Kiam la Nord'o super'is la Sud'o'n

La 27-an de juli'o armistic'o est'is sub'skrib'it'a en Panmunĝom ĉe la 38-a paralel'o, demarkaci'a lini'o antaŭ la milit'atak'o. Iel, jen milit'o por neni'o. Ankoraŭ nun, du blu'a'j barak'o'j, dis'ig'it'a'j de sur'grund'a'j beton'ŝton'o'j, konkret'ig'as la land'lim'o'n en la “sen'arm'ig'it'a zon'o” (demilitarized zon'e, DMZ), kun iu'flank'e Uson'a'j (stamp'it'a'j UN) kaj Sud-Kore'a'j soldat'o'j, kaj ali'flank'e Nord-Kore'a'j soldat'o'j, rigid'ig'it'a'j en ne'ver'ŝajn'a vid'al'vid'o.

Kontraŭ'e al kutim'a'j opini'o'j, la eks'ministr'o pri re'unu'iĝ'o (2002-2004) Ĝong Se-ju'n, renkont'it'a en Seulo kelk'a'j'n semajn'o'j'n antaŭ la vojaĝ'o de famili'o'j trans la land'lim'o, re'memor'ig'as, ke est'is temp'o kiam “est'is la Sud'o, kiu tim'is re'unu'iĝ'o'n sub protekt'o de la Nord'o”. Ĉi last'a, malgraŭ la ruin'ig'o'j, tiam hav'is mal'net'a'n en'land'a'n produkt'o'n (MEP) du'obl'a'n. Sed en la mez'o de la jar'o'j 1960-aj, la Sud'o ek'flug'is dum la Nord'o regres'is. La tim'o trans'ir'is al ali'a flank'o, kaj la mal'fid'o instal'iĝ'is ambaŭ'flank'e.

Tiu sep'dek'jar'ul'o, kiu jam vid'is ferm'a'j'n kaj mal'ferm'a'j'n epok'o'j'n si'n'sekv'i, tre detal'e rakont'as la long'a'n histori'o'n de la du mal'amik'a'j frat'o'j, en kiu la plej ŝanĝ'iĝ'em'a ne est'as tiu, kiu'n oni opini'as: “La politik'o de la Sud'o ŝanĝ'iĝ'as laŭ la ritm'o de prezid'ant'o'j de la Respublik'o. Ĝi vari'as laŭ ili'a'j kontraŭ'komun'ism'a'j sent'o'j (aŭ ne) kaj ili'a'j kred'o'j (aŭ ne) je rapid'a dis'fal'iĝ'o de la Nord'o.”

Ek'de 1972, unu'a “komun'a deklaraci'o” konsider'as ebl'a'n “re'unu'iĝ'o'n”. Sed nur post la fal'o de la diktatur'o en la Sud'o, kaj pli'e post la fal'o de la Berlina mur'o, Seulo ŝanĝ'as si'a'n ritm'o'n. “Prezid'ant'o No Te-u (1988-1993) sent'is, ke la mond'o mov'iĝ'is. Kvankam li est'is milit'ist'o, li ne est'is obsed'it'a de kontraŭ'komun'ism'o, kaj li ek'konstru'is baz'o'n por konsent'o kun Pjongjang'o”, klar'ig'as S-ro Ĝong. La 21-an de septembr'o 1991 ambaŭ Korei'o'j oficial'e est'as akcept'it'a'j en UN. Tri monat'o'j'n post'e, ili sub'skrib'as inter'konsent'o'n por re'amik'iĝ'o, ne'agres'o, inter'ŝanĝ'ad'o kaj kun'labor'ad'o - list'o'n de grand'a'j princip'o'j. Mank'e de pacstato, oni tamen el'ir'is milit'stat'o'n.

Laŭ S-ro Ĝong, la Nord-Kore'a'j reg'ant'o'j vol'is profit'i la okaz'o'n por normal'ig'i la rilat'o'j'n kun Uson'o, des pli, ke la sovet'a'j help'o'j for'vapor'iĝ'is kun USSR. En januar'o 1992, li asert'as, “Gim Il-song send'is si'a'n propr'a'n sekretari'o'n ĉe la sid'ej'o'n de UN en Nov'jork'o por sekret'a renkont'o kun Uson'a send'it'o, port'ant'a'n unu sol'a'n mesaĝ'o'n: ”Ni rezign'as postul'i la for'ir'o'n de Uson'a'j trup'o'j el la Sud'o, kompens'e vi garanti'as, ke vi ne kontest'os la ekzist'o'n de ni'a land'o.“ George Bush, la patr'o, respond'is nur per silent'o al tiu propon'o. Jen la moment'o, kiam Gim Il-song ek'as si'a'n nukle'a'n politik'o'n, konvink'it'a, ke Vaŝington'o vol'as neni'ig'i DPRK-on”. Tio, kio ne est'is tut'e mal'ver'a. Sam'e kiel ĉiu Sud-Kore'o, S-ro Ĝong mal'aprob'as tiu'n turn'iĝ'o'n al nukle'a'j arm'il'o'j, sed li insist'as sur la ord'o de respond'ec'o'j, kontraŭ'dir'ant'e la oficial'a'n histori'o'n: Vaŝington'o incit'as la fajr'o'n, Pjongjang'o re'ag'as.

En Seulo la post'e'ul'o de S-ro No, Gim Jong-sam, est'as persvad'it'a, sam'e kiel la Uson'a prezid'ant'o, ke la komun'ist'a Nord'o est'as dis'fal'ont'a, sam'e kiel Orient'a-Germanio en si'a temp'o. Li rigl'as ĉiu'j'n el'ir'ej'o'j'n por pli'rapid'ig'i ĝi'a'n pere'o'n. DPKR, si'a'flank'e, kon'as temp'o'n de mal'sat'eg'o en la du'a du'on'o de la 1990-a jar'dek'o, kiu mort'ig'as preskaŭ unu milion'o'n da hom'o'j, kaj kies sekvaĉaro sent'ebl'as ĝis nun*. Sed sever'a sub'prem'ad'o kaj la naci'ism'a re'ag'o de la loĝ'ant'o'j mal'ebl'ig'os ĝi'a'n dis'romp'iĝ'o'n.

Legend'o asert'as, ke la blok'ad'o est'is romp'it'a en 1998, kiam Ĝong Ĝu-jong, la fond'int'o de Hyundai, unu el la plej potenc'a'j chaebol (industri'a konglomer'aĵ'o), tra'ir'is la land'lim'o'n gvid'ant'e brut'ar'o'n de mil bov'in'o'j, simbol'o'n de hom'am'a help'o, antaŭ ol renkont'i la Nord-Kore'a'n prezid'ant'o'n. Sed la grand'a tra'romp'o est'os la histori'a man'prem'o inter Gim Ĝong-il (Nord'o) kaj Gim De-ĝung (Sud'o) en juni'o 2000. Komenc'iĝ'as jar'dek'o da dialog'o kaj inter'ŝanĝ'o'j: mal'ferm'o de turist'ej'o ĉe Mont'o Gumgang (2003) kaj industri'a zon'o en Gesong, en Nord-Korei'o, kun Sud-Kore'a'j firma'o'j (2004), re'konekt'o de kontrol'it'a'j rel'voj'o'j kaj ŝose'o'j (2007), ktp.

Tiu sunshine policy (“politik'o de sun'radi'o”), tiel nom'it'a de Gim De-ĝung referenc'e al fabel'o de Ezop'o La sun'o kaj la vent'o, renkont'is mult'a'j'n ŝtorm'o'j'n nutr'it'a'j'n de la nukle'a'j plivetoj de Pjongjang'o (tri nukle'a'j prov'o'j de post 2006), de la Uson'a mal'ced'em'o, de la Ĉin'a ambigu'ec'o. Ĝi tut'e perd'iĝ'is pro la al'ven'o en 2008 de la konservativ'a Sud-Kore'a Prezid'ant'o I Mjong-bak, kiu elekt'is konflikt'ad'o'n. Nur rest'as el tiu promes'plen'a jar'dek'o la industri'ej'o de Gesong.

Ĉu pro tio for'strek'i ĉi'a'n esper'o'n pri pac'o, aŭ eĉ pri re'unu'iĝ'o? Kvankam sam'e konservativ'a kiel S-ro I, prezid'ant'o Bak Geun-hje ek'reg'ant'e promes'is en 2013 konstru'i “konfid'a'n politik'o'n” (trust policy), mez'voj'o'n inter la “politik'o de suradio” kaj la komplet'a ferm'o de ŝi'a antaŭ'ul'o. Sed krom la famili'a'j renkont'iĝ'o'j en pas'int'a oktobr'o, neni'o ŝajn'as mov'iĝ'i. “S-in'o Bak prem'as sam'temp'e brems'il'o'n kaj akcel'il'o'n, dir'as S-ro Ĝong. Tio mult'e bru'as, sed neni'o'n mov'as.”

Vaŝington'o, la grand'a obstakl'o

Direktoro de la Centr'o de Nord-Kore'a'j stud'o'j en la Institut'o Seĝong de Seulo, Bek Hak-su'n ne est'as pli mild'a pri la prezid'ant'o, kiu'n li akuz'as manipul'i la Nord-Kore'a'n afer'o'n por mal'klar'a'j kial'o'j pri en'land'a politik'o (Vd. Ordon'em'a turn'iĝ'o en Seulo). En si'a ofic'ej'o ĉe la en'ir'ej'o de la universitat'o, li insist'as pri la impon'a milit'ist'a parad'o organiz'it'a de la Nord'a prezid'ant'o, S-ro Gim Ĝong-eun, la 1̄-an de oktobr'o 2015; jen turn'iĝ'o, kies plej grav'o ne est'as la stern'ad'o de la arme'o, sed ĝi'a politik'a signif'o: la diktator'o tiel asert'as si'a'n “kontrol'o'n sur la afer'o'j milit'ist'a'j kaj ekonomi'a'j, sur la ŝtat'o kaj la parti'o”. Est'as domaĝ'e, ke fokus'ant'e al difekt'eg'o'j de la reĝim'o, la gazet'ar'o “ignor'as tio'n, kio ŝanĝ'iĝ'as”, li plu dir'as: “La Nord'a ekonomi'o pli bon'iĝ'is. Gim Ĝong-eun pli'fort'ig'is si'a'n potenc'o'n. Li pli'bon'ig'is la rilat'o'j'n kun Japani'o, kiu de post maj'o 2014, for'ig'is i'a'j'n pun'o'j'n (kiel mal'permes'o de mon'a'j trans'send'o'j) kaj kun kiu li komenc'is diskut'i la demand'o'n pri la for'rab'it'a'j japan'a'j civit'an'o'j*. Li fin'aranĝ'is kun Rusio la ŝuldproblemon* (11 miliard'o'j da eŭr'o'j de la sovet'a epok'o, kiu'j'n S-ro Putin for'viŝ'is je 90%). Kaj Moskvo re'mal'ferm'is la rel'voj'o'n inter la rus'a urb'o Ĥasan kaj la Nord-Kore'a urb'o Naĝin. ”

Ankaŭ Go Ju-han, ali'a agnosk'it'a fak'ul'o, opini'as, ke la nun'a epok'o est'as favor'a. “Gim Ĝong-eun prov'as pli'bon'ig'i la rilat'o'j'n kun Sud-Korei'o kaj ŝat'us mild'ig'i la streĉ'o'n kun Uson'o. Nur se dialog'o ne funkci'os, li impet'os al nov'a'j provok'o'j.” Tiu direktor'o de la ali'a grand'a institut'o pri Nord-Kore'a'j stud'o'j en Seulo - ĉe Universtato Dongguk - est'as unu el la tre mal'mult'a'j esplor'ist'o'j, kiu'j pov'as tra'ir'i la land'lim'o'n kadr'e de inter'ŝanĝ'o'j inter li'a budh'ism'a universitat'o kaj la re'nov'ig'it'a templ'o de Mont'o Gumgang. Li part'o'pren'as la prezid'ant'a'n komision'o'n por prepar'o de la unu'iĝ'o, rekt'e estr'it'a'n de S-in'o Bak, sen ia kontrol'o, kaj tre kritik'it'a'n de progesistaj kaj pac'ist'a'j medi'o'j. Li ŝajn'as tie, kiel apart'a voĉ'o laŭd'ant'a dialog'o'n en amas'o da antaŭ'juĝ'o'j.

Fakt'e, por la pli'mult'o de Sud-Kore'a'j respond'ec'ul'o'j, la reĝim'o de Pjongjang'o pov'as nur dis'frakas'iĝ'i. La pas'int'a'n 25-an de oktobr'o, la konservativ'a ĵurnal'o Chosun Ilbo, la plej legat'a en la land'o, met'is en si'a unu'a paĝ'o demand'o'n nur teori'a'n: “Ĉu la Nord-Kore'a reĝim'o daŭr'os nur mal'mult'a'j'n tag'o'j'n?” kaj la ĉef'artikol'o cit'as la “kresk'ant'a'n for'fuĝ'o'n de la elit'ul'o'j”: 8 alt'rang'a'j ofic'ist'o'j rifuĝ'is en la Sud'o en 2013 kaj 18 en 2014, el mal'kresk'ant'a sum'o de rifuĝ'int'o'j (2600 jar'e inter 2008 kaj 2012, 1596 en 2014). Atend'ant'e le grand'a'n tag'o'n, la stud'o'j kompar'ant'a'j kun Germanio obl'iĝ'as. Kaj ja en Dresdeno, la 28-an de mart'o 2014, S-in'o Bak propon'is “iniciat'o'n por pac'e re'unu'iĝ'i la du'on'insul'o'n”*, kun la daŭr'a ide'o de triumf'o de la kapital'ism'a kaj demokrat'a Korei'o super la tut'a du'on'insul'o.

Tamen kompar'o kun ambaŭ Germanioj de la jar'o'j 1970-80-aj ne ver'e est'as traf'a, ĉef'e ĉar inter ambaŭ Korei'o'j okaz'is en'land'a milit'o. Malgraŭ komun'a'j histori'o kaj kultur'o, grav'a'j mal'am'eg'o'j persist'as. Pli'e la mal'simil'aĵ'o'j est'as pli grav'a'j: la Okcident-German'a ekonomi'o est'is kvar'obl'a ol tiu de la Orient-German'a, en la kaz'o de Korei'o'j, la rilat'o est'as de 1 al 60. Tio ne est'as surpriz'o, ke la nov'a generaci'o de Kore'an'o'j, kiu jam mal'facil'e trov'as si'a'n lok'o'n en dum'kriz'a soci'o ne montr'as grand'a'n entuziasm'o'n je la ide'o pag'i la kun'iĝ'o'n kun najbar'o, kiu'n ĝi kon'as nur per karikatur'o'j. Tio, tiel ver'as, ke la Nord-Kore'a'j rifuĝ'int'o'j rest'as mis'trakt'it'a'j, kondamn'it'a'j al labor'et'o'j, kaj plej oft'e apart'ig'it'a'j* .

Neni'u pov'as dir'i ĉu la reĝim'o de Pjongjang'o daŭr'os, sed vet'i pri ĝi'a frakas'iĝ'o mal'ebl'ig'as ĉi'a'n politik'a'n pri'pens'o'n por el'ir'i el konflikt'o. Mal'e, “se ni ek'pens'as, ke Nord-Korei'o daŭr'os, asert'as S-ro Go Ju-han, do neces'as trov'i voj'o'j'n por dialog'o kaj trakt'ad'o. Ĉiu'j hav'as interes'o'n pri ĝi'a integr'iĝ'o en la mond'a kapital'ism'o”. Sam'e kiel la plej'part'o de la renkont'it'a'j fak'ul'o'j, li propon'as politik'o'n de paŝ'et'o post paŝ'et'o. Sam'e S-ro Ĉoj Ĝin-uk prezid'ant'o de la tre oficial'a Kore'a institut'o por naci'a re'unu'iĝ'o (Kore'a Institut'e for National Unification) en Seulo: “Ĉar la rilat'o'j inter la du land'o'j jam hav'is vic'o'j'n da progres'o'j kaj mal'progres'o'j, reciprok'a konfid'o tut'e kaduk'iĝ'is. Neces'as do komenc'i per afer'et'o'j, kaj antaĕniri paŝ'et'o'n post paŝ'et'o.”

Pri la princip'o, ĉiu'j ŝajn'as konsent'i. Sed pri ag'o'j... Bak Sun-song, instru'ist'o kaj serĉ'ist'o en la Institut'o pri Nord-kore'a'j stud'o'j de la universitat'o Dongguk, kontest'as la prioritatordon enfazitan de Prezid'ant'o Bak: la for'las'o de la nukle'a arm'il'o de Pjongjang'o kontraŭ hom'am'a help'o kaj inter'trakt'ad'o'j. “Kompren'ebl'e sen'nukle'ig'o rest'as ĉef'a cel'o, sed konsider'ant'e la dens'ec'o'n de arm'il'o'j amas'ig'it'a'j en la du'on'insul'o, trakt'i tiu'n afer'o'n nur kiel pur'a'n milit'ist'a'n demand'o'n est'as sent'it'e de Pjongjang'o kiel prem'o.”

Neces'as re'memor'ig'i, ke, kvankam Nord-Korei'o ne est'as pac'anĝel'o kaj regul'e sving'as milit'minac'o'n, Sud-Korei'o hav'as modern'eg'a'j'n arm'il'o'j'n inkluziv'e Uson'a'j'n kontraŭ'misil'a'j'n sistem'o'j'n, kaj Uson'o tie hav'as 29000 soldat'o'j'n. La nukle'a afer'o, plu dir'as Bak Sun-song, “est'as nur unu el la solv'end'a'j problem'o'j. Ja labor'ant'e por proces'o pri pac'o kaj kun'labor'ad'o, ni akir'os sen'nukle'ig'o'n, sed ne invers'e. Tio koncern'as la Nord'o'n, la Sud'o'n, kaj ankaŭ la tut'a'n Nord-Orient'a'n Azi'o'n” - kaj, kompren'ebl'e Uson'o'n: “Hodiaŭ, sam'e kiel hieraŭ, klar'ig'as la eks'ministr'o pri unu'iĝ'o Ĝong, ĝi est'as la plej grav'a obstakl'o por normal'iĝ'o inter ambaŭ Korei'o'j.”

Vaŝington'o ne nur rifuz'as ĉi'a'n du'parti'a'n dialog'o'n kun Pjongjang'o, sed milit'a'j ekzerc'o'j kun'e kun la Sud-Kore'a arme'o intens'ig'as la tim'o'j'n. Komenc'e tem'is pri “trejn'i Uson'a'j'n kaj Sud-Kore'a'j'n trup'o'j'n por batal'i kontraŭ en'ŝov'iĝ'o'n de Nord-Kore'a'j special'a'j fort'o'j en la kor'o'n de la Sud-Kore'a teritori'o, re'memor'ig'as Mu'n Ĉong-in, profesor'o pri politik'a'j scienc'o'j en la universitat'o Jonse en Seulo. De'post 2013, la cel'o est'is ŝanĝ'it'a, kaj Uson'o paradigis taktik'a'j'n arm'il'o'j'n: krom nukle'a'j'n sub'mar'ŝip'o'j'n, bomb'aviad'il'o'j'n B-52 kaj ŝtel'mov'a'j'n B-2, kapabl'a'j'n en'port'i nukle'a'j'n arm'il'o'j'n, kaj ankaŭ ŝtel'mov'a'j'n ĉas'aviad'il'o'j'n F-22 kaj destrojer'o'j arm'it'a'j per kontraŭ'misil'a sistem'o Aegis *”. Mu'n Ĉong-in ne minimum'ig'as la “milit'em'a'n si'n'ten'o'n” de Pjongjang'o, sed, li dir'as, “ja kresk'ad'o de uson'a'j minac'o'j konduk'is la Nord-Kore'a'n estr'ar'o'n pren'i tia'n si'n'ten'o'n”.

Tamen la re'ag'o de DPRK - nukle'a minac'o, misil'lanĉ'o - ne ebl'ig'is ĝi'n akir'i la postul'it'a'n inter'trakt'ad'o'n kun Vaŝington'o. La pas'int'a'n oktobr'o'n la Nord-Kore'a ŝtat'a televid'o fin'e al'vok'is la ĉes'o'n de “pli'ig'o de streĉ'ec'o”: “Se Uson'o kuraĝ'e turn'iĝ'os kontraŭ'direkt'e'n al si'a nun'a politik'o (kaj diskut'as pac'traktat'o'n) , ni est'os feliĉ'a'j respond'i per konstru'em'a si'n'ten'o. Ni jam send'is mesaĝ'o'n per oficial'a'j voj'o'j por pac'inter'trakt'ad'o, kaj ni atend'as respond'o'n*”. Ver'ŝajn'e Pjongjang'o esper'as diskut'o'j'n sam'a'j'n al tiu'j kun Irano. Sed, atent'ig'as Go Ju-han dum ni'a renkont'o en Dongguk, “Irano ne hav'as Ĉini'o'n ĉe si'a flank'o”. Kaj, nu, “Uson'o cel'as ankaŭ Pekinon”.

Idili'o kun Ĉini'o

Certe, post la last'a nukle'a prov'o Ĉini'o voĉ'don'is por pun'o'j kontraŭ DPRK. Sed ĝi daŭr'e liver'as nutr'a'n help'o'n kaj petrol'o'n - inter ali'a'j'n - por mal'ebl'ig'i mort'a'n ŝok'o'n. Tamen prezid'ant'o Xi Jinping neniam renkont'is si'a'n jun'a'n nord-Kore'a'n sam'rang'ul'o'n, dum li oficial'e vojaĝ'is en Seulon kaj S-in'o Bak ĉe'est'is en Pekino la milit'ist'a'n parad'o'n solen'ant'a'n la fin'o'n de la kontraŭ'japan'a milit'o. Tiu gest'o est'is politik'e okul'frap'a, kaj la proksim'iĝ'o tikl'a, kiam ambaŭ land'o'j hav'as malpacemaĵojn kun Tokio. Ekonomi'e Ĉini'o iĝ'is la unu'a partner'o de Sud-Korei'o, kiu est'as ĝi'a tri'a liver'ant'o.

En Seulo la konservativ'a'j amik'o'j de S-in'o Bak ne tre afabl'e rigard'as tiu'n idili'o'n, dum la Ĉin-Uson'a'j rilat'o'j ne est'as tre bon'a'j. Ili atent'ig'as, ke kvankam Ĉini'o est'as la unu'a komerc'a partner'o, Uson'o rest'as la sol'a partner'o pri sekur'ec'o. “Est'as en la ĉiel'o de Orient'a Azi'o du lev'ant'a'j sun'o'j” (Ĉini'o kaj Uson'o), rimark'ig'as Sud-Kore'a diplomat'o. “Sud-Korei'o dev'os far'i elekt'o'n”* . Por nun S-in'o Bak vet'as pri la du sun'o'j. Sed ŝi daŭr'e hezit'as komenc'i kaj trud'i serioz'a'n inter'trakt'ad'o'n kun Pjongjang'o. La Nord-Kore'a propon'o pri konfederaci'o, aŭ tiu de Sud-Kore'a'j progres'ist'o'j pri federaci'a uni'o laŭ la Eŭrop'a model'o, rest'as nebul'a'j hipotez'o'j.

Koncern'e Franci'o'n, kiu ne agnosk'as DPRK-on, ĝi aper'as rigid'ig'it'a en ali'a epok'o. “Anstataŭ trakt'i Nord-Korei'o'n kvazaŭ evitatulon, ĉiam pli izol'i ĝi'n, en'ferm'i ĝi'n en ĝi'a'j ideologi'a'j mur'o'j, pli bon'e est'us prov'i tir'i ĝi'n al inter'naci'a komun'um'o kaj help'i ĝi'a'n mal'ferm'iĝ'o'n”, pled'as Go Ju-han. Krom se Parizo, sam'e kiel iu'j Sud-Kore'a'j konservativ'ul'o'j, nur atend'as, ke ĝi dis'frakas'iĝ'os.

Mart'in'e BULARD

Turn'o

Sed kiam politik'a fenomen'o kiel tiu ĉi evolu'as de jar'dek'o'j, tiam est'as van'e don'i al ĝi nur unu sol'a'n klar'ig'o'n. Ali'lok'e en Eŭrop'o fremd'ul'mal'am'a mov'ad'o prosper'is sen ke social'ist'a parti'o en la potenc'o favor'ig'as ĝi'n (ekzempl'e en Brit'uj'o, en Dan'land'o), kaj en ekonomi'a'j situaci'o'j mal'pli negativ'a'j ol en Franc'uj'o (en Pollando kaj en Svis'land'o). Invers'e, la kvot'o'j de sen'labor'ec'o de Hispan'uj'o (21,6 el'cent'o'j en septembr'o 2015), de Grek'land'o (24,6 el'cent'o'j) aŭ de Kipro (15 el'cent'o'j), ĉiu'j super'a'j al tiu'j de Franc'uj'o (10,8 el'cent'o'j) ne est'as akompan'at'a'j de kompar'ebl'a kresk'o de la ekstrem'dekstr'o. Fin'e, tiu parti'o fart'is jam sufiĉ'e bon'e antaŭ la mort'ig'a'j atenc'o'j de januar'o kaj de novembr'o 2015 en Parizo, kaj antaŭ la al'flu'o de migr'ant'o'j en la last'a'j monat'o'j, kvankam evident'e tiu'j event'o'j help'is ĝi'n. Kiel, en'ver'e, proksim'um'e ĉio.

Grav'as ne nur, ke la kandidat'o'j de la FN konker'is la pint'o'j'n en ses region'o'j el 13 kaj en 46 el la 95 departement'o'j de eŭrop'a Franc'uj'o post la unu'a balot'o de la region'a'j elekt'o'j, la 6-an de decembr'o 2015. Sed ankaŭ, ke ili pli'bon'ig'is preskaŭ ĉie si'a'j'n nombr'o'j'n de voĉ'o'j semajn'o'n post'e, eĉ kiam ili hav'is neni'a'n ŝanc'o'n gajn'i la prezid'ant'ec'o'n de la koncern'a region'o. Tio signif'as nun, por FN-elekt'ant'o, ke la “util'a voĉ'o” est'as voĉ'don'i por la FN, kaj ke tiu parti'o, anstataŭ est'i krom'a fort'o sorb'ebl'a de la dekstr'o, komenc'as tir'i al si voĉ'o'j'n el ties teren'o: de 18 el'cent'o'j ĝis 20 el'cent'o'j de la elekt'int'o'j de s-ro Nicolas Sarkozy en 2012 laŭ'dir'e voĉ'don'is en decembr'o 2016 por la parti'o de s-in'o Le Pen.*

La decid'em'o de la ekstrem'dekstr'a'j elekt'ant'o'j est'as tiom pli klar'a, ĉar la voĉ'don-sistem'o kaj la alianc'a sistem'o hav'as tre pez'a'j'n mal'avantaĝ'o'j'n por ili'a parti'o. Ĝi est'is la unu'a koncern'e la voĉ'o'j'n post tiu'j region'a'j voĉ'don'ad'o'j (tio jam okaz'is dum la eŭrop'a'j voĉ'don'ad'o'j de maj'o 2014 kaj departement'a'j de mart'o 2015), kaj tamen prezid'as eĉ ne unu region'a'n konsil'ant'ar'o'n, ne unu ĝeneral'a'n konsil'ant'ar'o'n. Kaj ĝi est'is reprezent'a nur de du deput'it'o'j el 577, de du senat'an'o'j el 348.* Tiu demokrati'a mal'normal'ec'o ebl'ig'as al ĝi deklar'i si'n viktim'o de larĝ'e abomen'at'a “politik'a klas'o”, kiu'n ĝi draŝ'as kun la sincer'o de tiu'j, kiu'j est'as el ĝi eksklud'it'a'j.

Sur la kamp'o de la ide'o'j, mal'e, ĝi domin'as la scen'ej'o'n. Tio est'as por ĝi tiom pli facil'a ke ĝi'a'j intelekt'a'j kontraŭ'ul'o'j embaras'it'a'j de mal'ĝoj'o, de mal'venk'o'j, de skism'o'j kaj de divid'iĝ'o'j, tro oft'e trov'as komfort'o'n kaj kuraĝ'o'n en la paper'a radikal'ism'o inter universitat'a'j mur'o'j.* La grand'a'j komunik'il'o'j ankaŭ ne komplik'ig'as al ĝi la task'o'n kiam ili altern'e aper'ig'as dosier'o'n pri “la sen'ĝen'a islam'o” kaj ali'a'n pri la reakci'a'j pens'ist'o'j.

Tradici'e, la venk'o de mal'dekstr'a pli'mult'o sam'temp'is kun radikal'iĝ'o de la dekstr'ul'ar'o, kiu sent'is si'n sen'ig'it'a je hav'aĵ'o — la potenc'o — kiu'n ĝi konsider'is kiel si'a propriet'o. En la kaz'o de s-ro Hollande, la mal'amik'ec'o kiu'n li vek'as en la konservativ'a'j rond'o'j est'as pli mir'ig'a, ĉar oni apenaŭ pov'as vid'i en kio li'a'j politik'o'j disting'iĝ'as de ili'a'j, kun la escept'o de la “ge'edz'iĝ'o por ĉiu'j”, kontraŭ kiu ili efektiv'e mobiliz'is si'n antaŭ tri jar'o'j, sed pri kiu ĉiu sci'as, ke ili ne plu tuŝ'os ĝi'n.*

Sam'e kiel la ekstrem'dekstr'o, la “sen'kompleks'a dekstr'o” ŝat'eg'as draŝ'i la “politik'e dec'a'n”. Tiu fenomen'o ne est'as ekskluziv'e franc'a.* En Uson'o ĉiu el la aktual'a'j sprit'aĵ'o'j de la respublik'an'a kandidat'o Donald Trump kontraŭ la meksik'an'o'j “seks'per'fort'ul'o'j” aŭ la “teror'ist'a'j” islam'an'o'j ebl'ig'as al la nov'jork'a miliard'ul'o emfaz'i si'a'n kuraĝ'o'n romp'i la mol'a'n inter'konsent'o'n de la mal'dekstr'ul'o'j, de la intelekt'ul'o'j, de la burĝ'o'j, de la snob'o'j. Kun garanti'it'a efik'o: la komunik'il'o'j ŝajn'ig'as indign'i, kaj post'e don'as al li tuj la parol'o'n por ke li klar'ig'u si'a'j'n el'paŝ'o'j'n. Tiom ke oni jam aŭd'as nur li'n. Ĉu neces'as unu'frap'e el'pel'i 11 milion'o'j'n da kontraŭ'leĝ'a'j en'migr'int'o'j? Ĉu konstru'i mur'o'n laŭ'long'e de la lim'o kun Meksiko? Ĉu sur'slip'ig'i la islam'a'j'n uson'a'j'n civit'an'o'j'n kaj mal'permes'i al la ceter'a'j la uson'a'n teritori'o'n? Preskaŭ ĉiu'semajn'e aper'as tia “debat'o”. Kontraŭ'i tia'j'n ide'o'j signif'as montr'i si'a'n mal'kuraĝ'o'n, si'a'n malrigorismon, si'a'n mal'estim'o'n al la aspir'o'j de la “silent'a pli'mult'o”, eĉ el'met'i si'a'n land'o'n al nov'a'j sub'fos'a'j atak'o'j.

S-ro Sarkozy familiar'as kun tia'j mal'nov'a'j tirfadenoj de la uson'a dekstr'ul'ar'o.* La 9-an de decembr'o 2015 en la radi'o Franc'e Inter li do de'nov'e draŝ'is “tiu'n bon'pens'a'n etos'o'n kiu mal'permes'as debat'o'j'n”. Kia'j debat'o'j est'as mal'permes'at'a'j laŭ li? “Ek'de kiam iu dir'is i'o'n pri la en'migr'ad'o, li est'is ras'ist'o; ek'de kiam iu el'parol'is la vort'o'n “islam'o”, li est'is islammalama; ek'de kiam iu lev'is demand'o'n pri la franc'a ident'ec'o, li est'is reakci'ul'o.” Prezid'int'o de la franc'a respublik'o, parti'ĉef'o, apog'at'a de grand'a part'o de la gazet'ar'o kaj de la mastr'ar'o, far'iĝ'is disident'o en si'a propr'a land'o: efektiv'e sufiĉ'is pens'i pri tio. Sed kial la Naci'a Front'o ne gajn'us la batal'o'n de la ide'o'j, se ĝi'a'j supoz'at'a'j kontraŭ'ul'o'j far'as ĝi'n por ĝi, kaj pri ĝi'a'j prefer'at'a'j tem'o'j? Semajn'o'n antaŭ la 21-a de april'o 2002, s-ro Le Pen pov'is jam venk'e jubil'i: “La politik'ist'o'j, la ĵurnal'ist'o'j kaj la politik'scienc'ist'o'j parol'as lingv'aĵ'o'n kiu ne est'as tre mal'proksim'a de la mi'a, se ĝi ne est'as la sam'a aŭ eĉ pli antaŭ'a. Mi far'iĝ'is normal'a, ĉar ĉiu'j parol'as kiel mi. Tio'n oni nom'is, en iu moment'o, la “lepeniĝo de la spirit'o'j”.”*

Nun tiu'n dinamik'o'n trans'pren'is la prezid'ant'o de la respublik'o mem, ankaŭ sur la kamp'o de la publik'a'j liber'ec'o'j (vid'u pri tio la artikol'o'n de Je'a'n-Jacques Gandini.) S-ro Hollande, esprim'ant'e si'n antaŭ la parlament'o kun'ven'int'a en kongres'o, la 16-an de novembr'o 2015, ekzempl'e opini'is: “Ni dev'as pov'i for'pren'i la franc'a'n ŝtat'an'ec'o'n de individu'o kondamn'it'a pro atenc'o al la fundament'a'j interes'o'j de la naci'o aŭ pro teror'ist'aĵ'o, eĉ se li est'as nask'it'a franc'o, mi dir'as se li est'as nask'it'a franc'o, se li hav'as ankaŭ ali'a'n ŝtat'an'ec'o'n.” Ĉar neni'u imag'as, ke tia dispon'o, rekt'e pren'it'a el la ideologi'a sak'o de la ekstrem'dekstr'o, pov'us mal'instig'i atenc'ul'o'j'n kiu'j pret'as ofer'i si'a'n viv'o'n, la solen'a anonc'o far'it'a de la ŝtat'estr'o hav'is kiel ĉef'a'n konsekvenc'o'n legitim'i la disting'o'n inter la franc'a'j civit'an'o'j laŭ ili'a de'ven'o, ĉar tiu'j, kiu'j hav'as du ŝtat'an'ec'o'j'n, est'as precip'e la id'o'j de en'migr'int'o'j. S-in'o Le Pen bezon'is nur en'poŝ'ig'i la vet'aĵ'o'n. Ŝi far'is tio'n ĝu'e dum miting'o en Niceo, la 27-an de novembr'o: “La FN hav'as real'ism'a'n kaj serioz'a'n program'o'n, kiu eĉ inspir'as François Hollande.”

Inter

Jam de tri'dek jar'o'j, nom'e de la “neces'a'j re'form'o'j”, de far'end'a'j ŝpar'o'j, de neces'a lim'ig'o de la publik'a en'ŝuld'iĝ'o, la social'a'j politik'o'j kaj la publik'a'j serv'o'j est'as atak'at'a'j: pensi'o'j, famili'a'j help'o'j, help'o'j por loĝ'ad'o, sen'pag'a super'a instru'ad'o kaj la san'sistem'o. Tia mal'trik'ad'o, ĉef'e kiam ĝi okaz'as en period'o de amas'a sen'labor'ec'o, de mal'alt'a kresk'o, akr'ig'as la suspekt'a'n rigard'o'n de ĉiu'j al ĉiu'j, la individu'ism'a'n re'tir'iĝ'o'n, la pens'o'n “Est'as jam io nur por ili, est'as jam neni'o por ni”. La retor'ik'o'j, kiu'j tir'as tra la kot'o la “helpismon”, la ekster'land'an'o'j'n kaj la “migr'a'j'n aspir'pump'il'o'j'n” nutr'as si'n el tiu font'o. Tiu ne baldaŭ sek'iĝ'os, ĉar la Eŭrop'a Uni'o mal'permes'as ĉi'a'n ŝanĝ'o'n de la ekonomi'a direkt'o, kio'n ĝi ĵus konfirm'is en Grek'land'o. Antaŭ jar'o kaj du'on'o, franc'a social'ist'a ministr'o, s-ro Arnaud Montebourg, akuz'is ĝi'a'n tiam'a'n prezid'ant'o'n, s-ro'n José Manuel Barroso, est'i “la brul'aĵ'o de la Naci'a Front'o”.*

La politik'a lig'o inter ekonomi'a mal'sekur'ec'o kaj “naci'a prefer'o” okaz'as pli kaj pli tra la demand'o de social'a'j helpopagoj. Ju pli tiu'j est'as minac'at'a'j, aŭ ili'a universal'ec'o est'as dub'ig'at'a'j de la kondiĉ'o'j de resurs'o'j (famili'a'j help'o'j, help'o'j al loĝ'ad'o por student'o'j), des pli la konkurenc'o por akir'i ili'n, special'e en la mal'fort'iĝ'int'a'j part'o'j de la popol'a'j medi'o'j, nutr'as la pel'ĉas'ad'o'n al fraŭd'ant'o'j, la serĉ'ad'o'n de pro'pek'a'j kapr'o'j.

Analiz'ant'e la rezult'o'j'n de la unu'a balot'o de la departement'a'j elekt'o'j de mart'o 2015, en kiu'j la FN akir'is 26 el'cent'o'j'n de la voĉ'o'j (mult'e pli ĉe la labor'ist'o'j, dung'it'o'j kaj sen'labor'ul'o'j; mult'e mal'pli ĉe super'a'j diplom'it'o'j, liber'a'j profesi'o'j, super'a'j kadr'ul'o'j), la politik'scienc'ist'o s-in'o Céline Braconnier konstat'as, ke en'e de la ekstrem'dekstr'a elekt'ant'ar'o, “la fals'a mal'riĉ'ul'o est'as figur'o ĉie ĉe'est'a en la inter'parol'ad'o'j. La najbar'in'o kiu viv'as per social'a'j help'o'j kaj kies infan'o'j hav'as sen'pag'a'n al'ir'o'n al la manĝ'ej'o, dum la mal'riĉ'a'j labor'ist'o'j ne pov'as uz'i ĝi'n pro ne'pag'ebl'a tarif'o; la roma'o'j, kiu'j sen'pag'e instal'iĝ'as en tend'ar'o'j ek'de si'a al'ven'o, dum en'migr'int'o'j, kiu'j al'ven'is antaŭ tre long'a temp'o, ne pov'as akir'i mal'mult'e'kost'a'n amas'loĝ'ej'o'n en la urb'o, en kiu ili viv'as jam de jar'dek'o'j; la tromp'ul'o'j kiu'j profit'as la larĝ'anim'ec'o'n de la nutr'aĵ'bank'o'j per tio ke ili kaŝ'as si'a'n real'a'n situaci'o'n ...”*

La konklud'o dedukt'iĝ'as sen'pen'e: la fremd'ul'mal'am'o kovr'at'a de postul'o je egal'ec'o, la “naci'a prefer'o” kiel rifuz'o de supoz'at'a en'migr'int'a prefer'o.* S-in'o Le Pen tiel pov'as deklar'i, kiel ŝi far'is la 15-an de septembr'o 2015 en la radi'o Franc'e Inter: “Ekzist'as hodiaŭ profund'a per'fort'o kontraŭ la franc'o'j, kiam ili aŭd'as, ke oni dispon'ig'as 77.300 urĝ'a'j'n lok'o'j'n, simpl'e, de hodiaŭ ĝis morgaŭ [por la politik'a'j rifuĝ'int'o'j], dum ekzist'as milion'o kaj du'on'o da franc'a'j mastr'um'o'j kiu'j atend'as social'a'n loĝ'ej'o'n, kelk'foj'e jam de jar'o'j, ke laŭ la Fond'aĵ'o Abbé Pierre milion'o'j da franc'o'j est'as mal'bon'e loĝ'at'a'j, aŭ eĉ tut'e ne hav'as loĝ'ej'o'n. Kaj do, mi est'as la politik'a respond'ec'ul'in'o kiu dir'as, ke la franc'o'j ne est'u la last'e serv'at'a'j.”

En 2012, la respublik'an'a kandidat'o por la Blank'a Dom'o, s-ro Willard “Mitt” Romney, dir'is ke li'a liberal'a mesaĝ'o apenaŭ konvink'as la “47 el'cent'o'j'n” da uson'an'o'j kiu'j de'pend'as de social'a'j help'o'j kaj kiu'j est'as proporci'e pli mult'nombr'a'j ĉe la nigr'ul'o'j kaj la hispan'parol'ant'o'j. Tiu'j “mal'pli'mult'o'j” voĉ'don'is por s-ro Barack Obama. Tri jar'o'j'n post'e, dum la zorg'o “kontrol'i la land'lim'o'j'n” inter'miks'iĝ'as kun ident'ec'a panik'o, tiu argument'ad'o konduk'is al la teori'o de “grand'a anstataŭ'iĝ'o” en la urn'o'j. La respublik'an'a kandidat'o Ted Cruz, ceter'e senat'an'o de Teksaso, kontraŭ'as la normal'ig'o'n de la kontraŭ'leĝ'a'j en'migr'int'o'j klar'ig'ant'e: “Tio, kio'n vol'as [la demokrat'a senat'an'o] Chuck Schumer kaj Barack Obama, est'as tre simpl'a: ili vol'as milion'o'j'n da nov'a'j demokrat'a'j elekt'ant'o'j. Jen kio klar'ig'as, pro kio la nov'a politik'e ĝust'a termin'o ne est'as plu “kontraŭ'leĝ'a'j ekster'land'an'o'j” [illegal aliens], sed “sen'dokument'a'j demokrat'o'j”.

La FN pov'us bon'e uz'i tia'n retor'ik'o'n. Sed la franc'a dekstr'ul'ar'o antaŭ'is ĝi'n en tio. Jam en 2012, s-ro Je'a'n-François Copé, tiam ĝeneral'a sekretari'o de la sarkozia parti'o, efektiv'e konstat'is, ke “la sen'dokument'ul'o'j est'as nun la sol'a'j kiu'j pov'as ĝu'i sistem'o'n kiu 100-el'cent'e zorg'as pri ili, sen ajn'a kontribu'o de ili, eĉ nur simbol'a”. Kaj, suspekt'ant'e, li tuj al'don'is: “Est'us naiv'e, kred'i ke la tut'aĵ'o de tiu'j decid'o'j, kiu'j al'tir'as la kontraŭ'leĝ'a'n en'migr'ad'o'n kaj for'vend'as la al'ir'o'n al la ŝtat'an'ec'o, est'as la frukt'o de hazard'o. Ĝi est'as intenc'a strategi'o por anstataŭ'ig'i la popol'a'n voĉ'o'n per komun'um'a voĉ'o.”* Per ali'a'j vort'o'j, voĉ'o nek tre eŭrop'a nek tre krist'an'a ...

Mal'riĉ'a'j labor'ist'o'j kontraŭ fraŭd'ist'o'j, post'e franc'o'j kontraŭ en'migr'int'o'j, fin'e “blank'ul'o'j” kontraŭ “islam'an'o'j”: tiom, kiom la ekonomi'a kriz'o akr'iĝ'as, la metastaz'o'j dis'vast'iĝ'as en'e de la popol'a'j kategori'o'j de la loĝ'ant'ar'o. “Est'us naiv'e, kred'i” ke tia'j frakci'ig'o'j, pacienc'e sub'ten'at'a'j, tro mal'komfort'ig'as tiu'j'n, kiu'j profit'a'j el tiu kriz'o. Tiom long'e, kiom ĉiu rigard'as ali'lok'e, ili bezon'as nur draŝ'i la “popol'ism'o'n” kaj daŭr'ig'i si'a'n reg'ad'o'n. Dum la region'a'j elekt'o'j ĉiu menci'is la mal'kontent'o'n, la koler'o'n de la popol'a'j medi'o'j, kaj promes'is “konsider'i la mesaĝ'o'n” kiu'n ili el'send'as. Tag'o'n post la voĉ'don'o, la reg'ist'ar'o anonc'is ke la minimum'a salajr'o rest'os la sam'a ...

La ĉef'ministr'o Manuel Valls opini'as ke la koncept'o de la respublik'o de la FN est'as “tro mal'vast'a, et'a” kaj “don'as neni'a'n solv'o'n por tiu'j, kiu'j sufer'as”. Tiu pri'skrib'o aplik'iĝ'as sam'e bon'e ankaŭ al la politik'o de li'a reg'ist'ar'o. Antaŭ kvar jar'o'j s-ro Valls jam postul'is ke oni likvid'u la “vort'o'j'n kiu'j signif'as neni'o'n aŭ kiu'j est'as arĥaiĝintaj: “social'ism'o”, “kamarad'o”, “parti'o””. Li'a dezir'o nun kun'iĝ'as kun la elekt'o-kalkul'o de la prezid'ant'o de la respublik'o, kiu dezir'as for'bala'i la mal'dekstr'a'n hered'aĵ'o'n por ven'ont'jar'e konkurenc'i kun la gvid'ant'o'j de la dekstr'ul'ar'o la rol'o'n de kandidat'o al grand'a nebuloz'o “moder'a”, “respublik'an'a”. Tiu est'us aŭtomat'e elekt'it'a ĉe la du'a balot'o de la prezid'ant-elekt'o, ĉar li est'us la sol'a rival'o de la Naci'a Front'o. La program'o de tiu kandidat'o, kiu ajn li est'as, est'as jam kon'at'a: li dev'os stir'i la sam'a'n kurs'o'n, kiu'n François Mitterrand decid'is en 1983, kiam li rezign'is pri ekonomi'a politik'o ekster la liberal'a ortodoks'ec'o kaj trov'is divers'a'j'n el'turn'iĝ'o'j'n por ten'i si'n en la potenc'o dum du sep'jar'a'j mandat'o'j. Kompren'ebl'e, nom'e de la cinik'a kaj ad'e ripet'at'a “batal'o kontraŭ la ekstrem'dekstr'o”.

La obstin'a daŭr'ig'o de tiom mal'gaj'a projekt'o mult'e ŝuld'iĝ'as ankaŭ al s-in'o Le Pen. Ĉar tiu sistem'o kaj ĝi'a'j hom'o'j bezon'as ŝi'n. Kaj ili sci'as, ke ili bezon'as tim'i neni'o'n, ŝanĝ'i neni'o'n, ced'i neni'o'n, tiom long'e, kiom ŝi rest'os ili'a precip'a kontraŭ'ul'o.

Serge HALIMI.

Komenc'i nun re'form'o'j'n, aŭ atend'i eksplod'o'n de nov'a'j popol'ribel'o'j

La struktur'a'j problem'o'j rest'as aŭ pli'grav'iĝ'as, sed la soci'a kaj kultur'a teks'aĵ'o de la arab'a'j soci'o'j mal'e sent'ebl'e ŝanĝ'iĝ'is. La ordinar'a civit'an'o ĉes'is viv'i tim'ant'e la reg'pov'o'n; ĝi'a obe'em'o ne plu pov'as est'i tiel facil'e akir'it'a, per trud'o aŭ ideologi'a opinitrudado. La tim'o ja ne mal'aper'is, sed ĝi ŝanĝ'is si'a'n objekt'o'n. Nun'temp'e, oni tim'as ĉef'e pri la dis'vast'ig'o de la OIŜ kaj de ĝihad'ism'o, kaj pri la dis'fal'o de la ŝtat'o'j en Sirio kaj en Jemeno. Tiu nov'a tim'o, ĉiereganta, klar'ig'as kial tiom da civit'an'o'j ne plu kred'as je ebl'ec'o de demokrati'a re'form'o. Ĝi kresk'ig'as la sen'iluzi'iĝ'o'n kaŭz'it'a'n de la mal'sukces'o de la revoluci'a'j mov'ad'o'j en Egipt'uj'o kaj en Libio — sen parol'i pri Maroko kaj Jordanio, kie la esper'o'j de ŝanĝ'o stumbl'is sur la pord'o'j de la reĝ'a palac'o. Ne mir'ind'e, ke la kombin'o de tim'o'j kaj sen'iluzi'iĝ'o'j kre'is atmosfer'o'n de soci'a apati'o. Ja oft'e, sub'ten'o al la reĝim'o nur traduk'as rezign'em'a'n akcept'o'n pro mank'o de ali'a solv'o.

Sed tim'o, sen'iluzi'iĝ'o kaj apati'o est'as efemer'a'j mens'o'stat'o'j, kiu'j'n la reg'ant'o'j ne pov'as etern'e plu'viv'ig'i. Ili'a rifuz'o propon'i kred'ind'a'j'n re'form'o'j'n eksplod'ig'is la popol'a'n koler'o'n antaŭ kvin jar'o'j; tre ver'ŝajn'e la sam'a'j kaŭz'o'j iam produkt'os sam'a'j'n efik'o'j'n. Ili dev'as elekt'i: ek'i nun re'form'o'j'n, aŭ atend'i ke eksplod'os nov'a'j ribel'o'j.

Plur'a'j sign'o'j supoz'ig'as, ke tiu dilem'o pov'os sufiĉ'e baldaŭ far'iĝ'i prem'a. Libano ekzempl'e, tra'viv'as de la pas'int'a somer'o amas'a'j'n manifestaci'o'j'n direkt'at'a'j'n kontraŭ la reg'ist'ar'a ne'kapabl'o organiz'i la kolekt'ad'o'n de la rub'uj'o'j. La furioz'iĝ'o antaŭ la mont'o'j da rub'aĵ'o'j stak'ig'it'a'j en la strat'o'j mobiliz'as trans la religi'a'j kaj etn'a'j fend'o'j, ĉar ĝi don'as okaz'o'n al la liban'an'o'j, apart'e al la plej jun'a'j, esprim'i pli larĝ'a'n kaj pli profund'a'n frustr'iĝ'o'n. Ne nur tem'as pri mal'laŭd'i la grand'a'n neglekt'o'n de la reg'ist'ar'o, sed ankaŭ renvers'i mal'modern'a'n religi'a'n sistem'o'n, eĉ se tiu long'temp'e cert'ig'is al la land'o ŝajn'a'n politik'a'n stabil'ec'o'n. La manifestaci'ant'o'j postul'as la star'ig'o'n de pli demokrati'a sistem'o, kiu trakt'u ĉiu'j'n liban'an'o'j'n egal'ec'e anstataŭ koncentr'i la pov'o'n en la man'o'j'n de mal'jun'iĝ'ant'a'j elit'o'j al'elekt'it'a'j sur'baz'e de mal'aktual'a'j kriteri'o'j.

Kelk'a'j'n monat'o'j'n antaŭ'e, Alĝerio tra'viv'is sen'precedenc'a'n protest-manifestaciadon. La anonc'o de ekspluat'ad-projekt'o de skist'a gas'o en Saharo instig'is mil'o'j'n da loĝ'ant'o'j de tiu mal'riĉ'a kaj sek'eg'a region'o ek'rezist'ad'i sam'temp'e kontraŭ la latent'a'j damaĝ'o'j de la hidraŭlik'a romp'ad'o kaj kontraŭ dis'volv'o-model'o baz'it'a sur la kapt'ad'o de la natur'a'j riĉ'aĵ'o'j. Tiu lukt'o montr'as apart'a'n signif'o'n se oni memor'as, ke preciz'e tie, en Alĝerio, la “arab'a printemp'o” hav'as si'a'j'n plej mal'nov'a'j'n radik'o'j'n. La grand'eg'a'j manifestaci'o'j de 1988 por ŝanĝ'o kaj demokrati'o, la balot'a sukces'o de la Islam'a Front'o de Sav'o (IFS), la puĉ'o de la arme'o kaj la sang'a intern'a milit'o kiu sekv'is: en tiu tragedi'o jam manifest'iĝ'is konflikt'o inter ŝtat'o kaj soci'o. Eĉ se sporad'a'j kaj izol'it'a'j, la lukt'o'j, kiu'j aper'as tie kaj tie ĉi montr'as, ke la spirit'o de 2010 ne esting'iĝ'is.

La ĉef'a lecion'o el'tir'end'a el la “arab'a printemp'o” tamen est'as, ke politik'a kaj soci'a trans'form'iĝ'o postul'as pli ol punkt'a'j'n kaj izol'it'a'j'n mobiliz'iĝ'o'j'n. Eĉ post kiam ili sukces'is fal'ig'i la mal'am'at'a'n tiran'o'n, la opozici'o-fort'o'j dev'as don'i al si solid'a'j'n, koher'a'j'n kaj daŭr'i'pov'a'j'n organiz'a'j'n kapabl'o'j'n, politik'a'j'n kompetent'o'j'n kaj instituci'a'n vid'ad'o'n. Tio dram'ec'e mank'is ĉe la egipta opozici'o post ties mal'long'a venk'o de 2011. Ĝi'a ne'kapabl'o mal'help'i la re'ven'o'n de la arme'an'o'j rest'is en la memor'o de mult'a'j hom'o'j kiel la komenc'o de la fin'o de la “arab'a printemp'o”. Ver'as, ke, en preskaŭ ĉiu'j koncern'a'j land'o'j, la opozici-ĉef'o'j far'is la sam'a'j'n mort'ig'a'j'n erar'o'j'n. Ĉu ili el'tir'is lecion'o'j'n el tio, kaj ĉu ili est'os pli bon'e prepar'it'a'j kiam re'ven'os la printemp'o?

