'o'j'n kaj novel'o'j'n. Ŝi est'as varm'ton'a poet'in'o, kun impuls'a form'trov'a kapabl'o kaj profund'a sincer'o. El la propr'a intim'o ŝi las'as aper'i si'a'j'n pasi'o'j'n kaj turment'o'j'n, tiel nud'ig'ant'e antaŭ la leg'ant'o si'a'n anim'o'n. Ali'flank'e, ŝi est'as ankaŭ soci'e konsci'a poet'in'o, kiu, per si'a'j verk'o'j emoci-lirik'a'j, prezent'as kaj defend'as si'a'n ideal'ism'a'n human'ism'o'n.

    En 1957 aper'is la verk'o Kie'n la Poezi'o? de la nov'zeland'a instru'ist'o kaj angl'a'lingv'a poet'o Brendon Clark (1904-1956), kiu tie prezent'as propr'a'n metrik'a'n teori'o'n, kun mult'a'j ekzempl'o'j el poem'o'j traduk'it'a'j kaj original'a'j, i.a. kun la hero-poem'o heksametr'a La Vojaĝ'o de la Maori'o'j al Nov'zeland'o. Li est'as poet'o, kiu ankoraŭ fort'e re'sent'as la influ'o'n de la du'a period'o, apart'e de la Budapeŝta Skol'o: li'a'j vers'o'j est'as glat'e polur'it'a'j, li'a'j tem'o'pri'trakt'o'j ankoraŭ rimark'ind'e romantik'a'j.

    En 1967 aper'is la verk'et'o Mem'kritik'o de Victor Sadler (1937- , kiu lern'is Esperant'o'n en 1951, kun'labor'is en Esperant'o kaj The British Esperantist.

    Sadler prov'is en'konduk'i eksperiment'a'n poezi'o'n, kies poem'o'j kun'plekt'iĝ'as kun la sub'a koment'o, tiel, ke unu sen la ali'a est'as sen'senc'a. Li ekzempl'as la valor'o'n, kiu'n por ni'a literatur'o hav'as la pozitiv'a influ'o de la naci'lingv'a'j literatur'o'j en la re'nov'ig'o de la form'o'j kaj de la tem'o'j.

    Aper'is, krom'e, ĉef'e en Esperant'o en Skot'land'o, poem'o'j de la Angl'o Arthur Dawson Foote (1931- , kiu lern'is Esperant'o'n en 1943, kaj verk'is ankaŭ angl'e. Mal'feliĉ'e jam de kelk'a'j jar'o'j li silent'as. Li est'as elegant'a natur'inspir'it'a poet'o, kiu reg'as la stil'o'n de la japan'esk'a miniatur'o sam'e bon'e kiel tiu'n de la polur'it'a, bel'muzik'a sonet'o.

    (b) Ĝerman'a'j Poet'o'j: Unu el la plej rimark'ind'a'j ne'angl'a'j poet'o'j influ'it'a'j de la Skot'a Skol'o est'as sen'dub'e la islanda magistr'o pri angl'a lingv'o Baldur Ragnarsson (1930- , kiu lern'is Esperant'o'n en 1949. Li verk'is original'e kaj traduk'e (el la antikv'a islanda, 1964, kaj el Thorsteinn fra Hamri, 1963). Li aper'ig'is si'a'j'n verk'o'j'n en Voĉ'o de Islando, Nord'a Prism'o, Esperant'o, kaj en 1959 aper'is li'a poem'ar'o Ŝtup'o'j sen Nom'o.

    Ragnarsson est'as instinkt'a, mult'imag'a, mal'facil'a poet'o. Li'a'j vers'o'j, muzik'e impon'a'j, est'as metafor'e, simbol'e verk'it'a'j, bunt'a'j, kaj ne'kutim'a'j. Li'a inspir'o ŝajn'as font'i el tiu plej profund'a part'o de la psik'o, kie kun'iĝ'as la individu'a kaj la kolektiv'a, tut'hom'ar'a sub'konsci'o'j.

    Ali'a grand'a verk'ist'o est'as la sud'afrik'a instru'ist'o Edivin de Kock (1930- , kiu lern'is Esperant'o'n en 1955 kaj verk'is ankaŭ angl'e kaj afrikans'e. Li'a'j poem'o'j aper'is en preskaŭ ĉiu'j post'milit'a'j kultur'a'j revu'o'j, sed precip'e en Nord'a Prism'o. Li el'labor'is ankaŭ ne'klasik'a'n poet'ik'o'n, kiu'n li eksplik'is en apendic'o al du si'a'j verk'o'j (1961, 1967). Li'a'j poem'o'j aper'is en Ombr'o'j de la Kvar'a Dimensi'o, 1961; Fajr'o sur Mi'a Lang'o, 1967; Poem'o'j kaj Proz'er'o'j, 1970; Kvin Element'o'j, 1970. La vers'o'j de De Kock est'as konstru'it'a'j en dens'a vort'si'n'sekv'o, kie la form'o alianc'iĝ'as kun la en'hav'o por efik'i en mal'volv'iĝ'o signif'o'don'a per la amas'iĝ'o de la koncept'o'j kaj de la simbol'o'j. La angor'o de la hom'o antaŭ la univers'o solv'iĝ'as, ĉef'e en li'a unu'a poem'ar'o, en mal'gaj'a histori'kompren'o, kiu'n reg'as la imag'o de sever'a di'o. Li'a esenc'e intelekt'a poet'ik'o konduk'is li'n al kritik'a si'n'ten'o kontraŭ hom'sub'prem'o. Iom post iom li ating'is vers'muzik'o'n; li'a'j vers'o'j nun flu'as pli glat'e ol antaŭ'e. Li'a Kvin Element'o'j est'as ampleks'a plur'part'a poem'o pri la hom'a natur'mond'o: verk'o ambici'a kaj mir'ind'a.

    De la dan'a instru'ist'o Poul Thorsen (1915- , kiu mult'e traduk'is el la dan'a, aper'is original'a'j poem'o'j en Roz'o'j kaj Urtik'o'j, 1954; Pluk, 1960 kaj Sen Paraŝut'o, 1963. Thorsen prefer'as la satir'a'n poezi'o'n, kie li ĉizelis mult'a'j'n valor'a'j'n juvel'o'j'n. Ne mank'as ĉe li tamen ankaŭ moment'o'j de delikat'sent'a lirik'a inspir'o.

    Last'a'temp'e aper'is kelk'a'j interes'a'j original'aĵ'o'j de la Nederland'an'o Wouter Pilger, kies traduk'aĵ'o'j est'as tamen pli kon'at'a'j. (c) Brazilaj Verk'ist'o'j: En Brazilo, la ekzempl'a kultur'a viv'o en'land'a montr'iĝ'is pozitiv'a por la el'kresk'o de original'a'j poet'o'j. La unu'a period'o de la brazila skol'o est'is profund'e influ'it'a de la Budapeŝta Skol'o, kaj konsist'is ĉef'e el traduk'ant'o'j. Inter tiu'j el'star'as la pionir'o Francisco Valdomiro Lorenz. Nun'temp'e ankoraŭ tre influ'it'a de la Budapeŝta Skol'o est'as sen'dub'e la el'star'a traduk'ant'o L. H. Knoedt (li traduk'is el Castro Alves, 1959), dum ĉe la ali'a'j la skot'a influ'o est'as pli sent'ebl'a, ebl'e tamen tra Baldur Ragnarsson, kiu, se li ne hav'as ili'a'n sang'bol'a'n temperament'o'n, tamen hav'as analog'e imag'riĉ'a'n lingv'o'n.

    De la brazila advokat'o Sylla Chaves (1929-  aper'is en 1959 la poem'libr'o Anim'o Prism'a. Per elekt'it'a'j stil'rimed'o'j, li kre'as aktual'a'n poezi'a'n mond'o'n, kiu ne est'as sen'karn'a kaj minimum'a, kiel ĉe la eŭrop'a'j verk'ist'o'j, ĉef'e skot'a'j, sed mal'e riĉ'a je sang'o, kun fort'a tendenc'o al barok'ec'o, ne manier'ism'a, sed karakter'a kaj instinkt'a. En 1970 aper'is li'a Por pli Bon'a Mond'o, kun valor'a'j ese'o'j, traduk'aĵ'o'j, original'aĵ'o'j (i.a. la unu'a'j du kant'o'j de la ampleks'a poem'o Hom'ar'a Epope'o).

    Geraldo Mattos (1931- , esperant'ist'o ek'de 1949, ek'verk'is en 1951. En 1953 aper'is li'a ankoraŭ ne'matur'a original'a poem'o La Tent'o de Jun'ul'o, en 1959 poem'et'ar'o Miniatur'o'j, kaj en 1967 li'a impon'a Arĉ'o'j, sekv'at'a de Ritm'o'j de Viv'o, 1968. Li verk'is ankaŭ teatr'aĵ'o'n kaj novel'o'n. Mattos est'as pasi'a poet'o: li'a anim'brul'o impet'as el ĉiu verk'o el sub la teknik'e el'star'a form'a vest'aĵ'o. Kiel bon'e li sci'is pri'trakt'i la juvel'o'j'n de moment'a impres'o en Miniatur'o'j, sam'e bon'e li al'ir'is pli kompleks'a'j'n tem'o'j'n, kiu'j'n li analiz'e mal'volv'as per impuls'em'a simpati'o kaj rimark'ind'a teknik'o, kiu neniam kovr'as mank'o'n de inspir'o. Li'a'j last'a'j verk'o'j mal'kovr'as plen'e matur'a'n poet'o'n, kies signif'o por la Esperant'a kultur'o est'as ankoraŭ ne taks'ebl'a.

    Aper'is ankaŭ verk'et'o el 14-silab'a'j sonet'o'j, Mono'silab'o'j, 1967, de Diderto Freto. Tem'as pri bril'a sed evident'e sen'futur'a ekzempl'o de teknik'a virtuoz'o.

    6.8.1.5 Post'efik'o'j de la Budapeŝta Skol'o. —

    (a) La Situaci'o en Hungari'o: Pri la situaci'o de la Esperant'a literatur'o en Hungari'o ni jam alud'is. La majstr'o'j ankoraŭ labor'is, sed dum long'a temp'o dev'is silent'i. Krom'e, mal'aper'is Literatur'a Mond'o kaj ĝi'a el'don'ej'o, kiu'j est'is la spirit'a kaj materi'a centr'o'j de la Skol'o. Feliĉ'e, ek'de 1961 aper'as valor'a kultur'a revu'o, Hungar'a Viv'o, kiu sukces'is ar'ig'i ĉirkaŭ si ne nur la mal'nov'a'j'n majstr'o'j'n, sed ankaŭ nov'a'j'n fort'o'j'n. El tiu'j nov'a'j fort'o'j el'star'as la jun'a poet'o Vilmos Benczik.

    La Situaci'o en la Slav'a'j Land'o'j: En 1962 aper'is la verk'o'j de la Bulgar'o Ivan St. Georgiev, en Prov'o Al'front'i la Viv'o'n, kiu fakt'e front'as tem'o'j'n iom leĝer'a'j'n, sed kun verv'e interes'a stil'o, kiu'n W. Auld nom'as “gaj'a kapriol'em'o”.

    Ankaŭ de Sovet'uni'o ven'is voĉ'o: tem'as pri la kolekt'o el poem'o'j de Aleksandro Logvin (ps. Liljer), en Sur la Viv'o'voj'o, 1964. Logvin, kies verk'o'j jam aper'is antaŭ la Du'a Mond'milit'o, est'is, unu'e, poet'o lig'it'a al la tiam'a'j skol'o'j. Li evolu'is stil'e kaj en'hav'e, tiel ke nun la stil'o de li'a'j verk'o'j el'star'as per la ating'it'a formal'a fajn'ec'o dank’ al pacienc'a labor'o de fajl'ad'o kaj daŭr'a vers'o'polur'ad'o. Li'a'j tem'o'j est'as fakt'o'j de la propr'a viv'o (kiu est'is plen'plen'a de mal'ĝoj'ig'a'j kaj pen'ig'a'j event'o'j), la am'o por la propr'a patri'o (Ukraino), kaj mal'am'o por la invad'int'a'j nazi'o'j. Tre oft'a'j est'as li'a'j verk'o'j inspir'it'a'j el la plej pur'a lirik'ec'o, kie la aŭtor'o uz'as ne'klasik'a'n metrik'o'n.

    La pol'a ĵurnal'ist'o Walerian Wlodarczyk aper'ig'is en 1965 si'a'n poem'volum'o'n Mi'a Mi'o. Tem'as pri debut'a verk'o, kie la aŭtor'o abund'e el'verŝ'as apenaŭ pri'labor'it'a'j'n sent'o'j'n kaj emoci'o'j'n, el propr'a intim'o. Poezi'a (en'hav'a kaj teknik'a) matur'iĝ'o est'as probabl'a'j, ĉar la aŭtor'o ne mal'hav'as talent'o'n. Li kun'labor'is regul'e el la pol'a'j Esperant'a'j revu'o'j.

    La Ĉeĥ'o'slovak'a Skol'o: La dum'milit'a'j kaj post'milit'a'j temp'o'j en Ĉeĥ'o'slovaki'o ne est'is favor'a'j al Esperant'o. Nur de antaŭ relativ'e mal'mult'e da temp'o re'aper'as verk'o'j kaj revu'o'j. Krom, kompren'ebl'e, Miloŝ Lukuŝ kaj Tomaŝ Pumpr, el kiu'j la unu'a ankoraŭ aktiv'as traduk'e kaj original'e, la ĉeĥ'o'slovak'a skol'o montr'iĝ'is ankoraŭ viv'ant'a, kvankam ĝi pov'is ĝis antaŭ'ne'long'e nur tre mal'mult'o'n el'don'i en'land'e. Libr'o'form'e aper'is la original'a'j poem'o'j de la ĉeĥ'a instru'ist'in'o Eli Urbanová (1922- : Nur tri Kolor'o'j'n, 1960. Ŝi est'as sincer'a, intim'mal'kovr'a poet'in'o, kun varm'a erotik'a sent'o, kiu bol'as sub elegant'a'j, form'perfekt'a'j poem'o'j, kun lirik'ec'a percept'o, per kiu ŝi mal'volv'as si'a'j'n tem'o'j'n.

    Libr'o'form'e aper'is ankaŭ la poezi'a'j verk'o'j de la edz'o de El'i Urfcanova, Ŝtefo Urban, muzik'profesor'o kaj kompon'ist'o (1913- , kiu muzik'ig'is mult'a'j'n poem'o'j'n de la budapeŝtaj kaj skot'a'j poet'o'j. Li kun'labor'is en Esperant'o en Skot'land'o, Nord'a Prism'o kaj Herold'o. Li'a'j poem'o'j aper'is en Nov'a Ezop'o, 1CG1. Tem'as pri satir'a kaj saĝ'instru'a poem'et'ar'o pri hom'a'j mal'fort'o'j kaj mal'virt'o'j, kiu'j'n la aŭtor'o pik'as metafor'e per modern'problem'a'j best'o'j kaj per la viv'ig'o eĉ de ĉiu'tag'a'j objekt'o'j. Li verk'is ankaŭ novel'o'j'n.

    Al ili kun'iĝ'as mult'a'j ali'a'j aŭtor'o'j, kies verk'o'j aper'is en la ĉef'a'j post'milit'a'j Esperant'a'j period'aĵ'o'j, kaj part'e, ankaŭ en Esperant'a Antologi'o, 1958. El'star'as Karolo Piĉ (1920- , ĉeĥ'a libr'o'ten'ist'o, kiu abund'e verk'is original'e. Rimark'ind'a est'as ankaŭ Jiri Kofinek (1906- . Li verk'is original'e kaj traduk'e, kaj ĉe li kuŝ'as mult'a'j ne'el'don'it'a'j manuskript'o'j. Ek'de 1950 li kun'labor'is en plur'a'j period'aĵ'o'j. Atent'ind'a'j est'as ankaŭ la verk'o'j de la ĉeĥ'a aktor'in'o Eva Seemannová-Suchardova (1920- , kiu verk'is plur'a'j'n poem'o'j'n kaj aktor'is en “La Verd'a Ĉar'o de Julio Baghy”. Poem'o'j'n original'a'j'n kaj traduk'it'a'j'n proz'aĵ'o'j'n verk'is Jana Cichova (1923- . Jozko Stanek est'as cit'ind'a, ĉar li est'is premi'it'a dum Bel'art'a'j Konkurs'o'j. (ĉ) Latin'id'a'j Poet'o'j: De la franc'a komerc'ist'o Lucien Jacques Thevenin (1891-1962), esperant'ist'o ek'de 1907, aper'is la poem'kolekt'o La Van'a Kant'o, 1947. Li'a'j lirik'aĵ'o'j est'as simpl'a'j, natur'inspir'it'a'j, oft'e kun bel'a'j metafor'o'j, kaj, kelk'foj'e, kun taŭg'e simpl'a, sed impres'a lingv'o. Li neniam fal'as en manier'ism'o'n aŭ sentimental'ec'o'n, ĉar li sci'as el'labor'i si'a'j'n tem'o'j'n. Li esprim'as la intim'o'n de la natur'o, kiu'n li rigard'as kun ankoraŭ idili'a'j okul'o'j.

    Ankoraŭ tre lig'it'a al la tem'o'j kaj al la form'o'j de la Du'a Period'o est'as la belg'a traduk'ist'o, nun loĝ'ant'a en Svis'land'o, Claude Piron (1931- , kiu lern'is Esperant'o'n en 1945. Li est'is premi'it'a en la Bel'art'a'j Konkurs'o'j. Li'a'j poem'o'j aper'is grand'part'e unu'e en Belg'a Esperant'ist'o, post'e ankaŭ en ali'a'j period'aĵ'o'j.

    En la last'a'j temp'o'j aper'is ankaŭ du franc'a'j poet'o'j kaj ese'ist'o'j, Michel Duc-Goninaz kaj Paul Lobut, kies verk'o'j aper'is ĉef'e en period'aĵ'o'j. Unu el la plej grav'a'j perd'o'j est'is la mal'aper'o de la hispan'a-katalun'a poezi'a skol'o pro la sekv'o'j de la hispan'a civil'a milit'o. Plur'a'j poet'o'j el'migr'is, sed, mal'jun'iĝ'int'a'j, ne plu verk'is (ekz. J. Mangada-Rosenorn, J. Grau-Casas). Ali'a'j ek'aktiv'is ĝust'e ekster'land'e, kiel la hispan'a, nun meksikia, profesor'o pri atom'fizik'o kaj modern'a fizik'o Juan de Oyarzabal-Orueta (1913- , kiu lern'is Esperant'o'n en 1954 kaj verk'is original'a'j'n poem'o'j'n. Last'a'temp'e tamen ek'aper'is la unu'a'j post'milit'a'j traduk'a'j eminent'ul'o'j kaj poet'a'j voĉ'o'j ankaŭ en Hispanio. Inter la ĉi-last'a'j, est'as menci'ind'a'j Saluador Gumá kaj Gabriel Mora-i-Arana, kies verk'o'j aper'is en plur'a'j nun'temp'a'j revu'o'j.

    En Argentino nun aktiv'as original'a poet'o, ebl'e pli fam'a pro si'a'j traduk'aĵ'o'j: Diego Selso (ps. de Adan Hrynkiewicz), kies Kelk'a'j Strof'o'j aper'is en 1963. En 1966 aper'is krom'a original'aĵ'o: En la Flam'o'j Volupt'a'j de l’ Am'o.

    (d) Ali'a'j: Poet'o, kiu trov'as si'a'n inspir'o'n en la natur'o, est'as la Nederland'an'o Anton H. Leenhard, kies mal'grand'a sonet'ar'o Somer'a Simfoni'o aper'is en 1970. Li est'as poet'o sen'per'e lirik'a, kun tre fragil'a'j tem'o'j. Est'as atent'ind'e, ke li'a libr'o'form'a poem'ar'o ne est'as reprezent'a: li verk'is mult'e pli valor'a'j'n poem'o'j'n, kiu'j aper'is dis'e en la Esperant'lingv'a gazet'ar'o. Last'a'temp'e aŭd'iĝ'is nov'a voĉ'o: Miozot'o, de Ben'it'a Kdrt, 1970.

    6.8.1.6 Prolet'a Skol'o. — Unu el la plej grav'a'j perd'o'j de la Esperant'a literatur'o est'as la mal'aper'o de la iam'a prolet'a skol'o. Part'o mal'aper'is sub la stalin'ism'a reĝim'o (ne nur en Sovet'uni'o), part'o mal'aktiv'iĝ'is en Okcident'o sekv'e de la politik'a'j kaj soci'a'j kondiĉ'o'j, kiu'j konduk'is la iam'a'j'n revoluci'a'j'n fort'o'j'n al ĉiam pli grand'iĝ'ant'a integr'iĝ'o en la burĝ'a'n soci'o'n.

    Ne tut'e mal'aper'is, tamen, prolet'a'j poet'o'j. Tia'manier'e, en Sovet'uni'o el'star'as la poet'o K. Gusev, kiu mult'e traduk'is kaj verk'is original'e. Rimark'ind'e kontribu'is al la Esperant'a literatur'o, tamen ĉef'e per traduk'o'j kaj ese'o'j, la Uzbek'o Petro Poliŝĉuk. Oni ne rajt'as forges'i la bulgar'a'n poet'o'n Canko Murgin, kies Kant'o'j por la Pac'o aper'is en 1955. Ankaŭ de la Ĉin'o Armand Su aper'is mult'a'j el'ĉin'a'j traduk'aĵ'o'j, kaj plur'a'j original'a'j poem'o'j, kiu'j oft'e pri'tem'as re'eĥ'e la tut'mond'a'j'n batal'o'j'n de la labor'ist'a klas'o kaj de la koloni'a'j popol'o'j.

    6.8.1.7 Ital'a Skol'o. — En Italio aper'is plur'a'j verk'ist'o'j, aktiv'a'j sur poezi'a kaj proz'a kamp'o'j, kiu'j, almenaŭ part'e, unu'iĝ'is en la literatur'a grup'o “La Patrol'o”, kun propr'a, modest'a sed ambici'a organ'o Literatur'a Foir'o. La fond'int'o'j de “La Patrol'o” est'as la poet'o Nicolino Rossi, la proz'verk'ist'o kaj poet'o Giorgio Silfer kaj la poet'o Gaudenzio Pisoni. Ali'a'j membr'o'j al'iĝ'is post'e. El la hodiaŭ'a'j poet'o'j el'star'as sen'dub'e Nicolino Rossi, kiu verk'is sufiĉ'e abund'e, kaj en la last'a'j jar'o'j matur'ig'is si'a'n stil'o'n kaj sukces'is verk'i model'e elegant'a'j'n poem'o'j'n. En Italio, ĉi-period'e, aktiv'as poezi'e ankaŭ Mario Sola, L. L. Tadolini, Vincenzo Muselia, k.a.: ili'a'j verk'o'j, el kiu'j plur'a'j est'as traduk'a'j, aper'is en kelk'a'j revu'o'j, i.a. en Esperant'o kaj L’Esperanto. Valor'a poet'in'o montr'iĝ'is la ese'ist'in'o kaj novel'ist'in'o Clelia Conterno-Guglielminetti, kies original'a'j poem'o'j aper'is en Et'a Viv'o, 1970.

    6.8.1.8 Japan'a Skol'o (du'a generaci'o). — Inter la unu'a'generaci'a kaj la du'a'generaci'a Japan'a'j Skol'o'j ekzist'as neni'u hiat'o: tem'as ver'e nur pri kronologi'a divid'o. Fakt'e, ankaŭ dum ĉi tiu period'o aper'is verk'o'j de la nun plen'matur'a'j majstr'o'j Ossaka kenji (1888-1969) kaj Ito saburo (1902-69), ambaŭ antaŭ'ne'long'e mort'int'a'j. La ali'a'j poet'o'j cit'it'a'j supr'e ankoraŭ aper'ig'as verk'o'j'n. Sed kelk'a'j nov'a'j voĉ'o'j aŭd'ig'as si'n sur la japan'a scen'ej'o, tre person'a'j, unu'flank'e, sed tre komun'karakteriz'a'j, ali'flank'e, tiel, ke nun ver'e montr'iĝ'as, ke tem'as ja pri apart'a skol'o.

    Unu el la plej rimark'ind'a'j modern'a'j poet'o'j kaj verk'ist'o'j est'as Miyamoto masao (1913- , kiu mult'e kaj kompetent'e traduk'is, aper'ig'is ankaŭ proz'a'j'n kaj poezi'a'j'n original'aĵ'o'j'n, kaj labor'is sur lingv'a kamp'o. Li'a'j original'a'j poem'o'j aper'is dis'e en japan'a'j kultur'a'j revu'o'j kaj en Invit’ al Japan'esk'o, 1971.

    Original'a'j'n poem'o'j'n en ĉi-period'o aper'ig'is ankaŭ Nakamura tazuo (ps. Teruo Mikami: 1911- , esperant'ist'o ek'de 1929, redaktor'o de Oomot'o ek'de 1952, pli kon'at'a kiel esperant'olog'o kaj scienc'verk'ist'o. Plej last'a aper'is sur la bel'art'konkurs'a kamp'o la talent'a kaj promes'plen'a Kuroda masayuki kaj la tre aktiv'a kaj plur'fac'et'a verk'ist'o Ueyama masao.

    Nov'a poet'o el'paŝ'is kun propr'a verk'ar'o (original'a kaj traduk'it'a) en 1971: Land'lim'o jam Pas'is..., hajk'ar'o de Yamada tempu.

    Cit'ind'a est'as la atent'a fleg'o, kiu'n ricev'as la tradici'a japan'a literatur'sent'o. Tiu'rilat'e el'star'a'j est'as la an'o'j de la “Hajk'ist'a Klub'o”, kiu ĉiu'jar'e aper'ig'as libr'et'o'n, kun valor'a'j verk'o'j. En 1967 aper'is Suit'o ’67, kun original'a'j hajk'o'j de Tanaka sadami, Yamada tempu, Murata keinosuke, Tomita tomu, Ueyama masao kaj Miyamoto masao. En 1968 aper'is traduk'verk'o el modern'a'j japan'a'j hajk'ist'a'j poet'o'j. Sekv'is Kvintet'o ’69, kun original'a'j hajk'o'j de la supr'e menci'it'a'j poet'o'j (escept'e de Yamada tempu). Simil'a'j verk'et'o'j aper'as daŭr'e: Kapriĉ'o ’70 (1970), kaj Nokturn'o ’71 (1971). En 1965, sub la redakt'o de Nakamura tazuo kaj Miyamoto masao, aper'is la antologi'a verk'o Japan'a Kvodlibet'o, kun poezi'a'j, proz'a'j, teatr'a'j kaj ese'a'j original'aĵ'o'j de la japan'a'j verk'ist'o'j de la unu'a kaj la du'a generaci'o'j. Est'is preter'las'it'a'j kelk'a'j el la pionir'o'j (i.a. Ĉif toŝio, Fukuta kunitaro, Aguro saiiĉiro (ps. S. Agl'o)), kaj grand'a part'o de la soci'kritik'a'j kaj revoluci'a'j verk'ist'o'j, kiel Oka kazuta (Tag'i-Ĝo), Koŝinaka hiroŝi, k.a.

    Tia'j antologi'a'j verk'o'j, kun histori'a en'konduk'o, est'as tre valor'a'j help'il'o'j por la kon'o de la kultur'a viv'o de skol'o: kvankam kompren'ebl'e oni pov'us diskut'i pri kelk'a'j en'met'o'j — kaj, ĉef'e, pri plur'a'j el'las'o'j.

    6.8.1.9 La Jugoslavia Skol'o. — Ankaŭ inter la unu'a kaj la du'a generaci'o'j de jugoslaviaj verk'ist'o'j ne ekzist'as hiat'o: tiu skol'o pli'fortik'iĝ'is ĉirkaŭ La Sud'a Stel'o, kaj en la sin'o de la fort'a land'a jugoslavia Mov'ad'o.

    Rimark'ind'a poet'o est'as la kroat'a profesor'o Josip Velebit (1911- , kiu kun'labor'is en La Sud'a Stel'o, kaj verk'is poem'o'j'n ankaŭ kroat'e.

    Atent'ind'a est'as la kultur'a ag'ad'o de la kroat'a jur'ist'o Boĝidar Vanĉiki (1909-1970), kiu lern'is Esperant'o'n en 1928, sed aktiv'iĝ'is nur en 1931. Li mult'e traduk'is, ĉef'e poezi'o'n, kaj kun'labor'is en Literatur'a Mond'o (post la Du'a Mond'milit'o) kaj en La Nic'a Literatur'a Revu'o. Krom'e, li kun'redakt'is la revu'o'j'n Inter'naci'a Kultur'o kaj La Sud'a Stel'o. Grav'a est'as li'a traduk'o de La Kav'o, de J. G. Kovaĉi: (1960).

    De la kroat'a instru'ist'in'o Antonija Albert (1901- , kiu lern'is Esperant'o'n en 1956, aper'is plur'a'j poem'o'j kaj proz'aĵ'o'j, ankaŭ kelk'a'j en La Nic'a Literatur'a Revu'o, Oomot'o, Mond'a Kultur'o; ŝi part'o'pren'is en Bel'art'a'j Konkurs'o'j. Ŝi est'as interes'a eksperiment'a poet'in'o: la poem'o'j hav'as matematik'a'n struktur'o'n, kiu geometri'e pov'as kun'lig'i la okul'o'j'n (do la form'sent'o'n) kun la sent'o poezi'a.

    En 1969 aper'is la poem'kolekt'o Mar'ist'o Surmaste de la jugoslavia poet'in'o Vesna Skaljer-Race (1911- , kiu lern'is Esperant'o'n en 1955. Ŝi'a'j verk'o'j aper'is ankaŭ en La Progres'o, La Sud'a Stel'o, k.a. Ŝi est'as poet'in'o relativ'e lingv'o'simpl'a, kun tamen tip'e vir'in'a kun-sent'em'o, kaj ia graci'o, ĉef'e en poem'o'j rilat'ant'a'j al natur'o kaj emoci'o. Ŝi publik'ig'is kelk'a'j'n poem'ar'o'j'n ankaŭ en la serb'o'kroat'a lingv'o.

    Ankaŭ mult'a'j ali'a'j verk'ist'o'j aktiv'as, pli mal'pli sporad'e kaj mal'abund'e, tamen konstant'e: de la slovak'a poet'o Jan Labath (1926-  aper'is original'a'j vers'aĵ'o'j en La Sud'a Stel'o; de Tibor Sekclj (1912- , verk'ist'o, vojaĝ'ant'o, preleg'ist'o, kelk'a'j original'a'j poem'o'j; de Tone Rogelj (1940- , Sloven'o, original'a'j poem'o'j en La Progres'o. La svis'de'ven'a dram'aktor'in'o Margarethe (Greta) Stoll (1912- , kiu verk'is ankaŭ en la serb'a, publik'ig'is original'a'j'n esperant'lingv'a'j'n poem'o'j'n kaj novel'o'j'n. La serb'a ekonomik'ist'o Gvozden Srediĉ (1935- , el'lern'int'a Esperant'o'n en 1953, aper'ig'is original'a'j'n poem'o'j'n en naci'a'j kaj inter'naci'a'j Esperant'a'j gazet'o'j. De ia serb'a poet'in'o Nedeljka Subotiĉ (1934-  aper'is original'a'j vers'aĵ'o'j en La Progres'o, La Sud'a Stel'o, k.a. La kroat'a universitat'a docent'o Dalibor Brozoviĉ (ps. Bo Zoroviĉ, 1927-  verk'is plur'a'j'n original'a'j'n poem'o'j'n, sed li est'as pli kon'at'a pro si'a'j traduk'o'j el la kroat'a, serb'a, makedon'a kaj pro si'a'j pri'lingv'a'j artikol'o'j, kritik'o'j kaj recenz'o'j en La Sud'a Stel'o.

    Tre interes'a verk'o est'as Re'eĥ'o'j — Jugoslavia Poem'ar'o, aper'int'a en 1961, kun la antaŭ'parol'o kaj sub la redakt'o de Marinko Gjivoje. Tiu verk'o prezent'as poem'o'j'n de 19 poet'o'j jugoslaviaj de la unu'a kaj de la du'a generaci'o'j.

    6.8.2 Proz'o

    6.8.2.1 Ĉef'a'j ankoraŭ Aktiv'a'j Verk'ist'o'j de la Du'a Period'o. — Aper'ig'is si'a'j'n plej matur'a'j'n proz'verk'o'j'n post la Du'a Mond'milit'o la Hungar'o-Sved'o Ferenc Szilágyi, pri kies novel'ar'o'j kaj roman'et'o ni jam parol'is. Ankaŭ la Franc'o Raymond Schwartz plu'verk'is, kaj kron'is si'a'n karier'o'n de proz'verk'ist'o per la majstr'a roman'o Kiel Akv'o de l’ River'o, 1963. De Stellan Engholm aper'is post'milit'e roman'o (Viv'o Vok'as, 1946). Li'a grav'ec'o est'as rimark'ind'a, ĉar dum'milit'e li aper'ig'is en la neŭtral'a Svedi'o literatur'a'n revu'o'n, Mal'grand'a Revu'o (1943-1952), kiu long'e est'is la sol'a kun'lig'organ'o de la tiu'temp'a'j Esperant'a'j verk'ist'o'j. Aper'is krom'e aŭtobiografi'a roman'o de la hungar'a Jud'o T. Ŝvarc, 1965, novel'o'j de la Pol'o Jean Forge ( Fethke), 1961, kaj aŭtobiografi'o de la Bengal'o Lakshmiswar Sinha, 1966.

    El la prolet'a'j proz'verk'ist'o'j aktiv'as ankoraŭ la Bulgar'o Asen Grigorov (ps. Marin Ljubin).

    6.8.2.2 La Angl'a Proz'verk'ist'a Skot'o. — Ekster la flu'o de la Hungar'a kaj de la komenc'iĝ'ant'a Skot'a Skol'o'j aper'is du roman'o'j. La unu'a, publik'ig'it'a en 1946, est'as roman'et'o de angl'a jun'ul'o, Donald Muns, kiu ver'ŝajn'e verk'i? por sam'aĝ'ul'o'j: London'an'id'o'j. La du'a, de la Uson'an'o James Denton Sayers (1888-1957), est'as Invit'o al ĉiel'o, 1949. Ĝi est'as fikci'a rakont'o pri flug'o al Mars'o, kun kiu plekt'iĝ'as krud'a'j filozofi'a'j tem'o'j, kiu'j ne tre kongru'as kun la fikci'a part'o. En 1949 aper'is la verk'o de la Svis-Angl'o Cesare Rossetti (1902-1950), Kred'u mi'n, Sinjor'in'o!, aŭtobiografi'a roman'o pri lert'a vag'ant'a pot'vend'ist'o, skrib'it'a en tre vigl'a kaj viv'ant'a lingv'o.

    En 1946 ven'is facil'ton'a, sed interes'a novel'kolekt'o de Mason Stuttard, La Vir'in'et'o en Blu'o, en simpl'a sed ĉarm'a lingv'o.

    John Islay Francis, unu el la Kvaropanoj, aper'ig'is en 1960 la novel'ar'o'n Vitral'o. Francis hav'as talent'a'n rakont'kapabl'o'n. Li'a ĉef'trajt'o est'as ironi'o, per kiu li objektiv'e analiz'as ekstrem'a'j'n ekzempl'o'j'n de hom'a'j kutim'o'j kaj si'n'ten'o'j. En la novel'o'j, kie ironi'o ne est'as la ĉef'trajt'o, li verk'as real'ism'e, kun fort'a, kvankam ne ĉiam bon'e percept'ebl'a sent'o de kompat'o.

    Reto Mario Rossetti aper'ig'is novel'kolekt'o'n: El la Maniho, 1955, kie li prezent'as skiz'o'j'n en vigl'a kaj riĉ'e esprim'pov'a familiar'a stil'o, ŝuld'at'a al li'a special'a lingv'o'talent'o. Li'a'j novel'o'j est'as plej'oft'e skiz'o'j, moment'a'j okul'kapt'o'j de okaz'aĵ'o'j, sen grand'a mal'volv'iĝ'o de la tem'o: la tut'a surpriz'a faktor'o en ili est'as la lingv'o.

    La poet'in'o Marjorie Boulton aktiv'as ankaŭ sur proz'a kamp'o. Ŝi'a'j proz'aĵ'o'j aper'is en Dek'du Pied'et'o'j, 1964, kaj en la novel'kolekt'o Okul'o'j, 1967. Ŝi est'as plen'matur'a verk'ist'in'o, kun akr'a analiz'talent'o, kiu'n mild'ig'as la kompat'a sent'o kaj ia simpati'plen'a — aŭ humur'a — aŭtor'part'o'pren'o.

    Premi'it'a por novel'o'j est'is la angl'a ŝtat'ofic'ist'o Richard John French (1883-1959), kiu lern'is Esperant'o'n en 1939. Li'a'j novel'o'j est'as mild'a'j rakont'o'j, kiu'j analiz'as la hom'a'n kondiĉ'o'n am'rigard'e.

    Aper'is ankaŭ novel'o'j de Tom Frazer kaj de Victor Sadler, kies eksperiment'a proz'o vek'is mult'e da atent'o en la esperant'ist'a'j kultur'a'j revu'o'j.

    6.8.2.3 Novel'o'j kaj Skiz'o'j. — La norveg'a filolog'o Johan Hammond Rosbach (1921- , esperant'ist'o ek'de 1938 kaj kun'labor'ant'o de Nord'a Prism'o, el'paŝ'is en 1951 per la novel'ar'o Bagatel'ar'o, post kiu sekv'is Hom'o'j kaj River'o'j, 1957; La Mir'ind'a Eliksir'o, 1968, kaj Disk'o, 1970. La novel'o'j'n de Rosbach kun'lig'as plej'oft'e komun'a rakont'faden'o, kiu serv'as kiel pretekst'o por la fikci'a rakont'o. Kelk'foj'e tamen la mank'o de preciz'a tem'a mal'volv'iĝ'o mal'util'as al la struktur'o de la rakont'o: tial est'iĝ'as ne tiel sukces'a'j libr'o'j, kiel li'a last'a. Li'a lingv'o est'as simpl'a, familiar'a, neniam patos'a aŭ iel per'fort'a.

    De la pol'a verk'ist'in'o Julia Pioro aper'is novel'kolekt'o El Ter'o kaj Eter'o, 1964, kun simbol'a'j novel'et'o'j, kies tem'ar'o neniam real'ism'e konkret'iĝ'as, sed trov'as prezent'o'n, dis'volv'iĝ'o'n kaj form'o'n en metafor'a kaj simbol'a atmosfer'o.

    En 1965 aper'is la amuz-satir'a novel'ar'o Tia'j ni Est'as de la Hungar'o Sandor Bako, kiu loĝ'as en Uson'o. Cit'ind'a est'as ankaŭ la novel'kolekt'o de la Finn'o Eija Salovaara, Kie Boac'o'j Vag'ad'as, 1967; ĝi pri'trakt'as okaz'aĵ'o'j'n fikci'e lok'it'a'j'n en la lapon'a part'o de Finnlando.

    Kelk'a'j'n, part'e ankaŭ valor'a'j'n novel'o'j'n soci'ver'ism'a'j'n aper'ig'is la Ital'o Sen Rodin, ĉef'e en Mond'a Kultur'o. Rimark'ind'a'j est'as la novel'o'j de la ĉeĥ'a poet'o Ŝtefo Urban: li est'as verk'ist'o plur'gam'a, kun talent'a'j observ'o kaj pri'skrib'o'kapabl'o'j. Li'a'j novel'o'j est'as oft'e delikat'a'j lirik'a'j teks'aĵ'o'j sur fort'e sugesti'a rakont'fram'o. De la Belg'o Albert Samyn, kiu aktiv'is ankaŭ traduk'e, aper'is kelk'a'j original'aĵ'o'j. Kun interes'o oni leg'as la novel'o'j'n de la Aŭstr'in'o Jolanthe Leser (1910- , kies person'ton'a'j, hom'ec'a'j novel'o'j aper'is plur'revu'e.

    De ali'a Aŭstr'o, Stefan Zodel (1898-1963), industri'ofic'ist'o, aper'is valor'a'j novel'o'j, rakont'o'j kaj ese'o'j. Li verk'is ankaŭ roman'o'n, Sen'konsil'a Am'o, 1956, kiu tamen neniam aper'is. Li'a'j novel'o'j est'as kamp'ar'etos'a'j kaj mont'ar'pri'trakt'a'j. Riĉ'a est'is la rakont'fantazi'o de hungar'a mez'lern'ej'a instru'ist'o Laszlo Bot'i (1914-1962), kiu aper'ig'is si'a'n proz'o'n ĉef'e en period'aĵ'o'j. En la last'a'j jar'o'j ek'aper'is original'aĵ'o'j de ali'a Hungar'o: A. Szabo. Ankaŭ de la talent'a pol'o Jerzy Grum (1933- , kun'labor'ant'o de La Sud'a Stel'o kaj Nord'a Prism'o, aper'is kelk'a'j novel'o'j, kiu'j promes'as pli matur'a'n daŭr'ig'o'n en definitiv'iĝ'int'a stil'o.

    Supr'e mal'dekstr'e: Per Vojaĝ'o al Kazohinio Sándor Szathmári radioskopi'is la nun'a'n hom'a'n soci'o'n.


    Supr'e: Ueyama masao al'port'is vigl'a'n proz'a'n verv'o'n el la Orient'o.


    Kiel Akv'o de l’ River'o est'as sukces'a prov'o de Raymond Schwartz — al la Esperant'a proz'o don'i grand'a'n roman'o'n.


    Novel'o'j'n kaj rakont'o'j'n publik'ig'is la Ĉeĥ'o Vladimir Vana (1932- , kiu ankaŭ mult'e traduk'is, la Uzbek'o Petro Poliŝĉuk kaj la hispan'lingv'a Sud'amerik'an'o Carlos Wappers (en La Paper'o'j de Wappers, 1969). Eksperiment'a'j'n novel'o'j'n, stil'e ne tut'e matur'a'j'n, verk'is la Hind'o Aŝvinikumar, i.a. en Mond'a Kultur'o. Menci'ind'a est'as la debut'a novel'o de Geraldo Mattos, La Nigr'a Spartako, 1955, kie li pri'skrib'as histori'e okaz'int'a'n liber'iĝ'a'n ribel'o'n de grup'o da negr'a'j sklav'o'j. Plej last'a'temp'e aper'is, de Bertram Potts, la valor'a novel'kolekt'o Nokt'o da Tim'o, 1971, kun verk'o'j matur'a'j kaj elegant'a'j. Sun'o kaj Pluv'o, kolekt'o el 15 relativ'e simpl'a'j novel'o'j kaj skiz'o'j de Gudrun Rus, aper'is en 1972. Sam'jar'e aper'is ankaŭ la skiz'ar'o de F. Faulhaber, Faulhaber Rakont'as....

    6.8.2.4 Roman'o'j kaj Rakont'o'j. — La plej grand'a hungar'a roman'ist'o est'as sen'dub'e la maŝin'inĝenier'o Sandor Szathmari (1897- . Li'a'j novel'o'j aper'is i.a. en Bel'art'o, Mond'a Kultur'o, La Nic'a Literatur'a Revu'o kaj en la novel'kolekt'o Maŝin'mond'o. En 1958 ven'is li'a grand'a roman'o Vojaĝ'o al Kazohinio (jam pret'a en 1938), kie li satir'e skiz'as la problem'o'j'n de soci'o, kiu super'is ĉiu'n psikologi'a'n alien'iĝ'o'n, sed perd'is la hom'a'n natur'o'n. En la sin'o de tiu soci'o, tamen, trov'iĝ'as ankoraŭ ar'o da “mal'nov'a'j” hom'o'j, kiu'j'n la soci'o dev'as segregaci'i por mem ne pere'i. Tiu'j “mal'nov'a'j” hom'o'j satir'e simbol'as la hodiaŭ'a'n hom'ar'o'n, sed ili akcept'as rid'ind'a'j'n kaj ne'normal'a'j'n tabu'o'j'n, dum la sen'alien'iĝ'a soci'o est'as la satir'a simbol'o de la rezult'o de scienc'o por si mem, kaj ne por la hom'o. Ali'a grav'a verk'ist'o est'is Jean Ribulard (1904-1962), franc'a major'o, kiu lern'is Esperant'o'n en 1948. Li verk'is novel'o'n (Vag'ad'o sub Palm'o'j, 1956), kaj la filozofi'a'n roman'et'o'n Viv'o kaj Opini'o'j de Majstr'o M’Saud, 1963. Ĉi tiu ekzotik'a roman'et'o, bedaŭr'ind'e ne'fin'it'a, vigl'e kaj ironi'e pri'skrib'as la viv'o'n de azen'o en aŭtobiografi'a form'o. La azen'o, inter tiel mult'e da instinkt'e kaj ne'raci'e ag'ant'a'j hom'o'j, est'as la sol'a reprezent'ant'o de la ver'a hom'ec'a saĝ'o. Ribillard sci'is elegant'e kaj vigl'e ĉerp'i el la lingv'a'j latent'o'j de Esperant'o, kre'ant'e tut'e person'a'n, riĉ'eg'a'n stil'o'n.

    La Ĉeĥ'o Frantiŝek Omelka (1904-1960) post'las'is La Alaska Stafet'o, 1952, kiu en'hav'as sam'volum'e la literatur'e pli grav'a'n Kapt'it'o'j de Glaci'rok'o'j. De la dan'a kurac'ist'o H. L. Egerrup aper'is la roman'o D-ro Dorner, 1945, kiu pri'skrib'as la problem'o'j'n de art'e'far'it'a fekund'ig'o, plekt'it'a kun histori'o sufiĉ'e ne'kred'ebl'a, plen'a de hazard'o'j. De Margid Thoraeus-Ekström ven'is en 1967 Bril'o de Fantom'o, rakont'kolekt'o kun komun'a faden'o pri la kamp'ar'a bien'viv'o en Svedi'o. De la Sved'o Karl Lundqvist aper'is la amuz'a, literatur'e sen'pretend'a kriminal'roman'et'o Feri'o kun la Mort'o (2-a eld. 1962), kaj de li'a sam'land'an'o Ernst Olsson roman'ec'a'j biografi'o'j pri Sankt'a Birgitta, von Linne kaj Nobel en Kred'o, Flor'o'j, Dinamit'o, 1961. Ali'a Sved'o, F. T. Lundqvist (1882-1965) publik'ig'is la rakont'kolekt'o'n ŝip'estr'o Rakont'as, 1962. Aŭtobiografi'a'j'n verk'o'j'n sen literatur'a'j pretend'o'j aper'ig'is Jo van Hemert-Remmers: Sur Insul'o Mal'proksim'a, 1957 (pri la viv'o en indonezia koncentr'ej'o sub la japan'a reg'ad'o), kaj la Finn'o E. Rasku: Iu Finn'a Infan'aĝ'o, 1969. Aper'is ankaŭ Vojaĝ'impres'o'j de Egipto tra Eŭrop'o kaj Azi'o per Esperant'o, de D-ro Nassif Isaac, 1967.

    6.8.2.5 Ital'a Skol'o. — La ĝis nun plej kon'at'a proz'ist'in'o est'as la torin'a instru'ist'in'o Clelia Conterno-Guglielminetti (1915- , kiu kun'labor'is al plur'a'j kultur'a'j gazet'o'j. Ŝi'a'j novel'o'j est'as verv'e verk'it'a'j, kaj ŝi'a sugesti'a talent'o, al kiu ŝi oft'e kun'ig'as pik'et'a'n ironi'o'n, ig'as ili'n tre person'stil'a'j. Ŝi verk'is ankaŭ mult'nombr'a'j'n kaj valor'a'j'n ese'o'j'n kaj stud'o'j'n.

    De la ital'a verk'ist'in'o Lina Gabrielli aper'is la pri'kongres'a roman'et'o, romantik'ec'a, La Komb'il'o, 1962, kaj kun'labor'e kun A. Goldoni, la por'jun'ul'a rakont'o Bill kaj la Lazur'a'j Okul'o'j, 1964. Inter la ĵus aper'int'a'j “patrol'an'o'j”, interes'a'j est'as la original'aĵ'o'j de Giorgio Silfer, kiu'n disting'ig'as atent'a real'ism'a observ'o'kapabl'o. Ili aper'is en Literatur'a Foir'o.

    6.8.2.6 Japan'a Skol'o. — En 1967 aper'is la roman'ec'a'j biografi'o'j de japan'a'j art'ist'o'j en Pri Art'o kaj Mort'o, de la kler'a japan'a literatur'ist'o Miyamoto masao (1913- . Du interes'a'j novel'ar'o'j de la nov'generaci'a verk'ist'o Ueyama masao mal'kaŝ'as al ni la ekzist'o'n de tiu vigl'a, verv'a, skiz'em'a aŭtor'o: li'a'j novel'kolekt'o'j est'as Ne Grimac'ul, 1967, kaj Pardon'o'n!, 1970.

    Sporad'e aper'int'a'j est'as la literatur'e valor'a'j novel'o'j de Konisi gaku (1934- , kiu en 1971 el'don'is kolekt'o'n el 5 novel'o'j scienc'fantazi'a'j La Kosm'o'ŝip'o “Ed'e'no n-ro 5”. Pri'not'ind'a est'as la vir'in'mov'ad'a aktiv'ul'in'o Kita satori (1923- , kiu ek'verk'is en Esperant'o antaŭ proks. 20 jar'o'j, kaj menci'ind'a ankaŭ la beletr'ist'ik'a labor'o de Hukuta masao.

