Diplomati'a Mond'o 2015 - Verk'is Divers'a'j aŭtor'o'j


En'hav'o


Tekst'ar'o de Esperant'o

Part'o de unu tekst'o en kolekt'o de Esperant'a'j tekst'o'j

List'o de ĉiu'j part'o'jAl la antaŭ'a part'o  Al la post'a part'o

Le Monde diplomatique en Esperant'o 2014-2016

La baz'a'n tekst'o'n origin'e en'komput'il'ig'is Vilhelmo Lutermano

Kre'is la Esperant'a'n tekst'o'n: divers'a'j person'o'j

La artikol'o'j est'as ĉerp'it'a'j el la Ttt-ej'o de Le Monde diplomatique en Esperant'o: https://eo.mondediplo.com.

Proksim'um'a verk'o'jar'o: 2014-2016

Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La plej long'a embarg'o de la histori'o

La 17-an de decembr'o 2014, Havano kaj Vaŝington'o anonc'is la re'star'ig'o'n de si'a'j diplomati'a'j rilat'o'j. “Tio ne signif'as, ke la ĉef'a problem'o est'as solv'it'a”, rimark'ig'is la kuba prezid'ant'o Raúl Castro. Kvankam li'a uson'a koleg'o anonc'is la mal'ferm'o'n de ambasad'ej'o, nur la Kongres'o [parlament'o] pov'as for'ig'i la embarg'o'n. De kvin'dek du jar'o'j, tiu sufok'as la ekonomi'o'n de la insul'o.

La Unu'a'j dispon'o'j de ekonomi'a reprezali'o — la redukt'o de la suker'import'o'j el la insul'o — est'is trud'it'a'j al Kubo en la jar'o 1960 de la respublik'an'a reg'ist'ar'o de Dwight D. Eisenhower, oficial'e pro la ŝtat'ig'o'j far'e de la revoluci'a reg'ist'ar'o de Fidel Castro. En 1962, John F. Kennedy etend'is la dispon'o'j'n kaj dekret'is embarg'o'n.

La efik'o est'is dram'ec'a. Uson'o est'is ĉiam la natur'a merkat'o de Kubo. En 1959, 73 el'cent'o'j de la eksport'o'j de la insul'o ir'is al la nord'a najbar'o; 70 el'cent'o'j de la import'o'j ven'is de ĝi. En kelk'a'j semajn'o'j tiu'j inter'ŝanĝ'o'j komplet'e ĉes'is ...

La retor'ik'o, kiu prav'ig'is tiu'n ekonomi'a'n sieĝ'o'stat'o'n, en la flu'o de la jar'o'j evolu'is. En 1960, Vaŝington'o argument'is per la sen'propriet'ig'o de uson'a'j entrepren'o'j. Ek'de 1961, la Blank'a dom'o prav'ig'is si'a'n pozici'o'n per la proksim'iĝ'o de Kubo kun Moskvo. Post'e, la prav'ig'o'n de Uson'o por la embarg'o liver'is la sub'ten'o al la latin'amerik'a'j geril'o'j kontraŭ la arme'a'j diktator'ec'o'j aŭ la kubaj inter'ven'o'j en Afrik'o.*

*  Pri la uson'a politik'o kontraŭ Kubo vd Salim Lamrani (ed.): La Teror'ism'o de Uson'o kontraŭ Kubo. La Kuba Kvin'op'o. Esperant'ig'o'j el la hispan'a kaj la franc'a lingv'o'j de divers'a'j Mas-an'o'j, Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas), Embres-et-Castelmaure, 2009, 232 paĝ'o'j, ISBN 978-2-928300-10-6, 18 eŭr'o'j. -vl

En 1991 la sovetia blok'o kolaps'is. Anstataŭ normal'ig'i la rilat'o'j'n kun Kubo, Uson'o decid'is pli'alt'ig'i la sankci'o'j'n: de tiam la argument'o est'as: far'i prem'o'n kapabl'a'n rapid'ig'i la re'star'ig'o'n de la demokrati'o kaj apog'i la respekt'o'n al la hom'rajt'o'j.

Tiam komenc'iĝ'is la plej grav'a ekonomi'a kriz'o de la kuba histori'o, pro la mal'aper'o de la USSR, ĝi'a ĉef'a komerc'a partner'o: inter 1991 kaj 1994, la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) de la insul'o fal'is je 35 el'cent'o'j. Tri jar'o'j'n post la en'potenc'iĝ'o de s-ro Georg'e H. Bush, en 1989, la uson'a Kongres'o adopt'is la leĝ'o'n Torricelli, kiu intens'ig'as la sankci'o'j'n kontraŭ la kuba loĝ'ant'ar'o. Ĝi don'as al ili ĉef'e ekster'teritori'a'n karakter'o'n, tamen mal'permes'at'a'n de la inter'naci'a jur'o (ekzempl'e, la franc'a'j leĝ'o'j ne aplik'iĝ'as en German'uj'o!). Ek'de 1992, ĉiu ekster'land'a ŝip'o — de kia ajn de'ven'o — kiu halt'as en kuba haven'o, ne rajt'as ir'i en uson'a'n haven'o'n dum ses monat'o'j. Per ali'a'j vort'o'j: la ŝip'entrepren'o'j, kiu'j labor'as en la region'o, dev'as elekt'i ĉu komerc'i kun Kubo aŭ kun Uson'o. Ĝeneral'e tiu dilem'o est'as rapid'e decid'it'a ... Rezult'o: la insul'o, kiu laŭ'difin'e de'pend'as de mar'transport'o, dev'as pag'i por var'o prez'o'n mult'e super tiu de la merkat'o por konvink'i la inter'naci'a'j'n transport'ist'o'j'n liver'i ĝi'n. La leĝ'o Torricelli ceter'e trud'as sankci'o'j'n al ĉiu land'o, kiu help'as Kubon: se Meksiko ekzempl'e don'as help'o'n de 100 milion'o'j da dolar'o'j al Havano, Vaŝington'o mal'pli'ig'as sam'e tiom si'a'n help'o'n al Meksiko.

En 1996, la reg'ist'ar'o Clinton adopt'is la leĝ'o'n Helms-Burton, kiu al'don'as al la ekster'teritori'ec'o la retro'aktiv'ec'o'n. Ankaŭ tio'n la inter'naci'a jur'o mal'permes'as, sed tio ne grav'as. La tekst'o sankci'as ĉi'a'n entrepren'o'n (kaj do ankaŭ ne uson'a'n), kiu instal'iĝ'as sur propriet'o'j'n ŝtat'ig'it'a'j'n post 1959. Sed la leĝ'o Helms-Burton romp'as ankaŭ la uson'a'n leĝ'o'n, laŭ kiu, unu'flank'e, la sen'propriet'ig'o'j est'as kondamn'ind'a'j nur se ili romp'as la inter'naci'a'n jur'o'n kaj, ali'flank'e, la jur'a'j persekut'o'j ebl'as en Uson'o nur se la damaĝ'it'a person'o posed'is uson'a'n pasport'o'n en la moment'o de la far'o. Plej oft'e ne unu nek la ali'a el tiu'j kondiĉ'o'j est'as plen'um'it'a. Sed la leĝ'o lud'as si'a'n rol'o'n perfekt'e, ĉar ĝi mal'instig'as mult'a'j'n invest'ist'o'j'n instal'iĝ'i en Kubo pro tim'o de reprezali'o'j.

Kvankam en la jar'o 2000 la uson'a kamp'kultur'a prem'grup'o sukces'is trud'i mild'ig'o'n de la dispon'o'j por pov'i vend'i si'a'n produkt'o'n al Havano, tiu mild'ig'o est'as akompan'at'a de restrikt'a'j kondiĉ'o'j (pag'o per kontant'a mon'o, antaŭ'e, sen ebl'ec'o de kredit'o kaj en ali'a valut'o ol dolar'o). Kvar jar'o'j'n post'e, la reg'ist'ar'o de s-ro George W. Bush star'ig'is la Komision'o'n de help'o al Kubo liber'a. Sed la “help'o” est'as sufiĉ'e strang'a, ĉar tem'as pri trud'o de nov'a'j sankci'o'j al la insul'o.

Unu'e pri la lim'ig'o de vojaĝ'o'j al Kubo. Dum ĉiu ekster'land'de'ven'a loĝ'ant'o en Uson'o rajt'as vojaĝ'i en si'a'n de'ven'land'o'n kiam ajn li vol'as, ek'de 2004 tiu ebl'ec'o jam ne ekzist'as por hom'o'j kiu'j dezir'as vojaĝ'i al Kubo sen permes'o de la departement'o de Trezor'o. La vizit'o'j est'as krom'e lim'ig'it'a'j al dek kvar tag'o'j en tri jar'o'j, anstataŭ antaŭ'e unu vojaĝ'o jar'e. Krom'e oni dev'as pov'i pruv'i, ke almenaŭ unu membr'o de oni'a famili'o viv'as daŭr'e sur la insul'o. Ne valid'as kuz'o, nek nev'o, nek onkl'o: la famili'o, re'difin'it'a de la Bush-reg'ist'ar'o, redukt'iĝ'as — por la kub'an'o'j — al ge'frat'o'j, al la ge'patr'o'j, al ge'av'o'j kaj al la ge'edz'o'j. Laŭ la instig'o de s-ro Max Baucus, tiam senat'an'o de la ŝtat'o Montan'a, la departement'o de la Trezor'o inform'is en 2004, ke ĝi real'ig'is inter 1990 kaj 2004, naŭ'dek tri esplor'o'j'n pri la inter'naci'a teror'ism'o. En la sam'a temp'o ĝi far'is dek mil ses'cent ok'dek tri “por mal'ebl'ig'i la uson'an'o'j'n uz'i si'a'j'n rajt'o'n vojaĝ'i al Kubo.*

*  Baucus calls Bush Cuba policy ‘absurd’”, uson'a senat'o, 6-an de maj'o 2004.

La “help'o” imag'it'a de la skip'o de s-ro Bush en'ten'as ankaŭ la mon-send'o'j'n kaj -inter'ŝanĝ'o'j'n. Hom'o loĝ'ant'a sur uson'a teritori'o kaj kiu pov'is plen'um'i ĉiu'j'n kondiĉ'o'j'n por vojaĝ'i al la insul'o dum dek kvar tag'o'j, rajt'as tie el'spez'i ne pli ol 50 dolar'o'j'n tag'e. Dum uson'a'j loĝ'ant'o'j rajt'as send'i financ'a'n help'o'n ekster'land'e'n al membr'o de si'a famili'o sen lim'ig'o de la sum'o, la kub'de'ven'a'j loĝ'ant'o'j rajt'as send'i nur ĝis 100 dolar'o'j monat'e. Se la help'ot'a person'o est'as membr'o de la Kuba Komun'ist'a Parti'o (PCC, kiu hav'as plur'cent'o'j'n da mil'o'j da membr'o'j), la send'o'j est'as mal'permes'at'a'j.

En 2006, la Komision'o pri help'o al Kubo liber'a decid'is mal'help'i la inter'naci'a'n san-kun'labor'ad'o'n de Kubo — grav'a'n font'o'n de deviz'o'j por la insul'o — per tio, ke ĝi mal'permes'is ĉi'a'n eksport'ad'o'n de medicin'a'j aparat'o'j kiam ili “est'as destin'it'a'j por est'i uz'at'a'j en grand'skal'a'j program'o'j por ekster'land'a'j pacient'o'j.”* La plej grand'a part'o de la mond'a medicin'a teĥnologi'o est'as tamen uson'de'ven'a.

*  Condolezza Rice kaj Carlos Gutierrez, Commission for Assistance to a Free Cuba, juli'o 2006.

Iom post iom, la ekster'teritori'a aplik'ad'o de la ekonomi'a'j sankci'o'j intens'iĝ'is, kelk'foj'e ĝis rid'ind'a mezur'o. Japan'a, german'a aŭ kore'a aŭtomobil-fabrik'ist'o, kiu dezir'as vend'i si'a'j'n produkt'o'j'n sur la uson'a merkat'o, dev'as antaŭ'e pruv'i al la departement'o de Trezor'o, ke li'a'j vetur'il'o'j ne en'hav'as kub'an nikel'o'n. Franc'a bak'ist'o, kiu dezir'as penetr'i en la merkat'o'n de la unu'a ekonomi'a mond'potenc'o dev'as pruv'i, ke li'a produkt'o ne en'hav'as gram'o'n da kuba suker'o. Uson'a turist'o, kiu konsum'as kub'an cigar'o'n aŭ glas'o'n da rum'o Havana Club dum vojaĝ'o en Franc'uj'o, ekzempl'e, el'met'as si'n al dek jar'o'j da mal'liber'ej'o kaj mon'pun'o kiu pov'as ating'i 1 milion'o'n da dolar'o'j.

Ĉu kaz'o'j teori'a'j? Kelk'foj'e la real'o trans'ir'as la fikci'o'n.

En 2006, la japan'a entrepren'o Nikon rifuz'is ke oni trans'don'u si'a'n premi'o'n — fot'il'o'n de si'a mark'o — al Raysel Sosa Roj'a, jun'a kub'an'o 13-jar'a, kiu sufer'is ne'kurac'ebl'a'n hered'a'n hemofili'o'n. Tiu tamen gajn'is la dek'kvin'a'n inter'naci'a'n konkurs'o'n de infan'desegn'o'j de la Program'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j pri Dis'volv'ad'o (Pund). Nu, la aparat'o en'ten'is uson'a'j'n kompon'ant'o'j'n, kaj Nikon ne vol'is don'i la impres'o'n, ke ĝi “komerc'as” kun Havano.

En juli'o 2007, la hispan'a flug'kompani'o Hola Airlines, kiu hav'is kontrakt'o'n kun la kuba reg'ist'ar'o por transport'i latin'amerik'a'j'n pacient'o'j'n kun okul'mal'san'o'j al Kubo en la kadr'o de la operaci'o “mirakl'o”, dev'is ĉes'ig'i si'a'j'n rilat'o'j'n kun Kubo. Efektiv'e, kiam ĝi mend'is ĉe la uson'a aviad'il'fabrik'ist'o Boeing ripar'o'n de si'a aviad'il'o, Boeing postul'is, ke Hola Airlines romp'u si'a'j'n rilat'o'j'n kun Kubo. La direktiv'o ven'is el la Blank'a Dom'o.

En maj'o 2014 la franc'a firma'o BNP Paribas ricev'is rekord'a'n mon'pun'o'n de 8,97 miliard'o'j da dolar'o'j (6,6 miliard'o'j da eŭr'o'j) ĉar ĝi romp'is la embarg'o'j'n ek'trud'at'a'j'n al Kubo, al Irano kaj al Sudano inter 2002 kaj 2009.

La ekonomi'a'j sankci'o'j hav'as dram'ec'a'n efik'o'n en la kamp'o de san'o. Proksim'um'e 80 el'cent'o'j de la patent'o'j en la medicin'a sektor'o est'as depon'it'a'j de uson'a'j farmaci'a'j mult'naci'a'j konzern'o'j kaj de ili'a'j fili'o'j: Kubo ne pov'as uz'i tiu'j'n scienc'a'j'n ating'o'j'n. La Alt'a Komisar'ej'o pri hom'rajt'o'j de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j ceter'e emfaz'as, ke “la lim'ig'o'j trud'at'a'j de la embarg'o kontribu'is sen'ig'i Kubon je viv'neces'a al'ir'o al medikament'o'j, al la nov'a'j medicin'a'j kaj scienc'a'j teĥnologi'o'j”*

*  Hum'a'n Rights Council, “Situation of hum'a'n rights in Cuba, A/HRC/4/12, januar'o 2007.

La en'potenc'iĝ'o de s-ro Barack Obama tamen signif'is iom'et'a'n ŝanĝ'o'n. En 2009 li nul'ig'is la lim'ig'o'j'n de vojaĝ'o'j kaj de mon'send'o'j trud'it'a'j'n en 2004.* La sign'o'j de mal'ferm'iĝ'o kulmin'is la 10-an de decembr'o 2013, dum ceremoni'o omaĝ'e al Nelson Mandela, kiam s-ro'j Obama kaj Raúl Castro inter'ŝanĝ'is man'prem'o'n kvalifik'it'a'n “histori'a”.

*  Kp Patrick Howeltt-Mart'in, Dégel sous les tropiques entre Washington et La Havane [“Tropik'a degel'o inter Vaŝington'o kaj Havano”, Le Monde diplomatique, novembr'o 2014.

La prezid'int'o'j James Carter kaj William Clinton si'a'vic'e plur'foj'e esprim'is si'a'n kontraŭ'ec'o'n al la vaŝington'a politik'o. “Mi sen'ĉes'e pet'is sam'temp'e publik'e kaj privat'e la fin'o'n de ni'a ekonomi'a blok'ad'o kontraŭ la kuba popol'o, la for'ig'o'n de ĉi'a'j financ'a'j, komerc'a'j kaj vojaĝ'a'j lim'ig'o'j”. deklar'is s-ro Carter post si'a du'a vojaĝ'o al Kubo en mart'o 2011.* Por s-ro Clinton, la “absurd'a” politik'o de sankci'o'j montr'iĝ'is “total'a fiask'o”.*

*  James Carter, “Trip re'port by former Us president Jimmy Carter”, The Carter Center, 1-a de april'o 2011.
*  Christopher Hitchens, What was Bill thinking?”, Newsweek, Nov'jork'o, 24-an de septembr'o 2009.

La ĉambr'o de komerc'o de Uson'o, kiu reprezent'as la mond'o'n de la plej grav'a'j mult'naci'a'j afer'o'j de la land'o, ankaŭ inform'is, ke ĝi “dezir'as la fin'o'n de la embarg'o”.* La New York Times kondamn'is “anakronism'o'n de la mal'varm'a milit'o”.* La Washington Post, kvankam konservativ'a, si'a'vic'e montr'iĝ'as pli vigl'a: “La politik'o de Uson'o koncern'e Kubon est'as fiask'o. [...] Neni'o ŝanĝ'iĝ'is, krom la fakt'o ke ni'a embarg'o ig'as ni'n pli rid'ind'a'j kaj pli sen'pov'a'j ol iam ajn antaŭ'e.”*

*  Komerc'a ĉambr'o de Uson'o: Testimony on “examining the stat'us of Us trad'e with Cuba and its impact on economic growth”, 27-an de april'o 2009.
*  Obama, Cuba and the O'as”, The New York Times, 4-an de juni'o 2009.
*  Michael Kinsley, The Cuba a prov'e'n failure”, The Washington Post, 17-an de april'o 2009.

La uson'a publik'a opini'o est'as ankaŭ en si'a pli'mult'o favor'a al normal'ig'o de la rilat'o'j inter Vaŝington'o kaj Havano. Laŭ enket'o far'it'a de la CNN la 10-an de april'o 2009, 64 el'cent'o'j de la uson'a'j civit'an'o'j kontraŭ'as la ekonomi'a'j'n sankci'o'j'n kontraŭ Kubo. Laŭ la entrepren'o Orbitz Worldwide, unu el la du plej grav'a'j vojaĝ'agent'ej'o'j en Inter'ret'o, 67 el'cent'o'j de la loĝ'ant'o'j de Uson'o dezir'as pas'ig'i si'a'j'n feri'o'j'n en Kubo, kaj 72 el'cent'o'j pens'as, ke “la turism'o en Kubo efik'us pozitiv'e por la ĉiu'tag'a viv'o de la kuba popol'o”.

En 2013, dum la jar'kun'ven'o de la Ĝeneral'a Asemble'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, cent ok'dek ok land'o'j el cent naŭ'dek du kondamn'is, por la du'dek'du'a foj'o si'n'sekv'e, la ekonomi'a'j'n sankci'o'j'n trud'at'a'j'n al Kubo, memor'ig'ant'e ke pli ol 70 el'cent'o'j de la kub'an'o'j nask'iĝ'is sub tiu ekonomi'a sieĝ'o'stat'o.

Salim LAMRANI.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Region'a politik'o sku'at'a de la “arab'a'j printemp'o'j”

La dign'a izol'iĝ'o de Turk'uj'o

“Nul problem'o” kun la najbar'o'j, tio est'is la cel'o de la ekster'land'a politik'o de la Parti'o de Just'ec'o kaj Dis'volv'ad'o (AKP). Sed la “arab'a'j printemp'o'j” renvers'is la region'a'n situaci'o'n, kaj Turk'uj'o nun hav'as mal'varm'a'j'n rilat'o'j'n kun Sirio, Sauda Arab'uj'o, Irano kaj Egipt'uj'o. Dum la reĝim'o nun tra'ir'as aŭtokrat'a'n de'voj'iĝ'o'n, ĉu la elekt'o de “sol'ec'o en dign'ec'o” ver'e est'as opci'o?

“La pozici'o de Turk'uj'o est'as etik'a. Ni'a region'a politik'o est'as baz'it'a sur human'a'j kaj demokrati'a'j valor'o'j, kiu'j'n ĉiu dev'us aprob'i. Tial la puĉ'o kontraŭ [la egipta prezid'ant'o] Mohamed Mors'i [la 3-an de juli'o 2913] est'is tiom el'rev'ig'a”. Sam'e kiel s-ro Yasin Aktay, vic'prezid'ant'o task'it'a pri la ekster'land'a'j rilat'o'j en la Parti'o de Just'ec'o kaj Dis'volv'ad'o (AKP), la proksim'ul'o'j de tiu parti'o ĉiam ek'as konversaci'o'n per la situaci'o en Egipt'uj'o kaj emfaz'ant'e la “etik'a'n pozici'o'n” de la reg'ist'ar'o. S-ro Aktay daŭr'ig'as: “Ni pens'is, ke la Okcident'o prov'os izol'i la nov'a'n reĝim'o'n. Sed ĝi rest'is pasiv'a spekt'ant'o de la murd'o de demokrati'o — la amas'murd'o de Rabi'a* kun silent'ig'it'a'j amas'inform'il'o'j.”

*  En la tag'o 14-a de aŭgust'o 2013, la egiptaj arme'o kaj polic'o mort'ig'is ĉirkaŭ mil hom'o'j'n, sturm'ant'e kontraŭ la tend'um'ej'o de la plac'o Rabi'a Al-Adaouia, kie kun'ven'is la islam'ist'a'j opon'ant'o'j al la puĉ'o.

La ne'kondamn'o de la puĉ'o kontraŭ s-ro Mors'i kaj la daŭr'ig'o de la uson'a help'o al Egipt'uj'o est'is kompren'at'a'j en Ankar'a kiel perfid'o de Vaŝington'o. Aktiv'a sub'ten'ant'o de s-ro Mors'i kaj de la Islam'a Frat'ar'o, la ĉef'ministr'o Recep Tayyip Erdogan al'vok'is por li'a liber'ig'o kaj kritik'is la reĝim'o'n, kiu sukced'is al li, rifuz'ant'e agnosk'i ties legitim'ec'o'n. Far'iĝ'int'e prezid'ant'o, s-ro Erdogan tiel al'parol'is la Ĝeneral'a'n Asemble'o'n de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN) en Nov-Jork'o la 24-an de septembr'o 2014: “Tiu'j, kiu'j opon'as murd'o'j'n en Irako, en Sirio kaj la murd'o'n de la demokrati'o en Egipt'uj'o, est'as akuz'at'a'j sub'ten'i teror'ism'o'n.” Li kritik'is UN kaj “la demokrati'a'j'n land'o'j'n, kiu'j nur observ'is la event'o'j'n.” La egipta ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j re'bat'is: “Tiu'j mensog'o'j ne mir'ig'as, ven'ant'a'j de hom'o dezir'ant'a est'ig'i ĥaos'o'n kaj sem'i mal'akord'o'n en Mez-orient'o, tra si'a sub'ten'o al teror'ist'a'j grup'o'j kaj organiz'o'j” (Reuters, 25-a de septembr'o 2014).

S-ro Erdogan ne est'as fremd'a al la amas'inform'il'a'j polemik'o'j. Li'a rekt'a diskurs'o, apart'e favor'a al la palestin'an'o'j, don'is al li grand'a'n popular'ec'o'n en la arab'a mond'o. Nun, kiam Mez-orient'o est'as en tempest'o, tiu ĉi ebl'e mal'grand'iĝ'is, sed la ĉarm'o ankoraŭ efik'as: li elekt'iĝ'is prezid'ant'o dum la unu'a balot'o, per 51,7% de la voĉ'o'j, la 10-an de aŭgust'o 2014. S-ro Erdogan esper'as sufiĉ'e larĝ'a'n venk'o'n okaz'e de la parlament'a'j elekt'o'j de juni'o 2015 por trud'i konstituci'a'n ŝanĝ'o'n kaj ver'a'n prezid'ant'a'n sistem'o'n.

Apud li star'as s-ro Ahmet Davutoglu. Li est'as universitat'an'o, ne politik'ist'o. Ĉef'a diplomati'a konsil'ant'o de la AKP ek'de ĝi'a al'ven'o ĉe la reg'posten'o, la 3-an de novembr'o 2002, li far'iĝ'is ministr'o pri la ekster'land'a'j afer'o'j en maj'o 2009. Kaj, kiam s-ro Erdogan far'iĝ'is prezid'ant'o, s-ro Davutoglu ricev'is la task'o'n reg'i la AKP, sam'temp'e kiel la funkci'o'n de ĉef'ministr'o. Kvankam oni foj'e aŭd'as, ke ambaŭ hom'o'j ne ĉiam akord'iĝ'as, s-ro Davutoglu rest'as fidel'a leŭtenant'o. Ankoraŭ ne el'uz'it'a de la reg'ad'o, li pov'as cert'ig'i la kontinu'ec'o'n de la AKP-projekt'o, dum mult'a'j deput'it'o'j fin'as si'a'n tri'a'n kaj last'a'n mandat'o'n.

Tiu projekt'o de “nov'a Turk'uj'o” - sub la reg'ad'o de pli'fort'ig'it'a prezid'ant'o, instal'it'a en tut'e nov'a mil'ĉambr'a palac'o, kies konstru'ad'o'n oni taks'is je 615 milion'o'j da dolar'o'j* — baz'iĝ'as sur pli'ig'it'a centraliz'o kaj aŭtokrati'o. Pli'fort'ig'it'a de la balot'o'j, la reg'ant'o'j sufok'as la liber'ec'o'n parol'i kaj manifestaci'i, brid'as la juĝ'ant'ar'o'n, mal'dung'ig'as la ĵurnal'ist'o'j'n, kaj eĉ disting'iĝ'is en 2014 per si'a prov'ad'o mal'permes'i Twitter kaj Youtube. La 12-an de decembr'o, s-ro Erdogan anonc'is, ke li de nun prezid'os la kun'ven'o'j'n de la ministr'ar'o. De la manifestaci'o'j de la Gezi-park'o en somer'o 2013, ĉia kontest'ad'o de li'a aŭtoritat'o est'as rigard'at'a de li kiel rekt'a minac'o.

*  BBC News Europe, Londono, 5-a de novembr'o 2014.

En Istanbulo, la rumor'o'j kaj oni'dir'o'j anstataŭ'is la fakt'o'j'n. Mult'a'j el la kontakt'it'a'j hom'o'j akcept'as respond'i demand'o'j'n kaj esprim'iĝ'i nur kondiĉ'e de anonim'ec'o. La 14-an de decembr'o (2014) la polic'o aŭror'e prezent'iĝ'is ĉe la ĵurnal'o Zaman kaj ĉe la televid'ĉen'o Samanyolu, kaj arest'is ĉef'e ĵurnal'ist'o'j'n kon'at'a'j'n pro si'a'j lig'o'j kun la religi'a gvid'ant'o rifuĝ'int'a en Uson'o, Fethullah Gülen. Tiu'j iniciat'o'j est'ig'is fort'a'j'n protest'o'j'n de Eŭrop'a Uni'o kaj de Uson'o, kaj ankaŭ de la turk'a'j asoci'o'j de ĵurnal'ist'o'j kaj el'don'ist'o'j. S-ro Gülen, kiu est'is alianc'an'o de s-ro Erdogan, far'iĝ'is mal'ŝat'at'a post kiam an'o'j de li'a frat'ar'o dis'kon'ig'is, en decembr'o 2013, korupt'o'far'o'j'n koncern'ant'a'j'n grav'a'j'n person'o'j'n de la AKP, inkluziv'e ministr'o'j'n kaj ties ge'fil'o'j'n. S-ro Erdogan asert'is, ke li “renvers'os tiu'n perfid'o-ret'o'n kaj ig'os ĝi'n respond'ec'i pri si'a'j ag'o'j”.*

*  Hürriyet Daily News, Istanbulo, 12-a de decembr'o 2014.

Nun'temp'e s-ro Erdogan ĝu'as ankoraŭ la konfid'o'n de du'on'o de la loĝ'ant'ar'o, kiu kun'divid'as li'a'n mond-rigard'o'n kaj profit'is el li'a politik'o, apart'e en la ekonomi'a kaj soci'a kamp'o'j. Sed kio pri la turk'o'j, kiu'j aŭd'ig'is si'a'n voĉ'o'n en la Gezi-park'o? Sen kalkul'i ke la centr-dekstr'a liberal'a marĝen'o de la AKP, kiu'n s-ro Erdogan konker'is en 2002, promes'ant'e pli inkluziv'a'n Turk'uj'o'n, pov'us ankaŭ lac'iĝ'i pri li'a kresk'ant'a aŭtokrat'ism'o.

Kurs'o'j pri la otoman'a lingv'o

La “nov'a Turk'uj'o” ankaŭ re'difin'as la lok'o'n de la land'o en la mond'o, kun ĝi'a otoman'a hered'aĵ'o kaj la patron'ec'o de la suna'ism'a islam'o. S-ro Erdogan eĉ ĵus propon'is la en'konduk'o'n de dev'ig'a'j kurs'o'j pri la otoman'a lingv'o* en la mez'lern'ej'o'j. Ĉio tio vibr'as kun mal'nov'a vizi'o, defend'at'a de s-ro Davutoglu, tiu de Turk'uj'o, kiu far'iĝ'u potenc'a land'o en la mond'o, emfaz'ant'e la unu'ec'o'n de islam'o. Kiel klar'ig'as Behlül Özkan, vic'profesor'o pri inter'naci'a'j rilat'o'j en la universitat'o de Mar'mar'a, cit'ant'e la artikol'o'j'n kaj la libr'o'n de la nov'a ĉef'ministr'o*, “Turk'uj'o ne est'as ordinar'a naci-ŝtat'o, sed la centr'o de la civiliz'o [otoman'a], (...) [ĝi dev'as] far'iĝ'i politik'a centr'o ebl'ig'ant'a ŝtop'i la mal'plen'o'n de la potenc'o, kiu aper'is post la likvid'o de la otoman'a imperi'o”*”. S-ro Davutoglu opini'as, ke sub Mustafa Kemal Atatürk, la fond'int'o de la modern'a respublik'o, Turk'uj'o mal'prav'e elekt'is far'iĝ'i periferi'a element'o sub la sekur'ec'a protekt'o de la okcident'a civiliz'o, prefer'e ol est'i centr'o, eĉ mal'fort'a, de si'a propr'a civiliz'o”. Li kritik'as la “valor'o-kriz'o'n en la okcident'a'j soci'o'j”, opini'ant'e ke “la okcident'a'j demokrati'o'j est'as danĝer'a'j ĉar al ili mank'as religi'a'j valor'o'j kiu'j gvid'u ili'n”. Li pens'as, ke, se la ident'ec'o de Turk'uj'o est'us baz'it'a sur islam'o, ties land'lim'o'j pov'us est'i pli'larĝ'ig'it'a'j”.

*  La arab'a'n alfabet'o'n de la otoman'a turk'a lingv'o oni anstataŭ'is per la latin'a alfabet'o kiam kre'iĝ'is la respublik'o.
*  Ahmet Davutoglu, “Stratejik Derinlik” (Strategi'a profund'ec'o), Küre Yayınları, Istanbulo, 2001.
*  Behlül Özkan, “Turkey, Davutoglu and the ide'a of pan-islam'ism”, Survival. Glob'al Politics and Strategy, vol. 56, n-ro 4, Londono, aŭgust'o-septembr'o 2014.

Sub la respond'ec'o de s-ro Davutoglu, la region'a'j politik'o'j de Turk'uj'o spert'is promes'plen'a'n komenc'o'n: “nul problem'o kun la najbar'o'j” kaj uz'o de la influ'pov'o. S-ro Abdullah Gül, kiam li est'is ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j (2003-2007) est'is ŝlos'il'a inter'trakt'ant'o en la inter'trakt'ad'o por al'iĝ'o al la EU kaj en la rilat'o'j kun Centr'a Azi'o kaj Kipro, dum s-ro Davutoglu direkt'is si'a'n atent'o'n al la rilat'o'j kun la arab'a mond'o. La al'ir'o est'is tut'e pragmat'a: s-ro Erdogan est'is vid'at'a dum si'a feri'ad'o kun la siria gvid'ant'o Bachar Al-Asad, kvalifik'it'a “frat'o”, kaj ricev'is premi'o'n pri la hom'rajt'o'j el la man'o'j de la libia gvid'ant'o Muamar Kadafi. Sub la gvid'ad'o de s-ro Davutoglu, Turk'uj'o intens'ig'is si'a'n ekonomi'a'n kun'labor'o'n, mal'ferm'is si'a'j'n land'lim'o'j'n, for'ig'is la dev'ig'o'n hav'i viz'o'n por mult'a'j land'o'j de la Mez-orient'o, Kaŭkazo, Afrik'o, ktp.*. La ĉef'a cel'o est'is kresk'ig'i la politik'a'n kaj ekonomi'a'n konfid'o'n al Turk'uj'o. Tiu ŝajn'is ating'it'a kun, ekzempl'e, dek'obl'ig'it'a'j komerc'a'j inter'ŝanĝ'o'j kun la mez-orient'a'j kaj nord'afrik'a'j land'o'j inter 2002 kaj 2011.

*  Vd Alain Vicky, “A l’assaut de l’Afrique”, dansTurquie, des Ottomans aux islamistes”, Manière de voir, n-ro 132, decembr'o 2013 - januar'o 2014.

Tiam okaz'is la “arab'a'j printemp'o'j”. S-ro Davutoglu kred'is, ke la islam'ist'a'j grup'o'j ating'os la reg'pov'o'n kaj ten'os ĝi'n, kaj ke, sub'ten'ant'e ili'n, Turk'uj'o lud'os gvid'a'n rol'o'n en Mez-orient'o. Tiu ambici'o est'is sen'dub'e stimul'at'a de la okcident'a esper'o, ke Turk'uj'o pov'os est'i model'o por la moder'a islam'o, instig'ant'e la AKP super'taks'i si'a'n pov'o'n. Ahmet Insel, liberal'a universitat'an'o, klar'ig'as: “Ĝis 2011 la ide'o'j de Davutoglu est'is romantik'a'j, sed ni ne pov'is dir'i, ke li mal'prav'as. Hodiaŭ Turk'uj'o ne plu hav'as ambasador'o'n en Egipt'uj'o, Sirio kaj Israelo. Spit'e al lig'o'j komenc'e intim'a'j (Ankar'a est'is mediaci'ist'o inter Tel-Aviv kaj Damasko en 2007-2008), la rilat'o kun Israelo tra'ir'is seri'o'n de kriz'o'j: dum la pint'o'kun'ven'o en Davos (29-a de januar'o 2009), kiam s-ro Erdogan akuz'is la prezid'ant'o'n Shimon Pérès mort'ig'i la palestin'an'o'j'n, post'e okaz'e de la israela atak'o kontraŭ la ŝip'o Mav'i Mar'mar'a kaj tut'a ar'o da turk'a'j ŝip'et'o'j transport'ant'a'j hom'help'o'n al Gazao (31-a de maj'o 2010), mort'ig'ant'e naŭ turk'a'j'n aktiv'ul'o'j'n, kaj antaŭ'ne'long'e, la 2-an de decembr'o 2014, kiam la israela ministr'o pri defend'o publik'e kondamn'is Turk'uj'o'n, kulp'a'n laŭ ĝi protekt'i membr'o'j'n de la Hamaso.

Turk'a'j ministr'o'j kaj konsil'ist'o'j rigard'as tiu'n sub'ten'o'n kiel ali'a'n ekzempl'o'n de si'a “etik'a pozici'o”. “Ni ver'ŝajn'e est'as la sol'a reg'ist'ar'o, ekster la arab'a mond'o, kiu sub'ten'as la Hamason, deklar'as unu el ni'a'j kun'parol'ant'o'j, postul'ant'e anonim'ec'o'n, kaj ne'ant'e, ke tio okaz'as mal'profit'e al la Palestina Aŭtoritat'o gvid'at'a de la Fataho. Tamen, malgraŭ tiu'j streĉ'o'j, komerc'o kaj turism'o kun Israelo daŭr'e dis'volv'iĝ'is.

Koncern'e Irakon, la rifuz'o de la religi'a ŝijaist'a politik'o de la eks'a ĉef'ministr'o Nouri Al-Maliki (2006-2014) konduk'is Ankar'a pli'bon'ig'i si'a'j'n rilat'o'j'n kun la region'a kurd'a reg'ist'ar'o de Erbil. Turk'uj'o'n surpriz'is la antaŭ'e'n'ir'o de la Organiz'o de la Islam'ism'a Ŝtat'o (OIŜ), inkluziv'e sur teritori'o'j loĝ'at'a'j de turkmen'o'j. Ĝi dev'is al'front'i ostaĝ'kapt'ad'o'n de turk'a'j kamion'ŝofor'o'j, kaj post'e de kvar'dek naŭ diplomat'o'j labor'ant'a'j en Mossul en juni'o 2014 — ili'a liber'ig'o okaz'is tri monat'o'j'n post'e en kondiĉ'o'j ne preciz'ig'it'a'j.

La kriz'o de Sirio, kun kiu Turk'uj'o hav'as komun'a'n tra'ir'ebl'a'n land'lim'o'n ok'cent ok'dek kilo'metr'o'j'n long'a'n, kaŭz'is al'ven'o'n de unu milion'o ses'cent mil rifuĝ'int'o'j, kun kost'o taks'it'a de la reg'ist'ar'o je 5,5 miliard'o'j da dolar'o'j. Dum Uson'o rigard'as la OIŜ kiel si'a'n ĉef'a'n mal'amik'o'n, por Ankar'a la ĉef'a mal'amik'o est'as la reĝim'o de s-ro Asad. La plej grav'a'j mal'sukces'o'j de la AKP, post Egipt'uj'o, okaz'is en Sirio. Mal'e al tio, kio'n esper'is Ankar'a, s-ro Al-Asad ne fal'is. Sol'i Özel, profesor'o pri inter'naci'a'j rilat'o'j en la universitat'o Kadir Has, kritik'as la manier'o'n laŭ kiu la AKP mastr'um'is tiu'n dosier'o'n ek'de 2012: “Ili ne sukces'is reg'i la Liber'a'n Siri'an Arme'o'n (LSA) kaj pren'is la risk'o'n, sub'ten'ant'e ekstrem'ism'a'j'n organiz'aĵ'o'j'n, trans'form'i Turk'uj'o'n en nov'a'n Pakistanon, kun ties propr'a'j talibanoj. Kiu ajn grup'o est'is sub'ten'ind'a, kun la sol'a kondiĉ'o ke ĝi efik'e lukt'is kontraŭ Al-Asad. Ni vid'is la Al-Nosra-Front'o'n kaj la OIŜ varb'i ĉi tie, dum la reg'ant'o'j rigard'is ali'lok'e'n.”

Sam'temp'e, mult'a'j turk'o'j opini'as, ke la OIŜ, suna'ist'a organiz'aĵ'o, merit'as cert'a'n kompren'em'o'n. Kiel rimark'as s-ro Etyen Mahcupyan, la ĉef'a konsil'ant'o de la ĉef'ministr'o,:“la OIŜ sukces'is instal'iĝ'i kaj organiz'i soci'a'j'n kaj kultur'a'j'n serv'o'j'n, kio signif'as, ke ĝi nun hav'as i'a'n aŭtoritat'o'n. Ni ebl'e baldaŭ vid'os ĝi'a'j'n membr'o'j'n inter'trakt'i, vest'it'a'j per nigr'a kostum'o kaj kravat'o.” La kurd'a demand'o est'as mal'facil'a: la siriaj kurd'o'j de la Parti'o de la Demokrati'a Uni'o (PYD en la angl'a) est'as part'o de la Parti'o de la Labor'ist'o'j de Kurdistan'o (PKK), la separ'ism'a grup'o — etiked'it'a “teror'ist'o” de Vaŝington'o kaj EU — arme'e konflikt'ant'a kun la turk'a ŝtat'o de tri'dek ses jar'o'j*, kaj kun kiu la reg'ist'ar'o komenc'is sekret'a'n pac-procez'o'n. La streĉ'o en la sud'orient'o de Turk'uj'o far'iĝ'is evident'a komenc'e de oktobr'o 2014, kiam koler'o-manifest'iĝ'o'j eksplod'is inter la turk'a'j kurd'o'j antaŭ la pasiv'ec'o de la reg'ist'ar'o front'e al la ofensiv'o de la OIŜ kontraŭ la urb'o Kobané: pli ol tri'dek kvin hom'o'j est'is mort'ig'it'a'j en'e de kelk'a'j tag'o'j.

*  Vd Allan Kaval, “La kurd'o'j, kiom da divizi'o'j?”, Le Monde diplomatique en esperant'o, novembr'o 2014.

Turk'uj'o est'is mal'mult'e em'a pren'i unu'a'rang'a'n lok'o'n en la milit'a koalici'o sub uson'a komand'ad'o, star'ig'it'a en aŭtun'o por bombard'i la OIŜ kaj romp'i la sieĝ'o'n de Kobané, eĉ se ĝi respond'is al la inter'naci'a'j pet'o'j, sever'ig'ant'e la reg'o'n de si'a sud'a land'lim'o kaj permes'ant'e al la Peŝmergoj tra'ir'i si'a'n teritori'o'n. Tiu ĉi prem'o pov'as nur kresk'i kun la aktiv'a part'o'pren'o de Irano al la kontraŭ-OIŜ lukt'o en Irako*, la pli'fort'ig'o de la ŝijaism'a aks'o kaj la fakt'a pli'proksim'iĝ'o de Tehrano kun Okcident'o.

*  Hürriet Daily News, 7-a de decembr'o 2014.
La ekonomi'o komenc'as mal'bon'fart'i

El'rev'ig'it'a de la event'o'j en Sirio kaj en Egipt'uj'o, la AKP for'las'is si'a'n pragmat'ism'o'n favor'e al re'ven'o al la ideologi'o nom'at'a “etik'a pozici'o”. S-ro Ibrahim Kali'n, la ĉef'a konsil'ant'o pri ekster'a politik'o de la prezid'ant'o nom'as ĝi'n “sol'ec'o en dign'ec'o”.

Tamen, Turk'uj'o ne pov'as permes'i al si tro long'a'n diplomati'a'n izol'iĝ'o'n, kiel atest'as la egipta kaz'o. “La rilat'o est'as ne'simetri'a”, not'as Mensur Akgün, profesor'o en la universitat'o Kültür de Istanbulo. Turk'uj'o bezon'as la haven'o'j'n kaj merkat'o'j'n de Egipt'uj'o, sed Egipt'uj'o pov'as proviz'i si'n en kiu ajn ali'a land'o. Ni dev'as kresk'ig'i ni'a'j'n ekonomi'a'j'n eksport'ad'o'j'n kaj pli'fort'ig'i ni'a'n diplomati'a'n pozici'o'n.” Tio des pli ver'as, ke la ekonomi'a kresk'o komenc'as mal'rapid'iĝ'i: ĝi pas'is en 2014 de 4 al 3,3%, dum en 2009, komenc'e de la mond'a kriz'o, ĝi est'is 9%.

Ĉu la region'a politik'o de Turk'uj'o est'is ostaĝ'ig'it'a de la vizi'o de “nov'a Turk'uj'o” baz'it'a sur la otamana hered'aĵ'o kaj la suna'ism'a islam'o? Aŭ ĉu la nun'a'j mal'facil'aĵ'o'j konduk'os la gvid'ant'o'j'n de la AKP re'konstru'i si'a'j'n region'a'j'n alianc'o'j'n? Est'is ja la signif'o de la mesaĝ'o de la vic'ĉef'ministr'o Bülent Arinç “pri amik'ec'o kaj frat'ec'o” al la najbar'o'j de Turk'uj'o, Sirio kaj Irano, kaj al la “tradici'a'j amik'o'j kaj alianc'an'o'j”, Sauda Arab'uj'o, Kuvajt'o, Unu'iĝ'int'a'j Emir'land'o'j, Egipt'uj'o aŭ Jordanio*. Sed neces'os ver'ŝajn'e atend'i post la printemp'a'j parlament'a'j balot'o'j por hav'i pli klar'a'n ide'o'n pri la orient'iĝ'o elekt'it'a de s-ro Erdogan.

*  Parol'ad'o far'it'a ĉe la kvin'a pint'kun'ven'o de Bospor'o de la Asemble'o de la turk'a'j eksport'ant'o'j, re'pren'it'a de Hürriet Daily News, 13-a de decembr'o 2014.

Wendy KRISTIANASEN


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Vek'iĝ'o de la roma'a komun'um'o

Long'temp'e ne'vid'ebl'a, la plej grand'a roma'a komun'um'o en Eŭrop'o plen'um'is ident'ec'a'n re'nask'iĝ'o'n dank'e al mal'ferm'iĝ'o de la turk'a islam-konservativ'a reg'ist'ar'o. Sed ties ekonomi'a kaj soci'a emancip'iĝ'o montr'iĝ'as mult'e pli mal'facil'a.

Sinjor'o Bahattin Turnali paŝ'as mal'rapid'e tra la strat'o'j de si'a kvartal'o vest'it'a per elegant'a nigr'a komplet'o kaj kravat'o. Jun'a kadr'ul'o du'obl'e diplom'it'a el la universitat'o de Istanbulo, preskaŭ tri'dek'jar'a, li ĵet'as patr'ec'a'n rigard'o'n al tiu'j mal'jun'iĝ'ant'a'j dom'eg'o'j, kie li kresk'is. “La taksi'ist'o'j rifuz'as ven'i tie'n post la 21-a hor'o. Pro la per'fort'o'j kaj drog'o-fi'komerc'o”, li rakont'as.

Ĉirkaŭ ses mil roma'o'j viv'as en Kustepe, mal'riĉ'a kvartal'o de la Istanbulo-centr'o, kiu hav'as en'tut'e du'dek du mil loĝ'ant'o'j'n. S-ro Turnali baldaŭ ating'as dekliv'a'n implik'aĵ'o'n de strat'et'o'j. Sur la ĉef'a plac'o, kaf'ej'o front'as la moske'o'n, de kie son'as la al'vok'o al la vesper'a preĝ'o. La mastr'o, s-ro Bülent Fil'as, lok'a figur'o, don'as la ton'o'n: “Antaŭ ĉio, neces'as dir'i, ke ni'a situaci'o est'as bon'a.”

En Kustepe kiel ali'lok'e en la roma'a loĝ'ant'ar'o, oni vol'as kred'i, ke nov'a era'o komenc'iĝ'is. De kvin jar'o'j, la turk'a ŝtat'o mult'obl'ig'is mal'ferm'a'j'n iniciat'o'j'n. En 2010 s-ro Recep Tayyip Erdogan, tiam ĉef'ministr'o, for'pren'as la negativ'a'n termin'o'n Cingene (“cigan'o”) el la turk'a jur'o. La post'a'n jar'o'n, li for'ig'as leĝ'o'n (ne'aplik'it'a'n), kiu permes'is al la ministr'o pri intern'a'j afer'o'j el'pel'i roma'o'j'n sen ident'ec'o aŭ konsider'at'a'j kiel “ne'al'iĝ'int'a'j al la turk'a kultur'o”. La 14-an de mart'o 2010, antaŭ dek kvin mil roma'o'j kun'ven'int'a'j el la tut'a land'o en sport'ej'o de Istanbulo, li don'as omaĝ'a'n parol'ad'o'n kaj pardon'pet'as, “nom'e de la ŝtat'o”, pro la mal'bon'a'j trakt'ad'o'j kaj la sufer'it'a'j diskriminaci'o'j. “Eĉ la ne'roma'a'j turk'o'j komenc'is uz'i pli si'n'gard'a'n lingv'aĵ'o'n”. rimark'as s-ro Meti'n Salih Sentürk, prezid'ant'o de la asoci'o de la flor'vend'ist'o'j kaj ali'a figur'o de Kustepe. “Est'as revoluci'o!”, insist'as s-ro Filyas.

Tiu operaci'o ne est'as sen kaŝ'it'a politik'a cel'o. Ĝi est'is uz'at'a kiel garanti'aĵ'o por la Eŭrop'a Uni'o, kiu atend'as antaŭ'e'n'paŝ'o'j'n pri la demand'o de la mal'pli'mult'o'j. Ĝi akompan'as ŝanĝ'o'n de doktrin'o ĉe la pint'o de la ŝtat'o, de post la en'pov'iĝ'o de la Parti'o de Just'ec'o kaj Dis'volv'ad'o (AKP), konservativ'a. “Recep Tayyip Erdogan kaj la AKP ĉiam montr'is cert'a'n mal'ferm'ec'o'n rilat'e al la divers'a'j ident'ec'o'j en Turk'uj'o. Tio ebl'ig'is al ili re'ven'ig'i islam'o'n en la publik'a'n spac'o'n, analiz'as Je'a'n Marcou, esplor'ist'o ĉe la Observ'ej'o de la turk'a politik'a viv'o*. Ili vol'as pov'i afiŝ'i la hanafisman suna'ism'o'n, kvankam ĝi est'as tut'e pli'mult'a, sam'e kiel afiŝ'iĝ'as la kurd'o'j, la alevitoj, la armen'o'j aŭ ... la roma'o'j.”

*  http://ovipot.hypotheses.org
Segregaci'o rest'as sen'kompat'a real'ec'o

Dum ok'dek jar'o'j, la roma'o'j rest'is ne'vid'ebl'a'j en la politik'a spac'o. Kvankam konserv'ant'e si'a'j'n tradici'o'j'n kaj propr'a'n soci'a'n viv'o'n, ili fand'iĝ'is en la respublik'o'n konstru'it'a'n de Mustafa Kemal Atatürk. Ili serv'as en la arme'o, praktik'as la sam'a'n religi'o'n kiel la pli'mult'o, parol'as la sam'a'n lingv'o'n kaj praktik'as sam'a'n kult'o'n al Atatürk.

Ni tamen ne mis'kompren'u. Sam'e kiel ali'lok'e sur la kontinent'o, la roma'o'j kaj la lingv'a'j mal'pli'mult'o'j kun proksim'a'j radik'o'j (dom, lom) aper'as kiel el'las'it'o'j: alt'a sen'labor'ec'o, mal'bon'a al'ir'o al kurac'o-serv'o'j, aĉ'a'j loĝ'ej'o'j. Alt'a proporci'o de infan'o'j for'las'as la lern'ej'o'n. Mult'a'j, knab'o'j sam'e kiel knab'in'o'j, est'as instig'at'a'j labor'i aŭ ge'edz'iĝ'i dum adolesk'o*. Segregaci'o rest'as sen'kompat'a real'ec'o, eĉ se la preciz'e cel'at'a'j per'fort'aĵ'o'j est'as mal'pli oft'a'j ol en ali'a'j land'o'j.

*  Unicef, “Analysis of the situation of children and young people in Turkey 2012”, Ankar'a, 2013.

En Kustepe, la jun'ul'o'j est'as kapt'it'a'j de la “bonzaï”, mal'mult'e'kost'a sintez'a drog'o aper'int'a en 2010, kiu kaŭz'as fort'a'n de'pend'o'n. Kun et'a asoci'o por lukt'o kontraŭ la diskriminaci'o'j kaj por eduk'ad'o (Egcam) antaŭ ne'long'e kre'it'a, s-ro Turnali prov'as romp'i la spiral'o'n de mal'riĉ'ec'o, help'ant'e la famili'o'j'n de la kvartal'o plu'send'i si'a'j'n infan'o'j'n al la lern'ej'o. De'post 2010, svarm'as tia'j et'a'j struktur'o'j kaj, kun ili, nov'a generaci'o de pro'parol'ant'o'j, diplom'it'a'j kaj politik'konsci'a'j, mal'merg'iĝ'as. “Tre mal'mult'a'j inter ni ir'is al universitat'o, li rakont'as. hodiaŭ mi far'iĝ'is ia model'o.”

Reĝisor'o de dokument'a'j film'o'j*, tri'dek'jar'ul'in'o ven'ant'a de Istanbulo, Elmas Ar'us fond'is la asoci'o'n “Nul diskriminaci'o” en 2010. Sam'jar'e, en mart'o, ŝi publik'e al'parol'is dum la miting'o organiz'it'a de s-ro Erdogan. Sed ŝi'a engaĝ'iĝ'o ne est'is kompren'at'a en ŝi'a famili'o: “Mi'a patr'in'o dir'is, ke mi dev'us hont'i ankoraŭ interes'iĝ'i pri tiu'j demand'o'j, dum mi hav'as bon'a'n situaci'o'n. Ŝi ne fier'as est'i roma'o. Ŝi forges'is si'a'n histori'o'n kaj si'a'n lingv'o'n.” Vek'i la roma'a'n ident'ec'o'n est'is politik'e sen'dolar'a operaci'o por s-ro Erdogan. Mal'e al la kurd'o'j, ili neniel postul'as aŭtonom'ec'o'n. Ili hav'as mal'mult'e da solidar'ec'o kun la eŭrop'a'j roma'o'j, kun kiu'j ili kun'divid'as nek la long'a'n histori'o'n de persekut'o'j, nek la religi'o'n, nek iu'j'n trajt'o'j'n de kultur'a viv'o. Erdogan trakt'is ili'n kiel hom'o'j'n, ig'ant'e ili'n vid'ebl'a'j. Tio sufiĉ'as por ili, eĉ se est'as neni'o pli”, bedaŭr'as la dokument-film'ist'in'o. Ja koncern'e ag'o'j'n, la bilanc'o rest'as magr'a. Jes ja, la solv'ad'o de la ident'ec'o-problem'o'j de kelk'a'j famili'o'j, precip'e la nomad'o'j en la orient'o de la land'o, est'is facil'ig'it'a. Social'a'j loĝ'ej'o'j est'is atribu'at'a'j al roma'o'j, la dialog'o pli'bon'iĝ'is inter la reg'ist'ar'o kaj la asoci'o'j. Sed la soci-ekonomi'a'j progres'o'j est'as mal'rapid'a'j, aŭ eĉ ne ekzist'as.

*  Ŝi est'as inter'ali'e kun'aŭtor'o de “Buçuk”, real'ig'it'a en 2010.

En si'a ofic'ej'o, kun'e kun si'a'j du asist'ant'in'o'j, la doktor'in'o Didem Evci implic'e tio'n konfes'as: la esplor'centr'o pri la roma'a kultur'o, kiu'n ŝi direktor'as, est'as mal'plen'a konk'o. Tiu institut'o, kre'it'a de s-ro Erdogan, nask'is esper'o'j'n sed montr'as neniu'n konkret'a'n rezult'o'n post tri jar'o'j da ekzist'o. “Est'as nom'o kaj kelk'a'j paper'o'j”, dir'as dung'it'in'o de la universitat'o Adnan-Menderes en Aydin, kie la institut'o loĝ'as. Ayhan Kaya, esplor'ist'o en la universitat'o Bilgi de Istanbulo, ne kred'as je la sincer'ec'o de s-ro Erdogan pri tiu dosier'o: “Sen la perspektiv'o de al'proksim'iĝ'o kun la Eŭrop'a Uni'o, ili neniam trov'iĝ'us en la program'o de Erdogan, kvankam ili est'as islam'an'o'j.”

La dezir'o'j en'ir'i politik'o'n grand'iĝ'as

Ankoraŭ pli mal'bon'e, la program'o'j de urb'o're'nov'ig'o mal'fort'ig'as la roma'a'j'n loĝ'ant'ar'o'j'n. Pro si'a stat'o mal'favor'a al la san'o kaj pro seism'o-risk'o, kelk'foj'e tro'ig'it'a de la aŭtoritat'ul'o'j, la roma'a'j kvartal'o'j de la urb'o'centr'o est'as privilegi'it'a cel'o de vast'a plan'o lanĉ'it'a en 2012. Neni'u kontest'as la neces'o'n ag'i. Sed la asoci'o'j publik'e mal'laŭd'as la plen'pov'o'n de la lok'a'j reg'ant'o'j kaj la ruin'ig'a'j'n efik'o'j'n de la re'lok'ad'o, plej oft'e mal'proksim'e de la re'nov'ig'it'a'j kvartal'o'j. La trud'it'a migr'ad'o inter'romp'as lern'ej'a'n kurs'o'n, perd'ig'as dung'o'j'n, kaj “pov'as hav'i negativ'a'n efik'o'n al la soci'a koher'ec'o de la komun'um'o”, bedaŭr'as la Eŭrop'a Centr'o por la rajt'o'j de la roma'o'j*.

*  European Roma Rights Centr'e, “Turkey: Country profil'e 2011-2012”, Budapeŝto, april'o 2013.

En 2005, la Istanbula municip'o kaj la reg'ist'ar'o decid'is re'nov'ig'i Sulukule, la histori'a'n kvartal'o'n, preskaŭ mil'jar'aĝ'a'n, de la roma'o'j, situ'ant'a'n en la urb'o'centr'o. Ĉirkaŭ tri mil kvin'cent loĝ'ant'o'j est'is dev'ig'it'a'j vend'i si'a'n teren'o'n por est'i re'lok'at'a'j kvar'dek kilo'metr'o'j'n for de tie. Sed la lu'prez'o'j pli alt'a'j, kaj la prez'o de la transport'o por daŭr'ig'i si'a'n labor'o'n en Istanbulo rapid'e dev'ig'is mult'a'j'n famili'o'j'n re'ven'i viv'i en Sulukule, en pli mizer'a'j kondiĉ'o'j. “Ni ne ĉes'is klar'ig'i la problem'o'n al la reg'ist'ar'o, sed tiu neni'o'n vol'is aŭd'i, ĉar ĝi ne plu vol'is roma'o'j'n ĉi tie” mal'ĝoj'as s-ro Hacer Fogo, de la Eŭrop'a Centr'o por la rajt'o'j de la roma'o'j, kiu, ankoraŭ nun, daŭr'ig'as persekut'o'j'n ĉe tribunal'o'j por ricev'i kompens'o'j'n.

Mal'riĉ'iĝ'o pov'us sub'fos'i la bon'efik'o'n de la oficial'a'j agnosk'o-parol'ad'o'j. En septembr'o 2013, jun'a roma'o perd'is si'a'n viv'o'n en Burs'a, la kvar'a urb'o de la land'o, okaz'e de najbar'a'j per'fort'aĵ'o'j aper'int'a'j post la trans'loĝ'ig'o de roma'o'j, kies kvartal'o est'is re'nov'ig'at'a. Pri'demand'it'a de la Parlament'o, la urb'estr'o abrupt'e (mal'mild'e) akuz'is: “Plej grand'a part'o de la roma'o'j (...) viv'as per ŝtel'ad'o, fi'negoc'o de drog'o kaj agres'o'j”. La dek tri roma'a'j infan'o'j de tiu kvartal'o est'is akcept'it'a'j en apart'a klas'o en la baz'lern'ej'o*.

*  Hürriyet Daily News, Istanbulo, 25-a de septembr'o 2013.

La entuziasm'o'n do iom post iom anstataŭ'as mal'trankvil'o kaj sen'pacienc'o. “Dum la elekt'o'period'o'j, hom'o'j ven'as kaj far'as promes'o'j'n por ricev'i ni'a'j'n voĉ'o'j'n; ali'temp'e, ni est'as ne'vid'ebl'a'j” , mal'kontent'as s-ro Turnali. Sed la refleks'o'j ŝanĝ'iĝ'as, kaj la dezir'o'j en'ir'i en politik'o'n kresk'as inter la asoci'a'j ag'ant'o'j. La jun'a kadr'ul'o konsider'as kandidat'iĝ'i okaz'e de la parlament'a'j elekt'o'j, kiu'j okaz'os ĉi-jar'e: “Est'as neni'u roma'a reprezent'ant'o nun. Mi est'os la unu'a, inch Allah!”*.

*  En la arab'a: “Se Di'o vol'as” - jmc -.

Marie CHAMBRIAL & Erwan MANACH


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Konkur'ant'o por la uson'a tradici'a partner'o

Aŭstrali'o, log'at'a de Ĉin'uj'o

Artikol-seri'o: La grand'a lud'o de la alianc'o'j

Kiel eĥ'o al la zorg'o'j de la land'o'j de sud-orient'a azi'o sku'at'a'j de la ekonomi'a'j kaj teritori'a'j ambici'o'j de Pekino, Aŭstrali'o ŝajn'as plen'um'i si'a'n rol'o'n de leŭtenant'o, kadr'e de la uson'a strategi'o de re'ekvilibr'ad'o al la Pacifik'o. Tamen, ties ekonomi'a integr'ad'o en la region'o mal'kovr'as politik'o'n mult'e pli ambigu'a'n, kun dezir'o de emancip'iĝ'o kaj fascin'o rilat'e al Ĉin'uj'o.

La 15-an de novembr'o 2014, okaz'e de la kun'ven'o de la G20 en Brisban'o, la prezid'ant'o Barack Obama kun'ven'ig'is si'a'j'n japan'a'n kaj aŭstrali'a'n sam'rang'ul'o'j'n. Tiu'j ne'formal'a'j diskut'o'j kun s-ro'j Abe Shinzo kaj Anthony Abott koncentr'iĝ'is al la defend'a'j problem'o'j. La du vir'o'j est'as la apog'kolon'o'j de la uson'a sekur'ec-sistem'o en la okcident'a Pacifik'o, kiu ankaŭ en'hav'as Tajvanon kaj Sud-Kore'uj'o'n. Ili kun'divid'as la sam'a'n zorg'o'n koncern'e la land'lim'a'n prem'o'n de Ĉin'uj'o al si'a'j najbar'o'j.

Oni kon'as la pozici'o'n de Tokio rilat'e al Pekino: tem'as pri mal'konfid'o, kiu'n la ripet'a'j streĉ'o'j pri la Senkaku/Diaoyu- insul'o'j kontribu'as firm'ig'i, malgraŭ la kresk'ant'a'j lig'o'j inter la ekonomi'o'j de ambaŭ potenc'a'j land'o'j de orient'a Azi'o. La pozici'o de Kanber'o, mal'pli koment'it'a en Eŭrop'o, atest'as pri sen'difekt'a sub'ten'o al Vaŝington'o, al kiu ĝi'n lig'as arme'a pakt'o jam ses'dek-tri-jar'a.

Unu el la plej vast'a'j uson'a'j ekster'land'a'j baz'o'j pri per'satelit'a inform'kapt'ad'o trov'iĝ'as en la centr'o de Aŭstrali'o — ĉe Pin'e Gap, apud Alic'e Springs. La aŭstrali'an'o'j, integr'it'a'j en la tut'mond'a aŭd- kaj kapt'ad-sistem'o de Uson'a arme'o, sen'murmur'e sekv'is Uson'o'n tra ĝi'a'j plej diskut'at'a'j last'a'j ekspedici'o'j, de Irako ĝis Afgan'uj'o. Kun defend'o-buĝet'o kresk'ant'a je 6% en 2015*, la land'o plan'as re'potenc'ig'o'n de si'a mar'arme'o, kaj ĝi ankoraŭ pli'fort'ig'is tiu'j'n lig'il'o'j'n sub'skrib'ant'e, la 12-an de aŭgust'o 2014, nov'a'n inter'konsent'o'n kun Uson'o por la lok'ad'o de du'mil kvin'cent uson'a'j soldat'o'j sur la Darwin-baz'o, nord'e de Aŭstrali'o. Fin'e, neni'u forges'as, ke, la 17-an de novembr'o 2011, s-ro Obama ja antaŭ la aŭstrali'a Parlament'o oficial'e anonc'is la star'ig'o'n de la tiel nom'at'a “pivot'o-strategi'o”, tio est'as la re'ekvilibr'ad'o al Azi'o de la uson'a ĉe'est'o*.

*  Zachary Keck, “Australia boosts defens'e spending 6.1%”, The Diplomat, 1-a de maj'o 2014, http://thediplomat.com.
*  “Remarks by president Obama to the Australian Parliament”, Blank'a Dom'o, Vaŝington'o, DC, 17-a de novembr'o 2011.

Malgraŭ tio, la rilat'o'j montr'iĝ'as tre mal'varm'a'j inter la tre konservativ'a s-ro Abbott, elekt'it'a en 2013, kiu kontest'as la klimat'a'n varm'iĝ'o'n kaj la neces'o'n halt'ig'i tio'n, kaj s-ro Obama, kiu far'is el tio fort'a er'o de si'a politik'o. De la 17-a ĝis 19-a de novembr'o 2014, tuj post la G20-kun'ven'o de Brisban'o, la aŭstrali'a prezid'ant'o kapt'ant'e la okaz'o'n de la vizit'o de la ĉin'a prezid'ant'o s-ro Xi Jinping, far'is neniam antaŭ'e vid'it'a'n al'proksim'iĝ'o'n kun Ĉin'uj'o, intenc'e si'n liber'ig'ant'e tiel de la avert'o'j, tamen ne'kutim'e solen'a'j, de si'a uson'a sam'rang'ul'o.

Antaŭ ol for'las'i Brisban'o'n, s-ro Obama si'a'manier'e resum'is la situaci'o'n en Pacifik'o: “La demand'o est'as la sekv'a: kiu el tiu'j du est'os la est'ont'o de la Pacifik-Azi'o en la ven'ont'a jar'cent'o? Ĉu ni ir'os al pli da integr'ad'o, just'ec'o kaj pac'o, aŭ al mal'ord'o kaj konflikt'o? Jen ni'a'j elekt'ebl'ec'o'j: konflikt'o aŭ kun'labor'o? Sub'prem'o aŭ liber'ec'o*?” Tiu fend'ig'a diskurs'o memor'ig'as en impres'a manier'o la fam'a'n alternativ'o'n inter la “viv'manier'o'j” establ'it'a'n de la Trum'a'n-doktrin'o* aŭror'e de la Mal'varm'a Milit'o. Ĝi mark'is la aŭstrali'a'n gazet'ar'o'n, dum s-ro Abbott mal'kaŝ'e ignor'is ĝi'n, varm'e celebr'ant'e la ĉin-aŭstrali'a'n partner'ec'o'n.

*  Lenore Taylor, “G20: Barack Obama uses visit to reassert Us influenc'e in Asia Pacific”, The Guardian, Londono, 15-a de novembr'o 2014.
*  En si'a parol'ad'o antaŭ la Kongres'o de Uson'o la 12-an de mart'o 1947, la prezid'ant'o Harry Truman prezent'iĝ'is kiel ĉampion'o de la “liber'a mond'o”, kun du'polus'a koncept'ad'o de la inter'naci'a'j rilat'o'j.

La vizit'o de la ĉin'a prezid'ant'o, kiu koncentr'is la atent'o'n de la tut'a land'o, est'is okaz'o por fort'ig'i la du'flank'a'j'n lig'il'o'j'n, apart'e mark'it'a'j'n de la sub'skrib'o, la 19-an de novembr'o, de vast'a liber'merkat'a inter'konsent'o* kaj de la inaŭgur'o de la unu'a forum'o de la region'a'j reg'ist'ar'estr'o'j de ambaŭ land'o'j.

*  Event'o, kiu eklips'is en la aŭstrali'a gazet'ar'o la ŝtat'estr'a'n vizit'o'n de s-ro François Hollande, sam'tag'e okaz'int'a'n.
Al la komerc'a prosper'o

Sinjor'o Xi Jinping profund'e kon'as Aŭstrali'o'n, kies divers'a'j'n ŝtat'o'j'n li vizit'is antaŭ li'a al'ir'o al la plej alt'a posten'o de Ĉin'uj'o, en mart'o 2013. Li'a'n vizit'o'n taks'is eg'e pozitiv'e la aŭstrali'a gazet'ar'o, kiu memor'is la “du dezir'o'j'n” formul'it'a'j'n okaz'e de li'a parol'ad'o — tre aplaŭd'at'a — antaŭ la Parlament'o: “La unu'a est'as du'obl'ig'i la en'spez'o'n de ĉiu loĝ'ant'o antaŭ la jar'o 2020. (...) La du'a est'as trans'form'i Ĉin'uj'o'n en social'ism'a'n land'o'n, prosper'a'n, demokrati'a'n, kultur'e evolu'int'a'n kaj harmoni'a'n antaŭ la mez'o de la jar'cent'o*.”

*  Parol'ad'o antaŭ la aŭstrali'a Parlament'o, 17-a de novembr'o 2014.

Nur la Verd'ul'o'j, far'e de si'a gvid'ant'in'o la senat'an'in'o Christine Milne, aŭdac'is pri'demand'i s-ro'n Xi Jinping pri la situaci'o en Hongkongo kaj pri la ĉin'a'j politik'a'j mal'liber'ul'o'j. S-ro Abbott mem el'vok'is la “bril'a'n sun'o'n” de la Kanber'o-Pekinaj rilat'o'j.

Aŭd'iĝ'is tamen kelk'a'j kritik'o'j. Laŭ Hugh White, profesor'o ĉe la Centr'o por Strategi'o- kaj Defend'o-Stud'o'j de la aŭstrali'a naci'a Universitat'o, la politik'o de s-ro Abbott danĝer'e romp'as la ekvilibr'o'n, kiu'n Aŭstrali'o ĉiam kapabl'is konserv'i inter si'a azi'a region'a en'radik'iĝ'o kaj si'a okcident'a solidar'ec'o: “[S-ro Abbott] navig'as sen'plan'e inter la du potenc-polus'o'j de la region'o, unu tag'o'n ĉe la flank'o de Uson'o, la sekv'ant'a'n tag'o'n ĉe tiu de Ĉin'uj'o, sen klar'a konsci'o pri si'a fin'a cel'o. (...) Real'e, ni ne pov'as permes'i al ni sub'met'iĝ'i je neni'u el ili. La parol'ad'o de Obama montr'as, ke li hav'as neniu'n respond'o'n por don'i al la ĉin'a'j ambici'o'j, escept'e de sen'kompromis'a rezist'o, sed sen potenc'o, kio est'as la “pivot'o-strategi'o” - kaj ni sci'as, ke tio ne funkci'as. Xi montr'as si'a'flank'e, ke la ĉin'a cel'o est'as tut'e eksklud'i Uson'o'n el Azi'o, kaj tio ankaŭ ne funkci'as por ni* Tamen, se tiu opini'o ja bon'e pri'skrib'as la mal'facil'o'n por Aŭstrali'o ekvilibr'ig'i si'a'j'n alianc'o'j'n en la azi'a sud-orient'o kaj orient'o, ĝi ŝajn'as sub'taks'i la long'daŭr'a'j'n tendenc'o'j'n de ĉin-aŭstrali'a al'proksim'iĝ'o, kiu, laŭ long'a perspektiv'o kaj trans la tre paradoks'a kaz'o de s-ro Abbott, ŝajn'as destin'it'a pli'fort'iĝ'i.

*  Hugh White, “Abbott clueless on how to handle Us and China”, The Sydney Morning Herald, 25-a de novembr'o 2014.

Deklar'ant'e, ke Kanber'o ne al'ir'is Ĉin'uj'o'n “kiel kontraŭ'ul'o'n”, la last'a “Blank'a Libr'o” (Oficial'a Dokument'ar'o) de la aŭstrali'a Defend'o, publik'ig'it'a en 2013, jam est'is tre mal'sam'a de tiu de 2010, sufiĉ'e agres'em'a rilat'e Pekinon. La ven'ont'a el'don'o de tiu dokument'o, plan'it'a por 2015, ver'ŝajn'e ne re'ven'os al la ton'o de 2010. Ebl'e trov'iĝ'os en ĝi la termin'o “Hind'o-Pacifik'a”, kiu traduk'as la streb'o'n de Aŭstrali'o pli'larĝ'ig'i kaj re'ekvilibr'ig'i si'a'n geopolitik'a'n ag'zon'o'n, inkluziv'ant'e en ĝi'n la barat'an partner'o'n. Post la vizit'o de s-ro Abbott en Barato en septembr'o, la barata ĉef'ministr'o, s-ro Narendra Mod'i, oficial'e rest'ad'is en Aŭstrali'o de la 16-a ĝis la 18-a de novembr'o, kaj li al'parol'is ambaŭ ĉambr'o'j'n de la Parlament'o — histori'a unu'a foj'o. Sed, spit'e al tiu streb'o, kaj al la aŭstrali'a opon'o al la agres'em'a mar'politik'o de Pekino*, mult'a'j analiz'ist'o'j opini'as, ke la diplomati'a'j rilat'o'j inter Ĉin'uj'o kaj Aŭstrali'o tra'viv'as grav'a'n ŝanĝ'o'n, des pli signif'o'plen'a'n, ke tiu ĉi okaz'as sub reg'ist'ar'o, kiu aprior'e ne est'is antaŭ'inklin'a al tiom real'ism'a politik'o.

*  Kirk Spitzer, “Australia chooses sides — And it’s not with China”, Tim'e, Nov-Jork'o, 6-a de maj'o 2013.

La 21-an de oktobr'o 2014, kelk'a'j'n semajn'o'j'n antaŭ la kun'ven'o de la G20, la aŭstrali'a politik'ist'ar'o unu'anim'e salut'is la memor'o'n de Gough Whitlam, ĵus for'pas'int'a je aĝ'o de 98 jar'o'j. Hodiaŭ ne'kon'at'a ekster si'a land'o, tiu labor-parti'an'o, eks'a reg'ist'ar'estr'o, est'is la unu'a aŭstrali'a gvid'ant'o, kiu agnosk'is la komun'ist'a'n Ĉin'uj'o'n en 1972. Tiu decid'o est'is tiam eg'e kritik'at'a. La temp'o ŝanĝ'iĝ'is kaj Whitlam est'as nun celebr'at'a kiel vizi'ul'o. Ĉin'uj'o far'iĝ'is la unu'a komerc'a partner'o de Aŭstrali'o. De la bred'it'a'j fiŝ'o'j ĝis la fer-erc'o, la aŭstrali'a'j eksport'aĵ'o'j tre de'pend'as de la evolu'o de konsum'o kaj invest'ad'o de la azi'a gigant'o. En 2013, ili super'is 100 miliard'o'j'n da aŭstrali'a'j dolar'o'j (68 miliard'o'j da eŭr'o'j) kontraŭ nur 16 miliard'o'j al Uson'o; sam'temp'e la import'aĵ'o'j de ĉin'a'j produkt'o'j ating'is 50 miliard'o'j'n da dolar'o'j (34 miliard'o'j da eŭr'o'j)*.

*  Komunik'o de la departement'o pri ekster'land'a'j afer'o'j kaj komerc'o, 21-an de maj'o 2014.

Unu milion'o da ĉin'de'ven'a'j civit'an'o'j viv'as kaj labor'as en Aŭstrali'o. Konsci'a'j pri la okaz'ant'a'j region'a'j trans'form'o'j kaj pri la nov'a inter'de'pend'ec'o, kiu'n ili kre'as inter ambaŭ land'o'j, iu'j membr'o'j de la aŭstrali'a elit'o pled'as por “nov'a rigard'o” al Ĉin'uj'o. Laŭ s-ro Robert Hawke, eks'a ĉef'ministr'o, “la azi'a politik'o est'as en plen'a trans'form'iĝ'o. (...) Ni apenaŭ komenc'as mezur'i la potenc'o'n kaj prosper'o'n de Ĉin'uj'o, kaj ankaŭ ĝi'a'j'n ambici'o'j'n, kaj direkt'i saĝ'a'n rigard'o'n al ĝi'a profund'a ident'ec'o*.”

*  Parol'ad'o ĉe la Asia Pacific Forum de la Universitat'o de Queensland, 17-a de novembr'o 2014.
Kvazaŭ alt'a hom'o en hom'amas'o

Institut'o pri la aŭstrali-ĉin'a'j rilat'o'j (Australia-China Retations Institut'e - ACRI) est'is kre'it'a en maj'o 2014, gvid'at'a de eks'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, s-ro Robert Carr. La vic'direktor'o de la ACRI, D-ro James Laurenceson, resum'as la problem'o'j'n de la du'op'o Pekino-Kanber'o per tre konkret'a'j vort'o'j: “Kia'j'n oportun'o'j'n kaj defi'o'j'n kre'os la trans'ir'o al la mez'klas'o de kvin'cent milion'o'j da ĉin'o'j ĝis 2021? Tiu histori'a evolu'o hav'os enorm'a'j'n konsekvenc'o'j'n por Aŭstrali'o, de min'ej'o'j ĝis agr'o'kultur'o, sen forges'i la serv'o'j'n*.”

*  Maggie Wang, “China economy special'ist to set research agend'a for new think tank”, UTS Newsroom, 1-a de aŭgust'o 2014, http://newsroom.uts.ed'u.au.

La turism'o-industri'o jam ag'as kiel prem'grup'o al la reg'ist'ar'o Abbott por konsider'ind'e kresk'ig'i la nombr'o'n de viz'o'j don'at'a'j al ĉin'a'j civit'an'o'j, cel'e ebl'ig'i al la naci'a'j grup'o'j profit'i de la ofert'it'a'j okaz'o'j de la nov'a liber'komerc'a traktat'o. Tut'e ne cert'as, ke la uson'a pivot-strategi'o kapabl'os kontraŭ'star'i la pli kaj pli kresk'ant'a'n al'log'o'n de la ĉin-aŭstrali'a'j rilat'o'j, kaj tio malgraŭ ĉiu'j kaŝ'it'a'j pens'o'j — real'a'j — rilat'e sekur'ec'o'n.

Okaz'e de si'a parol'ad'o antaŭ la aŭstrali'a Parlament'o, preciz'e tri jar'o'j'n post tiu de la pivot-strategi'o far'it'a de s-ro Obama en la sam'a dom'o, s-ro Xi uz'is metafor'o'n, kiu impres'eg'is: “Ĉin'uj'o, li dir'is, est'as kvazaŭ alt'a hom'o en hom'amas'o. La ali'a'j natur'e si'n demand'as kiel la grand'a hom'o mov'os si'n kaj ag'os*.” Aŭstrali'o, pli ol ĉiu ali'a, observ'as la fenomen'o'n, kiu domin'as per si'a'j kap'o kaj ŝultr'o'j la mal'trankvil'a'j'n najbar'o'j'n. Sed mult'a'j indik'il'o'j ŝajn'as montr'i ke, mal'e al ali'a'j, ĝi'a rigard'o al la “alt'a hom'o” est'as ŝanĝ'iĝ'ant'a de mal'fid'a tim'o al fascin'at'a sci'vol'em'o.

*  Parol'ad'o antaŭ la aŭstrali'a Parlament'o, 17-a de novembr'o 2014.

Olivier Zajec


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Murd'o'j kontraŭ la gazet'ar'a liber'ec'o

La 7-an de januar'o 2015 okaz'is islam'ism'a teror'ist'a atak'o kontraŭ la satir'a semajn'gazet'o Charlie Hebdo en Parizo, far'it'a de la frat'o'j Chérif kaj Said Kouachi. La desegn'ist'o'j Cabu, Charb, Honoré, Tignous kaj Wolinski, la psiĥ'analiz'ist'in'o Elsa Cayat kaj la ekonomik'ist'o Bernard Mar'is, kiu'j en tiu tag'o kun'ven'is en redakt'a konferenc'o, la polic'an'o Franck Brinsolaro, la mastr'um'ant'o Frédéric Boisseau kaj la korekt'ist'o Mustapha Ourrad, Michel Renaud, gast'o, kaj polic'ist'o, Ahmed Merabet, est'is mort'paf'it'a'j de la agres'int'o'j. En'tut'e viktim'iĝ'is dek du hom'o'j mort'ig'it'a'j kaj dek unu vund'it'a'j, inter ili kvar grav'e. La respond'ec'o'n pri la atak'o deklar'is Al-Kaid'o de la arab'a du'on'insul'o.

La kolektiv'a murd'o okaz'int'a merkred'o'n la 7-an de januar'o 2015 ĉe la sid'ej'o de Charlie Hebdo cel'is mort'ig'i ĵurnal'ist'o'j'n kaj desegn'ist'o'j'n pro ili'a'j opini'o'j. Ĝi funebr'ig'as la defend'ant'o'j'n de esprim-liber'ec'o kaj paraliz'as pro terur'o la tut'a'n franc'a'n soci'o'n. La team'o de la Mond'e diplomatique prezent'as al la famili'o'j de la viktim'o'j kaj al ili'a'j amik'o'j si'a'j'n kondolenc'o'j'n, kaj cert'ig'as al ili pri si'a solidar'ec'o.

Tiu ĵus plen'um'it'a murd'o kontribu'as al streĉ'iĝ'o- kaj tim'o-strategi'o'j, kies element'o'j est'as, ve, bon'e kon'at'a'j: pseŭdo-religi'a'j fanatik'ism'o'j, al'vok'o'j al “civiliz'o-ŝok'o”, iom-post-iom'a redukt'o de la publik'a'j liber'ec'o'j, sub la pretekst'o, iluzi'a, garanti'i la sekur'ec'o'n de ĉiu'j kaj gajn'i la “milit'o'n kontraŭ teror'ism'o”.

Komenc'iĝ'is kern'a batal'o. Ĝi'a cel'o est'as la difin'o de la franc'a'j fend'o'lini'o'j. Katastrof-sem'ant'o'j dezir'as en'radik'ig'i en Eŭrop'o'n dis'divid'o'n, kiu kontraŭ'star'ig'as la divers'a'j'n part'o'j'n de la loĝ'ant'ar'o inter si, difin'it'a'j'n laŭ si'a origin'o, kultur'o, religi'o. Ni ĉio'n far'os, mal'e, por ke kun'iĝ'u ĉiu'j sub'ten'ant'o'j de emancip'it'a soci'o, solidar'a kaj ĝoj'a, por kiu ankaŭ la ĵurnal'ist'o'j kaj desegn'ist'o'j de Charlie-Hebdo lukt'is.

La redakt'ej'o de Le Monde diplomatique.

Re'ag'o de la PCF

Per la sekv'a lig'il'o leg'ebl'as la re'ag'o de la Franc'a Komun'ist'a Parti'o (PCF): http://mas-eo.org/spip.php?article559 -vl


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La ŝtat'o dezir'as bon'a'n jar'o'n al la “Mond'e diplomatique

Kelk'a'j'n tag'o'j'n antaŭ la julfesto, la ŝtat'o decid'is, ke ni'a gazet'o ne ĝu'os la strategi'a'n fondus'o'n por dis'volv'ad'o de la gazet'ar'o por la jar'o 2014. Tiu help'o, kiu ating'is en 2013 la grand'eg'a'n sum'o'n de ... 18.611 eŭr'o'j, cel'as favor'i la inter'naci'a'n dis'radi'ad'o'n de franc'a'j publik'ig'aĵ'o'j. Tia cel'o ŝajn'is tamen perfekt'e tajlor'it'a por Le Monde diplomatique, kiu far'as proksim'um'e kvin'on'o'n de si'a'j vend'o'j ekster'land'e kaj dis'vast'ig'as tra la mond'o kvar'dek sep el'don'o'j'n en du'dek ok lingv'o'j.

Ne ebl'as ali'e ol kred'i, ke la ministr'ej'o pri kultur'o kaj pri komunik'ad'o kovr'as ni'a'n gazet'o'n per apart'a tener'o. En 2012, Le Monde diplomatique rang'is je la 178-a pozici'o el la du'cent plej help'at'a'j gazet'o'j. Mult'e post Télécâble Satellite Hebdo (27-a), Closer (91-a) aŭ Le Journal de Mickey (93-a), dum la help'o'j al la gazet'ar'o pretend'as kuraĝ'ig'i la “liber'a'n komunik'ad'o'n de la pens'o'j kaj de la opini'o'j” kaj “kler'ig'i la civit'an'o'n”. En 2013, ni mal'aper'is el la list'o, dum L’Opini'o'n, la du'on'oficial'a ĵurnal'o de la “Mov'ad'o de la entrepren'o'j de Franc'uj'o” (Medef), lanĉ'it'a per la mon'o de s-ro Bernard Arnault, la plej grand'a riĉ'aĵ'o de Franc'uj'o, ja en'ir'is tiu'n list'o'n. En 2014, la ŝtat'o do trov'is la rimed'o'n por amput'i la magr'a'n rest'aĵ'o'n de la help'o'j, kiu'j'n ni'a gazet'o ankoraŭ ricev'is.

Inter ili trov'iĝ'as la poŝt'a'j tarif'o'j specif'a'j por la gazet'ar'o. Antaŭ tie, ĉio ŝajn'as est'i far'it'a por ke ni rest'u sen'suspekt'a'j pri mis'uz'o de publik'a'j help'o'j. Efektiv'e, la ŝtat'o kompens'as plej larĝ'anim'e la poŝt'a'n send'ad'o'n de politik'a'j kaj ĝeneral'a'j inform'gazet'o'j, kondiĉ'e ke ili est'u ĉiu'tag'a'j aŭ maksimum'e ... semajn'a'j. Domaĝ'e por ni'a monat'ul'o. Last'a'n decembr'o'n, la abon'int'o'j de Le Point kaj de Les Échos [ambaŭ semajn'gazet'o'j] pov'is aprez'i la efik'o'n de tiu kriteri'o de period'ec'o, ĉar ili mal'kovr'is en si'a'j leter'kest'o'j kun si'a'j favor'at'a'j gazet'o'j pez'a'j'n suplement'o'j'n kun reklam'o, kiu'j svarm'as en tiu temp'o de fest'o'j. En la plast'a film'o, kiu en'ten'as la gazet'o'n Les Echos, la gigant'a kajer'o Lim'ig'it'a seri'o de iom'et'e pli ol funt'o (525 gram'o'j preciz'e) plen'a de reklam'paĝ'o'j hav'is krom'e kelk'a'j'n artikol'o'j'n, kaj ĉio send'it'a de la poŝt'o je tarif'o mal'alt'eg'a sed kompens'at'a de la ŝtat'o. La gazet'o Le Point kun si'a suplement'o en bril'a paper'o “Special'a[-n el'don'o'n] donac'o'j” Kolor'o'j de fest'o'j de 372 gram'o'j kun mizer'a ĉef'artikol'o, sed kun 155 paĝ'o'j da reklam'o ven'is en la leter'kest'o'j'n kost'e de la impost'pag'ant'o, ĉiam nom'e de la “liber'a komunik'ad'o de pens'o'j kaj de opini'o'j”.

Tiu kriteri'o de period'ec'o akr'ig'os si'a'j'n efik'o'j'n en 2015. Por Les Echos, Le Point kaj ili'a'j reklam'anonc'ist'o'j, la poŝt'a'j tarif'alt'ig'o'j lim'iĝ'os je 4,9 el'cent'o'j. Por Le Monde diplomatique ili est'os 8,8 el'cent'o'j.

Ni'a gazet'o ĉerp'as si'a'n fort'o'n nur el du font'o'j: si'a el'don'a projekt'o kaj si'a'j leg'ant'o'j. Ni do direkt'as ni'n al tiu'j ĉi. La donac'o impost'mal'alt'ig'a rest'as la plej bon'a rimed'o por dev'ig'i la ŝtat'o'n korekt'i, malgraŭ'vol'e, la karikatur'ec'a'n mal'moral'aĵ'o'n de si'a help'sistem'o al la gazet'ar'o.

La redakt'ej'o de Le Monde diplomatique.

Al'don'a rimark'o por la Esperant'a'j leg'ant'o'j

Ĉar sum'o'j de mon'donac'o'j al la gazet'o pov'as est'i dedukt'it'a'j de la impost'o ver'ŝajn'e nur por gazet'o en la land'o, en kiu vi pag'as impost'o'j'n, tia mon'donac'o impost'e util'as al vi de'pend'e de la impost-leĝ'ar'o de vi'a land'o ver'ŝajn'e nur, se vi donac'as ĝi'n al la el'don'o de Le Monde diplomatique aper'ant'a en vi'a land'o. Se vi intenc'as donac'i iom grav'a'n sum'o'n, tiam mi tamen propon'as send'i leter'o'n al la redakt'ej'o de vi'a'land'a Le Monde diplomatique kun la pet'o trans'kont'ig'i la koncern'a'n sum'o'n al la pariza skip'o ... kiu ja far'as la grand'eg'a'n labor'o'n de esplor'ad'o kaj analiz'ad'o.

Se la impost-leĝ'ar'o de vi'a land'o ne favor'as gazet'o'j'n, aŭ se pro ia kial'o ne ebl'as donac'i mon'o'n al vi'a'land'a Le Monde diplomatique, tiam kompren'ebl'e rest'as ankaŭ la ebl'ec'o al'iĝ'i al la asoci'o “Amik'o'j de Le Monde diplomatique” en vi'a region'o kaj donac'i sum'o'n al ĝi.

Ali'a ebl'ec'o kaj ver'ŝajn'e ĉiu'rilat'e plej taŭg'a konsist'as en mon'donac'o al la Esperant'a spec'o de “Amik'o'j de Le Monde diplomatique”, kiu est'as la Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas). Ĉu vi por tio ricev'as mal'alt'ig'o'n de vi'a'j impost'o'j, tio ankaŭ de'pend'as de la impost'leĝ'o de vi'a land'o, se vi deklar'as la donac'o'n kiel donac'o'n al Esperant'o. Se vi trans'kont'ig'as mon'o'n por Le Monde diplomatique al Mas, tiam menci'u, en la kial'o de la trans'kont'ig'o, “por Le Monde diplomatique”. Tiam ni, fin'e de ĉiu jar'o, trans'kont'ig'os tiu'j'n sum'o'j'n al la ja merit'plen'a pariza skip'o.

La kont'o de la Mas ĉe la Universal'a Esperant'o-Asoci'o (UEA) est'as:

MASX-I

Vilhelm'o LUTERMANO.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Aŭtomobil'o: La japan'a model'o el'prov'at'a

La barata labor'ist'a jun'ul'ar'o defi'as Suzuki

Por al'log'i la invest'ist'o'j'n en Barato, la ĉef'ministr'o Narendra Mod'i propon'as kresk'ig'i fleks'ebl'o'n de la labor'o. Kiel montr'as la impon'a strik'o de 2011-2012 ĉe Maruti Suzuki, la afer'o ne est'as tut'e decid'it'a. Solidar'ec'o inter provizor'a'j kaj status'a'j labor'ist'o'j, sindikat'a re'nov'iĝ'o: la jun'a'j labor'ist'o'j rezist'as kaj renvers'as la tradici'a'n ag'ad-manier'o'n de la lukt'o en fabrik'o.

Ses'a'rang'a produkt'ant'o en la mond'o, kun du milion'o'j da vetur'il'o'j konstru'it'a'j en 2013*, Barato esper'as ating'i la kvar'a'n lok'o'n ĝis 2016. La labor're'form'o prezent'it'a en oktobr'o 2014 de la nov'a ĉef'ministr'o Narendra Mod'i cel'as favor'i re'ven'o'n de la kresk'o, kiu'n spert'is la sektor'o en la 2000-aj jar'o'j (mez'e 8% jar'e). Ĝi implic'as la mal'pli'ig'o'n de la labor-inspekt'ad'o'j, la “simpl'ig'o'n” de kelk'a'j leĝ'o'j, la pli'long'ig'o'n de la lern'ad'o-daŭr'o, sam'temp'e instig'ant'e la sistem'a'n uz'o'n de sen'status'a, do mal'pli pag'it'a, labor'ist'ar'o*. Ĉi tiu'j dispon'o'j est'as part'e destin'it'a'j al'log'i ekster'land'a'j'n invest'ist'o'j'n, dum la reg'ist'ar'a kampanj'o “made in India” kulmin'as. Ili ver'ŝajn'e pli'grav'ig'os la fleks'ebl'o'n kaj sen'sekur'ec'ig'o'n, kiu traf'as industri-labor'ist'ar'o'n de plur'a'j jar'o'j kaj kiu nask'is en la labor'ist'a jun'ul'ar'o nov'a'j'n praktik'o'j'n kaj aspir'o'j'n. La konflikt'o, kiu ŝancel'is la aŭt'o-konstru'ist'o'n Maruti Suzuki en 2011 kaj 2012, kie mobiliz'iĝ'o persist'as malgraŭ sever'a sub'prem'o, est'as daŭr'e ekzempl'a.

*  Statistik'o de la Inter'naci'a Organiz'o de la aŭtomobil'a'j konstru'ist'o'j, www.oica.net.
*  VdShramev Jayate: Mod'i govt plucks som'e key low-hanging fruit for labour reforms”, The Indi'an Express, Nov-Delhi'o, 17-a de oktobr'o 2014.

La industri'a zon'o de Manesar, kiu aper'is ĉe la ŝanĝ'o de la jar'mil'o, etend'iĝ'as rand'e de la aŭt'o'ŝose'o lig'ant'a Nov-Delhi'o'n kaj Ĝajpuron, kiu'n oni uz'as en nebul'o de polv'o kaj polu'aĵ'o'j, dum la kolektiv'a'j motor'a'j rickshaw (tri'rad'a'j motor'cikl'o'j) pen'as mal'ferm'i si'a'n voj'o'n mez'e de gigant'a'j kamion'o'j. Inter MacDonalds-restoraci'o kaj virg'a teren'o kun flav'iĝ'int'a herb'o, alt'a'j reklam'panel'o'j anonc'as baldaŭ'a'n aper'o'n de apartament'ar'o - “luks'o, kviet'o kaj seren'o”. Post kiam oni trans'pas'is la nov'a'n urb'o'n Gurgaon, ekonomi'a'n pulm'o'n de Nov-Delhi'o kie star'as unu apud la ali'a komerc'a'j centr'o'j, telefon'vok-centr'o'j, privat'a'j loĝ'ej'o'j, teks'aĵ'o-fabrik'o'j kaj labor'ist'a'j amas'loĝ'ej'o'j, skrib'panel'o avert'as: “Bon'ven'o'n en la model'a industri'a zon'o”. En tiu rekt'lini'a kaj sen'anim'a urb'o'part'o de Manesar ja trov'iĝ'as la nov'a'j fabrik'o'j de Maruti Suzuki.

Nask'iĝ'int'a sur la ruin'o'j de la ŝtat'a entrepren'o Maruti Motors Limited, kre'aĵ'o de la fil'o de la ĉef'ministr'in'o Indira Gandhi,la societ'o en 1981 pren'as la form'o'n de kun'entrepren'o kun la japan'a Suzuki Motor, ekster'land'a societ'o pionir'a sur la barata grund'o. El tiu publik-privat'a partner'ec'o nask'iĝ'as la unu'a fabrik'o en Gurgaon, kie oni munt'as la fam'a'n Maruti 800, et'a'n urb'a'n aŭt'o'n kun angul'a'j form'o'j. Ĝu'ant'e kvazaŭ-monopol'a'n situaci'o'n, la firma'o tiam ek'as la “revoluci'o'n de la 4-rad'a'j vetur'il'o'j”: ĝi sur'merkat'ig'as mal'mult'e'kost'a'j'n vetur'il'o'j'n, akir'ebl'a'j'n de la mal'super'a'j mez'a'j klas'o'j. Rapid'e la ŝose'o'j plen'iĝ'as je Maruti-aŭt'o'j, simbol'o de la modern'a Barato. Dum la 1990-aj jar'o'j, jar'dek'o de la liberal'ig'o de ekonomi'o, la ŝtat'o iom-post-iom for'ir'as ĝis komplet'a privat'ig'o en 2007, profit'e al Suzuki, kiu posed'as 54,2% de la kapital'o. Tiu'n jar'o'n est'as konstru'it'a'j en Manesar krom'a'j munt'o'ĉen'o'j, plan'it'a'j por far'iĝ'i la plej bon'a fabrik'o de la grup'o.

Jam en la 1980-aj jar'o'j, la unu'a'n foj'o'n en la barata industri-mond'o, la mastr'um'o de Maruti Suzuki en'konduk'as la “labor-kultur'o'n” tra akurat'ec'o, respekt'o de liver'dat'o'j, sukces-spirit'o. La direkci'o aplik'as “tojotismon”, hom'mastr'um'a'n recept'o'n de la japan'a gigant'o Toyota. Temp'kontrol'il'o'j est'as instal'at'a'j ĉe la en'ir'ej'o'j “eĉ por la direktor'o'j”, preciz'ig'as s-ro R.C. Bhargava, prezid'ant'o de la Maruti-grup'o kaj aŭtor'o de libr'o ĝi'n laŭd'ant'a*. La labor'ist'o'j al'ven'as 15 minut'o'j'n pli fru'e por dev'ig'a'j gimnastik'a'j ekzerc'o'j. Laŭ la fam'a princip'o kaizen (en la japan'a: daŭr'a pli'bon'ig'o) el'labor'it'a en Japan'uj'o, kun'ven'o'j por kolektiv'a stimul'ad'o, la “kvalit'o-rond'o'j”, nun dis'vast'ig'it'a'j tra la tut'a aŭt'o-mond'o, instig'as la dung'it'o'j'n propon'i tio'n, kio pov'us pli'bon'ig'i la produkt'iv'ec'o'n. Tiu'j, kiu'j plej part'o'pren'as en tio gajn'as la privilegi'o'n tag'manĝ'i kun la mastr'o. Unu'nur'a sindikat'o est'as toler'at'a en la entrepren'o: la Maruti Udyog Kamgar Uni'o'n (Muk'u), relajs'o de la direkci'o instal'it'a sur la histori'a lok'o Gurgaon. La fabrik'o de Manesar ne dispon'as pri deleg'it'o.

*  R. C. Bhargava, kun Seetha, The Maruti Story. How a Public Sector Company Put India on Wheels, HarperCollins, Nov-Delhi'o, 2010.

Funkci'ant'a'j de 2007, la nov'a'j fabrik'o'j est'as konstru'it'a'j “laŭ la model'o de tiu de Kosai, en Japan'uj'o, cel'e instal'i tie alt'nivel'a'n aŭtomat'ec'o'n kaj aplik'i la plej bon'a'j'n praktik'o'j'n de Maruti Suzuki, orgojl'e dir'as s-ro Bhargava. Ven'int'a'j el la najbar'a'j ĉirkaŭ'a'j vilaĝ'o'j — mult'a'j provizor'a'j labor'ist'o'j re'ir'as tie'n por la rikolt'o'j-, la ĉirkaŭ kvar mil labor'ist'o'j labor'as ses tag'o'j'n el sep, ok kaj du'on'o hor'o'j'n tag'e, sen kalkul'i la long'a'n bus'vetur'o'n kaj la dev'ig'a'n pli fru'a'n kvar'on-hor'o'n. Kiel rakont'as s-ro'j Sateesh Kumar kaj Kushi Ram, eks'ig'it'a'j en aŭgust'o 2012, “por fil'o'j de kamp'ar'an'o'j, est'is prestiĝ'e labor'i ĉe Maruti. Sed oni rapid'e sen'iluzi'iĝ'is. Sur la munt'ad-ĉen'o la prem'o est'as konstant'a. Ni dispon'as pri kvar'dek sekund'o'j por ĉiu aŭt'o por plen'um'i ni'a'j'n inspekt'o-kontrol'o'j'n. Ili kred'as ni'n robot'o'j! Se la koleg'o ne akurat'e ven'as por pren'i si'a'n vic'o'n, ni dev'as daŭr'ig'i, kaj ni ne est'as pag'it'a'j por la krom'a labor'temp'o”.

La dung'it'o'j rifuz'as al'iĝ'i al la “oficial'a” sindikat'o

La labor'ist'o'j sci'as, ke ili'a'j salajr'o'j ne ating'as — eĉ mal'proksim'e — tiu'j'n de la ĉef'a fabrik'o de Gurgaon, kie la konstant'a'j labor'ist'o'j (mal'pli'mult'o) gajn'as proksim'um'e 30 000 rupi'o'j'n monat'e (350 eŭr'o'j'n), sum'o, kiu ig'as ili'n la aristokrat'o'j de la labor'ist'a klas'o”. En Manesar, la fiks'a part'o de la salajr'o'j antaŭ 2012 est'is nur 5 000 rupi'o'j (58 eŭr'o'j), kaj tut'a salajr'o est'is mez'um'e 8 000 rupi'o'j (85 eŭr'o'j) por sen'status'a kaj 17 000 rupi'o'j (200 eŭr'o'j) por status'a (konstant'a) labor'ist'o.

Kelk'a'j minut'o'j da mal'fru'o, kaj la direkci'o for'pren'as la du'on'o'n de la tag'a salajr'o; sen'avert'a for'est'o pro famili'a urĝ'o, kaj preskaŭ la tut'a vari'a part'o de la salajr'o mal'aper'as. “La erar'o'j est'as registr'it'a'j en avert'o-leter'o'j. Se vi hav'as du aŭ tri da ili, vi ne pov'os far'iĝ'i status'a labor'ist'o”, rakont'as s-ro Bouddhi Prakash, labor'ist'o ĉe Suzuki Powertrain, kiu produkt'as dizel'a'j'n motor'o'j'n kaj transmisi'a'j'n pec'o'j'n. La intens'ig'o de la labor'o kaj la diferenc'o'j inter status'a'j kaj ne'status'a'j labor'ist'o'j est'as la kern'o de la konflikt'o, kiu eksplod'as en 2011. En juni'o, kiam Maruti Suzuki anonc'as la status'ig'o'n de nur du'on'o de la labor'ist'ar'o de Manesar, la labor'ist'o'j depon'as ĉe la lok'a administraci'o pet'o'n por registr'i sen'de'pend'a'n sindikat'o'n. La morgaŭ'o'n, la direkci'o urĝ'ig'as la dung'it'o'j'n sub'skrib'i deklar'o'n pri si'a al'iĝ'o al la oficial'a sindikat'o. Nur 10% obe'as la ordon'o'n, ali'a'j komenc'as sid-manifestaci'o'n. Jen komenc'o de la mov'ad'o.

“Kiam ni al'ven'is, ni ĉiu'j ven'is el la sam'a'j teknik'a'j lern'ej'o'j. Ni est'is meti'lern'ant'o'j kun'e en la fabrik'o, fort'a'j amik'ec'lig'o'j kre'iĝ'is. Subit'e, kelk'a'j far'iĝ'is status'a'j, ali'a'j rest'is sen'status'a'j, por la sam'a labor'o kaj du'on'a'j salajr'o'j”, atest'as s-ro'j Kumar kaj Ram. Krom la salajr'o-diferenc'o'j, la sen'statut'a'j labor'ist'o'j ne rajt'as uz'i la bus'o'j'n de la firma'o nek ricev'i la Diwali-premi'o'n (lum'o-fest'o, kompar'ebl'a al Krist'nask'a fest'o en Okcident'o). Ven'int'a'j el mal'riĉ'a'j kamp'ar'a'j famili'o'j mult'a'j el tiu'j 20-25-jar'a'j jun'ul'o'j hav'as miks'it'a'j'n sent'o'j'n de envi'o kaj ribel'o rilat'e al la viv'manier'o de la urb'a'j kaj komerc'a'j centr'o'j de Gurgaon, kiu'n ili ne pov'as al'ir'i. S-in'o Ranjana Padhi, membr'o de la ne'reg'ist'ar'a organiz'aĵ'o Peoples Uni'o'n for Democratic Rights (Pudr) analiz'as la mobiliz'iĝ'o'n kiel “rezult'o'n de fort'a konsci'iĝ'o pri tio, kio'n signif'as ekspluat'ad'o, en kun'tekst'o kie provizor'ec'o kaj ne'cert'ec'o far'iĝ'as norm'o, dum 80% de la labor'fort'o est'is stabil'a en la 1980-aj jar'o'j. Tio nask'is tiu'n ĝis nun ne vid'it'a'n solidar'ec'o'n inter status'a'j kaj ne'status'a'j labor'ist'o'j”. La unu'ec'o est'is rezult'o de la okup'ad'o de la fabrik'o, mal'oft'a ag'ad'metod'o en Manesar, kie oni kutim'e ar'iĝ'as antaŭ la krad'o'j de la lok'o, sen en'ir'i ĝi'n.

Post plur'a'j ek'strik'o'j kaj kelk'a'j “strik'o'j per tro'a diligent'ec'o”, la direkci'o decid'is ferm'i la fabrik'o'n (lock out) dum tri'dek tag'o'j, pro motiv'o de kontraŭ'leĝ'a strik'o, kun dev'ig'o sub'skrib'i promes'o'n pri bon'a kondut'o por re'en'ir'i la fabrik'o'n. Kvankam la sindikat'o'j est'as laŭ'leĝ'a'j de 1927, strik'o-rajt'o ne ekzist'as en Barato, kiu ne ratif'is la Konvenci'o'n de la Inter'naci'a Labor-Organiz'aĵ'o (Il'o) pri kolektiv'a inter'trakt'ad'o. Post naŭ'monat'a lukt'o, la labor'ist'o'j ricev'as en mart'o 2012 la agnosk'o'n pri si'a sindikat'o, Maruti Suzuki Workers Uni'o'n (MSWU). Ne okaz'is tia lukt'o de post la mov'ad'o kontraŭ fleks'ebl'ig'o kaj sen'sekur'ec'ig'o de 2005 ĉe la konstru'ist'o de motor'cikl'o'j Her'o Honda.

Tamen, ĉar la direkci'o daŭr'e preter'atent'as la plend'o'j'n, streĉ'o kresk'as la 18-an de juli'o 2012, kiam ĉef'o insult'e trakt'as labor'ist'o'n, alud'ant'e li'a'n aparten'o'n al la kast'o de “ne'tuŝ'ebl'ul'o'j” kaj provizor'e for'ig'as li'n el la labor'ej'o. La konflikt'o ampleks'iĝ'as, Avnish Kumar Dev, ĝeneral'a direktor'o de la person'ar'o, mort'as en la incendi'o de unu el la konstru'aĵ'o'j. Cent kvar'dek ok labor'ist'o'j est'as arest'it'a'j, inter kiu'j la dek du reprezent'ant'o'j de la nov'a sindikat'o. La sekv'ant'a'n monat'o'n, la direkci'o sen'avert'e mal'dung'as pli ol du'on'o'n de la dung'it'ar'o. “La barataj labor'ist'o'j ne est'as murd'ist'o'j, koment'as la special'ist'o pri la labor'ist'a'j mov'ad'o'j Djallal Heuzé. Per'fort'o est'as uz'at'a kiam oni ne plu pov'as si'n esprim'i per ali'a'j rimed'o'j, kiam la mal'just'ec-sent'o est'as tiom fort'a, ke ĉio eksplod'as.”

Post la en'prizon'ig'o de la dek du sindikat'ist'o'j, provizor'a komitat'o est'as star'ig'it'a por sub'ten'i ili'n kaj daŭr'ig'i la labor'o'n de aŭtonom'a sindikat'ism'o. La direkci'o de Maruti Suzuki jes ja far'is kelk'a'j'n koncesi'o'j'n. Ĝi favor'e respond'is plur'a'j'n postul'o'j'n, ekzempl'e dispon'ig'is bus'o'j'n por la ne'status'a'j labor'ist'o'j, alt'ig'is ili'a'j'n salajr'o'j'n je 25%, kaj tiu'j'n de la status'a'j je 75%. Ĉef'e, ĝi anonc'is la iom'post'iom'a'n for'las'o'n de la sistem'o de sub'kontrakt'e dung'it'a'j labor'ist'o'j, kiu'n ĝi anstataŭ'os per sen'per'a dung'ad'o de por'temp'a'j labor'ist'o'j. Tiu'j “for'ĵet'ebl'a'j” labor'ist'o'j est'as iom pli bon'e pag'it'a'j ol la ne'status'a'j (sub'kontrakt'a'j), kun 12 000 rupi'o'j (140 eŭr'o'j) monat'e, sed ili est'as mal'dung'it'a'j post 7 monat'o'j kaj anstataŭ'at'a'j de ali'a'j. Ili ven'as el pli for'a'j region'o'j, por evit'i la kontakt'o'j'n kun la mal'dung'it'o'j kaj solidar'ec'o'n inter sam'vilaĝ'an'o'j.

Ĉe la printemp'o 2013, la japan'a kompani'o re'organiz'is la barat'an direkci'o'n kaj trud'is du el si'a'j ul'o'j — unu vic'administr'ant'o'n kaj unu konsil'ant'o'n pri mastr'um'o de la person'ar'o. “En Japan'uj'o ne okaz'is strik'o dum la kvin'dek ok last'a'j jar'o'j. La ide'o est'as import'i la metod'o'j'n por mastr'um'o de person'ar'o el Japan'uj'o en Baraton, atest'as kadr'ul'o en la ekonomi'a gazet'o Mint*. Por Suzuki, la demand'o est'as grav'eg'a: la inter'naci'a kompani'o vet'as je Azi'o, kaj la barata fabrik'o est'as la plej profit'a el ĉiu'j ĝi'a'j fili'o'j. Ekonomi'a pulm'o de la region'o, ne'mal'hav'ebl'a por la sub'trakt'ant'a'j firma'o'j, kiu'j labor'ig'as ĉirkaŭ tri'dek mil labor'ist'o'j'n en la popol'a'j kvartal'o'j kaj la lad'urb'o'j de Gurgaon, Maruti Suzuki sci'pov'as uz'i si'a'n influ'pov'o'n ĉe la lok'a'j reg'ant'o'j de la ŝtat'o Haryano. Ĝi plur'foj'e lev'is la minac'o'n de de'lok'ad'o, pretend'ant'e, ke ĝi ricev'is al'log'a'j'n propon'o'j'n de ali'a'j barataj ŝtat'o'j. Tial la region'a reg'ist'ar'o uz'is per'fort'a'n metod'o'n.

*  Amrit Raj, “Marutis Manesar fallout: A management shuffle”, Mint, Nov-Delhi'o, 9-a de april'o 2013.
Sankt'a unu'iĝ'o inter la justic'o, la ŝtat'o kaj la inter'naci'a kompani'o

Mil polic'ist'o'j send'it'a'j de la lok'a administraci'o est'as konstant'e en'posten'it'a'j en la fabrik'o de Manesar kaj intern'e de la bus'o'j. Nov'a'j kamera'o'j est'is instal'it'a'j. Ĝis nun, la cent kvar'dek ok labor'ist'o'j, akuz'at'a'j pri murd'o, ne ricev'is provizor'a'n liber'iĝ'o'n, kiu est'as ordinar'e don'it'a post kelk'a'j monat'o'j da mal'liber'o. “La incident'o traf'is la reputaci'o'n de Barato en la mond'o. La ekster'land'a'j invest'ant'o'j tim'as invest'i si'a'j'n kapital'o'j'n en Barato, pro tim'o de la labor'ist'a agit'ad'o”, jen kio'n oni pov'as leg'i en la tekst'o de la juĝ'o de la Alt'a Kort'um'o en Panĝabujo, kie la proces'o est'is de'lok'it'a.

Malgraŭ tiu sankt'a unu'iĝ'o inter justic'o, ŝtat'o kaj la inter'naci'a kompani'o, la labor'ist'a jun'ul'ar'o ne for'las'as si'a'n postul'o'n por aŭtonom'a'j reprezent'a'j organ'o'j, sen'de'pend'a'j de la grand'a'j sindikat'a'j central'o'j. Unu'a konfederaci'o fond'it'a en 1920, la All India Trad'e Uni'o'n Congress (Aituc), lig'it'a al la barata komun'ist'a parti'o, long'temp'e est'is la plej influ'a en la industri-zon'o Gurgaon-Manesar. “Ĝi est'as tre instituci'ig'it'a kaj for de la hom'o'j: ĝi'a'j gvid'ant'o'j est'as angl'o'parol'ant'a'j aŭtoritat'ul'o'j, kiu'j lern'is kiel solv'i konflikt'o'j'n antaŭ tribunal'o”, klar'ig'as Heuzé. Kun la ekonomi'a liberal'ig'o kaj la al'ven'o de ekster'land'a'j entrepren'o'j, la konfederaci'a'j sindikat'o'j rest'is ĉef'e en la Publik'a Funkci'o kaj en kelk'a'j ŝtat'a'j entrepren'o'j. Mal'fort'a'j en la privat'a sektor'o, ili tie reprezent'as nur la status'a'j'n labor'ist'o'j'n, for'las'int'e la sub'kontrakt'a'j'n labor'ist'o'j'n, kiu'j de nun est'as la pli'mult'o de la dung'it'ar'o. Post prov'o al'iĝ'i al la Aituc, “la labor'ist'o'j decid'is ag'i sen ĝi'a permes'o”, klar'ig'as s-ro Nayan Jyoti, student'o, sindikat'ist'o kaj membr'o de la organiz'o Krantikari Naujawan Sabha. Ili star'ig'is sesi'o'j'n de mem'form'ad'o kaj propr'a'n decid'manier'o'n, por est'i reprezent'at'a'j de labor'ist'o'j de si'a fabrik'o prefer'e ol de ekster'a'j kadr'ul'o'j. Sukces'a mobiliz'ad'o: en april'o 2014 la sen'de'pend'a sindikat'o MSWU est'is elekt'it'a en ambaŭ fabrik'o'j, Manesar kaj Gurgaon.

Naïké DESQUESNES


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Briti'o ne re'ven'os al la kutim'a afer'stat'o

La surpriz'a'j politik'o'j de Ukip

Post la al'iĝ'o al Ukip de du el si'a'j deput'it'o'j, David Cameron mal'trankvil'as. Pov'us est'i ke Ukip gajn'os tiom, kiom 20% de la voĉ'don'o'j en la brit'a ĝeneral'a balot'ad'o de maj'o 2015, kvankam tio ne gajn'os al ĝi 20% de la parlament'a'j deput'it'o'j. Ĝi'a'j vid'punkt'o'j est'as ekster'ordinar'a miks'amas'o de labor'klas'a popol'ism'o kaj nov'liberal'ism'a ekonomik'o.

Fantom'o hant'as en la politik'a elit'o de Briti'o: Ukip. En la eŭrop'a elekt'ad'o de maj'o 2014, ĉi tiu insurekci'a parti'o de dekstr'ul'a popol'ism'o humil'ig'e venk'is ĉiu'j'n grand'a'j'n parti'o'j'n, ne nur la reg'ant'a'j'n konservativ'ul'o'j'n kaj liberal'a'j'n demokrat'o'j'n, sed ankaŭ la opozici'a'n Labor'ist'a'n Parti'o'n. En la pas'int'a'j cent jar'o'j, neni'u parti'o krom la Labor'ist'a kaj la Konservativ'a ating'is pli'mult'o'n en naci'a elekt'ad'o. Nigel Far'ag'e, la gvid'ant'o de Ukip, kiu kultiv'as publik'a'n reputaci'o'n kiel bier'em'ul'o, sen'afekt'a parol'ant'o, kaj popol'amas'ul'o, promes'is “politik'a'n ter'trem'o'n”. Kaj li sukces'is, gajn'ant'e 27,5% de la voĉ'don'o'j*.

*  Ukip gajn'is 27,5% de la voĉ'don'o'j kontraŭ 25,4% por la Labor'ist'a Parti'o kaj 23,9% por la Konservativ'ul'o'j.

La Parti'o por la Sen'de'pend'ec'o de la Unu'iĝ'int'a Regn'o (United Kingdom Independence Party - Ukip) est'as kompleks'a politik'a fenomen'o, mal'sam'a ol la Naci'a Front'o de Franci'o kaj ali'a'j parti'o'j de la ekstrem'a dekstr'o en Eŭrop'o. Ĝi est'is fond'it'a en 1993 de Al'a'n Sked, centr'a-mal'dekstr'a universitat'an'o, kun unu'sol'a cel'o: kampanj'i por ke Briti'o el'ir'u el la Eŭrop'a Uni'o. La kontraŭ'star'o pri la eŭrop'a projekt'o neniam lim'iĝ'is al la radikal'a dekstr'ul'ar'o en Briti'o. La Konservativ'a reg'ist'ar'o de Edward Heath konduk'is la land'o'n en la Eŭrop'a'n Ekonomi'a'n Komun'um'o'n (EEK) en 1973. Margaret Thatcher, ministr'o tiu'temp'e, kampanj'is favor'e al la al'iĝ'o de Briti'o. La mal'dekstr'ul'o'j de la Labor'ist'a Parti'o laŭt'e kontraŭ'is al la iniciat'o, kred'ant'e ke la EEK est'is instituci'o de la Mal'varm'a Milit'o por konserv'i kapital'ism'a'j'n ide'o'j'n en la leĝ'o kaj mal'help'i social'ism'a'j'n aspir'o'j'n kiel la ŝtat'ig'o kaj labor'sindikat'a aktiv'ism'o. Post kiam la Labor'ist'a Parti'o gajn'is la elekt'ad'o'n de 1974, ĝi est'is dev'ig'it'a propon'i referendum'o'n dum kiu alt'rang'a'j figur'o'j de la parti'o, inter ili Tony Ben'n, standard'ist'o de la mal'dekstr'ul'ar'o, agit'is favor'e al la re'tir'iĝ'o. Kvankam la publik'o definitiv'e sub'ten'is membr'iĝ'o'n en la EEK, mal'dekstr'ism'a'j opon'ant'o'j de la Komun'um'o post'e ating'is pli'mult'o'n en la Labor'ist'a Parti'o kaj, en si'a manifest'o por la elekt'ad'o de 1983, la parti'o propon'is ke Briti'o el'ir'u.

Margaret Thatcher gajn'is la elekt'ad'o'n. La post'sekv'o'j de taĉerismo ŝanĝ'is mult'o'n kaj klar'ig'as la motiv'o'j'n de la nun'a'j gvid'ant'o'j de Ukip. En la Briti'o de la 1980aj jar'o'j, la rajt'o'j de labor'ist'o'j est'is retro'puŝ'it'a'j, rapid'a sen'industri'ig'o detru'is labor'klas'a'j'n komun'um'o'j'n, kaj la social'a ŝtat'o est'is sistem'ec'e erozi'it'a. Por la labor'sindikat'a mov'ad'o kaj mult'a'j mal'dekstr'ul'o'j, ŝajn'is kvazaŭ la sol'a esper'o de progres'em'a'j leĝ'o'j ven'as el Bruselo. Sam'temp'e, tamen, la fervor'ul'o'j de taĉerismo laŭ'paŝ'e rigard'is la eŭrop'a'n projekt'o'n kiel minac'o'n por si'a'j ambici'o'j. En la 1980aj jar'o'j, post kiam la Eŭrop'a Komision'o propon'is komun'um'a'n ĉart'o'n por garanti'i protekt'o'j'n por labor'sindikat'o'j, seks'a'n egal'ec'o'n kaj norm'o'j'n pri san'o kaj sekur'ec'o, Thatcher atak'is ĝi'n kiel “social'ism'a'n ĉart'o'n”. “Ni ne sukces'e retro'puŝ'is la lim'o'j'n de la ŝtat'o”, ŝi deklar'is en 1988, “nur por vid'i ili'n est'i re'trud'at'a'j je eŭrop'a nivel'o far'e de eŭrop'a super'ŝtat'o util'ig'ant'a nov'a'n super'reg'ad'o'n de Bruselo.”

Nov'a faŭlt'o ek'aper'is ĉe la brit'a dekstr'ul'ar'o inter la sub'ten'ant'o'j de membr'iĝ'o en la EU unu'flank'e, kaj la eŭr'o'skeptik'ul'o'j kiu'j vol'is ĝis'fund'a'n re'trakt'ad'o'n, aŭ eĉ komplet'a'n el'ir'o'n. En la 1990aj jar'o'j, la Konservativ'a ĉef'ministr'o John Major al'front'is kresk'ant'a'n ribel'o'n en'e de si'a parti'o far'e de opon'ant'o'j de la Traktat'o de Mastriĥto kaj eŭrop'a'j instituci'o'j. Li est'is inund'it'a de ond'o da disput'ad'o kiu kontribu'is al la katastrof'a mal'venk'o de la Konservativ'a Parti'o en 1997 far'e de la Labor'ist'a Parti'o - kiu nun firm'e favor'is la EU-on - gvid'at'a de Tony Blair.

Jen strang'a afer'o. La obsed'o de la Konservativ'ul'o'j pri la EU kripl'ig'is ili'a'j'n perspektiv'o'j'n tiel, ke ili ŝajn'is est'i de'star'ig'int'a'j si'n de la zorg'o'j de la pli'mult'o de brit'o'j. Kiam David Cameron far'iĝ'is la parti'estr'o en 2005, li promes'is proced'o'n de modern'ig'o kaj for'las'is la obsed'o'n pri afer'o'j kiel la EU favor'e al pli bon'kor'a kaj kompat'a konservativ'ism'o. En la jar'o'j ĝis la ĝeneral'a balot'ad'o de 2010, s-ro Cameron kaj la Konservativ'ul'o'j furor'is en la opini'sond'o'j, mal'kiel si'a'j antaŭ'ul'o'j, la opon'ant'o'j de la Eŭrop'a Uni'o.

La ‘popol'a arme'o’

Kiel pov'is est'i ke Ukip, kun la EU kiel si'a kern'a demand'o, sukces'is far'iĝ'i la tri'a fort'o en la brit'a politik'a sistem'o, kaŭz'ant'e ekstrem'a'n mal'komfort'o'n por la ali'a'j? Laŭ opini'sond'o'j, la EU apenaŭ koncern'as la ordinar'a'n brit'o'n. Pli surpriz'e, esplor'o'j sugest'as ke eĉ por 75% de la sub'ten'ant'o'j de Ukip, la EU ne est'as inter ili'a'j tri plej grav'a'j politik'a'j zorg'o'j.

Ukip kre'is por si la reputaci'o'n de parti'o kiu firm'e kontraŭ'as la establ'it'a'n ord'o'n kaj nom'as si'n la “popol'a arme'o”. Sed Nigel Far'ag'e est'is eduk'it'a ĉe Dulwich College, prestiĝ'a privat'a lern'ej'o, kaj labor'is en la financ'a kvartal'o de Londono kiel makler'ist'o de krud'aĵ'o'j. Oni em'as kompar'i Ukip-on al puĵadismo*, sed mank'as al ĝi la et'burĝ'a baz'o de la franc'a mov'ad'o sam'nom'a de la 1950aj jar'o'j. Laŭ ĉiu'j esplor'o'j de la merkat'esplor'a firma'o YouGov, la voĉ'don'ant'ar'o de Ukip est'as la plej labor'klas'a el la kvar ĉef'a'j parti'o'j.

*  El la franc'a poujadisme [puĵadismo], tiel nom'at'a laŭ la “impost'a popol'ist'o” Pierre Poujade (1920-2003).

Est'as frap'ant'a politik'a dis'iĝ'o inter la gvid'ant'ar'o kaj la voĉ'don'ant'o'j de Ukip. La parti'o nom'as si'n “liber'vol'ism'a” kaj ĝi'a'j politik'o'j est'as firm'e nov'liberal'ism'a'j. En la pas'int'ec'o, Ukip konsider'is eventual'a'n unu'sol'a'n impost'procent'o'n egal'e por super'bazar'a'j dung'it'o'j kaj miliard'ul'o'j. Kvankam ĝi jam re'tir'iĝ'is de tio, ĝi ankoraŭ rekomend'as redukt'eg'i la plej alt'a'n impost'procent'o'n. Ĝi vol'as ke du milion'o'j da labor'posten'o'j est'u for'ig'it'a'j el la publik'a sektor'o kaj sugest'is redukt'i la social'a'j'n kotiz'o'j'n de dung'ant'o'j, efektiv'e don'ant'e al ili impost'redukt'o'n de 50 miliard'o'j da eŭr'o'j. Ĝi'a vic'gvid'ant'o, Paul Nuttall, sub'ten'as la mal'ŝtat'ig'o'n de la Naci'a San'serv'o.

La sub'ten'ant'ar'o de Ukip, ali'flank'e, hav'as tut'e ali'a'j'n inklin'o'j'n. Preskaŭ 80% vol'as la re'ŝtat'ig'o'n de la energi'a industri'o kiu est'as aktual'e super'reg'at'a de ses eg'e ne'popular'a'j firma'o'j kies rekord'a'j profit'o'j ne mal'help'as al ili debet'i si'a'j'n klient'o'j'n pli kaj pli alt'e. Ĉirkaŭ 75% sub'ten'as la re'ŝtat'ig'o'n de la fer'voj'a sistem'o, fragment'a kaj el'spez'ig'a, kaj 66% postul'as grand'a'n pli'alt'ig'o'n de la minimum'a salajr'o. La pli'mult'o vol'as mal'permes'i nul'hor'a'j'n kontrakt'o'j'n (kiu'j ne garanti'as specif'a'j'n labor'hor'o'j'n kaj sen'ig'as al la dung'it'o'j fundament'a'j'n rajt'o'j'n); kaj du'on'o sub'ten'as la ŝtat'a'n regul'ig'o'n de lu'pag'o'j. Kvankam la gvid'ant'o'j de Ukip est'as ĝis'ost'a'j ekonomi'a'j nov'liberal'ul'o'j, ĝi'a sub'ten'ant'ar'o hav'as fort'e mal'dekstr'ism'a'j'n ekonomi'a'j'n opini'o'j'n*.

*  Robert Ford kaj Mattheu Goodwin, UkipWatch, The Telegraph, la 19a de februar'o 2014.
Mal'antaŭ la sukces'o

Ukip prosper'is pro la kontraŭ're'ag'o al en'migr'ad'o, vast'a fremd'iĝ'o dis'de la politik'a elit'o, kaj la mal'sukces'o far'e de la mal'dekstr'ul'ar'o propon'i koher'a'n alternativ'o'n kiu far'as impres'o'n ĉe la pli larĝ'a loĝ'ant'ar'o.

Pri en'migr'ad'o, la kontraŭ're'ag'o far'iĝ'as pli kaj pli fort'a de mult'a'j jar'o'j. En la eŭrop'a elekt'ad'o de 2009, el 15 milion'o'j da voĉ'don'ant'o'j, preskaŭ unu milion'o voĉ'don'is por la nov'faŝism'a BNP (Brit'a Naci'a Parti'o). Sed Far'ag'e zorg'em'e distanc'ig'as si'n de la BNP, mal'permes'ant'e ke li'a'j membr'o'j al'iĝ'u al ĝi, kaj li far'is la sam'o'n pri la parti'o de Marin'e Le Pen, la Naci'a Front'o, kun kiu li rifuz'is far'i inter'konsent'o'j'n en la Eŭrop'a Parlament'o. Sed antipati'o rilat'e al la demand'o trov'ebl'as mult'e preter la ekstrem'ism'a dekstr'ul'ar'o. Laŭ opini'sond'o'j, 75% de brit'o'j vol'as redukt'i en'migr'ad'o'n*. La tem'o est'as rutin'e elekt'it'a de la sond'it'o'j kiel unu el la ĉef'a'j demand'o'j de la naci'a balot'ad'o de 2015.

*  Scott Blinder, UK Public Opini'o'n Toward Immigration: Overall Attitudes and Level of Concern, The Migration Observatory, la 3a de juli'o 2014.

La kontraŭ're'ag'o est'as apart'e intens'a pro tio, ke la ekonomi'a kaj soci'a sen'sekur'ec'o kresk'as en Briti'o. La mal'kresk'o de viv'nivel'o'j long'e antaŭ'is al la dis'fal'o de Lehman Brothers*: ek'de 2004, la real'a'j labor'pag'o'j de la plej mal'alt'e salajr'at'a du'on'o de dung'it'o'j komenc'is stagn'i kaj tiu'j de la plej mal'supr'a tri'on'o mal'kresk'is - dum firma'o'j anonc'is rekord'a'j'n profit'o'j'n - pro la mal'fort'o de la labor'sindikat'o'j, tut'mond'iĝ'o kiu favor'as vet'kur'o'n por pag'i ĉiam pli mal'alt'a'j'n salajr'o'j'n, kaj tro mal'alt'a minimum'a salajr'o*.

*  Lehman Brothers est'is la kvar'a plej grand'a invest'o'bank'o en Uson'o. Ĝi deklar'is si'n bankrot'int'a en 2008.
*  6,31 brit'a'j pund'o'j (8,46 eŭr'o'j) por tiu'j kiu'j aĝ'as 21 jar'o'j'n aŭ pli.

Sam'temp'e, sekur'a'j labor'posten'o'j kun mez'nivel'a'j salajr'o'j mal'aper'is, kre'ant'e ekonomi'o'n kun la form'o de sabl'o'horloĝ'o: profesi'a'j labor'posten'o'j ĉe la pint'o kaj, mal'supr'e, vast'iĝ'ant'a serv'o'sektor'o kun mal'alt'a'j labor'pag'o'j kaj ne'sekur'a dung'it'ec'o. Ceter'e, la land'o sufer'as loĝ'ej'a'n kriz'o'n ĉar si'n'sekv'a'j reg'ist'ar'o'j ne anstataŭ'ig'is social'a'j'n loĝ'dom'o'j'n for'vend'it'a'j'n ek'de la 1980aj jar'o'j tiel, ke milion'o'j plen'ig'as la atend'o'list'o'j'n.

Dum ĉi tiu'j soci'a'j kaj ekonomi'a'j plend'o'j est'is las'it'a'j pli'mal'bon'iĝ'i sen fort'a mal'dekstr'ul'ar'o por ili'n esprim'i, kontraŭ'en'migr'ad'a sent'o plen'ig'is la vaku'o'n. La klaĉ'gazet'o'j kaj politik'ist'o'j de la grand'a'j parti'o'j far'is el en'migr'int'o'j oportun'a'j'n pro'pek'a'j'n kapr'o'j'n por mal'kresk'ant'a'j salajr'o'j, la mank'o de sekur'a'j labor'posten'o'j kaj la loĝ'ej'a kriz'o. Lok'o'j kun pli alt'a'j indic'o'j de sen'labor'ec'o ĉe ge'jun'ul'o'j efektiv'e hav'is pli mal'alt'a'j'n indic'o'j'n de en'migr'ad'o, sed en urb'et'o'j kaj urb'eg'o'j kie nur est'as mal'grand'a'j loĝ'ant'ar'o'j de ne'blank'ul'o'j aŭ en'migr'int'o'j, oni kulp'ig'is fremd'ul'o'j'n pri mult'a'j perturb'o'j*.

*  (5) En urb'o'j kun mal'mult'a'j en'migr'int'o'j, la proporci'o de ge'jun'ul'o'j kiu'j fin'is la lern'ej'o'n sed ne pov'is trov'i labor'posten'o'n est'as inter 12% kaj 18%, kompar'e kun la naci'a averaĝ'o de proksim'um'e 8%.

Est'as ĝust'e en komun'um'o'j kun la plej mal'alt'a'j nombr'o'j de en'migr'int'o'j ke ĉi tiu kontraŭ're'ag'o oft'e manifest'iĝ'as. En la eŭrop'a elekt'ad'o de 2014, Ukip ricev'is mal'mult'a'j'n voĉ'don'o'j'n en Londono kaj Liver'po'ol, urb'eg'o'j kiu'j hav'as la sam'a'j'n problem'o'j'n sed est'as mult'e pli miks'it'a'j: ĉiu'tag'a'j inter'rilat'o'j kun en'migr'int'o'j kaj kun divers'etn'a'j brit'o'j help'is pac'ig'i konflikt'o'j'n*.

*  En la eŭrop'a elekt'ad'o de maj'o 2014, Ukip ven'is kvar'a'vic'e kun nur 10,4% de la voĉ'don'o'j.
’Re'pren'u la reg'ad'o'n de ni'a land'o’

La demand'o'j pri la EU kaj en'migr'ad'o kun'fand'iĝ'is. Ukip argument'as ke, pro la mal'ferm'it'a'j land'lim'o'j de la EU, mal'alt'e salajr'at'a'j labor'ist'o'j inund'as Briti'o'n, precip'e el orient'a Eŭrop'o. Kampanj'a afiŝ'o de Ukip tekst'is: “26 milion'o'j da hom'o'j en Eŭrop'o serĉ'as labor'o'n. Kies labor'posten'o'j'n ili vol'as okup'i?” Gigant'a man'o indik'is la leg'ant'o'n, pet'ant'e ke oni “Re'pren'u la reg'ad'o'n de ni'a land'o”. Far'ag'e iam sugest'is ke london'an'o'j mal'trankvil'as pri tio, ke ruman'a'j famili'o'j ek'loĝ'os en la najbar'a dom'o.

Laŭ la ĝeneral'e akcept'it'a kred'o, parti'o'j kiel Ukip dev'us nepr'e ne sukces'i ĉar Briti'o hav'as balot'sistem'o'n de simpl'a pli'mult'o kiu eg'e mal'help'as ke mal'grand'a'j parti'o'j en'ir'u la parlament'o'n. Por gajn'i unu parlament'a'n deput'it'o'n, parti'o dev'as ricev'i la plej alt'a'n voĉ'don'ar'o'n en unu el 650 elekt'o'distrikt'o'j. Sed la sub'ten'ant'o'j de Ukip ne est'as koncentr'it'a'j en unu'sol'a elekt'o'distrikt'o sed dis'e trov'iĝ'as tra la tut'a land'o. Pov'us est'i, ke Ukip gajn'us 20% de la en'tut'a'j voĉ'don'o'j en naci'a balot'ad'o sed la plej alt'a'n voĉ'don'ar'o'n en nur du distrikt'o'j kaj tial nur du parlament'a'j'n deput'it'o'j'n. Sed la naci'a balot'ad'o al'proksim'iĝ'as, kaj panik'o traf'as la konservativ'ul'o'j'n. Ili tim'as, ke Ukip for'mord'et'os ili'a'n sub'ten'ant'ar'o'n kaj tiel ebl'ig'os la venk'o'n de la Labor'ist'a Parti'o kaj ĝi'a gvid'ant'o, Ed Miliband. Ĉirkaŭ 20% de la voĉ'don'ant'o'j* kiu'j favor'is la Konservativ'ul'o'j'n en 2010, nun est'as dizert'int'a'j al Ukip. Kaj Ukip ankaŭ varb'is pli ol 10% de la voĉ'don'ant'o'j de la Labor'ist'a Parti'o. Oni rigard'as la politik'a'n elit'o'n kiel for de la real'a mond'o, profesi'ism'iĝ'int'a'n kaj mal'si'n'don'em'a'n, precip'e post la skandal'o en 2009 pri la vast'a mis'uz'o de ŝtat'mon'o por privat'a'j el'spez'o'j far'e de parlament'a'j deput'it'o'j.

*  Vid'u http://www.britishelectionstudy.com

Cel'ant'e rezist'i la ond'o'n de Ukip, politik'ist'o'j mult'foj'e prov'is invad'i ĝi'a'n teritori'o'n. En Januar'o 2013, David Cameron promes'is sub'met'i al referendum'o la demand'o'n pri la membr'iĝ'o de Briti'o en la EU se la Konservativ'ul'o'j gajn'os la elekt'ad'o'n de 2015. La reg'ist'ar'o send'is mesaĝ'o'j'n al etn'e miks'it'a'j komun'um'o'j por instig'i al ne'leĝ'a'j en'migr'int'o'j “re'ven'i hejm'e'n” (kutim'e ras'ism'a fraz'o). Post tiam, la parti'o'j Labor'ist'a kaj Konservativ'a konkur'is el'pens'i nov'a'j aranĝ'o'j'n por kontraŭ'batal'i en'migr'ad'o'n, inter ili lim'ig'o de social'a'j subvenci'o'j por nov'migr'int'o'j.

Ĉi tia imit'em'ism'o nur favor'as Ukip-on, help'ant'e ten'i la politik'a'n debat'o'n sur teren'o komfort'a por ĝi. Oni ĝeneral'e prognoz'is ke la sub'ten'o por Ukip sub'fal'os post la eŭrop'a elekt'ad'o, sed opini'sond'o'j nun kalkul'as ĝi'n je inter 12% kaj 20%. La Konservativ'a deput'it'o Douglas Carswell ŝok'is si'a'j'n koleg'o'j'n kiam li dizert'is al Ukip en aŭgust'o 2014 kaj tiel sekv'ig'is krom'balot'o'n kiu'n li gajn'is per pli'mult'o de 12 404 voĉ'don'o'j pli ol si'a plej proksim'a rival'o. Kaj je la 27a de septembr'o, du'a konservativ'a deput'it'o, Mark Reckless, anonc'is ke ankaŭ li al'iĝ'os al Ukip.

En Skot'land'o, Ukip al'log'as mal'pli da sub'ten'o. Frustr'iĝ'o pri soci'a'j kaj ekonomi'a'j sen'sekur'ec'o'j stimul'is sub'ten'o'n por la sen'de'pend'ist'a mov'ad'o kiu gajn'is 44,7% de la voĉ'don'o'j en la referendum'o de la 18a de septembr'o 2014.

Sed la lev'iĝ'o de Ukip ankaŭ rivel'is la mal'fort'ec'o'n de la mal'dekstr'ul'ar'o. En Angli'o, la Labor'ist'a Parti'o, gvid'at'a de Ed Miliband, ne est'as pov'int'a propon'i koher'a'n alternativ'o'n por la rigor'a'j el'spez'redukt'o'j de la Konservativ'ul'o'j, nek inspir'i la labor'klas'o'n kiu konsist'ig'as ĝi'a'n tradici'a'n baz'o'n. Neni'u ali'a mal'dekstr'ism'a parti'o sukces'is ating'i pli ol mal'grand'a'n avanc'o'n aŭ dis'volv'i progres'em'a'n gvid'ant'ec'o'n por la dis'rev'iĝ'int'o'j. Dum brit'a'j labor'ist'o'j spert'as la plej long'a'n mal'kresk'o'n de viv'nivel'o'j de post la 1870aj jar'o'j, ne mal'aper'os la soci'a'j kaj ekonomi'a'j sen'sekur'ec'o'j per kiu'j Ukip prosper'as malgraŭ tio, ke ĝi rekomend'as politik'o'j'n kiu'j ŝovel'os pli da riĉ'aĵ'o'j en la bank'o'kont'o'j'n de la plej riĉ'a'j brit'o'j.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Ĉu la grek'a mal'dekstr'o pov'as ŝanĝ'i Eŭrop'o'n?

De Parizo ĝis Ateno, elekt'i si'a'j'n batal'o'j'n

En Grek'uj'o kaj en Hispan'uj'o, la progres'o de mal'dekstr'o kontraŭ'star'ant'a la mal'abund'o-politik'o'j'n kuraĝ'ig'as la sub'ten'ant'o'j'n de direkt'o'ŝanĝ'o en la Eŭrop'a Uni'o. Pli kaj pli formal'a, la demokrati'a debat'o mult'o'n gajn'us el tio. La kultur'a kaj religi'a al'front'iĝ'o, la “kolizi'o de kultur'o'j”, kiu'n la aŭtor'o'j de la parizaj atenc'o'j cel'is ek'est'ig'i, tiom mult'e retro'ir'us.

Aŭgust'o 1914: la sankt'a uni'o. En Franc'uj'o sam'e kiel en German'uj'o la labor'ist'a mov'ad'o ŝancel'iĝ'as; la gvid'ant'o'j de la politik'a kaj sindikat'a mal'dekstr'o al'iĝ'as al la “naci'a defend'o”; la progres'em'a'j batal'o'j est'as met'it'a'j en la du'a'n vic'o'n. Mal'facil'as far'i ali'e, dum ek'de la unu'a'j tag'o'j de la sang'a'j batal'o'j la mort'int'o'j nombr'iĝ'as dek'mil'op'e. Kiu aŭskult'int'us parol'ad'o'n pri pac'o en la bru'o de arm'il'o'j kaj de naci'ism'a'j ekzalt'o'j? En juni'o, en juli'o, ebl'e ankoraŭ ebl'is efik'e kontraŭ'ag'i.

Jar'cent'o'n post'e, la “kolizi'o de la kultur'o'j” est'as ankoraŭ nur unu hipotez'o inter ali'a'j. La batal'o, kiu pov'us okaz'i en Eŭrop'o, en Grek'uj'o kaj post'e en Hispan'uj'o, ebl'e pov'os mal'ebl'ig'i ĝi'n. Sed la atenc'o'j de ĝihad'ist'o'j favor'as la scen'ar'o'n de katastrof'o; strategi'o de “milit'o kontraŭ la teror'ism'o” kaj de lim'ig'o de la publik'a'j liber'ec'o'j, ankaŭ. Ili pov'as neni'ig'i ĉiu'j'n batal'o'j'n far'end'a'j'n kaj akr'ig'i ĉiu'j'n kriz'o'j'n, kiu'j'n oni dev'as solv'i. Jen la minac'o. Respond'i al ĝi est'as la defi'o de la ven'ont'a'j monat'o'j.

Ĉu desegn'ist'o rajt'as karikatur'i Mahometon? Ĉu islam'an'in'o rajt'as port'i la burk'o'n*? Kaj ĉu la franc'a'j jud'o'j pli mult'nombr'e el'migr'os al Israelo? Bon'ven'o'n en 2015 ... Franc'uj'o barakt'as en soci'a kaj ekonomi'a kriz'o, kiu'n la ekonomi'a'j decid'o'j de ĝi'a'j reg'ist'ar'o'j kaj de la Eŭrop'a Uni'o pli'grav'ig'is. Tamen, la religi'a'j tem'o'j re'aper'as regul'e. De pli ol du'dek jar'o'j, la tem'o'j de “islam'o de la antaŭ'urb'o'j”, de “kultur'a'j mal'sekur'ec'o'j”, de “komun'um'ism'o” okup'as la komunik'il'o'j'n kiel part'o'n de la publik'a opini'o. Demagog'o'j nutr'as si'n per ili kaj atend'as ĉi'a'n okaz'o'n por grat'i la vund'o'j'n, kio ebl'ig'as al ili reg'i la scen'ej'o'n. Tiom long'e, kiom ili sukces'as tio'n, neni'a baz'a problem'o est'os serioz'e diskut'at'a, kvankam preskaŭ ĉio ali'a de'pend'as de ĝi'a solv'ad'o.*

*  Burk'o est'as vir'in'a mantel'o, kiu kovr'as la tut'a'n korp'o'n, do ankaŭ la kap'o'n, kaj kiu hav'as antaŭ la okul'o'j rekt'angul'a'n du'on'e tra'vid'ebl'a'n vual'o'n, fiks'it'a'n supr'e kaj lev'ebl'a'n, se la port'ant'o dezir'as mal'kovr'i part'o'n de si'a vizaĝ'o. Ĝi est'as port'at'a en cert'a'j islam'a'j land'o'j, kaj en kelk'a'j sever'e preskrib'at'a por vir'in'o'j en publik'o. En Ĉin'uj'o la urb'estr'ar'o de Urumĉi, la plej grand'a islam'a ĉin'a urb'o, ĵus en januar'o 2015 decid'is mal'permes'o'n de tiu vest'aĵ'o en publik'o.-vl
*  VdBurqa-bla-bla”, Le Monde diplomatique, april'o 2010.

La murd'o de dek du hom'o'j, plej'mult'e ĵurnal'ist'o'j kaj desegn'ist'o'j, la 7-an de januar'o 2015 en la sid'ej'o de la monat'gazet'o Charlie Hebdo kaj post'e de kvar pli'a'j, ĉiu'j jud'o'j, en koŝer'a magazen'o, vek'is horor'o'n. Kvankam ĉiu'j ĉi impres'a'j krim'o'j est'is far'it'a'j kun montr'it'a motiv'o de islam'o, ili ĝis nun ne est'ig'is la cikl'o'n de mal'am'o kaj de reprezali'o'j, kiu'j'n ili'a'j inspir'int'o'j esper'is. La murd'ist'o'j sukces'is: moske'o'j est'is atak'it'a'j; sinagog'o'j gard'at'a'j de la polic'o; jun'a'j islam'an'o'j radikal'iĝ'int'a'j, kelk'foj'e ĵus konvert'it'a'j al islam'o, oft'e nur mal'klar'e instru'it'a'j pri la regul'o'j de si'a kred'o, ĉiu'kaz'e ne reprezent'a'j por si'a'j sam'religi'an'o'j est'as tent'at'a'j de ĝihad'ism'o, de nihilism'o, de arm'it'a batal'o. Sed la murd'ist'o'j ankaŭ mal'sukces'is: ili garanti'is etern'a'n viv'o'n al la monat'gazet'o, kiu'n ili intenc'is neni'ig'i. Tamen ni vet'u, ke en ili'a mens'o tiu batal'o est'is du'a'rang'a. La rezult'o de la ali'a'j batal'o'j de'pend'os de la elast'ec'o de la franc'a soci'o kaj de la re'nask'iĝ'o en Eŭrop'o de kolektiv'a esper'o.

Sed ni est'u modest'a'j. Ni'a'j grand'a'j ŝlos'il'o'j ne mal'ferm'as ĉiu'j'n pord'o'j'n. Ni ne ĉiam kapabl'as analiz'i la event'o'n tuj. Ni ankaŭ ne dev'as respond'i al sen'ĉes'a'j prem'o'j de la koment'o-maŝin'o. Halt'i, pri'pens'i, tio signif'as risk'i kompren'i, surpriz'i kaj est'i surpriz'at'a. Nu, la event'o ni'n surpriz'is. La re'ag'o, kiu'n ĝi kaŭz'is, ankaŭ. Ĝis nun, Franc'uj'o el'ten'is la bat'o'n, kiel Hispan'uj'o post la atenc'o'j de Madrido en mart'o 2004, kiel Brit'uj'o post tiu'j de Londono en la post'a jar'o. Per amas'a'j manifestaci'o'j, kviet'e, sen tro ced'i al la milit'ism'a retor'ik'o de ĝi'a ĉef'ministr'o Manuel Valls. Ankaŭ sen ir'i la voj'o'n de demokrati'a mal'progres'o, kiu'n spert'is Uson'o post la atenc'o'j de la 11-a de septembr'o 2001 kvankam est'as sam'e stult'a kiel danĝer'a kondamn'i adolesk'ant'o'j'n je mal'liber'ej'o nur pro provok'a'j vort'o'j.

Tamen neni'u pov'as imag'i la eventual'a'j'n sekv'o'j'n de sam'tip'a de'nov'a bat'o, des pli se okaz'os plur'a'j. Ĉu ili sukces'us star'ig'i front'lini'o'n inter tiu'j part'o'j de la loĝ'ant'ar'o, kiu'j politik'e determin'us si'n laŭ si'a de'ven'o, si'a kultur'o, si'a religi'o? Tio'n dezir'as la ĝihad'ist'o'j kaj la ekstrem'dekstr'ul'o'j, inkluziv'e la israelaj, jen la grand'eg'a danĝer'o de la “kolizi'o de la kultur'o'j”. Por for'ig'i tiu'n perspektiv'o'n, neces'as ne imag'i soci'o'n mirakl'e kviet'iĝ'int'a'n kiel ĝi pov'us est'i kviet'iĝ'int'a kun si'a'j get'o'j, si'a'j teritori'a'j disput'o'j, si'a'j social'a'j per'fort'o'j? , sed elekt'i tiu'j'n batal'o'j'n, per kiu'j ebl'as plej bon'e kurac'i la mal'san'o'j'n kiu'j prem'as ĝi'n. Por tio neces'as urĝ'e nov'a eŭrop'a politik'o. En Grek'uj'o, en Hispan'uj'o, la batal'o komenc'iĝ'as ...

Eŭrop'o ja ekzist'as! La grek'a ĉef'ministr'o Anton'is Samaras ne long'e atend'is por uz'i kun ekster'ordinar'a delikat'ec'o la kolektiv'a'n murd'o'n en la sid'ej'o de Charlie Hebdo: “Hodiaŭ okaz'is en Parizo masakr'o. Kaj ĉi tie, iu'j sub'ten'as ankoraŭ pli la kontraŭ'leĝ'a'n en'migr'ad'o'n kaj promes'as la ŝtat'an'ig'o'n.”

Tag'o'n post'e en Ateno, s-ro Nikos Fil'is, direktor'o de Avgi, ĵurnal'o, kies ĉef'a akci'ul'o est'as Sirizo, la koalici'o de la radikal'a mal'dekstr'o,* tir'as antaŭ ni tut'e mal'sam'a'n instru'o'n el la krim'o far'it'a de du franc'a'j civit'an'o'j: “La atenc'o pov'us orient'i la eŭrop'a'n est'ont'ec'o'n. Ĉu al Le Pen kaj la ekstrem'dekstr'o, ĉu al pli raci'a al'ir'o al la problem'o, do pli mal'dekstr'a. Ĉar la tem'o de sekur'ec'o ne solv'ebl'as nur per la polic'o.” Por la elekt'o'kampanj'o'j, tia analiz'o apenaŭ serv'as, nek en Grek'uj'o nek en la ceter'a'j eŭrop'a'j ŝtat'o'j. S-ro Vassilis Mulopuilos sci'as tio'n, kaj tamen tiu konsil'ist'o pri komunik'ad'o de s-ro Aleksis Cipr'as tut'e ne zorg'as pri tio: “Se Sirizo est'int'us mal'pli decid'a pri la demand'o de en'migr'ad'o, ni jam ricev'int'us 50 el'cent'o'j'n de la voĉ'o'j. Sed tiu decid'o est'as unu el la sol'a'j punkt'o'j al kiu'j ni ĉiu'j konsent'is!”

*  Avgi, kiu aper'ig'as ĉiu'monat'e la grek'a'n el'don'o'n de Le Monde diplomatique, aper'is la 8-an de januar'o kun la titol'paĝ'a slogan'o “Mi est'as Charlie”. La atenc'o kontraŭ la satir'a semajn'ul'o est'is en Grek'uj'o larĝ'e koment'it'a, precip'e de la mal'dekstr'o, kiu'n ĝi'a histori'a spert'o (milit'ist'a diktator'ec'o inter 1967 kaj 1974) ig'as tre sent'em'a pri la esprim'liber'ec'o.

De jar'o'j la ekonomi'a'j politik'o'j real'ig'it'a'j en Eŭrop'o fiask'as, en Grek'uj'o kaj en Hispan'uj'o pli kruel'e ol ali'lok'e. Sed dum en la ali'a'j land'o'j de la Eŭrop'a Uni'o la reg'ist'ar'a'j parti'o'j ŝajn'as rezignaci'e akcept'i la supr'e'n'ir'o'n de la ekstrem'dekstr'o kaj eĉ kalkul'i, ke ĝi cert'ig'os ili'a'n rest'ad'o'n en la potenc'o per tio, ke ĝi ebl'ig'as al ili kun'ig'i la voĉ'o'j'n kontraŭ ĝi, Sirizo en Grek'uj'o sam'e kiel Podemos [Ni pov'as] en Hispan'uj'o mal'ferm'is ali'a'n perspektiv'o'n.* Neni'u mal'dekstr'e en Eŭrop'o progres'is sam'e rapid'e kiel ili. Ne aŭ preskaŭ ne ekzist'ant'a'j antaŭ kvin jar'o'j, ĉe la komenc'o de la financ'a kriz'o, ili post'e ating'is du grand'a'j'n sukces'o'j'n. Unu'flank'e ili aper'as nun kiel kred'ind'a'j kandidat'o'j por la potenc'o. Ali'flank'e ili est'as ebl'e jam ŝov'ant'a'j la social'ist'a'j'n parti'o'j'n de si'a land'o, kun'respond'ec'a'j'n pri la ĝeneral'a dis'venk'iĝ'o, al la rol'o de du'a'rang'a fort'o. Sam'e kiel en la last'a jar'cent'o la brit'a labor'parti'o anstataŭ'is la Liberal'a'n Parti'o'n, kaj la franc'a Social'ist'a Parti'o la Radikal'a'n Parti'o'n. Tiu ŝanĝ'o en ambaŭ kaz'o'j post'e montr'iĝ'is definitiv'a.

*  Vd Renaud Lambert, “Podemos, la parti'o kiu sku'as Hispanion”, Le Monde diplomatique en Esperant'o, januar'o 2015.
Spark'o kiu flam'ig'as la tut'a'n eben'aĵ'o'n?

Post la met'it'a defi'o, kaj part'e jam ating'it'a — la de'klas'ad'o de la social'demokrat'a'j parti'o'j —, kia'j ŝanc'o'j ekzist'as por tio, ke la venk'o de ali'a mal'dekstr'o, en Grek'uj'o aŭ en Hispan'uj'o, pov'as konduk'i al ĝeneral'a re'orient'ad'o de la eŭrop'a'j politik'o'j? El la vid'punkt'o de Ateno, la obstakl'o'j est'as grand'eg'a'j. En si'a land'o, Sirizo est'as sol'a kontraŭ ĉiu'j; en Eŭrop'o, neni'u reg'ist'ar'o sub'ten'os ĝi'n. La grek'a defi'o est'os do mult'e pli grav'a ol tiu, antaŭ kiu Franc'uj'o star'is en la jar'o 2012. Tiam, s-ro François Hollande, ĵus elekt'it'a, pov'is valor'ig'i sam'temp'e la mandat'o'n de la franc'a'j elekt'int'o'j kaj la 19,3 el'cent'o'j'n da eŭrop'a mal'net'a en'land'a produkt'o de si'a land'o (2,3 el'cent'o'j en la kaz'o de Grek'uj'o, 12,1 el'cent'o'j en tiu de Hispan'uj'o)* por “re'inter'trakt'i”, kiel li est'is promes'int'a, la eŭrop'a'n stabil'ec-traktat'o'n. Tamen, ni ja sci'as, kio el tio far'iĝ'is.

*  Nombr'o'j de la jar'o 2013.

Ĉe Sirizo oni analiz'as la situaci'o'n optimism'e, kun la esper'o ke, jam en tiu ĉi jar'o, la ven'o de mal'dekstr'a parti'o en Grek'uj'o aŭ en Hispan'uj'o pov'us far'iĝ'i la proverb'a spark'o kiu flam'ig'as la tut'a'n eben'aĵ'o'n. “La eŭrop'a publik'a opini'o est'as al ni pli favor'a, taks'as s-ro Fil'is. Kaj la eŭrop'a'j elit'o'j konstat'as ankaŭ la sak'strat'o'n de la ĝis nun sekv'at'a'j strategi'o'j. En ili'a propr'a interes'o ili do pens'as pri ali'a'j politik'o'j, ĉar ili vid'as, ke la eŭr'o'zon'o, tia kia ĝi est'as konstru'it'a, mal'ebl'ig'as al Eŭrop'o lud'i mond'a'n rol'o'n.”

Unu hirund'o oft'e anonc'as la printemp'o'n, kiu tro long'e sufer'is la vintr'o'n. Ĉu pro tio la ĉef'stab'o de Sirizo percept'as promes'a'n diverĝ'o'n inter la german'a ĉef'ministr'in'o kaj s-ro Mario Draghi, la prezid'ant'o de la Eŭrop'a Centr'a Bank'o (ECB)? La aĉet'o de suveren'a'j ŝuld'o'j, kiu'n li ĵus decid'is, (“kvant'a mild'ig'o”) ceter'e montr'as, laŭ Sirizo, ke li fin'e kompren'is ke la mal'abund'o konduk'as en sak'strat'o'n.

En Ateno, tiu evident'o est'as okul'frap'a. Sed la kruel'ec'o de politik'o, kies social'a'j kaj san'problem'a'j sekv'o'j inklud'is ankaŭ la mank'o'n de vintr'a hejt'ad'o, la progres'o'n de infekt'a'j mal'san'o'j aŭ la kresk'eg'o'n de la nombr'o da mem'mort'ig'o'j, ne est'as ĉiam faktor'o kapabl'a ŝanĝ'i la direkt'o'n.* Ĉiu'kaz'e ne por ĝi'a'j arĥitekt'o'j, bon'e pag'at'a'j por hav'i solid'a'j'n nerv'o'j'n. Ve! la makro'ekonomi'a'j indik'il'o'j est'as apenaŭ pli lum'a'j. Post kvin jar'o'j da “ŝok'terapi'o”, Grek'uj'o hav'as tri'obl'e pli da sen'labor'ul'o'j ol antaŭ'e (25,7 el'cent'o'j'n de la aktiv'a loĝ'ant'ar'o); ĝi'a kresk'o est'as tre et'a (0,6 el'cent'o en 2014) post akumul'it'a perd'o de 26 el'cent'o'j inter 2009 kaj 2013; fin'e, kaj pli grav'e ol ĉio por program'o, kiu hav'is la prioritat'a'n cel'o'n mal'alt'ig'i ŝuld'o'n, kiu tiam est'is je 113 el'cent'o'j de la MEP, tiu est'as nun je 174 el'cent'o'j ... Tio est'is antaŭ'vid'ebl'a, ĉar ĝi'a nivel'o kalkul'iĝ'as proporci'e al naci'a riĉ'aĵ'o, kiu si'a'vic'e kolaps'is. Oni pov'as do kompren'i, kial s-ro Marian'o Rajoy, kies rezult'o'j en Hispan'uj'o est'as preskaŭ sam'e mir'ig'a'j, vojaĝ'is al Ateno por sub'ten'i s-ro'n Samaras: “La land'o'j bezon'as stabil'ec'o'n, predik'is li, ne zigzag'o'n nek mal'cert'ec'o'j'n.” Jen kio est'as efektiv'e bril'a kaj saĝ'a.

*  Vd Sanjay Bas'u kaj David Stuckler, “Quand l’austérité tue” [“Kiam la mal'abund'o mort'ig'as”], Le Monde diplomatique , oktobr'o 2014, kaj Noëlle Burg'i, Les Grecs sous le scalpel”, Le Monde diplomatique, decembr'o 2011.

Sed, traduk'it'a en kur'ant'a'n grek'a'n, “mal'cert'ec'o'j” far'iĝ'us preskaŭ sinonim'o de esper'o. Ĉar daŭr'ig'i la politik'o'n de s-ro Samaras signif'us sam'temp'e pli da impost'a mal'alt'ig'o por la mez'a'j kaj super'a'j en'spez'o'j kaj por la entrepren'o'j, pli da privat'ig'o'j, pli da “re'form'o'j” de la labor'merkat'o. Sen forges'i pli da buĝet'a'j plus'o'j por re'pag'i la ŝuld'o'n, eĉ kiam tio bezon'as ĉiu'kamp'e amput'ad'o'j'n de publik'a'j kredit'o'j.

S-ro Yiannis Mili'os, universitat'an'o kaj respond'ec'ul'o pri la ekonomi'a sektor'o de Sirizo, kred'as ke s-ro Samaras (sub'ten'at'a de la social'ist'o'j) cel'as buĝet'a'j'n plus'o'j'n pli ol 3 el'cent'o'j'n de la MEP jar'e dum ne'determin'it'a daŭr'o (3,5 el'cent'o'j en 2015, 4,5 el'cent'o'j en 2017, 4,2 el'cent'o'j post'e). “Tio est'as tut'e mal'raci'a, taks'as li, escept'e se li decid'is etern'a'n politik'o'n de mal'abund'o.” La ver'o dev'ig'as dir'i, ke s-ro Samaras ne decid'as mult'o'n: li aplik'as la preciz'ig'o'j'n de la inter'konsent'o, kiu'n la “tri'obl'o” (Inter'naci'a Mon-Fondus'o [IMF], Eŭrop'a Uni'o kaj Eŭrop'a Centr'a Bank'o [ECB]) trud'is al li'a reg'ist'ar'o.

Kio'n Sirizo plan'as por el'ir'i el tio? Unu'e program'o'n “destin'it'a'n al'front'i la human'ec'a'n kriz'o'n”, kiu re'e tuŝ'us la el'spez'o'j'n kaj la intern'a'j'n prioritat'o'j'n de sen'ŝanĝ'a ĉiom'a buĝet'o. Tre preciz'e kalkul'it'a, sen'pag'ec'o de elektr'o, de publik'a transport'o, de urĝ'a nutr'aĵ'o por la plej mal'riĉ'a'j hom'o'j, vakcin'o'j por la infan'o'j kaj la sen'labor'ul'o'j est'us financ'at'a per pli aktiv'a batal'o kontraŭ korupt'o kaj fraŭd'o. La konservativ'a reg'ist'ar'o mem konced'as, ke tiu'j for'ten'as almenaŭ 10 miliard'o'j'n da eŭr'o'j de la buĝet'o jar'e.

“La publik'a'j labor'o'j kost'as kvar- ĝis kvin-obl'e pli ol ali'lok'e en Eŭrop'o”, rimark'ig'as ekzempl'e s-ro Fil'is, kaj ne nur ĉar Grek'uj'o hav'as mult'eg'e da insul'o'j kaj dispon'as pri pli mont'ar'a surfac'o ol Belg'uj'o. S-ro Mili'os si'a'vic'e emfaz'as, ke “kvin'dek mil grek'o'j trans'kont'ig'is ekster'land'e'n po pli ol 100.000 eŭr'o'j, dum la deklar'it'a en'spez'o de du'dek kvar mil el ili ne kongru'is kun tiom alt'a sum'o. Tamen, de du jar'o'j, nur kvar'cent sep el tiu'j fraŭd'ul'o'j, nom'it'a'j de la IMF al la grek'a'j instanc'o'j, est'is kontrol'it'a'j de la ŝtat'o”.

La urĝ'a human'ec'a program'o de Sirizo, je sum'o taks'at'a je 1.882 miliard'o'j da eŭr'o'j, est'as akompan'at'a de social'a'j dispon'o'j por re'lanĉ'i la ekonomi'a'n ag'ad'o'n: kre'ad'o de tri'cent mil publik'a'j dung'o'j en form'o de re'nov'ig'ebl'a'j jar'kontrakt'o'j, re'alt'ig'o de la minimum'a salajr'o je la nivel'o de 2011 (751 eŭr'o'j, kontraŭ 580 eŭr'o'j aktual'e), alt'ig'o, sed mal'pli ampleks'e (8,3 el'cent'o'j), de la mal'alt'a'j pensi'o'j. La tut'aĵ'o de tiu'j dispon'o'j, kiu inklud'as ankaŭ impost'a'j'n mal'alt'ig'o'j'n kaj rezign'o'j'n pri re'pag'o de ŝuld'o'j de la tro en'ŝuld'iĝ'int'a'j mastr'um'o'j kaj entrepren'o'j, est'as detal'e fiks'it'a en la “Salonik'a program'o”.* Ties kost'o ankaŭ: 11,382 miliard'o'j da eŭr'o'j, financ'ot'a'j per tiom da nov'a'j en'spez'o'j.

*  De tiu ekzist'as versi'o en la angl'a: http://left.gr/news/syriza-thessalo....
Al'front'iĝ'o kun German'uj'o

Tiu'j dispon'o'j, insist'as s-ro Mili'os, ne est'os inter'trakt'ot'a'j. Nek kun ali'a'j parti'o'j nek kun la kreditor'o'j de la land'o: “Ili est'as demand'o de naci'a suveren'ec'o, ili al'don'as neniom al ni'a deficit'o. Sekv'e, ni vol'as real'ig'i tiu'n ĉi politik'o'n, sen'de'pend'e de kio ajn okaz'os pri la re'inter'trakt'ad'o de la ŝuld'o.”

Kiam tem'as pri la 320 miliard'o'j da eŭr'o'j da grek'a ŝuld'o, Sirizo, mal'e, pret'as inter'trakt'i. Sed ankaŭ tie ĝi vet'as, ke plur'a'j ŝtat'o'j atend'as nur la okaz'o'n por sekv'i tio'n. “La ŝuld'o'problem'o, insist'as s-ro Mili'os, ne est'as problem'o grek'a, sed problem'o eŭrop'a. En tiu ĉi moment'o, Franc'uj'o kaj ali'a'j land'o'j sukces'as pag'i si'a'j'n kreditor'o'j'n, sed nur ĉar la interez'kvot'o'j est'as ekstrem'e mal'alt'a'j. Tio ne daŭr'os. Nu, nur inter 2015 kaj 2020, la du'on'o de la hispan'a suveren'a ŝuld'o, ekzempl'e, est'as re'pag'end'a.”

En tiu'j kondiĉ'o'j, la “Eŭrop'a konferenc'o pri la ŝuld'o”, postulat'a en tiu ĉi gazet'o jam antaŭ du jar'o'j de s-ro Cipr'as, far'iĝ'is hipotez'o real'ism'a.* Ĝi est'as nun sub'ten'at'a de la irlanda financ'ministr'o kaj hav'as la pedagogi'a'n avantaĝ'o'n ke ĝi memor'ig'as pri precedenc'o, nom'e tiu de 1953, kiam German'uj'o ĝu'is la nul'ig'o'n de si'a'j milit-ŝuld'o'j, inter kiu'j trov'iĝ'is ankaŭ tiu'j pag'end'a'j al Grek'uj'o. Post memor'ig'i pri tiu suk'a histori'a precedenc'o, Sirizo esper'as, ke tiu konferenc'o far'iĝ'os la “alternativ'a solv'o, kiu definitiv'e en'ter'ig'os la politik'o'n de mal'abund'o”.

*  Vd Alexis Cipr'as: “Ni'a solv'o por Eŭrop'o”, Le Monde diplomatique en Esperant'o, februar'o 2013.

Kiel? Per rezign'o je part'o de la ŝuld'o de la ŝtat'o'j, per re'difin'o de la temp'lim'o'j por tio, kio rest'as kaj trans'don'ant'e ĝi'n al la ECB, kiu re'financ'os ĝi'n. Tiu ĉi instituci'o prezid'at'a de s-ro Draghi jam montr'is si'n tre em'a por help'i la privat'a'j'n bank'o'j'n. Ceter'e tiom, ke tiu'j sen'iĝ'is je si'a'j grek'a'j kredit'o'j, el kiu'j preskaŭ ĉiu'j nun trov'iĝ'as ĉe la membr'o'ŝtat'o'j de la eŭr'o'zon'o ...

Kaj tio don'as al tiu'j ekster'ordinar'a'n potenc'o'n, special'e al German'uj'o kaj Franc'uj'o. Nu, s-in'o Angel'a Merkel jam argument'is, ke la german'a impost'pag'ant'o est'us la ĉef'a viktim'o de re'a inter'trakt'ad'o de la grek'a ŝuld'o, ĉar ŝi'a land'o posed'as 20 el'cent'o'j'n da ĝi. Ŝi ne konsent'us, ŝi'a financ'ministr'o Wolfgang Schäuble ĵus memor'ig'is tio'n. La franc'a politik'o est'as pli mal'klar'a, kiel oft'e, miks'as postul'o'j'n, ke Ateno “plen'um'u si'a'j'n far'it'a'j'n promes'o'j'n” (s-ro Hollande), aŭ “daŭr'ig'u la ekonomi'a'j'n re'form'o'j'n kaj la neces'a'j'n politik'o'j'n“ (s-ro Emmanuel Macron, ministr'o pri ekonomi'o), kun vid'ebl'a pret'ec'o pens'i pri re'struktur'ad'o aŭ re'difin'o de la temp'lim'o'j de la grek'a ŝuld'o (s-ro Michel Sapin, financ'ministr'o).

Sed la eŭrop'a dekstr'ul'ar'o jam sonor'ig'as alarm'o'n ne nur en German'uj'o. La finnlanda ĉef'ministr'o Aleksander Stubb kontraŭ'met'is “son'ant'a'n ne'o'n” al ĉia propon'o nul'ig'i la ŝuld'o'n, dum en Parizo la konservativ'a ĵurnal'o Le Figar'o demand'as si'n elegant'e: “Ĉu Grek'uj'o de'nov'e ek'ir'is por venen'ig'i Eŭrop'o'n?” Du tag'o'j'n post'e, la sam'a gazet'o kalkul'is: “Ĉiu franc'o pag'us 735 eŭr'o'j'n por nul'ig'i la grek'a'n ŝuld'o'n.”* Tia kalkul'o est'as mal'pli kutim'a ĉe tiu gazet'o, kiam tem'as pri la kost'o de la impost'a'j ŝild'o'j, kiu'j'n profit'as la propriet'ul'o'j de gazet'o'j, pri la subvenci'o'j al la industri'ist'o'j pri arm'ad'o, kiu'j posed'as la gazet'o'n Le Figar'o aŭ ... pri la help'o'j al la gazet'ar'o.

*  Ĉef'artikol'o “Le vent du boulet”, Le Figar'o, Parizo, 6-an de januar'o; kaj Le Figar'o, 8-an de januar'o 2015.

S-in'o Merkel jam minac'is Atenon per for'pel'o el la eŭr'o, kaz'e ke ĝi'a reg'ist'ar'o ne plen'um'us la buĝet'a'j'n kaj financ'a'j'n disciplin'o'j'n tre kar'a'j'n al Berlino. La grek'o'j si'a'vic'e dezir'as sam'temp'e mild'ig'i la prem'o'n de la mal'abund-politik'o kaj konserv'i la eŭr'o'n. Tio'n vol'as ankaŭ Sirizo.* Part'e, ĉar el'sang'iĝ'int'a mal'grand'a land'o hezit'as far'i ĉiu'j'n batal'o'j'n sam'temp'e. “Ni est'is la kobaj'o'j de la “tri'op'o”, ni ne vol'as far'iĝ'i la kobaj'o'j de la el'ir'o el la eŭr'o, resum'as antaŭ ni ĵurnal'ist'in'o proksim'a de la parti'o de s-ro Cipr'as. Tio'n komenc'u land'o pli grand'a, kiel Hispan'uj'o aŭ Franc'uj'o.”

*  Pri kritik'o de tiu pozici'o vd Frédéric Lord'o'n, L’alternativ'e de Syriza: passer sous la tabl'e ou la renverser” [“La alternativ'o de Sirizo: fal'i sub la tabl'o'n aŭ ĝi'n renvers'i”], 19-an de januar'o 2015, http://blog.mondediplo.net.

“Sen eŭrop'a sub'ten'o, taks'as s-ro Mulopulios, ne ebl'os real'ig'i kio'n ajn”. Pro tio Sirizo taks'as la sub'ten'o'n grav'a, kiu'n pov'us don'i al ĝi ali'a'j fort'o'j ol tiu'j de la radikal'a mal'dekstr'o aŭ la ekologi'ist'o'j. Special'e la social'ist'o'j, kvankam la grek'o'j hav'as la spert'o'n de la kapitulac'o de la social'demokrat'ar'o: ek'de antaŭ tri'dek jar'o'j la ĉef'ministr'o Andre'as Papandreu trud'is al si'a parti'o la grand'a'n liberal'a'n turn'o'n. “Se li est'us rest'int'a mal'dekstr'e, tiam Sirizo ne ekzist'us, not'as s-ro Mulopuilos, antaŭ ol memor'ig'i, ke en German'uj'o, kiam Oskar Lafontaine demisi'is el la reg'ist'ar'o [en la jar'o 1999], li bedaŭr'is, ke la social'demokrati'o far'iĝ'is ne'kapabl'a far'i eĉ la plej sen'signif'a'j'n re'form'o'j'n. La tut'mond'ig'o kaj la nov'liberal'ism'o kun hom'a vizaĝ'o komplet'e detru'is ĝi'n”.

Ĉu pro tio ne est'as problem'ec'a, esper'i ke ĝi'a akcept'em'o de la postul'o'j de la grek'a mal'dekstr'o pov'us help'i la social'demokrat'o'j'n kontraŭ'star'i la ne'fleks'iĝ'em'o'n de s-in'o Merkel? Eventual'a sukces'o de Sirizo aŭ de Podemos efektiv'e pruv'us ke, kontrast'e al la ad'a'j asert'o'j de s-ro Hollande aŭ de s-ro Matteo Renzi en Ital'uj'o, eŭrop'a politik'o, kiu turn'as la dors'o'n al sen'el'ir'a mal'abund'o, est'as ebl'a. Nu, tia demonstr'ad'o minac'us ne nur la german'a'n dekstr'ul'ar'o'n ...

La ven'ont'a'j monat'o'j pov'us decid'i pri la est'ont'ec'o de la Eŭrop'a Uni'o. Antaŭ tri jar'o'j, antaŭ la elekt'o de s-ro Hollande, la du termin'o'j de la alternativ'o est'is aŭdac'o aŭ en'ŝlim'iĝ'o.* Nun, la minac'o jam ne est'as tiu de en'ŝlim'iĝ'o, sed mult'e pli mal'bon'a. “Se ni ne ŝanĝ'as Eŭrop'o'n, la ekstrem'dekstr'o far'os tio'n por ni”, avert'is s-ro Cipr'as. La aŭdac'o far'iĝ'as ankoraŭ pli urĝ'a. La task'o de la grek'a kaj hispan'a mal'dekstr'o'j, de kiu'j mult'o de'pend'os, est'as sufiĉ'e pez'a por ke oni hezit'as ŝarĝ'i ili'n krom'e pri la respond'ec'o tiom prem'a, nom'e defend'i la demokrati'o'n de la Mal'nov'a Kontinent'o, for'turn'i de ĝi la “kolizi'o'n de la kultur'o'j”. Tamen, ĝust'e pri tio tem'as hodiaŭ.

*  Vd “L’audace ou l’enlisement”, Le Monde diplomatique, april'o 2012.

“Grek'uj'o, mal'fort'a ĉen'er'o de Eŭrop'o, pov'us far'iĝ'i la fort'a ĉen'er'o de la eŭrop'a mal'dekstr'o”, imag'as jam s-ro Mulopuilos. Kaj, se ne Grek'uj'o, tiam Hispan'uj'o ... La du land'o'j tamen ne est'us tro por kontraŭ'batal'i tim'o'n kaj mal'esper'o'n, kiu'j nutr'as sam'temp'e la ekstrem'dekstr'o'n kaj la nihilism'o'n de la ĝihad'ist'a'j salaf'ist'o'j. “Tio est'as rev'o modest'a kaj frenez'a”, dir'us la poet'o. La esper'o, ke la eŭrop'a politik'o ne plu kondamn'as ni'n al tiu etern'a karusel'o, ĉe kiu fin'e la sam'a'j si'n'sekv'as en la potenc'o por far'i la sam'a'n politik'o'n kaj montr'i la sam'a'n sen'pov'ec'o'n. Ili'a bilanc'o far'iĝ'is ni'a minac'o. En Ateno, en Madrido, ĉu fin'e la deĵor'ŝanĝ'o?

Serge HALIMI.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Influ-batal'o'j en'e de la grek'a ŝtat'aparat'o

Esper'o damp'it'a de obtuz'a mal'trankvil'o

La ĵus'a sukces'o de la progres'em'a'j fort'o'j ĉe la grek'a'j elekt'o'j sku'as ŝtat'aparat'o'n reg'at'a'n de kvar'dek jar'o de du politik'a'j famili'o'j. Dum la detru'o'j de la mal'abund'o konvink'is grand'a'n part'o'n de la publik'a'j funkci'ul'o'j elekt'i la mal'dekstr'a'n koalici'o'n Sirizo, ekstrem'ist'a'j ret'o'j aktiv'iĝ'as ĉirkaŭ la sekur'ec-fort'o'j.

S-in'o Ren'a Dur'u varm'e salut'as ĉiu'n dung'it'o'n de la administraci'o de la nord'a sektor'o de Ateno. En la ofic'ej'o'j de la sen'anim'a konstru'aĵ'o, en tiu ĉi apart'e rigor'a vintr'o, reg'as glaci'a mal'varm'o. “La mank'o de hejt'ad'o, ankaŭ tio est'as la kriz'o, la mal'abund'o”, klar'ig'as al ni la guberni'estr'in'o de Atik'o, la plej loĝ'at'a region'o de Grek'uj'o kun proksim'um'e la du'on'o de la loĝ'ant'ar'o de la land'o. 39-jar'a, s-in'o Dur'u est'is elekt'it'a en maj'o 2014 ĉe la region'a'j elekt'o'j, en kiu'j, ĉi tie, venk'is Sirizo, koalici'o de la radikal'a mal'dekstr'o kontraŭ'a al la politik'o'j diktat'a'j de la “tri'op'o” (Eŭrop'a Komision'o, Eŭrop'a Centr'a Bank'o kaj Inter'naci'a Mon-Fondus'o). Sed ŝi sent'as si'n mis'uz'at'a: “La reg'ist'ar'o ĵet'as al ni baston'o'j'n en la rad'o'j'n. Dis'volv'i ni'a'n program'o'n montr'iĝ'as mal'facil'a.”

S-in'o Dur'u ek'labor'is en si'a funkci'o la 1-an de septembr'o 2014. Kelk'a'j'n tag'o'j'n post'e, la financ'a'j serv'o'j pet'is ŝi'n urĝ'e sub'skrib'i buĝet'projekt'o'n el'kov'it'a'n de ŝi'a antaŭ'ul'o, membr'o de la konservativ'a parti'o Nov'a Demokrati'o. “Mi rifuz'is. Mi est'is elekt'it'a por aplik'i mi'a'n politik'o'n kaj buĝet'o'n favor'a'n al la plej mal'riĉ'a'j hom'o'j”, klar'ig'is ŝi al ni. Spit'e al la prem'o'j, ŝi fin'e sukces'is trud'i si'a'j'n prioritat'o'j'n. La subvenci'o de 27 milion'o'j da eŭr'o'j por la re'nov'ig'o de la du pied'pilk'a'j stadion'o'j, kiu'j aparten'as al du magnat'o'j de konstru'ad'o, est'as nul'ig'it'a. Anstataŭ'e, rakont'as s-in'o Dur'u, “ni decid'is financ'ad'o'n de 28 milion'o'j da eŭr'o'j por la labor'o'j kontraŭ inund'o'j kaj por tut'a seri'o da social'a'j ag'ad'o'j, ekzempl'e la re'proviz'ad'o'n je elektr'o de mastr'um'o'j, kiu'j post'rest'is en si'a'j pag'o'j.”

La leĝ'o Kallikatis, voĉ'don'it'a en 2010, sub'met'as la decid'o'j'n de la region'o'j al kontrol'o de struktur'o de la centr'a ŝtat'o, la direkci'o de mal'centr'a'j afer'o'j. Reg'at'a de eks'a eŭrop'a deput'it'o de la Nov'a Demokrati'o, s-ro Manolis Angelaka, tiu organism'o rifuz'is valid'ig'i la dung'o'n de cent tri'dek naŭ ofic'ist'o'j postulat'a'j de la nov'a reg'ist'ar'o de Atik'o. “Tem'as tamen pri posten'o'j neces'a'j por la funkci'ad'o de la region'o”, argument'as s-in'o Dur'u. Kiel pruv'o'n, la guberni'estr'in'o montr'as al ni la ofic'ej'o'n de la direkci'o pri eduk'ad'o: mal'esper'e mal'plen'a. “La reg'ist'ar'o prov'as sen'kredit'ig'i ni'a'n parti'o'n, ŝi dir'as. Pro tio, venk'o de Sirizo [ĉe la parlament'a'j elekt'o'j de la 25-a de januar'o 2015] est'as nepr'e neces'a por ver'a ŝanĝ'o.”

Periferi'o de Ateno, en tiu ĉi unu'a sabat'o de januar'o. La stadion'o de taekvondo, superb'a instal'aĵ'o konstru'it'a por la Olimpi'a'j Lud'o'j de 2004, normal'e mal'plen'a, est'as nun plen'plen'a. Du mil hom'o'j favor'e akcept'as la ĉef'o'n de Sirizo, s-ro'n Aleksis Cipr'as. “La hor'o de la mal'dekstr'o al'ven'is”, skand'as grup'o de mastr'um'ist'in'o'j mal'dung'it'a'j de la ministr'ej'o pri ekonomi'o, kun lev'it'a'j pugn'o'j en ruĝ'a'j gant'o'j, simbol'o'j de dek ses monat'o'j da lukt'ad'o. Post hor'o da ard'a parol'ad'o, en kiu li promes'is la fin'o'n de la mal'abund'o, mal'net'a'n minimum'a'n salajr'o'n de 751 eŭr'o'j (kontraŭ 586 hodiaŭ, kaj 520 por hom'o'j mal'pli ol 25-jar'a'j) kaj sen'impost'ig'o'n por la plej mal'riĉ'a'j (sub 12.000 eŭr'o'j da jar'a en'spez'o), s-ro Cipr'as for'las'as la tribun'o'n sub aplaŭd'o'j. Sed la esper'o ŝajn'as est'i damp'it'a de obtuz'a mal'trankvil'o.

Ĉar en Grek'uj'o ekzist'as la vid'ebl'o kaj la kaŝ'it'o. La vid'ebl'a part'o de la glaci'mont'o est'as klasik'a parlament'a demokrati'o, instal'it'a post la fal'o de la ekstrem'dekstr'a diktator'ec'o de la kolonel'o'j en 1974. La kresk'o de la intenc'o'j voĉ'don'i por Sirizo don'as la perspektiv'o'n de period'o de politik'a altern'ad'o en kun'tekst'o de grav'a ekonomi'a kriz'o, dum la mal'net'a en'land'a produkt'o de la land'o fal'is je 25 el'cent'o'j ek'de la jar'o 2008. Sed mal'antaŭ tiu vid'ebl'a part'o trov'iĝ'as io mal'pli akcept'ebl'a: land'o reg'at'a de ses'dek jar'o'j preskaŭ sen'inter'romp'e de du famili'o'j. Dekstr'e la famili'o Karamanlis, konservativ'ul'o'j; mal'dekstr'e tiu de Papandreu, social'ist'o'j. Du generaci'o'j de reg'ist'ar'a'j ĉef'o'j, la onkl'o kaj la nep'o ĉe la unu'a; la av'o, la patr'o kaj la nep'o ĉe la du'a. En tiu klient'ism'a sistem'o, aĉet'o de voĉ'o'j kaj komplez'a'j dung'o'j en la publik'a sektor'o oft'e anstataŭ'as politik'a'n strategi'o'n.

La last'a epizod'o de politik'a korupt'o koncern'as la prezid'ant-elekt'o'n.* La 18-an de decembr'o 2014, s-ro Pavlos Hajkalis, eks'a televid-stel'ul'o, kiu far'iĝ'is deput'it'o de la dekstr'a suveren'ism'a parti'o ANEL (la sen'de'pend'a'j grek'o'j), asert'is, ke oni ofert'is al li 3 milion'o'j'n da eŭr'o'j se li voĉ'don'as por s-ro Stavros Dimas, la kandidat'o de la reg'ant'a koalici'o, kiu dev'us ating'i almenaŭ cent ok'dek voĉ'o'j'n (el tri'cent deput'it'o'j) por est'i elekt'it'a kaj por evit'i la organiz'ad'o'n de anticip'a'j parlament-elekt'o'j. La korupt'int'o est'is, laŭ li, la financ'ist'o Giorgios Apostolopulos, eks'a konsil'ist'o de la ĉef'ministr'o'j Giorgios Papandreu (de 2009 ĝis 2011) kaj Samaras. Kiel televid-fak'ul'o, s-ro Hajkalis film'is la scen'o'n per kaŝ'it'a film'il'o, post'e dis'vast'ig'is la bild'o'j'n en Inter'ret'o. La rezult'o? La justic'o rifuz'is komenc'i persekut'o'j'n, kun la pretekst'o ke la pruv'o'j est'is kolekt'it'a'j kontraŭ'leĝ'e. Ĉar la ĉef'ministr'o Samaras eĉ depon'is plend'o'n pro fi'fam'ig'o, la supoz'ebl'a korupt'int'o est'as leĝ'e ŝirm'at'a kontraŭ la leĝ'o, dum la denunc'int'o dev'as respond'ec'i pri si'a ag'o ...

*  Ĉar neni'u el ĝi'a'j tri balot'o'j (la 17-an, 23-an kaj 29-an de decembr'o 2014) ebl'ig'is nom'um'i prezid'ant'o'n, la anticip'a'j parlament-elekt'o'j est'is decid'it'a'j por la 25-a de januar'o 2015.

Intern'e de la instituci'o'j kaŝ'iĝ'as ankaŭ tio, kio'n la grek'o'j nom'as la parakratos: la “kvazaŭ'ŝtat'o” aŭ “sub'ter'a ŝtat'o”, do mal'oficial'a ret'o hered'it'a de la mal'varm'a milit'o kaj kiu konsist'as el alt'a'j ofic'ist'o'j, polic'an'o'j, milit'ist'o'j kaj juĝ'ist'o'j, pret'a'j al ĉi'a'j sub'atak'o'j por mal'ebl'ig'i la en'potenc'iĝ'o'n de la “ruĝ'ul'o'j”. Tia ret'o, apog'at'a de la uson'a'j sekret'a'j serv'o'j, est'is tre detal'e prepar'int'a la voj'o'n por la ŝtat'renvers'o de la kolonel'o'j en la jar'o 1967.

La mal'nov'a'j refleks'o'j de la parakratos neniam ver'e mal'aper'is. La mal'respekt'o al la liber'ec'o'j de kun'ven'o, de manifestaci'o kaj de esprim'o est'is mult'a'j en la last'a'j jar'o'j. En oktobr'o 2012, dek kvin kontraŭ'faŝist'o'j est'is arest'it'a'j post al'front'iĝ'o'j kun la nov'nazi'o'j de la parti'o Or'a Maten'krepusk'o (kiu ricev'is 9,4 el'cent'o'j'n da voĉ'o'j ĉe la eŭrop'a'j elekt'o'j en maj'o 2014) kaj kun la polic'o. Post ili'a arest'o ili deklar'is, ke oni tortur'is ili'n, kun fot'o'j kiel pruv'o. “Ili nom'is ni'n kot'a'j mal'dekstr'ist'o'j, rakont'as Giorgios, unu el la arest'it'o'j, kiu depon'is plend'o'n. “Nun ni hav'as vi'a'j'n nom'o'j'n kaj adres'o'j'n. Se vi parol'os, ni don'os ili'n al ni'a'j amik'o'j de la Or'a Maten'krepusk'o, por ke ili pov'u far'i ĉe vi i'a'n vizit'et'o'n.” Ili el'vok'is ankaŭ la intern'a'n milit'o'n, dum kiu en Grek'uj'o la dekstr'a'j milic'o'j batal'is kontraŭ la mal'dekstr'a'j fort'o'j inter 1945 kaj 1949 [kio kaŭz'is pli ol cent kvin'dek mil mort'int'o'j'n]. Ili sent'is si'n klar'e en milit'o kontraŭ ĉio kio simil'as al la progres'em'a mal'dekstr'o.”* Intern'a enket'o est'is lanĉ'it'a de la ministr'o pri intern'a'j afer'o'j.

*  “Grèce: vers la guerre civil'e?”, Canal plus, Spécial investigation, 1-an de septembr'o 2013.

“Tio memor'ig'as la strategi'o'n de streĉ'ig'o en Ital'uj'o en la 1970-aj jar'o'j, taks'as la ĵurnal'ist'o Kost'as Vaksevanis. La polic'o las'as far'i kaj eĉ sub'ten'as la tumult'o'n kre'it'a'n de la nov'nazi'o'j por prav'ig'i la daŭr'ig'o'n de fort'a potenc'o kaj la sovaĝ'a'n sub'prem'ad'o'n de ĉia kontest'o.” La el'ofic'ig'o de plur'a'j alt'a'j respond'ec'ul'o'j de la polic'o pro ili'a'j supoz'at'a'j lig'o'j kun la nov'nazi'a organiz'aĵ'o konfirm'is la en'ŝov'iĝ'o'n de la ekstrem'dekstr'o en part'o'n de la sekur'ec-aparat'o: S-ro Dimos Kuzilos, eks'a respond'ec'ul'o pri telefon'a'j sub'aŭskult'ad'o'j en'e de la grek'a'j sekret'a'j serv'o'j, ekzempl'e dev'is demisi'i, dum s-ro Atanasios Skaras, la komisar'o de la kvartal'o Agios Panteleimonas en Ateno (bastion'o de la Or'a Maten'krepusk'o), est'is nur mal'long'e arest'it'a en oktobr'o 2013. La parakratoshav'as ankoraŭ tri pilier'o'j'n: la polic'o'n, la justic'o'n kaj la arme'o'n”, klar'ig'as al ni Dimitris Psarras, de la gazet'o La ĵurnal'o de la redakt'ist'o'j. Ĉiu'j tri est'is larĝ'e ne'tuŝ'it'a'j de la politik'o'j de mal'abund'o, kiu'j tamen for'pren'is la du'on'o'n de la aĉet'pov'o de la ofic'ist'o'j. La 23-an de juni'o 2014, la ŝtat'konsil'ant'ar'o juĝ'is la mal'alt'ig'o'n de la salajr'o'j en tiu'j tri sektor'o'j kontraŭ'konstituci'a.

En novembr'o 2011, s-ro Papandreu, tiam ĉef'ministr'o, eĉ mal'trankvil'iĝ'is pro la risk'o de arme'a puĉ'o. Dum la eŭrop'a pint'kun'ven'o en Cannes li anonc'is la okaz'ig'o'n de referendum'o pri la nov'a'j dispon'o'j de mal'abund'o trud'it'a'j de la Eŭrop'a Uni'o. Kiel mal'pac'em'a lern'ant'o, la ĉef'o de la grek'a reg'ist'ar'o est'is ven'ig'it'a de la german'a ĉef'ministr'in'o Angel'a Merkel kaj de la franc'a prezid'ant'o Nicolas Sarkozy. Por prav'ig'i si'a'n referendum'o'n, s-ro Papandreu el'vok'is la risk'o'n de ŝtat'renvers'o.* Sed tiu minac'o ne est'is pren'it'a serioz'e. La german'a'j kaj franc'a'j prem'o'j dev'ig'is li'n rezign'i pri si'a projekt'o de popol'a konsult'ad'o, kaj monat'o'n post'e li est'is dev'ig'it'a demisi'i.

*  Libération, Parizo, la 5-an de novembr'o 2011.

“La grand'a pli'mult'o de la grek'a'j ofic'ist'o'j rest'as lojal'a”, insist'as tamen s-ro Grigoris Kalomiris, de la ofic'ist'a sindikat'o Aldedi. Sen formal'e al'vok'i voĉ'don'i por Sirizo, li'a organiz'aĵ'o “sub'ten'as ĉiu'n parti'o'n, kiu ŝanĝ'os la politik'o'n de dram'ec'a mal'abund'o real'ig'at'a de kvin jar'o'j.” “Neces'as disting'i la sektor'o'j'n pri sekur'ec'o kaj sub'prem'o dis'de la ali'a'j ofic'ist'o'j. La konstituci'a decid'o pri la nul'ig'o de la mal'alt'ig'o de salajr'o'j en la justic'o, la polic'o kaj la arme'o bon'e pruv'as, ke ili est'as sektor'o'j apart'a'j”, taks'as la sindikat'ist'o. La ali'a'j kategori'o'j de funkci'ul'o'j hav'as neni'a'n kial'o'n por pozici'iĝ'i kontraŭ la radikal'a mal'dekstr'o: “Ni est'as inter la unu'a'j viktim'o'j de la mal'abund'o, memor'ig'as Kalomiris. La nombr'o de funkci'ul'o'j mal'alt'iĝ'is tri'on'e, de naŭ'cent mil al proksim'um'e ses'cent mil. La mez'um'a salajr'o est'as 800 eŭr'o'j. La salajr'o'j mal'alt'iĝ'is je 30 el'cent'o'j kaj la aĉet'pov'o je 50 el'cent'o'j, se oni konsider'as la impost'alt'ig'o'j'n.”