Simil'a scen'ar'o tamen implic'as unu'e for'ig'i mult'e pli tim'ig'a'n obstakl'o'n: la OIŜ. La fulm'rapid'a'n kresk'o'n de Daesh (laŭ ĝi'a arab'a akronim'o) klar'ig'as sam'temp'e la mal'fort'ec'o de la ŝtat'o'j, kiu'j'n ĝi decid'is renvers'i, kaj la detru'a lud'o de la geopolitik'a'j rival'ec'o'j kaj ekster'land'a'j inter'ven'o'j.

Ironi'o de la sort'o est'as, ke la OIŜ ek'flor'is en Irako kaj en Sirio, ambaŭ land'o'j long'temp'e konsider'at'a'j kiel model'o'j de stabil'ec'o kaj ŝanĝ'o-imun'ec'o, apart'e pro la ĝeneral'a kontrol'o aplik'it'a de la ŝtat'aparat'o al la soci'o. Kvankam la kruel'ec'o de la OIŜ mark'as nov'a'n faz'o'n de mutaci'o de la ĝihad'ism'a ideologi'o, la hom'a material'o neces'a por ĝi'a kresk'o est'is jam sur'lok'e.

En Sirio, ĝi'a ekspansi'o postul'is ne nur ekster'land'a'j'n rekrut'o'j'n, sed ankaŭ cert'a'n lok'a'n sub'ten'o'n. Tiu ĉi ne mank'is, ĉef'e ĉar la siria ŝtat'o, ne'zorg'ant'a plen'um'i la bezon'o'j'n de si'a loĝ'ant'ar'o, est'is las'int'a kresk'i vezik'o'j'n de mal'riĉ'o kaj marĝen'ec'o, facil'e ekspluat'ebl'a'j'n de taŭg'e ekip'it'a sekt'o.

En Irako, la OIŜ trov'is favor'a'n akcept'o'n en la suna'ism'a'j komun'um'o'j diskriminaci'at'a'j de la reg'ist'ar'o de s-ro Nur'i Al-Maliki post la detru'o de la ŝtat'aparat'o kiu sekv'is la uson'a'n invad'o'n*. La OIŜ si'n apog'is al ŝijaism'a'j milic'o'j tim'at'a'j pro si'a'j sub'prem'o'j kaj kiu'j facil'e rab'is la rest'ant'a'n milit'material'o'n de la eks'a iraka arme'o. La libana Hizbulaho est'is ili'a model'o, laŭ organiz'ad'o, fam'ec'o kaj arme'a potenc'o. Tiu'senc'e, la OIŜ ne est'is nur import'at'a fort'o, sed ankaŭ lok'a re'ag'o al la persekut'o'j de la centr'a iraka reg'ist'ar'o.

La OIŜ est'as ankaŭ koalici'o de fort'o'j, en kiu la mesi'ism'a tendenc'o kun'est'as kun divers'a'j trib'a'j element'o'j, lok'a'j komun'um'o'j diskriminaci'at'a'j kaj eks'a'j oficir'o'j aŭ kadr'ul'o'j de la reĝim'o de Saddam Hussein. Ĝi disting'iĝ'as de Al-Kaid'o laŭ plur'a'j esenc'a'j punkt'o'j*. Al-Kaid'o kompren'as ĝihad'o'n kiel operaci'o'n ekskluziv'e arme'a'n. Ĝi ne zorg'as administr'i teritori'o'n aŭ konstru'i instituci'o'j'n, ĉar ĝi si'n konsider'as ret'o de nomad'a'j batal'ant'o'j, kies milit'cel'o'j pov'os est'i ating'it'a'j nur long'temp'e post ili'a sur'ter'a viv'o. Por la OIŜ, mal'e, la batal'o dev'as tuj don'i rezult'o'j'n. Per'fort'o ne est'as rimed'o por ating'i cel'o'n, sed est'as mem la cel'o, en kiu plen'um'iĝ'as ĝi'a vizi'o de la mond'o. La kre'ad'o de teritori'a ent'o aparten'as al la sam'a religi'a imperativ'o: ĝihad'o dev'ig'as konker'i ter'o'j'n, instal'i reg'ist'ar'o'n, ekspluat'i ĉiu'j'n riĉ'o'font'o'j'n de la geografi'o kaj material'o'j.

Mal'e al Al-Kaid'o, kiu zorg'e selekt'as si'a'j'n rekrut'o'j'n kaj trud'as al ili drast'a'j'n postul'o'j'n, la OIŜ varb'as kiu'n ajn, nur'a kondiĉ'o est'as la motiv'iĝ'o. Dum Al-Kaid'o konsist'as ekskluziv'e el milit'ist'o'j, ĝi ambici'as far'iĝ'i loĝ'ant'ar'o. Ĝi do bezon'as vir'in'o'j'n, famili'o'j'n, infan'o'j'n. Kaj, koncern'e la ekster'land'a'j'n rekrut'o'j'n, ili'a rol'o est'as ne tiom batal'i, kiom dis'vast'ig'i la ideal'ig'it'a'n bild'o'n de la komun'um'o de kred'ant'o'j (la oumma), en ties propagand'a'j mesaĝ'o'j direkt'at'a'j al la ekster'a mond'o.

Est'as evident'e, ke tia kompren'o de la ŝtat'o est'as provok'o, ebl'e eĉ herezio, por grand'a pli'mult'o de la suna'ist'o'j mem, kaj tial OIŜ mobiliz'is kontraŭ si tiom larĝ'a'n koalici'o'n de arab'a'j land'o'j. Sed oni ne pov'as kompren'i la Daesh-fenomen'o'n ekster la kun'tekst'o de la ekster'land'a'j en'trud'iĝ'o'j. La ĝihad'ism'a minac'o ja est'as uz'at'a de grand'a'j land'o'j kiel Rus'uj'o aŭ Turk'uj'o, kiel alibi'o por instal'i si'a'j'n ambici'o'j'n en la arab'a mond'o. La rus'a'j bomb'ad'o'j en Sirio est'as ja lig'it'a'j al la OIŜ, sed ĉef'e montr'as la dezir'o'n de Moskvo etend'i si'a'n influ'zon'o'n en Proksim-Orient'o, cel'e re'star'ig'i la imperi'a'n potenc'o'n perd'it'a'n dum la dis'fal'o de Sovet'a Uni'o*. Sub'ten'ant'e la reĝim'o'n de s-ro Al-Asad, ĝi hav'ig'as al si inter'ŝanĝ'ebl'a'n valut'o'n por Ukrain'uj'o, aŭ por kiu ajn ali'a teritori'o, kiu'n la okcident'an'o'j ebl'e postul'os de ĝi.

La parizaj atenc'o'j montr'as la projekci-kapabl'o'n de la Organiz'aĵ'o de la Islam'a Ŝtat'o

Lok'e, la strategi'o est'as simpl'a: fiks'i la antaŭ'stat'o'n, cert'ig'ant'e al la siria prezid'ant'o protekt'it'a'n ŝtat'o'n preciz'e paŭs'it'a'n sur li'a alavita baz'o. Pov'os est'i ke tiu strategi'o post iom da temp'o ne plu efik'os, pro ne'sufiĉ'a rendiment'o de la milit'a invest'o. Dum'e ĝi re'ven'ig'as tiu'n eks'mod'a'n al'ir'o'n konsist'ant'a'n en kompren'o de Proksim-Orient'o tra la prism'o de etn'a'j kaj religi'a'j ident'ec'o'j, prefer'e al tiu de jur'e difin'it'a'j ŝtat'o'j.

Pro sam'a kial'o, la rus'o-siria alianc'o risk'as iam etend'iĝ'i al Irako. Bagdado iom post iom rezign'is pri la projekt'o re'ven'i al plur'etn'a kaj divers'konfesi'a naci'a unu'ec'o. La iraka ŝtat'o konsider'as si'n kiel nur ŝijaism'a'n, tial ĝi ne hav'as interes'o'n pri re'don'ad'o de la teritori'o'j kapt'it'a'j de la OIŜ, ĉar tio dev'ig'us ĝi'n re'integr'i la suna'ism'a'j'n komun'um'o'j'n, kiu'j'n ĝi mal'am'as. Gi cert'e prefer'us profit'i el la rus'a arme'a pluv'ombrel'o, kiu eĉ pov'us anstataŭ'i la uson'a'n pluv'ombrel'o'n.

La risk'o'j de teror'ism'a'j reprezali'o'j nur moder'e maltranviligas sinjor'o'n Vladimir Putin. Ja eksplod'o de bomb'o en metro'o de eŭrop'a ĉef'urb'o mal'fort'ig'us la koncern'a'n regisŧaron, sed en Rus'uj'o ĝi nur serv'us la strategi'o'n de la ŝtat'estr'o: nutr'i la tim'o'n de teror'ism'o por prav'ig'i fer'a'n politik'o'n intern'e kaj ekster'e de li'a'j land'lim'o'j.

Tamen, ne est'as la interes'o de sinjor'o Putin mal'aper'ig'i la OIŜ, kiu ag'as tiom util'e por mal'fort'ig'i la eŭrop'a'j'n interes'o'j'n kaj lim'ig'i la por'okcident'a'n opozici'o'n en Sirio. Real'e, la OIŜ util'as al ĉiu'j: la siria reĝim'o uz'as ĝi'n por forges'ig'i la propr'a'j'n kruel'aĵ'o'j'n, la Sauda Arab'uj'o por intens'ig'i si'a'n ideologi'a'n batal'o'n kontraŭ la ŝijaist'o'j, Irano por divid'i la suna'ist'o'j'n, Turk'uj'o por likvid'i la Parti'o'n de la Labor'ist'o'j de Kurd'uj'o (PLK).

En la kaz'o de Turk'uj'o, la strategi'o de instrument'ig'o de la OiŜ cel'as intern'a'n uz'o'n. Tem'as pri instal'i konstant'a'n klimat'o'n de streĉ'o, tim'o kaj divid'o, tiel ke la prezid'ant'o Recep Tayyip Erdogan kaj ties reg'ist'ar'o aper'u kiel la last'a rempar'o kontraŭ ĥaos'o. La kontraŭ-OIŜ koalici'o, en kiu Ankar'o formal'e part'o'pren'as, proviz'as al ĝi kovr'il'o'n por atak'i la kurd'o'j'n ne nur en'e de la propr'a loĝ'ant'ar'o, sed ankaŭ tiu'j'n de Sirio kaj Irako. La fakt'o, ke tia milit'a pli'intens'iĝ'o pov'os pli'grand'ig'i la ĝeneral'a'n ne'stabil'ec'o'n kaj kre'i nov'a'n batal'aks'o'n ne ŝajn'as mal'trankvil'ig'i s-ro'n Erdogan, kiu ĉef'e zorg'as el'tir'i balot'a'j'n profit'o'j'n el tiu politik'o de la plej mal'bon'o.

La parizaj atenc'o'j mark'as strategi'o-ŝanĝ'o'n de la OIŜ. Ĉi tiu'j per'fort'aĵ'o'j en'kadr'iĝ'as en la sekv'o'j de la atenc'o'j kontraŭ la Hizbulaho, kiu sub'ten'as la reĝim'o'n de s-ro Al- Asad, en Bejrut'o, kaj kontraŭ civil'a rus'a aviad'il'o en Sinajo en Egipt'uj'o. Ili montr'as cert'a'n projekci-kapabl'o'n de la organiz'aĵ'o ekster Sirio kaj Irako por frap'i la plej vid'ebl'a'j'n ag'ant'o'j'n de la koalici'o form'it'a kontraŭ ĝi. Sam'temp'e, ili atest'as la fakt'o'n, ke la organiz'aĵ'o dolor'e sent'as la sever'a'j'n bat'o'j'n ricev'it'a'j'n en si'a'j bastion'o'j: ĉi tiu'j kontraŭ-atak'o'j konduk'it'a'j ekster'land'e esprim'as perd'o'n de ĝi'a ofensiv'a elan'o sur la intern'a front'o. La teror'ism'a risk'o kresk'as. Unu'vort'e, tiu ŝajn'e ne'raci'a per'fort'aĵ'o ne est'as sen koher'ec'o kaj diferenc'as de la apokalips'a logik'o de Al-Kaid'o.

La Okcident'o pov'as intens'ig'i si'a'n aviad'a'n milit'kampanj'o'n; ĝi tiel ne sukces'os el'radik'ig'i la OIŜ. Spert'o montr'is la efik'ec'o'n de ne'ŝtat'a'j ag'ant'o'j por konduk'i lok'a'n re'konker'o'n. La sukces'a atak'o de la kurd'o'j en Sinjar atest'as pri tio, sam'e kiel la inter'ven'o de la beduen'a'j trib'o'j chammares en la konflikt'o kun la OIŜ. Tamen, ver'a kontraŭ-ofensiv'o postul'as strategi'o'n pri kun'iĝ'o de ĉiu'j ĉe'est'ant'a'j fort'o'j, kiu minimum'ig'u la diverĝ'a'j'n interes'o'j'n kaj la geopolitik'a'j'n rival'ec'o'j'n.

Kontraŭ-revoluci'a domen'o-efik'o impuls'at'a de aŭtoritat'em'a'j reĝim'o'j, ebl'ec'o de re'aper'o de la “arab'a printemp'o”, implik'ad'o de interes'o'j ĉirkaŭ la plur'kap'a monstr'o OIŜ: dis'tir'at'a inter tiu'j tri perspektiv'o'j, la est'ont'ec'o de la arab'a mond'o ŝajn'as tre mal'cert'a.

Hicham ALAOUI

“Taŭg'a vid'punkt'o pri histori'o”

Fin'e, de du semajn'o'j, la demokrat'a'j fort'o'j tre mobiliz'iĝ'as kontraŭ la decid'o de S-in'o Bak trud'i unu sol'a'n lern'o'libr'o'n pri histori'o, kies en'hav'o est'os decid'it'a de komision'o elekt'it'a de ŝi mem. Tem'as pri, ŝi dir'as, “don'i taŭg'a'n vid'punkt'o'n pri histori'o kaj korekt'i la mis'form'a'j'n versi'o'j'n mal'dekstr'a'j'n, kiu'j prov'as laŭd'i Nord-Korei'o'n kaj mis'kredit'ig'i la kapital'ism'a'j'n far'o'j'n de la Sud'o*”.

La batal'o pri la histori'a'j lern'o'libr'o'j ĉiam est'is akut'a en la land'o. Post la fin'o de la Japan'a okup'ad'o, la privat'a'j el'don'ej'o'j pri'zorg'is la histori'a'j'n lern'o'libr'o'j'n, kaj la reg'ist'ar'o don'is post'kontrol'a'n konsent'o'n. Post'e, de'post 1974, la diktator'o Bak Ĉong-hi (1961-79), patr'o de la nun'a prezid'ant'o, trud'is ŝtat'a'n monopol'o'n. Du jar'o'j'n antaŭ'e li promulgigis la konstituci'o'n Jusin, kiu for'viŝ'is la lim'ig'o'n de la prezid'ant'a'j'n mandat'o'j'n kaj koncentr'is ĉiu'j'n potenc'o'j'n en li'a'j'n man'o'j'n. Tiu “re'star'iĝ'o de 1972” facil'ig'is ŝtat'ig'o'n de la lern'o'libr'o'j, sam'temp'a'n al glor'ig'o de la reg'ant'o'j kaj grav'a'j distord'o'j de la histori'o. Post la fin'o de la diktatur'o, en la 1980-aj jar'o'j, plur'parti'a sistem'o re'est'iĝ'is. Ja tiu'n divers'ec'o'n de vid'punkt'o'j S-in'o Bak vol'as sufok'i.

Jam en 2008 ŝi'a antaŭ'ul'o, S-ro I Mjong-bak puŝ'is la kre'o'n de “alternativ'a lern'o'libr'o pri modern'a kaj nun'temp'a histori'o de Korei'o”. Tiu libr'o karakteriz'iĝ'is per komplez'em'a vid'punkt'o de la Japan'a okup'ad'o, kiu ebl'ig'is modern'ig'i Korei'o'n. Ĝi omaĝ'is la chaebol-o'j'n, al kiu'j la land'o ŝuld'is si'a'n industri'iĝ'o'n, kaj Prezid'ant'o'n Bak Ĉong-hi. La sam'a vid'punkt'o re'trov'iĝ'as en la lern'o'libr'o publik'ig'it'a de la el'don'ej'o Gyohaksa kaj permes'it'a de S-in'o Bak por lern'ej'o'j. La histori'ist'o'j, tre kritik'a'j, mal'trankvil'iĝ'as pri el'met'o de unu'nur'a lern'o'libr'o. La kresk'ant'a kontraŭ'star'o koler'ig'is la prezid'ant'o'n dum la konsili'o de ministr'o'j la 10-an de novembr'o 2015: “Se oni ne lern'as taŭg'a'n histori'o'n, la mens'o iĝ'as ne'normal'a”, ŝi sub'strek'is.

En tri jar'o'j, S-in'o Bak far'is du'dek vizit'o'j'n al fremd'a'j land'o'j. La konservativ'a'j amas'komunik'il'o'j - t.e. la kvazaŭ tut'aĵ'o de ĵurnal'o'j kaj televid'o'j - laŭd'as tiu'n dam'o'n port'ant'a'n “elegant'a'j'n vest'aĵ'o'j'n, kun si'a'n ruĝ'a'n mantel'o'n kaj si'a'n mal'hel'griz'a'n pantalon'o'n, kiu antaŭ'met'as la Sud-Kore'a'n mod'o'n en la Muze'o pri dekoraci'a'j art'o'j de Parizo, en la palac'o de Luvr'o”*. La strik'ant'o'j, kompens'e, ne instig'as tia'n lirikemon: “La organiz'ant'o'j de la strik'o asert'as, ke ili pac'e manifestaci'as, la publik'a'j aŭtoritat'o'j ne est'u tromp'it'a'j de tia'j kamufl'a'j manovr'o'j”, freŝ'dat'e insist'is komentari'ist'o*. Jam leĝ'projekt'o est'as met'it'a en la parlament'o por mal'permes'i mask'o'j'n dum manifestaci'o'j. Kaj la ĉef'o de KTCU rest'as akuz'it'a. Tio ankoraŭ neniam okaz'is de post la diktatur'o.

SUNG ILKWON

La sub'prem'ad'o kresk'ig'as la krim'ec'a'n de'voj'iĝ'o'n

La eŭrop'a'j land'lim'o'j ne est'as ferm'it'a'j al en'migr'ad'o. En 2013, ekzempl'e, la du'dek ok membr'o-ŝtat'o'j de la Uni'o akcept'is laŭ'leĝ'e pli ol 1,5 milion'o'n da eksterunianoj. Ĉiu ŝtat'o decid'as pri tiu flu'o laŭ la ekonomi'a konjunktur'o, la demografi'a situaci'o aŭ la politik'a kolor'o de la reg'ist'ar'o. En Franc'uj'o, 209 782 rest'ad'permes'o'j est'is dis'don'at'a'j en 2014 — por famili'a kun'iĝ'o, por student'o'j, kvalifik'it'a'j labor'ist'o'j, por'temp'a'j labor'ist'o'j aŭ ankaŭ por rifuĝ'int'o'j-, tio est'as nur 13 000 pli ol en 2010.

Inter'temp'e, plur'a'j land'o'j el Mez-Orient'o kaj Afrik'o tamen dron'is en intern'a'j'n milit'o'j'n, kiu'j ĵet'is sur la voj'o'j'n milion'o'j'n da hom'o'j. Pro ne'ebl'o ricev'i viz'o'n, mult'a'j el ili kontraŭ'leĝ'e tra'ir'as la eŭrop'a'j'n lim'o'j'n. Por tio ili dev'as si'n kaŝ'i en kamion'o'j, trov'i provizor'a'j'n dorm'ej'o'j'n, tra'ir'i Mediterane'o'n sur ne'leĝ'a'j boat'o'j, akir'i fals'a'j'n dokument'o'j'n, don'i mon'o'n al korupt'it'a'j ŝtat'funkci'ul'o'j. Tiu'j operaci'o'j postul'as inter'ven'o'n kaj spert'o'n de organiz'it'a'j ret'o'j.

De du'dek kvin jar'o'j, la Eŭrop'a Uni'o mult'ig'is dispozici'o'j'n por mal'help'i la ne'leĝ'a'n en'migr'ad'o'n: komun'a datum'baz'o por la eŭrop'a'j polic'o'j (Schengen-inform-sistem'o), kre'ad'o en 2000 de slip'ar'o de fingr'o'spur'o'j kaj lanĉ'o en 2005 de Frontex, la eŭrop'a agent'ej'o task'it'a kontrol'i la ekster'a'j'n lim'o'j'n per helikopter'o'j, sen'pilot'a'j aviad'il'o'j, milit'ŝip'o'j, okul'vitr'o'j por vid'i nokt'e kaj detekt'il'o'j de kor'bat'o'j. Laŭ la kalkul'o'j de la projekt'o The Migrants Files*, de 2000, la kontraŭ'leĝ'a en'migr'ad'o al Eŭrop'o est'ig'is vend'o'j'n almenaŭ egal'a'j'n al 16 miliard'o'j da eŭr'o'j por la pas'ig'ant'o-ret'o'j. En'e de dek kvar jar'o'j, la membr'o-ŝtat'o'j el'spez'is 11 miliard'o'j'n da eŭr'o'j por el'pel'i sen'dokument'ul'o'j'n, kaj almenaŭ 2 miliard'o'j'n por pli'fort'ig'i si'a'j'n 14 000 kilo'metr'o'j'n da ekster'a'j land'lim'o'j.

Ĉi tiu'j nombr'o'j rest'as modest'a'j, kompar'e kun la rimed'o'j mobiliz'it'a'j de Uson'o por protekt'i si'a'n teritori'o'n: 18 miliard'o'j da dolar'o'j jar'e, esenc'e koncentr'it'a'j sur la 3 140 kilo'metr'o'j da land'lim'o kun Meksiko, kie est'is konstru'it'a 5-metr'o'j'n alt'a mur'o, proviz'it'a per 1 800 kontrol-tur'o'j. Mal'antaŭ la mur'o aktiv'as 20 000 sekur'ec-agent'o'j, tio est'as unu por ĉiu 150 metr'o'j.

La uson'a politik'olog'o Peter Andras montr'is, ke la pli'efik'ig'o de la land'lim'a'j kontrol-dispozici'o'j en Uson'o kresk'ig'is la kost'o'n kaj la daŭr'o'n de la vojaĝ'o'j, la prez'o'n de la fals'a'j dokument'o'j kaj la sum'o'n neces'a'n por korupt'i ŝtat'funkci'ul'o'n. Tio est'ig'is kresk'ant'a'n krim'ig'o'n de la migradkomercaj ret'o'j, kiu'j, iom post iom, fand'iĝ'as kun tiu'j de drog'komerc'o*. Sed tiu kvazaŭ milit'a kontrol'o ne rezign'ig'is la kandidat'o'j'n al en'migr'ad'o, kies motiv'iĝ'o de'pend'as esenc'e de la situaci'o en ili'a origin'a land'o. Ĉiu'jar'e, 300 000 ĝis 400 000 hom'o'j daŭr'e kontraŭ'leĝ'e tra'pas'as la uson'a'n land'lim'o'n.

La milit'o'j, kiu'j dis'ŝir'as Sirion, Irakon, Libion, Afgan'uj'o'n, Jemenon, Niĝerion, Somali'o'n aŭ Sudanon, instig'as loĝ'ant'o'j'n for'ir'i, kaj tiu flu'o kresk'as kiam la konflikt'o'j en'ŝlim'iĝ'as. Tiu'j de'lok'it'o'j instal'iĝ'as, la pli'mult'a'j, en la propr'a land'o aŭ en la lim'a'j land'o'j: Libano, Turk'uj'o kaj Jordanio, akcept'as preskaŭ 4 milion'o'j'n da siri'an'o'j*. Nur mal'pli'mult'o prov'as ating'i Eŭrop'o'n. Teori'e, tiu'j civit'an'o'j de milit'ant'a'j land'o'j rajt'as la rifuĝ'ant'o-status'o'n en la membr'o-ŝtat'o'j de la Eŭrop'a Uni'o, ĉiu'j sub'skrib'int'o'j de la Ĝeneva konvenci'o de la 28-a de juli'o 1951. Praktik'e, est'as mal'facil'e por ili ricev'i tiu'n status'o'n.

Kvankam la lud'o est'as ankoraŭ mal'facil'a post la en'ir'o en eŭrop'a land'o (vid'u sur ni'a ret'ej'o “Le je'u de la demand'e d’asile”), la ĉef'a'j obstakl'o'j tamen trov'iĝ'as sur'voj'e al la Mal'nov'a Kontinent'o. Unu'e, est'as ne'ebl'e formul'i azil-pet'o'n el ekster'a land'o. Por leĝ'e akir'i protekt'o'n de, ekzempl'e, Franc'uj'o, kandidat'o dev'as ir'i en franc'a'n ambasad'ej'o'n aŭ konsul'ej'o'n, en la propr'a land'o - aŭ najbar'a land'o se tiu'j est'as ferm'it'a'j-, kiel en Sirio aŭ Somali'o. Tie, li pov'as pet'i “porazilan viz'o'n”, kiu ebl'ig'os al li nur en'ir'i la franc'a'n teritori'o'n kaj tie depon'i pet'o'n. Sed tiu'j viz'o'j est'as don'it'a'j nur tre'eg'e ŝpar'em'e de la ministr'ej'o pri ekster'a'j afer'o'j: en 2014, nur 712 siri'an'o'j ricev'is ili'n*. Loĝ'ant'o de Homs sukces'int'a ir'i en Bejrut'o'n por pet'i viz'o'n hav'as tre mal'mult'a'j'n ŝanc'o'j'n ricev'i ĝi'n.

Ali'a metod'o por laŭ'leĝ'e en'ir'i Eŭrop'a'n Uni'o'n est'as: ating'i unu el la tend'ar'o'j administr'at'a'j de la Alt'a Komisar'ej'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j pri Rifuĝ'int'o'j (Akr), (UNHCR en la angl'a) kaj atend'i transport'o'n al land'o taks'at'a pli sekur'a laŭ la “inter'konsent'o'j de re'instal'iĝ'o”. Sed la ŝanc'o'j ĝi'n profit'i rest'as mal'grand'a'j: en Franc'uj'o, tiu dispozici'o en 2014 koncern'is nur 500 siri'an'o'j'n*.

Sed la rifuĝ'int'o'j est'as milion'o'j. Plej mult'a'j el ili dev'as en'ir'i kontraŭ'leĝ'e en la Uni'o'n, post vojaĝ'o, kiu komenc'iĝ'as je la turk'o-siria land'lim'o, kie est'as danĝer'a'j ĝihad'ist'a'j grup'o'j, aŭ en Libio, kie milic'o'j reg'as. Nur la serv'o de pas'ig'ist'o'j pov'as ebl'ig'i al ili ating'i la cel'o'n. Long'a, danĝer'a kaj korp'e tre lac'ig'a, tiu vojaĝ'o indukt'as selekt'o'n inter la migr'ant'o'j: neces'as est'i jun'a, fortik'a, fort'e motiv'it'a kaj ven'i el sufiĉ'e riĉ'a soci'a tavol'o por pag'i la vojaĝ'o'n. La nun'a'j rifuĝ'ant'o'j est'as do oft'e urb'an'o'j kaj diplom'it'o'j; laŭ la Akr, 72% el ili est'as vir'o'j (kaj ne 99% kiel asert'is s-in'o Le Pen dum la last'a Somer'a Universitat'o de la Naci'a Front'o), 13% vir'in'o'j kaj 15% infan'o'j.

“Grek'uj'o front'as kriz'o'n en la kriz'o”

Laŭ la regul'ar'o Dublin 2, adopt'it'a de la Eŭrop'a Uni'o en 2003, tiu'j, kiu'j al'ven'as en Eŭrop'o dev'as depon'i si'a'n azil'pet'o'n en la unu'a land'o, kie ili en'ven'is. Tiu regul'o ignor'as la real'o'n de la migr'ant'o'j, ĉar mult'a'j el ili tra'ir'as Ital'uj'o'n aŭ Grek'uj'o'n nur kun la esper'o ating'i ali'a'n land'o'n. Sed ĝi ankaŭ kondamn'as al kontraŭ'leĝ'ec'o tiu'j'n, kiu'j dezir'as ekzempl'e al'ir'i parenc'o'n aŭ amik'o'n en Sved'uj'o, kaj est'ig'as profund'a'n teritori'a'n mal'ekvilibr'o'n, ĉar la plej'mult'o el la rifuĝ'ant'o'j kompren'ebl'e al'ven'as tra la periferi'a'j land'o'j. Ties plu'daŭr'o est'as des pli absurd'a, ke la nord'a'j ŝtat'o'j de Eŭrop'o tre mal'oft'e re'send'as rifuĝ'int'o'j'n al Grek'uj'o aŭ Ital'uj'o, pro tio, ke ili al'ven'is tra tiu land'o.

Komenc'e de la 2000-aj jar'o'j, Hispan'uj'o est'is ĉe la unu'a lini'o, front'e al la loĝ'ant'o'j de sub'sahar'a Afrik'o kaj de Magrebo, kiu'j prov'ad'is tra'ir'i la Ĝibraltar-mar'kol'o'n aŭ penetr'i en la enklav'o'j'n Ceŭto kaj Melilo. Kiam la bar'il'o'j pli'fort'iĝ'is en tiu region'o (konstru'o de mur'o'j kaj mal'liber'ej-tend'ar'o'j, Frontex-operaci'o'j...), la flu'o'j de'lok'iĝ'is al Ital'uj'o kaj Malto, kie el'ŝip'iĝ'as la migr'ant'o'j ven'ant'a'j de Libio kaj Tunizio, kaj al Grek'land'o, kie aven'as tiu'j, kiu'j uz'as la turk'a'n voj'o'n*.

De 2011 kaj la komenc'o de la “arab'a'j printemp'o'j”, tiu'j tri ŝtat'o'j tra'viv'is la el'ŝip'iĝ'o'n de la plej mult'a'j hom'o'j serĉ'ant'a'j rifuĝ'ej'o'n en la Mal'nov'a Kontinent'o. Tiel, ili sufer'as kvazaŭ “du'obl'a'n pun'o'n”: ili dev'as ne nur cert'ig'i la kontrol'o'n de la ekster'a'j land'lim'o'j de Eŭrop'o, sed krom'e administr'i la al'ven'o'n, la akcept'o'n, la loĝ'ad'o'n — oft'e en tend'ar'o'j-, kaj la azil'pet'o'j'n de cent'mil'o'j da rifuĝ'int'o'j. Prem'at'a de ripet'at'a'j mal'abund'o-plan'o'j, Grek'land'o mal'facil'e pov'as lud'i tia'n rol'o'n. “Tiu problem'o super'as ni'n. Grek'land'o est'as land'o, kiu sufer'as ekonomi'a'n kriz'o'n kaj front'as hom'sav'a'n kriz'o'n en la kriz'o”, deklar'is la grek'a ĉef'ministr'o Alexis Tsipras la 7-an de aŭgust'o 2015*.

Trans'form'iĝ'i, laŭ ordon'o de Bruselo, en kontinent'a Cerber'o est'as jam, por unu el la plej mal'fort'a'j membr'o'j de la Uni'o, tim'ind'a dev'ig'o. Malgraŭ tio Grek'land'o est'as ankoraŭ regul'e riproĉ'at'a de si'a'j eŭrop'a'j “partner'o'j”, kiu'j minac'is ĝi'n, komenc'e de decembr'o, est'i eks'ig'it'a el la Schengen-are'o se ĝi ne pli bon'e kontrol'os si'a'j'n land'lim'o'j'n. “Ĉiu land'o dev'as respekt'i la Schengen-regul'o'j'n, inkluziv'e tiu'n, kiu trud'as, ke la azil'pet'o'j est'u depon'at'a'j en la al'ven'land'o, ekzempl'e en Grek'uj'o, kaj ne ali'lok'e” al'don'is la (pol'a) prezid'ant'o de la eŭrop'a Konsili'o, s-ro Donald Tusk, la 3-an de decembr'o*. Ĉar est'as pli facil'e sekv'i tiu'n konsil'o'n por Stokholmo, Parizo aŭ Berlino ol por Ateno kaj Romo, s-ro Tusk tuj al'don'is, ke la land'o'j trov'iĝ'ant'a'j “sur la unu'a lini'o de la migr'ad'o” dev'as kompren'ebl'e profit'i la “eŭrop'a'n solidar'ec'o'n”.

Kompren'ebl'e, sed... pri migr'ad'o sam'e kiel pri mon'a'j politik'o'j: solidar'ec'o ne est'as la plej bon'e kun'divid'it'a kvalit'o en'e de la Uni'o. Mult'a'j nord'a'j ŝtat'o'j prov'as ten'i la problem'o'n en la sud'a'j land'o'j, kiu'j inter'batal'as por sci'i kiu port'os la plej pez'a'n ŝarĝ'o'n. En 2008-2009, streĉ'e rilat'is inter si la ital'a kaj malta reg'ist'ar'o'j pri la Nautilus-operaci'o, konduk'at'a de Frontex en centr'a Mediterane'o: kiu land'o dev'is do akcept'i la hom'o'j'n sav'it'a'j'n el la mar'o de la Agent'ej'o? Laŭ Romo, tio'n dev'is far'i la ŝtat'o kiu gast'ig'is la Frontex-misi'o'n, do la malta reg'ist'ar'o. Tiu last'a, al'vok'ant'a la inter'naci'a'n jur'o'n, asert'is ke la sav'it'o'j dev'is est'i elŝipigataj en la plej proksim'a “sekur'a” haven'o, tiu'okaz'e Lampedusa. Mank'e de inter'konsent'o inter la du land'o'j, Bruselo decid'is mal'favor'e al Malto, kiu de post tio ne plu akcept'is Frontex-misi'o'n*.

Ital'uj'o hav'is mal'pli da bon'ŝanc'o en la printemp'o 2011, kiam la reg'ist'ar'o de s-ro Silvi'o Berlusconi decid'is dis'don'i 25 000 por'temp'a'j'n rest'ad'permes'o'j'n, tiel don'ant'e al tunizi'an'o'j el'ŝip'iĝ'int'a'j en Sicilio la ebl'ec'o'n cirkul'i en Eŭrop'o. La aŭstr'a, german'a, belg'a, finlanda, nederlanda kaj slovak'a ministr'o'j pri intern'a'j afer'o'j tuj kontraŭ'star'is tiu'n decid'o'n, el'vok'ant'e “atenc'o'n kontraŭ la Schengen-are'o”. S-ro Sarkozy, tiam prezid'ant'o de la [franc'a] Respublik'o, decid'is suspend'i la fer'voj'a'n cirkul'ad'o'n inter Franc'uj'o kaj Ital'uj'o. De'nov'e, la afer'o est'is juĝ'it'a de Bruselo, kiu prav'ig'is Parizon, akcept'ant'e modif'i la regul'o'j'n de liber'a cirkul'ad'o en Eŭrop'o. Ĝis nun, ebl'is ferm'i si'a'j'n land'lim'o'j'n nur “en kaz'o de grav'a minac'o al la publik'a ord'o aŭ la intern'a sekur'ec'o”. De 2013, est'as permes'at'a tio'n far'i kaz'e de “persist'a'j kaj serioz'a'j mis'funkci'ad'o'j de membr'o-ŝtat'o rilat'e al la kontrol'o de la ekster'a'j land'lim'o'j”.

En kun'tekst'o de migr'ad-al'flu'o tia, kia ĝi ne pov'as est'i halt'ig'it'a ĉe la pord'o'j de Eŭrop'o, tiu nov'a dispozici'o minac'as eĉ la ekzist'o'n de la Schengen-are'o. Post la atenc'o'j de la 13-a de novembr'o 2015, far'it'a'j de ĝihad'ist'o'j, inter kiu'j plur'a'j ating'is Parizon ŝajn'ig'ant'e si'n rifuĝ'int'o'j, Bruselo respond'is al la minac'o'j ferm'i la land'lim'o'j'n, per sub'skrib'o de inter'konsent'o kun Ankar'o. Kontraŭ 3 miliard'o'j da eŭr'o'j, promes'o liberal'ig'i la dis'don'o'n de eŭrop'a'j viz'o'j al turk'o'j kaj re'lanĉ'o de la inter'trakt'ad'o por al'iĝ'o al la Uni'o, Turk'uj'o promes'is plu'ten'i la rifuĝ'ant'o'j'n kiu'j transit'as tra ĝi'a teritori'o, kaj re'akcept'i la ekonomi'a'j'n migr'ant'o'j'n, kiu'j ven'as de tie. Prezent'it'a kiel histori'a, tiu “komun'a ag'ad'plan'o” ne est'as ver'e nov'a. Antaŭ'e, la Eŭrop'a Uni'o kaj ties membr'o'j jam sub'skrib'is pli ol 300 inter'konsent'o'j'n pri re'akcept'o kun 85 land'o'j. Tiu'j inter'trakt'ad'o'j oft'e simil'as al mask'it'a ĉantaĝ'o: la eŭrop'a'j reg'ist'ar'o'j promes'as al si'a partner'o, kontraŭ ties pli bon'a kun'labor'ad'o, pli favor'a'n si'n'ten'o'n koncern'e si'a'n ekster'land'a'n kaj komerc'a'n politik'o'n*.

Eĉ se la turk'a prezid'ant'o montr'iĝ'os sever'a kaj ne'fleks'ebl'a en si'a trakt'ad'o de la kontraŭ'leĝ'a'j migr'ant'o'j, la inter'konsent'o kun Ankar'o ne solv'os la problem'o'n. Ĝi trans'lok'ig'os ĝi'n - ebl'e en Libion, kie la pas'ig'ist'o-ret'o'j reg'as de'post la fal'o de Muamar Kadafi. Ĉio indik'as, ke la amas'a al'ven'o de rifuĝ'ant'o'j periferi'e de Eŭrop'o plu'daŭr'os en la est'ont'a'j monat'o'j kaj jar'o'j. Kaj oni ne pov'as supoz'i, ke la ŝtat'o'j de la Uni'o ĉes'os fortik'ig'i si'a'j'n intern'a'j'n land'lim'o'j'n. Tia dinamik'o tamen atenc'as la esenc'o'n mem de la eŭrop'a projekt'o, baz'it'a de la Romo-traktat'o de 1957 sur la liber'a cirkul'ad'o.

Kiam, en juni'o 1985, Franc'uj'o kaj la German'a Federaci'a Respublik'o (GFR), kun Belg'uj'o, Nederlando kaj Luksemburgo (Beneluks'o) sub'skrib'is la Schengen-inter'konsent'o'j'n decid'ant'a'j'n la abol'o'n de la naci'a'j land'lim'o'j, tio ne est'is por ke la civit'an'o'j vojaĝ'u liber'e, sed ĉar la kontinent'o de pli ol unu jar'o tra'ir'is “kriz'o'n de la Komun'a Merkat'o”. Mal'kontent'a'j pro la intens'ig'o de si'a labor'o pro la kresk'o de la eŭrop'a komerc'o, la franc'a'j kaj ital'a'j dogan'ist'o'j komenc'is en februar'o 1984 “fervor-strik'o'n” kaj ek'kontrol'is ĉiu'j'n kamion'o'j'n tra'ir'ant'a'j'n ili'a'n land'lim'o'n. La ŝofor'o'j respond'is per blok'ad'o'j, kiu'j kaŭz'is gigant'a'j'n vojŝtopiĝojn, krom'e dum la feri'a'j ek'ir'o'j. Kiam la konflikt'o fin'iĝ'is, la Ĝeneral'a Sekretari'ej'o de Beneluks'o ek'pren'is la dosier'o'n kaj stud'is la kondiĉ'o'j'n de sur'ter'a libercirkulado de individu'o'j kaj var'o'j en Eŭrop'o. Tiu'n perspektiv'o'n favor'is la GFR, kies ekonomi'o, industri'a kaj eksport'ant'a, sufer'is pro la ne'sufiĉ'a fluid'ec'o de la eŭrop'a'j ŝose'o'j. El tio nask'iĝ'is la inter'konsent'o'j de Schengen en 1985, la Traktat'o de Schengen en 1990, la efektiv'a mal'ferm'o de la intern'a'j land'lim'o'j en Okcident'a Eŭrop'o ek'de 1995, kaj post'e la iom'post'iom'a etend'iĝ'o de tiu dispozici'o al 26 land'o'j*.

Kaj se Franc'uj'o ferm'us si'a'n land'lim'o'n kun Hispan'uj'o?

De la 1980-aj jar'o'j, la inter'eŭrop'a komerc'o tre rapid'e mult'obl'iĝ'is en la Uni'o. La aŭt'o'j fabrik'at'a'j en Franc'uj'o, ekzempl'e, est'as far'it'a'j el pec'o'j produkt'it'a'j ekster'land'e, kiu'j tra'ir'is plur'a'j'n land'o'j'n antaŭ ol ating'i la munt'o'ĉen'o'n. En 2013 la ŝose'a var'transport'o en Eŭrop'o ating'is la ekster'ordinar'a'n nombr'o'n 1 765 miliard'o'j da tun'o'j-kilo'metr'o'j*. Ĉiu'tag'e, cent'mil'o'j da kamion'o'j tra'ir'as la kontinent'o'n, plen'a'j je var'o'j, kies liver-temp'lim'o'j mal'facil'e toler'us la atend'o-hor'o'j'n trud'it'a'j'n de la land'lim'a'j kontrol'o'j. Krom'e, de du'dek jar'o'j, mil'o'j da labor'ist'o'j kapt'is la okaz'o'n de cirkul-liber'ec'o por trov'i labor'o'n en najbar'a land'o. Franc'uj'o ekzempl'e hav'is 158 000 land'lim'a'j'n labor'ist'o'j'n en 1995; hodiaŭ, ili est'as pli ol 350 000.

La nul'ig'o de la Schengen-inter'konsent'o'j ne est'as imag'ebl'a sen profund'a re'organiz'ad'o de la kontinent'a ekonomi'o. La plej konvink'it'a'j defend'ant'o'j de la unu'sol'a merkat'o bon'e konsci'as pri tio kaj mult'ig'as la avert'o'j'n. La nederlanda federaci'o de la kompani'o'j pri transport'o kaj loĝistik'o tiel sci'ig'is en septembr'o 2015, ke la re'ven'o de la land'lim'o'j kaŭz'us gajnomankon de 600 milion'o'j da eŭr'o'j jar'e por la entrepren'o'j, kiu'j'n ĝi reprezent'as. “Se la intern'a'j land'lim'o'j est'as re'star'ig'it'a'j, kiel propon'as kelk'a'j politik'a'j respond'ec'ul'o'j, aper'os grav'a'j problem'o'j. Nov'a'j bar'il'o'j minac'us komerc'o'n”, avert'is la eŭrop'a komisar'o pri komerc'o, s-in'o Cecili'a Malmström*.

For'ig'o de la Schengen-are'o ver'ŝajn'e brems'us la industri'a'n sub'kontrakt'ad'o'n kaj la soci'a'n dumpadon, kaj ebl'e instig'us kelk'a'j'n entrepren'o'j'n re'ven'i instal'iĝ'i tie, kie ili vend'as si'a'j'n produkt'o'j'n, kun konsekvenc'a'j ekologi'a'j profit'o'j. Sed ĝi neniel solv'us la kriz'o'n de rifuĝ'int'o'j. La re'star'ig'o de franc'a'j land'lim'o'j ne mal'help'os ŝip'o'j'n al'bord'iĝ'i en Hispan'uj'o. Se la migr'ant'o'j trov'as ferm'it'a'n pord'o'n en Pirene'o'j, ili uz'os kontraŭ'leĝ'a'j'n voj'o'j'n help'e de pas'ig'ist'o'j, sam'e kiel okaz'is en la 1950-aj kaj 1960-aj jar'o'j, kiam la diktatur'o de Antonio de Oliveira Salazar mal'permes'is al la portugalanoj leĝ'e el'migr'i. La franc'a reg'ist'ar'o ver'ŝajn'e propon'os konstru'i mur'o'n, kiel nun far'as Hungar'uj'o ĉe si'a land'lim'o kun Serb'uj'o, tiel re'produkt'ant'e la uson'a'n diabl'a'n rond'o'n: pli'efik'ig'o de la sub'prem'o konduk'as al profesi'ig'o de la mal'permes'at'a komerc'o, sen mal'help'i tra'ir'o'n de la kontraŭ'leĝ'a'j migr'ant'o'j.

Ne est'as surpriz'e, ke la eŭrop'a'j ekstrem'dekstr'a'j parti'o'j konsider'as Schengen-are'o'n kaj en'migr'ad'o'n kiel kaŭz'o'j'n de la plej mult'a'j problem'o'j, ĉu sen'labor'ec'o, ĉu teror'ism'o, aŭ erozi'o de la soci'a ŝtat'o: ili de ĉiam aktiv'as por la re'star'ig'o de la naci'a'j land'lim'o'j, kaj kelk'a'j eĉ konvert'iĝ'is, de mal'long'a temp'o, al ekonomi'a protekt'ism'o. Mal'e, oni pov'as mir'i, ke “eŭrop'favor'a'j” parti'o'j rekomend'as solv'o'j'n, kiu'j detru'us tio'n, kio'n ili konstru'is de tri'dek jar'o'j. Tiu re'turn'iĝ'o montr'as kiom la naci'o-retro'ir'a refleks'o etend'iĝ'as, trans la ekstrem'dekstr'o, en la sin'o'n de parti'o'j, kiu'j, front'e al escept'a'j situaci'o'j, ne plu prov'as serĉ'i original'a'j'n solv'o'j'n kaj prefer'as uz'i la mal'nov'a'n taktik'o'n konsist'ant'a'n al'front'ig'i la popol'a'j'n aŭtokton'a'j'n klas'o'j'n al la ekster'land'an'o'j. Escept'e de Berlino, kiu propon'as ven'ig'i en Eŭrop'o'n dek'mil'o'j'n da migr'ant'o'j trov'iĝ'ant'a'j nun en Turk'uj'o, kaj cert'a'grad'e de Sved'uj'o, neni'u reg'ist'ar'o vol'as risk'i rekomend'i pli grand'a'n mal'avar'ec'o'n por atribu'o de viz'o'j. Eĉ la parti'o'j de la radikal'a mal'dekstr'o montr'iĝ'as diskret'a'j tiu'tem'e, pro tim'o fremd'ig'i al si publik'a'n opini'o'n taks'it'a'n tim'em'a rilat'e en'migr'ad'o'n.

En Franc'uj'o, de'post la atenc'o'j de Parizo, la ide'o, ke la amas'o de la al'ven'o'j trans'pas'as la akcept'o-kapabl'o'j'n eĉ ne plu est'as diskut'at'a. Tamen, kiam ĝi est'is apenaŭ el'ir'int'a el la kriz'o de 1929 kaj prepar'iĝ'is por la milit'o, Franc'uj'o akcept'is en 1939 pli ol 450 000 hispan'a'j'n respublik'an'o'j'n. Tiu amas'a en'migr'ad'o ja inspir'is cert'a'n mal'amik'ec'o'n en la loĝ'ant'ar'o, sed la al'ven'ant'o'j ankaŭ pov'is kalkul'i pri la sub'ten'o de sindikat'o'j kaj mal'dekstr'a'j politik'a'j parti'o'j, kiu'j labor'is por ili'a integr'ad'o.

Kvar'dek jar'o'j'n post'e, de'nov'e en kun'tekst'o de kriz'o est'ig'it'a de du petrol-ŝok'o'j, Franc'uj'o akcept'is la “boat'ul'o'j'n” (boat people) de la azi'a sud'orient'o. Tiam, kelk'a'j el la plej fam'a'j franc'a'j intelekt'ul'o'j, de Je'a'n-Paul Sartr'e ĝis Raymond Ar'o'n, mobiliz'iĝ'is por sav'i tiu'j'n rifuĝ'int'o'j'n blok'it'a'j'n en boat'o'j sur la Ĉin'a Mar'o. Sekv'e, preskaŭ 130 000 vjetnamanoj, kamboĝ'an'o'j kaj Laosanoj ricev'is permes'o'n instal'iĝ'i en Franc'uj'o, eĉ se ili ne est'is en la kadr'o fiks'it'a de la Ĝeneva Konvenci'o. En 2015, la prezid'ant'o François Hollande promes'is akcept'i 24 000 siri'an'o'j'n en du jar'o'j...

Politik'a diskurs'o, kiu prav'ig'is la akcept'o'n de la migr'ant'o'j

La tiam'a reg'ist'ar'o de Raymond Barre ne ŝpar'is si'a'j'n streb'o'j'n por facil'ig'i la instal'iĝ'o'n de tiu'j migr'ant'o'j, kiu'j ja hav'is la merit'o'n fuĝ'i komun'ist'a'j'n reĝim'o'j'n: li mult'ig'is favor'a'j'n parol'ad'o'j'n, organiz'is ili'a'n al'ven'o'n facil'ig'ant'e atribu'o'n de la rifuĝ'ant'o-status'o, kre'is provizor'a'j'n gast'ig'ej'o'j'n kaj “akcept'o-komitat'o'j'n” task'it'a'j'n help'i la nov-al'ven'ant'o'j'n en ili'a'j ĉiu'tag'a'j klopod'o'j. Special'a'j ĉel'o'j est'is rezerv'it'a'j por ili en la naci'a Agent'ej'o por dung'ad'o (ANPE, est'ont'e: Pôle Emploi) kaj impost'a'j dispozici'o'j instig'is la entrepren'o'j'n dung'i ili'n. Tiu politik'o, baz'at'a sur fort'a ŝtat'a mobiliz'iĝ'o, hav'is mult'a'j'n konsekvenc'o'j'n: “Krom la fakt'o, ke ĝi facil'ig'is ili'a'j'n unu'a'j'n paŝ'o'j'n en Franc'uj'o, ĝi part'o'pren'is en la form'ad'o de pozitiv'a rigard'o al ili kaj en legitim'ig'o de ili'a al'ven'o, skrib'as la soci'olog'o Karin'e Meslin. Ŝajn'as, ke la kvalit'o de tiu akcept'o est'is percept'at'a kiel al'ĝust'ig'it'a al la esenc'e propr'a kvalit'o de la ekster'land'an'o'j al kiu'j ĝi est'is destin'it'a. Tiu konstat'o memor'ig'as, fin'e, la grav'ec'o'n de la akcept'o-politik'o'j kaj de la diskurs'o'j, kiu'j akompan'as la al'ven'o'n de nov'a'j migr'ant'o'j*.”

Invers'e, la nun'a'j rifuĝ'ant'o'j est'as prezent'at'a'j kiel profit'em'ul'o'j de la soci'a help'o, minac'ant'a'j la naci'a'n ident'ec'o'n, dung'o-ŝtel'ist'o'j, religi'a'j ekstrem'ist'o'j, ebl'e eĉ latent'a'j teror'ist'o'j. Ili al'ven'as en grand'a mal'ord'o en Eŭrop'o, kie neni'o est'as prepar'it'a por ili. La bild'o'j de tiu'j mil'o'j da hom'o'j elŝipiĝantaj sur la grek'a'j kaj ital'a'j mar'bord'o'j, aŭ kiu'j svarm'as ĉe la hungar'a kaj sloven'a land'lim'o'j, nask'as sent'o'n de invad'o. Kun tia amas'komunik'il'a rakont'o, kiel mir'i ke la postul'o'j por ĉiam pli da sekur'ec'o al'log'as la voĉ'don'ont'o'j'n?

Benoît BRÉVILLE

Ekspansi'o de la “ombr'o-financ'o”

ALi'a'j iniciat'o'j facil'ig'as la re'aĉet'o'n far'e de invest'ist'o'j de entrepren-ŝuld'o'j posed'at'a'j de bank'o'j. La Komision'o propon'as impost'e instig'i la instituci'a'j'n invest'ist'o'j'n (pensi'o-fondus'o'j kaj asekur'kompani'o'j, inter ali'a'j), sen'per'e akir'i ŝuld'o'j'n de nekvotitaj entrepren'o'j; pli profit'don'a, ĉar pli risk'a, ol la tradici'a ŝtat'a prunt'o. En Franc'uj'o, La bank'o Société Générale tiel vend'is al Axa (asekur'kompani'o) 80% de si'a'j al'prunt'o'j por pli ol 5-jar'a daŭr'o don'it'a'j al et'a'j kaj mez'a'j entrepren'o'j aŭ mezmerkato-entrepren'o'j (Em'e-MME), kaj konserv'is nur 20% en si'a bilanc'o. La bank'o'j Crédit Agricole, BNP-Paribas, Natixis, ag'as sam'e kun ali'a'j asekur'kompani'o'j.