    6.8.2.7 Jugoslavia Skol'o. — De Ante Grgurina aper'is amuz'a'j, sprit'a'j novel'o'j, part'e aŭtobiografi'a'j, en ĉe Doktor'o, 1958. La jugoslav'de'ven'a Dan'in'o Zora Heide aper'ig'is la novel'ar'o'n Ni Hom'o'j en 1970. Ŝi ĉerp'as si'a'n rakont'material'o'n el si'a'j re'memor'o'j pri la jugoslaviaj naci'a etos'o kaj tradici'a spirit'viv'o. Ankaŭ Tibor Sekelj iĝ'is kon'at'a kiel sporad'a rakont'verk'ist'o. Du Novel'o'j de Branko Radakovic aper'is en 1955, sam'jar'e ankaŭ la novel'o de Bozidar Trudiĉ, Provinc'a Gast'ej'o. Novel'o'j lert'a'stil'a'j kaj observ'o'riĉ'a'j aper'is el la plum'o de la jugoslavia ĵurnal'ist'o Zeljko Takaĉ (1927- , kiu lern'is Esperant'o'n en 1947. Kelk'a'j'n proz'aĵ'o'j'n, sufiĉ'e interes'a'j'n, verk'is la poet'in'o Margarethe (Greta) Stoll.

    6.8.3 Teatr'o

    6.8.3.1 Hodiaŭ'a Situaci'o. — La situaci'o de la Esperant'a teatr'o est'as mult'flank'e mal'kontent'ig'a. Se ni nun'temp'e posed'as plur'a'j'n valor'a'j'n verk'o'j'n, kiu'j tamen ne est'as ankoraŭ kompar'ebl'a'j al la naci'lingv'a'j ĉef'verk'o'j, se plur'a'j trup'o'j el profesi'a'j aktor'o'j nun program'as ankaŭ en Esperant'o kaj, se en la last'a'j jar'o'j aper'is mult'a'j el'star'a'j teatr'a'j traduk'aĵ'o'j (el Sartre, Shakespeare, Vildrac, Sofoklo, Moliere, Pagnol, Machado de Assis, ktp.), tiam la original'a teatr'a verk'ad'o sen vid'ebl'a'j kial'o'j lam'as.

    6.8.3.2 Verk'o'j aper'int'a'j. — El la aŭtor'o'j de la du'a period'o, verk'is por'teatr'e ankaŭ Julio Baghy kaj Jakob D. Applebaum. Pri ili'a'j verk'o'j ni jam parol'is.

    En la modern'a Skot'a Skol'o por la teatr'o labor'is William Auld, kiu en si'a volum'o Unu'fingr'a'j Melodi'o'j, 1960, aper'ig'is la vers'dram'o'n Kvazaŭ Bird'o'j Konstru'as. Tem'as pri teatr'aĵ'o interes'a, en traf'a kaj konciz'a, elegant'a kaj klasik'a lingv'o, sed ebl'e ne sufiĉ'e dram'ec'a por la scen'ej'o. Ankaŭ de la brazila verk'ist'o Geraido Mattos aper'is la 4-akt'a vers'dram'o Iv'a'n Vi, 1953, en tre romantik'a, jam tiu'temp'e interes'a, kvankam ne'matur'a lingv'o.

    El'star'a'j est'as ankaŭ la teatr'a'j verk'o'j de Marjorie Boulton, kiu kolekt'is ili'n en Vir'in'o ĉe la Land'lim'o, 1959. Ŝi'a'j mult'gam'a'j verk'o'j ir'as de la humur'a ŝerc'o, fars'o aŭ amuz'a unu'akt'aĵ'o, tra la ĉef'e hodiaŭ valor'a'j radi'o'dram'o'j, ĝis pli ambici'a'j kaj ampleks'a'j vers'dram'o'j. El tiu kolekt'o 3 verk'o'j est'is sur'scen'ig'it'a'j. Unu (Maneken-Parad'o) en'ir'is la repertuar'o'n de IAT.

    Amuz'a'j'n komedi'et'o'j'n verk'is mult'a'j ali'a'j aŭtor'o'j. De kiam ekzist'as la dram'premi'o de la Bel'art'a'j Konkurs'o'j, ankaŭ radi'o'dram'o'j est'as pli oft'e verk'at'a'j, kaj la nivel'o de la unu'akt'aĵ'o pli'alt'iĝ'is. Ni rimark'as i.a. la verk'o'j'n de Emilija Lapenna kaj de Albert Samyn.

    Teatr'aĵ'et'o'n verk'is ankaŭ la Franc'o Pierre Delaire, L’Edelvejs'o kaj la tri Vagabond'in'o'j, 1963, kaj la Meksik'an'o Francisco Azorin, Adamo kaj Eva, 1954, ambici'a'n dram'o'n en tri akt'o'j. Dum 1971 en Dani'o aper'is kvar verk'et'o'j divers'grad'e interes'a'j: la psikologi'a dram'o de Bukar, La Ret'o (prezent'it'a en Parizo dum novembr'o 1971), la simpl'a'j skeĉ'o'j de Zora Heide, Ni Komedi'et'as..., la 4 unu'akt'aĵ'o'j de E. V. Tvarozek, Ni Lud'os Teatr'aĵ'o'j'n kaj la tri komedi'et'o'j de Marjorie Boulton, Ni Aktor'as... Tiu'j el'don'o'j cel'as pli'alt'ig'i la nivel'o'n de program'o'j en la grup'o'j, kaj fakt'e sukces'as proviz'i aktor'em'ul'o'j'n per interes'a'j original'aĵ'o'j.

    6.8.4 Satir'a'j Verk'ist'o'j

    Ar'o da aŭtor'o'j verk'is proz'e kaj poezi'e, part'e por tut'simpl'e amuz'i la leg'ant'o'j'n, part'e por satir'i pri hom'a'j febl'o'j, en kelk'a'j kaz'o'j por el'viv'ig'i si'a'j'n kompleks'o'j'n. Est'as fakt'o, ke mult'o, kio ekzist'as en la Esperant'o-Mov'ad'o, sam'e kiel en la mond'o ĝeneral'e, pov'as inspir'i ŝerc'em'ul'o'j'n. Satir'a'j verk'o'j pov'as rilat'i al hom'a'j mal'fort'o'j ĝeneral'e, aŭ cel'i ekskluziv'e difin'it'a'n soci'a'n grup'o'n, en ni'a kaz'o la Esperant'o-Mov'ad'o'n, pli preciz'e: kelk'a'j'n ĝi'a'j'n objektiv'e negativ'a'j'n aspekt'o'j'n, aŭ fenomen'o'j'n, kiu'j'n la aŭtor'o mem, pro si'a propr'a subjektiv'a star'punkt'o, em'as kritik'i.

    Al la unu'a grup'o aparten'as la epigram'ec'a'j verk'et'o'j de la German'o Stefan Maul, aper'int'a'j en Po-em'o'j, 1968, kaj en German'a Esperant'o-Revu'o. Ankaŭ Adolf Sproeck, kies satir'o'j aper'is en La Skurila Libr'o, 1968, est'as tia'spec'a verk'ist'o. En land'a'j gazet'o'j la Argentin'an'o Ruben Feldman-Gonzalez aper'ig'is humur'a'j'n novel'et'o'j'n. Sporad'e verk'is tiu'kamp'e ankaŭ la Ital'o Ademaro Barbiellini-Amidei kelk'a'j'n bon'a'j'n novel'et'o'j'n, kiu'j aper'is en L’Esperanto.

    Pov'as okaz'i, ke la lingv'o mem prezent'as amuz'a'j'n, ĉar du'signif'a'j'n, kun'met'aĵ'o'j'n. La serĉ'o de tia'j vort'o'j, kaj ties kun'lig'o en preskaŭ super'real'ism'a tekst'o, kie ĉef'is tamen ne ia ide'o, sed nur lingv'a esprim'vol'o, est'is la fak'o de Mefistofel'o, kiu aper'ig'is si'a'j'n el'pens'aĵ'o'j'n en German'a Esperant'o-Revu'o. Tia'spec'a'j verk'ist'o'j trov'iĝ'as en ĉiu'j land'o'j. Literatur'a'j'n pastiĉ'o'j'n satir'cel'e verk'is iu franc'a verk'ist'o, kiu si'n kaŝ'as sub la pseŭdonim'o Henri Baupierre (1918- , laŭ'dir'e ĝarden'ist'o. Li publik'ig'is si'a'j'n pastiĉ'o'j'n en Specimen'e, 1962, kie li serĉ'imit'e aper'ig'is poem'et'o'j'n kaj novel'et'o'j'n en la stil'o kaj kun la kutim'a'j tem'o'j de plur'a'j verk'ist'o'j, tamen laŭ al'ekstrem'e tir'it'a'j apart'aĵ'o'j, por efik'ig'i la satir'o'n. Li aper'ig'is ankaŭ novel'o'j'n. Tut'e ali'spec'a est'as la german'a aŭtor'o Kanguruo, kiu en 1967 aper'ig'is en German'a Esperant'o-Revu'o seri'o'n da satir'o'j pri apart'a'j ec'o'j de la Esperant'o-Mov'ad'o. Libr'o'form'e, aper'is kelk'a'j pec'o'j en la broŝur'o Kiel (Mal)venk'ig'i Esperant'o'n, 1968. Iom analog'e verk'as, kvankam ne tiel mord'e, kaj ĝeneral'e preskaŭ ĉiam pri lok'a'j kaj land'a'j mov'ad'a'j problem'o'j, la Ital'o Ermigi Rodari (ps. Ermes), kies paĝ'o'j aper'as regul'e en L’Esperanto. En 1970 aper'is la ilustr'it'a kolekt'o el mal'dec'a'j anekdot'o'j kaj sprit'aĵ'o'j de Louis Beaucaire: Kruko kaj Baniko el Ber'val'o.

    6.8.5 Kultur'e Grav'a'j Verk'ist'o'j

    Est'as praktik'e ne'ebl'e list'ig'i ĉiu'j'n, kiu'j verk'is pri'lingv'e aŭ pri'scienc'e en Esperant'o. Kelk'a'j tamen est'is rimark'ind'a'j stil'ist'o'j, kaj riĉ'e kontribu'is al la evolu'o kaj firm'ig'o de la lingv'o.

    Mult'a'j, kiu'j ankoraŭ nun verk'as, komenc'is jam antaŭ la Du'a Mond'milit'o. Inter ili la unu'a'n lok'o'n okup'as Kalocsay, kiu ankoraŭ nun'temp'e abund'e traduk'as kaj pri'lingv'e verk'as. La sam'o'n oni pov'as dir'i pri Gaston Waringhien. Pri li, tamen, konven'as al'don'i, ke li'a'j plej grav'a'j verk'o'j pri'lingv'a'j kaj traduk'a'j aper'is ĝust'e post la Du'a Mond'milit'o. Pri ambaŭ vid'u antaŭ'e. Rimark'ind'a figur'o rest'is ankaŭ post la Du'a Mond'milit'o Edmond Privat, bon'a orator'o kaj verk'ist'o de inter'naci-politik'a'j libr'o'j. Sur la ĵurnal'ism'a kamp'o aktiv'ad'is dum jar'dek'o'j Teo Jung, la fond'int'o de Herold'o de Esperant'o.

    En la last'a'j 25 jar'o'j kiel apart'a figur'o el'star'is Ivo Lapenna per si'a mult'flank'e influ'a ag'ad'o. Li ne nur verk'is cent'o'j'n da artikol'o'j kaj grand'a'n nombr'o'n da stud'o'j, aper'int'a'j en plur'a'j E-period'aĵ'o'j, sed ankaŭ libr'o'form'e publik'ig'is plur'a'j'n verk'o'j'n, el kiu'j unu, li'a ĉef'verk'o, Retor'ik'o, hav'is inter 1950 kaj 1971 tri el'don'o'j'n kun en'tut'e 6.200 ekzempler'o'j. Li'a'j kongres'a'j fest'parol'ad'o'j kaj oft'a'j preleg'o'j grav'e kontribu'is al la evolu'ig'o de la parol'a lingv'o, don'ant'e tia'manier'e al la Esperant'a kultur'o nov'a'n, ekster-kabinet'a'n dimensi'o'n.

    Sed ankaŭ nov'a'j fort'o'j ek'aper'is. El la lingv'o'analiz'a kaj literatur'histori'a vid'punkt'o el'star'a'j est'as la stud'o'j de W. Auld pri la lingv'o kaj la literatur'o Esperant'a'j. Auld hav'as serioz'a'n analiz'a'n si'n'ten'o'n rilat'e la lingv'o'n kaj la literatur'o'n, al kiu li tiel mult'e kontribu'is. Li'a'j stud'o'j aper'is kiel dokument'o'j de Ced kaj en plur'a'j revu'o'j, i.a. en Esperant'o, La Nic'a Literatur'a Revu'o, ktp.

    Marjorie Boulton kaj John Francis verk'is valor'a'j'n stud'o'j'n pri la literatur'o de Esperant'o, ĉef'e pri la verk'o'j de Zamenhof. La biografi'a verk'o Zamenhof, pret'ig'it'a angl'a'lingv'e de Marjorie Boulton, kaj adapt'it'a en Esperant'o-versi'o, est'as monument'o de konscienc'a esplor'a labor'o. Grav'a'j est'as ankaŭ la lingv'a'j kaj literatur'a'j kontribu'aĵ'o'j de Vilho Setälä (1892- , kies scienc'a'j artikol'o'j aper'is en Fort'o'j de T Viv'o, 1967. Pri'lingv'e abund'e verk'is ankaŭ la japan'a'j stil'majstr'o'j Matuba kikunobu, kies traduk'a aktiv'ec'o kaj lingv'a ese'ar'o est'as impon'a'j, kaj Nakamura tazuo, kiu kun'labor'is per apart'a stud'o en la Simpozi'o pri -at'a/-it'a, 1961, per traduk'aĵ'o en Rakont'o'j de Oogai, 1962; li verk'is original'a'n Enciklopedi'et'o Japan'a, 1964, kaj kun'redakt'is Japan'a Kvodlibet'o, 1965. Grav'a est'as ankaŭ Miyamoto masao, kiu ampleks'e labor'is traduk'e kaj sur lingv'a kamp'o kaj verk'is ankaŭ original'e.


    La tradici'o de stil'ist'o'j-scienc'ist'o'j tut'e ne perd'iĝ'is. Mal'e, krom la cit'it'a'j verk'o'j, aper'is valor'a'j original'aĵ'o'j de Ivo Lapenna: Retor'ik'o, 1950 (2-a eld. 1958; 3-a eld. 1971), Aktual'a'j Problem'o'j de la Nun'temp'a Inter'naci'a Viv'o, 1952, kaj Elekt'it'a'j Parol'ad'o'j kaj Preleg'o'j, 1966. De Tibor Sekelj, esplor'ist'o kaj verk'ist'o, aper'is novel'o'j, poem'o'j, geografi'a'j artikol'o'j, kaj original'a libr'o: Nepalo Mal'ferm'as la Pord'o'n, 1959. De la dan'a doktor'o pri agronomi'o Paul Neergaard aper'is mult'a'j pri'lingv'a'j (esperant'ologi'a'j kaj inter'lingv'ist'ik'a'j) artikol'o'j. Li est'is ĉef'redaktor'o de Esperant'ologi'o kaj de Scienc'a'j Stud'o'j, 1958. Li publik'ig'is tri grav'a'j'n popular'scienc'a'j'n verk'o'j'n en Esperant'o (Scienc'o kaj Pseŭdo'scienc'o pri Hered'o kaj Ras'o, 1937; Atak'o'j Kontraŭ Ĝarden'plant'o'j, 1954; La Viv'o de la Plant'o'j, 1957), kiu'j aper'is post'e ankaŭ en plur'a'j traduk'o'j. Not'ind'as ankaŭ la artikol'ar'o (kun poem'o'j) de Manuel Fernandez-Menendez, aper'int'a en La Hom'o sur Si'a Voj'o, 1965.

    Ne forges'end'a est'as la Hispan'o Juan Regulo-Perez, katedr'a profesor'o pri Esperant'o en la Universitat'o de La Laguna, kiu verk'is mult'nombr'a'j'n stud'o'j'n pri lingv'a'j kaj esperant'ologi'a'j problem'o'j kaj kiu iniciat'is kaj gvid'as la el'don'ej'o'n Stafet'o (ek'de 1952).

    La literatur'kritik'a diligent'ec'o de la skot'a'j poet'o'j kaj la entrepren'em'o de la el'don'ej'o de Regulo-Perez facil'ig'is la aper'o'n de du mejl'o'ŝton'a'j verk'o'j.

    La unu'a est'as Esperant'a Antologi'o 1887-1957, redakt'it'a de William Auld, kiu pri'zorg'is ankaŭ ĝi'a'n en'konduk'o'n. Ĝi aper'is en 1958, kaj prezent'is poem'o'j'n de naŭ'dek'o da poet'o'j el ĉiu'j tri period'o'j. Ĝi est'as eg'e valor'a trezor'ej'o de la plej valor'a'j gem'o'j de la Esperant'a poezi'a literatur'o, kaj verk'o nepr'e profund'e stud'end'a de ĉiu'j interes'at'o'j.

    La du'a est'as 33 Rakont'o'j (La Esperant'a Novel'art'o), antologi'a verk'o redakt'it'a de Szilagyi kaj Rossetti, kaj kun en'konduk'o de Ivo Rotkviĉ. Ĝi prezent'as 33 novel'o'j'n de 29 aŭtor'o'j el 17 land'o'j.

    6.9 Esenc'a Bibliografi'o

    Auld, William (red.), Esperant'a Antologi'o 1887-1957. La Laguna 1958.

    Boulton, Marjorie, “L. L. Zamenhof, pionir'a poet'o”. Lapenna, Ivo (red.), Memor'libr'o. Londono 1960, p. 46-49.

    Dalmau, Delfi, Aclariments linguistics. Barcelona 1962. Drezen, Ernest, Histori'o de la mond'o'lingv'o. Oosaka 1967.

    Francis, John, “Integr'o kaj latent'o'j en la verk'o de Zamenhof”. Lapenna, Ivo (red.), Memor'libr'o. Londono 1960, p. 50-53.

    Hagler, Margaret, The Esperanto language as a literary medium. A historical discussion of and original Esperanto poetry. Bloomington, Ind. 1971.

    Kralj, Drago, Kvar preleg'o'j pri Esperant'a literatur'o. Ljubljana 1960.

    Middelkoop, A. J., Humoristische trekken in de Esperanto-literatuur. Amsterdam 1969.

    Pechan, Alfonso (red.), Gvid'libr'o por super'a ekzamen'o. Vol. 2. Budapest 1966.

    Rossetti, Reto; Szilagyi Ferenc (red.), 33 rakont'o'j (La Esperant'a novel'art'o). La Laguna 1964. Totsche, Ludovik'o, De paĝ'o al paĝ'o. Budapest 1932.

    Waringhien, Gaston, Ese'o'j. La Laguna 1956.

    Ĉapitr'o 7

    Traduk'a Beletr'o

    7.1 En'konduk'o

    En la lingv'a kaj tradici'kre'a kadr'o de la kultur'a signif'o de Esperant'o el'star'as la traduk'literatur'o.

    Jam en la Unu'a Libr'o (1887) L. L. Zamenhof aper'ig'is traduk'it'a'j'n poem'o'j'n de Heine; la unu'a Esperant'a revu'o, La Esperant'ist'o, hav'is ĉiu'numer'e literatur'a'n rubrik'o'n. Ver'ŝajn'e ĉe la unu'a'j Esperant'a'j poet'o'j eminent'is la neces'o prov'i la esprim'kapabl'o'j'n de la nov'a lingv'o, trov'i ĝi'a'j'n latent'o'j'n kaj test'i la propr'a'j'n fort'o'j'n. Pro tio ni ne mir'as, kiam ni konstat'as, ke Grabowvski (poezi'e) kaj Kabe (proz'e) labor'is preskaŭ ekskluziv'e traduk'e. Ankaŭ la poezi'a, teatr'a kaj proz'a verk'ar'o de L. L. Zamenhof en'hav'as preskaŭ nur traduk'it'a'j'n verk'o'j'n (kun la escept'o de la leter'o'j kaj de la parol'ad'o'j).

    Est'as fakt'o, ke, kiam original'a verk'ist'o trov'iĝ'as antaŭ stil'a aŭ esprim'a mal'facil'aĵ'o, li pov'as ĝi'n evit'i, simpl'ig'ant'e aŭ eĉ for'las'ant'e la dir'ot'aĵ'o'n. Sed la sam'o'n ne pov'as far'i traduk'ist'o, kiu'n lig'as ne nur la senc'o, sed grand'part'e ankaŭ la form'o de la traduk'end'a original'o.

    Tia'manier'e, dank’ al la traduk'literatur'o, form'iĝ'is literatur'a fak'lingv'o. La ĉef'a'j latent'a'j apart'aĵ'o'j de Esperant'o est'is mal'kovr'it'a'j, stil'o fiks'iĝ'is, diferenc'a'j lingv'o-efekt'il'o'j kaj stil'rimed'o'j tradici'iĝ'is, kvankam ĉio ĉi est'is formul'it'a resum'e — almenaŭ koncern'e poet'ik'o'n — nur post 1920.

    Tiu procez'o daŭr'is fakt'e ĝis post la Unu'a Mond'milit'o. Tiam, la literatur'a'j lingv'o'j kaj la baz'a tradici'o est'is pret'a'j. Kaj ĝust'e tiam komenc'iĝ'is la ek'flor'o de la original'a literatur'o.

    Sed ne pro tio la traduk'literatur'o mal'aper'is: ĝi nur far'iĝ'is pli cel'konsci'a. Krom'e ĝi hav'is ek'de tiu moment'o “konkurenc'ant'o'n” rilat'e la lingv'o-modl'o'n: la original'a'n literatur'o'n, kun kiu ceter'e ĝi rilat'as tra reciprok'a'j influ'o'j.

    Est'iĝ'is tiam la konsci'o, ke inter'naci'a lingv'o dev'as kaj pov'as per'i fremd'lingv'a'j'n literatur'a'j'n trezor'o'j'n en akurat'a'j traduk'o'j, kiu'j'n ebl'ig'as la fakt'o, ke la traduk'ant'o ĝeneral'e parol'as de'nask'e la lingv'o'n, el kiu li traduk'as.

    Ceter'e, plur'a'j bon'eg'a'j lingv'o-art'ist'o'j ne kapabl'as mem'star'e verk'i original'e, kaj krom'e mult'a'j talent'a'j aŭtor'o'j prefer'as si'n el'prov'i traduk'e antaŭ ol verk'i original'e, aŭ de temp'o al temp'o dediĉ'i si'a'n lert'o'n al la traduk'ad'o. Ne ĉiu'j: W. Auld, G. Mattos, E. de Kock, M. Boulton, J. Baghy, R. Schwartz neniam traduk'is, aŭ nur hazard'e kaj pro moment'a neces'o.

    Se ni kompar'as la nivel'o'n de la Esperant'a'j traduk'o'j (konsider'ant'e ĉef'e tiu'j'n, kiu'j aper'is post 1925) kun la traduk'o'j, kiu'j aper'as naci'lingv'e, ni facil'e konstat'as, ke fier'e ni pov'as asert'i, ke la mez'a kvalit'o de ni'a'j traduk'o'j nepr'e super'as la mez'a'n kvalit'o'n de la naci'lingv'a'j traduk'o'j.

    Kiam oni parol'as pri traduk'literatur'o, oni tre oft'e renkont'as la demand'o'n: ĉu la traduk'o de literatur'aĵ'o'j est'as en'tut'e ebl'a?

    Se la lern'o de lingv'o signif'as lern'o'n de nov'a pens'manier'o (t.e. de aplik'o de nov'a'j pens'kategori'o'j), tiam lern'o de Esperant'o signif'as lern'o'n de kategori'o'j propr'a'j al la lingv'o'sistem'o Esperant'o. Do la traduk'o de esprim'aĵ'o'j el unu pens'o'kategori'a al ali'a pens'o'kategori'a sistem'o ŝajn'as ebl'a, se ni supoz'as, ke ambaŭ kategori-sistem'o'j est'as perfekt'e kon'at'a'j: fakt'e, ankaŭ se ambaŭ kategori'o-sistem'o'j eg'e mal'simil'as inter si struktur'e, ili tamen re'spegul'as esenc'e sam'a'n mond'o'n, kaj esenc'e sam'a'n primar'a'n mond'percept'o'n.

    Teknik'e, senc'fidel'a'n traduk'o'n en Esperant'o'n ebl'ig'as la lert'o de la traduk'ant'o kaj la avantaĝ'o'j de la Esperant'a lingv'o'sistem'o: unu'e, oni traduk'as el la propr'a naci'a lingv'o; du'e, Esperant'o hav'as el'vok'iv'a'j'n kapabl'o'j'n, tri'e, la nuanc'hav'a'n esprim'o'n ebl'ig'as la facil'a kaj analogi'riĉ'a lingv'o'struktur'o; kvar'e, la lingv'o est'as preciz'a kaj prezent'as grand'a'n fleks'ebl'ec'o'n en la fraz'konstru'o; kvin'e, ĝi est'as rim-riĉ'a (laŭ W. Auld).

    La rezult'o de la traduk'a aktiv'ad'o el la kvant'a vid'punkt'o est'as impres'a, kaj hav'as ne'kontest'ebl'a'n signif'o'n. Laŭ Index Translationum de Unesk'o, inter 1957 kaj 1966 aper'is traduk'o'j en la tut'a mond'o, el kiu'j 70% ven'as de nur 4 lingv'o'j (la angl'a, la rus'a, la franc'a kaj la german'a). En la sam'a period'o aper'is 344 traduk'aĵ'o'j Esperant'a'j el 28 lingv'o'j (el kiu'j 207 est'is libr'o'j kun minimum'e 50 paĝ'o'j). La plej grav'a'j font'o'lingv'o'j de la Esperant'a'j traduk'o'j est'is la ĉin'a (103), la vjetnam'a (33), la nederlanda (23) kaj la japan'a (22), kiu'j ampleks'as sum'e tamen apenaŭ pli ol 50% de la tut'o.

    7.2 Ĉef'a'j Verk'o'j
    7.2.1 El la Alban'a Literatur'o

    El la alban'a aper'is nur du verk'o'j, ambaŭ biografi'a'j. La unu'a, de Cuk Simoni, titol'iĝ'as Skanderbeg, Hero'o de Alban'uj'o (1929). La du'a, de Kristo Frasheri, est'as Gjergj Kastrioti-Skanderbeg (1405-1468), traduk'it'a en Esperant'o'n de Gafur Mus'o kaj Vasil Pistoli (1967).

    7.2.2 El la Angl'a'j Literatur'o'j

    El la angl'a literatur'o 1887-1914: Unu el la plej mal'nov'a'j verk'o'j est'as sen'dub'e la tragedi'o de Shakespeare Hamlet'o, aper'int'a en 1894 en traduk'o de L. L. Zamenhof. Tem'as pri verk'o, kiu'n la Franc'o'j nom'us “la belle infidèle”, poezi'e kaj literatur'e valor'a, sed kiu kelk'foj'e ne ĝust'e re'don'as la original'a'n senc'o'n. Tiu traduk'o hav'is grand'a'n kaj daŭr'a'n sukces'o'n: ĝi'a 8-a el'don'o aper'is en 1964. De Shakespeare aper'is ankoraŭ La Vent'eg'o (tr. A. Motteau), 1904, Juli'o Cezar'o (tr. Lambert), 1906, kaj Makbet'o (tr. Lambert), 1908: ĉi tiu'j last'a'j impres'as iom proz'ec'a'j. Kiel Plaĉ'as al Vi aper'is en 1910 en traduk'o de Ivy Kellerman. Si'a'temp'e tre laŭd'at'a kaj ŝat'at'a est'is ankaŭ La Venecia Komerc'ist'o (tr. A. E. Wackrill), 1914. De Byron, jam tre fru'e, en 1896, aper'is la poem'o Kain (tr. A. Kofman), de la sam'a aŭtor'o post'e Ĉiel'o kaj Ter'o (tr. E. Noel), 1906, Parizina (tr. V. da Silva), 1912, kaj Manfred (tr. V. da Silva), 1914, dram'poem'o. Tamen, nur post 1904 komenc'iĝ'is iom regul'a el'don'ad'o de el'angl'ig'it'a'j traduk'aĵ'o'j. La komedi'et'o de Goldsmith (tr. A. Motteau) Ŝi Klin'iĝ'as por Venk'i aper'is en 1904, kaj en 1905 Krist'nask'a Sonor'ad'o de Ch. Dickens (tr. M. Westcott). De la sam'a aŭtor'o aper'is el'ĉerp'aĵ'o'j el la roman'o Pickwick Papers, dram'ig'it'a'j kaj traduk'it'a'j de W. Morrison (1907), kaj La Batal'o de l’ Viv'o (tr. L. L. Zamenhof: libr'o'form'a el'don'o de traduk'o aper'int'a en La Esperant'ist'o en 1891), 1910. Gvinevero kaj ali'a'j poem'o'j de Tennyson (tr. Cl. Bicknell) el'don'iĝ'is en 1906, kaj en 1914 In Memoriam (tr. A. Styler). De T. Macaulay aper'is la poezi'a verk'o Horaci'o (tr. Cl. Bicknell), 1906. En 1909 ven'is la verk'o, iom mal'long'ig'it'a, Gulliver en Liliput'land'o, de J. Swift (tr. Inman), kaj la post'a'n jar'o'n (1910) aper'is La Aventur'o'j de Alicio en Mir'land'o, de Lewis Carroll (tr. Kearney). Bon'e traduk'it'a est'as la rakont'o de Stevenson D-ro Jekyll kaj S-ro Hyde (tr. Morrison kaj Mann) en 1910. Sam'jar'e traduk'e debut'is H. J. Bulthuis per Salome, komedi'o de Oscar Wilde. En 1911 aper'is la histori'a roman'o de Wiseman, Fabiola (tr. Milsom; 2-a eld. reviz. 1928). 1908 al'port'is krom'e Robinson'o Kruso de Daniel Defoe. De J. Ruskin aper'is la rakont'o (tr. Ivy Kellerman) La Reĝ'o de la Or'a River'o, 1911 (2-a eld. 1926). La post'a'n jar'o'n ven'is de T. Gallon la verk'o Tatterley (tr. A. Wilson). De H. T. Craven aper'is la famili'a dram'o La Kamen'a Angul'o (tr. Gordon), 1913.

    El la angl'a Literatur'o 1915-1939: Dum'milit'e aper'is (1915) la teatr'aĵ'o de la humur'ist'o Jerome K. Jerome Barbra (tr. Flora Hardcastle). En 1919 el'don'iĝ'is Ok Novel'o'j de A. Bennett (tr. A. Wackrill). La post'a'n jar'o'n (1920) E. Payson aper'ig'is la traduk'o'n de du roman'o'j de Mabel Wagnalls: La Roz'uj'o Ĉiu'mil'jar'a kaj Miserere. De la sam'a aŭtor'in'o aper'is en 1926 ankaŭ la roman'o Palac'o de Danĝer'o (histori'a rakont'o pri la Pompadour-epok'o, tr. Payson). 1921 al'port'is nov'a'n traduk'o'n el Shakespeare: Sonĝ'o de Somer'o'mez'a Nokt'o. La traduk'int'in'o Louise Briggs sci'is re'kapt'i la original'a'n blank'vers'a'n muzik'o'n. De la sam'a aŭtor'o aper'is en 1924 Reĝ'o Lear (tr. Curry kaj Ashley), sed la valor'o de la traduk'o ne est'as el'star'a. 1928 don'is re'foj'a'n traduk'o'n el Defoe: Robinson'o Kruso (tr. H. Bulthuis): tem'as tamen nur pri traduk'o adapt'it'a al infan'o'j kaj jun'ul'o'j. El la verk'ar'o de A. Cunningham aper'is rakont'o La Hant'at'a'j Ŝip'o'j (tr. Newell kaj Sturmer), 1928. Sam'jar'e aper'is la antikv'etos'a roman'o de Rider Haggard Lun'o de Izrael (tr. Payson kaj Butler). De la sam'a aŭtor'o aper'is ankaŭ la roman'o Ŝi. H. G. Wells est'is prezent'it'a per traduk'o'j de tri roman'o'j: La Dorm'ant'o Vek'iĝ'as (tr. F. Milward), 1929, kaj La Temp'o-Maŝin'o kaj La Land'o de Blind'ul'o'j (tr. E. W. Amos), sam'libr'e, 1938. La roman'o de M. Saunders Bel'a Joe (tr. Blaikie kaj Hohlov) aper'is en 1929. De Erica Maxwell (ali'as L. M. Pyke) aper'is la roman'o La Anstataŭ'a Edz'in'o (tr. Sampson), 1930. Jane Eyre, fam'a roman'o de Charlotte Bronte (tr. H. J. Bulthuis) el'don'iĝ'is en 1931. En 1933 aper'is nov'a traduk'o de Gulivero en Liliput'land'o de Swift (tr. Roos). En 1934 aper'is verk'o de Ch. Dickens, La Viv'o de Ni'a Sinjor'o Jesuo (tr. M. C. Butler). La sam'a'n aŭtor'o'n prezent'is ankoraŭ 3 novel'o'j el la Londona Skiz'libr'o (tr. Wadham), 1938. De la humur'ist'o Jerome K. Jerome aper'is Tri Hom'o'j en Boat'o (tr. G. Badash), amuz'a rakont'o, 1935. La Roman'o de San Michele de Axel Munthe (tr. J. Weleminsky) el'don'iĝ'is sam'jar'e. En 1936 aper'is La Aventur'o'j de Marten'o Drake, por'jun'ul'ar'a verk'o de G. Norway (tr. W. Severn). La post'a'n jar'o'n (1937) aper'is la rakont'ar'o de Chesterton La Naiv'ec'o de Pastr'o Brown (tr. C. Bean), krim'roman'o de Agatha Christie Murd'o en la Orient'a Ekspres'o, kaj roman'o de Wodehouse La Princ'o kaj Betty (tr. G. Badash). Fin'e, en 1938, ven'is la futur'ologi'a roman'o de E. R. Burroughs Princ'in'o de Mars'o (tr. K. R. C. Sturmer).

    En la traduk'a beletr'o Shakespeare est'as unu el la plej bon'e reprezent'it'a'j klasik'ul'o'j de la mond'a literatur'o.


    Angl'a literatur'o 1939-1971: Post la Du'a Mond'milit'o re'e est'is el'don'it'a'j traduk'o'j el Shakespeare. Unu el la plej sen'lac'a'j traduk'ant'o'j est'is St. Andrew. De li font'as Romeo kaj Juli'et'o (1945), Antonio kaj Kleopatr'o (1947), La Gaj'a'j Edz'in'o'j de Windsor (1948), Trojlo kaj Kresida (1952). Mal'feliĉ'e li traduk'is proz'e, kaj krom'e cenzur'is part'o'n de la en'hav'o. La rezult'o est'as literatur'e et'nivel'a. Sed en 1960 aper'is Otel'o (tr. Reto Rossetti), bril'a ekzempl'o de poezi'traduk'a talent'o kaj form'a kaj en'hav'a fidel'o. ĉef'verk'o est'as ankaŭ la nov'a traduk'o de Hamlet'o (tr. L. N. M. Newell), 1964, kiu demonstr'as la inter'temp'a'n modern'iĝ'o'n kaj riĉ'iĝ'o'n de la Esperant'a'j lingv'o kaj poezi'a art'o. En mir'ig'e fidel'a kaj poezi'ec'a traduk'o de K. Kalocsay aper'is en 1966 la tragedi'o de Shakespeare Reĝ'o Lear. De la sam'a traduk'int'o aper'is ankaŭ Somer'mez'nokt'a Sonĝ'o (1967), kaj, en 1971, La Tempest'o, ambaŭ bril'e verk'it'a'j.

    Aper'is ceter'e ankaŭ la roman'o de Freeman Wills Crofts Mort'o de Trajn'o (tr. M. Stuttard), 1948; la verk'et'o de Stevenson Diabl'et’ en la Botel’ sam'e est'is publik'ig'it'a en 1948. En 1970 oni el'don'is la grav'a'n politik'satir'a'n roman'o'n de G. Orwell, La Best'o'farm'o (tr. Gerald Tucker). Sam'jar'e aper'is la kolekt'o de Philippa Galloway, Skot'a Legend'ar'o (tr. Guy B. Tordoff).

    Uson'a literatur'o 1887-1972: De N. Hawthorne aper'is La Serĉ'ad'o por Or'a Ŝaf'lan'o (tr. O’ Connor kaj Hayes), 1906; La Grand'a Vizaĝ'o el ŝton'o (tr. Yelland), alegori'a novel'o, 1920. De W. Irving est'is el'don'it'a'j La Abat'ej'o de Westminster (tr. O’Connor), 1906, kaj La Legend'o de Dorm'a Kav'o (tr. H. M. Scott), 1916. Post'milit'e aper'is La Legend'o pri la Post'las'aĵ'o de la Maŭr'o (tr. L. Allen), 1923, kaj Et la Skiz'libr'o (tr. H. L. Elvin), kun i.a. Rip van Winkle, 1924. E. Allan Poe est'as reprezent'at'a per La Put'o kaj la Pendol'o (tr. Alex Pride), 1907; kaj Ses Novel'o'j (tr. Milward), 1924. De Mark Twain aper'is novel'o La Ј 1.000.000 Bank'a Bilet'o (tr. Muschamp), 1907. De Jack London ven'is rakont'o La Fort'o de la Fort'a'j (tr. K. Froding), 1914; novel'o Ĥinago (tr. Kalisky), 1924; La Fer'a Kalkan'um'o (tr. G. Saville), 1930: roman'ec'a por'social'ist'a pled'o, kaj post la Du'a Mond'milit'o la verk'o La Balen'o'dent'o (tr. W. Auld). De Upton Sinclair aper'is la roman'o Jimmie Higgins (tr. K. Froding), 1934, kaj ali'a roman'o, Petrol'o (tr. W. Bailey), 1936. Ankaŭ la mond'fam'a rakont'o pri la urs'o Winnie-la-Pu est'is traduk'it'a en la Inter'naci'a'n Lingv'o'n, de Ivy Kellerman Reed kaj Ralph A. Lewin; el'don'is ĝi'n en 1972 E. P. Dutton, la el'don'ej'o de la original'o de A. A. Milne.

    El la sud'afrik'a (angl'a'lingv'a) literatur'o 1887-1971: St. Andrew traduk'is du klasik'a'j'n roman'o'j'n de Olive Schreiner: Roman'o pri Afrik'a Bien'o, 1934, kaj Undin'o, 1938.

    Verk'o'j antologi'a'j: Krom'a'j literatur'aĵ'o'j trov'iĝ'as traduk'e ne nur en mult'a'j revu'o'j, sed ankaŭ en Etern'a Buked'o (de K. Kalocsay), 1931. Antologi'form'a'n verk'o'n skrib'is Clark: Kie'n la Poezi'o?, kun mult'a'j ekzempl'o'j el la angl'a literatur'o. El'star'a est'as la Angl'a Antologi'o, 1957 (1-a volum'o: angl'a'j aŭtor'o'j 1000-1800; sekv'os volum'o por la modern'a'j kaj por la skot'a'j aŭtor'o'j). Ĝi'n redakt'is W. Auld (poezi'o) kaj R, Rossetti (proz'o). Mult'a'j kler'a'j traduk'ant'o'j aktiv'e kun'labor'is.

    7.2.3 El la Antikv'a Grek'a Literatur'o (Helen'a Literatur'o)

    La unu'a prov'o traduk'i el la helen'a est'is far'it'a de A. Kofman, kiu el'don'is en 1895-97 la unu'a'j'n 4 kant'o'j'n de la Iliad'o (la 1-a kant'o aper'is ankaŭ en Fundament'a Krestomati'o), La du'a prov'o traduk'i Homeron est'is far'it'a de D-ro W. J. A. Manders, kies proz'a traduk'o de Odusseias aper'is en 1933. La hero'komik'a poem'o de aŭtor'o ne'kon'at'a, Ranratbatalo (tr. Deligny), est'is el'don'it'a en 1907.

    El la filozof'o'j, nur Platono ekzist'as en Esperant'a traduk'o: li'a majstr'a dialog'o Simpozi'o (tr. Sokratis Sakellaropoulos) aper'is en 1960 (2-a eld. 1967).

    El la tragedi'ist'o'j, ni posed'as verk'o'j'n de Sofoklo. La unu'a scen'o de Reĝ'o Edip'o (tr. E. Preaubert) aper'is en 1907, sed nur en 1960 oni publik'ig'is la tut'a'j'n Reĝ'o Edip'o kaj Antigon'a (tr. D. B. Gregor), sam'volum'e.

    Ezop'o al'tir'is la atent'o'n de Esperant'a'j traduk'ist'o'j: jam en 1891 ven'is 50 Elekt'it'a'j Fabl'o'j de Ezop'o (tr. Iv. Lojko). Ili'n re'rakont'is Esperant'e Ossaka kenĵi (Fabl'o'j laŭ Ezop'o, 1932). Ali'a Japan'o aper'ig'is Ezop'a'n traduk'aĵ'o'n: 50 Fabl'o'j de Ezop'o (tr. Nakagaki koĵiro),

    Poezi'e re'kre'is ili'n ankaŭ Koloman'o Kalocsay: Ezop'a Saĝ'o,

    La komedi'ist'o'j est'as reprezent'at'a'j per unu sol'a komedi'o: Ploutos, de Aristofano (tr. E. Noel), 1906.

    Interes'a est'as la verk'o de J. Penndorf Grek'a'j Papirus'o'j Trov'it'a'j en la Nil'a Val'o, 1927. La Nov'a Testament'o, en traduk'o de komision'o de angl'a'j pastor'o'j, aper'is la unu'a'n foj'o'n en 1912, kaj post'e hav'is mult'a'j'n el'don'o'j'n.

    Dis'e, en la Esperant'a gazet'ar'o, oni pov'as trov'i fragment'o'j'n de mult'a'j helen'a'j literatur'a'j verk'o'j. I.a. ni rimark'as verk'o'j'n de Alkeo, Anakreono, Eŭripido, Platono, Sapfo, k.a. Plej grand'a'n rikolt'o'n liver'as Literatur'a Mond'o kaj La Nic'a Literatur'a Revu'o. Ankaŭ la inter'naci'a'j antologi'o'j, El Parnas'o de Popol'o'j ( Grabowski), 1913, kaj Etern'a Buked'o ( Kalocsay), 1931, prezent'as abund'a'n kolekt'o'n el lirik'aĵ'o'j el'helen'ig'it'a'j.

    7.2.4 El la Arab'a Literatur'o

    El Lokman la Saĝ'a aper'is novel'kolekt'o Arab'a'j Fabl'o'j (tr. A. Tellini), 1912. Sekv'is elekt'it'a'j rakont'o'j el la arab'a versi'o de Mil kaj Unu Nokt'o'j, 1927. Verk'o moral'filozofi'a est'as Arab'a'j Maksim'o'j de la 7-a Jar'cent'o (atribu'at'a'j al la Imam'o Ali), traduk'it'a de Husen Al-Amili, 1967. Sed la ĉef'verk'o est'as la plen'a traduk'o de La Nobl'a Koran'o (tr. Italo Chiussi), aper'int'a kun la original'a arab'a tekst'o en apud'a kolon'o en 1969. Poezi'a'j'n proz'aĵ'o'j'n kaj proz'form'a'j'n poezi'aĵ'o'j'n de la mond'e kon'at'a libana verk'ist'o Ĝ. Ĥalil’ Ĝibran’, Rakont'o'j kaj Poem'o'j, traduk'is Georg'o Abraĥam, 1972.

    7.2.5 El la Armen'a Literatur'o

    V. Papazjan est'as reprezent'it'a per Morituri Vos Salut'ant (tr. G. Davidov), 1908, kaj Rond'a'j Di'o'j (tr. V. Sirunjan), 1910. La rakont'o de A. Agaronjan Gut'et'o'n da Lakt'o (tr. G. Davidov) aper'is en 1907. La post'a'n jar'o'n (1908) aper'is la verk'et'o de Ajcatur Armen'a Fabel'o (tr. G. Davidov). Rakont'o de Avetis Aĥaronjan, La Patr'in'o'j (tr. A. Fiŝer) el'don'iĝ'is en 1912. Proksim'um'e sam'epok'e aper'is en Saratov (Ruslando) antologi'form'a verk'et'o Armen'a Poezi'o, traduk'it'a de iu Narciso.

    7.2.6 El la Bulgar'a Literatur'o

    La bibliografi'a verk'o Bulgar'a Art'literatur'o en Fremd'a'j Lingv'o'j 1823-1962 atent'ig'as, ke la Inter'naci'a Lingv'o est'as, egal'e kun la franc'a, la tri'a plej grav'a lingv'o por traduk'ad'o el la bulgar'a. Nur la rus'a kaj la angl'a hav'as pli da traduk'o'j el la bulgar'a. Post Esperant'o kaj la franc'a sekv'as, laŭ tiu verk'o, 62 ali'a'j lingv'o'j mal'pli oft'e uz'it'a'j.

    1887-1918: Libr'o'form'e en tiu ĉi period'o aper'is nur Bulgar'a'j Rakont'o'j de Ivan Vazov (tr. Atanas D. Atanasov), 1910 (3-a eld. 1923). Plur'a'j literatur'aĵ'o'j aper'is tamen en revu'o'j (el Daskalov, Stamatov, Vazov), traduk'it'a'j ĉef'e de Ivan Krestanov kaj A. D. Atanasov (ps. ADA).

    1919-1939: Inter'milit'e la bulgar'a literatur'o en Esperant'o konsider'ind'e pli'riĉ'iĝ'is malgraŭ la tiam'a mal'favor'a politik'a situaci'o. Aper'is verk'o'j de la klasik'ul'o'j P. Slavejkov, Iv. Vazov, Ĥr. Botev, J. Jovkov, sed ankaŭ de modern'ul'o'j: i.a. G. Karaslavov, Ĥr. Smirnenski, Geo Milev. Plej'e traduk'is Asen Grigorov, Atanas Lakov, Ĥrima, Iv. Dobrov kaj D. Sasonov.

    La Nobl'a Koran'o dign'e reprezent'as la arab'a'n literatur'o'n, sam'kiel Reĝ'o Edip'o kaj Antigon'a la helen'a'n. A.D. Atanasov (supr'e) kompetent'e traduk'is el la bulgar'a, kaj T. Pumpr (sub'e) el la ĉeĥ'a.


    La plej reprezent'a'j verk'o'j est'as Nun'temp'a'j Rakont'o'j de G. Stamatov, 1922, kaj, de la sam'a aŭtor'o, Vila'o apud la Mar'o, 1934, ambaŭ traduk'it'a'j de Iv. Krestanov. De Elin-Pelin aper'is la novel'o La Famili'o Gerak (tr. A. D. Atanasov), 1924. Nov'a'j Bulgar'a'j Rakont'o'j de Ivan Vazov (tr. G. Atanasov) aper'is en 1928. De Ĥristo Smirnenski (tr. A. Grigorov, Lakov, Ĥrima) aper'is la poem'ar'o Tra la Vent'eg'o en 1931 (2-a eld. 1950); de Geo Milev (tr. Ĥrima, D. Sasonov) ia poem'o Septembr'o, 1931 (2-a eld. 1946); de G. Karaslavov la novel'kolekt'o Ĉe Posten'o (tr. Grigorov k.a.), 1932; fin'e de Jordan Jovkov (tr. Ĥr. Iskrov, Sasonov, k.a.) Elekt'it'a'j Rakont'o'j, 1938.

    Bulgar'a Antologi'o, redakt'it'a de Iv. Krestanov, aper'is en la jar'o 1925. La poezi'a'n part'o'n de la antologi'o traduk'is K. Kalocsay.

    1940-1971: Post la Du'a Mond'milit'o, la el'don'ad'o tut'e ne lam'is: De Elin-Pelin (tr. Ĥesapĉiev) aper'is Elekt'it'a'j Rakont'o'j, 1948. La rakont'o Vagabond'o'j de Ivan Vazov (tr. Iv. Kovaĉev) aper'is en 1949. En 1959 ven'is la grand'a, grav'a histori'a epos'a roman'o de Ivan Vazov, Sub la Jug'o, lert'e traduk'it'a de grup'o beletr'ist'a sub la ĉef'redakt'o de S. kaj A. Simeonov. De G. Karaslavov aper'is la real'ism'a histori'a rakont'o Bo'fil'in'o (tr. A. kaj S. Simeonov), 1959. La modern'a poet'o N. Vapcarov prezent'iĝ'is per Vers'aĵ'o'j (tr. Grigorov, S. Simeonov k.a.), 1960. Fin'e, de Ĥristo Botev aper'is verk'o antologi'form'a (kun poem'o'j kaj proz'aĵ'o'j) Elekt'it'a Verk'ar'o (tr. Iv. Dobrev, Iv. Sarafov, Gorov), 1969.

    En'revu'e, plej riĉ'a'n rikolt'o'n ni trov'as i.a. en Literatur'a Mond'o, La Sud'a Stel'o, La Nic'a Literatur'a Revu'o, Mond'a Kultur'o, Danub'o, Nun'temp'a Bulgario, Bulgar'a Esperant'ist'o. Menci'ind'as volum'o antologi'karakter'a: Bulgar'a Proz'o, 1960.

    7.2.7 El la Ĉeĥ'a kaj Slovak'a Literatur'o'j

    1887-1920: La unu'a grav'a libr'o'form'a verk'o est'as Rakont'o'j de J. Arbes (tr. Josef Grna), 1908. Kolekt'o'n de poem'o'j traduk'it'a'j oni el'don'is post la mort'o de St. Schulhof: Bohem'a'j Grenat'o'j, 1920.

