Diplomat'a mond'o 2019 - Verk'is Divers'a'j

" Subit'e, Alb'i ek'ekzist'is sur la mond'a map'o. La en'skrib'o de tiu episkop'a urb'o en la mond'a'n hered'aĵ'o'n de Unesk'o (Organiz'aĵ'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j por Eduk'ad'o, Scienc'o kaj Kultur'o) okaz'is la 31-an de juli'o 2010. La morgaŭ'a'n maten'o'n, est'is hom'amas'o en la urb'o, la hom'o'j far'is krom'voj'o'n por vid'i ĝi'n." Direktor'o pri kultur'o, komun'a hav'aĵ'o kaj inter'naci'a'j rilat'o'j de Alb'i, S-in'o Marie-Ève Cortès tre bon'e memor'as tiu'n tag'o'n, kiu ŝanĝ'is la viv'o'n de tiu brik'far'it'a urb'o kaj de ties 52 000 loĝ'ant'o'j. De tiam la nombr'o de turist'o'j pli ol du'obl'iĝ'is ; de po 700 000 jar'e ĝis 1 milion'o en 2011, 1,5 milion'o'j en 2016 kaj iom'et'e mal'pli en 2017...

La en'skrib'o en la list'o'n de la mond'a hered'aĵ'o oft'e kron'as lok'o'j'n jam tre vizit'at'a'j'n. Tamen real'a "efik'o de Unesk'o" ekzist'as. "La en'skrib'o est'as garanti'aĵ'o de kvalit'o de la hav'aĵ'o, ĉu natur'a ĉu kultur'a. Por la ebl'a'j vizit'ont'o'j, ĝi est'as agnosk'o", preciz'ig'as Maria Gravari-Barb'as, direktor'o de la katedr'o Unesk'o kultur'o, turism'o, dis'volv'ad'o en la universitat'o Parizo-1 (Panteon'o-Sorbon'o). Unu aŭ du lok'o'j est'as ĉiu'jar'e en'skrib'it'a'j, kaj Franci'o jam hav'as kvar'dek kvar en la list'o de la mond'a hered'aĵ'o : tri'dek naŭ kultur'a'j'n lok'o'j'n, kvar natur'a'j'n lok'o'j'n kaj unu ambaŭ'a'n.

Por antaŭ'plan'i la konsekvenc'o'j'n de si'a honor'ig'o, Alb'i dev'is el'labor'i reg'plan'o'n. Cel'o : cert'ig'i la konserv'ad'o'n de la ekster'ordinar'a universal'a valor'o de si'a hav'aĵ'o, sed ankaŭ integr'i ĉiu'j'n part'o'pren'ant'a'j'n parti'o'j'n en long'a temp'o, por ne trans'form'i la urb'o'n al muze'o. "Foj'e la en'skrib'o pov'as iĝ'i problem'o pro tro'a bon'vol'o, klar'ig'as Maria Gravari-Barb'as. En plur'a'j urb'o'j, ripar'ad'o elekt'is "histori'a'n integr'ism'o'n" aŭ "temp'a'n fundament'ism'o'n", kiu'j rezult'ig'as sen'mov'iĝ'o'n de la urb'o'j en iu epok'o".

Por evit'i tiu'n problem'o'n, la komitat'o, kiu reg'as la lok'o'n, integr'is ek'de la komenc'o instituci'o'j'n, scienc'a'j'n kaj kultur'a'j'n ag'ant'o'j'n, fak'ul'o'j'n, kaj ankaŭ turism'a'j'n profesi'ul'o'j'n kaj loĝ'ant'o'j'n. "La episkop'a urb'o ne dezir'as privilegi'i nur la "hered'aĵ'a'n" vid'punkt'o'n, asert'as S-in'o Cortès. Ni trakt'as ankaŭ la hom'a'n flank'o'n, la ekonomi'o'n kaj ili'a'j'n inter'rilat'o'j'n. Krom'e ni gvid'as la ag'o'j'n en la bufr'o'zon'o per la sam'a'j kvalit'o'grad'o kaj postul'ec'o." Ĉiu'jar'e reprezent'ant'a asemble'o de la Albia land'o ebl'ig'as ar'ig'i loĝ'ant'o'j'n por labor'i pri divers'a'j tem'o'j, kiel aŭt'o'park'ad'o en la urb'o, mal'grand'a'j butik'o'j, urb'a mebl'ar'o, ktp.

Minac'o de muze'ig'o

Alb'i ĝemel'iĝ'is en 2014 kun Lijiang. Tiu urb'o de Jun'nan'o trov'iĝ'as ĉe altitud'o de 2400 metr'o'j sur la mal'nov'a karavan'a voj'o inter tiu provinc'o kaj Tibeto. En 1986, post kiam ĝi'a mal'nov'a urb'o Dajan est'is agnosk'it'a kiel Ĉini'a naci'a trezor'o, pli'grand'iĝ'is la fam'o de ĝi'a'j pav'um'it'a'j strat'et'o'j flank'it'a'j de kanal'o'j kaj de ĝi'a ekster'ordinar'a arkitektur'o. Malgraŭ plur'a'j ter'trem'o'j, la last'a la 3-an de februar'o 1996, la ne'materi'a hered'aĵ'o kaj la loĝ'ej'o'j de la mal'nov'a urb'o est'is konserv'it'a'j. Unesco agnosk'is tio'n kaj en'skrib'is la urb'o'n en si'a'n list'o'n en 1997. Post kelk'a'j jar'o'j la urb'o traf'as sen'precedenc'a'n trans'form'iĝ'o'n [1]. La nombr'o de turist'o'j kresk'as de apenaŭ 200 000 en1992 ĝis 1,7 milion'o'j en1997, kaj 2,6 milion'o'j en 1999 kaj ating'as pli ol 4 milion'o'j'n en 2005 kaj 5,3 milion'o'j'n en 2008...

Por la loĝ'ant'o'j, precip'e tiu'j de la mal'nov'a'j kvartal'o'j loĝ'at'a'j ĉef'e de la Tibet-Birma gent'o Naxi, la konsekvenc'o'j est'as damaĝ'eg'a'j : ek'de la komenc'o de la jar'o'j 2000-aj, la urb'o'kor'o, kun si'a ekster'ordinar'a arkitektur'a hered'aĵ'o iĝ'as turism'a enklav'o en kiu mult'obl'iĝ'as hotel'o'j, restoraci'o'j, trink'ej'o'j, butik'o'j... La lok'ul'o'j prefer'as lu'i si'a'j'n loĝ'ej'o'j'n al komerc'ist'o'j ven'int'a'j de najbar'a'j provinc'o'j... kaj viv'i en la nov'a urb'o. Lijiang iĝ'as dekoraci'o part'e ofer'it'a ĉe la altar'o de turism'o. Oni daŭr'e vid'as Naxi-ajn vir'in'o'j'n ven'int'a'j'n por komerc'i aŭ figur'ant'i, sed la turist'o'j tut'reg'e svarm'as. En 2008 Unesk'o fin'e avert'is la urb'estr'ar'o'n, postul'ant'e ke ĝi re'mastr'u la reg'ad'o'n de la hered'aĵ'o, aŭ ĝi en'skrib'os la lok'o'n en la list'o'n de la en'danĝer'ig'it'a'j hered'aĵ'o'j...

Tiel rivel'iĝ'as la ambaŭ'valor'ec'o de turism'o, dezir'at'a, sub'ten'at'a ĉar ĝi ven'ig'as valut'o'j'n, kresk'o'n kaj esper'o'n, sed tim'at'a, kiam romp'iĝ'as ekvilibr'o. La vizit'ant'o'j detru'as la lok'o'j'n, kiu'j'n ili ador'as - sen'ter'ig'o de la menhir'o'j de Karnak'o, ravin'ig'o de la natur'a'j rezerv'o'j de Aŭvernjo, difekt'ig'o de la grot'o de Lascaux, pied'prem'ad'o de Maĉ'u-Piĉ'u... - kaj koler'ig'as la loĝ'ant'o'j'n, kiu'j atend'is ili'n.

En Lijiang, post jar'o'j, iu'j decid'o'j est'is far'it'a'j, sed ne ebl'as re'don'i la urb'o'n al ĝi'a'j loĝ'ant'o'j. Pri tiu punkt'o Unesk'o rezign'is. La kor'o de la Naxi-a urb'o eskap'is el ĝi'a centr'o, kiu akcept'is ... 46 milion'o'j'n da vizit'int'o'j la pas'int'a'n jar'o'n ! "Mi memor'as tiu'n tag'o'n, kiam est'is tiom da turist'o'j en la mal'nov'a urb'o, ke la lok'ul'o'j est'is avert'it'a'j per la soci'a'j ret'o'j evit'i tiu'n zon'o'n", atest'as Emmanuelle Laurent, doktor'iĝ'ant'o pri antrop'ologi'o de la Ĉin'a mond'o en la naci'a institut'o pri orient'a'j lingv'o'j kaj civilizaci'o'j (Inalco) [2].

Tamen, oni dev'as nuanc'i la bilanc'o'n [3]. Lijiang ankaŭ profit'is el mult'a'j ripar'ad'o'j. Preter la materi'a hered'aĵ'o, neces'as ankaŭ not'i la influ'o'n de turism'o sur la gent'o Naxi kaj la kultur'o dongba, kies plur'a'j part'o'j est'is en'skrib'it'a'j en la list'o'n de ne'materi'a'j hered'aĵ'o'j inter 2006 kaj 2014. La dongba-oj, Naxi-aj ŝaman'o'j kon'at'a'j pro si'a piktogram'a skrib'aĵ'o, rav'eg'as la vizit'ant'o'j'n. Kvankam Ĉini'o ne atend'is tiu'n mon'flu'o'n por mis'trakt'i tiu'n gent'o'n, la nun'a situaci'o pov'as hav'i ne'atend'it'a'j'n efik'o'j'n, inter plej mal'bon'a'j'n kaj plej bon'a'j'n... "Est'as mal'facil'e viv'ten'i si'n nur per dongba aktiv'ec'o, klar'ig'as Emmanuelle Laurent. Iu'j, ĉef'e el la jun'ul'o'j, trov'as labor'o'n en la turism'a sektor'o, en kiu ili profit'as si'a'j'n kon'o'j'n por iom'et'e gajn'i mon'o'n. Ali'a'j denunc'as ili'n, asert'ant'e, ke ili ne est'as "ver'a'j dongba-oj", sed mult'a'j hav'as mal'pli konservativ'a'n opini'o'n pri trans'don'o de si'a'j kon'o'j." Malgraŭ driv'ad'o'j kaj folklor'o foj'e ating'ant'a rid'ind'ec'o'n, la turism'o re'vigl'ig'is la kultur'o'n dongba, kun mult'obl'iĝ'o de kultur'a'j kaj esplor'a'j centr'o'j, re'star'ig'o de mal'nov'a'j rit'o'j kaj re'aper'o de al'vok'iĝ'o'j. La reg'ist'ar'o eĉ instig'as la Naxi-o'j'n re'uz'i si'a'n lingv'o'n.

Deleg'it'ar'o'j de Alb'i kaj Lijiang regul'e vizit'as reciprok'e si'n por help'i inter'ŝanĝ'o'n de spert'o'j. La reg'ad'o de la hav'aĵ'o'j est'as tre mal'simil'a en la du land'o'j : en Franci'o oni prefer'as inter'diskut'o'j'n kaj komfort'o'n de la loĝ'ant'o'j, dum en Ĉini'o tiu'j last'a'j mal'oft'e est'as konsult'at'a'j. La Ĉin'o'j prov'as inspir'iĝ'i de tio, kio bon'e funkci'as en Franci'o. "Ĉiu'n foj'o'n, kiam ni akcept'is deleg'it'ar'o'n de Lijiang, ĝi est'is tre interes'at'a de la manier'o laŭ kiu ni reg'as la hered'aĵ'o'n, de la elekt'o de material'o'j, de la kolor'o, de la noci'o de aŭtentik'ec'o lig'it'a al meti'sci'o, rakont'as S-in'o Cortès. En Ĉini'o, prefer'e ja la uz'valor'o grav'as. Ankaŭ ni'a regul'ar'o tre impres'is ili'n. Franci'o hav'as la regul'ar'o'n, kiu plej bon'e protekt'as la hered'aĵ'o'n, sed ankaŭ la medi'o'n. Ekzempl'e, ni est'as tre atent'a'j pri protekt'ad'o de bio'divers'ec'o ĉe la bord'o'j de la river'o Tar'n, kiu flank'as ni'a'n hav'aĵ'o'n. Tio mir'eg'ig'is ili'n."

Mult'a'j ali'a'j lok'o'j honor'ig'it'a'j de Unesk'o traf'as amas'turism'o'n. En Dubrovnik, en Kroati'o, projekt'o de loĝ'ej'konstru'ad'o kun golf'ej'o sur la mont'o'j, kiu'j rigard'as la urb'o'n, ebl'e damaĝ'os part'o'n de la Dalmat'a mar'bord'o. Sub minac'o de en'skrib'o de la citadel'o en la list'o'n de en'danĝer'ig'it'a'j hered'aĵ'o'j [4] la urb'o fin'e lim'ig'is la vizit'ant'o'j'n po ok mil'o'j, kaj post'e po kvar mil'o'j tag'e. Ĝi not'ind'e lim'ig'is la nombr'o'n de kroz'ant'o'j, trakt'int'e kun Inter'naci'a Asoci'o de Krozkompanioj (CLIA) por pli bon'a distribu'o de la al'ven'o de kroz'ŝip'o'j. Sam'e, de'post 2018, Venecio lim'ig'as je du'dek mil hom'o'j la al'ir'o'n al la plac'o Sankt'a-Mark'o dum la mal'ferm'a solen'aĵ'o de la karnaval'o. Ek'de septembr'o 2019 ĉiu'j turist'o'j dev'os pag'i impost'o'n de 3 ĝis 10 eŭr'o'j. Tiu kvant'a lim'ig'o tamen ne est'as ideal'a solv'o, klar'ig'as Maria Gravari-Barb'as : "La kvant'a politik'o est'as problem'a, ĉar ĝi inklin'ig'as al trans'form'i la urb'o'j'n al muze'o'j aŭ al urb'a'j park'o'j, kies al'ir'o est'as regul'it'a, kontrol'at'a, eĉ pag'a."

En plur'a'j Eŭrop'a'j urb'o'j, kiel Barcelono, San-Sebastián aŭ Amsterdamo, okaz'is manifestaci'o'j kontraŭ la turist'a'j amas'o'j, kiu'j invad'as ili'a'j'n strat'o'j'n, kre'ant'e bru'a'n aktiv'ec'o'n kaj akcel'ant'e ili'a'n burĝ'iĝ'o'n. La en'skrib'o kiel mond'a hered'aĵ'o de Unesk'o pov'as don'i respond'o'n al la tro'aĵ'o'j de turism'o, kiam ĝi est'as kompren'it'a kiel ek'help'o, start'o'punkt'o por el'labor'ad'o de pli efik'a protekt'ad'o. "Alb'i adopt'is la tut'unu'a'n reg'plan'o'n, kiam tio iĝ'is dev'ig'a, kaj de tiam ni est'as referenc'o, atest'as S-in'o Cortés. Ni fier'as est'i inspir'ant'o'j de ali'a'j hered'aĵ'o'j, kiel la min'ist'a zon'o de Nord'a Franci'o, la grot'o Chauvet aŭ la Aŭvernja vulkan'a mont'o'ĉen'o."

Il'o'j por reg'i la lok'o'j'n

La asoci'o de Grand'a'j Lok'o'j de Franci'o (GSF) labor'as de'post la jar'o'j 1980-aj por adapt'i la akcept'o'kapabl'ec'o'j'n. "Ni far'as esplor'o'j'n por difin'i la ŝarĝ'o'kapabl'ec'o'n de ĉiu lok'o, pri vizit'kvant'o'j kaj medi'protekt'ad'o, atent'ant'e, ke la loĝ'ant'o'j ne sent'u si'n sen'posed'ig'it'a'j, kaj ke la turism'o ne iĝ'u la sol'a aktiv'ec'o de la lok'o, klar'ig'as S-in'o Soline Archambault, la direktor'o. Reg'ad'o de la flu'o'j ĉe la en'ir'ej'o aŭ pli'vast'ig'o de la koncern'at'a zon'o lim'ig'as satur'ad'o'n. La rimed'o'j kaj solv'o'j est'as mult'a'j kaj adapt'at'a'j al ĉiu situaci'o : observ'ej'o'j de vizit'nombr'o, mal'proksim'ig'o de park'ej'o'j, naved'bus'o'j, elektr'a'j bicikl'o'j, motiv'ig'o de la komerc'ist'o'j por pli bon'a kvalit'o de la propon'at'a'j var'o'j, ktp. Last'a Franc'a lok'o en'skrib'it'a en la list'o'n de la mond'a hered'aĵ'o (la 2-an de juli'o 2018), la Aŭvernja vulkan'a mont'o'ĉen'o tiel kre'is park'ej'o'j'n integr'it'a'j'n en la pejzaĝ'o, dent'o'rad'a'n trajn'o'n, kaj inform'a'n kaj ordon'a'n signal'iz'ad'o'n decid'it'a'n en lok'a trakt'ad'o.

La asoci'o GSF ankaŭ pri'zorg'as franc'lingv'a'n instru'ad'o'n por la reg'ant'o'j de hered'aĵ'a'j lok'o'j en la tut'a mond'o, sub patron'ec'o de Unesk'o. Ĝi ebl'ig'as inter'ŝanĝ'o'j'n de spert'o'j kun pli ol tri'dek kvin land'o'j pri la integr'it'a reg'ad'o de lok'o'j kaj motiv'ig'o de ties loĝ'ant'o'j, kiu rest'as la kern'o de la proces'o. Evident'e, iu'j lok'o'j, kiel la lok'o'j ferm'it'a'j de rempar'o'j, mur'eg'o'j aŭ fortik'aĵ'o'j, est'as pli mal'facil'e protekt'ebl'a'j. Foj'e la rond'o'j, kiu'j viv'ten'as si'n per turism'o, fort'e aktiv'as por sen'regul'a politik'o, konfirm'as Maria Gravari-Barb'as. Sed en'skrib'o en la list'o'n de Unesk'o don'as al la urb'o'j la rimed'o'j'n por lok'e mastr'iĝ'i, per la minac'o de en'skrib'o en la list'o'n de la en'danĝer'ig'it'a'j mond'a'j hered'aĵ'o'j, aŭ eĉ for'viŝ'o el la list'o. Liverpol'o tiel est'is en'skrib'it'a en la list'o'n de en'danĝer'ig'it'a'j hered'aĵ'o'j ĉef'e pro konstru'aĵ'a'j projekt'o'j, kiu'j difekt'is la apart'a'n valor'o'n de la hav'aĵ'o. La projekt'o de konstru'o de tur'o por la hotel'o InterContinental sam'e efik'is pri Vieno, ĉar ĝi grand'e ŝanĝ'is la perspektiv'o'n prezent'it'a'n en pentr'aĵ'o de Bernardo Belloto (1758-1761)."

Elekt'int'e mal'mult'e'kost'a'n amas'turism'o'n, Barcelono est'as nun viktim'o de si'a sukces'o. Ĉini'o opini'as tiu'n sektor'o'n ideal'a montr'o'fenestr'o por evident'ig'i si'a'n potenc'o'n kaj si'a'n ĉiam'a'n kapabl'ec'o'n por nov'ig'aĵ'o'j. Kvankam Franci'o sukces'is valor'ig'i si'a'n hav'aĵ'o'n, turism'o ne plu hav'as propr'a'n ministr'ej'o'n de'post 1995, kaj la ekonomi'a dimensi'o pli grav'as ol iam ajn antaŭ'e. Tiu redukt'ig'a vid'punkt'o mal'facil'ig'as la task'o'n de tiu'j, kiu'j labor'as por daŭr'ig'ebl'a harmoni'a ekvilibr'o inter ekonomi'o, ekologi'o kaj hom'ar'o.

Geneviève CLASTRES

Italio hav'as nov'a'n fort'ul'o'n, kaj eĉ, laŭ mult'a'j, nov'a'n sav'ant'o'n. En Romo, la ver'a estr'o de la reg'ist'ar'o est'as nek ĉef'ministr'o Giuseppe Conte, nek Lu'ig'i Di Maio, la gajn'int'o de la last'a'j ĝeneral'a'j balot'ad'o'j kaj la gvid'ant'o de la Mov'ad'o Kvin Stel'o'j (M5S), sed Matteo Salvini, la ministr'o pri intern'a'j afer'o'j. Subit'e, apenaŭ kon'at'a magistrat'an'o el Milano, de'long'a aktiv'ul'o por la separ'at'ism'a Nord'a Lig'o, far'iĝ'is la plej potenc'a figur'o en la land'o. Sub li'a gvid'ant'ec'o, parti'o, kiu ŝajn'is est'i politik'a relikv'o, gajn'is pivot'a'n rol'o'n ne nur en la ital'a politik'o, sed ebl'e ankaŭ en tiu de Eŭrop'o.

Ĉi tiu mir'ig'a trans'form'iĝ'o komenc'iĝ'is mal'proksim'e, ne temp'e, sed distanc'e. Ek'de 2014, milit'o'j kaj mal'riĉ'ec'o est'as pel'int'a'j milion'o'j'n da hom'o'j el Afrik'o kaj Mez'orient'o trans Mediterane'o'n serĉ'ant'e labor'o'n, liber'ec'o'n kaj pac'o'n, al Eŭrop'o kiu est'as bon'hav'a sed mal'jun'iĝ'as kaj far'iĝ'as ĉiam pli ne'egal'ec'a. Respond'e, la Mal'nov'a Kontinent'o de'turn'is la okul'o'j'n, kaj ekspluat'is fantazi'o'j'n baz'it'a'j'n sur la mal'esper'o de ali'ul'o'j : ne por help'i migr'int'o'j'n, sed por ident'ig'i mal'amik'o'n, kaj lanĉ'i konkur'o'n de humil'ig'o. Tiu'j, kiu'j ven'as last'a'vic'e sur la Ter'o, kaj la antaŭ'last'a'j, est'as batal'ig'at'a'j unu kontraŭ la ali'a'n, dum la plej favor'at'a'j pac'e prosper'as. En Italio, s-ro Salvini lanĉ'is la ribel'o'n de la antaŭ'last'a'j. Kiel ili'a gvid'ant'o, li lern'is la kapabl'o'n parol'i al ili'a'j kor'o'j kaj anim'o'j.

La Nord'a Lig'o est'is fond'it'a en 1991, tuj antaŭ la intern'a dis'fal'o de la tri amas'a'j parti'o'j - Krist'an'demokrat'o'j, Komun'ist'o'j kaj Social'ist'o'j - kiu'j super'reg'is Italion ek'de la Du'a Mond'milit'o. Prezent'ant'e si'n kiel "nek mal'dekstr'a'n nek dekstr'a'n", ĝi nask'iĝ'is el unu'iĝ'o inter la Lombard'a Lig'o de Umberto Bossi, fond'it'a en la mez'a'j 1980aj jar'o'j, kaj kelk'a'j region'ism'a'j grup'o'j en la nord'o de Italio. Ĝi hav'is specif'a'n cel'o'n : sen'de'pend'ec'o por Padanio, imag'a land'o centr'it'a sur la river'o Pad'o. Ĝi'a mesaĝ'o est'is tio, ke la labor'em'a kaj prosper'a Nord'o jam ne pov'as pag'i la kost'o'j'n de la post'iĝ'int'a kaj de'pend'a Sud'o. Ĉiu sekv'u si'a'n propr'a'n destin'o'n.

Post kiam la Krist'an'demokrat'a kaj Social'ist'a parti'o'j dis'fal'is sekv'e de la skandal'o Tangentopoli  [1], la Nord'a Lig'o far'is si'a'n unu'a'n avanc'o'n en la ĝeneral'a balot'ad'o de 1994, kiam ĝi ricev'is 8,7% de la voĉ'don'o'j ĉe la naci'a nivel'o kaj pli ol 17% en Lombardio. Tiam ĝi part'o'pren'is la centr'ism'a'n-dekstr'ism'a'n reg'ist'ar'o'n gvid'at'a'n de Silvi'o Berlusconi. Sed Umberto Bossi, mal'bon'humor'a ne'konform'ist'o, ĉagren'iĝ'is pro si'a sub'ul'a rol'o en la koalici'o kaj baldaŭ for'las'is ĝi'n, tiel fal'ig'ant'e la reg'ist'ar'o'n de Berlusconi. Kampanj'ant'e sol'e, sen alianc'o'j, en la elekt'ad'o'j kiu'j sekv'is, la Lig'o gajn'is 10% de la voĉ'don'ar'o en 1996, sed post'e re'fal'is al 4,5% en la eŭrop'a elekt'ad'o de 1999.

Ĝi tial re'ven'is al la alianc'o gvid'at'a de s-ro Berlusconi kie, dum la sekv'ont'a jar'dek'o, ĝi est'is raŭk'a sed grand'part'e sen'efik'a mal'pli'mult'a partner'o. Mal'fort'ig'it'a de apopleksi'a ikt'o, kaj implik'it'a en korupt'o-skandal'o, Bossi est'is flank'e'n'puŝ'it'a de si'a vic'estr'o, Roberto Maron'i, kiu pren'is sur si'n la gvid'ant'ec'o'n de la parti'o. En la ĝeneral'a balot'ad'o de 2013, la voĉ'don'ar'o de la Lig'o fal'is ĝis 4,1%, kaj ĝi ŝajn'is est'i kondamn'it'a al mal'grav'ec'o. En si'a lombardia bastion'o, tamen, Roberto Maron'i sukces'is gajn'i la prezid'ant'ec'o'n de la region'o. Post tio, li elekt'is demisi'i kiel ĝeneral'a sekretari'o de la Lig'o, argument'ant'e ke li'a parti'o ne hav'as est'ont'ec'o'n ĉe la naci'a nivel'o kaj ke est'as prefer'ind'e profit'i de la avantaĝ'o'j de region'a mandat'o.

En decembr'o 2013, la Nord'a Lig'o okaz'ig'is intern'a'n voĉ'don'ad'o'n por elekt'i la post'e'ul'o'n de Roberto Maron'i, sed ĉi tiu konsult'iĝ'o est'is nur'a formal'aĵ'o. La est'ont'ec'o de la parti'o est'is decid'it'a dum lunĉ'o kun s-ro Maron'i kaj du el li'a'j sub'ten'ant'o'j, Matteo Salvini kaj Flavi'o Tosi, la popular'a urb'estr'o de Veron'o : la iom prestiĝ'a posten'o de ĝeneral'a sekretari'o pas'os al Salvini, tiel, ke rezerv'it'a por Tosi est'is la ebl'ec'o far'iĝ'i la gvid'ant'o de la centr'ism'a'j-dekstr'ism'a'j parti'o'j post kiam la ĉiam pli sen'kredit'ig'at'a Berlusconi jam ne pov'os lud'i tiu'n rol'o'n. S-ro Salvini gajn'is la balot'ad'o'n per pli ol 82% de la voĉ'don'o'j. Li ankoraŭ est'is preskaŭ ne'kon'at'a de ital'a'j voĉ'don'ant'o'j.

Sed ne ĉe lok'a'j aktiv'ul'o'j en Milano kie li nask'iĝ'is en 1973, la fil'o de komerc'ist'o. La jun'ul'o al'iĝ'is al la Lombard'a Lig'o en 1990 kiam li ankoraŭ est'is mez'lern'ej'an'o, unu jar'o'n antaŭ la fond'iĝ'o de la Nord'a Lig'o. Post sep jar'o'j li far'iĝ'is magistrat'an'o. Dum ĉi tiu period'o, li oft'e vizit'is la Leoncavallo, la plej grav'a'n soci'a'n centr'o'n de la urb'o, enklav'o'n de alternativ'a kaj radikal'a aktiv'ism'o kie renkont'iĝ'is la divers'a'j frakci'o'j de la milana mal'dekstr'ul'ar'o. Li trink'is bier'o'n, ĉe'est'is spektakl'o'j'n kaj kultiv'is si'a'n pasi'o'n pri la anarki'ist'a kant'ist'o Fabrizio De André. Tiu'temp'e, la urb'estr'o est'is Marco Formentini, ankaŭ membr'o de la Nord'a Lig'o. Kiel magistrat'an'o, Salvini defend'is la Leoncavallo kontraŭ Formentini, kiu dezir'is dis'fal'ig'i ĝi'n. Kiam, en 1997, la Lig'o organiz'is "padaniajn elekt'ad'o'j'n" por star'ig'i la paralel'a'n parlament'o'n de si'a asert'at'a land'o, s-ro Salvini far'iĝ'is la estr'o de la "Padaniaj Komun'ist'o'j", list'o ornam'it'a per la martel'o kaj serp'o.

Tri milion'o'j da abon'ant'o'j en Facebook

Kiel magistrat'an'o de Milano, li pov'is dis'kon'ig'i si'a'j'n furioz'a'j'n deklam'o'j'n pri roma'o'j kaj islam'an'o'j kaj pri sekur'ec'a'j afer'o'j. Li sekv'e sub'ten'is patr'o'n kiu mort'paf'is dom'rab'ist'o'n, kaj propon'is la establ'o'n de sen'pag'a telefon'numer'o por raport'i delikt'o'j'n de en'migr'int'o'j. Li nepr'e ĉe'est'is fest'a'j'n okaz'o'j'n ĉe lok'a'j sub'ĉiel'a'j bazar'o'j kaj rapid'e far'iĝ'is regul'a gast'o de lok'a'j televid'kanal'o'j. Li ankaŭ tre aktiv'is en la propr'a'j amas'komunik'il'o'j de la Lig'o, precip'e en la ĵurnal'o La Padania, kaj post'e far'iĝ'is la direktor'o de Radi'o Padania Liber'a. Kiel la ital'a komun'ist'a parti'o (PCI) de la pas'int'ec'o, la Lig'o est'is organiz'aĵ'o kiu deploj'is si'a'j'n aktiv'ul'o'j'n trans vast'a gam'o da aktiv'ec'o'j.

En 2004, la vigl'ec'o de Salvini konduk'is li'n al Bruselo, kie li far'iĝ'is eŭrop'a parlament'an'o por la Lig'o. La pli'mult'o de li'a'j voĉ'don'o'j ven'is el la mal'riĉ'a'j antaŭ'urb'o'j de Milano. Li eks'iĝ'is en 2006 por gvid'i la Lig'an'ar'o'n en la milana magistrat'o, sed re'ven'is al Bruselo en 2009. En 2012, li far'iĝ'is ĝeneral'a sekretari'o de la Lig'o de Lombardio. Tio far'is li'n la logik'a kandidat'o por sukced'i Roberto Maron'i kiel gvid'ant'o de la Nord'a Lig'o.

La histori'a kun'tekst'o favor'is ĉi tiu'n lev'iĝ'o'n. La rev'o'j de Altiero Spinelli, unu el la fond'int'o'j de la Eŭrop'a Uni'o kaj fort'eg'a sub'ten'ant'o de kontinent'a federal'ism'o, evident'e ne real'iĝ'is. Mal'e : la alt'a'j rang'o'j de la EU est'is ĉiam pli super'reg'at'a'j de burokrat'o'j kiu'j dikt'is si'a'j'n politik'o'j'n al elekt'it'a'j reg'ist'ar'o'j sen'konsider'e de demokrati'a'j mandat'o'j, kaj trud'is nov'liberal'a'j'n rigor'a'j'n el'spez'redukt'o'j'n per la minac'o de kataklism'o en land'o'j kiu'j dezir'is de'prunt'i de ali'a'j font'o'j.

Italio est'as la land'o kiu pli sufer'is ol iu ajn ali'a pro la sekv'o'j de la Traktat'o de Mastriĥto. Tie, en 2014, al'ven'is unu el la plej arogant'a'j post'milit'a'j reg'ist'ar'o'j, kiu ne nur dezir'is nepr'e nul'ig'i la labor'leĝ'o'j'n per dekret'o, sed ankaŭ iu'j'n kern'a'j'n dispozici'o'j'n de la konstituci'o de 1947 por koncentr'i pli da potenc'o en si'a'j man'o'j. En februar'o 2014, Matteo Renzi trans'pren'is la gvid'ant'ec'o'n de la Demokrat'a Parti'o kaj tiel en'ofic'iĝ'is kiel ĉef'ministr'o kvankam li eĉ ne est'is parlament'a deput'it'o - li tiel sen'ig'is al la parti'o ĝi'a'n tradici'a'n pretend'em'o'n est'i fort'o de la mal'dekstr'o, kaj konklud'is pakt'o'n kun s-ro Berlusconi. Kun la avantaĝ'o de la sub'ten'o de prezid'ant'o Giorgio Napolitano, la ĉef'a federaci'o de dung'ant'o'j, la bank'o'j kaj trans'naci'a'j firma'o'j, eĉ sen menci'i la amas'komunik'il'o'j, Renzi kred'is ke li est'as tiel popular'a ke li pov'os sukces'e okaz'ig'i referendum'o'n por aprob'i ĉi tiu'j'n amend'o'j'n de la konstituci'o. Sed ĉiu'j ali'a'j parti'o'j kontraŭ'is li'n, kaj la voĉ'don'ant'o'j trud'is al li sever'a'n mal'venk'o'n [2]. El la jun'a'j voĉ'don'ant'o'j, kies reprezent'ant'o li pretend'is est'i, 80% voĉ'don'is "ne". Inter la gajn'int'o'j, en ĉi tiu elekt'o'tag'a vesper'o, est'is Salvini kiu vigl'e kampanj'is kontraŭ la re'form'projekt'o kaj far'iĝ'is naci'a figur'o.

Por ating'i tio'n, la gvid'ant'o de la Lig'o dev'is far'i du grand'a'j'n ŝanĝ'o'j'n en si'a ag'manier'o : nov'a strategi'o pri elekt'ad'o'j kaj nov'ig'a politik'a teknik'ar'o. La Nord'a Lig'o, separ'at'ism'a mov'ad'o fond'it'a de s-ro Bossi, cel'um'is du mal'amik'o'j'n : Romo, la kor'o de burokrat'ism'a korupt'o, kaj la Sud'o, region'o de nenio'far'ant'o'j kaj parazit'o'j. Jam je la komenc'o de 2010, oni klar'e vid'is ke ĉi tiu strategi'o est'as konduk'int'a la parti'o'n al mort'a punkt'o. Apart'iĝ'o de ĝi'a region'o est'is nek ating'it'a nek probabl'a, kaj la super'viv'o de la parti'o - kiu sving'iĝ'is inter 3 kaj 4% en la opini'sond'o'j - est'is ne'cert'a. Kiel ĝeneral'a sekretari'o, s-ro Salvini trud'is nov'a'n kurs'o'n : li atak'os Bruselon prefer'e ol Romon, kaj migr'int'o'j'n prefer'e ol sud'ul'o'j'n. Tiel, li parol'os en la nom'o de ĉiu'j ital'o'j, de la tut'a land'o, kontraŭ sub'prem'ant'o'j kaj en'trud'int'o'j. For'las'int'e la antagonism'o'n inter la du Italioj, la Lig'o pov'is varb'i kultiv'ist'o'j'n en Apuli'o, siciliajn fiŝ'kapt'ist'o'j'n, veneciajn komerc'ist'o'j'n kaj kadr'ul'o'j'n en Lombardio, prezent'ant'e ĉiu'j'n kiel la viktim'o'j'n de for'a, sen'kor'a reg'ist'ar'o, kaj al'front'ant'o'j'n de cunam'o da fremd'ul'o'j.

Komenc'e, s-ro Salvini ekspluat'is ĉagren'o'n pri la Eŭrop'a Uni'o, en land'o kie ĉiu buĝet'o dev'as est'i aprob'it'a de la Eŭrop'a Komision'o kiu postul'is de Italio ofer'o'n post ofer'o kun la konsent'o de la parti'o'j centr'a'j-mal'dekstr'a'j kaj centr'a'j-dekstr'a'j. Li'a inaŭgur'a parol'ad'o fiks'is la ton'o'n : "Ni dev'as re'pren'i la ekonomi'a'n suveren'ec'o'n kiu'n ni perd'is en la Eŭrop'a Uni'o. Ili pied'bat'is al ni la kojon'o'j'n (...). Ĉi tiu ne est'as la Uni'o Eŭrop'a sed la Uni'o Sovet'a, gulag'o el kiu ni dezir'as el'ir'i kun'e kun ajn'a land'o kiu pret'as tio'n far'i." La eŭrop'a elekt'ad'o en 2014 al'proksim'iĝ'is, kaj li daŭr'ig'is si'a'n ofensiv'o'n kontraŭ Bruselo per al'vok'o al Italio el'ir'i el la eŭr'o, ide'o ĝis tiam for'ig'it'a al la marĝen'o'j de la politik'a parol'o de kaj la mal'dekstr'o kaj la dekstr'o. La postul'o ne sukces'is interes'i la voĉ'don'ant'o'j'n. La Lig'o ne nur ne pli'ig'is si'a'n voĉ'don'ar'o'n, ĝi perd'is tri el si'a'j naŭ deput'it'o'j en la Eŭrop'a Parlament'o.

Ĝust'e tiam Luca Morisi aper'is sur la scen'ej'o. Kun'e kun komerc'a partner'o, ĉi tiu 45-jar'aĝ'a fak'ul'o pri komput'ik'o administr'is firma'o'n nom'at'a'n Sistem'a Intranet kiu hav'is neniu'j'n dung'it'o'j'n sed amas'o'n da instituci'a'j klient'o'j. Li akcept'is Salvini kiel klient'o'n kiam la last'a jam est'is ne'apart'ig'ebl'a de si'a tabul'komput'il'o kaj kon'is Tviter'o'n, sed hav'is preskaŭ neniom da abon'ant'o'j en Facebook. Li'a nov'a cifer'ec'a konsil'ist'o instig'is al li ŝanĝ'i si'a'n strategi'o'n. Tviter'o est'as trud'kitel'o, Morisi klar'ig'is, ĉar ĝi est'as fundament'e mem'referenc'a kaj favor'as konfirm'a'j'n mesaĝ'o'j'n. "La publik'o est'as en Facebook" li dir'is, "kaj tie ni dev'as est'i". Ili star'ig'is team'o'n pri soci'a'j komunik'il'o'j kiu baldaŭ far'iĝ'is unu el la plej grav'a'j serv'o'j de la Lig'o.

S-ro Morisi detal'is dek ordon'o'j'n al kiu'j la parti'estr'o dev'as sub'met'iĝ'i. La mesaĝ'o'j sur li'a paĝ'o en Facebook dev'as est'i skrib'it'a'j de s-ro Salvini mem, aŭ dev'as ŝajn'i tiel. Ili dev'as aper'i ĉiu'n tag'o'n, tra la tut'a jar'o, kaj koment'i pri event'o'j kiu'j ĵus okaz'is. Afiŝ'o'j dev'as est'i simpl'a'j, kun regul'a interpunkci'o kaj ripet'it'a'j vok'o'j ek'ag'i. La pronom'o "ni" est'u uz'at'a kiel ebl'e plej oft'e por ident'ig'i la skrib'ant'o'n kun la leg'ant'o. Salvini ankaŭ dev'us leg'i la koment'o'j'n, kaj foj'e respond'i al ili, por sond'i la publik'a'n opini'o'n.

Rezult'e, la paĝ'o en Facebook de s-ro Salvini funkci'is kiel ĵurnal'o, dank'e al el'don'a sistem'o kre'it'a intern'e kaj nom'at'a "la best'o". Oni afiŝ'is la en'hav'o'n en la ret'o je fiks'it'a'j hor'o'j de kie ĝi'n kopi'is mult'eg'o da fili'iĝ'int'a'j paĝ'o'j, kaj oni sen'ĉes'e kontrol'is la re'ag'o'j'n. S-ro Morisi kaj li'a'j koleg'o'j skrib'is inter ok'dek kaj naŭ'dek afiŝ'o'j'n ĉiu'semajn'e, dum s-ro Renzi - tiam prezid'ant'o de la estr'ar'o - kaj li'a team'o produkt'is maksimum'e dek. S-ro Morisi el'pens'is ruz'o'n por ten'i abon'ant'o'j'n : li'a konsil'o est'is ĉiam ripet'i la sam'a'j'n vort'o'j'n tiel, ke Salvini ŝajn'os pli kiel klient'o de drink'ej'o ol tradici'a politik'ist'o.

La ton'o de la mesaĝ'o'j vari'is inter ne'respekt'ec'o, agres'em'o kaj de'log'ad'o. La gvid'ant'o de la Lig'o instig'is si'a'j'n leg'ant'o'j'n koler'iĝ'i kontraŭ la mal'amik'o de la tag'o (ne'leĝ'a'j en'migr'int'o'j, korupt'a'j distrikt'a'j juĝ'ist'o'j, la Demokrat'a Parti'o, la Eŭrop'a Uni'o ...), kaj post'e afiŝ'is fot'o'n de la mar'o, de si'a manĝ'o aŭ eĉ de si mem brak'um'ant'e iu'n aktiv'ul'o'n aŭ fiŝ'kapt'ant'e sur'mar'e. La publik'a opini'o est'is nutr'at'a per sen'fin'a flu'o da bild'o'j de s-ro Salvini manĝ'ant'a Nutella, kuir'ant'a tortelinojn, mord'ant'a oranĝ'o'n, aŭskult'ant'a muzik'o'n aŭ spekt'ant'a televid'o'n. Ĉiu'tag'e, part'o de li'a viv'o est'is el'send'it'a al milion'o'j da ital'o'j, laŭ strategi'o per kiu la publik'a kaj la privat'a est'is konstant'e inter'miks'at'a'j. Ĉi tiu eklektik'ism'o cel'is don'i al li hom'a'n kaj trankvil'ig'a'n reputaci'o'n, kaj sam'temp'e ebl'ig'is al li daŭr'ig'i si'a'j'n provok'o'j'n. Li'a mesaĝ'o : "Malgraŭ la legend'o, kiu prezent'as mi'n kiel mal'progres'em'a'n monstr'o'n, ne'serioz'a'n popol'ist'o'n, mi est'as honest'a person'o, mi parol'as ĉi tiel ĉar mi est'as unu el vi, tial fid'u mi'n."

La strategi'o de Morisi ankaŭ baz'iĝ'as sur "trans'komunik'il'ec'o" : aper'ant'e televid'e, li afiŝ'as en Facebook, tra'serĉ'as la koment'o'j'n dum ili al'ven'as kaj cit'as ili'n dum la program'o ; post kiam la el'send'o fin'iĝ'as, li kompil'as el'tir'aĵ'o'j'n kaj met'as ili'n en Facebook. Ĉi tiu metod'o, de kiu s-ro Salvini est'as majstr'o, rapid'e montr'iĝ'is sukces'a : inter mez-januar'o kaj mez-februar'o 2015, li ricev'is preskaŭ du'obl'o'n de la televid'a temp'o ricev'it'a de s-ro Renzi, la ĉef'ministr'o de Italio. En 2013, li hav'is nur 18 000 abon'ant'o'j'n en Facebook ; ĝis la mez'o de 2015, li hav'is unu milion'o'n kaj du'on'o'n. Hodiaŭ, est'as pli ol tri milion'o'j - rekord'o ĉe eŭrop'a'j politik'a'j gvid'ant'o'j.

Rival'o sen'pov'ig'it'a

Li'a'j opon'ant'o'j de'long'e rigard'as li'n kiel kapric'em'a'n kaj sen'disciplin'a'n, nur kapabl'a kaŭz'i sensaci'o'n en la amas'komunik'il'o'j. Sed en ital'a politik'a mond'o karakteriz'at'a de ekstrem'a person'ec'ig'o [3], la ĝeneral'a sekretari'o de la Lig'o ten'is atut'o'n. Dum s-ro Berlusconi parol'ad'is al la popol'o per si'a'j televid'kanal'o'j, en la grand'a ofic'ej'o de si'a vila'o en Arcore, s-ro Renzi organiz'is plur'medi'a'j'n event'o'j'n en Florenco, kie li aper'is kun fam'a'j verk'ist'o'j kaj muzik'ist'o'j. Kiam tem'as pri Giuseppe ("Beppe") Grillo, li hav'is mord'ant'a'n humur'o'n kiam li est'is komedi'ist'o, kaj pov'is organiz'i grand'a'j'n teatr'ec'a'j'n amas'kun'ven'o'j'n sub'ĉiel'a'j'n, sed post kiam li fond'is la Mov'ad'o'n Kvin Stel'o'j li prefer'is rest'i en la ombr'o'j kaj reg'i si'a'n mov'ad'o'n de'mal'proksim'e. S-ro Salvini, si'a'flank'e, prezent'is si'n kiel ver'a'n ordinar'a'n popol'an'o'n kiu ĝu'is antaŭ ĉio'n miks'iĝ'i kun la popol'amas'o'j. Sufiĉ'is vid'i li'n en tiu rol'o en disk'o'tek'o, kun glas'o en la man'o, ĉirkaŭ'at'a de aktiv'ul'o'j kaj sci'vol'a'j admir'ant'o'j vic'atend'ant'a'j fot'o'n : neni'u ital'a gvid'ant'o pov'is produkt'i tia'j'n bild'o'j'n kun tiom da natur'ec'o.

Dum la mal'dekstr'o - tio est'as, ĝi'a rest'aĵ'o -, rifuĝ'is en la simbol'o'j de la pas'int'ec'o, aŭ intern'a disput'ad'o kaj frakci'a'j disput'o'j, s-ro Salvini renkont'is labor'ist'o'j'n antaŭ fabrik'o'j, ĉiam kun'tren'ant'e televid'a'j kamera'o'j'n. Tio don'is al la labor'ist'o'j moment'o'n da atent'o en la amas'komunik'il'o'j post jar'dek'o'j da izol'ec'o. La mal'dekstr'o aranĝ'is miniatur'a'j'n elekt'ad'o'pakt'o'j'n en voĉ'don'ad'o post voĉ'don'ad'o por ating'i la sojl'o'n neces'a'n por hav'i parlament'a'j'n deput'it'o'j'n, ripet'ant'e si'a'j'n van'a'j'n al'vok'o'j'n al unu'ec'o, Salvini tondr'is kontraŭ la ekster'land'ig'o de fabrik'o'j, kaj al'vok'is favor'e al protekt'ism'a'j aranĝ'o'j kontraŭ mal'just'a konkurenc'o far'e de land'o'j kiu'j sur'tret'as la rajt'o'j'n de labor'ist'o'j. La rezult'o'j baldaŭ vid'ebl'is. En 2016, la Lig'o far'iĝ'is la du'a parti'o en "Ruĝ'a Toskani'o", ricev'int'e si'a'j'n plej bon'a'j'n nombr'o'j'n en la labor'ist'a'j antaŭ'urb'o'j. En Emili'o-Romanjo, Umbri'o kaj en Marki'o - lok'o'j kiu'j est'is si'a'temp'e bastion'o'j de la komun'ist'a parti'o - ĝi est'is far'iĝ'ant'a pli popular'a.

La ĝeneral'a balot'ad'o de la 4a de mart'o 2018 mark'is decid'a'n paŝ'o'n. Alianc'it'e kun Berlusconi kaj la Fratelli d’Italia (Frat'o'j de Italio), rest'aĵ'o de post'milit'a nov'faŝism'o, la Lig'o - kiu for'las'is la adjektiv'o'n "Nord'a" - kvar'obl'ig'is si'a'n sub'ten'o'n ĝis 17,3% de la voĉ'don'o'j. Kvankam si'a baz'o rest'is en la Nord'o, ĝi nun est'is establ'it'a en la Sud'o. Unu'a'foj'e, ĝi super'is Forza Italia, la parti'o'n de s-ro Berlusconi. La centr'a-dekstr'a koalici'o gajn'is 37% de la voĉ'don'ar'o kaj ricev'is du'obl'e pli da parlament'a'j deput'it'o'j ol tiu'j de la centr'a'j-mal'dekstr'a'j parti'o'j malgraŭ tio, ke la ver'a gajn'int'o est'is la Mov'ad'o Kvin Stel'o'j gvid'at'a de Lu'ig'i Di Maio, 30-jar'aĝ'a napolano : li'a parti'o gajn'is 32% de la voĉ'don'o'j, mult'e pli ol iu ajn ali'a.

La rezult'o neces'ig'is ge'edz'iĝ'o'n pro oportun'ec'o, ĉar neni'u el la tri parti'o'j hav'is parlament'a'n pli'mult'o'n. Post tri monat'o'j da bluf'ad'o kaj inter'trakt'ad'o, la Mov'ad'o Kvin Stel'o'j kaj la Lig'o fin'e inter'konsent'is pri "kontrakt'o por form'i reg'ist'ar'o'n" kiu skiz'is, tre ĝeneral'e, la sfer'o'j'n pri kiu'j ĉiu respond'ec'os. En juni'o, ili form'is reg'ist'ar'o'n. S-ro'j Salvini kaj Di Maio far'iĝ'is vic-ĉef'ministr'o'j sub ĉef'ministr'o elekt'it'a de la Mov'ad'o Kvin Stel'o'j, Giuseppe Conte, profesor'o pri jur'o ĝis tiam ne'kon'at'a de la publik'o. Al ĉi tiu "flav'a-verd'a" koalici'o - la respektiv'a'j kolor'o'j de la Kvin Stel'o'j kaj la Lig'o - la ĉef'a'j amas'komunik'il'o'j respond'is per ĝeneral'a apopleksi'o, ĉar ili rigard'is ĉia'spec'a'n "popol'ism'o'n" kiel abomen'aĵ'o'n, por ne menci'i alianc'o'n de du spec'o'j de tio.

Efektiv'e, la simil'ec'o'j inter la du parti'o'j est'is pli kondut'a'j ol politik'a'j : sen'ĉes'a strid'ec'o, kontraŭ'sistem'a retor'ik'o, konstant'a'j menci'o'j pri mal'amik'o'j intern'a'j kaj ekster'a'j, al'vok'o'j al "la popol'o", de'supr'a intern'a organiz'ad'o, tut'fort'a inter'ret'a ĉe'est'o kiu em'is trans'form'i iu'n ajn tem'o'n en slogan'o'n aŭ krud'a'n ŝerc'o'n. Ili'a ĉef'a ideologi'a komun'ec'o est'is mal'amik'ec'o kontraŭ Bruselo kaj skeptik'o pri la komun'a valut'o, kiu'n ili kulp'ig'is pri la al'trud'o de rigor'a'j el'spez'redukt'o'j kaj pri ekonomi'a stagn'ad'o en Italio. Sed la program'o'j, kiu'j'n ĉiu dezir'is plen'um'i por romp'i ĉi tiu'j'n ĉen'o'j'n, emfaz'is la politik'a'n mal'sam'ec'o'n inter ili. La Lig'o vol'is en'konduk'i unu'sol'a'n impost'procent'o'n, la klasik'a'n recept'o'n de la dekstr'o por plaĉ'i al et'skal'a'j entrepren'ist'o'j kiu'j form'is ĝi'a'n soci'a'n baz'o'n en la Nord'o. La Kvin Stel'o'j dezir'is garanti'it'a'n minimum'a'n en'spez'o'n por help'i la sen'labor'ul'o'j'n, la ne'konstant'a'j'n dung'it'o'j'n kaj la mal'riĉ'ul'o'j'n, antaŭ ĉio en la Sud'o. Kiam tem'as pri re'distribu'o, la sekv'o'j de ĉi tiu'j du diametr'e kontraŭ'a'j aranĝ'o'j strek'is lini'o'n inter la du parti'o'j laŭ klasik'a mal'dekstr'a-dekstr'a fend'o.

Kiam la reg'ist'ar'o form'iĝ'is, la Kvin Stel'o'j okup'is ministeri'o'j'n kun fort'a soci'ekonomi'a pez'o kaj la Lig'o pren'is tiu'j'n, kiu'j hav'as simbol'a'n kaj ident'ec'ism'a'n dimensi'o'n. El la nov'a'j ministr'o'j, 90% neniam est'is en kabinet'o antaŭ si'a nom'um'o. S-ro Salvini far'iĝ'is la ministr'o pri intern'a'j afer'o'j, kaj s-ro Di Maio sur'pren'is la respond'ec'o'n pri ekonomi'a evolu'o, labor'o kaj social'a'j afer'o'j. Unu'a'vid'e, la Kvin Stel'o'j, la pli'mult'a parti'o post la elekt'ad'o'j, gajn'is la plej grav'a'j'n pozici'o'j'n - inter'ali'e infra'struktur'o'n, san'o'n kaj kultur'o'n - kaj tiu'j'n, kiu'j hav'as la plej grand'a'n potencial'a'n efik'o'n sur la elekt'ant'ar'o'n.

Sed jam en la komenc'o, la form'ad'o de la reg'ist'ar'o est'is sub'met'at'a al gvat'ad'o far'e de la ital'a "profund'a ŝtat'o" : la prezid'ant'o de la respublik'o (Sergio Mattarella), la Bank'o de Italio, la bors'o kaj, precip'e, la Centr'a Bank'o de Eŭrop'o. Ili cert'ig'is ke la du parti'o'j ne pov'u okup'i tiu'j'n ministeri'o'j'n kiu'j grav'as por la ekonomi'o (financ'o kaj eŭrop'a'j afer'o'j). Ankaŭ, kiam la koalici'o propon'is kandidat'o'j'n, kiu'j'n s-ro Mattarella konsider'is ne'sufiĉ'e lojal'a'j al la Eŭrop'a Uni'o, la prezid'ant'o ne hezit'is ili'n veto'i. Sekv'e, la influ'o de la Mov'ad'o Kvin Stel'o'j sur fisk'a'j politik'o'j est'is grand'part'e nul'ig'it'a jam de la komenc'o. Ne'surpriz'e, tuj post kiam unu el la propon'o'j de la Kvin Stel'o'j aŭ la Lig'o minac'is far'iĝ'i leĝ'o (ĉu la garanti'it'a minimum'a en'spez'o, ĉu la mal'alt'ig'o de la aĝ'o de emerit'iĝ'o), la Eŭrop'a Komision'o kaj ĝi'a'j intern'a'j ret'o'j inter'ven'is. Post monat'o'j da lukt'ad'o, ĉi tiu'j rimed'o'j est'is mild'ig'it'a'j. Ĝis nun, rezult'e, s-ro Di Maio est'as montr'int'a tre mal'mult'o'j'n ating'o'j'n en la reg'ist'ar'o.

"Lig'ec'ig'o" de la politik'o

S-ro Salvini, ali'flank'e, maksimum'ig'is si'a'n ĉe'est'o'n. En si'a rol'o kiel ministr'o pri intern'a'j afer'o'j, li nun preskaŭ ĉiam port'as la jak'o'n de la polic'o aŭ la carabinieri, kiel bon'a ŝerif'o. Al si'a vic'komand'ant'o li konfid'is la ministeri'o'n pri la famili'o, ali'a bon'eg'a platform'o por komunik'aĵ'o'j kun fort'a efik'o en la amas'komunik'il'o'j. Sed por si, li rezerv'is la plej grav'a'n el ĉiu'j moral'a'j respond'ec'o'j de honest'a reg'ist'ar'o : kampanj'o'n kontraŭ ne'leĝ'a en'migr'ad'o, far'at'a'n per la rifuz'o de haven'a'j rajt'o'j al ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j (NRO-oj) kiu'j sav'as viv'o'j'n en Mediterane'o. La jar'o'j da politik'a propagand'o far'e de la Mov'ad'o Kvin Stel'o'j kontraŭ la "invad'o" post'las'is si'a'n mark'o'n, dev'ig'ant'e ke ili sekv'u la Lig'o'n sur ĉi tiu'n min'kamp'o'n, kun foj'foj'a'j sen'efik'a'j admon'o'j kontraŭ apart'e krud'a'j ag'o'j de ksenofobi'o.

