Diplomat'a Mond'o 2018 - Verk'is Divers'a'j

Polv'o'plen'a urb'et'o inter la Siriaj urb'o'j Kobane kaj Rakka, Ajn Issa est'as la nov'a administraci'a ĉef'urb'o de Demokrati'a Federaci'o de Nord'a Sirio, ankaŭ nom'it'a Roĵavo [1]. S-in'o Ilham Ahmed akcept'as ni'n. Tiu Kurdino de'ven'int'a de Afrin prezid'as Siri'an Demokrat'a'n Konsili'o'n (SDK), la politik'a'n branĉ'o'n de Siriaj Demokrat'a'j Milit'fort'o'j (KSD), kiu'j reg'as la tut'a'n Nord-Orient'o'n de la land'o. Rekt'e, ŝi detal'as la projekt'o'n pri aŭtonomi'o, kiu'n defend'as tiu Kurd-Arab'a koalici'o : "Ni postul'as, ke la est'ont'a Sirio en'hav'u aŭtonom'a'j'n zon'o'j'n. Ni vol'as nov'a'n konstituci'o'n en kiu est'os skrib'it'a mal'centraliz'ad'o", klar'ig'as al ni tiu, kiu en juli'o 2018, estr'is deleg'it'ar'o'n de SDK en Damasko por la unu'a'j diskut'o'j kun la reĝim'o de S-ro Baŝar Al-Assad.

Oficial'a renkont'iĝ'o jam okaz'is en Tabka, kie grand'a hidroelektr'a bar'aĵ'o sur river'o Eŭfrat'o bezon'as grav'a'j'n ripar'o'j'n. Nur la reg'ant'a reĝim'o pov'as liver'i la vic'pec'o'j'n kaj la teknik'ist'o'j'n por la difekt'iĝ'int'a'j klap'o'j. Kvankam ebl'as teknik'a kun'labor'o inter SDK kaj Damasko, politik'a inter'konsent'o rest'as nun ne'ver'ŝajn'a. "Ni konsci'iĝ'is, aŭskult'ant'e la deklar'o'j'n de la reĝim'o, ke la diskut'o'j est'is por ĝi taktik'a afer'o. Ne ekzist'as serioz'a'j streb'o'j ĝi'a'j por progres'ig'i ili'n", plu dir'as S-in'o Ahmed. Ŝi tiel prav'ig'as la ne'ĉe'est'o'n en la renkont'iĝ'o de la Siria opozici'o en Istambulo : "Ni est'as la ver'a opozici'o. La plej'part'o de tiu'j arm'it'a'j grup'o'j est'as fakt'e ekstrem'ist'o'j, kaj ili hav'as sub'ten'o'n de Turki'o. Prov'i trov'i inter'konsent'o'n kun tiu'j radikal'ism'a'j kaj ĝihad'ism'a'j grup'o'j est'us por ni mem'mort'ig'o."

La trakt'ant'o'j de SDK ir'is en Damaskon sen antaŭ'met'i kondiĉ'o'j'n. S-ro Hikmet Habib, Arab'o de Kamiŝli, adjunkt'o de S-in'o Ahmed kaj membr'o de la deleg'it'ar'o, klar'ig'as : "Ni ne uz'as grand'a'j'n frap'fraz'o'j'n, kiel "Ni vol'as la fal'o'n de Baŝar Al-Assad." Tio ne est'as la ĉef'a punkt'o. Tio, kio grav'as, est'as modif'i la konstituci'o'n kaj ŝanĝ'i la baz'o'n de la Siria politik'a sistem'o. Est'as grand'eg'a demokrat'a mank'o. La decid'o'j'n far'as Damasko, kaj la sistem'o de'pend'as de kelk'a'j famili'o'j, kiu'j reg'as la land'o'n." Si'a'flank'e, la buŝ'o de S-ro Al-Assad blov'as sam'e varm'o'n kaj mal'varm'o'n. Li plur'foj'e ĵur'is re'pren'i ĉiu'n ter'pec'o'j'n de Sirio, akuz'ant'e, en decembr'o 2017, la Kurd'o'j'n pri perfid'ec'o. Tamen, komenc'e de maj'o 2018, li asert'is en televid'a deklar'o, ke la pord'o rest'as mal'ferm'it'a por diskut'o'j kun KSD, dum sam'temp'e li taks'is "por'temp'a'j struktur'o'j" la instituci'o'j'n star'ig'it'a'j'n en nord'a kaj orient'a Sirio. En ĉi tiu jar'fin'o la diskut'o'j inter Damasko kaj SDK est'as inter'romp'it'a'j atend'ant'e, ke la situaci'o klar'iĝ'as en Idlib, urb'o, kiu'n la reĝim'o vol'as re'pren'i de la ĝihad'ist'o'j, tuj aŭ iam.

Post la re'konker'o de Kobane far'e de la taĉment'o'j por protekt'ad'o de la popol'o (YPG) kaj la taĉment'o'j por protekt'ad'o de la vir'in'o'j (YPJ), help'at'a'j de Parti'o de la Labor'ist'o'j de Kurdi'o (PKK), la Kurd'o'j elekt'is ne proklam'i la sen'de'pend'ec'o'n de Kurdi'o, sed star'ig'is demokrati'a'n federaci'o'n inspir'it'a'n de komun'um'ism'o [2], sen kontest'i la ekzist'ant'a'j'n land'lim'o'j'n. Tiam la mal'fid'o de la Arab'a'j, Turkmen'a'j kaj ali'a'j komun'um'o'j al la Kurd'o'j est'is grand'a. Ili tim'is, ke tiu'j, kiu'j venk'is Organiz'o'n de la Islam'a Ŝtat'o (OIŜ) venĝ'os si'n kontraŭ ili, pri la mis'trakt'ad'o'j de la Siriaj reg'ant'o'j al la Kurd'o'j. "La Kurd'o'j mult'e sufer'is pro la politik'o de asimil'ad'o far'it'a de la Baas-reĝim'o, re'memor'ig'as S-ro Habib. Tuj, kiam KSD liber'ig'is la zon'o'j'n okup'it'a'j'n de OIŜ, ni tre zorg'is por re'star'ig'i fid'o'n, kre'ant'e komitat'o'j'n por re'pac'iĝ'o kaj konsili'o'j'n reprezent'ant'a'j'n ĉiu'j'n. Nun, oni pov'as dir'i, ke 60% de KSD de'ven'as de Arab'a'j trib'o'j." Laŭ la plej freŝ'dat'a'j taks'o'j, KSD hav'as kvar'dek mil vir'a'j'n kaj vir'in'a'j'n milit'ist'o'j'n.

Ĝis 2017 Roĵavo konsist'is el tri kanton'o'j kun Kurd'a pli'mult'o : Afrin, Kobane kaj Ĵazira. Post la konker'o de Rakka en oktobr'o 2017, kaj la perd'o de Afrin en mart'o 2018, la aŭtonom'a federaci'o en'hav'as mal'pli da Kurd'o'j kaj pli da Arab'o'j. Do grav'as fortik'a alianc'o inter tiu'j du popol'o'j. La strang'a etos'o de Kamiŝli, la ĉef'urb'o de la kanton'o Ĵazira, montr'as la komplik'o'n de la situaci'o, per tut'a'j kvartal'o'j, kiu'j rest'as reg'at'a'j de la reĝim'o. La krist'an'a Siriaka loĝ'ant'ar'o est'as part'iĝ'ant'a inter sub'ten'o al Damasko kaj al'iĝ'o al la projekt'o de aŭtonom'a reg'ist'ar'o. S-in'o Elizabet Gaŭrije, membr'o de la aŭtonom'a reg'ist'ar'o por la krist'an'a Siriaka komun'um'o kaj de la trakt'ad'a deleg'it'ar'o, akcept'as ni'n en asoci'a sid'ej'o. Ŝi tuŝ'is la demand'o'n pri la part'ig'o de riĉ'o'font'o'j, precip'e naft'o, kies ĉef'a'j put'o'j est'as reg'at'a'j de la aŭtonom'a reg'ist'ar'o."Sirio est'as riĉ'a land'o. La distribu'o de la en'spez'o'j est'os traktat'a dum la ven'ont'a'j diskut'o'j. Ni propon'is al Damasko la kre'o'n de du'parti'a'j komitat'o'j por publik'a'j serv'o'j, san'sistem'o kaj ekonomi'o."

La traŭmat'o de la okup'ad'o de Afrin far'e de Turki'o

La aŭtonom'a reg'ist'ar'o dev'as ankaŭ trakt'i la mal'facil'aĵ'o'j'n, kiu'j'n ĝi traf'as pri eduk'ad'o. Unu el ĝi'a'j urĝ'aĵ'o'j est'is la star'ig'o de lern'ej'a stud'program'o en tri lingv'o'j, Arab'a, Kurd'a kaj Siriaka, kun nov'a'j pedagogi'a'j en'hav'o'j por ne'scienc'a'j objekt'o'j. "Ni hav'as neniu'n problem'o'n pri la stud'program'o de la reĝim'o, kiam tem'as pri scienc'a'j objekt'o'j, klar'ig'as S-ro Musim Nebo, instru'ist'o. Ili est'as universal'a'j stud'program'o'j. Kompens'e, ni hav'as mult'a'j'n problem'o'j'n pri objekt'o'j kiel histori'o, soci'ologi'o aŭ geografi'o. La ne'arab'a'j popol'o'j for'est'as el ili."

Fin'e de aŭgust'o 2018, kelk'a'j dek'o'j da Siriakoj manifestaci'is en Kamiŝli por kontraŭ'star'i la trud'o'n de nov'a stud'program'o kri'ant'e frap'fraz'o'j'n laŭd'ant'a'j'n S-ro'n Al-Assad. Ili hav'is du riproĉ'o'j'n, la ferm'o far'e de la aŭtonom'a reg'ist'ar'o de Siriaklingvaj klas'o'j en la publik'a'j lern'ej'o'j, kaj ili plend'is, ke la diplom'o'j de la aŭtonom'a reg'ist'ar'o est'as agnosk'it'a'j nek de Damasko nek de la fremd'a'j land'o'j. Por si'a defend'o, la reg'ant'o'j argument'as, ke la plej'part'o de la Siriakaj infan'o'j vizit'as privat'a'j'n lern'ej'o'j'n, kaj tio prav'ig'as la ferm'o'n de klas'o'j en la publik'a'j lern'ej'o'j. Iu'j privat'a'j lern'ej'o'j, reg'at'a'j de la eklezi'o, est'is por'temp'e ferm'it'a'j, ĉar ili rifuz'is uz'i la nov'a'n stud'program'o'n. Fin'e, inter'konsent'o okaz'is : tiu program'o est'as efektiv'ig'it'a nur por la du unu'a'j klas'o'j en element'a lern'ej'o. Por la ali'a'j klas'o'j de privat'a'j lern'ej'o'j la program'o de Damasko est'as konserv'it'a, kaj tio cert'ig'as agnosk'o'n de la diplom'o.

En Kobane ni ĉe'est'as kun'ven'o'n de komun'um'o, asemble'o'n en kiu la loĝ'ant'o'j solv'as la plej urĝ'a'j'n ĉiu'tag'a'j'n problem'o'j'n. Loĝ'ant'o, S-in'o Hevi Zora, denunc'as la hipokrit'ec'o'n de iu'j, kiu'j sen'hezit'e send'as si'a'j'n infan'o'j'n en lern'ej'o'j'n situ'ant'a'j'n ekster Roĵavo : "Kial iu'j riĉ'ul'o'j kaj eĉ membr'o'j de la aŭtonom'a reg'ist'ar'o en'skrib'ig'as si'a'j'n infan'o'j'n en Arab'a'j lern'ej'o'j de Latakio, Alepo, aŭ Damasko, dum la ali'a'j stud'as ĉi tie en la kurd'a ?" Post unu semajn'o, dekret'o pun'as ĉiu'n ofic'ist'o'n de la aŭtonom'a reg'ist'ar'o , kiu send'as si'a'j'n infan'o'j'n en la lern'ej'o'j'n de la reĝim'o.

Tamen la konkord'o inter la komun'um'o'j ŝajn'as pli'bon'iĝ'i, kaj la nov'a'j instituci'o'j funkci'as. En Kamiŝli, la kun'prezid'ant'o de la leĝ'far'a konsili'o, S-ro Hakem Khalo, klar'ig'as : "Ĉi tie, en la kanton'o de Ĵazira, la ŝtat'o neni'o'n distribu'is. Ĝi'a centraliz'a sistem'o neniam pri'zorg'is la ali'a'j'n etn'a'j'n aŭ religi'a'j'n komun'um'o'j'n. Nun, la reĝim'o pens'as, ke ĝi pov'os re'ir'i al la situaci'o de antaŭ la revoluci'o de 2011, sed mult'a'j Arab'o'j nun part'o'pren'as la sistem'o'n de la aŭtonom'a reg'ist'ar'o. Ili kun'sid'as en la civil'a'j konsili'o'j en Rakka, en Tabka en Manbiĝ, en De'ir-Ezzor. Ili konsci'iĝ'as, ke ili pov'as pri'zorg'i si'a'n komun'um'o'n ja pli bon'e ol antaŭ'e."

En Tel-Abiad, urb'et'o proksim'a de la Turk'a land'lim'o, oni ja sent'as konflikt'ec'o'n. OIŜ for'pel'it'a de KSD hav'is tie soci'a'n baz'o'n. La trud'ad'o de Turki'o kaj ĝi'a'j alianc'an'o'j est'as sen'ĉes'a. Al tio al'don'iĝ'as la pez'o de dolor'a pas'int'aĵ'o, ĉar la urb'o est'as part'o de region'o, kie'n la Baas-reĝim'o instal'is Arab'a'j'n loĝ'ant'o'j'n, en la jar'o'j 1960-aj, kaj sen'ig'is kurd'o'j'n el ili'a'j ter'posed'o'j. Ĉi last'a'j zorg'as ne montr'iĝ'i venĝ'em'a'j, kiel klar'ig'as S-ro Reshad Kurd'o, kies famili'o est'is sen'propriet'ig'it'a : "Kiam KSD liber'ig'is la urb'o'n el OIŜ, ni for'pel'is neniu'n. Ni ne re'pren'is ni'a'j'n ter'o'j'n pren'it'a'j'n de Arab'o'j antaŭ kvin'dek jar'o'j. Ni atend'as politik'a'n solv'o'n."

Pri'demand'it'a Kurd'a garaĝ'ist'o rest'as skeptik'a : "Eĉ se ni konstru'us paradiz'o'n, la Arab'o'j ne fid'us ni'n. Ili pens'as, ke la Kurd'o'j vol'as sub'prem'i ili'n. Kaj pri ni, ni tim'as, ke Turki'o far'os ĉi tie la sam'o'n, kiel en Afrin."

Afrin... Ĉiu'foj'e, kiam ni prononc'as tiu'n nom'o'n, ni'a'j al'parol'at'o'j hav'as larm'o'plen'a'j'n okul'o'j'n. La okup'ad'o de tiu pli'mult'e kurd'a kanton'o far'e de Turki'o est'as ver'a traŭmat'o. En januar'o 2018, post trakt'ad'o'j, Rusio permes'is al Turki'o invad'i ĝi'n. La koalici'o konduk'at'a de Uson'o ferm'is si'a'j'n okul'o'j'n, kaj la sam'a'j Kurd'a'j soldat'o'j, kiu'j for'pel'is OIŜ el Kobane kaj Rakka, kaj sav'is la Jez'id'o'j'n el OIŜ en Sinĵar, tie est'is buĉ'it'a'j en total'a indiferent'ec'o de la "inter'naci'a komun'um'o".

Implik'aĵ'o de kontraŭ'direkt'a'j alianc'o'j

Ne ebl'as tie'n ir'i. Ni halt'as en la plej okcident'a urb'o de la aŭtonom'a federaci'o : Manbiĝ. Protekt'at'a de la koalici'o kaj defend'at'a de la lok'a milit'ist'a konsili'o, tiu urb'o est'as ekzempl'o pri kun'viv'ad'o de komun'um'o'j. Plur'a'j hom'o'j atest'as pri la per'fort'aĵ'o'j far'it'a'j al la Kurd'o'j post la fal'o de Afrin. En raport'o publik'ig'it'a en juni'o 2018, Hum'a'n Rights Watch denunc'as la fakt'o'n ke : "arm'it'a'j grup'o'j de Siria Liber'a Arme'o, sub'ten'at'a'j de Turki'o, rab'is, detru'is aŭ ŝtel'is Kurd'a'j'n civil'a'j'n propriet'aĵ'o'j'n en la Kanton'o de Afrin. Ili instal'is milit'ist'o'j'n kaj ili'a'j'n famili'o'j'n en dom'o'j'n sen don'i kompens'o'n al ties posed'ant'o'j [3]". De tiam, la organiz'aĵ'o daŭr'e atend'as permes'o'n de Turki'o por sur'lok'e daŭr'ig'i si'a'n esplor'o'n.

Nun'a Sirio est'as implik'aĵ'o de kontraŭ'direkt'a'j alianc'o'j. La Kurd'o'j de Afrin, okcident'e de Eŭfrat'o, est'is protekt'at'a'j de Rusio, kiu for'las'is ili'n. La Kurd'o'j orient'e de Eŭfrat'o kaj en Manbiĝ, est'as nun protekt'at'a'j de koalici'o konduk'at'a de Uson'o kaj Franci'o. Sed ĝis kiam ? Sur'lok'e la loĝ'ant'o'j opini'as ne'mal'hav'ebl'a inter'naci'a'n aer'protekt'o'n, sen kiu la Turk'a arme'o aŭ la Siria arme'o facil'e frakas'os la mal'fort'a'n demokrati'a'n federaci'o'n. Sed je kiu prez'o ? Por hav'i respond'o'n, ni dev'as renkont'i PKK-on, ĉef'mal'amik'o'n de Turki'o kaj, laŭ iu'j koment'ant'o'j, "reĝisor'o'n de la Kurd'a lud'o en Sirio".

Ni tra'pas'as Tigris'o'n, land'lim'o'n inter Sirio kaj Irako, sur bark'o, kaj tra'ir'as la nord'a'n Irakon ĝis Kandil, mont'o'ĉen'o, kiu ŝirm'as la taĉment'o'j'n de PKK. Tie ni renkont'as S-ro'n Riz'a Altun. Jen la unu'a foj'o, kiam grav'a respond'ec'ul'o de PKK al'parol'as ĵurnal'ist'o'j'n de'post la mort'ig'o en aŭgust'o 2008 de Mam Zeki, Jez'id'a komand'ant'o de PKK, far'e de Turk'a misil'o. Dum la tut'a inter'parol'o, ne'vid'ebl'a spavo zum'ad'as super ni'a'j kap'o'j. Sub la arb'a foli'ar'o, S-ro Altun rest'as ĉiam'flegm'a. "Nun est'as ĉie kontraŭ'dir'o'j. Komenc'e, Uson'o ne hav'is la strategi'a'n intenc'o'n sub'ten'i KSD-on. La Kurd'o'j ja bon'e sci'as, ke Uson'o est'as imperi'ism'a ŝtat'o, sed ni est'as dev'ig'at'a'j konserv'i tiu'n paradoks'a'n rilat'o'n, ĉar ni'a plu'viv'o est'as en risk'o." Kaj li plu'dir'as, ke la freŝ'dat'a anonc'o de re'kompens'o por serĉ'at'o pri estr'o'j de PKK far'e de Vaŝington'o, klar'e montr'as la mal'fort'ec'o'n de tiu alianc'o. La reg'ant'o'lud'o'j kaj konflikt'o'j inter grand'a'j potenc'o'j ating'as kulmin'o'n sur la Siria teritori'o...

Mireille COURT kaj Chris De'n HOND

Fier'eg'e, rid'et'e, ĉirkaŭ'at'a de kvin'dek'o da fot'ist'o'j kaj de kadr'ist'o'j, Jim Acosta, la 16-an de Novembr'o 2018, celebr'is si'a'n abrupt'a'n re'ven'o'n al la Blank'a Dom'o. Kelk'a'j'n tag'o'j'n antaŭ'e li perd'is si'a'n akredit'o'n kiel korespond'ant'o de Cable News Network (CNN), sed la uson'a justic'o dev'ig'is la prezid'ant'o'n Donald Trump nul'ig'i la sankci'o'n. “Tio est'is test'o, kaj ni sukces'is ĝi'n, Acosta fanfaron'is. La ĵurnal'ist'o'j dev'as sci'i, ke en tiu ĉi land'o la gazet'ar'a liber'ec'o est'as sankt'a, kaj ke ili est'as protekt'at'a'j de la konstituci'o [por] enket'i pri tio, kio'n ni'a'j reg'ant'o'j kaj ni'a'j gvid'ant'o'j far'as.” Laŭ'grad'a trans'bild'iĝ'o, muzik'o, feliĉ'a fin'o …

Rifuĝ'int'a ek'de antaŭ ses jar'o'j en la ambasador'ej'o'n de Ekvadoro en Londono, s-ro Juli'a'n Assange cert'e ne pov'is rekt'e vid'i per CNN tiom kor'tuŝ'a'n el'nod'iĝ'o'n. Ĉar la ekzist'ad'o li'a simil'as al tiu de mal'liber'ul'o. Mal'permes'o el'ir'i, se li ne vol'as est'i arest'it'a de la brit'a'j instanc'o'j, kaj post'e sen'dub'e trans'don'ot'a al Uson'o ; komunik'ad'o'j redukt'it'a'j kaj ĉi'a'j turment'o'j ek'de kiam la ekvadora prezid'ant'o Lenín Moren'o, por komplez'i Vaŝington'o'n, decid'is akr'ig'i la rest'ad-kondiĉ'o'j'n de si'a “gast'o” (vid'u la artikol'o'n de Franklin Ramírez Gallegos).

La kapt'it'ec'o de s-ro Assange kaj la minac'o de dek'kelk'o'j da jar'o'j en uson'a mal'liber'ej'o (en 2010 s-ro Trump dezir'is ke li est'u ekzekut'it'a) okaz'as tut'e pro la inform'ad'a ret'ej'o, kiu'n li est'is fond'int'a. WikiLeaks okaz'ig'is la ĉef'a'j'n mal'kaŝ'o'j'n, kiu'j ĝen'eg'is la potenc'ul'o'j'n de tiu ĉi mond'o nun jam dum dek'o da jar'o'j : bild'o'j pri uson'a'j milit'krim'o'j en Afgan'uj'o kaj en Irako, industri'a spion'ad'o de Uson'o, sekret'a'j kont'o'j en la Kajman-insul'o'j. La diktator'ec'o de la tunizia prezid'ant'o Zine El-Abidin Be'n Al'i sku'iĝ'is per la dis'vast'ig'o de sekret'a komunik'aĵ'o de la uson'a ŝtat'departement'o, kiu kvalifik'is tiu'n ŝtel'ad-reĝim'o'n (“kleptokration”), amik'a'n de Vaŝington'o, “reĝim'o skler'oz'iĝ'int'a” kaj “kvazaŭ-mafi'o”. Ankaŭ WikiLeaks mal'kaŝ'is, ke du franc'a'j social'ist'a'j gvid'ant'o'j, s-ro'j François Hollande kaj Pierre Moscovici, la 8-an de Juni'o 2006 ir'is en la uson'a'n ambasador'ej'o'n en Parizo kaj tie bedaŭr'is la fort'a'n si'n'ten'o'n de la prezid'ant'o Jacques Chirac kontraŭ la invad'o al Irako.

Sed tio, kio'n la “mal'dekstr'o” pardon'as mal'pli ol ĉio al s-ro Assange, est'as la ret'mesaĝ'o'j, kiu'j'n li'a ret'ej'o pirat'is el la kampanj'o de s-in'o Hillary Clinton. Taks'ant'e, ke tiu afer'o favor'is la rus'a'j'n intenc'o'j'n kaj la elekt'o'n de s-ro Trump, ĝi forges'as, ke WikiLeaks tiam sen'vual'ig'is la manovr'o'j'n de la demokrat'a kandidat'in'o por sabot'i la kampanj'o'n de s-ro Bernie Sanders dum la pra'elekt'o'j de ili'a parti'o. Tiam la komunik'il'o'j de la tut'a mond'o ne hezit'is pli dis'vast'ig'i tiu'j'n inform'o'j'n, sam'e kiel ili far'is pri la antaŭ'a'j, tamen sen ke ili'a'j el'don'ist'o'j est'is kompar'at'a'j kun ekster'land'a'j spion'o'j kaj minac'at'a'j je mal'liber'ej'o.

La furioz'o de la uson'a'j instanc'o'j kontraŭ s-ro Assange est'as sub'ten'at'a de la mal'kuraĝ'o de la ĵurnal'ist'o'j, kiu'j for'las'as li'n aŭ eĉ ĝoj'as pri li'a mal'feliĉ'o. Ekzempl'e en la televid'o MSNBC, la stel'ul'a anim'ant'o Christopher Matthews, eks'a ĉef'o de la Demokrat'a Parti'o, ne hezit'is propon'i, ke la uson'a'j sekret'a'j serv'o'j dev'us “ag'i en israela manier'o kaj for'kapt'i Assange”…

Serge HALIMI.

Maj'o 2017. La en'potenc'iĝ'o de s-ro Lenín Moren'o kiel prezid'ant'o de Ekvadoro kaŭz'is suspir'o'n de sen'ŝarĝ'iĝ'o ĉe la latin'amerik'a'j progres'em'ul'o'j. Ĉar li venk'is kontraŭ la bank'ist'o Guillermo Lass'o, s-ro Moren'o sek'e halt'ig'is la triumf'ad'o'n de la dekstr'ul'ar'o en la region'o post la elekt'o'j de s-ro Horaci'o Cartes en Paragvajo en 2013 kaj de s-ro Mauricio Macri en Argentino en 2015 aŭ la nom'um'ad'o'n de s-ro Michel Tem'er en Brazilo sekv'e al la eks'ig'o (pli ol kontest'at'a) de s-in'o Dilma Roussef en 2016. [1]

Dum la elekt'o'kampanj'o s-ro Moren'o promes'is daŭr'ig'i la “civit'an'a'n revoluci'o'n” de si'a antaŭ'ul'o Rafael Correa, miks'aĵ'o'n de dis'volv'ad'o, de ali'distribu'ad'o kaj de ali'konstru'ad'o de la ŝtat'o. Li ankaŭ promes'is pli'bon'ig'i la stil'o'n, taks'at'a'n agres'a kaj “vertikal'ism'a” de la prezid'int'o. Li'a promes'o : Organiz'i grand'a'n naci'a'n dialog'o'n por ĉes'ig'i la politik'a'n polus'ig'o'n, kiu laŭ'dir'e el'ĉerp'ig'is part'o'n de la loĝ'ant'ar'o. La dub'ind'ig'o de la model'o de Correa fort'iĝ'is kun la ekonomi'a kriz'o de 2015-2016 kaj la korupt'o-skandal'o'j, kiu'j tuŝ'is la ĉirkaŭ'aĵ'o'n de la eks'a ŝtat'estr'o. Por s-ro Moren'o do la hor'o de ŝanĝ'o.

Post la elekt'o la land'o mal'kovr'as, ke la “naci'a dialog'o” hav'as nur unu cel'o'n : proksim'ig'i la palac'o'n Carondelet (sid'ej'o de la reg'ist'ar'o) kun la elit'o'j, kiu'j ag'as kontraŭ Correa. Sur'met'int'a la prezid'ant'a'n skarp'o'n, s-ro Moren'o ag'as kvazaŭ li'a legitim'ec'o de'pend'us de li'a kapabl'o aranĝ'i tiom strang'eg'a'n re'pac'ig'o'n. Ŝajn'as ke la program'o, kiu en la urn'o'j triumf'is kaj kiu pov'us mal'help'i la “dialog'o'n”, for'vapor'iĝ'is. Re'star'ig'o de la potenc'o de la merkat'o'j, al'iĝ'o al la uson'a ekster'a politik'o : la unu'a'j dispon'o'j de s-ro Moren'o konstern'is la region'a'n mal'dekstr'ul'ar'o'n. Ili entuziasm'ig'is la dekstr'ul'ar'o'n. La ĉef'a kontraŭ'ul'o, kiu'n la nov'a prezid'ant'o elekt'is ? La hom'o, kies politik'o'n li promes'is daŭr'ig'i kaj kies vic'prezid'ant'o li est'is dum ses jar'o'j, de 2007 ĝis 2013 : s-ro Correa. La “civit'an'a revoluci'o”, tiu politik'a projekt'o, kiu trans'form'is la land'o'n, en'potenc'ig'is hom'o'n, kiu ag'as por mal'far'i ĝi'n.

En Februar'o de 2018 la reg'ist'ar'o de s-ro Moren'o organiz'is referendum'o'n prezent'at'a'n kiel neces'a'n por kontraŭ'batal'i la korupt'o'n. Ĝi'a real'a cel'o : mal'fort'ig'i la prezid'int'o'n, ankoraŭ tre aprez'at'a'n de part'o de la loĝ'ant'ar'o. El la sep propon'o'j sub'met'it'a'j al voĉ'don'ad'o, unu mal'permes'as al la politik'a'j gvid'ant'o'j kandidat'i pli ol du foj'o'j'n por la sam'a funkci'o ; la ali'a permes'as eks'ig'i funkci'ul'o'j'n nom'um'it'a'j'n en la Konsil'ant'ar'o'n de Civit'an'a Part'o'pren'ad'o kaj de Social'a Kontrol'ad'o, taks'it'a'j proksim'a'j de la eks'a ŝtat'estr'o. S-ro Moren'o sukces'is kaj larĝ'e venk'is. S-ro Correa mal'fort'iĝ'is, ĉar li jam ne rajt'as kandidat'i por la prezid'ant-elekt'o'j de 2021. La al'tir'o kaŭz'it'a de la for'ir'o de li'a'j proksim'ul'o'j trans'form'as la prezid'ant-palac'o'n en varm'a'n nest'o'n por la reprezent'ant'o'j de la elit'o, de la mastr'ar'o kaj de la dekstr'ul'ar'o.

“Popol'ism'a mal'ŝpar'o”

Fond'it'a de s-ro Correa en 2006, la Alianza País (Alianc'o Land'o, AP) far'iĝ'is la plej grav'a parti'o post la fin'o de la diktator'ec'o en 1979. En 2017 ĝi ating'is la plej'mult'o'n en la parlament'o, kvankam ĝi'a grup'o redukt'iĝ'is de 100 seĝ'o'j al 74 (el 137). En la kulmin'o de la konflikt'o inter s-ro'j Correa kaj Moren'o la elekt'o-tribunal'o decid'is met'i la parti'o'n sub la reg'ad'o'n de la du'a kaj tiel dev'ig'is li'a'j'n politik'a'j'n kontraŭ'ul'o'j'n prov'i fond'i nov'a'n struktur'o'n. Tiu tamen mal'facil'e real'iĝ'as pro la mal'help'o'j, kiu'j'n la elekt'o-instanc'o'j — nun proksim'a'j al s-ro Moren'o — met'as sur li'a'n voj'o'n. [2] La implod'o de la fort'o'j kiu'j, hieraŭ, en'karn'ig'is la “civit'an'a'n revoluci'o'n”, facil'ig'is la proksim'iĝ'o'n de la elit'o'j kun la prezid'ant'o Moren'o, kiu neniam konsider'is la parti'o'j'n kaj la popol'a'j'n mobiliz'iĝ'o'j'n kiel demokrati'a'j'n fort'o'j'n util'a'j'n por la re'konstru'ad'o de politik'a'j blok'o'j. Kelk'a'j'n monat'o'j'n post'e, la nom'um'ad'o de s-ro Richard Martínez, ĉef'o de la ekvadora mastr'ar'o, en la posten'o'n de ministr'o pri ekonomi'o fort'ig'is la inter'konsent'o'n, kiu sub'ten'as la potenc'o'n de s-ro Moren'o, dum la fend'iĝ'o inter Correa-an'o'j kaj Moren-an'o'j sen'ig'is la reg'ist'ar'o'n je pli'mult'o en la parlament'o.

Sed la nov'a klan'o en la potenc'o ne lim'ig'as si'n al la tradici'a'j elit'o'j : ĝi en'ten'as ankaŭ, sur sub'a nivel'o, intelekt'ul'o'j'n, kiu'j ident'iĝ'as kiel “progres'em'a'j”, reprezent'ant'o'j'n de sindikat'o'j kaj figur'o'j'n de la indiĝen'a mov'ad'o. Do, situaci'o, kiu ŝok'is part'o'n de la region'a mal'dekstr'o. En Aŭgust'o de 2018 ekzempl'e la argentin'an'o Adolf'o Pérez Esquivel, Nobel-premi'it'o pri pac'o en 1980, send'is mal'ferm'it'a'n leter'o'n al la Konfederaci'o de Indiĝen'a'j Naci'ec'o'j de Ekvadoro (Conae). S-ro Moren'o tiam propon'is al tiu organiz'aĵ'o instal'iĝ'i en la ekvadoraj lokal'o'j de la Uni'o de la Sud-amerik'a'j Naci'o'j (Unasur), kiu'n, sam'e kiel la lok'a dekstr'ul'ar'o, li vol'as mal'fort'ig'i : ”Lenín Moren'o, kiu kun ali'a'j land'a'j gvid'ant'o'j far'as nov'liberal'a'n politik'o'n, prov'as detru'i tiu'j'n spac'o'j'n de integr'ad'o kaj de part'o'pren'o, skrib'as s-ro Pérez Esquivel. (…) La indiĝen'a'j popol'o'j de Ekvadoro ĉiam mobiliz'iĝ'is por defend'i si'a'j'n rajt'o'j'n kaj si'a'j'n liber'ec'o'j'n. Est'us bedaŭr'ind'a, se ili akcept'us tiu'n propon'o'n, kiu cel'as mal'fort'ig'i ni'a'j'n demokrati'o'j'n. La Conae ne pov'as ignor'i la decid'a'n rol'o'n, kiu'n Unasur lud'is por deprajmi kaj publik'e denunc'i la ŝtat'renvers'o'j'n en Bolivio, en Ekvadoro, en Paragvajo kaj en Hondur'o, inter ali'a'j. [3] Li'a leter'o rest'is sen respond'o.

Post re'ven'ig'i mastr'ar'a'j'n interes'o'j'n kaj la reakci'a'n part'o'n de la soci'a'j kaj sindikat'a'j organiz'aĵ'o'j en la sin'o'n de la ŝtat'o — io, kio'n s-ro Correa ĉiam rifuz'is —, la nov'a prezid'ant'o nun reg'as kun parti'o sen politik'a koher'o, sen elekt'a baz'o kaj sen popol'a sub'ten'o. La potenc'o dis'volv'as la ide'o'n, ke la kriz'o, kiu taŭz'as la land'o'n, klar'ig'ebl'as per la “popol'ism'a mal'ŝpar'ad'o”. S-ro Martínez stir'as dekstr'e'n : cel'o de buĝet'a plus'o, liberal'ig'o de la komerc'o, fleks'ebl'ig'o de la labor'leĝ'o. La leĝ'o pri dis'volv'ad'o de la produkt'ad'o, voĉ'don'it'a en Aŭgust'o 2018, trud'as la konsum'redukt'o'n kaj sam'temp'e el'sark'as la politik'o'j'n de dis'volv'ad'o kaj de ali'distribu'ad'o de la antaŭ'a mandat'o.

Pri impost'o'j la tekst'o en'ten'as amnesti'o'n por la privat'a'j impost-ŝuld'ant'o'j kaj seri'o'n da donac'o'j por la grand'a'j entrepren'o'j, pretekst'ant'e “favor'ig'i la re'ven'o'n de la invest'ist'o'j”. Prezent'at'a kiel dispon'o por financ'i la ŝtat'o'n, la leĝ'o permes'as la impost'a'n mal'obe'o'n de la potenc'ul'o'j. Krom'e, la unu'a artikol'o de la leĝ'o por defend'o de la labor'rajt'o'j est'as nul'ig'it'a. Ĝi ebl'ig'is al la instanc'o'j persekut'i entrepren'a'j'n propriet'ul'o'j'n, kiu'j atenc'is al la interes'o'j de si'a'j salajr'ul'o'j per kaŝ'ad'o de resurs'o'j aŭ per for'pren'o de ili'a'j maŝin'o'j el la labor'ej'o'j.

Ĉar tem'as pri politik'o'j de dis'volv'ad'o, la reg'ist'ar'o ne impost'as la ekster'ordinar'a'j'n prez'alt'ig'o'j'n de krud'material'o'j kaj ne insist'as pri re'ven'ig'o de deviz'o'j. Sam'e kiel la brazila reg'ist'ar'o ĝi mal'permes'as kresk'ig'i la publik'a'j'n el'spez'o'j'n je pli ol 3 el'cent'o'j jar'e kaj redukt'as la buĝet'a'j'n deficit'o'j'n sol'e al pag'o de interez'o'j por la ŝuld'o'j. La invest'ad'o mal'aper'is el la instrument'ar'o de publik'a'j politik'o'j ; la privat'ig'o'j, mal'e, est'as facil'ig'at'a'j per subvenci'o'j garanti'at'a'j por plur'a'j jar'o'j. La potenc'o adopt'as la inter'naci'a'n sistem'o'n de arbitraci'o de mal'konsent'o'j por ĉi'a'j invest'o'j el ekster'land'e, kaj per tio ne hezit'as romp'i la konstituci'o'n. [4]

Krom si'a part'o'pren'o en mal'fort'ig'o de la Unasur kaj de la Komun'um'o de latin'amerik'a'j kaj karibiaj ŝtat'o'j (Celac), s-ro Moren'o propon'as ke Ekvadoro al'iĝ'u al la Pacifik'a Alianc'o, liber'komerc'a organiz'aĵ'o, kiu kun'ig'as tiu'j'n latin'amerik'a'j'n ŝtat'o'j'n, kiu'j est'as reg'at'a'j de konservativ'ul'o'j. Li esprim'as si'n kontraŭ la azil'o por s-ro Juli'a'n Assange, la fond'int'o de WikiLeaks, protekt'at'a en la ekvadora ambasador'ej'o en Londono kaj akuz'at'a en Uson'o (vid'u la ĉef'artikol'o'n de Serge Halimi).

La “popol'ism'a ruin'iĝ'o”, kiu'n la ekvadoraj nov'liberal'ul'o'j publik'e denunc'as, ŝajn'as mal'facil'e pruv'ebl'a : inter 2007 kaj 2016 la kvot'o de mal'riĉ'ul'o'j fal'is de 37 al 23 el'cent'o'j, dum la mal'net'a en'land'a produkt'o kresk'eg'is je 68 el'cent'o'j. Ili tamen vol'as re'organiz'i la soci'o'n por komplez'i la inter'naci'a'j'n merkat'o'j'n. Sed la princip'o'j de ili'a nov'a ekonomi'o tre simil'as al la mal'nov'a'j logik'o'j de rent'o, kiu'j prosper'ig'is la iam'a'n oligarĥi'o'n.

En land'o, kiu ĵus spert'is long'a'n cikl'o'n de hegemoni'o de progres'ism'a tendenc'o en'korp'ig'it'a de s-ro Correa, neces'is profund'a trans'form'ad'o de la fort'rilat'o kaj de la meĥanism'o'j de legitim'ad'o de la potenc'o, por ke tia re'turn'iĝ'o est'ig'u tiom mal'mult'a'n rezist'ad'o'n. Kiel klar'ig'i la instal'ad'o'n de tiu ĉi “surpriz'a nov'liberal'ism'o” ?

Tiu esprim'o est'is formul'it'a en 2001 de la intelekt'ul'in'o Susan Stokes. [5] Ŝi tiam prov'is analiz'i la deficit'o'n de demokrati'a legitim'ec'o de latin'amerik'a'j reg'ist'ar'o'j kiu'j, sam'e kiel tiu de s-ro Moren'o hodiaŭ, en'potenc'iĝ'is per program'o diametr'e kontraŭ'a al la tradici'a'j liberal'a'j recept'o'j, kaj kiu'j tamen aplik'is ili'n laŭ'liter'e. En en Peruo de la 1990-aj jar'o'j s-ro Albert'o Fujimori super'is tiu'n mal'facil'aĵ'o'n — tiom verv'e, ke li sukces'is est'i re'elekt'it'a — per si'a promes'o est'ig'i sekur'ec'o'n kaj ord'o'n (front'e al la minac'o de la geril'a Lum'a Pad'o) inter'ŝanĝ'e de struktur'a'j ŝanĝ'o'j. La Ekvadoro de 2018 si'a'vic'e prezent'as si'a'n re'turn'iĝ'o'n kiel konsekvenc'o'n de la “moral'a kriz'o de la Corre-ism'o”. La batal'o kontraŭ la korupt'o ĉi tie far'iĝ'as la precip'a meĥanism'o por legitim'i la nov'liberal'ism'o'n.

La batal'o kontraŭ la korupt'o kun'ig'as du komplet'ig'a'j'n element'o'j'n la politik'a'n aktiv'ism'o'n de la justic'o kaj fort'a'j'n kampanj'o'j'n de la komunik'il'o'j por mal'klar'ig'i la popol'a'n memor'o'n. La manovr'o'j kontraŭ la “koreismo” mult'iĝ'as en cirkul'ad'o, kiu nutr'as sam'temp'e la reg'ist'ar'a'j'n decid'o'j'n, la reklam'o'n en la soci'a'j ret'o'j kaj la titol'paĝ'o'j'n de la gazet'o'j. Jam ne tem'as pri juĝ'ad'o de suspekt'at'o'j, sed pri ŝanĝ'o de la tribunal'o'j en legitim'a'j'n instanc'o'j'n por juĝ'i la ĝust'ec'o'n de respektiv'a politik'o. Dum la vic'prezid'int'o Jorge Glas — akuz'at'a je asoci'o de bandit'o'j — est'as en mal'liber'ej'o kaj s-ro Correa, kiu loĝ'as en Belg'uj'o, est'is sub inter'naci'a arest-mandat'o [6], la ekvadora potenc'o iom post iom sukces'as dub'ig'i la sukces'o'j'n de tio, kio'n la ekvador'an'o'j tamen nom'is la “gajn'it'a jar'dek'o” de 2007-2017 : ekonomi'a'n kresk'o'n, mal'alt'ig'o'n de la mal'riĉ'ec'o kaj de la mal'egal'ec'o'j …

La rakont'o, kiu prav'ig'as la jur'a'n kaj komunik'il'a'n operac'o'n, sukces'e trud'as ide'o'n : la “dik'a kaj ne'tra'vid'ebl'a ŝtat'o”, asoci'at'a al la mal'dekstr'o, ne kapabl'as sekv'i la plej element'a'n etik'o'n. Ĝi do konduk'as aŭtomat'e al diboĉ'o kaj kriz'o. La ekvadoraj potenc'o kaj komunik'il'o'j al'iĝ'as al la region'a ĥor'o, kiam ili klar'ig'as, ke la ali'distribu'a politik'o de la mal'dekstr'o konduk'is al la korupt'o, [7] kaj sam'temp'e ili asert'as, ke la konsum'lim'ig'o en tiu'j kondiĉ'o'j est'as moral'a neces'o.

Lev'iĝ'as demand'o : ĉu tiu operac'o est'us ebl'a, se s-ro Moren'o ne pov'int'us profit'i real'a'n kriz'o'n en'e de la “civit'an'a revoluci'o” ? La sen'pun'ec'o, kiu'n ĝis nun ĝu'is la respond'ec'ul'o'j de la fraŭd'o'j, instig'is part'o'n de la loĝ'ant'ar'o prav'ig'i la reg'ist'ar'o'n. Tiel ke, spit'e al la arbitr'ec'o de la kampanj'o kontraŭ Correa, la batal'o kontraŭ la korupt'o est'is lev'it'a en la rang'o'n de plej grav'a publik'a problem'o. Ĉu en tia kun'tekst'o la progres'ist'o'j pov'as kontent'iĝ'i per tio ke ili klar'ig'as si'a'j'n problem'eg'o'j'n per la “perfid'o de Moren'o” ? Tia strategi'o, kiu ignor'as la popol'a'n postul'o'n je moral'a integr'ec'o, mal'fort'ig'us la parol'ad'o'j'n de ĉiu'j kiu'j prov'as montr'i, ke la nov'liberal'ism'o ne est'as rimed'o kontraŭ la laŭ'dir'a'j eksces'o'j de la mal'dekstr'o, sed politik'a projekt'o de mal'egal'ec'o.

La progres'ist'a tend'ar'o trov'iĝ'as divid'it'a inter mal'dekstr'o kontraŭ s-ro Correa kaj daŭr'e aktiv'a “koreismo”, sed mal'fort'iĝ'int'a pro la politik'a'j-justic'a'j atak'o'j de la potenc'o kaj pro si'a propr'a mal'kapabl'o je mem'kritik'o. Pro tio la ebl'ec'o de nov'a mal'dekstr'a ŝanĝ'o ŝajn'as est'i mal'cert'a. La dekstr'ul'ar'o, kvankam ĝi fakt'e part'o'pren'as en la potenc'o, gajn'is eĉ ne unu prezid'ant-elekt'o'n ek'de 1998 ; dis'fal'o de la popular'ec'o de la aktual'a reĝim'o pov'us sub'fos'i la esper'o'j'n korekt'i la afer'o'j'n per elekt'o'j. En tia situaci'o, kaj sam'e kiel la brazila prezid'int'o Tem'er, s-ro Moren'o est'us sukces'int'a for'vor'i sam'temp'e tiu'j'n, kiu'j port'is li'n en la potenc'o'n, kaj tiu'j'n, kiu'j sub'ten'is li'a'n kontraŭ'popol'a'n kruc'milit'o'n. Ĉiu'j nun kon'as la sekv'o'n de la histori'o en Brazilo.

Franklin RAMÍREZ GALLEGOS.

"Nul'ig'u la impost'o'j'n", "Macron Avar'ul'o", "Ir'i labor'i far'iĝ'as luks'aĵ'o", "Dekstr'o, mal'dekstr'o = impost'o'j", "Ĉes'ig'u la mon'el'tord'o'n, la ribel'o de unu'iĝ'int'a popol'o pov'as est'ig'i revoluci'o'n" ... La vari'ec'o de slogan'o'j montr'at'a'j dum la popol'a'j manifestaci'o'j kiu'j blok'is la voj'o'j'n protest'e kontraŭ la pli'ig'o de fuel'impost'o'j ek'de la 17a de novembr'o, el'vok'as kaj politik'e plur'fac'et'a'n mov'ad'o'n kaj koler'o'n cel'at'a'n al tre specif'a objekt'o, nom'e impost'o'j, fundament'o de la social'a ŝtat'o.

Dum la tut'a du'dek'a jar'cent'o, la demand'o pri impost'o'j apenaŭ koncern'is la labor'ist'ar'o'n. Post la Unu'a Mond'milit'o, la en'konduk'o de la progresiv'a en'spez'impost'o est'ig'is rezist'o'n ĉe la liberal'a'j profesi'o'j, la mem'dung'it'o'j kaj la kamp'ar'an'o'j, kiu'j star'ig'is asoci'o'j'n de impost'pag'ant'o'j [1]. Sed, krom dum la temp'o de la Popol'a Front'o (1936-1938), la demand'o pri mal'just'a'j impost'o'j ankoraŭ okup'is nur marĝen'a'n lok'o'n en la labor'ist'a mov'ad'o, precip'e kompar'e kun salajr'o'postul'o'j kaj la konserv'o de labor'posten'o'j. Eĉ la mal'just'ec'o de ne'rekt'a'j impost'o'j je konsum'ad'o, kiel la al'don'valor'a impost'o (Av'i), kiu konsist'ig'as proksim'um'e du'on'o'n de la impost'en'spez'o'j de la ŝtat'o kompar'e kun la salajr'o'impost'o kiu konsist'ig'as nur kvar'on'o'n, mal'oft'e est'is la objekt'o de kampanj'o'j de labor'sindikat'o'j kaj mal'dekstr'a'j parti'o'j.

En last'a'j jar'o'j, tamen, la kontraŭ'star'o pri impost'o'j re'vigl'iĝ'is tiom, ke ĝi far'iĝ'is centr'a afer'o en la lukt'o'j kontraŭ rigor'a'j el'spez'redukt'o'j. En Portugali'o, en maj'o 2010, dek'mil'o'j protest'is kontraŭ impost'alt'ig'o'j kaj buĝet'a'j redukt'o'j. Du jar'o'j'n post'e, cent'mil'o'j da hispan'o'j mobiliz'iĝ'is kontraŭ la buĝet'a rigor'ec'o, la mal'ŝtat'ig'o kaj la pli'ig'o de la Av'i - de 4% al 21% por lern'ej'a'j material'o'j. En Greki'o, publik'a'j kaj privat'a'j dung'it'o'j sur'strat'iĝ'is por protest'i kontraŭ salajr'o'redukt'o'j'n kaj mal'just'a'j'n impost'o'j'n. Kelk'a'j'n monat'o'j'n post'e, franc'a'j labor'ist'o'j en agr'o'industri'a'j fabrik'o'j, minac'at'a'j de mal'dung'o'j de super'flu'a'j dung'it'o'j, al'iĝ'is al la mov'ad'o de la bonnets rouges ("ruĝ'a'j ĉap'o'j") [2] lanĉ'it'a de kultiv'ist'o'j kaj et'skal'a'j entrepren'ist'o'j por venk'i la ekologi'a'n impost'o'n.

Ĉi tiu'n retro'ir'ig'o'n de la debat'o pri impost'o'j est'ig'is ĉef'e publik'a'j politik'o'j. Kun la kresk'o de amas'a sen'labor'ec'o kaj la intens'iĝ'o de la inter'naci'a konkurenc'o, reg'ist'ar'o'j est'as laŭ'paŝ'e rezign'ant'a'j regul'ig'i la divid'o'n de primar'a'j en'spez'o'j inter salajr'o'j kaj profit'o'j. En la daŭr'o de kelk'a'j jar'o'j, la social'a demand'o, formul'it'a en la kadr'o de la divid'o de profit'o'j, ced'is la lok'o'n al demand'o pri impost'o'j uz'at'a por varb'i la sub'ten'o'n de la elekt'ant'ar'o. En 2007, la slogan'o de Nicolas Sarkozy "Labor'i pli por gajn'i pli", kaj li'a projekt'o de sen'impost'ig'o'j por krom'hor'o'j, rav'is mult'a'j'n ofic'ist'o'j'n kaj fabrik'labor'ist'o'j'n. Kvin jar'o'j'n post'e, la promes'o en'konduk'i impost'o'n de 75% sur en'spez'o'j de pli ol 1 milion'o da eŭr'o'j ĉiu'jar'e ebl'ig'is al François Hollande don'i al si'a program'o popol'ism'a'n aspekt'o'n ; la rimed'o est'is tiom mis'koncept'it'a ke la Konstituci'a Konsili'o ne hezit'is blok'i ĝi'n. En 2017, Emmanuel Macron ankaŭ uz'is la abolici'o'n de la impost'o sur loĝ'ej'o'j por kontraŭ'pez'i si'a'n publik'a'n reputaci'o'n kiel la kandidat'o'n de la elit'o'j, antaŭ ol li fin'e anonc'is ke ĝi daŭr'os tri jar'o'j'n.

Grand'eg'a paradoks'o trov'iĝ'as ĉe la baz'o de ĉi tiu politik'ig'o de la demand'o pri impost'o'j : est'as membr'o'j de la labor'ist'ar'o kiu'j plej kritik'as la nivel'o'n de impost'o'j malgraŭ tio, ke est'as ili kiu'j plej profit'as de la sistem'o de la re'distribu'o de la riĉ'ec'o sur'baz'e de pag'ig'o'j. Region'a'j al'iĝ'o'j intens'ig'as ĉi tiu'n mal'fid'o'n. Ju pli oni mal'proksim'iĝ'as de la pli grand'a'j urb'o'j, des pli fort'iĝ'as la sent'o ke oni est'as mal'just'e impost'at'a : la loĝ'ant'o'j de kamp'ar'a'j kaj antaŭ'urb'a'j zon'o'j plej kritik'as la impost'a'n sistem'o'n, kontrast'e kun pariz'an'o'j. Post kelk'a'j jar'o'j da politik'o'j cel'ant'a'j antaŭ'e'n'ig'i dom'posed'ad'o'n, mult'a'j famili'o'j kun mal'alt'a'j salajr'o'j, kiu'j sur'pren'is ŝuld'o'n por aĉet'i dom'o'n, nun est'as sub'met'at'a'j al regul'a'j pli'ig'o'j de municip'a'j impost'o'j sur ne'mov'ebl'aĵ'o'j, kiu'j kompens'as la mal'pli'ig'o'n de ŝtat'a'j subvenci'o'j al municip'o'j. En iu'j region'o'j, la sent'o de mal'just'ec'o de'ven'as de la mal'bon'iĝ'o de publik'a'j serv'o'j kaj la pli'iĝ'int'a mal'facil'ec'o pri transport'ad'o pro la ferm'iĝ'o de fer'voj'a'j lini'o'j [3]. Est'as kvazaŭ la loĝ'ant'o'j de ĉi tiu'j lok'o'j, kiu'j plej'part'e vetur'as aŭtomobil'e kaj est'as traf'at'a'j de la plen'a bat'fort'o de kresk'ant'a'j fuel'prez'o'j, vid'atest'as la mal'aper'o'n antaŭ si'a'j okul'o'j mem de la lok'a'j instituci'o'j - la poŝt'ofic'ej'o, la lern'ej'o, la fer'voj'staci'o - kiu'j konkret'e reprezent'as la social'ig'o'n de mon'o per impost'o'j.

Mal'proksim'a ŝtat'o, serv'ant'a al la potenc'ul'o'j

Tia mal'fid'o al la fisk'a'j aŭtoritat'ul'o'j est'as part'o de ekster'ordinar'a koincid'o de event'o'j, karakteriz'at'a de si'n'sekv'o de skandal'o'j. En 2011, oni el'trov'is ke Liliane Bettencourt, la plej riĉ'a vir'in'o en Franci'o, est'is kaŝ'int'a pli ol 100 milion'o'j'n da eŭr'o'j de la fisk'a'j aŭtoritat'ul'o'j, kaj ke ŝi donac'is mon'o'n por la elekt'o'kampanj'o de Nicolas Sarkozy. Post tio ven'is la afer'o Jérôme Cahuzac, la nom'o de la ministr'o pri la buĝet'o de François Hollande, kiu respond'ec'is pri la batal'o kontraŭ impost'a fraŭd'o kaj kiu konfes'is en 2013 ke li hav'as sekret'a'n svis'a'n bank'o'kont'o'n kun valor'o de 600 000 eŭr'o'j - ne'int'e tio'n antaŭ la Naci'a Asemble'o. Sam'temp'e, komenc'iĝ'is melodram'o en la amas'komunik'il'o'j. La epizod'o'j de la LuxLeaks, SwissLeaks, Offshore Leaks, "Panam'a Papers" kaj "Paradise Papers" relief'ig'is impost'a'j'n fraŭd'o'j'n de trans'naci'a'j firma'o'j, politik'a'j gvid'ant'o'j, fam'a'j sport'ist'o'j kaj la mond'o de distr'iĝ'o. Ĉi tiu si'n'sekv'o montr'is ke la egal'ec'o de impost'o'j est'as fabel'o rakont'at'a en jur'a'j libr'o'j, kaj ke la mond'o nun konsist'as el du kategori'o'j : unu'flank'e, ordinar'a'j impost'pag'ant'o'j al'vok'at'a'j akcept'i ke impost'o'j est'as neces'a'j por re'plen'ig'i la ŝtat'a'n kas'o'n ; ali'flank'e, la potenc'ul'o'j kiu'j pov'as sen'ĝen'e sen'dev'ig'i si'n je la laŭ'leĝ'a'j lim'o'j (neni'u kriminal'a plend'o est'is registr'it'a kontraŭ Bettencourt, kiu mort'is en 2017 ; s-ro Cahuzac est'is kondamn'it'a al kvar jar'o'j da en'prizon'ig'o sed rest'as liber'a).

La percept'o'n pri "du'obl'a norm'o" intens'ig'is la praktik'a'j spert'o'j kiu'j'n la labor'ist'a klas'o hav'as kun la ŝtat'o. La plej mal'riĉ'a'j impost'pag'ant'o'j oft'e de'pend'as de ŝtat'ofic'ist'o'j por help'i si'n asert'i si'a'j'n rajt'o'j'n [4]. Sed la mal'pli'iĝ'o de la nombr'o de ŝtat'ofic'ist'o'j damaĝ'as rilat'o'j'n ĉe la giĉet'o. Inter 2005 kaj 2017, reg'ist'ar'o'j elimin'is pli ol 35 000 labor'posten'o'j'n tra la tut'a fisk'o, precip'e la person'ar'o'n ĉe la giĉet'o'j. En la kamp'ar'a'j region'o'j, la mal'ferm'hor'ar'o mal'pli'iĝ'is kaj, en urb'a'j lok'o'j, atend'o'vic'o'j pli'long'iĝ'as, kio pun'as impost'pag'ant'o'j'n kun mal'mult'a eduk'o kiu'j prefer'as hom'a'n kontakt'o'n anstataŭ uz'i Inter'ret'o'n, precip'e kiam ili dev'as pet'i ne'dev'ig'a'n rabat'o'n, tio est'as, argument'i ke est'as praktik'e mal'ebl'e pag'i la dom'impost'o'n, la impost'o'n sur ne'mov'ebl'aĵ'o'j aŭ la aŭd'vid'a'n kotiz'o'n. Kun la pli'iĝ'o de sen'labor'ec'o kaj ne'sekur'a dung'at'ec'o, la nombr'o de ĉi tiu'j pet'o'j kresk'is de 695 000 en 2003 al 1,4 milion'o'j en 2015. Sed la ebl'ec'o, ke oni konvink'os la impost'ist'o'n pri si'a argument'o, vari'as laŭ la soci'a fon'o de la pet'ant'o : laŭ ni'a enket'o far'it'a en 2017, el la impost'pag'ant'o'j kiu'j hav'is disput'o'n kun la ŝtat'a'j serv'o'j, 69% de membr'o'j de la super'a'j klas'o'j est'is kontent'ig'it'a'j, kontraŭ 51% de la mal'riĉ'ul'o'j.

La efik'o'j de la financ'a kriz'o pli'sever'ig'as la burokrat'ism'a'n streĉ'it'ec'o'n. Por dung'it'o'j kaj et'skal'a'j entrepren'ist'o'j, kies aĉet'pov'o stagn'as aŭ regres'as, impost'o'j ŝajn'as est'i mal'pli kompens'o por publik'a'j serv'o'j ol suplement'a el'spez'o. Ili'a sent'o de mal'just'ec'o est'as pli'intens'ig'it'a : al la mal'kapabl'o pag'i la postulat'a'j'n sum'o'j'n est'as al'met'it'a la konvink'o ke ĉi tiu mon'o serv'as por riĉ'ig'i "la super'ul'o'j'n". Ek'de la kriz'o de 2008, la dis'er'iĝ'o de la industri'a struktur'o kaj la mal'dung'o'j ĵet'as sever'a'n lum'o'n sur la sen'pov'ec'o'n de gvid'ant'o'j kiu'j ne kapabl'as opon'i ekster'land'ig'o'j'n. Ia'temp'e konsider'at'a kiel garanti'o de protekt'o, la ŝtat'o nun ŝajn'as est'i mal'proksim'a instanc'o, serv'ant'a al la potenc'ul'o'j.

Al'don'e, en et'skal'a'j entrepren'o'j kiu'j est'as precip'e el'met'at'a'j al la inter'naci'a konkurenc'o, oni oft'e rigard'as impost'o'j'n kiel rekt'a'n minac'o'n por la daŭr'ig'ebl'ec'o de dung'at'ec'o. Ĉi tiu percept'o, stimul'at'a de ĵurnal'ist'o'j per la konstant'a refren'o pri "ŝarĝ'o'j trud'it'a'j al la dung'o'kost'o'j", kre'as komun'a'n interes'o'n inter dung'it'o'j kaj dung'int'o'j, precip'e kiam tem'as pri kiel kontest'i ŝtat'a'j'n pag'ig'o'j'n kaj tro'a'j'n regul'o'j'n.