Sed la ĉef'a propon'o de la Komision'o koncern'as la dis'volv'ad'o'n de akci'ig'o de bank'o-prunt'o'j. Per tiu teknik'o, bank'o'j re'vend'as si'a'j'n kredit'o'j'n sur la kapital-merkat'o'j laŭ form'o de financ'a'j valor'paper'o'j, kio ebl'ig'as al ili liber'iĝ'i el si'a'j risk'o'j, en'kas'ig'ant'e la makler'aĵ'o'j'n ricev'it'a'j'n okaz'e de la atribu'o de la prunt'o'j. Tio'n facil'e far'is la bank'o'j mez'e de la 2000-aj jar'o'j, trans'don'ant'e al la invest'ist'o'j la ne'mov'ebl'aĵ'a'j'n prunt'o'j'n de la uson'a'j famili'o'j trans'form'it'a'j'n en akci'o'j'n. Sed la akci'ig'o senresponsigas la bank'o'j'n (trans'don'ant'e la risk'o'n al ali'a'j) kaj pli'intens'ig'as ne nur la kompleks'ec'o'n, sed ankaŭ la inter'konekt'ec'o'n de la financ'a'j merkat'o'j, tiel ke, en 2008, kiam okaz'is la kriz'o de la subprime, tiu inĝenier'ad'o favor'is sam'temp'e eksplod'o'n de la vezik'o kaj dis'vast'ig'o'n de la kriz'o tra la mond'o.

Konsci'a pri la aŭdac'o de la propon'o, la Komision'o postul'as “alt'kvalit'a'n akci'ig'o'n”, pli “tra'vid'ebl'a'n”... Sed, praktik'e, la bank'a'j prem'grup'o'j labor'as por la adopt'o de minimum'a'j norm'o'j. Kaj sukces'e: s-ro Hill jam anonc'is, ke li ne opon'os fleks'ebl'ig'o'n de la regul'o'j, kiu'j dev'ig'as la bank'o'j'n gard'i en si'a bilanc'o part'o'n de la risk'o'j de la akci'ig'it'a'j kredit'o'j.

En la okul'o'j de la eŭrop'a'j aŭtoritat'ul'o'j, la uson'a sistem'o domin'at'a de la merkat'o'j est'as model'o de efik'ec'o... kaj garanti'o de sekur'ec'o por la entrepren'o'j. “La pli grand'a de'pend'ec'o el la bank-prunt'o'j ig'as la eŭrop'a'n ekonomi'o'n, apart'e la Em'e, pli fragil'a'j kaz'e de streĉ'iĝ'o de bank'o-kredit'o, kiel ekzempl'e dum la financ'a kriz'o”, tre serioz'e klar'ig'as la Komision'o en si'a Verd'a Libr'o*. Ili tiel iom rapid'e forges'as,ke tiu'n kriz'o'n kaŭz'is preciz'e la merkat-financ'o kaj ties mal'regul'ig'o.

Ceter'e, la sub'ten'ant'o'j de la liberal'ig'o pen'as konvink'i. Ili klar'ig'as, ke, paŭs'ant'e la eŭrop'a'n financ'a'n sistem'o'n sur la angl'o-saksaj norm'o'j, la uni'o de la kapital-merkat'o'j ebl'ig'os “daŭr'ig'ebl'a'n re'ven'o'n al kresk'o kaj al dung'o-kre'ad'o” kaj pli'bon'ig'o'n de “la al'ir'o al financ'ad'o, precip'e por la et'a'j kaj mez'a'j entrepren'o'j”*. S-ro Gerhard Huemer dub'as pri tio. “Por la grand'eg'a pli'mult'o de la et'a'j entrepren'o'j, observ'as tiu respond'ec'ul'o pri esplor'o ĉe la Eŭrop'a Asoci'o de meti'ist'o'j kaj de la Em'e, la bank'a kredit'o rest'os la ĉef'a financ'o'font'o. La uni'o de la kapital-merkat'o'j ne pov'as kompens'i la mis'funkci'ad'o'n de la bank'a financ'ad'o*.” La Brookings Institution, uson'a centr'ism'a pens-fabrik'o, konsider'as si'a'flank'e, ke “la avantaĝ'o'j de la uni'o de la kapital-merkat'o'j por la Em'e est'as mult'e tro alt'taks'it'a'j*”.

S-ro Hill mem konfes'as, ke li tro'ig'is la profit'o'n de si'a projekt'o por la et'a'j entrepren'o'j, cel'e flat'log'i la kred'em'ul'o'j'n — kompren'u: la eŭrop'a'j'n civit'an'o'j'n. “Se oni insist'as pri la Em'e en la eŭrop'a debat'o, li mal'kaŝ'as antaŭ selekt'it'a aŭskult'ant'ar'o, est'as ĉar ili est'as percept'at'a'j kiel grav'a element'o de la ekonomi'o, kaj est'as pli facil'e konvink'i la publik'o'n kun propon'o'j kiu'j pli'fort'ig'as ili'n*”. La ne'reg'ist'ar'a organiz'aĵ'o Financ'e Watch kaj la asoci'o de la german'a'j kooperativ'a'j bank'o'j publik'e mal'laŭd'as, si'a'flank'e, klopod'o'n cel'ant'a'n pli'fort'ig'i la profit'donec'o'n de la eŭrop'a'j grand'a'j bank'o'j*.

La UKM-projekt'o hav'os kiel krom'a'n konsekvenc'o'n la ĝeneral'ig'o'n de la sistem'o “ombr'o-financ'o” (shadow banking system), kiu lud'is tiom decid'a'n rol'o'n en la kriz'o de 2008. Tiu esprim'o est'as uz'at'a por la financ'ad'o de ekonomi'o far'e de ag'ant'o'j ne'sub'met'at'a'j al tiel strikt'a'j norm'o'j kiel bank'o'j — manier'o ĉirkaŭ'ir'i la bank'a'n prudent'o-regul'ar'o'n, uz'ant'e la financ'a'j'n merkat'o'j'n. Asoci'i la asekur'kompani'o'j'n, pensi'o'fondus'o'j'n kaj ali'a'j'n spekulaci'a'j'n fondus'o'j'n al la financ'ad'o de ekonomi'o signif'as pren'i krom'a'n risk'o'n: tiu'j invest'ist'o'j ne hav'as la spert'o'n neces'a'n por taks'i la kvalit'o'n de la prunt'o'j. Por mild'ig'i tiu'n mis'kon'o'n, ili anstataŭ'as fak'ec'o'n kaj proksim'ec'o'n de la prunt'ant'o'j per risk'o-kalkul'o'j, kiu'j, pas'int'ec'e, montr'iĝ'is ne'kapabl'a'j en'konsider'i la ne'atend'it'a'j'n re'turn'iĝ'o'j'n de la financ'a'j merkat'o'j. Eksplod'o de kredit-vezik'o hav'us konsekvenc'o'j'n des pli grav'a'j'n, ke la invest'ist'o'j ne pov'us, diferenc'e de la bank'o'j, profit'i la sav-rimed'o'j'n aplik'at'a'j'n de la centr'a'j bank'o'j.

Oni pov'us kred'i, ke kresk'ant'a uz'o de la kapital-merkat'o'j konduk'as al redukt'i la influ'o'n — por ne dir'i la mastr'ad'o'n — de la bank'o'j al la eŭrop'a ekonomi'o. Sed tiam, kial ili montr'iĝ'as tiom favor'a'j al la UKM-projekt'o? Tut'simpl'e ĉar ili mem kontribu'as, kaj masiv'e, al la shadow banking system. Ili ne nur prunt'as; ili ankaŭ ĉe'est'as sur la financ'a'j merkat'o'j. Tiu'j aktiv'aĵ'o'j ebl'ig'as al ili ĉirkaŭ'ir'i la regul'ar'o'j'n aplik'ebl'a'j'n al la tradici'a bank'a kredit'o, ĉef'e dank'e al kelk'a'j kompleks'a'j produkt'o'j, kiu'j inter'ŝanĝ'iĝ'as sur merkat'o'j tiel nom'at'a'j “ekster'bors'a'j” (angl'e: off exchange/ over the counter), sen regul'ig'o kaj sen tra'vid'ebl'ec'o.

Por financ'i tiu'j'n kelk'foj'e eg'e spekulaci'a'j'n aktiv'aĵ'o'j'n, la bank'o'j bezon'as freŝ'a'n mon'o'n. Ili de nun pov'os turn'iĝ'i al la Eŭrop'a Centr'a Bank'o (ECB), kiu decid'is akcept'i la akci'ig'it'a'j'n kredit'o'j'n kiel garanti'o'n inter'ŝanĝ'e kun likidaĵoj*. Tiu sub'ten'o de la ECB al la akci'ig'o pretend'as stimul'i la kredit'o'n al la “real'a ekonomi'o”. Ĉio ig'as ni'n pens'i, ke ĝi nutr'os precip'e la “ombr'o-financ'o'n”: la likidaĵoj ricev'it'a'j de la ECB don'os al la bank'o'j okaz'o'n real'ig'i nov'a'j'n profit'o'j'n, ekzempl'e dediĉ'ant'e ili'n al spekulaci'a'j aktiv'aĵ'o'j*. Tiel nask'iĝ'as la financ'a'j vezik'o'j, kaj tiel ili krev'as: la financ'ad'o-sistem'o baz'it'a sur la akci'ig'o est'as des pli romp'iĝ'em'a, ke, kaz'e de kriz'o, la akci'ig'it'a'j aktiv'o'j ne plu est'os akcept'it'a'j kiel garanti'o, las'ant'e la bank'o'j'n sen financ'ad'o, kiel oni vid'is kun la subprime. La projekt'o de uni'o de la kapital-merkat'o'j promes'as tiel trans'form'i la grand'a'j'n “universal'a'j'n” bank'o'j'n en financ'a'j'n prokrast'o-bomb'o'j'n.

Protekt'it'a de la rigard'o'j de la publik'o per la teknik'ec'o de la tem'o, la eŭrop'a Komision'o trankvil'e kun'ig'as la ingredienc'o'j'n de nov'a grav'a kriz'o. Tio des pli, ke la dis'volv'ad'o de la uni'o de la kapital'merkat'o'j en'kadr'iĝ'as en kun'tekst'o de nul'ig'o de la magr'a'j progres'o'j far'it'a'j de'post 2008. Kadr'e de ag'ad'plan'o por la UKM, la Komision'o prezid'at'a de s-ro Je'a'n-Claude Juncker lanĉ'is en oktobr'o 2015 konsult'iĝ'o'n por ident'ig'i la “regul'o'j'n, kiu'j mal'help'as la kapabl'o'n de ekonomi'o si'n financ'i kaj kresk'i” kaj ali'a'j'n “sen'util'a'j'n reglament'a'j'n ŝarĝ'o'j'n”*. La impost'o pri financ'a'j transakci'o'j, nun inter'traktat'a inter dek unu eŭrop'a'j land'o'j, pov'os far'iĝ'i sever'e kritik'at'a.

Diskut'ebl'a'j profit'o'j, konsider'ind'e grand'a'j risk'o'j: la UKM akumul'as la handikap'o'j'n. Ties fundament'o mem baz'iĝ'as sur erar'a diagnoz'o, ĉar la Komision'o ek'de la komenc'o ne konsider'as unu el la ĉef'a'j kaŭz'o'j de la ekonomi'a stagn'ad'o en la eŭrop'a teritori'o: la politik'o'j de buĝet'a kaj salajr'a mal'abund'o. Kiel montr'as mult'a'j enket'o'j, inter ali'a'j tiu de la ECB ĉe et'a'j kaj mez'a'j entrepren'o'j*, la entrepren'o'j ne invest'as mank'e de perspektiv'o'j, sekv'e de ne sufiĉ'a postul'o, deprim'it'a far'e de la mal'abund'a'j politik'o'j.

Rest'as la demand'o: kial akcel'i tiu'n projekt'o'n risk'o'plen'a'n, kun mal'cert'a'j konsekvenc'o'j? Ebl'e tem'as pri signal'o destin'it'a trankvil'ig'i Brit'uj'o'n kaj evit'i la “Brexit”, instig'ant'e ĝi'n rest'i en la eŭrop'a are'o. Hom'o'j, nepr'e ĉagren'a'j, sub'strek'os la ne'klar'a'j'n lig'o'j'n kiu'j'n s-ro'j Juncker kaj Hill hav'as kun la financ'a'j medi'o'j. La unu'a est'is reg'ist'ar'estr'o de unu el la ĉef'a'j impost-paradiz'o, Luksemburgo, de 1995 ĝis 2013, dum la du'a fond'is prem'grup'o-entrepren'o'n special'iĝ'int'a'n pri financ'o, Quiller Consultants, kiu inter'ali'e labor'is por la HSBC-bank'o en la kern'o de la City*. La vol'o de la Komision'o kaj de la ECB — tre engaĝ'it'a en tiu projekt'o — fleg'i la profit'donec'o'n de la eŭrop'a'j bank'a'j ĉampion'o'j front'e al la tut'mond'a konkurenc'o ankaŭ lud'as rol'o'n. Kvazaŭ por fort'ig'i la bild'o'n de Eŭrop'o je la serv'o de la bank'o'j kaj prav'ig'i la german'a'n dram'ist'o'n Bertolt Brecht, kiu skrib'is en Antigon'e (1948): “La memor'o de la hom'ar'o por si'a'j pas'int'a'j sufer'o'j est'as mir'ig'e mal'long'a.”

Frédéric LEMAIRE kaj Dominique PLIHON

Feder'i dis'ig'it'a'j'n fort'o'j'n

KIel Sen'de'pend'a elekt'it'o, s-ro Sanders ne hezit'is kandidat'iĝ'i kontraŭ la demokrat'a Parti'o. Li'a vizi'o de social'ism'o tamen pli el'vok'as la sved'a'n eks'a'n ĉef'ministr'o'n (1969-1976 kaj 1982-1986) Olof Palm'e ol li'a'n mentor'o'n, la bolŝevik'o'n Debs. Li ŝat'as kompar'i la sukces'o'j'n de la sved'a Providenc'o-ŝtat'o kun la mal'egal'ec'o'j, kiu'j divid'as la uson'a'n soci'o'n, ĉiam insist'ant'e pri la infan'a mal'riĉ'ec'o kaj la mank'o de efik'a kaj al'ir'ebl'a san'asekur'o.

En li'a buŝ'o, la termin'o “social'ism'o” ĉef'e util'as por trans'don'i la long'a'n kaj riĉ'a'n histori'o'n de la progres'em'a tend'ar'o en Uson'o, larĝ'e ignor'at'a de la oficial'a'j diskurs'o'j. En la fakt'o'j, li'a politik'a lini'o kiel senat'an'o de Vermont preciz'e sekv'as tiu'n de la maldesktra al'o de la demokrat'a Parti'o. Kiel laŭt'e dir'is la 22-an de maj'o 2005 s-ro Howard De'a'n, tiam'a ĉef'o de la naci'a komitat'o de la demokrat'a Parti'o, en la el'send'o “Meet the Press”, “li est'as nur progres'em'a demokrat'o. La real'o est'as, ke Bernie Sanders voĉ'don'as 98% de la temp'o kun la demokrat'o'j”.

La sol'a sen'de'pend'a membr'o de la Kongres'o do ne est'as defend'ant'o de la revoluci'o, nek radikal'ul'o kia s-ro Jeremy Corbyn en Brit'uj'o*. Li'a batal'o cel'as re'dis'don'ad'o'n de riĉ'ec'o'j, ne kontest'i ties propriet'o'n aŭ ties reg'ad'o'n. En last'a'temp'a parol'ad'o, li tiel memor'ig'is, ke li ne kred'as je publik'a propriet'o de la produkt-rimed'o'j*”. Rest'as tamen, ke li'a progres'em'a engaĝ'iĝ'o klar'e diferenc'as de la pormastra pozici'o de li'a kontraŭ'ul'o Hillary Clinton.

Ĉio opon'as la demokrat'a'n parti'estr'in'o'n kaj ŝi'a'n social'ist'a'n rival'o'n. Ne est'as nur afer'o de stil'o, eĉ se la si'n'gard'em'a lingv'aĵ'o de unu, kies ĉiu vort'o ŝajn'as est'i pripesita de ŝi'a'j konsil'ant'o'j pri komunik'ad'o, kontrast'as kun la sen'ornam'a parol'o de la ali'a. Tio ankaŭ ne est'as afer'o de irit'a voj'o, eĉ se, en la temp'o kiam s-ro Sanders aktiv'is por la civil'a'j rajt'o'j — en 1964-, s-in'o Clinton sub'ten'is la tre konservativ'a'n respublik'an'a'n kandidat'o'n Barry Goldwater. La fundament'a diferenc'o inter ili ven'as de la esenc'o mem de ili'a'j politik'a'j vizi'o'j. S-in'o Clinton, kiu en 2003 voĉ'don'is por la milit'o en Irako, re'memor'ig'as foj'e al si'a publik'o, ke ŝi “reprezent'is Wall Street” kiam ŝi est'is senat'an'o de Nov'jork'o. Ŝi'a rival'o, fervor'a pac'ism'a aktiv'ul'o, dezir'eg'as “politik'a'n revoluci'o'n”; per tio li kompren'as ne la konstru'o'n de social'ism'a soci'o, sed la part'o'pren'ad'o'n de la popol'o en la demokrat'a viv'o de la land'o, iel kiel la “civit'an'a revoluci'o” el'vok'it'a en Franc'uj'o de s-ro Jean-Luc Mélenchon.

Mir'konstern'as la observ'ant'o'j'n, ke social'ist'o pov'as est'i popular'a en la Uson'o de la 21-a jar'cent'o. Ekzist'o de politik'a'j person'ec'o'j profund'e mal'dekstr'a'j ne est'as ne'normal'a en Eŭrop'o, sed jes en Uson'o, kiu neniam en'hav'is popol'a'n amas-parti'o'n kapabl'a'n ek'pren'i la reg'potenc'o'n kaj establ'i vast'e redisdoneman reĝim'o'n. Dum plej grand'a part'o de la 20-a jar'cent'o, mult'a'j demokrat'a'j aktiv'ul'o'j tamen daŭr'e konstru'is la fundament'o'j'n de tia sistem'o. Labor'ist'a'j sindikat'o'j, organiz'aĵ'o'j por la civil'a'j rajt'o'j, asoci'o'j: la soci'a'j fort'o'j, kiu'j invest'is si'n en tiu projekt'o ne mal'aper'is. Tamen, ĉar ili ne hav'as pov'o'n en parti'o fund'e dediĉ'it'a al la defend'o de la kapital-interes'o'j, ili rest'as for'ten'it'a'j el la publik'a debat'o, oft'e sen ver'e rezist'i. Dum kresk'ant'a abism'o dis'ig'as ili'n de la grav'ul'o'j de la parti'o, ne est'as ver'e mir'ig'e, ke la diskurs'o de Bernie Sanders est'ig'as kresk'ant'a'n interes'o'n.

La ideologi'a'j pozici'o'j de s-in'o Clinton larĝ'e baz'iĝ'as sur la tradici'o de la “tri'a voj'o” star'ig'it'a de la Nov'a'j Demokrat'o'j. Tiu tendenc'o form'iĝ'is ĉe la fin'o de la 1980-aj jar'o'j sub aŭspici'o'j de la eks'a Demokrat'a Gvid- Konsili'o (Demokratic Leadership Council, DLC). Ili'a platform'o, konstru'it'a por respond'i al la triumf'ant'a konservativ'ism'o de la reagana period'o, asert'is, ke la ruin'iĝ'o de la soci'a'j mov'ad'o'j definitiv'e kondamn'as ĉi'a'n politik'o'n de impost'a just'ec'o, kaj ke neces'as al'iĝ'i al la princip'o de mal'pez'ig'it'a ŝtat'o, centr'ig'it'a sur help'o'j al entrepren'o'j pli ol sur la protekt'o al civit'an'o'j, al kiu'j oni konced'u nur kelk'a'j'n simbol'a'j'n pan'er'o'j'n.

Laŭ'long'e de la 1990-aj jar'o'j, la prezid'ant'o William Clinton kaj li'a edz'in'o potenc'e kontribu'is al la plen'um'o de la ideologi'a mutaci'o. S-ro Clinton ja, kaj ne Ronald Re'ag'a'n, proklam'is la “fin'o'n de la Providenc'o-ŝtat'o tia, kia ni kon'as ĝi'n”. Tiu, kiu est'is tiam la unu'a dam'o — kaj advokat'in'o — larĝ'e apog'is la re'form'o'j'n inspir'at'a'j'n de la Nov'a'j Demokrat'o'j, kiel ekzempl'e la leĝ'o'n de 1996, kiu redukt'is la soci'a'j'n help'o'j'n por la plej mal'riĉ'a'j*. Kvankam s-ro Barack Obama promes'is far'i ŝanĝ'o'j'n kiam li al'front'is ŝi'n dum la antaŭ'elekt'o'j de la parti'o, en 2008, li'a politik'o en la Blank'a Dom'o mal'mult'e de'voj'iĝ'is de la program'o de la eks'a DLC — se oni escept'as la re'form'o'n, ne'fin'it'a'n, de la san'asekur'o. Li'a konstant'a vol'o de kompromis'o kun la negoc'o-mond'o sen'iluzi'ig'is part'o'n de la demokrat'a baz'o.

Ĉi-last'a'j'n jar'o'j'n, plur'a'j mal'dekstr'a'j mov'ad'o'j prov'is renvers'i la prezid'ant'a'n lini'o'n, precip'e post la kriz'o de 2008. Ek'aper'o de la mov'ad'o Occupy Wall Street, strik'o de la instru'ist'o'j en Ĉikago, mobiliz'iĝ'o de la labor'ist'o'j de rapid-restoraci'o'j, strat'a'j manifestaci'o'j kontraŭ la polic'a'j per'fort'aĵ'o'j, publik'a'j debat'o'j pri en'spez'o-mal'egal'ec'o'j: mal'pli rimark'it'a'j de la amas'inform'il'o'j ol la fanfaron'ad'o'j de la Te'a Party aŭ la delir'o'j de s-ro Donald Trump, ĉiu'j tiu'j soci'a'j eksplod'et'o'j sugest'as, ke la uson'a mal'dekstr'o, konsider'at'a kiel mort'ant'a, ebl'e sur'voj'as al re'el'merg'iĝ'o.

S-ro Sanders mem pri'skrib'is si'a'n kandidat'iĝ'o'n kiel prov'o'n firm'ig'i kaj organiz'i tiu'n dis'ig'it'a'n mal'dekstr'o'n, kiu pen'as aŭd'ig'i si'n: “Mi kandidat'iĝ'as ja por kontribu'i al form'ad'o de koalici'o, kiu pov'as venk'i, kiu pov'as trans'form'i la politik'o'n*.” Neni'u pov'as antaŭ'dir'i la long'temp'a'j'n efik'o'j'n de li'a kampanj'o; sed, ses monat'o'j'n post li'a en'ir'o en la aren'o, ŝajn'as ke li traf'is cert'a'n sent'em'o'n en la land'o. Kelk'a'j el li'a'j publik'a'j kun'ven'o'j al'log'as dek'mil'o'j'n da hom'o'j. Al li mank'is dek'o da poent'o'j en Iowa; sed li ebl'e est'os la unu'a en New Hampshire, kie okaz'os la du'a demokrat'a antaŭ'elekt'o. Eĉ pli surpriz'e, la social'ist'a kandidat'o sukces'is si'a'n mon'kolekt'o'n — nepr'a kondiĉ'o por plu'viv'i en la uson'a politik'a viv'o:, Mez'e de decembr'o 2015, li jam est'is kolekt'int'a 41,5 milion'o'j'n da dolar'o'j ĉe 681 000 donac'int'o'j. Li'a antaŭ'e'n'ir'o ig'is s-in'o'n Clinton fleks'i kelk'a'j'n el si'a'j pozici'o'j: en oktobr'o, ŝi ekzempl'e anonc'is si'a'n opon'o'n kontraŭ la projekt'o de grand'a trans'atlantik'a merkat'o, kiu'n ŝi antaŭ'e sub'ten'is.

La obstakl'o'j star'ig'it'a'j antaŭ s-ro Sanders rest'as tamen grand'eg'a'j, por ne dir'i ne'trans'ir'ebl'a'j. En plej grand'a part'o de la ŝtat'o'j tradici'e favor'a'j al la demokrat'o'j, la voĉ'don'ant'o'j konsider'as, ke li'a'j ŝanc'o'j venk'i ne egal'as tiu'j'n de s-in'o Clinton — malgraŭ ke kelk'a'j opini'enket'o'j antaŭ'vid'as li'a'n venk'o'n front'e al respublik'an'a kandidat'o. Krom'e, li pov'as kalkul'i pri sub'ten'o de neni'u “super-deleg'it'o”, tiu'j alt'rang'ul'o'j kaj elekt'it'o'j aŭ eks'a'j elekt'it'o'j, kiu'j est'as kvin'on'o de la deleg'it'o'j de demokrat'a konvenci'o. Eĉ la plej progres'em'a'j figur'o'j de la parti'o, kiel s-in'o Elizabeth Warren, s-ro Jesse Jackson aŭ s-ro Bill de Blasio, ne don'is al li publik'e si'a'n ben'o'n.

Por pli komplik'ig'i la situaci'o'n kaj don'i indik'o'n pri la nun'a stat'o de la sindikat'a mov'ad'o en Uson'o, ne mult'a'j labor'ist'a'j organiz'aĵ'o'j apog'as s-ro'n Sanders. En novembr'o la potenc'a inter'naci'a sindikat'o de la dung'it'o'j en serv'o'j (SEIU), kiu reprezent'as du milion'o'j'n da salajr'ul'o'j, decid'is sub'ten'i s-in'o'n Clinton, malgraŭ akr'a'j intern'a'j debat'o'j. Du monat'o'j'n antaŭ'e, la uson'a Federaci'o de Instru'ist'o'j (Aft) simil'e ag'is. S- in'o Clinton jam pov'as pretend'i pri la sub'ten'o de sindikat'a'j organiz'aĵ'o'j en'hav'ant'a'j 9,5 milion'o'j'n da membr'o'j, tio est'as du tri'on'o'j de ili'a tut'a nombr'o*.

Donald Trump, la bird'o'tim'ig'il'o

ESTAS ja not'ind'a'j escept'o'j: National Nurses United, la ĉef'a sindikat'o de ge'fleg'ist'o'j kun 180 000 an'o'j, la uson'a Sindikat'o de poŝt'ist'o'j (APWU), kiu nombr'as 200 000 an'o'j'n aŭ tiu de la labor'ist'o'j pri Komunik'ad'o (CWA, 700 000 an'o'j), ĉiu'j tri sub'ten'as s-ro'n Sanders. Sed la grand'a'j sindikat'o'j taks'as pli oportun'e kaj si'n'gard'e vet'i por la plej ŝat'at'a laŭ opini'enket'o'j. Simil'e kondut'as grand'a part'o de la asoci'a'j kaj komun'um'a'j ret'o'j — apart'e la nigr'a'j pastor'o'j, tre aŭskult'at'a'j en la paroĥ'o'j, kiu'j ne em'as pren'i risk'o'j'n.

S-in'o Clinton do ne dev'as tro zorg'i. Krom el si'a grand'a fam'ec'o, ŝi profit'as el la bru'eg'a'j sukces'o'j de s-ro Trump, kiu'j instig'as mult'a'j'n uson'an'o'j'n ir'i al la kandidat'in'o, kiu ŝajn'as la plej serioz'a kaj plej trankvil'ig'a. La Nov'a'j Demokrat'o'j ĉiam sukces'is plu'ten'i si'a'n domin'ad'o'n, prezent'ant'e si'n kiel la plej mal'grand'a'n mal'bon'o'n...

La kampanj'o de s-ro Sanders cel'as nek trans'form'i la Demokrat'a'n Parti'o'n de intern'e, kiel esper'is far'i Eugene McCarthy en 1968 aŭ Georg'e McGovern en 1972, nek konstru'i mal'dekstr'a'n fort'o'n kompar'ebl'a'n al la “ĉiel'ark'a koalici'o”, kiu star'iĝ'is en la 1980-aj jar'o'j ĉirkaŭ la kandidat'iĝ'o de s-ro Jesse Jackson. Sed ĝi propon'as al milion'o'j da for'las'it'o'j okaz'o'n laŭt'ig'i la voĉ'o'n kaj postul'i ali'a'n politik'o'n ol koluzi'o kun Wall Street. Jen kial la social'ist'a kandidat'o kapt'as la atent'o'n de la voĉ'don'ont'o'j: li re'star'ig'as la ide'o'n laŭ kiu la ŝtat'o pov'as help'i la mal'pli bon'ŝanc'a'j'n, se ĝi apog'as si'n sur soci'a'j mov'ad'o'j kapabl'a'j konstru'i fort'o'rilat'o'n kontraŭ la mon'potenc'o.

Kvankam dum la last'a'j monat'o'j ĝi ne ĉes'is kresk'i, la nombr'o de aktiv'ul'o'j part'o'pren'ant'a'j la kampanj'o'n de la social'ist'a kandidat'o ne super'as kelk'a'j'n mil'o'j'n. El 325 milion'o'j da loĝ'ant'o'j, est'as mal'mult'e. Sed ebl'e tio sufiĉ'as por en'konduk'i mal'dekstr'a'j'n ide'o'j'n en la publik'a'n debat'o'n kaj don'i argument'o'j'n al tiu'j, kiu'j konfuz'e sent'as, ke la “miliard'ul'a klas'o”, kiel ĝi'n nom'as s-ro Sanders, ne est'as fremd'a al ili'a mal'feliĉ'o.

Se oni konsider'as la natur'o'n kaj histori'o'n de la Demokrat'a Parti'o, part'o'pren'i en ties antaŭ'elekt'o'j est'as ja aŭdac'a strategi'o. Sed la sen'de'pend'a senat'an'o de Vermont hav'as mal'mult'o'n por perd'i kaj mult'o'n por gajn'i; kaj unu'e la nask'iĝ'o'n de nov'a publik'o, kiu'n ne plu tim'ig'as la tim'ind'a vort'o “social'ism'o”.

BHASKAR SUNKARA

“Tiu'n komerc'o'n ne ebl'as re'form'i”

La tut'a'n nokt'o'n, la vend'ist'o'j, kiu'j kelk'foj'e est'as jun'a'j adolesk'ul'o'j aŭ vir'in'o'j kun beb'o sur'dors'e, serv'as si'a'j'n klient'o'j'n, kiu'j plej mult'a'j est'as motor'cikl'ist'o'j kun'port'ant'a'j ĝis kvin person'o'j'n. Kun la zémidjans, tiu'j proksim'um'e 150 000 motor'cikl'o-taksi'o'j, kiu'j svarm'as en la urb'o Koto'nu'o, kaj mank'e de publik'a'j transport'o'j, la du'rad'a'j vetur'il'o'j (moped'o'j) est'as la plej ŝpar'ig'a transport-rimed'o. Ili est'as ali'a fac'et'o de la ne'formal'a ekonomi'o de Benino, sen kiu est'as preskaŭ ne'ebl'e trov'i labor'o'n. Kiel ĉie en Okcident'a Afrik'o, la sen'labor-proporci'o de la jun'ul'o'j rest'as tre alt'a: 60% ĉe la 25-34-jar'ul'o'j.

Al'ven'ant'a'j pli kaj pli mult'nombr'a'j ĉiu'jar'e sur la labor'merkat'o pro la demografi'a vigl'ec'o, la jun'ul'o'j fuĝ'as el la mal'riĉ'ec'o de la kamp'ar'o, kie preskaŭ 40% de la loĝ'ant'ar'o viv'as sub la mal'riĉ'o-nivel'o, kontraŭ 31% en la urb'o'j. Rezult'o: la Koto'nu-urb'eg'o kvar'obl'iĝ'is en'e de tri'dek jar'o'j, koncentr'ant'e 16% de la loĝ'ant'ar'o sur apenaŭ 0,7% de la naci'a teritori'o*. “La mov'o'j de la loĝ'ant'ar'o simil'as al spir'ad'o, observ'as s-ro Nicéphore Soglo, urb'estr'o de la ĉef'urb'o kaj eks'a prezid'ant'o. Koto'nu'o hav'as unu milion'o'n da loĝ'ant'o'j nokt'e, kaj du'obl'o'n dum'tag'e, ĉar oni ven'as tie'n eĉ el Niĝerio, por negoc'i afer'o'j'n. Ĉiu'vesper'e, la urb'o mal'plen'iĝ'as profit'e al la dorm'ej'o-urb'o'j, ĝis Port'o Nov'o kaj Ouidah, situ'ant'a'j respektiv'e je 43 kaj 38 kilo'metr'o'j.”

De la 11-a ĝis la 15-a hor'o, la metropol'o do viv'as si'a'n “go-slow”-hor'o'n, oft'a vort'o en Benino, kiu origin'e est'is uz'at'a por la trafik-ŝtop'iĝ'o'j de Lag'os. Oni ja don'is rimed'o'j'n por organiz'i la motor'cikl'a'j'n taksi'o'j'n; program'o por re'nov'ig'o de la material'o eĉ est'is financ'it'a de la franc'a Agent'ej'o por dis'volv'ad'o (Fad) cel'e ek'uz'i mal'pli poluciantajn maŝin'o'j'n. Sed oni ne plan'is kredit'o'n aŭ financ'a'n mekanism'o'n por la ŝofor'o'j, kiu'j ne hav'as sufiĉ'e da mon'o por aĉet'i nov'a'n motor'cikl'o'n. Kaj rilat'e la kpayo, la urb'estr'o nur pov'as konstat'i si'a'n relativ'a'n sen'pov'o'n: “La proksim'ec'o de Niĝerio ig'as mal'facil'a la mastr'ad'o'n de la ne'formal'a komerc'o, klar'ig'as s-ro Soglo. Mank'e de region'a politik'o, ni ne hav'as viv'i'pov'a'n solv'o'n.”

En la real'o, la komerc'o ne profit'as nur al la detal'a'j komerc'ist'o'j. Inter la po'grand'a'j komerc'ist'o'j, trov'iĝ'as ankaŭ fam'ul'o'j de la negoc'o'mond'o aŭ de la politik'o. Tiu'j hom'o'j, foj'e kon'at'a'j kaj fam'a'j, hav'as rimed'o'j'n por grand'kvant'e aĉet'i la kpayo kaj stok'i ĝi'n. Ili ĝi'n re'vend'as post'e al la strat-vend'ist'o'j, el'pren'ant'e si'a'n marĝen'o'n. Ĉe iu'j punkt'o'j de la land'lim'o, ankaŭ la dogan'ist'o'j zorg'e part'o'pren'as, el'pren'ant'e el ĉiu 50-litr'a kanistr'o modest'a'n “impost'o'n” je 100 afrik'a'j frank'o'j (0,15 eŭr'o), kiu tuj mal'aper'as en ili'a poŝ'o. Ili tiel komplet'ig'as si'a'n salajr'o'n, dum la ver'a impost'o est'as 25% de la laŭ'leĝ'a benzin'prez'o.

En tiu land'o, kiu dezir'as est'i ekzempl'a, ĉiu'j prov'o'j mal'permes'i la kpayo est'is dolor'ig'a'j mal'sukces'o'j. Eks'a “student'a kvartal'o de Afrik'o”, Benino est'is la unu'a ŝtat'o el la kontinent'o kiu organiz'is liber'a'j'n elekt'o'j'n, en 1990. De'post tiam, altern'o de la reg'ant'o'j far'iĝ'is la regul'o; sed, mal'antaŭ tiu demokrat'a montr'o'fenestr'o kaŝ'iĝ'as mal'fort'a ŝtat'o, ne'kapabl'a re'form'i la petrol-proviz'ad'o'n de la land'o. En januar'o 2013, popol'ribel'o'j eksplod'is en la urb'o Sémé-Kpodji post kiam polic'ist'o'j konfisk'is stok'o'j'n de kontraŭ'leĝ'a petrol'o. Benzin'o-vend'ist'o'j eĉ baston'frap'is la edz'in'o'n de polic'ist'o, antaŭ ol kapt'i li'n mem kaj per'fort'e rezist'i al la arme'o. La milit'ist'o'j dev'is vok'i help'o'trup'o'n por al'front'i la kpayo-vend'ist'o'j'n, kiu'j star'ig'is barikad'o'j'n en la nokt'o... La reg'ist'ar'o de la prezid'ant'o Bon'i Yayi est'is tiam dev'ig'it'a rezign'i pri ĉiu lukt'o kontraŭ la kontraŭ'leĝ'a benzin'komerc'o. Ĝis nun, li daŭr'e toler'as la masiv'a'n kontraband'o'n, kiu sen'kaŝ'e okaz'as sur li'a teritori'o.

“La kpayo ja rivel'as la funkci'ad'o'n de la land'o, resum'as la benina politik'olog'o Gilles Olakounié Yabi, fond'int'o de la sen'de'pend'a pens'o'grup'o West African Citiz'e'n Think Tank (Wathi), lok'it'a en Dakar'o. Ĝi ilustr'as la lig'o'n kun Niĝerio, la grav'ec'o'n de la ne'formal'a sektor'o en la ekonomi'o, sed ankaŭ la paradoks'o'j'n de la ŝtat'o-mastr'um'ad'o en demokrat'a sistem'o.” En najbar'a Togoland'o, la arme'a kaj korupt'it'a diktatur'o de la reg'ant'a klan'o sukces'is mal'permes'i la kpayo-komerc'o'n, kiu ne prosper'is. Ĉi tie, la ŝtat'o hav'as nek la materi'a'j'n rimed'o'j'n, nek la neces'a'n aŭtoritat'o'n. “Fakt'e, ne ebl'as re'form'i tiu'n komerc'o'n, daŭr'ig'as Yibi. Kiu vol'as koler'ig'i la mil'o'j'n da hom'o'j rekt'e de'pend'ant'a'j de ĝi? La ver'a problem'o, laŭ mi'a opini'o, est'as ke la demokrat'a sistem'o lim'iĝ'as je la organiz'o de elekt'o'j. Pri la ceter'o, ĝi montr'iĝ'as tre pervers'a kaj funkci'as sen iu ajn sent'o de ĝeneral'a interes'o.”

La fi'komerc'o daŭr'as ĉar ĉiu'j trov'as en ĝi si'a'n interes'o'n, en kun'tekst'o kie la ne'formal'a sektor'o util'as kiel savklapo. Mal'permes'i la nigr'a'n merkat'o'n ver'ŝajn'e minac'us la politik'a'n kaj soci'a'n stabil'o'n de Benino, kiu, sam'e kiel mult'a'j afrik'a'j land'o'j, mezur'as la diferenc'o'n inter si'a'j geo'ekonomi'a'j trud'aĵ'o'j kaj la postul'o'j al “bon'a reg'ad'o” de la inter'naci'a'j financ'a'j instituci'o'j.

Konfuz'o inter person'a interes'o kaj ĝeneral'a interes'o

Inter la profund'a'j kaŭz'o'j de tiu paralel'a ekonomi'o, est'as ankaŭ cert'a kompren'o de la soci'a viv'o. “Pli'riĉ'iĝ'o, per ĉiu'j rimed'o'j, est'as larĝ'e percept'it'a kiel legitim'a”, rimark'as negoc'ist'o sub kondiĉ'o de anonim'ec'o. De kelk'a'j jar'o'j, skandal'o'j mult'iĝ'as sur la gazet'a'j front'paĝ'o'j. Jen la last'a: la defraŭd'o de preskaŭ 4 milion'o'j da eŭr'o'j, el mon'help'o al'port'it'a de Nederlando por la akv'o-sektor'o. Korupt'o far'iĝ'is konstant'a mal'san'o, tiel ke mult'a'j projekt'o'j inter la plej urĝ'a'j neniam real'iĝ'as. Ĉiu nepr'e vol'as el'pren'i si'a'n “makler'aĵ'o'n” antaŭ ol lanĉ'i la real'ig'ad'o'n. La nov'a flug'haven'o de Koto'nu'o, anonc'it'a de dek jar'o'j, neniam est'is konstru'it'a, malgraŭ la risk'o'j de la nun'a flug'haven'o, situ'ant'a en'urb'e. Sam'e, la “ŝose'o de fiŝ'ad'o” laŭ'long'e de la mar'bord'o, ne est'is asfalt'it'a, kaj la pont'o, kiu ebl'ig'us mal'obstrukc'i la cirkul'ad'o'n en Port'o Nov'o, ankoraŭ atend'as.

La politik'olog'o Gilles Yabi publik'e mal'laŭd'as la persist'o'n de tio, kio'n li nom'as “kpayo-demokrati'o”* — tio est'as surogat'o de demokrati'o. En tiu'j sistem'o'j, mank'e de klar'a lim'o inter la publik'a'j aktiv'aĵ'o'j kaj la ne'formal'a ekonomi'o, la rol'o, kiu'n dev'us lud'i la ŝtat'o-agent'o'j konfuz'iĝ'as kun la streb'ad'o al si'a person'a interes'o. Ĉi tiu tord'iĝ'o trov'iĝ'as je ĉiu'j nivel'o'j de la soci'o, instig'ant'e ĉirkaŭ'ir'i la regul'o'j'n kaj serĉ'ad'i tuj'a'n profit'o'n. Pro tia sen'pun'ec'o, la ŝtat'o hav'as plu neniu'n aŭtoritat'o'n.

En tiu kun'tekst'o, la nom'um'o kiel ĉef'ministr'o de s-ro Lionel insou, kon'at'a kiel dinamik'a vir'o, far'e de la prezid'ant'o Bon'i Yayi, en juni'o 2015, vek'is la esper'o'j'n de part'o de la urb'a jun'ul'ar'o. La franc'o-benina eks'a afer-bank'ist'o est'as percept'at'a kiel kapabl'a propon'i ali'a'j'n perspektiv'o'j'n ol motor'cikl'o'n aŭ kpayo. Sed pri li'a manovr'o-spac'o tamen mult'a'j dub'as. Dum'e, Benino daŭr'e funkci'as per la kpayo, laŭ logik'o de ĉiu'tag'a plu'viv'o.

Sabin'e CESSOU

Pli mal'pli intens'a Eŭroskeptikemo

En maj'o 2015 la konservativ'a parti'o, mal'e al prognoz'o'j, venk'is en la parlament'a balot'ad'o per absolut'a pli'mult'o de la seĝ'o'j, kaj trov'is si'n kun ost'o en la gorĝ'o pro plen'um'end'a antaŭ'balot'a promes'o. Li ja est'us evit'int'a tio'n en la nun'a'j Eŭrop'a'j cirkonstanc'o'j, en kiu ĉef'as la demand'o'j pri amas'al'flu'o de en'migr'ant'o'j kaj pri ĝihad'ism'o, kiu'j nutr'as la pli'fort'iĝ'o'n de ekstrem'dekstr'ul'ar'o en la plej'mult'o de la Eŭrop'a'j land'o'j. La referendum'o iĝ'int'a ne'evit'ebl'a, li konsider'is, ke pli bon'e est'as organiz'i ĝi'n plej fru'e, kiel ebl'e por evit'i, ke la debat'o degener'u en Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o - kaj ĉef'e en la konservativ'a parti'o - kaj ke ĝi ne est'ig'u ne'antaŭ'vid'ebl'a'j'n problem'o'j'n en ali'a'j land'o'j. Precip'e en Franci'o, kie S-ro Hollande, ankoraŭ ne'deklar'it'a oficial'a kandidat'o por re'elekt'o en 2017, kiu tut'e ne profit'us de ek'aper'o de la Eŭrop'a demand'o dum si'a kampanj'o. La memor'aĵ'o de la Franc'a referendum'o de la 29-a de maj'o 2005, kiu konduk'is la Franc'a'j'n social'ist'o'j'n al publik'a el'montr'o de si'a'j dis'opini'iĝ'o'j, daŭr'e dolor'ig'as... La plej favor'a kalendar'o est'us unu'anim'a konsent'o de la Eŭrop'a Konsili'o en februar'o, kaj balot'ad'o en juni'o aŭ septembr'o 2016.

Kun vari'a intens'o laŭ la cirkonstanc'o'j, la Eŭroskeptikemo de S-ro Cameron est'as pli kultur'ec'a kaj en'radik'ig'it'a en histori'o ol refleks'a - mal'e al tiu de mult'a'j konservativ'a'j deput'it'o'j kaj iu'j ministr'o'j, de Londonaj ĵurnal'o'j kaj precip'e de UKIP kaj ĝi'a estr'o Nigel Farange, vervoplena Eŭrop'a deput'it'o. Ĝi natur'e post'sekv'as la fam'a'n parol'ad'o'n de Winston Churchill en Zurik'o en 1946, en kiu li rekomend'is kre'o'n de Eŭrop'a'j Unu'iĝ'int'a'j Ŝtat'o'j, Federaci'a Eŭrop'o do, kiu'n Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o favor'e sub'ten'us, sed de ekster'e: “Ni est'as kun vi, sed ne unu el vi.”

Membr'iĝ'ant'e en Eŭrop'a Ekonomi'a komun'um'o (EEK) en 1973, Londono rezign'is strategi'a'n direkt'o'n, sen tamen rezign'i apart'ec'o'n, kiu montr'iĝ'as per sen'ĉes'a'j klopod'o'j por sen'ŝarĝ'ig'a'j klaŭz'o'j (opt out) pri komun'um'a'j politik'o'j, klopod'o'j, kiu'j komenc'iĝ'is, tamen mal'sukces'e, tuj post la membr'iĝ'o. Hodiaŭ la land'o est'as nek membr'o de la zon'o de eŭr'o nek part'o'pren'ant'o de la inter'konsent'o de Schengen, la du simbol'o'j pri kiu'j fier'as la Eŭrop'ist'o'j. Ĝi profit'is en 1984 sen'ŝarĝ'ig'o'n pri la kalkul'manier'o de kontribu'o de ĉiu membr'o'ŝtat'o de EEK, kiu esprim'iĝ'is per valor'eg'a rabat'o (la fam'a “Brit'a ĉek'o”). Inter la du'dek-ok ĝi est'as unu el la tri ŝtat'o'j - kun Kroati'o kaj Ĉeĥi'o - kiu'j ne sub'skrib'is la traktat'o'n pri stabil'ec'o, kunlaboreco kaj reg'ec'o (TSKR) de 2012, ankaŭ nom'it'a “Eŭrop'a buĝet'a pakt'o”.

Sen ir'i ĝis komplet'e pren'i si'n'ten'o'n de krom'land'o - iu'j dir'as offshore* - en la rilat'o'j al Eŭrop'a konstru'o, la si'n'sekv'a'j Brit'a'j reg'ist'ar'o'j kultiv'is la situaci'o'j'n, kiu'j ebl'ig'is al ili hav'i unu pied'o'n en'e, kaj ali'a'n ekster'e, krom en kamp'o'j, kiu'j ver'e grav'as por ili: unu'e la fin'o'far'o de la intern'a Eŭrop'a merkat'o, post'e la tut'mond'a liber'a cirkul'ad'o de kapital'o'j, var'o'j kaj serv'o'j, t.e. tri el la kvar “fundament'a'j liber'o'j” de EU (ni jam vid'is ĉi'supr'e kiom mal'mult'e grav'as la kvar'a, tiu de hom'a cirkul'ad'o), kaj fin'e, la konserv'ad'o de la super'a pozici'o de la City en la financ'a'j serv'o'j, inkluziv'e la merkat'o'j'n je eŭr'o'j.

Tiel S-ro Cameron vol'as definitiv'ig'i nov'a'j'n escept'o'j'n por Briti'o al komun'a'j regul'o'j, ebl'e eĉ dis'vast'ig'i ili'n al la tut'a Eŭrop'a Uni'o. La demand'o est'as ĉu li'a leter'o al S-ro Tusk pov'as est'i baz'o por inter'konsent'o inter ĉiu'j koncern'at'a'j parti'o'j, intern'a'j kaj ekster'a'j. S-ro Cameron engaĝ'iĝ'as en si'a poker'lud'o kun grav'a atut'o: por divers'a'j kial'o'j, neni'u el la ali'a'j reg'ist'ar'o'j de EU dezir'as Brexit-on. S-in'o Angel'a Merkel, la estr'ar'o'j de Nederlando, de nord'a'j land'o'j, de centr'a'j kaj orient'a'j Eŭrop'a'j land'o'j em'as al far'i ja grand'a'j'n ced'o'j'n por konserv'i la nov'liberal'a'n direkt'o'n, pri kiu Londono est'as impon'a garanti'ant'o. Ili tim'as ke ĝi est'us malfortikigita de la pli'vigl'iĝ'o de Franci'o kaj ali'a'j mediterane'a'j land'o'j, kiu'j'n ili taks'as ne fid'ind'a'j.

Tamen, eĉ por fidel'a'j alianc'an'o'j, ekzist'as ne trans'pas'ebl'a'j ruĝ'a'j lini'o'j. Tiel, por Germanio la absolut'a ĉef'afer'o est'as la pli'fort'ig'o, per plu'a integr'iĝ'o de la eŭr'o-zon'o kaj ties membr'o'j, de tiu unik'a valut'o, il'o por super'reg'ad'o kaj plu'ig'i mal'abund'ig'a'j'n politik'o'j'n. Nek Berlino, nek Frankfurto, sid'ej'o de la Eŭrop'a Centr'a Bank'o (ECB), pov'as akcept'i, ke tia proces'o est'us mal'help'it'a de Londona veto'o'j, tia'j, kia'j petit'a'j en la ĉapitr'o pri ekonomi'a reg'ec'o. Sur ali'a front'o, la orient'a'j land'o'j absolut'e kontraŭ'as la aranĝ'o'j'n skrib'it'a'j'n en la ĉapitr'o pri en'migr'ad'o, kiu'j rekt'e cel'as ili'a'j'n ŝtat'an'o'j'n en'migr'int'a'j'n en Unu'iĝ'int'a'n Reĝ'land'o'n. Tiu punkt'o est'as la plej tikl'a, precip'e por la Eŭrop'a'j Komision'o kaj Parlament'o, ĉar, kiel jam dir'it'e, ĝi kontest'as unu el la kvar “fundament'a'j liber'o'j” de la Eŭrop'a projekt'o, je la risk'o okaz'ig'i precedenc'o'n kaj ebl'ig'i konstestadon de la tri ali'a'j. Kaj jen re'aper'as la fantom'o de protekt'ism'o...

Intern'a'j dis'ŝir'o'j

Por evit'i Brexit-on ŝajn'as est'i nur du solv'o'j: ĉu marĉand'i nov'a'n traktat'o'n, aŭ per konven'a jur'a instrument'o (ekzempl'e deklaraci'o de la ŝtat'estr'o'j aŭ ĉef'ministr'o'j) inter'konsent'i pri interpret'ig'a'j klaŭz'o'j de la ekzist'ant'a'j traktat'o'j sen modif'i ili'n. En ambaŭ okaz'o'j neces'as unu'anim'ec'o de la du'dek-ok land'o'j, sed la du'a solv'o evit'us proces'o'n de revizi'ad'o kaj ratif'ad'o, kiu est'as long'a kaj danĝer'plen'a, pri kiu nek S-in'o Merkel nek S-ro Hollande vol'as eĉ aŭd'i tuj antaŭ la balot'a'j rendevu'o'j de 2017. Por rest'i en la nun'a leĝ'ar'a kadr'o, neces'us ke S-ro Cameron rezign'as pri si'a'j ĉef'a'j postul'o'j, kaj ke la Bruselaj jur'ist'o'j lert'eg'a'j pri semantik'a'j dekoraci'o'j cerb'um'as pri dokument'o de la Eŭrop'a Konsili'o kun ŝaumaj formul'o'j, kiu evit'us al S-ro Cameron tut'e mem'kontraŭ'dir'i sen est'i ne'akord'ig'ebl'a kun la Eŭrop'a jur'a ord'o. Jen ver'e mal'larĝ'a pad'et'o...

Se tiu hipotez'o okaz'os, oni jam pov'as imag'i la sturm'ad'o'n de la parti'an'o'j de Brexit, kiel S-ro Daniel Hannan, konservativ'a deput'it'o en la Eŭrop'a parlament'o, por kiu S-ro Cameron jam tro mild'ig'is la en'hav'o'n de si'a'j postul'o'j, eĉ antaŭ la marĉand'ad'o: “Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o ŝajn'e postul'as ŝanĝ'o'j'n kaj Eŭrop'a Uni'o ŝajn'e stud'as ili'n. (...) Tio est'as teatr'aĵ'o (...) kiu ebl'ig'os S-ro'n Cameron dir'i, ke li akcept'ig'is inter'konsent'o'n*.”

Anstataŭ hav'i la facil'a'n promen'ad'o'n, kiu'n li antaŭ'vid'is en 2013, S-ro Cameron risk'as vid'i si'a'n parti'o'n dis'ŝir'iĝ'i, kaj ebl'e eĉ si'a'n reg'ist'ar'o'n: li antaŭ'temp'e don'is balot'liber'o'n al si'a'j ministr'o'j, inter kiu'j trov'iĝ'as ses'o da firm'a'j Eŭroskeptikemuloj. Li'a eventual'a kaj paradoks'a sav'iĝ'o pov'as ven'i nur de la voĉ'don'ant'o'j de la Labor'ist'a Parti'o, por kiu'j la element'o'j de Eŭrop'a'j soci'a'j rajt'o'j, eĉ mal'mult'e progres'em'a'j, est'as tamen protekt'il'o kontraŭ sen'brid'a mal'regul'ig'o, kiu'n dezir'as la konservativ'ul'o'j - ĉi'foj'e el ĉiu'j tendenc'o'j.

S-ro Cameron anonc'is, ke li ne kandidat'os por nov'a mandat'o en la ven'ont'a parlament'a balot'ad'o, kiu okaz'os plejmalfrue en maj'o 2020. Neni'o cert'ig'as, ke li pov'os rest'i land'estr'o ĝis tiu dat'o, tiel danĝer'a'j est'as la ne'kon'it'aĵ'o'j de la situaci'o, en kiu li mem en'ferm'iĝ'is. Kaj kiu risk'as konduk'i al Brexit, kiu'n li'a post'e'ul'o dev'os reg'i.