Kelk'a'j'n monat'o'j'n post la en'ofic'iĝ'o de la Flav'a-Verd'a koalici'o, jam ne rest'is dub'o pri kiu kolor'o est'is la plej fort'a [4] . Kvankam ĝi ricev'is nur du'on'o'n de la voĉ'don'o'j de ĝi'a koalici'a partner'o, la Lig'o trud'is si'a'n hegemoni'o'n, kvazaŭ ĝi est'us ricev'int'a du'obl'e pli ol ĝi. La tri region'a'j elekt'ad'o'j okaz'int'a'j inter januar'o kaj april'o 2019 trans'form'is ĉi tiu'n re'turn'iĝ'o'n en solid'a'n politik'a'n fakt'o'n. Ĉiu'j tri okaz'is en la Sud'o, kie la Kvin Stel'o'j for'bala'is ĉiu'j'n rival'o'j'n en 2018. En Abruzzo, la voĉ'don'ar'o de la Kvin Stel'o'j fal'is de 39,8 al 19,7 procent'o'j, dum la voĉ'don'ar'o de la Lig'o ek'kresk'is de 13,8 al 27,5 procent'o'j. En Sardi'o, la Kvin Stel'o'j plonĝ'is de 42,4 al 9,7 procent'o'j, dum la Lig'o iom'et'e pli'iĝ'is de 10,8 al 11,4 procent'o'j. Fin'e, en Basilicata la voĉ'don'ar'o de la Kvin Stel'o'j est'is du'on'ig'it'a, de 44,3 al 20,3 procent'o'j, dum tiu de la Lig'o tri'obl'iĝ'is de 6,3 al 19,2 procent'o'j. Alianc'it'a kun Forza Italia, Fratelli d’Italia kaj divers'a'j ali'a'j grup'o'j, la Lig'o trans'pren'is la potenc'o'n en ĉi tiu'j tri region'o'j. Sekv'e, ĝi venk'is sur ĉiu'j front'o'j, al'iĝ'ant'e al Forza Italia kaj la ekstrem'a dekstr'o ĉe la lok'a nivel'o dum ĝi daŭr'ig'is si'a'n alianc'o'n kun la Kvin Stel'o'j en Romo.

La Lig'o nun okup'as la centr'o'n de la ital'a politik'a viv'o. S-ro Salvini dis'don'as la kart'o'j'n kaj trud'as la regul'o'j'n de la lud'o, dev'ig'ant'e la amas'komunik'il'o'j'n sklav'ec'e pri'raport'i tio'n, kio'n li dir'as - li'a'j'n promes'o'j'n, li'a'j'n provok'o'j'n kaj li'a'n "ordinar'a'n prudent'o'n" kiu, el'send'at'a dum jar'o'j televid'e, ĵurnal'e kaj inter'ret'e, ŝajn'e far'iĝ'is ĝust'e tio. La ital'a politik'o est'as sub'met'it'a al "Lig'ec'ig'o" (leghizzazione). Oni nun kred'as, ke est'as normal'e - ankaŭ ĉe la centr'o-dekstr'o - akuz'i, ke iu'j Ne'reg'ist'ar'a'j Organiz'o'j est'as "mar'taksi'o'j", komplic'o'j de hom'vend'ist'o'j ; asert'i ke tio, kio'n civit'an'o'j bezon'as antaŭ ĉio, est'as sent'i si'n sekur'a ; kaj rigard'i en'migr'ad'o'n ekskluziv'e kiel problem'o'n. Argument'o'j, kiu'j est'is si'a'temp'e la special'aĵ'o de la Lig'o kaj nov'naci'ist'a'j rond'o'j, est'as preskaŭ unu'anim'e akcept'it'a'j.

El ĉiu'j gvid'ant'o'j de la eŭr'o'skeptik'a dekstr'o en la plej grand'a'j land'o'j de la Eŭrop'a Uni'o, s-ro Salvini est'as la sol'a kiu pov'as ver'e esper'i far'iĝ'i la reg'ant'o de si'a land'o. Fakt'e, li hav'as grav'a'n avantaĝ'o'n. En Italio, la nov'faŝism'o est'as de'long'e integr'iĝ'int'a en la politik'a'n sistem'o'n, kio ebl'ig'as al la Lig'o prezent'i si'n kiel "mal'sam'a'n". Ideologi'e, kvankam Salvini aparten'as al la radikal'a dekstr'o, li neniam ne'is si'a'n du'on-mal'dekstr'a'j'n de'ven'o'j'n. "Kiam oni erar'e nom'as mi'n faŝist'o, mi rid'as," li dir'as hodiaŭ. "Roberto Maron'i suspekt'is ke mi est'as komun'ist'o en la Lig'o ĉar est'is mi kiu est'is plej proksim'a al ili pri iu'j afer'o'j, inter ili la manier'o laŭ kiu mi vest'is mi'n." Eĉ ĝis 2015, li ankoraŭ est'is admir'ant'o de Siriza, la mal'dekstr'a parti'o en Greki'o, kaj ankoraŭ miks'as tem'o'j'n. kiu'j iam est'is klasik'e mal'dekstr'ism'a'j, en si'a'j'n publik'a'j'n el'dir'aĵ'o'j'n, kiel la neces'o de publik'a invest'o-bank'o aŭ la nul'ig'o de la nov'liberal'ism'a'j re'form'o'j de la pensi-sistem'o.

S-ro Salvini hav'as la avantaĝ'o'n, ke li funkci'as en kun'tekst'o kie la mal'dekstr'o, re'form'ism'a aŭ radikal'a, est'as preskaŭ mal'aper'int'a. En Franci'o, Hispanio, Briti'o kaj eĉ Germanio, mal'dekstr'e de la politik'a spektr'o ankoraŭ ekzist'as popol'a'j fort'o'j kiu'j rezist'as la ĝeneral'e akcept'it'a'n kred'o'n pri la potenc'o. En Italio jam ne est'as io tia.

Soci'ekonomi'a'j kaj geografi'a'j kondiĉ'o'j ankaŭ hav'is rol'o'n. Neni'u ali'a grand'a land'o de la Eŭrop'a Uni'o est'as pli sufer'int'a pro la trud'kitel'o de la eŭr'o ol Italio, land'o kies laŭ'kap'a en'spez'o est'as apenaŭ pli'iĝ'int'a de post la en'konduk'o de la komun'a valut'o [5], kaj kies kresk'o'procent'o'j rest'as mal'alt'a'j.

Al'don'e, kiel du'on'insul'o kun la plej long'a kontinu'a mar'bord'o de ajn'a land'o de la Uni'o, Italio far'iĝ'is voj'kruc'iĝ'o de migr'ad'o. Tradici'e land'o de el'migr'ad'o, ĝi ne kutim'iĝ'is est'i ricev'ant'o de migr'ant'o'j, kaj en kun'tekst'o de konjunktur'a mal'haŭs'o kiam kresk'ant'a'j nombr'o'j da labor'ist'o'j serĉ'as labor'o'n kaj social'a'n help'o'n. Dum ĉi tiu'j streĉ'it'ec'o'j far'iĝ'as pli kaj pli akut'a'j, s-ro Salvini prezent'as si'n kiel la ideal'a'n fulm'o'suĉ'il'o'n por mal'ŝarg'i potencial'a'n klas'batal'o'n kaj trans'form'i ĝi'n en lukt'o'n de mal'riĉ'ul'o'j kontraŭ mal'riĉ'ul'o'j.

Se li far'iĝ'us la ĉef'ministr'o, ĉu li est'us nov'a Berlusconi kiu fin'e, malgraŭ si'a sen'ĉes'a bluf'ad'o, efektiv'e ŝanĝ'is neni'o'n ? Li'a si'n'ten'o pri La Eŭrop'a Uni'o est'as lakmus'a test'o. Berlusconi est'is rimark'ind'a pli pro si'a'j mis'paŝ'o'j ol por si'a mis'kondut'o en la Eŭrop'a Konsili'o. Sro Salvini est'as pli sen'kompat'a ol li, kaj pli ideologi'a. En la kampanj'o de la eŭrop'a elekt'ad'o de 2019, li antaŭ'vid'is la aper'o'n de dekstr'ism'a popol'ism'a blok'o - la "suveren'ism'a inter'naci'o" antaŭ'vid'it'a de Steve Bannon, eks'a konsil'ist'o de la uson'a prezid'ant'o Donald Trump. Li est'as de'long'a admir'ant'o de Vladimir Putin. Sed Uson'o pli grav'as ol Rusio, kaj li mult'e pli simil'as - laŭ person'ec'o kaj stil'o - la nun'a'n okup'ant'o'n de la Blank'a Dom'o ol tiu'n de la Kreml'o. En la nun'a kun'tekst'o, tio signif'as akord'iĝ'o'n kun la prov'o far'e de prezid'ant'o Trump sub'ig'i Ĉini'o'n. Kontrast'e, kaj ĉagren'e al Salvini, s-ro Di Maio bon'ven'ig'is al Italio prezid'ant'o'n Xi Jinping, kiu ven'is port'ant'e donac'o'j'n rilat'e al la iniciat'o de la nov'a Silk'a Voj'o.

Aranĝ'o'j kun Bruselo

La diferenc'o est'as egal'e vid'ebl'a en la Eŭrop'a Uni'o, kie Di Maio, la gvid'ant'o de la Mov'ad'o Kvin Stel'o'j, hav'as mult'e pli radikal'a'n si'n'ten'o'n, esprim'ant'e el'kor'a'n sub'ten'o'n por la "flav'a'j veŝt'o'j" de Franci'o, kiu'j'n s-ro Salvini kondamn'is kiel detru'ant'o'j'n.

Ĉe la nivel'o de la Eŭrop'a Uni'o, s-ro Salvini nur sku'is la bar'il'o'j'n de la brusela kaĝ'o, sed ne prov'is ili'n romp'i. La nun'a ital'a buĝet'o konform'as al la "konsil'o" de la Eŭrop'a Komision'o. Pragmat'a adapt'iĝ'o al la antaŭ'stat'o ŝajn'as est'i pli probabl'a ol si'n'dev'ont'ig'o al instituci'a, kaj ne nur parol'a, konflikt'o kun Eŭrop'o. Kvankam la soci'a baz'o de la Lig'o est'as mal'amik'a al grand'a'j bank'o'j, al la regul'ar'o de la Eŭrop'a Uni'o kaj al trans'naci'a'j firma'o'j, ĝi'a sent'em'o tamen est'as sen'dub'e kapital'ism'a. En la pas'int'ec'o, ankaŭ Umberto Bossi polemik'is kontraŭ Bruselo ; malgraŭ tio, la Nord'a Lig'o voĉ'don'is favor'e al la Traktat'o'j de Maastricht kaj de Lisbon'o.

Por s-ro Salvini, la komun'a valut'o est'is tim'ig'il'o kiu util'is al li'a lev'iĝ'o, sed post kiam la pint'o est'is ating'it'a, ĝi pov'is est'i for'met'it'a. La kondamn'o pri la por'a'j land'lim'o'j rest'as li'a ver'a pasport'o al la potenc'o. Kaj pri ĉi tiu tem'o, la Eŭrop'a Uni'o prezent'as neniu'n problem'o'n.

Matteo Pucciarelli

Matteo Pucciarelli est'as ĵurnal'ist'o, la aŭtor'o de la libr'o ’Anatomi'a di un populista. La ver'a storia di Matteo Salvini’, Feltrinelli, Milano, 2016. Pli long'a versi'o de ĉi tiu artikol'o aper'is en New Left Review, n-ro 116-117, Londono, mart'o-juni'o 2019.

En La Ĉi-Last'a'j Monat'o'j, la nov'aĵ'o'j ven'ant'a'j el la arab'parol'ant'a spac'o est'is de'nov'e domin'at'a'j de bild'o'j de popol'a'j mobiliz'ad'o'j memor'ig'ant'a'j la revoluci'a'n ŝok-ond'o'n, kiu sku'is la region'o'n en 2011. Popol'ribel'o'j ek'is en Sudano la 19-an de decembr'o kaj en Alĝerio, kun la grand'a'j marŝ'o'j de la vendred'o 22-a de februar'o 2019. Kiel okul'frap'a ilustr'aĵ'o de la domen'o-teori'o, ili re'vigl'ig'is la memor'o'n de la unu'a faz'o, masiv'a kaj pac'em'a, de la renvers'o'j kaj mal'ord'o'j, kiu'j okaz'is antaŭ ok jar'o'j, en ses ali'a'j land'o'j de la region'o : Tunizio, Egipt'uj'o, Barejno, Jemeno, Libio kaj Sirio.

Ĉi-foj'e tamen, la koment'ist'o'j est'is pli si'n'gard'em'a'j, formul'ant'e si'a'j'n juĝ'o'j'n kiel demand'o'j'n, sam'e kiel la titol'o de ĉi tiu artikol'o. La kial'o est'as la amar'a sen'iluzi'iĝ'o, kiu sekv'is la eŭfori'o'n de la « arab'a printemp'o » de 2011. La sub'prem'o de la barejna popol'ribel'o, kelk'a'j'n semajn'o'j'n post ĝi'a ek'o, kun la part'o'pren'o de la ali'a'j naft'o-monarĥi'o'j de la Kun'labor'a Konsili'o de la Golf'o, (KKG), est'us pov'int'a rest'i escept'o, se oni konsider'as la tre apart'a'n natur'o'n de tiu ŝtat'a klub'o. Sed, du jar'o'j'n post'e, la tut'a region'o baskul'is en faz'o'n de kontraŭ-revoluci'a retro'paŝ'o, kun nov'a ĉen're'ag'o... en invers'a direkt'o.

La ofensiv'o lanĉ'it'a en la printemp'o de 2013 en Sirio far'e de s-ro Baŝar Al-Asad help'e de Irano kaj de ties region'a'j help'ant'o'j est'is sekv'at'a de star'ig'o de aŭtoritat'em'a reĝim'o reg'at'a de la arme'o en Egipt'uj'o, kaj (ankaŭ) la re'ven'o de part'o de la eks'a'j potenc'ul'o'j en Tunizio. Inter'temp'e, en ambaŭ land'o'j, la komenc'a'n revoluci'a'n elan'o'n konfisk'is fort'o'j aparten'ant'a'j al la parti'o de la Islam'a Frat'ar'o. Hard'ig'it'a'j, la rest'aĵ'o'j de la mal'nov'a reĝim'o en Libio kaj en Jemeno far'is oportun'ist'a'j'n alianc'o'j'n kun grup'o'j, kiu'j al'iĝ'is al la revoluci'o jam komenc'it'a, kaj kiu'j, sam'e kiel ili, est'is mal'amik'o'j de la Islam'a Frat'ar'o, cel'e per'fort'e akir'i la reg'ad'o'n, kaj tiel ĵet'ant'e tuj'a'j'n land'o'j'n en intern'a'n milit'o'n. De tiam, la entuziasm'o far'iĝ'is melankoli'o de tio, kio'n oni nom'is « arab'a vintr'o », fon'e de ĝeneral'a sukces'o de la teror'ism'a entrepren'o tiel nom'at'a « Islam'a Ŝtat'o ».

Sed, kvankam ĉi tiu last'a avatar'o de Al-kaid'a est'is fin'fin'e venk'it'a en Irako kaj en Sirio, dum grup'o'j ag'ant'a'j sub la sam'a aŭtoritat'o daŭr'e aktiv'as en Libio kaj en la egipta Sinajo, kaj ankaŭ trans la arab'parol'ant'a are'o, ali'a'j ag'ant'o'j de la kontraŭ-revoluci'o daŭr'e plu ag'ad'as.

La Al-Asad-klan'o daŭr'ig'as si'a'n re'ord'ig'o'n de la ĉef'a part'o de la siria teritori'o kun la kun'labor'o de Rus'uj'o kaj Irano. En Egipt'uj'o, sen zorg'i pri la eventual'a efik'o de la popol'ribel'o'j en la najbar'a Sudano kaj en Alĝerio, la reĝim'o pli kaj pli despot'a de la marŝal'o Abdel Fattah Al-Sissi donac'is al si konstituci'a'n ŝanĝ'o'n cel'e ebl'ig'i al ĝi'a prezid'ant'o rest'i ĉe la posten'o ĝis 2030 [1]. La libia konkur'ant'o de tiu ĉi, la marŝal'o Khalifa Haftar – kuraĝ'ig'it'a de Kairo, Abu Dabio, Rijado, Moskvo kaj Parizo, al kiu'j s-ro Donald Trump fin'fin'e al'iĝ'is -, est'as de la mez'o de april'o engaĝ'it'a en arme'a ofensiv'o en la okcident'o de la land'o, por komplet'ig'i si'a'n konker'o'n de la teritori'o. Tiu ag'ad'o cel'as la libi'an kompromis-reg'ist'ar'o'n agnosk'it'a'n de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN), la Islam'a Frat'ar'o, Kataro kaj Turk'uj'o, kaj sink'ig'as la UN-mediaci'o'n por nov'a solv'o inter'konsent'ot'a. En Jemeno, intern'a milit'o furioz'as, kun konsekvenc'o'j pli'pez'ig'it'a'j pro la krim'a inter'ven'o de la koalici'o konduk'at'a de la sauda reĝ'land'o. Neni'o permes'as esper'i daŭr'i'pov'a'n pac'o'n nek la re'unu'iĝ'o'n de tiu land'o en proksim'a est'ont'ec'o.

Kontest'ad'o kondamn'it'a je daŭr'o

Dum ĉi tiu kontraŭ-revoluci'a degener'o plu daŭr'as, la sudana kaj alĝeria erupci'o'j, anstataŭ prezent'i nov'a'n « arab'a'n printemp'o'n » rest'as moment'e sol'a'j en mov'iĝ'em'a kaj kontraŭ'dir'a kun'tekst'o. Ili ja pov'us tiel sam'e kresk'i kaj etend'iĝ'i al ali'a'j land'o'j, kiel est'i subit'e inter'romp'at'a'j. Nun, la sort'o de la region'o tre de'pend'as de tio, kio far'iĝ'os la popol'a'j mov'ad'o'j en ambaŭ land'o'j.

Kio est'as plen'e konfirm'it'a, tamen, est'as la fakt'o, ke la eksplod'o de 2011 est'is nur la unu'a faz'o de long'daŭr'a revoluci'a procez'o. Laŭ tiu ĉi vid'manier'o, la nom'o « arab'a printemp'o » pov'is est'i uz'at'a kondiĉ'e ke oni kompren'as ĝi'n ne kiel faz'o'n de mal'long'a kaj relativ'e pac'a trans'ir'o, kiel mult'a'j esper'is en 2011, sed kiel la unu'a'n moment'o'n de si'n'sekv'a'j « sezon'o'j » plan'it'a'j por daŭr'i plur'a'j'n jar'o'j'n, eĉ plur'a'j'n jar'dek'o'j'n.

Ja en la arab'a mond'o, la urĝ'o ne est'as nun la adapt'o de la politik'a sistem'o al soci'o kaj ekonomi'o ating'int'a'j matur'ec'o'n en si'a evolu'ad'o, sam'e kiel tio, kio'n spert'is la land'o'j de Latin-Amerik'o aŭ Orient'a Azi'o, kies politik'a modern'ig'o ven'is por komplet'ig'i la soci-ekonomi'a'n modern'iĝ'o'n. Ĉi tie tem'as prefer'e pri elimin'i politik'a'n sistem'o'n, kiu blok'as la ekonomi'a'n kaj soci'a'n evolu'o'n de la 1980-aj jar'o'j. Ĝi'a plej vid'ebl'a simptom'o est'as la sen'labor'ec'o de la jun'ul'o'j, kies rekord'o'n posed'as de'long'e la region'o, inter la grand'a'j geopolitik'a'j sfer'o'j de la planed'o [2].

En tiu perspektiv'o, la ekscit'ec'o-punkt'o ating'it'a en 2011 pov'is konduk'i al nov'a period'o de daŭr'a stabil'ec'o nur per radikal'a ŝanĝ'o de la ekonomi'a'j orient'iĝ'o'j. Sed tiu romp'o est'is kaj rest'as ne'koncept'ebl'a sen soci'politik'a ŝanĝ'o ĉes'ig'ant'a la ŝtat'a'j'n sistem'o'j'n respond'ec'a'j'n pri la blok'ad'o. Mank'e de tio, la kontest'ad'o, anstataŭ mal'pli'iĝ'i, est'is kondamn'it'a plu'daŭr'i, eĉ intens'iĝ'i, laŭ'grad'e kiel la mal'stabil'ig'o kre'it'a de la « arab'a printemp'o » pov'is nur pli'grand'ig'i la ĝeneral'a'n ekonomi'a'n asteni'o'n. Tio'n konfirm'is la fakt'o'j : malgraŭ la kontraŭ-revoluci'a ofensiv'o, plur'a'j land'o'j de la arab'parol'ant'a are'o spert'is nov'a'j'n kaj fort'a'j'n soci'a'j'n febr'o'j'n de post 2011.

Tiel okaz'as en Tunizio, oft'e prezent'at'a kiel la grand'a sukces'o de la « arab'a printemp'o » ĉar ĝi kapabl'is protekt'i ties demokrati'a'j'n akir'aĵ'o'j'n. Sed, kvankam oni ĝeneral'e ignor'as tio'n, prefer'ant'e ekstaz'i pri pretend'at'a kultur'a diferenc'o – ŝuld'it'a apart'e al la persist'o de tunizia ŝtat'o dum la tri last'a'j jar'cent'o'j -, la tunizia escept'o est'as ĉef'e lig'it'a al la rol'o de la tunizia ĝeneral'a Uni'o de la Labor'o (UGTT), la sol'a organiz'it'a labor'ist'a mov'ad'o sam'temp'e aŭtonom'a kaj potenc'a en la arab'a mond'o [3]. La land'o tamen ne ĉes'is est'i sku'at'a de erupci'o'j soci'a'j, lok'a'j aŭ naci'a'j, inter kiu'j tiu de Kasserine, urb'o de la Centr'o, en januar'o 2016, kaj la grav'a'j manifestaci'o'j de januar'o 2018. Inter la ali'a'j land'o'j de la region'o kie aper'is grand'eg'a'j soci'a'j mov'ad'o'j ek'de 2011 est'as Maroko, apart'e en la Rif-region'o ek'de oktobr'o 2016 ; Jordanio, apart'e en la printemp'o de 2018 ; kaj Irako, intermit'e de 2015. Sudano, si'a'flank'e, spert'is plur'a'j'n ond'o'j'n de soci'a protest'ad'o de post 2011, inter kiu'j tiu de 2013, drast'e sub'prem'it'a.

Ĉie, la demand'o'j pri dung'o aŭ viv'o'kost'o est'is centr'e de la postul'o'j. Tiu'j'n problem'o'j'n oft'e pli'akr'ig'is la (tro vid'ebl'a) man'o de la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF), kiu montr'is si'n ne'ŝancel'ebl'e fidel'a al si'a nov'liberal'a kred'o. Ĝi montr'as dogm'ism'o'n, kiu plen'e kontraŭ'as instru'o'n de la spert'o, konfirm'ant'e la akuz'o'n, ke ĝi pli reprezent'as la interes'o'j'n de la grand'a kapital'o, ol erar'ig'it'a'n pragmat'a'n raci'ec'o'n. Ĝi ja konklud'is, ke la intern'a eksplod'o de la arab'a mond'o est'is kaŭz'at'a de ne'sufiĉ'a aplik'ad'o de ĝi'a'j preskrib'o'j, dum ĝi, tut'e evident'e, rezult'as el tiu'j preskrib'o'j, tut'e ne adapt'it'a'j al la region'a kun'tekst'o.

Rekomend'ant'e la re'tir'iĝ'o'n de la ŝtat'o kaj nepr'ig'ant'e la decid'a'n rol'o'n de privat'a sektor'o en dis'volv'iĝ'o, kiu neniam est'is pruv'it'a, IMF larĝ'e kontribu'is al la region'a ekonomi'a blok'ad'o. De 2011, ĝi pli'ig'is si'a'n prem'o'n al la reg'ist'ar'o'j, por ke ili detal'e aplik'u ĝi'a'n plan'at'a'n mal'abund'o-politik'o'n. Rezult'o tuj ven'is : al la supr'e cit'it'a'j okaz'aĵ'o'j eĉ al'don'iĝ'is soci'a erupci'o en Irano, kie sam'a'j kaŭz'o'j pli ol unu'foj'e don'is simil'a'j'n rezult'o'j'n de'post 2017, spit'e al la specif'ec'o de la irana politik'a sistem'o kompar'e al ties arab'a'j najbar'o'j. En januar'o 2018, protest'o'j kaŭz'it'a'j de la ordon'o'j de la Fondus'o do sku'is sam'temp'e tri land'o'j'n de la region'o : Irano, Sudano kaj Tunizio.

Ceter'e, ne est'as hazard'o, ke la sol'a reg'ist'ar'o, kiu pov'is trud'i la mal'abund'o-politik'o'n postulat'a'n de la IMF, est'is la aŭtoritat'em'a reĝim'o de la marŝal'o Al-Sisi. El tiu « ŝok-terapi'o » inaŭgur'it'a en novembr'o 2016 la egipta loĝ'ant'ar'o kon'is ĝis nun nur la ŝok'o'n. Mal'e al la ali'a'j popol'o'j de la region'o, ĝi tamen ne ribel'ad'is. Ĝi'a letargi'o de'ven'as sam'temp'e de la sub'prem'a klimat'o plu'viv'ig'it'a de la reg'ist'ar'o kaj de la rezign'o kaŭz'it'a de la konstat'o, ke tri jar'o'j da ĥaos'o inter 2011 kaj 2013 serv'is nur por instal'i reĝim'o'n, kiu ig'as bedaŭr'i tiu'n de s-ro Hosni Mubarak [4]. Tiu'n rezignaci'o'n pli'fort'ig'as la mank'o de kred'ind'a ebl'a anstataŭ'a solv'o.

Tamen, la egipta spert'o ne est'is van'a. La popol'o'j de la najbar'a'j land'o'j lern'is el ĝi lecion'o'n ; ili nun est'as protekt'at'a'j kontraŭ iluzi'o'j kia'j la egiptoj hav'is kiam ili'a arme'o pel'is s-ro'n Mubarak al demisi'o, la 11-an de februar'o 2011, kaj kiam ĝi renvers'is li'a'n elekt'it'a'n post'e'ul'o'n, membr'o'n de la Islam'a Frat'ar'o, s-ro'n Mohamed Mors'i, en juli'o 2013. Far'iĝ'is klar'a por ĉiu'j ke, kiam milit'ist'o'j form'as la skelet'o'n mem de la politik'a pov'o, la prezid'ant'o kaj ties ĉirkaŭ'aĵ'o est'as nur la pint'o de la glaci'mont'o. La sub'akv'a part'o esenc'e konsist'as el arme'a-sekur'ec'a kompleks'o – kiu'n ni inter'konsent'e nun nom'as « profund'a ŝtat'o », akord'e kun la glaci'mont'o-metafor'o.

La politik'a'j sistem'o'j de la arab'parol'ant'a are'o est'as ĉiu'j domin'at'a'j de kast'o'j, kiu'j sistem'e profit'as el la ŝtat'o'j kaj ili'a'j riĉ'o'font'o'j. Tiu'j sistem'o'j est'as laŭ du kategori'o'j : reg'ant'a'j famili'o'j en monarĥi'a kadr'o aŭ pretend'e respublik'a kun privat'a al'propriet'ig'o de la ŝtat'o, kaj arme'a-sekur'ec'a'j kaj burokrati'a'j kast'o'j, kies membr'o'j profit'as el ŝtat'a frukt'uz'o en nov-hered'posed'aĵ'a kadr'o. Tiu diferenc'o inter ambaŭ kategori'o'j ja determin'is la kontrast'a'n sort'o'n de la popol'ribel'o'j de 2011.

Prezid'ant'o'j ofer'it'a'j de la arme'o

En 2011, en la nov-hered'posed'aĵ'a'j ŝtat'o'j kiel Tunizio kaj Egipt'uj'o, la ŝtat'aparat'o rapid'e si'n liber'ig'is de la gvid'ant'a grup'o, far'iĝ'int'a tro ĝen'e embaras'a. En la hered'posed'aĵ'a'j ŝtat'o'j, mal'e, la reg'ant'a'j famili'o'j ne hezit'is uz'i si'a'j'n person'a'j'n gvardi'o'j'n por sang'e sub'prem'i la ribel'o'j'n, ĵet'ant'e tiel si'a'n land'o'n en intern'a'n milit'o'n, kiel okaz'is en Libio kaj Sirio, dum en Barejno la inter'ven'o de la KKG-monarĥi'o'j de'admon'is la popol'a'n mov'ad'o'n arm'i si'n. Jemeno trov'iĝ'is en inter'a kategori'o : la ribel'o de 2011 fin'solv'iĝ'is per sen'ekvilibr'a dis'divid'o de la potenc'o, kiu nepr'e dev'is fin'iĝ'i per arm'it'a konflikt'o.

Sudano kaj Alĝerio aparten'as, kiel Egipt'uj'o, al la kategori'o de reĝim'o'j kun arme'o-sekur'ec'a skelet'o. Kaj, sam'e kiel en Egipt'uj'o, la milit'ist'o'j fin'fin'e prov'is kviet'ig'i la ribel'ant'a'n loĝ'ant'ar'o'n ofer'ant'e la prezid'ant'o'n. S-ro Abdelaziz Buteflika est'is pel'it'a al demisi'o far'e de la alĝeria arme'a komand'ant'ar'o la 2-an de april'o 2019 ; kaj s-ro Omar Al-Baŝir est'is eks'ig'it'a de la sudana arme'a reg'ant'ar'o kaj arest'it'a la 11-an de april'o.

Tiu'j du puĉ'o'j est'as konservativ'a'j puĉ'o'j, simil'a'j al tiu, kiu'n organiz'is la milit'ist'o'j en Egipt'uj'o en 2011, kiam ili anonc'is la « demisi'o'n » de s-ro Mubarak : puĉ'o'j per kiu'j la arme'o sen'embaras'iĝ'as de la pint'o de la glaci'mont'o cel'e sav'i la sub'akv'a'n part'o'n. Ankaŭ la alĝeriaj kaj sudanaj milit'ist'o'j liver'is al la popol'a koler'o la proksim'ul'o'j'n de la fal'int'a prezid'ant'o kaj la person'o'j'n kaj instituci'o'j'n plej rekt'e kompromit'it'a'j'n en la mis'far'o'j kaj el'prem'o'j de la mal'am'at'a reĝim'o. Sed, en Alĝerio sam'e kiel en Sudano, la popol'a mov'ad'o, instru'it'a de la egipta spert'o (kaj per antaŭ'a'j lok'a'j spert'o'j, se tem'as pri la sudanaj mal'jun'a'j generaci'o'j), ne fal'is en la kapt'il'o'n. Ĝi plu postul'as, kun rimark'ind'a persist'em'o, fin'o'n de la reg-kontrol'o de la milit'ist'o'j kaj nask'iĝ'o'n de reg'ist'ar'o ver'e civil'a kaj demokrati'a.

Tiu'j nov'a'j popol'ribel'o'j hav'as kiel komun'a'n trajt'o'n la ekster'ordinar'a'n ampleks'o'n de la mobiliz'ad'o kaj ĝi'a'j'n ekzalt'ig'a'j'n kondiĉ'o'j'n, en la tradici'o de la grand'a'j emancip'a'j ribel'o'j, kiu'j « sur'tron'ig'as la imag-pov'o'n [5] ». Ankaŭ komun'a al tiu'j nov'a'j popol'ribel'o'j est'as la klar'a konsci'o, ke ili do opon'as reĝim'o'n, kies skelet'o est'as la arme'o, kaj kiu'n la alt'a komand'ant'ar'o do ne pov'as en'ter'ig'i. Tiel en Alĝerio kiel en Sudano, la plej alt'a arme'a instanc'o pretend'as far'iĝ'i la plej efik'a kontribu'ant'o de la revoluci'a ŝanĝ'o al kiu aspir'as la loĝ'ant'ar'o, laŭ la manier'o de la Liber'a'j Oficir'o'j gvid'at'a'j de Gamal Abdel Naser en 1952 en Egipt'uj'o, aŭ de la Mov'ad'o de la Arme'o de Portugal'uj'o de 1974, du kaz'o'j de ribel'ad'o de jun'a'j oficir'o'j kontraŭ ili'a hierarki'o ; sed nur mal'mult'a'j naiv'ul'o'j kred'as tiu'n tromp'o'n.

Grand'a diferenc'o tamen disting'as la du ribel'o'j'n de 2019, tio est'as la ĉe'est'o aŭ ne de gvid'ad'o. Tio est'as kern'a punkt'o : la evident'a mal'sukces'o de la ribel'ad'o'j de 2011 aŭ la part'a sukces'o de la sol'a inter ili, kies demokrati'a'j konker'aĵ'o'j est'is konserv'it'a'j, ŝuld'iĝ'is al tiu demand'o. La « arab'a printemp'o » est'is kvalifik'at'a « post'modern'a » pro la optik'a iluzi'o, kiu ig'is ni'n kred'i, ke ĝi est'as sen'direkt'a mov'ad'o. Sed neni'u popol'a mov'ad'o pov'as daŭr'e instal'iĝ'i en tiu'j kondiĉ'o'j : eĉ tiu'j, kies komenc'o est'as spontan'a dev'as akir'i gvid'ant'ar'o'n por plu daŭr'i.

Kompromit'iĝ'o de la opozici'o

En La tunizia spert'o, la sindikat'ist'o'j de la UGTT lud'is ŝlos'il'a'n rol'o'n en la etend'iĝ'o de la popol'ribel'o tut'naci'e kaj en la renvers'iĝ'o de la diktatur'o en januar'o 2011. En Egipt'uj'o, konglomerat'o de politik'a'j organiz'aĵ'o'j de la opozici'o est'as je origin'o de la ribel'o kaj gvid'is ĝi'n ĝis la for'ir'o de s-ro Mubarak. En Barejno, an'o'j de la politik'a opozici'o kaj sindikat'ist'o'j pren'is gvid'a'n rol'o'n. En Jemeno, part'o de la reĝim-fort'o'j alianc'iĝ'is al opozici-fort'o'j por profit'i el la mov'ad'o, mal'avantaĝ'e al la jun'a'j revoluci'ul'o'j, kiu'j lud'is ĉef'a'n rol'o'n en ties ek'iĝ'o. En Libio, la rapid'a evolu'o al arm'it'a konflikt'o nask'is gvid'ant'ar'o'n, kie miks'iĝ'is mal'nov'a'j kaj nov'a'j opon'ant'o'j, inter kiu'j disident'o'j de la reĝim'o. Sirio spert'is la plej long'a'n horizontal'a'n gvid'ad'o'n – kio ne est'as sam'e kiel for'est'o de gvid'ad'o -, kun konstitu'o de kun'ord'ig'a'j komitat'o'j funkci'ant'a'j dank'e al la soci'a'j ret'o'j, ĝis kiam la siria naci'a Konsili'o, kre'it'a en Istanbulo sub du'obl'a egid'o de Turk'uj'o kaj Kataro, pren'is mem la gvid'a'n rol'o'n.

La turk'o-katara du'op'o sukces'is lok'ig'i sub si'a kurator'ec'o'n ĉiu'j'n popol'ribel'o'j'n de 2011, escept'e de la apart'a kaz'o de Barejno. Tio'n ĝi sukces'is dank'e al la patron'ad'o de la kun'frat'ar'o ’Islam'a Frat'ar'o’, kiu, kvankam ĝi neni'e est'is ĉe origin'o de la ribel'ad'o, rapid'e lig'iĝ'is al ĝi kaj ĝi'n gvid'is. La Islam'a Frat'ar'o jam dispon'is pri grav'a'j organiz'aĵ'o'j tre kon'at'a'j en Egipt'uj'o kaj Jemeno. Kvankam redukt'it'a je kontraŭ'leĝ'a status'o en Libio, Tunizio kaj Sirio, ĝi dispon'is en tiu'j tri land'o'j pri grav'a ret'o, kiu ricev'is, sam'e kiel la laŭ'leĝ'a'j kaj du'on'leĝ'a'j branĉ'o'j de la Frat'ar'o en la ali'a'j land'o'j, materi'a'n kaj televid'a'n sub'ten'o'n (tra la ĉen'o Al-Jazira) de la emir-land'o Kataro.

Fon'e de ĝeneral'a mal'fort'ec'o de la organiz'aĵ'o'j de la liberal'a (en la politik'a signif'o de la vort'o) kaj mal'dekstr'a opozici'o en la arab'o'parol'ant'a spac'o, sen'ig'it'a'j je ekster'a ŝtat'a sub'ten'o kaj el'ĉerp'it'a'j pro la sub'prem'ad'o, la ret'o de la Islam'a Frat'ar'o kaj asimil'at'a'j ating'is apoge'o'n de si'a region'a influ'o en 2011-2012. Ĝi plen'e el'tir'is avantaĝ'o'n de la organiz'ad'o de politik'a'j elekt'o'j en'e de mal'long'a temp'o en Tunizio kaj en Egipt'uj'o, kaj akir'is la reg'ad'o'n en tiu'j du land'o'j. La maroka monarĥi'o, si'a'flank'e, prov'is antaŭ'mal'help'i la ampleks'iĝ'o'n de la popol'a kontest'ad'o, kiu ek'is la 20-an de februar'o 2011, al'elekt'ant'e al la reg'ist'ar'o la lok'a'n branĉ'o'n de la Frat'ar'o.

Sol'a surpriz'o : la mal'sukces'o de la Islam'a Frat'ar'o ĉe la parlament'a'j elekt'o'j en juli'o 2012 en Libio, kie ĝi est'is larĝ'e super'it'a de la Alianc'o de la naci'a'j fort'o'j, koalici'o de politik'a'j grup'o'j kaj ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j liberal'a'j, kiu ricev'is preskaŭ la du'on'o'n de la voĉ'o'j (kun part'o'pren-kvot'o 61,6 %) kaj preskaŭ kvin'obl'e pli da voĉ'o'j ol la Frat'ar'o. Tiu rezult'o al'ven'is post la prezid'ant-elekt'o en Egipt'uj'o, en maj'o-juni'o 2012, kie, ĉe la unu'a balot'o, la sum'o de la dis'ig'it'a'j voĉ'o'j de la kandidat'o'j de liberal'a'j parti'o'j kaj de la mal'dekstr'o super'is la kombin'it'a'n rezult'o'n de la du gajn'ant'a'j kandidat'o'j (tiu de la Islam'a Frat'ar'o kaj tiu de la mal'nov'a reĝim'o) kaj est'is pli ol du'obl'o de la rezult'o de s-ro Mors'i. Ĝi tiel al'port'is suplement'a'n demonstr'ad'o'n, ke, kontraŭ'e al antaŭ'juĝ'o ven'int'a de orientalism'o – laŭ Edward Saïd [6] -, la loĝ'ant'ar'o'j de la region'o ne est'as kultur'e sub'met'at'a'j al tio,kio'n kelk'a'j nom'as la « politik'a islam'ism'o ».

Pli ol kultur'a, la problem'o est'as politik'o-organiz'a. Kial'o est'as, unu'flank'e, la ne'kapabl'o de la demokrati'a'j fort'o'j – de la liberal'ul'o'j (laik'o'j kaj islam'an'o'j) ĝis la radikal'a mal'dekstr'o -, kiu'j ĉie traduk'is la pli'mult'a'j'n aspir'o'j'n de la popol'a'j mov'ad'o'j, organiz'iĝ'i en koalici'o ; kaj, ali'flank'e, ili'a ne'kapabl'o aper'i kun'e kiel ebl'a solv'o anstataŭ la du reakci'a'j polus'o'j, kiu'j'n form'as la mal'nov'a'j reĝim'o'j kaj ili'a'j islam-integr'ist'a'j rival'o'j. Bedaŭr'ind'e, en ĉiu'j land'o'j kiu'j est'is ĉef'a'j figur'o'j de la « arab'a printemp'o » de 2011, la grup'o'j de la liberal'a kaj mal'dekstr'a opozici'o far'is la grand'a'n erar'o'n kompromit'iĝ'i kun unu el la du reakci'a'j polus'o'j por lukt'i kontraŭ la ali'a, foj'e eĉ pas'ant'e de unu al la ali'a laŭ ili'a ident'ig'o de la ĉef'a danĝer'o en la moment'o. La rezult'o est'is la marĝen'iĝ'o de tiu'j grup'o'j sur la politik'a scen'ej'o.

La popol'ribel'o'j okaz'ant'a'j nun en Sudano kaj en Alĝerio est'as ambaŭ tre larĝ'e imun'iz'it'a'j kontraŭ la ek'kapt'o de potenc'o far'e de la islam'a'j integr'ist'o'j. Tio re'turn'e pli'fort'ig'as ili'a'n opozici'o'n al la komplot'aĵ'o'j de la milit'ist'o'j : la Islam'a Frat'ar'o ja est'is valor'a alianc'an'o de ĉi-last'a'j en Egipt'uj'o dum la unu'a'j monat'o'j de 2011. En Alĝerio, la dolor'a spert'o de la « nigr'a jar'dek'o » - la sang'a al'front'iĝ'o inter la arme-sekur'ec'a kompleks'o kaj la integr'ist'o'j de la Islam'a Savofronto kaj ties deriv'aĵ'o'j sekv'e de la puĉ'o de januar'o 1992 – est'ig'is fort'a'n mal'fid'o'n al tiu'j du ag'ant'o'j. Kaj la alĝeria branĉ'o de la Islam'a Frat'ar'o, si'a'flank'e, kun'labor'is kun la milit'ist'o'j kaj long'temp'e sub'ten'is s-ro'n Buteflika, part'o'pren'ant'e al la reg'ist'ar'o'j form'it'a'j sub li'a egid'o. Grand'a pli'mult'o de tiu'j, kiu'j konduk'as la mobiliz'ad'o'n en la alĝeriaj strat'o'j en februar'o 2019 kontraŭ'star'us ĉi'a'n pretend'o'n de la integr'ist'o'j direkt'i la mov'ad'o'n kun sam'e, se ne pli, da energi'o ol ili uz'as por rifuz'i la pretend'o'n de la arme'a alt'a komand'ant'ar'o port'i ili'a'j'n aspir'o'j'n.

En Sudano, la du'obl'a opozici'o de la popol'o al la du reakci'a'j polus'o'j est'as des pli radikal'a, ke ili kun'e reg'ad'is de la puĉ'o plen'um'it'a en 1989 de s-ro Al-Baŝir. Ĉef'o de arme'a diktatur'o alianc'it'a al la Islam'a Frat'ar'o (ja kun divers'a'j faz'o'j), ĉi last'a est'is iel kombinaĵ'o de s-ro Mors'i kaj s-ro Al-Sisi [7]. Unu el la fort'a'j aspekt'o'j de la sudana popol'ribel'o – kies politik'a radikal'ec'o est'as super'a al tiu de ĉiu'j ribel'o'j en la arab'a spac'o de'post 2011 – est'as ĝi'a deklar'it'a opozici'o sam'temp'e al la potenc'o de la arme'o kaj al tiu de ili'a'j islam'ist'a'j kun'ul'o'j, kaj la klar'a proklam'o de si'a aspir'o al civil'a kaj laik'a reg'ist'ar'o, demokrati'a kaj eĉ femin'ist'a.

Tiu radikal'ec'o est'as intim'e lig'it'a al ali'a avantaĝ'o, kiu kontribu'as al la super'ec'o de la sudana mov'ad'o : ĝi'a escept'a politik'a direkt'ad'o. La alĝeria mobiliz'ad'o est'as lim'ig'it'a de la plur'ec'o kaj horizontal'ec'o mem de si'a'j organiz'a'j instanc'o'j, kie kun'labor'as, dank'e al la soci'a'j ret'o'j, student'o'j organiz'it'a'j en si'a'j stud'ej'o'j, grup'o'j de la liberal'a politik'a opozici'o kaj mal'dekstr'a opozici'o, kolektiv'o'j de labor'ist'o'j kaj de an'o'j de liberal'a'j profesi'o'j, sen ebl'ec'o ke iu ajn instanc'o postul'os la gvid'ad'o'n. Mal'e, neni'u kontest'as la unu'a'rang'a'n rol'o'n, kiu'n lud'as en Sudano la Fort'o'j de la Deklaraci'o de Liber'ec'o kaj Ŝanĝ'o (FDLŜ).

En tiu koalici'o konstru'it'a ĉirkaŭ la deklaraci'o sam'nom'a, adopt'it'a la 1-an de januar'o 2019, la Asoci'o de sudanaj profesi'ul'o'j okup'as centr'a'n lok'o'n. Ĝi est'is kre'it'a ekster'leĝ'e en oktobr'o 2016, de kurac'ist'o'j, ĵurnal'ist'o'j kaj advokat'o'j al kiu'j al'iĝ'is ali'a'j kolektiv'o'j : instru'ist'o'j, inĝenier'o'j, farmaci'ist'o'j, art'ist'o'j kaj, pli post'e, labor'ist'o'j, fer'voj'ist'o'j, ktp... La FDLŜ en'hav'as ankaŭ larĝ'a'n spektr'o'n de opozici'a'j politik'a'j fort'o'j, ek'de la parti'o Umma – gvid'at'a de s-ro Sadek Al-Mahdi, du'foj'e ĉef'ministr'o en la 1960-aj kaj 1980-aj jar'o'j, liberal'ul'o kaj ĉef'o de sufisma religi'a orden'o – ĝis la sudana komun'ist'a parti'o, la plej grav'a el la ankoraŭ aktiv'a'j komun'ist'a'j parti'o'j en la arab'a mond'o (kvankam ĝi konsider'ind'e mal'fort'iĝ'is de la 1960-aj jar'o'j), tra region'a'j mov'ad'o'j por arm'it'a lukt'o kontraŭ la reĝim'o de s-ro Al-Baŝir. Part'o'pren'as ankaŭ du femin'ist'a'j grup'o'j, la iniciat'o « Ne al la sub'prem'o de vir'in'o'j », kaj la civil'a'j kaj politik'a'j grup'o'j, kies influ'o bon'e vid'ebl'as en la program'o de la koalici'o. Vid'u ekzempl'e la postul'o'n de 40 % de seĝ'o'j rezerv'it'a'j por vir'in'o'j en la leĝ'far'a Asemble'o, kiu'n la koalici'o postul'as star'ig'i (la Demokrati'a Asoci'o de vir'in'o'j ankaŭ lud'is not'ind'a'n rol'o'n en la kontest'ad'o kaj en la konstituci'a procez'o en Tunizio, sed la femin'ist'a de'postul'o tie aper'is mal'pli centr'a).

Pri Sudano, David Pilling, ĵurnal'ist'o ĉe la Financial Times, skrib'is tiu'n koment'o'n, kiu pov'us aper'i en ekstrem'mal'dekstr'a gazet'o : « Kvankam la popol'ribel'o mult'e ŝuld'as al la teknologi'o de la 21-a jar'cent'o, kun la organiz'a fort'o de la lert'a'j telefon'o'j kaj la klak'vort'o'j, mov'ad'o, kiu prezent'as sam'temp'e laik'a'j'n kaj sindikat'a'j'n aspekt'o'j'n, ŝajn'as kvazaŭ retro'revoluci'a. Oni ne pov'as sci'i kun cert'ec'o je kio simil'is la Rus'uj'o de 1917, kiam la car'o est'is renvers'it'a, aŭ Franc'uj'o dum la ekscit'a'j kaj ideal'ism'a'j tag'o'j de la efemer'a Komun'um'o de Parizo, en 1871. Sed oni tie ver'ŝajn'e en'spir'is i'o'n simil'a'n al la aer'o de Kartum'o en april'o 2019 [8]. »

La FDLŜ komenc'is batal'o'n kun la arme'a alt'a komand'ant'ar'o ĉirkaŭ du esenc'a'j demand'o'j : kiu dev'as hav'i la potenc'o'n dum la trans'ir'a period'o, kaj kiom da temp'o daŭr'u tiu period'o ? La koalici'o postul'as kre'ad'o'n de konsili'o de suveren'ec'o en kiu ĝi hav'os pli'mult'o'n, kun part'o'pren'o mal'pli'mult'a de la arme'o, dum la arme'o insist'as konserv'i la reg'o'n de la tut'a suveren'a potenc'o. Ebl'e ŝajn'as paradoks'o, ke la koalici'o krom'e postul'as trans'ir'a'n period'o'n de minimum'e tri jar'o'j, antaŭ ol organiz'i elekt'o'j'n, dum la milit'ist'o'j vol'as kiel ebl'e plej lim'ig'i ĝi'n. Sed la FDLŜ el'tir'is la lecion'o'j'n el la konstituci'a'j, parlament'a'j kaj prezid'ant'a'j elekt'o'j organiz'it'a'j tre rapid'e en Tunizio kaj en Egipt'uj'o, kiu'j favor'is la reakci'a'n polariz'o'n mal'avantaĝ'e al la progres'em'ul'o'j. Ĝi vol'as don'i al si la temp'o'n konstru'i nov'a'j'n instituci'o'j'n por reg'ad'o civil'a, demokrati'a kaj laik'a, progres'em'a sur la soci-ekonomi'a kamp'o sam'e kiel sur tiu de la vir'in'a kondiĉ'o – tem'o'j, kiu'j'n montr'as ĝi'a projekt'o de provizor'a konstituci'o. Ĝi ankaŭ vol'as don'i al si la temp'o'n konstru'i progres'em'a'n fort'o'n kapabl'a'n firm'ig'i si'a'n aŭtoritat'o'n en parti'a kadr'o, hodiaŭ ne'taŭg'a.

Oni tiam kompren'as kial la sudana popol'ribel'o est'ig'as sin'e de la reakci'a'j fort'o'j de la region'o mult'e pli da mal'trankvil'o ol ties alĝeria ekvivalent'o. La mal'amik'a'j frat'o'j de la KKG – Saud'an'o'j kaj Emir'land'an'o'j sam'e kiel Katar'an'o'j – ĉiu'j propon'is si'a'n help'o'n al s-ro Al-Baŝir antaŭ li'a fal'o. La aks'o Abu Dabio-Rijado pli'fort'ig'is si'a'n sub'ten'o'n al la milit'ist'o'j, nun direkt'at'a'j de oficir'o'j kiu'j batal'is apud ĝi en Jemeno. Ĝi prov'as eksplod'ig'i la progres'em'a'n koalici'o'n, re'turn'ant'e ĝi'a'n « moder'a'n » frakci'o'n, apart'e la Umma, dum la arme'o est'as instig'it'a uz'i religi'a'n demagogi'o'n – ĝi akuz'as la FDLŜ plan'i for'ig'i la ŝari'o'n el la sudana leĝ'ar'o -, kun sub'ten'o de la salaf'ist'o'j, klient'o'j de la Saud'an'o'j, kaj de la Islam'a'j Frat'o'j, klient'o'j de Kataro, kiu'j kontest'as la popular'a'n aŭtoritat'o'n de la FDLŜ.

Ĉu la situaci'o konduk'os al revoluci'a radikal'iĝ'o, sam'e kiel en la Rus'uj'o de 1917, aŭ al « sang'a semajn'o », kiel tiu, kiu fin'is la Komun'um'o'n de Parizo, por re'pren'i la kompar'o'j'n de la ĵurnal'ist'o de la Financial Times ? La ĉef'a atut'o de la sudanaj revoluci'an'o'j est'as ili'a grand'a influ'o al la soldat'o'j kaj mal'alt'a'j oficir'o'j, inter kiu'j kelk'a'j uz'is si'a'j'n arm'il'o'j'n por defend'i la protest'ant'o'j'n. Tio ja instig'is la alt'a'n komand'ant'ar'o'n rifuz'i send'i la arme'o'n kontraŭ la mov'ad'o kiam s-ro Al-Baŝir instig'is li'n al tio. Tiu faktor'o determin'os la sort'o'n de la sudana revoluci'o, sam'e kiel ĝi determin'is la kontrast'a'n sort'o'n de ties rus'a kaj pariza precedenc'o'j.

Gilbert ACHCAR

Dum intervju'o don'it'a al CNBC la 6-an de Maj'o, 2019, s-ro Bill Gates sub'kompren'ig'is, ke la entuziasm'o instig'it'a de politik'a'j hom'o'j kiel Bernie Sanders aŭ la reprezent'ul'in'o de Nov'jork'o Alexandria Ocasio-Cortez, kiu'j defend'as social'ism'a'j'n ide'ar'o'j'n en la sin'o de la Demokrat'a Parti'o, li'n neniel mal'trankvil'ig'as. Ili'a koncept'o de la social'ism'o esprim'as laŭ li la dezir'o'n de kelk'a'j el si'a'j kun'civit'an'o'j pri pli'ig'o de la impost'o'j, sed ne la vol'o'n neni'ig'i la kapital'ism'o'n. Nu, Bill Gates dir'as ke li akcept'as pli grand'a'n grad'ec'o'n de la salajr'impost'a sistem'o kaj pli'ig'o'n de la hered'impost'o, terur'e mal'pli'ig'it'a'j de la prezid'ant'o Donald Trump, kiu mem est'as miliard'ul'o.

S-ro Gates ne est'as la sol'a hom'o tia'opini'a. S-ro Warren Buffet emfaz'is ke li pag'is impost'o'n proporci'e pli mal'grand'a'n ol tiu'n de li'a pur'ig'ist'o, aŭ de li'a tabl'estr'o. Tia miks'ad'o de mal'trankvil'ec'o kaj hom'am'o disting'as tiu'j'n uson'a'j'n miliard'ul'o'j'n de la riĉ'a'j romi'an'o'j de la epok'o de sankt'a Aŭgusteno, kiu'j, log'it'a'j de la paradiz'o kiu'n la krist'an'ism'o promes'is al ili, konvert'iĝ'is al tiu nov'a religi'o, esperant'e tiel konserv'i si'a'j'n riĉ'aĵ'o'j'n post si'a mort'o.

La freŝ'a'j deklar'aĵ'o'j de s-ro Gates ne nur atest'as afiŝ'ad'o'n de bon'a'j intenc'o'j, sed de pli komun'a kaj pli radikal'a kun'tekst'o. Ja s-ro Sanders, s-rin'o Ocasio-Cortez kaj ili'a'j politik'a'j kun'ul'o'j, kiu'j pretend'as est'i "demokrat'a'j social'ist'o'j" (leg'u la artikol'o'n "No'us n’avions même pas les moyens d’acheter une font'ain'e de bureau"), ne postul'as la naci'ig'o'n de la ĉef'a'j fak'o'j de la ekonomi'o. La entuziasm'o kaŭz'it'a de la kampanj'o de s-ro Sanders dum la demokrat'a'j elekt'o'j en 2016 plej'part'e font'is el li'a denunc'o de la astronomi'a'j en'skrib'kotiz'o'j por la uson'a'j universitat'o'j kaj de la egal'e kost'eg'a'j medicin'a'j kost'o'j kiu'n la uson'a kurac'sistem'o kre'as. La ĉef'a tem'o ja est'as konstant'a zorg'o por la mez'a'j klas'o'j, zorg'em'a'j pri la est'ont'ec'o de ili'a'j infan'o'j (kaj mal'kviet'a'j pri ili'a ŝuld'ig'o post la akir'o de ili'a diplom'o), sed la ne'pag'ebl'a kost'o de la medicin'a asekur'o mal'trankvil'ig'as ĉiu'j'n soci'a'j'n tavol'o'j'n, krom la plej riĉ'a'j hom'o'j de la land'o.

Neni'u el tiu'j tem'o'j pri'tem'as la pas'int'a'n social'ism'o'n, pli volont'e lig'it'a'n kun bild'o'j de labor'ist'o'j salajr'at'a'j, kaj de uzin'o'j plen'eg'a'j de aktiv'ec'o. Evident'e, tio kio'n ni kompren'as per "social'ism'o" do ver'e ŝanĝ'iĝ'is dum la antropoceno [1] kaj dum la epok'o de la ekologi'a'j kriz'o'j. La aktiv'ul'o'j kiu'j gravit'as ĉirkaŭ s-ro Sanders ne konsider'as ideal'a'j la uzin'o'j'n kun fum'ant'a'j kamen'tub'o'j. Kaj ili'a'j esper'o'j ne nur est'as la perspektiv'o de la ĉiu'hom'a labor'o kaj de la energi'a sen'de'pend'ec'o kiu'n pov'as ebl'e favor'i la uz'ad'o de la skist'o'gas'o aŭ la re'mal'ferm'ad'o de la karb'o'min'ej'o'j - konsil'it'a'j de s-ro Trump kaj de li'a'j protekt'ism'a'j kun'ul'o'j, zorg'em'a'j pri mal'ekster'lok'ig'o de la ĉen'stabl'o'j.