Sirizo ŝajn'as do ĝu'i grav'a'n sub'ten'o'n inter la ofic'ist'o'j. Ankaŭ pro histori'a'j kial'o'j. “Ek'de la en'potenc'iĝ'o de la Pasok en 1981, Andre'as Papandreu, tiam la ĉef'ministr'o, vol'is “pur'ig'i” la ŝtat'a'n ofic'ist'ar'o'n for'ig'ant'e la element'o'j'n oft'e kompromit'it'a'j'n kun la diktator'ec'o de la kolonel'o'j, dir'as Psarras. Li plen'fort'e dung'ig'is hom'o'j'n proksim'a'j'n de si'a parti'o. Tio daŭr'is ĝis la komenc'o de la 2000-aj jar'o'j. Tiom, ke mult'a'j ofic'ist'o'j est'as eks'a'j social'ist'o'j, sen'iluzi'iĝ'int'a'j de la dekstr'a de'voj'iĝ'o de la Pasok kaj hodiaŭ plen'e sub'ten'as Sirizon.”

La koalici'o hav'as krom'a'j'n apog'o'j'n pli mir'ig'a'j'n en la grek'a soci'o. Ekzempl'e, frakci'o de la mastr'ar'o ne tim'us la en'potenc'iĝ'o'n de mal'dekstr'o radikal'a, sed pragmat'a. “La mal'abund'o vol'at'a de la “tri'op'o” est'as fiask'o, asert'as, kun pet'o pri anonim'ec'o, ĉef'o de transport'entrepren'o. La ŝuld'o ne ĉes'is alt'iĝ'i, kaj la kresk'o est'is romp'it'a, la mal'grand'a'j kaj mez'grand'a'j entrepren'o'j bankrot'as unu post la ali'a. Post la kurac'ad'o per mal'abund'o, ali'a kurac'ad'o por re'lanĉ'i la ekonomi'o'n, tio ne pov'us est'i mal'util'a por ni.” Daŭr'e mal'ebl'as esprim'i tia'n analiz'o'n publik'e, por grek'a mastr'ar'o plej'mult'e mal'amik'a al la “ruĝ'ul'o'j”. Sed la kontraŭ'korupt'a retor'ik'o de Sirizo, sen la klient'ism'a'j de'voj'iĝ'o'j, kiu'j tiom mal'util'is al la land'o, trov'as apog'ant'o'j'n en ĉiu'j soci'a'j klas'o'j.

Thierry Vincent.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La mort'ig'o'j de Parizo en la prism'o de la komunik'il'o'j

Est'u liber'a'j, tio est'as ordon'o

Ĉiu Tim'is tio'n, sed neni'u imag'is, ke la dram'o okaz'os tiel: vendred'o'n, la 9-an de januar'o, la pied'pilk'ist'o de Montpelier'o Abdelhamid El-Kaoutari ne port'as la ĉemiz'o'n “Mi est'as Ĉarli” dum la prepar'a varm'iĝ'o por la lud'o kontraŭ la Olympique de Marsejlo. Tuj la soci'a'j ret'o'j eksplod'as. Invit'it'a dimanĉ'o'n al la televid'o Canal Plus, la trejn'ist'o Rolland Courbis dev'as prav'ig'i si'n. Tag'o'n post'e, la polemik'o puf'iĝ'as: tri lud'ist'o'j de Valenciennes akcept'as vest'i la fam'a'n ĉemiz'o'n nur sub la kondiĉ'o ke ili kaŝ'u la “Mi est'as” per pec'o da glu'paper'o. Sur la scen'ej'o de Afterfoot, tre aŭd'at'a program'o de la radi'o RMC, la ton'o akr'iĝ'as. “Ni batal'as de semajn'o por la esprim'liber'ec'o, klar'ig'as la anim'ist'o Gilbert Brisbois, ni las'u ili'n esprim'iĝ'i kaj atend'u ili'a'j'n klar'ig'o'j'n.” Furioz'e la ĵurnal'ist'o Daniel Riolo inter'ven'as: “... la esprim'liber'ec'o, tio est'os la argument'o de ĉiu'j idiot'o'j por el'las'i ĉi'a'j'n stult'aĵ'o'j'n”.

Ĉu est'i aŭ ne est'i “Ĉarli”? En la semajn'o post la masakr'o de ĵurnal'ist'o'j kaj desegn'ist'o'j de la satir'a semajn'ul'o, post'e de klient'o'j de koŝer'a super'bazar'o, far'e de franc'a'j ĝihad'ist'o'j, la demand'o serpent'um'as kiel pudr'o'ŝnur'o de klas'ĉambr'o'j al redakt'ej'o'j. “La antaŭ'urb'o'j taŭz'at'a'j inter “Ĉarli” kaj “ne Ĉarli””, titol'as la gazet'o Le Mond'e (la 16-an de januar'o). Sur la titol'paĝ'o de Aujourdhui en Franc'e (15-an de januar'o), dis'ŝir'it'a ŝild'o “Mi est'as Ĉarli” simbol'as “La risk'o[n] de romp'iĝ'o”. Do, ĉiu dev'as ne nur elekt'i si'a'n tend'ar'o'n, sed ĉef'e akcept'i la evident'o'n de tiu front'lini'o. “Ĝust'e tiu'j'n, kiu'j ne est'as “Ĉarli”, neces'as el'trov'i, tondr'as la ĵurnal'ist'in'o Nathalie Saint-Cricq en la televid'o Franc'e 2. [...] Tiu'j'n ni dev'as el'trov'i, trakt'i, integr'i aŭ re'integr'i en la naci'a'n komun'um'o'n” (12-an de januar'o). “Kun ni aŭ kun la teror'ist'o'j”: la refren'o favor'as la plej impres'a'j'n sur'scen'ig'o'j'n, la plej eksplod'a'j'n debat'o'j'n.

Kaj la plej fatal'a'j'n intenc'o'j'n. La takfiristaj ideologi'ist'o'j rev'as dis'ig'i la eŭrop'a'j'n naci'o'j'n inter loĝ'ant'ar'o'j “blank'ul'a'j” konvink'it'a'j ke islam'ism'a danĝer'o minac'as ili'n kaj frakci'o de “islam'an'o'j” radikal'iĝ'int'a'j de la ras'ism'o kaj de la okcident'a'j inter'ven'o'j. Cert'e, la mark'il'o'j est'as jam de'long'e met'it'a'j, por ke la soci'o organiz'iĝ'u laŭ “valor'o'j” kaj ident'ec'o anstataŭ laŭ soci'a'j fort'o'j kaj interes'o'j; por ke fend'o ĉiam pli profund'a dis'ig'u salajr'ul'o'j'n, sen'labor'ul'o'j'n, viktim'o'j'n de la mal'abund'o laŭ ili'a'j kred'o'j (vid'u la artikol'o'n de Benoît Bréville). Tamen rest'as obstakl'o'j. Anstataŭ'ig'i la politik'a'n front'o'n per kultur'a al'front'iĝ'o premis'as, ke la intelekt'a et'burĝ'ar'o, sid'ant'a kiel oft'e inter la du seĝ'o'j, komplet'e balanc'fal'u en la reakci'a'n tend'ar'o'n. Tiu soci'a grup'o, kiu port'as si'a'j'n kontraŭ'dir'o'j'n kvazaŭ tra'ŝultr'e, hav'as kun la prolet'o'j de'ven'a'j el la en'migr'ad'o ambigu'a'n rilat'o'n, en kiu miks'iĝ'as la dezir'o de kultur'a miks'iĝ'o kaj domin'em'o, urb'a miks'it'ec'o kaj loĝ'ej'a dis'ec'o, kontraŭ'ras'ism'o kaj etn'o'centr'ism'o, sen'indulg'a laik'ec'o kaj vual'it'a nutr'ist'in'o. Kiel pilier'o de art'o kaj kultur'o, ĝi lud'as decid'a'n rol'o'n en la el'labor'ad'o de soci'a'j reprezent'iĝ'o'j. Ĝi'a ek'marŝ'o en la milit'o de la kultur'o'j est'us nur des pli grav'a.

Tiu strategi'o de streĉ'ig'o ĝu'as la sen'vol'a'n apog'o'n de la komunik'il'o'j kaj de la intelekt'ul'o'j obsed'at'a'j de la re'form'ad'o de la publik'a diskut'o ĉirkaŭ alternativ'o: “Ĉarli” aŭ “ne Ĉarli”. Ĉes'ig'it'a'j la ebl'ec'o'j de “inter ambaŭ” kaj de“jes, sed”. “Tiu'j relativ'ist'a'j retor'ik'o'j de la et'a mal'kuraĝ'o de la “sed”, ĝust'e kontraŭ tio ni batal'as de jar'o'j, klar'ig'as s-ro Richard Malka, la advokat'o de Charlie Hebdo. Kaj ĝust'e tio'n ni ne plu permes'o ek'de hodiaŭ” (C dans l’air”, Franc'e 5, la 9-an de januar'o 2015). Gard'u vi'n kontraŭ tiu'j, kiu'j lev'us la embaras'a'n demand'o'n de la “du pez'o'j, du mezur'o'j” pri la liber'a komunik'ad'o de la pens'o'j kaj de la opini'o'j. “Ĉu kondamn'i Dieudonné kun la risk'o atribu'i li'a'vic'e al li status'o'n de viktim'o? demand'as en la radi'o Franc'e Inter la ĉef'artikol'ist'o Thomas Legrand (15-an de januar'o), dum la komedi'ant'o est'as provizor'e arest'it'a kaj persekut'at'a pro teror'ism'o sur'baz'e de mal'bon'a vort'lud'o. Tia demand'o est'as demand'o munkena*, mal'fort'aĵ'o, kulp'a for'las'o, plat'ig'o!” Ni memor'ig'u: la esprim'liber'ec'o, la demokrati'o, la toler'em'o, la kuraĝ'o, tio est'as “Ĉarlie”; la barbar'ec'o, la teror'o, la fanatik'ec'o, la mal'toler'em'o, tio “ne est'as Ĉarli”.

*  Demand'o ĉu ced'i al ĉantaĝ'o por sav'i la pac'o'n, okaz'e de la inter'konsent'o'j de Munkeno, sub'skrib'it'a'j de German'uj'o (tiam hitlerfaŝisma), Franc'uj'o, Brit'uj'o kaj Ital'uj'o, reprezent'it'a'j respektiv'e de Adolf'o Hitlero, Édouard Daladier, Neville Chamberlain kaj Ben'it'o Mus'sol'in'i (tiu kiel per'ant'o), fin'e de la konferenc'o de Munkeno, okaz'int'a de la 29-a ĝis la 30-a de septembr'o 1938. Not'ind'as la plan'it'a mal'ĉe'est'o de la ĉeĥ'o'slovaki'a prezid'ant'o Edvard Beneš kaj de la ĝeneral'a sekretari'o de la Komun'ist'a Parti'o de Sovet'uni'o, Jozefo Stalin'o, kiu'j ne est'is invit'it'a'j. Tiu'j inter'konsent'o'j permes'is al Hitlero aneks'i la region'o'j'n de Ĉeĥ'o'slovak'uj'o pri'loĝ'at'a'j de german'o'j (la Sudetoj) kaj tiel konduk'is al la mort'o de Ĉeĥ'o'slovak'uj'o kiel sen'de'pend'a ŝtat'o. -vl

Sed ni pov'as tamen vet'i, ke la milion'o'j da hom'o'j, kiu'j'n la anonc'o de la masakr'o emoci'is kaj koler'ig'is, ne re'trov'iĝ'is en tiu dikotom'ec'o. Kun aŭ sen ŝild'o “Mi est'as Ĉarli”, part'o'pren'int'a aŭ ne en la gigant'a'j manifestaci'o'j dimanĉ'o'n, la 11-an de januar'o, mult'a'j organ'e sent'is la frat'ec'o'n sen las'i si'n tromp'i de la bild'o'j ad'e ripet'at'a'j de amas'o'j kun la franc'a flag'o kant'ant'e la Marseljez'o'n kaj aplaŭd'ant'e la polic'o'n. Kaj la marŝ'ant'o'j, kiu'j kun'iĝ'is pro la bezon'o unu'iĝ'i, hav'is mal'pli homogen'a'j'n konvink'o'j'n ol la lament'ant'a'j procesi'ul'o'j sur la televid'a'j scen'ej'o'j. La grand'eg'a diferenc'o inter tio, kio “est'i Ĉarli” signif'is por la unu'a'j (la universal'a'n konkord'o'n) kaj por kelk'a'j ali'a'j (la arab'o'j el'e'n!) for'pren'is ĉi'a'n konsist'o'n de la kategori'o, se oni iom'et'e pri'pens'as tio'n. Sed ĉu ebl'as pri'pens'i en reĝim'o de sen'inter'romp'a inform'ad'o?

Vendred'o'n, la 9-an de januar'o, ne ebl'is plu disting'i la televid'o'j'n TF1 kaj BFM TV: romp'ant'e si'a'n program-struktur'o'n, la unu'a franc'a televid'o send'is rekt'e de la 10-a hor'o ĝis la naŭ'a kaj kvar'on'o vesper'e; ĉe Europe 1 la special'a el'don'o daŭr'is kvar tag'o'j'n. La batal'o komenc'iĝ'is ankaŭ ne post'e, sed dum la event'o, por fiks'i ĝi'a'n senc'o'n. Ĉe tiu lud'o, la inform-komunik'il'o'j paf'as ĉiam unu'e, reflekt'ant'e sur la kalejdoskop'o de la ekran'o'j la spont'a'n filozofi'o'n de si'a'j el'don'a'j direkt'ej'o'j: ne'rezist'ebl'a gust'o de ord'o kaj de dec'o, simbol'at'a'j de la bild'o de kvar'dek kvar ŝtat'a'j kaj reg'ist'ar'a'j ĉef'o'j tre mal'sam'e demokrati'a'j, parad'ant'e brak-ĉe-brak'e. La televid'o Franc'e 2 opini'is nepr'e neces'a re'send'i tiu'n sekvenc'o'n mal'rapid'e, akompan'at'e de violon'o'j kaj de likvor'ec'a pian'o, kun la fot'o de la german'a ĉef'ministr'in'o Angel'a Merkel tener'e klin'it'a sur la ŝultr'o de s-ro François Hollande, kun tiu ŝultr'o montr'at'a kvazaŭ per orgen'a fermat'o (la 12-an de februar'o).

La amas'o, kiu'n oni montr'as kri'aĉ'ant'a kaj vulgar'a kiam ĝi manifestaci'as por si'a'j soci'a'j rajt'o'j, ĝi far'iĝ'as subit'e lum'a, estetik'a, laŭ la manier'o de Delacroix sur la paĝ'o de Le Nouvel Observateur (la 11-an de januar'o), kiu aktual'ig'is Li Liber'ec'o gvid'ant'a la popol'o'n, aŭ edif'a, kiel la fot'o de jun'a nigr'a knab'o kun mal'ĝoj'a rigard'o kaj kun glu'ŝild'o “Mi est'as Ĉarli” sur la vang'o, kiu kontempl'as la amas'o'n el la alt'a pozici'o de la statu'o de la Respublik'o (Libération, 13-an de januar'o) do, vizaĝ'o potemkina, kiu mask'as la sub'reprezent'ec'o'n de part'o de la loĝ'ant'ar'o en la parizaj kolekt'iĝ'o'j. Rekt'e el la centr'o de la mond'o, la grand'a raport'ist'o Etienne Monin ekstaz'iĝ'is en la radi'o Franc'e Info (la 11-an de januar'o): “En tiu ĉi manifestaci'o, moment'o de grac'o, bild'o lum'a, de bel'ec'o fel'i... tuj, tiu de jun'a par'o, ŝi kun blu'a'j okul'o'j iom'et'e mal'ĝoj'a'j, li de miks'ras'a bel'ec'o re'kuraĝ'ig'a.”

Kvazaŭ en karnaval'o, la omaĝ'o de la gazet'ar'o mem met'is ĉio'n en pelmel'o. “Oni parol'as pri memor'ig'o de Charb, Tignous, Cabu, Honoré, Wolinski: ili pri'fek'us tia'n si'n'ten'o'n”, furioz'is la desegn'ist'o Luz, trans'viv'ant'o de la skip'o de Charlie Hebdo (www.lesinrocks.com, 10-an de januar'o). Ne sent'em'a'j pri tiu rimark'o, la krem'o de la koment'ist'o'j honor'is la mal'bon'a'n gust'o'n per bon'a'j sent'o'j, pri'plor'is la anarĥi'ist'a'j'n karikatur'ist'o'j'n dum desfil'o orkestr'it'a de la ministr'o pri intern'a'j afer'o'j kaj ben'it'a de la pap'o, de la NATO, la Franc'a Federaci'o de Pied'pilk'o kaj de s-ro Arnold Schwarzenegger. Kvar'dek ol hor'o'j'n post la kult'o far'it'a al la esprim'liber'ec'o, la gazet'ar'o anonc'is, ne'ŝancel'ebl'a, la kondamn'o'n je pun'o'j de mal'liber'ej'o por adolesk'ant'in'o'j, ebri'ul'o, simpl'anim'ul'o kulp'a'j je vort'a'j de'glit'o'j, kiu'j fal'is sub la ĵus akr'ig'it'a'n leĝ'o'n. Oni trem'as ĉe la ide'o, ke la ĉef'ministr'o Manuel Valls pov'us mal'kovr'i la titol'paĝ'o'n de Charlie Hebdo de la 18-a de decembr'o 1975, kiu fest'is Krist'nask'o'n per jen'a mal'mult'e civit'em'a admon'o: “Fek'u en la lul'il'o'j'n. Fin'mort'ig'u la kripl'ul'o'j'n. Mort'paf'u la milit'ist'o'j'n. Strangol'u la pastr'o'j'n. Kaĉ'ig'u la polic'ist'o'j'n. Fajr'ig'u la bank'o'j'n.”

Kompar'e, la muz'o de la region'a gazet'ar'o ŝajn'is preskaŭ si'n'ĝen'a. Vendred'o'n la 9-an, dek ĵurnal'o'j afiŝ'as titol'paĝ'e la sam'a'n super'skrib'o'n: “La ĉas'pel'o”; kaj sekv'a'n lund'o'n, ok sam'e titol'is: “Histori'a!”. Kolizi'o de event'o'j spic'as tiu'n celebr'ad'o'n de plur'ism'o en la unu'anim'ec'o, kiam la 7-an de januar'o, la “komun'um'o de el'don'ist'o'j” de gazet'o'j, konsist'ant'a el dek mastr'a'j organiz'aĵ'o'j, deklar'as solen'e, ke ĝi “neniam ced'os al la minac'o'j kaj al la tim'ig'o'j kontraŭ la ne'tuŝ'ebl'a'j princip'o'j de esprim'liber'ec'o”; la sam'a'n tag'o'n, la miliard'ul'o Patrick Drahi, jam kun'propriet'ul'o de la gazet'o Libération, konfirm'as si'a'n intenc'o'n akir'i la magazin'o'j'n L’Express kaj L’Expansion.

Dum ĝust'e Libération klopod'as por “bandaĝ'i la Respublik'o'n” (la 17-an-18-an de januar'o), per koncept'o'j dik'liter'a'j sed sen'rimed'a'j, pri Civit'an'ec'o, Laik'ec'o, Eduk'ad'o, Justic'o, ktp, la liberal'a ĉef'artikol'ist'o Nicolas Baverez kant'is melodi'o'n bon'e kon'at'a'n: “La naci'a unu'ec'o dev'as est'i daŭr'ig'at'a por batal'i kontraŭ la islam'ism'o, sed ankaŭ por real'ig'i la ekonomi'a'j'n kaj social'a'j'n re'form'o'j'n”, nom'e de kiu'j “la liberal'ig'o'n de la labor'merkat'o, kiu ĉie ali'lok'e montr'is si'a'j'n merit'o'j'n”. (Le Point, 16-an de januar'o). La gazet'ar'a liber'ec'e ja bon'e trans'viv'is la atenc'o'j'n.

Pierre RIMBERT.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Kiel aparat'o mal'proksim'iĝ'as de si'a baz'o

Mult'a'j faktor'o'j klar'ig'as la mal'fort'iĝ'o'n de la Franc'a Komun'ist'a Parti'o. Ĉu la intenc'o adapt'i si'a'n retor'ik'o'n al la atend'o'j de la mez'a'j klas'o'j rapid'ig'is ĝi'n?

Januar'o 2014. Ni al'ven'as al la sid'ej'o de la Franc'a Komun'ist'a Parti'o (FKP, franc'e PCF), ĉe la Plac'o Colonel-Fabi'e'n en Parizo, por pet'i don'it'aĵ'o'j'n pri la membr'o'j. Kiom da ili est'as? Sed antaŭ ĉio, kiu'j ili est'as? Laŭ ĉi'a'j indik'o'j, la popol'a'j kategori'o'j* ĉe'est'as ĉiam mal'pli en la pint'o de la organiz'aĵ'o. Sed kiel tio est'as ĉe la baz'o? La respond'o dev'us est'i facil'e akir'ebl'a. La departement'o “Viv'o de la parti'o” kolekt'as de la jar'o 2009 la mult'a'j'n inform'o'j'n, kiu'j'n la parti'o posed'as pri si'a'j membr'o'j: aĝ'o, seks'o, loĝ'lok'o, sektor'o de aktiv'ec'o ... Sed eĉ ne vort'o'n pri la soci'profesi'a kategori'o. Oni pov'as sci'i, ke tiu membr'o labor'as ĉe la Ŝtat'a Societ'o de Franc'a'j Fer'voj'o'j (SNCF) aŭ en aviad'a fabrik'o, sed ne, ĉu li est'as kadr'ul'o aŭ simpl'a labor'ist'o. Tiu mank'o de interes'o pri la soci'a kondiĉ'o de si'a'j membr'o'j ilustr'as tendenc'o'n en la PCF, kiu efik'as jam de tri'dek jar'o'j: la iam centr'a demand'o de la reprezent'iĝ'o de la popol'a'j klas'o'j far'iĝ'is du'a'rang'a.

*  Ĉi tie kaj en la sekv'o la vort'o popol'a est'as uz'at'a laŭ la franc'a en la senc'o de de la simpl'a popol'o. -vl

Ek'de la liber'iĝ'o ĝis la 1970-aj jar'o'j, dum ĝi est'is la unu'a parti'o de la mal'dekstr'o en Franc'uj'o, la FKP pov'is prezent'i si'n kiel pro'parol'ant'o de la labor'ist'a klas'o, ĉar ĝi'a'j respond'ec'ul'o'j plej'part'e de'ven'is el la popol'a medi'o: iam'a min'ist'o kiel Maurice Thorez, gvid'ant'o de la parti'o de 1930 ĝis 1964; “et'legom'ist'o” kiel li'a post'e'ul'o Waldeck Rochet; bak'ist'a lern'ant'o kiel Jacques Duclos, kandidat'o por la prezid'ant-elekt'o de 1969, ĉe kiu li akir'is 21 el'cent'o'j'n de la voĉ'o'j. Ankaŭ sur lok'a nivel'o est'is sam'e; antaŭ ol far'iĝ'i urb'estr'o de Aubervilliers inter 1945 kaj 1953, Charles Tillon est'is al'ĝust'ig'ist'o; li'a'j post'e'ul'o'j Emil'e Dubois (1953-1957) kaj André Karm'a'n (1957-1984) respektiv'e gas'ist'o kaj frez'ist'o. Ĉar ĝi avanc'ig'is membr'o'j'n de modest'a de'ven'o en instanc'o'j'n de potenc'o, kiu'j est'is ĝis tiam rezerv'it'a'j al reprezent'ant'o'j de la burĝ'ar'o, la Komun'ist'a Parti'o sukces'is dum cert'a temp'o trans'form'i la soci'a'n viv'o'n de la franc'a politik'a viv'o. La popol'a karakter'o de tiu organiz'aĵ'o est'is tiam percept'at'a kiel neces'a por trans'form'i la projekt'o'n de emancip'iĝ'o de la labor'ist'o'j en praktik'o'j'n de aktiv'ul'o'j.

La baz'o de la FKP est'is plen'e frap'it'a de la soci-ekonomi'a'j trans'form'o'j, kiu'j'n la popol'a'j medi'o'j spert'as ek'de la 1970-aj jar'o'j. Al'front'it'a al la provizor'ec'o de labor'o kaj al la evolu'o de la sen'labor'ec'o, la labor'ist'a mond'o perd'is si'a'n soci'a'n kun'ten'iĝ'o'n. Tamen, la kriz'o de la parti'o ne atribu'ebl'as al hipotez'a mal'aper'o de la labor'ist'o'j: tiu'j est'as daŭr'e proksim'um'e kvar'on'o de la aktiv'a loĝ'ant'ar'o, kaj la mal'kresk'o de la FKP-membr'o'j est'as mult'e pli rapid'a ol la erozi'o de la labor'ist'a klas'o. Franc'uj'o hav'is ok milion'o'j'n du'cent mil labor'ist'o'j'n en 1975 kaj ankoraŭ sep milion'o'j'n en 1999, dum sam'temp'e la FKP perd'is pli ol la du'on'o'n da si'a'j membr'o'j, de kvin'cent mil al du'cent mil. Krom'e, ĉe la labor'ist'o'j aper'is nov'a'j popol'a'j figur'o'j, precip'e en la serv'o'j, kun la mult'iĝ'o de la grup'o de dung'it'o'j. La labor'ist'o'j kaj la dung'it'o'j rest'as la pli'mult'a part'o de la aktiv'a franc'a loĝ'ant'ar'o, sed la ŝanĝ'o de ili'a'j kondiĉ'o'j de si'a viv'o (en la spac'o) kaj labor'o (divid'o de la labor'kolektiv'o'j) mal'fort'ig'is ili'a'n en'ir'o'n en la politik'a'n ag'ad'o'n. La mal'fort'iĝ'o de la FKP tiel re'spegul'as la profund'a'j'n social'a'j'n kaj kultur'a'j'n ŝanĝ'o'j'n spert'at'a'j'n de la popol'a'j klas'o'j; ĝi esprim'as la mal'kresk'o'n de la labor'ist'a mov'ad'o. Tiu mal'fort'iĝ'o, kiu montr'as la el'ĉerp'iĝ'o'n de period'o de intens'a politik'iĝ'o de la franc'a soci'o dum la “1968-aj jar'o'j”, klar'iĝ'as ankaŭ per la ali'iĝ'o de la inter'naci'a ord'o, special'e per la implod'o de la sovetia sistem'o, aŭ de la evolu'o de politik'a reĝim'o al prezid'ant'a aŭ du'parti'a sistem'o.

En la centr'o de la kvartal'o La Défense: human'ism'o kaj demokrati'o

Sed tiu'j ekster'a'j klar'ig'o'j por la parti'o ne sufiĉ'as, kaj est'us redukt'ism'a vid'i la mal'kresk'o'n de la FKP sub la aspekt'o de meĥanik'a, program'it'a evolu'o, el kiu oni pov'us tir'i neni'a'n instru'o'n.

Por kompren'i la mal'proksim'iĝ'o'n de la FKP dis'de la popol'a'j klas'o'j kaj ĝi'a'n elekt'a'n katastrof'o'n (ĝi pas'is de 15,3 el'cent'o'j ĉe la prezid'ant-elekt'o'j de 1981 al 1,9 el'cent'o en 2007), neces'as analiz'i la evolu'o'j'n de ĝi'a retor'ik'o kaj de ĝi'a organiz'aĵ'o. Ek'de la 1980-aj jar'o'j kaj ĉef'e de 1990, la FKP vol'as reprezent'i jam ne nur la popol'a'j'n klas'o'j'n, sed Franc'uj'o'n en ĝi'a “divers'ec'o”. La interpret'o de la soci'o kiel klas'o'j mal'aper'as mal'antaŭ tem'o'j kiel “civit'an'a part'o'pren'o” aŭ la re'star'ig'o de la “social'a lig'il'o”. Sam'e kiel la urb'o Montreuil, la komun'ist'a'j komun'um'o'j de antaŭ'urb'o'j larĝ'e adopt'as la tem'o'n de “eksklud'o” en la “kvartal'o'j” kaj akcept'as ĝi'a'n sen'politik'ig'a'n dimensi'o'n.* La komun'ist'a'j elekt'it'o'j propon'as “lok'a'n demokrati'o'n” supoz'at'a'n kapabl'a sur'pont'ig'i la abism'o'n inter la politik'a klas'o kaj la “civit'an'o'j”.

*  Vd Sykvie Tissot: “L’invention des “quartiers sensibles [“La invent'o de la “tikl'a'j kvartal'o'j””, Le Monde diplomatique, oktobr'o 2007.

La komenc'a projekt'o de la parti'o, marks'ism'e inspir'it'a, tiam ced'is la lok'o'n al human'ism'a retor'ik'o larĝ'e komun'a en la asoci'a kaj politik'a mond'o. “Asoci'iĝ'o, kun'divid'o, komun'ig'o, kooper'ad'o, inter'ven'o, inter'konsent'iĝ'o: tiu'j ĉi postul'o'j al'pren'as sen'precedenc'a'n vigl'ec'o'n, lig'e kun la dis'volv'ad'o de la teĥnologi'a kaj inform'ad'ik'a revoluci'o kaj kompleks'iĝ'o de la soci'o, la evolu'o de la labor'o, la bezon'o de civit'an'ec'o, de nov'a'j hom'rilat'o'j kiu'j respekt'as la aŭtonom'ec'o'n de la individu'o'j ...”, proklam'it'a ekzempl'e de la dokument'o adopt'it'a de la 24-a kongres'o de 1996. Tiu kongres'o, kiu decid'is la “princip'o'n de la human'ism'o kaj de la demokrati'o”, de la “hom'a, civit'an'a, solidar'a revoluci'o” por respond'i al la fakt'o, ke “la tut'a hom'a civilizaci'o est'as en danĝer'o”, okaz'is por la unu'a foj'o en la afer'kvartal'o La Défense.

Dek du jar'o'j'n post'e, en la tekst'o propon'it'a de la Naci'a Konsil'ant'ar'o de la FKP kiel “komun'a baz'o” por la 34-a kongres'o de 2008, la vort'o “labor'ist'o” aper'as nur unu sol'a'n foj'o'n, kaj kiel soci'a grup'o sam'e kiel mult'a'j ali'a'j: oni efektiv'e intenc'as kun'ig'i “labor'ist'o'j'n, teĥnik'ist'o'j'n, dung'it'o'j'n aŭ kadr'ul'o'j'n, ge'salajr'ul'o'j'n de ĉi'a'j kategori'o'j, provizor'a'j, intelekt'a'j, sen'dokument'a'j, sen'labor'a'j, kamp'ul'a'j, aŭtor'o'j kaj reĝisor'o'j, student'o'j, pensi'ul'o'j, art'ist'o'j”. Per si'a re'ĵet'o de la labor'ist'ism'o, asoci'at'a al stalin'ism'o, la reprezent'ant'o'j de la FKP tendenc'as for'las'i la prioritat'o'n de la rol'o de la labor'ist'o'j kaj de la popol'a'j klas'o'j en la politik'a batal'o. Per tio, ke ili neglekt'is la pens'ad'o'n pri la klas'rilat'o'j kaj pri la organiz'ad'o de la batal'o far'e de tiu'j sam'a'j, kiu'j sufer'as la domin'ad'o'n, ili natur'e hav'is mal'facil'o'j'n konsider'i la supr'e'n'ir'o'n de nov'a'j popol'a'j figur'o'j la dung'it'o'j'n de la serv'o'j kaj la id'o'j'n de en'migr'int'a'j labor'ist'o'j precip'e el Nord'afrik'o.

La klopod'o'j re'nov'ig'i la franc'a'n komun'ism'o'n pas'as tra trans'form'ad'o de la organiz-model'o'j de la parti'o. La sistem'o'j de elekt'ad'o kaj de form'ad'o de kadr'ul'o'j el membr'o'j de popol'a de'ven'o est'as for'las'it'a'j en la 1990-aj kaj 2000-aj jar'o'j sub la efik'o de la mal'kresk'o de la membr'o'nombr'o, sed ankaŭ pro kritik'o al la aŭtoritat'ec'a'j praktik'o'j de la demokrati'a centr'ism'o (vd Tiran'ec'o de ne ekzist'ant'a struktur'o). La lern'ej'o'j [de la parti'o, -vl] ekzempl'e mal'aper'is aŭ perd'is si'a'n funkci'o'n de popol'a eduk'ad'o. La “politik'o de kadr'ul'o'j” sistem'o de form'ad'o, kiu favor'is la labor'ist'a'j'n membr'o'j'n de la entrepren'o'j iom post iom mal'aper'is. Por la re'nov'ig'o de la parti'o oni de tiam diskut'is precip'e pri la jun'iĝ'o kaj vir'in'iĝ'o. Kiam tem'is pri “miks'it'ec'o”, tiam oni neniam emfaz'is la prioritat'o'n al membr'o'j el la popol'a'j klas'o'j.

Al la parti'a'j funkci'ul'o'j labor'ist'de'ven'a'j, form'it'a'j en la lern'ej'o'j de la parti'o, post'sekv'is respond'ec'ul'o'j kies karier'o (lern'ej'a, profesi'a kaj komun'ist'a) est'as dens'e lig'it'a al la mond'o de la teritori'a'j kolektiv'aĵ'o'j. Do, la nun'temp'a komun'ism'o re'struktur'iĝ'as kaj viv'as nun ĉirkaŭ tiu'j lok'a'j administraci'o'j kaj ne, kiel antaŭ'e, ĉirkaŭ sindikat'a'j ret'o'j. En 2013, el ĉiu'j membr'o'j list'ig'it'a'j en la departement'o “Viv'o de la parti'o”, 75 el'cent'o'j indik'as, ke ili labor'as en la publik'a sektor'o, el kiu'j 13 el'cent'o'j en teritori'a kolektiv'aĵ'o. Kaj sam'e pri la pint'o de la aparat'o. La last'a naci'a gvid'ant'o, kiu ven'is el funkci'o'j en la sindikat'o Ĝeneral'a Konfederaci'o de Labor'o (CGT laŭ la franc'a), est'is Georges Marchais: laŭ si'a profesi'o, al'ĝust'ist'o, li est'is sindikat'a respond'ec'ul'o en la metalurgi'a sektor'o antaŭ ol okup'i la pint'o'n de la parti'o en la jar'o 1994. Li'a'j post'e'ul'o'j est'is lig'it'a'j kun la mastr'um'ad'o de lok'a'j kolektiv'aĵ'o'j. S-ro Robert Hue est'is la unu'a urb'estr'ar'an'o kiu far'iĝ'is naci'a sekretari'o de la PCF, en 1994; li est'is tiam urb'estr'o de Montigny-lès-Cormeilles, ĝeneral'a konsil'ant'o, region'a konsil'ant'o kaj antaŭ ĉio prezid'ant'o de la Naci'a asoci'o de komun'ist'a'j kaj respublik'an'a'j deleg'it'o'j. S-in'o Marie-Georg'e Buffet post'sekv'is li'n en 2001. Ŝi est'is unu'e dung'it'o ĉe la urb'o'dom'o de Plessis-Robinson antaŭ ol far'iĝ'i vic'urb'estr'o en ali'a distrikt'o, post'e elekt'it'a en la region'a'n konsil'ant'ar'o'n de Ile-de-Franc'e.

Kiam la nov'a'j gvid'ant'o'j de la FKP ven'as el sindikat'ism'o, tiam tem'as pri sindikat'ism'o student'a. S-in'o Buffet est'is membr'o de la naci'a ofic'ej'o de la Naci'a Uni'o de Student'o'j de Franc'uj'o (UNEF). S-ro Pierre Laurent, naci'a sekretari'o de la PDV ek'de 2010, gvid'is la Uni'o'n de Komun'ist'a'j Student'o'j (UEC). Diplom'it'a pri ekonomi'a'j scienc'o'j ĉe la pariza universitat'o Sorbonne, tiu iam'a ĵurnal'ist'o kaj redakt'a redakt'ist'o de la FKP-gazet'o L’Humanité simbol'as la potenc'o'n de la famili'a engaĝ'iĝ'o en la nun'temp'a komun'ism'o. Fil'o de Paul Laurent, deput'it'o kaj kadr'ul'o en la aparat'o en la 1970-aj kaj 80-aj jar'o'j, li est'as ankaŭ frat'o de s-ro Michel Laurent, ali'a naci'a gvid'ant'o, kiu respond'ec'is pri la federaci'o de Seine-Saint-Denis. La nov'a'j gvid'ant'o'j far'iĝ'as komun'ist'o'j pli per lok'a hered'o kaj per famili'a fidel'ec'o ol per spert'ad'o de la mal'egal'ec'o'j en la labor'lok'o.

La serĉ'ad'o'j de font'o'j de financ'ad'o far'e de la funkci'ul'o'j, kiu'j jam ne pov'as est'i pag'at'a'j de mal'kresk'ant'a parti'o kaj kiu'j prov'as est'i salajr'at'a'j per elekt'o'posten'o'j, klar'ig'as ankaŭ la evolu'o'n de la FKP. En 2013, laŭ la financ'raport'o prezent'it'a al la kongres'o, la kontribu'ad'o de la elekt'it'o'j est'is 46 el'cent'o'j de la tut'a'j resurs'o'j de la parti'o (kontraŭ 26 el'cent'o'j de la Social'ist'a Parti'o kaj 3 el'cent'o'j de la Uni'o por Popol'a Mov'ad'o). Tiel, ĉie en Franc'uj'o, la komun'ist'a'j gvid'ant'o'j est'is al'vok'it'a'j en'ir'i en elekt'it'a'j'n asemble'o'j'n. Ĝis nun ekzist'is klar'a disting'o inter la respond'ec'ul'o'j de la aparat'o kaj la elekt'it'o'j, ĉe kio la unu'a'j est'is task'it'a'j “super'rigard'i” la du'a'j'n por evit'i ties “eminent'ul'iĝ'o'n” kaj por cert'ig'i la vigl'ec'o'n de la membr'a'j ret'o'j. Nu, la departement'a'j respond'ec'ul'o'j de la parti'o est'is pet'at'a'j en'ir'i en si'a'j'n region'a'j'n konsil'ant'ar'o'j'n ek'de 1998. Dank'e al alianc'o kun la Social'ist'a Parti'o (PS), mult'a'j ricev'is respond'ec'a'j'n funkci'o'j'n en la plen'um-organ'o'j de si'a region'o. La eminent'ul'iĝ'o per elekt'o de la aparat'a'j kadr'ul'o'j est'as sur'voj'e.

La fak'ul'o'j pri komunik'ad'o stir'as dum elektokampajnoj

S-Ro HUE vol'is en 1995 liber'ig'i “el ĉia suspekt'em'a “kurator'ec'o” de la parti'o la elekt'it'o'j'n, kiu'j ricev'is si'a'n mandat'o'n ne nur de la komun'ist'o'j, sed de la universal'a voĉ'don'ad'o”.* De tiam, la naci'a'j gvid'ant'o'j pov'as mem sen'valor'ig'i la resurs'o'j'n de la membr'o'j profit'e al la elekt'it'o'j kaj la mastr'um'a'j eksperiment'o'j. Sur'lok'e la membr'o'j vid'as si'a'n rol'o'n mal'kresk'i, kaj la ag'ad'o por la elekt'o'j far'iĝ'as antaŭ'rang'a. La nov'a'j al'iĝ'int'o'j ne rest'as long'e simpl'a'j membr'o'j, sed est'as rapid'e pet'at'a'j kandidat'iĝ'i ĉe la urb'a'j elekt'o'j, kun la sekv'o, ke la lok'a ag'ad'o mal'fort'iĝ'as tiom pli ke la elekt'it'o'j, kiu'j plur'ig'as mandat'o'j'n, rapid'e neglekt'as la kun'ven'o'j'n de la parti'o. En la sid'ej'o'j de la departement'a'j federaci'o'j de la parti'o, la ĉe'est'o de la membr'o'j neni'iĝ'as, la kun'ven'o'j okaz'as antaŭ la 18-a hor'o, kaj la “liber'vol'a'j” membr'o'j las'as la lok'o'n al profesi'ul'o'j (funkci'ul'o'j, kun'labor'ant'o'j de grup'o'j de elekt'it'o'j, administr'a person'ar'o ktp), kiu'j mal'ĉe'est'as semajn'fin'e.

*  Robert Hue: Communisme: la mutation, Stock, Parizo, 1995.

Nu, la elekt'it'o'j hav'as si'a'j'n propr'a'j'n zorg'o'j'n. Por prepar'i la ven'ont'a'n elekt'o'kampanj'o'n ili dung'as fak'ul'o'j'n pri komunik'ad'o; pro la kresk'ant'a teĥnik'iĝ'o de la lok'a ag'ad'o, ili ĉirkaŭ'ig'as si'n per kadr'ul'o'j de publik'a mastr'um'ad'o.* Ili pov'as neglekt'i la komunik'ad'o'n kun la membr'o'j aŭ asoci'o'j profit'e al tiu kun profesi'ul'o'j, kiu'j al ili soci'e pli simil'as. Rezult'o: la soci'a univers'o de la komun'ist'a'j elekt'it'o'j est'as ali'a ol tiu de ili'a'j “mastr'um'at'o'j”, kaj la popol'a'j kategori'o'j lud'as pli mal'fort'a'n rol'o'n en la lok'a politik'a viv'o.

*  Vd Fabi'e'n Desage kaj David Guéranger: “Rendez-vous manqué de la gauche et de la politique locale”, Le Monde diplomatique, januar'o 2014.

Tiu mal'proksim'iĝ'o de la komun'ist'a'j respond'ec'ul'o'j dis'de la soci'a'j grup'o'j, kiu'j'n ili est'as task'it'a'j defend'i, tuŝ'as la praktik'a'n ag'ad'o'n de la aktiv'ul'o'j. Dum long'a temp'o la FKP impuls'is politik'a'n societ'em'o'n, ampleks'a'n en la teritori'o'j, kie ĝi est'is bon'e en'radik'iĝ'int'a (la “ruĝ'a'j antaŭ'urb'o'j”, cert'a'j kamp'ar'a'j komun'um'o'j ...). Ĝi'a'j membr'o'j anim'is tut'a'j'n organiz'aĵ'o'j'n “amik'a'j'n” (Unu'iĝ'o de franc'a'j vir'in'o'j, Naci'a konfederaci'o de lu'ant'o'j, pac'mov'ad'o, Sport'a kaj gimnastik'a federaci'o de labor'o, ktp), sed ankaŭ kvartal'a'j'n aŭ entrepren'a'j'n ĉel'o'j'n. Dum la 1980-aj kaj 90-aj jar'o'j, tiom kiom la baz'o de membr'o'j mal'kresk'is kaj la respond'ec'ul'o'j centr'iĝ'is al la elekt'a'j defi'o'j, la lok'a ag'ad'o de la KPF pli kaj pli lim'iĝ'is al ag'ad'o'j de asoci'a spec'o. La ĉef'a'j amas-ag'ad'o'j est'as nun dediĉ'it'a'j al organiz'ad'o de fest'a'j kaj memor'a'j kun'ven'o'j, kiel la tradici'a'j banked'o'j de la 1-a de maj'o aŭ de la 14-a de juli'o [la dat're'ven'o de la Franc'a Revoluci'o, la naci'a fest'o en Franc'uj'o -vl].

Pren'it'a en la kapt'il'o de la dekstr'iĝ'o de la social'ist'a alianc'an'o

La komun'ist'o'j iel tir'as la instru'o'n de la mal'pli grand'a influ'o de la iam'a'j politik'a'j kun'ven'o'j, tiom pli ke tiu fest'a dimensi'o est'is tradici'a fort'o de la franc'a komun'ism'o, kiel la daŭr'a sukces'o de la Fest'o de L’Humanité trans la membr'o'j de la parti'o. Tiel, sur lok'a nivel'o, la societ'em'o ĉirkaŭ fest'a'j renkont'iĝ'o'j perd'as si'a'n politik'a'n karakter'o'n, ĉar la asoci'o'j kaj la urb'a'j organiz'aĵ'o'j anstataŭ'as la parti'o'n en la organiz'ad'o. En la vilaĝ'o Treban (en la departement'o Allier) ekzempl'e, tri instanc'o'j iom post iom anstataŭ'as la FKP en la lok'a anim'ad'o: la Laik'a amik'ar'o, la Fest'komitat'o kaj la Triaaĝa klub'o. La membr'o'j, kvin'dek'o en la 1960-aj kaj 70-aj jar'o'j, est'as jam nur dek'o en la 1990-aj jar'o'j, precip'e pensi'iĝ'int'a'j kamp'kultur'ist'o'j. Ili kun'ven'as nur unu'foj'e jar'e, dum la ricev'o de la membr'o'kart'o'j el la man'o'j de la urb'estr'o pensi'iĝ'int'a instru'ist'o kaj li'a edz'in'o. La daŭr'a mal'kresk'o de la nombr'o da kamp'a'j kaj industri'a'j labor'ist'o'j, la sen'iluzi'iĝ'o'j pri la part'o'pren'o de la FKP en la reg'ist'ar'o (unu'e en 1981-1984, post'e en 1997-2002), la fin'o de Sovet'uni'o: tut'aĵ'o de procez'o'j kontraŭ'ag'as la daŭr'ig'o'n de la organiz'aĵ'o, en kiu tamen plur'a'j generaci'o'j da komun'ist'o'j si'n'sekv'is ek'de la 1920-aj jar'o'j. Pro mank'o de nov'a'j membr'o'j, la urb'estr'ar'o, komun'ist'a ek'de la temp'o inter la du mond'milit'o'j, fin'e perd'iĝ'is en la jar'o 2001.

La FKP-elekt'it'o'j en tiu region'o centr'ig'as si'a'n politik'o'n al tem'o'j de asoci'a viv'o: al la “ruĝ'a citadel'o” sekv'as komun'um'o'j plej efik'a'j pri anim'ad'o kaj progres'ig'o de la asoci'a viv'o, sen referenc'o al defend'o de popol'a aŭ politik'a ident'ec'o. En la ĉef'artikol'o de la urb'a gazet'o de Bourbon-l’Archambault (du mil kvin'cent loĝ'ant'o'j) de la jar'komenc'o de 2014, la komun'ist'a urb'estr'o dank'as “la burbon'a'n asoci'a'n mond'o'n kaj la lok'a'j'n ekonomi'a'j'n ag'ant'o'j'n, [kiu'j] labor'is por defend'i kaj dis'volv'i la lok'a'n ag'ad'o'n [...]. Ĉu komerc'ist'o'j, meti'ist'o'j, kamp'kultur'ist'o'j, entrepren'ĉef'o'j, membr'o'j de liber'a'j profesi'o'j, salajr'ul'o'j aŭ ofic'ist'o'j de la administraci'o, pensi'ul'o'j aŭ simpl'e civit'an'o'j, la loĝ'ant'o'j de ni'a komun'um'o merit'as dank'o'n kaj kuraĝ'ig'o'n.”

Sur la praktik'a nivel'o, la klas'batal'a tem'ar'o perd'as si'a'n centr'a'n pozici'o'n por la membr'o'j kaj iom post iom ced'as la lok'o'n al mult'a'j cel'at'a'j batal'o'j: distribu'ad'o de la riĉ'aĵ'o'j, femin'ism'o, medi'o, divers'ec'o, tut'mond'iĝ'o. Jam tem'as mal'pli pri engaĝ'iĝ'o en la FKP nom'e de est'ont'a social'ism'a soci'o ol al'iĝ'o al cert'a'j laŭ'tem'a'j ret'o'j (eduk'ad'o, en'migr'ad'o, Eŭrop'o, ktp), kiu'j dis'volv'iĝ'as kun apart'a'j komitat'o'j kaj apart'a'j manifestaci'o'j. La membr'o'j elekt'as kamp'o'j'n, en kiu'j ili engaĝ'iĝ'as, sen nepr'e re'kon'i si'n en la tut'a parti'a mesaĝ'o. Tiu segment'iĝ'o de la engaĝ'iĝ'o kontrast'as kun la centr'a lok'o, kiu'n la parti'o kaj la marks'ism'a ideologi'o okup'is en la komun'ist'a univers'o. En tia'j kondiĉ'o'j, cert'a'j labor'ist'a'j aktiv'ul'o'j engaĝ'iĝ'as en la sindikat'o CGT, sed for'turn'as si'n de la FKP; ali'a'j, oft'e pli diplom'it'a'j, part'o'pren'as en la ag'ad'o'j de la Asoci'o por impost'ad'o de financ'a'j trans'ig'o'j kaj por civit'an'a ag'ad'o (Attac); ali'a'j dediĉ'as si'n ekskluziv'e al si'a'j task'o'j de lok'a elekt'it'o. La parti'o pli kaj pli perd'is si'a'n centr'a'n pozici'o'n en la ret'o'j de aktiv'ul'o'j de la mal'dekstr'o de la Social'ist'a Parti'o.

Tamen, post long'a period'o de letargi'o kaj de mal'jun'iĝ'o, en la last'a'j jar'o'j okaz'is ia re'nov'iĝ'o de la membr'o'ret'o'j. Unu'e, dum la venk'a kampanj'o kontraŭ la eŭrop'a konstituci'a traktat'o de 2005, post'e en la kadr'o de la Mal'dekstr'a Front'o, la elekt'a koalici'o star'ig'it'a en 2008 inter la FKP kaj ali'a'j mal'dekstr'a'j organiz'aĵ'o'j. Por la unu'a foj'o de 1980 la membr'o'nombr'o anonc'it'a de la direkci'o stabil'iĝ'is ĉirkaŭ sep'dek mil membr'o'j,* kaj la part'o de la membr'o'j pli jun'a'j ol 30-jar'a'j iom'et'e alt'iĝ'is. La prezid'ant'kampanj'o de 2012 tut'e apart'e re'mobiliz'is la komun'ist'a'n membr'ar'o'n. Ĉe tiu okaz'o la FKP sub'ten'is s-ro'n Jean-Luc Mélenchon, la respond'ec'ul'o'n de la Parti'o de la Mal'dekstr'o (PG), kiu ating'is 11,1 el'cent'o'j'n de la voĉ'o'j. Tiu, eks'a social'ist'o, kaŭz'is i'a'n radikal'iĝ'o'n de la retor'ik'o kun re'ven'o al la tem'ar'o de soci'a'j antagonism'o'j, dum la antaŭ'a'j kampanj'o'j est'is mark'it'a'j de eŭfemism'ig'o de komun'ist'a'j kaj kontraŭ'kapital'ism'a'j referenc'o'j.

*  La nombr'o de membr'o'j, kiu'j akurat'e pag'is si'a'j'n kotiz'o'j'n, est'as pli preciz'a ol la cent tri'dek mil anonc'it'a'j “trans'don'it'a'j membr'o'kart'o'j”.

Kvankam la strategi'o de la Front'o de la Mal'dekstr'o brems'is la elekt'a'n mal'kresk'o'n de la FKP ĉe la prezid'ant'elekt'o'j en 2012, kaj la eŭrop'a'j elekt'o'j de 2009 kaj 2014, la mal'kresk'o daŭr'is ĉe la parlament'a'j (2012) kaj distrikt'a'j (2014) elekt'o'j, do ĉe voĉ'don'ad'o'j, en kiu'j la FKP est'is pli ol la Front'o de la Mal'dekstr'o en la unu'a lini'o. Tiu strategi'o klar'e montr'is la problem'o'n de la influ'o de la elekt'it'o'j en la komun'ist'a aparat'o kaj ili'a'n de'pend'ec'o'n de la Social'ist'a Parti'o. La Front'o de la Mal'dekstr'o ja impuls'is mov'iĝ'o'n, kiu mal'bon'e kongru'as kun la daŭr'ig'o de la klasik'a form'o de uni'o FKP-PS. La distrikt'a'j elekt'o'j de mart'o 2014 ceter'e vek'is tre fort'a'j'n streĉ'iĝ'o'j'n inter la FKP kaj la PG tiu last'a favor'is aŭtonom'a'j'n list'o'j'n de la PS en la grand'a'j urb'o'j jam por la unu'a balot'o. Ili kaŭz'is ankaŭ kontest'o'j'n intern'e de la FKP de nov'a'j membr'o'j, kiu'j kontraŭ'as daŭr'ig'o'n de alianc'o kun la PS. Sed, por la elekt'it'o'j kaj por konsider'ind'a part'o de la FKP-gvid'ant'o'j, konserv'i la komun'ist'e mastr'um'at'a'j'n komun'um'o'j'n kun la sub'ten'o de la PS kaj la posten'o'j'n de vic'urb'estr'o en la ceter'a'j urb'o'dom'o'j de la unu'iĝ'o de la mal'dekstr'o rest'as antaŭ'rang'a, risk'e de laŭ iu'j nutr'i la mal'rapid'a'n mal'kresk'o'n de la aktiv'a membr'ar'o.

La ekvilibr'o ŝajn'as por la membr'o'j est'i mal'facil'e trov'ebl'a. La lok'a'j elekt'it'o'j ne'refut'ebl'e ebl'ig'is daŭr'ig'i cert'a'n influ'o'n de la FKP, dum ties naci'a influ'o kolaps'is. En la pas'int'ec'o, la komun'ist'a'j urb'estr'ar'o'j est'is krom'e la kre'ant'o'j de la en'radik'iĝ'o de la FKP en la popol'a'j medi'o'j: kiel apog'ej'o'j por la dis'vast'ig'o de la ide'o'j ili est'is praktik'a'j baz'o'j de komun'ist'a organiz'ad'o kaj de rezist'ad'o al la politik'a'j kaj soci'a'j elit'o'j. Pli ol la bolŝevism'iĝ'o de 1924-1934, la kompromis'o'j de la “urb'a komun'ism'o” sam'e kiel la strategi'o de la Popol'front'o de Alianc'o kun la social'ist'a mal'amik'a frat'o favor'is la ankr'iĝ'o'n de la FKP en la “simpl'a” popol'o. Tamen, en la nun'temp'a kun'tekst'o de dekstr'iĝ'o de la PS, de profesi'iĝ'o de la teritori'a'j kolektiv'o'j kaj de mal'fort'ec'o de la membr'a'j ret'o'j, tio, kio est'is fort'o por la FKP, pov'as kelk'foj'e far'iĝ'i brems'o por ĝi'a re'nov'iĝ'o.

Juli'a'n MISCHI.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Tiran'ec'o de ne ekzist'ant'a struktur'o

En maj'o 1970, la uson'a femin'ist'a aktiv'ul'in'o Joreen Freeman, kiu engaĝ'iĝ'is en soci'a'j mov'ad'o'j, far'is preleg'o'n, en kiu ŝi pri'lum'is kelk'a'j'n mal'help'o'j'n por la kolektiv'o'j, kiu'j vol'as emancip'iĝ'i el la hierarĥi'a'j struktur'o'j de la tradici'a'j parti'o'j. En januar'o 2014, ŝi'a tekst'o re'akir'is la interes'o'n de la defend'o'zon'o (ZAD, laŭ la franc'a) de Notre-Dam'e-des-Landes, kiu ebl'e al'front'is simil'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n.

Mal'e al tio, kio'n ni em'us kred'i, ne ekzist'as kolektiv'o sen struktur'o. Kia ajn hom'a grup'o fin'e ĉiam struktur'iĝ'as. Ĝi'a organiz'aĵ'o pov'as montr'iĝ'i pli aŭ mal'pli fleks'iĝ'em'a, vari'i en la temp'o kaj distribu'i la task'o'j'n, la resurs'o'j'n kaj la pov'o'n pli aŭ mal'pli egal'ec'e. Sed ĝi firm'iĝ'as sen'de'pend'e de la kompetent'o'j, de la person'ec'o aŭ de la intenc'o'j de la koncern'at'a'j person'o'j: tem'as pri fenomen'o ne'evit'ebl'a, ĉar ni est'as individu'o'j kun talent'o'j, dispozici'o'j kaj karier'o'j vari'a'j. Por for'est'o de struktur'o neces'us, ke ni rifuz'us kontakt'iĝ'i inter ni, do sen'senc'aĵ'o por hom'a'j grup'o'j.

La esper'o kre'i grup'o'j'n sen struktur'o simil'as do al tiu dispon'i pri objektiv'a inform'o [...] aŭ ag'i en liber'a ekonomi'o; la ide'o de grup'o, kiu funkci'as sur'baz'e de “las'i far'i” ŝajn'as sam'e real'ism'a kiel tiu de soci'o organiz'it'a ĉirkaŭ la sam'a princip'o. La ambici'o don'as fakt'e vual'ekran'o'n, mal'antaŭ kiu la pov'ul'o'j kaj la bon'ŝanc'ul'o'j trud'as si'a'n hegemoni'o'n, kiu'n neni'u pri'demand'as. Tiu domin'ad'o en'radik'iĝ'as tiom pli facil'e, ĉar la formal'a ambici'o rezign'i pri la struktur'o'j ne mal'ebl'ig'as ili'a'n ne'formal'a'n aper'o'n. Sam'e la princip'o de “las'i far'i” ne mal'permes'as al la domin'ant'a'j sektor'o'j de la ekonomi'o decid'i pri la salajr'o'j, la prez'o'j kaj la distribu'ad'o: ĝi kontent'iĝ'as per la mal'ebl'ig'o ke tio'n far'u la ŝtat'o. La for'est'o de struktur'o kaŝ'as la pov'o'n kaj, en la femin'ist'a mov'ad'o, la ide'o apart'e log'as tiu'j'n person'o'j'n, kiu'j pov'as plej bon'e profit'i ĝi'n, sen'de'pend'e de ĉu ili konsci'as tio'n aŭ ne.

Por ke ĉiu pov'u hav'i la ebl'ec'o'n aktiv'i en grup'o [...], la regul'o'j de decid'o dev'as est'i tra'vid'ebl'a'j, kaj tio ebl'as nur, se ili est'as formal'ig'it'a'j. [...] Do, la demand'o ne est'as: elekt'i inter struktur'o kaj for'est'o de struktur'o, sed inter struktur'o formal'a kaj struktur'o ne'formal'a.

Joreen FREEMAN.

Font'o: jofreeman.com (el'angl'ig'o al la franc'a de Le Monde diplomatique.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Dosier'o: Atenc'o'j de Parizo, la ŝok-ond'o

La voj'o'j de radikal'iĝ'o

Kun impres'a akcel'o, la parizaj murd'o'j kaj la amas'a mobiliz'iĝ'o, kiu sekv'is, subit'e el'star'ig'is du dinamik'o'j'n, du kontraŭ'a'j'n analiz'o'j'n. Unu propon'as intens'ig'i la bomb'ad'o'j'n kaj, nom'e de sekur'ec'o, ofer'i kelk'a'j'n publik'a'j'n liber'ec'o'j'n. La ali'a prefer'as insist'i pri la ŝanĝ'iĝ'o'j de la mond'o, ident'ig'i la kaŭz'o'j'n de soci'a dis'er'iĝ'o, kaj esplor'i la event'o-ĉen'o'j'n, kiu'j konduk'is al la atenc'o'j.

Post la stupor'o de la atenc'o'j, kiam dis'ir'as la indign'o- kaj sen'potenc'o-sent'o'j'n, kaj kiam la ĉagren'o re'ven'as al la ĉirkaŭ'aĵ'o de la viktim'o'j, rest'as obsed'ant'a demand'o. Kial, en pac'o-kun'tekst'o, jun'a'j franc'o'j kapabl'is atak'i tiel per'fort'e individu'o'j'n elekt'it'a'j'n pro si'a'j opini'o'j, si'a supoz'at'a religi'a kred'o aŭ pro la port'at'a uniform'o? De la murd'o'j far'it'a'j de Mohamed Merah en mart'o 2012, ĝis tiu'j de la 7-a, 8-a kaj 9-a de januar'o 2015, pri kiu'j la Kouachi-frat'o'j kaj Amedy Coulibaly postul'as la respond'ec'o'n, kaj la atak'o de la jud'a muze'o de Belg'uj'o, la 24-an de maj'o 2014, pri kiu est'as akuz'at'a s-ro Mehdi Nemmouche, ne mal'pli ol du'dek ok hom'o'j mort'is sub la kugl'o'j de la murd'ist'o'j.

Kio'n oni sci'as pri ĉi-last'a'j? Kvankam ne'komplet'a'j, la inform'o'j kolekt'it'a'j de la gazet'ar'o ebl'ig'as hav'i ide'o'n pri ili'a'j soci'a'j kurs'o'j. Unu'e, ili spert'is fru'a'j'n kaj trud'a'j'n inter'ven'o'j'n de soci'a'j serv'o'j kaj infan-juĝ'ist'o'j. Ili'a'j'n famili'a'j'n ĉirkaŭ'aĵ'o'j'n oni taks'as ne'taŭg'a'j aŭ mank'a'j; period'o'j de rest'ad'o en infan-hejm'o'j kaj en anstataŭ'a famili'o karakteriz'as la infan- kaj adolesk-aĝ'o'n de plej mult'o el ili. Ili'a lern'ej'a kurs'o ŝajn'as ankaŭ respond'i al tiu de la mal'plej kvalifik'it'a'j part'o'j de la popol'a'j medi'o'j, kio'n montr'as la orient'ad'o al la teknik'a'j meti'lern'ad'o'j (CAP, BEP aŭ profesi'a bakalaŭr'o) — kiu'j'n ili ne nepr'e fin'os — hodiaŭ kiam bakalaŭr'o far'iĝ'is minimum'a referenc'a diplom'o.

Tiu lern'ej'a relegaci'o foj'e trov'as kompens'o'n en strat-soci(et)em'o (la mond'o de la band'o'j) kaj la et'a'j mal'ord'o'j, kiu'j ili'n akompan'as*. Kontraŭ'leĝ'a'j ag'o'j (kiel ŝtel'o de aŭt'o aŭ skoter'o, stir'ad'o sen licenc'o), lig'it'a'j al honor'o (ekzempl'e per'fort'a'j kverel'o'j aŭ insult'o'j) aŭ al akapar'o (kiel pri'rab'ad'o, agres'o'j aŭ per'fort'a'j ŝtel'o'j) sufiĉ'e fru'e al'tir'as atent'o'n de la polic'o kaj juĝ'ist'o'j. Post plur'a'j afer'o'j, Merah, Coulibaly kaj M.Nemmouche est'as en'prizon'ig'at'a'j la unu'a'n foj'o'n kiam ili est'as dek'naŭ'jar'a'j. Post ili'a el'ir'o, nov'a'j delikt'o'j nul'ig'as la prokrast'o'n de la pun'o'j kaj pli'long'ig'as ili'n: inter si'a 20-jar'iĝ'o kaj 30-jar'iĝ'o, ili pas'ig'as mult'a'n temp'o'n en prizon'o.

*  Vd. Gérard Mauger, Les Bandes, le milieu et la bohème populaire, Bel'in, Parizo, 2006, kaj Marwan Mohammed, La Formation des bandes. Entre la famille,l’école et la ru'e, Presses universitaires de Franc'e, Parizo, 2011.

Kresk'int'a'j en provinc'a urb'et'o en Corrèze, la Kouachi-frat'o'j ŝajn'e rest'is ekster tiu-spec'a soci'em'o, kaj pli mal'fru'e ven'is al el'turn'iĝ'em'o de et'a'j delikt'o'j (kie kaŝ'o kaj vend'o de stupor'ig'a'j produkt'o'j (drog'o'j) kun'ekzist'as kun ne'stabil'a dung'o aŭ nigr'a labor'o), okaz'e de ili'a instal'ad'o en la pariza region'o, komenc'e de la 2000-aj jar'o'j. Tamen, Chérif spert'is prevent'a'n mal'liber'ig'o'n de 2005 ĝis 2006, est'ant'e 23-jar'a, pro si'a part'o'pren'o en organiz'ad'o de transport'o de volont'ul'o'j al Irako. Tiu'spec'a engaĝ'iĝ'o est'as komun'a al la kvin hom'o'j.

Ĉiu'j al'iĝ'as al vizi'o de islam'o, kie kun'ekzist'as hero'a'j batal'ant'o'j (muĝahedino), glor'a'j ag'ad'o'j kaj for'a'j scen'ej'o'j de konflikt'o'j. Ceter'e, plur'a'j el ili vojaĝ'as al tiu'j for'a'j land'o'j (Sirio, Pakistano, Afgan'uj'o, Jemeno). La propagand'o, la predik'o'j kaj inic'a'j rest'ad'o'j proviz'as ili'n per relativ'e simpl'a interpret'ad'o de la mond'o, kiu kun'ig'as en koher'a tut'o ili'a'n konkret'a'n spert'o'n de la domin'ad'o, tiu'j'n, kiu'j'n eksperiment'as ali'a'j popol'o'j (en Mali'o, Ĉeĉen'uj'o, Palestino, ktp.) kaj grand'a'n civilizaci'a'n rakont'o'n, kiu montr'as la jud'o'j'n kaj la ne'kred'ant'o'j'n kiel respond'ec'ul'o'j'n de ĉiu'j tiu'j mal'bon'o'j. Tiu kompren'o de la religi'o est'as des pli facil'e akcept'it'a, ke ĝi est'as sam'temp'e ek'konsci'iĝ'o (pri si'a situaci'o) kaj liber'ig'o (ĝi propon'as al ili'a ribel'o pli “alt'a'n” kaj universal'a'n ideal'o'n ol la simpl'a'n delikt'ec'o'n kaj marĝen'ec'o'n).

La relativ'a simil'ec'o de ili'a'j kurs'o'j jam est'ig'is klasifik'a'n furioz'o'n de iu'j fak'ul'o'j, kiu'j ne hezit'as anonc'i la nask'iĝ'o'n de “lumpen-teror'ism'o” aŭ de “gangsterorismo”. Tamen, kio ajn pens'as tiu'j apostol'o'j de la krim'o'scienc'a analiz'o, tiu'j karakteriz'o'j ne ŝajn'as tre apart'a'j. Ili respond'as, iel ajn, al tiu'j de la “generaci'o de la sub'urb'a'j kvartal'o'j” al kiu ili aparten'as (ĉiu'j nask'iĝ'is en la 1980-aj jar'o'j), mark'it'a'j de mal'al'iĝ'ad'o, mal'facil'ig'o de al'ir'o al sen'kvalifik'a labor'o, de la spac'a segregaci'o kaj de la polic'a'j kontrol'o'j, etn'ig'ad'o de la soci'a'j rilat'o'j kaj la mal'kresk'o de la politik'a'j mobiliz'o'j port'it'a'j de ili'a'j ge'patr'o'j (Vd artikol'o'n “Islam'o'fobi'o aŭ prolet'o'fobi'o?”)

Kiam tiu'j karakteriz'o'j est'as tiom komun'a'j, ne la ag-plen'um'o (acting out) dev'us mir'ig'i, sed ja ĝi'a mal'oft'ec'o... Oni do ne pov'as lim'ig'i si'n al la serĉ'ad'o de antaŭ-kial'o'j aŭ al la pri'stud'o de la prav'ig'o'j. “Se radikal'ig'o est'as procez'o, klar'ig'as la politik'olog'o'j Annie Collovald kaj Brigitte Gaïti, tiam neces'as sekv'i ĝi'n antaŭ ol pov'i ĝi'n klar'ig'i. Est'as do la pas'o de “kial” al “kiel”*.” Ne est'as dub'o, ke la admon'o'j de ĝihad'ist'a estr'o frap'i Franc'uj'o'n, Okcident'o'n aŭ la jud'a'n komun'um'o'n inspir'as la aspir'ant'o'j'n al ribel'ad'o; sed ili neniam est'as la motor'o de ili'a ag'o'plen'um'ad'o. “Tiu fin'a decid'o est'as la last'a de long'a seri'o de antaŭ'a'j decid'o'j, inter kiu'j neni'u — kaj jen la centr'a punkt'o — ŝajn'is en si mem strang'a”, memor'ig'as la soci'olog'o Howard S. Becker*. Sam'manier'e kiel la uson'a histori'ist'o Christopher Browning, kiu montr'is — en tio, kio est'as ver'ŝajn'e la plej bon'a'j verk'o'j pri radikal'iĝ'o*, - tra kiu'j mekanism'o'j (konform'ism'o sin'e de la grup'o, la “mal'person'ig'o” de la viktim'o'j, ktp.) “ordinar'a'j hom'o'j” aparten'ant'a'j al la 101-a rezerv'a batalion'o de la german'a polic'o trans'form'iĝ'is inter juli'o 1942 kaj novembr'o 1943 en mal'varm'a'j'n eksterm'ant'o'j'n, neces'us pov'i re'trov'i la seri'o'j'n de si'n'sekv'o'j propr'a'j al la viv'o de la aŭtor'o'j de la atenc'o'j kaj al la mond'o'j en kiu'j ili evolu'as.

*  Annie Collovald kaj Brigitte Gaïti (sub la dir. de), La Démocratie aux extrêmes. Sur la radicalisation politique, La Disput'e, Parizo, 2006.
*  Howard S. Becker, Les Ficelles du métier, La Découverte, Parizo, 2002.
*  Christopher R. Browning, Des hommes ordinaires, Les Belles Lettres, Parizo, 1994.
Ebl'as spur'i la genealogi'o'n de la parizaj atenc'o'j ek'de la alĝeria intern'a milit'o

Unu'e, la manier'o real'ig'i la atenc'o'j'n en'kadr'iĝ'as en la kontinu'ec'o de antaŭ'a'j form'o'j de delikt'o, kiu'j'n iu'j el ili spert'is. Ŝtel'i aŭt'o'j'n, akir'i arm'il'o'j'n, uz'i ili'n ekzempl'e kadr'e de per'fort'a ŝtel'ad'o, est'as kompetent'o'j kaj ag'manier'o'j adapt'ebl'a'j al ali'a'j situaci'o'j. La dis'volv'ad'o de la atak'o'j ankaŭ spegul'as la konstant'ec'o'n de tia'j praktik'o'j: la prepar'a'j indik'o'j rest'as proksim'um'a'j; la fuĝ'plan'o'j lim'iĝ'as je re'hejm'e'n'iĝ'o; kaj, se tio est'as ne'ebl'a, ŝajn'as ke ne ekzist'as ali'a solv'o ol sen'cel'a vag'ad'o. La mem'reg'o por konduk'i la atenc'o'n kaj lert'ec'o por rapid'a stir'ad'o por rapid'e el'ir'i, ŝajn'as la nur'a'j postulat'a'j kvalit'o'j. Eĉ la martir'a mort'o, paf'ant'e al polic'an'o'j strang'e super'met'iĝ'as al tiu de Scarface, en'karn'ig'it'a de Al Pacino en la film'o de Bri'a'n de Palm'a, model'o de mult'a'j jun'ul'o'j de la sub'urb'a'j kvartal'o'j, aŭ ankoraŭ al tiu de la per'fort'a ŝtel'ist'o Jacques Mesrine, pri kiu Merah leg'is la biografi'o'n kelk'a'j'n semajn'o'j'n antaŭ si'a mort'o. La familiar'ec'o de tiu'j ag'manier'o'j kaj ili'a legitim'ec'o en la rigard'o de tiu'j, kiu'j uz'as ili'n, est'as grav'a etap'o por kompren'i kiel ili post'e pov'as dis'volv'iĝ'i al ali'a'j cel'at'a'j viktim'o'j, eĉ se tio rest'a ne'sufiĉ'a. Tiel, la vol'o de Coulibaly “mort'ig'i polic'an'o'j'n”, dum la frat'o'j Kouachi atak'is Charlie Hebdo ver'ŝajn'e pov'as est'i lig'it'a al li'a mal'am'o de instituci'o, kiu mort'ig'is sub li'a'j okul'o'j li'a'n plej bon'a'n amik'o'n, Al'i Rezgui, en septembr'o 2000, kiam ambaŭ vir'o'j est'is ŝarĝ'ant'a'j ŝtel'it'a'j'n motor'bicikl'o'j'n en kamion'et'o'n.

Du'e, tiu politik'a per'fort'o ne ek'aper'as el neni'o. Ebl'as desegn'i ĝi'a'n genealogi'o'n ek'de la alĝeria intern'a milit'o. La konflikt'o, kiu komenc'iĝ'is en decembr'o 1991 per la nul'ig'o de la elekt'o'j, en kiu'j gajn'is la Islam'a Front'o de Sav'o (IFS), est'is eg'e per'fort'a. Ĝis la komenc'o de la 2000-aj jar'o'j, la intens'eg'a'j al'front'iĝ'o'j inter la arme'o kaj la Arm'it'a'j Islam'ist'a'j Grup'o'j (AIG) est'ig'is plur'a'j'n dek'mil'o'j'n da mort'int'o'j kaj kaŭz'is de'lok'ad'o'n kaj ekzil'o'n de hom'amas'o'j. Tiu tragik'a situaci'o ne indulg'is la alĝeriajn famili'o'j'n instal'it'a'j'n en Franc'uj'o, al kiu'j aparten'as sam'e Merah kaj Nemmouche, kiel la frat'o'j Kouachi. S-ro Abdelghani Merah, pli'aĝ'a frat'o de Mohamed, ja rakont'is ili'a'j'n somer'a'j'n feri'o'j'n en Oued Bezzaz, kie la patr'a famili'o apog'as la AIG, el'montr'as arm'il'o'j'n kaj kelk'foj'e “sen'kap'ig'it'a'n ĝendarm'o'n aŭ civil'ul'o'n”. Ii ankaŭ klar'ig'is la prem'o'j'n far'it'a'j'n dum tiu period'o de unu el li'a'j tuluz'a'j onkl'o'j por ke li'a'j frat'in'o'j “ĉes'u vizit'i la lern'ej'o'n, vest'u si'n per la islam'a vual'o kaj rest'u hejm'e”*. En la franc'a kun'tekst'o, tiu'j religi'a'j ordon'o'j pov'as est'i sam'temp'e memor'ig'o pri aŭtoritat'o por tro emancip'it'a'j infan'o'j (pri si'a'j amuz'o'j, si'a'j amik'ec'o'j aŭ si'a vest-manier'o) kaj apog'o pli rekt'e politik'a al la arm'it'a'j grup'o'j. Kiel tiu de s-ro Djamel Beghal, prezent'it'a kiel la inspir'ant'o de Cherif Kouachi kaj de Coulibaly, renkont'it'a en la prizon'o Fleury-Mérogis en 2005. Nask'it'a en 1965, li part'o'pren'as en la sub'ten'a'j ret'o'j de la AIG en Franc'uj'o, kio kaŭz'as li'a'n arest'o'n en 1994. Kun Coulibaly kaj Cherif Kouachi, li est'as inter la 14 hom'o'j suspekt'it'a'j est'i prepar'int'a'j en 2010 la eskap'o'n de s-ro Smaïn Aït Al'i Belkacem, unu el la eksplod'ig'ist'o'j de la atenc'o'j de 1990. En prizon'o, Kouachi laŭ'dir'e ankaŭ kontakt'is s-ro'n Farid Melouk, ankaŭ kondamn'it'a pro si'a loĝistik'a sub'ten'o al tiu'j atak'o'j.

*  Abdelghani Merah, Mon frère, ce terroriste, Calmann-Lévy, Parizo, 2012.

Tra tiu'j renkont'iĝ'o'j okaz'as lig'o inter divers'a'j generaci'o'j de aktiv'ul'o'j de la politik'a islam'o. Ĝi en'kadr'ig'as la engaĝ'iĝ'o'n en pli long'a histori'o, mark'it'a de rimark'ind'a'j far'o'j, mal'venk'o'j kaj re'orient'ig'o'j*. En 1995, la AIG ankoraŭ pov'is esper'i traf'i milit'a'n kaj politik'a'n venk'o'n en Alĝerio. La bomb'o'j met'it'a'j en la parizaj transport'rimed'o'j cel'is do dev'ig'i la franc'a'n reg'ist'ar'o'n lim'ig'i si'a'n sub'ten'o'n al la milit'ist'a reĝim'o. Kelk'a'j'n jar'o'j'n post'e, tiu'j opci'o'j mal'proksim'iĝ'is. La AIG est'is venk'it'a'j kaj la salaf'ism'a Grup'o por predik'ad'o kaj batal'o, kre'it'a en 1998, kaduk'iĝ'is sub la bat'o'j de la arme'o. Tiu politik'a kaj teritori'a mal'fort'iĝ'o ver'ŝajn'e klar'ig'as ĝi'a'n al'iĝ'o'n al Al-Kaid'o en 2007, laŭ la nom'o “Al-Kaid'o en la Islam'ism'a Magrebo”, kaj strategi-ŝanĝ'o'n. De tiam la organiz'aĵ'o koncentr'iĝ'as al izol'it'a'j operaci'o'j en Saharo, aŭ en Mali'o kaj Niĝero (kiel ekzempl'e la for'rab'ad'o de okcident'ul'o'j). Por la aktiv'ul'o'j viv'ant'a'j en Franc'uj'o aŭ en Eŭrop'o, la kontinu'ec'o de la afer'o uz'as do voj'o'j'n mal'sam'a'j'n kompar'e kun tiu'j de la pli'aĝ'ul'o'j. Ĝi foj'foj'e tra'ir'as tra krom'voj'o — kaj foj'e ek'vojaĝ'o — al tio, kio'n la Inform'a'j Serv'o'j nom'as la “ter'o'j de ĝihad'o” aŭ tra la pas'o al la propagand'o per ag'o'j.

*  Simil'a'j mekanism'o'j est'as observ'ebl'a'j ĉe ali'a'j kontraŭ'leĝ'a'j mov'ad'o'j. Vd “Sur les sentiers escarpés de la lutte armée”, Le Monde diplomatique, aŭgust'o 2011.

Tiu ag'ad'manier'o est'is adopt'it'a de la anarĥi'ist'o'j ĉe la Konferenc'o de Londono en 1881. Ĝi'a princip'o est'as simpl'a: la popol'ribel'a'j ag'o'j (atenc'o'j, murd'o'j, sabot'ad'o, re'uz'ad'o...) “est'as la propagand'a rimed'o la plej efik'a kaj la sol'a, kiu pov'as en'ir'i ĝis la plej profund'a'j soci'a'j tavol'o'j kaj al'tir'i la viv'o'fort'o'j'n de la hom'ar'o en la lukt'o'n*. Uz'at'a ĉie en Eŭrop'o, en Uson'o kaj en Rus'uj'o, ĝi frap'as sam'e reg'ist'ar'o'j'n, polic'an'o'j'n, juĝ'ist'o'j'n, religi'ul'o'j'n, politik'a'j'n kontraŭ'ul'o'j'n kiel anonim'a'j'n “burĝ'o'j'n”. Ĝi cel'as sam'temp'e pun'i respond'ec'ul'o'j'n (de juĝ'o'j, tortur'o'j, ktp), venĝ'i kamarad'o'j'n aŭ elimin'i simbol'o'j'n, por vek'i la amas'o'j'n. Cent tri'dek jar'o'j'n antaŭ Inspir'e, la magazin'o de Al-Kaid'o en la arab'a du'on'insul'o, al'vok'ant'a al la murd'o de Stéphane Charbonnier, ali'nom'at'a ‘Charb’, gazet'o'j kiel La Révolution social'e (La soci'a Revoluci'o), La Lutte (La Lukt'o), Le Drapeau noir (La nigr'a Flag'o) mal'ferm'is rubrik'o'j'n “Scienc'a'j Stud'aĵ'o'j”, “Kontraŭburĝulaj Produkt'o'j” aŭ “Scienc'a Arsenal'o”, dediĉ'it'a'j al fabrik'ad'o de bomb'o'j. En 1884, Le Droit Social eĉ lanĉ'as mon'kolekt'o'n “por aĉet'o de la revolver'o, kiu venĝ'u la kamarad'o'n Louis Chavez mort'ig'it'a de la ĝendarm'o'j.

*  Leter'o de Carlo Cafiero kaj Errico Mal'atest'a al la Ĵurasa Federaci'o, publik'ig'it'a en la Bulletin de la Fédération jurassienne, n-ro 49, Sonvillier (Svis'land'o), 3-a de decembr'o 1876.
Se la propagand'o per ag'o'j sukces'is al'log'i kelk'a'j'n, ĝi tamen neniam mobiliz'is hom'amas'o'j'n

Bedaŭr'ind'e por ĝi'a'j dis'volv'ant'o'j, la propagand'o per ag'o'j tamen ne entuziasm'ig'is la amas'o'j'n. Iu'j far'o'j pov'is est'i konsider'at'a'j pozitiv'e, sed ili ne mobiliz'is. Mal'e, ili eĉ est'ig'is distanc'iĝ'o'n de la labor'ist'a mond'o rilat'e al la anarĥi'ism'a'j mov'ad'o'j, dum sen'kompat'a sub'prem'o fal'eg'is sur ili'n. Tiom, ke tiu strategi'o est'is for'las'it'a ek'de la komenc'o de la 20-a jar'cent'o, profit'e al pli kolektiv'a'j ag'o'j. Post'e, ĝi est'is uz'at'a, sam'e mal'sukces'e, de ekstrem'dekstr'a'j mov'ad'o'j (Action directe en Franc'uj'o, la Ruĝ'arme'a Frakci'o en German'uj'o, la Ruĝ'a'j Brigad'o'j en Ital'uj'o, sed ankaŭ de ekstrem'dekstr'a'j grup'o'j (kiel la Organiz'o de la Sekret'a Arme'o [O'as], Timothy McVeigh, ekzekut'it'a en Uson'o pro la atenc'o de Oklahomaurbo en 1995, aŭ s-ro Anders Behring Breivik, respond'ec'a pri la amas'murd'o de Utoya en Norveg'uj'o en 2011).

La “teror'ism'a rilat'o” ne koncern'as du, sed tri part'o'pren'ant'o'j'n

La murd'o'j, kiu'j last'a'temp'e emoci'ig'is Franc'uj'o'n konfirm'as tiu'n regul'o'n. Malgraŭ la ordon'o'j de Coulibaly al si'a'j “islam'a'j frat'o'j” en post'mort'a film'et'o (“Kio'n far'as vi kiam ili ripet'e insult'ad'as la profet'o'n? Kio'n far'as vi kiam ili amas'murd'as tut'a'n loĝ'ant'ar'o'n? Kio'n far'as vi, kiam, front'e al vi'a hejm'o, vi'a'j frat'o'j kaj frat'in'o'j est'a mal'sat'eg'a'j?”), tiu'j amas'e rifuz'as ag'ad'o'j'n kies flank'a'j viktim'o'j ili est'as, se juĝ'i per la atak'o'j de moske'o'j, la detru'o'j de kult'ej'o'j kaj la korp'a'j agres'o'j kiu'j ili'n sekv'is. La politik'a'j respond'ec'ul'o'j ŝajn'as mis'kon'i la lecion'o'j'n de histori'o, kiam ili far'as milit'em'a'j'n diskurs'o'j'n, kiel la ĉef'ministr'o s-ro Manuel Valls, kiu ek'kri'as en la Naci'a Asemble'o, la 13-an de januar'o 2015: “Jes ja Franc'uj'o est'as milit'ant'a kontraŭ teror'ism'o, ĝihad'ism'o kaj radikal'a islam'ism'o.”

Unu'e la situaci'o, kvankam tragik'a, ne est'as milit'o. Ĝi rest'as sub reg'o de la polic'a'j serv'o'j kaj de la jurisdikci'a'j aŭtoritat'ul'o'j. La aŭtor'o'j kaj ties komplic'o'j est'is rapid'e mal'help'it'a'j ag'i aŭ arest'it'a'j, kaj oni pov'as legitim'e pens'i, ke okaz'us sam'e, se ali'a'j simil'a'j ag'o'j okaz'us. La nul'a risk'o neniam ekzist'is, eĉ en la reĝim'o'j la plej polic'em'a'j (kiel la Ĉilio de Augusto Pinochet aŭ la Hispan'uj'o de Francisco Franc'o).

Du'e, la milit'ec'a diskurs'o antaŭ'supoz'as polariz'o'n, ĉar ĝi baz'iĝ'as sur mobiliz'o de ĉiu'j kontraŭ komun'a mal'amik'o. Tia argument'o pov'as hav'i eĥ'o'n kiam la mal'amik'a'j arme'o'j amas'e trans'pas'as la land'lim'o'j'n, sed ĝi rest'as sen'efik'a dum ordinar'a temp'o. La mal'facil'aĵ'o'j de kelk'a'j instru'ist'o'j por respekt'ig'i oficial'a'n silent'a'n minut'o'n en si'a'j klas'o'j, la 8-an de januar'o 2015, sam'e kiel la soci'a konsist'o de la grand'eg'a'j manifestaci'o'j de la sekv'a dimanĉ'o, montr'as ke la unu'anim'ec'o ne est'as tiom larĝ'e kun'divid'at'a en cert'a'j loĝ'ant'ar'o'j. Kial mir'i? La ordinar'a spert'o de la popol'a'j medi'o'j kaj apart'e de la jun'ul'ar'o, rest'as pli proksim'a, laŭ mult'a'j aspekt'o'j, de tiu de la aŭtor'o'j de la atenc'o'j, ol de tiu de la reg'ant'o'j kiu'j instig'as ili'n al mobiliz'iĝ'o, aŭ de la kultiv'it'a'j mez'a'j klas'o'j, dezir'ant'a'j manifestaci'i. La mult'a'j form'o'j de ĉiu'tag'a'j diskriminaci'o'j (soci'a, religi'a, rilat'a al aspekt'o aŭ al origin'o), la soci'a kaj spac'a relegaci'o, sam'e kiel la polic'ist'a'j kontrol'o'j, ig'as ne'probabl'a la koalici'o'n, en sam'a mov'ad'o, de tiu'j kiu'j ili'n sufer'as, de tiu'j kiu'j ili'n organiz'as kaj de tiu'j kiu'j bedaŭr'as ili'n sen ver'e zorg'i pri ili. Sam'e kiel kelk'a'j german'a'j mal'bon'a'j lern'ant'o'j pri'stud'it'a'j de la soci'olog'o Alexandra Oeser, publik'e sub'ten'as nazi'ism'o'n por ŝok'i si'a'j'n instru'ist'o'j'n*, la vort'a sub'ten'o al la atenc'o'j ofert'as al ili'a'j franc'a'j koleg'o'j bel'a'n okaz'o'n kontest'i soci'a'n kaj lern'ej'a'n ord'o'n, kiu ili'n eksklud'as.

*  Alexandra Oeser. Enseigner Hitler. Les adolescents fac'e au passé naz'i en Allemagne, Editions de la Maison des sciences de l’homme, Parizo, 2010.

Pli grav'e, la milit'ec'a polariz'o hav'as neniu'n senc'o'n kiam tem'as pri politik'a per'fort'o. Du simetri'a'j diskurs'o'j kontraŭ'as unu la ali'a'n: tiu de la aŭtoritat'ul'o'j (“Vi est'as kun ni aŭ kun la teror'ist'o'j”) kaj tiu de la ne'leĝ'a'j organiz'aĵ'o'j (“Vi est'as kun ni, aŭ vi est'as mal'bon'a'j islam'an'o'j”, “naci'ist'o'j”, “revoluci'ul'o'j”, ktp.) Sed la “teror'ism'a rilat'o” ne bezon'as du sed tri part'o'pren'ant'o'j'n*. La al'front'iĝ'o inter la du unu'a'j okaz'as sub la rigard'o, plej oft'e indiferent'a, de la plej vast'a loĝ'ant'ar'o, kiu'n la amas'inform'il'o'j met'as en pozici'o'n de spekt'ant'o'j. Tiu distanc'iĝ'o preciz'e konsist'ig'as la kondiĉ'o'n por la ne'etend'iĝ'o de la per'fort'o, apart'e kiam la radikal'a'j grup'o'j ne dispon'as fort'a'n soci'a'n aŭ teritori'a'n baz'o'n. Nu, la prem'o'j cel'ant'a'j ricev'i unu'anim'a'j'n kondamn'o'j'n pov'as instig'i, pro rifuz'o, mal'pli'mult'o'n el tiu'j spekt'ant'o'j, al'iĝ'i al la cel'o'j, aŭ eĉ al la fort'o'j, de la cel'at'a'j organiz'aĵ'o'j. Tiu risk'o ankoraŭ kresk'as se tiu ordon'o est'as akompan'at'a de jurisdikci'a'j aŭ administraci'a'j dispon'o'j ebl'ig'ant'a'j kondamn'i tiu'j'n, kiu'j ĝi'n rifuz'as.

*  Vd Didier Bigo et Daniel Hermant, “La relation terroriste”, Etudes polémologiques, n-ro 47, Parizo, 1988.

Laurent BONELLI


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La rezist'ebl'a de'voj'iĝ'o al oligarĥi'o

Pas'is pli ol jar'cent'o post la aper'o de la klasik'a ese'o de Robert Michels, “La politik'a'j parti'o'j”. Sed ĝi'a tem'o rest'as aktual'a: ĉu ni'a'j demokrati'a'j soci'o'j est'as kondamn'it'a'j al domin'ad'o de la elekt'it'o'j super ili'a'j elekt'int'o'j?

Jam Komenc'e de si'a ese'o La politik'a'j parti'o'j*, Robert Michels rifuz'as sam'temp'e la hipotez'o'n de rekt'a reg'ad'o de la popol'o kaj ĉi'a'n projekt'o'n baz'it'a'n sur la kapabl'o'j de spont'a mobiliz'iĝ'o de la amas'o'j. En la modern'a'j land'o'j, la popol'o part'o'pren'as en la publik'a viv'o per'e de reprezent'a'j instituci'o'j. Kaj la labor'ist'a klas'o, se ĝi vol'as defend'i si'a'j'n interes'o'j'n, dev'as si'n organiz'i en parti'o'j kaj sindikat'o'j. Paradoks'o: kvankam la organiz'aĵ'o est'as neces'o, ĝi tamen divid'as “ĉi'a'n parti'o'n aŭ ĉi'a'n profesi'a'n sindikat'o'n en gvid'ant'a'n mal'pli'mult'o'n kaj gvid'at'a'n pli'mult'o'n”. Per ali'a'j vort'o'j, “kiu dir'as organiz'aĵ'o'n, dir'as tendenc'o'n al oligarĥi'o”. Jen la problem'o, kiu est'as la ruĝ'a faden'o tra la libr'o kaj kies aŭtor'o prov'as kompren'i ĝi'a'j'n kaŭz'o'j'n sam'e kiel ĝi'a'j'n konsekvenc'o'j'n.

*  Robert Michels: Zur Soziologie des Parteiwesens in der modern'e'n Demokrati'e. Untersuchungen über di'e oligarchischen Tendenzen des Gruppenlebens [Kontribu'aĵ'o al la soci'ologi'o de la parti'o'j en la modern'a demokrati'o. Esplor'aĵ'o'j pri la oligarĥi'a'j tendenc'o'j de la grup'a viv'o], ed. Werner Klinkhardt, Lepsik'o, 1911. Franc'a traduk'o: Les part'is politiques. Essai sur les tendances oligarchiques des démocraties, Flammarion, Parizo, 1914.

La propon'it'a analiz'o hav'as la apart'ec'o'n ke ĝi est'as rekt'e nutr'it'a de la spert'o kaj observ'o'j de Michels. Nask'it'a en Kolonj'o en 1876 en bon'stat'a medi'o, li tre fru'e engaĝ'iĝ'is en la potenc'a german'a social'demokrat'a parti'o, la SPD, antaŭ ol sekv'i karier'o'n de politik'a kaj universitat'a verk'ist'o en Svis'land'o, post'e en Ital'uj'o. Kiel jun'a kosmopolit'a intelekt'ul'o li frekvent'is la social'ist'a'j'n rond'o'j'n en Belg'uj'o kaj Franc'uj'o, kaj tiu kon'o de la eŭrop'a labor'ist'a mov'ad'o montr'iĝ'as en li'a tut'a tekst'o.

Li'a rigard'o vol'as est'i sen moral'a juĝ'o kaj sen patos'o: Michels bon'e sci'as, ke la funkci'ad'o kvazaŭ milit'ism'a de la labor'ist'a'j organiz'aĵ'o'j rezult'as el la nepr'a neces'o ke ili est'u batal'struktur'o'j kapabl'a'j al'front'i la sovaĝ'a'n sub'prem'ad'o'n far'e de la burĝ'ar'o. Tamen, observ'as li, kiam ili evolu'as kaj pli en'iĝ'as en la soci'o'n, kiel la SPD, ili'a'j aŭtoritat'ec'a'j metod'o'j ne mal'aper'as.

La unu'a klar'ig'o de la aŭtor'o est'as la special'iĝ'o de la task'o'j pro la labor'divid'o: ju pli la organiz'aĵ'o etend'iĝ'as, des pli kompleks'a montr'iĝ'as ĝi'a administr'ad'o, kaj des mal'pli la demokrati'a kontrol'ad'o kapabl'as ver'e plen'um'iĝ'i. La labor'o de politik'a mobiliz'ad'o, kaj ĝust'e la ĉiu'tag'a funkci'ad'o, bezon'as person'ar'o'n dediĉ'it'a'n al plen'um'ad'o de administr'a'j aŭ gvid'a'j task'o'j. Ne'evit'ebl'e tiu person'ar'o hav'as specif'a'j'n kon'o'j'n (pri jur'o, pri redakt'ad'o de tekst'o'j, ktp), kiu'j'n ne ĉiu posed'as spont'e. Pro tio la esenc'a rol'o, kiu'n lud'as la intelekt'ul'o'j en la labor'ist'a'j mov'ad'o'j: “Nur la social'ist'o de'ven'a el la burĝ'ar'o posed'as tio'n, kio ankoraŭ komplet'e mank'as al la prolet'ar'o: la temp'o'n kaj la rimed'o'j'n politik'e eduk'iĝ'i, la korp'a'n liber'ec'o'n por transport'i si'n de unu lok'o al ali'a kaj la materi'a'n sen'de'pend'ec'o'n, sen kiu la praktik'ad'o de politik'a ag'ad'o en la ver'a kaj propr'a senc'o de la vort'o est'as ne'imag'ebl'a”

Michels proviz'as si'a'n analiz'o'n per psiĥ'ologi'a'j konsider'o'j pri la bezon'o de la amas'o'j est'i gvid'at'a'j de ĉef'o'j aŭ pri la em'o de la reprezent'ant'o'j konsider'i si'a'n mandat'o'n kiel task'o'n por la tut'a viv'o. Sed la substrat'o de li'a analiz'o est'as precip'e soci'ologi'a. La politik'a'j koncept'o'j kaj gust'o'j de la individu'o'j est'as determin'at'a'j de ili'a'j soci'a'j de'ven'o'j kaj de ili'a'j viv'kondiĉ'o'j. La ĵurnal'ist'o, eĉ se li est'as dediĉ'it'a al la prolet'ar'o, ne hav'as la sam'a'j'n mond'spert'o'n kiel la metalurgi'a labor'ist'o.

Cert'e, la prolet'ar'o bezon'as trans'ir'int'o'j'n el la burĝ'ar'o; sed ĝi ankaŭ bezon'as form'i kaj orient'i al la gvid'ad'o de la parti'o'j, kiu'j reprezent'as ĝi'n, element'o'j'n de'ven'a'j'n el la labor'ist'a klas'o (vid'u Juli'a'n Mischi: Kiel aparat'o mal'proksim'iĝ'as de si'a baz'o). Eĉ de'ven'a'j el la “simpl'a” popol'o, la kadr'ul'o'j de la parti'o'j pov'as mal'proksim'iĝ'i de la labor'mond'o kaj de la zorg'o'j de la membr'o'baz'o. Kiam li pri'skrib'as burokrat'ar'o'n em'a'n adopt'i et'burĝ'a'n viv'manier'o'n kaj defend'i pozici'o'j'n, kiu'j laŭ li'a gust'o est'as tro mal'kuraĝ'a'j, Michels pens'as rekt'e pri la SPD.

Por tiu'j burokrat'o'j, kiu'j dank'as ĉio'n al la organiz'aĵ'o, la parti'o ĉes'as est'i rimed'o kaj far'iĝ'as cel'o en si mem. La tut'a strategi'o est'as tiam sub'met'it'a al la konker'o de elekt'a'j trofe'o'j kaj de potenc'a'j posten'o'j en la establ'it'a'j instituci'o'j. La kritik'o de Michels est'as sen'ornam'a: “Tiom, kiom ĝi'a bezon'o de trankvil'o pli'iĝ'as, ĝi'a'j revoluci'a'j ung'eg'o'j mal'akr'iĝ'as kaj ĝi far'iĝ'as parti'o brav'e konservativ'a, kiu daŭr'e (la efik'o post'viv'as la kaŭz'o'n) uz'as si'a'n revoluci'a'n termin'ar'o'n, sed kiu en la praktik'o ne plen'um'as ali'a'n funkci'o'n ol tiu'n de parti'o opozici'a.” Unu'flank'e la ĉef'o'j ĉiu'tag'e menci'as la revoluci'o'n; ali'flank'e ili'a politik'a taktik'o konsist'as el rutin'o kaj kompromis'o'j.

Fin'e de la verk'o Michels ĝeneral'ig'as si'a'j'n el'dir'o'j'n kaj pentr'as ĝi'n per nuanc'o pli pesimism'a. Influ'it'a de konservativ'a'j aŭtor'o'j kiel Gaetano Mosca*, li parol'as pri “fer'a leĝ'o de oligarĥi'o”, kiu ig'as ne'evit'ebl'a la domin'ad'o'n de la elekt'it'o'j super la elekt'int'o'j, de la deleg'it'o'j super la deleg'int'o'j, de la elit'o super la amas'o. “La reg'ist'ar'o, aŭ se oni prefer'as, la ŝtat'o, ne pov'us est'i io ali'a ol la organiz'aĵ'o de mal'pli'mult'o”, kiu trud'as al la ceter'a soci'o ord'o'n kongru'a'n kun si'a'j interes'o'j. Dum la gvid'a'j grup'o'j al'front'iĝ'as inter si por praktik'i la aŭtoritat'o'n, la popol'a'j klas'o'j rest'as spekt'ant'o'j de tiu'j al'front'iĝ'o'j, al'vok'it'a'j nur por decid'i de temp'o al temp'o per la urn'o'j aŭ per la strat'o, pri tiu batal'o por la al'ir'o al la potenc'o.

*  Ital'a politik'ist'o (1858-1941), konsider'at'a la “patr'o” de la elit'ism'a teori'o, laŭ kiu la potenc'o est'as ĉiam praktik'at'a de organiz'it'a mal'pli'mult'o (ankaŭ en la demokrati'o'j).

Tia perspektiv'o, kiu ŝajn'as kondamn'i al mal'ebl'o ĉi'a'n emancip'a'n projekt'o'n, facil'e uz'ebl'as por konservativ'a'j interpret'o'j. La uson'a ekonomik'ist'o Albert Hirschman ceter'e cit'as la verk'o'n por pri'skrib'i la reakci'a'n flank'o'n de retor'ik'o, kiu asert'as la van'ec'o'n de ĉia ag'ad'o cel'ant'a ŝanĝ'i la mond'o'n kio'n li nom'as la “fenomen'o van'ec'o”.* Ali'a'j rimark'is, ke Michels, for'pas'int'a en la jar'o 1936, propon'is analiz'o'n kvazaŭ profet'a'n de la funkci'ad'o de la komun'ist'a'j parti'o'j kaj de la popol'demokrati'o'j en la influ'zon'o de la Sovet'uni'o. La aŭtor'o ankaŭ percept'ebl'as kiel simpl'a sen'iluzi'iĝ'int'o de la parlament'a demokrati'o en 1924 Michels al'iĝ'is al la faŝist'a reĝim'o de Ben'it'o Musolino.

*  Albert Hirschman: Deux Siècles de rhétorique réactionnaire, Fayard, Parizo, 1991.

Tamen, en la epok'o kiam li redakt'is la verk'o'n antaŭ la unu'a mond'milit'o , li est'is ankoraŭ proksim'a de la revoluci'a sindikat'ism'o, kiu vol'is ŝanĝ'i la atent'ism'o'n de la politik'a'j parti'o'j kaj re'vigl'ig'i la social'ism'o'n anstataŭ ĝi'n kondamn'i. Tia kritik'a sent'em'o anim'as la pri'pens'ad'o'n en la libr'o.

Michels klar'e preciz'ig'as, ke est'us erar'a konklud'i, ke neces'as rezign'i la lim'ig'o'n de la aŭtoritat'a'j tendenc'o'j de la organiz'aĵ'o'j. Li verk'is si'a'n ese'o'n kun “la intenc'o detru'i kelk'a'j'n el la facil'a'j kaj supr'aĵ'a'j iluzi'o'j pri demokrati'o” por pli bon'e al'front'i tiu'n problem'o'n; laŭ li, mal'e al la gvid'ant'o'j de labor'ist'a'j parti'o'j aŭ sindikat'o'j, kiu'j trakt'as la burokrat'a'n aŭtoritat'ism'o'n kiel “mal'grav'a'n atavism'o'n”, kiu'n ili pretend'as pov'i for'las'i, post kiam ili est'os ating'int'a'j la potenc'o'n.

Kvankam ne ekzist'as tut'e pret'a solv'o por tiu problem'o, la histori'o de la labor'ist'a mov'ad'o est'as riĉ'a je batal'o'j far'it'a'j por en'pren'i la mal'supr'a'j'n klas'o'j'n kaj kontest'i la centraliz'o'n de la politik'a aŭtoritat'o. Michels kred'as pri la politik'a eduk'ad'o, kiu ebl'ig'as “fort'ig'i ĉe la individu'o la intelekt'a'n kapabl'o'n je kritik'o kaj je kontrol'ad'o.”

Antoine SCHWARTZ.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Dosier'o: Atenc'o'j de Parizo, la ŝok'o-ond'o

Islam'o'fobi'o aŭ prolet'o-fobi'o?

Post la atenc'o'j kiu'j kaŭz'is du'dek mort'o'j'n komenc'e de januar'o en Parizo, pli ol kvar milion'o'j da hom'o'j marŝ'is seren'e en la strat'o'j de Franc'uj'o , nom'e de la esprim-liber'ec'o. Post la terur'o kaj la emoci'o ven'as la dezir'o kompren'i. Neniam spert'it'a'j antaŭ'e, ĉi tiu'j event'o'j sub'strek'as la urĝ'o'n mal'implik'i la implik'aĵ'o'n de la region'a'j konflikt'o'j, kiu'j fin'is la “arab'a'j'n printemp'o'j'n” kaj nun ek'flam'ig'as grand'a'n part'o'n de Afrik'o. La mobiliz'iĝ'o kontraŭ per'fort'o ne pov'os est'i efik'a se oni ne kon'as la soci'a'n sterk'o'n, kiu ĝi'n nutr'as. Ekscit'it'a de la ekster'land'a'j inter'ven'o'j en Mez-Orient'o, la radikal'iĝ'o de la jun'a'j ĝihad'ist'o'j okaz'as ankaŭ en Eŭrop'o, kiu mal'proksim'iĝ'as de la spirit'o de la Lum'o'j, las'ant'e prosper'i antaŭ'juĝ'o'j'n kaj diskriminaci'o'j'n, unu'a'rang'e kontraŭ la plej mal'riĉ'a'j.

Benoît BRÉVILLE

La Tag'o'n post la murd'o'j far'it'a'j ĉe Charlie Hebdo kaj en la vend'ej'o Hyper Cacher, lern'ant'o'j rifuz'is observ'i la silent'o-minut'o'n omaĝ'e al la viktim'o'j. Unu el la argument'o'j de la rifuz'ant'o'j est'is: ekzist'as “du pes'o'j, du mezur'o'j” de la esprim-liber'ec'o en Franc'uj'o: kial oni tiom mult'e parol'as pri tiu'j murd'o'j, dum hom'o'j daŭr'e mort'as en Proksim-orient'o, en ĝeneral'a indiferent'ec'o? Kial Charlie-Hebdo rajt'as insult'i sankt'a'n figur'o'n de islam'o, kiam al Dieudonné*, oni ne permes'as kritik'i la jud'o'j'n? La demand'o est'as tiom grav'a, ke s-in'o Najat Vallaud-Belkacem, franc'a ministr'in'o pri Naci'a Eduk'ad'o, esprim'is la opini'o'n, la 15-an de januar'o, pri la neces'o form'i la instru'ist'o'j'n por ke ili kapabl'u respond'i ĝi'n.

*  Franc'a humur'ist'o, aktor'o kaj politik'a aktiv'ul'o nask'it'a en 1966, Dieudonné est'as konsider'at'a de la pli'mult'o de la amas'inform'il'o'j, de la politik'ist'o'j kaj politolog'o'j kiel kontraŭ'jud'ism'a aktiv'ul'o: li mem prezent'iĝ'as kiel “kontraŭ'cion'ist'o” kaj “kontraŭ-sistem'ul'o”. Malgraŭ la polemik'o'j li'n ĉirkaŭ'ant'a'j, li est'as daŭr'e sub'ten'at'a de mult'nombr'a kaj strang'e miks'it'a publik'o -jmc.

Cert'e, plej ver'ŝajn'e, la propon'ot'a form'ad'o re'uz'os la argument'o'n dis'volv'it'a'n de la ĉef'a'j amas'komunik'il'o'j kaj politik'a'j parti'o'j ek'de la komenc'o de la tiel nom'at'a afer'o de la karikatur'o'j: est'as esenc'o-diferenc'o inter desegn'aĵ'o'j konsider'at'a'j blasfem'a'j far'e de la kred'ant'o'j, kaj kontraŭ'jud'a'j parol'o'j, kiu'j konsist'ig'as delikt'o'n ĉar ili ofend'as la dign'ec'o'n de person'o'j. Est'as ankaŭ ver'ŝajn'e, ke la klar'ig'o ne silent'ig'os ĉiu'j'n ribel'ul'o'j'n. Ĉar la afer'o de Dieudonné kaj de la karikatur'o'j kaŝ'as pli profund'a'n problem'o'n: Ĉef'artikol'ist'o'j kaj intelekt'ul'o'j kiel Alain Finkielkraut, Eric Zemmour, Philippe Tesson, sed ankaŭ gazet'o'j kiel Le Point, L’Express, Valeurs actuellesLe Figar'o pov'as afiŝ'i si'a'n rifuz'o'n de islam'o, pri'skrib'it'a ĉu kiel reakci'a/regres'em'a kred'o, ĉu kiel “minac'o por la ident'ec'o de ni'a land'o” - laŭ la vort'o'j de opini-enket'o mend'it'a de la ret'ej'o Atlant'ic'o.fr, pri kiu mal'facil'as imag'i, ke ĝi tia'manier'e el'vok'as ali'a'n religi'o'n. “La popular'ec'o de Dieudonné ven'as de tio, ke, por li, se oni pov'as (preskaŭ) sen'pun'e mal'respekt'i la nigr'ul'o'j'n, la arab'o'j'n, la islam'an'o'j'n, unu'vort'e la “sub'ul'o'j'n”, est'as kvazaŭ ne'ebl'e (...) tuŝ'i eĉ har'o'n de la jud'o'j, aŭ kritik'i Israelon sen est'i tuj taks'at'a kontraŭ'jud'a*, opini'as la etn'olog'o Je'a'n-Loup Amselle.

*  Je'a'n-Loup Amselle, La nov'a'j Ruĝ'a-Brun'ul'o'j. La ras'ism'o kiu ven'as, Lignes, Fécamp, 2014.

Tiu funkci'ad'o de esprim-liber'ec'o est'as divers'manier'e interpret'it'a. Kelk'a'j ĝi'n prav'ig'as per la genocid'o kontraŭ jud'o'j kaj pli ol cent'jar'a kontraŭ'jud'ism'o sin'e de la franc'a soci'o, kiu dev'ig'as rest'i ĉiam si'n'gard'a. Por ali'a'j, ĝi spegul'as profund'e en'radik'iĝ'int'a'n islam'o'fobi'o'n hered'it'a'n de la koloni'a epok'o, kiu ig'as toler'ebl'a'j en ĉies rigard'o'j la vort'um'o'j'n mal'amik'a'j'n al la islam'an'o'j. La sub'ten'ant'o'j de la komplot'o-teori'o vid'as en tiu mal'ekvilibr'o sign'o'n de la pretend'at'a domin'ad'o de la jud'o'j en la amas'inform'il'o'j kaj la reg'a'j organ'o'j: nutr'ant'e la mal'am'o'n al islam'o, la “jud'a prem'grup'o” legitim'as la okcident'a'j'n inter'ven'o'j'n en la arab'a mond'o, por, fin'e, favor'ig'i la plan'o'j'n de Israelo kaj Vaŝington'o. Tia diskurs'o, produkt'it'a kaj relajs'it'a de la ret'ej'o'j de Alain SoralThierry Meyssan, traf'as kresk'ant'a'n sukces'o'n. Ĝi profit'as por en'radik'iĝ'i en la mens'o'j, de la teori'a kaj politik'a mal'plen'o las'it'a de la mal'flus'o de la progres'em'a'j organiz'aĵ'o'j.

Ĉi tiu'j interpret'o'j, kvankam mal'sam'a'j, baz'iĝ'as sur sam'a etn'o'kultur'a al'ir'o, kiu difin'as la soci'a'j'n grup'o'j'n laŭ ili'a'j origin'o'j aŭ ili'a'j religi'o'j (la “jud'o'j”, la “islam'an'o'j”, la “arab'o'j”...). Sed la fenomen'o “du pes'o'j, du mezur'o'j” observ'at'a koncern'e la stigmat'iz'a'j'n diskurs'o'j'n pov'as est'i tut'e ali'e kompren'at'a, esenc'e kiel soci'a. La jud'o'j est'as instal'it'a'j en Franc'uj'o de tre long'e, ek'de la unu'a'j jar'cent'o'j de la krist'an'a era'o. Mult'a'j ali'a'j instal'iĝ'as inter la fin'o de la 19-a jar'cent'o kaj la komenc'o de la du'a mond'milit'o, fuĝ'ant'e la pogrom'o'j'n kaj la progres'o'j'n de nazi'ism'o en centr'a kaj orient'a Eŭrop'o. Labor'ist'o'j, meti'ist'o'j aŭ et'a'j komerc'ist'o'j, la jud'o'j al'ven'int'a'j inter la du mond'milit'o'j oft'e viv'as en mal'riĉ'a'j kaj kaduk'a'j kvartal'o'j, kie ili est'as viktim'o'j de la ras'ism'o de la franc'a'j najbar'o'j. Kiel mult'a'j rifuĝ'int'o'j, ili kelk'foj'e dispon'as pri kultur'a kapital'o pli alt'a ol la mez'o en si'a origin-land'o (tio'n oni ankaŭ observ'as inter la afgan'a'j, siriaj aŭ afrik'a'j rifuĝ'int'o'j). Kaj nov'a ond'o, ven'ant'a de la mal'koloni'ig'o de Nord-Afrik'o, okaz'as post 1945. Jar'dek'o'n post jar'dek'o, kelk'a'j pra'nep'o'j de tiu'j unu'a'j al'ven'ant'o'j alt'ig'as si'a'n soci'a'n pozici'o'n, tiom'grad'e ke ili okup'as nun pov'o-posten'o'j'n, apart'e en la ĵurnal'ism'a, politik'a kaj universitat'a medi'o'j - tio est'as tiu'j, kiu'j produkt'as, orient'as kaj reg'as la publik'a'j'n diskurs'o'j'n.

La en'migr'int'o'j el islam'a kultur'o, si'a'flank'e, plej nombr'a'j al'ven'is en Franc'uj'o post la du'a mond'milit'o, kaj precip'e ek'de la 1960-aj jar'o'j, ven'ant'e de Magrebo kaj post'e de sub'sahar'a Afrik'o, oft'e varb'it'a'j de la industri'o laŭ fizik'a'j kriteri'o'j. Ili'a'j id'o'j kresk'as en kriz'a soci'o, traf'it'a'j de amas'a sen'labor'ec'o kaj kresk'ant'a mal'stabil'ec'o, kies unu'a'j viktim'o'j ili est'as, kaj kiu redukt'as ili'a'j'n ŝanc'o'j'n de soci'a alt'iĝ'o. Se kelk'a'j alt'ig'as si'n ĝis la rang'o de la mez'a'j kaj eĉ super'a'j klas'o'j, ili sum'e est'as tre mal'mult'a'j en la plej alt'a'j sfer'o'j*. Oft'e atak'at'a'j de la amas'inform'il'o'j kaj de la politik'a'j gvid'ant'o'j, la ekster'land'an'o'j kaj la islam'a'j franc'o'j hav'as mal'mult'e da defend'o-rimed'o'j, kio ebl'ig'as al la ras'ism'a diskurs'o plen'e funkci'i. Ceter'e ne est'as hazard'o, se la roma'o'j, grup'o la plej sen'rimed'a por kontraŭ'i la stigmat'iz'a'j'n diskurs'o'j'n, est'as atak'it'a'j ankoraŭ pli mal'mild'e, de s-ro Jean-Marie Le Pen, kiu taks'as “ili'a'n ĉe'est'o'n mal'bon'odor'a kaj urtik'a”, ĝis s-ro Manuel Valls, laŭ kiu “la plej mult'a'j roma'o'j ne pov'as integr'iĝ'i en Franc'uj'o” kaj tial est'as “vok'at'a'j re'hejm'e'n'ir'i”.

*  Claudine Attias-Donfut kaj François-Charles Wolff, Le destin des enfants dimmigrés. Un désenchainement des générations, Stock, Parizo, 2009.

La Nun'a Situaci'o de la jud'o'j kaj islam'an'o'j eĥ'as, per kelk'a'j aspekt'o'j, tiu'n de la rus'a'j kaj armen'a'j migr'ant'o'j de la inter'milit'a period'o. La rus'o'j el'migr'as en Franc'uj'o'n post la revoluci'o'j de 1905 kaj precip'e de 1917; ili est'as sep'dek du mil en 1931. La plej mult'o labor'as en la aŭtomobil'a industri'o aŭ kiel taksi'ist'o'j, kaj aparten'as al la popol'a'j klas'o'j. Sed la grup'o en'hav'as ankaŭ elit'o'n, ĝeneral'e franc'parol'ant'a'n, oft'e de'ven'ant'a'n el la nobel'ar'o aŭ la burĝ'ar'o: pentr'ist'o'j, ĵurnal'ist'o'j, el'don'ant'o'j, verk'ist'o'j tiom bon'e integr'it'a'j en la pariza kultur'a mond'o, ke ili impuls'as “rus'a'n mod'o'n” en la 1920-aj jar'o'j. La tut'a grup'o profit'as de tiu sukces'o, ricev'ant'e “favor'a'n trakt'ad'o'n*, kiu protekt'as ĝi'n de la mal'agrabl'aĵ'o'j frap'ant'a'j ali'a'j'n migr'ul'o'j'n.

*  Hélène Menegaldo, “L’enjeu de la topographie pour la recherche sur l’émigration. L’exemple de l’émigration russe dans l’entre-deux-guerre” (La demand'o pri topografi'o en la el'migr'ad'o-esplor'o. La ekzempl'o de la rus'a el'migr'ad'o de la inter'milit'a period'o, Revu'e du Centr'e européen détudes slaves, n-ro 1, Poitiers, 2011.

La armen'o'j ekzempl'e. Al'ven'int'o'j en Franc'uj'o post la genocid'o de 1915, ili okup'as preskaŭ nur ne'kvalifik'a'j'n posten'o'j'n. Kvankam mal'mult'a'j (dek'sep mil en 1931), ili est'as tuj taks'at'a'j “ne'asimil'ebl'a'j”. “Se la rus'o'j est'as mal'proksim'a'j de la franc'a popol'o laŭ mult'a'j aspekt'o'j, ili ĝeneral'e hav'as kultur'a'n nivel'o'n, kiu ebl'ig'as kontakt'o'j'n. Kun la armen'o'j, eĉ tiu kontakt'o est'as mal'facil'a*, tiel konsider'as Georges Mauco, la ĉef'a pens'ul'o de la migr'ad-politik'o'j en la 1930-aj jar'o'j kaj sub la reĝim'o de Vichy. La soci'a kondiĉ'o ja larĝ'e determin'as la percept'o'n de la migr'ul'o'j sam'e kiel de ili'a'j id'o'j, tra la rimed'o de la instituci'a ŝild'o, kiu'n ĝi don'as al kelk'a'j kaj rifuz'as al ali'a'j. Tamen, de tri'dek jar'o'j, tiu ĉi interpret'ad'o est'as mal'pli kaj mal'pli uz'at'a: oni prefer'as kultur'a'n analiz'o'n, kiu konsider'as la problem'o'j'n de la migr'ul'o'j laŭ origin-kriteri'o'j.

*  Cit'it'a en Claire Mouradian kaj Anouche Kunth, Les Arméniens en Franc'e. Du chaos à la reconnaissance, Edtition de l’Attribut, kol. “Exils”, Tuluz'o, 2010.

La turn'o okaz'as inter 1977 kaj 1984. Dum la tri antaŭ'a'j jar'dek'o'j, la tem'ar'o en'migr'ad'o est'as mal'oft'a en la publik'a'j parol'ad'o'j. La amas'inform'il'o'j el'vok'as la ekster'land'an'o'j'n flank'e, kiam tem'as pri loĝ'ad'o, dung'ofert'ad'o aŭ ekonomi'o. Mal'proksim'e de si'a'j pozici'o'j de la 1930-aj jar'o'j, la dekstr'o tiam salut'as/ bon'ven'ig'as la kontribu'o'n de la ekster'land'a'j labor'ist'o'j. Tiel, post la mort'o de kvin afrik'a'j labor'ist'o'j, sufok'it'a'j en si'a dorm'o pro la fum'o de mal'bon'e esting'it'a fajr'o en labor'ist'a hejm'o en Aubervilliers, Le Figar'o klar'ig'as kun ton'o kiu'n oni ne plu kutim'as: “Kiu zorg'as pri la san'o de tiu'j mal'feliĉ'a'j trans'lok'it'o'j? Ili bala'as ni'a'j'n strat'o'j'n kiam est'as glaci'o en la strat'kanal'et'o'j, post'e ili prov'as rezist'i al la tuberkul'oz'o, kiu minac'as ili'n, aŭ al la karbon-oksid'o! Jen la sort'o de tiu'j labor'ist'o'j. Grav'as rapid'e al'port'i rimed'o'n*.

*  Cit'it'a en Yvan Gastaut, “L’irruption du thème de l’immigration dans les médias”, Confluences Méditerranée, n-ro 24, Parizo, decembr'o 1997.

Kiam al'ven'as la ekonomi'a kriz'o en 1975, la situaci'o ŝanĝ'iĝ'as, kaj eĉ pli post la elekt'o de François Mitterrand kiel prezid'ant'o de la respublik'o. En mal'pli ol tri jar'o'j, la demand'o pri “en'migr'int'a'j labor'ist'o'j” far'iĝ'as la “problem'o de la arab'o'j”, de la “du'a generaci'o” kaj do, ne'rekt'e, de la islam'an'o'j. Event'o'j, kiu'j est'is antaŭ'e analiz'at'a'j laŭ soci'a manier'o, est'as de nun al'ir'at'a'j laŭ etn'a sistem'a antaŭ'juĝ'o.

En Juli'o 1981 jun'ul'o'j al'front'as la polic'o'n en la kvartal'o Minguettes, en Vénissieux, sub'urb'o de Lyon*. Sam'e kiel en 1976 kaj en 1979, sed, tiam, la lok'a gazet'ar'o klasifik'is la afer'o'n en la rubrik'o “ĉiu'tag'a'j event'o'j, sen ĝeneral'a signif'o”. Nun en la opozici'o, la dekstr'o intenc'as ĉi-foj'e profit'i la event'o'n por mal'fort'ig'i la nov'a'n reg'ist'ar'o'n, kiu ĵus regul'ig'is cent mil ne'leĝ'a'j'n labor'ist'o'j'n. Tial ĝi trans'form'as tiu'j'n al'front'iĝ'o'j'n en soci'a'n fakt'o'n, atest'ant'a'n “migr'ad-problem'o'n”, kvankam oni ja pov'is vid'i en ĝi la rezult'o'n de la fizik'a kaj soci'a kaduk'iĝ'o de la grand'a'j kompleks'o'j de social'a'j loĝ'ej'o'j aŭ de la sen'labor'ec'o de la jun'ul'o'j en kun'tekst'o de en'land'a ĝeneral'a sen'labor'ec'o kaj de amas'a “eks'labor'ist'iĝ'o”. “En la kvartal'o'j kun fort'a magreba dens'ec'o, la situaci'o far'iĝ'as eksplod'em'a. La reg'ist'ar'o, for'ig'ant'e la el'pel'ad'o'n de dub'ind'a'j individu'o'j, kuraĝ'ig'as do la ekster-leĝ'ul'o'j'n.”, skrib'as Le Figar'o la 7-an de juli'o 1981. Ek'de tiam, tio, kio'n la histori'ist'o Gérard Noiriel nom'as la “naci-sekur'ec'a tem'o” est'as sen'ĉes'e ekspluat'at'a de tiu ĵurnal'o, kiu publik'e mal'laŭd'as la regul'ig'o'j'n de sen-legitim'il'ul'o'j, “mal'ferm'ant'a'j'n la pord'o'n de ni'a land'o al invad'o kaj aventur'o” (22-a de septembr'o 1981), la “huligan'a'j'n band'o'j'n (...) ĉef'e de'ven'ant'a'j'n el Magrebo (5-a de juli'o 1982), aŭ ankoraŭ la “leĝ'o'n de en'migr'int'o'j” kiu, laŭ ĝi, reg'as en la Minguettes-kvartal'o (22-a de mart'o 1983).

*  La cit'aĵ'o'j pri la al'front'iĝ'o de la Minguettes kaj la strik'o'j en la aŭtomobil'a industri'o est'as el'tir'at'a'j el Gérard Noiriel, Immigration, antisémitisme et racisme en Franc'e (19e - 20e siècle). Discours publics, humiliation privées., Fayard, kol. “Litterature générale”, Parizo, 2007.

Tiu diskurs'o religi'ec'e kolor'iĝ'as kiam la strik'o'j en la aŭtomobil'a industri'o — sektor'o mal'mild'e el'prov'at'a de la kriz'o, en kiu la ekster'land'a labor'fort'o konsist'ig'as pli ol du'on'o'n de la labor'ist'ar'o. La mov'ad'o komenc'iĝ'as en aŭtun'o 1981 kaj ating'as si'a'n kulmin'o'n en 1983-1984. Tio, kio est'is unu'e nur simpl'a labor-konflikt'o, memor'ig'ant'a laŭ iu'j aspekt'o'j la spontan'a'n strik'o'mov'ad'o'n, kiu nask'iĝ'is el la venk'o de la Front populaire en 1936, est'as tiam prezent'at'a kiel kultur'a al'front'iĝ'o. Sub la pretekst'o, ke ili postul'as, inter'ali'e, preĝ'ej'o'j'n en la fabrik'o'j — praktik'o kuraĝ'ig'it'a en la 1970-aj jar'o'j de la mastr'ar'o, kiu vid'is en ĝi rimed'o'n por ating'i soci'a'n pac'o'n*, la reg'ist'ar'o kaj la gazet'ar'o akuz'as la strik'ant'o'j'n, ke ili est'as manipul'at'a'j de la iranaj ajatol'o'j. Tiu'j labor'ist'o'j “est'as agit'at'a'j de religi'a'j kaj politik'a'j grup'o'j, kies motiv'o'j mal'mult'e kongru'as kun la franc'a'j soci'a'j real'aĵ'o'j”, klar'ig'as la ĉef'ministr'o Pierre Mauroy la 11-an de januar'o 1983.

*  Patrick Weil, La Franc'e et ses étrangers. L’aventur'e dune politique de l’immigration de 1938 à n'os jours, Gallimard, kol. “Foli'o Histoire”, Parizo, 2004.

Sam'a Diskurs'o en Le Figar'o, kiu al'don'as: “La plej optimism'a'j kalkul'as kun la asimil'iĝ-kapabl'o'j de la ekster'land'a'j loĝ'ant'ar'o'j, kiel okaz'is pas'int'e kun la ital'a'j kaj portugal'a'j grup'o'j. Sed ve, la ekzempl'o ne plu valor'as. La kultur'a origin'o de la nov'a en'migr'ul'ar'o konsist'ig'as mal'facil'e tra'pas'ebl'a'n obstakl'o'n”. Sed la portugal'o'j ne ĉiam ĝu'is tiom bon'a'n reputaci'o'n. Long'temp'e, ili'a'j religi'a'j praktik'o'j tre el'montr'a'j kaj proksim'a'j al superstiĉ'o, kaŭz'is riproĉ'o'j'n, tiom'grad'e, ke ili est'is pri'skrib'it'a'j, dum la inter'milit'a period'o, kiel “ekzot'a ras'o”, pli mal'facil'e integr'ebl'a'j ol la ital'o'j*. Kiu'j est'is antaŭ'e taks'it'a'j mal'pli integr'ebl'a'j ol la belg'o'j...

*  Marie-Christine Volovitch-Tavares, “Les incertitudes et les contradictions dune ‘bonn'e intégration’”, Cahiers de la Méditerranée, n-ro 78, Nic'o, 2009.

Kiam ĝi ne al'pren'as la sam'a'n pozici'o'n kiel si'a'j kontraŭ'ul'o'j, la mal'dekstr'o de la 1980-aj jar'o'j respond'as al la atak'o'j kontraŭ la magreba en'migr'ad'o valor'ig'ant'e la “beur- kultur'o'n” (arab'a kultur'o de la du'a generaci'o; vort'o kre'it'a laŭ la invers'it'a vort'o ‘arab'a’-jmc.), re'pren'ant'e, invers'it'e, la kultur'ism'a'n diskurs'o'n de la dekstr'ul'ar'o. Libération, kiu lud'as aktiv'a'n rol'o'n en tiu entrepren'o, mal'ferm'as en septembr'o1982 Beur-rubrik'o'n, kiu inform'as pri la art'a'j event'o'j supoz'at'a'j interes'i la membr'o'j'n de tiu komun'um'o. Post'e, la ĵurnal'o aktiv'e sub'ten'as la “Marŝ'o'n por egal'ec'o kaj kontraŭ ras'ism'o”, kiu'n ĝi re-nom'as “Marŝ'o de la beur”, kaj kies signif'o'n ĝi de'voj'ig'as, kaj akompan'as la kre'ad'o'n de SOS-Racisme far'e de proksim'ul'o'j de la social'ist'a parti'o, tiel kontribu'ant'e de'lok'i la rigard'o'n de la lukt'o por egal'ec'o al la lukt'o kontraŭ diskriminaci'o'j. Le Mond'e ĝoj'as, ke “la id'o'j de la du'a en'migr'int'o-generaci'o propr'ig'as al si kant'art'o'n, kin'o'art'o'n, teatr'o'n” (4a de juli'o 1983), dum la semajn'gazet'o Marie-Claire celebr'as la “krem'o'n de la beur (ne'traduk'ebl'a vort'lud'o-jmc) (april'o 1984). Sed, se la kultur'o de la elit'o alt'ig'as ties legitim'ec'o'n, la baz'o, kies ekzist'o-kondiĉ'o'j mal'pli'bon'iĝ'as sub la efik'o de mal'industri'ig'o, rest'as mal'estim'at'a.

En mal'pli ol tri jar'o'j, la debat'o pri en'migr'ad'o est'is mal'plen'ig'it'a je si'a soci'a en'hav'o. De tiu renvers'iĝ'o la ekster'land'an'o'j kaj ili'a'j id'o'j est'as sen'ĉes'e re'send'it'a'j al si'a “komun'um'o”, al si'a religi'o, je la risk'o pli'grav'ig'i la fend'o'n inter la “aŭtokton'a'j” franc'o'j unu'flank'e, la en'migr'int'o'j kaj ties id'ar'o, ali'flank'e. La tem'o'j rekt'e lig'it'a'j al en'migr'ad'o (ras'ism'o, diskriminaci'o'j, ktp.) est'as al'ir'it'a'j kiel kultur'a'j problem'o'j, nutr'ant'e la antaŭ'juĝ'o'j'n, la fantasm'o'n de “kultur'o-kolizi'o” kaj la kresk'o'n de la ekstrem-dekstr'o. Kiu ajn est'as ĝi'a kaŭz'o, ĉiu geopolitik'a, soci'a aŭ eĉ sport'a event'o koncern'ant'a plej'mult'o'n da arab'de'ven'a'j aŭ islam'de'ven'a'j ag'ant'o'j, nepr'e re'aktiv'ig'as la debat'o'n pri islam'o, en'migr'ad'o kaj la lok'o de ĉi tiu'j en la Respublik'o: Golf'o-milit'o, atenc'o'j de la 11-a de septembr'o, israelo-palestina konflikt'o, al'front'iĝ'o inter jun'ul'o'j kaj polic'ist'o'j en sub'urb'a'j kvartal'o'j, alĝeri-de'ven'a'j futbal'ist'o'j rifuz'ant'a'j kant'i La Marseillaise (la franc'a naci'a himn'o), ktp.

Sed la aparten-sent'o al arab'a aŭ islam'a “komun'um'o” ne est'as natur'a don'it'aĵ'o. Ĝi konstru'iĝ'as laŭ'long'e de la publik'a'j politik'o'j (kre'ad'o de struktur'o'j tia'j, kia'j la Uni'o de la islam'a'j organiz'aĵ'o'j de Franc'uj'o, en 1983, financ'ad'o de asoci'o'j..), sed ankaŭ de tiu'j event'o'j, kiu'j re'send'as la en'migr'int'a'j'n loĝ'ant'ar'o'j'n al si'a'j origin'o'j. Ĉi-rilat'e, la Golf'o'milit'o (1990-1991) lud'is fundament'a'n rol'o'n. Dum la bombard'a'j aviad'il'o'j de la koalici'o ek'flug'as al Bagdado, kelk'a'j mez'lern'ej'an'o'j kaj lice'an'o'j publik'e mal'laŭd'as la domin'ad'o'n de Okcident'o kaj afiŝ'as si'a'n solidar'ec'o'n kun la arab'a mond'o. Saddam [Hussein] est'as arab'o sufer'ant'a ĉies ostracism'o'n, kiel ni en ni'a'j kvartal'o'j. Ĉi-foj'o'n, ni ne sent'as ni'n humil'ig'it'a'j, sed defend'at'a'j”, deklar'is tiam lice'an'o*. Tiu'j tre mal'pli'mult'a'j re'ag'o'j tuj ek'ig'as debat'o'n pri la lojal'ec'o de la en'migr'int-id'o'j. “Kio'n ajn oni far'as, kio'n ajn oni dir'as, la arab'o de Saint-Denis ĉiam sent'os si'n proksim'a al si'a'j frat'o'j, kiu'j bru'e mal'aklam'as Franc'uj'o'n sur la strat'o'j de Alĝero kaj Tuniz'o” skrib'as Le Figar'o Magazin'e (25-a de januar'o 1991). Re'ag'e, la id'o'j de en'migr'int'o'j pli fort'e asert'as si'a'j'n stigmat'iz'it'a'j'n origin'o'n kaj religi'o'n. Laŭ la soci'olog'o'j Stéphane Beaud kaj Olivier Masclet, tiu milit'o lud'as “grav'a'n rol'o'n por la konstru'o de konsci'o pli “ras'a” ol soci'a ĉe la id'o'j de magrebaj en'migr'int'o'j, des pli em'a'j pens'i la soci'o'n laŭ la form'o de si'n'sekv'a'j kontraŭ'ec'o'j — Ili/ni, okcident'an'o'j/arab'o'j, franc'o'j/en'migr'int'o'j, riĉ'ul'o'j/mal'riĉ'ul'o'j, ktp. - ke ili mem est'as mark'it'a'j de si'a spert'o pri divers'a'j form'o'j de relegaci'o*.

*  Philippe BernardLes Beurs entre la fierté et la crainte”, Le Mond'e, 17-a de januar'o 1991.
*  Stéphane Beaud kaj Olivier Masclet, “Des ‘marcheurs’ de 1983 auxémeutiers’ de 2005. Deux générations sociales denfants dimmigrésAnnales. Histoire, sciences sociales n-ro 4, Parizo 2006.

La Ide'o, ke la arab'a kaj nigr'ul'a loĝ'ant'ar'o'j al'port'as ankoraŭ ne'kon'at'a'n problem'o'n en la histori'o de en'migr'ad'o iom post iom etend'iĝ'is al la tut'a politik'a spektr'o. Ĝi eĉ divid'as la radikal'a'n mal'dekstr'o'n, inter kiu kelk'a'j tendenc'o'j asert'as la original'ec'o'n de la “post'koloni'a'j” en'migr'int'o'j kaj de la manier'o laŭ kiu la blank'ul'o'j percept'as ili'n. “La trakt'ad'o de la loĝ'ant'ar'o'j de'ven'ant'a'j de la koloni'ig'o plu'daŭr'ig'as, tamen sen redukt'iĝ'i al ĝi, la koloni'a'n politik'o'n” indik'as la al'vok'o de la Indiĝen'o'j de la Respublik'o lanĉ'it'a en 2005. “Ja kiel arab'o'j, nigr'ul'o'j aŭ islam'an'o'j, la loĝ'ant'ar'o'j de'ven'ant'a'j el la eks'koloni'o'j est'as diskriminaci'it'a'j kaj publik'e kritik'at'a'j*”, opini'as Sadri Khiari, unu el la fond'int'o'j de la mov'ad'o. Laŭ li, la “specif'a per'fort'o, kies viktim'o'j est'as la nigr'ul'o'j kaj la arab'o'j, aŭ kiu'n ili port'as en si'a memor'o kiel id'o'j de koloni'ig'it'o'j kaj el'migr'int'o'j-en'migr'int'o'j (...) determin'as postul'o'j'n, kiu'j aparten'as nur al ili, kiel ekzempl'e tiu'j'n rilat'a'j'n al la ras'a'j diskriminaci'o'j, al la respekt'o de ili'a'j ge'patr'o'j, al la for'ig'o de la “du'obl'a pun'o” aŭ, por islam'an'o'j, al la rajt'o dispon'i pri ind'a'j preĝ'ej'o'j kaj port'i vual'o'n. En real'o, eĉ kiam ili'a'j postul'o'j est'as ident'a'j al tiu'j de ties blank'a'j najbar'o'j, nu, ili est'as diferenc'a'j*”.

*  Sadri Khiari, Pour une politique de la racaille: immigré-e-s, indigènes et jeunes de banlieues, Textuel, Parizo, 2006.
*  Sadri Khiari, La Contre-Révolution coloniale en Franc'e. De de Gaulle à Sarkozy, La Fabrique, Parizo, 2009.

Tiu diskurs'o, kiu kontribu'as konkurs'ig'i legitim'a'j'n afer'o'j'n (tiu'j'n de la “blank'a'j” popol'a'j klas'o'j kaj tiu'n de la “mal'pli'mult'o'j”), privilegi'ant'e tio'n, kio ili'n dis'ig'as pli ol tio, kio ili'n proksim'ig'as, si'n apog'as sur diskut'ebl'a postulat'o: se la nigr'ul'o'j kaj la arab'o'j est'as diskriminaci'at'a'j, ĉu tio okaz'as ĉef'e pro la haŭt'kolor'o aŭ pro ili'a mal'riĉ'ec'o? La ekzempl'o de la “kontrol'o'j laŭ la vizaĝ'o”, kiu est'ig'as oft'a'j'n al'front'iĝ'o'j'n inter jun'ul'o'j kaj polic'ist'o'j, pri'lum'as la problem'o'n. En 2007-2008, du soci'olog'o'j diskret'e sekv'is polic-patrol'o'j'n en la sektor'o de la metro'staci'o'j Gare-du-Nord kaj Châtelet-Les Halles, en Parizo*. Analiz'int'e kvin'cent du'dek kvin kontrol'o'j'n, ili konstat'as, ke hom'o'j ident'ig'it'a'j kiel “nigr'a'j” aŭ “arab'a'j” hav'as respektiv'e 6- kaj 7,8-foj'e pli da risk'o'j est'i kontrol'at'a'j ol la blank'ul'o'j. Sed ali'a vari'aĵ'o montr'iĝ'as sam'e determin'a: la vest'o-aspekt'o. Hom'o'j vest'it'a'j “jun'ul'ec'e”, apart'e tiu'j kun “hip-hop-aspekt'o”, hav'as 11,4-foj'e pli da ŝanc'o'j est'i kontrol'at'a'j ol tiu'j kun “urb'a vest'aĵ'o” aŭ “sen'streĉ'a vest'aĵ'o”. Ali'dir'it'e, blank'ul'o port'ant'e sport-vest'aĵ'o'n kaj kasked'o'n — la tip'a vest'manier'o de la sub'urb'a popol'a jun'ul'ar'o — est'as pli el'met'it'a al la polic'a sub'prem'o ol “nigr'ul'o” kiu port'as komplet'o'n kaj kravat'o'n.

*  “Polic'e et minorités visibles à Par'is: les contrôles didentité à Par'is”, Op'e'n Society Justic'e Initiative, Nov-Jork'o, 2009.

Evident'e, la lim'o'j inter tiu'j vari'aĵ'o'j ne est'as ne'tra'pas'ebl'a'j. La migr'ant-de'ven'a jun'ul'ar'o est'as tre reprezent'at'a en la loĝ'ant'ar'o kun “hip-hop'a aspekt'o”. La ras'a'j diskriminaci'o'j al'don'iĝ'as al la soci'a'j mal'egal'ec'o'j por pli'fort'ig'i ili'n, ig'ant'e tiu'j'n du problem'o'j'n ne'dis'ig'ebl'a'j. Insist'i pri tiu ĉi aŭ tiu kriteri'o — la haŭt'kolor'o aŭ la aparten'o al la popol'a'j klas'o'j — est'as sam'temp'e politik'a kaj strategi'a elekt'o. Ĝi part'o'pren'as en la difin'o de la fend'o'j de la franc'a soci'o. Sub'strek'i la soci'a'n en'hav'o'n de la mal'egal'ec'o'j ebl'ig'as batal'i kontraŭ la ide'o, ke la magreb- kaj afrik-de'ven'a'j loĝ'ant'ar'o'j konsist'ig'as specif'a'n problem'o'n, tut'e ali'a'n de tiu de la antaŭ'a'j migr'o-ond'o'j kaj de la popol'a'j klas'o'j ĝeneral'e.

Benoît BRÉVILLE


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Kiel sek'ig'i la font'o'j'n de la salaf'ism'a varb'ad'o de ĝihad'ist'o'j?

La batal'o kontraŭ la ĝihad'ist'o'j ne okaz'os sur for'a'j ter'o'j. Ĝi ankaŭ ne pov'as resum'iĝ'i en polic'a kaj justic'a afer'o. Lukt'i kontraŭ la religi'a'j sekt'ism'a'j ideologi'o'j postul'as vast'a'n politik'o'n de kontraŭ-radikal'iĝ'o, kiu apog'as si'n sur la mobiliz'iĝ'o de la islam'a'j elit'o'j kaj instituci'o'j de Franc'uj'o.

Franc'uj'o akcept'as la tri plej grand'a'j'n diaspor'o'j'n de Eŭrop'o: jud'a'n, armen'a'n kaj islam'a'n. Tiu last'a, kiu'n oni taks'as je kvin milion'o'j da hom'o'j, tio est'as 7% de la loĝ'ant'ar'o, est'as proporci'e pli mult'nombr'a ol tiu ĉe'est'ant'a en la ali'a'j land'o'j de la eŭrop'a Uni'o aŭ en Uson'o (1%). La franc'a islam'a loĝ'ant'ar'o est'as tre divers'a (mal'unu'ec'a), kaj ĝi'a'n magreb-origin'a'n part'o'n ankoraŭ anim'as viktim'ec'a sent'o hered'it'a de la koloni'a pas'int'o. La oportun'o'j de la komun'um'ism'o, adopt'it'a'j en ali'a'j land'o'j, est'as mal'permes'it'a'j, kaj ĝeneral'a politik'o de kontraŭ-radikal'iĝ'o, dev'as ja est'i aplik'at'a en Franc'uj'o.

Ties ĉef'a'j mal'amik'o'j est'as unu'e ali'a'j islam'an'o'j

Radikal'iĝ'o, tio est'as legitim'ad'o, aŭ uz'o, de per'fort'o, ali'ig'as ĉiu'j'n grand'a'j'n monoteism'o'j'n (ne nur islam'o'n), sed ankaŭ la soci'a'n kamp'o'n (“black blocs”...) kaj evident'e la politik'a'n sfer'o'n (ident'ism'o'j, separ'ism'o...). La islam'a radikal'ism'o ĉef'e kovr'as la ĝihad'ism'a'n salaf'ism'o'n, vast'e kuraĝ'ig'it'a'n de la ŭhabismo de Sauda Arab'uj'o por lukt'i kontraŭ la Islam'a'j Frat'o'j. Ĝi antaŭ'vid'as proksim'a'n fin'o'n de la mond'o, kies anonc-sign'o est'as la milit'o en Sirio, batal'o de Armagedono anonc'it'a de la profet'o'j kaj re'pren'it'a de la Koran'o. La adept'o en'ir'as en nov'a'n frat'ec'a'n komun'um'o'n, adopt'ant'e ĝeneral'a'n ideologi'o'n respond'ant'a'n al ĉiu'j demand'o'j de la viv'o. Li'a sav'o est'as kondiĉ'it'a per rigor'a religi'a praktik'o, klasik'a en la sekt'o'j de Apokalips'o. La ĝihad'ism'a salaf'ism'o diferenc'iĝ'as per varb'ad'o sen ident'ig'ebl'a ĉef'o. Tio okaz'as per ret'a sistem'o, kiu ĉirkaŭ'as la kandidat'o'n por konduk'i li'n al radikal'a konvert'iĝ'o.

La ĝihad'ism'a salaf'ism'o hav'as du specif'a'j'n dimensi'o'j'n. Ĝi ne est'as nur religi'a praktik'o, sed konstru'o de total'ism'a politik'o-religi'a ident'ec'o, kiu konkret'iĝ'as en si'a pretend'o reprezent'i ĉiu'j'n islam'an'o'j'n de la ter'o (la ummao). La strategi'o de get'o'iĝ'o, kiu'n ĝi dezir'as trud'i al la franc'a'j islam'an'o'j esprim'iĝ'as tra divid'a'j postul'o'j daŭr'e ripet'at'a'j (nutr'aĵ'a'j, vest'aĵ'a'j, si'n'ten'a'j, lern'ej'a'j postul'o'j...) Ĝi rifuz'as ĉiu'n ali'a'n manier'o'n praktik'i islam'o'n kaj don'as al si la rajt'o'n ekskomunik'i (takfir). Infan'o'j rifuz'as la islam'o'n de la ge'patr'o'j, kelk'foj'e ĝis la romp'o de la famili'a'j rilat'o'j. Ĝi'a'j ĉef'a'j mal'amik'o'j est'as unu'e ali'a'j islam'an'o'j (ŝijaist'o'j, sufioj aŭ ali'a'j suna'ism'a'j skol'o'j). La salaf'ism'a teror'ism'o mort'ig'as nun dek'obl'e pli da islam'an'o'j ol da ne'islam'an'o'j.

Ĝi'a du'a karakteriz'o est'as ĝi'a ekstrem'a sent'em'o al la geopolitik'a'j demand'o'j, puŝ'at'a al si'a paroksism'o sam'temp'e de ĝi'a komplot'o-ideologi'o kaj de la katastrof'a'j rezult'o'j de la mult'a'j okcident'a'j inter'ven'o'j en la arab'o-islam'a mond'o. La ĝihad'ism'a Salaf'ism'o sukces'is ig'i la defend'o'n de la ummao la nov'a tri'a'mond'ism'a ideologi'o, mobiliz'a por jun'ul'o'j kiu'j dezir'as si'n invest'i en afer'o. Ĝi parol'as al la Inter'ret'o-generaci'o tra plej modern'a'j komunik'il'o'j, ne tekst'o'j sed bild'o'j (muzik'vide'o), milit-bild'o'j kiu'j simil'as komput'il'a'j'n-lud'o'j'n, bild'o'j de amas-murd'o'j, kult'o de hero'o... Ĝi engaĝ'iĝ'is en tut'planed'a milit'o kontraŭ Okcident'o, sed ankaŭ kontraŭ la ali'a'j praktik'o'j de islam'o. Tiu total'ism'a vizi'o prov'as trud'i si'a'j'n regul'o'j'n, rifuz'i la respublik'a'j'n form'o'j'n kaj legitim'ig'i, almenaŭ intelekt'e, la uz'o'n de per'fort'o, kiu'n ĝi prezent'as kiel venĝ'a.

La respons'ul'o'j de la islam'a'j organiz'aĵ'o'j en Franc'uj'o, implik'it'a'j en si'a'j person'a'j kaj organiz'a'j konkur'o'j, long'temp'e hav'is de'ten'iĝ'em'a'n si'n'ten'o'n, foj'e eĉ komplic'a'n, front'e al tiu'j radikal'a'j praktik'o'j. La franc'a Konsili'o de la islam'a kult'o ne re'ag'is al la radikal'iĝ'o, kiu'n esprim'is la afer'o'j Merah kaj Nemmouche*. Ne'vol'e kontribu'is al tio la diskret'a publik'a politik'o, kies polic'ist'a dimensi'o okup'is la amas'inform'il'a'n spac'o'n.

*  Mohamed Merah est'is franc'o-alĝeri'an'o, kiu murd'is en mart'o 2012 en Montauban kaj Tuluz'o, inter'ali'e antaŭ jud'a lern'ej'o; M.Mehdi Nemmouche est'as akuz'at'a pri la amas'murd'o en la jud'a Muze'o de Bruselo la 24-an de maj'o 2014.

Sed temp'o ŝanĝ'iĝ'is. La integr'ad'o de la elit'o'j de la franc'a islam'a loĝ'ant'ar'o esprim'iĝ'as, ekzempl'e, per kresk'ant'a nombr'o de kandidat'iĝ'o'j okaz'e de la urb'a'j kaj parlament'a'j elekt'o'j, tio en ĉiu'j politik'a'j parti'o'j*, kaj ankaŭ per aktiv'a engaĝ'iĝ'o kontraŭ radikal'iĝ'o, precip'e post la ond'o de ek'ir'o'j al Sirio de la printemp'o 2014. La kolektiv'a mobiliz'iĝ'o de la intelekt'a'j, religi'a'j kaj asoci'a'j elit'o'j okaz'as tra la “baz'o” kaj ne tra la oficial'a'j struktur'o'j. Du'on-dek'du'o da lok'a'j asoci'a'j manifestaci'o'j okaz'is de'post juni'o 2014, kiel tiu, kiu okaz'is sabat'e la 25-an de januar'o en Lion'o, iniciat'e de la Rassemblement des musulmans de Franc'e (Kun'iĝ'o de la islam'an'o'j de Franc'uj'o), pri la tem'o “Integr'ism'o, religi'a radikal'iĝ'o, la radik'o'j kaj la rimed'o'j”. Ĉiu'j tiu'j ag'o'j cel'a kontribu'i al la publik'a mobiliz'iĝ'o, apart'e en la sfer'o'j kiel la teologi'a kontraŭ-ĝihad'a argument'ar'o, la rol'o de la ret'o por fru'a alarm-ret'o, kiu'n konsist'ig'as asoci'o'j, moske'o-administr'ant'o'j, imam'o'j, teologi'ist'o'j... Tiu'j est'as publik'e mal'laŭd'at'a'j de la salaf'ist'o'j kiel “polic'o-kun'labor'ant'o'j”“islam-perfid'ul'o'j”, kaj kelk'foj'e fizik'e minac'at'a'j.

*  Vd. Gilles Kepel, Passion française; Gallimard, Parizo, 2014.

La post-7-a-de-januar'o-period'o nepr'e ne dev'as redukt'iĝ'i al debat'o pri la buĝet'o'j de polic'o kaj arme'o. Por kio'n far'i, ceter'e, se oni konsider'as la katastrof'a'j'n konsekvenc'o'j'n de la pas'int'a'j ekster'land'a'j inter'ven'o'j? La kontraŭ-radikal'iĝ'o dev'as cel'i sek'ig'i la font'o'n de la varb'ad'o. La salaf'ist'o'j est'as en'ferm'it'a'j en sekt'ec'a'j ideologi'o'j kaj ŝajn'as mal'mult'e al'ir'ebl'a'j. Mal'facil'as ig'i religi'a'n vizi'ul'o'n re'ven'i sur'ter'e'n. Sed, inter'ali'e, la ceter'a'n islam'a'n loĝ'ant'ar'o'n oni ja dev'as asoci'e mobiliz'i kadr'e de la publik'a politik'o.

Kiel fond'a ag'o, la publik'a parol'o dev'as montr'i la cel'o'n: la ĝihad'ism'a salaf'ism'o, kaj ne la “inter'naci'a teror'ism'o”, mal'plen'a formul'o, kiu re'send'as al la plej mal'bon'a'j memor'aĵ'o'j de la epok'o de la uson'a prezid'ant'o Geoge W. Bush. Kvankam ĉiu'j salaf'ist'o'j ne est'as per'fort'em'a'j radikal'ul'o'j, ĉiu per'fort'em'a teror'ist'o est'is unu'e politik'e radikal'ig'it'a. Tiu cel-difin'o ebl'ig'us romp'i la kolektiv'a'n sent'o'n de stigmat'iz'ad'o de la islam'an'o'j — oft'e tre vigl'a'n — kiu'n nutr'as termin'o'j kiel“islam'ism'o” aŭ “islam'ism'a teror'ism'o”. La politik'a parol'o pli'fort'ig'us la islam'a'j'n elit'o'j'n nun engaĝ'it'a'j'n en lukt'o kontraŭ salaf'ism'o. Konstru'i kun ili labor'rilat'o'n por difin'i kaj lukt'i kontraŭ la radikal'iĝ'o, cel'e evit'i risk'a'j'n proksim'um'aĵ'o'j'n, tio est'as la ver'a defi'o de la post-7-a-de-januar'o-period'o. Teologi'a diskurs'o akompan'ant'a la publik'a'n politik'o'n de lukt'o kontraŭ la radikal'iĝ'o trankvil'ig'us la konvert'it'o'j'n, kiu'j oft'e fal'as tuj en per'fort'em'o.

Franc'uj'o pov'as postul'i sid'lok'o'n en la Organiz'aĵ'o de la Islam'a Kun'labor'ad'o

Pli bon'e kon'i la mekanism'o'j'n de la ĝihad'ism'a mobiliz'iĝ'o est'as nepr'e neces'e. Ekzist'as neni'u mal'ferm'a observ'ej'o, publik'a, labor'ant'a pri la salaf'ist'a'j franc'parol'ant'a'j ret'ej'o'j. La kandidat'o'j al la ĝihad'o, apart'e la konvert'it'o'j, aŭskult'as la franc'parol'ant'a'j'n ret'ej'o'j'n, ne arab'a'j'n aŭ angl'o'parol'ant'a'j'n. Ne ebl'as konstru'i la kontraŭ-diskurs'o'n sen unu'e kon'i la diskurs'o'n.

Eĉ se 80% de la jun'ul'o'j re'ven'int'a'j de Sirio frekvent'is antaŭ'e nek moske'o'n nek mal'liber'ej'o'n, kiel dir'as la kontraŭ'teror'ism'a'j juĝ'ist'o'j*, ĝeneral'a pri'stud'ad'o pri la nov'a'j ej'o'j kaj metod'o'j de mobiliz'iĝ'o kaj de konvert'iĝ'o dev'as est'i far'it'a, ĉar la mal'liber'ej'o est'as fin'fin'e la plej kon'at'a ej'o de radikal'iĝ'o.

*  Don'it'aĵ'o'j kolekt'it'a'j por la prepar'ad'o de la raport'o “Kiu politik'o de kontraŭ-radikal'iĝ'o en Franc'uj'o?”.

La sukces'o de kontraŭ'radikal'iĝ'o-politik'o de'pend'as de du esenc'a'j kondiĉ'o'j. La ofic'ej'o de kult'o'j, de'pend'a de la ministr'ej'o pri intern'a'j afer'o'j, dev'as est'i rapid'e lig'it'a al la serv'o'j de la ĉef'ministr'o, aŭ al tiu'j de la ministr'ej'o pri justic'o, por mild'ig'i la implic'a'n polic'a'n karakter'o'n de ĉiu politik'o de kontraŭ'radikal'iĝ'o. La indik'o de la inter'ministr'ej'a Komitat'o por prevent'o de krim'o'j (IKPK, aŭ CIPD en la franc'a) far'e de la ministr'o pri intern'a'j afer'o'j en juni'o 2014, kiel ĉef'a part'o de la nov'a sistem'o de la publik'a ag'ad'o de'nov'e renvers'os la publik'a'n politik'o'n en la polic'a'n kamp'o'n kaj la lukt'o'n kontraŭ “krim'ec'o”.

La islam'ism'a teror'ism'o est'as danĝer'a, sed ĝi ne dev'as okup'i la tut'a'n publik'a'n kaj amas'komunik'il'a'n spac'o'n — ĉar teror'ism'o hav'as divers'a'j'n vizaĝ'o'j'n, kaj la ĉef'a'j ag'ad'o'j en Eŭrop'o est'is konduk'it'a'j de separ'ism'a'j grup'o'j*.

*  Europol, “European Uni'o'n Ter'ror'ism situation and trend re'port 2014”, 28-a de maj'o 2014, www.europol.europa.eu

La kontraŭ'diskurs'o'n dev'us el'labor'i kun'ord'ig'a platform'o, kiu labor'u kun la privat'a'j, asoci'a'j kaj publik'a'j ag'ant'o'j (fak'ul'o'j pri islam'o kaj pri komunik'ad'o, psikolog'o'j, asoci'o'j, ktp.) por konstru'i kaj dis'vast'ig'i teologi'a'j'n mesaĝ'o'j'n pri mal'laŭd'o de ĝihad'o, el'labor'i kontraŭ'diskurs'o'j'n elekt'ant'e la plej taŭg'a'j'n amas'inform'il'o'j'n kaj kun'ord'ig'i prevent'o-ag'o'j'n. Tiu struktur'o ne de'pend'u de la ministr'ej'o pri intern'a'j afer'o'j, nek de ali'a ministr'ej'o, sed asoci'ig'u ili'n en la konstru'o kaj la mastr'um'o de la politik'o'j de kontraŭ'radikal'iĝ'o. Plur'a'j formul'o'j ebl'as. Sed, por la publik'a'j reg'ant'o'j, kiu'j dev'os est'i rekt'e asoci'it'a'j sen reg'i, tio est'as revoluci'o, en land'o kie oni kutim'as pens'i ke “la ŝtat'o dev'as far'i...”.

La demand'o pri la form'ad'o de imam'o'j est'as la tem'o de ĵus'a raport'o, ne'publik'ig'it'a, la Messner-raport'o, mend'it'a de la ministr'ej'o pri intern'a'j afer'o'j. Sed la demand'o pri la part'o'pren'o de Franc'uj'o en la modern'ig'o de la koran'a pens'o, kun kre'ad'o de institut'o de islam'a teologi'o, propon'it'a de la franc-alĝeria islam'olog'o Mohammed Arkoun — sub'ten'it'a de la universitat'o de Strasburgo — rest'as ne'respond'it'a tri'dek jar'o'j'n post la unu'a'j pri'pens'o'j.

La bezon'o pri islam'a'j pastr'o'j en la mal'liber'ej'o'j est'as evident'a. La alt'a proporci'o de islam'a'j mal'liber'ul'o'j al'front'as grav'a'n mank'o'n de kult'o-respond'ec'ul'o'j (kelk'a'j est'as emerit'ul'o'j, kiu'j konsent'as donac'i si'a'n temp'o'n kaj mon'o'n). La radikal'iĝ'o trov'as tie si'a'n argument'ar'o'n: “Islam'o est'as la religi'o plej mal'estim'at'a de la mal'liber'ej'o- administraci'o”.

Neces'as ankaŭ “sen'etn'ig'i la debat'o'n”, pet'as islam'a intelekt'ul'o. Mal'permes'i al jun'ul'o'j ir'i batal'i en Sirio rest'as tut'e neces'a. Sed ĉu ne prefer'e adopt'i leĝ'o'n, kiu mal'permes'as al ĉiu franc'a civit'an'o ir'i batal'i en region'o'j'n koncern'at'a'j'n de rezoluci'o'j de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, inkluziv'e de la okup'at'a'j palestinaj teritori'o'j?

Konsider'e de si'a islam'a loĝ'ant'ar'o, Franc'uj'o pov'as legitim'e postul'i sid'lok'o'n en la Organiz'aĵ'o de la islam'a kun'labor'o (OIK)*. Akcept'i si'a'n status'o'n de islam'a land'o est'us bon'a manier'o pled'i mem si'a'n afer'o'n, prefer'e ol est'i kritik'at'a de land'o'j, kiu'j ne sci'as kio est'as religi'a toler'em'o. Tia iniciat'o steril'ig'us la viktim'o-diskurs'o'n pri “islam'o'fobi'o de la franc'a soci'o” ĉirkaŭ kiu agit'iĝ'as “politik'a'j entrepren'ist'o'j”, kiu'j pretend'as parol'i nom'e de la islam'a loĝ'ant'ar'o.

*  La Organiz'aĵ'o de la islam'a konferenc'o est'is kre'it'a en 1969 sekv'e de la incendi'o de la moske'o Al-Aqsa en okup'it'a Jerusalemo. Ĝi est'is trans'form'it'a en Organiz'aĵ'o de la islam'a kun'labor'o en 2011. Ĝi en'kalkul'as pli ol 50 membr'o-ŝtat'o'j'n; ĝi'a sid'ej'o est'as en Ĝido.

La defi'o'j, kiu'j'n al'front'as la franc'a soci'o prezent'as bon'eg'a'n okaz'o'n, se inteligent'o super'as la manipul'ad'o'n de angor'o. Ĉu ni'a'j gvid'ant'o'j kapabl'os kapt'i ĝi'n?

Pierre CONESA


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

En Afrik'o, ali'a'j kov'ej'o'j de ĝihad'ism'o

Inter la ok plej mort'ig'a'j kaj detru'a'j aktual'a'j konflikt'o'j, sep dis'volv'iĝ'as en Afrik'o, kie la dis'er'iĝ'o de Libio proviz'as per arm'il'o'j la ĝihad'ist'o'j'n. La Afrik'a Uni'o long'temp'e ŝajn'is sen'pov'a cert'ig'i la sekur'ec'o'n de la loĝ'ant'ar'o'j, las'it'a'n al la frank'o-uson'a'j iniciat'o'j. Sed unu'a kontinent'a urĝ'o-arme'o ebl'e kre'iĝ'os ĉi-jar'e...

“Ĉiu'j Konsci'as, ke Afrik'o est'as la strategi'a est'ont'ec'o de la mond'o, krom la afrik'an'o'j!”, bedaŭr'as s-ro Cheikh Tidiane Gadio, prezid'ant'o de la Pan'afrik'a Institut'o de strategi'o'j, ĉef'a organiz'ant'o de la inter'naci'a Forum'o pri pac'o kaj sekur'ec'o en Afrik'o kiu okaz'is en Dakar'o (Sen'egal'o) mez'e de decembr'o 2014*. Tiu ne'formal'a kun'ven'o — premier'o en Afrik'o, destin'it'a far'iĝ'i ĉiu'jar'a — kun'ven'ig'is kvar'cent milit'ist'o'j'n, politik'a'j'n respond'ec'ul'o'j'n, esplor'ist'o'j'n, ĵurnal'ist'o'j'n, simil'e al tio, kio okaz'as en ali'a'j region'o'j de la mond'o*.

*  Kun'organiz'it'a kun la Fondation pour la recherche stratégique (FRS) kaj la Compagnie européenne dintelligence stratégique (CEIS), proksim'a'j de la franc'a ministr'ej'o pri defend'o.
*  Wehrkunde de Munkeno por Eŭrop'o, Dialog'o de Manam'a por la Arab'o-persa Golf'o, Dialog'o de Shangri-La (Singapur'o) por Azi'o, Forum'o de Halifakso (Kanado) pri la inter'naci'a sekur'ec'o por Amerik'o...

Pli ol kvin'dek jar'o'j'n post la koloni'ad'o, “urĝ'as ke afrik'a strategi'a pens'ad'o esprim'iĝ'u en la taŭg'a'j kun'ven'ej'o'j.”, memor'ig'as la franc'a geograf'o kaj diplomat'o Michel Foucher*. Efektiv'e, tiu forum'o est'is okaz'o konstat'i “mank'o'n de geopolitik'a konsci'o” sur la nigr'a kontinent'o, laŭ la vort'o'j de oficir'o aparten'ant'a al la centrafrik'a Arme'a Lern'ej'o, laŭ kiu la sekur'ec'o “dev'us est'i konsider'at'a kiel ĝeneral'a publik'a hav'aĵ'o”.

*  Vd. Michel Foucher, “Frontières dAfrique, frontières africaines”, en “Guerres et paix en Afrique”, special'a numer'o de la revu'o Diplomati'e, n-ro 15, Parizo, decembr'o 2014.

La mal'fort'ec'o de la ŝtat'o'j kaj ili'a sen'kapabl'o koncern'e la re'ten'o'n de pac'o kaj sekur'ec'o, apart'e en Sahelo, est'as evident'a'j. Plej'part'e for'pel'it'a'j el Alĝerio, ili'a origin'a “uter'o”, la ĝihad'ist'a'j grup'o'j dis'vast'iĝ'is en Sahelo kaj arm'iĝ'is, simil'e kiel la chabab en Somali'o aŭ la Organiz'o de la Islam'a Ŝtat'o (OIŜ) en Sirio kaj Irako. “Por ili, ne ekzist'as land'lim'o'j, de Atlantik'o ĝis la Ruĝ'a Mar'o” mal'trankvil'iĝ'as afrik'a diplomat'o, kiu esprim'as la tim'o'n de “kun'ig'o de la operaci-scen'ej'o'j”, dum Bok'o Haram, la niĝeria sekt'o, jam el'verŝ'iĝ'as en Kamerun'o'n, Niĝeron kaj ĝis Centr-Afrik'a Respublik'o*, kaj “konekt'o-punkt'o'j” aper'as - laŭ la franc'a ministr'o pri defend'o Je'a'n-Yves Le Drian — en la sahela-sahara zon'o inter la OIŜ kaj organiz'aĵ'o'j kiu'j ĝis nun si'n deklar'is al'iĝ'ant'o'j al Al-Kaid'o (vd artikol'o'n de Juli'e'n Théron).

*  Vd Rodrigue Nan'a Ngassam, “Le Cameroun sous la menace de Bok'o Haram”, Le Monde diplomatique, januar'o 2015.

Plej'mult'a'j arm'it'a'j grup'o'j, mem divid'it'a'j, privilegi'as la nenies-zon'o'j'n — periferi'o aŭ lim'zon'o'j-, sur kiu'j la centr'a reg'ist'ar'o hav'as mal'mult'a'n pov'o'n, kaj apog'as si'n sur lok'a'j real'aĵ'o'j, kiel la tuareg'a separ'ism'o en la nord'o de Mali'o aŭ la intern'a milit'o en Libio. Ili en'radik'iĝ'as dank'e al famili'a'j aŭ klan'a'j lig'o'j, hav'ig'ant'e al si ret'o'j'n de solidar'ec'o kaj inform'ad'o. Ili instal'as si'n en la lok'a'n ekonomi'o'n, eskort'ant'e konvoj'o'j'n, ricev'ant'e trans'ir-pag'o'j'n, part'o'pren'ant'e fi-komerc'o'n — arm'il'o'j, drog'o'j, cigared'o'j, ostaĝ'o'j — por financ'i si'a'j'n ag'ad'o'j'n. Ili ĉerp'as en la rezerv'ej'o de mal'riĉ'a kaj tro mult'nombr'a jun'ul'ar'o, al'log'at'a sam'temp'e de tiu nov'tip'a “politik'a ofert'o” kaj de la salajr'o'j de la ĝihad'a'j soldat'o'j.

“Ili kondut'as kiel entrepren'ist'o'j de blind'a kaj amas'a per'fort'o, kaj ali'foj'e kiel entrepren'ist'o'j de krim'a ekonomi'o, rimark'as s-ro Gadio, eks'ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j de la sen'egal'a prezid'ant'o Abdoulaye Wade de 2000 ĝis 2009. Ili dispon'as pri financ'a'j font'o'j kaj milit'a'j rimed'o'j oft'e super'a'j al tiu'j de ni'a'j tradici'a'j defend'o- kaj sekur'ec-fort'o'j. Krom'e, ili ag'as laŭ ret'o'j kaj akcept'as la komun'a'n uz'o'n de rimed'o'j, kio'n ni ne kapabl'as.” “Ni est'as sub'evolu'int'a'j je plur'a'j jar'o'j”, si'a'flank'e bedaŭr'as eks'kadr'ul'o de la Afrik'a Uni'o, laŭ kiu la ŝtat'o'j dev'as ĝis'fund'e re'nov'ig'i si'a'j'n strategi'a'j'n doktrin'o'j'n.

Pli kaj pli da afrik'a'j analiz'ist'o'j tiel re'esplor'as la sekur'ec-paradigm'o'j'n, integr'ant'e apart'e la antrop'ologi'a'n dimensi'o'n de la evolu'o al la politik'o-religi'a radikal'ism'o: “Oni mis'traf'as i'o'n se oni kvalifik'as nur ‘teror'ist'o’ arm'it'a'n grup'o'n tiom bon'e organiz'it'a'n kiom Bok'o Haram, kiu kapt'as tut'a'j'n vilaĝ'o'j'n, dis'volv'as ideologi'o'n de konker'o de kor'o'j kaj mens'o'j, kaj propon'as kadr'o'n de en'soci'iĝ'o”, asert'as benina intelekt'ul'o. Dum la sen'egal'an'o Alioune Sall, direktor'o de la African Futures Institut'e, propon'as privilegi'i la sekur'ec'o'n de hom'o'j, ili'a'n san'o'n, ili'a'j'n entrepren'o'j'n kaj kvartal'o'j'n: la ŝtat'o'j ne plu pov'as est'i la sol'a'j ag'ant'o'j; la civil'a soci'o dev'as relajs'i, kaj ĝi pli kapabl'os antaŭ'mal'help'i la region'a'j'n kaj lok'a'j'n streĉ'o'j'n. Ĉiu'j zorg'as pri la est'ont'o de la jun'ul'ar'o — la median'a aĝ'o est'as 25 en Afrik'o, kontraŭ 40 en Franc'uj'o-, tio est'as “soci'a bomb'o”.

Pli long'a kaj trud'a ol la koloni'a parentez'o, la propr'a histori'o de la afrik'a kontinent'o est'as laŭ iu'j grav'a font'o de spert'o pri en'soci'iĝ'o, skem'o de politik'a organiz'ad'o aŭ teknik'o'j de soci'a inĝenier'ad'o (kiel la asemble'o'j de la tradici'a'j soci'o'j kaj la mediaci'o) en kiu konven'as ĉerp'i. “Ni mult'e parol'as pri dialog'o de la kultur'o'j, sed ni ne plu hav'as la dialog'o-kultur'o'n”, asert'as okcident-afrik'a eks'ministr'o. Laŭ li, sur kontinent'o uz'ant'a du mil idiom'o'j'n, la grand'a'j region'a'j lingv'o'j — ekzempl'e la svahil'a en Orient'a Afrik'o — pov'as kontribu'i al al'proksim'iĝ'o de ŝtat'o'j kaj de loĝ'ant'ar'o'j.

“Oni nur imit'is la okcident'a'n model'o'n, mis'akord'e kun ni'a'j valor'o'j, bedaŭr'as asoci'a kadr'ul'o. Ni don'u al ni la temp'o'n re'invest'i la soci'a'j'n kaj kultur'a'j'n kamp'o'j'n. Urĝ'as re'fond'i ni'a'j'n eduk'a'j'n sistem'o'j'n, la lern'ad'o'n kaj uz'o'n de ni'a'j lingv'o'j.” Sed, kiel ali'a'j, li konfes'as stumbl'i, en konflikt'o unu'e ideologi'a, kontraŭ la obstakl'o de Palestino, oft'e lev'it'a de la ekstrem'ist'o'j, kiel “standard'o de la humil'ig'it'a islam'a ‘komun'um'o’”.

Kiel nul'ig'i aŭ mal'pli'ig'i la danĝer'a'n du'ec'o'n de la eduk'a'j sistem'o'j? La eŭrop'ec'a lern'ej-kurs'o, kiu eduk'as la elit'o'n, sed ag'as kiel “kultur'a sen'foli'ig'il'o” (laŭ la vort'o de la burkina histori'ist'o Joseph Ki Zerbo), kun'ekzist'as kun la getoa sistem'o de element'a kaj sekundar'a instru'ad'o, kaj eĉ la simpl'a koran'a lern'ej'o por la et'popol'an'o'j de la mal'riĉ'a'j kvartal'o'j kaj kamp'ar'o'j. Sed tiu du'ec'o en'hav'as ĝerm'o'j'n de kontest'ad'o, de marĝen'iĝ'o, de frustr'ad'o, kiu'j'n la predik'ant'o'j de la ĝihad'ism'o pov'as re'uz'i”, alarm'iĝ'as s-ro Bakary Samb'e, kun'ord'ig'ant'o de la Observ'ej'o de la radikal'ism'o'j kaj religi'a'j konflikt'o'j en Afrik'o, ĉe la universitat'o Gaston-Berger de Saint Louis (Sen'egal'o)*. La universitat'ul'o el'vok'as “konker'o-strategi'o'n” sub'ten'at'a'n precip'e de kelk'a'j land'o'j de la Golf'o, kiu'j dis'vast'ig'as la ŭahabisman kaj salaf'ism'a'n ideologi'o'n, profit'ant'e el la kontest'ad'o de la frat'ar'a islam'o ekzist'ant'a en Sahelo. Akuz'ant'e la ŝtat'o'j'n kondut'i kiel vulgar'a'j agent'o'j de la krist'an'a Okcident'o, tiu'j ĝihad'ist'o'j tir'as argument'o'j'n el la ekster'land'a'j milit'a'j inter'ven'o'j kaj uz'as Sahelon, tradici'a'n romp'o'lini'o'n inter la islam'a mond'o kaj la anim'ism'a aŭ krist'an'a Afrik'o, sam'temp'e kiel ideologi'a'n ag'ad'kamp'o'n, operaci'ej'o'n kaj strategi'a'n re'tir'iĝ'a'n zon'o'n.

*  www.cer-ugb.net/observatoire...

Malgraŭ ĉio, la re'kant'aĵ'o de “afrik'a'j solv'o'j por la afrik'a'j problem'o'j” ĝis nun plej oft'e est'as nur sorĉ'a, magi'a formul'o. Eĉ se ĝi ne pov'as est'i respond'ec'ig'it'a pri ĉio, la Afrik'a Uni'o akumul'is kelk'a'j'n mal'sukces'o'j'n. La unu'a est'as ĝi'a ne'kapabl'o mal'help'i la milit'a'n inter'ven'o'n de 2011 en Libio, kies ruin'ig'a'j konsekvenc'o'j ankoraŭ nun sent'iĝ'as: konduk'it'a sen zorg'i pri la post'konflikt'a period'o, la franc'a-angl'a-uson'a operaci'o hav'is kiel efik'o'n dis'vast'ig'i arm'il'o'j'n kaj batal'ant'o'j'n tra la tut'a Sahelo, kaj mal'stabil'ig'i precip'e Mali'o'n, kaj fin'e kaŭz'i intern'a'n milit'o'n en Libio mem. La Afrik'a Uni'o sen'sukces'e prov'is kontraŭ'star'i tiu'n operaci'o'n, organiz'it'a'n kun la aprob'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN) sub la standard'o de la Nord-Atlantik'a Traktat-Organiz'o (NATO)*. Amar'o kaj mal'fid'o est'as percept'ebl'a'j sur la nigr'a kontinent'o, precip'e ĉe la Alĝeri'an'o'j, kiu'j rest'is tre influ'hav'a'j ĉe la kap'o de la tut'afrik'a (pan'afrik'a) organiz'aĵ'o.

*  Vd Je'a'n Ping, “Ĉu neces'is mort'ig'i Kadafi?”, Le Monde diplomatique en esperant'o, aŭgust'o 2014.

Kiam la ĝihad'ist'o'j prov'is aneks'i la nord'o'n de Mali'o en 2012, la mank'o de prepar'ad'o kaj de dispon'ebl'o flank'e de la afrik'a'j pac-brigad'o'j, kaj la diverĝ'o'j inter la land'o'j de la region'o pli'a'n foj'o'n evident'iĝ'is: “Kiom da stab'o-kun'ven'o'j est'is neces'a'j por konstru'i la Inter'naci'a'n Misi'o'n de sub'ten'o al Mali'o sub afrik'a konduk'o [Misma, post'e far'iĝ'int'a Minusma] kaj por fin'e al'ven'ig'i ĝi'n en 2013, tuj post la urĝ'a inter'ven'o de la franc'a arme'o, sam'e kiel la “karab'in'ist'o'j”!”, indign'as kamerun'a esplor'ist'o.

Est'us naiv'e kred'i, ke ĉiu'j land'o'j de la kontinent'o kun'divid'as komun'a'n vid'ad'o'n de pac'o

En Sahelo, la franc'o'j est'is dev'ig'it'a'j ir'i la unu'a'j kun la operaci'o'j “Serval”, post'e “Barkhane*, eĉ se mult'e da esper'o akompan'as nun la region'a'n kun'labor'o'n inter la ŝtat'o'j de G5 — Burkino, Mali'o, Maŭritani'o, Niĝero, Ĉado — kun kresk'ant'a kun'divid'o de inform'o'j, komenc'o de kun'ord'ig'it'a plan'ad'o de operaci'o'j, projekt'o'j pri “rajt'o post'sekv'i”, plan'o de miks'it'a'j patrol'o'j, eĉ ebl'e arme'o'j — inkluziv'e la esper'o'n, ke Alĝerio, ja la potenc'ul'o de la region'o, kun'labor'os. Ĉi tiu'j land'o'j, je grand'a bedaŭr'o de Alĝero kaj sen la konsent'o de la Afrik'a Uni'o, postul'is la 18-an de decembr'o 2014, okaz'e de pint'o'kun'ven'o en Nuakŝot'o, nov'a'n inter'naci'a'n inter'ven'o'n en Libio. Ali'a zorg'o en Okcident'a Afrik'o: la potenc'iĝ'o de Bok'o Haram en Niĝerio, kiu'n la reg'ist'ar'o de Abuĝ'o ŝajn'as ne'kapabl'a en'dig'i, kaj kiu tim-paraliz'as la Afrik'a'n Uni'o'n. Front'e al la kresk'ant'a nombr'o de amas'murd'o'j kaj rapid'a'j inter'ven'o'j ĉe la land'lim'o'j, la ĉada arme'o en januar'o decid'is help'ad'i la najbar'a'n Kamerun'o'n.

*  “Barkhane” — je skal'o de la tut'a Sahelo — sukced'is al “Serval” (Mal'i) en aŭgust'o 2014: tri mil hom'o'j en kvin land'o'j, komand'ej'o en Nĵameno, aviad'a platform'o en Niame'o, ses ĉas'aviad'il'o'j, kvin sen'pilot'a'j aviad'il'o'j, du'dek helikopter'o'j, du'cent vetur'il'o'j, dek'o da establ'ej'o'j.

La afrik'a'j pac'klopod'o'j en Centrafrik'a Respublik'o ankaŭ ne est'is sukces'o. La ĉada prezid'ant'o Idriss Déby, zorg'em'a respekt'ig'i si'a'n region'a'n aŭtoritat'o'n, lok'is trup'o'j'n en Bang'i; ili est'is re'hejm'ig'it'a'j dum la jar'o 2013, sam'e kiel la sud'afrik'a soldat'ar'o, kiu anstataŭ'is ili'n. Nun Centrafrik'o de'nov'e al'front'as ankoraŭ ne oficial'a'n intern'a'n milit'o'n, kun fend'o inter la region'o'j kun islam'a pli'mult'o kaj tiu'j kun krist'an'a pli'mult'o. La franc'a arme'o urĝ'e inter'ven'is fin'e de 2013, por ĉes'ig'i la amas'murd'o'j'n; UN-operaci'o est'is organiz'it'a tuj post'e. Sed “la ne'pun'ec'o de la centrafrik'a'j ag'ant'o'j est'as unu el la ĉef'a'j kaŭz'o'j de la kriz'o en tiu land'o”, opini'as s-ro Adama Dieng, konsil'ant'o de la Ĝeneral'a Sekretari'o de la UN por la antaŭ'mal'help'o de genocid'o'j — mal'bon'o'j “mult'e pli grav'a'j, li al'don'as, ol teror'ism'o, drog'o, pirat'ec'o, kiu'j obsed'as ĉiu'j'n hodiaŭ”.

Est'as la koncept'o mem “afrik'a'j solv'o'j por afrik'a'j problem'o'j”, kiu ŝajn'as sufer'ant'a, sub'strek'as Pan African Strategy, la revu'o de la Tut'afrik'a Institut'o de strategi'o'j de Dakar'o*: “La formul'o est'as tiom popular'a en Vaŝington'o, Londono, ParizoBerlino, ĉef'e ĉar ĝi ja evit'ig'as al tiu'j land'o'j tro pez'a'j'n respond'ec'o'j'n.” Krom ili'a'j mal'fort'a'j teknik'a'j kapabl'ec'o'j, “est'us naiv'e kred'i, ke la kvin'dek kvar land'o'j de la kontinent'o kun'divid'as komun'a'n vid'ad'o'n de pac'o en Afrik'o”.

*  www.panafstrategies.com

La Afrik'a Uni'o tamen konstru'is ambici'a'n “pac-arkitektur'o'n”, en'hav'ant'a'n “mekanism'o'n de prevent'o, mastr'um'ad'o kaj konflikt'o-solv'ad'o”. Konsili'o de Pac'o kaj Sekur'ec'o (KPS) est'is star'ig'it'a en 2004, kiel organ'o de politik'a gvid'ad'o, kaj ankaŭ stab'o-komitat'o, kies ĉef'a projekt'o est'as kre'ad'o en la kvin grand'a'j region'o'j de la kontinent'o, de brigad'o'j por pac-re'ten'o, konsist'ig'ant'a'j la Afrik'a'n Rezerv'a'n Fort'o'n (ARF)*. Al tiu'j, al'don'iĝ'is kontinent'a sistem'o de fru'a alarm'o, supoz'at'a liver'i konstant'a'n pri'taks'ad'o'n kaj prospektiv'a'n analiz'o'n, kaj la Konsili'o de la Saĝ'ul'o'j, supoz'at'a far'i aktiv'a'n prevent'o'n. Por aktiv'ig'i tiu'n aranĝ'o'n, Teknik'a Komitat'o special'ig'it'a pri defend'o, sekur'ec'o kaj protekt'o (TKSDSP) est'is star'ig'it'a. Kaj, ĉar ĉio tio mal'facil'e konkret'iĝ'is, alt'a reprezent'ant'o de la Afrik'a Uni'o task'it'a pri la funkci'ebl'ig'o de la AAF est'is nom'um'it'a en decembr'o 2010, la general'o Sékouba Konaté, eks'prezid'ant'o de la trans'ir'o en Gvineo...

*  Vd. Sim'o'n-Pierre Omgba-Mbida (diplomat'o en Ad'is-Abebo), “Les solutions africaines aux crises: défis de l’opérationnalisation”, Diplomati'e, jam cit.

Sed ĉi tiu impon'a maŝin'eg'o ankoraŭ ne funkci'as je normal'a reĝim'o; tri si'n'sekv'a'j “voj'preskrib'o'j” - 2006, 2009, 2011 — ne sukces'is don'i definitiv'a'n vizaĝ'o'n al la fam'a ARF. Prokrast'o'n post prokrast'o, - malgraŭ ke ĝi'a tut'a funkci'ebl'o est'is promes'it'a por fin'o de 2015 — neni'u el la kvin “rezerv'a'j” brigad'o'j est'is ver'e star'ig'it'a. La kontinent'a loĝistik'a baz'o, kiu dev'us est'i instal'it'a en Dualao (Kamerun'o), ankoraŭ ne nask'iĝ'is. La financ'a demand'o rest'is sen solv'o: raport'o de la niĝeria eks'prezid'ant'o Olusegun Obasanjo pri nov'ig'a'j financ'manier'o'j, dorm'as en la ŝrank'o'j jam de tri jar'o'j.

Ĉi tiu'j blok'ad'o'j ŝuld'iĝ'as al la mank'o de rimed'o'j kaj specif'a'j kompetent'o'j, kaj al la mal'unu'ec'o'j inter la divers'a'j sub-region'o'j; krom'e, nek Niĝerio, nek Sud-Afrik'o, nek Egipto — la plej grav'a'j kontribu'ant'o'j al la buĝet'o de la Afrik'a Uni'o kaj posed'ant'o'j de la ĉef'a'j arme'o'j de la kontinent'o — est'as en situaci'o akcept'i gvid'a'n rol'o'n “La elekt'o met'i sur la unu'a rang'o region'a'n organiz'aĵ'o'n, aŭ la Afrik'a'n Uni'o'n, est'as mal'pli rezult'o de klar'e el'labor'it'a strategi'o ol spegul-bild'o de fort'o'rilat'o inter membr'o'ŝtat'o'j”, klar'ig'as s-in'o Amandine Gnanguênon, esplor'ist'in'o ĉe la Institut'e for Security Studies (ISS) en Dakar'o. La kun'labor'o inter la Uni'o, la region'a'j ekonomi'a'j komun'um'o'j (Rek) kaj ili'a'j region'a'j mekanism'o'j (RM) far'iĝ'as konkur'ad'o. Laŭ tiu esplor'ist'in'o, la land'o'j hav'as bon'a'j'n kial'o'j'n ne propon'i si'n kiel volont'ul'o'j'n: “Prevent'i konflikt'o'n don'as mal'mult'e da vid'ebl'o al la politik'a'j ag'ant'o'j: mal'facil'as si'n glor'i pri efik'ec'o de prevent'a ag'ad'o, se neni'u real'e mezur'as tio'n, kio est'as evit'it'a.”

La tro mal'rapid'a evolu'o de la ARF konduk'is dek'du'o'n da reg'ist'ar'o'j lanĉ'i en 2013, kiel trans'ir'a'n struktur'o'n, la Capacité africaine de réaction immédiate aux crises (Caric) (Afrik'a Tuj'a Re'ag'o-Kapabl'o al la kriz'o'j)*. La volont'ul'a'j ŝtat'o'j mem respond'ec'as pri si'a part'o'pren'o, dev'as est'i kapabl'a'j pri'zorg'i si'a'j'n trup'o'j'n dum almenaŭ tri'dek tag'o'j kaj trov'i partner'o'j'n por transport'o, loĝistik'o kaj inform'ad'o. La cel'o est'as dispon'i pri provizor'a trup'o kapabl'a ek'ag'i en'e de mal'pli ol dek tag'o'j, kun adapt'ebl'a soldat'nombr'o, ĉerp'ant'e en rezerv'uj'o de kvin mil soldat'o'j. Tiu aranĝ'aĵ'o pov'as est'i aktiv'ig'it'a de kadr'o-ŝtat'o aŭ de ŝtat'o'grup'o, simil'e kiel okaz'as en la Eŭrop'a Uni'o. Sed la aktiv'ig'o de la Caric, sam'e kiel ĝi'a strategi'a gvid'ad'o ja de'pend'as de la gvid'organ'o'j de la Afrik'a Uni'o. Princip'e, tiu trup'o dev'us est'i funkci'pret'a komenc'e de la jar'o 2015; ĝi est'as destin'it'a integr'iĝ'i al la AAF, kiel preciz'ig'as la last'a pint'kun'ven'o de la Uni'o okaz'int'a en Malab'o (Ekvator'a Gvineo), en juni'o 2004. Kun Ugando kiel kadr'o'ŝtat'o, la Caric ebl'e unu'a'foj'e funkci'os en Sud-Sudano jam ĉi-jar'e, laŭ la general'o Katumba Wamala, stab'estr'o de la uganda arme'o.

*  Sud-Afrik'o, Alĝerio, Angolo, Etiopio, Gvineo, Maŭritani'o, Niĝero, Ugando, Sen'egal'o, Sudano, Tanzanio, Ĉado.

Tamen, s-ro Cyrille Ndayiruklye, burunda general'o task'it'a dum kvar jar'o'j pri la star'ig'o de unu el la “atend'a'j” brigad'o'j, konfes'as ke li est'as sen'iluzi'a pri decid'o'procez'o'j brems'at'a'j de kaŝ'it'a'j intenc'o'j, ĉar ĉiu land'o aŭ instituci'o privilegi'as si'a'j'n propr'a'j'n prioritat'o'j'n. Tio'n li resum'as per si'a'land'a proverb'o: “Ne akuz'u la put'o'n est'i profund'a, kiam la ŝnur'o est'as tro mal'long'a” Laŭ s-ro Gadio, se Afrik'o vol'as far'i el si'a Konsili'o de Pac'o kaj Sekur'ec'o “spec'o'n de Sekur'ec-konsili'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j je afrik'a skal'o”, ĝi dev'os “ĉerp'i el la propr'a poŝ'o” por evit'i uz'i help'o'n de la Eŭrop'a Uni'o aŭ de ali'a'j du'flank'a'j partner'o'j (kaj apart'e de Franc'uj'o).

Ankoraŭ nun, Parizo cert'ig'as minimum'a'n nivel'o'n de sekur'ec'o al la sahelaj ŝtat'o'j

Ĉio est'us pli bon'a, se la inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j akord'iĝ'us pri la esenc'a'j punkt'o'j. Ekzempl'e, koncern'e la respond'ec'o'n protekt'i, s-ro Solomon Ayele Dersso, de la ISS de Ad'is-Abebo (Etiopio), opini'as ke, konsider'ant'e la “histori'a'n mal'fid'o'n” de Afrik'o rilat'e al la ekster'land'a'j inter'ven'o'j kaj la “ĝeneral'a suspekt'em'o” koncern'e la real'a'j'n intenc'o'j'n de la land'o'j inter'ven'int'a'j en Libio en 2011, la vid'punkt'o de la Afrik'a Uni'o dev'us est'i pli bon'e en'konsider'at'a de la UN-Sekur'ec-konsili'o. Sam'e, ambaŭ ent'o'j ne hav'as sam'a'n kompren'o'n pri la ampleks'o de la inter'ven-mandat'o'j kaj pri la engaĝ'iĝ'o-regul'o'j de la pac-trup'o'j. La Uni'o, kvankam eg'e mal'pli aktiv'a, est'as pli fleks'ebl'a akcept'ant'e, krom misi'o'j de pac-re'ten'o, operaci'o'j'n de pac'o-re'star'ig'o, kaj eĉ de kontraŭ-teror'ism'o, kiel la misi'o de la Afrik'a Uni'o en Somali'o (Amisom). Dum la UN inter'ven'as nur kiam la milit'ant'a'j ŝtat'o'j engaĝ'iĝ'as en pac-procez'o, ja ĝi'a uz'o de ofensiv'a'j milit'a'j rimed'o'j est'as lim'ig'it'a je la kaz'o'j de ‘legitim'a defend'o’ kaj je taktik'a'j help'et'o'j, kiel la uz'o de helikopter'o'j en Ebur'a Bord'o en 2011 aŭ en Demokrat'a Respublik'o Kongo en 2014.

Praktik'e, la pac-re'star'ig'o de'pend'as de konfuz'a'j procez'o'j implic'ant'a'j aktiv'ad'o'n de special'a'j send'it'o'j aŭ konstant'a'j reprezent'ant'o'j de mult'a'j instituci'o'j, de ambasador'o'j kaj milit'ist'a'j ĉef'o'j, mediaci'ist'o'j, “kontakt-grup'o'j” ... sen parol'i pri la pli-mal'pli sekret'a'j konsil'ant'o'j, la facil'ig'ant'o'j kaj la per'ant'o'j. La respond'o'j al kriz'o'j est'as oft'e kun'divid'it'a'j laŭ divers'a'j formul'o'j: kun'a operaci'o (kiel en Darfuro), sub'ten'o de la UN al la Amisom, si'n'sekv'o de paralel'a'j inter'ven'o'j (“Serval” en Mali'o, “Sangaris” en Centrafrik'o), ktp. Partner'ec'o'j est'is dis'volv'at'a'j de la UN, la Afrik'a Uni'o, la Eŭrop'a Uni'o (aŭ iu'j el ties membr'o-ŝtat'o'j) por pli bon'e kun'labor'ig'i si'a'j'n trup'o'j'n. Tiu'j model'o'j hav'as evident'a'j'n avantaĝ'o'j'n, sed ankaŭ risk'o'j'n, laŭ s-ro Je'a'n-Marie Guéhenno, prezid'ant'o de la International Crisis Group (ICG): “Ĉu pov'as ekzist'i sub-region'a sen'parti'ec'a engaĝ'iĝ'o? Ĉu ekzist'as risk'o de dis'etend'o de la konflikt'o'j al tut'a region'o? En la kaz'o'j, kie eŭrop'a'j trup'o'j mal'ferm'is la voj'o'n, kiel oni cert'iĝ'u, ke la relajs'ad'o konven'e okaz'os, dum daŭr'as ne'simetri'a'j minac'o'j? Kiel cert'ig'i bon'a'n kun'ord'ig'ad'o'n inter plur'a'j komand'o-ĉen'o'j?”

Plej bon'e evident'e est'as ne ating'i la nivel'o'n de ver'a konflikt'o. Sed “la fru'a alarm'o-sistem'o ne est'as garanti'o: ni plur'foj'e mal'sukces'is”, konfes'as la gana'an'o Mohamed Ibn Chambas, estr'o de la UN-Ofic'ej'o por Okcident'a Afrik'o, kiu cit'as la ekzempl'o'n de Mali'o: “En la kaz'o de Burkino, ni al'port'is rapid'a'n respond'o'n. Kaj sci'ig'is, ke ni ne akcept'os 100%-arme'a'n puĉ'o'n. Ni post'e zorg'os pri la dis'volv'ad'o de la balot'o'j, por re'star'ig'i la legitim'ec'o'n de la reg'potenc'o...” Sam'spirit'e, la UN-diplomat'o intenc'as atent'e sekv'i la balot'o'n de la 14-15 februar'o en Niĝerio. Kaj zorg'i pri la bon'a dis'volv'ad'o de la elekt'o'j plan'at'a'j ĉi-jar'e en Tog'o, Gvineo, Gvineo-Bisaŭ'a, Etiopio, Centrafrik'o, Burundo kaj Benino.