    1920-1939: Nur inter'milit'e pov'is liber'e flor'ad'i la literatur'a traduk'ad'o en Ĉeĥ'o'slovaki'o. En 1921 aper'is la tri'akt'a komedi'o de J. Vrchlicky Nokt'o en Karláv Tyn (tr. Miloŝ Lukaŝ). La verk'o de Jiri Mahen La Kobold'o Ondra (tr. Moraviaj Esperant'o-Pionir'o'j) aper'is en la sam'a jar'o (1921). De Karel Ĉapek aper'is la dram'o Rur ( Rossumaj Universal Robot'o'j) (tr. Moraviaj Esperant'o-Pionir'o'j), 1926, kaj en 1938 la dram'o La Blank'a Mal'san'o (tr. Kilian). De Petr Bezruĉ aper'is Sileziaj Poem'o'j (tr. Vi. Adamik), 1927. Verk'o'j de J. Herben (1930), J. Welzl (1931), I. Herrmann (1932) aper'is en traduk'o de Moraviaj Esperant'o-Pionir'o'j. La sam'a'j traduk'is ankaŭ la novel'o'j'n Ge'nutr'ant'o'j de Jiri Sumin kaj Maryĉka Danc'ul'in'o de Ruzena Svobodova, 1933. La roman'o de Ladisl. Vladyka Mi en Li (tr. Moraviaj Esperant'o-Pionir'o'j) aper'is en 1933. De K. M. Ĉapek-Chod aper'is tri Novel'o'j (tr. Moraviaj Esperant'o-Pionir'o'j), 1934. Sam'jar'e ven'is el'tir'aĵ'o'j el la roman'o de J. Haŝek La Tra'viv'aĵ'o'j de la Brav'a Soldat'o Ŝvejk dum la Mond'milit'o (tr. J. Ŝtadler), kaj la post'a'n jar'o'n (1935) aper'is la satir'a verk'o de Petro Den Kiel Far'iĝ'i Kre'ant'o Facil'e kaj Rapid'e (tr. Moraviaj Esperant'o-Pionir'o'j). En 1937 aper'is la soci'kritik'a tragikomedi'o de Vilem Werner Hom'o'j sur Flos'glaci'o (tr. Moraviaj Esperant'o-Pionir'o'j). Interes'a est'as la verk'o de K. J. Erben Buked'o el Ĉeĥ'a'j Naci'a'j Mit'o'j, poem'ar'o, traduk'it'a de Tomaŝ Pumpr, 1938.

    1940-1971: La nazi'a okup'ad'o kaj la milit'o unu'e, kaj post'e la Stalin-a mal'permes'o mult'e influ'is lam'ig'e la el'don'kapabl'o'n de la ĉeĥ'o'slovak'a'j traduk'em'ul'o'j. Ekster Ĉeĥ'o'slovaki'o aper'is en 1948 Skiz'o'j pri Nederlando (tr. Degenkamp), bon'humor'a'j pri'skrib'o'j de Karel Ĉapek. De la sam'a aŭtor'o, en la bril'a traduk'o de Josef Vondrouŝek, aper'is Libr'o de Apokrif'o'j, 1970: 29 novel'miniatur'o'j kun mit'a tem'o. De K. H. Borovsky aper'is la long'a, ne'fin'it'a poem'o satir'a La Bapt'o de Car'o Vladimir (en bril'a traduk'o de Tomaŝ Pumpr), 1953. De Jaroslav Seifert aper'is la vers'aĵ'kolekt'o Pa'nj'o (tr. Jiri Korfnek), 1960. Ĉeĥ'a'j'n Fabel'o'j'n por'infan'a'j'n (tr. Valda Vinar) oni el'don'is en Japani'o (1962). La slovak'a teatr'aĵ'o Meteor'o (tr. V. Gazda) aper'is en 1963: aŭtor'o est'as Peter Karvaŝ. La roman'o de Jan Otĉenaŝek Romeo, Julieta kaj la Tenebr'o (en apart'e bon'a traduk'o de V. Vana), aper'is en 1965. En 1968 aper'is la traduk'o de la slovak'a grotesk'a teatr'aĵ'o de Jan Kakoŝ Mohajr'a Plejd'o (tr. Ed. V. Tvarozek), kaj en 1970 Sileziaj Kant'o'j, poem'ar'o de Petro Bezruž, en traduk'o de Pumpr, Korinek kaj Hromada.

    Mult'a'j ali'a'j traduk'aĵ'o'j aper'is en revu'o'j: i.a. en Literatur'a Mond'o, La Sud'a Stel'o, La Nic'a Literatur'a Revu'o. La plej nov'a'j'n traduk'o'j'n pret'ig'is ĉef'e Josef Vondrouŝek, Karel Piĉ, Jana Cichova, Eva Seemannova-Suchardova, k.a. En 1935 aper'is ceter'e ĉeĥ'o'slovak'a Antologi'o (ĉef'redaktor'o'j est'is O. Ginz kaj St. Kamaryt), kun el'star'e reprezent'a elekt'o de literatur'aĵ'o'j. Interes'a el literatur'a vid'punkt'o est'as ankaŭ la verk'et'o de A. Novak (tr. V. Krouzil) Ĉeĥ'a Literatur'o laŭ la Bird'perspektiv'o, 1921.

    7.2.8 El la Cerkesa Literatur'o

    Aper'is mal'grand'a antologi'et'o de rakont'o'j en 1908, redakt'it'a kaj traduk'it'a de G. Davidov.

    7.2.9 El la Ĉin'a Literatur'o

    1887-1949: En 1913 aper'is la unu'a'j traduk'aĵ'o'j de K. Ĉ. Ŝan en Orient'a Almanak'o. Tamen, nur post la Unu'a Mond'milit'o la traduk'aĵ'o'j el la ĉin'a komenc'is pli'mult'iĝ'i.

    Antologi'a'n form'o'n hav'as la verk'o Perl'o'j el la Orient'o, 1921, de Ossaka kenĵi, kun klasik'a'j poem'o'j ĉin'a'j. La sam'o valid'as ankaŭ por Verd'a Parnas'o 1932, de I.U. (pseŭdonim'o de Ito saburo), kun ĉin'a'j poem'o'j el divers'a'j epok'o'j. El la klasik'a literatur'o aper'is komenc'e La Vort'o'j de Konfucio (tr. Ossaka kenĵi), 1923. Pli post'e el'don'iĝ'is konfuceaj ĉef'verk'o'j: Grand'a Lern'ad'o kaj Doktrin'o de Mez'ec'o (tr. unu'broŝur'e de Nohara kiuiĉi), 1932. En 1933 aper'is etik'a libr'o el proks. 420 a.K.: Libr'o'konstant'aĵ'o de Fil'a Pi'ec'o (tr. Nohara). De la budh'an'a sekt'o'fond'int'o K’uoan (12-a jar'cent'o) aper'is La Dek Bild'o'j de Bov'paŝt'ad'o (tr. Ŝibajama kei), 1930.

    El la modern'ul'o'j, aper'is la du'akt'a histori'a dram'o Ribel'em'a'j Vir'in'o'j de Guo moĵuo (1892- , traduk'it'a de Ŝ. M. Chun, 1927. En 1933 O. Erdberg aper'ig'is Ĉin'a'j'n Novel'o'j'n, kiu'j tem'as pri la revoluci'a kaj naci'liber'ig'a batal'o.

    1949-1971: Post la naci'liber'ig'a batal'o, ĉef'e El Popol'a Ĉini'o aper'ig'is klasik'a'j'n kaj modern'a'j'n traduk'aĵ'o'j'n. Kelk'a'j klasik'aĵ'o'j aper'is ankaŭ en El Orient'a Flor'bed'o, de Ossaka kenĵi, 1956. Rakont'o'j'n de la 220-a p.K. ĝis 1911 kun'ig'as Rakont'o'j pri Fantom'spit'ant'o'j (1961). Rakont'o'j'n de la 13-a jar'cent'o en'hav'as la verk'o de Vang ŝifu La Okcident'a Ĉambr'o (tr. Laŭlum), 1961.

    Pli modern'a'j verk'o'j est'as Fajr'o'lum'o en la Front'o, de Liu bejü (tr. S. J. Zee), 1951, kaj Nov'a Task'o (tr. Cicio Mar), 1950, novel'o'j pri'milit'a'j. La novel'ar'o Por Nov'a Afer'o Nov'a Manier'o (tr. Zee k.a.) aper'is en 1952 (2-a eld. 1959), La Feliĉ'o (tr. Honfan kaj Zee) en 1953, kaj la poem'ar'o La Plej Fort'a Voĉ'o de la Pac'o (tr. Zee), aper'is en 1952. En 1960 est'is el'don'it'a rimark'ind'a modern'a antologi'o Ĉin'a Antologi'o 1949-1955 (tr. Zee, Laŭlum, Honfan, k.a.).

    Bon'a'j est'as ankaŭ la verk'o'j de Liu ĝaŭlin Knab'in'o kaj Garol'o, vers'a popol'rakont'o traduk'it'a de Laŭlum (1962), kaj la verk'o'j de Ging fan Kiel Lu Ban Majstr'iĝ'is, 1963, kaj de Hie kiguj La Varm'a Sud'o kaj la Frost'a Nord'o, 1966.

    La vers'a popol'rakont'o de la San'i-a naci'minoritat'o Aŝma aper'is en bel'a traduk'o de Laŭlum (1964).

    Sed la plej atent'ind'a el'don'aĵ'o est'as la preskaŭ komplet'a kolekt'o de Novel'o'j de Lusin, bril'e traduk'it'a'j de Elpin, S. J. Zee, k.a. (1963). Lusin-traduk'aĵ'o'j ceter'e aper'is jam en 1930, 1934, 1939, 1941 kaj 1951.

    7.2.10 El la Dan'a Literatur'o

    1887-1918: Antaŭ la Unu'a Mond'milit'o la traduk'o'j est'is nur sporad'a'j kaj impres'is ne'matur'e. Tiam, la plej grav'a'j traduk'ant'o'j est'is sen'dub'e F. Skeel-Giorling, H. Th. Thomsen (Norveg'o) kaj Kaj Bendix. La unu'a libr'o'form'a el'don'o est'is Proz'o el Dan'a'j-Norveg'a'j Aŭtor'o'j, 1908, verk'o kun'met'it'a de Thomsen. Sam'jar'e aper'is la teatr'aĵ'o de H. Hertz Jolanto, la Fil'in'o de l’ Reĝ'o Rene (tr. Hj. Runeberg). En 1909 aper'is Fabel'o'j de Andersen (tr. Skeel-Giorling), 2-a eld. 1923. Tiu traduk'o sign'as la unu'a'n manifest'iĝ'o'n de la ŝat'o de la traduk'ist'o'j rilat'e Andersen, kiu ig'is ties verk'ar'o'n en Esperant'o tiel reprezent'at'a.

    1919-1941: Libr'o'form'e aper'is jam fru'e Fabel'o'j de Andersen, traduk'it'a'j de L. L. Zamenhof inter 1888 kaj 1914. La unu'a volum'o aper'is en 1923 (3-a eld. 1965), la du'a en 1926, la tri'a en 1932 kaj la kvar'a en 1963. Krom'e aper'is la rakont'o de Steen Steensen Blicher Tag'libr'o de Vilaĝ'pedel'o (tr. H. J. Bulthuis), 1922, kaj la roman'o de Hans Kirk Tag'labor'ist'o'j (tr. L. Friis kaj W. Jensen), 1941 (2-a eld. 1968). Est'as rimark'ind'e, ke post 1930 ven'is renesanc'o en la dan'a traduk'art'o. Anonc'iĝ'is nov'a'j, kler'a'j traduk'ant'o'j: H. P. Frodelund, P. Th. Justesen, H. E. Jensen, Kristian Langgaard, kiu'j aktiv'e kun'labor'is en ĉiu'j tiam'a'j grav'a'j literatur'a'j gazet'o'j.

    1942-1971: Al tiu'j traduk'ant'o'j al'don'iĝ'is nov'a'j rekrut'o'j: i.a. Aage Hunderup Petersen, E. Egerrup, E. Windeballe, Ib Schleicher, C. Graversen, kaj precip'e Poul Thorsen, kiu kontribu'is per 20% el ĉio traduk'it'a (ĉef'e'vers'e).

    Libr'o'form'e prezent'iĝ'is pli'a'j traduk'aĵ'o'j el Andersen: Novel'o'j (tr. Frodelund), 1946, (tr. Hugo Sirk) 1953, kaj ĉef'e La Mar'vir'in'et'o, 1962, kaj La Nov'a'j Vest'o'j de la Imperi'estr'o, 1964, ambaŭ traduk'it'a'j de Ib Schleicher. Aper'is ali'a verk'o de Steen Steensen Blicher: La Pastr'o en Vejlbye (tr. Aage Hunderup Petersen), 1945, Mister'o'j de l’ Viv'o, novel'ar'o de Agnes Bogh-Hogsted (tr. C. Graversen), 1950, kaj Pli ol Fantazi'o, de la sam'a aŭtor'in'o, 1946 (2-a eld. 1967). P. Thorsen traduk'is en 1956 la karikatur'a'j'n, epigram'ec'a'j'n aforism'o'j'n de Piet Hein, Gruk, kaj grup'o sub la ĉef'redaktor'ec'o de Svend Dragsted traduk'is la roman'o'n de Willy Riser Tiel Profund'a Est'as la Nokt'o, 1959.

    Part'o de la volum'o'j de Poul Thorsen Roz'o'j kaj Urtik'o'j, 1954, kaj Sen Paraŝut'o, 1963, konsist'as el traduk'it'a'j poem'o'j.

    Grand'a'n signif'o'n hav'as la publik'ig'o en 1961 de la Dan'a Antologi'o. Mult'a'j traduk'o'j el la dan'a aper'is en Nord'a Prism'o aŭ est'is prezent'it'a'j dum la Bel'art'a'j Konkurs'o'j.

    Bibliografi'o'n pri la dan'a literatur'o en Esperant'o verk'is P. Thorsen en 1952 (kun 355 titol'o'j de 94 aŭtor'o'j) kaj dan'lingv'e ankaŭ Svend Dragsted en 1962 (kun 471 titol'o'j).

    7.2.11 El la Eston'a Literatur'o

    De la reprezent'ant'o de la literatur'a skol'o nov'eston'a Fr. Tuglas aper'is Kvin Novel'o'j, 1924, traduk'it'a'j de Seppik.

    Verk'o de la modern'a revoluci'a poet'o Johannes Barbarus Horizont'o'j (tr. Hilda Dresen) aper'is en 1931. 1929 al'port'is poem'ar'o'n Elekt'it'a'j Vers'aĵ'o'j de Marie Under, en tre bon'a Esperant'a versi'o pret'ig'it'a de Hilda Dresen. Post ia Du'a Mond'milit'o aper'is du verk'o'j: Ŝip'pere'o, novel'o kaj vers'aĵ'o'j de Juhan Smuul (tr. H. Tulve), 1968, kaj 14 novel'et'o'j de Lilli Promet, Kuŝ'ant'a Tigr'o (tr. Alma Lekko), 1971. En la ĉef'a'j post'milit'a'j literatur'a'j gazet'o'j aper'is, dank’ al la ne'lac'ig'ebl'a aktiv'o de H. Dresen, traduk'aĵ'o'j el Vaarandi, M. Rand, J. Smuul, V. Beekman.

    En 1931 aper'is ankaŭ kolekt'o Ekskurs'a Kantar'o, kaj en 1932 Eston'a Antologi'o, kiu'n ĉef'redakt'is Hilda Dresen, kun'labor'e kun 16 ali'a'j kler'a'j traduk'ant'o'j.

    7.2.12 El la Finn'a Literatur'o

    Ind'e reprezent'as la finn'a'n literatur'o'n jen'a'j verk'o'j de Aleksis Kivi: La Fianĉ'iĝ'o kaj Le'a, ambaŭ dram'et'o'j (tr. Hilma Hall), 1920; La Bot'ist'o'j, kvin'akt'a komedi'a dram'o (tr. H. Hall), 1919, Sep Frat'o'j (tr. Ilmari Ekstrom), proz'form'a epos'o pri'kamp'ar'a, 1947.

    De Linnankoski aper'is Batal'o pri la Dom'o Heikkila (tr. V. Setälä), 1919. V. Setälä aper'ig'is en 1950 la fotograf'aĵ-kolekt'o'n Burĝon'o'j, kun traduk'it'a'j poem'o'j. Sed la plej el'star'a verk'o, form'e kaj en'hav'e ekster'ordinar'e fidel'a, est'as sen'dub'e la traduk'o de la naci'a epos'o Kalevala, 1964. Tem'as pri la viv'o-verk'o de J. E. Leppakoski, kiu tia'manier'e testament'is la epos'o'n al la poezi'a trezor'o de la Esperant'a kultur'o. La poem'ar'o de J. H. Erkko Spegul'o Hom'ar'an'a aper'is en 1946 en traduk'o de Vilho Setälä. La sam'a traduk'int'o aper'ig'is traduk'aĵ'o'j'n ankaŭ en Fort'o'j de l’ Viv'o, 1967.

    7.2.13 El la Flandr'a Literatur'o

    Belgi'o est'as, kiel kon'at'e, land'o du'lingv'a. Ni pri'trakt'as ĉi tie la flandr'a'n literatur'o'n, dum la valon'a'n ni pri'trakt'as en la ĉapitr'o pri la franc'a literatur'o.

    1887-1914: Antaŭ la Unu'a Mond'milit'o la flandr'a'j beletr'ist'o'j est'is tre aktiv'a'j: jam en 1904 aper'is plen'e reprezent'a antologi'a volum'o Paĝ'o'j el la Flandr'a Literatur'o, redakt'it'a kaj traduk'it'a de M. Seynaeve kaj R. van Melckebeke, kun la verk'o'j de 21 aŭtor'o'j. Du rakont'o'j de Hendrik Conscience Blind'a Roz'o (tr. v. Melckebeke kaj v. Hove), 1906, kaj Rikke-Tikke-Tak (tr. M. Posenaer), 1912, aper'is libr'o'form'e. De Rene Vermandere aper'is For'mort'int'a Delsuno (tr. O. van Schoor), 1910. P. H. Spaak prezent'iĝ'is per la teatr'aĵ'o Kaatje (tr. W. v. d. Biest), 1911, kaj de Maurits Sabbe aper'is ankaŭ teatr'aĵ'o, Bietje (tr. W. v. d. Biest), 1914. Ali'a'j traduk'o'j aper'is en revu'o'j. Ili'n pret'ig'is ĉef'e Fr. Sohoofs, Maria Posenaer, A kaj W. van der Biest, Oscar van Schoor, k.a.

    1915-1939: Post la Unu'a Mond'milit'o aper'is ali'a grav'a reprezent'a verk'o: la Belg'a Antologi'o (flandr'a part'o, 1928), kiu'n traduk'is grup'o el la pionir'a'j traduk'ant'o'j, al kiu'j al'iĝ'is nov'a'j aktiv'ul'o'j: H. Vermuyten, Jan van Schoor, Fr. Schoofs, L. Cogen, k.a. La grav'a'n roman'o'n de H. Conscience La Leon'o de Flandr'uj'o traduk'is la Nederland'an'o H. Bulthuis (1929). En 1931 aper'is Elekt'it'a'j Novel'o'j de Lode Baekelmans (tr. J. van Schoor). Ankaŭ la roman'o de F. Timmermans Pallieter, 1933, est'is traduk'it'a de J. van Schoor. Fin'e, en 1939, aper'is en traduk'o de H. Vermuyten bon'a versi'o de poem'ar'o de Guido Gezelle Se Aŭskult'as la Anim'o....

    1940-1971: Post la Du'a Mond'milit'o la literatur'a libr'o'el'don'ad'o en Flandri'o iom lam'is; tamen aper'is ĉef'e en revu'o'j kaj en bel'art'a'j konkurs'o'j kelk'a'j nov'aĵ'o'j. La plej interes'a modern'a traduk'ist'o est'as Albert Samyn, dum la plej fertila est'as frat'o Arni Decorte, kiu tamen lim'iĝ'as preskaŭ komplet'e al la literatur'o religi'a.

    7.2.14 El la Franc'lingv'a Literatur'o

    1887-1914: La unu'a libr'o'form'a verk'o est'as la kvin'akt'a komedi'o de Beaumarohais La Edz'iĝ'o de Figar'o (tr. A. Kofman), 1898. De la sam'a aŭtor'o aper'is ankaŭ La Barbir'o de Sevilla (tr. S. Meyer), 1909. En 1902 aper'is la fabel'o de Pierre Louys La Roz'o Super'natur'a. 1904 al'port'is la verk'o'n de X. de Maistre Vojaĝ'o Intern'e de Mi'a ĉambr'o (tr. S. Meyer). De la sam'a aŭtor'o aper'is la rakont'o La Lepr'ul'o de Aost'o (tr. Assis Moura), 1908. En 1904 ven'is ankaŭ la tri'akt'a fars'o Advokat'o Patelin, de Brueys kaj Palaprat (tr. J. Evrot). Sam'jar'e aper'is Elekt'it'a'j Fabl'o'j de La Font'ain'e (2-a eld. 1907), traduk'it'a'j de G. Vaillant. De Sam Meyer est'as la traduk'o de l’ Avar'ul'o de Moliere (1904). De la sam'a aŭtor'o, en la sam'a jar'o, aper'is La Edz'iĝ'o Kontraŭ'vol'a (tr. V. Dufeutrel). En 1906 aper'is Don Juan (tr. Boirac), kaj en 1908 Georg'o Dandin (tr. L. L. Zamenhof), 2-a el'don'o 1924. En 1911 el'don'iĝ'is la traduk'o de La Mal'san'ul'o pro Imag'o (tr. Velten).

    J.P. Leppäkoski riĉ'ig'is la traduk'a'n beletr'o'n per la grandioz'a finn'a epos'o Kalevala.


    KalocsayWaringhien, la geni'a du'op'o, kiu en la Inter'naci'a Lingv'o bril'e re'don'is la majstr'o'verk'o'j'n de Heine kaj Baudelaire.


    La jar'o 1904 al'port'is ankaŭ la volum'o'n Rakont'o'j pri Fe'in'o'j de Perrault (tr. Sarpy), 4-a eld. 1908. De Maupassant aper'is la rakont'o Gast'ej'o (tr. Gogitidze), 1911. En 1905 aper'is la roman'o de Bemardin de St. Pierre Paŭlo kaj Virginio (tr. H. Hodler). Komedi'et'o de d’Hervilly La Sup'uj'o (tr. S. Meyer), aper'is en 1905. En 1906 ven'is la ampleks'a poezi'a traduk'o de la Rolandkanto, pret'ig'it'a de D-ro Noel. Sam'jar'e aper'is du tragedi'o'j de Racine: Atalia kaj Ester (2-a eld. 1907), traduk'it'a'j de E. Noel. En 1907 el'don'iĝ'is Aventur'o'j de Vlasta Abenceraĝo de Chateaubriand (tr. R. Deshays). De Flaubert aper'is La Legend'o de S. Julian'o Help'em'a (tr. H. Hodler), 1907. Sam'jar'e aper'is ankaŭ: la verk'et'o de Octave Mirbeau Ili Est'is Frenez'a'j (tr. Segretinat), la roman'o de J. Renard Karot'har'ul'o (tr. Muffang), la verk'o de Courteline Sinjor'o Badin (tr. R. Beck kaj R. Jean), la teatr'aĵ'et'o Angl'a Lingv'o sen Profesor'o (tr. G. Mooh) de Tristan Bernard, La Viv'o de Jesuo de Renan (tr. E. Gasse), kaj Sinjor'o Vent'o kaj Sinjor'in'o Pluv'o de Paul de Musset (tr. Champion). De li'a frat'o, Alfred de Musset, aper'is Kapric'o (tr. Flourens), 1908, la du'akt'a komedi'o Fantasi'o (tr. P. Berthelot), 1911, kaj Ne Lud'et'u kun la Am'o (tri'akt'a komedi'et'o, tr. Stroele), 1911. Tre ŝat'at'a est'is la roman'et'o de J.J. Porchat Sub la Neĝ'o (tr. J. Borel), 1908 (2-a eld. 1923). Sam'jar'e (1908) aper'is la verk'o de Houssaye La Reĝ'land'o de l’ Roz'o'j (tr. Ghampion), la unu'akt'a komedi'o de A. Dreyfus La Vang'o'frap'o (tr. S. Sar), la verk'o de Abbe Prevost Manon Lescaut (tr. Vallienne) kaj La Kapr'in'o de S-ro Seguin, de A. Daudet (tr. Yersin). Oni publik'ig'is en 1909 la verk'o'n de A. Dumas La Kolomb'a Premi'o (tr. B. Papot). En 1909 aper'is rakont'o de Honor'e de Balzac: Eŭgenino Grand'et (tr. E. Gasse). De la sam'a aŭtor'o aper'is ankaŭ La Vendetta (tr. M. Merckens), 1911. La verk'o de Fenelon La Aventur'o'j de Telemako (tr. Vallienne) el'don'iĝ'is inter 1909 kaj 1910. En 1910 aper'is la teozofi-fon'a roman'o de L. Dalsace Fatal'a ŝuld'o (tr. E. Ferter-Cense) kaj de Maeterlinck oni el'don'is Monna Vanna (tr. A. Behrendt). De la sam'a aŭtor'o aper'is Mort'o de Hund'et'o (tr. G. Stroele), 1912, kaj Aladino kaj Palomido (tr. Eliot) 1913.

    En 1911 aper'is la Funebr'a Parol'ad'o pri Louis de Bourbon (tr. L. Bastien), de Bossuet. De la sam'a aŭtor'o ven'is ankaŭ la Unu'a Katekism'o (tr. P. Deschamps), 1913. En 1911 aper'is la rakont'o Karmen de Prosper Merimee (tr. S. Meyer) kaj la roman'o de la Svis'o Ramuz Aline (tr. de Saussure). El'ĉerp'aĵ'o'j el Gil Blas de Santillana, roman'o de Lesage, aper'is en 1912 (tr. Busquet). En 1914 publik'iĝ'is la Inter'vid'iĝ'o kaj la Ne'kon'it'a Dialog'o, de De Vigny, ambaŭ traduk'it'a'j de S. Meyer (2-a eld. 1924). 1914 al'port'is la roman'o'n de Paul Seippel Adele Kamm (tr. R. de Saussure, 2-a eld. 1915). Sam'jar'e aper'is la tragedi'o Sokrato de Ch. Richet (tr. J. Couteaux). De M. Zamacois aper'is la kvar'akt'a vers'a teatr'aĵ'o La Amuz'ist'o'j (tr. W. v. d. Biest), 1913, kaj la traduk'o de la unu'a part'o de la roman'o La Mizer'ul'o'j de Victor Hugo ven'is en 1914-1915.

    1915-1939: Kvankam post'milit'e Franci'o ne plu est'is la centr'o de la Esperant'a Mov'ad'o, aper'is tamen mult'a'j verk'o'j traduk'a'j. Antologi'form'e aper'is neni'o, sed en 1928 la franc'lingv'a (valon'a) part'o de Belg'a Antologi'o (red. M. Jaumotte) kaj en 1939 la velŝ'a (romand'a) part'o de la Svis'a Antologi'o (red. A. Baur) sci'is valor'ig'i la franc'lingv'a'n literatur'o'n ekster Franci'o. Ankaŭ en Etema Buked'o (tr. Kalocsay), 1931, trov'iĝ'as 37 poem'o'j el'franc'ig'it'a'j. En 1921 aper'is La Pens'o'j de Riguet (tr. G. Moch) kaj Thais (tr. S. Payson) de Anatole France. En 1922 ven'is re'traduk'o de la fars'o Majstr'o Pierre Pathelin (tr. Balliman). Sam'jar'e aper'is Franc'a'j Poezi'o'j (tr. Balliman). En 1922 Henri Legrand traduk'is Amfitrion'o, komedi'o de Moliere. De la sam'a aŭtor'o aper'is La Mizantrop'o (tr. H. Boucon), 1930, kaj La Nobel'a Burĝ'o (tr. R. Levin), 1936. La Jar'o 1923 al'port'is la roman'o'n de H. Barbusse Ek'lum'o en la Abism'o (tr. Else). La novel'o de H. Balzac La Firma'o de la Kat'o kiu Pilk'lud'as (tr. P. Benoit) aper'is en 1924. De P. Merimee aper'is Mateo Falcone (tr. J. Borel), 1926, kaj Colomba (tr. J. Beau), 1939. El la soci'kritik'a tend'ar'o traduk'is Leon Bergiers novel'o'n de Jean Tousseul Mort'o de Blanjo (1926), kaj en 1927 du novel'o'j'n de Eekhoud: Serv'o'kapabl'a kaj Marcus Tybout. La roman'o de M. Catalany Klar'i (tr. E. Robert) aper'is en 1928. De Voltaire aper'is Kandid (tr. Adam) 1929. A. de Musset reprezent'iĝ'is per la verk'o'j (tr. J. v. Schoor): La du Am'at'in'o'j kaj La Kapric'o'j de Marian'o en 1930, kaj Mim'i Pinson (tr. Rethel), 1934. Tri Rakont'o'j el Impres'o'j de Vojaĝ'o de A. Dumas traduk'is Deligny (1932). La fam'a'n komedi'o'n Knock de Jules Romains traduk'is Corret (1932), kaj la modern'a'n satir'fabel'o'n de Andre Maurois Bareluloj kaj Fadenuloj traduk'is Fabo (1933). Inter la unu'a'j libr'o'form'a'j traduk'aĵ'o'j de G. Waringhien est'is Pri'pens'o'j aŭ Sentenc'o'j Pri'mor'a'j de La Rochefoucauld, 1935. Du novel'kolekt'o'j de G. Duhamel aper'is: Rakont'o'j pri Nederlando (1938) kaj Nord'a Kant'o (1939), ambaŭ traduk'it'a'j de R. Dupuis.

    1940-1971: Post la Du'a Mond'milit'o la el'franc'a traduk'art'o re'viv'iĝ'is kvalit'e alt'eg'a. En 1949 aper'is Fabl'o'j de La Font'ain'e, vers'e traduk'it'a'j de L. Thevenin. Sam'jar'e aper'is la el'franc'ig'o de Leter'o'j el Mi'a Muel'ej'o, de A. Daudet (tr. Mijake ŝihej). De la sam'a aŭtor'o aper'is la roman'o Tartarin de Tarashono (tr. Delor kaj Lebrun), 1955. Guy de Maupassant est'as reprezent'at'a per Normand'a'j Rakont'o'j (tr. R. Dupuis), 1953. De Voltaire aper'is 3 verk'o'j: Zadig, Kandid kaj Sen'artifik'ul'o (tr. E. Adam), 1957. Team'o konsist'ant'a el G. Waringhien, K. Kalocsay, R. Bernard, M. Carlsson, L. Tarkony kaj H. Vatre traduk'is la tut'a'n Flor'o'j de l’ Mal'bon'o de Baudelaire, 1957. Ankaŭ de Baudelaire aper'is La Splen'o de Parizo (tr. P. Lobut), 1967. Komedi'o de Moliere La Mok'ind'a'j Precioz'ul'in'o'j (tr. Ribot) el'don'iĝ'is en 1957. De A. de Saint-Exupery aper'is La Et'a Princ'o (tr. A. Delaire), 1960. De Marcel Pagnol la komedi'o Topaz'e kaj de Ch. Vildrac la komedi'o La ŝip'eg'o Tenacity aper'is en 1960 en traduk'o de R. Bernard. La roman'o de J. P. Sartre La Naŭz'o (tr. R. Bernard) aper'is en 1963. De la sam'a aŭtor'o aper'is ankaŭ La Respekt'em'a P... kaj Sen El'ir'o, ambaŭ en 1964, en traduk'o de R. Bernard. La sam'a traduk'int'o el'don'is la antologi'et'o'n Apenaŭ Buked'et'o... (1971).

    El la literatur'scienc'a vid'punkt'o est'as interes'a'j la verk'o'j de A. da Silva Viv'o de Zola (tr. Manuel de Freitas), 1946, kaj la tez'o de Colette Llech-Walter Ekzistencialist'a'j Hero'o'j en la Literatur'a Verk'ar'o de J. P. Sartre, 1959.

    7.2.15 El la Fris'a Literatur'o

    El la fris'a literatur'o aper'is libr'o'form'a'j literatur'aĵ'o'j nur en la last'a'j jar'o'j. Fris'a'j Rakont'o'j, kun 20 proz'aĵ'o'j, aper'is en traduk'o de grup'o da traduk'ist'o'j, en la redakt'o de S. S. de Jong en 1964, kaj la novel'ar'o de P. Wybenga, Dors'e kontraŭ la Mur'o (tr. S. Stuit), pri la nazi'a okup'ad'o de Frisi'o, aper'is en 1966.

    7.2.16 El la German'lingv'a Literatur'o

    1887-1918: Inter la unu'a'j verk'o'j esperant'lingv'e aper'int'a'j est'as la komedi'o de J. W. Goethe La Ge'frat'o'j (tr. A. Grabowski), 1889 (2-a eld. 1909; re'pres'it'a en 1967). De Goethe, krom'e, aper'is la tragedi'o Ifigeni'o en Taŭr'id'o, en la majstr'a traduk'o de L. L. Zamenhof, 1908 (3-a eld. 1929), la poezi'a roman'o Herman'o kaj Doroteo (tr. Küster), 1911 (2-a eld. 1922), kaj La Sufer'o'j de Jun'a Werther (tr. P. Usinger), 1911 (ne'komplet'a libr'o'form'a el'don'o).

    Ankaŭ el H. Heine oni mult'e traduk'is: aper'is Pentr'aĵ'o'j el Vojaĝ'o (tr. VI. Gernet kaj A. Kofman), 1897, Libr'o de Kant'o'j (tr. L. L. Zamenhof, Leo Belmont, k.a.), 1911 (2-a eld. 1912), Elekt'it'a'j Poem'o'j (tr. Pillath; ps. Zanoni), 1914 (2-a eld. 1920).

    De Bolsche aper'is unu ĉapitr'o el La Am'a Viv'o en la Natur'o (tr. L. E. Meier), 1906. Abund'as ankaŭ traduk'aĵ'o'j el Schiller: aper'is la poezi'a dram'o Wilhelm Tell (tr. L. E. Meier), 1906, la tri'akt'a komedi'o La Nev'o kiel Onkl'o (tr. Stewart), 1907, la dram'o La Rab'ist'o'j (tr. L. L. Zamenhof), 1908. Fin'e, aper'is Poezi'aĵ'o'j (tr. F. Zwach), 1913 (2-a eld. 1928).

    Elekt'it'a'j'n Fabel'o'j'n el la kolekt'o de la frat'o'j Grimm traduk'is Bein (1906). La rakont'o de Grillparzer La Monaĥ'ej'o ĉe Sendomir (tr. L. E. Meier) aper'is en 1907. De P. Heyse aper'is novel'o, Edz'iĝ'a Fest'o en Ĉapri (tr. L. E. Meier), 1907. Sam'jar'e aper'is verk'et'o de E. T. A. Hoffmann, Sabl'a Hom'o (tr. H. Hodler). En 1909 aper'is traduk'aĵ'o el L. Tieck: La Blond'a Ekiberto (tr. W. Fischer), 2-a eld. 1911. La dram'o de Th. Korner Ton'i (tr. F. Stephan) aper'is en 1909, dum la burĝ'a komedi'o de Lessing Minna de Barnhelm (tr. A. Reinking) aper'is post'a'n jar'o'n (1910). De W. Hauff est'as publik'ig'it'a novel'o La Karavan'o (tr. Eggleton), 1910 (2-a eld. 1921) kaj rakont'o Fantazi'aĵ'o'j (tr. G. Hillebrecht), 1912. De Schnitzler aper'is en 1912 la unu'akt'a grotesk'aĵ'o La Verd'a Kakatu'o (tr. Schroder). Friedrich Hebbel reprezent'iĝ'is per du grav'a'j verk'o'j: la 5-akt'a tragedi'o Judith (tr. Lederer), 1912, kaj la 5-akt'a tragedi'o Gyges kaj Li'a Ring'o (tr. Bennemann), 1916. La novel'o de W. Raabe La Nigr'a Galer'o (tr. F. Wicke) aper'is en 1912 (2-a eld. 1922). La kontraŭ'milit'a roman'o de Bertha von Suttner, For la Batal'il'o'j'n! (tr. A. Caumont) aper'is ĝust'e en 1914. Fin'e, en 1918, aper'is la Vintr'o-Fabel'o'j de H. Seidel (tr. Bücker).

    En ĉi tiu period'o L. E. Meier kun'met'is la verk'et'o'n Kvin Novel'o'j (de Grillparzer, Th. Körner, Seidl), 1912. Aper'is krom'e Nord'german'a'j Rakont'o'j de Bandlow (tr. Scheerpeitz), 1912 (,2-a 1924). Svis'a'j Rakont'o'j de E. Zahn aper'is en 1913 (tr. Ch. Puivers). De ĉi tiu verk'ist'o aper'is ankaŭ la novel'o La Patr'in'o (tr. J. Schmid), 1913 (2-a eld. 1923). Novel'et'o'j el la Nigr'a Arb'ar'o kompil'is H. Christaller, 1913 (2-a eld. 1923), dum Elzasaj Legend'o'j traduk'is Ch. Pulvers, 1914 (2-a eld. 1924).

    Aper'is ankaŭ kelk'a'j kant'o'libr'o'j. La plej interes'a est'as German'a'j Popol'kant'o'j, 1912 (2-a eld. 1913), kiu'n kun'met'is kaj traduk'is team'o.

    1919-193y; Post la Unu'a Mond'milit'o la el'don'a ag'ad'o en Germanio daŭr'is nur ĝis 1933, en Aŭstrio ĝis 1938.

    Jam en 1921 aper'is Fabl'o'j de Lessing (tr. L. E. Meier); de la sam'a aŭtor'o la dram'o Natan la Saĝ'ul'o (tr. K. Minor) ven'is en 1923. En 1921 aper'is La Struvelpetro, de H. Hoffmann (tr. J. Applebaum; re'el'don'it'a en 1971). Sam'jar'e aper'is novel'o de W. Hauff, La Kant'ist'in'o (tr. E. Wüster). Ali'a novel'o de Hauff aper'is en 1923: La Almoz'ul'in'o de la Pont des Arts (tr. Brüggemann).

    De J. W. Goethe aper'is la plen'a vers'a traduk'o de ia unu'a part'o de Faŭst'o (tr. Barthelmess), 1923, (2-a eld. 1949); krom'e, Roma'j Elegi'o'j kaj La Tag'libr'o, 1932, en tre taŭg'a traduk'o de K. Kalocsay. Novel'o de Zschokke aper'is en 1923 (tr. Brüggemann). De H. Heine est'is publik'ig'it'a'j La Raben'o de Baĥaraĥ (tr. L. L. Zamenhof), 1924, Atta Troll (tr. F. Pillath), 1925, kaj Elekt'it'a'j Proz'aĵ'o'j (tr. F. Pillath), 1928. La 5-akt'a tragedi'o de Hebbel Maria Magdalena (tr. Bischitzky) aper'is en 1922, dum la rakont'o de A. de Chamisso, La Mir'ind'a Histori'o de Petro Schlemihl (tr. E. Wüster), est'is publik'ig'it'a sam'jar'e. En 1927 aper'is la traduk'o el la tradici'a Vojaĝ'o'j kaj Mir'ig'a'j Aventur'o'j de Baron'o de Münchhausen (tr. J. D. Applebaum). Sam'jar'e aper'is Vienaj Legend'o'j, kolekt'it'a'j de A. Mair.

    La soci'kritik'a verk'o de Ernst Toller La Hirund'libr'o (tr. H. Wolff) est'is el'don'it'a en 1929. Aper'is du ĉef'verk'o'j de Erich Maria Remarque: En Okcident'o Neni'o Nov'a (tr. J. F. Berger), 1929, kaj La Voj'o Re'turn'e (tr. Berger), 1931. Kelk'a'j novel'o'j de Th. Storm aper'is: tr. H. Heitmüller (1929), kaj tr. Bader (1934). De W. Kloepffer aper'is Vagabond'o kaj Sinjor'in'o (tr. Goppel), 1931. De Rainer Maria Rilke aper'is Leter'o'j al Jun'a Poet'o (tr. A. Münz), 1934. En 1937 aper'is la verk'o de J. Nestroy Antaŭ'a'j Cirkonstanc'o'j (tr. H. Steiner) kaj en 1932 novel'o de Stefan Zweig La Okul'o'j de la Etern'a Frat'o (tr. H. Wolff).

    En 1931 aper'is du'dek el'german'ig'it'a'j poem'o'j en la verk'o de K. Kalocsay Etern'a Buked'o. German'a'j'n Kant'o'j'n aper'ig'is traduk'e F. Pillath en 1921 (2-a eld. 1922). En 1939 ven'is Svis'a Antologi'o (red. A. Baur) kun literatur'histori'a en'konduk'o kaj valor'a kolekt'o de traduk'o'j el verk'o'j de svis'a'j german'lingv'a'j (aleman'a'j) verk'ist'o'j.

    1940-1971: Post la Du'a Mond'milit'o aper'is plur'a'j verk'o'j, tamen la el'don'ad'o ne plu est'is tiel vigl'a, part'e pro la profund'a'j frap'o'j, kiu'j'n la Esperant'o-Mov'ad'o sufer'is dum la nazi'a reg'ad'o kaj pro la milit'o.

    Jam en 1947 aper'is libr'o kun novel'o'j de Kleist, Stifter kaj Th. Storm, traduk'it'a'j de Pebe (ĉu Bennemann?). Sam'jar'e, A. Bader aper'ig'is 2 novel'o'j'n de Storm kaj de M. Escherich, kaj aper'is roman'o de la svis'a verk'ist'o J. C. Heer, Ĉe la Sank\ta'j Akv'o'j (tr. A. Bader). Novel'kolekt'o el la verk'o'j de Stefan Zweig (Brul'ant'a Sekret'o, tr. K. kaj P. Schwerin) aper'is en 1949. L. Goppel traduk'is la novel'o'n de R. C. Muschler La Ne'kon'at'in'o (1951). La verk'o de K. L. Immermann, La Karnaval'o kaj la Somnambul'in'o (tr. A. E. Wohlthat) aper'is en 1952. Kelk'a'j'n jar'o'j'n post'e (1957) aper'is verk'o de Eichendorff El la Viv'o de Ne'taŭg'ul'o (tr. Bennemann). Last'a event'o, 1969, est'as Kant'o'j kaj Romanc'o'j, de Heinrich Heine, en la geni'a traduk'o de K. Kalocsay kaj G. Waringhien.

    Ĝis nun ne aper'is german'a antologi'o, kvankam part'o'j el ĝi pret'as, kaj est'is publik'ig'it'a'j en Okcident'german'a Revu'o. En 1953 aper'is tamen Aŭstria Antologi'o, kaj mult'nombr'a'j verk'o'j trov'ebl'as en mult'eg'e da Esperant'a'j revu'o'j ek'de La Esperant'ist'o.

    7.2.17 El la Hebre'a Literatur'o

    La plej fam'a hebre'a verk'o, La Mal'nov'a Testament'o, aper'is en 1926, part'e el la hebre'a, part'e el la arame'a lingv'o'j. Ĝi'n traduk'is, kaj part'e jam antaŭ'milit'e aper'ig'is, L. L. Zamenhof. La definitiv'a'n redakt'o'n kaj korekt'o'n pret'ig'is grup'o de anglikan'a'j pastor'o'j. La unu'a prov'o traduk'i el la Bibli'o est'is far'it'a de E. Neumark: Libr'o de Ruth, 1893. El la Miŝnao traduk'is J. Rabinovic la libr'o'n Patr'o'j 1930. De Naum Jeruŝalmi aper'is Eks'iĝ'o kaj Merkado la Azen'pel'ist'o (tr. Levi Wiener), 1933. Modern'a'n roman'o'n traduk'is Ota Ginz: Freŝ'a Maten'o, de Reuven Kritz, 1967.

    En 1941, er Palestino, aper'is Kantar'o Hebre'a, pret'ig'it'a de J. J. Kohen-Cedek.

    7.2.18 El la Hind'a'j Literatur'o'j

    La ĉef'a traduk'ist'o, kiu verk'is ankaŭ original'e, est'as la Bengal'o Lakshmiswar Sinha. Li re'kre'is traduk'e la dram'rakont'o'n Sivaĝi, sur la histori'a fon'o de la hind'a 17-a jar'cent'o (1929). En 1930 aper'is li'a Tri Bengal'a'j Fabel'o'j, kaj en 1961 la novel'kolekt'o de Rabindranath Thakur ( Tagore) Mal'sat'a ŝton'o.

    Krom'e, jam en 1912 traduk'is el'sanskrit'e Antoni Lange verk'et'o'n Nalo kaj Damayanti. Rakont'form'e aper'is Sakuntala, la fam'a dram'o de Kalidasa, 1927, kaj plur'a'j klasik'aĵ'o'j, ĉef'e religi'a'j: Samanta-Mukha-Parivarto (tr. Nohara kiuiĉi), 1933), la sep'a ĉapitr'o de Saddharmapundarika-Sutro (tr. Nohara), 1936, la grav'a Bhagavad Gita (tr. F. V. Lorenz), 1942, kaj la Sutr'o'j unu'a ĝis dek'tri'a el Digha Nikajo (tr. H. Yoxon), 1949. En 1972 aper'is Rakont'o'j el Panĉatantra (tr.

    7.2.19 El la Himarklingva Literatur'o

    Hispan'a'j aŭtor'o'j 1887-1918: En ĉi tiu period'o hispan'lingv'a'j traduk'aĵ'o'j aper'is ĉef'e dank’ al la aktiv'o de kelk'a'j apart'e kler'a'j pionir'o'j, kiel Vicente Inglada-Ors, kiu'j ĉef'e interes'iĝ'is pri la teatr'o. De la grand'a Jacinto Benavente (1866-1954) aper'is la jen'a'j teatr'aĵ'o'j, ĉiu'j traduk'it'a'j de V. Inglada: La Manĝ'aĵ'o de la Sovaĝ'best'o'j (1907), Kruel'a Adiaŭ'o (1907), La Angor'a Kat'in'o (1907), La Triumf'ant'a Anim'o (1907), La Mal'bon'far'ant'o'j de la Bon'o (1907), Princ'in'o Beb'e (1907), La Mal'elegant'ec'o (1906), La Nesia Hejm'o (1909), Per'labor'i Si'a'n Viv'o'n (1909), Hispan'a'j Dram'o'j (1910), Sabat'a Vesper'o (1910), La Dom'o de la Feliĉ'o (1910), Pli Fort'a ol Am'o (1910), La Serv'ant'o de Don Juan (1913), La Paper'uj'o (1913), La Ge'favor'at'o'j (1914). Krom'e: La Unu'hor'a Rev'feliĉ'o (tr. Novejarque kaj Benet), dialog'o, 1914. Sam'epok'e aper'is ankaŭ la kvar'akt'a komedi'o de S. kaj J. Alvarez-Quintero (tr. V. Inglada) La Galeotoj. De Vicente Blasco-Ibanez (1867-1928) aper'is en 1894 la verk'et'o La Barak'o (tr. Rafael Duyos). Al la sam'a traduk'ist'o ni dank'as Inter Oranĝ'arb'o'j de Blasco-Ibanez, 1900. La Kurac'ist'o per Bat'o'j kaj la tri'akt'a komedi'o La Jes'o de Knab'in'o'j de Leandro Moratin (1760-1828) est'is traduk'it'a'j de Vicente Inglada resp. Norman Maclean, 1906 kaj 1907. De Fray Lu'is de Leon, religi'tendenc'a verk'ist'o de la 16-a jar'cent'o, aper'is la etik'a verk'o La Perfekt'a Edz'in'o (tr. A. Jimenez-Loira), 1909. Fin'e, Vicente Inglada traduk'is du verk'et'o'j'n de Ram'o'n de Campoamor (1817-1901): en 1911 kaj 1918.

    Hispan'a'j aŭtor'o'j 1918-1938: La traduk'a aktiv'o daŭr'is sen'halt'e ĝis la civil'a milit'o. De Cervantes-Saavedra (1547-1616) aper'is plur'a'j ĉapitr'o'j, tamen neniam la tut'a Don Kiĥoto: la unu'a'n prov'o'n (3 ĉapitr'o'j'n) far'is Bourlet, Inglada kaj Law en 1905. La du'a'n Fr. Pujula-i-Valles en 1909 (2-a eld. 1924): 5 ĉapitr'o'j'n; la tri'a'n Julio Mangada-Rosenorn en 1927. La last'a'n far'is Luis Hernandez en 1955. Ankoraŭ de Cervantes aper'is la traduk'o (pret'ig'it'a de Mangada) de du bon'ekzempl'a'j novel'o'j: Du Jun'a'j Fraŭl'in'o'j kaj Korneliino, 1927. De Pedro Calderon-de-la-Barca (1600-1681) aper'is La Urb'estr'o de Zalamea (tr. Enrique Legrand), 1925. Antologi'a'n karakter'o'n hav'as la verk'o El Modern'a Hispan'a Parnas'o (tr. Julio Mangada-Rosenorn), 1927. La fikci'a roman'o de Coronel Ignotus (ps. de Jose de Elola), La Am'o en la Jar'o Dek'mil (tr. J. F. Berenguer), aper'is en 1932. La pulĉinel'a komedi'o de J. Benavente La Kre'it'a'j Profit'o'j (tr. V. Inglada) aper'is en 1932. En 1935 aper'is ali'a verk'o de Vicente Blasco-Ibanez: la roman'o Sang'o kaj Sabl'o (tr. R. de Salas-Bonal). Fin'e, en 1937, aper'is la rakont'o La Ĵus'nask'it'o de Ricardo Becerro-de-Bengoa (tr. J. F. Berenguer).

    Hispan'a'j aŭtor'o'j 1929-1971: La re'vigl'iĝ'o de la Esperant'a Mov'ad'o post la civil'a milit'o postul'is iom da temp'o. Do nur en 1952 aper'is la Spirit'a'j Ekzerc'ad'o'j de Ignacio de Loyola (1491-1550) (tr. E. Maynar). En 1964 Alvaro de Orriols traduk'is La Am'o de Don Perlimplin, de Federico Garcia-Lorca. Oni ĝi'n sukces'e recit'is, sed neniam aper'ig'is libr'o'form'e. En 1965 aper'is la traduk'o, de Diego Selso, de la verk'o La Buĉ'ej'o, de Stefano Echeverria. Epok'far'a verk'o est'as la traduk'o, pret'ig'it'a de la Rus'o K. Gusev, de la ĉef'a'j poezi'a'j verk'o'j de Federico Garcia-Lorca (1898-1936): Lirik'o, 1968, el Romancero Gitano, El Poema del Cante Jondo, k.a. De Jose Maria Escriva-de-Balaguer (1902-  aper'is en 1968 la verk'o Voj'o (tr. Nicolas Lopez-Escartin). Sam'jar'e aper'is funebr-humur'a verk'o de Wenceslao Fernandez-Florez (1886-1964), Filozofi'o de Fantom'o (tr. L. Hernandez). Fin'e, en 1969, aper'is la fam'a rapsodi'a poem'o de Antonio Machado (1875-1939), La Land'o de Alvargonzalez, traduk'it'a kun grand'a en'hav'a kaj ritm'a fidel'ec'o de F. de Diego.