Kelk'a'j eĥ'o'j de tiu'j tiam'a'j social'ism'a'j de'postul'o'j aŭd'ebl'as ali'lok'e ol en la Demokrat'a Parti'o, ekz-e kiam la senat'an'in'o Elizabeth Warren, kandidat'o al la demokrat'a'j antaŭ'elekt'o'j antaŭ la 2020-a prezid'ant'elekt'o, postul'as ke salajr'ul'o'j sid'u mult'nombr'e en la estr'ar'o de la grand'a'j entrepren'o'j. Eĉ kandidat'o'j pli moder'a'j ol s-ro Sanders aŭ s-rin'o Warren, kiel Peter Buttigieg prav'ig'is la nun'a'n popular'ec'o'n de la social'ism'o per akcept'o ke "la kapital'ism'o sen'iluzi'ig'is mult'e da hom'o'j [2]". Efektiv'e, la demokrat'a'j voĉ'don'ant'o'j hav'as hodiaŭ pli pozitiv'a'n vid'ad'o'n de la social'ism'o ol de la kapital'ism'o (57 el'cent'o'j, kontraŭ 47 el'cent'o'j). Ĉi tio rest'as privilegi'it'a de plej'mult'o de la popol'o, sed en proporci'o (56 el'cent'o'j, kontraŭ 37 el'cent'o'j de mal'favor'a'j opini'o'j) tre ne'kutim'a en la uson'a histori'o [3]. Tiom ke la kvazaŭ-ne'ekzist'o de la social'ism'a politik'a propon'o en Uson'o est'is long'temp'e rigard'at'a de la soci'ologi'ist'o'j kaj de la histori'ist'o'j kiel konsist'a de la "uson'a escept'o".

En vic'o de skrib'aĵ'o'j, kiu'j iĝ'is legend'aĵ'o'j por mult'e da student'o'j de soci'o-scienc'o, la konserv'at'ism'a politik'ologi'ist'o Seymour Mart'in Lipset (1922-2006) prov'is klar'ig'i kial la social'ism'o sukces'is en'radik'iĝ'i preskaŭ ĉie en Eŭrop'o sed neniam en Uson'o. Laŭ li, tiu apart'aĵ'o font'as el plur'a'j grav'a'j fakt'o'j : la natur'o de la uson'a politik'a sistem'o (la hegemoni'o de du parti'o'j, nur unu vic'o por la prezid'ant'a elekt'o, elekt'a kolegi'o favor'ant'a la voĉ'don'o'n de la ŝtat'o'j kaj la universal'a'n ne'rekt'a'n balot'o'n, ktp.) ; labor'ist'a klas'o heterogen'a (konsekvenc'o de la si'n'sekv'a'j ond'o'j de en'migr'ad'o) ; la histori'a mal'est'o de ia ajn inter'lig'o solid'a kaj daŭr'a inter la politik'a'j parti'o'j kaj la sindikat'o'j ; kaj last'e, "kultur'a" inklin'o al individu'ism'a'j valor'o'j, mal'a'j al la social'ism'a'j ide'o'j [4].

La analiz'o'j de Lipset re'uz'is tiu'j'n de la german'a soci'ologi'ist'o Werner Sombart, amik'o de Max Weber kaj aŭtor'o en 1906 de stud'aĵ'o kiu iĝ'is klasik'aĵ'o, Kial la social'ism'o ne ekzist'as en Uson'o [5] ? Spert'ul'o pri la ekonomi'a'j tekst'o'j de Karl Marx, simpati'a kun la german'a Social'demokrat'a Parti'o, Sombart interes'iĝ'is pri la form'o'j kiu'j'n pren'as la modern'ec'o en la kapital'ist'a'j soci'o'j. Li konklud'is ke, kvankam la uson'a soci'o sen'dub'e est'as tiu en kiu la kapital'ism'o aper'as la plej krud'e, ĝi est'as, mal'kiel la eŭrop'a'j sam'epok'a'j soci'o'j, alergi'a al la social'ism'o pro kial'o'j kiu'j eg'e rilat'as al la burĝ'iĝ'ad'o de ĝi'a labor'ist'a klas'o. Laŭ li, la labor'ul'o'j kontraŭ'star'is nek la kapital'ism'o'n, nek si'a'n reg'ist'ar'o'n, kaj ili akcept'is pli'mult'a'n unu'vic'a'n politik'a'n sistem'o'n, kiu favor'as la monopol'o'n de du parti'o'j. Pli riĉ'a'j ol ili'a'j eŭrop'a'j homolog'o'j, ili ankaŭ hav'is pli grand'a'n ŝanc'o'n liber'iĝ'i el si'a soci'a status'o per'e de si'a labor'o.

En la plej fam'a pec'o de si'a libr'o, Sombart skrib'as : "sam'rapid'e kiel la material'a'j kondiĉ'o'j de la dung'it'o'j pli'bon'iĝ'is, kiel ili'a viv'manier'o komfort'iĝ'is, ili las'is si'n est'i tent'it'a'j de la material'ist'a mal'ĉast'ec'o, ili grad'e est'is dev'ig'at'a'j ŝat'i la ekonomi'a'n sistem'o'n kiu ofert'is al ili ĉiu'j'n tiu'j'n plezur'o'j'n ; iom post iom, ili adapt'is si'a'n spirit'o'n al la meĥanik'aĵ'o'j de la kapital'ism'a ekonomi'o, kaj fin'e sub'iĝ'is al la ĉarm'o kiu'n la rapid'ec'o de la ŝanĝ'o'j kaj la grand'eg'a pli'mult'ig'o de la mezur'ebl'a'j kvant'o'j ne'rezist'ebl'e hav'as sur kvazaŭ ĉiu'j. Pec'et'o de patriot'ism'o – la fier'ec'o sci'i ke Uson'o antaŭ'ven'is ĉiu'j'n ali'a'j'n popol'o'j'n sur la voj'o de la "progres'o" (kapital'ism'a) – pli'fort'ig'is je la baz'o ili'a'n komerc-agord'o'n, kaj ali'form'is ili'n en afer'ist'o'j'n sobr'a'j'n, kalkul'em'a'j'n, kaj sen'ideal'a'j'n, tia'j'n kia'j oni kon'as ili'n hodiaŭ. Kaj ĉiu'j social'ism'a'j utopi'o'j laŭ'dir'e mal'sukces'as pro rostbef'o kaj pom'a tort'o."

Al la soci'a mov'ebl'o, kiu bar'is la en'radik'iĝ'o'n de la social'ism'o en Uson'o, al'don'iĝ'is la geografi'a mov'ebl'o. La est'o de lim'o ĉiam mal'ferm'it'a, kun mal'mult'e'kost'a'j sen'kultur'ej'o'j, ebl'ig'is al tiu'j, al kiu'j ne plaĉ'is la industri'a labor'o esper'i real'ig'i la "uson'a'n rev'o'n" de la mem'star'a produkt'ist'o, de la individu'a propriet'ul'o.

Laŭ Sombart, la uson'a'j labor'ul'o'j, ĉar ili em'is for'liber'iĝ'i el si'a klas'o, ne imag'is la ide'o'n ke ĝi pov'as help'i ili'n por ili'a soci'a pli'alt'iĝ'o : ili rezon'is pri individu'a pli'bon'iĝ'o, kaj ne pri kolektiv'a ag'ad'o. La post'e'ul'o'j de la german'a soci'ologi'ist'o, kiel Lipset, oft'e emfaz'is la rol'o'n, kiu'n la en'migr'ad'o pov'as hav'i, eĉ pli mal'facil'ig'ant'e la konstitu'ad'o'n de batal'em'a labor'ist'a klas'o. La fremd'a'j labor'ist'o'j, al'ven'int'a'j en Uson'o'n je la komenc'o de la 20-a jar'cent'o konsider'is si'a'n situ'o'n kiel mal'daŭr'a. Ili'a cel'o est'is rapid'e pli'riĉ'iĝ'i, por pov'i re'ven'i en si'a'n origin'a'n land'o'n. La tre mult'nombr'a en'migr'ad'o de tiu epok'o ankaŭ pli'mal'facil'ig'is inter'lig'o'n inter la kvalifik'it'a'j labor'ist'o'j de la meti'art'o – plej'part'e nask'iĝ'int'a'j en Uson'o –, kiu'j em'is sindikat'iĝ'i, kaj la ne'kvalifik'it'a'j labor'ist'o'j – plej'part'e en'migr'ul'o'j – pli pret'a'j tra'pas'i mizer'a'j'n labor'a'j'n kondiĉ'o'j'n. Fin'e, la komun'um'a tra'viv'o de la en'migr'ul'o'j en la grand'a'j urb'o'j pli'fort'ig'is ili'a'n etn'a'n ident'ec'o'n, pli oft'e ol ili'a'n klas'a'n ident'ec'o'n.

Re'difin'i la labor'ist'a'n klas'o'n

Sombart rimark'is ankaŭ ke la tre alt'a grad'o de en'civit'an'iĝ'o kiu bar'is la evolu'o'n de klas-konsci'o klar'iĝ'is per la en'skrib'o de la princip'o de la popol'a reg'ad'o en la Konstituci'o, per la abol'o de la cens'a balot'o, kaj per la voĉ'don'rajt'o por la loĝ'ant'ar'o vir'seks'a kaj blank'a ek'de 1812. La politik'olog'o Louis Hartz si'a'flank'e postulat'is ke la mal'fort'a klas-konsci'o de la uson'an'o'j ven'is el du'obl'a ne'est'o : tiu de soci'a ord'o struktur'it'a de gild'o'j en antaŭ'a feŭd'a epok'o, kaj tiu de tra'viv'o de soci'a burĝ'a revoluci'o [6]. En oft'e citat'a fraz'o, sam'temp'ul'o de Hartz, la histori'ist'o Richard Hofstadter taks'is ke Uson'o, anstataŭ hav'i ideologi'o'j'n, est'as si'a propr'a ideologi'o [7].

Dum'e, inter la publik'ig'o de la libr'o de Sombart kaj la armistic'o de la Grand'a Milit'o, la land'o hav'is potenc'a'n social'ist'a'n Parti'o'n, long'temp'e en'korp'ig'it'a'n de Eugene Victor Debs. En 1910, Uson'o hav'is pli da social'ist'a'j elekt'it'o'j ol la Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o hav'is da labor'ist'a'j elekt'it'o'j. En 1912, la social'ist'o'j kontrol'is la municip'o'j'n Milvoki'o (Visconsino), Flint'o (Miĉigan'o), Schenectady (Nov'jork'o), kaj Berkeley (Kalifornio). Sam'jar'e, Debs ricev'is 6 el'cent'o'j'n de la voĉ'don'o'j en la prezid'ant'a elekt'o, dum li'a parti'o amas'ig'is flat'a'j'n rezult'o'j'n, ne nur en ŝtat'o'j kiel Viskonsin'o (kun mult'nombr'a loĝ'ant'ar'o de en'migr'int'a'j german'a'j labor'ist'o'j, al kiu'j jam grav'as la Social'demokrati'o) aŭ Nov'jork'o (kie viv'as mult'e da jud'a'j nov'ul'o'j, pol- aŭ rus'de'ven'a'j), sed ankaŭ en kelk'a'j sud'a'j kamp'ar'a'j ŝtat'o'j (Oklahom'o, Arkansas'o, Teksaso kaj Luizian'o).

Tamen, tiu'j sukces'o'j rest'is sen'daŭr'a'j. Post la en'milit'iĝ'o de Uson'o, decid'it'a en 1917, Debs kaj la plej'part'o de la social'ism'a'j estr'o'j, kiu'j kontraŭ'star'is ĝi'n, est'as mal'liber'ig'it'a'j. La rus'a revoluci'o nur grav'ig'is la streĉ'o'j'n en la sin'o de parti'o jam mal'fort'ig'it'a de la sub'prem'o, ĉar la social'ism'o de la plej'part'o de ili'a'j adept'o'j hav'as si'a'j'n radik'o'j'n en la krist'an'a evangeli'ism'o kaj la popol'a kritik'o de la monopol'o'j, mult'e pli ol en la verk'o'j de Marx kaj Lenin.

Mult'e da observ'ant'o'j supoz'is ke la sukces'o de s-ro Sanders en 2016 kaj li'a nun'a popular'ec'o est'as kial'ig'it'a'j de la fakt'o ke li'a politik'a batal'o okaz'as en'e de parti'o jam establ'it'a, kun la esper'o ŝanĝ'i ĝi'n por ke ĝi port'u ali'a'j'n ide'o'j'n, mal'pli de'pend'a'j'n de la dezir'o'j kaj mon'don'o'j de la grand'a'j firma'o'j. Nek la mem'star'a ekologi'ist'o Ralph Nader nek la social'ist'o Debs est'is tiom sukces'a'j balot'e. Sed la plej grav'e ebl'e est'as ke, en soci'o hodiaŭ stamp'it'a de la ne'firm'iĝ'o de la popol'a'j tavol'o'j, la burĝ'iĝ'ad'o ident'ig'it'a de Sombart kiel bar'o al la social'ism'o en Uson'o ne plu est'as tiom prem'ant'a. Kun la for'ig'o de la social'a mov'ebl'o dum la last'a'j kvar'dek jar'o'j, la vakcin'o kontraŭ la social'ism'o iĝ'is sen'efik'a.

Si'a'flank'e, Lipset imag'is ke la uson'a escept'o mal'aper'os kun la liberal'ism'iĝ'o de la mal'dekstr'a'j eŭrop'a'j parti'o'j, kiu'j, per mult'e da privat'ig'o, fin'e simil'os la Demokrat'a'n Parti'o'n de s-ro William Clinton. Li ne pov'is imag'i ke nov'a'j generaci'o'j da uson'an'o'j mal'kovr'iĝ'os est'i social'ist'o'j, nek ke demokrat'a'j aktiv'ul'o'j turn'iĝ'os al s-ro Sanders ĉar ili sent'as si'n mal'estim'at'a'j de parti'o kiu, sub la prezid'o de s-ro Barack Obama, las'is la financ'a'n kriz'o'n de 2008 ŝanĝ'iĝ'i en unu el la plej grand'a'j supr'e'n'trans'don'o'j de riĉ'aĵ'o'j en la histori'o de Uson'o.

Tiu'j aktiv'ul'o'j prov'as re'difin'i la labor'ist'a'n klas'o'n per vort'o'j kiu'j mal'pli rilat'as al la industri'o kaj al la produkt'ad'o, kaj pli rilat'as al la teknologi'o kaj al la serv'o'j, kiu ajn est'as la haŭt'kolor'o de la dung'it'o'j. Ili esper'as ke tiel, la batal'o'j de la instru'ist'o'j, de la fleg'ist'o'j, de la pur'ig'ist'o'j aŭ de la restoraci'a'j labor'ul'o'j trov'os lok'o'n tiom dign'a'n kaj rajt'a'n en la social'ism'o kiom tiu'j de la forĝ'ist'o'j, de la min'ist'o'j aŭ de la labor'ist'o'j, iam'a'j prolet'a'j ikon'o'j, preskaŭ ĉiam blank'a'j kaj vir'seks'a'j.

Ĉi-moment'e, tamen, la plej mal'dekstr'a'j'n demokrat'a'j'n aktiv'ul'o'j'n oni varb'as ĉef'e inter la ge'jun'ul'o'j el la mez'a'j klas'o'j, kiu'j tim'as si'a'n degrad'iĝ'o'n. Ĉu ili'a politik'a ekstrem'ec'o sukces'os mobiliz'i ali'a'j'n soci'a'j'n kategori'o'j'n, iam sent'em'a'j'n al la batal'o'j de Debs, hodiaŭ tent'at'a'j'n de la demagogi'o de s-ro Trump, kaj kiu'j ne loĝ'as en la sam'a'j distrikt'o'j, urb'o'j aŭ region'o'j kiel la nov'a'j uson'a'j social'ist'o'j ?

Edward CASTLETON

La ekologi'ist'o'j, gajn'ant'e 10 el'cent'o'j'n de la seĝ'o'j en la elekt'o de la eŭrop'a parlament'o, vek'is mal'nov'a'n debat'o'n pri la politik'a pozici'o de si'a mov'ad'o. Ĉu ĝi est'as pli mal'dekstr'a, kiel asert'as la plej mult'a'j alianc'o'j en kiu'j'n ĝi ĝis nun en'ir'is, aŭ ebl'e pli liberal'a, kio'n indik'as sam'temp'e la proksim'iĝ'o de s-ro Emmanuel Macron al plur'a'j mal'nov'a'j ekologi'ist'a'j gvid'ant'o'j (s-ro'j Daniel Cohn-Bendit, Pascal Canfin, Pascal Durand) kaj cert'a'j koalici'o'j kiu'j, en German'uj'o, jam inklud'as la dekstr'ul'o'j'n kaj la verd'ul'o'j'n ?

Aprior'e, liberal'ism'o kaj medi-protekt'ad'o dev'us est'ig'i eksplod'em'a'n par'o'n. En 2003, liberal'a teori'ul'o sam'e influ'a kiel Milton Friedman efektiv'e konklud'is : “La medi'o est'as problem'o mult'e tro alt'e taks'at'a. […] Ni polu'ad'as ek'de kiam ni spir'as. Oni ne ferm'os la fabrik'o'j'n sub la pretekst'o vol'i elimin'i ĉiu'j'n el'las'o'j'n de karbon'oksid'o en la atmosfer'o'n. Tiel oni pov'us tuj pend'um'i si'n !” [1] Kaj dek jar'o'j'n antaŭ li, Gary Becker, ali'a atak'ant'o al tio, kio'n oni ankoraŭ ne nom'is “pun'ant'a ekologi'o”, ankaŭ Nobel-premi'it'o, opini'is, ke “la la rajt'o je labor'o kaj la medi-protekt'ad'o far'iĝ'is eksces'a'j en la plej mult'a'j evolu'int'a'j land'o'j.”

Sekv'e oni kompren'as, ke la angor'o'j pri la est'ont'ec'o de la planed'o re'valor'ig'is la termin'o'j'n long'temp'e mal'estim'at'a'j'n de “protekt'ism'o”. En Franc'uj'o, dum debat'o de la eŭrop'a elekt'o'kampanj'o, la gvid'ant'o'j de la social'ist'a kaj ekologi'ist'a list'o'j eĉ postul'is, preskaŭ sam'vort'e kiel [la ekstrem'dekstr'a -vl] s-in'o Marin'e Le Pen, “protekt'ism'o'n ĉe la lim'o'j de la Eŭrop'a Uni'o” [2] Oni pov'as taks'i la eventual'a'j'n sekv'o'j'n de tia direkt'o-ŝanĝ'o, dum la liber'komerc'o est'as la histori'a fond'o'princip'o de la Uni'o, kaj sam'temp'e la ekonomi'a motor'o de ĝi'a plej potenc'a ŝtat'o, German'uj'o.

Ek'de nun ĉiu sci'as, ke la laŭd'o – kiu far'iĝ'is inter'konsent'a – de la lok'a'j produkt'ant'o'j, de mal'long'a'j cirkvit'o'j, de sur'lok'a trakt'ad'o de la rub'aĵ'o'j est'as ne'akord'ig'ebl'a kun manier'o de produkt'ad'o kaj de inter'ŝanĝ'o, kiu obl'ig'as la “valor-ĉen'o'j'n”, do kiu organiz'as la cirkul'ad'o'n de la kest'eg'o-ŝip'o'j, sur kiu'j la part'o'j de unu sam'a produkt'o “tri- aŭ kvar-foj'e trans'ir'as Pacifik'o'n antaŭ ol ven'i en la bret'ar'o'n de magazen'o”, [3]

La okaz'o'j por konfirm'i per fakt'o'j si'a'n rifuz'o'n de ekologi'e detru'a liber'komerc'o en la ven'ont'a'j semajn'o'j ne mank'os. La parlament'an'o'j de la Eŭrop'a Uni'o ja dev'os ratif'i – aŭ pli ĝust'e, kiel ni esper'as, rifuz'i – traktat'o'n de komerc'a liberal'ig'o kun kvar ŝtat'o'j de Latin'amerik'o, inter ili Brazilo kaj Argentino (EU-Merkosur), ali'a'n kun Kanado (Cet'a), tri'a'n kun Tunizio (Aleca). Tiam ni vid'os, ĉu “verd'a ond'o” ver'e flu'is sur la Mal'nov'a Kontinent'o.

Serge HALIMI.

La debat'o pri antisemit'ism'o, kiu infekt'is la Brit'a'n politik'a'n mond'o'n nun trans'ir'as la lim'o'j'n de Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o. La mal'ferm'a paragraf'o de freŝ'dat'a artikol'o de The New York Times tiel miks'is la "profund'a'n antisemit'ism'o'n" de Labor'parti'o kun la atenc'o kontraŭ jud'a tomb'ej'o en Franci'o por sugest'i, ke la mal'am'o al jud'o'j "est'as la kun'al'ir'punkt'o de politik'a'j famili'o'j ĝeneral'e vid'at'a'j kiel mal'proksim'a'j : ekstrem'dekstr'o, iu'j part'o'j de ekstrem-mal'dekstr'o, Eŭrop'a radikal'a islam'ism'o kaj divers'a'j part'o'j de la du grand'a'j Uson'a'j parti'o'j [1]".

La ĉef'paĝ'a produkt'ad'o de la grand'a Uson'a ĵurnal'o bild'ig'as precip'e la manier'o'n per kiu la amas'komunik'il'o'j trakt'as la supoz'it'a'n antisemit'ism'o'n de la mal'dekstr'ul'ar'o'j, kaj ĉef'e de Labor'parti'o de S-ro Jeremy Corbyn. En oktobr'o 2017, Howard Jacobson pri'skrib'is en tribun'artikol'o la jar'a'n konferenc'o'n de Labor'parti'o, kiel sen'brid'iĝ'o'n de mal'am'eg'o'j, asert'ant'e, ekzempl'e, ke unu el la propon'it'a'j moci'o'j dub'is la ver'ec'o'n de la Holokaŭst'o : jen mensog'o por kiu The New York Times ne eĉ hezit'is ofer'i la prestiĝ'o'n, kiu'n ĝi daŭr'e profit'as [2].

Tia'j ag'manier'o'j iĝ'is kutim'a'j en la grand'a'j Brit'a'j amas'komunik'il'o'j - inkluziv'e The Guardian kaj British Broadcasting Corporation (BBC), kiu'j laŭ'ŝajn'e rezign'is pri kontrol'ad'o de inform'o'j, kiam tem'as pri kondamn'i S-ro'n Corbyn. Sen'ĉes'e ripet'it'a'j, ili'a'j akuz'akt'o'j - en kiu'j la mal'ver'aĵ'o'j konkurenc'as la eksces'o'j'n - trud'is si'n kiel evident'aĵ'o'j, pri kiu'j part'o de la hom'o'j ne plu eĉ pri'demand'as.

De tiam, oni vid'as la sam'a'j'n ag'manier'o'j'n funkci'i ali'lok'e en la mond'o por mis'fam'ig'i la mal'dekstr'a'j'n parti'estr'o'j'n, kiu'j, sam'e kiel S-ro Corbyn, est'as kon'at'a'j pro si'a sub'ten'o al la Palestina afer'o. En la ĉi-supr'e menci'it'a artikol'o de The New York Times, kiu simil'ig'is la Brit'a'n Labor'parti'o'n al Fidesz de la Hungar'a ĉef'ministr'o Viktor Orbán (radikal'a dekstr'o), la ĵurnal'ist'o Patrick Kingsley skrib'is, ke la Uson'a deput'it'o Ilhan Omar est'is "unu'anim'e kondamn'it'a pro ŝi'a uz'o de antisemit'a'j kliŝ'o'j sugest'ant'a'j, ke la politik'a viv'o de la land'o est'as sub reg'ad'o de jud'a'j prem'grup'o'j", antaŭ ol asert'i ŝi'a'j'n lig'o'j'n kun "islam'a'j radikal'a'j grup'o'j". Fakt'e, S-in'o Omar est'is parol'int'a pri Aipac (American Israel Public Affairs Comittee), kies influ'o, publik'e agnosk'it'a, est'as regul'e debat'it'a en la paĝ'o'j de ... The New York Times. Tamen ŝi ne dir'is eĉ unu vort'o'n pri ia ajn "jud'a prem'grup'o" [3] : la ĵurnal'o do for'viŝ'is la fraz'o'n en si'a ret'a publik'ig'o, sed sen balast'i si'n per re'ĝust'ig'aĵ'o.

Sur kio preciz'e baz'iĝ'as la akuz'o'j kontraŭ S-ro Corbyn kaj li'a parti'o ? La labor'parti'a'j deput'it'o'j kaj la progres'ist'a'j koment'ist'o'j est'as regul'e ordon'it'a'j agnosk'i la ide'o'n laŭ kiu, "Labor'parti'o hav'as problem'o'n pri antisemit'ism'o", sen tamen klar'e prezent'i ĝi'a'j'n mis'far'o'j'n. Ia ajn aper'ig'o de antisemit'ism'o kompren'ebl'e est'us problem'o por Labor'parti'o, sed la pli'influ'a'j parol'il'o'j ne kontent'iĝ'as alud'i tia'n aŭ ali'a'n humur'aĵ'o'n ĵet'it'a'n de iu aŭ ali'a el ĝi'a'j (mult'eg'a'j) baz'a'j aktiv'ul'o'j : ili ankaŭ sugest'as, ke sub la reg'ad'o de S-ro Corbyn Labor'parti'o iĝ'is "mal'amik'a al jud'o'j", "instituci'e antisemit'a". Ĝi'a'j ĉef'o'j form'as klik'o'n inspir'it'a'n de "mal'am'eg'o al jud'o'j" al kiu'j ili "deklar'is milit'o'n". Ili minac'as "danĝer'e eĉ la ekzist'o'n" de tiu'j de Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o [4]. Jen akuz'o'j neniam argument'it'a'j, sed pli dis'kon'ig'it'a'j ol la real'a'j okaz'aĵ'o'j pri ŝtat'a ras'ism'o pro kiu'j sufer'as grand'a part'o de la loĝ'ant'ar'o.

Kulp'ig'a'j kaj atak'a'j parol'ad'o'j

Ja en la printemp'o de 2016 est'is met'it'a la unu'a ŝton'o de tiu zorg'e konstru'it'a afer'o, kiam la pozici'o de S-ro Corbyn rest'is des pli mal'fort'a, ke la nub'ar'o de alternativ'a'j komunik'il'o'j - kiu de tiam dis'volv'iĝ'is por sub'ten'i li'n kontraŭ la porBlair-aj deput'it'o'j - nur balbut'is [5]. En tiu epok'o, la kampanj'o cel'is respond'ec'ig'i la nov'a'n ĉef'o'n de Labor'parti'o pri driv'ad'o ekster li'a kontrol'o (ĉef'e pri la antisemit'a'j dir'o'j de la deput'it'o Naz Shah, kvankam dir'it'a'j antaŭ ol li ek'reg'is la Labor'parti'o'n kaj antaŭ ol S-in'o Shah iĝ'is parlament'an'o), aŭ kiu'j simpl'e neniam okaz'is - ekzempl'e la supoz'it'a infekt'o de parti'a rond'o en la universitat'o de Oksford'o per mal'amik'em'o al jud'o'j, kiu montr'iĝ'is fantasm'a.

La trakt'ad'o de la tem'o far'e de la amas'komunik'il'o'j jam karakteriz'iĝ'is per la rifuz'o met'i la rakont'it'a'j'n okaz'aĵ'o'j'n - real'a'j'n aŭ ne - en ili'a'j kun'tekst'o'j. En'e de parti'o kun pli ol du'on'milion'o da membr'o'j, antisemit'a'j antaŭ'juĝ'o'j ja pov'as montr'iĝ'i. Se la sam'a'j klopod'o'j est'us far'it'a'j por mal'kaŝ'i la kontraŭ'jud'a'j'n okaz'aĵ'o'j'n en la epok'o kiam S-ro'j Anthony Blair, Gordon Brown aŭ Edward Miliband reg'is la parti'o'n, sen'dub'e la rikolt'o est'us eĉ pli frukt'o'don'a (kvankam la pruv'o'j est'us ver'ŝajn'e pli mal'facil'e akir'ebl'a'j antaŭ la al'ven'o de soci'a'j ret'o'j).

La centr'a demand'o do ne est'as sci'i ĉu ekzist'as antisemit'o'j en la membr'o'j de Labor'parti'o, sed mezur'i ili'a'n reprezent'ant'ec'o'n kaj taks'i la disciplin'a'j'n decid'o'j'n far'it'a'j'n por respond'i al la problem'o. Ĉiu'j serioz'a'j analiz'o'j de la element'o'j de tiu dosier'o al'ven'as al la sam'a konklud'o : la mal'toler'em'a'j are'o'j, real'a'j, koncern'as nur mal'grand'a'n proporci'o'n de la membr'o'j, la streb'o'j, ankaŭ real'a'j, far'it'a'j de la reg'ant'ar'o por for'ig'i ili'n est'as ĝeneral'e ne agnosk'it'a'j de ĝi'a'j kontraŭ'ul'o'j.

S-ro Corbyn unu'e prov'is esting'i la disput'o'n mend'ant'e raport'o'n al la fak'ul'o pri civil'a'j rajt'o'j Shami Chakrabarti, en juni'o 2016. Model'o de detal'eg'a prudent'a esplor'o, tiu dokument'o konklud'as, ke la parti'o "ne sufer'as de antisemit'ism'o, islam'o'fobi'o aŭ iu ajn ali'a ras'ism'o". Ĝi tamen not'as "evident'a'j'n sign'o'j'n (dat'iĝ'ant'a'j'n de plur'a'j jar'o'j) de mal'pli'mult'a'j si'n'ten'o'j karakteriz'at'a'j per mal'am'o kaj ne'sci'o". "Mi aŭd'is tro mult'a'j'n jud'a'j'n hom'o'j'n dir'i si'a'n mal'trankvil'o'n ĉar antisemit'ism'o ne est'as sufiĉ'e serioz'e traktat'a de Labor'parti'o kaj ĝeneral'e de la mal'dekstr'o [6], skrib'as S-in'o Chakrabarti, antaŭ ol propon'i divers'a'j'n konkret'a'j'n decid'o'j'n cel'ant'a'j'n korekt'aĵ'o'j'n.

Kvankam, komenc'e, neni'u prov'is refut'i tiu'n konstat'o'n, post kelk'a'j monat'o'j la kritik'ant'o'j al Labor'parti'o de'nov'e atak'is : la raport'o laŭ ili est'is nur re'farb'aĵ'a manovr'o, kiu'n ĉiu'j taks'is ne'kred'ind'a, kvankam neni'u pen'is dir'i kial. Kelk'a'j'n semajn'o'j'n post'e, parlament'a komision'o en'hav'ant'a plur'a'j'n membr'o'j'n mal'amik'em'a'j'n al S-ro Corbyn ne sukces'is trov'i "iu'n ajn fid'ind'a'n kaj empiri'a'n pruv'o'n atest'ant'a'n ekzist'o'n de pli grav'a'j antisemit'a'j si'n'ten'o'j en la Labor'parti'o ol en la ali'a'j politik'a'j organiz'aĵ'o'j" - dum ĝi insist'is pri la mis'paŝ'o'j atribu'it'a'j al Labor'parti'o [7].

Ĝis 2018 la amas'komunik'il'a'j akuz'ant'o'j de S-ro Corbyn pens'is, ke la akuz'o'j (baz'it'a'j aŭ ne sur fakt'o'j) dev'as almenaŭ alud'i mal'amik'a'j'n si'n'ten'o'j'n al jud'a loĝ'ant'ar'o. De post 2018 ili liber'iĝ'as el tiu neces'o. En juni'o, la Naci'a Ekzekutiv'a Komitat'o (CEN) de Labor'parti'o ricev'as de la korus'o de amas'komunik'il'o'j kaj kontraŭ'ul'o'j de S-ro Corbyn ordon'o'n adopt'i la difin'o'n de antisemit'ism'o far'it'a'n de Inter'naci'a Alianc'o por Memor'o de la Holokaŭst'o (IHRA). Ĉar tiu difin'o simil'ig'as iu'j'n kritik'o'j'n de Israelo al antisemit'ism'o, CEN propon'as divers'a'j'n amend'o'j'n por protekt'i la rajt'o'n de Labor'parti'an'o'j sub'ten'i la Palestin'an afer'o'n. La ide'o, ke tiu'j amend'o'j pov'as est'i minac'o eĉ mal'grand'a por la Brit'a'j jud'o'j tut'e est'is absurd'aĵ'o. Sed la deput'it'o Margaret Hodge, drast'a opon'ant'o al S-ro Corbyn, kiu korp'ig'as la dekstr'a'n al'o'n de la parti'o, profit'as la okaz'o'n por lanĉ'i nov'a'n atak'o'n. Not'ind'e, kiam ŝi kri'eg'is dum sesi'o de la parlament'o - ne al'kutim'iĝ'int'a al tia'j eksces'o'j - ke la ĉef'o de si'a parti'o est'as nur "antisemit'a fi'ul'aĉ'o" kaj "ras'ist'o". Tiu deklam'aĵ'o romp'is tabu'o'n : de nun ŝajn'as ebl'e por politik'ist'o'j kaj ĵurnal'ist'o'j taks'i S-ro'n Corbyn antisemit'o sen dev'i cit'i i'a'n ajn pruv'o'n.

Post sub'mitrajl'a somer'o, CEN kapitulac'as kaj adopt'as la tekst'o'n de IHRA sen ŝanĝ'i eĉ kom'o'n. Kelk'a'j'n tag'o'j'n post'e, ekstrem'dekstr'a aktiv'ul'o mort'ig'as dek unu hom'o'j'n en sinagog'o de Pitsburg'o, en Uson'o. The Guardian ne sukces'as raport'i la respekt'aĵ'o'n de S-ro Corbyn al la viktim'o'j sen pri'skrib'i li'n kiel "la labor'parti'estr'o'n akuz'it'a'n las'i antisemit'ism'o'n infekt'i la parti'o'n [8]". Iel kvazaŭ la barb'et'hav'a vir'o kaj la paf'int'o est'us nur unu hom'o...

La histori'ist'o Geoffrey Alderman freŝ'dat'e mal'munt'is tia'j'n tro'aĵ'o'j'n. Fervor'a defend'ant'o de Israelo, kun profund'a mal'konsent'o pri la por'palestin'a'j pozici'o'j de S-ro Corbyn, Alderman tamen bala'as la ide'o'n laŭ kiu la labor'parti'estr'o hav'as eĉ et'a'n mal'amik'em'o'n al jud'o'j : "Fakt'e, ĉiu'j element'o'j kun'iĝ'as por sub'strek'i kiom Jeremy Corbyn sub'ten'is la jud'a'j'n komun'um'a'j'n iniciat'o'j'n [9]. Li plu'skrib'as opini'ant'e, ke S-ro Corbyn "tro oft'e ag'is sen konsider'i la jud'a'n sent'em'o'n", eĉ se la portret'o, kiu'n li far'as, tut'e mal'simil'as al mal'am'a monstr'o, kiu'n pentr'as la grand'a'j amas'komunik'il'o'j. ĉar, kiam okaz'is ke la parti'estr'o far'is mis'paŝ'o'j'n, kiu'j prav'ig'is kritik'o'j'n, ili'a tro'grav'ig'o far'e de la amas'komunik'il'o'j plej oft'e mal'help'is kviet'a'n debat'o'n, kiel montr'as la disput'o, kiu bru'e ek'aŭd'iĝ'is pri Londona mur'pentr'aĵ'o.

La verk'o, dat'iĝ'ant'a de 2012, est'is inspir'it'a de iu'j komplot'o'teori'o'j pri grup'et'o de framason'a'j bank'ist'o'j star'ig'ant'a'j "nov'a'n mond'a'n ord'o'n". Rapid'e okaz'is debat'o en la amas'komunik'il'o'j por decid'i ĉu la manier'o per kiu la art'ist'o reprezent'is la bank'ist'ar'o'n est'is antisemit'a aŭ ne. Post kiam li ricev'is plur'a'j'n plend'o'j'n, S-ro Lutfur Rahman, tiam'a urb'estr'o de la lok'o, pet'is polic'o'n for'viŝ'i la pentr'aĵ'o'n, sub'strek'ant'e, ke la projekt'o de la art'ist'o kaj li'a'j opini'o'j ne est'is ver'e decid'ig'a'j : "Intenc'e aŭ ne, la bild'o de tiu'j bank'ist'o'j rilat'as al tiu antisemit'a propagand'o, kiu sugest'as, ke la jud'o'j super'as la financ'a'j'n kaj ekonomi'a'j'n instituci'o'j'n [10]".

La afer'o pov'us tiu'punkt'e fin'iĝ'i, se S-ro Corbyn ne est'us trakt'int'a ĝi'n. Ĉar la art'ist'o plend'is ĉe Facebook pri la detru'o de la verk'o (kies fot'o'n li publik'ig'is), la est'ont'a ĉef'o de Labor'parti'o met'is koment'o'n pri'demand'ant'a'n la ver'a'j'n motiv'o'j'n de la urb'estr'o, sen eĉ dir'i unu vort'o'n pri la pentr'aĵ'o mem. Preskaŭ ses jar'o'j'n post'e, tiu koment'o nutr'is la gazet'ar'a'j'n artikol'o'j'n dum mult'a'j semajn'o'j. Oni daŭr'e cit'as ĝi'n, kiel ne'refut'ebl'a'n pruv'o'n de li'a antisemit'ism'o.

Ĉu monstr'o aŭ fantom'o ?

S-ro Corbyn est'us cert'e dev'int'a pli interes'iĝ'i pri la simbol'ism'o de la verk'o kaj konsci'iĝ'i, ke ĝi est'is almenaŭ ambigu'a. Ceter'e li tuj pet'is pardon'o'n pro ne est'i far'int'a tio'n. Tiu epizod'o pov'us est'i bon'eg'a okaz'o por montr'i, ke la antisemit'a'j tez'o'j pov'as foj'e est'i formul'it'a'j per kod'it'a manier'o. Sed tia'j prudent'a'j kritik'o'j perd'iĝ'is en lavang'o de insult'o'j. La amas'komunik'il'a trakt'ad'o ig'is part'o'n de la publik'o pens'i, ke la mur'a pentr'aĵ'o aparten'is al la plej karikatur'a nazi'a propagand'o, kiu'n nur S-ro Corbyn ne mezur'is. Mal'long'e dir'it'e, li'a koment'o ĉe Facebook por sub'ten'i la art'ist'o'n est'is iel modern'a form'o de la Hitlera salut'o.

Labor'parti'o prov'is ĉio'n por ĉes'ig'i la atak'lavang'o'n. Kvankam kompren'ebl'a, la em'o respond'i raci'e al akuz'o'j pri ras'ism'o hav'ant'a'j neniu'n baz'o'n mal'kuraĝ'ig'is la aktiv'ul'o'j'n dezir'ant'a'j'n lanĉ'i rekt'a'n kontraŭ'atak'o'n. Ali'a'j kred'is, ke inform'ant'e pri la decid'o'j far'it'a'j por korekt'i la konstat'it'a'j'n driv'ad'o'j'n en la parti'a'j marĝen'o'j, ili ĉes'ig'os la polemik'o'n. Van'e : ne imag'ebl'as, ke la mal'amik'o'j de S-ro Corbyn for'las'u arm'il'o'n, kiu ebl'ig'as tiel facil'e nutr'i insult'o'flu'o'n. La last'a epizod'o dat'iĝ'as de februar'o 2019, kiam grup'et'o de labor'parti'a'j deput'it'o'j ven'ant'a'j de la dekstr'a al'o de la parti'o secesi'is. Mal'amik'a'j al S-ro Corbyn, ili est'is klopod'int'a'j por sabot'i ĉiu'j'n ajn li'a'j'n iniciat'o'j'n. Ili do cert'is ne pov'i kandidat'iĝ'i kiel labor'parti'a'j kandidat'o'j dum la ven'ont'a'j ĝeneral'a'j balot'ad'o'j. Pens'ant'e, ke est'os pli lert'e ofend'iĝ'i pri antisemit'ism'o de si'a ĉef'o ol mal'kaŝ'i si'a'j'n karier'a'j'n inklin'o'j'n, ili met'is pli'a'n mon'er'o'n en la prefer'at'a'n de la amas'komunik'il'o'j disk'o'gurd'o'n : Ja ili for'las'is Labor'parti'o'n pro la mal'toler'em'o de ĝi'a ĉef'o...

Kiom Labor'parti'o sufer'is pro tiu'j atak'o'j ? S-ro Corbyn preter'viv'is, kaj laŭ la sond'ad'o'j, ŝajn'as, ke li mem ne sufer'is pro tio. Sed valor'eg'a energi'o est'is uz'at'a por re'bat'i la atak'o'j'n de li'a'j kontraŭ'ul'o'j. Ne parol'ant'e pri la konstern'efekt'o far'it'a al part'o de la aktiv'ul'o'j, kiu'j de nun hezit'as dir'i iu'n ajn kritik'o'n al Israelo.

Tiu akuz'ad'o al Labor'parti'o paradoks'e kun'okaz'as kun real'a re'vigl'iĝ'o de antisemit'ism'o. Ja ne en la mal'dekstr'a'j politik'a'j organiz'aĵ'o'j, sed dekstr'e. La komplot'o'teori'o'j, kiu'j kulp'ig'as la "Illuminati" aŭ la financ'ist'o'n Georg'e Sor'os ne plu est'as la apart'aĵ'o de ret'a'j trol'o'j : la Uson'a prezid'ant'o Donald Trump kaj mult'a'j dekstr'a'j fam'ul'o'j streb'is por fam'ig'i ili'n. Tia'j parol'ad'o'j inspir'is atak'o'j'n kontraŭ sinagog'o'j en Uson'o. Sam'a driv'ad'o nun observ'ebl'as en Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o. La histori'a'j man'libr'o'j dev'as rezerv'i sen'indulg'a'j'n paĝ'o'j'n por tiu'j, kiu'j alarm'as kontraŭ mal'dekstr'a antisemit'ism'o, dum ja mult'e pli real'a monstr'o aper'as ĉe la horizont'o.

Daniel Fin'n

Tio dev'is est'i la ĉio'n kurac'a rimed'o. Komunik'il'o'j, fak'ul'o'j kaj politik'ist'o'j antaŭ'dir'is tio'n en la jar'o'j de 1980 ĝis 1990 : mal'ferm'ad'o de la publik'a'j serv'o'j al la konkurenc'o kaj cert'a kvant'o da privat'ig'o'j ebl'ig'os al la uz'ant'o'j ĝu'i pli mal'alt'a'j'n prez'o'j'n, al la entrepren'o'j nov'ig'i kaj al la kolektiv'aĵ'o'j riĉ'iĝ'i. Tri jar'dek'o'j'n post'e la bilanc'o est'as mal'pli glor'a : la privat'ig'o'j kaj antaŭ ĉio ebl'ig'is al la privat'a sektor'o mal'mult'e'kost'e aĉet'i akci'o'j'n de societ'o'j re'nov'ig'it'a'j de la publik'a sektor'o [1], kaj la sovaĝ'a konkurenc'o kre'is nov'a'j'n kolektiv'a'j'n kost'o'j'n.

La histori'o de la ekonomi'a'j fakt'o'j ne pled'is favor'e al privat'ig'o'j. La entrepren'o'j ŝtat'ig'it'a'j post la du'a mond'milit'o ebl'ig'is korekt'i la mank'o'j'n de la merkat'o, re'lanĉ'i la ag'ad'o'n, cert'ig'i la task'o'j'n de publik'a serv'o kaj antaŭ ĉio reg'i la ekonomi'a'n kaj industri'a'n politik'o'n de la land'o.

Inspir'it'a de la liberal'a'j ekonomik'ist'o'j de la ĉikaga skol'o, Franc'uj'o imit'is la Brit'uj'o'n de Margaret Thatcher (en la potenc'o de 1979 ĝis 1990) kaj la Uson'o'n de Ronald Re'ag'a'n (1981-1989) kaj tiel real'ig'is program'o'j'n por redukt'i el'spez'o'j'n kaj por mal'ferm'i la kapital'o'n de la publik'a'j entrepren'o'j. Per tio, ke ili vend'is la propr'a'n hav'aĵ'o'n, la instanc'o'j for'las'is ne'kontest'ebl'a'j'n lev'il'o'j'n de ekonomi'a inter'ven'o. La franc'a ŝtat'o tiel ced'is proksim'um'e 1500 societ'o'j'n kaj trans'ig'is pli ol milion'o'n da salajr'ul'o'j en la privat'a'n sektor'o'n ek'de 1986 ; la unu'a'j privat'ig'o'j est'is far'it'a'j de s-ro Jacques Chirac, tiam ĉef'ministr'o (vid'u la histori'a'n tabel'o'n, p. 14 ĝis 17). La part'o de la publik'a'j dung'o'j, ekster la publik'a funkci'o (eduk'ad'o, administr'ad'o, san'sistem'o …), de la ĉiom'a dung'it'ar'o pas'is de 105 el'cent'o'j al 3,1 el'cent'o'j en tri'dek jar'o'j.

La fin'o de la 20-a jar'cent'o est'is ankaŭ stamp'it'a de la dis'vast'ig'o de frenez'a konkurenc'o en la publik'a'j serv'o'j industri'a'j kaj komerc'a'j (Psik), kvankam la antaŭ'part'o de la konstituci'o de 1946 asert'as : „Ĉia hav'aĵ'o, ĉia entrepren'o, kies ekspluat'ad'o hav'as aŭ akir'as la karakter'o'j'n de naci'a publik'a serv'o aŭ de fakt'a monopol'o, dev'as far'iĝ'i propriet'o de la kolektiv'aĵ'o.” Komenc'e, Elektr'o de Franc'uj'o-Gas'o de Franc'uj'o (EDF-GDF), Franc'e Télécom aŭ la Ŝtat'a Societ'o de Franc'a'j Fer'voj'o'j (SNCF) administr'is ĉiu'j'n aktiv'ec'o'j'n de la sektor'o. De la produkt'ad'o tra mastr'um'ad'o de la ret'o kaj la post'vend'a serv'o ĝis la distribu'ad'o, tiu'j entrepren'o'j ne hav'is konkurenc'ant'o'j'n, aparten'is al la ŝtat'o kaj est'is la sol'a'j adres'at'o'j de la uz'ant'o. Nun, en la Eŭrop'a Uni'o, la regul'o'j de la „liber'a kaj sen'difekt'a konkurenc'o” ig'is la reg'ist'ar'o'j'n dis'ig'i la ekspluat'ad'o'n kaj la mastr'um'ad'o'n de la infra'struktur'o'j en la Psik, iom post iom trans'form'it'a'j en akci-societ'o'j'n, kaj ebl'ig'is al nov'a'j en'ir'ant'o'j konkurenc'i la histori'a'j'n entrepren'o'j'n. En Sved'uj'o ekzempl'e okaz'as, ke tri'dek'o da kompani'o'j divid'as inter si la ekspluat'ad'o'n de fer'voj-lini'o. [2]

Tamen la liberal'ul'o'j dum long'a temp'o inter'konsent'is pri la ide'o, ke la konkurenc'o ne est'u star'ig'ot'a en la natur'a'j monopol'o'j, tiu'j sektor'o'j, kie la „skal'a'j ekonomi'o'j” est'as tre fort'a'j : rel'o'j, kabl'o'j, tub'o'j, voj'o'j … Kiam ili bezon'as tro kost'a'n invest'o'n, est'us mal'taŭg'e, el kolektiv'a vid'punkt'o, du'obl'ig'i aŭ tri'obl'ig'i la ret'o'j'n por la sam'a'j serv'o'j. La konkurenc'o pov'as ekzist'i antaŭ'e (en la produkt'ad'o) aŭ post'e (en la distribu'ad'o), sed ne en la mastr'um'ad'o de la ret'o'j.

En Franc'uj'o tiu'j natur'a'j monopol'o'j nom'at'a'j „fakt'a'j” est'as kutim'e mastr'um'at'a'j de publik'a'j entrepren'o'j por evit'i privat'a'j'n rent'o'j'n. Tio ekzist'as ekzempl'e ĉe SNCF Ret'o, propriet'ul'o kaj mastr'um'ant'o de la ŝtat'a fer'voj-ret'o, aŭ ĉe Ret'o de transport'o kaj de elektr'o (RTE). Sed, ĉar la apetit'o de la nov'a'j oligarĥ'o'j ven'as manĝ'ant'e, la privat'a'j grup'o'j ne ĉes'is postul'i la mal'ferm'o'n de nov'a'j merkat'o'j. Argument'ant'e per la neces'o invest'i aŭ redukt'i la ŝuld'o'n, la franc'a ŝtat'o permes'as al tiu'j privat'a'j ag'ant'o'j riĉ'iĝ'i kost'e de la uz'ant'o'j, kiu'j far'iĝ'is klient'o'j. En 2004 s-ro Je'a'n-Pierre Raffarin, tiam ĉef'ministr'o, eĉ deklar'is : „Ĉiu'j task'o'j plen'um'ebl'a'j de la privat'a sektor'o est'as privat'ig'end'a'j.” [3]

La plej pruv'a kaj plej mal'just'eg'a kaz'o est'as tiu de la aŭt'o'voj'o'j. Kvankam kelk'a'j fragment'o'j de asfalt'o ankoraŭ rest'as en la publik'a sektor'o, la plej mult'a'j profit'ig'a'j part'o'j est'as ced'it'a'j al privat'a'j vor'ul'o'j. Tiu ĉi domin'ant'a pozici'o est'as ceter'e eksklud'it'a de la ekonomik'ist'o'j … kaj apart'e eĉ de la plej feroc'a'j defend'ant'o'j de la liberal'ism'o : ne est'as plej bon'e hav'i privat'a'n monopol'o'n al'front'it'a'n al ne liber'a postul'o. Tio kre'as situaci'o'n analog'a'n al tiu de nutr'aĵ'vend'ej'o instal'it'a sur insul'o sen kontakt'o kun la mond'o, kiu vend'as nutr'aĵ'o'j'n je ekster'ordinar'e alt'a'j prez'o'j.

Anstataŭ re'solid'iĝ'i la ŝtat'o'j rezign'is je rent'o, per tio ke ĝi vend'is la aŭt'o'voj'o'j'n. Tiu'j est'is vend'it'a'j je 14,8 miliard'o'j da eŭr'o'j, dum la financ'kontrol'ej'o taks'is la valor'o'n de la ced'aĵ'o'j je proksim'um'e 24 miliard'o'j'n da eŭr'o'j, do mank'o'n de ebl'a'j en'spez'o'j de proksim'um'e 10 miliard'o'j da eŭr'o'j dum la vend'o. De la jar'o 2006 ĝis 2011, en la moment'o de la financ'a kriz'o, la profit'o'j de la aŭt'o'voj-societ'o'j progres'is de 5,1 el'cent'o'j jar'e, dum tiu'j de ĉiu'j ne financ'ism'a'j societ'o'j stagn'is – kaj en 2008 eĉ mal'kresk'is. Tiu'j profit'o'j ne invest'iĝ'as en la entrepren'o'j'n, sed rekt'e riĉ'ig'as propriet'ul'o'j'n : ek'de 2016 kaj la trans'ig'o de la mastr'um'ad'o de naŭ mil kilo'metr'o'j da aŭt'o'voj'o'j al la grup'o Vinci, Eiffage kaj Abertis, tiu'j ĉi jam pag'is 27 miliard'o'j'n da eŭr'o'j da dividend'o'j al si'a'j akci'ul'o'j : jen profit'o, kiu'n la ŝtat'o ne ricev'is. [4] Sam'temp'e la aŭt'o'voj'a'j tarif'o'j konstant'e kresk'is, super'ant'e la inflaci'o'n …

Kiel la financ'kontrol'ej'o en 2013 memor'ig'is, tiu'j donac'o'j al la privat'a sektor'o est'is far'it'a'j kun mal'estim'o al la kolektiv'a bon'stat'o kaj al la plej element'a tra'vid'ebl'o. [5] Pro tio ne mir'ig'as, ke la pag'o-bar'ej'o'j, kiel simbol'o de donac'o al la riĉ'ul'o'j kaj de ili'a'j privilegi'o'j, ek'de la unu'a'j moment'o'j de la flav'veŝt'ul'o'j est'is cel'at'a'j de la manifestaci'o'j.

En Brit'uj'o, dum la privat'a'j entrepren'o'j de akv'o-mastr'um'ad'o – en situaci'o de monopol'o – distribu'is 95 el'cent'o'j'n de si'a'j profit'o'j al la akci'ul'o'j kaj neglekt'is neces'a'j'n re'invest'o'j'n en la ret'o'j'n, la privat'ig'o'j nun mal'bon'stat'as. Post privat'ig'i, dum jar'dek'o'j, tut'a'j'n sektor'o'j'n de si'a ekonomi'o, la brit'o'j far'as amar'a'n bilanc'o'n … kaj vol'as re'ŝtat'ig'i. De la mal'liber'ej'o de Birminghamo, re'ŝtat'ig'it'a el la societ'o G4S, kiu mastr'um'is ĝi'n ek'de 2011, ĝis la fer'voj'a ĉef'lini'o East Coast, jam komenc'iĝ'as la re'ven'o'j en la publik'a'n sfer'o'n.

Tiu'j ekzempl'o'j, en Franc'uj'o aŭ ali'lok'e, pruv'as ke, kiel emfaz'as Yves Salesse, membr'o de la Ŝtat-konsil'ant'ar'o kaj de la Fond'aĵ'o Copernic, „la spert'o refut'is la alibi'o'n de la regul'ig'ist'o'j kapabl'a'j kontrol'i la respekt'ad'o'n de la task'o'j de la publik'a serv'o. La regul'ig'ist'o'j ne hav'as la rimed'o'j'n por daŭr'em'e direkt'i la kondut'o'n de la trans'naci'a'j firma'o'j.” [6]

Kvankam mal'facil'as objektiv'e mezur'i la evolu'o'n de la energi'a'j [7] kaj tele'komunik'il'a'j prez'o'j dum la last'a'j du'dek jar'o'j, ĉar la konsum'manier'o'j tiom ŝanĝ'iĝ'is – precip'e en tiu ĉi last'a sektor'o –, neces'as konstat'i, ke la kolektiv'a kost'o de la konkurenc'o super'as la esper'it'a'j'n avantaĝ'o'j'n : la gajn'o'j est'as privat'ig'at'a'j, sed la re'tir'iĝ'o de la ŝtat'o kre'as kolektiv'a'j'n perd'o'j'n, kiu'j ne est'as en'kalkul'it'a'j en la libr'o'ten'a'j bilanc'o'j.