En fragment'ig'it'a mond'o de labor'o, kie dung'ant'o'j vol'e si'n turn'as al sub'kontrakt'ad'o, la kontraŭ'star'o pri impost'o'j ankaŭ pov'as ven'i de jun'a'j ne'diplom'iĝ'int'a'j labor'ist'o'j - fabrik'labor'ist'o'j kaj ofic'ist'o'j - sever'e traf'it'a'j de sen'labor'ec'o kaj ne'sekur'a dung'it'ec'o. Por mult'a'j, la individu'ig'o de labor'o est'as akompan'at'a de erozi'o de kolektiv'a'j solidar'ec'o'j, kio est'ig'as form'o'n de eks'fili'iĝ'o : hav'ant'e neni'o'n komun'a'n kun la stabil'ec'o propon'at'a de la status'o de ŝtat'ofic'ist'o, ĉi tiu'j labor'ist'o'j ten'as en si i'a'n rankor'o'n je la Ŝtat'o kaj ĝi'a'j agent'o'j kiu'j rajt'as protekt'o'j'n, kiu'j'n labor'ist'o'j ne rajt'as. Por tiu'j plej traf'it'a'j de la financ'a kriz'o, mem'dung'iĝ'o est'as ebl'a solv'o. Sed ĉi tiu perspektiv'o de promoci'o est'as oft'e akompan'at'a de la adopt'o de parol'o kondamn'ant'a "tro'a'j'n de'pag'o'j'n". La bild'o de la mal'grand'a firma'o aflikt'at'a de social'a'j kaj fisk'a'j pag'ig'o'j kun'lig'iĝ'as kun tiu de izol'it'a ŝtat'o, indiferent'a pri lok'a'j mal'facil'aĵ'o'j. La valor'ig'o de labor'o kiel font'o de dign'o kaj merit'it'a salajr'o est'as akompan'at'a de la fi'ig'o de social'a'j subvenci'o'j financ'at'a'j de impost'o'j. La mal'stabil'ig'o de tut'a'j sekci'o'j de labor'ist'o'j kun mal'alt'a'j en'spez'o'j tiel help'is daŭr'ig'i la kresk'ant'a'n mal'fid'o'n ĉe la labor'ist'ar'o pri impost'o'j kun la cel'o sekur'ig'i dung'it'ec'o'n ĉia'prez'e.

Ĉi tiu perfid'it'a fid'o de la labor'ist'ar'o, rilat'e al la font'o'j de financ'o'j por la social'a ŝtat'o, est'as de'long'e ignor'it'a en debat'o'j pri impost'o'j. Kiam oni menci'as ĝi'n dum la elekt'o'kampanj'o'j, la prioritat'o de reg'ist'ar'o'j est'as konserv'i konfid'o'n je la impost'o'sistem'o ĉe la mez'klas'an'o'j - soci'a grup'o kun kiu la pli'mult'o de voĉ'don'ant'o'j ident'ig'as si'n - kaj ĉe la riĉ'ul'o'j. Ek'de la fru'a'j 1980aj jar'o'j, mult'iĝ'as impost'a'j pag-escept'o'j ebl'ig'ant'a'j redukt'o'j'n de rent'impost'o'j, dum la al'don'valor'a impost'o rest'as sen'ŝanĝ'a por ĉiu'j konsum'ant'o'j kaj fuel'impost'o'j pli'iĝ'is sen iu ajn pag-escept'o (krom por transport'a'j firma'o'j). Mon'donac'o'j al parti'o'j kaj asoci'o'j, dung'o de hejm'serv'ist'o, invest'o'j je lu'ebl'a'j dom'o'j, energi-rilat'a re'nov'ig'a labor'o : ĉiu'j est'as sen'impost'ig'a'j mekanism'o'j kiu'j ebl'ig'as al impost'pag'ant'o'j redukt'i si'a'n faktur'o'n, kaj eĉ rajt'ig'as al la riĉ'ul'o'j aranĝ'o'j'n de impost'a optimum'ig'o.

Donac'o al entrepren'estr'o'j

Tia'j pag-escept'o'j influ'as si'n'ten'o'j'n pri la nivel'o de impost'o'j. Laŭ ni'a enket'o, impost'pag'ant'o'j kun almenaŭ unu sen'impost'ig'o 1,4-obl'e mal'pli probabl'e opini'os ke "en Franci'o oni pag'as tro da impost'o'j" ol tiu'j, kiu'j ne hav'as sen'impost'ig'o'n. En aŭtun'o, la dram'o en la amas'komunik'il'o'j pri la impost'o de'kalkul'it'a ĉe la font'o [5] ankaŭ montr'is ke la reg'ist'ar'o est'as pret'a mobiliz'iĝ'i por garanti'i ĉi tiu'j'n rimed'o'j'n kiu'j profit'as al la bon'hav'ul'o'j : ĉef'ministr'o Édouard Philippe fin'e decid'is ke 60% de kelk'a'j impost'kredit'o'j est'os pag'it'a'j ĝis januar'o 2019, kaj ne ses monat'o'j'n post'e kiel est'is unu'e intenc'it'e.

Sam'temp'e, ali'a'j leĝ'o'j est'as aprob'it'a'j kiu'j cel'as la plej'riĉ'ul'o'j'n, kiel la pli'larĝ'ig'o de la ’Pakt'o Dutreil’ [6], kiu ebl'ig'as al entrepren'estr'o'j testament'i si'a'j'n akci'o'j'n, per antaŭ'donac'o'j aŭ kiam ili mort'os, kaj tiel escept'i si'n de la pli'mult'o de - aŭ eĉ de ĉiu'j - hered'a'j impost'o'j. Ĉi tiu donac'o, kies kost'o ne est'as preciz'e kalkul'it'a, est'is aprob'it'a tut'e ne'rimark'it'e, sed la pli'larĝ'ig'o de ĉi tiu sen'impost'ig'o, kiu jam kost'as al la publik'a'j financ'o'j ĉirkaŭ 500 milion'o'j'n da eŭr'o'j ĉiu'jar'e, reprezent'us tre grand'a'j'n gajn'o'j'n por tiu'j, kiu'j profit'as de ĝi.

Dum'e, ĵurnal'ist'o'j kaj politik'ist'o'j fascin'it'e fiks'rigard'as la "flav'a'j'n veŝt'o'j'n" kaj demand'as al si ĉu ili protekt'u la hom'medi'o'n aŭ sufok'u aŭt'ist'o'j'n. Kvankam ankoraŭ est'as tro fru'e prognoz'i la sekv'o'j'n de ĉi tiu mov'ad'o, ĝi'a ĉef'a merit'o est'as tio, ke ĝi pri'lum'is la rankor'o'n pri mal'just'a'j impost'o'j kiu bolet'as de mult'a'j jar'o'j en la kor'o'j de la labor'ist'a'j klas'o'j.

Alexis Spir'e

Leg'i Kaj Re'leg'i la Universal'a'n Deklaraci'o'n de la Hom'rajt'o'j, sep'dek jar'o'j'n post ĝi'a adopt'o far'e de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j en Parizo, est'as daŭr'e util'a ekzerc'o, ĉar tiu tekst'o plu propon'as nun la plej progres'em'a'n vizi'o'n de tio, kio ni'a mond'o pov'us est'i. En la moment'o celebr'i tiu'n dat're'ven'o'n, est'us logik'e sub'strek'i la ne'kontest'ebl'a'j'n progres'o'j'n kun'e far'it'a'j'n dum tiu'j jar'o'j por trans'form'i ĉi tiu'n vizi'o'n en real'o'n. Sed honest'ec'o dev'ig'as ni'n dir'i, ke ne'toler'em'o kresk'as, ke ekstrem'a'j mal'egal'ec'o'j dis'vast'iĝ'as dum la ŝtat'o'j montr'iĝ'as ne'kapabl'a'j kolektiv'e far'i la neces'a'j'n decid'o'j'n por al'front'i la tut'mond'a'j'n minac'o'j'n. Ni trov'iĝ'as ekzakt'e en la situaci'o, kiu'n la land'o'j sub'skrib'int'o'j de la Deklaraci'o vol'is evit'i. Ni do ne kontent'iĝ'u per tiu celebr'ad'o, kaj ni pren'u tiu'n histori'a'n okaz'o'n por far'i bilanc'o'n kaj labor'i por konkret'ig'i la hom'rajt'o'j'n por la plej grand'a nombr'o.

La du'a artikol'o de la Universal'a Deklaraci'o dir'as, ke la proklam'it'a'j rajt'o'j aparten'as al ĉiu el ni, ĉu ni est'as riĉ'a aŭ mal'riĉ'a, kiu ajn est'as ni'a seks'o aŭ ni'a haŭt'kolor'o, la land'o kie ni viv'as, la lingv'o kiu'n ni parol'as, ni'a'j opini'o'j aŭ ni'a'j kred'o'j. Tiu universal'ism'o, kiu est'as ĉe la origin'o de ĉiu'j rajt'o'j de la hom'o, ne nur ne far'iĝ'is real'o, sed sufer'as hodiaŭ brutal'a'j'n atak'o'j'n. Amnesty International kun'e kun ali'a'j organiz'aĵ'o'j sen'ĉes'e sub'strek'as, ke diskurs'o'j plen'a'j je stigmat'iz'o, mal'am'o kaj tim'o dis'volv'iĝ'as en neniam vid'it'a manier'o tra la mond'o, de la 1930-aj jar'o'j.

La ĵus'a venk'o de s-ro Jair Bolsonaro ĉe la prezid'ant'a elekt'o en Brazilo, malgraŭ program'o mal'kaŝ'e mal'amik'a al la fundament'a'j rajt'o'j, perfekt'e ilustr'as la defi'o'j'n al kiu'j ni dev'as respond'i.

Se S-Ro BOLSONARO sukces'os plen'um'i la promes'o'j'n de sen'human'ig'a kampanj'o, li'a al'ir'o al la reg'a pozici'o minac'as la indiĝen'a'j'n loĝ'ant'ar'o'j'n, la tradici'a'j'n kamp'ar'an'a'j'n komun'um'o'j'n – nom'at'a'j'n quilombos -, la lesb'an'o'j'n,, gej'o'j'n, du'seks'a'j'n, trans- kaj inter-seks'a'j'n hom'o'j'n (LGDTI), la nigr'a'n jun'ul'ar'o'n, la vir'in'o'j'n, la aktiv'ul'o'j'n kaj la organiz'aĵ'o'j'n de la civil'a soci'o.

Est'as absolut'e neces'e si'n demand'i kial ni trov'iĝ'as en situaci'o, kiu'n la Deklaraci'o vol'is preciz'e evit'i ; situaci'o en kiu la hom'a'j rajt'o'j est'as atak'at'a'j kaj rifuz'at'a'j pro la motiv'o, ke ili protekt'as kelk'a'j'n sed ne ĉiu'j'n.

La mult'a'j kial'o'j, kiu'j konduk'is al tia stat'o, est'as ja kompleks'a'j, sed tut'e cert'a est'as ni'a ne'kapabl'o konsider'i la hom'rajt'o'j'n kiel ar'o'n da ne'divid'ebl'a'j rajt'o'j laŭ'natur'e lig'it'a'j kaj aplik'ebl'a'j al ĉiu'j. La Universal'a Deklaraci'o ne dis'ig'is la civit'an'a'j'n rajt'o'j'n de la kultur'a'j, ekonomi'a'j, politik'a'j kaj soci'a'j rajt'o'j. Ĝi ne dis'ig'is la neces'o'n konkret'ig'i la rajt'o'n je nutr'ad'o kaj la neces'o'n cert'ig'i esprim'liber'ec'o'n. Ĝi jam agnosk'is tio'n, kio'n ni kutim'e re'kon'as hodiaŭ : ambaŭ est'as esenc'e lig'it'a'j.

Dum la jar'dek'o, kiu sekv'is la adopt'o'n de la Deklaraci'o, la ŝtat'o'j mal'kupl'is la du rajt'o-tip'o'j'n, kaŭz'ant'e mal'ekvilibr'o'n en ili'a percept'o kaj ili'a protekt'o [1]. Sed la inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j por defend'o de la hom'rajt'o'j, inkluziv'e de Amnesty International, dev'as akcept'i si'a'n part'o'n de respond'ec'o en tiu aberaci'o. Ni'a asoci'o est'as ĉef'e kon'at'a pro si'a defend'o de la konscienc'o-liber'ec'o kaj sub'ten'o al politik'a'j mal'liber'ul'o'j, tio est'as hom'o'j en'karcer'ig'it'a'j pro tio, kio ili est'as aŭ pro tio, kio'n ili kred'as. Ni ankaŭ est'as asoci'it'a'j al la lukt'o kontraŭ tortur'o, por abol'o de la mort'o'pun'o aŭ por la esprim'liber'ec'o. Ni komenc'is stud'i kaj aktiv'e antaŭ'e'n'ig'i la ekonomi'a'j'n, soci'a'j'n kaj kultur'a'j'n rajt'o'j'n nur en la 2000-aj jar'o'j. De post tiam, ni konduk'is kampanj'o'j'n kontraŭ la mal'respekt'o de la rajt'o al dec'a loĝ'ej'o, al san'o kaj al eduk'ad'o. Ni sci'as, ke mult'o rest'as far'end'a.

La tut'mond'a ekonomi'a kriz'o, kies konsekvenc'o'j profund'e sent'iĝ'as, perfekt'e ilustr'as la neces'o'n venk'i tiu'j'n defi'o'j'n el vid'punkt'o de la hom'a'j rajt'o'j. Tio, kio okaz'is en mult'a'j eŭrop'a'j land'o'j, montr'is la fragil'ec'o'n, kaj eĉ la praktik'a'n ne'ekzist'o'n de baz'a social'a protekt'ad'o. Eĉ pli mal'bon'e, en la plej traf'it'a'j land'o'j, la ekonomi'a'j kaj soci'a'j leĝ'ar'o'j rest'as tro oft'e ne'sufiĉ'a'j. Kio signif'as, ke la civit'an'o'j ne pov'as respekt'ig'i si'a'j'n rajt'o'j'n ĉe tribunal'o, eĉ kiam tiu'j rajt'o'j est'as evident'e per'fort'it'a'j.

En Mult'a'j okaz'o'j, la reg'ist'ar'o'j elekt'is respond'i al la ekonomi'a kriz'o per decid'o'j de mal'abund'a politik'o human'e tre kost'a'j, mal'help'ant'e la al'ir'o'n al la plej neces'a'j var'o'j, al la san'o, loĝ'ej'o kaj nutr'ad'o. Hispan'uj'o est'as bon'a ekzempl'o de tio : la reg'ist'ar'o redukt'is la publik'a'j'n el'spez'o'j'n, inkluziv'e en la kamp'o de san'o. La alt'kvalit'a'j fleg'o'serv'o'j tiam far'iĝ'is pli kost'a'j kaj ekster la pag'kapabl'o, ĉef'e, de la hom'o'j kun mal'grand'a'j en'spez'o'j, kaj apart'e de tiu'j, kiu'j sufer'as pro kronik'a'j mal'san'o'j, handikap'o'j kaj problem'o'j de mens'a san'o. Unu el la hom'o'j pri'demand'it'a'j kadr'e de raport'o pri la tem'o, konfes'as al ni, ke li nun dev'as elekt'i inter manĝ'aĵ'o kaj medikament'o'j : « Mi tro sufer'as, mi bezon'as mi'a'j'n medikament'o'j'n. Ĉu mi fleg'os mi'n, ĉu mi mort'ig'os mi'n (tiom ne'toler'ebl'a est'as la dolor'o)… Do, se mi dev'as redukt'i mi'a'n manĝ'aĵ'o'n, mi tio'n far'as, ĉar mi dev'as aĉet'i medikament'o'j'n [2]. »

La Manier'o, kiu'n la reg'ist'ar'o'j elekt'is por re'ag'i al la kontraŭ-mal'abund'a'j mov'ad'o'j est'as ali'a pruv'o de la ne'dis'ig'ebl'a karakter'o de la politik'a'j, ekonomi'a'j, soci'a'j kaj kultur'a'j rajt'o'j. En Ĉado, la lim'ig'a'j decid'o'j adopt'it'a'j de la reg'ant'o'j pli'profund'ig'is la loĝ'ant'ar'o'n en mal'riĉ'ec'o'n. Ili mal'help'is la al'ir'o'n al baz'a'j fleg'ej'o'j kaj met'is eduk'ad'o'n ekster ating'ebl'o'n de mult'a'j loĝ'ant'o'j. Mult'a'j ĉad'an'o'j tiam manifestaci'is kaj strik'is. Anstataŭ aŭskult'i ili'a'j'n plend'o'j'n, la reg'ist'ar'o decid'is sufok'i ĉiu'n kontest'ad'o'n. Ĝi elekt'is brutal'a'n sub'prem'o'n, arest'ant'e la aktiv'ul'o'j'n kaj mal'respekt'ant'e en okul'frap'a manier'o ili'a'n kun'ven'o-liber'ec'o'n.

Kvankam la tut'mond'a kriz'o ŝajn'as mal'proksim'e mal'antaŭ ni, ni ĉiam observ'as ties soci'a'j'n kaj ekonomi'a'j'n konsekvenc'o'j'n. La mal'egal'ec'o'j, la korupt'o, sen'labor'ec'o kaj ekonomi'a stagn'ad'o, kiu'j frap'as la loĝ'ant'ar'o'j'n form'as favor'a'n teren'o'n por emerĝ'o de gvid'ant'o'j, kiu'j sem'as divid'o'n kaj mal'am'o'n, kun la kon'at'a'j eksplod'a'j konsekvenc'o'j.

La franc'a prezid'ant'o Emmanuel Macron prov'as est'i ĉampion'o de la lukt'o kontraŭ tia'j diskurs'o'j, kiu'j minac'as en'radik'iĝ'i. « Eŭrop'o preskaŭ ĉie baskul'as al la ekstrem'o'j, kaj de'nov'e ced'as al naci'ism'o », li ja deklar'is okaz'e de televid'a parol'ad'o la 16-an de oktobr'o 2018. « Ni bezon'as, en tiu'j mal'hel'a'j temp'o'j, ĉiu'j'n energi'o'j'n de la naci'o (…). Mi fid'as vi'n, mi fid'as ni'n. » Tamen, la franc'a loĝ'ant'ar'o mal'trankvil'as pri la politik'o'j, kiu'j'n li konduk'as pri la labor-jur'o, la emerit-pensi'o'j kaj al'ir'o al universitat'a'j stud'o'j. Amnesty International ankaŭ evident'ig'is la lim'ig'o'j'n al la manifestaci-rajt'o en Franc'uj'o, sub la pretekst'o de urĝ'o-stat'o. En 2018, la mobiliz'o'j favor'a'j al leĝ'o'j respekt'em'a'j al la ekonomi'a'j, soci'a'j kaj kultur'a'j rajt'o'j kaŭz'as, en plej bon'a okaz'o, indiferent'o'n de la franc'a prezid'ant'o, kaj, en la plej mal'bon'a, brutal'a'n polic'a'n sub'prem'ad'o'n.

Tia Skem'o est'as trov'ebl'a ĉie en la mond'o. Urĝ'as, ke la reg'ist'ar'o'j re'kon'u si'a'n ne'kapabl'o'n respekt'ig'i ĉiu'j'n rajt'o'j'n, el ĉiu'j kategori'o'j. Tiu'cel'e ni ne dev'as kontent'iĝ'i postul'i la liber'ec'o'n esprim'iĝ'i kaj manifestaci'i ; ni dev'as ankaŭ ekzamen'i la kaŭz'o'j'n de la kontest'ad'o. Ni pren'u la ekzempl'o'n de Jamal Khashoggi, tiu sauda ĵurnal'ist'o kon'at'a en la tut'a mond'o ĉar li est'is brutal'e mort'ig'it'a en oktobr'o 2018 en la konsul'ej'o de Sauda Arab'uj'o en Istanbulo. Sam'e kiel mult'a'j el la hom'rajt'a'j defend'ant'o'j en si'a land'o, li est'is strikt'e kontrol'at'a de Rijado ĉar li elekt'is uz'i si'a'n esprim'liber'ec'o'n. En si'a last'a artikol'o publik'ig'it'a en la Washington Post, li sub'strek'is, ke li'a'j koleg'o'j ne pov'is mal'kaŝ'e trakt'i demand'o'j'n lig'it'a'j'n al ili'a ĉiu'tag'a viv'o. « Ni sufer'as pro mal'riĉ'ec'o, pro politik'a mal'zorg'o kaj pri mal'bon'a eduk'ad'o, li skrib'is. La kre'ad'o de inter'naci'a forum'o, sen'de'pend'a de la naci'ism'a'j reg'ist'ar'o'j, kiu'j sem'as mal'am'o'n, ebl'ig'us al la ordinar'a'j civit'an'o'j de la arab'a mond'o, trov'i solv'o'j'n al la struktur'a'j problem'o'j de ili'a soci'o [3]. » Khashoggi perfekt'e kompren'is kial la hom'a'j rajt'o'j form'as tut'aĵ'o'n. Esprim-liber'ec'o est'as esenc'a ĉar ĝi ebl'ig'as al ni postul'i la ali'a'j'n rajt'o'j'n, sed ĝi ne sufiĉ'as. Tial la egipta popol'o skand'is « Pan'o, Liber'ec'o, Soci'a just'ec'o ! » dum la « arab'a printemp'o » de 2011. Tio, kio'n ni ankoraŭ ne sukces'as kompren'i, la manifestaci'ant'o'j de la Tahrir-plac'o en Kairo, jam dolor'e kompren'is antaŭ sep jar'o'j : pri la hom'a'j rajt'o'j, est'as ĉio aŭ neni'o. aŭ oni pov'as uz'i ĉiu'j'n, aŭ oni hav'as neni'o'n.

Se ni ver'e vol'as, ke la hom'a'j rajt'o'j far'iĝ'u real'o por ĉiu'j, urĝ'a'j est'as kelk'a'j decid'o'j. Kiel mov'ad'o de defend'o de la hom'a'j rajt'o'j, ni dev'as ne nur plu defend'i la esprim- kaj manifestaci-liber'ec'o'n, sed ankaŭ establ'i lig'o'n kun la ekonomi'a'j kaj financ'a'j decid'o'j de ni'a'j gvid'ant'o'j. Ni dev'as labor'i kun organiz'aĵ'o'j simil'a'j al la ni'a por postul'i de la politik'a'j respond'ec'ul'o'j, ke ili raport'u pri uz'o de la publik'a mon'o, por batal'i kontraŭ korupt'o, kontraŭ'leĝ'a'j kapital'mov'o'j kaj la difekt'o'j de la inter'naci'a impost'ad'o. Ni dev'as streb'i trov'i solv'o'j'n al la struktur'a'j problem'o'j de ni'a'j soci'o'j.

Tem'as pri vast'a projekt'o, kiu pov'os real'iĝ'i nur se ni unu'ig'as ni'a'j'n fort'o'j'n kre'ant'e koalici'o'j'n kun ni'a'j partner'o'j de ali'a'j mov'ad'o'j : aktiv'ul'o'j de la hom'a'j rajt'o'j, advokat'o'j, sindikat'ist'o'j, reprezent'ant'o'j de la soci'a'j mov'ad'o'j, ekonomik'ist'o'j kaj religi'a'j respond'ec'ul'o'j. Kun la help'o de ni'a'j alianc'an'o'j en ĉiu'j region'o'j de la mond'o, ni dev'as port'i la voĉ'o'n de tiu'j, kiu'j bezon'as est'is aŭd'at'a'j. Nur solidar'ec'o permes'os al ni ating'i mond'o'n sen mal'egal'ec'o'j kaj sen mal'just'aĵ'o'j, mond'o'n konform'a'n al la engaĝ'iĝ'o'j de la Universal'a Deklaraci'o de la Hom'rajt'o'j.

Kumi NAIDOO

La Migr'o-Flu'o'j en direkt'o de la Eŭrop'a Uni'o ating'is si'a'n plej mal'alt'a'n nivel'o'n de'post la komenc'o de la « kriz'o de rifuĝ'int'o'j » kaŭz'it'a de la siria milit'o. La nombr'o de la kontraŭ'leĝ'a'j land'lim'o-tra'pas'o'j sur la kontinent'o est'is naŭ-onigita, trans'pas'ant'a de 1,8 milion'o en 2015 ĝis 204 219 en 2017, laŭ la agent'ej'o Frontex. Tamen, oni nun parol'as sam'e mult'e pri en'migr'ad'o. Tiu tem'o eĉ ver'ŝajn'e domin'os la eŭrop'a'j'n elekt'o'j'n de la printemp'o 2019.

Tia est'as ĉiu'okaz'e la komun'a dezir'o de s-ro'j Emmanuel Macron kaj Viktor Orban. Tim'ant'e « invad'o'n », la hungar'a ĉef'ministr'o klar'ig'as : « Est'as nun en Eŭrop'o du tend'ar'o'j. Macron est'as la ĉef'o de la politik'a'j fort'o'j sub'ten'ant'a'j en'migr'ad'o'n. Ĉe la ali'a flank'o est'as ni, kiu'j vol'as ĉes'ig'i la kontraŭ'leĝ'a'n en'migr'ad'o'n. » La ĉef'o'j de la ekstrem-dekstr'o, port'at'a'j de la opini'enket'o'j kaj si'a'j bon'a'j rezult'o'j dum la last'a'j elekt'o'j, imag'as, ke ili nun est'as la pli'mult'o en Eŭrop'o. « En Pollando, en Aŭstr'uj'o, en Hungar'uj'o, ni'a'j ide'o'j est'as ĉe la reg'ist'ar'o », ek'ĝoj'is s-in'o Marin'e Le Pen, prezid'ant'in'o de la Naci'a Kun'iĝ'o, la 16-an de septembr'o. Si'a'flank'e, s-ro Macron deklar'is ke tiu'j « naci'ist'o'j », kiu'j dis'vast'ig'as mal'am'o-diskurs'o'n, est'as li'a'j prioritat'a'j mal'amik'o'j (29-an de aŭgust'o).

Konsider'i la franc'a'n prezid'ant'o'n kiel la « ĉef'o'n de parti'o favor'a al migr'ul'o'j », laŭ la vort'o'j de s-ro Orban, atest'as pri blind'ec'o, kiu'n oni mal'facil'e pov'as kred'i sincer'a. Kun la leĝ'o por mastr'it'a en'migr'ad'o, efektiv'a azil'rajt'o kaj sukces'a integr'ad'o (promulg'it'a la 10-an de septembr'o), li pli'long'ig'is la daŭr'o'n de la administraci'a mal'liber'ec'o ĝis 90 tag'o'j (anstataŭ 45 antaŭ'e), inkluziv'e por la famili'o'j kun infan'o'j ; li invent'is la en'slip'ig'o'n de la ekster'land'a'j ne'akompan'at'a'j infan'o'j, banal'ig'is la kun'sid'o'j'n de azil'pet'o tra vide'o'konferenc'o'j, mal'facil'ig'is la ricev'o'n de rest'ad'permes'o por la ge'patr'o'j de franc'a'j infan'o'j, lim'ig'is la grund'o-jur'o'n en Mayotte, ktp.

Mez'e de tiu bru'kri'aĉ'o, la radikal'a mal'dekstr'o ŝajn'as dis'ŝir'iĝ'i inter la sub'ten'ant'o'j de mal'ferm'o de la land'lim'o'j kaj tiu'j de regul'ig'ad'o, kiu cel'as la kaŭz'o'j'n de la migr'ad'o [1]. Tiu cel'o est'as ne'ating'ebl'a, respond'as la unu'a'j, ĉar la dis'volv'ad'o de la sud'a'j land'o'j ne mal'pli'ig'os la migr'o'flu'o'j'n, sed mal'e kontribu'os nutr'i ili'n.

Tiu obĵet'o hav'as kresk'ant'a'n sukces'o'n post la aper'o en februar'o 2018 de libr'o de Stephen Smith, kiu profet'as « al'sturm'o'n » de la « jun'a Afrik'o » al Eŭrop'o kaj « afrik'an'iĝ'o » de la Mal'nov'a Kontinent'o [2]. Apog'it'a al mult'eg'a'j statistik'o'j, la demonstr'ad'o de tiu eks'a ĵurnal'ist'o, kiu pas'is tra Libération, Le Mond'e kaj Radi'o Franc'e Internationale (RFI) ŝajn'as ne'refut'ebl'a. Afrik'o laŭ li est'as sub'met'at'a, sud'e de Saharo, al « demografi'a prem'il'o » nutr'at'a de tre alt'a fekund'ec'o. Laŭ kelk'a'j taks'o'j de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, ĝi'a loĝ'ant'ar'o trans'pas'os de 1,2 miliard'o'j da loĝ'ant'o'j en 2017 al 2,5 miliard'o'j en 2050 kaj eĉ ĝis 4,4 miliard'o'j en 2100. Dum'e la kontinent'o tra'viv'os grav'a'n ekonomi'a'n evolu'ad'o'n, la en'spez'o'j de la loĝ'ant'o'j kresk'os, kaj kresk'ant'a nombr'o da ili hav'os « la neces'a'j'n rimed'o'j'n por ir'i ekster'land'e'n serĉ'i pli bon'a'j'n situaci'o'j'n ». Ni dev'as do antaŭ'vid'i « amas'a'n al'sturm'o'n » de la kontinent'o, tiel ke, post tri'dek jar'o'j, 20 ĝis 25 % de la eŭrop'a loĝ'ant'ar'o est'os afrik-de'ven'a (kompar'e kun 1,5 ĝis 2 % en 2015).

Kun tia'j prognoz'o'j, Smith tim'is « lev'i pasi'o'j'n kaj polemik'o'j'n ». Li'a libr'o, baldaŭ traduk'it'a en la angl'a'n, german'a'n, hispan'a'n kaj ital'a'n, mal'e, ricev'is la premi'o'n de la Revu'e des deux mondes, re'kompens'o'n de la Franc'a Akademi'o kaj la premi'o'n Brienne de la geopolitik'a'j libr'o'j atribu'at'a de la ministr'ej'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, kio rajt'ig'as ĝi'n est'i prezent'it'a en libr'ej'o'j kun ruĝ'a ruband'o stamp'it'a de la ministr'ej'o. Dum la filozof'o Marcel Gauchet vol'as ig'i ĝi'a'n leg'ad'o « dev'ig'a por ĉiu'j politik'a'j respond'ec'ul'o'j » (L’Obs, 27-a de juni'o), s-ro Macron opini'as, ke li « perfekt'e pri'skrib'is ( … ) tiu'n afrik'a'n demografi'o'n, kiu est'as ver'a bomb'o » (15-a de april'o). Dum ses monat'o'j, escept'e de tiu de la antrop'olog'o Michel Agier en inter'kruc'it'a intervju'o [3], neni'u voĉ'o aŭd'iĝ'is kontraŭ Smith.

Mez'e de juni'o 2018, dum komenc'iĝ'is la futbal'a mond'pokal'o, la aprob'ant'o'j de drast'a re'form'o de la emerit'iĝ'a sistem'o venk'is en Rusio. Esperant'e, ke la sport'a entuziasm'o preter'atent'ig'os ĝi'n, la ĉef'ministr'o Dmitri Medvedev anonc'is la decid'o'n de la reg'ist'ar'o : la vir'in'o'j labor'os ĝis 63 jar'o'j anstataŭ 55, la vir'o'j ĝis 65 anstataŭ 60.

Kvankam S-ro Vladimir Putin pretend'is rest'i ekster tiu debat'o, li'a popular'ec'a nivel'o fal'eg'is de 80% al 63% da aprob'a'j opini'o'j. Cent'o'j da protest'a'j ag'o'j en la tut'a land'o dev'ig'is li'n rekt'e al'parol'i la loĝ'ant'o'j'n en televid'o. Sen'surpriz'e la prezid'ant'o mild'ig'is la leĝ'projekt'o'n, precip'e mal'alt'ig'ant'e la vir'in'a'n emerit'aĝ'o'n ĝis 60 jar'o'j, kaj li promes'is grand'a'n pli'valor'ig'o'n de la pensi'o'j : averaĝ'e po 1 000 rubl'o'j (13 eŭr'o'j) ĉiu'n jar'o'n dum ses jar'o'j.

Sed tiu komunik'ad'a manovr'o nur du'on'e sukces'is. Dum la strat'a'j mobiliz'ad'o'j for'sven'is, la reg'ant'ar'o traf'is balot'a'j'n mal'sukces'o'j'n. En septembr'o, en region'a'j balot'ad'o'j, kvar kandidat'o'j (ĉiu'j el'posten'iĝ'ant'o'j) nom'um'it'a'j de Unu'iĝ'int'a Rusio, la pli'mult'a parti'o, dev'is sub'met'iĝ'i al du'a raŭnd'o, ne'kutim'a fakt'o en Rusio. En la region'o'j de Vladimir kaj Ĥabarovsk, la naci'ist'a'j opon'ant'o'j (Liberal-Demokrat'a Parti'o de Rusio, LDPR) eĉ venk'is. Kaj, vid'int'e la antaŭ'ec'o'n de la komun'ist'o'j en la region'o'j de Primorje kaj Ĥakasio, la reg'ant'ar'o manovr'is por nul'ig'i aŭ prokrast'i la balot'ad'o'n.

Kompar'e kun la politik'o en ali'a'j land'o'j, la re'form'o de la Rusia emerit'iĝ'a sistem'o ŝok'as pro si'a ampleks'o kaj rapid'ec'o. De nun ĝis 2029, la labor'ant'o'j dev'os labor'i kvin pli'a'j'n jar'o'j'n por ricev'i si'a'j'n pensi'o'j'n, po ses pli'a'j monat'o'j ĉiu'jar'e. En 1998 ankaŭ la Sud-Kore'a reg'ist'ar'o prokrast'is je kvin jar'o'j la emerit'aĝ'o'n, sed ĝi plan'is mal'pli rapid'a'n evolu'o'n (po tri monat'o'j ĉiu'jar'e). En Germanio kaj Franci'o, la reg'ist'ar'o'j pli'alt'ig'is la emerit'aĝ'o'n, respektiv'e je unu kaj du jar'o'j (ĝis 67 kaj 62 jar'o'j), po unu aŭ du monat'o'j ĉiu'jar'e.

Ĉu por la serv'o de la "humil'ul'o'j" ?

La argument'o'j de la apog'ant'o'j de tiu re'form'o simil'as al tiu'j ali'lok'e aŭd'at'a'j. Unu'e : mal'jun'iĝ'ad'o de la loĝ'ant'ar'o. En 2017, laŭ la oficial'a'j statistik'o'j de la ŝtat'agent'ej'o Rosstat, est'is 36,5 milion'o'j da emerit'o'j por 83 milion'o'j da labor'ant'o'j, tio est'as 2,3 labor'ant'o'j por 1 emerit'o, kontraŭ 3 por 1 en 2002. Nu, tiu mal'alt'iĝ'o est'as nur por'temp'a, ĉar la perturb'it'a generaci'o de la jar'o'j 1990-aj est'os baldaŭ kun'ig'it'a en la labor'ant'ar'o al tiu, pli mult'a, nask'iĝ'int'a en la jar'o'j 2000-aj, period'o de fort'a kresk'o ekonomi'a kaj demografi'a.

Du'a demografi'a argument'o : la emerit'aĝ'o ne pli'alt'iĝ'is de post 1932, dum la viv'daŭr'o mult'e pli'alt'iĝ'is. Laŭ la statistik'o'j de Rosstat, cit'it'a'j de S-ro Medvedev, ĝi est'is 35 jar'o'j komenc'e de la jar'o'j 1930-aj, kontraŭ 72,7 nun. Uz'i kiel referenc'o'n epok'o kiam la infan'a mort'indic'o, tre alt'a, lez'is tiu'n averaĝ'o'n ebl'ig'as aper'ig'i unu el la plej mal'alt'a'j viv'daŭr'o'j de Eŭrop'o, kiel sukces'o'n... Pli'e, en 1932, nur mal'pli'mult'o de mal'jun'ul'o'j ricev'is emerit'a'n pensi'o'n. Tiu last'a est'is ĝeneral'ig'it'a al ĉiu'j urb'an'o'j en 1956, kaj al kamp'ar'an'o'j aŭ sovkozaj labor'ist'o'j en 1967. Tiam nov'nask'it'o pov'is esper'i viv'i ĝis 69,3 jar'o'j, nur tri jar'o'j mal'pli ol nun. En 2018 la vir'o'j, precip'e, dev'as mal'trankvil'iĝ'i : ili'a nun'a viv'daŭr'o (66,5 jar'o'j, kontraŭ 77 por vir'in'o'j) super'as nur je unu jar'o kaj du'on'o la aĝ'o'n, kiam ili pov'os ricev'i pensi'o'n.

La liberal'a'j ekonomik'ist'o'j obĵet'as : ne grav'as la esper'at'a viv'daŭr'o de nov'nask'it'o'j, grav'as la nombr'o de jar'o'j, dum kiu'j la emerit'o'j viv'os. Esplor'o far'it'a de Lern'ej'o pri Alt'a Stud'o'j en Ekonomi'a Scienc'o [1], oft'e citat'a de ĵurnal'ist'o'j kaj sub'ten'ant'o'j de la re'form'o, asert'as, ke la hom'o'j ating'int'a'j la emerit'aĝ'o'n, eĉ prokrast'it'a'n, pov'as esper'i plu viv'i de 13,4 jar'o'j (por vir'o'j) ĝis 21,7 jar'o'j (por vir'in'o'j). Tamen la demograf'o Anatol'i Viŝnevski rimark'ig'as, ke tiu valor'o fakt'e apenaŭ pli'alt'iĝ'is de'post la jar'o'j 1960-aj, kaj ĝi pov'as mal'alt'iĝ'i okaz'e de pli'long'ig'o de la labor'period'o [2].

Ali'a problem'o oft'e menci'it'a : la soci'a rol'o, kiu'n kutim'e lud'is la vir'in'o'j el'ir'int'a'j el labor'ant'ar'o 55 jar'aĝ'e. Laŭ la soci'olog'o El'en'a Zdravomislova, la plej jun'a'j inter ili aparten'as al "sandviĉ'a generaci'o" [3], kiu hav'as du'obl'a'n ĉarnir'a'n rol'o'n : ili pri'zorg'as sam'temp'e la ge'nep'o'j'n, por ebl'ig'i labor'o'n al jun'ul'o'j, kaj la mal'jun'a'j'n ge'patr'o'j'n, pri kiu'j la ŝtat'struktur'o'j ne ver'e okup'iĝ'as. Kiu'j'n ali'a'j'n solv'o'j'n la reg'ist'ar'o propon'as por facil'ig'i la profesi'a'n viv'o'n de patr'in'o'j de jun'a'j infan'o'j, kaj pli'e por vart'i la plej'aĝ'ul'o'j'n ?

Post'e aŭd'ebl'as la ekonomi'a argument'o : pli long'e labor'i ebl'ig'as pli'alt'ig'i la nivel'o'n de pensi'o'j, kiu'n la sub'ten'ant'o'j de la re'form'o kaj la kontraŭ'ant'o'j opini'as ne'sufiĉ'a. Nun la averaĝ'a pensi'o est'as 13 300 rubl'o'j (ĉirkaŭ 175 eŭr'o'j), tio est'as 34% de la averaĝ'a salajr'o. Konsekvenc'e, 44% de la vir'o'j kaj 66% de la vir'in'o'j plu labor'as post kiam ili ek'akir'is si'a'n pensi'o'n [4]. Tiu ag'manier'o jam ekzist'is en Sovet'uni'o je sam'nivel'a proporci'o, sed la emerit'o'j tiam profit'is de pli bon'a soci'a nivel'o - en 1976 la akir'it'a'j pensi'o'j est'is 52% de la averaĝ'a salajr'o [5] , kaj de mal'pli kost'a san'sistem'o.

La vir'in'o'j ĵus emerit'iĝ'int'a'j daŭr'e labor'as precip'e en sektor'o'j kutim'e "vir'in'ec'a'j" kaj sub'pag'at'a'j, kiel instru'ist'o'j en element'a'j lern'ej'o'j aŭ en mal'san'ul'ej'o'j, soci'a'j kaj kultur'a'j serv'o'j. La vir'o'j akcept'as "labor'et'o'j'n" mal'bon'e pag'at'a'j'n. En si'a televid'a parol'ad'o, S-ro Putin promes'is averaĝ'a'n pensi'o'n je 20 000 rubl'o'j antaŭ 2024. Promes'o mal'pli mal'avar'a ol ĝi'a aspekt'o : se inflaci'o daŭr'e konserv'as la ritm'o'n konstat'it'a'n de ses jar'o'j, tiu alt'iĝ'o ebl'ig'os nur kompens'i la perd'o'n de aĉet'pov'o...

La Rus'a prezid'ant'o profit'as de bild'o de ŝtat'ist'a reg'ant'o dezir'ant'a re'star'ig'i la vertikal'ec'o'n de la potenc'o. Dum li'a'j du unu'a'j mandat'o'j (2000-2008), la reg'ist'ar'o re'pren'is la reg'ad'o'n de strategi'a'j sektor'o'j kaper'it'a'j de oligark'o'j, ĉef'e tiu de hidrokarbon'o'j, kaj la sekv'a re'ven'o de ekonomi'a kresk'o de'nov'e ebl'ig'is regul'e pag'i salajr'o'j'n kaj pensi'o'j'n. Ĉio tio firm'ig'is la popular'ec'o'n de S-ro Putin en la mal'alt'a kaj mez'a klas'o'j, tiu'j "humil'ul'o'j", kiu'j'n li ŝat'as laŭd'i. Tamen, mult'a'j observ'ant'o'j neglekt'as la fakt'o'n, ke tuj post si'a instal'iĝ'o en Kreml'o, li komenc'is "modern'ig'i" la soci'a'n ŝtat'o'n, brems'i la publik'a'j'n el'spez'o'j'n kaj star'ig'i impost'o'j'n favor'a'j'n al entrepren'o'j kaj alt'a'j en'spez'o'j. Li star'ig'is unik'a'n en'spez'impost'a'n procent'o'n je 13% (2001), re'form'is la sistem'o'j'n por san'o kaj eduk'ad'o sub'met'int'e la mal'pli'ig'it'a'j'n ŝtat'a'j'n subvenci'o'j'n al kriteri'o'j pri efik'ec'o kaj rendiment'o (2006-2012), kaj decid'ig'is nov'a'n labor'jur'o'n, kiu klin'iĝ'as favor'e al la mastr'ar'o (2002).

La emerit'iĝ'a sistem'o ne est'is indulg'it'a. En 2002, la reg'ist'ar'o star'ig'as grad'mal'kresk'a'n kotiz'sistem'o'n apart'e mal'just'a'n, daŭr'e valid'a'n : la gigant'a plej'mult'o pag'as 22% el si'a mal'net'a salajr'o al la ŝtat'a pensi'kas'o, sed tiu'j, kiu'j en'spez'as pli ol 67 900 rubl'o'j'n (900 eŭr'o'j'n) en 2018, tio est'as proksim'um'e la 15% plej pag'at'a'j salajr'ul'o'j, kotiz'as nur 10% preter tiu sojl'o. La sam'a'n jar'o'n, la reg'ant'o'j al'don'as al la ekzist'ant'a struktur'o sistem'o'n de dev'ig'a kapital'ig'a sistem'o. De nun, 6% de la emerit'iĝ'a'j kotiz'o'j nutr'as ne la pensi'kas'o'n kaj la financ'ad'o'n de la nun'a'j pensi'o'j, sed financ'a'j'n per'ant'o'j'n aŭ privat'a'j'n pensi'fondus'o'j'n.

En 2005, unu'a sabl'er'o en'ŝov'iĝ'is en la re'form'a'n dent'o'rad'o'n. Protest'a mov'ad'o sen'precedenc'a en post'sovet'a Rusio opon'as la "mon'ig'o'n de social'a'j avantaĝ'o'j", kiu cel'as mal'pli'ig'i la sen'pag'a'j'n social'a'j'n serv'o'j'n (transport'o'j, fleg'ad'o'j, ktp...) don'at'a'j'n al tre grand'a part'o de la loĝ'ant'ar'o. La reg'ist'ar'o dev'is retro'paŝ'i. Facil'ig'it'a'j de la eg'a pli'alt'iĝ'o de la prez'o de hidrokarbon'o'j, iu'j bru'e anonc'it'a'j decid'o'j help'is trankvil'iĝ'o'n, ĉef'e la star'ig'o de por'patr'in'a kapital'o, grav'a subvenci'o pag'at'a al patr'in'o'j ek'de la du'a infan'o, kaj la lanĉ'o de federaci'a'j program'o'j en eduk'ad'o, san'o, kaj loĝ'ad'o. Ĉi last'a'j kun'ir'as en la komenc'o kun pli bon'a'j salajr'o'j por instru'ist'o'j, fleg'ist'o'j, kaj kun pli alt'a ŝtat'a financ'ad'o por re'nov'ig'o de loĝ'dom'o'j.

La ekonomi'a kriz'o de 2008 ĉes'ig'is tiu'n politik'o'n. Post'e, la recesi'o, kiu traf'is Rusion en 2014 pro fal'o de la petrol'kurz'o kaj okcident'a'j pun'o'j lig'it'a'j al la aneks'ad'o de Krimeo, dev'ig'is la reg'ist'ar'o'n re'lanĉ'i si'a'n politik'o'n de buĝet'a mal'abund'o unu'e for'ig'ant'e el'spez'o'j'n social'a'j'n, eduk'ad'a'j'n, san'sistem'a'j'n. Abund'o de help'o kaj impost'kredit'o'j est'as konsent'at'a'j al la plej grand'a'j firma'o'j, ĉef'e petrol'kompani'o'j, kvankam jam la plej profit'don'a'j [6], dum la miliard'ul'o'j al kiu'j la okcident'a'j pun'o'j mal'permes'as vizit'i la Okcident'o'n, tio est'as tiu'j, kiu'j aparten'as al la proksim'ul'ar'o de S-ro Putin, ricev'as impost'rabat'o'n [7]. Laŭ la kont'revizor'a kort'um'o, tiu'j impost'avantaĝ'o'j konsist'as en en'spez'a perd'o de 11 000 miliard'o'j da rubl'o'j (145 miliard'o'j da eŭr'o'j) por la federaci'a buĝet'o, kies en'spez'o'j por la jar'o 2018 fakt'e lim'iĝ'os je 15 000 miliard'o'j da rubl'o'j (200 miliard'o'j da eŭr'o'j) [8].

Pli'alt'ig'o de al'don'valor'a impost'o (Av'i) de 18% ĝis 20%, anonc'it'a pli'alt'ig'o de la procent'o, daŭr'e unik'a, de la en'spez'impost'o : la kur'ant'a'j re'form'o'j pli kaj pli fort'ig'as la tendenc'o'n al mal'alt'ig'o de la kotiz'o'j kaj impost'o'j pri la kapital'o kaj pli'alt'ig'o de la impost'o'j pri la labor'en'spez'o'j, precip'e por la plej mal'alt'a'j salajr'o'j. La reg'ant'ar'o ordon'as al la loĝ'ant'ar'o for'don'i ofer'aĵ'o'j'n je la nom'o de la inter'naci'a prestiĝ'o de Rusio. Tamen ali'a'j financ'a'j font'o'j ebl'ig'us konserv'i la nun'a'n emerit'aĝ'o'n kaj pli'alt'ig'i la pensi'o'j'n, des pli en land'o en kiu ili pez'as nur 7% de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP), kontraŭ 14% en Franci'o, Portugali'o, aŭ Aŭstrio. La kont'revizor'a kort'um'o rekomend'as lim'ig'i la escept'o'j'n permes'it'a'j'n al grand'a'j publik'a'j firma'o'j dezir'ant'a'j mal'pli'ig'i la dividend'o'j'n, kiu'j'n ili pag'as al la buĝet'o de la akci'posed'ant'a ŝtat'o. Est'as ja bon'a kial'o : tiu'j en'spez'o'j est'is kvar'on'iĝ'int'a'j en 2017, jar'o kiam ili est'is 667,6 miliard'o'j da rubl'o'j (9,5 miliard'o'j da eŭr'o'j). Ĉef'a pro'parol'ant'o de la social'a'j mov'ad'o'j en Duma'o, la deput'it'o Oleg Ŝein (pli mal'dekstr'a ol la centr'o'dekstr'a parti'o Just'a Rusio, kiu propon'is li'n) postul'as lukt'o'n kontraŭ impost'a'j escept'o'j, unik'a'n kotiz'tabul'o'n, kaj pun'a'j'n decid'o'j'n kontraŭ la entrepren'o'j, kiu'j fraŭd'as aŭ kaŝ'as al impost'ofic'o la ver'a'n nombr'o'n de dung'it'o'j. Laŭ taks'ad'o preskaŭ tri'dek milion'o'j da hom'o'j est'as kaŝ'e dung'it'a'j.

Dum la real'a'j en'spez'o'j de la loĝ'ant'ar'o fal'eg'is je ĉirkaŭ 10% de'post 2014 [9], la reg'ist'ar'o prefer'as protekt'i la bon'a'n financ'a'n stat'o'n de la grand'a'j riĉ'ul'o'j. Kvankam la promulg'o de la leĝ'o mal'mobiliz'is la opon'ant'o'j'n, la reg'ist'ar'o ne el'ir'as sen'vund'a el tio. "La al'vok'o al la "tradici'a'j valor'o'j de la pli'mult'o" kaj al la "spirit'a uni'o" por unu'ig'i la soci'o'n ĉirkaŭ ĝi'a naci'estr'o neniel help'as, kiam tem'as pri tia mal'popular'a decid'o", rimark'ig'as Ilj'a Budrajtskis, histori'ist'o kaj mal'dekstr'a politik'a ag'ant'o. Por mult'a'j sub'ten'ant'o'j de S-ro Putin, al'log'it'a'j ĝis nun de li'a bild'o kiel protekt'ant'o de la popol'o, jen far'it'a pruv'o : la interes'o'j de la klas'o'j mal'alt'a'j kaj mez'a'j ne pez'as kontraŭ tiu'j de la ekonomi'a kaj financ'a elit'ar'o'j. Tial, la somer'o 2018 mark'as la fin'o'n de la eŭfori'o, kiu sekv'is la aneks'ad'o'n de Krimeo.

Karin'e CLÉMENT

Ekzist'as land'o kie, mal'sam'e ol tio, kio okaz'as en Brazilo, la justic'o persekut'as konservativ'a'j'n prezid'int'o'j'n, kondamn'as ili pro fraŭd'o kaj send'as ili'n en mal'liber'ej'o'n. Kie dekstr'ul'o'j, ekstrem'dekstr'ul'o'j kaj protest'ant'a'j fundament'ist'o'j sent'as si'n perfid'it'a'j de s-ro Donald Trump. Kie, anstataŭ atak'i traktat'o'n pri atom'a mal'arm'ad'o, kiel kun Irano, aŭ trakt'o'n pri mez'distanc'a'j raket'o'j, kiel kun Ruslando, la prezid'ant'o de Uson'o ŝajn'as vol'i solv'i konflikt'o'n, kiu'n neni'u el li'a'j antaŭ'ul'o'j kapabl'is ĉes'ig'i, ankaŭ ne la last'a, tamen Nobel-premi'it'o pri pac'o.

Cert'e la afer'o okaz'as en la Ekstrem-Orient'o, cert'e ĝi est'as tro komplik'a por taŭg'i por la grand'a unu'flank'a rakont'ad'o, kiu form'as kaj mis'form'as ni'a'n rigard'o'n al la mond'o. Tamen, dum la situaci'o de la planed'o est'as tiom mal'lum'a, la vol'ism'a kaj optimism'a parol'ad'o de la sud-kore'a prezid'ant'o Moon Ja'e-in ja dev'us est'i rimark'it'a. La 26-an de Septembr'o 2018, en la Ĝeneral'a Asemble'o de la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o [1], li el'dir'is : “Mirakl'o okaz'is en la kore'a du'on'insul'o”.

Ĉu mirakl'o ? Ĉiu'kaz'e komplet'a re'turn'iĝ'o. Neni'u forges'is la furioz'a'j'n tvitojn, kiu'j'n antaŭ nur jar'o s-ro Trump kaj la nord-kore'a prezid'ant'o inter'ŝanĝ'is — „fajr'o'n kaj furor'o'n”, la atom'a'n “grand'a'n buton'o'n” ktp. La ambasador'in'o de Uson'o ĉe la UN, s-in'o Nikki Haley, eĉ konfes'is, ke la 2-an de Septembr'o 2017, por prem'i Pekinon far'i i'o'n ĉe si'a najbar'o kaj alianc'an'o, ŝi minac'is si'a'n ĉin'a'n koleg'o'n per uson'a invad'o al Nord-Kore'uj'o. De tiam s-ro Trump salut'as la “kuraĝ'o'n” de la prezid'ant'o Kim Jong-un, “amik'o”. Kaj dum respublik'an'a miting'o li eĉ asert'is, ke li sent'as por li “am'o'n” !

La kore'o'j, en la nord'o sam'e kiel en la sud'o, uz'as tiu'n situaci'o'n por progres'i per rapid'marŝ'o : la sud-kore'a dekstr'ul'ar'o dis'pec'iĝ'is ; la reĝim'o de Pjongjang'o ŝajn'as don'i prioritat'o'n al la ekonomi'a dis'volv'ad'o de la land'o. Kalumni'at'a de la demokrat'o'j kaj de la uson'a'j komunik'il'o'j pro li'a proksim'iĝ'o, kiu'n ili opini'as mal'prudent'a, kun Nord-Kore'uj'o, la Blank'a Dom'o ne em'as konced'i, ke la mem'deklar'it'a majstr'o de la “art'o de la deal” est'is super'ruz'it'a de iu pli ruz'a ol li. Ĉiu'kaz'e, se Uson'o decid'us re'ven'i al la “fajr'o” kaj al la “furioz'o”, tiam la rapid'a mal'bon'iĝ'o de ĝi'a'j rilat'o'j kun Ĉin'uj'o kaj Ruslando preskaŭ mal'permes'us al Moskvo kaj al Pekino sekv'i Vaŝington'o'n.

En tiu ĝeneral'a situaci'o la atom'a mal'arm'ad'o de Kore'uj'o ne dev'as far'iĝ'i antaŭ'kondiĉ'o por real'ig'i ali'a'j'n part'o'j'n de la inter'trakt'ad'o : ambaŭ'flank'a suspend'o de la milit'a'j manovr'o'j, nul'ig'o de la ekonomi'a'j sankci'o'j, pac'traktat'o, ĉar Pjongjang'o neni'a'n rezign'os pri si'a viv-asekur'o sen solid'a'j garanti'o'j : S-ro Trump ne est'as etern'a, la mild'ec'o de li'a'j sent'o'j ankaŭ ne … Jen krom'a kial'o, eĉ se paradoks'a, est'i optimism'a pri la regul'ad'o en la ven'ont'a'j monat'o'j de konflikt'o, kiu daŭr'as jam tri-kvar'on'a'n jar'cent'o'n.

Serge HALIMI.

En La Unu'a'j tag'o'j de 2018 la radikal'a mal'dekstr'ul'ar'o honor'is sur la strat'o'j de Berlino Roz'o'n Luksemburgon kaj Karlon Libkneĥton, kiel ĝi far'as ĉiu'jar'e en la kadr'o de memor'ad'o pri la 15-a de Januar'o 1010, kiam tiu'j du gvid'ant'o'j de la Spartako-Lig'o est'is murd'it'a'j de liber'a'j korpus'o'j, la arm'it'a'j help'trup'o'j de la reg'ant'a'j social'demokrat'o'j decid'int'a'j dis'prem'i la revoluci'a'j'n mov'ad'o'j'n tra la land'o. Antaŭ la cent'jar'iĝ'o de tiu okaz'aĵ'o plur'a'j eŭrop'a'j intelekt'ul'o'j stud'as la pens'ad'o'n de Roz'o Luksemburgo. [1] En kolekt'aĵ'o de du'dek kontribu'aĵ'o'j, inter ili tiu'j de la filozof'o André Tosel, kiu'n la verk'o honor'as, Michael Löwy kaj Pierre Musso, la filozof'in'o Marie-Claire Caloz-Tschopp, kun'ord'ig'int'o de la verk'o, interes'iĝ'as pri la teori'o de la “bumerang'a efik'o” trud'it'a de la imperi'ism'o kaj kiu trov'iĝ'as “en la ekspansi'ism'a logik'o de la kapital'ism'o kiu, post al'port'i « si'a'j'n konvulsi'o'j'n al la ne'kapital'ism'a'j popol'o'j », re'ven'as al si'a origin'o kaj tie trud'as la nov'a'n « ekzist'ad-manier'o'n »”. la histori'ist'o Je'a'n-Num'a Ducange parol'as ĉef'e pri la “politik'a radikal'ec'o” de tiu pens'ad'o “kun liber'ec'an'a aŭ kontraŭ'aŭtoritat'a fon'o, kiu'n frakci'o de la radikal'a mal'dekstr'o ĝis hodiaŭ deklar'as si'a.” Tiu ĉi doktrin'a specif'ec'o klar'ig'as la dis'opini'o'j'n inter Roz'o Luksemburgo kaj Lenin'o kiu, laŭ Tosel, [por Roz'o Luksemburgo, -vl] “hav'is mult'e tro dogm'ec'a'n koncept'o'n de la parti'o”. Lenin'o “ne ver'e respond'is al la postul'o de demokrati'o, kiu'n ŝi formul'is, nom'e kiam ŝi dir'is, ke ne ne ekzist'as liber'ec'o, se ne est'as liber'ec'o por ĉiu'j, kiu'j ne pens'as kiel ni […].” La mal'konsent'o eĉ pli montr'iĝ'as eĉ pri la konsil'ant'ar'o'j (sovet'o'j laŭ la rus'a), kiu'j, laŭ la luksemburg'an'o'j, por kiu'j grav'as la mem'mastr'um'ad'o de la amas'o'j, est'as konsider'at'a'j kiel [“la « embri'o'j » de la nov'a'j politik'a'j instituci'o'j kaj de nov'a form'o de reg'ad'o, kiu cel'as evit'i, ke la establ'it'a potenc'o for'ig'u la konstituci'ig'a'n potenc'o'n el la scen'ej'o”.

Sed ĉu ebl'as, ke du pilier'o'j ekzist'as por divid'it'a revoluci'a potenc'o, en la koncern'a okaz'o la konsil'ant'ar'o'j kaj reg'ist'ar'o domin'at'a de la social'demokrat'o'j ? Kelk'a'j german'a'j sub'ŝtat'o'j tre fru'e vet'is pri tio, klar'ig'as la universitat'an'in'o Cécile Poncet en ali'a kolektiv'a verk'o [2] : “Maten'e de la 8-a de Novembr'o 1918 la bavar'o'j tiel la unu'a'j lev'iĝ'is (…) kiel ge'civit'an'o'j de « liber'a ŝtat'o », reg'at'a unu'flank'e de koalici'a reg'ist'ar'o (…) kaj ali'flank'e de konsil'ant'ar'o'j de soldat'o'j, labor'ist'o'j kaj kamp'ul'o'j” En la unu'a'j semajn'o'j aper'is nov'a'j rajt'o'j (voĉ'don'rajt'o por vir'in'o'j, ok'hor'a labor'tag'o, el'ig'o de la instru'sistem'o el la reg'ad'o de la eklezi'o). En April'o de 1919 la konsil'ant'ar'o de Bavar'uj'o prov'is per'fort'e trud'i si'a'n sol'a'n region'a'n aŭtoritat'o'n. Ĝi est'is rapid'e dis'bat'it'a de la centr'a reg'ist'ar'o.

Tiu mal'venk'o anonc'is la fin'o'n de larĝ'a emancip'a mov'ad'o nask'it'a en Kiel, en nord'a German'uj'o. Fin'e de Oktobr'o 1918 mar'soldat'o'j tie ribel'is. Ili rifuz'is far'i last'a'n batal'o'n kontraŭ la angl'a milit'ŝip'ar'o. Ili sci'is, ke batal'i kontraŭ la brit'o'j signif'is ili'a'n mort'kondamn'o'n, ĉar la milit'o est'is jam perd'it'a. [3] La histori'ist'o Mart'in Rackwitz pri'trakt'as detal'e ĉiu'n epizod'o'n de tiu ribel'o konsider'at'a kiel la ver'a eksplod'il'o de pli ampleks'a kontest-mov'ad'o, kiu konduk'is al la abdik'o de Vilhelm'o la 2-a kaj krom'e al la politik'a fin'o de la Hohencola dinasti'o.

Kiel ironi'o de la histori'o, tiu'j mal'kontent'a'j soldat'o'j, kiu rifuz'is la anarĥi'o'n, “sed vol'is social'a'n respublik'o'n” [4] konfid'is al Gustav Noske. Tiu social'demokrat'a deput'it'o kun dekstr'a lini'o est'is send'it'a sur'lok'e'n por trankvil'ig'i. Cert'e li evit'is sang'el'verŝ'o'n de la haven'urb'o, sed li rest'as tiu, kiu post'e dis'prem'ig'is la spartak'ist'a'n revoluci'o'n en Berlino. Simbol'o de sekret'a inter'konsent'o inter part'o de tiu “mal'dekstr'o” kaj la fort'o'j de la reakci'o.

William IRIGOYEN.