    La Tragedi'o de l’ Hom'o est'is nur la unu'a inter la traduk'a'j ĉef'verk'o'j de Kalocsay, kies kontribu'o al la traduk'a beletr'o est'as ankoraŭ pli grandioz'a ol li'a kontribu'o al la original'a literatur'o en Esperant'o.


    Kvankam la unu'a'j prov'o'j traduk'i el La Bibli'o okaz'is jam en 1893 ( E. Neumark: Libr'o de Ruth) kaj ankaŭ D-ro Zamenhof traduk'is el La Mal'nov'a Testament'o, la komplet'a verk'o aper'is nur en la jar'o 1926.


    L. Somlai (antaŭ la Du'a Mond'milit'o: L. Spierer) aparten'is al la plej aktiv'a'j traduk'ist'o'j en la or'a epok'o de la Budapeŝta Skol'o.


    Dank’ al la traduk'em'o de F. de Diego aper'is en 1971 rimark'ind'a verk'o de Federico Garcia-Lorca: la tut'a Cigan'a Romanc'ar'o.

    Mult'a'j verk'o'j aper'is traduk'e ankaŭ en plur'a'j revu'o'j: i.a. verk'o'j de Jose Zorrilla, Pedro Antonio Alarcon, Ruben Dario, Marques de Santillana, k.a. Traduk'is ĉef'e Amalia Núñez-Dubús, Fernando Redondo, Julio Mangada-Rosenorn, k.a.

    Interes'a est'as la verk'et'o Pri Cervantes kaj La Fam'kon'at'a Verk'o “ El Quijote, 1915, kaj la verk'o de J. Mangada Pri Hispan'uj'o kaj Ĝi'a'j Popol'kant'o'j (Popol'kant'ar'o de Murcia), 1926.

    Latin'amerik'a'j aŭtor'o'j: De la meksika verk'ist'o Amado Nervo (1870-1919) aper'is du'lingv'e Kvin Poem'o'j el Plen'o, 1941. De la urugvaja verk'ist'o Jose Enrique Rodo (1871-1917) aper'is la filozofi'a rakont'o Ariel (tr. M. Fernandez-Menendez), 1950. La popol'a'n epos'o'n argentin'an Mart'in Fierro, de Jose Hernandez prezent'is en mir'ind'a traduk'o Ernest'o Sonnenfeld en 1965.

    Mult'o'n traduk'is last'a'temp'e la argentina poet'o Diego Selso (pseŭdonim'o de Adan Hrynkiewicz): Mozaik'o de Lum'o kaj Ombr'o de M. E. Brisigelo, 1966; Al'vok'o de l’ Silent'o de Leandra Recareo, 1966, kaj En la Flam'o'j Volupt'a'j de l’ Am'o, propr'a poem'ar'o, 1966.

    D. Selso aper'ig'is ankaŭ Kanzon'o'j'n: 1965, en du volum'o'j.

    7.2.20 El la Hungar'a Literatur'o

    1887-1920: Unu'a antologi'form'a verk'o est'as la ne tre grand'a, stil'e ne'matur'a, tamen interes'e ambici'a verk'o du'volum'a, Hungar'a Poem'ar'o (tr. Fiedler, Marich, Altenburger kaj Rajczy), 1908, kun poem'o'j de Arany, Szabolcska, Berzsenyi, Petofi kaj kun kantar'o.

    En 1906 aper'is la verk'o de A. Abonyi, Mal'lum'aĵ'o'j (tr. P. de Lengyel), 2-a eld. 1907. Du Novel'o'j de Maŭr'o Jokai (tr. Luczenbacher) aper'is en 1911. Elekt'it'a'j Poem'o'j de A. Petofi (tr. Fuchs) aper'is en 1911 (2-a eld. 1923). La rakont'o de Mikszath Fantom'o en Lublo (tr. E. Forster) ven'is en 1912. Aper'is krom'e du verk'o'j de Herczeg: Hungar'a'j Rakont'o'j (tr. Panajott), 1912, 2-a eld. 1923, kaj Marĉ'flor'o (tr. A. Goltl), 1913.

    1921-1939: Tuj post la Unu'a Mond'milit'o est'iĝ'is en Hungari'o literatur'a flor'ad'o. La unu'a'n antologi'a'n verk'o'n pret'ig'is Fr. Szilagyi (Poem'ar'o el Hungar'land'o), 1929, kiu'n sekv'is unu el la plej grav'a'j antologi'a'j verk'o'j iam aper'int'a'j: Hungar'a Antologi'o, 1933, kies ĉef'redaktor'o est'is Kalocsay, kun la kun'labor'o de Baghy, Szilagyi, Bodo, Halka kaj Tarkony.

    En 1922 aper'is du novel'o'j de Geza Gardonyi: Du Kokcinel'o'j kaj La Montr'o (tr. K. Kalocsay). Sam'jar'e aper'is la komedi'o de Heltai kaj Maka'i La Paĝi'o de la Reĝ'in'o (tr. K. Kalocsay). La post'a'n jar'o'n, 1923, aper'is la poezi'a verk'o de A. Petofi Johano la Brav'a (tr. Kalocsay). Sam'jar'e ven'is la tri'akt'a dram'o de Fr. Karinthy (1888-1938, mem esperant'ist'o) Morgaŭ Maten'e (tr. Kalocsay). En 1924 aper'is la dram'poem'a ĉef'verk'o de Imre Madach La Tragedi'o de l’ Hom'o (tr. K. Kalocsay), 2-a eld. rev. 1965, kaj 1926 al'port'is novel'kolekt'o'n de Karinthy, Nord'a Vent'o (tr. K. Bodo). La roman'o de Babits La Cikoni-Kalif'o aper'is en 1929, en bril'stil'a traduk'o de K. Bodo. L. Tarkony traduk'is la rakont'o'n de Fr. Karinthy Vojaĝ'o en Faremidon (1934). En 1937 aper'is la roman'o de Jolanta Foldes La Strat'o de Fiŝ'ant'a Kat'o (tr. Halka kaj Spierer). La fam'a roman'o de Ferenc Molnar La Knab'o'j de Paŭlo-Strat'o (tr. L. Spierer) aper'is en 1937. Sam'epok'e L. Spierer* traduk'is la novel'o'n de A. Petofi La Av'o. En 1938 aper'is la novel'o Rozinjo de Gyula Torok (tr. K. Kalocsay). Soci'kritik'a roman'o de L. Kassak, La Voj'o'j Est'as Ne'kon'at'a'j, est'is el'don'it'a en 1940 (tr. L. Spierer).

    *  L. Spierer (1906-71) post la milit'o ali'nom'iĝ'is L. Somlai.

    1940-1971: Pro la politik'a situaci'o, dum'milit'e kaj de 1950 ĝis 1956, neni'o pov'is aper'i en Hungari'o mem. Tiel, 1943, aper'is en Angli'o la sprit'a roman'o de K. Aszlanyi Sep Vang'o'frap'o'j (tr. L. Spierer). La roman'o pri la dekadenc'o de la hungar'a'j nobel'a kaj burĝ'a klas'o'j Printemp'o de Mort'o de Lajos Zilahy (tr. L. Somlai) aper'is en 1947. Nur en 1957 pov'is aper'i la roman'o pri mal'riĉ'a'j kamp'ar'an'o'j Amar'a Pan'o de J. Darvas (tr, L. Somlai). La roman'et'o Vuk de Istvan Fekete (tr. M. Leszko) aper'is en 1966. Sam'jar'e oni publik'ig'is la raport'roman'o'n de la modern'a verk'ist'o Ferenc Santa Du'dek Hor'o'j (tr. de grup'o). En la traduk'o de K. Kalocsay aper'is en 1970 la elekt'it'a poem'ar'o de Sandor Petofi Liber'o kaj Am'o.

    Mult'a'j literatur'aĵ'o'j aper'is ne libr'o'form'e, sed en revu'o'j: Literatur'a Mond'o, Nord'a Prism'o, La Sud'a Stel'o, Mond'a Kultur'o, Bel'art'o, Hungar'a Viv'o, k.a. Mult'a'j poem'o'j aper'is krom'e en Etern'a Buked'o (tr. Kalocsay), 1931.

    Ankaŭ la kantar'o'j est'as bon'e reprezent'at'a'j: Kalocsay kolekt'is kaj traduk'is Kant'ant'a Kamp'ar'o (101 tekst'o'j'n), 1923, kaj Gem'o'j de la Hungar'a Popol'muzik'o, 1929. Aper'is krom'e kolekt'o el popol'kant'o'j kaj labor'ist'a'j kant'o'j: Ni Kant'u! (108 hungar'a'j tekst'o'j), 1928.

    Valor'a est'as ia bibliografi'a verk'o de S. Tiborc, Esperant'o en Hungar'land'o, 1959.

    7.2.21 El la Indi'an'a'j Literatur'o'j

    El ia indi'an'a kolekt'o Legend'o'j de Vancouver, de la princ'in'o Tekahionwake, aper'is esperant'lingv'e kelk'a'j paĝ'o'j, traduk'it'a'j, ver'ŝajn'e el la angl'a versi'o, de W. H. Fenton.

    7.2.22 El la Indonezia Literatur'o

    En 1924 Liem Tjong Hie aper'ig'is verk'et'o'n: Jav'a'j Legend'o'j kaj Fabl'o'j. P. W. Broek publik'ig'is en unu libr'o du jav'a'j'n rakont'o'j'n: Dev'i Angreni kaj Mak Miah (1927).

    7.2.23 El la Islanda Literatur'o

    El la islanda traduk'is ĉef'e Baldur Ragnarsson (kon'at'a ankaŭ kiel original'a verk'ist'o). Aper'is la poem'ar'o Sub Stel'o Rigid'a de Thorsteinn fra Hamri, 1963, kaj poem'kolekt'o Islandaj Pra'voĉ'o'j, 1964, kiu tre bon'e re'don'as esperant'lingv'e la arka'a'n etos'o'n de la original'aĵ'o'j. Krom'e aper'is traduk'o'j, ĉef'e poezi'a'j, en Voĉ'o de Islando (1949-50 kaj 1959-60) kaj en Nord'a Prism'o (1955 ĝis nun).

    7.2.24 El la Ital'a Literatur'o

    La ital'lingv'a'j beletr'ist'o'j Esperant'a'j neniam est'is tre aktiv'a'j koncern'e traduk'ad'o'n. La konsekvenc'o est'as, ke la ital'a literatur'o ne est'as sufiĉ'e reprezent'at'a.

    1887-1939: En 1906 aper'is la unu'a libr'o'form'a traduk'aĵ'o: la unu'akt'a dram'et'o de E. de Amicis La Flor'o de l’ Pas'int'o (tr. Rosa Junck). En 1910 aper'is el verk'o de Ippolito Nievo ĉapitr'o La Idili'o ĉe la Font'o (tr. A. Tellini). En 1912 aper'is la dram'o de Giovanni Bovio Kristo ĉe la Fest'o de Purim (tr. Tellini), La Urb'o, kiu Dorm'as (tr. Tellini), kaj la Kompar'ar'o de Giuseppe Giusti (tr. Tellini).

    En 1920 aper'is la Pi'a Vers'ar'o de S. Alfonso de Ligorio (tr. A. H. M. Kools). La post'a'n jar'o'n (1921) aper'is la vers'a komedi'o de G. Giacosa Ŝak'lud'ad'o (tr. de la frat'o'j Padulli: la sam'a komedi'o est'is jam aper'int'a en 1915 en traduk'o de Cl. Bicknell). Sam'jar'e aper'is elekt'it'a'j ĉapitr'o'j el la ital'a roman'o ĉef'verk'a La Ge'fianĉ'o'j de A. Manzoni: La Pest'o en Milano dum 1630 (tr. P. C. Monti). En 1922 aper'is traduk'o de etik'a verk'o de G. Mazzini La Dev'o'j de la Hom'o (tr. Arabeno) kaj Ital'a'j Rakont'o'j (tr. P. C. Monti). 1923 al'port'is la dram'o'n de Giovanni Verga Kamp'ar'an'a Kavalir'ec'o ( Cavalleria rusticana, tr. R. Castagnino) kaj la pri'etik'a'n verk'o'n de Silvio Pellico Pri la Dev'o'j de l’ Hom'o'j (tr. A. Tellini). En 1926 aper'is La Flor'et'o'j de St. Francisko el mez'epok'o (tr. Fr. Pizzi), kaj 1930 la fam'a por'infan'a verk'o de Carlo Lorenzini (ps. Carlo Collodi) Pinokjo (tr. M. Marchesi). En 1931 aper'is la Histori'o de Kristo, de Giovanni Papini (tr. E. Fasce). En 1933 ven'is verv'o'ŝpruc'a komedi'o de Carlo Goldoni Kurioz'a Okaz'aĵ'o (tr. Mev'o, ps. de R. Orengo). Ĉef'verk'o aper'is en 1933: la tut'a Infer'o (unu'a part'o de la Di'a Komedi'o) de Dante Alighieri, tercin'e traduk'it'a de K. Kalocsay. Tem'as pri entrepren'o kolos'a, kiu mir'ig'as oni'n pro la kuraĝ'o — kaj pro la sen'precedenc'e bel'a sukces'o. Est'is ceter'e mult'a'j, kiu'j prov'is traduk'i Dante inter 1905 kaj 1956: E. Wüster, R. Bagnulo, A. Mazzolini, D. Rivoir, P. C. Monti, E. Dondi, A. Grabowski. En 1935 aper'is verk'o de Mussolini: Viv'o de Arnaldo. En 1936, en bon'a traduk'o de E. Fasce, ven'is la kon'at'a por'jun'ul'a libr'o Kor'o, de E. de Amicis. Prov'o'j aper'ig'i part'o'j'n est'is far'it'a'j de A. Tellini (1912) kaj de R. Castagnino (1924). Fin'e, en 1939, aper'is en Nederlando la soci'kritik'a roman'o de la kontraŭ'faŝist'a rifuĝ'int'o Ignazio Silone: Fontamara.

    1940-1971: Post la Du'a Mond'milit'o aper'is bon'a traduk'o de poem'kolekt'o el Giovanni Pascoli: Poem'o'j (tr. G. Azzi), 1952. Verk'o de Pirandello est'is bel'e traduk'it'a de Srdjan Flego kaj recit'it'a de IAT, sed neniam publik'ig'it'a (La Hom'o kun la Flor’ En'buŝ'e). En 1963 aper'is luks'a volum'o kun mal'oft'a'j ilustr'aĵ'o'j de Botticelli: Di'a Komedi'o, de Dante Alighieri, du'lingv'a volum'o, traduk'it'a de Giovanni Peterlongo, sen'rim'e, kaj revizi'it'a de Conterno kaj Waringhien. En 1970 aper'is lert'a traduk'o de L. Minnaja: tem'as pri la poem'o de Ugo Foscolo Pri la Tomb'o'j. La sam'a traduk'int'o aper'ig'is ankaŭ kelk'a'j'n poem'o'j'n de la minor'ton'a poet'in'o modern'a Lydia Senes: Et'a Buked'o, 1970.

    Ali'spec'a'j verk'o'j: Ital'a antologi'o ne aper'is, kvankam oni period'e ripet'as ke “ĝi est'as jam pret'a”. Tamen en la Svis'a Antologi'o, 1939, trov'iĝ'as bon'a elekt'o el svis'a'j ital'lingv'a'j (tiĉin'a'j) proz'ist'o'j kaj poet'o'j kaj literatur'histori'a en'konduk'o.

    Interes'a est'as la leg'o'libr'o de Brun'o kaj Elio Migliorini Anekdot'o'j pri Dante (1921).

    Mult'a'j literatur'aĵ'o'j aper'is en antologi'o'j inter'naci'a'j, kiel en El Parnas'o de Popol'o'j, 1913, kaj Post'rikolt'o, 1921 (tr. A. Grabowski) kaj en Etern'a Buked'o (tr. Kalocsay), 1931. Mult'a'j krom'e aper'is en revu'o'j: i.a. en Ital'a Esperant'o-Revu'o, L’Esperanto, Literatur'a Mond'o, Esperant'o, Literatur'a Foir'o (1970- . Tia'manier'e aper'is en Esperant'o verk'o'j de Giovanni Boccaccio, Petrarca, Cecco Angiolieri, Dante Alighieri, Franco Sacchetti, S. Francisko, Lodovico Ariosto, Raffaello Sanzio, Michelangelo Buonarroti, Vittoria Colonna, Gaspara Stampa, Baldassar Castiglioni, Pietro Metastasio, Gaspare Gozzi, Gabriello Chiabrera, Torquato Tasso, Carlo Goldoni, Giuseppe Parini, Niccolo Tommaseo, Giacomo Leopardi, Alessandro Manzoni, Fogazzaro, G. Verga, Giacosa, Matilde Serao, A. Graf, Giosue Carducci, D’Annunzio, Giovanni Pascoli, Ungaretti, k.a.

    Cezaro de M. Jelušić ne est'as apart'e grav'a verk'o, sed ĝi'a traduk'o de Ivo Rotkvić est'is epok'far'a.


    Post mult'a'j prov'o'j de fragment'a'j traduk'o'j - inter kiu'j ankaŭ tiu geni'a de Kalocsay (Infer'o, 1933) — La Di'a Komedi'o aper'is en 1963, en luks'a du'lingv'a volum'o kun rav'a'j ilustr'aĵ'o'j de Botticelli.


    Miyamoto masao: Talent'a'j original'aĵ'o'j kaj kompetent'a'j traduk'o'j el la japan'a.


    7.2.25 El la Japan'a Literatur'o

    1887-1920: Antaŭ la Unu'a Mond'milit'o, part'e pro politik'a'j kaŭz'o'j, part'e pro la mal'grand'ec'o de la japan'a Esperant'a Mov'ad'o, nur mal'mult'o pov'is aper'i. En Okcident'o aper'is Japan'a'j Rakont'o'j (tr. ĉif toŝio), antologi'et'o, 1910 (3-a eld. 1923).

    1920-1941: Post la Mond'milit'o, la situaci'o de Esperant'o pli'bon'iĝ'is, kaj komenc'is aper'i mult'e da verk'o'j, kiu'j sign'as literatur'a'n flor'ad'o'n ankoraŭ nun daŭr'ant'a'n. En tiu epok'o aper'is du ĉef'a'j antologi'spec'a'j verk'o'j: la unu'a, aper'int'a en 1921, en'hav'is klasik'a'j'n poem'o'j'n ĉin'a'j'n kaj japan'a'j'n: Perl'o'j el la Orient'o (tr. Ossaka kenĵi). La du'a est'is Verd'a Parnas'o (tr. Ito saburo), 1932. Etern'a Buked'o (tr. Kalocsay), 1931, en'hav'is ankaŭ 44 el'japan'ig'it'a'j'n poem'o'j'n.

    En 1924 aper'is la novel'o de Ariŝima takeo Deklaraci'o (tr. Tooguu tojosato), en 1932 de la sam'a aŭtor'o la moral'tendenc'a rakont'o Sen'bedaŭr'e Am'o Rab'as (tr. Tooguu). Ankaŭ en 1924 aper'is teatr'aĵ'o de Huĝii mazumi Nov'a Satan'o (tr. Sakrada iĉiro). De Kikuĉi kan aper'is dram'o La Patr'o Re'ven'as (tr. Kaĵi hirokazu), 1927, kaj ali'a verk'o Am'o de Toojuuroo (kun du ali'a'j teatr'aĵ'o'j), 1934 (tr. Ŝimomura joŝiŝi). Tri teatr'aĵ'o'j'n de Akita uĵaku, Font'o de Sudroj, Danc'o de Skelet'o'j kaj Nokt'o ĉe Land'lim'o, kun'ig'is libr'et'o traduk'it'a de Ŝuzui haĵime kaj Susuki kaname, 1924. En 1927 sekv'is teatr'aĵ'o de Kaneko joobun Lav'ist'o kaj Poet'o (tr. Tooguu). La post'a'n jar'o'n, 1928, aper'is la verk'o de Nacume sooseki La Tur'o de Londono (tr. Nishi seiho), 3-a eld. 1960. De Edogaŭa rampo aper'is Ruĝ'a ĉambr'o (tr. Kaĵi) en 1928 kaj Or'a Mask'o (tr. ŝimomura) en 1931. La teatr'aĵ'o de Jamamoto juzo Infan'murd'o (tr. Ŝimomura) aper'is en 1930. Klasik'a'n dram'et'o'n Graci'a, de Fuĵisaŭa kosecu, traduk'is Hat'a Masajo kaj Murakami Tomojuki (1930). Kor'tuŝ'a rakont'o pri karcer'ul'o'j est'is aper'ig'it'a traduk'e de grup'o (sub gvid'o de Hattori toru) en 1937: Karcer'o, de Simaki kensaku. Al Nohara kiuiĉi, merit'a literatur'a pionir'o, ni dank'as traduk'o'j'n de du grav'a'j mit'ologi-histori'a'j verk'o'j: Kronik'o Japan'a, kvin'volum'a traduk'o de Nihonŝoki (720 p.K.), 1935-39; kaj Zinnoo Sjootoo Ki, histori'o de la japan'a imperi'estr'a tron'o verk'it'a de Kitabatake ĉikafusa (1339), 1941.

    1942-1971: La Du'a Mond'milit'o las'is en Japani'o mult'e da ruin'o'j, sed post ĝi la situaci'o por Esperant'o far'iĝ'is pli favor'a. Du grav'a'j antologi-spec'a'j verk'o'j aper'is: la unu'a, en 1956, est'is traduk'it'a de Ossaka kenĵi, El Orient'a Flor'bed'o (kun poem'o'j); la du'a, en 1965, est'as El Japan'a Literatur'o 1868-1945.

    En 1954 aper'is La Kapao (kaj ali'a'j rakont'o'j) de Akutagawa ryûnosuke (tr. Nozima yasutaro). En 1958 Ossaka aper'ig'is traduk'o'n de 505 Elekt'it'a'j Poem'o'j el Mannjoo-Ŝuu, la klasik'a japan'a poem'kolekt'o (8-a jc. p.K.). La film'scen'ari'o Mil Paper'gru'o'j de Moroi zyozi (tr. Tanaka sadami) aper'is en 1959. Sub la ĉef'redakt'o de Nakamura tazuo aper'is (kvar) Rakont'o'j de Oogai ( Mori oogai), 1962. La Obstin'o, rakont'o de Nakazima atusi, est'is traduk'it'a de Miyamoto masao, 1963. Kolektiv'o de KLEG, sub la gvid'o de Miyamoto, kompil'traduk'is la libr'o'n Japan'a'j Mal'nov'a'j Rakont'o'j (1965). Sam'jar'e aper'is ekstrakt'o'j el verk'o'j de Deguĉi nao, onisaburo, sumiko, hidemaru kaj naohi: Kvintet'o (tr. Nakamura). De Ihara saikaku, verk'ist'o viv'int'a dum la Tokugaŭa-epok'o: 1642-93, aper'is kolekt'o de kvin novel'o'j, Kvin Vir'in'o'j de Amor'o (tr. Miyamoto), 1966. El la Viv'o de Syunkin de Tanizaki zyun’itirô (tr. Miyamoto masao kaj Isiguro teruhiko), kun 2 teatr'aĵ'o'j kaj 2 novel'o'j, aper'is en 1968. Modern'a'j'n hajk'o'j'n traduk'is la hajk'ist'a grup'o en Oosaka: Etud'o ’68. Rakont'o Kristo el Bronz'o de Nagayo yosio (tr. Ueyama masao) aper'is en 1970. En 1971 aper'is Neĝ'a Land'o, verk'o de la nobel-premi'it'o Kawabata yasunari (tr. Konisi gaku). Sam'jar'e Miyamoto pret'ig'is traduk'antologi'o'n El Manjoo.

    Kompren'ebl'e la traduk'aĵ'o'j el la japan'a aper'is ne nur libr'o'form'e. Ili aper'is ankaŭ en revu'o'j, kiel en La Revu'o Orient'a, Oomot'o, Literatur'a Mond'o, Promete'o, Kajer'o, L’Omnibus'o, kaj ali'lok'e.

    Aper'is plur'a'j kantar'o'j: el la plej modern'a'j el'star'as Japan'a Kantar'o, 1957, pret'ig'it'a de Isobe syosaku, 60 Tradici'a'j Japan'a'j Kant'o'j, en redakt'o kaj traduk'o de Matuba kikunobu, 1967, Kie'n Flor'o'j? (modern'a'j popol'kant'o'j) de Konisi gaku, 1967, kaj Ven'u Amik'o'j, part'e original'a, de Konisi gaku, 1970. En la period'aĵ'o La Mov'ad'o ĉiu'numer'e aper'as nov'a kaj mal'nov'a japan'a'j kant'o'j.

    En 1952 aper'is la original'a verk'o de Hasegaŭa teru Histori'et'o de la Japan'a Literatur'o. Ali'a original'a verk'o aper'is en 1964: Enciklopedi'et'o Japan'a de Nakamura tazuo, majstr'a en'konduk'o en la japan'a'j'n viv'mor'o'j'n kaj kultur'o'n. Cit'ind'as ankaŭ El Japan'a Literatur'o (1868-1945), red. Miyamoto masao kaj Isiguro teruhiko, 1965. Bibliografi'o'j de japan'a literatur'o en Esperant'o aper'is en 1956 kaj en 1970.

    7.2.26 El la Jid'a (Jud'german'a) Literatur'o

    Aper'is plur'a'j verk'o'j de Ŝalom-Aleĥem: Hebre'a'j Rakont'o'j (tr. Muĉnik), 1923, La Gimnazi'o (tr. L. L. Zamenhof), 1924, la monolog'o Ĉe Doktor'o, 1931, Al Ĉiu'j Egal'e (Mi'a Utopi'o) (tr. M. Salzmann), 1948. Jam en 1912 est'is prov'o traduk'i el Ŝalom-Aleĥem: la monolog'o La Pot'o (tr. S. Binder). De ali'a'j verk'ist'o'j aper'is ankaŭ traduk'aĵ'o'j. Ni rimark'as la dram'o'n de S. Rappoport Dibuk (tr. Lejzerowicz), 1927, kaj la kontraŭ'ras'ism'a'n teatr'aĵ'o'n de Lejb Malaĥ Misisip'i (tr. I. Jurysta), 1939. I. Lejzerowicz traduk'is la histori'fon'a'n rakont'o'n de Ŝalom Asch La Sorĉ'ist'in'o el Kastilio, 1933.

    El la jid'a kaj el la hebre'a aper'is novel'ar'o: Hebre'a'j Rakont'o'j (tr. D. J. Rabinovic-Tajc), antaŭ la Du'a Mond'milit'o, kun verk'o'j de J. L. Perec, A. G. Frug.

    7.2.27 El la Jugoslaviaj Literatur'o'j

    1887-1920: Antaŭ la Unu'a Mond'milit'o ne aper'is mult'a'j verk'o'j libr'o'form'a'j. En 1911 est'is publik'ig'it'a la interes'a roman'o de August Senoa La Trezor'o de l’ Or'aĵ'ist'o (tr. Fran Kolar-Krom). En 1912 aper'is antologi-karakter'a verk'o, redakt'it'a kaj traduk'it'a de Mavro Ŝpicer: Kroat'a'j Poezi'aĵ'o'j. La post'a'n jar'o'n, 1913, oni publik'ig'is la verk'et'o'n de Milka Pogaĉiĉ Konfes'o (tr. A. Joziĉ).

    1921-1939: La inter'milit'a epok'o est'is, kontraŭ'e, mult'e pli frukt'o'don'a. En 1924 aper'is la teatr'aĵ'o de Milan Ogrizoviĉ, Aŭtun'a Vesper'o, el'kroat'ig'it'a de Ivo Rotkviĉ. En 1926 ven'is rakont'o de Dinko Ŝimunovie An'o de l’ Ring'lud'o (tr. Fran Janjiĉ). En 1933 aper'is unu el la plej grav'a'j kroat'a'j verk'o'j, la naci'a epos'o de Ivan Mazuraniĉ (tr. Mavro Ŝpicer) La Mort'o de Smail-Aga Cengijiĉ. Novel'o de Ivan Cankar aper'is en poezi'a pri'labor'o pret'ig'it'a de J. Stefanĉiĉ: La Serv'ul'o Jernej kaj Li'a Rajt'o, 1933. Traduk'ĉef'verk'o est'as la roman'ec'a biografi'o de Mirko Jeluŝiĉ, Cezaro, el'kroat'ig'it'a en fajr'o'ŝpruc'a'n Esperant'o'n far'e de Ivo Rotkviĉ, 1934. La verk'et'o de Ferdo Delak, laŭ la sam'nom'a rakont'o de la fam'a sloven'a verk'ist'o Cankar, Serv'ist'o Jernej kaj Li'a Rajt'o, aper'is en traduk'o de F. Modrijan en 1936. La poem'ar'o de Dragutin Tadijanoviĉ Kant'o al Mi'a Kor'o, 1936, aper'is en kompetent'a traduk'o de J. Velebit.

    1940-1971: La jugoslavia Mov'ad'o rapid'e re'organiz'iĝ'is post la milit'o. Tio'n demonstr'as la nivel'o, kiu'n kvalit'e la traduk'aĵ'o'j ating'is. En 1954 aper'is la el'sloven'ig'it'a verk'et'o de Fran Levstik Mart'in Krpan (tr. J. Kozlevĉar). Sam'jar'e Demetroviĉ, Mamuziĉ kaj Takaĉ traduk'is el la kroat'a Elekt'it'a'j'n Poem'o'j'n de Boro Pavloviĉ. Komedi'o de Br. Nuŝiĉ, Suspekt'ind'a Person'o (el'serb'ig'it'a de A. Sekelj) aper'is en 1957. Ali'a'j verk'o'j de Nuŝiĉ ekzist'as en Esperant'o: i.a. Analfabet'o kaj Buton'o. En 1959 aper'is Tri Satir'o'j de Domanoviĉ, Milĉinski kaj Ĉopiĉ. J. Kozlevĉar el'sloven'ig'is la rakont'o'n de Venĉeslav Winkler La Ŝtel'it'a Lamp'o (1960). Sam'jar'e, ankaŭ el'sloven'e, aper'is la verk'et'o de Erna Starovasnik La Varm'a River'et'o. El la kroat'a est'is traduk'it'a de B. Vanĉik la verk'o de Iv. Goran Kovaĉie Kav'o (1960). La popular'scienc'a'n roman'o'n de la jun'a'j astronom'o'j-esperant'ist'o'j Tragedi'o en la Univers'o traduk'is el'kroat'e I. Rotkviĉ, 1961. La Fabel'o'j de F. Ŝkrljac (tr. J. Velebit) est'is publik'ig'it'a'j en 1962. En 1965 kelk'a'j'n Kant'o'j de l’ Am'o kaj de l’ Patriot'ism'o traduk'is B. Miliĉeviĉ. En 1972 du pli'a'j grav'eg'a'j verk'o'j en jugoslaviaj literatur'o'j est'is publik'ig'it'a'j en Esperant'a traduk'o. Svetislav S. Petroviĉ traduk'is la fam'a'n dram'a'n poem'o'n de la Montenegr'an'o Petro Petroviĉ Njegoŝ La Mont'ar'a Kron'o; Josip Velebit re'don'is en alt'nivel'a poezi'a Esperant'o la klasik'a'n epos'o'n de la kroat'a literatur'o La Mort'o de Smail-Agao ĉengiĉ de la grand'a poet'o Ivan Mazuraniĉ.

    Mult'a'j ali'a'j traduk'o'j aper'is en revu'o'j, ekz. en La Sud'a Stel'o, La Progres'o, Mond'a Kultur'o, Literatur'a Mond'o, Inter'naci'a Kultur'o, La Nic'a Literatur'a Revu'o, k.a. El la ĉef'a'j jugoslaviaj verk'ist'o'j, kies verk'o'j aper'is ekskluziv'e en'revu'e, ni rimark'as Cesariĉ, Krleza, Domjaniĉ, Duĉiĉ, Gunduliĉ, Rakiĉ, Andriĉ, k.a.

    Grav'a est'as Bibliografi'o de Inter'naci'a Lingv'o en Jugoslavio de Marinko Gjivoje, 1954 kaj 1967. Li, krom'e, kompil'is bibliografi'o'n de la beletr'a'j traduk'o'j de jugoslaviaj verk'ist'o'j en la Esperant'o'gazet'ar'o (1964).

    7.2.28 El la Kartvel'a Literatur'o

    Plur'a'j verk'o'j aper'is en revu'o'j inter'naci'a'j aŭ en kelk'a'j efemer'a'j land'a'j organ'o'j. Libr'o'form'e, la plej'mult'o aper'is antaŭ la Unu'a Mond'milit'o: la rakont'o de Ninoŝvili Ordon'o (tr. Tabukaŝvili), 1911, la verk'et'o Gogja Uiŝvili (tr. Afivlediani), 1912. La verk'et'o de Kazbek Nino (tr. Gogitidze) aper'is en 1910.

    7.2.29 El la Katalun'a Literatur'o

    Antaŭ la Unu'a Mond'milit'o aper'is libr'o'form'e plur'a'j verk'o'j de Santiag'o de Rossinyol: dram'o'j kiel Foli'o de la Viv'o (1909), La Patr'in'o (1908), La Ĉiam'a Kant'aĵ'o (1910), La Blu'a Kort'o (1911), Cikad'o'j kaj Formik'o'j (1912), ĉiu'j traduk'it'a'j de Alfonso Sabadell; Vicente Inglada traduk'is La Griz'a Vilaĝ'o (1911) kaj Bon'a'j Person'o'j. En 1909 aper'is ankaŭ la tri'akt'a dram'o de la teatr'a majstr'o Adria Gual: Mister'o de Dolor'o (tr. F. Pujula-i-Valles).

    Post la Unu'a Mond'milit'o aper'is du ĉef'a'j antologi'form'a'j verk'o'j. Unu est'is Katalun'a Antologi'o, 1925, ĉef'redakt'at'a da Jaume Grau-Casas kun la help'o de ali'a'j 14 beletr'ist'o'j. Ĝi divid'iĝ'as en tri part'o'j'n (krom en'konduk'o): verk'o'j antikv'a'j, popol'kant'o'j kaj modern'a literatur'o. Tem'as pri verk'o majstr'a, kun mejl'o'ŝton'a signif'o por la post'a'j tia'spec'a'j aper'aĵ'o'j. La ali'a verk'o est'is la pli modest'a Hejm'a Proz'o, 1925 (tr. J. Bremon-Masgrau). En 1926 aper'is grav'a verk'o de Prudenci Bertrana: Barbar'a'j Proz'aĵ'o'j (tr. Jaume Grau-Casas).

    Post mult'jar'a inter'romp'o, kaŭz'it'a de la civil'a milit'o kaj de la mal'favor'a situaci'o, aper'is en 1967 la roman'o de Victor Catala (ps. de Caterina Albert-i-Paradis, 1869-1966) Sol'ec'o, en elegant'a traduk'o de Josep Ventura-i-Freixas.

    7.2.30 El la Kelt'a'j Literatur'o'j

    Aper'is nur du lingv'o- kaj -literatur'scienc'a'j verk'et'o'j: la unu'a pri la breton'a lingv'o, verk'it'a en 1929 de Roparz Hemon: Esplor'o pri la Situaci'o de la Breton'a Lingv'o, la ali'a pri la kornvala, aper'ig'it'a original'e en Esperant'o de Geoffrey A. Sutton en 1969: Konciz'a Histori'o pri la Kornvala Lingv'o kaj Ĝi'a Literatur'o.

    7.2.31 El la Kirgiz'a Literatur'o

    Aper'is la popol'tradici'a verk'o Kozu Kurpeĉ kaj Bajan Slu (tr. K. Boguŝeviĉ), 1901.

    7.2.32 El la Laosa Literatur'o

    Nur antaŭ kvin'o da jar'o'j ek'aper'is en Esperant'o la unu'a'j laosaj literatur'aĵ'o'j, kiu'j'n ĝeneral'e publik'ig'as Neo Lao Haksat en Hanojo. Aper'is ĝis nun tri novel'kolekt'o'j: Ind'a'j Ge'fil'o'j de La'o-popol'o, 1966, Pluv'as sur la Arb'ar'o'n, 1967, kaj La Sovaĝ'a Kok'in'o, 1968.

    7.2.33 El la Latin'a Literatur'o

    La unu'a kaj la du'a kant'o'j de la Eneid'o de Virgilio (tr. Vallienne) aper'is en 1904. En 1906 (2-a eld. 1910) aper'is la tut'a Eneid'o, heksametr'e traduk'it'a, sam'e de Vallienne. Tem'as pri verk'o impon'a, kvankam ĝi est'as form'e mal'lert'e re'don'it'a kaj kun kelk'a'j makul'o'j, ĉef'e koncern'e la traduk'o'n de latin'a'j esprim'form'o'j. De Lucius Apuleius aper'is Amor'o kaj Psihe (tr. E. Pfeffer), el Or'a Azen'o, 1910 (2-a eld. 1924). De Marcus Tullius Cicero aper'is Sonĝ'o de Sci'pi'o (tr. Hj. Runeberg), 1910. El la verk'ar'o de la latin'a'j komedi'ist'o'j oni publik'ig'is nur Rudens de Plautus (tr. E. Noel), 1906.

    Poem'o'j el'latin'ig'it'a'j aper'is en Parnas'o de Popol'o'j (de Catullus, Horatius, Seneca), 1913, en Etern'a Buhedo (9 poem'o'j), 1931, kaj dis'e en Literatur'a Mond'o, Hungar'a Viv'o, Nord'a Prism'o, La Nic'a Literatur'a Revu'o. Ver'ŝajn'e la plej mult'a'j'n traduk'is K. Kalocsay. La verk'o de Giovanni Pascoli, Ital'o, kiu poet'is ankaŭ latin'e, Thallusa, aper'is en traduk'o de L. Minnaja en 1969.

    7.2.34 El la Latv'a Literatur'o

    Novel'o de J. Poruks, Vakciniuja Kron'o (tr. P. Kikau) aper'is en 1909. Inter'milit'e aper'is literatur'aĵ'o'j ĉef'e en Literatur'a Mond'o kaj en la antologi'o'j Literatur'a Observ'o kaj Nord'a Literatur'o.

    Libr'o'form'e, en la inter'milit'a period'o aper'is Latv'a'j Kant'o'j (tr. Ed. Jaunvalks), 1927.

    Post la milit'o, ek'de 1964 Pol'a Esperant'ist'o aper'ig'is kelk'a'j'n traduk'aĵ'o'j'n. Krom'e: Nord'a Prism'o, Pac'o kaj Mond'a Kultur'o.

    Libr'o'form'e aper'is la verk'o de la grand'a poet'o Jĝnis Rainis Am'o Est'as pli Fort'a ol Mort'o (tr. Ints Ĉaĉe), 1933. Post'milit'e aper'is la verk'o Jānis Rainis, Latv'a Popol'a Poet'o, 1965, kaj Latv'a Poezi'o 1945-1966 (tr. Elvira Lippe kaj Milda Jakubcova), 1968, kun reprezent'a'j verk'o'j de 22 nun'temp'a'j latv'a'j poet'o'j.

    7.2.35 El la Litova Literatur'o

    En 1923 aper'is Litova Almanak'o, pret'ig'it'a de Dambrauskas, Klimas, Tijunaitis, Maĉernis, Blazys, Bartoŝeviĉius, Ŝaulys kaj Koch. Iom pli post'e, en 1938, aper'is antologi'et'o El Litova Poezi'o (tr. P. Lapiene). Sam'jar'e aper'is la vers'kolekt'o Viol'et'o'j, de B. Giedra, kun, krom original'aĵ'o'j, ankaŭ kelk'a'j el'litov'a'j traduk'o'j. Hodiaŭ, verk'o'j de la litova literatur'o est'as trov'ebl'a'j en la period'aĵ'o Horizont'o de Sovet'a Litovio.

    7.2.36 El la Nederlanda Literatur'o

    1887-1919: Antaŭ la Unu'a Mond'milit'o ne mult'e aper'is. La novel'o de J. J. Cremer Frat'o Jaupik (tr. J. Holst) aper'is en 1908. En 1909 aper'is la verk'et'o de Multatuli (ps. de E. D. Dekker) Naŭ Histori'o'j pri l’ Aŭtoritat'o (tr. J. L. Bruin). Ostlorn, pri'vilaĝ'a skiz'ar'o de S. Ulfers (tr. M. J. Wessel) aper'is en 1911. Sam'jar'e aper'is la unu'akt'a komedi'et'o de Van Driessche Por Kviet'a'j Person'o'j (tr. Amatus van der Biest). En 1913 aper'is la dram'o La Ŝip'et'o de J. Devos (tr. A. van de Velde).

    1920-1941: En 1923 aper'is la histori'a rakont'o de Van Limburg Brouwer Ahbar (tr. J. C. kaj J. R. G. Isbrücker). Sam'jar'e aper'is El la “ Camera Obscura de Hildebrand (tr. Mees). En 1925 aper'is la verk'et'o de Luiscius Stipriaan Karakter'o (tr. H. Bulthuis), 2-a eld. 1928. La aforism'o'stil'a verk'o est'is jam traduk'it'a de J. Bruijn en 1912 (2-a eld. 1920). En 1926 H. J. Bulthuis traduk'is la rakont'o'n de Fr. van Eeden La Mal'grand'a Johano. La Indonezi'an'o Liem Tjong Hie traduk'is el la fam'a kontraŭ'koloni'ism'a verk'o Max Havelaar de Multatuli la rakont'o'n Histori'o de Saidjah kaj Adinda, 1927. En 1932 aper'is la klasik'a vers'tragedi'o de J. van den Vondel Gysbreght van Aemstel (tr. J. R. G. Isbrücker). De la sam'a aŭtor'o aper'is en 1937 la bibli'a dram'o Josef en Dot'a'n (traduk'it'a de grup'o). En 1936 aper'is la verk'et'o Surpriz'o'j de Ina Boudier-Bakker (tr. T. Flint). La soci'kritik'a roman'o de M. H. Szekely-Lulofs Kuli'o (tr. P. J. Makkinje) aper'is en 1939. Sam'jar'e aper'is la rakont'ar'o de Jef Last La Hispan'a Tragedi'o (tr. G. J. Degenkamp). Dum'milit'e, en 1941, aper'is la roman'o de A. M. de Jong La Perfid'o (tr. W. F. Kruit). Pli fru'e, en 1933 aper'is la rakont'o de W. G. v. d. Hulst Jaĉjo Holm kaj Li'a'j Amik'o'j (tr. H. C. van Leeuwen).

    1942-1971: Post'milit'e ne mank'is libr'o-el'don'o'j: la roman'o de Th. Thijssen La Ne'venk'ebl'a Gen'o (tr. F. Faulhaber) aper'is en 1947. En 1951 aper'is unu el la plej aktual'a'j kaj sukces'a'j verk'o'j de Maurits Dekker, La Mond'o ne Hav'as Atend'ej'o'n (tr. F. Faulhaber): tem'as pri teatr'aĵ'o pri la atom'milit'a danĝer'o. La psikologi'a roman'o de la fil'o de H. J. Bulthuis, la nederland'lingv'a verk'ist'o Rico Bulthuis, La Ali'a Pas'int'ec'o, (tr. J. C. Isbrücker), aper'is en 1952. La Tag'libr'o, verk'it'a dum du'jar'a si'n'en'ferm'iĝ'a eskap'o el la nazi'o'j far’ de la jud'a knab'in'o Anne Frank, aper'is en 1959 laŭ traduk'o de G. J. Degenkamp. Satir'a verk'et'o pri ni'a civiliz'o de E. Scheurmann, La Papalagoj (tr. Faulhaber), aper'is en 1963*.

    *  Post la redakt'a fin'o ni aŭd'is pri aper'o de Nederlanda Bibliografi'o, 1902-1972, kompil'it'a de P. de Smedt (1972).
    7.2.37 El la Norveg'a Literatur'o

    La unu'a verk'o aper'int'a libr'o'form'e est'is Proz'o el Dan'a'j-Norveg'a'j Aŭtor'o'j (tr. Thomsen), 1908. De la inter'naci'statur'a verk'ist'o H. Ibsen aper'is La Re'aper'ant'o'j (tr. O. Bünemann), 1910 (2-a eld. 1925), Imperi'estr'o kaj Galile'an'o (tr. H. J. Bulthuis), 1930, kaj la dram'poem'o Peer Gynt (tr. E, A. Haugen), 1951, Tiu last'a est'as ver'ŝajn'e la plej bon'a traduk'o el la norveg'a, senc'e kaj form'e elegant'a kaj fidel'a.

    De la ali'a inter'naci'statur'a verk'ist'o norveg'a Bjornstjerne Bjornson aper'is du rakont'o'j: Gaj'a Knab'o (tr. L. Sandberg kaj D. Johansen), 1934, kaj Synnove Solbakken (tr. E. kaj A. Weide), 1939. De la tri'a grav'a verk'ist'o norveg'a, Knut Hamsun, aper'is la verk'o Victoria (tr. O. Rygg), en 1938. Norveg'a Kant'ar'et'o, pret'ig'it'a de Liv Sandberg, aper'is en 1936. Plur'a'j traduk'aĵ'o'j aper'is dis'e en la Esperant'a gazet'ar'o, ĉef'e tamen en Nord'a Prism'o (1955- . Util'a est'as la Norveg'a Bibliografi'o, de L. K. Hunnes, 1964.

    7.2.38 El la Persa Literatur'o

    En 1908-09 la Angl'o George Cox publik'ig'is elekt'it'a'j'n novel'o'j'n el la Mil kaj Unu Nokt'o'j ( Aladin, Ali Baba, La Aventur'o'j de la Kalif'o Harun Alraŝid). De Omar Kajam aper'is du traduk'o'j. La unu'a, aper'int'a en 1952, est'is far'it'a de C. M. Bean sur'baz'e de la traduk'o angl'a'lingv'a pret'ig'it'a de Edwvard Fitzgerald. La du'a, aper'int'a en 1953 (Poem'o'j), est'is far'it'a de G. Waringhien sur'baz'e de la original'a irana pra'tekst'o. Ĝi est'as tamen ne nur filologi'e super'a al la unu'a, sed ankaŭ poezi'e kaj stil'e.

    7.2.39 El la Pol'a Literatur'o

    1887-1918: La unu'a'j esperant'ist'o'j est'is Pol'o'j kaj Rus'o'j. Pro tio, ĉef'e en la unu'a'j temp'o'j de Esperant'o, la traduk'o'j el la pol'a abund'as La unu'a verk'o libr'o'form'e aper'int'a est'as du rakont'o'j, traduk'it'a'j de A. Grabowvski, 1891: unu de Prus (La Nov'a Jar'o), la ali'a de Sienkiewicz (Janko-Muzik'ant'o).

    En 1904 aper'is la poem'ar'o de Slowacki En Svis'uj'o (tr. Grabowski), kaj la verk'o La Patr'o de Pest'ul'o'j (tr. Grabowski), 1905. De Mickiewicz aper'is la verk'et'o Sinjor'in'o Twardowska (tr. Grabowski), 1904 kaj la dram'o Improvizacio de Konrad (tr. I. Dobrzanski), 1910 (2-a eld. 1924). De Waclaw Sieroszewski aper'is la novel'o La Fund'o de l’ Mizer'o (tr. K. Bein), 1904 (2-a eld. 1907, 3-a eld. 1926). Tre ŝat'at'a est'is la verk'ist'in'o romantik'a kaj progres'em'a Eliza Orzeszkowa (ps. Orzeszko). El ŝi'a'j verk'o'j aper'is la am'rakont'o La Inter'romp'it'a Kant'o (tr. K. Bein), 1905 (4-a eld. 1928), Bon'a Sinjor'in'o (tr. K. Bein), 1909 (2-a eld. 1924), la novel'o A B C (tr. Ender), 1909 (2-a eld. 1957), la roman'o Mart'a (tr. L. L. Zamenhof), 1910 (4-a eld. 1968), kaj novel'et'o La Ĝem'o de la Viv'o (tr. M. Czenvinski), 1912. En 1907 aper'is la traduk'o de la tri'volum'a roman'o de Boleslaw Prus La Faraon'o, ĉef'verk'o de la traduk'art'o de K. Bein: tio'n pruv'as la fakt'o, ke ties 4-a el'don'o aper'is en 1957. De Prus aper'is ankoraŭ rakont'o: Pek'o'j de l’ Infan'ec'o (tr. Grabowski), 1913 (2-a eld. 1963). Du tragedi'o'j'n klasik'tem'a'j'n traduk'is Leon'o Zamenhof: Aspazi'o de Świętochowski (1908) kaj Protesilas kaj Laodamia de Wyspiański (1908). De Wl. Reymont aper'is plur'a'j novel'o'j kaj rakont'o'j (tr. Bein) en 1908 kaj 1910, novel'ar'o Ave Patria (tr. Leon'o Zamenhof), 1909, kaj El la Konstituci'a'j Tag'o'j (tr. Zetel), 1910. Plur'a'j est'is ankaŭ la traduk'aĵ'o'j el Sienkiewicz. Krom Janko-Muzik'ant'o (1891) aper'is La Juĝ'o de Oziris (tr. Grabowski), 1908, Ni Sekv'u Li'n (tr. Br. Kuhl), 1909, la dram'bild'o Kiu Est'as Kulp'a? (tr. Br. Kuhl), 1912, kaj la humur'a rakont'o Ŝi la Tri'a (tr. A. Grabowski), 1913.