Pli ol kvin'dek jar'o'j'n post la sen'de'pend'o'j, Parizo daŭr'e ankoraŭ cert'ig'as “plank'o'n” (= minimum'a'n nivel'o'n) de sekur'ec'o al la sahelaj land'o'j, kio ig'as s-ro'n Olakounié Gilles Yabi, eks'respond'ec'ul'o de la Okcident-afrik'a Ofic'ej'o de la ICG, dir'i ke, paradoks'e, “la inter'ven'o-sfer'o de la franc'a'j trup'o'j, kun la konsent'o de la land'o'j de la region'o, neniam est'is tiom vast'a kiel nun”. Franc'uj'o asert'as ne plu plan'i unu'flank'a'n inter'ven'o'n kaj vol'i evolu'ig'i partner'ec'o'j'n, kiu'j ebl'ig'os post'e ĝi'a'n for'ir'o'n: kun la G5, pri Sahelo; kun la Komision'o de la Ĉado-lag'o, por en'lim'ig'i Bok'o Haram; kun la kun'ord'ig'il'o'j kre'it'a'j sekv'e de la pint'kun'ven'o de Jaundeo por lukt'o kontraŭ pirat'ec'o en la Gvinea Golf'o — ĉio kun'labor'e kun la Afrik'a Uni'o. Spit'e al la ripet'at'a'j al'vok'o'j de la land'o'j de la region'o, ni evident'e ne “re'far'os la antaŭ'a'n erar'o'n de Libio, kiu'n riproĉ'as al ni la tut'a mond'o”, cert'ig'as kadr'ul'o de la franc'a ministr'ej'o pri defend'o. La franc'a ret'o de arme'a'j baz'o'j, nun re'form'at'a, est'as de nun destin'at'a sub'ten'i la “atend'a'j'n” afrik'a'j'n trup'o'j'n... kiam ili nask'iĝ'os.

Philippe LEYMARIE


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Google kaj lingv'a imperi'ism'o

Pluv'as kat'o'j kaj hund'o'j

Fru'e en decembr'o 2014, ĉiu, kiu pet'is de Google Translate la ital'a'n ekvivalent'o'n de la fraz'o “Tiu fraŭl'in'o est'as bel'a”, ricev'is strang'a'n rezult'o'n: “Questa ragazza è abbastanza”, laŭ'vort'e “Tiu fraŭl'in'o est'as sufiĉ'e.” La bel'ec'o perd'iĝ'is en la traduk'ad'o. Kiel pov'as est'i, ke tia'n erar'o'n far'u unu el la plej lert'eg'a'j maŝin'traduk'il'o'j de la mond'o, serv'o sub'ten'at'a de sen'egal'a lingv'a kapital'o el miliard'o'j da propozici'o'j? La solv'o est'as simpl'a: per pas'ig'o de la fraz'o tra la angl'a. Angl'a'lingv'e, oni pov'as traduk'i “bel'a” per “pretty”, sed “pretty” ankaŭ pov'as signif'i “sufiĉ'e”, kaj “sufiĉ'e” en la ital'a est'as “abbastanza”.

Ek'kompren'int'e ĉi tiu'n princip'o'n, oni pov'as facil'e produkt'i fraz'o'j'n ne'kutim'a'j'n kaj eĉ amuz'a'j'n. “Je pens'e que vous avez un président magnifique” (“Mi opini'as ke vi hav'as impon'eg'a'n prezid'ant'o'n”) far'iĝ'as ital'lingv'e “Pens'o che tu abbia una bella sedia”, tio est'as, “Mi opini'as ke vi hav'as bel'a'n seĝ'o'n”, ĉar “président” (prezid'ant'o) pov'as est'i traduk'it'a per “chair” (seĝ'o) en la angl'a. La uz'o de la angl'a kiel la pivot'lingv'o ĉi-manier'e est'ig'as foj'e la mal'o'n de la ver'a signif'o. Google traduk'as la ital'a'n “Hai fatto un compito terrificante” (Vi far'is fuŝ'eg'a'n labor'o'n) per “Vi far'is bon'eg'a'n labor'o'n” konform'e al la signif'o de la angl'a vort'o “terrific”. La traduk'il'o trans'form'as la idiom'aĵ'o'n “it is raining cats and dogs” (“pluv'eg'as”) en “piove gatti e cani” (“pluv'as kat'o'j kaj hund'o'j”), laŭ'vort'a traduk'o de la angl'a fraz'o kiu tamen est'as ne'kompren'ebl'a por ital'o.

Por dis'volv'i maŝin'traduk'il'o'n, est'as neces'e dispon'i grand'a'n korpus'o'n de ident'a'j tekst'o'j traduk'it'a'j el unu lingv'o al ali'a. Google est'as uson'a kompani'o kaj tial natur'e konstru'is si'a'n traduk'il'o'n sur la baz'o de tekst'a'j par'o'j de kiu'j la angl'a preskaŭ ĉiam est'as la pivot'o'lingv'o. La traduk'il'o est'as projekt'it'a tia'manier'e ke, por traduk'i el la franc'a al la ital'a, oni unu'e dev'as far'i traduk'o'n per'e de la angl'a. Ĉi tiu proced'o kre'as grav'a'n lingv'a'n bias'o'n. La lingv'o'j franc'a kaj ital'a est'as relativ'e simil'a'j. Kompar'e kun ili, la angl'a est'as tut'e ali'a lingv'o, kompakt'a kaj riĉ'a je idiom'aĵ'o'j. Ne'sufiĉ'a kompren'o de la kun'tekst'o konduk'as al mult'a'j erar'o'j. Trans'form'i iu'n esprim'o'n en la angl'a'n, kaj post'e re'trans'form'i ĝi'n en cel'lingv'o'n, est'ig'as sen'intenc'a'j'n lingv'a'j'n nov'ig'aĵ'o'j'n.

La kapric'o'j kre'it'a'j de maŝin'traduk'il'o'j ebl'e ŝajn'as est'i mal'grav'aĵ'o'j. Vast'e kon'at'a'j est'as la mal'facil'aĵ'o'j prezent'at'a'j de la maŝin'traduk'ad'o. Sekv'e, est'as tut'e antaŭ'vid'ebl'e ke la maŝin'o'j far'as erar'o'j'n. Ili'a'j erar'o'j est'as, tamen, interes'a'j; ili pri'pens'ig'as ni'n pri la specif'aĵ'o'j de ĉiu lingv'o. Kaj oni pov'as atend'i ke la traduk'o'j'n iam pli'bon'ig'os la evolu'ad'o de du'lingv'a'j tekst'a'j korpus'o'j sen la per'ad'o de la angl'a, kaj korekt'o'j far'it'a'j de la ret'um'ant'o'j mem. Ebl'e la erar'o'j menci'it'a'j en ĉi tiu artikol'o est'os jam korekt'it'a'j ĝis kiam, laŭ la kon'at'a dir'aĵ'o, “no'us mettons sous presse” (ĝis la hor'o de pres'ad'o) - fraz'o kiu'n Google traduk'as en la hispan'a'n per “vamos a presionar” (ni prem'os). Ĉu do ver'e ind'as zorg'i pri la fenomen'o?

Por kompren'i la ver'a'j'n efik'o'j'n de la angl'a kiel pivot'lingv'o, ni dev'as met'i la maŝin'traduk'ad'o'n en pli larĝ'a'n kun'tekst'o'n, nom'e tiu de la tekst'o'j kiu'j util'ig'as algoritm'o'j'n en Inter'ret'o. Ĉi tiu'j komput'il'a'j program'o'j ne nur kre'as lingv'a'j'n nov'ig'aĵ'o'j'n en la kun'tekst'o de robot'a'j traduk'o'j, sed ankaŭ est'as uz'at'a'j por aŭtomat'e verk'i gazet'ar'a'j'n artikol'o'j'n, korekt'i sintaks'e kaj semantik'e la en'hav'o'n de vikipediaj paĝ'o'j, kre'i laŭ'cel'a'j'n reklam'o'j'n, kaj optimum'ig'i la en'hav'o'n de ret'paĝ'o'j por ke serĉ'il'o'j facil'e ili'n indeks'u.

Kiel do oni pov'as disting'i inter primar'a'j lingv'a'j font'o'j produkt'it'a'j de hom'o'j sen algoritm'a per'ad'o (skrib'a'j konversaci'o'j, cifer'ec'ig'it'a'j libr'o'j, ktp) kaj sekundar'a'j lingv'a'j font'o'j kiu'j rezult'as el algoritm'a'j trans'form'o'j de primar'a'j rimed'o'j?

En mult'a'j en'ig'il'o'j, la aŭtomat'a komplet'ig'o est'as oft'a, tio est'as, la uz'ant'o tajp'as la komenc'o'n de vort'o aŭ fraz'o kaj program'o aŭtomat'e komplet'ig'as ĝi'n. Ĉi tiel, algoritm'o'j far'iĝ'is preskaŭ rutin'a'j per'il'o'j kiam oni skrib'as en'ret'e. En mult'a'j kaz'o'j, ni ĉes'is en'ig'i ni'a'n tekst'o'n per si'n'sekv'a'j liter'o'j aŭ vort'o'j: ni simpl'e elekt'as el kelk'a'j ebl'a'j komplet'ig'o'j propon'it'a'j de algoritm'o'j. Ĉi tiu form'o de skrib'ad'o kombin'as rapid'ec'o'n kaj efik'ec'o'n, precip'e kiam oni uz'as la mal'grand'a'n klav'ar'o'n de poŝ'telefon'o ĉar, por skrib'i tekst'o'n, oni nur dev'as facil'mov'e elekt'i voj'o'n tra la arb'o de konven'a'j esprim'o'j. Post kelk'a'j jar'o'j, oni ver'ŝajn'e mal'facil'e trov'os en'ig'il'o'n kiu ne uz'as ĉi tiu'n teknik'ar'o'n.

Kiel ali'a'j sekundar'a'j rimed'o'j, tekst'o'j algoritm'e kre'it'a'j per maŝin'traduk'ad'o ne nepr'e est'as tiel ident'ig'it'a'j. Mal'e, ili oft'e ŝajn'as est'i primar'a'j, natur'a'j font'o'j, kiu'j'n leg'ant'o'j ebl'e pov'us uz'i kiel model'o'n. Ret'um'ant'o, por kiu la ital'a ne est'as la de'nask'a lingv'o, ne hav'as motiv'o'n por kred'i ke la esprim'o “Piove gatti e cani” est'as erar'a. Ĉi tiu rimark'o est'as precip'e ver'a por algoritm'o'j kiu'j analiz'as la struktur'o'n de la lingv'o por art'e'far'it'e produkt'i nov'a'j'n tekst'o'j'n. Pov'as okaz'i, ke algoritm'o serĉ'ant'a primar'a'n font'o'n por optimum'ig'i si'a'j'n traduk'a'j'n kapabl'o'j'n sen'intenc'e uz'as tekst'o'n produkt'it'a'n de ali'a algoritm'o kun ĉiu'j ĝi'a'j erar'o'j.

La dis'vast'iĝ'o, per'e de Inter'ret'o, de font'o'j “infekt'it'a'j” de robot'a'j program'o'j minac'as sub'fos'i teknik'a'n struktur'o'n kiu favor'as masiv'a'j'n kvant'o'j'n da don'it'aĵ'o'j pli ol sistem'ec'a'n kvalit'a'n kontrol'o'n. Jam est'as mult'a'j ekzempl'o'j de strang'a'j esprim'o'j en la Tut-Ter'a Teks'aĵ'o. En la ret'butik'o kie Apple vend'as si'a'j'n produkt'o'j'n (Apple Stor'e), oni leg'as, ekzempl'e, la sekv'ant'a'j'n rimark'o'j'n pri aplik'aĵ'o kiu ebl'ig'as ke oni tajp'u mesaĝ'o'j'n pied'ir'ant'e: “Intuici'e uz'ebl'a, bel'a'j rezult'o'j kaj de'nov'e bon'humor'a. Dank'o'n kiu far'is la! ĝi est'as rav'a kaj rekomend'as”. Post'a rimark'o kun'divid'as la lingv'a'j'n strang'aĵ'o'j'n de la unu'a: “Ĝi help'as mi'n en'konduk'i horizontal'a'n kaj vertikal'a'n tekst'o'n, send'i SMS-mesaĝ'o'j'n, send'i ret'poŝt'aĵ'o'j'n, send'i mesaĝ'o'j'n per Tviter'o kaj Facebook ... sufiĉ'e amuz'e, mi dank'as vi'n!”

Ĉi tia'j fraz'o'j, kiu'j en'hav'as la grotesk'a'j'n tord'aĵ'o'j'n de algoritm'o'j, pov'us post'e serv'i kiel model'o'j en serv'o'j de tekst'a per'ad'o propon'ant'e, ekzempl'e, aŭtomat'e komplet'ig'i la fraz'o'n kiu'n oni tajp'as. Ne est'as ne'imag'ebl'e ke ital'o iam komenc'os propozici'o'n per “Piove” (pluv'as) kaj vid'os la propon'at'a'n “komplet'ig'o'n” “ ... gatti e cani” (kat'o'j kaj hund'o'j), esprim'o kiu probabl'e neniam est'as parol'it'a aŭ skrib'it'a en la tut'a histori'o de la ital'a lingv'o.

Tiel, la angl'a kiel lingv'a pivot'o iam pov'us part'o'pren'i proced'o'n de kreol'ig'ad'o: la form'ad'o de nov'a lingv'o sur'baz'e de trans'form'ad'o sub la influ'o de ali'a'j pli mal'nov'a'j lingv'o'j, fenomen'o kon'at'a de lingv'ist'o'j. Aktual'e, la ŝanĝ'o'j en'konduk'it'a'j de la algoritm'a per'ad'o konsist'ig'as spec'o'n de piĝin'o, lingv'o'n de kontakt'o, potencial'e efemer'a'n, inter du lingv'a'j sistem'o'j. Sed kiam nov'a generaci'o est'os el'met'at'a al ĉi tiu'j trans'form'it'a'j esprim'o'j, la nov'ig'aĵ'o'j probabl'e stabil'iĝ'os en la form'o de koher'a kaj mem'star'a lingv'o, kreol'o. Ĉi tiu evolu'ad'o pov'us rapid'ig'i la per'ad'o'n de nov'a'j en'ig'il'o'j, intim'a'j lingv'a'j protez'o'j kiu'j pov'us fort'e influ'i est'ont'a'j'n esprim'form'o'j'n.

La angl'a'lingv'a imperi'ism'o tial est'ig'as pli subtil'a'j'n efik'o'j'n ol tiu'j, kiu'j'n sugest'us pri'trakt'o'j centr'it'a'j en “la lingv'a milit'o”. La uz'o de unu'nur'a lingv'o kiel pivot'o kun'tren'as la en'konduk'o'n en ĉiu'j'n ali'a'j'n de logik'o propr'a al la pivot'lingv'o kaj tial, ne'percept'ebl'e, de specif'a'j pens'manier'o'j. Ankaŭ pov'us est'i ke ĉi tiu fenomen'o part'o'pren'os ampleks'a'n lingv'a'n trans'form'o'n en kiu la algoritm'o'j lud'os kern'a'n rol'o'n. Kvankam la angl'a funkci'as kiel pivot'o por la lingv'o'j de Eŭrop'o, ali'a'j lingv'o'j probabl'e okup'as la sam'a'n pozici'o'n en ali'a'j lingv'o'famili'o'j (ekzempl'e, la hindia). Sekv'e, establ'iĝ'as tut'mond'a traduk'ret'o funkci'ant'a per referenc'ad'o al kelk'a'j pivot'lingv'o'j.

Kiu, post kvin jar'o'j, ankoraŭ verk'os pur'a'j'n primar'a'j'n font'o'j'n sen algoritm'a per'ad'o? Kiom da temp'o pas'os antaŭ ol la unu'a'j algoritm'a'j nov'ig'aĵ'o'j far'iĝ'os rigard'at'a'j kiel natur'a'j form'o'j? Ĉi tiu'j hibrid'a'j verk'o'j neces'ig'as zorg'em'a'n stud'ad'o'n, kaj ebl'e ankaŭ la evolu'ad'o'n de nov'a lingv'ist'ik'o kiu masiv'e util'ig'os algoritm'o'j'n por pli bon'e kompren'i kaj kontrol'i la efik'o'j'n de algoritm'o'j.

Frédéric Kap'lan kaj Dan'a KIANFAR


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Kontraŭ etern'a mal'abund'o

Sub'ten'i Grek'uj'o'n

German'uj'o, apog'at'a de la plej mult'a'j eŭrop'a'j reg'ist'ar'o'j, ne akcept'as la en'potenc'iĝ'o'n en Ateno de mal'dekstr'a reg'ist'ar'o, kiu dezir'as aplik'i si'a'n program'o'n. German'uj'o vol'as uz'i si'a'n ekonomi'a'n kaj financ'a'n domin'ad'o'n por dev'ig'i Grek'uj'o'n daŭr'ig'i la politik'o'n de mal'abund'o, kiu ruin'ig'is ĝi'n.

La Grek'o'j ne bezon'as, ke oni klar'ig'u al ili la signif'o'n de la termin'o “demokrati'o”. Tamen la instru'o'j pluv'as al ili sur la kap'o'n de kiam ili en'potenc'ig'is mal'dekstr'a'n fort'o'n decid'int'a'n turn'i la dors'o'n al la politik'o'j de mal'abund'o, kiu'j de ses jar'o'j ili'n turment'as. La admon'o'j est'as al ili far'at'a'j de instru'ist'o'j kiu'j sci'as, pri kio ili parol'as. Ĉu ili ne trud'is traktat'o'j'n rifuz'it'a'j'n de popol'a voĉ'don'ad'o kaj ne'is si'a'j'n promes'o'j'n far'it'a'j'n dum la elekt'o'kampanj'o'j, tuj post si'a elekt'o? Nun ili trov'iĝ'as en fort'o'prov'o kontraŭ tiu'j, kiu'j vol'as plen'um'i tio'n, kio'n ili promes'is, kaj je kio ili kred'as. Tiu batal'o est'os des pli krud'a, ĉar tiu'j grek'o'j pov'us trans'don'i ide'o'j'n de rezist'ad'o al ali'a'j, kiu'j ĝis nun sent'is si'n en sen'pov'ec'o. Tiu al'front'iĝ'o koncern'as ja la sort'o'n de Grek'uj'o, sed ankaŭ tiu'n de la eŭrop'a demokrati'o.*

*  Vd “De Parizo ĝis Ateno, elekt'i si'a'j'n batal'o'j'n”, Le Monde diplomatique en Esperant'o, februar'o 2015.

Tuj post la venk'o de Sirizo [en kelk'a'j lingv'o'j: Syriza], ĉiu'j en Eŭrop'o ŝajn'as est'i antaŭ'e inter'konsent'int'a'j. En arog'a ton'o, Berlino, sed ankaŭ Madrido, Hag'o, Lisbon'o kaj Helsink'o klar'ig'is, ke la reĝim'ŝanĝ'o en Ateno ŝanĝ'as neni'o'n, ĉar la politik'o rifuz'at'a de la grek'o'j est'as daŭr'ig'end'a sen ajn'a modif'o. Iom mal'pli krud'e oni flustr'is la sam'o'n en Romo, Bruselo kaj Parizo: “Neces'as, opini'is ekzempl'e la franc'a ministr'o pri ekster'a'j rilat'o'j Laurent Fabi'us, harmoni'ig'i la respekt'o'n de la voĉ'o de la elekt'int'o kaj la respekt'o'n de la si'n'dev'ig'o'j de Grek'uj'o pri re'form'o'j.” Sed ĉiu'j reg'ist'ar'o'j de la Eŭrop'a Uni'o ŝajn'as kon'i nur la du'a'n term'o'n de tiu ekvaci'o. Kaj ofend'iĝ'i, kiam s-ro Aleksis Cipr'as insist'as pri la unu'a.

Kvankam izol'it'a en la Eŭrop'a Uni'o, sub'met'it'a al la atak'o'j de si'a'j kreditor'o'j kaj al'front'it'a al kont'o'j, kiu'j pli mal'bon'iĝ'as, Sirizo efektiv'e ag'as por re'honor'i vort'o'j'n, kiu'j far'iĝ'is tiel strang'a'j en la demokrati'a viv'o kiel “suveren'ec'o”, “dign'o”, “fier'o”, “esper'o”. Sed kiel ebl'as ating'i tio'n en situaci'o de konstant'a financ'a urĝ'o kiam, ĉe ĉiu inter'trakt'ad'o, neces'as ced'i. Kaj rezign'i des pli dolor'e, ĉar la instrument'o'j por sufok'i la vol'o'n de ne'obe'em'a popol'o est'as montr'at'a'j al ĉies okul'o'j kaj ĝi'a'j turment'ist'o'j ĉiam delekt'iĝ'as kiam ili detal'e pri'skrib'as si'a'n last'a'n milit'aĵ'o'n.

S-ro Cipr'as kompren'is: oni atend'as de li ke li kapitulac'u en la tut'a lini'o. Ĉar ek'de kiam li rezist'as, mobiliz'as la entuziasm'o'n de si'a popol'o, li defi'as ekonomi'a'n ord'o'n kaj ĝi'a'n prem'jak'o'n, li perturb'as la plej bon'e instal'it'a'j'n politik'a'j'n kutim'o'j'n. Ekzempl'e s-ro François Hollande bezon'is eĉ ne du'dek kvar hor'o'j'n por vojaĝ'i al Berlino kaj pied'prem'i si'a'j'n promes'o'j'n far'it'a'j'n en si'a elekt'o'kampanj'o nom'e: de'nov'e inter'trakt'i pri la eŭrop'a stabil'ec'kontrakt'o, batal'i kontraŭ si'a “ver'a kontraŭ'ul'o”, la financ'o kaj tiel sen'grumbl'e akcept'i kaj daŭr'ig'i la politik'o'n de si'a antaŭ'ul'o.

Mal'pli ol dek tag'o'j'n post la venk'o de Sirizo, la centr'a'j bank'o'j de la eŭr'o'zon'o send'is si'a'n unu'a'n pun'paf'o'n per tio, ke ili subit'e sen'ig'is la grek'a'j'n bank'o'j'n je ili'a ĉef'a kanal'o por financ'iĝ'i. Por ili tio est'is rimed'o por dev'ig'i Atenon inter'trakt'i pri inter'konsent'o kun si'a'j kreditor'o'j, ĉef'e la eŭrop'a'j ŝtat'o'j kaj la IMF, en situaci'o de urĝ'o, kaj daŭr'ig'i la program'o'n de mal'abund'o tie, kie la antaŭ'a reg'ist'ar'o ĝi'n las'is. S-ro Hollande tuj taks'is la atak'o'n de la Eŭrop'a Centr'a Bank'o (ECB) “prav'a”. Sam'e kiel la ital'a ĉef'ministr'o, s-ro Matteo Renzi. Kvankam oni neniam sci'as tre preciz'e, kie la franc'a prezid'ant'o trov'iĝ'as, almenaŭ nun klar'as, kie li ne trov'iĝ'as: kun la grek'a popol'o.

Dum la eŭrop'a ŝraŭb'prem'il'o kun'prem'as, dum la financ'merkat'o'j alt'ig'as si'a'n prem'o'n al la atena reg'ist'ar'o, la lud'regul'o'j far'iĝ'as terur'e klar'a'j. Grek'uj'o est'as sub'met'it'a al diktat'o. Inter'ŝanĝ'e kun financ'ad'o'j, kiu'j'n ĝi bezon'as, oni vol'as ke ĝi tuj decid'u la real'ig'o'n de lavang'o da dogm'a'j kaj sen'efik'a'j postul'o'j, ĉiu'j kontraŭ'a'j al la program'o de la reg'ist'ar'o: mal'alt'ig'i krom'a'n foj'o'n la pensi'o'j'n kaj la salajr'o'j'n, pli'a'n foj'o'n alt'ig'i la al'don'valor'a'n impost'o'n (Av'i), privat'ig'i dek kvar flug'haven'o'j'n, ankoraŭ pli mal'fort'ig'i la kapabl'o'n de la sindikat'o'j inter'trakt'i, uz'i la kresk'ant'a'j'n buĝet'a'j'n plus'o'j'n por re'pag'i al si'a'j kreditor'o'j, dum sam'temp'e la social'a mizer'o de ĝi'a popol'o grand'eg'as. “La ministr'o'j [de la eŭr'o'grup'o], preciz'ig'is s-ro Pierre Moscovici, eŭrop'a komisar'o pri ekonomi'a'j afer'o'j, est'is ĉiu'j unu'anim'a'j pri la fakt'o, ke ne ekzist'as alternativ'o al la postul'o de etend'o de la aktual'a program'o.” Antaŭ ol ripet'i la fam'a'n slogan'o'n de Margaret Thatcher, s-ro Moscovici, ebl'e memor'ant'e ke li est'as membr'o de parti'o social'ist'a, tamen preciz'ig'is: “Tio'n, kio'n ni vol'as, est'as help'i al la grek'a popol'o”.* Ĝi'n help'i, sed mal'permes'ant'e al ĝi far'i i'o'n ali'a'n ol daŭr'ig'i la politik'o'n de mal'abund'o, kiu ruin'ig'is ĝi'n.

*  Respektiv'e cit'it'a de Les Echos, Parizo, 17-a de februar'o 2015, kaj demand'it'a de Europe 1, 12-a de februar'o 2015.

Grek'uj'o, sci'ig'as ĝi'a financ'ministr'o Janis Varufakis, est'as “decid'int'a ne est'i traktat'a kiel ŝuld'o'koloni'o, kies destin'o est'as sufer'i.”* La defi'o est'as pli ol la rajt'o de popol'o elekt'i si'a'n sort'o'n, eĉ se tiel delikat'a arbitraci'ul'o kiel la german'a financ'ministr'o, s-ro Wolfgang Schäuble, opini'as, ke ĝi “elekt'is reg'ist'ar'o'n, kiu ag'as iom mal'respond'ec'e”.* Ĉar la demand'o tem'as ankaŭ pri la ebl'ec'o de ŝtat'o el'ir'i el detru'a'j strategi'o'j anstataŭ sever'ig'i ili'n ĉiu'foj'e kiam ili fiask'as.

*  The New York Times, 17-an de februar'o 2015.
*  Inter'parol'ad'o kun la german'a publik'a radi'o Deutschlandfunk, 16-an de februar'o 2015.
La du'dek sep murd'ist'o'j de la esper'o

De Kiam La eŭrop'a'j instituci'o'j okup'iĝ'is pri Grek'uj'o kaj sub'met'is la plej deprim'it'a'n ekonomi'o'n de la Uni'o al la politik'o de plej drast'a mal'abund'o, kia'n bilanc'o'n ili pov'as prezent'i? Tiu'n, kiu'n oni pov'is atend'i kaj kiu est'is ceter'e ankaŭ anonc'it'a: ŝuld'o'n kiu ne ĉes'as kresk'i, dis'fal'ant'a'n aĉet'pov'o'n, sen'fort'a'n kresk'o'n, kresk'eg'ant'a'n sen'labor'ec'o'n. Sed ne grav'as, la eŭrop'a gramofon'o ne ĉes'as ripet'i: “Grek'uj'o dev'as respekt'i si'a'j'n engaĝ'iĝ'o'j'n!” (vid'u la artikol'o'n sur paĝ'o 4). Skler'oz'a en si'a'j cert'ec'o'j, la sankt'a alianc'o rifuz'as eĉ aŭd'i la prezid'ant'o'n de Uson'o, kiam li klar'ig'as, en si'a analiz'o apog'at'a de arme'o da ekonomik'ist'o'j kaj histori'ist'o'j: “Oni ne pov'as daŭr'e prem'i land'o'j'n en depresi'o. En iu moment'o neces'as strategi'o de kresk'o por pov'i re'pag'i si'a'j'n ŝuld'o'j'n.”*

*  S-ro Barack Obama, demand'it'e de Cable News Network (CNN), la 1-an de februar'o 2015.

La ekonomi'a kolaps'o, kiu'n Grek'uj'o sufer'is jam de ses jar'o'j, kompar'ebl'as al tiu, kiu'n kvar jar'o'j da milit'a'j detru'o'j kaj da ekster'land'a okup'ad'o trud'is al Franc'uj'o dum la unu'a mond'milit'o.* Per tio kompren'ebl'as, ke la reg'ist'ar'o de s-ro Cipr'as ĝu'as en si'a land'o, inkluziv'e de la dekstr'ul'o'j, grand'eg'a'n popol'a'n apog'o'n ĉiu'foj'e kiam ĝi rifuz'as daŭr'ig'i tiom detru'a'n politik'o'n. Kaj ke ĝi ne vol'as trans'viv'i “kvazaŭ drog'ul'o kiu atend'as si'a'n ven'ont'a'n doz'o'n”.* Ve! Sirizo hav'as mal'pli da apog'o ali'lok'e. Iom'et'e kiel en la roman'o de Agatha Christie La krim'o de la Orient-ekspres'o, enket'i pri la eventual'a'j murd'ist'o'j de la grek'a esper'o signif'us pri'demand'i ĉiu'j'n eŭrop'a'j'n reg'ist'ar'o'j'n. Kaj unu'a'vic'e German'uj'o'n: la disciplin-regul'o'j, kiu'j fiask'is, est'as ĝi'a'j; ĝi vol'as dis'prem'i la popol'o'j'n, kiu'j rifuz'as sufer'i ili'n sen'fin'e, ĉef'e se ili est'as mediterane'a'j.* Kun Hispan'uj'o, Portugal'uj'o, Irlando, la motiv'o de la krim'o est'as ankoraŭ pli mal'ind'a. La loĝ'ant'ar'o'j de tiu'j land'o'j hav'us ver'e ĉi'a'n interes'o'n por ke la fer'a man'o de mal'abund'o fin'e ĉes'u ili'n dis'prem'i. Sed ili'a'j reg'ist'ar'o'j tim'as, precip'e kiam ĉe ili mal'dekstr'a fort'o minac'as ili'n, ke ŝtat'o fin'e pruv'as, ke oni pov'as rifuz'i laŭ'ir'i “voj'o'n signal'iz'it'a'n, voj'o'n kon'at'a'n, voj'o'n kon'at'a'n de la merkat'o'j, sam'e kiel de la instituci'o'j kaj de ĉiu'j eŭrop'a'j aŭtoritat'ul'o'j”, ĝust'e tiu'n, pri kiu s-ro Michel Sapin, la franc'a financ'ministr'o, asert'as, ke oni dev'as “esplor'i ĝi'n ĝis'fin'e”.* Eventual'a eskap'o de Ateno el la danĝer'o pruv'us, ke ĉiu'j ĉi reg'ist'ar'o'j voj'erar'is tiom, ke ili sufer'ig'is si'a'j'n popol'o'j'n sen'util'e.

*  Sur baz'o de 100 en la jar'o 1913, la franc'a naci'a produkt'o fal'is al 75,3 en 1919 (Je'a'n-Paul Barrière, La Franc'e au XXe siècle. Hachette, Parizo, 2000. La uson'a ekonomik'ist'o Paul Krugman si'a'vic'e montr'is en la New York Times de la 17-a de februar'o 2015, ke Grek'uj'o perd'is 26 el'cent'o'j'n da si'a mal'net'a en'land'a produkt'o inter 2007 kaj 2009, kontraŭ 29 el'cent'o'j en la kaz'o de German'uj'o inter 1913 kaj 1919.
*  Inter'parol'ad'o kun s-ro Varufakis, Le Mond'e, 3-an de februar'o 2015.
*  De la jar'o 1997, German'uj'o trov'iĝ'is tamen ok'foj'e en procedur'o de la eŭrop'a'j instanc'o'j pro eksces'a deficit'o, Franc'uj'o dek unu foj'o'j'n.
*  “Kun'ven'o de la eŭr'o'grup'o pri Grek'uj'o (Bruselo, 16-an de februar'o 2015)”, Konstant'a reprezent'ej'o ĉe la Eŭrop'a Uni'o, www.rpfrance.eu.

Fakt'e ĉiu sci'as, ke escept'e se oni sukces'as el ŝton'o sang'o'n suĉ'i la grek'a ŝuld'o est'os neniam re'pag'it'a. Kial ne ebl'as ankaŭ kompren'i, ke ekonomi'a strategi'o de Sirizo, financ'i urĝ'a'j'n social'a'j'n el'spez'o'j'n per decid'a batal'o kontraŭ impost'a'j fraŭd'o'j, pov'us fin'e apog'i si'n sur jun'a politik'a fort'o, popular'a, decid'it'a, de'ven'a el la soci'a'j mov'ad'o'j, sen la pas'int'a'j kompromit'iĝ'o'j. Kvankam la voj'o ne est'as “signal'iz'it'a”, ĝi est'as tamen plan'it'a. Kaj la est'ont'ec'o, mal'cert'a, pens'ig'as pri tio, kio'n la filozof'in'o Simone Weil skrib'is pri la labor'ist'a'j strik'o'j de juni'o 1936 en Franc'uj'o: “Neni'u sci'as, kiel la afer'o'j turn'iĝ'os. Oni dev'as tim'i plur'a'j'n katastrof'o'j'n. [...] Sed neni'a tim'o esting'as la ĝoj'o'n vid'i tiu'j'n, kiu'j ĉiam, laŭ'difin'e, mal'lev'as la kap'o'n, lev'i ĝi'n alt'e'n. [...] Kio ajn pov'us post'e okaz'i, oni almenaŭ hav'os tio'n. Fin'e, por la unu'a foj'o, kaj por ĉiam, ĉirkaŭ tiu'j ĉi pez'a'j maŝin'o'j flirt'as ali'a'j memor'o'j ol la silent'o, la dev'ig'o, la sub'met'iĝ'o.”* La batal'o de la grek'o'j est'as universal'a. Jam ne sufiĉ'as, ke ni'a'j bon'dezir'o'j akompan'as ĝi'n. La solidar'ec'o, kiu'n ĝi merit'as, dev'as trans'form'iĝ'i en ag'o'j'n. La temp'o urĝ'as.

*  Simone Weil, “La vi'e et la grève des ouvrières métallos” [S. W.: “La viv'o kaj la strik'o de la metal'labor'ist'in'o'j”], Oeuvres complètes. Ecrits historiques et politiques, vol. II, Gallimard, Parizo, 1991.

Serge HALIMI.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

De Maidan ĝis Minsk'o, land'o en plen'a dis'venk'iĝ'o kaj konfuz'o

Ukrain'uj'o inter milit'o kaj pac'o

La fal'o de la varm'eg'a batal'ej'o Debalcevo ruin'ig'as la esper'o'j'n re'konker'i la teritori'o'j'n kontraŭ la ribel'ant'o'j de Donbas-region'o. Post unu jar'o da mal'venk'o'j, la ukrainaj reg'ant'o'j dev'is akcept'i nov'a'j'n inter'konsent'o'j'n en Minsk'o. Sed la perspektiv'o de daŭr'ig'ebl'a politik'a solv'o, si'n apog'ant'e sur la respekt'o de mal'pli'mult'o'j kaj dialog'o kun Moskvo, ŝajn'as mal'proksim'a.

Dum en orient'a Ukrain'uj'o la milit'o re'far'iĝ'is ofensiv'a en januar'o, la du'a'j inter'konsent'o'j de Minsk'o aper'as kiel frukt'o de diplomati'a'j klopod'o'j last'minut'e entrepren'it'a'j. Neces'is ja la tut'a pez'o de la franc'a-german'a par'o por don'i nov'a'n ŝanc'o'n al pac'o. La el'vok'o de Vaŝington'o pri ebl'a liver'ad'o de modern'a'j arm'il'o'j al la ukrain'an'o'j konduk'is Parizon kaj Berlinon plej alt'nivel'e lanĉ'i iniciat'o'n cel'e for'ŝov'i ver'a'n risk'o'n de laŭ'grad'a konflikt-akr'ig'o kun Rus'uj'o.

Preskaŭ dek ses hor'o'j da inter'trakt'ad'o neces'is por la reprezent'ant'o'j de la “Normandi'o-format'o*” - la franc'a prezid'ant'o François Hollande, la german'a kancelier'in'o Angel'a Merkel, la ukraina ĉef'ministr'o Petro Poroŝenko kaj la rus'a prezid'ant'o Vladimir Putin — kun'ven'int'a'j la 12-an de februar'o en la belorus'a ĉef'urb'o por trov'i kompromis'o'n. En'hav'ant'e dek tri punkt'o'j'n kaj unu al'don'a'n not'o'n, la inter'konsent'o'j de Minsk-2 rest'as simil'a'j al tiu'j de Minsk-1, sub'skrib'it'a'j la 5-an de septembr'o 2014, far'e de la respons'ul'o'j de Rus'uj'o, Ukrain'uj'o kaj la mem'proklam'it'a'j respublik'o'j*.

*  Referenc'e al la diplomati'a renkont'iĝ'o, kiu okaz'is la 6-an de juni'o 2014 inter la kvar gvid'ant'o'j, marĝen'e de la ceremoni'o'j memor'e al la el'ŝip'iĝ'o en Normandi'o dum la du'a mond'milit'o.
*  Tiu'n inter'konsent'o'n komplet'ig'as memorand'o sub'skrib'it'a la 19an de septembr'o 2014 de la sam'a'j parti'o'j.

La eŭrop'an'o'j pen'is re'hav'i kun Rus'uj'o dialog'o'n tro long'e neglekt'it'a'n. La hodiaŭ'a'j mal'facil'aĵ'o'j hav'as si'a'j'n radik'o'j'n en long'a for'est'o de kun'ord'ig'ad'o front'e al la problem'o'j met'it'a'j de ili'a'j “komun'a'j najbar'o'j” (Armen'uj'o, Azerbajĝano, Belorus'uj'o, Kartvel'uj'o, Moldavio, Ukrain'uj'o), kiu'j'n la ukraina kriz'o nur pli'profund'ig'is. En maj'o 2009, la Eŭrop'a Uni'o lanĉ'is si'a'n orient'a'n partner'ad'o'n, iniciat'e de Pollando kaj Sved'uj'o, du ŝtat'o'j, kiu'j hav'as histori'e mal'glat'a'j'n rilat'o'j'n kun Rus'uj'o.

Tiu partner'ad'o cel'as star'ig'i liber'merkat'a'n zon'o'n jam fin'e de 2015*, eksklud'ant'e ĉi'a'n ali'a'n inter'konsent'o'n kun Moskvo, kiu tamen kun'hav'as kun tiu'j ŝtat'o'j norm'o-sistem'o'n kaj viv'grav'a'j'n komerc'a'j'n rilat'o'j'n*. Front'e al tiu iniciat'o, Moskvo el'star'ig'is la Eŭr'o'azi'a'n Ekonomi'a'n Uni'o'n, de kiu Ukrain'uj'o est'as laŭ'plan'e la ŝlos'il'a element'o.*. Rus'uj'o zorg'iĝ'as pro tio, ke land'o'j, kun kiu'j ĝi tra'viv'is komun'a'n histori'o'n strategi'e al'proksim'iĝ'as de la Nord-Atlantik'a Traktat'o-Organiz'o (NATO) kaj ekonomi'e fand'iĝ'as en la muld'il'o de la Eŭrop'a Uni'o. Tial ĝi sam'temp'e postul'is “zon'o'n de privilegi'it'a'j interes'o'j”, kiu'n la eŭrop'an'o'j kaj Uson'o rifuz'is re'kon'i. Orient'a najbar'o de la Eŭrop'a Uni'o kaj “proksim'a ekster'land'o” de Rus'uj'o, Ukrain'uj'o trov'iĝ'is en pozici'o de geopolitik'a “kvar'on'um'o”, kiu ekscit'is ĝi'a'n teritori'a'n du'polus'ec'o'n orient'a-okcident'a'n.

*  Star'ig'o de liber'merkat'a zon'o inter Ukrain'uj'o kaj la Eŭrop'a Uni'o est'as plan'at'a por la 31-an de decembr'o 2015.
*  Vd Juli'e'n Vercueil, “La ekonomi'a'j radik'o'j de la ukraina kriz'o”, Le Monde diplomatique en esperant'o, juli'o 2014.
*  Vd Je'a'n Radvanyi, “Moscou entre jeux d’influenc'e et démonstration de forc'e”, Le Monde diplomatique, maj'o 2014.
Sub la prem'o de dis'fal'o

Tiu lukt'o por la influ'pov'o prepar'is kriz'o'n, kies akcel'ad'o konduk'is al la milit'o en Donbas-region'o. Est'as nun mal'facil'e mal'supr'e'n'ir'i la ŝtup'o'j'n de la laŭ'grad'a konflikt-akr'iĝ'o. Eŭrop'an'o'j kaj Uson'an'o'j gard'as en memor'o la puĉ'o'n de la aneks'ad'o de Krimeo la 16-an de mart'o 2014 — kiu kaŭz'is la unu'a'n ond'o'n de sankci'o'j — sed Moskvo konsider'as, ke la decid'a punkt'o est'is la reĝim-ŝanĝ'o de la 23-a de februar'o 2014. Du tag'o'j'n antaŭ'e, dank'e al la mediaci'o de la eŭrop'an'o'j kaj ĉe'est'e de reprezent'ant'o de Rus'uj'o, inter'konsent'a dokument'o pri la kriz-el'ir'o est'is el'labor'it'a inter s-ro Viktor Janukoviĉ kaj la ĉef'o'j de la ukraina opozici'o. Plan'ant'e inter'ali'e re'ven'o'n al parlament'a reĝim'o kaj fru'ig'it'a'n prezid'ant'a'n elekt'o'n, la inter'konsent'o est'as kun'sub'skrib'it'a de la german'a'j kaj pol'a'j ministr'o'j pri ekster'land'a'j afer'o'j, s-ro'j Frank-Walter Steinmeier kaj Radoslav Sikorski. Malgraŭ tio, la morgaŭ'o'n s-ro Janukoviĉ rifuĝ'as en Rus'uj'o'n; kaj la 23-an de februar'o, s-ro Aleksandro Tourchinov, prezid'ant'o de la Rad'a (ukraina Parlament'o), est'as nom'um'it'a provizor'a prezid'ant'o. Rus'uj'o riproĉ'as al la eŭrop'a'j garanti'ul'o'j de la inter'konsent'o de la 21-a de februar'o, ke ili ne nur rezign'is pri ĝi'a aplik'o, sed ankaŭ ke ili post'e don'is si'a'n garanti'o'n al puĉ'o.

Decid'a kriz'o-turn'o okaz'as la 17-an de juli'o kiam civil'a aviad'il'o de la Malaysia Airlines est'as paf'fal'ig'it'a super la Donbas-teritori'o: tiu dram'o ek'est'ig'as nov'a'n ond'o'n de sankci'o'j, cel'ant'a'j ĉi-foj'e la rus'a'n ekonomi'o'n. En aŭgust'o, la help'o de “volont'ul'o'j” kaj la rus'a asist'ad'o sav'as la separ'ist'o'j'n de Donbaso el ŝajn'e ne'evit'ebl'a milit'a mal'venk'o.

La sukces'o de la kontraŭ-ofensiv'o gvid'at'a post'e de la ribel'ant'o'j de la popol'a'j respublik'o'j de Donecko (DNR) kaj Lugansko (LNR) konduk'as la parti'o'j'n kun'ven'i en la belorus'a ĉef'urb'o kaj adopt'i, la 5-an de septembr'o 2014, la unu'a'j'n inter'konsent'o'j'n de Minsk'o. Sed la milit'o nur iom mal'varm'iĝ'is, ĉar neni'u el la parti'o'j kontent'iĝ'is: zon'o kun kvin milion'o'j da ukrainoj eskap'is la aŭtoritat'o'n de Kievo, kaj la ribel'ant'a'j teritori'o'j ne hav'is ekonomi'a'n est'ont'ec'o'n, pro mank'o de al'ir'ebl'o al la haven'o Mariupol, ĉe la Azov'a mar'o, aŭ de mastr'um'o de la fer'voj'a voj'nod'o de Debalcevo, situ'ant'a mez'e inter Donecko kaj Lugansko*. For'est'o de real'a kontrol'ad'o de tiu'j inter'konsent'o'j ebl'ig'is la re'komenc'o'n de la milit'o, kiu akr'iĝ'is ĉirkaŭ tiu'j grav'a'j punkt'o'j kaj sur la flug'haven'o de Donecko.

*  Vd Laurent Geslin kaj Sébastien Gobert, “Ukrain'uj'o pli divid'it'a ol iam ajn antaŭ'e — antaŭ grav'a'j decid'o'j”, Le Monde diplomatique en esperant'o, decembr'o 2014.

La inter'konsent'o'j “Minsk-2” est'as rezult'o de la eŭrop'a'j tim'o'j, tiom pri grav'a konflikt'o sur la kontinent'o, kiom pri la arme'a, politik'a kaj ekonomi'a dis'fal'o, kiu minac'as Ukrain'uj'o'n. Sub la prem'o de la anonc'it'a katastrof'a mal'venk'o ĉe Debalcevo, kie est'is ĉirkaŭ'at'a'j ses ĝis ok mil ukrainaj soldat'o'j en la moment'o de la inter'trakt'ad'o, la prezid'ant'o Poroŝenko dev'is elekt'i inter: ĉu daŭr'e perd'i la milit'o'n, ĉu sub'skrib'i la dokument'o'n. En la sekv'ant'a'j hor'o'j, la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF) al'pag'is nov'a'n help'o'n - 17,5 miliard'o'j da dolar'o'j. Por Rus'uj'o, Minsk-2 est'is okaz'o agnosk'ig'i la romp'iĝ'o'n de Ukrain'uj'o laŭ'long'e de la batal-ĉes'ig'a lini'o kaj aper'i kiel la sol'a ag'ant'o kapabl'a akcept'ig'i kompromis'o'n al la ribel'ant'o'j. Hav'ant'e la pov'o'n ĉiu'moment'e modif'i la fort'o-ekvilibr'o'n sur la teren'o, kaj ricev'int'e special'a'n status'o'n por la orient'a'j region'o'j, Moskvo don'as al si avantaĝ'o'n por evit'i ke Ukrain'uj'o al'iĝ'u al NATO, sam'e kiel en la “glaci'it'a'j konflikt'o'j” de Transnistrio kaj Kartvel'uj'o (vid'u artikol'o'n.... )

La unu'a cel'o de la inter'konsent'o'j rest'as trud'i — kvankam plej skeptik'e — ĉes'ig'o'n de la batal'o'j. Ĝi pov'os daŭr'i nur kun la re'tir'ad'o de la pez'a artileri'o. La retro'ir'o-distanc'o dev'as est'i mezur'it'a ek'de la front'lini'o de la 10-a de februar'o 2015 por la ukraina arme'o sed ek'de tiu de la 19-a de septembr'o por la ribel'ant'o'j. La kontrol'ad'o'n de la batal'ĉes'o kaj de la re'tir'ad'o de la pez'a'j arm'il'o'j dev'as far'i la observ'ant'o'j de la Organiz'o por Sekur'ec'o kaj Kun'labor'o en Eŭrop'o (OSKE), kies person'ar'o pas'as de du'cent kvin'dek al tri'cent kvin'dek hom'o'j. La sukces-ŝanc'o'j de Minsk-2 rest'as lim'ig'it'a'j, ĉar neni'u el la milit'ant'o'j ating'is si'a'j'n cel'o'j'n: Kievo ne sukces'is re'hav'i si'a'n suveren'ec'o'n super la teritori'o'j ten'at'a'j de la separ'ist'o'j; la ribel'ant'o'j ne sukces'is firm'ig'i sufiĉ'a'n teritori'a'n domin'ad'o'n, kiu pov'us respond'i al la oblast (= region'o) de Donecko kaj de Lugansko, neces'a'n por la apog'o de ili'a'j sen'de'pend'iĝ'a'j postul'o'j. El tio font'as la tim'o, ke jam tuj post la sub'skrib'o de la inter'konsent'o'j, okaz'os nov'a'j tre intens'a'j batal'o'j ĉirkaŭ Mariupolo.

La inter'konsent'o'j krom'e pek'as pro aranĝ'o'j konkret'e mal'facil'e aplik'ebl'a'j sur'lok'e, kaj pro la mal'fort'ec'o de la kontrol-mekanism'o'j. Ne ebl'as forges'i la sang'o-prez'o'n, por la soldat'o'j, kiu'j batal'is de septembr'o por defend'i aŭ pren'i mal'pli ol mil kvadrat'a'j'n kilo'metr'o'j'n. La daŭr'ig'ebl'o de la batal'ĉes'o est'as des pli ne'cert'a, ke la dokument'o plan'as neniu'n sen'arm'il'a'n zon'o'n. Tiu ankaŭ ne plan'as aranĝ'o'j'n/ iniciat'o'j'n favor'e al star'ig'o de inter'a fort'o, kies konsist'o est'us konduk'int'a al nov'a disput-tem'o inter rus'o'j, ukrainoj, separ'ist'o'j kaj eŭrop'an'o'j. La re'tir'iĝ'o de la ekster'land'a'j element'o'j, la dung'o'soldat'o'j kaj la “ne'laŭ'leĝ'a'j grup'o'j” el la ukraina teritori'o rest'as tre mal'facil'e aplik'ebl'a kaj ricev'is neniu'n ag'o-kalendar'o'n. Kiel observ'ant'o de la OSKE sukces'os disting'i ribel'ant'o'n el Donecko de rus'a “volont'ul'o”, ambaŭ ja est'as perfekt'a'j rus'o'parol'ant'o'j? Krom'e, la batalion'o'j de kroat'a'j, pol'a'j aŭ balt'a'j milic'an'o'j, el kiu'j kelk'a'j est'as financ'at'a'j de oligarĥ'o'j, operaci'as sur'lok'e kun la ukraina arme'o, sed tut'e ne perfekt'e obe'as al Kievo.

Minsk-2 ceter'e est'os ver'ŝajn'e mal'facil'e akcept'ebl'a de la Rad'a, kie la ukrainaj deput'it'o'j dev'as antaŭ la 14-a de mart'o adopt'i rezoluci'o'n pri la lim'ig'o de la Donbas-teritori'o koncern'at'a de special'a status'o. Tia rezoluci'o est'is voĉ'don'it'a la 16-an de septembr'o 2014, sed neniam aplik'at'a. Kadr'e de la mal'centraliz'ad'o, kiu don'us al tiu'j teritori'o'j form'o'n de lingv'a, ekonomi'a kaj sekur'ec'a aŭtonom'ec'o, tiu status'o ebl'ig'us la kre'ad'o'n de propr'a'j polic-fort'o'j. Rilat'e tiu'n punkt'o'n, la politik'a dialog'o aper'as mal'facil'a, sam'e inter la milit'ant'o'j kiel en'e de la ukraina reg'ist'ar'o, kie la plej milit'em'a'j, not'ind'e la ĉef'ministr'o Arsen'i Jacenjuk kaj la ministr'o pri intern'a'j afer'o'j Arsen'i Avakov, ankoraŭ al'vok'as al komplet'a venk'o super la separ'ist'o'j. Tuj post la sub'skrib'o de Minsk-2, voĉ'o'j lev'iĝ'is en Kievo por kritik'i la dokument'o'n, apart'e tiu de la estr'o de la ekstrem'dekstr'a parti'o Praviy Sektor (“dekstr'a sektor'o”), s-ro Dmytro Jaroch, kiu deklar'is ne re'kon'i la inter'konsent'o'j'n, kaj tiu de la ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, s-ro Pavlo Klimkin, kiu asert'is ke Ukrain'uj'o neniel est'as dev'ig'it'a konduk'i konstituci'a'n re'form'o'n, nek konced'i pli grand'a'n aŭtonom'ec'o'n al Donbaso. Krom'e, dum s-ro Poroŝenko memor'ig'is, tuj post la adopt'o de Minsk-2, ke la federaci'iĝ'o de Ukrain'uj'o ne est'as sur la tag'ord'o, la ribel'ant'o'j si'a'flank'e daŭr'ig'as postul'i sen'de'pend'o'n.

La gas-demand'o embusk'as

Al la politik'a'j mal'facil'aĵ'o'j al'don'iĝ'as ekonomi'a'j defi'o'j. Ukrain'uj'o engaĝ'iĝ'is pag'i la kost'o'j'n de re'konstru'o de la zon'o'j detru'it'a'j de la milit'o kaj re'star'ig'i la trans'pag'o'n de la social'a'j pag'o'j inter'romp'it'a'n iniciat'e de s-ro Poroŝenko en novembr'o 2014. Post recesi'o je 8,2% en 2014 kaj kun preskaŭ 25% inflaci'o, Ukrain'uj'o mal'facil'e pov'os el'ten'i tiu'n ŝarĝ'o'n.

Kvankam la ĉef'a dokument'o de la Minsk-3-inter'konsent'o'j ripet'as mult'a'j'n erar'o'j'n de Minsk-1, la komun'a deklar'o*, kiu ĝi'n akompan'as, las'as vid'i kelk'a'j'n pozitiv'a'j'n punkt'o'j'n. Rus'uj'o, Eŭrop'a Uni'o kaj Ukrain'uj'o engaĝ'iĝ'as labor'i pri la gas-demand'o, kiu de'nov'e met'iĝ'os ek'de la 1-a de april'o 2015 kaj la fin'o de la “vintr'a pak'aĵ'o*”. La ekonomi'a sav'ad'o pov'us tiam far'iĝ'i teren'o por al'proksim'iĝ'o kaj kun'labor'o. Ali'flank'e, la eŭrop'an'o'j ŝajn'as pren'i en konsider'o'n la rus'a'j'n zorg'o'j'n nask'it'a'j'n el la sub'skrib'o de la liber'komerc'a'j inter'konsent'o'j inter la Eŭrop'a Uni'o kaj Ukrain'uj'o. La re'kon'o, en la al'don'a'j punkt'o'j de Minsk-2, de la lingv'a mem'determin'o de part'o de Donbaso, kaj de la rajt'o de tiu'j teritori'o'j evolu'ig'i kun'labor'ad'o'n kun Rus'uj'o, atest'as ankaŭ pri la konstru'o, ankoraŭ tim'em'a, de politik'a solv'o.

*  Aneks'o n-ro 2 de la 2202-a rezoluci'o de la Sekur'ec-Konsili'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j.
*  Sub'skrib'it'a fin'e de oktobr'o 2014, tiu inter'konsent'o valid'as de la 1-a de novembr'o 2014 ĝis la 31-a de mart'o 2015. Ukrain'uj'o antaŭ'pag'as si'a'n konsum'o'n de la ven'ont'a monat'o kaj engaĝ'iĝ'as re'pag'i al Rus'uj'o ĉirkaŭ tri miliard'o'j'n da dolar'o'j da ne'pag'it'a'j ŝuld'o'j.

La batal-ĉes'o pov'os instal'iĝ'i se la plej radikal'a'j ukrain'ist'a'j batalion'o'j evit'as provok'aĵ'o'j'n, kaj se Moskvo sukces'as brems'i la tent'o'j'n de la separ'ist'o'j sur'lok'e etend'i si'a'n avantaĝ'o'n. La respekt'o de la politik'a'j aspekt'o'j de la inter'konsent'o'j dev'ig'as precip'e Kievon. La Eŭrop'a Uni'o pov'us prem'i al la Rad'a por help'i la prezid'ant'o'n Poroŝenko ek'funkci'ig'i mal'facil'a'n procez'o'n, kiu risk'as met'i li'n en fals'a'n kaj danĝer'a'n situaci'o'n rilat'e al li'a'j balot-promes'o'j kaj al part'o de li'a reg'ist'ar'o. Ne'ĉe'est'int'a en la inter'trakt'ad'o kaj nun tent'at'a alt'ig'i la postul'o'j'n, Vaŝington'o dispon'as pri lev'il'o'j super la ukraina Parlament'o, not'ind'e tra la ĉef'ministr'o Jacenjuk, kaj pov'us kontribu'i al la aplik'ad'o de la inter'konsent'o'j. Tiu'j potenc'a'j land'o'j est'os kuraĝ'ig'at'a'j de la 2202-a rezoluci'o de la Sekur'ec-Konsili'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, prezent'it'a de Rus'uj'o kaj unu'anim'e adopt'it'a la 17-an de februar'o. Postul'ant'e la plen'a'n aplik'ad'o'n de la Minsk-inter'konsent'o'j, tiu tekst'o re'asert'as si'a'n al'lig'it'ec'o'n al la “plen'a respekt'o de la suveren'ec'o kaj la teritori'a integr'ec'o de Ukrain'uj'o”. Ja diskret'a manier'o fakt'e konfirm'i la aneks'ad'o'n de Krimeo.

Igor DELANOË


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Frost'ig'it'a konflikt'o sur fon'o de orient'a-okcident'a konkurenc'o

De Ĉednestrio ĝis Donbaso, la histori'o ripet'iĝ'as

Dum la reg'ist'ar'o'j de Ukrain'uj'o kaj Moldav'uj'o rev'as pri Okcident'o, et'a opozici'a respublik'o, ĉirkaŭ'at'a de tiu'j du land'o'j, ne kun'divid'as ili'a'j'n aspir'o'j'n. Eĉ sen inter'naci'a agnosk'o, Ĉednestrio ĝen'as la okcident'a'j'n projekt'o'j'n de du'dek du jar'o'j, pet'ant'e la konsent'o'n de Rus'uj'o por ĉiu solv'o. Tiu “frost'ig'it'a konflikt'o” pri'lum'as la kern'a'n demand'o'n de la batal'o'j en Donbas-region'o.

“Al La Est'ont'o kun Rus'uj'o.” En Tiraspol, ĉef'urb'o de Ĉednestrio, aŭ Ĉednestria Moldav'a Respublik'o, la bunt'a afiŝ'o de la Eŭrazi'a Ekonomi'a Uni'o okup'as la tut'a'n long'o'n de trole'bus'o. La frap'fraz'o skrib'it'a en la rus'a, la ĉef'a oficial'a lingv'o de tiu teritori'o, star'as super bild'o de lok'a famili'o: patr'o, patr'in'o kaj infan'o rigard'as plen'a'j je esper'o al la siluet'o de Kreml'o, protekt'a fortres'o. La pasaĝer'o'j ŝajn'as en'ir'i kaj el'ir'i el la afiŝ'o. La trole'bus'o baldaŭ mal'aper'as ĉe la fin'o de la ĉef'a strat'o de la urb'o, avenu'o de la 25-a de oktobr'o. La dat'o de la rus'a revoluci'o de 1917.

La aneks'ad'o de Krimeo, far'e de la rus'a federaci'o en mart'o 2014, vek'is la interes'o'n al la “frost'ig'it'a'j konflikt'o'j” de'ven'ant'a'j de la kre'ad'o de plur'a'j secesi'a'j kaj ne agnosk'it'a'j ŝtat'o'j okaz'e de la dis'er'iĝ'o de Sovet'a Uni'o. Kelk'a'j koment'ist'o'j el'vok'is la ebl'ec'o'n, ke Rus'uj'o aneks'os en sam'a elan'o Abĥazujon, Sud-Osetujon kaj Ĉednestrion, re'ag'e al la asoci'o-inter'konsent'o'j sub'skrib'it'a'j kun la Eŭrop'a Uni'o en juni'o 2014, far'e de Kartvel'uj'o, Moldav'uj'o kaj Ukrain'uj'o. Rus'uj'o zorg'e evit'is etend'i la aneks'ad'o'j'n, eĉ se la koncern'a'j loĝ'ant'ar'o'j ver'ŝajn'e ne kontraŭ'us. Jam en 2006, 98% de la voĉ'don'ant'o'j de Ĉednestrio jes'is per referendum'o al “eventual'a integr'ad'o en Rus'uj'o'n”. Eĉ se tiu voĉ'don'ad'o est'is organiz'it'a sen ver'a debat'o de s-ro Igor Smirnov, la tiam'a“prezid'ant'o” de tiu teritori'o, kiu en'hav'as du'on'milion'o'n da loĝ'ant'o'j, tiu opini'o ŝajn'as larĝ'e komun'a.

Kiam oni trans'ir'as la Dnestr'o'n por ir'i sur ĝi'a'n orient'a'n bord'o'n, ne mal'oft'e la kontrol'ej'o'j est'as okup'at'a'j de hom'o'j kies uniform'o est'as rus'a. Tiu'j soldat'o'j, kun'e kun ali'a'j el Ĉednestrio kaj Moldav'uj'o part'o'pren'as la pac'ten'a'n Fort'o'n de'post la milit'o, kiu al'front'ig'is en 1992 la moldav'a'j'n reg'ist'ar'a'j'n trup'o'j'n al la rus'o'parol'ant'a'j ribel'ant'o'j* de tiu mal'dik'a ter-stri'o, inter la river'eg'o kaj Ukrain'uj'o. Venk'int'o'j, la ribel'ant'o'j de Ĉednestrio proklam'is si'a'n sen'de'pend'iĝ'o'n, adopt'is konstituci'o'n, flag'o'n, himn'o'n kaj blazon'o'n. La “Respublik'o” hav'as propr'a'j'n reg'ist'ar'o'n, Parlament'o'n, arme'o'n, polic'o'n kaj poŝt'o'serv'o'n, sed kiu'j'n neni'u ŝtat'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN) agnosk'as.

*  Laŭ la last'a popol'nombr'ad'o (2004), la slav'o'j est'as la plej'mult'o en Ĉednestrio kun 30,4% da rus'o'j, 28,8% da ukrainoj, 2% da bulgar'o'j kaj 2% da pol'o'j, tio est'as sum'e 63,2%. La moldav'o'j est'as nur 31,8% de la loĝ'ant'ar'o, kaj la gagaŭzoj, turk'a krist'an'a mal'pli'mult'o, est'as nur 2%.

Ĉednestrio est'as de'long'e lig'it'a al Rus'uj'o, ja de'post la traktat'o de Iasi sub'skrib'it'a en 1792, kiam Moldav'uj'o ankoraŭ est'is otamana. De 1944 ĝis 1991 tiu bord'o de Dnestr'o est'is part'o de la Sovet'a Social'ist'a Respublik'o de Moldav'uj'o, unu el la dek kvin respublik'o'j, kiu'j konsist'ig'is Sovet-Uni'o'n. En juni'o 1990, kiam Sovet-Uni'o est'as dis'er'iĝ'ant'a, la rus'parol'ant'a loĝ'ant'ar'o ek'tim'as pro la adopt'o far'e de la Parlament'o, de leĝ'o ig'ant'a la ruman'a'n sol'a oficial'a lingv'o de la moldav'a Respublik'o. La 23-an de februar'o 2014, tuj post la star'ig'o de nov'a reg'ist'ar'o de'ven'ant'a de la Maidan-kontest-mov'ad'o en Kievo, la ukrainaj deput'it'o'j ripet'is la sam'a'n erar'o'n, for'ig'ant'e la rus'a'n kiel oficial'a'n region'a'n lingv'o'n, kio est'as kompren'it'a kiel provok'o en la orient'o de la land'o. Hieraŭ en Moldav'uj'o, sam'e kiel hodiaŭ en Ukrain'uj'o, tiu'j leĝ'o'j lud'is ŝlos'il'a'n rol'o'n en la politik'a laŭ'ŝtup'a konflikt-akr'iĝ'o inter plur'etn'a'j region'o'j, kiu rezult'ig'is intern'a'n milit'o'n.

En mart'o 1992, la moldav'a'j naci'ist'a'j arme'o'j prov'as ek'reg'i Ĉednestrion, kie 60% de la loĝ'ant'o'j est'as rus'o'j aŭ ukrainoj. La moldav'a'j soldat'o'j est'as for'pel'it'a'j en juli'o sam'jar'e, part'e de element'o'j de la 14-a sovet'a arme'o, kies stab'ej'o trov'iĝ'as en Tiraspol, sur la orient'a river'bord'o. La sub'skrib'o de batal'ĉes'o la 21-an de juli'o 1992 fin'as la milit'o'n, sed ne la konflikt'o'n, kiu de tiam est'as “frost'ig'it'a”. Nun'temp'e la rus'a arme'a ĉe'est'o est'as taks'at'a je ĉirkaŭ du mil hom'o'j, inter kiu'j kvar aŭ kvin cent pac-gard'ant'o'j, en'kadr'e de la inter'konsent'o de 1992. La ceter'a'j trup'o'j kontribu'as al la Operaci'a Grup'o de la rus'a'j fort'o'j en Moldav'uj'o (OGRF), kiu sukced'is al la sovet'a'j trup'o'j, far'iĝ'int'a'j rus'a'j. Ili'a ĉe'est'o est'as kontraŭ'leĝ'a laŭ Kiŝinev'o, la moldav'a ĉef'urb'o, kaj plej'mult'a'j okcident'a'j ŝtat'o'j. Moskvo, mal'e, prav'ig'as ĝi'n pretekst'e, ke la OGRF est'as neces'a por protekt'i la mult'a'j'n arm'il'o-rezerv'o'j'n, rest'aĵ'o'j'n de la mal'varm'a milit'o, kiu'j ankoraŭ rest'as sur la teritori'o, apart'e en Kolbasna, en la nord'o de la land'o. La rus'a arme'o sur tiu oficial'e moldav'a teritori'o prezent'as konsider'ind'a'n obstakl'o'n laŭ kelk'a'j okcident'a'j politik'ul'o'j, ekzempl'e la uson'a senat'an'o John MacCain, kiu dezir'as “akcel'i la integr'ad'o'n de Kartvel'uj'o kaj Moldav'uj'o en la Nord-Atlantik'a Traktat'o-Organiz'o (NATO)*. Neni'u oficial'a regul'o mal'permes'as la al'iĝ'o'n al NATO de ŝtat'o kun frost'ig'it'a konflikt'o (aŭ eĉ “mal'ferm'a” konflikt'o). Sed en la praktik'o, la kandidat'iĝ'o'j de Kartvel'uj'o, Ukrain'uj'o aŭ Moldav'uj'o hav'as neniu'n ŝanc'o'n ricev'i unu'anim'ec'o'n de la membr'o'ŝtat'o'j, ĝis kiam solv'o est'os trov'it'a por la opozici'a'j ent'o'j, kiu'j'n ili en'hav'as. Plur'a'j voĉ'o'j lev'iĝ'us por el'star'ig'i la risk'o'n est'i ĵet'it'a en konflikt'o'n, pro la 5-a artikol'o de la Nord-Atlantik'a Traktat'o, kiu antaŭ'vid'as inter'ŝtat'a'n asist'o'n en kaz'o de agres'o al unu el ili.

*  “Obama: “We will stand with Ukraine””, Voice of America, 12-a de mart'o 2014, www.voanews.com
Oni viv'as pli bon'e ĉi tie ol en Moldav'uj'o

TIRASPOL re'esprim'is si'a'n lig'it'ec'o'n al Rus'uj'o okaz'e de la aneks'ad'o de Krimeo. La 18-an de mart'o 2014, s-ro Mikhaïl Bourla, prezid'ant'o de la “Parlament'o” de Ĉednestrio, kapt'is la okaz'o'n por send'i pet'o'n al s-ro Sergueï Narychkine, prezid'ant'o de la Dum'a (rus'a Parlament'o), en kiu li esprim'is la dezir'o'n, ke li'a land'o oficial'e al'iĝ'u al la Federaci'o. La rus'a'j reg'ant'o'j jam mal'avar'e donac'as al la et'a respublik'o kvant'o'n da gas'o kaj financ'as la pensi'o'j'n de la mult'a'j rus'a'j emerit'o'j kiu'j tie loĝ'as. Laŭ'taks'e cent ok'dek mil ĝis du'cent mil loĝ'ant'o'j de Ĉednestrio hav'as rus'a'n pasport'o'n, tio est'as ĉirkaŭ 35% de la loĝ'ant'ar'o. La pet'o de s-ro Bourla est'is tamen rifuz'it'a.

S-in'o Nadejda Gynj, 60-jar'a, est'as unu el la ricev'ant'o'j de pensi'o pag'it'a de Moskvo. Vest'it'a per dik'a trikot'o, ŝi bala'as kort'o'n en Balka, kvartal'o de Tiraspol. Ŝi dir'as: “Ĉi tie ni est'as por Rus'uj'o”. Kiam oni pet'as ŝi'n pri'skrib'i la viv'o'n en Ĉednestrio, s-in'o Gynj respond'as: “Normal'a. Ni hav'as tre ordinar'a'n viv'o'n.” Ŝi konsider'as si'n rus'a, kvankam ŝi nask'iĝ'is en la ukraina urb'o Odeso, situ'ant'a je cent kilo'metr'o'j sud'orient'e, kie membr'o'j de ŝi'a famili'o ankoraŭ viv'as. S-in'o Gynj labor'is en teks'o-fabrik'o en Tiraspol. Ŝi'a fil'in'o instal'iĝ'is en Smolensko, en Rus'uj'o.

“Oni pli bon'e viv'as ĉi tie ol en Moldav'uj'o”, asert'as s-in'o Valentina Boïko, 53-jar'a, kiu ven'is el si'a vilaĝ'o vend'i en'botel'a'n lakt'o'n inter kelk'a'j dom'blok'o'j arĥitektur'e sovet'aspekt'a'j. Ŝi'a opini'o est'as larĝ'e komun'a sur ĉi tiu river'bord'o, precip'e pro la eg'a kost'o-alt'iĝ'o de la urb'a'j serv'o'j en la ceter'a Moldav'uj'o. Hodiaŭ 62% de la (okcident'a'j) moldav'o'j opini'as, ke la asoci-inter'konsent'o kun Eŭrop'o pov'us hav'i simil'a'j'n konsekvenc'o'j'n al la viv'kost'o*. Tio est'as la kial'o de la bon'a'j rezult'o'j de la por'rus'a'j parti'o'j ĉe la parlament'a'j elekt'o'j de la 30-a de novembr'o 2014: kun 39% de la voĉ'o'j, kontraŭ 44% por la por'okcident'a blok'o, ili'a mal'venk'o est'is mal'grand'a.

*  Mil'a Corlateanu, “The Republic of Moldova: Lost in geopolitical games”, New Eastern Europe, 19-a de februar'o 2014, www.neweasterneurope.eu

En Ĉednestrio, la popol'o profit'as el la financ'a help'o mal'avar'e donac'it'a de Rus'uj'o. La ekonomi'o miks'as element'o'j'n el la social'ism'a sistem'o hered'it'a de Sovet'a Uni'o kun privat'a'j iniciat'o'j. Sistem'o de soci'a protekt'ad'o je la kost'o de Rus'uj'o kun'ekzist'as apud oligarĥi'a'j struktur'o'j simil'a'j al tiu'j evolu'int'a'j en ali'a'j eks'a'j “frat'o-land'o'j”. La grup'o Sheriff, ekzempl'e, establ'is kvazaŭ monopol'o'n pri po'grand'a kaj detal'a komerc'o. Ĝi'a direktor'o, la riĉ'a negoc'ist'o Viktor Gouchane, posed'as not'ind'e la benzin'staci'o'j'n kaj super'bazar'o'j'n de la teritori'o. La emblem'o de la entrepren'o ĉie ĉe'est'as.

La ekonomi'o de Ĉednestrio baz'iĝ'as sur la fer'a, cement'a kaj teks'a industri'o'j, kaj ankaŭ la elektr'a'j central'o'j. Politik'e teritori'a enklav'o, la teritori'o est'as konekt'it'a al la ceter'a mond'o: 95% de la produkt'o de la kvar ĉef'a'j fabrik'o'j est'as eksport'at'a*. Ĝi'a'j ĉef'a'j partner'o'j est'as Moldav'uj'o, Rus'uj'o, Ruman'uj'o, Ukrain'uj'o kaj Ital'uj'o. Ĉednestrio eksport'as ankaŭ al German'uj'o, Aŭstr'uj'o kaj Grek'land'o. Tamen, ĝi'a ekonomi'o est'as mal'proksim'e de mem'sufiĉ'o. Sen la profit'o'j de la re'vend'o de la rus'a gas'o al la konsum'ant'o'j, sen la mon'o ven'ant'a de la el'migr'int'a'j labor'ist'o'j kaj la sen'per'a financ'a help'o de Moskvo, la ŝtat'o est'us bankrot'int'a. La rus'a sub'ten'o komenc'iĝ'is ek'de la dis'iĝ'o kaj alt'iĝ'is post'e. Inter 2008 kaj 2012, Ĉednestrio ricev'is ĉirkaŭ 27 milion'o'j'n da dolar'o'j (pli ol 20 milion'o'j da eŭr'o'j) jar'e, kiu'j est'is destin'at'a'j al pag'o de pensi'o'j kaj de nutr'aĵ'o por la plej mal'riĉ'a'j loĝ'ant'o'j*.

*  Kamil Calus, “An aided economy. The characteristics of the Transnistrian economic model”, Osrodek Studiow Wschodnich, 16-a de maj'o 2013, www.osw.waw.pl
*  Jam cit'it'a verk'o.

S-in'o Gynj tamen opini'as, ke ŝi'a pensi'o pov'us est'i pli alt'a. Ŝi ricev'as ĉiu'monat'e ĉirkaŭ cent eŭr'o'j'n. Ŝi'a lu'prez'o kost'as 80 eŭr'o'j'n, tial ŝi dev'as labor'i kiel bala'ist'in'o kvin tag'o'j'n semajn'e por komplet'ig'i si'a'n en'spez'o'n. Ŝi'a edz'o est'is soldat'o dum la milit'o kontraŭ Moldav'uj'o, antaŭ du'dek du jar'o'j. Dolor'a spert'o, pri kiu la situaci'o en Ukrain'uj'o vek'as la re'memor'o'n. “Ni ne vol'as milit'o'n. Ni vol'as pac'o'n. Mal'facil'as sci'i kio'n pens'i pri la al'front'iĝ'o kun la Okcident'o, sed Rus'uj'o help'as ni'n. Mi esper'as, ke pac'o baldaŭ re'ven'os en Ukrain'uj'o.”

Pro si'a geografi'a situ'o, Ĉednestrio prezent'as grav'a'n demand'o'n por Rus'uj'o, kiu firm'e decid'is ĉirkaŭ'dig'i la etend'iĝ'o'n de la Eŭrop'a Uni'o kaj la NATO en la land'o'j de la eks'a Sovet-Uni'o. Por Art'em Filipenko, kiu estr'as de'pend'ej'o'n de la Ukraina Naci'a Institut'o de Strategi'a'j Stud'o'j en Odeso, “La Ĉednestrianoj ne'kontest'ebl'e est'as favor'a'j al la rus'o'j. Ili'a'j reg'ant'o'j konsider'as, ke la asoci-inter'konsent'o lig'ant'a Moldav'uj'o'n al la Eŭrop'a Uni'o ne favor'as la interes'o'j'n de ili'a land'o”.

Laŭ iu'j, Rus'uj'o aplik'as simil'a'n strategi'o'n en Ĉednestrio kaj en la orient'o de Ukrain'uj'o, kie la mem'proklam'it'a'j “Popol'a'j Respublik'o'j” de Donecko (DNR) kaj Lugansko (LNR) secesi'is la 7-an kaj 27-an de april'o 2014, sub'strek'as Kamil Calus, esplor'ist'o en la Center for Eastern Studies de Varsovio: Moskvo ne intenc'as sub'ten'i la sen'de'pend'iĝ'o'n de Ĉednestrio, nek ties integr'iĝ'o'n en la rus'a'n Federaci'o'n. Mal'e, Rus'uj'o vol'as, ke ĝi rest'u en federaci'a Moldav'uj'o. Uz'i Ĉednestrion por gard'i pied'o'n en Moldav'uj'o, cel'e domin'i la tut'a'n land'o'n kaj mal'help'i ke ĝi turn'u si'n al Okcident'o. Tio valid'as sam'e por la nov'a'j respublik'o'j de Donbaso. Moskvo dezir'as, ke ili est'u membr'o'j de federaci'ig'it'a Ukrain'uj'o. Rus'uj'o tiel pov'os prov'i uz'i ili'n por blok'i la integr'ad'o'n de Ukrain'uj'o en organiz'aĵ'o'j kia'j la Eŭrop'a Uni'o kaj la NATO.”

La strategi'o de federaci'ig'o

La “Kozak-Memorand'o*” de 2003 pri'lum'as la rus'a'n strategi'o'n: tiu propon'o de solv'o de la konflikt'o permes'as al Ĉednestrio veto'i kontraŭ ĉiu'j grav'a'j decid'o'j de Chisinau. La rigl'ad'o est'as garanti'at'a pro la senat'o-konsist'o de est'ont'a Federaci'a Respublik'o de Moldav'uj'o, kie Ĉednestrio kaj [Gagaŭzujo] — ali'a region'o sur'voj'e al secesi'o — elekt'us dek tri senat'an'o'j'n el du'dek ses. La memorand'o ankaŭ laŭ'leĝ'ig'as la dis'met'o'n de la rus'a'j trup'o'j sur la teritori'o de tiu hipotez'a federaci'a ŝtat'o, de ĝi'a kre'ad'o ĝis 2020. Laŭ Calus, kun tia status'o, Moldav'uj'o hav'us nul'a'n ŝanc'o'n en'ir'i en la eŭrop'a'j'n aŭ atlantik'a'j'n instituci'o'j'n.

*  Rus'a projekt'o, ne ratif'it'a, de memorand'o pri la organiz-princip'o'j de unu'iĝ'int'a ŝtat'o en Moldav'uj'o, 17-a de novembr'o 2003, www.stefanwolff.com/files/ Kozak-Memorand'um.pdf

La vol'o aplik'i tiu'n strategi'o'n al Ukrain'uj'o aper'is la 30-an de mart'o 2014, kiam s-ro Sergueï Lavrov, la rus'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, pet'is ke “Uson'o kaj ties eŭrop'a'j partner'o'j akcept'u li'a'n propon'o'n don'i al la rus'parol'ant'a'j region'o'j orient'e kaj sud'e de Ukrain'uj'o larĝ'a'n aŭtonom'ec'o'n rilat'e al Kievo*.

*  Sim'o'n Tisdall, “Rus'si'a sets tough conditions for diplomatic solution in Crimea”, The Guardian, Londono, 30-a de mart'o 2014.

Sed, laŭ raport'o verk'it'a en decembr'o 2014 de la finlanda Institut'o pri inter'naci'a'j afer'o'j, la ukraina reg'ist'ar'o ja est'is pret'a mal'centraliz'i, tio est'as etend'i la reg'o'pov'o'n de la lok'a'j komun'um'o'j, sed ne modif'i la konstituci'a'n struktur'o'n de la land'o*.

*  András Rácz kaj Arkady Moshes, “Not another Transnistria: How sustainable is separ'at'ism in Eastern Ukraine?”, The Finnish Institut'e of International Affairs, Helsink'o, decembr'o 2014.

Ĉednestrio rest'as tamen tre diferenc'a de la Donbas-region'o, nun detru'at'a de milit'o. Tiu last'a hav'as dek'obl'a'n loĝ'ant'ar'o'n, posed'as komun'a'n land'lim'o'n kun Rus'uj'o kaj ne en'ten'as, almenaŭ oficial'e, rus'a'j'n trup'o'j'n. Mal'e al Ĉednestrio, la ĉef'a'j gas'o'dukt'o'j, kiu'j proviz'as Ukrain'uj'o'n ne tra'pas'as la secesi'a'j'n teritori'o'j'n, sen'ig'ant'e tiel la por'rusul'o'j'n de la region'o je konsider'ind'a atut'o en la inter'trakt'ad'o*. En Donbaso, la bezon'o'j koncern'e milit'ist'a'n kaj financ'a'n help'o'n el Rus'uj'o est'as mult'e pli grand'a'j ol tiu'j de Ĉednestrio. Ĉiu'j tiu'j faktor'o'j ig'as Donbason region'o pli mal'facil'e mastr'um'ebl'a, en kadr'o de frost'ig'it'a konflikt'o. Sed la ekzempl'o de Ĉednestrio montr'as, ke Moskvo pov'as kontent'iĝ'i pri provizor'a'j kaj ne'stabil'a'j situaci'o'j, mank'e de serioz'a ek'konsider'o de ĝi'a'j strategi'a'j interes'o'j far'e de la okcident'an'o'j.

*  Jam cit'it'a.

Jens MALLING


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Ĉu la israelaj elekt'o'j pov'as ŝancel'i la hegemoni'o'n de la dekstr'o?

La aŭdac'a vet'o de s-ro Netanjahu

Malgraŭ la kontraŭ'star'o de la prezid'ant'o Barack Obama, ambaŭ ĉambr'o'j de la uson'a Kongres'o (Federaci'a Parlament'o) invit'is la israel'an ĉef'ministr'o'n far'i parol'ad'o'n la 3-an de mart'o. S-ro Benjamin Netanjahu esper'as el'tir'i el tiu rendevu'o politik'a'n profit'o'n, du semajn'o'j'n antaŭ parlament'a balot'o, pri kiu li'a tend'ar'o rest'as la plej ver'ŝajn'a gajn'ant'o. Sed la alianc'o inter la israelaj mal'dekstr'o kaj centr'o posed'as atut'o'j'n, en kun'tekst'o de mal'kontent'o de la mez'a'j kaj popol'a'j klas'o'j.

Ĉu Sinjor'o Benjamin Netanjahu ag'as kvazaŭ sorĉ'o-lern'ant'o? Li danĝer'e vet'is, est'ig'ant'e antaŭ'temp'a'n balot'o'n, kiam li dispon'is pri parlament'a pli'mult'o en la parlament'o, ja miks'it'a sed sufiĉ'a por rest'i reg'ant'o ĝis 2017. Eĉ se li venk'as okaz'e de la balot'o de la 17-a de mart'o, la estr'o de la Likud-parti'o, liber'ig'it'a de centr'ist'a'j ministr'o'j, kvankam ja util'a'j kiel inter'naci'a garanti'o, trov'iĝ'os ĉe la kap'o de mal'larĝ'a koalici'o de ekstrem-naci'ist'o'j kaj ekstrem-ortodoks'ul'o'j.

En la plej bon'a kaz'o, s-ro Netanjahu far'iĝ'os ostaĝ'o — konsent'e aŭ ne — de la plej mal'mol'a al'o de la dekstr'o. Li trov'iĝ'os ĉe la kap'o de ne'rekomend'ind'a (en la rigard'o de la mond'o) reg'ist'ar'o, kaj al'front'it'a al grav'a'j mal'facil'aĵ'o'j sur la intern'a front'o. Kaz'e de mal'venk'o, li ced'os la land'o'reg'ad'o'n al koalici'o de labor-parti'an'o'j kaj dekstr'a centr'o; scen'ar'o kiu ŝajn'is ankoraŭ mal'ver'ŝajn'a antaŭ kelk'a'j monat'o'j, sed kiu'n oni ne plu pov'as tut'e for'ig'i, kvankam dekstr'o-venk'o rest'as la plej probabl'a.

Ekzist'as tri'a ebl'ec'o: nul'a maĉ'o konduk'ant'a ambaŭ blok'o'j'n glat'ig'i si'a'j'n diverĝ'o'j'n por daŭr'ig'i reg'ist'ar'o'n de naci'a unu'iĝ'o kondamn'it'a al sen'mov'ec'o. En tiu kaz'o, la person'a mal'venk'o de s-ro Netanjahu rezult'ig'us neniu'n ŝanĝ'o'n de orient'iĝ'o de la israela politik'o.

Mister'o ĉirkaŭ'as la ag'manier'o'n de la el'ir'ant'a ĉef'ministr'o. “Netanjahu ver'ŝajn'e vol'is anticip'i, antaŭ'vid'ant'e ke li'a koalici'o, sub'fos'at'a de intern'a'j konflikt'o'j, dis'part'iĝ'as, opini'as Yaron Ezrahi, profesor'o pri politik'a scienc'o en la hebre'a Universitat'o de Jerusalemo. “Li ankaŭ serĉ'as fortik'ig'it'a'n mandat'o'n kiel rimed'o'n kontraŭ la mal'kresk'o de si'a popular'ec'o en la land'o, kaj kontraŭ pli kaj pli grand'a mal'amik'ec'o en Okcident'o.” Est'as tro fru'e por konklud'i je reg'o'fin'o, se oni konsider'as la lud'kart'o'j'n, kiu'j'n s-ro Netanjahu ankoraŭ hav'as. Ses'dek kvin-jar'a, tiu spert'eg'a politik'ul'o, tre bon'a debat'ist'o, montr'is plur'foj'e si'a'n kapabl'o'n re'lev'iĝ'i, tiom ke li est'as krom'nom'it'a “la magi'ist'o”.

Tim'o kiel arm'il'o

Sur La Intern'a kamp'o, li pov'as kalkul'i je popular'ec'o de la dekstr'o, not'ind'e en la jun'ul'ar'o, kiu tut'e al'kutim'iĝ'is al la fakt'o ke Israelo okup'as kaj koloni'as Jerusalem-orient'o'n kaj Cis'jordani'o'n de 1967. Li uz'as tim'o'n kiel arm'il'o'n, nutr'at'a'n de la atenc'o'j, la kresk'ad'o de danĝer'o ĉe la land'lim'o'j kaj la mal'sukces'o de la Oslo-pac'procez'o, lanĉ'it'a de la labor-parti'an'o'j en 1993... kiu'n li ĉiel prov'is sabot'i.

Sur la ekster'a kamp'o, s-ro Netanjahu pov'as fier'i pri la apog'o de la uson'a'j respublik'an'o'j. Li dispon'as pri la sen'lim'a sub'ten'o de unu el ili'a'j ĉef'a'j mon'al'prunt'ant'o'j, la plur'miliard'ul'o de Boston'o, Sheldon Adelson. Por sub'ten'i si'a'n protekt'at'o'n, tiu reĝ'o de la kazin'o'j mal'avar'e financ'as la sen'pag'a'n ĵurnal'o'n Israel Hayom, la plej grand'kvant'e pres'it'a kaj danĝer'a konkur'ant'o por la ali'a'j ĵurnal'o'j.

La alianc'o lig'it'a kun la uson'a mal'mol'a dekstr'o hav'as prez'o'n. Atest'as pri tio la polemik'o est'ig'it'a de la invit'o — tuj akcept'it'a, tiel ke oni pov'as si'n demand'i ĉu Tel-Avivo mem iniciat'is ĝi'n — lanĉ'it'a de la prezid'ant'o de la ĉambr'o de reprezent'ant'o'j, s-ro John Boehner, por far'i, la 3-an de mart'o, parol'ad'o'n antaŭ ambaŭ ĉambr'o'j de la Kongres'o. S-ro Netanjahu intenc'as pled'i por pli'intens'ig'o de la sankci'o'j kontraŭ Irano kaj publik'e mal'laŭd'i la skiz'iĝ'ant'a'n inter'konsent'o'n inter Vaŝington'o kaj Tehrano pri la irana atom'program'o (Vd p.18-19...), kiu'n li prezent'as kiel viv'minac'o'n por Israelo.

Sed, tiel en'miks'iĝ'ant'e en la intern'a'n politik'o'n de Uson'o, s-ro Netanjahu de'turn'as de si mult'a'j'n demokrat'a'j'n elekt'it'o'j'n, post kiam li jam far'is el la prezid'ant'o Barack Obama mal'amik'o'n. Danĝer'a vet'o, en la moment'o kiam Tel-Avivo pli ol iam ajn bezon'as la sub'ten'o'n de Vaŝington'o ĉe la inter'naci'a'j instanc'o'j.

La israela opozici'o facil'e pov'as akuz'i la israel'an dekstr'a'n gvid'ant'o'n uz'i la tribun'o'n de la uson'a Kongres'o por far'i balot'o-propagand'o'n, du semajn'o'j'n antaŭ la balot'o, ofer'ant'e tiel la super'a'j'n interes'o'j'n de la land'o. Tiu'n kritik'o'n esprim'as amas'komunik'il'o'j ne nepr'e mal'dekstr'a'j, kiel la ĵurnal'o Yediot Aharonot: “Antaŭ'e, oni pov'is kred'i, ke Netanjahu est'as obsed'it'a de Irano, ĝis perd'i la prudent'o'n. Ne plu ver'as hodiaŭ. Li'a sol'a obsed'o est'as nun venk'i en la balot'o de la 17-a de mart'o, je kiu ajn prez'o*.”

*  Artikol'o de la plej popular'a ĵurnal'ist'o de la gazet'o, Nahum Barnea, la 22-a de januar'o 2015.

Ĉu tiu prez'o pov'os alt'iĝ'i ĝis laŭ'grad'a milit'a akr'iĝ'o? Tiu hipotez'o est'is alud'at'a post la aviad'a atak'o de la 18-a de januar'o 2015 kontraŭ konvoj'o de la Hizbulaho en Sirio, sekv'at'a dek tag'o'j'n post'e de la antaŭ'vid'ebl'a re'bat'o de la Hizbulaho. La rezerv'a kolonel'o Yoav Galant, eks'komand'ant'o de la sud'a region'o de Israelo kaj kandidat'o al deput'it'ec'o de la nov'a centr'a'dekstr'a parti'o Kulan'u, skandal'ig'is deklar'ant'e, ke “la moment'o [de paf'o] kelk'foj'e ne est'as sen lig'o kun la balot'o-demand'o”. Li cit'is la ekzempl'o'n de la preciz'e cel'it'a elimin'o en Gazao de la Hamas-milit'estr'o, Ahmed Jabari, iom pli ol du monat'o'j'n antaŭ la balot'o de januar'o 2013*.

*  “Livni et Herzog défendent le timing de la frappe en Syrie”, The Times of Israel, 19-a de januar'o 2015, http://fr.timesofisrael.com

Por mal'long'a temp'o, tensi'o-pli'ig'o ĉiam profit'is al la dekstr'o. En la long'a temp'o la risk'o est'as konduk'i Israelon en nov'a'n per'fort'a'n cikl'o'n, mult'e pli sang'o'verŝ'a ol la milit'o en Gazao pas'int'a'n somer'o'n. Sed kiu zorg'as pri la long'daŭr'o? Nun la ĉef'a zorg'o de s-ro Netanjahu est'as hav'i plen'a'n ag-liber'ec'o'n, post li'a'j mal'bon'a'j rezult'o'j ĉe la last'a elekt'o de 2013.

Ĉu li tio'n sukces'os? Komenc'e de decembr'o, kiam li eksplod'ig'is si'a'n koalici'o'n, la opini-enket'o'j est'is al li tre favor'a'j. Tio ne plu cert'as hodiaŭ. Inter'temp'e, la alianc'o inter la labor-parti'o (centr'a-mal'dekstr'a) kaj la parti'o Hatnuah (centr'a-dekstr'a), kun'ig'it'a'j sin'e de la list'o de la “cion'ist'a Tend'ar'o”, ŝanĝ'is la situaci'o'n, se oni kred'u la opini'enket'o'j'n.

“Tiu elekt'a kampanj'o est'as unu el la plej strang'a'j de la israela histori'o: la demand'o'j est'as grav'eg'a'j post kvin-jar'a plen'a blok'ad'o de la pac'procez'o. Tamen, neni'u el la ŝlos'il'a'j demand'o'j est'as ver'e diskut'at'a de la ĉef'a'j ĉe'est'ant'a'j tend'ar'o'j.” konstat'as la eks'a labor'parti'a deput'it'o Daniel Ben-Sim'o'n. “Tem'as nek pri pac'o kun la palestin'an'o'j, nek pri la est'ont'o de la okup'at'a'j teritori'o'j, nek pri Jerusalemo, nek pri la intern'a konflikt'o inter religi'ul'o'j kaj laik'ul'o'j, nek pri la ali'a'j romp'o'j de la israela soci'o”, al'don'as tiu analiz'ist'o, kiu lig'as la for'est'o'n de fund'o-debat'o'j al la surpriz'a manier'o per kiu est'is decid'it'e okaz'ig'i tiu'j'n elekt'o'j'n.

De post la komenc'o de la balot'a kampanj'o, la ton'o de la Likud-parti-estr'o ankoraŭ pli akr'iĝ'is. Li nun evit'as ĉiu'n referenc'o'n al la konsent'o, kiu'n li esprim'is en 2009 - apenaŭ murmur'it'a — por la kre'ad'o de sen'arm'ig'it'a palestina ŝtat'o en Cis'jordani'o*. Antaŭ ĉio, al la palestin'an'o'j oni ordon'as agnosk'i Israelon kiel “Ŝtat'o'n de la jud'a popol'o”. La parti'o “cion'ist'a Tend'ar'o” est'as kvalifik'it'a “kontraŭ'cion'ist'a tend'ar'o*, kio en Israelo signif'as stigmat'iz'i la politik'a'n kontraŭ'ul'o'n kiel intern'a'n mal'amik'o'n. S-ro Netanjahu sever'e admon'as la amas'inform'il'o'j'n kaj la instal'it'a'j'n elit'o'j'n, kvazaŭ la dekstr'o, reg'ant'a de pli ol du'dek jar'o'j, ne est'us part'o de ili.

*  Dum parol'ad'o en la universitat'o Bar-Il'a'n en 2009.
*  Apart'e sur li'a Facebook-paĝ'o, cit'it'a la 15-an de januar'o 2015 de la publik'a radi'o.

La parti'o ‘Jud'a Hejm'o’, sam'temp'e alianc'an'o kaj konkur'ant'o de Likud, martel'as la sam'a'j'n tem'o'j'n kun eĉ pli da agres'em'o kaj kun frap'fraz'o, ja tre klar'a: “Oni ne plu pardon'pet'as”. Oni ne pardon'pet'as pro la du'mil cent kvar'dek mort'int'o'j en Gazao — pli'mult'e civil'ul'o'j — okaz'e de la operaci'o “Protekt'a Bord'o” (juli'o-aŭgust'o 2014). Kiel klar'ig'as centr'a figur'o de la parti'o, la deput'it'in'o Ayelet Shaked, kiu pren'as kiel si'a'j'n la vort'o'j'n de la ĵurnal'ist'o Ur'i Elitzur, Israelo nur defend'is si'n; “la milit'a'j leĝ'o'j kaŭz'as, ke est'as ne'ebl'e ne mort'ig'i civil'ul'o'j'n*.

*  “Exposing milit'ant leftist propagand'a”, The Jerusalem Post, 16-a de juli'o 2014.

Oni ne pardon'pet'as pro la daŭr'ig'o de okup'ad'o en Cis'jordani'o kaj la intens'ig'o de la koloni'ad'o, pro la ne'o de la civil'a'j rajt'o'j de du milion'o'j sep'cent mil palestin'an'o'j kaj pro la situaci'o de “apart'ism'o” sorb'ig'ant'a iom post iom la tut'a'n israel'an soci'o'n. Oni ankaŭ ne pardon'pet'u al la “inter'naci'a komun'um'o”, kies mal'laŭd'o'j de la israela politik'o est'as rigard'at'a'j kiel apenaŭ vual'it'a form'o de kontraŭ'jud'ism'o. Oni ne pardon'pet'as, ĉar “la israela ter'o aparten'as al la israela popol'o” laŭ di'a dekret'o.

Ali'a ekstrem'dekstr'a parti'o, Israel Beitenu, kiu mal'alt'iĝ'as en la opini'enket'o'j sekv'e de mult'a'j korupt'a'j skandal'o'j, pli'a'n foj'o'n akuz'as la arab'a'n mal'pli'mult'o'n (ĉirkaŭ 17% de la loĝ'ant'ar'o*, postul'ant'e, ke ili don'u garanti'aĵ'o'n de si'a fidel'ec'o al la jud'a ŝtat'o. Ĝi'a ĉef'o, s-ro Avigdor Lieberman tamen balanc'iĝ'as inter la ekstrem'ism'a'j pozici'o'j sur kiu'j li konstru'is si'a'n politik'a'n karier'o'n kaj nov'a (tre relativ'a) pragmat'ism'o. Li nun konsil'as si'n'gard'em'o'n kontraŭ “diplomati'a cunam'o” kaj zorg'iĝ'as pro la mal'bon'iĝ'o de la rilat'o'j kun la uson'a administraci'o.

*  Tiu procent'aĵ'o ne inkluziv'as la ĉirkaŭ tri'cent mil loĝ'ant'o'j'n de Jerusalemo-orient'o, kiu'j ne est'as israelaj civit'an'o'j kaj balot'ant'o'j.

“Ne est'as dub'o, ke la dekstr'o radikal'iĝ'as, sed ĝi ne pli'fort'iĝ'as per tio. Ĉar tiu evolu'o mal'trankvil'ig'as larĝ'a'n part'o'n de la publik'a opini'o, inkluziv'e dekstr'e, kiel atest'as la pozici'o'j de la nov'a ŝtat-prezid'ant'o Reuven Rivlin, eks'deput'it'o de Likud, favor'e al la arab'a mal'pli'mult'o”, opini'as la profesor'o Ezrahi. Laŭ li, ne tem'as nur protekt'i loĝ'ant'ar'o'n, al kiu la radikal'a dekstr'o “kontest'as ties civit'an'a'j'n rajt'o'j'n, konform'e al si'a etn'o'centr'a vid'ad'o”, sed ankaŭ defend'i “la demokrati'a'n fundament'o'n de la ŝtat'o, tia'n, kia ĝi aper'as en la sen'de'pend'o-ĉart'o de 1948”.

Koalici'o kiu antaŭ'e'n'ir'as mask'it'a

En Tiu Batal'o, la alianc'o inter la mal'dekstr'o kaj la centr'o, konduk'at'a de la nov'a labor'parti'a ĉef'o, s-ro Yitzhak Herzog, dispon'as pri grav'a'j atut'o'j: la mal'kontent'o de la mez'a'j kaj popol'a'j klas'o'j front'e al la kresk'ant'a mult'kost'ec'o, la kap'turn'a alt'iĝ'o de la loĝ'prez'o'j, la soci'a fend'o, kiu pli'grand'iĝ'as spit'e al mal'alt'a sen'labor'ec-kvot'o (5,7%)*, la mal'alt'iĝ'o de la ekonomi'a kresk'o kaj la eg'a kost'o de koloni'ad'o. La labor'parti'a ĉef'o pov'as ankaŭ kalkul'i kun la tim'o'j, mal'kaŝ'e esprim'at'a'j en la ekonomi'a'j medi'o'j, kaŭz'at'a'j de la progres'o de la kampanj'o“Bojkot'o, mal'invest'ad'o kaj sankci'o'j”(BMS)*.

*  Laŭ la en'spez'o-diferenc'o, Israelo est'is en 2013 ĉe la kvin'a rang'o (post Ĉilio, Meksiko, Turk'uj'o kaj Uson'o) en'e de la Organiz'aĵ'o pri kaj Ekonomi'a'j Kun'labor'o kaj Evolu'ig'o (OEKE)
*  Vd Juli'e'n Salingue, “Alarmes israéliennes”, Le Monde diplomatique, juni'o 2014.

Amas'a voĉ'don'o de la arab'a loĝ'ant'ar'o favor'e al la nov'a unu'iĝ'a list'o grup'ig'ant'a la tri ĉef'a'j'n parti'o'j'n reprezent'a'j'n de la arab'a mal'pli'mult'o (dek'unu deput'it'o'j el cent du'dek en la el'ir'ant'a parlament'o, kaj potencial'e pli se la si'n'de'ten'o regres'as) pov'us mal'help'i la star'ig'o'n de dekstr'a kaj ekstrem'dekstr'a reg'ist'ar'o. Ĉar, eĉ se ili ne pov'us part'o'pren'i koalici'o'n inter labor'parti'an'o'j kaj centr'ist'o'j, ili ja voĉ'don'os por ĝi.

Ĉu la komenc'o de la fin'o de la dekstr'a hegemoni'o? Zeev Sternhell dub'as pri tio: “Kompren'ebl'e mi tim'as la nov'a'n generaci'o'n de Likud kaj de la ali'a'j dekstr'a'j ekstrem'ist'o'j. Tiu'j hom'o'j ja kapabl'as likvid'i la demokrati'o'n, opini'as tiu histori'ist'o de la radikal'a'j dekstr'o'j. Sed, kvankam mi dezir'as la venk'o'n de la mal'dekstr'o kaj centr'o, mi est'as real'ism'a. Ankaŭ neces'as, ke tiu mal'dekstr'o est'u mal'dekstr'a kaj ke tiu centr'o ne est'u dekstr'a. Sed, kiam mi konstat'as ĝis kiu grad'o tiu koalici'o antaŭ'e'n'ir'as mask'it'a, mi suspekt'as, ke ĝi pret'as al'iĝ'i al naci'o-unu'iĝ'a reg'ist'ar'o kun la dekstr'o, se la ofert'o est'as sufiĉ'e al'log'a.” Efektiv'e, nur la et'a parti'o Meretz (mal'dekstr'a, kun ses deput'it'o'j), kiu ne est'as kresk'ant'a, eksklud'as tia'n kompromit'iĝ'o'n.

La cion'ist'a Tend'ar'o rest'as mal'preciz'a. Ĝi orient'as si'a'n kampanj'o'n al la ekonomi'a'j kaj soci'a'j demand'o'j, mal'laŭd'ant'e sam'temp'e la kontraŭ'demokrat'a'j'n de'voj'iĝ'o'j'n. Ĝi ja akuz'as s-ro'n Netanjahu far'i el la “inter'naci'a komun'um'o” mal'amik'o'n per si'a'j provok'a'j ag'o'j. Sed la arme'o rest'as sankt'a; la arme'a'j operaci'o'j, ne'kontest'at'a'j. Krom'e, la cion'ist'a Tend'ar'o al'iĝ'as al s-ro Netanjahu por publik'e mal'laŭd'i la palestin'an diplomati'a'n ofensiv'o'n ĉe la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, cel'e al la agnosk'o de la palestina ŝtat'o, sam'e kiel la klopod'o'j'n por ig'i Israelon respond'ec'i pri milit'krim'o'j antaŭ la Inter'naci'a Pun'a Kort'um'o (IPK).

S-ro Herzog promes'as re'komenc'o'n de inter'trakt'ad'o kun la palestina Aŭtoritat'o, sed li ne dir'as kiel li ag'os por evit'i nov'a'n sak'strat'o'n. Tre diskret'a pri la koloni'ad'o, li las'as supoz'i, ke li ek'brems'os ĝi'n. Ĉu tio est'as nur elekt'a kalkul'o?

Marius SCHATTNER


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La grand'a'j etap'o'j de tempest'a rilat'o

Inter Uson'o kaj Irano, ĉu la temp'o de mal'am'o jam pas'is?

La perspektiv'o de inter'konsent'o pri la irana atom-industri'o pov'as esper'ig'i ebl'a'n varm'iĝ'o'n de la rilat'o'j inter Tehrano kaj Vaŝington'o. Eĉ sen ir'i ĝis re'nask'iĝ'o de la mal'nov'a alianc'o, kiu ekzist'is dum la monarĥi'o-period'o (period'o de la ŝah'o), tiu al'proksim'iĝ'o pov'us re'dis'don'i la strategi'a'j'n kart'o'j'n en Proksim-Orient'o. Sed kondiĉ'e ke ambaŭ parti'o'j konsent'u forges'i si'a'n reciprok'a'n mal'fid'o'n.

IRANO Pov'os far'iĝ'i “tre prosper'a region'a potenc'a land'o” se ĝi sukces'os inter'konsent'i pri si'a atom'program'o kun la land'o'j de la tiel nom'at'a “G5 +1” (Uson'o, Rus'uj'o, Ĉin'uj'o, Franc'uj'o, Brit'uj'o kaj German'uj'o) asert'is antaŭ ne'long'e s-ro Barack Obama*. Neniam antaŭ'e la uson'a prezid'ant'o tiom klar'e sugest'is, ke la demand'o de la inter'trakt'ad'o pri la irana atom-industri'o mult'eg'e trans'pas'as la demand'o'n pri la centrifug'a'j maŝin'o'j kaj pri la urani'o-dens'ig'o. La re'ven'o de Tehrano sur la proksim-orient'a politik'a scen'ej'o ne nur trans'form'us la rilat'o'j'n inter la du land'o'j, ĝi fundament'e re'desegn'us la geopolitik'a'n map'o'n de la region'o.

*  Intervju'o ĉe la radi'o National Public Radi'o, 29-a de decembr'o 2014.

La voj'o al inter'konsent'o pri la irana atom'program'o rest'as plen'a je obstakl'o'j. Ambaŭ parti'o'j, kiu'j hav'is tro mal'proksim'a'j'n pozici'o'j'n, jam du'foj'e dev'is pli'long'ig'i la inter'trakt'o-period'o'j'n. Sed la voj'o, kiu pov'us konduk'i al re'nov'ig'o de la rilat'o'j inter Uson'o kaj Irano est'as ankoraŭ pli long'a kaj serpent'um'a. Est'os mal'facil'e trans'paŝ'i la sufer'o'j'n kaj humil'ig'o'j'n, kiu'j'n ili kaŭz'is unu al la ali'a. Est'us tro long'e list'ig'i la ambaŭ'flank'a'j'n kulp'o'j'n. Sed kelk'a'j ekzempl'o'j ebl'e sufiĉ'os por don'i ide'o'n pri la ampleks'o de la mal'fid'o kaj la perfid'o-sent'o ambaŭ'flank'e spert'it'a'j.

Oni oft'e forges'as, ke la rilat'o'j komenc'iĝ'is en ver'e plej bon'a'j kondiĉ'o'j. Uson'o, kiu liber'iĝ'is el la jug'o de Londono post sen'de'pend'a milit'o, oft'e montr'is simpati'o'n al tri'a-mond'a'j land'o'j, kiu'j rezist'is al la koloni'ad'o. Kelk'foj'e la afer'o'j eĉ pli antaŭ'e'n'ir'is. En la kaz'o de Irano ekzempl'e, du uson'an'o'j firm'e decid'is engaĝ'iĝ'i favor'e al ties demokrati'ig'o kaj sen'de'pend'o. La unu'a, Howard Baskerville, eĉ pag'is per si'a viv'o la fakt'o'n, ke li defend'is la rajt'o'n de iran'an'o'j hav'ig'i al si konstituci'o'n.

La ambici'o'j de la ŝah'o

BASKERVILLE, kiu estr'is grup'o'n de student'a'j volont'ul'a'j batal'ant'o'j por defend'i la konstituci'a'n demokrati'o'n nask'iĝ'ant'a'n en Pers'uj'o (mal'nov'a nom'o de Irano) kontraŭ la arme'o de la reg'ant'a dinasti'o Qadjar*, est'is mort'ig'it'a de kaŝ'paf'ist'o en Tabrizo, la 19-an de april'o 1909. Li est'as en'tomb'ig'it'a en la krist'an'a armen'a tomb'ej'o de tiu urb'o en nord-okcident'o de Irano. Ankoraŭ nun mult'a'j iran'an'o'j respekt'eg'as li'a'n memor'o'n. Mult'a'j lern'ej'o'j kaj strat'o'j port'as li'a'n nom'o'n.

*  La dinasti'o Qadjar reg'is de 1796 ĝis 1925.

La ali'a uson'an'o est'is William Morgan Shuster. Nom'um'it'a ĝeneral'a trezor'ist'o de la persa parlament'o, li est'is task'it'a administr'i la financ'a'n situaci'o'n de la land'o dum la tumult'a'j jar'o'j de la konstituci'a revoluci'o (1905-1911). Li rapid'e far'iĝ'is pasi'a defend'ant'o de Pers'uj'o, kiu'n la brit'o'j kaj la rus'o'j prov'is financ'e fal'ig'i. Sub'met'it'a de tiu'j al grand'a'j prem'o'j, Shuster fin'fin'e est'is dev'ig'it'a eks'iĝ'i. Re'ven'int'e en Uson'o'n li rakont'is si'a'n spert'o'n en The Strangling of Persi'a” (la strangol'o de Pers'uj'o). Li'a kondamn'o de la rus'a'j kaj brit'a'j en'miks'iĝ'o'j est'is traf'e akr'a. Tiu'n libr'o'n li dediĉ'is al la “popol'o de Pers'uj'o”.

La kontraŭ'koloni'a politik'o de Vaŝington'o kaj la ofer'o de Baskerville kaj la engaĝ'iĝ'o de Shuster ig'is Uson'o'n alt-estim'at'a land'o de mult'a'j Iran'an'o'j. Ĉio tamen ŝanĝ'iĝ'is en 1953, kiam la Central Intelligence Agency (CIA), kun'labor'e kun la brit'a'j sekret'a'j serv'o'j, for'pel'is el la reg'posten'o la demokrat'e elekt'it'a'n ĉef'ministr'o'n, Mohammad Mossadegh, kiu decid'is naci'ig'i la petrol-industri'o'n. La puĉ'o de la 19-a de aŭgust'o 1953 re'star'ig'is la ŝah'o'n Mohammad Reza Pahlavi sur la tron'o kaj mort'ig'is la ĵus nask'iĝ'int'a'n demokrati'o'n*. Re'hav'int'e si'a'n pov'o'n, tiu ĉi intens'ig'is la ŝtat'a'n sub'prem'o'n por elimin'i ĉiu'n potencial'a'n minac'o'n kontraŭ li'a reĝim'o.

*  Vd Mark Gasiorowski, “Quand la CIA complotait en Ir'a'n”, Le Monde diplomatique, oktobr'o 2000.

Por mult'a'j iran'an'o'j, en tiu moment'o Uson'o perd'is si'a'n sen'kulp'ec'o'n. En'dig'int'e, en unu'a temp'o, la brit'a'j'n streb'o'j'n reg'i Iranon kaj ties resurs'o'j'n, Vaŝington'o tiam alianc'iĝ'is al tiu koloni'a potenc-land'o, por sen'ig'i la land'o'n je ĝi'a rajt'o je mem'decid'o.

La kresk'ant'a'n opon'o'n al la reĝim'o akompan'is la sent'o, sam'e kresk'ant'a, ke la monarĥi'o rest'is star'ant'a nur dank'e al la uson'a sub'ten'o, kaj ke tiu land'o hav'is tro'a'n influ'o'n al la intern'a'j afer'o'j de la land'o. Oni riproĉ'is al la ŝah'o, prav'e aŭ ne, ke li vend'is la sen'de'pend'o'n de si'a land'o; tiu akuz'o far'iĝ'is kun'ig'a ek'kri'o, tre mobiliz'a inter la opon'ant'o'j al la reĝim'o. Ĝi'a eĥ'o far'iĝ'is apart'e fort'a post kiam la ŝah'o sub'skrib'is la Stat'us of Forces Agreement (Sof'a) (Inter'konsent'o pri la status'o de la arme'a'j fort'o'j) kun Uson'o en 1964, kiu don'is la diplomati'a'n imun'ec'o'n al la uson'a arme'a person'ar'o en Irano. La plej drast'a kritik'ant'o de la ŝah'o, la ajatol'o Ruhollah Ĥomejni, kiu dek'kvin jar'o'j'n post'e konduk'is la revoluci'o'n kontraŭ la ŝah'o, kvalifik'is la Sof'a “leĝ'o de kapitulac'o”.

Mohammad Reza Pahlavi est'is ambici'a vir'o, kiu vol'is far'i el si'a land'o region'a'n potenc-land'o'n. Sed, por ating'i tiu'n cel'o'n, neces'is ne nur, ke Irano pov'u si'n apog'i sur fort'a'j arme'o kaj ekonomi'o; ankaŭ neces'is ke la grand'potenc'a'j ŝtat'o'j rest'u ekster Proksim-Orient'o. En 1971, Brit'uj'o decid'is re'tir'i ĉiu'j'n si'a'j'n trup'o'j'n, kiu'j ĉe'est'is orient'e de Suez'o. Tiel long'e dum Uson'o kaj Rus'uj'o ne ced'is je la tent'o okup'i la spac'o'n las'it'a'n de Brit'uj'o, Irano pov'is esper'i far'iĝ'i la grand'potenc'a ŝtat'o de la okcident'a Azi'o.

Dum Uson'o est'is koncentr'it'a je si'a inter'ven'o en Vjetnam'uj'o, la ŝah'o kapt'is bel'a'n okaz'o'n. Inter'konsent'o kun la administraci'o de prezid'ant'o Richard Nixon ig'is Iranon kaj Saud'an Arab'uj'o'n la respond'ec'ul'o'j de sekur'ec'o en la Persa Golf'o, tiel ebl'ig'ant'e al Uson'o rest'i ekster'e. Tiu politik'o, tiel nom'at'a “de la du apog'kolon'o'j”, real'e est'is la politik'o de unu'sol'a kolon'o, Irano.

Ating'int'e tiu'n esenc'a'n cel'o'n Mohammad Reza Pahlavi don'is al si kiel du'a'n cel'o'n, cert'iĝ'i ke nek Sovet-Uni'o nek Uson'o trov'u pretekst'o'n por de'nov'e rest'ig'i trup'o'j'n en la Golf'o. Li de tiam konsider'is Uson'o'n, kaj ne nur Sovet-Uni'o'n, kiel potencial'a'n konkur'ant'o'n.

Kresk'ant'a al'front'iĝ'o

Mez'e De la 1970-aj jar'o'j, uson'a'j respond'ec'ul'o'j privat'e bedaŭr'is, ke la ambici'o'j de la irana monarĥ'o far'iĝ'is nun ne'reg'ebl'a'j. Sed, tiel long'e kiel Irano rest'is solid'a alianc'an'o kontraŭ komun'ism'o, la megalo'mani'o'n de la ŝah'o, kvankam problem'a'n, eklips'is la pli serioz'a minac'o prezent'at'a de Sovet-Uni'o.

Kiam la revoluci'o eksplod'is en 1978, la rezerv'o de bon'vol'o, kiu'n Vaŝington'o profit'is en Irano est'is tut'e el'ĉerp'it'a. Por mult'a'j uson'an'o'j, la revoluci'o est'is direkt'at'a tiom kontraŭ la ŝah'o kiom kontraŭ Uson'o. Kiam la prezid'ant'o James Carter permes'is al la ŝah'o rifuĝ'i sur la uson'a'n teritori'o'n por est'i en'hospital'ig'it'a, mal'dekstr'a'j iranaj student'o'j atak'is la uson'a'n ambasad'ej'o'n, la 4-an de novembr'o 1979. Ili pren'is kvin'dek du uson'a'j'n diplomat'o'j'n kaj civil'ul'o'j'n kiel ostaĝ'o'j'n, postul'ant'e de s-ro Carter, ke li re'send'u la ŝah'o'n en Iranon por est'i tie juĝ'at'a.

Tio, kio por tiu'j student'o'j dev'is ver'ŝajn'e daŭr'i kelk'a'j'n tag'o'j'n, trans'form'iĝ'is en kriz'o'n daŭr'ont'a'n kvar'cent kvar'dek kvar tag'o'j'n. Komplik'ant'e la afer'o'n, milit'a operaci'o konduk'it'a en april'o 1980 por liber'ig'i la ostaĝ'o'j'n rezult'ig'is fiask'o'n. El ok send'it'a'j helikopter'o'j, tri pane'is kaj la misi'o est'is nul'ig'it'a. Sed, dum la transport-aviad'il'o'j for'ir'is el la zon'o, unu el ili kolizi'is kun unu el la helikopter'o'j, mort'ig'ant'e ok uson'a'j'n soldat'o'j'n en la irana dezert'o.

Ĉiu'tag'e, en la vesper'a'j nov'aĵ'o'j, la uson'an'o'j sekv'is la sort'o'n de si'a'j diplomat'o'j. Tiu kriz'o de la ostaĝ'o'j rapid'e far'iĝ'is naci'a traŭmat'o, kiu facil'ig'is la venk'o'n de s-ro Ronald Re'ag'a'n kontraŭ s-ro Carter ĉe la prezid'ant'a elekt'o de novembr'o 1980. Evolu'ant'a land'o de Proksim-Orient'o traf'ant'a Uson'o'n per tia humil'ig'o, tio ja est'as mal'oft'a afer'o. Reciprok'a indign'o tiam lev'iĝ'is. La geopolitik'a konflikt'o, kiu jam anonc'iĝ'is dum la last'a'j jar'o'j de la ŝah'o-reĝim'o, akir'is fort'a'n emoci'a'n dimensi'o'n.

Post la revoluci'o, Irano mal'kaŝ'e opon'is Uson'o'n, sen tamen al'iĝ'i al la sovet'a tend'ar'o. La reĝim'o de Ruhollah Ĥomejni kun'divid'is la ambici'o'n de la ŝah'o far'i el la land'o region'a'n gvid'ant'o'n. Sed li vol'is ating'i tiu'n cel'o'n por cert'ig'i popol'a'n sub'ten'o'n en la islam'a mond'o. Opon'ant'a al ĉia alianc'o kun Uson'o aŭ Israelo, Tehrano lok'is si'n sur rekt'a voj'o al kolizi'o kun Vaŝington'o.

La Re'ag'a'n-reg'ist'ar'o prov'is venk'i kaj pun'i la iranajn revoluci'ul'o'j'n. Kiam Saddam Hussein invad'is Iranon en septembr'o 1980, Vaŝington'o ne plor'is. Ankoraŭ nun, mult'a'j iranaj respond'ec'ul'o'j opini'as, ke la iraka prezid'ant'o atak'is Iranon laŭ ordon'o de Vaŝington'o. Eĉ sen kred'i tio'n, est'as fakt'o, ke Vaŝington'o sub'ten'is Hussein, kiu aĉet'is arm'il'o'j'n el Rus'uj'o kaj Franc'uj'o. Tiu sub'ten'o intens'iĝ'is kun pas'o de la jar'o'j. En 1986, Uson'o ne nur proviz'is al Irako milit'grav'a'j'n inform'o'j'n, sed ĵus publik'ig'it'a'j dokument'o'j de la CIA pruv'as, ke Vaŝington'o ja sci'is, ke Hussein uz'is kemi'a'j'n arm'il'o'j'n. Por mult'a'j iran'an'o'j, la kulp'o de la uson'an'o'j sub'ten'ant'a'j la irak'an milit'a'n kampanj'o'n est'as ankoraŭ pli grav'a ol la puĉ'o de 1953, almenaŭ pro tio, ke tiu milit'o kost'is ĉirkaŭ milion'o'n da mort'o'j al ili'a land'o,(kontraŭ tri'cent mil por Irako). La streĉ'it'a'j rilat'o'j inter Vaŝington'o kaj Tehrano rapid'e far'iĝ'is faktor'o de ne'stabil'ec'o, eĉ se la Irangate montr'is, ke tiu'j rilat'o'j est'as pli ambigu'a'j ol ŝajn'as (vd “La skandal'o de la Irangate”). La tut'a region'o, de Libano ĝis la Golf'o, far'iĝ'is la lud'teren'o de ili'a rival'ec'o.

Est'is ankaŭ moment'o'j, kiam la rilat'o'j inter ambaŭ land'o'j est'us pov'int'a'j laŭ'ir'i ali'a'n kurs'o'n. Post la fin'o de la milit'o Irako-Irano en 1988, kaj la mort'o de ajatol'o Ĥomejni en la post'a jar'o, Tehrano est'is mal'fort'ig'it'a, izol'it'a kaj ankoraŭ pli mal'proksim'a de si'a cel'o est'i region'a aŭtoritat'ul'o ol en la komenc'o de la revoluci'o. Ruin'ig'it'a pro ok'jar'a milit'o, ĝi ne plu hav'is alianc'an'o'j'n, mon'o'n, kaj ekster'land'a'j invest'o'j tut'e mank'is.

La tiam'a prezid'ant'o Haŝemi Rafsanĝani vol'is pli'bon'ig'i la rilat'o'j'n kun Vaŝington'o. Li opini'is, ke la kre'ad'o de zon'o de komun'a ekonomi'a interes'o facil'ig'us politik'a'n inter'konsent'o'n. Tial, en 1994, la unu'a kontrakt'o pri la irana petrol'o don'it'a al ekster'land'a kompani'o de post la revoluci'o est'is por Conoco, uson'a gigant'a petrol-kompani'o. La simbol'o ne pov'is est'i pli fort'a.

Daŭr'ant'a venĝ'em'o

Sed La Afer'o'j ne okaz'is kiel antaŭ'vid'it'e. Kvankam en la 1980-aj jar'o'j, Israelo al'prem'is Uson'o'n, por ke ĝi re'star'ig'u lig'o'j'n kun Tehrano, Tel-Avivo nun est'is turn'iĝ'int'a ali'flank'e; ĝi prem'is Uson'o'n sankci'i kaj izol'i Iranon. La projekt'o de inter'konsent'o kun Conoco est'is la unu'a viktim'o de tiu ŝanĝ'o. Fort'e prem'at'a de la uson'a Kongres'o, la prezid'ant'o William Clinton el'send'is du ordon'o'j'n (la 15-an de mart'o kaj la 6-an de maj'o 1995), mal'permes'ant'a'j'n ne nur la petrol-kontrakt'o'n kun Conoco, sed ankaŭ ĉiu'j'n komerc'a'j'n inter'ŝanĝ'o'j'n kun Irano, akuz'at'a sub'ten'i teror'ism'o'n.

La reg'ist'ar'o de Rafsanĝani est'is konstern'it'a. Vaŝington'o rifuz'is la etend'it'a'n man'o'n. La rilat'o'j inter ambaŭ land'o'j ankoraŭ pli mal'bon'iĝ'is. La post'a'n jar'o'n, la uson'a Kongres'o voĉ'don'is nov'a'j'n sankci'o'j'n kontraŭ Tehrano, cel'ant'e la land'o'j'n, kiu'j est'is invest'ant'a'j en la sektor'o de irana energi'o. Spit'e al kelk'a'j mal'long'a'j hel'iĝ'o'j ĉe la fin'o de la du'a mandat'o de s-ro Clinton, reciprok'a mal'fid'o nur kresk'is.

Post'e, kiam la administraci'o de s-ro George W. Bush decid'is atak'i la talibanojn en Afgan'uj'o - reĝim'o mal'am'at'a de Irano-, Tehrano kaj Vaŝington'o iniciat'is vast'a'n konsult'iĝ'o'n politik'a'n, arme'a'n kaj pri sekret'a'j inform'o'j. Laŭ s-ro James Dobbins, kiu est'is la send'it'o de la prezid'ant'o Bush en Afgan'uj'o dum la monat'o'j kiu'j sekv'is la atenc'o'j'n de la 11-a de septembr'o, Irano lud'is decid'a'n rol'o'n, help'ant'e la adopt'o'n de la nov'a Konstituci'o post la fal'o de la taliban-reĝim'o. Mult'rilat'e, Tehrano help'is Vaŝington'o'n gajn'i pac'o'n en tiu land'o, esperant'e ke tiu help'o kontribu'os mal'ferm'i nov'a'n ĉapitr'o'n de la uson-iranaj rilat'o'j. Sed, malgraŭ ke la uson-irana kun'labor'ad'o rezult'ig'is la 5-an de decembr'o 2001 la sub'skrib'o'n de la inter'konsent'o'j de Bon'n pri la kun'ven'o de konstituci'a asemble'o en Afgan'uj'o, la prezid'ant'o Bush, ses semajn'o'j'n post la sub'skrib'o, en'skrib'is Iranon sur la list'o de la land'o'j de la “Mal'bon'o-aks'o”, apud Irako kaj Nord-Kore'uj'o, akuz'at'a'j sub'ten'i teror'ism'o'n kaj evolu'ig'i amas'detru'a'j'n arm'il'o'j'n. Tio, en la rigard'o de Tehrano, est'is perfid'o, kaj sekv'e konsider'ind'e mal'fort'ig'is la sub'ten'ant'o'j'n de “etend'it'a man'o al Uson'o”. Tiu'j, kiu'j elekt'is fid'i la uson'an'o'j'n pag'is alt'a'n kost'o'n pro tio.

Tamen, antaŭ ol la irana re'form'ist'a prezid'ant'o Mohammad Ĥatami (1997-2005) for'las'is si'a'n funkci'o'n, Irano adres'is sen'precedenc'a'n akord'ig'a'n ag'o'n al la Bush-administraci'o. En 2003, unu jar'o'n post la parol'ad'o de la uson'a prezid'ant'o pri la “Mal'bon'o-aks'o”, Tehrano sub'met'is al Vaŝington'o projekt'o'n de ĝeneral'a inter'trakt'ad'o, per'e de la svis'a ambasador'o en Irano. Ĝi propon'is tra'vid'ebl'ig'i si'a'n atom-program'o'n, kun'labor'i en Irako, sen'arm'ig'i la milit'ant'a'n liban'an grup'o'n Hizbulaho kaj ne'rekt'e agnosk'i Israelon — ĉio tio inter'ŝanĝ'e kun la for'ig'o de la sankci'o'j kaj la agnosk'o de ĝi'a'j arme'a'j interes'o'j en la region'o.

La Bush-administraci'o ne vid'is interes'o'n redukt'i la streĉ'o'j'n kun Irano. La propon'o do est'is rifuz'it'a, kio fortik'ig'is la konvink'o'n, en Tehrano, ke la fin'cel'o de Vaŝington'o est'as renvers'i la iran'an reg'ist'ar'o'n kaj far'i el la land'o klient'a'n ŝtat'o'n sen real'a pov'o. Sam'e kiel antaŭ'e, la for'ĵet'o de tiu bon'vol'a sign'o rezult'ig'is konfid'o-perd'o'n kaj kresk'o'n de la mal'konsent'o'j, paroksism'ig'it'a'j de la ripet'at'a'j milit'em'a'j parol'ad'o'j de la prezid'ant'o Mahmud Ahmadineĵad (2005-2013). Ĉi-foj'e la konsekvenc'o'j est'is ankoraŭ pli grav'a'j.

Tim'ant'e, ke Irano est'os la ven'ont'a atak'cel'o, Tehrano decid'is maksimum'e pag'ig'i al Uson'o ĝi'a'n okup'ad'o'n de Irako kaj ĉe'est'o en Afgan'uj'o. Dum ĝi est'as en'ŝlim'ig'it'a en tiu'j ŝlim'ej'o'j, ĝi ne pov'os atak'i Iranon: tiel rezon'is la iranaj decid'ant'o'j.

Vaŝington'o atribu'as al Tehrano la respond'ec'o'n pri la improviz'it'a'j eksplod'il'o'j, kiu'j mort'ig'is cent'o'j'n da uson'a'j soldat'o'j en Irako kaj Afgan'uj'o. Tiu'j arm'il'o'j est'is efik'e uz'at'a'j kaj de la iraka rezist-mov'ad'o kontraŭ okup'ad'o, kaj de la talibanoj. La koler'o kaj venĝ'em'o est'as grand'a'j en la Pentagon'o, apart'e inter la alt'a'j funkci'ul'o'j, laŭ kiu'j Irano respond'ec'as pri la mort'o de ili'a'j kamarad'o'j. Tiu koler'o ne est'as mal'nov'a, mal'e al tiu est'ig'it'a de la ostaĝ-kriz'o; en la mens'o de la uson'a'j milit'ist'o'j, tiu'j vund'o'j ne est'as ferm'it'a'j.

Sur tiu komplik'a fon'o, mark'it'a de sufer'o'j, Uson'o kaj Irano nun dev'as akcept'i konstru'i komun'a'n est'ont'ec'o'n. La mal'fid'o grand'as ambaŭ'flank'e, sed ĝi ver'ŝajn'e est'as pli profund'a flank'e de Irano, pro du simpl'a'j kial'o'j. Unu'e, Irano est'as la plej vund'ebl'a parti'o. Du'e, eĉ supoz'ant'e, ke la decid'ant'o'j de ambaŭ land'o'j el'tir'as la lecion'o'j'n de la pas'int'o kaj sukces'os trans'pas'i si'a'n ambaŭ'flank'a'n skeptik'ec'o'n, rest'as ke unu person'o spert'is ĉiu'n el la moment'o'j ĵus el'vok'it'a'j: la plej alt'a gvid'ant'o Al'i Ĥamenei. Neni'u reg'ant'o, el iu ajn flank'o, port'as sur'ŝultr'e sam'e pez'a'n ŝarĝ'o'n kiel la Plej'alt'a Gvid'ant'o de la reĝim'o. Kaj neni'u gvid'ant'o sent'as pli da mal'fid'o al la uson'an'o'j ol li.

Al profit'don'a milit'paŭz'o

Se Tiu Mur'o de mal'fid'o est'us fal'ig'it'a, kaj se inter'konsent'o pri atom-industri'o est'us sub'skrib'it'a, la konsekvenc'o'j por la region'o pov'us est'i sam'e pozitiv'a'j kiel la efik'o'j de la uson-iraka mal'amik'ec'o est'is negativ'a'j. Pro ili'a mal'facil'a histori'o, la du parti'o'j ver'ŝajn'e ne pov'os tuj far'iĝ'i oficial'a'j partner'o'j aŭ alianc'an'o'j. Sed, kiel deklar'is antaŭ ne'long'e s-ro Al'i Shamkhani, la sekretari'o de la naci'a sekur'ec-Konsili'o, ambaŭ ŝtat'o'j “pov'as konduk'i tiel, ke ili ne el'spez'u si'a'n energi'o'n unu kontraŭ la ali'a*. Irako kaj Afgan'uj'o ne est'us hodiaŭ en tiom mal'bon'a situaci'o se Uson'o kaj Irano est'us ating'int'a'j tiu'n konklud'o'n mult'e pli fru'e.

*  Financial Times, Londono, 22-a de decembr'o 2014.

Kompren'ebl'e, tiu milit'paŭz'o ne kaŭz'us solv'ad'o'n de ĉiu'j konflikt'o'j en la region'o. La geopolitik'a konkur'ad'o inter Irano, Sauda Arab'uj'o kaj Israelo daŭr'e hav'os mal'stabil'ig'a'n efik'o'n. Sed, dum la streĉ'a'j rilat'o'j inter Vaŝington'o kaj Tehrano akr'ig'as tiu'j'n konflikt'o'j'n, pac'ig'it'a'j kaj konstru'iv'a'j rilat'o'j kontribu'us ili'n mild'ig'i. Se ambaŭ ŝtat'o'j ĉes'us “el'spez'i si'a'n energi'o'n unu kontraŭ la ali'a”, oni pov'us ankaŭ esper'i, ke ili sukces'us mal'funkci'ig'i la intern'a'n milit'o'n en Sirio. Konsider'ant'e, ke la suna'ist'a'j ĝihad'ist'o'j, la Organiz'aĵ'o de la Islam'ism'a Ŝtat'o (OIŜ) kaj ali'a'j ag'ant'o'j de la radikal'a islam'ism'a medi'o prezent'as la plej grav'a'n minac'o'n ne nur por la region'a stabil'ec'o, sed ankaŭ por la iranaj kaj uson'a'j interes'o'j en la region'o, komun'a'j imperativ'o'j pov'us al'proksim'ig'i Vaŝington'o'n kaj Tehranon. Tio help'us ili'n trans'pas'i si'a'n reciprok'a'n mal'fid'o'n, kaj instig'us ili'n ir'i trans simpl'a'n milit'paŭz'o'n. La komun'a ag'ad'o de ambaŭ land'o'j en Irako por, sam'temp'e, pel'i for la eks'a'n ĉef'ministr'o'n Nur'i Al-Maliki, kaj milit'e al'front'i la Organiz'o'n de la Islam'ism'a Ŝtat'o, montr'as, ke tio ebl'as.

Tiu'j perspektiv'o'j pov'os est'i esplor'at'a'j nur se ambaŭ parti'o'j sukces'os unu'e trov'i akcept'ebl'a'n solv'o'n pri la sak'strat'o de la irana atom-industri'o. Tiam mal'ferm'iĝ'os la ven'ont'a ĉapitr'o de la rilat'o'j inter ambaŭ land'o'j, kun si'a'j avantaĝ'o'j kaj mal'avantaĝ'o'j.

Trit'a Parsi

Kronologi'o - Si'n'sekv'o de intern'a'j en'miks'ad'o'j

1856. Brit'uj'o trud'as la agnosk'o'n de Afgan'uj'o kaj la ced'o'n de la provinc'o Herat far'e de Pers'uj'o.

1871. Sub la influ'o de si'a ĉef'ministr'o, Nasradine Chah iniciat'as seri'o'n de fundament'a'j re'form'o'j.

1906. Konstituci'a Revoluci'o: kre'ad'o de Parlament'o (Majlis) kaj adopt'o de la unu'a Konstituci'o de la land'o, kiu fin'as la absolut'a'n monarĥi'o'n.

1907. Rus'uj'o kaj Brit'uj'o divid'as Pers'uj'o'n en tri influ'zon'o'j.

1909. Kre'ad'o de la Angl'o-Persi'a'n Oil Company (Angl'o-persa Petrol-Kompani'o). Suspend'o de la Parlament'o.

1914-1918. Brit'uj'o okup'as part'o'n de Pers'uj'o, kiu ricev'os la nom'o'n “Irano” en 1934.

25-a de aŭgust'o 1941. La brit'a'j trup'o'j invad'as la sud'o'n kaj okcident'o'n de Irano, dum Sovet-Uni'o okup'as la nord'o'n. Reza Chah est'as dev'ig'at'a abdik'i favor'e al si'a fil'o, Mohammad Reza Pahlavi.

19-an de aŭgust'o 1953. Milit'ist'a puĉ'o instig'it'a de la uson'a CIA kaj la brit'a'j sekret'a'j serv'o'j renvers'as la reg'ist'ar'o'n de Doktor'o Mohammad Mossadegh, post kiam li naci'ig'is la Angl'o-Iranian Oil Company.

Novembr'o 1964. La Ajatol'o Ruhollah Ĥomejni est'as ekzil'it'a.

1-a de april'o 1979. Proklam'o de la Islam'ism'a Respublik'o.

1980-1988. Milit'o inter Irano kaj Irako ek'ig'it'a de Saddam Hussein.

1995. La prezid'ant'o William Clinton mal'permes'as ĉiu'n komerc'a'n inter'ŝanĝ'o'n kun Irano.

Decembr'o 2006. La Sekur'ec-Konsili'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j voĉ'don'as la rezoluci'o'n n-ro 1737, kiu mal'permes'as vend'i al Irano atom'a'n kaj balist'ik'a'n material'o'n aŭ teknologi'o'n.

24-a de novembr'o 2013. En Ĝenevo, sub'skrib'o de prepar'a inter'konsent'o pri la irana atom-program'o inter Irano kaj la ŝtat'o'j de la tiel nom'at'a “G5 + 1”.

24-a de novembr'o 2014. Plu'valid'ig'o de la provizor'a inter'konsent'o kaj pli'long'ig'o de la diskut'o'j ĝis la 31-a de mart'o 2015 por inter'konsent'o pri la ĝeneral'a'j politik'a'j orient'iĝ'o'j kaj ĝis la 1-a de juli'o 2015 por la definitiv'a tekst'o.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Hug'o Chávez, Di'o kaj la revoluci'o

Ne publik'ig'it'a'j memor'aĵ'o'j pri la bolivara gvid'int'o

Karakaso anonc'is, mez'e de februar'o, la fiask'ig'o'n de prov'it'a ŝtat'renvers'o. Malgraŭ tia'j event'o'j, la ĉef'a minac'o por la est'ont'ec'o de la bolivara procez'o ven'as de intern'e: la korupt'o (vid'u la raport'aĵ'o'n de Lad'a'n Cher: Venezuelo, sub'fos'at'a de la spekul'ad'o) Tiu kontraŭ'ag'as la revoluci'a'n etik'o'n, kiu'n la prezid'int'o Hug'o Chávez, for'pas'int'a en 2013, postul'as en libr'o de inter'parol'ad'o'j kun Ignacio Ramonet, el kiu ni prezent'as ĉi tie el'tir'aĵ'o'n.

Kia est'as vi'a koncept'o de revoluci'o?

Mi pens'as, ke revoluci'o dev'as est'i io tre konkret'a. Unu el la erar'o'j far'it'a'j en la pas'int'ec'o dum mult'a'j revoluci'a'j prov'o'j est'as, ke ili lim'ig'is si'n al la teori'a aspekt'o. Ili don'is eksces'a'n grav'ec'o'n al la el'labor'ad'o de teori'o kaj tre mal'mult'e al la praktik'a dimensi'o. Kaj mi kred'as, ke revoluci'o postul'as, sen ajn'a dub'o, grand'a'n dialektik'a'n klopod'o'n de teori'ig'o, sed ankaŭ de praktik'o. Kaj mi ir'os pli antaŭ'e'n: mi'a konvink'o est'as, ke la praktik'o far'as fundament'e tio'n, kio revoluci'o ver'e est'as aŭ ne est'as. Tio, kio ŝanĝ'as la real'o'n, est'as la “trans'form'a praktik'o”; almenaŭ tio est'as la spert'o, kiu'n ni tra'viv'as ĉi tie, en Venezuelo, ek'de 1999.

Iu'j kontraŭ'ul'o'j riproĉ'as al vi, ke vi vol'as konstru'i la social'ism'o'n sen la eksplic'it'a konsent'o de la popol'o.

Ili prov'as konfuz'i la publik'a'n opini'o'n. Ili ne ĉes'as ripet'i, ke mi en'konduk'as kontraŭ'leĝ'e re'form'o'n [de la konstituci'o] kiu est'is rifuz'it'a de la popol'o” [en la referendum'o de la 2-a de decembr'o 2007]. Ili dir'as, ke mi prov'as en'konduk'i la social'ism'o'n, kvankam la popol'o dir'is “ne” al la social'ism'o ... Tio ne est'as ver'a. Memor'u ke la ideologi'a baz'o de mi'a prezid'ant-kampanj'o de 2006 est'is la Naci'a Projekt'o Simono Bolivaro. Mi tra'vetur'is la tut'a'n Venezuelon kun tiu'j ide'o'j, klar'e ripet'ant'e al la elekt'ont'o'j: “Ni ir'as la voj'o'n de social'ism'o!”; mi dir'is tio'n milion'o'n da foj'o'j. Kaj mi gajn'is tiu'n prezid'ant'elekt'o'n [de la 3-a de decembr'o 2006] per 63 el'cent'o'j de la voĉ'o'j. Dum la elekt'o'kampanj'o kaj dum la tut'a jar'o 2006 mi difin'is plej klar'e la fundament'a'j'n sep strategi'a'j'n aks'o'j'n de la Unu'a Social'ism'a Plan'o de la naci'o. Ni eĉ publik'ig'is broŝur'o'n, “Program'o de la reg'ist'ar'o de la kandidat'o Hug'o Chávez, septembr'o 2006”, kaj milion'o'j da ekzempler'o'j est'is distribu'it'a'j.

Ĉu vi pov'us memor'ig'i kia'j est'is tiu'j sep strategi'a'j aks'o'j?

La sep strategi'a'j aks'o'j por la Naci'a Projekt'o Simono Bolivaro kaj la Social'ism'a Venezuelo est'as: 1. la nov'a social'ism'a etik'o; 2. la plej alt'a soci'a feliĉ'o; 3. sur politik'a nivel'o, la revoluci'a protagonisma demokrati'o; 4. la social'ism'a produkt'ad'model'o; 5. la nov'a naci'a geopolitik'o; 6. Venezuelo kiel energi-potenc'o; 7. la nov'a inter'naci'a geopolitik'o. Neni'u pov'as dir'i, ke li ne sci'is ke voĉ'don'ant'e por mi'a kandidat'ec'o en 2006 li voĉ'don'is por voj'o al la social'ism'o. Tiu procez'o est'is ĉiam tra'vid'ebl'a. Ni mensog'us al ni mem, se ĝi ne est'us tia. Tra'vid'ebl'a kaj laŭ'leĝ'a. Ĉi tie ĉio far'iĝ'as en la strikt'a kadr'o de la konstituci'a leĝ'ec'o. Mi neniam far'is kaj neniam far'os decid'o'n, kiu ne est'us en la kadr'o de la bolivara konstituci'o. Tio est'as element'a demand'o de politik'a etik'o.

Kio est'as por vi la social'ism'o?

Rómulo Gallegos* skrib'is: Venezuela eben'aĵ'o, ĉio en horizont'o'j kiel la esper'o, ĉio en voj'o'j kiel la vol'o.” Por mi, la social'ism'o est'as kiel la venezuela eben'aĵ'o: tut'a horizont'o, tut'a voj'o, kiel ni'a vol'o, kiel ni'a persist'em'o. Kaj mi al'don'as: ni'a'n social'ism'o'n dev'as invent'i ni mem.

*  Rómulo Gallegos (1884-1969), verk'ist'o kaj ŝtat'ist'o. Aŭtor'o de la roman'o Doña Bárbara (1929), konsider'at'a kiel la ĉef'verk'o de la venezuela roman'o de la 20-a jar'cent'o, sed pro kiu li dev'is ekzil'iĝ'i dum la diktator'ec'o de Ju'a'n Vicente Gómez. Ministr'o pri publik'a instru'ad'o en 1936, li far'iĝ'is prezid'ant'o de Venezuelo en februar'o 1948 (kandidat'o de la parti'o Demokrati'a Ag'ad'o), antaŭ ol est'i renvers'it'a naŭ monat'o'j'n post'e, la 24-an de novembr'o 1948, de milit'ist'a puĉ'o de la general'o Marcos Pérez Juménez.

En kiu senc'o?

En la senc'o, ke ekzist'as la histori'o montr'as tio'n plur'a'j social'ism'o'j, kaj ke Venezuelo kaj la venezuela soci'o posed'as tre apart'a'j'n ec'o'j'n. Ni ne vol'as aplik'i dogm'o'j'n koncept'it'a'j'n por ali'a'j situaci'o'j, en ali'a'j kun'tekst'o'j. Tio, kio'n ni est'as invent'ant'a'j ĉi tie kaj nun tio est'as la manier'o inter'plekt'i du afer'o'j'n: unu'flank'e, nov'a'n social'ism'o'n; ali'flank'e, venezuel'an soci'o'n en plen'a mutaci'o. Inter'plekt'i ili'n dialektik'e, por ke unu modif'u la ali'a'n kaj reciprok'e. Tiu okaz'ant'a du'obl'a trans'form'ad'o est'as tio, kio'n ni kompren'as sub bolivara revoluci'o.

Pri tio, mi ŝat'us sci'i, kia'n rilat'o'n vi far'as inter la bolivara revoluci'o, la social'ism'o kaj la naci'a sen'de'pend'ec'o. Vi efektiv'e mult'e insist'as pri la “naci'a” karakter'o kaj pri la grav'ec'o de la arm'it'a'j fort'o'j.

Mi prov'os star'ig'i rilat'o'n inter tiu'j tri koncept'o'j. Sur la voj'o de dis'volv'ad'o ven'as moment'o, kie la popol'o'j trov'iĝ'as antaŭ voj'dis'iĝ'o kaj dev'as elekt'i inter du voj'o'j: tiu de la kapital'ism'o aŭ tiu de la social'ism'o. Tiu'j est'as la sol'a'j du voj'o'j kiu'j ekzist'as. Ni elekt'is la social'ism'o'n. Sed, kie mi dir'is al vi, la social'ism'o hav'as si'a'j'n propr'a'j'n vari'aĵ'o'j'n kaj ni ne vol'as kopi'i i'a'n social'ism'a'n model'o'n; ni vol'as invent'i ni'a'n model'o'n. Mi ne est'as teori'ul'o; mi est'as nek Lenin'o, nek Marks'o, nek Mariátegui*. Sed mi ŝat'as stud'i, leg'i, pens'i, kaj mi dis'volv'is kelk'a'j'n koncept'o'j'n per tio ke mi inspir'iĝ'is de grand'a'j venezuelaj, latin'amerik'a'j aŭ universal'a'j intelekt'ul'o'j: Simono Bolivaro, grand'a antaŭ'social'ism'a pens'ist'o; Simón Rodríguez*, kiu verk'is mir'ind'a'n verk'o'n, Luces y virtudes sociales (“Soci'a'j lum'o'j kaj virt'o'j”), en kiu li kritik'is la kapital'ism'o'n, la spekul'ist'o'n, kaj lanĉ'as fundament'a'j'n ide'o'j'n de social'ism'a projekt'o por Sud'amerik'o; la brazil'an'o José Inácio de Abreu e Lim'a*, ali'a fekund'a social'ist'o; kaj kompren'ebl'e Krist'o, la ver'a Krist'o, la revoluci'ul'o, la plej grand'a social'ist'o.

*  José Carlos Mariátegui (1894-1930), perua filozof'o konsider'at'a kiel unu el la plej influ'a'j latin'amerik'a'j marks'ist'a'j pens'ul'o'j; aŭtor'o de Sep ese'o'j de interpret'ad'o de la perua real'o (1928), li est'as unu el la fond'int'o'j de la Komun'ist'a Parti'o de Peruo. Li'a verk'o Sep ese'o'j de interpret'ad'o de la perua real'o aper'os ĉi-jar'e (2015) ĉe la Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas) en la Esperant'ig'o de Franklin Montenegro-Rod'as. -vl
*  Simón Rodríguez (1769-1854) venezuela filozof'o kaj pedagog'o, mentor'o de Bolivaro. Dum si'a long'a ekzil'o en Eŭrop'o (1801-1823) li nom'is si'n Samuel Robinson.
*  José Inácio de Abreu e Lim'a (1794-1869), brazila general'o, kiu aktiv'e part'o'pren'is en la sen'de'pend'ig'a'j milit'o'j de la Grand'a Kolombio ĉe la flank'o de Bolivaro.

Ĉu la mesaĝ'o de Jesuo est'as social'ism'a?

La aŭtent'a krist'an'ism'o est'as unu el la ĉef'a'j font'o'j de la moral'a social'ism'o. La social'ism'a'j valor'o'j resum'iĝ'as en ordon'o de Jesuo: “Am'u vi'a'n proksim'ul'o'n kiel vi'n mem. Am'u unu la ali'a'n.” La plej supr'a valor'o de la social'ism'o est'as la am'o. La kapital'ism'o est'as sinonim'o de ambici'o, de ego'ism'o; pro tio la mal'am'o pov'as ekzist'i inter frat'o'j, kiu'j ĉes'as est'i tia'j, ĉar inter ili unu ekspluat'as la ali'a'n. En la kapital'ism'o ĉiu hom'a est'ul'o est'as konsider'at'a kvazaŭ objekt'o aŭ var'o. La slogan'o de la kapital'ism'o est'as: “Sav'u si'n kiu pov'as!” Dum tiu de la social'ism'o est'us: “Ni sav'u ni'n ĉiu'j! Unu en la brak'o'j de la ali'a, kiel frat'o'j.” Am'o kontraŭ mal'am'o. La etik'a social'ism'o. Tio dev'as tra'tremp'i la tut'a'n kondut'o'n de la nov'a revoluci'a civit'an'o. Neces'as ŝanĝ'i la pens'manier'o'n. “Sen ŝanĝ'o de la mens'o, dir'is Trocko, ne pov'as okaz'i trans'form'iĝ'o de la hom'o.” Nur tiel pov'as aper'i la “nov'a hom'o” postulat'a de Che Guevara; la social'ism'a hom'o vir'o kaj vir'in'o, kompren'ebl'e de la 21-a jar'cent'o. En'ver'e ne pov'as okaz'i revoluci'o se ni ne sukces'as la trans'form'ad'o'n de la mens'o. La rest'o est'as du'a'rang'a, kiom ajn grav'a. Pro tio mi vid'as la social'ism'o'n antaŭ ĉio kiel valor'o'n moral'a'n. Ĝi ne pov'as est'i nur model'o ekonomi'a; ĝi perd'us si'a'n anim'o'n.

Kaj pri la social'a nivel'o?

Jes kompren'ebl'e, ekzist'as ankaŭ “social'a social'ism'o” pardon'u la pleonasm'o'n baz'it'a sur la batal'o por egal'ec'o, por “soci'o de egal'ul'o'j”; lum'a koncept'o de social'ism'o akcept'it'a de Bolivaro kaj de Angostur'a*. Ĉiu'j projekt'o'j, kiu'j'n ni lanĉ'is est'as pli ol tri'dek en la last'a'j jar'o'j est'as, sur soci'a nivel'o, la esenc'o mem de ni'a social'ism'a projekt'o. Ĝi'a cel'o est'as el'ig'i la popol'o'n el la mal'riĉ'ec'o kaj kre'i egal'ec'o'n ne nur en la leĝ'o, sed ankaŭ praktik'at'a'n en la fakt'o'j. Tio ebl'ig'is al ni konstru'i soci'a'n kiras'o'n, kiu protekt'as la plej mal'fort'a'j hom'o'j kaj ebl'ig'as al ili el'ir'i el la mizer'o.

*  Parol'ad'o de la 15-a de februar'o 1819. -pr (pariza redakt'ej'o)

Por vi, la bolivara social'ism'o hav'as du dimensi'o'j'n: moral'a'n kaj social'a'n

Ne, ekzist'as pli'a'j front'o'j. Krom la moral'a kaj social'a aspekt'o'j, ni'a social'ism'o hav'as ali'a'j'n kompon'ant'o'j'n: special'e tio evident'as la kompon'ant'o'j'n ekonomi'a'n kaj politik'a'n. La ekonomi'a social'ism'o est'as la ŝtat'ig'o de la strategi'a'j sektor'o'j de la ekonomi'o, la dis'volv'ad'o de la kooperativ'o'j, la part'o'pren'o de la labor'ist'o'j en ĉiu'j nivel'o'j de la organiz'ad'o kaj mastr'um'ad'o de la entrepren'o, la publik'a bank'o, ktp. Kie trov'iĝ'as la social'ism'o politik'a? En la demokrati'o. Ne la demokrati'o burĝ'a aŭ liberal'a, sed la demokrati'o “part'o'pren'ig'a kaj protagonisma” difin'it'a en ni'a konstituci'o.

Ĉu ekzist'as krom'a'j kompon'ant'o'j?

Jes, ni'a social'ism'o hav'as ankaŭ dimensi'o'n teritori'a'n. Ni parol'as pri “social'ism'o geografi'a”, ĉar ekzist'as teritori'a'j mal'just'aĵ'o'j, mal'egal'ec'o'j laŭ la spac'o'j. Kaj ni dev'as stimul'i radikal'a'n kompren'o'n de la geografi'o, pli vigl'a'n, trans'form'a'n. La teritori'o ne est'as io inert'a; ni dev'as imag'i teritori'a'n social'ism'o'n. Kaj fin'e, laŭ mi, ni'a social'ism'o hav'as ankaŭ kompon'ant'o'n arme'a'n. La arm'it'a'j fort'o'j part'o'pren'as, kun'e kun la popol'o, en la konstru'ad'o de la naci'a projekt'o; ne nur per tio ke ili garanti'as tiu'n naci'a'n projekt'o'n, sed ankaŭ, efektiv'e, per tio ke ili konstru'as ĝi'n kun'e kun la popol'o, man-en-man'e, en profund'a civil'a-milit'ist'a uni'o. La naci'a sen'de'pend'ec'o por parol'i pri tiu tri'a koncept'o ne pens'ebl'as sen tiu kondiĉ'o, kio est'is neniam ebl'a en la kadr'o de la de'pend'a kapital'ism'o la sol'a form'o de kapital'ism'o, kiu iam ajn ĉi tie ekzist'is. Ni est'is kondamn'it'a'j al la mal'ind'a situaci'o de land'o domin'at'a, de'pend'a, korupt'a: koloni'o. Tio ĉes'is.

Kaj la korupt'o?

Ni ĉiam kontraŭ'batal'is ĝi'n plej sever'e. Dum la jar'o'j, kiu'j'n ni pas'ig'is en Yare* ni jam difin'is tre konkret'a'n plan'o'n por juĝ'i la korupt'it'o'j'n re'star'ig'ant'e en ĉiu'j front'o'j la civit'an'a'n moral'o'n. Tio est'is publik'e kon'at'a.

*  Mal'liber'ej'o de Yare, kie Chávez est'is mal'liber'a dum du jar'o'j sekv'e al li'a prov'o de ŝtat'renvers'o en 1992. -pr

Laŭ la komunik'il'o'j, ankoraŭ nun ekzist'as korupt'o ...

Mi konced'as, ke ekzist'as korupt'o, mal'feliĉ'e. Tio ver'as. Sed aŭd'u bon'e, kio'n mi dir'os al vi: malgraŭ la mal'mult'a'j klopod'o'j, kiu'j'n la gazet'ar'o de la oligarĥi'o antaŭ'e far'is por mal'kaŝ'i la korupt'o'n, tiu ating'is tia'n nivel'o'n, ke ĝi ŝpruc'makul'is ĉie... Mal'e, hodiaŭ, la gazet'ar'o preskaŭ komplet'e en la man'o'j de la oligarĥi'o serĉ'as per lupe'o la plej et'a'n fakt'o'n de korupt'o, aŭ ĝi invent'as aŭ ŝajn'ig'as ĝi'n ... Kaj ĝi apenaŭ trov'as kelk'a'j'n kaz'o'j'n por denunc'i. En la pas'int'ec'o, la instanc'o'j prefer'e klopod'is por mask'i la korupt'o'n. Nun'temp'e est'as la mal'o. Ni'a reg'ist'ar'o klopod'as por mal'kovr'i kaj pun'i la korupt'o'n. Dum la jar'o'j de Carlos Andrés Pérez*, sur la strat'o'j, la hom'o'j tio'n dir'as la tiam'a'j enket'o'j ne ĉes'is plend'i: “La korupt'o mort'ig'as ni'n!” Hodiaŭ, en la enket'o'j, la korupt'o preskaŭ ne aper'as kiel kolektiv'a problem'o. Tio est'as interes'a fakt'o por pri'taks'i.

*  Carlos Andrés Pérez (1922-2010) ĉef'o de la parti'o Demokrati'a Ag'ad'o (membr'o de la Social'ist'a Inter'naci'o), est'is prezid'ant'o de Venezuelo de 1974 ĝis 1979 kaj de 1989 ĝis maj'o 1993, la dat'o kiam li est'is eks'ig'it'a far'e de la Kongres'o pro “fraŭd'o” kaj “mal'ind'a al'propr'ig'o”.

Tio'n ne dir'as Transparency, inter'naci'a organiz'aĵ'o ...

Jes, ili akuz'as ni'n ke ni est'as la reg'ist'ar'o plej korupt'a kaj dir'as, ke est'as nun pli da korupt'o. Sed tiu kampanj'o est'as sistem'a, parti'ec'a kaj mal'bon'intenc'a. Ĝi est'as ĉio ali'a ol objektiv'a.

Laŭ la ĵurnal'o El Nacional, dum la asemble'o de la Inter'amerik'a Gazet'ar'a Societ'o (SIP) oni dir'is, ke “Venezuelo est'as la du'a plej korupt'a land'o de Latin'amerik'o”*

*  El Nacional, Karakaso, 6-a de oktobr'o 2008.

Tio ne surpriz'as mi'n. Kaj est'as strang'e ke ili klas'is ĝi'n du'a kaj ne unu'a ... Ĉi tie, ĉiu'tag'e, la televid'o kaj ĉiu'j komunik'il'o'j de la oligarĥi'o parol'as pri tio, kio'n ili nom'as la “bol'i'burĝ'ar'o”, la nov'a'j riĉ'ul'o'j ... Kaj tamen, mi insist'as pri la fakt'o, ke tio ne est'as zorg'o de la popol'o. Mi ripet'as al vi: en la opini-enket'o'j, la korupt'o preskaŭ ne aper'as aŭ kun tre mal'alt'a el'cent'aĵ'o.

Ceter'e, kvankam la opozici'o hav'as mez'um'e 30 el'cent'o'j'n da favor'a opini'o, ĝi eĉ ne prezent'as la korupt'o'n kiel naci'a'n problem'o'n. Kaj oni hav'as kaŭz'o'j'n por supoz'i, ke tio est'us la spec'o de problem'o'j, kiu'j'n ĝi montr'us ... En'ver'e, eĉ kvankam mi ne hav'as statistik'a'j'n don'it'aĵ'o'n ĉe la man'o, mi asert'as al vi, ke la korupt'o not'ind'e mal'pli'iĝ'is por komenc'i ĉe la alt'a'j ofic'ist'o'j de la reg'ist'ar'o. Person'e mi est'as tre atent'a pri la hom'o'j kiu'j labor'as kun mi: la ministr'o'j, la instituci'o'j, la ŝtat'a'j bank'o'j ...

Malgraŭ la mank'o'j, kiom ajn mult'nombr'a'j, kaj malgraŭ la kelk'a'j bedaŭr'ind'a'j kaz'o'j kiu'j pov'as ankoraŭ prezent'iĝ'i, mi pov'as al vi cert'ig'i, ke la korupt'o mal'pli'iĝ'is; tio ne kompar'ebl'as ...

... kun la antaŭ'a nivel'o de korupt'o?

Jes, ne est'as ebl'a kompar'o. Ĉi tie mem, en la [prezid'ant'a] palac'o Miraflores, ekzist'is kort'o, kiu'n oni nom'is la “japan'a apartament'o”, vast'e kon'at'a. Oni far'is tie ĉi'a'j'n fest'o'j'n, afer'o'j'n, akcept'o'j'n per ĉampan'o kaj viski'o; ekzist'is vir'in'o'j ... Tio est'is Sodomo kaj Gomoro. Mi labor'is ĉi tie dum la last'a'j monat'o'j de la jar'o 1988 kaj dum preskaŭ la tut'a jar'o 1989. Mi en'ir'is ĉi'e'n, mi observ'is, mi aŭskult'is, mi hav'is eĉ intern'a'n ret'o'n de oficir'o'j kaj de civil'ul'o'j; ĝi'a kiam oni arest'is mi'n kaj for'pel'is mi'n el Miraflores en decembr'o de 1989. Mi pov'as cert'ig'i vi'n, ke la korupt'o ating'is la plej alt'a'n nivel'o'n de la ŝtat'o.

Ignacio RAMONET.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Kiel la hiper'inflaci'o nutr'as korupt'o'n

Venezuelo sub'fos'at'a de spekul'ad'o

Malgraŭ la mal'abund'o, la bret'ar'o'j de la butik'o'j de Karakaso plen'as: la komerc'ist'o'j kompens'as la mank'o'n de vari'aĵ'o de propon'at'a'j produkt'o'j per tio, ke ili amas'ig'as la sam'a'j'n var'o'j'n sur metr'o'j kaj metr'o'j laŭ'long'e de la bret'o'j. Sed la vand'o'plen'a'j dent'o'past'o'j ne tut'e kontent'ig'as s-in'o'n Cecili'a Torres, kiu de plur'a'j hor'o'j vic'o'star'as kun la esper'o akir'i lakt'o'n aŭ lav'pulvor'o'n: “Oni dev'us trov'i la magi'a'n ŝton'o'n, kiu trans'form'as dent'o'past'o'n en lakt'o'n”, ironi'as ŝi.

Laŭ la reg'ist'ar'o, la kulp'ul'o'j de tiu situaci'o trov'iĝ'as inter la komerc'ist'o'j kaj grand-import'ist'o'j, kiu'j sekv'as strategi'o'n simil'a'n al tiu de la ĉilia privat'a sektor'o kontraŭ Salvador Allende komenc'e de la 1970-aj jar'o'j: kre'i koler'o'n per sen'ig'i la loĝ'ant'ar'o'n je baz'a'j produkt'o'j. En februar'o 2015 la prezid'ant'o Nicolas Maduro do ordon'is polic'a'n okup'ad'o'n de tri'dek ses magazen'o'j de la ĉen'o de super'bazar'o'j Día a Día kaj la arest'o'n de ili'a'j gvid'ant'o'j, suspekt'at'a'j part'o'pren'i en “nutr'aĵ'milit'o kontraŭ la popol'o”.*

*  “Maduro orden'a la ocupación de los 36 “Practimercados Día a Día”, El Universal, Karakaso, 2-a de februar'o 2015.

La mal'abund'o ven'as sen'dub'e pli el la plej fort'a ekonomi'a kriz'o de Venezuelo en la last'a'j dek kvin jar'o'j. Tiu kriz'o zorg'ig'as eĉ la eks'a'n ministr'o'n pri plan'ad'o de la prezid'ant'o Hug'o Chávez (for'pas'int'a en mart'o 2013), la marks'ist'a'n ekonomik'ist'o'n Jorge Giordani: “Ni far'iĝ'is la mok'o de Latin'amerik'o. Kiam la situaci'o mal'bon'as, kiam la termo'metr'o indik'as temperatur'o'n de kvar'dek grad'o'j, iu'j klar'ig'as al ni, ke kulp'as la termo'metr'o. [...] Ni dev'as konced'i, ke ni tra'ir'as kriz'o'n.”* Konced'i kriz'o'n ne sufiĉ'as por ĝi'n solv'i.* Kontraŭ'batal'i la nigr'a'n merkat'o'n pri la komerc'o de la deviz'o'j, tio, mal'e, pov'us kontribu'i al tio.

*  “Venezuela becominglaughing stock”, ex-Chavez economic guru says”, Reuters, 3-a de februar'o 2015.
*  Vd Gregory Wilpert: “Venezuelo dron'as en si'a petrol'o”, Le Monde diplomatique, novembr'o 2013.

“La bolivaro hav'as tiom mal'mult'e da valor'o, ke vi pov'us ŝut'i ĉar'o'n da ĝi sur la publik'a plac'o, sen ke iu mal'lev'iĝ'us por kolekt'i ili'n. Eĉ ne por lud'i Monopoly, lament'as s-ro Andrés Redner, komerc'ist'o de Maracay. Ĉi tie ekzist'as du manier'o'j taks'i la venezuel'an naci'a'n mon'o'n: laŭ la oficial'a kurz'o aŭ laŭ la mal'oficial'a (proksim'um'e tri'dek'obl'e pli, en februar'o 2015).

Tia diferenc'o spron'as la invent'em'o'n de la entrepren'o'j kaj de la privat'ul'o'j dezir'ant'a'j en'poŝ'ig'i facil'a'j'n profit'o'j'n. Akir'i dolar'o'j'n je la oficial'a kurz'o kaj re'vend'i ili'n en la nigr'a merkat'o ebl'ig'as impres'a'j'n profit'o'j'n. La grand'a prez'alt'iĝ'o kelk'foj'e neces'ig'as tia'j'n operaci'o'j'n. La jar'a inflaci'o (63 el'cent'o'j) est'as unu el la plej alt'a'j de la mond'o kaj pli'grav'ig'as la mal'abund'o'n. En februar'o, ekzempl'e, la mal'mult'a'j skatol'o'j da kondom'o'j dispon'ebl'a'j en Karakaso vend'iĝ'is je proksim'um'e 4.700 bolivaroj, dum la minimum'a salajr'o est'is proksim'um'e 4.900 bolivaroj.

Ekzist'as do mult'a'j motiv'o'j por spekul'i en la nigr'a merkat'o. Tamen unu'e neces'as pov'i akir'i la verd'a'n bilet'o'n. Franz von Ber'gen, ĵurnal'ist'o por la opozici'a gazet'o El Nacional prezent'as al ni la divers'a'j'n metod'o'j'n por akir'i la dezir'at'a'n deviz'o'n: “Unu'flank'e ekzist'as la mil manier'o'j, per kiu'j hom'o'j el la popol'a'j aŭ mez'a'j klas'o'j akir'as la deviz'o'j'n, kiu'j'n ili rajt'as por vojaĝ'i, kaj diskret'e re'vend'as ili'n. Sed ekzist'as ankaŭ mult'e pli struktur'it'a'j artifik'o'j, en kiu'j est'as implik'it'a'j import-entrepren'o'j aŭ alt'a'j ofic'ist'o'j kun al'ir'o al oficial'a'j ŝanĝ'agent'ej'o'j. Tiu'j mov'as gigant'a'j'n sum'o'j'n.”

La spekul'ist'o'j zigzag'as en la labirint'o de kontrol'o'j star'ig'it'a de la reg'ist'ar'o. Oficial'e, la sol'a manier'o akir'i dolar'o'j'n est'as uz'i la Ŝtat'a'n Centr'o'n pri Ekster'a Komerc'o (Cencoex). La agent'ej'o vend'as bolivarojn je divers'a'j kurz'o'j laŭ la uz'ad'o: la entrepren'o'j, kiu'j produkt'as nutr'aĵ'o'n aŭ medikament'o'j'n ekzempl'e hav'as al'ir'o'n al kurz'o de 6,3 bolivaroj po dolar'o*, la oficial'a kurz'o plej mal'alt'a.

*  Fundament'e neces'us dir'i: “al kurz'o de po 6,3 bolivaroj por ĉiu dolar'o”, sed tiam la vort'o po est'us tut'e super'flu'a. -vl

Sed la mon'politik'o de la reg'ist'ar'o ŝanĝ'iĝ'as konstant'e. La last'a re'form'o, de februar'o 2015, cel'as devalut'i la mon'o'n. La ŝanĝ'kvot'o de 6,3 bolivaroj konserv'iĝ'as por cert'a'j import'aĵ'o'j, sed est'as 12 bolivaroj por la vojaĝ'ant'o'j. Tiu re'form'o kre'as ĉef'e nov'a'n sistem'o'n de liber'a ŝanĝ'o, nom'at'a “Simadi” (sistem'o marĝen'a de deviz'o'j), kiu mal'ferm'iĝ'is je 170 bolivaroj, kaj pri kiu la reg'ist'ar'o esper'as, ke ĝi sek'ig'os la nigr'a'n merkat'o'n. Ĝis nun ĝi ne mal'aper'is, kaj la dolar'o'j inter'ŝanĝ'iĝ'as diskret'e je proksim'um'e 170 bolivaroj. Tem'as nur pri unu el la mult'a'j ŝanĝ'o'j en la last'a'j jar'o'j por batal'i kontraŭ la inflaci'o. Ties kompleks'ec'o tamen ne inspir'as optimism'o'n. S-ro Henkel Garcia, ekonomik'ist'o de la konsil'a societ'o Econometrica, opini'as, ke “tiu'j dispon'o'j hav'as neni'a'n ekonomi'a'n raci'ec'o'n kaj far'as la sistem'o'n ankoraŭ pli sen'efik'a. Tiom long'e, kiom ekzist'as tro'taks'ad'o, tiom long'e ekzist'os spekul'ad'o”. “Mi ne kompren'as, kiel tio funkci'as”, konced'as si'a'vic'e s-ro Redner.

La deviz'a turism'o nutr'as la nigr'a'n merkat'o'n

La Cencoex atribu'as cert'a'n nombr'o'n da dolar'o'j al ĉiu civit'an'o kiu dezir'as vojaĝ'i ekster'land'e'n. La alt'ec'o de tiu sum'o vari'as laŭ la cel'o de la vojaĝ'o: vojaĝ'o al Kubo rajt'ig'as je 3.000 dolar'o'j (aĉet'ot'a'j je kvot'o de 12 bolivaroj), rest'ad'o en Miamo je 700. Do, bon'e ebl'as re'ven'i al Venezuelo kun la plej grand'a part'o por re'vend'i ĝi'n en la nigr'a merkat'o. Tiu form'o de deviz'a turism'o far'iĝ'as kutim'a. “Oni rajt'ig'is mi'n pren'i 300 dolar'o'j'n kiam mi last'a'n jar'o'n ir'is al Meksiko, rakont'as al ni student'o. Je la kurz'o de hodiaŭ, en la nigr'a merkat'o, tio ekvivalent'as al 55.000 bolivaroj, do preskaŭ al tut'a jar'o da salajr'o. Oni ne mir'u, ke la hom'o'j ĵet'as si'n sur tio!”

La inter'ret'a'j aĉet'o'j okaz'ig'is simil'a'j'n operaci'o'j'n antaŭ ol la Komision'o pri mastr'um'ad'o de deviz'o'j (la ŝanĝ'agent'ej'o) inter'ven'is por mal'alt'ig'i la permes'it'a'j'n sum'o'j'n: de 3.000 dolar'o'j en 2008 al nun 300 dolar'o'j. Tiam ret'ej'o'j special'iĝ'is pri re'vend'o de “rajt'o'j” de privat'ul'o'j. Kaj mal'grand'a'j krim'a'j organiz'aĵ'o'j kolekt'is ili'n por far'i grav'a'j'n transakci'o'j'n. Grand'a avantaĝ'o: ne neces'is vojaĝ'i. “Tio est'is ver'e facil'a mon'o, klar'ig'as al ni bank'ist'o de Karakaso. Ĉio, kio'n vi bezon'is, est'is ke amik'o, baz'it'a ekzempl'e en Panam'o, kre'u ret'a'n vend'ej'o'n. Tiam sufiĉ'is far'i fals'a'j'n aĉet'o'j'n en li'a ret'ej'o. Vi'a amik'o re'don'is al vi la dolar'o'j'n post pren'i si'a'n el'cent'aĵ'o'n: tiam vi bezon'is nur diskret'e re'vend'i ili'n. Fakt'e la reg'ist'ar'o el'spez'is milion'o'j'n da dolar'o'j por subvenci'i virtual'a'n komerc'o'n kiu nutr'is la nigr'a'n merkat'o'n.”

La reg'ist'ar'o respond'is al tiu'j de'voj'ig'o'j per lim'ig'o de la al'ir'o al deviz'o'j. En 2014 ekzempl'e, Karakaso mal'permes'is send'i dolar'o'j'n al proksim'ul'o'j en Kolombio: tiu meĥanism'o est'is uz'at'a por re'en'konduk'i verd'a'j'n bilet'o'j'n en la venezuel'an nigr'a'n merkat'o'n.* Ĉia nov'a obstakl'o tamen nask'as nov'a'j'n truk'o'j'n por nutr'i la paralel'a'n cirkvit'o'n, kiu est'as ĉiam pli profit'ig'a.

*  Tiu'j trans'kont'ig'o'j, de'nov'e permes'at'a'j, ne pov'as super'i 200 dolar'o'j'n monat'e, kontraŭ 900 dolar'o'j antaŭ'e.

Eĉ ĉiu'j kun'e, la artifik'o'j de la privat'ul'o'j ating'as nur moder'a'j'n sum'o'j'n kompar'e kun la amas'a'j fraŭd'o'j de la societ'o'j kaj la alt'a'j ofic'ist'o'j, kiu'j dispon'as pri privilegi'a al'ir'o al la uson'a mon'o. Skandal'o en 2013 lev'is part'o'n de la vual'o sur la grand'ec'o de la problem'o. Divers'a'j lik'aĵ'o'j tiam montr'is, ke la Komision'o pri mastr'um'ad'o de la deviz'o'j de Venezuelo (Cadivi, la antaŭ'ul'o de la Cencoex) kulp'iĝ'is je korupt'o per tio, ke ĝi atribu'is dolar'o'j'n al komplic'a'j societ'o'j. Laŭ la oficial'a'j taks'o'j, proksim'um'e tri'on'o de la sum'o'j distribu'it'a'j de tiu agent'ej'o ir'is al fantom'a'j societ'o'j.* La tiam'a guberni'estr'in'o de la centr'a bank'o, s-in'o Edmée Betancourt, taks'is, ke la kost'o de tiu fraŭd'o pov'is ating'i 20 miliard'o'j'n da dolar'o'j jar'e, proksim'um'e 4 el'cent'o'j'n de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP).*

*  Andrew Cawthorne kaj Patrici'a Velez: “Venezuela says 40 percent of dollar buyers ar'e shell companies”, Reuters, 12-a de decembr'o 2013.
*  “Presidenta del BCV: Part'e de los $ 59.000 millones entregados en 2012 fueron a “empresas de maletín””, www.aporrea.org.
Komplic'ec'o'j eĉ sin'e de la ŝtat'aparat'o

La enket'o'j mal'kaŝ'is du ĉef'a'j'n metod'o'j'n por el'suĉ'i la mon'o'n de la Cadivi. Laŭ la unu'a, societ'o'j tro'faktur'is si'a'j'n operaci'a'j'n kost'o'j'n por akir'i pli da dolar'o'j de la ŝtat'o. Laŭ la du'a, societ'o'j sen la plej et'a real'a ekzist'o “valiz'et'a'j societ'o'j” (empresas de maletín) nask'iĝ'is kun la sol'a cel'o akir'i deviz'o'j'n.

Laŭ la ekonomik'ist'in'o Jessica Grissandi, “tiu'j entrepren'o'j, kiu'j ver'e bezon'as dolar'o'j'n, plej sufer'as pro tia situaci'o”. Kiel preciz'ig'as al ni import'ist'o de gum'a'j produkt'o'j en la periferi'o de Karakaso, “est'as tre mal'facil'a labor'i. Antaŭ ĉio se oni obe'as al la regul'o'j. Ĉiu'j pens'as, ke la import'ist'o'j hav'as la du man'o'j'n en la pot'o de konfit'aĵ'o. Kaj kiam oni akir'as dolar'o'j'n, tio ne sufiĉ'as por pag'i ni'a'j'n aĉet'o'j'n ekster'land'e.”

Rest'as la kaz'o'j de korupt'o intern'e de la ŝtat'aparat'o. Alt'a ofic'ist'o kiu prefer'as ne est'i ident'ig'it'a klar'ig'as al ni unu el la manier'o'j. Ni imag'u person'o'n task'it'a'n mastr'um'i reg'ist'ar'a'n fondus'o'n plen'a'n de part'o de la deviz'o'j flu'ant'a'j al la land'o per la vend'o de petrol'o. Ni imag'u ke tiu person'o est'as task'it'a registr'i la en'ir'o'n de 100 dolar'o'j. Li bezon'as nur en'skrib'i la sum'o'n sur'baz'e de ekvivalent'o je la oficial'a kurz'o do 650 bolivaroj por en'poŝ'ig'i la diferenc'o'n kun la respektiv'a sum'o je la oficial'a kurz'o: proksim'um'e 17.000 bolivaroj ...

En februar'o la prezid'ant'o Maduro anonc'is mild'ig'o'n de la ŝanĝ'kontrol'o'j por prov'i redukt'i la ag'o'spac'o'n de la fraŭd'ist'o'j. Sed la batal'o kontraŭ la korupt'o rest'as sen'efik'a. La skandal'o'j kaj la komunik'il'e prezent'at'a'j persekut'o'j ilustr'as la sporad'ec'o'n de tiu batal'o en kiu la proklam'o'j montr'iĝ'as pli sever'a'j ol la pun'o'j. Dum seri'o da televid'a'j diskut'o'j la prezid'ant'o kritik'is tio'n, kio'n li nom'is la “kadivismo”. Li ŝanĝ'is la nom'o'n de la agent'ej'o (kiu tiam far'iĝ'is Cencoex) kaj anonc'is tra'serĉ'ad'o'j'n en la entrepren'o'j. Tamen la korupt'o baz'iĝ'as sur komplic'ec'o'j sin'e de la ŝtat'aparat'o, tiom ke s-ro Maduro trov'iĝ'as en situaci'o delikat'a: kiel batal'i kontraŭ la plag'o sen atak'i individu'o'j'n kiu'j apog'as li'a'n pov'o'n, des pli ke li ne dispon'as pri la popol'a sub'ten'o, kiu'n ĝu'is li'a antaŭ'ul'o?

En 1983, Karakaso jam kre'is agent'ej'o'n task'it'a'n mastr'um'i divers'a'j'n ŝanĝ'kvot'o'j'n (Recadi), kiu dev'is help'i al la import'ad'o de ŝlos'il'a'j produkt'o'j por la industri'a dis'volv'ad'o kaj por kontent'ig'i antaŭ'rang'a'j'n bezon'o'j'n de la loĝ'ant'ar'o. Recadi tre rapid'e en'ŝlim'iĝ'is en fraŭd'a'j transakci'o'j, asert'as la esplor'ist'o Steve Ellner, kaj far'iĝ'is ver'ŝajn'e, dum si'a'j ses jar'o'j da ekzist'o, la plej grav'a font'o de korupt'o en la histori'o de la land'o. Tia'j praktik'o'j blok'is ĉi'a'j'n ebl'ec'o'j'n de la agent'ej'o ating'i la social'a'j'n kaj ekonomi'a'j'n cel'o'j'n, kiu'j'n la ŝtat'o est'is al ĝi met'int'a.”* Tiu spert'o, katastrof'a, liver'is al la nov'liberal'ul'o'j rev'it'a'j'n argument'o'j'n por mal'regul'ig'i inter'ŝanĝ'kvot'o'j'n (kaj la ceter'a'n ekonomi'o'n).

*  Steve Ellner: Rethinking Venezuel'an Politics: Class Conflict, and The Chávez Phenomenon”, Lynne Rienner Publishers, Boulder, 2008.

S-ro Garcia konced'as, ke la korupt'o tut'e ne aper'is kun la elekt'o de Chávez. “Ni daŭr'e ne hav'as model'o'n, kiu ebl'ig'as pens'i la dis'volv'ad'o'n de la land'o, model'o'n kiu liber'ig'us ni'n el ni'a de'pend'ec'o de la petrol'o. La katastrof'o est'as tio.”

Lad'a'n CHER.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Irano: Fundament'a inter'trakt'ad'o pri la atom'industri'o

Laŭ provizor'a inter'konsent'o far'it'a la 24-an de novembr'o 2013 en Ĝenevo inter Irano kaj la grup'o tiel nom'at'a “G5 + 1” (la membr'o'j de la Sekur'ec-Konsili'o de UN, plus German'uj'o), la part'o'pren'ant'o'j akord'iĝ'is por sub'skrib'i long'daŭr'a'n inter'konsent'o'n pri atom'industri'o, en'e de unu jar'o. Tiu lim'dat'o de novembr'o 2014 ne est'is respekt'it'a. La inter'trakt'ant'o'j akord'iĝ'is pri nov'a'j dat'o'j: fin'e de mart'o 2015 por desegn'i kontur'o'n de la inter'konsent'o; 30-a de juni'o 2015 por definitiv'a tekst'o, inkluziv'ant'a ĉiu'j'n teknik'a'j'n aspekt'o'j'n. La diskut'o'j dis'volv'iĝ'as ĉirkaŭ, se tiel ebl'as esprim'i, inter'ŝanĝ'o “atom'o kontraŭ sankci'o'j”, tio est'as, Irano don'as garanti'o'j'n por ke ĝi'a program'o rest'u ekskluziv'e civil'a, inter'ŝanĝ'e kun komplet'a nul'ig'o de la sankci'o'j decid'it'a'j kontraŭ ĝi.

Sub'skrib'int'o en 1968 de la Traktat'o pri ne'dis'vast'ig'o de la nukle'a'j arm'il'o'j, Tehrano engaĝ'iĝ'is ne dis'volv'i tia'j'n arm'il'o'j'n. Sed oni riproĉ'as al ĝi hav'ig'i al si, marĝen'e de si'a civil'a nukle'a program'o, la kapabl'o'n produkt'i tre dens'ig'it'a'n urani'o'n, kaj plutoni'o'n, du element'o'j'n kiu'j pov'as uz'iĝ'i por milit'a uz'o. La diskut'o'j tem'as unu'e pri la nombr'o de centrifug'il'o'j konserv'end'a'j por lim'ig'i la dens'ig'o'n je proporci'o'j kongru'a'j kun nur civil'a uz'o. Ŝajn'as, ke skiz'iĝ'as akord'o, por ke la jam dens'ig'it'a urani'o est'u send'it'a en Rus'uj'o'n. Trans'form'ot'a en brul'aĵ'o-stang'o'j, ĝi est'os uz'at'a por nutr'i la central'o'n de Bushehr, konstru'it'a de Rus'uj'o. Tehrano konsent'is redukt'i si'a'n stok'o'n de dens'ig'it'a urani'o je 20%; la okcident'an'o'j dezir'as, ke ĝi de nun kapabl'u produkt'i nur urani'o'n dens'ig'it'a'n je 5%.

Irano konstru'is du urani'o-dens'ej'o'j'n, tiu de Natanz, la plej grav'a, kaj tiu de Fordow, en'ter'ig'it'a apud Qom por protekt'i ĝi'n kontraŭ bomb'ad'o. La okcident'an'o'j postul'as la ferm'o'n de Fordow, dum la iran'an'o'j propon'as ĝi'n trans'form'i en medicin'a'n esplor-centr'o'n. En Arak, Irano konstru'as esplor-reaktor'o'n funkci'ant'a'n per la teknologi'o de pez'a akv'o, sed ĝi laŭ'dir'e akcept'is lim'ig'i ĝi'a'n produkt'ad'o'n de plutoni'o je mal'pli ol unu kilo'gram'o jar'e.

Ali'a disput-punkt'o est'as la intens'ig'it'a reĝim'o de inspekt'ad'o de la nukle'a'j instal'aĵ'o'j. La okcident'an'o'j not'ind'e postul'as de Irano ratif'i la al'don'a'n protokol'o'n de la Inter'naci'a Atom-Energi'a Organiz'o (IAEO), kiu permes'as pli en'trud'iĝ'a'j'n inspekt'ad'o'j'n. Tiu protokol'o est'is sub'skrib'it'a de Irano en 2003, sed ne est'is ratif'it'a de la Parlament'o. La okcident'an'o'j postul'as, ke tiu escept'a reĝim'o daŭr'u du'dek jar'o'j'n, dum Irano akcept'as nur daŭr'o'n de kvin jar'o'j.

Irano fin'e postul'as rapid'a'n for'ig'o'n de ĉiu'j ekonomi'a'j sankci'o'j kiu'j pun'as ĝi'n de'post la adopt'o de la unu'a rezoluci'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, en 2006. Ankaŭ Uson'o kaj Eŭrop'a Uni'o adopt'is apart'a'j'n sankci'o'j'n. Pri Vaŝington'o, la for'ig'o de kelk'a'j sankci'o'j de'pend'as de la prezid'ant'o, ali'a'j de la uson'a Kongres'o, reg'at'a de respublik'an'o'j, kiu'j kontraŭ'star'as ĉi'a'n inter'konsent'o'n kun Irano. En'kadr'e de la provizor'a inter'konsent'o far'it'a antaŭ unu jar'o, la okcident'an'o'j real'ig'is unu'a'n part'a'n for'ig'o'n de sankci'o'j, la 20-an de januar'o 2014.

Alain GRESH


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La skandal'o de la “Irangate

En oktobr'o 1984, la uson'a Kongres'o adopt'as amend'o'n, kiu mal'permes'as “sub'ten'i rekt'e aŭ ne'rekt'e la milit'a'j'n operaci'o'j'n konduk'at'a'j'n en Nikaragvo. La respond'ec'ul'o'j de la naci'a Sekur'ec-Konsili'o — apart'e la direktor'o de la (Central Intelligence Agency (CIA), William Casey, kaj la naci'a konsil'ist'o pri sekur'ec'o Robert McFarlane — streb'as ĉirkaŭ'ir'i la mal'permes'o'n por help'i la “contras”, kiu'j opon'as la sandin'ist'o'j'n al'ven'int'a'j'n ĉe la reg'a pozici'o en1979. Oni tiam est'as en la “du'a mal'varm'a milit'o” inter Uson'o kaj Sovet-Uni'o, kiu'j mal'rekt'e al'front'iĝ'as en Afgan'uj'o, en Angolo kaj en Nikaragvo.

Unu el la invent'it'a'j rimed'o'j est'as sekret'e vend'i al Tehrano arm'il'o'j'n, kies profit'o'j ir'os al la nikaragvaj kontraŭ-revoluci'ul'o'j (contras). Tiu projekt'o konverĝ'as al la strategi'o de tiu'j, kiu'j en'e de la uson'a administraci'o, plu konsider'as Iranon, malgraŭ la revoluci'o de Ĥomeini, kiel potencial'a'n alianc'an'o'n por Uson'o. Ili tiam turn'as si'n al Israelo. Lig'it'a al la centr-amerik'a'j diktatur'o'j, Israelo jam help'as la “contras” kaj plu ten'as kontakt'o'j'n kun Tehrano. Ĝi ja konsider'as Irakon kiel la ĉef'a'n mal'amik'o'n en la milit'o ek'ig'it'a de Bagdado kontraŭ ĝi'a najbar'o en 1980, kaj kiu daŭr'os ĝis 1988.

Tra Israelo, du'foj'e uson'a'j arm'il'o'j est'as liver'it'a'j al Irano en 1985. La post'a'n jar'o'n, Uson'o mem zorg'as pri la liver'ad'o. La kolonel-leŭtenant'o Oliver North, membr'o de la naci'a Sekur'ec-Konsili'o, konduk'as unu el tiu'j liver'ad'o'j, ir'ant'e en la iran'an ĉef'urb'o'n, fin'e de maj'o 1986, kun... bibli'o dediĉ'it'a (kun sur'skrib'o) de la prezid'ant'o Ronald Re'ag'a'n mem.

Sed tiu last'a, implik'it'a en si'a'j ne'ad'o'j kaj si'a'j “forges'o'j”, prefer'as baldaŭ for'las'i la streb'o'j'n: la skandal'o “Irangate” eksplod'is mal'kaŝ'e. Ĝi ricev'as tiu'n nom'o'n pro simil'ec'o kun la Watergate-skandal'o, kiu kost'is al Richard Nixon si'a'n prezid'ant'ec'o'n en 1974. Komenc'e de oktobr'o 1986, uson'a aviad'il'o plen'plen'a de material'o'j destin'it'a'j al la “contras” kraŝ'as en Nikaragvo. Unu el la pilot'o'j preter'viv'is kaj, mal'liber'ig'it'a de la sandin'ist'a arme'o, konfes'as la ver'o'n. La 3-an de novembr'o, la libana semajn'gazet'o favor'a al Sirio Al-shiraa mal'kaŝ'as la afer'o'n. Tiel ke, la 25-an de novembr'o 1986, Re'ag'a'n, dum televid'a gazet'ar'konferenc'o, - deklar'int'e ke liestis “ne tut'e inform'it'a pri la spec'o de aktiv'aĵ'o'j lig'it'a'j kun tiu iniciat'o” al Irano — dev'as anonc'i, ke li eks'ig'as la implik'it'a'j'n oficial'ul'o'j'n.

La Tower-komision'o est'as task'it'a esplor'i pri la “Irangate”. El ĝi'a'j dum'monat'a'j enket'o'j kaj el ĝi'a raport'o, mal'mult'e rezult'os. Jen pruv'o, ke temp'o ŝanĝ'iĝ'is: dum tio, kio est'is komenc'e nur mal'bon'a pri'ŝtel'ad'o (Watergate), kost'is al Nixon si'a'n prezid'ant'ec'o'n, Re'ag'a'n el'ir'as kvazaŭ sen'vund'a el tiu ekster'ordinar'a akumul'ad'o de perfid'aĵ'o'j. Ankaŭ kompromit'it'a, la vic'prezid'ant'o Georg'e H.W. Bush est'is tamen bril'e elekt'it'a en novembr'o 1988 prezid'ant'o de Uson'o.

A. GRESH kaj Dominique VIDAL


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

“Ni kred'as je neni'o krom la Profet'o”

La fil'o'j de alĝeriaj labor'ist'o'j, Wissem kaj Nabil pas'ig'is si'a'n jun'aĝ'o'n en la sam'a kvartal'o kaj tie spert'is la el'prov'o'j'n kaj aflikt'o'j'n de plen'kresk'iĝ'o. Sed unu fin'e si'n turn'is al islam'o, kaj la ali'a al labor'sindikat'ism'o. Jen du paralel'a'j histori'o'j.

“Neces'is du tag'o'j'n, nur du tag'o'j'n por trov'i la frat'o'j'n Kouachi kaj mort'paf'i ili'n.” Bril'a vintr'a sun'o pri'lum'is la aŭt'o'voj'o'n kie Wissem, 22-jar'a, zigzag'is inter la aŭt'o'j*. “Mi pens'as pri mi'a'j propr'a'j frat'o'j ... Vi kompren'as?” Mi kompren'as. Wissem sombr'iĝ'is, pli'laŭt'ig'is la radi'o'n kaj absorb'iĝ'is en la silent'o'n de si'a'j memor'o'j. Li'a'j du pli'aĝ'a'j frat'o'j mort'is antaŭ si'a 30a jar'o, la murd'int'o'j ankoraŭ est'as liber'a'j. Antaŭ iom pli ol du jar'o'j, li'a frat'o Bashir pri'rab'is dom'o'n kun amik'o. Re'ven'int'e post apr'o'ĉas'o, najbar'o vid'is ili'n kaj paf'is kugl'o'n en la kap'o'n de Bashir. La paf'int'o est'is en'karcer'ig'it'a dum unu hor'o. La enket'o decid'is ke ne est'is sufiĉ'a baz'o por kulp'ig'i li'n malgraŭ tio, ke la ĉas'ist'o ne paf'is si'n'defend'e - Bashir est'is paf'traf'it'a dum li fuĝ'is en aŭtomobil'o. Post kelk'a'j monat'o'j, li'a ali'a frat'o Yassine est'is mort'ig'it'a en la strat'o per ek'paf'ad'o de kalaŝnikov'o. “La tut'a urb'o sci'as, kiu far'is tio'n. La polic'o ankaŭ, sed ili far'as neni'o'n: unu arab'o mal'pli, tio tut'e plaĉ'as al ili ...”. Wissem parol'as kun kviet'a cert'ec'o, kvazaŭ pri oft'a'j event'o'j, preskaŭ sen koler'o, dum li zum'as al si laŭ la takt'o de rep'kant'o:

*  Nom'o'j kaj lok'o'j est'as ŝanĝ'it'a'j por konserv'i la anonim'ec'o'n de ni'a'j intervju'it'o'j.

Ju pli da mort'int'a'j jun'ul'o'j, des mal'pli en'karcer'ig'it'a'j. Vi bon'e kon'as mi'a'n viv'o'n ĉar est'as sam'e ĉie. Franci'o'n mi daŭr'e fik'os ĝis kiam ŝi mi'n am'os.”*.

*  Tandem, 93 Hardcore, Pro Music, 2005; www.youtube.com/watch?v = 160O4mBygoA .