Ankoraŭ antaŭ kelk'a'j monat'o'j Brazilo est'is sur'voj'e al mal'dekstr'iĝ'o. Ĉio indik'is, ke s-ro Luiz Inácio da Silva (Parti'o de la labor'ist'o'j, PT) facil'e venk'os en la prezid'ant-elekt'o'j de Oktobr'o 2018. Kun 40 el'cent'o'j de la voĉ'don-intenc'o'j la prezid'int'o ĝu'is komfort'a'n antaŭ'ec'o'n antaŭ si'a'j rival'o'j, eĉ en la kun'tekst'o de ŝanĝ'iĝ'em'o kiu komplik'ig'is la taks'ad'o'j'n. Kondamn'it'a pro korupt'o sekv'e al dub'ind'a proces'o — stamp'it'a de sever'ec'o, kiu'n la justic'o ŝpar'is al la dekstr'a'j gvid'ant'o'j [1] —, “Lul'a” la 11-an de Septembr'o 2018 do dev'is rezign'i pri si'a kandidat'iĝ'o. Post'e, ekstrem'dekstr'a deput'it'o, kiu propon'as pur'ig'i la land'o'n el la komun'ism'o kaj re'star'ig'i la ord'o'n, aper'is kiel la fort'ul'o de la kvin'a plej loĝ'at'a land'o de la planed'o. Ĉu la brazil'an'o'j do far'iĝ'is faŝist'o'j en kelk'a'j semajn'o'j ?

Mal'mult'a'j hom'o'j kon'is la ekzist'o'n de s-ro Jair Bolsonaro (Social'liberal'a Parti'o, PSL) antaŭ la elekt'o'kampanj'o de 2018. Li'a'j seks'ist'a'j sprit'aĵ'o'j,tiu'j kontraŭ sam'seks'am'ul'o'j kaj favor'a'j al tortur'o aŭ kiu'j bedaŭr'as la mild'ec'o'n de Augusto Pinochet est'us cert'e forges'it'a'j se dir'it'a'j de iu el la ĉef'artikol'ist'o'j dres'it'a'j por funkci'ig'i la profit'pump'il'o'n. Sed konsider'at'a'j kiel program'o de hom'o kiu akir'is 46 el'cent'o'j'n de la voĉ'o'j dum la unu'a balot'o de la prezid'ant-elekt'o, ili tra'ir'is la mond'o'n.

La ekstrem'dekstr'a'j brazil'an'o'j sen'dub'e ekzist'as. Sed ĉu ili est'as pli ol frakci'o de la kvar'dek naŭ milion'o'j da hom'o'j kiu'j voĉ'don'is por s-ro Bolsonaro ? Ĉu prefer'e taks'i, kiel Ju'a'n Jesús Aznarez, ĉef'artikol'ist'o de la hispan'a ĵurnal'o El País, ke la rezult'o de la elekt'o ilustr'as “la politik'a'n analfabet'ec'o'n de grand'a part'o de Latin'amerik'o”, region'o loĝ'at'a de “milion'o'j da analfabet'o'j pri demokrati'o” ? [2] Per ali'a'j vort'o'j, ke la argument'ad'o de tiu'j ĉef'artikol'ist'o'j por klar'ig'i la elekt'o'n de s-ro Donald Trump en Uson'o kaj la decid'o favor'e al la brit'el'ir'o el la Eŭrop'a Uni'o en Brit'uj'o aplik'ebl'as ankaŭ al la sukces'o de s-ro Bolsonaro en Brazilo ?

Tri'a analiz'o de'ir'as de la sent'o de pun'rest'ad'o de mult'a'j brazil'an'o'j. Antaŭ nur kelk'a'j jar'o'j ili'a land'o vek'is esper'o'n kaj admir'o'n. Dum la kun'ven'o de la G20 de April'o 2009 la uson'a prezid'ant'o Barack Obama inter'romp'is konversaci'o'n por rapid'i al “Lul'a”, kiu ĵus al'ven'is : “Li'n mi admir'as : la plej popular'a politik'a gvid'ant'o de la mond'o !” Kelk'a'j'n monat'o'j'n post'e la brit'a semajn'gazet'o The Economist celebr'is la “ek'flug'o'n” de Brazilo : impres'a lev'iĝ'o, simbol'ig'it'a de la ek'flug'o de la statu'o de la Krist'o Sav'int'o el la pint'o de la mont'o Korkovado, en Rio-de-Ĵanejro.

Dum la gazet'ar'o laŭd'as la “saĝ'a'n” mal'dekstr'o'n de “Lul'a” — kontrast'e al tiu, taks'at'a tro “ruĝ'a”, de la venezuela prezid'ant'o Hug'o Chávez —, Brazilj'o renvers'is la hierarĥi'o'n de la inter'naci'a'j rilat'o'j. En Maj'o de 2010 Eŭrop'o mal'kovr'is la ampleks'o'n de la kriz'o en Grek'land'o kaj en Irlando. Brazilo si'a'flank'e montr'is mal'dec'a'j'n ekonomi'a'j'n rezult'o'j'n, per kiu'j ĝi eĉ don'is al si la plezur'o'n de venĝ'o : prunt'o'n de 14 miliard'o'j da dolar'o'j al la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF). En la sam'a jar'o Brazilj'o kaj Ankar'o ĉirkaŭ'ir'is la okcident'a'j'n reg'ist'ar'o'j'n kaj ating'is inter'konsent'o'n kun Teherano pri la irana atom'program'o. Ŝajn'is, ke la mond'o ŝanĝ'iĝ'is kaj ke Brazilo nun lud'as unu'a'rang'a'n rol'o'n.

Mal'pli ol du jar'o'j'n post'e la land'o vek'as konstern'iĝ'o'n. La scen'arist'o'j de la uson'a seri'o House of Cards, kun tamen sufiĉ'e original'a'j intrig'o'j, konced'as ke ili est'as preter'pas'it'a'j de la kre'em'o, kiu'n la brazilaj skandal'o'j mal'kaŝ'as. Tiu'j fraŭd'o'j, kiu'j'n la komunik'il'o'j — trans'form'it'a'j en fort'o'n de opozici'o kontraŭ la long'a'n temp'o'n hegemoni'a PT — puf'ig'is, sen'kredit'ig'is la politik'a'n sistem'o'n. La per'fort'o de la deleg'it'o'j kontraŭ la instituci'o'j spegul'iĝ'as en tiu, kiu prem'as la loĝ'ant'ar'o'n sur la strat'o : oni kalkul'as mez'um'e po unu murd'o'n en ĉiu'j dek minut'o'j : du'on'a'n milion'o'n inter 2006 kaj 2016. En la super'a mez'a klas'o oni jam ne nombr'as la famili'o'j'n kiu'j for'las'is la land'o'n.

Antaŭ la voĉ'don'ad'o Brazilo trov'iĝ'is en ne daŭr'ig'ebl'a stat'o. Ek'de la 2010-aj jar'o'j la fal'o de la eksport'o'j (kvant'e sam'e kiel valor'e) kaŭz'is grav'a'n recesi'o'n. La dek'o'j da milion'o'j da hom'o'j, kiu'j'n la politik'o de la PT el'tir'is el la mal'riĉ'ec'o, ne vol'is re'fal'i en ĝi'n. Dum la “Lul'a-jar'o'j” ili gust'um'is la progres'o'n kaj la esper'o'n, ke kiu'j neni'u facil'e rezign'as. La oligarĥ'ar'o si'a'flank'e, kiu hav'is intern'a'n ŝuld'o'n, kies re'pag'o'j for'vor'as preskaŭ la du'on'o'n de la federaci'a buĝet'o, postul'is ke oni daŭr'e kaĵol'u ĝi'n. Pro mank'o de rimed'o'j Brazilj'o ne pov'is kontent'ig'i tiom kontraŭ'a'j'n postul'o'j'n. La strategi'o de re'pac'ig'o de la iam'a sindikat'ist'o Lul'a da Silva, kiu ebl'ig'is sam'temp'e mild'ig'i la situaci'o'n de la kvartal'aĉ'o'j kaj ĝoj'ig'i la bors'o'n, funkci'is dum long'a temp'o.

De social'a urĝ'o al sub'prem'a urĝ'o

En 2013, manifestaci'o'j aper'is kun postul'o de pli da publik'a'j serv'o'j. Tre rapid'e la privat'a'j komunik'il'o'j ŝanĝ'is ili'a'j'n motiv'o'j'n : ili prezent'is ili'n kiel re'ag'o'n al la fraŭd'o'j, kiu'j kovr'is la ĉef'titol'o'j'n de la gazet'o'j. Tiu ag'ad'o funkci'is des pli bon'e, ke ĝi don'is al la mez'a'j klas'o'j la ebl'ec'o'n fin'e esprim'i long'e pri'silent'at'a'n plend'eg'o'n : tiu'n, ke ili'a'j ĉiu'tag'a'j privilegi'o'j est'is ronĝ'at'a'j de la social'a politik'o de la PT. “Neces'as kompren'i ke, antaŭ nur kelk'a'j jar'o'j, la flug'haven'o'j est'is lok'o'j de disting'iĝ'o, klar'ig'as al ni reprezent'ant'in'o de la burĝ'ar'o de San-Paŭlo en 2013. Kun la kresk'o de la viv'nivel'o de la plej mal'riĉ'a'j hom'o'j, la mez'a'j klas'o'j dev'as nun vic'o'star'i apud person'o'j, kiu'j'n ili konsider'as almoz'ul'o'j.” Kaj kio'n dir'i pri la decid'o de la senat'o, en 2013, don'i al la dom'serv'ist'o'j la sam'a'j'n rajt'o'j'n kiel al la ceter'a'j labor'ist'o'j ? Ne'akcept'ebl'a humil'ig'o, kiu en'konduk'is la virus'o'n de klas'batal'o en la komfort'a'n univers'o'n de la riĉ'a'j klas'o'j. [3]

En la okul'o'j de tiu part'o de la loĝ'ant'ar'o la korupt'o ne lim'iĝ'as al kontraŭ'leĝ'a riĉ'iĝ'o de la politik'a'j gvid'ant'o'j : ĝi koncern'as ankaŭ la social'a'j'n program'o'j'n por la popol'a'j klas'o'j, program'o'j kiu'j far'iĝ'is des pli ne'el'ten'ebl'a'j ke la ekonomi'a situaci'o streĉ'iĝ'is. Sur la strat'o'j la slogan'o'j evolu'is. La urĝ'ec'o jam ne est'is social'a, sed sub'prem'a. Oni dev'is liber'ig'i la land'o'j el la “komun'ist'o'j”, el la reg'ant'a PT, kies gvid'ant'o'j ŝtel'as du'obl'e : unu'e per plen'ŝtop'ad'o de si'a'j propr'a'j poŝ'o'j kaj du'e per dorlot'ad'o de la neni'farad'o de si'a'j elekt'ant'o'j.

La ekonomi'a kriz'o far'iĝ'is politik'a, kiam la dekstr'ul'o'j profit'is la situaci'o'n en 2016 por eks'ig'i la prezid'ant'in'o'n Dilma Rousseff. La akuz'o de korupt'o est'as sen'baz'a, sed la ag'ad'o funkci'as. En'potenc'iĝ'int'e sen pas'i tra la urn'o'j, la reg'ist'ar'o de s-ro Michel Tem'er, de la Parti'o de la Demokrati'a Mov'ad'o (PMDB), dekstr'a), solv'is la ekonomi'a'n dilem'o'n, al kiu la ŝtat'o est'as al'front'it'a per tranĉ'ad'o en la el'spez'o'j, fleks'ebl'ig'ant'e la labor'merkat'o'n kaj mal'alt'ig'ant'e la pensi'o'j'n. Lac'ig'it'a de skandal'o'j, reg'ant'a sen ajn'a legitim'ec'o, s-ro Tem'er iom pli sen'kredit'ig'is la ŝtat'o'n. Li'a kvot'o de popular'ec'o ne super'is 3 el'cent'o'j'n. La jur'ŝtat'o mal'aper'is sur la ĉiam pli mal'sekur'a'j strat'o'j ; ŝajn'is, ke ĝi jam ne ekzist'is en la ministr'ej'o'j. Iu'j postul'as re'ven'o'n de la milit'ist'o'j. La politik'a kriz'o iom post iom trans'form'iĝ'is en kriz'o'n instituci'a'n.

En tia kun'tekst'o nov'a kandidat'ec'o de “Lul'a” por larĝ'a koalici'o de klas'o'j est'is esper'o : tiu de re'ven'o de period'o de abund'ec'o de la 2000-aj jar'o'j, kiam la kresk'o ebl'ig'is dron'ig'i la kontraŭ'ec'o'j'n de la soci'o ; per ali'a'j vort'o'j, la ambici'o profund'ig'i la jun'a'n brazil'an demokrati'o'n sen renvers'i la ĝis'nun'a'n stat'o'n. Laŭ la histori'ist'o Fernand'o López D’Alesandro, tiu projekt'o pov'is kalkul'i kun la sub'ten'o de la plej klar'vid'a'j sektor'o'j de la mastr'ar'o en agord'o kun [la prezid'int'o] Fernand'o Henrique Cardoso, la PSDB [Parti'o de la brazila social'demokrat'ar'o] kaj kun part'o de la PT, kiu dezir'is re'star'ig'i social'a'n pakt'o'n”. [4] Kaj kiam la mon'o cirkul'as, la korupt'o — en la kor'o mem de la brazilaj instituci'o'j [5] — ĝen'as mal'pli. La zum'ad'o de la helikopter'o'j, kiu'j transport'ad'is si'a'j'n milion'ul'o'j'n de unu nub'skrap'ul'o al ali'a, pov'as eĉ rev'ig'i tiu'j'n, kiu'j ĵus aĉet'is si'a'n unu'a'n aŭtomobil'o'n. Ĉu tia projekt'o est'is real'ism'a ? En'ferm'it'a en ĉel'o, s-ro Lul'a da Silva pov'os nek defend'i nek help'i si'a'n nom'um'it'a'n hered'ant'o'n, s-ro'n Fernand'o Haddad, por far'i tio'n. La esper'o konduk'is en sak'strat'o'n : “La PT sen « Lul'a », la ide'o de nov'a soci'a pakt'o perd'as si'a'n far'ebl'o'n”, konklud'as López D’Alesandro.

Bar'ant'e la voj'o'n al la gvid'int'o, la tradici'a dekstr'ul'ar'o pens'is mal'ferm'i la voj'o'n al si'a prezid'ant'ec'o. Ĝi paf'is en si'a'n propr'a'n pied'o'n. Kun la sub'ten'o de la justic'o kaj de la komunik'il'o'j ĝi persvad'is la popol'o'n ke la ŝtat'o hav'as nur unu funkci'o'n : pri'rab'i ĝi'n. Nu, la elekt'ant'o'j kompren'is, ke la PT est'as la parti'o mal'plej korupt'a. Kvankam ĝi'a pez'o mal'grand'iĝ'as (56 seĝ'o'j kontraŭ antaŭ'e 69), ĝi rest'as la plej grand'a parti'o en la parlament'o. La dekstr'ul'ar'o si'a'flank'e kolaps'is. La PMDB (far'iĝ'int'a MDB), la ĉef'a element'o de la plej mult'a'j alianc'o'j en la Kongres'o ek'de la re'ven'o de la demokrati'o en 1985, perd'as preskaŭ la du'on'o'n de si'a'j seĝ'o'j (de 66 al 34) . La parlament'a grup'o de la PSDB fand'iĝ'is de 54 al 29 deput'it'o'j. En la unu'a balot'o de la prezid'ant-elekt'o'j la voĉ'o'j por la kandidat'o'j de la du grand'a'j konservativ'a'j parti'o'j est'is apenaŭ 6 el'cent'o'j.

S-ro Bolsonaro, fort'e sub'ten'at'a de la evangeli'ist'o'j [6] kaj, por la moment'o, ne tuŝ'it'a de skandal'o'j, aper'is kiel rimed'o kontraŭ abomen'at'a sistem'o. Egal'e, ĉu li'a'j elekt'ant'o'j al'iĝ'as aŭ ne al li'a'j ide'o'j. “En tiu ĉi situaci'o mi prefer'as prezid'ant'o'n kiu est'as ras'ist'a kaj kontraŭ sam'seks'am'ul'o'j ol prezid'ant'o'n kiu est'as ŝtel'ist'o”, [7] konced'as funkci'ul'o demand'it'a de la British Broadcasting Corporation (BBC).

La “solv'o” Bolsonaro en ĉiu'j punkt'o'j disting'iĝ'as de tiu kiu'n reprezent'as “Lul'a”. Inter defend'o de la ĝis'nun'a stat'o kaj la demokrati'o Bolsonaro jam de'long'e elekt'is. En ĉiu etap'o li'a recept'o baz'iĝ'as sur jen'a princip'o : la plej mal'fort'a'j dev'as far'i konced'o'j'n. La defend'o de la individu'a sekur'ec'o kaj de la privat'a propriet'o, kiu zorg'ig'as la popol'a'j'n klas'o'j'n sam'e kiel la ali'a'j'n, postul'os la ofer'o'n de sen'kulp'a'j viv'o'j. La re'star'ig'o'n de la soci'a'j hierarĥi'o'j, kiu re'don'as al la super'a'j tavol'o'j de la mez'a'j klas'o'j ili'a'j'n privilegi'o'j'n, implic'as degrad'i cert'a'j'n kategori'o'j'n de la loĝ'ant'ar'o (plej oft'e labor'ist'in'o'j'n kaj nigr'ul'in'o'j'n) al la rang'o de subaltern'a pleb'o. La sub'ten'ad'o al la entrepren'o'j konduk'os ekzempl'e al tio, ke la ministr'ej'o pri medi'o est'os met'it'a sub la kurator'ec'o'n de tiu pri kamp'kultur'o kaj al for'las'o de la pariza inter'konsent'o pri la klimat'o. Kaj la defend'o de la merkat'a'j interes'o'j (kiu'n garanti'as la bon'a'j konsil'o'j de la eks'a bank'ist'o Paulo Guedes, kun kiu s-ro Bolsonaro ŝajn'as nun ne'dis'ig'ebl'a) est'os akompan'at'a de la kresk'o de la mal'riĉ'ec'o kaj de la mal'egal'ec'o'j.

“Mal'feliĉ'e oni ver'e ŝanĝ'os la afer'o'j'n nur per intern'a milit'o, deklar'is la ekstrem'dekstr'a deput'it'o en 1999. Neces'as far'i la labor'o'n, kiu'n la milit'ist'a reĝim'o [1964-1985] rezign'is far'i : mort'ig'i proksim'um'e tri'dek mil person'o'j'n. Kaj se sen'kulp'ul'o'j mort'as, tio est'as la prez'o pag'end'a.” [8] En la moment'o la tank'o'j ankoraŭ dorm'as en la kazern'o'j, kvankam cert'a'j membr'o'j de la PSL, kiu'n ili'a sukces'o aŭdac'ig'is, korp'e agres'is mal'dekstr'ul'o'j'n, sam'seks'am'ul'o'j'n kaj opozici'ul'o'j'n. La manovr'o'j de la dekstr'ul'ar'o kaj de la komunik'il'o'j kontraŭ “Lul'a” tamen ebl'ig'is la mal'ebl'o'n : lev'i la politik'o'n, kiu'n s-ro Bolsonaro en'karn'ig'as, en la rang'o'n de akcept'ebl'a solv'o por part'o de la land'o.

Renaud LAMBERT.

Ĝis la krepusk'o de la Otoman'a Imperi'o (1299-1924), kiu est'is la last'a grand'a islam'a kalif'uj'o [1], islam'an'o'j konstru'is si'a'n ident'ec'o'n sur dual'ec'o de la religi'o kaj la politik'o reprezent'at'a de la ummah. Ĉi tiu termin'o tem'is pri la komun'um'o de kred'ant'o'j kaj ampleks'is la tut'a'n islam'o'n kaj ĝi'a'j'n hom'a'j'n ating'o'j'n. Ĝi est'is sen'temp'a ensembl'o, reprezent'ant'a la pas'int'ec'o'n kaj la est'ont'ec'o'n de la islam'an'o'j, spac'e ne'lim'ig'it'a kaj sen'land'lim'a ĉar ĝi etend'iĝ'is trans la kon'at'a mond'o. Ĝi est'is nek reg'ist'ar'o nek teokrati'o, sed kolektiv'o de kred'o.

Ĉi tiu mond'koncept'o drast'e ŝanĝ'iĝ'is kun la lev'iĝ'o de la hegemoni'a'j ambici'o'j de la Okcident'o kaj la fal'o de la Otoman'a Imperi'o, kio est'ig'is la nul'ig'o'n de la kalif'uj'o far'e de la Grand'a Asemble'o de Turki'o en 1924. Per'e de imperi'ism'o kaj milit'o'j, okcident'a'j pens'manier'o'j tiam profund'e penetr'is en la islam'a'n mond'o'n kaj precip'e en la land'o'j'n de Mez'orient'o. La mal'kresk'ant'a Otoman'a Imperi'o import'is eŭrop'a'j'n arme'a'j'n model'o'j'n, kaj koloni'it'a'j teritori'o'j est'is asimil'it'a'j en okcident'ec'a'n ekonomi'a'n produkt'ad'o'n. Eŭrop'a'j jur'a'j tradici'o'j, struktur'it'a'j ĉirkaŭ preciz'e difin'it'a'j regul'o'j kaj sistem'a'j jur'a'j koncept'o'j, est'is al'don'it'a'j al la parol'o de islam'a ŝari'o (kiu al'las'is abund'o'n da spac'o por adapt'o'j), kiel la konstituci'a spin'o de la nov'a'j naci'ŝtat'o'j. En ĉi tiu nov'a epok'o, la Ummah kaj ia religi'a kaj politik'a fluid'ec'o ced'is la lok'o'n al kod'ig'it'a'j instituci'o'j kaj teritori'a'j lim'o'j.

Varb'il'o por opon'ant'o'j de la okcident'a influ'o

En la fin'a'j jar'o'j de la dek-naŭ'a jar'cent'o, re'ag'e al la mal'fort'iĝ'o de la islam'a mond'o (inhitat) kaj la kresk'ant'a prem'ad'o de la Okcident'o, islam'a'j pens'ul'o'j re'interpret'is si'a'n kred'o'n kaj la koran'a'j'n tekst'o'j'n por re'vigl'ig'i si'a'n religi'o'n. Jamal Al-Di'n Al-Afghani kaj Muhammad Abduh, ekzempl'e, prov'is ekzegez'o'n de islam'o, rekomend'ant'e ke la islam'a viv'o adapt'iĝ'u al la okcident'a'j norm'o'j de ekonomi'a kaj politik'a modern'ec'o. Ĉi tiu'j re'form'ist'a'j teolog'o'j neniam nom'is si'n "salaf'ist'o'j", termin'o mis'uz'at'a de okcident'a'j scienc'ul'o'j. Por ili, antaŭ ĉio tem'is pri religi'a re'form'o far'e de doktrin'a'j ŝanĝ'iĝ'o'j per re'ven'o al la font'o'j kiu'j est'is for'las'it'a'j, kaj per la dis'vast'ig'o de nov'a'j termin'ar'o'j [2].

Prov'ant'e "sav'i" islam'o'n, ĉi tiu'j re'form'ist'o'j, part'o'pren'ant'o'j de la politik'a, kultur'a kaj religi'a mov'ad'o nom'at'a Al-Nahda (la re'nask'iĝ'o), preter'vol'e mal'centraliz'is ĝi'n. La laŭ'kanon'a'j ver'o'j de ĉi tiu religi'o, kaj eĉ pli de la umma, ĉes'is est'i la dev'ig'a'j referenc'o'punkt'o'j. Islam'o est'is juĝ'at'a sol'e laŭ si'a kapabl'o imit'i okcident'a'j'n ating'o'j'n. La postul'o'n ke la islam'a religi'o adapt'iĝ'u al eŭrop'a referenc'a sistem'o akompan'is la kre'o de nov'a'j ŝtat'a'j ent'o'j tra la tut'a post-otoman'a Mez'orient'o. Aper'is respublik'an'a'j kaj monarĥ'a'j reĝim'o'j kiu'j ne est'is re'vigl'iĝ'o'j de islam'a gvid'ant'ec'o, sed mal'e kopi'o'j de la militarism'a okcident'a despot'ec'o de la dek-naŭ'a jar'cent'o.

La mal'centraliz'ad'o de islam'o dis'de ĝi'a'j unu'a'j norm'o'j post'las'is grav'a'n hered'aĵ'o'n. Ĝis la komenc'o de la du'dek'a jar'cent'o, la islam'a religi'o est'is far'iĝ'int'a varb'il'o por opon'ant'o'j de la okcident'a influ'o kiu'j mal'akcept'is plan'o'j'n pri re'form'o'j kaj adapt'ad'o'n al modern'ec'o. Ĉi tiu politik'ig'o de islam'o trans'form'is la kred'o'n en instrument'o'n de kontraŭ'imperi'ism'a lukt'o. Ĝi ankaŭ instig'is nov'a'n generaci'o'n de aktiv'ul'o'j konsider'i ke islam'o ne est'as post'iĝ'int'a kompar'e kun la Okcident'o, sed mal'e est'as kontraŭ'model'o kiu liber'ig'os islam'an'o'j'n el ili'a supoz'at'a post'iĝ'int'ec'o, kaj protekt'os ili'n kontraŭ la influ'o de la okcident'a kultur'o. Pli'a motiv'o, laŭ ili, por stud'i la sankt'a'j'n tekst'o'j'n.

Ĉi tiu evolu'o nask'is islam'ism'o'n, ideologi'o'n kiu miks'is la religi'o'n kaj la politik'o'n laŭ mult'e pli fort'a manier'o ol tiu en la klasik'a islam'a kanon'o kiu inspir'is ĝi'n, laŭ ĝi'a pretend'o. Kontraŭ'e al la fluid'a rilat'o inter la religi'o kaj la politik'o kiu ekzist'is en la islam'o de la unu'a'j jar'cent'o'j, la islam'ist'a'j mov'ad'o'j, precip'e la Islam'a Frat'ar'o de Egipti'o, trud'is rigid'a'n ideal'o'n. Sub ili'a standard'o, la fidel'ul'o'j jam ne demand'is, kia'j islam'an'o'j ili dev'us est'i ; mal'akcept'ant'e la introspekt'em'a'j'n kaj filozofi'a'j'n tradici'o'j'n de la original'a islam'o, ili dev'us nur demand'i kiel disting'i inter la islam'an'o kaj la ne'kred'ant'o. Kondiĉ'o'j kiel ĝihad'o (propr'a spirit'a streb'ad'o, just'a milit'ad'o) kaj takfir ("ekskomunik'o"), koncept'o'j en'kadr'ig'it'a'j en la islam'a jurisprudenc'o, est'is el'trov'it'a'j kaj re'invent'it'a'j por prav'ig'i rezist'o'n kaj lukt'o'n en du'ec'a mond'o karakteriz'at'a de la kontraŭ'star'o inter islam'o kaj la Okcident'o [3]. Islam'ist'o'j jam ne vid'is si'a'n religi'o'n kiel sen'temp'a'n kaj sen'lim'a'n ent'o'n reprezent'ant'a'n la tut'a'n suveren'ec'o'n de Di'o kaj li'a'n hom'a'n kre'it'ar'o'n. Mal'e, ili'a sen'dub'a'senc'a cel'o far'iĝ'is la kapt'o de la ŝtat'a potenc'o.

La rapid'a'n dis'vast'iĝ'o'n de islam'ism'o dum la du'a du'on'o de la du'dek'a jar'cent'o ebl'ig'is la mal'fort'iĝ'o de la rol'o de arab'a naci'ism'o kiel la super'reg'a ideologi'o. La venk'o super la arab'o'j dum la milit'o de 1967 kontraŭ Israelo don'is grav'a'n bat'o'n al la ideal'o'j de naci'ism'o kaj unu'ec'ism'o, kaj la irana revoluci'o de 1979 fin'e mal'promoci'is ili'n al la tri'a rang'o ĉe influ'a'j politik'a'j doktrin'o'j : la fal'o de la ŝah'o montr'is ke aktiv'ul'o'j instig'at'a'j de religi'a kred'ar'o pov'as venk'i potenc'a'j'n absolut'ism'a'j'n reĝim'o'j'n sub'ten'at'a'j'n de la plej grand'a okcident'a potenc'o.

Katastrof'a egipta spert'o

Hodiaŭ, islam'ism'o ne est'as sukces'int'a plen'um'i si'a'n utopi'a'n promes'o'n. Krom en kelk'a'j land'o'j kiel Tunizio, islam'ist'a'j mov'ad'o'j en la arab'a mond'o est'as sen'efik'ig'it'a'j aŭ bankrot'ig'it'a'j. La alĝeria en'land'a milit'o de la 1990-aj jar'o'j aŭgur'is la est'ont'a'j'n sen'iluzi'iĝ'o'j'n, kiel tiu, kiu sekv'is la "Arab'a'n Printemp'o'n" de 2011. En Egipti'o, la Islam'a Frat'ar'o katastrof'e reg'is la land'o'n antaŭ ol ĝi est'is demisi'ig'it'a de arme'a puĉ'o en juli'o 2013 [4], kiu'n sekv'is sen'kompat'a sub'prem'o de ĝi'a'j membr'o'j. En Irako, Sirio kaj Jemeno, islam'ist'a'j fort'o'j lud'is marĝen'a'n rol'o'n en la antaŭ'e'n'ig'o de demokrati'o kaj dev'is ced'i la lok'o'n al la batal'o kontraŭ per'fort'a ekstrem'ism'o. En Maroko, Jordanio, kaj Kuvajt'o, la laŭ'leĝ'a'j islam'ist'a'j parti'o'j hav'is sukces'o'j'n en elekt'ad'o'j, sed nur en si'a'j naci'a'j parlament'o'j, kiu'j trans'form'as ili'n en sen'danĝer'a'j'n politik'a'j'n fort'o'j'n sub la ombr'o de potenc'a'j monarĥi'o'j kiu'j ankoraŭ reg'as per absolut'a potenc'o.

La mal'sukces'o de la islam'ist'a model'o manifest'iĝ'is laŭ tri manier'o'j. Unu'e, ĝi'a'j mov'ad'o'j ne pov'is el'pens'i serioz'a'j'n soci'a'j'n kaj ekonomi'a'j'n solv'o'j'n kiu'j ir'as preter slogan'o'j. Proklam'i ke "islam'o est'as la solv'o kaj la koran'o est'as ni'a konstituci'o" est'as ne'adekvat'a anstataŭ'ig'o por nov'ig'ad'o kaj propon'o'j pri publik'a'j politik'o'j destin'it'a'j por solv'i la problem'o'j'n kiu'j'n absolut'ism'a'j reĝim'o'j ne pov'is solv'i : kresk'ant'a mal'riĉ'ec'o, amas'a sen'labor'ec'o, mal'bon'e funkci'ant'a'j sistem'o'j de eduk'ad'o kaj endemi'a korupt'o. Est'as rivel'e ke la maroka Parti'o de Just'ec'o kaj Evolu'ad'o (PJE) aplik'as ekonomi'a'j'n strategi'o'j'n el'pens'it'a'j'n de teknokrat'o'j kaj trud'it'a'j'n de inter'naci'a'j financ'a'j instituci'o'j, ĝust'e kiel la egipta Islam'a Frat'ar'o, kiam ili reg'is. Tio montr'as, ke la islam'ist'a doktrin'o ne hav'as teori'o'n de ekonomi'a produkt'ad'o kaj, sekv'e, ne hav'as vizi'o'n pri la rol'o kiu'n la ŝtat'o dev'us lud'i en la re'struktur'ad'o de la ekonomi'o.

Du'e, islam'ist'a'j parti'o'j, krom en Tunizio, ankaŭ neglekt'is plen'um'i inkluziv'em'a'j'n kaj demokrat'a'j'n politik'o'j'n. Jam ne valid'as la argument'o, ke ili neniam ricev'is just'a'n ŝanc'o'n por reg'i kaj pruv'i si'a'n mal'ferm'it'ec'o'n. En Egipti'o, la Islam'a Frat'ar'o ŝajn'is obsed'iĝ'i pli pri super'reg'ad'o ol pri plur'ism'o, kaj ili'a ostracism'o kontraŭ ne'religi'a'j ag'ant'o'j, kiu'j favor'is civil'a'n ŝtat'o'n, don'is al la avid'e atend'ant'a arme'o pretekst'o'n por demisi'ig'i prezid'ant'o'n Mohamed Mursi.

Tri'e, islam'ist'o'j tut'mond'e montr'is, ke ili ne ten'as si'n super politik'a'j manovr'o'j. Kie ili konsist'ig'is laŭ'leĝ'a'j'n opozici'a'j'n grup'o'j'n, ili foj'e far'is alianc'o'n kun absolut'ism'a'j rond'o'j, makul'ant'e si'a'n reputaci'o'n kiel ne'konform'ism'a'n mov'ad'o'n. En Egipti'o, post la fal'o de prezid'ant'o Hosni Mubarak en februar'o 2011, la Islam'a Frat'ar'o kultiv'is rilat'o'j'n kun la arme'o kaj sam'temp'e mal'akcept'is diskut'o'j'n kun ĉiu'j ali'a'j politik'a'j ag'ant'o'j. Por la PJE en class="spip_out">Maroko, bon'a'j rilat'o'j kun la monarĥi'o - kiu don'as al ĝi nov'a'j'n rimed'o'j'n kaj politik'a'n vid'ebl'ec'o'n - pli grav'as ol postul'i la re'form'o'n de la reĝim'o. Post kiam ĝi gajn'is la parlament'a'j'n elekt'ad'o'j'n de 2011, ĝi'a religi'a parol'o reflekt'is ĉi tiu'n sub'ig'o'n antaŭ la reĝ'a potenc'o, cit'ant'e ĝis'dat'ig'it'a'j'n islam'a'j'n princip'o'j'n kiel nasiha ("konsil'o al la reg'ant'o") kaj ta’a ("obe'em'o kiel virt'o"). Sekv'e, restrikt'it'a'j al la marĝen'o'j est'is la kern'a'j princip'o'j kiu'j'n ĝi antaŭ'e rekomend'is, kiel la defend'o de hom'a'j rajt'o'j kaj liber'a si'n'esprim'o. Al'don'e, la PJE ne pov'as rekomend'i demokrat'a'j'n ŝanĝ'iĝ'o'j'n kaj konstituci'a'j'n re'form'o'j'n dum ĝi ne defi'as la super'a'n rajt'o'n de la suveren'o far'i juĝ'decid'o'j'n pri tiu'j rajt'o'j. La hodiaŭ'a alianc'o kun la palac'o iam pov'us trans'form'iĝ'i en alianc'o'n kun la arme'o, kaj post'e kun la fouloul (sub'ten'ant'o'j de la mal'nov'a reĝim'o). Kontent'a pri si'a pozici'o kiel ag'ant'o en elekt'ad'o'j, la PJE pas'is de la rol'o de opozici'a parti'o al tiu de reg'ist'ar'a parti'o.

Hodiaŭ, islam'ist'o'j est'as profund'e implik'iĝ'int'a'j en la geopolitik'a'j divid'o'j kaj inter'konfesi'a'j konflikt'o'j kiu'j inund'as la arab'a'n mond'o'n. Tio plu sen'kredit'ig'as ili'a'n pretend'o'n, ke ili ten'as si'n super la ĉiu'tag'a'j postul'o'j de la post'koloni'a modern'ec'o kaj ke ili defend'as si'a'n pur'a'n vizi'o'n pri prosper'a sen'de'pend'ec'o.

Ŝtat'a mal'toler'em'o

La kaz'o de Libano ilustr'as ĉi tiu'n problem'o'n. Hizbulaho aper'is tie kiel arm'it'a fili'o de la irana revoluci'o kaj cel'is est'i la avan'gard'o de radikal'a politik'a sistem'o laŭ ideologi'a perspektiv'o ŝijaist'a. Ne'long'e post si'a fond'iĝ'o, ĝi far'iĝ'is naci'ism'a mov'ad'o batal'ant'a por liber'ig'i Libanon de okup'ad'o far'e de la israela arme'o. Tiu'temp'e, oni pov'is rigard'i ĝi'n kiel unu islam'ist'a'n mov'ad'o'n inter ali'a'j, kun popol'a baz'o. Hodiaŭ, sub la mecenat'ec'o de Irano, Hizbulaho ankoraŭ asert'as ke ĝi batal'as en la nom'o de la libana naci'o. Praktik'e, tamen, ĝi dediĉ'as si'n al batal'ad'o en Sirio kontraŭ suna'ist'a'j fort'o'j el ajn'a land'o [5]. En Sirio, la "Parti'o de Di'o" pren'is sur si'n la rol'o'n de batal'ant'o sur la batal'ej'o de la apokalips'o. Sekv'e, Hizbulaho ne tiom est'as islam'ist'a mov'ad'o zorg'ant'a pri la politik'a kaj ekonomi'a est'ont'ec'o de Libano, kiom trans'naci'a ent'o streb'ant'a por akompan'i la Mahdion (sav'ant'o atend'at'a de islam'an'o'j) sur fremd'a ter'o.

Islam'ist'o'j oft'e pretend'as est'i viktim'o'j de okcident'a sub'prem'o aŭ de eksklud'o far'e de absolut'ism'a'j reĝim'o'j. Sed, sam'temp'e, ili al'vok'as al la fidel'ul'o'j kurac'i ĉi tiu'j'n mal'bon'o'j'n laŭ trud'a manier'o per la dis'vast'ig'o de la islam'ist'a kred'ar'o por konker'i la politik'a'n potenc'o'n. Ĉi tiu'j mov'ad'o'j est'as la produkt'o de la absolut'ism'a'j ŝtat'o'j kiu'j'n ili pretend'as kondamn'i. Kaj ili'a teologi'a parol'o pri la demokrat'a estrad'o kaj la ekonomi'a evolu'o est'as mal'mult'eg'a kompar'e kun ili'a'j instig'o'j pri la dev'o pun'i ne'kred'ant'o'j'n kaj kre'i la perfekt'a'n islam'a'n ŝtat'o'n.

Tunizio est'as la sol'a arab'a sukces'o por islam'ist'a estrad'o - sukces'o cert'e relativ'a se ni en'kalkul'as la konjunktur'a'n mal'haŭs'o'n de la land'o, el'migr'ad'o'n, la ĉe'est'o'n de ĝihad'ist'o'j ktp. En ĉi tiu land'o, la mov'ad'o Ennahda kun'e kun ne'religi'a'j grup'o'j kiel la parti'o Nidaa Tounès, efektiv'e kun'labor'as por garanti'i civil'a'n pac'o'n kaj konserv'i demokrati'o'n [6]. Ennahda est'as grav'a islam'ist'a fort'o, kun larĝ'a popol'a baz'o kaj fort'a gvid'ant'ar'o, kaj Nidaa Tounès kaj kelk'a'j ali'a'j ne'religi'a'j parti'o'j kombin'as mal'dekstr'ul'a'j'n kaj naci'ist'a'j'n element'o'j'n kaj reprezent'ant'o'j'n de la komerc'ist'a komun'um'o, eĉ sen menci'i la rest'aĵ'o'j'n de la reĝim'o de la el'ofic'ig'it'a prezid'ant'o Zine El-Abidine Be'n Al'i.

Sed la tunizia kaz'o est'as la escept'o kiu konfirm'as la regul'o'n. Ennahda pov'is sukces'i nur per'e de la util'ig'o de apart'a'j kondiĉ'o'j kaj foj'e flank'e'n'met'int'e si'a'n islam'ist'a'n orient'iĝ'o'n. Post januar'o 2011, la demokrati'ig'o de Tunizio, kaj la inkluziv'o de Ennahda en la politik'a lud'o, profit'is de fort'a inter'naci'a sub'ten'o sen tro'a ekster'a si'n'trud'o. Antaŭ'e mal'permes'it'a dum jar'dek'o'j, la parti'o de Rached Ghannouchi evolu'is per la en'sorb'ad'o de nov'a'j ide'o'j ekster la islam'ist'a kanon'o. Ĝi'a'j venk'o'j en la parlament'a'j elekt'ad'o'j de 2014 kaj la municip'a'j elekt'ad'o'j de 2018 ne est'ig'is ideologi'a'n super'reg'ad'o'n, sed est'is akompan'at'a'j de mal'streĉ'iĝ'o de la religi'a'j postul'o'j de la parti'o rilat'e al konstituci'a'j norm'o'j kaj publik'a'j politik'o'j. Lern'int'e apart'ig'i si'a'n religi'a'n mesaĝ'o'n dis'de la politik'a viv'o, kaj kun'labor'i kun ne'islam'ist'o'j, Ennahda iu'senc'e sekular'iĝ'is, procez'o far'it'a des pli ne'halt'ig'ebl'a pro tio, ke ĉiu el ĝi'a'j mal'a'j prov'o'j renkont'is ond'o'n da popol'a kontraŭ'star'o. La katastrof'a precedenc'o de la puĉ'o en Egipti'o ankaŭ instig'is al kompromis'o'j kaj prudent'o.

En Tunizio, islam'ist'o'j fin'e agnosk'is ke neni'u interpret'o de Islam'o pov'as super'i elekt'it'a'j'n oficial'ul'o'j'n en la evolu'ig'o de politik'o'j, ĉu en'land'a'j ĉu ekster'land'a'j. Ali'flank'e, oficial'ul'o'j kompren'as ke ili ne pov'as mal'help'i la pac'a'n praktik'o'n de la religi'o, eĉ en la publik'a sfer'o. Islam'ism'o tial pov'as part'o'pren'i ĉi tiu'n du'obl'a'n toler'em'o'n pri ali'a'j religi'o'j krom islam'o ; sed tio neces'ig'as ke ĝi rezign'u si'a'j'n plej mal'toler'em'a'j'n postul'o'j'n por ke ĉiu'j voĉ'o'j pov'u el'dir'i si'a'j'n opini'o'j'n [</a> Journal (...)" id="nh7">7].

Kvankam mal'akcept'at'a'j de mult'a'j islam'ist'o'j, ĉi tiu dinamik'o de kompromis'o ekzist'is jam de la plej fru'a'j temp'o'j de la islam'a civilizaci'o. Tiu last'a agnosk'is ke, malgraŭ tio, ke la koran'a'j tekst'o'j est'as sankt'a'j, ili'a'j interpret'o kaj aplik'o est'as hom'a'j ag'o'j kiu'j'n oni dev'as regul'e pri'demand'i, pri'debat'i kaj re'interpret'i por favor'i la inkluziv'o'n de ĉiu'j. Est'as ĉi tiu dialog'o inter la sankt'a kaj la profan'a, aŭ la hom'a kaj la di'a, kiu reprezent'as la religi'a'n kaj politik'a'n dual'ec'o'n de Islam'o - kaj ne la insist'o ke oni dev'as detru'i la ali'ul'o'n.

Se la solv'o ne est'as en islam'ism'o, kie ĝi est'as ? La "Arab'a Printemp'o" proviz'is la mal'net'o'n de respond'o en la form'o de demokrat'a'j politik'o'j, popol'a suveren'ec'o kaj la postul'o por dign'o. Grand'a part'o de la region'o est'as re'fal'int'a sub la jug'o de absolut'ism'o, kaj evident'iĝ'is ke islam'ist'o'j ne pov'as lud'i la rol'o'n de sav'ant'o'j. Ili'a grand'a utopi'o, tiu, kiu promes'is sav'iĝ'o'n inter'ŝanĝ'e por sen'kondiĉ'a al'iĝ'o, ne sukces'is. Sed la ali'a utopi'o, la demokrat'a, tiu de la "Arab'a Printemp'o", ne triumf'is.

La civit'an'o'j de Arabi'o konserv'as si'a'n al'iĝ'o'n al si'a kred'o, kvankam ili far'iĝ'is "kontraŭ'klerikal'ism'a'j" laŭ la senc'o ke ili mal'akcept'as la aŭtoritat'ul'o'j'n kiu'j pretend'as interpret'i ĝi'n. Ili sent'as si'n fremd'a'j al la instrument'ig'o de sankt'ec'o kaj la ide'o ke iu'j figur'o'j - ekzempl'e reĝ'o'j -, aŭ iu'j politik'a'j grup'o'j kiel la islam'ist'o'j, aŭ instituci'o'j kiel la instanc'o de ulem'o'j (fak'ul'o'j pri islam'a jurisprudenc'o) nom'um'it'a'j de la ŝtat'o, posed'as sankt'a'n status'o'n kaj merit'as obe'em'o'n kaj respekt'o'n. Ĉi tiu popol'a mal'akcept'o ne nur signif'as ke la hered'aĵ'o de la irana revoluci'o el'ĉerp'iĝ'is, sed ankaŭ ke por islam'ism'o la glor'a'j tag'o'j fin'iĝ'is.

Sekv'e, por konserv'i si'a'n reg'ad'o'n, la divers'a'j reĝim'o'j ŝanĝ'is si'a'j'n strategi'o'j'n. Ili prov'as plen'ig'i la mal'plen'o'n kaŭz'it'a'n de tri sam'temp'a'j prem'o'j de'mal'supr'e : unu'e, la "kontraŭ'klerikal'ism'a" mal'akcept'o de islam'ist'a propagand'o ; du'e, la persist'a dezir'o por demokrat'a liber'ec'o nask'it'a de la "Arab'a Printemp'o" ; fin'e, la al'iĝ'o al religi'ec'o en la ĉiu'tag'a viv'o. La reĝim'o'j tial trud'is si'a'j'n propr'a'j'n interpret'o'j'n de moral'ec'o kaj kred'o kun mult'a'j last'a'temp'a'j ekzempl'o'j en Nord-Afrik'o kaj Mez'orient'o, kiel ekzempl'e la observ'ig'o de publik'a fast'ad'o dum Ramadan'o kaj la lok'o de vir'in'o'j en la soci'o.

Kiam ili trud'as ĉi tiu'j'n soci'a'j'n regul'o'j'n, aŭtokrati'o'j respond'as al pli-mal'pli ne'vort'ig'it'a'n konservativ'ism'o'n ĉe kelk'a'j civit'an'o'j, kaj sam'temp'e sub'prem'as la dezir'o'n de ge'jun'ul'o'j por liber'ec'o. Sed sub'met'ant'e religi'a'j'n spac'o'j'n al la ŝtat'a potenc'o, ili ripet'as la islam'ist'a'n erar'o'n.

Tia'j inter'ven'o'j en la religi'a sfer'o hav'as profund'a'j'n long'a'temp'a'j'n implic'o'j'n, ne nur por la religi'o sed ankaŭ por la est'ont'ec'o de demokrati'o kaj stabil'ec'o en la region'o. En mult'a'j kaz'o'j, ŝtat'o'j baz'is si'a'j'n ekster'land'a'j'n politik'o'j'n sur la dis'vast'ig'o de si'a oficial'a islam'o en ali'a'j land'o'j. En Turki'o ĝis last'a'temp'e, la Parti'o de Just'ec'o kaj Evolu'ad'o (AKP), reg'ant'a ek'de 2002, mult'e de'pend'is de alianc'o kun la Mov'ad'o Gülen por firm'ig'i si'a'n potenc'o'n kaj eksport'i si'a'n vizi'o'n de islam'ism'o [8]. Post kiam la AKP proskrib'is la mov'ad'o'n, prezid'ant'o Recep Tayyip Erdogan far'iĝ'is la centr'o de la politik'o kaj ideologi'o de la AKP.

La monarĥi'o'j ir'as laŭ la sam'a direkt'o. Sauda Arabi'o kaj Maroko prezent'as du kontraŭ'a'j'n ekzempl'o'j'n. En Sauda Arabi'o, la amas'komunik'il'o'j ampleks'e pri'raport'as la ekonomi'a'j'n kaj politik'a'j'n iniciat'o'j'n de kron'princ'o Mohammed Bi'n Salm'a'n ("MBS"). Sed mal'pli vid'ebl'e, nov'a'j religi'a'j re'struktur'iĝ'o'j ankaŭ okaz'as. En la pas'int'ec'o, alianc'o inter la Dinasti'o de Saud kaj la ŭahabismaj ulem'o'j kun ili'a konservativ'a salaf'ism'a ideologi'o, cert'ig'is instituci'a'n ekvilibr'o'n en la reĝ'land'o : la monarĥi'o re'ten'is si'a'n politik'a'n super'ec'o'n kaj sankci'is la religi'a'n establ'it'ar'o'n kiu, inter'ŝanĝ'e, ĝu'is teologi'a'n super'ec'o'n en la jur'a kamp'o kaj pri afer'o'j de la islam'a doktrin'o [9].

La nov'a islam'a vizi'o de la sauda reĝim'o romp'is ĉi tiu'n ekvilibr'o'n. Sub la gvid'ant'ec'o de la kron'princ'o, la reg'ist'ar'o dezir'as brid'i la ŭahabisman retor'ik'o'n kaj religi'a'j'n juĝ'o'j'n. Ĉi tiu politik'o re'memor'ig'as pri la koopt'ad'o de la Universitat'o Al-Azhar far'e de la egipta ŝtat'o en la du'dek'a jar'cent'o, iniciat'e de si'n'sekv'a'j arme'a'j diktatur'o'j. Per la elimin'o de la aŭtonom'ec'o de la ulem'o'j, la sauda gvid'ant'ar'o harmoni'ig'as la islam'a'n parol'o'n kun tiu de la tut'a ŝtat'a aparat'o. Paradoks'e, ĉi tiu est'as unu el la mal'mult'a'j sukces'o'j de princ'o Bi'n Salm'a'n. Li'a'j prov'o'j modern'ig'i la ekonomi'o'n ne progres'as, kaj li'a politik'a kaj milit'a aventur'ism'o en Kataro, Libano kaj Jemeno sufer'is grav'a'j'n regres'o'j'n [10]. Kaj la murd'o fru'e en oktobr'o de la ĵurnal'ist'o Jamal Khashoggi est'as kaj terur'a mal'observ'o de hom'a'j rajt'o'j kaj fiask'o de li'a ekster'land'a politik'o.

Maroko, ali'flank'e, prefer'as pli fleks'ebl'a'n metod'o'n en si'a al'propr'ig'o de la religi'o far'e de la ŝtat'o. Kiel part'o de si'a religi'a diplomati'o, ĝi projekci'as si'a'n vizi'o'n pri islam'o laŭ nord'a-sud'a aks'o. La unu'a cel'o est'as Eŭrop'o, kie Maroko varb'as sub'ten'o'n per la dis'vast'ig'o de mesaĝ'o pri moder'a islam'o kiu pov'as kontraŭ'batal'i radikal'ism'o'n kaj teror'ism'o'n. Ekzempl'e, Maroko trejn'as franc'a'j'n imam'o'j'n. La du'a cel'o est'as trans'form'i la marok'an reĝ'land'o'n en nov'a'n centr'o'n de ekonomi'a kaj politik'a gravit'o sur la afrik'a kontinent'o - kaj tiel ebl'ig'i al ĝi re'bat'i la influ'o'n de Alĝerio.

La tri'a cel'o de la religi'a diplomati'o en Rabat'o est'as pli grand'a politik'a reg'ad'o de la maroka diaspor'o en Eŭrop'o. Marokaj religi'a'j instituci'o'j en Eŭrop'o administr'as religi'a'j'n afer'o'j'n kaj sam'temp'e est'as la objekt'o de inter'ven'o'j far'e de marokaj konsul'ej'o'j kaj ŝtat'a'j sekur'ec'o'serv'o'j kiu'j prov'as influ'i ekster'land'a'j'n civit'an'o'j'n. Sed kvankam bild'o de "moder'ec'o" est'as projekci'at'a ekster'land'e, en'e de la land'o mem reg'as ŝtat'a mal'toler'em'o. Sub la pretekst'o protekt'i la publik'a'n moral'o'n, oficial'a'j islam'a'j konsili'o'j mal'help'as religi'a'j'n debat'o'j'n kaj batal'as kontraŭ blasfem'o kaj ateism'o. Hipokrit'e, ili ankaŭ sub'prem'as adult'o'n kaj sam'seks'em'ec'o'n.

Preter ĉi tiu'j tri urĝ'a'j cel'o'j, la fin'fin'a funkci'o de ĉi tiu strategi'o est'as pli'fort'ig'i la fundament'o'j'n de la tradici'a absolut'ism'o. La maroka islam'o apog'as la konstituci'a'n pozici'o'n de la reĝ'o en li'a rol'o kiel la Komand'ant'o de la Fidel'ul'o'j, la apoge'o de la religi'a aŭtoritat'o. Sed ĉi tiu instituci'o, reprezent'at'a de la reĝ'o, sam'temp'e hav'as politik'a'n imperativ'o'n konserv'i la antaŭ'stat'o'n, tio est'as ten'i religi'a'j'n ag'ant'o'j'n regul'ig'at'a'j kaj far'i sen'danĝer'a'j demokrat'a'j'n mov'ad'o'j'n kiu'j intenc'as defi'i la ŝtat'o'n de'mal'supr'e.

Sed ĉiu'j ĉi politik'a'j-religi'a'j aranĝ'o'j al'front'as tri fundament'a'j'n mal'help'o'j'n. Unu'e, la definitiv'a demand'o pri la ekonomi'o. Se ne est'os re'distribu'o de la riĉ'ec'o, soci'a'j ag'ant'o'j ne nepr'e don'os si'a'n obe'em'o'n. Du'e, ĉi tiu aranĝ'o est'as miks'pot'o da religi'a'j ide'o'j kun'ten'at'a'j nur per politik'a potenc'o ; ĝi tial est'as iam ajn defi'ebl'a de mov'ad'o'j kun koher'a kon'o pri la teologi'o kaj la histori'o de Islam'o. Ne tem'as pri sekular'ig'o, sed pri la monopol'ig'o de la religi'a spac'o. Fin'e, en la kaz'o de Maroko, ĉi tiu strategi'o est'as fundament'e kontraŭ'dir'at'a de la insist'o de Mohamedo la 6-a projekci'i propr'a'n reputaci'o'n ne'tradici'a'n kaj modern'a'n.

La ide'o mem de "moder'ec'o" est'as esenc'e aŭtokrat'ec'a ĉar ĝi postul'as la trud'ad'o'n de la lim'o'j de la religi'a parol'o. Sed la ver'a cel'o dev'us ne est'i moder'a islam'o, sed islam'o kler'a. Kaj kler'ec'o bezon'as kritik'a'n pens'ad'o'n, la unu'a'vic'a'n mal'amik'o'n de ĉiu'j absolut'ism'o'j.

Ŝajn'ig'ant'e sincer'ec'o'n, la Brazilaj amas'komunik'il'o'j, justic'o kaj mastr'ar'o lament'as pri la ampleks'o de korupt'o. De tri jar'o'j, ili star'ig'is ĝi'n, kiel la ĉef'a'n problem'o'n de si'a land'o. Ili'a zorg'em'o est'as tia, ke, en 2016, ili kun'ig'is si'a'j'n fort'o'j'n, sen atent'i la dis'konsent'a'j'n voĉ'o'j'n, por sub'ten'i la plej drast'a'n rimed'o'n, kiu ebl'as en demokrati'o : eks'ig'i la prezid'ant'o'n, S-in'o'n Dilma Rousseff, elekt'it'a'n en 2013.

Tiu indign'o pri korupt'o kaj krim'o tamen est'is nur pretekst'o por komenc'i la eks'ig'a'n procedur'o'n. Si'n liber'ig'ant'e de S-in'o Rousseff, la aktor'o'j de tiu mal'bon'a film'aĉ'o don'is la reg'potenc'o'n al ver'a'j krim'ul'o'j, hom'o'j kies hont'ind'aĵ'o'j kaj mafi'a'j fi'ag'o'j for'met'as la buĝet'a'j'n ne'regul'aĵ'o'j'n de la prezid'int'in'o al rang'o de bagatel'aĵ'o. En la festival'o de krim'a'j brav'aĵ'o'j, kiu'j karakteriz'as la "post-Dilman" Brazilon, la libr'o'ten'a'j manipul'ad'o'j, kiu'j prav'ig'is ŝi'a'n eks'ig'o'n, ŝajn'as est'i tiel simpl'anim'a'j, ke iu demand'as al si, kiel ŝi'a'j politik'a'j mal'amik'o'j kaj la ĵurnal'ist'o'j de la televid'kanal'o Glob'o sukces'as rest'i serioz'a'j, kiam ili trumpet'as si'a'n indign'o'n.

Anstataŭ la direkt'ant'in'o de Parti'o de labor'ist'o'j (PT, mal'dekstr'a), ili instal'is S-ro'n Michel Tem'er, ĉe kiu korupt'o est'as du'a natur'o. Rapid'eg'e, la popol'o mal'kovr'is, ke li est'is registr'it'a dum li ordon'is pag'o'n de ŝmir'mon'o al S-ro Eduard'o Cunha por aĉet'i li'a'n silent'o'n. S-ro Cunha, kiu'n oni mal'facil'e pov'as pri'skrib'i kiel i'o'n ali'a'n ol gangster'o'n, kampanj'is kontraŭ S-in'o Rousseff, kiam li prezid'is la ĉambr'o'n de deput'it'o'j. Nun li plen'um'as dek kvin jar'o'j'n kaj kvar monat'o'j'n en prizon'o pro korupt'o, mon'pur'ig'o, kaj valut'ŝakr'ad'o. De du jar'o'j, la deput'it'o'j, kiu'j eks'ig'is la prezid'ant'o'n konkur'ant'e per lirik'ism'o por denunc'i la tromp'aĵ'o'j'n, kiu'j'n ŝi est'us far'int'a, sen'hezit'e akcept'as la ŝmir'mon'o'n, kiu'n S-ro Tem'er don'as al ili por ĉes'ig'i la akuz'o'j'n pri tromp'aĵ'o'j, oft'e pruv'it'a'j de ne'refut'ebl'a'j registr'aĵ'o'j [1], kiu'j cel'as li'n.

En la kampanj'o por la prezid'ant'a balot'ad'o, kiu elekt'ig'os (la ven'ont'a'n 28-an de oktobr'o se okaz'as du'a raŭnd'o) la nov'a'n prezid'ant'o'n de la land'o, la stel'ul'o'j de televid'kanal'o'j kaj la oligarkiaj famili'o'j, kiu'j posed'as la grand'a'j'n amas'komunik'il'o'j'n, for'las'is la last'a'j'n rest'aĵ'o'j'n de kred'ind'ec'o, per kiu'j ili prov'is vestiĝ'i. La operaci'o, kiu'n konduk'as la gazet'ar'o, ating'as tia'n nivel'o'n de korupt'o, kaj per tiel evident'a manier'o, ke ĝi ŝok'as eĉ la mal'plej suspekt'em'a'j'n mens'o'j'n.

La oligarkia gazet'ar'o eksplic'e al'iĝ'is al kandidat'o Ger'ald'o Alckmin, guberni'estr'o de la ŝtat'o de São Paulo, membr'o de Parti'o de Brazila Social-Demokrati'o (PSDB, dekstr'a) kaj en'korp'iĝ'o de la land'a elit'o. Oni pov'as pri'skrib'i li'n, kiel tropik'a'n versi'o'n de S-ro François Fillon [2] , ne eĉ pli ŝaŭm'et'a'n. Li tiel mal'hav'as karism'o'n, ke oni oft'e kompar'as li'n al kukum'o, kiu iĝ'is li'a krom'nom'o. De jar'dek'o'j li vad'aĉ'as en la politik'a medi'o, akcept'as la favor'o'j'n de afer'ist'o'j, kiu'j'n li dorlot'as, kaj ne rifuz'as tiu'j'n, kiu'j'n korupt'o direkt'as al Brazilaj politik'estr'o'j. Por la potenc'ul'o'j, ne ebl'as imag'i pli bon'a'n gard'ist'o'n de la antaŭ'stat'o.

Ne pro hazard'o, la strategi'o de S-ro Alckmin est'as kaŝ'iĝ'i. Li ne organiz'as miting'o'j'n, ĉar nur sen'dorm'em'ul'o'j ĉe'est'us. Li'a ir'o al reg'ad'o baz'iĝ'as nur sur mal'antaŭ'kurten'a'j inter'konsent'o'j, puŝ'it'a'j de la oligarkiaj riĉ'aĵ'o'j, kies interes'o'j'n li serv'as. Nu, tip'a rajt'ig'it'a korupt'o, kiu korod'as la politik'a'n mond'o'n, kaj kiu nur freŝ'dat'e ek'mal'tank'vil'ig'is ĵurnal'ist'o'j'n. La kaĵol'ad'o'j de la amas'komunik'il'o'j tamen ne sukces'is ating'ig'i li'n 10% de la balot'intenc'o'j. Sam'e kiel ali'lok'e en la mond'o, la for'ĵet'o de la politik'a'j elit'o'j est'as tiel grand'a, ke la loĝ'ant'ar'o for'klin'iĝ'as el ili per pli kaj pli evident'a manier'o.

Al la eks'prezid'ant'o Luiz Inácio Lul'a da Silva, en'prizon'ig'it'a pro hast'a kondamn'o pro korupt'o, mult'e plej'ŝat'at'a en la opini'sond'ad'o'j, ne est'is permes'it'e kandidat'iĝ'i. Ĝis la last'a moment'o la strategi'o de PT est'is vet'i pri favor'a por li re'turn'o de justic'o sub popol'a prem'o. La kandidat'ec'o de li'a anstataŭ'ant'o kaj eks'kun'kandidat'o S-ro Fernand'o Haddad, anonc'it'a la 11-an de septembr'o, komplet'iĝ'as per streb'o cel'ant'a ebl'ig'i al li profit'o'n de la popular'ec'o de S-ro Lul'a da Silva. Tiu strategi'o bon'e funkci'is por la elekt'o de S-in'o Rousseff en 2011, sed la eks'urb'estr'o de São Paulo rest'as mal'bon'e kon'at'a de mult'a'j balot'ont'o'j, ĉef'e en la Lulistaj fort'a'j pozici'o'j de la region'o Nordeste.