    Antoni Grabowski (dekstr'e): Li'a grandioz'a kontribu'o al la matur'iĝ'o de la lingv'o (ĉef'e per mult'nombr'a'j traduk'o'j el plur'a'j lingv'o'j) ankoraŭ rest'as en la ombr'o de la Zamenhofa geni'o.


    Kazimierz Bein ( Kabe), la unu'a stil'ist'o de la Inter'naci'a Lingv'o, kun'e kun Zamenhof kaj Grabowski — la plej bril'a nom'o de la Unu'a Period'o en la Esperant'a beletr'o.


    De J. A. Fredro aper'is la komedi'o Consilium Facultatis (tr. A. Grabowski), 1909, kaj de Balucki aper'is la rakont'et'o Am'a Bilet'o (tr. Ender), 1909. La Legend'o'j de Niemojewski est'is el'don'it'a'j en 1911 (tr. Br. Kuhl), kaj la post'a'n jar'o'n 1912 aper'is Rakont'o'j de Maria Konopnicka, 2-a eld. 1964. Halka, la kvar'akt'a oper'o de Wolski (muzik'o de Moniuszko, kant'it'a dum la Krakova Kongres'o en 1912), aper'is en 1912 en traduk'o de Grabowski. La tragedi'o de Slowacki Mazeppa (tr. A. Grabowski) aper'is en 1912. Sam'jar'e aper'is verk'et'o de Zulawski (tr. Grabowski) kaj verk'et'o'j de Gasiorowski. La kvar'akt'a dram'o de Przybyszewski La Neĝ'o (tr. T. Ficowski) aper'is sam'jar'e. En 1912 aper'is krom'e 6 poem'o'j el la Libr'o de Profet'o'j de Lange (tr. A. Grabowski). La post'a'n jar'o'n aper'is la verk'et'o de Dygasinski Lup'o, Hund'o'j kaj Hom'o'j (tr. Br. Kuhl). En 1918 aper'is la epos'o de A. Mickiewicz Sinjor'o Tade'o, en la klasik'a traduk'o de A. Grabowski, kiu sci'is re'don'i elegant'e kaj preciz'e la original'o'n (2-a eld. 1955).

    En ĉi tiu period'o aper'is la unu'a esperant'lingv'a antologi'o, la modest'a, nur prov'a Pol'a Antologi'o, pret'ig'it'a de K. Bein, 1906. Kolekt'o el traduk'poem'o'j ĉef'e el'pol'a'j est'as Son'o'j Esperant'a'j, de Leo Belmont (ps. de Blumenthal), 1908.

    1920-1939: En 1923 aper'is El la Land'o de Ruin'o de Wyslouch (tr. S. Kornfeld). De Sienkiewicz aper'is plur'a'j verk'o'j inter'milit'e: i.a. Novel'o'j (tr. Lidja Zamenhof), 1925, Quo Vadis? (tr. Lidja Zamenhof), roman'o pri antikv'a Romo, 1933 (2-a eld. 1958), la rakont'o Orso (tr. A. Oberrotman), 1933, kaj scen'o'j el Tra la Dezert'o (tr. W. van Zon), 1936. De St. Balinski aper'is La Last'a Kravat'o de Alekcy (tr. Karolczyk), 1925. En 1927 aper'is Bon'humor'a'j Rakont'o'j de Korczak (tr. A. Weinstein). Por'scen'ej'a verk'et'o de Balucki Kuz'et'o (tr. S. Kornfeld) aper'is en 1928. Du novel'o'j de B. Prus, traduk'it'a'j de Lidja Zamenhof, aper'is en 1932. La roman'o de J. Wolski, Ĉu Ĝi Est'as nur Fabel'o? (tr. R. Dobrowski) aper'is en 1935.

    1940-1971: Pro la milit'o unu'e, pro la mal'favor'a'j politik'a'j cirkonstanc'o'j post'e, libr'o'j en Esperant'o pov'is aper'i en Poli'o nur ek'de 1957. En 1957 aper'is Medalion'o'j de Zofia Nalkowska (tr. Hodakowski), rakont'ar'o pri sufer'o'j sub la nazi'a reg'ad'o. Aper'is, krom'e, poem'ar'o de Julian Tuwim en Esperant'a traduk'o (1956), kaj Kiel Est'i Am'at'a, de K. Brandys (tr. Jerzy Grum), 1964. Sam'jar'e aper'is Sur la Nobl'a Ĉeval'o de Andrzej Szczypiorski (tr. W. Wiecko). Krom'e, ven'is mult'a'j re'el'don'o'j, tre bon'ven'a'j, de mal'nov'a'j verk'o'j.

    En 1955 aper'is interes'a literatur'histori'a verk'o: Adam Mickiewicz, de Mieczyslaw Jastrun.

    7.2.40 El la Portugal'lingv'a Literatur'o

    El la portugal'a'j literatur'o'j aper'is 2 antologi'o'j: Antologi'o de. Brazilaj Rakont'o'j (kun verk'o'j de 3 aŭtor'o'j), redakt'it'a de A. Caetano Coutinho, 1953, kaj Antologi'o de Portugal'a'j Rakont'o'j, redakt'it'a de Manuel de Seabra, 1959.

    Ĉef'e en Brazilo est'as aktiv'a, fort'a spirit'ist'a literatur'a grup'o. Ĝi el'don'is mult'a'j'n beletr'aĵ'o'j'n. I.a. aper'is la traduk'verk'o de F. V. Lorenz Voĉ'o'j de Poet'o'j en la Spirit'a Mond'o, 1944, la roman'o'j de Francisco Candido Xavier Antaŭ 2.000 Jar'o'j (1951), Ni'a Hejm'o (1959), Ag'o kaj Re'ag'o (1963), Paŭlo kaj Stefano (1966), ĉiu'j traduk'it'a'j de L. C. Porto Carreiro-Neto. En 1970 aper'is ankaŭ la spirit'ism'a roman'o de Almerindo Martins de Castro La Turment'eg'o de la Mem'mort'ig'int'o'j.

    Ne mank'as kompren'ebl'e ankaŭ ali'spec'a'j verk'o'j. Tiel, aper'is la por'infan'a komedi'et'o de Coelho-Netto La Korv'o kaj la Vulp'o (tr. Nuno Baena), 1922. La komedi'o de Arthur Azevedo Am'o per Proverb'o'j (tr. A. Couto Fernandes) aper'is en 1920 (2-a el'don'o 1932). En 1931 la verk'o traduk'it'a de Kalocsay Etern'a Buked'o prezent'is fragment'o'n el Lo Luziad'o'j de Camoes. La verk'et'o de Alencar La Vidv'in'et'o (tr. L. C. Porto Carreiro-Neto) aper'is en 1946. La biografi'o de la fam'a politik'ist'o Rui Barbosa, de Fernando Nery (tr. J. Joels) aper'is en 1949. De la fam'a verk'ist'o Castro Alves aper'is la poem'o La Negr'ist'a Ŝip'o (tr. F. V. Lorenz), 1947, kaj Elekt'it'a'j Poem'o'j, 1959, en la valor'a poezi'a traduk'o de la poet'o L. H. Knoedt. De la mond'fam'a verk'ist'o Machado de Assis aper'is Teatr'o (kun 4 komedi'o'j) en 1958. La komedi'o de Joracy Camargo Di'o Rekompenc'u Vi'n (tr. Sylvio Peixoto) aper'is en 1959, kaj traduk'o de filozofi'a verk'o de Huberto Rohden, Imperativ'o'j de la Viv'o, en 1963.

    Mal'long'a, sed por ne'fak'ul'o'j util'a verk'et'o est'as Histori'o de la Portugal'a Literatur'o de Agostinho da Silva (tr. Manuel de Freitas), 1948.

    7.2.41 El la Provenc'a Literatur'o

    Ver'ŝajn'e sol'a libr'o'form'e aper'int'a verk'o est'as la grav'a poem'o Mir'ej'o de Mistral, poezi'e traduk'it'a de Paul Champion kaj E. Noel, 1909.

    7.2.42 El la Retoromanĉa Literatur'o

    En Svis'a Antologi'o, 1939, trov'iĝ'as bon'eg'a poem'kolekt'o (en traduk'o de K. Kalocsay) kaj en'konduk'o de Arthur Baur (redaktor'o de la antologi'o kaj sam'temp'e tre kon'at'a romanĉ-lingv'ist'o). Verk'et'o de la ladina (t.e. engadin'dialekt'a) poet'o Peider Lansel La Retoromanĉoj (tr. de Agricola, ps. de Hans Jakob), 1938, don'as histori'a'j'n kaj etn'ologi'a'j'n inform'o'j'n pri Ia retoromanĉaj val'o'j.

    7.2.43 El la Ruman'a Literatur'o

    La ĉef'a traduk'ist'o el'ruman'a est'is Tiberiu Morariu. En li'a traduk'o aper'is en 1927 novel'ar'o de Brătescu-Voineşti Niĉjo Mensog'ul'o (kaj ali'a'j novel'o'j), en 1929 la rakont'o de Mihail Sadoveanu Nobel'a Pek'o kaj en 1930 la poem'ar'o en proz'o de Emil Isac Sonor'il'o kaj Kanon'o.

    Ruman'a Bon'humor'o en Elekt'it'a'j Rakont'o'j traduk'is kaj aper'ig'is en 1932 P. Firu kaj Sigismundo Pragano.

    En la ĉef'a'j literatur'a'j gazet'o'j en Esperant'o, precip'e post la Unu'a Mond'milit'o, aper'is dis'e mult'a'j traduk'o'j el la ruman'a. En la kadr'o de la pup'teatr'a mov'ad'o aper'is pup'teatr'aĵ'o'j de A. Popescu (tr. J. Petrin, 1970), kaj de Aleko Popoviĉi (tr. Petrin kaj Sigmund, 1971).

    7.2.44 El la Rus'a Literatur'o

    1887-1914: La unu'a'j esperant'ist'o'j est'is Pol'o'j aŭ Rus'o'j. Tio eksplik'as la fakt'o'n, ke tre mult'a'j el la plej fru'a'j traduk'aĵ'o'j est'is far'it'a'j el la pol'a kaj el la rus'a. Jam en 1889 aper'is Princ'in'o Mary, rakont'o de Lermontov (tr. E. de Wahl): ĝi'a du'a el'don'o, aper'int'a kun la mank'ant'a part'o, el'ir'is sub la titol'o Princ'id'in'o Mary en 1896. En 1894 aper'is la orient'a rakont'o Demon'o (tr. N. Devjatnin), la turk'a novel'o Aŝik Kerib, 1895 (tr. N. Kuŝnir) kaj en 1912 Nov'a'j Vers'aĵ'o'j (tr. Boris Mirski), ĉiu'j verk'o'j de Lermontov.

    De Romanov (sub la pseŭdonim'o K.R.) aper'is la 3-akt'a dram'o Re'nask'it'a Manfred (tr. Majnov), 1891, kaj en 1914 (2-a eld. 1923) la kvar'akt'a dram'o La Reĝ'o Judea (tr. N. Devjatnin).

    De A. S. Puŝkin aper'is verk'o'j tre fru'e: La Neĝ'a Blov'ad'o (tr. Grabowski) (1888); ĝi est'is re'traduk'it'a far'e de A. Fiŝer en 1923: Neĝ'blov'ad'o. En 1894-95 aper'is la dram'o Boris Godunov (tr. A. Grabowski), 2-a eld. 1906. Ankaŭ la teatr'a ĉef'verk'o Ŝton'a Gast'o (tr. N. Borovko) aper'is en 1895. Post'e aper'is la dram'a'j scen'o'j Mocart kaj Saljeri (tr. Vs. Lojko), 2-a eld. 1907; en 1906 la verk'o Poltav'o (tr. Devjatnin); kaj en 1913 la novel'o La Paf'o (en progres'em'a lingv'a traduk'o de A. Fiŝer), 2-a eld. 1923.

    De Vi. Korolenko aper'is du verk'o'j: Fantom'o'j (tr. VI. Gernet), 1896, kaj Arb'ar'o Bru'as (tr. M. Ŝidlovskaja), 1914.

    Sed la verk'ist'o, el kies verk'ar'o oni plej mult'e traduk'is dum la unu'a'j temp'o'j, est'is cert'e Lev Tolstoj. Oni aper'ig'is rakont'o'j'n, filozofi'a'j'n verk'o'j'n, religi-etik'a'j'n trakt'aĵ'o'j'n. El la rakont'o'j, ni rimark'as la aper'o'n de Di'o Ĉiam Ver'o'n Vid'as, 1895, traduk'it'a de Lojko (re'foj'e traduk'it'a de Kabanov en 1912); en 1912 aper'is plur'a'j traduk'o'j far'it'a'j de N. Kabanov: Kie Est'as Am'o Tie Est'as Di'o, Per Kio Hom'o'j Est'as Viv'a'j, Du Mal'jun'ul'o'j, Sieĝ'o de Sebastopolo. Lingv'e kaj en'hav'e interes'a est'as la komedi'et'o Unu'a Brand'far'ist'o (tr. A. Burenkov), 1896; la rakont'o La Konfes'o (tr. M. S. Tenner) aper'is en 1911. Sam'jar'e aper'is Mi'a Onkl'in'o Tatiana Aleksandrovna (tr. J. Flourens). Mult'o'n traduk'is ankaŭ Anna Ŝarapova: Unu Anim'o en Ĉiu'j (rakont'o), 1912, Di'o — Unu por Ĉiu'j (rakont'o), 1912, La Mort'o de Ivan'o Iljiĉ (roman'o), 1913.

    De Vs. Garŝin aper'is 2 rakont'o'j (tr. N. Kazi-Girej) en 1896: Kvar Tag'o'j kaj Attalea Princeps, krom'e, la rakont'o Ruĝ'a Flor'o (tr. Boguŝeviĉ), 1905, Legend'o pri Fier'a Ageo (tr. N. Kabanov), 1916, kaj la rakont'o Signal'o (inter'milit'e).

    De Maksim Gorkij bedaŭr'ind'e la rikolt'o ne est'as riĉ'a. Aper'is en 1906 la verk'o Bolesĉjo (tr. Iv. Seleznjov) kaj, en la verk'o Du Slav'a'j Rakont'o'j, La Rakont'o de Filip Vasiliĉ (tr. V. Dufeutrel), 1908.

    Rakont'o'j de L. Andrejev aper'is en 1906: Ruĝ'a Rid'o (tr. F. Avilov) kaj en 1909: Rakont'o pri Sep Pend'ig'it'o'j (tr. I. Ostrovski). En 1906 aper'is verk'et'o de Nemiroviĉ-Danĉenko Re'viv'iĝ'int'a Kant'o (tr. W. Erdmann). Pli abund'a est'as la rikolt'o el verk'o'j de N. V. Gogol: la kvin'akt'a komedi'o La Revizor'o aper'is en 1907 en bon'a traduk'o de L. L. Zamenhof. La rakont'o Maj'a Nohto (tr. R. Frenkel) aper'is en 1912. En 1911 aper'is la verk'o Portret'o (tr. A. Fiŝer), sam'jar'e la verk'et'o La Maten'o de Afer'ist'o (tr. A. Arumov). Proksim'um'e en la sam'a period'o aper'is ankaŭ la monolog'o La Frenez'ul'o.

    Ankaŭ el la verk'o'j de Iv. Turgenev la rikolt'o est'as abund'a. En 1908 aper'is Kant'o de Triumf'ant'a Am'o (tr. A. Fiŝer). La verk'o Patr'o'j kaj Fil'o'j aper'is en 1909, en ne'kutim'e mis'fleg'it'a traduk'o de K. Bein. Sam'jar'e aper'is la prozlirika verk'o Vers'aĵ'o'j en Proz'o (tr. K.

    Bein). La post'a'n jar'o'n aper'is la verk'o Anjo (tr. A. Fiŝer kaj V. Zamjatin). En 1912 aper'is la fantazi'aĵ'o Fantom'o'j (tr. A. Fiŝer). La post'a'n jar'o'n oni publik'ig'is Strang'a Histori'o (tr. M. Ŝidlovskaja). Fin'e, en 1914, aper'is La Faktor'o (tr. A. Jodko).

    De Ĉirikov aper'is la rakont'o En Mal'liber'ej'o (tr. K. Bein), 1909. De Dmitrij N. Mamin-Sibirjak aper'is Rus'a'j Rakont'o'j (tr. N. Kabanov), 1909 (2-a eld. 1924); Fabl'o'j de Krilov (tr. Devjatnin) en 1910. La post'a'n jar'o'n aper'is Du Rakont'o'j de Ĉeĥov (tr. B. Kotzin). De Aleksej Konstantinoviĉ Tolstoj aper'is la histori'a roman'o Princ'o Serebrjanij (tr. M. Ŝidlovskaja), 1912; sam'jar'e la verk'o de Naĵivin Kio'n Parol'as la Stel'o'j (tr. M. Fetisov), re'traduk'it'a de N. Kabanov en 1915. La rakont'o de Timkovskij Salajr'o (tr. T. Ŝĉavinskij) aper'is en 1914, la post'a'n jar'o'n la verk'o de F. Dostoevskij Blank'a'j Nokt'o'j (tr. S. Belorukov).

    En 1914 aper'is interes'a verk'et'o en Odeso: Intim'a Parol'ad’, poezi'o de rus'a'j ego-futur'ist'o'j (tr. Ilarij of Robis, ps. de Nikolaj Borisov).

    Interes'a kolekt'o el verk'o'j el'rus'ig'it'a'j est'as la Plen'a Verk'ar'o de N. Devjatnin (kvar volum'o'j aper'int'a'j inter 1906 kaj 1911).

    1915-1949: La milit'o unu'e, post'e la rus'a revoluci'o kaj la rus'a civil'a milit'o signif'is paŭz'o'n en la aper'o de literatur'aĵ'o'j. Sed tuj post la mal'aper'o de la “milit'komun'ism'o” montr'iĝ'is, ke la kultur'a viv'o en Esperant'o est'is vigl'a kaj talent'riĉ'a. Plur'a'j verk'o'j aper'is en Sovetio, sed grand'a part'o, ĉef'e la pri'social'ism'a'j, aper'is en Leipzig (Sat, Ekrelo). La sovet'a Esperant'a literatur'a “plejad'o” est'is per'fort'e halt'ig'it'a de la stalin'a mal'permes'o.

    De V. G. Avsejenko aper'is la verk'et'o Fraŭl'in'o Suzano (tr. P. Medem), 1919. En 1921 aper'is la poem'o Monna Liza de Miĥail Gerasimov (tr. N. Nekrasov). Du verk'o'j de Blok aper'is en 1922 resp. 1924: Dek'du kaj Najtingal'a Ĝarden'o (ambaŭ tr. de Nekrasov). La verk'o de Korolenko La Sen'lingv'ul'o (tr. M. Ŝidlovskaja) aper'is en 1922, la pri'revoluci'a rakont'o de Aleksandr Drozdov Kruc'um'o (tr. N. Hohlov) en 1922, la poem'o de K. D. Balmont Blank'a Cign'o (tr. Nekrasov) en 1923. De la sam'a aŭtor'o aper'is en 1921 ankaŭ Elekt'it'a'j Vers'aĵ'o'j (tr. Nekrasov).

    Abund'as ankaŭ rikolt'o el verk'o'j de Puŝkin: En 1923 Tri Novel'o'j: Pik'reĝ'in'o, Neĝ'blov'ad'o, Paf'o (tr. A. Fiŝer), en 1927 la grav'a roman'o La Kapitan'fil'in'o (tr. M. Ŝidlovskaja), kaj en 1931 la vers'roman'o Eŭgen'o Onegin (tr. N. Nekrasov).

    De Turgenev aper'is Elekt'it'a'j Novel'o'j (tr. A. Mexin), 1923. De Vas. Doroŝeviĉ aper'is la satir'a'j Orient'a'j Fabel'o'j (tr. N. Hohlov), 1924. Sam'jar'e aper'is rakont'o de V. Garŝin: Signal'o. En 1924 aper'is ankaŭ Rakont'o'j de Ĉeĥov (tr. P. Hitrov), kaj en 1925, de la sam'a aŭtor'o, la komedi'et'o La Urs'o (tr. N. Devjatnin),

    La krist'nask'a rakont'o de V. Korolenko La Sonĝ'o de Makaro (tr. M. Ŝidlovskaja) aper'is en 1927. En 1929 sekv'is la pri'est'ont'ec'a roman'o de A. Bogdanov Ruĝ'a Stel'o (tr. Nekrasov kaj S. Rublov). La roman'o de Aleksej Nikolajeviĉ Tolstoj Aelita (tr. E. Pill) aper'is en 1928, sam'jar'e, de la sam'a aŭtor'o, ankaŭ la tragedi'o La Mort'o de Dant'o'n (tr. N. Hohlov).

    La social'ist'a dram'o de S. K. Lalikov Versal'a Kapt'it'o (tr. Ŝ. Goldfeder) aper'is en 1929; sam'jar'e aper'is ankaŭ la verk'o de Lev Tolstoj Ĥodinka. La poem'o'n de Vi. Majakovskij Per Voĉ'o Plen'a (1930) apart'e bon'e traduk'is Hohlov, Nekrasov kaj Rublov. La modern'a kvar'akt'a dram'o de B. Lavrenev Dis'romp'o (tr. H. Sazonova) aper'is en 1931, la soci'tendenc'a verk'o de F. Svjatenko Nov'a kaj Mal'nov'a Uzin'majstr'o (tr. Ŝvedova) aper'is sam'jar'e. La teatr'aĵ'o de O. Demenskij Nigr'a Pan'o (tr. A. Jürgensen) aper'is en 1932. Sam'jar'e ven'is ankaŭ la revoluci'a rakont'o La Sub'marin'ist'o'j, de Novikov-Priboj (tr. E. Blinov). La verk'o de D. Furmanov Ĉapajev (tr. de grup'o, en kiu Devjatnin) aper'is en 1933.

    En la sam'a period'o en Leipzig est'is el'don'it'a la verk'et'o de Maksim Gorkij Kiel Mi Lern'is, 1931.

    En 1937 aper'is novel'o'j de Mamin-Sibirjak kaj de Lermontov (tr. Filatov).

    El la literatur'histori'a vid'punkt'o valor'a est'as la original'a stud'o de N. Nekrasov Patri-Ide'o en Nun'a Rus'a Literatur'o, en La Nov'a Epok'o.

    1950-1971: En 1950, ceter'e en Okcident'o, aper'is la rakont'o de Naĵivin Kis'o de la Reĝ'in'o (tr. D. Staritsky). De la sam'a traduk'int'o aper'is ankaŭ Kaŭkazaj Rakont'o'j, de Lermontov, 1964.

    Re'e komenc'iĝ'is la esperant'ist'a viv'o en Sovet'uni'o: unu'e si'n'gard'a kaj modest'a, post'e kvalit'e ĉiam pli alt'a. En 1964 aper'is Elekt'it'a'j Vers'aĵ'o'j de Lermontov, en 1965 Vers'o'j Elekt'it'a'j de S. Jesenin, sam'jar'e La Sort'o de Hom'o de Miĥail Ŝoloĥov, en 1967 Bon'e! Poem'o de l’ Oktobr'o de Vi. Majakovskij. Ili'n traduk'is ĝeneral'e grup'o, en kiu el'star'as la poet'o K. Gusev.

    En 1969 aper'is ankaŭ la por'jun'ul'a'j Du Novel'o'j de Arkadij Gajdar (tr. V. Samodaj kaj E. Ostroĵnikova).

    En 1966 aper'is Kant'o'j de 15 Sovet'a'j Respublik'o'j. En 1967 est'is la vic'o de la kantar'o Kant'o'j de Ni'a'j Patr'o'j. En ĝis nun 3 kajer'o'j aper'is Kant'o'j de Sovet'a'j Kompon'ist'o'j.

    7.2.45 El la Sved'a Literatur'o

    Bon'a'n super'rigard'o'n pri la modern'a sved'a literatur'o don'as la unu'a volum'o de Sved'a Antologi'o (1934). En 1950 aper'is la Sved'a Novel'ar'o (tr. F. Szilagyi), kun 20 novel'o'j de 16 aŭtor'o'j. Ankaŭ antologi'ec'a'n karakter'o'n hav'as la verk'o de Magda Carlsson Sved'a Poem'ar'o (1954) kun verk'o'j de 29 sved'a'j poet'o'j.

    Kaŭkazaj Rakont'o'j. Ĉef'verk'o'j de la rus'a literatur'o ankoraŭ atend'as si'a'n aper'o'n en Esperant'o


    Stellan Engholm: Grav'a nom'o en la original'a kaj traduk'a beletr'o'j de la Inter'naci'a Lingv'o.


    Per plur'a'j volum'o'j la sved'a verk'ist'in'o Selma Lagerlöf est'as bon'e reprezent'it'a en la traduk'a beletr'o de la Inter'naci'a Lingv'o.


    De la nobel'premi'it'a (en 1909) verk'ist'in'o Selma Lagerlöf ekzist'as en Esperant'o reprezent'a rikolt'o: en 1908 aper'is la rakont'o'j Reĝ'in'o de l’ Arb'ar'o kaj Sur la Fund'o de l’ Grand'a Kungahella (tr. Backstrom), en 1930 la roman'o La Jun'ul'in'o el Stormyr (tr. O. Frode), en 1933 la rakont'o La Infan'o'j de Betlehem (tr. O. Frode), en 1933 la roman'o La Mon'o de Sinjor'o Arne (tr. Stellan Engholm), la post'a'n jar'o'n la roman'o Gösta Berling (tr. S. Engholm), kaj en 1938 aper'is la roman'o La Ring'o de la General'o (tr. S. Engholm).

    De la mond'signif'a dram'verk'ist'o August Strindberg aper'is ankaŭ tre valor'a'j verk'o'j: La naturalism'a dram'o Fraŭl'in'o Juli'e (tr. P. Nylen kaj S. E. Krikortz) en 1908, sam'jar'e la unu'akt'aĵ'o Pari'o (tr. B. Strom), en 1926 la verk'o Insul'o de la Feliĉ'ul'o'j (tr. Oskar Frode), en 1928 la verk'o La Konscienc'o Riproĉ'as (tr. G. H. Backmann), kaj en 1935 la dram'o Pask'o (tr. St. Engholm).

    De ali'a'j verk'ist'o'j libr'o'form'e aper'is mal'mult'o. De E. Flygare-Carlen aper'is la verk'et'o La Literatur'ist'o kaj Li'a Fianĉ'in'o (tr. Otto Zeidtlitz), 1895, en 1946 aper'is la roman'o de D. Flood Mi Serĉ'is Or'o'n kaj Ole'o'n, sed Trov'is... (tr. K. Gustafsson).

    Mult'a'j literatur'aĵ'o'j aper'is en la ĉef'a'j revu'o'j de la Esperant'a Mov'ad'o: mult'a'j precip'e en Literatur'a Mond'o kaj en Nord'a Prism'o. Tre aktiv'is sur traduk'a kamp'o Stellan Engholm, F. Szilagyi, Magda Carlsson, O. Frode, k.a.

    Aper'is 2 kantar'o'j: unu pret'ig'it'a de G. Lofvenmark (1908), kaj la du'a de Malmgren (1931, 4-a eld. 1934).

    7.2.46 El la Ukraina Literatur'o

    En 1909 aper'is la verk'o Pjatizlotniko, de Kocjubinski (tr. M. Korotkij). En 1912 aper'is la poem'o de la fam'a verk'ist'o Taras Ŝevĉenko Katerin'o (tr. N. Devjatnin). La novel'o de S. Martos, Dezir'o de Diakon'o (tr. Anatol Koĥ), aper'is sam'jar'e. En 1936 aper'is la novel'o de S. Marŝak Mr. Tivister (tr. R. Estont). Nur en 1971 ek'aper'is nov'a'j literatur'aĵ'o'j libr'o'form'e: valor'a est'as la verk'o Lirik'o de Lesja Ukrainka, redakt'it'a de Nadja Andrianova, kun traduk'aĵ'o'j pret'ig'it'a'j de Andrianova, Gusev, Kobo, Logvin, Dresen.

    7.2.47 El la Uzbek'a Literatur'o

    En la lert'a traduk'o de Petro Poliŝĉuk aper'is la legend'o de ŝaraf Raŝidov La Kaŝmir'a Kant'o, 1967, kaj la soci'pri'skrib'a lirik'a verk'o de Ĥamid Alimĝan Zejnab’ kaj Aman’, 1968.

    7.2.48 El la Vjetnam'a Literatur'o

    La el'don'o de esperant'lingv'a'j literatur'aĵ'o'j komenc'iĝ'is en Nord'a Vjetnam'o antaŭ proks. 12 jar'o'j. Ili'n traduk'as ĝeneral'e la Hanoja Esperant'o-Grup'o, kaj ili'n el'don'as la Fremd'lingv'a El'don'ej'o en Hanojo.

    La debut'o est'is la legend'kolekt'o Mont'o de V Vir'in'o, Kiu Atend'as Si'a'n Edz'o'n, 1959. Baldaŭ sekv'is la rakont'ar'o de la Taj-naci'minoritat'o La Ge'edz'o'j A Fu, de To hoai, 1960. Sam'jar'e aper'is la novel'kolekt'o pri la kontraŭ'franc'a rezist'ad'o Pro Unu Bov'in'o. En 1961 aper'is la roman'o sam'tem'a de Bui duc al Fra'nj'o Tu Hau. En 1962 aper'is la novel'kolekt'o de Tran do Djen Bjen Fu. La verk'o de To hoai La Aventur'o'j de Zemen aper'is en 1963. Ankoraŭ pri la kontraŭ'franc'a geril'o tem'as la roman'o de Huu mai La Last'a Alt'aĵ'o, 1963. Pri la kontraŭ'uson'a geril'o tem'as la novel'ar'o La Mort'o de Janki'o, 1964. La soci'real'ism'a roman'o de Nguyen kong hoan (el 1938), Sen'el'ir'ej'o, aper'is en 1963.

    De nun, preskaŭ ĉiu'j el'don'aĵ'o'j pri'trakt'as la kontraŭ'uson'a'n rezist'ad'o'n aŭ la sud'vjetnam'a'n naci'liber'ig'a'n batal'o'n: la novel'ar'o Mez'e de l’ Flam'o'j, 1965; La Ebur'a Komb'il'o, 1967; la roman'o de Anh duk Hon Dat, 1968. Last'a'j el'don'aĵ'o'j est'as la novel'ar'o de Nguyen sang La Drink'ej'o de l’ Mut'ul'o kaj la roman'o de Ho phuong Kan Lik, 1969. En 1971 aper'is la novel'kolekt'o de 19 aŭtor'o'j La Horloĝ'ist'o de Djen Bjen Fu.

    Tag'kajer'o en Prizon'o de Ho chi minh, 1966, kaj Elekt'it'a'j Poem'o'j de To huu, 1964, kompetent'e traduk'is Dao anh kha. Aper'is krom'e politik'a'j kaj pri'soci'a'j el'don'aĵ'o'j.

    7.3 Antologi'o'j De Traduk'o'j
    7.3.1 En'konduk'o

    Ni jam alud'is pri la antologi'o'j en la ĉapitr'o'j dediĉ'it'a'j al la naci'a'j literatur'o'j en Esperant'o. Tamen, la fakt'o, ke en Esperant'o aper'is plur'a'j antologi'o'j inter'naci'a'j kaj ke tiu'j antologi'o'j hav'as apart'a'n signif'o'n por la Esperant'a kultur'o, ĉu literatur'histori'e, ĉu pur'e lingv'e, dev'ig'as ni'n pri'trakt'i ili'n iom pli detal'e, ankaŭ pro nur'a inform'a cel'o.

    7.3.2 La Unu'a Period'o

    La unu'a traduk'a poem'kolekt'o est'as La Lir'o de l’ Esperant'ist'o'j, de A. Grabowvski (1893), kiu en'hav'is vers'aĵ'o'j'n jam aper'int'a'j'n en Lingv'o Inter'naci'a. Tiu libr'et'o est'as unu el la font'o'j, el kiu'j ĉerp'is la poezi'a part'o de Fundament'a Krestomati'o. En 1902 aper'is la unu'a el'don'o de Esperant'a'j Proz'aĵ'o'j, kolekt'o el original'a'j kaj traduk'it'a'j novel'o'j, ese'o'j, rakont'o'j, pri'lingv'a'j artikol'o'j el L’Esperantiste. Fin'e, en 1903 (17-a eld. en 1954) aper'is Fundament'a Krestomati'o, kolekt'o el model'a'j, stil'e “klasik'a'j” verk'o'j, poem'o'j, proz'aĵ'o'j, original'a'j kaj traduk'it'a'j. La stil'o'n glat'ig'is L. L. Zamenhof.

    La signif'o de tiu'j verk'o'j est'as ĉef'e lingv'a kaj tradici'kre'a: ili est'as bel'stil'a'j ekzempl'o'j, pli-mal'pli pur'e zamenhofaj, tiu'j de FK kontrol'it'a'j de Zamenhof mem, tiu'j de EP kontrol'it'a'j de L. de Beaufront. 111 vek'is imit'em'o'n kaj ŝat'o'n por la klasik'a stil'o — sed ankaŭ mal'help'is, iel brems'is plu'a'n, original'a'n el'labor'o'n.

    La ver'a moment'o de la antologi'o'j nask'iĝ'is en 1906, kiam aper'is la klasik'stil'a, Pol'a Antologi'o (nur proz'aĵ'o'j), redakt'it'a kaj traduk'it'a de K. Bein, kiu trov'iĝ'is en la ascend'o-branĉ'o de si'a literatur'a karier'o. En 1907 la sam'a aŭtor'o el'don'is Inter'naci'a Krestomati'o, verk'et'o'n el 7 lingv'o'j. Inter 1907 kaj 1908 aper'is du'volum'a Hungar'a Poem'ar'o, iom mal'matur'a prov'o traduk'i el 4 poet'o'j, kaj el la hungar'a kantar'o, traduk'it'a de Fiedler, Marich, Altenburger kaj Rajczy. Nur la plen'a liber'iĝ'o de la latent'a'j lingv'o'esprim'aĵ'o'j ig'os tiu'j'n prov'o'j'n sukces'a'j. Cit'end'as ankoraŭ Hungar'a'j Popol'kant'o'j (unu'a volum'o 1908, du'a volum'o 1917).

    En 1908 aper'is Proz'o el Dan'a'j-Norveg'a'j Aŭtor'o'j de Thomsen, kaj Son'o'j Esperant'a'j de Leo Belmont ( Leo Blumenthal), kun traduk'aĵ'o'j el la pol'a kaj el ali'a'j lingv'o'j. Nov'a Antologi'o el la pol'a, en 1909 (re'pres'o en 1965), est'is traduk'it'a de A. Grabowski. Japan'a'j Rakont'o'j, en traduk'o de Cif toŝio, aper'is en 1910, kaj est'is sukces'e re'el'don'it'a du'foj'e. Kroat'a'j Poezi'aĵ'o'j est'as antologi'form'a libr'o redakt'it'a kaj pli-mal'pli interes'e traduk'it'a de la jugoslav'o Mavro Ŝpicer (1912).

    Sed la tiam'a traduk'poezi'a ĉef'verk'o est'as sen'dub'e El Parnas'o de Popol'o'j, de Antoni Grabowski, kun verk'o'j traduk'it'a'j el 30 lingv'o'j (no.ne el la angl'a, bohem'a, bulgar'a, dan'a-norveg'a, finn'a, flandr'a-nederlanda, franc'a, german'a, grek'a antikv'a kaj modern'a, hispan'a, hungar'a, ital'a, japan'a, kartvel'a, katalun'a, kaŝub'a, kroat'a, latin'a, litova, luzica, pol'a, portugal'a, provenc'a, ruman'a, rus'a, serb'a, slovak'a, sloven'a, sved'a, ukraina). Mult'a'j fam'a'j poet'o'j trov'iĝ'as en ĉi tiu antologi'o, verk'it'a en lingv'o jam matur'a (1913!), esprim'riĉ'a, bel'ritm'a kaj rim-abund'a. Ebl'e la traduk'aĵ'o'j el ne'pol'a'j aŭtor'o'j aspekt'as iom unu'ton'a'j, sed la pol'a part'o est'as el'star'a. En ĝi ni trov'as la mezur'il'o'n por la est'ont'a'j traduk'ist'o'j.

    En 1913 aper'is en Moskvo Orient'a Almanak'o, kun traduk'aĵ'o'j el la arab'a, armen'a, ĉeĉen'a, hebre'a, hindia, ĉin'a, japan'a, kartvel'a, lezgina, sanskrit'a kaj tatar'a lingv'o'j. Verk'o'n hodiaŭ ne'kon'at'a'n aper'ig'is iu “ Narciso” en Saratov: Armen'a Poezi'o, mal'grand'a poem'kolekt'o. Saĥarov, en 1915, aper'ig'is verk'o'n, pri kiu oni ne plu mult'e parol'as, ebl'e mal'just'e: Esperant'a Krestomati'o, kun literatur'a'j prov'o'j el 42 popol'o'j.

    Fin'e, en 1921, aper'is ali'a grav'a, kvankam ne'grand'a verk'o de Grabowski: Post'rikolt'o, kiu, krom traduk'aĵ'o'j'n, prezent'is ankaŭ original'a'j'n verk'o'j'n.

    7.3.3 La Du'a Period'o

    Bon'a, kvankam mal'grand'a antologi'et'o el bohem'a poezi'o aper'is en 1920: Bohem'a'j Grenat'o'j, de St. Schulhof. El la ĉin'a kaj japan'a klasik'a'j literatur'o'j traduk'is Ossaka kenĵi en libr'o aper'int'a en 1921: Perl'o'j el la Orient'o. En 1923 aper'is Litova Almanak'o, al kiu kun'labor'is traduk'e mult'a'j esperant'ist'a'j beletr'ist'o'j. Sed jam est'is ia temp'o de la influ'a Budapeŝta Skol'o: Kalocsay debut'is traduk'e en la poezi'a kamp'o per la libr'o Kant'ant'a Kamp'ar'o (1923), antologi'o el popol'kanzon'o'j de Hungari'o. Ali'a'j kanzon'o'j hungar'a'j aper'is en 1928, kaj, en traduk'o de Kalocsay, ankaŭ en 1929.

    En 1925 aper'is unu el la mejl'o'ŝton'o'j de la Esperant'a traduk'literatur'o: Katalun'a Antologi'o, redakt'it'a de Jaume Grau-Casas, kun la kun'labor'o de ali'a'j 14 kun'traduk'int'o'j. La abund'o de filologi'a'j not'o'j, la lingv'o'scienc'a en'konduk'o, la prezent'o kaj la ampleks'o, kaj la literatur'a valor'o de la traduk'aĵ'o'j fiks'is la nivel'o'n, kun kiu post'e ĉiu antologi'o est'is kompar'at'a. Sam'jar'e, la pli modest'a Hejm'a Proz'o de J. Bremon-Masgrau kon'at'ig'is proz'aĵ'o'j'n ĉef'e el la katalun'a. En 1925 aper'is ankaŭ la Bulgar'a Antologi'o, ĉef'redakt'it'a de Iv. Krestanov (la poezi'a'j'n traduk'o'j'n pret'ig'is tamen K. Kalocsay). En 1927 aper'is, en traduk'o de Ed. Jaunvalks, Latv'a'j Kant'o'j en Esperant'o, kaj sam'jar'e Julio Mangada-Rosenorn aper'ig'is antologi'form'a'n libr'o'n El Modern'a Hispan'a Parnas'o, kun poezi'a'j traduk'o'j el la hispan'a. Belg'a Antologi'o, kun du part'o'j, la flandr'a kaj la valon'a (1928), en la respektiv'a ĉef'redakt'o de H. Vermuyten kaj de M. Jaumotte, prezent'as valor'a'n elekt'o'n el la plej reprezent'a'j verk'ist'o'j belg'o-de'ven'a'j.

    Poem'ar'o el Hungar'land'o (1929), est'is lert'e pret'ig'it'a de F. Szilagyi, kiu tiam ankoraŭ labor'is ĉef'e sur la poezi'a kamp'o. K. Kalocsay aper'ig'is en 1931 gigant'e pens'it'a'n kaj fin'port'it'a'n poezi'a'n traduk'antologi'o'n Etern'a Buked'o, kun verk'o'j de 115 aŭtor'o'j, el 22 lingv'o'j, kie lum'tur'e bril'as la geni'a kapabl'o de la aŭtor'o modl'i la lingv'o'n fleks'ebl'e kaj esprim'iv'e, per'e de la esprim'rimed'o'j latent'e ekzist'ant'a'j en la lingv'o. Sub la ĉef'redakt'o de Hilda Dresen aper'is en 1932 Eston'a Antologi'o, je kies nask'o help'is 16 krom'a'j traduk'int'o'j. Tem'as pri ali'a, alt'nivel'a produkt'aĵ'o de tiu riĉ'a epok'o.


    El la ĉin'a, japan'a kaj kore'a traduk'is Ito saburo en verk'o aper'int'a en 1932: Verd'a Parnas'o. En 1933, ali'a traduk'a ĉef'verk'o: Hungar'a Antologi'o, kies ĉef'redaktor'o'j est'is K. Kalocsay kaj J. Baghy kaj kies redaktor'o'j est'is, krom'e, Bodo, Halka, Szilagyi kaj Totsche ( Tarkony), atest'is la lingv'a'n matur'ec'o'n kaj la stil'a'n homogen'ec'o'n, kiu'j'n tiu skol'o sukces'is ating'i.

    Mal'pli ambici'a est'is la verk'o de T. Indra Nord'a Literatur'o, 1934, kun 4 latv'a'j kaj unu eston'a rakont'o'j. Sam'jar'e (1934) aper'is la unu'a volum'o de Sved'a Antologi'o (1880-1910), redakt'it'a de S. Jansson, B. Backmann, A. Lenner. La post'a'n jar'o'n (1935) aper'is, en la ĉef'redakt'o de Ota Ginz kaj S. Kamaryt, Ĉeĥ'o'slovak'a Antologi'o, dik'a verk'o atest'ant'a la kultur'a'n labor'o'n, kiu tiel valor'rezult'e fervor'is en Ĉeĥ'o'slovaki'o. Iom pli modest'as la verk'o El Litova Poezi'o, antologi'ec'a poem'kolekt'o aper'int'a en 1938. En 1939 aper'is Svis'a Antologi'o, kiu'n ĉef'redaktor'is A. Baur, kun literatur'a en'konduk'o pri la kvar svis'a'j literatur'o'j: la aleman'a, la velŝ'a (romand'a), la tiĉin'a kaj la retoromanĉa, kaj kun abund'a, reprezent'a, lingv'e elegant'a prezent'o de reprezent'a'j elekt'it'a'j proz'a'j kaj poem'a'j verk'o'j.

    7.3.4 La Tri'a Period'o

    La Du'a Mond'milit'o traf'is profund'e la Esperant'a'n mov'ad'o'n, kaj la post'milit'a'n temp'o'n venen'is long'jar'e la Stalin-a mal'permes'o en mult'a'j land'o'j. Tamen, la nivel'o ating'it'a antaŭ'milit'e est'is zorg'e konserv'it'a.

    Jam dum'milit'e, en Brazilo, Fr. Valdomiro Lorenz, unu el la plej mal'nov'a'j esperant'ist'o'j, kompil'is Divers'kolor'a Buked'et'o, kun poem'traduk'aĵ'o'j el 40 lingv'o'j (1941). La sam'a aŭtor'o traduk'is ankaŭ spirit'ism'a'j'n verk'o'j'n. El ili, unu, sub la titol'o Voĉ'o'j de Poet'o'j el la Spirit'a Mond'o (1947), en'hav'as poem'o'j'n medium'e dikt'it'a'j'n de plur'a'j mort'int'a'j poet'o'j, i.a. de L. L. Zamenhof, Grabowvski, St. Schulhof, kaj de naci'lingv'a'j verk'ist'o'j.

    En 1950 aper'is traduk'o de Szilagyi: Sved'a Novel'ar'o, kun 20 novel'o'j de 16 aŭtor'o'j, lert'e traduk'it'a'j de ĉi tiu bril'a verk'ist'o. En 1953 aper'is Aŭstria Antologi'o, kaj, en la redakt'o de A. Caetano Coutinho, Antologi'o de Brazilaj Rakont'o'j (kun verk'o'j de 33 aŭtor'o'j), valor'a kontribu'aĵ'o al la dis'vast'ig'o de ne'mult'e kon'at'a'j literatur'o'j. En 1954, iel komplet'ig'is verk'o'j'n antaŭ'milit'a'j'n Sved'a Poem'ar'o, kun verk'o'j de 29 poet'o'j, en redakt'o kaj sen'makul'a traduk'o de la kon'at'a sved'a poet'in'o Magda Carlsson. En 1956 aper'is traduk'o el antikv'a'j japan'a'j kaj ĉin'a'j poet'o'j: El Orient'a Flor'bed'o, redakt'it'a kaj traduk'it'a de la stil'matur'a Ossaka kenĵi.

    Ankaŭ la nov'a Skot'a Skol'o labor'is sur la antologi'a kamp'o: ĝi pret'ig'is la unu'a'n volum'o'n de Angl'a Antologi'o (1957), kun literatur'scienc'a antaŭ'parol'o de M. Boulton kaj sub la redaktor'ec'o de W. Auld (por la poezi'o) kaj de R. Rossetti (por la proz'o). La verk'o est'as ekzempl'o de la daŭr'a lingv'a pli'riĉ'ig'o de Esperant'o. En 1958 traduk'o de Ossaka kenĵi prezent'is rimark'ind'a'n elekt'o'n el la japan'a klasik'a poem'libr'o de ia 8-a jar'cent'o p.K.: 505 Elekt'it'a'j Poem'o'j el Mannjoo-Ŝuu. Antologi'o de Portugal'a'j Rakont'o'j, en redakt'o de Manuel de Seabra, aper'is en 1959; ĉin'a Antologi'o 1949-1959, do nur kun post'revoluci'a'j verk'o'j, en 1960 en traduk'o de Zee, Laŭlum, Honfan, k.a.

    Dan'a Antologio, kun reprezent'a'j verk'o'j poezi'a'j (preskaŭ ĉiu'j traduk'it'a'j de P. Thorsen) kaj proz'a'j, est'is el'don'it'a en 1961. Tra'rigard'o'n pri la modern'a'j japan'a'j verk'ist'o'j permes'as El Japan'a Literatur'o 1868-1945, en redakt'o kaj traduk'o de Miyamoto masao kaj Isiguro teruhiko, 1965, kun verk'o'j de 20 aŭtor'o'j. Ali'a antologi'o, sed kun japan'a'j klasik'aĵ'o'j, aper'is sam'jar'e: Japan'a'j Mal'nov'a'j Rakont'o'j, kolekt'it'a'j de Vanagita kunio kaj kompil-traduk'it'a'j de Miyamoto masao k.a. En 1968 aper'is, post mult'jar'a silent'o, en traduk'o kaj redakt'o de E. Lippe kaj Milda Jakubcova, Latv'a Poezi'o 1945-1966, kun bon'e traduk'it'a'j verk'o'j de 22 nun'temp'a'j latv'a'j poet'o'j. Sam'jar'e ven'is el Japani'o modest'a, sed interes'a libr'et'o Etud'o ’68, kolekt'o de hajk'o'j traduk'it'a'j el modern'a'j japan'a'j hajk'ist'o'j.

    7.4 Esperant'o Kiel Font'o-Lingv'o

    Sporad'e, sed konstant'e, aper'as naci'lingv'a'j traduk'o'j de Esperant'a'j original'aĵ'o'j. Ĝis 1973 ekzist'is en naci'lingv'a traduk'o 64 original'a'j Esperant'a'j volum'o'j, el kiu'j 35 roman'o'j aŭ rakont'o'j, en 35 lingv'o'j'n, ĉef'e orient'a'j'n. Plej ŝat'at'a aŭtor'o est'is J. Baghy (9 verk'o'j traduk'it'a'j), sekv'at'a de J. Forge (ps. de Jan Fethke) (2 roman'o'j en 6 lingv'o'j'n). Rimark'ind'as la traduk'o de scienc'a'j verk'o'j: plej traduk'it'a'j est'as E. Aisberg, E. Privat, P. Neergaard, T. Sekelj kaj I. Lapenna.

    Mult'a'j traduk'o'j aper'is dis'e ankaŭ en naci'lingv'a'j revu'o'j.

    7.4.1 Scienc'a Literatur'o

    De Zamenhof aper'is Esenc'o kaj Est'ont'ec'o de la Ide'o de Lingv'o Inter'naci'a ĉin'e, japan'e, nederlande, portugal'e kaj serb'o'kroat'e; Lingv'a'j Respond'o'j kaj Parol'ad'o'j japan'e.

    E. Aisberg: Mi Kompren'as Fin'e la Radi'o'n! aper'is bulgar'e, ĉeĥ'e, eston'e, franc'e, german'e, grek'e, hebre'e, hungar'e, ital'e, latv'e, litove, portugal'e, ruman'e, rus'e, sloven'e, angl'e, hispan'e, nederlande, norveg'e, pol'e, ĉin'e.

    P. Neergaard: La Viv'o de la Plant'o'j aper'is dan'e, sved'e, finn'e, bulgar'e, pol'e, portugal'e, norveg'e kaj ĉin'e.

    T. Sekelj: Nepalo Mal'ferm'as la Pord'o'n aper'is angl'e, hispan'e, serb'o'kroat'e, sloven'e (ali'a verk'o de ĉi tiu aŭtor'o, Tra la Brazila Pra'arb'ar'o aper'is pol'e).

    E. Privat: Viv'o de Zamenhof aper'is angl'e, nederlande, japan'e, norveg'e kaj ĉin'e.

    E. Drezen: Zamenhof kaj Analiz'a Histori'o de Esperant'o-Mov'ad'o aper'is japan'e.

    I. Lapenna: Kultur'a Genocid'o kaj Hom'a'j Rajt'o'j, est'is traduk'it'a hispan'e, franc'e, ital'e, german'e, hungar'e, angl'e (tra la angl'a en la ĉin'a'n).