Mi pens'is pri Yassine kiu, en la fin'a'j tag'o'j de si'a viv'o, obsed'it'e si'n dediĉ'is por gajn'i just'ec'o'n por Bashir. “La murd'int'o est'as liber'a! Est'as frenez'e, ĉu ne?” li demand'is kiam ni unu'e renkont'iĝ'is en 2012. “Se iu'n Cédric mort'ig'us iu Mohamed, ĉu vi kred'as ke li est'us liber'ig'it'a?” Sed ne tem'as nur pri dis'iĝ'o etn'a: Juli'e'n, amik'o de Bashir kiu evit'is du kugl'o'j'n dum la dom'a pri'rab'ad'o - “li est'as blank'ul'o el ni'a kvartal'o” - est'is pruv'it'a kulp'a pri ŝtel'ad'o kaj kondamn'it'a al du kaj du'on'a jar'o'j da en'prizon'iĝ'o. Ĉu ebl'e tem'as pri soci'a problem'o? Yassine sam'opini'is. Li frekvent'is polic'ej'o'j'n ek'de si'a ses'a jar'o kaj ne atribu'is si'a'j'n fru'a'j'n problem'o'j'n al iu apart'a kaŭz'o. “Mi'a patr'o est'is konstru'ist'o kaj ek'sufer'is dolor'eg'a'n disk'a'n herni'o'n, sekv'e li est'is lit'mal'san'a ĉe si. Mi'a patr'in'o sufer'is kancer'o'n, ankaŭ ŝi do tre mal'san'is kaj ni ne hav'is mon'o'n. Tial mi komenc'is ŝtel'i aĵ'o'j'n por mi'a'j frat'et'o'j, lud'il'o'j'n kaj tele'stir'at'a'j'n aŭt'o'j'n el super'bazar'o'j kaj bon'far'a'j butik'o'j. Kaj, ĉiu'foj'e, est'is ek al la polic'ej'o!” Li'a infan'aĝ'o kaj adolesk'ec'o est'is long'a al'front'iĝ'o kun la tribunal'o'j. Li est'is loĝ'ig'it'a en jun'ul'hejm'o, kaj ricev'is trejn'ad'o'n pri ĉarpent'ad'o sed ne komplet'ig'is ĝi'n. Li'a'j petol'aĵ'o'j est'is la sol'a'j ek'lum'o'j en si'a viv'o: inter'ali'e, li promen'vetur'is je la aĝ'o de dek jar'o'j en aŭt'o'j kiu'j hav'is la ŝlos'il'o'n en la start'ig'il'o, kaj pentr'is grafiti'o'n sur la mur'o'j'n de la magistrat'ej'o. Je 18 jar'o'j, Yassine ne plu ricev'is avert'o'j'n, sed en'prizon'ig'o'n pro ŝtel'ad'o kaj iom da drog'ŝakr'ad'o. “Post tio, je 23 jar'o'j, mi ĉes'is far'i ĉio'n. Pro la manier'o per kiu ali'ul'o'j rigard'is mi'n, kaj per la help'o de Di'o.”

Yassine kresk'ig'is long'a'n barb'o'n kaj si'n vest'is per tradici'a'j vest'o'j. Li mal'ferm'is halal'a'n nutr'o'var'ej'o'n kie li las'is si'a'j'n klient'o'j'n por ir'i preĝ'i en mal'antaŭ'a ĉambr'o. Li pasi'e interes'iĝ'is pri la teologi'a'j tendenc'o'j en islam'o, praktik'is si'a'n religi'o'n devot'e, “am'is [si'a'n] Sinjor'o'n”, kaj vol'is antaŭ ĉio “far'i bon'o'n”, pent'int'e pri si'a'j mal'bon'far'o'j. Last'a'temp'e li pas'ig'is kelk'a'j'n monat'o'j'n en Mez'orient'o, en lern'ej'o konduk'at'a de la Islam'a Frat'ar'o, por perfekt'ig'i si'a'n kon'o'n pri la koran'o per intens'a stud'ad'o. Re'ven'int'e al Franci'o, Yassine de'nov'e far'iĝ'is objekt'o de atent'o por la polic'o kiel si'a'temp'a delikt'ul'o trans'form'it'a en pi'a'n islam'an'o'n. Sed la kaŭz'o de li'a mort'o est'is mal'nov'a'j ofend'iĝ'o'j el li'a delikt'a pas'int'ec'o pri kiu li est'is pens'ant'a dum unu el ni'a'j fin'a'j renkont'iĝ'o'j: “Kiam mi est'is infan'o, est'is mult'e da person'o'j kiu'j pri'zorg'is la ge'jun'ul'o'j'n: social'a'j asist'ant'o'j, municip'a'j respond'ec'ul'o'j ... Nun, est'as neni'u. Mi prov'as parol'i al la jun'ul'o'j, dir'i ke ili kviet'ig'u si'n, sed ili indiferent'as. Ili ne hav'as labor'o'n, nur du tag'o'j'n en antaŭ'dung'iĝ'a kurs'o, unu tag'o'n da ne'daŭr'a labor'o plen'ig'ant'e beton'miks'il'o'n. La situaci'o pli mal'bon'iĝ'is kompar'e kun mi'a jun'aĝ'o. Oni ne tra'viv'as si'a'n viv'o'n. Oni tra'viv'as la viv'o'n kiu'n la ŝtat'o trud'as al oni.”

Eks'a drog'ŝakr'ist'o, Nabil pasi'iĝ'is pri la labor'kod'o post disput'o kun si'a ĉef'o

La mort'o'j de li'a'j frat'o'j renvers'is la viv'o'n de Wissem. Li ne komplet'ig'is si'a'n diplom'a'n kurs'o'n pri vetur'il'a bon'ten'ad'o. “Mi'a'j elekt'o'j est'is drog'ŝakr'ad'o, kaj sekv'e prizon'o aŭ mort'o, kiel la pli'mult'o de mi'a'j amik'o'j; aŭ jen far'i iom da man'labor'o, jen liver'i pic'o'j'n, kelk'a'j'n tag'o'j'n en monat'o. Labor'o mank'as, kaj ankaŭ tio est'as form'o de mort'o.” La procent'o de sen'labor'ec'o ĉe 20-24-jar'ul'o'j en li'a kvartal'o est'is 57% en 2012 - kontraŭ 13% tut'land'e.

Wissem park'is ekster kebab'ej'o posed'at'a de “barb'ul'o'j” kaj tie ni lunĉ'is. Ĉi tio est'is li'a metod'o por al'proksim'iĝ'i al si'a frat'o, kaj ankaŭ al islam'o: “Mi atend'as, ke mi'a fid'o pli'iĝ'os. Mi preĝ'as, mi fast'as. Baldaŭ ven'os la temp'o kiam mi las'os mi'a'n barb'o'n kresk'i kaj mi est'os bon'a islam'an'o, sed mi ankoraŭ ne est'as pret'a.” Pri la karikatur'o'j de Charlie Hebdo, Wissem dir'is: “Ili est'is brutal'a'j. Ni kred'as je neni'o krom la Profet'o, ke li est'u laŭd'at'a, kaj eĉ li'n ili atak'as.” La jun'ul'o fid'as neni'o'n ali'a'n. Kio'n pri la lern'ej'o'j? Maŝin'o'j kiu'j eksped'as infan'o'j'n al sen'el'ir'ej'a'j labor'posten'o'j. La polic'o kaj la justic'o? Ili en'tomb'ig'is li'a'j'n frat'o'j'n kun indiferent'ec'o. Antaŭ'dung'iĝ'a'j kurs'o'j kaj meti'lern'ad'o? “Neniam est'as labor'posten'o'j post kiam la kurs'o'j fin'iĝ'as”. La amas'komunik'il'o'j? “Ili publik'ig'as i'a'n ajn aĉ'aĵ'o'n. Ne est'is jun'ul'o'j el la antaŭ'urb'o'j kiu'j far'is la mort'ig'o'j'n ĉe Charlie Hebdo, est'is profesi'ul'o'j, est'is la ŝtat'o. Tiel, ili pov'as post'e sub'prem'i islam'an'o'j'n.” Re'foj'a'j asert'o'j ke la franc'a respublik'o est'as liber'a, egal'a kaj frat'ec'a ver'ŝajn'e ne impres'os Wissem kaj li'a'j'n amik'o'j'n.

Tri'dek kilo'metr'o'j'n for, en ali'a mond'o ol la labor'ist'a'j kvartal'o'j de la urb'o'j, est'as Jalès, urb'et'o de sabl'o'ŝton'a'j dom'o'j ĉirkaŭ'it'a'j de dekliv'o'j kovr'it'a'j per vin'ber'ej'o'j. Ankaŭ ĉi tie, la Respublik'o ne est'as tre frat'ec'a. “Est'as simpl'a metod'o por forges'ig'i al la arab'o'j ili'a'j'n ĝihad'a'j'n rev'o'j'n” dir'is ĉas'ist'o en la paf'il'butik'o. “Star'ig'u arme'a'j'n tribunal'o'j'n, kaj bum!, kugl'o'n en la kap'o'n”. La paf'il'butik'ist'o tim'em'e mal'sam'opini'as sed, ĉio'n dir'int'e, tia parol'o est'as profit'o'don'a. “La tag'o'n post la atenc'o kontraŭ Charlie Hebdo, mi est'is ĉio'n el'vend'int'a” la negoc'ist'o dir'as kontent'e. “Ĝis la 11a maten'e, rest'is al mi neniom da ĉas'paf'il'o'j, arm'il'o'j Flash-Ball* kaj munici'o'j, kaj mi est'as super'ŝut'it'a per mend'o'j. Klient'o'j dir'as al mi ke ili intenc'as kontraŭ'atak'i”.

*  Flash-Ball est'as ne'mort'ig'a arm'il'o kiu paf'as mol'a'n glob'o'n el kaŭĉuk'o - ml.

Fin'e, nur rest'as Moncef, la patr'o de Wissem, por defend'i la valor'o'j'n de la Respublik'o. “Mi for'ir'is de Alĝerio en 1970. Oni ricev'is mizer'a'n sum'o'n por la mal'mult'a labor'o trov'ebl'a tie. Tuj post kiam mi al'ven'is ĉi tie, mi trov'is bon'e pag'at'a'n labor'o'n ĉe konstru'ad'ej'o'j, kaj est'is social'a asekur'o. Franci'o bon'ven'ig'is ni'n”. Sed Moncef ankaŭ memor'as pli mal'facil'a'n temp'o'n: “Ĉirkaŭ 1982-1983, post la nask'iĝ'o de Yassine, labor'o far'iĝ'is pli mal'facil'e trov'ebl'a. Mult'e mal'pli da konstru'ad'o okaz'is, est'is mal'pli da mend'o'j kaj pli da konkurenc'o, unu'e de la hispan'o'j kaj post'e, iom post iom, de la orient'eŭrop'an'o'j, kaj ili sub'e'n'prem'is salajr'o'j'n. Est'is pli mal'facil'e, sed mi ne plend'as. Ili ankoraŭ vok'as mi'n por laŭ'okaz'a labor'o ne'deklar'it'a. Tio est'as suplement'o por mi'a pensi'o de 700 eŭr'o'j monat'e.” Moncef al'ĝust'ig'as si'a'n lumb'a'n zon'o'n. Ekster'e, Wissem dir'as, ke li vid'as afer'o'j'n mal'sam'e. “Dum kvar'dek kvin jar'o'j, mi'a patr'o preskaŭ ĉiam labor'as en la ekster'leĝ'a ekonomi'o, konstru'ant'e vila'o'j'n por riĉ'a'j famili'o'j en la region'o. Li'a dors'o est'as tut'e kripl'ig'it'a sed, malgraŭ tio, li'a pensi'o est'as tiel mizer'a ke li dev'as daŭr'e far'i gips'ad'o'n kaj beton'ad'o'n en la aĝ'o de 67 jar'o'j. Li vol'is ke mi far'iĝ'u morter'ist'o, kiel li. Mi dir'is ne, dank'o'n.”

Ne'long'e antaŭ si'a mort'o, Yassine pas'ig'is la vesper'o'n kun Nabil. “Li est'is tre bon'a amik'o.” La du est'is ĉiel sam'a'j: ili'a'j labor'ist'a'j ge'patr'o'j est'is el Alĝerio, ili pas'ig'is si'a'n jun'aĝ'o'n en la sam'a kvartal'o kaj hav'is la sam'a'n adolesk'a'n em'o'n far'i “stult'aĵ'o'j'n”. Nabil est'is “la sol'a arab'o” el si'a kvartal'o kiu en'ir'is ne'meti'a'n mez'lern'ej'o'n, kie li'a talent'o kiel region'a ĉampion'o de karate'o gajn'is al li admir'o'n ek'de la unu'a tag'o. “Blank'a knab'o demand'is al mi de kie mi ven'as. Bum!, mi eksplod'is. En mi'a kvartal'o, demand'o'j kiel ”De kie vi ven'as?“ montr'as mank'o'n de respekt'o. Post'e, mi konsci'is ke ĝi est'as normal'a demand'o, metod'o por en'konduk'i si'n.” La reputaci'o de Nabil kiel ĉampion'o de batal'art'o'j far'is li'n tim'at'a gvid'ant'o en la social'a'j loĝ'ej'ar'o'j. Sen rekt'e part'o'pren'i la ŝakr'ad'o'n de drog'o'j, li trud'is “impost'o'n” je drog'ŝakr'o'j, minac'ant'e uz'i per'fort'o'n se neces'e. Baldaŭ, li hav'is ĉiu'monat'a'n en'spez'o'n de kelk'mil'o'j da eŭr'o'j. “Mi ankoraŭ est'is mez'lern'ej'an'o kaj mi'a viv'manier'o atent'ig'is la polic'o'n pri mi. Mi bezon'is kovr'il'o'n, tial mi trov'is labor'posten'o'n en rapid'manĝ'ej'o kiu ĵus mal'ferm'iĝ'is.” De'nov'e li est'is “la sol'a arab'o” tie, dung'it'a pro prem'o de la magistrat'ej'o kiu indulg'em'e rigard'is si'a'n karate'a'n ĉampion'o'n. Post tri monat'o'j, instig'it'e de plend'o'j de si'a'j blank'a'j koleg'o'j ke ili'a ĉef'o ne registr'is ili'a'j'n labor'hor'o'j'n, Nabil pied'bat'e mal'ferm'is li'a'n pord'o'n, fiks'is li'n kontraŭ mur'o'n kaj postul'is ke ili est'u pag'it'a'j - kaj pag'it'a'j ili est'is, tuj. La ĉef'o pardon'pet'is pro tio, ke li “forges'is” naŭ'dek hor'o'j'n. Labor'sindikat'a reprezent'ant'o aŭd'is pri ĉi tiu venk'o kaj kun'sid'is kun Nabil por sugest'i ke li star'ig'u sekci'o'n de la sindikat'o. “Mi el'trov'is ke est'as labor'leĝ'o'j en Franci'o. Ili far'iĝ'is mi'a pasi'o.”

Sam'temp'e kiam Yassine el'prizon'iĝ'is kaj si'n turn'is al islam'o, Nabil for'las'is si'a'j'n drog'impost'o'j'n por far'iĝ'i labor'sindikat'a deleg'it'o por la Ĝeneral'a Konfederaci'o de Labor'o (CGT). Ĉi tio est'as li'a obsed'o dum la last'a'j 15 jar'o'j: disput'o'j inter dung'it'o'j kaj dung'ant'o'j, strik'o'j, okup'ad'o'j de labor'ej'o'j, konsil'ant'ar'o'j de dung'it'o'j kaj inter'parol'o'j post eks'dung'iĝ'o. Ayoub, si'a'temp'a koleg'o de Nabil kaj nun ŝtat'ofic'ist'o, dir'is al ni: “Mi komenc'is labor'i ĉe rapid'manĝ'ej'o kiam mi hav'is 25 jar'o'j'n, kaj tie est'is iu brav'ul'o, Nabil. Li konstant'e parol'is pri ni'a'j labor'kondiĉ'o'j kaj la politik'o. Mi lern'is mult'eg'o'n. Fin'e, ni ek'strik'is dum 18 tag'o'j por postul'i ke ĉiu'j por'temp'a'j dung'it'o'j est'u konstant'e dung'at'a'j. 100% de la person'ar'o ek'strik'is, el skip'o de 20. Kaj ni gajn'is, ni gajn'is preskaŭ ĉiu'j'n ni'a'j postul'o'j'n.” Hodiaŭ, Ayoub est'as aktiv'ul'o por la mal'dekstr'ism'a parti'o Front de Gauche, kaj Nabil esper'as est'i re'dung'it'a de la rapid'manĝ'ej'a ĉen'o, kiu ĵus mal'dung'is li'n mil'a'n foj'o'n. Sed ankaŭ Nabil est'is ofend'it'a de la karikatur'o'j de Charlie Hebdo, kaj est'as konsider'ant'a trans'loĝ'iĝ'i al Alĝerio, precip'e pro tio ke la CGT ted'iĝ'is de ĉi tiu aktiv'ul'o kiu, kiam la kontraŭ'tumult'a polic'o minac'as li'a'j'n strik'posten'o'j'n, pov'as al'vok'i suplement'a'n fort'o'n de cent batal'pret'a'j “kvartal'ul'o'j”. Oficial'ul'o ĉe la CGT-sid'ej'o dir'is al ni delikat'e: “Est'as mal'sam'opini'o'j inter ni kaj ge'jun'ul'o'j de en'migr'int'a'j de'ven'o'j pri la organiz'ad'o kaj la tip'o'j de labor'sindikat'a ag'ad'o”.

Kiom da ali'a'j Nabiloj est'as en ĉi tiu urb'o, de'long'e komun'ist'a bastion'o, kie la Naci'a Front'o last'a'temp'e triumf'is en la eŭrop'a'j elekt'ad'o'j? Kiom probabl'e est'as ke Ayoub renkont'us politik'e engaĝ'iĝ'int'a'n labor'sindikat'an'o'n hodiaŭ, kiam religi'a devot'ec'o est'as oft'e anstataŭ'int'a tradici'a'n mal'dekstr'ism'a'n aktiv'ism'o'n en la social'a'j loĝ'ej'ar'o'j - kaj akir'int'a politik'a'n dimensi'o'n? Kaj kiel oni pov'as en'kadr'ig'i la demand'o'n pri de'ven'o'j en pli larĝ'a'n soci'a'n kun'tekst'o'n kiam eĉ la CGT redukt'as Nabil, kaj ali'ul'o'j'n antaŭ li* al la ident'ec'o de “en'migr'int'o”? Ĉe la lok'a CGT-sid'ej'o, kiu'n Bachir kutim'is frekvent'i, la person'ar'o parol'as pri si'a ĝen'o per zorg'em'e elekt'it'a'j vort'o'j. Ili aŭd'as histori'o'j'n kiel tiu'j'n de la frat'o'j Kouachi ĉiu'tag'e: de adolesk'ant'o'j en jun'ul'hejm'o'j al sen'labor'a'j jun'a'j vir'o'j radikal'ig'it'a'j per la religi'o. Aurélie fin'e agnosk'as: “Oni dir'u, kio'n oni vol'as, sed la problem'o est'as tio, ke eĉ se ni kred'as je tio, kio'n ni far'as, labor'o tut'e mank'as”. En la vestibl'o, afiŝ'o'j “Je su'is Charlie” pend'as sur la mur'o, frap'ant'a re'memor'ig'il'o pri kiel hermetik'e ferm'it'a'j est'as ĉi tiu'j mal'sam'a'j soci'a'j sfer'o'j unu de la ali'a. Dum li vetur'ig'is ni'n al la fer'voj'staci'o, mi kontraŭ'dir'is Wissem nur unu'foj'e, kiam li asert'is ke “la Jud'o'j” reg'as la amas'komunik'il'o'j'n. “Ne” mi dir'is, “ili'n reg'as kapital'ism'o”. “Ĉu?” li dir'is. “Kio est'as tio?”.

*  Abdel Mabrouk, Génération précaire, Le Cherche Midi, Parizo, 2004

Pierre SOUCHON


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Ukrain'uj'o serĉ'as energi'a'n suveren'ec'o'n Ĉe la front'o de urani'o

Sen karb'o pro la batal'o'j en Donbaso, en konflikt'o kun la rus'a Gazprom pri si'a proviz'iĝ'o je gas'o, Ukrain'uj'o pli kaj pli cel'as dis'volv'i la atom'energi'o'n por kontent'ig'i si'a'j'n energi-bezon'o'j'n. Sed ankaŭ la liver'ad'o de brul'aĵ'o por la atom'central'o'j hered'it'a'j de la Sovet'uni'o de'pend'as de bon'a'j rilat'o'j kun Ruslando. Sen'iĝ'i je tiu'j, tio ne est'as sen'risk'a.

En Cert'a'j vintr'a'j maten'o'j, la mal'sek'ec'o lev'iĝ'as de la river'o Dnepr'o kaj dron'ig'as en nebul'o la beton'kub'o'j'n de la atom'central'o de la urb'o Enerhodar, en la distrikt'o de Zaporiĵo (sud'orient'o de Ukrain'uj'o). La bus'o'j kovr'it'a'j de mal'pur'a neĝ'o vetur'as tra la rekt'lini'a'j avenu'o'j por transport'i dek unu mil dung'it'o'j'n al la centr'o de la atom'central'o. Enerhodar, tio est'as urb'o de progres'o, la energi-ĉef'urb'o de Ukrain'uj'o, fier'e klar'ig'as s-ro Oleg Oĉeka. La kvin'dek kvar mil loĝ'ant'o'j de la urb'o konsci'as, ke ili liver'as elektr'o'n al milion'o'j da hejm'o'j.” La vic'direktor'o de la inform'ej'o de la central'o ven'is ĉi tie'n en la 1980-aj jar'o'j, kiam la urb'o jun'is kaj la Sovet'uni'o ŝajn'is est'i etern'a. La unu'a'j loĝ'dom'o'j est'is konstru'it'a'j en 1970 por loĝ'ig'i la dung'it'o'j'n de karb'a elektr'ig'ej'o konstru'it'a laŭ'long'e de la river'o. La konstru'ad'o de la atom'elektr'ig'ej'o Zaporiska AES* komenc'iĝ'is en 1972. La atom'central'o* sekv'ig'is la dis'volv'ad'o'n de model'a'j urb'o'j, kies urb'a aranĝ'o dev'is don'i ideal'a'j'n viv'kondiĉ'o'j'n al la dung'it'o'j. Pripjat, la plej fam'a de ili, hodiaŭ komplet'e mal'aper'is sub la veget'aĵ'o, en la centr'o de la mal'permes'at'a zon'o de tri'dek kilo'metr'o'j da radi'o, kiu ĉirkaŭ'as Ĉernobilon, en la nord'o de la land'o.

*  Atomna ElektroStancija (AES).
*  La esprim'o'j central'o kaj elektr'ig'ej'o est'as uz'at'a'j sinonim'e kaj sen'disting'e. -vl

La elektr'ig'ej'o de Zaporiĵia hav'as ses reaktor'o'j'n kun kapacit'o de po mil mega'vat'o'j (mv). Pli potenc'a ol Gravelines, la unu'a franc'a elektr'ig'ej'o (5.400 mv), ĝi'a kapacit'o est'as super'at'a nur de la ok reaktor'o'j de Bruce en Kanado (6.232 mv). La produkt'ad'o de elektr'o cert'ig'as relativ'a'n prosper'o'n al tiu urb'o, en kiu'n oni en'ir'as kun la strang'a sent'o far'i vojaĝ'o'n tra la temp'o. “La USSR kolaps'is, sed la viv'kondiĉ'o'j ne mult'e evolu'is en Enerhodar, daŭr'ig'as s-ro Oĉeka. Kvankam la stuk'o de la fasad'o'j de la loĝ'blok'o'j el'fal'is, la urb'o rest'as sufiĉ'e log'a por ke ĝi'a'j lern'ej'o'j est'u plen'a'j. “Ĉiam est'as varm'a akv'o, la elektr'o kost'as mal'pli ol ali'lok'e, la salajr'o'j est'as bon'a'j kaj ni est'as sekur'a'j”, konfirm'as s-ro Bogdan Strijof, dung'it'o de la central'o. “Kiam mi est'is pli jun'a, mi vol'is for'ir'i al Kievo aŭ ekster'land'e'n. Mi stud'is en la najbar'a urb'o. Sed oni propon'is al mi labor'o'n, do mi re'ven'is ĉi tie'n kie mi edz'iĝ'is.”

Ukrain'uj'o, hered'ant'o de la ambici'a energi'politik'o de la USSR, dispon'as pri dek kvin atom'reaktor'o'j, ĉiu'j de la prem'akv'a tip'o VVER.* Tri unu'o'j aktiv'as en la elektr'ig'ej'o de Juĵnoukrainsko, du en Ĥmelnickij, kvar en Rivne kaj ses en Zaporiĵia. La last'a el la tri reaktor'o'j ne damaĝ'it'a'j de la katastrof'o de 1986 en Ĉernobilo est'is definitiv'e halt'ig'it'a en decembr'o 2000.

*  Reaktor'o'j nom'at'a'j de “du'a generaci'o”, kiu'j uz'as akv'o'n kiel moder'il'o'n, kaj koncept'it'a'j en la jar'o'j inter 1960 kaj 1970.

En la grand'eg'a turbin'ej'o de la reaktor'o n-ro 1 de Zaporiĵia, la maŝin'o'j murmur'as konstant'e de nun jam tri'dek jar'o'j. “La reaktor'o n-ro 1 montr'as daŭr'e tre bon'a'j'n rezult'o'j'n ĉe la sekur'ec-test'o'j”, cert'ig'as la ĝeneral'a direktor'o de la elektr'ig'ej'o, s-ro Vjaĉeslav Tiŝĉenko. “Ĉiu'j'n dek jar'o'j'n la Ŝtat'a Inspekt'ej'o pri Atom'a Regul'ig'ad'o (IERN) decid'as daŭr'ig'i la aktiv'ec'o'n de la reaktor'o'j. Vid'e al la aktual'a'j rezult'o'j ni plan'as uz'i ili'n ankoraŭ dum ses'dek jar'o'j.” Daŭr'ig'o'j de dek al du'dek jar'o'j est'is jam atribu'it'a'j al la plej mult'a'j reaktor'o'j. La elektr'ig'ej'o de Zaporiĵia tamen en'ir'is en la dik'a'j'n titol'o'j'n de la inter'naci'a gazet'ar'o, la 2-a de decembr'o 2014, post kiam la ukraina ĉef'ministr'o, s-ro Arsen'i Jaceniuk, dum gazet'ar'a konferenc'o mal'lert'e anonc'is teĥnik'a'n incident'o'n en la 3-a blok'o. La incident'o, kiu okaz'is la 28-an de novembr'o, konsist'is en kurt'cirkvit'o de help'a trans'form'il'o. Sen ia sekv'o kaj sen danĝer'o de polu'ad'o, ĝi est'is klas'it'a 0 la plej mal'alt'a nivel'o en la sep'ŝtup'a inter'naci'a skal'o de atom'a'j event'o'j (INES): “Komunik'il'a alarm'o sen ajn'a prav'ig'o, juĝ'as la direktor'o agac'it'e, la plej mult'a'j el tiu'j, kiu'j parol'as pri atom'o, sci'as pri tio neni'o'n aŭ est'as mal'bon'intenc'a'j” ...

Ĉu uson'a brul'aĵ'o?

Tio alud'as inform'milit'o'n, kiu okaz'as jam de monat'o'j inter Ukrain'uj'o kaj Ruslando. La 30-an de oktobr'o 2014, televid'o proksim'a de la Kreml'o, LifeNews, asert'is, ke kvot'o'j de radi'ad'o preskaŭ dek'sep'obl'e pli alt'a'j ol la permes'at'a maksimum'o est'is registr'it'a'j proksim'e de la elektr'ig'ej'o. Per tia komunik'il'a ofensiv'o rus'a'j respond'ec'ul'o'j prov'as lig'i la risk'o'n de radi'aktiv'a'j lik'o'j kun la liver'ad'o de atom'brul'aĵ'o de Westinghouse Electric Company.*

*  LifeNews, 30-an de decembr'o 2014.

De 2008, tiu uson'a societ'o reg'at'a de la japan'a Toshiba far'as prov'o'j'n por adapt'i si'a'n brul'aĵ'o'n al la redaktor'o'j VVER, kaj tiel romp'as la monopol'o'n de la rus'a ŝtat'kompani'o Rosatom kaj de ties fili'o TVEL, kiu'j liver'as ĉio'n por la ukrainaj elektr'ig'ej'o'j kaj por plur'a'j land'o'j de la Eŭrop'a Uni'o. La rus'a'j entrepren'o'j, hered'aĵ'o de la pas'int'ec'o, est'as dens'e lig'it'a'j kun la ukraina atom'sektor'o, de la koncept'o de la reaktor'o ĝis la pri'trakt'ad'o de la rub'aĵ'o'j. Ĉiu'jar'e, ekzempl'e, Ukrain'uj'o pag'as 200 milion'o'j'n da dolar'o'j al Ruslando por tie de'met'i si'a'n uz'it'a'n brul'aĵ'o'n, atend'e de nov'a stok'ej'o plan'it'a por 2017 en la region'o de Ĉernobilo.

“Ni'a brul'aĵ'o ricev'is ĉi-aŭtun'e la konsent'o'n de la IERN. Est'as tre kutim'a por la atom'central'o'j ke ili hav'as plur'a'j'n liver'ant'o'j'n de brul'aĵ'o. Tio est'as demand'o de konkurenc'ig'o, sed ankaŭ de la sekur'ec'o de la liver'o'j. En la kaz'o de Ukrain'uj'o la proviz'o'j el Ruslando est'as ebl'e ne total'e garanti'it'a'j pro la politik'a situaci'o”, alud'as s-ro Mike Kirst, vic'prezid'ant'o pri ekster'a'j rilat'o'j de Westinghouse Europe. Li taks'as ne'fund'it'a la avert'o'n de la rus'a vic'a ĉef'ministr'o, s-ro Dmitri Rogozin, kiu deklar'is last'a'n april'o'n ke, en kaz'o de uz'ad'o de uson'a brul'aĵ'o, “Ukrain'uj'o est'us tir'int'a neni'a'n instru'o'n el la akcident'o de Ĉernobilo. En 2011, la ukraina ŝtat'kompani'o Energoatom taks'is “sen'frukt'a'j” la prov'o'j'n de okcident'a brul'aĵ'o, kiu'j sekv'ig'is la halt'ig'o'n de du unu'o'j.* Ali'a'j incident'o'j, nom'e en Ĉeĥ'uj'o, est'is menci'it'a'j de Ruslando por atent'ig'i la opini'o'n.

*  Laŭ la Mond'a Atom-Asoci'o www.world-nuclear.org.

La 30-an de decembr'o 2014, Westinghouse kaj Energoatom tamen sub'skrib'is inter'konsent'o'n pri alt'ig'o de proviz'ad'o je uson'a brul'aĵ'o ĝis la jar'o 2020. En la moment'o tiu est'as uz'at'a nur en la reaktor'o n-ro 3 de Juĵnoukrainsko. Kvankam la konkret'a en'hav'o de la kontrakt'o rest'is konfidenc'a, laŭ s-ro Kirsti, Westinghouse dev'as liver'i al “almenaŭ tri aŭ kvar reaktor'o'j” por ke tio est'u profit'ig'a. Tiu kompani'o est'as la sol'a en la mond'o, kiu jam komenc'e de la 1990-aj jar'o'j invest'is en la koncept'ad'o de brul'aĵ'o kongru'a kun la reaktor'o'j VVER, kiu'j ĝis tiam de'pend'is komplet'e de la proviz'ad'o de TVEL. La aper'o de nov'a'j gvid'ant'o'j en Ukrain'uj'o est'as kvazaŭ or'pluv'o por la uson'a entrepren'o. “De jar'o'j Ukrain'uj'o prov'as divers'ig'i si'a'j'n font'o'j'n de energi-proviz'ad'o, klar'ig'as s-ro Miĥailo Gonĉar, fak'ul'o pri energi'o. Ni bon'e kompren'is, ke pri la strategi'a'j orient'iĝ'o'j de la grand'a'j rus'a'j kompani'o'j decid'as la rus'a prezid'ant'o, s-ro Vladimir Putin. En la moment'o TVEL plen'um'as si'a'j'n dev'o'j'n kaj ni hav'as brul'aĵ-rezerv'o'j'n ĝis la ven'ont'a oktobr'o, sed kiu sci'as, kiel la konflikt'o inter la du land'o'j evolu'os?”

Ek'de la komenc'o de la batal'o'j en la orient'o de Ukrain'uj'o, Kievo dev'as al'front'i zorg'ig'a'n energi-situaci'o'n. Ukrain'uj'o est'as sen'ig'it'a'j je la karb'min'ej'o'j de Donbaso, kiu'j antaŭ'e nutr'is ĝi'a'j'n karb'energi'a'j'n elektr'ig'ej'o'j'n. La rus'a gigant'o Gasprom regul'e minac'as halt'ig'i si'a'j'n gas-eksport'o'j'n, se Kievo ne pag'as si'a'j'n ŝuld'o'j'n. La “strategi'o 2020”, decid'it'a last'a'n septembr'o'n de la ukraina prezid'ant'o, s-ro Petro Poroŝenko, vol'as prioritat'i la hidroelektr'a'j'n bar'aĵ'o'j'n, la nov'ig'ebl'a'j'n energi'o'j'n kaj ĉef'e re'lanĉ'i la civil'a'n atom'energi'o'n,* kiu liver'is jam pli ol 50 el'cent'o'j'n de la elektr'o de la land'o en 2014 (kontraŭ 43 el'cent'o'j en la antaŭ'a jar'o). Por kontent'ig'i la intern'a'n postul'o'n, Ukrain'uj'o ĵus dev'is mal'alt'ig'i si'a'j'n eksport'o'j'n de elektr'o al Moldavio kaj al Belorusio. “La Eŭrop'a Bank'o pri Re'konstru'ad'o kaj Dis'volv'ad'o kaj Euratom jam atribu'is al'prunt'o'n de 600 milion'o'j da eŭr'o'j por la modern'ig'o de la elektr'ig'ej'o'j, post la katastrof'o de Fukuŝimo, klar'ig'as s-in'o Olja Koŝarna, de la asoci'o La Ukraina Atom-Forum'o. “Ni est'as kapt'it'o'j de la strategi'o'j el la temp'o de la Sovet'uni'o, eĉ ne cent'on'o est'is invest'it'a por alt'ig'i la energi'a'n efik'ec'o'n”, nuanc'ig'as s-ro Oleksi Pasjuk, de la Ekologi'a Naci'a Centr'o de Ukrain'uj'o, ne'reg'ist'ar'a organiz'aĵ'o. La elektr'a ret'o daŭr'e ne hav'as la kapacit'o'n transport'i la tut'a'n elektr'o'n produkt'at'a'n de la ukrainaj reaktor'o'j. La elektr'ig'ej'o de Zaporiĵia pro tio labor'as sub si'a'j kapacit'o'j, kaj la du last'a'j reaktor'o'j de Rivne kaj de Ĥmelnickij, fin'konstru'it'a'j en 2004, funkci'as altern'e de du jar'o'j. Tiel oni perd'is ĉiu'jar'e 1,7 gv da ebl'a produkt'o. La strategi'o 2020 plan'as fort'ig'i la kapacit'o'n de ret'a trans'ig'o, sed la invest'o'j pov'os “montr'iĝ'i ne'sufiĉ'a'j”, laŭ s-in'o Koŝarna.

*  Post la fal'o de la USSR,la atom'arm'il'o'j lok'it'a'j en la nov'a sen'de'pend'a Ukrain'uj'o est'is transport'it'a'j al Ruslando, kaj la land'o ratif'is la traktat'o'n pri ne'dis'vast'ig'o.

“La energi'a sen'de'pend'ec'o akir'it'a'j per atom'energi'o est'as tut'e iluzi'a. Ni import'as hodiaŭ el Ruslando brul'aĵ'o'n por 600 milion'o'j da dolar'o'j, kaj Westinghouse neniam kapabl'os komplet'e anstataŭ'i TVEL, daŭr'ig'as s-ro Pasjuk. En si'a ofic'ej'o de la Zaporiska AES, la direktor'o Tiŝĉenko asert'as si'a'vic'e, ke li “sci'as neni'o'n” pri la brul'aĵ'o de Westinghouse. “Tut'e ne tem'as pri ajn'a inter'romp'o de ni'a kun'labor'ad'o kun Energiatom, asert'as s-ro Aleksander Merten, direktor'o de la ofic'ej'o Orient'eŭrop'o de Rosatom. “La viv'o'daŭr'o de atom'kontrakt'o est'as almenaŭ jar'cent'o: neni'a decid'o far'ebl'as sur politik'a baz'o. Ni'a absolut'a prioritat'o est'as la atom'a sekur'ec'o.”

Rosatom est'as jam nun flank'a viktim'o de la rus'a-ukraina konflikt'o. En juli'o 2014 la nov'a [ukraina] reg'ist'ar'o for'ig'is tiu'n kompani'o'n el la projekt'o konstru'i la reaktor'o'j'n 3 kaj 4 en Ĥmelnyckij, kiu'j'n ĝi vol'as konstru'ig'i al okcident'a'j entrepren'o'j. La konstru'ad'o de fabrik'o por munt'ad'o de atom'a brul'aĵ'o en Smolino, en la region'o de Kirovohrad, est'as ankaŭ suspend'it'a, dum la reg'ist'ar'o montr'is si'n pret'a ced'i 40 el'cent'o'j'n de la ŝtat'a kompani'o Energoatom al ekster'land'a invest'ist'o. La projekt'o, re'lanĉ'it'a en 2012, montr'iĝ'is tiam kiel la plej grav'a invest'o inter la du land'o'j, por valor'o de pli ol 500 milion'o'j da dolar'o'j. Etend'o de la sankci'o'j kontraŭ Ruslando al la atom'sektor'o hav'us sekv'o'j'n por Rosatom, kiu liver'as [brul'aĵ'o'n] al dek ses reaktor'o'j en la Eŭrop'a Uni'o (Bulgar'uj'o, Finnlando, Hungar'uj'o kaj Ĉeĥ'uj'o) kaj nur al naŭ reaktor'o'j rus'a'j.

Batal'et'o'j proksim'e de la atom'central'o'j

“La atom'a prem'grup'o en Ukrain'uj'o hav'as tamen i'o'n por ĝoj'i pro la fal'o de la reĝim'o de Viktor Janukoviĉ, not'as s-in'o Koĉarna. Antaŭ la fuĝ'o de la prezid'int'o, la 22-an de februar'o 2014, la plej riĉ'a oligarĥ'o de la land'o, s-ro Rinat Aĥmetov, pov'is fanfaron'i ke li kontrol'as bon'a'n part'o'n de la naci'a energi'merkat'o. Li'a holding'o DTEK kontrol'is la karb'min'ej'o'j'n en Donbaso kaj 80 el'cent'o'j'n de la karb'central'o'j de la land'o. “La ŝtat'o aĉet'is la karb'energi'o'n tri'obl'e pli alt'prez'e ol la atom'energi'o'n, kio ebl'ig'is al s-ro Aĥmetov amas'ig'i konsider'ind'a'j'n riĉ'aĵ'o'j'n”, daŭr'ig'as s-in'o Koŝarna. Invers'e, dum la kvar jar'o'j de la prezid'ant'ec'o de Janukoviĉ, Energiatom perd'is cent'o'j'n da mil'o'j da dolar'o'j. La ŝuld'o de la ukraina entrepren'o est'as laŭ ŝi la ekvivalent'o de la tri'monat'a produkt'ad'o de ĉiu'j ĝi'a'j reaktor'o'j.

La re'distribu'o de la kart'o'j en'e de la ukraina energi'sektor'o est'as tamen tut'e ne fin'it'a, kaj s-ro Aĥmetov, kiu daŭr'e hav'as interes'o'j'n en Donbaso, cert'e ne dir'is si'a'n last'a'n vort'o'n. En la moment'o, en la elektr'ig'ej'o Zaporiska AES oni angor'e observ'as la mov'iĝ'o'n de la front'lini'o, kiu est'as je du'cent kilo'metr'o'j orient'e. “La apog'ant'o'j de la atom'energi'o de'ir'as ĉiam de la princip'o, ke la plej mal'bon'a okaz'o ven'os neniam, sed kiu pov'int'us antaŭ'dir'i milit'o'n kun Ruslando?”, demand'as si'n s-ro Pasjuk. “Elektr'ig'ej'o de'pend'as de ekster'a'j energi'font'o'j. Se vi el'ŝalt'as ĝi'n kaj se la help'generator'o'j ne funkci'as, tiam la mal'varm'ig-sistem'o mal'aktiv'iĝ'as kaj la reaktor'o komenc'as tro'varm'iĝ'i. Por tio vi ne bezon'as cunam'o'n, ĝust'e nur milit'a'n konflikt'o'n en la proksim'ec'o.” Ĉe la en'ir'ej'o de Enerhodar vid'ebl'as nur bar'il'o de la ukraina arme'o por defend'i la ses reaktor'o'j'n de la central'o. Tamen, la batal'et'o'j mult'iĝ'as en la region'o. La 21-an de januar'o fer'voj'a pont'o eksplod'is cent'o'n da kilo'metr'o'j sud'orient'e de Zaporoĵia kaj detru'is var'trajn'o'n. La 15-an de april'o 2014, kvar'dek'o da arm'it'o'j, kiu'j prezent'is si'n kiel membr'o'j de la ultra'naci'ist'a Pravij Sektor (“Dekstr'a Sektor'o”), prov'is en'ir'i en la kompleks'o'n por “defend'i Zaporiska AES kontraŭ ekspedici'o'j de la sen'de'pend'ist'o'j”. La tut'e proksim'a milit'o tamen ŝajn'as ne tim'ig'i ĝi'a'n direktor'o'n.

Mal'facil'as mal'implik'i la teĥnik'a'j'n demand'o'j'n dis'de politik'a'j prefer'o'j. Post la “oranĝ'a revoluci'o”, la prezid'ant'o Viktor Juŝĉenko insist'is pri la demand'o'j de energi'a sen'de'pend'ec'o kaj de sekur'ec'o por proksim'iĝ'i al Westinghouse. Post'e, s-ro Janukoviĉ uz'is la demand'o'j'n de brul'aĵ'a kongru'ec'o por kresk'ig'i la kun'labor'ad'o'n kun Rosatom. Hodiaŭ la reg'ist'ar'o met'as si'a'n tut'a'n konfid'o'n en la okcident'a'n teĥnologi'o'n. Sed la central'o'j hav'as viv'o'daŭr'o'n mult'e pli long'a'n ol tiu'n de la reg'ist'ar'o'j.

Sébastien GOBERT kaj Laurent GESLIN.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Ĉe la radik'o'j de ĝihad'ism'o

Tradici'ism'a'j kresk'ant'a'j postul'o'j en islam'a mond'o

La suna'ism'a islam'a mond'o est'as al'front'at'a al fenomen'o de re'islam'ig'o, vigl'ig'at'a pro la mal'fort'ec'o de la modern'ism'a'j fort'o'j kaj de la civil'a'j soci'o'j, kaj ankaŭ pro la tromp'em'o de la politik'a'j reg'ant'o'j. Ĉio ig'as oni'n kred'i, ke, malgraŭ ili'a ideologi'a opon'o, la sauda vahabismo kaj la tendenc'o de la Islam'a Frat'ar'o daŭr'ig'os si'a'n etend'iĝ'o'n. Ankaŭ ili'a komun'a avatar'o, ĝihad'ism'o, pli'fort'iĝ'os.

En La Arab'a mond'o, la hegemoni'a ambici'o de la islam'a tradici'ism'o ne est'as nov'a afer'o. Kia ajn est'as ĝi'a form'o, ĝi'a'j gard'ant'o'j sukces'is okup'i, de la du'a du'on'o de la 9-a jar'cent'o, centr'a'n lok'o'n. Tio okaz'is je la prez'o de kruel'a'j batal'o'j, kaj mal'profit'e al ali'a'j diskurs'o'j, inter kiu'j kelk'a'j al'port'is ver'a'n nov'aĵ'o'n, aŭ almenaŭ re'nov'ig'is.

Ja nur ek'de la 19-a jar'cent'o la mal'nov'a ord'o est'as iom post iom, kvankam ne'vol'e, sku'at'a de la koloni'a ŝok'o. Diskurs'o'j apog'at'a'j sur okcident'a'j valor- kaj reprezent'o-sistem'o'j penetr'as en islam'a'n ter'o'n. Ili propon'as nov'a'n mond'koncept'o'n kaj ebl'ig'as al intelekt'a'j, politik'a'j kaj religi'a'j tendenc'o'j dis'volv'iĝ'i kaj flor'i. La islam'a tradici'ism'o tamen ne mal'aper'as. Post period'o de trud'it'a adapt'ad'o en la komenc'o de la 20-a jar'cent'o, ĝi'a'j dis'volv'ant'o'j re'aper'as kaj pretend'as lud'i struktur'ig'a'n rol'o'n kiel defend'ant'o'j de la ver'a'j islam'a'j valor'o'j kontraŭ tro invad'em'a modern'ec'o. La re'aper'o kaj la etend'iĝ'o de la tradici'ism'o, ĉu religi'a (vahabismo*) aŭ politik'o-religi'a (frat'ar'ism'o* kaj ĝihad'ism'o), hav'as plur'a'j'n kial'o'j'n. Sen neglekt'i la soci'ekonomi'a'j'n faktor'o'j'n, kies grav'ec'o est'as ne'kontest'ebl'a, ŝajn'as neces'e ĉi tie izol'i kelk'a'j'n determin'a'j'n variabl'o'j'n kaj perspektiv'ig'i ili'n.

*  El la nom'o de la fond'int'o de la mov'ad'o, Mohamed Ibn Abdel Wahhab (1703-1732).
*  Referenc'e al la Islam'a Frat'ar'o.

Dum la tut'a du'dek'a jar'cent'o, plur'a'j islam'a'j land'o'j prov'is uz'i si'a'n religi'a'n kapital'o'n por inter'naci'e etend'i si'a'n prestiĝ'o'n kaj influ'o'n. Sed la sauda spert'o est'as la plej impres'a, pro si'a ampleks'o kaj si'a long'daŭr'ec'o. Vahabismo, avatar'o de hanbalismo (unu el la kvar jur'a'j kaj teologi'a'j skol'o'j de suna'ism'o), est'as koncept'at'a ek'de si'a aper'o en la 18-a jar'cent'o kiel la sol'a ver'a religi'o. Ĝi'a laŭ'liter'ism'a, konservativ'a kaj ekskluziv'ism'a interpret'ad'o de islam'o dev'as do est'i dev'ig'a por ĉiu'j; tiu'j'n, kiu'j ĝi'n rifuz'as, oni deklar'as de'voj'iĝ'int'a'j, hipokrit'o'j, herez'ul'o'j aŭ sen'fid'ul'o'j. Tamen, la saudaj politik'a'j kaj religi'a'j reg'ant'o'j ne hav'as la hom'a'j'n kaj financ'a'j'n rimed'o'j'n por real'ig'i si'a'j'n ambici'o'j'n, des pli ke ili'a doktrin'o hav'as mal'bon'a'n fam'o'n pro la akuz'o'j pri ekstrem'ism'o adres'it'a'j, ne sen'kial'e, de ili'a'j kontraŭ'ul'o'j. Tiu situaci'o radikal'e ŝanĝ'iĝ'os post la unu'a mond'milit'o.

La reĝ'o Abdul-Aziz (ali'nom'at'a Ibn Saud), fond'int'o de la sauda modern'a reĝ'land'o, profit'as el la kun'tekst'o de re'aranĝ'o de la region'o tuj post la tut'mond'a konflikt'o, por lert'e el'ir'i el mal'facil'a situaci'o (re'hav'i la invest'it'a'n mon'o'n). Li entrepren'as, inter'ali'e, vast'a'n operaci'o'n por re'don'i bon'fam'o'n al vahabismo, kiu'n li renom'as salaf'ism'o. Li'a cel'o est'as konvink'i, ke tiu doktrin'o konform'as al la ortodoks'a'j kred'o'j kaj praktik'o'j de la salaf — la tri unu'a'j generaci'o'j de islam'an'o'j. Li'a plej grand'a sukces'o est'as sen'dub'e ke li konvink'is plur'a'j'n influ'a'j'n intelekt'ul'o'j'n kaj ulem'a-o'j'n. La operaci'o de re'bon'fam'ig'o, al'don'e al la prestiĝ'o est'i la sol'a arab'a land'o kiu rest'is sen'de'pend'a inter ambaŭ mond'milit'o'j*, ebl'ig'as al tiu doktrin'o akir'i la status'o'n de nov'a ortodoks'ec'o.

*  Kelk'a'j land'o'j, inter kiu'j Egipt'uj'o, est'is formal'e sen'de'pend'a'j, sed real'e sub koloni'a reg'ad'o.
Petrol'dolar'o'j kaj prozelit'ism'o

La Grand'a etend'iĝ'o de vahabismo komenc'iĝ'as dum la 1960-aj jar'o'j, dank'e al la lukt'o'j inter Sauda Arab'uj'o kaj Egipt'uj'o kaj al la grav'a kresk'o de la en'spez'o'j de la reĝ'land'o pro petrol-eksport'ad'o. Por protekt'i si'n de la tut'arab'a'j ambici'o'j de la egipta prezid'ant'o Gamal Abdel Naser, la saudaj reg'ant'o'j prezent'as si'n kiel por'batal'ant'o'j'n de islam'o kaj de la tradici'a'j valor'o'j, iniciat'ant'e islam-solidar'ec'a'n politik'o'n. Tiel, plur'a'j politik'a'j, ekonomi'a'j, soci'a'j, eduk'a'j kaj religi'a'j organiz'aĵ'o'j (la Tut'mond'a Islam'a Lig'o, la islam'a Universitat'o de Medin'o, ktp.) nask'iĝ'as, dank'e al la kun'labor'o not'ind'e de egiptaj membr'o'j de la Islam'a Frat'ar'o, ekzil'it'a'j de Naser kaj tiam favor'e akcept'it'a'j en Arab'uj'o.

Post la israelo-arab'a milit'o de juni'o 1967, kiu mark'as la fin'o'n de tut'arab'ism'o, Sauda Arab'uj'o kresk'ig'as si'a'n influ'o'n. Ĝi uz'as tiu'j'n organiz'aĵ'o'j'n por eksport'i si'a'n islam'o'n, kaj mal'avar'e el'spez'as. Dum la Tut'mond'a Islam'a Lig'o etend'as si'a'j'n aktiv'aĵ'o'j'n al dek'o'j da kamp'o'j (konstru'ad'o de moske'o'j, hom'help'a ag'ad'o, jun'ul'ar'o, instru'ad'o, fatvoj, Koran'o-lern'ad'o, ktp.), la islam'a Universitat'o de Medin'o eduk'as saud'an'o'j'n kaj ekster'land'an'o'j'n por port'i la “bon'a'n nov'aĵ'o'n” tra la mond'o. De si'a kre'ad'o en 1961, tiu universitat'o produkt'is ĉirkaŭ kvar'dek kvin mil religi'a'j'n kadr'ul'o'j'n, el cent ses'dek sep naci'ec'o'j. Al tio al'don'iĝ'as mil'o'j da ekster'land'a'j student'o'j, kiu'j pas'is tra ali'a'j saudaj instru'a'j organiz'aĵ'o'j, intern'e aŭ ekster'e de la land'o, kaj tra ne'formal'a'j instru'ad-ret'o'j. De'post tiam, ali'a'j oficial'a'j, ne'oficial'a'j aŭ privat'a'j organiz'aĵ'o'j nask'iĝ'is, por respond'i al la postul'o de konstant'e kresk'ant'a religi'o-merkat'o. Paralel'e al la instituci'a'j voj'o'j, Riad'o financ'as, kutim'e plej diskret'e, individu'o'j'n, grup'o'j'n kaj organiz'aĵ'o'j'n, kiu'j pli mal'pli serv'as ĝi'a'j'n interes'o'j'n. Ĝi laŭ'dir'e el'spez'is pli ol kvar miliard'o'j'n da dolar'o'j por sub'ten'i la muĝahedinojn en Afgan'uj'o dum la 1980-aj jar'o'j.

Kiel efik'a rimed'o de vid'ebl'o kaj pli'etend'iĝ'o, la amas'komunik'il'a kaj virtual'a mond'o kompren'ebl'e ne eskap'as la atent'o'n de la politik'o-religi'a'j gvid'ant'o'j de la reĝ'land'o. Ĝi est'as uz'at'a de ili, de la 1990-aj jar'o'j. Dek'o'j da satelit'a'j TV-ĉen'o'j kaj cent'o'j da ret'ej'o'j nask'iĝ'as. Ankaŭ la “soci'a'j ret'o'j” est'as amas'e uz'at'a'j. Ĉi'a'j serv'o'j est'as propon'at'a'j, foj'e en plur'a'j lingv'o'j. Ĉi tiu invest'o en la nov'a'j teknik'ar'o'j, financ'at'a de la ŝtat'o, ne dev'as forges'ig'i la tradici'a'j'n dis'vast'ig'o-rimed'o'j'n. Ekzempl'e, milion'o'j da broŝur'o'j, kased'o'j, KDiskoj kaj pi'a'j libr'o'j est'is distribu'at'a'j tra la mond'o, je mal'alt'a'j prez'o'j aŭ sen'pag'e, de'post la 1980-aj jar'o'j.

Dank'e al la petrol'dolar'o'j, al la ĉe'est'o de la islam'a'j sankt'a'j lok'o'j sur la sauda teritori'o, al la simpl'ec'o de ĝi'a'j regul'o'j kaj la fervor'o de ĝi'a'j adept'o'j, vahabismo trud'is si'n kiel ortodoks'ec'o'n, rilat'e al kiu ĉiu'j ali'a'j ag'ant'o'j de nun pozici'iĝ'as. Ĝi'a plej efik'a arm'il'o rest'as sen'dub'e la kapabl'o de ĝi'a'j gard'ant'o'j alianc'iĝ'i kun iu ajn reĝim'o, aŭ almenaŭ toler'i ĝi'n, se nur ĝi permes'as al ili islam'ig'i la soci'o'n de mal'supr'e. La re'star'ig'o de kalif'land'o ne est'as inter ili'a'j zorg'o'j. Tut'e mal'sam'e est'as ĉe ili'a'j ĉef'a'j konkur'ant'o'j, la Islam'a Frat'ar'o.

Ek'de si'a fond'o ĉirkaŭ 1928 de Hassan Al-Banna, la Islam'a Frat'ar'o hav'as kiel cel'o'n re'kre'i la original'a'n politik'a'n kaj religi'a'n unu'ec'o'n de la um'a*. Por real'ig'i tiu'n utopi'o'n, ties fond'int'o konsider'as cel'rilat'a'n strategi'o'n: neces'as unu'e islam'ig'i la soci'o'n de mal'supr'e, preter'pas'ant'e ĉiu'j'n jur'a'j'n kaj teologi'a'j'n skol'o'j'n, antaŭ ol konker'i la reg'pov'o'n kaj kre'i islam'a'j'n ŝtat'o'j'n. Tiu'j ŝtat'o'j, kiu'j cert'ig'as la domin'ad'o'n de la tradici'a'j religi'a'j valor'o'j, iniciat'as integr'ad'o-procez'o'n tra intens'a'j kun'labor-program'o'j. Tio tut'e natur'e rezult'ig'as abol'o'n de la land'lim'o'j kaj proklam'o'n de la kalif'land'o.

*  La komun'um'o de la islam'an'o'j.- jmc

Kvankam tradici'ism'a, la diskurs'o de la Frat'ar'o est'as relativ'e moder'a dum la unu'a'j jar'o'j. Mult'a'j okcident'a'j ide'o'j, almenaŭ en ties retor'ik'a'j proced'o'j, est'as adopt'it'a'j por ebl'ig'i la en'ir'o'n en la modern'a'n politik'a'n kamp'o'n cel'e ĝi'n reg'i. La Frat'ar'o tre rapid'e etend'iĝ'as en Egipt'uj'o kaj ali'lok'e, sed ĝi mal'sukces'as akir'i la reg'pov'o'n. Fin'e de la 1940-aj jar'o'j, ĝi komenc'as procez'o'n de radikal'iĝ'o, kiu intens'iĝ'as dum la sekv'a jar'dek'o pro la kruel'a sub'prem'o kaj persekut'ad'o de Naser kontraŭ ĝi'a'j membr'o'j.

En tiu kriz'a kun'tekst'o ja nask'iĝ'is la ide'o'j de Sayyed Qotb (1906-1966), unu el la ideolog'o'j de la Frat'ar'o. En 1950, tiu eks'ĵurnal'ist'o spert'as ideologi'a'n re'turn'iĝ'o'n, kiu hav'os grand'eg'a'j'n konsekvenc'o'j'n al la arab'o-islam'a politik'o-religi'a kamp'o. Li ja konsider'as, ke la mond'o en kiu li viv'as fal'is en apostat'ec'o'n. La ver'a'j kred'ant'o'j, nun mal'pli'mult'o, dev'as plen'um'i “el'migr'ad'o'n”, spirit'e kaj fizik'e dis'ig'ant'e si'n de la mal'pi'a'j soci'o'j. Star'ig'int'e firm'a'n platform'o'n, tiu'j elekt'it'o'j dev'as ek'konker'i la reg-pov'o'n por instal'i islam'a'n ŝtat'o'n kaj leĝ'o'n kadr'e de sen'mank'a ĝihad'o. Tiu enklav'o-kultur'o, kiu ne est'as nov'a en la islam'a histori'o, far'iĝ'as tre rapid'e la baz'o'n de la nun'temp'a ĝihad'ism'o. Ĝi'a miks'iĝ'o kun la vahabismo, la mawdoudismo* kaj eŭrop'a'j ideologi'o'j — apart'e faŝism'o kaj komun'ism'o, ig'as ĝi'n ankoraŭ pli tim'ind'a inter la man'o'j de grup'o'j kiel Al-Kaid'o, la Al-Nosra-front'o kaj la Organiz'aĵ'o de la islam'a ŝtat'o.

*  Referenc'e al Abul Al'a Mawdoudi (1903-1979), hind'o-pakistana intelekt'ul'o, religi'ul'o kaj politik'ist'o, kiu est'is unu el la ĉef'a'j dis'volv'ant'o'j de la modern'a islam'ism'o.

La pli'mult'o de la Islam'a'j Frat'o'j kontest'as la argument'o'j'n de Qoth, ne baskul'as en ĝihad'ism'o'n kaj al ĝi prefer'as aktiv'ism'o'n, sed ĝi tamen ne mal'proksim'iĝ'as de tradici'ism'o; ĝi ja dev'as konserv'i si'a'n merkat'o-part'o'n. Eĉ se est'as lok'a'j apart'ism'o'j, la komun'a element'o de la mov'ad'o'j aparten'ant'a'j al tiu grup'o est'as la vol'o islam'ig'i la soci'o'j'n. Kaj tio sen for'las'i la rev'o'n de part'a aŭ tut'a akir'o de reg-pov'o, ĉu per parti'invad'ism'o, ĉu per la demokrati'a lud'o.

Si'a'flank'e, kiu ajn est'as ili'a politik'a aparten'o, la reĝim'o'j, kiu'j instal'iĝ'as post la sen'de'pend'iĝ'o'j, instrument'ig'as la religi'o'n, ĉef'e la tradici'ism'o'n. La mal'sukces'o, aŭ ne'ekzist'o de projekt'o de naci'a konstru'o ebl'ig'as al ili uz'i tiu'n plej alt'grad'a'n rifuĝ-valor'o'n. En unu'a temp'o, ili opini'as, ke la reg'ad'o de la ag'ant'o'j kaj la monopol'o de la religi'a diskurs'o bezon'as la reg'ad'o'n de la instituci'o'j, kiel la universitat'o Al-Azhar en Egipt'uj'o, universitat'o Zituna en Tunizio kaj universitat'o de Al-Karaŭino en Maroko. Tiu politik'o hav'as pervers'a'n efik'o'n: la reprezent'ant'o'j de tiu'j instituci'o'j, kiu'j est'is en situaci'o de kvazaŭ'monopol'o, trov'iĝ'as ne nur long'daŭr'e mis'kredit'ig'it'a'j, sed ankaŭ konkurenc'at'a'j de nov'a'j religi'a'j ag'ant'o'j, ĉef'e la islam'a'j Frat'o'j kaj la vahabistoj. La spirit'a kamp'o est'as tiel fragment'it'a. Eĉ pli mal'bon'e, tradici'ism'a tendenc'o propon'i ĉiam pli komenc'as manifest'iĝ'i.

La Islam'a Frat'ar'o kontraŭ la mal'dekstr'o

Kvankam rest'ant'e si'n'gard'em'a'j, plej mult'a'j el la reĝim'o'j prov'as uz'i tiu'j'n religi'a'j'n entrepren'ist'o'j'n je si'a avantaĝ'o jam en la komenc'o de la 1970-aj jar'o'j. Por si'n liber'ig'i el la opozici'a'j mov'ad'o'j, plur'a'j reĝim'o'j, inter kiu'j tiu de Anuar El-Sadate en Egipt'uj'o kaj de Hassan la 2-a en Maroko, tiel uz'as la Islam'a'n Frat'ar'o'n. Sub la kompren'em'a rigard'o de la reg'ant'o'j, tiu'j daŭr'ebl'e mal'fort'ig'as la pozici'o'j'n de la mal'dekstr'o, not'ind'e en la instru'a'j instituci'o'j, la universitat'o'j, la sindikat'o'j, ktp. Sed la afer'o ne halt'as tie. La reĝim'o'j ir'as ĝis ĉerp'i el la katalog'o/ inventar'o de la Frat'ar'o, sam'temp'e por kontent'ig'i, kaj antaŭ'i ili'n. Tio koncern'as ne nur la sfer'o'n de la leĝ'o (la konstituci'ig'o de islam'o, aŭ eĉ de la ŝari'o, la person'a status'o, artikol'o'j el la pun'kod'o, ktp.), sed ankaŭ eduk'ad'o'n (la lern'ej'a'j program'o'j) kaj la amas'inform'il'o'j'n. Por komplet'ig'i tio'n, la ŝtat'estr'o'j ne mis'traf'as okaz'o'n publik'e montr'i si'a'n pi'ec'o'n (plen'um'o de rit'ar'o'j, not'ind'e la pilgrim'ad'o al Mekao, organiz'o de religi'a'j ceremoni'o'j, konstru'ad'o de kult'ej'o'j, ktp.).

Eĉ se la reĝim'o'j toler'as kaj instrument'ig'as la Islam'a'n Frat'ar'o'n, si'n'gard'em'o rest'as. Ili ne forges'as, ke la last'a cel'o de la Frat'ar'o rest'as akir'o de la reg'pov'o. Ili do mis'traf'as neniu'n okaz'o'n prov'i mis'kredit'ig'i ĝi'n, mal'fort'ig'i kaj eĉ neni'ig'i ĝi'n. Tio ekzempl'e okaz'is en Sauda Arab'uj'o post frat'ar'a kontest'ad'o komenc'e de la 1990-aj jar'o'j. Ali'a'j reĝim'o'j prov'is, ĉef'e post la atenc'o'j de la 11-a de septembr'o 2001, apog'i si'n sur la sufiismaj frat'ar'o'j por ating'i la sam'a'n cel'o'n. Van'e.

Front'e al la kresk'o de la islam'a Frat'ar'o post la popol'a'j ribel'o'j de 2011, plur'a'j reĝim'o'j de la region'o mal'kovr'as la “bon'efik'o'n” de vahabismo: la kontraŭ-frat'ar'ism'o, la politik'a kontraŭ-modern'ism'o kaj al'vok'o nepr'e obe'i al la reg'ant'o'j. Ili ne forges'is uz'i ĝi'n, kio ebl'ig'as antaŭ'vid'i koluzi'o'j'n en la ven'ont'a'j jar'o'j. Ĉio ig'as do pens'i, ke la religi'a tradici'ism'o daŭr'ig'os si'a'n etend'iĝ'o'n, des pli ke la civil'a'j soci'o'j est'as mal'fort'a'j ĉar nur en si'a komenc'o, kaj ke la intelekt'a kamp'o, not'ind'e modern'ism'a, est'as ruin'iĝ'int'a.

Nabil MOULINE


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Art'e'far'it'a al'front'iĝ'o inter civiliz'o kaj barbar'ec'o

Por (ver'e) el'radik'ig'i teror'ism'o'n

La atenc'o'j de Tuniz'o kaj de Sana'o ĵus konfirm'is, ke la islam'a'j land'o'j est'as la plej traf'it'a'j de la ĝihad'ism'a'j ag'o'j kontraŭ la civil'a'j loĝ'ant'ar'o'j. La last'a numer'o de Manière de Voir ankaŭ memor'ig'as ke, se ĝi ebl'ig'as mobiliz'i la publik'o'n, la “milit'o kontraŭ teror'ism'o” kontribu'as al pli'grav'ig'o de la ekzist'ant'a'j politik'a'j problem'o'j, not'ind'e en Proksim'a Orient'o.

Ĝi est'is fam'a batal'o, sekv'it'a hor'o'n post hor'o de ĉiu'j amas'inform'il'o'j de la mond'o. La Organiz'aĵ'o de la Islam'a Ŝtat'o (OIŜ) (ankaŭ nom'at'a Islam'a Ŝtat'o de Irako kaj Sirio), kiu konker'is Mosul'o'n en juni'o 2014, daŭr'ig'is si'a'n rapid'eg'a'n antaŭ'e'n'ir'o'n sam'temp'e al Bagdado kaj al la turk'a land'lim'o; ĝi okup'is 80% de la urb'o Kobané, en Sirio. La batal'o'j ard'is dum monat'o'j. La lok'a'j kurd'a'j milic'an'o'j, apog'at'a'j de la uson'a aviad'arme'o, ricev'is arm'il'o'j'n kaj sub'ten'o'n de ĉirkaŭ cent kvin'dek soldat'o'j send'it'a'j de la region'a reg'ist'ar'o de la iraka Kurd'uj'o. Pasi'e sekv'at'a'j de la okcident'a'j televid'o'j, la al'front'iĝ'o'j fin'iĝ'is komenc'e de 2015 per retro'ir'o de la OIŜ.

Sed kiu'j est'as tiu'j hero'a'j rezist'ant'o'j, kiu'j tranĉ'is unu el la kap'o'j de la teror'ism'a hidr'o? Tre ĝeneral'e kaj ne'preciz'e kvalifik'it'a'j “kurd'o'j”, ili aparten'as pli'mult'e al la Parti'o de la demokrati'a Uni'o (PYD), la siria branĉ'o de la Parti'o de la labor'ist'o'j de Kurd'uj'o (PKK). Sed la PKK trov'iĝ'as de pli ol jar'dek'o sur la list'o de la teror'ist'a'j organiz'aĵ'o'j establ'it'a de Uson'o kaj de Eŭrop'a Uni'o.

Oni ja pov'as est'i kondamn'it'a, en Parizo, pro “apologi'o de teror'ism'o” se oni esprim'as favor'a'n opini'o'n pri la PKK; sed, en Kobané, ili'a'j batal'ant'o'j merit'as ni'a'n admir'o'n. Kiu pov'as mir'i pri tio, kiam Vaŝington'o kaj Tehrano inter'trakt'as histori'a'n inter'konsent'o'n pri la nukle'a energi'o, kaj kiam la uson'a direktor'o de la ŝtat'a inform'centr'o pri ekster'land'o (CIA) trans'don'as al la Senat'o raport'o'n en kiu Irano kaj la Hizbulaho ne plu est'as kvalifik'it'a'j teror'ism'a'j ent'o'j minac'ant'a'j la uson'a'j'n interes'o'j'n*?

*  Vd. Jack Moore, “Us omits Ir'a'n and Hezbollah from terror threat list”, Newsweek, Nov-Jork'o, 16-a de mart'o 2015.

Est'is somer'o apart'e tumult'a. En Haifo, vir'o depon'is bomb'o'n en strat-bazar'o la 6-an de juli'o; du'dek tri hom'o'j est'is mort'ig'it'a'j kaj sep'dek kvin vund'it'a'j, plej mult'e vir'in'o'j kaj infan'o'j. La 15-an de la sam'a monat'o, atak'o far'it'a en Jerusalemo mort'ig'is dek hom'o'j'n kaj vund'is du'dek naŭ. Dek tag'o'j'n post'e, bomb'o eksplod'is, ankoraŭ en Haifo, mort'ig'ant'e tri'dek naŭ hom'o'j'n. Ĉiu'j viktim'o'j est'is civil'ul'o'j kaj arab'o'j. En la Palestino de 1938, asert'is si'a'n respond'ec'o'n pri tiu'j ag'o'j Irgun, la arme'a sekci'o de la “revizi'ist'a” al'o de la cion'ism'a mov'ad'o, kiu don'is al Israelo du ĉef'ministr'o'j'n: Menahem Begin kaj Itzhak Shamir*.

*  Ur'i Avnery, “Who ar'e the terrorists?”, artikol'o en Haolam Hazeh, 9-a de maj'o 1979, kaj re'produkt'it'a en Journal of Palestine Studies, Bejrut'o, aŭtun'o 1979.
Mal'preciz'a koncept'o

Rezist'ant'o'j? Batal'ant'o'j de la liber'ec'o? Krim'ul'o'j? Barbar'o'j? Oni sci'as, ke la kvalifik'o “teror'ist'o” ĉiam aplik'at'as al la Ali'a, neniam al “ni'a'j batal'ant'o'j”. Histori'o ankaŭ instru'is al ni, ke la teror'ist'o'j de hieraŭ pov'as far'iĝ'i la reg'ant'o'j de morgaŭ. Ĉu mir'ig'e? Teror'ism'o pov'as est'i difin'it'a — kaj la ekzempl'o'j de la PKK kaj de la cion'ist'a'j arm'it'a'j grup'o'j ilustr'as la ambigu'ec'o'n de la koncept'o — kiel ag'ad-form'o, ne kiel ideologi'o. Neni'o lig'as la ital'a'j'n ekstrem-dekstr'a'j'n grup'o'j'n de la 1970-aj jar'o'j, la Tamul'a'j'n Tigr'o'j'n kaj la Irland'an Respublik'a'n Arme'o'n (Irish Republican Army, Ir'a), sen eĉ parol'i pri la Organiz'o de Liber'ig'o de Palestino (OLP) kaj la Afrik'a Naci'a Kongres'o (African National Congress - Anc). Tiu'j du last'a'j est'is oficial'e deklar'it'a'j “teror'ism'a'j” de Ronald Re'ag'a'n, Margaret Thatcher kaj, evident'e, de s-ro Benjamin Netanjahu, kies land'o intim'e kun'labor'is kun la apart'ism'o-epok'a Sud-Afrik'o*.

*  VdRegards sud-africains sur la Palestine”, Le Monde diplomatique, aŭgust'o 2009.

Plej bon'e oni pov'as en'skrib'i teror'ism'o'n en la list'o'n de la milit'a'j rimed'o'j. Kaj, kiel oni oft'e dir'is, ĝi est'as la arm'il'o de la mal'fort'ul'o'j. Bril'a figur'o de la alĝeria revoluci'o, arest'it'a de la franc'a arme'o en 1957, Larbi Be'n Mhidi, ĉef'o de la aŭtonom'a region'o Alĝero, est'is pri'demand'it'a pri la kial'o'j, ke la Front'o de Naci'a Liber'ig'o (FLN) depon'is bomb'o'j'n kaŝ'it'a'j'n fund'e de korb'o'j en kaf'ej'o'j aŭ ali'a'j publik'a'j lok'o'j. “Don'u al ni vi'a'j'n aviad'il'o'j'n, ni don'os al vi ni'a'j'n korb'o'j'n”, li re'bat'is al si'a'j tortur'ant'o'j, kiu'j kelk'a'j'n tag'o'j'n post'e murd'is li'n. La mis'proporci'o de la rimed'o'j inter geril'o kaj regul'a arme'o konduk'as al mis'proporci'o de la nombr'o de viktim'o'j. Se la Hamaso kaj ĝi'a'j alianc'an'o'j dev'as est'i konsider'at'a'j “teror'ist'o'j” ĉar ili mort'ig'is tri civil'ul'o'j'n dum la Gaz'a-milit'o de somer'o 2014, kiel oni kvalifik'u la Israel-ŝtat'o'n, kiu amas'murd'is, laŭ la plej mal'alt'a'j taks'o'j — tiu'j de la israela arme'o mem - , inter ok'cent kaj mil da ili, inter kiu'j plur'a'j'n cent'o'j'n da infan'o'j?

Preter ĝi'a mal'preciz'a kaj ne'decid'a karakter'o, la uz'o de la koncept'o teror'ism'o em'as for'ig'i la politik'a'j'n aspekt'o'j'n de la analiz'o'j kaj per tio mal'ebl'ig'i la kompren'o'n de la koncern'a'j problem'o'j. Ni lukt'as kontraŭ la “imperi'o'n de Mal'bon'o”, asert'is la prezid'ant'o George W. Bush antaŭ la uson'a Kongres'o la 24-an de septembr'o 2001, al'don'ant'e: “Ili mal'am'as tio'n, kio'n ili vid'as en tiu asemble'o, demokrat'e elekt'it'a'n reg'ist'ar'o'n. Ili'a'j reg'ant'o'j elekt'as si'n mem. Ili mal'am'as ni'a'n liber'ec'o'n: ni'a'n religi'o-liber'ec'o'n, ni'a'n parol-liber'ec'o'n, ni'a'n liber'ec'o'n voĉ'don'i kaj kun'ven'i, mal'konsent'i unu kun la ali'a'j.” Laŭ tio, por al'front'i teror'ism'o'n, ne neces'as modif'i la uson'a'j'n milit-politik'o'j'n en la region'o, ĉes'ig'i la sufer'o'j'n de la palestin'an'o'j; la sol'a solv'o est'as la fizik'a elimin'o de la “barbar'o”. Se la frat'o'j Kouachi kaj Amedy Coulibaly, aŭtor'o'j de la atenc'o'j kontraŭ Charlie Hebdo kaj la Hyper-Cacher de la Port'e de Vincennes en Parizo est'is ĉef'e kaj fund'e motiv'it'a'j de si'a mal'am'o al esprim-liber'ec'o, kiel asert'is la ĉef'a'j franc'a'j politik'a'j respond'ec'ul'o'j, est'as sen'util'e demand'i si'n pri la konsekvenc'o'j de la politik'o'j konduk'at'a'j en Libio, en Mali'o kaj Sahelo. La tag'o'n mem, kiam la franc'a Naci'a Asemble'o omaĝ'is la viktim'o'j'n de la januar'a'j atenc'o'j, ĝi voĉ'don'is por la daŭr'ig'o de la franc'a'j arme'a'j operaci'o'j en Irako.

Ĉu ne ven'is la temp'o por bilanc'i tiu'n “milit'o'n kontraŭ teror'ism'o” daŭr'ant'a de 2001, el la vid'punkt'o de ĝi'a'j afiŝ'it'a'j cel'o'j? Laŭ la Glob'al Ter'ror'ism Database de la Maryland-universitat'o, Al-Kaid'o kaj ties fili'o'j plen'um'is ĉirkaŭ du'cent atenc'o'j'n jar'e inter 2007 kaj 2010. Tiu nombr'o kresk'is 300% en 2013, kun ses'cent atenc'o'j. Kaj est'as cert'e, ke la nombr'o'j de 2014 super'os la rekord'o'j'n, kun la kre'ad'o de la Kalif-land'o far'e de s-ro Abu Bakr Al-Baghdadi*. Kio pri la nombr'o de teror'ist'o'j? Laŭ la okcident'a'j taks'o'j, du'dek mil ekster'land'a'j batal'ant'o'j al'iĝ'is al la OIŜ kaj la ekstrem'ism'a'j organiz'aĵ'o'j en Irako kaj Sirio, inter kiu'j tri'cent mil kvar'cent eŭrop'an'o'j. Nick Rasmussen, la ĉef'o de la uson'a Naci'a Centr'o por Kontraŭ-teror'ism'o, asert'is ke la flu'o de la ekster'land'a'j batal'ant'o'j ir'ant'a'j en Sirion larĝ'e preter'pas'as tiu'n de tiu'j, kiu'j ir'is plen'um'i la ĝihad'o'n en Afgan'uj'o, Pakistano, Irako, Jemeno aŭ Somali'o kiam ajn dum ĉi tiu'j last'a'j jar'o'j*.”

*  Vd. Gray Matter, “Where ter'ror'ism research goes wrong”, International New York Times, 6-a de mart'o 2015.
*  Associated Press, 10-a de februar'o 2015.

Tiu bilanc'o de la “milit'o kontraŭ teror'ism'o” est'us tre fragment'a, se ĝi ne en'konsider'us la geopolitik'a'j'n kaj hom'a'j'n dram'o'j'n. De 2001, Uson'o, kelk'foj'e help'e de si'a'j alianc'an'o'j, konduk'is milit'o'j'n en Afgan'uj'o, Irako, Libio kaj, ne'rekt'e, en Pakistano, Jemeno kaj Somali'o. Bilanc'o: la libia ŝtat'o mal'aper'is, la iraka ŝtat'o fal'as en konfesi'ism'o'n kaj intern'a'n milit'o'n, la afgan'a reg'ist'ar'o ŝancel'iĝ'as, la Talibanoj neniam est'is tiom potenc'a'j en Pakistano. S-in'o Condoleezza Rice, uson'a eks'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, el'vok'is en 2005 “konstru'iv'a'n ĥaos'o'n” por prav'ig'i la politik'o'n de la Bush-administraci'o en la region'o, anonc'ant'e ĝoj'a'n est'ont'ec'o'n en demokrati'o. Dek jar'o'j'n post'e la ĥaos'o etend'iĝ'is al la tut'a teritori'o, kiu'n Uson'o nom'as la “grand'a Mez-Orient'o”, de Pakistano ĝis Sahelo. Kaj la loĝ'ant'ar'o'j est'is la unu'a'j viktim'o'j de tiu utopi'o, pri kiu est'as mal'facil'e mezur'i ĝi'a'n konstru'iv'o'n.

Dek mil'o'j da civil'ul'o'j far'iĝ'is viktim'o'j de la “preciz'e al'cel'it'a'j bomb'ad'o'j”, de la sen'pilot'a'j aviad'il'o'j, de la special'a'j taĉment'o'j, de arbitr'a'j arest'o'j, de tortur'o'j sub la aŭtoritat'o de konsil'ist'o'j de la Central Intelligence Agency (CIA) (uson'a Centr'a Inform'o'kapt'a Agent'ej'o). Neni'o est'is indulg'at'a, nek ge'edz'iĝ-fest'o'j, nek nask'iĝ'o-ceremoni'o'j, nek funebr'o'j, cindr'ig'it'a'j per uson'a'j “al'cel'it'a'j” paf'o'j. La ĵurnal'ist'o Tom Engelhardt raport'is pri ok ge'edz'iĝ'fest'o'j bomb'it'a'j en Afgan'uj'o, Irako kaj Jemeno inter 2001 kaj 2013*. Kiam oni el'vok'as ili'n en okcident'o — kio est'as mal'oft'a — tiu'j viktim'o'j, mal'e al tiu'j de la “teror'ism'o”, neniam hav'as vizaĝ'o'n, ident'ec'o'n; ili est'as anonim'a'j, “flank'a'j”. Tamen, ĉiu hav'as famili'o'n, ge'frat'o'j'n, ge'patr'o'j'n. Ĉu mir'ind'e, ke ili'a memor'o nutr'as kresk'ant'a'n mal'am'o'n kontraŭ Uson'o kaj la Okcident'o? Ĉu oni pov'as imag'i, ke la prezid'ant'o Bush pov'os est'i akuz'at'a antaŭ la Inter'naci'a Pun-Kort'um'o pro tio, ke li invad'is kaj detru'is Irakon? Tiu'j neniam persekut'at'a'j krim'o'j firm'ig'as la kredit'o'n de la plej ekstrem'ism'a'j diskurs'o'j en la region'o.

*  Tom Engelhardt, “Washingtons wedding album from hell”, TomDispatch, 20-a de decembr'o 2013, www.tomdispatch.com/blog

Kvalifik'ant'e la mal'amik'o'n kiel “ekzist'ec'a'n minac'o'n”, redukt'ant'e ĝi'n al “islam'o-faŝism'o”, kiel far'is la franc'a ĉef'ministr'o Manuel Valls, el'vok'ant'e tri'a'n mond'milit'o'n kontraŭ nov'a total'ism'o hered'ant'o de faŝism'o kaj komun'ism'o, la Okcident'o don'as al Al-Kaid'o kaj la OIŜ vid'ebl'ec'o'n, fam'ec'o'n, dimensi'o'n kompar'ebl'a'n al tiu de Sovet Uni'o, aŭ eĉ de nazi'a German'uj'o. Ĝi art'aĵ'e kresk'ig'as ili'a'n prestiĝ'o'n kaj la al'log'o'n, kiu'n ili prezent'as al tiu'j, kiu'j dezir'as rezist'i al la trud'it'a ord'o de la ekster'land'a'j arme'o'j.

Kelk'a'j uson'a'j reg'ant'o'j foj'e hav'as ek'fulm'o'n de klar'mens'ec'o. En oktobr'o 2014, la ministr'o pri ekster'land'o John Kerry, celebr'ant'e kun la uson'a'j islam'an'o'j la “ofer'o-fest'o'n”, deklar'is, el'vok'ant'e si'a'j'n vojaĝ'o'j'n en la region'o kaj si'a'j'n diskut'o'j'n koncern'e la OIŜ: “Ĉiu'j gvid'ant'o'j spontan'e menci'is la neces'o'n prov'i sukces'i pac'procez'o'n inter Israelo kaj la palestin'an'o'j, ĉar [la mank'o de pac'o] favor'as la varb'ad'o'n [de la OIŜ], la koler'o'n kaj la strat-manifestaci'o'j'n, al kiu'j tiu'j gvid'ant'o'j dev'as respond'i. Ni dev'as kompren'i tiu'n lig'it'ec'o'n al humil'ig'o kaj perd'o de dign'o*.”

*  Joseph Klein, “Kerry blames Israel for Is'is recruitment”, Frontpage Mag, 23-a de oktobr'o 2014, www.frontpagemag.com

Ĉu do est'as rilat'o inter “teror'ism'o” kaj Palestino? Inter la detru'o de Irako kaj la antaŭ'e'n'paŝ'o'j de la OIŜ? Inter la al'cel'it'a'j murd'o'j kaj la mal'am'o al Okcident'o? Inter la atenc'o de Bard'o en Tuniz'o, la dis'er'ig'o de Libio kaj la mizer'o de la for'las'it'a'j region'o'j de Tunizio, pri kiu oni esper'as, sen mult'e kred'i, ke ĝi ricev'os fin'fin'e sufiĉ'e ampleks'a'n ekonomi'a'n help'o'n, kiu ne est'os kondiĉ'it'a al la kutim'a'j recept'o'j de la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IFM), kiu'j kre'as mal'just'o'n kaj ribel'o'j'n?

Fleks'i la okcident'a'j'n politik'o'j'n

Eks'a agent'o de la CIA, bon'eg'a fak'ul'o pri islam'o, Graham Fuller ĵus publik'ig'is libr'o'n A World Without Islam (“Mond'o sen islam'o”)*, kies ĉef'a'n konklud'o'n li tiel resum'as: “Eĉ se ne ekzist'us religi'o nom'at'a islam'o, aŭ profet'o nom'at'a Mohammed, la stat'o de la rilat'o'j inter Okcident'o kaj Proksim'a Orient'o hodiaŭ est'us pli mal'pli sam'a. Tio pov'as ŝajn'i kontraŭ-intuici'a, sed pri'lum'as esenc'a'n punkt'o'n: ekzist'as dek'du'o da bon'a'j kial'o'j, ekster islam'o kaj la religi'o, pro kiu'j la rilat'o'j inter Okcident'o kaj Proksim'a Orient'o est'as mal'bon'a'j (...): la kruc-milit'o'j (okcident'a geopolitik'a, soci'a kaj ekonomi'a aventur'o), la imperi'ism'o, la koloni'ism'o, la reg'ad'o de Okcident'o al la energi'a'j resurs'o'j de Proksim'a Orient'o, la star'ig'o de diktatur'o'j favor'a'j al Okcident'o, la sen'fin'a'j okcident'a'j politik'a'j kaj milit'a'j inter'ven'o'j, la re'desegn'ad'o de la land'lim'o'j, la kre'ad'o — far'e de Okcident'o - de la israela ŝtat'o, la uson'a'j invad'o'j kaj milit'o'j, la bias'a'j uson'a'j politik'o'j rilat'e la palestin'an demand'o'n, ktp. Neni'o el tio rilat'as al islam'o. Ver'as, ke la re'ag'o'j de la region'o est'as pli ka pli formul'at'a'j laŭ la vid'punkt'o de religi'o kaj kultur'o, tio est'as de islam'o. Tio ne est'as surpriz'a. En ĉiu grav'a al'front'ad'o, oni prov'as defend'i si'a'n afer'o'n laŭ la plej alt'a'j moral'a'j vid'punkt'o'j. Tiel ag'is sam'e la krist'an'a'j kruc'milit'ant'o'j kiel la komun'ism'o, kun si'a “lukt'o por la inter'naci'a prolet'ar'o*.”

*  Little Brown and Co, Nov- Jork'o, 2010.
*  Graham E. Fuller, “Yes, it is islamic extremism — But why?”, 22 -a de februar'o 2015, http://grahamefuller.com

Eĉ se oni ja dev'as zorg'i pri la mal'am'a'j diskurs'o'j dis'vast'ig'it'a'j de kelk'a'j radikal'a'j islam'a'j predik'ant'o'j, la re'form'o de islam'o aparten'as al la respond'ec'o de la kred'ant'o'j. Invers'e, la fleks'iĝ'o de la okcident'a'j politik'o'j, kiu'j de jar'dek'o'j nutr'as ĥaos'o'n kaj mal'am'o'j'n, est'as ni'a respond'ec'o. Kaj ni ignor'u la konsil'o'j'n de tiu'j fak'ul'o'j pri la “milit'o kontraŭ teror'ism'o”. La plej aŭskult'at'a en Vaŝington'o de tri'dek jar'o'j est'as s-ro Netanjahu, la israela ĉef'ministr'o, kies libr'o Ter'ror'ism: How the West can Win (Teror'ism'o: Kiel la Okcident'o pov'as gajn'i)* pretend'as klar'ig'i kiel oni pov'as el'radik'ig'i la teror'ism'o'n; ĝi est'as la plej legat'a libr'o de ĉiu'j nov'a'j kruc'milit'ist'o'j. Ĝi'a'j recept'o'j nutr'is la “civilizaci'o-milit'o'n” kaj plonĝ'ig'is la region'o'n en ĥaos'o'n, el kiu, laŭ ĉiu'j hav'ebl'a'j indik'o'j, ĝi mal'facil'e sukces'os el'ir'i.

*  Farrar, Straus and Giroux, Nov-Jork'o, 1986.

Alain GRESH


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Laŭd'o de la sindikat'o'j

Ĉar Ĉiu ŝajn'as est'i en zorg'o pro la kresk'eg'o de la mal'egal'ec'o'j, kial do tiu analiz'o de la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF) rest'is tiom ne'rimark'it'a?* Ĉu pro ties konklud'o'j? En stud'aĵ'o aper'int'a en mart'o, du ekonomik'ist'o'j de la templ'o de liberal'ism'o montr'as “la ekzist'o'n de lig'o inter la mal'alt'iĝ'o de la kvot'o de sindikat-al'iĝ'o kaj la alt'iĝ'o de la plej alt'a'j en'spez'o'j en la evolu'int'a'j land'o'j dum la period'o de 1980 ĝis 2010”. Kiel ili klar'ig'as tiu'n lig'o'n? “Ĉar ĝi mal'alt'ig'is la influ'o'n de la salajr'ul'o'j sur la decid'o'j de la entrepren'o'j”, la mal'fort'iĝ'o de la sindikat'o'j ebl'ig'is “alt'ig'i la part'o'n de en'spez'o'j, kiu konsist'as el la pag'o'j por la alt'a direkt'ej'o kaj por la akci'ul'o'j”.

*  Florence Jaumotte kaj Carolina Osorio Buitron, “Le pouvoir et le peuple[La potenc'o de la popol'o]”, Finances & développement, Vaŝington'o, DC, mart'o 2015.

Laŭ tiu'j fak'ul'o'j de la IMF, “proksim'um'e du'on'o de la profund'iĝ'o de la mal'egal'ec'o'j, kiu'n la liberal'ul'o'j prefer'as tradici'e atribu'i al ne'person'a'j faktor'o'j (tut'mond'iĝ'o, teĥnologi'o'j ktp) de'ven'as el la mal'fort'iĝ'o de la organiz'aĵ'o'j de la salajr'ul'o'j. Ĉu mir'i pri tio? Kiam la sindikat'o'j mal'aper'as, ĉio mal'bon'iĝ'as, ĉio de'lok'iĝ'as. Ili est'as histori'a'j apog'il'o'j de la plej mult'a'j emancip'a'j ating'o'j, kaj ili'a mal'fort'iĝ'o pov'as nur spron'i la apetit'o'n de la kapital-posed'ul'o'j. Kaj ili'a for'est'o liber'ig'as spac'o'n, kiu'n tuj ek'okup'as la ekstrem'dekstr'o kaj la religi'a integr'ism'o, kiu'j ambaŭ zorg'as por divid'i soci'a'j'n grup'o'j'n, kies interes'o est'us montr'i si'n solidar'a'j.

La mal'fort'iĝ'o de la sindikat'o'j ne okaz'as pro hazard'o nek pro mal'bon'a sort'o. En april'o de 1947, dum la Okcident'o trov'iĝ'is antaŭ tri'dek jar'o'j da iom pli bon'e divid'it'a prosper'o, Friedrich Hayek, liberal'a pens'ul'o kiu stamp'is si'a'n jar'cent'o'n, jam skiz'is la voj'o'n al si'a'j politik'a'j amik'o'j: “Se ni vol'as hav'i la plej et'a'n esper'o'n re'ven'i al ekonomi'o de liber'ec'o, la demand'o de mal'alt'ig'o de la sindikat'a pov'o est'as unu el la plej grav'a'j.” Hayek tiam predik'is en la dezert'o, sed kvin'dek jar'o'j'n post'e, dank'e al la rekt'a kaj brutal'a inter'ven'o de du li'a'j admir'ant'o'j, Ronald Re'ag'a'n kaj Margaret Thatcher, dum grav'a'j labor'konflikt'o'j (la uson'a'j aer'kontrol'ist'o'j en 1981, la brit'a'j min'ist'o'j en 1984-1985), la “sindikat'a pov'o” kolaps'is. Inter 1979 kaj 1999, la nombr'o da strik'o'j kun almenaŭ mil salajr'ul'o'j pas'is en Uson'o de 235 al 17, tiu de la “perd'it'a'j” labor'tag'o'j de du'dek milion'o'j al du milion'o'j.* Kaj la part'o de la salajr'o en la naci'a en'spez'o mal'kresk'is ... En 2007, apenaŭ elekt'it'a prezid'ant'o de la franc'a respublik'o, s-ro Nicolas Sarkozy voĉ'don'ig'is leĝ'o'n kiu lim'ig'is la strik-rajt'o'n en la publik'a'j serv'o'j. Jar'o'n post'e li knab'e ĝoj'is: “De nun, kiam okaz'as strik'o en Franc'uj'o, neni'u rimark'as tio'n.”

*  Georg'e Melloan, Whatever happened to the Us labor movement?”, The Wall Street Journal, Nov'jork'o, 4-a de septembr'o 2001.

Laŭ la logik'o, la stud'aĵ'o de la IMF dev'us konklud'i, ke est'as social'a kaj politik'a urĝ'o fort'ig'i la sindikat'o'j'n. Sed anstataŭ tio ĝi taks'as ke “oni dev'as ankoraŭ determin'i, ĉu la kresk'o de la mal'egal'ec'o'j pro la mal'fort'iĝ'o de la sindikat'o'j est'as bon'a aŭ mal'bon'a por la soci'o” Tiu'j, kiu'j hav'as jam et'a'n ide'o'n pri la respond'o, tiu'j sen'pen'e tir'as la konklud'o'n, kiu trud'iĝ'as.

Serge HALIMI.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Mal'antaŭ la opon'o inter naci'ist'o'j kaj islam'ist'o'j kaŝ'iĝ'as mult'a'j fend'o'lini'o'j

En Libio, ne est'as ĥaos'o, sed milit'o

En kun'tekst'o de per'fort'o inter rival'a'j parti'o'j, la ofensiv'o de la general'o Khalifa Haftar kontraŭ la islam'ist'o'j pli'profund'ig'as la fend'o'j'n, kiu'j divid'as la libi'an'o'j'n. La inter'trakt'ad'o'j komenc'it'a'j sub la aŭtoritat'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN) daŭr'as, sed la ĉe'est'o de grup'o'j al'iĝ'int'a'j al la Organiz'o de la Islam'a Ŝtat'o (OIŜ) fort'ig'as la eventual'ec'o'n de ekster'land'a inter'ven'o, kun tut'e mal'cert'a'j konsekvenc'o'j.

Kiu Ankoraŭ memor'as la rapid'eg'a'n vizit'o'n en Libio de s-ro'j Nicolas Sarkozy kaj David Cameron, la 15-an de septembr'o 2011? Antaŭ la hom'amas'o en Bengazi, la franc'a prezid'ant'o tiam al'vok'is la loĝ'ant'ar'o'n “montr'i nov'a'n kuraĝ'o'n, tiu de la pardon'o kaj re'pac'iĝ'o*. Por la franc'a'j amas'inform'il'o'j, tiu triumf'a parol'ad'o konfirm'is la sukces'o'n de la milit'o konduk'it'a de la Nord-Atlantik'a Traktat'o-Organiz'o (NATO) kontraŭ la trup'o'j de la reĝim'o de Muamar Kadafi.

*  Le Mond'e, 17-a de septembr'o 2011.

Preskaŭ kvar jar'o'j'n post'e, reg'as sen'iluzi'iĝ'o kaj mal'trankvil'o. Sub influ'o de politik'a mal'stabil'o kaj arm'it'a'j al'front'iĝ'o'j inter ribel'a'j parti'o'j, Libio ŝajn'as pret'a dis'er'iĝ'i. La publik'a sekur'ec'o sen'ĉes'e mal'bon'iĝ'as. Franc'uj'o ja est'is dev'ig'at'a evaku'i si'a'n ambasad'ej'o'n nokt'e, sub la protekt'o de si'a'j special'a'j taĉment'o'j, en juli'o 2014. De'post tiam, la ministr'o pri defend'o, s-ro Je'a'n-Yves Le Drian, kaj li'a ital'a sam'rang'ul'o, s-in'o Roberta Pinottin regul'e el'vok'as la perspektiv'o'n de nov'a milit'a inter'ven'o por neni'ig'i la grup'o'j'n kiu'j deklar'is si'n sub aŭtoritat'o de la Organiz'o de la Islam'a Ŝtat'o (OIŜ). Si'a'flank'e, la ĵurnal'ist'o'j, kiu'j pov'as rest'i nur mal'long'e en la land'o, kvalifik'as la situaci'o'n “ĥaos'a”. Tiu semantik'a elekt'o de la ĵurnal'ist'o'j, post ili'a uz'o de la du'ec'a'j esprim'o'j “demokrati'o kontraŭ diktatur'o” en 2011, kaj “milic'o'j kontraŭ civil'a soci'o”, aŭ ankoraŭ “islam'ist'o'j kontraŭ liberal'ul'o'j”, font'as el la ne'kapabl'o — aŭ rifuz'o — kompren'i la event'o'j'n. Ĝi ankaŭ atest'as pri la mank'o de interpret'o-sistem'o en'kalkul'ant'a ident'ec'o'j'n de la divers'a'j ag'ant'o'j kaj la raci'a'n logik'o'n de ili'a'j strategi'o'j kaj ag'manier'o'j.

Ĉia pri'pens'o pri la est'ont'o de Libio neces'ig'as re'ven'i al la event'o'j, kiu'j konduk'is al la mal'aper'o de Kadafi — tio, kio'n la oficial'a histori'o kvalifik'as “revoluci'o”. Oni ne pov'as ne'i ke okaz'is revoluci'a moment'o, en februar'o 2011 en plur'a'j urb'o'j, inter kiu'j Bengazi, sed la real'o est'as ke, post kelk'a'j tag'o'j de popol'ribel'o, rapid'e arm'it'a, la land'o baskul'is en intern'a'n milit'o'n. Ok'monat'a frat'murd'a konflikt'o, kun al'don'o de rekt'a ekster'land'a en'miks'iĝ'o, rezult'ig'is la dis'fal'o'n de la reĝim'o. Tiu fal'o, la sol'a inter'konsent'it'a politik'a cel'o de la tiam'a'j ribel'int'o'j, pov'as plej bon'e est'i kvalifik'it'a “revoluci'a rezult'o”. Sed neni'u stabil'a soci'politik'a ord'o, kaj des pli prav'e, neni'u ŝtat'o, pov'is el'merg'iĝ'i. Tio pro la re'ven'o fort'ig'it'a de la “primar'a'j ident'ec'o'j” fason'it'a'j kaj difin'it'a'j de la lok'a'j aparten'o'j kaj apart'ism'o'j propr'a'j al ĉiu grup'o aŭ sub'grup'o, etn'a aŭ trib'a.

Tobruk kontraŭ Tripol'o

Spit'e Al si'a politik'a praktik'o baz'it'a sur klient'ism'o kaj region'ism'o, la Kadafi-reĝim'o, kun si'a naci'ism'a kaj kontraŭ-imperi'ism'a retor'ik'o, kontribu'is al la konstru'o de naci'a ident'ec'o. Tiu last'a dis'er'iĝ'is dum la intern'a milit'o. Post la fal'o de la reĝim'o, mal'nov'a'j lok'a'j rival'ec'o'j re'vigl'ig'it'a'j pro la konflikt'o, al'don'iĝ'is al la fend'o'j intern'e de la ribel'ant'ar'o, kaj al la tradici'a opon'o inter centr'o kaj periferi'o. La dis'sem'o de ĉiu'spec'a'j arm'il'o'j kaj la uz'o de per'fort'o kiel solv'manier'o de la konflikt'o, pli mal'bon'ig'is la situaci'o'n. La embri'o'j de ŝtat'o kaj de regul'a arme'o star'ig'it'a'j sub la reg'ad'o de Kadafi mal'aper'is kun li. Neni'u oficial'a struktur'o dispon'ant'a pri la legitim'a monopol'o de la per'fort'o sukces'is star'iĝ'i, pro la konkurenc'o inter urb'o'j, ribel'a'j parti'o'j kaj region'o'j. La politik'a pez'o de tiu'j ent'o'j mezur'iĝ'is nur laŭ la nombr'o kaj la ekip'ad'o de ili'a katiba (batal-taĉment'o), kiu'j en'hav'is inter cent kaj kvin'cent hom'o'j'n.

Apenaŭ kelk'a'j'n semajn'o'j'n post la mort'o de Kadafi, la 20-an de oktobr'o 2011, mult'a'j lim'ig'it'a'j al'front'iĝ'o'j eksplod'as sur la tut'a teritori'o. La revoluci'a'j aŭ post'revoluci'a'j milic'o'j, tiam taks'at'a'j je ok'dek mil hom'o'j, batal'as inter si por la lok'a pov'o, la reg'ad'o de la teritori'o'j kaj la en'spez'o'j de la trans'land'lim'a'j negoc'o'j. La si'n'sekv'a'j reg'ist'ar'o'j ne hav'as ali'a'n ebl'ec'o'n, ol apog'i si'n sur tiu'j milic'o'j por kovr'i/ korekt'i/ la mank'o'n de arme'o kaj polic'o. La plej potenc'a'j milic'o'j, fremd'a'j al la lok'a'j konflikt'o'j, est'as send'it'a'j sur'lok'e por lim'ig'i la nivel'o'n de per'fort'o, kun tre mal'egal'a'j rezult'o'j.

Sen'de'pend'e de tiu'j ripet'at'a'j lok'a'j arm'it'a'j al'front'iĝ'o'j, lukt'o okaz'as en Tripol'o, sin'e de la Ĝeneral'a Naci'a Kongres'o (ĜNK), la Parlament'o elekt'it'a la 6-an de juli'o 2012. Tem'as pri lukt'o por la centr'a reg'ad'o, inter du parti'o'j, kiu'j iom post iom radikal'iĝ'as. La unu'a, mem'proklam'it'a “liberal'a” aŭ “naci'ism'a”, est'as ankaŭ kvalifik'it'a “laik'a” de la okcident'a'j amas'komunik'il'o'j. Ĝi ĉef'e en'kalkul'as negoc'ist'o'j'n, kadr'ul'o'j'n de la mal'nov'a reĝim'o proksim'a'j de la “re'form'ism'a” mov'ad'o iniciat'it'a de s-ro Saif Al-Islam (du'a fil'o de Kadafi) ek'de 2005, kaj oficir'o'j kiu'j for'las'is la arme'o'n en la komenc'o de la popol'ribel'o. La du'a parti'o, “islam'ism'a” laŭ ties opon'ant'o'j kaj la ekster'land'a gazet'ar'o, ne lim'ig'as si'n je la islam'ism'a tend'ar'o, tio est'as je politik'a tendenc'o vok'ant'a al star'ig'o de Konstituci'o, kies ĉef'a font'o est'as la ŝari'o. Ĉar, sub la mal'nov'a reĝim'o, la islam'ist'o'j konsist'ig'is la ĉef'a'n struktur'it'a'n opozici'o'n, tiu tendenc'o en'hav'as grand'a'n nombr'o'n da long'daŭr'a'j opon'ant'o'j. Sed ĝi ankaŭ en'kalkul'as la reprezent'ant'o'j'n de Misrata, urb'o kun fort'a revoluci'a legitim'ec'o*, kaj de ali'a'j urb'o'j de la tripoli'a mar'bord'o kun komerc'a tradici'o, ĉef'e Zaŭija kaj Zuŭara.

*  En oktobr'o 2011, Misrata en'kalkul'is tri'dek ses mil batal'ant'o'j'n por loĝ'ant'ar'o de ĉirkaŭ tri'cent mil hom'o'j (intervju'o kun s-ro Sal'em Joha, ĉef'komand'ant'o de la ribel'ul'o'j de la urb'o dum la milit'o de 2011, Misrata, juni'o 2012).

Preter la fend'o inter religi'ul'o'j kaj laik'ul'o'j, ali'a fend'o'lini'o aper'as: elit'o'j, kiu'j serv'is sub la mal'nov'a reĝim'o kaj mal'jun'a'j naci'ist'a'j ekzil'it'o'j kontraŭ nov'a generaci'o de islam'ism'a'j opon'ant'o'j, intern'a'j kaj ekster'land'a'j. Ambaŭ parti'o'j apog'as si'n sur potenc'a'j milic'o'j: tiu'j de la urb'o Zintan por la “naci'ist'o'j” kaj tiu'j de Misrata por la “islam'ist'o'j”. Ĉiu pseŭd-arme'a organiz'aĵ'o okup'as strategi'a'j'n lok'o'j'n en Tripol'o, kiel ekzempl'e la flug'haven'o'n, la voj'kruc'o'j'n de la urb'o'centr'o aŭ la ĉirkaŭ'aĵ'o'n de la oficial'a'j konstru'aĵ'o'j kaj de la grand'a'j hotel'o'j. Ĝi pov'as uz'i tiu'n okup'ad'o'n por prem'influ'i la decid'o'j'n de la ĜNK aŭ de la trans'ir'a reg'ist'ar'o.

La jar'o 2014 komenc'iĝ'as en tiu kun'tekst'o: mal'fort'a kaj du'polus'a centr'o, periferi'o domin'at'a de la lok'a'j logik'o'j. La land'o fragment'iĝ'as en mult'ec'o da etn'o'j administr'at'a'j de lok'a'j konsili'o'j kaj arme'a'j konsili'o'j, ĝeneral'e lig'it'a'j al milic'o'j. La grand'a'j etn'a'j grup'o'j — tuareg'o'j de la Sud'o, berber'o'j de la Nafusa-Mont'ar'o , tubuoj de la centr'a kaj orient'a Sud'o — ag'as laŭ si'a'j interes'o'j, est'ant'e mem kelk'foj'e divid'it'a'j, kiel jam okaz'is dum la intern'a milit'o de 2011. Ja la intern'a'j fend'o'lini'o'j kaj la al'iĝ'o'j al tiu aŭ ali'a rival'a'j parti'o'j en Tripol'o desegn'iĝ'as laŭ lok'a'j, eĉ “mikro'lok'a'j”, kriteri'o'j.

Sam'e kiel en 2011, la generaci'a'j logik'o'j ankaŭ lud'as rol'o'n. Ekzempl'e, en la berber-lingv'a'j komun'um'o'j de la Nifusa-mont'ar'o, la vilaĝ'estr'o'j rifuz'as elekt'i inter ambaŭ rival'a'j parti'o'j en Tripol'o, pro tim'o de reprezali'o'j el la arab'a pli'mult'o. Sed ili ne pov'as mal'help'i mult'a'j'n jun'ul'o'j'n al'iĝ'i al la “naci'mov'ebl'a fort'o”, potenc'a milic'o domin'at'a de la berber'o'j, kiu sub'ten'as la parti'o'n tiel nom'at'a'n “islam'ist'a”. Tiu ili'a engaĝ'iĝ'o ne klar'iĝ'as per ili'a al'iĝ'o al iu ajn form'o de politik'a islam'o, sed per la antagonism'o ekzist'ant'a inter la berber'a'j loĝ'ant'ar'o'j de la mont'ar'o kaj ili'a'j potenc'a'j arab'a'j najbar'o'j de la urb'o Zintan.

General'o re'ven'int'a el Uson'o

Super'met'ant'e si'n al la ali'a'j, sen preciz'e kovr'i ili'n, krom'a fend'o'lini'o iom'post'iom'e desegn'iĝ'is inter beduen'a'j loĝ'ant'ar'o'j, aŭ si'n deklar'ant'a'j tia'j, kaj tiu'j kun urb'ec'a kaj komerc'a tradici'o. Ĉe la unu'a'j, la tradici'a'j klan'a'j kaj trib'a'j struktur'o'j est'as pli impon'a'j, la politik'a islam'o est'as mal'mult'e radik'int'a, kio konduk'as ili'n pli'mult'e alianc'iĝ'i al la “liberal'a” parti'o. Rilat'e la du'a'j'n, la projekt'o de naci'a konstru'ad'o el'star'ig'it'a de la politik'a islam'o est'as en ĝi laŭ'tradici'e pli profund'e radik'int'a, kio ig'as ili'n elekt'i la “islam'ist'a'n” tend'ar'o'n. Tiu rival'ec'o pli'profund'ig'as la al'front'iĝ'o'j'n foj'e en'e de kvartal'o. En Bengazi, ekzempl'e, 40% de la loĝ'ant'ar'o de'ven'as de la komerc'a'j urb'o'j de Tripoli'o (Misrata, Zaŭija, Tripol'o). La ceter'a'j 60% konsider'as si'n beduen-de'ven'ant'o'j kaj aparten'as ĉef'e al la naŭ histori'a'j trib'o'j de Cireni'o, tiel nom'at'a'j saadaj. Tia fend'o, determin'at'a de la origin'o kaj antaŭ'ec'o de la sur'lok'a ĉe'est'o, instig'is beduen'a'j'n loĝ'ant'o'j'n al'iĝ'i al la “naci'ism'a” tendenc'o, pro rival'ec'o al la loĝ'ant'ar'o'j de'ven'ant'a'j de Misrata, pli'mult'e favor'a'j al la “islam'ism'a” tend'ar'o. Tiu apud'ec'a rival'ec'o atend'is nur fajr'er'o'n por trans'form'iĝ'i en per'fort'o'n, kaj eĉ, kelk'okaz'e, en “etn'a'n pur'ig'ad'o'n”.

Kataliz'il'o aper'as en la person'o de eks'general'o 72-jar'a, s-ro Khalifa Haftar. Tiu eks'a oficir'o de Kadafi dizert'is en 1983 kaj instal'iĝ'is en Uson'o. Li re'ven'is en Libion en mart'o 2011, post la komenc'o de la popol'ribel'o. La 16-an de maj'o 2014, ver'ŝajn'e inspir'it'a de la puĉ'o de la marŝal'o Abdel Fattah Al-Sissi en Egipt'uj'o, la general'o lanĉ'as operaci'o'n nom'at'a'n “dign'ec'o” (Al-Karama), kun afiŝ'it'a cel'o “el'radik'ig'i la islam'ist'o'j'n”. Sam'tag'e li bombard'ig'as brigad'o'n en Bengazi. Li si'n apog'as sur la special'a taĉment'o de la urb'o kaj sur la aer'arme'o, pli'mult'e konsist'ant'a el kadr'ul'o'j de la mal'nov'a reĝim'o dizert'int'a'j en 2011, el brigad'o'j varb'it'a'j en la grand'a'j trib'o'j saadiaj kaj el la katiba, lig'it'a'j al la aŭtonomi'ist'o'j de Cireni'o. La ofensiv'o komenc'iĝ'as en Bengazi kontraŭ la milic'o'j lig'it'a'j al la divers'a'j tendenc'o'j de la politik'a islam'o. Unu'a tuj'a konsekvenc'o: tiu'j milic'o'j, inter kiu'j kelk'a'j est'is ĝis tiam rival'o'j, deklar'as sankt'a'n uni'o'n kontraŭ si'a komun'a mal'amik'o. En Tripoli'o, la milic'o'j de Zintan al'iĝ'as al la operaci'o “dign'ec'o” kaj sturm'atak'as la ĜNK la 18-an de maj'o, fin'ant'e tiel la procez'o'n, jam ne tre firm'a'n, de politik'a konstru'ad'o ek'ig'it'a'n du jar'o'j'n antaŭ'e. Rapid'e re'ag'ant'e al tiu atak'o, la kontraŭ-Haftar-tend'ar'o struktur'iĝ'as ĉirkaŭ la “islam'ist'a” parti'o plej'mult'a sin'e de la ĜNK. Tiu ĉi si'n apog'as sur koalici'o nom'at'a “Aŭror'o de Libio” kaj ar'ig'ant'a ĉef'e la “revoluci'a'j'n” grand'a'j'n brigad'o'j'n de Bengazi, Tripol'o, Zaŭija, Garjan kaj Zuŭara.

Ĉe la lok'a nivel'o, la politik'a'j ag'ant'o'j kaj la komun'um'o'j de'nov'e pren'as pozici'o'j'n laŭ si'a'j propr'a'j interes'o'j kaj mal'nov'a'j rival'ec'o'j. La trib'o Machachiya, tradici'a rival'o de la Zintan, elekt'as “Aŭror'o de Libio”. Ali'a'j trib'o'j de Tripoli'o, kiu'j long'temp'e rest'is kadafistaj bastion'o'j en 2011 (Warshafana, Vaxil, Siaan) al'iĝ'as al la general'o Haftar ĉef'e pro lok'a'j kial'o'j, kiu'j esenc'e konform'as al la fend'o'lini'o de la milit'o de 2011 inter ribel'ant'o'j kaj lojal'ist'o'j. En la Sud'o, part'o de la tubuoj pren'is pozici'o'n favor'e al la general'o Haftar, tial grup'o'j de tuareg'o'j, re'ag'e al tio, pren'as pozici'o'n favor'e al la ali'a tend'ar'o. Escept'e de la grand'a'j kadafistaj bastion'o'j, kio est'is la urb'o'j Sirt'o kaj Ban'i Walid, rifuz'ant'a'j elekt'i inter la parti'o'j, la fitna (divid'o), kiu'n mult'a'j tim'is ek'de 2011, etend'iĝ'as tra la tut'a land'o. Anstataŭ re'star'ig'i ord'o'n, kiel li unu'e anonc'is, la general'o Haftar rapid'e fal'ig'as la land'o'n en “du'a'n intern'a'n milit'o'n”. Sam'e kiel en 2011, ĉiu ent'o cel'as plen'a'n venk'o'n kontraŭ la ali'a.

Privilegi'i diplomati'a'n solv'o'n

La 25-an De Juni'o 2014, unu monat'o'n post la lanĉ'o de la operaci'o de la general'o Haftar, parlament'a'j elekt'o'j okaz'as sub la prem'o de la “inter'naci'a komun'um'o”, kiu konsider'as tiu'n balot'o'n ebl'ec'o legitim'i la elekt'it'a'n instanc'o'n. La oficial'a part'o'pren-proporci'o est'as nur 18% (kaj ver'ŝajn'e mal'pli). Kvankam la unu'a plan'o est'is funkci'ig'i la asemble'o'n en Bengazi, ĝi fin'e instal'iĝ'as en Tobruk, en la “teritori'o” de s-ro Haftar. El en'tut'e cent ok'dek ok deput'it'o'j (teori'e du'cent), nur cent du'dek du ĉe'est'as la inaŭgur'a'n sesi'o'n la 4-an de aŭgust'o, ĉar iu'j elekt'it'o'j de'ven'ant'a'j el zon'o'j opon'ant'a'j al la general'o bojkot'as ĝi'n. La asemble'o nom'um'as provizor'a'n reg'ist'ar'o'n, kiu instal'iĝ'as en El-Beida, ali'a bastion'o de la general'o. Paralel'e en Tripol'o, reg'at'a'j de la koalici'o “Aŭror'o de Libio” de la 23-a de aŭgust'o 2014, la membr'o'j de la eks'a ĜNK nom'um'as si'a'n propr'a'n reg'ist'ar'o'n “por la naci'a sav'o”, akuz'ant'e — ne sen kial'o — la elekt'it'a'n Parlament'o'n est'i al'iĝ'int'a al la general'o Haftar, per si'a instal'iĝ'o en Tobruk.

La elekt'o'j de juni'o nur pli'profund'ig'is la kriz'o'n, ĉar de tiam ĉiu el ambaŭ parti'o'j pov'as pretend'i al legitim'ec'o. Sam'e kiel en 2011, la okcident'a'j ŝtat'o'j kaj la arab'a'j alianc'an'o'j de la general'o Haftar (Egipt'uj'o kaj Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j, kiu'j arme'e sub'ten'as ĝi'n, Sauda Arab'uj'o) rapid'e elekt'is si'a'n tend'ar'o'n. Tiel, neni'u protest'o lev'iĝ'is kontraŭ la “el'radik'ig'a” ag'ad'o de maj'o, escept'e de al'vok'o de la ambasador'in'o de Uson'o en Libio “indulg'i la civil'a'j'n loĝ'ant'ar'o'j'n”. Krom'e, ĉiu'j tiu'j land'o'j agnosk'is la Parlament'o'n de Tobruk kiel sol'a'n “legitim'a'n reprezent'ant'o'n”de la libia popol'o, jam la 4-an de aŭgust'o. Tiu parti'ec'o en'hav'as risk'o'n paroksism'ig'i la streĉ'ec'o'n kaj kuraĝ'ig'i la ekstrem'ist'o'j'n el ambaŭ tend'ar'o'j.

Dek monat'o'j'n post la komenc'o de tiu du'a libia intern'a milit'o, la situaci'o ne instig'as al optimism'o. Est'as mal'facil'e establ'i naci'nivel'a'n bilanc'o'n de la batal'o'j, sed la statistik'o'j komunik'it'a'j de la medicin'a'j instanc'o'j en Bengazi anonc'as pli ol sep'cent mort'int'o'j'n kaj kvin mil vund'it'o'j'n de aŭgust'o 2014. Por urb'o de ok'cent mil loĝ'ant'o'j, kaj konsider'ant'e la mult'a'j'n mal'aper'int'o'j'n, inter kiu'j kelk'a'j est'is ver'ŝajn'e mort'ig'it'a'j, tiu nombr'o est'as konsider'ind'a.

Krom la intens'ec'o de la batal'o'j per pez'a'j arm'il'o'j inter milic'o'j, tiu nombr'o klar'iĝ'as per la aper'o de “proksim-per'fort'o” inter loĝ'ant'o'j de la urb'o, kaj eĉ el la sam'a kvartal'o, laŭ ili'a origin'o. Koncern'e la nombr'o'n de intern'a'j de'lok'it'o'j en Libio, ĝi est'as taks'at'a de la Agent'ej'o de UN por Rifuĝ'int'o'j je ĉirkaŭ kvar'cent mil hom'o'j.

Si'a'flank'e, la OIŜ, kies mult'a'j libiaj batal'ant'o'j re'ven'is el Sirio aŭtun'e 2014 por lukt'i kontraŭ la general'o Haftar, pli'fort'ig'as si'a'n instal'iĝ'o'n en Derna mal'profit'e al la lok'a'j islam'ist'a'j milic'o'j for'ir'int'a'j por batal'i en Bengazi . Ĝi ankaŭ sukces'is establ'i batal'ant'o'j'n en la kadafista eks-bastion'o de Sirt'o, for'las'it'a de la trib'o'j de Misrata, kiu'j okup'is ĝi'n de oktobr'o 2011. Iom post iom, tiu organiz'aĵ'o profit'as el la intern'a milit'o por dis'volv'iĝ'i, malgraŭ ke ĝi hodiaŭ dispon'as nur pri tre lim'ig'it'a soci'a baz'o en Libio.

La daŭr'ig'o de tiu konflikt'o, kiu'n neni'u el ambaŭ parti'o'j kapabl'as gajn'i, kaj la konsekvenc'a detru'o de la soci'a struktur'o minac'as la est'ont'o'n de Libio kiel naci'o. Eĉ se neni'u oficial'e postul'as divid'o'n de la land'o, oni pov'as si'n demand'i kiel la Libi'an'o'j re'konstru'os komun'a'n viv'projekt'o'n. Kontraŭ'e al la argument'o'j de la sub'ten'ant'o'j de nov'a ekster'land'a milit'a inter'ven'o, kiu nur pli'akr'ig'us la intern'a'n milit'o'n, unu el la esplor'end'a'j voj'o'j est'as la ag'ad'o de la special'a reprezent'ant'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN), s-ro Bernard'in'o Le'o'n. Pacienc'e, kaj en la lim'o'j de la mandat'o, kiu'n konfid'is al li la Sekur'ec'konsili'o de UN, li prov'as inkluziv'i ĉiu'j'n parti'o'j'n, inkluziv'e de la lok'a'j ag'ant'o'j kaj iu'j milic'estr'o'j, en la sesi'o'j de si'a naci'a dialog'o. Tiu diplomati'a voj'o privilegi'as la serĉ'ad'o'n de politik'a solv'o, en la moment'o kiam la favor'ant'o'j de milit'a solv'o rest'as mult'nombr'a'j, intern'e kiel ekster'e de Libio.

Patrick HAIMZADEH

Kvar jar'o'j da konflikt'o - Kronologi'o

16-a de februar'o 2011. Unu'a'j manifestaci'o'j en Bengazi.

27-a de februar'o 2011. Kre'ad'o de la Trans'ir'a Naci'a Konsili'o (TNK).

19-a de mart'o. Komenc'o de bomb'ad'o far'e de la atlantik'a Alianc'o.

21-a de aŭgust'o. Fal'o de Tripol'o.

20-a de oktobr'o. Mort'o de Muamar Kadafi.

6-a de mart'o 2012. Kre'ad'o de la Naci'a Konsili'o de Cireni'o kaj proklam'o de aŭtonom'ec'o de tiu region'o.

20-a de april'o 2012. Intermilicaj al'front'iĝ'o'j en la region'o de Koufra.

7-a de juli'o. Unu'a'j parlament'a'j elekt'o'j.

11-a de septembr'o. Sturm'ad'o al la uson'a konsul'ej'o en Bengazi. Mort'o de la uson'a ambasador'o en Libio.

7-a de februar'o 2013. Inter'trakt'ad'o en Tripol'o inter la gvid'ant'o'j de la trib'o'j tub'u kaj zwaïa.

10-a de oktobr'o. La ĉef'ministr'o Al'i Zeidan est'as mal'liber'ig'it'a de milic'an'o'j.

16 -a de novembr'o. Ĝeneral'a strik'o en Tripol'o protest'e kontraŭ la per'fort'aĵ'o'j de la milic'o'j.

8-a de januar'o 2014. Al'front'iĝ'o inter rival'a'j milic'o'j en Sebha. La¨Parlamento dekret'as tie kriz'o'stat'o'n.

16-a de maj'o. Komenc'o de la ofensiv'o de la general'o Khalifa Haftar kontraŭ la islam'ist'a parti'o.

25-a de juni'o. Anticip'a'j parlament'a'j elekt'o'j.

28-a de juli'o. La islam'ist'a arm'it'a grup'o Ansar-Al-Charia ek'reg'as Benghazi.

14-a de aŭgust'o. S-ro Bernard'in'o Le'o'n est'as nom'um'it'a special'a reprezent'ant'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j.

17-a de septembr'o. Instal'iĝ'o en El-Beida de reg'ist'ar'o opon'ant'a tiu'n de Tripol'o.

4-a de oktobr'o. La Organiz'o de la Islam'ism'a Ŝtat'o (OIŜ) ek'reg'as la urb'o'n Derna.

14-a de januar'o 2015. En Ĝenevo, komenc'o de la inter'trakt'ad'o inter ambaŭ libiaj Parlament'o'j.

15-a de februar'o. La egipta aer'arme'o bombard'as pozici'o'j'n de la OIŜ en Libio.

5-a de mart'o. Re'komenc'o de inter'trakt'ad'o en Maroko.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Konvert'iĝ'o'j

Houellebecq — Kontraŭ la demokrati'a enu'o

Du anonc'et'o'j

La verk'ist'o Emmanuel Carrère, baldaŭ tri'dek'jar'a, far'iĝ'is krist'an'o. Tri jar'o'j'n post'e, li re'ven'as al agnostik'ism'o “eĉ ne sufiĉ'e kred'em'a por est'i ateist'o”. Li ĉi tie komenc'as pri'demand'i tiu'n ĉi moment'o'n de si'a viv'o kaj “de'nov'e vag'ad'i” ĉirkaŭ tio, kio'n li konsider'as ia “centr'a kaj mister'a punkt'o de ni'a ĉies histori'o”: kiel enket'ist'o li sekv'as la paŝ'o'j'n de la apostol'o Paŭlo kaj de Luk'o la evangeli'ist'o. Sur pli ol ses'cent paĝ'o'j li tiel dediĉ'as si'n, kun La reĝ'land'o*, al la vigl'ec'o de la konvert'iĝ'o: la si'a, tiu de la jud'o Paŭlo de Tars'o, tiu de la grek'o Luk'o ... Tiu raport'o, cert'e vigl'a kaj instru'a (kia'j ajn pov'us est'i la kritik'o'j de la ekzegez'ist'o'j), sed kun strikt'a tem'ar'o kaj ne em'a al elips'o'j, spert'as tre grand'a'n sukces'o'n ĉe la recenz'o'j sam'e kiel ĉe la publik'o. Tio est'as sufiĉ'e surpriz'a.

*  Emmanuel Carrère: Le Royaume, P.O.L., Parizo, 2014, 630 paĝ'o'j, 23,90 eŭr'o'j.

Kvar'dek'jar'a universitat'an'o, “vir'o absolut'e normal'a”, dev'as interes'iĝ'i pri io ali'a ol pri la mis'funkci'o'j de si'a vir'ec'o kaj de si'a mikro'ond'a forn'o, kiam en la land'o [Franc'uj'o], antaŭ streĉ'a prezid'ant-elekt'o, okaz'as al'front'iĝ'o'j inter “islam'ist'o'j” kaj “naci'front'ist'o'j”. La rakont'ist'o, en tiu perpleks'a Franc'uj'o de la jar'o 2022, spert'as kun stupor'o la elekt'o'n de la ĉef'o de moder'e islam'a parti'o, kaj iom post iom konvert'iĝ'as al la islam'o, post est'i fort'e tent'at'a de la katolik'ism'o, kiel la person'o, pri kiu tem'as li'a doktor'iĝ'a disertaci'o, Jor'is-Karl Huysmans, roman'verk'ist'o de la mal'fru'a 19-a jar'cent'o, kiu pas'is de la ador'ad'o de la Bel'o al tiu de la Krist'o. La last'a libr'o de Michel Houellebecq [el'parol'u: ŭélebek], Sub'met'iĝ'o* vek'is polemik'o'j'n kaj fascin'a'n vend'o'kvant'o'n, ne nur en Franc'uj'o, sed sam'e en Ital'uj'o kaj German'uj'o. La koincid'o de la aper'o de tiu ĉi libr'o kaj la “teror'ist'a'j” murd'o'j en Parizo kompren'ebl'e grand'ig'is la interes'o'n pri roman'o kiu laŭ'dir'e tem'as pri la en'potenc'iĝ'o de islam'a parti'o. Tamen ŝajn'as, ke la kern'o de la roman'o ne est'as tiu, sed, kiel en la raport'o de Carrère, la tent'o de konvert'iĝ'o.

*  Michel Houellebecq, Soumission, Flammarion, Parizo, 2015, 300 paĝ'o'j, 21 eŭr'o'j.

Sed kio'n signif'as en tiu'j ĉi du kaz'o'j la konvert'iĝ'o? Ĝi aper'as sur'fon'e de deprim'a narcis'ism'o aŭ eĉ de naŭz'o pri si mem. Oni dev'as re'kon'i, ke tio est'as kompren'ebl'a. Carrère sen'iluzi'iĝ'as pri si mem, la rakont'ist'o de Houellebecq konsci'as, ke li est'as sen ajn'a aspir'o kaj inspir'o, se ĝi ne est'as seks'a. Ili lac'as est'i tio, kio ili est'as kaj la analiz'o far'iĝ'as ĉe Houellebecq lac'a'j pri si'a medi'o, kiu'n ili em'as pren'i por la tut'a mond'o grand'a karakteriz'a trajt'o de la burĝ'ar'o, tiu konvink'o ke ĝi'a'j anim'stat'o'j hav'as universal'a'n valor'o'n ... La serĉ'ad'o de kred'o, aŭ la em'o en'skrib'i si'n en sistem'o'n kun religi'a'j valor'o'j, klar'iĝ'as tiam per la dezir'o, kiel dir'as la rakont'ist'o de Sub'met'iĝ'o, “for'ig'i la pez'o'n de la individu'a ekzist'ad'o”, tiu'n mal'gaj'a'n donac'o'n de la ateism'a human'ism'o, la patr'o de ni'a demokrati'o. La konvert'iĝ'o ebl'ig'as el'ir'i el la et'anim'ec'o'j de la individu'ism'o kaj el la angor'o'j de la ego'o, ĝi ebl'ig'as mal'ferm'iĝ'i al io pli vast'a ol la mem'o, trov'i la ver'a'n liber'ec'o'n: “La sub'met'iĝ'o al dogm'o est'as ag'o de plej super'a liber'ec'o; la manier'o don'i senc'o'n al ne'viv'ebl'a viv'o”, skrib'as Carrère. Kaj Houellebecq eĥ'as: “La pint'o de la hom'a feliĉ'o est'as en la plej absolut'a sub'met'iĝ'o”, ĝust'e tiu, kiu ebl'ig'os la kolektiv'a'n grand'ec'o'n ...

Mir'ig'a asert'o de bezon'o je “transcend'o”, kiu hodiaŭ difin'iĝ'as apenaŭ ali'e ol lig'it'a kun religi'a sfer'o kaj kiu'n konfirm'as en la libr'o'vend'ej'o'j la kresk'ant'a nombr'o da ese'o'j pri Charles Péguy, Georges BernanosSimone Weill. Tia bezon'o fort'iĝ'as per tio, kio est'as spert'at'a kiel la absolut'a “dekadenc'o” de civilizaci'o, kiu laŭ'dir'e anstataŭ'ig'is la sent'o'n pri sankt'ec'o per elektr'a'j mastr'um'il'o'j ... Jen interpret'o, kiu'n Oswald Spengler (1880-1936), la aŭtor'o de la Pere'o de la Okcident'o, grand'a pens'ist'o de la konservativ'a revoluci'o en German'uj'o, ne mal'aprob'us.

La sukces'o de la libr'o'j de Carrère kaj de Houellebecq ŝajn'as atest'i pri kresk'ant'a proksim'iĝ'o inter du polus'o'j tamen diverĝ'a'j: romantik'a sent'em'o pli aŭ mal'pli liber'ec'an'a, kiu ne pov'as kontent'iĝ'i per la merkat'o kiel ideal'o, kaj dezir'o, sufiĉ'e karakteriz'a por la ekstrem'dekstr'o, de re'star'ig'o de la antaŭ'a ord'o, prefer'e mez'epok'a, en kiu la anim'o est'us pasi'a kaj la individu'o part'o'pren'ant'a en grand'a kolektiv'a kant'o ... Ver'ŝajn'e tiu kontraŭ'dir'a miks'aĵ'o, vigl'e kontraŭ'raci'ism'a kaj kun surd'a aspir'o re'trov'i entuziasm'o'n por la kolektiv'o, en la nun'temp'a etos'o ankoraŭ ne dir'is si'a'n last'a'n vort'o'n.*

*  Vd pri la roman'o de Houellebecq la ese'o'n de Lothar Peter: Michel Houellebecq: “Sub'met'iĝ'o” - Ĉu soci'kritik'a roman'o?. -vl

Evelyne PIEILLER.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

“Sub'met'iĝ'o” de Michel Houellebecq ĉu soci'kritik'a roman'o?

En'hav'o

La ĉef'figur'o, la mi-rakont'ist'o Francisko [François], est'as literatur'scienc'ist'o ĉe la universitat'o de Parizo. Li'a esplor'interes'o koncentr'iĝ'as al la franc'a verk'ist'o Jor'is-Karl Huysmans (1848-1907), kiu dum la du'a du'on'o de la 19-a jar'cent'o fam'iĝ'is unu'e kiel parti'an'o de la naturalism'o, post'e kiel interpret'ist'o de la “jar'cent'fin'a dekadenc'o”* per si'a'j roman'o'j amar'e kritik'ant'a'j la burĝ'a'n viv'stil'o'n, antaŭ ol li, mal'san'a kaj sen'iluzi'iĝ'int'a pri la viv'o, serĉ'is en monaĥ'ej'o mild'ig'o'n de si'a'j korp'a'j kaj anim'a'j sufer'o'j.

*  Ekzempl'o por la estetik'a naŭz'o de Huysmans antaŭ la mond'o de la burĝ'a filistr'ec'o est'as li'a roman'o “Kontraŭ'flu'e” (“A rebourse”), verk'it'a en 1884, en kiu li ig'as si'a'n hero'o'n, la aristokrat'o'n des Esseintes pens'i la jen'o'n: “Pli krim'e kaj pli fi'e ol la el'moŝt'iĝ'int'a nobel'ar'o kaj la mizer'iĝ'int'a klerik'ar'o, la burĝ'ar'o prunt'is el tiu'j si'a'n frivol'a'n luks'o'n, si'a'n kaduk'a'n fanfaron'ad'o'n, kiu'j'n ĝi per si'a mank'o de viv'art'o ankoraŭ pli aĉ'ig'is. Ĝi ŝtel'is al ili ili'a'j'n mank'o'j'n, kiu'j'n ĝi trans'form'is en hipokrit'a'j'n mal'virt'o'j'n; mastr'e kaj insid'e, fi'e kaj mal'kuraĝ'e, ĝi sen'kompat'e dis'paf'is la etern'e kaj nepr'e de ĝi tromp'at'a'n pleb'o'n, de kiu ĝi mem for'pren'is la buŝ'um'o'n kaj kiu'n ĝi est'is dres'int'a salt'i al la mal'nov'a'j kast'o'j al la gorĝ'o.” (Jor'is-Karl Huysmans: Gegen de'n Strich, Ŝtutgarto, 1992, p. 248)

Huysmans, pri kiu Houellebecq ĉiam de'nov'e parol'as, est'as la al'ter eg'o de li'a roman'hero'o Francisko, kiu esper'as de si'a esplor'objekt'o intuici'o'j'n por solv'i si'a'j'n propr'a'j'n problem'o'j'n; ĉar la ekzist'ad'o de Francisko li nom'as ĝi'n mem “sen'ĝoj'a” (109) est'as prem'sonĝ'e mal'gaj'a. Li est'as inter kvar'dek- kaj kvin'dek-jar'a, fraŭl'o, nutr'as si'n prefer'e per pret'manĝ'aĵ'o'j el la mikro'ond'a forn'o aŭ mend'as ĉe la al'port'a serv'o, fum'as kaj konsum'as abund'e da alkohol'o. Li ne hav'as amik'o'j'n, la kontakt'o'j kun ge'koleg'o'j lim'iĝ'as al la kutim'a'j banal'a'j universitat-intern'a'j afer'o'j. Li'a'j sen'perspektiv'a'j seks'a'j aktiv'ec'o'j, redukt'it'a'j al instinkt-ekonomi'a for'zorg'ad'o, kiu'j'n Houellebecq pri'skrib'as kun si'a sufiĉ'e kon'at'a drast'ec'o, pel'as Franciskon ĉiam pli profund'e en stat'o'j'n de intern'a agoni'o. La profesi'a ĉiu'tag'aĵ'o de Francisko, plen'um'at'a mal'em'e sen la plej et'a pedagogi'a impet'o, okaz'as antaŭ la fon'o de kresk'ant'a'j streĉ'it'ec'o'j inter islam'an'o'j kaj dekstr'ul'a'j grup'o'j en Franc'uj'o de la jar'o 2022, de Houellebecq anticip'at'a, do fikci'a. Ĉiam pli oft'e atenc'o'j kaj per'fort'aĵ'o'j sku'as la land'o'n, super kiu la mal'lum'a'j nub'o'j de intern'a milit'o aper'as. En'ver'e Francisko est'as ĝis'ost'e sen'politik'a hom'o, sed ĉar li ĉiu'tag'e mov'iĝ'as en intelekt'a'j-akademi'a'j rond'o'j, li tuŝ'iĝ'as kun la plej divers'a'j politik'a'j retor'ik'o'j, kiu'j domin'as la Franc'uj'o'n de la nun'temp'o anticip'at'a en la roman'o. Tie okaz'is la por la leg'ant'o konsider'at'a el la hodiaŭ'a vid'punkt'o grotesk'a, sed de la aŭtor'o satir'e vol'it'a situaci'o, ke sur'voj'as politik'a alianc'o de la Social'ist'a Parti'o (SP), burĝ'a-konservativ'a UMP* kaj vigl'e supr'e'n'ir'ant'a parti'o de la (moder'a) “Frat'ar'o de la islam'an'o'j”, kiu hav'as la unu'a'n cel'o'n mal'ebl'ig'i minac'ant'a'n elekt'o-venk'o'n de la Naci'a Front'o (NF). Tra vast'a'j tekst'er'o'j de la libr'o tem'as pri divers'a'j aspekt'o'j de tiu nov'a politik'a konstelaci'o kun argument'o'j de ĝi'a'j por'ul'o'j aŭ kritik'ant'o'j. Part'e oni hav'as la impres'o'n, kvazaŭ tem'us ĉi tie pri politik'a ese'o pli ol pri literatur'a proz'o, sed tamen Houellebecq sukces'as integr'i la divers'a'j'n dimensi'o'j'n de la roman'o, do la subjektiv'a'n spert'o'n de la hero'o, la universitat'a'n medi'o'n, la politik'a'j'n retor'ik'o'j'n de unu'op'a'j ag'ant'o'j kaj la naci'a'n politik'a'n situaci'o'n, kaj konserv'i ĝis'fin'e la kurb'o'n de streĉ'it'ec'o. Francisko mem, malgraŭ la okaz'ont'a'j drast'a'j ŝanĝ'o'j en si'a viv'o, rest'as la tut'a'n temp'o'n pasiv'a. Li'a pens'ad'o, kiam seks'a frustr'o ne pel'as li'n, direkt'iĝ'as maksimum'e al tio, kio mov'is li'a'n al'ter eg'o, do Jor'is-Karl Huysmans ankaŭ tiu ne spert'is hom'e kontent'ig'a'n rilat'o'n al vir'in'o'j , kiam li decid'is rifuĝ'i en monaĥ'ej'o'n antaŭ la obsed'o'j de la mond'o.

*  UMP (Uni'o'n pour un mouvement populaire [Uni'o por popol'a mov'ad'o] est'iĝ'is en la jar'o 2002 kiel elekt'o-alianc'o de dekstr'e liberal'a'j, part'e gaull-ism'a'j burĝ'a'j parti'o'j, por mal'ebl'ig'i elekt'o'n de la kandidat'o de la Naci'a Front'o, Jean-Marie Le Pen. Ek'de 2002 la UMP est'is la pli'mult'a frakci'o en la Naci'a Asemble'o kaj ek'de 2007 kun Nicolas Sarkozy la parti'o de la ŝtat'prezid'ant'o. Dum la last'a'j jar'o'j la parti'o est'is profund'e dis'opini'a. Malgraŭ tio, Sarkozy sukces'is, fin'e de 2014, est'i re'elekt'it'a kiel prezid'ant'o de la parti'o.

Post spont'a vojaĝ'o al Rocamadour, fam'a pilgrim'a lok'o en Sud'franc'uj'o, antaŭ la vojaĝ'o okaz'as plur'a'j inter'parol'ad'o'j kun kon'at'ul'o'j pri la danĝer'a politik'a situaci'o , Francisko ek'sci'as re'ven'e, ke la nov'a rektor'o de la universitat'o Sorbon'o inter'temp'e aĉet'it'a de saud-arab'a petrol-ŝejk'o mal'dung'is li'n, tamen kun la sam'temp'a opci'o je grand'anim'a pensi'o, se Francisko ne ricev'os adekvat'a'n dung'o'n ĉe ŝtat'a, do laik'a, universitat'o. La mal'dung'o ne apart'e zorg'ig'as li'n, sed Francisko fin'e uz'as ĝi'n, sekv'ant'e la spur'o'j'n de Huysmans, ir'i en benedikt'an abat'ej'o'n de Ligugé, proksim'e de Poitiers, por tie far'i si'a'n solen'a'n promes'o'n kiel monaĥ'o. Sed ĉar li en si'a ĉel'o, al'gap'at'a de “mal'amik'a ruĝ'a okul'et'o” (195) de la fum'detekt'il'o ne rajt'as fum'i, li jam post mal'mult'a'j tag'o'j turn'as la dors'o'n al la monaĥ'ej'o. Re'e en Parizo, li, la agnosk'at'a fak'ul'o pri la verk'ar'o de Huysmans, ricev'as de la el'don'ej'o Gallimard la propon'o'n en ties renom'a seri'o de klasik'ul'o'j “Bibliothèque de la Pléiade* el'don'i la komplet'a'n verk'ar'o'n de Huysmans. Antaŭ ol decid'i pri tiu propon'o, Francisko ek'sci'as, ke la nov'a rektor'o de la nun islam'a universitat'o Sorbonne, Robert Rediger, bedaŭr'as li'a'n eks'iĝ'o'n, sed vol'as invit'i li'n al inter'parol'ad'o, por don'i al li la ebl'ec'o'n konserv'i si'a'n profesor'a'n posten'o'n ĉe la Sorbonne, se li konvert'iĝ'as al la islam'o. La inter'parol'ad'o okaz'as. Met'it'a antaŭ la demand'o'n, konvert'iĝ'i aŭ fin'i si'a'n akademi'a'n karier'o'n, Francisko ŝajn'as kvankam la libr'o las'as la fin'o'n mal'ferm'it'a, sed ne las'as dub'o'n pri tiu paŝ'o decid'i por re'ven'o al la Sorbonne kaj do konvert'iĝ'i al islam'o.

*  Tiu seri'o de klasik'ul'o efektiv'e ekzist'as. Oni konsider'as apart'a'n honor'o'n por verk'ist'o aŭ scienc'ist'o, se jam dum si'a viv'temp'o aper'as verk'o'j de ili en la “Bibliothèque de la Pléiade”. Tio okaz'is ekz-e al Paul Claudel, André Gide, Nathalie Sarraute, Marguerite Yourcenar kaj Claude Lévi-Strauss.
Ĉu islam'ism'o aŭ katastrof'o de la post'modern'o?

Oni riproĉ'is al Houellebecq, pri “Sub'met'iĝ'o” de'nov'e islam'o'fobi'o'n. Sed ĉu tio traf'as? Houellebecq desegn'as la bild'o'n de iom moder'a islam'o, kiu, sam'e kiel en la roman'o li'a franc'a propagand'ist'o Robert Rediger, aŭtor'o de popular'a skrib'aĵ'o titol'it'a “Dek demand'o'j pri islam'o”, inter'parol'e kun Francisko dir'as, ke li prav'ig'as nek ŝton'um'ad'o'n nek cirkumcid'o'n, apog'as la liber'ig'o'n de sklav'o'j, ĉes'ig'is la ras'a'n diskriminaci'o'n kaj emfaz'as la “egal'ec'o'n de ĉiu'j hom'o'j antaŭ la kre'int'o” (242), sed, kiel ebl'as leg'i la aŭtor'o'n inter la lini'o'j, ne nepr'e inter la hom'o'j. Tamen laŭ la opini'o de Rediger tiu islam'o tut'e ne vid'as kontraŭ'dir'o'n inter la princip'o de egal'ec'o kaj la poligami'o, ĉar tiu last'a est'as kaŭz'it'a biologi'e kaj progres'ig'as la evolu'o'n de la hom'a speci'o.

Ankaŭ sur politik'a nivel'o la islam'o prezent'at'a de Rediger kaj de la gvid'ant'o de la franc'a frat'ar'o de la islam'an'o'j prezent'iĝ'as ver'e adapt'iĝ'em'a. Formal'e respekt'ant'e la regul'o'j'n de la parlament'ism'o, ĝi en'plekt'iĝ'as en ties lud'o'n kaj ag'as tiel kiel ceter'a'j, ne islam'a'j ag'ant'o'j kun la cel'o ating'i per elekt'o'j pli'mult'o'j'n. La jam menci'it'a pint'a kandidat'o de la islam'a frat'ar'o, Mohammed Be'n Abbas, kiu tamen en la libr'o ne aper'as mem, est'as pri'skrib'at'a de kon'at'ul'o de Francisko, de la edz'o de koleg'in'o kaj pli alt'a ofic'ist'o de la franc'a sekret'a serv'o DGST*, kiel inteligent'a kaj modern'e pens'ant'a. Be'n Abbas est'as, laŭ li, “entrepren-orient'it'a”, sed tre preciz'e sci'as, ke li ne pov'as ating'i la potenc'o'n sen kultur'a hegemoni'o (132). Li hav'as neni'o'n komun'a'n kun islam'a'j teror'ist'o'j kaj antaŭ'urb'a'j marod'ist'o'j, mal'e li konsider'as ili'n fuŝ'ul'o'j. Anstataŭ'e li fleg'as kontakt'o'j'n kun influ'hav'a'j instituci'o'j, ekz-e Vatikan'o, kaj don'as al si la aŭreol'o'n de advokat'o de la Tri'a Mond'o.

*  La franc'a sekret'a serv'o DGSI (Direction générale de la sécurité intérieure) real'e ekzist'as. Ĝi anstataŭ'is en la jar'o 2014 la ĝis'tiam'a'n DCRI, est'as kiel tiu sub'met'it'a al la ministr'ej'o pri intern'a'j afer'o'j kaj special'iĝ'int'a pri kontraŭ'spion'ad'o, sed ankaŭ pri batal'o kontraŭ teror'ism'o kaj pri super'rigard'o de “danĝer'a'j grup'o'j”, organiz'aĵ'o'j kaj soci'a'j fenomen'o'j (kp Björn Krumrey: Di'e Inlandsnachrichtendienste in Frankreich und Deutschland. Eine rechtsvergleichende Untersuchung [B. K.: La en'land'a'j sekret'a'j serv'o'j en Franc'uj'o kaj German'uj'o. Jur'kompar'a esplor'aĵ'o], Ŝtutgarto, 2014.

Eĉ se ge'leg'ant'o'j kaj ebl'e eĉ pro tut'e kontraŭ'a'j kial'o'j rifuz'as la bild'o'n de la islam'o skiz'it'a'n de Houellebecq, ili ne pov'as asert'i, ke li fi'fam'ig'as la islam'o'n. Li nek esprim'as si'n mal'estim'e pri la religi'a dogm'ar'o de la Koran'o nek rifuz'as ĝi'n kiel post'rest'int'a'n aŭ rid'ind'ig'as ĝi'a'j'n interpret'ist'o'j'n. Sed decid'a est'as, ke ĉe Houellebecq esenc'e tut'e ne tem'as pri la islam'o. Se oni vol'us el “Sub'met'iĝ'o” el'leg'i precip'e polemik'o'n kontraŭ la islam'o, tiam oni komplet'e preter'atent'us la epok'diagnoz'a'n funkci'o'n de la roman'o. La centr'a tem'o de Houellebecq ne est'as imag'a aŭ real'a islam'o, sed diskut'o pri la mem'kompren'o de la nun'temp'a okcident'a kultur'o, pri ĝi'a nov'liberal'a ekonomi'ig'o, pri ĝi'a moral'a relativ'ism'o kaj ĝi'a norm'a mal'stabil'ig'o. Ĉiu'j ĉi tri element'o'j star'as por Houellebecq en ne hazard'a kun'tekst'o, kies struktur'a baz'o est'as unu'flank'e la kapital'ism'a ekonomi'o kaj ali'flank'e patriark'ism'o. La tekst'er'o'j pri la islam'o liver'as nur la kontrast'foli'o'n por pli'ig'it'e per sam'e mal'varm'a kiel mord'a ironi'o pli akr'e relief'ig'i la soci'a'n kaj kultur'a'n dekadenc'o'n de modern'a'j okcident'a'j soci'o'j, por kiu'j Franc'uj'o est'as nur ekzempl'o. Oni ne forges'u, ke la titol'o de la libr'o est'as “Sub'met'iĝ'o” kaj ne ekz-e “La triumf'o de islam'o” aŭ simil'e.* Sed kiu'j est'as tiu'j, kiu'j sub'met'iĝ'as, kaj al kiu ili sub'met'iĝ'as?

*  Traduk'it'e, “islam'o” signif'as ja “sub'met'iĝ'o”, “dediĉ'em'o”, “si'n'don'em'o” aŭ simil'e. (kp Heinz Halm, 2001: Der Islam. Geschichte und Gegenwart, Munkeno, 2-a eld., p. 7) kaj en tio la titol'o ankaŭ ne est'as hazard'a, sed ĉe Houellebecq ĝi esprim'as sub'met'iĝ'o'n sub la imperativ'o'j de la nun'a okcident'a kultur'o, en ĉiu rilat'o atak'at'a, kiel skrib'is la fam'a soci'scienc'ist'o Émile Durkheim, de la “mal de l’infini” (de la “mal'bon'o de la sen'mezur'ec'o”). La hegemoni'o de la islam'o, kiu'n li literatur'e fikci'ig'as, est'as nur la sekv'o de la sub'met'iĝ'o sub tiu'j imperativ'o'j de la okcident'a kultur'o.

Al tiu'j demand'o'j la ekzist'ad'a fiask'o de Francisko don'as sam'e sen'impres'a'n kiom deprim'a'n respond'o'n. Francisko kapitulac'as antaŭ la konsum'model'o de la manĝ'o'serv'o'j, mark'a'j vest'aĵ'o'j kaj luks'a'j loĝ'ej'o'j, antaŭ la pseŭdo-plur'ism'o de la politik'a sistem'o, la dev'ig'o'j de individu'a mem'rilat'iĝ'o kaj antaŭ ĉie ekzist'ant'a patriark'ec'a seks'ism'o. Sed li'a ver'a dram'o ne konsist'as en tio, ke li ofensiv'e ident'ig'as si'n kun la fenomen'o'j de tiu mizer'a post'modern'o kaj ĵet'as si'n en la ĝu'aĵ'o'j'n de la event- kaj amuz-soci'o, sed ke li mal'em'e akcept'as ĝi'n, sen kontraŭ'met'i i'o'n al ĝi.

La fakt'o, ke Francisko star'as sur perd'it'a posten'o, tio'n Houellebecq ig'as klar'a sam'temp'e per la scienc'a kaj profesi'a situaci'o de si'a protagonist'o; ĉar Francisko est'as per si'a'j Huysman-esplor'ad'o'j fiks'it'a al labor'kamp'o, kiu el la ne'halt'ig'ebl'a triumf'o de la nov'a'j komunik'il'o'j kaj Inter'ret'o el'fal'as kiel akr'a anakronism'o. Kun tiu intelekt'a marĝen-pozici'o inter'rilat'as la komplet'a for'est'o de pedagogi'a moral'o de li'a instru'a ag'ad'o. Kio'n li prezent'as en si'a'j seminari'o'j, kelk'foj'e antaŭ nur man'plen'o da ĉin'a'j student'in'o'j, kiu'j per si'a stipendi'o est'as evident'e dev'ig'at'a'j al tio kaj kiu'j sid'as tie sen'mov'e, tio est'as fantom'e mal'kupl'it'a dis'de la nun'temp'a'j real'a'j problem'o'j. Nur la okup'iĝ'o pri li'a literatur'a al'ter eg'o help'as al li, narcis'ism'e rond'ir'i ĉirkaŭ si mem. Tiel, Houellebecq kre'is per Francisko figur'o'n, kiu est'as sam'e ne'real'a kiom real'a kaj kiu literatur'e deprim'e preciz'ig'as la noci'o'n de la sintez'o tip'a por modern'a'j okcident'a'j soci'o'j de individu'a izol'it'ec'o kaj de sistem'a sugest'ad'o de sen'lim'a liber'ec'o.

Sen'el'ir'a seks'ec'o

Francisko ja antaŭ'supoz'as, ke io dev'as ekzist'i kio trans'ir'as individu'ism'o'n kaj ego'centr'ism'o'n por don'i senc'o'n al la hom'a viv'o, sed li ne el'spez'as la fort'o'n por tir'i el tio konsekvenc'o'j'n. Anstataŭ rezign'i je si'a mem'detru'a viv'manier'o, defend'i si'n kontraŭ la perfid'o de la scienc'a liber'ec'o aŭ engaĝ'iĝ'i en la batal'o kontraŭ la fatal'a “sankt'a uni'o” de la tradici'a'j parti'o'j kun la pseŭdo'liberal'a Frat'ar'o de Islam'an'o'j, (konsekvenc'o'j, kiu'j'n Houellebecq ja ne atend'as de si'a hero'o, sed kiu'j'n pens'i la aŭtor'o ja ne mal'permes'as al la leg'ant'o), li serĉ'as el'sav'iĝ'o'n en ĉiam pli oft'e fiask'ant'a'j prov'o'j de seks'a kontent'iĝ'o, fin'e eĉ ĉe tiel nom'at'a'j “akompan'ul'in'o'j” (“escort-dam'o'j”), do prostitu'it'in'o'j. Ju pli van'a'j est'as li'a'j klopod'o'j, almenaŭ por mal'long'a'j moment'o'j eskap'i el la sen'esper'o per seks'a nerv'trem'eg'o, des pli li est'as re'ĵet'it'a al si mem. Mal'san'iĝ'o'j kiel haŭt'fung'o'j, hemoroid'o'j kaj migren'o komplet'ig'as la frakas'ant'a'n bild'o'n de person'a kaduk'iĝ'o.

Oni oft'e atak'is Houellebecq pro li'a'j naŭz'a'j seks'a'j scen'o'j. Oni asert'as, ke tio, kio'n li skrib'as, est'as pornografi'o. Kiu vol'as rilat'ig'i tio'n ankaŭ al “Sub'met'iĝ'o”, tiu preter'vid'as, ke tiu'j scen'o'j ne est'as mem'cel'o por libid'e hejt'i la publik'o'n kiel en pornografi'aĵ'o'j kaj per tio far'i komerc'o'n, sed ke ili pli ĝust'e hav'as la funkci'o'n sen'mask'ig'i seks'a'n konsum'ism'o'n, kiu est'as laŭ'dir'e la esprim'o de rilat'o inter la seks'o liber'ig'it'a el ĉi'a'j moral'a'j trud'o'j, sed en'ver'e ĝis'ost'e patriark'ec'a.* La patriark'ec'o est'as por Houellebecq la decid'a pont'o inter, ĉe la unu'a flank'o, la sen'moral'iĝ'o de kultur'o, kiu inter'temp'e liver'is la deklar'o'n de definitiv'a bankrot'o al la hom'bild'o est'iĝ'int'a el la kler'ism'o, kaj ĉe la ali'a flank'o la nov'a ord'o de “mild'a” liberal'a islam'ism'o. La sen'brid'a seks'ism'o de sen'kredit'iĝ'int'a post'modern'o est'as pri tio Houellebecq ne las'as ajn'a'n dub'o'n por la scen'ar'o de nov-islam'ism'a poligami'o plej bon'e al'iĝ'ebl'a; ĉar en ambaŭ kaz'o'j tem'as nur pri unu afer'o: pri la total'a dispon'o de vir'o'j super vir'in'o'j.

*  La fakt'o, ke Houellebecq ĉe tio ne mov'iĝ'as en sen'aer'a spac'o de literatur'a fikci'o, far'iĝ'as ekzempl'o'don'a per la person'o de la iam'a ministr'o, direktor'o de la Inter'naci'a Mon-Fondus'o kaj gvid'a membr'o de la Social'ist'a Parti'o, Dominique Strauss-Kahn, kiu evident'e kred'is, ke per la rezerv'ad'o de mult'e'kost'a nov'jork'a hotel'loĝ'ej'o aĉet'is sam'temp'e la natur'a'n rajt'o'n je seks'a'j serv'o'j. Ŝajn'as, ke li est'is ankaŭ implik'it'a'j en plur'a'j ali'a'j, prokuror'e enket'it'a'j okaz'aĵ'o'j, en kiu'j uz'iĝ'is patriark'ec'a fort'o kontraŭ vir'in'o'j.

Aparten'as al la plej grotesk'a'j, sed ankaŭ plej perturb'a'j element'o'j de la roman'o, ke ĝust'e la princip'o de poligami'o kaj nur ĝi instig'as la mond'rigard'e komplet'e indiferent'a'n, sen'politik'a'n kaj eĉ ne al financ'a'j avantaĝ'o'j fiks'it'a'n Franciskon serioz'e pri'pens'i konvert'iĝ'o'n al la islam'o, des pli ke Robert Rediger cert'ig'as al li ne nur la posed'o'n de tri vir'in'o'j, sed ankaŭ ties seks'a'n log'o'n.

Kapitulac'o de la politik'a klas'o

Pasiv'ec'o, moral'a relativ'ism'o kaj patologi'a mem'referenc'o de la roman'hero'o trov'as si'a'n adekvat'a'n korelativ'o'n en la kondut'o de la politik'a klas'o kaj de la ĝi'n serv'ant'a'j intelekt'ul'o'j. Inter tio, kio person'e koncern'as Franciskon, kaj tio, kio'n la ag'ant'o'j sur la politik'a kaj intelekt'a scen'ej'o de Franc'uj'o en la jar'o 2022 far'as, Houellebecq produkt'as negativ'a'n hermeneŭtik'a'n cirkl'o'n, kiu fiks'as la sen'perspektiv'ec'o'n de ĉia dezir'ind'a evolu'o de la soci'o. La tradici'a skem'o “mal'dekstr'a mez'o” aŭ “dekstr'a mez'o”, kiu stamp'is la Franc'uj'o'n de la 5-a respublik'o jam de jar'dek'o'j, nun el'ĉerp'iĝ'is.* Kun la islam'a frat'ar'o de Mohammed Be'n Abbes la nom'o Abbes memor'ig'as ne hazard'e pri la franc'a vort'o abbé (pastr'o) aper'is ag'ant'o, kiu ali'ord'ig'as la tut'a'n politik'a'n scen'ej'o'n. Evit'ant'e kontraŭ'jud'ism'o'n kaj fundament'ism'a'j'n fraz'o'j'n, fleg'ant'e “kor'a'j'n rilat'o'j'n” (44) kun la jud'a komun'um'o kaj kre'ant'e dens'a'n ret'o'n de social'a'j kaj kultur'a'j instituci'o'j, kiu'j, Houellebecq al'don'as, memor'ig'as pri la antaŭ'a model'o de la Komun'ist'a Parti'o, Be'n Abbes propon'as si'n kiel sav'ont'o'n antaŭ la minac'ant'a en'potenc'iĝ'o de la Naci'a Front'o, kiu si'a'vic'e spert'as triumf'a'n supr'e'n'ir'o'n. Tamen cel'o de la mal'varm'et'a, sed per tio des pli akr'a kritik'o de Houellebecq est'as unu'a'vic'e nek la Frat'ar'o de la Islam'an'o'j nek la Naci'a Front'o de Marin'e Le Pen. Li cel'as pli ĝust'e la politik'a'n korupt'ec'o'n, la oportun'ism'o'n, la potenc'avid'o'n kaj la komplet'a'n sen'alternativ'ec'o'n de la establ'it'a'j franc'a'j parti'o'j kaj de ili'a gvid'a person'ar'o, kiu'j ĝis nun determin'is la sort'o'j'n de Franc'uj'o, do antaŭ ĉio la Social'ist'a Parti'o (PS) kaj la burĝ'a-konservativ'a UMP. Ankaŭ Jean-Luc Mélenchon, reprezent'ant'o de la “Front de gauche*, ricev'as polemik'a'n flank'bat'o'n, sen ke tamen klar'iĝ'as, kial (177). Per ver'e ŝpruc'ant'a sarkasm'o Houellebecq pri'trakt'as la pint'a'n politik'ist'o'n de la liberal-burĝ'a parti'o “Mouvement démocrate” (“Demokrat'a Mov'ad'o”), François Bayrou, kiu'n li post la elekt'o'venk'o de Be'n Abbes ig'as far'iĝ'i ĉef'ministr'o, ĉar li plej bon'e taŭg'as por la posten'o de ĉef'ministr'o sub la prezid'ant'ec'o de Be'n Abbes, pro si'a trud'iĝ'a sopir'o je “alt'a ofic'o” kaj kun si'a sen'signif'a human'ism'o. Pri Bayrou la hom'o de la sekret'a serv'o Tanneur esprim'iĝ'as jen'e: “Tio, kio far'as Bayrou tiom unik'a kaj ne'anstataŭ'ig'ebl'a, ... est'as li'a stult'ec'o. Li'a politik'a koncept'o est'is ĉiam lim'ig'it'a al li'a person'a dezir'o ĉia'kaz'e okup'i ‘alt'a'n ofic'o'n’, kiel oni tiel bel'e dir'as. Li neniam hav'is propr'a'j'n ide'o'j'n kaj ankaŭ ne ŝajn'ig'is hav'i i'a'j'n; en tia mezur'o tio est'as ja tre mal'oft'a. Tio ig'as li'n la ideal'a politik'ist'o, kiu en'korp'ig'as la human'ism'o'n, des pli ke li pren'as si'n por Henrik'o la 4-a kaj grandioz'a pac'ig'ist'o en la dialog'o de la religi'o'j.” (131)

*  Por super'rigard'o al la soci'a kaj politik'a evolu'o de Franc'uj'o en la 5-a respublik'o, kp Jörg Requate, 2011: Frankreich seit 1945, Gotingo, special'e p. 41-60.
*  La “Front de gauche” (Mal'dekstr'a Front'o”) est'as elekt'a alianc'o est'iĝ'int'a en 2008, port'at'a de la “Part'i de gauche” (Mal'dekstr'a Parti'o) kaj la PCF (Franc'a Komun'ist'a Parti'o). La “Front de gauche” kompar'ebl'as plur'punkt'e kun la german'a parti'o “Di'e Link'e” (“La Mal'dekstr'o”). Ĝi'a pint'a kandidat'o Jean-Luc Mélenchon ating'is ĉe la prezid'ant-elekt'o en 2012 ĉe la unu'a balot'o 11 el'cent'o'j'n de la voĉ'o'j.

Dum Houellebecq tra la buŝ'o de Tanneur atest'as al la UMP, ke per si'a konservativ'a politik'o pri eduk'ad'o kaj restrikt'ig'a social'politik'o ĝi trov'iĝ'as en kvazaŭ natur'a proksim'ec'o al la Islam'a Frat'ar'o, li atribu'as la alianc'iĝ'em'o'n de la PS al ties abstrakt'a kontraŭ'ras'ism'o mal'favor'e al ĝi'a antaŭ'a laik'ism'a orient'iĝ'o, kaj al ĝi'a “mult'i-kult'i”-afekt'ad'o. Sen ajn'a dub'o Houellebecq hav'as neni'a'n simpati'o'n por la mal'dekstr'o, ankaŭ ne por la mal'dekstr'a tendenc'o en'e de la PS. Kvankam oni ja ne dev'as konsent'i en ĉiu'j punkt'o'j kun la konsci'e tro'ig'it'a prezent'ad'o de la politik'a situaci'o kaj de ĝi'a'j ag'ant'o'j, tamen la tendenc'o de li'a diagnoz'o konvink'as: la establ'it'a'j parti'o'j ne vol'as nek pov'as kontraŭ'met'i al la ampleks'a, ne nur ekonomi'a kaj politik'a, sed precip'e ankaŭ kultur'a kaj moral'a kriz'o de la (franc'a) soci'o i'a'n ajn kred'ind'a'n alternativ'o'n. La Franc'uj'o'n sub la venk'a islam'a prezid'ant'o Be'n Abbes ja sub'ten'at'a de UMP, PS kaj UDI* Houellebecq karakteriz'as kiel kapital'ism'a'n, patriark'ec'a'n kaj kontraŭ'laik'ism'a'n. La nun aper'ant'a'j kondiĉ'o'j de la jar'o 2022 disting'iĝ'as dis'de la ĝis'tiam'a'j patriark'a'j struktur'o'j en tio, ke poligami'o est'as oficial'e re'permes'at'a, knab'in'o'j kaj jun'a'j vir'in'o'j lim'ig'it'a'j al dom'mastr'um'a'j funkci'o'j kaj vir'in'o'j ĝeneral'e el'ŝov'end'a'j el la profesi'a viv'o. Help'e de la ĉador'o kaj de ali'a'j mal'emancip'a'j mask'aĵ'o'j seks'ec'o est'as nun privat'ig'at'a por vir'a domin'ad'o, kie ĝi antaŭ'e est'is publik'e sur'merkat'ig'at'a.

*  Apud la PS kaj la UMP aper'as en la roman'o ankaŭ la UDI (Uni'o'n des démocrates et indépendants [Uni'o de la demokrat'o'j kaj sen'de'pend'ul'o'j], kiu est'iĝ'is en la jar'o 2012 precip'e el fend'aĵ'o de la UMP de Sarkozy. Ĝi'a'j pozici'o'j est'as tiu'j de la “mez'o”, do liberal'a kaj por la Eŭrop'a Uni'o.

La nov'a kapital'ism'o de la era'o Be'n Abbes est'as stamp'it'a de la “distribu'ism'o”, ekonomi'a filozofi'o, kiu'n la nov'a prezid'ant'o al'propr'ig'as al si, sen skrupul'o pro tio, ke ĝi de'ven'as el katolik'a'j pens'ist'o'j kiel Gilbert Keith Chesterton (1874-1936) kaj Hilaire Joseph Pierre Belloc (1870-1953) (178s). Kvankam la “distribu'ism'o” de Be'n Abbes prezent'iĝ'as kiel “tri'a voj'o” inter kapital'ism'o kaj komun'ism'o, Houellebecq klar'e kompren'ig'as, ke por la kapital'ism'o ĝi est'as neniel tim'ind'a, ĉar ĝi ja favor'as la re'tir'iĝ'o'n de la ŝtat'o el la ekonomi'o anstataŭ la ŝtat'a'n kontrol'ad'o'n kaj eĉ pli ĝi'a'n rezign'o'n inter'ven'i en privat'kapital'ism'a'j'n propriet'rilat'o'j'n. La “distribu'ism'o” de Be'n Abbes vol'as cert'ig'i al si politik'a'n lojal'ec'o'n de larĝ'a'j soci'a'j tavol'o'j per tio, ke ĝi propon'as al la sen'de'pend'a'j aktiv'ul'o'j mal'pli'ig'o'n de la impost'o'j kaj al jun'ul'o'j la help'o'n ĉe fond'ad'o de firma'o'j. En'met'it'a en la “nov'a'n soci'model'o'n” est'as tip'o de famili'o, kiu kovr'iĝ'as sam'temp'e per patriark'ec'a'j islam'a'j ide'o'j kaj ankaŭ per la okcident'a model'o de ekonomi'e funkci'ant'a “saĝ'a famili'o” (180). Ke la “distribu'ism'o” est'as fin'e nur ideologi'o kiu prav'ig'as la scen'ar'o'n de la jar'o 2022, kiu ne nur ne tuŝ'as la kapital'ism'a'n privat'a'n propriet'o'n, sed eĉ eksplic'it'e aprob'as la polus'iĝ'o'n de riĉ'ec'o kaj mal'riĉ'ec'o, tio'n konfirm'as ankaŭ la buĝet-propon'o de la nov'a reg'ist'ar'o, kiu vol'as rigor'e ŝrump'ig'i la ĝis'nun'a'j'n ŝtat'a'j'n social'a'j'n el'spez'o'j'n (187). Krom'a'n tendenc'o'n de la “sub'met'iĝ'o” de la franc'a kultur'o Houellebecq diagnoz'as en la for'ced'o de laik'ism'o, kiu ĝis nun stamp'is Franc'uj'o'n kaj kiu'n la instituci'a'j politik'a'j ag'ant'o'j sen'batal'e for'las'as por tra'las'i la soci'o'n al re'konker'o far'e de nov'a religi'a reĝim'o.

Perfid'o de la intelekt'ul'o'j

Kiam Houellebecq parol'as pri la intelekt'ul'o'j, li cel'as nur unu tip'o'n, nom'e tiu'n, kiu dispon'ig'as si'n al la reg'ant'a'j elit'o'j. Ali'a'n tip'o'n li ŝajn'as ne kon'i grav'a deficit'o de la roman'o. Li'a juĝ'o pri tiu tip'o est'as tamen neni'ig'a. Ĉe tio trov'iĝ'as en la fokus'o antaŭ ĉio unu aspekt'o: la konstern'a adapt'iĝ'kapabl'o kaj inter'ŝanĝ'ebl'o de tio, kio'n intelekt'ul'o'j pens'as kaj propagand'as.

En la ekzempl'o de Robert Rediger, apud Francisko la cert'e plej grav'a roman'figur'o, Houellebecq desegn'as trans'form'iĝ-procez'o'n, kiu ig'as Rediger-on el cert'a ideologi'a pozici'o trans'ir'i al absolut'e kontraŭ'a. Sed ambaŭ pozici'o'j ident'as en tio, ke ili serv'as al tendenc'o'j kaj interes'o'j en la soci'o, kiu'j firm'ig'as kaj prav'ig'as domin'ad'o'n. Unu'e Rediger engaĝ'iĝ'is en la “ident'ec'a mov'ad'o”, kiu en Franc'uj'o real'e ekzist'as. La “bloc identitaire”, kiel tiu tendenc'o en la real'o nom'iĝ'as, est'iĝ'is dum la 2000-aj jar'o'j.* Ĝi est'iĝ'is inter'ali'e el la dekstr'a grup'iĝ'o “Unité radicale”, dis'solv'it'a en 2002 far'e de la ministr'ej'o pri intern'a'j afer'o'j, kaj ĝi hav'as proksim'um'e 2.000 membr'o'j'n kaj ek'de 2009 part'o'pren'as kiel politik'a parti'o okaz'e en la lok'a'j kaj region'a'j elekt'o'j. Kiel part'o de la ekstrem'dekstr'a spektr'o la “Ident'ec'a Blok'o” kontraŭ'as etn'a'n kun'fand'iĝ'o'n kaj konstant'a'n akuz'ad'o'n de la eŭrop'a'j popol'o'j. Ĝi batal'as kontraŭ “material'ism'o” ĉe tio ĝi cel'as si'n'ten'o'n direkt'it'a'n al materi'a posed'aĵ'o kaj al konsum'ad'o kaj kontraŭ la tiel nom'at'a uzurp'ad'o de la demokrati'o far'e de oligarĥi'a'j aparat'o'j, ĉe kio financ'kapital'ist'a'j ag'ant'o'j, la komunik'il'o'j kaj la sindikat'o'j, sen'de'pend'e de ili'a'j mal'sam'a'j soci'a'j en'hav'o'j kaj cel'o'j est'as met'it'a'j en la sam'a'n pot'o'n. Rifuz'ant'e uson'ig'o'n kaj islam'ig'o'n, la Blok'o sam'temp'e asert'as si'a'n dis'lim'iĝ'o'n dis'de la kontraŭ'jud'ism'o. El'vok'ant'e valor'o'j'n de kamp'ar'a viv'manier'o, ĝi vid'as si'n kiel pro'parol'ant'o de region'a'j mal'pli'mult'o'j, sed ankaŭ de la “blank'a'j” ordinar'ul'o'j en la antaŭ'urb'o'j de la urb'a'j centr'o'j (“petits blancs de banlieue”). La prefer'o de la blank'a'j franc'o'j antaŭ migr'ul'o'j kaj hom'o'j de ali'a haŭt'kolor'o sam'e kiel la rifuz'o de la emancip'iĝ'o de la vir'in'o aparten'as al la politik'a'j nepr'aĵ'o'j de tiu Blok'o. Sed Rediger for'las'is tiu'n ident'ec'a'n mov'ad'o'n por trans'ir'i al la islam'o. Tiu mir'ig'a ŝanĝ'o est'as nur kun supr'aĵ'a rigard'o ne klar'ig'ebl'a. Mal'e, Houellebecq ig'as ĝi'n aper'i kiel tut'e konsekvenc'a, per tio, alud'ant'e la histori'a'n filozofi'o'n de Arnold Toynbee, ig'as Rediger-on el'dir'i la tez'o'n, ke la tradici'a eŭrop'a kultur'o ruin'iĝ'is kaj el si mem jam ne hav'as la histori'a'n fort'o'n ĝis'fund'e re'nov'iĝ'i. La kapabl'o'n por tio Rediger vid'as jam nur en la vigl'e supr'e'n'ir'ant'a islam'o, kiu krom'e promes'as en la sen'kondiĉ'a sub'met'iĝ'o de la hom'o sub Di'o'n la ating'o'n de absolut'a feliĉ'o'stat'o.

*  Kp VikipedioBloc identitaire” en la franc'a (laŭ la stat'o de 2015-01-25).

Ankaŭ ĉi tie Houellebecq, memor'ig'ant'e pri la fi'fam'a sad'ism'a roman'o “Histori'o de O.”*, mal'klar'ig'as la lim'o'j'n inter reg'ad'o super vir'in'o'j en la eŭrop'a kultur'o kaj la religi'a sub'met-sistem'o de la islam'o, tia, kia Rediger kompren'as ĝi'n. Ĉar Rediger en si'a versi'o de islam'o fest'as domin'ad'a'n ideologi'o'n, de kiu li esper'as mem profit'i kiel intelekt'ul'o sam'e kiel patriark'ec'e orient'it'a vir'o, li trans'bord'ig'as la balast'o'n de mal'nov-eŭrop'a kultur'noci'o, kiu ŝajn'as al li arka'iĝ'int'a. Inter la antaŭ'a aparten'o de Rediger al la ident'ec'a mov'ad'o kaj li'a nun'a konvert'iĝ'o al part'e modern'iĝ'int'a islam'o, la aŭtor'o en'konstru'is la epizod'o'n de islam'a radikal'ism'o, kiu'n la roman'hero'o inter'temp'e for'las'is. Tiu epizod'o serv'as al Houellebecq por ilustr'i la sen'respond'ec'a'n trans'form'iĝ-kapabl'o'n de intelekt'ul'o'j kaj ankaŭ la ne hazard'a'n komplic'a'n si'n'ten'o'n de ĵurnal'ist'o'j, kiu'j pri'silent'as ekstrem'ism'a'j'n aventur'o'j'n de eminent'a'j intelekt'ul'o'j. Simil'e kiel ĉe iam ultra'mal'dekstr'a'j intelekt'ul'o'j ĉi tie la aŭtor'o pens'as inter'ali'e evident'e pri la “nov'a'j filozof'o'j” (nouveaux philosophes)* , al kiu'j la glor'ad'o de Stalin'o, de Mao kaj de Pol Pot tut'e ne mal'util'is en ili'a post'a karier'o, pro tio oni ankaŭ Rediger-on en li'a impres'a supr'e'n'ir'o ne stumbl'ig'is super li'a'j antaŭ'a'j per'fort-islam'ism'a'j kontribu'aĵ'o'j.

*  La roman'o “Histori'o de O.” de Anne Declos aper'is en 1954 en Parizo. Femin'ist'in'o'j vid'is en la libr'o la produkt'o'n de en la real'o vir'a aŭtor'o.
*  Pri la evolu'o de la “nov'a'j filozof'o'j” de iam ultra'mal'dekstr'a'j kaj maŭismaj pozici'o'j al apologi'ul'o'j de la hodiaŭ reg'ant'a'j elit'o'j en Franc'uj'o kp ekz-e mi'a'j'n kontribu'aĵ'o'j'n “De la “Prolet'ar'a Mal'dekstr'o” ĝis Sarkozy”, en: Z 70 (juni'o 2007), p. 22-35, kaj “La nask'iĝ'o de la nov'liberal'ism'o el la spirit'o de 1968”, en: / 74 (juni'o 2008), p. 93-94. Pri la paralel'a fenomen'o en German'uj'o kp la el'star'a'n stud'aĵ'o'n de Frank DeppeĈu imperi'a real'ism'o? German'a ekster'a politik'o: Gvidpotenco en “nov'a respond'ec'o”. Flug'foli'o”, Hamburg'o, 2014 ĉiu'j en la german'a. -vl].
Kontur'o'j de est'ont'a hegemoni'o

Per la krud'a kaj eĉ trud'iĝ'em'a larĝ'ec'o prezent'at'a mond'rigard'o de Rediger, Houellebecq pri'skrib'as tip'a'j'n pec'o'j'n de est'ont'e hegemoni'a ideologi'o. La kontur'o'j de “mild'a ŝari'o”, de kapital'ism'o pur'ig'it'a je ĉia ŝtat'a regul'ad'o, lojal'ec'o de la loĝ'ant'ar'o al la nov'a aŭtoritat'ec'a ord'o, trud'it'a ja sen mal'kaŝ'a per'fort'o, sed pro tio des pli lojal'a, kaj super'form'ad'o de ĝi'a ideologi'o per biologi'ism'a'j, nov'darvin'ism'a'j kaj niĉe'a'j prav'ig'o'j konsist'ig'as ideologi'a'n sistem'o'n de domin'ad'o, kiu vol'as pur'ig'i ĉiu'j'n soci'a'j'n viv'o'sektor'o'j'n je la putr'int'a'j form'o'j de la nun'a liberal'ism'o. La al'ven'ant'a mond'o de la “sub'met'iĝ'o” dev'as far'iĝ'i mond'o sen hom'o'j ag'ant'a'j por super'i la kapital'ism'o'n kaj la patriark'ism'o'n kaj kontraŭ obe'ig'o de la komunik'il'o'j, mal'demokrati'ig'o kaj mal'solidar'ig'o.. Tio, kio'n Rediger predik'as, pov'os trud'iĝ'i, ĉar al la figur'o reprezent'a por la mal'esper'ig'a stat'o de la hodiaŭ'a soci'o, al Francisko, jam ne al'paŝ'as kontraŭ'ul'o, kiu vol'as i'o'n esenc'e ali'a'n ol la ident'iĝ'o'n kun soci'a mal'egal'ec'o, kun mal'egal'ec'o de la seks'o'j, rezign'o pri raci'a'j diskut'o'j de soci'a'j problem'solv'o'j, kaj eksklud'o de la loĝ'ant'ar'o el demokrati'a'j decid'o'j. Tio kaj ne oft'e al li atribu'at'a cinik'a propagand'o pro sen'lim'a moral'a defet'ism'o kaj la rifuz'o de hom'ec'o est'as la esenc'a mesaĝ'o de Houellebecq, pri kiu tromp'iĝ'as nur tiu'j, kiu'j konfuz'as li'a'n ironi'a'n literatur'a'n gest'o'n kun rifuz'o de princip'o'j de soci'a just'ec'o, seks'a egal'ec'o kaj demokrati'o. Per tio ĉe la fin'o la demand'o est'as re'e respond'it'a, kiu est'is lev'it'a en la titol'o de tiu ĉi kontribu'aĵ'o.

Lothar PETER.

El'german'ig'it'a en april'o 2015 el: Lothar Peter: “Unterwerfungvon Michel Houellebecq ein gesellschaftskritischer Roma'n?, en: Z. Zeitschrift marxistische Erneuerung, n-ro 101, mart'o 2015. Tiu ĉi artikol'o aper'as ekster la respond'ec'o de la pariza redakt'ej'o de “Le Monde diplomatique”. -vl


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Libio: Inter'trakt'ad'o aŭ ekster'land'a inter'ven'o, la najbar'o'j mal'sam'opini'as

“Ni nepr'e ne vol'as kuraĝ'ig'i i'a'n ajn ekster'land'a'n milit'a'n inter'ven'o'n en Libio kaj eĉ mal'pli ĝi'n part'o'pren'i. Ni'a dezir'o est'as help'i ni'a'j'n libiajn frat'o'j'n trov'i akord'a'n teren'o'n por solv'i si'a'j'n konflikt'o'j'n. Ag'i mal'e kre'us ankoraŭ pli da mal'ord'o kaj en'danĝer'ig'us la est'ont'o'n de tiu land'o.” La dir'o est'as klar'a kaj intenc'e sen'nuanc'a. Laŭ tiu alĝeria alt'a diplomat'o, kiu pet'is anonim'ec'o'n, Alĝerio intenc'as instig'i kaj help'i ambaŭ libiajn rival'a'j'n parti'o'j'n, tiu'n de Tripol'o kaj tiu'n de Tobruk, daŭr'ig'i la inter'trakt'ad'o'n konduk'it'a'n sub la egid'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j. Por Alĝero, s-ro Bernard'in'o, special'a reprezent'ant'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j por Libio, eĉ est'as “la hom'o de la situaci'o”. En 2011, la alĝeria reg'ist'ar'o jam rifuz'is sub'ten'i la aer'arme'a'n inter'ven'o'n de la Nord-Atlantik'a Traktat'o-Organiz'o (NATO) kontraŭ la reĝim'o de Muamar Kadafi. Tio kaŭz'is mal'amik'a'n si'n'ten'o'n al ĝi, de grand'a part'o de la thuwar (“revoluci'ul'o'j”), ĉu islam'ist'o'j aŭ aparten'ant'a'j nun al la ĉirkaŭ'o de la general'o Khalifa Haftar. Sed hodiaŭ, por la libi'an'o'j de ambaŭ tend'ar'o'j, Alĝero sam'e kiel Tuniz'o est'as konsider'at'a'j kiel ne'mal'hav'ebl'a'j partner'o'j por la serĉ'ad'o de pac'a solv'o.

Tio ankaŭ ver'as pri Rabat'o. Komenc'e de mart'o, la maroka najbar'o kaj rival'o akcept'is, en la mar'bord'a urb'o Sikhirat la ne'rekt'a'j'n diskut'o'j'n inter la reprezent'ant'o'j de la reg'ist'ar'o agnosk'it'a de la okcident'a'j ŝtat'o'j kaj tiu'j de la Ĝeneral'a Naci'a Kongres'o (ĜNK) proksim'a'j de la islam'ist'a milic'o Aŭror'o de Libio. Laŭ Asni Abidi, politik'olog'o kaj instru'ant'o en la ĝeneva universitat'o, “ekzist'as komun'ec'o de vid'punkt'o'j inter Alĝero kaj Rabat'o por evit'i nov'a'n inter'ven'o'n de NATO en Libio. La risk'o'j rilat'a'j al la region'a stabil'ec'o est'as grand'eg'a'j”. Ŝajn'as, ke tiu komun'a pozici'o est'as hodiaŭ sub'ten'at'a de plur'a'j land'o'j de Sahelo, konsci'a'j ke inter'ven'o de okcident'a'j trup'o'j hav'us kiel konsekvenc'o'n amas'a'n al'ven'o'n ĉe ili de aktiv'a'j ĝihad'ist'a'j grup'o'j, kiu'j trov'iĝ'as nun en Libio. La niĝera prezid'ant'o Mahamadou Issoufou tamen esprim'is mal'a'n opini'o'n en decembr'o 2014: “Neces'as milit'a inter'ven'o por ripar'i la damaĝ'o'j'n lig'it'a'j'n al la fal'o de Kadafi, aŭ ni hav'os Daech* ĉe ni'a pord'o*.”

*  “Organiz'o de la Islam'a Ŝtat'o”, ankaŭ nom'at'a Islam'a Ŝtat'o de Irako kaj Sirio - jmc.
*  Jeune Afrique, Parizo, 29-a de decembr'o 2014.

En tiu kun'tekst'o de region'a si'n'gard'em'o, Egipt'uj'o elekt'is si'a'n tend'ar'o'n. Financ'e kaj milit'e sub'ten'at'a de la Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j kaj, en mal'pli alt'a grad'o, de Sauda Arab'uj'o, la marŝal'o Abdel Fattah Al-Sissi sub'ten'as la general'o'n Haltar, sam'temp'e riproĉ'ant'e al Kataro arm'i ili'a'j'n mal'amik'o'j'n de ‘Aŭror'o de Libio’. Uz'int'e si'a'n milit'aviad'o'n en atak'o'j kontraŭ islam'ist'a'j milic'o'j, apart'e en Derna la 16-an de februar'o, Egipt'uj'o laŭ'dir'e prepar'as vast'a'n ofensiv'o'n, kaz'e de mal'sukces'o aŭ de suspend'o de la inter'libi'a'j inter'trakt'ad'o'j. Kaj, dum Uson'o mal'aprob'as ĉi'a'n inter'ven'o'n, mult'iĝ'as si'n'demand'o'j pri la intenc'o'j de Franc'uj'o kaj ĝi'a'j eŭrop'a'j partner'o'j, ĉef'e Ital'uj'o kaj Brit'uj'o. Komenc'e de 2015, la franc'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j parol'is pri “teror'ist'a centr'o” (hub en la angl'a) en Libio kaj pet'is de la Afrik'a Uni'o, la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j kaj la najbar'a'j land'o'j “ek'pri'trakt'i tiu'n eg'e aktual'a'n sekur'ec'a'n demand'o'n.”*. Sed Franc'uj'o firm'e intenc'as hodiaŭ akcel'i “politik'a'n solv'o'n” kun star'ig'o de reg'ist'ar'o naci-unu'iĝ'a, kiu kapabl'u pli efik'e organiz'i la lukt'o'n kontraŭ la teror'ist'a'j grup'o'j*. Tiu al'ir'o en'konsider'as tiom la alĝeri'an rifuz'o'n milit'e engaĝ'iĝ'i, kiom la ne'ebl'o'n, por la franc'a arme'o, mal'ferm'i nov'a'n front'o'n, dum la stabil'ig'a operaci'o en Mali'o kaj la batal'o kontraŭ la Organiz'o de la islam'a Ŝtat'o ŝajn'as ne'proksim'a'j de si'a fin'o.

*  “Je'a'n-Yves Le Drian: “La militarisation du ter'ror'ism'e exige une réponse militaire””, Le Journal du dimanche, Parizo, 28-a de decembr'o 2014.
*  Oficial'a deklar'o de la pro'parol'ant'o de la franc'a ministr'ej'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, Parizo, 18-a de mart'o 2015.

Akram BELKAID


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Nord-Kore'uj'o invit'as Ruslandon por help'i

Por si'a unu'a vizit'o ekster'land'e, la gvid'ant'o Kim Jong-un elekt'is Moskvon, kaj ne Pekinon. La proksim'iĝ'o inter Nord-Kore'uj'o kaj Ruslando pov'us lud'i rol'o'n en la region'a'j ekvilibr'o'j.

Sinjor'o Vladimir Putin est'os cert'e la unu'a ŝtat'estr'o kiu akcept'as s-ro'n Kim Jong-un, invit'it'a al la ceremoni'o'j de la sep'dek'a dat're'ven'o de la venk'o de Ruslando super la nazi'ism'o, ven'ont'a'n 9-an de maj'o. Tiu vojaĝ'o ekster'land'e'n, la unu'a de kiam li post'sekv'is si'a'n patr'o'n en decembr'o 2011, don'os al la nord'kore'a gvid'ant'o la okaz'o'n renkont'i ceter'a'j'n ŝtat'estr'o'j'n kaj ĉef'ministr'o'j'n kaj dev'us mark'i li'a'n oficial'a'n en'ir'o'n en la inter'naci'a scen'ej'o. La vizit'o antaŭ ĉio konfirm'os la rapid'a'n proksim'iĝ'o'n inter la Demokrati'a Popol'respublik'o Kore'uj'o (DPRK) kaj Ruslando.

Moskvo, ĝen'at'a de la Okcident'o per la inter'naci'a'j sankci'o'j sekv'e al la konflikt'o en Ukrain'uj'o kaj la aneks'o de Krimeo, re'turn'iĝ'as orient'e'n, fort'ig'as si'a'j'n rilat'o'j'n kun Ĉin'uj'o kaj re'mal'kovr'as la strategi'a'n pez'o'n de la DPRK en la region'a'j ekvilibr'o'j (punkt'o, en kiu renkont'iĝ'as la uson'a'j, ĉin'a'j, sud-kore'a'j kaj japan'a'j interes'o'j.* Pjongjang'o si'a'vic'e prov'as divers'ig'i si'a'j'n partner'o'j'n.

*  Kp Isabelle Fac'o'n: “La complexe quête asiatique de la Rus'si'e”, en Poudrières asiatiques”, Maniére de voir, n-ro 139, aktual'e en la kiosk'o'j.

En Pocdamo, en juli'o 1945, Uson'o kaj la USSR decid'is ke la kore'a du'on'insul'o, tiam japan'a koloni'o, est'u provizor'e divid'it'a en du okup'ad'a'j'n zon'o'j'n. Tiu divid'o est'is fakt'e konfirm'it'a per la star'ig'o de du dis'a'j ŝtat'o'j en 1948. En la nord'o instal'iĝ'is, sub moskva kurator'ec'o, reĝim'o simil'a al la popol'demokrati'o'j en orient'a Eŭrop'o. En juni'o 1950, Jozefo Stalin'o fin'e don'is verd'a'n lum'o'n al invad'o de la Sud'o far'e de la Nord'o; sed, post la inter'ven'o de la fort'o'j de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j sub uson'a komand'o, Ĉin'uj'o pli ol la USSR al'port'is si'a'n sub'ten'o'n al Pjongjang'o kaj inter'ven'is milit'e en la du'on'insul'o. Post'e, post eks'ig'o de por'ĉin'a'j kaj por'soveti'a'j membr'o'j el la reg'ant'a parti'o kaj ĵongl'ant'e per la ĉin'a-sovetia rival'ec'o en la 1960-aj kaj 70-aj jar'o'j, la DPRK far'is lert'a'n politik'o'n de ekvilibr'o inter si'a'j du “social'ist'a'j” mentor'o'j por akir'i ag'o'spac'o'n. Sen esper'i re'ven'i al tiu sistem'o de kontraŭ'pez'o, ĝi cel'as hodiaŭ mal'strikt'ig'i la politik'a'n kaj antaŭ ĉio ekonomi'a'n prem'o'n de Ĉin'uj'o, kiu bar'as ĝi'a'n impet'a'n postul'o'n je sen'de'pend'ec'o.

Tiu serĉ'ad'o de nov'a'j partner'o'j far'iĝ'is des pli neces'a, ke post la en'potenc'iĝ'o de la prezid'ant'o Xi Jinping, Ĉin'uj'o ne kaŝ'as si'a'n incit'ec'o'n pri la nord'kore'a reĝim'o. Pjongjang'o lanĉ'is si'n en politik'o'n de log'ad'o al Ruslando, special'e dum la ceremoni'o'j de la ses'dek'a dat're'ven'o de la fin'o de la kore'a milit'o, en juli'o 1913, kiu'j est'is stamp'it'a'j de omaĝ'o al la USSR pro ties sub'ten'o kaj de re'asert'o de la amik'ec'o “de generaci'o al generaci'o” inter la du land'o'j.

Tuj Post la kolaps'o de la USSR (1991), Moskvo sen'indulg'e ĉes'ig'is la privilegi'a'j'n rilat'o'j'n de “frat'a'j land'o'j” kaj postul'is la pag'o'n, je merkat'a'j prez'o'j, de si'a'j eksport'o'j de baz'a'j produkt'o'j por fabrik'i sterk'aĵ'o'j'n kaj de energi'o; postul'o'j, kiu'j'n la DPRK ne pov'is plen'um'i kaj kiu'j est'is unu el la faktor'o'j kiu'j kaŭz'is la ekonomi'a'n kolaps'o'n kaj la mal'sat'mizer'o'n en la du'a part'o de la 1990-aj jar'o'j. Komenc'e de la sekv'a jar'dek'o, sub la gvid'o de s-ro Putin, Moskvo re'aktiv'ig'is si'a'j'n rilat'o'j'n kun Pjongjang'o: sub'skrib'o en februar'o 2000 de nov'a amik'ec-traktat'o, vizit'o de la rus'a prezid'ant'o en la nord'kore'a ĉef'urb'o. Kim Jong-il sekv'a'jar'e vojaĝ'is al Moskvo kaj renkont'is la prezid'ant'o'n Dmitri Medvedev en Ulan-Ude (Siberio) en 2011.

Tiam oni lanĉ'is du grand'a'j'n projekt'o'j'n: gas'o'dukt'o'n de la rus'a'j kuŝ'ej'o'j ĝis Sud-Kore'uj'o tra la DPRK; fer'voj'o'n inter Kazan'o ĝis la rus'a land'lim'o, kaj la nord-kore'a special'a ekonomi'a zon'o de Rasono, kun la perspektiv'o lig'i la sud'kore'a'n fer'voj'ret'o'n kun la trans'siberi'a fer'voj'o tiu lig'o mal'long'ig'us du-tri'on'e la distanc'o'n de var'transport'o tra la suez'a kanal'o.

La unu'a etap'o de la fer'voj'projekt'o est'is real'ig'it'a en septembr'o 2013: re'funkci'ig'o, per rus'a financ'ad'o (340 milion'o'j da dolar'o'j) de la kvin'dek kvar fer'voj-kilo'metr'o'j, kiu ebl'ig'as al Ruslando uz'i la haven'o'n de Rasono kiel kest'eg'o-haven'o'n kaj tiel mal'help'i la tro'ŝarĝ'iĝ'o'n de la haven'o de Vladivostok'o. Moskvo intenc'as engaĝ'iĝ'i en la min'ej-sektor'o'n kaj, por facil'ig'i ties ekspluat'ad'o'n, modern'ig'i preskaŭ la du'on'o'n de la nord'kore'a fer'voj'ret'o, do sep mil kilo'metr'o'j'n en'tut'e.