Bernard CASSEN

“Ĉiam, kiam mal'dekstr'a parti'o en'potenc'iĝ'as, ĝi mal'fort'iĝ'as”

“Hieraŭ Latin'amerik'o est'is font'o de inspir'o por la eŭrop'a mal'dekstr'o. Ek'de kiam oni aplik'as ĉi tie la sam'a'j'n politik'o'j'n de konsum'redukt'o kiel en Eŭrop'o, okaz'as la mal'o”, observ'as s-ro Guilherme Boulos, gvid'ant'o de la Mov'ad'o de sen'tegment'a'j labor'ist'o'j (MSTL). Antaŭ ol al'don'i: “Mult'a'j hom'o'j, ĉi tie, parol'as pri la neces'o kre'i brazil'an Podemos.” Fond'it'a en la perspektiv'o import'i al Eŭrop'o la sukces'o'n de la latin'amerik'a mal'dekstr'o, ĉu la hispan'a parti'o Podemos far'iĝ'us do si'a'vic'e model'o por la region'o kiu inspir'is ĝi'n? Okaz'as, ke la progres'em'ul'o'j don'as la impres'o'n ke ili perd'is la kompas'o'n.

Sed ĉu ni est'as kondamn'it'a'j laŭ'spur'i la esper'o'n tra la ter'glob'o, risk'e de ir'i en rond'o? Se oni konsider'as, ke la rit'a denunc'ad'o de la perfid'o'j kaj trans'ir'o'j al la kontraŭ'a tend'ar'o est'as la tut'a analiz'o de la mal'facil'aĵ'o'j de la mal'dekstr'o en la potenc'o, tiam ebl'e jes. Sed ali'e, la interes'o de la “latin'amerik'a laboratori'o” ‒ larĝ'e analiz'at'a en ni'a'j kolumn'o'j ‒ ne mal'aper'as, kiam tiu pen'as por not'i nov'a'j'n venk'o'j'n. Prov'i kompren'i la streĉ'it'ec'o'j'n, kiu'j tra'ir'as ĝi'n, pov'as montr'iĝ'i ankaŭ riĉ'a de instuoj.

Ne ebl'a, oni cert'e re'bat'as. Simil'as nek la histori'ist'o'j, nek la gvid'ant'o'j, nek la politik'a'j projekt'o'j de la land'o'j de la region'o. Kiel kompar'i la Brazilon de s-ro Juiz Inácio Lul'a da Silva, kiu klopod'is kontent'ig'i la bank'ist'o'j'n sam'e kiel la mal'riĉ'ul'o'j'n, kun la Venezuelo de Hug'o Chávez, kiu decid'is konstru'i la “social'ism'o'n de la 21-a jar'cent'o”? La argument'o ne mal'ĝust'as. Sed de la bolivia Altoplano ĝis la Franc'uj'o de 1981, de la venezuela Karibio ĝis la Uson'o de la New Deal, la fort'o'j de la mal'dekstr'o oft'e al'front'as simil'a'j'n demon'o'j'n ...

“Ĉiam, kiam mal'dekstr'a parti'o en'potenc'iĝ'as, ĝi mal'fort'iĝ'as”*, antaŭ ne'long'e dir'is s-ro Lul'a da Silva. La voj'o de la urn'o'j prezent'as valor'a'j'n avantaĝ'o'j'n kompar'e kun la arm'it'a voj'o, unu'e jam pro pli grand'a ver'ŝajn'ec'o ne est'i murd'it'a, mal'liber'ig'it'a aŭ tortur'it'a antaŭ ol la revoluci'o al'ven'as. Ĝi tamen trud'as kelk'a'j'n dev'ig'o'j'n.

Krom tio, ke ĝi dev'is liver'i kadr'ul'o'j'n por la reg'ist'ar'o kaj por divers'a'j ministr'ej'o'j, kiu'j'n ĝi gvid'is ek'de 2003, la Parti'o de Labor'ist'o'j (PT) de s-in'o Rousseff kaj de s-ro Lul'a da Silva perd'is kadr'ul'o'j'n ankaŭ sur lok'a nivel'o. Ĝi hav'is 187 distrikt'a'j'n skip'o'j'n en la jar'o 2000, kaj 559, do tri'obl'e pli, en 2008. Cert'e, ĝi rekrut'as nov'a'j'n membr'o'j'n, sed en kun'tekst'o, en kiu la eduk'ad'o de kadr'ul'o'j “pli kaj pli ŝrump'as al praktik'a'j demand'o'j: kiel mastr'um'i mandat'o'n? kiel far'i leĝ'o'j'n? kiel komunik'i pri publik'a'j politik'o'j?”*, bedaŭr'as s-ro Valter Pomar, de la PT. La sekv'o, laŭ s-ro Marco Aurélio Garcia, special'a konsil'ist'o pri inter'naci'a'j afer'o'j de la brazila prezid'ant'ej'o: “Ni perd'is la kontakt'o'n kun la soci'o, ni ĉes'is pri'pens'i kaj ni burokrati'iĝ'is.”* Mal'long'e, la PT ne plu sukces'as mobiliz'i, special'e ĉe postul'em'a jun'ul'ar'o kiu ne spert'is la grand'a'j'n batal'o'j'n de la parti'o antaŭ ĝi'a en'potenc'iĝ'o.

Sam'e kiel la bolivia vic'prezid'ant'o (vid'u la artikol'o'n p. 17), la ekvadora prezid'ant'o Rafael Correa montr'iĝ'as konsci'a pri tiu mal'facil'aĵ'o. Dum la dekstr'o organiz'is si'a'n kontraŭ'ofensiv'o'n, li konfid'is al si'a ministr'o pri ekster'a'j afer'o'j Ricardo Patiño ‒ unu el li'a'j proksim'ul'o'j ‒ la task'o'n “re'fort'ig'i la baz'o'j'n” de li'a mov'ad'o, Alianza País. La cel'o: “Ke en'e de du hor'o'j ni kapabl'u plen'ig'i la Plaza Grand'e”, la grand'a'n kun'ven'ej'o'n de la ekvadora ĉef'urb'o (El Univers'o, 16-an de juli'o 2015).

Tamen membr'o'j kaj soci'a'j mov'ad'o'j akcept'as pli facil'e lud'i la rol'o'n de transmisi'a rimen'o de la potenc'o, kiam tiu toler'as ili'a'j'n kritinojn; tiu'n dispon'o'n s-ro Correa ne ĉiam montr'as. Jen ekzempl'o: en oktobr'o 2013, grup'o de deput'it'o'j de Alianza País, sub'ten'at'a de mult'a'j membr'o'j, vol'is permes'ig'i abort'ig'o'n en la kadr'o de nov'a pun'leĝ'o. La prezid'ant'o, mal'favor'a al la ide'o, tuj deklar'is: “Se tia'j perfid'o'j kaj mal'lojal'a si'n'ten'o daŭr'as (...), mi demisi'os”.* La deput'it'o'j rezign'is.

Krom ke ĝi mal'proksim'ig'as la politik'a'j'n gvid'ant'o'j'n dis'de ili'a baz'o, la instituci'ig'o divid'as ili'n. Printemp'e de 2014, la uson'a politik'scienc'ist'o Steve Ellner bedaŭr'is la pez'o'n de la elekt'it'o'j en'e de la Unu'iĝ'int'a Social'ist'a Parti'o de Venezuelo (PSUV): “La sep vic'prezid'ant'o'j de la parti'o, kiu'j reprezent'as la divers'a'j'n region'o'j'n, est'as guberni'estr'o'j aŭ membr'o'j de la reg'ist'ar'o de la prezid'ant'o Nicolás Maduro.”* Mal'e al tio, kio okaz'is en la unu'a kongres'o, en 2009, la deleg'it'o'j de 2014 ne est'is elekt'it'a'j de la membr'o'j: tem'is precip'e pri guberni'estr'o'j, urb'estr'o'j kaj deput'it'o'j.

Simil'a konstat'o iom pli sud'e. “Antaŭ si'a en'potenc'iĝ'o, la intern'a viv'o de la PT re'spegul'is la kontrast'o'n inter la divers'a'j tendenc'o'j kaj ili'a'j strategi'a'j analiz'o'j, observ'as la ekonomik'ist'o Reinaldo Gonçalves. Post'e, la deleg'it'o'j en'potenc'iĝ'is.”* Nu, konfid'as al ni s-ro Artur Henrique, prezid'int'o de la plej grav'a brazila sindikat'o (CUT), la mandat'o'j kelk'foj'e trans'form'as la membr'o'j'n: “Nom'e de la “reg'ebl'o” de la land'o, ili nun klar'ig'as al ni, ke oni ne pov'as far'i tio'n ĉi, ke oni ne pov'as far'i tio'n ...” Kiam la taktik'o ‒ konsider'i la elekt'o'j'n kiel etap'o'n al la trans'form'ad'o de la mond'o ‒ far'iĝ'as strategi'o ‒ adapt'i si'a'j'n konvink'o'j'n al la elekt'o-cel'o ‒, la politik'a ambici'o mal'fort'iĝ'as, okaz'as eĉ ke ĝi tut'e mal'aper'as: nun “la PT est'as pli obstakl'o ol atut'o”*, taks'as s-ro Je'a'n Tible, unu el ĝi'a'j membr'o'j. Ĉu li enintus al la sam'a konklud'o, se li'a parti'o prov'int'us trans'form'i la brazil'an politik'a'n sistem'o'n por tie “demokrati'ig'i la demokrati'o'n”? Ĝi ne prov'is tio'n, kaj tiel rezign'is batal'i kontraŭ la potenc'o de la mon'o, kontraŭ la korupt'o kaj al la prem'grup'o'j ...

Sed la mal'facil'aĵ'o'j de la demokrati'a voj'o al social'ism'o ne lim'iĝ'as al la pervers'a'j efik'o'j de la potenc-praktik'o. Ĝi implic'as ankaŭ ke oni determin'u, kun kiu'j elekt'ant'o'j oni pov'as kalkul'i. En land'o'j, kie la diktator'ec'o'j sub'prem'is la komun'ist'a'j'n organiz'aĵ'o'j'n, kie la nov'liberal'ism'o dis'blov'is la mal'mult'a'j'n labor'ist'a'j'n bastion'o'j'n kaj kie la komunik'il'o'j rest'as en la man'o'j de la privat'a sektor'o, la etos'o ne est'as pli ruĝ'a ol ali'lok'e. Esper'i tie konstru'i pli'mult'a'n elekt'a'n baz'o'n per tio ke oni koncentr'iĝ'as ekskluziv'e al la radikal'iĝ'int'a'j part'o'j de la loĝ'ant'ar'o signif'as ‒ por la moment'o ... ‒ sekv'i iluzi'o'n; rezign'i pri ĝi, mal'ferm'i la pord'o'n al pragmat'ism'o, sen ĉiam sci'i, ĝis kie'n ĝi tiam pov'as mal'ferm'iĝ'i.

Kiam oni ĉes'os reg'i kun la dekstr'o, kiam oni ek'reg'os por si mem?

La alianc'o'j far'iĝ'as unu'e en'e de la progres'em'a tend'ar'o. Nek Chávez nek s-ro Correa aper'is el antaŭ'e ekzist'int'a'j politik'a'j parti'o'j. En la kun'tekst'o de politik'a kriz'o ili est'is port'at'a'j de mal'homogen'a'j mov'ad'o'j, kies kun'ten'iĝ'o baz'iĝ'is mal'pli sur real'a kongru'ec'o ol sur cert'ec'o: re'ven'o de ver'a demokrati'o est'as nepr'a antaŭ'kondiĉ'o por real'ig'i ĉiu'n el la ambici'o'j de la part'o'j de la koalici'o. La nov'a'j konstituci'o'j, redakt'it'a'j dum la en'potenc'iĝ'o de la mal'dekstr'o, en Venezuelo kaj Ekvadoro sam'e kiel en Bolivio, kelk'foj'e re'spegul'as tiu'n mal'klar'ec'o'n. Kaj, en mal'vigl'a temp'o, ili anonc'as cert'a'j'n ven'ont'a'j'n sen'iluzi'iĝ'o'j'n ‒ kiel pri la demand'o de protekt'o de la “Pa'nj'o Ter'o”.

Ekster la gam'o de grup'o'j, kiu'j konsist'ig'as la mal'dekstr'o'n, la konced'o'j dev'as rest'i por'temp'a'j kaj lim'iĝ'i al “konsider'o al part'o de la bezon'o'j de ĝi'a'j kontraŭ'ul'o'j”*, taks'as la bolivia vic'prezid'ant'o Alvaro García Linera. Neni'a'n alianc'o'n kun la dekstr'ul'ar'o, sed ja kun cert'a'j sektor'o'j, kiu'j'n ĝi tradici'e reprezent'as: part'o'n de la mez'a'j klas'o'j, cert'a'j'n grup'o'j'n de la mastr'ar'o. Per tio, ke ĝi akcept'is kun'labor'i en'e de instituci'o'j pli dev'ig'a'j por la plen'um'a potenc'o ol en Bolivio, La PT trans'ir'is la Rubikon'o'n. En 1980, ĉe si'a kre'iĝ'o, ĝi fier'is akcept'i neniu'n mastr'o'n; en 2002, ĝi alianc'iĝ'is kun la ĉef'o de la evangeli'a entrepren'o José Alencar por gajn'i la prezid'ant-elekt'o'n, kaj kun divers'a'j konservativ'a'j parti'o'j por est'ig'i si'a'n reg'ist'ar'o'n.

De kompromis'o al kompromit'o ne est'as tre klar'a lim'o, sed kamaj'o, de kiu ĉiu percept'as la nuanc'o'j'n ali'e, laŭ tio ĉu li ag'as en la reg'ist'ar'o aŭ en soci'a'j mov'ad'o'j. Nu, kiam oni ĉes'os reg'i kun la dekstr'o kaj kiam oni komenc'as reg'i por si? En Brazilo ekzempl'e s-in'o Rousseff ĵus adopt'is la voj'plan'o'n de si'a'j politik'a'j kontraŭ'ul'o'j. Ĉar la rezign'o'j akumul'iĝ'as tiom pli rapid'e, ĉar la elekt'o-prem'o ne for'ir'as post gajn'it'a balot'o: la brazil'an'o'j voĉ'don'as ĉiu'j'n du jar'o'j'n kaj el'ir'as el elekt'o'kampanj'o nur por ĵet'i si'n en la vortic'o'n de la sekv'a.

“Oni riproĉ'as al ni ne est'i “ver'a'j demokrat'o'j”, sed, ek'de 2007, ni gajn'is dek balot'o'j'n, do pli ol unu jar'e, dir'as al ni ekvadora alt'a funkci'ul'o. Nu, la elekt'o-kalendar'o ne est'as tiu de la politik'o, kaj mi dev'as konced'i ke, en kelk'a'j moment'o'j, ni prefer'us dediĉ'i ni'n al real'ig'o de ni'a program'o anstataŭ kampanj'i.” Unu el la virt'o'j de la reprezent'a demokrati'o est'as ankaŭ ĝi'a ĉef'a defi'o: la potenc'o, regul'e re'met'at'a en la lud'o'n, rest'as en ĝi mal'stabil'a. Kiam la opozici'o est'as sufiĉ'e konservativ'a, ĝi pov'as kalkul'i kun la sub'ten'o de la privat'a'j komunik'il'o'j kaj de la mastr'ar'o. Kiam la ekonomi'a kun'tekst'o mal'permes'as al la mal'dekstr'o daŭr'ig'i la retor'ik'o'n de la esper'o, la dekstr'o mal'prav'us se ĝi ne akapar'us ĝi'n.

Sufiĉ'as ke ĝi rimark'as la grav'ec'o'n de la social'a'j demand'o'j en la loĝ'ant'ar'o, kaj jen ĝi kondut'as kiel nov'a avan'gard'o. Antaŭ preskaŭ du jar'o'j, s-ro Henrique Capriles, la reprezent'ant'o de la venezuela dekstr'o pli lert'a ol li'a'j puĉ'ist'a'j alianc'an'o'j, dis'volv'is si'a'j'n nov'a'j'n konvink'o'j'n al la gazet'o Le Mond'e. Difin'ant'e si'n “mal'proksim'a de la dekstr'ul'ar'o”, tiu fil'o de bon'a famili'o, kiu part'o'pren'is en la ŝtat'renvers'o (fiask'int'a) de 2002 kontraẑ Chávez, deklar'is, kun la man'o sur la kor'o: “La ŝlos'il'o de la ŝanĝ'o trov'iĝ'as en la barrios [popol'a'j kvartal'o'j]”; do neces'as “re'ven'i al la tradici'a'j metod'o'j de ag'ad'o: rekt'a kontakt'o, ir'i de pord'o al pord'o, asemble'o'j en la kvartal'o'j, formik'a labor'o” (3-an de april'o 2014).

Krom'a mal'facil'aĵ'o se oni re'ir'as al la elekt'ant'o'j: la kontraŭ'ul'o, kies bezon'o'j'n oni dev'as part'e kontent'ig'i, por uz'i la vort'o'j'n de s-ro García Linera, ne trov'iĝ'as nur en la konservativ'a'j rond'o'j. Li montr'iĝ'as ankaŭ en la rilat'o de ĉiu kun la konsum-soci'o, ankaŭ mal'dekstr'e. Demand'it'e pri la kial'o'j, pro kiu'j li ne ir'is pli antaŭ'e'n en la trans'form'ad'o de si'a land'o, la urugvaja prezid'int'o José “Pep'e” Mujica respond'is: “Ĉar la hom'o'j vol'as iPhone-o'j'n!”* Est'i mal'riĉ'a ne implic'as est'i revoluci'a. Kaj ne ĉiu'j revoluci'ul'o'j rev'as pri febr'a'j ĝeneral'a'j asemble'o'j.

Nun ke mi ne est'as plu mal'riĉ'a, mi voĉ'don'as por la dekstr'o

Tiel okaz'as, ke la kresk'o de la viv'nivel'o, la ĉef'a sukces'o de la latin'amerik'a mal'dekstr'o kun la fort'ig'o de la demokrati'o, favor'ig'as cert'a'j'n re'turn'iĝ'o'j'n. Antaŭ la unu'a balot'o de la argentina prezid'ant-elekt'o, en oktobr'o 2015, la progres'em'a'j soci'a'j ret'o'j dis'vast'ig'is grafik'aĵ'o'n titol'it'a'n “La ekonomi'a'j cikl'o'j de Argentino”. La skem'o prezent'is divers'a'j'n etap'o'j'n de cirkl'a procez'o: 1. “La dekstr'o detru'as la mez'a'j'n klas'o'j'n”; 2. “La mizer'iĝ'int'a'j mez'a'j klas'o'j voĉ'don'as por popol'a reg'ist'ar'o”; 3. “Post si'a elekt'o, tiu reg'ist'ar'o pli'bon'ig'as la viv'nivel'o'n de la mez'a'j klas'o'j”; 4. “La mez'a'j klas'o'j imag'as, ke ili est'as part'o de la oligarĥi'o kaj voĉ'don'as por la dektro”. Re'ven'o al la el'ir'a punkt'o.

Kaj tiu fenomen'o koncern'as ne nur la mez'a'j'n tavol'o'j'n de la loĝ'ant'ar'o. Kiam ni demand'is li'n pri la mal'fort'iĝ'o de la mobiliz-kapabl'o de la Mov'ad'o de Sen'ter'a'j Kamp'ul'o'j (MSK) en Brazilo, la universitat'an'o Armand'o Boito don'as klar'ig'o'n: kvankam tim'em'a'j, la politik'o'j de la PT trans'form'is part'o'n de la mov'ad'o en instal'it'a'j'n et'kamp'ul'o'j'n. Ili'a radikal'ec'o mild'iĝ'is, ek'de kiam ili hav'is i'o'n ali'a'n perd'ebl'a'n ol si'a'j'n katen'o'j'n. Ĉu la rev'o pri “soci'o de propriet'ul'o'j” dis'vast'ig'at'a de la konservativ'ul'o'j baz'iĝ'as sur io ali'a?

Ne sufiĉ'as dezir'i la nask'iĝ'o'n de la “nov'a hom'o” kar'a al Ernest'o “Che” Guevara por ke li al'ven'u, ankaŭ en Kubo. Sed cert'a'j politik'o'j ebl'e ne facil'ig'as la afer'o'n. Prezid'int'o de la bolivia Centr'a Bank'o sub divers'a'j konservativ'a'j reg'ist'ar'o'j, la nun'a ministr'o pri ekonomi'o de la land'o, s-ro Lu'is Arce Catacora, ĝoj'as: “Ĉiu'j hav'as nun la ebl'ec'o'n riĉ'iĝ'i en Bolivio”. Ĉu mir'i? Tia eĥ'o al François Guizot, unu el la liberal'a'j kaj konservativ'a'j pens'ist'o'j de la Restaŭr'ad'o, facil'ig'as la aper'o'n de nov'a indiĝen'a burĝ'ar'o, ne nepr'e pli progres'em'a ol la antaŭ'a, de kiu membr'o resum'as la “revoluci'o'n” per jen'a'j vort'o'j: “Mi hav'as mon'o'n, mi pov'as far'i kio'n mi vol'as.”*

Kvankam la “bolivara procez'o” fam'iĝ'is pro si'a kapabl'o stimul'i la politik'iĝ'o'n de la loĝ'ant'ar'o (vid'u la artikol'o'n de Yoletty Bracho kaj Juli'e'n Rebotier), part'o de ĝi'a baz'o est'as ankaŭ tent'at'a turn'i al ĝi la dors'o'n. La ambasador'o de Venezuelo en Parizo, s-ro Héctor Michel Mujica Ricardo, raṕortis al ni anekdot'o'n. Antaŭ la prezid'ant-elekt'o de 2013 li renkont'as jun'a'n vir'in'o'n de popol'a kvartal'o. Ŝi en'karn'ig'as, laŭ li, la kategori'o de la loĝ'ant'ar'o kiu plej profit'is la ambici'a'j'n ali'distribu-politik'o'n de la reg'ist'ar'o. “Antaŭ'e mi viv'is en la mizer'o. Dank'e al Chávez mi el'ir'is el ĝi”, konfirm'as ŝi. Antaŭ ol al'don'i, kvazaŭ i'o'n mem'kompren'ebl'a'n: “Nun, ĉar mi jam ne est'as mal'riĉ'a, mi voĉ'don'as por la opozici'o.”

Ĉu neces'as ĉiu'kaz'e pens'i ke la pli'bon'ig'o de la viv'kondiĉ'o'j meĥanik'e mal'proksim'ig'as ĝi'a'j'n profit'ant'o'j'n de la mal'dekstr'o? “Ekzist'as plur'a'j manier'o'j kresk'ig'i la viv'nivel'o'n de la hom'o'j, kontraŭ'argument'as s-ro Pomar. Tio, kio'n ni far'is en Brazilo, est'as kresk'ig'i la konsum'ad'o'n, kio kresk'ig'is ili'a'n sub'met'iĝ'o'n al la logik'o'j de merkat'o.” Tiel la PT ebl'ig'is al la plej'mal'riĉ'ul'o'j met'i si'a'j'n infan'o'j'n en privat'a'j'n lern'ej'o'j'n, al'ir'i la profit'cel'a'n medicin'a'n sektor'o'n, financ'i si'a'j'n pensi'o'j'n per kapital'ig'o. “Oni ne dis'volv'as tia'manier'e la politik'a'n konsci'o'n. Est'int'us pli efik'a konstru'i publik'a'j'n serv'o'j'n. Sed por tio neces'us alt'ig'i la impost'o'j'n, kaj do al'front'i la burĝ'ar'o'n. Voj'e mal'kongru'a kun la strategi'o de pac'iĝ'o adopt'it'a de Lul'a, post'e de Dilma ...”

En kuntekto de ekonomi'a mal'rapid'iĝ'o, la voj'o de kompromis'o konduk'as al sak'strat'o. Neni'u el la progres'em'a'j latin'amerik'a'j reg'ist'ar'o'j sukces'is trans'form'i si'a produkt'ad-struktur'o'n (vid'u “Neniam solv'it'a de'pend'ec'o de krud'material'o”): de'pend'a'j de si'a'j eksport'o'j de krud'material'o'j, ili re'trov'iĝ'as sub'met'it'a'j al la inter'naci'a turment'o. Ne pli da sukces'o en la impost'a demand'o. Kiam la rent'o kolaps'as, la ekonomi'o stagn'as (aŭ mal'kresk'as), la dispon'ebl'a'j sum'o'j por ali'distribu'ad'o fand'iĝ'as kiel neĝ'o en la sun'o. Ne ebl'as plu mild'ig'i la situaci'o'n de la plej mal'fort'a'j sen ĝen'i la pov'ul'o'j'n. Nu, por al'front'i la interes'o'j'n de la du'a'j, prefer'e kalkul'i kun la mobiliz'iĝ'o'n de la unu'a'j. Ĉu post period'o de mal'proksim'iĝ'o, la progres'em'a'j gvid'ant'o'j sukces'os re'unu'iĝ'i kun la soci'a'j mov'ad'o'j? Kaj ĉu tiu'j sukces'os re'nask'ig'i la esper'o'n?

Renaud LAMBERT.

Dek kvin jar'o'j da hegemoni'o

Decembr'o 1998. Elekt'o de Hug'o Chávez en Venezuelo.

Juli'o 2000. Chávez est'as re'elekt'it'a en balot'o kiu'n li promes'is dum la referendum'o de april'o 1999, propon'ant'e la okaz'ig'o'n de konstituci'ig'a asemble'o.

Oktobr'o 2002. Elekt'o de s-ro Luiz Inácio Lul'a da Silva en Brazilo.

Maj'o 2003. Elekt'o de Néstor Kirchner en Argentino.

Decembr'o 2005. Elekt'o de s-ro Evo Morales en Bolivio.

Oktobr'o 2006. Re'elekt'o de s-ro Lu'a da Silva.

Novembr'o 2006. Elekt'o de s-ro Correa en Ekvadoro.

Decembr'o 2006. Re'elekt'o de s-ro Chávez.

Oktobr'o 2007. Elekt'o de s-in'o Cristina Fernández de Kirchner, edz'in'o de Néstor Kirchner, en Argentino.

April'o 2009. Re'elekt'o de s-ro Correa.

Decembr'o 2009. Re'elekt'o de s-ro Morales.

Oktobr'o 2010. Elekt'o de s-in'o Dilma Rousseff en Brazilo.

Oktobr'o 2011. Re'elekt'o de s-in'o Fernández de Kirchner.

Oktobr'o 2012. Re'elekt'o de s-ro Chávez.

Februar'o 2013. Re'elekt'o de s-ro Correa.

April'o 2013. Elekt'o de s-ro Nicolás Maduro en Venezuelo.

Oktobr'o 2014. Re'elekt'o de s-in'o Rousseff kaj de s-ro Morales.

R. L.

Inter ĉavisma ŝtat'o kaj popol'a'j mov'ad'o'j ‒ mal'simetri'a rilat'o

La MOVIMIENTO de pobladores trud'iĝ'is per kontraŭ'flu'a demand'o: ricev'i publik'a'j'n rimed'o'j'n por konstru'i popol'a'j'n loĝ'ej'o'j'n. Tiu demand'o implic'as leĝ'don'ad'o'n pri la status'o de la ter'o'j, la al'ir'o al ekonomi'a'j rimed'o'j kaj al neces'a'j material'o'j, kaj ankaŭ daŭr'em'a'j'n alianc'o'j'n inter soci'a mov'ad'o kaj politik'a'j gvid'ant'o'j, por cert'ig'i la daŭr'ig'ebl'o'n de la projekt'o. La defi'o est'as tiom pli grand'a, ke intern'e de la ĉavisma konstelaci'o mem ali'a'j mov'ad'o'j instig'as al konstru'ad'o de loĝ'ej'o'j subvenci'at'a'j de la ŝtat'o kaj real'ig'at'a'j de grand'a'j privat'a'j entrepren'o'j, venezuelaj kaj ekster'land'a'j.

La streĉ'it'ec'o inter aŭtonom'ec'o kaj de'pend'ec'o est'as do en'skrib'it'a en la venezuela demokrati'o part'o'pren'ig'a kaj “protagonisma” (kiu ebl'ig'as ne nur part'o'pren'i en ĝi, sed ankaŭ far'iĝ'i en ĝi ag'ant'o). Oni erar'us kred'i ke la ĉavisma ŝtat'o reg'as la popol'a'j'n mov'ad'o'j'n: la de'pend'ec'o est'as reciprok'a, subtil'a, ĉiam ŝanĝ'iĝ'ant'a. Oft'e mal'simetri'a, sed ĉiam ĉe'est'ant'a.

La kultur'o, la komunik'ad'o kaj la loĝ'ad'o trov'iĝ'as inter tiu'j sektor'o'j, en kiu'j'n la popol'a potenc'o plej'e en'penetr'is; ali'flank'e, la arme'o kaj la hidrokarbon'aĵ'o'j trov'iĝ'as grand'part'e ekster ĝi'a influ'o. En cert'a'j kondiĉ'o'j, kaj sen konsiderei la form'o'j'n, kiu'j ĝi pov'as uz'i, tiu potenc'o pov'as konduk'i la politik'a'n klas'o'n raport'i kaj ebl'ig'i lim'ig'o'n de korupt'o. Ĝi est'as nun bon'e en'radik'iĝ'int'a en Venezuelo, sen'de'pend'e de la kolor'o de la reg'ant'a parti'o.

Larĝ'e pli'mult'a en la Naci'a Asemble'o post la decembr'a'j elekt'o'j, la dekstr'o jam skiz'as la kontur'o'j'n de si'a leĝ'don'a program'o: modif'i la leĝ'o'n pri ter'o (por re'don'i ne uz'at'a'j'n grund'o'j'n pren'it'a'j'n de la ŝtat'o), nul'ig'i la leĝ'o'n pri sem'o'j (kiu ĝis nun bar'is la voj'o'n por Monsanto) kaj mal'munt'i la labor'leĝ'o'n, unu el la last'a'j adopt'it'a'j dum la viv'o de Chávez.

S-ro Henrique Capriles, mal'sukces'a kandidat'o ĉe la prezid'ant-elekt'o'j de 2012 kaj 2013, lud'is pli bon'e ol la puĉ'ism'a dekstr'o per la pez'o de la “baz'a ĉavismo”, kiam li pretend'is est'i la voĉ'o de la “plej humil'a popol'o” (Correo del Caroní, 4-an de oktobr'o 2014). Tre lert'e li evit'is parol'i pri la punkt'o 162 de la koalici'a program'o,* kiu ĝust'e cel'is revizi'i ĉiu'j'n leĝ'o'j'n adopt'it'a'j'n de la ĉavistoj por “re'instal'i la demokrati'a'n natur'o'n de la respublik'o”. Rest'as por sci'i, kia spac'o est'as rezerv'it'a por la popol'o en tiu demokrati'o. Aŭ pli ĝust'e, kia'n spac'o'n la ĉavista popol'o pret'as ced'i al la opozici'o.

Yoletty BRACHO kaj Juli'e'n REBOTIER.

Kial modif'i sistem'o'n kiu mal'fort'ig'as la prezid'ant'o'n?

El la tri opci'o'j, kiu'j'n don'as la konstituci'o de 1999 (kontraŭ kiu grand'a part'o de la opozici'o si'a'temp'e protest'is!), la plej simpl'a por la dekstr'o est'us prov'i fal'ig'i unu post la ali'a la kap'o'j'n de la ŝtat'o, unu'e tiu'j'n de la membr'o'j de la Super'a Kort'um'o, ĉar ili hav'as la pov'o'n valid'i aŭ ne la eks'ig'a'j'n procedur'o'j'n. Tamen neces'us, ke la ĝeneral'a prokuror'o akcept'u akuz'o'n kontraŭ la plej alt'a jurisdikci'o de la land'o. Nu, la prokuror'o est'as adept'o de s-ro Maduro ...

Rest'as kvar'a ebl'ec'o, por kiu eĉ ne neces'as la naci'a asemble'o: lanĉ'i re'vok'a'n referendum'o'n kontraŭ la prezid'ant'o. Ĉar la ekonomi'a kriz'o mal'alt'ig'is li'a'n kvot'o'n de popular'ec'o, mult'a'j el li'a'j kontraŭ'ul'o'j pens'as, ke tio est'as la plej bon'a metod'o por for'ig'i li'n antaŭ la fin'o de li'a mandat'o, en januar'o 2019. Sed ankaŭ tiu ebl'ec'o ne est'us facil'a: neces'us kun'ig'i la sub'ten'o'n de 20 el'cent'o'j de la en'skrib'it'a'j elekt'ant'o'j por mal'ferm'i la referendum'a'n procez'o'n. La last'a'n foj'o'n, kiam la opozici'o prov'is uz'i tiu'n voj'o'n, kontraŭ la prezid'ant'o Chávez en 2004, ĝi dev'is dum monat'o'j batal'i por kolekt'i la du milion'o'j'n kaj du'on'o da neces'a'j sub'skrib'o'j. De tiam, la elekt'ant'ar'o ankoraŭ konsider'ind'e pli grand'iĝ'is; ne nur pro demografi'a'j kaŭz'o'j, sed ankaŭ ĉar la CNE registr'is vast'a'n part'o'n de la loĝ'ant'ar'o, kiu ĝis tiam ankoraŭ ne voĉ'don'is. La nombr'o da neces'a'j sub'skrib'o'j por lanĉ'i referendum'o'n ating'as nun kvar milion'o'j'n. Eĉ kontraŭ prezid'ant'o mal'popular'a, mobiliz'i sufiĉ'e da liber'vol'ul'o'j por kolekt'i la sub'skrib'o'j'n montr'iĝ'os pen'ig'a task'o.

La opozici'o (nun'temp'e pli'mult'a en la asemble'o) tamen ne est'as sen arm'il'o'j. Ĝi pov'as tuj komenc'i sen'valid'ig'i plur'a'j'n progres'ec'a'j'n leĝ'o'j'n de la Chávez-era'o, kio'n iu'j ĝi'a'j pro'parol'ant'o'j jam anonc'is. Inter la prioritat'a'j cel'o'j trov'iĝ'as cert'e la kamp'ar'a re'form'o de 2001, kiu impost'as ne uz'at'a'j'n ter'o'j'n kaj mal'ebl'ig'as ke unu sol'a person'o posed'as surfac'o'n pli grand'a'n ol 5.000 hektar'o'j;* la leĝ'o pri labor'o de 2013, kiu mal'permes'as ekzempl'e amas'a'j'n mal'dung'o'j'n kaj redukt'as la labor'semajn'o'n de kvar'dek kvar hor'o'j al kvar'dek hor'o'j; la leĝ'o pri respond'ec'o de la komunik'il'o'j de 2004, kiu en'konduk'as kontrol'o'n de la en'hav'o kaj favor'as la dis'volv'ad'o'n de la triasektoraj komunukiloj nom'at'a'j “komun'um'a'j”;* kaj la leĝ'o de en'kadr'ig'o de prez'o'j. Sekv'us kelk'a'j mult'flank'a'j inter'konsent'o'j ‒ ekzempl'e la program'o de petrol'a help'o al Karibio, PetroCaribe* ‒, la venezuel'an financ'ad'o'n de la inter'naci'a televid'o TeleSur, la publik'a'j sum'o'j pag'at'a'j al la social'a'j program'o'j kaj al la grand'a'j ŝtat'a'j entrepren'o'j, ekzempl'e la telefon'kompani'o, kiu'n la dekstr'ul'ar'o rev'as reprivatigi. Tamen antaŭ ĉio la opozici'o vol'as adopt'ig'i amnesti'o'n favor'e al tiu'j, kiu'j'n ĝi kvalifik'as kiel “politik'a'j'n mal'liber'ul'o'j'n”, kondamn'it'a'j'n pro korupt'o aŭ pro incit'o al per'fort'o, kiel s-ro Leopold'o López.*

En la interes'o de la land'o est'us plej urĝ'e ripar'i la sistem'o'n de kontrol'ad'o de la ŝanĝ'kvot'o'j, kies mis'o'j ebl'ig'is al la afer'ist'o'j far'i ver'a'n ekonomi'a'n milit'o'n kontraŭ la reg'ist'ar'o de Maduro. Sed la dekstr'o ne ŝajn'as sent'i urĝ'o'n por okup'iĝ'i pri tiu tem'o. Kial modif'i sistem'o'n, kiu hav'as la avantaĝ'o'n ke ĝi ĉiam pli mal'fort'ig'as la prezid'ant'o'n? Ceter'e, tuŝ'i la ŝanĝ'kvot'o'n kaj devalut'i en'ten'as la risk'o'n ke ĝi rapid'e iom pli'grav'ig'as la mal'facil'aĵ'o'j'n de la loĝ'ant'ar'o; scen'ar'o, pri kiu la opozici'o neniel ŝat'us port'i la respond'ec'o'n.*

La disident'a'j eks'ministr'o'j aŭd'ig'as si'n

Est'as ekster'dub'e, ke Venezuelo star'as antaŭ temp'o de grand'a'j konflikt'o'j. La dektro re'konker'is pilier'o'n de la potenc'o, per kiu ĝi klopod'os por detru'i la kiom ebl'e plej grand'a'n nombr'o'n da ating'o'j el la Chávez-temp'o. Sed ĝi'a ag'o'spac'o rest'as lim'ig'it'a, ĉef'e front'e al bolivara mov'ad'o, kiu neniom perd'is da si'a potenc'o, en'e de la ŝtat'o sam'e kiel en la loĝ'ant'ar'o (vid'u Yoletty Bracho kaj Juli'e'n Rebotier: La bolivara revoluci'o ĉe si'a baz'o.) La fort'o'j de rezist'ad'o al restaŭr'ad'o de la nov'liberal'ism'o est'as tiom pli vigl'a'j, ke la fort'o'j de la ĉavismo trov'iĝ'as aktual'e en procez'o de plen'a re'nov'iĝ'o kaj de re'organiz'iĝ'o post si'a frap'a elekt'o-fiask'o.

Ek'de la anonc'o de la rezult'o'j, s-ro Maduro kaj la soci'a'j mov'ad'o'j el kiu'j konsist'as la ĉavisma galaksi'o, organiz'as seri'o'n da renkont'iĝ'o'j kun la cel'o “prepar'i la re'nask'iĝ'o'n de la bolivara revoluci'o, de mal'supr'e ĝis la supr'o”, laŭ la vort'o'j de la prezid'ant'o (decembr'o 2015). Ankaŭ la disident'o'j aŭd'ig'as si'n, nom'e la eks'ministr'o'j Hector Navarro (super'a instru'ad'o), Jorge Giordani (plan'ad'o) kaj Miguel Rodríguez Torres (intern'a'j afer'o'j); ili formul'as sam'temp'e kritik'o'j'n kaj konstru'em'a'j'n propon'o'j'n por amend'i la reg'ist'ar'a'n politik'o'n. Strat'a'j asemble'o'j ankaŭ organiz'iĝ'as, en kiu'j ĉiu'j ĉavistoj prezent'as si'a'n analiz'o'n de la kaŭz'o'j de la mal'venk'o. Fin'e, la reg'ist'ar'o kun'vok'is al semajn'o de kun'ven'o de ĉiu'j reprezent'ant'o'j de la komun'um'a'j konsil'ant'ar'o'j kaj de la komun'um'o'j. (vid'u Yoletty Bracho kaj Juli'e'n Rebotier: La bolivara revoluci'o ĉe si'a baz'o.) La efik'o de tia aktiv'ec'o de'pend'os de la manier'o laŭ kiu la reg'ist'ar'o real'ig'os la propon'o'j'n formul'it'a'j'n de la soci'a'j mov'ad'o'j, special'e en la ekonomi'a sfer'o ...

Gregory WILPERT.

Lern'ej'a eduk'ad'o, la ĉef'a akir'it'aĵ'o de la islam'a revoluci'o

La oficial'a'j statistik'o'j sub'taks'as la vir'in'a'n labor'o'n: nur 14% da vir'in'o'j laŭ ili hav'as labor'o'n. Real'e, pro la nigr'a labor'o kaj agr'o'kultur'o, 20 ĝis 30% hav'as regul'a'n aktiv'aĵ'o'n. Kaj tio est'as nur komenc'o. La nombr'o de kandidat'in'o'j por en'ir'i la labor'merkat'o'n kresk'as tre rapid'e. En la universitat'o'j, 60% de la student'o'j est'as in'o'j. “Ili gajn'is la batal'o'n de licenci'o kaj de magistr'o. Baldaŭ ili gajn'os tiu'n de doktor'iĝ'o”, avert'as la antrop'olog'o Amir Nikpey. Laŭ li, la iran'an'in'o'j trov'iĝ'as proksim'um'e en la sam'a situaci'o kiel la franc'in'o'j en la 1940-aj aŭ 1950-aj jar'o'j: ĉe'est'ant'a'j ĉie en la publik'a spac'o, sed sen ver'a pov'o, krom kelk'a'j escept'o'j, kaj oft'e mal'alt'e sur la soci'a skal'o.

Jar'o'n post jar'o, ili konker'as nov'a'j'n bastion'o'j'n. “Irano est'as la land'o, kiu'j form'as plej da inĝenier'in'o'j”, sub'strek'as Kia'n, antaŭ ol memor'ig'i, ke la unu'a vir'in'o kiu ricev'is en 2014, la Fiels-medal'o'n (ekvivalent'o de Nobel-premi'o por matematik'o), Marjam Mirzaĥani, est'as iran'an'in'o. “En la sud'a'j provinc'o'j, apart'e en Baluĉistano, kie suna'ism'o domin'as [Irano est'as 90% ŝijaism'a], la arab'a kultur'o, pli maskl'ism'a, domin'as. Est'as ceter'e mult'a'j poligami'a'j famili'o'j tie, dum ĉie ali'lok'e iran'an'o'j est'as monogami'a'j. Sed ankaŭ tie, la rol'o de vir'in'o kresk'as. Est'as ĝeneral'a evolu'o de la soci'o”, indik'as la ekonomik'ist'o Thierry Coville. “La plej not'ind'a ŝanĝ'o, en Irano, est'as la ek'konsci'iĝ'o pri la grav'ec'o de eduk'ad'o kiel rimed'o akir'i sen'de'pend'ec'o'n”, konfirm'as Kia'n.

Oni oft'e ne sci'as tio'n, sed la lern'ej'a eduk'ad'o de knab'in'o'j est'as ver'ŝajn'e la ĉef'a akir'it'aĵ'o de la islam'a revoluci'o. “Paradoks'e, la tradici'a'j famili'o'j akcept'is ĝi'n, ĉar est'is la islam'a Respublik'o! Kiam mi ir'as en for'a'j'n vilaĝ'o'j'n, la vir'o'j dir'as al mi:’Ajatol'o Ĥomejni send'is la vir'in'o'j'n al la milit'o kaj la knab'in'o'j'n al la lern'ej'o. Mi sam'e far'as!’”, klar'ig'as la soci'olog'in'o pri religi'o'j Sara Shariati, instru'ist'in'o en la universitat'o de Tehrano.

Unu'a konsekvenc'o: la vir'in'o'j edz'in'iĝ'as pli mal'fru'e; kaj precip'e ili hav'as mez'e nur du infan'o'j'n, kontraŭ sep dum la unu'a'j jar'o'j de la islam'a revoluci'o, mark'it'a de naskiĝfavora politik'o. Regul'e tamen, la aŭtoritat'ul'o'j memor'ig'as, ke 100 milion'o'j da iran'an'o'j est'us prefer'ind'e al la 78 milion'o'j nun'a'j, sed la vir'in'o'j ne aŭskult'as ili'n.

“Eĉ dum la Ahmadineĵad-jar'o'j*, ni ne retro'ir'is. Ni daŭr'ig'is antaŭ'e'n'ir'i, kvazaŭ aŭt'o rul'iĝ'ant'a sen lum'o'j en la nokt'o”, ŝerc'e dir'as Shahla Sherkat, direktor'in'o de la vir'in'a magazin'o Zanan Emrouz. Ŝi'a el'don'aĵ'o ĵus sufer'is ses'monat'a'n suspend'o'n, pro tio ke ĝi dediĉ'is tut'a'n numer'o'n al “varm'a” tem'o: la konkub'ec'o (liber'a kun'viv'ad'o). Laŭ'dir'e plur'a'j dek'mil'o'j da hom'o'j en Tehrano viv'as konkub'e. La liber'a uni'o diferenc'as de la “por'temp'a edz'ec'o” permes'at'a de ŝijaism'o sed ne ŝat'at'a kaj mal'mult'e praktik'at'a en Irano. “Ni evit'is ĉiu'n juĝ'o'n en ni'a dosier'o; ni tut'e ne instig'is al liber'a uni'o, oni eĉ avert'is pri ĝi'a'j risk'o'j”, pled'as Sherkat. Tamen, la konservativ'ul'o'j protest'is, kaj la sankci'o ven'is.

Kiam la direktor'in'o de Zanan Emrouz est'is kun'vok'it'a de la juĝ'ist'o'j, oni unu'e riproĉ'is al ŝi est'i “femin'ist'o” - insult'o en Irano. Por defend'i si'n, ŝi dir'is, ke ŝi nur “reflekt'is la real'o'n” de la irana soci'o. Van'e. “La problem'o est'as, ke la instituci'o kaj la vir'o'j pens'as, ke, se ni postul'as ni'a'j'n rajt'o'j'n, ni tiam neglekt'os ni'a'j'n rol'o'j'n kiel patr'in'o'j kaj edz'in'o'j”, ŝi ve'spir'as.

Art Up Man est'as laŭ'mod'a kaf'ej'o en la urb'o'centr'o de Tehrano. La ĉef'urb'o en'hav'as mult'a'j'n laŭ'mod'a'j'n ej'o'j'n, kie la jun'ul'o'j ven'as “sen'brid'iĝ'i kaj liber'e esprim'iĝ'i”, kiel dir'as jur'o-student'in'o montr'ant'e si'a'n cigared'o'n. Ge'knab'o'j diskut'as ĉirkaŭ tabl'o'j, klavante sur si'a'j lert'a'j telefon'o'j. Fon'e, aŭd'iĝ'as kanzon'o'j de Elvis Presley. Yeganeh K., student'in'o pri mikro'biologi'o, kun lip'o'j framb'o'kolor'a'j kaj ung'o'j nigr'e farb'it'a'j, laŭt'e deklar'as, ke la reĝim'o “ne est'as fid'ind'a” kaj neces'as “ĉio'n ŝanĝ'i, kaj unu'e la nom'o'n ‘islam'a Respublik'o’”. La du'obl'a balot'o de la 26-a de februar'o (vd artikol'o'n: Blok'it'a land'o) inspir'as al ŝi nur mal'estim'o'n. “Ali'lok'e, oni pov'as elekt'i si'a'j'n reprezent'ant'o'j'n. Ĉi tie, ne. Ĉiam est'as iu, kiu hav'as rajt'o'n super'rigard'i kaj kiu “gvid'as” ni'n! Laŭ mi, ni simil'as al Nord-Kore'uj'o!”, ŝi grumbl'as.

Ŝi'a'j du amik'o'j ek'salt'et'as. Rahil H., kies har'aranĝ'o est'as punko-stil'a, protest'as: “Tut'e ne! Ĉi tie, hom'o'j est'as liber'a'j, malgraŭ la polic'ec'a aspekt'o de la reĝim'o. Ne est'as mult'e da parol-liber'ec'o nek vestaĵlibereco, sed pri la ceter'o, ni ag'as kiel ni vol'as!”, Sorrosh T., kun sun'okul'vitr'o'j ten'ant'a'j ŝi'a'n vual'o'n, inter'ven'as: “Ne agrabl'e est'as ĉiu'j tiu'j mal'permes'o'j. Ĉiu'foj'e, kiam mi el'ir'as, mi'a'j ge'patr'o'j dir'as al mi: ‘Atent'u!’ Ili ja ne aprob'as, sed laŭ ili, neces'as konsider'i la soci'o'n, la sistem'o'n.” Unu afer'o pli ol ĉio agac'as tiu'n jun'ul'in'o'n,: “Ĉi tie, la hom'o'j ĉiam observ'as tio'n, kio'n vi far'as.”

La vual'o tut'e ne est'as la ĉef'a zorg'o de la iran'an'in'o'j. “oni kontent'iĝ'as per tio”, ili dir'as, konvink'it'a'j, ke ne valor'as la pen'o'n al'tir'i al si grav'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n pro tiom mal'mult'e. Sen'labor'ec'o, inflaci'o aŭ la konkurs'o por en'ir'i universitat'o'n zorg'ig'as ili'n mult'e pli.

Ĉiu'tag'e Yeganeh amuz'iĝ'as kun si'a'j amik'in'o'j ĉirkaŭ'ir'i la regul'o'j'n trud'it'a'j'n de la reg'ant'ar'o, kvazaŭ en lud'o de kat'o kaj mus'o. Somer'e, ŝi port'as sandal'o'j'n, kiu'j las'as vid'ebl'a'j ŝi'a'j'n pied'o'j'n kaj maleol'o'j'n, kaj precip'e ŝi'a'j'n ung'o'j'n farb'it'a'j'n divers'kolor'e, ĉiu'j afer'o'j ja strikt'e mal'permes'it'a'j. Vintr'e, ŝi port'as dik'a'n kalson'ŝtrump'o'n, sur kiu ŝi met'as mal'long'a'n jup'o'n. Se ŝi al'don'as al tio alt'a'j'n bot'o'j'n, ŝi risk'as ricev'i grav'a'j'n riproĉ'o'j'n de la pri'mor'a polic'o, kiu patrol'as ĉe la strat'kruc'iĝ'o'j kaj en la komerc'a'j centr'o'j de la nord'o de la ĉef'urb'o, kie la riĉ'a jun'ul'ar'o ŝat'as vag'i. “Iam oni konduk'is mi'n al polic'ej'o. Oni fot'is mi'n, registr'is mi'a'n ident'ec'o'n kaj oni avert'is mi'n.’Se vi re'komenc'as en'e de la du ven'ont'a'j monat'o'j, vi est'os enslipigita’”, ŝi rakont'as kun rid'eksplod'o. Ŝi rev'as eskap'i el tiu sufok'a atmosfer'o. Tuj kiam okaz'o prezent'iĝ'os, ŝi for'ir'os al Eŭrop'o aŭ Uson'o.

S-in'o Behnaz Shafie elekt'is “rest'i kaj ag'i”. Mal'alt'a, mal'dik'a, tre in'ec'a kaj tre ŝmink'it'a sub la vual'o, ŝi est'as, je 26 jar'o'j, la unu'a vir'in'o, kiu ricev'is permes'o'n profesi'e rajd'i motor'bicikl'o'n. Dum la vir'in'o'j ne rajt'as en'ir'i stadion'o'n por spekt'i futbalmaĉon de vir'o'j, ŝi ricev'is la rajt'o'n trejn'iĝ'i en la Azadi-stadion'o de Tehrano sur si'a motor'cikl'o je 1 000 cm3. “Behnaz mir'ig'as la mond'o'n!”, titol'is last'a'n aŭtun'o'n konservativ'a gazet'o, je ŝi'a re'ven'o el Milano, kie ŝi est'is honor'invit'it'o de kun'ven'o de rajd'ant'in'o'j. Sed la jun'ul'in'o ja tio'n sci'as: neni'o est'as definitiv'e akir'it'a. Morgaŭ, konservativ'a religi'ul'o pov'as postul'i, ke ŝi ĉes'u kondut'i kvazaŭ vir'o en vir'a medi'o. Dum'e, ŝi “mal'ferm'as la voj'o'n por la vir'in'o'j”, sen abrupt'i, rest'ant'e en la laŭ'leĝ'ec'o. “Kaj mi fier'as est'i iran'an'in'o”, ŝi al'don'as. En Kar'a'j, la ĉirkaŭ'urb'o de Tehrano, kie ŝi loĝ'as, ŝi foj'e cirkul'as rajd'ant'a sur si'a motor'cikl'o. Kiam la vir'o'j ek'rimark'as, ke ŝi est'as vir'in'o, ili ĉu klak'son'as por gratul'i ŝi'n, ĉu kri'as al ŝi: “Vi do re'ir'u al vi'a lav'maŝin'o!”

En tiu antaŭ-elekt'a period'o, la klimat'o est'as apart'e pez'a en Tehrano. Ĉiu'vesper'e aŭ preskaŭ, la plej Alt'a Gvid'ant'o aper'as ĉe televid'o por don'i si'a'j'n instrukci'o'j'n. Atent'ig'o'j adres'it'a'j al la loĝ'ant'ar'o, por ke ĝi zorg'u “ne las'i si'n infekt'it'a” de la Okcident'o. “Evit'u kontakt'o'n kun ali'land'an'o'j”, konsil'as la ajatol'o Al'i Ĥamenei. De'post la inter'konsent'o pri la atom'a arm'il'o, la avert'o'j de la Gvid'ant'o kaj de la radikal'ul'o'j mult'iĝ'as, sign'o de ili'a mal'trankvil'o je la pens'o, ke, post la for'ig'o de la sankci'o'j kaj la ven'ont'a mal'ferm'o, la situaci'o pov'us est'i ne plu reg'at'a de ili. Antaŭ kelk'a'j monat'o'j, la ajatol'o Ahmad Jannati, prezid'ant'o de la Konsili'o de la gard'ist'o'j, 89-jar'a pur'ul'o kaj malmolulo, avert'is, ke la inter'konsent'o pri la atom'arm'il'o ne dev'as mal'ferm'i voj'o'n al ali'a'j postul'o'j: “Ni atent'u, ke la demand'o pri vir'in'o'j kaj seks-egal'ec'o ne est'u morgaŭ met'it'a!”