En tia'j kondiĉ'o'j, iu'j kandidat'o'j est'as vid'at'a'j, prav'e aŭ mal'prav'e, kiel hom'o'j fremd'a'j al la sistem'o : la deput'it'o Jair Bolsonaro [3], kiu ne kaŝ'as dezir'i la re'ven'o'n en reg'ad'o de la milit'ist'o'j, kiel dum la diktatur'o (1964-1985), kaj kiu antaŭ'ir'as en la opini'sond'ad'o'j de'post la for'ir'ig'o de "Lul'a", S-in'o Marin'a Silva, ekologi'ism'a negr'o, evangeli'ism'a krist'an'o kaj si'n'gard'a pri soci'a'j problem'o'j [4], kaj S-ro Cir'o Gomes, mal'dekstr'a politik'ist'o, lert'a kaj spert'a, sed sen alianc'an'o'j aŭ koalici'o (pro la grav'ec'o de la dis'konsent'o'j en li'a politik'a famili'o) kaj viktim'o de si'a bild'o kiel ne antaŭ'vid'ebl'a liber'a partikl'o.

En tiu situaci'o de elit'a panik'o, "Kukum'o" anonc'is la est'iĝ'o'n de larĝ'a koalici'o ĉirkaŭ tio, kio'n la amas'komunik'il'o'j nom'as la "centr'a blok'o", ali'dir'it'e "ĉiu'j krom Lul'a kaj Bolsonaro". Li ankaŭ elekt'is kun'kandidat'in'o'n por vic'prezid'ant'ec'o : S-in'o An'a Amélia Lem'os, de Progres'ist'a Parti'o (PP).

La "centr'ism'a" natur'o de tiu klopod'o ne tuj okul'frap'as. Ĝis 2015 PP hav'is S-ro'n Bolsonaro kiel membr'o'n. Ĝi en'radik'iĝ'as en la sub'ten'o al la milit'ist'a diktatur'o, kiu ek'reg'is en 1964 per puĉ'o sub'ten'at'a de Uson'o. Tiam, S-in'o Lem'os est'is ĵurnal'ist'o, ŝi'a plum'o serv'is la milit'ist'a'n junt'o'n kaj ŝi edz'in'iĝ'is al senat'an'o elekt'it'a de la oficir'o'j. Ŝi'a'j nun'a'j opini'o'j cert'e met'us ŝi'n ĉe ekstrem'a dekstr'o en la Eŭrop'a aŭ Uson'a politik'a'j tabel'o'j. Dum la somer'o 2018, post kiam la prezid'ant'o de PT hav'is inter'parol'o'n en la Katara televid'kanal'o Al-Ĵazira, ŝi parol'ad'is en la senat'o por riproĉ'i al PT, en fajn'a miks'aĵ'o de ksenofobi'o kaj mal'sci'o, ĝi'a'n amik'iĝ'o'n kun teror'ist'o'j : ŝi est'is konfuz'int'a Al-Ĵaziran kun Al-Qaida.

La koalici'o de S-ro Alckmin organiz'iĝ'is por cert'ig'i al li la plej grand'a'n part'o'n de la publik'a financ'ad'o kaj radi'el'send'ad'a temp'o dum la kampanj'o, esperant'e ke lavang'o da balot'propagand'o super'ŝut'os la for'ten'iĝ'em'o'n de la loĝ'ant'ar'o. Kaj ne grav'as, por la amas'komunik'il'o'j, ke la parti'o de S-in'o Lem'os montr'iĝ'as unu el la plej implik'it'a'j en la skandal'o'j, kiu'j ŝok'as la land'o'n [5]. El la kvin'dek ses deput'it'o'j an'iĝ'int'a'j al PP, tri'dek unu est'as jur'e akuz'it'a'j pro korupt'o. Eĉ S-ro Bolsonaro prefer'is distanc'iĝ'i el tiu parti'o, kiu pli kaj pli pens'ig'as al politik'a kloak'o, por kandidat'iĝ'i al la prezid'ant'ec'o. Kvankam ŝi ne est'as persekut'it'a de justic'o, S-in'o Lem'os ne montr'as ver'a'n moral'a'n sent'o'n : ŝi'a politik'a karier'o komenc'iĝ'is per nom'um'o, dank'e al ŝi'a edz'o, al tut'temp'a posten'o, kiu postul'is neniu'n labor'o'n de ŝi.

Jen do la klan'o, kiu vol'as pren'i la reg'ad'o'n de la land'o. Dank'e al sub'ten'o de privat'a'j amas'komunik'il'o'j, kiu'j sen'ĉes'e kondamn'is korupt'o'n, du el la plej korupt'it'a'j parti'o'j de Latin-Amerik'o pretend'as ek'reg'i la plej grand'a'n region'a'n land'o'n, kiu en'hav'as du'cent milion'o'j'n da loĝ'ant'o'j.

Dum ne'antaŭ'vid'ebl'a balot'ad'o al'proksim'iĝ'as la atent'o direkt'iĝ'as al S-ro Bolsonaro : de nun plej'ŝat'at'a, li ankaŭ iĝ'as la plej mal'ŝat'at'a, aper'ig'ant'e ebl'ec'o'n de pli mal'pli formal'a'j koalici'o'j kontraŭ li en du'a raŭnd'o. Sed la atak'o per tranĉ'il'o, kies viktim'o li est'is la 6-an de septembr'o, dum sub'ten'a manifestaci'o, pov'as kre'i simpati'a'n ond'o'n, la ebl'ec'o de li'a venk'o ne plu est'as tut'e ne'probabl'a.

Tiu ĝeneral'a situaci'o el'montr'as tio'n, kio'n la elit'o'j Uson'a, Brit'a kaj Eŭrop'a, ŝok'it'a'j de la elekt'o de S-ro Trump kaj de la voĉ'don'o por Brexit en Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o, daŭr'e rifuz'as agnosk'i : ordon'ism'o ne nask'iĝ'as el neni'o. La demagog'o'j ne pov'as dis'volv'iĝ'i en funkci'ebl'a'j, ĝust'a'j, just'a'j instituci'o'j. Minac'i demokrati'o'n kaj politik'a'j'n liber'o'j'n ebl'iĝ'as nur kiam la loĝ'ant'ar'o perd'as la fid'o'n, kiu lig'is ĝi'n al instituci'o'j.

Jen kial la vet'o de la Brazila elit'o, ar'iĝ'i ĉirkaŭ vast'a koalici'o de korupt'it'o'j por protekt'i la mal'nov'a'n mond'o'n, est'as kondamn'it'a al fiask'o, kaj pov'as akcel'i la al'ven'o'n en reg'ad'o'n de hom'o, kiu en'korp'ig'as minac'o'n por la tut'a land'o.

Glenn GREENWALD kaj Victor POUGY

La Mond'o ne ĉes'as parol'i pri la uson'a demokrati'o … Ĝis nun la du'on-mandat'a'j elekt'o'j est'is tre mal'oft'e decid'a'j, eĉ kiam ili kaŭz'is ŝanĝ'o'n de la pli'mult'o. En 1994 la respublik'an'a sukces'eg'o precip'e neni'ig'is la rezist'ad'o'n de la demokrat'o'j kontraŭ la sub'prem'ec'a politik'o pri la pun'sistem'o kaj kontraŭ la liber'ŝanĝ'ist'a komerc'a politik'o de ĝi'a prezid'ant'o ; en 2010 la konservativ'a sukces'o de la Te'a Party paraliz'is s-ro'n Barack Obama, sed en moment'o, kiam la elekt'o'kampanj'a slogan'o, “Esper'o kaj ŝanĝ'o” est'is jam nur amar'a memor'o pri perd'it'a okaz'o. [1]

La parlament-elekt'o de la ven'ont'a 6-a de Novembr'o, mal'e, signif'os nov'a'n etap'o'n de la politik'a polus'iĝ'o de Uson'o, de tiu vortic'o kiu jam dum du jar'o'j rapid'ig'is la mal'stabil'iĝ'o'n de la inter'naci'a ord'o. Ĉar tiu elekt'o determin'os la destin'o'n de la loĝ'ant'o de la Blank'a Dom'o. S-ro Donald Trump, klar'e decid'int'a re'e kandidat'iĝ'i en 2020, tiom obsed'as ambaŭ tend'ar'o'j'n, ke oni kred'us ke li manĝ'is ili'a'j'n cerb'o'j'n. Li'a'j kontraŭ'ul'o'j akuz'as li'n est'i perfid'ul'o, kiu vol'as sub'fos'i la Atlantik'a'n Alianc'o'n kaj la demokrati'a'j'n valor'o'j'n de la Okcident'o. Li re'bat'as, ke li'a'j akuz'ant'o'j est'as help'ant'o'j de la centr'amerik'a'j band'o'j, la MS-13, kiu'j sem'as la teror'o'n en Uson'o. Ampleks'it'a'j de la soci'a'j ret'o'j, tiu'j impuls'o'j de paranoj'o far'iĝ'is fon'a muzik'o kiu jam ne montr'as post'elekt'a'n inter'romp'o'n. Ili kaŭz'as, ke la du parti'o'j ĉes'is inter'konsent'i pri la lud-regul'o'j de si'a al'front'iĝ'o – tiu “uson'a demokrati'o”, pri kiu ili tiom fier'is ke ili ĉiu'j prezent'is ĝi'n kiel model'o'n por la tut'a planed'o.

Mult'a'j demokrat'o'j, se ili ne kvalifik'as li'n rekt'e kiel faŝist'o'n, vid'as en s-ro Trump “pudel'o'n de Putin”, kiu dank'as si'a'n venk'o'n al mal'just'a elekt'o'sistem'o mal'favor'e al ili (kio ne mal'ver'as) kaj al la fals'a'j nov'aĵ'o'j (fak'e news) el'kov'it'a'j de Moskvo (tro'ig'o miks'it'a kun obsed'o). Se ili'a parti'o re'far'iĝ'os pli'mult'o en la Kongres'o, ĝi est'os tent'at'a mult'ig'i la enket-komision'o'j'n kaj komenc'i procedur'o'n de eks'ig'o kontraŭ la prezid'ant'o.

Tia perspektiv'o fort'ig'as la koler'o'n de la adept'o'j de s-ro Trump, kiu'j daŭr'e est'as mult'a'j, ard'a'j kaj volont'e pret'a'j kred'i est'i persekut'at'a'j. Laŭ ili, eĉ kvankam la ekonomi'a bilanc'o de si'a hero'o flat'as li'n, la komunik'il'o'j, la intelekt'a'j elit'o'j kaj la “profund'a ŝtat'o” obstin'e mal'help'as li'n reg'i. Mal'venk'o en Novembr'o, anstataŭ silent'ig'i ili'n, help'os ili'n kred'i, ke tiu intrig'o, elekt'o'fraŭd'o kaj la voĉ'don'ad'o de kaŝ'a'j en'migr'int'o'j kaŭz'as ili'a'j'n mal'sukces'o'j'n.

Du uson'a'j elekt'ant'o'j el tri est'as nun konvink'it'a'j : “la sistem'o est'as fals'it'a mal'favor'e al la mez'a uson'an'o” ; respublik'an'o'j kaj demokrat'o'j almenaŭ en tiu ĉi punkt'o inter'konsent'as. [2] Ili prav'e pens'as tio'n, ĉar la oligarĥi'o est'as ili'a komun'a reĝim'o. Sed la aktual'a en'hav'o de ili'a al'front'iĝ'o, ekstrem'e person'ig'it'a, supoz'ig'as ke la bon'stat'o de tiu mez'a uson'an'o ne okaz'os morgaŭ.

Serge HALIMI.

En 1839 la markiz'o Astolphe de Custine, kies famili'o pere'is sub la gilotin'o, for'ir'is serĉ'i sub'ten'o'n en la aŭtokrat'a Ruslando. Sed li re'ven'is al Parizo naŭz'it'a kaj konvink'it'a, ke la rus'o'j est'as “ĉin'o'j ŝajn'ig'ant'e est'i eŭrop'an'o'j”. Jar'cent'o'n post'e, post manĝ'o en la elegant'a rezid'ej'o de la ambasador'o de la Sovet-Uni'o en Londono, Harold Nicolson, renom'a brit'a verk'ist'o kaj diplomat'o, hav'is la sent'o'n ke “en ĉio ĉi est'as io terur'e familiar'a … Ili lud'is est'i eŭrop'an'o'j. Ili far'iĝ'is orient'an'o'j”.

Tiam, sam'e kiel hodiaŭ, la rilat'o'j inter la Okcident'o kaj Ruslando est'is reg'at'a'j de profund'e en'radik'iĝ'int'a'j kliŝ'o'j kiu'j nutr'is reciprok'a'n mal'fid'o'n kaj konduk'is al izol'ad'o de Ruslando kaj al ĝi'a eksklud'ad'o el Eŭrop'o. Antaŭ ok'dek jar'o'j tia'j percept'o'j, fort'ig'it'a'j de hered'aĵ'o el imperi'a'j rival'ec'o'j, kontribu'is al okaz'ig'o de la fi'a konferenc'o de Munĥen'o, kiu, la 30-an de Septembr'o 1938, ofer'is Ĉeĥ'o'slovak'uj'o'n al la esper'o pac'ig'i Adolf'o'n Hitlero. Ĝi'a krom'a damaĝ'o est'is la german'a-sovetia traktat'o pri ne'agres'o, kiu, sub'skrib'it'a de la ministr'o'j pri ekster'a'j afer'o'j Joachim von Ribbentrop kaj Vjaĉeslav Molotov, serv'is kiel antaŭ'lud'o al la du'a mond'milit'o. [1] Jar'dek'o'j da revizi'ism'a histori'o'grafi'o sen'kulp'ig'is la “kulp'ul'o'j'n” [2] reg'ant'a'j'n en Brit'uj'o, et'ig'is ili'a'n tradici'a'n rus'mal'am'o'n kaj ili'a'n ideologi'a'n antaŭ'juĝ'o'n, kaj sam'temp'e tro'ig'is la “objektiv'a'j'n trud'o'j'n” kiu'j sub'ten'is la brit'a'n kaj franc'a'n politik'o'n. Rimark'ind'a est'is la for'est'o de analiz'o de ali'a ir'ebl'a solv'o per kun'labor'ad'o kun la Sovet'uni'o.

Apenaŭ monat'o'n post la munĥen'a traktat'o la brit'a ĉef'ministr'o Neville Chamberlain, adept'o de la pac'ig'a politik'o kun German'uj'o, konfes'is al la reĝ'o Georg'o la 6-a, ke est'as “signif'o'hav'a, ke nek Franc'uj'o nek Ruslando star'ig'is reciprok'a'j'n demand'o'j'n dum la kriz'o”. La ĉef'ministr'o opini'is, ke oni prefer'e las'u la soveti'an'o'j'n flank'e. En leter'o al si'a frat'in'o li montr'is si'n kiel fort'a rezist'ant'o kontraŭ la prem'o'j de Winston Churchill, kiu vol'is “star'ig'i grand'a'n alianc'o'n kontraŭ German'uj'o” ; “Feliĉ'e mi hav'as ekstrem'e obstin'a karakter'o'n kaj mi rifuz'as ŝanĝ'i.”

“Sabot'it'a'j” diskut'o'j

Malgraŭ si'a evident'a em'o por la ideologi'o, Jozefo Stalin'o far'is alt'grad'e pragmat'a'n kaj raci'a'n ekster'a'n politik'o'n baz'it'a'n sur la fort'rilat'o'j kaj la influ'sfer'o'j. La histori'o'grafi'o pri la munĥen'a konferenc'o intenc'e ne menci'is la intens'a'j'n klopod'o'j'n de la sovetia diplomati'o por kontraŭ'ag'i la milit'favor'a'j'n ag'o'j'n dum la antaŭ'a'j kvin jar'o'j.

En la aŭtun'o de 1932 la ministr'o pri ekster'a'j rilat'o'j Maksim Litvinov avert'is Stalin'o'n, ke la German'uj'o de Vajmar'o est'as en “la fin'a faz'o” kaj ke la progres'o'j de la nazi'ism'o neces'ig'as radikal'a'n ŝanĝ'o'n en la rilat'o'j de Moskvo kun Brit'uj'o kaj Franc'uj'o. En 1934 tiu ŝanĝ'o est'is bon'e akcept'it'a de la franc'a ministr'o pri ekster'a'j rilat'o'j, Louis Barthou, kaj li permes'is la al'iĝ'o'n de Sovet'uni'o al la Societ'o de la Naci'o'j (SDN). En Maj'o de 1935 Franc'uj'o sub'skrib'is kun Sovetio traktat'o'n pri reciprok'a help'o, kiu'n sekv'is simil'a traktat'o inter la USSR kaj Ĉeĥ'o'slovak'uj'o. Tamen inter tiu'j du tekst'o'j – ceter'e ident'a'j – ekzist'is grav'a diferenc'o, kiu for'pren'is ĉi'a'n efik'o'n en 1938 : la prezid'ant'o de Ĉeĥ'o'slovak'uj'o, Edvard Beneŝ, insist'is por ke aper'u en la traktat'o la menci'o, ke li sub'skrib'is klaŭz'o'n, kiu kondiĉ'is ĉi'a'n help'o'n de Sovet'uni'o al antaŭ'a inter'ven'o de Franc'uj'o. La franc'a pozici'o tiel en 1938 far'iĝ'is decid'a : mank'e de help'o, Ĉeĥ'o'slovak'uj'o trov'iĝ'is sol'a front'e al German'uj'o.

La flirt'ad'o kun Moskvo montr'iĝ'is efemer'a, kiam, la 9-an de Oktobr'o 1934, en Marsejlo, Barthout est'is murd'it'a sam'temp'e kun la reĝ'o de Jugoslav'uj'o Aleksandro la 1-a kaj anstataŭ'ig'it'a de Pierre Laval, mal'pli favor'a por la rus'o'j dum la sekv'a'j kvar jar'o'j. En Franc'uj'o la kresk'o de la social'a'j konflikt'o'j dum la tut'a'j 1930-aj jar'o'j ig'is Moskvon tim'i ke okaz'os pli kaj pli grand'a dekstr'iĝ'o de la elit'o'j kaj eĉ ili'a turn'iĝ'o al la faŝism'o.

Sam'e la sovetia ambasador'o en Londono, Iv'a'n Majski, pli kaj pli frustr'iĝ'is, de 1934 ĝis 1936, ĉar li van'e prov'is far'i i'o'n decid'a'n kontraŭ la brit'a mal'amik'ec'o. Ŝajn'is prepar'iĝ'i franc'a-german'a-brit'a inter'konsent'o “mal'favor'e al Ruslando”. Preskaŭ du jar'o'j da frenez'a'j klopod'o'j por don'i substanc'o'n al la franc'a-sovetia traktat'o neniel sukces'is. Stalin'o prov'is ag'i pli rapid'e, sed li'a'j hast'a'j kaj sekret'a'j diplomati'a'j mal'ferm'iĝ'o'j direkt'e al Berlino por anticip'i la brit'a'n pac'ig'a'n politik'o'n trov'is neni'a'n eĥ'o'n.

En Maj'o de 1937 la nom'um'o de Chamberlain al la pint'o de la brit'a reg'ist'ar'o koincid'is kun la Grand'a Teror'o en Moskvo. La sovetia ekster'a politik'o tamen rest'is stabil'a kaj, en juli'o de 1937, Majski cert'ig'is al Chamberlain, ke li'a land'o hav'as neni'a'n ideologi'a'n intenc'o'n trud'i “komun'ism'a'n aŭ ali'a'n sistem'o'n” ie ajn en Eŭrop'o. Perd'it'a pen'o. Fin'e de la inter'parol'ad'o la ĉef'ministr'o deklar'is, ke li est'as konvink'it'a ke, “en tromp'a manier'o kaj per ruz'aĵ'o la rus'o'j tir'as la faden'o'j'n en la kulis'o'j por tir'i ni'n en milit'o'n kontraŭ German'uj'o”, milit'o'n kiu, por la plej mult'a'j konservativ'ul'o'j, rezult'ig'us ekspansi'o'n de la komun'ism'o. Sen'sent'a pri voĉ'o'j pli raci'a'j, Chamberlain prefer'is sekv'i si'a'n propr'a'n emoci'a'n kompas'o'n. “Mi konfes'as, ke mi hav'as la plej grand'a'n mal'fid'o'n pri Ruslando”, li skrib'is al si'a frat'in'o, kaj li al'don'is : “Mi kred'as eĉ ne sekund'o'n ke ĝi kapabl'as far'i efik'a'n ofensiv'o'n, eĉ se ĝi vol'us.” Ton'o ver'ŝajn'e tut'e mal'sam'a ol tiu, kiu'n li uz'is en si'a'j rilat'o'j kun Hitlero …

En Februar'o de 1938 la demisi'o de Anthony Ed'e'n de si'a posten'o kiel ministr'o pri ekster'a'j rilat'o'j ne ŝanĝ'is la afer'o'n. La diletant'a kondut'o de li'a post'e'ul'o, Edward Frederick Lindley Wood (lord'o Halifax), en la diplomati'o ebl'ig'is al Chamberlain ĉirkaŭ'ir'i la ministr'ej'o'n pri ekster'a'j rilat'o'j (Foreign Office) kaj apog'i si'n sur si'a'j propr'a'j konsil'ist'o'j. La sovetia pozici'o est'is eĉ pli mal'fort'ig'it'a pro la apart'e mild'a re'ag'o de Londono al la aneks'ad'o de Aŭstr'uj'o far'e de Hitlero, la 12-an de Mart'o 1938. Majski, “ekstrem'e pesimist'a”, tim'is ke Chamberlain – de kiu li pens'is, ke li las'as si'n gvid'i nur per si'a'j ideologi'a'j em'o'j – “Ĵet'os trans'bord'e'n” la SDN kaj prov'os re'viv'ig'i la kvar'op'a'n inter'konsent'o'n de 1933 [3], “eksklud'ant'e la Sovet'uni'o'n”.

En Ĝenevo Litvinov tamen daŭr'e esplor'is la ebl'o'n re'star'ig'i kontraŭ'nazi'a'n koalici'o'n sur'baz'e de la SDN. Sed kiam, en April'o de 1938, li renkont'is Léon Blum, kiu re'far'iĝ'is prezid'ant'o de la Franc'a Konsil'ant'ar'o, li trov'iĝ'is vid-al-vid'e de hom'o, kies est'ont'ec'o ne est'is cert'a. Litvinov telegraf'is al Stalin'o, ke Blum don'is al li “impres'o'n de lac'ec'o kaj de trans'tomb'a fatal'ism'o”.978-2-36960-156-2 Pri la franc'a'j-sovetiaj arme'a'j diskut'o'j, kiu'j est'is konstant'e prokrast'at'a'j de la franc'o'j, la ĉef'ministr'o konced'is, ke ili est'is “sabot'at'a'j”, ne nur de la general'o'j, sed ankaŭ de Édouard Daladier, li'a potenc'a defend-ministr'o, kiu mal'long'e post'e anstataŭ'is li'n, lig'ant'e si'n kun la dekstr'ul'ar'o.

La franc'a-brit'a pint'kun'ven'o en Londono, la 28-an kaj 29-an de April'o evident'ig'is la hegemoni'a'n si'n'ten'o'n de la invit'ant'a potenc'o. La pled'o de Daladier favor'e al fort'a rezist'ad'o kontraŭ Hitlero en Ĉeĥ'o'slovak'uj'o, kun sovetia help'o sen neces'e, est'is privat'e sek'e mal'akcept'it'a de la vic'a ŝtat'sekretari'o Alexander Cadogan, kiu kvalifik'is ĝi'n “tre bel'a sed gigant'a stult'aĵ'o”. Dum la vizit'o de la reĝ'o Georg'o la 6-a en Parizo, Halifax iel for'strek'is Ĉeĥ'o'slovak'uj'o'n el la map'o prezent'ant'e ĝi'n ŝtat'o art'e'far'it'a kaj dir'ant'e al si'a'j franc'a'j inter'parol'ant'o'j, ke li taks'as ĝi'n ne'kapabl'a defend'i si'n mem sam'e kiel ricev'i help'o'n de'ekster'e. En Londono, en si'a'j sincer'a'j konversaci'o'j, Majski menci'is ke en Ruslando ekzist'as “nask'iĝ'ant'a mov'ad'o por izol'iĝ'o” pro la kutim'o de la Okcident'o ten'i li'a'n land'o'n en grand'a distanc'o. La ambasador'o tamen promes'is ke, en la kaz'o ke Franc'uj'o kaj Brit'uj'o ven'us help'i Ĉeĥ'o'slovak'uj'o'n, se la region'o de la Sudetoj est'us invad'at'a de German'uj'o, Ruslando met'us si'n en, kio'n li nom'is “ni'a'n tend'ar'o'n”. Sed sam'spir'e Litvinov amar'e konstat'is, ke sen la help'o de la okcident'an'o'j “est'us mal'facil'e koncept'ebl'a far'i i'o'n ajn grav'a'n, se ili ne serĉ'as ni'a'n apog'o'n. Ili ignor'as ni'n kaj ili decid'as inter si pri ĉio kio rilat'as al la german'a-ĉeĥ'o'slovak'a konflikt'o.”

En Parizo Georges Bonnet, la nov'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, pens'is ke la sol'a dezir'o de Ruslando est'as “instig'i al ĝeneral'a milit'o en la mal'klar'a akv'o, kie'n ĝi ir'os por fiŝ'kapt'i”. La 2-an de Septembr'o 1928, por la prepar'o de la ĝeneral'a asemble'o de la SDN, Litvinov kun'vok'is Je'a'n Payart, la franc'a'n afer'ŝarĝ'it'o'n en Moskvo. Por for'ig'i la mal'cert'ec'o'j'n pri la sovetia politik'o, li pet'is li'n sci'ig'i al Bonnet ke, kondiĉ'e ke Franc'uj'o plen'um'os si'a'j'n dev'o'j'n, “la USSR engaĝ'iĝ'as ankaŭ plen'um'i la si'a'j'n pri la aplik'ad'o de la ĉeĥ'a-sovetia traktat'o”. Li ankaŭ insist'is por tuj'a okaz'ig'o de arme'a'j inter'trakt'ad'o'j inter la reprezent'ant'o'j de la sovetiaj, franc'a'j kaj ĉeĥ'o'slovak'a'j arme'o'j kaj por ke la kriz'o met'iĝ'u en la tag'ord'o'n de la ĝeneral'a asemble'o. La sen'ambigu'a'j konklud'o'j, kiu'j'n Majski tir'is el tiu'j konversaci'o'j est'as apart'e klar'ig'a'j por la histori'ist'o'j : “Ni pret'as al'port'i arme'a'n help'o'n al Ĉeĥ'o'slovak'uj'o, se la ali'a'j pret'as far'i si'a'n dev'o'n. Ĉu ili est'os je la alt'ec'o de la postul'o'j de tiu ĉi apart'e grav'a histori'a moment'o ?”

Konsci'a pri la skeptik'o de si'a hierarĥi'o en la ministr'ej'o pri ekster'a'j afer'o'j, Payart minimum'ig'is la ating'o'pov'o'n de la mesaĝ'o kaj cinik'e dir'is, ke la sovetia ministr'o bon'e sci'is, ke oni ne vok'os Ruslandon por plen'um'i si'a'j'n dev'o'j'n. La 4-an de Septembr'o, Majski, ĉagren'it'a ke li ne ricev'is respond'o'n de Franc'uj'o, ir'is en la kamp'ar'a'n rezid'ej'o'n de Churchill. Li “detal'e” klar'ig'is al li la en'hav'o'n de la deklar'o de Litvinov al Payart kaj instig'is li'n trans'don'i tiu'n ĉi inform'o'n al Halifax. La respond'o al'ven'is la 7-an de Septembr'o en form'o de prov'o lanĉ'it'a de The Times nom'e de la restrikt'a brit'a reg'ist'ar'o. Tiu vigl'e konsil'is al la reg'ist'ar'o de Prago for'ced'i al German'uj'o la region'o'n de la Sudetoj, ĉar “la avantaĝ'o'j, kiu'j'n per tio Ĉeĥ'o'slovak'uj'o ricev'us, far'iĝ'int'e homogen'a ŝtat'o, est'us pli grand'a'j ol la evident'a'j mal'avantaĝ'o'j de la perd'o de la german'a'j lim'distrikt'o'j Sudetoj”. La 8-an de Septembr'o Halifax, pik'ant'e la vund'a'n lok'o'n, ven'ig'is Majski-on por ke li sci'ig'u al Litvinov ke, je li vigl'a bedaŭr'o, kaj konsider'e la minac'o'n de kriz'o en Ĉeĥ'o'slovak'uj'o, li'a ĉe'est'o ne est'as dezir'at'a en Ĝenevo. Halifax est'is zorg'em'a por ne provok'i Hitleron per dialog'ad'o kun la “ruĝ'ul'o'j”.

Voj'o barit'a al la Ruĝ'a Arme'o

La Sesi'o de la SDN – moral'e sen'kredit'ig'it'a ĉar ĝi praktik'e ignor'is la ĉeĥ'a'n kriz'o'n – okaz'is sam'temp'e kun la anonc'o de Chamberlain, vesper'e de la 14-a de Septembr'o, de si'a decid'o renkont'i Hitleron en Berchtesgaden. Tio konduk'is al la konferenc'o de Munĥen'o. Litvinov ne pov'is ali'e ol las'i si'a'n frustr'iĝ'o'n liber'e flu'i en flam'ant'a parol'ad'o, en kiu li ripet'is la soveti'an engaĝ'iĝ'o'n. Li fin'is per antaŭ'sci'a avert'o : la franc'a-brit'a “kapitulac'o” pov'as hav'i nur “ne'kalkul'ebl'a'j'n kaj katastrof'a'j'n sekv'o'j'n”. Li'a pet'o urĝ'e okaz'ig'i kun'ven'o'n, en Parizo aŭ Londono, de arme'a'j fak'ul'o'j el la tri land'o'j est'is per man'mov'o mal'akcept'it'a de la Foreign Office kun la argument'o, ke ĝi hav'us nur “mal'mult'a'n util'o'n”, ĉar ĝi pov'us nur “tut'cert'e provok'i German'uj'o'n”.

Dum tiu temp'o, inter la 21-a kaj la 23-a de Septembr'o, la Ruĝ'a Arme'o mobiliz'is kaj dis'met'is konsider'ind'a'j'n fort'o'j'n en la special'a'j arme-distrikt'o'j de Kievo kaj de Belorus'uj'o. Proksim'um'e ses'dek divizi'o'j de infanteri'o, dek ses divizi'o'j de kavaleri'o, sed korpus'o'j de tank'o'j, en la du ebl'a'j voj'o'j tra kiu'j Ruslando pov'us al'port'i arme'a'n help'o'n al Ĉeĥ'o'slovak'uj'o ir'ant'e tra Ruman'uj'o kaj Pollando. Dum la ruman'a reg'ist'ar'o don'is al la rus'o'j silent'a'n konsent'o'n super'flug'i ĝi'a'n teritori'o'n, Franc'uj'o far'is neni'o'n por persvad'i si'a'n mal'nov'a'n alianc'an'o'n, Pollandon, permes'i al la plej grand'a part'o de la Ruĝ'a Arme'o uz'i la eg'e plej uz'ebl'a'n itiner'o'n.

La si'n'ten'o de Chamberlain pri Ĉeĥ'o'slovak'uj'o impres'e montr'iĝ'is en li'a inter'ven'o ĉe la radi'o, la British Broadcasting Corporation (BBC), la 27-an de Septembr'o 1938. “Est'as ver'e horor'a, fantazi'a kaj ne'kred'ebl'a, dir'is li al si'a'j aŭskult'ant'o'j, ke oni ĉi tie prov'as uz'i gas'mask'o'j'n pro konflikt'o en mal'proksim'a land'o inter hom'o'j pri kiu'j ni sci'as neni'o'n.” Sen surpriz'o li anonc'is sekv'a'tag'e en la parlament'o si'a'n intenc'o'n respond'i favor'e al la invit'o de Hitlero part'o'pren'i en pint'a renkont'iĝ'o en Munĥen'o. Dum Chamberlain flug'is al German'uj'o, Halifax ven'ig'is Majski-on kaj sen'kulp'ig'is si'n, “pro tio, ke li ne est'is lev'int'a la demand'o'n send'i invit'o'n al la USSR, ĉar, unu'e, la temp'o'lim'o'j est'is terur'e mal'long'a'j, neces'is ne perd'i eĉ minut'o'n, kaj, du'e, – kaj tio est'is la plej grav'a –, li sci'is jam antaŭ'e, kia est'us la respond'o de Hitlero. La last'a ŝanc'o por sav'i la pac'o'n ne pov'is est'i mal'ŝpar'it'a pro kverel'o pri la konsist'o de la konferenc'o”.

Gabriel GORODETSKY.

Uson'an'o'j kaj ĉin'o'j el'ter'ig'is la (komerc'a'n) milit-hak'il'o'n, kaj ŝajn'as, ke neni'o kapabl'as re'saĝ'ig'i ili'n. S-ro Donald Trump komenc'is per minac'o al tiu'j, kiu'j “pri'ŝtel'as ni'n” (18-an de April'o 2017), kaj ricev'is la avert'o'n de s-ro Xi Jinping : “Neni'u atend'u, ke Ĉin'uj'o toler'as atak'o'j'n mal'favor'e al si'a'j interes'o'j” (18-an de Oktobr'o 2017). [1] De la vort'a pli'akr'iĝ'o oni rapid'e trans'ir'is al la kapt'il'a si'n'sekv'o de dogan'a'j sankci'o'j. Vaŝington'o alt'ig'is la dogan'aĵ'o'j'n (de 10 al 25 el'cent'o'j) por seri'o da ĉin'a'j import'aĵ'o'j ; Pekino re'bat'is.

La tem'o, komenc'it'a printemp'e, est'is daŭr'ig'at'a dum la tut'a somer'o kaj minac'as etend'iĝ'i mult'e post la vintr'o … Oft'e mal'facil'as disting'i la tondr'a'j'n anonc'o'j'n dis'de la real'e aplik'at'a'j dispon'o'j. Ĉe la uson'a flank'o oni star'ig'is list'o'n de 5.745 ĉin'a'j produkt'o'j (ŝtal'o, alumini'o, ĥemi'o, teks'aĵ'o'j, elektron'ik'o ktp), en alt'ec'o de 200 miliard'o'j da dolar'o'j (kompar'ebl'a kun la 505 miliard'o'j da dolar'o'j da import'o'j en 2017), por kiu'j valid'is dogan'aĵ'o'j de 10 el'cent'o'j ĝis la 1-a de Januar'o 2019 ; post'e la dogan'tarif'o'j alt'iĝ'os al 25 el'cent'o'j. La list'o en'ten'as plur'a'j'n escept'o'j'n. Kurioz'e la inteligent'a'j horloĝ'o'j (smart watches) , pri kiu'j Apple ĉampion'as en Uson'o, est'as escept'it'a'j ĉe tiu'j dogan-alt'ig'o'j kaj pov'os daŭr'e munt'iĝ'i kaj re'import'iĝ'i de Ĉin'uj'o … Pekino rafin'is si'a'j'n reprezali'o'j'n list'ig'ant'e 5.200 uson'a'j'n produkt'o'j'n en la valor'o de 60 miliard'o'j da dolar'o'j (130 miliard'o'j da dolar'o'j de uson'a'j import'o'j en 2017) (vid'u la grafik'o'n).

Se kred'i membr'o'j'n de cert'a'j pekinaj kaj honkongaj rond'o'j, “Pekino ŝajn'as est'i surpriz'it'a de la protekt'ism'a fulm'o de Trump kaj sub'taks'is la kresk'o'n de la kontraŭ'ĉin'a'j sent'o'j en la uson'a elit'o”. [2] Uson'a politik'a konsil'int'o rimark'ig'as : “Por kompren'i la uson'a'n politik'o'n, Pekino tro kalkul'as pri Wall Street kaj pri la politik'a elit'o [inter'ali'e s-ro Henry Kissinger, kiu kontribu'is al mal'ferm'o de la rilat'o'j inter la du land'o'j] – hom'o'j, kiu'j hav'as neni'a'n influ'o'n al Trump.”

Efektiv'e, la ĉin'a'j inter'trakt'ist'o'j, sub influ'o de la konfidenc'ul'o de la prezid'ant'o, s-ro Li'u He, pens'is est'i ating'int'a'j inter'konsent'o'n en Maj'o ĉi-jar'e, per la promes'o alt'ig'i la aĉet'o'j'n de energi'o kaj de kamp'kultur'a'j produkt'o'j kaj krom'e per la propon'o de la ebl'ec'o por ekster'land'a'j entrepren'o'j – nom'e uson'a'j, kompren'ebl'e – far'iĝ'i pli'mult-akci'ul'o'j en ĉin'a'j societ'o'j.

Tro mal'mult'e, tro mal'fru'e. Laŭ la uson'a financ-agent'ej'o Bloomberg, “Trump halt'ig'is la inter'konsent'o'n”. Io por konvink'i Pekinon, ke la uson'a prezid'ant'o “ne rezign'os ĝis kiam li kontraŭ'ag'is la ĉin'a'n kresk'o'n”. [3]

Tiu sent'o est'as larĝ'e kun'sent'at'a de la ĉin'a'j elit'o'j. La debat'o (tre ŝirm'it'a) tem'as esenc'e pri la manier'o trakt'i kun la uson'a amik'o. Iu'j, ekzempl'e la direktor'o de la Centr'o de uson'a'j stud'o'j de la universitat'o Renmin de Ĉin'uj'o, Shi Yinhong, pens'as, ke tiu al'front'iĝ'o “grand'part'e okaz'is pro Ĉin'uj'o, kiu dum jar'o'j far'is neni'o'n”, [4] kaj konsil'as prudent'o'n. Mal'ĝust'a problem'o, klar'ig'as la tre oficial'a Glob'al Times : “En mal'long'a perspektiv'o Uson'o ne rezign'os pri si'a intenc'o halt'ig'i Ĉin'uj'o'n. [La konflikt'o] do ne solv'ebl'as per klopod'o'j ni'a'flank'e por konserv'i mal'fort'a'n pretend'o'n kaj adapt'i ni'a'n diplomati'a'n kaj publik'a'n si'n'ten'o'n.” [5] La ĵurnal'o rekt'e alud'as la doktrin'o'n de la patr'o de la re'form'o'j, Deng Xiaoping, kiu rekomend'is “kaŝ'i si'a'j'n talent'o'j'n kaj atend'i si'a'n hor'o'n”. Mal'e, la nun'a prezid'ant'o decid'is konfirm'i si'a'n pozici'o'n sur la inter'naci'a scen'ej'o kiel la numer'o'n unu de “grand'a land'o” – por uz'i li'a'n esprim'o'n – kiu inter'trakt'as kun Uson'o egal'ec'e.

La diskut'o'j ne est'as komplet'e inter'romp'it'a'j. Fin'e de Aŭgust'o deleg'it'ar'o gvid'at'a de la vic'ministr'o pri komerc'o, s-ro Wang Shouwen, ir'is al Vaŝington'o. Neni'u atend'is rezult'o'n, kaj io tia ankaŭ ne okaz'is. Ĉu s-ro Wang ne kvalifik'is Uson'o'n kiel “komerc'a besti'o” (trad'e bully) ? Tio ne ver'e instig'as al dialog'o …

Laŭ iu el la ekonomi'a'j konsil'ist'o'j de la ĉin'a prezid'ant'ec'o, s-ro Yifan Ding, la uson'a agres'em'o memor'ig'as pri la ofensiv'o lanĉ'it'a en la 1980-aj jar'o'j de la reg'ist'ar'o Re'ag'a'n “kontraŭ Japan'uj'o, kiu tiam est'is la du'a plej grand'a ekonomi'o de la mond'o”. Trud'ant'e ekster'ordinar'a'j'n dogan'aĵ'o'j'n (ĝis 100 el'cent'o'j pri televid'il'o'j kaj magnetoskop'o'j [6]) kaj provok'is alt'ig'o'n de la japan'a'j interez'kvot'o'j'n, Uson'o “ced'ig'is” Japan'uj'o'n tiom, ke tiu sufer'is depresi'o'n, de kiu ĝi daŭr'e ne komplet'e re'san'iĝ'is … Tia scen'ar'o ne pens'ebl'as pro la ĉin'o'j : “Ni ne vol'as komerc'a'n milit'o'n. Sed ni pov'us al'front'i ĝi'n, se ĝi okaz'us”, cert'ig'as s-ro Yifan.

Uson'o prov'as tim'ig'i

Sam'e Kiel Tokio hieraŭ, Pekino vet'is pri eksport'ad'o, kiu dum long'a temp'o est'is la motor'o de ĝi'a kresk'ad'o. Por el'ir'i el la stagn'ad'o kaj mal'kresk'o de la maŭisma period'o, fin'e de la 1970-aj jar'o'j, la komun'ist'a'j gvid'ant'o'j uz'is la rimed'o'j'n, pri kiu'j ili dispon'is : mult'nombr'a'n labor'ist'ar'o'n, kler'a'n, disciplin'it'a'n kaj mal'alt'e pag'at'a'n ; ekster'land'a'j'n kapital'o'j'n, kiu'j serĉ'is nov'a'j'n merkat'o'j'n ; inter'naci'a'j'n instituci'o'j'n, kiu'j dezir'is krev'ig'i la protekt'ism'a'j'n rigl'il'o'j'n en la ekonomi'o'j de la mal'nov'a mond'o. "Ĉin'uj'o hezit'is antaŭ ol al'iĝ'i, en la jar'o 2001, al la Mond'a Organiz'aĵ'o pri Komerc'o (Mok), konced'is la prezid'ant'o Xi en la Davosa Forum'o en Januar'o de 2017. Sed ni konklud'is, ke neces'as la kuraĝ'o naĝ'i en la grand'a ocean'o de la mond'a'j merkat'o'j, kaj ni lern'is naĝ'i" [7] … eĉ tiom bon'e kaj tiom rapid'e, ke Ĉin'uj'o preter'pas'is la franc'a'n, brit'a'n, german'a'n, post'e japan'a'n ekonomi'o'j'n. Ĝi'a mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) ating'is 11.200 miliard'o'j'n da dolar'o'j en 2016, kontraŭ 18.569 miliard'o'j da dolar'o'j de la uson'a ekonomi'o. Nun iu'j pens'as, nom'e en Vaŝington'o, ke ĝi est'as en bon'a pozici'o por preter'pas'i Uson'o'n. En la elegant'a lingv'aĵ'o, kiu'n oni kutim'as ĉe li, la prezid'ant'o Trump lanĉ'is : “Ĉiu'j stult'ul'o'j, kiu koncentr'iĝ'as pri Ruslando, prefer'e okup'iĝ'u pri Ĉin'uj'o.” [8] Li ricev'is avantaĝ'o'n, en Aŭgust'o de tiu ĉi jar'o, per la leĝ'o de naci'a defend'o (NDAA laŭ la angl'a), adopt'it'a de la Kongres'o (inkluziv'e de la plej mult'a'j demokrat'o'j). Tiu far'as Pekinon kaj la batal'o'n por “kontraŭ'ag'i ĝi'a'n influ'o'n” la "prioritat'o de Uson'o, [kiu] bezon'as la kun'ig'o'n de mult'ec'a'j element'o'j, nom'e diplomati'a'j, ekonomi'a'j, arme'a'j kaj de la sekret'a'j serv'o'j". [9] Oni jam ne parol'as nur pri komerc'o …

La uson'a super'ec'o en ĉiu'j ĉi kamp'o'j (teĥnologi'a, ekonomi'a, diplomati'a kaj arme'a) tamen est'as ekster'dub'a, kaj, kvankam la regn'o de la Mez'o rapid'eg'e progres'as, ĝi'a MEP, mezur'it'a laŭ loĝ'ant'o, ne ating'as 15 el'cent'o'j'n de la uson'a. En la moment'o Uson'o prov'as tim'ig'i. Ali'flank'e, la ĉin'a komerc'a plus'o rekord'as : ĝi ating'as 375 miliard'o'j'n da dolar'o'j, do preskaŭ la du'on'o'n (47,2 el'cent'o'j'n) de la uson'a ekster'a komerc'a faktur'o. “Ni'a industri'o est'is la cel'tabul'o dum jar'o'j, eĉ dum jar'dek'o'j, de mal'lojal'a'j komerc'a'j atak'o'j, tondr'as s-ro Trump. Kaj tio kaŭz'is ĉe ni ferm'ad'o'n de fabrik'o'j, de alt'forn'o'j, mal'dung'o'n de milion'o'j da labor'ist'o'j, kun dek-onigitaj komun'um'o'j.” [10]

La konstat'o de la mal'industri'ig'o, komenc'it'a mult'e antaŭ la al'ven'o de Ĉin'uj'o sur la mond'a scen'ej'o, est'as tut'e ekster'dub'a. Sam'e kiel la mal'esper'o kaj la koler'o de la loĝ'ant'ar'o'j, kiu'j pli kaj pli turn'as si'n al aŭtoritat'ec'a'j politik'ist'o'j kaj al reprezent'ant'o'j de la ekstrem'dekstr'o, en Uson'o sam'e kiel en Eŭrop'o aŭ en Azi'o. Tamen oni ne tromp'iĝ'u pri la diagnoz'o. Ne la “mal'lojal'a'j praktik'o'j” far'is la ĉin'a'n sukces'o'n — kvankam ili ekzist'as, kio'n atest'as la mult'a'j akuz'o'j ĉe la Mok. Pekino, kiu'j ŝat'as fier'i pri si'a'j rezult'o'j (800 milion'o'j da ĉin'o'j el'ir'is el ekstrem'a mal'riĉ'ec'o), precip'e uz'is si'a'favor'e la regul'o'j'n dikt'it'a'j'n de la plej potenc'a'j naci'o'j, kun Uson'o ĉe'pint'e. Sed neni'o dev'ig'as la okcident'a'j'n gvid'ant'o'j mal'ferm'i si'a'n land'o'n al ĉi'a'j komerc'a'j vent'o'j, sub'ten'i la de'lok'ad'o'j'n kaj for'ig'i unu post la ali'a'n si'a'j'n instrument'o'j'n de ekonomi'a inter'ven'o sub la prem'o de la mult'naci'a'j konzern'o'j — kiu'j konkur'e rapid'is al la ĉin'a teritori'o. Hodiaŭ daŭr'e pli ol kvar “ĉin'a'j” eksport'o'j el dek (42,6 el'cent'o'j) far'iĝ'as de ekster'land'a'j entrepren'o'j, kiu'j reg'as la tut'a'n ĉen'o'n de la produkt'o (de la koncept'o ĝis la vend'o) kaj en'poŝ'ig'as la maksimum'o'n de la profit'o'j. La plej kon'at'a ekzempl'o est'as tiu de la iPhone de Apple, munt'at'a en Ĉin'uj'o, sed kies ĉin'a part'o est'as nur 3,8 el'cent'o'j de la al'don'valor'o, dum 28,5 el'cent'o'j re'ven'as al Uson'o.

Kompren'ebl'e, la ĉin'a'j gvid'ant'o'j trud'is al la ekster'land'a'j entrepren'o'j trans'ig'i part'o'n de si'a'j teĥnologi'o'j kaj de si'a far-sci'ad'o. Tio ĝust'as apart'e pri la sektor'o'j de aeronaŭt'ik'o, elektron'ik'o, aŭtomobil'o, rapid'eg'a'j trajn'o'j, atom'energi'o. Sed la mult'naci'a'j konzern'o'j ne mal'em'is konced'i tio'n, , ĉar ili est'is tro feliĉ'a'j pov'i ekspluat'i tiom mal'mult'e'kost'a'n labor'ist'ar'o'n kaj ignor'i la ekologi'a'j'n sekv'o'j'n de si'a produkt'ad'o. Oni pov'as bedaŭr'i, ke la potenc'o ne sam'e fervor'e protekt'is si'a'n loĝ'ant'ar'o'n kontraŭ la kresk'ant'a'j mal'egal'ec'o'j kaj kontraŭ la polu'ad'o ; sed tio cert'e ne trov'iĝ'as en la litani'o de la riproĉ'o'j, kiu'j'n s-ro Trump kaj li'a'j amik'o'j gurd'as.

Ili'n ĉagren'as, ke “la Ĉin'a Komun'ist'a Parti'o [ĈKP] ne est'is dres'it'a de la komerc'o. La parti-ŝtat'o daŭr'e praktik'as firm'a'n reg'ad'o'n de la ĉin'a ekonomi'o”, kiel formul'as la ekonomik'ist'o Brad W. Setser. [11] Per ali'a'j vort'o'j, la gigant'o'j de la kapital'ism'o ne pov'as tie far'i afer'o'j'n tiel kiel ili vol'as. Tio ĝust'as pri la tradici'a'j industri'o'j, ekzempl'e la ŝtal'industri'o, sed ankaŭ pri la gigant'o'j de Inter'ret'o, Google, Am'az'o'n kaj Facebook, nur Apple kiel sol'a el la band'o de la Gaf'a lert'e mal'implik'is si'n. Per Alibaba, Tencent, Weibo, WeChat … Ĉin'uj'o efektiv'e sci'is dis'volv'i si'a'j'n propr'a'j'n teĥnologi'o'j'n. Cert'e la komun'ist'a'j gvid'ant'o'j uz'as ili'n por cenzur'i la opon'ant'o'j'n. Sed la 802 milion'o'j da inter'ret-uz'ant'o'j (57,7 el'cent'o'j de la loĝ'ant'ar'o) kaj ili'a'j metadatumoj rest'as larĝ'e ekster ating'o de la Gaf'a, kio far'as Ĉin'uj'o'n unu el la mal'oft'eg'a'j lok'o'j de la mond'o, kiu'n ili ne reg'as.

Jen pro kio la laŭ'mod'a Silic'o'n Valley — demokrat'a bastion'o — alianc'as kun la tre mal'nov'a Rust Belt (“rust'a zon'o”) — bastion'o de la uson'a prezid'ant'o — kaj kun la gigant'o'j de la ŝtal'industri'o. Tiu'j “fleg'as tre dens'a'j'n rilat'o'j'n kun plur'a'j alt'a'j funkci'ul'o'j” de la Trump-reg'ist'ar'o, inter ili la reprezent'ant'o pri komerc'o, s-ro Robert Lightizer, jam ĉe'est'a en la skip'o de Re'ag'a'n de la 1980-aj jar'o'j, kio'n memor'ig'as enket'o de la New York Times. [12] Oni cel'as pli defend'i la akci'ul'o'j'n ol la koler'a'j'n labor'ist'o'j'n, kvankam iu'j el tiu'j last'a'j pov'as profit'i el la batal'o kontraŭ mal'mult'e'kost'a'j import'o'j.

Cert'e, la liber'komerc'o laŭd'at'a preskaŭ ĉie — inkluziv'e de s-ro Xi — frap'is milion'o'j'n da salajr'ul'o'j tra la mond'o kaj kaŭz'is sen'precedenc'a'j'n ekonomi'a'j'n detru'o'j'n. Sed la protekt'ism'o komplet'e turn'it'a al la liber'a profit'o tia, kia'n s-ro Trump praktik'as, ne ver'e ŝanĝ'as la situaci'o'n por la gigant'a pli'mult'o de la uson'a'j civit'an'o'j. La komerc'a batal'o do ebl'e rezult'ig'os nur mal'mult'a'j'n gajn'ant'o'j'n … kaj eĉ neniu'n.

Por la ĉef'a ekonomi'a konsil'ist'o de la Blank'a Dom'o, s-ro Lawrence Kudlow, ne est'as dub'o : Pekino fin'e ced'os al la postul'o'j de la uson'a prezid'ant'o. Laŭ li la ĉin'a ekonomi'o trov'iĝ'as ĉe la rand'o de eksplod'iĝ'o. “La po'detal'a komerc'o kaj la invest'o'j dis'fal'as”, li asert'is dum diskut'o de la reg'ist'ar'o film'it'a de uson'a'j ĵurnal'ist'o'j kun la konsent'o de s-ro Trump. [13] Nu, neni'a datum'o konfirm'as tiu'j'n fanfaron'aĵ'o'j'n. La ĉin'a'j import'o'j daŭr'e kresk'is, de 27,3 el'cent'o'j inter Juli'o 2017 kaj Juli'o 2018 — kio supoz'ig'as fort'a'n aktiv'ec'o'n. La eksport'o'j si'a'vic'e daŭr'ig'as si'a'n kresk'ad'o'n — mal'pli rapid'e, sed en la respekt'ind'a ritm'o de 12,2 el'cent'o'j jar'e.

La rev'o de azi'a koalici'o

Tamen La al'front'iĝ'o ne est'os sen'dolor'a. La vend'o'j al Uson'o est'as 20 el'cent'o'j de tiu'j eksport'o'j. Ili'a sever'eg'a mal'pli'ig'o nepr'e sekv'ig'os mal'alt'ig'o'n de produkt'ad'o, en la elektron'ik'a aŭ teks'aĵ'a sektor'o'j, sed ankaŭ en la sektor'o'j de super'kapacit'o, kiel ŝtal'o aŭ ĥemi'o. Tio dev'us rapid'ig'i la okaz'ant'a'j'n ali'struktur'ad'o'j'n, kun la fantom'o de soci'a'j mov'ad'o'j kun ne kalkul'ebl'a'j sekv'o'j. Krom'e, fin'e de Aŭgust'o, la ĉef'ministr'o Li Keqiang promes'is help'o'plan'o'n, kiu kompens'os eventual'a'j'n perd'o'j'n de merkat'o'j al la entrepren'o'j tuŝ'it'a'j de la komerc'a'j restrikt'o'j. Pli ol la rekt'a efik'o al la kresk'o — inter 0,1 kaj 0,2 el'cent'o'j, laŭ la uson'a'j stud'aĵ'o'j — la sam'temp'ig'o de tiu'j ali'struktur'ad'o'j kaj la trans'ir'o al pli kvalifik'it'a ekonomi'o plan'it'a de la reg'ist'ar'o pov'us trov'iĝ'i en danĝer'a situaci'o.

En la moment'o Ĉin'uj'o montr'as kresk'o'kvot'o'n de 6,7 el'cent'o'j en la du'a kvar'on'jar'o de 2018, do pli ol la oficial'a'j atend'o'j (6,5 el'cent'o'j). Tiu tre politik'a nombr'o emfaz'as antaŭ ĉio la ating'it'a'n nivel'o'n de dung'ad'o de la labor'ist'ar'o al'ven'ant'a sur la labor'merkat'o kaj la evit'o'n de ĉia grav'a soci'a konflikt'o.

Tamen jam de'long'e la eksport'o'j ne plu serv'as kiel lokomotiv'o de la ĉin'a ekonomi'o. La intern'a konsum'ad'o kaj la invest'o'j (respektiv'e 43,4 el'cent'o'j kaj 40 el'cent'o'j de la MEP) anstataŭ'is ili'n. Se la afer'o'j tro mal'bon'iĝ'os, la prezid'ant'o hav'as la rimed'o'j'n por re'start'ig'i la maŝin'o'n. Cert'e, li ne pov'as re'far'i la efik'o'n de 2007-2008, kiam, dum la kriz'o, li'a antaŭ'ul'o larĝ'e mal'ferm'is la buĝet'a'j'n kran'o'j'n, je la prez'o de konstern'eg'a'j mal'ŝpar'ad'o'j kaj zorg'ig'a'j en'ŝuld'iĝ'o'j — kiu'j'n la nun'a potenc'o prov'as ripar'i. Sed li dispon'as pri ag'o'spac'o'j. Mal'sam'e ol la Japan'uj'o de la 1980-aj jar'o'j “ni hav'as merkat'o'n de 1,4 miliard'o'j da loĝ'ant'o'j, kiu'n s-ro Trump kaj li'a'j konsil'ist'o'j mal'facil'e pov'us detru'i”, emfaz'as ĉin'a ekonomik'ist'o.

S-ro Xi kaj li'a skip'o dispon'as pri du'a arm'il'o por al'front'i mal'kresk'o'n : la plan'o'n “Made in China 2015”, lanĉ'it'a antaŭ tri jar'o'j por dis'volv'i industri'o'n pli nov'ig'a'n kaj por ating'i aŭtonom'ec'o'n en dek sektor'o'j (inter ili la inform'ad'a'j teĥnologi'o'j, sed ankaŭ robot'ik'o, aeronaŭt'ik'o kaj spac'o, ocean'ik'o, elektr'a'j vetur'il'o'j, bio'medicin'o, nov'a'j material'o'j, energi'o …). La el'spez'o'j por esplor'ad'o kaj dis'volv'ad'o, publik'a'j kaj privat'a'j, sekv'is ; ili nun preter'pas'as 2,3 el'cent'o'j'n de la MEP. Kompren'ebl'e la potenc'o esper'is mal'long'ig'i la temp'o'n de akir'ad'o de est'ont'a'j teĥnologi'o'j per aĉet'ad'o de ekster'land'a'j entrepren'o'j ; nu, Vaŝington'o veto'as, kaj cert'a'j eŭrop'a'j reg'ist'ar'o'j, kiel tiu de German'uj'o, star'ig'is restrikt'o'j'n. Tamen ĝi hav'as sufiĉ'e da financ'a'j rezerv'o'j por rest'i pli long'e en la lud'o en Ĉin'uj'o mem. Neni'a fanfar'a anonc'o, sed, kiel s-ro Yifan klar'ig'as — en la franc'a kaj sen vort'lud'o —, “la uson'a embarg'o pri la elektron'ik'a'j produkt'o'j vek'is suspekt'o'n ĉe la gvid'ant'o'j, ĉar Ĉin'uj'o est'as la unu'a merkat'o por la uson'a'j ĉip'o'j. Post mal'long'e la ĉin'a'j entrepren'o'j produkt'os ili'n … kaj pli mal'alt-prez'e”.

Krom la re'lanĉ'o'n de si'a propr'a ekonomi'o la ĉin'a'j gvid'ant'o'j sekv'as efektiv'e du cel'o'j'n : hav'i la man'o'j'n liber'a'j kaj est'i aŭd'at'a en la mond'o, nom'e en evolu'land'o'j. La uz'ad'o de s-ro Trump de la teĥnologi'o'j sub uson'a licenc'o kaj de la ekster'ordinar'a privilegi'o de la dolar'o por pun'i la entrepren'o'j'n, kiu'j labor'as kun Irano kaj por dev'ig'i ili'n romp'i kun tiu land'o dev'is fin'e konvink'i ili'n, ke ili dev'as el'ir'i el la kapt'il'o de la de'pend'ec'o. Ceter'e ili sci'ig'is, ke Pekino daŭr'ig'os si'a'n komerc'o'n kun Irano, uz'ant'e la juan'o'n, en la kadr'o de du'flank'a'j financ'a'j inter'konsent'o'j. “Tio est'us mal'ebl'a sen la politik'o de inter'naci'ig'o de ni'a mon'o”, emfaz'as pekina ekonomik'ist'o, special'ist'o pri inter'naci'a'j rilat'o'j, kiu prefer'as rest'i anonim'a. [14] Tamen, la grand'a'j ĉin'a'j bank'o'j daŭr'e labor'as plej'mult'e per dolar'o'j. La produkt'o'j eksport'at'a'j al la land'o'j fi'fam'ig'at'a'j de Uson'o dev'as en'ten'i neni'a'n uson'a'n er'o'n por ne fal'i en la trump'a'j'n sankci'o'j'n. La telefon-grup'o Zhangxing Telecommunication Equipment (ZTE), al kiu dum cert'a temp'o oni mal'permes'is ag'i en Uson'o, fin'e dev'is retro'paŝ'i ; ĝi est'as nun dens'e super'rigard'at'a de Vaŝington'o. [15] Tiu form'o de lim'ig'it'a suveren'ec'o mal'facil'e glut'ebl'as por la naci'ist'o'j de Zhongnanhai, kie rezidencas la potenc'o, en la ombr'o de la Mal'permes'at'a Urb'o.

Plej ver'ŝajn'e oni akcel'os la plan'o'n “Made in China”, dum ĝi trov'iĝ'is ĝust'e en la katalog'o de riproĉ'o'j flirt'ig'at'a de la uson'an'o'j. Tiu'j vid'as en ĝi danĝer'a'n “vol'o'n de mem'sufiĉ'ec'o”, cert'ig'as Elizabeth C. Economy, direktor'in'o de la azi'a'j afer'o'j en la Council on Foreign Relations en Nov'jork'o, kaj eĉ “nov'a'n revoluci'o'n [kiu] cel'as defi'i la inter'naci'a'j'n valor'o'j'n kaj norm'o'j'n, kiu'j'n Uson'o sub'ten'as”. [16] Ankaŭ tio est'as mal'proksim'a de simpl'a komerc'a kverel'o. La direktor'o de la Centr'o de inter'naci'a politik'a ekonomi'o ĉe la universitat'o de Pekino, Wang Yong, kontest'as tiu'n cel'o'n : “La argument'o, laŭ kiu la ĉin'a model'o de dis'volv'ad'o kaj ĝi'a filozofi'o cel'as defi'i Uson'o'n, ne hav'as mult'e da senc'o. Ĉin'uj'o ne propon'as dis'vast'ig'i si'a'n ideologi'o'n ekster'e'n kaj insist'as pri ĉies rajt'o sekv'i si'a'n propr'a'n dis'volv'ad'o'n.”