La gas'o'dukt'o kaj la “trans'kore'a” fer'voj'o postul'as konsider'ind'a'j'n invest'o'j'n kaj kre'as kompleks'a'j'n sekur'ec-demand'o'j'n por Seulo. Ĝis nun Sud-Kore'uj'o ne konsent'is pri la projekt'o, sed ĝi ja interes'iĝ'as pri ĝi. Pri tio atest'as la part'o'pren'o de reprezent'ant'o'j de Korail, la sud'kore'a ŝtat'a fer'voj'kompani'o, en inter'naci'a konferenc'o pri transport'o'j inter Eŭrop'o kaj Azi'o okaz'int'a en Pjongjang'o en april'o 2014. Korail, la fer'industri'a firma'o Posco kaj la trans'mar-komerc'a kompani'o de la grup'o Hyundai eĉ akir'is la du'on'o'n de la rus'a'j part'o'j en la komun'a rus'a-nord'kore'a entrepren'o, kiu mastr'um'as la fer'voj'o'n inter Kazan'o kaj Rasono. Tamen tiu'j projekt'o'j pov'us real'iĝ'i nur post mild'iĝ'o de la streĉ'it'ec'o'j inter la du Kore'uj'o'j.

Kiel gest'o de bon'a vol'o, Ruslando en april'o 2014 nul'ig'is 90 el'cent'o'j'n de la nord'kore'a ŝuld'o (10,9 miliard'o'j da dolar'o'j) far'it'a dum la sovetia period'o; la rest'ant'a'j dek el'cent'o'j est'as destin'it'a'j al financ'ad'o de la energi'projekt'o'j en la DPRK. La du partner'o'j decid'is uz'i la rubl'o'n por si'a'j du'flank'a'j inter'ŝanĝ'o'j por mal'alt'ig'i la de'pend'ec'o'n de la dolar'o. Tiu'j inter'ŝanĝ'o'j, ja modest'a'j (100 milion'o'j da dolar'o'j en 2013) pov'us dek'obl'iĝ'i ĝis 2020. Post 2013 Ruslando eksport'is petrol'o'n en la valor'o de 36 milion'o'j da dolar'o'j (+ 58,5 el'cent'o'j kompar'e kun la antaŭ'a jar'o).

MOSKVO hav'as nek la rimed'o'j'n nek la ambici'o'n anstataŭ'i Ĉin'uj'o'n kiel precip'a'n partner'o'n de la DPRK. Sed ĝi'a re'ven'o kiel influ'a ag'ant'o sur la kore'a ŝak'tabul'o pov'us hav'i konsekvenc'o'j'n por la mond'a la strategi'a lud'o, ĉar ĝi don'as al la Kreml'o krom'a'n kart'o'n en si'a al'front'iĝ'o kun Vaŝington'o. Favor'a al atom'a mal'arm'ad'o per dialog'o, Ruslando kun'e kun Ĉin'uj'o kontraŭ'ag'as rezoluci'o'j'n, kiu'j pov'us met'i Pjongjang'o'n en prem'a'n situaci'o'n: sam'e kiel Pekino, Moskvo vol'as konserv'i la stabil'ec'o'n en la du'on'insul'o.

La nord'kore'a dosier'o rest'as unu el la tre mal'mult'a'j teren'o'j, en kiu Ruslando kaj Uson'o sam'opini'as, postul'ant'e la atom'a'n mal'arm'ad'o'n de la DPRK kaj la respekt'o'n de la traktat'o pri ne'dis'vast'ig'o. Moskvo ten'is si'a'n ag'ad'o'n sur mal'alt'a nivel'o en la ses'op'a'j mult'flank'a'j inter'trakt'ad'o'j (Ĉin'uj'o, la du Kore'uj'o'j, Uson'o, Japan'uj'o kaj Ruslando) pri tiu demand'o kaj las'is al Pekino la rol'o'n defend'i la DPRK. Sed Moskvo tamen plur'foj'e lud'is rol'o'n de per'ant'o (nom'e en 2007 en la afer'o de la bank'o Delt'a Asia de Maka'o, akuz'it'a de Vaŝington'o blank'ig'i mon'o'n por Pjongjang'o). Ruslando, cel'o de la uson'a'j kaj eŭrop'a'j sankci'o'j, pov'us pli proksim'iĝ'i al la ĉin'a pozici'o* kaj pli decid'e kontraŭ'i al la izol'ad'o de la DPRK far'at'a de Vaŝington'o por dev'ig'i ĝi'n rezign'i pri si'a'j atom'a'j ambici'o'j.

*  Gregory Toloraya: “A tal'e of two peninsulas: How will the Crimean crisis affect Kore'a?” 13-an de mart'o 2014, http://38north.org.

Philippe PONS.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La ribel'a jun'ul'ar'o de Sen'egal'o vek'as Okcident'a'n Afrik'o'n

Frap'i sur kav'a mond'o por ĝi'n re'son'ig'i

De la 14-a ĝis la 16-a de mart'o, kvin jun'a'j sen'egal'an'o'j de la mov'ad'o “Y en a marre” (YEAM) (“ni ne pov'as el'ten'i plu”) est'is mal'liber'ig'it'a'j en Kinŝaso, kie ili ven'is por antaŭ'e'n'ig'i la demokrati'o'n. El'pel'it'a'j, ili hejm'e'n'ir'is en Sen'egal'o'n, de kie YEAM agit'as la politik'a'n viv'o'n de 2011 kaj inspir'as la najbar'a'j'n land'o'j'n, de Burkino ĝis Niĝerio.

Universitat'o Cheikh-Ant'a-Diop de Dakar'o, vendred'o'n la 13-an de februar'o, 16 -a hor'o. Ĉiu est'as invit'at'a preĝ'i, kaj post'e kant'i la naci'a'n himn'o'n de Sen'egal'o. Tio est'as la establ'it'a rit'ar'o de ĉiu konferenc'o organiz'it'a de la mov'ad'o Y en a marre (YEAM). Sub blank'a tend'o, student'o'j kaj instru'ist'o'j diskut'as pri la manifestaci'o'j, kiu'j agit'as la vast'a'n universitat'a'n are'o'n de'post la mort'o en aŭgust'o 2014 de la jun'a Abdou Bassirou Faye dum tumult'et'o'j kontraŭ la polic'o. La jun'ul'o'j postul'as la pag'o'n de si'a'j stipendi'o'j kaj pli'bon'ig'o'n de la stud'kondiĉ'o'j. Kamp'fajr'o'j, manifestaci'o'j, provok'o'j, sub'prem'o... Tro da per'fort'aĵ'o'j. “Neces'as ŝanĝ'i la ag'ad'metod'o'j'n!”, insist'as s-ro Babacar Mbaye Diop, profesor'o pri filozofi'o. Tiu tri'dek'jar'ul'o, kiu part'o'pren'is la student'a'j'n mov'ad'o'j'n de la 2000-aj jar'o'j, sid'as inter la podi'a'j debat'ant'o'j. Antaŭ ol aŭskult'i la demand'o'j'n de la mult'nombr'a publik'o, la kvin rep'kant'ist'o'j de la grup'o Hip-hop-Campus 2H ek'pren'as la mikrofon'o'j'n: “Ni parol'os pri la situaci'o, sed ni'a'manier'e...” Kompren'u: laŭ'ritm'e de ili'a'j punchlines*. Ili'a'j t-ĉemiz'o'j sur'hav'as la simbol'o'n de la mov'ad'o.

*  Ŝok'fraz'o'j, en la rep'kant'o'j.

Fundament'e ne'per'fort'a, ven'ant'a el la hiphop'a mond'o, YEAM disting'is si'n okaz'e de la prezid'ant-elekt'o de 2012, instig'ant'e la jun'ul'ar'o'n de la sub'urb'o'j de la sen'egal'a ĉef'urb'o part'o'pren'i la voĉ'don'ad'o'n por “fort'e influ'i la balot'o'n”. En si'a cel'deklar'o, YEAM tiam al'vok'as al nask'iĝ'o de “nov'a tip'o de sen'egal'an'o'j” baz'o de “Respublik'o de civit'an'o'j”.

YEAM nask'iĝ'is la morgaŭ'o'n de la renvers'o de la tunizia prezid'ant'o Zine El-Abidine Be'n Al'i, la 15-an de januar'o 2011. “Tio est'is sign'o, ke ĉio ebl'as”, rakont'as s-ro Fadel Barro, 36-jar'a, unu el la fond'int'o'j. La 23-an de juni'o 2011, la mov'ad'o ek'ricev'as, post plur'a'j tag'o'j da manifestaci'o'j, la re'tir'ad'o de la projekt'o de konstituci'a revizi'o propon'it'a de la prezid'ant'o Abdoulaye Wade, konsider'at'a de la loĝ'ant'ar'o kiel manovr'o por en'posten'ig'i si'a'n fil'o'n Karim. “Tiu ag'ad'o ne cel'is la mult'e'kost'o'n de la prez'o'j, sed lukt'is por liber'ec'o. Kiam la mond'o son'as kav'e, neces'as ĝi'n frap'i por ĝi'n re'son'ig'i. Jen kio'n far'is YEAM: vek'i ni'a'n pens'o'n, akut'ig'i ni'a'j'n ek'konsci'iĝ'o'j'n”, resum'as Sor'o Diop, ĵurnal'ist'o proksim'a de la mov'ad'o, kiu part'o'pren'as tiu'n konferenc'o'n.

S-ro Barro volont'e sur'hav'as la sam'a'n kap'vest'o'n kiel Amilcar Cabral, hero'o de la sen'de'pend'ec'o de la najbar'a Kab'o'verd'o kaj figur'o de tut'afrik'an'ism'o. Tiu tradici'a teks'it'a kap'vest'o far'iĝ'is la simbol'o de la kuraĝ'o kaj engaĝ'iĝ'o de la revoluci'ul'o. “Kiam li sukces'is konker'i et'a'n spac'o'n, Cabral tuj konstru'is tie lern'ej'o'n kaj san'ig'ej'o'n. Por ni, li est'as ekzempl'o. Sed atent'u, ni est'as nek marks'ist'o'j, nek liberal'ul'o'j. Ni serĉ'as moral'a'j'n valor'o'j'n, kaj do hom'o'j'n, kiu'j port'is tiu'j'n esper'o'j'n. Neces'as adapt'i ili'a'j'n pens'o'j'n al ni'a real'ec'o. La mal'dekstr'o mal'sukces'is en Afrik'o, ĉar ĝi est'is sen'lig'a al la teren'o.”

“Ni est'as nif'o en la politik'a pejzaĝ'o

Inter la fond'a'j princip'o'j de YEAM ceter'e est'as rifuz'o de ĉia part'o'pren'o en la politik'a lud'o. Al tiu'j, kiu'j opini'as, ke la mov'ad'o est'as tial mal'mult'e kompren'ebl'a, s-ro Barro respond'as, ke li labor'as en profund'ec'o. “Iu'j riproĉ'as al ni, ke ni ne en'ir'is politik'o'n, ali'a'j opini'as, ke ni'a lok'o est'as etern'e sur'strat'a. Person'e, mi opini'as, ke est'as temp'o por mal'konstru'i, kaj temp'o por re'konstru'i. Ĉe la ven'ont'a'j elekt'o'j, ni ne en'ir'os unu el la du politik'a'j blok'o'j. Ni desegn'os ni'a'n lini'o'n kaj prov'os integr'ig'i tiu'j'n, kiu'j simil'as al ni. Ni jam teori'ig'is la tip'o'n de deput'it'o, kiu'n ni dezir'as: tiu, kiu ne respond'as al la komand'o'j de si'a parti'o, sed al la postul'o'j de la popol'o. Ni est'as nif'o (ne ident'ig'it'a flug'ant'a objekt'o) en la pejzaĝ'o: oni ident'ig'as ni'n nek al la klasik'a'j struktur'o'j de la civil'a soci'o, nek al la politik'a'j parti'o'j.”

En tiu streĉ'a soci'a klimat'o, la proces'o pro korupt'o de s-ro Karim Wade est'as sur la ĉef'paĝ'o'j de gazet'o'j. La fil'o de la la eks'prezid'ant'o est'as akuz'at'a pri defraŭd'o de mon'o destin'it'a al la pint'kun'ven'o de la Organiz'aĵ'o de la Islam'a Konferenc'o okaz'int'a en 2008 en Dakar'o. Tamen, la nov'a ŝtat'estr'o s-ro Macky Sall, ne ver'e ŝanĝ'is la afer'o'j'n. Ĉe la sid'ej'o de YEAM — la mal'nov'a tri'ĉambr'a apartament'o de s-ro Barro, en la kvartal'o les Parcelles-Assainies, mal'proksim'e de la urb'o'centr'o-, la aktiv'ul'o'j do rest'as si'n'gard'a'j. “La mov'ad'o est'as pli kontraŭ la “mal'jun'ul'o” ol por li'a konkur'ant'o. Ni est'as gard'o'star'ant'o'j por ĉiu'j loĝ'ant'o'j de la kvartal'o'j. Ni'a baz'o est'as la strat'o” , resum'as Pidi Nef, unu el la rep'ist'o'j de la grup'o Fuk’n’Kuk, kiu part'o'pren'as en la mov'ad'o. Sur la mur'o'j pend'as fot'o'j de la manifestaci'o'j de 2011, de la inter'ven'o okaz'e de la inund'o'j kiu'j damaĝ'is la nord'a'j'n kvartal'o'j'n de la ĉef'urb'o en 2012, de la renkont'iĝ'o kun s -ro Barack Obama dum li'a vizit'o al Sen'egal'o en 2013.

Malal Almamy Talla, kon'at'a sub la krom'nom'o “mal'san'a frenez'ul'o”, tre rapid'e al'iĝ'is al la “nobl'a afer'o” de YEAM. Li est'as ties pri'art'a direktor'o. Por tiu rep'kant'ist'o, kiu kon'ig'is si'n jam en la 1990-aj jar'o'j kun la grup'o Bat ‘Haillons Blind-D, “Ni ne dev'as las'i la teren'o'n nur al politik'ist'o'j. Ili ne est'as la pli'mult'o. Sed ni, ni dev'as ating'i la “krit'a'n mas'o'n”, tiel ke ni pov'u prem'e influ'i”. Ni vol'as interes'ig'i la loĝ'ant'ar'o'j'n al la mekanism'o'j de decid'o, sed ankaŭ ŝanĝ'i la ĉiu'tag'a'n viv'o'n, apart'e en la “forges'it'a'j kvartal'o'j”. Oni taks'as ke est'as proksim'um'e kvar cent lok'a'j ĉel'o'j, nom'at'a'j “spirit'o'j”, de YEAM en la tut'a Sen'egal'o. “Trov'i alternativ'a'j'n respond'o'j'n”, “part'o'pren'ig'i la hom'o'j'n en la serĉ'ad'o de la komun'a bon'aĵ'o”, est'as inter la labor-aks'o'j de la G Hip-hop, kultur'a centr'o establ'it'a en Guédiawaye, sub'urb'o de la ĉef'urb'o, mult'loĝ'at'a kaj mal'bon-fam'a, kie la aktiv'ul'o'j kun'ven'as. La jun'ul'ar'o invent'is si'a'n frap'fraz'o'n: “Ni rifuz'as est'i pasiv'a pez'aĵ'o, ni est'as rimed'o.” Tio hav'as senc'o'n: 60% de la sen'labor'ul'o'j hav'as inter 15 kaj 34 jar'o'j'n*.

*  Laŭ la Naci'a agent'ej'o por statistik'o ka demografi'o, kiu taks'is je 25% la naci'a'n sen'labor-kvot'o'n en 2013.

Front'e al la urb'a stadion'o, la aktiv'ul'o'j pur'ig'is “sen help'o de iu ajn” mal'nov'a'n rub'ej'o'n. Post'e ili serĉ'is sub'ten'o'j'n, kaj unu'e tiu'n de la societ'o Eiffage, kiu financ'is per pli ol 30 milion'o'j da afrik'a'j frank'o'j (45.000 eŭr'o'j) la konstru'o'n de sub'ĉiel'a scen'ej'o, et'a'n registr'o-studi'o'n, kaf'ej'o'n kie YEAM dezir'as gvid'i kuir-meti'ej'o'j'n... Ili ankaŭ komenc'is instal'i rub'uj'o'j'n (tro mal'oft'a'j'n en Sen'egal'o), re'uz'ant'e por tio mal'nov'a'j'n pneŭ'o'j'n, en la najbar'a'j strat'o'j. “Ni star'ig'is observ'ej'o'j'n de la “bon'a mastr'um'ad'o” en la dek'kvar region'o'j de la land'o, por kre'i kontrol-mekanism'o'j'n. Tem'as pri re'lig'i la civit'an'o'j'n kun la politik'a afer'o.” Mal'san'a frenez'ul'o ankaŭ labor'as pri re'en'soci'ig'o de jun'a'j eks'mal'liber'ul'o'j.

De pli ol du'dek jar'o'j, la sen'egal'a hiphop'o parol'as por la eksklud'it'o'j de la klan'a sistem'o, kiu domin'as la land'o'n, de la album'o Prezid'ant'o'j de Afrik'o, de la kant'ist'o Didier Awadi, ĝis La publik'a opini'o, de la grup'o Keur Gui, kies gvid'ant'o Thiat est'as unu el la fond'int'o'j de YEAM.“Hodiaŭ, Macky Sall pli tim'as la hiphop-mov'ad'o'n ol la ali'a'j'n politik'a'j'n parti'o'j'n. La ŝanĝ'o dev'as ven'i de'mal'supr'e”, asert'as la rep'ist'o Matador. Kvankam ne al'iĝ'ant'a al ĝi, li sub'ten'as YEAM, kies pragmat'a'n logik'o'n li kun'divid'as: jam en 2006 li kre'is Africullturban, ej'o'n dediĉ'it'a'n al la hiphop-kultur'o, kiu propon'as inform'o'j'n kaj meti'lern'ad'o'n al la jun'ul'ar'o de Pikine.

La mov'ad'o etend'iĝ'as... en la sub'region'o

Pli ol tri mil rep-grup'o'j laŭ'dir'e aktiv'as en la land'o, inspir'ant'e al'vok'iĝ'o'j'n far'iĝ'i mem aktiv'ist'o”, laŭ la esprim'o de Hamadou Fall Ba. Asoci'it'a al Matador, tiu ĉi okup'iĝ'as pri la Festival'o Fest'a2H, kiu relajs'as tiu'n muzik'a'n tendenc'o'n, kies histori'a epicentr'o est'as Dakar'o. “Ni form'is ni'a'j'n propr'a'j'n labor'ant'o'j'n: la jun'ul'o'j'n de la kvartal'o. Ĉio est'as konstru'ot'a: ne est'as universitat'o, kvankam pli ol du milion'o'j da hom'o'j viv'as inter Pikine kaj Guédiawaye! Ĉiu'tag'aĵ'o est'as: amas-sen'labor'ec'o kaj mal'sekur'ec'o.” Malgraŭ la ne'plen'um'it'a'j dezir'o'j, malgraŭ la lim'o'j, ĉiu'j sent'as si'n “YEAM-ist'o'j” . “Simpl'e, la revoluci'o est'as luks'a objekt'o, opini'as Fall Ba, kaj mi ne cert'as ĉu ni est'as sufiĉ'e riĉ'a'j. Tio postul'as streb'o'n al inform'iĝ'o, cert'a'n eduk'nivel'o'n. Kaj ne est'as ni'a labor'o gvid'i la land'o'n. Ni, ni'a task'o est'as memor'ig'i ĉiu'j'n, kiam la politik'ist'o'j forges'as. Sed ni ne mensog'u al ni mem: la plej'mult'o de la rep'ist'o'j neniam leg'is libr'o'n de Frantz Fan'o'n aŭ de Makiavel'o. Ekzist'as hom'o'j pli bon'e ekip'it'a'j ol ni por al'front'i tia'j'n demand'o'j'n.”

Jes ja, sed YEAM influ'as la sen'egal'a'n politik'a'n viv'o'n kaj inspir'is nask'o'n de simil'a'j grup'o'j en la sub'region'o, kun jun'ul'o'j de Ebur'a Bord'o, Tog'o — kie la mov'ad'o Etiamé (“Yen a marre” en fon* radik'iĝ'as-, “la Sof'a* de la Respublik'o” en Mali'o, Y en a marre comme ça en Gabon'o, “Ne tuŝ'u mi'a'n naci'ec'o'n” en Maŭritani'o. Sen forges'i “Le bala'i citoyen (la civit'an'a bala'il'o), kiu for'pel'is el la reg'posten'o la prezid'ant'o'n de Burkino Blaise Compaoré en oktobr'o 2014.

*  Inter'etn'a /vehikl'a lingv'o uz'at'a precip'e en Tog'o kaj Benino.
*  Sof'a = profesi'a'j soldat'o'j de Samory Touré, la imperi'estr'o, kiu dum la 19-a jar'cent'o plej efik'e batal'is kontraŭ la franc'a'j koloni'ant'o'j — jmc.

Jacques DENIS


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

En Niĝerio la ret'an'o'j laŭt'e aŭd'iĝ'as

En land'o kiu, kiel Niĝerio, en'hav'as ses'dek kvin milion'o'j'n da ret'an'o'j, ne mal'oft'as agit'ad'o en la soci'a'j ret'o'j. Kiel en tiu sabat'o 7-a de februar'o, ĉirkaŭ tag'mez'o, kiam la Inter'ret'o relajs'is nov'aĵ'o'n trans'don'it'a'n de la Reuters-agent'ej'o el Dakar'o (Sen'egal'o): plan'it'a'j por okaz'i la 22-an de februar'o, la prezid'ant'a'j kaj parlament'a'j elekt'o'j, kiu'j resum'iĝ'as je duel'o inter la el'ir'ant'a prezid'ant'o, s-ro Goodluck Jonathan, kaj la emerit'a general'o kaj eks'a diktator'o Muhammadu Buhari, est'as prokrast'at'a'j ĝis la 28-a de mart'o. La sen'de'pend'a naci'a balot-komision'o taks'as, ke la arme'o, okup'it'a de si'a lukt'o kontraŭ Bok'o Haram en la nord'o de la land'o*, ne kapabl'as cert'ig'i la sekur'ec'o'n de la balot'o. “De tiu prokrast'o, konfid'as la kant'ist'in'o kaj aktiv'ul'in'o Aduke Ayobamideke Aladekomo, mi komenc'as tim'i. Pli kaj pli per'fort'em'a'j mesaĝ'o'j invad'as la soci'a'j'n ret'o'j'n.”

*  Vd Rodrigue Nan'a Ngassam, “Le Cameroun sous la menace de Bok'o Haram”, Le Monde diplomatique, januar'o 2015.

Sed la jar'o 2012 est'as ŝanĝ'o'punkt'o. Niĝerion tra'ir'is la plej grand'a ond'o de kontest'ad'o de'post ĝi'a sen'de'pend'iĝ'o, en 1960. Ĝi'n ek'ig'is la subit'a du'obl'iĝ'o de la benzin-prez'o ĉe la pump'il'o'j, post la reg'ist'ar'a decid'o for'ig'i la subvenci'o'j'n al brul'aĵ'o'j. Komenc'e de januar'o 2012, Aduke registr'as Hear the Voice*, kanzon'o'n dediĉ'it'a'n al “tiu'j, kiu'j ne pov'as esprim'iĝ'i, al la ne'vid'ebl'ul'o'j, tiu'j kiu'j tra'viv'as eg'a'n mal'riĉ'ec'o'n”. Tiu kanzon'o, kies film'et'o est'as film'it'a dum la manifestaci'o'j, far'iĝ'as la himn'o de la jun'a'j manifestaci'ant'o'j. Dum semajn'o, ili'a'n koler'o'n akompan'as cent'mil'o'j da hom'o'j, ŝtat'funkci'ul'o'j kaj labor'ist'o'j miks'it'a'j, sen'labor'ul'o'j kaj dung'it'o'j el la privat'a sektor'o, religi'a'j organiz'aĵ'o'j pentekost'ism'a'j kaj islam'a'j, aktor'o'j el Nollywood* kaj “laŭt-parol'il'o'j” de la urb'a'j muzik'o'j. En 2014 la fort'a devalut'o de la naira kontribu'as ankoraŭ pli mult'kost'ig'i la import'at'a'j'n ĉiu'tag'e neces'a'j'n produkt'o'j'n. El loĝ'ant'ar'o de cent ses'dek milion'o'j da niĝeri'an'o'j, ses'dek kvar milion'o'j hav'as inter dek kvin kaj tri'dek kvar jar'o'j'n kaj du tri'on'o'j el ili est'as sen'labor'ul'o'j*.

*  La klip'o vid'ebl'as sur'ret'e.
*  Nom'o don'it'a al la kin'o'industri'o de Niĝerio, referenc'e al Hollywood.
*  Tunji Akande, “Youth unemployment in Nigeria: A situation analysis”, Brookings, 23-a de septembr'o 2014.

Aduke divid'as si'a'n temp'o'n inter si'a et'a entrepren'o, kie ŝi fabrik'as T-ĉemiz'o'j'n, kaj la kompon'ad'o de si'a muzik'o. Ŝi'a last'a koncert'o, la 25-an de februar'o, est'is organiz'it'a ĉe Freedom Park en Lagoso profit'e al Enough is Enough (“Sufiĉ'as!” en la angl'a). Tiu organiz'o est'as gvid'at'a de s-ro Yemi Adamolekun. Kre'it'a en 2010, ĝi kun'ig'as la jun'ul'a'j'n mov'ad'o'j'n, kiu'j lukt'as por pli'bon'ig'o de la viv'kondiĉ'o'j'n kaj kontraŭ korupt'o. La koalici'o al'vok'as ili'n ir'i voĉ'don'i kaj kalkul'as pri la soci'a'j ret'o'j, kiel proklam'as ĝi'a ret'ej'o (http://eie.ng), por traf'i la maksimum'o'n el ili. En 2014, dek unu milion'o'j da niĝeri'an'o'j est'is en'skrib'it'a'j ĉe Vizaĝ'libr'o (Facebook) kaj preskaŭ ses milion'o'j aktiv'is ĉe Tviter'o (Twitter)*. Enough is Enough ricev'as mult'a'j'n ekster'a'j'n sub'ten'o'j'n, not'ind'e tiu'n de la ret'o Op'e'n Society Foundations, de la uson'a miliard'ul'o Georg'e Sor'os.

*  Christopher Akor, “From subalterns to independent actors? Youth, social medi'a and the fuel subsidy protests of January 2012 in Nigeria”, Codesria, http://codesria.org

En 2012, post kiam la prezid'ant'o Jonathan fin'e konsent'is mal'alt'ig'i la prez'o'n de benzin'o, la du ĉef'a'j sindikat'a'j central'o'j, la Nigeria Labour Congress kaj la Trades Uni'o'n Congress, anonc'is suspend'o'n de la manifestaci'o'j. Lice'an'o'j kaj student'o'j unu'e pri'konsider'is daŭr'ig'i la mov'ad'o'n, antaŭ ol rezign'i. La polic'a sub'prem'o kaŭz'is mort'o'n de dek kvin hom'o'j, inter kiu'j Mustafa Muydeen, 23-jar'ul'o, far'iĝ'int'a la simbol'o de mis'trakt'it'a jun'ul'ar'o. Kio ajn okaz'os est'ont'e, ŝajn'as, ke la “silent'a generaci'o” ne plu silent'os.

Alain VICKY


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Civit'an'a bala'ad'o en Burkina Faso

Ne'per'fort'a, viv'ig'it'a de jun'ul'o'j, “La Civit'an'a Bala'il'o” instig'as la burkin'an'o'j'n engaĝ'iĝ'i. En oktobr'o 2014, ĝi lud'is grav'e decid'a'n rol'o'n por la fal'ig'o de la prezid'ant'o Blaise Compaoré.

“Est'as tro facil'e lud'i ribel'ul'o'n en kanzon'film'et'o'j, sed sen engaĝ'iĝ'i kiam prezent'iĝ'as konkret'a okaz'o pli'bon'ig'i la situaci'o'n de la land'o, martel'as la rep'ist'o Serge Bambara, ali'nom'e Smockey. Ni ne hav'is ali'a'n elekt'ebl'ec'o'n ol engaĝ'iĝ'i, ĉar la hom'o'j, la publik'o mem, pet'is ni'n parol'i ili'a'nom'e.” Tiu 43-jar'a muzik'ist'o, aŭtor'o de plur'a'j tre fam'a'j kanzon'o'j mal'laŭd'ant'a'j la politik'a'n korupt'o'n en Afrik'o*, esprim'iĝ'as per “ni”, ĉar li ja ne est'as sol'a. Kun'e kun la rege-kant'ist'o SamsK Le Jah, li fond'is la asoci'o'n “La Civit'an'a Bala'il'o” en 2013. Tiu kolektiv'o lud'is kern'a'n rol'o'n okaz'e de la manifestaci'o'j, kiu'j rezult'ig'is la demisi'o'n de la prezid'ant'o de Burkina Faso, s-ro Blaise Compaoré, la 31-an de oktobr'o 2014, post 27 jar'o'j da reg'ad'o*.

*  Votez pour moi (Voĉ'don'u por mi), dispon'ebl'a sur la sam'nom'a album'et'o (extended play) (kvar titol'o'j) (Abazon, 2005), kaj A qui profit'e le crime? (al kiu profit'as la krim'o?), unu'op'aĵ'o (single) (Abazon, 2007).
*  Vd. Anne Frintz, “La burkina jun'ul'ar'o ŝancel'as la “Franc'afrik'o'n””, Le Monde diplomatique en esperant'o, decembr'o 2014.

“Ni'a nombr'o est'as ni'a fort'o” est'as unu el la plej kon'at'a'j frap'fraz'o'j de la organiz'o. Kvankam ne ebl'as preciz'e nombr'i ĝi'a'j'n membr'o'j'n, La Civit'an'a Bala'il'o en'hav'as ses'dek klub'o'j'n en la ĉef'urb'o Uagaduguo kaj kvar'dek ali'a'j'n dis'met'it'a'j'n sur la tut'a naci'a teritori'o. Klub'o dev'as hav'i minimum'e dek membr'o'j'n por est'i agnosk'it'a kiel Civit'an'o bala'ist'o. Elekt'it'a de ĝeneral'a jar'kun'ven'o, la naci'a kun'ord'ig'ant'ar'o en'hav'as 13 membr'o'j'n, inter kiu'j trov'iĝ'as tri'a'cikl'a'j student'o'j, komerc'ist'o'j, tri muzik'ist'o'j, du ĵurnal'ist'o'j kaj unu advokat'o.

Star'ig'it'a por lukt'i kontraŭ la mal'bon'uz'o de pov'o far'e de s-ro Compaoré, “La Civit'an'a Bala'il'o” depon'as si'a'j'n statut'o'j'n en juni'o 2013. La advokat'o Guy Hervé Kam, 43-jar'a, redakt'is ĝi'a'n ĉart'o'n. Tiu eks'a juĝ'ist'o est'as ja kon'at'a de la aktiv'ul'a'j rond'o'j, ĉar li jam, kiel respond'ec'ul'o de la Centr'o por la justic'a etik'o (CJE), lanĉ'is petici'o'n cel'ant'a'n ig'i ne'atak'ebl'a la fam'a'n artikol'o'n 37-an de la Konstituci'o, kiu lim'ig'as je du la nombr'o'n de prezid'ant'a'j mandat'o'j. Li'a ĉe'est'o flank'e de la muzik'ist'o'j pli'fort'ig'as la kred'ind'ec'o'n de la asoci'o. Krom'e, li'a'j kompetent'o'j pri inter'trakt'ad'o montr'iĝ'as valor'eg'a'j post la fal'o de s-ro Compaoré, kiam La Civit'an'a Bala'il'o ricev'as la rol'o'n de mediaci'ant'o inter la milit'ist'o'j (tre influ'a'j en la pov'o-rond'o'j), la politik'a opozici'o kaj la loĝ'ant'ar'o.

Fin'e de oktobr'o, post plur'a'j tag'o'j da popol'ribel'o'j, la land'o trov'iĝ'as rand'e de ĥaos'o. “Ni pet'is, ke la milit'ist'o'j elekt'u unu'sol'a'n respond'ec'ul'o'n, kapabl'a'n cert'ig'i la trans'ir-period'o'n, kiu mal'ferm'iĝ'is post la demisi'o de la prezid'ant'o. Ni engaĝ'iĝ'is, se tiu person'o est'as unu'anim'e re'kon'at'a de la arme'o, sub'ten'i li'n por cert'ig'i la stabil'ec'o'n de la land'o, ĉar la plej grav'a por ni rest'as la sekur'ec'o de hom'o'j kaj hav'aĵ'o'j”, rakont'as s-ro Kam. La milit'ist'o'j elekt'is la general'o'n Yacouba Isaac Zida, kiu est'is iam kun'batal'ant'o de la eks'a prezid'ant'o. “Ni tiam postul'is, ke li far'u neniu'n decid'o'n sen la konsent'o de la politik'a'j parti'o'j kaj de la asoci'o'j. Ni dezir'is, ke ĉiu'j sid'u ĉirkaŭ tabl'o por organiz'i la trans'ir'o'n, sed la politik'a'j parti'o'j rifuz'is.” Plur'a'j parti'o'j eĉ organiz'as marŝ'o'j'n tra la strat'o'j, la 2-an de novembr'o, kresk'ig'ant'e la konfuz'o'n. Al'front'iĝ'o'j okaz'as kaj paf'o'j aŭd'iĝ'as en la ĉef'urb'o, mort'ig'ant'e du civil'ul'o'j'n. Fin'e, kompromis'o est'as trov'it'a: civil'ul'o, eks'a diplomat'o kaj ministr'o pri intern'a'j afer'o'j, s-ro Michel Kafando, far'iĝ'as provizor'a reg'ant'o de la land'o kun la titol'o provizor'a prezid'ant'o, dum la general'o Zida far'iĝ'as ĉef'ministr'o.

“La konfuz'o ebl'ig'is al la milit'ist'o'j okup'i la spac'o'n opini'as s-ro Kam. Se la politik'ist'o'j est'us akcept'int'a'j la diskut'o'n jam la 31-an de oktobr'o, ebl'e est'int'us trov'at'a inter'konsent'o inter la parti'o'j, kaj ali'a hom'o traf'us la posten'o'n de ĉef'ministr'o. La Bala'il'o ne instal'is intenc'e Zida en tiu'n posten'o'n; est'as elekt'o mank'e de ali'a solv'o. Kun la temp'o'pas'o, mi opini'as, ke tio ne est'as mal'bon'a. Oni pov'as pens'i, ke tio evit'is nov'a'n amas'murd'o'n, kaj tio las'as nun temp'o'n al la civil'a soci'o kaj al la politik'a'j parti'o'j por prepar'i la ven'ont'a'j'n elekt'o'j'n en trankvil'a kaj sekur'ig'it'a klimat'o.” Relativ'a sekur'ec'o, tamen, ĉar de januar'o 2015 konflikt'o inter la arme'o kaj la mal'nov'a gvardi'o de s-ro Compaoré — la Regiment'o de prezid'ant'a Sekur'ec'o (RPS) — minac'as de'nov'e ek'flam'ig'i la land'o'n.

En tiu eksplod'em'a klimat'o, la Civit'an'a Bala'il'o prov'as lud'i rol'o'n de gard'o'star'ant'o zorg'ant'a pri la bon'a funkci'ad'o de la trans'ir'o kaj la honest'ec'o de la ministr'o'j. En last'a januar'o, ekzempl'e, la kolektiv'o kampanj'as kaj ating'as la demisi'o'n de la ministr'o pri transport'o'j, s-ro Moumouni Dieguimdé, akuz'it'a de la semajn'gazet'o Le reporter atribu'i al si imag'it'a'j'n diplom'o'j'n, kaj kaŝ'i kondamn'o'n je kvar-monat'a mal'liber'ec'o en Uson'o pro fals'aĵ'o-far'o kaj -uz'o. “Ni vol'as etik'e sen'riproĉ'a'j'n gvid'ant'o'j'n, insist'as Smockey. Ni vol'as pur'ig'i ni'a'n reg'ist'ar'o'n, esperant'e, ke Burkino far'iĝ'os ekzempl'o por ali'a'j afrik'a'j land'o'j.”

SamsK Le Jah kaj Smockey jam ricev'is sub'ten-pet'o'j'n el Niĝero kaj Gabon'o, kie mov'ad'o'j pli mal'pli kopi'it'a'j sur La Bala'il'o dezir'as star'iĝ'i. “Tre grav'as ili'n sub'ten'i, sub'strek'as la rep'ist'o. Kiam ni star'ig'is la Bala'il'o'n, la hom'o'j tuj kompren'is kio'n oni vol'is far'i, ĉar ili kon'is la mov'ad'o'n “Y en a marre” en Sen'egal'o [vid'u apud'a'n artikol'o'n], kaj tio help'is ni'n.” La Civit'an'a Bala'il'o part'o'pren'as en kontinent'a platform'o, nom'at'a “Ni turn'u la paĝ'o'n”*, kiu lukt'as por altern'o de la reg'ist'ar'o'j kaj por demokrati'o en Afrik'o. “En Togoland'o, jun'ul'o'j eĉ kre'is Civit'an'a'n Bala'il'o'n sen inform'i ni'n, ĝoj'e dir'as Smockey. Ni ne pov'as kaŭci'i sen sci'i pri kio tem'as, evident'e, sed ni ver'e vol'as kuraĝ'ig'i la iniciat'o'j'n de hom'o'j, kiu'j ne ven'as el la politik'a'j rond'o'j kaj spontan'e ag'as.”

*  https://tournonslapage.wordpress.com
Plen'a buŝ'o ne parol'as

La Civit'an'a Bala'il'o de Burkino renkont'as la mal'facil'aĵ'o'j'n kutim'a'j'n ĉe mov'ad'o, kiu tro rapid'e kresk'is: ĝi hav'as fort'a'n fam'ec'o'n en Afrik'o, dum ĝi naci'skal'e rest'as facil'e vund'ebl'a; opini-diverĝ'o'j pri uz'end'a'j metod'o'j kaj sekv'end'a voj'o mal'rapid'ig'as ĝi'a'j'n progres'o'j'n. La respond'ec'ul'o de la region'a klub'o de Bob'o Dioulasso, la du'a plej grand'a urb'o de la land'o, s-ro Alexandre Diakité, est'is suspend'it'a ĉar li kandidat'iĝ'is por la Naci'a Konsili'o de la Trans'ir'o (NKT) sen la aprob'o de la mov'ad'o. La politik'a engaĝ'iĝ'o de la respond'ec'ul'o'j de la mov'ad'o est'as mal'ferm'a demand'o: ĉu oni akcept'u eventual'a'j'n propon'o'j'n pri reg'ist'ar'a'j posten'o'j? “Mi opini'as, ke tio est'us erar'o, dir'as s-ro Kam. Tio mal'kred'indig'us ni'n kaj konfuz'ig'us ni'a'n mesaĝ'o'n, kaj ni dev'us uz'i ni'a'n temp'o'n por prav'ig'i ni'n por konserv'i ni'a'n simpati'kapital'o'n. Ĉar ni ja ne est'is en la reg'ist'ar'o, ni pov'is kritik'i iu'j'n nom'um'o'j'n, kaj ĉar ni ja ne est'as pag'it'a'j de la ŝtat'o, ni pov'as kritik'i la eg'a'j'n salajr'o'j'n de la NKT. Kiel oni dir'as ĉe ni, “Plen'a buŝ'o ne parol'as”.”

La defi'o de la Civit'an'a'j Bala'ist'o'j est'as nun kun'labor'i al la organiz'ad'o de prezid'ant'a elekt'o demokrati'a kaj tra'vid'ebl'a. Tio komenc'iĝ'as per instig'i la milion'o'j'n da hom'o'j, kiu'j manifestaci'is en oktobr'o kaj novembr'o en'skrib'iĝ'i sur la balot'a'j list'o'j. La neces'a'j administraci'a'j klopod'o'j ne est'as facil'a'j por la pli'mult'o de la dek sep milion'o'j da loĝ'ant'o'j, inter kiu'j nur 28% sci'pov'as leg'i*. Post'e, La Civit'an'a Bala'il'o vol'as okup'iĝ'i pri la rol'o de la religi'a'j kaj tradici'a'j ĉef'o'j. En la kultur'o de la mosioj (sur la centr'a eben'aĵ'o), la reprezent'ant'o'j de la tradici'a'j ĉef'o'j oft'e hav'as decid'ig'a'n influ'o'n al la rezult'o de balot'o*. La eks'a prezid'ant'o tio'n bon'e kompren'is: instig'int'e kelk'a'j'n el ili sid'i en la naci'a Asemble'o, li pri'konsider'is en 2011 don'i al ili salajr'o'n kaj status'o'n por cert'ig'i ili'a'n definitiv'a'n sub'ten'o'n. La Civit'an'a Bala'il'o, mal'e, vol'as redukt'i ili'a'n politik'a'n influ'o'n, mal'permes'ant'e al ili, ekzempl'e, ricev'i donac'o'j'n el la publik'a'j respond'ec'ul'o'j. Fin'e, la asoci'o dev'as zorg'i, ke s-ro Compaoré, rifuĝ'int'a en Ebur'a Bord'o, ne instal'u unu el si'a'j parenc'o'j ĉe la pint'o de la land'o okaz'e de la prezid'ant'a balot'o de oktobr'o 2015. Burkina Faso ne hav'as la rimed'o'j'n konsist'ig'i reg'ist'ar'o'n for'ig'ant'e sistem'e ĉiu'j'n, kiu'j labor'is kun li, real'ism'e re'kon'as s-ro Kam,. Sed ni diferenc'ig'as inter tiu'j, kiu'j nur kun'labor'is, kaj tiu'j, kiu'j help'is li'n rest'ad'i ĉe la reg'posten'o tiom long'e.”

*  Statistik'o'j 2008-2012 de la Fondus'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j por Urĝ'a Help'o al Infan'o'j (angl'e: Unicef), last'a'j nombr'o'j dispon'ebl'a'j, www.unicef.org
*  49% de la Burkin'an'o'j est'as mosioj.

La civit'an'o'j-bala'ist'o'j tio'n sci'as, reĝim'o kiu daŭr'is du'dek sep jar'o'j'n ne pov'as est'i mal'konstru'at'a en kelk'a'j monat'o'j. Sed ili daŭr'e labor'as por turn'i la paĝ'o'n de la mal'nov'a reĝim'o kaj evit'i, ke la posten'o de prezid'ant'o fal'os en la man'o'j'n de milit'ist'o'j.

David COMMEILLAS


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La ĝeneral'a voĉ'don'ad'o, konker'o daŭr'e ne fin'it'a

Pere'em'a'j demokrati'o'j

Laŭ larĝ'e dis'vast'iĝ'int'a koncept'o, la star'ig'o de la princip'o de universal'a voĉ'don'ad'o est'as la komplet'iĝ'o de la demokrati'a procez'o: ĉia re'ir'o mal'antaŭ'e'n est'as, laŭ tio, mal'ebl'a. Tamen, sur tut'mond'a nivel'o, la konker'o de la voĉ'don'rajt'o progres'as tut'e ne lini'ec'e. Pro divers'a'j mal'progres'o'j ĝi bezon'is mobiliz'iĝ'o'n de la popol'o des pli vigl'a'n, ĉar ĝi pov'as ŝanĝ'i la kolektiv'a'n sort'o'n.

La Demokrati'o trov'iĝ'as en kriz'o. La distanc'o, kiu dis'ig'as la program'o'n de Salonik'o, sur kies baz'o la grek'a mal'dekstr'a koalici'a parti'o Sirizo gajn'is la grek'a'j'n parlament-elekt'o'j'n last'a'n januar'o'n, ĝis la seri'o da konced'o'j, kiu'n la Eŭrop'a Uni'o ek'de tiam trud'is al la reg'ist'ar'o de'ven'a de tiu'j elekt'o'j, est'as last'a'temp'a ilustr'aĵ'o de tio. “Est'as la logik'o de la 70 30, kler'e klar'ig'is la eŭrop'a komisar'o pri ekonomi'a'j afer'o'j, s-ro Pierre Moscovici. 70 el'cent'o'j de la dispon'o'j [vol'at'a'j de Bruselo] kiu'j ne est'as inter'trakt'ebl'a'j, 30 el'cent'o'j ŝanĝ'ebl'a'j.” En la hierarĥi'o de la politik'a'j valor'o'j de ni'a epok'o, la popol'a suveren'ec'o hav'as sufiĉ'e pal'a'n vizaĝ'o'n.

Kiel ĉiu'j politik'a'j reĝim'o'j, la demokrati'o'j est'as “mort'em'a'j”. Ili pov'as mal'aper'i, kaj por kompren'i tio'n, neces'as si'n demand'i, kiel ili nask'iĝ'is. La reprezent'a'j demokrati'o'j konsist'as el tut'aĵ'o de politik'a'j, jur'a'j, ekonomi'a'j kaj kultur'a'j instituci'o'j. La star'ig'o de la soci'a sekur'ec'o en Franc'uj'o est'as ne nur soci'a ating'o, sed ankaŭ ating'o demokrati'a, kiu ebl'ig'as al ĉiu praktik'i si'a'n civit'an'ec'o'n ŝirm'at'e kontraŭ la sort'o'ŝanĝ'o de la ekzist'ad'o. Unu princip'o ŝajn'as tamen est'i karakteriz'a por la nun'temp'a'j reprezent'a'j demokrati'o'j: la universal'a voĉ'don'rajt'o, do la rajt'o de ĉiu plen'kresk'ul'o elekt'i si'a'j'n reprezent'ant'o'j'n aŭ kun'decid'i dum referendum'o. Tiu rajt'o est'as akompan'at'a de seri'o da fundament'a'j liber'ec'o'j: de kred'o, de esprim'iĝ'o, de kun'iĝ'o, de organiz'iĝ'o ...

La universal'a voĉ'don'o ne aper'is de unu tag'o al ali'a. Fakt'e neniam la revoluci'o'j nom'at'a'j “burĝ'a'j” don'is tuj la voĉ'don'rajt'o'n al ĉiu'j civit'an'o'j. Dum la Franc'a Revoluci'o ekzempl'e la leĝ'don'a asemble'o est'is elekt'it'a en la jar'o 1791 per du'grad'a cens'a voĉ'don'ad'o. Dum la star'ig'o de la 1-a franc'a respublik'o, frukt'o de la popol'a ribel'o de la 10-a de aŭgust'o 1792, la voĉ'don'o est'is etend'it'a por la elekt'o'j al la Konvenci'o. Sed la vir'in'o'j kaj la sen'hav'ul'o'j est'is eksklud'it'a'j. Post'e, la konstituci'o de la jar'o I (1793) plan'is vir'a'n universal'a'n voĉ'don'rajt'o'n, sed tiu est'is neniam aplik'it'a kaj oni re'ven'is en la jar'o 1795 al la cens'a voĉ'don'rajt'o. La aper'o de la plen'e reprezent'a'j demokrati'o'j bezon'is sufiĉ'e da temp'o. Ĝi bezon'is la inter'ven'o'n de krom'a'j faktor'o'j, precip'e tiu'n de la popol'a'j batal'o'j, “de mal'supr'e”, favor'e al pli'larĝ'ig'o de la demokrati'a'j rajt'o'j. Kiel dir'as la politik'scienc'ist'o Adam Przeworski, “la politik'a'j rajt'o'j est'is konker'it'a'j de la popol'a'j klas'o'j”.* Ili est'is don'it'a'j de la elit'o'j nur kiam ili est'is dev'ig'it'a'j far'i tio'n. La el'ĉerp'iĝ'o de tiu'j batal'o'j, la mal'facil'o de la soci'a'j mov'ad'o'j postul'i nov'a'j'n rajt'o'j'n klar'ig'as, mal'e, la aktual'a'n mal'vigl'iĝ'o'n de la demokrati'o.

*  Adam Przeworski, Conquered or granted? A history of suffrage extensions”, British Journal of Political Scienc'e, vol. 39, n-ro 2, Kambriĝo, april'o 2009.

La tut'mond'a histori'o de la universal'a voĉ'don'rajt'o ebl'ig'as montr'i la faktor'o'j'n de la demokrati'ig'o. Liberi'o (1839) kaj Grek'uj'o (1844) est'is la unu'a'j land'o'j, kiu'j star'ig'is vir'a'n universal'a'n voĉ'don'rajt'o'n,* dum Nov-Zelando (1893), Aŭstrali'o (1901) Finnlando (1907) kaj Norveg'uj'o (1913) est'is la pionir'o'j de la integr'a universal'a voĉ'don'rajt'o. Ili est'is land'o'j relativ'e “periferi'a'j” laŭ la geopolitik'a kaj ekonomi'a nivel'o. En la jar'o 1900, dek sep ŝtat'o'j hav'is vir'a'n universal'a'n voĉ'don'rajt'o'n; nur unu hav'is la integr'a'n universal'a'n voĉ'don'rajt'o'n.

*  Liberi'o, fond'it'a de uson'a koloni'ig'a entrepren'o por la liber'ig'it'a'j sklav'o'j, ĝu'is je konstituci'o, kiu ek'de 1839 garanti'is la rajt'o'n de ĉiu'j vir'o'j elekt'i la leŭtenant'o'n guberni'estr'o. La land'o sen'de'pend'iĝ'is en 1847 kaj tiam adopt'is la cens'a'n voĉ'don'rajt'o'n.
Voĉ'don'rajt'o adapt'it'a al la okaz'o'j

Post La unu'a mond'milit'o okaz'is grand'a'j paŝ'o'j antaŭ'e'n. En mal'pli ol dek kvin jar'o'j la nombr'o da integr'a'j universal'a'j voĉ'don'rajt'a'j demokrati'o'j pas'is de kvar al dek. Post'e tiu nombr'o mal'kresk'is dum la 1930-aj jar'o'j kun la kresk'o de la faŝism'o'j. Ekzempl'e en German'uj'o, la Vajmar'a Respublik'o hav'is la universal'a'n voĉ'don'rajt'o'n por la du seks'o'j ek'de la jar'o 1919; ĝi est'is fakt'e nul'ig'it'a de Adolf'o Hitlero ek'de 1933. Pro tio la ver'a revoluci'o de la universal'a voĉ'don'rajt'o okaz'is nur post la du'a mond'milit'o. Por cit'i nur kelk'a'j'n ekzempl'o'j'n, Franc'uj'o star'ig'is ĝi'n en la jar'o 1944, Japan'uj'o en 1945, Ital'uj'o en 1946, Belg'uj'o en 1948, Uson'o en 1965 (kun la Voting Rights Act, kiu permes'is al la nigr'ul'o'j en la sud'a'j sub'ŝtat'o'j voĉ'don'i), ktp. Proklam'it'a'j fin'e de la 18-a jar'cent'o, la princip'o'j de la modern'a demokrati'o bezon'is pli ol cent kvin'dek jar'o'j por plen'e real'iĝ'i. Ĉar, en la spirit'o de mult'a'j ĝi'a'j “fond'o'patr'o'j”, real'a'j aŭ supoz'at'a'j, la voĉ'don'rajt'o est'is rezerv'it'a al blank'a'j kaj riĉ'a'j vir'o'j.

La etend'o de tiu rajt'o sekv'as tre mal'oft'e lini'a'n procez'o'n. Post la Revoluci'o, kiu spert'is kvar spec'o'j'n de voĉ'don'o, Franc'uj'o pas'is ankoraŭ de la cens'a voĉ'don'rajt'o (re'star'ig'it'a en 1815) al la vir'a universal'a voĉ'don'rajt'o (adopt'it'a la 5-an de mart'o 1848), antaŭ ol re'ven'i por mal'long'a temp'o al la cens'a voĉ'don'rajt'o (per leĝ'o de la 3-a de mart'o 1850), kiu nul'ig'is la voĉ'don'rajt'o'n de du milion'o'j kaj du'on'o da vir'a'j elekt'ant'o'j), post'e re'e al la vir'a universal'a voĉ'don'rajt'o (sub la Du'a Imperi'o kaj la 3-a Respublik'o). La integr'a universal'a voĉ'don'rajt'o est'is fin'e star'ig'it'a nur en 1944.* Tia'j ŝanĝ'o'j oft'as en la histori'o, kaj ne est'as kial'o por pens'i, ke ili est'as mal'antaŭ ni.

*  Vd Alain Garrigou, “Le suffrage universel, “inventionfrançaise”, Le Monde diplomatique, april'o 1998.

Tri precip'a'j kriteri'o'j por eksklud'i el la voĉ'don'ad'o est'is uz'at'a'j en la nun'temp'a histori'o: la klas'o, la seks'o kaj la “ras'o”. La soci'a kriteri'o est'as la plej oft'a. Ĝi inklud'as, kaj oft'e kombin'as, kondiĉ'o'j'n de privat'a propriet'o, de en'spez'o, de impost'o aŭ de la kapabl'o leg'i kaj skrib'i. Kvankam mal'pli em'a'j re'ven'i, la seks'a kaj ras'a kriteri'o'j montr'iĝ'is pli persist'a'j. Uson'o, kiu nul'ig'is si'a'j'n ras'ism'a'j'n voĉ'don-leĝ'o'j'n nur en 1965, kaj Svis'land'o, kiu ĉes'ig'is si'a'n seks'ism'a'n voĉ'don'rajt'o'n je federaci'a nivel'o en la jar'o 1971 (kelk'a'j kanton'o'j far'is tio'n jam en la 1950-aj jar'o'j), est'is dum long'a temp'o demokrati'o'j ne'fin'it'a'j. Ceter'e la uson'a voĉ'don'leĝ'o spert'as last'a'temp'a'j'n mal'progres'o'j'n, kun la re'ven'o de eksklud'a'j kriteri'o'j: dum la mez'mandat'a'j elekt'o'j de novembr'o 2014 plur'a'j respublik'an'a'j guberni'estr'o'j prov'is for'ten'i de la urn'o'j la “mal'bon'a'j'n elekt'ant'o'j'n” el la popol'a'j distrikt'o'j kun nigr'ul'a aŭ hispan'lingv'a pli'mult'o, kiu'j oft'e em'as voĉ'don'i por la demokrat'a parti'o.*

*  Vd Brentin Mock, Retour feutré de la discrimination électorale”, Le Monde diplomatique, oktobr'o 2014.

Ĉu trov'iĝ'as logik'o mal'antaŭ la etend'o'j de la voĉ'don'rajt'o? Kvankam la demokrati'ig'o ne redukt'ebl'as al unu sol'a kaŭz'o, ja ekzist'as “efekt'o'j de tim'ig'o”: ju pli la nombr'o da demokrati'o'j en la mond'o grand'as, des pli alt'iĝ'as la prem'o al la ne'demokrati'a'j ŝtat'o'j montr'i eĉ se nur ŝajn'a'n funkci'ad'o'n de demokrati'o. En la 20-a jar'cent'o, la plej fi'a'j diktator'o'j nom'is si'a'n reg'ad'o'n demokrati'o kaj organiz'is fasad'a'j'n elekt'o'j'n.

Tamen, unu faktor'o nepr'as por etend'i la voĉ'don'rajt'o'n: la ekzist'o de popol'a'j batal'o'j favor'e al ĝi. Statistik'e oni konstat'as, ke la tut'aĵ'o de strik'o'j, manifestaci'o'j, ribel'o'j kaj ali'a'j form'o'j de mobiliz'iĝ'o (pli aŭ mal'pli per'fort'a'j) sistem'e alt'iĝ'as en la jar'o'j antaŭ la etend'o de la voĉ'don'rajt'o.* La statistik'a inter'rilat'o inter etend'o'j de demokrati'a'j rajt'o'j kaj ali'a'j variabl'o'j ekonomi'a kresk'o, mal'analfabet'ig'o, urb'ig'o ... est'as klar'e pli mal'fort'a'j.

*  Adam Przteworski, “Conquered or granted? A history ...”, verk'o cit.

La klar'ig'o facil'as. Pro politik'a'j aŭ ekonomi'a'j kial'o'j, la domin'at'a'j grup'o'j labor'ist'a mov'ad'o, femin'ist'o'j, mal'pli'mult'o'j ... postul'as rajt'egal'ec'o'n, kaj special'e la voĉ'don'rajt'o'n. La elit'o'j rezist'as kiom ebl'e plej. La ide'o, ke etend'i la voĉ'don'rajt'o'n est'as minac'o por la privat'a propriet'o, est'as ĝeneral'a en la politik'a pens'ad'o (ne nur konservativ'a) de la 19-a kaj 20-a jar'cent'o'j, sam'e kiel la argument'o, laŭ kiu nur la posed'ant'o'j kapabl'as reg'i en la ĝeneral'a interes'o.* Ceter'e, tia'j argument'o'j regul'e re'aper'as en la histori'o de la demokrati'o'j, kiel en 1975, kiam la Tri'op'a Komision'o gvid'at'a de Michel Crozier, Samuel Huntington kaj Joji Watanuki publik'ig'is raport'o'n pri la supoz'at'a “kriz'o de reg'ebl'o” de la modern'a'j soci'o'j.* Sed, kiam la popol'a prem'o far'iĝ'as tro fort'a, la elit'o'j est'as dev'ig'at'a'j ced'i.

*  Kp Bernard Mani'n, Principes du gouvernement représentatif, Flammarion, Parizo, 2012 (1-a eld.: 1995).
*  Vd Olivier Boiral, Pouvoirs opaques de la Trilatérale”, Le Monde diplomatique, novembr'o 2003.

Tio tamen ne signif'as, ke la popol'a'j klas'o'j konker'is tiu'j'n demokrati'a'j'n rajt'o'j'n sol'a'j. Du krom'a'j faktor'o'j lud'is decid'a'n rol'o'n en la procez'o de demokrati'ig'o: la milit'o'j kaj la divid'o'j en'e de la elit'o'j.

Laŭ esprim'o de la soci'olog'o Göran Therborn, iu'j demokrati'o'j est'as “demokrati'o'j de mal'venk'o”, t.e. ili al'ven'is dum aŭ post milit'o.* En Aŭstr'uj'o, en German'uj'o, en Ital'uj'o aŭ en Japan'uj'o, ekzempl'e, la etend'o'j de la voĉ'don'rajt'o est'is pli aŭ mal'pli rekt'a'j sekv'o'j de milit'a'j mal'venk'o'j. Sam'e pri la Franc'uj'o fin'e de la 19-a jar'cent'o, kie la voĉ'don'rajt'o (re)far'iĝ'is vir'e universal'a post la fal'o de Napoleono la 3-a sekv'e al ties mal'venk'o en la franc'a-prus'a milit'o de 1870. Ne est'as hazard'o, ke la revoluci'o de la universal'a voĉ'don'rajt'o okaz'is post la du'a mond'milit'o.

*  Göran Therborn, The rul'e of capital and the rise of democracy”, New Left Review, n-ro I/103, Londono, maj'o-juni'o 1977.

Milit'a'j mal'venk'o'j mal'fond'as ekzist'ant'a'j'n politik'a'j'n koalici'o'j'n. Ili mal'fort'ig'as la hegemoni'o'n de la reg'ant'a blok'o kaj ebl'ig'as al ali'a'j fort'o'j aŭd'ig'i si'a'j'n postul'o'j'n. Etend'o'j de voĉ'don'rajt'o'j okaz'as ankaŭ kelk'foj'e en la kadr'o de milit-prepar'o. Ili serv'as tiam por kun'fand'i la loĝ'ant'ar'o'n. En si'a'j Memor'aĵ'o'j, Bismark'o skrib'as ekzempl'e, ke “la adopt'o de la universal'a voĉ'don'rajt'o [en 1866] est'is arm'il'o en la milit'o kontraŭ Aŭstr'uj'o kaj la ceter'a'j ekster'land'a'j potenc'land'o'j, arm'il'o por la naci'a unu'iĝ'o”.*

*  Saml.

Ankaŭ la dis'opini'o'j en'e de la domin'ant'a'j klas'o'j kontribu'is al etend'o de la voĉ'don'rajt'o. Por cert'ig'i si'a'n domin'ad'o'n, la aristokrat'o'j de la Mal'nov'a Reĝim'o apog'is si'n sur statut'a'j hierarĥi'o'j, kiu'j serv'is al ili ankaŭ kiel meĥanism'o por solv'i konflikt'o'j'n. La burĝ'ar'o, domin'ant'a klas'o de nov'a tip'o, mal'fond'as almenaŭ part'e tiu'j'n hierarĥi'o'j'n. Pro la soci'a kaj spac'a labor'divid'o form'iĝ'as en'e de ĝi “frakci'o'j” (industri'a'j, kamp'kultur'a'j, komerc'a'j, financ'a'j ktp), kies interes'o'j ne nepr'e sam'as. Tiu'j frakci'o'j konkurenc'as inter si por al'propr'ig'i la potenc'o'n kaj la profit'o'n, plej oft'e pac'e, kelk'foj'e milit'e. La pli'grav'iĝ'o de la mal'konsent'o'j en'e de la domin'ant'a'j klas'o'j en Uson'o ekzempl'e est'is unu el la kaŭz'o'j de la Secesi'a Milit'o (1861-1865).

Dinamik'o de alianc'o'j kaj de konflikt'o'j

Por Organiz'i si'a'n domin'ad'o'n kaj far'i tiel ke la inter'frakci'a konkurenc'o ne eksces'u, la burĝ'ar'o uz'as nov'a'n regul'ig'a'n meĥanism'o'n: la parlament'ism'o'n. Tiel aper'as “proto'demokrati'a'j” reĝim'o'j ĉe la sojl'o de la modern'a epok'o, ekzempl'e la islanda parlament'o ek'de la jar'o 930, la ital'a'j, german'a'j aŭ svis'a'j urb'o'ŝtat'o'j, post'e, mez'e de la 18-a jar'cent'o, la brit'a parlament'a monarĥi'o, la plej mal'nov'a kun tiu de Sved'uj'o. La radik'o'j de la parlament'ism'o trov'iĝ'as en la antikv'ec'o. Sed ĝi'a kombin'o kun la kapital'ism'o don'as al ĝi nov'a'j'n histori'a'j'n funkci'o'j'n.

Tiel, la ekzist'o de frakci'o'j en'e de la ekonomi'a'j elit'o'j okaz'ig'as dinamik'o'j'n de alianc'o'j kaj de konflikt'o'j. Tiam mal'ferm'iĝ'as politik'a spac'o, en kies kadr'o la domin'at'a'j grup'o'j valor'ig'as si'a'j'n postul'o'j'n, inter'ali'e tiu'n je voĉ'don'rajt'o. La sukces'o akir'it'a en tio ŝuld'iĝ'as kelk'foj'e al la alianc'o'j, kiu'j'n ili pov'is star'ig'i kun sektor'o'j de la elit'o'j. Krom al la prem'o de la femin'ism'a'j mov'ad'o'j, la etend'o de la voĉ'don'rajt'o al la vir'in'o'j ŝuld'iĝ'as en kelk'a'j kaz'o'j ankaŭ al la konvink'o de iu aŭ ali'a frakci'o de la gvid'ant'a'j klas'o'j, ke ili'a voĉ'o favor'us ili'n en la katolik'a'j land'o'j oni ekzempl'e pens'is, ke la vir'in'o'j sekv'us la indik'o'j'n de la klerik'o'j. La prem'o “de mal'supr'e” tiam kombin'iĝ'as kun la dis'opini'o'j ekzist'ant'a'j “supr'e”.

Kiu'j'n instru'o'j'n oni pov'as tir'i el la tumult'a tut'mond'a histori'o de la universal'a voĉ'don'rajt'o por la nun'temp'o? Se la demokrati'o ŝajn'as hodiaŭ en danĝer'o, tio okaz'as ĉar la precip'a kial'o de ĝi'a aper'o, la prem'ad'o far'e de la popol'o dum jar'cent'o kaj du'on'o signif'e mal'fort'iĝ'is en la last'a kvar'on'o de la 20-a jar'cent'o, ĉiu'kaz'e en la land'o'j jam de'long'e evolu'int'a'j (en la “sojl'o'land'o'j” la histori'o est'as mal'sam'a). La for'est'o de mal'sam'a'j pozici'o'j en'e de la domin'ant'a'j klas'o'j ŝajn'as est'i krom'a ferment'o por la ced'em'o de la demokrati'o. Dum la last'a'j jar'dek'o'j la nov'liberal'ism'o est'is tiom hegemoni'a, ke ĝi toler'is neni'a'n alternativ'a'n politik'a'n projekt'o'n eĉ de'ven'a'n el la intern'o de la elit'o'j.* La solid'ec'o de la reg'ant'a blok'o las'is pro tio neni'a'n ebl'ec'o'n por la popol'a'j mov'ad'o'j. Konstern'as konstat'i tiu'rilat'e, ke la ekonomi'a kriz'o, kiu eksplod'is en 2008, ne ŝancel'is la unu'ec'o'n de la domin'ant'a'j klas'o'j, kio'n atest'as la sol'ec'o de la grek'a reg'ist'ar'o front'e al la eŭrop'a rigor'o. La venk'o de Sirizo tamen serv'is por montr'i, ke breĉ'o'j ja ekzist'as. Ke plur'a'j el ili en la ven'ont'a'j jar'o'j mal'ferm'iĝ'os sam'temp'e kaj ke la demokrati'ig'o pov'os re'komenc'i si'a'n marŝ'o'n antaŭ'e'n.

*  Vd Gérard Duménil kaj Dominique Lévy, Alliance au sommet de l’échelle social'e”, Le Monde diplomatique, juli'o 2010.

Razmig KEUCHEYAN.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Leg'ant'o'j-ag'ant'o'j de Le Monde diplomatique

Amik'o'j unik'a'j

Ek'de si'a star'iĝ'o en 1996, la asoci'o Amik'o'j de Le Monde diplomatique (AMD) kontribu'as al la sen'de'pend'ec'o de la monat'ul'o, kies akci'ul'o ĝi est'as. Ĝi grup'ig'as plur'a'j'n mil'o'j'n da ag'em'a'j leg'ant'o'j kaj est'as ankaŭ aktiv'a ret'o de ne oficial'a dis'vast'iĝ'o de analiz'o'j kaj de valor'o'j de la gazet'o. Ĝi trov'iĝ'as en ag'em'a kolektiv'o.

Ĉi-Vesper'e de januar'o 2015, la salon'eg'o de la labor'per'a ofic'ej'o de Tuluz'o est'as plen'plen'a. Mult'a'j aŭskult'ant'o'j sid'as sur la plank'o, kun not'kajer'o aŭ “tabl'et'o” en la man'o. La debat'o “Proksim-Orient'o, de Sirio ĝis Palestino, kia perspektiv'o?” gvid'at'a de la ĵurnal'ist'o de Le Monde diplomatique Alain Gresh, mobiliz'is mult'a'j'n hom'o'j'n, special'e jun'ul'o'j'n. “Tiu'j tem'o'j grav'as, kaj oni diskut'as pri ili en la universitat'o. Est'as normal'e ke ni est'as ĉi tie”, atest'as s-ro Léo Keller, student'o je master pri “Ekonomi'a dis'volv'ad'o kaj inter'naci'a kun'labor'ad'o” en la fak'o politik'a'j scienc'o'j. Tiu abon'ant'o, kiu est'as ankaŭ jun'a membr'o de la asoci'o, konced'as ke li ne kon'is la Amik'o'j'n de Le Monde diplomatique (AMD): “Mi kred'is, ke tio est'as asoci'o de ĵurnal'ist'o'j de Le Monde diplomatique, do, rezerv'it'a al ĵurnal'ist'o'j.”

Kiu memor'as, efektiv'e, ke la AMD nask'iĝ'is el la vol'o cert'ig'i la sen'de'pend'ec'o'n de Le Monde diplomatique? En 1996, la gazet'o dev'is kolekt'i 10 milion'o'j'n da frank'o'j por far'iĝ'i aŭtonom'a entrepren'o kaj ne plu rest'i intern'a serv'o de Le Mond'e S.A. Tiu decid'a etap'o en la histori'o de la monat'ul'o kre'it'a en 1954 de Hubert Beuve-Méry kiel suplement'o de la gazet'o Le Mond'e ebl'ig'is al ĝi dis'volv'i kaj solid'ig'i la sen'de'pend'ec'o'n de si'a redakt'ej'o.*

*  Vd Claude Juli'e'n kaj Ignacio Ramonet, Aidez-no'us à réussir la filialisation du “Mond'e diplomatique””, Le Monde diplomatique, februar'o 1996.

Tiel kre'iĝ'is la asoci'o AMD. En kvar jar'o'j ĝi kun'ig'is la neces'a'n sum'o'n. Tio ebl'ig'is al ĝi akir'i 25 el'cent'o'j'n de la akci'o'j de la nov'a el'don'societ'o, Le Monde diplomatique SA dum la asoci'o Gunter Holzmann, kiu grup'ig'as ĉiu'j'n salajr'ul'o'j'n de la monat'ul'o kaj ne nur la redakt'ist'o'j'n , posed'as 24 el'cent'o'j'n da ĝi. Dispon'ant'e kun'e 49 el'cent'o'j'n de la akci'o'j do mult'e pli ol la mal'pli'mult'o'n de blok'ad'o de 33 el'cent'o'j , la du asoci'o'j pov'as kontraŭ'i ĉi'a'n iniciat'o'n kiu en'danĝer'ig'us la decid'o'j'n de la redakt'ej'o. “La asoci'o AMD, kun ali'a'j kaj kun Le Monde diplomatique, est'os instrument'o de civit'an'a part'o'pren'o, kiu al'pren'as la form'o'n de divers'a'j forum'o'j, ĉiu'j ne'respekt'em'a'j al la potenc'o'j unu'a'vic'e al la mon'a potenc'o kaj antaŭ ĉio zorg'em'a, por uz'i uson'a'n formul'o'n, por “kontent'ig'i la aflikt'at'o'j'n kaj aflikt'i la kontent'ul'o'j'n”, leg'ebl'as ĉe Claude Juli'e'n, kiu gvid'is la gazet'o'n de 1973 ĝis 1990.*

*  Vd Claude Juli'e'n, Agir [“Ag'i”], Le Monde diplomatique, februar'o 1996.

Ĉiu leg'ant'o pov'as akir'i, ĉu rekt'e ĉu per'e de lok'a'j korespond'ant'o'j (kvar'dek naŭ en la tut'a Franc'uj'o, inkluziv'e de la trans'mar'a'j departement'o'j kaj teritori'o'j). Ili'a ret'o est'as la nerv'o'sistem'o de la asoci'o: “La aktiv'ec'o kaj la vigl'ec'o de la lok'a'j grup'o'j baz'iĝ'as sur la dinamism'o de la korespond'ant'o'j, kiu'j est'as ĉiu'j liber'vol'a'j”, emfaz'as s-in'o Marianne Perchet, ĝeneral'a deleg'it'o de la asoci'o.

Per la kotiz'o'j kaj la donac'o'j de proksim'um'e kvar mil membr'o'j, la Amik'o'j dispon'is pri funkci-buĝet'o de 179.100 eŭr'o'j en 2014, kio ebl'ig'is financ'i la ag'ad'o'j'n lok'e decid'it'a'j'n: preleg'o'j'n, part'o'pren'o'n en kolokv'o'j kaj en lok'a'j konferenc'o'j, montr'ad'o de film'o'j kun sekv'a debat'o, “Diplo-kaf'um'ad'o'j'n”, el'send'aĵ'o'j'n ĉe lok'a'j radi'o'j, laŭ'tem'a'j vesper'o'j en kabared'o, publik'a leg'ad'o de artikol'o'j en teatr'o, inter'ven'o'j en divers'a'j lern'ej'o'j ...

En kelk'a'j urb'o'j, ekzempl'e en Lil'o* , Tuluz'o aŭ Karkasono* oni organiz'as plur'a'j'n event'o'j'n ĉiu'monat'e. En 2013 kaj 2014, la dokument'film'o de Gilles Balbastre kaj Yannick Kargoat “La nov'a'j gard'hund'o'j” kaj tiu'j de Pierre Carles, nom'e “Operaci'o Correa” est'is prezent'at'a'j en laŭ'tem'a'j vesper'o'j en tut'a Franc'uj'o. “Tiu'j film'o'j, kiu'j preciz'ig'is la kritik'o'n de la komunik'il'o'j, ebl'ig'is al ni aprez'i la sen'de'pend'ec'o'n kaj la rigor'o'n de Le Mond'e dipolomatique, kaj sam'temp'e hav'i la rid'o'n ĉe ni'a flank'o”, klar'ig'as, amuz'it'e, s-ro Dany Bru'et, de Aiks'o Provenc'a. Tiu korespond'ant'o est'as unu el la iniciat'int'o'j de la “Rencontres déconnomiques”, nask'it'a'j el enket'o, kiu'n la gazet'o dediĉ'is al la “dung-ekonomik'ist'o'j” en la numer'o de mart'o 2012. Dum tiu'j renkont'iĝ'o'j, organiz'it'a'j komenc'e de juli'o, oni sen'vual'ig'is la centr'a'j'n princip'o'j'n de la liberal'a ekonomi'o, la “merkat-ĵurnal'ism'o'n”, la spirit'o'n kaj la praktik'o'j'n de la inter'konsent'o de la interes'it'a'j “fak'ul'o'j”.

*  La urb'o de la ĉi-jar'a Universal'a Kongres'o de Esperant'o. -vl
*  Tiu urb'o est'is unu el la ekskurs'a'j cel'o'j de la UK de Montpelier'o kaj preskaŭ tuj post'e de la IKEK-Konferenc'o de Durbano en la jar'o 1998. -vl

En La Jar'o 2012, la AMD star'ig'is konkurs'o'n por student'o'j, kun la cel'o rekompenc'i ĉiu'jar'e enket'o'n aŭ raport'aĵ'o'n. La gajn'int'o ricev'as 1.000 eŭr'o'j'n kaj li'a tekst'o est'as publik'ig'ot'a en la monat'ul'o.* En 2014, “Renkont'iĝ'o'j de Le Monde diplomatique” est'is organiz'it'a'j en la urb'o Saint-Denis, en partner'ec'o kun la Institut'o pri eŭrop'a'j stud'o'j de la universitat'o Parizo-VIII, por fest'i la 60-jar'iĝ'o'n de la gazet'o. S-ro Antony Burlaud, student'o en Parizo, de kvin jar'o'j unu el la korespond'ant'o'j en la ĉef'urb'o, est'as asoci'it'a kun la gvid'ad'o de la event'o en 2015. Tiu tem'os pri la ekzist'o'grav'a'j defi'o'j, al kiu'j Eŭrop'o est'as al'front'it'a, special'e pri ĝi'a part'o'pren'o en la Grand'a Trans'atlantik'a Merkat'o (GTM), kon'at'a ankaŭ per ĝi'a angl'a akronim'o Taft'a.

*  En 2015 okaz'os la kvar'a konkurs'o: www.am'is.mond'e-diplomatique.fr/concours.

De proksim'um'e jar'o la Amik'o'j kritik'as tiu'n traktat-projekt'o'n. Tio est'as la okaz'o por la korespond'ant'o'j far'i partner'ec'o'j'n, kiel en la urb'o Besançon en mard'o, 10-a de februar'o, kie sep'cent hom'o'j, invit'it'a'j de la Amik'o'j kaj de la kolektiv'o Stop Taft'a ven'is por aŭskult'i la vic'a'n ĉef'redakt'ist'o'n de Le Monde diplomatique Renaud Lambert debat'i pri la GTM kun Claude Girod, de la Kamp'ar'a Konfederaci'o, Eric Petit, de la Lig'o de hom'rajt'o'j, kaj Judith Fouillard, de la Unu'ig'a Sindikat'a Federaci'o.

Kvankam kelk'a'j anim'ant'o'j de lok'a'j grup'o'j est'as membr'o'j de asoci'o'j, de sindikat'o'j aŭ de parti'o'j, tamen ne ĉiu'j est'as tia'j. En Lil'o la korespond'ant'o, s-ro Philippe Cécille, dezir'is simpl'e nur sub'ten'i la gazet'o'n, kiu'n li abon'is de proksim'um'e dek kvin jar'o'j. Li est'ig'is ne'formal'a'j'n partner'ec'o'j'n, special'e kun la teatr'o La Ros'e des vents, kiu program'as AMD-event'o'n kvar'foj'e jar'e. “Ni propon'as debat'o'j'n kun region'a'j asoci'o'j ĉirkaŭ lok'a'j problem'o'j, kaj ni invit'as por tio preleg'ant'o'j'n instal'it'a'j'n en la region'o, klar'ig'as tiu diskret'a vir'o. La proksim'ec'o de du universitat'o'j ebl'ig'as hav'i ret'o'n de aktiv'a'j interes'at'o'j.”

Unu el la regul'a'j zorg'o'j de la korespond'ant'o'j est'as la kontakt'o kun la pli jun'a'j publik'o'j kaj ili'a fidel'ig'o. “Kiam ili est'as student'o'j, ili engaĝ'iĝ'as kelk'foj'e dum jar'o, kaj post'e ili trans'loĝ'iĝ'as ...”, bedaŭr'as s-ro Cécille. En Tuluz'o, s-ro Keller konstat'as, ke mult'a'j student'o'j est'as “okaz'a'j leg'ant'o'j de la gazet'o; ili trov'as ĝi'n en la universitat'a bibliotek'o ekzempl'e, sed ne ĉiu'j far'as la demarŝ'o'n por inform'iĝ'i regul'e.” “Tio est'as publik'o, kiu'n oni ne vid'as, aŭ nur tre mal'oft'e”, bedaŭr'as s-in'o Hélène Cardona, respond'ec'ul'o pri la sen'de'pend'a libr'o'vend'ej'o Ombres blanches [“Blank'a'j ombr'o'j”], kultur'a bastion'o de la Roz'a urb'o [Tuluz'o] kaj regul'a partner'o de la AMD de preskaŭ dek jar'o'j. “Tuluz'o dispon'as pri ver'a aktiv'ul'a kaj asoci'a baz'o. Facil'as implik'iĝ'i en la lok'a'n viv'o'n”, rimark'ig'as s-ro Jérémy Brat, salajr'ul'o de la kin'ej'o Utopi'a de la urb'o. Per'e de s-ro Je'a'n-Pierre Crémoux, lok'a korespond'ant'o, kaj de li'a bordoz'a koleg'o, s-ro Je'a'n-Dominique Peyrebrune, la AMD far'is tut'land'a'n partner'ec'o'n kun la salon'eg'o'j de art'o kaj de prov'ad'o Utopi'a lig'e kun la tem'o'j pri'trakt'at'a'j en Manière de voir, du'monat'a kajer'o de Le Monde diplomatique.

La Program'ad'o de la renkont'iĝ'o'j sekv'as el'don'ej'a'n kalendar'o'n, kiu'n liver'as la ĵurnal'ist'in'o Anne-Cécile Robert, direktor'o pri rilat'o'j kaj pri la inter'naci'a'j el'don'o'j*, kiu cert'ig'as la lig'o'n inter la AMD kaj la redakt'ej'o. La korespond'ant'o'j ne hezit'as al'vok'i ŝi'n por ek'sci'i pli pri la redakt'ej'a'j projekt'o'j, sed ankaŭ por trans'don'i inform'o'j'n pri si'a region'o. La ret'ej'o de la AMD (www.am'is.mond'e-diplomatique.fr [en la franc'a. -vl], est'as ankaŭ tre uz'at'a.

*  Do, respond'ec'a ankaŭ pri ni'a Esperant'a el'don'o. -vl

Dum ekzist'as AMD-grup'o'j en Kebekio, en Svis'land'o, en Belg'uj'o, en Brit'uj'o, en la franc'parol'ant'a part'o de Afrik'o, en Japan'uj'o, neniam ekzist'is iu en Palestino nek en Israelo, malgraŭ la atent'a pri'trakt'ad'o de tiu region'o far'e de ni'a gazet'o. La fort'a inter'naci'iĝ'o de AMD est'os unu el la tem'o'j diskut'ot'a'j dum la ven'ont'a ĝeneral'a asemble'o de la asoci'o la 27-an de juni'o, kiu ankaŭ elekt'os nov'a'n kontrol'konsil'ist'ar'o'n.

Clea CHAKRAVERTY.

Ankaŭ la Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas) ...

Mi ŝat'us al'don'i, ke en la jar'o 2002 fond'iĝ'is ni'a “Diplo”, Le Monde diplomatique en Esperant'o, kiel unu el la “fili'o'j” de la pariza monat'ul'o, kiu ceter'e dispon'ig'is al ĝi la ret'ej'o'n http://eo.mondediplo.com. Tri jar'o'j'n post'e, dum kongres'o de la Kuba Esperant'o-Asoci'o, leg'ant'o'j kaj traduk'ist'o'j de Le Monde diplomatique en Esperant'o, kiu'j ŝat'is ne nur leg'i ni'a'n gazet'o'n, sed ankaŭ inter si diskut'i pri divers'a'j tem'o'j traktat'a'j en la gazet'o kaj pri ali'a'j tem'o'j, kaj krom'e ankaŭ ag'i mem, fond'is por tio apart'a'n spac'o'n: Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas). Mas est'as organiz'aĵ'o ankaŭ konsider'ebl'a kiel “Amik'o'j de Le Monde diplomatique”, kvankam iom pli rekt'e lig'it'a kun la Esperant'a el'don'o. Ceter'e ankaŭ la ret'ej'o de Mas http://mas-eo.org est'as dispon'ig'it'a de ni'a pariza “pa'nj'o”.

Tamen tut'e klar'as: La baz'o (la el'labor'ad'o de la artikol'o'j, la tut'a infra'struktur'o ktp) est'as ni'a pariza “pa'nj'o”, kiu merit'as kaj bezon'as ĉi'a'n sub'ten'o'n.

Dum la ven'ont'a Universal'a Kongres'o de Esperant'o (UK) en la franc'a urb'o Lil'o (or'ig.: Lille [el'parol'u: líl] oni esper'ebl'e okaz'ig'os renkont'iĝ'o'n de leg'ant'o'j de ni'a gazet'o ebl'e kun lok'a'j membr'o'j de la AMD.

Vilhelm'o LUTERMANO.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Sur insul'o enplena mal'ord'a trans'form'iĝ'o, esper'o rival'as kun anksi'o

Kiam Kubo debat'as

La anonc'o de oficial'a vizit'o de la franc'a prezid'ant'o en Kubo, la 11-an de maj'o 2015, montr'is nov'a'n etap'o'n de degel'o inter Havano kaj la okcident'a'j reg'ist'ar'o'j. Jam en april'o la kuba ŝtat'estr'o Raúl Catro kaj li'a uson'a koleg'o Barack Obama far'is histori'a'n man'prem'o'n dum la pint'kun'ven'o de Amerik'o. Akcel'iĝ'o de la histori'o, kiu vek'as serioz'a'j'n demand'o'j'n en Kubo ...

En la jar'o 2018, s-ro Raúl Castro, kiu est'os tiam 86-jar'a, ne komenc'os nov'a'n mandat'o'n de prezid'ant'o. En tri jar'o'j, la generaci'o de la Sierra Maestra est'os do for'las'int'a la potenc'o'n. Tri jar'o'j, tio est'as mal'mult'e por re'form'i la ekonomi'o'n de la land'o, adopt'i nov'a'n konstituci'o'n kaj majstr'i la normal'ig'o'n de la rilat'o'j kun Vaŝington'o, kio'n ilustr'is la renkont'iĝ'o de la kuba kaj uson'a prezid'ant'o'j ĉe la pint'kun'ven'o de Amerik'o en Panam'o, en april'o. Ĉu la reĝim'o post'viv'os la mal'aper'o'n de si'a histori'a gvid'ant'ar'o?

La Kuba Komun'ist'a Parti'o (PCC) jam nom'um'is post'e'ul'o'n: la unu'a'n vic'prezid'ant'o'n Miguel Díaz-Canel. Sed la defi'o'j rest'as. Por al'front'i ili'n, s-ro Castro apog'as si'n sur la Revoluci'a'j Arm'it'a'j Fort'o'j (Far), la naci'a arme'o, kies ministr'o li est'is dum du'on'a jar'cent'o, sur la PCC kaj sur la katolik'a eklezi'o, kiu trov'iĝ'as en la centr'o de la inter'trakt'ad'o'j kun Vaŝington'o.* Dum la ekonomi'a'j re'form'o'j profund'ig'is la mal'egal'ec'o'j'n,* la mal'cert'ec'o pri la est'ont'ec'o de la land'o est'as ĝeneral'a. La PCC prov'as respond'i al tio per lanĉ'o de popol'a'j konsult'o'j en la antaŭ'kongres'a'j period'o'j. S-ro Castro re'asert'is, ke tio de'nov'e okaz'os la sep'a'n foj'o'n, en april'o de 2016. Sed la debat'o'j jam komenc'iĝ'is inter la intelekt'ul'o'j, ĉu membr'o'j aŭ ne de la PCC, precip'e en Inter'ret'o, spit'e al la lim'ig'it'a al'ir'o.

*  Vd Cuba, le part'i et la foi [“Kubo, la parti'o kaj la kred'o”], Le Monde diplomatique, juni'o 2012.
*  La Gini-koeficient'o, kiu ebl'ig'as mezur'i la mal'egal'ec'o'j'n, est'is je 0,25 en 1986, je 0,38 en 2002 kaj je 0,40 en 2013. Mayra Espina, Espacio laical, n-ro2, Havano, 2014.

S-ro Raúl Castro streb'is “aktual'ig'i” la kub'an social'ism'o'n — eŭfemism'o por nom'i la ekonomi'a'n liberal'ig'o'n real'ig'at'a'n ek'de 2011. Kvankam ili mal'munt'is la soci'o'n, kiu'n li prov'is konstru'i, tiu'j re'form'o'j ne est'is kontest'it'a'j de s-ro Fidel Castro. “La kuba model'o ne funkci'as plu, eĉ ne por ni”, konced'is la prezid'int'o (The Atlant'ic, septembr'o 2010). La ekonomi'a situaci'o apenaŭ las'is ali'a'n elekt'o'n. La help'o de Karakaso ebl'ig'is al la insul'o ating'i mez'um'a'n kresk'o'kvot'o'n de 10 el'cent'o'j inter 2005 kaj 2007, sed la financ'a kriz'o kaj la mal'facil'o'j de la bolivara partner'o ŝanĝ'is la situaci'o'n: “En 2013, la komerc'o inter Kubo kaj Venezuelo mal'kresk'is je unu miliard'o da dolar'o'j; ĝi pov'as ankoraŭ plu mal'kresk'i en 2014”, avert'is en oktobr'o 2014 la kuba ekonomik'ist'o Omar Everleny Pérez Villanueva.* Laŭ iu'j taks'aĵ'o'j, tiu mal'kresk'o egal'as al 20 el'cent'o'j de la antaŭ'a volumen'o.

*  Akt'o'j de la kolokv'o Cuba: soberanía y futur'o”, Cuba posible, n-ro1, Havano, oktobr'o 2014.
Dorlot'at'a'j milit'ist'o'j

En mart'o 2014, la reg'ist'ar'o adopt'is nov'a'n leĝ'o'n pri ekster'land'a'j invest'o'j prezent'it'a'n de s-ro Raúl Castro kiel “grav'eg'a'n” . Escept'e de la san'o, la eduk'ad'o kaj la defend'o, ĉiu'j sektor'o'j est'as nun mal'ferm'it'a'j al ekster'land'a'j kapital'o'j, kun la cert'ig'o de sen'impost'ec'o dum ok jar'o'j kaj eĉ pli en cert'a'j kaz'o'j, nom'e en la “special'a'j zon'o'j de ekonomi'a dis'volv'ad'o”, kiel la haven'o de Marielo,*, konstru'at'a help'e de Brazilo. Tamen, la propon'at'a'j projekt'o'j dev'as ricev'i la aprob'o'n de la reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j: “Ne la kapital'o difin'as la invest'o'n”*, emfaz'as s-in'o Deborah Rivas, direktor'o pri ekster'land'a invest'o ĉe la ministr'ej'o pri ekster'a komerc'o. La ekonomik'ist'o Jes'us Arboleya Cervera rimark'ig'as: “La kubaj el'migr'int'o'j est'as jam rekt'a'j invest'ist'o'j en la et'komerc'o'j [per la mon'o, kiu'n ili send'as al si'a famili'o]; ili'a pli grand'skal'a part'o'pren'o jam ne est'as mal'permes'it'a de la leĝ'o, sed ja de la embarg'o.”* La dung'ad'o de labor'ist'o'j okaz'as sub la kontrol'o de ŝtat'a'j agent'ej'o'j.

*  Ĝi est'as destin'it'a far'iĝ'i la plej grand'a kest'eg'o-haven'o de Karibio, ĉar ĝi trov'iĝ'as en strategi'a voj'kruc'iĝ'o inter la panam'a kanal'o kaj la Atlantik'a ocean'o.
*  Granma, Havano, 17-an de april'o 2014.
*  Jesús Arboleya Cervera, Integracion y soberania”, Cuba posible, 20-a de januar'o 2015.

Tamen, por iu'j, la trans'form'iĝ'o de la insul'o progres'as tro mal'rapid'e: “Oni ne pov'as ‘aktual'ig'i’ i'o'n, kio neniam funkci'is, koler'as Pérez Villanueva. La kresk'o ne est'as. Ĉi-jar'e, se Di'o help'as ni'n, ni ating'os ebl'e 1 el'cent'o'n.”* Al tiu ekonomi'a zorg'o, la jun'a soci'scienc'ist'in'o Ailynn Torres respond'as per politik'a demand'o: “Kio'n oni vol'as far'i per la ekonomi'a model'o, kiu'n oni propon'as al ni? Kiu'j est'as la gajn'ant'o'j kaj la perd'ant'o'j de tiu model'o?”

*  Cuba posible, n-ro 1, verk'o cit.

Se kred'i la oficial'a'n retor'ik'o'n, la instal'o de doz'o da merkat'o en la ekonomi'o'n de la insul'o dev'us ebl'ig'i pli'bon'ig'i ĝi'a'j'n kapabl'o'j'n sen mal'fort'ig'i la soci'a'n just'ec'o'n. Nu, la mal'riĉ'ec'o tuŝ'as nun 20 el'cent'o'j'n de la urb'a loĝ'ant'ar'o (anstataŭ 6,6 el'cent'o'j'n en 1986). La for'ig'o de la porci'um'a kajer'et'o, la libr'et'a, est'is anonc'it'a kaj post'e prokrast'it'a, ĉar tio mal'util'us al la plej mal'riĉ'a'j. En soci'o, kie la egal'ec'o est'as ident'ec'a kvalit'o, la profit'ant'o'j kaj la viktim'o'j de la re'form'o'j aper'as pli kaj pli klar'e.

Inter la viktim'o'j, laŭ s-ro Raúl Castro mem, oni nombr'as “la salajr'ul'o'j'n de la ŝtat'o pag'at'a'j'n en pes'o'j kies salajr'o ne sufiĉ'as por viv'i”, la mal'jun'ul'o'j'n — do milion'o sep'cent civit'an'o'j'n — “kies pensi'o'j est'as mal'sufiĉ'a'j kompar'e kun la kost'o de la viv'o”*, sed ankaŭ la sol'patr'in'o'j'n, la nigr'ul'a'n loĝ'ant'ar'o'n — kiu ne ĝu'as, aŭ nur mal'mult'e, la financ'a'j'n help'o'j'n de la uson'a'j kub'an'o'j — kaj la loĝ'ant'o'j'n de la orient'a'j provinc'o'j.* Inter la gajn'ant'o'j trov'iĝ'as la dung'it'o'j de miks'it'a'j entrepren'o'j, la salajr'ul'o'j de la turism'o, la kamp'ul'o'j de la privat'a sektor'o, part'o de la mem'entrepren'ist'o'j (cuenta propistas), mal'long'e, tut'a loĝ'ant'ar'o kun al'ir'o al fort'a valut'o: la CUC, por Convertible Unit Currency*. Ek'de 2004, efektiv'e, tiu du'a mon'o al'don'iĝ'is al la kuba pes'o; unu CUC ekvivalent'as al 24 tradici'a'j pes'o'j [CUP, -vl]. La CUC cel'is anstataŭ'i la dolar'o'n, permes'it'a'n en la jar'o 1993. Du ekonomi'o'j funkci'as do unu apud la ali'a: tiu de la pes'o kaj tiu de la CUC, kiu'n mult'e uz'as la turist'o'j kaj tiu'j kub'an'o'j, kiu'j labor'as en ili'a kun'tekst'o.

*  Parol'ad'o dum la 20-a kongres'o de la Sindikat'o de la kubaj labor'ist'o'j (CTC), la 22-an de februar'o 2014.
*  Mayra Espina, Desigualdad social y ret'os par'a una nueva institucionalidad democrática en la Cuba actual”, Espacio Laical, n-ro 2, 2014.
*  Laŭ ali'a interpret'o, laŭ kiu la baz'a valut'o de Kubo est'as la CUP (“kuba pes'o” pes'o cubano, kies mal'long'ig'o sekv'as la inter'naci'a'n sistem'o'n de la Is'o-norm'o 4217 (la du unu'a'j liter'o'j sign'as la land'o'n, la tri'a la nom'o'n de la valut'o), la nom'o CUC sekv'as la sam'a'n sistem'o'n, nur anstataŭ pes'o[pes'o] convertible [konvert'ebl'a pes'o]. -vl

Por mastr'i la streĉ'it'ec'o'j'n, kiu'j'n tiu'j mal'egal'ec'o'j est'ig'as, s-ro Castro kalkul'as kun la lojal'ec'o de la Far por pac'ig'i ekonomi'a'n liberal'ig'o'n kaj konserv'ad'o'n de politik'a sistem'o kun unu sol'a parti'o. Efektiv'e, ek'de la grand'a kriz'o de la 1990-aj jar'o'j,* la arme'a hierarĥi'o mastr'um'as la esenc'a'j'n sektor'o'j'n de la ekonomi'o dank'e al la Grup'o de Administración Empresarial S.A. (GAESA), holding'o de la entrepren'o'j, kiu'j'n ĝi reg'as. En ties kadr'o oni eksperiment'is pri la “perfekt'ig'o de la entrepren'o'j”, prunt'it'a'j el la okcident'a'j manaĝer'a'j teĥnik'o'j por stimul'i la produkt'iv'o'n. La prestiĝ'o de la Far persist'as en la loĝ'ant'ar'o, sed la privilegi'o'j, kiu'j'n ĝi ĝu'as, vek'as kritik'o'j'n; ne mal'oft'e aŭd'ebl'as: “Tiu'j ne hav'as problem'o'n por loĝ'i” — alud'o al la modern'a ne'mov'ebl'aĵ-kompleks'o rezerv'it'a al la arme'an'o'j kaj al ili'a'j famili'o'j en Havano. La PCC ja perd'is influ'o'n, sed s-ro Castro jun'ig'is, vir'in'ig'is kaj ras'miks'is la gvid'ant'ar'o'n. Por la ekonomik'ist'o Pedro Monreal González, la PCC konserv'is si'a'n kred'ind'o'n, kaj “la ŝtat'o ĝu'as ankoraŭ popol'a'n sub'ten'o'n pro si'a kapabl'o liver'i publik'a'j'n bon'aĵ'o'j'n, kiu'j'n mult'a'j kub'an'o'j konsider'as esenc'a'j”.

*  Inter 1991 kaj 1994, la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) fal'is je 35 el'cent'o'j.

En februar'o 2015, la PCC anonc'is, ke nov'a elekt'o'leĝ'o ek'valid'os antaŭ la fin'o de la mandat'o de s-ro Raúl Castro. Tiu anonc'o sekv'as tiu'n de februar'o 2013 pri la star'ig'o de komision'o de konstituci-re'form'o. Kiel re'nov'ig'i la gvid'ant'ar'o'n per sur'tron'ig'o de kadr'ul'o'j, kiu'j ne hav'as la legitim'ec'o'n de la antaŭ'a'j, sen publik'a debat'o, kiu ebl'ig'us elekt'i inter kandidat'o'j kun mal'sam'a'j propon'o'j? La aktual'a manier'o de nom'um'ad'o, kiu bezon'as last'instanc'e la konsent'o'n de la PCC, ŝajn'as por la daŭr'o ne tre praktik'ebl'a.

Espacio Laïcal, la revu'o de la episkop'ej'o de Havano (kun ne'oficial'a status'o), est'is dum long'a temp'o la privilegi'a lok'o de politik'a'j debat'o'j. Dum jar'dek'o ĝi dediĉ'is kolokv'o'j'n kaj artikol'o'j'n al la re'form'o de la konstituci'o, al la spac'o de la PCC, al la re'fond'o de la organ'o'j de popol'a potenc'o (OPP). La respond'ec'ul'o'j de Espacio Laïcal, la laik'a'j katolik'o'j Roberto Veiga kaj Lenier González, insist'is pri la “kontrast'o inter la plur'ism'o de la soci'o kaj la mank'o de spac'o'j por ke tiu plur'ism'o pov'u esprim'iĝ'i”.* Sed en juni'o 2014 tiu'j du publik'ig'is si'a'n trud'it'a'n demisi'o'n sekv'e al “tre grav'a'j” kritik'o'j kontraŭ ili kaj kontraŭ la kardinal'o Jaime Or'teg'a y Alamino.* Vid'ebl'e, la episkop'ej'o dezir'is, ke la revu'o adopt'u pli “pastr'ec'a'n” si'n'ten'o'n, do mal'pli politik'a'n. Kvar monat'o'j'n post'e, la Krist'an'a Centr'o de Pens'ad'o kaj de Dialog'o — Kubo (CCRD-C)* akcept'is patron'i simil'a'n projekt'o'n kun la revu'o Cuba Posible, de kiu Veiga kaj González est'as la kun'ord'ig'ant'o'j. La unu'a numer'o resum'is kolokv'o'n dediĉ'it'a'n al la suveren'ec'o de la land'o kaj al la est'ont'ec'o de ĝi'a'j instituci'o'j.

*  Cuba y Est'ad'os Unidos: Los dilem'as del cambio”, Cuba posible, n-ro 2, februar'o 2015.
*  Saml.
*  La CCRD-C nom'as si'n “religi'a instituci'o de la civil'a soci'o”.

La artikol'o 5 de la nun'a konstituci'o est'as objekt'o de vigl'a'j kritik'o'j. La PCC est'as tie difin'it'a kiel Martí-a [laŭ José Martí, inspir'int'o de la kuba sen'de'pend'ec'o] kaj marks'ism'a-lenin'ism'a” kaj kiel “organiz'it'a avan'gard'o de la kuba naci'o, la super'a gvid'a fort'o de la soci'o kaj de la ŝtat'o”. Tiu difin'o est'as kontest'at'a de la eklezi'o, sed ankaŭ de la esplor'ist'o'j. “La ide'o de avan'gard'a parti'o est'as de'voj'ig'it'a, ek'de kiam ĝi est'as parti'o de potenc'o”, dir'as al ni la soci'scienc'ist'o Aurelio Alonso.* Tamen, la konstru'ad'o de “inklud'a ŝtat'o, kiu pov'u inklud'i la politik'a'n kaj ideologi'a'n plur'ism'o'n” est'as urĝ'a task'o. Ĉu plur'ism'o aŭ plur'parti'ism'o? Por Veiga, “la ebl'ec'o permes'i la ekzist'o'n de ali'a'j politik'a'j fort'o'j en'radik'iĝ'int'a'j en la fundament'o'j de la naci'o” est'as al'cel'end'a, kvankam li ne pens'as, ke tio est'as real'ism'a en mal'long'a temp'o.* Hodiaŭ, neni'u sci'as, ĉu la anonc'it'a elekt'o'leĝ'a re'form'o ebl'ig'os la elekt'o'n de deput'it'o'j proksim'a'j de la eklezi'o, aŭ eĉ de ali'a'j person'o'j sen'de'pend'a'j.*

*  Ret'poŝt'a inter'parol'ad'o, la 15-an de mart'o 2015.
*  Cuba posible n-ro 2, verk'o cit.
*  Ĉi tie, preciz'ig'o ŝajn'as neces'a. Ĉar ĝi trans'ir'as la spac'o'n de kutim'a pied'not'o, ĝi est'as met'it'a post tiu ĉi artikol'o, sub la titol'o “Kiu star'ig'as la kandidat'o'j'n en Kubo?”. -vl

La debat'o tem'as ankaŭ pri la manier'o'j de la prezid'ant-elekt'o; la nombr'o de li'a'j mandat'o'j est'as nun lim'ig'it'a al du'foj'e kvin jar'o'j. Por iu'j, la elekt'o dev'us far'iĝ'i per rekt'a universal'a voĉ'don'o, por don'i elekt'a'n legitim'ec'o'n al la nov'a mandat'ul'o. La politik'scienc'ist'o Juli'o César Guanche akcent'as re'fond'o'n de la “popol'a potenc'o” oficial'e en'korp'ig'it'a de la distrikt'a'j, provinc'a'j kaj naci'a'j asemble'o'j.* Neces'as konstru'i “demokrati'a'n kaj social'ism'a'n civit'an'ec'o'n”, dir'as si'a'vic'e la soci'scienc'ist'o Ovidi'o d’Angel'o. Sed la “amas'organiz'aĵ'o'j” est'as tro “sub'ord'ig'it'a'j al la PCC por far'iĝ'i ĝi'a esprim'iĝ'o. Des pli ke “la oficial'a retor'ik'o sub'fos'as la baz'o'n sur kiu ĝi'a propr'a histori'a legitim'ec'o baz'iĝ'as”, rimark'ig'as Guanche, kiu preciz'ig'as: “La dub'ig'o de la “egal'ism'o” mal'ferm'as la voj'o'n al dub'ig'o de la plej potenc'a ideal'o de la social'ism'o: la egal'ec'o.” Kritik'o apenaŭ vual'it'a de la parol'ad'o de s-ro Castro, kiu denunc'as, dum la kongres'o de la Central'o de la Kubaj Labor'ist'o'j (CTC), “La paternalism'o'n, la egal'ism'o'n, la eksces'a'j'n sen'pag'ec'o'j'n kaj la ne'merit'it'a'j'n subvenci'o'j'n, la mal'nov'a'n pens'manier'o'n forĝ'it'a'n dum la pas'o de la jar'o'j”.

*  Cuba posible, n-ro 1, vk. cit. Sam'e pri la sekv'a'j cit'aĵ'o'j.
Konkurs'o pri mal'rapid'ec'o

Tiu “mal'nov'a pens'manier'o” damaĝ'as la Komun'ist'a'n Parti'o'n, kie daŭr'e reg'as la kutim'o de unu'anim'ec'o kaj la em'o al cenzur'o. Tiu'j praktik'o'j vek'as kontest'ad'o'n. Por la unu'a foj'o oni vid'is la man'o'n de deput'in'o lev'iĝ'i en la Naci'a Asemble'o por voĉ'don'i kontraŭ la nov'a labor'leĝ'o: tiu'n de s-in'o Mariela Castro, fil'in'o de Raúl, kiel sign'o de protest'o kontraŭ la rifuz'o inklud'i en la tekst'o'n la mal'permes'o'n de seks'a'j diskriminaci'o'j. Sam'e, la el'program'ig'o de la film'o de la franc'a reĝisor'o Laurent Cantet, “Re'ven'o al Itak'o” (original'e: Retour à Ithaque (2014), kiu ilustr'as la kub'an dis'rev'iĝ'o'n, vek'is protest'o'j'n de kelk'a'j li'a'j kubaj koleg'o'j.

En tiu kun'tekst'o, la re'star'ig'o de diplomati'a'j rilat'o'j kun Uson'o ŝajn'as sam'temp'e neces'a kaj danĝer'a. La kuba reg'ist'ar'o sci'as, ke la cel'o de Vaŝington'o rest'as renvers'i la reĝim'o'n. En la moment'o, ĝi gajn'is la unu'a'n lud'part'o'n per tio, ke ĝi neni'o'n konced'is; sed est'as la hor'o de optimism'o pli moder'a. “La danĝer'o est'as, ke ili pren'os ĉio'n, kiel ili far'as ĉie. Kio rest'os por la kub'an'o'j?” demand'as si'n pensi'ul'o. “Ili ĵus aĉet'is unu el ni'a'j bat'pilk-lud'ist'o'j per 63 milion'o'j da dolar'o'j”, al'don'as ali'a. “Mult'a'j jam ne sci'as ver'e, kio est'os ili'a est'ont'ec'o”, konstat'as la soci'scienc'ist'o Rafael Acosta. Kio okaz'os post la ĉes'ig'o de la embarg'o? Kiel kontrol'i la al'flu'o'n de dolar'o'j kaj de turist'o'j? Inter la tem'o'j de dis'opini'o trov'iĝ'as la mil'o'j da propriet'aĵ'o'j ŝtat'ig'it'a'j dum la revoluci'o. La reg'ist'ar'o ne vol'as sen'damaĝ'ig'i la propriet'ul'o'j'n, kiu'j for'las'is la land'o'n. Ĝi met'os en la pes'il'o'n la kost'o'n (taks'at'a'n je 100 miliard'o'j da dolar'o'j) de du'on'jar'cent'a embarg'o kaj la re'don'o'n de la baz'o de Gŭantanamo.

La komplet'a ĉes'ig'o de la embarg'o bezon'as la konsent'o'n de la uson'a Kongres'o, en kiu respublik'an'o'j kaj demokrat'o'j hav'as mal'sam'a'j'n pozici'o'j'n. La 14-an de april'o, s-ro Obama fin'e re'tir'is Kubon el la list'o de ŝtat'o'j kiu'j “sub'ten'as la teror'ist'o'j'n”, sed la Kongres'o dispon'is pri kvar'dek kvin tag'o'j por kontraŭ'star'i ĝi'n. Post'e dev'us sekv'i la re'star'ig'o de la diplomati'a'j rilat'o'j kaj la nom'um'ad'o de la du ambasador'o'j. La procez'o de normal'ig'o cert'e daŭr'os long'a'n temp'o'n. Havano uz'os la mal'rapid'o'n de tiu evolu'o por evit'i mal'stabil'iĝ'o'n de la land'o kaj por kultur'i si'a'j'n rilat'o'j'n kun Latin'amerik'o, Ĉin'uj'o kaj la Eŭrop'a Uni'o*

*  Pri'lingv'a rimark'o: Mult'a'j lern'is la simpl'a'n regul'o'n, ke antaŭ propr'a'j nom'o'j oni ne met'as artikol'o'n. Sed ili ne lern'is la komplet'a'n regul'o'n, nom'e ke oni ne met'u artikol'o'n antaŭ tia'j propr'a'j nom'o'j, kiu'j ne konsist'as el vort'o'j de la ĝeneral'a lingv'o (Vd tiu'rilat'e la gramatik'o'n de Wennergren), kiel ekz-e Aleksandro, Havano, Ĉin'uj'o, Putin ktp. Ĉar en Esperant'o ne ekzist'as ne'difin'a artikol'o, la for'est'o de artikol'o interpret'iĝ'as aŭtomat'e kiel ne'difin'a artikol'o. Do, “Eŭrop'a Uni'o” est'us, el strikt'a vid'punkt'o, “unu el la eŭrop'a'j uni'o'j”. Tie, sam'e kiel pri Universal'a Esperant'o-Asoci'o, Flandr'a Esperant'o-Lig'o, normal'e ne pov'as okaz'i konfuz'o - malgraŭ la mank'ant'a artikol'o kaj do la implic'it'a ne'difin'a artikol'o - kondiĉ'e ke ĉiu'j leg'ant'o'j sci'as, ke ekzist'as el tiu'j nur unu sol'a ent'o, kiu est'as cel'at'a. El strikt'a gramatik'a vid'punkt'o neces'as met'i la artikol'o'n. -vl

Kiel ajn, sen la ĉe'est'o de histori'a gvid'ant'o, kiu en'karn'ig'as la batal'o'n kontraŭ la “imperi'o”, en la est'ont'ec'o pov'as est'i pli mal'facil'a unu'ig'i kaj mobiliz'i la kub'an loĝ'ant'ar'o'n.

Janette HABEL.

Kiu star'ig'as la kandidat'o'j'n en Kubo?

Kiam oni kritik'as la fakt'o'n, ke en Kubo ekzist'as nur unu sol'a politik'a parti'o, tiam oni ĝeneral'e sub'kompren'ig'as, ke tiu parti'o star'ig'as la kandidat'o'j'n por politik'a'j elekt'o'j, kiel far'as la politik'a'j parti'o'j en praktik'e ĉiu'j ali'a'j land'o'j. Efektiv'e tio est'as la privilegi'o de politik'a'j parti'o'j. En tiu'j land'o'j la politik'a'j parti'o'j en apart'a kun'ven'o de la parti'o elekt'as la kandidat'o(j)n de la parti'o (plej oft'e eĉ ne el inter si) por la koncern'a'j elekt'o'j. Tiu'n kandidat'ig'o'n oni nom'as ekz-e en la german'a “Urwahl” (“pra'elekt'o”). Tiel, ĉe la post'a'j elekt'o'j la popol'o elekt'as inter la jam tiel star'ig'it'a'j divers'parti'a'j kandidat'o'j.

Sed: en Kubo, la kandidat'o'j por la baz'a'j elekt'o'j (do, por la distrikt'a'j konsil'ant'ar'o'j, ekz-e urb'o-konsil'ant'ar'o'j) est'as star'ig'at'a'j de neni'u organiz'aĵ'o nek parti'o, sed nur de la kvartal'a kun'ven'o de la loĝ'ant'o'j. La lok'a'j loĝ'ant'o'j elekt'as mem si'a'j'n kandidat'o'j'n nepr'e el inter si mem, kaj neni'u organiz'aĵ'o aŭ parti'o rajt'as en tiu'j kun'ven'o'j eĉ nur opini'i pri la star'ig'ot'a'j kandidat'o'j. Leĝ'a preskrib'o est'as, ke nepr'e est'u du person'o'j propon'it'a'j, el kiu'j unu est'u elekt'ot'a kiel kandidat'o por la elekt'o'j, kiu'j okaz'as ĝeneral'e du semajn'o'j'n post'e. Tiam la popol'o elekt'as inter la kandidat'o'j ne de divers'a'j parti'o'j nek de unu parti'o, sed inter la kandidat'o'j star'ig'it'a'j de la divers'a'j kvartal'o'j.

La en la balot'o'j semajn'o'j'n post'e el tiu'j kandidat'o'j elekt'it'a'j person'o'j konsist'ig'as la urb'a'n konsil'ant'ar'o'n, kiu elekt'as la urb'estr'o'n, kaj tiu elekt'it'a urb'estr'o propon'as al la konsil'ant'ar'o si'a'n urb'estr'ar'o'n, sub'met'it'a'n al aprob'o de la konsil'ant'ar'o. Tiu konsil'ant'ar'o elekt'as (star'ig'as) ankaŭ la kandidat'o'j'n por la provinc'a konsil'ant'ar'o kaj por la naci'a asemble'o.

Do, teori'e, laŭ la ekzist'ant'a konstituci'o, en la naci'a asemble'o elekt'ebl'as sen'de'pend'a'j kandidat'o'j. Ke tio okaz'as aŭ ne, est'as demand'o de politik'a kultur'o kaj matur'ec'o kaj de la vol'o de la lok'a'j elekt'it'o'j, ĉiu'j kompren'ebl'e sub la ĉia'spec'a influ'o de la reg'ant'a'j princip'o'j. Sam'e teori'e en Uson'o ebl'as elekt'i komun'ist'a'n deput'it'o'n en la Kongres'o'n. Ke tio okaz'as aŭ ne, est'as sam'e demand'o de ... (vid'u supr'e) kaj precip'e de ankoraŭ ali'a'j afer'o'j.

Diskut'i pri la dezir'ind'o aŭ mal'dezir'ind'o de unu sol'a politik'a parti'o en Kubo ebl'as honest'e nur, se oni ĉe tiu diskut'o sci'as kaj konsci'as, ke la Komun'ist'a Parti'o de Kubo ne star'ig'as la kandidat'o'j'n por la baz'a'j elekt'o'j, sed ke tio'n far'as la loĝ'ant'o'j el inter si mem. Mi mem ĉe'est'is jam plur'foj'e ĉe tiu'j kandidat'ig'a'j elekt'o'j la “pra'elekt'o'j” de mi'a kvartal'o (du'foj'e en provinc'a urb'et'o kaj unu'foj'e en Havano, kie mi loĝ'as nun) kaj pov'as atest'i, ke almenaŭ tio funkci'as.

Vilhelm'o LUTERMANO.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Dosier'o: German'uj'o, potenc'ul'o sen dezir'o

Hazard'a hegemoni'o

“Franc'uj'o ĝoj'us se iu dev'ig'us la Parlament'o'n [adopt'i re'form'o'j'n], sed tio mal'facil'as, est'as demokrati'o”. El'dir'it'a'j la 16-an de april'o 2015 de la german'a ministr'o pri financ'o'j, s-ro Wolfgang Schäuble, tiu'j vort'o'j ne nur ilustr'as la mal'estim'o'n de la eŭrop'a'j gvid'ant'o'j por la popol'a suveren'ec'o. Ili precip'e sub'strek'as la nov'a'n fort'o-pozici'o'n akir'it'a'n en Eŭrop'o de German'uj'o, kiu trud'as al si'a'j najbar'o'j ekonomi'a'n kultur'o'n fokus'it'a'n al la buĝet- ekvilibr'o. Sed tiu konservativ'a kult'o dediĉ'it'a al la nul'o - nul deficit'o, nul ŝuld'o, nul toler'em'o rilat'e al Ateno — kaŝ'as profund'a'j'n fend'o'j'n intern'e de la land'o: pri la unu'sol'a valut'o kaj en'migr'ad'o (vd. Artikol'o'n...), pri milit'a industri'o (vd...) kaj pri la rilat'o de la vir'in'o'j al labor'o (vd ...). Ankaŭ ali'a'j diferenc'o'j dis'divid'as la eŭr'o'zon'o'n. Por kiom da temp'o?

Post La Milit'o, la Federaci'a Respublik'o German'uj'o neniam dis'volv'is projekt'o'n reg'i Eŭrop'o'n. Ĉiu'j ĝi'a'j politik'a'j gvid'ant'o'j, el ĉiu'j politik'a'j tendenc'o'j, opini'is, ke ili'a land'o hav'as baz'a'n problem'o'n rilat'e si'a'j'n najbar'o'j'n: ĝi est'as tro vast'a por inspir'i am'o'n kaj tro mal'vast'a por inspir'i tim'o'n. Ĝi do dev'as kun'fand'iĝ'i en pli vast'a eŭrop'a ent'o, kiu'n ĝi kun'reg'u kun ali'a'j land'o'j kiel Franc'uj'o, Dum kiam German'uj'o dispon'is pri cert'a al'ir'o al la ekster'land'a'j merkat'o'j, kiam ĝi pov'is proviz'i si'n pri krud'material'o'j kaj eksport'i si'a'j'n produkt'o'j'n, ĝi ne zorg'is akir'i lok'o'n sur la inter'naci'a scen'ej'o. La integr'ec'o de la eŭrop'a “kokon'o” est'is tiom grav'a por la kancelier'o Helmut Kohl (1982-1998), ke li tuj, kiam okaz'is mal'akord'o inter partner'o'j, zorg'is proviz'i la materi'a'j'n rimed'o'j'n (tio est'as: pag'i la faktur'o'n) por sav'i la eŭrop'a'n unu'ec'o'n, aŭ almenaŭ ties ŝajn'o'n.

La reg'ist'ar'o de s-in'o Angel'a Merkel al'front'as hodiaŭ tut'e ali'a'n situaci'o'n. Sep jar'o'j'n post la komenc'o de financ'a kriz'o, kies fin'o est'a ankoraŭ ne'vid'ebl'a, ĉiu'j land'o'j de Eŭrop'o kaj eĉ ekster Eŭrop'o turn'iĝ'as al German'uj'o por pet'i ĝi'n trov'i solv'o'n kaj, oft'e, solv'o'n laŭ la manier'o de Kohl. Sed la nun'a'j problem'o'j est'as mult'e tro grav'a'j por est'i solvat'a'j per donac'o'j de German'uj'o. La diferenc'o inter s-in'o Merkel kaj ŝi'a antaŭ'ul'o ne kuŝ'as en tio, ke la unu'a aspir'as far'iĝ'i la Führerin (imperi'estr'o) de Eŭrop'o, sed en tio, ke la period'o dev'ig'as ŝi'n, vol'e ne'vol'e, el'ir'i el la kulis'o'j por ven'i sur la eŭrop'a'n scen'ej'o'n.

La mal'facil'aĵ'o'j est'as mult'eg'a'j. Sur la eŭrop'a front'o, integr'ad'o turn'is al politik'a kaj ekonomi'a katastrof'o. Kaj German'uj'o, far'iĝ'int'e sufiĉ'e grav'a ag'ant'o por est'i akuz'at'a pro ĉiu'j mal'bon'aĵ'o'j, rest'as tamen tro mal'grand'a por don'i solv'o'j'n.

En Eŭrop'o, la jar'o'j, kiu'j sekv'is la mon'kriz'o'n, detru'is la simpati'o'n, kiu'n la post'milit'a'j german'a'j reg'ist'ar'o'j est'is pli mal'pli facil'e akir'int'a'j de si'a'j najbar'o'j. En la mediterane'a'j land'o'j kaj, je mal'pli alt'a grad'o, en Franc'uj'o, German'uj'o est'as pli mal'am'at'a ol iam ajn de'post 1945. Abund'as karikatur'o'j montr'ant'a'j ties gvid'ant'o'j'n vest'it'a'j'n per Wehrmacht-uniform'o'j kaj hok'o'kruc'o'j. Por dekstr'a'j sam'e kiel mal'dekstr'a'j kandidat'o'j, plej cert'a manier'o gajn'i elekt'o'n est'as kampanj'i kontraŭ German'uj'o kaj ties kancelier'in'o.

En sud'a Eŭrop'o, la adopt'o de la “kvant'a fleks'ebl'ig'o” (angl'e: quantitative easing)* far'e de la Eŭrop'a Centr'a Bank'o est'is laŭd'at'a kvazaŭ venk'o kontraŭ Berlino. En Ital'uj'o, s-ro Mario Draghi, kvankam eks'a kadr'ul'o de la bank'o Goldman Sachs kaj fervor'a defend'ant'o de nov'liberal'ism'o, est'as laŭd'at'a kiel naci'a hero'o ĉar li laŭ'dir'e plur'foj'e ruz'e kaj malic'e tromp'is “la german'o'j'n”. Naci'ism'o re'aper'as en la tut'a Eŭrop'o, inkluziv'e en German'uj'o, antaŭ'e la mal'plej naci'ism'a land'o el ĉiu'j. La ekster'land'a politik'o de la sud-eŭrop'a'j land'o'j resum'iĝ'as nun je prov'o el'ŝir'i ced'aĵ'o'j'n el German'uj'o, je la nom'o de la naci'a interes'o, de la “eŭrop'a solidar'ec'o”, ebl'e eĉ de la tut'a hom'ar'o. Neni'u sci'as kiom da temp'o neces'os por ferm'i la vund'o'j'n kaŭz'it'a'j'n de la Eŭrop-Uni'o en la rilat'o'j inter German'uj'o kaj land'o'j kiel Ital'uj'o aŭ Grek'land'o.

*  Aĉet-program'o de publik'a'j kaj privat'a'j obligaci'o'j far'e de la ECB, je nivel'o de 60 miliard'o'j da eŭr'o'j monat'e, decid'it'a en januar'o 2015 por kontraŭ'star'i la risk'o'j'n de deflaci'o. Ali'dir'it'e, la ECB funkci'ig'as la mon'bilet-tabul'o'n.

Jen ironi'o de la Histori'o, kiu'n la kancelier'in'o ne pov'as ignor'i: la Ekonomi'a kaj Mon'a Uni'o, kiu dev'is definitiv'e firm'ig'i la eŭrop'a'n unu'ec'o'n, nun risk'as ĝi'n detru'i. La german'a'j politik'a'j respond'ec'ul'o'j komenc'as kompren'i, ke la konflikt'o baz'e ne est'as la “sav'ad'o” de la grek'a ŝtat'o aŭ la franc'a'j (aŭ german'a'j) bank'o'j, kaj ke lert'a kirurgi'a operaci'o, en form'o de nov'a “help'o'plan'o”, ne re'kre'os unu'ec'o'n. Mal'e: la konflikt'o kuŝ'as en la struktur'o mem de la eŭr'o'zon'o, kiu kun'ig'as mal'sam'a'j'n soci'o'j'n, kun alt'grad'e mal'simil'a'j instituci'o'j, praktik'o'j kaj kultur'o'j, spegul'at'a'j de la divers'a'j soci'a'j kontrakt'o'j, kiu'j regul'ig'as la rilat'o'j'n inter la modern'a kapital'ism'o kaj la soci'o. Al tiu'j diverĝ'a'j politik'a'j ekonomi'o'j respond'as apart'a'j mon'a'j reĝim'o'j*.

*  Vd Charles B. Blankart, “Oil and vinegar: A positive fiscal theory of the euro crisis”, Kyklos, vol. 66, n-ro 4, Zurik'o, 2013; Peter Hall, “The economics and politics of the euro crisis”, German Politics, vol. 21, n-ro 4, Chemnitz, 2012.

Por simpl'e klar'ig'i, la land'o'j de Mediterane'o dis'volv'is model'o'n de kapital'ism'o en kiu la ekonomi'a kresk'o baz'iĝ'as ĉef'e sur la intern'a postul'o. Kaz'e de neces'o, oni ĝi'n stimul'as dank'e al inflaci'o nutr'at'a de la publik'a'j deficit'o'j kaj kuraĝ'ig'it'a de potenc'a'j sindikat'o'j, garanti'ant'o'j de la dung'o-stabil'ec'o, precip'e en la publik'a sektor'o. Inflaci'o ebl'ig'as al la ŝtat'o'j de'prunt'i pli facil'e, sam'temp'e mal'valor'ig'ant'e ili'a'n ŝuld'o'n. Tiu'j land'o'j krom'e posed'as publik'a'n aŭ du'on'publik'a'n fort'e regul'ig'it'a'n bank'o-sistem'o'n. Ĉiu'j tiu'j element'o'j kombin'it'a'j teori'e cert'ig'as relativ'a'n harmoni'o'n inter la interes'o'j de la labor'ist'o'j kaj tiu'j de la dung'ist'o'j, apart'e en la et'a'j entrepren'o'j, kiu'j vend'as si'a'j'n produkt'o'j'n sur la intern'a merkat'o. Sed la soci'a pac'o hav'as kiel kompens'o'n deficit'o'n de konkurenc'kapabl'o sur la inter'naci'a kamp'o, kaj tiu'n deficit'o'n oni dev'as de temp'o al temp'o kompens'i per devalut'o de la naci'a valut'o, mal'avantaĝ'e al la ekster'land'a'j eksport'ant'o'j. Kompren'ebl'e, tiu'n politik'o'n kondiĉ'as mon'a suveren'ec'o.

La Ekonomi'o'j de nord'a Eŭrop'o, kaj unu'a'rang'e tiu de German'uj'o, funkci'as ali'e. Ĉar ili ŝuld'as si'a'n kresk'o'n al la ekster'land'a'j merkat'o'j, ili mal'ŝat'as inflaci'o'n. Tiel est'as ankaŭ ĉe la labor'ist'o'j kaj la sindikat'o'j, precip'e nun, kiam ĉiu kost'o'alt'iĝ'o risk'as konduk'i al de'lok'ad'o'j. Tia ekonomi'o ne zorg'as pri la ebl'ec'o devalut'i. Dum la mediterane'a'j land'o'j — inkluziv'e, je mal'pli'alt'a grad'o, Franc'uj'o'n — profit'is pas'int'ec'e el si'a valut'a fleks'ebl'ec'o, land'o'j kiel German'uj'o bon'fart'is kun si'a rigor'a mon'a politik'o. Tial ili montr'iĝ'as ankaŭ mal'amik'o'j de ŝuld'o, malgraŭ ke, dank'e al si'a mal'mult'a en'ŝuld'iĝ'o, ili ĝeneral'e ĝu'as mal'alt'a'j'n interez'kvot'o'j'n. Kaj, ĉar ili ne bezon'as valut'a'n fleks'ebl'ec'o'n, ili evit'as la risk'o'n de vezik'o-eksplod'o sur la akci'o'merkat'o'j. Fin'e, tia politik'o favor'as la ŝpar'ant'o'j'n, kiu'j est'as mult'nombr'a'j tie. La sentenc'o Erst spar'e'n, dan'n kaufen - “Unu'e ŝpar'i, (aĉet'i post'e”) - bon'e resum'as la si'n'ten'o'n, kiu'n la politik'o-ekonomi'a'j instituci'o'j tradici'e kuraĝ'ig'as en German'uj'o.

Unu'ig'it'a mon-reĝim'o ne pov'as favor'i sam'temp'e ekonomi'o'j'n baz'it'a'j'n sur ŝpar'ad'o kaj invest'ad'o, kiel en nord'a Eŭrop'o, kaj ekonomi'o'j'n baz'it'a'j'n sur de'prunt'o kaj publik'a el'spez'o, kiel en sud'a Eŭrop'o. Unu el ambaŭ model'o'j do est'os dev'ig'it'a, por proksim'iĝ'i al la ali'a, re'form'i si'a'n produkt'o-sistem'o'n kaj, sekv'e, la soci'a'n kontrakt'o'n sur kiu ĝi est'as baz'it'a. Nun'temp'e ja la traktat'o'j dev'ig'as la mediterane'a'j'n land'o'j'n far'iĝ'i “konkurenc'kapabl'a'j”, sub la aŭtoritat'o de German'uj'o, garanti'ant'o de la valut'a rigor'o. Sed tio'n ili'a'j reg'ist'ar'o'j ne dezir'as, nek pov'as far'i — almenaŭ en mal'long'a temp'o. Konsekvenc'e, du tendenc'o'j al'front'iĝ'as sin'e de la eŭr'o'zon'o, en batal'o des pli brutal'a, ke ĝi koncern'as ne nur la viv'rimed'o'j'n, sed ankaŭ la viv'manier'o'n de la popol'o'j. Atest'as pri tio la stereotip'o'j, kiu'j kontraŭ'met'as la “mal'labor'em'a'j'n grek'o'j'n” al la “rigor'a'j german'o'j”, kiu'j “viv'as por labor'i anstataŭ labor'i por viv'i”, kaj aper'as kiel ne'fleks'ebl'a'j krud'a'j gard'ist'o'j, ĉar ili defend'as sam'temp'e la traktat'o'j'n kaj si'a'n propr'a'n kapital'ism'a'n kadr'o'n. La streb'o'j de la sud'a'j eŭrop'an'o'j por re'gajn'i fleks'ebl'ec'o'n de eŭr'o, kiu ebl'ig'us al ili re'hav'i la inflaci'o-kvot'o'j'n, la publik'a'j'n deficit'o'j'n kaj la devalut'o'j'n sur kiu'j est'is baz'it'a ili'a ekonomi'o kolizi'as kontraŭ la kontraŭ'star'o de la ŝtat'o'j kaj civit'an'o'j de la nord'o, kiu'j rifuz'as far'iĝ'i al'prunt'ant'o'j de last'a instanc'o (angl'e: Lender of last resort) de si'a'j sud'a'j najbar'o'j.

Tamen, Kvankam la land'o'j de la eŭr'o'zon'o ne pov'as konverĝ'i, ili ankaŭ ne dezir'as dis'iĝ'i, almenaŭ nun; la eksport'ant'a'j land'o'j de nord'a Eŭrop'o respekt'eg'as la fiks'a'j'n deviz'o'prez'o'j'n, dum la sud'a'j land'o'j dezir'as kiel ebl'e plej mal'alt'a'j'n interez-kvot'o'j'n, kontraŭ kiu'j ili konsent'os lim'ig'o'n de si'a'j deficit'o'j, esperant'e ke ili'a'j partner'o'j est'os pli indulg'em'a'j ol la financ'a'j merkat'o'j. Nun'temp'e, est'as la vic'o de German'uj'o kaj ĝi'a'j alianc'an'o'j iniciat'i. En pli long'a temp'o, neni'u pov'as permes'i al si perd'i la batal'o'n: la perd'ant'o est'us dev'ig'at'a re'konstru'i si'a'n politik'a'n ekonomi'o'n kaj tra'ir'i long'a'n trans'ir'o-period'o'n, ne'cert'a'n kaj tumult'a'n. Tiel, la sud'a'j land'a'j est'us kondamn'it'a'j star'ig'i la sam'a'n labor'merkat'o'n ol en nord'a Eŭrop'o, kaj la german'o'j est'us kondamn'it'a'j definitiv'e for'las'i si'a'n ŝpar'o-mani'o'n, kiu'n ili'a'j partner'o'j opini'as detru'a kaj ego'ism'a.

Pro tiu motiv'o, oni pov'as konsider'i, ke la program'o “kvant'a fleks'ebl'ig'o” adopt'it'a de la ECB, kiu oficial'e cel'as re'alt'ig'i la inflaci'o-kvot'o'n ĝis 2%, en'kadr'iĝ'as en avantaĝ'a strategi'o por la mediterane'a'j land'o'j. Ĝi ceter'e tuj kaŭz'is prez-mal'alt'iĝ'o'n de la unu'sol'a valut'o. Ni memor'u, ke s-ro Enrico Letta, dum la mal'long'a period'o de si'a prezid'ant'ec'o de la ital'a konsili'o (april'o 2013-februar'o 2014), grumbl'eg'is kontraŭ la nivel'o de tiu “aĉ'a eŭr'o”, kiu mal'help'is la ekonomi'a'n kresk'o'n en li'a land'o. Problem'o: tia mal'alt'iĝ'o favor'as precip'e la eksport'ant'a'j'n land'o'j'n, kiel German'uj'o, kaj neniel pli'bon'ig'as la situaci'o'n de la plej mal'fort'a'j ekonomi'o'j. En pli long'a temp'o, tio eĉ pov'us est'ig'i tut'mond'a'n konkur'ad'o'n pri devalut'o. Kaj se, en German'uj'o, la eksport'ant'a'j industri'o'j ne plend'us pri krom'a pli'bon'ig'o de si'a konkurenc'kapabl'o, la ŝpar'ant'o'j, si'a'flank'e, long'e sufer'us pro negativ'a'j interez'kvot'o'j.

La Debat'o'j pri la est'ont'o de la eŭrop'a mon-reĝim'o est'as tiom moral'a'j kiom teknik'a'j; kaj, sur tiu teren'o, neces'as sub'strek'i, ke neni'u el tiu'j form'o'j de kapital'ism'o est'as super'a al la ali'a'j. La star'ig'o de kapital'ism'o en soci'o, afer'o pri improviz'ad'o kaj kompromis'o, neniam plen'e kontent'ig'as, el kiu ajn vid'punkt'o oni ĝi'n rigard'as. Tio ja ne mal'help'os la defend'ant'o'j'n de ĉiu naci'a model'o taks'i la ali'a'j'n model'o'j'n mal'taŭg'a'j, ĉar la ili'a est'as natur'a, raci'a kaj konform'a al la plej alt'a'j soci'a'j valor'o'j. La german'o'j ne kompren'as, ke, kiam ili ordon'as al la grek'o'j re'form'i si'a'n politik'a'n ekonomi'o'n, do si'n mem re'form'i, por definitiv'e for'bala'i fuŝ'o'j'n kaj korupt'o'n, ili ja postul'as de ili anstataŭ'i la korupt'o'n tradici'e radik'ant'a'n en la grek'a soci'o per ali'a: la modern'a kaj financ'ig'it'a korupt'o de la Goldman Sachs-tip'o, propr'a al la nun'temp'a kapital'ism'o.

La grav'a'j ideologi'a'j kaj ekonomi'a'j konflikt'o'j, kiu'j dis'ŝir'as Eŭrop'o'n kaj nutr'as la naci'ism'o'j'n, ne baldaŭ fin'iĝ'os. Supoz'ant'e eĉ ke la rigor-politik'o fin'fin'e ig'os la sud'a'n Eŭrop'o'n pli konkurenc'kapabl'a, oni taks'as, ke ĝi ankaŭ est'ig'os en la debet'a'j land'o'j 20% ĝis 30% mal'alt'iĝ'o'n de la viv'nivel'o kompar'e kun la situaci'o ekzist'ant'a antaŭ la jar'o 2008. Oni trud'as al ili tia'n reĝim'o'n, cert'ig'ant'e al ili, ke la liberal'ig'o de la merkat'o'j pli'fort'ig'os ili'a'j'n ekonomi'o'j'n, kiu'j tiam pov'os re'kapt'i si'a'n mal'fru'o'n kaj redukt'i la diferenc'o'j'n de en'spez'o'j; sed tem'as ja pri ĥimer'o, se oni konsider'as la fort'o'n de la akumul'it'a'j avantaĝ'o'j, kiu'j ekzist'as sur tiu'j merkat'o'j*. La region'a'j diferenc'o'j, pli'profund'ig'it'a'j de la rigor'politik'o, dev'os est'i iom post iom nul'ig'it'a'j dank'e al politik'a solv'o sin'e de la eŭr'o'zon'o, laŭ la model'o de re'distribu'o adopt'it'a de Ital'uj'o favor'e al la Mezzogiorno kaj de German'uj'o por la nov'a'j Länder. Tamen, la proksim'um'e 4% de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP), destin'it'a'j de tiu'j du land'o'j por tiu'j region'o'j pen'as mal'help'i la profund'iĝ'o'n de la inter'region'a'j en'spez'o-diferenc'o'j*.

*  Kiel montr'as Thomas Piketty en Le Capital au XXIe siècle, Seuil, Parizo, 2013, la “akumul'it'a'j avantaĝ'o'j” implic'as pli'riĉ'iĝ'o'n de la riĉ'ul'o'j kaj mal'riĉ'iĝ'o'n de la mal'riĉ'ul'o'j.
*  Wolfgang Streeck kaj Le'a Elsässer, “Monetary disunion: The domestic politics of Euroland”, MPIfG Discussion Paper 14-17, Institut Max-Planck pour l’étude des sociétés, Cologne, 2014, www.mpifg.de

La ekonomi'a'j mal'egal'ec'o'j est'ig'os konflikt'o'j'n inter membr'o-ŝtat'o'j de la eŭr'o'zon'o kaj en ili. La sud'a'j land'o'j postul'os kresk'o-program'o'j'n, “eŭrop'a'n Marshall-plan'o'n”, region'a'j'n politik'o'j'n por help'i ili'n konstru'i konkurenc'kapabl'a'n infra'struktur'o'n kaj materi'a'n solidar'ec'o'n, inter'ŝanĝ'e kontraŭ si'a al'iĝ'o al la unu'sol'a merkat'o kaj ĝeneral'e al la eŭrop'a unu'ec'o. La nord'a'j reg'ist'ar'o'j pov'os nur, pro ekonomi'a'j kaj politik'a'j kial'o'j, proviz'i nur et'a'n part'o'n de la neces'a'j sum'o'j*. Kompens'e, ili postul'os rigard'o'rajt'o'n pri la manier'o, laŭ kiu ili'a mon'o est'os el'spez'at'a, eĉ se nur pro si'a intern'a politik'o: ili'a opozici'o facil'e pov'us akuz'i ili'n pri fuŝ'o, klient'ism'o kaj korupt'o. La sud'a'j land'o'j rezist'os al la en'trud'iĝ'o de la Nord'o en ili'a'n suveren'ec'o'n, sam'temp'e kritik'ant'e ĝi'a'n avar'ec'o'n. German'uj'o, la plej grand'a kaj ver'ŝajn'e la plej riĉ'a el la membr'o'land'o'j, est'os mal'laŭd'at'a pro si'a politik'a imperi'ism'o kaj si'a ekonomi'a ego'ism'o, sen ebl'ec'o ŝanĝ'i tio'n: la voĉ'don'ant'o'j ne las'os si'a'n reg'ist'ar'o'n sub'ten'i la sud'a'j'n land'o'j'n sen kondiĉ'o'j kaj rifuz'os financ'i eŭrop'a'n region'a'n politik'o'n, dum ili jam pag'as por la eks'a orient'a German'uj'o.

*  Laŭ taks'o'j baz'it'a'j sur spert'o de Ital'uj'o kaj German'uj'o, la fondus'o-trans'don'o'j neces'a'j por mal'help'i profund'iĝ'o'n de la en'spez'o-diferenc'o'j en'e de la eŭr'o'zon'o tre'eg'e super'as la pag'kapabl'o'j'n de German'uj'o, Franc'uj'o kaj de Nederlando kun'e. Vd. Wolfgang Streeck kaj Le'a Elsässer, jam cit'it'a.

Dum kiom da temp'o la grand'a koalici'o de s-in'o Merkel ankoraŭ kapabl'os trankvil'ig'i sam'temp'e si'a'j'n eŭrop'a'j'n partner'o'j'n kaj si'a'j'n voĉ'don'ant'o'j'n? Ĝi'a'j resurs'o'j pov'us est'i baldaŭ el'ĉerp'it'a'j. La german'a'j eksport'ant'a'j industri'o'j kaj ili'a'j sindikat'o'j ig'is la mon-uni'o'n nepr'a prioritat'o kaj, kun la apog'o de eŭr'o-ideal'ism'a mal'dekstr'o, ili sankt'ig'is la eŭr'o'n*. La kancelier'in'o, ĉiam aŭskult'ant'a si'a'j'n sub'ten'ant'o'j'n, el'dir'is tiu'n sentenc'o'n: “Se eŭr'o mal'sukces'as, Eŭrop'o mal'sukces'as*.” Ŝi do rezignaci'e konsent'is dolor'a'j'n ced'o'j'n, apart'e kiam la Parlament'o voĉ'don'is la “sav'plan'o'j'n” por Grek'land'o.

*  Ebl'e tie trov'iĝ'as mal'nov'a refleks'o akir'it'a de la german'o'j en la post'milit'a period'o: tendenc'o konfuz'i si'a'n ident'ec'o'n kun si'a valut'o, aŭ tio, kio'n Jürgen Habermas kvalifik'is D-Mark Patriot'ism'us” (“patriot'ism'o de la german'a Mark'o”).
*  Parol'ad'o ĉe la Parlament'o (Bundestag), 7-a de septembr'o 2011.

La german'a reg'ist'ar'o — funkci'ant'a kiel plen'um'komitat'o de la eksport'ant'a'j industri'o'j — pret'us ofer'i si'n por la plu'viv'o de la eŭr'o. Sed la est'int'a inter'konsent'o favor'e al la eŭrop'a integr'ad'o fend'iĝ'is. Eŭr'o-skeptik'ec'o subit'e aper'is. Nov'a parti'o, la Alternativ'o por German'uj'o (ApG), minac'as la dekstr'a'n flank'o'n de la Krist'an-Demokrat'a'n Uni'o'n (KDU). (Vd la artikol'o'n de Dominique Vidal). Por rezist'i al ĝi, la centr'ism'a'j parti'o'j, inkluziv'e de la social-demokrat'o'j, dev'as nepr'e ne ced'i al la postul'o'j de ali'a'j land'o'j. Ĝis nun, la fondus'o-trans'don'o'j intern'e de la Uni'o kaj eŭr'o'zon'o est'is oft'e kaŝ'it'a'j en eŭrop'a'j region'a'j aŭ social'a'j fondus'o'j. Sed la mon'a uni'o neces'ig'os — ne nur por “sav'i” Grek'land'o'n, sed ankaŭ kaj precip'e post ĝi'a “sav'ad'o” - tre grand'a'j'n sum'o'j'n, do ne'kaŝ'ebl'a'j'n.

Divers'a'j Plend'o'j depon'it'a'j ĉe la Konstituci'a Kort'um'o prov'is politik'ig'i Eŭrop'o'n kaj alarm'i la german'a'n publik'a'n opini'o'n. Dum period'o, la reg'ist'ar'o de s-in'o Merkel ŝajn'is implic'e aprob'i la invent'em'o'n, per kiu la ECB ĉirkaŭ'ir'is la mal'permes'o'n rekt'e prunt'i al la membr'o-ŝtat'o'j, kvankam la Bundesbank esprim'is fort'a'n indign'o'n. Sed, ĉar la konflikt'o pri distribu'ad'o inter la land'o'j de la eŭr'o'zon'o est'os baldaŭ kronik'a problem'o, la politik'a kaj ekonomi'a kost'o de la mon'a uni'o ebl'e far'iĝ'os tiom enorm'a, ke la reg'ist'ar'o ne plu pov'os ĝi'n kaŝ'i, nek defend'i, precip'e en kun'tekst'o, kie la german'a loĝ'ant'ar'o est'as kruel'e el'prov'it'a de la buĝet'a rigor'politik'o.

Kvankam German'uj'o sankt'ig'as eŭr'o'n, ĝi princip'e pov'us bon'e viv'i sen ĝi. Por ekvilibr'ig'i la ekonomi'a'j'n rezult'o'j'n, ebl'e prefer'ind'as re'don'i iu'n mon'a'n suveren'ec'o'n al la eŭrop'a'j land'o'j kaj las'i pli grand'a'n liber'ec'o'n al la sud'o (kaj la sud-orient'o, kiu esper'as en'ir'i la zon'o'n), anstataŭ rest'i en la kadr'o de la unu'nur'a valut'o. Dub'o'j pri la viv'ebl'o de tiu reĝim'o komenc'as kresk'i, inkluziv'e en German'uj'o. Eĉ supoz'ant'e, ke la german'o'j prav'as pens'i, ke en iu'j cirkonstanc'o'j rigor'politik'o favor'as la ekonomi'a'n bon'fart'o'n, ni ne dev'as forges'i, ke praktik'e ĝi plen'e sukces'is nur kiam ĝi est'is akompan'at'a de devalut'o de la naci'a deviz'o*.

*  Mark Blyth, Austerity. The History of a Dangerous Ide'a, Oxford University Press, Nov- Jork'o, 2013.

Fakt'e, La Koher'ec'o de la eŭr'o'zon'o de nun baz'iĝ'as nur sur la tim'o de la ebl'a'j konsekvenc'o'j de ĝi'a eksplod'o. Sed tio ebl'e ne plu sufiĉ'os por konvink'i la german'a'j'n voĉ'don'ant'o'j'n daŭr'ig'i viv'ten'i la mon'a'n uni'o'n. Front'e al la kresk'o de naci'ism'o, la politik'a'j elit'o'j ebl'e taks'os prefer'ind'e ne plu ident'ig'i la eŭr'o'n al Eŭrop'o kaj aŭskult'i la ekonomik'ist'o'j'n, kiu'j, pli kaj pli mult'nombr'e, inkluziv'e en German'uj'o*, rekomend'as pli fleks'ebl'a'n kaj mal'pli unu'ec'a'n mon-reĝim'o'n, proksim'a'n al la Eŭrop'a Mon-Sistem'o de la 1980-aj jar'o'j*. Tiu elekt'o ver'ŝajn'e ne est'os mirakl'o'don'a, sed ne ekzist'as ideal'a solv'o en kapital'ism'a ekonomi'o sufer'ant'a mult'a'j'n intern'a'j'n kontraŭ'dir'o'j'n. La german'a'j eksport'ad'o'j ebl'e sufer'os dum kelk'a temp'o, sed la sort'o de la impost'pag'ant'o'j kaj la reputaci'o de ili'a land'o ĉe ĝi'a'j najbar'o'j est'os ver'ŝajn'e pli'bon'ig'it'a'j.

*  Vd Heiner Flassbeck kaj Costas Lapavitsas, Against the Troika. Crisis and Austerity in the Eurozone, Vers'o, Londono kaj Nov-Jork'o, 2015.
*  Vd Frédéric Lord'o'n, “Ĉu el'ir'i el la eŭr'o?”, Le Monde diplomatique en esperant'o, aŭgust'o 2013.

S-in'o Merkel montr'is si'n kapabl'a radikal'e ŝanĝ'i si'a'n pozici'o'n pri nukle'a energi'o. Oni ne pov'as ekskluziv'i, ke ŝi ebl'e rest'os en la histori'o kiel la kancelier'in'o, kiu est'os liber'ig'int'a Eŭrop'o'n de unu'nur'a valut'o, far'iĝ'int'a komun'a prem'sonĝ'o.

Wolfgang Streeck


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Ideologi'o'j ŝanĝ'iĝ'ant'a'j, alianc'a'j sur'pren'ant'a'j

Kiel evit'i la politik'a'n konfuz'ad'o'n

Per si'a asert'o, ke s-in'o Le Pen [la prezid'ant-kandidat'o de la franc'a ekstrem-dekstr'o] parol'as kiel komun'ist'a flug'foli'o de la 1970-aj jar'o'j” s-ro François Hollande [la prezid'ant'o de Franc'uj'o, de la Social'ist'a Parti'o] kontribu'is al la konfuz'o de la politik'a'j orient'il'o'j en Franc'uj'o. La mult'iĝ'o de alianc'o'j inter ŝtat'o'j, kiu est'as inter si aprior'e kontraŭ'a'j pri ĉio, far'as ankaŭ la inter'naci'a'j'n rilat'o'j'n mal'facil'e kompren'ebl'a'j. Kaj la inform'aĵ'o'j si'n sekv'as ĉiam pli rapid'e, kio kresk'ig'as la ĝeneral'a'n konfuz'o'n. En tia ĥaos'a kun'tekst'o, kiel evit'i la re'tir'iĝ'o'n en la ident'ec'o'n kaj kiel klar'ig'i la esenc'a'j'n afer'o'j'n?

Pli Ol Kvar jar'o'j'n post la komenc'o de la arab'a'j ribel'o'j kaj la planed'vast'a'j manifestaci'o'j kontraŭ la kresk'eg'o de la mal'egal'ec'o'j de “indign'ant'o'j” ĝis Occupy Wall Street — la for'est'o de tuj'a'j rezult'o'j kaj la perd'o de klar'a'j orient'iĝ'o'j mal'kuraĝ'ig'as la ard'a'j'n dezir'o'j'n trans'form'i la soci'o'n kaj la mond'o'n. Sen'iluzi'iĝ'o esprim'iĝ'as ekzempl'e tiel: “Ĉu ĉio ĉi por tio?” Mal'nov'a'j parti'o'j dis'fal'as aŭ ŝanĝ'as si'a'n nom'o'n, strang'a'j alianc'o'j mult'iĝ'as, kio perturb'as la atend'it'a'j'n politik'a'j'n kategori'o'j'n. Ruslando denunc'as la “faŝist'o'j'n de Kiveo, sed akcept'as en Peterburgo kun'ven'o'n de la eŭrop'a ekstrem'dekstr'ul'ar'o; Franc'uj'o altern'e far'as virt'a'j'n proklam'o'j'n pri la demokrati'o kaj pli fort'e sub'ten'as la saud-arab'a'n monarĥi'o'n; la Naci'a Front'o [ekstrem'dekstr'a parti'o en Franc'uj'o, FN] gratul'as si'n pro la elekt'a venk'o de radikal'a mal'dekstr'o en Ateno.

La komunik'il'a maŝin'o amplifik'as tiu'n perturb'ad'o'n tiom pli natur'e kiom ĝi'a ritm'o akcel'iĝ'as, en situaci'o, en kiu ĝi jam ne sci'as produkt'i i'o'n ali'a'n ol mal'long'spir'a'j'n punkt'o'j'n kapabl'a'j'n kapt'i la atent'o'n kaj vek'i skopofili'o'n, apati'a'n kompat'o'n, tim'o'n. La ekstrem'dekstr'o kaj la religi'a fundament'ism'o tiam profit'as la ĝeneral'a'n konfuz'eg'o'n. Kiel rival'a'j batal'ant'o'j de la “kolizi'o de la civilizaci'o'j” ili dis'vast'ig'as nostalgi'o'n je re'ven'o al univers'o de tradici'o'j, de obe'o, de kred'o. Ili defend'as soci'a'n ord'o'n sam'e kned'it'a'n kiel rigid'ig'it'a'n de la kult'o de ident'ec'o, de la ter'o, de milit'o, de mort'int'o'j.

Ie kaj tie, prov'o'j de trans'ir'o, de el'sav'iĝ'o, stumbl'as, kiel en Grek'uj'o, super kompakt'a blok'o de mal'bon'vol'o kaj de mal'permes'o'j. La koncern'a'j interes'o'j est'as potenc'a'j; la batal'o, nepr'e mal'egal'ec'a. El'ir'i el la kapt'il'o bezon'us klar'a'n vid'o'n al la sku'end'a'j soci'a'j fort'o'j, al la alianc'an'o'j gajn'end'a'j por la cel'o, al la prioritat'o'j sur kiu'j fond'i ag'o'n.* Nu, pri la ĉef'a'j orient'iĝ'o'j, kiu'j arm'is la est'int'a'j'n emancip'a'j'n batal'o'j'n — dekstr'o kaj mal'dekstr'o, imperi'ism'o kaj progres'ism'o, etn'o kaj popol'o — ŝajn'as aplik'ebl'a pli ol iam ajn observ'o de la verk'ist'o Je'a'n Paulhan: “Ĉio cert'e est'is dir'it'a. Se la vort'o'j ne est'us ŝanĝ'int'a si'a'n senc'o'n, kaj la senc'o'j ne si'a'j'n vort'o'j'n.”

*  Vd “Strategi'o por re'konker'o”, Le Monde diplomatique en Esperant'o, septembr'o 2013.

Franc'uj'o montr'as apart'a'n ekzempl'o'n. De kiam la FN far'iĝ'is unu el la precip'a'j parti'o'j de la land'o, la tem'o de “tri'parti'ism'o” re'jun'iĝ'is. Tamen kun et'a detal'o: origin'e (1944-1947) la vort'o cel'is du parti'o'j'n, kiu'j difin'is si'n marks'ism'a'j, kaj tri'a'n mal'dekstr'e centr'a'n* ...

*  La Franc'a Komun'ist'a Parti'o (PCF), la Franc'a Sekci'o de la Labor'ist'a Inter'naci'o (SFIO) kaj la Popol'a Respublik'an'a Mov'ad'o (MRP).

La aktual'a tri'op'a lud'o lanĉ'is konkur'o'n de miks'konfuz'ad'o, en kiu ĉiu protagonist'o pretend'as ke la du ali'a'j est'as, almenaŭ kaŝ'e, lig'it'a'j kontraŭ li. “UMPS” [miks'aĵ'o de UMP kaj PS], ripet'as la FN. “FNPS” [miks'aĵ'o de FN kaj PS], re'bat'as s-ro [?Nicolas Sarkozy] . “UMPFN” [UMP kaj FN], korekt'as mult'a'j mal'dekstr'a'j gvid'ant'o'j. La nebul'o'j ŝajn'as des pli ne'penetr'ebl'a'j ke neni'u el tiu'j tri atribu'ad'o'j est'as tut'e ne'fund'it'a. “Pri ekonomi'o, la politik'o de François Hollande [la prezid'ant'o de Franc'uj'o, de la social'ist'a (social'demokrat'a) parti'o PS] est'as la sam'a kiel tiu de Nicolas Sarkozy*, konced'as ekzempl'e s-ro Arnaud Montebourg, social'ist'a eks'ministr'o, kies sagac'o dek'obl'iĝ'is post li'a el'ig'o el la reg'ist'ar'o, last'jar'e en aŭgust'o. La Uni'o por popol'a mov'ad'o (UMP) kaj la Social'ist'a Parti'o (PS) don'as la impres'o'n, ke ili al'front'iĝ'as en Franc'uj'o, sed neni'u el ili pri'dub'as la grand'a'j'n ekonomi'a'j'n kaj financ'a'j'n parametr'o'j'n fiks'it'a'j'n de la Eŭrop'a Uni'o, de kiu'j de'pend'as preskaŭ ĉio.

*  Les Echos, Parizo, 1-an de april'o 2015.

Ĉu grand'a koalici'o'j de la moder'ul'o'j, kiel en German'uj'o aŭ en Ital'uj'o, ne fin'e klar'ig'us la situaci'o'n? Unu el la gvid'ant'o'j de la franc'a dekstr'ul'ar'o, s-ro Alain Juppé, propon'is la ide'o'n: “Ebl'e oni dev'os iam pens'i kiel for'tranĉ'i la du ekstrem'o'j'n, por ke la saĝ'a'j hom'o'j reg'u kun'e kaj las'u la du ekstrem'o'j'n flank'e, la dekstr'a'n sam'e kiel la mal'dekstr'a'n, kiu'j absolut'e neni'o'n kompren'is.”* Inter tiu'j “moder'ul'o'j kaj re'form'ist'o'j de la du tend'ar'o'j”, li'a alianc'an'o François Bayrou al'don'as, ke li “ne vid'as grand'a'j'n diferenc'o'j'n”: “Tut'e ne mal'facil'as kre'i tia'n inter'konsent'o'n pri la esenc'o.”*

*  Le Point, Parizo, 1-an de januar'o 2015.
*  Le Point, 9-an de april'o 2015.

Ĉio est'as cert'e jam dir'it'a ... Jam en 1989 la nun'a unu'a sekretari'o de la PS Je'a'n-Claude Cambadélis montr'is si'a'n ĉagren'o'n: “Mal'rapid'e instal'iĝ'as la skeptik'o. Iom post iom oni kred'as ke, prem'at'a'j inter la ekonomi'a'j dev'ig'o'j kaj la soci'a mal'konsent'o, la teren'o ne plu re'konker'ebl'as. Oni dev'as ĉas'i sur la teren'o de la kontraŭ'ul'o, kaj ĉar tio est'as iom re'puŝ'a, okaz'as la ĝeneral'a ‘sav'u si'n kiu pov'as’.”* Du'dek kvin jar'o'j'n post'e, en ekonomi'a kun'tekst'o mult'e pli mal'bon'a ol tiam (en 1988 la kresk'o'kvot'o est'is 4,3 el'cent'o'j; en 1989, 4 el'cent'o'j), la social'ist'o'j en la potenc'o de'nov'e prav'ig'as si'a'n nov'liberal'a'n de'ŝov'iĝ'o'n kaj la abism'a'n mal'plen'o'n de si'a politik'a projekt'o per tio, ke ili protekt'as si'n mal'antaŭ supoz'at'a dekstr'iĝ'o de la franc'a soci'o. S-ro Cambadélis de'nov'e lament'is last'a'n oktobr'o'n: “Ĉiu'j klasik'a'j reakci'a'j tem'o'j re'ven'is: la ident'ec'o kontraŭ la egal'ec'o, la liber'ec'o por la origin'a'j franc'o'j kaj ne por tiu'j, kiu'j de'ven'as de en'migr'int'o'j. Tio est'as ekstrem'e grav'a.”* Jen fascin'a konstat'o de fiask'o.

*  Inter'ven'o de la 16-a de decembr'o 1989 en la kolokv'o de la PS “Kie est'as ni'a'j ideologi'a'j mal'konsent'o'j?”
*  “Questions dinfo”, LCP, 15-an de oktobr'o 2014.

Sed ĉu mir'i pri tio? Anstataŭ for'turn'i la reakci'a'n fulm'o'n, la politik'o de la “moder'ul'o'j” al'tir'as ĝi'n kvazaŭ fulm'suĉ'il'o sam'e tiom kiom ĝi mal'sukces'as de jar'dek'o'j. Anstataŭ propon'i ali'a'n kolektiv'a'n est'ont'ec'o'n ol la promes'o'n de nov'a'j pent'o'pun'o'j rekompenc'ot'a'j per du'on'a poent'o da krom'a kresk'o. Jim Naureckas, direktor'o de uson'a progres'em'a gazet'o, observ'as simil'a'n perd'o'n de orient'iĝ'o en si'a land'o post la supr'e'n'ir'o de la Te'a Party: “La centr'ism'o funkci'as kiel ideologi'o nur se vi pens'as ke la afer'o'j ir'as sufiĉ'e bon'e kaj bezon'as nur et'a'j'n ŝanĝ'o'j'n. Ali'e, se vi pens'as ke neces'as grav'a'j trans'form'o'j, tiam, anstataŭ est'i “pragmat'a”, la centr'ism'o est'as kondamn'it'a al fiask'o.”*

*  “Centr'ist anxiety at theNew York Times””, FAIR, 2-an de februar'o 2015, www.fair.org.

Kaj ne ĉiam — oni ja bon'e vid'as tio'n — profit'e al progres'em'a opci'o. Tiu'n ebl'ec'o'n montr'as la aktual'a situaci'o en Grek'uj'o: social'liberal'a parti'o, la Pasok redukt'it'a de 45 el'cent'o'j al 5 el'cent'o'j en kvin jar'o'j, dum la rezult'o ĉe la elekt'o'j de Sirizo kresk'eg'is. Tio pov'us okaz'i, en mal'pli grand'a skal'o, en Hispan'uj'o. Sed ali'a'j social'demokrat'a'j parti'o'j rezist'as pli bon'e. En Ital'uj'o ekzempl'e, s-ro Matteo Renzi profit'is de la ĝeneral'a konfuz'iĝ'o por sukces'i ĉe la elekt'o'j (40,8 el'cent'o'j ĉe la eŭrop'a'j elekt'o'j de maj'o 2014) lud'ant'e la rol'o'n de la ribel'ul'o en la centr'o de la sistem'o. Ne ver'e por trans'form'i ĝi'n, ĉar la politik'o de s-ro Renzi nur sub'met'iĝ'as al la ital'a mastr'ar'o, sed por modif'i ĝi'a'n form'o'n, la stil'o'n: jun'ul'ar'o, kontraŭ'regul'ec'o, laŭ'generaci'a retor'ik'o kiel Tony Blair, kiu kondamn'as la “privilegi'o'j'n” de la protekt'at'a'j salajr'ul'o'j, ŝajn'ig'ant'e zorg'em'o'n por la jun'ul'o'j, kondamn'it'o'j, kun provizor'a'j labor'kontrakt'o'j. La gvid'ant'a'j elit'o'j ĉiam streb'as divid'i la popol'a'j'n klas'o'j'n sur'baz'e de naci'ec'o, religi'o, generaci'o, viv'manier'o, kultur'a'j prefer'o'j, loĝ'lok'o.* Kaj sat'ig'i la publik'a'n debat'o'n per tio, por ke tiu'j polus'ig'o'j est'u nov'a'j politik'a'j ident'ec'o'j, kiu'j prezent'as neni'a'n danĝer'o'n por la soci'a ord'o.

*  Vd Benoît Bréville kaj Pierre Rimbert, “Une gauche assise à la droite du peuple”, Le Monde diplomatique, mart'o 2015.

La sukces'o de la FN de'ven'as el tiu konfuz'ig'o kaj sam'temp'e ampleks'ig'as ĝi'n. Ĝi'a retor'ik'o miks'as etn'a'n naci'ism'o'n (la “naci'a'n prefer'o'n”), kiu de'log'as la dekstr'a'n elekt'ant'o'j'n, kun social'a'j proklam'o'j normal'e defend'at'a'j de la mal'dekstr'o. Tiu ĉi, baz'iĝ'ant'e sur la demand'o'j de ident'ec'o, de islam'o, de en'migr'int'o'j — ĉie ĉe'est'a'j en la publik'a debat'o — pretend'as, laŭ la eks'a ekologi'ist'a ministr'in'o Cécile Duflot, ke “est'as jam nur paper'foli'o inter Nicolas Sarkozy kaj Marin'e Le Pen”.* Sed la prezid'int'o de la respublik'o [Sarkozy] mal'akcept'as tia'n analiz'o'n kaj insist'as pri la esenc'a aspekt'o kiu, laŭ li, kontraŭ'dir'as tio'n: S-in'o Le Pen, kiam oni dir'as, ke ŝi est'as ekstrem'dekstr'a, tio est'as mensog'o. Ŝi hav'as la ekonomi'a'n program'o'n de la ekstrem-mal'dekstr'o. [...] Ŝi propon'as preciz'e la sam'a'j'n dispon'o'j'n, nom'e pri la minimum'a salajr'o kaj pri la pensi'o, kiel s-ro Mélenchon.”* S-ro Sarkozy par'ig'as ankaŭ s-in'o'n Le Pen kun la PS: “Voĉ'don'i por la FN dum la unu'a balot'o signif'as venk'ig'i la mal'dekstr'o'n ĉe la du'a. Jen la FNPS.”*

*  Le Mond'e, 1-a de april'o, 2015.
*  TF1, Journal de 20 heures, 17-an de mart'o 2015. — S-ro Ménenchon est'as la gvid'ant'o de la mal'dekstr'a parti'o “La Gauche [“La Mal'dekstr'o”], alianc'it'a kun la Franc'a Komun'ist'a Parti'o (PCF). -vl
*  Le Figar'o, 2-an de mart'o 2015.

Kio'n preciz'e vol'as tiu'j elekt'ant'o'j de la FN, pri kiu'j zorg'as si'n tiom da konkur'ant'o'j? Ili est'as oft'e de'ven'a'j el popol'a'j medi'o'j kaj amas'e apog'as for'las'o'n de la eŭr'o kaj re'ven'o'n al la frank'o (63 el'cent'o'j), ili deklar'as si'n mult'e mal'pli favor'a'j al la for'ig'o de la solidar-impost'o'j por riĉ'aĵ'o'j ol tiu'j de la UMP (29 el'cent'o'j kontraŭ 52 el'cent'o'j) kaj pli favor'a'j al re'star'ig'o de la pensi'iĝ'o je 60 jar'o'j (84 el'cent'o'j) ol la UMP-elekt'ant'o'j (49 el'cent'o'j). La elekt'ant'o'j de ambaŭ parti'o'j, mal'e, sam'opini'as pri la tem'o'j de drast'a redukt'o de la nombr'o da en'migr'ant'o'j kaj de mal'permes'o de la vual'o en la universitat'o.*

*  Enket'o de la IFOP-Le Figar'o Magazin'e de la 3-a de april'o 2014 kaj enket'o Cevipof-Le Figar'o de la 8-a de april'o 2014.

Do, ĉu dekstr'iĝ'o de la franc'a soci'o? La vort'o “konfuz'eg'o” taŭg'as sen'dub'e pli bon'e por situaci'o, en kiu la mal'dekstr'a elekt'ant'ar'o mal'mobiliz'iĝ'as, ĉar ĝi sent'as si'n perfid'it'a de politik'o ... dekstr'a. Kaj en kiu preskaŭ la du'on'o de la apog'ant'o'j de la FN vol'as, “ke la kapital'ism'a sistem'o est'u profund'e re'form'ot'a” kaj propon'as “star'ig'i la social'a'n just'ec'o'n per tio ke oni pren'as de la riĉ'ul'o'j por don'i al la mal'riĉ'ul'o'j”.* La histori'o abund'as je tia'j kaz'o'j de prav'a'j protest'o'j de'voj'ig'it'a'j pro mank'o de taŭg'a'j politik'a'j akcept'o'j. La inter'naci'a politik'o ankaŭ ne far'as la mond'o'n kon'ebl'a. Special'e por tiu'j, kiu'j ankoraŭ pens'as, ke la kompas'o de la grand'a'j princip'o'j — demokrati'o, solidar'ec'o, hom'rajt'o'j, kontraŭ'imperi'ism'o ktp — dikt'as la diplomati'a'n lud'o'n, dum tiu ĉi est'as pli ol iam ajn determin'at'a de la ŝtat'a'j interes'o'j. Ceter'e, eĉ en la mal'varm'a milit'o, la social'ism'a Pollando liver'is karb'o'n al la Hispan'uj'o de Frank'o, kaj tiel help'is la ekstrem'dekstr'a'n diktator'o'n romp'i strik'o'n de min'ist'o'j en Asturi'o. Kaj la Ĉin'uj'o de Mao Zedong fleg'is bon'eg'a'j'n rilat'o'j'n kun grup'o da por'uson'a'j tiran'o'j. Simetri'e, kiam la Sovet'uni'o okup'is Afgan'uj'o'n, la ĝihad'ist'o'j tie est'is arm'it'a'j de la Blank'a Dom'o kaj tener'e fot'at'a'j de la [franc'a] Figar'o Magazin'e ...

*  Respektiv'e 47% kaj 45%. Enket'o Cevipof-Le Figar'o, verk'o cit.

Ĉu la mond'o do far'iĝ'is pli surpriz'a ĉar hodiaŭ Uson'o help'as Iranon en Irako, ag'as kontraŭ ĝi en Jemeno kaj inter'trakt'as kun ĝi en Svis'land'o (vid'u la artikol'o'n p. 4)? Aŭ ĉar la Social'ism'a Respublik'o Vjetnam'uj'o kalkul'as kun la uson'a milit'ŝip'ar'o por brems'i la hegemoni'a'j'n tent'o'j'n de la Popol'respublik'o Ĉin'uj'o? En'ver'e la ŝtat'o'j preskaŭ ĉiam prov'is jen sen'iĝ'i je la ĉirkaŭ'brak'o de tro potenc'a protekt'ant'o, jen mal'instig'i atak'o'n de kontraŭ'ul'o per kontraŭ'natur'a'j alianc'o'j. Argument'ant'e per la ne tre progres'em'a'j politik'a'j decid'o'j de Ruslando kaj de Ĉin'uj'o por riproĉ'i al la grek'a ĉef'ministr'o ke li esplor'as en MoskvoPekino la eventual'a'j'n rimed'o'j'n por el'ir'i el la financ'a prem'il'o de la Eŭrop'a Uni'o est'us, sekv'e, kondut'o moral'a. Kaj ĝi kondamn'us al sen'pov'ec'o ĉiu'j'n land'o'j'n, kiu'j ne pov'as de'pend'ig'i si'a'n sav'o'n de la solidar'ec'o de mond'a politik'a komun'um'o kiu nun'temp'e ne ver'e funkci'as.

Dum jar'dek'o'j, la mal'dekstr'ul'o'j vid'is plej indulg'e la ŝtat'o'j'n, kiu'j batal'is kontraŭ la okcident'a imperi'ism'o, des pli ke la soci'a reĝim'o de la ribel'a'j naci'o'j romp'is kun tiu de Uson'o kaj sku'is la mult'naci'a'j'n konzern'o'j'n. Nun'temp'e tio far'iĝ'as tre mal'oft'a; preskaŭ neni'a teritori'o trov'iĝ'as ekster la reg'ad'o de la kapital'ism'o. Do, prefer'e paŝ'i per la du pied'o'j, sed unu post la ali'a ... Tio signif'as kuraĝ'ig'i la rezist'ad'o'j'n kontraŭ la hegemoni'o, kiam ili mal'ferm'as la inter'naci'a'n lud'o'n, mult'ig'as la nombr'o'n da opci'o'j por la disident'o'j, kiu'j sekv'os. Sed ankaŭ kompren'i, ke la apog'o al ŝtat'o'j kiu'j batal'as kontraŭ la prem'o'j de la grand'a'j potenc'o'j ne dev'ig'as sub'ten'i nek sen'kulp'ig'i ili'a'j'n ceter'a'j'n politik'a'j'n kaj soci'a'j'n decid'o'j'n. La temp'o de aŭtomat'a'j solidar'ec'o'j kaj de sistem'a'j opozici'o'j pas'is. Tiu komfort'o ĉes'is.

“Ĉu vi ne vol'as plu klas'o'j'n, nek ili'a'n batal'o'n? Vi hav'os la pleb'o'j'n kaj la sen'nom'a'j'n amas'o'j'n. Ĉu vi ne vol'as plu la popol'o'j'n? Vi hav'os la band'o'j'n kaj la trib'o'j'n”, avert'is la marks'ism'a filozof'o Daniel Bensaïd.* En la land'o'j, kie la politik'o dum long'a temp'o serv'is kiel sekular'a religi'o — kun si'a'j rit'o'j, si'a liturgi'o, si'a'j mister'o'j —, la mal'alt'iĝ'o, kiu'n ĝi sufer'is (mal'mult'iĝ'o de la elekt'o'j, merkat'ig'o, korupt'o, trans'ir'o'j de politik'ist'o'j en komerc'o'n) ne pov'is ali'e ol ekscit'i la pasi'o'j'n ali'lok'e. Nu, la kred'o kaj etn'ec'a vid'o de la naci'o hav'as la komun'a'n ec'o'n ke ili liver'as sufiĉ'e simpl'a'n rimed'o'n por klar'ig'i al si la mond'o'n, kun skem'o kiu ne facil'e renvers'iĝ'as post ses monat'o'j. Sed akcept'i ke la religi'a aŭ kultur'a aparten'o est'as la ident'ig'a ŝlos'il'o de soci'o sen ali'a orient'iĝ'o, tio far'as la plej mult'a'j'n politik'a'j'n alianc'o'j'n kaj soci'a'j'n konverĝ'o'j'n problem'ec'a'j (aŭ simpl'e mal'ebl'a'j).

*  Daniel Bensaïd, Eloge de la politique profan'e, Albin Michel, kol. Bibliothèque Idées, Parizo, 2008.

Ĉe tio, la plej reakci'a'j frakci'o'j de la soci'o pov'as venk'i: okcident'a dekstr'ul'ar'o kiu, nom'e de la krist'an'a'j valor'o'j de la Mal'nov'a Kontinent'o, eĉ nom'e de laik'ec'o kiu'n ĝi long'temp'e persekut'is, far'as kultur'a'n milit'o'n kontraŭ islam'o de la mal'pli'mult'o; islam'a'j fundament'ist'o'j kiu'j kun'ig'as rifuz'o'n de la sekv'o'j de la koloni'ism'o kun akuz'o de progres'em'a hered'aĵ'o el la kler'ism'o. En Eŭrop'o, la rezult'o de tia al'front'iĝ'o cert'as; nur halucin'a roman'verk'ist'o kiel Michel Houellebecq pov'as imag'i, ke tio konduk'us al venk'o de la islam'ist'o'j.

Ĉu est'as do la efik'o de mem'mort'ig'a mal'esper'o de frakci'o de la radikal'a mal'dekstr'o, aŭ la sekv'o de la soci'a kaj politik'a izol'iĝ'o de ĝi'a'j plej universitat'a'j part'o'j, se la er'o'j de tiu ident'ec'a retor'ik'o nun aŭd'iĝ'as? En inter'parol'ad'o aper'int'a en revu'o por ekstrem'mal'dekstr'a'j intelekt'ul'o'j, la pro'parol'ant'in'o de la Parti'o de la Indiĝen'o'j de la Respublik'o (Pir), s-in'o Houria Bouteldja, ĵus parol'is pri la miks'it'a'j ge'edz'iĝ'o'j kaj propon'is ke “oni solv'u la problem'o'n per konvert'iĝ'o” ... “La sen'koloni'ig'a perspektiv'o, klar'ig'as ŝi, est'as unu'e, am'i ni'n mem, akcept'i ni'n, edz'in'ig'i islam'an'in'o'n aŭ edz'ig'i islam'an'o'n, nigr'ul'in'o'n aŭ nigr'ul'o'n. Mi sci'as, ke tio ŝajn'as est'i mal'progres'o, sed mi cert'ig'as vi'n ke ne, ke tio est'as paŝ'o de gigant'o.” Sen'dub'e, sed unu el la paŝ'o'j kiu'j konduk'as al la konstant'a dis'divid'o de la popol'a'j kategori'o'j de la loĝ'ant'ar'o, al ras'a aŭ religi'a dis'ig'o kaj al la “kolizi'o de la civilizaci'o'j”.

Demand'it'e de Le Figar'o por sci'i “kio'n dir'i al 20-jar'a jun'ul'o”, la ese'ist'o Michel Onfray* respond'is jen'e: “La ŝip'o sink'as, rest'u elegant'a. Mort'u star'e.” Ali'a'j opci'o'j ekzist'as, mal'pli cinik'a'j aŭ mal'pli mal'esper'a'j. Ili konsist'as en: komenc'i batal'o'j'n, ne'dis'ig'ebl'a'j'n por la ekonomi'a demokrati'o kaj por la politik'a suveren'ec'o. Ili'a rezult'o pov'as hodiaŭ ŝajn'i des pli mal'cert'a, ke tro da tem'o'j for'turn'as ni'n de tio, kiu'j'n ni ne reg'as. Sed la sort'o de Grek'uj'o re'konduk'as ni'n al tio.

*  De tiu aŭtor'o ekzist'as en Esperant'o la libr'o Michel Onfray (Mikael'o Onfrajo): Trakt'aĵ'o pri ateologio. Fizik'o de la metafizik'o, El'don'a Fak'o Kooperativ'a de Sat, s.l., 2010, 185 p., ISBN 978-2-918053-03-3. -vl

Ĉu ekonomi'a demokrati'o? Neces'as antaŭ ĉio ĉirkaŭ'bar'i kaj post'e ĉes'ig'i la potenc'o'n de ĉantaĝ'o, kiu'n la kapital'o praktik'as al la soci'o.* Projekt'o dum long'a temp'o asoci'it'a al la mal'dekstr'o, kvankam, dum la Liber'ig'o, centr'ist'a parti'o kiel la Popol'a Respublik'an'a Mov'ad'o (MRP) ankaŭ deklar'is est'i “kontraŭ la kapital'ism'o, kiu rezerv'as la ekonomi'a'n decid'pov'o'n nur al la posed'ant'o'j de la kapital'o kaj kiu organiz'as la hom'a'j'n rilat'o'j'n sur'baz'e de la super'ec'o de la kapital'o”.*

*  Vid'u Frédéric Lord'o'n, “La mal'dekstr'o ne pov'as mort'i” , Le Monde diplomatique en Esperant'o, septembr'o 2015 art.
*  Cit'it'a de Mario Einaudi kaj François Goguel, Christian Democracy in Italy and Franc'e, University of Notre Dam'e Press, 1952.

Ĉu politik'a suveren'ec'o? Tiu est'as la alt'valor'a hav'aĵ'o kiu'n la Eŭrop'a Uni'o vol'as krev'ig'i, kiam tem'as pri grek'o'j. Antaŭ ne'long'e, s-ro Sarkozy gratul'is si'n, ke s-ro Alexis Cipr'as, tuj post est'i elekt'it'a, “for'glut'is si'a'j'n elekt'o'kampanj'a'j'n promes'o'j'n” kaj “sur'genu'iĝ'is”.* Kun pet'o de anonim'ec'o, oficial'ul'o'j de la eŭr'o'zon'o esprim'is si'n kun sam'a takt'o. Ili postul'as, ke la grek'a ĉef'ministr'o ŝanĝ'u la partner'o'n de pli'mult'o kaj la politik'o'n, se li vol'as ŝpar'i al si'a land'o financ'a'n sufok'iĝ'o'n. “Tiu reg'ist'ar'o ne pov'as trans'viv'i”, jam decid'is unu el ili.* Tamen, kun la escept'o de ŝtat'renvers'o, tiu spec'o de verdikt'o trov'iĝ'as ankoraŭ en la suveren'ec'o de la grek'a popol'o. Do, al ĉiu, kiu sent'as si'n sen'help'a en mond'o kun konfuz'it'a'j orient'iĝ'o'j, jen batal'o far'end'a, simpl'a, just'a, universal'a kaj frat'ec'a. Ĝi est'as des mal'pli anticip'e perd'it'a, ke ĉiu kompren'is, ke ĝi resum'as preskaŭ ĉiu'j ali'a'j'n.

*  Le Figar'o, 2-an de mart'o 2015.
*  Financial Times, 6-an de april'o 2015.

Serge HALIMI.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Tut'mond'a sukces'o por ne'komplet'a analiz'o

Kun Thomas Piketty, la kapital'o ne est'as en danĝer'o en la du'dek'unu'a jar'cent'o

Kiam vend'iĝ'as cent'mil'o'j da ekzempler'o'j de long'a kaj pen'ig'a verk'o pri ekonomik'o en Uson'o, Eŭrop'o kaj Ĉini'o, tio indik'as ke ĝi kapt'is la spirit'o'n de la epok'o. Kaj tiel est'as rilat'e al ‘La Kapital'o en la Du'dek'unu'a Jar'cent'o’ de Thomas Piketty pri la kresk'ant'a'j mal'egal'ec'o'j de la mond'o. Ĉu kaj li'a analiz'o, kaj la solv'o kiu'n li propon'as, reflekt'as la miop'ec'o'n de la manier'o laŭ kiu ni rigard'as la ekonomi'o'n?

Tut'mond'a reputaci'o, kiel tiu de Thomas Piketty, dev'us ne sufiĉ'i por mal'help'i ke oni far'u al li iu'j'n politik'a'j'n demand'o'j'n. Eĉ pli preciz'e, ni far'u kelk'a'j'n demand'o'j'n rilat'e al iu tromp'o kiu est'as kaj intelekt'a kaj politik'a kaj pri kiu la plej cert'a'n indik'o'n don'as, ne'rekt'e, la sen'precedenc'a unu'anim'ec'o en la amas'komunik'il'o'j, en si mem sugest'o pri komplet'a ne'noc'ec'o, kiel ĉio kio'n ĝi elekt'as pri'himn'i pasi'e. Ver'e, “La mond’ en fundament’ ŝanĝ'iĝ'os” kiam Libération, L’Observateur, Le Mond'e, L’Expansion, kaj ankaŭ la New York Times, la Washington Post ktp. komun'e ekstaz'iĝ'as pri tia grav'a afer'o. Sen'dub'e inspir'it'e de si'a'j propr'a'j kaŝ'it'a'j - kaj ne'progres'em'a'j - motiv'o'j, la angl'o'saks'a financ'a gazet'ar'o ĝis nun est'as la sol'a kiu rest'is kalm'a. La Financial Times, ekzempl'e, pri'dub'is la fid'ebl'ec'o'n de la don'it'aĵ'o'j de Piketty, kaj Bloomberg, precip'e, el'don'is bild'o'n de Thomas Piketty ĉirkaŭ'at'a de stel'o'j kaj romp'it'a'j kor'o'j laŭ la manier'o de pop'kant'ist'o, humur'a analog'o de la grup'ism'o praktik'at'a de Le Mond'e kaj L’Observateur, sed en ili'a kaz'o ĝis la plej alt'a grad'o kaj tut'e serioz'e.

Ĉia'okaz'e, oni dev'as agnosk'i ke nur ced'em'a gazet'ar'o tia ĉi pov'us nom'i “event'o” la nomad'o'n de iu aŭtor'o kiel “la Marks'o de la du'dek'unu'a jar'cent'o”, aŭtor'o kiu aŭdac'is titol'i si'a'n libr'o, La Kapital'o sen, kiel li mem konfes'is, iam ajn leg'i eĉ unu lini'o'n de Karlo Marks'o ĝeneral'e kaj precip'e de li'a Das Kapital, propon'as neniu'n ajn teori'o'n de kapital'ism'o, kaj inkluziv'as neniu'n politik'a'n projekt'o'n por defi'i ĝi'a'j'n fundament'o'j'n*.

*  Vid'u Russell Jacoby, ‘Thomas Piketty ou le par'i dun capitalisme à visage humain’, Le Monde Diplomatique, aŭgust'o 2014.

Ĉi tiu sen'pri'pens'a fest'ad'o tamen ne ig'u ni'n ignor'i la mult'a'j'n merit'o'j'n de la libr'o. Ĉiu'j recenz'int'o'j est'is impres'it'a'j de la skal'o kaj kvalit'o de ĝi'a'j statistik'a'j esplor'o'j, kaj prav'e. Oni pov'us ankaŭ trov'i ke la ĉef'a kvalit'o de la libr'o de Piketty est'as ali'e: ĝi est'as ... libr'o, tio est'as, tiu afer'o kiu'n ekonomik'ist'o'j tut'e forges'is kiel verk'i sub la prem'ad'o de la neces'o publik'ig'i si'a'j'n esplor'o'j'n, kio dev'ig'as ke ili pli'ig'u si'a'n produkt'ad'o'n de rutin'a'j teknik'a'j refer'aĵ'o'j tiel fak'ec'a'j ke ili est'as ne'kompren'ebl'a'j kaj kiu'j dev'as ne super'i la dek kvin paĝ'o'j'n kiu'j'n la scienc'ul'a'j revu'o'j akcept'os. Sed La Kapital'o en la Du'dek'unu'a Jar'cent'o* est'as la mil'paĝ'a produkt'o de ne'ŝancel'ebl'a klopod'o dek-kvin-jar'a. La util'ec'o de la soci'ologi'a'j fak'o'j ebl'e plej evident'as kiam ili kontribu'as tiel solid'e baz'it'a'j'n fakt'o'j'n al la politik'a debat'o.

*  Thomas Piketty, “Le Capital au XXIe siècle”, Seuil, Parizo, 2013.

La plej bon'a metod'ar'o de la mond'o, tamen, ne prav'ig'as fundament'a'n tromp'o'n, tiel evident'a'n ke ĝi pas'is ne'rimark'it'e, kaj kiu'n la titol'o mem relief'ig'as: La Kapital'o. Piketty dir'as, ke li parol'os al ni pri la kapital'o. Li sci'as ke tre kon'at'a aŭtor'o verk'is libr'o'n pri ĉi tiu tem'o antaŭ li. Sed ne'grav'e, li ŝajn'e pens'as, mi kapabl'as el'far'i tio'n. La rezult'o, bedaŭr'ind'e, ja grav'as. Oni cert'e pov'us, se oni vol'us, titol'i nov'a'n libr'o'n Kritik'o de la Pur'a Raci'o, sed ne se la libr'o tem'as pri san'ig'a'j produkt'o'j el plant'o'j!

Kio do est'as la kapital'o? Piketty, kiu “neniam ver'e prov'is leg'i* la tiu'tem'a'n libr'o de Marks'o, nur don'as la plej supr'aĵ'a'n koncept'o'n pri ĝi: resum'e, la kapital'o est'as valor'aĵ'o'j, la riĉ'aĵ'o de la riĉ'ul'o'j. Sed por Marks'o, la kapital'o est'as io tut'e ali'a: ĝi est'as manier'o de produkt'ad'o, tio est'as, soci'a rilat'o. Soci'a rilat'o kompleks'a kiu, al la mon'a rilat'o de simpl'a'j komerc'a'j ekonomi'o'j, al'don'as - kaj jen la kern'o de la afer'o - la salajr'a'n rilat'o'n konstru'it'a'n sur la baz'o de la privat'a propriet'o de la produkt'il'o'j, la jur'a fikci'o de la “liber'a” labor'ist'o, individu'o kiu est'as, tamen, tut'e sen'ig'it'a je la ebl'ec'o produkt'i si'a'n propr'a'n material'a'n ekzist'o'n kaj sekv'e est'as ĵet'it'a en la labor'fort'a'n merkat'o'n kaj, por super'viv'i, est'as dev'ig'it'a dung'ig'i si'n kaj sub'met'iĝ'i al la reg'ad'o'j de la firma'estr'o'j en rilat'o de hierarki'a sub'iĝ'o.

*  Ĉar “ĝi est'as tre mal'facil'e leg'ebl'a”. Intervju'o, The New Republic, Vaŝington'o, la 5a de maj'o, 2014.

Jen kio est'as la kapital'o, kaj ne sol'e la List'o de Riĉ'ul'o'j de Forbes. Kompren'at'a laŭ si'a mal'larĝ'e financ'a form'o, la kapital'o sen'dub'e efik'as sur ordinar'a'j'n individu'o'j'n per si'a obscen'a spektakl'o de mal'egal'ec'o'j de riĉ'ec'o. Kompren'at'a kiel manier'o de produkt'ad'o kaj kiel soci'a rilat'o, precip'e la rilat'o salajr'a, ĝi efik'as sur ili'n mult'e pli profund'e per la servut'ec'o en kiu'n ĝi en'ferm'as ili'a'j'n viv'o'j'n mem dum ok hor'o'j da labor'ad'o, nom'e du'on'o de ili'a'j mal'dorm'a'j hor'o'j. Super'flu'a'j labor'ist'o'j ver'ŝajn'e ne est'as tiom naŭz'it'a'j de la sen'hont'a parad'ad'o de la valor'aĵ'o'j de la riĉ'ul'o'j kiom profund'e aflikt'it'a'j de tio, ke ili'a'j viv'o'j est'as pri'rab'at'a'j laŭ la fer'a princip'o de la valor'ig'o de la kapital'o*. Kaj est'as la sam'a por tiu'j dung'it'o'j kiu'j silent'e sufer'as la tiran'ec'o'n de la produkt'iv'o, la sen'kompat'a'n mobiliz'o'n en la serv'o de profit'ad'o, la konstant'a'n minac'o'n de for'lok'ig'o kaj re'struktur'ad'o laŭ la ekzempl'o de Franc'e Telecom, la persist'a sen'sekur'ec'o, kaj la ĝeneral'ig'it'a per'fort'o de rilat'o'j en'e de la firma'o. Oni ne trov'os eĉ spur'et'o'n de ĉio ĉi en La Kapital'o de Piketty.

*  La valor'ig'o de la kapital'o: la asign'o de sol'e financ'a valor'o al la kapital'o, sen'de'pend'e de la produkt'ad'o de var'o'j kaj serv'o'j - ml

La form'o kaj intens'ec'o de ĉi tiu servut'ec'o, bedaŭr'ind'e forges'it'a de la Marks'o de la du'dek'unu'a jar'cent'o, est'as regul'ig'at'a laŭ la specif'a'j histori'a'j parametr'o'j laŭ kiu'j la kapital'ism'o real'ig'as si'n ĉar, en la praktik'o, ĝi ne tiom est'as la kapital'ism'o sed si'n'sekv'o de histori'a'j ating'o'j. Ĉi tiu'j est'as ĉen'o'j de event'o'j ne'apart'ig'ebl'e ekonomi'a'j kaj politik'a'j kiu'j en tia aŭ ali'a form'o ĉiu'foj'e re'lanĉ'as la kurs'o'n de la kapital'ism'o en nov'a direkt'o. Sed Piketty est'as ne'sufiĉ'e prepar'it'a por pren'i ĉi tiu'n perspektiv'o'n kiu est'as, tamen, la sol'a metod'o por ek'vid'i tio'n, kio est'as pur'e politik'a en la histori'a dinamik'o de la kapital'ism'o.

Ni komenc'u per li'a pasi'o por la tre long'a'temp'a perspektiv'o, sen'dub'e bon'ven'a kiam oni konsider'as kiel sen'sci'a'j pri la histori'o kutim'e est'as ekonomik'ist'o'j, sed perspektiv'o kiu ne est'as, ĉi-kaz'e, sen'problem'a. Ĉar kvankam temp'o'daŭr'o de jar'dek'o'j, ekzempl'e, propon'as perspektiv'o'n traf'a'n kaj tre instru'a'n, tre long'a'j period'o'j ĝis mil'o'j da jar'o'j, ali'flank'e, neces'ig'as la konstru'o'n de sen'signif'a'j statistik'a'j artefakt'o'j kaj de grand'eg'a'j anakronism'o'j. Evident'a ekzempl'o de la “ekonomik'ist'a pens'o” - tia, kia montr'as ne'ŝancel'ebl'a'n mem'fid'o'n - est'as grafik'aĵ'o titol'it'a Post'impost'a rent'um'o el kapital'o kompar'e kun kresk'o'procent'o, de la pra'temp'o ĝis hodiaŭ’ (p. 765), kvazaŭ la koncept'o'j de mal'net'a intern'a produkt'o (MEP), la kapital'o kaj la post'impost'a rent'um'o pov'us hav'i ajn'a'n signif'o'n en la antikv'ec'o, aŭ eĉ antaŭ la dek'ok'a jar'cent'o. Jen ekzempl'o de ekonomik'ist'a absurd'aĵ'o kvintesenc'a kiu interpret'as iu'j'n kategori'o'j'n kiel universal'a'j'n ĉar ĝi ne pov'as vid'i ke efektiv'e ili est'as ŝanc'a'j - kaj last'a'temp'a'j - kre'it'aĵ'o'j de la histori'o. De unu ekstrem'o al la ali'a, ironi'e kaj paradoks'e, est'as tial ĝust'e kiam la ekonomik'ist'o ŝajn'as est'i histori'ist'o, sed ek'fal'as en la tro'a'n long'a'temp'o'n, ke li montr'as kiel sen'sci'a li est'as pri la histori'o kaj pri la ver'a histori'ec'o de si'a traktat'a tem'o.

Sed la long'eg'a temp'o'daŭr'o ne nur hav'as la mal'avantaĝ'o'n de sen'brid'a'j anakronism'o'j. Ĝi ankaŭ pli'ig'as la risk'o'n de sen'politik'ig'o, vid'at'a kiam event'o'j daŭr'ant'a'j kelk'a'j'n jar'dek'o'j'n est'as prezent'at'a'j kvazaŭ ili est'as ne'grav'a'j fluktu'ad'o'j sur la skal'o de jar'mil'o'j. Ĉar est'as la jar'dek'o kiu est'as la koncern'a temp'o'daŭr'o de la politik'a ag'ad'o kaj laŭ kiu hom'o'j juĝ'as si'a'j'n viv'kondiĉ'o'j'n kaj si'a'n kapabl'o'n far'i i'o'n pri ili - koncern'a temp'o'daŭr'o kiu, se oni ignor'as ĝi'n, far'iĝ'as neni'o pli ol ne'percept'ebl'a'j vibr'o'j de mezur'il'o nombr'ant'a la pas'ant'a'j'n jar'cent'o'j'n.

La tent'o de “leĝ'o'j”

Iu'j kontraŭ'argument'os ke Piketty plej'part'e koncentr'iĝ'as pri la du'dek'a jar'cent'o. Jes, sed li vol'as aplik'i lok'e tiu'j'n sam'a'j'n universal'a'j'n “leĝ'o'j'n” kiu'j'n li kred'as ke li est'as pov'ig'it'a aplik'i al la kapital'ism'o dum ĉiu'j epok'o'j, ĉi tiu strang'a kapital'ism'o “de ne'memor'ebl'a temp'o”. Sed ankoraŭ est'as simptom'o, ebl'e la plej tip'a, de la form'o'j de ekonomik'ism'a pens'o imag'i, ke oni pov'as en'ferm'i la kurs'o'n de la kapital'ism'o en'e de sen'ŝanĝ'a'j kaj trans'histori'a'j leĝ'o'j simpl'e modul'at'a'j de fluktu'ad'o'j kies princip'o neniam est'as klar'e specif'it'a. Rev'ant'e ke ili est'as kurac'ist'o'j por la soci'o, ekonomik'ist'o'j ĉiam ced'as al la tent'o formul'i scienc'a'j'n “leĝ'o'j'n”, “leĝ'o'j'n” de la ekonomi'o kaj de la kapital'ism'o, ĝust'e kiel la universal'a leĝ'o de gravit'o, por ŝajn'ig'i ke - est'ant'e de egal'a status'o - la unu'a'j reg'as la ord'o'n de afer'o'j sam'e kiel la last'a cert'ig'as ke objekt'o'j fal'as al la ter'o. Kompren'ebl'e, Piketty ne - aŭ ankoraŭ ne - est'as tiel naiv'a. Sed la fakt'o, ke li ankoraŭ est'as de'log'at'a de ĉi tiu tent'o, rivel'as apart'e fort'e la ĉie'ec'o'n de la form'o'j de la ekonomik'ist'a pens'o, akumul'it'a eĉ en tiu'j, kiu'j asert'as ke ili est'as romp'int'a'j kun la ekonomik'ism'o, eĉ se mal'fru'e.