Fariba Hachtroudi est'as vir'in'o, kiu ne las'as si'n impon'i. “Mi ne cel'as provok'i, sed mi laŭt'e dir'as tio'n, kio'n mi pens'as”, resum'as tiu kon'at'a verk'ist'in'o*, kiu rid'ant'e konfes'as “port'i en si'a DNA [desoksiribonukleata acid'o] la frenez'ec'o'n de tiu ter'o”. Partigante si'n inter si'a land'o kaj Franc'uj'o, kie ŝi el'migr'is jam adolesk'aĝ'e, ŝi rezign'is pri politik'o kaj elekt'is rezist'o'n per si'a plum'o. Je ĉiu el si'a'j re'ven'o'j al si'a land'o, ŝi konstat'as, ke la vir'in'o'j gajn'is teren'o'n. “En vilaĝ'o de Baluĉistano, la urb'a konsili'o, tut'e vir'a, ĵus elekt'is urb'estr'in'o'n. Tia'j ekzempl'o'j trov'iĝ'as ĉie!”, ŝi ek'kri'as.

Soci'o domin'at'a de la zorg'o pri ŝajn'o'j

Ĉu la brutal'a sub'prem'o de la “verd'a mov'ad'o”, nask'iĝ'int'a el la kontest'at'a re'elekt'o de la prezid'ant'o Ahmadinejad, en 2009, mort'ig'is ĉiu'n aktiv'ism'o'n, kiel mult'a'j pens'as? Hachtroudi kontest'as tio'n. “La vir'in'o'j ankoraŭ plu'est'as tie, sur la front'lini'o, kaj ili daŭr'e lukt'as, malgraŭ la rezist'ad'o. Ili ne ced'as!”, ŝi dir'as, sub'strek'ant'e, ke la ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j kre'it'a'j de ili ĉie flor'as. En la sub'urb'o'j de Tehrano, akcept'ej'o'j por strat-infan'o'j aŭ por aidos'o-mal'san'ul'o'j, aŭ sen'toks'ig'o-centr'o'j por alkohol'mal'san'ul'o'j, tiel nask'iĝ'is, kun la aprob'o de la reg'ist'ar'o. Cert'e turn'iĝ'o ĉar, ĝis tiam, la reg'ist'ar'o ne'is la ekzist'o'n de aidos'o kaj de alkohol'ism'o.

Kvankam la lukt'o de la vir'in'o'j daŭr'as, ĝi est'as ne'organiz'it'a kaj, oft'e, individu'a. Tro okup'at'a'j pro la mal'facil'aĵ'o'j de si'a ĉiu'tag'a viv'o, la plej'mult'a'j iran'an'in'o'j forges'as la sub'prem'o'n sufer'at'a'n de la avan'gard'a'j figur'o'j de si'a batal'o: la disident'a advokat'in'o Nasrin Sotoudeh, la film'ist'in'o Rakhshan Ban'i-Etemad, ambaŭ sub sever'a kontrol'o, aŭ la hom'rajt'a aktiv'ul'in'o Narges Mahammadi, kondamn'it'a je ok'jar'a mal'liber'ec'o pro “propagand'o kontraŭ la reĝim'o”.

“Ni ne pov'as klar'ig'i kial ni ne est'as feliĉ'a'j, ve'spir'as tiu 40-jar'a hejm'a patr'in'o, kiu'n ni nom'u Farah. Est'as la etos'o, kiu ne taŭg'as. Ni am'as ni'a'n land'o'n, sed mank'as al ni ja tut'simpl'e aer'o!”. Ĉe la universitat'o de la scienc'o'j kaj teknik'o'j Elm-o-Sanat , kie ŝi'a fil'o stud'as, laŭt'parol'il'o'j ĉiu'tag'e el'ŝut'as versikl'o'j'n de la Koran'o kaj moral'ig'a'j'n instrukci'o'j'n. La student'o'j dev'as el'ten'i plur'a'j'n semajn'o'j'n da memor'ig'a'j ceremoni'o'j: la semajn'o de la milit'o, la semajn'o de la basiĝi, la semajn'o de la “martir'o'j”... “Tio est'as cerb'o'lav'ad'o! Sufiĉ'as, oni ne plu pov'as el'ten'i!”, grumbl'as Farah.

S-in'o Mahboubeh Djavid Pour, si'a'flank'e, ne plend'as pri tiu atmosfer'o de etern'a funebr'o. Ŝi est'as basiĝi — membr'o de la Basiĝ, la “mobiliz'a fort'o de la rezist'o” antaŭ long'e kre'it'a de la ajatol'o Ruhollah Ĥomeini. Tiu'j volont'ul'o'j est'as iel branĉ'o de la Gard'ist'o'j de la Revoluci'o. Oni taks'as ili'a'n nombr'o'n je dek milion'o'j. Ili'a status'o don'as al ili mult'a'j'n avantaĝ'o'j'n: stipendi'o'n, ofic'o'n, en'ir'o'n en la universitat'o. La loĝ'ant'ar'o tim'as ili'n, eĉ kelk'foj'e mal'am'as ili'n. La super'a'j klas'o'j mal'estim'as ili'n.

Membr'o de la administraci'o de la moske'o Iman Reza de Tehrano, s-in'o Djavid Pour ir'as streĉ'e ten'ant'a si'a'n long'a'n nigr'a'n ĉador'o'n cirkaŭ si, kaj tio don'as al ŝi aspekt'o'n de monaĥ'in'estr'in'o. Tiu 54-jar'a vir'in'o, patr'in'o de tri infan'o'j, fier'as est'i basiĝi. Ŝi vid'as en tiu funkci'o “form'o'n de islam-aplik'ad'o”. La inter'konsent'o pri la atom'a arm'il'o ne mal'plaĉ'as al ŝi, sed ŝi mal'fid'as Uson'o'n. Ĝi laŭ ŝi daŭr'ig'os si'a'n mis'fam'ig'a'n kampanj'o'n kontraŭ la islam'a Respublik'o, sed pli insid'e. Bon'ŝanc'e, ni nun est'as tre eduk'it'a'j kaj pli kapabl'a'j rezist'i al la uson'a'j manovr'o'j”, ŝi dir'as, antaŭ ol al'don'i dank'em'e: “Kaj la Gvid'ant'o est'as tie, li pri'lum'as kaj montr'as al ni la voj'o'n.”

Farah, hejm'a patr'in'o kiu deklar'as si'n ateist'o, zorg'iĝ'as pro tio, kio'n ŝi nom'as “ŝajn'ig'a religi'em'o”. La mark'o sur la frunt'o, kiu'n vir'o'j akir'as pro oft'a ador'klin'iĝ'o aŭ kiu'n ili al'don'as por ŝajn'ig'i si'n pi'a'j, la rozari'o vid'ebl'e ten'at'a en la man'o'j, ĉio tio koler'ig'as ŝi'n. “Ni est'as mal'san'a soci'o, domin'at'a de la zorg'o de ŝajn'o'j kaj hipokrit'ec'o. Mi ne sci'as kie'n tio konduk'os ni'n.”

Jen paradoks'a konfirm'o de ŝi'a pesimism'o: la surpriz'a nombr'o da estetik'a'j operaci'o'j petit'a'j de la iran'an'in'o'j. Naz'o, buŝ'o, vang'ost'o, brov'ost'o'j... Dek'ok'jar'a abiturient'in'o pov'as ricev'i kiel donac'o'n de si'a'j ge'patr'o'j nazoplastion (operaci'o'n). En Tehrano, oni vid'as el'merg'iĝ'i el la vual'o lev'it'a'j'n naz'et'o'j'n, pup'o-vizaĝ'o'j'n, ceter'e tro ŝmink'it'a'j'n. Est'as kelk'foj'e katastrof'o. De kie ven'as tiu fenomen'o, kiu de kvin aŭ ses jar'o'j, kresk'eg'as en ĉiu'j soci'a'j klas'o'j? Neni'u hav'as ver'a'n respond'o'n. Ĉu obsed'o de la vir'in'o'j pri si'a vizaĝ'o, ĉar oni mal'permes'as al ili montr'i si'a'n korp'o'n kaj har'ar'o'n?

“La reputaci'o de la land'o est'u re'star'ig'it'a”

En Ĥomo, sankt'a urb'o de Irano, oni pli bon'e spir'as ol en Tehrano. Oni est'as en plen'a dezert'o. Ĉi tie, ne est'as polu'ad'o, sed sek'a klimat'o, dum'somer'e sufok'a. Situ'ant'a je 150 km sud'okcident'e de la ĉef'urb'o, Ĥomo (unu milion'o da loĝ'ant'o'j) est'as la unu'a centr'o de teologi-instru'ad'o en la land'o — 5 000 vir'in'o'j ĉi tie stud'as la religi'o'n — kaj grav'a pilgrim'ej'o. Tie ja est'as en'ter'ig'it'a Fatima Masoumeh, frat'in'o de la ok'a ŝijaism'a imam'o Reza, en bel'a kaj grand'eg'a maŭzole'o. Sur la fasad'o'j de la konstru'aĵ'o'j, kelk'a'j fresk'o'j prezent'ant'a'j la ajatol'o'n Ĥomeini memor'ig'as, ke la iniciat'int'o de la islam'a revoluci'o long'e viv'is en Ĥomo. Ĉi tie ne est'as kolor'a'j vest'aĵ'o'j: ĉiu'j vir'in'o'j sen'escept'e port'as ĉador'o'n. Ili oft'e vetur'as per motor'bicikl'o, mal'antaŭ si'a edz'o, kun si'a'j vual'o'j.

Ok'dek mil vir'in'o'j form'it'a'j pri teologi'o nun dis'vast'ig'as la bon'a'n parol'o'n. S.in'o Fariba Alasvand ating'is la plej alt'a'n grad'o'n de teologi'a'j stud'o'j. Ŝi instru'as en la Centr'o pri la famili'o kaj la vir'in'o'j al student'o'j de ambaŭ seks'o'j. “La iranaj vir'in'o'j tre mal'simil'as tiu'j'n de la arab'a mond'o. Ni'a liber'ec'o tre grav'as por ni. La kaŭz'o est'as la irana kultur'o kaj ŝijaism'o”, ŝi sub'strek'as tuj. Pri la dev'ig'a port'ad'o de la hiĝabo, ŝi hezit'as unu sekund'o'n, tro kutim'iĝ'ant'a, ver'ŝajn'e, pri la ŝajn'e naiv'a'j demand'o'j. “Versikl'o de la Koran'o dir'as al ni: ‘Port'u la hiĝabon’. Ĝi protekt'as la vir'in'o'j'n. Se ni for'las'as tiu'n islam'a'n regul'o'n, ni for'las'os ankaŭ ali'a'j'n”, ŝi fin'fin'e dir'as.

Tiu ses'dek'jar'a patr'in'o, konservativulino, kelk'foj'e vojaĝ'as en Eŭrop'o'n kaj en Uson'o'n por part'o'pren'i religi'a'j'n konferenc'o'j'n. Ĉiu'foj'e ŝi sent'as “la negativ'a'n rigard'o'n de la okcident'an'o'j” kaj sufer'as el tio, kiel ĉiu'j iran'an'o'j. Laŭ ŝi, la amas'inform'il'o'j respond'ec'as pri tiu mis'kompren'o. Ŝi tim'as, ke la for'ig'o de la sankci'o'j, “dezir'at'a de la tut'a loĝ'ant'ar'o sam'e kiel de la Gvid'ant'o” est'ig'os post kelk'a temp'o sub'met'o'n de Irano. “La Okcident'o vol'as penetr'i en Iranon, sed rifuz'as reciprok'ec'o'n”, ŝi bedaŭr'as. Ŝi'a dezir'o est'as ke ŝi'a land'o konserv'u si'a'j'n specif'aĵ'o'j'n. “Ni'a religi'o don'as al ni kultur'o'n kaj kadr'o'n. Ni'a liber'ec'o dev'as praktik'iĝ'i kadr'e de la Koran'o.”

Pli jun'a, sed sam'e firm'a pri la princip'o'j, s-in'o Zahra Aminmajd ankaŭ est'as diplom'it'a pri islam'a jur'o kaj instru'ist'in'o en Ĥomo. Rid'et'ant'a, natur'a, ŝi pens'as, ke krist'an'ism'o kaj islam'o “hav'as mult'a'j'n komun'a'j'n punkt'o'j'n”, kaj bedaŭr'as, ke en Okcident'o oni hav'as “tiom mal'bon'a'n percept'o'n de islam'o, apart'e koncern'e la vir'in'o'j'n”. Tio, kio plej zorg'ig'as ŝi'n est'as la konsum'ism'o laŭ okcident'a manier'o, pri kiu rev'as, laŭ ŝi, la iran'an'o'j. “Anstataŭ ĉio'n atend'i el la for'ig'o de la sankci'o'j, ili dev'us pli labor'i”, ŝi dir'as.

Kvankam la re'ven'o de Irano sur la inter'naci'a scen'ej'o entuziasm'as ŝi'n, s-in'o Sanaz Minai atend'as precip'e unu afer'o'n: “Ke la reputaci'o de Irano est'u re'honor'ig'it'a. Ke ĝi'a perd'it'a valor'o est'u fin'fin'e re'star'ig'it'a.” Vest'it'a per ĝinz'o, pint'a'j kalkan'um'o'j kaj fleks'ebl'a fulard'o, ŝi est'as model'o de sukces'o. Ŝi verk'is pli ol du'dek libr'o'j'n pri la iranaj kuir'art'o kaj kultur'o, lanĉ'is lern'ej'o'n dediĉ'it'a'n al la akcept'o-art'o, la Culinary Club, kaj fond'is SanazSania, kiu trov'iĝ'as ĉe la unu'a rang'o de plej bon'e vend'at'a'j kuir'ad'o-magazin'o'j. La for'ig'o de la sankci'o'j mal'ferm'as al ŝi sen'fin'a'j'n perspektiv'o'j'n. Ŝi vol'as far'i el Irano al'log'a'n “kuir'art'a'n centr'o'n” sam'temp'e “laŭ'mod'a'n kaj ŝik'a'n!”.

Neni'o ŝajn'as kapabl'a halt'ig'i tiu'n ali'a'n sukces'a'n entrepren'ist'in'o'n: s-in'o Faranak Askari. En juni'o 2013, la jun'a vir'in'o est'is en Londono, kie ŝi kresk'is, kiam ŝi aŭd'is la al'vok'o'n de la nov'a prezid'ant'o Hasan Ruhani: “Ven'u en Iranon!”. Du monat'o'j'n post'e, ŝi al'ven'is en Tehrano kaj lanĉ'is Toiran (“To Ir'a'n”), societ'o'n de serv'o'j por turist'o'j, grav'ul'o'j (Vip en la angl'a) kaj negoc'ist'o'j. Ŝi paralel'e konstru'is ret'ej'o'n kun'ig'ant'a'n ĉiu'j'n ebl'a'j'n inform'o'j'n pri kvin'dek'o da iranaj urb'o'j. Tuj'a sukces'o okaz'is.

“La plej grand'a minac'o por la reĝim'o”

De'post la inter'konsent'o de la 14-a de juli'o 2015, Toiran du'obl'ig'as ĉiu'monat'e si'a'j'n rezerv'ig'o'j'n. La klient'ar'o est'as pli'mult'e eŭrop'a. Por s-in'o Askari, tre urĝ'as ke la bank'a'j transakci'o'j inter Irano kaj la ali'a'j land'o'j, mal'permes'it'a'j ĉi-last'a'j'n jar'o'j'n pro la okcident'a'j sankci'o'j, est'u re'star'ig'it'a'j. Toiran, sam'e kiel mult'a'j iranaj entrepren'o'j, hav'as si'a'j'n en'spez'o'j'n blok'it'a'j en Dubajo. “Mank'as al ni likidaĵoj. Kiel solv'o'n, ni est'as dev'ig'it'a'j praktik'i var'inter'ŝanĝ'o'n! Sed tio ne pov'os daŭr'i: ni dev'as kolekt'i mon'o'n, invest'i...”

Fam'a pro si'a parol'liber'ec'o, s-in'o Shahindokht Molaverdi uz'is tiu'n tag'o'n nur zorg'e elekt'it'a'n lingv'aĵ'o'n. Ja la kun'tekst'o est'as mal'facil'a por ŝi. Nom'um'it'a antaŭ du jar'o'j de la prezid'ant'o Ruhani vic'prezid'ant'in'o de la Respublik'o task'it'a pri vir'in'o'j kaj famili'o, tiu 50-jar'a jur'ist'in'o rest'as si'n'gard'a. “Neces'as pli da vir'in'o'j en la asemble'o'j”, ŝi dir'as. Aŭ “Ni dev'as en'ir'ig'i vir'in'o'j'n en ĉiu'j'n sfer'o'j'n de la reg'ist'ar'o” Sen laŭt'ig'i iu'n ajn vort'o'n. Oni kompren'as ŝi'n: inter la tre proksim'a'j elekt'o'j de la 26-a de februar'o, la ven'ont'a for'ig'o de la sankci'o'j kaj la mal'ferm'a kriz'o kun Sauda Arab'uj'o, ŝi ne pov'as permes'i al ŝi erar'et'o'n. Ĉar ŝi est'as konsider'at'a kiel proksim'a al la re'form'ist'o'j, kaj femin'ist'a, la ekstrem-konservativ'ul'o'j mal'am'as ŝi'n. Unu el ili'a'j gazet'o'j, Yalasarat, est'is suspend'it'a komenc'e de januar'o. De monat'o'j, tiu radikal'a gazet'o sen'ĉes'e insult'is s-in'o'n Molaverdi, akuz'ant'e ŝi'n apart'e pri tolerismo koncern'e vir'in'a'n vest'o'n, kaj precip'e pri proksim'ec'o al la “disident'in'o'j” (insult'o ekvivalent'a al “prostitu'it'in'o”).

Ĉu la vir'in'o'j est'as grav'eg'a demand'o en Irano? Sen'dub'e jes. “La reĝim'o tim'as ili'n. Ili est'as por ĝi la plej grand'a minac'o, asert'as universitat'an'o sub kondiĉ'o de anonim'ec'o. Ĝi ne sci'as kiel ag'i kun ili, kiel lukt'i kontraŭ ili, mal'help'i ili'n sen'ĉes'e mal'ferm'i nov'a'j'n breĉ'o'j'n...” Kaj la vual'o-demand'o, ne tre grav'a en si mem, est'as simbol'o. Kiel dir'as la teologiistinoj de Ĥomo, “Se oni ced'as pri tio, oni ced'os pri la ceter'o”...

Florence BEAUGÉ

“Fin'i la labor'o'n”

POst'e, la atenc'o'j de la 13-a de novembr'o en Parizo re'ven'ig'is la ide'o'n de nov'a inter'naci'a inter'ven'o en Libio. Kvankam la murd'ist'o'j, ĉiu'j franc'o'j kaj belg'o'j, ne rest'ad'is en tiu land'o, la nov'a “milit'o kontraŭ teror'ism'o” oficial'ig'it'a de la prezid'ant'o François Hollande inkluziv'as nun la libi'an teritori'o'n, kie milic'o deklar'is si'a'n fidel'ec'o'n al la OIŜ en la urb'o'j Derna (orient'e) kaj Sirt'o (centr-okcident'e). La 21-an kaj 23-an de novembr'o, milit'aviad'il'o'j Rafale ek'flug'is de la aviad'il-ŝip'o Charles de Gaulle por skolt'a flug'o super Sirt'o. Arm'it'a'j grup'o'j, kiu'j'n oni taks'as je plur'cent'o'j da hom'o'j, ten'as la urb'o'n kaj regul'e atak'as, inter'ali'e, la petrol-instal'aĵ'o'j'n.

Kelk'a'j'n tag'o'j'n post'e, la ĉef'ministr'o Manuel Valls asert'is: “Libio ne'kontest'ebl'e est'as la grand'a tem'o de la ven'ont'a'j monat'o'j” (Europe 1, 1-a de decembr'o 2015); kaj “Neces'os batal'i kontraŭ Daesh [akronim'o de la OIŜ en arab'a lingv'o] ver'ŝajn'e morgaŭ en Libio” (Franc'e Inter, 11-a de decembr'o). En artikol'o titol'it'a “Daech: Ĉu Franc'uj'o inter'ven'os de'nov'e en Libio?”, Le Figar'o de la 22-a de decembr'o, cit'ant'e font'o'j'n en la ministr'ej'o pri defend'o, est'is pli preciz'a: “Por el'radik'ig'i la ‘kancer'o'n Daech kaj ties libiajn metastaz'o'j'n’, arme'a ag'ad'o est'as konsider'at'a ne'mal'hav'ebl'a en'e de ses monat'o'j, aŭ eĉ ebl'e antaŭ la printemp'o.”

La strategi'o-fak'ul'o'j, divers'tendenc'a'j special'ist'o'j kaj sistem'a'j sub'ten'ant'o'j de arme'a'j inter'ven'o'j, kiu'j profet'is en 2011 la fal'o'n de la reĝim'o de Muamar Kadafi en kelk'a'j tag'o'j, kaj post'a'n al'ven'o'n de demokrati'o, nun unu post la ali'a klar'ig'as en la amas'komunik'il'o'j la neces'o'n de nov'a ekspedici'o. Kvin jar'o'j'n post tiu de la Nord-Atlantik'a Traktat'o-Organiz'o (NATO), tem'as, laŭ'dir'e, pri retor'ik'o de “fin'i la labor'o'n”, kiu memor'ig'as la diskurs'o'n de la uson'a'j nov'konservativ'ul'o'j por prav'ig'i la invad'o'n de Irako en 2003. Iu'j ir'as ĝis asert'i la neces'o'n met'i la land'o'n sub kurator'ec'o por konstru'i tie reg'ist'ar'o'n ind'a'n je tiu nom'o*.

Por formal'e respekt'i la inter'naci'a'n leĝ'o'n, tiu inter'ven'o dev'as est'i oficial'e petit'a de agnosk'at'a'j instituci'o'j. La form'ad'o de la reg'ist'ar'o de naci'a uni'o, legitim'a en la okul'o'j de la Sekur'ec-konsili'o de UN, est'is do antaŭ'kondiĉ'o por ĉiu help-al'vok'o. La nov'a reprezent'ant'o de la Ĝeneral'a Sekretari'o de UN, la german'a diplomat'o Mart'in Kobler ek'labor'is por tiu cel'o tuj post si'a nom'um'o mez'e de novembr'o. La 6-an de decembr'o, dum ankoraŭ neni'u inter'konsent'o aper'is sin'e de ambaŭ libiaj parlament'o'j, li deklar'is al la katara televid'ĉen'o Al-Ĝazira: “Ven'is la hor'o por rapid'a aprob'o de la libia politik'a inter'konsent'o. La trajn'o ek'ir'is.” Tio est'as manier'o signif'i, ke la propon'o dev'as nepr'e ricev'i rapid'a'n respond'o'n. La mesaĝ'o est'is adres'it'a al ambaŭ Parlament'o'j, kiu'j, kvankam rival'a'j, esprim'is la sam'a'n postul'o'n: ke ili konfirm'u la en'hav'o'n de ĉiu ajn reg'ist'ar'o de naci'a inter'konsent'o.

La vol'o de la UN kaj de Eŭrop'o sukces'i je kiu ajn kost'o, malgraŭ la opon'ad'o'j, konfirm'iĝ'is la 13-an de decembr'o 2015 okaz'e de la inter'naci'a konferenc'o por Libio kun'prezid'at'a de la ital'a kaj la uson'a ministr'o'j pri ekster'land'a'j afer'o'j. La fin'a komunik'o de ĉi tiu renkont'iĝ'o don'is, eĉ antaŭ ĝi'a nom'um'o, la status'o'n “sol'a legitim'a reg'ist'ar'o” al la est'ont'a reg'ist'ar'o de naci'a uni'o.

La esplor'ist'o'j special'ist'o'j pri Libio esprim'is unu'anim'a'j'n rezerv'o'j'n, kaj influ'a'j pens'o'fabrik'o'j, inter kiu'j la International Crisis Group (prezid'at'a de la eks'a vic'ĝeneral'a sekretari'o de UN task'it'a pri pac'ten'ad'a'j operaci'o'j, s-ro Je'a'n-Marie Guéhenno), pet'is gard'i si'n kontraŭ la hast'o por akir'i inter'konsent'o'n, kiu ne est'us valid'ig'it'a de plej grand'a nombr'o de libiaj parti'o'j*. Ne grav'as: s-ro Kobler eg'e streb'is por sukces'i je kiu ajn prez'o. La 15-an de decembr'o, li renkont'is inter'ali'e la general'o'n Khalifa Haftar, ĉef'komand'ant'o de la libia naci'a arme'o, baz'it'a en Cirenaica (Cireni'o) kaj opon'ant'o al la reg'ist'ar'o de Tripol'o. S-ro Kobler don'is al li garanti'o'j'n pri li'a est'ont'ec'o kiel stab'estr'o de la arme'o'j.

Laŭ la pet'o de la patron'o'j de la Romo-konferenc'o, la inter-libia inter'konsent'o de la 17-a de decembr'o en'skrib'is en si'a artikol'o 39.2, ke la est'ont'a reg'ist'ar'o rajt'os, en la sekur'ec'a sfer'o, “pet'i la neces'a'n asist'ad'o'n de la UN, de la inter'naci'a komun'um'o kaj de la kompetent'a'j region'a'j organiz'aĵ'o'j”. La 23-an de decembr'o, la rezoluci'o 2259 de la Sekur'ec-Konsili'o, adopt'it'a laŭ propon'o de Brit'uj'o, konfirm'is ĝi'n, memor'ig'ant'e, ke la situaci'o en Libio “konsist'ig'as minac'o'n por la inter'naci'a'j pac'o kaj sekur'ec'o”. Ĝi'a 12-a artikol'o “instig'as la membr'o-ŝtat'o'j'n plej rapid'e help'i la reg'ist'ar'o'n de naci'a inter'konsent'o, laŭ ĝi'a pet'o, lukt'i kontraŭ la minac'o'j al sekur'ec'o en Libio kaj aktiv'e help'i la nov'a'n reg'ist'ar'o'n cel'e venk'i la Organiz'aĵ'o'n de la Islam'a Ŝtat'o, la grup'o'j'n kiu'j deklar'is si'a'n fidel'ec'o'n al ĝi, Ansar Al-Charia kaj ĉiu'j'n individu'o'j'n, grup'o'j'n, entrepren'o'j'n asoci'it'a'j'n al Al-Kaid'a ag'ant'a'j'n en Libio”.

Teori'e kaj sur'paper'e, la postul'o'j de la okcident'a'j land'o'j kun'ven'int'a'j en Romo est'as do plen'um'it'a'j, kaj la leĝ'a'j baz'o'j de nov'a inter'ven'o ekzist'as. Sed, praktik'e, tiu inter'konsent'o kaj la nom'um'o de la nov'a reg'ist'ar'o risk'as gener'i nov'a'j'n romp'o'lini'o'j'n kaj kresk'ig'i per'fort'o'n. Mult'a'j deput'it'o'j de la orient'o ne aprob'as la dokument'o'n de Skhirat; la Parlament'o de Tobruk ceter'e est'is reprezent'it'a nur per 75 elekt'it'o'j el 188 kiam okaz'is la sub'skrib'o-ceremoni'o en Maroko. Ankoraŭ en Cirenaica, la general'o Haftar ja deklar'is, ke li agnosk'os la reg'ist'ar'o'n de naci'a inter'konsent'o, sed est'as ne'ver'ŝajn'e, ke li rezign'os lukt'i kontraŭ si'a'j politik'a'j kontraŭ'ul'o'j de Tripol'i. Kaj s-ro Ibrahim Jadhran, ali'a fort'a hom'o de la orient'o kaj ĉef'o de la gvardi'o de la petrol'instal'aĵ'o'j — li'a'j potenc'a'j milic'o'j front'as tiu'j'n de la OIŜ en la Sirt'o-golf'o-, li sub'ten'as la inter'konsent'o'n, sed li akuz'as la general'o'n Haftar kaj li'a'n embri'a'n naci'a'n arme'o'n ag'i favor'e al la OIŜ, ne don'ant'e prioritat'o'n al la lukt'o kontraŭ ĝi.

Tamen la situaci'o est'as plej problem'a ja en la okcident'o. Nur 26 deput'it'o'j el 136 de la eks'a ĝeneral'a naci'a Kongres'o de Tripol'o ĉe'est'is la sub'skrib'o'n de la inter'konsent'o de Skhirat. La plen'a nombr'o de parlament'an'o'j sub'ten'ant'a'j la reg'ist'ar'o'n de naci'a inter'konsent'o est'as mal'pli ol 75. Kelk'a'j el ĝi'a'j opon'ant'o'j, kiel ekzempl'e s-ro Abdelkader Al-Huweili, jam vid'as en ĝi “ekster'land'a'n komplot'o'n kontraŭ Libio”. Kelk'a'j milic'o'j de Zintan, Misrata kaj Zaouia konsent'as “cert'ig'i la protekt'o'n” de la nov'a reg'ist'ar'o, sed la kvar plej potenc'a'j milic'o'j de la ĉef'urb'o jam deklar'is, ke ili opon'os tiu'n nov'a'n instanc'o'n. La milic'o'j de Misrata al'iĝ'ant'a'j al la Front'o de la firm'ec'o (Jabhat Al-Sumud) de s-ro Salah Badi ankaŭ esprim'is si'a'n mal'konsent'o'n. La grand'a mufti'o de Libio, s-ro Sadek Al-Ghariani, asert'as si'a'flank'e, ke tiu inter'konsent'o trud'it'a de la ekster'land'an'o'j “ne konform'as al la islam'a'j princip'o'j”. La pozici'o de kelk'a'j influ'hav'a'j person'ec'o'j de Misrata, inter kiu'j s-ro Abdelrahman Suweihli, kiu'j opon'as la tekst'o'n laŭ ĝi'a nun'a form'o, de'pend'os de la vol'o kaj kapabl'o de s-ro Kobler respond'i al ili'a'j pet'o'j. Ili dezir'as, ke la eks'a ĝeneral'a naci'a Kongres'o, elekt'it'a en 2012, ricev'u pli da grav'ec'o, por kontraŭ'pez'ig'i tiu'n de la Parlament'o de Tobruk, kiu, laŭ la inter'konsent'o, dev'as est'i la ĉef'a leĝ'far'a asemble'o. Krom'e, pli'mult'o de la deput'it'o'j de okcident'o rifuz'as la nom'um'o'n de la general'o Haftar kiel estr'o de la arme'o'j.

Mal'konsent'o de la loĝ'ant'ar'o

AKir'i tre rapid'e inter'konsent'o'n, sen ebl'ec'o retro'ir'i, eĉ se ĝi est'os ne'kontent'ig'a por mult'a'j influ'hav'a'j libi'an'o'j, tio est'is la vet'o de la UN; sed ĝi risk'as rezult'ig'i nov'a'n sak'strat'o'n. Por tio'n evit'i, la UN est'us dev'int'a'j ag'i pli fleks'ebl'e, daŭr'ig'ant'e la inter'trakt'ad'o'n kun la parti'o'j, kiu'j ne aprob'as tiu'n aranĝ'o'n, kaj mal'ferm'ant'e pri'sekur'ec'a'n dialog'o'n kun la lok'a'j politik'o-arme'a'j gvid'ant'o'j kaj la milic'estr'o'j. Mank'e de tio, la situaci'o simil'os tiu'n, kiu ekzist'is en aŭgust'o 2014, kiam la “inter'naci'a komun'um'o” agnosk'is kiel sol'a'n reprezent'ant'o'n de la libia popol'o la Parlament'o'n de Tobruk, kiu reg'ad'is, maksimum'e, nur tri'on'o'n de la land'o.

Kvankam ĝi est'is rapid'e nom'um'it'a, neni'o garanti'as, ke la reg'ist'ar'o de naci'a uni'o facil'e instal'iĝ'os en Tripol'o kaj, precip'e, plu'ten'os si'n sen konflikt'o'j. Kaj, eĉ se tiel okaz'os, ĝi ver'ŝajn'e dev'os si'n'gard'e evit'i al'vok'i ekster'land'a'n inter'ven'o'n. Se ili unu'ig'as si'a'j'n fort'o'j'n, la milic'o'j de Misrata kaj de la orient'o de la land'o ja kapabl'as venk'i tiu'j'n al'iĝ'ant'a'j'n al la OIŜ en la urb'o Sirt'o. Krom'e, ĉia fremd'a en'miks'iĝ'o, kiu sen'kredit'ig'us la reg'ist'ar'o'n kaj daŭr'e en'danĝer'ig'us la re'konstru'ad'o'n de libia naci'o kaj ŝtat'o, ankaŭ nutr'us la OIŜ-propagand'o'n: La Okcident'o ja de'nov'e bomb'ad'us arab'a'j'n loĝ'ant'ar'o'j'n. Tiu propagand'o facil'e trov'us eĥ'o'n en la loĝ'ant'ar'o, plej'mult'e mal'konsent'a pri tia hipotez'o, tiel nutr'ant'e la varbadkapablon de la OIŜ. Est'as tamen ne'ver'ŝajn'e ke la okcident'a'j politik'a'j kaj arme'a'j respond'ec'ul'o'j zorg'as pri tio. Por mult'a'j el ili, la ven'ont'a milit'o en Libio okaz'os post nur kelk'a'j semajn'o'j*.

Patrick HAIMZADEH

Nov'a reĝim'o ‘Jim Crow’

En Uson'o, est'i konviktita pri grav'a krim'o aŭ delikt'o oft'e sekv'ig'as, ke oni perd'as si'a'j'n civit'an'a'j'n rajt'o'j'n*; en iu'j ŝtat'o'j, kiel Kentuki'o kaj Virginio, tiu pun'o pov'as est'i sen lim'temp'o. Tut'land'e, 7,7% de afrik-uson'an'o'j aktual'e ne rajt'as voĉ'don'i, situaci'o kiu'n vic'profesor'o pri jur'o Michelle Alexander kondamn'as kiel “nov'a reĝim'o ‘Jim Crow’ ”, nom'e la leĝ'o'j kiu'j establ'is ras'apart'ism'o'n en Uson'o*. Lewis kaj Williams pov'is voĉ'don'i en la primar'a'j balot'ad'o'j de 2015 pro tio, ke ili est'is juĝ'it'a'j kulp'a'j nur pri delikt'o'j. Ili fort'e kritik'is Lewis kaj dir'is, ke ili voĉ'don'is favor'e al li'a fort'a rival'o, Victor Mas'o'n, kies kampanj'o kritik'is la katatastrofan administr'ad'o'n de la kanton'a'j prizon'o'j.

Lewis est'is popular'a en kanton'o Hinds: lok'ul'o amik'a kaj simpati'a, li ankaŭ pov'as est'i sen'indulg'a kaj sever'a. Li pas'ig'is si'a'n jun'aĝ'o'n en Jackson kaj diplom'iĝ'is kun bakalaŭr'ec'o pri amas'komunik'il'a'j stud'o'j ĉe Jackson Stat'e University. Post'e, li en'ir'is la polic'a'n tren'ej'o'n de si'a urb'o kaj far'iĝ'is polic'ist'o en la fru'a'j 1990aj jar'o'j. Kiam li kandidat'iĝ'is por la ofic'o de ŝerif'o en 2011, li gajn'is la primar'a'n balot'ad'o'n por demokrat'parti'a'j kandidat'o'j kontraŭ Malcolm McMillin (kiu est'is okup'int'a la ofic'o'n dum 20 jar'o'j), epok'far'a event'o ĉar, ek'de si'a fond'iĝ'o en 1821, kanton'o Hinds neniam hav'is ŝerif'o'n nigr'ul'a'n aŭ de ras'a mal'pli'mult'o.

Tial Luci'us Wright, emerit'a soldat'o kiu far'iĝ'is komerc'ist'o, decid'is help'i al la kampanj'o de Lewis en 2011: “Ni sci'is ke la pli'mult'o de la en'karcer'ig'it'o'j est'as afrik-uson'an'o'j, nigr'ul'o'j, [kaj] ni bezon'is kandidat'o'n kiu ver'ŝajn'e pov'us kun'sent'i kun la prizon'ul'o'j tiel, ke ni [pov'u] cert'ig'i ke ili'a'j rajt'o'j est'as protekt'at'a'j, [kaj] s-ro Lewis est'is la plej bon'a kandidat'o tiu'temp'e por tiu ofic'o.”

Per “ni”, Wright cel'is grup'o'n de aktiv'ul'o'j tiu'temp'e gvid'at'a'n de la last'a urb'estr'o de Jackson, Chokwe Lumumba, kiu mort'is pro kor'atak'o en 2014 komenc'e de si'a unu'a mandat'o. Li nom'iĝ'is Edwin Finley Taliaferro kiam li nask'iĝ'is en Detrojt'o en 1947, kaj li far'iĝ'is grav'a figur'o en la uson'a mov'ad'o de nigr'ul'a naci'ism'o. Li ŝanĝ'is si'a'n nom'o'n al Lumumba en la 1960aj jar'o'j omaĝ'e al la konga gvid'ant'o Patric'e Lumumba (murd'it'a en 1961) kaj trans'loĝ'iĝ'is al Misisipi'o en 1971, cel'ant'e establ'i sen'de'pend'a'n nigr'ul'a'n respublik'o'n. Li est'is elekt'it'a urb'estr'o de Jackson en 2013, dank'e al la sub'ten'o de organiz'aĵ'o'j de la mov'ad'o de civit'an'a'j rajt'o'j, kaj akcept'ig'is impost'alt'ig'o'n per referendum'o - ne'mal'grav'a ating'o en land'o kie ten'i mal'alt'a'j ŝtat'a'j'n el'spez'o'j'n kaj impost'o'j'n est'as naci'a dogm'o.

Malgraŭ la sub'ten'o de la rond'o de Lumumba, Tyrone Lewis ŝajn'e ne mult'e koncern'is si'n pri ras'a'j demand'o'j aŭ la rajt'o'j de mal'liber'ul'o'j: “Mi ne kandidat'iĝ'is por est'i la unu'a afrik-uson'an'a ŝerif'o. Mi kandidat'iĝ'is por est'i la plej bon'a ŝerif'o kiu'n kanton'o Hinds iam ajn hav'is. Ne tem'as, do, pri la ras'a demand'o, sed pri la re'don'o al la komun'um'o de la viv'kvalit'o kiu'n ĝi ver'e merit'as.” Li'a kampanj'o koncentr'iĝ'is plej'part'e pri la fleg'ad'o de li'a publik'a reputaci'o; politik'a'j parti'o'j ne trud'as unu'nur'a'n program'o'n al si'a'j kandidat'o'j ĉe la naci'a - aŭ eĉ la ŝtat'a - nivel'o.

Mi renkont'is Lewis ĉe forum'o gast'ig'at'a de la polic'o kelk'a'j'n tag'o'j'n antaŭ la primar'a'j balot'ad'o'j. Ĝi ne est'as politik'a miting'o, li dir'is, sed “strikt'e por la komun'um'o. Ĉi tio'n ni far'as ĉiu'n jar'o'n por unu'ig'i la komun'um'o'n, por kontraŭ'i la krim'o'n, [...] kie ni hav'as ŝanc'o'n kun'labor'i, kun'divid'i ide'o'j'n pri sekur'ec'o [kaj] ni evolu'ig'as rilat'o'j'n inter la polic'o kaj la komun'um'o.” Proviz'it'a'j est'is manĝ'aĵ'o'j, trink'aĵ'o'j, vide'o'lud'o'j kaj muzik'o. Antaŭ la koncert'o, pastor'o gvid'is fervor'a'n preĝ'o'n: “Est'as ekscit'e est'i ĉi tie por sub'ten'i ni'a'n ŝerif'o'n, Tyrone Lewis. [...] Patr'o Di'o, en la nom'o de Jesuo - tiu nom'o kiu est'as super ĉiu nom'o - ni preĝ'as ĉi-nokt'e por ni'a ŝerif'o. Ni preĝ'as al Di'o por sukces'a balot'ad'o. [...] Kaj, Di'o, ni ĝoj'as vid'i ke la krim'o mal'pli'iĝ'as en kanton'o Hinds. Kaj, ho Di'o, ni don'as al vi la glor'o'n pro la vir'o kiu'n vi uz'as [...]. Am'e'n, Am'e'n, Am'e'n.” Post ĉi tiu ekstravaganc'a en'konduk'o, Lewis, dik'trunk'a kaj sen jak'o, en'ir'is sur la scen'ej'o'n. Li al'vok'is voĉ'don'ant'o'j'n sub'ten'i li'n dum pli'a'j kvar jar'o'j, antaŭ ol re'memor'ig'i al ili rest'i hidratigitaj en la somer'a varm'o kaj atent'ig'i pri la re'freŝ'ig'aĵ'o'j.

Ne est'is klar'e ĉu ĉi tiu ne-kampanj'a event'o est'is financ'it'a de la ofic'ej'o de la ŝerif'o aŭ de la kandidat'o mem. Lewis hav'is la mon'rimed'o'j'n: publik'a'j raport'o'j pri la politik'a financ'o montr'as ke li est'is ne'disput'ebl'e la plej bon'e financ'it'a kandidat'o kun 80 000 dolar'o'j, kontrast'e kun li'a plej proksim'a rival'o, Mas'o'n, kiu deklar'is nur 20 000 dolar'o'j'n da mon'donac'o'j ĝis la tag'o de la primar'a'j balot'ad'o'j. Leĝ'o'j pri mal'kaŝ'em'ec'o dev'ig'as ke la raport'o'j publik'ig'u la nom'o'j'n de donac'int'o'j kaj la sum'o'j'n donac'it'a'j'n. Inter la ĉef'a'j sub'ten'ant'o'j de Lewis est'is iu'j el plej grand'a'j advokat'ej'o'j de la urb'o (neniu'j el ili vol'is respond'i al demand'o'j).

’Sever'a kun krim'ul'o'j’

Mon'donac'o'j pag'is la kost'o'n de mult'a'j afiŝ'tabul'o'j kaj vast'a kampanj'o en la lok'a'j radi'o kaj televid'o. Inter reklam'o'j pri asekur'o kaj aŭtomobil'o'j, Lewis aper'is en la rol'o de la bon'a patr'o, sid'ant'a kun si'a'j infan'o'j; li'a jun'a fil'o al'vok'is al spekt'ant'o'j voĉ'don'i favor'e al si'a pa'ĉj'o ĉar li est'as “sever'a kun krim'ul'o'j”. Tiu slogan'o est'as vast'e uz'at'a en la manifest'o'j de ŝerif'o'j kaj prokuror'o'j tra la tut'a Uson'o. Por elekt'iĝ'i, ili dev'as montr'i ke la aktual'a ofic'ant'o ne est'as sufiĉ'e sever'a kun krim'ul'o'j kaj las'is ili'n prosper'i. Ili'n help'as la lok'a'j amas'komunik'il'o'j kiu'j don'as mis'proporci'a'n temp'o'n kaj spac'o'n al la krim'o: preskaŭ ĉiu'n vesper'o'n, oni vid'as en la televid'o arm'it'a'j'n polic'ist'o'j'n ĉirkaŭ'ant'a'j'n krim'ej'o'j'n, fot'o'j'n de fuĝ'ant'a'j suspekt'at'o'j, kaj aŭt'o'post'kur'o'j kiu'j ten'as la tut'a'n kanton'o'n fascin'at'a dum kelk'a'j hor'o'j.

Post kiam iu est'as arest'it'a, civit'an'o'j pov'as vizit'i la ret'ej'o'n de la ŝerifejo por kontrol'i, ĉu li aŭ ŝi ver'e est'as en'karcer'ig'it'a. Kiel mult'a'j ŝerif'o'j, Lewis proviz'is en'ret'a'n serv'o'n kiu ebl'ig'as al la publik'o serĉ'i la detal'o'j'n de ĉiu'j ten'at'a'j en la kanton'a'j mal'liber'ej'o'j*. Oni vid'as fot'o'n, naskiĝodaton, alt'ec'o'n, pez'o'n, ras'o'n, adres'o'n, dat'o'n de la arest'o kaj detal'o'j'n pri la krim'o'j imput'it'a'j al arest'it'o'j (kvankam ili ankoraŭ ne est'as juĝ'it'a'j, kaj ili'a sen'kulp'ec'o tial est'as supoz'at'a). Se ili est'os konviktitaj kaj kondamn'it'a'j al mal'liber'ig'o, oni trans'lok'as ili'n al prizon'o de la ŝtat'o, sed ili ankoraŭ est'as spur'ebl'a'j per la ret'ej'o de la Departement'o de Prizon'o'j de Misisipi'o. Rilat'e al iu'j - precip'e seks'a'j - krim'o'j, oni pov'as el'trov'i kie eks'a en'karcer'ig'it'o loĝ'as post ties el'karcer'ig'o.

La ret'ej'o de ŝerif'o Lewis est'is ĝis'dat'ig'it'a tuj post kiam suspekt'at'o est'is arest'it'a*. En Uson'o, la decid'o provizor'e met'i suspekt'at'o'n en mal'liber'ej'o est'as la respond'ec'o de la juĝ'ist'o kiu prezid'as la juĝdebaton pri la kaŭci'o, kaj kiu kontrol'as ke est'as prav'ig'ebl'a kial'o de la arest'o, decid'as ĉu la suspekt'at'o est'u liber'ig'it'a kontraŭ kaŭci'o, kaj fiks'as la sum'o'n. La juĝdebato (kun'e kun moci'o'j de la prokuror'o, pled'o'j de la defend'ist'o, kaj la konsil'iĝ'o de la juĝ'ist'o) oft'e daŭr'as mal'pli ol unu minut'o'n.

Rival'o'j sever'e kritik'is Lewis pro li'a mal'laŭd'ind'a administr'ad'o de la mal'liber'ej'o'j, mal'kovr'it'a en raport'o'j publik'ig'it'a'j ne'long'e antaŭ ol la elekt'o'kampanj'o'j komenc'iĝ'is. Post vizit'o al unu mal'liber'ej'o en oktobr'o 2014, enket'a ĵuri'o raport'is ke “la prizon'ul'o'j ŝajn'e reg'as la prizon'o'n rezult'e de la ne'sufiĉ'o de gard'ist'o'j”, kaj plu dir'is ke Lewis est'as “ne'kompetent'a administr'i la prizon'o'n [...] kaj protekt'i la publik'o'n kontraŭ la prizon'ul'o'j”*. Dum la mandat'o de Lewis kelk'a'j fam'a'j eskap'o'j okaz'is, kaj la tri'a kandidat'o en la primar'a balot'ad'o de la Demokrat'o'j, Anthony P. Thomas, ankaŭ veteran'a polic'ist'o, baz'is si'a'n kampanj'o'n sur ili, kiu'j, laŭ li, “pli'ig'as la asekur'a'j'n kotiz'o'j'n pag'at'a'j'n de la kanton'o”.

En maj'o 2015 la uson'a Departement'o de la Justic'o publik'ig'is pli detal'a'n raport'o'n pri la mal'liber'ej'o'j*. Ĝi'a'j konklud'o'j est'is alarm'a'j: serur'o'j, gvat'kamera'o'j kaj alarm'il'o'j ne funkci'is; la kanton'o neglekt'is protekt'i mal'liber'ul'o'j'n kontraŭ per'fort'o de ili'a'j kunprizonuloj kaj de la gard'ist'o'j; ne'prav'ig'ebl'a uz'o de tazeroj (pistolformaj elektroŝokiloj) de gard'ist'o'j. Inter 100 kaz'o'j ekzamen'it'a'j, la enket'ist'o'j ankaŭ trov'is 12 kaz'o'j'n de kontrauleĝa en'karcer'ig'o, inter kiu'j est'is knabolernejano 13 jar'aĝ'a - la raport'o ne dir'as kial li est'is prizon'ul'o - kiu rest'is en'karcer'ig'it'a dum 70 tag'o'j post la dat'o kiam li dev'is est'i liber'ig'it'a. La tele'faks'il'o, kiu ricev'is juĝ'ordon'o'j'n de la tribunal'o, foj'e est'is pane'int'a aŭ ne plu hav'is paper'o'n.

“Ni pet'is kaj ricev'is la mort'o'pun'o'n”

Tial ne est'is surpriz'e ke Luci'us Wright, si'a'temp'a sub'ten'ant'o de Lewis, decid'is kampanj'i por Victor Mas'o'n, emfaz'ant'e li'a'j'n kvalifik'o'j'n por la posten'o. Mas'o'n, polic'ist'o dum 30 jar'o'j, ankaŭ est'is student'o ĉe la akademi'o de la FBI, grav'a atut'o laŭ li'a'j sub'ten'ant'o'j. Dum si'a tut'a kampanj'o li cit'is el la du raport'o'j. Li anonc'is si'a'n kandidat'iĝ'o'n ekster mal'liber'ej'o, kritik'ant'e la ĥaos'o'n kre'it'a'n de la eks'iĝ'ont'a ŝerif'o kaj emfaz'ant'e la risk'o'n de eskap'o'j. Sving'ant'e la raport'o'n de la Departement'o de la Justic'o, li sen'lac'e ripet'is la argument'o'n pri la publik'a sekur'ec'o en preĝ'ej'o'j kaj publik'a'j kun'ven'o'j, varb'ant'e voĉ'don'o'j'n de pord'o al pord'o, per Facebook kaj per televid'o.

Mult'a'j volont'ul'o'j part'o'pren'is la kampanj'o'n de Mas'o'n. Unu semajn'o'n antaŭ la primar'a'j balot'ad'o'j, 30 sub'ten'ant'o'j ar'iĝ'is ĉe li'a sid'ej'o, grand'a blank'a ŝed'o okcident'e de Jackson kaj super'star'ant'a implik'aĵ'o'n de aŭt'o'voj'o'j, mal'facil'e ating'ebl'a pied'ir'e aŭ bicikl'e. Ĝi est'is ornam'it'a per flag'ar'o ruĝ'a-blank'a-blu'a kaj afiŝ'o'j pri Mas'o'n. Keyshia Sanders, la direktor'o de la kampanj'o, gvid'is la kun'ven'o'n je rapid'a ritm'o: post nur 20 minut'o'j ŝi jam est'is don'int'a ĝis'dat'ig'o'n pri mon'donac'o'j, detal'int'a la program'o'n por la semajn'o, asign'int'a task'o'j'n kaj re'memor'ig'int'a ĉiu'j'n pri la kvartal'o'j kie est'as bezon'at'a voĉdonvarbado de pord'o al pord'o.

Sanders ne vol'is dir'i pli pri kial ŝi volont'ul'is, sed ŝi'a viv'partner'o est'as polic'an'o kaj oni pov'as facil'e konstat'i ke karier'a'j konsider'o'j kaj famili'a'j lig'o'j oft'e plen'um'as rol'o'n en la elekt'ad'o de ŝerif'o (elekt'iĝ'int'e, nov'a ŝerif'o rajt'as anstataŭ'ig'i si'a'n person'ar'o'n). Preĝ'ej'o'j est'as grav'a'j ej'o'j por publik'a'j diskut'o'j en ĉi tiu part'o de Uson'o, kaj ĉe unu el la mult'a'j politik'a'j forum'o'j gast'ig'it'a'j de preĝ'ej'o'j - kiu'j ĉiam komenc'iĝ'as per preĝ'o de la pastor'o pet'ant'a ke Di'o ben'u la kandidat'o'j'n - du vic'o'j de seĝ'o'j est'is okup'it'a'j de polic'ist'o'j, ĉe'est'ant'a'j por sub'ten'i si'a'n ĉef'o'n, ŝerif'o Lewis.

Ankaŭ prokuror'o'j'n oni elekt'as. Shaunté Washington, 36, est'is vic-ĉef'prokuror'o ek'de 2010, sub Robert S Smith, prokuror'o ek'de 2008, kiu kandidat'iĝ'as por tri'a mandat'o. Ŝi ne kaŝ'as si'a'n admir'o'n pri Smith, kiu'n ŝi karakteriz'as kiel mal'ferm'a al la civit'an'o'j kaj kapabl'a trov'i la ĝust'a'n ekvilibr'o'n inter just'ec'o kaj kompat'o. Ŝi nom'is li'a'n labor'o'n misi'o, kiel tiu de pastor'o, kaj dir'is ke ŝi est'as tre kontent'a kun'labor'i kun li. Tial est'is tut'e natur'e ke ŝi dis'don'as broŝur'o'j'n en preĝ'ej'o'j, kaj ir'as de pord'o al pord'o en la somer'a varm'o por pet'i al civit'an'o'j re'elekt'i li'n. Ŝi instig'is al si'a famili'o far'i sam'e kaj sur'glu'i afiŝ'o'j'n. “Se Stanley Alexander venk'os,” ŝi dir'is, “mi perd'os mi'a'n posten'o'n.”