Tiel La aper'o de nov'a'j en'ir'ant'o'j en sektor'o'j'n, kiu'j ĝis tiam est'is ferm'it'a'j al la konkurenc'o, gener'is kost'o'j'n, kiu'j ekzist'as nur ek'de la aper'o de la konkurenc'o kaj kiu'j aper'as en la prez'o'j de la serv'o'j : la el'spez'o'j por sur'merkat'ig'o kaj komunik'ad'o – kelk'foj'e super'a'j al tiu'j por esplor'ad'o kaj dis'volv'ad'o – aŭ la el'spez'o'j por prem'grup'a ag'ad'o. En la jar'o 2017, Orange dediĉ'is 329 milion'o'j'n da eŭr'o'j por reklam'o en la komunik'il'o'j, [la elektro-firma'o] EDF 126 milion'o'j'n, Engie 99 milion'o'j'n, la [fer'voj'o] SNCF 72 milion'o'j'n. EDF pag'as ankaŭ ekzempl'e 2 milion'o'j'n da eŭr'o'j jar'e kaj dung'as plen'temp'e dek person'o'j por prov'i influ'i la eŭrop'a'n parlament'o'n. [8] Tiom da sum'o'j, kiu'j ne serv'as por pli'bon'ig'i la publik'a'j'n serv'o'j'n …

Krom'e la profit'o'j, kiu'j'n iam la publik'a'j entrepren'o'j kre'is, rest'is en la publik'o (ĉu en form'o de en'spez'o'j, ĉu en invest'o'j). Kun privat'a mastr'um'ant'o ili trans'form'iĝ'as en dividend'o'j'n nur por la akci'ul'o'j. Krom'e, la raci'ig'o'j por rest'i konkurenc'kapabl'a montr'iĝ'as alt'e kost'a'j por la salajr'ul'o'j kaj la uz'ant'o'j. De Franc'e Télécom – kiu far'iĝ'is Orange en 2013 – tra la fer'voj'o SNCF ĝis La Poŝt'o – jam aŭ ankoraŭ ne privat'ig'it'a'j – la nombr'o de ili'a'j labor'ul'o'j fort'e mal'mult'iĝ'is (la SNCF for'ig'is cent mil dung'o'j'n ek'de 1985), aŭ la labor'kondiĉ'o'j mal'bon'iĝ'is (pri tio atest'as la ond'o de mem'mort'ig'o'j ĉe Franc'e Télécom de la jar'o 2000 ĝis 2011) kaj sekv'ig'is fatal'a'n mal'bon'iĝ'o'n de la serv'o'j, kio prav'ig'is eĉ pli la privat'ig'o'n de la entrepren'o kaj la en'ir'o'n de konkurenc'ant'o'j en la sektor'o'n. Por ĉio'n kron'i, la uz'ant'o dev'as al'front'i alt'a'n nombr'o'n da inter'parol'ant'o'j por la mastr'um'ad'o de serv'o kaj trov'iĝ'as perd'it'a en kafk'ec'a labirint'o : kiel klient'o de Total Direct Énergie li konsum'as elektr'o'n produkt'it'a'n de EDF aŭ de Engie, transport'it'a de RTE kaj distribu'it'a de Enedis …

Liberal'ig'o'j kaj privat'ig'o'j sem'as konfuz'o'n ĉe la civit'an'o'j kaj akr'ig'as la apetit'o'j'n de la oligarĥ'o'j kaj de ili'a'j marionet'o'j. Tiel, la konker'o de la ŝtat'o cel'as jam en nur real'ig'i ideologi'a'n projekt'o'n, kiel klar'ig'as la ekonomik'ist'o James Galbraith, sed far'i tiel, ke ĝi est'u mastr'um'at'a „tiel, ke ĝi en'spez'ig'u al ili kiom ebl'e plej mult'e da mon'o, al ili individu'e kaj kiel grup'o, kio kiom ebl'e mal'plej ĝen'as ili'a'n potenc'o'n kaj kiu don'u al ili kiom ebl'e plej mult'a'j'n ŝanc'o'j'n est'i re'solid'ig'ot'a'j, se okaz'as io mal'bon'a.” [9]

Mathias REYMOND.

Mild'a du'on'dorm'o ĉirkaŭ'as la bus-staci'dom'o'n de Agadez, tiu'n merkred'o'n maten'e. Al'proksim'iĝ'as la varm'a sezon'o. De aŭror'o, polv'o-vual'o fal'is sur la urb'o'n. Sed la veter'o sol'a ne respond'ec'as pri la tre mal'mult'ec'o de vojaĝ'ant'o'j. « De'long'e ne plu est'as vojaĝ'ant'o'j » plend'as bilet'vend'ist'o. « Vojaĝ'ont'o'j al Nord'o kaŝ'as si'n », li daŭr'ig'as, kuŝ'ant'a sur mat'o, apud dorm'ant'a koleg'o.

Krom'nom'it'a « Pord'o de la dezert'o » de la turism'a'j agent'ej'o'j, Agadez, ĉef'a urb'o en la nord'o de Niĝero, ne plu merit'as tiu'n nom'o'n. Antaŭ'e, la centr'a staci'dom'o, de kiu ek'ir'is la kun'voj'ant'a'j vetur'il'ar'o'j (kun'voj'o'j) por Dirkou kaj Libio, est'is tamen la bat'ant'a kor'o de la urb'o. Ĉiu'lund'e, plur'a'j dek'o'j da vetur'il'o'j, foj'e preskaŭ du'cent, ek'ir'is al la dezert'o, transport'ant'a'j brut'ar'o'n kaj pasaĝer'o'j'n. Plej mult'a'j el tiu'j last'a'j, ven'int'a'j el Okcident'a Afrik'o kaj, pli mal'oft'e, el la centr'o aŭ la orient'o de la kontinent'o, cel'is ating'i Libion kaj, inch’Allah, Eŭrop'o'n. Eskort'it'a'j de la arme'o ĝis la libia land'lim'o, la konvoj'o'j est'is, por tiu'j kiu'j ili'n part'o'pren'is, grand'a'j esper'o'j, kaj, por la loĝ'ant'o'j de Agadez, viv'ig'a oksigen'o. « La tut'a urb'o profit'is el tio, dir'as, rev'ant'e, s-ro Mahaman Sanoussi, asoci'a aktiv'ul'o fam'a ĉi tie. Migr'ad'o est'is laŭ'leĝ'a, la transport'ist'o'j est'is respekt'at'a'j entrepren'ist'o'j. Ili pag'is impost'o'j'n, sam'e kiel ĉiu'j entrepren'ist'o'j. La leĝ'o 2015-36 ŝanĝ'is ĉio'n. »

La unu'a adres'at'o de la brusela « help'o »

Pri'skrib'it'a kiel plag'o en la nord'o de Niĝero, la leĝ'o de la 26-a de maj'o 2015 koncern'ant'a la kontraŭ'leĝ'a'n vojaĝ'ig'o'n de migr'ant'o'j subit'e ig'is kontraŭ'leĝ'a tio'n, kio est'is antaŭ'e ordinar'a komerc'o, kaj en'prizon'ig'is dek'o'j'n da jun'ul'o'j de la land'o. 2015, tio est'as la jar'o, kiam la Eŭrop'a Uni'o konstru'as ne'vid'ebl'a'n mur'o'n por halt'ig'i la migr'ant'o'j'n ven'int'a'j'n el sud'o ; la jar'o de la eŭrop'a agend'o rilat'e al migr'ad'o kaj de la pint'kun'ven'o en La Valette. Kun'ven'int'a'j en la malta ĉef'urb'o, la « Du'dek ok » imag'as tiam kiel ekster'land'ig'i si'a'n lukt'o'n kontraŭ en'migr'ad'o, help'e de kelk'a'j komplic'a'j afrik'a'j ŝtat'o'j. Bruselo sci'as kiel konvink'i si'a'j'n « partner'o'j'n » : grand'eg'a'j sum'o'j (pli ol 2 miliard'o'j da eŭr'o'j) est'as promes'it'a'j al tiu'j sen'mon'a'j reg'ist'ar'o'j por ili'n « akompan'i » en la en'karcer'ig'o de tiu'j, kiu'j vol'as prov'i la grand'a'n vojaĝ'o'n. Urĝ'o-fondus'o (FFU) « favor'e al stabil'ec'o kaj al la lukt'o kontraŭ la profund'a'j kaŭz'o'j de kontraŭ'leĝ'a migr'ad'o kaj de la fenomen'o « de'lok'it'a'j person'o'j en Afrik'o » financ'as mult'a'j'n projekt'o'j'n kadr'e de tio, kio'n la Eŭrop'a Komision'o nom'as « laŭ'mezur'a kun'labor'ad'o [1] » kun Niĝerio, Sen'egal'o, Etiop'uj'o, Mali'o kaj Niĝer'land'o.

Hav'ant'e komun'a'n land'lim'o'n kun Alĝerio kaj Libio, Niĝero okup'as centr'a'n lok'o'n en la eŭrop'a strategi'o. Post la likvid'o de la reĝim'o de Muamar KADAFI far'e de la franc-brit'a koalici'o, en 2011, Agadez far'iĝ'is la ĉef'a transit'ej'o al la Mal'nov'a Kontinent'o. En 2016, preskaŭ 400 000 migr'ant'o'j laŭ'dir'e tra'pas'is ĝi'n, vojaĝ'ant'e al Magrebo [2] kaj, por grand'a part'o da ili, al Mediterane'o. En 2015, Bruselo ig'is ĝi'n unu el la ĉef'a'j cel'o'j de si'a politik'o pri migr'o-ĉes'ig'o. Land'o la plej mal'riĉ'a en la mond'o, laŭ la Program'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j por Dis'volv'ad'o, Niĝer'land'o al'front'as mult'a'j'n minac'o'j'n ĉe si'a'j land'lim'o'j : Bok'o Haram sud-orient'e, la mali'a'j arm'it'a'j grup'o'j ĉe nord-okcident'o, la tubuaj milic'o'j nord'e... La ŝtat'o gvid'at'a de s-ro Mahamadou Issoufou, alianc'an'o de Franc'uj'o, bezon'as mon'o'n kaj arme'a'n apog'o'n. La FFU donac'is al ĝi, en'e de tri jar'o'j, pli ol ĝi donac'is al iu ajn land'o : 266,2 milion'o'j da eŭr'o'j. La oficial'a diskurs'o, el'vok'ant'e help'o'n por dis'volv'iĝ'o aŭ lukt'o'n kontraŭ hom'komerc'o, mal'bon'e mask'as mult'e pli vulgar'a'n cel'o'n : ĉes'ig'i, eĉ per'fort'e, la migr'o'flu'o'j'n al Eŭrop'o (Vd post'a'n artikol'o'n « La paradiz'o de milic'an'o'j »).

Part'o de la mon'o dev'as est'i uz'at'a por re'konstru'o de la ŝtat'o kaj kontrol'ad'o de la land'lim'o'j : dis'volv'ad'o de la niĝeraj sekur'ec-fort'o'j per kre'ad'o de elit'a taĉment'o por lukt'i kontraŭ migr'ad'o kaj star'ig'o de Kun'labor'a Enket'o-Team'o (Ket) por post'kur'i « la krim'a'j'n ret'o'j'n lig'it'a'j'n al la kontraŭ'leĝ'a en'migr'ad'o ». Lanĉ'it'a en 2012, la civil'a misi'o por pli'fort'ig'o de la kapabl'o'j de la Eŭrop'a Uni'o (Eucap Sahel Niger) ankaŭ kontribu'is per et'a agent'ej'o instal'it'a en Agadez. De 2015, ĝi'a team'o ’migr'ad'o’ organiz'as sesi'o'j'n por la sekur'ec-fort'o'j kaj dis'don'as material'o'n. Oficial'e, la polic'ist'o'j ven'int'a'j el ĉiu'j angul'o'j de Eŭrop'o ne inter'ven'as sur'teren'e : ili kolekt'as inform'o'j'n kaj trans'don'as teknik'a'n kapabl'o'n.

La el'labor'ad'o de la eŭrop'a agend'o rilat'e migr'ad'o'n kaj la adopt'o de la leĝ'o 2015-36 est'is kvazaŭ sam'temp'a'j. Sin'e de la niĝera reg'ist'ar'o, neni'u ne'as tio'n : tiu leĝ'o est'is inspir'it'a, se ne trud'it'a, de Eŭrop'o – ĝi ceter'e est'is part'e redakt'it'a de franc'a'j ŝtat-funkci'ul'o'j. « Est'is prem'o'j, ver'e, konfes'as la general'o Mahamadou Abou Tarka, prezid'ant'o de la Alt'a Aŭtoritat'o por fortik'ig'o de pac'o (HACP-AAFP), instanc'o de'pend'a de la prezid'ant'ej'o kaj task'it'a sekv'i la aplik'ad'o'n de la leĝ'o. Sed ni pens'is pri tio jam de kelk'a temp'o. Ek'de 2012, la eksplod'o de la migr'o'flu'o'j est'is far'iĝ'int'a ĉef'a zorg'o por ni. Ni komenc'e toler'is ĝi'n, apart'e ĉar tio ebl'ig'is al ni'a'j sam'land'an'o'j per'labor'i si'a'n viv'o'n. Sed est'is font'o de mult'a'j kontraŭ'leĝ'a'j negoc'o'j. Kiam Eŭrop'o dir'is al ni : ’oni don'os al vi mon'o'n’, ni tuj kapt'is la okaz'o'n. » « Kiam oni trov'iĝ'as en profund'a put'o, oni akcept'as ĉio'n, kio ven'as de supr'e, eĉ serpent'o'n », dir'as lok'a proverb'o.

De nun, kiu ajn ebl'ig'as al migr'ant'o kontraŭ'leĝ'e en'ir'i la teritori'o'n, aŭ el'ir'i el ĝi, kontraŭ financ'a aŭ materi'a avantaĝ'o, risk'as kvin ĝis dek jar'o'j'n da mal'liber'ec'o kaj mon'pun'o'n ĝis kvin milion'o'j da afrik'a'j frank'o'j (7 630 eŭr'o'j). Tiu, kiu help'as li'n dum li'a rest'ad'o – loĝ'ig'as, nutr'as, proviz'as li'n per vest'aĵ'o'j - risk'as du ĝis kvin-jar'a'n prizon'pun'o'n. De 2016, preskaŭ tri cent person'o'j, ŝofor'o'j aŭ pas'ig'ist'o'j, est'is arest'it'a'j, kaj pli ol tri cent vetur'il'o'j sen'mov'ig'it'a'j. La sub'ten'ant'o'j de la leĝ'o zorg'e preciz'ig'as, ke ĝi kulp'ig'as la pas'ig'ist'o'j'n, sed ne ili'a'j'n klient'o'j'n. Sed por tiu'j ĉi, kiu'j oft'e for'las'is ĉio'n, kun la esper'o ating'i Libion, Alĝerion, eĉ Eŭrop'o'n, tio ja tre simil'as pun'o'n. Ĉiu person'o, kiu ne pov'as pruv'i si'a'n niĝer'an naci'ec'o'n kaj vojaĝ'ant'a nord'e de lini'o ir'ant'a de Agadez al Dirkou, tio est'as je plur'a'j cent'o'j da kilo'metr'o'j de la land'lim'o'j kun Alĝerio kaj Libio, est'as konsider'at'a kandidat'o al kontraŭ'leĝ'a el'migr'ad'o. Simpl'a konjekt'o sufiĉ'as nun por est'i re'pel'at'a al la sud'o de la land'o, kelk'foj'e post mal'long'a rest'ad'o en mal'liber'ej'o. « Real'e, aplik'ad'o de la leĝ'o signif'is laŭ'fakt'a'n mal'permes'o'n de ĉiu vojaĝ'o nord'e'n de Agadez (…). Krom'e, la mank'o de klar'ec'o de la tekst'o kaj ĝi'a sub'prem'a aplik'ad'o – anstataŭ cel'i protekt'o'n de la hom'o'j – rezult'ig'is krim'ig'o'n de ĉiu migr'ad'o, kaj instig'is la migr'ul'o'j'n si'n kaŝ'i, kio ig'as ili'n pli vund'ebl'a'j rilat'e la mis'uz'o'j'n kaj la per'fort'o'j'n de hom'rajt'o'j », konstat'is en oktobr'o 2018 la special'a raport'ist'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j pri la hom'rajt'o'j de la migr'ant'o'j, s-ro Felipe Gonzalez Morales, post misi'o en Niĝer'land'o [3].

Por Eŭrop'o, tiu politik'o est'as sukces'o. Sed je kiu prez'o ? Laŭ Eucap Sahel Niger, la nombr'o de al'ven'ant'o'j en Ital'uj'o mal'kresk'is 85 % en tri jar'o'j. La nombr'o de migr'ant'o'j halt'ant'a'j en Agadez pas'is de 350 tag'e en 2016 al 100 en 2018. En Seguedine, situ'ant'a en la dezert'o inter Dirkou kaj la libia land'lim'o, la nombr'o de person'o'j registr'it'a'j en la kontrol'ej'o pas'is de 290 000 en 2016 al 33 000 en 2017. Tamen, kiel oft'as okaz'e de oficial'a mal'permes'o, la aktiv'aĵ'o ne ĉes'is. La ag'ant'o'j nur mal'aper'is el la radar-ekran'o'j. Kio ig'as mal'cert'a la nombr'ad'o'n de flu'o'j. Laŭ esplor'ist'o viv'ant'a en Niĝer'land'o, kiu atent'e pri'stud'as la evolu'o'n de la migr'a'j voj'o'j (kaj kiu postul'is anonim'ec'o'n), « Precip'e la « et'a'j » transport'ist'o'j mal'aper'is ; la « grand'a'j », kiu'j hav'as politik'a'j'n kontakt'o'j'n kaj hav'as rimed'o'j'n por sub'aĉet'i la sekur'ec-taĉment'o'j'n, daŭr'ig'as ». En ĉi tiu land'o sub'fos'it'a de korupt'o, kelk'a'j dek'mil'o'j da afrik'a'j frank'o'j por ĉiu pasaĝer'o sufiĉ'as por aĉet'i la silent'o'n de la patrol'o'j.

Pasaĝer'o'j for'las'it'a'j en dezert'o

Kio est'is vid'ebl'a far'iĝ'is ne'vid'ebl'a, sekv'e ne'kontrol'ebl'a : modif'it'a'j por evit'i la kontrol'o'j'n, la voj'o'j est'as pli danĝer'a'j ; la « get'o'j », tiu'j grand'a'j dom'o'j, kie est'as loĝ'at'a'j kaj nutr'at'a'j la migr'ant'o'j en Agadez, far'iĝ'is kontraŭ'leĝ'a'j, ŝajn'ant'e foj'e prizon'o'j el kiu'j la loĝ'ant'o'j ne pov'as el'ir'i sen risk'i est'i mal'kovr'it'a'j ; prez'o'j tri'obl'iĝ'is ; surpriz'it'a'j de al'proksim'iĝ'ant'a'j polic'an'o'j, la akompan'ant'o'j for'las'as pasaĝer'o'j'n, foj'e eĉ infan'o'j'n, en la dezert'o [4]. La ĉiu'tag'a viv'o de la loĝ'ant'o'j en la region'o mal'bon'iĝ'is. Laŭ plur'a'j stud'aĵ'o'j, pli ol du'on'o de la famili'o'j de Agadez viv'is el la migr'ad'o ; preskaŭ ses mil dung'o'j de'pend'is de ĝi : pas'ig'ist'o'j, coxers (per'ant'o'j), posed'ant'o'j de « get'o'j », ŝofor'o'j... kaj ali'a'j mil'o'j el'tir'is el ĝi ne'rekt'a'j'n profit'o'j'n : kuir'ist'in'o'j, komerc'ist'o'j, taksi'ist'o'j, kaj ili'a'j famili'o'j.

S-ro Mohamed Abdoul Kader est'is unu el ili. En la kvartal'o situ'ant'a je du paŝ'o'j de la histori'a centr'o, oni nom'as li'n « Boss ». 48-jar'a, nask'it'a en Agadez, li viv'is kelk'a'n temp'o'n en Libio. Li komenc'is gast'ig'i migr'ant'o'j'n ĉe la fin'o de la 1990-aj jar'o'j. La afer'o est'is nur komenc'iĝ'ant'a. La voj'o'j al Eŭrop'o tra'ir'ant'a'j Maŭritani'on kaj Marokon, tra Mali'o, ĵus ferm'iĝ'is pro la tuareg'a popol'ribel'o [5]. Tiu tra Niĝero do mem trud'iĝ'is : situ'ant'a je kruc'iĝ'o de plur'a'j komerc'a'j voj'o'j, Agadez de ĉiam est'is transit'ej'o por sal'o, sklav'o'j, brut'ar'o... « En 2002 mi kre'is vojaĝ'agent'ej'o'n, rakont'as Boss. Ni hav'is ofic'ej'o'n en la staci'dom'o. Tiam, la migr'ant'o'j al'ven'is bus'e, kaj ili ek'ir'is al Dirkou en kamion'o'j. De tie ili uz'is grund'a'j'n aŭtomobil'o'j'n (4X4) por Libio. » La klient'o'j de jar'o al jar'o far'iĝ'is pli mult'nombr'a'j. Boss pli'vast'ig'is si'a'n ret'o'n : li'a'j kontakt'o'j vok'is li'n el Niĝerio, Ganao, el Gambi'o, Sen'egal'o kaj Burkina Faso. Akcept'int'e la vojaĝ'ant'o'j'n, li okup'iĝ'is pri ĉio ĝis la for'ir'o : rajt'ig'il'o'j, loĝ'ad'o, manĝ'aĵ'o. « Est'is sufiĉ'e banal'a transport'o-aktiv'aĵ'o. Oni dev'is establ'i konfid'o-rilat'o'n inter la klient'o'j, ili'a « patron'o » en la land'o, kiu kontakt'is ni'n, kaj ni. Neces'is labor'i serioz'e, cert'iĝ'i, ke la klient'o'j al'ven'is san'a'j en la cel'it'a'n lok'o'n, se oni dezir'is varb'i pli'a'j'n », li klar'ig'as, konsci'a ke la bild'o de la pas'ig'ist'o'j mult'e ŝanĝ'iĝ'is...

Pas'ig'ist'o, respekt'ebl'a meti'o por eks-ribel'o'j

Ĉio est'is tre zorg'e organiz'it'a. Kiam la kandidat'o'j al ekzil'o al'ven'is ĉe la en'ir'ej'o de la urb'o, ili pag'is ne'formal'a'n impost'o'n al la polic'an'o'j. Al'ven'int'e ĉe la staci'dom'o, ili est'is pri'zorg'at'a'j de agent'ej'o'j. Hom'o'j konduk'is ili'n en si'a'n « get'o'n » [6]. Kiam ili for'ir'is, ili de'nov'e pag'is impost'o'n ĉe la urb'a el'ir'ej'o, kiu'n en'spez'is la urb'o-administr'ad'o. Kun sum'o de 1 100 afrik'a'j frank'o'j (1,7 eŭr'o) por ĉiu vojaĝ'ant'o, la urb'o pov'is en'spez'i de 3 ĝis 7 milion'o'j'n da afrik'a'j frank'o'j (4 500 ĝis 10 600 eŭr'o'j'n) ĉiu'semajn'e. Sufiĉ'e por financ'i mult'a'j'n projekt'o'j'n.

Ĉie la regul'o'j est'is la sam'a'j, kaj ankaŭ la prez'o'j : por ating'i Libion neces'is pag'i 150 000 afrik'a'j'n frank'o'j'n (230 eŭr'o'j). Por afrik'an'o est'as mult'e'kost'a. Por niĝer'an'o, est'as eg'a sum'o. « Mi gajn'is mult'e da mon'o, re'kon'as Boss. Kiam la komerc'o bon'e funkci'is, 15 person'o'j labor'is kun mi. Ĉiu'semajn'e ni send'is inter 400 kaj 450 migr'ant'o'j'n en Libion. Ni ĉiu'j gajn'is 5 milion'o'j'n da afrik'a'j frank'o'j (7 630 eŭr'o'j) semajn'e. » Ĉiu'n lund'o'n, tag'o'n de la ek'vojaĝ'o, la bank'o'j kaj la agent'ej'o'j por mono-transport'ad'o est'is plen'plen'a'j. La bazar'o fest'is.

Je ĉiu ek'vojaĝ'o, la agent'ej'o'j dev'is trans'don'i al la polic'o vojaĝ-dokument'o'n, kie est'is menci'it'a'j la nom'o'j kaj naci'ec'o de la pasaĝer'o'j. La reg'ist'ar'o eĉ instig'is la tuareg'a'j'n kaj tubuajn eks-ribel'ant'o'j'n, kiu'j ek'batal'is dum la 1990-aj jar'o'j, komenc'i ĉi tiu'n nov'a'n aktiv'aĵ'o'n por definitiv'e for'las'i arm'il'o'j'n. « Ili posed'is vetur'il'o'j'n, ili ne hav'is labor'o'n, kaj ili kon'is la voj'o'j'n... », klar'ig'as s-ro Mohamed Anako. Far'iĝ'int'e prezid'ant'o de la region'a konsili'o de Agadez, tiu, kiu est'is unu el la ĉef'o'j de la unu'a tuareg'a popol'ribel'o (1991-1995), imag'is tiu'n profesi'a'n konvert'o'n kiam li estr'is la HACP. « Ni do instig'is ili'n dis'volv'i tiu'n aktiv'ec'o'n. Ni far'is klopod'o'j'n por help'i ili'n regul'ig'i la dogan'impost'o'n de ili'a'j vetur'il'o'j kaj registr'iĝ'i. Ĉio est'is laŭ'leĝ'a kaj krom'e, ili al'port'is al ni inform'o'j'n pri tio, kio okaz'is en la dezert'o. »

Mal'facil'aĵ'o'j komenc'iĝ'is post la fal'o de Kadafi, en 2011. La libia Gvid'ant'o plen'um'is la labor'o'n de la eŭrop'a'j mar'bord'o-gard'ist'o'j. Est'is preskaŭ ne'ebl'e en'ŝip'iĝ'i por ating'i la Mal'nov'a'n Kontinent'o'n. Sed oni pov'is rest'ad'i en Libio. Labor'o ne mank'is, kaj est'is bon'e pag'at'a. « Kiam Kadafi fal'is, la pord'o'j al Eŭrop'o mal'ferm'iĝ'is. Est'is kvazaŭ aer'vaku'o. Ni vid'is al'ven'i pli kaj pli da kandidat'o'j », memor'as Boss. Oni'dir'e la nombr'o de transit'a'j migr'ant'o'j kvar'obl'iĝ'is inter 2013 kaj 2016. Tiu'n jar'o'n, la Agadez-polic'o nombr'is preskaŭ sep'dek « get'o'j'n ».

Por Boss, tio est'as epok'o de konkurenc'o. Mult'a'j niĝer'an'o'j viv'ant'a'j en Libio fuĝ'is la milit'o'n kaj ĥaos'o'n, kaj ŝanĝ'is si'a'n meti'o'n al transport'o de migr'ant'o'j. La nov'ul'o'j ne ĉiu'j respekt'is la regul'o'j'n establ'it'a'j'n de la mal'nov'a'j. « Sen'skrupul'a'j bandit'o'j », laŭ social'a mediaci'ant'o, kiu'j ne hezit'is el'trud'i mon'o'n de la migr'ul'o'j mez'e de la dezert'o, for'las'i ili'n tie okaz'e de mal'facil'aĵ'o, aŭ vend'i ili'n al milic'o'j (kiu'j ili'n el'prem'is de'nov'e) post al'ven'o en Libio. Tiu'j krim'o'j, al kio al'don'iĝ'is kontraŭ'leĝ'a komerc'o (drog'o'j, tabak'o, arm'il'o'j), ig'is la aŭtoritat'ul'o'j'n re'ag'i kaj kun'labor'i kun la Eŭrop'a Uni'o.

Sam'e kiel la dom'o de Boss, la « get'o » de Mohamed D., ĉe la rand'o de la urb'o, mal'plen'iĝ'is. Sur la mur'o'j de la kort'o rest'as spur'o'j de la tra'pas'o de eks'klient'o'j : nom'o, telefon'numer'o... « Mi hav'as plu neni'o'n, grumbl'as la eks'pas'ig'ist'o. Mi'a'j du vetur'il'o'j est'is konfisk'it'a'j. Mi rest'is ses monat'o'j'n en mal'liber'ej'o. Mi ne plu hav'as en'spez'o'n. » Kio pri la mon'o kiu'n li gajn'is dum tiu abund'o-period'o ? « Mi manĝ'is ĝi'n ; mi'a tut'a famili'o manĝ'is ĝi'n. »

La frustr'ad'o est'as des pli fort'a, ke la leĝ'o al'ven'is sen'avert'e. Neni'u en Agadez est'is inform'it'a, eĉ ne la urb'a'j elekt'it'o'j. « Est'is lund'o, memor'as pas'ig'ist'o. Ĉiu'j vetur'il'o'j kun migr'ant'o'j est'is halt'ig'it'a'j ĉe la el'ir'ej'o de Agadez. Ni pens'is, ke tem'as pri sekur'ec-incident'o en la dezert'o. Sed ne. La ŝofor'o'j est'is en'prizon'ig'it'a'j kaj la vetur'il'o'j sen'mov'ig'it'a'j. Nur post'e oni klar'ig'is al ni la leĝ'o'n. » S-ro Anako, kiu ne kontraŭ'as la mal'permes'o'n de la profesi'o, bedaŭr'as, ke la aŭtoritat'ul'o'j ne konsider'is la soci'ekonomi'a'n situaci'o'n de la region'o, nek prepar'is ĝi'a'n trans'form'iĝ'o'n. « Neces'us trans'ir'a period'o por ebl'ig'i al ni trov'i ali'a'n solv'o'n. La projekt'o'j financ'it'a'j de la Eŭrop'a Uni'o ebl'e don'os rezult'o'j'n sed post kiom da jar'o'j ? Problem'o est'as, ke la loĝ'ant'o'j bezon'as labor'o'n nun. Kaj ne est'as labor'o. »

En la 1980-aj jar'o'j, Agadez akcept'is mil'o'j'n da turist'o'j el Eŭrop'o kaj Amerik'o por mal'kovr'i Tenereo-dezert'o'n, la dun'o'j'n de Bilma kaj la masiv'o Aïr. La urb'o tiam viv'is laŭ la ritm'o de la aviad'il'o'j, kiu'j sur'ter'iĝ'is sur ĝi'a inter'naci'a flug'haven'o. Sed la vizit'ant'o'j mal'aper'is post la du'a tuareg'a ribel'o, en 2007, kaj la klas'ad'o de la urb'o en ruĝ'a zon'o (« formal'e mal'rekomend'at'a ») de la franc'a ministr'ej'o pri ekster'land'a'j afer'o'j. Kaj pri la urani'o-min'ej'o'j, ili est'as mal'kresk'ant'a'j, sam'e kiel la tut'a atom-aktiv'aĵ'ar'o [7].

Tra la FFU, la Eŭrop'a Uni'o ja financ'is profesi'ig'a'n program'o'n, dot'it'a'n per 8 milion'o'j da eŭr'o'j (5 % de la dispon'ebl'a mon'o), por la eks'a'j ag'ant'o'j de la migr'ad'o. Laŭ la plan'o, nom'it'a « Ag'ad'plan'o por rapid'a ekonomi'a efik'o en Agadez (APREEA) », ĉiu eks'a serv'o nombr'it'a, kaj kies dosier'o de trans'form'iĝ'o est'as valid'ig'it'a ricev'as mon'help'o'n 1,5 milion'o da frank'o'j (2 290 eŭr'o'j). Sed la procez'o est'as mal'rapid'a : apenaŭ 400 dosier'o'j el 5 000 est'is pri'trakt'it'a'j. Preskaŭ 1 500 est'is rifuz'it'a'j, apart'e tiu'j depon'it'a'j de la propriet'ul'o'j de « get'o'j » kaj de vetur'il'o'j. Bruselo ja konsider'as ili'n kiel privilegi'it'o'j'n – ver'as, ke ili gajn'is dum jar'o'j eg'a'j'n sum'o'j'n - aŭ, eĉ pli mal'bon'e, kiel krim'ul'o'j'n. Por la respond'ec'ul'o'j de Eucap Sahel Niger, neces'as konsci'i, ke tem'as « antaŭ ĉio pri komerc'o de hom'o'j », kaj ke tiu'j, kiu'j profit'as el ĝi, « trink'as la larm'o'j'n de si'a'j frat'o'j ». Sed la real'o tra'viv'it'a de la lok'a'j loĝ'ant'ar'o'j est'as ali'a, eĉ se ja est'as krim'ul'o'j inter la eks'a'j pas'ig'ist'o'j. La jam cit'it'a esplor'ist'o preciz'ig'as, ke la pas'ig'ist'o'j ja gajn'is mult'e da mon'o, sed ke tiu'j amas'ig'it'a'j sum'o'j est'is rezult'o de la mal'bon'iĝ'o de la ekonomi'a kaj politik'a situaci'o en Sahelo, kaj ne de hont'ind'a ekspluat'ad'o de la migr'ant'o'j : « Antaŭ la leĝ'o, la prez'o'j est'is normal'a'j. Ili gajn'is tiom da mon'o pro la ampleks'o de la fenomen'o kaj la grand'a nombr'o de klient'o'j. »

Eks'a pas'ig'ist'o, s-ro Bachir Amma prezid'as nun la Komitat'o'n de la eks'a'j serv'o'j pri migr'ad'o, asoci'o'n, kiu'n li kre'is en 2016 por ebl'ig'i diskut'o'j'n kaj inter'ŝanĝ'o'j'n inter la financ'ant'o'j, la aŭtoritat'ul'o'j kaj la eks'agent'o'j de migr'ad'o. En si'a ofic'ej'o, ej'o de la pied'pilk'a stadion'o de Agadez, kie trejn'iĝ'as la an'o'j de la klub'o kiu'n li gvid'as, s-ro Amma agnosk'as, ke okaz'is mis'uz'o'j dum administr'ad'o de la dosier'o'j : « Kelk'a'j pet'ant'o'j eĉ ne est'is eks'a'j agent'o'j. Sed ili hav'is bon'a'j'n rilat'o'j'n, aparten'is al la taŭg'a famili'o. Ili sukces'is profit'i el la ne'atend'it'a manao. » Eŭrop'a Uni'o perturb'is la lok'a'n ekonomi'o'n kaj al'port'is frustr'iĝ'o'n. « Ni est'is tromp'it'a'j, li bedaŭr'as. Oni promes'is al ni rapid'a'n mon'o'n. Tri jar'o'j'n post'e, nur 371 projekt'o'j est'as financ'it'a'j... Laŭ ni, oni ne propon'as al ni profesi'a'n trans'form'iĝ'o'n ; sed nur urĝ'a'n help'o'n. Oni propon'as 1,5 milion'o'n da frank'o'j al hom'o'j, kiu'j gajn'is 5 milion'o'j'n semajn'e ! Est'as rid'ind'e. Kiel ili pov'as akcept'i tio'n ?

Solen'a atmosfer'o reg'as por la fin'a konferenc'o de la dek'tri'a popol'a naci'a Asemble'o, tiu'n 20-an de mart'o 2018. S-ro Xi Jinping, apenaŭ re'elekt'it'a prezid'ant'o de la Popol'a Respublik'o Ĉin'uj'o (RPĈ), anonc'as : « Ni pret'as kun'divid'i la ŝanc'o'j'n de dis'volv'ad'o de la kontinent'o kun ni'a'j tajvanaj sam'land'an'o'j, pli'bon'ig'i ili'a'n bon'fart'o'n kaj antaŭ'e'n'ig'i la procez'o'n de pac'a re'unu'iĝ'o de Ĉin'uj'o [1]. » Per tiu'j vort'o'j, la tajvan'an'o'j est'as varm'e invit'it'a'j ven'i kaj vid'i tio'n, kio'n la patr'uj'o pov'as propon'i al ili. Pli potenc'a ol iam ajn, la ĉin'a gvid'ant'o memor'ig'as la intenc'o'j'n de la RPĈ, kies konstituci'o de 1982 plan'as en si'a antaŭ'parol'o la re'unu'iĝ'o'n kun Tajvano.

Tiu parol'ad'o okaz'as en moment'o de fort'a'j streĉ'o'j. En 2016, s-in'o Tsai Ing-wen [2], antaŭ ne'long'e elekt'it'a prezid'ant'in'o de la insul'o, rifuz'is agnosk'i la « inter'konsent'o'n de 1992 », kiu proklam'as, ke ekzist'as nur unu Ĉin'uj'o, laŭ la formul'o « Unu land'o, du sistem'o'j » - Pekino kaj Tajpe'o rest'as liber'a'j decid'i kiu Ĉin'uj'o est'as legitim'a -, kaj kiu ebl'ig'is dis'volv'i rilat'o'j'n inter ili. De'post tiam, Pekino mult'obl'ig'is la provok'o'j'n : nur inter juli'o kaj decembr'o 2017 la ĉin'a aer'arme'o kvazaŭ tuŝ'is la tajvan'an defend'o'zon'o'n dek kvar foj'o'j'n [3]. La reg'ist'ar'o de s-ro Xi ankaŭ efektiv'ig'is prem'o'j'n por for'ig'i Tajvanon el instanc'o'j tia'j kia'j la Mond'a Organiz'aĵ'o pri San'o (MOS), en kiu ĝi part'o'pren'is ĝis 2017 ; li trud'is al la ret'ej'o'j de la inter'naci'a'j aviad'il'kompani'o'j inkluziv'i la insul'o'n en Ĉin'uj'o'n. Fin'e, li daŭr'ig'as si'a'n ĉantaĝ'a'n politik'o'n por ĝi'n diplomati'e izol'i : nur dek sep land'o'j hodiaŭ agnosk'as Tajvanon, kvin mal'pli ol en 2016.

Por Chao Wen-chih, direktor'o de la Institut'o de la Inter'naci'a'j kaj strategi'a'j Afer'o'j de la universitat'o Chung Cheng (Tajvano), la gvid'lin'o de Ĉin'uj'o ne ŝanĝ'iĝ'is de 1979, la jar'o kiam la gvid'ant'o Deng Xiaoping far'is si'a'n unu'a'n parol'ad'o'n favor'e al la re'unu'iĝ'o. « La nur'a diferenc'o, li klar'ig'as, est'as ke la land'o est'as mult'e pli potenc'a ol antaŭ'e. Ĝi do permes'as al si ag'i pli unu'flank'e. Pekino aplik'as « mal'mild'a'n » politik'o'n al la instituci'o'j de Tajvano kaj « mild'a'n » politik'o'n al ties civit'an'o'j. »

Uz'ant'e la esprim'o'n « mild'a politik'o », li referenc'as al la de'log'a strategi'o dis'volv'it'a por gajn'i la kor'o'j'n de part'o de la loĝ'ant'ar'o. En februar'o 2018 la Ofic'ej'o de la tajvanaj afer'o'j anonc'is tri'dek unu iniciat'o'j'n cel'ant'a'j'n al'log'i pli da civit'an'o'j de la insul'o. Dek du el ili koncern'as la al'ir'o'n al la ĉin'a merkat'o, apart'e impost'lim'ig'o'n por la entrepren'o'j ; la ali'a'j cel'as favor'i al'ir'o'n al dung'ad'o kaj la kultur'a'j'n inter'ŝanĝ'o'j'n. Por la pro'parol'ant'o de la Ofic'ej'o, s-ro An Fengshan, cit'it'a en la tajvana magazin'o CommonWealth (1-a de mart'o 2018), tiu'j « sen'precedenc'a'j » decid'o'j nur met'as la loĝ'ant'o'j'n de la insul'o « en egal'ec'a'n situaci'o'n kun ili'a'j kontinent'a'j sam'land'an'o'j ».

Ver'e, la ĉin'a reg'ist'ar'o eĉ privilegi'as ili'n. Tiel, la en'ir-kriteri'o'j en la plej bon'a'j universitat'o'j est'as facil'ig'it'a'j por la tajvanaj lice'an'o'j, kiu'j pov'as krom'e ricev'i loĝ'ej'o'n kaj stipendi'o'n. Est'as de nun pli facil'e por jun'a tajvan'an'o stud'i en la tre fam'a Universitat'o de Pekino, kun konsekvenc'e pli bon'a en'konduk'o en la ĉin'a labor'merkat'o, ol por jun'ul'o el la kontinent'o, kiu renkont'as fort'a'n konkurenc'o'n kaj pag'as alt'a'j'n stud'kost'o'j'n. Kaj tio ver'as sur la tut'a teritori'o. Tiel, la tre selekt'iv'a universitat'o de Zhejiang, kiu en 2017 ricev'is cent kvin'dek kandidat'iĝ'o'j'n el Tajvano, registr'is ses cent la pas'int'a'n jar'o'n.

De la mal'ferm'o de rekt'a'j aviad'il-lini'o'j inter kontinent'a Ĉin'uj'o kaj Tajvano, en 2008, universitat'o'j kaj privat'a'j organiz'aĵ'o'j mult'obl'ig'is la inter'ŝanĝ'o-ofert'o'j'n, somer'a'j'n tend'ar'o'j'n aŭ staĝ'o'j'n en Ĉin'uj'o, kaj kun prez'o'j sen'konkurenc'a'j. Ne'reg'ist'ar'a'j Organiz'aĵ'o'j (NRO), kia'j la Association of Chinese Elites (Ac'e) (Asoci'o de la ĉin'a'j elit'o'j) si'n dediĉ'as tut'e al rest'ad'o'j sur la ĉin'a kontinent'o. En'program'it'a'j est'as : vizit'o'j de histori'a'j lok'o'j, de grav'a'j entrepren'o'j, seminari'o'j kaj kontakt'iĝ'o'j.

Diplom'it'a'j de la prestiĝ'a naci'a Universitat'o de Tajvano (NTU), s-in'o'j Katie Li'n kaj Ir'is Cheng [4] ambaŭ part'o'pren'is en tia rest'ad'o dum si'a'j stud'jar'o'j. « En Tajvano la tem'o Ĉin'uj'o est'as ĉie, sed oni ne ver'e sci'as, kio okaz'as tie. Mi tie'n ir'is ĉar mi vol'is vid'i mem, sed precip'e ĉar est'is mal'mult'e'kost'e », rakont'as s-in'o Li'n, kiu rest'ad'is dum somer'o 2012 en Guangdong, sud'a provinc'o de Ĉin'uj'o. Sam'e okaz'is pri s-in'o Cheng, kiu plen'um'is en 2014 du'monat'a'n staĝ'o'n en Beijing TV Network, la ĉef'a televid-ret'o de Pekino. Spert'o, kiu'n ŝi konsider'as kiel bon'ŝanc'o'n por sci'vol'em'a'j kaj sen'mon'a'j student'o'j : « La ĉin'o'j mal'oft'e hav'as okaz'o'n spert'i tia'j'n staĝ'o'j'n, sed por mi est'is tiom facil'e... La ĵurnal'ist'o'j varm'e akcept'is mi'n. Tamen, mi'a'j koleg'o'j klar'e kompren'ig'is al mi, ke Tajvano est'as tabu'a tem'o. Sam'e, la ĉef'redaktor'o ĉiu'semajn'e star'ig'is list'o'n de inter'naci'a'j tem'o'j, kiu'j'n ni ne rajt'as pri'trakt'i. »

La gazet'ar'o kaj part'o de la tajvana publik'a opini'o alarm'iĝ'as pro tio, sed tiu'j vojaĝ'o'j ne ŝajn'as mal'trankvil'ig'i la reg'ist'ar'o'n. Laŭ s-ro Wu Chih-chung, reprezent'ant'o de Tajvano en Franc'uj'o [5], la strategi'o de Pekino ne est'as efik'a : « La tajvan'an'o'j plend'as pro tro mal'alt'a'j salajr'o'j, sed la aĉet'pov'o rest'as relativ'e komfort'a. Se Ĉin'uj'o esper'as favor'i la tut'a'n Tajvanon al si'a afer'o, neces'os, ke ĝi'a kresk'o est'u daŭr'e 10 % jar'e. Sed ĝi mal'rapid'iĝ'as, kaj ankaŭ la ĉin'o'j hav'as problem'o'n de sen'labor'ec'o. Krom'e, dis'don'i privilegi'o'j'n ne ĉiam est'as prudent'a. Ni imag'u, ke Ĉin'uj'o don'as bon'a'j'n labor'o'j'n kaj bon'a'j'n salajr'o'j'n al la tajvan'an'o'j. Kio'n pens'os la ĉin'o'j se ili mem ne pov'os ricev'i ili'n ? »

La loĝ'ant'ar'o prefer'as la nun'a'n stat'o'n

Por al'log'i kaj instig'i al'iĝ'o'n al si'a pens'sistem'o, s-ro Xi kalkul'as kun la ekonomi'a dis'radi'ad'o de si'a land'o. Sed tiu kalkul'o ne nepr'e gajn'as. « En Tajvano, for'las'i si'a'n labor'o'n por kresk'ig'i 25 % si'a'j'n en'spez'o'j'n est'as konsider'at'a pretend'em'o. En Ĉin'uj'o, se kandidat'o ne negoc'as si'a'n salajr'o'n, oni opini'as, ke mank'as al li mem'fid'o kaj ke li ne kompetent'as », asert'as s-in'o Bonnie Cheng, instal'it'a en Ŝanhajo de ses monat'o'j. Fin'int'e la stud'ad'o'n, tiu du'dek-kvin-jar'a tajvan'an'in'o prefer'is rekt'e serĉ'i labor'o'n ĉi tie ; ŝi trov'is dung'o'n en'e de mal'pli ol du semajn'o'j. Ŝi tamen hezit'as rest'i por long'a period'o, ĝentil'e konklud'ant'e, ke ŝi nur moder'e ŝat'as la « kutim'o'j'n de la ĉin'o'j », taks'at'a'j « tro materi'ist'a'j ».

Laŭ Tanguy Lepesant, esplor'ist'o, fak'ul'o pri la tajvana jun'ul'ar'o, asoci'it'a al la Franc'a Stud-centr'o pri nun'temp'a Ĉin'uj'o (FSCNĈ), est'as ĉef'e la perspektiv'o de stimul'a karier'o, kiu al'log'as tajvan'an'o'j'n ali'flank'e'n de la mar'kol'o : « La jun'ul'o'j kapt'as la okaz'o'n ĉar ili sufer'as mal'facil'a'j'n labor'kondiĉ'o'j'n, tro mal'alt'a'j'n salajr'o'j'n kaj tro alt'a'j'n lu'prez'o'j'n en Tajvano. Sed tiu'j, kiu'j elekt'as for'ir'i, sufer'as mal'alt'iĝ'o'n de si'a viv'kvalit'o. La mal'facil'a al'ir'o al la kurac'a'j serv'o'j, cenzur'o, polu'ad'o... Mult'a'j prefer'as re'hejm'e'n'iĝ'i, eĉ se ili gajn'as mal'pli. »

Do neni'o mal'trankvil'ig'a. Des pli ke, laŭ s-ro Wu, « la cerb'o-fuĝ'o ne est'as nov'a fenomen'o, kaj la unu'a elekt'o neniam est'as Ĉin'uj'o ». Opini'enket'o far'it'a de la tajvana amas'inform'il'o Business Weekly (4-a de april'o 2016) konfirm'as tiu'j'n dir'o'j'n : se ili hav'us elekt'ebl'ec'o'n, la favor'at'a land'o de la jun'ul'o'j est'us Japan'uj'o, mal'proksim'e sekv'at'a de la okcident'a'j land'o'j (Uson'o kaj Eŭrop'o) kaj Singapur'o. Kontinent'a Ĉin'uj'o est'as nur la kvar'a.

Kvankam ankoraŭ tro fru'as por mezur'i la efik'o'n de la tri'dek unu instig'il'o'j de s-ro Xi, Lepesant opini'as ne'ver'ŝajn'e, ke ili ebl'ig'os gajn'i la kor'o'n de la tajvan'an'o'j : « La raport'o'j montr'as mal'grand'a'n mal'alt'iĝ'o'n de la sub'ten'o al sen'de'pend'o. En 2016, 22,9 % de la pri'demand'it'o'j dir'is, ke ili dezir'as tuj'a'n aŭ iam'a'n sen'de'pend'iĝ'o'n, kontraŭ 20,3 % en 2018 [6]. La ĉin'a gazet'ar'o ĝoj'as pro tio. Tamen, tiu mal'alt'iĝ'o ne rezult'as el la al'log-politik'o de Xi. Tem'as pri kvazaŭ re'ven'o al normal'ec'o. La sen'de'pend'o-dezir'o est'is ja kresk'int'a re'ag'e al la ĉin'favor'a politik'o de la eks-prezid'ant'o Ma ying-jeou. »

En 2014 intens'iĝ'o de la komerc'o inter Ĉin'uj'o kaj Tajvano est'ig'is re'nask'iĝ'o'n de la kontraŭ'ĉin'a sent'o kaj fort'a'n protest'a'n elan'o'n, kon'at'a'n sub la nom'o « mov'ad'o de sun'flor'o'j » [7]. Sed, laŭ Lepesant, tiu entuziasm'o por la sen'de'pend'o-afer'o re'fal'is post la elekt'o de s-in'o Tsai, mal'pli akord'iĝ'em'a kun Pekino. Pli'mult'o de Tajvan'an'o'j sub'ten'as nek la re'unu'iĝ'o'n, nek la sen'de'pend'ec'o'n, sed prefer'e la pac'a'n plu'ten'ad'o'n de nun'a stat'o. « Ili konsider'as si'n sam'temp'e ĉin'o'j kaj tajvan'an'o'j ; « ĉin'o'j » laŭ la senc'o ke ili aparten'as ne al ĉin'a naci'o, sed prefer'e al ĉin'a civiliz'o-spac'o. La 3 % kiu'j pretend'as si'a'n aparten'o'n al la ĉin'a naci'o est'as ĝeneral'e mal'jun'ul'o'j, kiu'j kultiv'as nostalgi'a'n sent'o'n. »

La spert'o pri Ĉin'uj'o ĉe la jun'ul'o'j, kiu'j tradici'e sent'as si'n tajvanaj, pli ol si'a'j pli'aĝ'ul'o'j, ŝajn'as eĉ produkt'i mal'a'n efik'o'n de tiu cel'it'a de la prezid'ant'o Xi : « Mi ne sent'as mi'n pli ĉin'a ol antaŭ'e, asert'as s-in'o Jenny Wang, 24-jar'a, kiu stud'as en Pekino de du jar'o'j. Mi est'as kor'lig'it'a al la demokrati'o, kiu reg'as en Tajvano. Ĉi tie, kiam oni est'as tajvan'an'o, oni est'as konstant'e instig'it'a dir'i, ke oni est'as ĉin'o. La inter'ret'an'o'j salt'as al ĉio, kio ŝajn'as kontraŭ-patriot'ism'a. Paradoks'e, tio des pli mal'proksim'ig'as mi'n de la ide'o, ke mi est'as ĉin'in'o. »

Alic'e HÉRAIT

Marsejlo, en vintr'a tag'iĝ'o. Je hor'o kiam la Mal'nov'a Haven'o ankoraŭ rest'as sub la ombr'o de la grand'a'j mont'ar'masiv'o'j ĉirkaŭ la urb'o, la promontor'o de la Palais du Pharo est'as lum'ig'at'a ambaŭ'flank'e. Amas'o, varm'a kaj roz'kolor'a, kiu flos'as super la pac'a'j akv'o'j de la Mediterane'o. Inter la 3a kaj la 6a de decembr'o 2018, ĉi tiu monument'o de la Du'a Imperi'o far'iĝ'is la ekspozici'ej'o de la kosm'a politik'o de Eŭrop'o, kaj precip'e de la grand'a satelit'a program'o de geo'lokaliz'o Galile'o. Dum la Eŭrop'a Semajn'o de la Kosm'o, oni ankoraŭ reklam'as la baldaŭ'a'n al'ven'o'n de la "Eŭrop'a GPS", projekt'o lanĉ'it'a de la Eŭrop'a Komision'o antaŭ preskaŭ du'dek jar'o'j.

La unu'a'j serv'o'j komenc'is funkci'i en 2016, kaj pov'us est'i ke eŭrop'an'o'j baldaŭ hav'os la plej evolu'int'a'n sistem'o'n en la mond'o : oni antaŭ'vid'as horizontal'a'n preciz'ec'o'n de 1,8 metr'o [1] (altitud'e 2,9 metr'o'j) por la ĝeneral'a publik'o, kompar'e kun 4,9 de la nun'a GPS [2] ; por specif'a'j aplik'o'j, ĝi hav'os preciz'ec'o'n de unu centi'metr'o. Kiel en horloĝ'fabrik'ad'o aŭ optik'o, preciz'ec'o pov'as mult'e pli'bon'ig'i serv'o'j'n en kresk'ant'a nombr'o de fak'o'j : navig'ad'o aviad'il'e, ŝose'e, mar'e kaj fer'voj'e, gvid'ad'o kaj kontrol'ad'o de divers'a'j vetur'il'o'j (aŭtonom'a'j aŭt'o'j, agrikultur'a'j maŝin'o'j, misil'o'j), map'ad'o, sam'temp'ig'o de tele'komunik'a'j ret'o'j kaj bank'ad'o kaj financ'a'j sistem'o'j, precip'e por alt'frekvenc'a'j transakci'o'j. Sekv'e, kiam la ar'o de tri'dek satelit'o'j est'os komplet'ig'it'a, en 2020 aŭ 2021, Galile'o propon'os kelk'a'j'n aplik'o'j'n : sen'pag'a'n kaj mal'ferm'a'n al'ir'o'n por la ĝeneral'a publik'o - la sol'a tia serv'o aktual'e operaci'ebl'a, kun baz'a preciz'ec'o de mal'pli ol 5 metr'o'j -, "komerc'a'n" serv'o'n sed sen'pag'a'n kaj pli specif'a'n por firma'o'j, serĉ-sav'a'n serv'o'n por la civil'a defend'o tut'mond'a, kaj milit'ist'a'n serv'o'n ĝis 2023.

Tri'obl'iĝ'o de la buĝet'o

Dum la Eŭrop'a Kosm'o-Semajn'o, la Eŭrop'a Komision'o relief'ig'as la komun'um'a'n kaj civil'a'n natur'o'n de la program'o, mal'kiel ali'a'j sistem'o'j de satelit'a navig'ad'o kaj geo'lokaliz'o (GNSS) real'ig'it'a'j de arme'o'j, kiel la uson'a GPS, la rus'a Glonass kaj la ĉin'a Bejdou [3]. Ĝi laŭd'as la projekt'o'n kiel scienc'a'n kaj human'ism'a'n kun'labor'o'n kiu est'as vehikl'o de politik'a ident'ec'o kaj de kolos'a'j merkat'o'j el dek'o'j da miliard'o'j da eŭr'o'j. Sekv'e, anstataŭ parol'i pri misil'o'j kaj financ'a'j merkat'o'j, oni invit'is ĵurnal'ist'o'j'n al sur'mar'a ekskurs'o por plen'skal'a test'o de la administr'ad'o de alarm-al'vok'o per la satelit'ar'o Galile'o.

Sed malgraŭ la lanĉ'o de du'dek du operaci'ebl'a'j satelit'o'j, Galile'o ankoraŭ kaŭz'as mal'trankvil'o'n post la kulis'o'j. Problem'o'j pri sekv'ad'o de la kurs'o, mal'lert'e redakt'it'a plan'o de negoc'o'j, risk'a'j elekt'o'j de la Komision'o, industri'a konflikt'o. Plur'foj'e, la eŭrop'a sistem'o de geo'navig'ad'o est'is for'las'ot'a. Ĝi jam mal'fru'iĝ'as je dek jar'o'j, kaj ĝi'a buĝet'o tri'obl'iĝ'is ĝis almenaŭ 13 miliard'o'j da eŭr'o'j [4]. Je la temp'o de la eŭrop'a elekt'ad'o kaj de politik'a mal'stabil'ec'o, "regul'e, ni tim'as ke ni post'temp'iĝ'as" dir'is David Comby, unu el la reprezent'ant'o'j de la franc'a reg'ist'ar'o en Bruselo pri geo'lokaliz'a'j program'o'j.

Ni elekt'is ne akcept'i la gvid'at'a'n vizit'o'n per boat'o sed ating'is la grand'a'n aŭditori'o'n kiu trov'iĝ'as en la sub'etaĝ'o de la konstru'aĵ'o. Prezid'is Pierre Delsaux, vic-ĝeneral'a direktor'o de la Komision'o, kiu esprim'is mild'a'n optimism'o'n. En juni'o 2018, la Komision'o destin'is 16 miliard'o'j'n da eŭr'o'j por la kosm'o'industri'o inter 2021 kaj 2027, kun pli ol du'on'o de tiu sum'o por Galile'o. Sed est'as ankoraŭ neces'e konvink'i la Konsili'o'n de la Eŭrop'a Uni'o kaj la Eŭrop'a'n Parlament'o'n. "La tut'a industri'o konsent'as, sed ne est'as la industri'o kiu sub'skrib'as la ĉek'o'n. Sen ĉi tiu mon'o, neni'o ebl'as, kaj ni ne pov'os proviz'i la plej bon'a'n GNSS-an serv'o'n en la mond'o." Prezent'it'a kiel tro alt'e'kost'a por unu land'o, Galile'o est'as tro sen'ŝirm'a kontraŭ konflikt'o'j de interes'o'j kaj naci'a mal'si'n'don'em'o. Ĉi tiu program'o ilustr'as la mal'facil'aĵ'o'j'n, kiu'j'n la Uni'o hav'as, kiel struktur'o por plen'um'i grand'skal'a'n industri'a'n kaj strategi'a'n politik'o'n, dum inter'reg'ist'ar'a'j projekt'o'j (sen'rilat'a'j al la struktur'o de la Uni'o), kiel Airbus aŭ Arianespace, est'as tre sukces'a'j.