    E. Privat: Histori'o de Esperant'o aper'is japan'e kaj ĉin'e.

    P. Bovet: Psik'analiz'o kaj Eduk'ad'o aper'is pol'e.

    E. Adam ( Lanti): La Labor'ist'a Esperant'ism'o aper'is angl'e, franc'e, german'e, ĉeĥ'e, nederlande kaj sved'e.

    I. Lapenna: La Hom'a'j Rajt'o'j en la Universal'a Deklaraci'o kaj Eŭrop'a Konvenci'o aper'is en la ital'a kaj en la german'a.

    A. Fernandez: Sen'ĝen'a'j Dialog'o'j aper'is franc'e.

    Atent'ind'a est'as la fakt'o, ke ĉiu'j Ced-dokument'o'j aper'as en la original'a lingv'o (Esperant'o) kaj en angl'a traduk'o (kelk'foj'e ankaŭ en franc'a, hispan'a aŭ ali'a'j traduk'o'j).

    7.4.2 Beletr'o

    J. Baghy: Hur'a! (roman'o) aper'is franc'e kaj german'e (tr. Mair 1933).

    J. Baghy: Printemp'o en la Aŭtun'o aper'is franc'e, hungar'e kaj ĉin'e (trad. Bakin, kiu si'a'vic'e verk'is “respond'a'n” libr'o'n ĉin'lingv'a'n: Aŭtun'o en la Printemp'o).

    J. Baghy: Viktim'o'j (roman'o) aper'is ĉin'e.

    J. Baghy: Nur Hom'o, aper'is ĉin'e.

    Plur'a'j novel'o'j de J. Baghy aper'is en la sved'a, en la eston'a, en la finn'a kaj en la ĉin'a.

    J. Forge: Mr. Tot Aĉet'as Mil Okul'o'j'n aper'is finn'e, german'e, japan'e(?), pol'e, sved'e; Abism'o'j ĉin'e kaj finn'e.

    E. Privat: Aventur'o'j de Pionir'o aper'is islande en la traduk'o de Kristofer Grimsson.

    Vallienne: Ĉu Li? (roman'o) aper'is en franc'a traduk'o.

    Ellersiek: Pro Kio? (roman'et'o) aper'is finn'e.

    Eŭgen'o Aisberg, kies popular'scienc'a verk'o Mi Kompren'as Fin'e la Radi'o'n! aper'is en pli ol du'dek naci'a'j lingv'o'j, sur'baz'e de la original'o, verk'it'a en la Inter'naci'a Lingv'o en la jar'o'j 1925-26.


    Inter la verk'ist'o'j de la Tri'a Period'o en naci'a'j'n lingv'o'j'n oni plej oft'e traduk'ad'is popular'scienc'a'j'n verk'o'j'n de T. Sekelj kaj P. Neergaard.


    Abesgus: Kraljeviĉ Mark'o (rakont'o) aper'is rus'e.

    B. Benetka: Sankt'a Vencesla'o aper'is litove.

    Eroŝenko: li'a'j rakont'o'j (i.a. Rakont'o'j de Velk'int'a Foli'o kaj Tur'o por Fal'i) aper'is ĉin'e, japan'e, rus'e kaj ukraine. Li'a'n tut'a'n verk'ar'o'n kaj biografi'o'n en'ten'as tri japan'lingv'a'j volum'o'j, el'don'it'a'j en 1959.

    Hasegaŭa teru: En Ĉini'o Batal'ant'a kaj Flustr’ el Uragan'o aper'is japan'e.

    Szilagyi: Mister'o Minor'a aper'is pol'e.

    Cezaro Rossetti: Kred'u Mi'n, Sinjor'in'o! (roman'o) aper'is hungar'e.

    Szathmari: Vojaĝ'o al Kazohinio (roman'o) aper'is hungar'e.

    Sayers: Invit'o al Ĉiel'o (roman'o) aper'is finn'e.

    Du roman'o'j de Bulthuis aper'is hebre'e.

    Ribillard: Viv'o kaj Opini'o'j de Majstr'o M’Saud aper'is eston'e (1968, tr. H. Sepamaa).

    En la ital'a aper'is la poem'o'j de L. L. Zamenhof, 1951, en traduk'o de A. Schmucker.

    La roman'o de Egerrup, D-ro Dorner, aper'is dan'e.

    Goodall: La Rakont'o'j de Sciur'o, aper'is angl'e.

    Miyamoto: Pri Art'o kaj Mort'o aper'is portugal'e.

    Interes'a est'as la fakt'o, ke original'a Esperant'a verk'o pov'as aper'i en naci'lingv'a traduk'o, eĉ se la original'o rest'as ne'el'don'it'a. Ekz. la verk'o de T. Sekelj Kumeŭaŭa, la Fil'o de la Ĝangal'o aper'is en la turk'a, en la ĉin'a kaj en ses hind'a'j lingv'o'j. El la re'memor'o'j de Victor Lebrun, la last'a sekretari'o de L. Tolstoj, kies Esperant'a original'o ĝis nun ne aper'is, est'is far'it'a, per'e de franc'a manuskript'o, ital'a traduk'o. Du libr'o'j'n, La Sam'a Sun'o Lum'ig'as la Mond'o'n kaj Voĉ'o de l’ Mond'o (ambaŭ 1949), Kurisu kei plen'ig'is per japan'lingv'a'j traduk'o'j de leter'o'j de si'a'j korespond-amik'o'j el 19 land'o'j.

    7.4.3 Resum'e

    El la original'e esperant'lingv'a verk'ar'o aper'is japan'e 17 volum'o'j, ĉin'e 16, franc'e 9, sved'e 8, angl'e kaj pol'e po 7, finn'e kaj portugal'e po 5, german'e, ital'e, nederlande, serb'o'kroat'e po 4, dan'e, eston'e, hebre'e, hispan'e, hungar'e, litove po 3, bulgar'e, ĉeĥ'e, norveg'e, ruman'e, rus'e, sloven'e po 2, grek'e, islande, latv'e, turk'e, ukraine kaj en ses hind'a'j lingv'o'j po 1.

    7.5 Esperant'o Kiel Pont'o-Lingv'o

    Ĝis 1969 aper'is “pont'o'lingv'e” pli ol 100 verk'o'j, traduk'it'a'j el 26 lingv'o'j en 25 lingv'o'j'n. Ĉini'o profit'is per ĉ. 50 traduk'o'j; Japani'o profit'is per ĉ. 40 traduk'o'j; Vjetnam'o profit'is per 2 traduk'o'j; Mongolio profit'is per 1 traduk'o.

    Ni pov'as unu'a'vid'e konstat'i, ke la slav'a'j lingv'o'j el'star'as kiel don'ant'o'j, dum la ricev'ant'o'j est'as ĉef'e la ekstrem'orient'a'j land'o'j.

    La Okcident'o ricev'is nur 8 verk'o'j'n (en 13 lingv'o'j'n), el kiu'j 6 ven'is de Japani'o, kaj 2 de Ĉini'o.

    Japan'o'j kaj Vjetnam'o'j inter'ŝanĝ'is traduk'o'j'n. 1/5 de la tut'a verk'ar'o ne konsist'as el beletr'o, sed el politik'a'j, scienc'a'j verk'o'j, ktp. Ĉi tie ni emfaz'u, kiel diligent'e Japan'o'j kutim'as traduk'i mal'long'a'j'n literatur'a'j'n pec'o'j'n, ĉef'e poem'o'j'n, el Esperant'o en si'a'n lingv'o'n. Disting'iĝ'is ĉi-kamp'e Kurisu kei, Matuba kikunobu, Miyamoto masao, Nakagaki kozirĉ, Nozima yasutaro kaj Sakai matutaro.

    Ni dedukt'as la jen'o'n:

    La mal'pli kon'at'a'j lingv'o'j dis'kon'ig'as si'a'j'n verk'o'j'n per'e de Esperant'o.

    Sed koncern'e la fakt'o'n, ke plej'mult'e profit'is la orient'an'o'j, ni pov'as demand'i ni'n, ĉu la orient'an'o'j pli mult'e interes'iĝ'as pri okcident'a'j literatur'o'j, ol la okcident'an'o'j pri orient'a'j.

    Aŭ ebl'e mank'as en orient'o kompetent'a'j traduk'ist'o'j, kiu'j bon'e sci'pov'as la okcident'a'j'n lingv'o'j'n (pro tio oni traduk'as tra la Esperant'a).

    Aŭ ebl'e mank'as en Okcident'o talent'a'j el-Esperant'a'j traduk'ist'o'j (aŭ ekzist'as sufiĉ'e da traduk'ist'o'j, kiu'j sci'pov'as la orient'a'j'n lingv'o'j'n).

    Kiel ajn, valor'as la pen'o'n pri'trakt'i iom detal'e tiu'n kultur'a'n inter'ŝanĝ'o'n, kiu'n ebl'ig'as Esperant'o, almenaŭ koncern'e ĝi'a'j'n plej grav'a'j'n produkt'aĵ'o'j'n.

    El la Orient'o

    a) El la japan'a:

    “Japan'a'j Rakont'o'j”, kompil'it'a'j de Ĉif toŝio, en la rus'a'n (jam en 1913). “Danc'o de Skelet'o'j” kaj “Nokt'o ĉe Land'lim'o”, dram'o'j de Akita uĵaku, en la ĉin'a'n.

    “Kun la Kadavr'o de l’ Edz'in'o” de Ogura toyofumi, en la german'a'n, litov'an, pol'a'n, bulgar'a'n, hungar'a'n kaj vjetnam'a'n. “Ni ne Pov'as Silent'i!” en la german'a'n.

    “La Bel'a'n Pac'o'n” ( Yamaguti senzi) en la angl'a'n kaj german'a'n. “Infan'o'j de l’ Atom'bomb'o” aper'is ukraine, sved'e, german'e, ĉeĥ'e.

    El la vjetnam'a:

    “Sen'el'ir'ej'o”, en la japan'a'n. “Mez'e de l’ Flam'o'j”, en la japan'a'n. “Fra'nj'o Tu Haŭ”, en Ia japan'a'n. “La Last'a Alt'aĵ'o”, en la japan'a'n.

    El la ĉin'a:

    “Mi vol'is Vizit'i Lern'ej'o'n”, en la ital'a'n kaj german'a'n. “Karpetoj Trans'salt'is la Drak'pord'o'n”, en la litov'an. El la Okcident'o

    a) El la slav'a'j lingv'o'j

    El la rus'a:

    en la ĉin'a'n: poem'o'j de Majakovskij;

    “Eŭgen'o Onegin”, “La Kapitan'fil'in'o” de Puŝkin;

    verk'o'j de Gogol, L. kaj A. Tolstoj, Mamin-Sibirjak, Gorkij, Radek.

    en la japan'a'n: “Kie Est'as Am'o, Tie Est'as Di'o” de L. Tolstoj, “Vers'aĵ'o'j en Proz'o” de Turgenev, “La Sub'marin'ist'o'j” de Novikov-Priboj,

    “Histori'o de la Mond'o'lingv'o” de Drezen.

    El la ukraina:

    en la ĉin'a'n: “La Mort'o de Janulans” de Panĉ.

    El la jugoslaviaj:

    en la ĉin'a'n: verk'o'j de Pogaĉiĉ, Ŝimunoviĉ.

    en la island'an: “Tragedi'o en la Univers'o”.

    El la bulgar'a:

    en la ĉin'a'n: poem'o'j, rakont'o'j, novel'o'j de Geo Milev, Ĥristo Botev, Iv. Vazov, Stamatov, Elin-Pelin, Konstantinov, Smirnenski, k.a. en la japan'a'n: G. Stamatov.

    El la ĉeĥ'o'slovak'a'j:

    en la ĉin'a'n: novel'ar'o de J. Drda, poem'o'j de Sv. Cech, M. Pujmanova, P. Bezruĉ, novel'o'j kaj poem'o'j el “Ĉeĥ'o'slovak'a Antologi'o”.

    en la japan'a'n: verk'o'j de Bozena Nemcova, Langer, Bezruĉ, Neruda, Dyk, Drda, Welzl.

    en la finn'a'n: kontribu'aĵ'o'j al ĉeĥ'o'slovak'a numer'o de la finn'a kultur'a revu'o Otavainen (1925).

    en la hispan'a'n: poem'o de A. Recka. en la malt'an: poem'o de Bezruĉ.

    El la pol'a:

    en la japan'a'n: “Mart'a” de E. Orzeszko, ankaŭ film'ig'it'a; rakont'o'j de W. Reymont, W. Sieroszewski, H. Sienkiewicz.

    en la ĉin'a'n: “Mart'a”, verk'o'j de Sienkiewicz (“ Quo Vadis?”), Sieroszewski, Korczak, Prus (“La Faraon'o”).

    en la vjetnam'a'n: Mickiewicz: “ Pan Tadeusz” (Sinjor'o Tade'o).

    en la franc'a'n: “Doktor'o Esperant'o” de M. Zibikowska.

    El la latin'id'a'j lingv'o'j

    El la franc'a:

    en la ĉin'a'n: “La Sonor'il'o” de J. Lemaitre.

    en la japan'a'n: “Mateo Falcone” de P. Merimee, “Angi'a Lingv'o sen Profesor'o” de T. Bernard.

    El la ruman'a:

    en la nederland'an: 2 novel'o'j de Sadoveanu kaj Brătescu-Voineşti (por novel'kolekt'o).

    en la ĉin'a'n: novel'o de Brătescu-Voineşti. El la ital'a:

    en la ĉin'a'n: novel'o'j de De Amicis. El la hispan'a:

    en la ĉin'a'n: “Sang'o kaj Sabl'o” de Vicente Blasco-Ibanez.

    El la ĝerman'a'j lingv'o'j El la german'a:

    en la ĉin'a'n: novel'o de Th. Storm, du fabel'o'j de Grimm.

    en la ital'a'n: psikologi'a verk'o de M. Kojc.

    en la japan'a'n: poem'o'j de Heine, fabel'o'j de Grimm kaj Seidel.

    El la jid'a:

    en la ĉin'a'n kaj en la japan'a'n: verk'o'j de Ŝalom-Alefiem.

    El la dan'a:

    en la angl'a'n: trakt'aĵ'o'j de Martinus.

    en la mongol'a'n: fabel'o'j de Andersen.

    El la norveg'a:

    en la slovak'a'n: “Ko'n Tik'i” de Heyerdahl.

    en la ĉeĥ'a'n: “Per Aer'ŝip'o al la Nord'a Polus'o” de O. Arnesen.

    El la nederlanda:

    la teatr'aĵ'o de M. Dekker “La Mond'o ne Hav'as Atend'ej'o'n” aper'is japan'e, ĉin'e, ĉeĥ'e kaj franc'e.

    La verk'et'o de Luiscius “Karakter'o” aper'is en la finn'a, en la ĉeĥ'a, en la franc'a, en la katalun'a kaj en la ital'a.

    El la islanda:

    en la ĉeĥ'a'n: mal'nov'a'j islandaj saga'o'j.

    El la sved'a:

    en la japan'a'n: “Tra sovaĝ'a Kamĉatko” de St. Bergman.

    ĉ) El ali'a'j lingv'o'j

    El la hungar'a:

    en la ĉin'a'n: verk'o'j de Heltai, Jokai, Mikszath, novel'o'j de Herczeg, “Johano la Brav'a” de Petofi.

    El la eston'a:

    en la ĉin'a'n: elekt'it'a'j poem'o'j.

    en la japan'a'n: poem'o de Marie Under en traduk'o de Matuba (1963), “la unu'a eston'a poem'o en japan'a vest'o”.

    7.6 Esenc'a Bibliografi'o

    Auld, William, Pri la traduk'o de poezi'o (Ced-Dok. D/I/4). Londono 1965.

    Boulton, Marjorie, Zamenhof. La Laguna 1962.

    Courtinat, Leon, Histori'o de Esperant'o, vol. 1 (1964), vol. 2 (1965), vol. 3 (1966). Bellerive-sur-Allier.

    Haupenthal, Reinhard, En'konduk'o en la libr'o'scienc'o'n de Esperant'o. Nürnberg 1968.

    Lapenna, Ivo (red.), La Inter'naci'a Lingv'o (Fakt'o'j pri Esperant'o). Londono 1954.

    Marini, Bruno, Bibliografia essenziale della lingua internazionale Esperanto. Torino 1954.

    Mounin, Georges, Teoria e storia della traduzione. Torino 1965.

    Privat, Edmond, Esprim'o de sent'o'j en Esperant'o. 3-a eld. Hag'o 1957.

    Ĉapitr'o 8

    Scienc'a, Popular'scienc'a Kaj Fak'a Literatur'o

    8.1 Esperant'o Kaj Scienc'o
    8.1.1 La Lingv'a Problem'o en la Scienc'o

    Kun la definitiv'a mal'aper'o de la latin'a kiel komun'a scienc'a lingv'o, iom post iom en'konduk'iĝ'is la uz'o de la naci'a'j lingv'o'j por la popular'ig'o kaj la trakt'ad'o de scienc'a'j problem'o'j kaj rezult'o'j.

    Ekzist'as ŝtat'o'j, kiu'j est'as tiel grand'a'j, kaj kies ekonomi'o est'as tiel fort'a kaj tiel riĉ'a, ke ili permes'as vast'a'n scienc'a'n esplor'o'n, la aper'ig'o'n de valor'a'j verk'o'j en grand'a nombr'o kaj la rapid'a'n traduk'o'n de fremd'lingv'a'j stud'o'j. Tial kre'iĝ'is la fenomen'o de la “grav'a'j” lingv'o'j por la scienc'o, kia si'a'temp'e est'is la franc'a, kaj kia hodiaŭ est'as la angl'a.

    Tamen, de'pend'e de la politik'a, ekonomi'a, geografi'a, kaj eĉ “prestiĝ'a” situaci'o, el'star'as plur'a'j ali'a'j “grav'a'j” scienc'a'j lingv'o'j.

    En medicin'o, ekzempl'e, proksim'um'e la du'on'o de la tut'a literatur'o aper'as angl'a'lingv'e: la ceter'a'j kontribu'aĵ'o'j, oft'e rimark'ind'e valor'a'j, aper'as rus'e, franc'e, german'e, japan'e (kaj en ali'a'j lingv'o'j mal'pli uz'at'a'j). Pro tio kurac'ist'o, kiu hejm'e parol'as “mal'grand'a'n” lingv'o'n, dev'as nepr'e sci'i almenaŭ unu el la grand'a'j, por ke li pov'u sekv'i Ia aper'o'n de la nov'a'j el'trov'o'j. Sed se li vol'as far'i esplor'o'j'n pri iu ajn medicin'a branĉ'o, li nepr'e dev'as sci'i 3-4 fremd'a'j'n lingv'o'j'n, se li ne vol'as preter'atent'i en si'a labor'o grav'a'j'n kontribu'aĵ'o'j'n.

    La fakt'o, ke la plej'mult'o de la scienc'ist'o'j sci'as tamen nur si'a'n propr'a'n lingv'o'n, aŭ maksimum'e unu fremd'a'n (tiu'j, kiu'j sci'as du aŭ pli, est'as talent'a'j escept'o'j), sent'ebl'e mal'help'as la cirkul'ad'o'n kaj pro tio la efik'o'n de la scienc'a inform'ad'o: ĝi dis'vast'iĝ'as nur iom post iom per traduk'o'j, per mal'rapid'a leg'ad'o, kun la vort'ar'o en la man'o, (oft'e mis'kompren'ig'a!) aŭ tra absolut'e ne'sufiĉ'a'j resum'o'j.

    Profund'iĝ'i en ia stud'o'n de la propr'a scienc'o'branĉ'o kaj sam'temp'e lern'i 5-6 lingv'o'j'n kapabl'as nur mal'grand'a elit'o de lingv'o'talent'a'j scienc'ist'o'j: tio prezent'as ĉiu'okaz'e tamen rimark'ind'a'n mal'ŝpar'o'n de temp'o kaj fort'o.

    Tiu mal'avantaĝ'a situaci'o bril'e evident'iĝ'as dum scienc'a'j kongres'o'j, kie plej sen'ĝen'e pov'as esprim'iĝ'i nur tiu'j, kies hejm'lingv'o est'as unu el la oficial'a'j lingv'o'j. La mult'e'kost'a'j traduk'sistem'o'j (sam'temp'a, resum'a, post'preleg'a) ne help'as: ili brems'as la natur'a'n rapid'o'n de la parol'o kaj la efik'o'n de la lingv'e sen'per'a'j diskut'o'j, kaj ne util'as al tiu'j, kies hejm'lingv'o ne est'as unu el la oficial'a'j idiom'o'j.

    8.1.2 Valor'o de Esperant'o por la Scienc'o

    Jam en 1889 la fam'a ĝeneva filozof'o Ernest Naville sub'met'is al la Franc'a Akademi'o de Scienc'o'j komunik'o'n pri la signif'o de inter'naci'a lingv'o.

    En 1901 la spert'ul'o pri balist'ik'o, General'o Sebert, membr'o de la Franc'a Akademi'o de Scienc'o'j, prezent'is al ĝi propr'a'n komunik'o'n Scienc'a Util'ec'o de Inter'naci'a Help'lingv'o. Sam'temp'e li iniciat'is leter'o'n, favor'ant'a'n Esperant'o'n, por la Inter'naci'a Asoci'o de Akademi'o'j, kiu ricev'is 20 sub'skrib'o'j'n. Ĝi invit'is la Inter'naci'a'n Asoci'o'n de Akademi'o'j entrepren'i la stud'o'n por la solv'o de la inter'naci'lingv'a problem'o.

    Tuj post'e Ch. Meray, korespond'ant'a membr'o de la Franc'a Akademi'o de Scienc'o'j, send'is al ĝi leter'o'n, kiu raport'is pri la serv'o'j, kiu'j'n pov'as hav'ig'i al la scienc'o la inter'naci'a lingv'o de D-ro Zamenhof.

    Inter'temp'e la Esperant'o-Mov'ad'o kresk'e organiz'iĝ'is, kaj la bezon'o'n kre'i propr'a'n organiz'aĵ'o'n sent'is ankaŭ la esperant'o'parol'ant'a'j scienc'ist'o'j. Dum la UK en Ĝenevo (1906) okaz'is kun'sid'o de Esperant'a'j scienc'ist'o'j. Ĝi'n prezid'is General'o Sebert kaj ĝi'n sekretari'is Prof. Carlo Bourlet. Oni decid'is sub'ten'i la en'konduk'o'n de Esperant'o en la scienc'o'n kaj la el'don'o'n de Scienc'a Revu'o (kiu aper'is ĉe Hachette jam ek'de 1903 sub la redakt'o de P. Fruictier).

    Fin'e, en 1908 est'is fond'it'a ISAE: ĝi'a oficial'a organ'o iĝ'is Scienc'a Revu'o. La cel'o de ISAE est'is ag'ad'i en scienc'a'j medi'o'j por Esperant'o, kaj riĉ'ig'i la Esperant'a'n scienc'a'n termin'ologi'o'n. Fakt'e, unu el ĝi'a'j unu'a'j el'don'aĵ'o'j est'is Vocabulaire Technique et Technologique Frangais Esperanto de Ch. Verax.

    Post la Unu'a Mond'milit'o la dis'vast'iĝ'o de Esperant'o en la scienc'a'j medi'o'j far'iĝ'is atent'ind'a. Jam en 1924 oni diskut'is pri la inter'naci'lingv'a problem'o en la Franc'a Akademi'o de Scienc'o'j. La rezult'o est'is rezoluci'o, sub'skrib'it'a de 40 membr'o'j, i.a. de E. Borel, A. Cotton kaj Sebert (mem esperant'ist'o'j), en kiu est'is akcent'it'a la konvink'o, ke la Inter'naci'a Lingv'o, praktik'e akcept'it'a en la inter'naci'a'j rilat'o'j, “hav'us grand'eg'a'j'n konsekvenc'o'j'n el la vid'punkt'o de la progres'o de la scienc'o kaj de ĝi'a aplik'ad'o”. Tial la sub'skrib'int'o'j esprim'is la dezir'o'n, ke tiu ĉi lingv'o — “majstr'o'verk'o de logik'ec'o kaj simpl'ec'o”, est'u en'konduk'it'a en la oficial'a'j'n program'o'j'n de la scienc'a'j klas'o'j, almenaŭ kiel ne'dev'ig'a objekt'o.

    En 1937 okaz'is en Parizo grand'a konferenc'o “Esperant'o en la Modern'a Viv'o”. Sekci'o, prezid'at'a de Prof. A. Cotton, tiam'a prezid'ant'o de la Franc'a Akademi'o de Scienc'o'j, okup'iĝ'is pri la rol'o de Esperant'o en la scienc'o, kaj montr'iĝ'is favor'a al la en'konduk'o de Lingv'o Inter'naci'a, kaj apart'e de Esperant'o.

    En 1938 atent'ind'a rezult'o est'is la en'konduk'o de Esperant'o kiel radik'o-norm'ig'a lingv'o en la labor'o'j de Inter'naci'a Elektro'teknik'a Termin'ologi'a Centr'o: tio, tamen, post'milit'e, ne plu hav'is sekv'o'j'n.

    En 1950 la Japan'a Scienc'a Konsil'ant'ar'o akcept'is rezoluci'o'n, en kiu oni skrib'is i.a. ke “la scienc'ist'o'j dezir'as, ke ili'a'j stud'o'j est'u kon'at'a'j egal'e en ĉiu'j part'o'j de la mond'o, kaj, sam'e tiel, ke la stud'o'j far'it'a'j en ĉiu'j part'o'j de la mond'o est'u kon'ig'at'a'j al ili. Sen tio ni ne pov'as atend'i ver'a'n evolu'o'n de la scienc'o”.

    Sam'jar'e 85 japan'a'j scienc'ist'o'j (el kiu'j 68 est'is universitat'a'j profesor'o'j) sub'skrib'is special'a'n promes'o'n, laŭ kiu ili dev'ig'as si'n publik'ig'i en Esperant'o almenaŭ unu el la disertaci'o'j, kiu'j'n ili verk'os en ĉiu jar'o, kaj al'don'i esperant'lingv'a'n resum'o'n al ĉiu traktat'o verk'at'a en ali'a lingv'o. En la “promes'o” la sub'skrib'int'o'j akcent'as:

    La scienc'a'j esplor'o'j dev'as ne est'i izol'it'a'j al unu'op'a'j land'o'j kaj ili'a'j rezultat'o'j dev'as ne est'i akapar'it'a'j de unu'j laboratori'o'j aŭ individu'a'j esplor'ant'o'j. Scienc'o est'as komun'a klopod'o de la hom'o'j por far'i si'n est'ul'o'j ver'e merit'a'j de la nom'o “hom'o sapiens”... La sub'skrib'int'o'j agnosk'as, ke la en'konduk'o de Esperant'o kiel komun'a lingv'o por inter'naci'a publik'ig'o de scienc'a'j labor'o'j est'as tre efik'a rimed'o por pli'solidar'ig'o de la inter'naci'a kun'labor'o de la scienc'ist'o'j.

    Pri la ĝis'nun'a'j spert'o'j de la japan'a'j scienc'ist'o'j, kiu'j publik'ig'is si'a'j'n verk'o'j'n en Esperant'o, la dokument'o dir'as:

    Kelk'a'j el ni jam de'long'e tio'n praktik'as; kaj kvankam ni'a'j verk'o'j en Esperant'o est'is publik'ig'it'a'j nur individu'e kaj hazard'e, tamen eĥ'o'j el ekster'land'o ne est'is mal'grand'a'j. Est'as antaŭ'vid'ebl'e, ke ni vek'os mult'e pli grand'a'n eĥ'o'n, se ni ag'os sistem'e kaj kolektiv'e. Al la eŭrop'a'j kaj amerik'a'j scienc'ist'o'j est'as preskaŭ ne'bezon'e special'e lern'i Esperant'o'n por leg'i Esperant'a'j'n traktat'o'j'n... Ni est'as cert'a'j, ke ni'a'j'n ekzempl'o'j'n baldaŭ sekv'os ali'land'a'j koleg'o'j, kaj tio mal'ferm'os ia voj'o'n al pli'facil'ig'o de la inter'naci'a kun'labor'ad'o de la scienc'ist'o'j.

    En 1951 analog'a'n rezoluci'o'n pren'is ankaŭ 20 ĉin'a'j universitat'a'j profesor'o'j. I.a. ili skrib'as, ke “la scienc'ist'o'j, kiu'j mal'feliĉ'e parol'as ali'a'j'n lingv'o'j'n kaj kiu'j dezir'as tamen i'o'n kre'i en si'a'j propr'a'j sfer'o'j, dev'as el'uz'i pli ol du'on'o'n de si'a viv'temp'o por el'lern'i 4 aŭ 5 fremd'a'j'n lingv'o'j'n, ĉar ali'e ili ne pov'as digest'i la kon'o'j'n jam ekzist'ant'a'j'n, des mal'pli far'i i'a'n ind'a'n kontribu'o'n. Tia tro-konsum'o de temp'o kaj energi'o est'as ver'e ne'kompens'ebl'a perd'eg'o de la scienc'o. Ni vol'as adopt'i la simpl'a'n, facil'e lern'ebl'a'n Lingv'o'n Inter'naci'a'n, Esperant'o, kiel la scienc'a'n lingv'o'n por inter'naci'a uz'ad'o kaj por publik'ig'i ni'a'j'n verk'o'j'n en ĝi.”

    Ankaŭ en Eŭrop'o scienc'ist'o'j-esperant'ist'o'j kun'ven'is en du grav'a'j konferenc'o'j, en Parizo (1950) kaj en Munkeno (1951), por esplor'i la teknik'a'n flank'o'n kaj la spirit'a'n-moral'a'n aspekt'o'n de la lingv'a problem'o en la scienc'o. Tiu'j konferenc'o'j, kiu'j'n part'o'pren'is pli ol 100 scienc'ist'o'j el divers'a'j land'o'j, akcept'is plur'a'j'n decid'o'j'n koncern'e la plu'a'n util'ig'o'n de Esperant'o por scienc'a'j cel'o'j. En la al'vok'o de la munkena konferenc'o est'as, i.a., dir'it'e, ke “ni pov'as konstat'i, verk'ant'e mem en tiu lingv'o, ĝi'a'n plen'a'n taŭg'ec'o'n tut'e apart'e por scienc'a'j cel'o'j... Ni opini'as, ke la Inter'naci'a Lingv'o, pruv'it'a praktik'e en si'a pli ol 60-jar'a ekzist'ad'o, merit'as serioz'a'n konsider'o'n far'e de la scienc'o”.

    En 1952 analog'a rezoluci'o est'is voĉ'don'it'a dum scienc'ist'a kun'ven'o en Oslo.

    En 1962 okaz'is en Kopenhago la unu'a Inter'naci'a Konferenc'o pri la Lingv'a Problem'o en la Scienc'o, por kiu est'is prezent'it'a'j 25 raport'o'j kaj unu rezoluci'o (de la Geografi'a Institut'o de la Akademi'o de Scienc'o de Sovet'uni'o). La raport'o'j kaj la konklud'o'j est'is favor'a'j al inter'naci'a lingv'o, kaj apart'e al Esperant'o.

    Inter'temp'e ISAE pli'ampleks'ig'is si'a'n ag'ad'o'n, kaj artik'ig'is ĝi'n laŭ fak'sekci'o'j. En 1950 form'iĝ'as Termin'ologi'a Centr'o, kiu'n la Akademi'o komisi'as el'labor'i provizor'a'j'n fak'vort'ar'o'j'n por la ĉiam pli rapid'e evolu'ant'a'j teknik'o kaj scienc'o. La medicin'a sekci'o, Ume'a, hav'as propr'a'n Termin'ologi'a'n Centr'o'n.

    8.2 Esperant'o Kiel Resum'lingv'o En Scienc'a'j El'don'aĵ'o'j

    Ek'de 1887 proksim'um'e 205 period'aĵ'o'j (fak'a'j kaj scienc'a'j) aper'ig'is artikol'o'j'n aŭ resum'o'j'n de artikol'o'j en Esperant'o. En la last'a'j du'dek jar'o'j ili est'is pli ol 86. La geografi'a distribu'o de la period'aĵ'o'j est'as la jen'a:

    El Japani'o ven'is 49 period'aĵ'o'j, el Nederlando ven'is 12 period'aĵ'o'j, el Jugoslavio ven'is 5 period'aĵ'o'j, el Franci'o ven'is 3 period'aĵ'o'j, el Tajvano, Dani'o, Norvegi'o, Finnlando, po 2 period'aĵ'o'j, el Uson'o, Brazilo, Italio, Germanio, Portugali'o, Alĝerio, Maroko, po 1 period'aĵ'o.

    La fak'a konsist'o de tiu'j period'aĵ'o'j est'as la jen'a: Botanik'o kaj zoologi'o:

    12 revu'o'j (Svedi'o, Norvegi'o, Franci'o, Nederlando, Japani'o).

    Medicin'o kaj farmakologi'o:

    11 revu'o'j (Franci'o kaj Japani'o).

    Geofizik'o, geologi'o, sism'ologi'o:

    6 revu'o'j (Uson'o, Finnlando, Jugoslavio, Japani'o).

    Fizik'o kaj kemi'o:

    revu'o'j (Japani'o kaj Nederlando). Matematik'o:

    4 revu'o'j (Italio, Portugali'o, Germanio, Japani'o). Astronomi'o:

    2 revu'o'j (Finnlando, Japani'o). Agr'o'kultiv'o kaj agronomi'o:

    revu'o'j (Dani'o, Svedi'o, Franci'o, Nederlando, Japani'o).

    Preter'las'ant'e la fakt'o'n, ke ĉi tiu'j inform'o'j ne est'as komplet'a'j, ili demonstr'as, ke la bezon'o por scienc'a help'lingv'o (Esperant'o) est'as mult'e pli sent'at'a en land'o'j, kies lingv'o ne est'as grand'skal'e uz'at'a.

    El la mult'a'j revu'o'j fak'a'j kaj scienc'a'j, kiu'j aper'ig'as resum'o'j'n en Esperant'o, la ĉef'a'j est'as La Mond'a Lingv'o-Problem'o (soci'o'lingv'ist'ik'o), Journal de Medecine de Lyon (medicin'o), Medicamundi (pri radiologi'o kaj medicin'a elektron'ik'o), Puig Castellan (katalun'a histori'a bulten'o), Der Chemischreiniger und Farber (pri kemi'a lav'ad'o kaj farb'ad'o), k.a.

    Ni dir'is, ke mult'a'j scienc'ist'o'j publik'ig'is verk'o'j'n aŭ artikol'o'j'n en ekster'mov'ad'a'j fak'gazet'o'j — en Esperant'o aŭ naci'lingv'e kun Esperant'a resum'o. Prof. D-ro B. Popoviĉ (astronomi'o), ekz., aper'ig'is 29 scienc'a'j'n kontribu'aĵ'o'j'n, el kiu'j 13 en Esperant'o. Mult'a'j'n stud'o'j'n kaj artikol'o'j'n verk'is ankaŭ Prof. Ivo Lapenna (inter'naci'a jur'o), Marinko Gjivoje (arkeologi'o, histori'o, spele'ologi'o), Prof. O. Pancer (agronomi'o), Leander Tell (spele'ologi'o), P. Makkink (botanik'o), Prof. P. Neergaard (botanik'o) kaj Prof. Kawamura sin’itirô (agr'o'kemi'o).

    El esperant'lingv'a'j doktor'iĝ'a'j disertaci'o'j ni not'u tiu'n de la Hind'o Aŝvinikumar’ (Universitat'o de Amsterdam), Hilbert'a'j Spac'o'j en Intuici'ism'o, 1966 (kun angl'a traduk'o pro la universitat'a regul'ar'o), kaj la disertaci'o'n de la Japan'o Tada ryuji (Universitat'o de Kagawa), Stud'o'j pri Ŝanĝ'o de Oligo'sakar'id'o'j Ekstrakt'it'a'j el Sen'gras'ig'it'a Soj'o per la Bakteri'o Escherichia Coli, 1967.

    Menci'ind'a'j est'as ankaŭ naci'lingv'a'j doktor'iĝ'a'j tez'o'j sur la kamp'o de esperant'ologi'o, i.a. El Problema de una Lengua Auxiliar Internacional y Solucion: El Esperanto de Elias J. Johns, en la hispan'a (Kubo), 1928; Vijf Kunsttalen de W. J. A. Manders, en la nederlanda, 1947; The Esperanto Language as a Literary Medium de Margaret Hagler, en la angl'a (Uson'o), 1971.

    8.3 Verk'o'j Laŭ Fak'o'j
    8.3.1 Filozofi'o

    En 1902 (2-a eld. 1904) aper'is la verk'o de Leibniz Monad'ologi'o (tr. Boirac). En 1904 aper'is la verk'o de la Franc'o Xavier de Maistre Vojaĝ'o Intern'e de Mi'a ĉambr'o (tr. S. Meyer). En 1906 oni el'don'is la fam'a'n trakt'aĵ'o'n de Descartes ( Cartesius) Parol'ad'o pri la Metod'o (tr. E. Noel). K. Aars verk'is Ec'o de la Logik'a Pens'ad'o (1907). En 1908 aper'is ali'a original'aĵ'o filozofi'a: la verk'o de la Litovo Dambrauskas ( Dombrovski) Mal'grand'a'j Pens'o'j pri Grand'a'j Demand'o'j. Teori'o pri la Evoluci'o de Kon'o est'as original'aĵ'o de N. Kolowrat (1909). De la ĝeneva filozof'o E. Naville aper'is La Dev'o (tr. R. de Saussure), 1910. La post'a'n jar'o'n aper'is de L. Tolstoj La Konfes'o (tr. Tenner). En 1912 aper'is ali'a filozofi'a verk'o de Tolstoj: Unu'a ŝtup'o (tr. A. Ŝarapova). La original'aĵ'o de Sal'o Kornfeld (ps. Grenkamp) Pens'er'o'j aper'is du'volum'e 1922-1923. En 1924 aper'is la verk'o de Kant Al Etern'a Pac'o (tr. P. Christaller). Filozofi-lirik'a'j'n fragment'o'j'n publik'ig'is original'e E. Izgur en 1926: Je l’ Nom'o de l’Viv'o. La dik'a verk'o de la urugvaja filozof'o Carlos Vaz-Ferreira, Fermentario (tr. M. Fernandez-Menendez) aper'is en 1959. En 1961 aper'is libr'o de B. C. Chaudhuri Pri du Filozof'o'j ( Tagore kaj Whitman). En 1963 aper'is religi-filozofi'a verk'o de la Brazil'an'o Huberto Rohden, Imperativ'o'j de la Viv'o. En 1972 aper'is la grav'a verk'o de Maŭ zedong Kvin Filozofi'a'j Verk'o'j.

    Pri scienc'filozofi'o aper'is la verk'o de F. Reiche El la Mond'bild'o de l’ Nov'a Fizik'o (tr. Muravkin), 1924, la verk'o de la Rus'o A. Fersman La Voj'o al Scienc'o de Est'ont'o (tr. S. Rublov), 1928, kaj la libr'o de Jean Rostand Tio, Kio'n Mi Kred'as (tr. Berlot), 1962.

    Abund'as la rikolt'o el moral'filozofi'a'j verk'o'j. Jam en 1912 aper'is la verk'o Est'u Hom'o! de Charles Wagner (tr. S. Meyer). La post'a'n jar'o'n la Hispan'o Julio Mangada-Rosenorn prezent'is original'a'n verk'o'n Hom'ar'o. Ne forges'end'a'j est'as la religi-etik'a'j verk'o'j de L. L. Zamenhof pri Hilel'ism'o (1901) kaj Hom'ar'an'ism'o (1906), kaj la Deklaraci'o pri Hom'ar'an'ism'o (1913). En 1922 aper'is en Italio du moral'filozofi'a'j verk'o'j: Pri la Dev'o'j de l’ Hom'o'j de Silvio Pellico (tr. A. Tellini) kaj Dev'o'j de la Hom'o de Giuseppe Mazzini (tr. M. Arabeno). En 1950 est'is publik'ig'it'a la moral'tem'a verk'o de Enrique Rodo (Urugvaj'an'o) Ariel (tr. F. Fernandez-Menendez). Interes'a traktat'o de de'long'e mort'int'a katolik'a teolog'o ( Hirsch) est'as Si'n'tromp'o'j (tr. Flammer), 1963. Pri seks'moral'a'j problem'o'j trakt'as la leter'form'a libr'o de W. Trobisch (protest'ant'a teolog'o) Mi Am'is Jun'ul'in'o'n, 1966, el'franc'ig'it'a de pastor'o Burkhardt. La ĝeneral'filozofi'a verk'o de J. M. Escriva-de-Balaguer (tr. N. Lopez-Escartin), Voj'o, aper'is en 1968.

    Ekzist'as verk'o'j ankaŭ de modern'a'j orient'a'j pens'ul'o'j. De J. Krishnamurti aper'is la verk'o Ĉe la Pied'o'j de la Majstr'o (tr. W. Mann), 1913 (2-a eld. 1928). De la sam'a hind'a filozof'o aper'is Spert'o kaj Kondut'o (tr. Stojan), 1932, kaj La Problem'o'j de la Viv'o (tr. K. Froding), 1935. Pri la japan'a filozofi'a pens'o aper'is la verk'o de Akegarasu haya La Japan'a Spirit'o, 1936. De Kahlil Gibran, arab'de'ven'a lirik-mistik'a filozof'o, aper'is La Profet'o (tr. R. Orloff-Stone), 1962.

    De'post la fin'o de la milit'o aper'as en Dani'o lingv'e bon'a'j verk'o'j de la dan'a religi-fon'a filozof'o (fort'e influ'at'a de la orient'a saĝ'o) Martinus. Ili'a'j plej grav'a'j verk'o'j est'as Hom'ar'o kaj Mond'bild'o (tr. C. Graversen), 1953, Pask'o (tr. C. Graversen), 1954, Inter'naci'a Mond'regn'o Kre'iĝ'ant'a (tr. P. Zaoho), 1962, Logik'o (tr. Ib Schleicher), 1962, La Sort'o de la Hom'ar'o (tr. Ib Schleicher), 1964.

    8.3.2 Teologi'o kaj Religi'o

    Pri religi'o ni dispon'as pri kelk'a'j pur'e scienc'a'j verk'o'j, kiel la Hebre'a Kalendar'o de J. Bianchini, 1907; Henri Vallienne, Evoluci'o de la Religi'a Ide'o, 1907; La Difin'o de la Dat'tag'o en la Krist'an'a Epok'o de Fleischer, 1914; Karl Brüggemann, El la Mit'ologi'o de Antikv'a'j Popol'o'j, 1923; Kling-Klang (pseŭdonim'o de Z. Marenĉin), Latent'a'j Nombr'o'fenomen'o'j en la Sankt'a Skrib'o, 1962. Ĉiu'j cit'it'a'j verk'o'j est'as original'a'j. Apart'e interes'a est'as la kritik'a stud'o de B. Gregor, La Esperant'a Traduk'o de la Mal'nov'a Testament'o, kiu aper'is en 1958.

    Ĝeneral'a'j verk'o'j pri Di'o kaj religi'o est'as Di'o Unu por Ĉiu'j (tr. Anna Ŝarapova), 1912, kaj Krist'an'ism'o kaj Patriot'ism'o (tr. I. Maĉernis), 1931, ambaŭ de Lev Tolstoj. De Monsinjor'o de Segur aper'is Respond'o'j al Kontraŭ'religi'a'j Parol'o'j (tr. A. Halbedl), 1925. En 1927 la katolik'a pens'ul'o J. Reinke aper'ig'is en esperant'lingv'a traduk'o de Brenken la verk'o'n Natur'scienc'o, Mond'koncept'o, Religi'o. Ali'a katolik'a pens'ul'o, Josef Schmidt, prezent'is la verk'o'n La Origin'o de la Religi'o, 1927. Pli mal'fru'e, en 1965, aper'is la religi-favor'a libr'o de Gustav Lundberg Kred'o al Di'o en la Atom'epok'o (tr. E. Carlen). Interes'a'n inter'religi'a'n verk'o'n el'don'is Oomot'o en 1969: La Hom'bild'o de Divers'a'j Religi'o'j.

    Religi-esplor'a verk'o est'as La Viv'o de Jesuo de E. Renan (tr. E. Gasse), 1907. En 1914 aper'is verk'et'o de W. Winsch Pri la Kred'o al Mirakl'o'j (tr. P. William), kun prov'o de natur'a klar'ig'o de la bibli'a'j mirakl'o'j. En 1912 aper'is la verk'o de Barrio-y-Moraita Kritik'a Ekzamen'o de la Proces'o kontraŭ Kristo (tr. J. Garzon-Ruiz). En 1965 aper'is la original'a verk'et'o de E. Gasse Monoteism'o kaj Pozitiv'a Moral'o.

    El la social'ist'a-komun'ist'a tend'ar'o ne pov'is mank'i kontraŭ'religi'a'j verk'o'j. Sat aper'ig'is en 1925 Kontraŭ Di'o! (ateist'a krestomati'o). En 1930 aper'is pamflet'o de N. Buĥarin Financ'a Kapital'o en la Pap'a Mantel'o. Ali'a pamflet'o, de la german'a anarki'ist'o Johann Most, aper'is en 1932: La Di'a Pest'o (tr. Sem'a'n Tarano). Sam'jar'e E. Jaroslavskij aper'ig'is Respond'o'j al Ekster'soveti'a'j Ateist'o'j, kaj L. Kapustin traduk'is la verk'o'n de M. Ŝejnman Nun'temp'a Social'demokrati'o, Religi'o kaj Ateism'o. Fin'e, en 1933, A. T. Lukaĉevskij aper'ig'is la verk'o'n Marks kaj Engels pri Religi'o.

    8.3.3 Religi'a Literatur'o

    Baz'a verk'o por la stud'o de la religi'a literatur'o en Esperant'o est'as Religi'a Literatur'o en Esperant'o (bibliografi'o), de Karl-Olof Sandgren, 1970.

    La baz'a verk'o de la krist'an'a kaj jud'a religi'o'j, La Mal'nov'a Testament'o, traduk'it'a de L.L. Zamenhof inter 1907 kaj li'a mort'o, revizi'it'a de komitat'o de anglikan'a'j pastor'o'j, aper'is en 1926. La Nov'a Testament'o, traduk'it'a el la helen'a original'o de anglikan'a komitat'o sub la gvid'o de pastor'o Rust, aper'is en 1912.

    Jam en 1893 est'is traduk'o de la Libr'o de Ruth. Plej modern'a'j traduk'prov'o'j aper'is en Esper'o Katolik'a kaj en Bibli'a Revu'o (ek'de 1969 prov'o'j de Donald Broadribb por traduk'o taŭg'a por bibli'ist'o'j kaj orientalist'o'j). Kelk'a'j kajer'o'j de la katolik'a nov'testament'a traduk'o jam aper'is: 3 kajer'o'j kun en'konduk'o, Evangeli'o laŭ Mateo kaj la du leter'o'j al la Korint'an'o'j. Ne mank'as unu el la tradici'a'j re'el'labor'o'j por religi'a'j cel'o'j, tamen sen scienc'a valor'o: La 4 Evangeli'o'j Kun'ig'it'a'j en Unu Rakont'o, de R. Laisney, 1908.

    El la dogm'a literatur'o interes'a'j est'as La Hipotez'o'j pri Lourdes, de J. Serre (tr. Zabilon-d’Her), 1912, La Unu'a Kateĥism'o de Bossuet (tr. P. Deschamps), 1912, la verk'o de la katolik'o P. van Dorp Bibli'o aŭ Instru-Aŭtoritat'o, 1946. Original'a'n katekism'o'n verk'is ankaŭ J. Bianchini: Mal'grand'a Katolik'a Kateĥism'o, 1937 kaj 1949. Interes'a est'as la verk'o de J. Tanuma-Tosio La Origin'o de l’ Protest'ant'ism'o (el la katolik'a vid'punkt'o), 1938. De plur'a'j jar'o'j aktiv'as sur la el'don'a kamp'o Inter'naci'a Katolik'a Inform'ej'o, kun du libr'o'seri'o'j: Dokument'o'j el Romo, kaj Seri'o Stud'o'j kaj Klar'ig'o'j. Sen'nombr'a'j est'as la katolik'a'j pri'sankt'ul'a'j kaj instru'cel'a'j verk'et'o'j kaj broŝur'o'j. En 1920 est'is publik'ig'it'a la parol'ad'o de Pap'o Benedikto XV, Kristo kaj la Lig'o de Naci'o'j; en 1926, de Pap'o Pi'o XI, La Universal'a Reĝ'ec'o de Kristo (tr. J. Schmidt); en 1963 la enciklik'o de Pap'o Johano XXIII La Sur'ter'a Pac'o; kaj en 1965 la enciklik'o de Pap'o Paŭlo Vi La Voj'o'j de la Eklezi'o (tr. Perrenoud kaj Flammer). Aper'is krom'e mult'a'j protest'ant'a'j kaj katolik'a'j bibli'o'kurs'o'j, kaj la traduk'o de la Lutera Katekism'o (tr. R. Hoppe), 1961. En 1967 aper'is la enciklik'o de Paŭlo Vi Populorum Progressio (tr. J. A. Tuinder), sam'jar'e ankaŭ la kon'at'a Heidelberga Katekism'o (tr. W. J. Downes), de Ursinus kaj Olevianus. Fin'e, en 1971, en la seri'o Dokument'o'j el Romo, aper'is Dogm'a Konstituci'o pri la Eklezi'o en la Nun'temp'a Mond'o.

    Aper'is ankaŭ interes'a'j verk'o'j de la krist'an'a mistik'a literatur'o. En 1907 aper'is La Progres'ad'o de la Pilgrim'ant'o de J. Bunyan (tr. J. Rhodes); en 1926 la valor'a La Flor'et'o'j de Sankt'a Francisko (tr. F. Pizzi), ekzempl'o de la popular'a mez'epok'a naiv'a mistik'ism'o; en 1952 Spirit'a'j Ekzerc'ad'o'j de Ignacio de Loyola (tr. E. Maynar), fond'int'o de la jezuit'a orden'o. En 1954 oni el'don'is plen'a'n traduk'o'n de La Imit'ad'o de Kristo de Th. a Kempis (tr. Wigbertus van Zon). Unu'a prov'o traduk'i tiu'n verk'o'n est'is far'it'a de Champion en 1909.