Cert'e, la land'o hav'as neni'a'n mesi'a'n ambici'o'n, kaj ĝi'a politik'a model'o ne mult'e log'as. Ĝi tamen pretend'as renvers'i la regul'o'j'n dekret'it'a'j'n post la du'a mond'milit'o sub la egid'o de Uson'o, de la Mond'a Bank'o kaj de la Inter'naci'a Mon-Fondus'o. La prezid'ant'o Xi ne kaŝ'as tio'n : “Ni vol'as aktiv'e part'o'pren'i en la re'form'ad'o de la sistem'o de mond'a reg'ad'o”, li deklar'is al la kadr'ul'o'j de la KPĈ dum la Centr'a Konferenc'o pri la Diplomati'a Labor'o [17] last'a'n Juni'o'n. Kaj, por far'i tio'n, Ĉin'uj'o teks'as si'a'n teks'aĵ'o'n.

Tio est'as ceter'e ĝi'a tri'a arm'il'o por al'front'i la uson'a'n embarg'o'n : apog'i si'n sur ali'a'j partner'o'j, kaj unu'e sur si'a'j najbar'o'j. La plej mult'a'j inter ili tim'as ĝi'a'n potenc'o'n kaj ĝi'a'n ekonomi'a'n apetit'o'n, sed ili bezon'as vend'merkat'o'j'n, kaj la inter'azi'a komerc'o sol'e egal'as al 43 el'cent'o'j de la komerc'o de la land'o'j de tiu zon'o. [18] Des pli ke, en la pun-febr'o, la uson'a prezid'ant'o sku'is si'a'j'n histori'a'j'n alianc'an'o'j'n, Japan'o'n kaj Sud-Kore'uj'o'n, per dogan-alt'ig'o'j ankaŭ al ili (ŝtal'o, aŭtomobil'o'j ktp). Ĉin'uj'o pov'us kapt'i la okaz'o'n por re'lanĉ'i la integr'a'n region'a'n ekonomi'a'n partner'ec'o'n (RCEP), liber'komerc'a'n traktat'o'n, kiu'n Ĉin'uj'o koncept'is por ag'i kontraŭ la trans'pacifik'a partner'ec'o (TPP) lanĉ'it'a de s-ro Barack Obama kun la ide'o — jam — ĉirkaŭ'bar'i Ĉin'uj'o'n kaj kiu'n s-ro Trump ĵet'is en la rub'uj'o'n. Krom la dek land'o'j de la Asoci'o de la naci'o'j de Azi'o kaj de la Sud-Orient'o (Anas'e laŭ la franc'a, aŭ Asean laŭ la angl'a), [19] la traktat'o en'ten'as Japan'uj'o'n, Aŭstrali'o'n, Nov-Zelandon, Hind'uj'o'n [Baraton] kaj Sud-Kore'uj'o'n.

La direktor'o de la Esplor'centr'o Aŭstrali'o-Japan'uj'o ĉe la aŭstrali'a naci'a universitat'o, Shiro Armstrong, vid'as en tio “la natur'a'n okaz'o'n por konstru'i azi'a'n koalici'o'n (…). La grup'o en'ten'as iu'j'n el la plej grav'a'j kaj plej vigl'a'j ekonomi'o'j de la mond'o”. Kaj li cit'as aŭstrali'a'n stud'aĵ'o'n, kiu montr'as, ke, “eĉ se la dogan'aĵ'o'j alt'iĝ'os dek'kvin-el'cent'e en la mond'o (kiel dum la Grand'a Depresi'o), la land'o'j de la RCEP pov'us daŭr'ig'i si'a'n ekspansi'o'n per tio ke ili for'ig'as la dogan'aĵ'o'j'n inter si”. Ne cert'as, ke ili ĉiu'j pret'as far'i tio'n. Aŭstrali'o ekzempl'e ĵus for'ten'is la grup'o'n ZTE, kiu dev'us star'ig'i la ret'o'n 5G. Sed diskut'o'j okaz'as. Pekino kaj Tokio re'komenc'is la dialog'o'n. Seulo serĉ'as punkt'o'j'n de apog'o en si'a'j inter'trakt'ad'o'j kun Pjongjang'o. Hind'uj'o prov'as ekvilibr'iĝ'i inter Pekino kaj Vaŝington'o …

La ĉin'a'j entrepren'o'j si'a'vic'e komenc'is de'lok'ad'i por ĝu'i ankoraŭ pli mal'alt'a'j'n salajr'o'j'n, kiel tiu'j'n de Bangladeŝo, Vjetnam'uj'o aŭ Sud-Afrik'o, kaj por … ĉirkaŭ'ir'i la embarg'o'n kaj la alt'ig'it'a'j'n dogan'aĵ'o'j'n : la produkt'o'j organiz'it'a'j de la ĉin'a'j grup'o'j hav'os la stamp'o'n made in Bangladesh, made in Vietnam aŭ made in South Africa, kaj do est'os ekster la uson'a'j dogan'aĵ'o'j.

Krom'e, la fam'a'j nov'a'j “silk'o-voj'o'j” ebl'ig'as ating'i Eŭrop'o'n per ter'a voj'o tra la respublik'o'j de Centr'azi'o kaj tra Ruslando, aŭ per mar'voj'o tra Afrik'o, dev'us ankaŭ serv'i kiel vend'o-merkat'o'j, nom'e por la konstru'ad'o de infra'struktur'o'j. La ĉin'a prezid'ant'o tre lert'e sukces'is far'i tiu'j'n mit'a'j'n voj'o'j'n mult'flank'a projekt'o, kre'ant'e la Azi'a'n Bank'o'n de Invest'ad'o por Infra'struktur'o'j (Abi'i). Tiu hav'as kvin'dek sep fond'int'o'j'n, inter ili Brit'uj'o'n, German'uj'o'n, Franc'uj'o'n, Sud-Kore'uj'o'n, Hind'uj'o'n ktp. Per tio oni evit'as ĉi'a'n financ'a'n kaj diplomati'a'n izol'iĝ'o'n. Ĉin'uj'o antaŭ ĉio tim'as en'ferm'iĝ'i en du'flank'a'n al'front'iĝ'o'n kun Uson'o, kiel iam la USSR.

Por la moment'o ĝi vet'as pri la komerc'a'j reprezali'o'j kontraŭ uson'a'j produkt'o'j, por montr'i, ke ĝi ne ced'os. En Uson'o tiu'j dispon'o'j ne est'as sen'efik'a'j por la kamp'kultur'ist'o'j, kiu'j, kun la alt'ig'o de la dogan'aĵ'o'j, vid'as si'a'j'n vend'o'j'n mal'kresk'i, nom'e por cereal'o'j, pork'aĵ'o'j, bov'aĵ'o'j … S-ro Trump promes'is al ili grav'a'j'n help'o'j'n (ĝis 12 miliard'o'j da dolar'o'j), sed tiu'j est'os pag'at'a'j po'gut'e kaj, laŭ la Wall Street Journal, komenc'iĝ'as mal'trankvil'o : “La patriot'ism'o ne pag'as la faktur'o'j'n”, atest'as iu el ili. [20] Des pli ke, tre oportun'e, Pekino komplet'e for'ig'is la dogan'aĵ'o'j'n por soj'o import'at'a el Bangladeŝo, Hind'uj'o kaj Sud-Kore'uj'o, kaj aĉet'as en Brazilo (cereal'o'j'n kaj viand'o'n) aŭ en Aŭstrali'o. Kaj oni sci'as, ke ne facil'as re'konker'i perd'it'a'n klient'o'n.

En Uson'o la kruc'milit'o de la Blank'a Dom'o kontraŭ la ĉin'a invad'int'o est'as relativ'e bon'e akcept'at'a. En la reg'ist'ar'o mult'a'j pens'as ke Ĉin'uj'o ced'os, sam'e kiel Meksiko, kiu akcept'is cert'a'j'n restrikt'o'j'n, kaj ĉef'e la star'ig'o'n de minimum'a hor-salajr'o de 16 dolar'o'j (egal'a al la minimum'a salajr'o ĉe la tri grand'a'j uson'a'j konstru-firma'o'j) en cert'a'j entrepren'o'j, kiu'j eksport'as aŭtomobil'o'j'n. [21] Neniam antaŭ'e liber'komerc'a traktat'o en'ten'is social'a'n klaŭz'o'n, kvankam ĝi'a aplik'ad'o est'os lim'ig'it'a. Ali'e okaz'as ĉe la gigant'o'j de distribu'ad'o kiel Walmart, kiu'j proviz'as si'n 80-el'cent'e trans Pacifik'o, kaj ĉe cert'a'j industri'ist'o'j. Ili'a'j reprezent'ant'o'j, kun'ven'int'a'j en Vaŝington'o mez'e de Aŭgust'o, taks'is, ke “tiu'j dogan'aĵ'o'j far'os financ'a'j'n detru'o'j'n en [ili'a'j] industri'o'j kaj mal'favor'os la uson'a'j'n konsum'ant'o'j'n”. [22] Tiu argument'o est'as klasik'a, kiam oni vol'as argument'i kontraŭ ĉia protekt'o. Ĝi tamen est'as ver'a. Por est'i efik'a'j, neces'us ke tiu'j decid'o'j est'u akompan'at'a'j de grav'a alt'ig'o de la aĉet'pov'o de la uson'an'o'j — kio ŝajn'e ne est'as sur la tag'ord'o —, kaj ĉef'e — eĉ mal'pli ver'ŝajn'a — de re'ven'o de la industri'o'j al la uson'a teritori'o. Laŭ Bloomberg, la mastr'o'j de teks'aĵ'o'j kaj de vest'aĵ'o'j ekzempl'e turn'as si'n al ali'a'j region'o'j : Vjetnam'uj'o, Kamboĝo ktp. [23] Kelk'a'j industri'o'j, ekzempl'e tiu'j kiu'j uz'as special'a'j'n ŝtal'o'j'n, jam akir'is escept'o'j'n kaj pov'as import'i pli liber'e.

Dum la ĉirkaŭ'aĵ'o de s-ro Trump esper'as ŝancel'i Pekinon, tiu de s-ro Xi vol'as kred'i ke, post la uson'a'j mez-mandat'a'j elekt'o'j en novembr'o, Vaŝington'o re'ven'os al la tabl'o de inter'trakt'ad'o. Tamen, not'as An Gang, esplor'ist'o ĉe la Pangoal Institution, ĉin'a pens'fabrik'o, la konflikt'o eg'e trans'ir'as la komerc'a'n demand'o'n : “La mal'konsent'o hav'as nun milit'a'j'n kaj strategi'a'j'n implik'aĵ'o'j'n.” [24] La gvid'a'j rond'o'j tim'as, ke la problem'o'j etend'iĝ'os al la Ĉin'a Mar'o kaj al Tajvano, kie la streĉ'it'ec'o'j neniam est'is tiom fort'a'j.

Unu afer'o cert'as : la model'o de inter'naci'ig'o kaj de special'ig'o de la produkt'ad'o'j, star'ig'it'a dum la last'a'j jar'dek'o'j, en la Okcident'o sam'e kiel en Ĉin'uj'o, fart'as mal'bon'e. Tamen, neni'a ali'a model'o skiz'iĝ'is, nek ĉe la adept'o'j de la ĉin'ec'a “komun'ism'o” nek ĉe la flat'ist'o'j de la uson'ec'a kapital'ism'o, eĉ miks'it'a kun protekt'ism'o. Tio las'as la pord'o'n mal'ferm'it'a al ĉi'a'j super'promes'o'j.

Mart'in'e BULARD.

Fantom'o hant'as s-ro'n Je'a'n-Jacques Bourdin : “Mi vid'is aper'i en German'uj'o — tio ceter'e lev'as al mi demand'o'j'n — tiu'n ekstrem-mal'dekstr'o'n kontraŭ en'migr'ant'o'j”, ek'kri'as la ĵurnal'ist'o la 4-an de Septembr'o 2018 en la RMC. Tiu'tag'e, en Berlino, s-in'o Sahra Wagenknecht, deput'it'o de Di'e Link'e (La Mal'dekstr'o), akompan'at'a de person'o'j de la parti'o La Verd'ul'o'j kaj de la Social'demokrat'a Parti'o, kiu'j ĉe'est'is en la gazet'ar'a konferenc'o de la mov'ad'o Aufstehen (Lev'iĝ'u). Inspir'it'a de La Franc'e insoumise (Franc'uj'o ne sub'met'iĝ'int'a), tiu mov'ad'o esper'as mobiliz'i la hom'o'j'n, kiu'j sen'iluzi'iĝ'is de la politik'o kaj kun'ig'i pli'mult'a'n koalici'o'n “por mal'arm'ad'o kaj pac'o, por pli bon'a'j salajr'o'j, pli bon'a'j pensi'o'j, por pli just'a'j impost'o'j kaj pli da sekur'ec'o ; por pli da publik'a'j invest'o'j en la eduk'ad'o kaj en la infra'struktur'o'j”, laŭ la fond'a al'vok'o. [1]

Sed, sam'e kiel Bourdin, la franc'a gazet'ar'o rakont'as tut'e ali'a'n histori'o'n : “German'uj'o : mal'dekstr'a mov'ad'o al'pren'as la kontraŭ-migr'ul'a'n pozici'o'n” (Agence Franc'e-Presse, 4-an de Septembr'o) ; “German'uj'o, kontraŭ'migr'ul'a mal'dekstr'o aper'as” (Le Mond'e, 4-an de Septembr'o) ; “Lev'iĝ'u, la nov'a german'a parti'o, vol'as est'i mal'dekstr'a kaj kontraŭ'migr'ul'a” (RT, 4-an de Septembr'o) ; “kre'ad'o de mal'dekstr'a kontraŭ'migr'ul'a parti'o en German'uj'o” (Franc'e Inter, 5-an de Septembr'o) ; “German'uj'o : nask'iĝ'o de nov'a mal'dekstr'a kontraŭ-en'migr'a mal'dekstr'o” (Les Échos, 5-an de Septembr'o ; “Ĉu sur'voj'e al nov'a kontraŭ'migr'ul'a mal'dekstr'o en Eŭrop'o ?” (La Vi'e, 6-an de Septembr'o) ; “Aufstehen, mal'dekstr'a mov'ad'o mal'amik'a al en'migr'ad'o” (Le Figar'o, 8-9-ajn de Septembr'o) ; “ekstrem-dekstr'a gvid'ant'in'o kre'as kontraŭ-migr'ul'a'n parti'o'n” ; (L’Obs, 13-an de Septembr'o) ; “kontraŭ-migr'ul'a mov'ad'o” (Politis, 13-an de Septembr'o) ktp.

Problem'o : la fond'o-tekst'o de Aufstehen en'ten'as eĉ ne la plej et'a'n konsider'o'n mal'amik'a'n al migr'ul'o'j. Kvankam la aŭtor'o'j konsider'as “sen'respond'ec'a la manier'o'n, laŭ kiu la reg'ist'ar'o de s-in'o Merkel trakt'as la defi'o'j'n de en'migr'ad'o”, ili al'vok'as al “garanti'i la rajt'o'n je azil'o por la rifuĝ'int'o'j”. Kaj, antaŭ ĉio, ili parol'as pri io ali'a. Pri “re'ŝtat'ig'o'j”, pri “rekt'a demokrati'o”, pri ekologi'o. La migr'ul'a demand'o … ? “Tio ne est'as ni'a centr'a tem'o”, insist'is s-in'o Wagenknecht dum la gazet'ar'a konferenc'o de la 4-a de Septembr'o. “Ni'a komun'a klopod'o est'as re'met'i la social'a'j'n demand'o'j'n sur la tag'ord'o'n.”

Tia cel'o rekt'e kontraŭ'dir'as la rakont'o'n, al kiu komunik'il'o'j kaj domin'ant'a'j parti'o'j ŝat'us redukt'i la publik'a'n debat'o'n. Tiu de Eŭrop'o fend'it'a inter malic'a'j popol'ist'o'j kaj afabl'a'j liberal'ul'o'j — ĉiu'j adept'o'j de la merkat'o. Ĉia politik'a propon'o, kiu evit'as tiu'n fals'a'n du'ism'o'n est'as per'fort'e al'lig'ot'a al ĝi per glu'il'o de “alternativ'a'j fakt'o'j”. Kiam en Brit'uj'o s-ro Jeremy Corbyn re'orient'as la Labor'parti'o'n al mal'dekstr'a direkt'o, la gazet'ar'o suspekt'as li'n je kontraŭ'jud'ism'o, ĉar li sub'ten'as la pozici'o'n de la palestin'an'o'j. Kiam en German'uj'o s-in'o Wagenknecht anonc'as la star'ig'o'n de Aufstehen, Laurent Joffrin, en Libération (10-an de Septembr'o) akuz'as ŝi'n “imit'i la ekstrem-dekstr'a'n retor'ik'o'n”. Pri en'migr'ad'o la kun'fond'int'in'o de Aufstehen ag'as sam'temp'e por fort'ig'o de la azil'rajt'o kaj por regul'ad'o de la en'migr'ad'o de labor'fort'o'j : ŝi kontraŭ'as al simpl'a mal'ferm'o de la land'lim'o'j. Tiu pozici'o nutr'as vigl'a'n debat'o'n en'e de la mal'dekstr'o. Mal'pli'mult'a en la parti'o Di'e Link'e, ŝi al'iĝ'as al tiu de s-ro Bernie Sanders en Uson'o — “Mal'ferm'o de la land'lim'o'j ? Tio est'as propon'o de la dekstr'o, [kiu] far'us ĉiu'n en Uson'o pli mal'riĉ'a !”, klar'ig'is li'n en Vox, la 28-an de juli'o 2015.

La ĵurnal'ist'o'j kiu'j ŝajn'ig'as indign'o'n aŭd'ant'e s-in'o'n Wagenknecht ne pov'as ignor'i, ke la plej mult'a'j eŭrop'a'j parti'o'j apog'as mult'e pli restrikt'a'n politik'o'n. En 2017 la kandidat'o Emmanuel Macron promes'is “dign'e akcept'i la rifuĝ'ant'o'j'n, kiu'j hav'as rajt'o'n je protekt'o de Franc'uj'o. La ali'a'j est'os sen'prokrast'e re'ven'ig'ot'a'j al ili'a'j land'o'j por ke ili ne far'iĝ'u kaŝ'a'j en'migr'int'o'j”. [2] Tiam neni'u franc'a komunik'il'o skrib'is En marche ! [3] kiel “kontraŭ-en'migr'ul'a mov'ad'o”. Kaj Libération la 6-an-7-an de maj'o 2017 titol'is : “Far'u kio'n vi vol'as, sed voĉ'don'u por Macron”.

Pierre RIMBERT.

Je Pli Ol 1.500 kilo'metr'o'j sud'e de Hind'uj'o kaj eĉ pli mal'proksim'a de la Sejŝel'o'j aŭ de la insul'o Maŭricio, la 55 insul'et'o'j de Ŝagos est'as dis'sem'it'a'j en pli ol 350 kilo'metr'o'j long'e mez'e de la Hindia Ocean'o. La surfac'o de ĉiu'j ĉi el'mar'a'j ter'o'j (64 kvadrat'kilo'metr'o'j) est'as mal'pli grand'a ol tiu de Parizo kaj jam neni'u origin'a loĝ'ant'o viv'as tie. Ili'a sort'o est'is tamen tem'o de la Ĝeneral'a Asemble'o de la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o [1], kiu en juni'o de 2017 decid'is al'vok'i la Inter'naci'a'n Justic-Kort'um'o'n (IJK) por juĝ'i pri la valid'o de la de'tranĉ'o, en 1965, de tiu'j teritori'o'j el la Respublik'o Maŭricio. Tiu teritori'a for'tranĉ'o okaz'is “sub prem'o”, laŭ la maŭricia prezid'int'o Anerood Jugnauth, kiu ĵus, la 3-an de Septembr'o, antaŭ la IJK atest'is por agnosk'o de la suveren'ec'o de si'a land'o pri tiu'j teritori'o'j.

Tiu insul'ar'o, mal'kovr'it'a de la portugal'o'j en 1512, tiam ankoraŭ ne loĝ'at'a, post'e far'iĝ'is nederlanda (1598-1710). Sub franc'a domin'ad'o (1715-1814), oni tie instal'is la unu'a'j'n afrik'a'j'n sklav'o'j'n en kokos'palm'ar'o'j'n. Brit'uj'o ek'posed'is ĝi'n en 1814 favor'e al la napoleonaj mal'venk'o'j kaj daŭr'e konserv'as ĝi'n kiel brit'a'n teritori'o'n de la Hindia Ocean'o. La dram'o, pro la ne'fin'it'ec'o de la sen'koloni'ig'o, okaz'is en tri akt'o'j : sekret'a inter'konsent'o kun Uson'o, teritori'a de'tranĉ'o kaj la deport'ad'o de la loĝ'ant'o'j.

Por kompren'i la de'ven'o'n de tiu disput'o, oni dev'as re'ir'i en la kun'tekst'o'n de la mal'varm'a milit'o, kiu don'is al la Hindia Ocean'o strategi'a'n grav'ec'o'n. [2] Sekv'e al la teori'o de la patr'o de la geopolitik'o, Hlaford John Mackinder, Vaŝington'o vol'as cert'ig'i si'a'n kontrol'o'n de la mar'a'j fasad'o'j por bar'i la kontinent'a'j'n potenc'o'j'n de la kern'land'o (heartland, tiu'temp'e la USSR [3]). Dum la milit'o kontraŭ Vjetnam'uj'o Uson'o ek'dezir'is la insul'o'n Dieg'o Garcia (du'dek ok kvadrat'kilo'metr'o'j), kies geografi'a pozici'o, en la sud'o de la insul'ar'o, ebl'ig'as inter'ven'i en larĝ'a'n part'o'n de la ter'glob'o kaj kontrol'i la grand'a'j'n mar'voj'o'j'n, tra kiu'j la energi'port'ant'a'j kaj ali'a'j krud'material'o'j pas'as.

En la kadr'o de la “special'a rilat'o” kun Brit'uj'o, sekret'a'j inter'trakt'ad'o'j en 1966 fin'iĝ'is per leter-inter'ŝanĝ'o [4] kun valor'o de traktat'o, sed sen ke la aprob'o de la brit'a parlament'o est'is petit'a. Londono dispon'ig'is al Uson'o la insul'o'n Dieg'o Garcia per lu'kontrakt'o de kvin'dek jar'o'j. Respond'e al la invad'o de Afgan'uj'o far'e de la soveti'an'o'j en 1979 la uson'a prezid'ant'o James Carter proklam'is, ke ĉia prov'o de arm'it'a okup'ad'o en la region'o de la Persa Golf'o est'os konsider'at'a kiel atak'o kontraŭ la viv'o'grav'a'j interes'o'j de li'a land'o. Tiu “Carter-doktrin'o” konduk'is al pli'fort'ig'o de la uson'a ĉe'est'o en la region'o kaj don'is ŝlos'il'a'n rol'o'n al tiu aer'a kaj mar'a milit'baz'o, kiu funkci'is ek'de 1977.

Ek'de la fin'o de la mal'varm'a milit'o nov'a'j arme'a'j kaj strategi'a'j cel'o'j far'as Dieg'o Garcia esenc'a'n maŝ'o'n en la uson'a aranĝ'o kaj en la okul'o'j de la milit'ist'o'j en la jar'o 2016 prav'ig'is silent'a'n daŭr'ig'o'n de la lu'kontrakt'o por krom'a'j du'dek jar'o'j : Golf-milit'o en 1990-1991, operaci'o kontraŭ la afgan'a'j talibanoj ek'de 2011, invad'o kaj okup'ad'o de Irako de 2003 ĝis 2011, batal'o kontraŭ la pirat'ad'o aŭ kontraŭ la Organiz'aĵ'o de Islam'a'j Ŝtat'o'j en la last'a'j jar'o'j. Ekster ĉia ekster'land'a rigard'o, Dieg'o Garcia est'is ceter'e favor'a lok'o por akcept'i sekret'a'n mal'liber'ej'o'n de la Ci'a post la 11-a de Septembr'o, kun la konsent'o de Londono. [5].

Tre taŭg'a protekt'at'a mar'spac'o

La koncesi'o de Dieg'o Garcia dev'is est'i “sekur'ig'at'a” per inter'konsent'o kun la nov'a ŝtat'o Maŭricio. Per la engaĝ'iĝ'o'j de Lancaster House en Septembr'o de 1965 al la maŭriciaj reprezent'ant'o'j, inter ili la unu'a ĉef'o de la reg'ist'ar'o, la labor'parti'a Seewoosagur Ramgoolam, est'is trud'at'a la perd'o de la Ŝagos-insul'ar'o inter'ŝanĝ'e kun financ'a kompens'aĵ'o, la rajt'o'n fiŝ'kapt'i kaj ekspluat'i la mar'a'j'n resurs'o'j'n de la insul'ar'o kaj promes'o re'don'i la teritori'o'n, kiam la defend'a'j instal'aĵ'o'j tie ne plu est'os neces'a'j.

La Respublik'o Maŭricio sen'de'pend'iĝ'is la 12-an de Mart'o 1968, kun teritori'o, kiu en'ten'as la ĉef'insul'o'n, la Rodrigues-insul'ar'o'n, la Sankt-Brand'o'n kaj Agalega …, sed ne la Ŝagos-insul'ar'o'n, kies jur'a status'o far'iĝ'is kompleks'a : la insul'ar'o rest'as sub la suveren'ec'o de Brit'uj'o, kiu ced'as la mar'a'j'n rajt'o'j'n al Maŭricio kaj la ter'a'j'n al Uson'o. Ek'de 1980 la Respublik'o Maŭricio kontest'as la traktat'o'n de Lancaster House, kiu'n oni taks'as mal'just'a, por ne dir'i kontraŭ'leĝ'a, laŭ la princip'o de ne'tuŝ'ebl'o de la land'lim'o'j hered'it'a'j de la koloni'iĝ'o. Ĝi ricev'is la sub'ten'o'n de la Afrik'a Uni'o kaj de la Ne-alianc'a Mov'ad'o — precip'e de Hind'uj'o [Barato] kaj Srilanko —, kun la cel'o far'i la Hindi'an Ocean'o'n “zon'o de pac'o”, kio implic'it'e cel'as la milit'baz'o'n de Dieg'o Garcia.

Post du jar'cent'o'j da en'migr'ad'o el Franc'uj'o, Afrik'o, Hind'uj'o aŭ de Madagaskaro, la loĝ'ant'o'j de la insul'ar'o est'is apart'a loĝ'ant'ar'o de proksim'um'e du mil hom'o'j sur tri insul-grup'o'j : Dieg'o Garcia, Sal'om'o'n kaj Per'os Banhos. Sed dum ili'a'j inter'trakt'ad'o'j kun la brit'o'j la uson'a'j instanc'o'j laŭ'dir'e insist'is por ricev'i “ekskluziv'a'n reg'ad'o'n (sen la antaŭ'a loĝ'ant'ar'o)”. [6] Tiu'j, en si'a kreol'a lingv'o baz'it'a sur la franc'a, nom'is si'n “îlois” [ilŭá] (“insul'an'o'j”) est'is iom post iom for'pel'it'a'j el la insul'ar'o. Ĉi'a'j rimed'o'j ŝajn'is est'i bon'a'j por fuĝ'ig'i ili'n : mal'permes'o re'ven'i post vojaĝ'o, lim'ig'o de nutr'aĵ'o kaj de medikament'o'j, venen'ig'o kaj gas'um'ad'o de ĉiu'j hund'o'j [7] … En 1973 la last'a'j loĝ'ant'o'j est'is per'fort'e ekzil'it'a'j per var'ŝip'o al la Sejŝel'o'j kaj al la insul'o Maŭricio. Tiam komenc'iĝ'is la temp'o de lamizer (la mizer'o) kaj de la sagren (ĉagren'o) por la deport'it'o'j, kiu'j rest'is pari'o'j tie, kie'n ili est'is al'port'it'a'j.

Ek'de la 1990-aj jar'o'j komenc'iĝ'is long'a debat'o por kontest'i la leĝ'a'n valid'o'n de tiu deport'ad'o kaj por akir'i la rajt'o'n re'ven'i. La loĝ'int'o'j, feder'iĝ'int'a'j en la Grup'o de rifuĝ'int'o'j de Ŝagos (GRC), esplor'as ĉi'a'j'n voj'o'j'n por al'ir'i la brit'a'n kaj uson'a'n jurisdikci'o'j'n. Londono propon'as al ili financ'a'n kompens'aĵ'o'n kaj la brit'a'n civit'an'ec'o'n inter'ŝanĝ'e kun rezign'o pri ĉia jur'a akuz'o kontraŭ la brit'a ŝtat'o ; mil'o da ili akcept'is tiu'n kompens'aĵ'o'n kaj ek'loĝ'is en Brit'uj'o. Sed, per la akcept'o de tiu kompens'aĵ'o, la ŝagosanoj ag'is kontraŭ si'a'j ŝanc'o'j de sukces'o en est'ont'a'j jur'a'j ag'ad'o'j, kio'n montr'is la rifuz'o de ili'a'j last'a'j postul'o'j antaŭ la Eŭrop'a Kort'um'o de Hom'rajt'o'j en 2012 kaj antaŭ la Super'a Kort'um'o de Brit'uj'o en Juni'o de 2016. La disput'o'j port'it'a'j al la uson'a'j jurisdikci'o'j (la kort'um'o de la distrikt'o de Kolumbio kaj, en apelaci'o, la Super'a Kort'um'o) por kontest'i la decid'o'n star'ig'i la milit'baz'o'n sur ili'a'j teritori'o'j est'is ankaŭ mal'akcept'it'a'j, kun la argument'o, ke tem'as pri akt'o de reg'ist'ar'o ne juĝ'ebl'a pro la dis'ec'o de la potenc'o'j.

La mal'fru'a'j oficial'a'j bedaŭr'o'j, esprim'it'a'j la 16-an de Novembr'o 2016 de la brit'o Al'a'n Duncan, ŝtat'ministr'o pri Eŭrop'o kaj Amerik'o, kiu kvalifik'is la deport'ad'o'n de la ŝagosanoj “erar'a”, tut'e ne trankvil'ig'is tiu'j'n. Ili nun met'as si'a'j'n esper'o'j'n en la agnosk'o'n de la suveren'ec'o de Maŭricio pri la insul'ar'o. Sam'e kiel la Okcident'a Saharo, la demand'o de la Ŝagos-insul'ar'o est'as konflikt'o nask'it'a en la procez'o de ne'fin'it'a sen'koloni'ig'o kaj de teritori'a disput'o kun la eks'koloni'a potenc'o, kiu esprim'iĝ'as jur'e kaj diplomati'e.

La unu'a okaz'o por jur'ig'i tiu'n konflikt'o'n prezent'iĝ'is en 2010, sekv'e al la decid'o de Brit'uj'o kre'i, sen inter'konsent'o, protekt'at'a'n mar-are'o'n ĉirkaŭ la Ŝagos-insul'ar'o. Londono prav'ig'as la mal'permes'o'n de ĉia ekspluat'ad'o de la viv'a'j kaj mineral'a'j resurs'o'j de la insul'ar'o per la zorg'o konserv'i la mar'a'n medi'o'n. Sed, laŭ diplomati'a mesaĝ'o de la uson'a ambasad'o en Londono kaj mal'kaŝ'it'a de WikiLeaks [8], ŝajn'as ke tiu decid'o ne est'is ver'e motiv'it'a de ekologi'a'j konsider'o'j. Tiu dokument'o cit'as la asert'o'j'n de la direktor'o de la Ofic'ej'o pri Ekster'land'a'j Afer'o'j kaj de la Commonwealth (FCO), laŭ kiu est'os mal'facil'a, eĉ mal'ebl'a, por la loĝ'int'o'j daŭr'ig'i si'a'n postul'o'n re'ven'i sur la insul'o'j'n, se la tut'a insul'ar'o de Ŝagos far'iĝ'as mar'a rezerv'ej'o. Ali'a respond'ec'ul'o'j cert'ig'as al la uson'an'o'j, ke tia status'o, mal'e, trud'os neni'a'n lim'ig'o'n al la milit'a'j operaci'o'j …

En la real'o la decid'o cel'is mal'ebl'ig'i ĉi'a'n projekt'o'n re'ven'i de la ŝagosanoj per for'ig'o de ili'a sol'a viv'rimed'o : la fiŝ'kapt'ad'o. Ne surpriz'as, ke la Respublik'o Maŭricio kontest'as la star'ig'o'n de tiu protekt'at'a mar-are'o antaŭ la Inter'naci'a Tribunal'o pri Mar-jur'o, konsider'ant'e ke la brit'a iniciat'o mal'respekt'as ili'a'j'n don'it'a'j'n rajt'o'j'n ekspluat'i la resurs'o'j'n de la Ŝagos-insul'ar'o. La arbitraci'a juĝ'o de la 18-a de Mart'o 2015 dir'as, ke Brit'uj'o romp'is la promes'o'j'n far'it'a'j'n en Lancaster House koncern'e Maŭricion kaj nul'ig'as la star'ig'o'n de protekt'at'a mar-are'o. Sed, kvankam ĝi re'kon'as mal'simetri'o'n en la rilat'o'j inter la tri koncern'at'a'j land'o'j, la tribunal'o evit'as pri'trakt'i la fon'o'n de la demand'o de la suveren'ec'o kaj agnosk'i al la Respublik'o Maŭricio la status'o'n de mar'bord'a ŝtat'o [9].

Sub'ten'o de la sud'a'j land'o'j en la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o

Front'e al tiu blok'it'a situaci'o Maŭricio decid'is inter'naci'ig'i la demand'o'n. Ek'de 1965 La Ĝeneral'a Asemble'o de la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o kondamn'is la for'tranĉ'o'n de la Ŝagos-insul'ar'o kaj pet'is Londonon far'i “Neni'a'n dispon'o'n kiu dis'membr'ig'us la teritori'o'n de Maŭricio kaj romp'us ĝi'a'n teritori'a'n integr'ec'o'n”. En Juni'o de 2017 ĝi decid'is per 94 por'a'j voĉ'o'j kaj 15 kontraŭ'a'j kaj 65 si'n'de'ten'o'j pet'i konsult'a'n opini'o'n de la Inter'naci'a Justic-Kort'um'o [10] : “terur'a precedenc'o”, laŭ la brit'a reprezent'ant'o. La kort'um'o dev'os dir'i, “ĉu la proced'o de de'lok'ad'o est'is valid'e far'it'a kiam Maŭricio akir'is si'a'n sen'de'pend'ec'o'n en 1968” kaj star'ig'i la konsekvenc'o'j'n en inter'naci'a jur'o pri la rest'ad'o de la insul'ar'o sub la administraci'o de Brit'uj'o, “nom'e koncern'e la mal'ebl'o'n en kiu Maŭricio trov'iĝ'as por real'ig'i program'o'n de re'lok'ad'o de si'a'j civit'an'o'j”. La analiz'o de tiu voĉ'don'ad'o montr'as signif'a'n sub'ten'o'n de grav'a'j sud'a'j land'o'j (Sud-Afrik'o, Alĝerio, Saud-Arab'uj'o, Argentino, Brazilo, Kubo, Egipt'uj'o, Hind'uj'o [Barato], Malajzi'o, Niĝerio, Pakistano, Filipinoj kaj Vjetnam'uj'o). La voĉ'o'j kontraŭ la rezoluci'o, de la alianc'an'o'j de Uson'o kaj de Brit'uj'o (Afgan'uj'o, Aŭstrali'o, Irako, Israelo, Japan'uj'o, Sud-Kore'uj'o kaj de Franc'uj'o, kiu ankaŭ est'is “de'tranĉ'int'a” la insul'o'j'n Mayotte kaj Komor'o'j) est'is atend'it'a'j. La si'n'de'ten'o'j de Ruslando kaj de Ĉin'uj'o pov'as klar'iĝ'i per la rezerv'o'j de tiu'j land'o'j uz'i la inter'naci'a'n justic'o'n por regul'ig'i teritori'a'j'n disput'o'j'n, pri kiu'j ili pov'us perd'i, koncern'e Krimeon aŭ la insul'o'j'n en la Ĉin'a Mar'o.

Pro si'a'j geopolitik'a'j kaj ekonomi'a'j implik'aĵ'o'j la demand'o de la Ŝagos-insul'ar'o trans'ir'as la angl'a'n-maŭrici'an du'flank'a'n kadr'o'n, kaj ne ekzist'as garanti'o pri ĝi'a rezult'o. Laŭ Londono kaj Vaŝington'o, Dieg'o Garcia kontribu'as al la sekur'ec'o de la planed'o kaj ebl'ig'as batal'i kontraŭ la “hibrid'a'j minac'o'j” (teror'ism'o, pirat'ec'o, trans'naci'a'j krim'o'j) kiu'j pov'us nom'e tuŝ'i la al'ir'o'n al la Ruĝ'a Mar'o kaj al la Golf'o. Tiu afer'o do ŝajn'as est'i simptom'a pri la vol'o de la potenc'a'j ŝtat'o'j prefer'i si'a'j'n milit'a'j'n kaj financ'a'j'n interes'o'j'n antaŭ la hom'rajt'o'j kaj la rajt'o'j de la popol'o'j.

Abdelwahab BIAD kaj Elsa EDYNAK.

En Decembr'o de 1997 Ignacio Ramonet, tiam direktor'o de Le Mond'e diplomatique, al'vok'is por “mal'arm'i la merkat'o'j'n”. Preskaŭ du'dek unu jar'o'j'n post'e la antagonism'o inter financ'o kaj popol'a suveren'ec'o ne mal'aper'is, kio'n atest'as la last'a'temp'a'j ital'a'j, turk'a'j kaj argentinaj konvulsi'o'j. [1] Malgraŭ la propon'o'j formul'it'a'j en 1997, unu demand'o rest'as : kiel far'i ? Ne vol'i engaĝ'iĝ'i por respond'o, tio el'met'as oni'n al du minac'o'j : la simptom'ar'o de Edip'o kaj la fantom'o de Meduz'o.

En la grek'a mit'ar'o, Edip'o en'karn'ig'as iluzi'o'n : tiu'n ke oni pov'as evit'i si'a'n destin'o'n. Kiam Piti'o anonc'as al li, ke li mort'ig'os si'a'n patr'o'n kaj edz'in'ig'os si'a'n patr'in'o'n, la hero'o fuĝ'as el la urb'o Korinto, kaj tiel akcel'as la real'ig'o'n de la orakol'o. Jam de long'a temp'o la mal'dekstr'a'j ekonomik'ist'o'j avert'is : se ili'a politik'a tend'ar'o en'potenc'iĝ'as kaj vol'as real'ig'i si'a'n program'o'n, tiam la “diktator'ec'o de la merkat'o'j” met'os ĝi'n sen'kompat'e antaŭ la neces'o'n ek'batal'i. Prov'i ignor'i tiu'n real'o'n aŭ prokrast'i la pens'ad'o'n pri ĝi'a'j konsekvenc'o'j — ekzempl'e por ne frenez'ig'i la merkat'o'j'n — est'as la modern'a ekvivalent'o de la edip'a fuĝ'o. Tio akcel'as la tragedi'o'n, kio'n, en 2015, ilustr'is la subit'a kapitulac'o de la grek'a parti'o Sirizo. [2]

Ĉu idili'a etos'o ?

Ekzist'as du'a rif'o, kiu'n ali'a figur'o de la grek'a mit'ar'o simbol'as : Meduz'o, kiu ŝton'ig'is tiu'j'n, kiu'j aŭdac'is rigard'i ŝi'n rekt'e en la okul'o'j'n. Mult'a'j politik'a'j organiz'aĵ'o'j kaj asoci'o'j el'spez'as mult'a'j'n taks'a'j'n raport'o'j'n por pri'skrib'i la financ'a'n Gorgon'o'n. Tamen, en la moment'o por imag'i metod'o'n por fal'ig'i ĝi'n, ili ŝajn'as est'i perpleks'a'j. Last'e aper'int'a labor'aĵ'o de la Asoci'o por impost'ad'o de financ'a'j transakci'o'j kaj por civit'an'a ag'ad'o (Attac) titol'it'a Dek jar'o'j'n post la kriz'o ni trans'pren'u la kontrol'ad'o'n de la financ'o [3], kiu prezent'as si'n kiel “libr'o'n por ag'i”, detal'e el'montr'as la manier'o'n, per kiu la financ'o ostaĝ'ig'is la mond'o'n dum la dis'fal'o de la merkat'o'j, en 2008. Kiam ven'as la part'o dediĉ'it'a al la dis'volv'end'a'j ag'ad'o'j por neŭtral'ig'i la antaŭ'e analiz'it'a'j'n rigl'il'o'j'n, la aŭtor'o'j almenaŭ inter'ŝanĝ'as la sekc'il'o'n kontraŭ la stel'o'j : “Ni iom rev'u”, ili propon'as, antaŭ ol pentr'i si'a'n “real'ism'a'n utopi'o'n” … pasiv'e : “La pez'o de la instituci'a'j invest'ist'o'j mal'kresk'is”, “la hedge funds est'as mal'permes'at'a'j”, “la mal'long'temp'a strategi'o de la financ'merkat'o'j for'las'it'a”, “re'struktur'ad'o de la ŝuld'o'j est'as real'ig'at'a en la kadr'o de inter'naci'a konferenc'o pri la ŝuld'o”. Meduz'o minac'as ; Meduz'o mort'is. Kiu mort'ig'is ŝi'n kaj kiel ? La leg'ant'o pri tio ek'sci'as neni'o'n.

Kaj se Edip'o ne fuĝ'us ? Kaj se la mal'dekstr'o kuraĝ'us rekt'e al'rigard'i si'a'n kontraŭ'ul'o'n ? Oni pov'us turn'i si'n al la histori'o por rakont'i la akir'it'a'j'n venk'o'j'n, hieraŭ, kontraŭ la merkat'o'j ; ili ja ekzist'as. Sed, kvankam la pas'int'ec'o liver'as kial'o'j'n por esper'i, ĝi ne ĉiam ebl'ig'as re'far'i la nun'a'n stat'o'n de la fort'rilat'o'j. Nu. ŝajn'as ke la invest'ist'o'j dek'obl'ig'is si'a'j'n kapabl'o'j'n mal'util'i dum ĉiu kriz'o, kiu'n ili kaŭz'is. Kaj tiel ili ĉe la hieraŭ'a'j sukces'o'j vek'as la demand'o'n : kio ebl'is, ĉu tio rest'as ebl'a ?

Ni prov'u ĉi tie imag'i ; tio ebl'ig'as izol'i la variabl'o'j'n por koncentr'i la pens'ad'o'n al la konflikt'o kun la merkat'o'j. Ni de'ir'u do de ideal'a politik'a cirkonstanc'o. Ekzempl'e la jen'a.

Okaz'e de grav'a kriz'o la franc'a politik'a pejzaĝ'o ŝancel'iĝ'as. La loĝ'ant'ar'o dezir'as turn'i la paĝ'o'n de la nov'liberal'ism'o ; ĝi elekt'as hom'o'n, kiu decid'e intenc'as ag'i por tio kaj don'as al li komfort'a'n pli'mult'o'n en la parlament'o. La en'potenc'iĝ'int'a reg'ist'ar'o pov'as kalkul'i kun matur'a politik'a parti'o kun sufiĉ'e mult'a'j kompetent'a'j kadr'ul'o'j por anstataŭ'ig'i la alt'a'j'n funkci'ul'o'j'n, kiu'j rifuz'as la ŝanĝ'o'n. Sur'strat'e, en amas'a kaj fest'ant'a popol'a mobiliz'iĝ'o sever'e atak'as la fi'manovr'o'j'n de la reakci'o. Diskredit'ig'it'a'j, la privat'a'j komunik'il'o'j ne sukces'as lud'i la rol'o'n de opozici'o : ili'a incit'ec'o kontraŭ la reg'ist'ar'o nur pli'ig'is la decid'em'o'n de la loĝ'ant'ar'o. La polic'o kaj la arme'o si'a'vic'e montr'as leĝ'fidel'o'n, kio for'ig'as la perspektiv'o'n de ŝtat'renvers'o.

Ĉu idili'a etos'o, dum la real'o plej oft'e pentr'iĝ'as per tranĉ'il'o'j ? Sen'dub'e. Kaj tamen, spit'e al tiu ĉi idili'a scen'ar'o, [4] la progres'em'a'j fort'o'j dev'os far'i ekster'ordinar'e per'fort'a'n batal'o'n. Ĉar la simpl'a vol'o plen'um'i si'a'j'n promes'o'j'n est'as milit'deklar'o : “Progres'em'a gvid'ant'o, kiu montr'us si'a'n decid'em'o'n, tuj est'ig'us mal'amik'a'n re'ag'o'n de la merkat'o'j, kaj pli ĝeneral'e de ĉiu'j fort'o'j de la kapital'o, analiz'as la ekonomik'ist'o kaj filozof'o Frédéric Lord'o'n. Re'ag'o'n, kiu dev'ig'us li'n uz'i pli alt'a'n rapid'um'o'n, en reciprok'a akr'iĝ'o, kiu konduk'us al tre radikal'a'j dispon'o'j, escept'e de « blok'iĝ'o »” Sed se la batal'o kontraŭ la merkat'o'j hav'as kost'o'n — pri tio pli mal'supr'e — ĝi ebl'ig'as la trans'form'ad'o'j'n, kiu'j'n la financ'a oligarĥ'ar'o mal'permes'as : fin'o'n de la provizor'ec'o, de la produkt'ism'o, de la mal'raci'a el'ĉerp'ad'o de la natur'resurs'o'j, fin'o de la frenez'a konsum'ad'o, de la ĉiu'tag'a koktel'o de kontraŭ-stres'a'j medikament'o'j, de la abism'a'j mal'egal'ec'o'j … “Oni dev'as bon'e mezur'i, preciz'ig'as Lord'o'n, la nivel'o'n de mal'amik'ec'o, al kiu oni el'met'as si'n kaj kiu'n, kiam ĝi est'as lanĉ'it'a, oni jam ne pov'as halt'ig'i. Ĉar ne ekzist'as opci'o de laŭ'grad'ec'o.”

Por far'i tiu'n ekzerc'o'n de imag'ad'o, ni ĉirkaŭ'ig'as ni'n per tri muz'o'j ne ced'em'a'j en ŝtorm'a temp'o : Frédéric Lord'o'n, ĵus prezent'it'a ; Jacques Nikonoff, profesor'o ĉe la Institut'o pri eŭrop'a'j stud'o'j de la universitat'o Parizo-VIII, lern'int'o de la Ŝtat'a Lern'ej'o pri Administr'ad'o (En'a), dum cert'a temp'o reprezent'ant'o de la Depon-kas'o en Uson'o kaj financ'a ataŝe'o por la Trezor'ej'o en Nov'jork'o ; kaj Dominique Plihon, profesor'o pri financ'a ekonomi'o ĉe la universitat'o Parizo-VIII. [5]

Apopleksi'o en la redakt'ej'o'j

La Prezid'ant'a'j kaj parlament'a'j elekt'o'j kaŭz'is la sankci'o'n de la merkat'o'j : la franc'a spread [6] salt'is alt'e'n, dum la invest'ist'o'j for'ir'is el la ŝuld'paper'o'j de Franc'uj'o. Mal'trankvil'a'j pro la promes'o de Parizo ĉes'ig'i la nov'liberal'a'n ord'o'n, la grand'a'j riĉ'aĵ'o'j prov'as el'tir'i part'o'n de si'a mon'o. For'ir'o de la invest'ist'o'j kaj fuĝ'o de la kapital'o'j mal'bon'ig'as la pag'bilanc'o'n kaj minac'as la pag'i'pov'o'n de la ŝtat'o.

La Eŭrop'a Uni'o tiam en'ir'as la aren'o'n. Sur politik'a nivel'o la Eŭrop'a Komision'o mult'ig'as la deklar'o'j'n, kiu'j memor'ig'as tiu'n de ĝi'a prezid'ant'o Je'a'n-Claude Juncker en 2015 : “Ne pov'as ekzist'i demokrati'a elekt'o kontraŭ la eŭrop'a'j traktat'o'j” (Le Figar'o, 29-an de januar'o 2015). La ordon'o'j'n re'tir'iĝ'i akompan'as minac'o'j de sankci'o'j pro ne'respekt'o al la kriteri'o'j de “bon'a kondut'o” fiks'it'a'j de la eŭrop'a traktat'o pri stabil'ec'o kaj kresk'o, adopt'it'a en 1997 : publik'a deficit'o mal'pli ol 3 el'cent'o'j de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) kaj nivel'o de en'ŝuld'iĝ'o kiu ne super'as 60 el'cent'o'j'n de la MEP. Ĉar Franc'uj'o ne est'as Grek'uj'o, la kriz'o baldaŭ minac'as ĉiu'j'n land'o'j'n de la eŭr'o-zon'o. La situaci'o far'iĝ'as praktik'e ne'ten'ebl'a.

En tiu stadi'o Franc'uj'o simil'as al kribr'il'o : la eŭr'o'j for'ir'as el ĝi'a teritori'o tra ĉi'a'j inter'spac'et'o'j. Sub la reĝim'o de liber'a cirkul'ad'o de kapital'o'j (garanti'at'a de la eŭrop'a'j traktat'o'j) la bilet-sifon'o'j mult'as. Special'e tri de ili postul'as pli rapid'a'n re'ag'o'n ol la normal'a ritm'o de leĝ'a'j procedur'o'j permes'as ; do neces'as, laŭ'neces'e, proced'i per dekret'o'j.

Unu'e ĉe la nivel'o de la hot money, aŭ mal'long'temp'a'j spekul'a'j invest'o'j. Tiu'j kapital'o papili'as de unu invest-okaz'o al ali'a. Tim'ig'it'a'j de la politik'a orient'iĝ'o de Parizo, ili fuĝ'as el la franc'a teritori'o en elektron'ik'a rapid'o kaj el'ĉerp'as la land'a'j'n rezerv'o'j'n en ali'land'a mon'o. La solv'o ? “Sistem'o nom'at'a « deposit », sam'e kiel tiu uz'it'a de Malajzi'o dum la kriz'o de 1997-1998”, propon'as Lord'o'n. Tiu rimed'o trud'as al en'ir'ant'a'j en la teritori'o'n aŭ jam ĉe'est'a'j en ĝi depon'o'n de garanti'o (je tri'on'o) kiu re'don'iĝ'as nur sub cert'a'j kondiĉ'o'j : minimum'a temp'o de rest'ad'o sur la teritori'o (unu jar'o, ekzempl'e, kontraŭ aktual'e kelk'a'j dek'o'j da minut'o'j), kio lim'ig'as la spekul'ad'a'j'n ag'ad'o'j'n sen ĝen'i la produkt'iv'a'j'n invest'o'j'n, la eksport'o'j'n nek import'o'j'n.

Du'a vektor'o de kapital-fuĝ'o : la land'lim'o'j, kiu'j'n la riĉ'aĵ'o'j de la plej grand'a'j riĉ'ul'o'j tra'ir'as amas'e. Ekzist'as rimed'o por re'ten'i ili'n : ĝi aparten'as al la il'ar'o de la kapital-kontrol'o, kies simpl'a el'vok'o kaŭz'as apopleksi'o'j'n en cert'a'j redakt'ej'o'j. Tiu'j meĥanism'o'j “est'is tamen uz'at'a'j en Franc'uj'o inter 1939 kaj 1967 kaj post'e inter 1968 kaj 1989”, memor'ig'as Nikonoff. Ili est'is uz'at'a'j ankaŭ en Argentino dum la kriz'o de 2001. Tem'as ĉi tie pri re'star'ig'o de kontingent'ad'o : la proced'o, simpl'a, lim'ig'as la sum'o'j'n, kiu'j'n privat'ul'o'j pov'as re'tir'i en la giĉet'o de si'a bank'o. Ĝi ankaŭ kadr'ig'as la postul'o'j'n de deviz'o'j de entrepren'o'j kaj de mastr'um'o'j laŭ ili'a post'a uz'ad'o.

La tri'a deviz'o-pump'il'o, kiu minac'as ruin'ig'i la franc'a'n ekonomi'o'n, instal'iĝ'as ĉirkaŭ la ŝuld'o. “La unu'a far'end'o est'as anonc'i pag'o'prokrast'o'n pri la ŝuld'o-pag'o“, opini'as Nikonoff. “Tio don'as la okaz'o'n por lanĉ'i civit'an'a'n kontrol'procedur'o'n, simil'a'n al tiu organiz'it'a de la Kolektiv'o por civit'an'a kontrol'procedur'o de la publik'a ŝuld'o [CAC] en 2014, al'don'as Plihon. La asemble'o, konsist'ant'a el civit'an'o'j, parlament'a'j deleg'it'o'j, reprezent'ant'o'j de la soci'o, demonstr'as, ke la eksplod'o de la ŝuld'o, kiu pas'is de 60 el'cent'o'j al 100 el'cent'o'j de la MEP inter 2008 kaj 2018, grand'part'e de'ven'as el la financ'a kriz'o. Oni tiam decid'as, ke grav'a part'o de la ŝuld'o ne est'as laŭ'leĝ'a. Per ali'a'j vort'o'j, ke la civit'an'o'j ne dev'as re'pag'i ĝi'n.” En 2014 la analiz'o'j de la CAC taks'is, ke proksim'um'e 59 el'cent'o'j de la aktual'a alt'ec'o de la ŝuld'o dev'ig'as al neni'a re'pag'o.

Ĉi tie la ekzerc'o de imag'ad'o komplik'iĝ'as : “Pag'o'prokrast'o pri la franc'a ŝuld'o, kiu super'as 2000 miliard'o'j'n da eŭr'o'j, tuj kaŭz'us grav'a'n sistem-kriz'o'n, avert'as Lord'o'n, sen tamen propon'i ke oni rezign'u pri ĝi. Ĉiu'j inter'naci'a'j (kaj naci'a'j) invest'ist'o'j el'met'it'a'j al la franc'a suveren'a risk'o, est'us mal'stabil'ig'it'a'j. Jen la panik'o en ĉiu'j etaĝ'o'j, kaj mult'a'j bank'o'j kolaps'us.” Kio'n far'i en tia'j kondiĉ'o'j ? Li desegn'as du voj'o'j'n : “Sufiĉ'e fru'e antaŭ'sci'ig'i, ke Franc'uj'o honor'os si'a'j'n engaĝ'iĝ'o'j'n je kondiĉ'o'j, kiu'j'n ĝi suveren'e fiks'os, kaj sen far'i nov'a'j'n ŝuld'o'j'n ĉe la merkat'o'j. Aŭ las'i al'ven'i la financ'a'n ĥaos'o'n, kaj profit'i ĝi'n : kolekt'ant'e la bankrot'a'j'n bank'o'j'n per kuler'et'o, do … per 0 eŭr'o.” En scen'ar'o de al'front'iĝ'o kun la merkat'o'j tiu opci'o ebl'ig'as organiz'i la trans'ir'o'n al social'ig'it'a sistem'o de kredit'o.

“Plej grav'as, daŭr'ig'as Nikonoff, ke tuj la fort'rilat'o invers'iĝ'is : jam ne la ŝtat'o sufer'as la prem'o'n de la invest'ist'o'j, sed mal'e. Ek'de tiu moment'o ĝi kapabl'as kre'i mal'cert'ec'o'n ĉe ili kaj sam'temp'e divid'i ili'n — grav'eg'a aspekt'o de la afer'o'j, kiu evit'os la aper'o'n de unu'ec'a front'o.” Kiel ? “Per anonc'o, ekzempl'e, ke cert'a'j ag'ant'o'j ricev'os re'pag'o'n, sed ne la ali'a'j. Kaj sur'baz'e de kvot'o'j, kiu'j'n decid'i la publik'a potenc'o rezerv'as al si la liber'ec'o'n …”

“Minimum'o da mal'glat'ec'o”

Se, Post ŝtop'ad'o de la franc'a kribr'il'o, la eŭr'o'j jam ne for'ir'as, ili ankaŭ ne en'ir'as, ĉar la invest'ist'o'j ne dezir'as invest'i en land'o'n, kiu'n ili jam ne pov'as for'las'i. La pag'prokrast'o don'is al Parizo financ'a'n ag'o'spac'o'n, sed tiu ne sufiĉ'as por plen'ig'i la primar'a'n deficit'o'n de la land'o (la diferenc'o'n inter la en'spez'o'j kaj el'spez'o'j de la publik'a'j administraci'o'j). En 2017 la sum'o'j por re'pag'o de la ŝuld'o est'is 42 miliard'o'j da eŭr'o'j ; la primar'a deficit'o proksim'um'e 15 krom'a'j miliard'o'j. Neces'as do trov'i dispon'ebl'a'n mon'o'n por pag'i la salajr'o'n al la funkci'ul'o'j, pri'zorg'i la lern'ej'o'j'n ktp. Per ali'a'j vort'o'j, por mal'firm'ig'i la maŝ'nod'o'n de la merkat'o'j “neces'as imag'i procedur'o'n de financ'ad'o de la ŝtat'o, kiu ne pas'u tra ili, resum'as Lord'o'n. Tio ŝajn'as est'i de fundament'a logik'o … ĉar oni prov'as liber'iĝ'i el ili”.

“En la unu'a temp'o Parizo pov'as turn'i si'n al la Eŭrop'a Centr'a Bank'o [ECB] pet'ant'e ĝi'n aĉet'i ŝuld'paper'o'j'n”, propon'as Plihon. Van'a prov'o : mal'e al la statut'o'j de la instituci'o, Frankfurto, kiel antaŭ'vid'it'e, rifuz'as la pet'o'n. “En tiu kaz'o Franc'uj'o turn'as si'n al si'a propr'a centr'a bank'o, klar'ig'ant'e ke ĝi rifuz'as la dikt'aĵ'o'n de la ECB”, konklud'as la ekonomik'ist'o. “La ŝtat'o'j dum long'a temp'o financ'is si'n ĉe si'a'j centr'a'j bank'o'j, prav'ig'as Nikonoff. La bank'o'j prunt'as al ili je interez'kvot'o'j, kiu'j pov'is est'i pli mal'alt'a'j ol la merkat'a'j ; kelk'foj'e je kvot'o nul'a. Eĉ okaz'is ke ili don'is prunt'o'j'n ne re'pag'end'a'j'n.” Kaj se la prezid'ant'o de la Bank'o de Franc'uj'o si'a'vic'e mal'em'as, argument'ant'e per si'a “sen'de'pend'ec'o” ? “Neces'as instal'i fort'rilat'o'n, inter'romp'as Plihon. Oni ne pov'as gajn'i sen minimum'o da mal'glat'ec'o.” Lord'o'n ne dir'as i'o'n ali'a'n : “La struktur'o'j de la inter'naci'a ekonomi'o kaj de la naci'a'j ekonomi'o'j est'as aranĝ'it'a'j tiel ke, por eĉ nur iom'et'e ced'ig'i la financ'a'j'n fort'o'j'n neces'as romp'i al ili la vertebr'o'n. Kaj tio ebl'as per brutal'a'j dispon'o'j. Oni ja ŝanĝ'as la politik'a'n univers'o'n.”

Jen la Bank'o de Franc'uj'o liber'ig'it'a el si'a pragmat'a sen'de'pend'ec'o, kiu ĝis nun lig'is ĝi'n sol'e al la interes'o'j de la financ'a mond'o. La reg'ist'ar'o nun turn'as si'n al la intern'a ŝpar'aĵ'o, sufiĉ'e grav'a — ŝanc'o, pri kiu la grek'o'j ne dispon'is — por don'i du'a'n font'o de solid'a financ'ad'o : “Nur la financ'a riĉ'aĵ'o (ekster la ne'mov'ebl'aĵ'o'j) de la mastr'um'o'j est'as taks'at'a je 3.800 miliard'o'j da eŭr'o'j, el kiu'j 1.300 miliard'o'j por viv-asekur'o'j, skrib'is la ekonomi-ĵurnal'ist'o Je'a'n-Michel Quatrepoint en 2010 (La Tribun'e, 27-an de decembr'o 2010). Tiu de la ŝtat'o (daŭr'e sen ne'mov'ebl'aĵ'o'j) taks'iĝ'as je 850 miliard'o'j da eŭr'o'j. Do, aktiv'aĵ'o'j por la dom'o Franc'uj'o (ekster entrepren'o'j) de sum'e 4.650 miliard'o'j. Front'e al tio, la ŝuld'o de la mastr'um'o'j est'as je 1.300 miliard'o'j, el kiu'j tri kvar'on'o'j est'as ne'mov'ebl'aĵ-kredit'o'j. Kaj tiu de la ŝtat'o, je 1.600 miliard'o'j. Ni hav'as do larĝ'e pozitiv'a'n sald'o'n.” La post'a kresk'o de la franc'a ŝuld'o al 2.000 miliard'o'j da eŭr'o'j ne sen'valid'ig'as tiu'n argument'ad'o'n.