La rol'o de Galile'o neniam est'as klar'e difin'it'a. Por iu'j, ĝi est'as il'o por la geo'strategi'a sen'de'pend'ec'o de Eŭrop'o, por ali'a'j ĝi rest'u simpl'a ekonomi'a program'o. Ĉio komenc'iĝ'is en 1996, kiam la ĵus re'elekt'it'a prezid'ant'o de Uson'o Bill Clinton ordon'is al la Pentagon'o mal'ferm'i en la daŭr'o de kvar jar'o'j la milit'ist'a'n GPS - la plej preciz'a'n versi'o'n - al civil'a'j aplik'o'j sen kompromit'i la naci'a'n sekur'ec'o'n. Tiu'temp'e, la ĝeneral'a publik'o nur pov'us ricev'i signal'o'n kies kvalit'o est'is intenc'e mal'pli'ig'it'a de la federaci'a reg'ist'ar'o. Sekv'e, en maj'o 2000, la preciz'ec'o de la publik'a geo'lokaliz'a serv'o kresk'is de 100 metr'o'j ĝis proksim'um'e 10 metr'o'j ; ĉi tio radikal'e trans'form'is la geo'lokaliz'o'n, kiu far'iĝ'is rekt'e util'a al la publik'o por geografi'a orient'iĝ'o kaj por ir'i de lok'o al lok'o pied'e, aŭtomobil'e, boat'e, ktp.

La instig'o por ĉi tiu iniciat'o est'is la ide'o de "inform'ŝose'o'j", metafor'o invent'it'a de vic'prezid'ant'o Al Gore. En mond'o karakteriz'at'a de la lev'iĝ'o de Inter'ret'o, cifer'ec'a'j inform'o'j nun dev'as cirkul'i alt'rapid'e kaj long'distanc'e, por gener'i grav'a'j'n komerc'a'j'n util'o'j'n. Dev'ig'at'a de industri'ist'o'j avid'a'j profit'i de la util'ec'o'j de GPS, precip'e aviad'o, la reg'ist'ar'o de prezid'ant'o Clinton intenc'is trans'form'i la potenc'a'n (kaj alt'e'kost'a'n) milit'ist'a'n sistem'o'n dis'volv'it'a'n en la kun'tekst'o de la mal'varm'a milit'o en aparat'o'n kiu pov'as firm'ig'i ekonomi'a'n kaj industri'a'n potenc'o'n sen-egal'a'n en la mond'o. La merkat'o kre'it'a de per'satelit'a geo'lokaliz'o ne nur inkluziv'as divers'a'j'n ricev'il'o'j'n trov'ebl'a'j'n ĉie (aŭt'o'j, boat'o'j, telefon'o'j, fot'il'o'j, ktp.), sed ankaŭ la mult'a'j'n aplik'o'j'n kiu'j ekspluat'as la kapabl'o'n rekt'e geo'lokaliz'i kaj objekt'o'j'n kaj viv'est'ul'o'j'n. La merkat'o por ĉi tiu'j aparat'o'j jam super'is 23 miliard'o'j'n da eŭr'o'j en 2016 kaj pov'us ating'i 84 miliard'o'j'n ĝis 2022 [5].

Eŭrop'o rapid'e ek'envi'is Uson'o'n. La kresk'ant'a de'pend'ec'o je la uson'a signal'o ĉagren'is precip'e la franc'o'j'n. Tiel fru'e kiel 1999, en raport'o de la Naci'a Asemble'o pri la Kosova Milit'o, deput'it'o'j esprim'is mal'trankvil'o'n pri la kresk'ant'a proporci'o de arme'a'j ekip'aĵ'o'j (misil'o'j, aviad'il'o'j) kiu'j de'pend'is de GPS, kaj tial est'is "tut'e sub la reg'ad'o de Uson'o" [6]. La Eŭrop'a Uni'o decid'is en 2001 lanĉ'i unu'ig'it'a'n program'o'n kiu ne neces'ig'is inter'naci'a'n kun'labor'o'n.

Ek'de la komenc'o, Briti'o kontraŭ'is ĝi'n. Pro si'a "special'a rilat'o" kun la uson'an'o'j, la brit'o'j ne vid'is la valor'o'n de la koncept'ad'o de rival'a sistem'o, kaj ili tim'is mal'ŝpar'i ŝtat'mon'o'n. Ankaŭ Vaŝington'o est'is ne'kontent'a. La risk'o ke mal'amik'a land'o util'ig'us ĉi tiu'n tre'eg'e preciz'a'n signal'o'n, kaj pov'us uz'i ĝi'n por gvid'i lanĉ'o'j'n de misil'o'j, mal'trankvil'ig'is la Pentagon'o'n, ĉar ĝi ĉiam hav'is la pov'o'n laŭ'vol'e mal'pli'ig'i la kvalit'o'n de la signal'o de la civil'a GPS, kiel ĝi far'is dum la Golf'a Milit'o kaj Kosova Milit'o [7].

Galile'o al'front'is tut'fort'a'n kampanj'o'n de kalumni'o far'e de Uson'o. En decembr'o 2001, kelk'a'j'n tag'o'j'n antaŭ grav'a kun'sid'o de la Eŭrop'a Konsili'o, Paul Wolfowitz, la vic'ministr'o pri defend'o, skrib'is minac'a'n leter'o'n por mal'instig'i al eŭrop'a'j reg'ist'ar'o'j mal'blok'i la unu'a'n financ'o'n por la projekt'o. Li mal'laŭd'is la fakt'o'n ke la projekt'o est'os sub civil'a administr'ad'o ne'taŭg'a al la sekur'ec'a dimensi'o de geo'lokaliz'a program'o, kaj ĉagren'iĝ'is pro tio, ke Galile'o est'os deploj'it'a ĝust'e en la sam'a spektr'o de ond'o'long'o'j kiel la milit'ist'a signal'o de la GPS. Pro la teknik'a'j danĝer'o'j de ĉi tiu elektro'magnet'a implik'aĵ'o, la vic'estr'o de la Pentagon'o deklar'is : "Mal'help'i, ke la est'ont'a signal'o de Galile'o est'u port'at'a en la spektr'o uz'at'a de la GPS, serv'as al la interes'o de NATO ( Nord-Atlantik'a Traktat-Organiz'o) ’’ [8]. Sekv'e de ĉi tiu leter'o, Vaŝington'o dis'send'is memorand'o'n kiu deklar'is sen'signif'a raport'o'n de la konsult'a firma'o PricewaterhouseCoopers far'it'a'n laŭ la pet'o de la Eŭrop'a Komision'o kaj cel'ant'a'n konvink'i la land'o'j'n de La Eŭrop'a Uni'o pri la ekscit'a'j financ'a'j perspektiv'o'j de Galile'o [9]. Komenc'e, la uson'a prem'o sukces'is. Al'don'e al Briti'o, ankaŭ Germanio, Nederlando, Dani'o, Svedi'o kaj Aŭstrio kontraŭ'is al la projekt'o. "Galile'o est'as preskaŭ mort'int'a" dir'is Gilles Gantelet, la tiam'a pro'parol'ant'o por Loyola de Palacio, la direktor'o de la projekt'o ĉe la Komision'o [10].

La Uni'o mal'observ'as si'a'j'n propr'a'j'n regul'o'j'n

Esenc'e, la Uni'o nur sci'pov'as dis'volv'i ekonomi'a'j'n kaj komerc'a'j'n kun'labor'o'j'n, kaj dev'is hast'e improviz'i al'log'a'n ofert'o'n por la merkat'o : "Est'is neces'e konstant'e dir'i, kio Galile'o ne est'as. Dir'i al la brit'o'j kaj la uson'an'o'j ke ĝi ne est'is milit'ist'a program'o, kaj sam'temp'e asert'i al la franc'o'j ke ĝi ne est'as nur projekt'o komerc'a. Oni dev'is al'log'i la industri'ist'o'j'n per la argument'o ke ĝi ne est'is nur program'o de suveren'ec'o kaj ke ekzist'as ver'a plan'o de negoc'o'j, kaj ripet'i la mal'o'n al la membr'o'ŝtat'o'j", klar'ig'is Xavier Pasco, direktor'o de la Fondus'o por Strategi'a'j Esplor'o'j. En 2003, laŭ la pet'o de Uson'o, la EU decid'is ŝanĝ'i la frekvenc'o'n de dis'send'o. Tiel, la Pentagon'o pov'is blok'i Galile'o'n se neces'e sen kripl'ig'i la GPS-on, kaj tio help'is "mol'ig'i la pozici'o'n de Vaŝington'o" laŭ Bleddyn Bowen, fak'ul'o pri kosm'a'j afer'o'j ĉe la Universitat'o de Leicester.

Post'e, la EU elekt'is publik'a'n-privat'a'n partner'ec'o'n (PPP) por kiu unu tri'on'o de la financ'o est'os garanti'it'a de ŝtat'a mon'o kaj la ceter'o de privat'a kapital'o. Por al'log'i tiu'n last'a'n, la Komision'o propon'is instal'i pli preciz'a'n signal'o'n por firma'o'j kaj pag'ant'a'j klient'o'j. "La Komision'o mend'is kelk'a'j'n esplor'o'j'n por montr'i ke Galile'o potencial'e al'port'os grand'eg'a'n ekonomi'a'n bon'ŝanc'aĵ'o'n" dir'is Pasco. Sed la industri'ist'o'j ne hav'is iluzi'o'j'n pri la grand'eg'a'j komerc'a'j ŝanc'o'j prezent'it'a'j. La program'o est'is tro kompleks'a. Neces'as sur'ter'a'j staci'o'j ĉie en la ter'glob'o, atom'a'j horloĝ'o'j en la kosm'o, afer'o'j neniam antaŭ'e far'it'a'j. Industri'a'j gigant'o'j kiel Thales kaj EADS post'e far'iĝ'is partner'o'j en la projekt'o dum sam'temp'e ili prokrast'is kaj ne kontribu'is unu groŝ'o'n al ĝi.

"Est'is ne'kred'ebl'e" lament'is Je'a'n-Yves Le Gall, prezid'ant'o de la Naci'a Centr'o de Kosm'a'j Esplor'o'j (CNES). Est'is ne'real'ism'e imag'i ke oni pov'os postul'i pag'o'n por serv'o de Galile'o, eĉ de super'a kvalit'o, kiam sen'pag'a al'ir'o al la GPS jam est'as hav'ebl'a. La PPP dis'fal'is en 2007 : "La Komision'o trov'is ke ĝi dev'as don'i tiel mult'e da garanti'o'j al privat'a'j partner'o'j, por kompens'i la financ'a'j'n ne'cert'ec'o'j'n, ke la partner'ec'o jam ne est'is prudent'a" dir'is Frans von der Dunk, kiu labor'is kiel komerc'a konsult'ist'o dum ĉi tiu period'o. En 2009, la Eŭrop'a Tribunal'o de Kont'revizor'o'j kritik'is la PPP-on kiel "ne'real'ism'a'n", program'o'n "sen respond'ec'ul'o" [11]. Kvankam test'a satelit'o ĵus est'is send'it'a en la kosm'o'n, la for'las'o de la projekt'o est'is de'nov'e diskut'at'a.

En si'a raport'o, la Tribunal'o de Kont'revizor'o'j kritik'is la membr'o'ŝtat'o'j'n pro tio, ke ili nur favor'as la interes'o'n de si'a'j naci'a'j industri'o'j, kaj pro tio, ke ili "blok'is la decid'o'j'n", kaŭz'ant'e "problem'o'j'n de efektiv'ig'o, prokrast'o'j'n kaj eksces'a'j'n kost'o'j'n." Galile'o rivel'is la mal'facil'aĵ'o'j'n, kiu'j'n la Uni'o hav'as, kiam tem'as pri inter'konsent'o'j pri komun'a'j politik'o'j, kaj la ne'akord'ig'ebl'ec'o'n inter ĝi'a'j liberal'a'j regul'o'j kaj la konduk'o de strategi'a'j projekt'o'j. La ĉef'a diferenc'o inter iu projekt'o de la EU kaj iu inter'naci'a kun'labor'o est'as tio, ke la kun'labor'o re'don'as "just'a'n rendiment'o'n" el la invest'o, kiel en la program'o'j de la Eŭrop'a Kosm'o-Agent'ej'o (ESA), kio ebl'ig'as al ĉiu land'o ricev'i mend'o'j'n proporci'e al si'a invest'o. La regul'o'j de la Eŭrop'a Komun'um'o, ali'flank'e, trud'as "liber'a'n kaj ne'distord'it'a'n konkurenc'o'n". Sed la grand'a'j donac'ant'o'j de La Eŭrop'a Uni'o, kiel Germanio aŭ Franci'o, kiu'j proviz'is en 2004 respektiv'e 22,8% kaj 17,6% de la buĝet'o, evident'e ne pret'as risk'i perd'i la suk'a'j'n industri'a'j'n kontrakt'o'j'n lig'it'a'j'n al Galile'o.

Tiel, la EU dev'is plur'foj'e mal'observ'i si'a'j'n propr'a'j'n regul'o'j'n por ne perd'i la ĉef'a'j'n kontribu'ant'o'j'n. Antaŭ la mal'sukces'o de la PPP en Decembr'o 2005, la eks'a Eŭrop'a Komision'an'o pri Konkurenc'o Karel Van Miert inter'trakt'is inter'konsent'o'j'n kiu'j est'is apenaŭ raport'it'a'j en la amas'komunik'il'o'j. Sen adjudik'o'j, grav'a'j infra'struktur'a'j projekt'o'j est'as distribu'it'a'j en tio, kio'n oni nom'as post la kulis'o'j de la eŭrop'a'j instituci'o'j, "Jalt'o en la kosm'o", aranĝ'o kiu ne konform'as al liberal'a ortodoks'ism'o. Inter ali'a'j, Germanio kaj Italio ĉiu akir'is centr'o'n de reg'ad'o kiu supoz'e administr'os la plej grav'a'j'n operaci'o'j'n, Briti'o akir'is sekur'ec'a'n centr'o'n, kaj Hispanio sur'ter'a'n staci'o'n kiu respond'ec'as pri specif'a signal'o util'a por aviad'il'a sekur'ec'o. Fortun'o ne favor'is Franci'o'n, kiu ricev'is la sid'ej'o'n de la fru'e nul'ig'it'a'n PPP.

Kiam Eŭrop'o prov'is re'komenc'i la program'o'n sol'e per ŝtat'a mon'o post 2007, la batal'o daŭr'is inter land'o'j por akir'i la maksimum'a'j'n avantaĝ'o'j'n por ili'a'j industri'o'j, kio kaŭz'is grand'a'j'n prokrast'o'j'n. Por pac'ig'i Berlinon, la Komision'o dev'is el'pens'i komplik'a'n sistem'o'n de adjudik'ad'o por ke iu'j grav'a'j land'o'j ne ofend'iĝ'u. "Ĉi tiu divid'o est'is decid'a por la ceter'a program'o" dir'is eks'a kadr'ul'o de Thales kiu hodiaŭ okup'iĝ'as pri la projekt'o. "Ek'de la komenc'o, tial, ni konsent'is ne ekspluat'i la industri'a'n potenc'o'n de Eŭrop'o rilat'e al iu'j kontrakt'o'j por plaĉ'i al Germanio. Thales kapabl'is far'i ofert'o'j'n por tri adjudik'o'j, sed dev'is lim'ig'i la nombr'o'n de si'a'j ofert'o'j, rezign'ant'e la konstru'o'n de satelit'o'j ekzempl'e."

Komplik'aĵ'o'j kaj kverel'o'j.

Rezult'e, OHB, mal'grand'a german'a firma'o, gajn'is la adjudik'o'n por la konstru'o de la satelit'o'j en 2010. "La ofert'o de OHB ŝajn'is est'i tre bon'a. Ali'flank'e, ĉiu'j sci'is ke ĝi'a temp'o'plan'o est'as ne'real'ism'a, ne'plen'um'ebl'a" dir'is Michel Iagolnitzer, eks'a prezid'ant'o de la Konsili'o pri Sekur'ec'a Akredit'o, organiz'aĵ'o kre'it'a specif'e por reprezent'i la reg'ist'ar'o'j'n de la EU kiam tem'as pri sekur'ec'a'j afer'o'j. Paradoks'e, en 2013 la Eŭrop'a Komision'o kaj ESA dev'is pet'i al ali'a'j fabrik'ist'o'j, inter ili Thales, help'i OHB. Kontrast'e, pur'e milit'ist'a'j program'o'j kiel la uson'a GPS kaj la rus'a Glonass ne dev'is si'n miks'i en tia'j komplik'aĵ'o'j kaj kverel'o'j.

"La Komision'o ne hav'as spert'o'n pri la liver'o de publik'a'j kaj komerc'a'j serv'o'j. Tradici'e, ĝi fiks'as norm'o'j'n kaj regul'ar'o'j'n, ne serv'o'j'n" dir'is Serge Plattard, fond'int'o de la Eŭrop'a Institut'o pri la Kosm'a Politik'o (ESPI). "Neni'u en Bruselo sci'as kiel Galile'o funkci'as. Administr'i program'o'n de teknologi'a dis'volv'o est'as task'o por special'ist'o'j. Oni dev'as akir'i teknik'a'j'n kompetent'ec'o'j'n aŭ komisi'i la administr'ad'o'n al kompetent'a ent'o" al'don'is eks'a kadr'ul'o de ESA.

Al'don'e, Galile'o rest'as sub'met'at'a al la postul'o'j de buĝet'a'j konced'o'j. En 2007-2008, en la mez'o de la ekonomi'a kriz'o, la program'o de kosm'o'esplor'o est'is re'viv'ig'it'a dank'e al financ'o de la komun'a agr'ar'a politik'o. Sed la mal'o pov'us okaz'i morgaŭ se okaz'us grav'a agrikultur'a kriz'o. "Inter'temp'e, la Eŭrop'a Komision'o sukces'is re'ten'i la person'ar'o'n, sed ĝi ne mult'e pli'ig'is ĝi'n prepar'e por la operaci'ebl'a faz'o (2021-2027)" dir'as last'a'temp'a raport'o [12]. Por konserv'i si'a'n rev'o'n hav'i grav'a'n rol'o'n en la kosm'o, la Eŭrop'a Komision'o dev'as hav'ig'i rezult'o'j'n, je kiu ajn kost'o. "Ekzempl'e, ĝi dezir'is lanĉ'i la unu'a'j'n satelit'o'j'n kiam ĉio ne est'is teknik'e pret'a. La politik'ist'o'j, kiu'j respond'ec'is pri la program'o, est'is sub'met'at'a'j al prem'ad'o kaj dev'is montr'i progres'o'n" memor'is s-ro Iagolnitzer, kiu klopod'is por mal'ard'ig'i la fervor'o'n de Bruselo.

Kelk'a'j okaz'int'aĵ'o'j montr'as, ke la Komision'o hav'as long'a'temp'a'n perspektiv'o'n pri Galile'o. Ekzempl'e, antaŭ 2016 la satelit'o'j est'is lanĉ'it'a'j el la Gviana Kosm'o-Centr'o, sed per'e de la rus'a raket'o Sojuz kiu tiu'temp'e est'is pli mal'kar'a ol la Ari'an'e 5. "Ni dev'is al'don'i proced'o'j'n por sekur'ig'i la lanĉ'o'n. Sed, pli grav'e, la rus'o'j tiam profit'is de si'a monopol'o per alt'ig'o de si'a'j prez'o'j" dir'is Iagolnitzer.

Front'e al tia mank'o de strategi'o, reprezent'ant'o'j de eŭrop'a'j kadr'ul'o'j plur'foj'e inter'ven'is por mal'help'i la progres'o'n de la Komision'o. En 2010, ekzempl'e, la german'a firma'o OHB, kiu respond'ec'is pri la konstru'o de satelit'o'j, intenc'is komisi'i la fabrik'ad'o'n de sun'energi'a'j panel'o'j al ĉin'a sub'kontrakt'ist'o kiu est'is ne'spert'a sed mal'kar'a. Belg'a industri'ist'o kun spert'o pri la fak'o, kaj kiu kred'is ke li est'as ricev'ont'a ĉi tiu'n kontrakt'o'n, registr'is protest'o'n kun la sub'ten'o de si'a reg'ist'ar'o. Komenc'e, la Komision'o prov'is arbitraci'i la disput'o'n, sed post'e re'tir'iĝ'is kiam ĝi ek'sci'is ke la produkt'o'j de la ĉin'a kontrakt'ist'o ne est'is plej alt'kvalit'a'j. Ali'a ekzempl'o koncern'as la instal'o'n de la tut'mond'a ret'o de sur'ter'a'j staci'o'j konstant'e lig'it'a'j al la satelit'ar'o. Unu'a'foj'e en si'a histori'o, la Konsili'o de la Uni'o eĉ ne hezit'is deklar'i la Eŭrop'a'n Komision'o'n kondamn'ind'a por mal'help'i la instal'o'n de staci'o'j ekster la land'lim'o'j de Eŭrop'o. "Iu'j land'o'j postul'is tuj'a'n mal'ĉifr'it'a'n al'ir'o'n al konfidenc'a'j kaj ĉifr'it'a'j eŭrop'a'j datum'o'j transit'ant'a'j tra ili'a teritori'o. Ni rifuz'is", memor'is s-ro Iagolnitzer.

Eĉ pli problem'e, la Eŭrop'a Komision'o al'front'is fort'a'n politik'a'n prem'o'n post la kulis'o'j. En 2015, ĝi decid'is lanĉ'i adjudik'o'j'n : unu por fabrik'i la tri'a'n satelit'ar'o'n, kaj la ali'a'n por la administr'ad'o de la du operaci'ej'o'j propon'it'a'j de la Komision'o en 2005 al Germanio kaj Italio per la akord'o'j Van Miert. Je la 30a de juli'o 2015, la german'a ministr'o pri transport'o Michael Odenwald send'is apenaŭ kaŝ'it'a'n avert'o'n. Ĝi pet'is al la Komision'o re'konsider'i "por evit'i mal'util'a'n publik'a'n debat'o'n" pri satelit'o'j, kaj inform'is ke, se Germanio ne administr'os la operaci'ej'o'n instal'it'a'n sur si'a teritori'o, lok'o de tiu por fremd'a konkurenc'ant'o "ne est'os sen'pag'a".

"Leg'i tio'n est'as ŝok'e" dir'is inform'int'o proksim'a al la jur'a'j-politik'a'j petol'aĵ'o'j lig'it'a'j al Galile'o. "La Komision'o dev'as konserv'i la politik'a'n koher'ec'o'n de la Uni'o. En program'o de ĉi tia grand'ec'o est'as tial normal'e ke dev'us est'i aranĝ'o'j por ating'i en'tut'a'n politik'a'n kaj industri'a'n ekvilibr'o'n. Tiu ekvilibr'o est'as la kern'o de la afer'o. La problem'o est'as tio, ke per tia'j metod'o'j la ekvilibr'o em'as erozi'iĝ'i kaj eĉ pli da politik'a prem'o kre'iĝ'as kiu'n la Komision'o ne pov'as el'port'i." Fin'e de 2016, ne surpriz'e, OHB gajn'is la tri'a'n kontrakt'o'n por konstru'i la satelit'o'j'n (kontraŭ pli ol 300 milion'o'j da eŭr'o'j). Germanio kaj Italio ankaŭ gajn'is la kontrakt'o'n por la administr'ad'o de la infra'struktur'o instal'it'a sur ili'a'j teritori'o'j per'e de la german'a-ital'a firma'o Spaceopal, kontraŭ sum'o de proksim'um'e 1,5 miliard'o da eŭr'o'j. Koncern'e la last'a'n kontrakt'o'n, Eutelsat, rival'a eŭrop'a konsorci'o, iniciat'is reviz'o'pet'o'n ĉe la Justic'a Kort'um'o de la Eŭrop'a Uni'o, cit'ant'e mult'a'j'n strang'aĵ'o'j'n en la adjudik'o. La kaz'o daŭr'as.

La mank'o de kompetent'ec'o ĉe la Komision'o, kaj ankaŭ la ekvilibr'o de potenc'o inter la land'o'j de la Uni'o kaj la instituci'o'j, logik'e est'ig'is la efektiv'ig'o'n de ekstrem'e komplik'a sistem'o de reg'ad'o. Teori'e, la Komision'o sur'pren'is la politik'a'n gvid'ant'ec'o'n de la program'o, kaj ESA la teknik'a'n flank'o'n, dum la Eŭrop'a GNSS-Agent'ej'o (GSA), specif'e kre'it'a por Galile'o, respond'ec'is pri la operaci'ebl'a part'o. Efektiv'e, tamen, ĉiu nov'a faz'o de la program'o provok'is profund'a'j'n mal'konsent'o'j'n. En novembr'o 2018, Germanio postul'is ke pli da pez'o est'u don'it'a al la ESA kaj ĝi'a operaci'a manier'o de "just'a rendiment'o". Last'a'n februar'o'n, ven'is la vic'o de la Komision'o minac'i re'tir'i la tekst'o'n pro mal'konsent'o kun la Konsili'o de Eŭrop'o kaj la Eŭrop'a Parlament'o pri la propon'at'a sistem'o de estrad'o. Por evit'i ĉi tiu'j'n ŝtop'aĵ'o'j'n, la Uni'o prefer'is regul'ig'i pli nebul'e, kaj tiel mal'ferm'is la projekt'o'n al post'kulis'a'j aranĝ'o'j kaj sen'fin'a'j diskut'o'j. Ekzempl'e, mank'as klar'a'j regul'o'j por gvid'i la neces'a'n kun'labor'o'n inter la Komision'o kaj ESA.

Ekstrem'e preciz'a geo'lokaliz'o

La mank'o de iu respond'ec'ul'o pov'us mal'help'i la konkret'a'j'n uz'o'j'n de la signal'o. "Se firma'o uz'ant'a la signal'o'n de Galile'o rimark'as erar'o'n, la raport'o dev'os long'e retro'ir'i tra si'n'sekv'o da paŝ'o'j, kiu'j inklud'as ESA-on, la Komision'o'n, special'a'n sekur'ec'a'n instanc'o'n ... Est'as tre mal'simpl'e kaj tre re'ag'e" resum'is s-ro Plattard. Kvankam fabrik'ist'o'j ĝeneral'e ekip'as si'a'j'n aparat'o'j'n per ricev'il'o'j kiu'j est'as reciprok'e kongru'a'j, kaj la signal'o est'as mal'ferm'a al la publik'o, la administr'ad'o de la serv'o jam prezent'as problem'o'j'n por uz'ant'o'j, kiel atest'as kadr'ul'o de la Ĝeneral'a Administr'ej'o de Civil'a Aviad'o, sub kondiĉ'o de anonim'ec'o : "Last'a'temp'e ni rimark'is mis'funkci'o'n, risk'o'n de pane'o en la signal'o'j hav'ebl'a'j al ni. La problem'o ankoraŭ ne est'as pri'trakt'it'a ! ESA est'is inform'it'a kaj far'is neni'o'n. Ĝi si'n ŝirm'is mal'antaŭ la fakt'o, ke ĝi ne est'is specif'e petit'a pri'trakt'i ĉi tia'j'n mis'funkci'o'j'n. Tio est'as ŝok'a far'e de agent'ej'o kiu ĉiam plend'as ke ĝi ne hav'as sufiĉ'a'n reg'ad'o'n !".

Malgraŭ la lanĉ'o en ne'bon'a'n orbit'o'n de du satelit'o'j en 2014, kaj si'n'sekv'o de mal'sukces'o'j influ'ant'a'j la atom'a'j'n horloĝ'o'j'n je la fin'o de 2016, Galile'o est'as komplet'ig'ot'a kaj est'as ne'disput'ebl'a teknik'a sukces'o. CNES taks'as ke hodiaŭ jam est'as pli ol 700 milion'o'j da uz'ant'o'j de la mal'ferm'a serv'o. Mult'a'j individu'o'j ne sci'as ke ili'a'j vetur'il'o'j kaj telefon'o'j gvid'as ili'n per ĉi tiu ret'o. Kaj eĉ se la signal'o ankoraŭ ne est'as optimum'a, "ĝi jam est'as pli preciz'a ol GPS" laŭ s-ro Gall. "Per Galile'o, vi ne nur sci'os sur kiu strat'o vi est'as, sed sur kiu flank'o de la strat'o" li em'as dir'i. Ĉi tiu mal'grand'a luks'o, kiu kost'is 13 miliard'o'j'n, ebl'e ŝajn'as rid'ind'a. Sed kvankam la preciz'ec'o de Galile'o ne hav'os rimark'ind'a'n efik'o'n al tip'a aŭt'ist'o, ĝi pov'us est'ig'i pozitiv'a'n ŝanĝ'o'n en serv'o'j de fabrik'ad'o en la fak'o de avanc'int'a'j teknik'ar'o'j, kiel la aŭtonom'a aŭtomobil'o. La merkat'o de aplik'aĵ'o'j, kiu ne ekzist'is antaŭ du'dek jar'o'j kaj kresk'as je du'obl'a'j cifer'o'j, serĉ'as ekstrem'e preciz'a'n geo'lokaliz'o'n por la dis'volv'ad'o de lud'o'j, la pli'ig'it'a real'ec'o, help'o al sport'ist'o'j, soci'a'j ret'o'j, geo'merkat'um'ad'o, ktp. Ceter'e, la uson'an'o'j ne intenc'as est'i post'las'it'a'j tiel facil'e, kaj ili profit'as de la regres'o'j de la projekt'o kiu dev'us pas'ig'i la eŭrop'an'o'j'n al la avan'gard'o. La GPS 3a, rekt'a konkur'ant'o de Galile'o kun kompar'ebl'a preciz'ec'o, komenc'as est'i deploj'it'a, kaj dev'us est'i operaci'ebl'a ĝis mart'o 2023.

En ĉi tiu vet'kur'o por la plej bon'a signal'o, nov'a grand'a defi'o nun al'proksim'iĝ'as : la Brit'el'ir'o. Post si'a komenc'a ne'vol'em'o, la brit'o'j invest'is grand'a'n sum'o'n je la projekt'o Galile'o, financ'is 12% de la buĝet'o kaj ricev'is 15% de mend'o'j, precip'e je la konstru'o de la util'ŝarĝ'o (la inteligent'a part'o de la satelit'o). Ili ankaŭ est'as tre okup'at'a'j pri ĉifr'it'a'j kaj ekstrem'e preciz'a'j signal'serv'o'j por milit'ist'a'j cel'o'j. Pro la Brit'el'ir'o, konform'e al la regul'o'j reg'ant'a'j adjudik'o'j'n por Galile'o, kiu'j'n la brit'o'j mem aprob'is, ili perd'us la kontrakt'o'j'n rilat'e al ĉi tiu serv'o. David Davis, la respond'ec'a ministr'o pri la Brit'el'ir'o ĝis la pas'int'a juli'o, dir'is amar'e : "La Komision'o paf'as si'n tra la pied'o". Sen brit'a'j firma'o'j, Galile'o risk'us "ĝis tri jar'o'j'n da pli'a prokrast'o" kaj kost'us "kelk'a'j'n pli'a'j'n miliard'o'j'n" [13].

Ali'ul'o'j jam antaŭ'gard'as si'n. Laŭ Bleddyn Bowen, "SSTL, la brit'a fabrik'ant'o de la util'ŝarĝ'o, est'as posed'at'a de Airbus, kaj la grup'o jam komenc'is trans'lok'i part'o'n de si'a Galile'o-rilat'a'j afer'o'j al la Eŭrop'a Uni'o. Thales kaj OHB dezir'as trans'pren'i al si la kontrakt'o'n, kaj varb'as dung'it'o'j'n de SSTL. Oni atend'as prokrast'o'j'n kaj ekstr'a'j'n kost'o'j'n". Londono kondamn'is ĉi tiu'n latent'a'n komerc'a'n milit'o'n. Antaŭ unu jar'o, Richard Peckham, prezid'ant'o de UKspace, la organiz'aĵ'o reprezent'ant'a la brit'a'n sektor'o'n, asert'is ke "la kvot'o de la merkat'o posed'at'a de Briti'o est'as atak'at'a, ĉiu'j de'mord'as al ĝi hien'e" [14]. Unu el la du plej grand'a'j arme'o'j en Eŭrop'o (post tiu de Franci'o) pov'us est'i eksklud'it'a de ĉi tiu preciz'a signal'o ! Front'e al ebl'a el'pel'o, la brit'o'j eĉ menci'is la ide'o'n konstru'i si'a'n propr'a'n sistem'o'n. En la aŭtun'o, post la eŭrop'a elekt'ad'o, est'os neces'e inter'konsent'i pri la buĝet'o de Galile'o por 2021-2027, ver'ŝajn'e kun unu mal'pli'a ĉef'a kontribu'ant'o kaj kun nov'a parlament'o kiu ebl'e jam ne far'os la kosm'a'n strategi'o'n prioritat'o.

Ili est'as ĉie : en la lift'o'j, en la ŝtup'ar'ej'o'j, glu'it'a'j sur en'ir'pord'o'j de dom'o'j … Ĉiu'foj'e la sam'a anonc'o : „Popol'a konsult'o. Kun'ven'o de ĉiu'j civit'an'o'j.” En la anonc'it'a tag'o la benk'o'j kaj seĝ'o'j est'as met'it'a'j. Kelk'foj'e en la Komitat'o'j de defend'o de la revoluci'o (KDR) [1] – tiu'j organiz'aĵ'o'j task'it'a'j akompan'i la ĉiu'tag'a'n viv'o'n –, en salon'eg'o de la labor'lok'o, en la lern'ej'o'j, aŭ kelk'foj'e sur la strat'o. En ĉiu'j ĉi lok'o'j la loĝ'ant'o'j de la insul'o est'as pet'at'a'j esprim'iĝ'i pri la nov'a konstituci'a tekst'o propon'it'a de la Naci'a Asemble'o. Laŭ la oficial'a'j nombr'o'j 130 000 publik'a'j kun'ven'o'j est'is organiz'it'a'j inter la 13-a de Aŭgust'o kaj la 15-a de Novembr'o 2018.

En la kvartal'o Altahabana, popol'a antaŭ'urb'o de Havano, ĉiu'j person'o'j, kiu'j dezir'is tio'n, oft'e po unu de famili'o, iu'n Lund'o'n je la 18-a hor'o kun'ven'as, kiam la plej mult'a'j loĝ'ant'o'j est'is re'ven'int'a'j el la labor'o aŭ el la lice'o. S-in'o Camila E. al'port'is la tekst'o'n de konstituci-projekt'o ; ĝi est'as sen'pag'e dis'don'it'a, aŭ kelk'foj'e vend'it'a je 1 kuba pes'o (la ekvivalent'o de 1 pan'et'o).

Kiu organiz'is la kun'ven'o'n ? Kiu gvid'as ĝi'n ? S-in'o E. ne sci'as. La demand'o eĉ surpriz'as : „Mi pens'as, ke la prezid'ant'o'j de la KDR kun'ven'is sur distrikt'a nivel'o por decid'i tio'n …” Laŭ ni'a'j observ'o'j tem'as plej oft'e pri person'o'j aktiv'a'j en la kvartal'a viv'o (per'e de la KDR aŭ ne), pri membr'o'j de la Kuba Komun'ist'a Parti'o (PCC), pri deleg'it'o'j de la divers'a'j lok'a'j instanc'o'j (zon'a'j, elekt'o'zon'a'j) aŭ pri simpl'a'j civit'an'o'j dispon'ant'a'j pri jur'a'j kompetent'o'j.

Ali'a kun'ven'o komenc'iĝ'as en la sam'a moment'o en Vedado, centr'a kvartal'o de la ĉef'urb'o. La organiz'ant'o'j memor'ig'as, ke ne tem'as pri ĝeneral'a debat'o pri la tekst'o, sed pri propon'ad'o de ŝanĝ'o'j : for'ig'i artikol'o'n, al'don'i ali'a'n ; modif'i formul'ad'o'n, pli klar'ig'i ali'a'n, ktp. Ĉar la konsult'ad'o ne cel'as organiz'i debat'o'n pri la tekst'o, eĉ ne mezur'i la nivel'o'n de konsent'o de la loĝ'ant'ar'o. Tem'as pli ĝust'e pri invit'o part'o'pren'i, koncept'it'a kiel (kaj lim'ig'it'a je) la ebl'ec'o propon'i modif'o'j'n.

Komenc'iĝ'as leg'ad'o de la antaŭ'part'o. Oni rimark'ig'as, ke la konstituci-projekt'o al'don'as la antaŭ nom'o'n „Fidel” al la list'o de „politik'a'j gvid'ant'o'j” de la patr'uj'o : José Mart'i, Karlo Marks'o, Frederik'o Engelso kaj Lenin'o. Histori'ist'in'o ek'parol'as : ŝi bedaŭr'as ke la tekst'o ne menci'as la ekster'leĝ'a'n batal'o'n kiu antaŭ'is la revoluci'o'n de 1959. Ŝi'a inter'ven'o est'as not'it'a de la sesi'a'j sekretari'o'j.

Post la kun'ven'o la raport'ist'o'j kaj la elekt'it'o'j de divers'a'j lok'a'j instanc'o'j kun'ven'as sur distrikt'a nivel'o por kun'met'i la propon'o'j'n, antaŭ ili'a inform'ad'ik'a trakt'ad'o. Laŭ la instanc'o'j tiu meĥanism'o ebl'ig'as el'star'ig'i la artikol'o'j'n, kiu'j est'as dub'ind'a'j, kiu'j ne respond'as al la atend'o'j de la loĝ'ant'ar'o … La kun'ven'o'j konduk'as al neni'a voĉ'don'o, ĉiu'kaz'e rest'as mal'ebl'a ek'kon'i la preciz'a'n nombr'o'n de hom'o'j kiu'j kontraŭ'as artikol'o'n aŭ de tiu'j, kiu'j insist'as por ke ali'a rest'u. Sufiĉ'as ke iu el'dir'as opini'o'n por ke ĝi est'u not'it'a. Kiom da civit'an'o'j sam'opini'as kun tiu opini'o ? Dir'i tio'n mal'ebl'as. Por iu'j, tiu funkci-manier'o ebl'ig'as aper'ig'i la bon'a'j'n ide'o'j'n, pri kio neni'o signif'as ke ili est'as sub'ten'at'a'j de pli ol unu person'o. Por ali'a'j, la for'est'o de kvant'a mezur'o ebl'ig'as sufok'i postul'o'j'n de pli mult'a'j hom'o'j, sed kiu'j ĝen'as.

En land'o, kiu jam de du'on'a jar'cent'o est'as tamen kutim'iĝ'int'a al politik'a kvazaŭ-unu'anim'ec'o, el'ven'as 783 174 propon'o'j por modif'ad'o, al'don'o aŭ for'ig'o de artikol'o'j. La aŭtoritat'o'j, laŭd'ant'e „ekzerc'ad'o'n de demokrati'o”, dev'is revizi'i si'a'n tekst'o'n : la redakt'a komision'o korekt'is 60 el'cent'o'j'n de la tekst'o. Efektiv'e, post fin'o de la popol'a konsult'ad'o, ĉiu'j propon'o'j est'is kun'met'it'a'j kaj formul'it'a'j en unu sam'a raport'o. Tiu est'is sub'met'it'a al la Naci'a Komision'o de Konstituci'a Re'form'o. Labor'skip'o'j sur distrikt'a, provinc'a kaj naci'a nivel'o'j, konsist'ant'a'j el jur'ist'o'j, el universitat'a'j profesor'o'j, el esplor'ist'o'j kaj inform'ad'ik'ist'o'j, kun'ven'is por organiz'i kaj kribr'i la propon'o'j'n. Ili tiel redakt'is fin'a'n dokument'o'n, kiu est'is prezent'it'a, diskut'at'a kaj post'e voĉ'don'it'a de la Naci'a Asemble'o. Laŭ s-ro Homero Acosta, kun'ord'ig'ant'o de la komision'o, „tiu ĉi konstituci'o est'as aŭtent'a esprim'iĝ'o de la demokrati'a kaj part'o'pren'ig'a karakter'o de ni'a popol'o, ĉar ĝi el'ir'as de ĝi kaj kolekt'as ĝi'a'j'n sent'o'j'n.” La propon'o de la histori'ist'in'o pri la ekster'leĝ'a batal'o, ekzempl'e, est'is konserv'it'a en la fin'a tekst'o.

Por social'ism'o, sed ankaŭ por privat'a propriet'o

Re'ven'e en Vedado. La nombr'ad'o de la artikol'o'j daŭr'as, sam'e kiel la propon'o'j. Plej oft'e ili interes'iĝ'as pli pri la form'o de la tekst'o ol pri ĝi'a profund'a senc'o. Sed ne ĉiam. La komun'ism'a karakter'o de Kubo, kiu'n la konstituci'o de 1976 proklam'is – „La social'ism'o kaj la komun'ism'o ebl'ig'as al la hom'o liber'iĝ'i el ĉiu'j form'o'j de ekspluat'ad'o” –, est'is for'ig'it'a en la projekt'o sub'met'it'a al la popol'o. Kubo ne est'is plu „komun'ism'a”, sed „social'ism'a”. La popol'a konsult'ad'o konduk'is al re'en'met'o de la cert'ig'o de la natur'o sam'temp'e social'ism'a kaj komun'ism'a de la kuba ŝtat'o. En la sam'a moment'o, kiam la reg'ist'ar'o iom post iom permes'as dung'ad'o'n de salajr'ul'o'j far'e de meti'ist'o'j aŭ de entrepren'o'j, la loĝ'ant'ar'o dezir'is ke la noci'o „ekspluat'ad'o” – en la marks'ism'a senc'o, laŭ kiu ĉiu dung'ist'o ŝtel'as part'o'n de la labor'o de si'a'j labor'ul'o'j – rest'u for'ten'at'a : „Ni est'as konvink'it'a'j, ke Kubo neniam re'ven'os al la kapital'ism'o, reĝim'o baz'it'a sur la ekspluat'ad'o de la hom'o far'e de la hom'o, kaj ke nur la social'ism'o kaj la komun'ism'o ebl'ig'os al la hom'a est'ul'o akir'i pen'a'n dign'o'n”, proklam'as la nov'a konstituci'o.

Sed la „ideologi'a lini'o” de la amend'o'j far'it'a'j de la loĝ'ant'ar'o tut'e ne est'as fer'a. La artikol'o 22 de la unu'a versi'o de la tekst'o propon'is agnosk'i la privat'a'n propriet'o'n. Kvankam mal'kongru'a kun komun'ism'a koncept'o de la mond'o, la artikol'o est'is konserv'it'a kaj etend'it'a al ekster'land'an'o'j, kiu'j nun hav'as la permes'o'n aĉet'i loĝ'ej'o'j'n sur la insul'o. La artikol'o 28, kiu'n la konsult'ad'o ne amend'is, deklar'as, ke „la ŝtat'o sub'ten'as kaj cert'ig'as la garanti'o'j'n al ekster'land'a invest'o por cert'ig'i la ekonomi'a'n dis'volv'ad'o'n de la land'o.”

Sam'e, la artikol'o 36 post la konsult'ad'o preciz'ig'as, ke „akir'o de ali'a ŝtat'an'ec'o ne implic'as la perd'o'n de la kuba ŝtat'an'ec'o”, kio'n la projekt'o ne menci'is. Tio est'is eĉ mal'permes'at'a en la tekst'o de 1976, kvankam mult'a'j kub'an'o'j ne obe'is la mal'permes'o'n. Tiel la nov'a konstituci'o oficial'ig'as la situaci'o'j'n marĝen'e de la leĝ'ec'o, en kiu'j mult'a'j kub'an'o'j trov'iĝ'as. Tiel ĝi daŭr'ig'as la laŭ'leĝ'ig'ad'o'n de tio, kio ekzist'as, komenc'it'a de s-ro Raúl Castro en la ekonomi'a kamp'o.

La tem'o de sam'seks'am'a edz'iĝ'o vek'is la plej ŝtorm'a'j'n debat'o'j'n. La konstituci-projekt'o ne parol'is pri unu'iĝ'o inter „vir'o kaj vir'in'o”, sed inter „du person'o'j”. Cert'e, la katolik'a'j kaj protest'ant'a'j eklezi'o'j aper'is kiel form'o de kontraŭ'potenc'o, antaŭ kelk'a'j jar'o'j ankoraŭ io ne imag'ebl'a, sed ili'a pez'o ne sol'e klar'ig'as la rifuz'o'n de la loĝ'ant'ar'o. En Vedado loĝ'ant'o ek'parol'as klar'ig'ant'e, ke Kubo „ankoraŭ ne pret'as, sur la nivel'o de la pens'manier'o'j kaj pro si'a histori'o, por ŝarĝ'i si'n per tia renvers'o”. Najbar'in'o lev'iĝ'as kaj indign'as per kontraŭ'argument'o, ke tem'as pri element'a rajt'o kaj ke oni ne est'u en kontraŭ'dir'o kun la artikol'o 42, kiu'n ŝi cit'as : „Ĉiu'j person'o'j est'as egal'a'j antaŭ la leĝ'o, ricev'as la sam'a'n protekt'o'n kaj ĝu'as la sam'a'j'n rajt'o'j'n kaj la sam'a'j'n ŝanc'o'j'n, sen disting'o de seks'o, de ĝenr'o, de seks'a orient'iĝ'o, de ĝenr'a ident'ec'o, de aĝ'o, de etn'a origin'o, de haŭt'kolor'o, de religi'a kred'o […] aŭ de ia ajn person'a cirkonstanc'o kiu implic'as disting'o'n koncern'e hom'a'n dign'o'n”. Por m-ro Dionisio Garcia, la ĉef'episkop'o de Santiag'o de Kubo, la du'a plej grand'a urb'o de la land'o, sam'seks'a edz'iĝ'o signif'as „ideologi'a'n koloni'ism'o'n”.

En'tut'e, 195 000 propon'o'j pri tiu artikol'o est'is not'it'a'j dum publik'a'j kun'ven'o'j : 35 000 favor'a'j, 160 000 kontraŭ'a'j. La fin'a tekst'o de la konstituci'o elekt'is la ambigu'ec'o'n por ebl'ig'i ebl'a'n evolu'o'n de la famili-leĝ'o. En la artikol'o 82 oni pov'as nun leg'i : „La edz'ec'o est'as soci'a kaj jur'a instituci'o […] kiu baz'iĝ'as sur la liber'a inter'konsent'o kaj egal'ec'o en rajt'o'j, dev'o'j kaj leĝ'a'j kapabl'o'j de la par'o.” La formul'o montr'as paŝ'o'n mal'antaŭ'e'n kompar'e kun la komenc'a propon'o, sed progres'o'n kompar'e kun la tekst'o de 1976. Tamen, la potenc'o promes'is nov'a'n referendum'o'n pri la tem'o de sam'seks'a edz'iĝ'o en'e de du jar'o'j. Supoz'ebl'e la ŝtat'o ne vol'is risk'i ke grav'a part'o de la loĝ'ant'ar'o voĉ'don'os „ne'e” al la konstituci'o por rifuz'i preciz'e tiu'n ĉi artikol'o'n.

La artikol'o 109, kiu re'organiz'as la reg-instanc'o'j'n, kre'as la posten'o'j'n de prezid'ant'o de la respublik'o kaj de ĉef'ministr'o. En la mal'nov'a konstituci'o ekzist'is nur la funkci'o de prezid'ant'o de la ŝtat-konsil'ant'ar'o, kiu funkci'is kiel ŝtat'estr'o kaj kiel reg'ist'ar'a ĉef'o. La nov'a tekst'o do mal'koncentr'as la politik'a'n potenc'o'n, kiel promes'is s-ro Castro. Ĝi ceter'e lim'ig'as la nombr'o'n de prezid'ant'a'j mandat'o'j al du kaj la aĝ'o'n al 65 jar'o'j por kandidat'i por la plej alt'a mandat'o.

Rimark'it'a nov'aĵ'o : la artikol'o 55 star'ig'as la „gazet'ar'a'n liber'ec'o'n”, dum la konstituci'o de 1976 agnosk'is al la civit'an'o'j nur esprim'a'n kaj gazet'ar'a'n liber'ec'o'n „konform'a'n al la cel'o'j de social'ism'a soci'o”. Tamen ĝi est'as ankoraŭ konstru'end'a, kiel montr'is la procez'o de el'labor'ad'o de la nov'a konstituci'o. Lim'ig'it'a al publik'a'j parol'pren'o'j, la esprim'manier'o de vid'punkt'o'j ne favor'is la kritik'o'j'n. Kaj tio des mal'pli, ke neni'u inter'ven'o est'is anonim'a.

Divers'a'j atest'ant'o'j rakont'as la sam'a'n tip'o'n de scen'o : dum publik'a kun'ven'o, iu propon'as re'formul'i tikl'a'n artikol'o'n aŭ el'dir'as demand'o'n ĝen'a'n por la potenc'o, kiel la fin'o'n de la unu'sol'a parti'o. [2] Li'a rimark'o est'as not'it'a de la raport'ist'o'j, laŭ la kutim'a procedur'o. Kelk'a'j'n tag'o'j'n post'e li est'as vok'it'a al la polic'ej'o, kie li dev'as klar'ig'i la motiv'o'j'n, kiu'j instig'is li'n prezent'i tia'n amend'o'n. Kelk'foj'e sekv'as long'a pri'demand'ad'o, dum kiu la instanc'o'j prov'as cert'iĝ'i, ke la ĝen'ul'o ne est'is pag'at'a (nom'e de ekster'land'a potenc'o) por formul'i si'a'n rimark'o'n. Jen proced-manier'o, kiu instig'as mild'ig'i la optimism'o'n de s-ro Acosta …

La kampanj'o favor'e al « Ne » kvazaŭ ne'aŭd'ebl'a

Krom'e, la kampanj'o favor'e al la „jes” por la referendum'o pri la fin'a tekst'o ŝajn'is okup'i la tut'a'n spac'o'n. Nek la televid'o, nek la radi'o nek la afiŝ'o'j el'vok'is la „ne”. La Kuba Institut'o pri Muzik'o kaj la Ministr'ej'o pri Kultur'o lanĉ'is mal'ferm'it'a'n al'vok'o'n al la art'ist'o'j, ke ili kompon'u kant'o'n, kiu al'vok'u al voĉ'don'i jes'e. En la avenu'o Boyeros, kiu lig'as la flug'haven'o'n kun Havano, kon'at'a pro la impres'a afiŝ'o memor'ig'ant'a ke la insul'o est'as sub embarg'o de nun jam kvin'dek jar'o'j, oni dum la kampanj'o trov'is nov'a'n grand'a'n afiŝ'o'n, kun fon'e tri „jes” : „Por ni'a kultur'o, por ni'a'j tradici'o'j, por ni'a'j konvink'o'j, por ni'a'j infan'o'j, por la jun'ul'ar'o, por la demokrati'o, por la social'ism'o kaj por la patr'uj'o.” La kampanj'o por la „ne” rest'is lim'ig'it'a al la soci'a'j ret'o'j, pli al'ir'ebl'a'j ek'de la mal'ferm'o de la 3G, la 6-an de Decembr'o 2018. La plej mult'a'j ĝi'a'j anim'ant'o'j de'ven'as el la kritik'ant'o'j de la reĝim'o, tiu'j kiu'j rifuz'as kaŭci'i ĝi'n per part'o'pren'o en tio, kio'n ili konsider'as kiel ŝajn'ig'o'n de demokrati'o aŭ kiel referendum'o'n favor'a'n al la prezid'ant'o Miguel Díaz-Canel.

Dimanĉ'e, la 24-an de Februar'o 2019 : la tag'o de la referendum'o al'ven'is. Ĉiu'j civit'an'o'j pli ol 16-jar'a'j pov'as voĉ'don'i, escept'e de tiu'j, kiu'j loĝ'as ekster'land'e. La voĉ'nombr'ad'o okaz'as sam'vesper'e, publik'e. Sed neces'is atend'i du tag'o'j'n por ke la komplet'a'j naci'a'j rezult'o'j, de'ven'a'j el la naci'a elekt'o-komision'o, far'iĝ'u publik'a'j en la oficial'a gazet'o Granma. Ili'a prezent'ad'o konsider'as si'n'de'ten'o'j'n, blank'a'j'n kaj nul'a'j'n voĉ'o'j'n. Part'o'pren'o : 84,41 el'cent'o'j. Jes : 86,85 el'cent'o'j. Ne : 9 el'cent'o'j. Blank'a'j : 2,53 el'cent'o'j. Nul'a'j : 1,62 el'cent'o'j. Rezult'o'j : 73,31 efektiv'a'j voĉ'o'j favor'e al aprob'o de la tekst'o. La konstituci'o ek'valid'is la 10-an de April'o 2019, dum si'a publik'iĝ'o en la oficial'a bulten'o de la respublik'o.

Simone GARNET kaj Grégoire VARLEX.

La 3-an de Februar'o 2019, dum la el'send'o, far'e de CBS de la „Super Bowl”, la final'o de la ĉampion'a'j lud'o'j de uson'a pied'pilk'o (american football), la reklam-paŭz'o'j kost'is 5 250 000 dolar'o'j por tri'sekund'a mesaĝ'o. la Washington Post rezerv'is unu minut'o'n, kiu'n leg'is la aktor'o Tom Hanks – do, ĝi'a el'send'o kost'is proksim'um'e la jar'a'n spez'o'n de Le Mond'e diplomatique. Li dir'as la jen'o'n (jen la tut'a tekst'o : „Kiam ni ir'as en milit'o'n, kiam ni plen'um'as ni'a'j'n rajt'o'j'n, kiam ni lev'as ni'n kiom ebl'e plej alt'e'n, kiam ni funebr'as mort'int'o'n kaj kiam ni preĝ'as, kiam ni'a'j najbar'o'j est'as en danĝer'o, kiam ni'a naci'o est'as minac'at'a, iu kolekt'as la fakt'o'j'n kaj al'port'as al vi la inform'o'n je kia ajn kost'o, ĉar sci'i don'as al ni pov'o'n. Sci'i help'as ni'n decid'i, sci'i ten'as ni'n liber'a'j. La Washigton Post : la demokrati'o mort'as en la mal'lum'o.”

La reklam'o ne dir'as nepr'e la ver'o'n … La aŭtent'a'j alarm'ant'o'j de tiu'j ĉi last'a'j jar'o'j – s-in'o Chelsea Manning, s-ro'j Juli'a'n Assange, Edward Snowden –, tiu'j, kiu'j al ni „al'port'is la inform'o'n, je kia ajn kost'o”, est'as plej oft'e persekut'at'a'j de la uson'a justic'o ol klient'o'j de la reklam'sektor'o de CBS. La kredit'o de la Washington Post do dev'as est'i jam sufiĉ'e el'uz'it'a, por ke la gazet'o, kiu en 1972 aper'ig'is la afer'o'n de Watergate kaj don'is al la legend'a par'o Carl Bernstein – Bob Woodward la rimed'o'j'n por dev'ig'i potenc'a'n prezid'ant'o'n demisi'i, dev'as nun, sam'e kiel Monsanto, komenc'i ruin'ig'a'n kampanj'o'n de publik'a'j rilat'o'j.