    Propagand'a'j, klar'ig'a'j, instig'a'j kaj instru'a'j broŝur'et'o'j kaj verk'et'o'j est'is el'don'it'a'j de mult'eg'e da krist'an'a'j eklezi'o'j kaj grup'o'j: i.a. de katolik'o'j, kalvin'an'o'j, luter'an'o'j, anglikan'o'j, mariavitanoj, unitari'an'o'j, kvaker'o'j, liber'eklezi'ul'o'j, ktp. Jen mal'grand'a, kaj eg'e mal'komplet'a elekt'o.

    La “Blank'a Frat'ar'o”, religi'a grup'o est'iĝ'int'a en Bulgario, el'don'is inter 1925 kaj 1938 plur'a'j'n religi-etik'a'j'n verk'et'o'j'n de la fond'int'o, P. Danov. Plej interes'a'j kaj signif'a'j est'as Religi'o-Filozofi'a Viv'koncept'o (tr. A. Tomov), 1930, kaj La Parol'o de la Grand'a Universal'a Frat'ar'o, 1938

    De la Swedenborg-a eklezi'o aper'is kelk'a'j verk'et'o'j: La Dogm'ar'o, de Swedenborg, 1908, Kio la Hom'o Est'as post la Mort'o, 1911, kaj kelk'a'j ali'a'j verk'et'o'j. De unu el la fond'int'o'j de la atest'ant'o'j de Jehovo, J. F. Rutherford, aper'is Milion'o'j, Kiu'j nun Viv'as, Neniam Mort'os, 1920, kaj Kie Est'as la Mort'int'o'j?, 1927. Fin'e, ankaŭ la kvaker'o'j mult'e el'don'is en Esperant'o. Plej interes'a'j est'as: Fundament'o'j de la Kvaker'ism'o de Caroline Stephen (tr. M. C. Butler), 1916, kaj La Esenc'o de la Kvaker'ism'o de Gerald K. Hibbert (tr. M. Wajsblum), 1962.

    Aper'is mult'a'j preĝ'ar'o'j, evangeli'e edif'a'j libr'o'j, kantar'o'j, di'serv'o'libr'o'j. La unu'a tia'spec'a verk'o est'is Preĝ'ar'et'o por Katolik'o'j de L. de Beaufront, 1893. Sed plej kon'at'a est'as La Preĝ'ar'et'o, de M. Carolfi, 1913 (3-a eld. 1948). Aper'is ankaŭ preĝ'libr'o en la spirit'o de la liturgi'o de S-ta Ĥrisostomo (1962): Ne'el'mezur'ebl'a Ni Laŭd'eg'as Vi'n. Ord'o de Di'serv'o laŭ la preĝ'libr'o de la anglikan'a eklezi'o (tr. J. C. Rust) aper'is en 1907, kaj hav'is mult'a'j'n post'e'ul'o'j'n. Broŝur'et'o por sekv'i la katolik'a'n mes'o'n (Sankt'a Mes'o) aper'is en 1966 kun original'a muzik'o de Kurt Schweizer; sed jam antaŭ'e ekzist'is ali'a'j. Ek'de 1968 plej grand'a part'o de la katolik'a mes'o est'as leg'ebl'a en Esperant'o.

    Sign'o de la nov'a'j temp'o'j est'as Ekumen'a'j Preĝ'o'j, 1966.

    Ekzist'as ankaŭ himn'ar'o'j: katolik'a himn'ar'o traduk'it'a de Felix Ney aper'is en 1958: Laŭd'kant'o al Sinjor'a Nom’. Evangeli'a'j himn'ar'o'j est'as Himn'ar'o Esperant'a, kun'met'it'a de Montagu C. Butler (5-a eld. 1966) kaj Ador'u Kant'ant'e (de Kel'i), 1971.

    Ankaŭ pri la islam'a religi'o aper'is verk'o'j. En 1967 aper'is la filozofi-religi'a'j maksim'o'j de Imam'o Ali Arab'a'j Maksim'o'j (tr. Husen Al-Amili). Sed la plej grav'a verk'o est'as la du'lingv'a (arab'a-Esperant'o) el'don'o de La Nobl'a Koran'o de Muhamad, en traduk'o de Prof. D-ro Italo Chiussi, 1969. Antaŭ'a'j prov'o'j traduk'i la islam'a'n sankt'a'n libr'o'n est'is far'it'a'j de Colin Evans (en Esperant'o Inter'naci'a), 1942. Krom'e, est'as kelk'a'j inform'a'j broŝur'o'j: i.a. Islam'o Ĉies Religi'o de Mohammad Taufiek Ahmad, 1929, Islam'o Esperant'ist'e Rigard'at'a, original'aĵ'o de Colin Evans, 1946, kaj Kial mi Kred'as je Islam'o, 1969.

    El la skiz'it'a'j grup'o'j de la islam'a religi'o sen'de'pend'iĝ'is kaj dis'vast'iĝ'is la religi'o instru'it'a de Baha’u’llah, sub la nom'o baha'ism'o. De la fond'int'o'j aper'is preleg'o Kaŝ'it'a'j Vort'o'j de la Super'eg'a Plum'o (de Baha’u’llah, tr. Eroŝenko kaj Alexander, 1915), kaj la Parizaj Parol'ad'o'j (de Abdúl Bahá, tr. Lidja Zamenhof, 1932). Plur'a'j verk'et'o'j, original'a'j kaj traduk'a'j, font'as de Lidja Zamenhof. Bon'a verk'o est'as Baha’u’llah kaj la Nov'a Epok'o de J. E. Esslemont (tr. Lidja Zamenhof), 1930. Aper'is, krom'e, kelk'a'j parol'ad'o'j de Shoghi Effendi, kaj mult'a'j mal'long'a'j broŝur'o'j pur'e inform'a'j, ekz. Kio Est'as la Bahaa Religi'o?, 1969.

    El la hind'a religi'o el'star'as la traduk'o de la grav'a Bhagavad-Gita, kiu'n pret'ig'is Francisco Valdomiro Lorenz en 1942.

    De konfuce'ism'o aper'is la verk'o'j de Konfucio mem, Grand'a Lern'ad'o kaj Doktrin'o de Mez'ec'o (tr. Nohara kiuiĉi), 1932, kaj klasik'aĵ'o (etik'a verk'o), La Libr'o'konstant'aĵ'o de Fil'a Pi'ec'o (tr. Nohara), 1933. La Vort'o'j de Konfucio (tr. Ossaka kenĵi) aper'is jam en 1923.

    Ankaŭ el budh'ism'a'j klasik'aĵ'o'j la rikolt'o est'as atent'ind'a. En 1933 aper'is Samanta-Mukha-Parivarto (tr. Nohara), en 1936 la 7-a ĉapitr'o de Saddharmapundarika-Sutr'o (tr. Nohara), kaj en 1949 la unu'a'j 13 ĉapitr'o'j de Digha Nikajo (tr. G. H. Yoxon). Pri la fond'int'o de la japan'a Zyodo-sekt'o aper'is verk'o de Isii mamine: La, Viv'o de Sankt'a Honen (tr. Nisida ryoya), 1937, kun termin'ar'o pri budh'ism'o kaj pri propr'a'j nom'o'j. De la ĉin'a sekt'o'fond'int'o K’uoan aper'is la zen-a verk'o La Dek Bild'o'j de Bov'paŝt'ad'o (tr. Ŝibajama kei), 1930, 2-a eld. Pri la antikv'a reĝ'o Aŝoko, budh'ism'a apostol'o en Hindio, aper'is La Admon'o kaj Viv'o de Reĝ'o Aŝoko (tr. Okazaki reimu), 1937. Modern'a verk'et'o pri budh'ism'o, el'don'it'a okaz'e de la 2.500-a dat're'ven'o de la nask'iĝ'o de Budh'o, est'as Ek'rigard'o al Budh'ism'o de R. L. Soni, 1956. Krom'e, est'as menci'ind'a'j Budh'ism'a Katekism'o de Subhandro Bikŝuo (tr. F. Morawetz) kaj Tiel Parol'is la Budh'o kaj Li'a'j Disĉipl'o'j de T. T. Anuruddha, ambaŭ 1971. Fin'e, en 1972, aper'is koment'it'a traduk'o (de H.P.B.) La Voĉ'o de l’ Silent'o el la tibeta “Libr'o de la Or'a'j Preskrib'o'j”.

    El Japani'o ven'as mult'a'j verk'o'j pri la religi'a mov'ad'o Oomot'o, kiu adopt'is Esperant'o'n por si'a'j inter'naci'a'j rilat'o'j. De Deguĉi onisaburo aper'is plur'a'j verk'o'j, ĉef'e en la traduk'o de Niŝimura koogecu. Grav'a est'as: Fundament'o de Anim'o, 1926 (2-a eld. 1931). De Niŝimura aper'is original'a verk'et'o en 1925: Origin'o de Oomot'o. En 1964 est'is el'don'it'a tre interes'a verk'o de Haga hideo (tr. Nakamura tazuo), Fil'o'j de Di'o, Ador'ant'o'j de Di'o, kun fotograf'aĵ'o'j pri Oomot'o.

    De Japani'o ven'is krom'e mult'a'j ali'a'j religi-en'hav'a'j verk'o'j: en 1933 naŭ broŝur'o'j, nom'it'a'j Evangeli'o'j de Belismo, t.e. de religi'a grup'o fond'it'a de la Japan'o Okamoto rikiĉi, kaj en 1968 du inform'a'j broŝur'o'j pri la religi'a grup'o japan'a Tensho Kotai Jingû Kyo, la t.n. “danc-religi'o”.

    Apart'e valor'a por la kompren'o de la japan'a tradici'a pens'manier'o est'as la verk'o de Okakura kakuzo La Libr'o de Te'o (tr. Nakamura tazuo), 1965.

    Jam antaŭ la Unu'a Mond'milit'o ekzist'is en Franci'o kaj en Belgi'o esperant'ist'a'j spirit'ist'o'j (kiu'j nom'is si'n Esperant'ist'a Psik'ist'ar'o). Ili aper'ig'is revu'et'o'n kaj broŝur'o'j'n. El tiu'j medi'o'j ven'as la libr'o de J. Thiebault La For'mort'int'a Amik'o (tr. Grosjean-Maupin), 1921.

    Sed la spirit'ist'a kred'o hav'as si'a'j'n plej grav'a'j'n reprezent'ant'o'j'n en Brazilo, de kie ven'as traduk'o'j de verk'o'j de la fond'int'o de la spirit'ism'a mov'ad'o, Allan Kardec: La Libr'o de la Spirit'o'j (tr. L. C. Porto Carreiro-Neto), 1946, La Evangeli'o laŭ Spirit'ism'o (tr. Gomes Braga), 1948, En'konduk'o en la Stud'ad'o'n de la Spirit'ism'a Doktrin'o, 1952, La Libr'o de la Medium'o'j (tr. L. C. Porto Carreiro-Neto kaj Gomes Braga), 1964. La klar'ig'a filozofi-religi'a verk'o de Francisco Candido Xavier Krist'an'a Agend'o (tr. A. Afonso Costa) est'is publik'ig'it'a en 1962.

    Kelk'a'j verk'o'j de okult'ist'a'j grup'o'j aper'is ankaŭ en Esperant'o. Ekzist'as broŝur'o'j de framason'o'j, sed interes'a ĉi-rilat'e est'as Ĉu Vi Sci'as Tio'n pri la Framason'ism'o? de W. Randag (tr. Ostubo), 1937. Aper'is krom'e kelk'a'j roz'kruc'an'a'j broŝur'o'j kaj verk'et'o'j pri teozofi'o. I.a. aper'is Resum'o de la Teozofi'a Doktrin'o, 1912, kaj la verk'et'o de M. Collins Lum'o sur la Voj'o'n kaj Karm'o (tr. Collyn), 1922.

    8.3.4 Pac'ism'o

    En 1905 aper'is la original'a verk'o de Gaston Moch Histori'o Resum'a de l’ Arbitraci'o Konstant'a; en 1907 de la sam'a aŭtor'o, Pri Mal'arm'o. En 1906 de la franc'a pac'ist'o Elie Ducommun (tr. V. Dufeutrel) aper'is Fundament'o'j de l’ Pacifism'o. En 1907 aper'is la verk'o Est'ont'a Milit'o de Joh. de Bloch (tr. C. Royer, F. Schuck kaj Alesiano); sam'jar'e koment'o al la supr'e'nom'it'a verk'o, verk'it'a de F. Passay, B. von Suttner kaj Nattan-Larrier: Est'ont'a Milit'o laŭ la Instru'o'j de J. de Bloch (tr. la sam'a'j). La verk'o de Andrew Carnegie Por Arbitraci'o (tr. W. W. Padfield kaj H. Maresquelle) est'is el'don'it'a en 1907. En 1911 aper'is la grav'a verk'o de la svis'a pac'ist'o-psikiatr'o A. Forel Kultur'cel'ad'o'j de la Nun'temp'o (tr. Uhlmann). Apart'e valor'a verk'o est'as la original'aĵ'o de Hector Hodler, aper'int'a en 1915-1917 en Esperant'o: La Pac'problem'o.

    Tuj post la Unu'a Mond'milit'o (1920) aper'is la dum'milit'e skrib'it'a verk'o de Romain Rolland Al la For'buĉ'at'a'j Popol'o'j (tr. G. Mahn). En la inter'milit'a temp'o sekv'is verk'o pret'ig'it'a de V. Bulgakov kaj traduk'it'a de Z. Zahariev: Pens'o'j pri Per'fort'o, Milit'o kaj Revoluci'o, de Lev Tolstoj (1928). Verk'o de G. F. Wates De Tut'mond'a Per'fort'o al Tut'mond'a Frat'ec'o (tr. W. Bailey) aper'is en 1938.

    Scienc'a'j Stud'o'j: Prestiĝ'a volum'o kun 37 scienc'a'j stud'o'j, verk'it'a'j original'e en la Inter'naci'a Lingv'o.


    Mal'supr'e: Politik'o aparten'as al la plej riĉ'a'j branĉ'o'j de la fak'a literatur'o, kvankam tiu'n riĉ'ec'o'n ne akompan'as ekvilibr'o en la origin'o de la el'don'aĵ'o'j.


    Post la Du'a Mond'milit'o ne plu est'is mult'e da pac'ism'a'j verk'o'j: ebl'e mult'a'j ideal'o'j kaj iluzi'o'j for'flug'is. Rimark'ind'as tamen la verk'o de H. Thirring La Mond'o'pac'o kiel Psikologi'a Problem'o (tr. Hugo Sirk), 1946, kaj La Bel'a'n Pac'o'n de Yamaguti senzi (tr. Isiguro, 3-a eld. 1962). El Japani'o, post'milit'e, ven'as mult'a'j verk'o'j kontraŭ'milit'a'j. I.a. Infan'o'j de l’ Atom'bomb'o de Osada arata (1952, 2-a eld. 1959), Hiroŝim'a, 1952, Viktim'o'j de la Atom'bomb'o (de plur'a'j aŭtor'o'j, tr. Jui ĉunoŝin, 1968, 2-a eld. 1970), la milit'rakont'o de Cubota ĵoĵi Lo Infan'o'j en Vent'o (tr. Ito kiuzo), 1966, k.a.

    Pri la Histori'a kaj Filozofi'a Fon'o de la Modern'a Pacifism'o verk'is Harold Bing, 1971.

    8.3.5 Social'ism'o

    Jam en 1908 oni komenc'is rimark'i la organiz'a'n kaj ideologi'a'n divid'o'n inter la burĝ'a kaj prolet'a esperant'ist'a Mov'ad'o. Sed tiu divid'iĝ'o pli'grand'iĝ'is ĉef'e post la rus'a revoluci'o, kiu unu'flank'e esper'ig'is la tut'mond'a'n prolet'ar'o'n por baldaŭ'a venk'o, kaj ali'flank'e sukces'is, almenaŭ unu'a'moment'e, kun'ig'i mult'a'j'n direkt'o'j'n de la revoluci'a labor'ist'a mov'ad'o.

    Anarki'ist'a'j aŭtor'o'j est'as reprezent'it'a'j per Domela Nieuwenhuis (La Piramid'o de l’ Tirani'o, 1913), de P. Kropotkin (La Salajr'o, 1914; Etik'o, 1926; Al la Jun'ul'o'j, kun biografi'o, 1938). Aper'is ankaŭ nihilism'a'j verk'o'j: Nihilism'o, de Zamfir C. Arbure (tr. Ionesku).

    De la marks'ist'a'j klasik'ul'o'j de la Unu'a Inter'naci'o aper'is la Manifest'o de K. Marx kaj F. Engels (tr. A. Baker), 1908. Post'e traduk'is ĝi'n E. Pfeffer, 1923. Koment'o'j al la Komun'ist'a Manifest'o est'is el'don'it'a'j de Sat en 1933. Krom'e aper'is Karl Marx, Viv'o kaj Verk'o (tr. Elsudo), 1926, kaj La Instru'o de Karl Marx (tr. de plur'a'j), 1933. De la german'a ŝtat'social'ist'o F. Lassalle aper'is Pri la Esenc'o de Konstituci'o, 1912.

    De la grav'ul'o'j de la Du'a Inter'naci'o aper'is Anti'patriot'ism'o de G. Herve (tr. Blangarin kaj Ludovik'o), 1907, Kio Est'as Social'ism'o, de Enrico Ferri, Labor'ist'a Klas'o kaj Social'ism'o, de M. Cachin (tr. Berland kaj Vergnaud), 1912, Por Atak'i kaj por Defend'i, de W. Liebknecht, 1913, kaj sam'jar'e la original'aĵ'o de Mees La Kaŭz'o de la Sen'labor'ec'o, 1913.

    Pri la unu'a'j jar'o'j de la rus'a revoluci'o, kaj pri la Lenin-aj tez'o'j, aper'is Ŝtat'o kaj Revoluci'o de V. Iljiĉ Lenin (tr. Demidjuk), 1923 (re'pres'it'a en Japani'o en 1967). Aper'is mult'a'j broŝur'o'j pri la kultur'a'j, ekonomi'a'j kaj soci'a'j ating'o'j fru'epok'a'j. Krom'e aper'is ankaŭ ideologi'a'j verk'o'j: ekz. Kio Est'as Marks'ism'o kaj Lenin'ism'o de Adoratskij (tr. Robicsek), 1932, Jar'kvin'o de la Oktobr'a Revoluci'o, de L. Sosnovski, 1923.

    Sam'epok'e aper'is verk'o'j pri la ali'a'j — fiask'int'a'j — prolet'a'j revoluci'o'j en la okcident'a'j land'o'j: Bild'o'j el la German'a Revoluci'o, 1925; 133 Tag'o'j de Sovet-Hungari'o (artikol'ar'o), 1930, kaj la politik'a broŝur'o de Bela Kun Kio'n Vol'as la Komun'ist'o'j?, 1919.

    Pri la komun'ist'a mov'ad'o raport'as Dokument'o'j de Komun'ism'o, de Sat, 1923, Komun'ist'a Mov'ad'o, de Demidjuk, 1924, kaj Program'o de Komun'ist'a Inter'naci'o, 1930.

    Post la mort'o de V. I. Lenin, J. V. Stalin iĝ'is ĉio'pov'a reg'ant'o en tiam'a Sovetio. Ne pov'is mank'i traduk'o'j el li'a'j verk'o'j: Kultur'o Naci'a kaj Inter'naci'a (tr. G. Demidjuk), 1930, Fundament'o'j de Lenin'ism'o (tr. Stellih), 1931, Skiz'o'j pri Lenin, 1931, Oktobr'a Revoluci'o kaj Taktik'o de Rus'a'j Komun'ist'o'j, 1932, k.a.

    En 1928 la sved'a komun'ist'a ĵurnal'ist'o E. Adamson aper'ig'is original'a'n libr'o'n kun skiz'o'j kaj impres'o'j pri Sovetio: Sub Ruĝ'a'j Standard'o'j.

    La kvin'jar'a plan'o facil'ig'is la aper'o'n de mult'a'j broŝur'o'j. Interes'a'j est'as tiu'j de Molotov (1932) kaj de Stalin (1933). Sam'temp'e komenc'iĝ'is la proces'o'j: Akuz'a Konklud'o en la Proces'o de Industri'a Parti'o aper'is en 1930. Pri intern'a'j sovet'a'j problem'o'j inform'as ni'n Apud Land'lim'o'j: skiz'o'j pri naci'minoritat'o'j en Sovetio kaj social'ism'a konstru'ad'o, 1932, kaj Pri Re'organiz'o de Labor'o de la Sindikat'o'j en USSR, de N. Ŝvernik (tr. P. Gavrilov), 1934. Inter'temp'e la milit'o al'proksim'iĝ'is, kaj la faŝism'o iĝ'is ĉiam pli danĝer'a. Pri tio atent'ig'is verk'o de G. Dimitrov: La Labor'ist'a Klas'o kontraŭ la Faŝism'o, 1926. Kaj est'is jam la fin'o: Stalin mal'permes'is ĉi'a'n labor'o'n por inter'naci'a lingv'o. Ernest Drezen est'is mort'paf'it'a en 1937. Li'a'n sort'o'n sekv'is mult'a'j ali'a'j esperant'ist'o'j, kaj la ceter'a'j dev'is silent'i.

    Post la Du'a Mond'milit'o kaj post la mort'o de Stalin la Mov'ad'o en la komun'ist'a'j land'o'j re'viv'iĝ'is nur mal'rapid'e, plej mal'rapid'e en Sovet'uni'o, kie la unu'a'j verk'et'o'j aper'is nur en 1964. Pri'politik'a'j est'as Direktiv'o'j de la XXIII Kongres'o de KPSU, 1966, Tez'o'j de KPSU por la 50-a Dat're'ven'o de la Grand'a Oktobr'a Social'ism'a Revoluci'o, 1967, kaj la parol'ad'o de Leonid Breĵnev 50 Jar'o'j de la Grand'a'j Venk'o'j de Social'ism'o, 1968. Plej aktual'a est'as broŝur'o Tez'o'j de CK de KP de Su por la Cent'a Dat're'ven'o de la Nask'iĝ'o de V. I. Lenin, 1971.

    Ankaŭ el ali'a'j social'ism'a'j land'o'j ven'as pri'politik'a'j verk'o'j. El Bulgario ven'as 9-a Kongres'o de la Bulgar'a Komun'ist'a Parti'o, de Todor Ĵivkov, 1967; el Ĉeĥ'o'slovaki'o Ag'ad'program'o de Komun'ist'a Parti'o de ĈSSR, 1968; el Laoso politik'a'j verk'o'j de la parti'o Neo Lao Haksat (ek'de 1968); el Nord'vjetnam'o verk'o'j pri kaj de Ho chi minh, de Le duan, de Vo nguyen giap. Ankaŭ la Vjetkongoj el'don'is verk'o'j'n en Esperant'o: Leter'o'j el Sud'a Vjetnami'o, du volum'o'j, 1964, kaj La Fajr'a El'prov'o, 1965, pri la soci'a situaci'o en Sud'vjetnam'o. El Ĉini'o mult'eg'a'j verk'o'j pri'politik'a'j de Maŭ zedong, Lin biaŭ, Peng ĝen, ĉef'artikol'o'j de Ĵenmin Ĵibaŭ, verk'o'j pri ekonomi'o, politik'a geografi'o, pri marks'ism'o-lenin'ism'o, pri inter'ŝtat'a'j problem'o'j, ktp. Ekz. est'as ebl'e sekv'i la tut'a'n land'lim'a'n demand'o'n inter Ĉini'o kaj Hindio dank’ al la dokument'o'j aper'ig'it'a'j en Pekino. La fam'a'j Vort'o'j de Prezid'ant'o Maŭ zedong aper'is en 1967 (2-a eld. 1972). La unu'a volum'o de la Elekt'it'a'j Verk'o'j de Maŭ zedong aper'is en 1971: la tri ceter'a'j volum'o'j sekv'os. Oni kalkul'as, ke ĝis 1969 la verk'o'j de Maŭ zedong traduk'it'a'j en Esperant'o'n konsist'as el 68 libr'o'j kaj broŝur'o'j kun en'tut'e pli ol 2.100 paĝ'o'j. Plej kon'at'a'j est'as Pri la Ĝust'a Trakt'ad'o de Kontraŭ'dir'o'j Intern'e de'i la Popol'o, 1963; Parol'ad'o'j ĉe Literatur'a kaj Art'a Kun'sid'o en Jan-an (2-a eld. 1966); Strategi'a'j Problem'o'j en la Ĉin'a Revoluci'a Milit'o, 1969.

    Ankaŭ ne'reg'ant'a'j social'ist'a'j parti'o'j aper'ig'is verk'o'j'n en Esperant'o.

    Aper'is Deklar'o'j de la Uson'a Social'ist'a Labor'ist'a Parti'o en 1950 kaj en 1953. Original'e aper'is ankaŭ artikol'ar'o de “ Verdiro”, unu'e aper'int'a en angl'a trockista revu'o: El'ing'it'a Glav'o, 1962.

    El la social'demokrat'a aŭ utopi'ist'a kamp'o aper'is la fam'a Leter'o'j al Brigit'o (instru'o'j por la social'ist'a parti'o), de J. B. Severac (tr. Solsona), 1933, kaj la verk'o de L. Tolstoj Krist'an'ism'o kaj Patriot'ism'o (tr. Maĉernis), 1931.

    De la aŭstr'o'marks'ist'o K. Renner aper'is la broŝur'o De la Liberal'a al la Social'a Ŝtat'o, 1950.

    Pri ĝeneral'a'j labor'problem'o'j aper'is La Inter'naci'a Labor-Ofic'ej'o, 1932, Sved'a Labor'ist'a Mov'ad'o, de Tage Lindbom (tr. M. Johansson), 1947, kaj La Konsum'kooper'ad'a Mov'ad'o en Sved'uj'o, de Odhe kaj Lundberg, 1963. Mal'long'a'n inform'il'o'n el'don'is la Liber'a'j Sindikat'o'j: Inter'naci'a Konfederaci'o de Liber'a'j Sindikat'o'j, 1968.

    Soci'kritik'a rakont'o verk'it'a en 1931, kiu si'a'temp'e furor'is en Nov'zeland'o, est'is prezent'it'a al la esperant'lingv'a publik'o nur en 1972: Infan'o'j de la Mal'riĉ'ul'o'j de John A. Lee (tr. Bertram Potts).

    Pri ĝeneral'a'j problem'o'j etik-filozofi'a'j de social'ism'o inform'as Skiz'o pri Filozofi'o de la Hom'o Dign'o, de Gille (tr. Lanti), 1934. En 1924 (2-a eld. 1927) aper'is la original'a verk'o de E. Izgur Nur Vol'u!; de la sam'a aŭtor'o, ankaŭ original'e, en 1926 Je la Nom'o de l’ Viv'o.

    La mov'ad'o liber'ec'an'a, nom'it'a sen'naci'ism'o, fond'it'a de Eŭgen'o Adam (ps. Eŭgen'o Lanti) unu'e kun'fand'iĝ'is kun la ĵus'kre'it'a komun'ist'a mov'ad'o, sed oni ne pov'is evit'i skism'o'n, kiam la por'sovet'a al'o (Se'u) for'las'is Sat. De tiu sen'naci'ism'a ideologi'o ven'as plur'a'j verk'o'j. Lanti mem verk'is For la Neŭtral'ism'o'n!, 1922 (3-a eld. 1928), Manifest'o de la Sen'naci'ist'o'j (last'a el'don'o 1951), La Labor'ist'a Esperant'ism'o, 1928, Naci'ism'o: stud'o pri de'ven'o, evolu'ad'o kaj sekv'o'j, 1930, Vort'o'j de K-do Lanti (artikol'ar'o el Sen'naci'ul'o kaj el Le Travailleur Esperantiste), 1931, Absolut'ism'o, 1934, Herez'aĵ'o, 1934, Ĉu Social'ism'o Konstru'iĝ'as en Sovetio?, 1935, Leter'o'j, 1940. De V. Elsudo (ps. de V. Kolĉinskij) aper'is A.B.C. de Sen'naci'ism'o, 1926, kaj de Georges Bastien politik'a verk'o kun baz'a ideologi'o analog'a al tiu de Lanti: La Liber'ec'an'a Soci'o (tr. Ozre), 1932.

    Ne pov'is mank'i marks'ism'a kritik'o: Ejdelmann kaj Nekrasov original'e verk'is libr'o'n sub la titol'o Sen'naci'ism'o kaj Inter'naci'ism'o, 1930.

    Fin'e, aper'is kelk'a'j verk'o'j pri la signif'o de lingv'o inter'naci'a por la prolet'a mov'ad'o: De A. R. Jodko Labor'ist'a Klas'o kaj la Li (rus'lingv'a), 2-a eld. 1925; de E. Izgur Organiz'o de Inter'naci'a Solidar'ec'o — Il je la Serv'o al Prolet'ar'o, 1928; kaj de St. Ĝuĝev Lingv'o kaj Soci'o (rol'o de la esperant'ist'a'j organiz'aĵ'o'j), 1946.

    8.3.6 Ekzakt'a'j Scienc'o'j kaj Natur'a'j Scienc'o'j

    8.3.6.1 Komun'a'j Verk'o'j; Verk'o'j Ĝeneral'a'j. — En 1911 aper'is la verk'o de Bührer kaj Saager (tr. J. Schmid) La Organiz'ad'o de la Intelekt'a Labor'o. Komun'a verk'o, kun 11 original'a'j scienc'a'j artikol'o'j, aper'is jam en 1921: La Vendred'a Klub'o. En 1928 est'is el'don'it'a grav'a verk'o de la Soveti'an'o Fersman: La Voj'o al Scienc'o de Est'ont'o (tr. Rublov). Sed komun'a'j verk'o'j nur post la Du'a Mond'milit'o iom oft'iĝ'is. La preleg'o'j de la Somer'a Universitat'o en Malmo (1948) aper'is en 1949, la preleg'o'j de la Somer'a Universitat'o de la 38-a Japan'a Kongres'o en 1951, kaj Elekt'it'a'j Preleg'o'j de Is'u 1949-1954 en 1955. Sed la plej rimark'ind'a tia'spec'a verk'o est'as Scienc'a'j Stud'o'j, volum'o kun 37 original'a'j stud'o'j pri natur'scienc'o'j, ekzakt'a'j scienc'o'j, biologi'o, lingv'ist'ik'o, ktp., el'don'it'a de ISAE en 1958.

    Laŭd'ind'a est'as preleg'o'kolekt'o (el Gej-seminari'o): La Mond'percept'o de la Modern'a'j Natur'scienc'o'j, 1967 (red. H. Behrmann).

    8.3.6.2 Matematik'o, Fizik'o, Astronomi'o. — Jam en 1906 aper'is la original'a verk'o de Dambrauskas ( Dombrovski) Pri Unu Spec'o de Kurb'a'j Lini'o'j Koncern'ant'a'j la Kvin'a'n Eŭklid'a'n Postulat'o'n; sam'jar'e ali'a original'a verk'o de la sam'a aŭtor'o: Pri Nov'a'j Trigonometri'a'j Sistem'o'j. De Edw. V. Huntington aper'is Element'a Teori'o de la Kontinu'o (tr. Bricard), 1907. R. de Saussure verk'is la original'a'n verk'o'n Geometri'o Foli'et'ar'a, 1908. Al la hungar'a matematik'ist'o Cyrillo Voros ni dank'as du verk'o'j'n: Analitik'a Geometri'o Absolut'a, du volum'o'j, 1910-11, kaj Element'o'j de Geometri'o Absolut'a, 1911.

    Ch. Laisant, mem esperant'ist'o, skrib'is original'e kelk'a'j'n broŝur'o'j'n, mult'a'j'n artikol'o'j'n pri'matematik'a'j'n kaj, en traduk'o de Camescasse, Inic'ad'o Matematik'a, 1914. Du ital'a'j matematik'ist'o'j sub'met'is stud'o'j'n ankaŭ en Esperant'o: P. Cattaneo: Determin'o de I'a'j Lok'o'j Geometri'a'j Plan'a'j, 1923, kaj A. Barbacetto: Nov'a Nombr'ad'o, 1932. O. Reiersal aper'ig'is ek'de 1950 mult'nombr'a'j'n matematik'a'j'n stud'o'j'n, ĉef'e pri aplik'it'a matematik'o, en revu'o'j, kaj libr'o'form'e. Ne forges'end'as ankaŭ la grand'a matematik'ist'o Frechet, kiu aper'ig'is mult'a'j'n matematik'a'j'n verk'o'j'n ankaŭ naci'lingv'e; en Esperant'o li verk'is artikol'o'j'n en naci'lingv'a'j revu'o'j kaj en Esperant'a'j period'aĵ'o'j. De li aper'is i.a. Determin'ad'o de la plej Ĝeneral'a'j Plan'o'j, 1953, kaj Para'analitik'a'j Funkci'o'j. De F. E. Andrews aper'is, en 1959, mal'long'a verk'et'o pri la dek'um'a kalkul'sistem'o: Ekskurs'o en Nombr'o'j. Bon'a en'konduk'o por laik'o'j est'as la original'aĵ'o de H. D. Maas, Matematik'a'j Metod'o'j en Lingv'ist'ik'o, 1972.

    Pri astronomi'o kaj fizik'o aper'is Sun'horloĝ'a Konstru'o de S. Poljanskij, 1903 (3-a eld. 1909), en 1907 La Kalendar'o, scienc'a stud'o de P. de Lengyel, en 1910 la verk'et'o de S. Blaĵko La Komet'o de Halley (tr. W. Szmurlo). Sam'jar'e est'is el'don'it'a la verk'o de Nordmann Metamorfoz'o'j de la Stel'o'j (tr. Mannevy). Popular'scienc'a'n verk'o'n pret'ig'is M. Finot: Vid'aĵ'o'j de Sen'lim'o, 1911. Post la unu'a Mond'milit'o, E. Wüster ek'kon'at'iĝ'is per original'a verk'o Fizik'a'j Grand'o'j kaj Ili'a'j Unu'o'j, 1921. De Soveti'an'o Fersman aper'is en 1925 la verk'o La Kemi'o de Univers'o (tr. Rublov). Pri astr'o'fizik'o verk'is L. Korinna, 1931. En Verk'o'j de Nakamura, kolekt'o el artikol'o'j kaj preleg'o'j de Nakamura kijoo, 1932, trov'iĝ'as plur'a'j artikol'o'j pri matematik'o, fizik'o kaj mete'ologi'o. En 1950 aper'is valor'a Histori'o de Yukawa-Teori'o; en 1953 la original'aĵ'o de Tomonaga sin’itirô Foton'o ĉe Juĝ'ej'o. Popular'scienc'a verk'o est'as la Total'a Sun'eklips'o 15.2.1961, original'aĵ'o de Ljubiĉ kaj Divjanoviĉ, 1960. En 1968 aper'is original'aĵ'o de M. Halvelik pri la problem'o de la Kŭasaroj. En 1970 aper'is fak'verk'o de Liisi Oterma: Pri la Komet'o 1939 Iv P/ Väisälä (serĉ'efemerid'o por 1971-72). En 1971 aper'is la valor'a popular'scienc'a original'aĵ'o de Alberto Fernandez Sen'ĝen'a'j Dialog'o'j, kiu cel'as popular'ig'i la fundament'a'j'n demand'o'j'n de fizik'o kaj astronomi'o; ĝi jam ekzist'as en franc'a traduk'o.

    8.3.6.3 Aplik'it'a'j Natur'scienc'o'j. — En 1904 aper'is Rezist'ec'o de la Fer'kolon'o'j de F. Villareal. De Mendelejev aper'is Prov'o de Kemi'a Kompren'o de V Mond'a Eter'o (tr. I. Ĉetverikov), 1904. Sam'jar'e aper'is la verk'o de Helte Pri la Teori'o de V Jon'o'j. En 1906 aper'is Element'a Fotograf'a Optik'o, original'aĵ'o de Ch. Verax (ps. Karlo Verks). En 1928 aper'is grav'a original'a stud'o de inĝ. Isbrücker: La Evolu'o de la Telefoni'o.

    Sed nur post la Du'a Mond'milit'o grand'iĝ'as la kvant'o de stud'o'j aper'ant'a'j en Esperant'o. Tiel, aper'is Tub'o'j por Mezur'i Prem'o'j'n de Flu'a'j Medium'o'j, 1963; Kvant'a Mezur'o de Gas'o'j el Nukle'fend'iĝ'o per Gama'spektr'o'metri'o (mult'a'j aŭtor'o'j, tr.), 1964; Aktiv'ec'a Mezur'o de la 14-Karbon'e Mark'it'a Bari'karbonat'o per Scintil'a'j Gel'o'j ( Gilli kaj Bisci), 1964. Interes'a est'as ankaŭ la jun'ul'ar'a verk'o Amuz'o per Scienc'o, de Charles Vivian (tr. Duncan), 1962. Last'a'temp'e aper'is La Fundament'o'j de Elektro'kemi'o kaj Elektro'depon'ad'o de Samuel Glasstone (tr. J. McCarthy), 1968. McCarthy verk'is en 1964 ankaŭ seri'o'n de interes'a'j original'a'j stud'o'j: Galvan'iz'ad'o de Bismut'o sur Ŝtal'o'n el Alkal'a'j Elektrolit'o'j, Taks'ad'o pri Modif'it'a Ferician'id'a Prov'o Kiel Indik'il'o pri la Poraro en Stan'it'a Fer'lad'o, kaj Metod'o pri la Produkt'iĝ'o de Bel'aspekt'a'j Brun'a'j Oksid'a'j Kovr'aĵ'o'j sur ŝtal'o.

    Pri inĝenier'kemi'o ceter'e verk'is antaŭ la Du'a Mond'milit'o ankaŭ Japan'o'j, i.a. Maeda en 1926, 1928, 1934 kaj Yamane en 1931 kaj 1932.

    Pri hidrologi'o tem'as verk'o de G. Makkink Kvin Jar'o'j de Lizimetro-Esplor'ad'o. Pri radiofoni'o verk'is Eugene Aisberg la fam'a'n Mi Kompren'as Fin'e la Radi'o'n!, 1934.

    Mete'ologi'a'j verk'o'j kaj raport'o'j de observ'ant'o'j kaj observ'ej'o'j aper'is en Esperant'o ĉef'e inter'milit'e (1923, 1931, 1932, 1933, 1934). La aerologi'a observ'ej'o de Tateno (Japani'o) el'don'is esperant'lingv'a'j'n raport'o'j'n en 1926, 1928, 1929, 1930, 1931, 1933, 1934 kaj 1935. Pri spele'ologi'o aper'is en 1921 verk'et'o de K. Absolon Moravia Karst'o. En 1959 aper'is la original'a popular'scienc'a verk'o de Leander Tell La Bel'a Sub'ter'a Mond'o. En 1965 aper'is Element'o'j de Geologi'o en ses lingv'o'j (inkl. de Esperant'o).

    Pri ocean'o'grafi'o aper'is la raport'o de J. Richard Scienc'a Kroz'ad'o de la Ŝip'o “ Princesse Alice, 1904.

    Pri kristalografi'o aper'is Kristal'a'j Propr'ec'o'j... de I. M. Saenz kaj A. Amit, 1962.

    8.3.6.4 Biologi'o. — Pri ĝeneral'a'j problem'o'j aper'is verk'o de Takase toyokiti (tr. Hattori toru) Pri Rilat'o'j inter Kemi'a'j Struktur'o'j kaj Fiziologi'a'j Ag'o'j, 1938. En 1971 aper'is la verk'o de Egami fuĵio La Serĉ'ad'o de la Viv'o (tr. Matuba kikunobu), pri la bio'kemi'a'j problem'o'j de la viv'o.

    Pri evolu-teori'o kaj homologi'o (kaj hered'o'scienc'o): Aper'is en 1909 la verk'o de Le Monnier Evoluci'o de la Evoluci'ism'o (tr. E. Noel). Pri hered'problem'o'j, ĉef'e famili'a'j, aper'is La Mister'o de l’ Sang'o, de Forst de Battaglia (tr. T. Jung), 1933. La modern'a verk'o de J. Rostand La Nun'a Stat'o de l’ Evolu'ism'o (tr. J. kaj M. de la Court) aper'is en 1950. Pri la hered'o'scienc'o kaj hom'o verk'is R. Nordenstreng, La Hom'a'j Ras'o'j de la Mond'o: Scienc'o kontraŭ Superstiĉ'o, 1935, kaj P. Neergaard, Scienc'o kaj Pseŭdo'scienc'o pri Hered'o kaj Ras'o, 1937. Fin'e, pri la hom'iĝ'o, aper'is la verk'o de A. Keith Pri ia Origin'o de l’ Hom'o, (tr. McCormick), 1928. Interes'a popular'scienc'a original'aĵ'o tre aktual'a est'as Est'iĝ'o de la Ter'o kaj de la Hom'o, de Leander Tell, 1971.

    Pri botanik'o aper'is tre mult'e da verk'o'j. La plej interes'a'j est'as Stud'ad'o'j de la ĉeriz'flor'o sub la Fenologia Vid'punkt'o de Taguĉi tacuo, 1935, la original'aĵ'o de A. L. Malmanche Botanik'a Klasifik'o, 1938, kaj la verk'o de Frank Booth Arb'o'j de la Arb'ar'o kaj Kamp'o, 1947. Sed la plej reprezent'e modern'a'j'n verk'is P. Neergaard: Atak'o'j kontraŭ Ĝarden'plant'o'j, 1954, kaj La Viv'o de la Plant'o'j, 1957. Kia'manier'e Disting'i la Fung'o'j'n est'as verk'o de Mario Simondetti, 1961. En 1963 aper'is Indeks'o de Sem'o'j, Bulb'o'j kaj Viv'a'j Plant'o'j. La verk'o de Hori ŝoiĉi, La Volv'ot'ig'o de Amik'ec'o, 1965, en'hav'as skiz'o'j'n pri botanik'o kaj pri zoologi'o. Post la Du'a Mond'milit'o aper'is en Dani'o mult'a'j artikol'o'j pri'botanik'a'j kun Esperant'a'j resum'o'j.

    Ankaŭ zoologi'o'n trakt'as verk'o'j. En 1912 aper'is Kvin Preleg'o'j pri Bakteri'o'j de Odo Bujwid (tr. E. Pfeffer). En Japani'o, inter'milit'e, aper'is plur'a'j verk'o'j pri eksperiment'a zoologi'a biologi'o: Eksperiment'o'j per Skiz'ostomi'az'o, de Fukutani, 1926; du artikol'o'j de Oshima pri Piknogonoj en 1927; en 1929 artikol'o de Oshima hiroshi pri Hermafrodit'a Mar'stel'o Asterina Batheri Goto, kaj en 1935, de la sam'a aŭtor'o, Pri la Matur'iĝ'o, Fekund'iĝ'o ĉe la Ov'o de l’ Mar'kukum'o'j.

    Post'milit'e aper'is la bel'a por'infan'a Bild'libr'o pri Best'o'j, 1961, la pri'fiŝ'a Sekret'o'j de la Mar'est'aĵ'o'j, de Petar Giunio, redakt'it'a de Marinko Gjivoje, 1960. De Kawamura sin’itirô cit'ind'as Stud'o'j pri Amel'o'j de Legumenoj, 1963. De Ebbe Skjerninge aper'is en 1967 La Migr'ant'a'j Cirkonstanc'o'j de la Dan'a'j Migr'ant'a'j Bird'o'j. En 1969 aper'is En'konduk'o en la Grund'o'scienc'o'n: El la Polv'o de la Ter'o, de W. F. Rolt. Pri la biologi'a aspekt'o de la insul'o'j Tajvano kaj Jaejama aper'is la verk'o de Hori ŝoiĉi La Vojaĝ'o al Sud'a'j Insul'o'j, 1971.

    8.3.6.5 Medicin'o. — Libr'o'form'e aper'is la konsil'ar'o de E. Javal Inter Blind'ul'o'j: Konsil'o'j por Ĵus'blind'iĝ'int'o'j (tr. s-in'o Javal), 1907. La verk'o de O. Burwinkel, La Kor'mal'san'o'j (tr. Kunschert) aper'is en 1909. De W. Winsch aper'is Pri Varm'o'kultur'o (tr. William), 1913, kaj Pri la Elektr'a Aktiv'ec'o de Ni'a Korp'o, 1918. R. Stolle verk'is Konsil'o'j pri Higien'o, 1911 (2-a eld. 1923). Inter'milit'e aper'is mult'a'j esperant'lingv'a'j stud'o'j ĉef'e en japan'a'j medicin'ist'a'j ĵurnal'o'j, aŭ japan'lingv'a'j, kun Esperant'a resum'o. Pri anatomi'o verk'is plur'a'j'n Nishi seiho, Itabasi koh (1928), Okuda (1953), Sekido, Takahasi (1953). Pri patologi'o verk'is Nisikawa (1925), Nisi ken’itiro (1926), Shinoda hideo (1932), A. Babadagly (1926), Kubo (1925). El la iom ampleks'a'j trakt'aĵ'o'j esperant'lingv'a'j cit'ind'as la verk'o de Tamura kaj Hayashi Farmakologi'a Praktik'o por Student'o'j (tr. Eskulap'id'a Klub'o) kaj la Medicin'a Bild'ar'o Fotograf'a: Atlas'o pri Elefantiaz'o kaj Filariazo, ambaŭ aper'int'a'j antaŭ la Du'a Mond'milit'o. La Eskulap'id'a klub'o el'don'is ankaŭ Medicin'a Krestomati'o de Esperant'o, 1924. Ali'a krestomati'o, pret'ig'it'a de Yagi hideo, Medicin'a Krestomati'o, aper'is en 1935.

    Aper'is en la last'a'j jar'o'j La Art'o Far'iĝ'i Cent'jar'a, de L. Wegener, 1953; Miologio de la Japan'o, de Nishi seiho, 1953; Okabayashi-a Operaci'o Plen'um'it'a de... Yamagata, de Shinoda, 1955; Kiel Kurac'as la Natur'ist'a Medicin'o, de J. Scolnik, 1961; Lern'o'libr'o de Oftalm'ologi'o de Kato seiiĉi, 1861 (2-a eld. pli'bon'ig'it'a: 1963); Quaestionarium Medicum en 17 lingv'o'j de F. Meyboom, 1961; Ni'a Korp'o de Nishi seiho, 1961 (2-a eld. 1964), kun inform'o'j por laik'o'j.

    Fakt'o'j pri Atom'bomb'a Mal'san'o, scienc'e korekt'a'j, por laik'o'j, aper'is en 1970. Nishi seiho redakt'is Tag'iĝ'o de la Eŭrop'a Medicin'o en Japani'o kaj F. Faulhaber traduk'is la util'a'n verk'o'n de Schreuder kaj Diatlowicki-Tobi Geriatri'o kaj la Ĝeneral'a Zorg'o por Ge'mult'jar'ul'o'j, ambaŭ 1971. En la post'a jar'o sekv'is: Katalog'o de Philips pri radi'o-aparat'o'j en medicin'o; la seks-instru'a ABZ de Am'o de Ing'e kaj Sten Hegeler; Farmakologi'o por Mal'bon'uz'o'j de Medikament'o'j de Todokoro sakutaro; kaj Ĝeneral'a kaj Hom'a Hist'ologi'o de W. M. A. de Smet.

    Apart'e special'ig'it'a'j est'as la jen'a'j verk'o'j: Prov'o por Akir'o de 1-Tiroksin'o Mark'it'a per 1-131, de J. L. Servian, 1963, kaj Limf'o'grafi'o de la Testik'a Limf'unu'o (klinik'a'j aplik'o'j) de M. Angel Sica kaj R. Rodriguez Sica, 1963. Valor'a libr'et'o ven'as el Ĉini'o: Akupunktur'o kaj Kaŭteriz'o de Ĉini'o, 1964, kaj ali'a el Sud'a Vjetnam'o: Esenc'o de la Problem'o pri la Mal'jun'iĝ'o, original'aĵ'o de Dza trang (tr. Dinh van van), 1968 kaj 1970.

    Inter'milit'e rimark'ind'as si'n'sekv'o da artikol'o'j, ĉef'e el Japani'o, pri A-, Bkaj C-avitaminoz'o'j; pri patologi'o, hemat'ologi'o, diet'ologi'o, beriberio, parazit'ologi'o kaj ser'ologi'o dum tiu'j avitaminoz'o'j. Util'a est'as la Bibliografi'o de Medicin'a Literatur'o Esperant'a en Japan'uj'o, 1956.