Ĉia'okaz'e, trans'histori'a'j leĝ'o'j de la kapital'ism'o ne ekzist'as, eĉ en la verk'o de Piketty, en kiu li'a'j du “fundament'a'j leĝ'o'j de la kapital'ism'o” est'as nur kont'ad'a'j ekvaci'o'j. Oni trov'as anstataŭ'e la histori'a'n kurs'o'n de la kapital'ism'o kiu sekv'as unik'a'j'n instituci'a'j'n form'o'j'n kiu'j ŝuld'as si'a'j'n si'n'sekv'o'j'n plej'part'e al politik'a'j proced'o'j, kaj el kiu'j ĉiu port'as special'a'j'n propr'ec'o'j'n rilat'e al la form'o'j de servut'ec'o kiu'n la kapital'o - kaj ne la riĉ'ec'o - trud'as al la labor'o.

Est'as bel'e kaj bon'e ripet'i foj'e-re'foj'e en mil paĝ'o'j ke mal'egal'ec'o pli'iĝ'as kiam ‘r’ (la profit'procent'o) super'as ‘g’ (la kresk'o'procent'o'n), sed ĉi tio rest'as sen'signif'a ĝis kiam oni detal'os la determin'aĵ'o'j'n de la profit'procent'o kaj la kresk'o'procent'o propr'a'j al ĉiu period'o. Ĉar ĉiu period'o hav'as si'a'j'n propr'a'j'n karakteriz'aĵ'o'j'n, laŭ la apart'a'j form'o'j de si'a'j struktur'o'j, la rezult'o de politik'a'j lukt'o'j kaj, por parol'i sen'kaŝ'e, klas'batal'o'j. La kial'o est'as tio, ke 1936* mal'ferm'is la voj'o'n, ĉar la liberal'a'j elit'o'j de 1920-1930 est'is likvid'it'a'j, ĉar dung'ant'o'j hont'ig'is si'n per si'a kun'labor'o kun la okup'ant'o dum la Du'a Mond'milit'o, ĉar la franc'a'n komun'ist'a'n parti'o'n sub'ten'is 25% de la voĉ'don'ant'ar'o, kaj ĉar kapital'ist'o'j tim'is Sovet'uni'o'n ĝis ne'long'e post la Du'a Mond'milit'o. Tiam okaz'is impon'a'n mov'ad'o'n de instituci'a sinkron'ig'o post kiam la rilat'o de la potenc'o de la kapital'o kontraŭ tiu de la labor'o klin'iĝ'is relativ'e favor'e al la labor'o: streĉ'a reg'ad'o super la kapital'o, mal'pli'ig'o de bors'o'j al plen'man'o, la fort'e regul'ig'at'a inter'naci'a konkurenc'o, la ekonomi'a politik'o orient'it'a al kresk'ad'o kaj dung'ad'o, regul'a'j devalut'o'j: ĉiu'j ĉi est'ig'is 5% kresk'o'n kaj dev'ig'is la kapital'o'n kondut'i si'n iom pli dec'e.

*  1936: la jar'o de la form'ad'o en Franci'o de reg'ist'ar'o gvid'at'a de la social'ist'o Léon Blum -ml

Sed kvankam Piketty mult'foj'e menci'as “la instituci'o'j'n kaj la politik'o'n”, li tut'e ne vid'as ĉi tiu'n instituci'a'n kaj politik'a'n histori'o'n sed ĝi'n anstataŭ'ig'as per la efik'o'j de milit'o'j kaj de pas'int'a'j mal'koloni'ig'o'j, tio est'as, ŝok'o'j ekster'a'j sed preskaŭ ne'difin'ebl'a'j kiu'j detru'is la kapital'o'n (en la form'o de riĉ'ec'o) kaj re'met'is la mezur'il'o'j'n al (preskaŭ) nul'o. Van'e oni serĉ'as la soci'a'j'n lukt'o'j'n, la ĝeneral'a'j'n strik'o'j'n, la al'front'iĝ'o'n inter la kapital'o kaj la labor'o kaj ili'a'j'n instituci'a'j'n sekv'aĵ'o'j'n mez'e de la bomb'o'j kaj la for'ced'o de la koloni'o'j.

Efektiv'e, laŭ Piketty, kapital'ism'o ne hav'as histori'o'n: ĝi simpl'e respond'as al iu leĝ'o, antikv'a kaj sen'ŝanĝ'a, kiu est'as lok'e perturb'at'a de hazard'a'j event'o'j dum ĝi atend'as ne'halt'ig'ebl'e re'asert'i si'a'j'n long'a'temp'a'j'n rajt'o'j'n - fiks'it'a kurs'o en kiu mank'as lok'o por soci'a'j grup'o'j konflikt'ant'a'j, tio est'as, por la real'a motor'o de instituci'a'j trans'form'o'j.

Sed est'as la rezult'o de ĉi tiu'j disput'o'j kiu decid'as la direkt'o'ŝanĝ'o'j'n de kapital'ism'o. Kaj kiel tio est'is decid'it'a laŭ unu senc'o post la milit'o, tio est'is decid'it'a laŭ ali'a senc'o ek'de la fin'a'j 1970aj jar'o'j. Sed eĉ ne unu vort'o pri la ideologi'a kaj politik'a Re'konker'o far'e de la riĉ'ul'o'j kiu'j, perd'int'e iom'et'o'n da mon'o dum kelk'a temp'o, vol'is re'gajn'i ĉio'n de'nov'e kiel antaŭ'e. Ekzempl'o est'as la kampanj'o de uson'a'j konservativ'ul'o'j en la 1970aj jar'o'j kun la eksplic'it'a cel'o “retro'volv'i” la histori'o'n kaj nul'ig'i la social'a'j'n ating'o'j'n kiu'j ĉiam est'as instituci'a'j ating'o'j.

Ĉar la kern'a demand'o est'as, kiu reg'as la instituci'o'j'n kaj la struktur'o'j'n? Kiu hav'as la potenc'o'n ili'n far'i aŭ re'far'i iu'senc'e - propr'a'senc'e? Ĉi tiu'j demand'o'j, kiu'j est'as politik'a'j, neniam lev'iĝ'as en libr'o en kiu neni'e trov'ebl'as vigl'a diskut'o pri konkret'a'j afer'o'j. Kie est'as la analiz'o de la financ'a mal'regul'ig'o de la 1980aj jar'o'j kiu, kiel kutim'e, sub'met'is komerc'a'j'n entrepren'o'j'n al la postul'o'j de akci'ul'o'j? Kie est'as la histori'o de la centr'a rol'o de social'ism'a'j reg'ist'ar'o'j de la epok'o, nom'e tiu de la trans'form'o de administr'ad'o kaj la egal'a trakt'ad'o de la elit'o'j dekstr'em'a'j kaj mal'dekstr'em'a'j, politik'a'j kaj ekonomi'a'j? Kie est'as la pri'skrib'o pri la sen'brid'a liberal'a driv'o de la eŭrop'a integr'iĝ'o post 1984 laŭ la princip'o de “la liber'a kaj ne'distord'it'a konkurenc'o”, tio est'as, de la perfekt'a maŝin'o por detru'i alt'nivel'a'j'n social'a'j'n model'o'j'n? Kie la histori'o de la kanajl'a'j traktat'o'j kiu'j for'pren'as de aktiv'a'j ekonomi'a'j politik'o'j ĉiu'n spac'o'n por manovr'i? Krom se ni dev'as kred'i ke ĉi tiu'j'n afer'o'j'n fal'is el la ĉiel'o, est'as neces'e klar'ig'i ke ili est'is far'it'a'j de hom'a'j man'o'j, sen'konsider'e pri kiu'j hom'o'j.

Ĉio'n, kio'n la kapital'o kiel soci'a grup'o ced'is post la milit'o, ĝi re'akir'is. Nun ĝi sen'ĉes'e antaŭ'e'n'ig'as si'a'n avantaĝ'o'n, help'at'e kiel kutim'e de si'a'j reprezent'ant'o'j en la Social'ist'a Parti'o kiu'j vol'as nepr'e don'i al ĝi ĉio'n, kio'n ĝi pet'as. Est'as bel'e kaj bon'e rest'i en'e de la nebul'o de makro'ekonomi'a'j abstrakt'o'j kaj ad'e ĉant'i “r > g”, sed oni ne pov'as argument'i ke oni kre'is i'o'n kompren'ebl'a'n, des mal'pli ke oni far'is i'a'n “teori'a'n avanc'o'n” - kiel iu'j ĵurnal'ist'o'j laŭd'eg'is ĝi'n, mir'ig'it'e ke ili pov'as part'o'pren'i la “ver'a'n scienc'o'n.”

Strategi'o de artifik'ec'o

Piketty mal'facil'e sekv'as la faden'o'n de ĉi tiu'j histori'o'j ĉar neni'o en li'a antaŭ'a intelekt'a spert'o prepar'is li'n por tio. La kial'o: ne est'as simpl'a afer'o pas'i de la status'o de ĉef'a ekonomik'ist'o de social'demokrati'o al tiu de la Marks'o de la du'dek'unu'a jar'cent'o. Pur'a produkt'o de la skol'o Rosanvallon*, konsil'ist'o al Ségolène Royal en 2007, Piketty est'as unu el tiu'j fak'ul'o'j kiu'j'n la amas'komunik'il'o'j propagand'as kiel “intelekt'ul'o'j” de anstataŭ'ad'o, tio est'as, ili est'as al'vok'at'a'j por anstataŭ'i la klaŭn'o'j'n nom'at'a'j'n “la nov'a'j filozof'o'j”*. Jam en la fin'a'j 1990aj jar'o'j, for'ig'it'a'j est'is la sen'kravat'a'j ĉemiz'o'j kaj la taŭz'it'a har'ar'o; la temp'o jam ven'is por far'iĝ'i serioz'a per cifer'o'j kaj la scienc'o, sed antaŭ ĉio sen ideologi'o. Tio est'as, kun ideologi'o, nom'e tiu, de iu tut'mond'iĝ'o kiu ne est'as tro mal'bon'a (sed ĉio'n dir'int'e kiu pov'as far'i pli bon'e?), ĉi tiu stamp'o de rosanvaloniaj el'turn'iĝ'o'j kaj ĉirkaŭ'parol'o'j destin'it'a'j por klar'ig'i ke malgraŭ kelk'a'j ne'perfekt'aĵ'o'j - sed “ni hav'as ni'a'j'n fak'ul'o'j'n por tio” - oni prav'e ne ribel'u. Kun rimark'ind'a konsekvenc'o, la République des Idées de Rosanvallon, el'don'ej'o de la konven'a ekspertiz'o por la intelekt'a evolu'ad'o de la Social'ism'a Parti'o, pen'is por neniam star'ig'i demand'o'j'n kiu'j pov'us eksklud'i ĝi'n de la bon'ton'a societ'o. Cert'e, kaj dum long'a temp'o, la fokus'o est'is sur mal'egal'ec'o, foj'e eĉ kun amar'ec'o pri sever'a'j kondiĉ'o'j en la labor'ej'o. Sed est'is la teknik'ar'o kiu est'is kulp'ig'it'a (ĝi evolu'as tre rapid'e), kaj la mank'o de trejn'ad'o ( grav'as est'i trejn'it'a) dum laŭd'at'a est'is la kvalit'o de super'lern'ej'a'j esplor'o'j (kio est'as mem'evident'a). La liber'a komerc'o kaj ĝi'a detru'pov'o? Neni'o. La tiran'ec'o de akci'ul'a valor'o*?Eĉ ne unu vort'o*. La efik'o de ekstrem'a liberal'ism'o sur Eŭrop'o? Ni'a destin'o. Sekv'e, oni pov'as resum'i la politik'o'n de la République des Idées kiel strategi'o'n de konstant'a artifik'ec'o. Kaj de evit'em'ec'o. En la rond'o de la serioz'ul'o'j, ne'pri'parol'end'a'j est'as la maksimum'ig'o de profit'o'j far'e de la amas'komunik'il'o'j kaj de la profit'o'j de la influ'o.

*  Pierre Rosanvallon est'as franc'a intelekt'ul'o kaj histori'ist'o. Li kre'is kaj prezid'as ‘La République des Idées’ (la Respublik'o de Ide'o'j), “intelekt'a labor'ej'o” kaj el'don'ej'o - ml.
*  La termin'o ‘La Nov'a'j Filozof'o'j’ (franc'e: nouveax philosophes) tem'as pri generaci'o de franc'a'j filozof'o'j kiu romp'is kun Marks'ism'o en la fru'a'j 1970aj jar'o'j - ml
*  akci'ul'a valor'o (la valeur actionnariale; shareholder value): termin'o kiu supoz'ig'as ke la definitiv'a mezur'o de la sukces'o de entrepren'o est'as tiom, kiom ĝi riĉ'ig'as akci'ul'o'j'n -ml.
*  Kun la escept'o, tip'e, de libr'o de Je'a'n Peyrelevade, kiu tondr'as kontraŭ la akci'ul'a kapital'ism'o kaj fin'iĝ'as per od'o al la respond'ec'o.

La financ'a kriz'o de 2007 kaj la komenc'o de la eŭrop'a kriz'o en 2010 est'ig'is re'vigl'iĝ'o'n de tio, kio est'is sub'prem'it'a. Por ke ni ne dron'u en sen'util'ec'o, ni dev'os pri'parol'i “ĝi'n”. Sed lern'i ek'de nul'o est'as iom mal'facil'e. Mank'as refleks'o'j, est'as blind'a'j punkt'o'j (efektiv'e, la punkt'o'j est'is plej'part'e bril'a'j, la ceter'o est'is tut'e nigr'a), oni ankoraŭ ne lern'is dir'i la ĝust'a'j'n vort'o'j'n. Tut'mond'iĝ'o est'is ankaŭ financ'a tut'mond'iĝ'o pri kiu ĉiu'j est'is indiferent'a'j, sed malgraŭ tio oni dev'is agnosk'i ke ĉio ne est'as roz'kolor'a. Surpriz'o: la ekonomik'ist'o Daniel Cohen, kaj Piketty, post jar'dek'o'j da perfekt'a silent'o pri la tem'o, ek'konsci'is kaj konsil'is ni'n ke la eŭrop'a mon'a integr'iĝ'o est'is “mis'a jam de la komenc'o*. La “fak'ul'o'j” ŝajn'e funkci'as dizel'e: ili klar'e bezon'as temp'o'n por varm'iĝ'i! Sed kio pov'as ver'e rezult'i el ĉi tiu'j mal'fru'a'j ĝust'ig'o'j? Ver'dir'e, ne'mult'o. Intelekt'a'j kaj politik'a'j sulk'o'j aper'int'a'j antaŭ'long'e ne facil'e mal'aper'as. ‘La Kapital'o’ de Piketty est'as sulk'o'plen'a. Tio est'as vid'ebl'a en la manier'o laŭ kiu li ignor'as la soci'a'n kaj politik'a'n histori'o'n kiu kre'is Fordismon kaj post'e venk'is ĝi'n en nov'liberal'ism'o, sed eĉ pli frap'ant'e en la last'a part'o de la libr'o, aŭdac'e titol'it'a ‘Regul'ig'i la Kapital'o'n’, entrepren'o pri kiu oni prav'e pov'as dir'i, se oni vol'as, ke ĝi dec'as al la Marks'o de la du'dek'unu'a jar'cent'o, sed risk'as preter'vol'e rivel'i simptom'o'n de la temp'o'j.

*  “Fundament'e, la kaŭz'o de la kriz'o est'as la mank'o'j en la star'ig'o de la eŭr'o'zon'o”, Daniel Cohen, L’Express, Parizo, la 5a de juni'o, 2013 (2013!).

Kiel logik'a sekv'aĵ'o de la strategi'o de evit'em'ec'o, impost'o'j sekv'e lev'iĝ'as kiel la sol'a rest'ant'a reg'il'o post kiam oni rezign'is pri'trakt'i ĉio'n ali'a'n. Krud'e dir'it'e, rezign'i pri la trans'form'ad'o de la struktur'o'j signif'as kondamn'i si'n ŝvabr'i ili'a'j'n plank'o'j'n. Kaj impost'o'j neniel mal'sam'as: se la social'demokrat'a ŝvabr'il'o ne pov'as ating'i la kor'o'n de la afer'o, ĝi almenaŭ pov'us prov'i mild'ig'i la efik'o'j'n. Barakt'ant'e inter la problem'o'j de la tag'o kaj si'a dezir'o ne perturb'i afer'o'j'n fundament'a'j'n, Piketty tamen ĝoj'us se impost'o'j hav'us avantaĝ'o'j'n pli grand'a'j'n ol ili efektiv'e hav'as, kaj eĉ ke ili pov'us regul'ig'i la inter'naci'a'n financ'o'n (p. 840)! Sed est'us mal'facil'e imag'i kia'j'n impost'o'j'n pov'us anstataŭ'i la masiv'a'j'n bat'o'j'n neces'a'j'n por ek'reg'i la struktur'o'j'n de la liberal'ig'it'a financ'o. Kia impost'o pov'us anstataŭ'i la apart'ig'o'n de po'detal'a'j bank'o'j kaj invest'o'bank'o'j, la ferm'o'n de iu'j merkat'o'j, la elimin'o'n de la valor'paper'ig'o ktp*? Eĉ se Piketty vol'us konsider'i afer'o'j'n laŭ ĉi tiu angul'o, li dev'us agnosk'i ke eĉ se la valor'paper'ig'o est'is nur mal'mult'e elimin'it'a, la iniciat'o'n dev'us akompan'i adekvat'a'j garanti'o'j ĉar tio signif'us sever'a'j'n restrikt'o'j'n de la perfekt'e liber'a cirkul'ad'o de la kapital'o. Sed tio est'as ne'el'ten'ebl'a por Piketty kiu tiel zorg'as pri la protekt'o de si'a pretend'o est'i kontraŭ'naci'ism'a ke li pardon'pet'as pri tio ke li far'is labor'o'n pri kondiĉ'o'j en Franci'o (p.59)!

*  valor'paper'ig'o (financiarisation; financialization): proced'o kiu cel'as trans'form'i ĉiu'n valor'aĵ'o'n en financ'a'n instrument'o'n negoc'ebl'a'n, tio est'as en valor'paper'o'j'n. Tial ‘définanciarisation’, ‘definancialization’: la elimin'o de ĉi tiu proced'o - ml

Konform'e al si'a'j implic'a'j apart'aĵ'o'j, la rond'o de konven'ec'o firm'e ten'ad'as jacquattalisme*: est'as ver'e, ke la tut'mond'a kapital'ism'o sufer'as kelk'a'j'n moment'a'j'n problem'et'o'j'n, sed por tiu'j ni trov'os solv'o'j'n - ankaŭ tut'mond'ig'it'a'j, kompren'ebl'e. Pacienc'u, amik'o'j! Ven'as la tut'mond'iĝ'o de solv'o'j. “Social'ism'a” Franci'o vol'e abolici'os ne'grav'a'n eŭrop'a'n impost'o'n je spez'o'j, sed jam ven'as la universal'a kurac'il'o de tut'mond'a impost'o je la kapital'o. Kaj neces'is mil paĝ'o'j por ating'i ĉi tiu'n punkt'o'n, la alternativ'o'j'n de aŭ tut'mond'a impost'o aŭ “re'tir'iĝ'o mal'antaŭ naci'a'j land'lim'o'j” (p. 752) - post'las'ant'e sent'o'n de mild'a mal'gaj'ec'o en la sincer'a leg'ant'o kiu jam marŝ'is tiel long'e tra la dens'ej'o sed ankoraŭ ne pov'as ek'vid'i la lum'o'n.

*  jacquattalisme: termin'o por princip'o atribu'it'a al Jacques Attali, franc'a ekonomik'ist'o, nom'e ke se la problem'o'j est'as tut'mond'a'j, tia'j dev'as est'i ankaŭ la solv'o'j - ml

Leg'ant'o sincer'a sed, pri Piketty, iom naiv'a. La gazet'ar'o vend'is al la leg'ant'o nun'temp'a'n profet'o'n, zorg'em'e ne specif'ant'e li'a'j'n antecedent'o'j'n. Kaj la leg'ant'o kred'is. Ceter'e, ne tem'as pri la nombr'o'j de tiu'j kiu'j part'o'pren'is la tromp'o'n, el kiu'j kelk'a'j est'as tre bon'e inform'it'a'j, aŭ almenaŭ dev'us est'i. Sed oni ne dev'as long'e leg'i antaŭ ol trov'i ke la aŭtor'o est'as “dum'viv'e vakcin'it'a kontraŭ la tradici'a pigr'a diskurs'o kontraŭ'kapital'ism'a” (p. 62). Marks'o, sed glat'raz'it'a kun eĉ ne unu tro'a har'o.

Fals'a barb'o, tamen, permes'at'as. Kompren'ebl'e, en varb'a intervju'o por facil'ig'i si'a'n akcept'o'n de la uson'a merkat'o, Piketty ĵur'as ke li “tut'e ne” est'as marks'ist'o*. Sed re'ven'int'e al Franci'o, li mal'kaŝ'em'e deklar'is ke li ankaŭ “prov'as kontribu'i al la lev'iĝ'o de la komun'ism'a ide'o*. Kaj neni'u eĉ palpebr'um'is. Je la 22a de decembr'o 2014, Piketty re'asert'is si'a'n “konfid'o'n al merkat'a'j fort'o'j” kaj riproĉ'is “la nov'a'j'n mov'ad'o'j'n de la ekstrem'ism'a mal'dekstr'ul'ar'o en Eŭrop'o*, Podemos kaj Syriza. Je la 12a de januar'o 2015 (!), li re'ven'is de'nov'e kiel konsil'ist'o al Pablo Iglesias , ĉar nun li kred'as “ke la lev'iĝ'o de kontraŭ'el'spez'redukt'a'j parti'o'j est'as bon'a nov'aĵ'o por Eŭrop'o*. En franc'a televid'a program'o en februar'o li rifuz'is dir'i ĉu li est'is ekonomik'ist'o dekstr'ism'a aŭ mal'dekstr'ism'a. Pro la mank'o de intelekt'a koher'ec'o, oni nur pov'as admir'i la oportun'ism'o'n kiu tiel rapid'eg'e adapt'iĝ'as al potenc'a'j tendenc'o'j en la publik'a opini'o por plaĉ'i al kiel ebl'e plej mult'e da hom'o'j.

*  Intervju'o, The New Republic, la 5a de maj'o, 2014.
*  Diskut'o kun Alain Badiou, ‘Contre-courant’, Mediapart, la 15a de oktobr'o 2014.
*  Owen Jones, intervju'o, The Guardian, Londono, la 22a de decembr'o 2014.
*  Intervju'o, The Guardian, la 12a de januar'o 2015.
Trans'form'i struktur'o'j'n

Oportun'ism'o kiu ankaŭ sci'pov'as la art'o'n kultiv'i marĝen'a'j'n fenomen'o'j'n. Ĉar est'as tie ke fin'iĝ'as la proced'o de Piketty: per la scienc'a en'radik'iĝ'o ne nur de la ordinar'a prudent'o (kiu ne est'as ne'grav'a) - mal'egal'ec'o'j ja ekzist'as - sed ankaŭ de tiu tem'o kiu monopol'ig'os la tut'a'n debat'o'n “pri” kapital'ism'o kaj kiu jam monopol'ig'as tiel mult'e da ali'a'j. Eĉ The Economist jam de mult'a'j jar'o'j aper'ig'as artikol'o'j'n kaj dokument'o'j'n pri ĉi tiu demand'o kiu far'iĝ'os la mal'fort'a ĉen'er'o de la diagnoz'o, efektiv'e la punkt'o de inter'konsent'iĝ'o de la plej bon'vol'a'j analiz'o'j. Kaj la tem'o est'as tiu ĉi: mon'a mal'egal'ec'o hav'as bon'eg'a'n virt'o'n ĉi-rilat'e, ke ĝi ebl'ig'as ke la ali'a'j mal'egal'ec'o'j de la kapital'ism'o est'u ignor'at'a'j, mal'egal'ec'o'j kiu'j neniel est'as akcident'a'j sed eĉ fundament'a'j kaj konsist'ig'a'j, la strikt'e politik'a'j mal'egal'ec'o'j de hierarki'a sub'met'iĝ'o en la salajr'a inter'rilat'o, tiu origin'a mal'egal'ec'o kiu decid'as ke iu'j komand'as en la firma'o kaj ali'a'j obe'as. Pri tio impost'o, eĉ impost'o tut'mond'a, pov'as far'i neni'o'n.

Star'ig'i la demand'o'n de ĉi tiu mal'egal'ec'o, kiu fin'e est'as la demand'o pri la potenc'o super viv'o'j de la “mon'far'a propriet'o” (la kapital'o), kiel Bernard Friot atent'ig'is*, ĉantaĝ'o en la form'o de dung'it'ec'o, est'as star'ig'i la demand'o'n de la kapital'o, sed la demand'o ver'a - la demand'o kiu'n Marks'o - la ver'a - star'ig'is. Aŭ almenaŭ la demand'o pri la nun'a'j kontur'o'j de la kapital'ism'o, pri kiu tut'mond'a impost'o - kiu nepr'e neniam ek'est'iĝ'os - ating'os neni'o'n. Nur la re'komenc'o de la lukt'o por la popol'a suveren'ec'o, de unu land'o aŭ de kelk'a'j kun'e laŭ la ebl'ec'o'j de la politik'a situaci'o, pov'us far'i i'o'n pri tio. Kaj precip'e, la trans'form'o de la struktur'o'j, por for'ig'i la ekvilibr'o'n de la potenc'o kiu ebl'ig'as al la kapital'o ostaĝ'ig'i la tut'a'n soci'o'n*.

*  Bernard Friot, ‘L’Enjeu du salaire’, La Disput'e, Parizo, 2012.
*  Vid'u Frédéric Lord'o'n, ‘La gauche ne peut pas mourir’, Le Monde Diplomatique, septembr'o 2014.

Ĉi tio neniel konsist'ig'as kritik'o'n pri la mal'egal'ec'o'j de la riĉ'ec'o - kritik'o per kiu Piketty ĝentil'e propon'as al ni mild'e trankvil'ig'a'n vizi'o'n pri la soci'o - pri la plej supr'a 1%, aŭ eĉ ni dir'u la 0,1%, la ver'a'j fi'ul'o'j. Est'as kvazaŭ la ali'a'j 99,9 procent'o'j est'as unu'ig'it'a'j pro si'a'j salajr'o'j malgraŭ tio, ke ili est'as aflikt'it'a'j de ĉiu'j konflikt'o'j lig'it'a'j kun ili'a'j divers'a'j cirkonstanc'o'j kaj la nov'liberal'ism'a per'fort'o dis'vast'ig'at'a laŭ'long'e de la lini'o'j de la aŭtoritat'o de ili'a'j dung'ant'o'j. Kaj ĉio ĉi kun eĉ pli da intens'ec'o ol tiu, kiu reg'as la individu'a'j'n struktur'o'j'n de la nun'temp'a kapital'ism'o instal'it'a'j'n de la persist'o de iu klas'o en plen'a konsci'o pri si kaj si'a'j interes'o'j, kaj kiu'n la serioz'a debat'o neniam intenc'as tuŝ'i, eĉ ne kiam ĝi asert'as ke tem'as pri “la teori'o de la kapital'o.”

Plej mal'bon'e est'as tio, ke trov'iĝ'as, iu'senc'e, iu soci'a filozofi'o en la libr'o de Piketty, ĝi eĉ est'as tre eksplic'it'a: la labor'o est'as ind'a sed la entrepren'a riĉ'ec'o est'as bon'a - ĝis la punkt'o kie ĝi est'as pag'at'a al la est'ont'a rent'avid'ul'o. “Ĉia riĉ'ec'o est'as kaj part'e prav'ig'ebl'a kaj potencial'e eksces'a” (p. 709), formul'o kiu probabl'e ne tim'ig'os mult'e da hom'o'j. Reg'at'a de la akci'ul'ar'o kaj spert'a pri tromp'o'j kiu'j dev'us tromp'i neniu'j'n, la gazet'ar'o ne erar'is. Dezir'ant'e ĝeneral'a'n pac'o'n, pac'o'n por la kapital'o kaj la labor'o, pac'o'n por la 99,9%, la pac'o'n de “ la inter'naci'a regul'ig'o”, Piketty, kiu fin'e menci'os supr'aĵ'e “la instituci'o'j'n”, “la politik'o'n” kaj “la konflikt'o'n”, prezent'as si'a'n profet'a'n vizi'o'n: “la du'polar'a'j konflikt'o'j de la jar'o'j 1917-1989 jar'o'j nun est'as de'long'e pas'int'a'j” (p 949.). Ĝust'e kiam histori'a kriz'o de la kapital'ism'o fin'e met'is la ide'o'n for'ig'i ĝi'n sur la intelekt'a'n tag'ord'o'n. Kia klar'vid'o! Kia ĝust'a'tem'pec'o! Ĉiu'okaz'e, kia trankvil'iĝ'o. Ne'problem'e, do.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

De Lisbon'o al Dublino

Serĉ'ant'e la ven'ont'a'n Syriza

En la “pojn'duel'o”, kiu kontraŭ'met'as ĝi'n al Berlino, Ateno serĉ'as sub'ten'ant'o'j'n. Ĉu la elekt'o de s-ro Alexis Tsipras profit'is al ties potencial'a'j alianc'ul'o'j en Eŭrop'o?

Almenaŭ pri unu punkt'o, la nov'a grek'a ĉef'ministr'o kaj li'a'j bruselaj kun'parol'ant'o'j akord'iĝ'as: Grek'land'o simil'as domen'o'n en tre provizor'a ekvilibr'o. Ĉe la du'a'j, la perspektiv'o de ĝi'a baskul'ad'o inspir'is ĝis antaŭ ne'long'e bild'o'j'n de financ'a katastrof'o. De'post la venk'o de s-ro Alexis Tsipras ĉe la balot'o de januar'o, alarm'as ili'n ali'a scen'ar'o de kontaĝ'o: la dis'vast'ig'o de la ide'o, ke rigor'politik'o ne funkci'as. Tio est'as, preciz'e, kio'n esper'as Ateno.

Kiu est'os tiam la ven'ont'a fal'ont'a pec'o? Rapid'e, la rigard'o'j turn'iĝ'is al tiu'j ŝtat'o'j, kiu'j'n la merkat'o'j elegant'e asoci'is al Grek'land'o por konstru'i la angl'a'n akronim'o'n PIGS* (“pork'o'j”): la Hispan'uj'o de Podemos, kompren'ebl'e, sed ankaŭ Irlando kaj Portugal'uj'o, du land'o'j de la eŭrop'a periferi'o, kiu'j, sam'e kiel Grek'land'o, profit'is “sav'o”-plan'o'j'n trud'ant'a'j'n al ili al'ĝust'ig'a'j'n program'o'j'n. Du land'o'j, kie baldaŭ okaz'os parlament'a'j elekt'o'j*.

*  Portugal, Ireland, Greece, Spain.
*  Inter la 14-a de septembr'o kaj la 14-a de oktobr'o por Portugal'uj'o; inter oktobr'o 2015 kaj april'o 2016 por Irlando.

Se kred'i la dekstr'ul'o'j'n, reg'ant'a'j'n en ambaŭ ĉef'urb'o'j, nek Lisbon'o nek Dublino profit'us el fleks'ebl'ig'o de la bruselaj politik'o'j. “Ni ne est'as Grek'land'o”, ŝat'as ripet'i la irlanda ministr'o pri financ'o'j Michael Noonan, kiu eĉ konsider'as “fabrik'ig'i t-ĉemiz'o'j'n sur'hav'ant'a'j'n tiu'n mesaĝ'o'n*.

*  “Noonan: “We’re not Greece... put that on a t-shirt””, Independent, Dublino, 23-a de juni'o 2011.

En 2014, Irlando spert'is la plej fort'a'n ekonomi'a'n kresk'o'n de Eŭrop'a Uni'o (+ 4,8%) kaj Portugal'uj'o, laŭ la prezid'ant'o de la Eŭrop'a Centr'a Bank'o (ECB) Mario Draghi, “est'as rikolt'ont'a la frukt'o'j'n de la politik'o'j aplik'at'a'j dum la last'a'j jar'o'j*. Anstataŭ la metafor'o de domen'o, Dublino kaj Lisbon'o do prefer'as tiu'n de la klas'ĉambr'o: “La grek'o'j pov'us imit'i la ekzempl'o'n de Irlando, sugest'as la irlanda ĉef'ministr'o End'a Kenny. Fin'fin'e, ni est'as la plej bon'a'j lern'ant'o'j”*. Titol'o, kiu'n merit'as ankaŭ Portugal'uj'o, laŭ la ĝeneral'a direktor'in'o de la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF) Christine Lagarde: la ĵurnal'o El Pais raport'as, ke ŝi kapt'is la okaz'o'n de la kun'ven'o de la eŭrop'a'j ministr'o'j pri financ'o de la 16-a de februar'o por kontrast'ig'i la portugal'a'n “bon'a'n lern'ant'o'n” kaj la grek'a'n “mal'labor'em'ul'o'n” (17-a de februar'o 2015).

*  Sérgio Aníbal, “Draghi Portugal como exemplo da retoma europeia”, Público, Lisbon'o, 24-a de mart'o 2015.
*  Mark Paul, “Noonan still cheesy about those Greeks”, The Irish Times, Dublino, 6-a de mart'o 2015.

Laŭ la portugal'a ĉef'ministr'o Pedro Passos Coelho, Lisbon'o montr'is, “ke la konvenci'a respond'o al la kriz'o funkci'as”*. “En kelk'a'j jar'o'j, ni'a land'o salt'is mal'antaŭ'e'n, mal'e klar'ig'as al ni la ekonomik'ist'o Ricardo Paes Mamede. La riĉ'aĵ'o-produkt'ad'o retro'ir'is ĝis si'a nivel'o de antaŭ proksim'um'e dek jar'o'j; la dung'o'kvant'o, ĝis si'a nivel'o de antaŭ du'dek jar'o'j, la invest'ad'o, kiu prepar'as la kresk'o'n de morgaŭ, ĝis si'a nivel'o de antaŭ tri'dek jar'o'j. Konsekvenc'e, la el'migr'ad'o est'as kompar'ebl'a al tiu de antaŭ kvar'dek jar'o'j, kiam reg'is la diktatur'a reĝim'o de Salazar [1933-1974].”

*  Peter Wise, “Greek crisis opens Portuguese faultlines over futur'e of eurozone”, Financial Times, Londono, 16-a de februar'o 2015.

Tiu salt'o en la pas'int'ec'o'n tuj rimark'iĝ'as en la metro'o de Lisbon'o. La lisbon'a'j vojaĝ'ant'o'j rest'as grup'ig'it'a'j ĉe la kap'o de la kaj'o, las'ant'e la turist'o'j'n okup'i la ali'a'n part'o'n. Ili'a si'n'ten'o klar'iĝ'as kiam la trajn'o al'ven'as: ĝi en'hav'as nur du'on'o'n de la vagon'o'j, kiu'j'n la staci'o pov'as akcept'i, dev'ig'ant'e la turist'o'j'n kuret'i por pov'i en'vagon'iĝ'i. “Tiu iniciat'o cel'as ŝpar'i elektr'o'n, preciz'ig'as Paes Mamede kun el'rev'ig'it'a rid'et'o. Est'as unu el la konsekvenc'o'j de la rigor'politik'o.”

La kriz'o est'is tiom profund'a en Portugal'uj'o, li daŭr'ig'as, ĉar ĝi ja traf'is land'o'n, kiu, mal'e al Grek'land'o aŭ Irlando, jam est'is en kriz'a situaci'o de la komenc'o de la 21-a jar'cent'o. Ali'dir'it'e, la eŭr'o-kriz'o trans'form'is daŭr'ant'a'n glit'o'n en grand'a'n flank'e'n'glit'ad'o'n.

Ĵet'it'a de sufiĉ'e alt'e, eĉ mort'a kat'o re'salt'as

Laŭ la Eŭrop'a Komision'o, Portugal'uj'o disting'iĝ'as per la el'tond'o'j en la social'a'j program'o'j inter 2011 kaj 2013, la plej sever'a'j el la tut'a Mal'nov'a Kontinent'o. La land'o ankaŭ bril'e sukces'is sur la teren'o de la “labor'kost'o”: inter 2006 kaj 2012, dir'as la politik'olog'o André Freire, aŭtor'o de raport'o pri la tem'o*, “La nombr'o de dung'it'o'j ricev'ant'a'j la minimum'a'n salajr'o'n pas'is de 133.000 al 400.000, en sum'a labor'fort'o de proksim'um'e kvin milion'o'j da hom'o'j”. Preskaŭ 30% est'as sen labor'o*. Sed la reg'ist'ar'o ne intenc'as halt'i sur tiom bon'a voj'o, por la grand'a feliĉ'o de la Jornal de Negocios. La ĵurnal'o de la negoc'o'j antaŭ ne'long'e esprim'is si'a'n kontent'o'n, ke Lisbon'o spert'is dum la tri'a trimestr'o de 2014 “la plej fort'a'n mal'kresk'o'n de labor'kost'o el la tut'a Eŭrop'a Uni'o” (20-a de mart'o 2015).

*  André Freire, Marco Lis'i, Ioannis Andreadis kaj José Manuel Leite Viegas (sub la dir. de), “Political representation in times of bailout: Evidence from Greece and Portugal”, South European Society and Politics, vol. 19, n-ro 4, Londono, 2014.
*  Barómetro das Crises, n-ro 13, Observatório sobr'e Crises e Alternativ'as, Lisbon'o, 26-a de mart'o 2015.

“Kaj tamen, sam'e kiel en Grek'land'o, la ŝuld'o daŭr'e pli'grand'iĝ'as”, ve'as Paes Mamede. De 96,2% de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) en 2010, ĝi salt'is ĝis 126,9% en 2014. Tia ŝarĝ'o konduk'as al la el'pren'o de 4,5% de ĉiu'j riĉ'aĵ'o'j produkt'it'a'j ĉiu'jar'e por la nur'a re'pag'o de interez'o'j, tio est'as pli ol en Grek'land'o, kie, dank'e al la help'o'program'o, la interez'kvot'o'j est'as mal'pli alt'a'j... Freŝ'dat'a raport'o de la IMF konklud'as, ke Portugal'uj'o ne pov'os respekt'i la buĝet-traktat'o'j'n*, kiu'j plan'as re'ven'o'n al deficit'o egal'a al 3% de la MEP, kaj al ŝuld'o'nivel'o sub 60% de la MEP. “Mal'e al tio, kio'n pretend'as la reg'ist'ar'o, la kurac'il'o ne funkci'as”, asert'as la ekonomik'ist'o.

*  “IMF Country Re'port”, n-ro 15/21, Vaŝington'o, DC, januar'o 2015.

Tia situaci'o est'us pov'int'a instig'i Lisbon'o'n dezir'i inter'trakt'i fleks'ebl'iĝ'o'n de la traktat'o'j, eĉ re'struktur'ad'o'n de si'a ŝuld'o, unu'vort'e, sub'ten'i la klopod'o'n de Ateno. Sed ne: ni dev'as ir'i pli antaŭ'e'n, mal'e respond'as la portugal'a ĉef'ministr'o, laŭ kiu “la re'form'o'j de la publik'a'j kont'o'j kaj de la ekonomi'o konsist'ig'as nov'a'n viv'manier'o'n, kiu'n ni de nun dev'os adopt'i*.

*  Diário de Notícias, Lisbon'o, 18-a de mart'o 2015.

Laŭ Tom McDonnell, ekonomik'ist'o sin'e de la Institut'o pri ekonomik'a esplor'o Nev'in (Ner'i), la ĵus'a irlanda kresk'o-re'komenc'iĝ'o, fest'it'a de inter'naci'a gazet'ar'o ĉiam sent'em'a je la “irlanda model'o”*, est'as “mult'e tro'ig'it'a”: “Jes ja, la situaci'o komenc'is pli'bon'iĝ'i, sed grand'part'e ĉar la fal'o est'is apart'e sever'a”, li koment'as, antaŭ ol rapid'e dir'i: “Ĵet'it'a de sufiĉ'e alt'e, eĉ mort'a kat'o re'salt'as.” Dum la MEP retro'ir'is je pli ol 12% inter 2008 kaj 2010, “la land'o perd'is unu dung'o'n el sep. Kaj tiu'j, kiu'j kre'iĝ'is est'as ĝeneral'e mal'mult'e pag'at'a'j, part'a'temp'a'j kaj koncentr'it'a'j en la ĉef'urb'o.”

*  VdLes quatre vies du modèle irlandais”, Le Monde diplomatique, oktobr'o 2010.

Rest'as tamen ke en 2014, la kresk'o'kvot'o de Irlando ekscit'is envi'o'n de Parizo, Lisbon'o kaj Ateno. Ĉu ĝi ne prav'ig'as, fin'fin'e, la ide'o'n ke la “firm'a decid'o re'form'i” est'as efik'a, kiel tio'n sugest'as la uson'a magazin'o Newsweek (16-a de mart'o 2015)? Ne ver'e, respond'as Paes Mamede: “La diferenc'o inter Portugal'uj'o, Grek'land'o kaj Irlando, est'as ke la du unu'a'j est'as part'o de la eŭrop'a ekonomi'o; Irlando, si'a'flank'e, aparten'as al la uson'a ekonomi'o.”

Kiam mal'aper'is la dogan'a'j bar'il'o'j en'e de la eŭrop'a Uni'o, en 1986, la uson'a'j entrepren'o'j vol'is ricev'i la sam'a'j'n avantaĝ'o'j'n kiel la societ'o'j de la Mal'nov'a Kontinent'o. Irlando ebl'ig'as tio'n al ili. Ĝi krom'e ofert'as al ili eduk'it'a'n kaj angl'o'parol'ant'a'n labor'fort'o'n, kaj al'log'a'n impost-reĝim'o'n. El si'a dublina ofic'ej'o, McDonnell resum'as: Irlando montr'as unu'flank'e ekonomi'o'n simil'a'n al tiu de Portugal'uj'o, sen pli bon'a'j rezult'o'j. Kaj, ali'flank'e, ekonomi'o'n de'ven'ant'a'n el Uson'o, karakteriz'at'a'n de dung'o'j kun fort'a al'don'valor'o.” Dum Eŭrop'a Uni'o stagn'as, Vaŝington'o afiŝ'as re'salt'o'n de ĉirkaŭ 2,4% en 2014, tir'ant'e en si'a post'stri'o la et'a'n verd'a'n insul'o'n.

La rigor'politik'o ne hav'is mult'a'n efik'o'n al la uson'a enklav'o en Irlando; sed ĝi mal'ord'ig'is la ceter'o'n de la soci'o. En oktobr'o 2014, la prezid'ant'o de la asoci'o de hospital'a'j konsil'ist'o'j, la doktor'o Gerard Crotty, publik'e mal'laŭd'is “la grav'a'j'n el'tond'o'j'n en la san-buĝet'o'j”, kiu'j kaŭz'is laŭ li “pli oft'a'n mort'o'n de pacient'o'j atend'ant'a'j lok'o'n en hospital'o”*. La dis'volv'ad'o de la labor'kontrakt'o'j tiel nom'at'a'j “nul hor'o”, kiu'j dev'ig'as la dung'it'o'n rest'i je la dispon'o de si'a dung'ant'o dum la tut'a tag'o, por nur 15 garanti'at'a'j hor'o'j semajn'e, kaj la kresk'o de la part'temp'a'j kontrakt'o'j fal'ig'is unu salajr'ul'o'n el dek sub la mal'riĉ'o-sojl'o. Se, en kelk'a'j elegant'a'j kvartal'o'j de la ĉef'urb'o, oni el'vok'as la re'ven'o'n de la “kelt'a tigr'o”, ĝi'a ror'o rest'as ne'aŭd'ebl'a en la ceter'o de la land'o.

*  Mart'in Wall, “Patientsdying unnecessarilywaiting for hospital beds”, The Irish Times, 4-a de oktobr'o 2014.

Mal'e al la grek'a kaj portugal'a ŝuld'o'j, la irlanda ŝuld'o tamen mal'kresk'as — dank'e, not'ind'e, al la fort'a ekonomi'a kresk'o. Ĉi-rilat'e, la land'o ricev'is la plej bon'a'n rezult'o'n el la Uni'o inter 2013 kaj 2014: mal'kresk'o de 9,4% por ating'i 114,8% de la MEP. “Sed la irlanda MEP-est'as tromp'a, daŭr'ig'as McDonnell. La pez'o de la inter'naci'a'j firma'o'j est'as tia, kaj la profit'o'j re'hejm'e'n'ig'it'a'j est'as tiom impon'a'j, ke la MEP super'taks'as la produkt'ad'o'n de real'a riĉ'aĵ'o.”

La supoz'at'a daŭr'ig'ebl'o de la irlanda ŝuld'o ceter'e pov'as est'i klar'ig'it'a per “magi'aĵ'o”, pri kiu oni mir'as, ke ĝi ne pli koler'ig'is la Eŭrop'a'n Centr'a'n Bank'o'n (ECB). Ne'kapabl'a financ'i si'n sur la merkat'o'j por re'kapital'ig'i si'a'j'n mort'ant'a'j'n bank'o'j'n, Dublino decid'as en 2010 emisi'i ŝuld'o-agnosk'o'j'n destin'it'a'j'n ebl'ig'i al la bank'o'j en mal'bon'a situaci'o re'financ'i si'n ĉe la irlanda Centr'a Bank'o. En'tut'e 31 miliard'o'j da eŭr'o'j, tio est'as proksim'um'e 20% de la MEP. “Fakt'e tem'as pri operaci'o nom'at'a mon'ig'ad'o de la ŝuld'o, resum'as McDonell. La Centr'a Bank'o simpl'e kre'is 31 miliard'o'j'n da eŭr'o'j sur komput'il-ekran'o.” Tiu operaci'o est'as kontraŭ'leĝ'a en'e de la eŭr'o'zon'o.

“Cert'e la ECB ne est'is kontent'a, konfid'as al ni s-ro Dominic Hannigan, deput'it'o de la labor-parti'o (mal'dekstr'o-centr'o), kiu reg'as la land'o'n sin'e de koalici'o form'it'a kun la Fin'e Gael (dekstr'o). Sed tiam, ni decid'is garanti'i la ŝuld'o'j'n de ni'a'j bank'o'j, sub la prem'o de Bruselo.” En januar'o 2010, la direktor'o de la ECB Je'a'n-Claude Trichet vok'is la tiam'a'n irland'an ministr'o'n pri financ'o'j por pet'i li'n “sav'i la bank'o'j'n je kiu ajn prez'o”. “Iel, daŭr'ig'as s-ro Hannigan, Irlando konsent'is ofer'i si'n por la ceter'o de Eŭrop'o. Tio ja merit'is iom da help'o!” Tia help'o, kia'n Grek'land'o ŝajn'e ne merit'as en 2015.

La ECB tamen atend'as de la insul'o ke tiu regul'ig'u si'a'n situaci'o'n. Dublino prefer'as prokrast'i tiom long'e kiom ebl'e la solv'ad'o'n. Kial, en tiu'j kondiĉ'o'j, ĝi do ne al'don'u si'a'n voĉ'o'n al tiu de Ateno por postul'i pli da fleks'ebl'ec'o de Bruselo kaj Frankfurto? “Pro tim'o, respond'as la deput'it'o Se'a'n Kyne, de la Fin'e Gaël, ke ali'a land'o ricev'os prefer'a'n trakt'ad'o'n, dum la irland'an'o'j jam en'glut'is sever'a'n doz'o'n da rigor'politik'o.” Ali'dir'it'e: prefer'e risk'i ke ties propr'a situaci'o mal'bon'iĝ'os, ol vid'i Atenon demonstr'i la sen'util'o'n de rigor'politik'o, kaj la grek'a'n domen'o'n kun'tren'i la irland'an...

Sin'e de la mal'dekstr'o mal'amik'a al rigor'politik'o, la analiz'o est'as kompren'ebl'e ali'a. En Irlando la plej proksim'a parti'o de Syriza nom'iĝ'as Sin'n Féin, la eks'a politik'a al'o de la Irlanda Respublik'a Arme'o (Ir'a). “La venk'o de Tsipras est'is pozitiv'a por ni, deklar'as s-in'o Mairéad Farrell, deput'it'in'o de parti'o Sin'n Féin el la urb'o Galway. Ĝi montr'is, ke parti'o opon'ant'a al rigor'o pov'as ating'i la reg'pov'o'n en Eŭrop'o.”

Sam'e kiel Grek'land'o, Irlando sufer'as, de la komenc'o de la eŭr'o-kriz'o mal'konstru'o'n de si'a politik'a pejzaĝ'o. “Inter 1932 kaj 2002, la du ĝemel'a'j dekstr'a'j parti'o'j, la Fin'e Gael kaj la Fianna Fail, kolekt'is proksim'um'e 75% de la voĉ'o'j je ĉiu balot'o, memor'ig'as la soci'olog'o Kieran Allen. Si'a'flank'e, la labor-parti'o ricev'is ĉirkaŭ 10% de la voĉ'o'j. Dum pli ol sep'dek jar'o'j, Irlando do funkci'is kun du parti'o'j kaj du'on'o. Tio ŝajn'as fin'it'a.” Ĉef'a profit'ant'o el tiu renvers'iĝ'o: la Sin'n Féin, far'iĝ'int'a unu el la plej popular'a'j parti'o'j de la land'o, kun pint'a sukces'o okaz'e de la parlament'a'j elekt'o'j de 2011 (de 4 ĝis 14 sid'lok'o'j en Parlament'o kiu nombr'as 166 da ili.) En mart'o 2015, la parti'o ricev'is voĉ'don'intenc'o'j'n ĉirkaŭ 25%, situaci'o ne'imag'ebl'a antaŭ la eksplod'o de la kriz'o.

Demografi'e pli proksim'a de Grek'land'o ol Irlando, Portugal'uj'o disting'iĝ'as de ĝi politik'e. Ĉi tie ne est'as simil'a mal'fort'iĝ'o de ambaŭ grand'a'j parti'o'j: la “radikal'a mal'dekstr'o” ne ŝajn'as — moment'e - kapabl'a ek'reg'ad'i. Kaj tio, pro du ĉef'a'j kial'o'j. Unu'e, la ekzempl'o de Podemos en la najbar'a land'o, konduk'is al mult'iĝ'o de iniciat'o'j cel'ant'a'j imit'i ĝi'n. Ĝis kelk'foj'e forges'i ĝi'a'n ĉef'a'n ingredienc'o'n: la soci'a mov'ad'o de la 15-a de maj'o, kiu ne hav'as ekvivalent'o'n en Portugal'uj'o. Ĉiu do al'vok'as al unu'ec'o... kre'ant'e si'a'n propr'a'n struktur'o'n. Flank'e de la portugal'a Komun'ist'a Parti'o (PKP, fond'it'a en 1923) kaj de la mal'dekstr'o-blok'o (la tradici'a alianc'an'o de Syriza, fond'it'a en 1999), la portugal'a mal'dekstr'o de'nun en'kalkul'as Temp'o de Avançar (nask'it'a'n en 2014), Agir aŭ ankoraŭ Junt'os Podemos (ambaŭ kre'it'a'j'n en 2015). La sekv'ant'o'j de s-ro Tsipras mult'as; neni'u ver'e minac'as Bruselon.

Rigor'o, jes. Sed ne du'obl'a doz'o

Ĉar du'a fenomen'o pli'fort'ig'as ĉi tie la altern'o'n inter la tradici'a'j parti'o'j: la strang'a decid'em'o de la dekstr'o ir'i “trans la cel'o'j postul'it'a'j de la “Tri'op'o””, kiel anonc'is s-ro Passos Coelho la vesper'o'n de si'a venk'o ĉe la parlament'a'j elekt'o'j de juni'o 2011. Jes ja, sam'e kiel si'a franc'a sam'ul'o, la portugal'a social'ist'a Parti'o (PSP)* far'is pli mult'e ol ali'a'j por mal'regul'ig'i la ekonomi'o'n kaj por privat'ig'i; jes ja, est'as la social'ist'a gvid'ant'o José Socrates, nun en mal'liber'ej'o pro korupt'o, kiu sub'skrib'is la inter'konsent'o'n kun la “Tri'op'o”, aplik'at'a'n de li'a post'e'ul'o. Malgraŭ tio, s-ro José Vieira da Silva, eks'a social'ist'a ministr'o, ne tut'e mal'prav'as kiam li riproĉ'as al si'a'j mal'dekstr'a'j kritik'ant'o'j est'i tre mal'just'a'j: ne, la PSP ne konduk'as la “sam'a'n politik'o'n” kiel la social'demokrat'a Parti'o (PSD) de s-ro Passos Coelho (kiu tut'e ne est'as social-demokrat'ec'a). La program'o de la “social'ist'o'j”? “Rigor'o, jes. Sed ne du'obl'a doz'o”, insist'as s-ro Vieira da Silva... Oni pov'as dub'i pri la mobiliz'a pov'o de tia ambici'o. Ĝi tamen ŝajn'as sufiĉ'a por viv'ig'i la esper'o'n de “romp'o” ĉe mult'a'j voĉ'don'ant'o'j, sam'temp'e ebl'ig'ant'e al la PSP asert'i, ke ĝi est'as nek la grek'a social'ist'a Parti'o (Pasok), ruin'iĝ'int'a, nek Syriza, kies politik'a program'o est'as tro “ekstrem'ism'a” laŭ ĝi.

*  Parti'o reg'ant'a de 1983 ĝis 1985, de 1995 ĝis 2002, kaj de 2005 ĝis 2011.

Por la mal'dekstr'o de la PSP, la grek'a ekzempl'o tamen viv'ig'is la esper'o'n: “ali'a” parti'o al'ir'is al la reg'potenc'o por konduk'i “ali'a'n” politik'o'n. Sed Bruselo kaj Berlino sukces'is komplik'i la afer'o'j'n: s-ro Tsipras ja ating'is la reg'potenc'o'n, sed la german'a kancelier'in'o Angel'a Merkel ne montr'is entuziasm'o'n por las'i li'n konduk'i la politik'o'n por kiu li est'is elekt'it'a.

“Est'as la tem'o de la inter'trakt'ad'o nun okaz'ant'a inter Grek'land'o kaj German'uj'o. Kaj mi konfes'as mi'a'n zorg'em'o'n, konfid'as al ni s-ro Oktavi'o Teixeira, PCP-aktiv'ul'o, kiu ver'ŝajn'e ricev'os 10% de la voĉ'o'j ĉe la ven'ont'a balot'o. Se Tsipras trud'as si'a'n vid'punkt'o'n, tio est'os evident'e pozitiv'a por la opon'ant'o'j al la rigor'o. Sed se li kapitulac'as, aŭ se li tro ced'as, tiam Eŭrop'o est'os pruv'int'a, ke ne est'as ali'a ebl'a politik'o. Por ni, est'us katastrof'o.”

Krom se la persist'em'o de Ateno fin'fin'e konduk'os al ĝi'a ekskluziv'o el la eŭr'o'zon'o. Tiu'n scen'ar'o'n tim'as la Sin'n Féin. “Se Grek'land'o el'ir'as el eŭr'o, analiz'as s-ro Eoin O Broin, unu el la strategi'ist'o'j de la parti'o, la dekstr'ul'o'j est'us kontent'a'j. “Voĉ'don'u por la Sin'n Féin, kaj jen kio okaz'os!”.” Kvankam, ĝis la komenc'o de mart'o, la histori'a gvid'ant'o de la naci'ism'a parti'o Gerard (“GerryAdams ne mis'traf'is okaz'o'n memor'ig'i la “frat'ec'a'n rilat'o'n”, kiu unu'ig'is la Sin'n Féin kaj Syriza, s-ro O Broin konced'as, ke, “de kelk'a temp'o, ni far'iĝ'as pli diskret'a'j pri tiu proksim'ec'o”.

Krom ĝi'a ĉarnir'a rol'o inter la uson'a kaj eŭrop'a merkat'o'j, Dublino profit'as el tio, kio'n la ekonomik'ist'o McDonnell kvalifik'as “apart'e mal'am'ind'a” impost'a leĝ'o. Nur 12,5% impost-kvot'o por la kompani'o'j (kontraŭ averaĝ'e 25,9% sin'e de Eŭrop'a Uni'o en 2014), mult'eg'o da “niĉ'o'j” favor'ant'a'j la impost-evit'o'n: Irlando nun antaŭ'as Bermudon sur la list'o de la ĉef'a'j impost-paradiz'o'j de la planed'o. “Ni ag'as ego'ism'e, el'suĉ'ant'e en'spez'o'j'n, kiu'j dev'us plen'ig'i la kas'o'j'n de ali'a'j ŝtat'o'j”, resum'as McDonnell. Rest'as tamen, ke nun'temp'e, eŭr'o profit'as al Irlando. Aŭ, pli ĝust'e, al la plej dot'it'a'j irland'an'o'j.

“La Sin'n Féin kontraŭ'is la en'ir'o'n de Irlando en la eŭr'o'n, daŭr'ig'as s-ro O Broin. Sed el'ir'i nun est'us eg'e mult'e'kost'e. Ni ne hav'as iluzi'o'j'n pri la politik'a projekt'o de la eŭr'o'zon'o, sed ni dezir'as prov'i trans'form'i ĝi'n de'intern'e.” Sed, sur tiu teren'o kiel sur ali'a'j, la parti'o — kiu al'iĝ'as al la skandinav'a social-demokrat'a tradici'o — montr'iĝ'as si'n'gard'a. “La buĝet'a'j traktat'o'j est'as absolut'e frenez'a'j: el ekonomi'a vid'punkt'o, ili ne valid'as”, insist'as s-ro O Broin. Ĉu do neces'os ili'n re'inter'trakt'i? “Ni favor'as revizi'o'n de ĉiu'j tekst'o'j, sed Irlando est'as unu el la plej periferi'a'j land'o'j de la Uni'o. En la rigard'o de la Komision'o ni pez'as neni'o'n. Ni'a projekt'o est'as prefer'e util'i kiel mal'fort'a alianc'an'o al land'o'j de la centr'o - kiel Franc'uj'o-, kiu'j ebl'e streb'os ricev'i pli da fleks'ebl'ec'o.” Neces'os ver'ŝajn'e pacienc'o...

Ĝis tiam, la Sin'n Féin dezir'as trov'i pli da liber'ec'o kadr'e de la traktat'o'j, sen modif'i la irland'an impost-reĝim'o'n. Ĝi'a projekt'o por la ven'ont'a balot'o? “Program'o, kiu ne tuŝ'u la ekonomi'a'n sekur'ec'o'n de tiu'j, kiu'j ĝi'n ĝu'as, sed kiu kapabl'u kre'i dung'o'j'n”, dir'as s-ro O Broin. Unu'vort'e, projekt'o “soci'e just'a, ekonomi'e kred'ind'a kaj impost'e respond'ec'a”, kiu ne ekskluziv'as la ebl'o'n form'i koalici'o'n kun dekstr'a parti'o, kondiĉ'e ke la Sin'n Féin ja est'as ĝi'a pli'mult'a element'o. “Iu'j dir'os, ke ni est'as tro si'n'gard'em'a'j. Tio ebl'e ver'as. Sed la problem'o, por la mal'dekstr'o, est'as ke ĝi dev'as unu'e gajn'i la elekt'o'j'n...”

Por Goldman Sachs, tio est'as jam tro: “La dis'volv'o de la Sin'n Féin est'as la ĉef'a minac'o por la irlanda kresk'o*.” La irlanda radikal'a mal'dekstr'o — kiu pik'incit'as la naci'ist'o'j'n tra lukt'o kontraŭ en'konduk'o de pri'akv'a impost'o (vdGoutte deau irlandaise”) — pen'as kompren'i la mal'trankvil'iĝ'o'n de la negoc'o-bank'ist'o'j: ĉu la Sin'n Féin ne aplik'is rigor'politik'a'j'n iniciat'o'j'n en Nord'a Irlando, kie ĝi divid'as la reg'pov'o'n kun la unionistoj de'post la inter'konsent'o de la sankt'a vendred'o, en 1998? S-ro O Broin si'n defend'as: “En la Nord'o, la reg'ist'ar'o ne est'as suveren'a, Londono ja trud'as al ni plej grand'a'n part'o'n de la decid'o'j, kaj ni streb'as prokrast'i aŭ modif'i ili'n.” Kurator'a situaci'o, kiu strang'e simil'as al tiu en kiu la ŝuld'o kaj la eŭrop'a'j traktat'o'j merg'as la pli'mult'a'j'n membr'o'j'n de la eŭr'o'zon'o. Sed s-ro O Broin for'bala'as la argument'o'n: “Ni spert'as pri la long'a'j inter'trakt'ad'o'j, kiel tiu'j, kiu'j re'pac'ig'is Nord'a'n Irlandon. Ni sci'as, ke tio bezon'as mult'a'n temp'o'n.”

*  Colm Keena, “Rise of Sin'n Féin represents main threat to growth, says economist”, The Irish Times, 18-a de mart'o 2015.
Ĉu ar'o de domen'o'j aŭ mikad'o-lud'o?

En Irlando, la parti'o la plej proksim'a al Syriza do ne adopt'as ĝi'a'n batal'em'a'n retor'ik'o'n. Neni'o indik'as, ke s-ro Tsipras pov'as kalkul'i kun pli da sub'ten'o el Portugal'uj'o, kie la PSP ŝajn'as en pozici'o por gajn'i la ven'ont'a'n balot'o'n. Ĝi'a hegemoni'o eĉ konvink'is la anim'ant'o'j'n de kelk'a'j nov'a'j parti'o'j mal'amik'a'j al rigor'o pri'konsider'i alianc'o'n kun ĝi.

“Por kiu cel'o?, demand'as Francisco Louça, eks'kun'ord'ig'ant'o de la mal'dekstr'a Blok'o. Ĉu prov'i inter'trakt'i kun Bruselo kalkul'ant'e pri la sub'ten'o de Parizo?” En la portugal'a gazet'ar'o, “hollandigo” est'as nun sinonim'o de “kapitulac'o”*. “Frenez'aĵ'o! Est'as tio, kio'n montr'as la grek'a spert'o. Ni nun sci'as, ke la eŭr'o'zon'o ne toler'os mal'dekstr'a'n reg'ist'ar'o'n. Kiel imag'i, ke la politik'a ekvivalent'o de la moder'a Pasok sukces'us en Portugal'uj'o ricev'i tio'n, kio'n Syriza ne sukces'as nun ricev'i? La ide'o ŝanĝ'i la PSP por ke ĝi mem ŝanĝ'u Eŭrop'o'n, tio est'as strategi'o de mal'esper'o! La sol'a voj'o — tio'n ceter'e montr'is Syriza kaj Podemos — est'as si'n dis'tranĉ'ad'o de la social-demokrati'o: la Pasok, la PSOE [hispan'a labor'ist'a social'ist'a Parti'o] kaj la PSP.” Unu'flank'e dis'tranĉ'o de la social-demokrati'o, ali'flank'e dis'tranĉ'o de eŭr'o. S-ro Louça, kiu, de kiam li direkt'as la mal'dekstr'o-Blok'o'n plur'foj'e fort'e opon'is tiu'n ide'o'n, nun al'iĝ'is al ĝi, konstat'int'e ke “ne est'as ali'a solv'o”.

*  Bernardo FerrãoPassos e Tsipras. Cada qual com o se'u “conto de crianças””, Expresso, Lisbon'o, 28-a de januar'o 2015.

“La eŭr'o montr'iĝ'is tre efik'a il'o por detru'i la providenc'o-ŝtat'o'n, analiz'as la ekonomik'ist'o Paes Mamede. Kiam la ekonomi'o mal'kresk'as, la reg'ist'ar'o'j pov'as adopt'i nur unu sol'a'n politik'o'n: la intern'a'n devalut'o'n, tra la el'tranĉ'o de la salajr'o'j. Kiam la kresk'o re'komenc'iĝ'as, neni'o dev'ig'as ili'n alt'ig'i ili'n.” Tia projekt'o, li konklud'as, “kondamn'as la region'o'n je konstant'a mal'inflaci'o, kiu est'as viv'ebl'a nek ekonomi'e, nek politik'e, nek social'e.”

La situaci'o de la mal'dekstr'o-Blok'o ilustr'as la sak'strat'o'n, en kiu trov'iĝ'as la fort'o'j mal'amik'a'j al la rigor'o, kelk'a'j'n monat'o'j'n post la venk'o de s-ro Tsipras. Ĉar Bruselo kaj Berlino rifuz'as inter'trakt'ad'i, mal'laŭd'i la eŭrop'a'j'n politik'o'j'n, la du'parti'ism'o'n aŭ la korupt'o'n ne plu sufiĉ'as. Neces'as nun respond'i la demand'o'n: ĝis kie ni batal'u? Ĉu konduk'i la batal'o'n implic'as prepar'iĝ'i el'ir'i el la eŭr'o? La perspektiv'o montr'iĝ'as mal'facil'a en Portugal'uj'o, kie Eŭrop'o en'korp'ig'as sam'temp'e la re'ven'o'n al demokrati'o, post la long'a diktatur'o de Salazar, kaj al'ir'ej'o'n al la “unu'a mond'o”.

Ĉu pro strategi'o aŭ inter'naci'ism'a konvink'o, la Blok'o klar'ig'as, ke ĝi ne for'las'is la ide'o'n de “bon'a eŭr'o”. Kojn'um'it'a inter la PCP, de nun pli klar'e favor'a al el'ir'o el la eŭr'o, kaj la PSP, kiu ŝajn'as kred'i je eŭrop'a ali'iĝ'o sub la aŭtoritat'o de la nov'a prezid'ant'o de la Komision'o Je'a'n-Claude Juncker, la Blok'o est'as dev'ig'it'a defend'i la solv'o'n de ver'a pojn'duel'o kun Bruselo... sam'temp'e konstat'ant'e, ke Syriza jam rabot'is si'a'j'n propr'a'j'n postul'o'j'n. Mal'mult'a'j est'as tiu'j, kiu'j antaŭ'vid'as bon'a'n rezult'o'n de la parti'o ĉe la ven'ont'a'j elekt'o'j.

Bruselo tamen streb'as modif'i la rilat'o'n de la portugal'o'j al la Uni'o... “La re'form'o'j de la labor'merkat'o en la last'a'j jar'o'j kondamn'as Portugal'uj'o'n est'i tio, kio ĝi ĉiam est'is, kaj kio ĝi prov'is ne plu est'i: proviz'ant'o de mal'mult'e'kost'a labor'fort'o, dir'as la social'ist'a deput'it'in'o Inès de Medeiros. Eŭrop'o puŝ'as Portugal'uj'o'n re'pren'i si'a'n lok'o'n de du'a'rang'a land'o.” Ĉu pesimism'o de la raci'o, aŭ optimism'o de la vol'o? “Eŭrop'o, mi ankoraŭ kred'as je ĝi... , sed tio far'iĝ'as mal'facil'a. On ne pov'as daŭr'e dir'i al hom'o'j: “Vi'a est'ont'ec'o, est'as ne hav'i est'ont'ec'o'n!””

Foj'e okaz'as, ke Eŭrop'o mal'pli simil'as ar'o'n de domen'o'j, ol mikad'o-lud'o'n (baston'et-lud'o), kiam ĉiu lud'ant'o prov'as el'tir'i si'a'n stang'et'o'n sen est'i for'port'at'a de la ĝeneral'a ĥaos'o.

Renaud LAMBERT


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Tio kio'n perd'is la vir'in'o'j el la orient'a German'uj'o

Du'dek kvin jar'o'j'n post'e, la ĉiu'tag'a viv'o de la german'in'o'j rest'as tre mark'it'a de la mal'sam'a'j koncept'o'j pri si'a rol'o, kiu'j ekzist'is ambaŭ'flank'e de la Mur'o.

Dank'e al la unu'iĝ'o-procez'o, plej mult'a'j soci'olog'o'j opini'is, ke la viv'kondiĉ'o'j de la vir'in'o'j orient'e kaj okcident'e harmoni'iĝ'os en pli mal'pli mal'long'a temp'o. Ĉu tro optimism'a prognoz'o? En 2007, ekzempl'e, nur 16% de la patr'in'o'j kun tri- ĝis kvin-jar'a'j infan'o'j labor'is plen'temp'e en la okcident'o de la land'o, kontraŭ 52% en la orient'o. Kaj, kvankam la nask'o'kvot'o de la eks'a German'a Demokrat'a Respublik'o (GDR) est'as nun sam'e mal'alt'a kiel tiu de la okcident'o, tamen ankoraŭ persist'as grand'a'j diferenc'o'j*. Ekzempl'e la procent'aĵ'o de la nask'o'j ekster ge'edz'ec'o: 61% en la orient'a part'o en 2009, kontraŭ 26% en la okcident'a part'o*.

*  Vd Michel Verrier, “Unepanne démographiquequi vient de loin”, Le Monde diplomatique, septembr'o 2005.
*  Joshua Goldstein, Michaela Kreyenfeld, Johannes Huinink, Dierk Konietzka kaj Heike Trappe, “Famili'e und Partnerschaft in Ost- und Westdeutschland”, Institut'o Max-Planck pri demografi'a'j esplor'o'j, Rostock, 2010.

La vir'in'a loĝ'ant'ar'o de la nov'a'j Länder est'is apart'e tuŝ'it'a de la soci'a'j kaj politik'a'j ŝanĝ'eg'o'j kaŭz'it'a'j de la unu'iĝ'o. En GDR, la patr'in'o'j, mal'e al tiu'j de la Federaci'a Respublik'o German'uj'o (FRG), sen'problem'e akord'ig'is famili'a'n viv'o'n kaj profesi'a'n viv'o'n. La sorb'o de la orient'o far'e de la okcident'o kaŭz'is subit'a'n alt'iĝ'o'n de ili'a sen'labor'ec-kvot'o, kaj trans'form'is kaj ĥaos'ig'is ili'a'j'n viv'manier'o'j'n, projekt'o'j'n kaj mem'fid'o'n.

En la tut'a German'uj'o, sam'e kiel ali'lok'e en Eŭrop'o, la labor'kvot'o de la vir'in'o'j konsider'ind'e alt'iĝ'is de la 1950-aj jar'o'j, sed en GDR tiu evolu'o est'is ne'kompar'ebl'e pli rapid'a ol en la okcident'o. Fin'e de la 1980-aj jar'o'j, 92% de la orient'a'j german'in'o'j labor'is, kontraŭ 60% de la najbar'in'o'j en okcident'o. Tiu'kamp'e, la egal'ec'o eĉ est'is preskaŭ ating'it'a — kaz'o preskaŭ unik'a en la mond'o. Dum en okcident'o la vir'in'o'j orient'is si'a'j'n viv'projekt'o'j'n laŭ skem'o'j ankoraŭ tre penetr'it'a'j de la tradici'a famili'a kaj patriark'a bild'ar'o, en la orient'o, ili'a ekonomi'a sen'de'pend'o de la kun'ul'o est'is kvazaŭ evident'a.

La impon'a fal'o de la nask'o'kvot'o observ'at'a en GDR en la 1970-aj jar'o'j konduk'is la reĝim'o'n far'i divers'a'j'n iniciat'o'j'n por instig'i la labor'ant'a'j'n vir'in'o'j'n nask'i infan'o'j'n, kun apart'a help'o favor'e al la sol'a'j patr'in'o'j, aŭ eks'edz'in'o'j. Kelk'foj'e mok'it'a pro ĝi'a ideologi'a prav'ig'o (proviz'i civit'an'o'j'n por la konstru'o de “social'ist'a soci'o”), tiu politik'o tamen ebl'ig'is harmoni'ig'i profesi'a'j'n projekt'o'j'n kaj ge'patr'a'j'n respond'ec'o'j'n. Ali'flank'e de la Mur'o, mal'e, la patr'in'a kondiĉ'o oft'e est'ig'is sen'iĝ'o'j'n aŭ abstin'o'j'n, foj'e eĉ fal'o'n en mal'riĉ'ec'o'n, precip'e en kaz'o de divorc'o aŭ for'las'o de la kun'ul'o.

Ne mir'ig'as do, ke la vir'in'o'j de eks'a GDR oft'e percept'is la re'unu'iĝ'o'n kiel minac'o'n kontraŭ ili'a'j viv'kondiĉ'o'j. Tra la ĝis tiam ne'kon'at'a spert'o de sen'labor'ec'o, tut'a valor'sistem'o, kiu ĝis tiam aper'is evident'a, dis'fal'is. “En la dung-ofic'ej'o, kiam vi dir'as al ili: “sol'a kun du infan'o'j”, ili eĉ ne sci'as pri kio vi parol'as. La agent'o sid'ant'a front'e al mi eĉ ne rigard'is mi'n, rakont'as Ilona, sol'a patr'in'o kaj eks'vend'ist'in'o en orient'a Berlino. Li plen'ig'as si'a'n slip'o'n, rapid'e, kaj for, al la sekv'ant'o!”. En GDR, vir'in'o'j viv'is sub la protekt'o de ĉio'pov'a ŝtat'o, kiu ten'is la patr'o'n kaj la famili'o'n en mal'super'a soci'a funkci'o. Okaz'ant'a sub la egid'o de la instituci'o'j, la soci'iĝ'o de la infan'o'j mem est'is larĝ'e mal'lig'it'a de la famili'a ĉel'o. Sed la vir'in'a aspir'o al aŭtonom'ec'o ne mal'aper'is kun la Mur'o.

Enket'o far'it'a ĉe sen'labor'a'j berlin'an'in'o'j komenc'e de la 2000-aj jar'o'j mal'kaŝ'is tre mal'sam'a'j'n rilat'o'j'n al labor'o kaj al infan'o'j. Ĉiu'j konsider'is ĉi-last'a'j'n centr'a element'o de si'a ekzist'o, sed tiu'j, kiu'j ven'is el okcident'o don'is al ili pli da grav'ec'o ol al si'a labor'o. Kvankam konsci'a'j pri la mal'facil'aĵ'o'j, kiu'j minac'is ili'n, ili em'is konsider'i si'a'n sen'labor'ec'o'n kiel oportun'o'n por plen'e lud'i si'a'n rol'o'n ĉe si'a'j infan'o'j. Mal'e, la orient'a'j berlin'an'in'o'j vol'is konduk'i sam'temp'e ili'a'n eduk'ad'o'n kaj la real'ig'ad'o'n de si'a'j profesi'a'j projekt'o'j, taks'ant'e, ke ili kresk'os en pli favor'a'j kondiĉ'o'j se ili re'dung'iĝ'os. “Pli feliĉ'a'j en si'a labor'a situaci'o” ili est'as pli kapabl'a'j lud'i si'a'n patr'in'a'n rol'o'n. Ili konsider'is si'a'n sen'de'pend'o'n kiel avantaĝ'o'n por si kaj por si'a famili'o.

Fid'ind'a social'a protekt'o est'as esenc'a kondiĉ'o de la rajt'o-egal'ec'o

La patr'in'o'j de okcident'a Berlino ĝeneral'e opini'is, ke neni'u pli taŭg'as ol ili por zorg'i ili'a'j'n infan'o'j'n. Kvankam agnosk'ant'e la util'ec'o'n de infan'vart'ej'o'j, ili em'is al'konform'iĝ'i al ties tre strikt'a hor'ar'o. Por la patr'in'o'j de orient'a Berlino, kutim'iĝ'int'a'j al la pli fleks'ebl'a'j hor'ar'o'j de GDR, la al'ir'ebl'o al vart'ej'o'j mal'e est'is kern'a tem'o, des pli ke la dung'ant'o'j en'konsider'is tiu'j'n por si'a dung'o'politik'o. En 2000, Anna, 28-jar'a sen'labor'a vend'ist'in'o, ne kaŝ'is si'a'n koler'o'n antaŭ la rifuz'o'j, kiu'j'n ĝi ricev'is nur pro tio, ke ŝi est'as sol'a patr'in'o. “Oni ĉiam ripet'as al vi: “Kio? vi hav'as du id'o'j'n? Ah!, sed tio ne ebl'os.” Kiam mi klar'ig'as, ke mi trov'is manier'o'n por ili'n pri'zorg'ig'i, ili ne aŭskult'as mi'n.” Al'don'iĝ'as al tio la ĉiam'a suspekt'o, ke ŝi pov'us nask'i de'nov'e. “Est'as tamen mal'mult'a'j ŝanc'o'j por ke mi de'nov'e graved'iĝ'u. Tio'n mi ĵus dir'is al iu: mi cert'e ne re'far'os id'o'n, dum mi jam hav'as du, ne zorg'u.” En la GDR-epok'o, simil'a deklar'o en la dung-ofic'ej'o est'int'us ne'imag'ebl'a.

La patr'in'o'j de okcident'a Berlino vid'as sen'labor'ec'o'n kiel bon'ŝanc'o'n

Ĉiu'j patr'in'o'j el la orient'o serĉ'ant'a'j labor'o'n tiel dev'is streb'i konvink'i, ke ili mastr'is la nov'a'j'n regul'o'j'n de la labor'merkat'o, kaj sam'temp'e sufer'i la humil'ig'o'n est'i tiel trakt'it'a'j. Por la berlin'an'in'o'j el la okcident'o, mal'e, la problem'o ĉef'e est'as la kresk'ant'a'j postul'o'j de la labor'merkat'o. Paula, 36-jar'a sol'a patr'in'o kaj sen'labor'a sekretari'in'o, kandidat'is por posten'o tre proksim'a de si'a hejm'o. “Tio est'int'us ideal'a: oni pet'is mi'n tajp'i leter'o'j'n, zorg'i pri telefon'al'vok'o'j, okup'iĝ'i pri klient'o'j, ktp. Kaj la direktor'in'o dir'is: “Nu, ebl'as ke oni foj'e pet'os vi'n labor'i pli ol kvar'dek hor'o'j'n, aŭ ven'i semajn'fin'e”. Mi respond'is, ke tio ne plaĉ'as al mi, ke mi prefer'us labor'i tri'dek hor'o'j'n, kiel en mi'a'j antaŭ'a'j posten'o'j. Kio'n mi ja est'is dir'int'a! Ŝi tuj komenc'is al'kri'aĉ'i mi'n, ŝi ver'e furioz'is. Kun tiom da sen'labor'ec'o, ŝi dir'is, mi dev'us est'i feliĉ'a trov'i posten'o'n. Kaj ŝi demand'is mi'n, kiel efik'as al mi est'i asist'it'o, parazit'o viv'ant'a kost'e de la soci'o.” Kaj Paula daŭr'ig'is: “Person'e, mi tut'e konsent'as labor'i; sed kio est'as tiu soci'o, kie ni dev'as las'i ni'a'j'n infan'o'j'n en vart'ej'o'j de aŭror'o ĝis vesper'o?”

Laŭ la soci'olog'o'j Jutta Gysi kaj Dagmar Meyer, “la plej pozitiv'a rezult'o de la famili'a politik'o de GDR est'is la ekonomi'a sen'de'pend'o akir'it'a de la vir'in'o'j. Tio est'as io ne'imag'ebl'a hodiaŭ. Jes ja, ili gajn'is averaĝ'e 30% mal'pli alt'a'n salajr'o'n ol tiu de vir'o'j, ĉar ili oft'e ricev'is posten'o'j'n mal'pli kvalifik'it'a'j'n, kaj tiel ili'a kondiĉ'o tut'e ne est'is bril'a, kio'n oni oft'e em'as forges'i. Sed ili ne kon'is la tim'o'n perd'i si'a'n loĝ'ej'o'n aŭ ne trov'i lok'o'n en vart'ej'o, ĉar ili est'is apog'it'a'j de solid'a kaj fid'ind'a soci'a protekt'o. Tio est'as grav'a kondiĉ'o por egal'ec'o de rajt'o'j, ebl'e eĉ la esenc'a kondiĉ'o*.

*  Jutta Gysi kaj Dagmar Meyer, “Leitbild: berufstätige Mütter - DDR-Frauen in Famili'e, Partnerschaft und Ehe”, en Gisela Helwig kaj Hildegard Maria Nickel, Frauen in Deutschland 1945-1992, Akademi'e Verlag, Berlino, 1993

Kun tia hered'aĵ'o, Edeltraud, 28-jar'a kuir'ist'in'o, edz'in'o kaj patr'in'o de du infan'o'j, tre mal'facil'e el'ten'is, dek jar'o'j'n post la fal'o de la Mur'o, si'a'n sub'jug'ig'o'n al la nun'a'j soci'a'j leĝ'o'j kaj al si'a edz'o. “Oni far'iĝ'as de'pend'a de si'a kun'ul'o, de'pend'a de la mon'o, kiu'n li bon'vol'as don'i al ni, de'pend'a de la manier'o laŭ kiu la ŝtat'o taks'as tio'n. Se ĝi decid'as for'ig'i vi'a'n sen'labor'ul-mon'help'o'n, tiel est'as, punkt'o fin'o. Vi rest'as tie, kun vi'a kap'dolor'o, ĉar mon'o, tiu diabl'a mon'o, est'as tem'o kiu konstant'e re'ven'as, neni'o'n oni pov'as far'i kontraŭ tio.”

Malgraŭ ke la orient-german'a model'o de vir-vir'in'a egal'ec'o for'fal'is kun'e kun la Mur'o, ĝi daŭr'ig'as, kvar'on-jar'cent'o'n post'e, fason'i la bild'o'n, kiu'n la patr'in'o'j de la eks-GDR hav'as pri si mem kaj pri si'a soci'a rol'o.

Sabin'e KERGEL

De social'a ŝtat'o al dev'ig'a labor'o

La 14-an de mart'o 2003, la social-demokrat'a kancelier'o Gerhard Schröder prezent'as al la Parlament'o la Agend'o'n 2010: ar'o de re'form'o'j, koncern'ant'a'j apart'e la pensi'o'j'n (pli'alt'ig'o de la kotiz'o'j kaj de la emerit'a aĝ'o, kiu pas'as de 63 al 65, kaj al 67 jar'o'j) kaj la labor'merkat'o'n. Tiu last'a part'o, pri'zorg'it'a de s-ro Peter Hartz, eks'a direktor'o pri la person'ar'o de Volkwagen, cel'as romp'i la social'a'n protekt'o'n kaj dis'volv'i la por'temp'ec'o'n/ ne'stabil'ec'o'n por “aktiv'ig'i” la sen'labor'ul'o'j'n.

Hartz 1 — januar'o 2003

Star'ig'o de privat'a'j aŭ publik-privat'a'j agent'ej'o'j de por'temp'a dung'o por la serv'o'j; liberal'ig'o de la por'temp'a labor'o; redukt'o de la liber'ec'o de sen'labor'ul'o'j rifuz'i labor'ofert'o'n.

Hartz 2 — januar'o 2003

Instig'o al dis'volv'ad'o de komplement'a'j dung'o'j kun mal'alt'a'j salajr'o'j, la “mini-labor'o'j” pag'at'a'j mal'pli ol 400 eŭr'o'j'n monat'e (450 en 2013) — kaj la “mez-labor'o'j” - pag'at'a'j de 400 ĝis 850 eŭr'o'j'n — sen dev'o pag'i social'a'j'n kotiz'o'j'n kaj destin'it'a'j prioritat'e al la mal'mult'e kvalifik'it'a'j sen'labor'ul'o'j. Help'o al la mem-entrepren'ad'o.

Hartz 3 — januar'o 2004

Re'struktur'ad'o de la federaci'a labor-ofic'ej'o, kiu adopt'as laŭ'cel'a'n mastr'um'ad'o'n, kun pri'taks'ad'o de la rezult'o'j de ĉiu lok'a agent'ej'o.

Hartz 4 — januar'o 2005

Daŭr'o-redukt'o de la sen'labor'ul'a mon'help'o de tri'dek du ĝis dek du monat'o'j; sever'ig'o de la kontrol'o'j. Post unu'jar'a ricev'o de la mon'help'o, la sen'labor'ul'o far'iĝ'as de'pend'ant'o de la “social'a help'o” (kiu kun'iĝ'as kun la “asist'ad'o al long'daŭr'a'j sen'labor'ul'o'j”). Tiu mon'help'o, kelk'foj'e mal'pli ol 350 eŭr'o'j monat'e, est'as nun proporci'a al la bon'hav'o'j. La ricev'ant'o'j hav'as dev'ig'o'n akcept'i la “mini-labor'o'j'n” kaj ankaŭ la “unu-eŭr'o-dung'o'j'n” (Ein-Eŭr'o Jobs, pag'at'a'j'n de 1 ĝis 2,50 eŭr'o'j'n hor'e por dek kvin ĝis tri'dek hor'o'j semajn'e).

Dek jar'o'j'n post la leĝ'o Hartz 4, la 1-an de januar'o 2015, la reg'ist'ar'o kre'as minimum'a'n salajr'o'n je 8,50 eŭr'o'j hor'e mal'net'e, kiu'n la dung'ant'o'j amas'e evit'as aŭ ne respekt'as.

Original'a Artikol'o: http://www.mond'e-diplomatique.fr/20...


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Dosier'o: German'uj'o, potenc'ul'o sen dezir'o

Embaras'o ĉirkaŭ la vend'o'j de arm'il'o'j

Diskret'e kaj sen'bru'e, la german'a eksport'ant'a potenc'ul'o ankaŭ esprim'iĝ'as en la kamp'o de arm'il'ar'o'j. Tio nutr'as vigl'a'n debat'o'n ĉe ni'a'j najbar'o'j ali'flank'e de Rejn'o

“Hont'ind'as, ke German'uj'o est'as inter la plej grav'a'j eksport'ant'o'j de arm'il'o'j el la mond'o” laŭt'is en januar'o 2015 la german'a ministr'o pri ekonomi'o, s-ro Sigmar Gabriel*. En 2014, la Federaci'a Respublik'o German'uj'o est'is ja la tri'a sur la list'o de la kanon'vend'ist'o'j, mal'antaŭ Uson'o (31% de la tut'mond'a merkat'o) kaj Rus'uj'o (27%), kaj antaŭ Ĉin'uj'o kaj Franc'uj'o (ĉiu proksim'um'e 5%)*. La pozici'o de s-ro Gabriel kontrast'as kun tiu'j de la kancelier'in'o Angel'a Merkel aŭ de la prezid'ant'o, Joachim Gauck.

*  Ster'n, Hamburg'o, 29-a de januar'o 2014.
*  Mez'o dum la period'o 2010-2014. Siemon T. Wezeman kaj Pieter D. Wezeman, “Trends in international arms transfers, 2014”, Stockholm International Peace Research Institut'e (Sipri), mart'o 2015.

Traduk'ant'e la kresk'ant'a'n dezir'o'n de German'uj'o akcept'i inter'naci'a'j'n respond'ec'o'j'n, kiu'j respond'u al ĝi'a ekonomi'a pez'o, tiu last'a ne mis'traf'as okaz'o'n pled'i por ke li'a land'o “part'o'pren'u pli fru'e, kun pli da firm'ec'o kaj en pli raci'a manier'o” en la konflikt'o'j kaj la pac-operaci'o'j. “Mi'a'j sam'land'an'o'j, deklar'is s-ro Gauck, ne dev'as, pro pretekst'o de la pas'int'a kulp'ec'o de German'uj'o, ferm'i la okul'o'j'n”; defend'o de la hom'rajt'o'j pov'as neces'ig'i “ek'milit'i”*. Tiu last'a asert'o ig'is li'n ricev'i de Di'e Link'e*, la parti'o de la radikal'a mal'dekstr'o, la kvalifik'o'n “abomen'a milit'em'ul'o”. Sed tiu diskurs'o est'as pli favor'e akcept'at'a ekster'e, kie oni mal'kontent'as pri la em'o de Berlino deleg'i si'a'j'n respond'ec'o'j'n al la Nord-Atlantik'a Traktat'o-Organiz'o (NATO) kaj al fantom'ec'a “Eŭrop'o de Defend'o”.

*  Konferenc'o pri sekur'ec'o, Munkeno, 31-a de januar'o 2014.
*  Le Mond'e, 2-a de aŭgust'o 2014.

Prezid'ant'o de la social-demokrati'a Parti'o (SPD), s-ro Gabriel en'kadr'iĝ'as en la pac'ism'a tradici'o de la post'milit'a German'uj'o. Berlino ne asoci'iĝ'is al la uson'a koalici'o en Irako (2003), nek al la franc'o-brit'a operaci'o en Libio (2011), kaj la land'o mort'e sufer'is pro si'a part'o'pren'o en la NATO-operaci'o en Afgan'uj'o: ĝi tie perd'is kvin'dek sep soldat'o'j'n kaj port'as pez'a'n respond'ec'o'n en la bomb'ad'o de Kunduz, kiu mort'ig'is cent kvar'dek du hom'o'j'n, ĉef'e civil'ul'o'j'n, en septembr'o 2009*. Dum la kampanj'o por la parlament'a'j elekt'o'j de septembr'o 2013, la ministr'o, konstru'int'o de la nun reg'ant'a koalici'o, engaĝ'iĝ'is lim'ig'i la eksport'ad'o'n de arm'il'o'j. Laŭ li, li'a'j antaŭ'ul'o'j ne est'is sufiĉ'e sever'a'j, permes'ant'e, ekzempl'e, la kontrakt'o'j'n kun “fremd'a'j land'o'j” - kompren'u: ne eŭrop'a'j kaj situ'ant'a'j firm'e ekster la atlantik'a Alianc'o — kiel Alĝerio, Sauda Arab'uj'o aŭ Indonezio. En 2014, pli ol du'on'o de la german'a'j eksport'aĵ'o'j koncern'is tia'j'n land'o'j'n.

*  VdMais que fait donc l’Allemagne en Afghanistan?”, Le Monde diplomatique, februar'o 2011.

En'posten'ig'it'a ĉe la ekonomi'a direkci'o, kun aŭtoritat'o super la eksport-permes'o'j, la social-demokrat'a gvid'ant'o plen'um'is si'a'n promes'o'n. Li adopt'is pli redukt'em'a'n pozici'o'n en'e de la federaci'a sekur'ec-Konsili'o: la permes'o'j don'it'a'j en 2014 (por 6,5 miliard'o'j da eŭr'o'j) est'is 22% mal'pli alt'a'j ol tiu'j de 2013. Li suspend'is plur'a'j'n kontrakt'o'j'n destin'it'a'j'n al Sauda Arab'uj'o, mal'help'is la liver'ad'o'n al la franc'a firma'o MBDA de milit'a'j misil-kap'o'j Mil'a'n Er destin'it'a'j por Kataro, kaj rifuz'is al la franc'a Nexter ĉasi'o'j'n por blend'it'a'j vetur'il'o'j akir'it'a'j de la libana arme'o, pag'it'a'j de sauda mon'o. Tiu veto'o pri eksport'aĵ'o'j al Franc'uj'o est'is nul'ig'it'a nur en januar'o 2015, sekv'e de mult'a'j klopod'o'j de ministr'o'j kaj industri'ist'o'j franc'a'j sed ankaŭ german'a'j. Ambaŭ'flank'e de Rejn'o, la defend'o-sektor'o'j, larĝ-senc'e, dung'as ĉiu proksim'um'e cent mil hom'o'j'n kaj real'ig'as mez'a'n, jar'a'n vend'o'sum'o'n egal'a'n al du'dek'o da miliard'o'j da eŭr'o'j, el kiu'j tri'on'o por eksport'ad'o. En German'uj'o, la nombr'o de dung'it'o'j en la arm'il'sektor'o kresk'is 4% inter 2005 kaj 2011 (kontraŭ 0,9% en industri'o ĝeneral'e), kun mez'a'j mal'net'a'j salajr'o'j de 5 000 eŭr'o'j monat'e*.

*  Laŭ raport'o de la institut WifOR aper'int'a en 2012, www.wifor.de.
La liver'aĵ'o'j al la kurd'a'j batal'ant'o'j romp'is tabu'o'n

Por kompens'i la profit'mank'o'n el arm'il-eksport'ad'o, la reg'ist'ar'o pri'konsider'as pli profund'a'n eŭrop'ig'o'n de tiu industri'o, kun, ekzempl'e, la projekt'o — diskut'ebl'a — de kun'fand'iĝ'o, en la sektor'o de blend'it'a'j vetur'il'o'j, inter la german'o KMW kaj la franc'o Nexter, anonc'it'a por juli'o 2015, aŭ re'lanĉ'o de la mend'o'j de la Bundeswehr, la naci'a arme'o, promoci'it'a “referenc'o-klient'o”.

Tamen, S-in'o Merkel kaj ŝi'a'j social-demokrat'a'j partner'o'j rifuz'as la ide'o'n de sent'ebl'a kresk'o de la defend'o-buĝet'o, kiu de nun super'as la franc'a'n: 32,4 miliard'o'j da eŭr'o'j en 2014 (kontraŭ 31,5 en Franc'uj'o), kun mal'pli da hom'o'j (171 000 milit'ist'o'j kontraŭ 213 000) kaj tre mal'super'a'j inter'ven- kaj batal-kapabl'o'j. La buĝet'o 2015 est'is iom'et'e alt'ig'it'a (32,97 miliard'o'j da eŭr'o'j), sed ĝi est'as apenaŭ pli ol 1% de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP), mal'proksim'e de la 2% rekomend'it'a'j de la NATO-norm'o'j (1,6% en Franc'uj'o). Krom'e, nur 16% de la buĝet'o de la Bundeswehr est'as dediĉ'it'a al re'nov'ig'o de la ekip'aĵ'o'j (unu kvar'on'o en Franc'uj'o). La plej grand'a part'o de la kredit'o'j est'as atribu'at'a al la person'ar'o: re'nov'ig'o de kazern'o'j, akord'ig'o de la famili'a viv'o kaj arme-serv'o, pas'o al la kvar'dek-unu-hor'a labor-semajn'o (hodiaŭ kvar'dek ses) kaj, precip'e, re'valor'ig'o de la salajr'o'j kaj pensi'o'j.

La ide'o de pli grand'a german'a part'o'pren'o, eĉ ne'rekt'a, sur la inter'naci'a'j batal'kamp'o'j, est'ig'as divers'a'j'n mov'ad'o'j'n en Berlino. Kun'ven'int'a en ekster'ordinar'a sesi'o la 1-an de septembr'o 2014, laŭ'pet'e de la kancelier'in'o, la Parlament'o don'is si'a'n aprob'o'n al la ekip'ad'o de dek mil batal'ant'o'j de iraka Kurd'uj'o. La liver'ad'o al la Peshmergas tuj komenc'iĝ'is: plur'a'j dek'o'j da misil-ĵet'il'o'j “Mil'a'n”, mitral'o'j, ok mil sturm'o'fusil'o'j HK G3 kaj sam'e mult'e da pistol'o'j, grenad'o'j, kugl'o'imun'a'j veŝt'o'j, kamion'o'j, ktp. La tut'o'n komplet'ig'is diskret'a send'o de cent'o'j da arme-instru'ant'o'j de la Bundeswehr. Tiu sub'ten'o aspekt'is kompens'o pro la german'a ne'part'o'pren'o en la aer'a'j frap'o'j de la koalici'o kontraŭ la Organiz'aĵ'o de la islam'a ŝtat'o (OIŜ) en Irako kaj en Sirio, komenc'it'a'j en septembr'o 2014. Ĝi romp'is tabu'o'n ekzist'ant'a'n de la fin'o de la du'a mond'milit'o: oni ne vend'u arm'il'ar'o'n al milit'ant'a land'o, des pli se ĝi ne est'as membr'o de NATO aŭ de la Eŭrop'a Uni'o.

Mez'e de januar'o, ekspertiz'o de la jur'a serv'o de la Parlament'o konklud'is, ke la german'a'j help'o kaj aktiv'aĵ'o'j en Irako kontraŭ la OIŜ ver'ŝajn'e est'is “kontraŭ'a'j al la Konstituci'o”. La fundament'a leĝ'o ja princip'e permes'as ekster'a'n ag'o'n de la Bundeswehr nur se la koalici'o en kiu en'kadr'iĝ'as la operaci'o de Berlino aparten'as al daŭr'a “sistem'o de kolektiv'a defend'o”, kio ne est'as la koalici'o form'it'a de Uson'o. La jur'ist'o'j de la reg'ist'ar'o kaj de la Parlament'o do dev'is plej rapid'e kiel ebl'e el'labor'i formul'o'n kapabl'a'n cert'ig'i la daŭr'ig'o'n de la liver'ad'o'j...

Komenc'it'a “sen tabu'o'j nek rigid'ec'o”, la redakt'o-procez'o de la nov'a “blank'a libr'o” de la defend'o, kiu fin'iĝ'os ven'ont'a'n jar'o'n, est'is lanĉ'it'a mez'e de februar'o de la ministr'in'o pri defend'o Ursul'a von der Leyen. Ĝi pov'us fund'e re'konsider'i la politik'o'n pri produkt'ad'o kaj eksport'ad'o de arm'il'ar'o'j, kiu'n oni taks'as konfuz'a. Krom'e, kvar grand'a'j konferenc'o'j kaj cent'o'j da labor'grup'o'j kun'ven'ig'ant'a'j elekt'it'o'j'n, fak'ul'o'j'n kaj civit'an'o'j'n, laŭ'plan'e re'desegn'os la est'ont'o'n de la naci'a defend'o en kamp'o'j kiel kiber-milit'o, kontraŭ'teror'ism'o, Eŭrop'o de Defend'o, la re'lok'ad'o kaj dis'met'o de NATO-trup'o'j, la dialog'o kun Rus'uj'o, la ekip'ad'o pri sen'pilot'a'j aviad'il'o'j de la Luftwaffe, kaj ankaŭ la delikat'a pri'zorg'ad'o de la material'o'j. La parlament'a komisar'o pri la arme'o'j ja agnosk'is, ke “la arm'il-sistem'o'j est'as pen'e ten'it'a'j en bon'a stat'o” apart'e en la aer-arme'o, kie la ne'dispon'ebl'o de la aparat'o'j ating'is rekord'o'j'n en 2014*.

*  Der Spiegel, Berlino, 25-a de aŭgust'o 2014.

En streĉ'it'a inter'naci'a kun'tekst'o, la social-demokrat'o'j tim'as, ke tiu debat'o prav'ig'os kresk'o'n de la defend'o-kredit'o'j. Si'a'flank'e, la ekologi'ist'o'j zorg'iĝ'as pro la pez'o de la arm'il-industri'o, kaj Di'e Link'e publik'e mal'laŭd'as la kost'o'n de ekster'land'a'j inter'ven'o'j*. S-in'o von der Lev'e'n uz'as la konflikt'o'n en Ukrain'uj'o por brems'i la re'form'plan'o'n de la Bundeswehr, kiu not'ind'e plan'is vend'o'n aŭ send'o'n al rub'uj'o de cent'o'j da blend'it'a'j vetur'il'o'j — tiu'j de la eks'a mal'varm'a milit'o, destin'it'a'j, ebl'e, re'uz'iĝ'i...

*  Di'e Tageszeitung, Berlino, 9-a de mart'o 2015.

Philippe LEYMARIE

Eva Spiekermann kontribu'is kolekt'i la dokument'o'j'n por la redakt'o de tiu artikol'o.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Kiam la lingv'a divers'ec'o regres'as en inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j

La kost'o de unu'lingv'ism'o

Est'as mit'o ke la vast'a uz'o de la angl'a lingv'o en inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j ebl'ig'os grand'a'j'n mon'ŝpar'o'j'n. Ekzamen'o de la real'a'j kost'o'j met'as en perspektiv'o'n ĉi tiu'n asert'o'n kiu est'as baz'it'a sur ne'komplet'a kaj antaŭ'juĝ'a vid'punkt'o. La al'trud'o de unu'nur'a lingv'o est'ig'as mal'just'aĵ'o'j'n kaj erar'o'j'n, sed la lingv'a divers'ec'o stimul'as demokrat'a'n vigl'ec'o'n kaj la util'ig'o'n de rajt'o'j.

La lingv'a politik'o est'as la objekt'o de intens'a'j debat'o'j en inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j. Kvankam est'as laŭ'statut'a'j regul'o'j difin'ant'a'j ili'a'j'n oficial'a'j'n lingv'o'j'n kaj labor'lingv'o'j'n (ses ĉe la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j* du'dek-kvar en la Eŭrop'a Uni'o*), efektiv'a unu'lingv'ism'o laŭ'paŝ'e reg'as. Preskaŭ sen'bedaŭr'e oni parol'as pri nov'a lingv'o de komunik'ad'o: la angl'a kiel lingv'a'frank'a'o* (Elf). De'long'e propagand'it'a kiel la bedaŭr'ind'a sed ne'evit'ebl'a rezult'o de buĝet'a'j lim'o'j, hodiaŭ oni ŝajn'e rigard'as ĉi tiu'n evolu'o'n kiel ne'evit'ebl'a'n. La super'reg'ad'o de la angl'a nun est'as integr'at'a en la profesi'a'j'n kultur'o'j'n de inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j, kaj ĝi'a'j prav'ig'ant'o'j eĉ asert'as ke tiu lingv'o far'iĝ'is inter'naci'ig'it'a: pro tio ke ĝi jam ne est'as uz'at'a sol'e de de'nask'a'j parol'ant'o'j, ĝi nun ne minac'as la lingv'a'j'n divers'ec'o'n kaj egal'ec'o'n.

*  La lingv'o'j ĉin'a, rus'a, angl'a, franc'a, arab'a kaj hispan'a.
*  Ĉiu oficial'a lingv'o de unu el ĝi'a'j membr'o'ŝtat'o'j est'as oficial'a lingv'o de la Eŭrop'a Uni'o.
*  Lingv'a'frank'a'o est'as la piĝin'a aŭ komun'a lingv'o uz'at'a de parol'ant'o'j de mal'sam'a'j de'nask'a'j lingv'o'j.

La prav'ig'ant'o'j de la Elf oft'e est'as al'iĝ'int'o'j al la doktrin'o de la “nov'a publik'a administr'ad'o”*, kaj insist'as, ke ĝi'a uz'o est'us la plej bon'a metod'o por mal'help'i ne'daŭr'ig'ebl'a'n eksplod'o'n de kost'o'j. Sed ĉi tiu argument'o ne el'ten'as analiz'o'n. Kvankam la Eŭrop'a Uni'o hav'as la plej rigor'a'n formal'a'n sistem'o'n rilat'e al labor'lingv'o'j, ĝi el'spez'as proksim'um'e 1,1 miliard'o'j'n da eŭr'o'j ĉiu'jar'e por lingv'a'j serv'o'j, kiu respond'as al mal'pli ol 1% de la buĝet'o, 0,0087% de la mal'net'a intern'a produkt'o (MEP), 2,20 eŭr'o'j por ĉiu en'loĝ'ant'o aŭ 2,70 eŭr'o'j por ĉiu civit'an'o kiu hav'as pli ol 15 jar'o'j'n. Kvankam kost'alt'iĝ'o'j antaŭ'vid'ebl'as, oni ne pov'as konsider'i ekonomi'e ne'super'ebl'a el'spez'o'n de mal'pli ol 0,01% de MEP.

*  Doktrin'o kiu trud'as model'o'j'n de la administr'ad'o de komerc'a'j entrepren'o'j al la publik'a administr'ad'o.

Ceter'e, la mon'ŝpar'o'j cit'it'a'j por prav'ig'i la Elf-on ĝeneral'e est'as baz'it'a'j sur buĝet'a'j raport'o'j de la prav'ig'ant'a'j organiz'aĵ'o'j. Ĉi tiu'j ekskluziv'e referenc'as la primar'a'j'n kost'o'j'n rekt'a'j'n (traduk'o'j, interpret'a'j serv'o'j) kaj ne'rekt'a'j'n (ĝeneral'a'j el'spez'o'j lig'it'a'j kun lingv'a'j serv'o'j) imput'at'a'j'n al la instituci'o'j mem. Baz'ant'e si'a'n argument'o'n sol'e sur ĉi tiu'j kriteri'o'j, oni pov'as fals'e “pruv'i” ke unu'lingv'ism'o est'as pli mal'kar'a ol plur'lingv'ism'o. Efektiv'e, tamen, la real'a kost'o de iu lingv'a reĝim'o pov'as est'i kompren'at'a nur per la en'kalkul'o de sekundar'a'j kaj implic'a'j pasiv'o'j, ne nur por la organiz'aĵ'o mem, sed ankaŭ por ĉiu'j koncern'at'o'j. Redukt'i aŭ elimin'i traduk'o'j'n, ekzempl'e, ne for'ig'as la neces'o'n hav'i ili'n. Ili dev'os est'i far'it'a'j ali'lok'e kaj tial reprezent'os ŝarĝ'o'n sur iu ali'a. Tio, kio'n sub'ten'ant'o'j de la Elf prezent'as kiel mal'pli'ig'o'n de kost'o'j, efektiv'e nur est'as trans'don'o de kost'o'j.

La lanĉ'o en 2014 de la nov'a program'o “Erasm'us” por eduk'ad'o, trejn'ad'o, ge'jun'ul'o'j kaj la sport'o montr'as la pervers'a'j'n efik'o'j'n de tia trans'don'o. Kontraŭ'e al la lingv'a'j regul'o'j de la Eŭrop'a Uni'o, la Kondiĉ'ar'o por la program'o est'is unu'e el'don'it'a nur en la angl'a kaj ne est'is traduk'it'a ĝis post la temp'lim'o por la depon'o de la unu'a seri'o de pet'o'j, kvazaŭ la Elf jam est'is oficial'e agnosk'it'a. La dokument'o est'is post'e traduk'it'a, laŭ'ebl'e, pli-mal'pli ampleks'e, en kelk'a'j'n lingv'o'j'n (sed ne ĉiu'j'n) kaj de divers'a'j organiz'aĵ'o'j (ministeri'o'j, universitat'o'j, asoci'o'j, komerc'a'j anonim'a'j societ'o'j). La en'hav'o est'is nur part'e traduk'it'a kaj la traduk'o'j vari'is de unu lingv'o al ali'a kaj foj'e kontraŭ'dir'is unu la ali'a'n tiel, ke est'is mal'facil'e ident'ig'i la plej fid'ind'a'n inform'o'n. Sekv'e, la komenc'a mank'o de kompetent'a'j traduk'o'j est'ig'is konfuz'o'n kaj mult'iĝ'o'n de kost'o'j. La angl'a'parol'ant'o'j, ali'flank'e, profit'is de la situaci'o ĉar ili hav'is facil'a'n al'ir'o'n al la rimed'o'j por pet'i subvenci'o'j'n kaj al la ŝanc'o'j propon'at'a'j de la program'o.

La prezid'ant'o de la Eŭr'o'grup'o mis'parol'is

Se ni pli'vast'ig'as la komparativ'a'n analiz'o'n inter unu'lingv'ism'o kaj plur'lingv'ism'o al komunik'ad'o ambaŭ'senc'e (parol'i, kaj kompren'i la ali'ul'o'n), la diferenc'o de kost'o'j eksplod'as. De'nov'e, est'as la Eŭrop'a Uni'o kiu propon'as la plej evident'a'n ekzempl'o'n. Aktual'e, ĝi'a'j dokument'o'j est'as oficial'e traduk'at'a'j en du'dek-kvar lingv'o'j'n, kaj ĉiu civit'an'o pov'as elekt'i la lingv'o'n per kiu li aŭ ŝi komunik'os kun la instituci'o'j de la Uni'o. Tio ebl'ig'as rekt'a'n komunik'ad'o'n por ĉiu'j kaj ankaŭ ebl'ig'as al ĉiu eŭrop'an'o, se tiu vol'as, part'o'pren'i debat'o'j'n pri grav'a'j financ'a'j kaj politik'a'j demand'o'j. Ĉi tiu plur'lingv'a politik'o tial est'as la garanti'ant'o de la demokrat'a proced'o mem. Last'a'j esplor'o'j indik'as ke, se la angl'a est'us la sol'a lingv'o de la Uni'o, tiam, por ke ĉiu land'o inter'ven'u en debat'o'j kaj just'e part'o'pren'u en la komun'a ag'ad'o de la Uni'o, la kost'o por akir'i la neces'a'j'n lingv'o'kapabl'o'j'n est'us ĉirkaŭ 48 eŭr'o'j por unu eŭrop'a civit'an'o ĉiu'n jar'o'n. Eĉ sen konsider'o pri la fakt'o, ke tiu lern'ad'o okup'us konsider'ind'a'n temp'o'n kaj ke mank'as indik'o'j ke la popol'o'j pov'us est'i persvad'it'a'j far'i tio'n, la sum'o est'as mult'e pli ol la 2,70 eŭr'o'j de la aktual'a eŭrop'a plur'lingv'ism'o, eĉ se tio hav'as mank'o'j'n* .

*  François Gri'n, ‘Valeur du français, valeur du multilinguisme: exploration des convergences pour une politique francophone du multilinguisme’, en Je'a'n-François Simard kaj Echraf Abdul Ouedraogo (red.), Une francophonie en quête de sens. Retour sur le premier Forum mondial de la langue française, Presses de l’Université Laval, Kebekio, 2014.

Anekdot'o bon'e resum'as la financ'a'n kost'o'n de erar'o'j kaj proksim'um'o'j en la uz'o de la angl'a, kaj ankaŭ la pli politik'a'j mal'facil'aĵ'o'j en la kompren'ad'o, esprim'ad'o kaj inter'trakt'ad'o lig'it'a'j al la uz'o de “trud'it'a” lingv'o. En mart'o 2013, en intervju'o kun la brit'a ĵurnal'o Financial Times, oni demand'is al la prezid'ant'o de la Eŭr'o'grup'o, la nederland'an'o Jeroen Dijsselbloem, ĉu la sav'plan'o por Cipr'o de la EU pov'us est'i konsider'at'a kiel “a template” (ŝablon'o) por simil'a'j est'ont'a'j kriz'o'j. Li'a respond'o, kiu implic'is ke ĝi efektiv'e pov'us est'i ŝablon'o, kontraŭ'e al la pozici'o de la Eŭr'o'grup'o, kaŭz'is fal'o'j'n de la eŭr'o'kurz'o kaj bank'a'j akci'o'j. Sed li'a deklar'o est'is baz'it'a sur mis'kompren'o. S-ro Dijsselbloem ne sci'is la signif'o'n de la angl'a vort'o “template”, tial li mis'kompren'is la demand'o'n kaj respond'is erar'e.

Kvankam la cifer'o'j kontraŭ'dir'as la en'tut'a'j'n ekonomi'a'j'n avantaĝ'o'j'n de unu'lingv'ism'o, ĝi'a avantaĝ'o por la brit'o'j kaj la irland'an'o'j est'as ne'disput'ebl'a. De'nask'a'j parol'ant'o'j ĝu'as privilegi'a'n pozici'o'n en kamp'o'j kiel traduk'ad'o, interpret'ad'o, redakt'ad'o, eduk'ad'o kaj la produkt'ad'o de eduk'a'j rimed'o'j. Pro tio, ke ili'a lingv'o est'as la referenc'o'punkt'o, ili ek'hav'as la kapabl'o'n el'star'i pri la evolu'ig'o de ag'ad'o'j en la kamp'o'j kovr'it'a'j de la koncern'a organiz'aĵ'o, kaj pli mal'kar'e. Ĉi tiu strategi'a avantaĝ'o efektiv'e kun'port'as grand'a'j'n mon'ŝpar'o'j'n kiu'j pov'as est'i invest'it'a'j ali'lok'e kaj sekv'e est'ig'as grand'a'j'n ĉen're'ag'o'j'n. Pro tio ke ĝi neniam est'as kompens'it'a, ĉi tiu fenomen'o romp'as la ekvilibr'o'n inter land'o'j kaj la egal'ec'o inter eŭrop'a'j civit'an'o'j kiu'j est'as ĉe la kor'o de la plur'land'a'j politik'o'j. En 2001, la British Council taks'is la valor'o'n de la produkt'o'j lig'it'a'j al la angl'a lingv'o je 13 miliard'o'j da eŭr'o'j*. En 2005, raport'o komisi'it'a de la Haut Conseil de l’évaluation de l’école* detal'e ekzamen'is tiu'n cifer'o'n. En'kalkul'int'e la kresk'o'n de la nominal'a mal'net'a intern'a produkt'o (MEP), mult'obl'ig'a'j'n efik'o'j'n kaj en'spez'o'j'n kre'it'a'j'n, la mon'valor'o de la ĉef'a'j merkat'o'j est'is taks'it'a je 8,4 miliard'o'j da eŭr'o'j, la temp'o kaj pen'o ŝpar'it'a'j pri la traduk'ad'o kaj interpret'ad'o je 2,2 miliard'o'j kaj la mon'ŝpar'o'j rilat'e al la instru'ad'o de fremd'a'j lingv'o'j 6,4 miliard'o'j. En 2014, ĉi tiu trans'don'a efik'o por Briti'o, pro la super'reg'a pozici'o de la angl'a, est'is re'taks'it'a je 21 miliard'o'j da eŭr'o'j.

*  British Council. ‘Annual re'port 2001-2002’.
*  ’L’enseignement des langues étrangères comme politique publique’, rapport rem'is au Haut Conseil de l’évaluation de l’école, Parizo, septembr'o 2005.

Sub la influ'o de la “nov'a publik'a administr'ad'o”, buĝet'a'j zorg'o'j inund'as la debat'o'n pri lingv'a'j aranĝ'o'j. Sed la afer'o est'as antaŭ ĉio politik'a. Jam en 1998, Boutros Boutros-Ghali, si'a'temp'a Ĝeneral'a Sekretari'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j kaj tiu'temp'e prezid'ant'o de la Inter'naci'a Organiz'aĵ'o por Franc'lingv'a'j Land'o'j (OIF), difin'is la natur'o'n de la afer'o: “La unu'a kial'o de ni'a pozici'o pri plur'lingv'ism'o est'as la respekt'o al la egal'ec'o de ŝtat'o'j. Ni ĉiu'j sci'as, ke trud'dev'ig'i inter'naci'a'j'n oficial'ul'o'j'n, diplomat'o'j'n kaj ministr'o'j'n parol'i en lingv'o kiu est'as fremd'a por ili met'as ili'n en mal'avantaĝ'a'n pozici'o'n. Tio for'pren'as al ili la kapabl'o'n nuanc'i kaj rafin'i tiel, ke ili dev'as ced'i avantaĝ'o'j'n al tiu'j por kiu'j la lingv'o est'as de'nask'a. Ankaŭ, kiel ni ĉiu'j sci'as, koncept'o'j kiu'j ŝajn'as simil'a'j oft'e est'as mal'sam'a'j de unu civilizaci'o al ali'a. Vort'o'j esprim'as iu'n kultur'o'n, iu'n pens'manier'o'n kaj mond'koncept'o'n. Pro ĉiu'j tiu'j kial'o'j, mi kred'as ke, ĝust'e kiel la demokrati'o en unu land'o est'as baz'it'a sur plur'ism'o, la demokrati'o inter land'o'j dev'us est'i baz'it'a sur plur'lingv'ism'o.*

*  Simpozi'o pri plur'lingv'ism'o en inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j, Ĝenevo, la 5a-6a de novembr'o 1998.

La analiz'o de la ret'ej'o'j de inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j montr'as, ke la plej'mult'o est'as aflikt'at'a de unu'lingv'ism'o* kaj ĝi'a'j kultur'a'j kaj koncept'a'j implic'o'j. El la tri'dek mal'centraliz'it'a'j agent'ej'o'j de la Eŭrop'a Uni'o, du'dek unu prezent'as si'a'j'n ret'ej'o'j'n nur en la angl'a, kvin hav'as kelk'a'j'n lingv'o'j'n sed kun pli'mult'o de angl'a'lingv'a'j paĝ'o'j, kaj kvar est'as ver'e plur'lingv'a'j. En kamp'o'j tiel divers'a'j kiel tiu'j kovr'at'a'j de la Eŭrop'a Bank'a Aŭtoritat'o (EBA), la Agent'ej'o por la Kun'labor'o de Regul'ig'ant'o'j de la Energi'o (Acer) kaj la Eŭrop'a Agent'ej'o pri la Defend'o (Ed'a), neces'as sci'o pri la angl'a por al'ir'i ili'a'j'n inform'o'j'n. Eĉ sen menci'i la regul'a'j'n raport'o'j'n pri la islam'ist'a minac'o en Eŭrop'o kiu'j'n Eŭropolo publik'ig'as sol'e en la angl'a.

*  ’Rapport synthétique des analyses des pratiques linguistiques appliquées aux sites Internet des organisations internationales’ (2013), www.affoimonde.org
Apart'a vizi'o pri la mond'o

Tut'mond'e, est'as ne'disput'ebl'a'j sign'o'j de kultur'a kaj koncept'a hegemoni'o. Ni sci'as ke la Inter'naci'a Mon'fondus'o (IMF) kaj la Mond'a Bank'o est'as, ek'de la 1980aj jar'o'j, konstru'int'a'j form'o'n de evolu'ad'o fond'it'a'n sur la nov'liberal'ism'a ideologi'o kiu'n ili aplik'as sen'disting'e en Latin'amerik'o, Sud'orient'a Azi'o kaj hodiaŭ en Sud'a Eŭrop'o. Oni ne pov'as ne mal'trankvil'i pri la laŭ'paŝ'a trans'ir'o de la inter'naci'a kriminal'a justic'o al model'o kiu don'as la prioritat'o'n al la precedenc'a jur'o de la kutim'jur'o* Kaj est'as mult'a'j simil'a'j ekzempl'o'j. La mal'fid'o de civit'an'o'j al plur'land'a'j instituci'o'j est'as tut'e kompren'ebl'a. Simbol'o pri iu vizi'o pri la mond'o, unu'lingv'ism'o est'as grav'a indik'il'o de la tut'mond'a geopolitik'a ekvilibr'o. Lim'ig'i ĝi'n montr'us, ke land'o'j kapabl'as ag'i kun'e kaj harmoni'e kun respekt'o por si'a'j diferenc'o'j.

*  Vid'u Cyril Laucci, ‘When the Angl'o-Saxon law is necessary’, Le Monde diplomatique, april'o 2014. (Not'o de la traduk'int'o: la kutim'jur'o: leĝ'o'j evolu'ig'it'a'j de juĝ'ist'o'j, kontrast'e kun statut'o'j adopt'it'a'j de leĝ'far'ej'o'j - ml)

Dominique HOPPE

Dominique Hoppe est'as la prezid'ant'o de la Assemblée des fonctionnaires francophones des organisations internationales (Affoi).


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La inter'naci'ism'o temp'e de la Pariza Komun'um'o

Mult'a'j histori'ist'o'j analiz'is la Pariz'an Komun'um'o'n kiel patriot'a'n ribel'o'n kiu origin'is rekt'e ĉe la konfisk'o de la kanon'o'j de la Naci'a Gvardi'o en mart'o 1871. Sed la intelekt'a'j baz'o'j de tiu ribel'o ŝajn'as est'i pli mal'nov'a'j: jam en 1868 politik'a'j klub'o'j kaj popol'a'j kun'ven'o'j de la ĉef'urb'o, civit'an'o'j postul'is la “Universal'a'n Respublik'o'n“.

En april'o 1871, en la plej bon'a moment'o de la Pariza Komun'um'o, sep mil londonaj labor'ist'o'j organiz'is manifestaci'o'n de solidar'ec'o kun si'a'j parizaj kamarad'o'j, kaj marŝ'is de la lok'o, kiu'n la brit'a burĝ'a gazet'ar'o nom'is “ni'a Belleville — la kvartal'o de Clerkenwell Green — ĝis Hyde Park, dum terur'e aĉ'a veter'o. Akompan'at'a'j de fanfar'o, ili sving'is flag'o'j'n ornam'it'a'j'n de la slogan'o'j “Viv'u la Komun'um'o!“ kaj “Long'a'n viv'o'n al la Universal'a Respublik'o!“

En la sam'a semajn'o, en la amfiteatr'o de la medicin'a lern'ej'o de la pariza universitat'o Sorbonne, sen ĝi'a'j profesor'o'j — ĉiu'j est'is fuĝ'int'a'j al Versajl'o* —, la parizaj art'ist'o'j kaj meti'ist'o'j (“ĉiu'j art'a'j intelekt'ul'o'j“) aŭskult'is Eugène Pottier leg'i la manifest'o'n de la Federaci'o de la art'ist'o'j de Parizo, kiu fin'iĝ'is per la fraz'o: “La komitat'o help'os al ni'a re'gener'ad'o, al la inaŭgur'o de la komun'um'a luks'o kaj al la splend'o'j de la est'ont'ec'o, kaj al la Universal'a Respublik'o.“

*  Sid'ej'o de la reg'ist'ar'o de naci'a defend'o star'ig'it'a post la mal'venk'o de Franc'uj'o en la urb'o Sedano kaj la kapt'it'ec'o de la franc'a imperi'estr'o Napoleono (la 3-an de septembr'o 1870).

“Komun'um'o“ kaj “Universal'a Respublik'o“ est'is du fundament'a'j element'o'j de la politik'a imag'ar'o de la Pariza Komun'um'o, du esprim'o'j, kies emoci'a ŝarĝ'o super'as ĉi'a'n preciz'a'n semantik'a'n en'hav'o'n. Sed la ripet'ad'o de tiu'j esprim'o'j dum la tut'a'j last'a'j jar'o'j de la Imperi'o, de la sieĝ'o de la ĉef'urb'o kaj de la ribel'o mem esprim'is la dezir'o'n de la komun'um'an'o'j je soci'a viv'o organiz'it'a laŭ la princip'o'j de part'o'pren'o kaj de mal'centr'ad'o. ? La plej mult'a'j histori'ist'o'j vid'as la komenc'o'n de la Komun'um'o en la 18-a de mart'o 1871, kun tio, kio'n Karlo Marks'o nom'is la “prov'o en'romp'iĝ'i“*, de [Adolphe Thiers]*, li'a decid'o konfisk'i la kanon'o'j'n de la Naci'a Gvardi'o, kaj la re'ag'o'j, kiu'j'n ĝi kaŭz'is. En ili'a raport'o la insurekci'o aper'as kiel spont'a ribel'o, lig'it'a kun fort'a “delir'a patriot'ism'o“* — kiel Thiers mem dir'as — pro la apart'a'j cirkonstanc'o'j de la franc'a-prus'a milit'o.

*  Karlo Marks'o: La intern'a milit'o en Franc'uj'o (1971, La Pariza Komun'um'o), kun antaŭ'parol'o de Frederik'o Engelso, el'german'ig'it'a de Vilhelm'o Lutermano, Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas), 2-a el'don'o, 2015, ISBN 978-2-36960-017-6, kaj inter'ret'e ĉe https://www.marxists.org/esperant'o/....
*  Adolphe Thiers (1797-1877), iam'a orlean'ist'a monarkiisto, far'iĝ'is ĉef'o de la plen'um'a pov'o post la fal'o de la Du'a Imperi'o en februar'o 1871, post'e prezid'ant'o de la 3-a Respublik'o la 31-an de aŭgust'o 1871.
*  Adolphe Tiers, cit'it'a en La Revu'e Blanche, 1871: Enquête sur la Commune, Editions de l’Amateur, Parizo, 2011 (1-a eld. en 1897).

Nu, se oni komenc'as ne ĉe tiu spont'a re'ag'o, sed ĉe la kun'ven'o'j de labor'ist'o'j fin'e de la Imperi'o, tiam aper'as tut'e ali'a bild'o. Oni vid'as, ke cert'a'j ide'o'j iom post iom grav'iĝ'as. La kun'ven'o'j de la politik'a'j klub'o'j de nord'a Parizo, la plej revoluci'a'j, komenc'iĝ'is kaj fin'iĝ'is per la kri'o “Viv'u la Komun'um'o!“, kaj la esprim'o'j “Universal'a Respublik'o“ kaj “Respublik'o de Labor'ist'o'j“ est'is tie uz'at'a'j sen'disting'e. Tiu'j kun'ven'o'j kre'is kaj dis'volv'is la ide'o'n de soci'a komun'um'o: la dezir'o anstataŭ'ig'i reg'ist'ar'o'n de perfid'ul'o'j kaj de sen'kompetent'ul'o'j per rekt'a kun'labor'ad'o de ĉiu'j energi'o'j kaj de ĉiu'j intelekt'o'j.

La termin'o “Komun'um'o“ esprim'is la zorg'o'n pri la ag'o-skal'o, la dezir'o'n je lok'a aŭtonom'ec'o, la mem'sufiĉ'o'n de soci'a'j unu'o'j sufiĉ'e mal'grand'a'j kaj hom'ec'a'j por ke ĉiu sent'u si'n rekt'e koncern'at'a de la detal'o'j de la ĉiu'tag'a viv'o. La noci'o “Universal'a Respublik'o“ si'a'vic'e reprezent'is la inter'naci'ism'a'n horizont'o'n. Kun'e, la du slogan'o'j desegn'is la kontur'o'n de alt'grad'e ne'naci'a imag'ar'o. Ekzempl'e, pro “komun'um'a luks'o“, la art'ist'o'j kaj meti'ist'o'j de la Komun'um'o ŝajn'is pens'i pri ia “publik'a bel'ec'o“: pli'bon'ig'o de la komun'a'j spac'o'j en ĉiu'j urb'o'j kaj ĉiu'j vilaĝ'o'j, la rajt'o de ĉiu viv'i kaj labor'i en agrabl'a medi'o. Per kre'ad'o de publik'a art'o, de art'o viv'at'a, je la nivel'o de aŭtonom'a'j urb'o'j, la “komun'um'a luks'o“ dev'is efik'i kontraŭ la koncept'o mem de la monument'a spac'o kaj ĝi'a centraliz'a (naci'ism'a) logik'o. Tia program'o ne dev'us mir'ig'i ni'n, ĉar ĝi ven'is de tiu'j, kiu'j fal'ig'is la Vendôme-kolon'o'n. Sed oni ne pens'u, ke tiu termin'o pov'is signif'i re'tir'iĝ'o'n en la intern'o'n de la mal'larĝ'a'j lim'o'j de la urb'o'j. La Federaci'o de Art'ist'o'j opini'is, ke ĝi ag'as sam'temp'e por la komun'um'a luks'o kaj por la Universal'a Respublik'o.

Sub la Komun'um'o, kiel unu el ĝi'a'j plej fam'a'j part'o'pren'ant'o'j, la pentr'ist'o Gustav'e Courbet, skrib'is al si'a patr'in'o: Parizo rezign'is est'i la ĉef'urb'o de Franc'uj'o“.* La tiam'a Parizo ne vol'is est'i la kap'o de ŝtat'o, sed aŭtonom'a ent'o sin'e de inter'naci'a federaci'o de la popol'o'j. La skal'o, kiu privilegi'is la komun'um'a'n imag'ar'o'n, est'is sam'temp'e pli lim'ig'it'a kaj pli larĝ'a ol la naci'o. La esprim'o “Universal'a Respublik'o“ respond'is al tut'aĵ'o da dezir'o'j, da ident'iĝ'o'j kaj da praktik'o'j, kiu'j ne difin'ebl'is per ŝtat'a teritori'o aŭ lim'ig'ebl'is per la naci'o. Ĝi tre klar'e disting'is tiu'j'n, kiu'j uz'is ĝi'n, dis'de la parlament'a'j respublik'an'o'j aŭ liberal'ul'o'j: tiu'j kred'is je la neces'o de fort'a kaj centr'a ŝtat'a aŭtoritat'o, supoz'at'a garanti'i la soci'a'n ord'o'n.

*  Petra Ten-Doesschate Chu: Correspondance avec Courbet, Flammarion, Parizo, 1996.

Dum la monat'o'j de sieĝ'o, kiu'j antaŭ'is la Komun'um'o'n, Parizo, laŭ la vort'o'j de la komun'um'an'o Arthur Arnould, “viv'is si'a'n propr'a'n viv'o'n, montr'is nur si'a'n individu'a'n vol'o'n. (...) Parizo est'is (...) lern'int'a la absolut'a'n mal'estim'o'n de du sol'a'j reg'form'o'j, kiu'j ĝis tiam est'is en ni'a land'o: la monarĥi'o'n kaj la oligarĥi'a'n aŭ burĝ'a'n respublik'o'n“.* La Universal'a Respublik'o signif'is, mal'e, unu'a'vic'e la mal'munt'ad'o'n de la imperi'a burokrati'o, de ĝi'a profesi'a arme'o kaj de ĝi'a polic'o. “Ne sufiĉ'as emancip'i ĉiu'n apart'a'n naci'o'n el la kurator'ec'o de la reĝ'o'j, skrib'is la anarĥi'ist'a geograf'o Elisée Reclus, neces'as ankaŭ liber'ig'i ĝi'n el la super'reg'ad'o de ali'a'j naci'o'j, neces'as for'ig'i tiu'j'n lim'o'j'n, tiu'j'n land'lim'o'j'n, kiu'j far'as simpati'a'j'n hom'o'j'n mal'amik'o'j!“*

*  Arthur Arnould, Histoire populaire et parlementaire de la Commune de Par'is, Res Public'a, Gémenos, 2009 (1-a eld.: 1878).
*  Elisée Reclus (1851), cit'it'a en Le Libertaire, 28-a de aŭgust'o — 1-a de oktobr'o 1925.

Tag'o'n post la proklam'o de la Komun'um'o, ĉiu'j ekster'land'an'o'j hav'is la permes'o'n al'iĝ'i, ĉar “la flag'o de la Komun'um'o est'as tiu de la Universal'a Respublik'o“.* Sed la esprim'o ne nask'iĝ'is en tiu moment'o; ĝi de'ven'as en la real'o el mal'long'a epizod'o de inter'naci'ism'o dum la Franc'a Revoluci'o. Ĝi'a invent'int'o, Anarcharsis Cloots, de prus'a origin'o, kiu prezent'iĝ'is mem kiel “la orator'o de la hom'a speci'o“, sub'ten'is tiu'n revoluci'o'n kun'e kun Thomas Paine, sur inter'naci'ism'a'j baz'o'j, antaŭ ol est'i gilotin'it'a. Sed ĝi tut'e ne signif'is re'ven'o'n al la princip'o'j de la burĝ'a revoluci'o de 1789; la slogan'o de la Universal'a Respublik'o, lanĉ'it'a de la komun'um'an'o'j, mark'as ili'a'n romp'o'n kun ili'a hered'aĵ'o favor'e al ver'a inter'naci'ism'o de la labor'ist'o'j.

*  Journal Officiel de la République française sous la Commune, Editions Ressouvenances, Parizo, 1995 (1-a eld.: 1871).

Ni pens'u ekzempl'e pri la labor'kutim'o'j kaj pri la kultur'o de la art'meti'ist'o'j, kiu'j part'o'pren'is tiom mult'nombr'e en la mov'ad'o de mart'o 1871, kio'n post'e not'is Prosper-Olivier Lissagaray, la unu'a kaj la plej influ'hav'a histori'ist'o de la Komun'um'o. Ili est'is inter'naci'ist'o'j antaŭ ol tiu noci'o en'tut'e ekzist'is. Ni memor'u ĝust'e hodiaŭ pri Pottier kiel aŭtor'o de La Inter'naci'o, skrib'it'a en juni'o 1871 mez'e de la brutal'a'j ekzekut'o'j de la venk'it'a'j revoluci'ul'o'j; antaŭ la ribel'o li gvid'is grand'a'n teks'aĵ-labor'ej'o'n, kie oni far'is tuk'o'j'n, tapet'o'j'n, punt'aĵ'o'j'n, ŝtof'a'j'n kaj ceramik'a'j'n pentr'aĵ'o'j'n. Divers'de'ven'a'j kvalifik'it'a'j meti'ist'o'j el divers'a'j naci'o'j labor'is kun'e pri komplement'a'j task'o'j; ili'a inter'naci'ism'o est'as part'e klar'ig'ebl'a pro la mov'iĝ'ant'a viv'o, kiu karakteriz'as tia'j'n meti'o'j'n: ili ir'is liber'e de unu region'o al ali'a kaj eĉ de land'o al ali'a. Kiel mult'a'j jun'ul'o'j hodiaŭ, kiu'j'n la ekonomi'a mal'abund'o dev'ig'as al nomad'a ekzist'ad'o, la ge'meti'ist'o'j de la mez'a 19-a jar'cent'o pas'ig'is la plej'part'o'n de si'a temp'o ne ĉe labor'o, sed ĉe serĉ'ad'o de labor'o.

Kiam Franc'uj'o deklar'is la milit'o'n al Prus'uj'o, la 19-an de juli'o 1870, la dung'it'o'j de la labor'ej'o de Pottier est'is inter la sub'skrib'int'o'j de la manifest'o de la pariza sekci'o de la Inter'naci'o, apud si'a'j kamarad'o'j de German'uj'o kaj de Hispan'uj'o, kontraŭ tio, kio'n Pottier nom'is en poem'o la “ĉel'a reĝim'o de naci'ec'o“.* Io tut'e mal'kutim'a en social'ist'a medi'o, la mesaĝ'o est'is decid'e kontraŭ'naci'ist'a: “Ankoraŭ'foj'e, sub pretekst'o de eŭrop'a ekvilibr'o, la naci'a honor'o, politik'a'j ambici'o'j minac'as la mond'a'n pac'o'n. Franc'a'j, german'a'j, hispan'a'j labor'ist'o'j, ni'a'j voĉ'o'j unu'iĝ'u en kri'eg'o de kondamn'o kontraŭ la milit'o! (...) La milit'o (...) en la okul'o'j de labor'ist'o'j pov'as est'i nur krim'a absurd'aĵ'o.“*

*  Eugène Pottier, “La Guerre“, Chants Révolutionnaires [“La milit'o“, Revoluci'a'j kant'o'j], Comité Pottier, Parizo, 1908.
*  Manifest'o de la pariza sekci'o de la Inter'naci'a Asoci'o de Labor'ist'o'j, publik'ig'it'a en Le Réveil, 12-an de juli'o 1870.

Sed ebl'e la voj'o, kiu'n ir'is la vir'in'o'j kaj la femin'ism'o, plej bon'e atest'as pri la vol'o trans'ir'i la politik'a'n kadr'o'n de la modern'a ŝtat'o. Louise Michel, Paule Minck, Elisabeth Dmitrieff kaj ali'a'j ne streb'is al integr'iĝ'o en la ŝtat'o'n aŭ ties protekt'o'n; ili ne postul'is, kiel la vir'in'o'j far'is en 1848, la voĉ'don'rajt'o'n nek i'a'n ajn ali'a'n rajt'o'n de parlament'a tip'o. Ili praktik'is form'o'n de liber'ec'o kaj komplet'e fajf'is pri la ŝtat'o. Kiel part'o'pren'ant'o'j en la Universal'a Respublik'o ili montr'iĝ'is indiferent'a'j pri respublik'a politik'o. Tamen, Dmitrieff kaj sep labor'ist'in'o'j de la vest'aĵ'industri'o kre'is tio'n, kio far'iĝ'is la plej grand'a kaj la plej efik'a organiz'aĵ'o'j de la Komun'um'o: la Uni'o de la Vir'in'o'j. Ĝi'a'j komitat'o'j kun'ven'is ĉiu'tag'e en preskaŭ ĉiu'j distrikt'o'j de Parizo kaj liver'is pag'at'a'n labor'o'n al la vir'in'o'j kaj sam'temp'e respond'is al la urĝ'a'j neces'o'j de la batal-situaci'o'j.

Neni'o est'is pli mal'proksim'a de la Universal'a Respublik'o, percept'at'a kiel liber'vol'a asoci'iĝ'o de ĉiu'j lok'a'j iniciat'o'j aŭ “liber'a konfederaci'o de aŭtonom'a'j kolektiv'o'j“, ol la respublik'a universal'ism'o, kiu est'is tiam triumf'ont'a. La Universal'a Respublik'o imag'at'a kaj, en cert'a mezur'o, viv'at'a dum la Komun'um'o, est'is ne nur tre mal'sam'a ol la respublik'o, kiu nun al'ven'is. Ĝi est'is ankaŭ koncept'it'a kontrast'e al la Franc'a Respublik'o tim'em'e nask'it'a en septembr'o 1870 de Thiers, kaj eĉ pli al tiu, kiu cert'ig'is si'n sur la kadavr'o'j de la komun'um'an'o'j. Ĉar tiu masakr'o est'is la fond'o-ag'o de la 3-a respublik'o, respublik'o kiu post'e solid'iĝ'is, dum la industri-burĝ'ar'o kaj la grand'a'j provinc'a'j kultur'ist'o'j far'is si'a'n histori'a'n alianc'o'n, per tio ke ili por la unu'a foj'o kun'fand'is la kapital'ism'a'n modern'ig'o'n kun la respublik'a ŝtat'o.

En Franc'uj'o, la masakr'o mark'is la komenc'o'n de profund'e konservativ'a tendenc'o pri la demand'o de naci'a ident'ec'o. Tiu tendenc'o daŭr'is almenaŭ ĝis Viŝio*, dum en tut'a Eŭrop'o la naci'o'j en'ir'is en konkurenc'o'n pri koloni'o'j kaj far'is nov'a'j'n form'o'j'n de grand'skal'a masakr'o, neces'a'j por kontrol'ad'o kaj konserv'ad'o de la ord'o en la imperi'o'j.

*  Urb'o en centr'a Franc'uj'o, kiu dum la nazi'a okup'ad'o dum la 2-a mond'milit'o est'is la sid'ej'o de la franc'a faŝist'a reg'ist'ar'o; franc'e: Vichy, el'parol'u: viŝí]. -vl

Ek'de la amnesti'o de la komun'um'an'o'j, voĉ'don'e decid'it'a de la parlament'o en 1880, okaz'is prov'o'j integr'i la Komun'um'o'n en la franc'a'n respublik'a'n fikci'o'n, per ĝi'a asimil'ad'o al patriot'a mov'ad'o aŭ al batal'o por la respublik'a'j liber'ec'o'j per ali'a'j vort'o'j, al re'form'ism'a prov'o demokrati'ig'i la burĝ'a'n ŝtat'o'n anstataŭ detru'i ĝi'n. Sed sufiĉ'as leg'i la memor'aĵ'o'j'n de la trans'viv'int'o'j por vid'i, kiom vigl'e ili mem defend'is si'n kontraŭ la ide'o ke ili vol'is sav'i la respublik'o'n: “La respublik'o de ni'a'j rev'o'j tut'cert'e ne est'is tiu kiu'n ni hav'as. Ni vol'is ĝi'n demokrati'a kaj soci'a, kaj ne plutokrati'a“, skrib'as unu el ili.* Li'a kamarad'o Gustav'e Lefrançais montr'iĝ'as ankoraŭ pli radikal'a: “La prolet'ar'o sukces'os ver'e emancip'iĝ'i nur kondiĉ'e ke ĝi sen'ig'as si'n je la respublik'o, la last'a form'o, kaj ne la mal'plej mal'bon'far'a, de la aŭtoritat'ec'a'j reg'ist'ar'o'j.“*

*  Paschal Grousset, cit'it'a en La Revu'e Blanche, 1871: Enquête sur la Commune, v. cit.
*  Saml.

Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La kreditor'o'j ŝanĝ'iĝ'is

Trans'form'iĝ'o de la afrik'a ŝuld'o

La afrik'a ŝuld'o de jar'dek'o'j est'as zorg'e atent'at'a, tiel de la inter'naci'a'j instituci'o'j, kiel de la asoci'o'j postul'ant'a'j ĝi'a'n tut'simpl'a'n nul'ig'o'n. Mult'a'j ŝtat'o'j de tiu kontinent'o sukces'is mal'ŝuld'ig'i si'n dank'e al la grand'eg'a alt'iĝ'o de la tut'mond'a'j prez'o'j de krud'material'o'j, sed ali'a'j invers'e evolu'is kaj est'as nun minac'at'a'j de la “vultur-fondus'o'j”.

En La Ĝoj'eg'o de la sen'de'pend'o'j gajn'it'a'j en la 1960-aj jar'o'j, la land'o'j de sub'sahar'a Afrik'o prov'is rifuz'i inter'naci'a'n labor'divid'o'n, kiu asign'is al ili la rol'o'n de eksport'ant'o'j de krud'material'o'j kaj import'ant'o'j de fabrik'it'a'j var'o'j. Ili do streb'is divers'ig'i si'a'j'n ekonomi'o'j'n per industri'ig'o kaj pli'fort'ig'o de si'a'j produkt'iv'a'j kapabl'o'j. Sed ili rapid'e stumbl'is sur mal'facil'aĵ'o: je not'ind'a escept'o de Sud'afrik'o kaj Rodezi'o (nun'a Zimbabvo, antaŭ'e reg'at'a'j de blank'ul'a minoritat'o, neni'u el ili hav'is al'ir'o'n al la inter'naci'a'j kapital-merkat'o'j, mank'e de la “sezam'o” atribu'at'a de la inter'naci'a'j agent'ej'o'j pri financ'a taks'ad'o-serv'o. Ili do dev'is uz'i nur la privat'a'j'n fondus'o'j'n garanti'at'a'j'n de ŝtat'o'j, la du'flank'a'j'n fondus'o'j'n atribu'it'a'j'n de la “Pariza Klub'o*” kaj la mult'flank'a'j'n fondus'o'j'n prunt'it'a'j'n de la inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j: Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF), Mond'a Bank'o kaj Afrik'a Bank'o por Dis'volv'ad'o (ABD).

*  Kre'it'a en 1956, la Pariza Klub'o (Club de Par'is) ar'ig'as du'dek ŝtat'o'j'n, kreditor'o'j'n de la sud'a'j land'o'j.

Sam'temp'e, la eksport'o-en'spez'o'j, pri kiu'j ili kalkul'is por invest'i mal'pli'iĝ'is, apart'e pro la fal'o de la tut'mond'a'j prez'o'j de agrikultur'a'j produkt'o'j, kies indic'o pas'is de 155 en 1977 al 94 en 2002. La kost'o'j de ili'a'j import'aĵ'o'j, mal'e, sen'ĉes'e kresk'is. En 1979, la alt'iĝ'o de la interez'kvot'o'j, unu'flank'e decid'it'a de Uson'o por lukt'i kontraŭ la mal'alt'iĝ'o de dolar'o, fin'is eksplod'e alt'ig'i la ŝuld'o'n de la kontinent'o.

Por “san'ig'i” si'a'j'n kont'o'j'n, la afrik'a'j land'o'j de'nov'e si'n turn'is al la inter'naci'a'j financ'a'j instituci'o'j. Tiu'j don'is al ili si'a'j'n “mort'ig'a'j'n medikament'o'j'n”: dis'volv'ad'o, program'o'j de struktur'a al'ĝust'ig'o (PSA) — kiu'j trud'as financ'a'n mal'regul'ig'o'n, liber'merkat'o'n, privat'ig'o'j'n, redukt'o'n de la salajr'o'j, buĝet-redukt'o'n, ktp. Tiu'j program'o'j mult'iĝ'is, ĉiu'j preskrib'ant'a'j la sam'a'n liber'merkat'a'n kaj liberal'a'n kurac'il'o'n. (Vid'u sub'e).

La interes'o de la agent'ej'o'j pri financ'a taks'ad'o

Pro Aplik'o de la iniciat'o “Mal'riĉ'a'j land'o'j mult'e ŝuld'ant'a'j” (MLMŜ), lanĉ'it'a en 1996, tri'dek ses land'o'j, inter kiu'j tri'dek afrik'a'j land'o'j, profit'is redukt'o'n je sum'e 76 miliard'o'j da dolar'o'j de si'a'j du'flank'a'j kaj mult'flank'a'j ŝuld'o'j. Tamen, laŭ la Komitat'o por la nul'ig'o de la ŝuld'o de la Tri'a Mond'o (franc'e: CADTM), ĉi tiu'j iniciat'o'j est'as tromp'a'j: la ŝuld'o-stok'o de la sub'sahar'a Afrik'o pas'is de 2 miliard'o'j da dolar'o'j en 1970 al 331 miliard'o'j da dolar'o'j en 2012. Inter 1970 kaj 2012, la re'pag'o'j est'is 435 miliard'o'j da dolar'o'j, tio est'as kvar'obl'e la prunt'it'a kapital'o*.

*  “Les chiffres de la dette 2015”, CADTM, Bruselo, www.cadtm.org. Leg'u ankaŭ Demba Moussa Dembélé, “Les masques africains de M.Anthony Blair”, Le Monde diplomatique, novembr'o 2005.

Krom'e, la afrik'a'j land'o'j al'front'as invest-fondus'o'j'n nom'at'a'j'n “vultur'fondus'o'j'n”. Tiu'j aĉet'as mal'alt-prez'e sur la sekundar'a merkat'o kreditor'aĵ'o'j'n ŝuld'at'a'j'n de ŝtat'o'j en mal'facil'a situaci'o. Ili atend'as la re'ven'o'n de tiu'j land'o'j al pli normal'a situaci'o (ekz, la fin'o de politik'a'j ribel'o'j), kaj tiam persekut'as ili'n antaŭ uson'a'j aŭ brit'a'j jurisdikci'o'j por ricev'i pag'o'n de la ŝuld'o'j, la prokrast'it'a'j re'pag'o'j kaj la interez'o'j. Unu'a ond'o de tia'j persekut'o'j ruin'ig'is Afrik'o'n inter 2000 kaj 2008, la jar'o de la tut'mond'a financ'a kriz'o. Mal'facil'as taks'i la preciz'a'n nombr'o'n de atak'o'j, ĉar, por ne mis'fam'ig'i si'a'n bild'o'n, la ŝtat'o'j prefer'as evit'i la amas'inform'il'o'j'n kaj inter'trakt'as kun la vultur'fondus'o'j ekster la tribunal'o'j.

Laŭ la IMF, dek sep proces'o'j est'as komenc'it'a'j kontraŭ mal'riĉ'a'j land'o'j tre ŝuld'ant'a'j, inter kiu'j dek kvin kontraŭ afrik'a'j land'o'j*. En april'o 2014, decid'o de la apelaci'a kort'um'o de Uson'o prav'ig'is la Demokrati'a'n Respublik'o'n Kongo (DRK) kontraŭ FG Hemisphere Associates. En unu'a instanc'o, tiu fondus'o gajn'is la rajt'o'n pren'i posed'aĵ'o'j'n kaj bon'hav'o'j'n de la Générale des Carrières et des mines (Gécamines), pro tio, ke tiu est'as respond'ec'a pri la ŝuld'o'j de la ŝtat'o, kies kre'aĵ'o ĝi est'as. FG Hemisphere postul'is 104 milion'o'j'n da dolar'o'j de la DRK pro ne'pag'it'a kontrakt'o pri elektro'proviz'o.

*  “Heavily Indebted Poor Countries (HIPC) Initiative and Multilateral Debt Relief Initiative (MDRI) — Statistical update”, Inter'naci'a Mon-Fondus'o, Vaŝington'o, DC, 12-a de decembr'o 2014.

Jes ja, de la financ'a kriz'o de 2008, la vultur'fondus'o'j turn'is si'n al eŭrop'a'j merkat'o'j, sed ili tamen ne for'las'is Afrik'o'n. En 2010, la ABD kre'is la Afrik'a'n serv'o'n por jur'a sub'ten'o (ASJS), (Facilité Africaine de soutien juridique-FASI en la franc'a), por interes'i la reg'ist'ar'o'j'n pri la grav'ec'o de la jur'a'j aspekt'o'j de la mastr'um'o de suveren'a ŝuld'o. La FASI insist'as pri la neces'o est'i akompan'at'a de spert'a'j konsil'ant'o'j.

Du event'o'j al'port'as sam'temp'e esper'o'n de dis'volv'ad'o kaj tim'o'n de re'en'ŝuld'iĝ'o. Unu'e la ĉe'est'o, pli kaj pli firm'ig'it'a sur la afrik'a scen'ej'o, de rapid'e industri'iĝ'ant'a'j sojl'o-land'o'j kiel Ĉin'uj'o, Barato, Sud-Kore'uj'o, Malajzi'o, Turk'uj'o kaj Brazilo. De la komenc'o de la 1990-aj jar'o'j, ili'a import'ad'o de krud'material'o'j kaj eksport'ad'o de si'a'j favor'prez'a'j produkt'o'j al'port'as real'a'n profit'o'n al la land'o'j de la region'o. Tio pli'larĝ'ig'is ili'a'j'n ebl'ec'o'j'n de ekonomi'a kresk'o kaj don'is al ili ŝanc'o'n redukt'i si'a'j'n ŝuld'o'j'n dank'e al la kresk'o de si'a'j eksport'a'j en'spez'o'j.

Tia'manier'e Niĝerio, unu'a ekonomi'a potenc'o de la kontinent'o, sukces'is, en novembr'o 2005, grand'part'e re'aĉet'i si'a'n ŝuld'o'n al la kreditor'o'j de la Pariza Klub'o (12 miliard'o'j'n da dolar'o'j el la 18).En 2009, Angolo far'iĝ'is la unu'a afrik'a komerc'a partner'o de Ĉin'uj'o. Pekino nul'ig'is la angol'an ŝuld'o'n, 67,38 milion'o'j da juan'o'j (= 10 milion'o'j da dolar'o'j) kaj for'ig'is la dogan'impost'o'j'n sur la import'aĵ'o'j de kvar'cent ses'dek ses produkt'o-kategori'o'j favor'e al Luand'o. La map'o de la ĉin'a'j invest'o'j kovr'as tiu'n de la alt'valor'a'j natur'a'j riĉ'aĵ'o'j: Sudano, Angolo kaj Niĝerio por petrol'o, Sud-Afrik'o por karb'o kaj platin'o, la DRK kaj Zambio por kupr'o kaj kobalt'o.

La kresk'ant'a pekina en'volv'iĝ'o mal'ferm'as ebl'ec'o'j'n, sed ĝi ankaŭ prezent'as risk'o'j'n por la afrik'a dis'volv'ad'o. Ĉin'o'j ek'reg'is kelk'a'j'n lok'a'j'n industri'o'j'n, do sam'temp'e akir'ant'e la eksport-kvot'o'j'n al la eŭrop'a'j merkat'o'j de afrik'a'j produkt'o'j, kiel teks'aĵ'o'j. Pekino pri'stud'as la merkat'o'n de Etiopio, kies teks'aĵ'o-eksport'aĵ'o'j kresk'is 237% en dek jar'o'j. Sam'e, la kun'labor-model'o est'as tiu de “pak'aĵ'o” kombin'ant'a rekt'a'j'n invest'o'j'n, subvenci'at'a'j'n prunt'o'j'n (en'hav'ant'a'j'n donac'o'j'n, minimum'e 35%), komerc'o'n kaj publik'a'j'n help'o'j'n. Sen “distribu'a ŝlos'il'o” ne ĉiam ebl'as determin'i, ĉu la subvenci'at'a'j prunt'o'j est'as inkluziv'it'a'j en la ŝuld'o'j, aŭ est'as part'o de la help'o. Konsider'ant'e la ampleks'o'n de tia'j prunt'o'j, oni pov'as mal'trankvil'iĝ'i pri la est'ont'a pez'o de la ŝuld'o de la afrik'a'j land'o'j, se, en la ĉin'a rigard'o, la subvenci'at'a'j prunt'o'j ne est'as konsider'at'a'j help'o.

Du'a event'o: la mal'ferm'o al Afrik'o de la kapital-merkat'o'j. Plur'a'j land'o'j jam ricev'is la financ'a'n taks'o'n atribu'at'a'n de la fak'a'j agent'ej'o'j, not'ind'e Kongo Brazavila, Ebur'a Bord'o, Egipt'uj'o, Ganao, Kenjo, Mozambiko, Ugando, Ruando, Sen'egal'o kaj Zambio. Tiu taks'aĵ'o est'is, en plej mult'a'j kaz'o'j, super'a aŭ egal'a al tiu de land'o'j tiom industri'ig'it'a'j kiom Turk'uj'o, BraziloArgentino. La interes'o de la inter'naci'a'j invest'ant'o'j por tiu'j merkat'o'j kresk'is en ĉi tiu'j last'a'j jar'o'j. Ili konsider'as ili'n plej'part'e alt'profit'a'j inter'a'j merkat'o'j. La naci'a'j instituci'a'j invest'ist'o'j — ekzempl'e bank'o'j, asekur'kompani'o'j, pensi'o'fondus'o'j — kaj la lok'a'j privat'a'j invest'ant'o'j, est'as egal'e aktiv'a'j.

De 2007, land'o'j kiel Sen'egal'o, Gabon'o kaj Ganao prunt'is milion'o'j'n da dolar'o'j sur la kapital-merkat'o: 200 por la unu'a, 1000 por la du'a, 750 por la tri'a. Tiu tendenc'o ver'ŝajn'e daŭr'os kaj pli'iĝ'os. Kenjo lanĉ'os obligaci'a'n de'prunt'o'n (tio est'as, emisi'at'a de la ŝtat'o aŭ de instituci'a'j invest'ist'o'j) je 25 miliard'o'j da dolar'o'j por konstru'o de du'a haven'o, de du-mil-kilo'metr'a gas'o'dukt'o kaj de ŝose'o por transport'o de petrol'o de Sud-sudano*. En Etiopio la bar'aĵ'o de la Re'nask'iĝ'o est'is financ'it'a dank'e al bil'o'j aĉet'it'a'j de etiopi'an'o'j mem.

*  Sarah McGregor, “Kenya spends $25 billion on bond-backed port for oil: freight”, Bloomberg.com, 4-a de septembr'o 2012.

Inter la afrik'a'j land'o'j, kiu'j sci'pov'is al'log'i privat'a'j'n kapital'o'j'n per emisi'o de obligaci'o'j, est'as Ruando, kies centr'a bank'o emisi'is si'a'n unu'a'n prunt'o'n en dolar'o en april'o 2013. Laŭ la Bloomberg-indic'o, la invest'ant'o'j ricev'is profit-nivel'o'n ĉirkaŭ 9,3%, kio est'as super'a al la 6,6% de la merkat'o'j de sojl'o'land'o'j. Kiel klar'ig'as s-ro Abubacar Fall, prezid'ant'o de la administr'a konsil'ant'ar'o de la FASI, “tiu financ'a sukces'o esenc'e ven'as de la bon'kvalit'o de la struktur'a'j re'form'o'j konduk'at'a'j de Ruando de plur'a'j jar'o'j, kaj ankaŭ de la divers'ig'ad'o de la baz'o'j de ĝi'a ekonomi'o”*.

*  “Fonds vautours: comment l’Afrique évite le syndrome Argentine”, Financial Afrik, 7-a de aŭgust'o 2014, www.financialafrik.com.
La tim'o'j de Christine Lagarde

Laŭ La Agent'ej'o por financ'a taks'ad'o Fitch, la emisi'o'j de suveren'a'j ŝuld'o'j de la sub'sahar'a'j ŝtat'o'j ating'os ver'ŝajn'e 6 miliard'o'j'n da dolar'o'j en 2015, post la rekord'a'j 6,25 miliard'o'j de la pas'int'a jar'o. Kenjo, Ebur'a Bord'o, Ganao kaj Sen'egal'o esper'as prunt'i ĉi-jar'e inter 500 milion'o'j kaj 1,5 miliard'o da dolar'o'j da eŭr'o-obligaci'o'j sur la kapital-merkat'o. Zambio ven'is la 7-an de april'o, kun 1 miliard'o da dolar'o'j, insist'e mon'pet'i la inter'naci'a'n kapital-merkat'o'n.

Tiu re'kresk'o de de'prunt'o'j pov'as tim'ig'i pri nov'a ŝuld'o'kriz'o. La IMF-Ĝeneral'a Direktor'in'o s -in'o Christine Lagarde esprim'is si'a'n tim'o'n al la ministr'o'j pri financ'o kaj la reg'ant'o'j de centr'a'j bank'o'j de la sub'sahar'a Afrik'o en maj'o 2014, okaz'e de ili'a renkont'iĝ'o en Maput'o en Mozambiko: “La reg'ist'ar'o'j dev'as montr'iĝ'i atent'em'a'j kaj si'n'gard'em'a'j, cel'e ne tro'ŝarĝ'i si'a'n land'o'n per publik'a ŝuld'o”, ŝi avert'is, antaŭ ol preciz'ig'i, ke, se tio est'as “pli'a financ'ad'o”, ĝi ankaŭ est'as “krom'a vund'ebl'ec'o” (Les Echos, 30-a de maj'o 2014).

La risk'o pri tro'ŝuld'iĝ'o rest'as tamen lim'ig'it'a. La publik'a'j financ'o'j pli'bon'iĝ'is — kvin land'o'j de la region'o (Benino, Burkina Faso, Ebur'a Bord'o, Gvineo-Bisaŭ'a kaj Tog'o) montr'as eĉ plus'o'j'n-, inflaci'o est'as mastr'it'a, la rezerv'o'j de fremd'a'j deviz'o'j kaj la ŝpar'o kresk'is, la ekster'a ŝuld'o redukt'iĝ'is. Tiel, laŭ s-ro Tiémoko Meyliet Koné, reg'ant'o de la Centr'a Bank'o de la Okcident-afrik'a'j Ŝtat'o'j (CBOAŜ, aŭ BCEAO en la franc'a), “la kresk'o-perspektiv'o'j de la UEMOA [Ekonomi'a kaj Mon'a Uni'o Okcident-Afrik'a* ] est'as favor'a'j. Ili montr'as, ke la ŝuld'o ver'ŝajn'e rest'os stabil'a en ĉiu'j membr'o-ŝtat'o'j* La land'o'j de la UEMOA plan'as emisi'i 2 865 miliard'o'j'n da afrik'a'j frank'o'j (4,4 miliard'o'j'n da eŭr'o'j) kiel ŝuld'o'n en 2015. La BCEAO antaŭ'vid'as 7,2% ekonomi'a'n kresk'o'n en la sub'region'o, kontraŭ 6,6% en 2014, dum la IMF prognoz'as 5,8% por la tut'a sub'sahar'a Afrik'o en 2015.

*  La UEMOA konsist'as el Benino, Burkina-Faso, Ebur-bord'o, Gvineo-Bisaŭ'a, Mali'o, Niĝero, Sen'egal'o kaj Tog'o.
*  Jeune Afrique, Parizo, 6-a de mart'o 2015.

Por mobiliz'i la fondus'o'j'n neces'a'j'n por la amas'a'j invest'o'j kiu'j'n ili bezon'as, apart'e en agr'o'kultur'o, energi'proviz'o kaj infra'struktur'o'j, la afrik'a'j reg'ist'ar'o'j, la publik'a'j kaj privat'a'j kompani'o'j pli kaj pli uz'os prunt'o'j'n sur la naci'a'j, region'a'j kaj inter'naci'a'j kapital-merkat'o'j. La publik'a invest'o, esenc'a por ating'o de taŭg'a ekonomi'a nivel'o, hav'as de'nun si'a'n lok'o'n en la naci'a'j politik'o'j.

Sanou Mbaye


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Uz'indik'o por dekstr'ig'o

Protest'a'j manifestaci'o'j, part'o'pren'o en balot'o'j, uz'ad'o de la potenc'o. Tiu'j tri spec'o'j de politik'a ag'ad'o hav'as komun'a'n ec'o'n: la popol'a'j kategori'o'j de la loĝ'ant'ar'o est'as mal'proksim'a'j de ili aŭ eĉ eksklud'it'a'j. La 11-an de januar'o, dum mil'o'j da franc'o'j manifestaci'is si'a'n solidar'ec'o'n kun la viktim'o'j de la parizaj atenc'o'j, la mobiliz'o de la mez'a'j klas'o'j re'e kontrast'is kun tiu, pli modest'a, de la labor'ist'a mond'o kaj de la jun'ul'ar'o el la mal'favor'at'a'j kvartal'o'j. Jam de jar'o'j la “strat'o“ burĝ'iĝ'as. Ankaŭ la urn'o'j. Ĉe ĉiu aŭ preskaŭ ĉiu elekt'o la part'o'pren-kvot'o mal'alt'iĝ'as laŭ la nivel'o de en'spez'o. Kaj la “naci'a reprezent'ad'o“ ne hav'as pli bon'a'n sort'o'n, ĉar ĝi hav'as la vizaĝ'o'n de la super'a'j klas'o'j. Ĉu la politik'o est'as sport'o de elit'o?

Tio jam observ'ebl'as en la kaz'o de la eŭrop'a mal'dekstr'o. La brit'a labor'ist-parti'o, star'ig'it'a komenc'e de la 20-a jar'cent'o, hav'is la cel'o'n reprezent'i la labor'ist'o'j'n ĉe la elekt'o'j. En la jar'o 1966, 69 el'cent'o'j de la man'labor'ist'o'j don'is al ĝi si'a'n voĉ'o'n; tiu part'o pas'is al 45 el'cent'o'j en 1987, post'e al 37 el'cent'o'j en la balot'o de la 7-a de maj'o ĉi-jar'a. Laŭ ĝi'a politik'a gvid'lini'o, la blerismo*, oni dev'as prioritat'i la mez'a'j'n klas'o'j'n. Jen task'o far'it'a: kun la plej burĝ'a elekt'ant'ar'o de si'a histori'o, la labor'ist'parti'o ĵus ricev'is elekt'a'n mal'venk'eg'o'n (vid'u la artikol'o'n de Owen Jones, art) ...

*  Esprim'o est'iĝ'int'a laŭ la nom'o de la gvid'int'o, Anthony Blair [éntoni blér]. -vl

“La kresk'ant'a mal'ŝat'o, kiu'n la popol'a'j tavol'o'j sent'as por la mal'dekstr'a'j parti'o'j, observ'ebl'a en ĉiu'j okcident'a'j elekt'o-demokrati'o'j, not'as la politik'scienc'ist'o Patrick Lehingue, sen'dub'e ne est'as sen rilat'o kun la mal'oft'iĝ'o de deput'it'o'j kiu'j, de'ven'a'j el mal'favor'at'a'j medi'o'j, spert'is ties ekzist'o-kondiĉ'o'j'n.“ Ni rigard'u la nombr'o'j'n: en 1945, kvar'on'o de la franc'a'j deput'it'o'j est'is labor'ist'o'j aŭ dung'it'o'j antaŭ si'a elekt'o; hodiaŭ ili est'as jam nur 2,1 el'cent'o'j. En 1883, sep'dek ok urb'estr'o'j de komun'um'o'j de pli ol tri'dek mil loĝ'ant'o'j de'ven'is ankoraŭ el tiu'j du soci'a'j kategori'o'j (kiu'j rest'as en la loĝ'ant'ar'o la pli'mult'o); tri'dek jar'o'j'n post'e, ili est'is jam nur ses.*

*  El du'cent ses'dek. Patrick Lehingue, “No'us ne sommes pas représentés!“ [“Ni ne est'as reprezent'at'a'j“], Savoir/ Agir, Bellecombe-en-Bauges, 2/2015.

Reprezent'a, ĉu la sistem'o est'as tia? Pli ol la du'on'o de la uson'an'o'j opini'as, ke la ŝtat'o dev'as ali'e distribu'i la riĉ'aĵ'o'n per pli fort'a impost'o por la riĉ'ul'o'j. Inter tiu'j — kaj tio est'as hom'ec'a — nur 17 el'cent'o'j al'iĝ'as al tiu dezir'o.* Tamen, la funkci'ad'o de la okcident'a'j demokrati'o'j garanti'as ke ili'a mal'pli'mult'a opini'o ankaŭ tie venk'os, sen ver'a debat'o. Klas'o konsci'a pri si'a'j interes'o'j montr'iĝ'as des pli seren'a, ke la distr'a'j kaj de'turn'a'j tem'o'j emfaz'at'a'j de la komunik'il'o'j, kiu'j'n ĝi posed'as, konstant'e en'sorĉ'as la publik'a'n debat'o'n kaj kre'as kontraŭ'ec'o'j'n intern'e de la popol'a'j kategori'o'j de la loĝ'ant'ar'o.

*  Kp Cf. “2016 hopefuls and wealthy ar'e aligned on inequality”, The New York Times, 30-a de mart'o 2015.

Kiam tiu sistem'o est'as bon'e el'prov'it'a, tiam rest'as nur kun'vok'i tre sci'a'j'n fak'ul'o'j'n, kies task'o est'as memor'ig'i al ni, ke la apati'o de iu'j kaj la koler'o de la ali'a'j klar'iĝ'as per la “dekstr'iĝ'o“ de ni'a'j soci'o'j ...

Serge HALIMI.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Ĉe la dekstr'ul'o'j, io nov'a

El'ir'i el la eŭr'o, sed dekstr'e. Jen la baz'o de la program'o de la Alternativ'o por German'uj'o (AfD), naci'ism'a kaj konservativ'a politik'a parti'o, kies sukces'o mal'trankvil'ig'as.

Oni Ŝuld'as al Franz Josef Strauss unu el la fer'a'j leĝ'o'j de la german'a politik'o. Kiel pilier'o de la “Bonn'a Respublik'o“* , la ĉef'o de la Krist'an-Soci'a Uni'o (CSU), la mal'grand'a bavar'a frat'in'o de la Krist'an'demokrat'a Uni'o (CDU), li asert'is en 1986: “Dekstr'e de la CSU dev'as ne ekzist'i demokrati'e legitim'a fort'o.“ Tri'dek jar'o'j'n post'e, ĉu li re'turn'iĝ'as en si'a tomb'o? Por la unu'a foj'o post 1945, la krist'an'demokrati'o vid'as kresk'i dekstr'a'n konkurenc'o'n: la Alternativ'e für Deutschland (Alternativ'o por German'uj'o).

*  La tiam'a Federaci'a Respublik'o German'uj'o, la “okcident'a German'uj'o“ kun si'a ĉef'urb'o Bonn'o. -vl

“Sen'precedenc'a sukces'o, resum'as Alb'a'n Werner, de la Institut'o pri politik'a scienc'o de Aĥeno. Neniam nov'a parti'o sukces'is en tiom mal'long'a temp'o tiom proksim'iĝ'i al la sojl'o de 5 el'cent'o'j“ — kiu ebl'ig'as send'i deput'it'o'j'n en la Bundestag [la german'a parlament'o]. Lanĉ'it'a en april'o 2013, la AfD, kvin monat'o'j'n post'e, ricev'is 4,7 el'cent'o'j'n de la voĉ'o'j. En 2014, la elekt'ant'o'j mal'ferm'is al ĝi la pord'o'j'n de la parlament'o'j en tri land'o'j de la orient'a part'o (Saks'uj'o, Turing'uj'o kaj Brandenburg'o) kun respektiv'e 9,7, 10,6 kaj 12,2 el'cent'o'j de la voĉ'o'j. Kaj en 2015, mez'e de februar'o, ĝi en'ir'is la parlament'o'n de la urb'o'land'o Hamburg'o, en la okcident'a part'o, per 6,1 el'cent'o'j de la voĉ'o'j. Inter'temp'e, je la ĝeneral'a surpriz'o, ĝi ricev'is 7 el'cent'o'j'n de la voĉ'o'j kaj sep deput'it'o'j'n ĉe la eŭrop'a'j elekt'o'j de maj'o 2014.

La “alternativ'o“ propon'at'a de la AfD direkt'iĝ'as antaŭ ĉio kontraŭ la help'o'plan'o'j por Grek'uj'o, real'ig'at'a'j ek'de 2010 kun la konsent'o de la precip'a'j german'a'j parti'o'j, kaj kontraŭ la unu'ec'a mon'o. Tiel, la platform'o de la parti'o por la parlament'a elekt'o de 2013 postul'as “ord'ig'it'a'n mal'fond'o'n de la eŭr'o'zon'o“ kaj “re'en'konduk'o'n de la naci'a'j mon'o'j aŭ la kre'ad'o'n de pli mal'grand'a'j kaj pli stabil'a'j mon'grup'o'j“. “La re'en'konduk'o de la german'a mark'o dev'as ne est'i tabu'a“, asert'as post'e la tekst'o, kiu postul'as ankaŭ “modif'o'n de la eŭrop'a'j traktat'o'j por ebl'ig'i al ĉiu ŝtat'o el'ir'i el la eŭr'o. Ĉiu popol'o dev'as pov'i demokrati'e decid'i pri si'a mon'o“. Krom'a'j postul'o'j: ke Berlino kontraŭ'star'u ĉi'a'n nov'a'n help'o'plan'o'n por Grek'uj'o kaj “ke la kost'o'j de la politik'o nom'at'a “help'o“ ne est'u pag'at'a'j per impost'o'j. La bank'o'j, la spekul'fondus'o'j kaj la grand'a'j privat'a'j invest'ist'o'j est'as la profit'ant'o'j de tiu politik'o. Ili dev'as pri tio respond'ec'i la unu'a'j.“

Grup'ig'o de divers'a'j, eĉ kontraŭ'dir'a'j sent'manier'o'j

“La kuraĝ'o dir'i la ver'o'n: la grek'o'j sufer'as, la german'o'j pag'as, la bank'o'j en'kas'ig'as.“ Tiu afiŝ'o, lanĉ'it'a en la plen'a eŭr'o-kriz'o, resum'as la origin'o'j'n de la AfD. Ĝi'a program'o por la eŭrop'a'j elekt'ant'o'j, en la sekv'a jar'o, emfaz'is ke la unu'ec'a mon'o mal'util'as al Eŭrop'o: neces'as do divid'i tiu'n mon'o'n en du: unu de la nord'o kaj unu de la sud'o, kaj eĉ rezign'i pri ĝi.* Sed, por prezent'iĝ'i ĉe la federaci-nivel'a'j elekt'o'j, post'e por la elekt'o'j de la federaci'a'j land'o'j, la parti'o etend'is si'a'n kamp'o'n de inter'ven'o: sekur'ec'o, en'migr'ad'o, famili'o kaj eĉ ekster'land'a politik'o. Ĉiu'j est'as tem'o'j, pri kiu'j, sam'e kiel pri Eŭrop'o, divers'a'j kaj eĉ kontraŭ'a'j tendenc'o'j trov'iĝ'as en'e de la parti'o. Aŭtor'o de tre pedagogi'a libr'o pri la nov'a parti'o,* Sebastian Friedrich, de la Institut'o pri lingv'a kaj soci'a esplor'ad'o de Duisburgo, disting'as tri ĉef'a'j'n al'o'j'n: la “popol'ist'o'j'n“ de la entrepren'ist'in'o Frauke Petry, de Saks'uj'o, la “konservativ'ul'o'j'n“ de la jur'ist'o Alexander Gauland, de Brandenburg'o, kaj la “nov'liberal'ul'o'j“ de la profesor'o Bernd Lucke, de Hamburg'o, kiu serv'as ankaŭ kiel “pont'o“ inter la tri tendenc'o'j. La parti'o daŭr'e ne hav'as naci'a'n program'o'n: ĝi dev'as skrib'i ĝi'n dum si'a ven'ont'a kongres'o, plan'it'a por decembr'o 2015 en Bremen'o; la last'a kongres'o debat'is ĉef'e pri gvid'problem'o'j.*

*  Program'o por la parlament-elekt'o'j de 2013, mon'politik'o, www.alternativefuer.de, kaj “Mut zu Deutschland. Für ein Europa der Vielfalt, program'o por la elekt'o'j al la Eŭrop'a Parlament'o de la 25-a de maj'o 2014.
*  Sebastian Friedrich, Der Aufstieg der AfD. Neokonservative Mobilmachung in Deutschland [La supr'e'n'ir'o de la AfD. Nov'konservativ'a mobiliz'iĝ'o en German'uj'o], Bertz + Fischer, Berlino, 2015.
*  S-ro Lucke akir'is la cert'ec'o'n far'iĝ'i, ek'de decembr'o 2015, la sol'a prezid'ant'o de la parti'o.

Traduttore traditore, asert'as ital'a proverb'o “ĉiu traduk'ist'o est'as perfid'ul'o“. Ĉiu'j ni'a'j inter'parol'ant'o'j unu'anim'e rifuz'is kvalifik'i la AfD, en la german'a, rechtsekstrem (ekstrem'dekstr'a): “Tio tro pens'ig'as pri la Naci'demokrat'a Parti'o de German'uj'o (NPD) kaj pli ĝeneral'e pri la nov'nazi'o'j. Ne, tiu parti'o est'as simpl'e dekstr'e de la CDU-CSU, asert'as Friedrich. En la Eŭrop'a Parlament'o, ĝi'a'j deleg'it'o'j eksklud'as al'iĝ'o'n al eventual'a grup'o daŭr'e ne star'ig'it'a de la [franc'a] Naci'a Front'o kaj de ĝi'a'j alianc'an'o'j kaj sam'temp'e al tiu kre'it'a de la Parti'o por la Sen'de'pend'ec'o de la Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o (UKIP) de s-ro Nigel Farrage. Ili prefer'is al'iĝ'i al la grup'o de la Eŭrop'a'j Konservativ'ul'o'j kaj Re'form'ist'o'j, ĉe'flank'e de la brit'a'j tories kaj la pol'a Rajt'o kaj Just'ec'o. “Kvankam , nuanc'ig'as s-in'o Petry, unu el la tri pro'parol'ant'o'j de la parti'o, ni est'as mal'pli kritik'a'j ol ili pri la Eŭrop'a Uni'o kaj pri la eŭr'o.“

Se kred'i la inform'o'j'n don'it'a'j'n de la direkt'ej'o de la AfD, ĝi'a'j du'dek unu mil membr'o'j karakteriz'iĝ'as per si'a vir'ec'o (60 el'cent'o'j) kaj si'a mez'a aŭ super'a stud'nivel'o. Pri la politik'a de'ven'o s-in'o Petry don'as al ni preciz'a'j'n nombr'o'j'n: “Pli ol 60 el'cent'o'j de ni'a'j membr'o'j est'is neniam en ali'a parti'o, 10 el'cent'o'j ven'as el la CDU-CSU kaj 5 el'cent'o'j el la Liberal'a Parti'o (FDP). La rest'o pas'is tra ali'a'j grup'o'j: Di'e Link'e (La Mal'dekstr'o), la Pirat'o'j kaj la Grünen (La Verd'ul'o'j) kun la sol'a escept'o de la NPD, de kiu ni ne akcept'as eks'membr'o'j'n. Kiel vi vid'as, ni kun'ig'as divers'a'j'n politik'a'j'n kultur'o'j'n.“

Sam'e pri la elekt'ant'o'j: ĝis tiam, grand'a nombr'o si'n'de'ten'is aŭ voĉ'don'is por mal'grand'a'j parti'o'j. Laŭ divers'a'j enket-institut'o'j ili aparten'as precip'e al la mez'a'j klas'o'j, dum la NPD rekrut'ig'as en la popol'a'j medi'o'j.* Al tio s-ro Gauland kontraŭ'met'as si'a'n propr'a'n elekt'o-spert'o'n en Brandenburg'o: “En mi'a distrikt'o mi ricev'is du'obl'e pli da voĉ'o'j en la popol'a'j kvartal'o'j ol en la bon'stat'a'j kvartal'o'j.“ Se kred'i la institut'o'n Dimap, publik'ig'it'a'n de la Morgenpost*, dum la elekt'o'j por la Bundestag de septembr'o 2013, el iom'et'e pli ol du milion'o'j da voĉ'o'j, la AfD al'tir'is 330.000 eks'membr'o'j'n de la FDP, 23.000 de la CDU-CSU, 230.000 el la Verd'ul'o'j, 150.000 el la Social'demokrat'a Parti'o (SPD) kaj eĉ 70.000 el Di'e Link'e.

*  Sen grand'a sukces'o: en septembr'o 2013, la NPD ricev'is nur 1,28 el'cent'o'j'n.
*  “4,7 Prozent: Wo wurde di'e AfD eigentlich gewählt?”, Hamburger Morgen Post, 23-a de septembr'o 2013, www.mopo.de.

Kaj tamen, la gvid'ant'o'j de la AfD, kiu'j'n ni renkont'is, parol'is mal'mult'e pri la provizor'ec'o, kiu rapid'e etend'iĝ'as en la german'a soci'o. Ĉar tiu ĉi pag'as, mal'fru'e kaj alt'prez'e, la “re'form'o'j'n“ impuls'it'a'j'n si'a'temp'e de la social'demokrat'a ĉef'ministr'o Gerhard Schröder: laŭ la last'a'j statistik'o'j, la kvot'o de mal'riĉ'ec'o ating'as 15,5 el'cent'o'j'n, do 12,5 milion'o'j'n da hom'o'j sen'labor'ul'o'j'n, sed ankaŭ salajr'ul'o'j'n kaj pensi'ul'o'j'n.* Pro tio grav'as la minimum'a salajr'o en'konduk'it'a ĉi-jar'e. Por s-ro Gauland, la elekt'ant'o'j'n de Di'e Link'e al'tir'as ali'a'j zorg'o'j: “La eks'komun'ist'o'j aprez'as ni'a'n retor'ik'o'n pri sekur'ec'o, sed ankaŭ la kontraŭ'uson'a'n kaj por'rus'a'n politik'o'n, kiu'n mi'a'j amik'o'j kaj mi defend'as.“

*  Allemagne: 12,5 millions de personnes sous le seuil de pauvreté, un record“, Les Echos, Parizo, 20-a de februar'o 2015.

“Tiu ĉi mal'homogen'ec'o redukt'as la ag'o'spac'o'n de la AfD, pens'as Sabin'e am Ord'e, kiu raport'as pri la parti'o por la ĵurnal'o Tageszeitung. Tio okaz'as ekzempl'e pri la rilat'o'j kun Peg'id'a (vid'u ...). En la orient'o, iu kiel Frauke PetryAlexander Gauland fleg'as dens'a'j'n rilat'o'j'n kun mov'ad'o en kiu ili vid'as elekt'a'j'n ebl'ec'o'j'n. Sed okcident'e, iu kiel Bernd Lucke avert'as kontraŭ eksces'a dekstr'iĝ'o, kiu pov'us kompromit'i la ŝanc'o'j'n de la parti'o.“ En'e de la CDU la afer'o est'as pli klar'a: “Kiu ajn parol'as kun Peg'id'a est'as tuj sankci'it'a“, preciz'ig'as Anja Maier, ankaŭ ĵurnal'ist'in'o ĉe la Tageszeitung. “Ĉe la AfD, al'don'as ŝi, est'as la kontraŭ'jud'a'j de'glit'o'j, kiu'j al'tir'as tuj'a'j'n re'ag'o'j'n, inkluziv'e en Facebook.“

Cenzur'o kaj mem'cenzur'o: la du'op'o funkci'as. S-ro Gauland, kiu akcept'as ni'n en la sid'ej'o de la brandenburg'a parlament'o, en Pocdamo, tuj asert'is: “Ni hav'as neni'o'n komun'a'n kun la ekstrem'dekstr'o. Tiu etiked'o pens'ig'as pri la terur'a spert'o de la 3-a Regn'o, kiu far'is abomen'ind'a'j'n krim'o'j'n kaj ruin'ig'is German'uj'o'n. Ni ne est'as kontraŭ'jud'ist'o'j, kio vi'a Naci'a Front'o est'is ankoraŭ antaŭ ne long'e.“ Tamen, ĉu la gvid'ant'o de la dekstr'o de la AfD ne part'o'pren'is en unu el la manifestaci'o'j de Peg'id'a, kie oni dev'is est'i blind'a por ne rimark'i la ĉe'est'o'n de nov'nazi'o'j? “Ne, respond'as ni'a inter'parol'ant'o, tio est'as mis'kompren'o: ni ĉe'est'is tie kaj diskut'is kun la part'o'pren'ant'o'j nur por kompren'i ili'a'j'n motiv'o'j'n.“

La AfD rekrut'ig'as en'e de la “furioz'a'j mez'a'j klas'o'j“

La elekt'o'sukces'o de la AfD inspir'as al la german'a'j politik'scienc'ist'o'j la sam'a'n demand'o'n kiel long'a'n temp'o'n antaŭ'e pri la Naci'a Front'o en Franc'uj'o: ĉu tem'as pri voĉ'o de protest'o aŭ pri al'iĝ'o? Kaj oni prefer'as ĝeneral'e la unu'a'n respond'o'n. Por Friedrich, la parti'o rekrut'ig'as en la “koler'a'j mez'a'j klas'o'j, kiu'j'n radikal'ig'is tim'o de la kriz'o, kiu ek'tuŝ'as ili'n, kaj kontraŭ'islam'a demagogi'o de hom'o'j kiel Thilo Sarrazin. Fam'a pro si'a libr'o German'uj'o mal'aper'as*, vend'it'a je du milion'o'j da ekz-er'o'j, tiu eks'membr'o de la gvid'ant'ar'o de la Bundesbank est'as konsider'at'a unu el la spirit'a'j patr'o'j de Peg'id'a kaj part'o'pren'as en miting'o'j de la AfD — kvankam li est'as daŭr'e membr'o de la SPD! La SPD konserv'as do en si'a'j vic'o'j provok'ul'o'n, laŭ kiu German'uj'o est'as mal'aper'ont'a pro la mal'alt'a nask'o'kvot'o en la plej eduk'it'a'j klas'o'j kaj pro la al'flu'o de islam'a'j migr'ant'o'j, kaj kiu dis'vast'ig'as nebul'a'n teori'o'n pri “jud'a gen'o“.

*  Thilo Sarrazin, L’Allemagne disparaît [German'uj'o mal'aper'as], Editions du Toucan, Parizo, 2013.

La laŭ Werner, “la AfD prezent'iĝ'as kiel la sol'a opozici'o front'e al la parti'o'j de la “establ'it'a ord'o“. Ĝi vel'as sur popol'a koler'o, kiu pov'us rapid'e trans'form'iĝ'i en struktur'it'a'n form'o'n, sed ankaŭ mal'fort'iĝ'i“. Est'as ver'e, ke la jun'ec'o de la parti'o, la kresk'ant'a larĝ'ig'o de ĝi'a politik'a problem'ar'o kaj la for'est'o de federaci-nivel'a program'o instig'as al si'n'gard'em'o pri la motiv'o'j de ĝi'a'j membr'o'j.

Por super'i tiam la decid'a'n 5-el'cent'a'n sojl'o'n ĉe la ven'ont'a elekt'o por la Bundestag, plan'it'a por 2017, la gvid'ant'o'j de la AfD kalkul'as kun grand'a atut'o: la reg'ant'a grand'a koalici'o. La dis'fal'o de la liberal'a parti'o FDP instig'is s-in'o'n Merkel alianc'i kun la SPD.* Per tio, ke ŝi mov'iĝ'is al la centr'o, ŝi liber'ig'is politik'a'n spac'o'n dekstr'e. Oni trov'as en tiu spac'o cent'o'j'n da mil'o'j da civit'an'o'j en profund'a konstern'o: front'e al la eŭr'o'kriz'o, al la kresk'o de krim'o, al la ampleks'o de en'migr'ad'o, al la tiel nom'at'a “islam'iĝ'o“, al la divers'iĝ'o de la famili-model'o'j, ktp. “Oni ne hezit'u ir'i dekstr'e'n, romp'i la tabu'o'j'n kaj la “politik'e norm'a'n” Mal'long'e, ni ne far'u kiel tiu'j parti'o'j de reg'ist'ar'o, kiu'j ne dir'as la afer'o'j'n“, rekomend'as s-ro Gauland. S-in'o Petry ir'as en la sam'a'n direkt'o'n kaj polemik'as: “Mi vol'as lern'i praktik'i mi'a'n rol'o'n de opozici'ul'o. Pro tio mi'a diferenc'o kun Ber'n Lucke: li vol'as cert'e al'ven'i pli rapid'e en la reg'ist'ar'o'n.“

*  Inter 2009 kaj 2013, la FDP fal'is de 14,6 el'cent'o'j al 4,8 el'cent'o, kaj per tio mal'aper'is el la Bundestag. La SPD prefer'is alianc'iĝ'i kun la dekstr'o, dum la tut'aĵ'o de la mal'dekstr'a'j kaj ekologi'ist'a'j fort'o'j dispon'as pri la pli'mult'o de la seĝ'o'j.

Ĉiu land'o hav'as cert'e specif'a'n politik'a'n pejzaĝ'o'n, kiu'n oni ne pov'as redukt'i al la ĝeneral'a'j tendenc'o'j de Eŭrop'o. La AfD tamen ne est'as kaz'o izol'it'a. Sur eŭrop'a nivel'o la ekstrem'dekstr'a'j organiz'aĵ'o'j fort'e kresk'as: en dek kvin ŝtat'o'j ili tuŝ'as aŭ super'as 10 el'cent'o'j'n de la voĉ'o'j, en kvin, ili hav'as pli ol 20 el'cent'o'j. Ili, mal'e, stagn'as en tiu'j ŝtat'o'j (Brit'uj'o, Ital'uj'o kaj German'uj'o), kie la parti'o'j nom'at'a'j “eŭrop'skeptik'a'j“ hav'as konsider'ind'a'n evolu'o'n.

Dominique VIDAL.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Simptom'o de sen'posed'iĝ'o

Vid'i ĝi'n ĉie; vid'i ĝi'n neni'e: pri komplot'o la diskut'o tre mal'oft'e evit'as unu el tiu'j du simetri'a'j rif'o'j. Kiam la kvin grand'a'j firma'o'j de Wall Street, en 2004, per prem'o'j akir'is kun'ven'o'n, long'temp'e sekret'a'n, ĉe la Securities and Exchange Commission (SEC), la regul'ig'ist'o de la uson'a'j kapital'merkat'o'j, por ating'i la nul'ig'o'n de la “Picard-regul'o“, kiu lim'ig'as al 12 la koeficient'o'n de ĉiom'a en'ŝuld'iĝ'o*, oni dev'as hav'i intelekt'a'n silent'em'o'n ĉe la lim'o de simpl'a obtur'ad'o por ne vid'i la inter'konsent'it'a'n kaj kaŝ'it'a'n ag'ad'o'n de special'e potenc'a kaj organiz'it'a interes-grup'o. Komplot'o'j do ekzist'as ekzempl'e tiu ĉi, ceter'e kron'it'a de sukces'o.

*  Tiu koeficient'o difin'as la sum'o'n de obl'o da propr'a'j fondus'o'j, kiu'n bank'o pov'as en'ŝuld'iĝ'i por financ'i si'a'j'n pozici'o'j'n en la merkat'o'j. [En la franc'a: coefficient de leviérisation glob'al'e des banques daffaires, ver'ŝajn'e tem'as pri tio, kio'n oni nom'as en la german'a Basel-II-Koeffizient (Bazel'o-2-koeficient'o). -vl]

Cert'e tiu ne liver'as sol'e la tut'a'n analiz'o'n, kiu'n la financ'a kriz'o bezon'as, kaj ebl'e tie trov'iĝ'as la kon'at'a'j mal'fort'o'j de la konspir'ism'o, eĉ se ĝi indik'as pruv'it'a'j'n fakt'o'j'n: ĝi'a unu-ide-ism'o*, la sol'a afer'o kiu klar'ig'as ĉio'n, la ekskluziv'a ide'o kiu komplet'e raport'as pri ĉio, la kaŝ'it'a kun'ven'o kiu decid'as pri ĉio. Tip'a ekzempl'o de konspir'a unu-ide-ism'o: Bilderberg (aŭ la Tri'op'o).*Bilderberg ekzist'as! La tri'op'o ankaŭ. Do, la problem'o ne est'iĝ'as ĉe la el'trov'o de tiu'j fakt'o'j, sed ĉe la kaŭz'a status'o, kiu'n oni atribu'as al ĝi. Tiel do pri Bilderberg aŭ la Tri'op'o lev'it'a'j kiel sol'a'j kaj ĉio'pov'a'j organiz'ant'o'j de la nov'liberal'a tut'mond'ig'o. Por mal'munt'i la unu'ide'ism'o'n de la komplot'ism'a percept'o sufiĉ'as instig'i al eksperiment'o de kontraŭ'fakt'a pens'ad'o: ni imag'u mond'o'n sen Bilderberg nek Tri'op'o; ĉu tiu hipotez'a mond'o est'us evit'int'a la nov'liberal'a'n tut'mond'iĝ'o'n? La respond'o est'as kompren'ebl'e ne. El tio konklud'ebl'as ke la kaŝ'a'j konklav'o'j ne est'is la nepr'a'j ag'ant'o'j de la nov'liberal'ism'o, ebl'e eĉ ne la plej grav'a'j. Kaj tamen, tio ne est'as kial'o por forges'i parol'i pri Bilderberg kaj la Tri'op'o, kiu'j dir'as ne'kontest'ebl'e i'o'n pri la mond'o en kiu ni viv'as.

*  Tio est'as: la patologi'a koncentr'iĝ'o de la pens'ad'o al unu sol'a tem'o.
*  La tri'flank'a komision'o, fond'it'a en 1973 por cert'ig'i la kun'labor'ad'o'n inter la “atlantik'a'j“ land'o'j de Nord'amerik'o, Eŭrop'o kaj Azi'o, kun'ig'as person'o'j'n de'ven'a'j'n el la kamp'o de potenc'o (intelekt'ul'o'j'n, politik'a'j'n kaj ekonomi'a'j'n gvid'ant'o'j'n). Ne'oficial'a grup'o, star'ig'it'a en 1954 en la kun'tekst'o de la mal'varm'a milit'o, Bilderberg, funkci'as laŭ la sam'a princip'o, sed koncentr'iĝ'as sur la uson'a'j-eŭrop'a'j rilat'o'j.

Kelk'foj'e sufiĉ'us iom'et'e da intelekt'a kompat'em'o por kompren'i tio'n, kio ebl'e pov'as est'i ver'a en cert'a'j tez'o'j, kiu'j est'as tuj fi'kvalifik'at'a'j sub la inter'temp'e fi'fam'a etiked'o de “konspir'ist'a“, for'ig'i ili'a'j'n klar'ig'a'j'n erar'o'j'n kaj konserv'i, kun la risk'o ke oni dev'as re'formul'i ili'n ali'e, ja tut'e real'a'j'n fakt'o'j'n de inter'konsent'it'a'j ag'ad'o'j, sed kies nov'liberal'a doktrin'o klopod'as ne'i tio'n. Est'as ver'e, ke en la perspektiv'o'n de la domin'ant'o'j en'ir'as per si mem la ne'ad'o de domin'ad'o (salajr'ul'o'j kaj dung'ist'o'j, ekzempl'e, est'as “liber'a'j kaj egal'ec'a'j kontrakt'ant'o'j en la labor'merkat'o'j“ ...), kompren'ebl'e jam pri la efik'o'j de eksplic'it'a lig'o, per kiu la domin'ant'a'j interes'o'j produkt'as, re'produkt'as kaj profund'ig'as si'a'n domin'ad'o'n. Est'as ver'ŝajn'e sen'esper'a imag'o, ke oni pov'as en la komunik'il'a'j disput'o'j hav'i inter'a'n pozici'o'n, kiu kun'ig'us la regul'ad'o'n kontraŭ cert'a'j ekstrem'a'j (ĝis skandal'a'j) erar'o'j de la konspir'ism'a pens'ad'o kaj sam'temp'e la ide'o'n ke la domin'ad'o, se ĝi produkt'iĝ'as ĉef'e en kaj per struktur'o'j, est'as ankaŭ afer'o por part'o de kolektiv'a'j ag'ad'o'j diskut'it'a'j de la domin'ant'o'j. Tia disting'o est'as cert'e tro postulat'a, kaj oni vid'as tuj ven'i la dik'a'j'n koment'o'j'n kiu'j far'us el tio mem apologi'a'n defend'o'n de la komplot'ism'o kaj de la komplot'ist'o'j ...