Sed ni kompren'as kial. Preskaŭ sam'temp'e, kiam ĝi'a gazet'o invit'is si'n al la „Super Bowl”, Woodward aper'ig'is nov'a'n libr'o'n, Tim'o, pri la unu'a'j monat'o'j de la prezid'ant'ec'o de s-ro Donald Trump. [1] Ĉi-foj'e li risk'as neni'o'n, tiom la kritik'o pri s-ro Trump, pri li'a'j obsed'o'j kaj li'a'j mensog'o'j, far'iĝ'is industri'o. La sukces'o est'is tuj'a : pli ol du milion'o'j da ekzempler'o'j vend'it'a'j en Uson'o en kelk'a'j semajn'o'j. Kaj Woodward, jam tre riĉ'a, tre am'as mon'o'n. Enket'ist'o zorg'em'a pri profesi'a etik'o evit'us menci'i la pag'o'j'n de po 50 000 dolar'o'j ĝis 100 000 dolar'o'j por ĉiu preleg'o [2], antaŭ asemble'o'j de entrepren'a'j kadr'ul'o'j sam'e zorg'em'a'j pri la publik'a bon'o kiom Citibank aŭ la Institut'o de frost'ig'it'a nutr'aĵ'o (American Frozen Food Institut'e). Sam'e, skrupul'a ĵurnal'ist'o hezit'us antaŭ ol postul'i, inter „aranĝ'o” por asekur-kompani'o kaj ali'a por farmaci'a prem'grup'o, ke la ŝtat'o ĉes'u mal'dec'e regul'ig'i ili'a'j'n sektor'o'j'n, por ke „la fort'o'j de la merkat'o pov'u plen'um'i si'a'n ne'taks'ebl'a'n task'o'n”. Ebl'e li eĉ rezign'is propon'i, ke la publik'a kovr'ad'o de san'pri'zorg'a'j el'spez'o'j por alt-aĝ'a'j hom'o'j est'u redukt'ot'a por respond'i al la defi'o'j de la „real'aĵ'o'j de la 21-a jar'cent'o” [3]. La hero'o de la Watergate argument'is, ke la en'spez'o'j, kiu'j'n li pren'as el si'a'j mal'pur'a'j ag'ad'o'j nutr'as la fond'aĵ'o'n, kiu port'as li'a'n nom'o'n. Sed tiu larĝ'anim'ec'o, kiu ebl'ig'as al li redukt'i si'a'j'n impost'o'j'n, favor'is antaŭ ĉio unu adres'at'o'n : la privat'a'n elit'a'n lern'ej'o'n de Vaŝington'o, kiu'n li'a'j infan'o'j frekvent'is.

La gazet'o Libération pri'skrib'as ni'a'n ikon'o'n per jen'a'j vort'o'j : „75-jar'a, du Pulitzer dek ok libr'o'j, el kiu'j dek du furor'libr'o'j, Bob Woodward hav'as sen'makul'a'n reputaci'o'n. […] Eĉ tiu'j, kiu'j pas'int'ec'e est'is objekt'o'j de li'a'j feroc'a'j enket'o'j, salut'is li'a'n profesi'a'n etik'o'n.” [4] Tio merit'us trans'ir'i en la rubrik'o'n „Checknews” de tiu franc'a ĵurnal'o. Ĉar, „feroc'a” Woodward ne est'as por ĉiu'j. En Tim'o li ne rezist'as al la tent'o sur'genu'iĝ'i antaŭ si'a dung'ist'o, la plej riĉ'a riĉ'ul'o de la mond'o : „Ĉiu'j, kiu'j est'as dung'it'a'j per'e de aŭ rilat'e kun la Washington Post, hav'as kial'o'j'n por est'i dank'em'a'j pro la fakt'o, ke Jeff Bezos, la fond'int'o kaj prezid'ant'o-ĝeneral'a direktor'o de Am'az'o'n, est'as ankaŭ˘la propriet'ul'o de la Washington Post. Li dediĉ'is temp'o'n kaj mult'a'n mon'o'n por ke tiu gazet'o dispon'u pri el'don'a'j resurs'o'j, kiu'j ebl'ig'as al ĝi far'i profund'a'n enket'o'j'n.” [5] Tiom profund'a'j, oni kompren'is, kiom tiu'j, kiu'j'n li ĵus mem dediĉ'is al la unu'a'j monat'o'j de la prezid'ant'ec'o de s-ro Trump, kon'at'a mal'amik'o de s-ro Bezos.

De tri'dek jar'o'j la recept'o'j de Woodward ne plu vari'as : elekt'i centr'a'n person'o'n mal'popular'a'n aŭ tre konform'a'n kun la ĝeneral'a opini'o (kio promes'as furor'libr'o'n) ; rekompenc'i si'a'j'n denunc'ist'o'j'n (aŭ si'a'j'n inform'ant'o'j'n) per bel'a rol'o ; mal'e, draŝ'i ĉiu'j'n, kiu'j rifuz'as kun'labor'i. Ĉiu parol'as al Woodward kvazaŭ al prokur'ist'o, des pli abund'e, ke li ne sci'as, kio'n ali'a'j atest'ant'o'j konfid'is al li …

S-ro'j Gary Cohn kaj Rob Porter cert'e montr'iĝ'is parol'em'a, ĉar Tim'o trakt'as ili'n kiel hero'o'j'n. La unu'a pas'is de la prezid'ant'ec'o de la bank'o Goldman Sachs al la reg'ist'ar'o Trump – du'obl'a garanti'o de moral'a ĝust'ec'o. Liber'komerc'ist'o sam'e kiel Woodward, kies konform'ism'o est'as absolut'a pri preskaŭ ĉiu'j tem'o'j, li en la Blank'a Dom'o batal'is kontraŭ protekt'ism'a'j impuls'o'j de si'a ĉef'o. La unu'a scen'o de la libr'o montr'as li'n en la oval'a ofic'ej'o anhel'ant'e ŝtel'i paper'o'n kiu, se sub'skrib'it'a, nul'ig'us liber'komerc'a'n kontrakt'o'n kun Sud-Kore'uj'o. Ŝajn'as, ke tio est'us „ebl'a katastrof'o por la naci'a sekur'ec'o”. Woodward do ĝoj'as pro tiu „administr'a puĉ'o”, kiu supoz'ig'as, ke la ekzist'o de „profund'a ŝtat'o” ne est'as nur invent'o de paranoj'ul'o'j. Post si'a sukces'a hero'aĵ'o s-ro Cohn est'as tent'at'a demisi'i por protest'i kontraŭ la bon'ven'ig'a re'ag'o de la prezid'ant'o Trump al la ras'ist'a kaj kontraŭ'jud'a manifestaci'o en Charlottesville. Sed, kiam li'a ĉef'o al'vok'as li'a'n patriot'ism'o'n, li prokrast'as si'a'n for'ir'o'n por real'ig'i ili'a'n komun'a'n projekt'o'n : mal'alt'ig'i la impost'o'j'n de la plej riĉ'a'j riĉ'ul'o'j. La ali'a grand'a intern'a rezist'ant'o, s-ro Porter, si'a'vic'e dev'is demisi'i pro akuz'o'j je edz'a'j per'fort'aĵ'o'j. Laŭ Woodward, li nun okup'iĝ'as pri „ripar'ad'o de si'a'j rilat'o'j kaj pri si'a kurac'ad'o” [ Tim Weiner, « No heroes her'e », The New York Review of Books, 8-an de (...)" id="nh6">6]

La afabl'ec'o de la aŭtor'o al si'a'j font'o'j apenaŭ sufer'as escept'o'j'n. Neni'u gast'o de la Blank'a Dom'o tiom parol'is al Woodward kiom la prezid'int'o Georg'e W. Bush, tri libr'o'j est'as dediĉ'it'a'j al li, la du unu'a'j : viv'o de sankt'ul'o. La tri'a, mal'pli flat'a, aper'is, kiam la Irak-milit'o montr'iĝ'is mal'sukces'a. Tamen, s-ro Bush ne est'is la sol'a respond'ec'ul'o de tiu katastrof'o : la mensog'o'j pri amas'detru'a'j arm'il'o'j laŭ'asert'e posed'at'a'j de Saddam Hussein est'int'us mal'pli amas'detru'a'j sen la aktiv'a help'o de la Washington Post – kaj de Woodward mem.

Ankaŭ la prezid'int'o de la Federaci'a Rezerv'o (la uson'a centr'a bank'o) Al'a'n Greenspan ne rajt'as plend'i pri ni'a legend'a enket'ist'o. La titol'o de li'a biografi'o, Maestro (Sim'o'n & Schuster, 2000), tuj sen'vual'ig'is li'a'n sever'o'n. Sed, ankaŭ tie Woodward pane'as, ĉar tiu sam'a „Fed” est'is lud'ont'a aktiv'a'n rol'o'n en la est'ig'o de la financ'a kriz'o de tiu ĉi jar'cent'o.

Ve !, s-ro Trump konfid'as si'a'j'n sent'o'j'n prefer'e al Twitter ol al Woodward. Tamen, dank'e al oportun'ist'a'j lik'o'j, kiu'j kalkul'ant'e ke perfid'o al si'a ĉef'o pov'us ili'n fam'ig'i, Woodward ŝajn'as sci'i ĉio'n pri la kun'ven'o'j en la Blank'a Dom'o, tiom ke li pov'as leg'i en la pens'ad'o'j de ĉiu, kiu parol'as. Li'a rakont-teĥnik'o, mal'nov'a, kiu konsist'as en tio ke li met'as inter cit'il'o'j'n dialog'o'j'n, pri kiu'j dub'ind'as, ke ili est'is laŭ'vort'e re'star'ig'it'a'j de la atest'ant'o'j, ig'as la leg'ad'o'n pli ekscit'a. Eĉ kiam tiu „nov'a ĵurnal'ism'o” re'uz'as la plej el'prov'it'a'j'n truk'o'j'n de varb'aĉ'ad'o.

Tiel la libr'o, kiu'n Woodward dediĉ'is al la unu'a'j monat'o'j de la prezid'ant'ec'o de Clinton, komenc'iĝ'as per dialog'o inter la du ge'edz'o'j, en 1991, en ili'a „du'obl'a lit'o”. La par'o taks'as la ide'o'n, ke sekv'a'jar'e „Bill” kandidat'os por la Blank'a Dom'o. „Vi dev'as ir'i tie'n”, dir'as Hillary al si'a edz'o. „Ĉu vi ver'e pens'as tio'n ?”, demand'as li. „Jees”, ŝi insist'as. „Kio okaz'os, laŭ vi ?” „Mi pens'as ke vi gajn'os.” „Ĉu vi ver'e pens'as tio'n ?” „Jees, mi ver'e kred'as tio'n.” En la en'konduk'o de la sam'a libr'o Woodward klar'ig'as si'a'n art'o'n, kiu „miks'as la preciz'o'n de la histori'o kaj la sam'temp'ec'o'n de la ĵurnal'ism'o” : „La dialog'o'j kaj la cit'aĵ'o'j ven'as de almenaŭ unu part'o'pren'int'o, aŭ de not'o'j far'it'a'j de part'o'pren'int'o en la diskut'o. Kiam iu est'as pri'skrib'at'a kiel est'i i'o'n « pens'int'a » aŭ « sent'int'a », tiu pri'skrib'o ven'as de la person'o mem aŭ de iu, kiu rekt'e konfid'is tio'n al li.” La teĥnik'o est'as tiom fid'ind'a, ke Woodward pov'as skrib'i, ke ag'ant'o de li'a rakont'o „du'on'e pens'as, ke …”. [7]

Mal'sam'e ol si'a antaŭ'ul'o, kiu „ne est'is sufiĉ'e firm'a”, s-ro Trump tamen kompren'is, ke oni ne pov'as ag'i normal'e en la mond'o de la Ĥamenei, Putin, Assad”. Ho ! sopir'is Woodward last'a'n jar'o'n, se, anstataŭ tia'j krud'ul'o'j la mond'o est'us pri'loĝ'at'a de kler'a'j gvid'ant'o'j kiel „la karism'a Mohammed Be'n Salm'a'n. MBS hav'as vizi'o'n, energi'o'n. Plen'a de ĉarm'o, li parol'as pri aŭdac'a'j kaj modern'ig'a'j re'form'o'j.” Mal'mult'e post kiam tiu laŭd'eg'o est'is serv'it'a de viv'ant'a ikon'o de ĵurnal'ism'o, „MBS” ordon'is la murd'o'n de Jamal Khashoggi, ĉef'artikol'ist'o de la Washington Post.

Serge HALIMI.

Mal'pli Ol jar'o'n post si'a en'potenc'iĝ'o, en Maj'o 2017, la ekvadora prezid'ant'o Lenín Moren'o sub'skrib'is la deklar'o'n de Chapultepec pri la esprim-liber'ec'o. Tiu tekst'o de'ven'as el region'a konferenc'o organiz'it'a en 1994 de la Inter'amerik'a Gazet'ar'a Societ'o (SIP), ne'reg'ist'ar'a organiz'aĵ'o kiu kun'ig'as la precip'a'j'n gazet'ar'a'j'n ĉef'o'j'n de Latin'amerik'o. Ratif'it'a de pli ol sep'dek ŝtat'estr'o'j, ĝi star'ig'as dek „nepr'a'j'n” princip'o'j'n por liber'a gazet'ar'o. Ĝi'a slogan'o ? „Neni'a leĝ'o, neni'a potenc'o rajt'as lim'ig'i la esprim'liber'ec'o'n.” Baz'it'a en Miamo – sankt'a ter'o de la latin'amerik'a konservativ'ism'o –, la SIP ne forges'is salut'i la tiom atend'it'a'n „re'pac'iĝ'o'n” inter la ekvadoraj komunik'il'o'j kaj la reg'ist'ar'o de Kit'o, post long'a period'o de al'front'iĝ'o sub la prezid'ant'ec'o de s-ro Rafael Correa (2007-2017).

La oficial'a ceremoni'o organiz'it'a de s-ro Moren'o celebr'is ankaŭ pli konkret'a'n dispon'o'n : la en'ter'ig'o'n de la Organism'a Leĝ'o de Komunik'ad'o de 2013, unu el la unu'a'j, kiu'j'n la nov'a prezid'ant'o mal'plen'ig'is je ĝi'a senc'o. Sam'a fenomen'o iom pli sud'e : apenaŭ kelk'a'j'n semajn'o'j'n post la komenc'o de si'a mandat'o, en Decembr'o 2015, la argentina konservativ'a prezid'ant'o Mauricio Macri jam urĝ'is por modif'i la Leĝ'o'n pri la Serv'o'j de Aŭd'vid'a Komunik'ad'o, star'ig'it'a'n en 2009 de la skip'o de la prezid'ant'in'o Cristina Fernández de Kirchner (2007-2015)). Kiel klar'ig'i tia'n urĝ'o'n ?

La tekst'o'j, kiu'j'n la nov'a'j konservativ'a'j prezid'ant'o'j taks'as problem'ec'a'j, anstataŭ'is la arĥaik'iĝ'int'a'j'n kaj embri'a'j'n norm'o'j'n star'ig'it'a'j'n temp'e de la arme'a'j diktator'ec'o'j, ambaŭ ek'valid'is en 2013. Ili cel'is ali'distribu'i la komunik'il'a'n spac'o'n : tri'on'o'n de la radi'o-elektr'a spektr'o por la privat'a sektor'o, tri'on'o'n por la publik'a sektor'o kaj tri'on'o'n por la ne'profit'cel'a sektor'o.

En Argentino la grup'o Clarín tiam hav'is proksim'um'e 250 gazet'o'j'n, do 60 el'cent'o'j'n de la komunik'il'a sektor'o. Sam'e en Ekvadoro, proksim'um'e 90 el'cent'o'j de la komunik'il'o'j aparten'as al man'plen'o da riĉ'a'j famili'o'j. Tiu'j leĝ'a'j tekst'o'j est'is akompan'at'a'j de ali'a'j dispon'o'j kontraŭ la koncentr'iĝ'o : plafon'ig'o de la nombr'o de permes'at'a'j aŭd'vid'a'j licenc'o'j ; lim'ig'o de la daŭr'o de la koncesi'o'j al dek jar'o'j (kontraŭ dek kvin jar'o'j antaŭ'e) por Argentino kaj al dek kvin jar'o'j por Ekvadoro (kie ekzist'is neni'a kadr'o) ; kaj mal'permes'o re'nov'ig'i ili'n pli ol unu'foj'e. Ĉef'a diferenc'o inter la du tekst'o'j : la argentina leĝ'o koncern'as nur la radi'o'n kaj la televid'o'n, dum la ekvadora aplik'iĝ'as ankaŭ al la paper'a gazet'ar'o.

La tekst'o'j difin'as la komunik'ad'o'n kiel aktiv'ec'o'n de „publik'a interes'o” (Argentino) aŭ de „publik'a serv'o” (Ekvadoro). Pro tio la neces'o por la komunik'il'o'j emancip'iĝ'i el si'a ekonomi'a kurator'ec'o : „La inform'o ne est'as plu var'o, sed rajt'o”, proklam'as la prezid'ant'o Correa dum la mal'ferm'o de la unu'a Pint'kun'ven'o por Respond'ec'a Ĵurnal'ism'o en la Nov'a'j Temp'o'j, organiz'it'a la 19-an de Juni'o 2013 en Guayaquil. La grup'o Eg'as tiam dev'is ced'i la televid'o'n Teleamazonas por konserv'i la bank'o'n, kiu'n ĝi posed'as (Banco del Pichincha), ĉar la ekvadora leĝ'o krom'e mal'permes'as, ke financ'a establ'o posed'u pli ol 6 el'cent'o'j'n de la kapital'o de gazet'ar'a organ'o. [1]

Por la mastr'o'j de la sektor'o la sankt'a „gazet'ar'a liber'ec'o” kompren'iĝ'as antaŭ ĉio kiel la liber'ec'o, por ili, dir'ig'i tio'n, kio'n ili vol'as. Tiom ke, front'e al la si'n'sekv'a'j venk'o'j de la mal'dekstr'o ĉe la voĉ'don'ad'o'j, la privat'a'j komunik'il'o'j far'iĝ'is „maŝin'o, kiu anstataŭ'is la mal'fort'iĝ'int'a'j'n tradici'a'j'n politik'a'j'n parti'o'j'n kaj kiu gvid'as la opozici'o'n en la perspektiv'o mal'stabil'ig'i la reg'ist'ar'o'j'n”, klar'ig'as la brazila intelekt'ul'o Emir Sader. [2]

En Argentino la popol'a saĝ'o vol'as, ke neni'u potenc'o rezist'u al pli ol kvin negativ'a'j titol'paĝ'o'j de la ĵurnal'o Clarín. Post period'o de relativ'a kalm'o en la temp'o post la elekt'o de Néstor Kirchner, en 2003, la mask'o'j fal'is, kiam li'a edz'in'o, s-in'o Fernández de Kirchner, decid'is impost'i la eksport'o'j'n de soj'o por ali'distribu'i la rent'o'n de la land'o. [3] La ĵurnal'o al'pren'as plen'e pozici'o'n favor'e al la grand'a'j grund-propriet'ul'o'j kaj lanĉ'as fort'eg'a'n kampanj'o'n kontraŭ la kirchner-ism'o. La prezid'ant'in'o prov'as re'bat'i met'ant'e ĉirkaŭ si afiŝ'o'j'n, kie leg'ebl'as „Clarín mensog'as”, sed ŝi'a popular'ec'o fal'as, de 56 al 20 el'cent'o'j da favor'a'j opini'o'j en kvin monat'o'j.

S-ro Correa kaj la privat'a'j komunik'il'o'j neniam ŝajn'ig'is inter'kompren'iĝ'i. La ĵurnal'o El Univers'o ekzempl'e kred'ig'as, ke la tiam'a prezid'ant'o ordon'is paf'i al mal'san'ul'ej'o plen'a de civil'ul'o'j dum prov'o de ŝtat'renvers'o kontraŭ li, la 30-an de Septembr'o 2010 [4] – pruv'it'a kiel mensog'o. S-ro Correa si'a'flank'e ne pac'ig'as la situaci'o'n per tio, ke li publik'e dis'ŝir'as gazet'o'j'n, eĉ kiam li sistem'e amnesti'is la gazet'o-ĉef'o'j'n kondamn'it'a'j'n de la justic'o. Laŭ li, „se la komunik'il'o'j ag'as kiel politik'a'j aktiv'ul'o'j, tiam ili el'met'as si'n al respond'o'j politik'a'j”.

Ambaŭ'flank'e de la mont'ar'o And'o'j baldaŭ flu'is river'o'j da ink'o en la domin'ant'a gazet'ar'o por publik'e mal'laŭd'i la leĝ'o'j'n kvalifik'it'a'j'n „buŝ'ŝtop'il'a'j”. Ankaŭ aper'is ali'a'j kritik'o'j, mal'pli karikatur'a'j. Laŭ la argentina universitat'an'o Martín Becerra, kelk'a'j decid'o'j de la argentina potenc'o dub'ig'is pri ĝi'a sen'parti'ec'o. Li ekzempl'e cit'as ĝi'a'n rifuz'o'n de la re'struktur'ig'a plan'o propon'it'a de Clarín por respond'i al la postul'o'j de la leĝ'o … dum tiu de la grup'o Telefe, kirchner-ist'a, est'is aprob'it'a, kvankam mult'e pli problem'ec'a. Laŭ Becerra tiu politik'o de mal'egal'a mezur'o nask'is suspekt'o'n : ĉu la milit'o kontraŭ Clarín gajn'is kontraŭ la dezir'o real'ig'i pli da plur'ism'o ?

En Ekvadoro la kontraŭ'a'j pozici'o'j tem'as pri la noci'o „komunik'il'a linĉ'ad'o”, kiu trov'iĝ'as en la artikol'o 26. Erica Guevara, esplor'ist'in'o ĉe la universitat'o de Parizo 8, dir'as, ke ŝi mal'trankvil'iĝ'as pro „tro mal'klar'a formul'o'j, kiu'j las'as tro da spac'o al interpret'ad'o”. La koncern'at'a artikol'o mal'permes'as „dis'vast'ig'o'n de inform'o'j […] kun la cel'o nigr'ig'i natur'a'n aŭ jur'a'n person'o'n por mal'util'i ties politik'a'n kred'ind'o'n”. Nu, por Becerra, „la diferenc'o inter inform'o kaj opini'o est'as griz'a zon'o, kie ĉio est'as nek blank'a nek nigr'a”. Pro tio est'as risk'o de sen'help'ec'o.

En la fakt'o'j la ekvadoraj instanc'o'j mal'akcept'is plur'a'j'n akuz'o'j'n de „komunik'il'a linĉ'ad'o” kontraŭ privat'a'j komunik'il'o'j, kiu'j'n ili taks'is sen'baz'a'j. Sed ne en la kaz'o de la televid'o Teleamazonas, kiu dum ses monat'o'j, en 2016, akuz'is la Naci'a'n Serv'o'n de Publik'a'j Kontrakt'o'j, ke ĝi akir'is sam'spec'a'j'n medikament'o'j'n sen san'instanc'a atest'o : tio est'is mal'ĝust'a. Teleamazonas est'is dev'ig'at'a … nur prezent'i publik'a'n sen'kulp'ig'o'n, ĉar la leĝ'o trud'as pag'o'n de pun'mon'o nur en kaz'o de re'far'o.

La argentina „buŝ'ŝtop'il'o” montr'iĝ'as des pli relativ'a ke la plan'it'a'j re'form'o'j oft'e rest'is ne fin'it'a'j. Jur'a persekut'o de la grup'o Clarín – kiu kontest'as la laŭ'konstituci'ec'o'n de la leĝ'o – prokrast'as ĝi'a'n aplik'ad'o'n dum kvar jar'o'j. Al la reg'ist'ar'o si'a'vic'e mank'as vol'o, kiam ĝi fin'e kapabl'as aplik'i ĝi'n : ekzempl'e la konkurs'o, kiu dev'us okaz'i por re'distribu'i la frekvenc'o'j'n, est'is neniam organiz'it'a. En Ekvadoro ĝi ja okaz'is, sed ĝi est'is tiom mal'bon'e organiz'it'a, ke la prokuror'o de la respublik'o mal'valid'ig'is ĝi'n : „Tio est'is grand'eg'a fiask'o”, bedaŭr'as s-ro Carlos Ochoa, la last'a direktor'o de la Superintendencia de la Información y Comunicación (Supercom) – administr'a instanc'o star'ig'it'a de la leĝ'o por garanti'i ĝi'a'n aplik'ad'o'n. Antaŭ ni li nom'is ĝi'n „mal'viv'a tekst'o”. S-ro Moren'o si'a'flank'e urĝ'e modif'is la re'distribu'ad'o'n de la radi'elektr'a'j ond'o'j : 56 el'cent'o'j por la privat'a sektor'o kaj 10 el'cent'o'j por la publik'a sektor'o, dum la rest'o ir'as al ne'profit'cel'a'j komunik'il'o'j. Unu sol'a ating'o post'viv'is en la du land'o'j : 60 el'cent'o'j de la en'hav'o de la komunik'il'o'j dev'as ĉiam est'i produkt'it'a en'e de la ŝtat'o. Sed la struktur'o, kiu ebl'ig'is respekt'ig'i la leĝ'o'n, est'is mal'munt'it'a.

Not'ebl'as pli da progres'o en la kamp'o de la publik'a'j komunik'il'o'j, tamen sen ke ili ĉiam sukces'as grav'e influ'i. En 2007 s-ro Correa dekret'e kre'is EcuadorTV, la unu'a'n publik'a'n televid'o'n en la histori'o de la land'o. En 2008 li etend'is la publik'a'n aŭd'vid'a'n sektor'o'n sur'baz'e de komunik'il'o'j, kiu'j'n li ŝtat'ig'is post la bankrot'o de ili'a'j propriet'ul'o'j (potenc'a'j bank'ist'o'j, kiu'j en'ŝuld'iĝ'is ĉe la ŝtat'o kaj implik'it'a'j en la financ'a kriz'o, kiu akr'e frap'is la land'o'n en 1999). En Brazilo la reg'ist'ar'o de s-ro Luiz Inácio Lul'a da Silva (2003-2010) en 2007 lanĉ'is la Empresa Brasil de Comunicação (EBC), societ'o'n, kiu grup'ig'as nov'a'j'n publik'a'j'n komunik'il'o'j'n.

En tiu'j du kaz'o'j la publik'a'j komunik'il'o'j est'is financ'at'a'j de la ŝtat'o kaj de la ŝtat'a reklam'o. La EBC star'ig'is la Conselho Curador, en kiu dek kvin el la du'dek du membr'o'j ne est'as profesi'ul'o'j kaj reprezent'as la tut'a'n soci'o'n. Ĝi'a misi'o : protekt'i la aŭtonom'ec'o'n de la televid'o. En Argentino kaj en Ekvadoro oni ankaŭ star'ig'is la funkci'o'n de defend'ist'o de la publik'o [5], task'it'a'n „akcept'i kaj al'direkt'i la demand'o'j'n, plend'o'j'n kaj denunc'o'j'n” de la civit'an'o'j (Argentino) kaj „apog'i la dialog'o'n inter la publik'o kaj la komunik'il'o'j” (Ekvadoro).

La publik'a'j komunik'il'o'j tamen sufer'as pro si'a imag'o kiel serv'ist'o'j de la potenc'o kaj ne sukces'as ating'i pli ol mal'grand'a'n aŭskult'ant'ar'o'n. En Brazilo oni krom'nom'as TV Brasil „TV Lul'a”. Nur la publik'a'j komunik'il'o'j en Argentino – land'o pionir'a en ili'a star'ig'o, en 1953 – sukces'as ating'i alt'a'j'n aŭskult'ant'ar'o'j'n. Precip'e pro la el'send'o „Pied'pilk'o por ĉiu'j”, por kiu star'iĝ'is partner'ec'o inter la reg'ist'ar'o'j Kirchner-Fernández kaj la Asoci'o de Argentina Pied'pilk'o por sen'pag'e el'send'i la lud'o'j'n de la unu'a klas'o per la publik'a televid'o Canal 7. [6] S-ro Xavier Lass'o, eks'a el'don-direktor'o de EcuadorTV, eks'ig'it'a el si'a'j funkci'o'j far'e de la reg'ist'ar'o de s-ro Moren'o, pens'as ke „la plej grav'a punkt'o est'as, ke dank'e al la publik'a'j komunik'il'o'j ekzist'is rakont'o mal'sam'a ol tiu de la privat'a gazet'ar'o”. Ne sufiĉ'a !, re'bat'as Becerra, laŭ kiu tiu koncept'o de la afer'o'j preciz'e mal'util'is al la nov'ven'int'o'j. Laŭ li, la publik'a'j komunik'il'o'j nur „respond'is al la agres'o'j de la privat'a'j komunik'il'o'j”, sub la pretekst'o ke ili atend'as „situaci'o'n sen konflikt'o” por ag'i plur'ism'e : jen kondiĉ'o utopi'a, pri kiu ĉiu sci'is, ke ĝi al'ven'os neniam, klar'ig'as li. Laŭ s-ro Lass'o la publik'a'j komunik'il'o'j est'as „infan'o'j, kiu'j nur ĵus lern'is ten'i si'n star'e kaj al kiu oni postul'as kur'i”.

Ĉu pro ili'a'j mank'o'j la mal'munt'ad'o de la publik'a'j komunik'il'o'j est'ig'as tiom mal'mult'e da re'ag'o'j ? Est'as ja ver'e, ke ili, mort'e nask'it'a'j, ne hav'is la ŝanc'o'n matur'iĝ'i …

La nov'a'j konservativ'a'j deleg'it'o'j intern'e organiz'as sorĉ'ist'in-ĉas'ad'o'n laŭ'dir'e por „liber'ig'i” la redakt'ej'o'j'n el la „mal'dekstr'ism'a” influ'o. Laŭ la model'o de si'a'j argentina kaj ekvadora koleg'o'j, la brazila prezid'int'o Michel Tem'er ne perd'is minut'o'n por anstataŭ'ig'i la direktor'o'j'n de la publik'a'j komunik'il'o'j per person'o'j el la privat'a sektor'o, mal'kaŝ'e kontraŭ'a'j al la progres'em'a'j reg'ist'ar'o'j de la antaŭ'a period'o. Oni ankaŭ real'ig'as strategi'o'n de financ'a sufok'ad'o. „La liberal'ul'o'j prezent'as la publik'a'n komunik'ad'o'n kiel „blank'a'n elefant'o'n” [7] de la antaŭ'a'j reg'ist'ar'o'j”, klar'ig'as al ni Pedro Brieger, eks'a prezent'ist'o de la publik'a televid'o Canal 7, kiu est'is dev'ig'it'a for'las'i ĝi'n. S-ro Macri mal'dung'is 40 el'cent'o'j'n de la person'ar'o de Telam, la argentina gazet'ar'a agent'ej'o, dum s-ro Moren'o mal'hav'ig'as du'cent funkci'ul'o'j'n al la publik'a'j komunik'il'o'j. „En la praktik'o la publik'a'j komunik'il'o'j mal'aper'is”, konklud'as Brieger.

La 29-an de Juni'o 2018 s-ro Macri aprob'is la kun'fand'iĝ'o'n de Clarín kun Telecom, telefon'kompani'o. La komunik'il'a monstr'o fin'e sukces'as far'i tio'n, kio'n la kirchner-ism'o mal'ebl'ig'is al ĝi : ĝi etend'as si'a'j'n tentakl'o'j'n al la tele'komunik'il'o'j propon'ant'e pak'aĵ'o'n de „kvar'obl'a lud'o” (fiks'a kaj port'ebl'a telefon'o, Inter'ret'o kaj kabl'a televid'o). „La last'a etap'o de koncentr'iĝ'o”, laŭ Becerra.

Anne-Dominique CORREA.

Solen'a atmosfer'o reg'as por la fin'a konferenc'o de la dek'tri'a popol'a naci'a Asemble'o, tiu'n 20-an de mart'o 2018. S-ro Xi Jinping, apenaŭ re'elekt'it'a prezid'ant'o de la Popol'a Respublik'o Ĉin'uj'o (RPĈ), anonc'as : « Ni pret'as kun'divid'i la ŝanc'o'j'n de dis'volv'ad'o de la kontinent'o kun ni'a'j tajvanaj sam'land'an'o'j, pli'bon'ig'i ili'a'n bon'fart'o'n kaj antaŭ'e'n'ig'i la procez'o'n de pac'a re'unu'iĝ'o de Ĉin'uj'o [1]. » Per tiu'j vort'o'j, la tajvan'an'o'j est'as varm'e invit'it'a'j ven'i kaj vid'i tio'n, kio'n la patr'uj'o pov'as propon'i al ili. Pli potenc'a ol iam ajn, la ĉin'a gvid'ant'o memor'ig'as la intenc'o'j'n de la RPĈ, kies konstituci'o de 1982 plan'as en si'a antaŭ'parol'o la re'unu'iĝ'o'n kun Tajvano.

Tiu parol'ad'o okaz'as en moment'o de fort'a'j streĉ'o'j. En 2016, s-in'o Tsai Ing-wen [2], antaŭ ne'long'e elekt'it'a prezid'ant'in'o de la insul'o, rifuz'is agnosk'i la « inter'konsent'o'n de 1992 », kiu proklam'as, ke ekzist'as nur unu Ĉin'uj'o, laŭ la formul'o « Unu land'o, du sistem'o'j » - Pekino kaj Tajpe'o rest'as liber'a'j decid'i kiu Ĉin'uj'o est'as legitim'a -, kaj kiu ebl'ig'is dis'volv'i rilat'o'j'n inter ili. De'post tiam, Pekino mult'obl'ig'is la provok'o'j'n : nur inter juli'o kaj decembr'o 2017 la ĉin'a aer'arme'o kvazaŭ tuŝ'is la tajvan'an defend'o'zon'o'n dek kvar foj'o'j'n [3]. La reg'ist'ar'o de s-ro Xi ankaŭ efektiv'ig'is prem'o'j'n por for'ig'i Tajvanon el instanc'o'j tia'j kia'j la Mond'a Organiz'aĵ'o pri San'o (MOS), en kiu ĝi part'o'pren'is ĝis 2017 ; li trud'is al la ret'ej'o'j de la inter'naci'a'j aviad'il'kompani'o'j inkluziv'i la insul'o'n en Ĉin'uj'o'n. Fin'e, li daŭr'ig'as si'a'n ĉantaĝ'a'n politik'o'n por ĝi'n diplomati'e izol'i : nur dek sep land'o'j hodiaŭ agnosk'as Tajvanon, kvin mal'pli ol en 2016.

Por Chao Wen-chih, direktor'o de la Institut'o de la Inter'naci'a'j kaj strategi'a'j Afer'o'j de la universitat'o Chung Cheng (Tajvano), la gvid'lin'o de Ĉin'uj'o ne ŝanĝ'iĝ'is de 1979, la jar'o kiam la gvid'ant'o Deng Xiaoping far'is si'a'n unu'a'n parol'ad'o'n favor'e al la re'unu'iĝ'o. « La nur'a diferenc'o, li klar'ig'as, est'as ke la land'o est'as mult'e pli potenc'a ol antaŭ'e. Ĝi do permes'as al si ag'i pli unu'flank'e. Pekino aplik'as « mal'mild'a'n » politik'o'n al la instituci'o'j de Tajvano kaj « mild'a'n » politik'o'n al ties civit'an'o'j. »

Uz'ant'e la esprim'o'n « mild'a politik'o », li referenc'as al la de'log'a strategi'o dis'volv'it'a por gajn'i la kor'o'j'n de part'o de la loĝ'ant'ar'o. En februar'o 2018 la Ofic'ej'o de la tajvanaj afer'o'j anonc'is tri'dek unu iniciat'o'j'n cel'ant'a'j'n al'log'i pli da civit'an'o'j de la insul'o. Dek du el ili koncern'as la al'ir'o'n al la ĉin'a merkat'o, apart'e impost'lim'ig'o'n por la entrepren'o'j ; la ali'a'j cel'as favor'i al'ir'o'n al dung'ad'o kaj la kultur'a'j'n inter'ŝanĝ'o'j'n. Por la pro'parol'ant'o de la Ofic'ej'o, s-ro An Fengshan, cit'it'a en la tajvana magazin'o CommonWealth (1-a de mart'o 2018), tiu'j « sen'precedenc'a'j » decid'o'j nur met'as la loĝ'ant'o'j'n de la insul'o « en egal'ec'a'n situaci'o'n kun ili'a'j kontinent'a'j sam'land'an'o'j ».

Ver'e, la ĉin'a reg'ist'ar'o eĉ privilegi'as ili'n. Tiel, la en'ir-kriteri'o'j en la plej bon'a'j universitat'o'j est'as facil'ig'it'a'j por la tajvanaj lice'an'o'j, kiu'j pov'as krom'e ricev'i loĝ'ej'o'n kaj stipendi'o'n. Est'as de nun pli facil'e por jun'a tajvan'an'o stud'i en la tre fam'a Universitat'o de Pekino, kun konsekvenc'e pli bon'a en'konduk'o en la ĉin'a labor'merkat'o, ol por jun'ul'o el la kontinent'o, kiu renkont'as fort'a'n konkurenc'o'n kaj pag'as alt'a'j'n stud'kost'o'j'n. Kaj tio ver'as sur la tut'a teritori'o. Tiel, la tre selekt'iv'a universitat'o de Zhejiang, kiu en 2017 ricev'is cent kvin'dek kandidat'iĝ'o'j'n el Tajvano, registr'is ses cent la pas'int'a'n jar'o'n.

De la mal'ferm'o de rekt'a'j aviad'il-lini'o'j inter kontinent'a Ĉin'uj'o kaj Tajvano, en 2008, universitat'o'j kaj privat'a'j organiz'aĵ'o'j mult'obl'ig'is la inter'ŝanĝ'o-ofert'o'j'n, somer'a'j'n tend'ar'o'j'n aŭ staĝ'o'j'n en Ĉin'uj'o, kaj kun prez'o'j sen'konkurenc'a'j. Ne'reg'ist'ar'a'j Organiz'aĵ'o'j (NRO), kia'j la Association of Chinese Elites (Ac'e) (Asoci'o de la ĉin'a'j elit'o'j) si'n dediĉ'as tut'e al rest'ad'o'j sur la ĉin'a kontinent'o. En'program'it'a'j est'as : vizit'o'j de histori'a'j lok'o'j, de grav'a'j entrepren'o'j, seminari'o'j kaj kontakt'iĝ'o'j.

Diplom'it'a'j de la prestiĝ'a naci'a Universitat'o de Tajvano (NTU), s-in'o'j Katie Li'n kaj Ir'is Cheng [4] ambaŭ part'o'pren'is en tia rest'ad'o dum si'a'j stud'jar'o'j. « En Tajvano la tem'o Ĉin'uj'o est'as ĉie, sed oni ne ver'e sci'as, kio okaz'as tie. Mi tie'n ir'is ĉar mi vol'is vid'i mem, sed precip'e ĉar est'is mal'mult'e'kost'e », rakont'as s-in'o Li'n, kiu rest'ad'is dum somer'o 2012 en Guangdong, sud'a provinc'o de Ĉin'uj'o. Sam'e okaz'is pri s-in'o Cheng, kiu plen'um'is en 2014 du'monat'a'n staĝ'o'n en Beijing TV Network, la ĉef'a televid-ret'o de Pekino. Spert'o, kiu'n ŝi konsider'as kiel bon'ŝanc'o'n por sci'vol'em'a'j kaj sen'mon'a'j student'o'j : « La ĉin'o'j mal'oft'e hav'as okaz'o'n spert'i tia'j'n staĝ'o'j'n, sed por mi est'is tiom facil'e... La ĵurnal'ist'o'j varm'e akcept'is mi'n. Tamen, mi'a'j koleg'o'j klar'e kompren'ig'is al mi, ke Tajvano est'as tabu'a tem'o. Sam'e, la ĉef'redaktor'o ĉiu'semajn'e star'ig'is list'o'n de inter'naci'a'j tem'o'j, kiu'j'n ni ne rajt'as pri'trakt'i. »

La gazet'ar'o kaj part'o de la tajvana publik'a opini'o alarm'iĝ'as pro tio, sed tiu'j vojaĝ'o'j ne ŝajn'as mal'trankvil'ig'i la reg'ist'ar'o'n. Laŭ s-ro Wu Chih-chung, reprezent'ant'o de Tajvano en Franc'uj'o [5], la strategi'o de Pekino ne est'as efik'a : « La tajvan'an'o'j plend'as pro tro mal'alt'a'j salajr'o'j, sed la aĉet'pov'o rest'as relativ'e komfort'a. Se Ĉin'uj'o esper'as favor'i la tut'a'n Tajvanon al si'a afer'o, neces'os, ke ĝi'a kresk'o est'u daŭr'e 10 % jar'e. Sed ĝi mal'rapid'iĝ'as, kaj ankaŭ la ĉin'o'j hav'as problem'o'n de sen'labor'ec'o. Krom'e, dis'don'i privilegi'o'j'n ne ĉiam est'as prudent'a. Ni imag'u, ke Ĉin'uj'o don'as bon'a'j'n labor'o'j'n kaj bon'a'j'n salajr'o'j'n al la tajvan'an'o'j. Kio'n pens'os la ĉin'o'j se ili mem ne pov'os ricev'i ili'n ? »

La loĝ'ant'ar'o prefer'as la nun'a'n stat'o'n

Por al'log'i kaj instig'i al'iĝ'o'n al si'a pens'sistem'o, s-ro Xi kalkul'as kun la ekonomi'a dis'radi'ad'o de si'a land'o. Sed tiu kalkul'o ne nepr'e gajn'as. « En Tajvano, for'las'i si'a'n labor'o'n por kresk'ig'i 25 % si'a'j'n en'spez'o'j'n est'as konsider'at'a pretend'em'o. En Ĉin'uj'o, se kandidat'o ne negoc'as si'a'n salajr'o'n, oni opini'as, ke mank'as al li mem'fid'o kaj ke li ne kompetent'as », asert'as s-in'o Bonnie Cheng, instal'it'a en Ŝanhajo de ses monat'o'j. Fin'int'e la stud'ad'o'n, tiu du'dek-kvin-jar'a tajvan'an'in'o prefer'is rekt'e serĉ'i labor'o'n ĉi tie ; ŝi trov'is dung'o'n en'e de mal'pli ol du semajn'o'j. Ŝi tamen hezit'as rest'i por long'a period'o, ĝentil'e konklud'ant'e, ke ŝi nur moder'e ŝat'as la « kutim'o'j'n de la ĉin'o'j », taks'at'a'j « tro materi'ist'a'j ».

Laŭ Tanguy Lepesant, esplor'ist'o, fak'ul'o pri la tajvana jun'ul'ar'o, asoci'it'a al la Franc'a Stud-centr'o pri nun'temp'a Ĉin'uj'o (FSCNĈ), est'as ĉef'e la perspektiv'o de stimul'a karier'o, kiu al'log'as tajvan'an'o'j'n ali'flank'e'n de la mar'kol'o : « La jun'ul'o'j kapt'as la okaz'o'n ĉar ili sufer'as mal'facil'a'j'n labor'kondiĉ'o'j'n, tro mal'alt'a'j'n salajr'o'j'n kaj tro alt'a'j'n lu'prez'o'j'n en Tajvano. Sed tiu'j, kiu'j elekt'as for'ir'i, sufer'as mal'alt'iĝ'o'n de si'a viv'kvalit'o. La mal'facil'a al'ir'o al la kurac'a'j serv'o'j, cenzur'o, polu'ad'o... Mult'a'j prefer'as re'hejm'e'n'iĝ'i, eĉ se ili gajn'as mal'pli. »

Do neni'o mal'trankvil'ig'a. Des pli ke, laŭ s-ro Wu, « la cerb'o-fuĝ'o ne est'as nov'a fenomen'o, kaj la unu'a elekt'o neniam est'as Ĉin'uj'o ». Opini'enket'o far'it'a de la tajvana amas'inform'il'o Business Weekly (4-a de april'o 2016) konfirm'as tiu'j'n dir'o'j'n : se ili hav'us elekt'ebl'ec'o'n, la favor'at'a land'o de la jun'ul'o'j est'us Japan'uj'o, mal'proksim'e sekv'at'a de la okcident'a'j land'o'j (Uson'o kaj Eŭrop'o) kaj Singapur'o. Kontinent'a Ĉin'uj'o est'as nur la kvar'a.

Kvankam ankoraŭ tro fru'as por mezur'i la efik'o'n de la tri'dek unu instig'il'o'j de s-ro Xi, Lepesant opini'as ne'ver'ŝajn'e, ke ili ebl'ig'os gajn'i la kor'o'n de la tajvan'an'o'j : « La raport'o'j montr'as mal'grand'a'n mal'alt'iĝ'o'n de la sub'ten'o al sen'de'pend'o. En 2016, 22,9 % de la pri'demand'it'o'j dir'is, ke ili dezir'as tuj'a'n aŭ iam'a'n sen'de'pend'iĝ'o'n, kontraŭ 20,3 % en 2018 [6]. La ĉin'a gazet'ar'o ĝoj'as pro tio. Tamen, tiu mal'alt'iĝ'o ne rezult'as el la al'log-politik'o de Xi. Tem'as pri kvazaŭ re'ven'o al normal'ec'o. La sen'de'pend'o-dezir'o est'is ja kresk'int'a re'ag'e al la ĉin'favor'a politik'o de la eks-prezid'ant'o Ma ying-jeou. »

En 2014 intens'iĝ'o de la komerc'o inter Ĉin'uj'o kaj Tajvano est'ig'is re'nask'iĝ'o'n de la kontraŭ'ĉin'a sent'o kaj fort'a'n protest'a'n elan'o'n, kon'at'a'n sub la nom'o « mov'ad'o de sun'flor'o'j » [7]. Sed, laŭ Lepesant, tiu entuziasm'o por la sen'de'pend'o-afer'o re'fal'is post la elekt'o de s-in'o Tsai, mal'pli akord'iĝ'em'a kun Pekino. Pli'mult'o de Tajvan'an'o'j sub'ten'as nek la re'unu'iĝ'o'n, nek la sen'de'pend'ec'o'n, sed prefer'e la pac'a'n plu'ten'ad'o'n de nun'a stat'o. « Ili konsider'as si'n sam'temp'e ĉin'o'j kaj tajvan'an'o'j ; « ĉin'o'j » laŭ la senc'o ke ili aparten'as ne al ĉin'a naci'o, sed prefer'e al ĉin'a civiliz'o-spac'o. La 3 % kiu'j pretend'as si'a'n aparten'o'n al la ĉin'a naci'o est'as ĝeneral'e mal'jun'ul'o'j, kiu'j kultiv'as nostalgi'a'n sent'o'n. »

La spert'o pri Ĉin'uj'o ĉe la jun'ul'o'j, kiu'j tradici'e sent'as si'n tajvanaj, pli ol si'a'j pli'aĝ'ul'o'j, ŝajn'as eĉ produkt'i mal'a'n efik'o'n de tiu cel'it'a de la prezid'ant'o Xi : « Mi ne sent'as mi'n pli ĉin'a ol antaŭ'e, asert'as s-in'o Jenny Wang, 24-jar'a, kiu stud'as en Pekino de du jar'o'j. Mi est'as kor'lig'it'a al la demokrati'o, kiu reg'as en Tajvano. Ĉi tie, kiam oni est'as tajvan'an'o, oni est'as konstant'e instig'it'a dir'i, ke oni est'as ĉin'o. La inter'ret'an'o'j salt'as al ĉio, kio ŝajn'as kontraŭ-patriot'ism'a. Paradoks'e, tio des pli mal'proksim'ig'as mi'n de la ide'o, ke mi est'as ĉin'in'o. »

Alic'e HÉRAIT

Ĉu Ŝtat'o kiu, sen real'a motiv'o, nul'ig'as si'a'n sub'skrib'o'n al inter'naci'a traktat'o de mal'arm'ad'o, pri kiu ĝi est'is long'temp'e inter'trakt'int'a, pov'as post'e milit'e minac'i ali'a'n sub'skrib'int'a'n ŝtat'o'n ? Ĉu ĝi pov'as ordon'i al ĉiu'j land'o'j al'iĝ'i al ĝi'a'j kapric'a'j kaj milit'em'a'j pozici'o'j kaj ali'kaz'e sub'met'i ankaŭ ili'n al ekster'ordinar'a'j sankci'o'j ? Kiam tem'as pri Uson'o, la respond'o est'as „jes”.

Resum'e, est'as tut'e sen'util'a perd'i si'a'n temp'o'n por esplor'i la kial'o'j'n nom'it'a'j'n de la Blank'a Dom'o por prav'ig'i si'a'n akr'ig'a'n politik'o'n kontraŭ Irano. Imag'ebl'as, ke s-ro John Bolt'o'n, konsil'ist'o pri naci'a sekur'ec'o de la prezid'ant'o Donald Trump, kaj s-ro Michael Pompe'o, ŝtat'sekretari'o, konfid'is al la uson'a'j diplomat'o'j kaj sekur'ec'o-serv'o'j tia'spec'a'n misi'o'n : „Serĉ'u pretekst'o'j'n, mi zorg'os pri la milit'o.”

Al s-ro Bolt'o'n mank'as nek spert'o nek konstant'ec'o de li'a'j ide'o'j. En Mart'o de 2015, kiam li'a fanatik'ec'o favor'e al la invad'o de Irako mal'pli'ig'is li'a'n influ'o'n, li publik'ig'is en la New York Times pamflet'o'n kun la titol'o : „Por halt'ig'i la iran'an bomb'o'n neces'as bomb'i Iranon”. Asert'int'e, ke Teĥrano neniam trakt'ad'os pri ĉes'ig'o de si'a atom'program'o, li konklud'is : „Uson'o pov'us far'i bon'e cel'at'a'n labor'o'n de detru'ad'o, sed nur Israelo pov'as far'i tio'n, kio neces'as. (…) La cel'o est'os reĝim'ŝanĝ'o en Teĥrano.” [ bomb, bomb Ir'a'n”, The New York Times, 26-an de (...)" id="nh1">1]

Kelk'a'j'n monat'o'j'n post'e, atom'traktat'o kun Irano est'is sub'skrib'it'a de ĉiu'j grand'a'j potenc'land'o'j, inkluziv'e de Uson'o. Laŭ la Inter'naci'a Agent'ej'o pri Atom'energi'o, Teĥrano skrupul'e respekt'is la traktat'o'n. Tamen s-ro Bolt'o'n insist'as. En 2018, super'ant'e la milit'em'a'j'n pozici'o'j'n de la israela reg'ist'ar'o kaj de la saud-arab'a monarĥi'o, li daŭr'e insist'as pri si'a „reĝim'ŝanĝ'o” : „La oficial'a politik'o de Uson'o, li skrib'is, dev'us est'i la fin'o de la irana islam'a revoluci'o antaŭ ties kvar'dek'a dat're'ven'o. Tio for'lav'us la hont'o'n ke ni'a'j diplomat'o'j est'is ostaĝ'e re'ten'at'a'j dum kvar'cent kvar'dek kvar tag'o'j. Kaj tiu'j iam'a'j ostaĝ'o'j pov'us tranĉ'i la ruband'o'n dum la solen'a mal'ferm'o de nov'a ambasad'ej'o en Teĥrano.” [2]

La aktual'a prezid'ant'o de Uson'o far'is si'a'n elekt'o'kampanj'o'n kontraŭ la politik'o de „reĝim'ŝanĝ'o'j”, do kontraŭ la uson'a'j agres-milit'o'j. La plej mal'bon'a moment'o do ankoraŭ ne est'as cert'a. Sed ŝajn'as, ke la pac'o est'as tre romp'iĝ'em'a, se ĝi tiom de'pend'as de la kapabl'o de s-ro Trump re'ten'i la furioz'a'j'n konsil'ist'o'j'n, kiu'j'n li est'is nom'um'int'a. Per tio, ke ĝi ekonomi'e strangol'as Iranon help'e de la okcident'a'j reg'ist'ar'o'j kaj grand'a'j entrepren'o'j (dev'ig'at'a'j kaj sub'met'it'a'j), Vaŝington'o asert'as, ke ĝi'a embarg'o dev'ig'os Teĥranon kapitulac'i. En la real'o s-ro'j Bolt'o'n kaj Pompe'o bon'e sci'as, ke tiu sam'a strategi'o fiask'is en Nord-Kore'uj'o kaj en Kubo. Ili do atend'as iran'an re'ag'o'n, kiu'n ili post'e triumf'e prezent'os kiel agres'o'n, kiu provok'os uson'a'n „re'bat'o'n”.

Fals'a'j inform'o'j, manipul'ad'o'j, provok'o'j : post Irako, Libio kaj Jemeno, la nov'konservativ'ul'o'j nom'is si'a'n pred'o'n.

Serge HALIMI.

En LONDONO, tiu'n ĉi 9-an de Novembr'o 2016, antaŭ la maten'a krepusk'o. 45-jar'a aŭstrali'an'o, metr'o'n ok'dek ok alt'a, koncentr'iĝ'as sur si'a komput'il'o. En la ter'etaĝ'o de brik'a dom'o, kares'ant'e si'a'n barb'o'n kaj si'a'n blank'e-griz'a'n har'ar'o'n, li sci'as, kiel ĉiu'tag'e jam de kvar jar'o'j, ke li est'as ĉirkaŭ'at'a de kvin'dek'o da polic'an'o'j kaj de ne'kon'at'a nombr'o de la sekret'a'j serv'o'j, kiu'j observ'as li'n, pret'a'j inter'ven'i ĉe la plej et'a mov'iĝ'o. Ĉi-maten'e s-ro Donald Trump ĵus est'is elekt'it'a kiel la 45-a prezid'ont'o de Uson'o. La mond'o ŝajn'as est'i kapt'it'a de et'a mal'cert'ec'o. La ekster'aĵ'o'j de la ekvadora ambasad'ej'o si'a'vic'e trem'as en sen'ŝanĝ'a ĉiu'tag'aĵ'o.

Kelk'a'j'n monat'o'j'n antaŭ'e, mez'e de la somer'o, Juli'a'n Assange spit'is la super'rigard'o'n de si'a'j prizon'ist'o'j kaj publik'ig'is mil'o'j'n da ret'mesaĝ'o'j, kiu'j mal'kaŝ'is, kiel la direkt'ej'o de la Demokrat'a Parti'o est'is manipul'int'a si'a'j'n pra'elekt'o'j'n por favor'ig'i s-in'o'n Hillary Clinton mal'favor'e al ŝi'a mal'dekstr'a konkur'ant'o Bernie Sanders. La plej super'rigard'at'a hom'o de la mond'o, konstern'it'e tra'paŝ'ad'is la mal'larĝ'a'j'n koridor'o'j'n de la mal'freŝ'a loĝ'ej'o, kiu serv'is por diplomat'a uz'ad'o de la ekvadora ambasad'ej'o, sukces'is tromp'i la kontrol-atent'o'n de ĉiu'j si'a'j mal'amik'o'j. Subit'e li'a sort'o trov'iĝ'is en la centr'o de la mond'a geopolitik'a lud'o. La plej kon'at'a politik'a rifuĝ'int'o de la planed'o, kulp'a est'i publik'ig'int'a inform'o'j'n pruv'it'a'j'n kiel ver'a'j'n, demonstr'is si'a'n kapabl'o'n ne kolaps'i. En Februar'o de 2016 la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o (UN), per'e de ĝi'a laŭ'okaz'a labor'grup'o, kondamn'is Brit'uj'o'n kaj Sved'uj'o'n (de tiu ĉi de'ven'is la eŭrop'a arest-postul'o), taks'ant'e la arest'o'n de Assange arbitr'a kaj postulat'e li'a'n liber'ig'o'n. Ĉio ŝajn'is anonc'i feliĉ'a'n solv'o'n. Tamen la publik'ig'o de la ret'mesaĝ'o'j de s-ro John Podesta, la kampanj'o-direktor'o de s-in'o Clinton, est'ig'is komunik'il'a'n ŝok-ond'o'n, kiu ig'is ne aŭd'ebl'a ĉi'a'n ajn raci'a'n vort'o'n, eĉ la konklud'o'j'n de s-ro Barack Obama favor'a'j'n al Vikiliko. [1]

La dek-naŭ'a'n de Maj'o 2017. S-ro Baltasar Garzón, direktor'o de la defend'o-skip'o de Assange, dezir'as proced'i si'n'gard'e. Sved'uj'o ĵus for'las'is si'a'j'n persekut'o'j kontraŭ si'a klient'o suspekt'at'a je seks'a agres'o. Sed la hom'o, kiu arest'ig'is Augusto-n Pinochet kaj kiu batal'is kontraŭ Al-Kajdo kaj kontraŭ s-ro Georg'e W. Bush, sci'as, ke la plej mal'facil'a part'o est'as antaŭ li. La situaci'o de la ekvadora ŝtat'o, kies jar'a en'spez'o ating'as eĉ ne sep'on'o'n de la uson'a milit'a buĝet'o, est'as tikl'a.