Por kolekt'i tiu'n ŝpar'aĵ'o'n Nikonoff propon'as el'don'i ne'inter'trakt'ebl'a'j'n obligaci'o'j'n, dispon'o jam uz'it'a en Kalifornio en la jar'o 2009. Minac'at'a de ne'pag'i'pov'o, tiu uson'a ŝtat'o distribu'is ŝuld'o-atest'o'j'n (Io'u, de la angl'a I owe you, “mi ŝuld'as al vi”) por pag'i si'a'j'n faktur'o'j'n. Re'pag'it'a'j, tiu'j slip'o'j post'e uz'ebl'is de la loĝ'ant'ar'o. Kalifornio est'is tiam gvid'at'a de respublik'an'a guberni'estr'o : s-ro Arnold Schwarzenegger.

“Ceter'e oni far'as dev'ig'a'j'n de'prunt'o'j'n ĉe la bank'o'j kaj asekur-kompani'o'j, daŭr'ig'as Nikonoff. Ali'vort'e, la ŝtat'o trud'as al tiu'j societ'o'j aĉet'o'n de don'it'a frakci'o de tiu'j ŝuld'o-el'don'aĵ'o'j.” Ĉu konfisk'a meĥanism'o ? “Aktual'e ekzist'as dek'kvin'o da franc'a'j kaj inter'naci'a'j bank'o'j kiu'j sub'skrib'as klaŭz'ar'o'n por akir'i la status'o'n de special'ist'o'j pri Trezor-valor'o'j [SVT] ĉe la Agence Franc'e Trésor. Inter ili'a'j dev'o'j : ĉiu aĉet'u almenaŭ 2 el'cent'o'j'n de ĉiu el'don'o, do sum'e 30 el'cent'o'j'n por la dek'kvin SVT. Kaj tamen, neni'u denunc'as form'o'n de dev'ig'a ŝpar'ad'o. Ni pov'us kontent'iĝ'i per etend'o de la status'o de SVT al ĉiu'j bank'a'j establ'o'j.” Ekzempl'e, antaŭ ol etend'i la meĥanism'o'n de dev'ig'a'j prunt'o'j al la mastr'um'o'j. “En 1976, memor'ig'as Plihon, dum la grand'a sek'ec'o, la ŝtat'o dev'ig'is la loĝ'ant'ar'o'n kun cert'a nivel'o de en'spez-impost'o prunt'i al ĝi je kondiĉ'o'j ne inter'trakt'ebl'a'j.” La Kas'o pri Depon'aĵ'o'j, daŭr'e publik'a en Franc'uj'o, don'as la ideal'a'n instrument'o'n por de'flu'ig'i kaj mastr'um'i tiu'j'n flu'o'j'n.

La akir'it'a'j financ'a'j ag'o'spac'o'j ebl'ig'as real'ig'i social'a'n program'o'n kapabl'a'n facil'ig'i la al'iĝ'o'n de la loĝ'ant'ar'o : pli'bon'ig'o de la protekt'o de la salajr'ul'o'j, alt'ig'o de la pensi'o'j kaj ĝeneral'a klopod'o por pli'bon'ig'i la viv'nivel'o'n ne neces'e per krom'a konsum'ad'o (sen'pag'ec'o de la publik'a'j transport'o'j, de lern'ej'a'j manĝ'ej'o'j, social'a'j loĝ'ej'o'j …).

Per tio tamen ankoraŭ ne ĉio est'as decid'it'a, ĉar neces'as stabil'ig'i la situaci'o'n por long'a perspektiv'o. Por ag'i en tiu direkt'o, la ŝtat'o dispon'as pri efik'a rimed'o : la impost'o. La politik'a'j fort'o'j en la potenc'o en Parizo ne forges'is ke, malgraŭ la progres'ant'a erozi'o de la impost'o por riĉ'a'j mastr'um'o'j kaj por la kapital'o ek'de la 1970-aj jar'o'j, konservativ'a'j reg'ist'ar'o'j antaŭ'e praktik'is impost-kvot'o'j'n, kiu'j'n la ekonomi'a gazet'ar'o hodiaŭ juĝ'us konfisk'a'j. Inter 1950 kaj 1963 la loĝ'ant'o'j de la Blank'a Dom'o nom'iĝ'is nek Lenin'o nek “Che” Guevara, sed Harry Trum'a'n, Dwight Eisenhower kaj John Fitzgerald Kennedy. Ĉiu'j tamen konserv'is marĝen'a'n part'o'n de impost'o'j (la plej alt'a kaj aplik'at'a nur al la super'a part'o de la en'spez-nivel'o de la plej riĉ'a'j mastr'um'o'j) pli alt'a ol 90 el'cent'o'j. Inspir'it'a de tiu ekzempl'o, la franc'a reg'ist'ar'o re'star'ig'is sistem'o'n de progres'a'j dev'ig'a'j de'pren'o'j por ĉiu'j en'spez'o'j kaj sam'temp'e for'ig'is la impost'a'j'n kaj soci'a'j'n niĉ'o'j'n, kiu'j ebl'ig'is evit'i tio'n. Ĝi ceter'e re'star'ig'is la impost'o'n de solidar'ec'o por riĉ'aĵ'o (ISF) kaj far'is ĝi'n sufiĉ'e fort'a kaj progres'ant'a por ke la plej bon'stat'a'j mastr'um'o'j — 10 el'cent'o'j de la plej bon'stat'a'j franc'o'j posed'as 47 el'cent'o'j'n de la naci'a riĉ'aĵ'o — est'u instig'at'a'j vend'i part'o'n de si'a'j hav'aĵ'o'j por pag'i ĝi'n.

La demand'o de la bank'o'j baldaŭ lev'iĝ'as : “Est'us sufiĉ'e mal'facil'a klar'ig'i ke oni plen'um'is ĉio'n kio est'as ĵus pri'skrib'it'a por las'i daŭr'ig'i ili'a'j'n financ'merkat'a'j'n ag'ad'o'j'n kaj por daŭr'e el'met'i la soci'o'n al ili'a'j mal'ekvilibr'ig'a'j tendenc'o'j”, pens'as Lord'o'n. Cert'a'j bank'o'j, ĉu tuŝ'it'a'j de la anonc'o de pag'prokrast'o pri la ŝuld'o aŭ de la (sever'a) en'kadr'ig'o de ili'a'j spekul'a'j aktiv'ec'o'j, perd'as si'a'n ekzist'o-kial'o'n. Parizo profit'os tio'n por ŝtat'ig'i tiu'j'n, kiu'j'n ĝi bezon'as. Kaj Plihon al'don'as : “… antaŭ ol trans'don'i la gvid'ad'o'n al asemble'o'j de uz'ant'o'j kaj de salajr'ul'o'j, por evit'i la problem'o'j'n de la ŝtat'ig'o'j en 1981, kiam la ŝtat'a'j mastr'um'ant'o'j montr'iĝ'is pret'a'j mastr'um'i si'a'j'n establ'o'j'n sam'e kiel privat'a'j societ'o'j”. Por antaŭ'mal'help'i ĉi'a'n inter'romp'o'n de la mon'cirkul'ad'o, la reg'ist'ar'o atribu'as al si la kontrol'ad'o'n por garanti'i la dispon'ebl'o'n de mon'o en la tut'a teritori'o, ekzempl'e per la ret'o de la poŝt-agent'ej'o'j.

Kompren'ebl'e, la unu'ec'a mon'o [la eŭr'o] ŝancel'iĝ'as. Aŭ Franc'uj'o eksklud'iĝ'os el la Eŭrop'a Uni'o pro mal'respekt'o de la traktat'o'j kiu'j mal'permes'as, ekzempl'e, ĉi'a'n mal'help'o'n al la liber'a cirkul'ad'o de kapital'o'j (la princip'o mem de tiu'j dispon'o'j ja cel'as batal'i kontraŭ la merkat'o'j) ; aŭ la eŭr'o eksplod'as sub la financ'a'j streĉ'it'ec'o'j, kiu'j'n la franc'a krud'aĵ'o kaŭz'as. En tiu stadi'o prezent'iĝ'as du scen'ar'o'j : optimism'a la unu'a, ne la ali'a.

Ideal'e, la politik'a moment'o, kiu'n Franc'uj'o tra'ir'as, trov'as eĥ'o'j'n ekster'land'e. Ĉu simil'a kriz'o produkt'as la sam'a'j'n efik'o'j'n aŭ ĉu la franc'a ekzempl'o spron'as ali'a'j'n politik'a'j'n fort'o'j'n — grup'o de land'o'j si'a'vic'e ŝanĝ'as la direkt'o'n. Kun'e kun Parizo ili el'labor'as strategi'o'n por sen'iĝ'i je la reg'ad'o de la merkat'o'j kaj unu'iĝ'as por don'i al si komun'a'n mon'o'n, kiu ebl'as protekt'i la naci'a'j'n mon'o'j'n kontraŭ la merkat'o'j. [7]

Sed neni'o garanti'as, ke ali'a'j popol'o'j inspir'iĝ'as — en sam'a elan'o — de la franc'a decid'em'o. Parizo do pov'us rest'i izol'it'a. Tiu'kaz'e, ĝi'a eksklud'o el la eŭr'o'zon'o (kiu okaz'os ek'de kiam la Bank'o de Franc'uj'o pres'as bilet'o'j'n laŭ ordon'o de la reg'ist'ar'o) aŭ la dis'fal'o de la unu'ec'a mon'o kaŭz'us re'ven'o'n al la frank'o (la cirkul'ant'a'j eŭr'o'j est'os ŝanĝ'ot'a'j laŭ kondiĉ'o'j fiks'it'a'j de la reg'ist'ar'o). “Almenaŭ en la unu'a temp'o la frank'o est'os deklar'it'a ne'ŝanĝ'ebl'a por la mastr'um'o'j kaj entrepren'o'j, propon'as Nikonoff. Tiu dispon'o ne ĝen'as la inter'naci'a'n komerc'o'n, ĉar la entrepren'o'j bezon'as deviz'o'j'n kaj pet'as ili de si'a bank'o, kiu si'a'vic'e turn'as si'n al la centr'a bank'o. Sed ĝi ebl'ig'as efik'e batal'i kontraŭ fuĝ'o de kapital'o'j kaj protekt'i la mon'o'n kontraŭ la furioz'o de la merkat'o'j.” Post'e la ŝtat'o adapt'as la ŝanĝ'o'kvot'o'n al si'a'j prioritat'o'j (industri'a'j, social'a'j ktp), do politik'e. La dispon'o pri fid'ind'a'j kadr'ul'o'j ebl'ig'as evit'i la aper'o'n de korupt'o.

Est'i pret'a'j en la ĝust'a moment'o

Egal'e Ĉu ĝi est'as asoci'it'a aŭ ne al komun'a mon'o, la nov'a frank'o spert'os pli'mal'valor'iĝ'o'n. Tiu, bon'far'a se ĝi stimul'as la konkurenc'kapabl'o'n de la franc'a'j produkt'o'j destin'it'a'j al eksport'o (pro ili'a'j prez'o'j en pli mal'fort'a mon'o ili kost'as mal'pli al la import'ist'o'j), simetri'e puf'ig'as la franc'a'n ekster'a'n faktur'o'n, do la sum'o'n de tio, kio'n Franc'uj'o import'as.

Tiu'kamp'e la reg'ist'ar'o propon'as disting'i la produkt'o'j'n. Por tiu'j, kiu'j est'as ne'mal'hav'ebl'a'j, ekzempl'e petrol'o, ĝi klopod'as por orient'i la bezon'o'j'n al mal'kresk'o, inkluziv'e per impost'a'j kaj ekonomi'a'j instig'o'j. “Ĉar neces'as pas'i tra protekt'ism'a moment'o, en kiu oni anstataŭ'ig'as la import'aĵ'o'j'n”, dir'as Nikonoff, kio implic'as protekt'i la nask'iĝ'ant'a'j'n industri'a'j'n klopod'o'j'n per dogan-bar'o'j (ĉar la unu'ec'a merkat'o dis'romp'iĝ'is). “Parizo dev'as ankaŭ far'i inter'konsent'o'j'n kun la societ'o'j, kiu'j dispon'as pri mank'ant'a'j teĥnologi'o'j, propon'ant'e la permes'o'n ke ili vend'u sur la franc'a teritori'o kontraŭ trans'ig'o de teĥnologi'o”, komplet'ig'as Nikonoff. Rest'as la kamp'o de produkt'o'j, kiu'j'n la reklam'o instru'is al ni konsider'i kiel ne'mal'hav'ebl'a'j'n (tia'n mark'o'n de poŝ'telefon'o, tia'n ali'a'n apart'e fam'a'n pantalon'o'n ktp) … kaj kiu'n ĉiu dev'as lern'i viv'i sen ĝi aŭ kiu'n la reg'ist'ar'o decid'as kovr'i per alt'a'j dogan'aĵ'o'j. Neces'as, ke oni memor'ig'u al la loĝ'ant'ar'o, ke por la ekonomi'a trans'form'ad'o oni dev'as modif'i si'a'j'n konsum-kutim'o'j'n, en kun'tekst'o en kiu ĉiu percept'as, ke la aktual'a'j eksces'o'j puŝ'as la planed'o'n en la katastrof'o'n. Ĉar jam neces'as adapt'i ni'a'j'n kondut'o'j'n, kial ne far'i tio'n tiel, ke tiu evolu'o proksim'ig'u ni'n al soci'o, kiu pli bon'e kongru'as kun la aspir'o'j de la plej'mult'o ?

“Iam oni dev'as akcept'i la ide'o'n, ke oni ne pov'as hav'i ĉio'n : la komplet'a'n daŭr'ig'o'n de la konsum'ad'o kaj la romp'o'n kun la nov'liberal'ism'o. Krom'e, la « nov'liberal'a konsum'ad'o » kost'as, kaj eg'e : mal'egal'ec'o'j, ĝeneral'ig'it'a provizor'ec'o de labor'o, sufer'o ĉe labor'o, ktp, argument'as Lord'o'n. Nu, la el'ir'o el la nov'liberal'ism'o propon'as al ni tut'e ali'a'n koher'o'n kaj real'a'j'n profit'o'j'n : liber'ig'it'a'j el la restrikt'o'j de la buĝet'o'j, de la eŭr'o kaj de la merkat'o'j, ni pov'as re'dis'volv'i la publik'a'j'n serv'o'j'n kaj la util'a'j'n dung'o'j'n ; protekt'at'a'j per la ebl'ec'o de mal'pli'valor'ig'o kaj per raci'a protekt'ism'o, la salajr'o'j pov'as de'nov'e kresk'i sen mal'util'i al la konkurenc'kapabl'o ; fin'e, la lim'ig'o de la financ'o pov'as etend'iĝ'i per mal'munt'ad'o de la potenc'o de la akci'ul'o'j, por re'star'ig'i mal'pli infer'a'n labor-organiz'ad'o'n.”

Re'star'ig'o de la real'a ekonomi'o, trans'form'ad'o de la social'a demokrati'o, en'pren'o de la medi'a'j demand'o'j, re'form'o de la instituci'o'j … Sen'dub'e ali'a'j dispon'o'j pov'as sekv'i. Sed la rimed'o'j por batal'i kontraŭ la merkat'o'j ekzist'as : neni'u el la dispon'o'j ĉi tie prezent'it'a'j est'as io tut'e nov'a. La demand'o, kiu'n la projekt'o de emancip'iĝ'o rilat'e al la merkat'o'j do ne est'as teĥnik'a, sed politik'a.

Tamen neni'u imag'as, ke la scen'ar'o ĵus pri'skrib'it'a (mon'a kaj impost'a revoluci'o, trans'form'ad'o de la produkt'ad-cirkvit'o'j, renvers'o de la konsum-kutim'o'j) pov'as akir'i la al'iĝ'o'n de politik'a pli'mult'o dum trankvil'a temp'o. Sed la est'ont'ec'o ne al'konduk'os trankvil'o'n. Kiam la ven'ont'a fulm'o'tondr'o eksplod'os, la liberal'ul'o'j est'as re'foj'e pret'a'j, ekip'it'a'j per voj'plan'o, pri kiu en Grek'uj'o ebl'is vid'i, ĝis kie'n ĝi pov'as konduk'i. Kial ne ankaŭ ni'a'vic'e prepar'iĝ'i por la batal'o, sed por ke ĝi mal'ferm'u la voj'o'n al mond'o pli solidar'a ?

Renaud LAMBERT kaj Sylvain LEDER.

Ekzist'as du interpret'o'j de la politik'a'j per'fort'o'j, kiu'j dis'ŝir'as Nikaragvon ek'de la last'a April'o. Unu'flank'e la prezid'ant'o Or'teg'a, la sandin'ist'a gvid'int'o re'ven'int'a al la kap'o de la land'o per la urn'o'j en 2006, prezent'as si'n kiel la viktim'o'n de prov'o de “puĉ'o” aŭ de “konspir'o” far'at'a de la “teror'ist'o'j”, de “delikt'ul'o'j” kaj de “fi'drog'a'j komerc'ist'o'j”. Ali'flank'e, la kontest'ant'o'j — student'o'j, kamp'ul'o'j, pensi'ul'o'j, indiĝen'o'j ktp —, kun'ven'ant'a'j en mobiliz'iĝ'o'j sam'temp'e amas'a'j kaj mal'homogen'a'j, kiu'j nom'as si'n “mem'kun'vok'it'a'j”, proklam'as ke ili vol'as pac'e renvers'i la “ortegistan, nepotism'a'n kaj korupt'a'n diktator'ec'o'n”.

En Eŭrop'o sam'e kiel en Nord'a kaj Sud'a Amerik'o, la inter'naci'a mal'dekstr'o, iam solidar'a kun la revoluci'o de la Sandin'ist'a Front'o de Naci'a Liber'iĝ'o (FSLN laŭ la hispan'a) gvid'at'a de la sam'a Or'teg'a en la 1980-aj jar'o'j, ankaŭ divid'iĝ'as. La unu'a'j, proksim'a'j de la pli'mult'o de la komand'ant'o, de la politik'a'j respond'ec'ul'o'j kaj de la sandin'ist'a'j intelekt'ul'o'j de hieraŭ, kiu'j for'las'is la SFNL, sen'iluzi'iĝ'int'a'j aŭ eks'ig'it'a'j de la ortegismo, denunc'as la nov'liberal'a'n, konservativ'a'n kaj aŭtokrat'a'n karakter'o'n de potenc'o, kiu, laŭ ili, tromp'as la inter'naci'a'n opini'o'n, ĉar ĝi deklar'as si'n social'ist'a ; inter ili la Zapat'ist'a Arme'o de Naci'a Liber'iĝ'o en Meksiko, la Sen'ter'a Mov'ad'o en Brazilo aŭ s-ro José “Pep'e” Mujica, prezid'int'o de Urugvajo. La ali'a'j, ekzempl'e la Forum'o de San-Paŭlo, kiu kun'ig'as la esenc'a'j'n latin'amerik'a'j'n progres'em'a'j'n parti'o'j'n, vid'as en la per'fort'aĵ'o'j la man'o'n de Vaŝington'o kaj la um'ad'o'j'n de lok'a mal'dekstr'o dezir'ant'a sen'iĝ'i je mal'dekstr'a reg'ist'ar'o. La pruv'o, ili argument'as : S-ro Or'teg'a sufer'as la atak'o'j'n de la grand'a mastr'ar'o kaj de la katolik'a hierarĥi'o — kaj ne preciz'ig'as, ke la privat'a sektor'o kaj la eklezi'o est'is hieraŭ inter la unu'a'rang'a'j sub'ten'ant'o'j.

For'las'o de la ambici'o'j de hieraŭ

La Opci'o'j de la ne'mov'ebl'a ĝeneral'a sekretari'o de la FSLN ne las'as mult'a'n spac'o'n por dub'o, ek'de la elekt'a mal'venk'o de la sandin'ist'o'j ĉe la voĉ'don'ad'o de 1990. Re'konker'i la potenc'o'n, konstru'i kaj firm'ig'i si'a'n hegemoni'o'n, du'obl'ig'i la mal'net'a'n en'land'a'n produkt'o'n (MEP) en unu jar'dek'o (2007-2017) kaj akir'i la gratul'o'j'n de la inter'naci'a'j financ-instanc'o'j, tio hav'as kost'o'n : rezign'o'n pri la iam'a'j ideal'o'j pri potenc-divid'o, de soci'a just'ec'o aŭ de naci'a suveren'ec'o.

La prezid'ant'a grup'o preciz'e konstru'is si'a'n al'pren'o'n de ĉiu'j potenc'o'j. Ĝi far'is inter'konsent'o'j'n kun la antaŭ'a'j mal'amik'o'j:mecenat'o'j de la kontraŭ'revoluci'o, ideologi'ist'o'j de la liberal'ism'o, pli aŭ mal'pli korupt'a'j dekstr'a'j politik'a'j gvid'ant'o'j, “prezid'ant-far'a'j” kardinal'o'j, evangeli'a'j gvid'ant'o'j. Ĝi re'form'is aŭ ĉirkaŭ'ir'is la konstituci'o'n, pli'oft'ig'is la al'elekt'o'j'n kaj sekret'a'j'n inter'konsent'o'j'n, organiz'is dub'ig'a'j'n elekt'o'j'n … Ĉiu manovr'o est'is prav'ig'it'a de la ating'it'a rezult'o : ĉia'kost'e solid'ig'i la potenc'o'n, por ne plu las'i si'n pri'ŝtel'i kiel en 1990. S-ro Or'land'o Nuñez, konsil'ant'o de la prezid'ant'o, volont'e konfirm'is tio'n al ni, dum inter'parol'ad'o en Februar'o de 2017 : “Kiel ni pov'int'us re'akir'i kaj post'e firm'ig'i ni'a'n potenc'o'n sen tiu'j inter'konsent'o'j kaj tiu'j voĉ-aĉet'o'j ? Neni'a hegemoni'o ebl'as sen alianc'o. Kiel la dekstr'a'j parti'o'j pov'us ankoraŭ venk'i, kiam la pli'mult'o de ili'a'j gvid'ant'o'j sid'as nun en la parlament'o kiel sandin'ist'a'j aŭ alianc'a'j deput'it'o'j ? Ni ne vol'as plu perd'i la potenc'o'n per la urn'o'j.” Mal'long'e, la spert'o de 1990 prav'ig'is sen'kompleks'a'n oportun'ism'o'n miks'it'a'n kun doz'o de cinik'ism'o.

Sur ekonomi'a nivel'o, profit'ant'e inter'naci'a'n kun'tekst'o'n favor'a'n ĝis en 2014 (alt'a'j prez'o'j de eksport'at'a'j krud'material'o'j, ek'valid'o de la traktat'o pri liber'komerc'o inter Uson'o kaj Centr'amerik'o, larĝ'anim'ec'o de Venezuelo), la reg'ist'ar'o de Or'teg'a instal'is si'a'n “model'o'n de alianc'o kaj de inter'konsent'o” kun la grand'a'j entrepren'o'j. [1] Tiom, ke s-ro José Adán Aguerri, prezid'ant'o de la precip'a mastr'a federaci'o, volont'e trans'pren'is la rol'o'n de pro'parol'ant'o de la reg'ist'ar'o.

Oni el'rul'ig'is la ruĝ'a'n tapiŝ'o'n al ekster'land'a'j invest'ist'o'j, tra impost'a'j mal'alt'ig'o'j kaj sen'dev'ig'o'j, kiu'j, laŭ la divers'a'j taks'o'j, reprezent'as inter 800 milion'o'j kaj 1 miliard'o da dolar'o'j. La medi'protekt'a'j leĝ'o'j est'is mal'munt'it'a'j ; dekret'o de 2017 ekzempl'e sen'dev'ig'as la projekt'o'j'n de natur'resurs'a ekspluat'ad'o pri antaŭ'a'j stud'o'j koncern'e ebl'a'j'n sekv'o'j'n … La reĝim'o de sen'impost'a'j zon'o'j est'is etend'it'a precip'e al la kultur'ad'o de tabak'o kaj de pasi'o-frukt'o'j. Aktual'e la privat'a sektor'o reg'as ver'ŝajn'e 90 el'cent'o'j'n de la jar'a produkt'ad'o de riĉ'aĵ'o'j, [2] dum la oficial'a agent'ej'o pri stimul'ad'o de la land'o ĉe la invest'ist'o'j, Pro-Nic'a'ragu'a, en si'a ret'ej'o gratul'as si'n pro tio ke la minimum'a salajr'o est'as “la plej konkurenc'kapabl'a en region'a skal'o, kio far'as Nikaragvon land'o ideal'a por far'i labor'intens'a'j'n operaci'o'j'n.” S-ro Or'teg'a far'is Nikaragvon “sukces-kron'it'a'n model'o'n”, taks'is la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF) en Maj'o de 2017, [3], antaŭ ol konsil'i al la sandin'ist'a prezid'ant'o … trud'i al la entrepren'o'j pli da impost'o'j, en zorg'o de re'distribu'ad'o ! [4]

La ortegismo jubil'as : la ekonomi'a kresk'o est'as inter la plej alt'a'j de la kontinent'o (4 ĝis 5 el'cent'o'j jar'e), la ekster'land'a'j invest'o'j kresk'eg'as (mez'um'e + 16 el'cent'o'j jar'e ek'de 2006), sam'e kiel la eksport'o'j (+ 8 el'cent'o'j), kaj la komerc'o kun Uson'o, kun distanc'o la unu'a partner'o, kresk'as. La reg'ist'ar'o invest'as, konstru'as, modern'ig'as kaj garanti'as stabil'ec'o'n kaj social'a'n pac'o'n. Dank'e al la petrol-help'o de la ĉavesisma Venezuelo — ĉiu'jar'e la ekvivalent'o de kvar'on'o de la naci'a buĝet'o — ĝi financ'as plur'a'j'n cel'at'a'j'n soci'a'j'n program'o'j'n. Sed la grand'a'j'n trans'form'ad-ambici'o'j'n de hieraŭ ĝi anstataŭ'ig'as per simil'a'j projekt'o'j de “batal'o kontraŭ la mal'riĉ'ec'o”, fin'e, al tiu'j, kiu'j dek jar'o'j'n antaŭ'e akompan'is la struktur'a'j'n adapt'o'j'n.

Kaj tio ne sen not'i cert'a'j'n sukces'o'j'n, oft'e tro'ig'at'a'j'n en la oficial'a'j anonc'o'j. Laŭ la reg'ist'ar'o la part'o de la loĝ'ant'ar'o viv'ant'a sub la sojl'o de mal'riĉ'ec'o mal'grand'iĝ'is, pas'ant'e de 42,5 el'cent'o'j en 2009 al 29 el'cent'o'j en 2013. Se oni aplik'as la metod'o'n uz'at'a'n de la Mond'a Bank'o, la redukt'ad'o montr'iĝ'as mal'pli grand'a : de 44,7 el'cent'o'j de mal'riĉ'ul'o'j en 2009 al 40,5 el'cent'o'j en 2013, dum la ekstrem'a mal'riĉ'ec'o stagn'as (de 9,7 al 9,5 el'cent'o'j). Sed la mal'egal'ec'o'j kresk'is, pri kio la oficial'a'j taks'aĵ'o'j konsent'as. [5] “La nombr'o de mult'milion'ul'o'j (minimum'e po 30 milion'o'j da dolar'o'j) konstant'e kresk'is de antaŭ kvar jar'o'j kaj ating'as hodiaŭ 210”, skrib'is la ekonomik'ist'o Enrique Sáenz en 2016. [6] Du jar'o'j'n antaŭ'e la grand'a'j riĉ'ul'o'j de la land'o'j jam koncentr'is inter si tiom da riĉ'aĵ'o'j kiom ili'a'j koleg'o'j en Gvatemalo, la plej grav'a ekonomi'o de la ter'kol'o kaj inter la plej mal'egal'ec'a'j de la mond'o.

Ali'flank'e, pli ol la du'on'o de la nikaragv'an'o'j jam ne pov'as pag'i la canasta básica (la ĉiu'tag'a'j'n viv'neces'a'j'n produkt'o'j'n), ĉar la mez'a real'a salajr'o kovr'as nur 70 el'cent'o'j'n de ĝi'a kost'o. Laŭ la Centr'a Bank'o de Nikaragvo, 80 el'cent'o'j de la aktiv'a loĝ'ant'ar'o viv'as de la mal'oficial'a sektor'o en 2017, kontraŭ 60 el'cent'o'j en 2009. Kaj, malgraŭ la du'obl'iĝ'o de la riĉ'aĵ'o'j produkt'at'a'j intern'e de ĝi'a'j lim'o'j en dek jar'o'j, Nikaragvo rest'as la plej mal'riĉ'a land'o de la kontinent'o post Haitio.

Ek'de 2015-2016 la venezuela help'o mal'alt'iĝ'is, sam'e kiel la prez'o de la krud'material'o'j, kaj la etos'o de la afer'o'j kun Uson'o mal'bon'iĝ'is. Tiu fal'o de la konjunktur'o komplik'ig'is la situaci'o'n por la reg'ist'ar'o. Ĝi sen'ig'as ĝi'n je rimed'o'j, kiu'j ebl'ig'is al ĝi far'i si'a'n ag'ad'o'n toler'ebl'a en la okul'o'j de la loĝ'ant'ar'o. Pli mal'bon'e : la kriz'o minac'as la alianc'o'n teks'it'a'n de s-ro Or'teg'a — kaj de li'a edz'in'o Rosario Murillo, vic'prezid'ant'in'o kaj nun ŝlos'il'a figur'o de la potenc'o — kun du grav'a'j partner'o'j, la grand'a'j privat'a'j grup'o'j (mal'trankvil'a'j pro mal'rapid'iĝ'o de la ekonomi'o kaj pro la social'a kontest'ad'o) kaj Uson'o. Ties latent'a mal'amik'ec'o est'is mild'ig'it'a nur de la kapabl'o de Managv'o garanti'i politik'a'n stabil'ec'o'n, liber'komerc'o'n kaj plej fidel'a'n kun'labor'ad'o'n pri migr'a'j afer'o'j.

Last'a'n April'o'n la mal'zorg'em'o de la reg'ist'ar'o front'e al la arb'ar'a'j brul'ad'o'j en la natur-rezerv'o Indio Maíz, post'e projekt'o de pensi-re'form'o'j unu'e pel'is sur la strat'o'n cent'o'j'n da ekologi'ist'o'j, al kiu'j al'iĝ'is plur'a'j mil'o'j da student'o'j kaj da pensi'ul'o'j. Ekstrem'e koler'ig'it'a de la per'fort'a sub'prem'ad'o, la opini'o post'e mobiliz'iĝ'is kontraŭ la prezid'ant'a par'o kaj ĝi'a'j simbol'o'j. Dek'o'j da barikad'o'j lev'iĝ'is tra la land'o, ĉef'e de student'o'j, jun'ul'o'j el la popol'a'j kvartal'o'j aŭ de kamp'ul'o'j. Plur'a'j manifestaci'o'j, kiu'j kun'ig'is ĝis cent'mil'o'j'n da nikaragv'an'o'j, marŝ'is tra la urb'o'j. Ili al'front'is la paf'o'j'n de la polic'o kaj de la “volont'ul'a'j polic'ist'o'j” — nom'o kiu'n don'is al ili la prezid'ant'o en la televid'o Cable News Network (CNN) la 28-an de juli'o — kaj kiu est'is ekip'it'a per arm'il'o'j de la naci'a arme'o.

Opozici'o en la opozici'o

De Tri'cent ĝis kvar'cent mort'int'o'j, mil'o'j da vund'it'o'j kaj da mal'liber'ul'o'j post'e, prov'o de “dialog'o por la pac'o” est'is abort'ig'it'a, kaj la land'o est'is pur'ig'it'a je si'a'j barikad'o'j. Cert'a'j student'a'j aŭ kamp'ul'a'j gvid'ant'o'j, sam'e kiel sandin'ist'a'j disident'o'j, kaŝ'as si'n, se ili ne fuĝ'is ekster'land'e'n. La ŝtat'estr'o si'a'vic'e gratul'as si'n pro la re'ven'o al la “normal'ec'o”. Inter'temp'e li tamen perd'is la apog'o'n de la katolik'a eklezi'o — en tiu ĉi konflikt'o kontraŭ-Or'teg'a per'ant'o — kaj de la grand'a mastr'ar'o. Post pli ol ses semajn'o'j da sub'prem'ad'o la tri unu'a'j financ'a'j grup'o'j (Pellas, Lafise kaj Banpro), kiu'j ĝis tiam sen'kondiĉ'e sub'ten'is li'n, fin'e las'is li'n fal'i. La Super'a Konsil'ant'ar'o de la Privat'a'j Entrepren'o'j (Cosep), la Ĉambr'o de Komerc'o kaj Industri'o (AmCham) en Managv'o kaj la Nikaragva Fond'aĵ'o por Ekonomi'a kaj Social'a Dis'volv'ad'o (Funides) est'is ceter'e unu'a'rang'a'j ĉe la Civit'an'a Alianc'o por la Just'ec'o kaj la Demokrati'o, invit'it'a de la Episkop'a Konferenc'o por inter'trakt'i kun la reg'ist'ar'o. “Ili postul'as la fin'o'n de la per'fort'o kaj la okaz'ig'o'n de anticip'a'j elekt'o'j en 2019, sed ne la ĝeneral'a'n strik'o'n nek la tuj'a'n eks'ig'o'n de la prezid'ant'a par'o, kio'n postul'as ali'a'j kompon'ant'o'j — part'o pli popular'a aŭ pli mal'dekstr'a — de la opozici'o”, bedaŭr'as la student'a respond'ec'ul'in'o Claudia H.

“La ribel'o est'as divers'element'a, konfirm'as s-ro René Rodríguez, universitat'a aktiv'ul'o de la grup'o SOS Nic'a'ragu'a. Unu'flank'e la « Miami boys », kiu'j en'ir'is la land'o'n post la mal'venk'o de la sandin'ist'a revoluci'o en 1990, kun mastr'a program'o proksim'a al la uson'a'j interes'o'j. Ali'flank'e mult'a'j histori'a'j sandin'ist'o'j kaj seri'o da social'a'j, student'a'j, femin'ist'a'j, indiĝen'a'j kaj kamp'ul'a'j organiz'aĵ'o'j, kiu'j kontraŭ'as la prioritat'o'n al el'min'ad'o kaj la koncentr'ad'o'n de la grund'o'j.” La unu'a'j dezir'as, ke Vaŝington'o pli akr'ig'u si'a'j'n kondamn'o'j'n kaj aktiv'ig'as si'a'n Nic'a'ragu'a'n Investment Conditionality Act (Nic'a). Tiu tekst'o, kiu atend'as aprob'o'n en la Senat'o de pli ol jar'o, kondiĉ'as la konsent'o'n de Uson'o al prunt'o'j de la mult'flank'a'j instituci'o'j “al re'star'ig'o de la demokrati'o kaj al la batal'o kontraŭ la korupt'o”. La du'a'j star'ig'is la Kun'labor'ad'o'n de la Soci'a'j Mov'ad'o'j, kiu, sen rekt'a politik'a apog'o, propon'as “voj'o'n por demokrati'ig'o” : eks'ig'o de la reĝim'o Or'teg'a-Murillo, star'ig'o de trans'ir'a reg'ist'ar'o, elekt'o de konstituci'ig'a asemble'o.

Aktual'e, dum la soci-ekonomi'a situaci'o daŭr'e pli mal'bon'iĝ'as, la nikaragva potenc'o vet'as sur la brutal'a esting'o de la “puĉ'ist'o'j”. Ekster'e ĝi prov'as kompromis'i kun la rekomend'o'j kaj la minac'o'j de sankci'o'j de “inter'naci'a komun'um'o”, pri kiu neni'u forges'is, ke ĝi sub'ten'is ke en la last'a'j jar'o'j ĝi sub'ten'is, aplaŭd'is kaj eĉ financ'is Managv'o'n pro la ortodoks'ec'o de si'a politik'o …

Bernard Du'term'e.

La Histori'o'grafi'o de ni'a last'a'temp'a pas'int'ec'o, kun tiu de la ekonomi'o, est'as sen'dub'e la intelekt'a kamp'o, kiu daŭr'e rest'as la plej konflikt'a. En ĝi tem'as pri la ebl'ec'o aŭ mal'ebl'o referenc'i la emancip'a'j'n kaj revoluci'a'j'n prov'o'j'n, kiu'j'n la histori'o spert'is ; sam'e mult'a'j solv'o'j por ŝanĝ'i la kapital'ism'o'n kaj do da refut'o'j de ĝi'a pretend'o reprezent'i la sol'e ebl'a'n manier'o'n de social'a organiz'iĝ'o. Pro tiu konstat'o, kaj pro la neces'o don'i al la progres'em'a'j aktiv'ul'o'j ili'a'n histori'o'n, la ital'a komun'ist'a filozof'o Domeniko Losurdo [1], mal'aper'int'a last'a'n juni'o'n, entrepren'is komplet'a'n kritik'o'n de la domin'ant'a histori'o'grafi'o. [2]

La unu'a kamp'o, en kiu li praktik'is si'a'n analiz'o'n, est'is tiu de la intelekt'a genealogi'o de la politik'a'j fort'o'j. Li sekv'is la rekt'a'n lini'o'n de la stud'o'j dediĉ'it'a'j de Georg'o Lukaĉo al la german'a histori'o de la pens'ad'o [3] kaj li entrepren'is la kontest'ad'o'n de la liberal'a rakont'o de mil'jar'a al'front'iĝ'o inter liber'ec'o kaj total'ism'o, kia leg'ebl'as ekzempl'e ĉe Karl Popper. En la stud'ad'o, kiu'n li dediĉ'is al la politik'a liberal'ism'o, [4] li profund'ig'is la intuici'o'n, jam ĉe'est'a'n ĉe Karlo Marks'o, de profund'a ambigu'o de tia filozofi'o, kiu est'iĝ'is inter la 17-a kaj la 19-a jar'cent'o'j, de John Locke ĝis Alexis de Tocqueville, ĉirkaŭ la noci'o'j de natur'rajt'o kaj individu'a liber'ec'o. La liberal'ism'o efektiv'e postul'as universal'ig'o'n de la rajt'o'j, inter'ali'e de tiu, fundament'a, de la rajt'o je propriet'o. Kio princip'e emancip'as grup'o'j'n politik'e mal'grand'a'j'n, sed kio ir'as sam'paŝ'e kun la grav'a mal'bon'iĝ'o de la kondiĉ'o'j de tiu'j, al kiu'j tiu'j rajt'o'j est'as rifuz'it'a'j — kio'n ilustr'as la sklav'ism'o, tip'a por tiu “eksklud'a klaŭz'o”, kiu konsist'ig'is la liberal'ism'o'n. La lim'o inter liberal'a tradici'o kaj konservativ'a tradici'o est'as pro tio almenaŭ mal'klar'a …

Losurdo real'ig'as metod'o'n, kiu miks'as filozofi'o'n kaj histori'o'n, konfront'ant'e la koncept'o'j'n uz'at'a'j de la stud'at'a'j aŭtor'o'j kun la histori'a'j krom'signif'o'j de la termin'o'j, per kiu'j ili esprim'as ili'n. Li aplik'as tiu'n metod'o'n al la plej kanon'a'j aŭtor'o'j, inkluziv'e de Niceo [Friedrich Nietzsche], kio ebl'ig'as al li sen'valid'ig'i la interpret'o'j'n, kiu'j izol'as li'a'j'n plej polemik'a'j'n koncept'o'j'n (sklav'o, vir'in'o, jud'o ktp) el la kun'tekst'o kaj la li'a'temp'a'j diskut'o'j, al kiu'j ili dank'as part'o'n de si'a senc'o. [5]

En tiu sam'a perspektiv'o de kritik'a pri'lum'ad'o li'a'j labor'o'j pri la german'a ideal'ism'o [6] mal'e vol'as montr'i la el'star'e progres'em'a'n karakter'o'n de tiu'j, kiu'j est'is oft'e prezent'at'a'j kiel antaŭ'ul'o'j de la total'ism'o — unu'e de Hegelo [Georg Wilhelm Friedrich Hegel]. Losurdo raport'as pri la ĉirkaŭ'aĵ'o'j de li'a pens'ad'o de la histori'o, kaj de li'a teori'o profund'e politik'a de la hom'a komun'um'o, ankr'it'a en pens'ad'o stamp'it'a de admir'o por la Franc'a Revoluci'o.

Ĝust'e Hegelo serv'as al Losurdo kiel voj'mark'o por skrib'i la histori'o'n de la real'a'j social'ism'o'j, [7] la du'a grand'a aspekt'o de li'a verk'ar'o. Kontraŭ'flu'e al la abstrakt'a'j kondamn'o'j kaj de la ne'ad'o de la histori'o, kiu'j amas'e montr'iĝ'as en la histori'o'grafi'o de la USSR kaj de la Popol'respublik'o Ĉin'uj'o, li entrepren'as la verk'ad'o'n de histori'o de la revoluci'o'j kaj de la reĝim'o'j, kiu'j sekv'is ili'n, kiel prov'o'n per mal'rapid'a kaj mal'facil'a lern'procez'o. Mal'perfekt'a'j kaj kelk'foj'e krim'a'j, ili est'as re'met'end'a'j en si'a'n long'a'n histori'o'n (pez'o de la aŭtokrati'a tradici'o, de la mal'am'o inter la komun'um'o'j, ktp) kaj en si'a'n kun'tekst'o'n (milit'a invad'o de la Sovet'uni'o, situaci'o de kvazaŭ'a en'cirkl'ad'o, imperi'ism'a'j prem'o'j, ktp), kaj ne juĝ'end'a'j laŭ ideal'a norm'o ekster la konkret'a'j don'it'aĵ'o'j. Tiu'j analiz'o'j por iu'j pov'us ŝajn'i kontest'ebl'a'j. Sed Losurdo, per si'a tut'a konsider'ind'a labor'o, [8], ankaŭ met'is la mark'o'j'n de politik'a kaj intelekt'a real'propr'ig'o de la grand'a progres'em'a tradici'o.

Guillaume Fond'u.

Kun La for'ir'o de Brit'uj'o la eŭrop'a'j financ'o'j est'os redukt'it'a'j je proksim'um'e 10 miliard'o'j da eŭr'o'j jar'e. Dum oni atend'as, ke la reg'ist'ar'o'j inter'konsent'u pri star'ig'o de nov'a'j resurs'o'j, la buĝet'o'j de la du histori'e grand'a'j politik'o'j de la Eŭrop'a Uni'o dev'os sufer'i la plej grand'a'j'n for'tranĉ'o'j'n : la politik'o de kun'ten'iĝ'o (aŭ region'a politik'o) kaj la komun'a kamp'kultur'a politik'o (KKP), kies kredit'o'j fal'os 16-el'cent'e dum la ven'ont'a'j sep jar'o'j kaj ating'os mez'um'e iom'et'e pli ol 46 miliard'o'j da eŭr'o'j jar'e. [1]

Ek'de la jar'o 1992 la KKP jam est'is sen'ig'it'a je si'a'j precip'a'j rimed'o'j por regul'ad'o de la merkat'o'j, kaj per tio mal'proksim'iĝ'is de kelk'a'j ĝi'a'j cel'o'j, kiu'j'n la traktat'o de Romo en 1957 atribu'is al ĝi : “kresk'ig'i la kamp'kultur'a'n produkt'iv'o'n”, “cert'ig'i al la kamp'kultur'a loĝ'ant'ar'o egal'a'n viv'nivel'o'n”, “garanti'i la proviz'ad'a'n sekur'ec'o'n”, “cert'ig'i raci'a'j'n prez'o'j'n (…) al la konsum'ant'o'j kaj “stabil'ig'i la merkat'o'j'n”. La minimum'a'j garanti'at'a'j prez'o'j, la vari'a'j dogan'aĵ'o'j star'ig'it'a'j en la kadr'o de la komun'um'a prefer'o, la help'o'j al eksport'ad'o kaj la produkt'ad-kvot'o'j, star'ig'it'a'j en la 1960-aj jar'o'j, iom post iom est'is mal'munt'it'a'j post la al'iĝ'o de la Uni'o al la Mond'a Organiz'aĵ'o pri Komerc'o (Mok), la 1-an de Januar'o 1995. En Juni'o de 2018 la Eŭrop'a Komision'o konfirm'is tiu'n orient'iĝ'o'n : la help'o al kamp'kultur'ist'o'j dev'as hav'i “neni'a'n aŭ mal'mult'a'n influ'o'n al la inter'naci'a'j inter'ŝanĝ'o'j”, por ke “la Uni'o pov'u respekt'i si'a'j'n dev'o'j'n (…) en la inter'konsent'o kun la Mok”. La eŭrop'a'j prez'o'j dev'as do est'i laŭ la inter'naci'a'j merkat'o'j.

Sed, kvazaŭ ŝton'et'o en la ŝu'o, “detal'o” perturb'as tiu'n nov'liberal'a'n rapid'marŝ'o'n : la kamp'kultur'a'j merkat'o'j est'as struktur'e mal'stabil'a'j ; la mond'a'j kurs'o plej oft'e rezult'as el sub'kost'a vend'ad'o, ĉar ili kongru'as kun la krom'aĵ'o'j de la plej konkurenc'kapabl'a'j land'o'j. La eŭrop'a'j kamp'kultur'ist'o'j sufer'as prez'o'j'n, kiu'j ĝeneral'e ne kovr'as la produkt'ad-kost'o'j'n.

Kontraŭ'e al la decid'o'j de Bruselo la kamp'kultur'a'j politik'o'j en la ceter'a mond'o est'is fort'ig'it'a'j ek'de la nutr'aĵ'a kriz'o de 2008. En Hind'uj'o aŭ Ĉin'uj'o la intern'a'j prez'o'j de mult'a'j produkt'o'j tiel super'as la mond'a'j'n kurs'o'j'n dank'e al dogan'aĵ'o'j, garanti'at'a'j minimum'a'j prez'o'j kaj al grand'a'j publik'a'j stok'o'j. En Uson'o produkt'ist'o'j ricev'as vari'a'j'n help'o'j'n laŭ la evolu'o de la merkat'o. Kvazaŭ sol'a inter ĉiu'j, la Eŭrop'a Uni'o si'a'vic'e al'kroĉ'ig'as si'n al la liber'komerc'a logik'o de la 1990-aj jar'o'j.

Tamen, al'front'it'a'j al la kriz'o de la kamp'kultur'a mond'o, la ekonomik'ist'o'j de la Komision'o sam'e frenez'e kiel sen'util'e cerb'um'as por trov'i solv'o'j'n en la kadr'o de mal'permes'o de publik'a inter'ven'o. Do ili propon'as, en la est'ont'a KKP, solid'ig'i la “instrument'o'j'n de risk'o-mastr'um'ad'o” : privat'a'j asekur'o'j kaj mutual'a'j fondus'o'j. Sed tia'j instrument'o'j efik'as nur kiam la prez'o'j fal'as por long'a daŭr'o. Ili est'as sen'util'a'j ankaŭ kiam la prez-mal'alt'iĝ'o'j okaz'as por la plej mult'a'j produkt'o'j sam'temp'e kaj tiel mal'ebl'ig'as la mutual'ig'o'n de la risk'o'j. Nu, ĝust'e tio plej oft'e okaz'as en la kamp'kultur'a sektor'o.

La frenez'o de la sen'lig'a'j help'o'j

En Kun'tekst'o de mal'regul'ig'ad'o de la merkat'o'j la grand'a'j transport'a'j kaj distribu'a'j entrepren'o'j daŭr'e ricev'as la plej grand'a'n part'o'n el la al'don'valor'o, mal'profit'e al la kamp'kultur'ist'o'j. La prez'o'j pag'at'a'j al la produkt'ist'o'j tiel fal'is du'on'e en la last'a'j kvar'dek jar'o'j, dum tiu'j de la kamp'kultur'a'j nutr'aĵ'o'j aĉet'at'a'j de la konsum'ant'o'j apenaŭ ŝanĝ'iĝ'is (-7 el'cent'o'j en konstant'a'j eŭr'o'j ek'de 1975. [2] La branĉ'o de kamp'kultur'a nutr'aĵ'o'j spert'is pli kaj pli akr'a'n centr'iĝ'o'n de la entrepren'o'j mal'antaŭ la kamp'kultur'a produkt'ad'o (trans'form'ad'o, distribu'ad'o), sed ankaŭ antaŭ (sem'o'j, ĥemi'a'j produkt'o'j, maŝin'ism'o). Ŝajn'as, ke tio ne emoci'ig'as la instanc'o'j'n de la konkurenc'o.

Kio'n da propon'as la Eŭrop'a Komision'o en 2918 ? Instig'i la star'ig'o'n de produkt'ist'a'j organiz'aĵ'o'j, ĉu lok'a'j aŭ naci'skal'a'j, por mastr'i la sur'merkat'ig'o'n kaj la vend'o'prez'o'j'n de ili'a'j produkt'o'j, kiel tio jam okaz'as en cert'a'j sektor'o'j ek'de 1960 en Franc'uj'o (bov'viand'o, freŝ'a'j frukt'o'j kaj legom'o'j, ktp). Cert'e, tia'j grup'iĝ'o'j neces'as. Tamen ĉu ili sufiĉ'as, dum publik'a inter'ven'o ne ekzist'as ? Krom'e, se, front'e al la problem'o'j kaŭz'it'a'j de la mal'regul'ig'ad'o de la merkat'o'j, oni dev'as serĉ'i solv'o'j'n en la star'ig'o de oligopol'o'j de produkt'ist'o'j, tiam oni prefer'e ĉes'u cerb'um'i ! [3]

Jen ali'a voj'o, kiu'n la Eŭrop'a Komision'o dezir'as uz'i : la “kriz'o-rezerv'o”. Tiu mon'o de 450 milion'o'j da eŭr'o'j pren'it'a el la buĝet'o de la KKP kaj neniam uz'it'a post si'a kre'iĝ'o en 2015, hav'as kiel cel'o'n “la mastr'um'ad'o'n de la merkat'o aŭ la stabil'ig'o'n en kaz'o de kriz'o'j kiu'j tuŝ'as la produkt'ad'o'n aŭ la distribu'ad'o'n”. Ĝi pov'as serv'i ekzempl'e por pag'i help'o'j'n por ne'ekvilibr'ig'i la merkat'o'j'n per instig'o'j al mal'pli da produkt'ad'o. La Komision'o plan'as nun, ke oni pov'u trans'ig'i de unu jar'o al ali'a la sum'o'j'n ne uz'it'a'j'n. Sed, sen propon'o de nov'a metod'o en la kriz'o-mastr'um'ad'o, apenaŭ kred'ebl'as, ke tiu kriz'o-rezerv'o iu'n tag'o'n est'os uz'at'a.

La Uni'o dispon'as krom'e pri ali'a rimed'o : la dogan'aĵ'o'j ĉe la eŭrop'a'j land'lim'o'j, kiu'j rest'as, por mult'a'j kamp'kultur'a'j produkt'o'j, pli alt'a'j ol en ali'a'j ekonomi'a'j sektor'o'j (11,1 el'cent'o'j mez'um'e, kontraŭ 4,2 el'cent'o'j por la tut'a eŭrop'a komerc'o). Sed tio ne kalkul'as kun la liber'komerc'ism'a'j traktat'o'j, kiu'j mult'iĝ'as kun tre mult'a'j land'o'j kaj region'o'j de la mond'o kaj kiu'j ĉiu'foj'e decid'as import'o-kvot'o'j'n kun redukt'it'a'j aŭ sen dogan'aĵ'o'j. Tiel stat'as kun la Ĉiom'a ekonomi'a kaj komerc'a traktat'o (Cet'a laŭ la franc'a), kiu'n la EU far'is kun Kanado kaj kiu est'as part'e aplik'at'a ek'de 2017, aŭ kun tiu aktual'e inter'traktat'a kun la Mercosur (Argentino, Brazilo, Paragvajo, Urugvajo).

Fin'e, por sub'ten'i la kamp'kultur'ist'o'j'n kiu'j sufer'as sub'kost'a'j'n inter'naci'a'j'n prez'o'j'n, la Eŭrop'a Uni'o, kuraĝ'ig'it'a de la ortodoks'a'j ekonomik'ist'o'j, pens'is halt'ig'i tiu'n gajn'sistem'o'n. Ek'de 1992 la re'form'o'j konsist'is en dis'volv'ad'o de la help'o'j por ke ili est'u pag'at'a'j sen lig'o kun la aktiv'ec'o : tiu'j sen'lig'a'j help'o'j dev'is ne tuŝ'i la decid'o'n pri produkt'ad'o kaj dev'is respekt'i la signal'o'j'n de la merkat'o. Tiel 340.000 el la 440.000 franc'a'j kamp'kultur'a'j entrepren'o'j ricev'as help'o'n de la KKP, kiu'j en la last'a'j jar'o'j egal'as al 85 el'cent'o'j de la franc'a kamp'kultur'a en'spez'o en 2016. [4] Tiu'j sen'lig'a'j help'o'j est'as atribu'at'a'j ĉe ajn'a nivel'o de prez'o'j kaj de en'spez'o'j. Konklud'o : ili est'as mal'ŝpar'at'a'j en prosper'a'j jar'o'j anstataŭ est'i rezerv'at'a'j por mal'prosper'a'j jar'o'j. Ĉar ili est'as pag'at'a'j laŭ la nombr'o de hektar'o'j kaj ne de labor'ist'o'j, ili ne sub'ten'as la dung'o'n, sed instig'as al grand'ig'o de la kultur'at'a'j surfac'o'j. Tiu'j sen'lig'a'j help'o'j dev'os daŭr'e for'vor'i la buĝet'o'n de la ven'ont'a KKP, kun tio kio'n oni nun nom'as “baz'a help'o al en'spez'o”.

Jen ali'a danĝer'o de la anonc'it'a re'form'o : la mal'pli'ig'o de la “re'distribu'a pag'o” destin'it'a por sub'ten'i la mal'grand'a'j'n kaj mez'grand'a'j'n kamp'kultur'a'j'n entrepren'o'j'n nom'e de la dung'o. Se tiu meĥanism'o, hodiaŭ elekt'ebl'a, dev'as far'iĝ'i dev'ig'a, neni'a dev'ig'o est'as trud'at'a al la membr'o'ŝtat'o'j pri la sum'o. Ceter'e, kiel ĉe ĉia re'form'o, la Komision'o propon'as mal'alt'ig'i la sum'o'n de help'o'j por la tre grand'a'j entrepren'o'j por cert'ig'i sub'ten'o'n “pli just'a'n kaj pli bon'e cel'at'a'n”. [5] Ĝi plan'as de'pren'o'n el la help'o al entrepren'o ek'de 60.000 eŭr'o'j kaj plafon'ig'o'n ek'de 100.000 eŭr'o'j. Sed ebl'os alt'ig'i tiu'n plafon'o'n al la alt'ec'o de la labor-ŝarĝ'o'j (salajr'o'j kaj ekvivalent'o'j por famili'a labor'o), kio for'ig'as el tiu propon'o ĉi'a'n real'e dev'ig'a'n efik'o'n.

Sam'e stat'as pri la “ekologi'a dispon'o”, prezent'at'a kiel ĉef'a nov'aĵ'o de la est'ont'a KKP : la membr'o'ŝtat'o'j pov'us pag'i rekt'a'j'n help'o'j'n al la kamp'kultur'ist'o'j kiu'j engaĝ'iĝ'as en praktik'o'j favor'a'j al la medi'o. Sed ankaŭ tie, pro mank'o de la dev'ig'o dediĉ'i minimum'a'n buĝet'o'n, tiu dispon'o rest'os anekdot'a. Krom'e la plej entuziasm'a'j land'o'j dev'os lim'ig'i si'a'j'n ambici'o'j'n : la help'o pag'at'a laŭ hektar'o, dev'os rest'i sen'lig'a kun la produkt'ad'o. Ceter'e ĝi'a sum'o est'os strikt'e lim'ig'it'a al la krom'kost'o'j, kiu'j'n la kamp'kultur'ist'o pag'os por la ekologi'o, kiel mal'alt'iĝ'o de la produkt'ad'o lig'it'a al la trans'ir'o al la biologi'a produkt'ad'o. La medi'a'j serv'o'j, kiu'j'n la kamp'kultur'ist'o liver'as — por evit'i la ferm'ad'o'n de la pejzaĝ'o ekzempl'e per ripoz'a'j grund'o'j [6] — ver'ŝajn'e ne est'os ĝust'e kompens'at'a'j. Fin'e, la voj'o'j, kiu'j'n oni mal'ferm'is por prov'i prav'ig'i la sen'lig'a'j'n subvenci'o'j'n lig'ant'e ili'n aŭ al la dung'o aŭ al la medi'o konduk'as en sak'strat'o'n. Oni pov'as si'n demand'i, ĉu la real'a cel'o ne est'as : en taŭg'a moment'o for'ig'i ili'n.

Oficial'e la re'form'o hav'as la task'o'n de “pli grand'a kompens'ad'o”, kiu las'as al la land'o'j pli grand'a'n spac'o'n. La Komision'o tiel propon'as re'don'i al la membr'o'ŝtat'o'j la respond'ec'o'n difin'i la plej grav'a'j'n regul'o'j'n en la “naci'a'j strategi'a'j plan'o'j”. Tiel okaz'as pri grav'a'j medi'a'j norm'o'j. En tiu tre fleks'ebl'a kadr'o ĉio est'as far'it'a por ke ĉiu reg'ist'ar'o pov'u ag'i laŭ'bezon'e kaj ke la komun'a inter'trakt'ad'o est'u flu'a. La rezult'o est'as jam antaŭ'e kon'at'a : en la spac'o de la eŭrop'a liber'komerc'o la mal'sam'ec'o'j de sub'ten'o kaj de norm'o'j pov'as nur pli'fort'ig'i la konkurenc'a'j'n distord'aĵ'o'j'n, kiu'j jam est'as grav'a'j pri salajr'o'j.

Bon'a lern'ant'o de la Mok

La Eŭrop'a Uni'o sci'e for'las'as la rol'o'n de medi'a polic'ist'o, kiu'n ĝi tamen komenc'is lud'i per la direktiv'o kiu difin'as cel'o'j'n por mal'pli'ig'i la akv'o-polu'ad'o'n per nitr'at'o'j kaj tro'sterk'ad'o de la grund'o'j. En eŭrop'a spac'o rekt'e lig'it'a kun la inter'naci'a'j prez'o'j la plej konservativ'a'j en ĉiu land'o pov'as facil'e postul'i minimum'a'j'n dev'ig'o'j'n por ne tuŝ'i si'a'n konkurenc'kapabl'o'n.

La kresk'o de la medi'a'j zorg'o'j ek'de la 1980-aj jar'o'j favor'is “verd'iĝ'o'n” de la KKP, kun alt'ig'o de la help'o'j al biologi'a kamp'kultur'o aŭ al mal'favor'ig'at'a'j zon'o'j. Tiu “du'a pilier'o” de la KKP ĝu'is kresk'ant'a'j'n fondus'o'j'n ĉe ĉiu re'form'o ; ili est'os nun pli ol 25-el'cent'e redukt'ot'a'j. Koncern'e la krom'a'j'n ekologi'a'j'n kondiĉ'o'j'n trud'at'a'j'n al ĉiu'j ricev'ant'o'j de sen'lig'a'j help'o'j ek'de la last'a'j re'form'o'j, la Eŭrop'a Financ'kontrol'ej'o taks'is ke ili al'port'as “neni'a'n profit'o'n por la medi'o”. [7] La Komision'o tir'is el tio tre strang'a'j'n konklud'o'j'n : ĝi propon'as jam neni'a'n preciz'a'n kondiĉ'o'n je komun'um'a nivel'o.

Vol'ant'e lud'i la bon'a'n lern'ant'o'n de la Mok, Eŭrop'o konduk'as si'a'n kamp'kultur'a'n politik'o'n en sak'strat'o'n. Tamen la KKP est'as unu el la cement'o'j de ĝi'a konstru'o. Sen'efik'a front'e al la kriz'o'j de kamp'kultur'a'j en'spez'o'j kaj ne'kapabl'a akompan'i la ekologi'a'n kaj social'a'n trans'ir'o'n de la kamp'kultur'o, la aktual'a politik'o krom'e kontribu'as al blok'ad'o de la komerc'a mult'flank'ec'o, ĉar la sojl'o'land'o'j kaj, ek'de nun, Uson'o kontest'as la neŭtral'ec'o'n de la sen'lig'a'j help'o'j, kiu'j est'as la esenc'a part'o de la eŭrop'a'j help'o'j. [8] Nutr'aĵ'a sekur'ec'o, lukt'ad'o kontraŭ la klimat'a ŝanĝ'o, protekt'o de la natur'a'j resurs'o'j, dung'o, migr'ad'o'j : la kamp'kultur'o trov'iĝ'as en la centr'o de la ĉef'a'j defi'o'j de la 21-a jar'cent'o. Malgraŭ tio la Eŭrop'a Komision'o ŝajn'as vol'i ankoraŭ iom pli redukt'i si'a'j'n ambici'o'j'n. Kaj sufer'ig'i mult'a'j'n eŭrop'a'j'n kamp'ul'o'j'n.