Tamen est'us jam temp'o por al'vok'i al ia ne'komplot'ism'a pens'ad'o de la komplot'o'j, do ali'vort'e: 1. konced'i, ke kelk'foj'e ja okaz'as inter'konsent'it'a'j kaj kaŝ'it'a'j um'ad'o'j oni pov'us nom'i ili'n komplot'o'j, kaj 2. rifuz'i far'i komplot'o'n la sol'a klar'ig'a skem'o por ĉiu'j soci'a'j okaz'aĵ'o'j, al'don'i eĉ ke el ĉiu'j dispon'ebl'a'j skem'o'j tiu est'as la mal'plej interes'a, la mal'plej traf'a, tiu al kiu oni dev'as metod'e turn'i si'n last'e ... kaj kvankam ĝi est'as kelk'foj'e real'a!

Cert'e oni trov'as ĉio'n pri la konspir'ism'o: sarkasm'a'j'n bild'o'j'n pri ĝi'a'j plej kon'at'a'j delir'o'j (fakt'e tiu'j ne mank'as ...), montr'ad'o'n de ĝi'a'j fetiĉ'a'j tem'o'j, ĝis kler'a'j analiz'o'j de ĝi'a'j psiĥ'o'patologi'o'j. Sed politik'a'n analiz'o'n neni'a'n!

La potenc'o de la mal'kvalifik'o-efik'o, la fort'o per kiu ili kribr'as la parol'ant'o'j'n, la soci'a'j karakteriz'aĵ'o'j asoci'it'a'j al tiu kribr'ad'o mem, la rezerv'ad'o de la legitim'a parol'o por iu'j, kaj la plen'a eksklud'o de la ali'a'j, ag'ant'a ankaŭ tie per kun'miks'ad'o, kiu inkluziv'ig'as en la mens'a aberaci'o kaj en la mal'permes'o parol'i, tut'a'n kategori'o'n, eĉ ar'o'n da soci'a'j kategori'o'j, de'ir'ant'e de kelk'a'j izol'it'a'j perd'iĝ'int'o'j, kaj tio por far'i el la politik'a diskut'o la monopol'a'n afer'o'n de la “reprezent'ant'o'j“ asist'at'a'j de la fak'ul'o'j: ĉiu'j ĉi meĥanism'o'j, akr'ig'it'a'j en la franc'a'j komunik'il'o'j, dev'us tamen atent'ig'i pri la rekt'e politik'a'j punkt'o'j en la debat'o pri konspir'ism'o anstataŭ'e ĝi kaŭz'as nur kluk'ad'o'j'n aŭ ŝajn'horor'a'j'n kri'eg'o'j'n ĉar, kiom ajn izol'it'a'j ili est'as, la konspir'ism'a'j sprit'aĵ'o'j don'as la plej bon'a'n kial'o'n por sen'posed'ig'o.

Sen'posed'ig'o: jen ebl'e la vort'o kiu liver'as la plej bon'a'n politik'a'n en'ir'o'n en la soci'a'n kaj ne psiĥ'a'n fakt'o'n de konspir'ism'o. Ĉar anstataŭ vid'i en ĝi delir'o'n sen'kial'a'n, aŭ pli ĝust'e sen ali'a'n kial'o'n ol la post'rest'int'ec'o'n de la pleb'o, oni pov'us vid'i en ĝi la efik'o'n, cert'e absurd'a'n, sed sufiĉ'e antaŭ'vid'ebl'a'n, de loĝ'ant'ar'o, kiu ne rezign'as kompren'i tio'n, kio okaz'as al ĝi, sed spert'as ke oni sistem'e rifuz'as al ĝi la rimed'o'j'n: al'ir'o'n al inform'o'j, tra'vid'ebl'o'n de la politik'a'j agend'o'j, profund'a'j'n publik'a'j'n debat'o'j'n (do: i'o'n ali'a'n ol la mizer'a'j'n kaĉ'o'j'n, kiu'j'n oni serv'as sub tiu nom'o en la komunik'il'o'j), ktp. Tut'e klar'e, la plej grav'a politik'a event'o de la du last'a'j jar'dek'o'j, la referendum'o pri la eŭrop'a konstituci'a traktat'o de 2005, montr'is tio'n, kio'n politik'a elekt'ant'ar'o, tamen en ekster'ordinar'e mal'favor'a etos'o pov'as far'i, al kiu oni don'as la temp'o'n de pri'pens'ad'o kaj debat'o'n: ĝi pov'as akir'i la plej kompleks'a'n material'o'n kaj al'propr'ig'i ĝi'n al si por far'i kler'a'n elekt'o'n.

Ekster tia'j escept'a'j kondiĉ'o'j, ĉiu'j aŭ preskaŭ ĉiu'j rimed'o'j por reg'i la histori'a'j'n fort'o'j'n, kiu'j atak'as ĝi'n, kaj antaŭ ĉio part'o'pren'i en la diskut'o'j kiu'j decid'as pri ĝi'a sort'o, est'as al ĝi rifuz'at'a'j. Nu, rimark'ig'as Spinoz'o, la de'ten'iĝ'em'o ne kon'as paŭz'o'n: “Neni'u pov'as for'ced'i si'a'n juĝ'kapabl'o'n“ (Politik'a trakt'aĵ'o), do tiu praktik'iĝ'as tiom kiom ĝi pov'as, en la kondiĉ'o'j kiu'j est'as al ĝi far'it'a'j, kaj kun la persist'em'o de mal'esper'o, kiam ĝi krom'e pov'as pens'i nur si'a'n mal'feliĉ'o'n. La konspir'ism'o ne est'as la psiĥ'o'patologi'o de kelk'a'j delir'ul'o'j, ĝi est'as la simptom'o neces'a por la politik'a sen'posed'ig'o kaj por la konfisk'ad'o de la publik'a debat'o. Do, est'as la last'a stult'aĵ'o riproĉ'i al la popol'o ĝi'a'j'n pens'erar'o'j'n, kiam oni tiom metod'e organiz'is la for'pren'o'n de ĉi'a'j ĝi'a'j pens-instrument'o'j kaj ĝi'a'n pun'rest'ad'o'n ekster ĉia pens'a ag'ad'o. Neni'u dir'is tio'n pli bon'e ol Spinoz'o: “Ne mir'ig'as, ke la pleb'o hav'as nek ver'o'n nek juĝ'kapabl'o'n, ĉar la ŝtat'a'j afer'o'j est'as traktat'a'j sen ĝi'a sci'o, kaj ĝi far'as al si opini'o'n nur sur'baz'e de la mal'mult'o, kiu'n oni ne pov'as kaŝ'i al ĝi. Prokrast'o de juĝ'o est'as efektiv'e virt'o mal'oft'a. Do, pov'i ĉio'n trakt'i kaŝ'it'e antaŭ la civit'an'o'j kaj vol'i ke tiel ili hav'u neni'a'n juĝ'o'n, tio est'as la pint'o de stult'ec'o. Se la pleb'o efektiv'e pov'us moder'ig'i si'n, prokrast'i si'a'n juĝ'o'n pri io, kio'n ĝi mal'bon'e kon'as, kaj juĝ'i ĝust'e laŭ la mal'mult'a'j element'o'j pri kiu'j ĝi dispon'as, tiam ĝi est'us pli ind'a reg'i ol est'i reg'at'a“ (Politik'a trakt'aĵ'o, Vi'i, 27).

Sed eĉ pli ol la sen'posed'ig'o, la konspir'ism'o, kies elit'o'j ŝajn'ig'as ne'sav'ebl'a mal'pli'mult'o, pov'us est'i la paradoks'a sign'o, ke la popol'o fakt'e akir'as la pli'mult'o'n, ĉar ĝi sufiĉ'e aŭd'is la aŭtoritat'o'j'n kun respekt'o kaj ĉar ĝi komenc'as koncept'i la mond'o'n sen ili. Mank'as al ĝi nur unu afer'o por en'ir'i ĝi'n komplet'e kaj el'tir'i si'n el la kapt'il'o'j, tiu de la konspir'ism'o, per kiu ĉia publik'a debat'o est'as ne'evit'ebl'e tra'tremp'it'a: la ekzerc'o, la praktik'o, la kutim'o ... do ĉio, kio'n la konfisk'a'j instituci'o'j (reprezent'o, komunik'il'o'j, fak'ul'o'j) rifuz'as al ĝi kaj kiu'n ĝi tamen klopod'as konker'i ĉe la marĝen'o'j (asoci'o'j, popol'a eduk'ad'o, alternativ'a gazet'ar'o, publik'a'j kun'ven'o'j, ktp) ĉar la individu'a'j kaj kolektiv'a'j intelekt'o'j form'iĝ'as per ekzerc'ad'o.

La debat'o pri la “leĝ'o de 1973“, kiu dev'is mal'permes'i la mon'a'n financ'ad'o'n de publik'a'j deficit'o'j, dev'us est'i tip'e rigard'at'a kiel unu el la etap'o'j de tiu lern'ad'o, kun si'a karakteriz'a procez'o de prov'o'j kaj erar'o'j. Kompren'ebl'e, la “leĝ'o de 1973“, en cert'a'j region'o'j de Inter'ret'o la tem'o de ard'a aktiv'ec'o, ricev'is mult'a'j'n sku'o'j'n: de la film'et'o kun komplot'ism'a etos'o de Paul Grignon, Money as Debt [“Mon'o kiel ŝuld'o“], kiu montr'as gigant'a'n mon-konspir'o'n la mon'o'n kre'as la privat'a'j bank'o'j kies termin'o'j tamen leg'ebl'us en ia ajn man'libr'o pri ekonomi'o de la unu'a aŭ la last'a klas'o de Ses!*, ĝis la pez'a insist'ad'o renom'i la leĝ'o'n unu'e “leĝ'o Pompidou“, sed por pli bon'e ven'i al la “leĝ'o Rothschild“, ĉe kiu iu'j vid'as nur la alud'o'n al la lig'o'j inter la politik'a potenc'o kaj la alt'a financ'o,* kie ali'a'j pens'as pri ĉi'a'j ali'a'j sub'kompren'o'j ...

*  Ses: Scienc'o'j Ekonomi'a'j kaj Soci'a'j (franc'e: Sciences économiques et sociales), instru'ad'o de esplor'ad'o propon'at'a al la franc'a'j lice'an'o'j en la du'a jar'o antaŭ la abiturient'a ekzamen'o; se tiu fak'o plaĉ'as al ili, ili pov'as elekt'i ĝi'n post'e en la sekv'a jar'o. [Laŭ la franc'a Vikipedio] -vl
*  Ĉar antaŭ ol far'iĝ'i ĉef'ministr'o, Georges Pompidou est'is afer'bank'ist'o ĉe Rothschild. Oni tamen not'u, ke li ĉes'is est'i bank'ist'o en 1958, kiam li far'iĝ'is direktor'o de la asist'ant'ar'o de Charles de Gaulle, kaj ke la menci'it'a leĝ'o okaz'is en 1973 ...

Mez'e de ĉiu'j ĉi skori'o'j, princip'o de politik'a karitat'o pov'us tamen vid'i: 1-e tiu'n mirakl'et'o'n de ne'fak'ul'o'j, kiu'j okup'iĝ'as pri afer'o evident'e teĥnik'a, sed kies politik'a'j implik'aĵ'o'j destin'as ĝi'n al kiom ebl'e plej larĝ'a debat'o: la mon'o, la bank'o'j; 2-e la aper'o'n, ebl'e sen'ord'a sed fin'e bon'far'a, de demand'o'j pri la neces'o de interez'kvot'o'j, de financ'ad'o de publik'a'j ŝuld'o'j, de ebl'a'j form'o'j de mon'a suveren'ec'o, de la taŭg'a lok'o de la mon-el'don'ist'o'j en demokrati'a soci'o; 3-e intens'a'n polemik'ad'o'n, en la plej bon'a senc'o de la vort'o, kun produkt'ad'o de kilo'metr'o'j'n long'a'j tekst'o'j, lanĉ'ad'o de ret'ej'o'j aŭ de blog'o'j, dokument'it'a'j disput'o'j en ĉiu'j senc'o'j, ktp. Ĉio ĉi, jes, mez'e de element'a ne'sci'ad'o, de kelk'a'j kon'at'a'j flank'e'n'glit'o'j kaj de evident'e mal'ĝust'a'j voj'o'j el kiu'j kelk'a'j, kiu'j plej ard'e akuz'as la leĝ'o'n de 1973, ek'rimark'as ke ili persekut'is fantom'o'n ... Sed tamen, kiel kolektiv'a pens-ekzerc'o, kiu valor'as en si mem mult'e pli ol ĉi'a'j ĝi'a'j mal'perfekt'aĵ'o'j, kaj en kiu sen ajn'a sarkasm'o oni dev'us vid'i moment'o'n de tiu procez'o de lern'ad'o tip'a por en'ir'i en la pli'mult'o'n. Ne surpriz'as, ke el la stumbl'o'j de lern'ad'o la instal'it'a'j elit'o'j profit'as por rifuz'i la lern'ad'o'n mem. Oni pov'as ili'n kompren'i: tem'as ja preciz'e pri la sen'posed'ig'o de la sen'posed'ig'ant'o'j.

Frédéric Lord'o'n.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Re'fond'i la mult'flank'ism'o'n, sep'dek jar'o'j'n post la Konferenc'o de San-Francisko

La Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j front'e al la konservativ'ism'o de la grand'a'j ŝtat'o'j

Mult'as la re'form-projekt'o'j de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN) en la moment'o, kiam oni celebr'as la 70-an dat're'ven'o'n de ĝi'a fond'a Ĉart'o, adopt'it'a en San Francisko la 26-an de juni'o 1945. Trans la teknik'a'j aspekt'o'j (veto-rajt'o, rol'o de la ĝeneral'a sekretari'o, ktp.), est'as la rol'o de la UN mem kiel il'o por pac-konstru'ad'o kaj ties human'ism'a'j valor'o'j, kiu'j est'as la demand'o-kern'o.

Est'is Koŝmar'o por la prezid'ant'o Franklin Delano Roosevelt: la ide'o, ke la uson'a parlament'o ebl'e rifuz'os ratifik'i la kre'ad'o'n de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN), kies unu el la ĉef'a'j inspir'ant'o'j li est'is ĉe la fin'o de la du'a mond'milit'o. La risk'o ver'e ekzist'is, ĉar unu el li'a'j antaŭ'ul'o'j, Woodrow Wilson, sufer'is pro ĝi kvar'on-jar'cent'o'n antaŭ'e, dum li fier'is pri si'a aktiv'a rol'o en la invent'o de la Lig'o de Naci'o'j*. End'as dir'i, ke la uson'a'j parlament'an'o'j si'n konsider'as gard'ist'o'j de la klasik'a teori'o, kiu proklam'as, urb'i et orbi, ke neni'u rajt'as anstataŭ'i la popol'o'n por leĝ'o'j'n don'i: nek la inter'naci'a jur'o, nek iu ajn mult'flank'a organiz'aĵ'o rajt'as amend'i, eĉ mal'pli nul'ig'i, la suveren'ec'o'n de la naci'o'j. La debat'o est'is lanĉ'it'a: kiu'n lok'o'n oni don'u al tiu embri'o de instituci'ig'it'a inter'naci'a soci'o? Ses'dek jar'o'j'n post'e, la nov'konservativ'ul'o'j ne forges'is tio'n...

*  La Kongres'o (uson'a parlament'o) rifuz'is la traktat'o'n de Versailles kaj la al'iĝ'o'n de Uson'o al la Lig'o de Naci'o'j.

El si'a mal'facil'a ŝok'a nask'o, la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j gard'is fond'a'n ambigu'ec'o'n. Por evit'i la opon'o'n de la Parlament'o, la prezid'ant'o Roosevelt ne hezit'is postul'i, ke la plej potenc'a'j, fakt'e la milit-venk'int'o'j, dispon'u pri veto-rajt'o, kaj tio'n facil'e akcept'is Jozef Stalin*.

*  Kvankam li mort'is la 12-an de april'o 1945, mal'mult'a'j'n tag'o'j'n antaŭ la mal'ferm'o de la Konferenc'o de San Francisco, la 24-an de april'o, Roosevelt est'is skiz'int'a la grand'a'j'n princip'o'j'n de la est'ont'a Organiz'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, dum la konferenc'o de Dumbarton Oak (aŭgust'o-oktobr'o 1944) kaj propon'int'a la veto-princip'o'n ĉe la pint'kun'ven'o de Jalt'a (februar'o 1945).

Por aspekt'i akcept'ebl'a — las'i lok'o'n al Eŭrop'o, sen forges'i Azi'o'n, kiu des pli grav'is, ke la du'a mond'milit'o est'is tiam fin'iĝ'ant'a en Ekstrem-Orient'o-, tiu veto-rajt'o est'is etend'it'a al tri ali'a'j ŝtat'o'j (Brit'uj'o, Franc'uj'o kaj Ĉin'uj'o). Tiel nask'iĝ'is la “kvin'op'o”, la konstant'a'j membr'o'j de la sekur'ec-konsili'o: La potenc-mal'egal'ec'o tiel laŭ'leĝ'iĝ'is, kaj ĉiu grav'a mult'flank'a decid'o de tiam sub'met'iĝ'is al la vol'o de la plej potenc'a'j ŝtat'o'j, kiu'j pov'is suveren'e decid'i, ĉu konven'as akcept'i kaj aplik'i ĝi'n. Mult'flank'ism'o ŝajn'is mort-nask'it'a, Du'flank'ism'o kun ĝi'a arbitr'ec'o est'is far'iĝ'int'a mal'aktual'a, la ide'o de kolektiv'a sekur'ec'o instal'iĝ'is, sed la pas'int'ec'o ne est'is tut'e for'viŝ'it'a: tra la “kvin'op'o”, la lud'o de la potenc'ul'o'j, for'ig'it'a tra la pord'o, re'ven'is tra la fenestr'o.

La kun'tekst'o kaj ties evolu'o pli'mal'bon'ig'is la komenc'a'j'n don'it'aĵ'o'j'n. La mal'varm'a milit'o ig'is la veto-uz'o'n banal'a al'front'iĝ'a instrument'o inter la grand'ul'o'j. Tiel ke, en maj'o 2014, oni pov'is nombr'i du'cent sep'dek du uz'o'j'n de tiu diplomat'a milit'arm'il'o: ok'dek tri iniciat'e de Vaŝington'o, apart'e pri Palestino, kaj cent tri'dek iniciat'e de Moskvo. Kun la mal'aper'o de Sovet-Uni'o en 1991, la efik'o est'is rimark'ind'a el ali'a vid'punkt'o: ok'dek tri% el la rezoluci'o'j est'is redakt'it'a'j de unu aŭ plur'a'j okcident'a'j ŝtat'o'j, kaj pasiv'ec'o de la du ali'a'j instal'iĝ'is. Scen'ej'o por debat'o'j aŭ klub'o kun'ven'ig'ant'a la aristokrati'o'n de la ŝtat'o'j, la Sekur'ec-konsili'o, mal'mol'a kern'o de la UN-a mult'flank'ism'o, lud'as rol'o'n tre mal'proksim'a'n de la projekt'o'j de etern'a pac'o... Des pli ke tio, kiu est'is ver'a en la temp'o de Roosevelt ne plu valid'as en la nun'a mond'o: de kvin'dek unu fond'o-ŝtat'o'j, oni pas'is al cent naŭ'dek tri; de eŭr'o-uson'a mond'o, ni evolu'is al mond'o, kie la Sud'o tendenc'as nombr'e domin'i. Sen forges'i, ke la potenc'ul'o'j de 1945 ne est'as tiu'j de 2015, kaj ke la tiam'a'j problem'o'j neniel simil'as al tiu'j, kiu'j kaŭz'as mal'sekur'ec'o'n hodiaŭ.

La ideal'a mult'flank'ism'o des pli facil'e kontrast'as al la real'a mult'flank'ism'o, ke tiu ĉi re'produkt'iĝ'as per la fluid'a mekanik'o de la konservativ'a potenc'ul'o. Oni est'us pov'int'a antaŭ'vid'i, ke la venk'it'o'j de la pas'int'o fin'fin'e pov'os el'ir'i el la pun'ej'o, sam'e kiel Japan'uj'o, du'a plej grav'a financ'a kontribu'ant'o de la UN, aŭ German'uj'o, kvar'a tut'mond'a ekonomi'a potenc'ul'o; oni est'us pov'int'a en'konsider'i Baraton kaj ties pez'o'n de du'a plej hom'nombr'a land'o en la mond'o, kiu al'iĝ'is kun Brazilo kaj la du unu'a'j kandidat'o'j al la aktiv'a klub'o de kandidat'o'j, klub'o kiu komenc'as lac'iĝ'i pri si'a'j van'a'j klopod'o'j. Kaj Afrik'o, kaj la arab'a mond'o, ambaŭ en la centr'o de la nun'a tut'mond'a konflikt'ec'o?

Fakt'e, ekzist'as du'obl'a blok'ad'o, aper'ant'a klar'e karakteriz'a de ni'a epok'o. Unu'flank'e, oni daŭr'e fid'as la potenc'o'n tie, kie ĝi tamen dram'ec'e kriz'as: nur inter'konsent'o de la “grand'ul'o'j” ebl'ig'os solv'i la problem'o'j'n al kiu'j ni'a mond'o est'as al'front'it'a. El tio ven'as la em'o konsider'i neglekt'ebl'a'j la rekt'e koncern'at'a'j'n hom'o'j'n, la alt'a konsider'o al la uz'o de fort'o kaj la mal'mult'a interes'iĝ'o al la demand'o'j pri soci'o kaj pri evolu'ad'o. Tiu'j rest'as marĝen'e de la Sekur'ec-konsili'o por est'i for'las'it'a'j inter la man'o'j de la Ekonomi'a kaj Soci'a Konsili'o (Ecosoc) je kiu neni'u kred'as, tiom ĝi en'profund'iĝ'as en sen'efik'ec'o'n. Ali'flank'e, tiu fetiĉ'ig'it'a potenc'o viv'as laŭ la eks'mod'a ritm'o de la arm'it'a fort'o kaj de la bild'o, kiu'n oni hav'is pri ĝi antaŭ ol en'ir'i en la tut'mond'iĝ'o'n: la mal'varm'a milit'o nutr'is iluzi'o'n de efik'ec'o, kiu'n ĝi nun tut'e perd'is, almenaŭ se oni konsider'as la steril'a'n destin'o'n de la inter'ven'o'j. Jen kon'at'a regul'o: prefer'e batal'i por plu'ten'i si'a'n rang'o'n, ol risk'i operaci'o'n de modern'ig'o, post kiu oni risk'as ĝi'n perd'i.

Veto-rajt'o, diplomati'a milit'a arm'il'o

Oni Ne Mir'u, en tiu'j kondiĉ'o'j, pri reg'o de la sen'el'ir'a cirkl'o: ju pli la re'form-projekt'o'j de la Konsili'o afiŝ'iĝ'as, des pli la “klub'o” aŭd'ig'as, anonc'as, ke ĝi uz'os, se'neces'e, la veto'rajt'o'n por ili'n mal'permes'i*... Sufiĉ'is el'pens'i ĝi'n! De tie, ĝis koncept'i la UN kiel maŝin'o'n ne'kapabl'a'n re'form'i si'n, ne est'as mal'proksim'e, kaj ties fond'int'o'j konsekvenc'e ag'is tiu'cel'e. La last'a'j ĵus'a'j sukces'int'a'j re'form'o'j est'is ĉef'e precip'e retor'ik'a'j, kiel tiu'j de la ses'dek'a nask'iĝ'fest'o de la organiz'aĵ'o, tiom esper'at'a'j de la ĝeneral'a sekretari'o Kofi Annan (1997-2006) por ferm'i si'a'n mandat-period'o'n. Malgraŭ la star'ig'o de Konsili'o de Hom'rajt'o'j kaj de Komision'o de pac-ten'ad'o, magr'a'j est'is la rezult'o'j; ja normal'e inter partner'o'j de klub'o, kiu'j trov'as inter'konsent'o'n nur en la vol'o neni'o'n ŝanĝ'i.

*  La artikol'o 109-2 de la Ĉart'o plan'as, ke ĉiu modif'o dev'as est'i ratifik'it'a de du tri'on'o'j de la membr'o-ŝtat'o'j, inkluziv'e de ĉiu'j konstant'a'j membr'o'j de la Sekur'ec-konsili'o.

Kiel oft'e en la plej grav'a'j blok'ad'o'j, paradoks'e est'as ke ĉiu kon'as la voj'o'j'n al ver'a solv'o. La grup'o de la “Pli'aĝ'ul'o'j” (Elders) (emerit'a'j eks'a'j politik'a'j gvid'ant'o'j), prezid'at'a de s-ro Annan, antaŭ ne'long'e sukces'is al'cel'i la ĉef'a'j'n dispozici'o'j'n de ver'a re'form'o*. Neni'u kred'as ebl'a simpl'a'n abol'o'n de la veto'rajt'o*: oni dev'us esenc'e mal'sovaĝ'ig'i ĝi'n, en'ferm'ant'e ĝi'n en mal'pli negativ'a'n kun'tekst'o'n; simil'e, klar'e afiŝ'it'a pli'larĝ'ig'o de la part'o rezerv'it'a al la konstant'a'j membr'o'j — kiu'j pov'us est'i pli mult'nombr'a'j ol la ne'konstant'a'j — est'us cert'e mal'sukces'a. Mal'e, dir'as la “Pli'aĝ'ul'o'j”, for'las'i la veto'rajt'o'n kaz'e de krim'o kontraŭ la hom'ar'o, kaj favor'i la nask'o'n de inter'a kategori'o, konsist'ant'a el ŝtat'o'j plur'foj'e re'elekt'ebl'a'j en'e de la konsili'o, pov'us anonc'i solv'o'n... La ide'o ŝajn'e plaĉ'as, not'ind'e en la okcident'a'j diplomat'ej'o'j. Sed kiu decid'os, ke oni ja est'as en “situaci'o de krim'o kontraŭ la hom'ar'o”, kiu mal'help'os unu aŭ la ali'a'j'n nom'i la event'o'n laŭ si'a'j propr'a'j interes'o'j? Kiu, ceter'e, est'os en la “inter'a list'o” de la du'on-konstant'a'j ŝtat'o'j, risk'a “du'a divizi'o”, kiu eskap'ig'as vi'n el la status'o “pasiv'a ŝtat'o” sen tamen mal'ferm'i la pord'o'n de la klub'o? Jen frustr'iĝ'o'j por morgaŭ...

*  http://theelders.org
*  Fin'e de 2014, la franc'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j Laurent Fabi'us don'is al si'a antaŭ'ul'o Hubert Védrine (1997-2002) raport'o'n pri la en'kadr'ig'o de la veto'rajt'o.

La projekt'o de la Pli'aĝ'ul'o'j feliĉ'e est'as pli ambici'a, tuŝ'ant'e du ali'a'j'n tem'o'j'n, ĝeneral'e mal'pli debat'it'a'j'n, sed ebl'e pli tikl'a'j'n. Unu'e, la status'o de la ĝeneral'a sekretari'o, oft'e tim'at'a kaj ĉiam observ'at'a de la plej potenc'a'j land'o'j. Est'is temp'o, kiam la sovet'a diplomat'ar'o tiom mal'fid'is Dag Hammarskjöld (1953-1961) ke ĝi konsider'is la ebl'ec'o'n met'i ĉe la kap'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j ne unu, sed du sekretari'o'j'n... Kaj Uson'o ja ne hezit'is pun'i s-ro'n Boutros Boutros-Ghali (1992-1996), kiu'n ĝi taks'is tro sen'de'pend'a, rifuz'ant'e al li du'a'n mandat'o'n; ĝi viv'ig'is infer'a'n viv'o'n al s-ro Annan, pro tio, ke li rifuz'is pren'i respond'ec'o'n pri ĝi'a'j grav'eg'a'j erar'o'j en Irako en 2003. La problem'o ja situ'as je la princip'o-nivel'o: ĉu la UN est'as asoci'o de ŝtat'o'j mastr'um'at'a de la plej potenc'a'j el ili, aŭ instituci'o sufiĉ'e aŭtonom'a por en'korp'iĝ'i en person'o kapabl'a dir'i, ag'i kaj reprezent'i?

Se oni rigard'as la Ĉart'o'n de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, adopt'it'a'n en juni'o 1945, kaj se oni aŭskult'as la fond'int'o'j'n, la ĝeneral'a sekretari'o est'as la ĉef'o de administraci'o: tio'n vol'is memor'ig'i la konservativ'ul'o'j, elekt'ant'e la pal'a'n kaj obe'em'a'n Ban Ki-moon en 2007. Sed klar'as, ke la UN ne pov'os hav'i aŭtoritat'o'n se ties ĉef'o si'n okup'as nur pri kun'ord'ig'i la labor'o'n de la vitr'o-pur'ig'ant'o'j de la Vitr'o-dom'o*... Ĉio de'pend'os de la sen'de'pend'o-kapabl'o de la rol'o-ten'ant'o. La “Pli'aĝ'ul'o'j” oportun'e propon'as don'i al li pli long'a'n mandat'o'n (sep jar'o'j), sed ne re'nov'ig'ebl'a'n: ideal'a formul'o por las'i liber'a'j'n man'o'j'n al ĝeneral'a sekretari'o, kiu ne plu dev'os zorg'i pri si'a re'elekt'o. Sed ja ne cert'as, ke la grand'a'j potenc'ul'o'j ne el'flar'os la kapt'il'o'n!

*  La Vitr'o'dom'o est'as la krom'nom'o de la sid'ej'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j en Nov-Jork'o.

La ali'a ide'o est'as lig'it'a kun la unu'a: don'i al la soci'a'j ag'ant'o'j ebl'ec'o'n aŭd'ig'i si'n. Ĝi ven'as de mal'proksim'e: s-ro Annan ĉiam pled'is por “soci'a mult'flank'ism'o” kaj “mal'ferm'a mult'flank'ism'o”. La cel'o est'as fakt'e du'obl'a: lim'ig'i la potenc'o'n de la ŝtat'o'j re'kon'ant'e al la ne'ŝtat'a'j ag'ant'o'j reprezent'o-rajt'o'n, kaj, kial ne, kun'decid'o-rajt'o'n, eĉ se tiam met'iĝ'as la etern'a problem'o pri la reprezent'iv'ec'o de la ne'reg'ist'ar'a'j organiz'o'j (NRO); agnosk'i, ke la tut'mond'iĝ'o ne plu lim'ig'as la inter'naci'a'n lud'o'n al la nur'a'j inter'ŝtat'a'j rilat'o'j. Tem'as ĉi tie pri pli'fort'ig'i la “Arria-formul'o'n” (el la nom'o de la venezuela ambasador'o ĉe la UN, Dieg'o Arria), kiu mal'ferm'is al la ne'ŝtat'a'j ag'ant'o'j la rajt'o'n est'i aŭskult'at'a'j ĉe la Sekur'ec-konsili'o, pri tem'o'j ili'n koncern'ant'a'j.

La cel'o est'as al'port'i definitiv'a'n solv'o'n, sed ĝi en'kadr'iĝ'as en mult'e pli larĝ'a filozofi'o, kiu'n ni dev'as nun eksplic'i. La Ĉart'o est'is el'labor'it'a en epok'o, kiam la inter'naci'a'j rilat'o'j pov'is resum'iĝ'i je al'front'iĝ'o de kelk'a'j potenc'a'j ŝtat'o'j. La mond'o ŝanĝ'iĝ'is.La ĉef'a'j inter'naci'a'j streĉ'o'font'o'j de'ven'as nun de la grand'eg'a'j soci'a'j kontrast'o'j ekzist'ant'a'j sur la planed'o. Fokus'ant'e al la politik'o-milit'a sfer'o, la Sekur'ec-konsili'o ne plu vid'as la ĉef'aĵ'o'n, kiu konsist'as el soci'a putr'iĝ'o, mank'o de hom'a sekur'ec'o, mal'sat'eg'o, klimat'a mal'regul'ig'o, san-sen'sekur'ec'o, kresk'ant'a'j mal'egal'ec'o'j... Trans la nombr'ad'o de la misil'o'j ven'as la temp'o de la “inter'soci'a'j” rilat'o'j; neces'as kapabl'i mastr'um'i ili'n.

S-ro Annan intuici'is ĝi'n, sam'e kiel jam li'a antaŭ'ul'o, s-ro Boutros-Ghali, kiam li redakt'is Agend'o'n por pac'o propon'ant'a'n apart'e nov'a'n manier'o'n kompren'i la konflikt'o'j'n, kio kaŭz'is li'a'n kvazaŭ eks'ig'o'n far'e de la uson'a ministr'o pri ekster'a'j afer'o'j Madeleine Albright*. Mal'ferm'i si'n al la soci'a'j ag'ant'o'j est'as bon'a afer'o, ek'pren'i la soci'a'j'n demand'o'j'n kaj sci'i ili'n respekt'i est'as eĉ pli bon'e... Kaj kio'n dir'i pri la komplik'a'j prov'o'j asoci'i la plej grand'a'j'n entrepren'o'j'n al la UN-ideal'o'j tra la Mond'a Pakt'o (Glob'al Compact)**? Tiu'j ĉi gajn'is legitim'ec'o'n, kelk'foj'e virt'o'n, sed la aranĝ'o tut'e ne ord'ig'is la ĝangal'o'n, kio est'as la konkurenc'o inter trans'naci'a'j kompani'o'j.

*  Uson'o minac'is uz'i si'a'n veto'rajt'o'n por mal'help'i li'n kandidat'i por du'a mandat'o.
*  La Mond'a Pakt'o, (Glob'al Compact en la angl'a), est'as iniciat'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j lanĉ'it'a en 2000 cel'ant'a instig'i entrepren'o'j'n de la tut'a mond'o adopt'i soci'e respond'ec'a'n si'n'ten'o'n, engaĝ'iĝ'ant'e integr'i kaj aplik'i plur'a'j'n princip'o'j'n rilat'a'j'n al la hom'a'j rajt'o'j, al la inter'naci'a'j labor-norm'o'j, kaj al lukt'o kontraŭ korupt'o.-jmc
*  Vd Christian G. Caubet, “Liaisons dangereuses avec le mond'e des affaires”, Le Monde diplomatique, septembr'o 2005.

Tia'j cel'o'j ŝajn'as kolizi'i kun la konservativ'ec'o de la grand'a'j land'o'j: pas'i de inter'ŝtat'ec'o al inter'soci'ec'o met'as evident'a'n defi'o'n al la oligarĥi'a struktur'o de la inter'naci'a lud'o. Tia konstat'o instig'as al pesimism'o, lok'ant'e ni'n front'e al perfekt'a sen'el'ir'a cirkl'o: ĉiu'foj'e kiam la UN dev'as re'form'i si'n, la potenc'o-lud'o mekanik'e retro'ir'ig'as al la antaŭ'stat'o.

Tamen la skol'o de liberal'a instituci'ism'o prav'e memor'ig'as, ke est'as moment'o, kiam kun'labor'i pov'as aper'i avantaĝ'a por la ŝtat'o'j*. Jes ja, la potenc'o-logik'o, sam'e kiel tiu de unu'flank'ism'o, ne plu al'log'as hom'o'j'n. La bilanc'o de la nov'konservativ'a'j kampanj'o'j est'as mult'e'kost'a, kaj iom humil'ig'a por Uson'o, dum en Eŭrop'o, kaj precip'e en Franc'uj'o, iu'j ankoraŭ rigard'as ĝi'n kun mir'ig'a nostalgi'o.

*  La liberal'a instituci'ism'o est'as tendenc'o de la uson'a scienc'o pri la inter'naci'a'j rilat'o'j. Ĝi'a plej kon'at'a reprezent'ant'o est'as Robert Keohane, kies verk'o cel'as unu'e montr'i, ke nun por la ŝtat'o'j est'as pli avantaĝ'a kun'labor'i, ol sekv'i si'a'n sol'a'n naci'a'n interes'o'n. Vd. Robert Keohane, After Hegemony, Princ'et'o'n University Press, 2005 (1-a eld.: 1984).

Oni tial pov'as imag'i la kondiĉ'o'j'n, kiu'j'n oni dev'us kun'met'i por el'tir'i la UN el ties letargi'o, por tuj kompren'i ke ne est'as pur'a utopi'o. Tri element'o'j dev'as est'i konsider'at'a'j. Unu'e, re'taks'ad'o de la kost'o de la unu'flank'a ag'ad'o: la tut'mond'iĝ'o sen'help'e konduk'as tie'n kaj la ekster'land'a politik'o de la prezid'ant'o Barack Obama, stamp'it'a de serĉ'ad'o de diplomati'a'j solv'o'j, ekzempl'e kun Irano, sub'kompren'ig'as, ke la uson'a hegemoni'o komenc'as el'tir'i el ĝi konsekvenc'o'j'n. Post'e, re'star'ig'o de min'imun'a fid'o inter la “grand'ul'o'j”: la konjunktur'o ne est'as favor'a, kaj la temp'o kiam tiu fid'o est'is pli fort'a, apart'e sub la prezid'ant'ec'o de s-ro William Clinton (1993-2001) est'is fuŝ'it'a per tre mal'bon'a'j ekster'land'a'j politik'o'j, ve. Fin'e, re'klopod'ad'o de la mez'a'j kaj et'a'j land'o'j por mult'flank'ism'o, kiu'n ili iam ŝat'eg'is kaj kiu sen'iluzi'ig'is ili'n: tiu re'aktiv'ad'o de la partner'ec'o'j implic'as for'las'o'n de kelk'a'j praktik'o'j eksces'e oligarĥi'a'j, kiel la “G8” (re'far'iĝ'int'a G7) kaj la ne'nombr'ebl'a'j kontakt-grup'o'j form'it'a'j okaz'e de ĉiu nov'a konflikt'o*.

*  Vd Anne-Cécile Robert, “Kiu vol'as sufok'i la UN?”, Le Monde diplomatique en esperant'o, februar'o 2012.
Vet'i je regul'o aŭ je solidar'ec'o

Oni Ver'ŝajn'e dev'os re'ven'i al la origin'o'j, re'fond'i mult'flank'ism'o'n mal'help'it'a'n jam je si'a nask'iĝ'o. Tiu bel'a invent'aĵ'o, kiu tuj est'ig'is tim'o'n, apart'e de la plej potenc'a'j ul'o'j, baz'iĝ'as sur du pens'o-skol'o'j. Plej'mult'e, ĝi est'as lig'it'a al la wilsona liberal'ism'o, met'ant'e kiel postulat'o'n, ke nur regul'o'j kaj norm'o'j kompar'ebl'a'j al tiu'j, kiu'j organiz'as la civil'a'n pac'o'n, pov'as konstru'i inter'naci'a'n pac'o'n: spert'o montr'as, ke tiu instituci'a al'ir'o ne plu sufiĉ'as. La du'a font'o est'as oft'e forges'it'a, kvankam oni ĝi'n ŝuld'as al la franc'a pens'o: la durkheima* solidar'ism'o eksplic'it'a sur la inter'naci'a kamp'o de Léon Bourgeois, Albert Thomas aŭ Aristid'e Briand, diferenc'e ek'ir'is de la ide'o, ke nur soci'a solidar'ec'o inter'naci'a pov'as konstru'i la modern'a'n pac'o'n. Sufiĉ'is pens'i pri ĝi; nun taŭg'as re'pens'i pri ĝi.

*  El la soci'olog'o Emil'e Durkheim (1858-1917), laŭ mult'a'j la “patr'o” de modern'a soci'scienc'o,-jmc.

Bertrand BADIE


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Ne'atend'it'a konservativ'a venk'o ŝanĝ'is la politik'a'n scen'o'n

Ĉu la Labor'ist'a Parti'o super'viv'os?

La Konservativ'a Parti'o ne gajn'is la brit'a'n elekt'ad'o'n. La Labor'ist'a Parti'o mal'gajn'is ĝi'n, precip'e en Skot'land'o kiu ir'as laŭ si'a propr'a politik'a voj'o al naci'ism'a social'demokrati'o.

Est'is katastrof'a mal'venk'o por la Labor'ist'a Parti'o, kaj preskaŭ neni'u antaŭ'vid'is ĝi'n. Dum la tut'a elekt'o'kampanj'o, la opini'sond'o'j obstin'e rifuz'is mov'iĝ'i, sugest'ant'e ke la Konservativ'a kaj Labor'ist'a parti'o'j est'is flank'o ĉe flank'o. En la tag'o de la voĉ'don'ad'o, la 7a de maj'o, la opini'sond'o'j eĉ sugest'is mov'iĝ'o'n favor'e al la Labor'ist'a Parti'o. Politik'a'j koment'ist'o'j kaj ekspert'o'j sam'opini'is, ke Ed Miliband, la gvid'ant'o de tiu parti'o, en'ofic'iĝ'os kiel la ĉef'ministr'o, ne kun pli'mult'o de sam'parti'an'o'j, sed de reg'ist'ar'o kun sam'parti'a mal'pli'mult'o apog'at'a de la sen'de'pend'ism'a Skot'a Naci'a Parti'o (SNP).

Opini'sond'o'j frap'ant'e erar'is jam antaŭ'e - fi'fam'e, ili prognoz'is la venk'o'n de la Labor'ist'a Parti'o en 1992 (la Konservativ'ul'o'j venk'is) - kaj post'e ili'a metod'ar'o est'is radikal'e revizi'it'a. Sed je la 10a hor'o p.t.m., kiam la voĉ'don'ad'o ĉes'is, la post'balot'a'j sond'o'j deklar'is rezult'o'n kiu'n preskaŭ neni'u antaŭ'vid'is - decid'a avantaĝ'o por la Konservativ'ul'o'j. Ĉe sub'ten'ant'o'j de la Labor'ist'a Parti'o, ne'kred'em'o kolizi'is kun horor'o, mal'agrabl'a sent'o kiu ankoraŭ ne for'vapor'iĝ'is. Sed malgraŭ tio, dum la rezult'o'j est'is daŭr'e anonc'at'a'j, ili vol'is ke la post'balot'a'j sond'o'j est'u ĝust'a'j: ĉar, kontraŭ'e al la prognoz'o'j, la Konservativ'ul'o'j fin'iĝ'is kun si'a unu'a parlament'a pli'mult'o en 23 jar'o'j, kvankam per la mal'larĝ'a marĝen'o de 12 deput'it'o'j.

Kiel la Labor'ist'a Parti'o pov'is traf'i en tia'n embaras'o'n? Brit'a'j labor'ist'o'j sufer'is la plej long'a'n fal'o'n de si'a'j viv'kondiĉ'o'j de post la viktori'an'a epok'o, unu el la plej mal'bon'a'j'n el la EU-land'o'j; la plej mult'ampleks'a'j'n tranĉ'o'j'n de publik'a'j serv'o'j kaj social'a asekur'o en generaci'o'j; kaj la plej mal'fort'a'n ekonomi'a'n re'vigl'iĝ'o'n en cent jar'o'j. Ne est'is spektakl'a impet'o al la Konservativ'a Parti'o, la plej grand'a partner'o en la antaŭ'a koalici'o star'ig'it'a kun la supoz'e centr'ist'a'j Liberal'a'j Demokrat'o'j post la elekt'ad'o de 2010. La Konservativ'ul'o'j tamen pli'ig'is si'a'n part'o'n de la voĉ'don'o'j - sukces'o ne ating'it'a de ajn'a reg'ant'a parti'o ek'de 1955 - kaj gajn'is iom pli ol 600 000 pli'a'j'n voĉ'don'o'j'n, kio tamen don'is al ili mal'pli ol 37% de la en'tut'a voĉ'don'ar'o (kompar'e kun 36,1% en 2010).

En 2010, la german'a kancelier'o Angel'a Merkel gaj'e dir'is al la gvid'ant'o de la Konservativ'a Parti'o David Cameron ke, en koalici'o, “la mal'grand'a parti'o ĉiam frakas'iĝ'as!” Kaj tiel montr'iĝ'is. Antaŭ 2010, la Liberal'a'j Demokrat'o'j oft'e propon'is si'n kiel pli progres'em'a'n alternativ'o'n al la Konservativ'ul'o'j kaj gajn'is al si la sub'ten'o'n de mal'dekstr'ul'a'j voĉ'don'ant'o'j mal'kontent'a'j pri la Nov'labor'ist'a Parti'o de Tony Blair kiu'j post'e konstern'iĝ'is kiam la Liberal'a'j Demokrat'o'j en'ir'is la koalici'o'n. En 2010, la Liberal'a'j Demokrat'o'j gajn'is 57 deput'it'o'j'n per 22% de la voĉ'don'ar'o; sed en 2015 ili est'is preskaŭ eksterm'it'a'j, kun voĉ'don'a procent'aĵ'o de nur 7,9% kaj mizer'a'j ok deput'it'o'j, nombr'o kiu pov'us kun'prem'iĝ'i en london'an taksi'o'n. Ili'a'j perd'o'j, paradoks'e, oft'e favor'is si'a'j'n iam'a'j'n Konservativ'a'j'n alianc'ul'o'j'n en elekt'o'distrikt'o'j kie la Labor'ist'a Parti'o kutim'e nur hav'is mal'mult'a'j'n deput'it'o'j'n.

Ne tiom tem'is pri venk'o Konservativ'a, sed pli pri mal'venk'o Labor'ist'a. La social'demokrati'o, en kriz'o tra la tut'a Eŭrop'o, dis'er'iĝ'as front'e al ĉiam pli mem'fid'a'j popol'ism'a mal'dekstr'ul'ar'o kaj ksenofobi'a dekstr'ul'ar'o. Ne est'as mal'sam'e en Briti'o. La potencial'a'n voĉ'don'ar'o'n de la Labor'ist'a Parti'o kapt'is la social'demokrat'a'j naci'ist'o'j de la Skot'a Naci'a Parti'o, la dekstr'ism'a'j popol'ist'o'j de la Parti'o por la Sen'de'pend'ec'o de Briti'o (UKIP)* kaj la kontraŭ'el'spez'redukt'a'j Verd'ul'o'j.

*  Vid'u Owen Jones, ‘La surpriz'a'j politik'o'j de Ukip’, Le Monde Diplomatique, januar'o 2015 http://eo.mondediplo.com/article218...

El Skot'land'o ven'is la unu'a'j Labor'ist'a'j gvid'ant'o'j, kaj dum jar'dek'o'j ĝi est'is bastion'o de la parti'o. En 2010, el la 59 skot'a'j deput'it'o'j, 41 est'is Labor'ist'a'j; la Skot'a Naci'a Parti'o hav'is nur ses. La elekt'ad'o en 2015 preskaŭ est'is politik'a revoluci'o. La Labor'ist'a Parti'o perd'is ĉiu'j'n si'a'j'n skot'a'j'n elekt'o'distrikt'o'j'n krom unu; la SNP gajn'is 56 - kaj 50% de la skot'a voĉ'don'ar'o. Kiel tia sen'precedenc'a venk'o ebl'is far'e de parti'o kiu aŭdac'e pozici'ig'is si'n mal'dekstr'e de la Labor'ist'o'j? La politik'a triumf'o de la SNP part'e est'as la rezult'o de taĉerismo: Skot'o'j konstant'e voĉ'don'is kontraŭ la Konservativ'ul'o'j en la 1980-aj jar'o'j, epok'o dum kiu ili sufer'is kelk'a'j'n el la plej mal'bon'a'j sekv'aĵ'o'j de nov'liberal'ism'o. La post'a epok'o de la Nov'labor'ist'a Parti'o nutr'is sen'iluzi'iĝ'o'n, kio ebl'ig'is al la SNP - almenaŭ retor'ik'e - kapt'i part'o'n de la progres'em'a politik'a spac'o vak'ig'it'a de la Labor'ist'a Parti'o. Labor'ist'parti'a'j deput'it'o'j oft'e neglekt'is la interes'o'j'n de si'a'j elekt'o'distrikt'o'j, kred'ant'e ke ili'a'j grand'eg'a'j parlament'a'j pli'mult'o'j far'is ili'n ne'venk'ebl'a'j.

La amar'ec'o de eks-am'ant'o'j

Sed la referendum'o pri sen'de'pend'ec'o por Skot'land'o en septembr'o 2014 est'ig'is tio'n, kio nun ŝajn'as est'i decid'a mov'iĝ'o sen'precedenc'a favor'e al la SNP*. Kvankam pli'mult'o de skot'o'j voĉ'don'is kontraŭ sen'de'pend'ec'o, 45% voĉ'don'e sub'ten'is secesi'o'n, marĝen'o mult'e pli mal'larg'a ol antaŭ'vid'it'e, kaj la rezult'o est'is ating'it'a nur pro ĉantaĝ'o'j kaj bluf'o'j far'e de grand'a'j ĵurnal'o'j kaj komerc'a'j entrepren'o'j. La Labor'ist'a Parti'o sekv'is strategi'o'n kiu montr'iĝ'is est'i katastrof'a: alianc'o kun la mal'estim'at'a'j skot'a'j Konservativ'ul'o'j en unu'iĝ'int'a front'o kontraŭ sen'de'pend'ec'o, prefer'e ol star'ig'i si'a'n propr'a'n apart'a'n kontraŭ-Konservativ'a'n kampanj'o'n. Tio koler'ig'is mult'a'j'n skot'o'j'n kiu'j kutim'e voĉ'don'is por la Labor'ist'a Parti'o: ili nom'is si'a'n mal'nov'a'n parti'o'n la “Ruĝ'a'j Konservativ'ul'o'j” kaj ili'n karakteriz'as la fanatik'ec'o de konvert'it'o'j kaj la amar'ec'o de eks-am'ant'o'j.

*  Vid'u Keith Dixon, ‘Skot'land'o decid'as’, Le Monde Diplomatique, septembr'o 2014 http://eo.mondediplo.com/article213...

Kiam ili perd'is si'a'n skot'a'n citadel'o'n, la Labor'ist'o'j mal'ferm'is la voj'o'n al fatal'a problem'o: la instig'o de naci'ism'o kaj indign'o en Angli'o. La sol'a esper'o por la parti'o est'is form'i koalici'a'n reg'ist'ar'o'n kun la SNP: sekv'e tio far'iĝ'is la ĉef'a atak'lini'o de la Konservativ'ul'o'j kaj ili'a'j alianc'ul'o'j en la ĉef'a'j amas'komunik'il'o'j. Sur unu Konservativ'a afiŝ'o, miniatur'a Ed Miliband (la gvid'ant'o de la Labor'ist'a Parti'o) sid'is en la poŝ'o de Alex Salmond, la gvid'ant'o de la SNP je la temp'o de la referendum'o. “Voĉ'don'u por Miliband, ricev'u Salmond” est'is la slogan'o sugest'ant'a ke, se la Labor'ist'a Parti'o far'iĝ'us la plej grand'a parti'o en la parlament'o, Briti'o dev'us de'pend'i de la arbitr'o de skot'a'j separ'at'ist'o'j. The Su'n - klaĉ'gazet'o posed'at'a de Rupert Murdoch kaj mal'kaŝ'a parol'il'o por la propagand'a ofensiv'o de la Konservativ'ul'o'j - portret'is Nicola Sturgeon, la nov'a gvid'ant'o de la SNP, kiel la kant'ist'in'o'n Miley Cyrus, en tartan'a mini'jup'o, pend'ant'a de mal'konstru'a glob'o kun mok'a etiked'o. Ĝi est'is mal'kaŝ'e seks'ism'a kaj emfaz'is ke la brit'a dekstr'ul'ar'o est'is kontent'a instig'i al kontraŭ'skot'a indign'o kaj stimul'i la dis'er'iĝ'o'n de la Unu'iĝ'int'a Regn'o por ten'i si'a'n potenc'o'n. Ĉi tiu “tartan'a panik'o” sen'dub'e est'is decid'a en la dis'fal'o de la sub'ten'o por la Labor'ist'a Parti'o.

Sed la Labor'ist'o'j hav'is ali'a'n fatal'a'n problem'o'n ne'super'ebl'a'n. La tut'mond'a financ'a kriz'o okaz'is dum la mandat'o de ili'a parti'o, kaj ĝi'a ne'kapabl'o regul'ig'i la bank'o'j'n (ĉar ĝi est'is katen'it'a de la nov'liberal'ism'a dogm'o) kontribu'is al la sever'ec'o de la ekonomi'a dis'fal'o. Sam'temp'e, la Konservativ'ul'o'j postul'is eĉ pli da mal'regul'ig'o - sed la gazet'ar'o ŝajn'e forges'is tio'n. Eĉ pli mal'bon'e, sekv'e de la mal'venk'o de la Labor'ist'a Parti'o en 2010, dum la demoraliz'it'a parti'o okup'iĝ'is pri si'a'j intern'a'j problem'o'j, la Konservativ'ul'o'j re'verk'is la histori'o'n: laŭ la nov'a versi'o, la kriz'o'n efektiv'e kaŭz'is la tro'a el'spez'ad'o de la Labor'ist'o'j. La Konservativ'ul'o'j sub'ten'is ĉiu'n pund'o'n de tiu el'spez'ad'o ĝis 2008, sed ankaŭ ĉi tiu est'is for'viŝ'it'a el la histori'o. “Ni for'bala'as la mal'ord'o'n post'las'it'a'n de la Labor'ist'o'j” ripet'is la Konservativ'ul'o'j kaj ili'a alianc'ul'o'j ĝis tio far'iĝ'is kliŝ'aĵ'o. “Kial konfid'i la ŝlos'il'o'j'n de la aŭt'o al la aŭt'ist'o kiu kaŭz'is la akcident'o'n?” Paradoks'e, est'is las'it'e al dis'a'j kritik'ant'o'j de la Nov'labor'ist'a Parti'o (inter'ali'e, la nun'a verk'ant'o) defend'i la bilanc'o'n de ĝi'a'j ating'o'j pri el'spez'ad'o kontraŭ la propr'a'j apologi'ist'o'j de tiu parti'o. Tial, la ekonomi'a kred'ind'ec'o de la Labor'ist'o'j ĉe la publik'o est'is dis'ŝir'it'a, eĉ kiam la ekonomi'o stagn'is pro la program'o de rigor'a'j el'spez'redukt'o'j far'e de la reg'ant'a koalici'o.

For'las'it'as la “kun'prem'it'a mez'o”

La Labor'ist'o'j ne propon'is koher'a'n alternativ'o'n; la Konservativ'ul'o'j mal'e ĉiam hav'is klar'a'n mesaĝ'o'n, konstant'e ripet'at'a'n: pri la ekonomi'o, pri social'a asekur'o, pri impost'o'j. Miliband oft'e si'n turn'is al la lingv'aĵ'o de scienc'ul'o'j sen popol'a resonanc'o, kiel parol'ad'o en 2011 kiu divid'is komerc'a'j'n entrepren'o'j'n en “pred'ant'o'j'n kaj produkt'ant'o'j'n”. Koncept'o'j est'is adopt'it'a'j kaj tuj post'e for'las'it'a'j: “kun'prem'at'a mez'o” de tro'streĉ'at'a'j brit'o'j mez'klas'an'a'j; la “brit'a promes'o” - la garanti'o ke la sekv'ont'a generaci'o pli prosper'os ol la antaŭ'a; “On'e Nation Labour” (la Labor'ist'a Parti'o de Unu Naci'o) inspir'it'a de koncept'o de la Konservativ'ul'o Benjamin Disraeli (1804-1881); kaj la “viv'kost'a kriz'o” - la de'long'a mal'kresk'o de viv'nivel'o'j.

Politik'o'j kun mal'mult'a'j koher'ec'o aŭ radikal'ism'o est'is propon'it'a'j unu post ali'a: promes'o pli'ig'i la minimum'a'n salajr'o'n ĝis 2020 al nivel'o al kiu ĉiu'okaz'e inflaci'o ĝi'n port'us; por'temp'a prez'halt'ig'o al energi'o'faktur'o'j kaj si'n'dev'ont'ig'o instig'i al konkurenc'o en la energi'o'merkat'o'j; re'fiks'i la plej alt'a'n en'spez'impost'o'n je 50%, kiel en Japani'o; kaj la “mansi'o'n tax” (impost'o sur dom'eg'o'j) sur ne'mov'ebl'aĵ'o'j kun valor'o de pli ol du milion'o'j da pund'o'j (proksim'um'e 2,7 milion'o'j da eŭr'o'j), kopi'it'a el la manifest'o de la Liberal'a'j Demokrat'o'j. La Labor'ist'o'j promes'is ke Briti'o hav'os la plej mal'alt'a'n impost'o'n sur komerc'a'j entrepren'o'j el la G7-land'o'j kaj, unu'a'foj'e, ke ili redukt'os la ŝtat'a'n el'spez'ad'o'n en ĉiu jar'o de si'a kvin'jar'a mandat'o. Pri en'migr'ad'o, la parti'o mov'iĝ'is dekstr'e'n, riproĉ'ant'e la reg'ist'ar'o'n de Tony Blair pro tio, ke ĝi en'las'is tro da orient'eŭrop'an'o'j, kaj promes'is strikt'a'j'n rimed'o'j'n.

Fatal'a'j por la Labor'ist'a Parti'o est'is la perd'o de Skot'land'o, la stimul'o de kontraŭ-SNPa indign'o en Angli'o, la neglekt'o re'bat'i akuz'o'j'n ke la kraŝ'o'n kaŭz'is tro'a el'spez'ad'o far'e de la Nov'labor'ist'a Parti'o, kaj la mank'o de koher'a alternativ'o. En Skot'land'o, la social'demokrat'a civit'a naci'ism'o de la SNP profit'is de la sen'iluzi'iĝ'o pri la Labor'ist'o'j, dum en nord'a Angli'o la sam'a fenomen'o favor'is UKIP-on en mult'a'j urb'o'j kiu'j tradici'e sub'ten'is la Labor'ist'o'j'n. Kvar milion'o'j da voĉ'don'ant'o'j, plej'part'e el la labor'ist'a klas'o, voĉ'don'is por UKIP kaj, kvankam ĝi gajn'is nur unu deput'it'o'n pro la brit'a elekt'o'sistem'o, tio ebl'ig'is al la Konservativ'ul'o'j gajn'i elektro'distrikt'o'j'n kiu'j'n la Labor'ist'o'j supoz'is est'i sekur'a'j.

Kia esper'o rest'as por la Labor'ist'a Parti'o? En la elekt'ad'o de la nov'a gvid'ant'o, mank'as mal'dekstr'em'a kandidat'o. Dekstr'ul'a'j element'o'j en'e de la parti'o, kaj ankaŭ la Konservativ'ul'o'j kaj mult'a'j el la ĉef'a'j amas'komunik'il'o'j, dis'vast'ig'as diskurs'o'n ke la Labor'ist'o'j est'is venk'it'a'j ĉar ili est'is tro mal'dekstr'ism'a'j kaj kontraŭ'komerc'ism'a'j. Ĉiu kandidat'o por la gvid'ant'ec'o promes'as for'las'i “kontraŭ'komerc'ism'a'j'n” aŭ “kontraŭ'aspir'ism'a'j'n” politik'o'j'n. Neni'u strategi'o est'as propon'at'a por re'varb'i tiu'j'n, kiu'j fuĝ'is al la SNP, la Verd'ul'o'j aŭ UKIP. En'e de Unit'e, la plej grand'a sub'ten'ant'o de la Labor'ist'a Parti'o ĉe la labor'sindikat'o'j, ĉiam pli mult'e da membr'o'j postul'as eks'fili'iĝ'o'n de la parti'o, kaj demand'o'j lev'iĝ'as pri tio, ĉu la histori'a lig'o inter la labor'ist'a mov'ad'o kaj la Labor'ist'a Parti'o pov'as super'viv'i?

Ĉu pov'us aper'i popol'ism'a mal'dekstr'ul'ar'o sub'ten'at'a de la labor'sindikat'o'j laŭ la model'o de Syriza en Greki'o kaj Podemos en Hispanio, esperant'e defi'i la popol'ism'a'n dekstr'ul'ar'o'n? La Labor'ist'a Parti'o est'as en kriz'o, la plej grand'a kriz'o de post 1918 laŭ J'o'n Cruddas, la arkitekt'o de ĝi'a manifest'o. La dekstr'ul'ar'o triumf'is ne pro la sukces'o de la Konservativ'ul'o'j, sed pro la mal'sukces'o de la Labor'ist'o'j. Tragedi'o ne'evit'ebl'a.

Owen JONES

Tiu artikol'o publik'iĝ'is en la angl'a el'don'o de Le Monde diplomatique, juni'o 2015.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La ukraina kriz'o, decid'a test'o

Per tio, ke la okcident'a'j gvid'ant'o'j neglekt'is la grand'eg'a'n ofer'o'n de la rus'o'j dum la du'a mond'milit'o, ili bojkot'is la ceremoni'o'j'n de la 70-a dat're'ven'o de la Liber'ig'o de Moskvo, pretekst'ant'e la ukrain'an kriz'o'n. Por solv'i tiu'n konflikt'o'n, s-ro Je'a'n-Pierre Chevènement renkont'is la prezid'ant'o'n Vladimir Putin la 5-an de maj'o 2014, laŭ pet'o de la franc'a prezid'ant'o. Li pri'skrib'as ĉi tie la voj'o'n, kiu konduk'is al la mal'fid'o al Ruslando, kaj skiz'as la rimed'o'j'n por for'las'i ĝi'n.

La Mal'fond'o de la Sovet'uni'o, decid'it'a fin'e de 1991 de Bor'is Jelcin, prezid'ant'o de Ruslando, kaj de li'a'j ukraina kaj bjelorusa koleg'o'j, okaz'is pac'e, ĉar ĝi'a prezid'ant'o, Miĥaelo Gorbaĉovo ne vol'is kontraŭ'star'i ĝi'n. Sed ĝi est'is plen'a de ebl'a'j konflikt'o'j: en tiu mult'naci'a spac'o du'dek kvin milion'o'j da rus'o'j est'is las'it'a'j ekster la lim'o'j de Ruslando (kiu hav'is 147 milion'o'j'n da loĝ'ant'o'j ĉe la last'a popol'nombr'ad'o de 1989, kontraŭ 286 por la eks'a USSR), kiu mem krom'e konsist'as el tre divers'a'j ent'o'j. Ceter'e, la kapric'a traktat'o pri la lim'o'j mult'ig'is la streĉ'it'ec'o'j'n inter la post'a'j ŝtat'o'j kaj mal'pli'mult'o'j (Alt'a Karabaĥo, Transdnistrio, Sud-Oseti'o, Abĥazio, Adjario, ktp). Mult'a'j el tiu'j mult'etn'a'j ŝtat'o'j neniam antaŭ'e ekzist'is. Tio est'is special'e la kaz'o de Ukrain'uj'o, kiu est'is sen'de'pend'a nur dum tri jar'o'j da si'a histori'o, de 1917 ĝis 1920, pro la kolaps'o de la car'ism'a'j arme'o'j.

Ukrain'uj'o, tia kia ĝi nask'iĝ'is la 25-an de decembr'o 1991, est'as divers'e kun'met'it'a ŝtat'o. La okcident'a'j region'o'j est'is part'o de Pollando inter la du mond'milit'o'j. la orient'a'j region'o'j est'as loĝ'at'a'j de ortodoks'a'j rus'parol'ant'o'j. La bord'o'j de la Nigr'a Mar'o est'is iam otoman'a'j. Krimeo neniam est'is ukraina antaŭ sen'konsult'a decid'o al'ig'i ĝi'n far'e de Nikito Ĥruŝĉovo en 1954. La tradici'o de la ŝtat'o est'as ĵus'a kaj mal'long'a: mal'pli ol kvar'on'a jar'cent'o. La privat'ig'o'j de la 1990-aj jar'o'j aper'ig'is klas'o'n de oligarĥ'o'j, kiu'j domin'as la ŝtat'o'n pli ol la ŝtat'o domin'as ili'n. La ekonomi'a situaci'o est'as tre mal'bon'iĝ'int'a: la en'ŝuld'iĝ'o konsider'ind'a. La est'ont'ec'o de Ukrain'uj'o — al'iĝ'o al la Nord-Atlantik'a Traktat-Organiz'aĵ'o (NATO) aŭ neŭtral'ec'o — est'as do ne'dis'ig'ebl'a de la re'form'ad'o de la fort'rilat'o'j en eŭrop'a kaj mond'a skal'o. En 1998, Zbigniew Brzezinski skrib'is jam, ke la sol'a rimed'o mal'ebl'ig'i Ruslandon re'far'iĝ'i grand'a potenc'land'o est'us for'ig'i Ukrain'uj'o'n el ĝi'a influ'o.*

*  Zbigniew Brzezinski, Le Grand Echiquier, Fayard-Pluriel, Parizo, 1997.

Memor'ig'i la fakt'o'j'n est'as grav'a por ĉiu, kiu vol'as kompren'i. La aktual'a ukraina kriz'o est'is antaŭ'vid'ebl'a ek'de la “oranĝ'a revoluci'o“ (2004) kaj la unu'a prov'o al'ig'i ĝi'n al la NATO (2008). Tiu ĉi kriz'o est'is evit'ebl'a, almenaŭ se la Eŭrop'a Uni'o, en la moment'o de star'ig'o de la “orient'a partner'ec'o“ (2009) est'us met'int'a la inter'trakt'ad'o'n de asoci'ig'a traktat'o kun Ukrain'uj'o en kadr'o'n por harmoni'ig'i ĝi'n kun la cel'o de strategi'a partner'ec'o inter la Eŭrop'a Uni'o kaj Ruslando de 2003: kre'i spac'o'n de liber'a cirkul'ad'o “de Lisbon'o ĝis Vladivostok'o“.

Por tio est'us kompren'ebl'e neces'a konsider'i la inter'plekt'iĝ'o'n de la ukraina kaj rus'a ekonomi'o'j.* Tiel la Uni'o est'us evit'int'a las'i si'n uz'i de la adept'o'j de etend'o de la NATO ĉiam pli orient'e'n. Anstataŭ tio, Bruselo met'is Ukrain'uj'o'n antaŭ la mal'ebl'a dilem'o elekt'i inter Eŭrop'o kaj Ruslando. La ukraina prezid'ant'o, s-ro Viktor Janukoviĉ, hezit'is: la rus'a propon'o est'is, financ'e, net'e pli substanc'a ol la eŭrop'a propon'o. Li pet'is la prokrast'o'n de la sub'skrib'o de la traktat'o pri asoci'ig'o decid'it'a en Viln'o la 29-an de novembr'o 2013.

*  Vd Juli'e'n Vercueil, “Aux racines économiques du conflit ukrainien“, Le Monde diplomatique, juli'o 2014.

Mi ne sci'as, ĉu la kompetent'a eŭrop'a komisar'o, s-ro Stefan Füle, pren'is si'a'j'n direktiv'o'j'n ĉe s-ro Manuel Barroso, la tiam'a prezid'ant'o de la Eŭrop'a Komision'o, kaj ĉu la Eŭrop'a Konsili'o iam ajn diskut'is pri demand'o, kiu ĝerm'e port'is en si la plej grand'a'n geopolitik'a'n kriz'o'n en Eŭrop'o post tiu de la eŭrop'a'j raket'o'j (1982-1987).* La prezid'ant'o Putin deklar'is, ke la eŭrop'a'j instanc'o'j (s-ro'j Barroso kaj Herm'a'n Van Rompuy) kaj en Bruselo mem, en januar'o 2014, rifuz'is ĉi'a'n ebl'ec'o'n diskut'i pri la en'hav'o de la asoci'a traktat'o kun Kievo, pretekst'e de la suveren'ec'o de Ukrain'uj'o.

*  Post la instal'o de atom'raket'o'j de mez'long'a ating'o, SS20, en la USSR kaj en centr'a Eŭrop'o ek'de 1977, la NATO projekt'is instal'i ekvivalent'a'j'n raket'o'j'n (Pershing II kaj kroz'raket'o'j'n) en Okcident'eŭrop'o. La inter'trakt'ad'o'j pro manifestaci'o'j ne sukces'is kaj la “eŭrop'raket'o'j“ est'is instal'it'a'j ek'de 1983. Tiu'j instal'aĵ'o'j est'is mal'munt'it'a'j post la sub'skrib'o de Ronald Re'ag'a'n kaj Miĥaelo Gorbaĉovo de la Traktat'o pri la atom'arm'il'o'j je mez'a ating'o, fin'e de 1987.

La prokrast'o de la sub'skrib'o de la traktat'o far'e de la prezid'ant'o Janukoviĉ est'is la signal'o de la manifestaci'o'j nom'at'a'j “por'eŭrop'a'j“ de Majdano, kiu'j konduk'is, la 22-an de februar'o 2014, al li'a el'pel'o. Ke la Eŭrop'a Uni'o rev'ig'as konsider'ind'a'n part'o'n de la ukraina opini'o, tio est'as kompren'ebl'a. Tamen oni dev'as demand'i si'n, ĉu la Eŭrop'a Komision'o hav'is la mandat'o'n etend'i la eŭrop'a'j'n norm'o'j'n al la ekster'o de la Uni'o. La manifestaci'o'j de Majdano est'is sur'lok'e help'at'a'j de mult'a'j vizit'o'j de eŭrop'a'j, sed precip'e uson'a'j respond'ec'ul'o'j, oft'e eminent'a'j,* dum ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j kaj komunik'il'o'j lanĉ'is ver'a'n inform-milit'o'n. Ĉu tiu eksplic'it'a sub'ten'o al la manifestaci'o'j, kies ord'o'serv'o est'is esenc'e en la man'o'j de la ekstrem'dekstr'o — Praviy Sektor kaj Svoboda — ne pov'is konfuz'i inter tio, kio koncern'is la Eŭrop'a'n Uni'o'n kaj la iniciat'o'j de la NATO, se ne tiu'j de Vaŝington'o kaj de ties serv'o'j? La “eksport'o de la demokrati'o“ pov'as vest'i si'n divers'e.

*  Ekz-e s-in'o Victoria Nuland, uson'a vic'a ŝtat'sekretari'o pri Eŭrop'o kaj Eŭrop'azi'o, la uson'a senat'an'o John McCain aŭ la german'a ministr'o pri ekster'a'j afer'o'j Guido Westerwelle.

La ne'aplik'o de la inter'konsent'o de la 21-a de februar'o 2014, kiu plan'is prezid'ant-elekt'o'n fin'e de la jar'o kaj kontraŭ'konstituci'a'n eks'ig'o'n, sekv'a'tag'e, de prezid'ant'o kiu hav'is cert'e si'a'j'n mank'o'j'n, sed kiu est'is tamen ja elekt'it'a, konsider'ebl'as kiel “revoluci'o“ aŭ kiel ŝtat'renvers'o. Tiu ĉi last'a interpret'o reg'is en Moskvo. Kvankam Krimeo est'is rus'a antaŭ 1954, ne est'as kontest'ebl'a ke la decid'o organiz'i ĝi'a'n al'iĝ'o'n al Ruslando, eĉ per referendum'o, est'is mis'proporci'a. Ĝi kontraŭ'as al la princip'o konstant'e asert'at'a de Ruslando pri la respekt'o de la teritori'a integr'ec'o de la ŝtat'o'j, ĉef'e kiam tiu princip'o est'is romp'it'a de la for'tranĉ'o de Kosovo dis'de Jugoslav'uj'o. S-ro Putin, en Krimeo, lev'is la strategi'a'j'n interes'o'j'n de Ruslando en la Nigr'a Mar'o super ĉi'a'j'n ali'a'j'n konsider'o'j'n, sen'dub'e ĉar li tim'is, ke la nov'a ukraina reg'ist'ar'o ne respekt'os la traktat'o'n, kiu lu'is Sebastopolon al Ruslando ... ĝis 2042!

Tiu ĉi kriz'o est'is do hazard'a de'glit'o. La aneks'o de Krimeo ne est'is program'it'a: s-ro Putin far'is fin'e de februar'o la solen'a'n ferm'o'n de la Olimpi'a'j Lud'o'j de Soĉio, kiu vol'is prezent'iĝ'i kiel vitrin'o de la rus'a sukces'o. Li super're'ag'is al event'o, kiu'n ankaŭ la Eŭrop'a Uni'o ne est'is program'int'a, kvankam ĝi est'is help'int'a ĝi'n per mal'prudent'o. Est'as klar'a, ke ĝi est'is super'ŝut'it'a de fremd'a'j iniciat'o'j, eĉ se ili en'hav'is grav'a'j'n punkt'o'j'n. La demand'o, kiu lev'iĝ'as hodiaŭ, est'as, ĉu la eŭrop'an'o'j pov'os re'e reg'i la situaci'o'n.

S-ro Putin cert'e ne antaŭ'vid'is, ke Uson'o uz'os la aneks'o'n de Krimeo por trud'i sankci'o'j'n unu'e lim'ig'it'a'j'n (juli'o 2014), post'e mult'e pli sever'a'j'n (septembr'o). Komenc'e de maj'o 2014 li deklar'is si'n pret'a ĉirkaŭ'bar'i la konflikt'o'n. Ili instig'is la rus'lingv'a'j'n region'o'j'n trov'i solv'o'n al si'a'j problem'o'j intern'e de Ukrain'uj'o. La 10-an de maj'o, s-ro François Hollande kaj s-in'o Angel'a Merkel el'vok'is, en Berlino, mal'central'ig'o'n de Ukrain'uj'o en'skrib'it'a'n en ĝi'a konstituci'o. La 25-an de maj'o la prezid'ant'o Petro Poroŝenko est'is elekt'it'a kaj tuj agnosk'it'a de Moskvo. La “grup'o de Normandi'o“ (Ukrain'uj'o — Ruslando — German'uj'o — Franc'uj'o) skiz'iĝ'is la 6-an de juni'o. La kriz'o ŝajn'is est'i pac'e solv'ebl'a.

Sed ĉio el'glit'is en la somer'o: la instanc'o'j de Kievo lanĉ'is kontraŭ la “mem'proklam'it'a'j respublik'o'j“ “kontraŭ'teror'ist'a'n operaci'o'n“, kiu ig'is la loĝ'ant'ar'o'n de Donbaso kontraŭ'star'i ĝi'n. La afer'o subit'e ĉes'is pro la mal'sukces'o de la ukraina arme'o, malgraŭ la sub'ten'o de “volont'ul'a'j batalion'o'j“ por-Majdan-aj. La inter'konsent'o'j de Minsk'o-1, sub'skrib'it'a'j la 5-an de septembr'o, proklam'is batal'halt'o'n. Ses tag'o'j'n post'e, la 11-an de septembr'o, sever'a'j sankci'o'j komenc'is real'iĝ'i de Uson'o kaj la Eŭrop'a Uni'o, oficial'e por garanti'i la aplik'ad'o'n de la batal'halt'o. Tra la bank'o'j, paraliz'it'a'j de la uson'a'j sankci'o'j, la komerc'o inter la Eŭrop'a Uni'o kaj Ruslando pli kaj pli mal'kresk'is kaj kvazaŭ paraliz'iĝ'is. Ruslando dekret'is kontraŭ'sankci'o'j'n en la nutr'aĵ'a kamp'o kaj turn'is si'n al la “sojl'o'land'o'j“, precip'e al Ĉin'uj'o, por divers'ig'i si'a'n ekster'a'n komerc'o'n kaj si'a'j'n industri'a'j'n kun'labor'ad'o'j'n mal'favor'e al la okcident'a Eŭrop'o.

Sam'temp'e la prez'o'j de la naft'o kolaps'is. La valor'o de la rubl'o, fin'e de 2014, fal'is de 35 al 70 rubl'o'j por unu dolar'o. Pro mank'o de kontrol'ad'o la batal'halt'o en'ŝlim'iĝ'is. Kievo lanĉ'is du'a'n milit'a'n ofensiv'o'n, kiu fiask'is kiel la unu'a. Dank'e al la iniciat'o'j de la ŝtat'estr'o'j, kun'ig'it'a'j de s-ro Hollande en la form'o de la Normandi'a grup'o kaj kun en'pren'o de la Organiz'aĵ'o por sekur'ec'o kaj kun'labor'ad'o en Eŭrop'o (OSCE laŭ la franc'a), nov'a'j inter'konsent'o'j, nom'at'a'j “Minsk'o-2“, est'is sub'skrib'it'a'j la 12-an de februar'o 2015.*

*  Vd Igor Delanoë, “Ukrain'uj'o inter milit'o kaj pac'o“, Le Monde diplomatique, mart'o 2015.

La kapt'il'o ferm'iĝ'as: la okcident'a'j sankci'o'j est'as, princip'e, far'it'a'j por est'i ĉes'ig'it'a'j. Nu, dum la milit'a flank'o de la inter'konsent'o'j de Minsk'o-2 pli aŭ mal'pli aplik'iĝ'as, la politik'a flank'o pane'as. Ĝi sekv'as klar'e difin'it'a'j'n etap'o'n: voĉ'don'o de elekt'o-leĝ'o far'e de la Rad'a (la ukraina parlament'o), lok'a'j elekt'o'j en Donbaso, re'form'o de la konstituci'o, leĝ'o de mal'central'ig'o, nov'a'j elekt'o'j, kaj fin'e re'star'ig'o de la kieva kontrol'o de si'a land'lim'o kun Ruslando. Sed, la 17-an de mart'o ĉi-jar'a, la Rad'a decid'is tekst'o'n, kiu konfuz'as tiu'j'n etap'o'j'n per tio, ke ĝi star'ig'as la “re'tir'iĝ'o'n de la arm'it'a'j grup'o'j“ kiel antaŭ'kondiĉ'o'n. La blok'ad'o de la politik'a flank'o de la minsk'a'j inter'konsent'o'j far'e de la kieva reg'ist'ar'o direkt'as en la real'o la ukrain'an konflikt'o'n al “konflikt'o blok'it'a“. La ĉes'ig'o de la sankci'o'j est'as tiel ostaĝ'it'a de ver'a diabl'a cirkl'o: princip'e ili ĉes'ig'ebl'as nur unu'anim'e. En la real'o aplik'iĝ'as la “leĝ'o de inter'konsent'o“: jam s-in'o Merkel anonc'is, la 28-an de april'o 2015, ke la eŭrop'a'j sankci'o'j est'os fin'e de juni'o ver'ŝajn'e daŭr'ig'ot'a'j.

Fakt'e ni ĉe'est'as milit'o'n, kiu ne dir'as si'a'n nom'o'n. La silent'a debat'o inter tiu'j, kiu'j dezir'as — ĝeneral'e mal'laŭt'e — konserv'i la partner'ec'o'n inter la Eŭrop'a Uni'o kaj Ruslando tia, kia ĝi est'is koncept'it'a komenc'e de la 2000-aj jar'o'j kaj la adept'o'j de politik'o por ĉirkaŭ'bar'i kaj eĉ re'ŝov'i Ruslandon, do fakt'e de nov'a mal'varm'a milit'o, est'as la efik'o de kontraŭ'a'j vol'o'j inter Vaŝington'o kaj Moskvo. Sur'lok'e okaz'as anstataŭ'a milit'o. En ĝi batal'as unu'flank'e la ukraina arme'o kaj la “volont'ul'a'j batalion'o'j“ sub'ten'at'a'j de Uson'o kaj de ties alianc'an'o'j, kaj ali'flank'e la milic'o'j nom'at'a'j “separ'ist'a'j“, kiu'j trov'as si'a'n apog'o'n unu'e el la rus'lingv'a loĝ'ant'ar'o de la orient'o kaj, kompren'ebl'e, en rus'a help'o vest'it'a per la kolor'o'j de sanitar'a help'o. La daŭr'ig'o de tiu konflikt'o pov'as konduk'i al tio, ke Ukrain'uj'o far'iĝ'os por long'a temp'o disput'aĵ'o inter la Eŭrop'a Uni'o kaj Ruslando. Per'e de ver'a ideologi'a kruc'milit'o kun grand'eg'a dis'vast'ig'o, Vaŝington'o prov'as sam'temp'e izol'i Ruslandon kaj firm'ig'i si'a'n reg'ad'o'n super la ceter'a Eŭrop'o. La herold'o'j de nov'a mal'varm'a milit'o pri'skrib'as Ruslandon kiel diktator'ec'o'n fundament'e mal'amik'a al la universal'a'j valor'o'j kaj kiu aspir'as re'star'ig'i la USSR. Por tiu'j, kiu'j kon'as la hodiaŭ'a'n Ruslandon, tiu pri'skrib'o est'as eksces'a kaj eĉ karikatur'a. La popular'ec'o de s-ro Putin de'ven'as sam'temp'e el la re'vigl'ig'o de la ekonomi'o, kiu'n li sci'is okaz'ig'i en land'o, kiu perd'is la du'on'o'n de si'a mal'net'a en'land'a produkt'o en la 1990-aj jar'o'j kaj al la ĉes'ig'o de la dis'fal'o de la ŝtat'o. Li'a projekt'o ne est'as imperi'a, sed naci'a. Ĝi est'as projekt'o por modern'ig'i Ruslandon, kaj kompren'ebl'e tiu, kiel ĉiu ŝtat'o, hav'as normal'a'j'n interes'o'j'n de sekur'ec'o.

Oni pov'as kompren'ebl'e prov'i re'vigl'ig'i mal'nov'a'j'n tim'o'j'n: iu'j pens'as ke Pire'o est'as vir'o* kaj ke s-ro Putin est'as land'o. Ruslando est'as fakt'e en plen'a trans'form'iĝ'o. Ĝi'a soci'o est'as stamp'it'a de la kresk'o de mult'a'j mez'a'j tavol'o'j kiu'j oft'e kontest'is la re'ven'o'n de s-ro Putin al la potenc'o en 2012, sed kiu'j ŝajn'as hodiaŭ est'i re'al'iĝ'int'a'j al li. Eĉ s-ro Miĥaelo Gorbaĉovo opini'as, ke la Okcident'o, ek'de 1991, trakt'is Ruslandon mal'just'e kiel land'o'n venk'it'a'n, dum la rus'a popol'o est'as grand'a popol'o evident'e eŭrop'a.* Kaj ĝi for'viŝ'is la fakt'o'n, ke ĝi pag'is la plej pez'a'n tribut'o'n en la milit'o kontraŭ la nazi'a German'uj'o. Ni vid'as do ver'a'n re'skrib'ad'o'n de la histori'o, kvazaŭ la kontraŭ'komun'ism'o dev'us etern'e trans'viv'i la komun'ism'o'n.

*  La leg'ant'o bon'vol'u sen'kulp'ig'i tiu'n alud'o'n al La Font'ain'e. Li'a'j fabl'o'j ankoraŭ pri'skrib'as ni'a'n univers'o'n ...
*  Parol'ad'o en Berlino, la 9-an de novembr'o 2014.

La materi'a'j baz'o'j de la mal'varm'a milit'o — la kontraŭ'ec'o de du antagonism'a'j ekonomi'a'j kaj ideologi'a'j sistem'o'j — ne plu ekzist'as. La rus'a kapital'ism'o hav'as cert'e si'a'j'n specif'aĵ'o'j'n, sed ĝi est'as kapital'ism'o inter ali'a'j. La konservativ'a'j valor'o'j, kiu'j'n s-ro Putin deklar'as, cel'as antaŭ ĉio, en li'a mens'o, cikatr'i la vund'o'j'n mal'ferm'it'a'j'n dum la sep'dek'jar'a parentez'o de la rus'a bolŝevism'o.

La ver'a defi'o de la aktual'a ukraina kriz'o est'as la kapabl'o de Eŭrop'o montr'iĝ'i kiel sen'de'pend'a ag'ant'o en mult'polus'a mond'o, aŭ, mal'e, ĝi'a rest'ad'o en daŭr'em'a sub'ord'iĝ'o sub Uson'o. La rus'o'fobi'o de la komunik'il'o'j montr'as sistem'a'n opini-aranĝ'o'n kompar'ebl'a'n al tiu, kiu akompan'is la Golf-milit'o'n en 1990-91. Tiu kondiĉ'ig'o de la opini'o baz'iĝ'as sur la mank'o de sci'o kaj de kultur'o pri la nun'temp'a'j rus'a'j real'aĵ'o'j, kaj eĉ sur manipul'at'a maniĥea ideologi'a konstru'o.

Ruslando montr'as klar'a'n kapabl'o'n de fleks'iĝ'em'o. Franc'uj'o dev'as reprezent'i, en la grup'o de Normandi'o, kiu'n ĝi iniciat'is, la super'a'n interes'o'n de Eŭrop'o. Mal'facil'as akcept'i, ke ni'a ekster'a politik'o est'as mal'help'at'a de ekstrem'ist'a'j aŭ revizi'ist'a'j tendenc'o'j. Mi person'e ne far'us egal'ec'o'sign'o'n inter la komun'ism'o kaj la nazi'ism'o, kio'n far'as la “memor'a'j leĝ'o'j“ decid'it'a'j de la Rad'a de Kievo la 9-an de april'o 2015. En la ukraina kriz'o, la konservativ'a German'uj'o de s-in'o Merkel ŝajn'as al mi tro orient'it'a laŭ Uson'o. Ĝi pov'as est'i tent'at'a provizor'e for'las'i si'a'n tradici'a'n politik'o'n direkt'it'a'n al Ruslando (Ostpolitik) por rapid'a sukces'o en Ukrain'uj'o. La nombr'o da german'a'j industri'a'j instal'aĵ'o'j en Ukrain'uj'o ating'is en 2010 mil ok'cent, kontraŭ kvin'dek de Franc'uj'o. Ukrain'uj'o kompren'ebl'e mult'ig'as la rezerv'o'n de mal'mult'e'kost'a'j labor'ist'o'j de centr'a Eŭrop'o (Mitteleuropa), kio est'as kompar'a avantaĝ'o por la german'a industri'o, kiu'n la alt'iĝ'o de la salajr'o'j en la land'o'j de centr'a kaj orient'a Eŭrop'o hodiaŭ tendenc'as erozi'i. German'uj'o dev'as konvink'i la eŭrop'an'o'j'n ke ĝi ne est'as la simpl'a relajs'o de la uson'a politik'o en Eŭrop'o, kio'n la uz'ad'o de la BND* far'e de la National Security Agency (NSA) pov'us pens'ig'i. La “grup'o de Normandi'o“ dev'as est'i la rimed'o por aplik'ig'i Minsk'o'n-2, mal'long'e, por for'ig'i la kontraŭ'star'o'n de Ukrain'uj'o kontraŭ la aplik'ad'o de la politik'a flank'o de la inter'konsent'o. Kaj Eŭrop'o hav'as financ'a'j'n lev'il'o'j'n.

*  Bundesnachrichtendienst: german'a sekret'a serv'o.

Urĝ'as ke “eŭrop'a Eŭrop'o“ manifest'iĝ'u. Ĝi pov'us unu'e prov'i konvink'i Uson'o'n, ke ĝi'a ver'a interes'o ne est'as puŝ'i Ruslandon ekster la “Okcident'o'n“, sed re'difin'i kun ĝi lud'regul'o'j'n reciprok'e akcept'ebl'a'j'n kaj taŭg'a'j'n por re'star'ig'i raci'a'n konfid'o'n.

Je'a'n-Pierre CHEVÈNEMENT.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Ĉe la lim'o'j de la real'o

“Ekzist'as du histori'o'j: la histori'o oficial'a, mensog'a, kaj krom'e la histori'o sekret'a, kie trov'iĝ'as la ver'a'j kaŭz'o'j de la event'o'j.“ Honoré de Balzac, kiu aŭtor'as en Perd'it'a'j iluzi'o'j (1837-1843) tiu'n maksim'o'n kiu post'e fam'iĝ'is, est'is konvink'it'a pri tio. Ceter'e, li fond'is asoci'o'n, La ruĝ'a'n ĉeval'o'n, kiu dev'is organiz'i en la ombr'o la avanc'ad'o'n de li'a'j amik'o'j kaj de li mem en la ŝlos'il'a'j'n posten'o'j'n de la literatur'a mond'o. Kaj li demonstr'as tio'n en si'a'j roman'o'j; ne nur en tiu'j, kiu'j eksplic'it'e tem'as pri komplot'o'j (Dub'ind'a afer'o, Histori'o de la dek'tri'op'o)* sed ankaŭ en tiu'j, kiu'j preciz'e pri'skrib'as la funkci'ad'o'n de soci'a medi'o.

*  En la franc'a respektiv'e: Illusions perdues; Le Cheval rouge; Une ténébreuse affaire, Histoire des Treize. -vl

La admir'ind'a Perd'it'a'j iluzi'o'j sur'scen'ig'as la fiask'o'n de ambici'a beletr'ist'a jun'ul'o pret'a mal'konfes'i ĉio'n por far'iĝ'i riĉ'a kaj fam'a. Do, ke tem'as, kiel dir'is Balzako, pri “histori'o plen'a de ver'o“. La bel'a Luci'e'n est'as last'moment'e sav'it'a de mister'a abat'o, kiu promes'as al li, kiel ia Mefist'o, la real'ig'o'n de li'a'j dezir'o'j. Carlos Herrera, pli kon'at'a sub la nom'o Vautrin, est'as eks'a pun'labor'ul'o, posed'ant'o de tiom da sekret'o'j kaj da rilat'o'j, ke li kapabl'as manipul'i la rad'et'ar'o'j'n de la financ'o, de la gazet'ar'o, do de la potenc'o. Ceter'e li fin'e far'iĝ'as ĉef'o de la sekur'ec'a serv'o. Tiu karier'o simil'as al la fabel'a histori'o de Eugène-François Vidocq (1775-1857), pun'labor'ul'o kiu kre'is la justic-polic'o'n. Anstataŭ simpl'a mir'ig'a anekdot'o li est'as tut'a simbol'o. Ĉar kvazaŭ la tut'a jar'cent'o dev'is demand'i si'n pri la origin'o'j de potenc'akir'o kaj suspekt'i la uz'ad'o'n de kaŝ'it'a'j element'o'j.

Ĉio komenc'iĝ'is kun la konstern'o, kiu'n est'ig'is la Franc'a Revoluci'o, kiu dis'bat'is la mond'a'n ord'o'n kaj mal'ferm'is ebl'ec'o'j'n ĝis tiam apenaŭ percept'it'a'j'n. Sed la sekv'o est'is ankaŭ konstern'a: La hered'aĵ'o de la Revoluci'o likvid'it'a, la esper'o'j de la Glor'a Tri'op'o (1830) kaj de la Respublik'o de 1848 perfid'it'a'j. Dum tiu jar'cent'o, la vol'o de la popol'o, aŭ de la mez'a'j tavol'o'j kiu'j pli aŭ mal'pli kred'as reprezent'i ĝi'n, est'as regul'e konfisk'at'a. Do, kiu far'as la histori'o'n, kaj la politik'o'n? La kolektiv'a imag'ar'o trans'skrib'is tiu'n mal'trankvil'o'n en form'o'n ĝis tiam tre mal'mult'e uz'at'a'n, la roman'o'n*, per tio ke ĝi atent'ig'is apart'e pri ĝi'a popol'ec'a part'o — do tiu destin'it'a al larĝ'a publik'o, kiu ne uz'as la kod'o'j'n de la “nobl'a“ literatur'o kaj oft'e aper'as en la felieton'a gazet'ar'o. Kaj ĝi don'as si'a'n klar'ig'o'n: la evolu'o'n de la event'o'j mir'ig'e ŝanĝ'as la komplot'ist'o'j, kiu'j ag'as en la ombr'o. Kiel ... la framason'o'j, kun si'a fam'e kon'at'a lig'o kun la Revoluci'o.

*  Aude Déruelle et Je'a'n-Marie Roulin (sous la dir. de), “Les Romans de la Révolution“, 1790-1912, Armand Colin, Parizo, 2014.

Unu el la plej kontaĝ'a'j “komplot'em'ul'o'j“ est'is Alexandre Dum'as. Per, inter'ali'e, la cikl'o “Memor'aĵ'o'j de kurac'ist'o“ (Mémoires dun médecin, 1846-1852) li okup'iĝ'as pri la figur'o de Cagliostro, ĉef'o de la societ'o de la Ne'vid'ebl'ul'o'j, dot'it'a je pov'o'j kvazaŭ super'hom'a'j, kiu vol'as renvers'i la monarĥi'o'n: “Kiel Di'o, mi est'os pacienc'a. Mi port'as mi'a'n sort'o'n, la vi'a'n, tiu'n de la mond'o en tiu ĉi man'kav'o.“ Georg'e Sand (La duk'in'o de Rudolstadt, 1843), Eugène Su'e (La vag'ant'a jud'o, 1844-45), kiu dis'volv'as “jezuit'a'n komplot'o'n“, Paul FévalPonson du Terrail montr'as la sam'a'n tendenc'o'n. Sen'de'pend'e de la politik'a tendenc'o de la aŭtor'o'j: monarĥ'ist'o'j aŭ respublik'an'o'j, la kompren'o de la last'a'temp'a histori'o pas'as tra kaŝ'a'j ag'ant'o'j, oft'e escept'a'j hom'o'j ĉe'kap'e de sekt'o'j — kio ceter'e en la real'o okaz'is en la sansimon'a* projekt'o re'organiz'i la soci'o'n sub la gvid'ad'o de industri'a kaj religi'a elit'o. Ĉar en la real'o la konspir'o'j kaj sekret'a'j asoci'o'j ja ver'e ekzist'as, eĉ se nur, en la 1820-aj jar'o'j, la “karbonar'ism'o“, cel'ant'a la liber'ig'o'n kaj unu'ig'o'n de Ital'uj'o, aŭ ties franc'a kuz'in'o, la Charbonnerie, kiu en la sam'a period'o prov'as renvers'i la restaŭr'ad'o'n — kio'n el'vok'as la ne'el'ĉerp'ebl'a Dum'as en La mohikanoj de Parizo (1854-55)*. Sed en la kristal'iĝ'o de tiu kolektiv'a imag'ar'o lud'as rol'o'n ankaŭ la fantom'o de la “respublik'o“, kiu don'us voĉ'o'n al la popol'o, al la amas'o, nom'e de la egal'ec'o: la mask'it'a'j potenc'ul'o'j en la ver'a potenc'o ebl'ig'as ankaŭ imag'i nov'a'n aristokrat'ar'o'n.

*  de Sansimon'o (Saint-Sim'o'n). -vl
*  Franc'e: Les Mohicans de Par'is. -vl

Tiu ambigu'a koncept'o, kiu flirt'as oft'e kaj fascin'it'e kun la figur'o de la super'hom'o, re'aktiv'iĝ'as ĉe ĉiu grand'a period'o de kolektiv'a perturb'o, special'e kiam la domin'ant'a ord'o est'as minac'at'a aŭ ... minac'a. Ekzempl'e, inter la du mond'milit'o'j, sur'fon'e de mal'aper'o de la mal'nov'a'j imperi'o'j (otoman'a, aŭstr'a-hungar'a), de aper'o de la konstern'a Oktobr'a Revoluci'o (vid'u la artikol'o'n art), post'e de la lev'iĝ'o de la faŝism'o kaj de la nazi'ism'o, la efervesk'o kaj la sukces'o de la histori'o'j pri spion'o'j, en'ŝov'it'o'j, de sol'a'j aŭ klub'a'j sub'fos'ant'o'j, manipul'ist'o'j aŭ manipul'at'o'j, en la popol'a literatur'o sam'e kiel en la jun'a kin'ej'o, atest'as pri la fort'a suspekt'o, laŭ kiu ekzist'as mal'antaŭ'a flank'o de la demokrati'o, kiu est'as ĝi'a kaŝ'it'a ver'o.

Ver'o mal'sam'a, laŭ tio, ĉu la aŭtor'o est'as reakci'ul'o aŭ tendenc'as mal'dekstr'e. Ekzempl'e, por rest'i ĉe Brit'uj'o, mult'a'j roman'o'j de Agatha Christie montr'as sen'mank'a'n mal'estim'o'n al la popol'o. La Kvar'op'o (1927) ekz-e el'vok'as la koalici'o'n de kvar super'inteligent'ul'o'j, kies cel'o est'as akir'i la domin'ad'o'n de la mond'o: “La universal'a ribel'o, la labor'ist'a'j tumult'o'j (...), est'as hom'o'j (...) kiu'j dir'as, ke mal'antaŭ ĉio ĉi est'as fort'o kiu vol'as neni'o'n ali'a'n ol la dis'fal'o'n de la civilizaci'o.“ La Kvar'op'o est'as venk'it'a de ali'a super'inteligent'a hom'o, tiu de Hercule Poirot, kaj ne de la reg'ist'ar'a'j fort'o'j.

Mult'a'j roman'o'j de Graham Greene, oft'e adapt'it'a'j al film'o (Pag'at'a murd'ist'o, 1936), kaj ankaŭ la mir'ind'a perturb'ist'o Eric Ambler (Lim'o de la mal'lum'o, 1936); Epitaf'o por spion'o, 1938)*, pri'trakt'as ali'flank'e komplot'o'j'n de la reprezent'ant'o'j de la ord'o — de ord'o korupt'a, sub'met'it'a al ĉi'a'j interes'o'j ali'a'j ol tiu'j, kiu'j'n ili pretend'as defend'i kaj kiu'j prefer'as la ekstrem'dekstr'o'n al la ruĝ'a danĝer'o. La hero'o est'as nun ordinar'a hom'o kiu est'as implik'it'a en manipul'ad'o'n de la ver'o kaj kiu dev'as kompren'i, de kio li re'ven'as. La komplot'o aper'as tie kiel rimed'o por mal'kaŝ'i la ver'a'j'n elekt'ebl'ec'o'j'n de demokrati'o'j komplet'e pervers'iĝ'int'a'j. Do, tio, pri kio La plej bon'a mond'o de Aldous Huxley (1932) don'as versi'o'n apart'e deprim'it'a'n ...

*  Vd Luc Boltanski, Enquêtes et complots. Une enquête à prop'os denquêtes, Gallimard, Parizo, 2012.

La spion'roman'o tiel montr'as la fin'o'n de si'a sen'kulp'ec'o. La demokrati'o baz'iĝ'as sur iluzi'o: kred'i je ĝi est'as bon'a por naiv'ul'o'j, tiu'j kiu'j ne vid'as, ke la ver'a'j ag'ant'o'j est'as super la amas'o, aŭ tiu'j, kiu'j est'as konvink'it'a'j, ke la valor'o'j, kiu'j'n ĝi afiŝ'as, est'as real'a'j kaj neŭtral'ig'as la streĉ'it'ec'o'n inter emancip'iĝ'o (politik'a) kaj domin'ad'o (soci'a). La jar'o'j post Hiroŝim'o, de la mal'varm'a milit'o, de la makartismo kaj de la sen'de'pend'ig'a'j milit'o'j daŭr'ig'is tiu'n vid'manier'o'n kaj akr'ig'as la cinik'ec'o'n kaj la elit'ism'o'n: Oss 117 (1949), James Bond (1953) kaj ekz-e S.A.S. (1965), ĉiu'j “tre bon'e nask'it'a'j“ kaj dot'it'a'j de mal'kutim'a'j kapabl'o'j, est'as profesi'ul'o'j, sam'e kiel la ver'a politik'o est'as afer'o de profesi'ul'o'j kaj est'as mov'at'a de perfid'o, de du'obl'a lud'o, de murd'o.* La ver'o'n de la event'o'j oni prefer'e ne dir'u al la simpl'a'j hom'o'j: la liber'a mond'o kaj la ali'a (kia'n ajn form'o'n ĝi al'pren'as), ĉiu'j uz'as la sam'a'j'n intrig'o'j'n kaj murd'o'j'n. La ideal'o'j est'as sufiĉ'e pal'a'j.

*  Stud'aĵ'o pli special'e centr'it'a sur Uson'o: Gordon B. Arnold, Conspiracy Theory in Film, Television and Politics, Praeger, Wesport (Connecticut)Londono, 2008.

Est'as ver'e ke la epok'o est'as konfuz'ig'a: de la tre ŝik'a'j jun'a'j “spion'o'j de Kambriĝo“ kiu'j labor'as por la Sovet'uni'o kaj est'as sam'temp'e en funkci'o de la brit'a'j sekret'a'j serv'o'j, tra la tre mister'a afer'o Kennedy, ĝis la Watergate-skandal'o, por eĉ ne parol'i pri la stalin'a'j proces'o'j — est'is ver'e komplik'a, rest'i en mond'o du'part'a: la Bon'o / la Mal'bon'o, la Demokrati'o / la Total'ism'o, ktp. Tio, kio'n rakont'as al ni John Le Carré, kun si'a spion'o griz'a kaj melankoli'a, ne em'a al cert'ec'o'j (La vok'o de la mort'o, 1963), dum mult'e antaŭ'e, en 1948, Georg'e Orwell, kun 1984 far'is la ŝtat'komplot'o'n la form'o, kiu'n la est'ont'ec'o al'pren'is.

Atom'energi'o, spac'konker'o, psiĥedelaj substanc'o'j, scienc'o atak'ant'a la percept'o'n de la komun'a real'o ... En tiu'j sam'a'j jar'o'j de 1950 ĝis 1970 la scienc'fikci'o far'iĝ'is la form'o taŭg'a por prezent'i la ebl'ec'o'j'n de komplot'o, kiu'j'n la modern'ec'o dispon'ig'as. Ne tem'as tiom pri montr'ad'o, en perspektiv'o pli aŭ mal'pli kritik'a, de la sen'posed'ig'o de la politik'o, kiu'n la civit'an'o'j spert'as, kiom pri dub'ig'i la ebl'ec'o'n mem kred'i ke ver'o ekzist'as. En la televid'o, sekv'e al tre mult'a'j film'o'j, kiu'j montr'is invad'o'j'n de ekster'ter'ul'o'j,*, la uson'a felieton'o La invad'ant'o'j (1967-1968) sur'scen'ig'as ekster'ter'ul'an'a'n komplot'o'n por koloni'ig'i la Ter'o'n. La sol'a'n hom'o'n, kiu kompren'is, oni kred'as frenez'ul'o. En la brit'a kaj ne'preter'vid'ebl'a sam'temp'e La mal'liber'ul'o, eks'a spion'o, re'ten'at'a kontraŭ'vol'e en ĉarm'a vilaĝ'o, batal'as kontraŭ la mult'a'j atenc'o'j, inkluziv'e teĥnik'a'j-ĥemi'a'j, al si'a memor'o kaj al si'a ident'ec'o. Defend'i si'a'n propr'a'n human'ec'o'n kontraŭ tio, kio vol'as mal'human'ig'i li'n: en tiu'j temp'o'j, en kiu'j la kontraŭ'kultur'o kaj la ribel'o kulmin'is, la komplot'o hav'as filozofi'a'n dimensi'o'n, kaj ne politik'a'n.

*  Kp André-François Ruaud kaj Raphaël Colson, Scienc'e-fiction. Les frontières de la modernité, Mnémos, Saint-Laurent-dOingt, 2014.

Dum du'dek jar'o'j post'e ĉiu'j ĉi scen'ar'o'j vigl'iĝ'as kaj spert'as impres'a'n mod'ec'o'n, du el ili, se juĝ'i laŭ ili'a sukces'o, ekster'ordinar'e kongru'as kun la aktual'a'j zorg'o'j: la filozofi'a skem'o kaj la hipotez'o de la sekt'o de la mond'mastr'o'j. Ni est'as nun al'front'it'a'j al la “mal'facil'o kun'ig'i la konkret'a'n spert'o'n kun raci'a kompren'o de la tut'mond'iĝ'int'a kapital'o“*, kapt'it'a'j en la flu'eg'o de la don'it'aĵ'o'j, en la cirkul'ad'o kvazaŭ sen'materi'a de la mon'o, en tut'mond'a ret'o de aktiv'a'j inform'o'j, kiu ŝajn'as est'i dot'it'a de aŭtonom'ec'o.

*  Kp Fredric Jameson, La Totalité comme complot. Conspiration et paranoïa dans l’imaginaire contemporain, Les Prairies ordinaires, Parizo, 2007.

Tio est'as la triumf'o de la scienc'fikci'a verk'ist'o Philip K. Dick, kiu skrib'is jam, en La temp'o tord'it'a (1959): “La mond'o, kiu'n ni spert'as, ne est'as la real'a mond'o, sed io ali'a, du'on'real'o, tromp'log'aĵ'o.“ La ekster'a real'o ne est'as plu fid'ind'a, sed krom'e, oni dub'as ankaŭ pri la intern'a real'o. Dick est'as sur ĉiu'j ekran'o'j, adapt'it'a aŭ afiŝ'it'a kiel influ'hav'a: Blade Runner, Total Recall (1990), Minority Re'port (2002), Paycheck (2003), ktp. Sed, apud Existenz de David Cronenberg (1999) kie oni viv'as, sen tio'n sci'i, en vide'o-lud'o, ebl'e la film'o de la frat'o'j Wachowski Matrix (1999) plej bon'e kongru'as kun la “komplot'ist'a“ perspektiv'o: la plej mult'a'j hom'o'j ne sci'as, ke ili viv'as en virtual'a univers'o; nur kelk'a'j ribel'ul'o'j kon'as la ver'o'n — la “real'a“ mond'o est'as detru'it'a, jam reg'as la “maŝin'o'j“. Sed neni'o mal'ebl'ig'as supoz'i, ke tiu'n “ver'o'n“ propon'as ali'a program'o. Ebl'e ekzist'as sol'e nur iluzi'o'j. Kiel dir'as Alain Badiou, jen film'o por prepar'i por Platon'o ...

Paralel'e al tio metafizik'a dub'o de'nov'e el'kresk'as, por don'i senc'o'n al tio, kio est'as sent'at'a kiel sen'pov'ec'o de la ŝtat'o'j, la literatur'o kiu baz'iĝ'as sur la sekret'ec'o de la ver'a potenc'o, kaŝ'it'a al la civit'an'o kaj koncentr'it'a en la man'o'j de kelk'a'j elekt'it'o'j, la Illuminati [Ilumin'at'o'j]. Strang'e, oni re'trov'as tie la ilumin'at'o'j'n kar'a'j'n al la roman'o de la 19-a jar'cent'o: esoter'a organiz'aĵ'o, kiu reg'as la mond'o'n en la ombr'o. Sed la Ilumin'at'o'j ag'is ĝeneral'e por la progres'o de la hom'ar'o, dum la Illuminati, malic'a'j, vol'as nur la total'a'n domin'ad'o'n, la New World Order, kaj nur por ili. Kiel iu'j rap'ist'o'j resum'as, ili est'as mal'antaŭ ĉio, kio reprezent'as la potenc'o'n: Obama est'as marionet'o de la Nov'a Mond'a Ord'o“ (Profesor'o Griff, de la grup'o Public Enemy); “Ili est'as ĉiu'j implik'it'a'j en tiu'j sekret'a'j societ'o'j, John Kerry, George Bush, Tony Blair, Elisabeth (RockinSquat); “Imag'u ke oni mensog'as al ni, de jar'cent'o'j kaj jar'cent'o'j / Ke iu'j alt'e lok'it'a'j komun'um'o'j kon'as la recept'o'j'n / La sekret'o'j'n de la viv'o, ne tiu'j'n, kiu'n oni montr'as al ni“ (Keny Arkan'a).

La frenez'o Illuminati, paralel'e al la eg'a kresk'o de la fantasy, prosper'is en la sekv'o de la triumf'o, kiu'n spert'is la komplot'o'j de Da'n Brown — Da Vinci Code (2003) kaj ĉef'e Anĝel'o'j kaj Demon'o'j (2000). Kvankam ĝi en'ven'as en kanzon'o'j'n aŭ vide'o-lud'o'j'n (Grand Theft Auto), ĝi'a ver'a esprim-kamp'o est'as la soci'a'j ret'o'j, kie oni denunc'as la “inic'it'o'j'n“, vid'ebl'a'j'n per kelk'a'j sign'o'j: per tri'angul'a figur'o, per “korn'it'a'j“ fingr'o'j ... Pur'a delir'o de interpret'ad'o, kiu miks'as la dolar'o'n, la ul'o'j'n, Bilderberg (vid'u la artikol'o'j'n p. 17 art), ktp, kaj oft'e flirt'as kun la kontraŭ'jud'ism'o.

La fakt'o, ke serĉ'o “Illuminati“ don'as 491.000 rezult'o'j'n en la franc'a'j paĝ'o'j de Google (por kompar'i, “grek'a ŝuld'o“ don'as nur 281.000), kaj ke la vend'o de la esoter'a'j libr'o'j progres'as 50-el'cent'e (nombr'o'j de la ŝtat'a sindikat'o pri el'don'ad'o por 2013), ke la magr'a'j roman'o'j de Da'n Brown vend'iĝ'as je du'cent milion'o'j da ekz-er'o'j, ebl'e ne vek'as pur'a'n ĝoj'o'n. Tamen ne mal'ebl'as mal'kovr'i, en tiu frenez'a mal'ĉifr'ad'o, kiom ajn mizer'a ĝi est'as, la bezon'o'n trov'i ver'o'n, kiu klar'ig'as la frenez'o'n de ni'a mond'o, re'akir'i grand'a'n rakont'o'n kiu don'u senc'o'n al la event'o'j. Bezon'o'n, kiu pov'as konduk'i al serĉ'ad'o de pro'pek'a ŝaf'o, aŭ rifuz'i la akapar'o'n de la kolektiv'a'j riĉ'aĵ'o'j far'e de iu'j ...

Evelyne PIEILLER.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Pac'o, ĉu per fort'o aŭ per jur'o?

Oft'e la milit'a infer'o est'as rezult'o de pac'a'j intenc'o'j. Kio nov'as hodiaŭ, est'as ia banal'ig'o de la fort'o-uz'o kaj la instal'ad'o de la Nord-Atlantik'a Traktat'o-Organiz'o (NATO) kiel arm'it'a brak'o de tut'mond'a ord'o diktat'a de la okcident'an'o'j. La inter'ven'o en Kosovo en 1999, decid'it'a sen permes'o de la Sekur'ec-konsili'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN), prepar'is la trans'form'iĝ'o'n de la NATO, kun al'don'a hom'help'a vest'aĵ'o. La 23-an de septembr'o 2008, en komun'a deklaraci'o, unu'e ten'at'a sekret'a, la ĝeneral'a sekretari'o de UN Ban Ki-moon kaj la ĝeneral'a sekretari'o de NATO Jaap de Hoop Scheffer formal'ig'is tiu'n de'voj'iĝ'o'n de la UN-a sekur'ec'o-arkitektur'o, kiu'n konfirm'is la inter'ven'o de la NATO en Libio en 2011.

Tamen, la Ĉart'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, sub'skrib'it'a la 26-an de juni'o 1945 en San Francisko kaj koncept'it'a kiel opon'o al milit'o, dev'ig'as la ŝtat'o'j'n serĉ'i pac'a'j'n rimed'o'j'n por solv'i si'a'j'n konflikt'o'j'n. Ĝi'a en'konduk'o klar'e tio'n deklar'as: “Ni, popolojde la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, firm'e decid'int'a'j gard'i generaci'o'j'n kontraŭ la plag'o de milit'o, kiu du'foj'e dum ni'a viv'o'temp'o al'port'is ne'dir'ebl'a'n sufer'o'n al la hom'ar'o...”. La artikol'o 2.3 konsekvenc'e asert'as, ke “La membr'o'j solv'as si'a'j'n inter'naci'a'j'n disput'o'j'n per pac'a'j rimed'o'j, tiel ke la pac'o kaj la inter'naci'a sekur'ec'o kaj la just'ec'o ne est'u en'danĝer'ig'at'a'j”. Tiu'n esenc'a'n princip'o'n akompan'as rimed'o'j; “La parti'o'j de ĉia disput'o, kies daŭr'ig'o pov'as minac'i la konserv'ad'o'n de la inter'naci'a'j pac'o kaj sekur'ec'o, klopod'as unu'e por ating'i solv'o'n per inter'trakt'ad'o, esplor'ad'o, per'ad'o, kompromis'o, arbitraci'ad'o, tribunal'a decid'o, uz'ad'o de region'a'j instituci'o'j aŭ inter'konsent'o'j aŭ per ali'a'j pac'a'j rimed'o'j de propr'a elekt'o” (artikol'o 33 de ĉapitr'o 6).

Kontraŭ'e al ĝeneral'e akcept'it'a opini'o, tiu metod'o renkont'is cert'a'n sukces'o'n. “En la 1990-aj jar'o'j, pli da konflikt'o'j fin'iĝ'is per inter'trakt'ad'o (kvar'dek du) ol per milit'a venk'o (du'dek tri)”, sub'strek'as la ambasador'o Thomas Greminger*. Diplomati'a'j (inter'trakt'ad'o, esplor'ad'o, per'ad'o, kompromis'o) aŭ tribunal'a'j (arbitraci'o, juĝ'o), la procedur'o'j de pac'a solv'ad'o de la konflikt'o'j el'vok'it'a'j en la artikol'o 33 est'as oft'e aplik'at'a'j.

*  Thomas Greminger, “Médiation et facilitation dans les processus de paix actuels: l’importance vital'e de l’engagement, de la coordination et du contexte”,tekst'o prezent'it'a okaz'e de la “Retraite sur la médiation internationale de la francophonie”, Ĝenevo, 15-17-an de februar'o 2007.

Mult'a'j El Ili koncern'as intern'a'j'n konflikt'o'j'n de ŝtat'o'j. En 2005, ekzempl'e, du long'a'j kaj intens'a'j mediaci'o'j rezult'ig'is inter'konsent'o'j'n pri dis'divid'o de teritori'o'j mark'it'a'j de long'a'j milit'o'j: la ĝeneral'a pac-inter'konsent'o inter la reg'ist'ar'o de Ĥartumo kaj la Liber'ig'a Popol'a Arme'o de Sudano mal'ferm'is la voj'o'n al sen'de'pend'o de Sud-Sudano; la inter'konsent'o inter Indonezio kaj la timor'a'j sen'de'pend'ist'o'j ebl'ig'is la al'ir'o'n de Orient'a Timor'o al la rang'o de ŝtat'o. La 12-an de juni'o 2006, la prezid'ant'o'j de Kamerun'o kaj Niĝerio sub'skrib'is konvenci'o'n pri suveren'ec-trans'don'o koncern'e la du'on'insul'o'n Bakassi, post kiam la Inter'naci'a Kort'um'o (Ik) far'is decid'o'n en 2002 favor'e al la unu'a. La Sekur'ec-konsili'o deklar'is la fin'o'n de la trans'ir'a reĝim'o la 13-an de aŭgust'o 2013 kaj salut'is tiu'n seren'a'n trans'ir'o'n. Nikaragvo bril'e gajn'is ĉe la Ik la 27-an de juni'o 1986, sed la kondamn'o de la renvers'em'a'j atak'o'j de la ne'oficial'a'j milit'ant'o'j sub'ten'it'a'j de Uson'o apenaŭ hav'is politik'a'j'n konsekvenc'o'j'n, ĉar la uson'a prezid'ant'o Ronald Re'ag'a'n ne konsider'is ili'n. Ĉi tiu'j sukces'o'j en streĉ'it'a'j konflikt'o'j montr'as, ke jur'o fiks'as kadr'o'n al la argument-inter'ŝanĝ'o'j inter mal'akord'ul'o'j, prefer'ind'a'j al bat'o-inter'ŝanĝ'o'j inter milit'ant'o'j.

Al tiu il'ar'o al'don'iĝ'as la mediaci-misi'o'j pri kiu'j plej kompetent'as kelk'a'j land'o'j. Svis'uj'o, ekzempl'e, ebl'ig'is la Evian-inter'konsent'o'j'n inter Franc'uj'o kaj la Front'o por la Naci'a Liber'iĝ'o (FNL) de Alĝerio en 1962. Norveg'uj'o organiz'is inter'trakt'ad'o'n inter Israelo kaj la Organiz'aĵ'o por Liber'ig'o de Palestino (OLP), kiu rezult'ig'is la Oslo-Inter'konsent'o'j'n sub'skrib'it'a'j'n en 1993. La ĝeneral'a sekretari'o de UN Kurt Waldheim sukces'is simil'a'n misi'o'n en Kipro en 1975.

Tamen,la mal'sukces'o'j de la pac'a solv'ad'o de konflikt'o'j est'as evident'a'j. La esper'o'j nask'it'a'j el la fin'o de la mal'varm'a milit'o ne hav'is sekv'o'n. En 2000, la komision'o prezid'at'a de s-ro Lakhdar Brahimi taks'is je pli ol kvin milion'o'j la viktim'o'j'n de la konflikt'o'j de la last'a jar'dek'o. La milit'o'j en Jugoslavio kaj en Irako est'is la privilegi'it'a'j laboratori'o'j de detru'o de la publik'a inter'naci'a jur'o, kiu'n si'a'vic'e Rus'uj'o ekspluat'as nun en Ukrain'uj'o. Per la rezoluci'o 687 de april'o 1991, la Sekur'ec-konsili'o sen'rajt'e atribu'is al si prerogativ'o'n de la Ik, trud'ant'e kompens'aĵ'o'j'n al Irako. La 22-an de maj'o 2003, per la rezoluci'o 1483, la Konsili'o, laŭ propon'o de Uson'o, Brit'uj'o kaj Hispan'uj'o, mal'rekt'e aprob'is (unu'anim'ec'e de la dek kvar ĉe'est'ant'a'j membr'o'j) la okup'ad'o'n kaj ekspluat'ad'o'n de Irako*, tiel valid'ant'e kontraŭ'leĝ'a'n ag'o'n. Franc'uj'o, Ĉin'uj'o kaj Rus'uj'o rezign'is, lac'a'j pro tro long'a rezist'o, por rezerv'i al si inter'trakt'o-marĝen'o'n por si'a'j interes'o'j, front'e al la — almenaŭ ŝajn'a - tuj'a venk'o de Uson'o.

*  Juli'e Duchatel kaj Florian Rochat (sub la dir. de), On'u. Droits pour tous ou loi du plus fort?, Cetim, Ĝenevo, 2005.

La al'front'iĝ'o'j tra lok'a'j grup'o'j en Ukrain'uj'o, SirioJemeno konsist'ig'as ĵus'a'j'n ekzempl'o'j'n de tiu'j “per'prokur'a'j milit'o'j”, kiu'j, dum la mal'varm'a milit'o, okaz'is en Kore'uj'o, Vjetnam'o, Angolo, Nikaragvo kaj ali'lok'e. Eĉ pli mal'bon'a aper'as la “antaŭ'mal'help'a legitim'a defend'o”, tiu rajt'o arog'it'a al si de s-ro George W. Bush en Irako, kiam li fals'e cit'is la artikol'o'n 51 de la Ĉart'o. Oni nun vid'as nov'a'j'n fort'o-uz'o'j'n baz'it'a'j'n sur instrument'ig'o de la hom'rajt'o'j*, dum la okcident'an'o'j liber'ig'as si'n de la jur'a'j regul'o'j de'lok'ant'e si'a'j'n “intens'a'j'n pri'demand'ad'o'j'n”, rifuz'ant'e trakt'i la mal'liber'ul'o'j'n konform'e al la Ĝenevaj Konvenci'o'j, aŭ kontraŭ'leĝ'e komenc'ant'e milit'o'j'n. “Tiu'kaz'e, oni ankaŭ pied'prem'as jur'o'n kaj oni don'as munici'o'j'n kaj argument'o'j'n al tiu'j, kiu'j dezir'as detru'i ni'a'n demokrati'a'n sistem'o'n, klar'ig'as la svis'a eks'prokuror'o Dick Marty. Tiel ag'ant'e, ni mem demonstr'as, ke la sistem'o ne respekt'as la regul'o'j'n, kiu'j'n ĝi mem don'is al si”*.

*  Vd Anne-Cécile Robert, “Origines et vicissitudes du “droit dingérence””, Le Monde diplomatique, maj'o 2011.
*  Dick Marty, “Ter'ror'ism'e, antiterrorisme et justic'e”, en Yvonne Jänchen (sub la dir. de), “Quel avenir pour l’Irak?”, Cahier du Gipri, n-ro 8, L’Harmattan, Parizo, 2010.

Post la traŭmat'o'j kaŭz'it'a'j de la inter'naci'a ne'ag'o ĉe Srebrenica, en Bosnio en 1995 kaj dum la genocid'o de la tucioj de Ruando en 1994, la koncept'o “respond'ec'o protekt'i” est'is kre'it'a en 2005, ĉe la tut'mond'a pint'kun'ven'o de UN. Ĝi est'as la rezult'o de long'a'j klopod'o'j de la sub'ten'ant'o'j de la “rajt'o en'miks'iĝ'i”, kiu'j unu'e liber'ig'is si'n de la land'lim'o'j por proviz'i help'o'n al la loĝ'ant'ar'o'j, kaj post'e prav'ig'is, nom'e de la hom'help'a logik'o, milit'a'j'n inter'ven'o'j'n.

Laŭ Mult'a'j aspekt'o'j, ni mal'proksim'iĝ'as de la ambici'o'j de la Ĉart'o. La uz'o de fort'o, prav'ig'it'a per instrument'ig'it'a etik'o, est'as akompan'at'a de mult'iĝ'o kaj implik'iĝ'o de la konflikt'o-kial'o'j. Sur la arme'a teren'o, la artikol'o'j 46 kaj 47 plan'ant'a'j la rol'o'n de la stab'a Komitat'o por konsil'i kaj asist'i la Sekur'ec-konsili'o'n rest'is ne uz'it'a'j. Post la fin'o de la mal'varm'a milit'o, la NATO trans'form'is si'a'n funkci'o'n de region'a defend'o en mem'deklar'it'a'n tut'planed'a'n kolektiv'a'n garanti'o'n. Daŭr'e etend'iĝ'ant'e orient'e'n, la organiz'aĵ'o ne ĉes'is en'paŝ'i la prerogativ'o'j'n de la UN.

La inter'konsent'o de la 23-a de septembr'o 2008 inter la ĝeneral'a'j sekretari'o'j de la UN kaj de la NATO est'as sufiĉ'e mal'preciz'a por ebl'ig'i ĉi'a'j'n konfuz'o'j'n inter pac-plu'ten'ad'o kaj rajt'o al milit'o (j'us ad bellum). Ĝi not'ind'e plan'as “pli intens'a'n kun'labor'ad'o'n (...), regul'a'j'n inter'ŝanĝ'o'j'n kaj dialog'o'n ĉe la decid'a nivel'o kiel je la real'ig'a, pri la politik'a'j kaj operaci'a'j demand'o'j”*. Franc'uj'o, kiu'n la prezid'ant'o Nicolas Sarkozy est'is tiam re'instal'ant'a en la integr'a arme'a estr'ar'o de la NATO, Uson'o kaj Brit'uj'o trud'is la decid'o'n de la ĝeneral'a sekretari'o Ban Ki-moon. S-ro Dmitri Rogozine, tiam'a ambasador'o de Rus'uj'o ĉe la NATO, publik'e mal'laŭd'is la kontraŭ'leĝ'ec'o'n de inter'konsent'o, kiu ignor'as la Sekur'ec-konsili'o'n. Privilegi'it'a atest'ant'o de la malic'a'j ag'o'j de la okcident'an'o'j - ĉar li ja sid'is en la Sekur'ec-konsili'o - la est'ont'a rus'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j Sergueï Lavrov lern'is memor'i pri ĝi...

*  Karl Müller, “L’accord secret entre l’On'u et l’Ot'a'n ne répond pas aux objectifs de la communauté internationale”, 23-a de septembr'o 2008, www.horizons-et-debats.ch

Est'int'us pli bon'e re'konstru'i la sekur'ec'o-arkitektur'o'n sur'baz'e de re'form'it'a Organiz'o pri Sekur'ec'o kaj Kun'labor'o en Eŭrop'o (OSKE). La OSKE hav'as plur'a'j'n avantaĝ'o'j'n: ĝi est'as politik'a kooperativ'a struktur'o de dialog'o kaj sekur'ec'o; ĝi integr'as, kun Kanado kaj Uson'o, larĝ'a'n part'o'n de Eŭrop'o (inkluziv'e Rus'uj'o'n) kaj de Centr'a Azi'o; ĝi funkci'as laŭ fleks'ebl'a kaj plur'ism'a manier'o, kun “tri'op'o” en'hav'ant'a la ŝtat'o'n, kiu est'as la jar'a prezid'ant'o, tiu'n, kiu est'is prezid'ant'o la pas'int'a'n jar'o'n kaj tiu'n, kiu est'os prezid'ant'o la ven'ont'a'n jar'o'n.

Sur la ekonomi'a kamp'o, la privat'ig'o'j paroksism'ig'as la arme'a'j'n rab'ad'o'j'n, la soci'a'j'n konflikt'o'j'n, la lok'a'j'n milit'o'j'n. Asert'it'a de la Ĝeneral'a Asemble'o de la UN la 4-an de decembr'o 1986, la rajt'o je evolu'ad'o est'as for'las'it'a profit'e al “lukt'o kontraŭ mal'riĉ'ec'o” tiel minimum'a kiel problem'eg'a. Sed milit'o kaj mis'evolu'ad'o est'as lig'it'a'j. La ekonomi'e kaj teknik'e-scienc'e grand'a'j land'o'j ĉirkaŭ'evit'as la dev'ig'o'j'n de la Ĉart'o per inter'ven'o'j de la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF) aŭ de la Mond'a Organiz'o de Komerc'o (Mok), tiom ke la esplor'ist'o Alain Joxe parol'as pri “suveren'ec'o de la entrepren'o'j*.

*  Alain Joxe, Les Guerres de l’empir'e glob'al. Spéculations financières, guerres robotiques, résistance démocratique, La Découverte, Parizo, 2012.

Kaj la Konferenc'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j pri Komerc'o kaj Dis'volv'ad'o (KUNKD, franc'e: Cnuced), kiu port'is la esper'o'j'n de la evolu'ant'a'j land'o'j en la 1960-aj kaj 1970-aj jar'o'j, est'as ja nun marĝen'ig'it'a*. La privat'a inter'naci'a jur'o kaj la aranĝ'o'j inter komerc'ist'o'j* tendenc'as el'tron'ig'i la inter'naci'a'n publik'a'n jur'o'n, kiel tio'n ilustr'as la kresk'ant'a rol'o de la komerc'a'j arbitraci'a'j tribunal'o'j, kiu'j anstataŭ'as la publik'a'j'n justic'a'j'n instanc'o'j'n. Tiel est'as pri la Solv'ad'o de la konflikt'o'j inter invest'ant'o'j kaj ŝtat'o'j (franc'e: RDIE) plan'at'a de la Grand'a Trans'atlantik'a Merkat'o. “La domin'a real'ec'o de la inter'naci'a viv'o, skrib'as du fak'ul'o'j pri inter'naci'a jur'o, est'as la kontraŭ'ec'o inter pov'o sur la popol'o'j kaj pov'o de la popol'o'j”*.

*  Rolande Borrelly, “‘Après-développement’, ‘après-Cnuced’ et quelques autres à-peu-près”, en Juli'e Duchatel kaj Florian Rochat (sub la dir. de), On'u. Droits pour tous ou loi du plus fort?, jam cit.
*  Vd la koment'o'j'n pri la lex mercatoria, la lex electronica kaj la lex economica en Mireille Delmas-Marty, Le Relatif et l’Universel, Seuil, Parizo, 2004.
*  Monique kaj Roland Weyl, “Sortir le droit international du placard”, Publicetim, n-ro 32, Ĝenevo, 2008.

Kio'n far'i? Sur la teren'o de ide'o'j, urĝ'as si'n liber'ig'i el la “civilizaci'a'j” aŭ religi'a'j vid'ad'o'j de la konflikt'o'j, kiu'j kaŝ'as la geopolitik'a'j'n aŭ ekonomi'a'j'n interes'o'j'n. La uson'a ĵurnal'ist'o Thomas Friedman tiel klar'ig'is la kupl'o'n inter la ekonomi'o kaj la arme'pov'o: “La ekonomi'a integr'ad'o de la planed'o postul'as la pret'ec'o'n de la uson'a potenc'o uz'i si'a'n fort'o'n kontraŭ tiu'j, kiu'j, de Irako ĝis Nord-Kore'uj'o, minac'us la tut'mond'iĝ'o-sistem'o'n. La “ne'vid'ebl'a man'o” de la merkat'o ne pov'as funkci'i sen kaŝ'it'a bat'pugn'o — McDonalds ne pov'as funkci'i sen McDonnel Douglas, kiu konstru'as la F-15. Kaj la kaŝ'it'a bat'pugn'o, kiu ig'as la mond'o'n sekur'a por la teknik'ar'o'j de la Silic'o'n Valley nom'iĝ'as la arme'o, la aer'arme'o, la mar'arme'o kaj la marines de Uson'o*.” Ĉu est'as mal'permes'it'e pri'pens'i mal'sam'a'j'n mond-vizi'o'j'n, fokus'at'a'j'n sur la kupl'aĵ'o pac'o-evolu'ad'o?

*  Thomas Friedman, The Lexus and the Oliv'e Tre'e (1999), cit'it'a de Serge Halimi, Le Grand Bond en arrière. Comment l’ordre libéral s’est imposé au mond'e, Agone, Marseille, 2012 (1-a eld.: 2004).

Gabriel GALICE


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Rapid'a inter'naci'iĝ'o de la juan'o

Ĉin'uj'o, la plej eksport'a land'o, de'pend'as de la dolar'o por si'a'j komerc'a'j inter'ŝanĝ'o'j, ĉar ĝi'a mon'o ne est'as inter'ŝanĝ'ebl'a. Jen financ'a kaj politik'a sub'ord'ec'o, kiu'n ĝi prov'as ĉes'ig'i, ek'de la ekonomi'a kriz'o de 2008-2009, per inter'naci'ig'o de la juan'o. en mal'pli ol kvin jar'o'j, la ĉin'a mon'o far'iĝ'is la kvin'a mond'a mon'o por la komerc'o. S-ro Ding Yifan, konsil'ist'o de la ĉin'a reg'ist'ar'o, klar'ig'as la tra'ir'end'a'j'n etap'o'j'n.

Ek'de La Mez'o de la 1990-aj jar'o'j, kun la kresk'o de la komerc'o inter Ĉin'uj'o kaj ĝi'a'j najbar'o'j, la renminbi (RMB), aŭ juan'o, far'iĝ'is pag'rimed'o bon'e akcept'at'a en la tut'a region'o. Dum la pint'kun'ven'o de la G20 de novembr'o 2008 en Vaŝington'o, s-ro Hu Jintao, la tiam'a prezid'ant'o, promes'is divers'ig'i la ĉin'a'j'n rezerv'o'j'n de ekster'land'a'j valut'o'j. Sekv'e, oni far'is dispon'o'j'n por antaŭ'e'n'ig'i la inter'naci'iĝ'o'n de la RMB; kaj tio ne pas'is ne'rimark'it'e. Fin'e de oktobr'o 2014, la juan'o est'is jam rezerv'mon'o en pli ol kvin'dek land'o'j kaj teritori'o'j.

Laŭ la Society for Worldwide Inter'bank Financial Telecommunication (Swift)*, en decembr'o 2014, la RMB anstataŭ'is la kanad'an kaj aŭstrali'a'n dolar'o'j'n kaj far'iĝ'is la kvin'a plej grand'a pag'mon'o de la mond'o.* Ĝi trov'iĝ'as ĝust'e post la uson'a dolar'o (87 el'cent'o'j de la inter'naci'a'j inter'ŝanĝ'o'j*, la eŭr'o (6,6 el'cent'o'j), la sterling'a pund'o kaj la japan'a en'o. Per ĝi okaz'as 2,17 el'cent'o'j de la mond'a merkat'o, apud la japan'a mon'o (2,69). Por mezur'i la far'it'a'n progres'o'n, oni memor'u ke en januar'o 2013 ĝi reprezent'is nur 0,63 el'cent'o'j'n de la pag'rimed'o'j de la inter'naci'a'j transakci'o'j, kio met'is ĝi'n en la 13-an mond'a'n rang'o'n. “La RMB trans'form'iĝ'as el la status'o de aper'ant'a mon'o en tiu'n de mon'o de kur'ant'a pag'ad'o“, koment'is s-ro Wim Raymaekers, respond'ec'ul'o pri la bank'merkat'o'j laŭ Swift.* En 2014, la ĉiom'valor'o de la pag'o'j per RMB kresk'is je 102 el'cent'o'j, do kresk'o net'e pli rapid'a ol tiu de ali'a'j valut'o'j en la sam'a period'o.

*  Uson'a kooperativ'a societ'o (kun sid'ej'o en Belg'uj'o), kiu grup'ig'as la plej grand'a'j'n bank'o'j'n de la mond'o.
*  RMB breaks int'o the top five as the world payments currency“, Swift.com, 28-a de januar'o 2015.
*  60% de la mond'a'j rezerv'o'j de la centr'a'j bank'o'j est'as en uson'a'j dolar'o'j.
*  RMB breaks int'o the top five as the world payments currency, v. cit.

Tiu inter'naci'iĝ'o dev'us mal'pli'ig'i la ŝanĝ'o'risk'o'j'n de la centr'a bank'o sam'e kiel por la ĉin'a'j entrepren'o'j, kaj redukt'i la pervers'a'j'n efik'o'j'n de la uson'a dolar'o al la ekonomi'o de la land'o. Efektiv'e, se la ĉin'a ekonomi'o est'as mal'ferm'it'a al la mond'o, ĝi'a'j entrepren'o'j far'as si'a'j'n profit'o'j'n en juan'o'j, ĉef'e en la intern'a merkat'o. Kiam ili eksport'as, ili ricev'as plej oft'e dolar'o'j'n, kiu'j'n ili ŝanĝ'as en RMB, laŭ ŝanĝ'kvot'o de la respektiv'a moment'o. Se la kvot'o est'as mal'stabil'a, la eksport-entrepren'o'j reg'as si'a'j'n prez'o'j'n kaj profit'o'j'n nur mal'facil'e. La centr'a bank'o, la Popol'a Bank'o de Ĉin'uj'o (PBĈ), est'as do dev'ig'at'a'j inter'ven'i en la merkat'o por konserv'i relativ'e stabil'a'n ŝanĝ'kvot'o'n, kio'n la special'ist'o'j nom'as “mastr'um'at'a fluktu'a kvot'o“ (managed floating system).

Sed ĉia iniciat'o hav'as prez'o'n. Por inter'ven'i, la centr'a bank'o aĉet'as dolar'o'j'n kaj vend'as RMB; kaj, se ĝi el'don'as tro da ĉin'a mon'o, ĝi kaŭz'as inflaci'o'n, kun la risk'o sub'fos'i si'a'n sen'de'pend'a'n mon'politik'o'n. Tro fort'a alt'ig'o aŭ, mal'e, mal'alt'ig'o de la dolar'o kaŭz'us do problem'o'j'n.

Ek'de nun, dank'e al la progres'o de la inter'naci'iĝ'o de la RMB, la ĉin'a'j entrepren'o'j pov'as insist'i est'i pag'at'a'j per ĉin'a mon'o, kio redukt'as ili'a'j'n ŝanĝ'risk'o'j'n kaj mal'pli'ig'as ili'a'j'n kost'o'j'n. Pro la sam'a kial'o, la centr'a bank'o mal'pli bezon'as uz'i la merkat'o'n por stabil'ig'i la kvot'o'j'n. Tamen, tiu nov'a inter'rilat'o inter la intern'a kaj ekster'land'a'j merkat'o'j bezon'as rapid'a'n kaj profund'a'n re'form'o'n de la land'a financ'sistem'o (vid'u a artikol'o'n pri la re'form'o)

Kompren'ebl'e, etend'ant'e la uz'ad'o'n de la RMB en la inter'naci'a mon'sistem'o, Ĉin'uj'o etend'as si'a'n influ'o'n en la mond'o per kio profit'as la ekonomi'a dis'volv'iĝ'o de la tut'a Orient-Azi'o, kaj fort'iĝ'as la inter'naci'a status'o de la land'o. Oni vid'as tio'n ĉe la sukces'o de ĝi'a projekt'o, lanĉ'it'a en oktobr'o 2014, de azi'a bank'o de invest'o en infra'struktur'o'j (Abi'i). Du'dek'o da azi'a'j land'o'j tiam sub'skrib'is en Pekino memorand'o'n pri inter'konsent'o, al kiu post'e al'iĝ'is partner'o'j el Eŭrop'o, ekz-e Brit'uj'o, Franc'uj'o, German'uj'o, Ital'uj'o, aŭ de la Proksim-Orient'o, ekz-e Egipt'uj'o, Saud-Arab'uj'o, IranoIsraelo. En mal'pli ol ses monat'o'j la projekt'o al'tir'is kvin'dek sep land'o'j'n. La ĉef'a kontribu'ant'o de tiu nov'a bank'o, Ĉin'uj'o, hav'as determin'a'n influ'o'n al ĝi'a orient'iĝ'o kaj ĝi'a dis'volv'ad'o. Oni pov'as raci'e pens'i, ke la uz'ad'o de la RMB etend'iĝ'os por la projekt'o'j de infra'struktur'a'j invest'o'j en azi'a'j land'o'j financ'at'a'j precip'e per la Abi'i.

Ĉin'uj'o tamen ne far'is la komplet'a'n inter'ŝanĝ'ebl'o'n de si'a mon'o kaj rest'as de'pend'a de la dolar'o. La inter'naci'iĝ'o de la RMB, aŭ pli preciz'e la inter'ag-ebl'ec'o inter la intern'a kaj ekster'a'j merkat'o'j, real'iĝ'as ĉef'e tra kvar kanal'o'j: komerc'o, rekt'a invest'o, aĉet'o de valor'paper'o'j en la financ'merkat'o'j aprob'it'a de la PBĈ kaj la swap (inter'ŝanĝ'o) de deviz'o'j inter la centr'a bank'o de Ĉin'uj'o kaj tiu'j de la ali'a'j land'o'j.

Post kiam Ĉin'uj'o al'iĝ'is al la Mond'a Organiz'aĵ'o pri Komerc'o (Mok), en 2001, ĝi'a ekster'a komerc'o rapid'e kresk'is: ĝi est'as nun la mond'e unu'a eksport'ist'o kaj la du'a import'ist'o. Tio instig'is al uz'ad'o de la RMB kiel pag'rimed'o. En 2014 la ĉin'a ekster'a komerc'o not'it'a en ĝi'a mon'o ating'is 6.550 miliard'o'j'n da juan'o'j el en'tut'e 26.433 miliard'o'j, do pli ol kvin'on'o'n.

La entrepren'o'j pov'as nur gajn'i per tio. Per tiu'j rekt'a'j inter'ŝanĝ'o'j ili evit'as pas'i tra la bank'o'j kaj pag'i ŝanĝ-kost'o'j'n, kio pli'bon'ig'as ili'a'n kas'a'n flu'ec'o'n (cash flow) kaj do ili'a'n konkurenc'kapabl'o'n, kaj sam'temp'e ŝpar'as al ili la ŝanĝ'o'risk'o'j'n kaŭz'at'a'j'n de la fluktu'o'j de la kvot'o'j de la uson'a dolar'o, de la eŭr'o'j kaj de ali'a'j. Kiam ĉin'a'j import'ist'o'j aĉet'as per juan'o'j, ili facil'ig'as la el'ir'o'n de la mon'o al la inter'naci'a merkat'o; invers'e, kiam la ĉin'a'j eksport'ist'o'j pet'as pag'o'n per juan'o'j, ili favor'ig'as ĝi'a'n re'ven'o'n en la intern'a'n merkat'o'n. La kresk'o de la inter'naci'a'j transakci'o'j per juan'o'j est'as do nepr'a etap'o por pas'i de la status'o de pag'mon'o al tiu de rezerv'mon'o por la centr'a'j bank'o'j.

Hodiaŭ Ĉin'uj'o daŭr'e ne komplet'e liber'ig'is la kapital-kont'o'n, do la financ'a'j flu'o'j, ekz-e la rekt'a'j ekster'land'a'j invest'o'j (Re'i), en'ir'ant'a'j aŭ el'ir'ant'a'j, la part'o'pren'o'j, la patent'o'j, ktp, kiu'j est'as daŭr'e sub cert'a'j kondiĉ'o'j. Jam nun la RMB est'as uz'at'a por rekt'a'j invest'o'j. Ek'de la 13-a de oktobr'o 2011, la PBĈ permes'as la ekster'land'a'j'n entrepren'o'j'n, ekonomi'a'j'n instituci'o'j'n kaj eĉ privat'ul'o'j'n invest'i en lok'a mon'o. Ili pov'as ankaŭ rekt'e turn'i si'n al la bank'o'j por regul'ig'i si'a'j'n afer'o'j'n, dum antaŭ'e ili dev'is akir'i permes'o'n. En 2014, tiu'j invest'o'j en juan'o'j est'is 37 el'cent'o'j de ĉiu'j rekt'a'j invest'o'j en Ĉin'uj'o far'it'a'j de ne'bank'a'j ekster'land'a'j instituci'o'j. La ekster'land'a'j financ-instituci'o'j pov'as ankaŭ ag'i en la ĉin'a financ'merkat'o, en la lim'o de 20 miliard'o'j da juan'o'j, jam de tri jar'o'j kaj du'on'o. La program'o pri instituci'a'j invest'o'j, la Renminbi Qualified Financial Institutional Investors (RQFII), mal'ferm'as efektiv'e nov'a'j'n ebl'ec'o'j'n en la intern'a merkat'o.

Krom'e, la bors'o de Honkongo, jam de'long'e mal'ferm'it'a, est'as lig'it'a kun tiu de Ŝanhajo ek'de la 17-a de novembr'o 2014. Nun, la honkongaj invest'ist'o'j pov'as invest'i en Ŝanhajo, kaj invers'e. Aktual'e la tag'a'j transakci'o'j est'as lim'ig'it'a'j je 23,5 miliard'o'j da juan'o'j, kaj la ĉiom'a volumen'o ne pov'as trans'ir'i 550 miliard'o'j'n da juan'o'j. Est'ont'ec'e, tiu'j du financ'lok'o'j kaj tiu de Ŝenĵeno est'os inter si konekt'it'a'j kaj propon'os pli'a'j'n ebl'ec'o'j'n. Fin'e, la centr'a bank'o sub'skrib'is kun du'dek ok land'o'j kaj teritori'o'j inter'konsent'o'j'n pri mon'a'j inter'ŝanĝ'o'j por sum'o de pli ol 3.000 miliard'o'j da juan'o'j, do pli ol la monat'a inter'naci'a komerc'a volumen'o de Ĉin'uj'o.

La unu'a trans'mar'a merkat'o de la RMB est'is kre'it'a en Honkongo, kiu est'as rezerv'o de financ'produkt'o'j en RMB. Singapur'o, Tajvano, Maka'o est'as ankaŭ tre aktiv'a'j. En 2014, Ĉin'uj'o sub'skrib'is inter'konsent'o'n pri regul'ad'o per juan'o'j kun Brit'uj'o, German'uj'o, Franc'uj'o kaj Luksemburgi'o. Se oni en'kalkul'as tiu'n, kiu'n la centr'a bank'o sub'skrib'is kun la svis'a naci'a bank'o en mart'o 2015, en Eŭrop'o kvin trans'mar'a'j merkat'o'j de la RMB est'is mal'ferm'it'a'j en Londono, Frankfurto ĉe Majn'o, Parizo, Luksemburgo kaj Zurik'o. Krom'e, Sud-Kore'uj'o, Kanado, Aŭstrali'o kaj Kataro ankaŭ pren'is opci'o'j'n tra inter'ŝanĝ-traktat'o'j.

Ankaŭ en Honkongo komenc'iĝ'is funkci'i la unu'a trans'mar'a merkat'o pri obligaci'o'j en RMB, nom'at'a'j dim sum“ (“raviol'et'o'j“ en la kanton'a) pro la lim'ig'it'a grand'o de tiu merkat'o. Post'e, ali'a'j prunt'aĵ'o'j en RMB aper'is ie ĉie, kiel la “ŝuld'o'j de la urb'o Lion'o“ el'don'it'a'j de Singapur'o, aŭ la “ŝuld'o'j de la Trezor-Insul'o“ el'met'it'a'j de Tajvano. Ali'a'j tia'j obligaci'o'j aper'is en Londono kaj en Luksemburgo.

En oktobr'o 2014, la dis'volv'o'bank'o de Ĉin'uj'o kaj la brit'a Trezor'o emisi'is en Londono obligaci'o'j'n en dolar'o de 3 miliard'o'j da juan'o'j. Tio est'as la unu'a el'don'o de kvazaŭ suveren'a'j obligaci'o'j en RMB far'it'a ekster'land'e. Paŝ'o pli'a al la star'ig'o de la RMB kiel rezerv'a mon'o, ĉar la profit'o'j est'os inklud'it'a'j en la rezerv'o'j en brit'a'j deviz'o'j. Londono trov'iĝ'as ĉi-kamp'e ĉe la pint'o de la rilat'o'j kun Pekino. Brit'uj'o est'is ankaŭ la unu'a, kiu decid'is part'o'pren'i en la Abi'i, kaj don'is al la mond'o la impres'o'n ke ĝi tren'as la ceter'a'j'n eŭrop'a'j'n land'o'j'n en tiu'n afer'o'n.

Ali'a atend'it'a ŝanĝ'o: la en'ir'o de la RMB en la korb'o'n de special'a'j pren'rajt'o'j (SPR) de la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF), ebl'e en januar'o 2016.* Komenc'e, tiu'j SPR, kont-unu'o'j kaj rezerv-aktiv'aĵ'o'j art'e'far'it'e kre'it'a'j de la IMF, inter'ŝanĝ'ebl'is kun ĉi'a'j ali'a'j valut'o'j aŭ kun or'o. Nun ili'a valor'o est'as determin'it'a de “korb'o“ de valut'o'j, en kiu'j trov'iĝ'as la dolar'o, la eŭr'o, la en'o kaj la sterling'a pund'o. Se valut'o est'as inklud'it'a en tiu korb'o, ĝi est'as aŭtomat'e ten'at'a en pli ol du'cent du'dek land'o'j kaj teritori'o'j. La kondiĉ'o'j por al'ir'i tiu'n lim'ig'it'a'n klub'o'n: montr'i komerc'o'n inter la unu'a'j de la mond'o dum la last'a'j kvin jar'o'j; dispon'i pri inter'ŝanĝ'ebl'a valut'o.

*  Reuters, 27-a de januar'o 2015.

Ĉin'uj'o jam de'long'e plen'um'as la unu'a'n kondiĉ'o'n: ĝi est'as ne'kontest'ebl'e la unu'a komerc'a potenc'o de la mond'o. Koncern'e la du'a'n, Uson'o riproĉ'as al ĝi, ke ĝi ne vol'as las'i si'a'n mon'o'n liber'e fluktu'i kaj vol'as konserv'i la kontrol'o'n de la inter'ŝanĝ'o'j. La prezid'ant'o Xi Jinping si'a'vic'e taks'is, dum la pint'kun'ven'o de la G20 en Peterburgo, la 5-an de septembr'o 2013, ke “por konstru'i inter'naci'a'n mon'sistem'o'n stabil'a'n kaj pli kapabl'a'n al'front'i la risk'o'j'n, grav'us re'form'i la en'hav'o'n de la SPR-korb'o“. Kaj li al'don'is: “Ĉin'uj'o klopod'os por profund'ig'i la re'form'o'n de la interez'kvot'o kaj de la ŝanĝ'kvot'o per la fort'o de la merkat'o, por larĝ'ig'i la fleks'iĝ'em'o'n de la ŝanĝ'kvot'o de la RMB kaj por real'ig'i iom post iom la inter'ŝanĝ'ebl'o'n de la kapital-kont'o en RMB.“

Fakt'e, la ŝanĝ'kvot'o de la RMB iom post iom fleks'iĝ'is. Ĝi'a fluktu-marĝen'o est'is nur 0,3 el'cent'o'j en 1994; ĝi pas'is al 0,5 el'cent'o'j en 2007, post'e al 1 el'cent'o en 2012 kaj al 2 el'cent'o'j en 2014. La reg'ist'ar'o promes'is las'i la juan'o'n liber'e fluktu'i, laŭ propon'o kaj postul'o, de nun ĝis du aŭ tri jar'o'j, kaj real'ig'i la komplet'a'n ŝanĝ'ebl'o'n de la kapital'kont'o ĝis 2018-2020. Oni aktual'e kolekt'as spert'o'j'n pri tio en la liber'komerc'a zon'o de Ŝanhajo.

Tio bezon'as tri etap'o'j'n: akcel'i la liber'ig'o'n de la interez'kvot'o per la merkat'o kaj pli'bon'ig'i la meĥanism'o'j'n de form'iĝ'o de la ŝanĝ'kvot'o de la RMB, por ke la kurb'o de profit'o de la fisk'a'j bilet'o'j respond'u al postul'o kaj propon'o; antaŭ'e'n'ig'i la mal'ferm'o'n de la kapital'merkat'o'j, iom post iom alt'ig'i la nivel'o'n de trans'lim'a'j financ'a'j transakci'o'j; kaj fin'e, post la sukces'a'j du antaŭ'a'j etap'o'j, real'ig'i la komplet'a'n inter'ŝanĝ'ebl'o'n de la kapital-kont'o.

Oni kelk'foj'e demand'as ni'n, ĉu Ĉin'uj'o ne pov'as renkont'i la sam'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n kiel ali'a'j land'o'j, ekzempl'e Brazilo, kiu'j sufer'as la mov'iĝ'o'j'n de la spekul'a'j kapital'o'j. Sed la situaci'o tut'e ne sam'as. La plej mult'a'j evolu'land'o'j dev'is mal'ferm'i si'a'n kapital'kont'o'n pro mank'o de ekster'land'a'j kapital'o'j, por al'log'i ili'n kaj tiel ekvilibr'ig'i si'a'n inter'naci'a'n bilanc'o'n. Ĉin'uj'o, mal'e, hav'as ekster'ordinar'a'n komerc'a'n plus'o'n, kio ŝirm'as ĝi'n kontraŭ tiu neces'o. Cert'e, de temp'o al temp'o ĝi spert'as perturb'o'j'n pro amas'a en'ven'o de kapital'o'j je mal'long'a temp'lim'o; tiam ĝi far'as dispon'o'j'n de steril'ig'o de la kapital'o'j por kontraŭ'ag'i la inflaci'a'j'n efik'o'j'n. Ali'flank'e, la liber'ig'o de la kapital-kont'o en si'a efik'o ver'ŝajn'e mild'ig'os la prem'o'n de la spekul'ad'o, ĉar la el'ir'o de kapital'o'j pov'as kompens'i la amas'a'n en'ir'o'n. Kaj la ekster'ordinar'a rezerv'o de ekster'land'a'j valut'o'j (proksim'um'e 4.000 miliard'o'j da dolar'o'j) ver'ŝajn'e mal'instig'os la spekul'ist'o'j'n aventur'i pri la ĉin'a ŝanĝ'kvot'o.

La procez'o de inter'naci'iĝ'o de la RMB akcel'iĝ'os. En long'a perspektiv'o, la profund'o kaj la larĝ'ec'o de la obligaci'a merkat'o en juan'o'j decid'os, ĉu ĝi pov'os far'iĝ'i mond'a mon'o. La super'rigard'o de la trans'lim'a'j mov'iĝ'o'j kaj la observ'ad'o de la evolu'o de la trans'mar'a'j merkat'o'j ebl'ig'os palp'i la puls'o'n al la inter'naci'iĝ'o de la juan'o.

Ding Yifan.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Koluzi'o kun korupt'a'j reg'ant'o'j

Fiask'o de la eŭrop'a misi'o en Kosovo

Sen'pun'a'j krim'o'j, kolos'a ekster'a deficit'o, part'o de la loĝ'ant'ar'o fuĝ'ant'a amas'a'n sen'labor'ec'o'n, alt'a'j respond'ec'ul'o'j laŭt'e rev'ant'a'j pri “Grand'a Alban'uj'o” :Kosovo ŝajn'as sen'help'e for'las'it'a al si'a sort'o. La patron'ec'o de la Eŭrop'a Uni'o ne ebl'ig'is ĝi'a'n ekonomi'a'n rapid'a'n kresk'o'n, kaj korupt-afer'o'j makul'as la inter'naci'a'n misi'o'n cel'ant'a'n fond'i jur'o'ŝtat'o'n.

En Mal'pli Ol unu jar'o, preskaŭ cent mil kosov'an'o'j laŭ'dir'e prov'is ating'i Eŭrop-Uni'o'n. La al'flu'o ampleks'iĝ'is je la komenc'o de printemp'o. Ĉiu'tag'e, tut'a'j famili'o'j, ge'patr'o'j, infan'o'j, mal'jun'ul'o'j, tra'ir'as Serbi'o'n por ating'i la hungar'a'n land'lim'o'n. Ses'dek mil alban'o'j de Kosovo pet'is serb'a'j'n pasport'o'j'n por ricev'i eŭrop'a'n viz'o'n, laŭ la reg'ant'o'j de Beogrado.

“Sep jar'o'j'n post la proklam'o de sen'de'pend'o kaj la met'o de Kosovo sub kurator'ec'o far'e de Eŭrop-Uni'o, est'as katastrof'o”, asert'as s-ro Andre'a Capussela, kiu est'is ĝis april'o 2011 la ekonomi'a Direktor'o de la ekonomi'a'j afer'o'j de la Inter'naci'a Civil'a Ofic'ej'o (International Civilian Office, Ic'o), unu el la ĉef'a'j misi'o'j establ'it'a'j en Kosovo. “La situaci'o est'as pli mal'bon'a ol antaŭ la al'ven'o de la eŭrop'a misi'o”, al'don'as la ital'a fak'ul'o, kiu ĵus publik'ig'is kvazaŭ'pamflet'a'n, polemik'a'n libr'o'n pri la eŭrop'a politik'o en la Balkana du'on'insul'o*. Laŭ li, tiu situaci'o akuz'as ne nur la invest'o'j'n de Eŭrop-Uni'o en la land'o — pli ol 4 miliard'o'j da eŭr'o'j en la period'o 1999-2013, sed ankaŭ la kred'ind'ec'o'n de ĝi'a ekster'land'a politik'o.

*  Andre'a Lorenzo Capussela, Stat'e-Building in Kosovo: Democracy, Corruption and the EU in the Balkans, I. B. Tauris, Londono, 2015.

De la last'a aŭtun'o, la respond'ec'ul'in'o de la eŭrop'a diplomati'o, s-in'o Feder'ic'a Mogherini, prov'as esting'i la incendi'o'n, kiu progres'as en la eŭrop'a misi'o por jur'o'ŝtat'o en Kosovo (Eulex). Tiu misi'o, decid'it'a en februar'o 2008, cel'as fortik'ig'i la tribunal'a'j'n kaj polic'a'j'n instituci'o'j'n. Ricev'ant'e jar'a'n financ'ad'o'n de 111 milion'o'j da eŭr'o'j, ĝi mobiliz'as mil ses'cent hom'o'j'n por, apart'e, lukt'i kontraŭ korupt'o kaj organiz'it'a krim'ec'o. Sed plur'a'j ĝi'a'j respond'ec'ul'o'j est'as suspekt'at'a'j pri tromp'o'rab'o, dum la instituci'o est'as akuz'at'a ferm'i la okul'o'j'n pri tiu'j de'voj'iĝ'o'j.

“Dum unu jar'o, ili ne nur en'ter'ig'is, sed ankaŭ kompromit'is la enket'o'n”, mal'laŭd'as s-in'o Maria Bamieh, tra kiu la skandal'o al'ven'is. Tiu brit'a prokuror'in'o labor'is por la sen'de'pend'a inter'ven-fort'o task'it'a pri la krim'a'j afer'o'j en'e de la eŭrop'a misi'o. En raport'o de 2012, ŝi avert'is si'a'j'n super'ul'o'j'n pri korupt'o-suspekt'o'j rilat'e du alt'a'j'n respond'ec'ul'o'j'n: la ital'a juĝ'ist'o Francesco Flor'it, tiam'a prezid'ant'o de la asemble'o de la juĝ'ist'o'j de Eulex, kaj la ĉef'prokuror'o Jaroslava Novotna. La brit'a juĝ'ist'in'o baz'as si'a'j'n suspekt'o'j'n sur la aŭskult'o de telefon'a'j konversaci'o'j inter la eks'sekretari'o de la ministr'ej'o pri san'o en Kosovo, s-ro Ilir Tol'a'j, akuz'it'a pri korupt'o kaj impost'a fraŭd'o en 2010, kaj per'ant'o'j. Tiu'j asert'is al li est'i en kontakt'o kun tiu'j du juĝ'ist'o'j, kapabl'a'j montr'iĝ'i kompren'em'a'j*...

*  Juli'a'n Borger, “EUs biggest foreign mission in turmoil over corruption row”, The Guardian, Londono, 7-a de novembr'o 2014.
Ni'a'j ĉef'o'j vesper'manĝ'as kun mafi'ul'o'j

La Prokuror'in'o el'vok'as ali'a'j'n kaz'o'j'n de kompromit'iĝ'o'j lig'it'a'j kun Eulex. Apart'e, tiu'j koncern'ant'a'j la tre influ'a Fatmir Lim'a'j, eks'ministr'o pri transport'o, akuz'at'a pri organiz'it'a krim'ec'o kaj rab'ad'o, aŭ s-ro En'ver Sekiraqa, et'a mafi'o-ĉef'o de Priŝtin'o cit'it'a en afer'o de bomb-atenc'o. Sed, strang'e, ŝi'a raport'o mal'aper'as kaj neni'u sekv'o okaz'as.

En oktobr'o 2014, la ĉef'a ĵurnal'o de Kosovo, Koha Ditore, akir'as element'o'j'n de la dosier'o kaj hav'as rendevu'o'n kun s-in'o Catherine Fearon, la politik'a konsil'ant'o de la nov'a Eulex-ĉef'o, la ital'o Gabriele Meucci. La ĵurnal'ist'o Vehbi Kajtazi asert'as ke, dum tiu rendevu'o, s-in'o Fearon ordon'is al li mal'kaŝ'i si'a'j'n font'o'j'n kaj minac'is li'n pri tribunal'a'j sekv'o'j. Spit'e al tiu'j prem'o'j la ĵurnal'o komenc'as publik'ig'i enket'o'n en si'a el'don'o de la 27-a de oktobr'o 2014. Tiu'j mal'kaŝ'o'j kaŭz'as la suspend'o'n... de s-in'o Bamieh! “Pro el'ĉerp'iĝ'o ĉe la labor'o”, dekret'as s-ro Meucci, kiu ankaŭ riproĉ'as al la brit'in'o ke ŝi don'is inform'o'j'n al la gazet'ar'o. Re'ven'int'e en Londono, s-in'o Bamieh akuz'as si'a'j'n super'ul'o'j'n est'i tro proksim'a'j de potenc'a'j politik'ul'o'j trov'iĝ'ant'a'j en la kern'o de krim'a'j enket'o'j: “Kiel ni pov'us plen'um'i ni'a'n misi'o'n, kiam ni'a'j ĉef'o'j vesper'manĝ'as kun mafi'an'o'j kaj kosovaj politik'ist'o'j suspekt'at'a'j pri korupt'o?”

Front'e al la skandal'o, s-in'o Mogherini ordon'as enket'o'n, konfid'it'a'n al profesor'o Je'a'n-Paul Jacqué, eks'direktor'o de la Institut'o pri Eŭrop'a'j Alt'a'j Stud'o'j, en Strasburgo Institut des Hautes Etudes européennes. Tiu fak'ul'o pri inter'naci'a jur'o est'is inter 1992 kaj 2008 direktor'o de la jur'a serv'o de la ministr'o-konsili'o de Eŭrop-Uni'o, la instituci'o kiu mandat'is Eulex. En si'a raport'o publik'ig'it'a la 14-an de april'o 2015, li ne konsider'as ekzist'o'n de afer'o, kiu'n oni est'us sufok'int'a; li prefer'e cit'as seri'o'n da administr'a'j erar'o'j. Bruselo ne est'is sufiĉ'e inform'it'a pri la dokument'o detal'ig'ant'a la suspekt'o'j'n sin'e de Eulex, kaj ĝi'a'j super'a'j kadr'ul'o'j prokrast'is la enket'o'n ĉar ili ne trov'is la en'hav'o'n de la telefon'a'j aŭskult'aĵ'o'j “apart'e kred'ind'a”. Li tamen opini'as, ke “oni est'us dev'int'a mal'ferm'i enket'o'n ek'de la komenc'o”, tuj post la avert'o de s-in'o Bamieh al si'a hierarki'o. El'vok'ant'e la minac'o'j'n kontraŭ Kajtazi*, Jacqué opini'as, ke la konsil'ant'in'o de la misi'o-ĉef'o “avert'is la ĵurnal'ist'o'n kontraŭ la dis'kon'ig'o de inform'o'j koncern'ant'a'j krim'a'j'n kaz'o'j'n, ĉar tio est'as kontraŭ'leĝ'aĵ'o, laŭ la kosova leĝ'o”.

*  “Un journaliste dinvestigation menacé par la mission européenne au Kosovo”, Reporters sans frontières, 31-a de oktobr'o 2014, http://fr.rsf.org

Laŭ Kajtazi, oni ne pov'as konsider'i la raport'o'n de Jacqué sen'de'pend'a: “Li konklud'as, ke mi ne est'is minac'at'a. Tem'as laŭ li pri komunik'ad-erar'o. Sed la ver'o, est'as, ke la Eulex-misi'o ja minac'is mi'n pri tribunal'o, se mi publik'ig'os artikol'o'n”, asert'as la ĵurnal'ist'o. Jacqué klopod'is minimum'ig'i la ebl'ec'o'n, ke la misi'o est'us implik'it'a en korupt'o.”

La raport'o tamen distanc'iĝ'as de la oficial'a diskurs'o de la eŭrop'a'j instituci'o'j, kiu'j prezent'as la misi'o'n en Kosovo kiel model'o'n de re'konstru'ad'o. La profesor'o konstat'as grav'a'j'n mis'funkci'ad'o'j'n sin'e de la reprezent'ad'o de la Uni'o kaj pri'skrib'as korupt'o'n “ĉe'est'ant'a'n ĉie” en la land'o, preciz'ig'ant'e, ke “la tribunal'a sektor'o ne est'as escept'o”. Sep jar'o'j da labor'o cel'ant'a re'star'ig'i jur'o'ŝtat'o'n ne sufiĉ'is por el'radik'ig'i la tromp'o'rab'ad'o'n, sed “est'as ver'ŝajn'e ebl'a establ'i la baz'o'n de sistem'o kapabl'a lukt'i kontraŭ korupt'o”. Laŭ li, Eulex - kies mandat'o fin'iĝ'os en 2016 — perd'os si'a'n signif'o'n se oni ne sukces'os ĝi'n re'form'i. Sed ĝi'a re'tir'iĝ'o ŝajn'as al li tro fru'a, ĉar la lok'a tribunal'a sistem'o ne ŝajn'as kapabl'a trakt'i iu'j'n afer'o'j'n.

En mal'ferm'a leter'o al Jacqué, s-in'o Bamieh taks'as li'a'n raport'o'n el'rev'ig'a kaj mal'preciz'a. Ŝi vid'as en ĝi intern'a'n not'o'n, pli ol sen'de'pend'a'n labor'aĵ'o'n. “La trans'skrib'o'j [de la aŭskult'aĵ'o'j] indik'as, ke la mon'o ja est'is trans'don'it'a”, ŝi sub'strek'as. Ŝi bedaŭr'as, ke la enket'o ne koncern'as la ĉef'prokuror'in'o'n Novotna. Ŝi krom'e bedaŭr'as ke la enket'o koncern'ant'a s-ro'n Flor'it est'is lanĉ'it'a nur en 2013, post la ricev'o de inform'o'j el la german'a'j inform'serv'o'j, kaj ne sur'baz'e de ŝi'a propr'a intern'a raport'o, trans'don'it'a al ŝi'a'j super'ul'o'j en 2012. Ŝi ankaŭ cit'as nom'o'j'n de eks'koleg'o'j, kiu'j ŝi'n sub'ten'is, kaj est'is dev'ig'it'a'j for'las'i Eulex.

Post la kutim'a'j erar'o'j de la Inter'naci'a Pun-Tribunal'o por eks'a Jugoslavio (IPTJ)*, kaj daŭr'e en atend'o de la tribunal'a'j sekv'o'j de la raport'o de la uson'a prokuror'o Clint Williamson pri la organ'o-fi'komerc'o kaj la krim'o'j de la Liber'ig'a Arme'o de Kosovo (UCK)*, la afer'o Bamieh rivel'as la ampleks'o'n de la eŭrop'a kompromit'iĝ'o: “Oni parol'as pri korupt'o, pri organiz'it'a krim'o, sed oni neniam dir'as, ke est'as ja du'on-solid'ig'it'a aŭtoritat'a reĝim'o, kiu'n ni kre'is, kaj ke elit'o de krim'ul'o'j el la UCK ŝtel'as la publik'a'n mon'o'n kaj al'kroĉ'iĝ'as al la pov'o”, flam'iĝ'as s-ro Capussela, kiu labor'is kvar jar'o'j'n por Eŭrop-Uni'o en Kosovo.

*  Vd Je'a'n-Arnault Dérens, “Justic'e borgne pour les Balkans”, Le Monde diplomatique, januar'o 2013.
*  “Statement by the Chief Prosecutor of the Special Investigative Task Forc'e (SITF) on investigative findings”, 29-a de juli'o 2014, http://sitf.eu. Ek'de tiu raport'o, la Kosovo-Parlament'o dev'is ĝis la fin'o de maj'o 2015 star'ig'i special'a'n tribunal'o'n, task'it'a'n juĝ'i tiu'j'n krim'o'j'n, kiu'j est'as ekster la mandat'o de la IPTJ.

Ĉef'a fort'o de la geril'o sub'ten'at'a de la okcident'an'o'j en la konflikt'o de 1999, la UCK ek'pren'is la reg'pov'o'n post la bombard'ad'o'j de la Nord-Atlantik'a Traktat'o-Organiz'o (NATO) kaj la kapitulac'o de Serb'uj'o. La enket'o'j de la prokuror'in'o de la IPTJ, s-in'o Carla Del Pont'e, kaj de s-ro Dick Marty, nom'e de la Konsili'o de Eŭrop'o, montr'is ke tiu milic'o far'is per'fort'aĵ'o'j'n kontraŭ serb'a'j aŭ roma'a'j civil'ul'o'j kaj kontraŭ si'a'j alban'a'j politik'a'j opon'ant'o'j. Part'o de tiu'j murd'o'j, for'kapt'ad'o'j, en'ferm'o'j kaj tortur'o'j okaz'is dum la unu'a'j jar'o'j de la post'milit'o, en ĉe'est'o de la NATO-trup'o'j kaj de la Misi'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j en Kosovo (angl'e United Nations Interim Administration Mission in Kosovo - UNMIK), kies unu'a ĉef'o est'is la franc'o Bernard Kouchner.

“La misi'o ne kapabl'is defend'i la civil'ul'o'j'n”, opini'as s-ro Christopher Decker, ven'int'a en Kosovo en 1999 kiel membr'o de la International Crisis Group, antaŭ ol al'iĝ'i al la Organiz'o por Sekur'ec'o kaj Kun'labor'o en Eŭrop'o (OSKE). “La UN-polic'o est'is mal'bon'e ekip'it'a kaj tut'e ne prepar'it'a. Est'is facil'e por la UCK uz'i per'fort'o'n”, klar'ig'as tiu uson'an'o kiu viv'is dek'du jar'o'j'n tie. “La inter'naci'a komun'um'o ripet'as la sam'a'j'n erar'o'j'n: oni milit'e inter'ven'as, post'e oni las'as krim'ul'o'j'n ek'pren'i la reg'pov'o'n, kio mal'help'as la star'ig'o'n de jur'o'ŝtat'o'n”, li dir'as kun bedaŭr'o.

De la komenc'o, oni indulg'is la lok'a'n elit'o'n, la “grand'a'j'n fiŝ'o'j'n”, ĉar tio pov'us damaĝ'i la establ'it'a'n ord'o'n kaj est'ig'i mal'stabil'ec'o'n. S-in'o Del Pont'e asert'as ne nur, ke la plej alt'a'j gvid'ant'o'j de la UCK prezent'is danĝer'o'n por la plen'um'o de ŝi'a misi'o, sed ankaŭ, ke ili pov'is en'danĝer'ig'i la tut'a'n konstru'aĵ'o'n de la pac'procez'o en la Balkana du'on'insul'o: Hashim Thaçi [ĉef'ministr'o de 2008 ĝis 2014] kaj Agim Ceku [de 2006 ĝis 2008] est'is kapabl'a'j est'ig'i per'fort'o'j'n en Makedon'uj'o, en la sud'o de Serb'uj'o kaj en ali'a'j region'o'j, vok'ant'e la alban'a'j'n ribel'a'j'n mal'pli'mult'o'j'n al la milit'o.”*.

*  Carla Del Pont'e, La Traque, les criminels de guerre et moi, Editions Héloïse dOrmesson, Parizo, 2009.

“Komenc'e, mi'n surpriz'is la neglekt'o, la sen'kompetent'o kaj mal'labor'em'o, kiu'j ekzist'is sin'e de la misi'o. Post'e mi kompren'is, ke politik'a'j elekt'o'j part'e klar'ig'is tiu'n si'n'ten'o'n”, rakont'as s-ro Capussela. “Tiu'j, kiu'j vol'is eŭrop'ig'i Kosovon balkan'iĝ'is”, opini'as la kosova politolog'o Bel'ul Beqaj. Al'don'iĝ'as al tio la sen'pun'a kultur'o propr'a al ĉiu'j inter'naci'a'j misi'o'j, ĉar ja ili'a'j membr'o'j eskap'as la tribunal'a'j'n persekut'o'j'n. “Ili'a'j dung'it'o'j ne est'as sub'met'it'a'j al la justic'o. La land'o'j ne vol'as ke ili'a'j naci'a'j reprezent'ant'o'j est'u juĝ'it'a'j”, klar'ig'as al ni s-in'o Si'a'n Jones, fak'ul'in'o pri Kosovo ĉe Amnesty International.

Jur'a persekut'ad'o kontraŭ sen'kulp'ul'o'j

En Si'a Libr'o, s-ro Capussela list'ig'as la evident'a'j'n mis'o'j'n de Eulex, ĉu ekonomi'a'j'n, financ'a'j'n aŭ rilat'a'j'n al la hom'rajt'o'j. Ekzempl'e, la misi'o ne enket'is pri korupt'o-afer'o'j lig'it'a'j al la privat'ig'o'j (tele'komunik'ad'o, cement'o), al la ŝose-konstru'ad'o, al la eks'propriet'ig'o de la ter'o'j, al la balot'a'j fraŭd'o'j, al la tim'ig'ad'o de ĵurnal'ist'o'j, al la politik'a'j murd'o'j, nek pri cert'a'j milit'krim'o'j.

Eĉ pli mal'bon'e: Eulex kelk'foj'e jur'e persekut'is sen'kulp'ul'o'j'n. La misi'o ekzempl'e ten'is en mal'liber'ej'o kvar monat'o'j'n la direktor'o'n de la Centr'a Bank'o, sen mal'kaŝ'i la suspekt'o'j'n kontraŭ li — kiu'j est'is post'e for'las'it'a'j. Laŭ la ital'a ekonomik'ist'o, kiu avert'is Eulex pri laŭ li mal'ver'ŝajn'a'j aŭ ne'kred'ind'a'j akuz'o'j, la direktor'o est'is arest'it'a ĉar li opon'is la interes'o'j'n de potenc'ul'o'j.

Pro la korupt'o kaj sen'pun'ec'o kiu'j reg'as en Kosovo, streĉ'it'ec'o pli'iĝ'as. La politik'ist'o'j, kun je ili'a kap'o la potenc'ul'o Hashim Thaçi, de'log'as la atent'o'n al la ekster'o: “Dank'e al si'a'j soci'a'j ret'o'j, ili pov'as est'ig'i popol'ribel'o'j'n en Makedon'uj'o, kie la situaci'o est'as tre ne'stabil'a, kontraŭ la serb'o'j de Kosovo, aŭ kontraŭ la reprezent'ant'o'j de la Uni'o, taks'as s-ro Capussela. Ili per tio send'us mesaĝ'o'n al Bruselo kaj al Vaŝington'o: ‘Vi trans'ir'as ruĝ'a'n lini'o'n’”. Ankaŭ laŭ s-ro Decker, la kosova gvid'ant'a klas'o sci'as kiel el'tir'i profit'o'n de per'fort'o: “Se ne okaz'us popol'ribel'o'j en 2004 [kontraŭ la serb'o'j kaj la ali'a'j mal'pli'mult'o'j], ne est'int'us tiom da prem'o'j por sen'de'pend'iĝ'o.”

La ne'kapabl'o de Eulex, post tiu de la UNMIK, star'ig'i funkci'kapabl'a'n justic'o'n ne met'as nur la demand'o'n de la eŭrop'a'j invest'o'j en la misi'o — pli ol miliard'o da eŭr'o'j-, sed ankaŭ tiu'j'n de la respekt'o de la rajt'o'j de la kosovaj civit'an'o'j kaj de la pac-ten'ad'o en la region'o.

An'a OTASEVIC


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Minac'o por la afrik'a region'o de la grand'a'j lag'o'j

En Burundo, la radik'o'j de koler'o

En mal'pli ol monat'o, Burundo tra'viv'is popol'a'j'n manifestaci'o'j'n, amas'a'n fuĝ'ad'o'n kaj prov'o'n de puĉ'o. En land'o mark'it'a de long'a intern'a milit'o, la vol'o de la prezid'ant'o Pierre Nkurunziza rest'i reg'ant'o je kiu ajn prez'o mal'fortik'ig'as la soci'a'n kaj politik'a'n ekvilibr'o'j'n.

“Ĝust'e kiam ni est'is eskap'int'a'j la etn'a'n demand'o'n kaj kiam ni pli mal'pli hav'is pac'o'n!”, ve'kri'as manifestaci'ant'o'j de la ĉirkaŭ'a'j kvartal'o'j de Buĵumbur'o, ĉef'urb'o de Burundo, kie kontest'ad'o komenc'iĝ'is. La kandidat'iĝ'o de la prezid'ant'o Pierre Nkurunziza je si'a propr'a sukced'o kaŭz'is profund'a'n ribel'sent'o'n ĉe mult'eg'a'j jun'a'j burund'an'o'j. Ili nask'iĝ'is dum aŭ post la intern'a milit'o, kiu detru'is la land'o'n de 1983 ĝis 2008, kaŭz'ant'e tri'cent mil mort'int'o'j'n. Por ili, la inter'konsent'o de Arusha (Tanzanio), sub'skrib'it'a la 28-an de aŭgust'o 2000 de la reg'ist'ar'o kaj la hutuaj arm'it'a'j grup'o'j* konsist'ig'as esenc'a'n kadr'o'n por pac'o. Sed ĝi plan'as, ke la ŝtat'estr'o, elekt'it'a per universal'a voĉ'don'ad'o, pov'as plen'um'i nur du mandat'period'o'j'n*.

*  En 2003, la du ĉef'a'j hutuaj arm'it'a'j grup'o'j est'is la Naci'a Konsili'o por defend'o de demokrati'o — Fort'o por defend'o de demokrati'o (CNDD-FDD), gvid'at'a de s-ro Nkurunziza, kaj la Parti'o por liber'ig'o de la hutu-popol'o (Palipehutu) — Naci'a'j Fort'o'j de Liber'iĝ'o (FNL), gvid'at'a'j de s-ro Agathon Rwasa. En 2008, ali'a'j inter'konsent'o'j est'is sub'skrib'it'a'j kun la organiz'o'j, kiu'j ankoraŭ ne ĉes'is batal'i.
*  Laŭ si'a'j sub'ten'ant'o'j, s-ro Nkurunziza, kiu est'is elekt'it'a en 2005 per ne'rekt'a voĉ'don'o, pov'as nun de'nov'e kandidat'iĝ'i.

Sed tiu kriz'o trans'pas'as la balot'a'j'n demand'o'j'n. Mal'e al tiu de najbar'a Ruando, kie la etn'a'j referenc'o'j est'as mal'permes'it'a'j de'post la genocid'o de la tucioj, en 1994, la burunda konstituci'o trud'as kvot'o'j'n da hutuoj, tucioj kaj tuaoj en la Parlament'o*; la Arusha-inter'konsent'o, si'a'flank'e, decid'as kvot'o'j'n en la arme'o kaj en la administraci'o'j*. Sed la konserv'ad'o/ protekt'ad'o de la “Arusha konsent'o” stumbl'as sur la manovr'o'j de la unu'a post'milit'a prezid'ant'o, s-ro Nkurunziza, hutu-de'ven'ant'o, kies ŝtat'o'parti'o-sistem'o kristal'ig'as ĉiu'j'n streĉ'o'j'n. Nask'it'a en 1963 en Ngozi-provinc'o (Nord'o); li est'is elekt'it'a en 2005 kaj re'elekt'it'a en 2010 per balot'o bojkot'it'a de la opozici'o. Neni'u pov'as dir'i ĉu li'a nov'a kandidat'iĝ'o cel'as kontent'ig'i si'a'n “pov'o-apetit'o'n” aŭ protekt'i li'a'j'n amik'o'j'n rol'ant'a'j'n en la skandal'o'j (korupt'o, mal'aper'ig'o de opozici'ul'o'j), kiu'j mult'iĝ'is dum li'a'j du mandat'o'j.

*  Vd Colette Braeckman, “En Ruando sam'e kiel en Burundo, la etn'a argument'o ne plu funkci'as”, Le Monde diplomatique en esperant'o, decembr'o 2010.
*  Neniam est'is popol'nombr'ad'o de la tri grup'o'j en Burundo, kaj la nombr'o'j oft'e cit'it'a'j datum'as de la koloni'a period'o. La proporci'o'j (85% Hutuoj, 14% Tucioj kaj 1% Twaoj) ver'ŝajn'e rest'is sam'a'j.

La voj'o de tiu, kiu'n oni krom'nom'as “Petero” rakont'as la politik'a'n kaj soci'a'n histori'o'n de land'o, kies sen'de'pend'iĝ'o en 1962, est'is sekv'at'a de 30-jar'a tucia domin'ad'o, sub la standard'o de unu'nur'a parti'o, la Uni'o por la naci'a progres'o (Uprona). En 1972, li'a patr'o, deput'it'o, est'as mort'ig'it'a dum al'front'iĝ'o'j de la burunda arme'o plej'mult'e konsist'ant'a el tucioj, kiu sub'prem'is puĉ-prov'o'n, amas'e elimin'ant'e la hutuajn elit'o'j'n. En 1993, du ali'a'j membr'o'j de li'a famili'o mort'as dum la intern'a milit'o, kiu ek'as post la murd'o de la unu'a demokrat'e elekt'it'a hutua prezid'ant'o, Melchior Ndadaye. Amas'murd'o'j kaj de'lok'ig'o de loĝ'ant'ar'o'j al'don'iĝ'as al la “regul'a'j” batal'o'j inter la arme'o domin'at'a de hutuoj kaj la burundaj arm'it'a'j fort'o'j (Fab en la franc'a). S-ro Nkurunziza, tiam sport'o-instru'ist'o, al'iĝ'as al la Naci'a Konsili'o por Defend'o de Demokrati'o (CNDD), de'ven'ant'a de la Front'o por Demokrati'o en Burundo (Frodebu) de Ndadaye.

Post la pac-inter'konsent'o de Arusha, li pren'as la gvid'ad'o'n de nov'a branĉ'o de la ribel'o: la Naci'a Konsili'o por Defend'o de Demokrati'o - Fort'o por Defend'o de Demokrati'o (CNDD-FDD). Tiu branĉ'o akcept'os pac'o'n nur en 2003, dank'e al la mediaci'o de Sud-Afrik'o. La pac'procez'o do est'is konstru'it'a sen tiu'j, kiu'j reg'as hodiaŭ. Tio ebl'e pov'as klar'ig'i ili'a'n mal'mult'a'n konsider'o'n por la “spirit'o de Arusha”.

En la kvartal'o'j konsider'at'a'j “ribel'ant'a'j” de la reg'ist'ar'o, flug'foli'o'j kompar'as s-ro'n Nkurunziza al s-ro Blaise Compaoré, la prezid'ant'o de Burkino for'pel'it'a el la reg'ad'o en februar'o 2015*. La dis'volv'ad'o de la soci'a'j ret'o'j kaj la popular'ec'o de la privat'a'j amas'komunik'il'o'j, mult'nombr'a'j kaj dinamik'a'j malgraŭ la konstant'a ĉikan'ad'o, kiu'n ili sufer'as, facil'ig'is la aper'o'n de kritik'em'a generaci'o. En land'o fort'e sub'ten'at'a de la ekster'land'a'j mon-prunt'ant'o'j kaj de ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j (NRO), la riĉ'iĝ'o de iu'j nutr'is opon'ad'o'n al reg'ant'ar'o taks'it'a nepotism'a kaj aŭtoritat'em'a. Krom'e, Burundo est'as percept'at'a kiel mal'diligent'a lern'ant'o, kompar'e kun la ekonomi'a sukces'o de ĝi'a ruanda najbar'o*.

*  Vd David Commeillas, “Civit'an'a bala'ad'o en Burkina Faso”, Le Monde diplomatique en esperant'o, april'o 2015.
*  Burundo est'as la 180-a el 187 land'o'j laŭ la Indic'o de hom'a dis'volv'iĝ'o de la Program'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j pri Dis'volv'ad'o (Pund) (angl'e: UNDP); Ruando est'as la 150-a.

Buĵumbur'o est'as bol'ant'a, sed s-ro Nkurunziza ŝajn'e kalkul'is kun la jun'ul'o'j de la CNDD-FDD, la Imbonerakure (“tiu'j, kiu'j vid'as mal'proksim'e”), kaj ankaŭ kun la kamp'ar'an'a loĝ'ant'ar'o, al kiu li profit'ig'is la sen'pag'a'n element'a'n instru'ad'o'n kaj la sen'pag'ec'o'n de iu'j kurac'ist'a'j kost'o'j. Ekster'land'e, Franc'uj'o, mal'e al Belg'uj'o aŭ Nederlando, ankoraŭ ne inter'romp'is si'a'n kun'labor'ad'o'n kun Burundo, apart'e por la form'ad'o de la sekur'ec-fort'o'j. Tiu'j, kiu'j prezid'is la sub'skrib'o'n de la inter'konsent'o'j de Arusha — la UN, Uson'o kaj Sud-Afrik'o — nur esprim'is si'a'n “mal'trankvil'o'n”.

La kontest'ad'o ne ven'is de tie, kie ĝi'n atend'is tiu'j, kiu'j “etn'ism'e” kompren'as la burund'an situaci'o'n. La post'a'n tag'o'n de la kongres'o de la CNDD-FDD, la 26-an de april'o, manifestaci'o'j komenc'is en Musaga kaj en Nyakabiga, periferi'a'j kvartal'o'j de Buĵumbur'o ja konsider'at'a'j kiel “tuciaj” dum la milit'o, sed kie ankaŭ mult'a'j hutuoj manifestaci'as spit'e al la mal'permes'o. Sur la amator'e far'it'a'j barikad'o'j vid'ebl'is precip'e jun'ul'o'j, oft'e de'ven'ant'a'j el popol'a'j kaj mez'a'j klas'o'j kaj, sam'e kiel mult'a'j urb'an'o'j, freŝ'e al'ven'int'a'j el la kamp'ar'a'j zon'o'j. La Naci'a'j Fort'o'j de Liber'iĝ'o (FNL), la last'a hutua ribel'ant'ar'o kiu akcept'is pac'o'n, en 2008, rapid'e lok'is si'n en la opozici'o, sen tamen vid'ebl'a aktiv'ad'o. Fin'e, sin'e de la CNDD-FDD, est'as hutua general'o, s-ro Godefroid Niyombare, kiu gvid'is la puĉ'prov'o'n de la 13-a de maj'o kun plur'a'j alt'a'j arme'a'j kadr'ul'o'j de la parti'o.

La puĉ'o do ne ven'is de la strat'o, kies mobiliz'ad'o ne est'as struktur'it'a, nek de la mal'nov'a regul'a arme'o, kiu est'is dev'ig'it'a re'cikl'ig'i eks'ribel'ul'o'j'n, konform'e al la pac-inter'konsent'o, sed de la intern'o de la reg'ant'ar'o; ankaŭ tie, aŭtoritat'ism'o ne plu est'as evident'a. La mal'sukces'int'a puĉ'o tamen montr'is, ke s-ro Nkurunziza konserv'as pli mal'pli implic'a'n sub'ten'o'n de grav'a part'o de la CNDD-FDD kaj de la arme'a stab'o, sin'e de kiu li “far'is grand'a'n ord'ig'o'n-pur'ig'ad'o'n” de unu jar'o.

Nun'temp'e, la elekt'a procez'o ne est'as nul'ig'it'a; la prezid'ant'o eĉ re'komenc'is si'a'n balot'kampanj'o'n. Sed cert'e mal'facil'os organiz'i elekt'o'n kiam pli ol cent mil civit'an'o'j ekzil'iĝ'is al Ruando, Tanzanio kaj Demokrati'a Respublik'o Kongo (DRK) de la komenc'o de april'o. Dum la amas'inform'il'o'j est'is ferm'it'a'j de la reg'ist'ar'o aŭ detru'it'a'j per arm'il'o'j, Burundo ebl'e spert'os nov'a'j'n politik'a'j'n per'fort'aĵ'o'j'n sen atest'ant'o'j.

Pierre BENETTI

Du'on'a jar'cent'o da ne'stabil'ec'o

1-a de juli'o 1962. La reĝ'o Mwambutsa la 4-a ricev'as la sen'de'pend'o'n de Burundo, belg'a koloni'o de 1919.

1966. Arme'a puĉ'o fal'ig'as la monarĥi'o'n kaj don'as la reg'pov'o'n al la kapitan'o Michel Micombero.

1972. Amas'murd'o'j de la hutua loĝ'ant'ar'o far'e de la arme'o.

1976. Puĉ'o de s-ro Je'a'n-Baptist'e Bagaza.

1987. Puĉ'o de s-ro Pierre Buyoya.

Juni'o 1993. La hutuo Melchior Ndadaye est'as la unu'a demokrat'e elekt'it'a prezid'ant'o.

21-a de oktobr'o. Murd'o de Ndadaye far'e de tuciaj soldat'o'j. Komenc'o de la intern'a milit'o.

Juli'o 1996. Re'ven'o de s-ro Buyoya ĉe la reg'a pozici'o, help'e de la arme'o.

28-a de aŭgust'o 2000. Pac-inter'konsent'o de Arusha, kiu plan'as divid'o'n de la pov'o inter hutuoj kaj tucioj.

16-a de novembr'o 2003. Pac-inter'konsent'o inter la reg'ist'ar'o kaj la Naci'a Konsili'o por Defend'o de Demokrati'o — Fort'o'j por Defend'o de Demokrati'o (CNDD-FDD) de s-ro Pierre Nkurunziza.

2005. Elekt'o de s-ro Nkurunziza kiel prezid'ant'o.

7-a de septembr'o 2006. Ĝeneral'a inter'konsent'o pri paf'ĉes'o kun la Palipehutu-FNL.

2010. Re'elekt'o de s-ro Nkurunziza.

25-a de april'o 2015. S-ro Nkurunziza anonc'as si'a'n kandidat'iĝ'o'n al la prezid'ant'a elekt'o plan'at'a por la ven'ont'a 26-a de juni'o.

27-a de april'o. Komenc'o de la manifestaci'o'j.

13-a de maj'o. Puĉ'o-prov'o konduk'at'a de la eks'a ĉef'o de la naci'a inform'ad'o-serv'o, s-ro Godefroid Niyombare.

15-a de maj'o. La puĉ'ist'o'j anonc'as si'a'n kapitulac'o'n. La prezid'ant'o re'ven'as en si'a'n palac'o'n.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Program'it'a financ'a strangol'ad'o

Grek'uj'o, la silent'a ŝtat'renvers'o

Semajn'o'n post semajn'o, la glit'ant'a nod'o de inter'trakt'ad'o'j iom post iom sufok'as la grek'a'n reg'ist'ar'o'n. Alt'a'j eŭrop'a'j gvid'ant'o'j ceter'e klar'ig'is al la Financial Times, ke neni'a inter'konsent'o ebl'os kun la ĉef'ministr'o Aleksis Cipr'as antaŭ ol li ne “sen'ig'as si'n je la mal'dekstr'a al'o de si'a reg'ist'ar'o“. Ĉu la Eŭrop'o, kiu predik'as solidar'ec'o'n, don'us ĝi'n nur al konservativ'ul'o'j?

En ATENO, “ĉio ŝanĝ'iĝ'as kaj ĉio rest'as sam'a“, kiel dir'as grek'a tradici'a kant'o. Kvar monat'o'j'n post la elekt'o-venk'o de Siriza, la du parti'o'j, kiu'j reg'is la land'o'n post la fal'o de la diktator'ec'o, la Tutgreka Social'ist'a Mov'ad'o (Pasok) kaj la Nov'a Demokrati'o (dekstr'a) komplet'e sen'kredit'iĝ'is. La unu'a reg'ist'ar'o de radikal'a mal'dekstr'o en la histori'o de la land'o post la “mont'ar'a reg'ist'ar'o“*, temp'e de la german'a okup'ad'o, ĝu'as grand'a'n popular'ec'o'n.*

*  Vd Joëlle Font'ain'e, “Il no'us faut tenir et dominer Athènes [Neces'as ten'i kaj domin'i Atenon] , Le Monde diplomatique, juli'o 2012.
*  Laŭ enket'o de la 9-a de maj'o publik'ig'it'a de la gazet'o Efimerida ton Syntakton, 53,2 el'cent'o'j de la loĝ'ant'ar'o taks'as la politik'o'n de la reg'ist'ar'o “pozitiv'a“ aŭ “prefer'e pozitiv'a“.