Jar'o'j da rezist'ad'o al la prem'o'j de Vaŝington'o fin'e lamigs la batal'em'o'n de ĝi'a administraci'o. S-ro Lenin Moren'o, kiam li est'is prezid'ont'o anstataŭ s-ro Rafael Correa, rifuz'is renkont'i Assange. Kaj Vikiliko ĵus publik'ig'is la cifer'ec'a'n arm'il'ar'o'n de la Central Intelligence Agency (Ci'a) kaj per tio fak'e mal'aktiv'ig'is ĉiu'j'n arm'il'o'j'n uz'at'a'j'n de tiu agent'ej'o por pirat'i si'a'j'n cel'o'j'n. La reg'ist'ar'o Trump, koler'eg'e, fin'e kompren'is, ke ĝi hav'is kontraŭ si disident'o'n kaj ne sorb'ebl'a'n alianc'an'o'n.

Kiam en 2006 Assange kre'is i'o'n radikal'a'n, kio'n li ig'is nom'i Vikiliko, li jam est'is grav'a figur'o en la rond'o'j de la komput'ik'a'j special'ist'o'j (hackers). Sed neni'u supoz'is, ke tiu vir'o kun ankoraŭ jun'ec'a vizaĝ'o est'ig'os la plej amas'a'j'n lik'o'j'n de la histori'o kaj ig'os si'a'j'n leg'ant'o'j'n si'n'sekv'e en'profund'iĝ'i en la artifik'o'j'n de proksim-orient'a'j ambasad'ej'o'j, en la mister'o'j'n de la reĝim'o de s-ro Bachar Al-Assad aŭ en la oligarĥ'a'j'n lud'o'j'n de afrik'a'j ĉef'urb'o'j, sen forges'i la endogami'a'n korupt'o'n de la uson'a alt'a soci'o aŭ la rilat'o'j'n de la rus'a Federaci'a Sekur'ec'o-Serv'o (FSB) kun si'a'j komisi'it'o'j. De la man'libr'o de la scientologi'o tra la intern'a regul'ar'o de la mal'liber'ej'o en Guantánamo [Tem'as pri la uson'e okup'at'a golf'distrikt'o apud la kuba urb'o Guantánamo, fam'a i.a. ĝust'e pro la tortur'o'j tie far'it'a'j de uson'a'j milit'ist'o'j, sen'pun'e ĉar ekster uson'a teritori'o kaj do ekster la uson'a leĝ'o. -vl]] ĝis grav'a svis'a bank'o, la unu'a'j publik'ig'aĵ'o'j de Vikiliko kaŭz'is serioz'a'j'n kirl'iĝ'o'j'n. Kaj instig'is la uson'a'n defend-ministr'ej'o'n est'ig'i enket'o'n pri la organiz'aĵ'o …, kiu'n Vikiliko sukces'is publik'ig'i. Grav'a'j malversaci'o'j est'is mal'kaŝ'it'a'j en Islando ; en Kenjo la prezid'ant-elekt'o de 2007 ŝanĝ'iĝ'is post publik'ig'o de sekret'a raport'o pri la favor'at'a kandidat'o. Sed al la organiz'aĵ'o ankoraŭ mank'is glor'aĵ'o, kiu definitiv'e kron'is ĝi'a'n reputaci'o'n.

En April'o de 2010, tiu'n rol'o'n lud'is film'et'o de apart'a spec'o. Ĝi'a titol'o est'is Collateral Murder. Fon'e de neni'o'n dir'a'j koment'o'j oni tie spekt'as, nigr'e-blank'e, murd'o'n de civil'ul'o'j kaj de ĵurnal'ist'o'j de Reuters far'e de uson'a'j milit'ist'o'j en Irako. La buĉ'ad'o, film'it'a kvazaŭ film'e-lud'o, kun fon'e la rid'o'j de la murd'ist'o'j, kaŭz'is ŝok-ond'o'n en'e de la okcident'a'j redakt'ej'o'j. Ĉar ili vid'is si'n cel'at'a'j, ili nun ŝajn'ig'is mal'kovr'i la ver'a'n vizaĝ'o'n de la “milit'o'j pur'a'j” de Uson'o en la Proksim-Orient'o ek'de 2001, konflikt'o'j, kiu'j'n ili en si'a grand'a pli'mult'o ĝis tiam est'is sub'ten'it'a'j. La pruv'o'j de mil'o'j da milit'krim'o'j kaj da krim'o'j kontraŭ la hom'ar'o , publik'ig'it'a'j en la sekv'a'j monat'o'j de Vikiliko kadr'e de la „Afghanistan War Logs” kaj de la „Iraq War Logs” en partner'ec'o kun la plej grand'a'j okcident'a'j redakt'ej'o'j, port'is Assange-on sur la pint'o'n de kriz'a komunik'il'a spac'o.

„Sang'o ĉe la man'o'j”

Dum grup'o de organiz'aĵ'o'j atribu'is al li premi'o'j'n, de Amnesti'o Inter'naci'o tra The Economist kaj Le Mond'e ĝis Tim'e, Vikiliko publik'ig'is dek'mil'o'j'n da milit-raport'o'j kaj post'e 243270 uson'a'j'n diplomati'a'j'n mesaĝ'o'j'n. Ili mal'kaŝ'is la ampleks'o'n de la korupt'o de la arab'a'j reĝim'o'j proksim'a'j de Vaŝington'o, kaj la tuniziaj manifestaci'o'j sving'is ili'n kelk'a'j'n tag'o'j'n antaŭ la fal'o de s-ro Zine El-Abidin Be'n Al'i, en la jar'o 2011. S-in'o Clinton, tiam ŝtat'sekretari'o de la prezid'ant'o Obama, vid'is si'n dev'ig'at'a al rond'vojaĝ'o, dum kiu ŝi pet'is pardon'o'n al la alianc'an'o'j de Uson'o.

Universitat'an'o'j kaj komunik'il'o'j de la tut'a mond'o sturm'is tiu'j'n arĥiv'o'j'n por retro'rigard'e klar'ig'i kelk'a'j'n el la grav'a'j okaz'aĵ'o'j de la last'a'j jar'o'j. Est'iĝ'is mil'o'j da tribunal'a'j proces'o'j, kiu'j apog'is si'n sur la publik'ig'aĵ'o'j de Vikiliko. Tiam, redakt'ej'o'j partner'a'j kun la organiz'aĵ'o, komenc'is mal'trankvil'iĝ'i. Ili montr'iĝ'is tro ŝarĝ'it'a de funkci-manier'o kiu spit'is la lig'o'j'n de sam'pens'ad'o, kiu unu'ig'is la ĵurnal'ist'o'j'n kun si'a'j font'o'j. Se ili sekv'is tiu'n, kiu'n oni prezent'is kiel la nov'a'n Hermeson, tiam ĉe ili est'iĝ'is kresk'ant'a streĉ'it'ec'o, kiu konduk'is al definitiv'a romp'o.

Ek'de la 30-a de Juli'o 2010 aper'is la unu'a'j artikol'o'j, kiu'j akuz'is Assange-on, ke li hav'as „sang'o'n ĉe la man'o'j”, ankaŭ ĉe gazet'o'j lig'it'a'j kun la organiz'aĵ'o. [2] Dum la uson'a ŝtat-departement'o star'ig'is skip'o'n de pli ol du'cent diplomat'o'j task'it'a'j sufok'i Vikilikon, kulp'ig'o kontraŭ Assange de seks'a agres'o aper'is en Sved'uj'o. Ĝi mal'ferm'is la voj'o'n al pli ol ses'jar'a jur'a implik'aĵ'o, en kiu'n la gazet'ar'o profund'iĝ'is. La romp'o okaz'is, kiam Vikiliko mal'solidar'iĝ'is dis'de la metod'o'j de cenzur'o, kiu'j'n la komunik'il'o'j prov'is aplik'i al la diplomati'a'j mesaĝ'o'j. En la uson'a'j inform-televid'o'j inter'ven'ant'o'j si'n sekv'is por al'vok'i al arest'ad'o „je ĉia ajn kost'o” de ĝi'a fond'int'o, kaj eĉ, kiel s-ro Trump en 2010, al li'a ekzekut'ad'o. [3] Kiam, en Decembr'o de 2010, Assange arest'iĝ'is en Londono, li jam ne pov'is kalkul'i sur la sub'ten'o de tiu'j, kiu'j est'is li'n celebr'int'a'j.

Sep jar'o'j'n kaj du'on'o post'e, la 28-an de Juni'o 2018, s-ro Michael Penc'e, vic'prezid'ant'o de Uson'o, renkont'is la prezid'ant'o'n Moren'o en Kit'o. La romp'o inter Assange kaj Ekvadoro perfekt'iĝ'is. Kontraŭ ĉia atend'o la post'e'ul'o de s-ro Correa perfid'is si'a'n hered'aĵ'o'n [4] kaj postul'is financ'a'n help'o'n de Uson'o. S-ro Penc'e frot'is al si la man'o'j'n. Kelk'a'j'n monat'o'j'n antaŭ'e, la uson'a justic-ministr'o, s-ro Jefferson („Jeff”) Sessions, far'is la arest'o'n de Assange prioritat'o. Jam en April'o de 2017 la est'ont'a ŝtat'sekretari'o Michael Pompe'o, tiam direktor'o de la Ci'a, kvalifik'is Vikilikon „mal'amik'a ne ŝtat'a inform-agent'ej'o”. Assange efektiv'e risk'is rekt'a'n al'front'iĝ'o'n kun s-ro Trump, sam'e kiel li far'is kun s-in'o Clinton, kiam tiu tamen est'is en favor'it'a pozici'o.

Dum la izol'ism'o de la uson'a prezid'ant'o oft'e ig'as li'n kontraŭ'i diplomat'o'j'n kaj milit'ist'o'j'n, kiu'j tim'as pri si'a'j prerogativ'o'j kaj si'a'j buĝet'o'j, Assange ŝajn'as al li kvazaŭ komfort'a inter'ŝanĝ-mon'o en si'a el'uz'iĝ'a milit'o kun la „profund'a ŝtat'o”. Ĉu s-ro Moren'o, si'a'vic'e mem mal'trankvil'a pro la vikilikaj mal'kaŝ'o'j pri kontraŭ'leĝ'a riĉ'iĝ'o, deklar'is si'n pret'a por konced'o'j ? Komerc'a'j, ekonomi'a'j kaj arme'a'j traktat'o'j est'is rapid'e inter'trakt'it'a'j, kaj la sort'o de Assange decid'it'a. Ekvadoro ricev'os prunt'o'n de 10,2 miliard'o'j da eŭr'o'j de la inter'naci'a'j financ-instituci'o'j influ'at'a'j de Uson'o (Mond'a Bank'o, Inter'naci'a Mon-Fondus'o). Assange tiam kompren'is, ke li'a'j tag'o'j en la ambasad'ej'o est'as nombr'it'a'j. Respond'e al mi'a pet'o, la franc'a prezid'ant'ej'o rifuz'is inter'ven'i por akcept'i tiu'n, kiu hav'as infan'o'n sur la franc'a teritori'o kaj kiu far'is grav'a'j'n serv'o'j'n al Franc'uj'o, nom'e per la mal'kaŝ'o, en 2015, de la sistem'a spion'ad'o far'e de la uson'a'j sekret'a'j serv'o'j kontraŭ franc'a'j prezid'ant'o'j kaj kontraŭ franc'a'j entrepren'o'j, kiu'j part'o'pren'is en adjudik'ad'o'j super'a'j al 200 milion'o'j de dolar'o'j.

Kiam la arest'o de Assange en la ambasad'ej'o de Ekvadoro okaz'is, la 11-an de April'o 2019, kun romp'o de ĉi'a'j inter'naci'a'j konvenci'o'j pri azil-rajt'o, la okcident'a'j redakt'ej'o'j, de la Washington Post tra la Guardian ĝis la New York Times,montr'iĝ'is tim'em'a'j kaj eĉ mal'amik'a'j. La sort'o de ĵurnal'ist'o dum preskaŭ sep jar'o'j en'ferm'it'a en du'dek kvadrat'metr'o'j, sen al'ir'o al la liber'a aer'o nek al la sun'o, sub'met'it'a al monat'o'j da komplet'a izol'it'ec'o, en viv'kondiĉ'o'j proksim'a'j de tortur'o, kaj ĉio pro tio ke li far'is si'a'n labor'o'n, tio ne emoci'as ili'n. Van'e Assange aper'as mal'fort'ig'it'a, kun vizaĝ'o ronĝ'it'a de sol'ec'o, li ne est'as plu ili'a koleg'o.

Naiv'ul'o pov'us opini'i strang'a, ke tiu, kiu publik'ig'is la plej grav'a'j'n fi'aĵ'o'j'n de la 21-a jar'cent'o, trov'iĝ'as en stat'o tiom sol'a, dum solidar'ec'o est'as neces'a. Li, kiu paŝ'o'n post paŝ'o kaj en ekstrem'a sen'hav'ec'o konstru'is la plej grand'a'n bibliotek'o'n de la potenc-aparat'o'j de la histori'o, krom'e far'is i'o'n ekster'ordinar'e grand'a'n, kio'n neni'u el li'a'j koleg'o'j pov'as pretend'i : neniam, en dek tri jar'o'j, kaj dum publik'ig'ad'o de milion'o'j da dokument'o'j, li aper'ig'is eĉ nur la plej et'a'n mal'ĝust'a'n inform'o'n ! Tio ne mal'ebl'ig'is la gazet'o'n Le Mond'e taks'i, ke „Juli'a'n Assange ne est'as amik'o de la hom'rajt'o'j” [5] aŭ The Economist ĝoj'i ke li est'as mal'liber'ig'it'a. [6]

Por kompren'i tiu'n romp'o'n kun la komunik'il'a mond'o neces'as konsider'i, ke la modern'a ĵurnal'ism'o funkci'as en burĝ'a kadr'o, sin'e de inform-merkat'o, kie la proksim'ec'o kun la potenc'o'j est'as kondiĉ'o por plu'viv'ad'o en konkurenc'a spac'o. Divers'a'j model'o'j ekzist'as kun'e. Organ'o'j kiel Mediapart en Franc'uj'o, laŭ'ŝajn'e pli mal'observ'em'a'j, praktik'as „ĵurnal'ism'o'n de mal'kaŝ'ad'o”, kiu re'cikl'ig'as fi'aĵ'o'j'n kaj perfid'aĵ'o'j'n sen dub'ind'ig'i la sistem'o'n, en kiu tiu'j komunik'il'o'j en'met'iĝ'as. En tio ili ne disting'iĝ'as de la referenc'a ĵurnal'ism'o en'karn'iĝ'int'a en instituci'o'j kiel Le Mond'e, la Guardian aŭ la New York Times.

Assange romp'is kun tiu'j du model'o'j. Kiel aŭtor'o de teori'o pri la „scienc'a ĵurnal'ism'o” li distanc'iĝ'is de la praktik'o'j, kiu'j'n li konsider'as kiel meti'o'n de sekret'a inter'konsent'o kaj, tiom kiom li mal'kaŝ'is pli grav'a'j'n inform'o'j'n, li lern'is ten'i si'n distanc'e de ĉia potenc-aparat'o. Li kontent'iĝ'is publik'ig'i don'it'aĵ'o'j'n rigor'e baz'it'a'j'n sur font'o'j, kribr'it'a'j'n kaj analiz'it'a'j'n post filtr'i ili'n tra platform'o de anonim'ig'o, kies ŝlos'il'o hav'as nur li. Ĉia inform'o, kiu aper'as sur li'a platform'o, est'as akompan'at'a de mal'net'a font'o, kiu ebl'ig'as al ĉiu kontrol'i la ver'ec'o'n kaj akir'i ĝi'n, kio for'ig'as la privilegi'o'j'n, kiu'j'n la ĵurnal'ist'a kast'o star'ig'is por si.

Tia vet'o je la kolektiv'a inteligent'o renvers'as la princip'o'j'n de ni'a epok'o. Trans la efik'o de tuj'a mal'kaŝ'o ĝi ebl'ig'as la aper'o'n de kun'e far'at'a kritik'a rigard'o mal'proksim'a de ĉia form'o de sekret'a inter'konsent'o. Vikiliko, kiu far'iĝ'is ia meta'komunik'il'o, for'ig'as ĉi'a'n konkurenc'o'n kaj vek'as intens'a'j'n ĵaluz'o'j'n.

La radikal'ec'o de la metod'o de Assange permes'as neni'a'n form'o'n de kompromis'o kun ekzist'ant'a'j instituci'o'j. Ĝi do minac'as komunik'il'a'n spac'o'n, kiu kutim'iĝ'is al la komfort'o, kiu'n proviz'as ĝi'a proksim'ec'o kun la domin'ant'o'j. Kaj ĝi mal'trankvil'ig'as la tradici'a'j'n potenc-aparat'o'j'n, kiu'j tim'as ĉiu'moment'e ke ili'a'j fi'aĵ'o'j est'as publik'e el'met'it'a'j. La aŭstrali'a escept'ul'o, kiu malgraŭ'vol'e far'iĝ'is disident'o en la okcident'a spac'o, logik'e vid'is si'n el'met'it'a al akuz'o'j de seks'per'fort'o, de kontraŭ'jud'ism'o, de komplot'ism'o kaj eĉ de sub'met'iĝ'o al la rus'a'j sekret'a'j serv'o'j. Ok jar'o'j'n post si'a brusk'a aper'o, tiu kiu est'is hero'o, do aper'is, en la moment'o de si'a arest'o, kiel „absolut'ist'o de tra'vid'ebl'o” [7] por la unu'a'j kaj, por la ali'a'j, kiel „mal'amik'o de la liber'ec'o'j” [8]

Ju'a'n BRANCO.

La 24-An de Mart'o 2019 : tag'o, kiu dev'us en'ir'i la histori'o'n kiel la nigr'a dimanĉ'o de la komunik'il'o'j. Sur kvar konciz'a'j paĝ'o'j la uson'a ministr'o pri justic'o resum'is la ĉef'a'j'n konklud'o'j'n de la special'a prokuror'o Robert Mueller. Tiu ĉi, de pli ol du jar'o'j, kun konsider'ind'a'j rimed'o'j, enket'ad'as pri la supoz'at'a sekret'a inter'konsent'o – kun'ord'ig'ad'o, koluzi'o aŭ komplot'o – inter s-ro Donald Trump kaj li'a rus'a koleg'o Vladimir Putin por fals'i la uson'a'j'n prezid'ant-elekt'o'j'n de 2016 profit'e al la unu'a. La verdikt'o : “Definitiv'e la enket'o'j ne konfirm'is, ke la grup'o de la elekt'o'kampanj'o [de s-ro Trump] kun'ord'iĝ'is aŭ konspir'is kun la rus'a reg'ist'ar'o en la kadr'o de ag'ad'o'j cel'ant'a'j interfer'i en la elekt'o” (vid'u la artikol'o'n de Aaron Maté).

Ne suspekt'ebl'a je komplez'o al la nov'jork'a miliard'ul'o, tiom ke la demokrat'o'j far'is al li ver'a'n kult'o'n (ret'ej'o eĉ vend'as kandel'o'j'n kun bild'o de “Sankt'ul'o Robert Mueller”, por po 12,85 eŭr'o'j), s-ro Mueller, en temp'o de klak'o sur la “send'o”-klav'o, mal'konfirm'is la plej grandioz'a'j'n fals'nov'aĵ'o'j'n de la jar'dek'o, laŭ kiu'j la uson'a prezid'ant'o est'as sub ĉantaĝ'o de Kreml'o, kaj eĉ far'iĝ'is la “marionet'o de Putin” pro kompromit'a'j registr'aĵ'o'j de si'a'j seks'a'j strang'aĵ'o'j en luks'a moskva hotel'o en la jar'o 2013 – la nobl'a'j gazet'o'j maŝ'e ripet'ad'is, ĉarm'it'e, la rus'a'n termin'o'n “kompromat”. Ek'de la komenc'o de la jar'o 2017 tiu supoz'at'a “Russiagate” bol'ig'as la plej prestiĝ'a'j'n ĉef'artikol'a'j'n kaldron'o'j'n de la planed'o. [1]

“Oni ne pov'as eksklud'i ke la prezid'ant'o de Uson'o est'as la agent'o, konsci'e aŭ ne, de mal'amik'a ekster'land'a potenc'o”, klar'ig'as ekzempl'e la fak'ul'o Michael Fuchs en Us News and World Re'port (la 28-an de Decembr'o 2017). Ses monat'o'j'n post'e la New York Magazin'e (la 9-an de Juli'o 2018) pri'skrib'is la pint'kun'ven'o'n Trump-Putin en Helsink'o kiel la “renkont'iĝ'o'n inter rekrut'o de la rus'a'j sekret'a'j serv'o'j kaj li'a ord'o-don'ant'o”.

En la “mal'dekstr'a” televid'o MSNBC, la tre popular'a prezent'ist'in'o Rachel Maddow interpret'as ĉiu'n decid'o'n de s-ro Trump – la anonc'o'n de re'tir'o de la trup'o'j el Afgan'uj'o aŭ el Sirio, la inter'parol'ad'o'j'n kun Nord-Kore'uj'o ktp – kiel krom'a'n pruv'o'n de li'a sub'met'it'ec'o al la ordon'o'j de Kreml'o. Mal'long'e post la pint'kun'ven'o de Helsink'o ŝi eĉ instig'as konsider'i “la ebl'ec'o'n, ke iu al'ven'is al la prezid'ant'ec'o de Uson'o por serv'i la interes'o'j'n de ali'a land'o ol la ni'a” (16-an de Juli'o 2018).

Inund'at'a de imag'pov'o, la revu'o Tim'e dediĉ'is si'a'n titol'paĝ'o'n al lud'o de rus'a'j pup'o'j kiu, per si'n'sekv'a inter'met'o, konduk'as de la uson'a prezid'ant'o ĝis li'a kreml'a koleg'o. “Ĉiu'j hom'o'j de la car'o : kiel la oligarĥ'o'j de Putin en'ŝov'iĝ'is en la grup'o'n de Trump” (1-an de Oktobr'o 2018). Kaj en la televid'o ABC (12-an de April'o 2018), la eks'direktor'o de la Federal Bureau of Investigation (FBI), eks'ig'it'a de s-ro Trump, s-ro James Comey, el'las'is hipotez'o'n kiu ĝoj'trem'ig'is la uson'a'n inteligencija [2] : Mi ne sci'as, ĉu la aktual'a prezid'ant'o de Uson'o trov'iĝ'is en 2013 en Moskvo kun prostitu'it'in'o'j kiu'j urin'is unu sur la ali'a'n ; tio ebl'as, sed mi ne sci'as.”

Per karnaval'ec'a invers'iĝ'o la reprezent'ant'o'j de polic'a instituci'o, kiu murd'is dek'o'j'n da kontraŭ'ras'ist'a'j aktiv'ul'o'j en la 1960-aj kaj 1970-aj jar'o'j, parad'as en progres'em'a'j televid'o'j por don'i instru'o'j'n pri kiel konserv'i la demokrati'o'n.

“Se s-ro Trump ne est'as la lake'o de s-ro Putin, est'as pli ol urĝ'a temp'o por ke li tio'n pruv'u”, fulm'as ĉef'artikol'o de la New York Times la 21-an de Mart'o 2018, forges'ant'e ke est'as task'o pli ĝust'e de referenc'a gazet'o pruv'i si'a'j'n asert'o'j'n de perfid'o. Ses monat'o'j'n post'e la sam'a ĵurnal'o aper'ig'is maraton'a'n artikol'o'n ornam'it'a'n per klaroskur'a grafik'aĵ'o kun man'o'j ten'at'a'j de faden'o'j por – sen eksces'a delikat'ec'o – sugesti'i la manipul'ad'o'n. Ĝi'a retor'ik'o memor'ig'as pri tiu de la konspir'teori'ul'o'j konvink'it'a'j ke la Ter'o est'as domin'at'a de reptili'o'j aŭ de la Illuminati : “Ekzist'as kial'o'j por pens'i ke s-ro Putin sukces'is donac'i la prezid'ant'ec'o'n al si'a admir'ant'o s-ro Trump, eĉ se oni pov'as tio'n nek pruv'i nek mal'konfirm'i.” (la 20-an de Septembr'o 2018). Tia art'o de gazet'a enket'ad'o merit'is Pulitzer-premi'o'n. La gazet'o ricev'is ĝi'n en la sam'a jar'o.

Kun La “Russiagate”, la teori'o de la komplot'o – kiu'n scen'arist'o de James Bond taks'us tro ekstravaganc'a – hav'as si'a'n font'o'n ne en la makedoniaj trol'o'j aŭ en la aktiv'ul'o'j de la “alternativ'a dekstr'ul'ar'o” (alt-right, sed en la bat'ant'a kor'o de la liberal'a gazet'ar'o, tie kie puls'as la profesi'a etik'o sam'temp'e pedant'a kaj predik'em'a : la New York Times, The Economist kaj la Washington Post ; la televid'o'j Cable News Network (CNN), MSNBC, sed ankaŭ Art'e kaj la British Broadcasting Corporation (BBC) ; sen forges'i Libération, Le Mond'e kaj la Guardian. Mal'long'e, ĵurnal'ist'o, kies klient'o'j est'as la plej kler'a'j soci'a'j tavol'o'j, la plej disting'it'a'j, la plej potenc'a'j. Kaj komunik'il'o'j kiu'j, ek de 2016, de la brit'el'ir'o kaj de la elekt'iĝ'o de s-ro Trump, met'as la denunc'ad'o'n de fals'nov'aĵ'o'j (fak'e news) en la centr'o'n de si'a el'don'projekt'o. La raport'o Mueller, liber'ig'ant'e s-ro'n Trump el la suspekt'o de koluzi'o kun la rus'o'j, detru'as la gvid'a'n rakont'o'n, kiu ebl'ig'is al ili ne nur re'konstru'i si'a'n ekzist'o'rajt'o'n front'e al la nov'a'j ag'ant'o'j de inform'ad'o, sed ankaŭ – special'e en Uson'o – en'spez'i ekster'ordinar'e mult'a'n mon'o'n.

Jen do la tromp'ist'o tromp'it'a, kaj task'it'a kon'at'ig'i si'a'n sen'iluzi'iĝ'o'n al la publik'o. En ĉiu ali'a cirkonstanc'o la skandal'o est'us planed'vast'a – fin'e la batal'o kontraŭ la fals'a'j nov'aĵ'o'j est'as ja unu el la oficial'a'j prioritat'o'j de la liberal'a'j demokrati'o'j.

Do, kiel la komunik'il'o'j inform'is pri la konklud'o'j de la prokurator'o Mueller ? Ĉu ili re'kon'is, ke ond'o da paranoj'o est'is infekt'int'a si'a'j'n prestiĝ'a'j'n redakt'ej'o'j'n ? Escept'e de man'plen'o da mal'dekstr'a'j sen'lig'ul'o'j, kiel Glenn Greenwald aŭ Matt Taibbi, kiu'j ek'de 2016 denunc'as la (oficial'a'j'n) fals'nov'aĵ'o'j'n (fak'e news de la “Russiagate” [3], kelk'a'j konservativ'a'j uson'a'j ĵurnal'ist'o'j not'is la fakt'o'n, ke ili'a profesi'o sub'iĝ'is je “kolektiv'a halucin'o kiu detru'is al la uson'a gazet'ar'o ĝi'a'n rest'int'a'n kredit'o'n” (Le'e Smith, Tabl'et, 27-an de Mart'o 2019). Aŭ, pli sobr'e, ke “ĉio ĉi ne valor'is la pen'o'n” (The Wall Street Journal, la 18-an de April'o 2019).

Sed La pli'mult'o prefer'is ne'i si'a'n fiask'o'n. “Ni sci'as, ke la leter'o [de la justic'ministr'o resum'ant'a la Mueller-raport'o'n] hav'as neni'a'n signif'o'n. Tio est'as absolut'e … Tio dir'as neni'o'n”, hurl'as la prezent'ist'o de la MSNBC Joe Scarborough (29-an de Mart'o 2019). Post publik'iĝ'o de la raport'o la draŝ'ant'o'j de imag'it'a komplot'o prefer'as re'ten'i de ĝi, ke rus'o'j prov'is influ'i la voĉ'don'ad'o'n. Kaj ke s-ro Trump, tent'at'a mis'uz'i si'a'n aŭtoritat'o'n por mal'help'i enket'o'n, kiu hirt'ig'is li'n, montr'is si'n nek ĉiam sincer'a nek ver'e delikat'a. Konklud'o'j, kiu'j eĉ postul'is du jar'o'j'n da enket'ad'o kaj ĉiu'n ĉi tamtam'o'n : por tio, leg'i li'a'j'n tvitojn est'us sufiĉ'a.

En Franc'uj'o du vort'o'j karakteriz'is la raport'ad'o'n pri la Mueller-raport'o : diskret'ec'o kaj tromp'atak'o. [4] En la radi'o Franc'e Inter, publik'a radi'o tre pint'a en la batal'o kontraŭ la fals'nov'aĵ'o'j, la special'ist'in'o pri komunik'il'o'j Sonia Devillers dediĉ'is al la fiask'o de si'a'j koleg'o'j nek unu el si'a'j ĉiu'tag'a'j “éditos M” nek epizod'o'n de si'a el'send'o “La moment'o M”. Kompens'e ŝi inform'is pri cert'e pli grav'a'j dosier'o'j, kiel la histori'o de la ”Dorote-klub'o” (4-an de April'o), aŭ pli konform'a'j al la el'send'a'j inklin'o'j de la radi'o : “La mal'am'o al ĵurnal'ist'o'j” (19-a de April'o), “La komunik'il'o'j atak'at'a'j en Hungar'uj'o” (12-an de April'o), sen forges'i “La mensog-fabrik'o-n” (5-an de April'o), seri'o'n de dokument'film'o'j “bon'eg'e konstru'it'a'j” de Franc'e 5 pri la fals'nov'aĵ'o'j (fak'e news) – do tiu'j, kiu'j'n produkt'as la adept'o'j de s-ro Trump kaj la naci'ist'a'j dekstr'ul'o'j …

Re'e en Franc'e Inter, Pierre Haski, respond'ec'ul'o pri la kronik'o “geopolitik'o” ek'de kiam li'a antaŭ'ul'o Bernard Guetta far'iĝ'is kandidat'o de la reg'ant'a potenc'o por la eŭrop'a'j elekt'o'j, ankaŭ ne ŝajn'is inspir'it'a de la fiask'o de la “Russiagate” : kvar semajn'o'j'n post la eksplod'o de la 24-a de Mart'o, la okaz'aĵ'o ankoraŭ ne merit'is ke li sci'ig'u ĝi'n al si'a'j aŭskult'ant'o'j. Haski tamen prezid'as la asoci'o'n Raport'ist'o'j sen lim'o'j.

Le Mond'e si'a'vic'e (la 26-an de Mart'o 2019) dediĉ'as si'a'n titol'paĝ'o'n al la event'o : “Trump triumf'as post la unu'a'j konklud'o'j de la « rus'a enket'o »”. Tamen la ĉef'artikol'o de la sekv'a tag'o far'as strang'a'n bilanc'o'n de tri jar'o'j da uson'a publik'a viv'o gangren'it'a de gigant'a paranoj'o : La instituci'o'j de la land'o'j funkci'as.” En Uson'o, konservativ'a sed klar'vid'a de la New York Times tamen el tiu epizod'o tir'as la invers'a'n konklud'o'n. Ross Douthat konstat'as, ke ĉiu'j person'ar'o'j – politik'a, komunik'il'a, jur'a, sekur'ec'a – kiu'j part'o'pren'as en la ekvilibr'o de la potenc'o'j [“dediĉ'is si'a'n energi'o'n al ĝust'e tiu spec'o de komplot'ist'a alternativ'a real'o, kontraŭ kiu ili imag'is rezist'i” (26-an de Mart'o 2019). Sed, dum la konspir'ist'o'j kaŝ'it'a'j en la profund'aĵ'o'j de Inter'ret'o est'as objekt'o de ĉi'a'j mok'o'j, la “paranoj'a centr'o” ag'as kun la arm'il'o'j de la potenc'o, si'a legitim'ec'o, si'a'j intelekt'ul'o'j, si'a aŭtoritat'o. Ĝi do minac'as la publik'a'n viv'o'n de la demokrati'o'j sam'e kiel la naci'ist'a dekstr'ul'ar'o, kontraŭ kiu ĝi pretend'as batal'i : “Tiom, al'don'as Douthat, kiom la centr'o kred'as pri la en'nask'it'a bon'ec'o de la uson'a'j kaj okcident'a'j instituci'o'j, pri la fundament'a saĝ'ec'o kaj la patriot'ism'o de tiu'j, kiu'j reprezent'as ili'n, ĝi'a percept'o de la minac'o oft'e est'as sent'em'a pri la grand'a'j ekster'land'a'j mal'amik'o'j kaj pri la intern'a'j radikal'ul'o'j. Kaj ĝi tim'as pli ol ĉio'n ali'a'n, ke tiu'j du grup'o'j ag'as inter'konsent'e.”

Kiam La mani'o est'as tro grand'a, la saĝ'o est'as sen'pov'a … Ambaŭ'flank'e de Atlantik'o la el'don'a'j direkt'ej'o'j tuj konfirm'is la traf'ec'o'n de la diagnoz'o far'it'a de Douthat. Ok tag'o'j'n post tiu ĉi komunik'il'a Ĉernobilo Le Mond'e publik'ig'is “seri'o'n pri la influ'o kaj ret'o'j de Ruslando ekster'land'e'n”, kies ĉef'a artikol'o trakt'as pri la lig'o'j de Moskvo kun la ekstrem'dekstr'o. Por ne post'rest'i, La Croix (15-an de April'o 2019) lanĉ'as pel'ĉas'ad'o'n kontraŭ la “fals'a'j inform'o'j kapabl'a'j influ'i la voĉ'don'o'n” eŭrop'a'n de la 26-a de Maj'o. La unu'a suspekt'at'o, laŭ la gazet'o, est'as “la rus'o'j”.

Kaj do, kvazaŭ neni'o est'us okaz'int'a, la mil ebl'a'j vari'aĵ'o'j de la tem'o “Moskvo, ĉef'urb'o de la imperi'o de la mal'bon'o” daŭr'e etend'iĝ'as. La 2-an de April'o la inter'naci'a el'don'o de la New York Times titol'as : “Kial Ruslando est'us ordon'int'a la murd'o'n al ukraina elektr'ist'o ?” Sekv'a'tag'e, daŭr'e sur la titol'paĝ'o, Moskvo etend'as si'a'n ret'o'n kaj mult'ig'as si'a'j'n fi'aĵ'o'j'n en Venezuelo, en la post'kort'o de Uson'o. Kvar'dek ok hor'o'j'n post'e oni ir'as al ali'a kontinent'o : “La supr'e'n'ir'o de Ruslando en Afrik'o alarm'as la Okcident'o'n”. Tie Moskvo vend'as arm'il'o'j'n, ver'ŝajn'e mal'pli tener'a'j'n ol la ni'a'j, kaj, kia ne'imag'ebl'a horor'o sub ni'a'j mild'a'j ĉiel'o'j, apog'as … “aŭtokrat'o'j'n” !

Tamen la magazin'o Tim'e (la 15-an de April'o 2019) sukces'as resum'i en titol'o (akompan'at'a de long'a dosier'o) la ven'ont'a'n el'don'a'n Gral'o'n de la liberal'a gazet'ar'o. Ĉar la obsed'o de fi'a inter'konsent'o inter la s-ro'j Trump kaj Putin provizor'e for'vapor'iĝ'is, ĝi ced'as la lok'o'n al … “La ali'a rus'a komplot'o”.

Serge HALIMI

kaj Pierre RIMBERT.

Kio Est'as la Eŭrop'a Uni'o ? La plej proksim'a koncept'o, kiu ven'as al la mens'o, est'as tiu de liberal'a, aŭ pli bon'e, nov'liberal'a imperi'o : hierarĥi'e struktur'it'a blok'o konsist'ant'a el ŝtat'o'j laŭ'nom'e suveren'a'j, kies stabil'ec'o daŭr'as dank'e al distribu'o de la reg'potenc'o de centr'o al la rand'o. En la centr'o trov'iĝ'as German'uj'o, kiu prov'as, pli aŭ mal'pli sukces'e, kaŝ'iĝ'i en'e de kern'grup'o (Kerneŭropo), kiu'n ĝi form'as kun Franc'uj'o. Ĝi ne vol'as est'i vid'at'a kiel tio, kio'n la brit'o'j nom'is “unu'ig'ant'o de la kontinent'o”, eĉ kiam, fakt'e, tio est'as ver'a. La fakt'o, ke ĝi kaŝ'iĝ'as mal'antaŭ Franc'uj'o, por ĉi-last'a est'as potenc'o'font'o.

Sam'e kiel la ali'a'j imperi'a'j land'o'j, unu'a'rang'e Uson'o, German'uj'o vid'as si'n – kaj dezir'as, ke la ali'a'j vid'u ĝi'n – kiel hegemoni'a'n potenc'o'n bon'vol'em'a'n, kiu dis'verŝ'as ĉe si'a'j najbar'o'j univer­salan saĝ'o'n kaj moral'a'j'n virt'o'j'n, kies kost'o'n ĝi pag'as. Tio est'as el'spez'o, kiu eg'e valor'as por la bon'o de la hom'ar'o [1].

Pri German'uj'o kaj Eŭrop'o, la valor'o'j, kiu'j rajt'ig'as la imperi'o'n, est'as liberal'a demokrati'o, konstituci'a reg'ist'ar'o kaj person'a liber'ec'o, do la valor'o'j de politik'a liberal'ism'o. En'met'it'a'j en la sam'a'n donac'pak'aĵ'o'n, trov'iĝ'as la liber'ec'o'j merkat'a kaj konkurenc'a, emfaz'at'a'j kiam neces'as, kaj, en la nun'a okaz'aĵ'o, nov'liberal'ism'o.

Difin'i la preciz'a'n konsist'o'n kaj la ver'a'n signif'o'n de la imperi'a valor'ar'o kaj la manier'o'n, per kiu ĝi aplik'iĝ'as, est'as prerogativ'o de la hegemoni'a centr'o. Ĝi ebl'ig'as al la centr'o i'a'n ĉef'ec'o'n super la rand'o, inter'ŝanĝ'e de ĝi'a bon'vol'em'o.

Konserv'i la imperi'a'j'n mal'simetri'o'j'n en grup'o de ŝtat'o'j efektiv'e suveren'a'j neces'ig'as komplik'a'j'n politik'a'j'n kaj instituci'a'j'n aranĝ'o'j'n. La ekster'centr'a'j ŝtat'o'j dev'as est'i reg'at'a'j de elit'o'j por kiu'j la struktur'o'j kaj apart'a'j valor'o'j de la centr'o aper'as kiel imit'end'a model'o. Ili dev'as em'i organiz'i si'a'n intern'a'n politik'a'n kaj soci'a'n ord'o'n tiel, ke ĝi akord'iĝ'as kun la centr'a'j interes'o'j. La reg'daŭr'ebl'o de tiu'j elit'o'j est'as neces'eg'a por la plu'viv'ad'o de la imperi'o. Kiel instru'as al ni la uson'a spert'o, tiu struktur'o hav'as prez'o'n el demokrati'a'j valor'o'j, ekonomi'a'j rimed'o'j kaj eĉ hom'a'j viv'o'j.

Foj'e la reg'ant'a'j elit'o'j de “mal'grand'a'j land'o'j” aŭ de “mal'fru'iĝ'int'a'j land'o'j” pri ekonomi'a kresk'ad'o serĉ'as status'o'n de du'a'rang'a membr'o en la imperi'o. Ili esper'as, ke la imperi'a reg'ant'ar'o help'os ili'n trud'i al si'a'j soci'o'j projekt'o'j'n de “modern'ig'o”, kiu'j ne ĉiam inspir'as popol'a'n entuziasm'o'n. Laŭd'ant'e ili'a'n sub'met'iĝ'o'n la imperi'o don'os al ili la ideologi'a'j'n, mon'a'j'n aŭ milit'ist'a'j'n rimed'o'j'n por brid'i la opozici'a'j'n parti'o'j'n.

En liberal'a imperi'o, kies koher'ec'o teori'e baz'iĝ'as sur moral'a'j valor'o'j, kaj ne sur arme'a per'fort'o, de la man'o ĝis la buŝ'o oft'e divers'iĝ'as la sup'o. La reg'ant'a'j klas'o'j de la centr'o, sam'e kiel tiu'j de la ekster'centr'o, far'as erar'o'j'n. Ekzempl'e, Germanio kaj Franci'o kun'e ag'ant'a'j, kun la pli aŭ mal'pli sekret'a help'o de la Eŭrop'a Centr'a Bank'o, ne sukces'is rest'ig'i kiel reg'potenc'o'n la “re'form'ant'a'n” reg'ist'ar'o'n de s-ro Matteo Renzi, atak'it'a'n de popol'a rezist'ad'o. Sam'manier'e, sub ni'a'j okul'o'j, Germanio montr'iĝ'as ne'kapabl'a protekt'i la prezid'ant'o'n Emmanuel Macron el la koler'o de la flav'veŝt'ul'o'j kaj ali'a'j opon'ant'o'j al li'a program'o de ekonomi'a german'ig'o.

La hegemoni'a land'o mem, ne est'as ŝirm'at'a kontraŭ intern'a'j mal'facil'aĵ'o'j. Sub la reĝim'o de liberal'a imperi'o, ĝi'a reg'ist'ar'o dev'as zorg'i, ke la defend'o de si'a'j naci'a'j interes'o'j – aŭ la ide'o, kiu'n ĝi hav'as pri ili – ŝajn'u progres'ig'i la afer'o'n de la liberal'a'j ĝeneral'a'j valor'o'j, de demokrati'o ĝis prosper'o por ĉiu'j. Por tio, ĝi ebl'e bezon'as help'o'n de si'a'j klient'o'land'o'j. Ĝi ne pov'is profit'i de tio en 2015, kiam s-in'o Angel'a Merkel prov'is solv'i sam'temp'e la demografi'a'n kriz'o'n kaj la problem'o'n pri la bild'o de German'uj'o anstataŭ'ig'ant'e la kresk'ad'o'n de kontrol'at'a en'migr'ad'o – kiu'n rifuz'is la krist'an'demokrat'a'j deput'it'o'j – per efektiv'ig'o de sen'kondiĉ'a azil'rajt'o.

Konserv'i la imperi'a'n disciplin'o'n

La Mal'ferm'o de la german'a'j land'lim'o'j sub la pretekst'o, ke ili ne plu est'as kontrol'ebl'a'j aŭ ĉar tem'as pri postul'o de la inter'naci'a jur'o, bezon'is fakt'e, ke la tut'a Eŭrop'a Uni'o sekv'u Berlinon. Nu, neni'u el la membr'o'ŝtat'o'j sekv'is. Iu'j, kiel Franc'uj'o, silent'is, ali'a'j, kiel Hungar'uj'o kaj Pollando, publik'e postul'is si'a'n naci'a'n suveren'ec'o'n. Romp'int'e, pro intern'a'j politik'a'j afer'o'j, kun la ne'skrib'it'a liberal'imperi'a regul'o, laŭ kiu oni neniam embaras'as ali'a'n reg'ist'ar'o'n, des mal'pli kiam tem'as pri la hegemoni'a potenc'o, ili kre'is por s-in'o Merkel intern'a'n mal'facil'aĵ'o'n, el kiu ŝi neniam el'ir'is. Ili ankaŭ star'ig'is daŭr'a'n fend'o'n inter la centr'o kaj la eŭrop'a orient'o pri la imperi'a'j politik'o'j ekster'a'j kaj intern'a'j. Tiu okaz'aĵ'o nur al'don'is nov'a'j'n diskon­sentojn al tiu'j, kiu'j jam ekzist'as en Eŭrop'o : okcident'e Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o, kaj sud'e laŭ la mediterane'a fend'lini'o, kiu pli'larĝ'iĝ'is pro la efektiv'ig'o de la unu'ec'a mon'o.

Pli ol ali'a'j imperi'a'j form'o'j, liberal'a imperi'o sufer'as de sen'ĉes'a mal'stabil'ec'o kaj sen'ĉes'e est'as prem'at'a de'mal'supr'e kaj de'flank'e. Pro mank'ant'a kapabl'o por arme'a inter'ven'o en la membro­ŝtatojn, ĝi ne pov'as uz'i per'fort'o'n por mal'help'i secesi'o'n. Kiam la Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o decid'is el'ir'i el la Eŭrop'a Uni'o, nek Germanio nek Franci'o eĉ moment'et'o'n konsider'is invad'i la brit'a'j'n insul'o'j'n por en'ten'i ili'n. Ĝis nun fakt'e la Eŭrop'a Uni'o est'as pac'fort'o. Tamen, laŭ german'a aŭ franc-german'a vid'punkt'o, sen'konflikt'a dis'iĝ'o damaĝ'us la imperi'a'n disciplin'o'n, ĉar ali'a'j ribel'em'a'j land'o'j pov'us met'i la demand'o'n pri si'a el'ir'o.

Eĉ pli mal'bon'e, se la brit'a'n el'ir'o'n oni evit'us per grav'a'j konced'o'j, ali'a'j land'o'j pov'us pet'i re'trakt'ad'o'n de la komun'a akir'it'aĵ'o verk'it'a por rest'i definitiv'e ne'diskut'ebl'a. La Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o do dev'is elekt'i : ĉu rest'i en la Eŭrop'a Uni'o sen akir'i ced'o'j'n – sen'kondiĉ'a'n kapitulac'o'n – ĉu el'ir'i per alt'eg'a kost'o. Tio malgraŭ la fakt'o, ke Londono oft'e help'is Germanion kontraŭ'star'i la franc'a'n prem'o'n kompens'ant'e la franc'a'n ŝtat'ism'o'n per san'a (laŭ german'a'j okul'o'j) lig'it'ec'o al merkat'a ekonomi'o. Pro la brit'el'ir'o tiu ekvilibr'o romp'iĝ'as.

Franc'uj'o, perfekt'e konsci'a pri tio, pled'is por tre akr'a si'n'ten'o en la inter'trakt'ad'o'j kun Londono, apenaŭ kaŝ'ant'e si'a'n cel'o'n : ke la brit'o'j rest'u ĉe si'a decid'o el'ir'i. Profit'ant'e la german'a'j'n mal'trankvil'o'j'n pri la imperi'a disciplin'o, ĝi evident'e akir'is tio'n, kio'n ĝi dezir'is, spit'e al la tim'o'j de Berlino, kiu, unu'flank'e tim'as perd'i unu el si'a'j grav'a'j eksport-merkat'o'j kaj ali'flank'e dev'os nun brems'i la franc'a'j'n ambici'o'j'n sen la brit'a sub'ten'o. Ĉu German'uj'o ced'ant'e al Franc'uj'o, far'is oportun'ism'a'n kaj mal'long'vid'a'n decid'o'n – en la plej pur'a stil'o de s-in'o Merkel –, kiu en la ven'ont'a'j jar'o'j pov'as al ĝi tre alt'e kost'i ? Tio'n dir'os la est'ont'ec'o.

Brit'uj'o si'a'flank'e, tiom kiom la decid'o for'las'i la Uni'o'n obe'is al konsider'o'j naci'ism'a'j kaj ne kontraŭ-“social'ism'a'j”, ebl'e ja far'is histori'a'n erar'o'n. La brit'el'ir'o far'as Franc'uj'o'n la sol'a atom'potenc'o en la Uni'o kaj sam'e la sol'a, kiu dispon'as pri seĝ'o de konstant'a membr'o en la Konsil'ant'ar'o pri sekur'ec'o de la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o (UN).

La dis'a'j sent'o'j, kiu'j'n al Berlino inspir'as la ambici'o de Franc'uj'o est'i unu'a'rang'a en Uni'o pli dens'e integr'it'a – kio pov'us hav'i la efik'o'n ke la ekonomi'a potenc'o de German'uj'o met'iĝ'os en la serv'o'n de la franc'a'j interes'o'j – est'os net'e mal'pli sub'ten'at'a'j de la ceter'a'j membr'o'ŝtat'o'j. Post la brit'el'ir'o Franc'uj'o pov'us aspir'i al status'o de unu'ig'ant'o de Eŭrop'o, per prem'ad'o al German'uj'o por ke tiu engaĝ'iĝ'u en franc-stil'a'n projekt'o'n de eŭrop'a ŝtat'o, tiu'n de suveren'a Franc'uj'o en suveren'a Eŭrop'o. Por la brit'o'j, blok'i tiu'n evolu'o'n de'ekster'e pov'us montr'iĝ'i pli mal'facil'a ol sabot'i ĝi'n de'intern'e. Oni memor'as pri la klopod'o'j, kiu'j'n en la 1960-aj jar'o'j far'is la general'o de Gaulle por mal'ebl'ig'i Brit'uj'o'n en'ir'i tio'n, kio tiam est'is la Eŭrop'a Ekonomi'a Komun'um'o (EEK), argument'ant'e, ke tiu land'o ne est'as sufiĉ'e “eŭrop'a”.

La reg'o'pov'o de imperi'o ne'evit'ebl'e obe'as al konsider'o'j ne nur ekonomi'a'j kaj ideologi'a'j, sed ankaŭ geo'strategi'a'j, tut'e special'e en la rand'o'j de si'a'j teritori'o'j. La stabil'ig'o de la ŝtat'o'j en la ekstrem'a periferi'o neces'as por la ekonomi'a ekspansi'o, antaŭ ĉio en la kaz'o de imperi'o kapital'ism'a.Tie, kie imperi'o najbar'as ali'a'n imperi'o'n, ĉu ekspansi'em'a'n aŭ ne, ĝi tendenc'as est'i pret'a pag'i pli alt'a'n prez'o'n por konserv'i en si'a reg'ad'o kun'labor'em'a'j'n reg'ist'ar'o'j'n aŭ el'pel'i reg'ist'ar'o'j'n ne kun'labor'em'a'j'n.

La naci'a'j elit'o'j, kiu'j, en tia'j kondiĉ'o'j, pov'as minac'i for'ir'i aŭ ŝanĝ'i la tend'ar'o'n, montr'iĝ'as kapabl'a'j akir'i pli kost'a'j'n konced'o'j'n, eĉ kiam ili'a'j intern'a'j politik'o'j montr'iĝ'as mal'pli agrabl'a'j ; jen la kaz'o'j de Kroat'uj'o kaj Ruman'uj'o. Ĉi tie, last'instanc'e sur'scen'iĝ'as la milit'a potenc'o – kiu'n oni dev'as disting'i de la mol'a fort'o (“soft power”), la pov'o de influ'o, de la valor'o'j. Dum liberal'a imperi'o mal'facil'e pov'us uz'i per'fort'o'n kontraŭ loĝ'ant'ar'o sen disciplin'o, ĝi pov'as protekt'i amik'a'j'n reg'ist'ar'o'j'n don'ant'e al ili la rimed'o'j'n por naci'ism'a si'n'ten'o mal'amik'a kontraŭ najbar'a land'o, kiu sent'as si'n minac'at'a de imperi'o, kiu avanc'ig'is si'a'j'n peon'o'j'n. Ali'flank'e hegemoni'a potenc'o pov'as postul'i konced'o'j'n, ekzempl'e en la form'o de sub'ten'o en demand'o'j, kiu'j est'as debat'at'a'j inter membr'o'ŝtat'o'j de la Uni'o. Tiel la balt'a'j land'o'j silent'is pri la akcept'o kaj dis'met'o de la rifuĝ'int'o'j, inter'ŝanĝ'e kun potenc'o'kresk'o de la german'a arme'o kaj kun ties lok'ad'o ĝis minac'i Ruslandon.

La minac'o de la universal'a voĉ'don'rajt'o

En La Centr'o de liberal'a imperi'o la ŝtat'o'j kaj ili'a'j civit'an'o'j pov'as esper'i ke ili trud'os si'a'n vol'o'n sen uz'i milit'a'n potenc'o'n. Sed last'instanc'e tem'as pri iluzi'o : hegemoni'o ne ebl'as sen kanon'o'j. Neces'as vid'i en tiu ĉi kun'tekst'o kaj kompren'i la decid'o'n de la Merkel-reg'ist'ar'o ced'i al la postul'o'j de Uson'o kaj de la Nord-Atlantik'a Trakt'ad-Organiz'aĵ'o (NATO) promes'ant'e preskaŭ du'obl'ig'o'n de la arme-buĝet'o de la land'o por kresk'ig'i ĝi'n al 2 el'cent'o'j de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP). Se tiu cel'o est'us efektiv'e ating'it'a, tiam la milit'a'j el'spez'o'j de German'uj'o super'us 40-el'cent'e tiu'j'n de Ruslando, ĉio koncern'e aĉet'o'n kaj dis'volv'ad'o'n de konvenci'a arm'ad'o. Tio kontribu'as al solid'a ankr'ad'o en la Uni'o de ŝtat'o'j kiel la balt'a'j aŭ Pollando, por kiu'j la uson'a alternativ'o est'us mal'pli log'a. Tia scen'ar'o sen'dub'e ebl'ig'us al German'uj'o akir'i de la orient'a'j membr'o'ŝtat'o'j de la Uni'o, ke ili for'las'u aŭ moder'ig'u si'a'n opon'o'n kontraŭ valor'o'j – ekzempl'e tiu'j pri la rifuĝ'int'o'j aŭ pri la “(ge)edz'iĝ'o por ĉiu'j”, sed ĝi ankaŭ don'us al Ruslando argument'o'j'n por modern'ig'i si'a'n atom'a'n arm'il'ar'o'n, kio'n ĝi cert'e komenc'is far'i. Tio ankaŭ kuraĝ'ig'us land'o'j'n kiel Ukrain'uj'o'n al'pren'i si'n'ten'o'n pli provok'a'n kontraŭ Moskvo.

Franc'uj'o, kies defend'buĝet'o jam proksim'as la magi'a'n cifer'o'n de 2 el'cent'o'j de la MEP, pov'us esper'i, ke la du'obl'ig'o de la arme-el'spez'o'j de German'uj'o mal'util'os al ties ekonomi'a efik'ec'o (kvankam ĝi fervor'us franc-german'a'n kun'labor'ad'o'n pri produkt'ad'o kaj eksport'ad'o de arm'il'o'j). Eĉ pli grav'e, en eŭrop'a arme'o tia, kia'n s-ro Macron koncept'as, kun la sub'ten'o de la german'a'j eŭrop'ist'o'j, signif'a alt'iĝ'o de la konvenci'a'j kapacit'o'j de German'uj'o kompens'us la franc'a'n mal'fort'ec'o'n de sur'grund'a'j trup'o'j. Tiu klar'iĝ'as per la disproporci'a part'o de la arme'a buĝet'o dediĉ'it'a al la atom'arm'ad'o (“forc'e de frappe”), instrument'o mal'facil'e uz'ebl'a kontraŭ islam'ist'a'j batal'ant'o'j de Okcident'afrik'o, kiu'j prov'as for'tranĉ'i la al'ir'o'n de Franc'uj'o al urani'o kaj al mal'oft'a'j mineral'o'j.