Frédéric COURLEUX kaj Aurélie TROUVÉ.

VINTAGE [1], retr'o [2], bel'a nostalgi'o … Oni salut'as la pas'int'ec'o'n kiel neniam antaŭ'e, ĉar la est'ont'ec'o sen'iluzi'ig'is. La promes'o'j de la progres'o far'iĝ'is minac'o'j. Ĝi signif'as nun kvazaŭ aŭtomat'e la sukces'o'j'n de la scienc'o kaj de la teĥnologi'o'j, oft'e asoci'at'a'j de mal'salut'ind'a'j montr'iĝ'o'j de la modern'ec'o : la atenc'o'j al la medi'o, la modif'o'j de la labor'o, la genetik'a'j manipul'ad'o'j … Iel mal'klar'e la noci'o mem de progres'o est'as par'ig'at'a kun tiu de ŝanĝ'o. Inkluziv'e de la valor'o'j, sam'e individu'a'j kiel politik'a'j. Est'i mal'ferm'it'a, est'i mov'iĝ'em'a, est'i vigl'a : jen kio'n ĝi pretend'as simbol'i. Tiu'j, kiu'j rifuz'as obe'i, ŝajn'e est'as … mal'progres'em'ul'o'j, eĉ reakci'ul'o'j aŭ almenaŭ popol'ist'o'j. Oni kompren'as, ke est'as iom da mal'fid'o, eĉ se nur vid'e al la rezult'o'j de la praktik'ig'o de tiu'j trud'o'j, memor'ig'as la last'a liver'aĵ'o de Manière de voir. [3]

Ŝajn'as, ke tiu mal'ŝat'o est'as saĝ'a. Sed tamen bon'eg'a'j progres'o'j efektiv'e okaz'is nom'e de ideal'o de progres'o. De la for'ig'o de la privilegi'o'j en 1789 ĝis la star'ig'o de la social'a asekur'o, de la princip'o de sen'pag'a instru'iĝ'o, laik'a kaj dev'ig'a, star'ig'it'a de la Pariza Komun'um'o ĝis la pag'at'a'j feri'o'j de la Popol'front'o, okaz'is bril'a'j konker'o'j, kiu'j invent'is la ebl'ec'o'n de mond'o, kie ĉiu est'u egal'a kun la ali'a.

La ating'o'j ne al'ven'is meĥanik'e, kvazaŭ mov'at'a'j de aŭtonom'a fort'o. Ili est'is produkt'it'a'j de kolektiv'a'j imag'o'j kaj batal'o'j, port'at'a'j de la rifuz'o de la tradici'a komun'a saĝ'o, kiu plej oft'e est'as nur la inter'ig'o de la reg'ant'a'j valor'o'j. Jes, rifuz'i ke ĉio est'u skrib'it'a, ke la hom'o'j bezon'as ĉef'o'n kaj la soci'o hierarĥi'o'n, ke la mal'egal'ec'o'j est'as natur'a'j, tio signif'is ek'ig'i la batal'o'n kontraŭ la rezignaci'o, invent'i est'ont'ec'o'n pli kaj pli loĝ'ebl'a'n. Liber'ig'a aŭdac'o. Tiu progres'o est'is sufiĉ'e pal'ig'it'a, aŭ taks'at'a mal'pli valor'a, aŭ de'voj'ig'it'a.

Nun'temp'e ĝi'a pri'dub'ig'o vol'as est'i konsider'at'a kiel aŭtent'e Nov'a kajer'o de “Manière de voir” — Ĉu esting'i la Lum'o'j'n ?

VINTAGE [4], retr'o [5], bel'a nostalgi'o … Oni salut'as la pas'int'ec'o'n kiel neniam antaŭ'e, ĉar la est'ont'ec'o sen'iluzi'ig'is. La promes'o'j de la progres'o far'iĝ'is minac'o'j. Ĝi signif'as nun kvazaŭ aŭtomat'e la sukces'o'j'n de la scienc'o kaj de la teĥnologi'o'j, oft'e asoci'at'a'j de mal'salut'ind'a'j montr'iĝ'o'j de la modern'ec'o : la atenc'o'j al la medi'o, la modif'o'j de la labor'o, la genetik'a'j manipul'ad'o'j … Iel mal'klar'e la noci'o mem de progres'o est'as par'ig'at'a kun tiu de ŝanĝ'o. Inkluziv'e de la valor'o'j, sam'e individu'a'j kiel politik'a'j. Est'i mal'ferm'it'a, est'i mov'iĝ'em'a, est'i vigl'a : jen kio'n ĝi pretend'as simbol'i. Tiu'j, kiu'j rifuz'as obe'i, ŝajn'e est'as … mal'progres'em'ul'o'j, eĉ reakci'ul'o'j aŭ almenaŭ popol'ist'o'j. Oni kompren'as, ke est'as iom da mal'fid'o, eĉ se nur vid'e al la rezult'o'j de la praktik'ig'o de tiu'j trud'o'j, memor'ig'as la last'a liver'aĵ'o de Manière de voir. [6]

Ŝajn'as, ke tiu mal'ŝat'o est'as saĝ'a. Sed tamen bon'eg'a'j progres'o'j efektiv'e okaz'is nom'e de ideal'o de progres'o. De la for'ig'o de la privilegi'o'j en 1789 ĝis la star'ig'o de la social'a asekur'o, de la princip'o de sen'pag'a instru'iĝ'o, laik'a kaj dev'ig'a, star'ig'it'a de la Pariza Komun'um'o ĝis la pag'at'a'j feri'o'j de la Popol'front'o, okaz'is bril'a'j konker'o'j, kiu'j invent'is la ebl'ec'o'n de mond'o, kie ĉiu est'u egal'a kun la ali'a.

La ating'o'j ne al'ven'is meĥanik'e, kvazaŭ mov'at'a'j de aŭtonom'a fort'o. Ili est'is produkt'it'a'j de kolektiv'a'j imag'o'j kaj batal'o'j, port'at'a'j de la rifuz'o de la tradici'a komun'a saĝ'o, kiu plej oft'e est'as nur la inter'ig'o de la reg'ant'a'j valor'o'j. Jes, rifuz'i ke ĉio est'u skrib'it'a, ke la hom'o'j bezon'as ĉef'o'n kaj la soci'o hierarĥi'o'n, ke la mal'egal'ec'o'j est'as natur'a'j, tio signif'is ek'ig'i la batal'o'n kontraŭ la rezignaci'o, invent'i est'ont'ec'o'n pli kaj pli loĝ'ebl'a'n. Liber'ig'a aŭdac'o. Tiu progres'o est'is sufiĉ'e pal'ig'it'a, aŭ taks'at'a mal'pli valor'a, aŭ de'voj'ig'it'a.

Nun'temp'e ĝi'a pri'dub'ig'o vol'as est'i konsider'at'a kiel aŭtent'e progres'em'a. Mir'ind'a pervers'ig'o de la vort'o'j, bril'a konfuz'ad'o de la ide'o'j. Por pli riĉ'ig'i si'a'n human'ec'o'n, neces'us re'ven'i al la kor'o, al la anim'o, al la mal'nov'a temp'o, kiam oni ankoraŭ sci'is viv'i, kaj al tio, kio'n la progres'o laŭ'dir'e perd'ig'is : la sent'o'n de io spirit'a. Neces'us mal'fid'i la arogant'a'j'n Lum'o'j'n [la ide'o'j'n de la kler'ism'o], kiu'j komenc'is emancip'iĝ'i el la ĉen'o'j de la obskur'ant'ism'o kaj de la natur'o, per la labor'o de la raci'o, kiu laŭ'dir'e feliĉ'ig'as nek la hom'o'j'n nek la planed'o'n. Tio signif'as anstataŭ'ig'i la arm'il'o'n de kritik'a analiz'o per re'tir'iĝ'o al asert'it'a hom'a esenc'o. Tio signif'as dis'solv'i la demand'o'n de soci'a progres'o en la individu'a'n kulp'iĝ'o'n. Antaŭ ol ir'i serĉ'ad'i la fantasm'a'j'n “perd'it'a'j'n bal'o'j'n”. Mir'ind'a pervers'ig'o de la vort'o'j, bril'a konfuz'ad'o de la ide'o'j. Por pli riĉ'ig'i si'a'n human'ec'o'n, neces'us re'ven'i al la kor'o, al la anim'o, al la mal'nov'a temp'o, kiam oni ankoraŭ sci'is viv'i, kaj al tio, kio'n la progres'o laŭ'dir'e perd'ig'is : la sent'o'n de io spirit'a. Neces'us mal'fid'i la arogant'a'j'n Lum'o'j'n [la ide'o'j'n de la kler'ism'o], kiu'j komenc'is emancip'iĝ'i el la ĉen'o'j de la obskur'ant'ism'o kaj de la natur'o, per la labor'o de la raci'o, kiu laŭ'dir'e feliĉ'ig'as nek la hom'o'j'n nek la planed'o'n. Tio signif'as anstataŭ'ig'i la arm'il'o'n de kritik'a analiz'o per re'tir'iĝ'o al asert'it'a hom'a esenc'o. Tio signif'as dis'solv'i la demand'o'n de soci'a progres'o en la individu'a'n kulp'iĝ'o'n. Antaŭ ol ir'i serĉ'ad'i la fantasm'a'j'n “perd'it'a'j'n bal'o'j'n”.

"Unu'a'foj'e en mi'a viv'o mi dev'is vic'atend'i por voĉ'don'i" dir'is Nicola Davies, re'memor'ant'e la referendum'o'n pri la Brit'el'ir'o, "mi do tuj sci'is ke ni mal'gajn'os. Kelk'a'j el'ir'is kaj demand'is “Kial mi dev'as uz'i krajon'o'n ?” Evident'e, ili neniam antaŭ'e vid'is balot'ad'ej'o'n."

Est'is tiel ke la loĝ'ant'o'j de Newport, en sud'a Kimri'o, help'is real'ig'i la Brit'el'ir'o'n en la referendum'o je la 23a de juni'o 2016  [1].

La urb'o kaj ĝi'a'j ĉirkaŭ'ant'a'j val'o'j est'is la hejm'o de kelk'a'j el la plej fru'a'j kaj plej pez'a'j industri'o'j de Briti'o, kaj ĝi ankoraŭ est'as kor'land'o por la Labor'ist'a Parti'o. Sed nek lojal'ec'o al la Labor'ist'o'j, nek ekspertiz'o ke la Brit'el'ir'o signif'os industri'a'n pere'o'n, pov'is mal'help'i ke 60% el la voĉ'don'ant'o'j de Newport elekt'u for'las'i la EU-on.

Promen'o laŭ'long'e de la ĉef'a butik'strat'o de la urb'o don'as respond'o'n al la demand'o ‘kial’. Sam'e kiel en 2016, butik'o post butik'o star'as ferm'it'a. Tiu'j butik'o'j kiu'j vigl'as plej'part'e est'as salajr'o'tag'a'j mon'prunt'ej'o'j, lombard'ej'o'j kaj la mult'a'j bon'far'a'j butik'o'j vend'ant'a'j brokant'aĵ'o'n. La tra'mal'sek'ig'it'a'j lit'kovr'il'o'j de la sen'hejm'ul'o'j, la grup'o'j de jun'a'j drog'de'pend'a'j vir'o'j, la ĝeneral'iĝ'o de la mal'san'o'j de mal'riĉ'ec'o, ĉiu'j'n ĉi al'front'as la loĝ'ant'o'j de Newport kiel ĉiu'tag'a'j re'memor'ig'il'o'j ke ili'a komun'um'o ricev'is tre ne'just'a'n trakt'ad'o'n de la nov'liberal'ism'a epok'o.

Mi ir'is al Kimri'o ĉar, du jar'o'j'n post'e, vid'ebl'as radi'o de esper'o por tiu'j, kiu'j dezir'as retro'ir'ig'i la Brit'el'ir'o'n. La propon'it'a plan'o de ĉef'ministr'o Theresa May pri la Brit'el'ir'o, inter'konsent'it'a de la kabinet'o ĉe Chequers, la kamp'ar'a dom'o de la ĉef'ministr'o'j de Briti'o, je la 6a de juli'o 2018, ekster'ordinar'e dis'fal'is. Sekv'is la eks'iĝ'o de Bor'is Johnson, la ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, kaj intern'a milit'o en'e de la Konservativ'a Parti'o. Ĉi tio damaĝ'is ne nur la popol'a'n sub'ten'o'n por la parti'o sed la sub'ten'o'n por la Brit'el'ir'o mem. La rezult'int'a sen'iluzi'iĝ'o nun montr'iĝ'as en la opini'sond'o'j.

En aŭgust'o, la kontraŭ-brit'el'ir'a kampanj'o Best for Britain publik'ig'is profund'a'n kaj detal'a'n opini'sond'o'n, uz'ant'e ne'ortodoks'a'n teknik'o'n nom'at'a'n plur'nivel'a regres'o kaj post'tavol'iĝ'o (multilevel regression and post-stratification - MRP). La rezult'o'j montr'is ke 112 elekt'o'distrikt'o'j nun est'as ŝanĝ'iĝ'int'a'j de pli'mult'a sub'ten'o por El'ir'o al pli'mult'a sub'ten'o por Rest'o. Laŭ la sond'o, 2,6 milion'o'j da civit'an'o'j ŝanĝ'is si'a'n pozici'o'n pri la Brit'el'ir'o - el kiu'j 1,6 milion'o'j plej'part'e Labor'ist'a'j voĉ'don'ant'o'j ŝanĝ'iĝ'is al Rest'o, kaj ĉirkaŭ unu milion'o da Konservativ'a'j voĉ'don'ant'o'j ŝanĝ'iĝ'is al El'ir'o.

Sub'ten'o por People’s Vot'e

Ĉi tio pli'fort'ig'is la sub'ten'o'n por la kampanj'o People’s Vot'e, alianc'o de liberal'a'j centr'ist'o'j kaj Labor'ist'a'j dekstr'ul'o'j kiu'j dezir'as du'a'n referendum'o'n por renvers'i la rezult'o'n de la unu'a. Kiam oni projekci'as la tut'land'a'j'n don'it'aĵ'o'j'n el la opini'sond'o de MRP sur la urb'o'n Newport, ĝi prognoz'as sving'iĝ'o'n de 9% al Rest'o - kvankam El'ir'o ankoraŭ hav'us mal'larĝ'a'n pli'mult'o'n en la urb'o.

Sed Nicola Davies, administr'ant'o de komun'um'a centr'o kaj Labor'ist'a aktiv'ul'o, est'as skeptik'a. Kvankam du'a referendum'o plaĉ'us al ŝi, ĝi est'us "tut'e katastrof'a por ĉi tiu lok'o. Ĝi eĉ pli divid'us la komun'um'o'n. Dum mult'a'j jar'o'j ni plend'is : vi ne interes'iĝ'as pri politik'a'j afer'o'j. Sed nun, unu'a'foj'e en si'a'j viv'o'j, ili voĉ'don'is. Ĉu ni dir'u al ili, vi'a voĉ'don'o ne grav'as ?"

Mi renkont'is ŝi'n kun grup'o de mal'dekstr'ism'a'j Labor'ist'a'j aktiv'ul'o'j el la region'o. Pec'o'n post pec'o, ili kun'met'is por mi mult'e pli kompleks'a'n histori'o'n pri la politik'a dinamik'o sur si'a teren'o ol tiu rivel'it'a de la last'a'temp'a'j opini'sond'o'j. Tio, kio ŝajn'as al opini'sond'ist'o'j est'i la raci'a aper'o de "aĉet'bedaŭr'o" ĉe voĉ'don'int'o'j por El'ir'o, ŝajn'as al lok'a'j progres'em'ul'o'j est'i fluktu'em'a kaj potencial'e danĝer'a situaci'o.

En Kimri'o, la Labor'ist'a Parti'o est'as la establ'it'a politik'a fort'o. Ĝi estr'as la Naci'a'n Asemble'o'n por Kimri'o, kiu respond'ec'as pri san'zorg'o, transport'o kaj eduk'ad'o en Kimri'o, ek'de la star'ig'o de la Asemble'o en la 1990aj jar'o'j. Rezult'e, en la plej mal'prosper'a'j lok'o'j est'as fort'a pleb'a kontraŭ'star'o al la Labor'ist'o'j, stimul'at'a de la ĉiu'tag'a'j plend'o'j kiu'j'n civit'an'o'j hav'as pri social'demokrat'a'j parti'o'j kiu'j ne plen'um'as si'a'j'n promes'o'j'n. Antaŭ la Brit'el'ir'o, ĉi tiu mal'kontent'o plej'part'e esprim'iĝ'is per la elekt'iĝ'o de cent'o'j da "sen'de'pend'a'j" magistrat'an'o'j de konservativ'a tendenc'o. Sed en maj'o 2016, dum la kampanj'o de la referendum'o pri la Brit'el'ir'o, la mal'kontent'o ebl'ig'is al la dekstr'ism'a ksenofobi'a parti'o UKIP ven'i kvazaŭ de neni'e kaj gajn'i sep deput'it'o'j'n en la Asemble'o, ricev'int'e 13% de la voĉ'don'ar'o. La Labor'ist'a Parti'o kred'is ke ĝi est'as lim'ig'int'a la influ'o'n de la kimr'a naci'ist'a parti'o Plaid Cymru, situ'ant'a mal'dekstr'e de ĝi kun 20%. Nun, ĝi dev'is pri'trakt'i tio'n, kio efektiv'e est'is brit'a naci'ist'a parti'o situ'ant'a dekstr'e de ĝi.

"Ili nur vol'as ke ĝi fin'iĝ'u"

Stephen Williams, muzik'ist'o kaj Labor'ist'a aktiv'ul'o el la eks'a min'ist'a urb'o Merthyr Tydfil, dir'is al mi ke kvankam ankaŭ li sub'ten'is Rest'o'n, li "nur vol'as ke ĝi fin'iĝ'u". Li dir'is ke la ekstrem'e dekstr'ism'a'j grup'o'j est'as mal'grand'a'j en la mal'nov'a'j min'val'o'j, sed varb'os al'iĝ'int'o'j'n se oni opini'os ke la Labor'ist'a Parti'o mal'observ'as la voĉ'don'ad'o'n pri la Brit'el'ir'o.

Margaret Davies, komun'um'a aktiv'ul'o kaj membr'o de la Labor'ist'a Parti'o en Merthyr Tydfil, kred'as ke la original'a'n voĉ'don'ad'o'n pri la Brit'el'ir'o instig'is mal'amik'ec'o kontraŭ la pol'a'j kaj portugal'a'j migr'int'o'j dung'at'a'j kun mal'alt'a'j salajr'o'j en grand'a lok'a buĉ'ej'o, kaj la sent'o ke - malgraŭ kvar tavol'o'j da ŝtat'a administr'ad'o, inter ili la magistrat'o, la Asemble'o, la brit'a parlament'o kaj Bruselo - neni'u ver'e zorg'as pri la popol'o de la kimr'a'j val'o'j. Malgraŭ la ĥaos'o de la reg'ist'ar'o de s-in'o May, ŝi dir'is : "Mi kred'as ke neni'o ŝanĝ'iĝ'is. Mi hav'as amik'o'j'n kiu'j voĉ'don'is favor'e al El'ir'o sed kiu'j nun favor'as Rest'o'n, sed mi ankaŭ hav'as amik'o'j'n kiu'j ir'is laŭ la mal'a direkt'o kaj kiu'j dir'as, ke ni obe'u la voĉ'don'ad'o'n".

Ĉi tiu'j civit'an'o'j apenaŭ rimark'is la proced'o'n de si'n'sekv'a'j prov'o'j kaj erar'o'j per kiu brit'a'j politik'ist'o'j est'as palp'e serĉ'int'a'j konkret'a'n propon'o'n pri la Brit'el'ir'o. Margaret Davies dir'is : "Ĝi jam daŭr'is tiel long'e kaj est'as tiel mal'mult'e da inform'o'j, ke la publik'o nur vol'as ke ĝi fin'iĝ'u".

Kaj en Newport kaj en Merthyr Tydfil, Labor'ist'a'j aktiv'ul'o'j esprim'is mal'trankvil'o'n pri tio, ke ras'ism'o kaj ksenofobi'o monopol'ig'as "ferm'it'a'j'n" Facebook-grup'o'j'n pri lok'a'j "nov'aĵ'o'j" [2]. En komun'um'o'j de urb'et'o'j, kie la fizik'a publik'a spac'o est'as efektiv'e sen'hom'a post la 18a hor'o, tia'j afiŝ'ej'o'j far'iĝ'is grav'a en'ret'a spac'o por el'send'i antaŭ'juĝ'o'j'n kaj fals'a'n propagand'o'n. Pli ol 17 000 al'iĝ'int'o'j leg'as la ferm'it'a'n Facebook-grup'o'n Merthyr Council Truths (Ver'aĵ'o'j pri la Magistrat'o de Merthyr). Ĝi'a'j influ'hav'ul'o'j konstant'e propagand'as la rakont'o'n ke membr'iĝ'o en la EU kaŭz'is mal'dung'iĝ'o'j'n en la Kimr'a'j Val'o'j, ke EU-financ'o'j por infra'struktur'o efektiv'e suĉ'as ekonomi'a'n ag'ad'o'n el Kimri'o, kaj ke la Labor'ist'a establ'it'ar'o est'as korupt'it'a.

Est'as simil'a histori'o en Newport. Nicola Davies dir'is al mi : "Mi elekt'as part'o'pren'i en grup'o nom'at'a ’Newport News’. Ĝi hav'as 5 000 membr'o'j'n. La dis'iĝ'o'j est'as ekstrem'a'j. Mi en'ir'as kaj defi'as la ras'ism'o'n sed mi sci'as, kio instig'as ĝi'n. Ili'a si'n'ten'o est'as ’mi hav'as neni'o'n ajn, tial mi tim'eg'as ke ali'ul'o sen'ig'os mi'n je eĉ tio’". Kvankam sub'ten'o por UKIP mal'kresk'is post la voĉ'don'ad'o pri la Brit'el'ir'o, UKIP mem sving'iĝ'is al la ekstrem'a dekstr'o. La parti'o bon'ven'ig'is la blog'ant'o'n Mil'o Yiannopoulos, varb'as la inter'naci'a'n ret'o'n alt-right (alternativ'a'n dekstr'o'n) de Steve Bannon, kaj al'don'is antisemit'ism'o'n al si'a tradici'a miks'aĵ'o de islam'o'fobi'o kaj mal'amik'ec'o al migr'int'o'j. Kiam Tommy Robinson, la eks'gvid'ant'o de la faŝism'a English Defence League, est'is en'prizon'ig'it'a pro delikt'a mal'estim'o al la tribunal'o, UKIP mobiliz'is si'a'n sekv'ant'ar'o'n por manifestaci'o en Londono sub'ten'e al li ; ĝi far'iĝ'is tumult'o. Aktual'e, UKIP konsider'as ĉu permes'i al Robinson al'iĝ'i al la parti'o. Nicola Davies dir'is : "Tommy Robinson hav'as amas'a'n sekv'ant'ar'o'n. Mi'a plej grand'a mal'trankvil'o est'as tio, ke se li est'os permes'it'a membr'iĝ'i en UKIP, li pov'us tir'i 10 000 manifestaci'ant'o'j'n sur la strat'o'j'n de Newport."

Eĉ se tio est'as tro'taks'o, ĝi indik'as problem'o'n kiu aper'os en la sekv'ont'a faz'o de la procez'o de la Brit'el'ir'o, kaj kiu'n tre mal'mult'a'j strategi'ist'o'j ĉu de la mal'dekstr'o ĉu de la dekstr'o ĝust'e konsider'is : se la Brit'el'ir'o ne sukces'os, kiel re'ag'os la 17 milion'o'j kiu'j voĉ'don'is favor'e al ĝi ?

Nur du rezult'o'j

La last'a'j ses monat'o'j de la inter'trakt'ad'o'j pri la Brit'el'ir'o minac'as rezult'ig'i ĥaos'o'n ĉar la gvid'ant'o'j de la ĉef'a'j politik'a'j parti'o'j de Briti'o rifuz'is al'front'i la du'ec'a'n natur'o'n de la defi'o. Kiel la inter'trakt'ant'o'j de la EU konstant'e avert'as, nur du rezult'o'j ebl'as : akord'o laŭ la norveg'a model'o kiu las'os Briti'o'n membr'o de la unu'nur'a merkat'o kaj al'iĝ'int'a al ĉiu'j kvar "liber'o'j" [3] ; aŭ akord'o pri liber'a komerc'ad'o laŭ la kanada model'o, kiu far'os Briti'o'n "tri'a land'o" kaj don'os al ĝi la liber'ec'o'n inter'trakt'i komerc'a'j'n akord'o'j'n kun la ceter'a mond'o.

En la ĝeneral'a balot'ad'o de juni'o 2017, Theresa May prov'is gajn'i mandat'o'n por Brit'el'ir'o lim'ig'it'a je liber'a komerc'ad'o, sed ŝi ne sukces'is. Ŝi'a parti'o hav'as ĉirkaŭ 15 admir'ant'o'j'n de la EU kiu'j ne sub'ten'os tio'n, kaj ŝi ne hav'as parlament'a'n pli'mult'o'n. Rezult'e, May sen'sukces'e prov'is tri foj'o'j'n skiz'i la kondiĉ'o'j'n por laŭ'mezur'a akord'o pri la Brit'el'ir'o. Laŭ tio, Briti'o liber'vol'e kopi'os la eŭrop'a'j'n regul'o'j'n pri komerc'ad'o per var'o'j kaj iu'j serv'o'sektor'o'j, kaj tiel ĝi pov'os al'ir'i la unu'nur'a'n merkat'o'n sen dev'ont'ig'i si'n al ĝi'a'j regul'o'j. En ĉiu faz'o de la inter'trakt'ad'o'j ŝi far'is ced'o'j'n, plej grav'e en decembr'o 2017 pri Nord-Irlando, kiu kun'divid'os ter'land'lim'o'n kun la Respublik'o de Irlando kaj sekv'e kun la EU post la Brit'el'ir'o. S-in'o May agnosk'is ke Nord-Irlando dev'us est'i protekt'it'a per inter'konsent'o de last'a rimed'o (backstop agreement) kiu garanti'os ke ne est'os fizik'a'j land'lim'a'j kontrol'o'j. Ŝi ne risk'is sur'paper'ig'i por la kabinet'o komplet'a'n skiz'o'n de la final'o de la Brit'el'ir'o ĝis juli'o ĉi-jar'e. Kvankam la mal'ced'em'a'j brit'el'ir'ist'o'j en ŝi'a kabinet'o propon'is neniu'n alternativ'o'n, Bor'is Johnson kaj David Davis, la inter'trakt'ant'o pri la Brit'el'ir'o, eks'iĝ'is en'e de 48 hor'o'j. Post'e, ĉe la pint'o'kun'ven'o en Salzburg, la EU signal'is ke la propon'o de Chequers est'as for'mort'int'a, kio kaŭz'is plu'a'n mal'akord'o'n en'e de la kabinet'o de May.

Ĉi tiu'j re'foj'a'j dis'iĝ'o'j kaj re'tir'iĝ'o'j instru'is al voĉ'don'ant'o'j ke la promes'o'j far'it'a'j de la brit'el'ir'ist'o'j est'is tro optimism'a'j. Laŭ la opini'sond'ad'o de MRP, eĉ en la propr'a elekt'o'distrikt'o de Bor'is Johnson, 74% de voĉ'don'ant'o'j kred'as ke la Brit'el'ir'o montr'iĝ'as est'i pli mal'simpl'a kaj mal'facil'a ol ili antaŭ'e kred'is.

La negativ'a'j ruĝ'a'j lini'o'j de Corbyn

Ankaŭ la Labor'ist'a Parti'o sufer'as mem'trud'it'a'j'n vund'o'j'n pro la Brit'el'ir'o. Ĝi'a strategi'a problem'o en 2016 kaj 2017 est'is tio, ke tri'on'o de ĝi'a'j propr'a'j sub'ten'ant'o'j voĉ'don'e elekt'is el'ir'i el la EU. Pli mal'bon'e, en la 40-60 elekt'o'distrikt'o'j gajn'it'a'j de ali'a'j parti'o'j per mal'grand'a'j pli'mult'o'j, kiu'j'n la Labor'ist'o'j bezon'us por gajn'i est'ont'a'n ĝeneral'a'n balot'ad'o'n, la pli'mult'o de la civit'an'o'j voĉ'don'e elekt'is El'ir'o'n. Eĉ pli mal'bon'e, en Skot'land'o, kie ĝi dev'as re'gajn'i 24 distrikt'o'j'n el la Skot'a Naci'a Parti'o, kiu favor'as la EU-on, la demand'o pri la Brit'el'ir'o est'as prem'eg'ant'a la Labor'ist'o'j'n inter la Konservativ'ul'o'j kaj la naci'ist'o'j de la SNP.

Dum la unu'a'j 18 monat'o'j de la procez'o de la Brit'el'ir'o, la strategi'o de Jeremy Corbyn hav'is i'a'n logik'o'n, nom'e konstru'i si'n'sekv'o'n de negativ'a'j ruĝ'a'j lini'o'j per kiu'j oni pov'u juĝ'i la propon'o'j'n de la Konservativ'ul'o'j pri la Brit'el'ir'o, sed rifuz'i skiz'i klar'a'n pozitiv'a'n final'o'n por ĝi, aŭ sub'ten'i al'vok'o'j'n por du'a referendum'o. Nun, tamen, ĉi tiu pozici'o ŝajn'as est'i mal'pli sub'ten'ebl'a. La Rest'o-kampanj'o re'koncentr'is si'a'n ag'ad'o'n ĉirkaŭ la postul'o por Popol'a Voĉ'don'ad'o. La neglekt'o far'e de Corbyn aprob'i ĉi tio'n ebl'ig'is al grup'o da Blairismaj Labor'ist'a'j deput'it'o'j, gvid'at'a de Chuka Umunna, kre'i politik'a'n mark'o'n kun karakter'o klar'e favor'a al la EU ĉe la dekstr'ul'ar'o de la Labor'ist'a Parti'o. Umunna ne'is, ke li komplot'as form'i secesi'int'a'n centr'ism'a'n parti'o'n favor'a'n al la EU. Sed se li far'us tio'n, la 290 000 sub'skrib'int'o'j de la kampanj'o por la Popol'a Voĉ'don'ad'o konsist'ig'us fort'eg'a'n komenc'a'n baz'o'n, se la leĝ'o'j pri don'it'aĵ'o'j permes'us tio'n.

Respond'e, la sub'ten'ant'o'j de Corbyn en la parti'o sen'de'pend'e komenc'is postul'i si'a'n propr'a'n versi'o'n de la du'a referendum'o. El 272 moci'o'j prezent'it'a'j al la konferenc'o de la Labor'ist'a Parti'o en septembr'o far'e de ĝi'a'j elekt'o'distrikt'a'j fili'o'j, 150 tem'is pri la Brit'el'ir'o, kun pli ol 100 pet'o'j ke la parti'o propon'u du'a'n referendum'o'n en si'a manifest'o por la sekv'ont'a elekt'ad'o. Nur nokt'o da febr'a marĉand'ad'o ebl'ig'is al la kadr'ul'o'j de la parti'o mal'help'i ke la moci'o est'u pri'voĉ'don'it'a de la plen'a konferenc'o.

Pro tio ke kaj la Konservativ'a'j kaj la Labor'ist'a'j pozici'o'j fluktu'as, oni atend'as dram'o'plen'a'j'n scen'o'j'n en la parlament'a seanc'o tuj antaŭ la definitiv'a mez'novembr'a temp'lim'o de la inter'trakt'ad'o kun la EU. Inter la eventual'a'j rezult'o'j est'as tio, ke mal'ced'em'a'j Brit'el'ir'ist'o'j demisi'ig'os s-in'o'n May ; ke ŝi super'viv'os sed ne sukces'os gajn'i solid'a'n sub'ten'o'n por la fin'a akord'o ; ke Corbyn est'os plu puŝ'it'a al klar'a propon'o laŭ la norveg'a model'o kaj la propon'o pri du'a referendum'o ; aŭ ke la tut'a afer'o daŭr'os sen'fin'e ĝis post Krist'nask'o, kaŭz'ant'e mal'stabil'ec'o'j'n ĉe valut'o'j kaj invest'o'j dum la perspektiv'o de Brit'el'ir'o sen akord'o minac'e al'proksim'iĝ'as.

"La ĉen'o de ating'ebl'ec'o est'as romp'it'a"

Por kompren'i tio'n, kio'n tiu last'a elekt'o pov'us signif'i, mi ir'is al Cardiff por renkont'i la sol'a'n Labor'ist'a'n politik'ist'o'n en Briti'o kun formal'a rol'o en la inter'trakt'ad'o'j pri la Brit'el'ir'o.

Ĝentil'a sed insist'a est'is la fraŭl'in'o sonor'ig'ant'a la pord'o'sonor'il'o'n ĉe la sid'ej'o de la Labor'ist'a Parti'o en Cardiff. "Mi sci'as, ke est'as post la 17a hor'o", ŝi dir'is al Mark Drakeford, "sed mi ricev'is decid'o'n kaj est'as inform'it'a ke ĝi en'hav'as sankci'o'n." Ŝi sving'is fask'o'n da korespond'aĵ'o plen'a'n de liter'o'j alt'a'j je 2,5 centi'metr'o'j kiu'j'n la ŝtat'o uz'as kiam ĝi dev'as komunik'i mal'bon'a'n inform'o'n al ricev'ant'o'j de social'a asist'o. Drakeford rid'et'is kaj bon'ven'ig'is ŝi'n en la ofic'ej'o'n. Eks'a profesor'o pri la social'a politik'o kun patr'ec'a mien'o, post nur kelk'a'j semajn'o'j li probabl'e far'iĝ'os la nov'a Unu'a Ministr'o pri Kimri'o kaj respond'ec'os pri la jar'buĝet'o de ĝi'a Asemble'o (19 miliard'o'j da eŭr'o'j). Inter'temp'e, tamen, la vort'o "sankci'o" sufiĉ'is por koncentr'ig'i la atent'o'n de ĉiu'j en li'a ofic'ej'o.

Por tiu'j, kiu'j viv'ten'as si'n per social'a'j subvenci'o'j pro sen'dung'ec'o, ricev'i sankci'o'n signif'as perd'i part'o'n de jam ne'sufiĉ'a kompens'o'pag'o : ne hav'i manĝ'o'j'n aŭ ne far'i re'pag'o'j'n de mon'prunt'o'j ; far'iĝ'i eĉ pli sen'pov'a ol antaŭ'e. Parti'a aktiv'ul'o konduk'is la vir'in'o'n en kun'sid'ej'o'n kie ŝi ricev'os help'o'n pri si'a sekv'ont'a paŝ'o. Drakeford dir'is : "Kiam mi dir'as al bon'hav'ul'o'j ke, en mi'a regul'a konsult'iĝ'o kun lok'a'j loĝ'ant'o'j last'a'n sabat'o'n, la pord'o'n tra'pas'is iu kiu dir'is, ke tiu ne est'as manĝ'int'a de post merkred'o, ne tem'as pri tio, ke ili ne kred'as mi'n, sed ili ne tut'e kred'as ke tem'as pri io pli ol problem'o individu'a. Por hom'o'j kiel vi kaj mi, se bol'kruĉ'o romp'iĝ'as, ni aĉet'as nov'a'n. Sed kio'n oni far'u en famili'o kie ŝpar'mon'o mank'as, kie ĉiu penc'o bezon'at'as, kie se la bol'kruĉ'o romp'iĝ'as ne est'as lok'o kie'n ir'i ?"

Li dir'is ke en mult'a'j el la lok'o'j reprezent'at'a'j de la Labor'ist'a Parti'o, "la ĉen'o de ating'ebl'ec'o romp'iĝ'is. La mal'egal'ec'o est'as sever'a kaj grav'as ĉiu'tag'e en la viv'o'j de tiu'j kiu'j mal'facil'e viv'ten'as si'n." Laŭ s-ro Drakeford, est'as tio ĉi, preter la ksenofobi'o de la Facebook-grup'o'j, kiu influ'is la voĉ'don'ad'o'n pri la Brit'el'ir'o kaj daŭr'e sub'ten'as ĝi'a'n rezult'o'n, eĉ dum la brit'a reg'ist'ar'o ŝancel'iĝ'as. Aktual'e li est'as la kabinet'a sekretari'o pri financ'o en la kimr'a reg'ist'ar'o, kaj est'as membr'o kun si'a'j skot'a'j kaj angl'a'j koleg'o'j de la komun'a ministr'a komitat'o, kiu est'as formal'e komisi'it'a fiks'i la pozici'o'n de Briti'o en la inter'trakt'ad'o. Mal'kiel mult'a'j el la eminent'a'j politik'ist'o'j de la Labor'ist'a Parti'o en Kimri'o, li est'as sub'ten'ant'o de Corbyn, kaj li esper'as est'i elekt'it'a kiel gvid'ant'o de la parti'o ven'ont'monat'e.

Se Drakeford sukces'os, tio pov'us plu influ'i la si'n'ten'o'n de la Labor'ist'o'j pri la Brit'el'ir'o, ĉar la Labor'ist'a Parti'o, per ĝi'a ŝtat'a rol'o en Kimri'o, de'long'e rekomend'as sub'ten'o'n por membr'iĝ'o en la dogan'unu'iĝ'o kaj la unu'nur'a merkat'o. Li klar'ig'is, ke ĉi tiu pozici'o est'as instig'at'a de la urĝ'ec'o de la ekonomi'a minac'o. "Kimri'o eksport'as pli alt'a'n proporci'o'n de si'a'j var'o'j al la EU ol al iu ajn part'o de Briti'o, tial ajn'a'j mal'help'o'j kontraŭ komerc'ad'o kun ni'a plej grav'a merkat'o hav'os mis'proporci'a'n efik'o'n sur la kimr'a'n ekonomi'o'n."

Li tim'as ke la aer'o'spac'a kaj aŭtomobil'a sektor'o'j, kiu'j est'as fort'a'j en Kimri'o, spert'os mal'invest'o'j'n kaj ekster'land'ig'o'j'n post iom da temp'o, se okaz'os la mal'mol'a Brit'el'ir'o postulat'a de la Konservativ'a dekstr'ul'ar'o. Kaj por part'o'j de la agrikultur'a sektor'o, li kred'as ke ia ajn aranĝ'o, mal'pli ol liber'a al'ir'o al la unu'nur'a merkat'o, pov'us est'i mort'ig'a. "Ni hav'as vigl'a'n mitul'a'n industri'o'n en la Mar'kol'o Menai kre'it'a'n per mult'e da publik'a invest'ad'o dum la pas'int'a'j jar'o'j. Se tiu'j mitul'o'j for'ir'os de ĉi tie kaj sid'os en kaban'o en Franci'o dum oni far'as kontrol'o'j'n pri tio, ĉu ili plen'um'as la regul'o'j'n de la EU, ili jam ne est'os freŝ'a'j. Ni hav'as serioz'a'n ekonomi'a'n analiz'o'n kiu dir'as ke, en la kaz'o de mal'mol'a Brit'el'ir'o, tiu industri'o pov'us mal'aper'i en la daŭr'o de tri semajn'o'j."

La tri akt'o'j de la Brit'el'ir'o

La dram'o de la Brit'el'ir'o ŝajn'e ating'os tri akt'o'j'n. La unu'a est'is la referendum'o ; la du'a akt'o est'is la long'a politik'a angor'o de Theresa May. La kulmin'o de la du'a akt'o okaz'os en novembr'o, se ŝi super'viv'os tiel long'e, kaj ankoraŭ pov'us fin'iĝ'i sen akord'o. Tiu'okaz'e, en la tri'a akt'o aper'os kriz'okaz'a'j rezerv'o'j de nutr'aĵ'o'j kaj medikament'o'j, long'a'j atend'o'vic'o'j de kamion'o'j ĉe Dovr'o kaj ver'ŝajn'e politik'a ĥaos'o.

La rol'o de la Labor'ist'a Parti'o en tiu dram'o probabl'e evolu'os. Kresk'as sub'ten'o ĉe ĝi'a'j membr'o'j por du'a voĉ'don'ad'o, kvankam la oficial'a politik'o de la parti'o est'as tio, ke trud'i ĝeneral'a'n balot'ad'o'n est'as la plej bon'a metod'o por romp'i la ŝtop'iĝ'o'n. Sed tiu'okaz'e, Corbyn est'us dev'ig'it'a fin'e rivel'i si'a'n prefer'at'a'n rezult'o'n rilat'e al la Brit'el'ir'o. Post decid'o de la konferenc'o, kiu dev'ont'ig'is la parti'o'n "part'o'pren'i" en la unu'nur'a merkat'o, la pozici'o'j de la Labor'ist'a Parti'o laŭ'paŝ'e al'proksim'iĝ'as al rezult'o laŭ la norveg'a model'o.

Sed tio lev'as tim'o'j'n pri alternativ'a fin'a akt'o. Dek sep milion'o'j voĉ'don'is por la Brit'el'ir'o. Por kelk'a'j, tio est'is ili'a unu'a politik'a ag'o ; por mult'a'j, tio est'is la unu'a foj'o kiam ili sent'is, ke ili'a voĉ'don'o ŝanĝ'is afer'o'j'n. Centr'ist'a'j koment'ist'o'j en la gazet'ar'o oft'e pri'skrib'as labor'ist'a'j'n sub'ten'ant'o'j'n de la Brit'el'ir'o kiel politik'e ne-engaĝ'iĝ'int'a'j'n kaj sen organiz'ad'o. Sed Drakeford avert'as, ke tio est'as fals'a. "Mi neniam kred'is, ke ĉi tiu'j komun'um'o'j est'is ne-engaĝ'iĝ'int'a'j. Front'e al lok'a afer'o, ili ja engaĝ'iĝ'as. Kred'u mi'n : mi est'is la ministr'o pri san'afer'o'j kaj mi prov'is far'i ŝanĝ'o'j'n al san'serv'o kiu est'as kar'a al publik'o kiu kon'as ĝi'n. La ide'o, ke hom'o'j ne interes'iĝ'as, mal'prav'as."

Kiu ajn est'os la rezult'o, la centr'a defi'o solv'end'a de politik'ist'o'j de la grand'a'j parti'o'j rest'as, nom'e la ankoraŭ fort'a sub'ten'o por la Brit'el'ir'o ĉe ĝust'e tiu'j komun'um'o'j kies viv'o'j est'os ruin'ig'it'a'j de ĝi. La histori'o, kiu est'is de'long'e rakont'at'a de la liberal'a centr'ism'o en Briti'o, dis'fal'is ĉar ĝi jam ne est'is kompren'ebl'a por komun'um'o'j kiu'j est'is el'kav'ig'it'a'j de jar'dek'o'j da stagn'ad'o de salajr'o'j kaj ne'sufiĉ'a invest'ad'o.

Histori'o'j pri naci'ism'o, ksenofobi'o kaj la ribel'o kontraŭ teknokrat'a ŝtat'reg'ad'o est'as ne'rezist'ebl'a'j en lok'o kiel Sud'a Kimri'o. Por kontraŭ'ag'i al ili, la Labor'ist'o'j dev'os komenc'i rakont'i histori'o'n pri la esper'o.

Paul Mas'o'n

Tiu artikol'o aper'is en la angl'a'lingv'a el'don'o de LMD en oktobr'o.

Kiu Promen'ant'e en okaz'a libr'o'vend'ej'o, ne fal'is sur libr'o'n de Platon'o, de Vilhelm'o Ŝekspiro aŭ de Voltero en mal'mult'e'kost'a mal'nov'a kolekt'aĵ'o de klasik'ul'o'j ? La “Classiques Larousse” en Franc'uj'o — nask'it'a'j en 1933 —, la “Little Blu'e Books” en Uson'o aŭ la “Penguin Classics” en Brit'uj'o si'a'temp'e est'is ekster'ordinar'e popular'a'j. Kun si'a'j antaŭ'ul'o'j ili dum du jar'cent'o'j lud'is konsider'ind'a'n rol'o'n, inter'naci'skal'e, en la intelekt'a el'form'iĝ'o de la mal'pli bon'stat'a'j hom'o'j.

La unu'a'j entrepren'o'j tia'j aper'is komenc'e de la 19-a jar'cent'o, kvankam la “Blu'a bibliotek'o”, dis'vast'ig'it'a ĉef'e de strat'vend'ist'o'j, jam en la 17-a jar'cent'o en'konduk'is la princip'o'n de mal'alt'prez'a kolekt'aĵ'o. Tre ver'ŝajn'as, ke tiu'j mal'mult'e'kost'a'j roman'o'j, dram'o'j, divers'a'j man'libr'o'j tiam est'is unu el la precip'a'j kultur-font'o'j por la mal'pli kler'a'j hom'o'j. Ek'de 1799 la franc'a pres'ist'o kaj tip'o'graf'o François-Ambroise Didot (1730-1804) start'ig'is la “Kolekt'aĵ'o'n de franc'a'j kaj latin'a'j klasik'ul'o'j” kaj aper'ig'is en plur'a'j el'don'o'j sur paper'o de mal'egal'a kvalit'o, kun adapt'it'a'j prez'o'j, Horaci'o, Vergili'o, Je'a'n de La Font'ain'e …

Ali'a'j sekv'is. En la unu'a tri'on'o de la jar'cent'o, en Ital'uj'o, Giovanni Silvestr'i koncept'is la “Biblioteca scelta di oper'e itali'an'e antiche e modern'e” (“bibliotek'o de elekt'it'a'j antikv'a'j kaj modern'a'j ital'a'j verk'o'j”). Proksim'um'e sam'epok'e la aŭdac'a Carl Joseph Meyer start'ig'is en German'uj'o, kun grand'eg'a sukces'o, la “Miniatur-Bibliothek der Deutschen Klassiker” (“Miniatur-bibliotek'o de la german'a'j klasik'ul'o'j”) — asert'ant'e, ke Goet'o (Johann Wolfgang von Goethe) kaj Ŝilero (Friedrich von Schiller) est'as la propriet'o de ĉiu'j, kio'n kontest'is tiu'j, kiu'j posed'is la rajt'o'j'n … — kaj William Pickering, en Angl'uj'o, la “Aldine Edition of the British Poets” en kvin'dek tri volum'o'j.

La kresk'o de la loĝ'ant'ar'o kun lern'ej'a kler'iĝ'o, la industri'iĝ'o de la produkt'ad-teĥnik'o'j, la popular'iĝ'o de la princip'o de kolekt'ad'o [1] kaj la konvink'o, ĉe iu'j, ke grav'as ke la kon'o'j est'u al'ir'ebl'a'j por ĉiu'j mult'ig'as la kolekt'aĵ'o'j'n de tio, kio est'as konsider'at'a kiel la plej bon'a'j produkt'o'j de la hom'a spirit'o. Routledge kaj Macmillan en Brit'uj'o, Hetzel kaj Hachette en Franc'uj'o dum la du'a du'on'o de la 19-a jar'cent'o per mal'alt'ig'o de la prez'o'j konkurenc'is por konker'i la plej grand'a'n part'o'n de la naci'a merkat'o, kaj la panteon'o de la klasik'a'j verk'o'j lud'is decid'a'n rol'o'n en ili'a'j el'don-strategi'o'j. Pierre-Jules Hetzel est'is en 1848 kabinet-ĉef'o de Alfphonse de Lamartine — tiam ministr'o pri ekster'a'j afer'o'j — kaj, kiel respublik'an'o, li post'e ekzil'iĝ'is en Belg'uj'o. Li est'is amik'o de Je'a'n Macé, la fond'int'o de la Ligue de l’enseignement (“Lig'o de instru'ad'o”) kaj el'don'is Prudonon [2], Jules Verne, kaj tra la revu'o Magazin'o pri eduk'ad'o kaj liber'temp'o li kre'is specif'a'j'n kolekt'aĵ'o'j'n por la jun'ul'ar'o. La skot'a el'don'ist'o Nelson special'iĝ'is pri kolekt'aĵ'o'j de re'pres'it'a'j verk'o'j en la original'a lingv'o aŭ traduk'it'a'j en Franc'uj'o, German'uj'o, Hungar'uj'o kaj Hispan'uj'o, kun prov'o'j ankaŭ en Ĉin'uj'o kaj Ruslando.z7 La sukces'o'j est'is cert'e grand'eg'a : en 1884 Frederick Warne & Co. asert'is est'i vend'int'a tri milion'o'j'n kaj du'on'o da ekzempler'o'j en dek kvin jar'o'j de si'a kolekt'a seri'o “Chandos Classics”, kiu en'ten'is pli ol cent titol'o'j'n (Ŝekspiro, Walter Scott, Vergili'o, Miguel de Cervantes), kaj Nelson en 1913 anonc'is ke tri'dek mil libr'o'j ĉiu'tag'e el'ir'as li'a'n ĉef'a'n pres'ej'o'n.

Dum la sekv'a jar'cent'o la furor'o ne ĉes'is. Tiu'j entrepren'o'j est'is oft'e la frukt'o de kun'labor'ad'o inter el'don'ist'o kaj direktor'o de kolekt'aĵ'o. Tio okaz'is komenc'e de la 20-a jar'cent'o ĉe la “Everyman’s Library” (“ĉies libr'ar'o”) de Joseph Dent kaj Ernest Rhys, aŭ pri la seri'o de la “Great Books of the Western World” (“grand'a'j libr'o'j de la okcident'a mond'o”) de Mortimer Adler, kiu ek'de 1952 aper'ad'is ĉe Britannica. [3] La “Bibliothèque de la Pléiade”, kre'it'a de Jacques Schiffrin kaj post la du'a mond'milit'o daŭr'ig'at'a de Gallimard kaj Je'a'n Paulhan, kvankam ne mal'mult'e'kost'a, tamen nask'it'a en la spirit'o de demokrati'ig'o de la al'ir'o al la plej bon'a'j el'don'aĵ'o'j'n de la plej bon'a'j aŭtor'o'j. Sam'e kiel la vort'ar'o'j kaj enciklopedi'o'j kaj la popular'a'j roman'o'j, tiu'j kolekt'aĵ'o'j est'is adapt'it'a'j al la divers'a'j distribu-form'o'j por la grand'a publik'o : vend'o en libr'o'vend'ej'o'j, libr'o-klub'o'j aŭ vend'o per korespond'ad'o. En la form'o de poŝ'libr'o'j (paperbacks en la angl'a) aŭ digests (resum'o'j), la mal'mult'e'kost'a'j klasik'aĵ'o'j neniam mal'aper'is el la bibliotek'o'j kaj libr'o'vend'ej'o'j, por kontent'ig'i la postul'o'n lig'int'a'n kun la lern'ej'a'j program'o'j.

Kvankam ili hav'as la komun'a'n trajt'o'n ke ili ekspluat'as la font'o'j'n liber'a'j'n de aŭtor'a'j rajt'o'j kaj ofert'as ili'n moder'prez'e, tiu'j kolekt'aĵ'o'j tamen ne simil'as. Ne ekzist'as unu'ec'a form'o de tiu model'o. Iu'j publik'ig'as komplet'a'j'n verk'ar'o'j'n, ali'a'j el'tir'aĵ'o'j'n aŭ dens'ig'it'a'j'n tekst'o'j'n ; iu'j aper'ig'as impres'a'n kritik'a'n aparat'o'n, dum ali'a'j las'as la verk'o'n simpl'e tia, kia ĝi est'as.

Kelk'foj'e ili koncentr'as si'n al la naci'a literatur'o : “Ni'a'j grand'a'j aŭtor'o'j” ĉe E. Dent'u, kiu antaŭ'e aper'ig'is Prudonon aŭ Louis Blanc [4] kaj kiu prezent'as en tiu kolekt'aĵ'o felieton'ist'o'j'n por la tre larĝ'a publik'o, kiel Paul Féval kaj Pierre Alexis Ponson du Terrail ; “Every Irishman’s Library”, en 1915, ĉe Talbot Press, kiu komenc'is per antologi'o de naci'a poezi'o. Ali'a'j prefer'as la inter'naci'a'n literatur'o'n : la “Biblioteca universal'e Rizzoli”, fond'it'a en 1949, ekzempl'e, kiu tamen komenc'is per I promessi sposi (“La fianĉ'o'j”) de Alessandro Manzoni, grav'a roman'o de la ital'a literatur'o, tre intim'e lig'it'a kun la memor'o pri la Risorgimento, la unu'iĝ'o de la land'o. Iu'j ofert'as mal'grand'a'j'n libr'o'j'n je tre mal'alt'a prez'o, broŝur'it'a'j sur mal'dik'a paper'o (“La klasik'ul'o'j por ĉiu'j”, de Hatier, “The Templ'e Classics” de Dent), la ali'a'j bind'it'a'j'n volum'o'j'n, destin'it'a'j'n por daŭr'o malgraŭ ili'a'j modest'a prez'o (“la “Moder'n Library” de Albert Bon'i kaj Horace Liveright [5], “Libr'o clásico” ĉe Bruguera en Hispan'uj'o).

La motiv'o'j, kiam ili ne est'as simpl'e komerc'a'j, ankaŭ vari'as. En mult'a'j kaz'o'j tiu'j kolekt'aĵ'o'j klopod'is por firm'ig'i naci'a'n, lingv'a'n aŭ kultur'a'n komun'um'o'n. Ekzempl'e en la jar'o 1925 dum mal'alt'prez'a'j kolekt'aĵ'o'j aper'is preskaŭ sam'temp'e en Bon'aer'o de du kon'at'a'j intelekt'ul'o'j : la “Biblioteca argentina”, el'don'at'a de Ricardo Roj'as, kaj “La cultura argentina“, koncept'it'a de José Ingenieros. [6] En tiu period'o de firm'ig'o de la respublik'o oni vol'is ebl'ig'i kompren'o'n de la kultur'a kaj politik'a histori'o de la land'o per elekt'o de la grand'a'j verk'o'j de la pas'int'ec'o.

La celebr'ad'o de la klasik'ul'o'j, kontrast'e al la verk'o'j konsider'at'a'j popular'a'j, est'as konstant'a part'o de la konservativ'a retor'ik'o. [7] Tamen kelk'a'j kolekt'aĵ'o'j serv'is kiel lanc'o'pint'o por prov'o'j de popol'a eduk'ad'o kun emancip'a'j cel'o'j, nom'e en Franc'uj'o.

Sub la Du'a Imperi'o la “Naci'a bibliotek'o” est'is produkt'at'a de la pres'ej'o Dubuisson ek'de la jar'o 1863 laŭ decid'o de la tip'o'grafi'a'j labor'ist'o'j, kiu'j tie labor'is. Ili re'pres'ad'is ĉef'verk'o'j'n de la franc'a kaj ekster'land'a literatur'o je tre mal'alt'a prez'o, ĝust'e kun la cel'o de popol'a eduk'ad'o. La prez'o de la volum'o est'is fiks'it'a je 0,25 frank'o'j, do la est'iĝ'o'prez'o. Komenc'e tio est'is nur simpl'a prov'o lim'ig'it'a al la rond'o de fotograf'ist'o'j, sed la sukces'o est'is rapid'a. La fotograf'ist'o'j organiz'is si'n en labor'ist'a societ'o de la el'don'ist'o'j de la “Naci'a bibliotek'o”, kio ebl'ig'is al ili aper'i publik'e kiel “popol'a organ'o de intelekt'a emancip'iĝ'o”. La entrepren'o daŭr'is long'a'n temp'o'n, special'e pro la el'don'a'j decid'o'j de la direktor'o de la kolekt'aĵ'o, Nicolas David, kiu prefer'is la filozof'o'j'n de la kler'ism'o, la latin'a'j'n aŭtor'o'j'n kaj la plej last'a'temp'a'j'n verk'o'j'n de François-René de Chateaubriand, Alfred de Musset aŭ de la sub'fos'a Félicité de Lamennais. La kolekt'aĵ'o est'is daŭr'ig'at'a en 1926 de Tallandier, grand'a popol'a el'don'ist'o, kun la sam'a cel'o de kultur'a demokrati'ig'o, sed ankaŭ kun komerc'a'j ambici'o'j. [8]

Inter 1950 kaj 1981 la kolekt'aĵ'o “La klasik'ul'o'j de la popol'o” [9] de la el'don'ej'o Éditions sociales si'a'vic'e aper'ig'is preskaŭ sep'dek titol'o'j'n, kiu'j plej oft'e est'is re'el'don'o'j de fam'a'j verk'o'j de la literatur'o, de politik'a filozofi'o kaj de scienc'o'j. La titol'o'j dev'is reprezent'i “la grand'a'j'n tekst'o'j'n kiu'j konsist'ig'as la hered'aĵ'o'n de la universal'a kaj progres'em'a kultur'o, kaj unu'e la hered'aĵ'o'n de la franc'a kultur'o” : Thomas Mor'e, Molier'o, Je'a'n Racin'e, Lu'ig'i Pirandello, Gracchus Babeuf, Goethe, Paul Lafargue, Je'a'n-Paul Marat ktp. La volum'o'j, kiu'j prezent'is elekt'it'a'j'n aŭ komplet'a'j'n verk'ar'o'j'n, est'is akompan'at'a'j de solid'a en'konduk'o kaj de riĉ'a kritik'a aparat'o : mult'a'j paĝ'pied'a'j not'o'j liver'is la histori'a'j'n referenc'o'j'n, kaj de bibliografi'o.

La Cel'o, por la Grup'o de komun'ist'a'j histori'ist'o'j, inter ili la grand'a histori'ist'o de la Franc'a Revoluci'o Albert Soboul, est'is met'i en la man'o'j'n de la komun'ist'o'j kaj simpati'ant'o'j re'konsider'at'a'n universal'a'n hered'aĵ'o'n : “La student'o, la gimnazi'an'o, la instru'ist'o, la profesor'o, la esplor'ist'o'j, skrib'is ili, trov'os en ĝi komfort'a'j'n kaj sekur'a'j'n stud-instrument'o'j'n. La labor'ist'o, la kamp'ar'a kaj urb'a labor'ul'o, far'os ĝi'n la baz'o de si'a libr'ar'o kaj tiel ek'kon'os la kultur'a'n trezor'o'n de la pas'int'ec'o kaj la progres'em'a'j'n ide'o'j'n, kiu'j konsist'ig'as la fundament'o'n de la human'ism'o.” [10]

Kun la divers'a'j motiv'o'j, kiu'j instig'is la el'don'ist'o'j'n dediĉ'i si'n al kolekt'aĵ'o de klasik'ul'o'j por larĝ'a publik'o, ili kun'e est'ig'is, dis'vast'ig'is kaj celebr'ad'is filozofi'a'n, literatur'a'n kaj ankaŭ politik'a'n hered'aĵ'o'n kaj tir'i ĝi'n el la lim'ig'it'a rond'o de kler'a kultur'o por far'i ĝi'n komun'a hav'aĵ'o al'ir'ebl'a por ĉi'a'j mon'uj'o'j.

Anthony GLINOER.

Oni ne fid'u dorm'ant'a'n akv'o'n. Tiu, bril'e turkis'kolor'a, kiu bord'as la Doho-golf'et'o'n est'as seren'a kvazaŭ ole'o-mar'o dum tiu somer'o 2018. Fajr'a varm'o kaj lum'o sieĝ'as la ĉef'urb'o'n de Kataro, ĉirkaŭ'lim'ig'ant'e la soci'a'n viv'o'n en la klimat'iz'it'a'j spac'o'j. Ĉe la kaj'o, kun vel'o'j mal'supr'e, la vel'boat'o'j ne vid'is turist'o'n de plur'a'j semajn'o'j. Antaŭ'e dediĉ'it'a'j al fiŝ'ad'o kaj transport'o de var'o'j, tiu'j tradici'a'j lign'a'j vel'ŝip'o'j est'as unu el la mal'mult'a'j nostalgi'a'j ced'o'j al la fervor'o de modern'ec'o, kiu ek'reg'is la urb'o'n mez'e de la 1990-aj jar'o'j. De post tiam, help'e de beton'o kaj vertikal'ec'o, tiu fervor'o sen'ĉes'e re'desegn'as la urb'a'n perspektiv'o'n, pri kiu fier'as la loĝ'ant'o'j.