Alexander, unu el la vic-ĉef'prokuror'o'j de Misisipi'o, est'is la sol'a rival'o de Smith en la primar'a balot'ad'o kaj tut'fort'e kampanj'is kontraŭ li. Shaunté Washington dir'is: “Alexander akuz'as, ke ni est'as mal'sever'a'j kun krim'ul'o'j. Tio est'as tut'e mal'ver'a: ni pet'is kaj ricev'is la mort'o'pun'o'n.” Tem'is pri James Hutto, juĝ'it'a kulp'a pri murd'o kaj mort'kondamn'it'a en 2013. Smith prezent'is tiu'n kondamn'o'n kiel rezult'o'n de si'a propr'a pen'labor'o: “Oni dev'as persvad'i ĵuri'o'n ir'i ĝis tiu ekstrem'o kaj ekzekut'ig'i iu'n, kaj tio ne est'as facil'e far'ebl'a ĉar hom'o'j hav'as moral'a'n kred'ar'o'n rilat'e al tio, ĉu iu dev'us est'i ekzekut'it'a.”

Elekt'it'a kiel kandidat'o de la Demokrat'o'j, la prokuror'o Robert Smith fanfaron'is sen'ĉes'e dum la tut'a kampanj'o pri si'a rigor'ec'o. Li'a reklam'o, kiu inund'is lok'a'j'n ĵurnal'o'j'n, prezent'is li'a'n fot'o'n kaj la slogan'o'n “La bilanc'o est'as si'a propr'a atest'o” super bild'o'j de 30 konviktitaj krim'ul'o'j por kiu'j li sukces'e pet'is pli sever'a'j'n kondamn'o'j'n. Hutto, aktual'e en la mortovico, est'is ĉe la supr'o. La reklam'o fin'is per la vort'o'j “11 000 konviktojn kaj plu” - en kanton'o kun loĝ'ant'ar'o de 245 000.

Alexander akuz'is, ke Smith est'as sub'met'int'a al proces'o nur ĉirkaŭ 100 kaz'o'j'n, ke li ne pet'is sufiĉ'e sever'a'j'n pun'o'j'n, kaj ke li hav'as tro da kaz'o'j ankoraŭ nejuĝitaj. “Mi jam ne pov'as toler'i la krim'o'n en ni'a'j komun'um'o'j” li dir'is en kampanj'a vide'o'fragment'o, promes'ant'e est'i sen'indulg'a, sed ankaŭ don'i du'a'n ŝanc'o'n al unu'a'foj'a'j kulp'ul'o'j ne'per'fort'a'j.

La diferenc'o inter la mal'grand'a nombr'o da suspekt'at'o'j sub'met'it'a al proces'o de la ofic'ist'o'j de Robert Smith kaj la grand'a nombr'o de konviktitoj reflekt'as la ĝeneral'a'n funkci'o'n de la justic'o en Uson'o: la pli'mult'o de kaz'o'j fin'iĝ'as per inter'konsent'o inter la prokuror'o kaj la defend'ist'o pri la konven'a kondamn'o se la suspekt'at'o deklar'os si'n kulp'a, sur'baz'e de inter'trakt'ad'o en kiu la prokuror'o okup'as pli fort'a'n pozici'o'n ol tiu de la defend'ist'o (precip'e kiam tem'as pri al'ir'o al inform'o'j)*. Dum jar'dek'o'j, ĉi tiu ĝeneral'e kritik'at'a sistem'o lud'as grav'a'n rol'o'n en la kresk'o de la nombr'o de prizon'ul'o'j.

’De sub'financ'at'a'j lern'ej'o'j al super'plen'a'j prizon'o'j.’

Last'a'n juli'o'n, prezid'ant'o Obama al'vok'is al radikal'a'j re'form'o'j de la uson'a kriminal'a sistem'o kaj far'iĝ'is la unu'a prezid'ant'o kiu vizit'is prizon'o'n de la federaci'a reg'ist'ar'o. En parol'ad'o al la Naci'a Asoci'o por la Antaŭ'e'n'ig'o de Kolor'haŭt'ul'o'j (National Association for the Advancement of Colored People, NAACP), li kritik'is la “long'a'n histori'o'n de mal'just'ec'o en la kriminal'a sistem'o en Uson'o” kiu “en tro da kaz'o'j [...] fin'e far'iĝ'as dukt'o [konduk'ant'a de] sub'financ'at'a'j kaj ne'adekvat'a'j lern'ej'o'j al super'plen'a'j prizon'o'j.”

Je la nivel'o de la ŝtat'o'j, kaj esenc'e pro buĝet'a'j kial'o'j*, leĝ'o'j por facil'ig'i kondiĉ'a'n liber'ig'o'n star'ig'as dub'o'j'n pri la amas'a mal'liber'ig'o, precip'e en Misisipi'o*. Je la nivel'o de la federaci'a reg'ist'ar'o, Respublik'an'o'j kaj Demokrat'o'j prezent'is leĝ'projekt'o'n al la senat'o kiu cel'as invers'ig'i la kresk'o'n de la nombr'o de prizon'ul'o'j per mal'long'ig'o de la minimum'a kondamn'o por iu'j delikt'o'j, kaj per facil'ig'o de la liber'ig'o de prizon'ul'o'j kiu'j plen'um'as tro long'a'j'n kondamn'o'j'n, oft'e pro drog'rilat'a'j krim'o'j. (Pov'us est'i, ke ĝi est'os aprob'it'a fru'e en la nun'a jar'o.)

Sed ĉi tiu'j dis'volv'iĝ'o'j ankoraŭ ne ating'is kanton'o'n Hinds, kie la debat'o'j koncentr'iĝ'is pri cifer'o'j rilat'e al afer'o'j kiu'j'n kon'is sol'e la kandidat'o'j. Smith est'is kriminal'a defend'ist'o kaj oft'e defend'is klient'o'j'n kontraŭ Alexander, tiam'a vic'prokuror'o. Tio est'ig'is strang'a'j'n situaci'o'j'n: Smith akuz'is, ke Alexander sub'met'is unu el si'a'j klient'o'j al tro mal'sever'a kondamn'o inter'ŝanĝ'e por deklar'o de kulp'ec'o - ali'vort'e, li est'as mal'sever'a kun krim'ul'o'j. (La klient'o, akuz'it'a pri murd'o, akcept'is la propon'o'n far'it'a'n de Alexander de 25 jar'o'j da en'prizon'ig'o prefer'e ol risk'i ke la ĵuri'o kondamn'u li'n al viv'daŭr'a mal'liber'ig'o.)

Ĉi tia'j argument'o'j ŝajn'e konvink'is la voĉ'don'ant'o'j'n. Je la 4a de aŭgust'o, Smith gajn'is la primar'a'n balot'ad'o'n de la Demokrat'o'j kun 70% de la voĉ'don'o'j, kaj fest'is kun amik'o'j kaj koleg'o'j, kant'ant'e la blus'o'n - laŭ la misisipi'a kutim'o - ĉe drink'ej'o en centr'a Jackson. Pro tio, ke neni'u Respublik'an'a kandidat'o si'n prezent'is kontraŭ li ĉe la ĝeneral'a balot'ad'o en novembr'o, li est'is re'elekt'it'a por tri'a mandat'o.

Grand'a hom'amas'o ar'iĝ'is ĉe la sid'ej'o de Mas'o'n en la nokt'o de la primar'a balot'ad'o: ĉe'est'is cent'o'j da volont'ul'o'j kun'e kun reprezent'ant'o'j de lok'a'j amas'komunik'il'o'j. Mal'fru'e vesper'e est'is konfirm'it'e ke ŝerif'o Lewis est'as venk'it'a. Unu'e anonc'it'a'j est'is la ŝtat'nivel'a'j rezult'o'j. Fascin'it'e, oni spekt'is dum Robert Gray, kamion'ist'o, gajn'is la primar'a'n balot'ad'o'n de la Demokrat'o'j por guberni'estr'o, venk'ant'e du spert'a'j'n politik'ist'in'o'j'n malgraŭ tio, ke li nek kampanj'is nek mem voĉ'don'is (li ne hav'is temp'o'n). Est'is ĝoj'eg'o kiam oni anonc'is la gajn'o'n de Mas'o'n kun 53% de la voĉ'don'o'j, kontraŭ 44% por Lewis kaj 3% por Thomas.

Kiel la oficial'a Demokrat'a kandidat'o, Mas'o'n facil'e gajn'is la ĝeneral'a'n balot'ad'o'n je la 3a de novembr'o, kun 72%, kaj tiel far'iĝ'is la du'a nigr'ul'a ŝerif'o en kanton'o Hinds. Sen'de'pend'a kandidat'o* Les Tannehill gajn'is 19%; la Respublik'an'o Charlotte Oswald gajn'is 9%.

Ver'ŝajn'e, tamen, ne est'os grand'a'j ŝanĝ'o'j. De post la mort'o de Michael Brown - la afrik-uson'a adolesk'ant'o mort'ig'it'a de blank'ul'a polic'ist'o en Ferguson, Missouri, en 2014 - polic'a'j per'fort'o kaj ras'ism'o est'as ĉe la kor'o de la publik'a debat'o en Uson'o. Sed la kandidat'o'j en kanton'o Hinds evit'is tiu'j'n tem'o'j'n kvankam ili ja interes'as lok'ul'o'j'n: Charles Lewis, Montrell Williams, Keondra Rankin kaj ali'a'j hav'is mult'o'n por dir'i pri polic'a ĉagren'ad'o - inter'ali'e, ke mult'a'j polic'ist'o'j konsider'as ke est'i nigr'ul'a aŭt'ist'o est'as delikt'o. Dum li'a kampanj'o, la jun'a'j nigr'ul'a'j prezent'ist'o'j de lok'a televid'o'forum'o demand'is al Mas'o'n pri tio. Li'a respond'o klar'e montr'is ke li est'as gard'ist'o de la publik'a ord'o kaj ne kontraŭ'ras'ism'a aktiv'ul'o: “Se vi vetur'ig'as aŭt'o'n kaj vi est'as halt'ig'it'a de polic'ist'o, mi fort'e sugest'as: mal'laŭt'ig'u la radi'o'n, el'ŝalt'u la motor'o'n. Kutim'e la polic'ist'o parol'os al vi ĝentil'e. Plej mal'konsil'ind'e est'as brusk'e respond'i: ‘Kial vi halt'ig'is mi'n?’”.

Foj'e, tamen, la polic'ist'o ne est'as ĝentil'a kaj la situaci'o far'iĝ'as ne'reg'ebl'a. La mov'ad'o Black Lives Matter (la Viv'o'j de Nigr'ul'o'j Grav'as) kondamn'as la mult'a'j'n kaz'o'j'n de sen'arm'a'j nigr'ul'a'j civit'an'o'j paf'mort'ig'it'a'j de polic'ist'o'j, kaz'o'j kiu'j'n la justic'o mal'oft'e pri'enket'as. La prokuror'o de kanton'o St Louis - kun jurisdikci'o en Ferguson - est'is kritik'it'a pro tio, ke li ne adekvat'e pri'enket'is la polic'ist'o'n kiu paf'mort'ig'is Michael Brown. La kaz'o fin'iĝ'is kun absolv'a verdikt'o. “Ferguson instru'is al ni, ke en la elekt'ad'o'j por gard'ist'o'j de la publik'a ord'o, oni far'as la plej fundament'a'j'n elekt'o'j'n” skrib'is John Nichols, kiu post'e atent'ig'is pri la “mal'oportun'a politik'a ver'o” ke la “prokuror'o de St Louis est'as Demokrat'o”*.

Raphaël KEMPF

Tiu artikol'o est'as traduk'it'a el la angl'a “Justic'e by ballot” kiu aper'is en la angl'a'lingv'a januar'a el'don'o de Le Monde diplomatique, kaj est'as mem traduk'o el la franc'a original'o; http://www.mond'e-diplomatique.fr/20...

Iu'j dom'o'j vek'as apetit'o'n de konstru'entrepren'ist'o'j

La leĝ'o 10 en'hav'is i'a'n protekt'o'n por lu'ant'o'j. La posed'ant'o'j, kiu'j re'hav'is si'a'n hav'aĵ'o'n, est'is dev'ig'it'a'j konklud'i kvin'jar'a'n kontrakt'o'n kun la lu'ant'o'j. Tiu dispozici'o dev'is las'i al ŝtatinstancoj temp'o'n por reloĝi la lu'ant'o'j'n. La tekst'o ankaŭ dev'ig'as la Administr'ad'o'n de la ne'mov'ebl'a fondus'o (AFI) propon'i anstataŭ'a'n solv'o'n al el'pel'it'o'j. Sed la ŝtat'a'j instanc'o'j ne antaŭ'zorg'is la restitu'o'j'n kaj est'as nun superokupitaj. Tiu'j lu'int'o'j est'as nun la for'las'it'o'j de la post'komun'ism'a trans'ir'o. Laŭ la aktiv'ul'o'j, plur'a'j mil'o'j da hom'o'j est'is el'pel'it'a'j en la Ruman'a ĉef'urb'o.

Oni pli bon'e kompren'as la ne'cert'ec'o'n en kiu ili est'as, kiam oni kon'as la atend'o'daŭr'o'n por akir'i social'a'n loĝ'ej'o'n: en Bukareŝt'o ĉirkaŭ 10000 dosier'o'j amas'iĝ'is, almenaŭ 3442 koncern'as el'pel'it'o'j'n aŭ el'pel'ot'o'j'n*. En tiu urb'o kun 1,9 milion'o'j da loĝ'ant'o'j, est'as nur 1516 social'a'j loĝ'ej'o'j, ĉiu'j okup'it'a'j. La komun'um'o de Bukareŝt'o respond'as, ke ĝi ne hav'as rimed'o'j'n por konstru'i pli'a'j'n. Tio est'as ne'akcept'ebl'a argument'o por S-in'o Ved'a Popovici, unu el la fond'int'o'j de Komun'a Front'o por Rajt'o al Loĝ'ej'o (FCDL) kre'it'a en mart'o 2014: “Ne tem'as pri mon'o, sed pri prioritat'o. La urb'o'dom'o prefer'as re'far'i la varm'izol'aĵ'o'n de la dom'eg'o'j por log'i ties balot'ont'o'j'n anstataŭ konstru'i loĝ'ej'o'j'n por la plej mal'riĉ'a'j. Nur en demagog'a'j ag'o'j kaj okaz'o de ne'evit'ebl'a dev'o, ĝi aĉet'as nov'a'j'n loĝ'ej'o'j'n.” Tiel, kiam la histori'a urb'o'centr'o est'is re'nov'ig'it'a por turism'a cel'o, la urb'o'dom'o re'loĝ'ig'is cent'o'j'n da loĝ'ant'o'j de tiu kvartal'o, iam popular'a kaj viv'o'plen'a, en social'a'j'n loĝ'ej'o'j'n de la periferi'o de Bukareŝt'o.

Si'a'flank'e la reg'ist'ar'o opini'as, ke ĝi far'is tio'n, kio est'is neces'a en 2015 per “2800 loĝ'ej'o'j”, laŭ S-ro Cezar Soare, ŝtat'sekretari'o ĉe la ministr'ej'o pri region'a dis'volv'iĝ'o kaj publik'a'j administr'ej'o'j. Tiu'j dir'o'j indign'ig'as la aktiv'ul'o'j'n. “Tio est'as tut'e sen'signif'a rilat'e al bezon'o'j de la land'o” respond'as S-ro Victor Vozian, de FCDL.

Respond'e al pet'o'j por daŭr'a'j loĝ'ej'o'j de la pel'it'o'j de Vulturilor, la urb'o'dom'o de la 3-a distrikt'o propon'is nur por'temp'a'j'n solv'o'j'n, ĉef'e mon'help'o'n de 900 le'o'j (200 eŭr'o'j) por financ'i ses monat'a'n lu'prez'o'n ĉe individu'a lu'don'ant'o. Tiu'n help'o'n rifuz'is iu'j, tio, kio'n oni rekt'e riproĉ'as al ili: “Ĉu vi ver'e prefer'as rest'is en la strat'o?”, demand'is al ili S-in'o Carmen Ivanoui, direktor'o de AFI, dum ne'formal'a kun'ven'o. Tiu'n alud'o'n, S-in'o Marian'a Otest ne vol'as ignor'i: “Mi serĉ'is apartament'o'n en la loĝ'ej'a merkat'o, ŝi asert'as. Sed tuj kiam mi dir'as, ke mi est'as Roma'a, mi hav'as neniu'n esper'o'n hav'i iu'n.” En la pelitaro, ĉiu'j spert'as sen'brid'a'n ras'ism'o'n, precip'e, kiam tem'as pri loĝ'ej'o.

Jen ali'a ĉef'a punkt'o de la lukt'o kontraŭ el'pel'ad'o'j: la kvartal'o Rahona-Uran'us, mal'antaŭ la Dom'o de la Popol'o. Inter la florbazaro, for'las'it'a bier'fabrik'ej'o kaj ruĝ'brik'a'j var'ej'o'j - freŝ'dat'e trans'form'it'a'j al lok'o'j por art'a kre'ad'o - plur'a'j bel'a'j burĝ'a'j dom'o'j de la komenc'o de la 20-a jar'cent'o est'as en restituproceso. S-in'o Cristina Eremia star'iĝ'is kiel pro'parol'ant'o de la Roma'a komun'um'o. Tiu jun'a vir'in'o, kiu jam ĉe'est'is la el'pel'o'n de plur'a'j najbar'in'o'j, kritik'as la ŝtat'o'n: “Oni demand'as, kial la Cigan'o'j hav'as tia'n mal'bon'a'n fam'o'n. Sed kiam ili integr'iĝ'is, oni for'pren'as ili'a'j'n loĝ'ej'o'j'n! Iel la ŝtat'o mem kre'as si'a'j'n propr'a'j'n ekster'leĝ'ul'o'j'n.”

Sen'skrupul'a'j afer'ist'o'j profit'as la leĝ'a'j'n mank'o'j'n pri la restitu'ad'o. S-in'o Eremia kaj ŝi'a edz'o opini'as, ke ili viktim'iĝ'is de tio. En 2011 ili jam perd'is si'a'n La Bomb'a, ej'o'n trans'form'it'a'n al Soci-kultur'a spac'o, kiu anim'ig'is la kvartal'o'n. Nun, ili'a dom'o part'ig'it'a kun kvar ali'a'j famili'o'j est'as minac'at'a. Ĉiu'j lu'ant'o'j ek'proces'is kontraŭ la eks'posed'ant'o. Tiu rimed'o ebl'ig'as prokrast'i la el'pel'o'n ĝis la fin'a juĝ'o. Por S-in'o Eremia: “La problem'o ne ven'as de la eks'posed'ant'o'j, sed de la nemovableĵa mafi'o. La urb'o'dom'o liver'as fals'a'j'n propriet'a'j'n atest'il'o'j'n, kaj juĝ'ist'o'j kaj prokuror'o'j prav'ig'as la korupt'it'o'j'n”. Ĉar la teren'o'j kaj dom'o'j proksim'a'j al urb'o'centr'o oft'e valor'as milion'o'j'n da eŭr'o'j kaj vek'as la apetit'o'n de konstru'entrepren'ist'o'j.

Tiel, iu'j advokat'ofic'o'j special'iĝ'is pri re'aĉet'o de la rajt'o'j de eks'posed'ant'o'j. Tial, ke la restitu'a proces'o est'as tre long'a, ĉi last'a'j prefer'as akcept'i mon'o'n anstataŭ atend'i si'a'n hav'aĵ'o'n kaj trakt'i la lu'int'o'j'n. Ekzempl'e, ĉe la 50 de strat'o Vulturilor, la dom'eg'o est'is akir'it'a de Norveg'a afer'ist'o antaŭ ol la lu'int'o'j est'is el'pel'it'a'j.

Paradoks'e, mult'a'j eks'posed'ant'o'j ankaŭ plend'as pri tiu “ne'mov'ebl'aĵ'a mafi'o”. Jen S-in'o Ghelber, kies famili'o aparten'is al Ruman'a elit'a intelekt'ul'ar'o. Instru'ist'o de la franc'a en Parizo de 1976, ŝi neniam sukces'is re'hav'i la propriet'rajt'o'j'n de la dom'o de si'a patr'in'o en Bukareŝt'o. Fakt'e la leĝ'o pri restitu'ad'o kontraŭ'dir'as antaŭ'a'j'n dispozici'o'j'n, precip'e la leĝ'o 112 de 1995, kiu permes'is al lu'ant'o'j aĉet'i per mal'alt'a prez'o la loĝ'ej'o'n, kiu'n ili okup'as. Jen la rezult'o: la Ruman'a'j tribunal'o'j super'plen'iĝ'as de konflikt'o'j inter ebl'a'j profit'ont'o'j de la restitu'o'j kaj la lu'int'o'j, kiu'j akir'is la hav'aĵ'o'n.

Leĝ'o cel'ant'a favor'i la amik'o'j'n de la prezid'ant'o

Jar'o'j'n post jar'o'j, S-in'o Ghelber fin'e kompren'is, ke ŝi ne lukt'is kontraŭ la taŭg'a'j'n hom'o'j'n. La lu'ant'a famili'o, kiu ŝajn'e aĉet'is ŝi'a'n dom'o'n est'is fakt'e nomkaŝilo por S-ro Viorel Hrebenciuc. Tiu kulisulo de la Soci-demokrat'a Parti'o, proksim'ul'o de S-ro Iliescu, fraŭd'uz'is la leĝ'o'n 112 por kontraŭ'leĝ'e aĉet'i mult'a'j'n hav'aĵ'o'j'n. Tiam mult'a'j kompren'is tio'n, kiel rimed'o'n por prezid'ant'o iliescu favor'i si'a'j'n politik'a'j'n amik'o'j'n ebl'ig'ant'e ili'n aĉet'i mal'mult'e'kost'e la luks'a'j'n vila'o'j'n, kiu'j'n ili okup'as. Nun'temp'e S-ro Hrebenciuc est'as en'volv'it'a en kontraŭ'leĝ'a restitu'o de arb'ar'o por domaĝ'o de 303 milion'o'j da eŭr'o'j.

Li ne est'as la sol'a. Mult'a'j esplor'o'j de la naci'a kontraŭ'korupt'a prokuror'ej'o koncern'as kontraŭ'leĝ'a'j'n restitu'o'j'n far'it'a'j'n de membr'o'j de la Naci'a Instanc'o por Restitu'o de Posed'aĵ'o'j (ANRP). Ekzempl'e S-in'o Alina Bica, eks'ĉef'o de la kontraŭ'teror'ist'a prokuror'ej'o kaj membr'o de ANRP, est'as suspekt'at'a pri supertaksado de teren'o kaj pag'ad'o de mon'kompens'o de 62 milion'o'j da eŭr'o'j al afer'ist'o proksim'a de la reg'ant'o'j. Tiel, ankaŭ la eks'posed'ant'o'j est'as viktim'o'j de tiu situaci'o. En Bukareŝt'o, el 43 155 restitupetoj far'it'a'j en 2001, 16 548 daŭr'e atend'as pri'trakt'o'n.

Juli'a Beurq

Milit'o-bru'o ĉe la land'lim'o

IOm Pli Sud'e, la etn'o-islam'ism'a Alianc'it'a'j demokrati'a'j Fort'o'j — Naci'a Arme'o por Liber'ig'o de Ugando (ADF-NALU), baz'it'a en DRK kaj sub'ten'at'a de la reg'ist'ar'o de Ĥartumo, regul'e atak'as Ugandon, sen ke la kong'o'land'a reg'ist'ar'o far'as i'o'n ajn por kontraŭ'i tio'n. Kinŝaso kompren'ebl'e “bedaŭr'as” oficial'e tiu'j'n batal'o'j'n kaj pretend'as, ke ĝi klopod'as ĉes'ig'i ili'n. Real'e, la prezid'ant'o Joseph Kabil'a, inter'konsent'e kun Ĥartumo, kontent'as vid'i si'a'j'n kontraŭ'ul'o'j'n el orient'a Afrik'o ĝen'at'a'j de mult'eg'e da et'a'j lok'a'j konflikt'o'j, kiu'j, sen ver'e en'danĝer'ig'i ili'n, daŭr'e ili'n mal'fort'ig'as kaj “nebul'ig'as” ili'a'n inter'naci'a'n bild'o'n. Kinŝaso kaj Kampal'o est'as en konkurenc'a pozici'o por la ekspluat'ad'o de la petrol'o de la Lag'o Albert'o, sur ili'a komun'a land'lim'o. La prezid'ant'o Kabil'a est'as bon'e lok'it'a por kon'i la lig'il'o'j'n inter si'a'j ruandaj mal'amik'o'j kaj si'a'j ugandaj mal'amik'o'j, ĉar li mem est'as eks'oficir'o de la ribel'a mov'ad'o Rassemblement congolais pour la democratie (RCD), kiu'n Ugando kaj Ruando sub'ten'is kiam ili prov'is konker'i la ŝir'pec'o'j'n de tio, kio'n oni ankoraŭ nom'is Zairo, mez'e de la 1990-aj jar'o'j.

Resum'e, ne'stabil'ec'o reg'as sur lini'o, ir'ant'a de la land'lim'o inter la Centr-Afrik'a Respublik'o kaj Sud-Sudano ĝis Sud-Kivuo kaj la bord'o'j de la lag'o Tanganjik'o. Tio ne est'as ver'e zon'o de tempest'o sed almenaŭ de fort'a'j vent'o'puŝ'o'j, kie la ŝtat'o'j reg'ad'as pli teori'e ol praktik'e: escept'e en la ĉef'urb'o'j, la centrafrik'a Respublik'o, la Sud-Sudano, Burundo kaj la DRK ne dispon'as la arme'a'j'n kaj polic'a'j'n rimed'o'j'n por aplik'i real'a'n aŭtoritat'o'n. Ugando kaj Ruando, si'a'flank'e, mal'facil'e streb'as reg'i si'a'n periferi'o'n.

Ĉiu'j land'o'j de la region'o est'as, pro divers'a'j kial'o'j, grav'e mal'fort'ig'it'a'j. En centrafrik'a Respublik'o, la intern'a milit'o, kiu'n Franc'uj'o antaŭ'ne'long'e ĉes'ig'is, ne las'is si'a'n lok'o'n al stabil'a situaci'o, kaj la franc'a “patron'o” rest'as en ne'cert'a situaci'o: kiam kaj kiel ĝi pov'os re'tir'i si'a'j'n trup'o'j'n? En Sud-Sudano, la intern'a milit'o, kiu komenc'iĝ'is en decembr'o 2013, iom post la sen'de'pend'iĝ'o, est'as supoz'at'a trov'i si'a'n solv'o'n en la pac'inter'konsent'o sub'skrib'it'a en aŭgust'o 2015 en Ad'is-Abebo sub la aŭspici'o de la Inter'reg'ist'ar'a Aŭtoritat'o por Dis'volv'iĝ'o (angl'e: Ig'ad). La aplik'ad'o de la inter'konsent'o komenc'iĝ'is, sed ĝi'a'j ŝanc'o'j sukces'i est'as mal'grand'a'j. La batal'o'j, kiu'j neniam ver'e ĉes'is, pov'as ĉiu'moment'e re'komenc'i.

Promoci'it'a de la Afrik'a Uni'o al la rang'o de region'a patron'o, la uganda prezid'ant'o Yoweri Museveni, kiu reg'as de tri'dek jar'o'j, ne bezon'as si'a'flank'e per'fort'i la Konstituci'o'n por re'kandidat'iĝ'i al la prezid'ant'a'j elekt'o'j de ĉi-jar'o: li jam modif'is ĝi'n en 2005 por liber'iĝ'i el ĉia lim'ig'o de la mandat-nombr'o. S-ro Paul Kagamé, li'a eks'a oficir'o pri sekret'a inform'ad'o far'iĝ'int'a prezid'ant'o de Ruando, ĵus sam'e far'is en Kigali, per bon'e organiz'it'a referendum'o; li rest'as protekt'it'a de la aŭreol'o de si'a milit'a venk'o de 1994 kontraŭ la genocidfarintoj. En Kinŝaso, s-ro Kabil'a ŝat'us far'i simil'a'n operaci'o'n, sed li ne reg'as si'a'n Parlament'o'n sam'e bon'e kiel s-ro Museveni, kaj li ne kapabl'as ĉantaĝ'i, kiel far'as s-ro Kagamé, pri la tem'o: “Est'as mi aŭ la ĥaos'o”.

Por la prezid'ant'o Kabil'a, neces'as do zigzag'e navig'i. Kaj tie, la konstituci'o-per'fort'ad'o de li'a sam'rang'ul'o Nkurunziza pov'as li'n serv'i. En decembr'o 2015, la konga arme'o ja arest'is en Kivuo batal'ant'o'j'n burundajn, ruandajn kaj kong'o'land'a'j'n, ĉiu'j'n eks'membr'o'j'n de la M23, ven'int'a'j'n de Ruando kaj sur'voj'e al Burundo. Tem'as laŭ'dir'e pri dek'o da hom'o'j task'it'a'j varb'i agit'ant'o'j'n por mal'stabil'ig'i s-ro'n Nkurunziza. S-ro Kabil'a, sen est'i respond'ec'a pri io ajn, pov'as do uz'i grav'a'n element'o'n por silent'ig'i si'a'n intern'a'n opozici'o'n. Tiu ĉi mal'facil'e pov'os lok'i la debat'o'n sur la teren'o'n de konstituci'a manipul'ad'o, se milit'a'j bru'o'j aŭd'iĝ'as ĉe la ruanda land'lim'o. Tio est'as la sol'a sufiĉ'e grav'a minac'o por silent'ig'i la kritik'o'j'n kaj prav'ig'i urĝ'o-stat'o'n, kiu'n mult'a'j opozici'ul'o'j est'us dev'ig'it'a'j akcept'i, por ne vid'i si'a'n patriot'ism'o'n suspekt'at'a.

Ankaŭ la ruanda prezid'ant'o pov'as trov'i interes'o'n en la mal'bon'iĝ'o de la situaci'o en Burundo. S-ro Nkurunziza ĉiu'rimed'e prov'as etn'ig'i la konflikt'o'n, akuz'ant'e la tuciojn est'i sub'ten'ant'o'j de la ribel'o — dum ĉiu'j ribel'ant'o'j est'is hutuoj, eks'a'j kompan'o'j de s-ro Nkurunziza mem. Sed li'a sam'rang'ul'o el Kigali, kiu rev'as re'star'ig'i en Burundo la tucian reĝim'o'n, kiu'n li re'star'ig'is en Ruando antaŭ du'dek jar'o'j, hodiaŭ sub'ten'as la burund'an ribel'ad'o'n.

La batal'ant'o'j arest'it'a'j en Kivuo est'as membr'o'j de li'a mov'ad'o, la M23, kiu'j deklar'as sekv'i s-ro'n Alexis Sinduhije, burund'an tucian fuĝ'int'a'n politik'ist'o'n. Sam'e kiel est'is la general'o Je'a'n Bikomagu, eks'a stab'estr'o de la burundaj arme'o'j, far'iĝ'int'a moder'ul'o, murd'it'a la 15-an de aŭgust'o far'e de “ne'kon'at'o'j”. S-ro Kagamé, kies aŭtoritat'em'a'j metod'o'j pli kaj pli ŝok'as la “inter'naci'a'n komun'um'o'n”, bezon'as iom da per'fort'o por de'turn'i la atent'o'n, precip'e se tiu per'fort'o al'port'as, tra la amas'inform'il'o'j, ek'trem'o'j'n — tre ver'ŝajn'e tro'ig'it'a'j'n — pri “genocid'o”.

Sen'katen'ig'i etn'a'j'n mal'am'o'j'n est'as el'prov'it'a recept'o por ating'i la reg'pov'o'n en la region'o de la Grand'a'j Lag'o'j. La prezid'ant'o Museveni, task'it'a de la Afrik'a Uni'o solv'i la kriz'o'n en Burundo, dum li mem ignor'is la lim'o'j'n de la prezid'ant'a mandat'o en Ugando, ne dispon'as pri la neces'a moral'a kaj politik'a aŭtoritat'o. Sekv'e, li preskaŭ ne ag'as. Kaj, dum li ne ag'as, la per'fort'o kresk'as, en politik'a kun'tekst'o, kie la struktur'a'j mis'funkci'o'j hav'as pli da profit'ant'o'j ol da kontraŭ'ant'o'j. La last'a'n foj'o'n, kiam sam'spec'a'j taktik'a'j kalkul'o'j okaz'is en la region'o, en 1996, tio rezult'ig'is tri milion'o'j'n da mort'int'o'j.

Gérard PRUNIER

La mit'o de la hutuoj kaj de la tucioj

HISTORIISTOJ kaj soci'olog'o'j abund'e montr'is, ke la tucioj kaj la hutuoj ne konsist'ig'as trib'o'j'n aŭ etn'o'j'n: ili ne de'ven'as de mal'sam'a'j teritori'o'j; ili hav'as sam'a'n lingv'o'n, sam'a'n kultur'o'n kaj sam'a'j'n religi'a'j'n referenc'o'j'n. Ankaŭ ne tem'as pri kast'o'j, ĉar la miks'it'a'j ge'edz'iĝ'o'j est'is ĉiam oft'a'j.

La vort'o la plej adapt'it'a est'as do “orden'o'j”, kun la signif'o kiu'n ĝi hav'is antaŭ 1789. Sed se oni pens'as pri Eŭrop'o de antaŭ la franc'a revoluci'o, oni vid'as, ke la orden'o'j organiz'is tie tre grand'a'n divers'ec'o'n de rilat'o'j, sam'temp'e inter si'a'j membr'o'j kaj unu kun la ali'a'j. En Ruando, la ne'formal'a kontrakt'o patron'o-klient'o, la ubuhake, est'is tre sever'a, ĉar ĝi don'is al la amas'o da hutuaj kamp'ar'an'o'j status'o'n proksim'a'n al servut'ec'o. En Burundo, la kontrakt'o ubugabire en'konduk'is pli toler'ebl'a'j'n rilat'o'j'n: la labor'o est'is ne'konstant'a kaj est'is sen'mon'a inter'ŝanĝ'o ( ekzempl'e labor'o kontraŭ la uz'o de la brut'ar'o).

Ali'a grand'a diferenc'o: la ruanda reĝ'land'o larĝ'e uz'is kiel rimed'o'n milit'o'n. Ĝi est'is tiel konstant'e en konflikt'o kun si'a'j najbar'o'j, la reĝ'land'o'j de Nkore (en la nun'a Ugando), de Karagwe (en la nord-okcident'o de nun'a Tanzanio) kaj de la Kivuoj (en Kongo). Ruando est'is kvazaŭ la Prus'uj'o de la region'o, ne Bavar'uj'o. Burundo montr'iĝ'is mult'e pli pac'em'a sed dev'is defend'i si'n front'e al Ruando. Krom'e, dum en Ruando la reĝ'a dinasti'o est'is klar'e ident'ig'it'a al la tucioj, en Burundo la monarĥ'a dinasti'o Garwa est'is konsider'at'a nek tucio nek hutua, sed kiel apart'a grup'o, kiu en'korp'ig'is la naci'a'n ident'ec'o'n.

G. PRUNIER

La ne'trov'ebl'a pac'o — Kronologi'o

1960. Sen'de'pend'iĝ'o de Kongo.

1962. Sen'de'pend'iĝ'o de Burundo kaj Ruando.

1963. En Ruando, amas'murd'ad'o de tucioj far'e de la hutuaj reg'ant'o'j.

1965. Murd'o de la hutua ĉef'ministr'o de Burundo, Pierre Ngendandumwe.

1972. Amas'murd'ad'o de tucioj en la sud'o de Burundo. Sub'prem'o kaj ekzil'o de cent'mil'o'j da hutuoj.

1973. Puĉ'o de la hutua general'o Juvénal Habyarimana en Ruando. Amas'murd'ad'o de tucioj.

1986. Arme'a puĉ'o port'as al la reg'posten'o s-ro'n Yoweri Museveni en Ugando.

1-a de oktobr'o 1990. Arme'a ofensiv'o de la Front patriotique rwandais FPR (Ruanda Patriot'a Front'o) de s-ro Paul Kagamé, el Ugando.

1993. En Burundo, elekt'o en juni'o de la hutua prezid'ant'o Melchior Ndadaye, kiu est'as murd'it'a la 21-an de oktobr'o. Komenc'o de la intern'a milit'o. Inter'konsent'o'j de Aruŝo inter la ruanda reg'ist'ar'o kaj la FPR.

1994, 6-a de april'o. La prezid'ant'o'j Habyarimana (Ruando) kaj Cyprien Ntaryamira (Burundo) mort'as pro atenc'o. April'o-juli'o: genocid'o de la tucioj en Ruando. For'pel'ant'e la genocidfarintojn, la FPR pren'as la reg'ad'o'n.

1996-1997. Invad'o de Zairo far'e de la ruanda arme'o, kiu post'ĉas'as la genocidfarintojn, ek'ig'as la unu'a'n Kongo-milit'o'n. Ĝi fin'iĝ'as per renvers'o de Joseph Mobutu far'e de Laurent-Désiré Kabil'a.

1996. S-ro Museveni gajn'as la prezid'ant'a'n elekt'o'n en Ugando. Li est'as re'elekt'it'a en 2001, en 2006 kaj en 2011.

1997. Zairo far'iĝ'as la Demokrat'a Respublik'o Kongo (DRK).

1998-2002. Du'a Kongo-milit'o, ek'ig'it'a de ribel'ad'o en la provinc'o Kivuo. Ses land'o'j part'o'pren'as en ĝi: DRK, Namibi'o, Angolo, Zimbabvo, Ruando kaj Ugando.

2000. S-ro Kagamé est'as elekt'it'a prezid'ant'o de Ruando. Re'elekt'it'a en 2003 kaj en 2010. La burunda reg'ist'ar'o, la opozici'o kaj la ribel'ant'a'j trup'o'j sub'skrib'as la inter'konsent'o'n de Aruŝo, kiu fin'as la intern'a'n milit'o'n kaj met'as la baz'o'j'n de re'ven'o al plur'parti'a demokrati'o.

2001. S-ro Joseph Kabil'a sukced'as al si'a murd'it'a patr'o. Li est'as elekt'it'a prezid'ant'o en 2006, kaj re'elekt'it'a en 2011.

2005. Liber'a'j plur'parti'a'j elekt'o'j en Burundo. S-ro Pierre Nkurunziza far'iĝ'as prezid'ant'o.

2010. S-ro Nkurunziza est'as re'elekt'it'a okaz'e de balot'o kontest'at'a kaj sekv'at'a de per'fort'aĵ'o'j.

2015. 26-a de april'o. En Burundo, komenc'o de manifestaci'o'j kontraŭ la kandidat'iĝ'o de s-ro Nkurunziza por tri'a mandat'o.

13 ĝis 15-a de maj'o. Puĉ'o-prov'o.

21-a de juli'o. Kontest'at'a re'elekt'o de s-ro Nkurunziza. Manifestaci'o'j, per'fort'a represio.

12-a de novembr'o 2015. La rezoluci'o 2248 de la Sekur'ec-Konsili'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j pet'as star'ig'o'n de dialog'o en Burundo.

18-a de decembr'o. La Afrik'a Uni'o propon'as al Bujumburo kre'ad'o'n de afrik'a Misi'o de prevent'o kaj protekt'o en Burundo, kiu est'as rifuz'it'a.

23-a de decembr'o. La opozici'o kre'as la Respublik'a'j'n Fort'o'j'n de Burundo (Forebu).

La du demokrati'o'j

Kiel Klar'e indik'as Noam Chomsky,* “la kern'a demand'o est'as la mal'simil'a'j koncept'o'j pri demokrati'o. La liberal'a demokrati'o konsider'as la civit'an'o'n kiel konsum'ant'o'n, observ'ant'o'n, ne kiel part'o'pren'ant'o'n. La publik'o hav'as la rajt'o'n re'ĝust'ig'i politik'o'j'n, kiu'j hav'is origin'o'n ali'lok'e, tamen se la afer'o ir'as trans tiu'j lim'o'j, tiam oni jam ne hav'as demokrati'o'n, sed kriz'o'n de la demokrati'o, kiu'n grav'as ia'manier'e solv'i”. La liberal'a demokrati'o hav'as kiel cel'o'n garanti'i la konserv'ad'o'n de la privilegi'o'j'n de la elit'o'j kaj ŝajn'ig'i la aspekt'o'n de demokrati'a reĝim'o. En 1786, dum la procez'o de pret'ig'o de la Konstituci'o de Uson'o, James Madison, unu el la founding fathers de la uson'a demokrati'o kaj ties kvar'a prezident'o (1809-1817), defend'is el la tribun'o, ke “la demokrati'o util'as por protekt'i la riĉ'ul'o'j'n kaj ties propr'aĵ'o'j'n kontraŭ la prem'o'j por re'distribu'ad'o far'e de la mal'riĉ'ul'o'j”. De post 230 jar'o'j la liberal'a koncept'o de demokrati'o konserv'iĝ'as, sed la kapital'ist'o'j est'as ali'a'j: potenc'a'j akci'a'j societ'o'j trans'naci'a'j, kun en'spez'o'j pli grand'a'j ol la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) de mult'a'j land'o'j, kontrol'it'a'j de financ'a'j instituci'o'j, la ver'a'j posed'ant'o'j de la politik'a potenc'o. La kapital'ism'o tut'mond'iĝ'is kaj ankaŭ ĝi'a estrad'o. Laŭ ĝi'a vizi'o la demokrati'o sub'met'iĝ'u al ili'a'j interes'o'j. Kaj kie ĝi ne konven'as, ili'a'j interes'o'j hav'u super'reg'o'n. Tiu'j du jar'cent'o'j ja tra'viv'is moment'o'j'n de vast'a popol'a mobiliz'ad'o, revoluci'o'j'n, konker'ad'o'n de rajt'o'j, nov'a'j'n form'o'j'n de ekzerc'ad'o de la politik'a potenc'o. En Sud'amerik'o, la last'a'j'n du'dek jar'o'j'n, ili far'iĝ'is il'o por la konstru'ad'o de nov'a'j pli'mult'o'j, kiu'j est'as defi'ant'a'j la potenc'o'n de la elit'o'j.

La disput'o est'as la sam'a: kiu kontrol'as la potenc'o'n kaj kun kiu cel'o. Kaj se la potenc'o manifest'iĝ'as per la demokrati'o, nu kiu kontrol'as la demokrati'o'n? Est'as du vizi'o'j pri demokrati'o: tiu esprim'it'a de James Madison kaj la ali'a, konstru'it'a de la social'a'j batal'o'j kaj registr'it'a en kelk'a'j el la nov'a'j konstituci'o'j de Latin'amerik'o, laŭ kiu'j la soci'a just'ec'o, la solidar'ec'o, la kun'labor'ad'o, la valor'ig'o de la publik'a sfer'o, la oportun'o part'o'pren'i kaj la respekt'o al la divers'ec'o kaj al la natur'o est'as agnosk'it'a'j kaj stimul'it'a'j.

Kial est'iĝ'as tiu disput'o? La elit'o'j de la land'o cel'as instituci'a'n ord'ig'o'n, kiu defend'u ili'a'j'n privat'a'j'n interes'o'j'n kontraŭ la interes'o'j de la pli'mult'o. En la brazila ekzempl'o la koalici'a prezidentismo kaj la Kongres'o kapt'it'a de la ekonomi'a potenc'o lud'as tiu'n rol'o'n. Tamen ankaŭ est'as grand'a klopod'o por la firm'ig'o de la hegemoni'o de la liberal'a pens'manier'o en la societ'o per'e de konstant'a klopod'o persvad'i la loĝ'ant'ar'o'n, ke la situaci'o est'as pli bon'a tia, kia ĝi est'as, ke ne ekzist'as alternativ'o. En ekstrem'a okaz'o la elit'o'j ne hezit'as uz'i per'fort'o'n, kvankam selekt'e aplik'it'a'n.

En'e de kapital'ism'o tiu kapabl'o reg'i la demokrati'o'n ĉiam konserv'iĝ'is en la man'o'j de la privat'a sektor'o, pri kio ĝi ne rezign'as. La amas'inform'il'o'j far'iĝ'is il'o je ties serv'ad'o. La strategi'o konsist'is en konserv'i la demokrati'a'j'n politik'a'j'n struktur'o'j'n formal'e ne tuŝ'ebl'a'j, sed sen ia ajn en'miks'o en la ekonomi'a politik'o.

La liberal'ul'o'j, pli bon'e dir'it'e, la nov'liberal'ul'o'j en tiu konjunktur'o post la “dis'volv'iĝ'em'a prov'o” de 2011, vol'as re'hav'ig'i la gvid'ad'o'n de la ekonomi'a politik'o kaj sub'met'i la ŝtat'o'n al si'a'j privat'a'j interes'o'j. Kontraŭ tiu'j interes'o'j okaz'as la popol'a'j mobiliz'o'j kaj kampanj'o'j, ekzempl'e, por politik'a re'form'o cel'ant'a ŝtat'o'n pli kaj pli publik'a kaj direkt'it'a al ĉies interes'o'j. Tiu'j noci'o'j jam sufiĉ'e montr'as la ec'o'n de la disput'o cel'e al la instituci'a organiz'o.

La ĉef'a disput'o est'as por kor'o'j kaj mens'o'j. La reg'ant'a'j klas'o'j, al'propr'ig'ant'e al si la demokrati'o'n, al'port'ad'is al si, laŭ'long'e de la temp'o, la plej potenc'a'j'n il'o'j'n kaj teknik'o'j'n de komunik'ad'o por streb'e konvert'i si'a'n mondokoncepton en mondokoncepton de la tut'a soci'o kaj sekur'ig'i ĉi ties obe'em'a'n kondut'o'n. La teknik'o'j de propagand'o kaj konvink'o dis'volv'it'a'j de la merkat'o est'as met'it'a'j je dispon'o de tiu'j politik'a'j interes'o'j.

Nu, se la teknik'o'j est'as je ili'a dispon'o kaj la amas'inform'il'o'j est'as en ili'a'j man'o'j, kio do mank'is al la reg'ant'a'j klas'o'j por firm'iĝ'i kiel hegemoni'a'j? Kio permes'is, ke en la last'a'j dek kvin jar'o'j en Sud'amerik'o la reg'ant'a'j klas'o'j iam perd'is la konduk'ad'o'n de la politik'a procez'o?

La kern'a faktor'o est'is la organiz'ad'o kaj la politik'a kler'ig'ad'o ĉe signif'a'j soci'a'j sektor'o'j sub'prem'it'a'j, kiu'j rifuz'is la pasiv'a'n kondut'o'n, al ili destin'it'a'n de la politik'a sistem'o. En la land'o'j de la And'o'j el'star'as la procez'o de indiĝen'a organiz'ad'o en naci'a'j konfederaci'o'j, kiu'j ek'ag'ad'is en la politik'o. En Brazilo la riĉ'ec'o kaj la divers'ec'o de la organiz'aĵ'o'j de la civil'a soci'o, kiu'j est'iĝ'is defend'e de rajt'o'j montr'iĝ'is rimark'ind'a'j, mobiliz'ant'e vast'a'j'n sektor'o'j'n kaj direkt'ant'e si'a'n politik'a'n fort'o'n por la konstru'ad'o kaj elekt'ad'o de la Parti'o de la Labor'ist'o'j (PT).

Du'a faktor'o est'is, ke la popol'a sub'ten'o al la nov'a'j estr'ar'o'j embaras'is la el'pens'ad'o'n de nov'a versi'o far'e de la elit'o'j, per kio ili hav'us kapabl'o'n persvad'i la pli'mult'o'j'n apog'i ili'a'n projekt'o'n de soci'o.

Antaŭ la ne'ebl'ec'o venk'i per la voĉ'o, la elit'o'j ĉi tie en Brazilo decid'is atenc'i kontraŭ la demokrati'o'n per prov'o est'ig'i puĉ'o'n, sub'aĉet'ant'e la Kongres'o'n, mobiliz'ant'e la amas'inform'il'o'j'n por gigant'a kampanj'o kaj, kun apog'o de part'o de la justic'a pov'o, komenc'ant'e mal'kaŝ'a'n milit'o'n kontraŭ la reg'ist'ar'o kaj PT.

Akord'e kun la inter'naci'a kapital'ism'o, kiu re'nov'ig'as la versi'o'n, per kiu re'eĥ'as la Vaŝington'a Inter'konsent'o, la brazila elit'o pren'is kiel rimed'o'n la ekonomi'a'n teror'ism'o'n, katastrof'a'j'n analiz'o'j'n kaj konjekt'o'j'n pri la brazila ekonomi'o,* distord'ant'e real'o'n, laŭ kiu la makro'ekonomi'a'j indik'il'o'j ne montr'is nepr'a'n re'ord'ig'o'n, des mal'pli ke ĝi tiel radikal'e okaz'us. Kaj ĝi propon'is kiel solv'o'n por la kriz'o la sam'a'n politik'o'n de kontrol'o de el'spez'o'j, kiu'n la Inter'naci'a Mon'a Fondus'o (IMF), Eŭrop'a Komision'o kaj Eŭrop'a Centr'a Bank'o trud'is al Greki'o.

La sukces'o de la mobiliz'ad'o far'e de la amas'inform'il'o'j en la milit'o kontraŭ la reg'ist'ar'o kaj favor'e al la politik'o'j de re'ord'ig'o est'is pruv'o de la grand'eg'a potenc'o de tiu'j entrepren'o'j de komunik'ad'o. Kaj en la milit'o de la komunik'ad'o, “la kern'a demand'o est'as la elekt'o de la agend'o kaj de la tem'o'j trakt'ot'a'j, la gam'o de permes'at'a'j opini'o'j, la premis'o'j ne'dub'ebl'a'j, kiu'j direkt'as la produkt'ad'o'n de la inform'ad'o kaj la koment'o'j, la mondokoncepto, kiu struktur'as tiu'j'n argument'o'j'n”.*

Tamen, kiel atent'ig'as Rancière, la disput'o pri rajt'o'j neniam okaz'as abstrakt'e. Ĝi est'as demand'o de tiu'j, kiu'j ne hav'as, pri io ja konkret'a. Kiam Lul'a lanĉ'is la program'o'n Fome Zero (Nul'a Mal'sat'o), unu el si'a'j unu'a'j administraci'a'j iniciat'o'j, li don'is direkt'o'n al la publik'a agend'o kaj stimul'is la debat'o'n pri la afer'o. Kiam la dekstr'em'a intelekt'ul'ar'o kaj la amas'inform'il'o'j pled'as pri la “neces'o de la re'ord'ig'o” por al'front'i la kriz'o'n, ili direkt'as la politik'a'n debat'o'n al tiu tem'o, kaj ne al ali'a. Kaj la reg'ist'ar'o kaj la maldeskstrularo montr'iĝ'is ne kapabl'a re'bat'i tiu'n agend'o'n. Fakt'e ili asimil'is la konservativ'a'n konjekt'o'n pri la konjunktur'o karakteriz'it'a kiel kriz'a, kaj eĉ la postul'o'n de la re'ord'ig'o.

Kiu sukces'as dikt'i en la publik'a medi'o la tem'o'j'n, kiu'j est'as de si'a interes'o, tiu dev'ig'as la kontraŭ'ul'o'n diskut'i pri ili, lim'ig'as la kverel'o'n al la kamp'o'j de si'a interes'o, prezent'as si'a'n versi'o'n kiel la solv'o'n por la problem'o'j de la land'o.*

La fakt'o est'as, ke la dekstr'ul'ar'o ne sukces'is propon'i en Brazilo tut'land'a'n projekt'o'n, sufiĉ'a'n por disput'i la prefer'o'n de la elekt'ant'ar'o en la balot'ad'o de 2014. Ĝi en'fokus'ig'is si'a'n kampanj'o'n je la argument'o de ekonomi'a teror'ism'o kaj la urĝ'o evit'i katastrof'o'n. Kaj atak'is la reg'ist'ar'o'n kaj PT-on, akuz'ant'e ili'n pri ne'kompetent'ec'o kaj korupt'ad'o. Tamen tio ne est'as fenomen'o ekskluziv'a al Brazilo. Ĉie ajn ŝajn'as el'ĉerp'it'a la repertuar'o da log'aĵ'o'j, kiu'j'n la kapital'ism'o propon'as.

Kaj en Brazilo kaj ekster'e oni spekt'as la hard'iĝ'o'n de la politik'a lud'o. La diskurs'o est'as la sam'a. Tie ĉi fam'a'j nov'liberal'a'j ekonomik'ist'o'j publik'e asert'as per'e de la brazila gazet'ar'o, ke nepr'as okaz'ig'i la recesi'o'n kaj la sen'labor'ec'o'n por mal'alt'ig'i la kost'o'n de la labor'o. Jen milit'deklar'o kontraŭ la labor'ist'o'j.

Kun la Kongres'o sub la reg'ad'o de la grand'a'j entrepren'ist'o'j kaj kun la dub'o pri la legitim'ec'o de la politik'a sistem'o, inkluziv'e de la parti'o'j, la brazila demokrati'o fal'as en danĝer'o'n. Signif'a part'o de la loĝ'ant'ar'o ne sent'as si'n reprezent'at'a en si'a'j interes'o'j, kaj tia'manier'e est'iĝ'as pretekst'o'j por la aper'o de nov'a ond'o konservativ'a kaj de nov'a'j mal'toler'em'a'j fi'ag'o'j en la soci'o, kiel trov'i la rimed'o'n de la privat'a venĝ'o kaj kulp'ig'i la mal'riĉ'ul'o'j'n pro la per'fort'o en la soci'o.