Kiel oni vid'is, la eŭrop'a imperi'o – ĉu german'a aŭ franc'a-german'a – est'as ne nur liberal'a ; ĝi est'as nov'liberal'a. La imperi'o'j trud'as al si'a'j membr'o'ŝtat'o'j unu'ec'a'n soci'a'n ord'o'n, paŭs'it'a'n laŭ tiu, kiu reg'as en ili'a centr'o. En la kaz'o de la Eŭrop'a Uni'o la naci'a'j ekonomi'o'j est'as reg'at'a'j de la “kvar liber'ec'o'j” de la intern'a merkat'o (tiu'j de la var'o'j, de la kapital'o'j, de la serv'o'j kaj de la person'o'j), kaj de german'ec'a unu'ec'a mon'o, la eŭr'o, kiu, laŭ la traktat'o de Mastriĥto, est'as al'vok'it'a far'iĝ'i tiu de ĉiu'j membr'o'ŝtat'o'j. Tiu'rilat'e la Uni'o strikt'e konform'iĝ'as al la recept'o de la nov'liberal'a inter'naci'ism'o tia, kia ĝi est'is koncept'it'a kaj histori'e aktual'ig'it'a de Friedrich Hayek. Li'a centr'a ide'o est'as la “isonomio” : leĝ'a'j sistem'o'j ident'a'j por naci-ŝtat'o'j ankoraŭ formal'e suveren'a'j kaj star'ig'it'a'j laŭ la princip'o, ke ili est'as nepr'a'j por harmoni'a funkci'ad'o de la inter'naci'a'j merkat'o'j. [2]

La aĥil'a kalkan'o de la nov'liberal'ism'o nom'iĝ'as “demokrati'o”, kiel bon'e montr'as al ni Hayek sam'e kiel Polanyi. La isonomio kaj ĝi'a mon'a reĝim'o implic'as strikt'e lim'ig'i la inter'ven'o'n de demokrati'o popol'e baz'it'a kaj funkci'ant'a laŭ la vol'o de la pli'mult'o pri la ekonomi'a politik'o. La naci'a'j reg'ist'ar'o'j, kies ŝtat'o'j est'as part'o'j de nov'liberal'a imperi'o, dev'as ne tim'i voĉ'don'a'n pun'o'n, kiam ili el'met'as si'a'j'n civit'an'o'j'n al la prem'o de inter'naci'e integr'it'a'j merkat'o'j. Por la bon'o de tiu'j civit'an'o'j, tio est'as mem'kompren'ebl'a – eĉ se ili ne vid'as la afer'o'n sam'e – kaj tut'cert'e ĉia'kaz'e por la bon'o de la akumul'ad'o de la kapital'o. Pro tio la imperi'o dev'as proviz'i ili'n per naci'a'j kaj inter'naci'a'j instituci'o'j, kiu'j help'os ili'n met'i si'n ekster la ating'o'pov'o de la universal'a voĉ'don'rajt'o. Per ali'a'j vort'o'j, nov'liberal'a ŝtat'o, se ĝi vol'as montr'iĝ'i mal'fort'a en si'a rilat'o kun la merkat'o, dev'as montr'iĝ'i krud'a en si'a'j rilat'o'j kun la soci'a'j fort'o'j, kiu'j postul'as politik'a'n korekt'o'n de la liber'a lud'o de la merkat'o'j. La taŭg'a esprim'o por karakteriz'i tiu'n situaci'o'n est'as “aŭtoritat'a liberal'ism'o”, politik'a doktrin'o, kies origin'o'j de'ven'as el la Vajmar'a Respublik'o kaj el la amik'a renkont'iĝ'o inter la nov'liberal'a'j ekonomik'ist'o'j kaj la “kron'a jur'ist'o” de la [nazi'a] 3-a Regn'o, Carl Schmitt. [3]

La aŭtoritat'a liberal'ism'o uz'as fort'a'n ŝtat'o'n por protekt'i liber'merkat'a'n ekonomi'o'n kontraŭ la danĝer'o'j de la politik'a demokrati'o. [4] En la Uni'o tio est'as antaŭ ĉio la rezult'o de la inter'naci'ig'o : la konstru'ad'o de instituci'a organ'o, kiu ebl'ig'as al la reg'ist'ar'o'j re'send'i la naci'a'j'n ekonomi'o'j'n al inter'naci'a'j instanc'o'j produkt'ant'a'j norm'o'j'n, kiel la ministr'a'j konsil'ant'ar'o'j, la super'naci'a'j jurisdikci'o'j aŭ la centr'a'j bank'o'j. Tiel ili pov'as sen'iĝ'i je si'a'j respond'ec'o'j per la argument'o de naci'a suveren'ec'o, kiu'n ili ne vol'as aŭ kiu'n ili jam ne kapabl'as praktik'i.

La inter'naci'ism'o don'as al ili instrument'o'n, kiu'n la ortodoks'a politik'o nom'is “mult'nivel'a diplomati'o” [5] : la inter'trakt'ad'o'n de inter'naci'a'j mandat'o'j, kiu'j'n la naci'a'j reg'ist'ar'o'j pov'as import'i en si'a'j'n intern'a'j'n politik'o'j'n kun la argument'o, ke ili est'as ne'tuŝ'ebl'a'j pro si'a inter'naci'a de'ven'o. Tio est'as unu el la log'a'j flank'o'j de la (nov)liberal'a imperi'o por la naci'a'j elit'o'j, kiu'j pov'as apog'i si'n sur tia'j instrument'o'j, tut'e special'e en moment'o, dum kiu, pro si'a stagn'ad'o, la financ'ism'a kapital'ism'o jam ne kapabl'as respond'i al la esper'o'j, de kiu'j ĝi'a ekzist'o'rajt'o de'pend'as. “Anstataŭ rigard'i en la profund'o'j'n de la naci'o, tiu'j elit'o'j uz'as super'naci'a'j'n aŭ inter'reg'ist'ar'a'j'n aranĝ'o'j'n por komfort'ig'i si'a'n aŭtoritat'o'n”, observ'as la jur'ist'o Peter Ramsay por klar'ig'i la obstin'a'n batal'o'n de la kontraŭ'ant'o'j al la brit'el'ir'o de'ven'a'j el la brit'a gvid'a klas'o. “La Uni'o est'as mem'vol'a imperi'o konsist'ant'a el ŝtat'o'j, kiu'j ne'as si'a'n naci'a'n karakter'o'n kaj ne'as la fakt'o'n ke la aŭtoritat'o de la ŝtat'o de'ven'as el la politik'a naci'o”. [6]

Okup'i la pozici'o'n de hegemoni'a potenc'o en liberal'a imperi'o ne facil'as. Ŝajn'as pli kaj pli klar'e, ke German'uj'o – kun aŭ sen Franc'uj'o – jam ne pov'os pli long'temp'e lud'i tiu'n rol'o'n. La teritori'a ekspansi'o est'is tendenc'o ĉiam mort'ig'a por la imperi'o'j, kio'n montr'is sam'temp'e Sovetio kaj Uson'o. Pri defend'o la german'a publik'a opini'o rest'as fundament'e pac'ism'a, kaj la konstituci'a prerogativ'o, kiu'n la parlament'o dispon'as por regul'ig'i la plej et'a'n detal'o'n pri la lok'ad'o de trup'o'j, ne est'os for'las'it'a. Eĉ ne profit'e al s-ro Macron, la ideal'a bo'fil'o de la german'a politik'a klas'o.

Oni pov'as ankaŭ atend'i kresk'ant'a'j'n bezon'o'j'n de kompens'a'j imperi'a'j financ'ad'o'j por la mediterane'a'j land'o'j viktim'a'j de la german'a politik'o de fort'a mon'o, sam'e por la struktur-fondus'o'j, kiu'j sub'ten'as la centr'eŭrop'a'j'n ŝtat'o'j'n kaj ties por'eŭrop'uni'a'j'n gvid'ant'o'j'n. Ĉar Franc'uj'o sufer'as mal'fort'a'n kresk'o'n kaj alt'a'j'n deficit'o'j'n, German'uj'o dev'os pag'i sol'e, kvankam la neces'a'j trans'ig'o'j larĝ'e super'as ĝi'a'j'n kapabl'o'j'n.

Ankaŭ not'ind'as, ke, ek'de la epizod'o de la rifuĝ'int'o'j en 2015, la Alternativ'o por German'uj'o (AfD) est'as la plej grand'a opozici'a parti'o. Ĝi est'as naci'ism'a, sed antaŭ ĉio pro si'a izol'ism'a kaj kontraŭ'imperi'ism'a si'n'ten'o. La german'a'j liberal'a'j imperi'ist'o'j strang'e katalog'as ĝi'n kiel “kontraŭ'eŭrop'a'n”. Se oni por moment'o preter'las'as ĝi'a'j'n fi'a'j'n esprim'o'j'n de ras'ism'o kaj de histori'a revizi'ism'o, la naci'ism'o de la AfD montr'iĝ'as per rifuz'o pag'i por la imperi'o, kaj sub'kompren'ig'as ke la ceter'a'j land'o'j hav'as ankaŭ ĉi'a'n spac'o'n por ag'i laŭ si'a bon'trov'o. Tio'n pruv'as ankaŭ la pozici'o de la parti'o favor'a al pac'iĝ'o kun Ruslando anstataŭ la al'front'iĝ'o, pozici'o komun'a kun la mal'dekstr'a al'o de la parti'o Di'e Link'e [La Mal'dekstr'o]. Ekzist'as ne neglekt'ind'a'j simil'ec'o'j kun la trump'ist'a sent'o de “Uson'o unu'e”, kiu, komenc'e, est'is pli izol'ism'a ol imperi'ism'a, romp'ant'e kun la liberal'a imperi'ism'o predikat'a de s-in'o Hillary Clinton kaj s-ro Barack Obama.

Wolfgang STREECK.

La 19-an de decembr'o 2018, la sudana reg'ist'ar'o anonc'as, inter ali'a'j'n alt'iĝ'o'j'n, tri'obl'iĝ'o'n de la prez'o de pan'o, de 1 ĝis 3 sudanaj pund'o'j (de 2 ĝis 6 centim'o'j de eŭr'o'j). La decid'o'n motiv'as la vol'o de la reg'ant'o'j pli'fort'ig'i la rigor-politik'o'n star'ig'it'a'n en 2013 por front'i rapid'eg'a'n inflaci'o'n (70 % en decembr'o 2018) kaj dis'fal'o'n de la naci'a valut'o (1 sudana pund'o valor'is 0,42 dolar'o'n en 2009 kaj 0,02 dolar'o'n fin'e de 2018). Jam afekci'it'a'j de la efik'o'j de la rigor-plan'o adopt'it'a de Ĥartumo en 2017, sub egid'o de la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF) kaj de konstant'a mank'o de baz'produkt'o'j kaj brul'aĵ'o'j, la loĝ'ant'ar'o re'ag'as jam la morgaŭ'o'n, okup'ant'e la strat'o'j'n de la ĉef'a'j urb'o'j de la land'o. La frap'fraz'o'j est'as simpl'a'j kaj klar'a'j : "For'fal'u, jen ĉio !" (tasqout bass) ; "Liber'ec'o, pac'o kaj justic'o !" ; "La Revoluci'o est'as la elekt'o de la popol'o" ; "La popol'o vol'as renvers'i la reĝim'o'n" ; aŭ simpl'e "Revoluci'o !".

De 2011 kaj la "arab'a'j printemp'o'j", en Sudano neniam ĉes'is protest'o-ond'o'j, oft'e lok'a'j kaj preskaŭ ĉiam sub'prem'it'a'j. La mov'ad'o nask'it'a en decembr'o 2018, - revoluci'a ĉar cel'ant'a fal'ig'i la reĝim'o'n -, disting'iĝ'as per si'a naci'a kaj unu'ec'a karakter'o, kaj pro la konverĝ'o en'e de ĝi de plur'a'j grup'o'j hav'ant'a'j fort'a'n popol'a'n legitim'ec'o'n.

De la komenc'o, la Alianc'o por Liber'ec'o kaj Ŝanĝ'o (ALŜ) tiel lud'is ĉef'a'n rol'o'n en la kontest'ad'o, kiu jam ating'is, la 11-an de april'o, la dis'fal'o'n de s-ro Omar al-Baŝir. La ALŜ est'as la daŭr'ig'o de la Naci'a Demokrati'a Alianc'o (NDA), fond'it'a en Eritreo en 1995. Tiu ĉi tiam ar'ig'is la organiz'o'j'n for'pel'it'a'j'n de la reĝim'o de la prezid'ant'o Al-Baŝir, kiu kapt'is la reg'pov'o'n en 1989 dank'e al arme'a puĉ'o organiz'it'a de la teologi'ist'o kaj politik'ist'o Hassan Al-Turabi. Tiam ministr'o pri justic'o kaj pri ekster'land'a'j afer'o'j, tiu last'a, mort'int'a en 2016, ankaŭ gvid'is la naci'a'n islam'a'n Front'o'n, kiu est'is sub'ten'ant'o de la Islam'a Frat'ar'o.

Nun'temp'e la ALŜ en'hav'as plur'a'j'n grup'o'j'n, inter kiu'j la tre aktiv'a Asoci'o de la sudanaj profesi'ul'o'j (ASP), kiu ar'ig'as ok meti'o'j'n, inter kiu'j inĝenier'o'j, advokat'o'j, kurac'ist'o'j kaj instru'ist'o'j de universitat'o'j, kaj kiu si'n distanc'ig'as de la oficial'a'j sindikat'o'j sub'met'at'a'j al la reĝim'o. Ĉe la komenc'o de la protest'o kontraŭ la alt'iĝ'o de la pan'o-prez'o, al la ASP al'iĝ'is plur'a'j laŭ'leĝ'a'j opozici'a'j koalici'o'j kaj politik'a'j parti'o'j. Inter ili, Nidaa Al-Sud'a'n ("la al'vok'o de Sudano") al kiu aparten'as apart'e la (centr'ist'a) Parti'o Umma de la emblem'a Sadek Al-Mahdi - ĉef'ministr'o dum la demokrati'a parentez'o de 1985 ĝis 1989 -, sed ankaŭ la Naci'a'j Fort'o'j de la inter'konsent'o, grup'iĝ'o de mal'dekstr'a'j mov'ad'o'j, inkluziv'e de la sudana Komun'ist'a Parti'o.

Ni ĉiu'j est'as Darfuro

Ek'de La 1-a de januar'o, tra si'a Deklar'o de Liber'ec'o kaj Ŝanĝ'o (DLŜ), la ALŜ pren'is kiel si'a'j'n la postul'o'j'n de la ASP. La politik'a program'o skiz'it'a en tiu tekst'o esenc'e plan'as la star'ig'o'n de trans'ir'a civil'a kaj demokrati'a reg'ist'ar'o por daŭr'o de kvar jar'o'j [1]. La 11-an de april'o, la arest'o de s-ro Al-Baŝir far'e de la arme'o, kun'e kun la nul'ig'o de la Parlament'o kaj la star'ig'o de du'jar'a trans'ir'a arme'a reĝim'o, ne konvink'is la ALŜ, kiu tuj denunc'is "puĉ'o'n intern'e de la reĝim'o" kaj re'e esprim'is si'a'n postul'o'n de ver'a trans'ir'o. Ĉar la firm'ec'o de la manifestaci'ant'o'j grup'ig'it'a'j antaŭ la arme'a stab'o ne mal'fort'iĝ'is, la arme'a trans'ir'a Konsili'o far'is plur'a'j'n konced'o'j'n. General'o Awad Ibn Uf, efemer'a gvid'ant'o de ĉi tiu instanc'o, kaj s-ro Salah Gosh, potenc'a ĉef'o de la naci'a serv'o pri sekret'a'j inform'o'j kaj sekur'ec'o (NSSIS), est'is eks'ig'it'a'j mez'e de april'o. De post tiam, la lukt'o plu daŭr'as inter la ALŜ kaj la arme'a estr'ar'o, dum la unu'a daŭr'e kapabl'as mobiliz'i cent'mil'o'j'n da pac'a'j manifestaci'ant'o'j.

La profund'a'j'n kaŭz'o'j'n de la nun'a sudana revoluci'a ond'o oni serĉ'u en la damaĝ'o'j est'ig'it'a'j de la tri'dek jar'o'j da arme-islam'ist'a diktatur'o de la prezid'ant'o Al-Baŝir, kaj en la pli long'a nun'temp'a histori'o de Sudano. La unu'a element'o konsider'end'a est'as la mult'form'a mal'progres'o trud'it'a al la land'o de post la puĉ'o de 1989. Sur la politik'a kaj kultur'a teren'o, la reĝim'o de s-ro Al-Baŝir praktik'is ĝeneral'ig'it'a'n kaj konstant'a'n sub'prem'o'n sin'e de la soci'o. La liber'a'j parti'o'j kaj sindikat'o'j est'is mal'permes'it'a'j, kaj la du'a'j est'is eĉ post'e per leĝ'o - la Trad'e Unions Act, adopt'it'a en 1992 – sub'prem'at'a'j. Tamen, la liber'a'j parti'o'j kaj sindikat'o'j rest'is tre aktiv'a'j kaŝ'it'e aŭ en ekzil'o (precip'e en Franc'uj'o kaj Brit'uj'o). La sub'prem'o traf'is ankaŭ la intelekt'a'j'n rond'o'j'n, la amas'inform'il'o'j'n, kaj ne domaĝ'is la arme'o'n, frap'it'a'n de plur'a'j « el'pur'ig'o'j ».

Al tio al'don'iĝ'as pli kaj pli per'fort'a kaj liber'ec-mort'ig'a aplik'ad'o de la ŝari'o. La jur- kaj pun-kod'o jam ekzist'ant'a'j dum la diktatur'o (1969-1985) de la prezid'ant'o Gaafar Al-Nemeiry, ankaŭ eks'ig'it'a de popol'a mov'ad'o [2], est'is akr'ig'it'a de s-ro Al-Baŝir. La sudana leĝ'o ja ordon'as strikt'a'j'n korp'a'j'n pun'o'j'n (hudud), kiu'j ne pov'as est'i adapt'it'a'j de la juĝ'ist'o'j, ĉar preskrib'it'a'j de la Koran'o aŭ la Suna'o. Tiel est'as pri amput'ad'o por la ŝtel'ist'o'j kaj mort'o'pun'o por la apostat'o'j. La leĝ'o ankaŭ star'ig'as diskriminaci'o'n por la vir'in'o'j kaj la ne-islam'an'o'j, kiu'j est'as almenaŭ tri'on'o de la civit'an'o'j, kaj apart'e tiu'j, kiu'j praktik'as anim'ism'o'n en la sud'a part'o de la land'o [3]. Mal'e, la ALŜ hodiaŭ pled'as por star'ig'o de konstituci'a asemble'o (« transitional civil statutory council ») , kies membr'o'j spegul'u la kultur'a'n, etn'a'n kaj religi'a'n divers'ec'o'n de Sudano, kun rezerv'it'a kvorum'o por vir'in'o'j - almenaŭ 40 % - , cel'e fond'i jur'a'n sistem'o'n « neŭtral'a'n » kaj « naci'a'n » (deklar'o de la 15-a kaj 18-a de april'o 2019).

En trud'a kaj sub'prem'a kun'tekst'o, la sudan'an'o'j est'is ankaŭ al'front'it'a'j al grav'a'j ekonomi'a'j problem'o'j, kiu'n simbol'as la mal'rapid'a sen'valor'iĝ'o de ili'a mon'o kaj konstant'a'j buĝet'a'j mal'facil'aĵ'o'j, kiu'j dev'ig'is la reg'ist'ar'o'n si'n turn'i al inter'naci'a'j invest'ist'o'j. Sam'e kiel mult'a'j arab'a'j land'o'j, Sudano est'is, ĝis la secesi'o de la Sud'o en 2011, karakteriz'at'a de ne'produkt'iv'a rent'o-ekonomi'o, kaj apart'e de la petrol'a rent'o, kiu kre'is efemer'a'n ekonomi'a'n kresk'eg'o'n inter 2000 kaj 2008. Dum ĉi tiu period'o la land'o al'log'is petrol'kompani'o'j'n el la Golf'o kaj Azi'o, kio sekv'ig'is kresk'o-pint'o'n en 2008 – 11,5 %-alt'iĝ'o de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) dank'e al la profit'o'j ven'ant'a'j el petrol'o, kiu'j est'is la sam'a'n jar'o'n 21,5 % de la MEP laŭ la Mond'a Bank'o. Ĉi tiu ne'atend'it'a manao profit'is al et'a riĉ'ul'a grup'o kaj tre mal'mult'e al la ceter'a loĝ'ant'ar'o. De post 2011 sen'labor'ec'o traf'as mez'e 18 % de la aktiv'ul'o'j, sed 33,8 % de la jun'ul'o'j, kaj 57,9 % de la 15-24-jar'a'j vir'in'o'j. Preskaŭ 50 % de la loĝ'ant'ar'o est'as sub la mal'riĉ'o-lim'o [4].

Trans la ekonomi'a'j mal'facil'aĵ'o'j, mult'a'j konflikt'o'j vund'is la land'o'n, de preskaŭ kvar jar'dek'o'j. De 1983 ĝis 2005, milit'o okaz'is inter la reg'ist'ar'o de Ĥartumo kaj la mov'ad'o Popol'a Arme'o de Liber'ig'o de Sudano, de John Garang. Dum tiu'j 22 jar'o'j, kvin milion'o'j da loĝ'ant'o'j fuĝ'is el si'a'j loĝ'ej'o'j kaj pli ol du milion'o'j da sud-sudan'an'o'j mort'is. Garang, sam'e kiel la progres'em'ul'o'j de la Nord'o, est'is ĉiam konvink'it'a, ke la nur'a ebl'o fin'i la konflikt'o'n est'as la naci'a unu'ec'o, en demokrati'a kaj laik'a kadr'o. Li mort'is en helikopter'a akcident'o en 2005, sub'skrib'int'e kelk'a'j'n monat'o'j'n antaŭ'e, pac-inter'konsent'o'n kun la Nord'o. Tiu kompromis'o ne preter'viv'is li'n : s-ro Salv'a Kiir, li'a post'e'ul'o, sub'ten'at'a de Uson'o kaj Israelo, elekt'is la secesi'o'n de la Sud'o, konfirm'it'a'n en 2011 per la mem'decid'a referendum'o de januar'o, kiam 98,83 % de la voĉ'don'ant'o'j elekt'is sen'de'pend'ec'o'n [5]. Grand'part'e trud'it'a de Vaŝington'o, tiu dis'tranĉ'o nask'is sent'o'n de humil'ig'o kaj frustr'iĝ'o ĉe la nord-sudan'an'o'j. Hodiaŭ tamen la DLŜ implic'e agnosk'as tiu'n dis'iĝ'o'n. Ĝi rekomend'as respekt'i la rajt'o'j'n de la rifuĝ'int'o'j kaj sub'strek'as la grav'ec'o'n de la rilat'o'j kun sud-sudan'an'o'j, kiu'j est'u baz'it'a'j sur reciprok'a respekt'o kaj pri'zorg'ad'o de komun'a'j interes'o'j.

Sam'e kiel la konflikt'o kun la Sud'o, la milit'o en Darfuro est'as analiz'end'a kiel « naci'a demand'o ». La en'land'a milit'o inter ribel'a'j grup'o'j en Darfuro kaj la centr'a reg'ist'ar'o, kaj kun lok'a'j milici'o'j (janjawid) arm'it'a'j de la reĝim'o, hav'as si'a'n origin'o'n en la sub'evolu'o de tiu region'o, for'las'it'a de la reg'ant'o'j. En 2009 kaj 2010 la Inter'naci'a Pun-Kort'um'o (IPK) el'send'is du arest'o-mandat'o'j'n kontraŭ s-ro Al-Baŝir pro krim'o'j kontraŭ la hom'ar'o, milit-krim'o'j plen'um'it'a'j en Darfuro de 2003 ĝis 2008, sed ĝi fin'fin'e suspend'is ili'n en 2014 pro la ne'ag'ad'o de la Sekur'ec-Konsili'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j. La revoluci'a ond'o de 2018-2019 ankaŭ efik'is per dis'kon'ig'o de sent'o pri naci'a unu'ec'o tra la tut'a land'o. Tiu'senc'e, unu el la frap'fraz'o'j de la manifestaci'ant'o'j en la ĉef'urb'o, « Ni ĉiu'j est'as Darfuro », est'as tre signif'o'plen'a, sam'e kiel la unu'a cel'o de la trans'ir'a reg'ist'ar'o konsider'at'a de la DLŜ : ek'lukt'i kontraŭ la « profund'a'j kaŭz'o'j » de la en'land'a'j milit'o'j kaj trov'i por ili daŭr'a'n solv'o'n.

Ripet'iĝ'ant'a'j politik'a'j batal'o'j

Tamen, la politik'o-ekonomi'a mal'progres'o de la land'o kaj la konflikt'o'j ne sufiĉ'as por klar'ig'i la mov'ad'o'n nask'iĝ'int'a'n en decembr'o 2018. Tiu mov'ad'o aper'is dank'e al la histori'a memor'o de la sudana popol'o, mark'it'a de persist'a serĉ'ad'o de liber'ec'o. De si'a sen'de'pend'iĝ'o el Brit'uj'o kaj si'a dis'iĝ'o de Egipt'uj'o en 1956, la land'o spert'is altern'o'n de (long'a'j) arme'a'j diktatur'o'j kaj pac'em'a'j popol'a'j revoluci'o'j, kiu'j ili'n renvers'is por star'ig'i (efemer'a'j'n) demokrati'a'j'n reĝim'o'j'n. En 1964, la « oktobr'a revoluci'o » fal'ig'is la arme'a'n diktatur'o'n de Ibrahim Abboud, establ'it'a'n en 1958 kaj sub'ten'at'a'n de Brit'uj'o, ĝi'n anstataŭ'ig'is de demokrati'a reg'ist'ar'o, kiu daŭr'is apenaŭ kvin jar'o'j'n. En 1985, la « april'a revoluci'o » ĉes'ig'is la arme-islam'ist'a'n diktatur'o'n de Al-Nemeiry, apog'it'a'n ĉi-foj'e de Uson'o, sed ankaŭ Egipt'uj'o kaj Libio. La demokrati'a reg'ist'ar'o kiu sekv'is est'is renvers'it'a en 1989 de la arme'a puĉ'o de s-ro Al-Baŝir. En 1964 sam'e kiel en 1985, la venk'o'n de la pac'a'j revoluci'o'j ebl'ig'is la rifuz'o de la arme'o sub'prem'i la popol'o'n.. Tiu rifuz'o ĉi-jar'e, mez'e de april'o 2019, ankoraŭ ekzist'as.

Tiu'j si'n'sekv'a'j amas'mov'ad'o'j, inkluziv'e de la nun'a, pov'is nask'iĝ'i dank'e al ripet'iĝ'ant'a'j politik'a'j lukt'o'j kaj al la spert'o pri la klas'batal'o de mult'a'j ag'ant'o'j, tia'j kia'j la labor'ist'o'j de la fer'voj'o, la agr'o'kultur'ist'o'j de la Jazirah – la agr'o'kultur'a provinc'o de centr'o-orient'a Sudano -, la uni'o de sudanaj vir'in'o'j -, organiz'aĵ'o por defend'o de la vir'in'a'j civit'an'a'j rajt'o'j kun'fond'it'a de la social'ist'a kaj femin'ist'a aktiv'ul'in'o Fatima Ahmed Ibrahim (1928-2017) -, sen forges'i Komun'ist'a'n Parti'o'n, kiu est'is, de si'a kre'ad'o en1946, ĝis la fin'o de la 1960-aj jar'o'j, unu el la plej potenc'a'j en la islam-arab'a mond'o, tiom'grad'e, ke ĝi'a influ'o daŭr'as, kvankam ĝi plu lud'as nur marĝen'a'n rol'o'n. Al'don'iĝ'as kler'a naci'a intelekt'ul'ar'o, kiel montr'as la unu'rang'a rol'o de la ASP dum la last'a'j monat'o'j.

Se la popol'a kontest'ad'o triumf'os, la nov'a'j gvid'ant'o'j dev'os nepr'e konstru'i histori'a'n kompromis'o'n inter la tradici'a'j parti'o'j, la religi'a'j frat'ar'o'j kaj la modern'a'j progres'em'a'j segment'o'j de la soci'o. En'land'e, la konjunktur'o ŝajn'as favor'a, eĉ se rest'as mal'cert'ec'o'j pri la definitiv'a pozici'o de la arme'o. Sed, ekster'land'e, mult'a'j arab'a'j land'o'j, inter kiu'j la monarĥi'o'j de la Golf'o, mal'ŝat'os la dis'volv'ad'o'n de ver'a demokrati'o en Sudano, pro tim'o de ĝi'a mal'stabil'ig'a efik'o al si'a'j propr'a'j soci'o'j. La re'ag'o'j de la okcident'a'j diplomati'o'j kaj de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j est'is tre si'n'gard'a'j.Neni'u el ili jam re'kon'as la ALŜ kiel legitim'a'n reprezent'ant'o'n de la popol'a'j fort'o'j. Sam'e pri Ruslando kaj Ĉin'uj'o, kiu'j hav'is bon'a'j'n rilat'o'j'n kun la reĝim'o de s-ro Al-Baŝir. En Sudano, la revoluci'a elan'o dev'as kalkul'i nur pri si mem.

Giovanna LELLI

La Merkantilism'o, politik'a ekonomi'o de la fru'a aĝ'o de la kapital'ism'o, est'as ordinar'e prezent'at'a kiel ekonomi'a doktrin'o, laŭ kiu la nobl'a'j metal'o'j konsist'ig'as la ĉef'a'n riĉ'aĵ'o'n de la ŝtat'o'j. Sed tiu difin'o invit'as al du mal'sam'a'j interpret'o'j. Unu'flank'e ĝi kompren'ebl'as kiel esprim'o de la absolut'ism'a karakter'o de la ŝtat'o'j, kiu'j lev'iĝ'is dum la 16-a kaj 17-a jar'cent'o'j en la okcident'a Eŭrop'o kaj kiu'j vol'is cert'ig'i si'a'n suveren'ec'o'n en la ekonomi'a, jur'a, diplomati'a kaj milit'ism'a kamp'o'j. Do laŭ tio tem'us pri politik'a ekonomi'o kaj sam'temp'e pri ekonomi'a politik'o de la absolut'ism'o. Ali'flank'e ĝi ankaŭ interpret'ebl'as kiel la esprim'o, en'e de tiu'j sam'a'j ŝtat'o'j, de la kresk'ant'a domin'ad'o de la kapital'ism'a'j ekonomi'a'j interes'o'j. Komerc'a kapital'o unu'e, sed ankaŭ industri'a kapital'o.

Fakt'e la merkantilism'o est'is ambaŭ sam'temp'e. Ĝi sam'temp'e cel'is fort'ig'i la potenc'o'n de la princ'o (potenc'o esenc'e milit'ism'a kaj kiu do bezon'is sufiĉ'a'n kaj konstant'e nutr'at'a'n publik'a'n buĝet'o'n) kaj kontent'ig'i la interes'o'j'n de la kapital'ist'a'j entrepren'ist'o'j. Ĉar la unu'a pov'as tir'i si'a'j'n resurs'o'j'n el la dis'volv'ad'o de la komerc'o (precip'e de la ekster'a komerc'o) ; kaj tiu komerc'o mem dev'as apog'i si'n sur prosper'a kamp'kultur'o kaj sur etend'it'a kaj vigl'a industri'o. Per tiu dispon'o mem la merkantilism'o esprim'as la larĝ'a'n kongru'ec'o'n de la interes'o'j inter modern'a'j suveren'o'j kaj kapital'ist'o'j, unu el la fundament'a'j karakter'a'j trajt'o'j de la „naci'a'j” ŝtat'o'j. La merkantilism'o sam'temp'e real'ig'as kaj teori'ig'as tiu'n kongru'o'n de interes'o'j sur la baz'o kaj en la kadr'o de la geopolitik'a komerc'a kaj koloni'a ekspansi'o ekster Eŭrop'o, kio konduk'is al konstant'a kaj kresk'ant'a rival'ec'o (ekonomi'a kaj politik'a, komerc'a kaj milit'ism'a) inter eŭrop'a'j potenc'o'j. Tio tamen okaz'e ne eksklud'is kelk'a'j'n opini-diferenc'o'j'n kaj eĉ kolizi'o'j'n, inter la interes'o'j de la princ'o kaj tiu'j de la kapital'ist'o'j, precip'e ek'de kiam tiu last'a'j tro drast'e kolizi'as kun tiu'j de la grund'a aristokrat'ar'o, kiu'j'n tiu'j sam'a'j ŝtat'o'j ankaŭ reprezent'as kaj defend'as.

La unu'a cel'o de ĉia ekonomi'a politik'o merkantilism'e inspir'it'a est'as akir'i or'o'n kaj arĝent'o'n, sam'e por plen'ig'i la ŝtat'a'j'n kas'o'j'n kiel por proviz'i la mon'uj'o'j'n de la komerc'a burĝ'ar'o (kiu est'as la ĉef'a proviz'ant'o de la princ'a'j fondus'o'j) kaj, eĉ pli larĝ'e, por cert'ig'i al si la rimed'o'j'n por cirkul'ad'o en neces'a kvant'o kaj kun la neces'a kvalit'o por la funkci'ad'o de la komerc'o.

Sed, escept'e se la koncern'a ŝtat'o dispon'as pri min'ej'o'j por produkt'i mon'a'n metal'o'n (arĝent'o'n kaj or'o'n) – kio, en la modern'a epok'o, okaz'is nur al Hispan'uj'o kaj Portugal'uj'o (pro si'a'j amerik'a'j koloni'o'j) kaj, en mal'pli grand'a mezur'o, al Aŭstr'uj'o kaj al kelk'a'j german'a'j princ'land'o'j –, ŝtat'o pov'as cert'ig'i regul'a'n en'ir'o'n de mon'o nur per trans'ig'o de valor'o mal'profit'e al la ekster'land'o. Tio far'ebl'as nur per du manier'o'j sam'temp'e kontraŭ'a'j kaj komplement'a'j kaj ambaŭ postulat'a'j de la merkantilistoj : rab'ad'o kaj ekster'a komerc'o.

La rab'ad'o evident'e est'as unu'e tiu far'at'a mal'profit'e al la ekster'eŭrop'a'j popol'o'j (amerik'a'j, afrik'a'j, azi'a'j), mal'kaŝ'e aŭ mask'it'a per per'fort'a komerc'o kaj per'e de trud'labor'o en la kadr'o de koloni'ad'o. Sed ĝi post'e implic'is ankaŭ la pri'rab'ad'o'n de eŭrop'a'j konkur'ant'o'j, ek'de kiam ili trans'form'iĝ'is en mal'amik'o'j'n, kio oft'e okaz'as dum period'o de oft'a'j al'front'iĝ'o'j de ŝtat'o'j.

Tiel Angl'uj'o kaj Franc'uj'o, la du precip'a'j merkantilism'a'j ŝtat'o'j, est'is ankaŭ tiu'j, kiu'j plej oft'e uz'is korsar'ad'o'n [1] ; ambaŭ fleg'is ver'a'j'n korsar-haven'o'j'n (Dunkerko kaj Saint-Mal'o ĉe la franc'a flank'o, Bristol, Plymouth kaj Guernesey ĉe la angl'a), kies ŝip'o'j pov'is atak'i la inter'eŭrop'a'n mar'komerc'o'n (en la Nord'a Mar'o, en la Manik'o, la proksim'a Atlantik'o kaj en la Mediterane'o) aŭ far'i pli pli mal'proksim'a'j'n ekspedici'o'j'n al la Antiloj kaj nord'a kaj sud'a Amerik'o. Ne neglekt'ind'as la kontribu'aĵ'o'n de la korsar'o'j al la „naci'a” riĉ'ig'ad'o, se oni sci'as, ke, nur dum la milit'o de la Aŭgsburg'a Lig'o (1688 – 1697), dum kiu la Franc'uj'o de Ludovik'o la 14-a batal'is kontraŭ grand'a eŭrop'a koalici'o, la korsar'o'j de Saint-Mal'o sukces'is 1283 pren'o'j'n kaj tiu'j de Dunkerko 2269, mal'profit'e al la nederland'an'o'j, angl'o'j kaj hispan'o'j, dum la angl'o'j si'a'flank'e far'is 630 pren'o'j'n mal'profit'e al la franc'o'j. [2] Kaj, dum la hispan'a tron'hered'a milit'o (1701 – 1713) la franc'a'j korsar'o'j far'is 4543 pren'o'j'n kontraŭ si'a'j mal'amik'o'j ! [3]

Tamen la merkantilistoj kalkul'as precip'e sur la ekster'a komerc'o : vend'i ekster'land'e'n pli ol oni aĉet'as de tie, kaj tiel akumul'i la mon'a'n riĉ'aĵ'o'n ĉe si. Pro tio ili'a plej grand'a zorg'o por far'i ĉio'n ebl'a'n por far'i tiu'n komerc'o'n kiom ebl'e plej plus'a : sub'ten'i la eksport'ad'o'n per subvenci'o'j kaj mal'alt'ig'i la impost'o'j'n por ili ; brems'i la import'ad'o'j'n per mal'permes'o'j (precip'e kiam ili est'as ne produkt'iv'a'j, ekzempl'e kiam tem'as pri var'o'j luks'a'j) aŭ per ili'a lim'ig'o al la plej neces'a kaj per pag'ig'o de alt'a'j dog'a'n aĵ'o'j (kio krom'e en'spez'ig'as i'o'n por la ŝtat'a buĝet'o) ; cert'ig'i la monopol'o'n pri la koloni'a komerc'o kaj pri la ekster'a komerc'o ; special'ig'i pri la produkt'ad'o de var'o'j kun plej alt'a al'don'valor'o ; dev'ig'i la „naci'a'j'n” komerc'ist'o'j'n ag'ant'a'j'n ekster'land'e hejm'ig'i ĉiu'j'n aŭ almenaŭ la plej grand'a'n part'o'n de ili'a'j profit'o'j en form'o de mon'o kaj, invers'e, mal'permes'i al la ekster'land'a'j komerc'ist'o'j ĉe si far'i sam'e, per tio ke oni dev'ig'as ili'n inter'ŝanĝ'i si'a'j'n profit'o'j'n kontraŭ „naci'a'j” var'o'j, ktp. Leg'ant'e tiu'n list'o'n de dispon'o'j oni vid'as, kiom por la merkantilistoj la cel'o est'as maksimum'e el'tir'i riĉ'aĵ'o'n el ekster'land'o por sekv'ant'e kresk'ig'i la „naci'a'n” riĉ'aĵ'o'n. Kiel skrib'as Colbert, ministr'o de Ludovik'o la 14-a, „la komerc'o est'as etern'a kaj pac'a milit'o de spirit'o kaj de industri'o inter ĉiu'j naci'o'j”. [4]

Dis'volv'i la produkt'ad'a'j'n kapabl'o'j'n

Sed Tiu Sam'a zorg'o por plus'a komerc'a bilanc'o, por flu'ig'i la mon'o'n en la reĝ'land'o'n kaj kresk'ig'i la ŝtat'a'n trezor'o'n konduk'is ankaŭ al rekomend'o far'i seri'o'n da dispon'o'j, kiu'j taŭg'is por cert'ig'i la dis'volv'ad'o'n de la industri'a kapital'o. Ĉar, por lim'ig'i la import'ad'o'j'n kaj spron'i la eksport'ad'o'j'n oni kalkul'u kun la konkurenc'kapabl'o de la „naci'a'j” kamp'kultur'a'j kaj industri'a'j produkt'o'j (kun ili'a pli bon'a kvalit'o kaj ili'a mal'pli alt'a prez'o, do ili'a mal'pli alt'a produkt'ad-kost'o) prefer'e ol kun protekt'ism'a'j leĝ'o'j (kies ating'o'pov'o ĉiam rest'as lim'ig'it'a kaj ne est'as sen pervers'a'j efik'o'j) aŭ kun milit'a'j solv'o'j, ĉiam alt'e kost'a'j kaj kun hazard'a'j rezult'o'j. El la ide'o, ke la ekster'a komerc'o est'as la ĉef'a font'o de ebl'a riĉ'iĝ'o, kelk'a'j merkantilistoj konklud'as, ke fakt'e la produkt'ad'a'j kapabl'o'j de „naci'o”, kiu'j last'analiz'e cert'ig'as la prosper'o'n kaj ke sekv'e neces'as antaŭ ĉio zorg'i por ili'a dis'volv'ad'o, sam'e mal'intens'e (per kresk'ig'o de la loĝ'ant'ar'o, kultur'ad'o de nov'a'j grund'o'j, kre'ad'o de nov'a'j manufaktur'o'j kaj fabrik'o'j, temp'a long'ig'o kaj intens'ig'o de la labor'o, pun'ad'o de almoz'pet'ad'o kaj vagabond'ad'o ktp) kiel intens'e (per pli'bon'ig'o de la grund'a fekund'ec'o, intens'a uz'ad'o de la meĥanik'a'j labor'rimed'o'j, eduk'ad'o de kvalifik'it'a labor'fort'o, kiu ebl'ig'as alt'ig'o'n de la labor'produkt'iv'o, ktp) kaj ankaŭ protekt'i ili'n kontraŭ la ekster'land'a konkurenc'o, per tut'a seri'o da dispon'o'j, supr'e menci'it'a'j kaj destin'it'a'j por far'i la komerc'a'n bilanc'o'n kiom ebl'e plej pozitiv'a. Konsekvenc'a merkantilism'o do turn'iĝ'as al produkt'iv'ism'o : ĝi ekzalt'as la entrepren-spirit'o'n kaj atak'ad'as ĉi'a'j'n form'o'j'n de sen'farad'o, sam'e de alt'rang'ul'o'j kiel de la simpl'a popol'o.

Kaj en tiu'j kondiĉ'o'j la merkantilistoj rimark'as, ke, por tiel stimul'i la „naci'a'n” produkt'ad'o'n, neces'as ankaŭ stimul'i la ekster'a'n komerc'o'n, per tio ke oni liber'ig'as ĝi'n el ĝi'a'j mal'help'aĵ'o'j kaj, por tio met'i la mon'o'n en cirkul'ad'o'n, el'spez'i ĝi'n kaj antaŭ'pag'i (invest'i) ĝi'n anstataŭ steril'e konserv'i (trezor'ig'i) ĝi'n. Kaj, daŭr'e por tiu cel'o, favor'i la dis'volv'ad'o'n de komerc'a'j kaj bank'a'j kredit-ag'ad'o'j – sam'e kiel neces'as pli'bon'ig'i la komunik'ad'a'j'n kaj transport'a'j'n rimed'o'j'n. El stat'a koncept'o de la ekonomi'o ili tiam trans'ir'as al dinamik'a koncept'o, tiu de flu'ad'o de riĉ'aĵ'o'j (var'a'j kaj mon'a'j) kapabl'a gener'i eĉ pli da riĉ'aĵ'o, flu'ad'o, ĉe kiu la mon'a cirkul'ad'o est'as la pel'fort'o.

Tiel, el la komenc'a ide'o, ke riĉ'aĵ'o redukt'iĝ'as al mon-akumul'ad'o, la merkantilism'o iom post iom komenc'is favor'i la dis'volv'ad'o'n de la komerc'o, sam'e intern'a'n kiel ekster'a'n, el kiu tiu akumul'ad'o sol'e pov'as rezult'i, kaj definitiv'e koncentr'iĝ'i sur la produkt'ad-kondiĉ'o'j, kiu'j ebl'ig'as al la komerc'o est'i pli profit'ig'a por ĉiu'j. Tio okaz'is je la prez'o de cert'a mal'koher'o, kiu dev'is facil'ig'i la post'a'n kritik'o'n far'e de la liberal'ul'o'j sekv'e al Adam Smith.

Fin'e la grand'a original'ec'o de la merkantilism'o kiel ekonomi'a doktrin'o trov'iĝ'is en la fakt'o, ke ĝi de'komenc'e pens'is en termin'o'j de „naci'a ekonomi'o (la naci'o est'as ĝi'a referenc'a unu'o, ne la individu'o kiel por la liberal'ism'o) kaj de al'front'iĝ'o'j inter la est'iĝ'ant'a'j naci-ŝtat'o'j por divid'i la mond'merkat'o'n. Ĝi'a cel'o kiel ekonomi'a politik'o klar'e est'is est'ig'i kaj dis'volv'i ĉiu'j'n kondiĉ'o'j'n, kiu'j ebl'ig'as al la naci'o konker'i, fin'far'i aŭ defend'i, laŭ la okaz'o, la kiom ebl'e plej bon'a'j'n kondiĉ'o'j'n en la „inter'naci'a” konkur'ad'o.

Alain BIHR.

La Raport'o de la special'a prokuror'o Robert Mueller est'as sen'ambigu'a : ĝi radikal'e eksklud'as la konspir'teori'o'n, kiu asimil'as s-ro'n Donald Trump al marionet'o de Ruslando. Neni'a pruv'o ekzist'as pri koluzi'o inter Moskvo kaj la respublik'an'a tend'ar'o por pirat'i la ret'mesaĝ'o'j'n de la kampanj'a grup'o de s-in'o Hillary Clinton en la jar'o 2016. Neni'o apog'as la akuz'o'j'n pri lig'o'j inter divers'a'j konsil'ant'o'j de s-ro Trump kaj person'o'j, ĉu rus'a'j aŭ ne, prezent'it'a'j kiel relajs'o'j de Kreml'o.

En si'a raport'o s-ro Mueller ne'as ĉi'a'n signif'o'n de ĉiu el la pruv'a'j dokument'o'j kiu'j dev'is apog'i la tez'o'n de rus'a komplot'o : la renkont'iĝ'o en la Trump-tur'o en Juni'o 2016 ; la klopod'o'j (van'a'j) por konstru'i Trump-tur'o'n en Moskvo ; la rifuz'o de amend'o pri Ukrain'uj'o en la respublik'an'a platform'o de 2016 ; la kun'labor'ad'o inter s-ro Paul Manafort, la kampanj'o-direktor'o de la miliard'ul'o, kaj s-ro Konstantin Kilimnik, politik'a konsult'ist'o ; la (registr'it'a'j) konversaci'o'j de la eks'a general'o Michael Flynn, sub'ten'o de s-ro Trump, kun la ambasador'o de Ruslando ; kaj mult'a'j krom'a'j … Pro tio la konklud'o de s-ro Mueller : „Definitiv'e la enket'o'j ne pruv'is, ke la kampanj'o-skip'o [de s-ro Trump] kun'ord'iĝ'is aŭ konspir'is kun la rus'a reg'ist'ar'o en la kadr'o de aktiv'ec'o'j kiu'j cel'is interfer'i en la elekt'o.” Tiu scen'ar'o est'is do tut'e invent'it'a ; neni'a jur'a persekut'ad'o far'iĝ'os kontraŭ uson'a civit'an'o pro komplot'o kun Ruslando okaz'e de la prezid'ant-elekt'o de 2016.

Malgraŭ tio, kio'n pens'as la respond'ec'ul'o'j de la Demokrat'a Parti'o, la enket'o, kiu'n ili lev'is al rang'o de prioritat'o „konstant'a kaj princip'a”, laŭ la vort'o'j de s-in'o Jennifer Palmieri, la eks'a kampanj'o-konsil'ist'in'o de s-in'o Clinton, trans'form'iĝ'is en donac'o'n por la kampanj'o por re'elekt'i s-ro'n Trump. „Neni'a koluzi'o” : la gvid'motiv'o de la prezid'ant'o, long'temp'e pri'mok'at'a de la opozici'o kaj de la demokrat'a'j komunik'il'o'j, pov'as nun serv'i kiel kaŭci'o de la hero'o de la „rezist'ad'o kontraŭ Trump”, s-ro Mueller …

Tiu afer'o ceter'e perd'ig'is konsider'ind'a'j'n temp'o'n kaj energi'o'n al la opon'ant'o'j de la prezid'ant'o. La unu'a'j semajn'o'j de li'a mandat'o montr'is iom'et'e da esper'o, kun grav'a'j vir'in'a'j mobiliz'iĝ'o'j kaj ali'a'j kontraŭ li'a dekret'o, kiu mal'permes'is en'ir'o'n en la uson'a'n teritori'o'n al civit'an'o'j de ekster'a'j land'o'j kun islam'a pli'mult'o. Sed la elan'o rapid'e fal'is ; anstataŭ konstru'i mov'ad'o'n kapabl'a'n kontest'i la politik'o'j'n de la ĉef'o de la Blank'a Dom'o, la demokrat'o'j prefer'is munt'i teori'o'n ind'a'n je spion'roman'o.

La aktiv'a rol'o de la sekret'a'j serv'o'j

Tiu Strategi'o cert'e serv'is al tiu'j inter ili, kiu'j fam'iĝ'is per si'a'j ĉe'est'o'j en televid-scen'ej'o'j. S-ro Adam Schiff, deleg'it'o de Kalifornio en la ĉambr'o de reprezent'ant'o'j, mult'foj'e kompren'ig'is, ke s-ro Mueller fin'e kulp'ig'os s-ro'n Trump. Li nom'e asert'is, ke li person'e vid'is „pli ol mal'rekt'a'j pruv'o'j [de koluzi'o]”. Li'a obstin'o defend'i la tez'o'n de konspir'o kun Ruslando far'is, ke cert'a'j ĵurnal'ist'o'j konsider'is li'n kiel la plej grand'a prem'sonĝ'o de Trump” – eĉ kiam li voĉ'don'is favor'e al la alt'ig'o de la arme'a buĝet'o, al la larĝ'ig'o de la kontrol'pov'o'j de la prezid'ant'o kaj dum li sen'rezerv'e sub'ten'as li'a'n politik'o'n pri Venezuelo.

La demokrat'o'j est'is tiom obsed'at'a'j de la „Russiagate”, ke ili mult'nombr'e kaj bru'e protest'is kontraŭ la eks'ig'o de la justic-ministr'o Jefferson („Jeff”) Sessions, ekstrem'dekstr'a respublik'an'o kon'at'a pro si'a ras'ist'a pas'int'ec'o, al kiu s-ro Trump riproĉ'is li'a'n mank'o'n de lojal'ec'o en tiu afer'o. Ili mult'e mal'pli protest'is kontraŭ la impost're'form'o de la prezid'ant'o (sen'precedenc'a trans'ig'o de riĉ'aĵ'o'j al la plej-privilegi'it'o'j), kontraŭ la mal'trik'ad'o de la leĝ'o pri la mal'san-asekur'o de s-ro Barack Obama aŭ kontraŭ la re'tir'iĝ'o de Uson'o el la pariza inter'konsent'o pri la klimat'o kaj el la irana atom-traktat'o. Iu'j antaŭ'dir'as, ke post la eks'ig'o de s-ro Sessions, s-ro Mueller spert'os la sam'a'n sort'o'n. Ili erar'is. Cert'e, s-ro Trump regul'e, sur Twitter, fulm'is kontraŭ la enket'o de la prokuror'o, sed la advokat'o'j de la prezid'ant'o, kiu'j elekt'is strategi'o'n de „kun'labor'ad'o sur sen'precedenc'a nivel'o” – laŭ la vort'o'j de s-ro Kenneth Starr, eks'a special'a prokuror'o task'it'a pri la enket'o pri la mensog'o'j de s-ro William Clinton pri li'a'j seks'a'j aventur'o'j –, liver'is pli ol du'dek mil paĝ'o'j'n da dokument'o'j kaj kun dek'o'j da atest'ant'o'j.

La fiask'o de la „Russiagate” prav'ig'as ali'a'n centr'a'n element'o'n de la retor'ik'o de s-ro Trump, kiu prezent'as la grand'a'j'n uson'a'j'n komunik'il'o'j'n kiel unu el la precip'a'j font'o'j de fals'inform'o'j [fak'e news). En pli ol du jar'o'j la stel'ul'a prezent'ant'in'o de MSNBC Rachel Maddow kapt'is la atent'o'n de la televid-spekt'ant'o'j per fleg'ad'o de paranoj'o ind'a je la plej obskur'a'j ret'ej'o'j, sed kun la rimed'o'j de konstant'a inform-televid'o. En la okul'o'j de la ĵurnal'ist'in'o la potenc'o'j de s-ro Putin etend'iĝ'as eĉ trans la Blank'a'n Dom'o'n : Ruslando, tiel ŝi anonc'is dum ond'o de mal'varm'o, minac'is tranĉ'i la kurent'o'n al milion'o'j da uson'an'o'j, risk'ant'e ili'n mort'ig'i.

Tiu politik'a-komunik'il'a dis'venk'iĝ'o frap'e simil'as al la propagand'a kampanj'o, kiu konduk'is al la Irak-milit'o, kiam la grand'eg'a pli'mult'o de la komunik'il'o'j akuz'is, mal'prav'e, la irak'an prezid'ant'o'n Saddam Hussein posed'i amas'detru'a'j'n arm'il'o'j'n kaj fleg'i rilat'o'j'n kun Al-Kaid'a.

Ankaŭ ĉi tie la sekret'a'j serv'o'j lud'is aktiv'a'n rol'o'n. En Oktobr'o de 2016 la FBI ekzempl'e postul'is mandat'o'n de super'rigard'o kontraŭ s-ro Carter Pag'e, eks'membr'o de la kampanj'o-skip'o de s-ro Trump, kun la motiv'o ke „la klopod'o'j [de Ruslando] est'is kun'ord'ig'it'a'j kun s-ro Pag'e kaj ebl'e kun krom'a'j individu'o'j asoci'it'a'j [kun la kampanj'o de s-ro Trump].” [1] La origin'o de tiu asert'o serĉ'end'as en la „Steele-dosier'o”, terur'a dokument'ar'o kolekt'it'a de la eks'agent'o de la brit'a'j inform'serv'o'j, Christopher Steele, kontraŭ la demokrat'a opozici'o. Por prav'ig'i si'a'n postul'o'n de mandat'o la FBI pri'skrib'is tiu'n raport'o'n kiel „unu'a'nivel'a'n font'o'n”, „kred'ind'a'n”. Atribu'ant'e fid'ind'o'n al tiu tekst'o, kiu defend'is la hipotez'o'n de long'temp'a kaj alt'nivel'a konspir'ad'o inter s-ro Trump kaj Kreml'o, la FBI rid'ind'iĝ'is.

La respond'ec'ul'o'j de la inform'serv'o ankaŭ sub'ten'is la oni'dir'o'j'n pri koluzi'o, per trans'don'o de anonim'a'j inform'o'j, kelk'foj'e fals'a'j, al kred'em'a'j ĵurnal'ist'o'j. La plej frap'a ekzempl'o : en Februar'o 2017 la New York Times skrib'is, ke uson'a'j enket'ist'o'j akir'is „telefon'a'j'n tabel'o'j'n kaj registr'aĵ'o'j'n”, kiu'j pruv'as, ke proksim'ul'o'j de s-ro Trump fleg'is „ripet'a'j'n kontakt'o'j'n kun agent'o'j de la rus'a'j inform'serv'o'j dum la jar'o antaŭ la elekt'o'j”. [2] Kvar monat'o'j'n post'e s-ro James Comey, direktor'o de la FBI en la moment'o de la fakt'o'j, re'kon'is antaŭ la senat'o, ke tio „ne est'is ver'a”. Sed oni daŭr'e atend'as, ke la nov'jork'a gazet'o korekt'os si'a'n erar'o'n.

Ali'a komun'a punkt'o kun la milit'o en Irako : la protagonist'o'j mem. S-ro John Brennan, direktor'o de la Central Intelligence Agency (Ci'a) sub la prezid'ant'ec'o de s-ro Obama, jam okup'is grav'a'n posten'o'n en la agent'ej'o mal'long'e antaŭ la invad'o al Irako. Kaj li dir'is neni'o'n kontraŭ la tromp'ad'o munt'it'a de si'a'j super'ul'o'j por prav'ig'i la ek'milit'ad'o'n. Laŭ si'a propr'a konfes'o s-ro Brennan lud'is grav'a'n rol'o'n en la enket'o pri la lig'o'j inter s-ro Trump kaj Ruslando. Eĉ for'las'int'e si'a'n posten'o'n, en Januar'o de 2017, li daŭr'e dis'vast'ig'is la akuz'o'n de koluzi'o, nom'e kiel analiz'ist'o por MSNBC. El tiu profit'ig'a tribun'o li kvalifik'is la uson'a'n prezid'ant'o'n „perfid'ul'o […] ĉe la bot'o de Putin”. Last'a'n Mart'o'n la eks'a direktor'o de la Ci'a ankoraŭ sen'hont'e antaŭ'dir'is, ke ond'o da kulp'ig'o'j frap'iĝ'os kontraŭ la intim'a rond'o de s-ro Trump. Ĉar la Mueller-raport'o dis'ŝir'is li'a'j'n profet'aĵ'o'j'n, s-ro Brennan ŝanĝ'is la ton'o'n : „Mi ne sci'as, ĉu mi ricev'is mal'bon'a'j'n inform'o'j'n, li deklar'is en MSNBC (la 26-an de Mart'o 2019), sed mi kred'as, ke mi imag'is pli da afer'o'j ol real'e ekzist'is.”