    8.3.7 Soci'a'j Scienc'o'j

    8.3.7.1 Psikologi'o kaj Pedagogi'o. — La Princip'o'j de Psiĥ'ologi'o de St. Brzozowski (tr. M. Kaus) aper'is en 1910. En 1924 aper'is la verk'o de E. Coue La Reg'ad'o de Si mem per Konsci'a Aŭt'o'sugesti'o (tr. J. Borel). En 1925 aper'is la original'aĵ'o de P. Bovet Psik'analiz'o kaj Eduk'ad'o. Sam'jar'e aper'is Pens'potenc'o de A. Mills (tr. W. Bailey). En 1926 aper'is la original'aĵ'o de S. Ziegler Seks'psikologi'o. Sam'jar'e aper'is grav'a original'aĵ'o de la fam'a Ch. Baudouin, La Art'o de Mem'disciplin'o. Est'ont'a Eduk'o, de la renom'a pedagog'o A. Ferriere (tr. Danneil), sekv'is en 1929. En'konduk'o en la Pedagogi'o'n, original'aĵ'o de Hillar Sakaria, aper'is en 1932 (tem'as pri en'konduk'a histori'a skiz'o). Ali'a verk'o de A. Ferriere aper'is en 1939: Kiel Eduk'i Ni'a'j'n Infan'o'j'n? (tr. H. Ith). En 1938 aper'is valor'a libr'o de Dorothy Canfield Fisher: Infan'o'j kaj Patr'in'o'j (tr. Gueritte). Post'milit'e original'e verk'is Kl. Wieczorek: Kiel Aŭtodidakt'o al la Pedagogi'a Scienc'o, 1957. Popular'scienc'a verk'o de Martin Kofc, La Lern'o'libr'o de la Viv'o (tr. el'german'e de Isbrücker) aper'is en 1962. Valor'a verk'o est'as ankaŭ la libr'o de H. Thirring La Mond'o'pac'o kiel Psikologi'a Problem'o (tr. H. Sirk), 1946. Last'a'temp'e aper'is la verk'o pri GDR, Kler'ec'o por Hodiaŭ kaj Morgaŭ, kaj du verk'o'j el Nord'a Vjetnam'o: La Vjetnam'a kaj Ĝi'a Util'ig'o por la Super'a Instru'ad'o en VDR, 1969, kaj La Ĝeneral'a Instru'ad'o en VDR, 1971 (pri la lukt'o kontraŭ analfabet'ism'o). En 1970 aper'is sufiĉ'e ampleks'a verk'o de Rudolf Rakuŝa: Metod'ik'o de la Esperant'a Instru'ad'o. Verk'o kun tre original'a tez'o est'as la libr'o de S. Sakellaropoulos La Telepati'o kaj Ĝi'a Soci'a Signif'o, 1968.

    8.3.7.2 Jur'o.— En 1919 aper'is la tekst'o de la Kontrakt'o de la Lig'o de Naci'o'j. Kriminologio, verk'o de Rustem Vambery, est'is traduk'it'a de V. Toth (1924). En 1930 aper'is la stud'o de la Ĉeĥ'o J. Vavrovsky Krim'ul'o'j Profesi'a'j. Inter'naci'a Jur'a Revu'o aper'ig'is la valor'a'n artikol'ar'o'n “La Pozici'o de Advokat'o en Divers'a'j Land'o'j” (1960). Grav'a'n inter'naci'jur'a'n stud'o'n original'e verk'is Prof. I. Lapenna: Aktual'a'j Problem'o'j de la Nun'temp'a Inter'naci'a Viv'o (1952). Fin'e, est'as menci'ind'a'j Esperant'a'j traduk'o'j de la Universal'a Deklaraci'o de Hom'a'j Rajt'o'j (unu'a'foj'e en 1963) kaj de la Ĉart'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j kaj Statut'o de la Inter'naci'a Kort'um'o, ambaŭ en unu broŝur'o (1970).

    8.3.7.3 Lingv'ist'ik'o. — Buked'o est'as la titol'o de ampleks'a kolekt'o de ese'o'j, kiu'j'n original'e verk'is la franc'a lingv'ist'o Ch. Lambert. Th. Cart est'is la aŭtor'o de la broŝur'et'o Pri la Ind'o-Eŭrop'a'j Lingv'o'j kaj Esperant'o (1910). Bon'a'n popular'scienc'a'n en'konduk'o'n pret'ig'is Prof. Collinson, La Hom'a Lingv'o (1927). La teori'o'j'n de N. Ja. Marr prezent'is A. P. Andreev en Revoluci'o en la Lingv'o'scienc'o (1929). Post la milit'o aper'is la monument'a verk'o de Ivo Lapenna, Retor'ik'o (1950, 3-a eld. 1971) kaj, krom'e, Lingv'a Esprim'kapabl'o kiel Funkci'o de la Vort'trezor'o, stud'o de V. Setälä el la revu'o Esperant'ologi'o (1949), re'pres'it'a en li'a Fort'o'j de l’ Viv'o (1967), Dialekt'o, Dialektik'o de Delfi Dalmau (1956) kaj Universal'a Skrib'o de Manuel Halvelik (1966). Ankaŭ naci'a'j lingv'o'j est'is kon'at'ig'it'a'j per Esperant'o: ni menci'u Franc'a Gramatik'o por Esperant'ist'o'j de Boulet (1907), Gramatik'et'o de Friul'an'a Lingv'o de J. Bianchini (1909), Trezor'o de l’ Lingv'o Fri'ul'a de Tellini (du volum'o'j, 1919-20) kaj Japan'a Gramatik'o por Esperant'ist'o'j de Miyatake seido (1939). En'konduk'o'n en la ĉin'a'n lingv'o'n aper'ig'is la revu'o El Popol'a Ĉini'o. Not'ind'a'j est'as, fin'e, mult'nombr'a'j esperant'ologi'a'j stud'o'j de Kawasaki naokazu, Okamoto joŝicugu kaj Ossaka kenji, el kiu'j la pli'mult'o tamen est'is verk'it'a japan'lingv'e.

    Refer'aĵ'o'j pri lingv'a'j, kultur'a'j kaj lingv'o'politik'a'j problem'o'j, far'it'a'j dum Seminari'o “Lingv'o kaj Kultur'o” de TEJO, est'is publik'ig'it'a'j en 1971.

    8.3.7.4 Papir'ologi'o. — Aper'is en 1927 Grek'a'j Papirus'o'j el la Nil'a Val'o, de Julius Penndorf.

    8.3.7.5 Histori'o. — La fam'a verk'o de Henri Dunant Re'memor'o'j pri Solferino (tr. Vaillant kaj Fruictier) aper'is en 1906. Resum'o de Ukraina Histori'o, de Myĥajlo Hruŝevskyj (tr. Kuzjma) aper'is en 1922. La libr'o de Benito Mussolini, La Antikv'a Romo Sur'mar'e (tr. Paolet) est'is el'don'it'a en 1928. Original'a verk'o pri'histori'a est'as Jar'mil'o'j Pas'as, de H. Haefker, 1930. La verk'o de G. F. Wates, Progres'ad'o kaj la Pas'int'ec'o (tr. W. Bailey) aper'is en 1936. La Histori'o de la Japan'a Imperi'estr'a Tron'o aper'is en 1941, en komplet'a traduk'o de Nohara kiuiĉi. H. Theobald redakt'is Dokument'o'j de la Rezist'ad'o, pri la german'a intern'a rezist'ad'o (1948). En 1947 aper'is la verk'o de la anti'faŝist'o Hermann Wagner, Ni Dev'as Dir'i Ĝi'n, ankaŭ kun dokument'o'j. Histori'o de Uson'o, popular'a verk'o de A. da Silva (tr. M. de Freitas) aper'is en 1947, kaj Histori'o de Nederlando, de la sam'a aŭtor'o (tr. J. de Freitas) en 1948. Raport'o pri koncentr'ej'o aper'is en 1967; Auschwitz 1940-45 (tr. A. Turek), verk'o de Kazimierz Smolen. Pri la histori'o de l’ antikv'a Vjetnam'o inform'as La Tradici'a Vjetnami'o (red. Nguyen khac vien), 1970. Pri la vjetnam'a histori'o de 1847 ĝis 1945 inform'as Unu Jar'cent'o de Naci'a'j Lukt'o'j (1970), kaj pri modern'a'j moment'o'j de la vjetnam'a histori'o inform'as Ne'forges'ebl'a'j Tag'o'j (pri la ĝeneral'a ribel'o 1945-46) de Vo nguyen giap, 1971, La Kampanj'o Kao Lang (pri 1950), de Nguyen huy tuong, 1962, kaj Djen Bjen Fu, 1962, de Tran do. Pri la ĉin'a revoluci'o tem'as la libr'o de Hanna Kobylinski (tr. Graversen); La Revoluci'o de Ĉini'o 1800-1949,1956.

    8.3.7.6 Ekonomik'o. — En 1912 aper'is la verk'o de J. B. Marchlewski Ekonomi'o Soci'a (tr. E. Pfeffer). De la ekonomik'ist'o Silvio Gesell aper'is La Re'form'a Mon'o (tr. P. Staniŝiĉ), 1913, kaj Or'o kaj Pac'o (tr. de la sam'a), 1926. En 1923 aper'is la verk'o de L. Ekstrand kaj M. Kovero La Ekonomi'a'j Fort'o'j en Finnlando, kaj proks. en la sam'a epok'o aper'is la verk'o pri la soci'kredit'a teori'o Maŝin'o'j, Mon'o kaj Mond'pac'o, de M. C. Hattersley. Interes'a el la histori'a vid'punkt'o est'as la verk'o de la kon'at'a ekonomik'ist'o Tugan-Baranovskij La Komun'um'o de Duĥoboroj (tr. M. Ŝidlovskaja), 1922. Edward Bellamy verk'is la soci'a'n roman'o'n, kiu inspir'is ekonomi-utopi'a'n mov'ad'o'n, Rigard'ant'e Mal'antaŭ'e'n en la Jar'o 2.000 (tr. Hamaker), 1937. De Horrabin aper'is Skiz'o de Ekonomi'a Geografi'o (tr. B. Ross), 1938, kaj en 1982 pri la bulgar'a naci'a ekonomi'o inform'is En Konkur'ad'o kun la Temp'o, de S. Rusinov.

    8.3.7.7 Kultur'etn'ologi'o. — Pri kultur'etn'ologi'o aper'is tri interes'a'j verk'o'j: Tut'mond'a'j Fajr'o'kutim'o'j de H. W. Southcombe, 1905; Pri la Origin'o de la Hom'o (precip'e pri paleontologi'o) de A. Keith (tr. McCormick), 1928; kaj La Pra'histori'a Art'o de A. da Silva (tr. J.F.M.), 1947.

    Aper'is mult'e da verk'o'j pri apart'a'j popol'o'j: jam en 1898 la verk'o La Slav'o'j de P. Milukov (tr. Laskin). Kultur'histori'a'n problem'ar'o'n prezent'as la verk'o de E. Privat Ĉe l’ Kor'o de Eŭrop'o, 1909. Etn'ologi'a'n signif'o'n hav'as la verk'o'j Braz'ili'o de Ev. Backheuser, 1909, kaj La Bulgar'a Land'o kaj Popol'o de Iv. Krestanov, 1919. Original'a'n verk'et'o'n pri Albanio el'don'is Hj. Unger en 1923. J. Mangada-Rosenorn skrib'is libr'o'n Pri Hispanio kaj Ĝi'a'j Popol'kant'o'j, 1926, kaj Delsudo (ps. de Arthur M. Hyde) kaj Lauri Laiho aper'ig'is la original'a'n verk'o'n Aŭstrali'o, Land'o kaj Popol'o, 1927. En 1930 aper'is Traktat'o pri la Origin'o de Japan'a Popol'o, de Tokieda motojuki (tr. Hiraoka). Kultur'geografi'a verk'o pri Islando est'as Islando (land'o, viv'o, literatur'o) de Olafur Kristjansson (1930). Ŝtal'a Bibli'o de Samurajicmo, original'a verk'o de Cujuki kijo, aper'is en 19?2. De P. A. Smirnov aper'is La Kirgiz'o'j (tr. Averin), 1934. C. C. Cowling verk'is Pri la Iam'a'j Tasmani'an'o'j, 1935. La original'a verk'o de Lakshmiswar Sinha Hind'o Rigard'as Sved'land'o'n aper'is en 1936, kaj la verk'et'o de Peider Lansel La Retoromanĉoj (tr. Agricola, ps. de Hans Jakob) aper'is en 1938.

    Post la Du'a Mond'milit'o ven'is ankoraŭ plur'a'j tia'j verk'o'j. I.a. ni rimark'as Tip'o'j kaj Aspekt'o'j de Brazilo, 1946; la verk'o'n de Thor Heyerdahl Ekspedici'o Kon-Tiki (tr. Brynildsen), 1951; Jugoslavio kaj Ĝi'a'j Popol'o'j, 1953; la original'aĵ'o'n de Kenneth G. Linton Kanak'o el Kananam, pri nov'gvine'a'j kutim'o'j kaj mor'o'j, 1960. La ĝeneral'a'j'n trajt'o'j'n de la kultur'a'j inter'ŝanĝ'o'j de orient'o-okcident'o pri'trakt'as G. Fradier en Orient'o kaj Okcident'o al Reciprok'a Kompren'o? (tr. C. D. A. Ĉapp), 1962. Ese'et'o'n original'a'n pri No (spec'o de japan'a tradici'a teatr'o) verk'is Nakamura tazuo, 1963. La post'a'n jar'o'n, 1964, aper'is la elegant'a original'aĵ'o Enciklopedi'et'o Japan'a, de la sam'a aŭtor'o, alt'valor'a trezor'ej'o de inform'o'j pri la kultur'a, histori'a kaj etn'ologi'a aspekt'o'j de Japani'o. Verk'o pri la ĉin'a gimnastik'o Tajĝiĉjuan aper'is en 1964. En 1965 La Libr'o de Te'o de Okakura kakuzo (tr. Nakamura t.) inform'is pri la japan'a'j tradici'a'j pens'o kaj mor'o'j. Komenc'e de la kvin'dek'a'j jar'o'j aper'is ankaŭ la tekst'o'j de plur'a'j film'o'j kun etn'ologi'a tem'o. Ili pri'trakt'as i.a. la Indi'an'o'j'n, la Eskim'o'j'n, la Lapon'o'j'n, la Arab'o'j'n, la Boŝman'o'j'n, la Tibet'an'o'j'n, ktp. Last'a'temp'e aper'is verk'o de Tibor Sekelj Nepalo Mal'ferm'as la Pord'o'n, 1959. De ia sam'a aŭtor'o, en traduk'o el'hispan'a de Sonnenfeld, aper'is en 1970 la verk'o Tra Land'o de Indi'an'o'j. Sam'jar'e aper'is la artikol'ar'o de la japan'a ĵurnal'ist'o Honda katuiti Vilaĝ'o en Batal'kamp'o (tr. Konisi gaku) pri la liber'ig'a milit'o de Vjetnam'o. Fin'e en 1971, aper'is libr'o de U. J. Moritz pri la hispan'a etn'a problem'o: Problem'o'j de Etn'a'j Minoritat'o'j en Hispanio, original'e verk'it'a en Esperant'o. Ali'a'n original'aĵ'o'n, La Vojaĝ'o al Nov'zeland'o, publik'ig'is Hori s. en 1972.

    8.3.7.8 Geografi'o. — Antaŭ la Unu'a Mond'milit'o aper'is, en 1906, la verk'et'o de Ch. Lemaire Tra Mez'afrik'o. En 1918 aper'is la pri'esplor'a klasik'aĵ'o de H. B. de Saussure Ascend'o al Mont'o Blank'a (1787) (tr. R. de Saussure). En 1919 ven'is original'a verk'o de Iv. Krestanov, El la Proksim'a Orient'o. Aper'is ankaŭ Akt'o'j de la 9-a Inter'naci'a Geografi'a Kongres'o en Ĝenevo.

    Post'milit'e Nekrasov verk'is Tra USSR per Esperant'o, 1926. En 1930 aper'is raport'o de A. Strindberg kaj Fraenkel Per Balon'o al Nord'a Polus'o (tr. Stellan Engholm). La moraviaj pionir'o'j traduk'is la post'a'n jar'o'n (1931) la raport'o'n de Jan Welzl 30 Jar'o'j en la Or'a Nord'o. La raport'o de Sten Bergman Tra Sovaĝ'a Kamĉatko (tr. Gerdman) aper'is en 1932. En 1935 kaj 1936 aper'is la original'a'j memor'aĵ'o'j de Stjepan Misak, Slav'o loĝ'ant'a en Turki'o: Tra Mister'a Orient'o. La verk'o de van Loon Rigard'u la Ter'o'n (tr. G. Saville) aper'is en 1937. En 1942 aper'is libr'o de A. da Silva: Last'a Vojaĝ'o de Scott (tr. M. de Freitas), kaj la post'a'n jar'o'n (1943), de la sam'a aŭtor'o, Piccard en la Stratosfer'o (tr. J. B. A.).

    Post la Du'a Mond'milit'o aper'is plur'a'j interes'a'j verk'o'j. En 1955 aper'is la geografi'a fot'o'libr'o de van Wijk Nederlando. Tibor Sekelj traduk'is la raport'o'n Tempest'o super Akonkagv'o, el la hispan'a original'o. De G. Gorov aper'is Nigr'amar'a Bord'region'o de Burgas, 1962. Sam'jar'e aper'is la verk'o de J. Bacquer La Kun-princ'land'o Andoro (tr. Ribot). Konciz'a Geografi'o de ĉini'o, de Ĵen ĵudi, sekv'is en 1964. Sam'jar'e aper'is la libr'o Nederlando de Jaap Romijn kaj Kees Scherer, kun mult'a'j ilustr'aĵ'o'j. De “ Julieta” aper'is en 1965 Gvid'libr'o tra Paris. De Gyula Nemeth aper'is la verk'o Vojaĝ'libr'o de Hungari'o, 1963. De Erno Mihalyfi aper'is Hungari'o sur Bild'o'j, 1965, kaj, la post'a'n jar'o'n, 1966, aper'is la verk'o de Wisnovszky kaj Almassy La Akv'o kaj la Hom'o en Hungar'land'o. La original'a verk'o de M. Haudebine Util'a Man'libr'o pri Hind'uj'o aper'is en 1967. En 1968 aper'is esperant'lingv'a Mond'map'o. Poŝ'atlas'o de la Mond'o (kun map'o'j kaj geografi'a'j resum'o'j) aper'is en 1971. En'hav'o'n geografi'a'n, kultur'a'n kaj politik'a'n hav'as Resum'o pri Vjetnami'o, 1971. Turism'a est'as Jen Londono!, gvid'il'o de John Lewesdon (tr. J. C. Wells), 1971. La Dolĉ'a Franc'land'o, original'aĵ'o de Pierre Delaire, aper'is en 1972.

    8.3.7.9 Politik'o. — Aper'is esperant'lingv'e la konstituci'o de plur'a'j ŝtat'o'j, i.a. de USSR (1937), de la Ĉeĥ'o'slovak'a Respublik'o (1948), de la Popol'a Respublik'o Bulgario (1950), kaj la Japan'a Regn'o (1964).

    Esperant'o est'as lingv'o, kiu, dum politik'a'j kriz'o'j, aŭ dum milit'o'j, est'as oft'e uz'at'a de unu el la parti'o'j, aŭ de ambaŭ, por popular'ig'i inter'naci'skal'e la propr'a'n star'punkt'o'n. Tial oni ne mir'as, kiam oni konstat'as, ke dum la Unu'a Mond'milit'o aper'is ital'a'j, franc'a'j kaj german'a'j propagand'il'o'j: i.a. la Blank'a Libr'o de la Imperi'estr'a German'a reg'ist'ar'o (1915/16). Post la milit'o ven'is ankoraŭ tia'spec'a'j verk'o'j, ĉef'e el la venk'it'a'j ŝtat'o'j, i.a. Por la Rajt'o de German-Aŭstr'uj'o, 1919, kaj La Kart'lud'o pro Super'a Silezio, de W. Stahlberg, 1921. Pli post'e aper'is la verk'o de Smogorzewski: Pol-Pomeranio (tr. S. Kornfeld), 1932, kaj la litov'de'ven'a Ni'a Batal'ad'o por Vilnius, 1933. En 1934 aper'is Mi'a Vojaĝ'o en Sovetio, de A. Slonimski (tr. Kornfeld). Inter'temp'e el Ĉini'o la kontraŭ'japan'a'j verk'o'j, verk'et'o'j kaj revu'o'j ating'is Eŭrop'o'n — ĝis la definitiv'a venk'o de Maŭ zedong. La sam'o ripet'iĝ'is post la Du'a Mond'milit'o. Ekz. aper'is Vol'o kaj Voj'o de Saarlando, de J. Hoffmann, 1951; la sloven'de'ven'a Triest'o, al Kiu?, 1953; mult'e da libr'o'j, propagand'il'o'j, broŝur'o'j okcident'german'a'j kontraŭ la German'a Demokrati'a Respublik'o, kontraŭ la divid'o de Germanio, kontraŭ la situaci'o en Orient-Berlino, kontraŭ la pol'a administr'o en la iam'a'j regn'a'j teritori'o'j (ekz. La German'a'j Orient'a'j Teritori'o'j, 1960), ktp. Ili'n respond'is orient'german'a'j inform'il'o'j kaj pol'a'j broŝur'o'j, i.a. Pol'a'j Okcident'a'j kaj Nord'a'j Teritori'o'j, de T. Derlatka kaj J. Lubojanski, 1966. Pri la vjetnam'a milit'o inform'as la verk'o de Quang loi, Sud'e de la 17-a Paralel'o, 1960, kaj la libr'o de Luu quy ky, La Vjetnam'a Problem'o, 1967.

    Aper'is ceter'e ankaŭ verk'o'j ĝeneral'tem'a'j pri politik'o. Plej interes'a afer'o est'as, ke unu el la unu'a'j original'a'j politik'a'j verk'ist'o'j est'is L. L. Zamenhof. Ni menci'u tie ĉi nur: Hilel'ism'o: Projekt'o pri Solv'o de la Hebre'a Demand'o, rus'lingv'a, 1901 (re'pres'o, kun traduk'o de A. Holzhaus, 1972), Memuar'o Verk'it'a por la Kongres'o de Ras'o'j, 1911, kaj Al'vok'o al la Diplomat'o'j, 1915. De T. W. Wilson aper'is La Fin'a Batal'il'o, 1916. E. Privat verk'is Ĉe l’ Kor'o de Eŭrop'o, 1909. En 1924 aper'is la Pan'eŭrop'a Manifest'o de Coudenhove-Kalergi (tr. E. Sos) kaj la verk'o de F. S. Nitti Eŭrop'o ĉe la Abism'o (tr. R. Kreuz). En 1928 la tiam'a ital'a faŝist'a reg'ist'ar'o el'don'is La Labor'ĉart'o. La Tri Princip'o'j de Popol'o, de Sun jatsen, aper'is en 1930 (tr. Sinpak). La kon'at'a cion'ist'a verk'o de Th. Herzl, La Jud'a Ŝtat'o (tr.

    B. Selzer) est'is publik'ig'it'a en 1934. Original'a'n verk'o'n pri inter'ŝtat'a'j problem'o'j verk'is E. Privat: Inter'popol'a Kondut'o, 1935. Post la milit'o aper'is en traduk'o de Stellan Engholm la verk'o de Graf'o Bernadotte La Fin'o, 1945. Valor'a est'as la original'aĵ'o de Ivo Lapenna: Aktual'a'j Problem'o'j de la Nun'temp'a Inter'naci'a Viv'o, 1952. Ali'a grav'a original'aĵ'o est'as la verk'o de E. Privat Federal'a Spert'o, 1958: kompar'o inter la Lig'o de Naci'o'j, Svisio kaj Uson'o. En 1967 aper'is en German'a Demokrati'a Respublik'o La German'a Popol'o kaj la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j.

    Post la mond'milit'o aper'is, dank’ al la financ'a sub'ten'o de la koncern'a'j reg'ist'ar'o'j, ar'o da bon'a'j inform'il'o'j pri geografi'o, politik'o, ekonomi'o pri unu'op'a'j ŝtat'o'j. Kelk'a'j ceter'e aper'is ankaŭ antaŭ la Du'a Mond'milit'o: i.a. Gvid'libr'et'o por Japan'land'o, 1927.

    La post'milit'a'n seri'o'n komenc'is Fakt'o'j pri Dan'land'o, 1948. En 1950 aper'is Aspekt'o de Islando, de Ingimar Óskarsson. Fakt'o'j pri Norveg'uj'o aper'is en 1953, Bulgario en 1959. Sam'jar'e aper'is Pollando. Juĝ'u mem! (Fakt'o'j pri ĉeĥ'o'slovaki'o) hav'is du'a'n el'don'o'n en 1960. Fakt'o'j pri Islando aper'is en 1961. En 1964 aper'is Pollando 1944/1964, Fakt'o'j pri Nederlando; en 1966 la 3-a el'don'o de Fakt'o'j pri German'uj'o (FRG), sam'jar'e 25 Jar'o'j de Sovet'a Litovio, en 1967 La Dis'flor'o de Naci'a Viv'manier'o en Sovet'a Uzbek'ist'an'o, La Latvi'a SSR kaj Nederlando, Naci'o en Okcident'a Eŭrop'o. En 1968 aper'is Bulgario, de S. Rusinov, kaj en 1969 German'a Demokrati'a Respublik'o (bild'o'j kaj fakt'o'j). En 1970 aper'is Sovet'a Estoni'o, de G. Olevsoo, kaj Ukraina Sovet'a Social'ism'a Respublik'o.

    8.3.8 Art'o

    8.3.8.1 Art'histori'o kaj fotografi'o. — En 1913 aper'is la interes'a libr'o de Simon La Vitr'aĵ'o'j de la Katedral'o de Reims (tr. Laigner). Tamen nur post la Unu'a Mond'milit'o la bel'art'a'j aper'aĵ'o'j iom oft'iĝ'is. Aper'is i.a. la verk'o de Istvan Genthon La Pentr'o'art'o en la Mal'nov'a Hungari'o (tr. Szilagyi), 1932. En 1933 aper'is la valor'a original'aĵ'o de Kornfeld kaj Brzekowski: Pri l’ Modern'a Art'o. La Art'histori'o de Anton'o Hekler (tr. K. Kalocsay) aper'is en 1934.

    Post la Du'a Mond'milit'o tiu pri'art'a el'don'ad'o plu'daŭr'is. Aper'is La Pra'histori'a Art'o de A. da Silva (tr. J. F. M.), 1947. En 1950 aper'is fot'o'libr'o: Helsinki: Lum'o kaj Ombr'o. En 1952 aper'is la bel'a fot'o'libr'o Skulpt'aĵ'o'j sur la Vigelandponto, de Karl Skaer. En 1955 sekv'is ali'a fot'o'libr'o de Van Wijk, kun tekst'o de E. Elias: Nederlando, Mirakl'o el la Akv'o. La fot'o'libr'o de Sam Waagenaar Infan'o'j ne Kon'as Lim'o'j'n aper'is en 1961. En 1962 aper'is la fot'o'libr'o Varsovio Re'konstru'it'a. En 1963 aper'is la fot'o'libr'o'j Modern'a Pekino kaj El

    Ĉin'a Fotografi'a Art'o. De Tran van can aper'is Nord'vjetnam'a'j Krokiz'o'j, 1966, kaj en Ĉini'o aper'is Argil'a Statu'ar'o, 1968.

    8.3.8.2 Muzik'o. — Ekzist'as mult'nombr'a'j inter'naci'a'j kaj naci'a'j kant'libr'o'j, pri kiu'j oni trov'as menci'o'n en la koncern'a'j ĉapitr'o'j. Pri la muzik'skrib'o ekzist'as du teknik'a'j verk'o'j: Princip'o'j de la Raci'a Muzik'skrib'o de Wojcik kaj Zalewski, 1963, kaj Lern'o'libr'o de Muzilo (nov'a muzik'skrib'sistem'o), de H. Paruzel, 1964.

    8.3.9 Kuir'art'o

    En 1971 aper'is la verk'o de J. Shorter-Eyck La Inter'naci'a Kuir'libr'o.

    8.3.10 Filatel'o

    Katalog'o pri Esperant'o-Poŝt'mark'o'j est'is kun'met'it'a de Vladimir Vana en 1967.

    Sed sen'kompar'e pli impon'a est'as luks'a katalog'o Poŝt'mark'o'j de la Ĉin'a Popol'a Respublik'o, 1959.

    8.3.11 Stenografi'o

    La unu'a prov'o de Esperant'a stenografi'o est'is la lern'o'libr'o laŭ la sistem'o Brauns, aper'ig'it'a de Per Ahlberg en 1899. La plej grav'a'j sistem'o'j naci'a'j kaj inter'naci'a'j est'as reprezent'at'a'j. I.a. aper'is lern'o'libr'o'j laŭ la sistem'o'j:

    Pitman: lern'o'libr'o de Butler (2-a eld. 1914). Duploye: 1914, 1924, 1933, 1936 (plej grav'a: la lern'o'libr'o de Flageul).

    Intersteno: lern'o'libr'o de F. de Kunovski: 1927. Ali'a'j lern'o'libr'o'j en 1930 kaj en 1954.

    Stolze-Schrey: 1904, 1906, 1926, 1932 (grav'a'j est'as la lern'o'libr'o'j de Schneeberger kaj Stark).

    Gabelsberger: 1907, 1910, 1922 (grav'a'j lern'o'libr'o'j de Christoffel kaj de Schramm).

    Aime- Paris: lern'o'libr'o de A. Schild en 1933. En 1921 lern'o'libr'o de Lefebvre.

    Unesteno: Lern'o'libr'o de Sturzenegger-Matzinger en 1965. Aper'is ankaŭ lern'o'libr'o'j de sistem'o'j mal'pli kon'at'a'j aŭ rekt'e el'pens'it'a'j por Esperant'o: L’Esper'o (de Ch. Barit, 1908); de Roller; de Scheithauer; Aoro (de Surotte, 1911); Ispografio (de Hamann); Mond'o'grafi'o (de Mayr); Rapid'o (de Wallon, 1927); Radnai (de Kokeny, 1928).

    8.3.12 Biografi'o'j

    8.3.12.1 Biografi'a'j Verk'o'j pri Esperant'ist'o'j. — L. L. Zamenhof est'as pri'skrib'it'a en plur'a'j libr'o'j. La unu'a, kaj unu el la plej legat'a'j, est'as Viv'o de Zamenhof de E. Privat, 1920. El klas'a vid'punkt'o aper'is ankaŭ la verk'o de E. Drezen Zamenhof, 1929 (re'pres'o'j en 1968 kaj en 1970). Pli nov'a est'as Doktor'o Esperant'o, de Maria Ziółkowska (tr. Isaj Dratwer), 1959. La plej nov'a, kaj ver'ŝajn'e ankaŭ la plej komplet'a, est'as Zamenhof, de Marjorie Boulton, 1963.

    El grav'ul'o'j de la Esperant'o-Mov'ad'o kaj verk'ist'o'j, aper'is Carlo Bourlet, 1914. En 1947 ven'is monografi'o de Ismael Gomes Braga Monument'o al Carlo Bourlet. De John Merchant aper'is Joseph Rhodes (tr. Louise Briggs), 1925. Pri Kalocsay kaj Baghy aper'is artikol'o'j en Arĝent'a Du'op'o, 1937, kaj en Or'a Du'op'o, 1966. Pri Grabowski kaj Kabe ( Kazimierz Bein) trov'iĝ'as not'o'j en la verk'o de Julius Glück El la Klasik'a Period'o de Esperant'o, 1937. Eduard Stettler verk'is pri Hector Hodler, 1928; J. Stronne pri Du'on'a Jar'cent'o kun'e kun Paul Nylen (kun biografi'o kaj ikonografi'o), 1942; Fr. Christaller pri Paul Gottfried Christaller, 1951; N. G. Hoen pri Emile Peltier, 1963. De M. Blicher aper'is El Mi'a Esperant'ist'a Viv'o, 1967. Hukuta masao kompil'is Pionir'o'j de Japan'a Esperant'o-Mov'ad'o, 1967. En 1971 aper'is biografi'o pri preskaŭ forges'it'a pionir'o: Wilhelm Heinrich Trompeter, de Adolf Holzhaus.

    8.3.12.2 Biografi'a'j Verk'o'j pri Filozof'o'j kaj Pens'ul'o'j. — De Jan Novak aper'is Jan Amos Komenský, 1921. De Agostinho da Silva aper'is Viv'o kaj Mort'o de Sokrato (tr. M.F.), 1946. De A. Grigorov aper'is Lev Tolstoj kaj la Universal'a Ver'o, 1927. B. C. Chaudhuri verk'is Tagore kaj Whitman, 1961.

    8.3.12.3 Biografi'a'j Verk'o'j pri Beletr'ist'o'j kaj Art'ist'o'j. — G. Chavet verk'is pri Domeniko Theotokopuli ( El Greco), 1910; V. Dufeutrel pri Velazquez, sam'jar'e. La viv'o'n de A. Dürer pri'trakt'as du verk'o'j, de F. Nüchter (1911) kaj de H. Koch (1924). Ali'a'j biografi'o'j sur tiu kamp'o est'as: Giovanni Segantini de Ernest Marriott (tr. R. Marriott), 1932; Rembrandt de M. Müller, 1936; Viv'o de Pissarro de Ludovic Rodo, 1948; Viv'o kaj Art'o de Goya de A. da Silva (tr. V. Mendes), 1947; Viv'o de Zola de A. da Silva (tr. M. de Freitas), 1946; Adam Mickiewicz de Mieczysiaw Jastrun, 1955; kaj Janis Rainis, Latv'a Poet'o, 1965.

    8.3.12.4 Biografi'a'j Verk'o'j pri Muzik'ist'o'j. — Bennemann verk'is pri Richard Wagner, 1913, kaj Biernacki pri Verk'o de Chopin (tr. Medrkiewicz), 1936.

    8.3.12.5 Biografi'a'j Verk'o'j pri Politik'ist'o'j. — Ekzist'as du biografi'o'j, kiu'j pri'skrib'as la viv'o'n de Skanderbeg, la “hero'o de Albanio”: de Cuk Simoni, 1929, kaj de Kristo Frasheri (tr. G. Mugo kaj V. Pistoli), 1967. Mal'riĉ'a Knab'o Kiu Glor'iĝ'is est'as la titol'o de biografi'o pri Masaryk, 1930. W. Sieroszewski verk'is pri Marŝal'o Jdzef Pilsudski (tr. Strelczyk), 1934. Biografi'a skiz'o pri Kropotkin aper'is en 1938. Fernando Nery est'as la aŭtor'o de la biografi'o Rui Barbosa (tr. J. Joels), pri brazila politik'ist'o. Intim'a'n kon'o'n de la portret'it'a person'ec'o montr'as la original'aĵ'o de Edmond Privat, Viv'o de Gandhi, 1967. La person'ec'o'n de la hind'a gvid'ant'o kompetent'e trakt'as ankaŭ la libr'o Mahatm'o Gandhi de la Brazil'an'o H. Rohden aper'int'a en 1972. Pri marks'ist'a'j politik'ist'o'j, aper'is i.a. biografi'o traduk'it'a de Elsudo: Karl Marx, Viv'o kaj Verk'o, 1926. Pri Lenin la rikolt'o est'as pli abund'a: Biografi'o de V. I. Lenin (tr. Sudano), 2-a eld. 1922; Ni'a Gvid'ant'o (Skiz'o'j pri Lenin) de Stalin kaj Jaroslavskij, 1931; V. I. Lenin de Maksim Gorkij, 1969; Lenin kaj la Revoluci'a Mov'ad'o en Latvi'o de A. Drizulis, 1969, k.a. Henriette Roland-Holst verk'is pri Roz'a Luksemburg (tr. Bas Wels), 1949. Biografi'o de Tito, de Vladimir Dedijer, est'is traduk'it'a de M. Stuttard, 1954. Plur'a'j verk'o'j pri'skrib'is la viv'o'n de Ho: Anekdot'o'j pri la Viv'o de Prezid'ant'o Ho Chi Minh (de Tram dan tien), 1960; Memor'aĵ'o'j pri Ho Chi Minh, 1962; Prezid'ant'o Ho Chi Minh (de Truong chinh), 1966; Prezident'o Ho Chi Minh, 1970; kaj Kun Onkl'o Ho, 1972. En 1965 aper'is libr'o pri la vjetnam'a hero'o Nguyen van troi: Tiel H Viv'is, de Tran dinh van.

    8.3.12.6 Biografi'a'j Verk'o'j pri Scienc'ist'o'j kaj Esplor'ist'o'j. — De A. Brigole aper'is la monografi'o Santos-Dumont (tr. Malheiro), 1945. De A. da Silva aper'is Viv'o de Nansen, 1948. De Jesus Caraga aper'is Galile'o Galilei (tr. M. de Freitas), 1948, kaj de Yardley aper'is Funebr'a Biografi'o de Henry George (tr. J. Reynold), 1952.

    8.3.12.7 Biografi'a'j Verk'o'j pri Religi'e Grav'a'j Hom'o'j. — Pri Jesuo Kristo aper'is plur'a'j verk'o'j. El'star'a'j est'as tamen la kritik'a biografi'o de E. Renan Viv'o de Jesuo (tr. E. Gasse), 1907, kaj la katolik'de'ven'a, art'ism'a Histori'o de Kristo de Giovanni Papini, 1931. De la grek'a krist'an-komun'ist'a batal'ant'in'o Marika Dragona aper'is La Real'a Viv'o de... Jesuo Kristo, 1947. De J. F. Khun aper'is Majstr'o Jan Hus, 1904. De Lowe aper'is Viv'o de Luther (kun la Mal'grand'a Kateĥism'o), 1932. De J. Vezey Strong aper'is Civit'an'o W. Penn (tr. Bailey), 1911. De Henry van Etten aper'is George Fox, 1924 (2-a eld. 1948). De Modesto Carolfi aper'is du biografi'o'j de Francisko el Assisi, 1923 kaj 1927, kaj unu de Antonio de Padova: La Padova Lili'o, 1926. A. Halbedl verk'is pri Pap'o Pi'o la Dek'a, 1951.

    Sur la kamp'o de ne'krist'an'a'j religi'o'j aper'is la verk'o de P. Lakŝmi Narasu: Buda'o (tr. Takeuĉi tookiĉi), 1933. La Admon'o kaj Viv'o de Reĝ'o Aŝoko, 1937, est'is traduk'it'a de Okazaki reimu. Sam'jar'e aper'is la biografi'o de budh'an'a sankt'ul'o, fond'int'o de la Zyodo-sekt'o: La Viv'o de Sankt'a Honen de Isii mamine (tr. Nisida ryoya). Fin'e pri la fond'int'o de baha'ism'o aper'is verk'o de J. E. Esslemont: Baha’u’llah kaj la Nov'a Epok'o (tr. Lidja Zamenhof), 1930.

    8.3.12.8 Sport'ist'o'j. — Aper'is la mem'biografi'o de Edson Arantes do Nascimiento, fam'a brazila futbal'ist'o: Mi est'as Pelé (tr. Fr. Almada), 1971.

    8.4 Esenc'a Bibliografi'o

    Aplik'o de Esperant'o en scienc'a'j kaj fak'a'j period'aĵ'o'j (Ced-Dok. E/Iv/3). Londono 1965.

    Privat, Edmond, Histori'o de la lingv'o Esperant'o. 2 part'o'j. Leipzig 1923-27.

    Roelofs, W. P., “Enket'o pri la uz'o de Esperant'o en scienc'a'j kaj teknik'a'j period'aĵ'o'j”. Scienc'a Revu'o, vol. 7, 1955, p. 144-151; vol. 10, 1959, p. 105-111.

    Steiner, Hugo, Katalog'o... de IEMW. Vol. I. Wien 1957.

    Stojan, P. E., Bibliografi'o de Inter'naci'a Lingv'o. Geneve 1929.

    Ĉapitr'o 9

    Fak'a'j Termin'ar'o'j

    9.1 Ĝeneral'a Pri'skrib'o
    9.1.1 La Fak'termin'ologi'a Lingv'o'problem'o

    Lingv'o, kiu pov'as esprim'i ĉio'n, posed'as la rimed'o'j'n, neces'a'j'n por la esprim'o de scienc'a'j tez'o'j. Ĉiu'j grand'a'j lingv'o'j hav'as fak'termin'ologi'a'j'n vort'ar'o'j'n. Ili unu'flank'e help'as la uz'ant'o'j'n, sen'per'e parol'i pri scienc'a'j problem'o'j, ali'flank'e ili util'as ankaŭ al la lingv'o mem, riĉ'ig'ant'e kaj ampleks'ig'ant'e ĝi'a'n komunik'o-pov'o'n. Ceter'e, la problem'o de fak'termin'ologi'o ampleks'as ankaŭ ali'a'j'n aktiv'aĵ'o'j'n, kiel la sport'o'n, la hejm'a'j'n labor'o'j'n, la infan'lud'o'j'n, k.m.a.

    9.1.2 Tut'mond'a Fak'termin'ologi'a Situaci'o

    Oni kalkul'as, ke en 1951 ekzist'is proksim'um'e 1.044 inter'naci'a'j fak'termin'ar'o'j, uz'ant'a'j 45 lingv'o'j'n, i.a. ankaŭ Esperant'o'n.

    La Bibliografi'o de Termin'ar'o'j de Unesk'o, kiu konsider'as nur la fak'termin'ar'o'j'n aper'int'a'j'n ek'de 1949 (fakt'e la pli fru'a'j est'as nur part'e ankoraŭ valor'a'j, pro la rapid'a evolu'o de la scienc'o) indik'as 2.491 verk'o'j'n pri 263 tem'o'j en 75 lingv'o'j. 8 fak'termin'ar'o'j est'as esperant'lingv'a'j (ankaŭ 8 est'as en la kimr'a, dum la kroat'a prezent'as nur 6, la urdu'a 5 kaj la tamila 3).

    9.1.3 Histori'a Skiz'o de la Fak'termin'ologi'o en Esperant'o

    La unu'a'j fak'termin'ologi'a'j prov'o'j aper'is inter 1904 kaj 1907. La tiam'a ISAE trans'pren'is la task'o'n pret'ig'i ili'n, kvankam kompren'ebl'e jam tiam, kaj ankaŭ post'e, mult'a'j aper'is ekster ISAE mem, kiel verk'o'j de fak-asoci'o'j, fak-grup'o'j aŭ de individu'o'j. Post la Du'a Mond'milit'o, en la kadr'o de la prepar'labor'o'j por la Suplement'o al Plen'a Vort'ar'o de G. Waringhien, D-ro K. Dellian iniciat'is en 1949 komplet'ig'o'n de la scienc'a kaj teknik'a termin'ologi'o'j. La Suplement'o aper'is en 1954, ne esenc'e pri'atent'int'e tiu'j'n prepar'labor'o'j'n, kiu'j est'is si'a'vic'e el'don'it'a'j mem'star'e kun plu'a'j pri'labor'o'j pret'ig'it'a'j de inĝ. Haferkorn kaj D-ro Belinfante en 1956.

    En 1950 la Akademi'o de Esperant'o pren'is sur si'n la task'o'n prepar'i provizor'a'j'n termin'ologi'o'j'n por nov'a'j scienc'o'j aŭ por komplet'ig'o de la jam aper'int'a'j termin'ar'o'j. En 1958 tiu task'o est'is trans'don'it'a al la Termin'ologi'a Centr'o de ISAE. Rimark'ind'as, ke ekzist'as pur'e medicin'ist'a termin'ologi'a centr'o, en la kadr'o de Ume'a.

    9.1.4 Struktur'o de la Termin'ar'o'j

    Ekzist'as tri spec'o'j de termin'ar'o'j. Tiu'j tri form'o'j ne est'as ekvivalent'a'j: laŭ la kun'met-manier'o, ili cel'as i'o'n mal'sam'a'n.

    Ekzist'as aboc'o-termin'ar'o'j, unu-, du-, aŭ plur'lingv'a'j: Tem'as pri la plej komun'a kun'met'sistem'o.

    Ekzist'as aboc'o-termin'ar'o'j kun oft'e nur unu ĉef'lingv'o (en kiu aper'as la difin'o de la termin'o'j) kaj kun traduk'o en unu, du aŭ en plur'a'j ali'a'j lingv'o'j.

    Ekzist'as plur'lingv'a'j termin'ar'o'j sistem'a'j, t.e. ord'ig'it'a'j laŭ fak'o'j kaj sub'fak'o'j.

    9.1.5 Scienc'a Signif'o de la Fak'termin'ologi'o

    La scienc'a signif'o de la termin'ar'o'j kuŝ'as en la fakt'o, ke termin'o (koncept'o) nov'a, kun difin'o traf'a, est'as la neces'a instrument'o por la plu'labor'o en la scienc'a kamp'o. Teori'e, la riĉ'ig'o de la fak'vort'ar'o de Esperant'o est'as tre simpl'a: ĉar la 15-a regul'o de la Fundament'o permes'as la adopt'o'n de la neces'a'j fremd'a'j — kaj inter'naci'a'j — vort'o'j kun la al'don'o de Esperant'a'j fin'aĵ'o'j gramatik'a'j. Mal'feliĉ'e, ne est'as tiel simpl'e. En matematik'o, ekz., la inter'naci'form'a'j vort'o'j bilion'o kaj trilion'o ne hav'as la sam'a'n signif'o'n en ĉiu'j lingv'o'j, eĉ ne en la brit'a kaj amerik'a branĉ'o'j de la angl'a lingv'o. En Nov'jork'o kaj Parizo unu bilion'o est'as mil milion'o'j, sed en Londono, Berlino, Stokholmo, Moskvo, Romo kaj Buenos Aires, ĝi est'as milion'o da milion'o'j.

    En anatomi'o la oficial'a termin'ologi'o est'as latin'a, sed mult'a'j popol'o'j uz'as propr'a'n naci'lingv'a'n, kiu oft'e font'as el mal'nov'a, nun ekster'uz'a latin'a termin'ologi'o. En farmakologi'o pov'as ekzist'i plur'a'j latin'a'j nom'o'j por ia sam'a substanc'o, ĉef'e se ĝi'n oni kon'as de mult'a'j jar'o'j (laŭ E. Wüster, oni uz'as sep divers'a'j'n latin'a'j'n nom'o'j'n por ia hidrat'o'j de et'il'a alkohol'o). La sam'o, kvankam ne tiel grand'skal'a, ekzist'as en kemi'o: por kelk'a'j kemi'a'j kompon'aĵ'o'j la angl'a kaj la german'a sufiks'o'j est'as -ide (resp. -id), dum la franc'a, resp. ital'a ekvivalent'o est'as -ure (resp. -uro). Tiel: germ. Chlorid, Cyanid, Jodid est'as traduk'at'a'j ital'e'n per cloruro, cianuro, ioduro.

    Task'o de la Esperant'a'j termin'ar'o'j do ne pov'as est'i tut'simpl'e kaj sen'elekt'e en'konduk'i nov'a'j'n radik'o'j'n. Ili mal'e cel'as la norm'ig'o'n de la form'o kaj de la semantik'a en'hav'o de ia termin'o'j. En tiu manier'o Esperant'o pov'os util'i kiel scienc'a pont'o'lingv'o por termin'ologi'o. Pri la problem'o'j de scienc'a termin'ologi'a norm'ig'o plej bon'e inform'as la verk'o de E. Drezen Pri Problem'o de Inter'naci'ig'o de Scienc'e-Teknik'a Termin'ar'o, tr. Samojlenko, 1935, kaj la verk'o de Eugen Wüster Kontur'o'j de la Lingv'o'norm'ig'o en la Teknik'o, tr. E. Pfeffer, 1936.

    Termin'ar'o'j ekzist'as por la jen'a'j fak'o'j:

    Aeronaŭt'ik'o, aktuar'ist'ik'o, alpinismo, anatomi'o, arkitektur'o, astronomi'o, aŭtomobil'ism'o, brul'ŝirm'ad'o, botanik'o, elektro'teknik'o (plur'a'j), etim'ologi'o, farmaci'o, fer'voj'a'j afer'o'j, filatel'o, filozofi'o, fit'o'patologi'o, fizik'o, fotograf'ad'o, gastronomi'o, geografi'o, geologi'o, grund'o'scienc'o, hortikultur'o, jur'o, kemi'o, komerc'o, kongres'organiz'ad'o, konstru'ad'o, kudr'o kaj trik'o, logik'o, lud'o'j, lum'ig'o'scienc'o, mekanik'o, matematik'o, medicin'o, mete'ologi'o, metalurgi'o, meti'o'j, mikologi'o, mikroskopi'o, milit'ist'a'j afer'o'j (arme'o), muzik'o, navig'ad'o (mar'ist'a'j afer'o'j), ornitologi'o, pac'ism'o, pedagogi'o, poŝt'o kaj telegrafi'o, pelt'komerc'a'j problem'o'j, psikologi'o, radiofoni'o, religi'o, scienc'o kaj teknik'o, skolt'ism'o, sport'o, statistik'o, ŝu'industri'a'j afer'o'j, taŭr'o'batal'o, teknologi'o, turism'o, zoologi'o.

    Fak'vort'ar'a situaci'o en Esperant'o ĝis 1964 (inter'kramp'e: ĝis 1949):

    Ĝis 1964 (1949) ekzist'is 127 (106) fak'vort'ar'o'j por 50 (43) scienc'a'j branĉ'o'j, kiu'j uz'as Esperant'o'n. El ili, 5 hav'as pli ol 300 paĝ'o'j'n, 10 ( 8) hav'as inter 200 kaj 300 ., 13 (12) hav'as inter 100 kaj 200 ., 8 ( 7) hav'as inter 75 kaj 100 .

    La ceter'a'j hav'as mal'pli ol 75 paĝ'o'j'n.

    La super'rigard'o ne est'us komplet'a, se ni ne al'don'us, ke mult'a'j, ankaŭ grav'a'j, termin'ologi'a'j prov'o'j aper'is en revu'o'j, precip'e en Scienc'a Revu'o.

    9.2 Katalog'o De Ĉef'a'j Termin'ar'o'j

    Ĝeneral'a Fak'termin'ologi'o

    Enciklopedi'a Vort'ar'et'o Esperant'a ( Ch. Verax), 1910: Eo F

    Enciklopedi'a Vort'ar'o Esperant'a-German'a, A-Kor ( E. Wüster), 1923: Eo D

    Plen'a Vort'ar'o de Esperant'o ( E. Grosjean-Maupin k.a.), 1930; 2-a eld. 1934, 8-a eld. 1971

    Enciklopedi'et'o de Kultur'a'j Vort'o'j ( Kawasaki n.), 2 vol., 1948: Eo Ja

    Suplement'o al Plen'a Vort'ar'o ( G. Waringhien), 1954

    Slip'ar'a Vort'ar'o ( R. Eichholz k.a.), 1968- : Eo En F D

    Plen'a Ilustr'it'a Vort'ar'o ( G. Waringhien), 1970

    Laŭ'tem'a Vort'ar'o ( A. Hrynkiewicz), 1971: Eo En F Sp

    Invers'a Vort'ar'o ( K. Schlüter), 1972

    Aeronaŭt'ik'o