La versi'o'j de la dekstr'ul'ar'o hav'as la monopol'o'n sur la konservativ'a'j amas'inform'il'o'j, incit'ant'e grand'a'n part'o'n de la loĝ'ant'ar'o kulp'i la reg'ist'ar'o'n pro kriz'o kre'it'a de la ekonomi'a potenc'o. Ili'a'j special'ist'o'j pri la influ'o de la publik'a opini'o invent'as la konven'a'j'n iluzi'o'j'n, tro'simpl'ig'o'j'n afekci'e potenc'a'j'n, kiu'j atribu'as al la reg'ist'ar'o kaj al PT la korupt'ad'o'n, la “fuŝ'a'n administr'ad'o'n”, la risk'o'n de sen'labor'ec'o, la inflaci'o'n, la perd'o'n de la aĉet'pov'o en part'o de la loĝ'ant'ar'o.

La urugvaj'an'o Aram Aharonian, fond'int'o de TeleSur, avert'as: “Ni viv'as en plen'a kultur'a batal'o: la milit'o por la impon'o de kolektiv'a'j iluzi'o'j efektiv'iĝ'as per'e de il'o'j kibernetik'a'j, aŭd'o'vid'a'j kaj gazet'ar'a'j... Tem'as pri konstant'a'j ruz'aĵ'o'j, notic'o'j... kiu'j ne hav'as kun'tekst'o'n, sed kiu'j sukces'as ŝok'i la kolektiv'o'n kaj jam est'is uz'at'a'j por mal'stabil'ig'i la popol'a'j'n reg'ist'ar'o'j'n de Latin'amerik'o”.*

“La amas'inform'il'o'j jam ne al'pren'as la okaz'aĵ'o'j'n. Ĝi gener'as versi'o'j'n kaj prov'as trans'form'i ili'n en ver'aĵ'o'n”, avert'is la soci'olog'o Laymert Garcia dos Santos.* Laŭ tiu profesor'o, la afer'o est'as tia'manier'e grav'a, ke la rilat'o inter ver'o kaj mensog'o, inter ver'o kaj fikci'o est'as tut'e sku'it'a. “Ni ating'is punkt'o'n, en kiu ŝtel'ist'o'j kri'as “kapt'u ŝtel'ist'o'n” por ne ŝtel'ist'o'j. Kaj la tromp'o efik'as! Est'as gigant'a invers'ig'o de valor'o'j”, ironi'is li.

La disput'o inter mal'simil'a'j vizi'o'j pri demokrati'o konkret'iĝ'as en la disput'o pri versi'o'j kaj per la disput'o pri la publik'a agend'o. Est'as task'o de la civit'an'ec'o for'bat'i, mobiliz'ant'e si'a'j'n kolektiv'o'j'n, la manipul'ad'o'n kaj la reg'ad'o'n, kiu'n la amas'inform'il'o'j trud'as al ni'a soci'o; est'as intelekt'a task'o si'n'defend'i, kio en'ten'as la demand'o'n ĝis nun ne tuŝ'it'a'n pri la demokrati'ig'o de la amas'inform'il'o'j, kaj propon'i pozitiv'a'n agend'o'n por la soci'o.

Silvi'o CACCIA Bav'a.

Tiu ĉi artikol'o est'as traduk'it'a el la portugal'a “Retomando o fi'o da meada”, ĉef'artikol'o de januar'o 2016, Le Monde Diplomatique Brasil.

“la prioritat'o est'as la social'a Eŭrop'o”

Inter Tia'j mal'dekstr'a'j reg'ant'o'j la dis'iĝ'o est'as klar'a. Ĝi observ'ebl'as en la urn'o'j, ĝi observ'ebl'as sur la strat'o'j. La antaŭ'stat'o kaj ties hom'o'j est'as rifuz'at'a, ili'a politik'a baz'o mal'grand'iĝ'as. La cert'ec'o, ke tiu ĉi sistem'o far'iĝ'is nereformebla, ke la mal'egal'ec'o'j pov'as nur profund'iĝ'i, ke la kriz'o'j instru'as al ili neni'o'n, nun en'flu'as en la soci'o'n. Kaj la amas'iĝ'o de for'konfes'o'j, kiu karakteriz'as preskaŭ ĉiu'kamp'e la fin'a'n faz'o'n de la mandat'o de la franc'a prezid'ant'o ricev'as preskaŭ pedagogi'a'n valor'o'n. Ĉar ĉiu jam imag'as la sent'o'n de mal'esper'o, kiu glaci'ig'us la land'o'n post eventual'a re'elekt'o de s-ro Hollande aŭ de re'ven'o de s-ro Sarkozy.

En tia situaci'o de ĉiu'j element'o'j, la risk'em'o grand'iĝ'as, escept'e se oni las'as la iniciat'o'n kaj la avantaĝ'o'n al la ekstrem'dekstr'o. La teror'ism'o kaj la milit'o daŭr'e plu'ten'as ŝajn'a'n naci'a'n kun'ten'iĝ'o'n, sed la soci'a de'klas'iĝ'o kaj la mal'larĝ'iĝ'o de la est'ont'ec'o por la daŭr'o ne bon'e harmoni'as kun politik'a stabil'ec'o. Ĉio'n ĉi si'a'manier'e esprim'as la nov'a'j figur'o'j de la mal'dekstr'o. Ili'a paŝ'o est'as mem'cert'a, ili'a direkt'iĝ'o mal'cert'a. Sed la punkt'o'j de histori'a baskul'ad'o est'as ĝust'e tiu'j ĉi moment'o'j, en kiu'j neces'as ag'i anstataŭ sub'iĝ'i, ek'mov'iĝ'i anstataŭ atend'i.

Serge HALIMI.

Kern'a rol'ant'o Sud-Sud'a

Ĝi jam far'iĝ'is la kern'o de la Sud-Sud'a komerc'a kaj invest'a lig'o, anstataŭ'is Japani'o'n kaj Uson'o'n kiel la ĉef'a komerc'a partner'o de preskaŭ ĉiu'j orient'azi'a'j land'o'j, kaj far'iĝ'is ne'mal'hav'ebl'a rol'ant'o en la komerc'o de Sud'amerik'o, Afrik'o kaj Sud'a Azi'o. Ĉini'o nun est'as la ĉef'a komerc'a partner'o de Brazilo, super'int'e Uson'o'n. Est'as simil'a'j tendenc'o'j en Ĉilio, Argentino kaj pli mal'grand'a'j sud'amerik'a'j ekonomi'o'j. Sud-Afrik'a'j eksport'aĵ'o'j al Ĉini'o kresk'is de 1,8% en 1998 al pli ol 12%, kaj import'aĵ'o'j kresk'is de 3% al 15%. Eksport'aĵ'o'j el Barato kresk'is de 2.9% al pli ol 10%, kaj import'aĵ'o'j de 2% al 12%.

Ĉi tio indik'as ke okaz'as remodeligo de la geografi'o de la tut'mond'a komerc'ad'o, kun Ĉini'o ĉe la kern'o de Sud-Sud'a sistem'o de komerc'ad'o centr'it'a en Orient'a Azi'o. Dank'e al nov'a'j region'a'j kaj trans'kontinent'a'j lig'o'j kun Orient'a Azi'o kiel la centr'o, la Sud-Sud'a komerc'o (SSK) kresk'is pli rapid'e dum 20 jar'o'j ol la tut'mond'a komerc'o. En 2013 SSK konsist'ig'is 25% de la tut'mond'a komerc'ad'o, 21% de eksport'o'j de fabrik'it'a'j produkt'o'j, kaj 25% de eksport'o'j de fabrik'aĵ'o'j kun teknik'a intens'ec'o mez'nivel'a kaj alt'a. Dum tiu period'o, la komerc'ad'o inter evolu'int'a'j land'o'j mal'kresk'is de 46% al mal'pli ol 30%. La rezult'o est'as redukt'o de la tradici'a de'pend'ec'o en latin'amerik'a'j, sub'sahar'a'j kaj sud'orient'azi'a'j land'o'j je sol'a'j merkat'o'j en Eŭrop'o kaj Uson'o. Sam'temp'e okaz'is industri'a alt'grad'ig'o, precip'e en Orient'a Azi'o: la porci'o de la mond'a al'don'valor'o per fabrik'ad'o en “evolu'land'o'j” kresk'is de 8,8% al preskaŭ 30%, kaj de la komerc'ad'o de var'o'j de 25% al 47%.

La re'lev'iĝ'o de Ĉini'o jam komenc'is ŝanĝ'i la vertikal'a'j'n Nord-Sud'a'j'n rilat'o'j'n de la epok'o de la Okcident'a'j imperi'o kaj industri'o. Ĉi tio tamen kre'as nov'a'j'n de'pend'ec'o'j'n: kiam Ĉini'o tern'as, partner'a'j emerĝ'a'j land'o'j mal'varm'um'iĝ'as - kiel la nun'a'j mal'haŭs'o'j ĉe eksport'ant'o'j de primar'a'j var'o'j pro la mal'rapid'iĝ'ant'a kresk'o de Ĉini'o. La efik'o de la tut'mond'a kriz'o sur Ĉini'o el'montr'as la neces'o'n de strategi'o por daŭr'i'pov'a evolu'ig'o kiu koncentr'iĝ'os pri en'land'a'j pli'bon'ig'o'j prefer'e ol la kresk'ig'o de eksport'aĵ'o'j. Malgraŭ tio, ni vid'atest'as struktur'a'n ŝanĝ'iĝ'o'n en la ekonomi'a kaj politik'a hierarki'o de la tut'a mond'o.

Adiaŭ Bretton Woods?

La politik'o post'iĝ'as kompar'e kun la ekonomik'o, sed laŭ'paŝ'a re'ord'ig'o de la mond'a politik'o vid'ebl'as en la kresk'ant'a voĉ'o de la Sud'o en organiz'aĵ'o'j kaj klub'o'j (G20), en ĝi'a aktiv'ism'o en la mond'a politik'o, kaj klopod'o'j konstru'i nov'a'j'n inter'naci'a'j'n instituci'o'j'n kiu'j preter'ir'as tradici'a'j'n centr'o'j'n de la aŭtoritat'o. Ĉagren'it'e de la mal'rapid'ec'o de la ŝanĝ'iĝ'o, precip'e en la IMF kaj Mond'a Bank'o, Ĉini'o gvid'as la klopod'o'n de tut'mond'a'j land'o'j de la Sud'o kre'i nov'a'n sistem'o'n por reg'i la mond'a'n ekonomi'o'n. En 2013, Brazilo, Rusio, Barato, Ĉini'o kaj Sud-Afrik'o (la land'o'j BRICS) star'ig'is la New Development Bank (NDB) kun la sid'ej'o en Ŝanhajo, kun kapital'baz'o (mon'o en'pag'it'a kaj promes'it'a) de USD 100 miliard'o'j. Kombin'ant'e invest'a'j'n kaj mon'a'j'n funkci'o'j'n, la nov'a bank'o serv'os kaj kiel kreditinstitucio por infra'struktur'a'j konstru'projekt'o'j kaj kiel mon'rezerv'o por problem'o'j rilat'e al bilanc'o'j de pag'o'j. En 2014 Ĉini'o fond'is la Asian Infrastructure Investment Bank (AIIB), kiu, kiel la NDB, hav'as kapital'baz'o'n de USD 100 miliard'o'j (la Bank'o por Azi'a Dis'volv'iĝ'o, gvid'at'a de Japani'o, hav'as USD 160 miliard'o'j'n, la Mond'a Bank'o USD 220 miliard'o'j'n).

Oni ne sub'taks'u la grav'ec'o'n de ĉi tiu'j iniciat'o'j. Ili prezent'as grand'a'n defi'o'n al la aŭtoritat'o de tradici'a'j regulfarantoj ĉe kiu'j mal'kresk'as la kapabl'o fiks'i la inter'naci'a'n tag'ord'o'n kaj form'i la tut'mond'a'n medi'o'n. La erozi'o'n de la Eŭrop'a-Atlantik'a aŭtoritat'o relief'ig'as la mal'grav'ec'o de mal'nov'a'j klub'o'j (G7) kaj la mal'facil'ec'o ĉe antaŭ'e super'reg'a'j land'o'j kaj blok'o'j (NATO) fiks'i politik'a'j'n tag'ord'o'j'n laŭ ili'a'j prefer'o'j. Tiu sam'a erozi'o vid'ebl'as en la konstant'a regres'o de la legitim'ec'o kaj aŭtoritat'o de la instituci'o'j de Bretton Woods, precip'e la IMF, kies ten'o al la land'o de mez'nivel'a en'spez'o en la Sud'o mal'streĉ'iĝ'is ek'de la fin'a'j 1990aj jar'o'j.

Agnosk'ant'e la defi'o'n, Uson'o intens'e kampanj'is ĉe alianc'it'a'j ŝtat'o'j en Azi'o kaj Eŭrop'o por ke ili ne al'iĝ'u al la AIIB, argument'ant'e ke ĝi ne plen'um'us la norm'o'j'n de la IMF kaj Mond'a Bank'o rilat'e al mal'kaŝ'em'ec'o, ekologi'a kaj soci'a respond'ec'o, kaj demokrat'a estrad'o. La argument'o est'us pli konvink'a se la IMF ne est'us la brak'o de trud'a Eŭrop'a-Atlantik'a disciplin'o por la Sud'o. Escept'e de Japani'o'n, Uson'o ne pov'is persvad'i si'a'j'n plej proksim'a'j'n partner'o'j'n. La New York Times rimark'is: “Oni rigard'is la impet'o'n al'iĝ'i al la Bank'o kiel grand'a venk'o por Ĉini'o en mal'oft'a publik'a al'front'iĝ'o kun Uson'o”*.

La decid'o fond'i la NDB kaj AIIB est'as la rezult'o de mov'ad'o kiu kresk'as ek'de la 1990aj jar'o'j en Orient'a Azi'o kaj Latin'amerik'o re'ag'e al la mis'a priktraktado de region'a'j financ'a'j kriz'o'j far'e de la IMF. La azi'a kriz'o de 1997 ĝis 1998 konvink'is mult'a'j'n orient'azi'a'j'n politik'o'far'ant'o'j'n ke ven'is la temp'o pren'i la est'ont'ec'o'n en si'a'j'n propr'a'j'n man'o'j'n kaj serĉ'i pli grand'a'n aŭtonom'ec'o'n. La kre'o de la nov'a sistem'o hav'as grand'eg'a'j'n implic'o'j'n: esenc'a dimensi'o de la potenc'o en la mond'a politik'o est'as la kapabl'o fiks'i kadr'o'j'n por politik'o'j kaj daŭr'ig'i inter'naci'a'j'n reĝim'o'j'n per'e de plur'land'a'j instituci'o'j. La si'a'temp'a ministr'o pri financ'o'j de Uson'o Lawrence Summers skrib'is, ke oni ebl'e memor'os oktobr'o'n de 2014 (kiam la AIIB est'is fond'it'a) “kiel la moment'o'n kiam Uson'o perd'is si'a'n rol'o'n kiel la garanti'ant'o de la tut'mond'a ekonomi'a sistem'o. [...] De post Bretton Woods, ne ven'as al mi en la kap'o'n event'o kompar'ebl'a al la kombinaĵ'o de la klopod'o'j de Ĉini'o establ'i grand'a'n nov'a'n instituci'o'n kaj la mal'sukces'o de Uson'o persvad'i dek'o'j'n de ĝi'a'j tradici'a'j alianc'ul'o'j [...] ne al'iĝ'i al ĝi”*.

Re'skrib'i la regul'o'j'n

Kvankam est'as ne'probabl'e ke la Orient'o (Ĉini'o) anstataŭ'ig'os la Okcident'o'n (Uson'o'n) ĉe la centr'o kaj apoge'o de nov'a hierarki'o en la antaŭ'vid'ebl'a est'ont'ec'o, est'as tamen cert'e ke la potenc'o far'iĝ'os pli dis'vast'iĝ'int'a. Por tiu'j, kiu'j est'as sens'iv'a'j pri la neces'o kompens'i histori'a'j'n mal'just'aĵ'o'j'n, pli grand'a'n egal'ec'o dezir'ind'as. Sed tio ankaŭ implic'as pli'ig'it'a'n konkurenc'o'n inter ŝtat'o'j por rimed'o'j, kapital'o, teknik'ar'o, status'o kaj politik'a voĉ'o. La tut'mond'a re'ekvilibr'ig'o, ankoraŭ en fru'a faz'o, kun'port'as grand'a'j'n risk'o'j'n.

Ĉini'o kaj Uson'o est'as profund'e inter'de'pend'a'j. Ĉini'o est'as la ĉef'a kreditor'o de Uson'o, kaj Uson'o rest'as ne'mal'hav'ebl'a merkat'o por produkt'o'j fabrik'it'a'j aŭ munt'it'a'j en Ĉini'o. La long'a'temp'a interes'o de Ĉini'o est'as laŭ'paŝ'e redukt'i la masiv'a'n dolar'a'n part'o'n de si'a'j rezerv'o'j de fremd'a'j valut'o'j kiu el'met'as ĝi'n al mon'a'j decid'o'j kiu'j'n Uson'o laŭ'vol'e far'as. Ankaŭ Uson'o vol'as redukt'i si'a'n elmetitecon al eventual'a'j decid'o'j de fremd'a'j reg'ist'ar'o'j kiu'j el'met'us la dolar'o'n - kaj la pozici'o'n de Uson'o en la mond'o - al grand'a risk'o.

La reg'ist'ar'o de prezid'ant'o Obama fort'e konsci'as ke la re'lev'iĝ'o de Ĉini'o est'as part'o de “histori'a trans'ir'o [...] kiu dis'volv'iĝ'os dum jar'dek'o'j”, kun grav'a'j sekv'aĵ'o'j por Uson'o en la 21a jar'cent'o. Sen mal'kaŝ'e prov'i re'ten'i Ĉini'o'n, kaj cel'ant'e evit'i al'front'iĝ'o'n, ĝi vol'as “regul'ig'i la konkur'o'n sur'baz'e de fort'a pozici'o”*. Kiel Obama dir'is en si'a Parol'ad'o pri la Stat'o de la Unu'iĝ'o en 2015: “Ĉini'o vol'as skrib'i la regul'o'j'n por la plej rapid'e kresk'ant'a region'o de la mond'o. [...] Kial ni las'u ke tio okaz'u? Est'as ni kiu'j skrib'u tiu'j'n regul'o'j'n.”

Sed Ĉini'o, kun ali'a'j post'koloni'a'j ŝtat'o'j, nun est'as en pozici'o por kun'aŭtor'i la regul'o'j'n. La potenc'o dev'os est'i kun'divid'it'a. La inter'naci'iĝ'o de la RMB est'as nur unu part'o de ĉi tiu ŝanĝ'iĝ'o. Kvankam neni'u baldaŭ defi'os serioz'e la super'reg'o'n de la dolar'o, mal'rapid'a mov'iĝ'o en la mon'a'j rilat'o'j de la mond'o ŝajn'as est'i ne'evit'ebl'a. Kiel Benjamin Cohen koment'is, la “plej probabl'a rezult'o [simil'os] la inter'reĝ'ad'o'n inter la du mond'milit'o'j, kiam la brit'a pund'o est'is perd'ant'a si'a'n influ'o'n, kaj la dolar'o est'is lev'iĝ'ant'a, sed nek unu nek la ali'a super'reg'is. En la ven'ont'a'j jar'o'j, kelk'a'j valut'o'j konkur'os inter si kaj neni'u est'os tiel klar'e antaŭ'ir'ant'a kiel en la antaŭ'ne'long'a pas'int'ec'o. La ekonomi'a'j kaj politik'a'j efik'o'j de pli fragment'a valut'a sistem'o pov'us est'i ne'mal'grand'a'j”*.

Philip S. GOLUB

Tiu artikol'o est'as traduk'o de ‘China rewrites the glob'al rules’ kiu aper'is sol'e en la angl'a'lingv'a el'don'o de LMD de februar'o 2016.

La sort'o de Taezo kompar'it'a al tiu de Gazao

Ceter'e, la huthistoj daŭr'e kaj firm'e ten'as la ĉef'urb'o'n, Sana'o. Ili ne renkont'as milit'a'n rezist'ad'o'n de la ĉirkaŭ'ant'a'j trib'o'j kaj loĝ'ant'o'j, tial grund'a'j batal'o'j en la urb'o kaj ĝi'a'j ĉirkaŭ'aĵ'o'j est'as mal'oft'a'j. Ili sen'indulg'e sub'prem'as ĝi'a'j'n opon'ant'o'j'n, la sen'de'pend'a'j'n intelekt'ul'o'j'n kaj suna'ism'a'j'n aktiv'ul'o'j'n, apog'ant'e si'n sur la sekur'ec'a'j fort'o'j de la eks'reĝim'o. La Sauda aer'ofensiv'o ver'ŝajn'e pli'fort'ig'is la sub'ten'o'n, kiu'n ili hav'is en la nord-okcident'a kvar'on'o de la land'o, pli'mult'e zajdisma kaj dens'e loĝ'at'a. La pren'o de la ĉef'urb'o por tiu'j, kiu'j help'as la re'konker'o'n de S-ro Hadi, do ne est'os facil'a afer'o.

Pli'e, la koalici'o, kiu grund'e milit'ag'as ek'de juli'o 2015, jam hav'is grav'a'j'n perd'o'j'n. En septembr'o 2015, 83 soldat'o'j ĝi'a'j, inter kiu'j 45 Emir'land'an'o'j, est'is mort'paf'it'a'j de misil'o. En mez'o de decembr'o ali'a atak'o mort'ig'is 152 el ili. Emir'land'an'o'j kaj Saud'an'o'j uz'as dung'o'soldat'o'j'n liver'it'a'j'n de la Uson'a privat'a milit'ist'a kompani'o Academi (eks'a Blackwater). Ili ankaŭ apog'as si'n sur lok'a'j batal'ant'o'j.

Malgraŭ la bomb'ad'o'j kaj la ekzil'o de la reg'ist'ar'o agnosk'it'a de la “inter'naci'a komun'um'o”, la huthistoj daŭr'ig'as i'a'j'n ŝtat'serv'o'j'n. Ili plen'um'as funkci'ad'o'n de iu'j instituci'o'j, kiel vizoservo, land'lim'a polic'o, justic'o kaj universitat'o'j. Ili pag'as salajr'o'j'n de la ŝtat'ofic'ist'o'j, inkluziv'e tiu'j de sud'a'j region'o'j. Oni'dir'o'j parol'as pri rapid'a mal'kresk'ad'o de la mon'rezerv'o de la centr'a bank'o, sed neni'u fid'ind'a inform'o dispon'ebl'as pri tio.

Pren'it'a de la huthistoj en mart'o 2015, la tri'a urb'o de la land'o, Taezo, est'is plur'foj'e proklam'it'a “liber'ig'it'a” de batal'ant'o'j de la trib'estr'o Hamud Al Miĥlafi, ĉef'o de la islam'ist'a parti'o Al-Islah. Tamen, kvankam la huthistoj tie hav'as nur mal'fort'a'n sub'ten'ant'ar'o'n, ĝi daŭr'e est'as scen'ej'o de fort'eg'a'j batal'o'j. La huthistoj okup'as la urb'o'n kun si'a'j alianc'an'o'j de la arme'o. Ili est'is akuz'it'a'j blok'i la al'ven'o'n de hom'am'a help'o, kaj ankaŭ for'rab'i ĵurnal'ist'o'j'n kaj aktiv'ul'o'j'n. La sort'o de Taezo, kiu sufer'as pro blok'ad'o kompar'at'a de la loĝ'ant'o'j al tiu de Gazao, est'is amas'e uz'it'a en la soci'a'j ret'o'j por bild'ig'i la krim'o'j'n de la huthistaj milici'an'o'j. Tiel okaz'as aŭkci'ad'o pri viktim'iĝ'o, kiu mal'help'as kompren'i la komplik'ec'o'n de la konflikt'o kaj la distribu'o de respond'ec'o'j inter la du flank'o'j.

La bilanc'o de la kampanj'o lanĉ'it'a de la Saud'an'o'j ne est'as tre bril'a. La milit'ist'a strategi'o rapid'e montr'is si'a'j'n lim'o'j'n, des pli, ke la huthistaj fort'o'j kapabl'is ekspedici'i en la Saud'an teritori'o'n. En Jemeno oni kalkul'as pli ol kvar mil civil'a'j'n viktim'o'j'n. La ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j alarm'iĝ'as pri grav'a mal'sat'eg'a risk'o en tiu land'o, kie 80% de la loĝ'ant'o'j bezon'as urĝ'a'n help'o'n kaj kie 2,5 milion'o'j da hom'o'j est'is trans'lok'ig'it'a'j. La detru'o'j de baz'a'j instal'aĵ'o'j, ŝose'o'j, pont'o'j kaj ankaŭ hospital'o'j eg'e mal'facil'ig'as la hom'help'a'n labor'o'n. Ambaŭ'flank'e la batal'ant'o'j, lok'a'j kaj fremlandanaj, montr'as evident'a'n mal'respekt'o'n al inter'naci'a'j konvenci'o'j. Kvankam ĉiu'j part'o'pren'ant'o'j far'is milit'krim'o'j'n, la konflikt'o est'as tut'e ignor'at'a de amas'komunik'il'o'j, kaj neni'o indik'as, ke ili ŝanĝ'os si'a'n si'n'ten'o'n.

Patron'it'a'j de UN, la pac'trakt'ad'o'j en juni'o kaj decembr'o 2015 est'is mal'traf'it'a'j okaz'o'j, kaj konduk'is al neni'u dev'ont'iĝ'o. La dum'temp'a'j plan'it'a'j milit'paŭz'o'j est'is nur formal'a'j, batal'o'j kaj bomb'ad'o'j neniam ĉes'is. Nek la Saud'an'o'j, nek la parti'an'o'j de S-ro Hadi, nek la huthistoj iam serioz'e konsider'is la trakt'ad'o'n. La membr'o'j de Konsil'ant'ar'o pri Sekur'ec'o far'is nur minimum'a'j'n diplomat'a'j'n prem'o'j'n, kaj la parti'a'j reprezent'ant'o'j, oft'e ekzil'ul'o'j, hav'is neni'a'n influ'o'n sur la lok'a'j okaz'aĵ'o'j.

Tiu milit'o est'as ankaŭ pri'skrib'it'a, kiel konflikt'o inter komisi'it'o'j de Riad'o kaj Teherano. Tamen, fakt'e, la Islam'a Respublik'o de Irano ŝajn'as rest'i for. Ĝi lim'ig'as si'n al parol'a'j provok'ad'o'j kaj, ver'ŝajn'e, mon'help'o. Ĝi evident'e ne konsider'as si'a'n sub'ten'o'n al huthistoj, kiel centr'a'n tem'o'n de si'a diplomati'o. Sam'temp'e la membr'o'j de la region'a koalici'o ne cert'e hav'as la sam'a'j'n interes'o'j'n. Saud-Arabi'o, Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j kaj Kataro hav'as divers'a'j'n rilat'o'j'n kun la eks'reĝim'o de S-ro Saleh, kun la sud'a secesi'a mov'ad'o, ag'ant'a de la 1960-aj jar'o'j, kaj kun la islam'a frat'ar'o. La ek'reg'ad'o de la reĝ'o Salm'a'n en Riad'o, tiel mal'grav'ig'is la ofensiv'o'n kontraŭ la islam'a frat'ar'o lanĉ'it'a en la region'o en 2013. Mal'e la Emir'land'an'o'j daŭr'e prem'as tiu'n part'o'n de la islam'ist'a flank'o, kaj gast'ig'as en si'a teritori'o S-ro'n Ahmed Al'i Saleh, kiu'n ili opini'as ebl'a atut'o, eĉ kiam ĉi last'a, fil'o de la eks'prezid'ant'o kaj esperant'a la plej alt'a'j'n posten'o'j'n, daŭr'e kontrol'as la Respublik'a'j'n fort'o'j'n, alianc'an'o'j de la huthistoj.

Politik'a'j mal'konsent'o'j ankaŭ okaz'as inter la koalici'a'j land'o'j kaj tiu'j, kiu'j'n ili supoz'ebl'e sub'ten'as en la Jemena land'o. Kia rol'o por S-ro Hadi kaj li'a vic-prezid'ant'o Ĥaled Bahah? Kia form'o por la ŝtat'o, kiam Sana'o est'os “liber'ig'it'a” kaj la “laŭ'leĝ'a'j” reg'ant'o'j re'star'ig'it'a'j? Jen demand'o'j, kiu'j rest'as sen'respond'a'j pro intern'a'j rival'ec'o'j en konkur'o al potenc'o kaj secesi'a'j esper'o'j de la sud'a region'o. La konflikt'o est'as part'o de lok'a situaci'o, kiu mem est'as tut'e aŭtonom'a. Tial, la fin'o de ekster'a'j en'trud'iĝ'o'j aper'as kiel neces'a kondiĉ'o, sed tut'e ne sufiĉ'a, por daŭr'a pac'iĝ'o.

Tamen, ju pli la konflikt'o daŭr'as, des pli la rimed'o'j por ating'i tiu'n cel'o'n mal'mult'iĝ'as. La ruin'iĝ'o de la ŝtat'o, la detru'o de la instal'aĵ'o'j kaj la mal'aper'o de la politik'a'j parti'o'j, iam firm'e star'ant'a'j en la soci'o, est'as tre mal'trankvil'ig'a'j. Ili las'as la lok'o'n al milit'a ekonomi'o, al kaŝ'komerc'o pro mal'abund'o, al “milit'sinjor'o'j” kaj al etn'a dis'iĝ'o kun'est'ant'a kun fort'a kontraŭ'iĝ'o inter suna'ist'o'j kaj ŝijaist'o'j.

Part'a mal'interes'o de la Konsili'o pri Sekur'ec'o

Fronte al tia evolu'o, inter'naci'iĝ'o de la konflikt'o pov'us est'i util'a. Ĉu fakt'e oni pov'as las'i la kontraŭ'ul'o'j'n mem el'turn'iĝ'i? Uson'o, Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o, Franci'o kaj la ali'a'j membr'o'j de Eŭrop'a Uni'o las'is memflui la Jemen'an dosier'o'n. Ili subtraktigis ĝi'n al Saud-Arabi'o. La ferm'ad'o de ili'a'j ambasad'ej'o'j en februar'o 2015 okaz'is en ekstravaganc'a'j kondiĉ'o'j, la diplomat'o'j las'is mal'antaŭ si kompromit'ant'a'j'n dokument'o'j'n kaj dek'o'j'n da kiras'it'a'j vetur'il'o'j sur la park'ej'o de la flug'haven'o. Precip'e, ĝi ne facil'ig'is la kompren'o'n de la situaci'o kaj re'direkt'o'n de la konduk'at'a politik'o. Mult'a'j el la kutim'a'j dialog'ant'o'j de la fremd'a'j diplomat'o'j vic'iĝ'is kun la huthistoj, kaj tiel romp'iĝ'is la kontakt'o'j, ĉef'e kun la sekur'ec'a'j serv'o'j.

La laŭ'leĝ'ec'o de la ŝtat'o reprezent'it'a de S-ro Hadi, agnosk'it'a de la “inter'naci'a komun'um'o” est'as komplik'a demand'o, ĉar li'a'j instituci'a'j sub'ten'o'j est'as mal'mult'a'j. Krom'e la komerc'a'j interes'o'j dev'ig'as la ekster'a'n politik'o'n de la okcident'a'j land'o'j, kiu'j est'as lig'it'a'j al Golf'a'j reĝ'land'o'j per arm'il'a'j kontrakt'o'j. Tio lim'ig'as ili'a'j'n manovreblecojn rilat'e al la koalici'o. Ili tamen ne pov'as ne sci'i kiom la Jemena konflikt'o pov'as rekt'e profit'ig'i la ĝihad'ist'o'j'n, kiu'j nutr'as si'n de mal'stabil'ec'o kaj religi'a'j opon'ec'o'j*. El'migr'ad'a'j konsekvenc'o'j, kiu'j cert'e okaz'os en la ven'ont'a'j monat'o'j, ne las'os sen re'ag'o'j la okcident'a'j'n ĉef'urb'o'j'n*.

De'long'e si'n'de'ten'a, sam'e kiel Ĉini'o, la Rus'a reg'ist'ar'o serĉ'as rol'o'n por facil'ig'i inter'trakt'ad'o'n. Antaŭ ol for'ir'i la land'o'n, la reprezent'ant'o'j de la Rus'a ambasedejo en Sana'o plur'foj'e renkont'is S-ro'n Saleh, plej'ver'ŝajn'e por prov'i trov'i el'ir'ej'o'n por li kaj difin'i rol'o'n por li'a fil'o. Pri'dub'o de la klan'o Saleh pri la alianc'o kun la huthistoj, fakt'e pov'us ŝanĝ'i la fort'o'kompar'o'n.

En la Konsili'o pri Sekur'ec'o, la Jemena dosier'o ne kre'is la sam'a'n akr'iĝ'o'n, kiel la Siria afer'o. Tiu part'a indiferent'ec'o est'as unu el la kial'o'j, por ne inklin'i al optimism'o. Tamen ekzist'as spac'o por diplomat'a'j manovr'o'j: pli fort'a spron'ad'o por inter'trakt'i, prem'o'j sur la milit'ant'o'j, por ke ili respekt'u la inter'naci'a'n jur'o'n, sever'ig'o de pun'o'j al apart'a'j cel'o'j kaj oficial'a sub'ten'o al la special'a send'it'o de UN, la Maŭritani'a Ismail Uld Ŝejĥ Ahmed. Kvankam la blu'kask'ul'o'j de la jar'o'j 1990-aj ne plu est'as laŭ'mod'a'j, por'temp'a send'ad'o de pac'ig'a fort'o pov'as est'i solv'o. Tiu ebl'o jam est'is alud'it'a, precip'e de iu'j parti'an'o'j de la sud'a secesi'o.

Preter la demand'o'j pri milit'ĉes'o, la perspektiv'o'j por ekonomi'a dis'volv'iĝ'o est'is tro flank'e'n met'it'a'j dum la trans'ir'a period'o inter 2012 kaj 2014. Tiu mank'o kontribu'is al ruin'iĝ'o de la potenc'o de S-ro Hadi, kaj al pli'fort'iĝ'o de la popular'ec'o de huthistoj, sud'ist'o'j kaj iu'j ĝihad'ist'o'j, kiu'j star'as ekster'e de la instituci'a politik'o. Koher'a strategi'o por help'ad'o dev'us koncern'i ne nur la region'a'j'n regn'o'j'n, sed ankaŭ Eŭrop'a'j'n kaj Nord-Amerik'a'j'n land'o'j'n. Por for'a est'ont'ec'o, tia inter'naci'ig'o est'us ne nur mal'pli kost'a ol la nun'a milit'ist'a inter'ven'o, kies kost'o est'as taks'at'a tag'e po 200 milion'o'j da dolar'o'j, sed ankaŭ cert'e pli efik'a.

Laurent BONNEFOY

Kontraŭ “mond'o de bicikl'ist'o'j kaj vegetar'an'o'j”

“Est'as mal'facil'e trov'i fiks'a'n labor'o'n, ve'spir'as la min'ist'o. Jen kial la jun'ul'o'j for'ir'as ekster'land'e'n.” De post la en'ir'o de la land'o en la eŭrop'a Uni'o, en 2004, almenaŭ du milion'o'j da pol'o'j el'migr'is, ĉef'e en Brit'uj'o'n. “Mi'a'j fil'o kaj fil'in'o rev'as viv'i en Brit'uj'o. Kapital'ism'o est'as bon'a por tiu'j, kiu'j sci'pov'as far'i negoc'o'n, ne por la ali'a'j”, konklud'as s-ro Kalabis lev'ant'e la ŝultr'o'j'n. Tre divers'a'j dekoraci'aĵ'o'j pend'as ĉe la mur'o'j de la sindikat'a ej'o: la standard'o de Solidarnosc, la blazon'ŝild'o de Pollando — kron'it'a blank'a agl'o kun ruĝ'a fon'o-, la ne'evit'ebl'a portret'o de la pap'o Johano-Paŭlo la 2-a, la fot'o — sub'skrib'it'a — de lok'a boks'o-ĉampion'o kaj ... la kalendar'o 2016 de la parti'o Jur'o kaj Just'ec'o (Prawo i Sprawiedliwosc, Pis).

Min'ist'o kaj sindikat'a deleg'it'o de Solidarnosc, s-ro Kalabis ankaŭ aktiv'as por tiu parti'o situ'ant'a dekstr'e de la dekstr'o. Ceter'e, Solidarnosc al'vok'is voĉ'don'i por la kandidat'o de la Pis, s-ro Andrzej Duda, okaz'e de la prezid'ant'a elekt'o de maj'o 2015. Okaz'e de la parlament'a'j elekt'o'j kiu'j sekv'is, la sindikat'o ne don'is instrukci'o'j'n, sed ĉiu kompren'is la mesaĝ'o'n... “Mi est'as katolik'o, sed ne tial mi engaĝ'iĝ'is. La Pis, est'as la sol'a'j, kiu'j ni'n sub'ten'as, ili est'as proksim'a'j de la hom'o'j. Post la min'gas'a akcident'o de Halemba, la prezid'ant'o Kaczyniski* ven'is renkont'i ni'n; tio kor'tuŝ'is mi'n.” Invers'e, s-ro Kalabis mal'am'as la liberal'ul'o'j'n de la civit'an'a platform'o (Platform'a Obywatelska, Po), centr'o'dekstr'a parti'o reg'int'a de 2007 ĝis 2015. La min'ist'o dir'as, ke li est'is ŝok'it'a per la ĉe'est'o de la prezid'ant'o Bronislaw Komorowski ĉe la funebr'a ceremoni'o de la general'o Wojciech Jaruzelski, la komun'ist'a gvid'int'o de la Respublik'o (1981-1989), kiu sub'prem'is Solidarnosc. Kaj li ne akcept'is, ke la Po-reg'ist'ar'o konsider'is sen inter'konsil'iĝ'o, en januar'o 2015, la ferm'o'n de la min'ej'o'j: “Mi ek'sci'is pri la ferm'o de mi'a ŝakt'o per la televid'o!”, li koler'as. Li est'as konvink'it'a pri tio: la eks'a ĉef'ministr'o Donald Tusk, el Po, far'iĝ'int'a prezid'ant'o de la eŭrop'a Konsili'o, “vol'as ferm'i ĉiu'j'n min'ej'o'j'n, dum la Pis ĵur'is konserv'i ili'n”. “Plej'mult'a'j koleg'o'j voĉ'don'as por la Pis”, li konklud'as.

La 25-an de oktobr'o 2015, la Pis gajn'is la parlament'a'j'n elekt'o'j'n (Asemble'o kaj Senat'o) per 37,6% de la voĉ'o'j, kontraŭ 24,1% por la liberal'ul'o'j kaj 8,8% por la popol'ist'o'j de Kukiz’15. Ne ating'int'e la neces'a'j'n sojl'o'j'n (5% por parti'o, 8% por koalici'o), la progres'em'a tend'ar'o ricev'is neniu'n elekt'it'o'n*. La mal'dekstr'ul'ar'o, divid'it'a inter la ‘unu'iĝ'int'a Mal'dekstr'o’ kaj ‘Kun'e’ (Razem), sed ankaŭ viktim'o de la for'rab'ad'o kaj absorb'ad'o de si'a'j social'a'j ide'o'j far'e de la reakci'a dekstr'ul'ar'o, for'est'as en la Parlament'o. Kelk'a'j'n monat'o'j'n antaŭ'e, en maj'o 2015, la prezid'ant'a elekt'o jam don'is antaŭ'sent'o'n de tiu konservativ'a ond'eg'o: la el'ir'ant'a prezid'ant'o, la liberal'ul'o Komorowski, est'is venk'it'a je la du'a balot'vic'o de s-ro Duda, kvazaŭ ne'kon'at'o.

Malgraŭ ripet'it'a'j pet'o'j, neni'u Pis-respond'ec'ul'o konsent'is renkont'i ni'n*. Tamen, intervju'o kun la ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j Witold Waszczykowski, publik'ig'it'a en la german'a popol'ism'a Bild (3a de januar'o 2016) don'as ek'vid'ad'o'n de la ideologi'o de ĉi tiu parti'o: “Kvazaŭ la mond'o dev'us evolu'i laŭ marks'ism'a model'o, en unu'nur'a direkt'o; al miks'o de la kultur'o'j kaj ras'o'j; mond'o de bicikl'ist'o'j kaj vegetar'an'o'j, kiu uz'us nur regajneblajn energi'o'j'n kaj batal'us kontraŭ ĉia form'o de religi'o'j. Ĉio tio hav'as neni'o'n komun'a'n kun la pol'a'j tradici'a'j valor'o'j. Tio est'as la mal'o, de tio, kio'n plej mult'a'j pol'o'j konsider'as grav'a: tradici'o, histori'a konsci'o, am'o al si'a land'o, fid'o en Di'o kaj normal'a famili'a viv'o, kun unu vir'o kaj unu vir'in'o*?”

Elekt'o inter mal'cert'a dung'ad'o kaj el'migr'ad'o

Tamen, konservativ'ism'o ne est'as la sol'a motiv'o de la voĉ'don'ant'o'j de la Pis. Ili varb'iĝ'as en Pollando de de'klas'iĝ'o, de mal'riĉ'ec'o kun fort'a ne'cert'ec'o pri la ebl'o re'trov'i akcept'ebl'a'n situaci'o'n, situaci'o'j, kiu'j kaŝ'iĝ'as mal'antaŭ la bon'a'j makro'ekonomi'a'j indik'il'o'j (vd sub'e “Gvid'o'mark'o'j”). Pollando de la mal'grav'ul'o'j, kiu'j, sam'e kiel s-ro Kalabis kaj li'a famili'o, sufer'is pro la liberal'ism'a'j re'form'o'j kaj oft'e hav'as nur elekt'ebl'ec'o'n inter “rub'uj-kontrakt'o” je 200 eŭr'o'j kaj el'migr'ad'o. Pollando special'ig'it'a pri sub'kontrakt'ad'o de mal'alt-kvalit'a'j produkt'o'j por la grand'a'j eŭrop'a'j grup'o'j, ĉef'e german'a'j. Pollando de la pensi'o'j je mal'pli ol 300 eŭr'o'j monat'e. Naci'ism'a, klerikal'a, protekt'ism'a kaj ksenofob'a (vd ... ), la Pis sci'is al'log'i ĉiu'j'n tiu'j'n sen'iluzi'ig'it'o'j'n per ambici'a social'a program'o: 500-zlot'a (115 eŭr'o'j) ĉiu'monat'a mon'help'o por ĉiu infan'o, financ'ot'a per'e de bank'a kaj super'bazar'a impost'ad'o; minimum'a salajr'o; kaj eĉ re'ven'o de emerit'iĝ'o je 60 jar'o'j por vir'in'o'j kaj 65 jar'o'j por vir'o'j, dum la liberal'ul'o'j intenc'is fiks'i ĝi'n je 67 jar'o'j.

Politik'olog'o, profesor'o ĉe la universitat'o de Varsovio, Radoslaw Markowski stud'is la evolu'o'n de la Pis: “Kiam ili est'is en la reg'ist'ar'o, inter 2005 kaj 2007, ili est'is konservativ'a'j, sed liberal'a'j ekonomi'e. Ili far'iĝ'is pli kaj pli popol'ist'o'j, ksenofob'o'j kaj eŭr'o'skeptik'a'j; katolik'a naci'ism'o, spic'it'a de social'a program'o.” Li ord'ig'as la voĉ'don'ant'o'j'n de la parti'o laŭ tri kategori'o'j: “Unu'e, tiu'j, kiu'j'n mi nom'as ‘la sekt'o de Smolensk’: hom'o'j konvink'it'a'j, ke la kraŝ'o de april'o 2010* est'is frukt'o de komplot'o de Donald Tusk kaj Vladimir Putin. Post'e, la praktik'ant'a'j katolik'o'j, kies kon'o'j pri la mond'o oft'e resum'iĝ'as je tio, kio'n rakont'as al ili la paroĥ'estr'o — tri'on'o de la praktik'ant'a'j pol'o'j ek-spert'is la politik'a'n propagand'o'n en preĝ'ej'o.” Kaj fin'e, la modest'a'j hom'o'j, al'log'it'a'j de la social'a program'o de la parti'o: “La Pis sukces'is el'trov'i la atend'o'j'n de la labor'ist'o'j, de la kamp'ar'an'o'j...” La si'n'de'ten'o — preskaŭ 50% - far'is la ceter'o'n.

Soci'olog'o ĉe la mal'dekstr'a pens'fabrik'o Krytyka Polityczna (“La politik'a kritik'o”), Jakub Majmurek analiz'as la faktor'o'j'n, kiu'j konduk'is al la for'ig'o de la liberal'ul'o'j: “La Po rest'is reg'ant'a'j ok jar'o'j'n. Tio est'as long'a por jun'a demokrati'o. La ĉef'ministr'in'o Ewa Kopacz, kiu anstataŭ'is Donald Tusk, kiam li for'ir'is al Bruselo, ne hav'is karism'o'n. Sed precip'e, la liberal'ul'o'j neniam re'lev'iĝ'is post la “afer'o de la sub'aŭskult'ad'o”. En juni'o 2014, la konservativ'a semajn'gazet'o Wprost publik'ig'as privat'a'j'n konversaci'o'j'n de proksim'ul'o'j de la reg'ant'o'j, registr'it'a'j'n de kelner'o'j de grand'a restoraci'o en Varsovio. La mal'dec'a vort'proviz'o de la kun'parol'ant'o'j, ili'a sekret'a lig'it'ec'o kaj ili'a arogant'ec'o neni'ig'is la bild'o'n de la supoz'at'a “civit'an'a” platform'o: “Post tio, ili est'is percept'at'a'j kiel elit'o'j viv'ant'a'j ekster la real'aĵ'o'j”, rakont'as Majmurek.

Li ankaŭ sub'strek'as la “mem'kontent'o'n” de la liberal'ul'o'j: “La gvid'ant'o'j de la Po est'as relativ'e mal'jun'a'j; ili tra'viv'is komun'ism'o'n, la mank'o'j'n. Ili'a ripet'at'a diskurs'o est'is: ‘Rigard'u kia'n salt'o'n far'is Pollando!’ Jen diskurs'o ne aŭd'ebl'a de la jun'ul'o'j: ili ne kon'is tiu'n epok'o'n. Kaj, kiam ili ir'as labor'i en okcident'a Eŭrop'o, ili konstat'as, ke la salajr'o'j est'as tie pli alt'a'j. En Berlino, la lu'prez'o'j est'as iom pli alt'a'j ol en Varsovio, sed hom'o'j per'labor'as tri'obl'e pli. La aspir'o'j de la pol'a jun'ul'ar'o est'as tre fort'a'j.” Kaj ties frustr'iĝ'o'j, tut'e sam'e.

34-jar'a entrepren'estr'o, s-ro Pawel Michalski akcept'as ni'n en Bytom, urb'o de Silezio viktim'e post'viv'ant'a la ferm'o'n de la min'ej'o. Vid'iĝ'as ferm'it'a'j fer'kurten'o'j, almoz'pet'ant'a'j emerit'in'o'j... “Ĉi tie est'as 20% da sen'labor'ec'o”, ve'spir'as la jun'a entrepren'ist'o. Li aktiv'as en la mov'ad'o Kukiz’15, ikonoklast'a parti'o, popol'ism'a, “kontraŭ-sistem'a”, fond'it'a laŭ li'a nom'o de s-ro Pawel Kukiz, eks'a rok'muzik'ist'o, kaj en'penetr'it'a de la super'naci'ism'a ekstrem'dekstr'o. S-ro Kukiz kun'ig'is ne mal'pli ol 20% de la voĉ'don'ant'o'j dum la unu'a balot'vic'o de la prezid'ant'a elekt'o en maj'o 2015, kaj li'a mov'ad'o nun konsist'ig'as la tri'a'n politik'a'n fort'o'n de la land'o, antaŭ la mal'dekstr'o. Kandidat'o de Kukiz’15 por la parlament'a'j elekt'o'j, s-ro Michalski rikolt'is 15% de la voĉ'o'j en Bytom. “La jun'ul'o'j el'migr'as, li ve'spir'as. En Brit'uj'o aŭ en German'uj'o, est'as facil'e labor'i. Ĉi tie, unu el mi'a'j amik'in'o'j, fleg'ist'in'o, gajn'is 1700 zlot'o'j'n (mal'pli ol 400 eŭr'o'j) monat'e: ne ebl'as viv'i per tio. Est'as hont'ind'e! Do ŝi for'ir'is al German'uj'o.” S-ro Michalski dir'as si'n “favor'a al liber'merkat'o”, sed sub'ten'as la projekt'o'n de la Pis atribu'i 500 zlot'o'j'n monat'e al ĉiu infan'o: “Hom'o'j est'as tro mal'riĉ'a'j, neces'as help'i ili'n.” Rilat'e la ĉe'est'o'n de ekstrem-naci'ist'o'j sin'e de li'a parti'o, li prefer'as ĝi'n mal'grav'ig'i: “Nu ja, vi sci'as, est'as ĉio, en Kukiz...”

Grand'a bala'ad'o ĉe la kap'o de la publik'a'j amas'inform'il'o'j

Kvankam li stud'is politik'a'n scienc'o'n, s-ro Robert Piaty, 33-jar'a, tamen si'n'sekv'e sub'skrib'is plur'a'j'n “rub'uj-kontrakt'o'j'n”. Nun, li labor'as en Katowice en telefon-al'vok-centr'o, kontraŭ 1 400 zlot'o'j monat'e, tio est'as 320 eŭr'o'j. “Du'on'o de mi'a'j amik'o'j for'ir'is en Angl'uj'o'n. Mi mem viv'is tie dum ses monat'o'j; mi gajn'is 1 200 eŭr'o'j'n monat'e.” Li aparten'as al la sindikat'o Sierpien 80 (“Aŭgust'o 1980”, referenc'e al la strik'o de Solidarnosc) kaj voĉ'don'as por la mal'dekstr'a parti'o Kun'e (3,6% de la voĉ'o'j), kiu prezent'as si'n kiel la pol'a Podemos. Sed li kompren'as, ke jun'a'j mal'riĉ'ul'o'j sen stabil'ec'o voĉ'don'as por la Pis, esperant'e profit'i el ĝi'a social'a program'o: “Ili promes'is minimum'a'n hor'a'n salajr'o'n por jam juli'o 2016.” Dum'e, kaj antaŭ ol real'ig'i si'a'j'n social'a'j'n promes'o'j'n, la Pis pli sever'e kontrol'as la instituci'o'j'n: inter la Krist'nask'a fest'o kaj la Nov'jar'a Fest'o, la nov'a reg'ist'ar'o nom'um'is kvin juĝ'ist'o'j'n sin'e de la plej alt'a juĝ'a instituci'o, la konstituci'a Tribunal'o, voĉ'don'ig'is leĝ'o'n modif'ant'a'n ĝi'a'n funkci'ad'o'n kaj mal'dung'is la direktor'o'j'n de la publik'a'j amas'inform'il'o'j. Kaj ne est'as ĉio: en mart'o, leĝ'o ig'os la ministr'o'n pri justic'o la nov'a ĝeneral'a prokuror'o. De la mez'o de decembr'o 2015, plur'a'j dek'mil'o'j da pol'o'j manifestaci'is je la al'vok'o de la Komitat'o por Defend'o de demokrati'o (Kod). Kaj, sen'precedenc'a fakt'o en la histori'o de la eŭrop'a Uni'o, la Komision'o de Bruselo lanĉ'is la 13 -an de januar'o kontraŭ Varsovio “procedur'o'n por sav'i la jur'o-ŝtat'o'n”: antaŭ'proces'a enket'o por decid'i, ĉu Pollando kontraŭ'star'as aŭ ne la demokrati'a'j'n princip'o'j'n.

“La pol'a demokrati'o fart'as tre bon'e”, opini'as Aleksandra Rybinska, ĵurnal'ist'o ĉe wSieci. Mez'e de januar'o, la kovr'il'paĝ'o de tiu dekstr'a semajn'gazet'o prezent'is sub titol'o “Konspir'o kontraŭ Pollando” fot'o'munt'aĵ'o'n asoci'ig'ant'a'n la kancelier'in'o'n Angel'a Merkel kaj la prezid'ant'o'n de la eŭrop'a Parlament'o Mart'in Schulz al la dis'pec'ig'o de Pollando en 1772. Rybinska prav'ig'as la politik'o'n de la Pis: “La Po nom'um'is si'a'j'n propr'a'j'n juĝ'ist'o'j'n iom da temp'o antaŭ ol perd'i la elekt'o'j'n. La Pis do ne est'us pov'int'a adopt'ig'i iu'n ajn leĝ'o'n. Kaj koncern'e la nom'um'o'j'n en la amas'inform'il'o'j, est'as kutim'o ĉi tie: en 2008, dekstr'a'j koleg'o'j est'is mal'dung'it'a'j laŭ ordon'o de la Po. Kaj tiam, la okcident'an'o'j ne skandal'iĝ'is ... La ver'o est'as, ke la Pis est'as ĉio, kio'n la 1968-ul'o'j nun reg'ant'a'j en Eŭrop'o mal'am'as. La Okcident'o pens'is, ke la Hungar'uj'o de Viktor Orban est'as escept'o; sed nun Pollando si'a'vic'e turn'iĝ'as al la tradici'a'j valor'o'j. Bruselo tim'as la konservativ'a'j'n fort'o'j'n.”