Sed la loz'a rul'iĝ'ad'o de la boat'o'j port'ant'a'j flag'o'n ruĝ'a'n, viol'kolor'a'n kaj blank'a'n – la naci'a'j'n kolor'o'j'n – est'as tromp'a. Ĉar la akv'o'j de la arab'o-persa Golf'o est'as mal'klar'a'j [1] kaj ili'a vapor'o est'as satur'it'a je sen'sekur'ec'o. Ne'kon'at'a agit'ad'o ek'reg'is la region'o'n de post kiam Kataro, riĉ'eg'a emir'land'o apenaŭ sam'e vast'a kiel Francilio (11 521 kvadrat'a'j kilo'metr'o'j), est'is el'pel'it'a el la Kun'labor'a Konsili'o de la Golf'o (KKG) far'e de tri si'a'j najbar'o'j, Sauda Arab'uj'o, Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j (UAE) kaj Barejno, kaj ankaŭ de Egipt'uj'o. La 5-an de juni'o 2017, tiu kvar'op'o kaj kelk'a'j cirkonstanc'a'j alianc'an'o'j dekret'is romp'o'n de si'a'j diplomati'a'j kaj ekonomi'a'j rilat'o'j kun Doho, dum Riad'o tuj ferm'is si'a'n land'lim'o'n, la sol'a'n kiu lig'as Kataron al la ter'o de la arab'a du'on'insul'o. De post tiam, en kelk'a'j saudaj mens'o'j nask'iĝ'is la ide'o fos'i ses'dek kilo'metr'o'j'n long'a'n kaj du'cent metr'o'j'n larĝ'a'n kanal'o'n inter ambaŭ land'o'j por eĉ pli izol'i la emir'land'o'n. Sed, mank'e de oficial'a konfirm'o de Rijado, tiu projekt'o aper'as nun kiel ĥimer'o, kiu'n Doho rifuz'as serioz'e konsider'i.

La konflikt'o'j antaŭ'anonc'ant'a'j la kriz'o'n akumul'iĝ'is de jar'o'j, nutr'at'a'j de kresk'ant'a incit'ec'o de la saud'an'o'j al tiu mar'bord'an'o emancip'it'a kaj riĉ'eg'a je gas'o [2]. Ĝi'a subit'a kvaranten'o, dekret'it'a mez'e de Ramadan'o, surpriz'is Dohon. Ĝi'a'j arab'a'j najbar'o'j star'ig'is part'a'n blok'ad'o'n ferm'ant'e si'a'j'n mar- kaj aer-spac'o'j'n al la kataraj ŝip'o'j kaj aviad'il'o'j. Laŭ la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF) preskaŭ 40 miliard'o'j da dolar'o'j est'is el'pren'it'a'j el la lok'a'j bank'o'j far'e de mal'trankvil'a'j el'migr'int'o'j aŭ de civit'an'o'j de la blok'ad'o-land'o'j. La super'bazar'o'j est'is kaper'it'a'j, antaŭ la star'ig'o de ’aer'a pont'o’ al Eŭrop'o, Irano kaj la land'o'j de la hind'a sub'kontinent'o. Ĝis tiam, grand'a part'o de la import'aĵ'o'j, apart'e la freŝ'a'j produkt'o'j kaj la konstru-material'o'j, de'ven'is de la Emir'land'o'j kaj Sauda Arab'uj'o, aŭ transit'is tra ili.

La 22-an de juni'o 2017, Associated Press rimark'ig'as, ke la mal'ferm'o de la blok'ad'o est'as lig'it'a al dek tri kondiĉ'o'j. Kelk'a'j el ili re'uz'as la kutim'a'n list'o'n de akuz'aĵ'o'j : la Emir'land'o dev'as ĉes'i en'miks'iĝ'i en la intern'a'j'n afer'o'j'n de la ali'a'j KKG-land'o'j, romp'i si'a'n sub'ten'o'n al la « teror'ist'a'j » organiz'aĵ'o'j – inter kiu'j la Islam'a Frat'ar'o, ferm'i si'a'n televid'ĉen'o'n Al-Ĝazira kaj, precip'e, turn'i la dors'o'n al Tehrano. « Irano ? Ĝi est'as tim'ig'a najbar'o, minac'a por et'a land'o kiel la ni'a. Ni ne dezir'as far'iĝ'i ties bon'a amik'o, kaj ceter'e ni hav'as mal'konsent'o'j'n. Sed ni ne hav'as ali'a'n elekt'o'n, ol akord'iĝ'i kun ĝi. » respond'as respond'ec'ul'o pri sekur'ec'o en Doho [3]. Ali'a'j postul'o'j est'as pli ekster'kutim'a'j : la emir'land'o dev'as sub'met'iĝ'i al ĉiu'jar'a inspekt'ad'o de si'a'j najbar'o'j,aŭ al « pag'o de kompens'aĵ'o'j (…) pro la viv'o'perd'o'j kaj la financ'a'j mal'profit'o'j kaŭz'it'a'j de [ĝi'a] aktual'a politik'o ». La land'o dev'as en'e de dek tag'o'j plen'um'i la tut'o'n de la postul'o'j.

Pli ol jar'o pas'is, kaj la antagonism'o'j fiks'iĝ'is. La mediaci'o prov'it'a de Kuvajt'o en'kadr'e de la KKG en'ŝlim'iĝ'is ; jen pli'a mal'sukces'o de tiu region'a organiz'aĵ'o fond'it'a en 1981 por kontraŭ'balanc'i la Islam'a'n Respublik'o'n de Irano. La akord'iĝ'o-prov'o, kiu dev'as okaz'i en Vaŝington'o jam de monat'o'j, stumbl'as sur mal'akord'iĝ'o'j intern'e de uson'a administraci'o kaj, laŭ oni'dir'o'j en Doho, sur la mal'bon'vol'o de Abudabi'o, la ĉef'a emir'land'o de UAE. La « kontraŭ'teror'ism'a kvar'op'o », kiel ĝi si'n nom'is, firm'e ten'as si'a'j'n postul'o'j'n. « Ili est'as tut'e ne real'ism'a'j », respond'as Kataro, laŭ kiu ili'a sol'a cel'o est'as sub'met'i ĝi'n, sam'e kiel okaz'is por Barejno, krom'nom'it'a « retweet country » (angl'e : re'dis'send'a land'o) de kelk'a'j cinik'ul'o'j ĉe Doho pro ĝi'a em'o re'dis'send'i sur tviter'o la kontraŭ-katarajn mesaĝ'et'o'j'n ven'int'a'j'n el Sauda Arab'uj'o. « Tiu'j postul'o'j ignor'as la fakt'o'n, ke suveren'a ŝtat'o ne pov'as est'i ostaĝ'o. Krom'e ili est'is redakt'it'a'j laŭ form'o, kiu las'is neniu'n lok'o'n al inter'trakt'ad'o. (…) Ni intenc'as konduk'i ni'a'n politik'o'n sur'baz'e de ni'a'j propr'a'j taks'o'j », laŭt'is la katara ministr'o pi ekster'a'j afer'o'j, s-ro Mohammed Ibn Abderrahmane Al-Thani, antaŭ franc'parol'ant'a'j ĵurnal'ist'o'j en Doho, fin'e de maj'o 2018 [4].

Neces'a'j el'kor'a'j rilat'o'j kun Irano

Kataro est'as pret'a milit'i. Milit'o sen mort'ig'a'j batal'o'j, sed milit'o kiu dev'ig'as la emir'land'o'n batal'i sur ĉiu'j front'o'j : ekonomi'a, diplomati'a, arme'a, amas'komunik'il'a kaj eĉ jur'a, ĉar Doho decid'is al'vok'i la inter'naci'a'j'n instanc'o'j'n (la Mond'a Organiz'o pri Komerc'o, la Inter'naci'a Kort'um'o) pri la blok'ad'o. Tiu mal'varm'a milit'o hav'is viktim'o'j'n : mil'o'j da famili'o'j dis'met'it'a'j ambaŭ'flank'e de la land'lim'o, kaj kelk'a'j du-naci'ul'o'j mal'help'at'a'j vojaĝ'i. Kaj, kvankam neni'u sci'as kiel la Golf'o el'ir'os el ĝi, ĝi jam hav'as si'a'j'n venk'int'o'j'n : la arm'il'industri'o'j'n de la eksport'ant'a'j land'o'j, unu'a'rang'e Uson'o, Brit'uj'o kaj Franc'uj'o.

« La ĉef'a demand'o est'as sci'i, ĉu la blok'ad'o est'as bon'ŝanc'o aŭ brems'il'o por Kataro », koment'as ambasador'o en Doho. Laŭ la katar'an'o'j mem, koncern'e la naci'a'n koher'o'n, la respond'o jam est'as kon'at'a : « Tiel strang'e kiel tio ŝajn'as, la blok'ad'o ig'is ni'n pli fort'a'j », asert'as la eks'ministr'in'o pri inform'ad'o kaj komunik-teknik'ar'o'j Hessa Al-Jaber, membr'o de la Majlis Al-Choura (konsult'a konsili'o) kaj, ceter'e, de la kontrol-konsili'o de Volkswagen, kies tri'a akci'ul'o est'as Kataro. « En Kuvajt'o, ne okaz'is ek'star'o post la iraka invad'o [en 1990]. Ĉi tie la emir'o sukces'is unu'ig'i la katar'an'o'j'n kaj la ne'katar'an'o'j'n (Vid'u art. ...). Est'as kvazaŭ li'a moŝt'o est'is plebiscit'it'a, ŝi daŭr'ig'as.

Kataro em'as kuraĝ'ig'i la arab'a'j'n ribel'o'j'n, apart'e en Tunizio kaj Egipt'uj'o, sed ĝi mem neniam organiz'is elekt'o'j'n ĉe si, escept'e por la municip'a'j konsili'o'j, kie la kandidat'o'j dev'as prezent'iĝ'i sen politik'a etiked'o (la parti'o'j est'as mal'permes'at'a'j en la emir'land'o). Parlament'a balot'o est'is ja plan'at'a en 2013, sed ĝi est'is prokrast'it'a sen dat'o. Post mult'a'j prokrast'o'j, la emir'o Tamim Be'n Hamad Al-Thani promes'is por la fin'o de la jar'o leĝ'o'n organiz'ant'a'n la unu'a'j'n naci'a'j'n balot'o'j'n por elekt'i tri'dek an'o'j'n de la Majlis Al-Choura, dum dek kvin ali'a'j membr'o'j est'os rekt'e elekt'it'a'j de li. Mal'facil'as trov'i spur'o'n de ia ajn politik'a opozici'o, krom kelk'a'j person'o'j plej oft'e instal'it'a'j en Londono. Ĉar li denunc'is la silent'ig'o'n de la civit'an'o'j de si'a land'o, kaj laŭd'is la « tunizi'an printemp'o'n » en 2011, la poet'o Mohamed Al-Ajami, ali'nom'it'a Ibn Al-Dhib, rest'is kvar jar'o'j'n en mal'liber'ej'o antaŭ ol est'i pardon'it'a.

La emir'o est'is tri'dek-tri-jar'a kiam li anstataŭ'is si'a'n patr'o'n, s-ro'n Hamad Be'n Khalifa Al-Thani, en 2013. La katar'an'o'j vid'as en li la iniciat'ant'o'n de modern'ig'o de tiu vahabita land'o, sam'e kiel ĝi'a sauda najbar'o, kvankam ĝi ne postul'as tiom rigor'ec'a'n religi'a'n praktik'o'n. La emir'o Hamad est'as ankaŭ kredit'it'a pri la firm'ig'o de Kataro sur la inter'naci'a scen'o, rezult'o de « protekt'o-diplomati'o », kiu konsist'as maksimum'ig'i la nombr'o'n de alianc'an'o'j, kaj kiu incit'eg'as sam'e Rijadon kiel Abudabi'o'n. Kun la blok'ad'o, ties ŝablon'a portret'o spontan'e aper'is sur mult'eg'a'j fasad'o'j kaj vehikl'o'j, antaŭ ol la municip'a'j administraci'o'j re'ord'ig'is ĉi tiu'n nov'a'n mod'o'n.

Almenaŭ sur la material'a kamp'o, la kataroj hav'as mal'mult'a'j'n plend'o'motiv'o'j'n : laŭ la Mond'a Bank'o, en 2017 la po'loĝ'ant'a mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) je alpar'o de aĉet'pov'o daŭr'e situ'as je la unu'a tut'mond'a rang'o, je 128 378 dolar'o'j, la du'obl'o de tiu de Svis'land'o. « Dum mi'a jun'ec'o, memor'as s-in'o Al-Jaber, kiu ne est'as ses'dek'jar'a, ni ne hav'is elektr'o'n, manĝ'aĵ'o est'is lim'ig'it'a kaj est'is nur unu super'a lern'ej'o. Kaj, subit'e, ni'a viv'o ŝanĝ'iĝ'is. »

La mal'kovr'o de naft'o tie datum'as de antaŭ la du'a mond'milit'o. Sed la mal'kovr'o de gigant'a sub'mar'a rezerv'ej'o de natur'a gas'o en 1971, la jar'o'n de ĝi'a sen'de'pend'iĝ'o el la brit'a reĝ'land'o, baskul'ig'is tiu'n dezert'a'n teritori'o'n en riĉ'ec'o'n. Du tri'on'o'j de la kuŝ'ej'o de North Dom'e situ'as en la kataraj akv'o'j, kaj la rest'ant'a tri'on'o en la iranaj akv'o'j. Ĝi'a kun'labor'a ekspluat'ad'o dev'ig'as ambaŭ land'o'j'n fleg'i amik'a'j'n rilat'o'j'n.

Post kiam la emir'o Hamad anstataŭ'is si'a'n patr'o'n, en 1995, kaj vet'is je masiv'a'j invest'o'j, partner'e kun Exxon Mobil kaj Total, la grand'skal'a ekspluat'ad'o est'is lanĉ'it'a kaj met'is Kataron, en 2006, ĉe la unu'a'n rang'o'n de la eksport'ant'o'j de likv'ig'it'a natur'a gas'o (LNG) – la esenc'a part'o de ties eksport'aĵ'o'j, kaj tri'on'o de la tut'mond'a merkat'o. « Inter la komenc'o de la 2000-aj jar'o'j kaj 2013, rekord'a jar'o pri gas-kurz'o'j, ni'a MEP pas'is de 20 al 200 miliard'o'j da dolar'o'j. Kataro ĉio'n ŝuld'as al la vizi'o de emir'o Hamad. Se vi'a land'o posed'as la plej grav'a'n gas'kuŝ'ej'o'n en la mond'o, se vi konstru'as unu el la plej grand'a'j eksport-haven'o'j kaj ekip'as ĝi'n per met'an-ŝip'o'j, vi garanti'os ĝi'a'n sen'de'pend'ec'o'n », klar'ig'as, mir'ig'it'a, Khalid Al-Abdulkader, ekonomik'ist'o ĉe la universitat'o de Kataro.

Kun la aktual'a nivel'o de si'a produkt'ad'o kaj de si'a'j pruv'it'a'j gas'rezerv'o'j, la tri'a post tiu'j de Rus'uj'o kaj de Irano, la emir'land'o hav'as antaŭ si pli ol cent jar'o'j da ekspluat'ad'o. Iom mal'pli se ĝi lev'os si'a'n LNG-produkt'ad'o'n de 77 ĝis 100 milion'o'j da tun'o'j jar'e, antaŭ 2023, tiel kiel ĝi deklar'is si'a'n intenc'o'n. « Est'is ne'ebl'e, ke blok'ad'o mal'util'os al Kataro. La gas-en'spez'o'j sol'a'j kovr'as grand'a'n part'o'n de ni'a'j buĝet'a'j bezon'o'j », daŭr'ig'as Al-Abdulkader. Spit'e al la embarg'o, neni'u el ni'a'j gas'ŝip'o'j aŭ naft'o'ŝip'o'j est'is prokrast'it'a'j aŭ nul'ig'it'a'j. Ni liver'is 100 % de ni'a'j kontrakt'o'j. Inkluziv'e tiu'j'n al la EAU, kies elektr'o 40% de'pend'as de ni'a gas'o. Ni tre zorg'as ni'a'n reputaci'o'n pri fid'ind'ec'o », si'a'flank'e insist'as s-ro Aziz Alouthman, vic'sekretari'o ĉe la ministr'ej'o pri financ'o'j. Mult'a'j kataraj respond'ec'ul'o'j insist'as pri tiu inform'o, kiu evident'ig'as la paradoks'a'n karakter'o'n de la blok'ad'o, des pli ke la emir'land'o'j ĉiam pag'as si'a'n gas'o'n ĝust'a'temp'e.

Post deficit'o de 7 miliard'o'j da dolar'o'j en 2017, la financ'o-ministr'ej'o anonc'as plus'a'n buĝet'o'n por la nun'a jar'o. Laŭ s-ro Alouthman, la blok'ad'o kost'is al la buĝet'o apenaŭ pli ol unu milion'o'n. La not'ad'o-agent'ej'o Moody si'a'flank'e taks'is la publik'a'n sub'ten'o'n al ekonomi'o dum la du unu'a'j monat'o'j de la kriz'o je preskaŭ 40 miliard'o'j da dolar'o'j, konsider'int'e la re'fort'ig'o'n de la financ'a sistem'o.

La divers'iĝ'o de la import'o-font'o'j, etend'it'a al Turk'uj'o, Irano, Azi'o aŭ Eŭrop'o, kaj la trans'lok'ig'o de part'o de la komerc'o pas'ant'a tra la dubaja haven'o Jebel Al'i al la Omanaj haven'o'j tre rapid'e al'port'is aer'o'n al la emir'land'o. Eĉ pli bon'e, la kataraj respond'ec'ul'o'j ripet'as, ke la blok'ad'o rezult'ig'is ne'atend'it'a'n akcel'o'n de la divers'ig'o de la ekonomi'o [5].

Du'dek mil bov'in'o'j import'it'a'j el Uson'o

Konstru'it'a en dek jar'o'j por 7,4 miliard'o'j da dolar'o'j, la haven'o Hamad, sud'e de Doho, kiu en'hav'as dek flug'haven'a'j'n terminal'o'j'n, jam si'n prezent'as kiel region'a'n gigant'o'n, spit'e al la mal'larĝ'ec'o de la intern'a merkat'o. Por 700 milion'o'j da dolar'o'j, la land'o ankaŭ akir'is mem'sufiĉ'o'n pri freŝ'a lakt'o, kiu'n ĝi vol'as etend'i al si'a tut'a konsum'o de lakt'aĵ'o'j. En mal'pli ol jar'o, la naci'a konglomerat'o Baladna (« ni'a land'o ») konstru'is mez'e de dezert'o en la nord'o, grand'eg'a'n farm'o'n : du'dek mil bov'in'o'j ĝis decembr'o, ven'int'a'j ĉef'e el Uson'o, gigant'a melk'o'maŝin'o kun turn'iĝ'ant'a platform'o ven'int'a el Irlando, nederlanda direktor'o, irlanda labor'direktor'o ven'int'a el konkurenc'a Sauda Arab'uj'o... En region'o kie temperatur'o pov'as ating'i 50°C, klimat'iz'o aŭ proviz'ad'o de bon'kvalit'a furaĝ'o est'as mult'e'kost'a'j. Baladna ne zorg'is pri el'spez'o'j, kun po'detal'a vend'o'prez'o je 1,60 eŭr'o, las'ant'e supoz'i grav'a'j'n subvenci'o'j'n. « Ĉu tio est'as ekonomi'a aŭ ne, ni ja dev'as est'i mem'sufiĉ'a'j. Est'as viv'neces'o , decid'as Al-Abdulkader. Antaŭ'e, ni lud'is la kart'o'n de ekonomi'a integr'ad'o kun la KKG, ni import'is de ni'a'j najbar'o'j. De nun, ni produkt'os en Kataro ĉio'n, kio'n ni vol'as produkt'i. »

« Jes ja, respond'as pakistana en'migr'int'o. Sed la katar'an'o'j ne est'as en la ekonomi'a aktiv'ad'o ; ni ja funkci'ig'as la ekonomi'o'n. Kiel ili do pov'us mezur'i la mal'rapid'iĝ'o'n ? De kiam la hom'o'j de la Golf'o ne plu ven'as, la taksi'o'j est'as mal'plen'a'j, hotel'o'j est'as sen'hom'a'j kaj la butik'o'j ferm'iĝ'as en la komerc'a'j galeri'o'j. Rigard'u ĉi tiu'n dom'ar'o'n : la gru'o halt'is, pro mank'o de konstru'material'o'j. »

« La batal'o inter la aer'kompani'o'j de la Golf'o est'as konflikt'o en la konflikt'o », taks'as Adel Abdel Ghafar, esplor'ist'o ĉe la Brookings Doha Center. Krom la politik'a'j postul'o'j, la blok'ad'o ver'ŝajn'e respond'as al ekonomi'a cel'o : halt'ig'i la progres'ad'o'n de Qatar Airways kompar'e kun ties emir'land'a'j rival'o'j Etihad Airways kaj Emirates, sed ankaŭ kompar'e kun la mal'bon'kvalit'a'j kompani'o'j de Sauda Arab'uj'o kaj Barejno, Saudi kaj Gulf Air », li skrib'is pas'int'jar'e [8].

Tiu insid'a konkurenc'o preskaŭ ŝajn'as ĉikan'o'j kompar'e kun la ard'a'j al'front'iĝ'o'j sur la teren'o de komunik'ad'o kaj propagand'o. En la batal'o por influ'o kaj la konkur'o por sub'ten'o'j, kiu'j al'front'ig'as la rival'o'j'n de la Golf'o, ĉiu'j bat'o'j est'as permes'at'a'j. Dis'vast'ig'at'a'j de inform'ad'ik'a'j program'o'j, la fals'a'j inform'o'j kaj insult'o'j inund'as la soci'a'j'n ret'o'j'n. Elektron'ik'a'j mesaĝ'uj'o'j de oficial'ul'o'j est'is pirat'it'a'j, kaj ili'a en'hav'o dis'verŝ'it'a tra amas'komunik'il'o'j, por kompromit'i iu'j'n protagonist'o'j'n de la kriz'o, sen forges'i la kre'ad'o'n de fals'a'j ret'ej'o'j aŭ la en'ret'ig'o'n de pseŭdo-dokument'film'o'j.

« Kataro elekt'is ne ir'i en la griz'a'j'n zon'o'j'n, kiel la kampanj'o'j de fals'a'j nov'aĵ'o'j, asert'as s-ro Saif Be'n Ahmed Al-Thani, direktor'o de la komunik'ad'o de la reg'ist'ar'o. Ni hav'as neni'o'n kaŝ'end'a'n kaj ni prefer'as koncentr'i ni'a'j'n klopod'o'j'n ĉe la amas'inform'il'o'j. » Ambasador'o'j, ministr'o'j, alt'funkci'ul'o'j ricev'is trejn'sesi'o'j'n pri komunik'ad'o, antaŭ ol don'i pli ol kvin cent intervju'o'j'n, asert'as la pro'parol'ant'o. Li ne dir'as ĉio'n : laŭ la Reuters-agent'ej'o, la lobi'ad'o-el'spez'o'j de Kataro ĉe la uson'a administr'ad'o tri'obl'iĝ'is kompar'e kun la jar'o'j 2015-2016, por fiks'iĝ'i je preskaŭ 25 milion'o'j da dolar'o'j, buĝet'o de nun kompar'ebl'a al tiu'j de Rijado kaj Abudabi'o. « La golf'o-land'o'j laŭ'liter'e ramp'as unu sur la ali'a'j'n por far'iĝ'i la plej bon'a amik'o de Uson'o », dir'as observ'ant'o.

De Uson'o, sed ne nur. De la komenc'o de la kriz'o, Doha mult'obl'ig'as la diplomati'a'j'n aktiv'aĵ'o'j'n, send'ant'e si'a'j'n oficial'ul'o'j'n, sekv'ant'a'j'n la emir'o'n, inter'ŝanĝ'i si'a'n tradici'a'n blank'a'n tunik'o'n kontraŭ okcident'a kravat'o-kostum'o, kaj vizit'i Parizon, Londonon, Bruselon, Berlinon, Moskvon aŭ Vaŝington'o'n. Ili tie est'as regul'e akcept'at'a'j de grup'o'j de protest'ul'o'j, kies mobiliz'ad'o'n la reg'ist'ar'o atribu'as al la rival'o'j de Kataro [9]. « Tiu ĉi tut'a kriz'o resum'iĝ'as je problem'o de ĵaluz'o. Ne hezit'u tio'n skrib'i, martel'as la ĝeneral'a prokuror'o, s-ro Al'i Bi'n Fetais Al-Marri. Kio'n pov'as respond'i ni'a'j najbar'o'j al si'a'j propr'a'j popol'o'j antaŭ ni'a sukces'o ? La Futbal'a Mond'pokal'o 2022 rivel'is ili'a'n ver'a'n vizaĝ'o'n. Ili simpl'e est'as ne'kapabl'a'j far'i tio'n, kio'n ni far'as por la katar'an'o'j. »

« Ju pli daŭr'as la kriz'o, des pli ĝi kost'as al la reputaci'o de la blok'ant'a'j land'o'j, kaj al Kataro sur la ekonomi'a kamp'o, opini'as Mehran Kamrava, direktor'o de la Centr'o por inter'naci'a'j kaj region'a'j stud'o'j de la katara branĉ'o de la uson'a universitat'o de Georgetown. La interes'o de ĉiu est'as do halt'ig'i ĝi'n. » Sed la region'o ne ŝajn'as proksim'a de tio. « Ĉe'est'as tro da testosteron'o, inter 33-jar'a gvid'ant'o en Sauda Arab'uj'o [la hered'a Princ'o Mohammed Be'n Salm'a'n], ali'a 38-jar'a en Kataro, kaj la 72-jar'a infan'o en la Blank'a Dom'o. Ĉio est'as person'a en tiu melodram'o, kiu pov'us mal'nod'iĝ'i tiel facil'e kiel ĝi komenc'iĝ'is. La problem'o est'as, ke tiu'j person'o'j est'as ne'antaŭ'vid'ebl'a'j », dir'as unu el ni'a'j kun'parol'ant'o'j sub la protekt'o de anonim'ec'o.

Ne'antaŭ'vid'ebl'a'j kaj implik'it'a'j en la « sekur'ec-dilem'o » laŭ Kamrava – la fek'a cirkl'o kiu ek'est'as kiam ŝtat'o far'as plan'o'n por pli'fort'ig'i si'a'n sekur'ec'o'n : tio kresk'ig'as la sen'sekur'ec'o-sent'o'n de la ali'a'j, kiu'j si'a'vic'e prov'as far'i simil'a'j'n ag'o'j'n. La kriz'o inter la mal'amik'a'j frat'o'j de la KKG, preciz'e kiam la tumult'o'j de Proksim-Orient'o kaj la danĝer'a'j kalkul'o'j de la Trump-administraci'o kresk'ig'is ĝis paroksism'o la streĉ'o'j'n inter la ŝijaist'o'j kaj la suna'ist'o'j, ekster'ordinar'e akr'ig'as la arm'il'o-konkur'ad'o'n.

Krom la tim'o'n est'i distanc'ig'it'a, ĉi tiu'j ripet'at'a'j el'spez'o'j reflekt'as vol'o'n aĉet'i la patron'ad'o'n de la eksport'ant'a'j grand'a'j land'o'j. « Proviz'ant'e arm'il'o'j'n ĉiam pli kompleks'a'j'n al la milit'ant'a'j parti'o'j, ĉi tiu'j land'o'j pli'grand'ig'as la mal'sekur'ec'o'n jam ekzist'ant'a'n en la region'o. Sed la Golf'o-land'o'j, pli'ig'ant'e la nombr'o'n de si'a'j proviz'ant'o'j, si'a'flank'e divers'ig'as la part'o'pren'ant'o'j'n de la kriz'o », sub'strek'as Kamrava. Por Kataro, tiu strategi'o cel'as ĝi'n liber'ig'i de tro grand'a de'pend'ec'o de Uson'o, kies milit'baz'o Al-Oudeid, sud'okcident'e de Doho, kiu en'hav'as pli ol dek'mil hom'o'j'n, est'as la plej grav'a en Proksim-Orient'o. La deploj'o de turk'a'j soldat'o'j, kadr'e de defend'o-inter'konsent'o sub'skrib'it'a en 2014, est'as ankoraŭ simbol'a, sed la kriz'o akcel'is ĝi'n, kaj la nombr'o de soldat'o'j dev'us ating'i 2000 antaŭ la jar'o 2020.

La list'o de la arm'il'proviz'ant'o'j turn'ig'as la kap'o'n

Mank'e de pli aktual'a'j don'it'aĵ'o'j, la Inter'naci'a Esplor-Institut'o pri pac'o en Stockholmo (SIPRI) taks'as, ke la import'ad'o de arm'il'o'j en Kataro kresk'is je 166 % inter 2013 kaj 2017 kompar'e kun la period'o 2008-2012 – kiam ili progres'is je 225 % en Sauda Arab'uj'o, far'iĝ'int'a la unu'a import'ant'o en la mond'o. « Ni'a sekur'ec'o est'as prioritat'o. Laŭ mi, por ĉiu dolar'o en'spez'it'a en Kataro, oni dev'us invest'i la du'on'o'n en la defend'o », asert'as Al-Abdulkader. De la komenc'o de la kriz'o, ne est'is monat'o sen anonc'o'j pri negoc'ad'o aŭ aĉet'kontrakt'o de Doho. Franc'uj'o, Brit'uj'o, Uson'o, German'uj'o, Rus'uj'o, Ital'uj'o, Ĉin'uj'o, Norveg'uj'o... : la list'o de la arm'il'proviz'ant'o'j, latent'a'j aŭ konfirm'it'a'j, turn'as la kap'o'n.

La ekip'aĵ'o'j de Kataro jam larĝ'e trans'pas'as la uz'kapabl'o'n de ĝi'a'j trup'o'j, taks'it'a'j de Al-Jazira je dek'du mil soldat'o'j. Grand'a pli'mult'o est'as ekster'land'an'o'j, pakistan'an'o'j, jemen'an'o'j aŭ somali'an'o'j, escept'e de la alt'rang'a'j oficir'o'j. Nur por la arme'a aviad'il'ar'o, en 2017, Doho aĉet'is du'dek kvar Eurofighter Typhoon, tri'dek ses F-15 kaj dek du Rafale, krom la du'dek kvar akir'it'a'j en 2016. « La aĉet'o'j de arm'il'o'j ja de'pend'as de politik'a'j decid'o'j, sed ili ankaŭ neces'as por de'admon'o », insist'as Majed Mohammed Al-Ansari, instru'ist'o pri politik'a soci'ologi'o ĉe la universitat'o de Kataro, referenc'ant'e al la « strategi'o de la venen'ig'it'a salikok'et'o » de Singapur'o : « La insul'o pov'us est'i invad'it'a en unu tag'o, sed je kost'o de jar'dek'a venen'ad'o de la invad'int'o'j. Ni'a arm'il'ar'o dev'as ig'i ĉiu'n okup'ad'o-prov'o'n kiel ebl'e plej alt'kost'a. »

Laŭ li, la risk'o de sauda aŭ emir'land'a invad'o en Kataro, tre tim'at'a la pas'int'a'n jar'o'n, nun mal'pli'iĝ'is. La aŭtoritat'o de Uson'o al la Golf'o kaj la interes'o'j lig'it'a'j al la ekspluat'ad'o de riĉ'o'font'o'j tiel viv'neces'a'j kiel naft'o kaj gas'o, rest'as potenc'a'j ŝirm'il'o'j por mal'help'i tiu'n inter'najbar'a'n kverel'o'n, kiu riĉ'ig'as la arm'il'ar-vend'ist'o'j'n, trans'form'iĝ'i en ver'a milit'o. Sed la streĉ'o'j rest'as tiom grand'a'j, ke, en Doho, neni'u sent'as si'n ŝirm'it'a kontraŭ ne'atend'it'a tornad'o, kiu mal'katen'ig'us la akv'o'j'n de la Golf'o.

Angélique MOUNIER-KUHN

Eĉ pli ol la antaŭ'a'j, la pakistanaj parlament'a'j elekt'ad'o'j de la 25a de juli'o okaz'is sub la influ'o de la arme'o. Nask'iĝ'int'a en aŭgust'o 1947 el la dis'part'ig'o de brit'a Hindio, Pakistano jam spert'is tri puĉ'o'j'n, kiu'j ebl'ig'is al la arme'an'o'j reg'i dum en'tut'e 30 jar'o'j (de 1958 ĝis 1970, post'e de 1977 ĝis 1988 kaj 1999 ĝis 2008). Dum dek jar'o'j, tamen, la arme'o est'as rest'int'a en la fon'o, las'ant'e al la civil'ul'o'j si'a'vic'e en'ofic'iĝ'i post elekt'ad'o'j pli-mal'pli makul'it'a'j de ne'regul'aĵ'o'j.

La elekt'ad'o de 2008 mark'is du-stadi'a'n trans'ir'o'n al demokrati'o : en februar'o, la Pak'ist'a'n People’s Party (PPP) gajn'is la parlament'a'n elekt'ad'o'n dank'e al la ond'o da kondolenc'o est'ig'it'a de la murd'o de Benazir Bhutto, la fil'in'o de Zulfikar Al'i Bhutto, la fond'int'o de la parti'o ; post'e, en aŭgust'o, general'o Pervez Musharraf rezign'is la prezid'ant'ec'o'n favor'e al la vidv'o de Benazir Bhutto, Asif Al'i Zardari. Kvin jar'o'j'n post'e, kaj unu'a'foj'e en la histori'o de la land'o, demokrati'e elekt'it'a reg'ist'ar'o pov'is komplet'ig'i si'a'n plen'a'n mandat'o'n kaj la reg'ist'ar'o demokrati'e ŝanĝ'iĝ'is, kiam la centr'ism'a-dekstr'ism'a Muslim League of Pak'ist'a'n - Nawaz (MLP-N ) anstataŭ'is la centr'ism'a'n-mal'dekstr'ism'a'n PPP.

La profund'ig'o de la demokrat'a procez'o ne'evit'ebl'e zorg'ig'is la arme'o'n, kiu'n oni modest'e nom'as "the establishment" (la establ'it'ar'o) - sed kiu'n ĝi'a'j opon'ant'o'j nom'as la "deep stat'e" (la profund'a ŝtat'o) pro la kern'a rol'o de la serv'o'j de milit'a'j inform'o'j, la InterServices Intelligence (Is'i). Ne nur la en'radik'iĝ'o de laŭ'leĝ'e elekt'it'a reg'ist'ar'o el civil'ul'o'j est'is minac'a sed, en'ofic'iĝ'int'e, iu'j gvid'ant'o'j de la PPP kaj la MLP-N prov'is plen'um'i politik'o'j'n kiu'j kontraŭ'is tiu'j'n de la arme'o, precip'e rilat'e al Hindio, kiu'n ĝi rigard'as kiel si'a'n ĉef'a'n mal'amik'o'n. Ekzempl'e, Zardari propon'is kun'labor'i kun Hindio en la enket'o pri atenc'o'j de novembr'o 2008 en Mumbajo kiu'j mort'ig'is pli ol 160 civit'an'o'j'n. Sed li dev'is rapid'e re'tir'i si'a'n propon'o'n ĉar part'o de la pakistana arme'o organiz'is ĉi tiu'j'n atak'o'j'n.

Nawaz Sharif (MLP-N), kiu jam est'is ĉef'ministr'o de 1990 ĝis 1993, de 1997 ĝis 1999, kaj de'nov'e de 2013 ĝis 2017, paradoks'e montr'iĝ'is mal'pli obe'em'a. Komerc'ist'o, kies politik'a karier'o est'is lanĉ'it'a de la "establ'it'ar'o" por kontraŭ'i al Benazir Bhutto, Sharif prov'is en la fin'a'j 1990aj jar'o'j si'n liber'ig'i de la influ'o de la arme'o. Dum si'a du'a mandat'o, li far'is pac'propon'o'j'n al Hindio, ĉar li est'is konvink'it'a ke Pakistano mal'ŝpar'as si'a'j'n rimed'o'j'n en la vet'arm'ad'o kun si'a najbar'o, kaj ke la ekonomi'o de la land'o pov'os mult'e profit'i de du'parti'a komerc'o kun ĝi'a najbar'o. Ĉi tiu politik'o, kiu mal'kontent'ig'is la arme'o'n, grand'part'e est'is la motiv'o de la puĉ'o en 1999. Malgraŭ tio, s-ro Sharif ne est'is for'las'int'a ĉi tiu'n ide'o'n kiam li re'en'ofic'iĝ'is en 2013, kiel atest'as li'a'j ripet'it'a'j kun'sid'o'j kun Narendra Mod'i, la ĉef'ministr'o de Hindio, en 2014 kaj 2015. La arme'o, kiu kontraŭ'as al normal'ig'it'a'j rilat'o'j kun Hindio, sukces'is el'rel'ig'i ĉi tiu'j'n diskut'o'j'n, ĉar normal'ig'o signif'us ratifik'i la dis'part'ig'o'n de Kaŝmir'o kio for'pren'us el la arme'o unu el ĝi'a'j prav'o'j de ekzist'o kaj redukt'us ĝi'a'n buĝet'o'n.

Naci'ism'o, islam'o kaj konservativ'ism'o

Pro tio, ke Sharif obstin'e sekv'is si'a'n propr'a'n politik'o'n, la arme'o sen'lac'e labor'is por for'ig'i li'n. Ĝi'n help'is la publik'ig'o de la Panam'a Papers [1], kiu'j rivel'is fraŭd'o'j'n far'e de ok ekster'land'a'j firma'o'j registr'it'a'j en la nom'o de la famili'o Sharif. Proces'o komenc'iĝ'is kaj enket'komision'o, kiu inklud'is arme'an'o'j'n, est'is kre'it'a laŭ la pet'o de la Super'a Kort'um'o. La komision'o trov'is ke la ĉef'ministr'o mal'observ'is la konstituci'a'j'n postul'o'j'n pri sincer'ec'o kaj virt'ec'o ĉe politik'ist'o'j. Ĉi tiu verdikt'o kaŭz'is li'a'n el'ofic'ig'o'n pro korupt'o en juli'o 2017, kaj post'e dum'viv'a'n mal'permes'o'n okup'i politik'a'n ofic'o'n kaj dek'jar'a'n kondamn'o'n al en'prizon'ig'o. La establ'it'ar'o sukces'is el'pel'i s-ro'n Sharif. Per kiu ĝi pov'os anstataŭ'ig'i li'n ?

La plej simpl'a solv'o est'us la rekt'a sur'pren'o de la potenc'o, sed dum dek jar'o'j la arme'o rifuz'is konsider'i tio'n. Unu'e, puĉ'o'j oft'e hav'as alt'a'n kost'o'n en la form'o de inter'naci'a embarg'o, kaj Pakistano de'pend'as de ekster'land'a'j donac'ant'o'j, precip'e la Inter'naci'a Mon'fondus'o (IMF). Ceter'e, la arme'o hav'is eg'e ambivalenc'a'n opini'o'n pri la period'o de reg'ad'o de general'o Musharraf (1999 - 2008) : reg'i signif'as administr'i kaj ekonomi'o'n (la rezult'o'j rest'as ne'bon'a'j) kaj soci'o'n kun mult'obl'a'j streĉ'it'ec'o'j.

Prefer'e ol mal'pur'ig'i si'a'j'n man'o'j'n, la arme'o tial prefer'is si'n turn'i al figur'o kiu ebl'ig'os al ĝi rest'i post la kulis'o'j dum ĝi re'ten'os la reg'ad'o'n de la afer'o'j kiu'j plej grav'as al ĝi : la rilat'o'j de Pakistano kun Hindio, Afgani'o, Uson'o kaj Ĉini'o. Kontraŭ kost'o de 56 miliard'o'j da uson'a'j dolar'o'j (49 miliard'o'j da eŭr'o'j), Islamabad'o est'as komenc'int'a grand'eg'a'n projekt'o'n kun Ĉini'o, la Ĉini'a-Pakistan'an Ekonomi'a'n Koridor'o'n, kiu plej'part'e konsist'as el la konstru'ad'o de voj'o'j de komunik'ad'o inter okcident'a Ĉini'o kaj la Hind'a Ocean'o.

La arme'o bezon'is iu'n, kiu kun'divid'as kelk'a'j'n el ĝi'a'j vid'punkt'o'j, est'as sufiĉ'e popular'a por est'i elekt'it'a, kaj sam'temp'e ebl'ig'os al Pakistano daŭr'ig'i demokrat'a'n fasad'o'n kiu kontent'ig'os fremd'a'j'n kritik'ant'o'j'n kaj plen'um'os la aspir'o'j'n de la popol'o por politik'a liber'ec'o. Ĉar dum 70 jar'o'j, Pakistano est'as plag'at'a de fundament'a streĉ'it'ec'o inter la dezir'o pri fort'a reĝim'o kiu pov'as protekt'i ĝi'n kontraŭ la (asert'at'a) minac'o de Hindio unu'flank'e, kaj soif'o al demokrati'o ali'flank'e tiel, ke la arme'o neniam sukces'is establ'i daŭr'ant'a'n diktator'ad'o'n [2]. Imran Khan montr'iĝ'is est'i la sol'a taŭg'a kandidat'o, malgraŭ si'a ŝanĝ'iĝ'em'a karakter'o.

Li ŝuld'as si'a'n popular'ec'o'n ĉe grand'a sekci'o de la loĝ'ant'ar'o al si'a sport'a karier'o - precip'e al la Mond'a Pokal'o de Kriket'o gajn'it'a de la team'o kiu'n li gvid'is kiel team'estr'o en 1992 -, kaj al si'a filantropi'a ag'ad'o, precip'e la hospital'o por kancer'ul'o'j kiu'n li establ'is, sed antaŭ ĉio li ŝuld'as ĝi'n al si'a batal'o kontraŭ korupt'o. Ĉi tio est'as la kern'a motiv'o de li'a kampanj'o ek'de kiam li fond'is la Pakistan'an Mov'ad'o'n por Just'ec'o (Pak'ist'a'n Tehrik-e-Insaf, PTI) en 1996. Por la arme'o, la batal'o kontraŭ korupt'o hav'as la du'obl'a'n avantaĝ'o'n ke ĝi est'as popular'a ĉe la mez'klas'an'o'j skandal'iĝ'int'a'j de la manier'o laŭ kiu la reg'ant'a'j grand'famili'o'j (tiu'j de Zardari-Bhutto, Sharif, ktp.) riĉ'ig'is si'n, kaj ke ĝi sen'kredit'ig'as eminent'a'j'n politik'ist'o'j'n. Khan kaj la arme'o tial kun'divid'as komun'a'n cel'objekt'o'n : la politik'a klas'o.

La naci'ism'o de s-ro Khan ankaŭ kre'is afin'ec'o'j'n kun la arme'o. Mal'kiel si'a'j rival'o'j, li ne est'as asoci'iĝ'int'a kun iu apart'a provinc'o. Kontrast'e kun la famili'o Bhutto, kiu ident'ig'as si'n kun Sind'o, kaj la famili'o Sharif kun Panĝab'o, Imran Khan, malgraŭ tio, ke li prezent'as si'n kiel paŝtuno [3] (kvankam li ne parol'as la paŝtunan lingv'o'n), aparten'as al elit'o kiu transcend'as region'a'j'n divid'o'j'n, precip'e dank'e al si'a karier'o kiel team'estr'o de la naci'a kriket'a team'o. La arme'o, kiu pretend'as est'i simbol'o de la naci'a unu'ec'o, est'as sens'iv'a al ĉi tiu tut'pakistan'a ident'ec'o, precip'e pro tio, ke ĝi kontraŭ'as al la nun'a tendenc'o al pli grand'a feder'ism'o. Ĝi sekv'e est'as mal'favor'a al la efektiv'ig'o de la 18a amend'o de la konstituci'o, aprob'it'a en 2010 de la PPP kaj MLP-N, kiu don'is al la provinc'o'j pli grand'a'n aŭtonom'ec'o'n kaj pli da financ'a'j rimed'o'j. La naci'ism'o de la nov'a ĉef'ministr'o ankaŭ ig'as li'n profund'e mal'amik'a al Hindio, kiu'n li konstant'e kondamn'is dum si'a elekt'o'kampanj'o.

Ceter'e, ankaŭ li'a'j menci'o'j pri islam'o plaĉ'is al la arme'o, kiu vol'e si'n prezent'as kiel la gard'ant'o'n de la islam'a ident'ec'o de la land'o. Malgraŭ si'a aspekt'o kiel riĉ'a hedonist'o (kiel atest'as li'a'j du divorc'o'j), s-ro Khan em'as montr'i si'a'j'n pi'ec'o'n kaj soci'a'n konservativ'ism'o'n. En artikol'o en 2012 titol'it'a ’Mi'a voj'ir'o en la religi'o'n’ [4], li rakont'is si'a'n re'el'trov'o'n de islam'o respond'e al okcident'a material'ism'o, sen'moral'ec'o, kaj al la kritik'o'j de okcident'an'o'j pri li'a religi'o dum la tumult'o pri la Satan'a'j Vers'o'j [5]. Li vid'as en si'a'j kriket'a'j venk'o'j "la vol'o'n de Alah'o". De tiam, li sur'pren'as sur si'n la task'o'n establ'i dialog'o'n inter la okcident'iĝ'int'a'j elit'o'j de Pakistano kaj la radikal'ul'o'j kies mal'toler'em'o est'as, laŭ li, fremd'a al islam'o.

Kvankam li pretend'as est'i mediaci'ist'o, s-ro Khan pli kaj pli defend'as pozici'o'j'n sub'ten'at'a'j'n de islam'ist'o'j en la nom'o de la tradici'o, precip'e famili'a'j'n valor'o'j'n. Li est'as parol'int'a favor'e al strikt'a aplik'o de la ŝari'a jur'o. Ek'de 2013, li fervor'e vol'as inter'trakt'i kun la pakistanaj talibanoj kaj laŭd'as ili'a'j'n kamarad'o'j'n en Afgani'o, aprob'ant'e ili'a'n juĝ'a'n "sistem'o'n" kaj ili'a'n batal'o'n kontraŭ la uson'an'o'j. Li gajn'is reputaci'o'n de mal'ced'em'a naci'ist'o per si'a kontraŭ'ad'o pri atak'o'j per uson'a'j tele'stir'aviad'il'o'j ĉe la land'lim'o kun Afgani'o post 2010. Li'a elekt'iĝ'o probabl'e pli streĉ'os rilat'o'j'n kun Uson'o, kiu'j jam est'as komplik'it'a'j de la redukt'o de uson'a mon'help'o al Islamabad'o, decid'it'a de Donald Trump.

Por al'log'i la voĉ'don'ant'o'j'n, s-ro Khan ekspluat'is kaj si'a'n reputaci'o'n kiel ĝis'ost'a naci'ist'o, kaj si'a'n fervor'a'n pi'ec'o'n. Li vizit'is la tomb'o'n de fam'a sufiisma sankt'ul'o kun si'a tri'a edz'in'o, kiu'n li prezent'as kiel si'a'n spirit'a'n gvid'ant'o'n. Li'a parti'o ankaŭ al'vok'is al pakistan'an'o'j voĉ'don'i kontraŭ la MLP-N pro tio, ke ĝi respond'ec'is pri la ekzekut'o de Malik Mumtaz Hussain Qadri. En januar'o 2011, li murd'is la guberni'estr'o'n de Panĝab'o, Salm'a'n Taseer, pro tio ke li kontraŭ'is al la leĝ'o kontraŭ blasfem'ec'o kies ĉef'a'j viktim'o'j est'as mal'pli'mult'o'j, precip'e hindu'o'j, krist'an'o'j kaj ahmadanoj. Koncern'e tiu'j'n last'a'j'n, kiu'j pretend'as est'i islam'an'o'j sed kred'as je profet'o nask'iĝ'int'a en la 19a jar'cent'o, s-ro Khan dir'is, ke ĉi tiu leĝ'o (sub kiu cent'o'j da vir'o'j kaj vir'in'o'j jam est'as mal'liber'ig'it'a'j) dev'us est'i aplik'at'a pli sever'e al ahmadanoj ĉar "neni'u islam'an'o pov'as nom'i si'n islam'an'o se li ne kred'as ke la profet'o Muhammad est'as la last'a Profet'o". Ĉi tiu tre delikat'a afer'o antaŭ'e est'is ekspluat'it'a nur de la plej radikal'a'j parti'o'j.

Por sub'ten'i s-ro'n Khan, la arme'o ankaŭ prov'is sub'prem'i ne'amik'a'j'n amas'komunik'il'o'j'n (precip'e Dawn, la ĉef'a'n tut'land'a'n ĵurnal'o'n). Ĝi cel'is tim'ig'i ĵurnal'ist'o'j'n per divers'a'j rimed'o'j, minac'ant'e far'i re'taks'o'j'n de impost'o'j, kaj eĉ for'kapt'o'n. La elekt'observ'ant'o'j de la EU kaj la Brit'a Komun'um'o de Naci'o'j nom'is ĉi tia'n ag'ad'o'n “restrikt'o de la liber'o si'n esprim'i" kiu "instig'is mem'cenzur'o'n" [6]. Malgraŭ manipul'ad'o de la elekt'ad'o, tamen, la PTI ne ating'is absolut'a'n pli'mult'o'n. Ĝi gajn'is 115 seĝ'o'j'n el 272 per 32 procent'o'j de la voĉ'don'ar'o, kompar'e kun 64 seĝ'o'j por la MLP-N (24 procent'o'j) kaj 43 seĝ'o'j por la PPP (13 procent'o'j). Malgraŭ la prem'o, gvid'ant'o'j de la antaŭ'a reg'ant'a parti'o de'nov'e kandidat'iĝ'is. La rezult'o ankaŭ ebl'e reflekt'as la fakt'o'n, ke la arme'o ne tiom dezir'is sub'ten'i s-ro'n Khan kiom ili dezir'is evit'i du'a'n mandat'o'n por la MLP-N, aŭ ke ĝi eĉ dezir'is real'ig'i parlament'o'n sen pli'mult'o, kiu mal'fort'ig'os ajn'a'n civil'ul'a'n reg'ist'ar'o'n.

Strategi'a provinc'o

Ĉi tiu'n hipotez'o'n pli'fort'ig'as la rimark'ind'a sukces'o de kelk'a'j politik'a'j nov'ul'o'j, kiu'j'n la arme'o sekret'e sub'ten'is. Ekzempl'e, la komision'o pri elekt'ad'o'j, sub'met'it'a al prem'o'j, permes'is al membr'o'j de la islam'ist'a mov'ad'o Lashkar-e-Taiba, organiz'aĵ'o tradici'e proksim'a al la arme'o, kandidat'iĝ'i kiel sen'de'pend'ul'o'j. Est'is sam'e pri Tehreek-e-Labbaik Pak'ist'a'n, parti'o fond'it'a en 2015 por defend'i la ŝari'a'n jur'o'n (kaj la murd'o'n de la guberni'estr'o Taseer), kiu gajn'is pli ol 4% de la voĉ'don'ar'o. Ĉi tiu'j nov'a'j sub'ten'ant'o'j de radikal'a islam'o en la politik'a aren'o anstataŭ'ig'as la tradici'a'j'n islam'a'j'n parti'o'j'n, Jamaat-e-Islam'i and Jamiat Ulem'a-e-Islam, kies koalici'o perd'as si'a'n fort'o'n.

La fragment'iĝ'o de la Naci'a Asemble'o konven'as al la "establ'it'ar'o", sed tio ne mal'help'as ke s-ro Khan form'u koalici'a'n reg'ist'ar'o'n kun mal'grand'a'j parti'o'j kiu cert'ig'os al li pli'mult'o'n, eĉ se ĝi est'os fragil'a. Al'don'e, li'a parti'o reg'as du provinc'o'j'n, inter ili Panĝab'o, kiu hav'as la plej grand'a'n loĝ'ant'ar'o'n. Panĝab'o est'as trofe'o kiu'n la PTI apenaŭ sukces'is tord'i el la reg'ad'o de la MLP-N ; ĉi tio est'is trankvil'ig'a por la arme'o, kiu tim'is la influ'o'n de la famili'o Sharif en la provinc'o kie ĝi rekrut'ig'as la pli'mult'o'n de si'a'j oficir'o'j. Shehbaz Sharif, la frat'o de la eks'ĉef'ministr'o, est'is la guberni'estr'o de Panĝab'o ek'de 2008.

Ĉu ĉi tiu fort'a pozici'o ebl'ig'os al s-ro Khan efektiv'ig'i si'a'j'n politik'o'j'n, aŭ ĉu li sub'met'iĝ'os al la postul'o'j de la arme'o ? Nawaz Sharif prov'is liber'ig'i si'n de ĝi, kaj s-ro Zardari akomod'is si'n al ĝi. La nov'a ĉef'ministr'o ebl'e serĉ'os ĝis nun ne'kon'at'a'n mez'a'n voj'o'n. Iu'j kern'a'j afer'o'j baldaŭ rivel'os la respond'o'n. La ĉef'ministr'o sen'dub'e ne hav'os problem'o'n pri la re'centraliz'o de la land'o per mol'ig'o de la 18a amend'o de la konstituci'o kaj dis'divid'o de Panĝab'o en kelk'a'j'n provinc'o'j'n, kiel la arme'o dezir'as, por mal'help'i ke unu parti'o konstru'u bastion'o'n en ĉi tiu region'o el kiu ven'as pli ol du'on'o de la parlament'an'o'j nun'temp'e. Ali'flank'e, li ver'ŝajn'e trov'os, ke est'as mal'facil'e financ'i si'a'n promes'it'a'n "islam'a'n social'a'n ŝtat'o'n" sen redukt'i la buĝet'o'n de la arme'o (unu kvin'on'o el la ŝtat'a'j el'spez'o'j, sen en'kalkul'i la pensi'o'j'n de emerit'a'j arme'an'o'j). Li ebl'e renkont'os problem'o'j'n se li dezir'os hav'i voĉ'o'n pri rilat'o'j kun Ĉini'o - kiu'j'n li em'as fort'ig'i - kaj, kompren'ebl'e, kun Hindio.

Defi'o'j ven'os el la financ'a kriz'o de la land'o - kiu dev'ig'as s-ro'n Khan pet'i help'o'n de la IMF, kiel far'is si'a antaŭ'ul'o - kaj el la nov'e el'trov'it'a unu'ec'o de la opozici'o, precip'e la MLP-N kaj la PPP. Fin'e, li hav'os la mal'facil'a'n task'o'n decid'i la sort'o'n de Nawaz Sharif : re'ten'i li'n en prizon'o, risk'ant'e trans'form'i li'n en martir'o'n, aŭ liber'ig'i li'n, kio pov'us mult'e pli fort'ig'i la opozici'o'n. La solv'o pov'us est'i re'ekzil'i li'n.

Christophe Jaffrelot

Christophe Jaffrelot est'as direktor'o de esplor'o'j ĉe la Centr'e de Recherches Internationales (Ceri), komun'a esplor'fak'o de Sciences Po kaj la Centr'e National de la Recherche Scientifique (CNRS). Li est'as aŭtor'o de Le Sindrom'e Pakistanais, Fayard, Parizo, 2013, kaj kun'redaktor'o, kun Laurence Louër, de Pan-Islamic Connections. Transnational Networks Between South Asia and the Gulf, Hurst, Londono, 2017.

Pierre Deshusses : Tumult'o, de Hans’-Magno Encencbergo, traduk'it'a el la german'a al la franc'a de Bernard Lortholary,

Se ekzist'as libr'o, kiu bon'e spegul'as la literatur'a'n produkt'ad'o'n de Hans’ Magno Encensbergo [1], tiam tiu ĉi : Tumult'e [Tumult'o], aper'int'a en 2014 kaj traduk'it'a el la german'a al la franc'a de Bernard Lortholary, tre intim'a kun la plur'fac'et'a verk'ar'o de Hans’ Magno Encensbergo (nask'it'a en 1929), kiu verk'is poem'o'j'n, ese'o'j'n, roman'o'j'n, rakont'o'j'n, teatr'aĵ'o'j'n kaj eĉ infan'libr'o'j'n, sen parol'i pri traduk'o'j el la hispan'a (Pablo Neruda, Feder'ic'o García Lorca), el la ital'a (Franc'o Fortini), el la angl'a (Charles Simic, Stanley Moss), el la sved'a (Lars Gustafsson), el la franc'a (Molier'o, Denis Diderot, Antoine de Saint-Exupéry) kaj pri li'a labor'o kiel el'don'ist'o (la aŭtor'o'n W. G. Sebald kon'at'ig'is li).

La tumult'o'n de la produkt'ad'o ĉi tie re'eĥ'as tiu de la memor'o'j. La aŭtor'o ek'de la komenc'o avert'as la leg'ant'o'n : Li neniam skrib'is tag'libr'o'n, neniam skrib'is si'a'j'n memor'aĵ'o'j'n kaj evit'as konfes'o'j'n kvazaŭ pest'o'n. “Inter la intenc'a mensog'o kaj la subtil'a retuŝ'ad'o, inter la simpl'a erar'o kaj la subtil'a valor'ig'o, la lim'o'j mal'facil'e mal'kovr'ebl'as.” Tiu libr'o est'as unu'e la aper'ig'o de not'o'j hast'e skrib'it'a'j en la 1960-aj jar'o'j kaj hazard'e re'trovit'a'j en li'a kel'o en la jar'o 2010. La mal'trankvil'o ke tem'as pri tir'kest'a fon'aĵ'o est'as grand'a. Sed leg'ad'o de la unu'a'j paĝ'o'j rapid'e for'blov'as tiu'n tim'o'n.

Ili komenc'iĝ'as per not'libr'o de unu'a vojaĝ'o en Ruslandon, en 1963. Kiel, invit'it'e de la Ruslanda Uni'o de Verk'ist'o'j, Encensbergo trov'iĝ'is en aviad'il'o kun Je'a'n-Paul Sartr'e, Simone de Beauvoir, Nathalie Sarraute, Giuseppe Ungaretti, William Golding ? Li konfes'as, ke li mem ne ver'e sci'as, ĉu tio okaz'is pro erar'o aŭ pro bon'ŝanc'o, ĉar tiam li est'is ankoraŭ mal'mult'e kon'at'a verk'ist'o, kiu aper'ig'is nur tri poem-kajer'o'j'n, du ese'o'j'n, kaj neniam est'is en iu ajn parti'o. Tiu invit-erar'o montr'iĝ'is fekund'a : la aŭtor'o don'as al ni ĉi tie la unu'a'n sur'real'ism'a'n inter'parol'ad'o'n inter okcident'a'j intelekt'ul'o'j plen'a'j de tim'em'o kaj Nikita Ĥruŝĉovo sam'e sincer'a kiel ruz'a. Encensbergo post'e regul'e re'ven'is al Ruslando, kie li kon'at'iĝ'is kun tiu vir'in'o, kiu far'iĝ'is li'a du'a edz'in'o kaj kun kiu li ir'is al Uson'o kaj al Kubo. Ver'a “rus'a roman'o”, kiel li dir'is, en plen'a mal'varm'a milit'o.

Dum la kolizi'o de la ideologi'o'j en la1960-aj jar'o'j okaz'ig'is al'front'iĝ'o'j'n kaj sen'ĉes'a'j'n manifestaci'o'j'n, Encensbergo konfes'as ne sen'malic'e, en suk'a fikci'a inter'parol'ad'o kun si'a ali'a mem'o, kiu okup'as la du'a'n part'o'n de la libr'o, ke si'a'vic'e li est'is neniam ĉe'est'a en la ĝust'a moment'o : “Mi ĉiam mal'traf'is la strat'a'j'n batal'o'j'n, aŭ mi lev'iĝ'is tro mal'fru'e.” Sed dum li mal'traf'is la batal'et'o'j'n, li ne mal'traf'is la grand'a'j'n renkont'iĝ'o'j'n. Tiu fuĝ'e vag'ant'a fripon'o, kia li mem difin'is si'n, renkont'is Pablon Neruda, Herbert'o'n Marcuse, Michel Leiris, Norodom Sihanuk, Salvador Allende, Henry Kissinger … La libr'o'fin'a nom'indeks'o est'as mem ia tiu'temp'a Who’s Who. Tiu libr'o koncept'it'a laŭ la kun'met-sistem'o (collage) kaj memor-kolekt'o (“La tumult'o ne laŭ'lini'ig'ebl'as kiel spalir'o”) tuŝ'as per fingr'o la utopi'o'j'n de la 20-a jar'cent'o kaj ties fend'o'j'n. Ankaŭ ĝi'a'j'n naiv'aĵ'o'j'n.

Sed antaŭ ĉio reg'as la elegant'a kaj sen'ĝen'a stil'o de tiu, kiu sci'as, ke la glor'o jam aparten'as al li kaj ke ne neces'as i'o'n al'don'i. Ĉia verk'ist'o zorg'as pri la bild'o, kiu'n li las'os al la post'e'ul'ar'o. Rusoo [Je'a'n-Jacques Rousseau] verk'is “La konfes'o'j'n”, François-René de Chateaubriand la “Trans'tomb'a'j'n memor'o'j'n”, Günter Grass si'a'n “Mi'a jar'cent'o”. Inter Montaigne kaj Diderot, kiu'n li admir'as, Encensbergo, sen'pretend'e, elekt'is si'a'n “Tumult'o”, kiu leg'ebl'as kvazaŭ roman'o.