Mal'mult'e da jun'ul'o'j inter la defend'ant'o'j de demokrati'o

“La sub'ten'ant'o'j de la Pis opini'as, ke ili est'is mal'estim'at'a'j, persekut'at'a'j de la liberal'a'j elit'o'j, analiz'as Majmurek. Ili'a'j gvid'ant'o'j est'is iom pli jun'a'j ol la liberal'ul'o'j, tial ili est'is mok'at'a'j, nom'at'a'j “la Pampers”! Pro tio ili sent'is koler'o'n kontraŭ la politik'a klas'o. Post tiu mal'feliĉ'a epok'o, ili opini'as, ke ili'a temp'o al'ven'is. Ili dezir'as venĝ'i si'n”.

Kun malv'o-kolor'a jak'o, orel'ring'o'j kaj ruband'o-lig'it'a har'ar'o, la sen'streĉ'a Mateusz Kijowski, 47-jar'a, en'korp'ig'as ĉio'n, kio'n la Pis for'ĵet'as. Tiu fak'ul'o pri la teknik'o'j de inform'ad'o fond'is la Kod sur la soci'a ret'o Fejsbuk'o Facebook, en novembr'o 2015. “En kelk'a'j tag'o'j, ni est'is 55 000 en'skrib'it'o'j”, li dir'as rid'et'ant'e. Li re'ven'as de Strasburgo, kie, li rakont'as, la Kod-deleg'it'ar'o ricev'is “tre bon'a'n akcept'o'n de la liberal'a'j, social'ist'a'j kaj verd'ul'a'j eŭr'o'deput'it'o'j”. Nun, mez'e de januar'o, li ek'zorg'os pri organiz'ad'o de du'a ond'o de manifestaci'o'j “en 46 urb'o'j, kaj ĉe la pol'a diaspor'o en Eŭrop'o”. Ni montr'as al li ekstrem'dekstr'a'n film'et'o'n cirkul'ant'a'n sur la ret'o, kiu akuz'as la Kod est'i financ'at'a de la uson'a miliard'ul'o Georg'e Sor'os: “Bedaŭr'ind'e ne!, li ek'rid'eg'as. Serioz'e, neni'u antaŭ'vid'is tiu'j'n atenc'o'j'n kontraŭ la liber'ec'o'j. Dum la kampanj'o, la Pis ne parol'is pri tio. Ĝi ag'as kvazaŭ ĝi ricev'is mandat'o'n don'ant'a'n al ĝi ĉiu'j'n rajt'o'j'n, kvazaŭ demokrati'o signif'us absolut'a'n potenc'o'n de la balot'a pli'mult'o. Ĝi atak'as la fundament'a'n princip'o'n de la eŭrop'a Uni'o, kio est'as la divid'o de la pov'o'j. Ni vol'as defend'i ni'a'j'n liber'ec'o'j'n.”

La post'a'n sabat'o'n, en Gdansk, ĉirkaŭ du mil sub'ten'ant'o'j de la Kod kun'iĝ'is sur la Solidarnosc-plac'o, antaŭ la ŝip'far'ej'o. Ili paŝ'as en la neĝ'o por varm'ig'i si'n. Ili'a'j afiŝ'tabul'o'j al'vok'as defend'i demokrati'o'n. Karikatur'o kompar'as la nov'a'n ĉef'o'n de la publik'a televid'o TVP, s-ro'n Jacek Kurski — Gdansk-de'nask'ul'o, krom'nom'at'a “la hund'eg'o de la Pis”-, al s-ro Jerzy Urb'a'n, mal'am'at'a pro'parol'ant'o de la eks'a komun'ist'a reĝim'o. La manifestaci'ant'o'j sving'as pol'a'j'n, eŭrop'a'j'n flag'o'j'n, kaj eĉ kelk'a'j'n ĉiel'ark'a'j'n standard'o'j'n de la LGBT-mov'ad'o*. Iu'j port'as la blank'a'n mask'o'n de la Anonymous. Sen'pilot'a aviad'il'o super'flug'as la plac'o'n kaj film'as la manifestaci'ant'o'j'n. Mok'em'a, la hom'amas'o salut'as la flug'ant'a'n spion'o'n.

“Est'as ni'a dev'o est'i ĉi tie, klar'ig'as du emerit'in'o'j dum la manifestaci'o direkt'iĝ'as al la urb'o'centr'o. Oni manifestaci'is en 1980; diktaruron oni ne plu vol'as! Ni ven'is por la jun'ul'o'j, kiu'j ne sci'as kio'n ili pov'as perd'i.” Ja la mez'a aĝ'o de tiu'j manifestaci'ant'o'j est'as alt'a: plej mult'a'j el la part'o'pren'ant'o'j est'as pli ol 40-jar'a'j. “Mi est'as ĉi tie propr'a'iniciat'e, mok'as tiu jun'ul'in'o, mi ne est'as pag'it'a de Georg'e Sor'os.” Kiel ŝi klar'ig'as, ke la jun'ul'o'j tiom mal'mult'e mobiliz'iĝ'as? “Ili est'as apati'a'j, ili ne hav'as politik'a'n konsci'o'n kaj ne sent'as si'n koncern'at'a'j. Mi'a jun'a frat'o, kiu est'as 18-jar'a, vol'is voĉ'don'i por Kukiz; mi sukces'is konvink'i li'n voĉ'don'i por Po.” Al'ven'int'e ĉe strat'o Dluga en la mal'nov'a urb'o, la manifestaci'ant'o'j martel'as: “Ni vol'as est'i ni mem”, frap'fraz'o de Solidarnosc en 1980. S-ro Aleksander Hall, eks'a disident'o, pren'as la laŭt'parol'il'o'n kaj publik'e kritik'as, ke la ĉef'o de la Pis, s-ro Kaczynski, est'as la ver'a potenc'ul'o de la land'o, sen respond'ec'i pri oficial'a funkci'o. Flag'ruband'o ceter'e montr'as li'n kiel marionet'ist'o'n manipul'ant'a'n laŭ'plaĉ'e la prezid'ant'o'n Duda kaj la ĉef'ministr'in'o'n Beat'a Szydlo. Je la 13-a kaj du'on'o, kant'int'e la naci'a'n himn'o'n kaj aŭskult'int'e la eŭrop'a'n himn'o'n, la manifestaci'ant'o'j dis'iĝ'as, ignor'ant'e la kelk'a'j'n jun'ul'o'j'n, kiu'j nom'as ili'n “pork'o'j el'ir'int'a'j el si'a manĝ'uj'o”, kutim'a insult'o de la Pis-sub'ten'ant'o'j al tiu'j de la Po.

Eŭrop'o okup'iĝ'u pri si'a du'on'milion'o da migr'ant'o'j!

La Kod tamen hav'as ali'a'n zorg'o'n ol apati'o de la jun'ul'o'j, aŭ ili'a voĉ'don'ad'o por la desktro kaj popol'ist'o'j: ĝi'a mal'facil'o log'i, ekster la liberal'a'j medi'o'j. Neni'u el la renkont'it'a'j mal'dekstr'a'j voĉ'don'ant'o'j dezir'as part'o'pren'i ĝi'a'j'n manifestaci'o'j'n. “La liberal'ul'o'j est'as sufiĉ'e riĉ'a'j hom'o'j, la part'o de la soci'o, kiu profit'is el la ekonomi'a'j re'form'o'j”, mok'e dir'as s-ro Piaty, la jun'a mal'riĉ'ul'o en situaci'o ne'stabil'a kaj mal'cert'a de Katowice. Femin'ism'a aktiv'ul'in'o de Varsovio, s-in'o Ania Zawadzka part'o'pren'as dum la Gay Pride kaj la kontraŭ'faŝism'a kontraŭ-manifestaci'o, kiu, ĉiu'n 11-an de novembr'o, opon'as la marŝ'o'n de la ekstrem'naci'ist'o'j. Tamen, ŝi rifuz'as al'iĝ'i al la Kod: “La liberal'a elit'o respond'ec'as pri la situaci'o, ŝi asert'as. Ili rifuz'is etend'i la rajt'o'n je abort'o por ne mal'kontent'ig'i la Eklezi'o'n*. Ili far'is el Pollando ekstremliberalan land'o'n, mult'ig'is la leĝ'o'j'n kontraŭ la labor'ist'o'j, mal'estim'is kaj marĝen'ig'is la mal'riĉ'ul'o'j'n. Pro ili, la popol'o baskul'is dekstr'e'n.”

S-ro Karol Guzikiewicz est'is 16-jar'a kiam, meti'lern'ant'o pri mekanik'o, li part'o'pren'is la histori'a'n strik'o'n de Gdansk kun Lech Walesa en 1980. Far'iĝ'int'e vic'prezid'ant'o de Solidarnosc ĉe la ŝip'far'ej'o, li nun aktiv'as ĉe la Pis: “La ŝip'far'ej'o est'as for'las'it'a'j ter'o'j: cent'o da hektar'o'j en 1990, du'dek hodiaŭ”, li resum'as dum ni tra'ir'as la labor'ej'o'j'n, kie labor'as veld'ist'o'j. “Dek sep mil labor'ist'o'j en 1990, mil'o hodiaŭ. De nun, oni ĉef'e fabrik'as vent'o'turbin'o'j'n kaj generator'o'j'n.” Li martel'as: “Ĉio est'as la kulp'o de Donald Tusk kaj de Eŭrop'o. Pro la liberal'ul'o'j, la labor'leĝ'o'j en Pollando est'as la plej mal'bon'a'j el Eŭrop'o. Tiam ja, mi aktiv'as en la Pis de post 2008. Mi al'iĝ'is al tiu parti'o ĉar ties social'a program'o est'is proksim'a de tiu de Solidarnosc.” Kaj ne grav'as, eĉ se li'a eks'a mentor'o, la Nobel-premi'it'a Walesa deklar'is la 23- an de decembr'o, en intervju'o ĉe Radi'o ZET, ke la nov'a reg'ist'ar'o ag'as “kontraŭ demokrati'o kaj liber'ec'o” kaj “rid'ind'ig'as Pollandon en la mond'o”. Koncern'e la kritik'o'j'n de Bruselo, la sindikat'ist'o ili'n for'bala'as: “Eŭrop'o okup'iĝ'u pri si'a du'on'milion'o da migr'ant'o'j kaj las'u Pollandon trankvil'a!”

La sam'a'n tag'o'n en Gdansk, ni renkont'as la eks'a'n disident'o'n Stefan Adamski, kiu redakt'is en 1980 la mal'permes'it'a'n bulten'o'n de Solidarnosc: “La hom'o'j de Solidarnosc est'is perfid'it'a'j de la liberal'ul'o'j. Brutal'a trans'ir'o al [Darwin]-a kapital'ism'o! Ne mir'ig'as, ke ili si'n turn'as al parti'o, kiu afiŝ'as social'a'n program'o'n, eĉ se ĝi est'as sen'respond'ec'a.” S-ro Adamski, unu el la fond'int'o'j de la pol'a ATTAC*, aktiv'as en la mal'dekstr'a parti'o Kun'e. “Solidarnosc ne sub'ten'is kapital'ism'o'n, li preciz'ig'as. La sindikat'o postul'is de la komun'ism'a reĝim'o la respekt'o'n de la rajt'o'j de la labor'ist'o'j. La Pis ne vol'as for'ig'i kapital'ism'o'n: li nur promes'as ig'i ĝi'n pli solidar'a.” Kaj li al'don'as: “La plej ĉagren'ig'a est'as, ke Kaczynski ne est'os halt'ig'it'a de la demokrati-defend'ant'o'j. Ĝi est'os disciplin'it'a de la financ'a'j merkat'o'j, kiu'j mal'help'os la aplik'ad'o'n de ĝi'a'j social'a'j kaj protekt'em'a'j projekt'o'j.”

Cédric GOUVERNEUR

Gvid'o'mark'o'j

Loĝ'ant'ar'o: 38,5 milion'o'j da loĝ'ant'o'j (ses'a rang'o en la eŭrop'a Uni'o).

Ekonomi'a kresk'o: 3,6% en 2015 (3,3% en 2014).

Mal'net'a En'land'a Produkt'o (MEP): 413 miliard'o'j da eŭr'o'j (ses'a rang'o en la Uni'o).

MEP por unu loĝ'ant'o: 18 600 eŭr'o'j.

Sen'labor'ec'o: 9,8% en decembr'o 2015 (11,4% en decembr'o 2014).

Mal'net'a mez'a salajr'o: 686 eŭr'o'j (1717 eŭr'o'j en Franc'uj'o, 397 eŭr'o'j en Ruman'uj'o).

Hor'a kost'o de la labor'o: 8,40 eŭr'o'j (31,40 eŭr'o'j en German'uj'o).

Situaci'o de sen'cert'ec'o kaj mal'stabil'ec'o: preskaŭ 1,5 milion'o da salajr'ul'o'j en “fleks'ebl'a'j kontrakt'o'j”, ali'nom'at'a'j “rub'uj-kontrakt'o'j”.

Font'o'j: Centr'a Ofic'ej'o de Statistik'o'j (GUS), Krytyka Polityczna, Eurostat.

Rival'ec'o'j inter milic'o'j

EN NIĜERIO, Bok'o Haram sekv'is kaj anstataŭ'is la progres'em'a'j'n mov'ad'o'j'n de la Talakawa, kiu'j lukt'is kontraŭ la feŭd'estr'o'j. Tiu sekt'o, fond'it'a de Ustaz Muhammad Yusuf*, imam'o eduk'it'a en Sauda Arab'uj'o kaj mort'int'a en 2009, dis'volv'iĝ'is post la per'fort'a sub'prem'o de la arme'o*. En mart'o 2015, ĝi far'iĝ'is, sub la direkt'o de s-ro Abubakar Shekau, krim'a kaj teror'ism'a milic'o al'iĝ'int'a al la OIŜ kaj foj'e ĝu'ant'a la komplic'a'n help'o'n de arme'a'j alt'rang'ul'o'j. Ĝi rekrut'ig'as en analfabet'a prolet'ar'o, kie oni pret'as met'i bomb'o'n por 50 eŭr'o'j. Bok'o Haram hav'as kiel ag'ad'kamp'o'n la Born'o-ŝtat'o'n en Niĝerio, la orient'o'n de Niĝero, la nord'o'n de Kamerun'o kaj la okcident'a'n part'o'n de Ĉado. Oni taks'as la nombr'o'n de ties viktim'o'j de'post 2009 je 17 000.

Ĝihad'ism'o etend'iĝ'as per lud'o de rival'ec'o. Geografi'e dis'met'it'a'j milic'o'j (ekzempl'e, la katiba*), kiu'j al'front'as unu la ali'a'n por reg'ad'i la fi'komerc'o'j'n kaj varb'i membr'o'j'n. Al'iĝ'int'a'j al tegment'a'j ĉefmilicoj, ili ag'as per'e de provizor'a'j alianc'o'j kaj sci'pov'as profit'i el la tra'las'em'o de la land'lim'o'j kiel de la mal'fort'ec'o de la politik'a'j pov'o'j, la sekret'a'j serv'o'j kaj sekur'ec'a'j serv'o'j. Oni tamen not'as, se ne ĝeneral'a'n ĝihad'o'n, almenaŭ kresk'ant'a'j'n vasal'iĝ'o'j'n, ĉu al la OIŜ - Bok'o Haram, la Mujao, Ansar Beit Al-Maqdis en Sinajo, Majilis Choura Chabab A l-Islam en Libio, frakci'o'j de Al-Chabab en Somali'o-, ĉu al Al-Kaid'o - somali'a Al-Chabab, fulana Front'o de Liber'ig'o de la Macina (FLM) en Mali'o, Ansar Din'e. Al-Mourabitoune, rezult'o de la fand'iĝ'o de la Mujao kaj la “Sub'skrib'int'o'j de la sang'o” - grup'o kre'it'a en 2012 de s-ro Belmokhtar-, alianc'iĝ'is kun Al-Kaid'o, eĉ se kelk'a'j grup'o'j vasal'iĝ'is al la OIŜ. Aprior'e, tiu'j si'n'ten'o'j ja simil'as al la adopt'o de kvalitomarko aŭ franĉiz'o-kontrakt'o. La financ'ad'o'j kaj la loĝistik'a'j lig'o'j kun la ĉefmilico ne est'as pruv'it'a'j.

La sahel-sahara ark'o montr'iĝ'as favor'a teren'o por la dis'volv'iĝ'o de tiu'j mov'ad'o'j, ĉar ĝi sufer'as sam'temp'e plur'a'j'n mal'fort'ec'o'j'n: la demografi'a kresk'eg'o, la klimat'a mal'favor'ec'o, mank'o de perspektiv'o'j por la urb'a subproletaro kaj la jun'ul'o'j en la for'las'it'a'j kamp'ar'a'j zon'o'j, la pez'o de la kontraband'o pri arm'il'o'j kaj drog'o'j en ne'reg'at'a'j teritori'o'j, la kontest'ad'o de la establ'it'a'j reg'ant'o'j kaj la ĝeneral'ig'it'a korupt'o, la for'est'o aŭ sen'pov'ec'o de la polic'o kaj la mis'funkci'ad'o de la arme'o'j*, la mal'fort'ec'o de ŝtat'o'j al'front'it'a'j, tiam aŭ iam en si'a histori'o, al plan'o'j de struktur'a'j al'ĝust'ig'o'j kaj ne'kapabl'a'j plen'um'i si'a'j'n reĝ'a'j'n funkci'o'j'n.

En la nord'o de Niĝerio, relativ'e for'las'it'a en la dis'divid'o de la petrol-rent'o, la prezid'ant'o Muhammadu Buhari, mem de'ven'ant'a el tiu part'o de la land'o, montr'iĝ'as pli aktiv'a ol si'a antaŭ'ul'o Goodluck Jonathan: elekt'it'a en mart'o 2015, li lukt'as kontraŭ korupt'o kaj dis'volv'as region'a'n kun'labor'ad'o'n. Tamen, koluzi'o inter kelk'a'j politik'a'j respond'ec'ul'o'j aŭ la arme'o kaj la ĝihad'ism'a'j grup'o'j ne tut'e mal'aper'is kaj per'fort'o plu'daŭr'as. En Mali'o, la reg'ist'ar'o de la prezid'ant'o Amadou Toumani Touré (2002-2012) est'is relativ'e toler'int'a la fi'komerc'o'j'n kaj aktiv'aĵ'o'j'n de la ĝihad'ist'o'j dum ili rest'is lok'it'a'j en la nord'o de la land'o. En Burkina Faso, la eks'a ŝtat'estr'o Blaise Compaoré (1987-2014), kiu ek'ig'is aŭ nutr'is incendi'o'j'n por ili'n esting'i post'e kiel inter'naci'a mediaci'ant'o, est'is implic'it'e kontrakt'int'a pakt'o'n pri ne'agres'o kun kelk'a'j ĉef'o'j. Li tiel volont'e lud'is per'ant'o-rol'o'n por liber'ig'o de ostaĝ'o'j. En 2015, la mal'fond'o de la regiment'o de la prezident'a sekur'ec'o, “ŝtat'o en'e de la ŝtat'o” gvid'it'a de la efemer'a puĉ'ist'o Gilbert Diendéré, kaj la re'struktur'ad'o de la sekret'a'j inform'serv'o'j kontribu'is ig'i la land'o'n pli vund'ebl'a rilat'e al atenc'o'j.

Plur'jar'cent'a, la afrik'a islam'o est'as domin'at'a de suna'ism'o, malikismo kaj sufiismo, kun kun'frat'ar'o'j oft'e sinkretism'a'j. Ĝi ĉiam sufer'is influ'o'n de rigor'ism'a islam'o — ven'int'a el Sudano aŭ de Proksim-Orient'o-, eĉ foj'e mort'ig'a, kiel est'as takfirismo. En kun'tekst'o de mal'aper'o de la grand'a'j ideologi'o'j (naci'ism'o, social'ism'o, tut'arab'ism'o, tut'afrik'an'ism'o), oni hodiaŭ spert'as radikal'iĝ'o'n de islam'o, aŭ “islam'iĝ'o'n de la radikal'ec'o”, laŭ la esprim'o de la politik'olog'o Olivier Roy, apog'it'a sur takfirismo.

La rekrut'ad'o de la ĝihad'ism'a'j milic'o'j tamen ne est'as homogen'a sur la religi'a aŭ etn'a kamp'o'j. Tiel Bok'o Haram, domin'at'a de la etn'o kanuri, tamen en'hav'as ankaŭ haŭs'o'j'n kaj fulanojn, kaj rekrut'ig'as krist'an'o'j'n. La log'ec'o'n de la ĝihad'ism'a'j mov'ad'o'j al mult'a'j jun'ul'o'j oni pov'as klar'ig'i per la vol'o el'fuĝ'i korupt'it'a'n mond'o'n, lukt'i por “pur'ig'o”, esprim'i si'a'n rifuz'o'n de la soci'a'j kaj politik'a'j humil'ig'o'j.

La financ'ad'o de la milic'o'j rest'as centr'a demand'o: reg'ad'o de la riĉ'o'font'o'j, de la fi'komerc'o, el'pag'ig'o de la loĝ'ant'ar'o'j, pri'rab'ad'o, mon'postul'o por la ostaĝ'o'j, donac'ad'o, patron'ec'o de potenc'ul'o'j aŭ grup'o'j, korupt'ad'o de politik'ul'o'j aŭ arme'an'o'j... ĝi est'as mem faktor'o de dis'lok'ig'o de per'fort'o.

La arm'it'a'j konflktoj, kiu'j tra'ir'as Sahelon laŭ vast'a senc'o re'send'as ceter'e al la long'daŭr'a histori'o: land'lim'o'j neniam ver'e legitim'ig'it'a'j post ties inter'naci'a agnosk'o okaz'e de la mal'koloni'ig'o'j; cikatr'o'j de la histori'o, kelk'foj'e datum'ant'a'j de antaŭ la koloni'ad'o. Bok'o Haram tiel referenc'as al la kalif'land'o de Sokoto aŭ al Kanem-Bornou*, kaj la FLM al la fulana imperi'o de Macina, tio est'as al “ĝihad'ism'a'j ŝtat'o'j” de la 19-a jar'cent'o, kies riĉ'ec'o est'is baz'it'a sur la komerc'o de sklav'o'j kaj kiu'j est'is detru'it'a'j laŭ la pet'o de ali'a'j ŝtat'o'j — ekzempl'e la haŭs'o'j — far'e de eŭrop'a'j koloni'ant'o'j.

Se la okcident'a'j grand'a'j land'o'j ja lud'is kun fajr'o, la arab'a'j potenc'ul'o'j ankaŭ kontribu'is kre'i la aktual'a'n situaci'o'n: financ'ad'o de moske'o'j kaj koran'a'j lern'ej'o'j far'e de la saudaj fondus'o'j aŭ la asoci'o'j de Kataro aŭ ali'a'j Golf'o-land'o'j, lig'il'o'j inter Maroko kaj la MNLA, ebl'a'j lig'o'j inter la alĝeriaj sekret'a'j serv'o'j kaj la ĉef'o'j de AKIM*, konflikt'o inter Alĝerio kaj Maroko pri Okcident'a Saharo, kontaĝ'o de la milit'o'j de Irako, Libio kaj Sirio, ktp.

La afrik'a'j land'o'j est'as evident'e la unu'a'j viktim'o'j de la arm'it'a per'fort'o. Teror'ism'o konduk'as pli'fort'ig'i aŭtoritat'em'a'j'n reĝim'o'j'n kaj arbitraci'i favor'e al sekur'ec'o mal'avantaĝ'e al la produkt'iv'a'j invest'o'j. Ĝi ek'funkci'ig'as kapt'il'a'n si'n'sekv'o'n de per'fort'o, de mal'riĉ'ec'o kaj marĝen'ig'o, ruin'ig'ant'e la ekonomi'a'j'n perspektiv'o'j'n kaj kre'ant'e ne'al'ir'ebl'a'j'n aŭ for'las'it'a'j'n zon'o'j'n. La atenc'o'j kre'as mal'am'o'n kaj dis'vast'ig'as tim'o'n kaj izol'iĝ'o'n. Ili detru'as la mal'dik'a'n ekonomi'a'n teks'aĵ'o'n ekzist'ant'a'n, kre'as zon'o'j'n for'las'it'a'j'n de la turist'o'j, invest'ist'o'j aŭ hom'help'a'j organiz'aĵ'o'j. La konflikt'o'j nur pli'grand'ig'as la nombr'o'j'n de de'lok'it'o'j, rifuĝ'ant'o'j kaj migr'ant'o'j lukt'ant'a'j kontraŭ la mafi'o'j. Sam'e kiel incendi'o'j, la streĉ'o'j pov'as dis'vast'iĝ'i tre rapid'e. La du plej minac'at'a'j land'o'j en februar'o 2016 est'is Ebur-Bord'o kaj Sen'egal'o, kie konstat'ebl'as la kresk'ad'o de salaf'ism'o front'e al la tradici'a'j kun'frat'ar'o'j kaj la engaĝ'iĝ'o de nombr'o - mal'facil'e taks'ebl'a — de jun'a'j sen'egal'an'o'j sin'e de la OIŜ en Sirio. Rimed'o'j cel'ant'a'j pli'fort'ig'i la sekur'ec'o'n de la infra'struktur'o'j, publik'a'j kaj turism'a'j, est'as kre'it'a'j kaj adopt'it'a'j en tiu'j du ŝtat'o'j histori'e lig'it'a'j al Franc'uj'o.

Tre divid'it'a, la Eŭrop'a Uni'o rest'as larĝ'skal'e for'est'ant'a el la arme'a'j operaci'o'j kaj el la help'o-proviz'o al la mal'fort'ig'it'a'j region'o'j. Nur la apog'o al la necentralizitaj ag'ad'o'j en la vund'ebl'a'j zon'o'j tamen ebl'ig'us trakt'i la profund'a'j'n kaŭz'o'j'n de teror'ism'o. Afrik'o est'as grav'eg'a tem'o por Eŭrop'o, ne nur pro si'a'j merkat'o'j kaj riĉ'o'font'o'j, sed ankaŭ pro la sekur'ec'a'j, hom'medi'a'j, demografi'a'j risk'o'j, kiu'j prioritat'e koncern'as Sahelon. La “inter'naci'a komun'um'o” dev'us ekzempl'e financ'i la salajr'o'j'n kaj la ekip'aĵ'o'j'n ebl'ig'ant'a'j'n la konstru'o'n de afrik'a'j naci'a'j aŭ region'a'j arme'o'j kaj la ekip'aĵ'o'j'n neces'a'j'n por la sekret'a'j serv'o'j. Krom la fakt'o, ke la kost'o'j est'as dek'on'o de tiu'j por ekster'land'a'j arme'o'j, ver'as, ke nur lok'a'j arme'o'j kapabl'as cert'ig'i sekur'ec'o'n long'daŭr'a'n.

Monsendado de la migr'ul'o'j, privat'a'j invest'o'j, suveren'a'j fondus'o'j, publik'a help'o al dis'volv'ad'o: la el'ekster'a'j financ'ad'o'j kresk'as, sed ili em'as koncentr'iĝ'i sur la “util'a Afrik'o” kaj la sekur'a'j zon'o'j. La map'o de la franc'a help'o por dis'volv'iĝ'o, sam'e kiel tiu de la sub'ten'o'j al agr'o'kultur'o konfirm'as tiu'n mal'bon'a'n dis'divid'o'n. Sed la prioritat'o dev'us est'i respond'i al la aspir'o'j de la jun'ul'o'j, de la kamp'ar'a'j kaj urb'a'j zon'o'j, kies nombr'o pli ol du'obl'iĝ'os en Sahelo ĝis 2050. Tiu re'orient'iĝ'o implic'as prioritat'e la re'konstru'ad'o'n de la “reĝ'a'j funkci'o'j” de la ŝtat'o'j kaj la kre'ad'o'n de ekonomi'a teks'aĵ'o gener'ant'a dung'o'j'n.

Philippe Hug'o'n

“Il'o por denunc'ad'o”

LA Lanĉ'o de tiu'j du telefon'o'j, kies al'don'valor'o ne est'is nur teknologi'a, est'ig'is bel'a'n entuziasm'o'n en la amas'komunik'il'o'j, ĉiam pret'a'j salut'i la “etik'a'j'n” kaj “just'a'j'n” iniciat'o'j'n, malgraŭ la mult'a'j lim'o'j de tiu nov'a produkt'o-manier'o*. “La Fairphone est'as ankoraŭ mal'proksim'a de ver'a just'ec'o”, tamen re'kon'as la produkt'ant'o mem. La ambici'o, pli modest'a, est'as “konstru'i mov'ad'o'n favor'a'n al pli just'a elektron'ik'a industri'o”, tamen konsci'ant'e, ke la voj'o est'os mal'facil'a kaj kapt'il'o'plen'a. Kiel rakont'as s-ro Bas Van Abel — renkont'it'a ĉe la sid'ej'o de si'a societ'o, sur la tri'a etaĝ'o de mal'nov'a industri'a konstru'aĵ'o en la haven'o de Amsterdamo-, por ek'labor'i en DRK, Fairphone dev'is destin'i si'a'j'n unu'a'j'n el'spez'o'j'n... por la korupt'ad'o de lok'a'j ŝtat'funkci'ul'o'j: tem'is pri akir'i el la respond'ec'a'j agent'o'j de la min'ej'o'j la rajt'o'n film'i.

Post'e oni al'front'is ali'a'n real'aĵ'o'n, pri kiu atest'as film'et'o far'it'a de la team'o en 2011 en la Katango-region'o, en la sud'o de Kongo: la min'ej'a sektor'o est'as ĉef'e meti'ist'a, kaj eĉ famili'a; jun'a'j infan'o'j labor'as tie kun si'a'j ge'patr'o'j. Ceter'e, por trov'i stan'o'n stamp'it'a'n “ne milit-makul'it'a”, Fairphone al'iĝ'is al konsorci'o de industri'ist'o'j, ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j (NRO) kaj ali'a'j lok'a'j kaj inter'naci'a'j ag'ant'o'j. Ili uz'as sistem'o'n de atest'ad'o en'hav'ant'a'n specif'a'n pak'ad- kaj etiketad-manier'o'n*. Lanĉ'it'a post rekomend'o'j de la fak'ul-grup'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN), tiu program'o far'iĝ'is ne'mal'hav'ebl'a post la adopt'o, far'e de la uson'a Kongres'o, de la Dodd-Frank-leĝ'o, en juli'o 2010. Cel'ant'a en'kadr'ig'i la praktik'o'j'n de Wall Street, la dispon'o 1502 de tiu tekst'o dev'ig'as la kompani'o'j'n kvot'it'a'j'n en Uson'o cert'iĝ'i, ke ili ne uz'as erc'o'j'n financ'ant'a'j'n arm'it'a'j'n grup'o'j'n en DRK. Problem'o: La atest'o-procez'o de min'ej'o'j est'as apenaŭ komenc'iĝ'ant'a. Kaj kvin jar'o'j'n post'e, nur kelk'a'j dek'o'j da ej'o'j pov'as laŭ'leĝ'e vend'i stan'o'n. Pro si'n'gard'em'o kaj por ne si'n embaras'i, mult'a'j gigant'a'j entrepren'o'j de la elektron'ik'a industri'o ĉes'is proviz'i si'n sur'lok'e, kre'ant'e fakt'a'n embarg'o'n sur la “tri T” - stan'o (tin en la angl'a), tantal'o kaj volfram'o (ankaŭ nom'at'a tungsten'o) — kiu tut'e mal'ord'ig'as la min'ej'a'n sektor'o'n, de kiu de'pend'as ok ĝis dek milion'o'j da hom'o'j.

Du doktor'iĝ'ant'o'j, Christoph Vogel, de la Zurik'o-universitat'o, kaj Be'n Radley, de la International Institut'e of Social Studies (Inter'naci'a Institut'o de Soci'a'j Stud'o'j) de Hag'o, ir'is en 2013 kaj 2014 en la kvar plej bon'e administr'at'a'j'n zon'o'j'n. Ili trov'is tie “katastrof'a'n ekonomi'a'n situaci'o'n*”: mal'alt'iĝ'o aŭ stagn'ad'o de la prez'o'j kaj krom'a'j kost'o'j por la min'ist'o'j, dum la nigr'a merkat'o eg'e kresk'is. Eĉ pli mal'bon'e, la vast'ec'o de la teritori'o kaj la grand'a mov'ebl'o de la arm'it'a'j grup'o'j ebl'ig'as, ke priatestita min'ej'o pov'as pas'i sub ili'a reg'ad'o aŭ sub tiu de ili'a'j civil'a'j komplic'o'j. Mult'a'j min'ist'o'j dev'is re'ir'i al si'a kamp'ar'an'a aktiv'aĵ'o, mez'e ses'on'e mal'pli en'spez'ig'a. Ali'a'j engaĝ'iĝ'is en la milic'o'j.

Grup'o de 70 universitat'an'o'j, reprezent'ant'o'j de NROj kaj ali'a'j kongaj kaj inter'naci'a'j fak'ul'o'j publik'e mal'laŭd'is tiu'n situaci'o'n en mal'ferm'a leter'o publik'ig'it'a en septembr'o 2014: “La erc'o'j nutr'as la konflikt'o'j'n, sed ne est'as ties kaŭz'o ( ...). La lukt'o'j por la pov'o je region'a kaj naci'a nivel'o'j, la demand'o'j pri al'ir'o al la agr'o'j, pri ident'ec'o kaj civit'an'ec'o, est'as mult'e pli grav'a'j struktur'a'j faktor'o'j konduk'ant'a'j al la konflikt'o'j”, ili skrib'as, antaŭ ol postul'i pli serioz'a'n aŭskult'ad'o'n al la lok'a'j ag'ant'o'j. Eĉ se, “oni progres'is kaj ating'is iom pli etik'a'j'n produkt'o'j'n, tamen neni'o real'iĝ'is por pli'bon'ig'i la viv'kondiĉ'o'j'n de la Kong'an'o'j”, bedaŭr'as tiu'j fak'ul'o'j, inter kiu'j la doktor'iĝ'ant'o'j Vogel kaj Radley, kiu'j tim'as, ke la “just'a komerc'o” est'os uz'at'a kiel kaŝ'il'o de nov'koloni'ism'o en la orient'o de Kongo. “Est'as ver'o en tiu'j vort'o'j, sincer'e agnosk'as s-ro Van Abel. La iniciat'o'j por la atest'ad'o ne kontribu'is al la evolu'ad'o de la lok'a'j komun'um'o'j kiel ni esper'is. Sed ili ebl'ig'is la re'funkci'ad'o'n de la inter'ŝanĝ'o'j kaj est'as esenc'a'j por re'don'i fid'o'n al la aĉet'ant'o'j rilat'e al la DRK.” La entrepren'o parol'as pri tiu'j mal'facil'aĵ'o'j sur si'a ret'ej'o, pet'ant'e de la kritik'ant'o'j iom da pacienc'o. “Neces'os post'e pri'trakt'i la infan'a'n labor'o'n. Ni ambici'as ĉiam far'i pli bon'e.”

Post la atest'it'a'j stan'o kaj tantal'o, la firma'o selekt'is respond'ec'a'j'n min'ej'o'j'n por volfram'o en Ruando kaj dezir'as uz'i or'o'n ven'int'a'n el just'a komerc'o en Peruo kaj Kolombio. Sed plej mal'facil'e rest'as penetr'i la or-merkat'o'n en Ĉin'uj'o, klar'ig'as al ni s-ro Van Abel, kiu re'ven'as el vojaĝ'o renkont'e al si'a nov'a laborprovizanto: Hi-P International. Por garanti'i fabrik'ad'o'n de si'a'j aparat'o'j en kontent'ig'a'j kondiĉ'o'j, la entrepren'o regul'e task'as dung'it'o'j'n. Ĝi ankaŭ mandat'is ĉin'a'n organiz'aĵ'o'n pri kontrolprocezo kaj konsil'o, kiu real'ig'as social'a'n bilanc'o'n ĉe la fabrik'ant'o, kiu'n ĝi post'e ret'e publik'ig'as. En la Hi-P-fabrik'o de Suzhou (Jiangsu-provinc'o) oni tiel signal'is problem'o'j'n pri sekur'ec'o, pri uz'o de grand'a nombr'o da por'temp'a'j labor'ist'o'j (61% de la tut'o) kaj ĉef'e pri semajn'a labor'daŭr'o: “En juli'o 2014, iu'j labor'ist'o'j labor'is ĝis sep'dek sep hor'o'j'n semajn'e kaj ĝis du'dek ok tag'o'j'n si'n'sekv'e*”, konstat'as raport'o de la procedur-kontrol'a societ'o. Laŭ Fairphone, Hi-P engaĝ'iĝ'is lim'ig'i la uz'o'n de por'temp'a'j labor'ist'o'j kaj ne trans'pas'i ses'dek labor-hor'o'j'n semajn'e. Tamen, preciz'ig'as s-ro Van Abel, “Se oni tro redukt'as la labor'temp'o'n, la labor'ist'o'j gajn'os mal'pli da mon'o kaj risk'as for'ir'i. La krom'hor'o'j est'as grav'a part'o de ili'a salajr'o; neces'as trov'i form'o'n de mon'a kompens'o.”.

Dank'e al konsil'o'j de la german'a sindikat'o Ig Metal kaj de esplor-organism'o special'ig'it'a pri la trans'naci'a'j societ'o'j, Som'o*, nask'iĝ'is la ide'o pri fondus'o por garanti'i la labor'ist'o'j'n kontraŭ la risk'o'j de la viv'o (mal'san'o, ne'kapabl'o labor'i, mort'o). Tia fondus'o cel'as pli'bon'ig'i la ĉiu'tag'a'n viv'o'n de la labor'ist'o'j kaj proviz'i al ili nov'a'n organ'o'n de reprezent'ad'o en'e de ili'a entrepren'o. Nutr'at'a per 5 dolar'o'j por ĉiu vend'it'a aparat'o, tiu fondus'o kolekt'is 300 000 dolar'o'j'n (272 000 eŭr'o'j) kun la unu'a versi'o de la lert'a telefon'o, kaj tiu sum'o profit'is al la kvin'cent ĝis naŭ'cent labor'ist'o'j (laŭ la mend'o'kajer'o) de la tiam'a sub'kontrakt'ant'o, Guohong. Ĝi ĉef'e est'is dis'don'it'a laŭ form'o de premi'o'j (mez'e 90 krom'a'j eŭr'o'j monat'e). Ĝi ankaŭ ebl'ig'is al'don'i frukt'o'j'n ĉe la fabrik'a restoraci'o aŭ organiz'i fest'o'j'n aŭ ekster'a'j'n amuz'aĵ'o'j'n. Sed, ĉar Fairphone ŝanĝ'as si'a'n fabrik'ant'o'n por la nov'a aparat'o, tiu fondus'o de nun est'os uz'at'a, ĉe Guohong, kiel komunik-kanal'o, ej'o de dialog'o inter la labor'ist'o'j kaj ili'a estr'ar'o. Fairphone est'as nun star'ig'ant'a tia'n fondus'o'n en'e de la kun'met'a fabrik'o Hi-P de Shenzou (Hebei-provinc'o) profit'e al la tut'a labor'ist'ar'o, tio est'as proksim'um'e tri mil salajr'ul'o'j.

Kial la entrepren'o nom'is si'a'n telefon'o'n “Fairphone” se ĝi ne respond'as al la kriteri'o'j de la just'a komerc'o (fair trad'e)? Ĉu tio ne est'as tromp'o? S-ro Van Abel respond'as per dub'senc'a du'on'ŝerc'o: “Tiu nom'o ne dir'as tio'n, kio ni est'as, sed tio'n, kio ni vol'as est'i.” Por est'i kompren'at'a li re'ven'as al la origin'o de la projekt'o: kampanj'o pri la erc'o'j ven'ant'a'j el milit'zon'o'j, lanĉ'it'a en 2010 kun la NRO Action Aid, kiam li estr'is la Waag Society, nederland'an fond'aĵ'o'n por art'o'j, scienc'o'j kaj teknik'ar'o'j. “Ni ne vol'is kutim'a'n mobiliz'iĝ'o'n de la NRO. Ĉar mi est'as elektronikisto, mi pens'is, ke fabrik'i telefon'o'n pov'as est'i bon'a manier'o mal'kaŝ'i la problem'o'j'n, kiu'j kaŝ'iĝ'as en ĝi'a proviz'o-ĉen'o.”

Serĉ'int'e dum du jar'o'j stan'o-min'ej'o'n “ne makul'it'a'n de milit'o” en la DRK, kaj post'e ĉin'a'n fabrik'o'n pret'a'n iom alt'ig'i si'a'j'n social'a'j'n norm'o'j'n, Fairphone ŝanĝ'as si'a'n status'o'n kaj far'iĝ'as social'a entrepren'o en 2013. La demand'o pri la nom'o est'ig'as tiam intern'a'j'n debat'o'j'n: “Ni vol'is uz'i la vort'o'n “fair” por ke hom'o'j si'n demand'u kio'n ver'e signif'as tiu noci'o. Tio pov'as ankaŭ konduk'i tiu'j'n, kiu'j posed'as iPhone- aŭ Samsung-poŝ'telefon'o'n demand'i si'n pri si'a soci'a kaj pri'medi'a respond'ec'o.” El tio font'as la tra'vid'ebl'ec'o de la societ'o, kiu publik'ig'as sur si'a ret'ej'o list'o'n de si'a'j proviz'ant'o'j, la dis'divid'o'n de si'a'j fabrik-kost'o'j kaj la social'a'j'n bilanc'o'j'n de si'a'j laborliverantoj, sen prov'i kaŝ'i la negativ'a'j'n aspekt'o'j'n.

Kiam Fairphone lanĉ'is si'a'n kampanj'o'n por part'o'pren'a financ'ad'o, la strategi'o de komunik'ad'o cel'is met'i si'n “en vund'ebl'a pozici'o”. “Ĉiu'foj'e kiam oni kritik'is ni'n — kaj ja okaz'is-, ni volont'e akcept'is tiu'j'n kritik'o'j'n”, rakont'as la ĝeneral'a direktor'o, kiu eĉ mem vok'is german'a'j'n kaj nederlandajn gazet'o'j'n por rakont'i la neces'a'n korupt'o'n por film'i en la min'ej'o'j. Imag'it'a kiel “rakont'a procedur'o proviz'ant'a efik'a'n metafor'o'n por la kompleks'ec'o de proviz'ad-ĉen'o”, la Fairphone konduk'as oni'n pri'demand'i la praktik'o'j'n de la tut'a proviz'o-ĉen'o. Ĉar, se tiu aparat'o est'as ankoraŭ mal'proksim'a de just'a produkt'o, kio'n dir'i pri la ali'a'j? Kiam oni real'ig'as kompar'a'n test'o'n, ĝi larĝ'e super'as la Galaxy S4 de Samsung, la unu'a'n atest'it'a'n “ekologi'e kaj social'e respond'ec'a” de la sved'a organiz'aĵ'o TCO Development, kiu est'as apenaŭ pli bon'a ol ne'atest'it'a telefon'o.

La ag'ant'o'j de just'a komerc'o rigard'as tiu'n nov'a'n produkt'o'n favor'e. S-in'o Emili'e Durochat, kun'ord'ig'ant'in'o de la Platform'o por just'a komerc'o, salut'as “il'o'n por denunc'i la labor'kondiĉ'o'j'n”. “Kun tiu sol'a telefon'o, oni pov'as parol'i pri mult'a'j tem'o'j”, konstat'as s-in'o Dominique Royet, direktor'in'o de Max Havelaar Franc'uj'o, kiu vid'as en tio “paŝ'o'n al daŭr'a progres'o. Per tio, Fairphone al'iĝ'as al la spirit'o de just'a komerc'o, nask'it'a por evolu'ig'i la regul'o'j'n de la mond'a komerc'o”.

Kun vend'o'j pas'int'a'j de 0 al 16 milion'o'j da eŭr'o'j en'e de unu jar'o kaj du'on'o — kaj profit'o tut'e re'invest'it'a-, Fairphone ricev'is la titol'o'n “la plej prosper'a teknologi'a ek'firma'o” far'e de la ret'a fak'a el'don'ej'o The Next Web*. Jen mesaĝ'o adres'it'a al la sektor'o: ekzist'as aspir'o de la konsum'ant'o'j al pli etik'a'j produkt'o'j.

Emmanuel RAOUL

Patr'in'a turment'ad'o

Ek'de la leĝ'o pri seks'egal'ec'o, en 1987, la japan'in'o'j ja sturm'is la profesi'a'n mond'o'n. Ili'a aktiv'ec'a proporci'o est'is nur 53% en 1985. Sed ili el'ir'as el labor'o tuj, kiam al'ven'as infan'o, kaj nur 11% da ili hav'as grav'a'j'n posten'o'j'n.

En 2011 la Por'vir'in'a Universitat'o de Tokio far'is enket'o'n ĉe kvin mil da ili por kompren'i, kial ili labororezignis. “La unu'a kaŭz'o dir'it'a, tre'e (63%), est'is la mank'o de profesi'a perspektiv'o, preciz'ig'as S-in'o Osawa Matiko direktor'o de la universitat'o. La plej ambici'a'j est'as la unu'a'j, kiu'j rezign'as.” Post'e trov'iĝ'is la eduk'ad'o de infan'o'j (32%), kiu est'as komplik'it'a de la mank'o de infan'vart'ej'o'j, kaj la pri'zorg'o de mal'jun'a'j ge'patr'o'j (38%), kiu oft'e koncern'as edz'in'o'j'n.

Tia situaci'o kompren'iĝ'as ankaŭ per evident'a'j apart'ig'o'j, el kiu'j rezult'as, ke la Mond'a Ekonomi'a Forum'o rang'ig'as Japani'o'n 104-a el 142, rilat'e al seks'a egal'ec'o*. Lim'ig'it'a'j al mal'grav'a'j task'o'j, konsci'ant'a'j ke, kun sam'a'j kompetent'ec'o'j, vir'o ĉiam est'os antaŭ'a, la vir'in'o'j amaremiĝas.

Fak'ul'o pri histori'a soci'ologi'o kaj genr'a'j stud'o'j en la universitat'o de Osako, Mut'a Kazu'e ne nuanc'as si'a'j'n vort'o'j'n: “La japan'a soci'o hav'as struktur'a'n problem'o'n pri mal'estim'o kaj mal'respekt'o al vir'in'o'j. Kvankam la promoci'o de la vir'in'a labor'o est'as oficial'a politik'o, oni mal'oft'e konsider'as ili'n, kiel komplet'a'j'n ag'ant'o'j'n en la labor'a mond'o. Kaj la proporci'o de mal'firm'a'j kontrakt'o'j sen'ĉes'e pli'grand'iĝ'as; (...) La mal'riĉ'ec'o de vir'in'o'j est'as ver'a problem'o, sam'e kiel turment'ad'o kontraŭ ili*.”

Jam de mult'a'j jar'o'j tiu soci'olog'o defend'as la vir'in'a'j'n rajt'o'j'n. En 1989, ŝi sub'ten'is salajr'ul'in'o'n, kiu plend'is ĉe tribunal'o kontraŭ koleg'o, post insult'a'j parol'o'j kaj dis'klaĉ'it'a'j rumor'o'j pri ŝi'a seks'a viv'o. Tio est'is la unu'a afer'o pri seks'a turment'ad'o, kiu est'is publik'e pri'parol'at'a kaj juĝ'at'a en Japani'o. Ceter'e dum la proces'o ek'aper'is la vort'o sekuhara (seks'a turment'ad'o).

Laŭ la polic'o, 21 089 tia'j okaz'o'j est'is nombr'it'a'j en 2013, du'obl'e de 2002. Laŭ la taks'o de la ne'reg'ist'ar'a organiz'o Matahara Net, ĉiu kvar'a vir'in'o jam spert'is turment'ad'o'n pro patr'in'iĝ'a projekt'o aŭ bub'aĝ'a infan'o. Kvankam ekzist'as patr'in'iĝ'a feri'ad'o, fakt'e nur mal'mult'a'j (17%) uz'as ĝi'n, ĉar ili spert'as prem'o'j'n de si'a'j super'ul'o'j. Apart'a vort'o est'is kre'it'a: matahara, “patr'in'a persekut'ad'o”. Ĝi tre popular'iĝ'is post kiam en 2014, 37 jar'aĝ'a japan'in'o decid'is kre'i asoci'o'n por defend'i tiu'j'n, kiu'j sufer'is de tio. Fond'int'o de Matara Net S-in'o Osakabe Sayaka mem est'is instig'it'a de si'a dung'int'o por far'i ĉiu'tag'a'j'n al'don'a'j'n labor'hor'o'j'n malgraŭ ŝi'a graved'ec'o kaj ventr'a'j dolor'o'j. Prem'o'j kaj stres'o okaz'ig'is al ŝi du si'n'sekv'a'j'n misakuŝojn. “En Japani'o, vir'in'o'j, kiu'j dezir'as hav'i patr'in'iĝ'a'n feri'ad'o'n est'as fingr'o'montr'at'a'j de la dung'int'o, mok'at'a'j de la koleg'o'j, ŝi klar'ig'as al ni, ĝis kiam ŝi ced'as.” Post si'a du'a misakuŝo, ŝi rezign'is si'a'n posten'o'n kaj plend'is ĉe tribunal'o. “Mi sent'is mi'n tiom mal'ĝoj'a. Mi hav'is tiom da koler'o kontraŭ tiu kompani'o. Ili nom'is mi'n mensog'ul'o kaj prov'is ali'ig'i la fakt'o'j'n ĉe la tribunal'o. Dum ja mi est'is la viktim'o.”

De kiam ŝi publik'e pli kaj pli parol'ad'as, mult'a'j vir'in'o'j re'kon'is si'n tra ŝi'a atest'aĵ'o. Cent ok'dek jam konfid'is si'a'n histori'o'n al NRO, konfirm'ant'e la far'o'j'n de iu'j kompani'o'j: insult'a'j'n parol'o'j'n, arbitr'a'j'n mal'dung'o'j'n, ktp. Tia'j trakt'ad'o'j est'as ankoraŭ pli oft'a'j por mal'firm'a'j labor'ist'o'j (preskaŭ la du'on'o) kaj en iu'j meti'o'j: vart'ist'in'o'j, eduk'ist'in'o'j, helpkuracistinoj, ofic'ist'in'o'j. “Tio est'as nur la vid'ebl'a part'o de glaci'insul'o”, preciz'ig'as la jun'ul'in'o. “Ni ĉiu'tag'e ricev'as pli'a'j'n, de ĉiu'j aĝ'o'j, kaj de ĉiu'j ekonomi'a'j sektor'o'j. La plej'mult'o ne konsci'as, ke ili est'as viktim'o'j de turment'ad'o”. En land'o, kie est'as mal'facil'e dir'i “ne”, mult'a'j silent'e sufer'as.

Kiam tiu'j est'ont'a'j patr'in'o'j ĉes'as labor'i, “ili hav'as neni'a'n elekt'o'n krom for'las'i si'a'n profesi'a'n karier'o'n, konklud'as S-in'o Osawa. Kiam post akuŝ'o ili vol'os re'hav'i labor'o'n, ili pov'os nur akir'i mal'firm'a'j'n labor'o'j'n. Ili'a'j kompetent'ec'o'j est'as for'viŝ'it'a'j.”

La reg'ist'ar'o instig'as la japan'in'o'j'n antaŭ'e'n'paŝ'i, sed la plej'mult'o ne est'as pret'a'j por tio. “Ili hav'as kapabl'ec'o'j'n, sed ne sci'as kiel reklam'i ili'n.” Stud'int'e en Uson'o ŝi re'ven'is en Japani'o'n en 1987 tuj, kiam la leĝ'o pri seks'egal'ec'o est'is akcept'it'a. S-in'o Osawa re'memor'ig'as si'a'j'n unu'a'j'n preleg'o'j'n en la universitat'o. “Viv'int'e en fremd'a land'o, mi akir'is mem'fid'o'n, kiu'n la japan'in'o'j tut'e mal'hav'as.”

En la por'vir'in'a universitat'o de Tokio ekzist'as program'o apart'e kre'it'a por sub'ten'i la jun'a'j'n patr'in'o'j'n relaborontajn. “Ni help'as ili'n re'trov'i si'a'n voj'o'n, klar'ig'as S-in'o Osawa. De post 2008 tri'cent da ili tiel pov'is re'trov'i firm'a'n posten'o'n. Sed ni ne pov'as kontent'ig'i ĉiu'j'n ricev'it'a'j'n pet'o'j'n.”

En 2013, por aranĝ'i la problem'o'n pri infan'zorg'o, la reg'ist'ar'o ek'akcel'is la pli'mult'ig'o'n de infan'vart'ej'a'j akcept'lok'o'j. “En du jar'o'j, 200 000 pli'a'j lok'o'j est'is kre'it'a'j. Ni dezir'as du'obl'ig'i tiu'n nombr'o'n ĝis 2018”, asert'as S-in'o Takegawa. Malgraŭ tio la ekonomi'a ĵurnal'o Nikkei Shimbun (30-a de septembr'o 2015) taks'as je 23 000 la nombr'o'n da infan'o'j, kiu'j tamen rest'os en atend'o'list'o'j, kiam la program'o est'os plen'um'it'a.