Sed kvankam neni'u plu menci'as la nom'o'n de la “tri'op'o“ abomen'at'a, ĉar respond'ec'a pri la aktual'a ekonomi'a katastrof'o, la tri instituci'o'j Eŭrop'a Komision'o, Eŭrop'a Centr'a Bank'o (ECB) kaj Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF) daŭr'ig'as si'a'n politik'o'n. Minac'o'j, ĉantaĝ'o'j, ultimat'o'j: ali'a “tri'op'o“ trud'as al la reg'ist'ar'o de la nov'a ĉef'ministr'o Aleksis Cipr'as la mal'abund'o'n, kiu'n obe'em'e aplik'is li'a'j antaŭ'ul'o'j.

Kun produkt'ad'o de riĉ'aĵ'o kvar'on'e amput'it'a de 2010 kaj kvot'o de sen'labor'ec'o de 27 el'cent'o'j (pli ol 50 el'cent'o'j por la hom'o'j mal'pli ol 25-jar'a'j), Grek'uj'o spert'as sen'precedenc'a'n social'a'n kriz'o'n. Sed spit'e al la rezult'o de la elekt'o'j de januar'o 2015, kiu'j don'is al s-ro Cipr'as klar'a'n mandat'o'n por ĉes'ig'i la mal'abund'o'n, la Eŭrop'a Uni'o daŭr'e don'as al la land'o la rol'o'n de la mal'bon'a lern'ant'o pun'at'a de la sever'a'j instru'ist'o'j de Bruselo. La cel'o? Mal'instig'i la “rev'em'a'j'n“ elekt'ont'o'j'n de Hispan'uj'o aŭ ali'lok'e, kiu'j ankoraŭ kred'as je la ebl'ec'o de reg'ist'ar'o'j kontraŭ'a'j al la german'a dogm'o.

La situaci'o memor'ig'as Ĉilion de la komenc'o de la 1970-aj jar'o'j, kiam la uson'a prezid'ant'o Richard Nixon far'is ĉio'n por fal'ig'i la ĉili'an prezid'ant'o'n Salvador Allende por mal'ebl'ig'i simil'a'j'n politik'o'j'n en la uson'a post'kort'o. “Hurl'ig'u la ekonomi'o'n!“, ordon'is la uson'a prezid'ant'o. Kiam tio okaz'is, la tank'o'j de la general'o Augusto Pinochet anstataŭ'is ...

La silent'a ŝtat'renvers'o, kiu okaz'as en Grek'uj'o, ĉerp'as si'a'j'n rimed'o'j'n el pli modern'a instrument'uj'o de la not-agent'ej'o'j tra la ECB ĝis la komunik'il'o'j. Kiam la prem'il'o ek'funkci'as, rest'as al la reg'ist'ar'o Cipr'as nur du opci'o'j: las'i si'n financ'e strangol'i, se li persist'e vol'as aplik'i si'a'n program'o'n aŭ rezign'i pri si'a'j promes'o'j kaj fal'i, for'las'it'e de si'a'j elekt'int'o'j.

Ĝust'e por evit'i la trans'iĝ'o'n de la virus'o Siriza la esper-mal'san'o al la ceter'a Eŭrop'uni'o, la prezid'ant'o de la ECB Mario Draghi anonc'is la 22-an de januar'o 2015, do tri tag'o'j'n antaŭ la grek'a'j elekt'o'j, ke la inter'ven-program'o de li'a instituci'o (la ECB aĉet'as ĉiu'monat'e por 60 milion'o'j da eŭr'o'j ŝuld'o'j'n de ŝtat'o'j de la eŭr'o'zon'o) atribu'iĝ'os al Grek'uj'o nur sub kondiĉ'o'j. La mal'fort'a ĉen'er'o de la eŭr'o'zon'o, tiu kiu plej bezon'as help'o'n, ricev'os sub'ten'o'n nur se ĝi sub'met'iĝ'os al la brusela kurator'ec'o.

Minac'o'j kaj mal'lum'a'j antaŭ'dir'o'j

La Grek'o'j est'as obstin'a'j. Ili voĉ'don'is por Siriza kaj tiel dev'ig'is la prezid'ant'o'n de la eŭr'o'grup'o Jeroen Dijsselbloem admon'i ili'n: “La grek'o'j dev'as kompren'i, ke la plej grand'a'j problem'o'j de ili'a ekonomi'o ne mal'aper'is pro la nur'a fakt'o, ke elekt'o'j okaz'is“ (Reuters, 27-a de januar'o 2015). “Ni ne pov'as far'i escept'o'n por iu aŭ ali'a land'o“, konfirm'is s-in'o Christine Lagarde, ĝeneral'a direktor'o de la IMF (The New York Times, 17-an de januar'o 2015), dum s-ro Benoît Coeuré, membr'o de la direktor'ej'o de la ECB, al'don'is pli klar'e: “Grek'uj'o dev'as pag'i, jen la regul'o'j de la eŭrop'a lud'o“ (The New York Times, 31-an de januar'o kaj 1-an de februar'o 2015).

Semajn'o'n post'e, s-ro Draghi demonstr'is, ke oni ankaŭ sci'as “hurl'ig'i la ekonomi'o'n“ en'e de la eŭr'o'zon'o: sen la plej et'a prav'ig'o, li ferm'is la ĉef'a'n font'o'n de financ'iĝ'o de la grek'a'j bank'o'j; ĝi est'is anstataŭ'it'a de la Emergency Liquidity Assistance (El'a), pli kost'a kaj kiu re'nov'ig'end'as ĉiu'n semajn'o'n. Mal'long'e, li pend'ig'is damokl'a'n glav'o'n super la kap'o'n de la grek'a'j gvid'ant'o'j. Krom'e, la not-agent'ej'o Moodys anonc'is, ke la venk'o de Siriza “negativ'e influ'as la kresk'o-perspektiv'o'j'n“ de la ekonomi'o (Reuters, 27-an de januar'o 2015).

La scen'ar'o de la Grexit (el'ir'o de Grek'uj'o el la eŭr'o'zon'o) kaj de la ne'pag'i'pov'o re'ven'is sur la tag'ord'o'n. Apenaŭ kvar'dek ok hor'o'j'n post la januar'a'j elekt'o'j, la prezid'ant'o de la german'a Institut'o pri Ekonomi'a Esplor'ad'o, s-ro Marcel Fratzscher, eks'a ekonomik'ist'o ĉe la ECB, klar'ig'is, ke s-ro Cipr'as lud'as “tre danĝer'a'n rol'o'n“: “Se la grek'o'j komenc'as kred'i, ke li est'as ver'e serioz'a, oni pov'us spert'i amas'a'n kapital'fuĝ'o'n kaj sturm'o'n al la bank'o'j. Ni al'ven'is ĉe la punkt'o, kie el'ir'o el la eŭr'o far'iĝ'as ebl'a“ (Reuters, 28-an de januar'o 2015). Perfekt'a ekzempl'o de mem'real'ig'a profet'aĵ'o, kiu konduk'is al pli'grav'iĝ'o de la ekonomi'a situaci'o de Ateno.

Siriza dispon'is pri lim'ig'it'a ag'o'spac'o. S-ro Cipr'as est'is elekt'it'a por inter'trakt'i pri la kondiĉ'o'j lig'it'a'j kun la “help'o“, kiu'n li'a land'o ĝu'is, sed en la kadr'o de la eŭr'o'zon'o, ĉar la ide'o de el'ir'o ne hav'is sub'ten'o'n de la pli'mult'o de la loĝ'ant'ar'o. Tiu est'is konvink'it'a de la grek'a'j kaj inter'naci'a'j komunik'il'o'j, ke Grexit sekv'ig'us katastrof'o'n de bibli'a ampleks'o. Sed la part'o'pren'o en la unu'ec'a mon'o tuŝ'as ali'a'j'n kord'o'j'n, kiu'j est'as ĉi tie eg'e sent'em'a'j.

Ek'de si'a sen'de'pend'iĝ'o, en la jar'o 1822, Grek'uj'o ŝancel'iĝ'is inter si'a pas'int'ec'o en la Otoman'a Imperi'o kaj la “eŭrop'an'iĝ'o“ cel'o kiu, en la okul'o'j de la elit'o'j kaj de la tut'a loĝ'ant'ar'o, ĉiam signif'is modern'iĝ'o'n de la land'o kaj ĝi'a'n el'ir'o'n el la sub'evolu'o. La part'o'pren'o en la “mal'mol'a kern'o“ de Eŭrop'o est'is vid'at'a kiel real'ig'o de tiu naci'a ideal'o. Dum la elekt'o'kampanj'o la kandidat'o'j de Siriza sent'is si'n do dev'ig'at'a'j asert'i, ke la el'ir'o el la eŭr'o est'as tabu'a.

En la centr'o de la inter'trakt'ad'o'j inter la Cipr'as-reg'ist'ar'o kaj la instituci'o'j est'is la demand'o pri la kondiĉ'o'j fiks'it'a'j de la kreditor'o'j: la fam'a'j memorand'o'j kiu'j, de 2010, dev'ig'as Atenon aplik'i katastrof'a'j'n politik'o'j'n de mal'abund'o kaj de super'impost'ad'o. Pli ol 90 el'cent'o'j de la pag'o'j de la kreditor'o'j tamen re'ven'as al ili rekt'e kelk'foj'e jam sekv'a'tag'e! , ĉar ili est'as dediĉ'it'a'j al la re'pag'o de la ŝuld'o. Kiel la financ'ministr'o Janis Varufakis resum'is, kiu postul'as nov'a'n inter'konsent'o'n kun la kreditor'o'j, “Grek'uj'o pas'ig'is tiu'j ĉi kvin last'a'j'n jar'o'j'n viv'ant'a por la sekv'a prunt'e'don'o kvazaŭ drog'em'ul'o kiu atend'as si'a'n ven'ont'a'n doz'o'n“ (1-an de februar'o 2015).

Sed ĉar la ne're'pag'o de la ŝuld'o egal'as al “kredit-event'o“, do al ia bankrot'o, la mal'blok'ad'o de la doz'o est'as tre potenc'a ĉantaĝ-arm'il'o en la man'o'j de la kreditor'o'j. Teori'e, ĉar la kreditor'o'j bezon'as re'pag'o'n, oni pov'us imag'i, ke Ateno dispon'as ankaŭ pri grav'a lev'il'o por la inter'trakt'ad'o'j. Sed la ek'funkci'ad'o de tiu lev'il'o konduk'us la ECB al inter'romp'o de la financ'ad'o de la grek'a'j bank'o'j, kio sekv'ig'os la re'ven'o'n al la draĥm'o (do al el'ir'o el la eŭr'o).

Do, neni'o mir'ig'a, ke, apenaŭ tri semajn'o'j'n post la elekt'o'j, la dek ok financ'ministr'o'j de la eŭr'o'zon'o send'is ultimat'o'n al la dek-naŭ'a membr'o de la eŭrop'a famili'o: la grek'a reg'ist'ar'o dev'as aplik'i la program'o'n trans'don'it'a'n de si'a'j antaŭ'ul'o'j aŭ rezign'i pri si'a'j dev'o'j kaj trov'i la mon'o'n ali'lok'e. En tiu kaz'o, konklud'is la New York Times, “mult'a'j ag'ant'o'j de la financ'merkat'o pens'as, ke Grek'uj'o hav'as apenaŭ ali'a'n elekt'o'n ol for'las'i la eŭr'o'n“ (16-an de februar'o 2015).

Por eskap'i el la strangol'a'j ultimat'o'j, la grek'a reg'ist'ar'o pet'is kvar'monat'a'n “batal'halt'o'n“. Ĝi ne postul'is la pag'o'n de 7,2 miliard'o'j da eŭr'o'j, sed esper'is ke, dum la daŭr'o de la halt'o, la du parti'o'j al'ven'os al inter'konsent'o, kiu inklud'os dispon'o'j'n por dis'volv'i la ekonomi'o'n kaj post'e solv'i la ŝuld'o'problem'o'n. Est'us mal'lert'e fal'ig'i la grek'a'n reg'ist'ar'o'n tuj; la kreditor'o'j do akcept'is.

Ateno pens'is ke ĝi pov'as kalkul'i almenaŭ provizor'e pri la sum'o'j kiu'j en'ir'os ĝi'a'j'n kas'o'j'n. La reg'ist'ar'o esper'is dispon'i, en la rezerv'o'j de la Eŭrop'a Fondus'o de Financ'a Stabil'ec'o, pri 1,2 miliard'o'j da eŭr'o'j ne uz'it'a'j en la procez'o de re'kapital'ig'o de la grek'a'j bank'o'j, kaj pri 1,9 miliard'o'j kiu'j'n la ECB gajn'is per la grek'a'j obligaci'o'j kaj promes'is re'don'i al Ateno. Sed mez'e de mart'o la ECB anonc'is ke ĝi ne re'don'os tiu'j'n gajn'o'j'n, dum la ministr'o'j de la eŭr'o'grup'o decid'is ne nur ne pag'i la sum'o'n, sed trans'ig'i ĝi'n al Luksemburgo, kvazaŭ oni tim'us ke la grek'o'j far'iĝ'us bank'rab'ist'o'j! Sen'spert'a, kaj ĉar ĝi ne atend'is tia'j'n manovr'o'j'n, la skip'o de s-ro Cipr'as konsent'is sen postul'i garanti'o'j'n. “Ni erar'is, ke ni ne postul'is skrib'a'n inter'konsent'o'n“, konced'is la ĉef'ministr'o en intervju'o de la televid'o Star, la 27-an de april'o 2015.

La reg'ist'ar'o daŭr'e ĝu'is grand'a'n popular'ec'o'n, spit'e al la konced'o'j al kiu'j ĝi konsent'is: ne re'ven'i pri la privat'ig'o'j decid'it'a'j de la antaŭ'a reg'ist'ar'o, prokrast'i la alt'ig'o'n de la minimum'a salajr'o, ankoraŭ pli'alt'ig'i la al'don'valor'a impost'o (Av'i). Berlino do lanĉ'is operaci'o'n kun la cel'o sen'kredit'ig'i ĝi'n. Fin'e de februar'o, la Spiegel publik'ig'is artikol'o'n pri la “tord'it'a'j rilat'o'j inter Varufakis kaj Schäuble (27-an de februar'o 2015). Unu el la tri aŭtor'o'j est'is Nikolaus Blome, antaŭ ne'long'e trans'ir'int'a de Bild al la Spiegel, kaj hero'o de la kampanj'o, kiu'n en la jar'o 2010 Bild far'is kontraŭ la “pigr'a'j grek'o'j“.* La german'a financ'ministr'o Wolfgang Schäuble, kiu okaz'o tre mal'oft'a en la Eŭrop'a Uni'o, sed ankaŭ en la inter'naci'a diplomati'o publik'e ironi'is pri si'a grek'a koleg'o, kiu'n li kvalifik'is “stult'e naiv'a“ (10-an de mart'o 2015), est'is prezent'at'a de la german'a semajn'ul'o kiel bon'vol'a Sizif'o, bedaŭr'ant'a ke Grek'uj'o est'as kondamn'it'a al fiask'o kaj al for'las'o de la eŭr'o'zon'o. Escept'e se, la artikol'o sub'kompren'ig'is, s-ro Varufakis est'us for'ig'it'a el si'a'j funkci'o'j.

*  Vd Olivier Cyran: “’Bild’ kontraŭ la bicikl'o-nud'ist'o'j“, Le Monde diplomatique, maj'o 2015.

Dum tra'lik'o'j, mal'lum'a'j antaŭ'dir'o'j kaj minac'o'j mult'iĝ'is, s-ro Dijsselbloem antaŭ'e'n'met'is nov'a'n peon'o'n, deklar'ant'e en la New York Times ke la eŭr'o'grup'o esplor'as la eventual'a'n aplik'o'n de la kipra model'o al Grek'uj'o, do lim'ig'o'n de la kapital'mov'o'j kaj redukt'o'n de la depon'o'j (19-an de mart'o 2015) ... Jen anonc'o, kiu'n oni pov'as interpret'i apenaŭ ali'e ol kiel prov'o'n sen'frukt'a'n provok'i bank'a'n panik'o'n. Dum la ECB kaj s-ro Draghi ankoraŭ pli streĉ'is la glit'a'n nod'o'n, per pli'a lim'ig'o de la ebl'ec'o'j por la grek'a'j bank'o'j financ'iĝ'i, Bild publik'ig'is pseŭdo-raport'aĵ'o'n pri panik'a scen'o en Ateno kaj ne hezit'is de'turn'i banal'a'n fot'o'n de pensi'ul'o'j kiu'j vic'o'star'is antaŭ bank'o por ricev'i si'a'n pensi'o'n (31-an de mart'o 2015).

Fin'e de april'o, la operaci'o de Berlino port'is si'a'j'n unu'a'j'n frukt'o'j'n. S-ro Varufakis est'is anstataŭ'ig'it'a de si'a vic'ul'o Euklide Cakalotos por la inter'trakt'ad'o'j kun la kreditor'o'j. “La reg'ist'ar'o dev'as al'front'i nov'tip'a'n ŝtat'renvers'o'n, tiam deklar'is s-ro Varufakis. Ni'a'j atak'ant'o'j ne est'as plu, kiel en 1967, la tank'o'j, sed la bank'o'j“ (21-an de april'o 2015).

En la moment'o, la silent'a ŝtat'renvers'o tuŝ'is nur ministr'o'n. Sed la temp'o labor'as por la kreditor'o'j. Tiu'j postul'as la aplik'ad'o'n de la nov'liberal'a recept'o. Ĉiu kun si'a obsed'o. La ideologi'ist'o'j de la IMF postul'as la mal'regul'ig'ad'o'n de la labor'merkat'o kaj la laŭ'leĝ'ig'o'n de la amas'a'j mal'dung'o'j, kiu'j'n ili promes'is al la grek'a'j oligarĥ'o'j, kiu'j est'as la propriet'ul'o'j de la bank'o'j. La Eŭrop'a Komision'o, per ali'a'j vort'o'j Berlino, postul'as la daŭr'ig'o'n de la privat'ig'o'j, kiu'j pov'as interes'i la german'a'j'n entrepren'o'j'n, kaj je plej mal'alt'a kost'o. En la sen'ĉes'a list'o de la skandal'a'j vend'o'j el'star'as tiu, far'it'a de la grek'a ŝtat'o en 2013, de du'dek ok konstru'aĵ'o'j kiu'j'n ĝi daŭr'e uz'as. Dum la ven'ont'a'j du'dek jar'o'j, Ateno dev'os pag'i 600 milion'o'j'n da eŭr'o'j da lu'prez'o al la nov'a'j propriet'ul'o'j, do preskaŭ la tri'obl'o'n de la sum'o kiu'j'n ĝi ricev'is per la vend'o kaj kiu re'ven'is rekt'e al la kreditor'o'j ...

En pozici'o de mal'fort'ec'o, for'las'it'a de tiu'j, kies sub'ten'o'n ĝi esper'is (ekz-e Franc'uj'o), la grek'a reg'ist'ar'o ne pov'as solv'i la grav'a'n problem'o'n, kiu'n la land'o al'front'as: ŝuld'o'n ne el'ten'ebl'a'n. La propon'o organiz'i inter'naci'a'n konferenc'o'n simil'a'n al tiu de 1953, kiu sen'dev'ig'is German'uj'o'n pag'i la plej grand'a'n part'o'n de la milit'a'j kompens'aĵ'o'j kaj tiel mal'ferm'is la voj'o'n al la ekonomi'a mirakl'o*, dron'is en mar'o da minac'o'j kaj da ultimat'o'j. S-ro Cipr'as klopod'as por akir'i pli bon'a'n inter'konsent'o'n ol la antaŭ'a'j, sed tiu est'os cert'e mal'proksim'a de li'a'j anonc'o'j kaj de la program'o, por kiu la grek'o'j voĉ'don'is. S-ro Jyrki Katainen, vic'prezid'ant'o de la Eŭrop'a Komision'o, est'is pri tio tre klar'a tuj post la grek'a'j elekt'o'j: “Ni ne ŝanĝ'os la politik'o'n laŭ elekt'o'j“ (28-an de januar'o 2015).

*  Vd Renaud Lambert: Dette publique, un siècle de bras de fer [“Publik'a ŝuld'o, jar'cent'o da disput'o“], Le Monde diplomatique, mart'o 2015.

Ĉu la elekt'o'j hav'as do senc'o'n, se land'o kiu respekt'as la esenc'o'n de si'a'j promes'o'j ne hav'as la rajt'o'n modif'i si'a'n politik'o'n pri io ajn? La nov'nazi'o'j de Or'a Aŭror'o dispon'as pri tuj'a respond'o. Ĉu ebl'as eksklud'i, ke ili profit'as pri mal'sukces'o de la Cipr'as-reg'ist'ar'o sam'e kiel la apog'ant'o'j de s-ro Schäuble en Ateno?

Stelios KULOGLU.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Hispan'uj'o inter du voĉ'don'ad'o'j

Podemos “ni'a strategi'o“

Financ'a kriz'o, amas'a mal'riĉ'iĝ'o, sen'kredit'iĝ'o de la politik'a'j profesi'ul'o'j: ĉio dev'int'us konduk'i al re'lev'iĝ'o de la mal'dekstr'o en Eŭrop'o. Kaj tamen ĝi stagn'as preskaŭ ĉie. Tio cert'e klar'ig'as, kial ĉiu'j rigard'as al Hispan'uj'o, kie la parti'o Podemos montr'is strategi'a'n invent'em'o'n. Jen defi'o, kiu'n ĉi tie prezent'as ĝi'a ĝeneral'a sekretari'o.

Pri la si'n'ten'o de Berlino al Ateno dum la inter'trakt'ad'o'j

Ĝi ne surpriz'is mi'n. Kvankam Grek'uj'o est'as ŝtat'o mal'fort'a, la Cipr'as-reg'ist'ar'o dub'ig'as la funkci-manier'o'n de la Eŭrop'a Uni'o sub german'a hegemoni'o: la ampleks'o de la provok'o est'as do eg'e pli grand'a ol la land'o mem. Ceter'e, Podemos aper'as nun kiel grav'a politik'a ag'ant'o, kiel kandidat'o por la potenc'o de la kvar'a plej grand'a ekonomi'o de la eŭr'o'zon'o. Ni'a'j grek'a'j kamarad'o'j dir'is al ni: ni'a'j bon'a'j rezult'o'j en la opini-enket'o'j ne est'as nepr'e bon'a nov'aĵ'o por ili. Ni'a'j kontraŭ'ul'o'j tim'as, ke ĉia venk'o de Siriza grand'ig'as ni'a'j'n propr'a'j'n rezult'o'j'n, ke ĝi don'as al ni oksigen'o'n. Ili'a cel'o ne est'as nur fiask'ig'i la grek'a'n reg'ist'ar'o'n: ili vol'as ankaŭ bar'i la voj'o'n al ali'a'j minac'o'j, ekzempl'e al tiu, kiu en ili'a'j okul'o'j est'as ni. Prem'i Siriza-n signif'as prem'i Podemos-on, montr'i ke ne ekzist'as alternativ'o. “Ĉu vi vol'as voĉ'don'i por Podemos? Rigard'u kio okaz'as en Grek'uj'o“: jen, esenc'e, la re'kant'aĵ'o, kiu'n oni kant'as aktual'e al la hispan'o'j.

Laŭ ni, Aleksis Cipr'as ag'is tre ruz'e: li sukces'is relief'ig'i bild'o'n de izol'it'a German'uj'o, kies interes'o'j ne est'as nepr'e la sam'a'j kiel tiu'j de la ceter'a Eŭrop'o, ankaŭ pri la ekster'a politik'o. Tio'n li prov'is ĉe Franc'uj'o kaj Ital'uj'o, kun miks'it'a sukces'o, sed ankaŭ ĉe orient'a'j land'o'j. Oni do ne mir'u, ke German'uj'o montr'as si'n tiom akr'e dum la inter'trakt'ad'o'j.

Pri la strategi'o de Siriza kaj tiu de Podemos

Ni'a'j grek'a'j kamarad'o'j dis'volv'is simil'a'n strategi'o'n kiel ni en tre mal'sam'a kun'tekst'o. Unu'e, ili vol'as re'konstru'i instituci'a'n legitim'ec'o'n de la reg'ist'ar'o, kiu est'is sistem'e sub'fos'it'a kaj post'e detru'it'a. Tio okaz'as per impost're'form'o, kiu don'as al la ŝtat'o ag'o'spac'o'n, ĉef'e en publik'a'j politik'o'j, por konstru'i la soci'a'n teks'aĵ'o'n kaj la lig'o'j'n detru'it'a'j'n de la mal'abund'o. Krom'e, en ekster'a politik'o, neces'as kre'i kontraŭ'dir'o'j'n en'e de la hegemoni'a blok'o de la eŭr'o'grup'o*. Tio far'iĝ'is, precip'e komenc'e, per tim'em'a'j kritik'o'j de la manier'o, per kiu German'uj'o mastr'um'as la eŭrop'a'n kriz'o'n. Sen ajn'a dub'o la cel'o est'is fend'i la domin'ant'a'n inter'konsent'o'n.

*  Grup'o de membr'o'land'o'j de la Eŭrop'a Uni'o kies mon'o est'as la eŭr'o. -vl

Ni'a strategi'o est'is ali'a, unu'e ĉar Hispan'uj'o prezent'as 13 el'cent'o'j'n de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) de la eŭr'o'zon'o, kontraŭ 3 aŭ 4 el'cent'o'j de Grek'uj'o. Ni komenc'us do la disput'o'j'n kun la cert'ec'o ke ni dispon'as pri pli grav'a ag'o'spac'o. Kompren'ebl'e ni ankaŭ tuŝ'us la demand'o'n de re'form'o de la buĝet'a'j traktat'o'j, por kresk'ig'i la publik'a'j'n el'spez'o'j'n ĉe invest'o'j kaj por dis'volv'i la social'a'j'n politik'o'j'n, ĉef'e la pensi'o'j'n, sed ankaŭ por ĉes'ig'i la mal'alt'ig'o'n de la salajr'o'j, kiu erozi'as la konsum'o'n. Post real'ig'o de tiu'j re'form'o'j, kaj nur tiam, ni pov'os parol'i pri la eŭrop'nivel'a'j ŝuld'o'j, en la kadr'o de re'struktur'ad'o cel'ant'a lig'i la re'pag'o'j'n kun la ekonomi'a kresk'o, ekzempl'e. Nur eŭrop'nivel'a strategi'o kiu nun ne ekzist'as ebl'ig'as imag'i ali'a'n paradigm'o'n ol tiu'n de la politik'o de mal'abund'o.

Nu, tiu strategi'o vek'as kontraŭ'dir'o'j'n ĉe ni'a'j kontraŭ'ul'o'j, precip'e en'e de la social'demokrat'a'j fort'o'j. Ni konsci'as pri la grand'eg'a rezist'o, sur kiu ĝi traf'us, en'e de la hispan'a ŝtat'aparat'o, sed ankaŭ en la eŭr'o'grup'o; sed se land'o tiom mal'grand'a kaj mal'fort'a kiom Grek'uj'o sukces'is far'iĝ'i tiom grand'a faktor'o de mal'stabil'ec'o en la eŭr'o'zon'o, tiam ni'a kapabl'o montr'i tia'j'n kontraŭ'dir'o'j'n en'e de la social'demokrat'a'j fort'o'j est'us des pli grand'a. Far'iĝ'us klar'a, ke la eŭrop'a projekt'o ne kongru'as kun la politik'o de mal'abund'o, kio mal'ferm'us politik'a'n spac'o'n al la ekonomi'a politik'o.

Pri la ebl'ec'o de inter'konsent'o kun la Hispan'a Social'ist'a Labor'ist-Parti'o (PSOE)

Tio est'as por ni antaŭ ĉio strategi'a problem'o, ĉar ni'a ĉef'a cel'o ni est'is ĉiam tre klar'a'j pri tio est'as la ĝeneral'a'j elekt'o'j de novembr'o. Tiel ke ĉiu decid'o, ĉiu situaci'o analiz'end'as laŭ la pozici'o, en kiu'n ĝi met'as ni'n por tiu voĉ'don'ad'o. Sam'temp'e ne ebl'as ignor'i la ampleks'o'n de la ŝanĝ'dezir'o en la loĝ'ant'ar'o, kio dev'ig'as ni'n est'i je tiu nivel'o.

Est'as do la demand'o pri la elekt'o-rezult'o'j, kompren'ebl'e, sed trans tio est'as precip'e tiu de ni'a kapabl'o far'i prem'o'n al la ali'a'j politik'a'j fort'o'j. Kiam oni demand'as ni'n: “Ĉu vi far'os kontrakt'o'j'n kun la Social'ist'a Parti'o?“, ni respond'as: “La social'ist'o'j dev'as unu'e ir'i voj'kurb'o'n de 180 grad'o'j.“ Ni sci'as, ke ekzist'as du tendenc'o'j en la PSOE. La unu'a karakteriz'iĝ'as per logik'o de sistem'o, aŭ de reĝim'o, kies prioritat'o est'as halt'ig'i ni'n, ĉes'ig'i tiu'n ĉi mov'ad'o'n. Por ili, tio pov'us montr'iĝ'i per grand'a koalici'o kun la Popol'a Parti'o (PP) aŭ kun Ciudadanos*. La du'a pens'as laŭ parti'a logik'o: ĝi sci'as, ke tia opci'o konduk'us al implod'o de la PSOE kaj don'us pli da spac'o al Podemos. La demand'o pri inter'konsent'o'j regul'iĝ'us do laŭ la elekt'o-rezult'o'j, sed ankaŭ laŭ ni'a analiz'o de la divers'a'j situaci'o'j, kalkul'ant'e kun ni'a kapabl'o ekspluat'i la mal'konsent'o'j'n intern'e de ni'a'j kontraŭ'ul'o'j. Precip'e se, kiel la enket'o'j ŝajn'as montr'i, Hispan'uj'o direkt'iĝ'as al kvar'parti'a sistem'o, kun rezult'o'j de inter 15 kaj 25 el'cent'o'j.

*  NDLR: konservativ'a parti'o kontraŭ korupt'o, kiu est'iĝ'is el la katalun'a grup'o Ciutadans, fond'it'a en la jar'o 2006.

En Andaluzi'o

En Andaluzi'o ne tem'as pri star'ig'o de koalici'o.* Ni met'is tri kondiĉ'o'j'n por sub'ten'i la PSOE por est'ig'i la region'a'n reg'ist'ar'o'n. Ni postul'as unu'e la demisi'o'n de du prezid'int'o'j de Andaluzi'o suspekt'at'a'j je korupt'o (unu sid'as en la Naci'a Asemble'o, la ali'a en la Senat'o). Ni postul'as ceter'e, ke la andaluzi'a reg'ist'ar'o sub'skrib'u neni'a'n kontrakt'o'n kun financ'a'j establ'o'j kiu'j el'loĝ'ig'as hom'o'j'n sen propon'i al ili ali'a'n loĝ'ej'o'n. Kaj ni postul'as fin'e redukt'o'n de la nombr'o da alt'a'j asist'ant'o'j, por ebl'ig'i la re'dung'o'n de ĉiu person'ar'o mal'dung'it'a de lern'ej'o'j kaj mal'san'ul'ej'o'j dum la kriz'o. Ne tem'as pri reg'ist'ar'a program'o, sed pri tri kondiĉ'o'j por ke ni ne blok'u la voj'o'n al la PSOE. Ĉar ni'a'j rezult'o'j est'is pli mal'fort'a'j ol tiu'j de la Social'ist'a Parti'o, ni'a ag'o'spac'o est'as lim'ig'it'a. Ni prov'as far'i tiel, ke ĉia instituci'a sub'ten'o far'e de Podemos ankaŭ kiam tem'as simpl'e nur pri ne kontraŭ'i en'posten'iĝ'o'n tuj montr'iĝ'u per social'a'j dispon'o'j, kiu'j atest'as ke ŝanĝ'o ebl'as. (...) Tiu'j postul'o'j kost'as eĉ ne unu cend'o'n; ili ne kresk'ig'as la publik'a'n el'spez'o'n.

*  Dum la anticip'a voĉ'don'ad'o por re'nov'ig'i la andaluzi'a'n parlament'o'n, la 22-an de mart'o, la PSOE ricev'is 35,5 el'cent'o'j'n de la voĉ'o'j, kontraŭ 27 el'cent'o'j por la Popol'a Parti'o (PP) kaj 15 el'cent'o'j por Podemos. De tiam okaz'as trakt'ad'o'j inter la divers'a'j parti'o'j por trov'i inter'konsent'o'n por nom'um'i la andaluzi'a'n prezid'ont'o'n.

Pri la aper'o de la parti'o Ciudadanos (Civit'an'o'j)

Evident'e la kontraŭ'ul'o adapt'iĝ'as kaj la manier'o de al'front'iĝ'o ŝanĝ'iĝ'is. Est'as ver'e ke la komunik'il'a medi'o montr'iĝ'as nun mult'e mal'pli favor'a por ni. La star'ig'o de Ciudadanos est'is tre grand'a ruz'aĵ'o, ne tiom ke tiu parti'o rekt'e al'suĉ'as elekt'ant'o'j'n, kiu'j antaŭ'e turn'is si'n al Podemos, sed ĉar ĝi mal'fort'ig'as ni'a'n retor'ik'o'n kiu cel'as prezent'i ni'n kiel la elekt'o'n de la re'nov'ig'o kaj ĉar ĝi for'pren'as al ni part'o'n de la spac'o, kiu'n la komunik'il'o'j dediĉ'is al tio. Nun ekzist'as ali'a “parti'o de la ŝanĝ'o“, kiu hav'as tre mal'sam'a'j'n trajt'o'j'n, ĉar Ciudadanos aper'as grand'part'e en'e de la liberal'a establ'it'a tavol'o. Tio ig'is ni'n re'formul'i la hipotez'o'n Podemos.

Ni'a ŝlos'il'a cel'o ĉiam est'is okup'i la centr'o'n de la politik'a kamp'o profit'ant'e el la kriz'o. Tio hav'as neni'o'n komun'a'n kun la politik'a “centr'o“ de la burĝ'a retor'ik'o. Per gramŝaj vort'o'j,* ni'a cel'o en tiu pozici-milit'o est'is kre'i nov'a'n “komun'a'n senc'o'n“, kiu ebl'ig'u okup'i transvers'a'n pozici'o'n en la centr'o de la politik'a spektr'o kiu ĵus re'aranĝ'iĝ'is. En la moment'o, la dispon'ebl'a politik'a spac'o est'is redukt'it'a per la kontraŭ'atak'o'j de la elit'o, jam per ĝi'a reklam'ad'o por Ciudadanos. Ni'a task'o montr'iĝ'as do nun pli delikat'a; ĝi postul'as nov'a'n strategi'a'n inteligent'o'n. Tiu'j iniciat'o'j de la kontraŭ'ul'o ceter'e kre'is nov'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n eĉ en ni'a propr'a tend'ar'o.

*  De Anton'o Gramŝo (ital'e: Antonio Gramsci [antónjo grámŝi] (1891-1937), ital'a filozof'o kaj politik'ist'o, star'ig'is, kun Palmiro Togliatti, la gazet'o'n Ordin'e nuovo (1919). Sekretari'o de la Ital'a Komun'ist'a Parti'o (1924); en mal'liber'ej'o de 1926 ĝis 1937. -vl

Unu'e, la aper'o de Ciudadanos re'met'as ni'n en logik'o'n, kiu'n ni de'komenc'e konsider'is perd'ant'a: tiu'n de la tradici'a aks'o mal'dekstr'a-dekstr'a. Ni pens'as, ke sur tiu baz'o ne ekzist'as ŝanĝ'ebl'ec'o'j en Hispan'uj'o. La danĝer'o est'us hodiaŭ est'i re'send'it'a'j al tiu aks'o kaj ne sukces'i difin'i nov'a'n centr'ec'o'n kiu, eĉ se mi tio'n ripet'as, hav'as neni'o'n komun'a'n kun la centr'o de la politik'a spektr'o. En tiu pejzaĝ'o, la pleb'a retor'ik'o de Podemos, organiz'it'a ĉirkaŭ la kontraŭ'ec'o de “tiu'j mal'supr'e“ kaj “tiu'j supr'e“ (la oligarĥ'o'j), interpret'ebl'us kiel la tradici'a retor'ik'o de la ekstrem'a mal'dekstr'o, kio pov'us perd'ig'i al ĝi la transvers'ec'o'n kaj for'ig'us ĝi'a'n ebl'ec'o'n okup'i la nov'a'n centr'o'n. Fin'e, ni al'front'as ankaŭ la risk'o'n kiu est'as ankaŭ ebl'a lev'il'o de normal'ig'o. Ni jam ne aper'as kiel la ekster'kadr'ul'o'j, la efik'o de nov'ec'o mal'klar'iĝ'as, sed ali'flank'e Podemos nun ankaŭ gajn'is fort'o'n kaj spert'o'n; ĝi dispon'as pri kresk'int'a kapabl'o de reprezent'iĝ'o. Ni dev'as nepr'e re'difin'i aŭ fajn'ig'i ni'a'n retor'ik'o'n por fiask'ig'i la kontraŭ'atak'o'j'n kaj por re'mal'ferm'i la spac'o'n, kiu'n oni ferm'is al ni. Tio ne est'os facil'a.

Ni al'front'is lern'ej'a'n kaz'o'n dum la oficial'a vizit'o de la hispan'a reĝ'o ĉe la Eŭrop'a Parlament'o, la 15-an de april'o 2015. Tia event'o met'as ni'n antaŭ mal'facil'a'n demand'o'n: tiu'n de la monarĥi'o. Kial mal'facil'a'n? Ĉar ĝi tuj mal'permes'as al ni la centr'o'n de la teren'o. Ekzist'as, proksim'um'e, du opci'o'j. La unu'a, tradici'e adopt'it'a de la mal'dekstr'o (ekz-e Isquierda Unida), konsist'as en la pozici'o: “Ni est'as respublik'an'o'j. Ni ne agnosk'as la monarĥi'o'n, ni do ne ir'os al la honor'a akcept'o de la reĝ'o de Hispan'uj'o. Ni ne agnosk'as tiu'n spac'o'n de legitim'ec'o por la ŝtat'estr'o.“ Eĉ se tio est'as pozici'o perfekt'e prav'a laŭ etik'a kaj moral'a nivel'o, ĝi met'as ni'n tuj en la spac'o'n de la radikal'a mal'dekstr'o, en kadr'o'n tre tradici'a'n. Tio tuj fremd'ig'as ni'n al larĝ'a'j tavol'o'j de la loĝ'ant'ar'o, kiu'j simpati'as kun la nov'a reĝ'o,* kaj tio, sen'de'pend'e de kio'n ili pov'as pens'i pri ali'a'j demand'o'j kaj de la fakt'o, ke ili asoci'ig'as la eks'reĝ'o'n kun la korupt'o de la antaŭ'a reĝim'o. La monarĥi'o est'as daŭr'e unu el la plej aprez'at'a'j instituci'o'j en Hispan'uj'o. (...) Do, du opci'o'j: aŭ ni ne ir'as al la akcept'o kaj rest'as prem'at'a'j en la kadr'o de la tradici'a analiz'o de la ekstrem'mal'dekstr'o, kiu don'as tre mal'mult'a'n ag'o'spac'o'n; aŭ ni ir'as tie'n, kaj Podemos miks'iĝ'as inter la politik'a'n klas'o'n, kio signif'as valid'ig'i la instituci'a'n kadr'o'n. Mal'long'e, est'i konsider'at'a'j perfid'ul'o'j, monarĥ'ist'o'j aŭ io ali'a ...

*  NDLR: la reĝ'o Ju'a'n Carlos, suspekt'at'a je korupt'o, abdik'is la 19-an de juni'o 2014 favor'e al si'a fil'o Felipe.

Kiel ni solv'is tiu'n dilem'o'n? Ni ir'is tie'n, sed ŝanĝ'ant'e neniom pri ni'a kutim'a manier'o prezent'i ni'n, do en ni'a'j ĉiu'tag'a'j vest'aĵ'o'j, ignor'ant'e la protokol'o'n. Tio est'as io tre et'a, sed ĝi est'as simbol'e reprezent'a de Podemos. Krom'e, mi donac'is al la reĝ'o la DVD de la seri'o La Fer'a Tron'o (Gam'e of Thrones), prezent'ant'e ili'n kiel rimed'o'n por interpret'i tio'n kio okaz'as en Hispan'uj'o. (...) Kompren'ebl'e, tio est'as delikat'a si'n'ten'o, sed la sol'a kiu ebl'ig'as al ni ten'i la lud'o'n mal'ferm'it'a, kiu ebl'ig'as al ni lud'i en la centr'o de la kontraŭ'dir'o'j, mal'long'e, dub'ig'i la ĝis'nun'a'n stat'o'n anstataŭ est'i met'it'a en pozici'o'n pur'a'n, sed sen'pov'a'n.

Pablo IGLESIAS.

Tiu ĉi tekst'o est'as part'o de inter'parol'ad'o kun Pablo Iglesias, gvid'ant'o de la hispan'a parti'o Podemos, aper'int'a en la New Left Review(maj'o-juni'o 2015). La analiz'o de la rezult'o'j de la elekt'o'j de la 24-a de maj'o 2015 est'as redakt'it'a por Le Monde diplomatique.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Post du'dek unu jar'o'j: la mal'sukces'a'j promes'o'j de Naft'a

Komerc'a mis'ekvilibr'o

Naft'a cel'is riĉ'ig'i konsum'ant'o'j'n, labor'ist'o'j'n kaj kultiv'ist'o'j'n en Uson'o, Meksiko kaj Kanado. Et'a procent'o el la riĉ'eg'ul'o'j profit'is - ĉiu'j ali'a'j mal'profit'eg'is.

Mez'e de inund'o da promes'o'j pri ekonomi'a'j, ekologi'a'j, kaj soci'a'j util'o'j, la Nord'amerik'a Liber'komerc'a Inter'konsent'o (Naft'a, TLCANALÉNA) ek'valid'iĝ'is je la 1a de januar'o 1993. Mal'mult'a'j est'as la afer'o'j pri kiu'j ĉiu'j sam'opini'as en Uson'o, land'o profund'e divid'it'a laŭ parti'ec'a'j lini'o'j, sed Respublik'an'o'j, Demokrat'o'j kaj sen'de'pend'ul'o'j de divers'a'j geografi'a'j kaj soci'ekonomi'a'j grup'o'j kun'e kred'as, ke Naft'a damaĝ'is ili'a'j'n famili'o'j'n kaj land'o'n. Kaj nun ek'aper'as detal'o'j pri la sekret'em'a Trans'atlantik'a Traktat'o pri Komerc'o kaj Invest'ad'o (TTIP)*, kaj ni ek'sci'as ke la erar'o'j de Naft'a probabl'e est'os ripet'it'a'j.

*  Vid'u Lori M Wallach, ‘La dek minac'o'j por la uson'a popol'o’, Le Monde diplomatique, Esperant'a el'don'o, juni'o 2014

Naft'a est'is eksperiment'o kiu establ'is radikal'e nov'a'n model'o'n por inter'konsent'o'j pri “komerc'o”. Ĝi est'is fundament'e mal'sam'a pro tio, ke ĝi nur part'e tem'is pri komerc'o. Antaŭ'a'j uson'a'j inter'konsent'o'j mal'larĝ'e koncentr'iĝ'is pri mal'alt'ig'o'j de tarif'o'j kaj pli'alt'ig'o'j de import'a'j kontingent'o'j. Naft'a tamen kre'is por fremd'a'j invest'ant'o'j nov'a'j'n privilegi'o'j'n kaj protekt'o'j'n kiu'j elimin'is mult'a'j'n risk'o'j'n rilat'e al la trans'lok'ig'o de produkt'ad'o al land'o'j kun mal'alt'a'j labor'pag'o'j, kaj tiel instig'is al la ekster'land'ig'o de invest'ad'o kaj labor'posten'o'j. Naft'a ebl'ig'is al fremd'a'j invest'ant'o'j rekt'e kontest'i ŝtat'a'j'n politik'o'j'n kaj ag'o'j'n en land'o'j kie ili komerc'as per la star'ig'o de tribunal'o'j por la arbitraci'o de disput'o'j inter invest'ant'o'j kaj ŝtat'o'j (ISDS), kaj postul'i ŝtat'a'n mon'kompens'o'n por politik'o'j kiu'j “sub'fos'is” ili'a'j'n antaŭ'vid'it'a'j'n est'ont'a'j'n profit'o'j'n.

Naft'a ankaŭ dev'ig'is ke la sub'skrib'int'a'j land'o'j - Kanado, Meksiko, Uson'o - lim'ig'u la regul'ig'o'n de la serv'o'j kiel bank'ad'o, energi'o kaj transport'ad'o; pli'daŭr'ig'i la patent'a'j'n monopol'o'j'n de medikament'o'j; lim'ig'i land'lim'a'j'n kontrol'o'j'n kaj sekur'ec'a'j'n norm'o'j'n por nutr'aĵ'o'j kaj ali'a'j produkt'o'j; kaj rezign'i politik'o'j'n kiu'j instig'as konsum'ant'o'j'n aĉet'i produkt'o'j'n de la propr'a land'o.

Ĝi est'is propagand'it'a al la uson'a publik'o kun grand'a'j promes'o'j. En 1993, Gary C Hufbauer kaj Jeffrey J Schott, de la Peterson Institut'e for International Economics, prognoz'is ke Naft'a est'ig'os kresk'ant'a'n komerc'a'n plus'o'n kun Meksiko, kre'ant'e 170 000 net'a'j'n labor'posten'o'j'n en Uson'o en la daŭr'o de la unu'a'j du jar'o'j de la inter'konsent'o. Uson'a'j kultiv'ist'o'j riĉ'iĝ'os per eksport'ad'o. Naft'a al'port'os Meksikon al unu'a'mond'a nivel'o de ekonomi'a prosper'o kaj stabil'ec'o, kaj proviz'os labor'ŝanc'o'j'n kiu'j mal'pli'ig'os la en'migr'ad'o'n al Uson'o. Regul'o'j por la protekt'o de la konsum'ant'o kaj la ekologi'o est'os norm'ig'it'a'j supr'e'n kaj tiel pli'bon'ig'os la publik'a'n san'o'n, la sekur'ec'o'n de nutr'aĵ'o'j kaj la kvalit'o'n de la aer'o kaj la akv'o. Prez'o'j al la konsum'ant'o fal'os. La ekonomi'o'j spert'os nov'a'n kresk'o'n.

Kie'n ir'is la labor'posten'o'j?

Anstataŭ kre'i labor'posten'o'j'n por uson'an'o'j, Naft'a kontribu'is al grand'eg'a uson'a deficit'o de la komerc'o kun Meksiko kaj Kanado, kaj al taks'it'a net'a perd'o de 1 milion'o da labor'posten'o'j en Uson'o ĝis 2004. Ĉi tiu cifer'o, kalkul'it'a de la Economic Policy Institut'e (EPI), inkluziv'as la net'a'n bilanc'o'n inter labor'posten'o'j kre'it'a'j kaj labor'posten'o'j perd'it'a'j*. Grand'a part'o de la erozi'o de'ven'as de la decid'o'j de uson'a'j firma'o'j adopt'i la privilegi'o'j'n por fremd'a'j invest'ant'o'j de Naft'a kaj trans'lok'i si'a'n produkt'ad'o'n al Meksiko, kun ĝi'a'j pli mal'alt'a'j salajr'o'j kaj pli mal'fort'a'j ekologi'a'j norm'o'j. La EPI kalkul'as, ke la deficit'o de la komerc'o kun Meksiko net'e detru'is proksim'um'e 700 000 uson'a'j'n labor'posten'o'j'n ek'de la lanĉ'o de Naft'a ĝis 2010. Pli ol 845 000 uson'a'j labor'ist'o'j est'as ricev'int'a'j “help'o'n por komerc'a al'ĝust'ig'o” (Trad'e Adjustment Assistance - Ta'a), perd'int'e si'a'j'n labor'posten'o'j'n pro import'aĵ'o'j el Kanado kaj Meksiko aŭ la trans'lok'o de fabrik'o'j al tiu'j land'o'j.

*  Por ĉiu'j font'o'j kaj pli'a'j leg'aĵ'o'j, vid'u ‘Naft'a’s 20-year Legacy and the Fat'e of the Trans-Pacific Partnership’ (PDF), Public Citizens Glob'al Trad'e Watch, februar'o 2014.

Naft'a mal'supr'e'n'prem'is uson'a'j'n salajr'o'j'n kaj kresk'ig'is la mal'egal'ec'o'n de en'spez'o'j. Ĝi'a plej vast'a ekonomi'a efik'o ĝis nun est'as trans'form'i la salajr'o'j'n kaj spec'o'j'n de labor'posten'o'j por la 63% de uson'a'j labor'ist'o'j sen super'lern'ej'a diplom'o. La komerc'o profund'e efik'as sur la hav'ebl'a'j'n spec'o'j'n de labor'posten'o'j pli ol sur la total'a'n nombr'o'n. La uson'a'j labor'ist'o'j, kiu'j perd'is si'a'j'n posten'o'j'n en la fabrik'industri'o'j pro la ekster'land'ig'o per Naft'a kaj la konkurenc'o de import'aĵ'o'j, trans'ir'is en posten'o'j'n kun pli mal'alt'a'j labor'pag'o'j en serv'a'j sektor'o'j kiu'j ne pov'as est'i ekster'land'ig'it'a'j, kaj en kiu'j ili pli'ig'is la super'abund'o'n de labor'ist'o'j, mal'supr'e'n'puŝ'ant'e salajr'o'j'n tra la tut'a ekonomi'o. Laŭ la uson'a Bureau of Labor Statistics, du tri'on'o'j el la de'lok'ig'it'a'j fabrik'labor'ist'o'j re'dung'it'a'j en 2012 dev'is akcept'i pli mal'alt'a'j'n salajr'o'j'n, kaj tio signif'is por la pli'mult'o salajr'o'redukt'o'n de pli ol 20%. Por la mez'um'a uson'a fabrik'labor'ist'o kun salajr'o de pli ol USD 47 000, tio est'as redukt'o de almenaŭ USD 10 000. Pro tio, ke pli da labor'ist'o'j de'lok'ig'it'a'j de fabrik'ad'o al'don'iĝ'is al tiu'j, kiu'j konkur'as por mal'alt'kapabl'a'j labor'posten'o'j en sektor'o'j kiel gast'ig'ad'o kaj nutr'o'serv'o'j, real'a'j salajr'o'j mal'kresk'is en tiu'j sektor'o'j sub Naft'a. La median'a'j salajr'o'j de uson'an'o'j stagn'is en la pas'int'a'j du'dek jar'o'j, dum mal'e la produkt'iv'o de dung'it'o'j kresk'eg'is.

La ĝis'nun'a'j redukt'o'j de la prez'o'j de hejm'a'j var'o'j ne sufiĉ'is por kompens'i la mal'gajn'o'j'n de mez'klas'an'a'j salajr'o'j sub Naft'a. Uson'a'j labor'ist'o'j sen super'lern'ej'a'j diplom'o'j perd'is 12,2% de si'a'j real'a'j salajr'o'j sub la komerc'o laŭ Naft'a, eĉ en'kalkul'int'e la avantaĝ'o'j'n de pli mal'kar'a'j var'o'j. Malgraŭ 239%-a kresk'o de nutr'aĵ'import'o'j el Kanado kaj Meksiko, la mez'um'a prez'o de nutr'aĵ'o'j en Uson'o salt'eg'is 67% de post la inter'konsent'o, la mal'o de la promes'it'a rezult'o. Tiu'temp'e, iu'j propagand'ant'o'j de Naft'a antaŭ'vid'is la perd'o'n de kelk'a'j uson'a'j labor'posten'o'j, sed ili argument'is ke uson'a'j labor'ist'o'j profit'os pro pli mal'kar'a'j import'it'a'j var'o'j.

Ne'long'e post 1993, la mal'grand'a komerc'a plus'o uson'a kun Meksiko de antaŭ Naft'a far'iĝ'is komerc'a deficit'o masiv'a kaj la antaŭ-Naft'a-a komerc'a deficit'o uson'a kun Kanado pli'grand'eg'iĝ'is. La komerc'a plus'o kun Meksiko de USD 2,5 miliard'o'j (al'ĝust'ig'it'a laŭ inflaci'o) en 1992, kaj la deficit'o kun Kanado de USD 29,6 miliard'o'j, trans'form'iĝ'is en en'tut'a'n post-Naft'a-an deficit'o'n de USD 177 miliard'o'j. La roz'kolor'a'j promes'o'j kre'i labor'posten'o'j'n est'is baz'it'a'j sur tio, ke Naft'a pli'bon'ig'os la komerc'a'n bilanc'o'n de Uson'o. La real'aĵ'o ĝis nun est'as la mal'o.

Eksport'o'j de uson'a'j manufaktur'aĵ'o'j kaj serv'o'j al Meksiko kaj Kanado est'as kresk'int'a'j pli mal'rapid'e de post Naft'a; la ĉiu'jar'a kresk'o de eksport'o'j de uson'a'j manufaktur'aĵ'o'j al la du land'o'j kresk'is 62% mal'pli ol la ĉiu'jar'a indic'o tuj antaŭ Naft'a. Eĉ eksport'o'j de serv'o'j ek'fal'eg'is malgraŭ tio, ke oni antaŭ'vid'is ke ili apart'e prosper'os pro la supoz'at'a relativ'a avantaĝ'o de uson'a'j serv'o'j. La ĉiu'jar'a kresk'o de eksport'o'j de uson'a'j serv'o'j al Meksiko kaj Kanado post Naft'a kresk'is 49% mal'pli ol antaŭ Naft'a. Kiam oni kompar'as la en'tut'a'n kresk'o'n de uson'a'j eksport'o'j al land'o'j kiu'j est'as, kaj ne est'as, sub'skrib'int'o'j de akord'o pri liber'a komerc'o kun Uson'o, oni vid'as ke la kresk'o al la last'a'j super'is la kresk'o'n al la antaŭ'a'j je 30% dum la pas'int'a jar'dek'o.

Dek'o'j da ekologi'a'j kaj sanitar'a'j leĝ'o'j de Naft'a-land'o'j est'as kontest'it'a'j en ekster'land'a'j tribunal'o'j per la sistem'o ISDS. Pli ol USD 360 milion'o'j da mon'kompens'o por invest'ant'o'j est'as el'dev'ig'it'a'j per'e de kontest'o'j kontraŭ mal'permes'o'j de toks'o'j, regul'o'j pri la ter-uz'o, politik'o'j pri akv'o kaj forst'um'o, ktp. Pli'a'j USD 12,4 miliard'o'j est'as la objekt'o de kompens'postul'o'j ankoraŭ ne juĝ'it'a'j rilat'e al kontest'o'j far'e de fremd'a'j invest'ant'o'j pri medikament'a'j patent'o'j, moratori'o pri hidraŭlik'a fend'ad'o kaj program'o de re'nov'ig'ebl'a energi'o. Anstataŭ lern'i la lecion'o'j'n de la eksces'o'j de ĉi tiu'j grand'a'j kompani'o'j, la reg'ist'ar'o de prezid'ant'o Obama ignor'is ĉiu'j'n kontribu'aĵ'o'j'n de reprezent'ant'o'j de la civil'a soci'o kiam ĝi revizi'is la lingv'aĵ'o'n de si'a model'a invest'o'traktat'o en 2011 kaj ankoraŭ insist'as pri la inkluziv'o de ISDS en la TTIP, malgraŭ protest'o'j de la Eŭrop'a Komision'o kaj oficial'ul'o'j de EU-membr'o'ŝtat'o'j kaj parlament'a'j instituci'o'j. Ke ISDS dev'as est'i inkluziv'it'a en la TTIP insist'as grand'a'j uson'a'j kompani'o'j kiel Chevron, kiu uz'as ISDS en prov'o evit'i pag'i miliard'o'j'n pro la ekologi'a kaj sanitar'a damaĝ'o de polu'ad'o en Amazon'o.

Kiam tem'as pri la agrikultur'a komerc'o kun Meksiko kaj Kanado, la mez'um'a deficit'o ĉiu'jar'a de Uson'o ating'is USD 975 milion'o'j'n, cifer'o preskaŭ tri'obl'e pli alt'a ol la nivel'o antaŭ Naft'a. Uson'a'j pri'labor'ant'o'j de nutr'aĵ'o'j trans'lok'iĝ'is al Meksiko pro ĝi'a'j mal'alt'a'j salajr'o'j, kaj import'o'j de nutr'aĵ'o'j alt'eg'iĝ'is. Naft'a mal'pli'strikt'ig'is la uson'a'j'n norm'o'j'n pri la sekur'ec'o de nutr'aĵ'o'j kaj permes'is import'aĵ'o'j'n de fabrik'o'j kiu'j'n oni antaŭ'e konsider'is ne'sekur'a'j. Antaŭ Naft'a, kiam import'aĵ'o'j est'is permes'at'a'j nur de instal'aĵ'o'j juĝ'it'a'j konform'a'j al uson'a'j norm'o'j, nur unu pri'labor'ej'o de bov'aĵ'o'j kaj neni'u instal'aĵ'o de kort'o'bird'o'j en Meksiko est'is aprob'it'a'j. Uson'a'j import'o'j de bov'aĵ'o el Meksiko kaj Kanado kresk'is de 133% de post 1993. Dum la pas'int'a jar'dek'o, uson'a'j eksport'o'j de nutr'aĵ'o'j al Meksiko kaj Kanado mal'kresk'is iom'et'e dum import'o'j de nutr'aĵ'o'j el la du land'o'j pli ol du'obl'iĝ'is. Ĉi tio hav'as neni'o'n komun'a'n kun la promes'o'j far'it'a'j al uson'a'j kultiv'ist'o'j kaj ranĉ'ist'o'j ke Naft'a ebl'ig'os al ili ating'i riĉ'ec'o'n - kaj stabil'ec'o'n de la en'spez'o'j de ili'a'j kultiv'ej'o'j kaj ranĉ'o'j - per eksport'ad'o.

Reciprok'a mal'gajn'o en Kanado kaj Meksiko ankaŭ

Konsider'e la ekstrem'e negativ'a'n efik'o'n sur uson'a'j'n labor'ist'o'j'n kaj kultiv'ist'o'j'n, est'as ŝok'e ke Naft'a ne al'port'is bon'o'n al meksik'an'o'j kaj kanad'an'o'j. Anstataŭ la reciprok'a'n gajn'o'n promes'it'a'n, Naft'a ĝis nun al'port'is reciprok'a'n mal'gajn'o'n al la pli'mult'o. Eksport'o'j de subvenci'it'a uson'a maiz'o pli'iĝ'is en la unu'a jar'dek'o de Naft'a, detru'ant'e la viv'ten'o'j'n de pli ol milion'o da meksikaj kamp'ar'an'o-kultiv'ist'o'j kaj de proksim'um'e 1,4 milion'o'j da ali'a'j meksik'an'o'j kies viv'ten'o'j de'pend'as de agrikultur'o. Amas'a de'lok'ig'o pli'sever'ig'is la mal'stabil'ec'o'n kaj per'fort'o'n de la milit'o kontraŭ drog'o'j. Kaj, el'pel'it'e el la kamp'ar'o, la de'lok'ig'it'o'j serĉ'is labor'o'n en la maquiladoras (fabrik'o'j de eksport'aĵ'o'j) apud la uson'a land'lim'o, tiel mal'supr'e'n'puŝ'ant'e salajr'o'j'n kaj kontribu'ant'e al du'obl'ig'o de la en'migr'ad'o de meksik'an'o'j al Uson'o.

Kvankam la prez'o pag'at'a al meksikaj kultiv'ist'o'j por maiz'o plonĝ'is, la mal'regul'ig'it'a po'detal'a prez'o de tortilj'o'j - ili'a ĉef'a nutr'aĵ'o - raket'is 279% en la unu'a'j 10 jar'o'j de la pakt'o. Real'a'j salajr'o'j en Meksiko mal'super'is antaŭ-Naft'a-ajn nivel'o'j'n, dum prez'alt'iĝ'o'j por baz'a'j hejm'a'j var'o'j super'is salajr'alt'iĝ'o'j'n. Labor'ist'o kun la minimum'a salajr'o en Meksiko hodiaŭ pov'as aĉet'i 38% mal'pli da hejm'a'j var'o'j ol je la tag'o kiam Naft'a est'is promulg'it'a. Malgraŭ promes'o'j ke Naft'a al'port'os bon'o'j'n al meksikaj konsum'ant'o'j per la al'ir'o al pli mal'kar'a'j import'aĵ'o'j, la kost'o de baz'a'j hejm'a'j var'o'j ating'is sep'obl'o'n de la antaŭ-Naft'a-a nivel'o, dum la minimum'a salajr'o nur est'as kvar'obl'o de tiu nivel'o. Traf'at'a'j de de'lok'ig'o'j, alt'iĝ'ant'a'j prez'o'j kaj stagn'ant'a'j salajr'o'j, pli ol du'on'o de la total'a loĝ'ant'ar'o, kaj pli ol 60% de la kamp'ar'a loĝ'ant'ar'o, ankoraŭ viv'as en mal'riĉ'ec'o. La promes'it'a nirvan'o de Naft'a ne okaz'is.

Pov'is est'i ke la TTIP-inter'trakt'ad'o'j est'os la rimed'o por est'ig'i nov'a'n model'o'n de ekonomi'a integr'iĝ'o - kun la cel'o ne ripet'i la erar'o'j'n de Naft'a kaj ali'a'j damaĝ'a'j pakt'o'j. Sed TTIP el'met'as labor'ist'o'j'n kaj konsum'ant'o'j'n ambaŭ'flank'e de la Atlantik'o al pli'a'j damaĝ'a'j sekv'aĵ'o'j ĉar ĝi sekv'as la sam'a'j'n kaŝ'em'a'j'n kaj antaŭ'juĝ'a'j'n proced'o'j'n de inter'trakt'ad'o kaj inklud'as la sam'a'j'n kondiĉ'o'j'n kiu'j sub'fos'as la publik'a'n interes'o'n. Konsider'e la mal'trankvil'ig'a'j'n indik'o'j'n el du jar'dek'o'j da Naft'a, civit'an'o'j de Eŭrop'o kaj Uson'o prav'e son'ig'as la alarm'o'n. Por ke ia bon'o ven'u el la damaĝ'o kaŭz'it'a ĉe milion'o'j da hom'o'j, ni dev'as uz'i la histori'o'n de Naft'a por halt'ig'i la TTIP-projekt'o'n.

Lori M.Wallach

Tiu artikol'o est'as traduk'it'a el la angl'a versi'o de Le Monde diplomatique.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Sobr'ec'o kontraŭ mal'abund'o

La PARIZA Klimat'konferenc'o 2015, kiu mal'ferm'iĝ'os la 30-an de novembr'o ĉi-jar'e, komenc'iĝ'is mal'bon'e. Ek'de la pint'kun'ven'o de la Ter'o de 1992 en Rio-de-Ĵanejro, la produkt'ad'o de fosili'a energi'o ne ĉes'is kresk'i. En 2013, nur la tut'mond'a'j subvenci'o'j por brul'aĵ'o'j kun forc'ej'gas'a efik'o est'is 400 milion'o'j da eŭr'o'j, do kvar'obl'e la sum'o'j atribu'it'a'j al re'nov'ig'ebl'a'j energi'o'j.* La Verd'a Fondus'o por la Klimat'o, lanĉ'it'a en 2011 de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, pov'is kolekt'i ĝis hodiaŭ nur 10 miliard'o'j'n da eŭr'o'j ...

*  “Perspectives énergétiques mondiales“, Agence internationale de l’énergie (AIE) [“Mond'a'j perspektiv'o'j pri energi'o“, Inter'naci'a Agent'ej'o pri Energi'o (AIE) Parizo, 2014.

Inter'naci'a traktat'o ne kapabl'os lim'ig'i la varm'ig'o'n de la planed'o je du grad'o'j, kiel plan'as la konferenc'o, se la reg'ist'ar'o'j sub'met'as si'a'j'n decid'o'j'n al la konserv'ad'o de produkt'ad-sistem'o baz'it'a sur akumul'ad'o, rab'o kaj mal'ŝpar'o. Oni ne respond'os al la klimat'a defi'o sen la inter'ven'o de la loĝ'ant'ar'o'j, sed la individu'a'j aŭ lok'a'j iniciat'o'j rest'os sen'efik'a'j sen tut'mond'a politik'a vol'o. La akcept'o de soci'o mal'pli energi'vor'a, pli simpl'a, kiu trud'os modif'o'n de mult'a'j bon'e en'radik'iĝ'int'a'j kutim'o'j, bezon'as la perspektiv'o'n de pli'bon'ig'o de la viv'kvalit'o. Ne okaz'os ŝanĝ'o en la energi'sistem'o ind'a je tiu nom'o sen ekonomi'a kaj soci'a trans'form'iĝ'o, sen amas'a ali'distribu'ad'o de la en'spez'o'j sur naci'a sam'e kiel sur tut'mond'a nivel'o. La riĉ'aĵ'o'j dev'as ĉes'i detru'i la planed'o'n.*

*  Hervé Kempf, Comment les riches détruisent la planète [Kiel la riĉ'ul'o'j detru'as la planed'o'n], Points Essais, Parizo, 2014 (1-a eld.: 2007).

En la Okcident'o, sobr'ec'o rekt'e kontraŭ'as al la mal'abund'o, kiu aper'as kiel pretekst'o por distribu'i la riĉ'aĵ'o'j'n ankoraŭ pli mal'egal'ec'e. La voj'o al mal'kresk'o de ni'a'j el'las'o'j de karbon-acid'a gas'o konduk'as tra masiv'a'j invest'o'j en loĝ'ej'o'j, publik'a'j transport'o'j, re'nov'ig'ebl'a'j energi'o'j je la nivel'o, ekz-e, de la sum'o'j el'spez'it'a'j por sav'i la bank'o'j'n en la jar'o 2008 ... Esplor'ad'o de energi'a efik'ec'o sam'e kiel la konkret'a pli'bon'ig'o de la viv'kondiĉ'o'j kaj de la kondiĉ'o'j de la publik'a san'sistem'o pov'as kre'i mult'a'j'n dung'o'j'n, mal'alt'ig'i la mal'util'a'j'n efik'o'j'n kaj rezult'ig'i en ĉiu mastr'um'o grav'a'j'n ŝpar'o'j'n.

La sobr'ec'o konduk'as ankaŭ al ali'a difin'o de bon'stat'o: mal'pli da material'o, pli da labor'o; mal'pli da maŝin'o'j, pli da inteligent'o. Impost'i la flug'benzin'o'n por mal'pli'ig'i mal'oportun'a'n uz'ad'o'n de aviad'il'o; pli'kost'ig'i la mar'transport'o'n por kontraŭ'ag'i la mis'o'j'n de la liber'komerc'o kaj favor'i la mal'long'a'j'n voj'o'j'n (vid'u [“La sandal'et'o'j vojaĝ'as sen'pag'e“-art]). En Hind'uj'o, kie tri'cent milion'o'j da hom'o'j viv'as sen elektr'o, oni nombr'as ĉiu'jar'e milion'o'n kaj du'on'o da mort'int'o'j pro polu'it'a aer'o.

Kun nur kvar'on'o de la mond'a loĝ'ant'ar'o, la industri'land'o'j las'is konsider'ind'a'n ŝuld'o'n en la atmosfer'o. Ili'a'j sum'a'j el'las'o'j kaŭz'as jam varm'ig'o'n de 0,8 grad'o, kaj post mal'long'e krom'a'n 0,8 grad'o'n.* Ili tamen rifuz'as don'i al si cel'o'j'n kiu'j konsider'as ili'a'j'n pas'int'a'j'n el'las'o'j'n, aŭ al'ir'i la nepr'a'j'n kun'labor'ad'o'j'n ali'e ol per vort'o'j. Tamen la moment'o ven'is por liver'i al la Sud'a'j ŝtat'o'j la mon'o'n kaj la teĥnologi'o'j'n neces'a'j'n por rekt'e salt'i al dis'volv'ad'o baz'it'a sur energi'a sobr'ec'o. Prefer'e la plej bon'a'n ol la plej mult'a'n.

*  Sunita Narain, “Climat: l’injustice faite au Sud” [“Klimat'o: la mal'just'o far'at'a al la Sud'o“], Politique étrangère, vol. 80, n-ro2, Parizo, somer'o 2015.

Philippe DESCAMPS.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Kiel ver'e sav'i Grek'land'o'n

El'ir'o el eŭr'o: jen histori'a okaz'o

Laŭ'ŝajn'e, la projekt'o simpl'as. De kvin monat'o'j, la kreditor'o'j de Ateno klopod'ad'as sav'i Grek'land'o'n el bankrot'o. Laŭ'long'e de la inter'trakt'ad'o'j, desegn'iĝ'is tamen ali'a ambici'o: mis'kredit'ig'i politik'a'n projekt'o'n konsider'at'a'n “radikal'a”. Kondiĉ'ig'ant'e si'a'n sub'ten'o'n al nov'a'j konsum'redukt'a'j iniciat'o'j, la inter'parol'ant'o'j de s-ro AleksisTsipras lok'is li'n inter la du makzel'o'j de tenajl'o. Aŭ la grek'a ĉef'ministr'o defend'as si'a'n elekt'o'kampanj'a'n program'o'n, kaj tiam el'met'as si'n al financ'a'j reprezali'o'j, aŭ li ced'as al si'a'j “partner'o'j”, kun la risk'o perd'i si'a'n parlament'a'n pli'mult'o'n kaj vid'i si'a'n parti'o'n dis'fal'i. Ekzist'as tamen du daŭr'ig'ebl'a'j solv'o'j al la eŭrop'a problem'o, de kiu la grek'a kriz'o est'as unu el la simptom'o'j: trans'form'ad'o de la eŭr'o'zon'o, anstataŭ'ig'ant'e la logik'o'n de konkurenc'o kaj pred'ad'o per tiu de solidar'ec'o kaj invest'ad'o — ide'o defend'at'a en ali'a artikol'o de Gabriel Colletis, Je'a'n-Philippe Robé kaj Robert Salais; aŭ la dis'er'iĝ'o de mon-uni'o mal'bon'e konstru'it'a, kiu komenc'iĝ'us per la el'ir'o de Grek'land'o — perspektiv'o ĉi tie prezent'at'a de Costas Lapavitsas.

Jam Ek'de 2010, la perspektiv'o de grek'a pag'o'mank'o kaj de el'ir'o el la Ekonomi'a kaj Mon'a Uni'o (Em'u) aper'is. El la vid'punkt'o de la ekonomi'a teori'o, la problem'o est'as klar'a: mal'fort'a ekonomi'o, karakteriz'at'a de grav'a'j instituci'a'j mis'o'j, al'iĝ'is al struktur'e mis'funkci'a mon'a uni'o. Ĝi hav'ig'is al si valut'o'n ne nur fort'a'n, sed ankaŭ en si mem problem'a'n. En tia kun'tekst'o, ekzist'as nur du el'ir'ej'o'j: aŭ la Em'u profund'e re'form'as si'n, aŭ Grek'land'o dev'as konsider'i pag'o'mank'o'n kaj el'ir'o'n.

La mis'funkci'ad'o de eŭr'o klar'iĝ'as ĉef'e per la german'a politik'o cel'ant'a prem'i la salajr'o'j'n, kio ebl'ig'is al Berlino kresk'ig'i si'a'n konkurenc'kapabl'o'n kaj far'iĝ'i unu el la ĉef'a'j al'prunt'ant'o'j en Eŭrop'o. Adopt'ant'e tiu'n politik'o'n, German'uj'o redukt'is si'a'n propr'a'n mend'o'n por pli bon'e kapt'i riĉ'aĵ'o'j'n ven'ant'a'j'n el ekster'land'o; politik'o, kiu mal'avantaĝ'as la loĝ'ant'ar'o'n, sed feliĉ'ig'as la grand'a'j'n eksport'ant'o'j'n kaj bank'o'j'n.

Por la ali'a'j membr'o'ŝtat'o'j, la german'a elekt'o efik'is mal'e: ĝi rezult'ig'is kresk'o'n de la deficit'o'j kaj de'prunt'o'j. Tie kuŝ'as la fundament'a mal'ekvilibr'o de la Em'u, mask'it'a komenc'e de la 2000-aj jar'o'j pro la dispon'ec'o de mal'mult'e'kost'a'j likvid'aĵ'o'j, kiu'j facil'ig'is konsum'o'n kaj invest'o'n en la sektor'o de konstru'ad'o. Sed la tut'mond'a kriz'o de 2007-2009 aper'ig'is la mis'o'n kaj kaŭz'is la de'voj'iĝ'o'n de la eŭr'o'zon'o. Spert'int'e la plej grav'a'n difekt'ad'o'n de si'a konkurenc'kapabl'o, Grek'land'o montr'iĝ'is kiel la plej mal'fort'a land'o de la region'o. Ĝi baldaŭ est'is al'front'it'a al grand'eg'a ŝuld'o (300 miliard'o'j da eŭr'o'j) kaj al gigant'a'j deficit'o'j ĉe la buĝet'o kaj la kur'ant'a kont'o: pli ol 15% de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) en ambaŭ kaz'o'j. Fort'a valut'o est'is detru'int'a mal'fort'a'n ekonomi'o'n.

La sort'o de Grek'land'o est'is tamen decid'it'a post 2010, kiam la Eŭrop'a Uni'o elekt'is konsum'redukt'a'n politik'o'n kiel ĉef'a'n solv'o'n por si'a'j mal'facil'aĵ'o'j. La recept'o? Redukt'o de salajr'o'j, buĝet-redukt'o, impost-alt'ig'o, re'form'o'j favor'a'j al merkat'o kaj star'ig'o de konsum'redukt'o tra la traktat'o'j (apart'e la “six pack” kaj la “two-pack*).

*  Vd Raoul Marc Jennar, “Du traktat'o'j por eŭrop'a ŝtat'renvers'o”, Le Monde diplomatique, juni'o 2012.

El strikt'e german'a vid'punkt'o, konsum'redukt'o prezent'as la avantaĝ'o'n pez'ig'i la kost'o'n de la al'ĝust'ig'o sur la deficit'a'j land'o'j, sam'temp'e protekt'ant'e la interes'o'j'n de la grand'a'j bank'o'j kaj eksport'ant'o'j. La nun'a'j german'a'j reg'ant'o'j ŝajn'e opini'as, ke konsum'redukt'o cement'os ili'a'n domin'a'n pozici'o'n en'e de la Uni'o. El la vid'punkt'o de la Em'u, tamen, tia politik'o mal'pli'ig'as la mend'o'n kaj, sen don'i al la deficit'a'j land'o'j la plej et'a'n perspektiv'o'n de re'ven'o al pozitiv'ec'o de ili'a'j kont'o'j, kaj sekv'e de re'pag'o de ili'a'j ŝuld'o'j. Est'as do la plej efik'a metod'o por est'ig'i dis'fal'o'n de la Em'u en mez'long'a temp'o. El la grek'a vid'punkt'o, fin'fin'e, konsum'redukt'o montr'iĝ'as ruin'ig'a, ĉar la kun'tir'iĝ'o de la aktiv'ad'o kaj de la en'spez'o'j en'ferm'as la land'o'n en situaci'o de mal'fort'a kresk'o, de amas'a sen'labor'ec'o kaj de gigant'a ŝuld'o. La german'a politik'o konduk'as la Em'u al mal'sukces'o; sed antaŭ tio, ĝi est'os detru'int'a Grek'land'o'n.

Fer'a vol'o

Elekt'it'a La 25-an de januar'o 2015, la reg'ist'ar'o Syriza mezur'as de'long'e la konsekvenc'o'j'n de la eŭrop'a'j politik'o'j. Dum la kvin monat'o'j kiu'j sekv'is ĝi'a'n en'posten'iĝ'o'n, ĝi prov'is ating'i la fin'o'n de la konsum'redukt'o-politik'o, mal'pez'iĝ'o'n de la ŝuld'o, kaj invest-program'o'n kapabl'a'n re'vigl'ig'i la ekonomi'o'n. Oni mal'facil'e pov'us imag'i respond'o'n pli kruel'a'n ol tiu'n de la kreditor'o'j en juni'o: Grek'land'o dev'as, laŭ ili, hav'i primar'a'n plus'o'n* je 1% de la MEP en 2015, 2% en 2016, 3% en 2017 kaj 3,75% la post'a'j'n jar'o'j'n. Neni'a el'vok'o pri mal'pez'ig'o de la ŝuld'o, nek pri serioz'a invest'program'o. Unu'vort'e, tem'as pri la plej sever'a konsum'redukt'o, kaj por long'a temp'o.

*  Buĝet'a sald'o antaŭ la pag'o de la interez'o'j de la ŝuld'o, aŭ, por uz'i la formul'o'n de la ekonomik'ist'o Paul Krugman, “ĉiu'j resurs'o'j, kiu'j'n land'o kapabl'as trans'don'i al si'a'j kreditor'o'j”, (New York Times International, 28-a de februar'o kaj 1-a de mart'o 2014).

En tia kun'tekst'o, la est'ont'o de Grek'land'o aper'as mal'hel'a. La mez'a kresk'o de la kvin ven'ont'a'j jar'o'j pov'as ating'i 2%, kun grand'a'j fluktu'o'j. Sen'labor'ec'o rest'os ver'ŝajn'e tre alt'a, sen ebl'ec'o esper'i renvers'iĝ'o'n de la evolu'o de en'spez'o'j, kies fal'o est'is pli ol 30% por larĝ'a'j tavol'o'j de la soci'o. Loĝ'ant'ar'o jam mal'jun'iĝ'ant'a, prem'it'a de la ŝuld'o, tiam vid'os si'a'n jun'ul'ar'o'n — apart'e tiu'n, kiu est'as plej alt'e diplom'it'a — ekzil'iĝ'i. Oni pov'as facil'e imag'i la situaci'o'n de geopolitik'a mal'fort'ec'o en kiu tia scen'ar'o dron'ig'us la land'o'n: Ateno est'us baldaŭ retro'ir'int'a al la histori'a sen'signif'ec'o.

Se la eŭrop'a Uni'o insist'as por trud'i si'a'j'n politik'o'j'n, la land'o por plu'viv'i dev'os tra'ir'i tra pag'o'mank'o kaj el'ir'o el la Em'u, unu'a'j paŝ'o'j al la re'vigl'ig'o de la grek'a produkt-aparat'o, la vigl'ig'ad'o de la invest'o'j kaj la re'star'ig'o de la providenc'o-ŝtat'o. Grek'land'o est'us tiam liber'ig'it'a el la eŭr'o-kapt'il'o kaj pov'us komenc'i procez'o'n de soci'a trans'form'ad'o karakteriz'at'a de ekonomi'a kresk'o kaj re'distribu'o de riĉ'aĵ'o'j. Tia ambici'o, evident'e, kolizi'us kun potenc'a'j kontraŭ'ul'o'j, sam'temp'e intern'e de la land'o kaj en'e de Eŭrop'o. Neces'us por tio fer'a vol'o, kaj la sub'ten'o de la loĝ'ant'ar'o.

La sol'a politik'a fort'o kapabl'a met'i Grek'land'o'n sur tiu'n voj'o'n est'as Syriza. De'long'e, la oficial'a pozici'o de la parti'o est'as, ke ebl'as far'i radikal'a'j'n ŝanĝ'o'j'n sen for'las'i la Em'u. Sed la ne'fleks'ebl'a si'n'ten'o de la kreditor'o'j konduk'is la parti'o'n kaj ties elekt'int'o'j'n revizi'i si'a'n analiz'o'n. La ide'o, ke la ĉantaĝ'o de la kreditor'o'j dev'as konduk'i ni'n konsider'i la pag'o'mank'o'n kaj la el'ir'o'n el la eŭr'o'zon'o, gajn'as popular'ec'o'n inter la labor'ist'o'j, la mal'riĉ'ul'o'j kaj en la mal'super'a'j mez'a'j klas'o'j.

Oni pov'as antaŭ'vid'i grav'a'n opon'ad'o'n de la super'a'j tavol'o'j de la soci'o, ĝis nun el'ir'int'a'j bon'stat'e kaj sen'sufer'e el la kriz'o. Tiu'j vid'as si'a'j'n pozici'o'j'n defend'it'a'j dekstr'e far'e de la Nov'a Demokrati'o, ĉe la mal'dekstr'a centr'o far'e de la social'ist'a grek'a Parti'o (Passok) — du parti'o'j, kiu'j dum jar'dek'o'j kun'divid'is la reg'pov'o'n — kaj ĉe la centr'o de To Potami (“La River'o”), parti'o ĵus aper'int'a sur la scen'ej'o, dank'e al mal'avar'a'j financ'a'j sub'ten'ant'o'j. La elit'o tut'e ne hav'as vizi'o'n por la est'ont'o de la land'o: ĝi kontent'iĝ'as aplik'i la kalendar'o'n de la kreditor'o'j. La soci'a'j dis'divid'o'j lig'it'a'j al la eŭr'o akut'e re'aper'is dum la kriz'o, kaj tiu'j streĉ'a'j rilat'o'j montr'iĝ'os grav'a'j por la evolu'o en la ven'ont'a period'o.

El'ir'o el la Em'u tut'e ne est'os agrabl'a fest'o. Sed la histori'o kaj la mon'a teori'o ebl'ig'as desegn'i la grand'a'j'n lini'o'j'n de strategi'o, kiu'n oni pov'as tiel resum'i.

Alt'a kost'o, sed dum mal'long'a temp'o

Unu'e, ATENO suspend'as si'a'n part'o'pren'o'n en la Em'u sen nul'ig'i si'a'n al'iĝ'o'n al la eŭrop'a Uni'o. La traktat'o'j ja antaŭ'vid'as el'ir'o'n el la Uni'o; sed tio, kio aplik'iĝ'as al la tut'o (la Uni'o) neces'e aplik'iĝ'as al part'o (la Em'u).

Grek'land'o inter'romp'as la re'pag'o'n de si'a publik'a ŝuld'o al ekster'land'o, tio est'as, ĉef'e al la IMF kaj al la Eŭrop'a Centr'a Bank'o (ECB). Ĝi pov'as elekt'i daŭr'e pag'i si'a'j'n ŝuld'o'j'n al la privat'a'j kreditor'o'j, cel'e facil'ig'i si'a'n post'a'n re'ven'o'n al la merkat'o'j. Ateno propon'as inter'naci'a'n konferenc'o'n, por aranĝ'i re'struktur'ig'o'n de si'a'j aktiv'a'j ŝuld'o'j, inkluziv'e tiu'j'n lig'it'a'j'n al la IMF. La reg'ist'ar'o zorg'as re'pag'i ĉiu'j'n en'land'a'j'n agent'o'j'n.

La land'o de'nov'e reg'as si'a'n centr'a'n bank'o'n, kiu for'las'as la Eŭr'o'sistem'o'n, sed ne la eŭrop'a'n sistem'o'n de la centr'a'j bank'o'j*. La bank'a sistem'o est'as ŝtat'ig'it'a kaj nov'a'j san'a'j bank'o'j kre'iĝ'as. La ŝtat'o organiz'as la re'struktur'ig'o'n de la prunt'o'j de entrepren'o'j kaj individu'o'j en mal'facil'a situaci'o (apart'e en la ne'mov'ebl'aĵ'a sfer'o), kies sum'o ne ĉes'is kresk'i dum la kriz'o, kaj ating'is pli ol 100 miliard'o'j'n da eŭr'o'j. Ĝi ankaŭ organiz'as deviz'o-kontrol'o'n kaj kontrol'o'n de la bank'a'j transakci'o'j, sam'e kiel la eŭrop'a Uni'o far'is en Kipro en 2013, sed sen el'pren'i la depon'it'a'n mon'o'n, kiu est'as konvert'it'a en nov'a'j'n draĥm'o'j'n, je kvot'o de unu por unu, sam'e kiel la prunt'o'j sub la grek'a leĝ'o.

*  La eŭr'o'sistem'o kun'ord'ig'as la ag'ad'o'n de la centr'a'j bank'o'j de la dek naŭ land'o'j konsist'ig'ant'a'j la eŭr'o'zon'o'n; la eŭrop'a sistem'o de la centr'a'j bank'o'j, tiu'n de la du'dek ok membr'o'j de la eŭrop'a Uni'o.

La nov'a draĥm'o sen'valor'iĝ'as, ver'ŝajn'e mult'e, dum la unu'a'j semajn'o'j, antaŭ ol stabil'iĝ'i kelk'a'j'n monat'o'j'n post'e ĉirkaŭ 10 ĝis 20% sub si'a komenc'a valor'o (tiam la kur'ant'a kont'o est'as jam ekvilibr'a kaj la ŝtat'o star'ig'is kontrol'o'n de valut-transakci'o'j). La empiri'a'j stud'o'j montr'as, ke la efik'o est'os pozitiv'a al la produkt'ad'o kaj dung'ad'o, dum inflaci'o nur moder'e kresk'os.

La kontent'ig'o de la bezon'o'j de la plej mal'riĉ'a'j grup'o'j de la soci'o en baz'a'j produkt'o'j — ĉef'e benzin'o, nutr'aĵ'o kaj medikament'o'j — far'iĝ'as prioritat'o. Minimum'a prepar'ad'o dev'us sufiĉ'i por evit'i porci'um'o'n.

Neni'u ne'as, ke pag'mank'o kaj el'ir'o el eŭr'o'zon'o hav'os alt'a'n soci'a'n kost'o'n, ĉef'e en la komenc'o. Sed est'os nur por'temp'a el'prov'aĵ'o; tio ne prav'ig'as, ke la tut'a land'o akcept'u la konsum'redukt'o'n, kiu'n postul'as la plur'est'ad'o en'e de la Em'u.

Dum la kelk'monat'a al'ĝust'ig'a period'o, la land'o ver'ŝajn'e en'ir'os recesi'o'n. Post'e, la land'o pov'as kalkul'i pri re'ven'o de la kresk'o, dank'e al liber'ig'o de en'land'a postul'o ĝis tiam prem'it'a kaj dank'e al mobiliz'o de riĉ'o'font'o'j, kiu'j'n la konsum'redukt'o for'met'is en re'serv'ej'o'n: labor'ist'o'j, fabrik'o'j kaj ekip'aĵ'o'j. Sur tiu'j baz'o'j, Grek'land'o est'os en situaci'o re'form'i sam'temp'e si'a'n ekonomi'o'n kaj si'a'n soci'o'n, apart'e baskul'ant'e aktiv'aĵ'o'j'n de serv'o'j al industri'o kaj agr'o'kultur'o. Re'star'ig'ant'e la mon'a'n suveren'ec'o'n de la land'o kaj ĝi'a'n kapabl'o'n kre'i propr'a'j'n likvid'aĵ'o'j'n, pag'o'mank'o sekv'at'a de el'ir'o el la Em'u permes'os ja al Ateno far'i tiom profund'a'j'n trans'form'iĝ'o'j'n. La land'o ceter'e re'trov'us buĝet'a'n manovr'o-marĝen'o'n, kiu ebl'ig'us al ĝi re'lanĉ'i publik'a'n invest'o'n kaj sub'ten'i la privat'a'n.

Ni dev'os, kompren'ebl'e, defend'i la nov'a'n valut'o'kurz'o'n, sed la mobiliz'at'a'j riĉ'o'font'o'j ne est'us kompar'ebl'a'j al tiu'j postulat'a'j de la Em'u. Sen kalkul'i, ke tiu'spec'a'j mon'a'j event'o'j ĝeneral'e mal'ferm'as nov'a'j'n perspektiv'o'j'n al la ekonomi'a aktiv'ad'o.

Nun'temp'e, la kost'o'j de la konsum'redukt'o pez'as grand'part'e sur la salajr'ul'o'j, la pensi'ul'o'j, la mal'riĉ'ul'o'j kaj la mal'alt'a'j mez'a'j klas'o'j. Mal'dekstr'a reg'ist'ar'o profit'os la okaz'o'n de la el'ir'o el la eŭr'o'zon'o por trans'met'i tiu'n pez'o'n sur la ŝultr'o'j'n de la pli bon'e dot'it'a'j, kaj por trans'form'i la fort'o'rilat'o'n sin'e de la land'o.

Tut'cert'e, la event'o redukt'us la aĉet'pov'o'n de la loĝ'ant'ar'o, pro la pli'kost'iĝ'o de import'aĵ'o'j. Sed ĝi sam'e mal'alt'ig'os la real'a'n valor'o'n de la ne'mov'ebl'aĵ'a'j kredit'o'j kaj ali'a'j de'prunt'o'j. La re'komenc'o de ekonomi'a aktiv'ad'o post la komenc'a ŝok'o favor'us la labor'ist'o'j'n, protekt'ant'e la dung'ofert'o'n kaj facil'ig'ant'e iom'post'iom'a'n alt'iĝ'o'n de la salajr'o'j. La reg'ist'ar'a politik'o krom'e permes'os la re'distribu'o'n de la naci'a en'spez'ar'o, tiel ke pli'bon'iĝ'u la situaci'o de la plej mal'riĉ'a'j tavol'o'j. La vigl'ig'o de la en'land'a merkat'o profit'os al la et'a'j kaj mez'a'j entrepren'o'j.

Et'a land'o, grand'a respond'ec'o

En La Tend'ar'o de perd'ant'o'j trov'iĝ'os la bank'o'j kaj la grand'a'j mastr'o'j, kiu'j reg'is la land'o'j'n de jar'dek'o'j antaŭ ol ĝi'n konduk'i al ruin'iĝ'o. Apud ili la eŭrop'a'j kreditor'o'j, kaj unu'e la ECB, kies el'met'o al la urĝ'o'help'o aranĝ'aĵ'o (Emergency Liquidity Assistance) est'as pli ol 90 miliard'o'j da eŭr'o'j.

Grek'land'o trov'iĝ'as antaŭ elekt'o: ĝi'a ekonomi'o dis'fal'is, ĝi'a soci'o sufer'as, ĝi'a'j instituci'o'j lam'as kaj ĝi'a geopolitik'a pozici'o ne est'is tiom mal'bon'a de jar'dek'o'j. En la kern'o de kriz'ant'a Eŭrop'o, ĝi disting'iĝ'as per la ampleks'o de la fal'o de ĝi'a'j elit'o'j. La soci'a'j fort'o'j nun kapabl'a'j re'funkci'ig'i la land'o'n, el'ig'ant'e ĝi'n el si'a letargi'o, trov'iĝ'as mal'supr'e de la soci'a piramid'o; ili sub'ten'as Syriza. Est'as do grav'eg'e, ke la parti'o ek'pren'u tiu'n histori'a'n ŝanc'o'n.

Ĝi'a en'ir'o en la Em'u montr'iĝ'is est'i grand'a erar'o de Grek'land'o. Sed la land'o ĉiam pov'as sekv'i ali'a'n voj'o'n. Tio'n far'ant'e, ĝi help'os Eŭrop'o'n liber'iĝ'i el toks'a mon'sistem'o, kiu preter'viv'as nur dank'e al la sub'ten'o de la domin'ant'a'j politik'a'j kaj ekonomi'a'j sektor'o'j. La kontinent'o sufok'iĝ'as kaj dev'as re'konsci'iĝ'i. Grek'land'o oft'e lud'is histori'a'n rol'o'n mis'proporci'a'n rilat'e si'a'n dimensi'o'n; ŝajn'as, ke nov'a okaz'o prezent'iĝ'as.

Costas LAPAVITSAS


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Trans'form'i la ŝuld'o'n en invest'o'j'n

Ĉu Ĉes'ig'i la grek'a'n kriz'o'n? Spit'e al si'a'j deklar'o'j, la eŭrop'a'j gvid'ant'o'j ĉef'e klopod'as “pas'ig'i la somer'o'n”: trov'i provizor'a'n solv'o'n, sen fund'e trakt'i la problem'o'n. Plej urĝ'e est'as daŭr'ig'i kiel antaŭ'e, kun la risk'o, ke loĝ'ant'ar'o'j koler'ig'it'a'j de Eŭrop-Uni'o tia, kia ĝi nun konstru'iĝ'as, fin'fin'e elekt'os naci'ism'a'j'n ekstrem'dekstr'a'j'n parti'o'j'n.

La intern'a kriz'o pri kiu sufer'as Eŭrop'o est'is rivel'it'a de la inter'naci'a financ'a eksplod'o de 2007-2008. Sed ĝi ja ekzist'is de la kre'ad'o de la unu'nur'a mon'o, ekonomi'e tro'fru'a kaj instituci'e ne viv'kapabl'a. Por ke la star'ig'o de fiks'a'j mon'kurz'o'j inter membr'o-ŝtat'o'j est'u senc'o'plen'a — tio est'as la projekt'o de ĉiu unu'nur'a mono-, neces'as unu'e labor'i por la iom'post'iom'a konverĝ'o de la kresk'o'ritm'o'j kaj de la produkt'iv'ec'o. Tio ne est'is far'it'a en Eŭrop'o. En tiu'j kondiĉ'o'j, la grek'a dram'o est'as nur ekstrem'a kaz'o de komun'a situaci'o: la pli'mult'o de la membr'o'ŝtat'o'j, inkluziv'e Franc'uj'o'n kaj Ital'uj'o'n, sen'fin'e pen'os el'ten'i la ekster'a'n kurz'o'n de eŭr'o kaj la ne'ebl'o'n devalut'i.

Front'e al la diferenc'o'j de produkt'iv'ec'o kaj konkurenc'kapabl'o, apart'e kun German'uj'o, la neces'o de intern'a'j trans'pag'o'j en'e de la eŭr'o'zon'o klar'e aper'as. Ĝi re'send'as vi'n al la ide'o'j dis'volv'it'a'j de la brit'a ekonomik'ist'o John Maynard Keynes dum la konferenc'o de Bretton Woods, en 1944. Li'a propon'o, kiu'n ni pov'us adapt'i al la eŭr'o'zon'o, est'as: instig'i la eŭrop'a'j'n land'o'j'n adopt'i princip'o'n de kun'labor'a mastr'um'ad'o de si'a'j pag'o'bilanc'o'j por ten'i ili'n proksim'a'j de ekvilibr'o. Ne per simpl'a'j financ'a'j trans'pag'o'j aŭ intern'a'j valut'o-al'ĝust'ig'o'j, sed per invest'o'j de la plus'a'j land'o'j al la deficit'a'j land'o'j, kiu'j korekt'us la mal'ekvilibr'o'j'n.

Kio est'as la ĉef'a problem'o de Grek'land'o? Laŭ mult'a'j, ties ne'kapabl'o pag'i si'a'j'n ŝuld'o'j'n. Laŭ la komision'o por la ver'o pri la ŝuld'o star'ig'it'a de la grek'a Parlament'o, la nun'a stok'o de ŝuld'o'j rezult'as el la tre fort'a kresk'o de interez'kvot'o'j (inter 1988 kaj 2000), el masiv'a'j arme'a'j el'spez'o'j, kaj, ek'de 2000, el la mal'kresk'o de la publik'a'j en'spez'o'j kaŭz'it'a de la impost-eskap'o kaj impost-amnesti'o'j kaj ali'a'j “donac'o'j” adres'it'a'j al la plej riĉ'a'j.

Tia analiz'o sen'dub'e ident'ig'as iu'j'n el la kial'o'j de la pli'pez'iĝ'o de la grek'a'j ŝuld'o'j. Sed ne ĉiu'j'n. Ĉar la ŝuld'o ne est'as la kaŭz'o de la grek'a'j mal'bon'aĵ'o'j; ĝi nur pli'grav'ig'as ili'n. La ĉef'a problem'o? La sub'evolu'o de la produkt'a'j aktiv'aĵ'o'j kaj ties konsekvenc'o: la grand'a de'pend'ec'o de Greklanddo rilat'e al ekster'a financ'ad'o.

Skizofreni'a'j instituci'o'j

Nun'temp'e, el'ir'o de Grek'land'o el la eŭr'o'zon'o sekv'at'a de fort'a devalut'o de la naci'a mon'o tre negativ'e efik'us la kapabl'o'n de grek'o'j hav'ig'i al si la produkt'o'j'n kiu'j'n ili bezon'as por viv'i. Ja la land'o ne nur import'as kvazaŭ ĉiu'j'n ekip'aĵ'o'j'n kaj long'daŭr'a'j'n konsum'aĵ'o'j'n, sed ĝi'a komerc'a bilanc'o far'iĝ'as negativ'a sur la teren'o'j de energi'o, medikament'o'j, teks'aĵ'o'j, hejm'a'j elektron'ik-aparat'o'j. Eĉ la agr'o'kultur'a sektor'o est'as deficit'a.

Sekv'e de la al'iĝ'o de Grek'land'o al Eŭrop'a Uni'o, en 1981, la konsum'o de la loĝ'ant'ar'o iom'post'iom'e proksim'iĝ'is al la averaĝ'o de la ali'a'j evolu'int'a'j eŭrop'a'j land'o'j. Sed, sam'temp'e, la industri'a produkt'ad'o dis'fal'is: ĝi'a part'o en la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) pas'is de 17% en 1980 al ĉirkaŭ 10% en 2009. Kaj, de 2009 ĝis 2013, la industri'a produkt'aĵ'o ankoraŭ redukt'iĝ'is je 30%.

Tia situaci'o ig'as la land'o'n larĝ'e de'pend'a de turism'o kaj de trans'pag'o'j el la ekster'land'o por ekvilibr'ig'i si'a'n ekster'a'n bilanc'o'n. Histori'e, tiu'j ven'is de la person'o'j loĝ'ant'a'j kaj labor'ant'a'j ali'lok'e en la mond'o (jar'o'j 1960-1980); ek'de la 1980-1990-aj jar'o'j, ili'n anstataŭ'is la eŭrop'a'j financ'ad'o'j. En la 1980-aj jar'o'j, Grek'land'o — ties bank'o'j, entrepren'o'j kaj, fin'e, ŝtat'o — turn'iĝ'as al la financ'a'j merkat'o'j por financ'i si'n. Tiu elekt'o klar'ig'as la eksplod'a'n kresk'o'n de la interez'o'j ŝuld'it'a'j de Ateno.

Unu'flank'e mis'a produkt'a aparat'o, de'pend'ec'o de ekster'a'j financ'ad'o'j ali'flank'e (kiam la ekonomi'o ne produkt'as sufiĉ'e por sub'ten'i la en'spez'o'j'n kaj la konsum'ad'o'n, nek por financ'i la ŝtat'o'n kaj la publik'a'j'n serv'o'j'n): la grek'a dram'o kun'far'iĝ'as.

Al'front'it'a'j al la du'obl'a deficit'o de la ekster'a'j inter'ŝanĝ'o'j kaj de la publik'a'j kont'o'j, la reg'ist'ar'o'j kiu'j si'n'sekv'is unu la ali'a'j'n inter 2008 kaj 2015 — ĝis tiu de s-ro Anton'is Samaras — respond'is per prem'eg'o de la konsum'ad'o* kaj de la publik'a'j el'spez'o'j*. La unu'a prem'o cel'is redukt'i la deficit'o'n de la komerc'a bilanc'o; la du'a, tiu de la ŝtat'o-kont'o'j. Oni kon'as la rezult'o'j'n de tiu'j fatal'a'j ruin'ig'a'j elekt'o'j: 25% redukt'o de la MEP, alt'iĝ'o de sen'labor'ec'o ĝis 26% kaj ... eksplod'a kresk'o de la ŝuld'o.

*  La aĉet'pov'o de la grek'a'j mastr'um'o'j mal'alt'iĝ'is 25% inter 2009 kaj 2013
*  La publik'a'j el'spez'o'j por san'o est'is 28% kvant'e redukt'it'a'j de 2008 ĝis 2011; la el'spez'o'j por eduk'ad'o, 15%.

Konfes'int'a en raport'o de 2013, ke la ekonomi'a'j decid'o'j trud'it'a'j al Grek'uj'o est'is erar'o*, la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF), kontraŭ'dir'ant'e si'n mem, daŭr'ig'is trud'i redukt'o'n de la pensi'o'j kaj alt'ig'o'n de la al'don-valor'a impost'o (Av'i). Sed tia recept'o ne ebl'ig'as esper'i la re'ven'o'n de ekonomi'a kresk'o, sol'a perspektiv'o de re'pag'o de la ekzist'ant'a'j ŝuld'o'j, kiu'j hodiaŭ ating'as pli ol 175% de la MEP.

*  “Greece: ex post evaluation of exceptional access under the 2010 stand-by arrangement”, IMF Country Re'port, n-ro 13/156, Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF), Vaŝington'o, DC, juni'o 2013.

Kiu'n ali'a'n voj'o'n konsider'i? La opci'o de part'a nul'ig'o unu'flank'e decid'it'a paroksism'ig'us la streĉ'a'j'n rilat'o'j'n inter Ateno kaj la instituci'o'j pri kiu'j la land'o dev'as kalkul'i, se ĝi dezir'as rest'i en la eŭr'o'zon'o. Tiu de part'a for'viŝ'o est'is ekskluziv'it'a de la pli'mult'o de la kreditor'o'j. Krom'e ĝi hav'us nur provizor'a'n efik'o'n, kaj prokrast'us la serĉ'ad'o'n de ver'a solv'o de la grek'a problem'o.

Ali'a voj'o tamen ekzist'as: uz'i la problem'o'n de la ŝuld'o kiel ŝanc'o'n por industri'ig'i la eŭrop'a'j'n land'o'j'n en mal'facil'a situaci'o, inter ili Grek'land'o'n. La vast'ec'o de tiu projekt'o super'as la specif'a'n kaz'o'n, kiu nun zorg'ig'as la merkat'o'j'n, amas'inform'il'o'j'n kaj politik'a'j'n gvid'ant'o'j'n.

La sum'o de la grek'a'j kreditor'aĵ'o'j (ŝuld'o'j), pri kiu ĉiu pov'us inter'konsent'i, ke ĝi est'as perd'it'a, est'as minimum'e 50 miliard'o'j (ĉef'e re'pag'ebl'a'j inter 2016 kaj 2024). Tio est'as proksim'um'e 15% de la tut'o. Sed projekt'o por el'ir'i la kriz'o'n baz'at'a sur industri'ig'o-plan'o de la land'o don'us al la kreditor'o'j sufiĉ'e serioz'a'n garanti'o'n est'i pag'at'a'j. Kiel? La buĝet'o de la grek'a ŝtat'o montr'as primar'a'n plus'o'n. Ali'vort'e, antaŭ ol pag'i la ŝuld'o'interez'o'j'n, la reg'ist'ar'o el'spez'as mal'pli ol la sum'o de kolekt'it'a'j impost'o'j. Oni pov'as analiz'i tiu'n situaci'o'n laŭ du manier'o'j: vid'i en ĝi re'pag'o-kapabl'o'n, tio, kio'n nepr'e vid'as la kreditor'o'j; aŭ vid'i invest-kapabl'o'n, jen tio, al kio inter'trakt'ad'o pov'us invit'i ili'n.

Tiu du'a voj'o implic'as antaŭ'a'n re'struktur'ad'o'n, sen nov'a financ'ad'o de la IMF aŭ de la eŭr'o'zon'o. Tiu operaci'o dis'volv'iĝ'us kun du ĉef'a'j cel'o'j. Unu'e, trans'ig'i la kreditor'aĵ'o'j'n nun posed'at'a'j'n de la IMF kaj la eŭrop'a Centr'a Bank'o (ECB) re'pag'ebl'a'j'n en 2016-2024, - tio est'as 70% de la kreditor'aĵ'o'j-, en la man'o'j'n de la eŭrop'a'j ŝtat'o'j. Du'e, ig'i pli fleks'ebl'a'j la pag'o'dat'o'j'n de kelk'a'j fiks'temp'o'j, por ke la tut'a sum'o de la re'pag'o'j en don'it'a period'o ne super'u tiu'n de la primar'a plus'o.

La ŝtat'o'j, far'iĝ'int'a'j posed'ant'o'j de la grek'a ŝuld'o re'pag'ebl'a en 2016-2024 anstataŭ la IMF kaj la ECB, al'port'os si'a'j'n kreditor'aĵ'o'j'n, ĝis la nivel'o de 50 miliard'o'j, al du'land'a'j publik'a'j invest-fondus'o'j. Tiu'j last'a'j est'us posed'at'a'j egal'e de du publik'a'j instituci'o'j. En Franc'uj'o, pov'us est'i la Banque publique dinvestissement (BPI) (Publik'a Invest-Bank'o); en German'uj'o, la Kreditanstalt für Wiederaufbau (Kredit-institut'o por Re'konstru'o). La franc'o-grek'a fondus'o posed'us 20% de la kreditor'aĵ'o'j sur la grek'a ŝtat'o; ĝi'a german'o-grek'a paralel'ul'o, 27%, ktp. Grek'land'o daŭr'ig'us pag'i si'a'n ŝuld'o'n, sed — tio est'as esenc'a - la mon'o ir'us al fondus'o'j task'it'a'j invest'i en la produkt'a ekonomi'o de la land'o. Ali'dir'it'e, la mon'o, anstataŭ el'ir'i por ŝvel'ig'i la poŝ'o'j'n de la kreditor'o'j, est'us uz'at'a por dis'volv'i lok'a'n industri'o'n. La kreditor'a'j invest'ant'a'j ŝtat'o'j est'us re'pag'at'a'j, kiam la invest'o'j est'os real'ig'it'a'j kaj vend'it'a'j. La eŭrop'a konkurenc-jur'o ĝis nun sen'problem'e rigard'is la naci'a'j'n suveren'a'j'n fondus'o'j'n; mal'facil'as imag'i, ke ĝi mal'aprob'os du'land'a'j'n fondus'o'j'n kun tut'e simil'a'j cel'o'j.

Nov'a ek'ir'o por la Uni'o

La Kun'ord'ig'o'n de la invest'o'j ĉef'e zorg'us la grek'a Bank'o de dis'volv'ad'o, partner'o de ĉiu fondus'o. Sed ĝi pov'us profit'i el la spert'o de la naci'a'j fondus'o'j, kiu'j help'us ĝi'n evit'i kelk'a'j'n erar'o'j'n de la pas'int'ec'o — unu'a'rang'e evit'i mal'ŝpar'a'n kaj fuŝ'a'n mastr'um'ad'o'n. Oni ankaŭ pov'as imag'i, ke la Eŭrop'a Invest'a Bank'o (EIB), la Eŭrop'a Bank'o por Re'konstru'o kaj Evolu'ig'o (Ebr'e) kaj/ aŭ la Mond'a Bank'o met'os si'a'n spert'o'n kaj part'o'n de si'a'j invest'kapabl'o'j je la serv'o de la ident'ig'it'a'j projekt'o'j.

Tia propon'o postul'as imag'o-streb'ad'o'n el la eŭrop'an'o'j, sed ĝi ankaŭ implic'as, ke Grek'land'o ek'iniciat'u profund'a'n re'form'o'n de si'a'j instituci'o'j, por el'ir'i el si'a tradici'a erar'voj'o: tiu de rent'o-ekonomi'o (turism'a, ne'mov'ebl'aĵ'a rent'o, profit'o'j lig'it'a'j al la import'a komerc'o), putr'ig'it'a de klient'ism'o. Ver'ŝajn'e neces'os kre'i nov'a'j'n instituci'o'j'n — simil'e al la grek'a bank'o de dis'volv'ad'o nun kre'iĝ'ant'a-, pli'bon'ig'i la impost'a'n reĝim'o'n de la ekster'land'a'j invest'o'j, star'ig'i ver'a'n teren'registr'o'n etend'iĝ'ant'a'n al la tut'a land'o. Konven'us ankaŭ sub'ten'i la scienc'a'n esplor'ad'o'n, kuraĝ'ig'i mal'centraliz'ad'o'n... Unu'vort'e, ampleks'a instituci'a labor'ej'o, konsekvenc'o de la dis'volv'o-projekt'o sen kiu Grek'land'o ne sukces'os el'ir'i el si'a'j pas'int'a'j mal'facil'aĵ'o'j, kiu'j'n la konsum'redukt'a'j plan'o'j sam'temp'e evident'ig'is kaj pli'grav'ig'is.

La streb'o'j est'os do grand'a'j, sed ĉu tio ne valor'as la pen'o'n? La kreditor'o'j far'iĝ'int'a'j invest'ant'o'j kontribu'os al la industri'ig'o de Grek'land'o, al la kre'ad'o de industri'a'j dung'o'j, al la mal'pli'ig'o de sen'labor'ec'o, al kresk'o de konsum'ad'o, kaj kresk'o de la impost'pag'o'j, al la re'ven'o en'land'e'n de la kapital'o'j pro la ankr'iĝ'o de Grek'land'o en la eŭr'o'zon'o, ktp. Ili desegn'os virt'a'n cirkl'o'n, la ekzakt'a'n mal'o'n de la diabl'a cirkl'o, kiu'n est'ig'as la konsum'redukt'a'j politik'o'j. Sen forges'i, ke unu el la avantaĝ'o'j de tia plan'o est'os ident'ig'i nov'a'j'n invest-okaz'o'j'n por la industri'ist'o'j de nord'a Eŭrop'o. Ali'vort'e, la ekonomi'a re'vigl'iĝ'o de la ŝuld'ant'a Eŭrop'o util'os al tiu de la tut'a Uni'o.

Ni eĉ pli antaŭ'e'n'ir'u: kial ne profit'i el tia projekt'o por pli'profund'ig'i la industri'a'j'n komplement'ec'o'j'n en la Uni'o? Bruselo nun ŝat'as met'i la naci'a'j'n produkt'iv'a'j'n aparat'o'j'n en front'a konkurenc'o. Ĉu ni ne pov'as konsider'i, ke la invest'o'j far'it'a'j en Grek'land'o est'u selekt'it'a'j por respond'i al la bezon'o'j de la loĝ'ant'ar'o, sed ankaŭ por en'kadr'iĝ'i en ver'a eŭrop'a produkt'o-sistem'o? La grek'a'j art'o'j en kelk'a'j agr'o'nutr'a'j sektor'o'j, en la natur'a'j kosmetik'aĵ'o'j, la ŝip'konstru'ad'o kaj eĉ en kelk'a'j aktiv'aĵ'o'j lig'it'a'j al la spac'o-program'o'j, pov'us est'i evolu'ig'at'a'j kaj tiel pli'fort'ig'i la industri'a'n baz'o'n de la tut'a region'o.

Nov'a model'o, kapabl'a re'produkt'iĝ'i ali'lok'e en Eŭrop'o, mal'ferm'us tiam la voj'o'n al ver'a eŭrop'a re'vigl'iĝ'o. Mal'e al furioz'a produkt'iv'ism'a konkur'ad'o, tiu ĉi ebl'ig'us met'i Eŭrop'o'n sur'voj'e al nov'a, ekologi'a, hom'a kaj solidar'a dis'volv'ad'o, sur'baz'e de kriteri'o'j demokrat'e el'labor'it'a'j.

Fin'fin'e, la demand'o, trans la kaz'o de Grek'land'o, est'as progres'ig'i Eŭrop'o'n sur'voj'e al kun'evolu'ad'o kadr'e de la pri'energi'a trans'ir'o kaj daŭr'ig'ebl'a dis'volv'ad'o. Oni tiel trov'us ĝerm'o'n de re'vigl'ig'o de la eŭrop'a projekt'o sur nov'a'j baz'o'j: kun'labor'o, serĉ'ad'o de la hom'medi'a kaj soci'a efik'ec'o, kiel ebl'e plej larĝ'a demokrati'iĝ'o de la politik'a'j, ekonomi'a'j kaj financ'a'j elekt'o'j.

Nun rest'as ne plu uz'i la us-temp'o'n.

Gabriel COLLETIS, Je'a'n-philippe ROBÉ et Robert SALAIS


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La eks'a'j jugoslav'a'j respublik'o'j sub influ'o

Balkano, nov'a front-lini'o inter Rus'uj'o kaj Okcident'o

Post Ukrain'uj'o, ĉu Balkana Du'on'insul'o far'iĝ'os scen'ej'o de nov'a orient'a-okcident'a al'front'iĝ'o? Rus'uj'o de'nov'e invest'as en la region'o, pro kial'o'j tiom komerc'a'j kiom geopolitik'a'j. Sed, eĉ taŭg'e nutr'ant'e la influ'o'n, kiu'n ĝi tradici'e hav'as tie, Moskvo ne pov'as mult'o'n esper'i el region'o, kiu pli kaj pli turn'iĝ'as al Eŭrop'a Uni'o.

Ĉu Serb'uj'o, Kosovo, Montenegro kaj Makedon'uj'o trov'iĝ'as sur “fajr'o-lini'o” dis'ig'ant'a Rus'uj'o'n kaj Okcident'o'n? Tio'n ja asert'is la uson'a ministr'o pri ekster'a'j afer'o'j John Kerry la 24-an de februar'o 2014 antaŭ la Komision'o pri ekster'land'a'j afer'o'j de la Senat'o. Sed Rus'uj'o la unu'a establ'is paralel'o'n inter Ukrain'uj'o kaj Balkano. La argument'o'j uz'it'a'j de Moskvo en mart'o 2014 pri ĝi'a aneks'ad'o de Krimeo son'is kvazaŭ ironi'a eĥ'o de tiu'j uz'it'a'j en 1999 de la Nord-Atlantik'a Traktat'o-Organiz'o (NATO) por prav'ig'i si'a'n kampanj'o'n de aviad-bomb'ad'o kontraŭ tiam'a Jugoslavio: en ambaŭ kaz'o'j, laŭ'dir'e tem'is pri antaŭ'mal'help'i hom'a'n katastrof'o'n.

Okaz'e de la inter'naci'a konferenc'o pri sekur'ec'o en Munkeno, la 7-an de februar'o 2015, la rus'a ministr'o pri ekster'a'j afer'o'j Serguei Mavrov re'uz'is tiu'n paralel'o'n, sub'strek'ant'e, ke “ne okaz'is mem'decid'a referendum'o en Kosovo, dum ja okaz'is en Krimeo. Laŭ tio, la secesi'o de Krimeo, kaj ĝi'a al'iĝ'o al la Federaci'o de Rus'uj'o, pli konform'as al inter'naci'a jur'o ol la proklam'it'a sen'de'pend'ec'o de Kosovo*.

*  Pri'demand'it'a de Serb'uj'o, la Inter'naci'a Kort'um'o decid'is, la 22-an de juli'o 2010, ke tiu sen'de'pend'o-proklam'o ne kontraŭ'star'is la inter'naci'a'n jur'o'n.

En tiu kun'tekst'o, la rus'o-serb'a hom'help'a Centr'o por la urĝ'o-situaci'o'j de N'is, urb'o sud'e de Serb'uj'o, ne ĉes'as nutr'i suspekt'o'j'n kaj polemik'o'j'n. Inaŭgur'it'a en 2012 de la rus'a vic'ministr'o pri urĝ'o-situaci'o'j, s-ro Vladimir Putĉkov*, ĝi est'as instal'it'a de 2014 en mal'nov'a fabrik'o de inform'ad'ik'a material'o, je kelk'a'j cent'o'j da metr'o'j de lok'a flug'haven'o. Dek'o da fajr'o'brigad'a'j kamion'o'j kaj sam'e mult'e da ajn'a'grund'a'j vetur'il'o'j est'as park'it'a'j en la kort'o. La stok'ej'o'j, ord'ig'it'a'j kvazaŭ parad'e, plen'plen'as je elektro-generator'o'j, stak'o'j de kovr'il'o'j kaj tend'o'j, kaj karton'o'j da kurac'material'o. Iom post'e, modern'eg'a komunik'ĉambr'o ebl'ig'as sekv'i la sur'lok'a'j'n operaci'o'j'n, est'ant'e en rekt'a kontakt'o kun Beogrado kaj Moskvo.

*  S-ro Putĉkov far'iĝ'is ministr'o pri urĝ'o'situaci'o'j la 12-an de maj'o 2012, kelk'a'j'n tag'o'j'n post si'a vizit'o en Serb'uj'o, kiel anstataŭ'ant'o de s-ro Sergei Choïgou, proksim'ul'o de s-ro Vladimir Putin, kiu post'e far'iĝ'is ministr'o pri defend'o.

Ĉio est'as mal'ferm'a al ĵurnal'ist'o'j: la centr'o, kie laŭ'dir'e labor'as kvar'dek'o da konstant'a'j dung'it'o'j, pretend'as al tra'vid'ebl'o. “Ni est'as avan'gard'a (model'a) projekt'o. Tiu est'as la unu'a tia centr'o ekster la land'lim'o'j de la rus'a federaci'o”, deklar'as ĝi'a direktor'o, s-ro Viktor Safyanov. Li klar'ig'as ke li est'is respond'ec'ul'o de la civil'a sekur'ec'o de Sankt- Peterburgo, kaj ke li gvid'is “inter'naci'a'n misi'o'n en Afgan'uj'o en 2002”, sam'temp'e konfes'ant'e, ke li ankaŭ hav'as “arme'a'n spert'o'n”. La centr'o pruv'is si'a'n util'ec'o'n en maj'o 2014: la rus'a'j help'ant'o'j al'ven'is la unu'a'j okaz'e de la katastrof'a'j inund'o'j, kiu'j detru'is Bosnio-Hercegovin'o'n kaj Serb'uj'o'n.

Dub'o'j tamen rest'as. Ĉu ĝi ne est'as mask'o por kaŝ'i ali'a'j'n cel'o'j'n: inform'ad'o kaj spion'ad'o? Iu'j eĉ parol'as pri “rus'a Bondsteel-tend'ar'o”, refer'e al la uson'a milit'baz'o star'ig'it'a en Kosovo, kiu nombr'is ĝis sep mil hom'o'j'n. Ne'ebl'as sci'i, ĉu la (real'a) hom'help'a funkci'o ne kaŝ'as ali'a'j'n aktiv'aĵ'o'j'n. Sed cert'as la jen'o: met'it'a sub la kun'kurator'ec'o de la rus'a ministr'ej'o pri urĝ'o-situaci'o'j kaj de la serb'a ministr'ej'o pri intern'a'j afer'o'j, montr'as la strategi'a'n grav'ec'o'n, kiu'n Rus'uj'o don'as al Balkano. “Tiu kompleks'o nask'iĝ'is el rus'a politik'a vol'o. Moskvo ja propon'is ĝi'a'n mal'ferm'o'n, asert'as la serb'a eks'prezid'ant'o Bor'is Tadic, unu el la sub'skrib'int'o'j de la inter'konsent'o kre'int'a la centr'o'n en 2008. Sed est'is ĉiam klar'e, ke ĝi ne ŝirm'os arme'a'n aktiv'aĵ'o'n.”

Dum si'a'j du si'n'sekv'a'j mandat'o'j (2004-2012) s-ro Tadic orient'is Serb'uj'o'n sur la voj'o de la eŭrop'a integr'ad'o, sam'temp'e re'fort'ig'ant'e la lig'il'o'j'n kun Rus'uj'o. “Mi dezir'is normal'ig'i ni'a'j'n rilat'o'j'n tiel kun Moskvo kiel kun Uson'o aŭ Ĉin'uj'o, kaj tio sen nul'ig'i ni'a'n fundament'a'n orient'iĝ'o'n al Eŭrop'a Uni'o”, li klar'ig'as al ni. Sub li'a prezid'ec'o ja Serb'uj'o ricev'is, la 1-an de mart'o 2012, la status'o'n de oficial'a kandidat'o al eŭrop'a integr'ad'o. Dum la sam'a period'o, Rus'uj'o ricev'is la ŝlos'il'o'j'n de la serb'a pri'energi'a merkat'o. La 24-an de decembr'o 2008, la prezid'ant'o Tadic sub'skrib'is en Moskvo la vend'o'n de 51% de la kapital'o de la serb'a petrol'industri'o (Naftna Industrija Srbije, N'is), publik'a entrepren'o en monopol'a situaci'o, al la rus'a gigant'o Gazprom*. La vend'o'prez'o, 400 milion'o'j da eŭr'o'j, aper'as tri- ĝis kvin-foj'e mal'super'a al la taks'o'j de analiz'ist'o'j*. Tiu inter'konsent'o garanti'as al la rus'o'j domin'a'n pozici'o'n, tiel pri la transport'o de la hidrokarbid'o'j en la land'o'n, kiel pri la intern'a distribu'ad'o.

*  Vd Catherine Locatelli, “Gazprom, le Kremlin et le marché”, Le Monde diplomatique, maj'o 2015.
*  Marin'a Glamotchak, L’Enjeu énergétique dans les Balkans. Stratégie russe et sécurité européenne, Technip, Parizo, 2013.
Aleŭropa turn'iĝ'o en Serb'uj'o

Kandidat'o de la serb'a progres'em'a Parti'o (SNS), parti'o de'ven'ant'a de la naci'ism'a ekstrem-dekstr'o, tradici'e tre rus'favor'a, s-ro Tomislav Nikolic gajn'is la prezid'ant'a'n elekt'o'n de la 6-a de maj'o 2012 kontraŭ s-ro Tadic. Post'e la SNS gajn'is per absolut'a pli'mult'o la antaŭ'ig'it'a'j'n parlament'a'j'n elekt'o'j'n de mart'o 2014. En 2008, la SNS iniciat'is surpriz'a'n por'eŭrop'a'n turn'iĝ'o'n. De tiam, eĉ se Beogrado kaj Moskvo plu'ten'as intim'a'j'n rilat'o'j'n, la nov'a “fort'a hom'o” de la land'o, la ĉef'ministr'o Aleksandar Vucic, klar'e montr'as pli kaj pli por'okcident'a'n politik'a'n lini'o'n. Egal'e ĉu ĝi'n motiv'as konvink'o aŭ oportun'ism'o, tiu pozici'o eĉ pov'us, post cert'a temp'o, re'konsider'ig'i la sankt'eg'a'n princip'o'n de la arme'a neŭtral'ec'o de Serb'uj'o.

Pet'at'a de si'a'j eŭrop'a'j partner'o'j, la serb'a reg'ist'ar'o tamen rifuz'is aplik'i la sankci'o'j'n kontraŭ Rus'uj'o, je la nom'o de si'a'j ekonomi'a'j interes'o'j kaj de la tradici'a'j amik'a'j rilat'o'j inter ambaŭ land'o'j. Laŭ Jelena Milic, tre por'uson'a direktor'in'o de la Centr'o pri eŭr'o'atlantik'a'j stud'o'j de Beogrado (CEAS), “kun la daŭr'ig'o de la eŭrop'a integr'ad'o, la manovr'o-marĝen'o de Serb'uj'o redukt'iĝ'os. La land'o dev'os laŭ'ig'i si'a'n ekster'land'a'n politik'o'n je tiu de la Uni'o”. Ni ankoraŭ ne ating'is tiu'n punkt'o'n, Beogrado pens'as ankoraŭ pov'i ten'i ekvilibr'a'n lini'o'n en mond'o, kies atent'o koncentr'iĝ'as je la ukraina kriz'o.

Ankaŭ la najbar'a'j land'o'j Sloven'uj'o kaj Kroat'uj'o ne romp'is ĉiu'j'n rilat'o'j'n kun Moskvo: sloven'a'j kaj rus'a'j negoc'ist'o'j renkont'iĝ'is en Ljubljan'o fin'e de 2014. En februar'o 2015, rus'o-kroat'a ekonomi'a forum'o lev'is vigl'a'n polemik'o'n, pro la inter'naci'a embarg'o. Est'ant'e membr'o'j de Eŭrop'a Uni'o, ambaŭ land'o'j aplik'as la sankci'o'j'n kontraŭ Rus'uj'o, sed sen entuziasm'o. La hungar'a kompani'o petrol'o kaj gas'o (Magyar Ol'a'j-és Gazipari, Mol) est'is vend'ot'a al la rus'a gigant'o Rosneft si'a'j'n part'o'j'n de la kroat'a societ'o In'a Industrija Naft'e, sed la transakci'o est'is blok'it'a de Bruselo komenc'e de 2014, kio pli'grav'ig'is la petrol'industri'a'n kriz'o'n en Kroat'uj'o. Ja en la sfer'o de energi'o koncentr'iĝ'as la rus'a'j ekonomi'a'j interes'o'j en la region'o, kaj ali'a'j inter'ŝanĝ'o'j est'as tre lim'ig'it'a'j. Eŭrop'a Uni'o rest'as, long'e antaŭ Rus'uj'o, la unu'a ekonomi'a partner'o de ĉiu'j land'o'j de la region'o.

La vizit'o de s-ro Vladimir Putin en Beogrado, la 16-an de oktobr'o 2014, est'is plan'it'a por don'i okaz'o'n celebr'i la amik'ec'o'n inter Serb'uj'o kaj Rus'uj'o. Por ke la rus'a prezid'ant'o est'u la honor-invit'it'o de la plej grand'a arme'a parad'o iam organiz'it'a de'post la mort'o de marŝal'o Tit'o, oni eĉ decid'is antaŭ'e'n'ig'i je kelk'a'j tag'o'j la oficial'a'n dat'o'n de la celebr'ad'o de la 70-a dat're'ven'o de la liber'ig'o de Beogrado, la 20-a de oktobr'o 1944. Ve, la tag'o mal'bon'e dis'volv'iĝ'is, ĉar Serb'uj'o rifuz'is la pet'o'n de la rus'o'j don'i diplomat'a'n status'o'n al la tut'a person'ar'o de la hom'help'a Centr'o de N'is. Kiel respond'o, la rus'a prezid'ant'o rifuz'is la pet'o'n de s-ro Vucic pri rabat'o je 200 milion'o'j da eŭr'o'j de gas'faktur'o. Ses semajn'o'j'n post'e, la 1-an de decembr'o, Rus'uj'o anonc'is la for'las'o'n de la gas'o'dukt'a projekt'o South Stream, kiu dev'is proviz'i Eŭrop'o'n per rus'a gas'o, ĉirkaŭ'ir'ant'e Ukrain'uj'o'n*.

*  Vd. Hélène Richard, “South Stream, les raisons dun abandon”, Le Monde diplomatique, maj'o 2015.

Tiu'n decid'o'n prav'ig'as antaŭ ĉio la rifuz'o de Bulgar'uj'o, sub la prem'o de Eŭrop'a Uni'o, permes'i la tra'pas'o'n de la gas'o'dukt'o sur si'a teritori'o, post la parlament'a'j elekt'o'j de la 5-a de oktobr'o 2014, kiu'j re'instal'is ĉe la reg'pozici'o la dekstr'ul'o'n, s-ro Boiko Borissov. En Bulgar'uj'o, la fend'o dekstr'a-mal'dekstr'a rest'as fund'e lig'it'a al la energi'a demand'o kaj al la rilat'o'j kun Rus'uj'o kaj Uson'o. Iom post si'a balot'a venk'o, s-ro Borissov solen'e akcept'is la uson'a'n ministr'o'n pri ekster'a'j afer'o'j John Kerry, anonc'ant'e je tiu okaz'o la al'iĝ'o'n de si'a land'o favor'e al la Trans'atlantik'a traktat'o pri komerc'o kaj invest'ad'o (angl'e: TTIP aŭ Taft'a), kaj la re'komenc'o'n de esplor'ad'o pri skist'a gas'o (malgraŭ ke la bulgar'a leĝ'o ankoraŭ mal'permes'as la teknik'o'n de hidraŭlik'a fend'ad'o). S-ro Kerry promes'is, ke Uson'o help'os Bulgar'uj'o'n “ating'i pri'energi'a'n sen'de'pend'o'n” — ali'dir'it'e, ne plu de'pend'i de Rus'uj'o.

Por la land'o'j, kiu'j trov'iĝ'is sur la voj'o de South Stream — Bulgar'uj'o, Serb'uj'o kaj Hungar'uj'o, kaj la plan'it'a'j sub'voj'o'j al Makedon'uj'o, Bosnio-Hercegovin'o kaj Sloven'uj'o-, la for'las'o est'as tre mal'bon'a nov'aĵ'o, eĉ se la gas'o'dukt'a projekt'o al la grek'o-turk'a land'lim'o (Turkish Stream) pov'os part'e anstataŭ'i ĝi'n. S-ro Milorad Dodik, prezid'ant'o de la Republika Srpska, la serb'a ent'o de Bosnio-Hercegovin'o, taks'as la damaĝ'o'n de la nul'ig'o je 1 miliard'o da eŭr'o'j*. La ĉef'a'j rus'a'j invest'o'j en la ent'o ankaŭ koncern'as la energi'a'n sektor'o'n. En 2007, la reg'ist'ar'o ced'is 65% de la part'o'j de la grup'o Naftna Industrija RS (NIRS) al la kompani'o Njeftegazinkor, ebl'ig'ant'e al ĝi ek'reg'i du rafin'ej'o'j'n kaj tut'a'n ĉen'o'n de benzin'staci'o'j. Real'e, la “plej sukces'int'a privat'ig'o de la land'o” laŭ la vort'o'j de ĝi'a iniciat'int'o s-ro Dodik, rapid'e far'iĝ'is katastrof'o. La rafin'ej'o'j akumul'is mal'profit'o'j'n, ĉar la rus'o'j neniam invest'is la promes'it'a'j'n sum'o'j'n por ties modern'ig'o. Njeftegazinkor aparten'as 40% al la rus'a publik'a kompani'o Zarubezhneft kaj 60% al tri ne'kon'at'o'j. En Republika Srpska, mult'a'j asert'as, ke ĝi'a ver'a posed'ant'o est'as la “fort'a hom'o” de la ent'o*.

*  “Bosnie-Herzégovine: faillite à la russe de la raffinerie de Brod”, Le Courrier des Balkans, 7-a de januar'o 2015, www.courrierdesbalkans.fr
*  Vd. “Privatizacija drzavnog kapital'a u Bosni i Hercegovin'i”, Transparency International Bosna i Hercegovin'a, Banja Luk'a, juni'o, 2009.

“La rus'a argument'o rest'as esenc'a por s-ro Dodik, klar'ig'as s-in'o Tanja Topic, respond'ec'ul'o de la ofic'ej'o de la Fond'aĵ'o Friedrich-Ebert en Banja Luk'a. Antaŭ ĉiu balot'o, li anonc'as rus'a'j'n pojektojn kaj kredit'o'j'n. Li bezon'as montr'i al la serb'a publik'a opini'o de Bosnio, ke li rest'as alianc'an'o de Moskvo. Eĉ se tiu'j kredit'o'j neniam al'ven'as, tio en'kalkul'iĝ'as en la fort'o-rilat'o, kiu'n li konstru'as, tiel kun la gvid'ant'o'j de Sarajevo kiel kun Bruselo kaj Beogrado. En ĉiam divid'it'a Bosnio-Hercegovin'o, Banja Luk'a el'vok'as de jar'o'j la projekt'o'n de mem'decid'a referendum'o: ia manier'o alt'ig'i la politik'a'j'n aŭkci'a'j'n propon'o'j'n kaj evit'i ĉi'a'n prov'o'n re'centraliz'i la land'o'n, ĉi'a'n kontest'ad'o'n de la ent'o'j de'ven'int'a'j de la Dayton-inter'konsent'o'j (1995). Por s-ro Dodik, la organiz'ad'o de referendum'o en Krimeo est'is grand'a ŝanc'o: ĝi vek'is la okcident'a'j'n tim'o'j'n, ke li organiz'u simil'a'n konsult'ad'o'n, kiu est'us tuj agnosk'at'a de Moskvo kaj signif'us la mort'o'n de Bosnio-Hercegovin'o...

Luks'a mar'bord'a turism'a kompleks'o ĉe Adriatik'o

Malgraŭ la plu'ten'o de tiu'j privilegi'it'a'j rilat'o'j, ĉu s-ro Putin ver'e vol'as etend'i al sud-orient'a Eŭrop'o logik'o'n de al'front'iĝ'o al Okcident'o? Tio'n ŝajn'e pens'as uson'a'j alt'a'j respond'ec'ul'o'j. Tiel, la vic'ministr'o pri ekster'a'j afer'o'j Christine Wormuth asert'is, fin'e de februar'o 2015, okaz'e de aŭd'ad'o antaŭ la komision'o pri defend'o de la Kongres'o, ke Rus'uj'o “pov'us koncentr'iĝ'i je et'a'j land'o'j, kiu'j ankoraŭ ne est'as membr'o'j de NATO, kiel ekzempl'e Montenegro, por prov'i est'ig'i mal'stabil'ec'o'n”.

De'post si'a sen'de'pend'iĝ'o en 2006, Montenegro ja trov'iĝ'as en apart'a ne'kutim'a situaci'o. Dum ĝi'a'j gvid'ant'o'j deklar'as si'a'n eŭrop'a'n kaj atlant'ism'a'n fid'o'n, tiu land'o al'log'as mult'a'j'n rus'a'j'n invest'o'j'n. La oligarĥ'o Oleg Deripaska, proksim'ul'o de s-ro Putin, tiel aĉet'is en 2005 la alumini'o-kombinat'o de Podgoric'a (Kap). La “reĝ'o de alumini'o” tiel akir'is la ĉef'a'n entrepren'o'n de la land'o, promes'ant'e grand'a'j'n invest'o'j'n, kiu'j neniam ven'is. Dum la Kap nun bankrot'as, s-ro Deripaska jur'e persekut'as la ŝtat'o'n Montenegro ĉe tribunal'o, kaj tio ne mal'help'as li'n est'i aktiv'a en ali'a'j invest'projekt'o'j, kiel la luks'a mar'bord'a turism'a kompleks'o de Port'o Montenegro, unu el la plej luks'a'j el Adriatik'o, konstru'it'a sur la lok'o de mal'nov'a arsenal'o de Tivat. Kiel oft'e en Montenegro, la real'a struktur'o de la kapital'o est'as mal'facil'e trov'ebl'a, sed, flank'e de la oficial'a'j invest'ant'o'j, “oni ver'ŝajn'e trov'os, tra pajl'o'hom'o-sistem'o, la ĉef'ministr'o'n Mil'o Dukanovic, indik'as Dej'a'n Mijovic, ekonomi'a analiz'ist'o.

Tia aranĝ'o est'as suspekt'at'a en ĉiu'j ne'mov'ebl'aĵ'a'j projekt'o'j, kiu'j mal'bel'ig'as la montenegr'an mar'bord'o'n de dek'o da jar'o'j. Tiel, la hotel'o Splendid de Budva est'as oficial'e posed'at'a de la societ'o Lewitt Financ'e Montenegro, kiu aparten'as al s-ro Viktor Ivanenko, eks'ĉef'o de la KGB en la temp'o de dis'fal'o de Sovet'uni'o. S-ro Ivanenko far'iĝ'is miliard'ul'o kre'ant'e la bank'o'n Menatep, kaj la fam'a'n petrol-kompani'o'n Juk'os. Kiam s-ro Putin decid'is fin'solv'i la afer'o'n kun la posed'ant'o'j de Juk'os, en'karcer'ig'ant'e s-ro'n Miĥail Ĥodorkovskij, nur s-ro Ivanenko rest'is ne'tuŝ'ebl'a. “Ankoraŭ hodiaŭ, oni nom'as li'n “general'o Viktor”. Li est'as esenc'a lig'o inter la politik'a'j gvid'ant'o'j de Podgoric'a, la montenegra fripon'ar'o, la rus'a mafi'o kaj la ŝtat'a'j sekret'a'j inform-serv'o'j”, skrib'is jam en 2005 la montenegra semajn'gazet'o Monitor. Ŝajn'as ja ke la famili'o Dukanovic est'as ankaŭ asoci'it'a al la posed'o de la Hotel'o Splendid. S-ro Dukanovic estr'as la social'ist'a'n demokrat'a'n Parti'o'n (DPS), hered'ant'o'n de la mal'nov'a Lig'o de la Montenegraj Komun'ist'o'j (SKCG). Li altern'e plen'um'as de 1989 la funkci'o'j'n de ĉef'ministr'o kaj prezid'ant'o de la Respublik'o. Li'a frat'o Aleksandar estr'as la ĉef'a'n privat'a'n bank'o'n de la land'o. Ili'a frat'in'o, s-in'o An'a Kolarevic, est'as potenc'a negoc'o-advokat'o, kiu pri'zorg'is la plej grav'a'j'n privat'ig'o'j'n de la land'o, dum mult'a'j famili'a'j bien'o'j est'as de nun registr'it'a'j je la nom'o de la fil'o de la ĉef'ministr'o.

Tiu'j intim'a'j rilat'o'j inter la montenegraj reg'ant'o'j, la oligarĥ'o'j kaj la rus'a'j sekret'a'j serv'o'j de'ven'as de la 1990-aj jar'o'j, kiam Montenegro, frap'it'a de la inter'naci'a'j sankci'o'j sam'e kiel Serb'uj'o, preter'viv'is praktik'ant'e grand'skal'e cigared-kontraband'o'n. Malgraŭ tiu'j struktur'a'j lig'o'j, Rus'uj'o neniam ŝajn'is ĝen'at'a pro la por'okcident'a orient'iĝ'o de Montenegro de'post kiam s-ro Dukanovic for'las'is si'a'n serb'a'n mentor'o'n Slobodan Miloŝeviĉ, en 1997. Almenaŭ ĝis la pas'int'a jar'o.

Ĉar, de la 22-a de maj'o 2014, Montenegro aplik'as la eŭrop'uni'a'j'n sankci'o'j'n. “La rus'a'j invest'ant'o'j for'las'as la land'o'n. Tial, la prez'o de kvadrat'metr'o jam 15% mal'alt'iĝ'is en la last'a trimestr'o de 2014, kaj la fal'o ver'ŝajn'e daŭr'os en 2015”, bedaŭr'as s-ro Iv'a'n Dasic, direktor'o de la ne'mov'ebl'aĵ'a agent'ej'o Montenegro Prospects. Dum la rus'a'j invest'o'j jam mal'alt'iĝ'is 30% en 2013, la fal'o de la rubl'o pli'rapid'ig'is la fuĝ'o'n de la moskvaj klientoĵ, kies aĉet'pov'o est'is redukt'it'a. Ĉu la mal'amik'iĝ'o inter Moskvo kaj Montenegro est'as real'a aŭ en'scen'ig'it'a? Ĉu Rus'uj'o ne pov'us prefer'e elekt'i uz'i tiu'n et'a'n land'o'n kiel troj'a'n ĉeval'o'n en la struktur'o'j de Eŭrop'a Uni'o kaj NATO?

Montenegro, spion'o-nest'o

MONTENEGRO ricev'is en decembr'o 2010 la oficial'a'n status'o'n kandidat-land'o al la eŭrop'a integr'ad'o kaj aspir'as integr'i NATOn. Ĝi'a dosier'o est'is rifuz'it'a en la printemp'o 2014, oficial'e pro la alt'a nivel'o de korupt'o kaj pro la grav'ec'o de la band-organiz'it'a krim'o, sed pli ver'ŝajn'e pro la amas'a en'ŝtel'iĝ'o de moskvaj agent'o'j. Laŭ la opon'ul'o Nebojsa Medojevic, “Inter du'dek kvin kaj kvin'dek montenegraj agent'o'j est'as lig'it'a'j al Rus'uj'o*. Tem'as ĉef'e pri eks'oficir'o'j de la jugoslav'a arme'o, integr'it'a'j en 2006 al la nov'a montenegra arme'o.

*  “Ces am'is qui viennent du froid: le Monténégro, plate-form'e de l’espionnage russe”, Le Courrier des Balkans, 1-a de aŭgust'o 2014.

La demand'o pri al'iĝ'o de Montenegro al NATO met'iĝ'os en la ven'ont'a'j monat'o'j, kaj Podgoric'a dev'os post'e konfirm'i si'a'n al'iĝ'o'n per voĉ'don'o en la Parlament'o aŭ per referendum'o. La publik'a opini'o rest'as tre divid'it'a, sed s-ro Zeljko Ivanovic, direktor'o de la opozici'a ĵurnal'o Vijesti, est'as konvink'it'a, ke s-ro Dukanovic elekt'os la opci'o'n de referendum'o. “La demand'o eksplod'ig'os la opozici'o'n, inter kiu part'o est'as por'okcident'a kaj la ali'a tradici'e por'rus'a. Krom'e, dram'ig'ant'e la konsekvenc'o'j'n, la reg'ant'o'j pov'os pli'a'n foj'o'n lud'i per la eŭrop'a'j tim'o'j, star'ig'ant'e si'n kiel defend'ant'o'j'n de la okcident'a orient'iĝ'o de la land'o front'e al la “rus'a ogr'o”. Tio al'port'os al ili nov'a'n blanket'o'n pri la afer'o'j de korupt'o kaj band-organiz'it'a krim'o.”.

En klimat'o memor'ig'ant'a la mal'varm'a'n milit'o'n, ĉiu'j bat'o'j ŝajn'as permes'it'a'j, se nur oni sci'as rest'i util'a al pli potenc'a'j ol oni... La balkanaj potenc'ul'o'j kiel s-ro'j DukanovicDodic tre bon'e sci'as uz'i la inter'naci'a'j'n streĉ'o'j'n kaj rival'ec'o'j'n por firm'ig'i si'a'n pov'o'n. Nov-al'ven'ant'o'j kiel s-ro Vicic pens'as sukces'e el'ir'i el la situaci'o plu'ten'ant'e balanc-pozici'o'n inter la tend'ar'o'j. La histori'o tamen montr'is, ke dram'o de la balkanaj popol'o'j est'as, ke oni tro oft'e uz'is ili'n kiel peon'o'j'n en la al'front'iĝ'o'j inter grand'a'j potenc'land'o'j.

Je'a'n-Arnault DERENS kaj Laurent GESLIN


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Makedon'uj'o kern'e de la manovr'o'j

Ĉu oni kompren'u la kriz'o'n, kiu sku'as la Respublik'o'n Makedon'uj'o de la komenc'o de 2015 kiel part'o'n de al'front'iĝ'o inter Rus'uj'o kaj Okcident'o? La konservativ'a kaj naci'ism'a reĝim'o de tiu mal'fort'a land'o, najbar'a de Kosovo, est'as mal'firm'ig'it'a de la rivel'o'j, kiu'j'n al'port'as, tag'o'n post tag'o, la ĉef'o de la social-demokrat'a opozici'o, s-ro Zoran Zaev. La publik'ig'at'a'j registr'aĵ'o'j montr'as kiel la ĉef'ministr'o Nikol'a Gruevski kaj li'a'j proksim'a'j kun'labor'ant'o'j organiz'as korupt'o'n je la plej alt'a nivel'o de la ŝtat'o, kontrol'as kaj orient'as la juĝ'ant'ar'o'n kaj la amas'inform'il'o'j'n, unu'vort'e domin'as kaj fi'ekspluat'as la land'o'n. La de'ven'o de tiu'j registr'aĵ'o'j rest'as dub'ind'a. S-ro Zaev asert'as, ke li hav'as “talp'o'n” en la sekret'a'j serv'o'j, sed la rigard'o'j orient'iĝ'as al mister'a'j ekster'land'a'j serv'o'j, kiu'j laŭ'dir'e elekt'is help'i la opozici'o'n. De la komenc'o de maj'o 2015, ĝi ag'ad'as sur'strat'e. Ĝi postul'as la demisi'o'n de s-ro Gruevski kaj demonstraci'e “tend'um'as” antaŭ la sid'ej'o de la makedon'a reg'ist'ar'o, laŭ model'o, kiu ja memor'ig'as tiu'n de la “kolor'a'j revoluci'o'j”.

S-ro Gruevski kaj li'a parti'o, la makedon'a intern'a revoluci'a Organiz'o — Demokrati'a Parti'o por makedon'a naci'a unu'ec'o (VMRO-DPMNE), gajn'is la elekt'o'j'n la unu'a'n foj'o'n en 2006. Ili tiam afiŝ'is du cel'o'j'n: integr'ad'o en Eŭrop'a Uni'o kaj en la Nord-Atlantik'a Traktat'o-Organiz'o (NATO). Ili defend'is tre liberal'a'n vid'ad'o'n de ekonomi'o baz'iĝ'ant'a sur amas'a'j privat'ig'o'j kaj impost'a kaj soci'a dumping'ad'o* por al'log'i mirakl'a'j'n ekster'land'a'j'n invest'o'j'n. Tiu'j neniam ven'is, kaj Makedon'uj'o, implik'it'a en la ekonomi'a kriz'o, hav'is si'a'n eŭrop-atlantik'a'n kandidat'iĝ'o'n blok'it'a pro la ne'solv'it'a konflikt'o kun Grek'land'o, pri si'a nom'o*.

*  Dumpado / dumping'o: ofert'ad'o de var'o'j aŭ serv'o'j al la ekster'land'a merkat'o kontraŭ prez'o'j sub la normal'a valor'o, ekzempl'e por vend'i plus'o'n da var'o'j aŭ sub'fos'i la normal'a'n prez'nivel'o'n de la konkurenc'o por sam'spec'a'j var'o'j. Laŭ “Inter'naci'a komerc'a-ekonomik'a vort'ar'o en 9 lingv'o'j” de F. Munniksma, eld. Kluwer-Deventer, Nederlando, 1974 - jmc.
*  Ateno konsider'as, ke la nom'o “Makedon'uj'o” ekskluziv'e aparten'as al la grek'a hered'aĵ'o. En 1995, kompromis'o est'is trov'it'a kun la provizor'a nom'iĝ'o “Iam'a Jugoslav'a Respublik'o Makedon'uj'o (ARYM). Diskut'o'j daŭr'as de tiam, sen vid'ebl'a progres'o, sub egid'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j.

Front'e al tiu mal'sukces'o, s-ro Gruevski re'orient'is si'a'n politik'o'n al pli kaj pli naci'ism'a direkt'o, ekzalt'ant'e la antikv'a'n pas'int'ec'o'n de la land'o, dum la reĝim'o ek'paŝ'is en la spiral'o'n de aŭtoritat'em'a de'voj'iĝ'o. Long'temp'e flat'it'a de la okcident'an'o'j, pro la strategi'a grav'ec'o de Makedon'uj'o, s-ro Gruevski iom post iom far'iĝ'is ne vizit'ad'ebl'a person'o, dum la du last'a'j jar'o'j. Li tiam al'proksim'iĝ'is al Moskvo — kaj al Beogrado, kio ironi'e son'as ĉar li opini'as si'n hered'ant'o de por'bulgar'a kaj tre kontraŭ'serb'a politik'a tradici'o. Dum la gas'o'dukt'o Turkish Stream dev'as tra'ir'i Makedon'uj'o'n, Rus'uj'o al'port'is fort'a'n sub'ten'o'n al la reg'ist'ar'o de Skopj'e, publik'e mal'laŭd'ant'e la okcident'a'j'n prov'o'j'n “mal'stabil'ig'i” la land'o'n. La ĉef'ministr'o, si'a'flank'e, ŝajn'as vol'i gajn'i temp'o'n, anonc'ant'e nov'a'j'n elekt'o'j'n kiel respond'o'n al la manifestaci'o'j.

J.-A. DERENS kaj Laurent GESLIN


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Du kontrast'a'j pozici'o'j de la mal'dekstr'o pri Grek'uj'o

Pri la grek'a dram'o la opini'o'j est'as divers'a'j, ne nur inter adept'o'j de la nov'liberal'ism'o unu'flank'e kaj mal'dekstr'ul'o'j ali'flank'e, sed eĉ inter la mal'dekstr'ul'o'j mem.

Neni'o ŝajn'as pli akr'e relief'ig'i tio'n ol la du artikol'o'j, kiu'j ĵus aper'is en la ret'paĝ'o de la Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas), kiu'j montr'as la tut'a'n dis'ec'o'n de la pozici'o'j en la mal'dekstr'a mov'ad'o:

Apud la pozici'iĝ'o de Pierre Laurent, la sekretari'o de la franc'a komun'ist'a parti'o kaj sam'temp'e la prezid'ant'o de la Mal'dekstr'a Grup'o en la Eŭrop'a Parlament'o, trov'iĝ'as nun la pozici'o de la Komun'ist'a Parti'o de Grek'uj'o.

Ambaŭ est'as mal'dekstr'a'j, ambaŭ komun'ist'a'j, sed kia kontrast'o en ili'a pozici'iĝ'o!

Dum la franc'a komun'ist'o vid'as la perspektiv'o'n de el'ir'o de Grek'uj'o el la eŭr'o'zon'o - kaj eĉ ne tem'as pri for'las'o de la Eŭrop'a Uni'o - kiel katastrof'o'n por la grek'a loĝ'ant'ar'o, la grek'a komun'ist'a parti'o vid'as est'ont'ec'o'n, mal'e, nur en el'ir'o el la eŭrop'uni'a sistem'o.

Kio'n vi pens'as pri tio?

Mi demand'as mi'n, ĉu Cipr'as, organiz'ant'e la referendum'o'n, ver'e ne hav'is en si'a kap'o alternativ'o'n al la eŭrop'uni'a dikt'aĵ'o? La referendum'o ŝajn'is al mi bon'e tra'pens'it'a paŝ'o, sed paŝ'o al pli da suveren'a'j paŝ'o'j ... Ĉu li ne inter'parol'is kun gvid'ant'o'j de la BRICS-land'o'j por trov'i tie alternativ'o'n por Grek'uj'o?

La lament'ad'o'j, ke la eŭrop'uni'a'j gvid'ant'o'j insist'as pri re'pag'o de la grek'a'j ŝuld'o'j ŝajn'as al mi montr'i, ke Cipr'as ktp ne ver'e pens'is pri alternativ'o. Ĉu ver'e li kalkul'is kun la solidar'ec'o de la eŭrop'uni'a'j gvid'ant'o'j, do kun tio, ke ili ŝanĝ'as si'a'n kurs'o'n de nov'liberal'ism'o al social'ism'ec'a solidar'ec'o? Plej ver'ŝajn'e li kalkul'is kun ili'a real'ism'o, ke la financ'ist'o'j kompren'os, ke la ŝuld'o ĉiu'kaz'e ne est'as re'pag'ebl'a - kiel ankaŭ dir'as la Inter'naci'a Mon-Fondus'o - kaj pro tio serĉ'os ir'ebl'a'n voj'o'n por Grek'uj'o. Do, li kalkul'is kun iom pli da saĝ'ec'o kaj da real'ism'o ĉe la eŭrop'uni'a'j gvid'ant'o'j, sed ĉe mank'o de tia saĝ'ec'o pret'as klin'iĝ'i.

La demand'o est'as: ĉu el'ir'o el la eŭr'o'zon'o kaj eventual'e ankaŭ el la Eŭrop'a Uni'o signif'us ver'e katastrof'o'n por Grek'uj'o, almenaŭ pli grand'a'n katastrof'o'n ol est'as la nun okaz'ant'a?

Ĉu iu hav'as iom da klar'ec'o pri tiu demand'o?

Est'us ankaŭ bon'e, se grek'a'j sam'ide'an'o'j pov'us koment'i el si'a vid'punkt'o ... Ĉiu'kaz'e ĉies koment'o est'as bon'ven'a, prefer'e ĉi tie en la al'don'a kamp'o sub tiu ĉi artikol'o mem.

Jen la menci'it'a'j du artikol'o'j: http://mas-eo.org/

Sam'ide'an'e,

Vilhelm'o Lutermano.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

En Irako, progres'ant'a emancip'o

La ali'a batal'o de la kurd'a'j vir'in'o'j

Mal'proksim'e de la bild'o amas'e dis'kon'ig'at'a de amas'inform'il'o'j — kaj pozitiv'a — de la batal'ant'in'o'j, la vir'in'a kondiĉ'o en iraka Kurd'uj'o rest'as kontrast'a. Kvankam not'ind'a'j progres'o'j okaz'is pri emancip'ad'o, inkluziv'e en la leĝ'far'a kamp'o, la vir'in'mal'am'a sub'prem'o kaj mal'bon'aĵ'o'j tia'j, kia'j la honor-krim'o'j, plu'daŭr'as.

Ŝi Far'iĝ'is Unu el la emblem'o'j de la obstin'a lukt'o de la kurd'o'j kontraŭ la Organiz'aĵ'o de la islam'a ŝtat'o (OIŜ)? Helly Luv, laŭ si'a ver'a nom'o Hel'a'n Abdulla, mult'ig'as la pop-kanzon'o'j'n por alt'e'n'lev'i la patriot'a'n sent'o'n. Kun inter'naci'a sukces'o. Real'ig'it'a en 2015, la film'et'o de Revolution al'vok'as defend'i Kurd'uj'o'n kontraŭ invad'ist'o'j, pri kiu'j oni kompren'as, ke tem'as pri la trup'o'j de la OIŜ. Soldat'vest'it'a, kun or'um'it'a'j alt'a'j kalkan'um'o'j, sang-ruĝ'a har'ar'o kaj ruĝ'a kap'vest'o (Kuffiya), la kant'ist'in'o, kiu sur'hav'as bracelet'o'j'n el mitral-kugl'o'j, sol'a halt'ig'as tank'o-kolon'o'n. En ali'a film'et'o, tiu de la kanzon'o Risk it All, ŝi aper'as ĉirkaŭ'it'a de soldat'in'o'j, ŝmink'it'a'j'n okul'o'j'n, lev'ant'a'j kalaŝnikov'o'j'n per si'a'j man'o'j kun lak'it'a'j ung'o'j... Tiu'j bild'o'j ja montr'as la supoz'at'a'n karism'o'n de la milit'ist'in'o de Kurd'uj'o. Neni'u dub'o, ke ili'a tut'planed'a dis'kon'ig'o kontribu'as pli'fort'ig'i la daŭr'a'n kaj entuziasm'a'n interes'o'n por la kurd'a'j batal'ant'in'o'j.

En kiu ajn geografi'a lok'o, la kurd'a'j respond'ec'ul'o'j ne atend'is la lukt'o'n kontraŭ la OIŜ por nom'um'i vir'in'o'j'n ĉe la ŝlos'il'a'j posten'o'j, arme'a'j aŭ eĉ politik'a'j. En 1909 jam, Ad'il'a Khanim sukced'is al si'a edz'o kiel guberni'estr'o de Ĥalabĝo kaj ĉef'o de la trib'o Jaf, unu el la plej grav'a'j de Kurd'uj'o. Ŝi rest'as fam'a ĉar ŝi sukces'is re'star'ig'i ord'o'n kaj leĝ'pov'o'n en si'a region'o. Hodiaŭ, du kolonel'o'j, s-in'o'j Nahida Ahmed Rachid kaj Aila Hama Ami'n Ahmed, ig'as tiu'n histori'a'n figur'o'n unu el la inspir'ant'o'j de la batalion'o 106, ekskluziv'e vir'in'a trup'o star'ig'it'a en 1996 en Sulajmanija, iraka urb'o sub la reg'ad'o de la Region'a Reg'ist'ar'o de Kurd'uj'o (RRK)*.

*  Vd. Vicken Cheterian, “Chance historique pour les Kurdes”, Le Monde diplomatique, maj'o 2013; kaj Allan Kaval, “La kurd'o'j, kiom da divizi'o'j?”, Le Monde diplomatique en esperant'o, novembr'o 2014.

Por klar'ig'i si'a'n engaĝ'iĝ'o'n en tiu trup'unu'o ek'de ĝi'a kre'ad'o, s-in'o'j Ahmed Rachid kaj Hama Ami'n Ahmed sen'hezit'e cit'as “la neces'o'n ek'batal'i por defend'i la minac'at'a'n naci'o'n” kaj la ne'ebl'o'n rest'i hejm'e dum ili'a'j sam'land'an'o'j est'is mort'ig'at'a'j. Ambaŭ oficir'in'o'j ne kaŝ'as la mal'facil'aĵ'o'j'n, apart'e por venk'i la mal'em'o'n de la kurd'a soci'o de Irako. “Ni dev'is tra'ir'i mult'a'j'n el'prov'aĵ'o'j'n. Est'is lukt'o. Tiu liber'ec'o [est'i milit'ist'o] ne est'as favor'o, kiu'n la vir'o'j degn'is don'i al ni; ni lukt'is por ĝi'n akir'i”, deklar'as s-in'o Hama Ami'n Ahmed, kiu asert'as ke ŝi rest'is fraŭl'in'o por dediĉ'i si'a'n viv'o'n al batal'o. “Soldat'in'o ne imit'as vir'a'n pretend'it'a'n model'o'n; est'as ŝi'a rajt'o ek'batal'i”, si'a'flank'e martel'as s-in'o Ahmed Rachid.

Admir'o al tiu'j batal'ant'in'o'j ne dev'as konduk'i al neglekt'o de la komunik-strategi'o zorg'e el'labor'it'a de la irakaj kurd'a'j aŭtoritat'ul'o'j por la okcident'a'j amas'inform'il'o'j. Tiu vir'in'a ĉe'est'o ebl'ig'as est'ig'i simpati'o'n kaj al'tir'i ekster'land'a'j'n help'o'j'n por la lukt'o kontraŭ la OIŜ. Ceter'e la batal'ant'in'o'j mal'volont'as al'ir'i la demand'o'n pri sub'prem'o de vir'in'o'j en la iraka kurd'a soci'o. Ni'a'j kun'parol'ant'in'o'j rifuz'as la hipotez'o'n de arme'o kiel emancip'o-rimed'o en patriark'ec'a soci'o: laŭ ili, ili'a'j sam'land'an'in'o'j est'as tut'e liber'ig'it'a'j, kaj ne bezon'as arme'e engaĝ'iĝ'i por far'iĝ'i egal'ul'o'j de vir'o'j.

Sed, real'e, tiu'j amazon'o'j fier'a'j pri si'a land'o ne est'as tre reprezent'a'j. Est'as eĉ marĝen'a fenomen'o: la vir'in'a batalion'o en'hav'as nur kvin cent ĝis ses cent an'o'j'n. Al'don'iĝ'as kelk'a'j dek'o'j da soldat'in'o'j en ali'a'j unu'o'j, por arme'o de cent naŭ'dek mil hom'o'j.

La reklam'ad'o ĉirkaŭ la batal'ant'in'o'j kaŝ'as mult'e pli kontrast'a'n real'o'n de la vir'in'a kondiĉ'o en iraka Kurd'uj'o. Direktor'in'o de la ne'reg'ist'ar'a organiz'aĵ'o (NRO) Asuda, kiu, baz'it'a en Sulajmanija, labor'as de la jar'o 2000 por defend'o de la vir'in'a'j rajt'o'j, s-in'o Khanim Latif el'vok'as la mult'a'j'n mal'bon'aĵ'o'j'n, kiu'j ronĝ'as la soci'o'n. Unu'e la “honor-krim'o'j”, kiu'j rest'as mult'e tro oft'a'j. S-ro As'o Kamal, aktiv'ul'o de la hom'rajt'o'j, opini'as ke, inter 1999 kaj 2007, pli ol dek'du mil vir'in'o'j est'is mort'ig'it'a'j sur la teritori'o de la GGK nom'e de famili'a honor'o, kiu'n la patriark'ec'a'j soci'o'j intim'e lig'as al la vir'in'a korp'o, al ties dec'ec'o kaj ties pur'ec'o*. La persist'o de la mem-ofer'o'j per fajr'o, oft'e sign'o de ekstrem'a mal'feliĉ'o front'e al la famili'a prem'ad'o, ceter'e mal'trankvil'ig'as la NRO-jn. Inter la ver'a'j hejm'a'j incident'o'j kaj la kaŝ'it'a'j prov'o'j de si'n'mort'ig'o, mal'facil'as akir'i fid'ind'a'j'n statistik'o'j'n. La don'it'aĵ'o'j de Asuda tamen prezent'as dek naŭ kaz'o'j'n en Sulajmanija en 2014.

*  “Iraq: Kurdish government promises mor'e action on honour killings”, Integr'it'a'j region'a'j inform-ret'o'j (Ir'in), Erbil, 27-a de novembr'o 2010.

Ali'a Plag'o, kiu'n al'front'as la kurd'a'j jun'ul'in'o'j, est'as tro'fru'a edz'in'iĝ'o. Tiu praktik'o est'as tre dis'vast'ig'it'a, kaj kresk'as, precip'e en la plej mal'riĉ'a'j vilaĝ'o'j kaj en la de'lok'it'a'j loĝ'ant'ar'o'j, por kiu'j edz'in'iĝ'o de fil'in'o est'as ekonomi'a bon'ŝanc'o. La mank'o de al'ir'o al eduk'ad'o est'as decid'ig'a faktor'o. “En iu'j vilaĝ'o'j ne est'as du'a'grad'a lern'ej'o. La knab'in'o'j do hav'as neni'o'n por far'i, krom rest'i hejm'e atend'ant'a'j edz'in'iĝ'o'n”, klar'ig'as s-in'o Latif. Ŝi ankaŭ el'vok'as la vir'in'a'n seks-kripl'ig'o'n: laŭ raport'o de la NRO Wadi, ĝi koncern'as 57% de la 14-jar'a'j ĝis 18-jar'a'j knab'in'o'j.

Tamen la RRK iniciat'is not'ind'a'j'n leĝ'far'a'j'n streb'ad'o'j'n, kiu'j disting'as ĝi'n de la ceter'a Irako. En 2011, la kurd'a Parlament'o adopt'is la leĝ'o'n n-ro 8 koncern'ant'a'n hejm'a'n per'fort'o'n, kiu re'kon'as kiel krim'o'n korp'a'n kaj psikologi'a'n per'fort'o'n en'e de famili'o, trud'it'a'n aŭ tro'fru'a'n edz'in'iĝ'o'n, vir'in'a'n seks-kripl'ig'o'n, seks'per'fort'o'n kaj diskriminaci'o'n en eduk'ad'o. La leĝ'o plan'as kre'ad'o'n de special'a kort'um'o por la kaz'o'j de hejm'a per'fort'o, kaj pli'bon'ig'o'n de tuj'a kaj long'daŭr'a help'o al viktim'o'j*. S-in'o Latif tamen konsci'as pri ĝi'a ĉef'e simbol'a efik'o'kamp'o: “voĉ'don'ig'i leĝ'o'n sen zorg'i pri la konkret'a'j rimed'o'j de aplik'ad'o est'as absurd'a. Ja la tut'a'n sistem'o'n oni dev'as ŝanĝ'i”. Kelk'a'j aranĝ'o'j atend'as si'a'n ek'funkci'ig'o'n, kaj la NRO-j plend'as pri mank'o de financ'ad'o. Modif'i daŭr'e la pens'manier'o'j'n postul'as long'daŭr'a'n lukt'o'n, kun mult'a'j kampanj'o'j direkt'it'a'j al la religi'a'j kaj trib'a'j reprezent'ant'o'j, la kurac'ist'o'j, la polic'o, la famili'o'j.

*  “Act no. 8 of 2011 -The act of combating domestic violence”, www.ekrg.org

Ali'flank'e, la aŭtoritat'ul'o'j mem ne ĉiam garanti'as la tra'vid'ebl'o'n kaj sen'de'pend'o'n de la juĝ'ant'ar'o. Plur'a'j raport'o'j kaj atest'aĵ'o'j montr'as, ke mult'a'j aŭtor'o'j de per'fort'aĵ'o'j ricev'as tre mal'pez'a'n sankci'o'n, aŭ eĉ nul'a'n, se la ag'o'n prav'ig'is la si'n'ten'o de la viktim'o. Ankaŭ okaz'as, ke juĝ'ist'o'j propon'as al seks'per'fort'int'o'n edz'in'ig'i si'a'n viktim'o'n, por ke ŝi re'trov'u si'a'n honor'o'n*. Fin'e, la trib'o'j rest'as tre influ'hav'a'j. Ili oft'e inter'ven'as dum dis'volv'ad'o de proces'o'j por protekt'i si'a'j'n membr'o'j'n, ekzempl'e propon'ant'e financ'a'n kompens'o'n al la viktim'o'j kaj ili'a'j famili'o'j, inter'ŝanĝ'e kontraŭ ili'a silent'o.

*  “Working together to address violence against women and girls in Iraqi Kurdistan”, International Rescue Committee, Nov-Jork'o, aŭgust'o 2012.

En Urb'o'j oni tamen registr'as progres'o'j'n. En 2008, est'is 2,5-foj'e mal'pli da vir'in'o'j brul'ig'it'a'j je la nom'o de honor'o en Sulajmanija ol en la periferi'o*. Krom'e, per'fort'aĵ'o'j ŝajn'e iom mal'kresk'as; la vir'in'a'j seks'a'j kripl'ig'o'j mal'pli kaj mal'pli oft'as*.

*  Nazand Begikhani, Aisha Gill, Gill Hague kaj Kawther Ibraheem, “Honour-based violence (HBV) and honour-based killings in Iraqi Kurdistan and in the Kurdish diaspor'a in the UK”, universitat'o de Roehampton (Brit'uj'o), novembr'o 2010.
*  “Significant decrease of femal'e genital mutilation (FGM) in Iraqi-Kurdistan, new survey dat'a shows”, Wadi, Frankfurto, 20-a de oktobr'o 2013.

Organiz'aĵ'o kia Zhiyan mult'ig'as iniciat'o'j'n por evolu'ig'i la mens'o'j'n. Apog'ant'e si'n sur ret'o de tri'dek'o da NRO-j de vir'in'o'j kaj aktiv'ul'o'j, ĝi ten'as konstant'a'n prem'o'n sur la reg'ist'ar'o. La kun'ord'ig'o apart'e mobiliz'iĝ'is pri la afer'o Duniya, el la nom'o de 14-jar'a jun'ul'in'o du'foj'e edz'in'ig'it'a, tortur'it'a kaj mort'ig'it'a de si'a poligami'a edz'o*. La murd'int'o, protekt'it'a de si'a trib'o, prav'ig'is si'a'n ag'o'n en film'o publik'ig'it'a en Youtube, kie li parol'as pri si'a pied'prem'it'a honor'o: la adolesk'ul'in'o laŭ'dir'e en'am'iĝ'is al sam'aĝ'ul'a knab'o. Zhiyan kaj ali'a'j asoci'o'j defend'ant'a'j vir'in'rajt'o'j'n organiz'is manifestaci'o'j'n kaj sid-manifestaci'o'n antaŭ la Parlament'o. Ili postul'is strikt'a'n aplik'ad'o'n de la leĝ'o, sen trib'a inter'ven'o, kaj juĝ'ad'o'n de ĉiu'j parti'o'j koncern'at'a'j de la edz'in'ig'o de la infan'o, inkluziv'e ŝi'a'n famili'o'n kaj la religi'a'n aŭtoritat'ul'o'n. Tiu kaz'o — kies juĝ-procedur'o ankoraŭ ne fin'iĝ'is — ilustr'as la mal'sukces'o'n de la leĝ'a aranĝ'o star'ig'it'a sur la teritori'o de la RRK. Sed ĝi ankaŭ rivel'as soci'o'n vigl'a'n kaj firm'e decid'it'a'n lukt'i por si'a'j rajt'o'j.

*  “Kurdish teenagers “honor killingfades to memory as Iraq violence swells”, Huffington Post, 17-a de juli'o 2014.

Tiu persist'em'o kelk'foj'e pag'as. En 2000, Asuda inaŭgur'is la unu'a'n rifuĝ'ej'o'n por vir'in'o'j minac'at'a'j pri honor'krim'o; nun tia'j ekzist'as en la tri guberni'o'j de la iraka Kurd'uj'o. En 2007, la RRK star'ig'is direkci'o'n en'e de la ministr'ej'o pri intern'a'j afer'o'j por rikolt'i don'it'aĵ'o'j'n kaj statistik'o'j'n, kaj cert'ig'i la vid'ebl'ec'o'n de la per'fort'o-kaz'o'j. Du jar'o'j'n post'e est'is kre'it'a la Alt'a Konsili'o de Vir'in'o'j. Konsist'ig'at'a de aktiv'ul'o'j pri vir'in'a'j rajt'o'j kaj prezid'at'a de la ĉef'ministr'o, ĝi labor'as kaj intim'e kun'labor'as kun la NRO-j kaj la reg'ist'ar'a'j instituci'o'j. 30% de la sid'lok'o'j est'as de nun rezerv'it'a'j por deput'it'in'o'j de la kurd'a Parlament'o. “La situaci'o en la iraka Kurd'uj'o est'as mult'e pli bon'a ol en la ceter'a land'o; sed tio ne est'as ni'a cel'o. Tio por ni ne sufiĉ'as”, konklud'as s-in'o Latif.

REZHIN*, 22-jar'a, diplom'it'a de la universitat'o de Sulajmanija, en'korp'ig'as tiu'n dezir'o'n pri sen'de'pend'o kaj aŭtonom'ec'o: “Mi ne dezir'as hav'i dom'o'n, infan'o'j'n kaj edz'o'n por kiu mi kuir'os manĝ'o'j'n. Est'as kvazaŭ est'us du viv'o'j: unu antaŭ kaj la ali'a post la ge'edz'iĝ'o kaj ĉiu'j konsekvenc'a'j dev'o'j. Ĉu tio est'as am'o: plen'um'i ĉiu'j'n dezir'o'j'n de iu, kiu neni'o'n far'as por vi inter'ŝanĝ'e?”, Rezhin koler'as kontraŭ la patriark'ec'a soci'o kaj precip'e kontraŭ la vir'in'o'j, kiu'j ĝi'n akcept'as kaj tiel part'o'pren'as ĝi'a'n plu'viv'o'n. Kvankam ŝi neniam hav'is problem'o'n kun si'a famili'o, ŝi sci'as, ke ne ĉiu'j kun'divid'as si'a'n vid'punkt'o'n, kaj do prefer'as rest'i diskret'a. “Proksim'a'j amik'o'j dir'is al mi si'a'n mal'aprob'o'n, sed mi vol'as defi'i ili'n. Mi dezir'as vojaĝ'i, est'i bon'e eduk'it'a, est'i ankoraŭ pli fort'a kaj liber'a. Sed mi vol'as re'ven'i en Kurd'uj'o'n, por pruv'i al ili, ke mi pov'as viv'i en mi'a land'o kun mi'a pens'manier'o.”. Koncern'e Helly Luv, Rezhin skeptik'as: “Ŝi est'is eduk'it'a en Okcident'o; est'is pli facil'e por ŝi. Ŝi ne dev'is lukt'i”. En restoraci'o, ŝi princip'e rifuz'as sid'i en la are'o rezerv'it'a por vir'in'o'j kaj famili'o'j. Kaj ŝi opini'as skandal'o, ke en la kurd'a lingv'o ekzist'as dank'o-formul'o, kiu ben'as nur la vir'a'j'n membr'o'j'n de famili'o. Mult'rilat'e, iraka Kurd'uj'o kaŝ'as ali'a'j'n, ankoraŭ ne'kon'at'a'j'n, batal'ant'in'o'j'n.

*  La nom'o est'is ŝanĝ'it'a.

Nada MAUCOURANT


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Tunizi'an'in'o'j post la revoluci'o

Kvar jar'o'j'n post la fal'o de s-ro Zine El Abidine Be'n Al'i, la diferenc'o'j de kondiĉ'o inter vir'in'o'j spegul'as land'o'n divid'it'a'n sur la politik'a kamp'o, sub'fos'it'a'n de soci'a'j mal'egal'ec'o'j kaj region'a'j mal'ekvilibr'o'j.

Ili Viv'is tra bild'o: tiu de emancip'a vir'in'o, ĝu'ant'e, de la prezid'ec'o de Habib Burgiba, status'o'n unik'a'n en la region'o. La kodeks'o de la person'a status'o (franc'e: CSP), adopt'it'a de 1956, far'is ili'n escept'o en la islam'a mond'o: mal'permes'o pri poligami'o, repudi'o kaj trud'it'a'j ge'edz'iĝ'o'j, rajt'o je divorc'o. Ili voĉ'don'as jam de 1959, rajt'as abort'i de 1973 kaj plur'a'j far'iĝ'is ministr'o'j. S-ro Zine El Abidine Be'n Al'i ĉie “vend'is” tiu'n bild'o'n de “la” tunizia vir'in'o.

Post la fal'o de la diktator'o, en januar'o 2011, neces'is re'kon'i, ke est'as ne unu sed plur'a'j (divers'spec'a'j) tunizi'an'in'o'j, kaj precip'e, ke ekzist'as abism'o inter la tekst'o'j kaj la kutim'o'j. Kelk'a'j'n kilo'metr'o'j'n for de Tuniz'o kaj de ties bril'a'j kurac'ist'in'o'j, advokat'in'o'j aŭ entrepren'estr'in'o'j, lukt'as por si'a plu'viv'o analfabet'a'j vir'in'o'j, kies sort'o est'as mal'riĉ'ec'o, provizor'ec'o kaj per'fort'o. En la kun'tekst'o de ŝancel'iĝ'ant'a ekonomi'o, de ripet'at'a'j soci'a'j konflikt'o'j kaj regul'a'j sang'a'j epizod'o'j, la tunizi'an'o'j ek'mezur'is la konservativ'ec'o'n de si'a soci'o. En Tuniz'o, en la liberal'a'j rond'o'j, oni ĝis tiam ne taks'is la ampleks'o'n de la fenomen'o.

Mal'mult'o ŝanĝ'iĝ'is de kvar jar'o'j, sed almenaŭ la rajt'o'j politik'e aktiv'i kaj esprim'iĝ'i est'is varm'e akir'it'a'j. Oni parol'as, oni spir'as, kaj tio est'as grav'eg'a. Ĉiu'j ĝi'n dir'as, kaj la vir'in'o'j ankoraŭ pli: “Fin'fin'e ni vid'as Tunizion tia, kia ĝi est'as. Oni ident'ig'as la ver'a'j'n problem'o'j'n. Tiu liber'ec'o hav'as pervers'a'j'n flank'o'j'n, ĉar ĝi nul'ig'as iu'j'n el ni'a'j akir'it'aĵ'o'j, sed, almenaŭ ni sci'as tio'n, kio ni'n minac'as”, klar'ig'as la soci'olog'in'o Khadija Cherif, figur'o de la civil'a soci'o, parol'ant'e pri la liber'iĝ'o de maskl'ism'a kaj oft'e obskur'ism'a parol'o.

Neni'u forges'is, ke iam oni diskut'is, ĉu skrib'i en la - adopt'it'a en januar'o 2014 - Konstituci'o: “komplement'ec'o de la vir'in'o'j kun vir'o'j”, anstataŭ “egal'ec'o”. Nek la mal'progres'a'j'n vort'o'j'n dir'it'a'j'n ĉe televid'o de la deput'it'o de la mov'ad'o Ennahda, s-ro Habib Ellouze — nun for'ig'it'a el la islam'ist'a Parti'o-, kiu parol'is pri vir'in'a seks'kripl'ig'o, kiel “estetik'a operaci'o”.

En Tuniz'o, oni parol'as pri la kamp'ar'an'in'o'j sen kon'i ili'n

Tiu'n sen'kompleks'a'n parol'o'n akompan'is la leĝ'farad'o de la islam'ism'a'j parti'o'j kaj la kresk'o de ekstrem'ism'o'j. Plej'mult'o de la vir'in'o'j rezist'is al tio, kio'n ili konsider'is danĝer'o. Je la prezid'ant'a elekt'o de decembr'o 2014, ili amas'e voĉ'don'is favor'e al s-ro Béji Caïd Essebsi, konsider'at'a kiel pli bon'a rempar'o kontraŭ mal'sekur'ec'o kaj la ĝihad'a minac'o, ol li'a konkur'ant'o Moncef Marzouki. S-ro Caïd Essebsi est'is elekt'it'a de 56% de la voĉ'don'ant'o'j, sed de 75% de la voĉ'don'ant'in'o'j, laŭ la tunizia institut'o por opini'enket'o'j Sigm'a*.

*  “Un million de femmes ont voté BCE” (Unu milion'o da vir'in'o'j voĉ'don'is por BCE), intervju'o kun Hassan Zargouni, prezid'ant'o-direktor'o de la Instituo por opini'enket'o'j Sigm'a Conseil, WMC, 26-a de decembr'o 2014.

“Vir'in'o'j est'as pli ol iam ajn grav'a tem'o en Tunizio. La batal'o ne est'as gajn'it'a. En la tekst'o'j, jes, sed ne en la pens'manier'o'j”, rimark'as Sou hayr Belhassen, ĵurnal'ist'in'o kaj honor- prezid'ant'in'o de la Inter'naci'a Federaci'o de la hom'rajt'o'j. Se oni el'ir'as el la grand'a'j urb'o'j, oni mal'kovr'as region'o'j'n, kiu'j “neniam spert'is modern'ig'o'n”, dir'as Emna Mnif. Laŭ tiu medicin'a profesor'in'o tre koncern'at'a pri la evolu'ad'o de la mal'riĉ'a'j zon'o'j, la elit'o rifuz'as de'post Burgiba “vid'i ke ali'a kultur'o ekzist'as en Tunizio, konservativ'a pli ol religi'a, kaj ke oni est'us dev'int'a inter'ŝanĝ'e diskut'i kun ĝi”.

Sam'a'n konstat'o'n far'is s-in'o Amira Yahiaoui, jun'a direktor'in'o de la asoci'o Al-Bawsala, kiu atent'e sekv'as la labor'o'n de la deput'it'o'j. Ŝi rimark'as ke, de kvar jar'o'j, inter la elit'o, laŭ'supoz'e modern'ist'a, kaj la ceter'o, anstataŭ dialog'i oni praktik'is “ekskluziv'o'n kaj mal'estim'o'n, kio pli'profund'ig'is la fend'o'n inter la vir'in'o'j”. Kun la traŭmat'o de si'a'j du'dek du mort'int'o'j, la atenc'o de Bard'o, la 18-an de mart'o 2015, ŝajn'e mild'ig'is la koncentr'ad'o'n de la sent'o'j de la soci'o — por aŭ kontraŭ Ennahda. Ĉu ver'a turn'iĝ'o aŭ konjunktur'a efik'o?

Ne tem'as pri re'ven'o de patriark'ec'o, sed diskret'a al'front'iĝ'o, foj'e tre klar'a, inter du model'o'j de soci'o: unu, laik'a, kiu domin'as precip'e en Tuniz'o kaj en ĝi'a nord'a sub'urb'o; la ali'a, tradici'a kaj religi'a, kiu kvazaŭ bezon'as venĝ'i si'n pro la period'o'j Burgiba kaj Be'n Al'i.

Kvankam nur cent dek kilo'metr'o'j est'as inter ili, Béja trov'iĝ'as eg'e mal'proksim'e de Tuniz'o. Krom mult'a'j cikoni'o'j, tiu agrikultur'a region'o sud'okcident'a hav'as fam'o'n: “La vir'in'o'j ja labor'as. Vir'o'j est'as ĉu sen'labor'a'j, ĉu en kaf'ej'o, ĉu hejm'e”, oni oft'e aŭd'as. Laŭ s-ro Hosni Abdelkarim, prezid'ant'o de la asoci'o por integr'it'a kaj daŭr'ig'ebl'a evolu'ad'o en Béja, la “grand'a'j forges'it'o'j” de Tunizio est'as la vir'in'o'j de la kamp'ar'a'j zon'o'j. Kaj 34% de la loĝ'ant'ar'o viv'as en la kamp'ar'o. “En Tuniz'o oni parol'as pri la vir'in'o sen kon'i ili'n. Oni ne imag'as la viv'kondiĉ'o'j'n de la kamp'ar'an'in'o'j, kiu'j port'as la akv'o'n kaj lign'o'n”, li dir'as.

Mal'dung'it'a'j de la sub-kontrakt'ant'o de H&M kaj Zara

Est'as kvin vir'in'o'j, kurb'ig'it'a'j, labor'ant'a'j per ŝpat'o'j piz'o-agr'o'n, je kelk'a'j kilo'metr'o'j de la vilaĝ'o. Monia est'as 30-jar'a, hav'as sen'labor'a'n frat'o'n kaj si'a'n mal'jun'a'n patr'in'o'n, kaj ŝi konfes'as, ke ŝi'a viv'o est'as mal'facil'a. “Sed kio'n ali'a'n far'i, mi ne sci'as leg'i kaj skrib'i?”, ŝi demand'as arab'lingv'e, rezignaci'e. Kelk'a'j'n tag'o'j'n monat'e ŝi labor'as por agr'o'kultur'ist'o. Ŝi'a salajr'o: 10 dinar'o'j (4 eŭr'o'j) tag'e. Lev'iĝ'int'a ĉiu'maten'e je la 6-a hor'o, ŝi kuŝ'iĝ'as je la 20-a. “Iu'j'n semajn'o'j'n, mi'a ĉef'o dung'as mi'n, ali'a'j'n ne. Li dir'as, ke li mem mal'facil'e gajn'as si'a'n viv'o'n.”

Ŝi'a viv'o simil'as al tiu de la vir'in'o'j de la region'o, sub'strek'as s-in'o Ichrak Gharbi, instru'ist'in'o pri gimnastik'o en lice'o de Béja, kaj volont'ul'in'o por help'i la kamp'ar'a'j'n vir'in'o'j'n. “Kontraŭ kelk'a'j dinar'o'j, ili far'as ĉio'n: la kamp'o-labor'o'n, melk'ad'o'n, pri'zorg'ad'o'n de best'o'j, la pan'o'n... sen kalkul'i la vojaĝ'o'j'n, kvazaŭ brut'ar'o, en la mal'antaŭ'a part'o de kamion'o'j, sen protekt'il'o'j. La vir'o'j rifuz'as labor'i kontraŭ tiom mal'alt'a salajr'o. La vir'in'o'j ne hav'as elekt'ebl'ec'o'n, sed ĉef'e, ili vol'as est'i dung'it'a'j, ĉar tio don'as al ili iom da aŭtonom'ec'o.”

Dum en la sud'o de la land'o, pli kaj pli da knab'o'j for'las'as la lern'ej'o'n, en la nord'o oni de'pren'as la knab'in'o'j'n el la lern'ej'o por ili'n send'i al kamp'o'j. “Mi eĉ vid'as patr'o'j'n, kiu'j vend'as si'a'j'n 13-jar'a'j'n knab'in'o'j'n kiel serv'ant'in'o'j'n en Tuniz'o”, dir'as s-in'o Gharbi.

Pli sud'e, en la region'o de Monastir, kiu aparten'as al la teks-industri'o, - 19% de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP)-, la vir'in'o'j ne est'as pli bon'ŝanc'a'j. La fabrik'o'j ferm'iĝ'as, unu post la ali'a. En Ksar Hellal kaj Ksibet El-Mediuni, sep mil kvin'cent hom'o'j far'iĝ'is sen'labor'ul'o'j en kelk'a'j jar'o'j; 86% da ili est'as vir'in'o'j.

Post dek aŭ du'dek jar'o'j, la dung'int'o — ja oft'e la teks'aĵ-grup'o Jacques Bruynooghe Glob'al, proviz'ant'o de H&M kaj de Zara — subit'e mal'dung'is si'a'j'n labor'ist'in'o'j'n. Ne sufiĉ'e kvalifik'it'a'j por re'trov'i ali'a'n labor'o'n, tiu'j vir'in'o'j prov'as plu'viv'i, atend'ant'e la temp'o'n de si'a mizer'a emerit'a pensi'o. “Mi est'as kvar'dek du, hav'as du infan'o'j'n kaj profesi'a'n mal'san'o'n. Oni dir'as al mi, ke en tiu aĝ'o mi ne plu est'as profit'o'don'a. Mi ne hav'as soci'a'n asekur'o'n”, ve'as unu. “Mi re'trov'is labor'o'n, sed ne'deklar'it'a. Oni pag'is mi'n nur unu monat'o'n el tri. Kiam mi protest'is, mi'a ĉef'o respond'is: ‘Vi ja konsent'is est'i ekspluat'it'a de la belg'o, kaj kun mi, kiu est'as tunizi'an'o, vi rifuz'as?’”, rakont'as si'a'flank'e patr'in'o de kvar infan'o'j. Laŭ oficial'a'j statistik'o'j, vir'in'o'j okup'as nur unu posten'o'n el kvar. En 2014, 12,7% de la vir'o'j est'is sen'labor'ul'o'j kaj 22,5% de la vir'in'o'j (21,2% kaj 40% por la diplom'it'o'j de super'a eduk'ad'o*.

*  Naci'a Institut'o pri statistik'o de Tunizio, naci'a enket'o pri loĝ'ant'ar'o kaj dung'o, 2006-2014.

En Ksibet El-Mediuni, urb'et'o kun du'dek kvin mil loĝ'ant'o'j, la ĝeneral'a sent'o est'as, ke “ĉio mal'progres'is de la revoluci'o”. Ankaŭ ĉi tie, oni el'vok'as la vir'in'o'j'n de Tuniz'o kun amar'a sent'o. La burĝ'in'o'j de La Mars'a [riĉ'ul'a mar'bord'a staci'o nord'e de Tuniz'o] agac'as ni'n kun si'a'j bel'a'j parol'ad'o'j”, lanĉ'as Ibtihene, 28-jar'a kont'ist'in'o. “IIi reprezent'as nur si'n mem”, al'don'as ŝi'a amik'in'o Nejua, instru'ist'in'o pri la franc'a lingv'o.

Ni est'as ĉiu'j demokrat'o'j

Unu kun vual'o, la ali'a sen, ambaŭ jun'a'j vir'in'o'j tamen al'iĝ'as al la “burĝ'in'o'j de La Mars'a” por postul'i egal'ec'o'n pri hered'aĵ'o. “Ne just'as, ke la vir'o'j hered'as du part'o'j'n, kaj la vir'in'o'j nur unu”, ili opini'as. Sed, ĉar la Koran'o eksplic'it'e dir'as tio'n, la reg'ist'ar'o neniam pov'is leĝ'far'i pri tiu demand'o. Volont'ul'in'o en konsult'o-centr'o por vir'in'o'j, Nejua zorg'iĝ'as si'a'flank'e, pro la kresk'o de per'fort'aĵ'o'j al vir'in'o'j: “Laŭ ni'a'j enket'o'j, unu vir'in'o el du sufer'as korp'a'n per'fort'o'n.”

La Sud'o ne est'as riĉ'a, sed la vir'in'o'j est'as konvink'it'a'j, ke ili tie pli bon'e viv'as. “Ĉi tie la vir'o'j est'as labor'em'a'j”, ili dir'as rid'et'ant'e. En Zarzis sam'e kiel en MedenineĜerbao, vual'o'j kaj long'a'j rob'o'j est'as la norm'o. Ĉiu ĝoj'as, ke ili pov'as liber'e port'i islam'a'n fulard'o'n sen est'i tuj per'fort'e sen'vual'ig'it'a'j de la polic'o, kiel en la temp'o de s-ro Be'n Al'i. “Est'is ja sufer'o”, ili memor'as, antaŭ ol memor'ig'i la ĉikan'o'n, kiu cel'is la famili'o'j'n de islam'ist'o'j, kaj la kontrol'o'j'n en la polic'ej'o'j, ĝis ok'foj'e tag'e. Okaz'e de la parlament'a'j elekt'o'j, la region'o venĝ'et'is si'n. Dum tut'a Tunizio ĝeneral'e rifuz'is Ennahda-mov'ad'o'n, la konservativ'a Sud'o sen'hezit'e voĉ'don'is por la islam'ist'a parti'o.

Prezid'ant'o de decembr'o 2011 ĝis decembr'o 2014, s-ro Marzouki, kies nom'o el'vok'as en Tuniz'o rankor'o'n kaj koler'o'n pro li'a supoz'at'a tro grand'a toler'em'o koncern'e islam'ist'o'j'n, rest'as ĉi tie tre am'at'a. “Li est'as kurac'ist'o, honest'a hom'o. Ni li'n bedaŭr'as”, asert'as Nafissa, 40-jar'a, kun ĝinz'o kaj viol'kolor'a vual'o sur si'a har'ar'o. Tiu instru'ist'in'o de Medenine, eks'edz'in'o, est'as feliĉ'a malgraŭ mal'facil'a ĉirkaŭ'aĵ'o: mal'mild'a klimat'o, dezert'a grund'o, mank'o de transport'rimed'o'j... “Mi sent'as mi'n bon'e ĉi tie, mi hav'as sub'ten'o'n de mi'a patr'o. La famili'a solidar'ec'o kompens'as la ceter'o'n”, ŝi dir'as.

En Ĝerbao, proksim'e de la vilaĝ'o El-May, est'as fest'o ĉe s-in'o Nour El-Houda. Oni edz'in'ig'as ŝi'a'n kuz'in'o'n. Vir'in'o'j kaj knab'in'o'j sur'met'is si'a'j'n tradici'a'j'n vest'aĵ'o'j'n. Ĉiu'j est'as vual'it'a'j. “Antaŭ la revoluci'o, neni'o interes'is mi'n. Nun, mi labor'as en la teks'o-meti'ej'o de mi'a edz'o, kaj baldaŭ mi far'iĝ'os la ĉef'o!”, ĝoj'as Ferdaous, 30-jar'a, kun rid'eg'o. Ĝis 2011 la edz'o'j tim'is ĉiu'n iniciat'o'n de si'a edz'in'o, pro tim'o al'tir'i reprezali'o'j'n de la reg'ant'ar'o. Port'i fulard'o'n aŭ aktiv'i en asoci'o est'is mal'permes'it'a'j aŭdac'aĵ'o'j. Ferdaous insist'as: “Nun mi est'as liber'a, kaj mi fier'as pri tio!” Ankaŭ s-in'o El-Houda, proksim'um'e kvar'dek'jar'a, re'kon'ig'is si'a'j'n kvalit'o'j'n al si'a edz'o, pasi'e part'o'pren'ant'e en la asoci'a medi'o. Ŝi inici'iĝ'is je Inter'ret'o, kaj nun propon'as form'ad'o'n al la vir'in'o'j “por proksim'ig'i ili'n al ili'a'j infan'o'j”. Ĉi tie kiel en la tut'a land'o, la patr'in'o'j tim'eg'as la ĝihad'ism'a'n tent'o'n por si'a'j fil'o'j. Ĉiu urb'et'o proviz'is si'a'n kontingent'o'n al la Organiz'o de la Islam'a Ŝtat'o. Ferdaous person'e kon'as kvar jun'ul'o'j'n, kiu'j for'ir'is al Sirio. Unu mort'is. “Ni ne kompren'is. Ili est'is “normal'a'j” hom'o'j, ne ekstrem'ist'o'j”.

Dum la du'dek kvar jar'o'j de la reg'ad'o de s-ro Be'n Al'i, s-in'o Besma Jebali rifuz'is voĉ'don'i. Hodiaŭ ŝi est'as deput'it'in'o Ennahda de Ĝerbao. Io ja agac'as tiu'n dinamik'a'n vir'in'o'n, diplom'it'a'n pri administr'ad'o de person'ar'o, tio est'as la etiked'o'j dis'don'at'a'j en Tuniz'o: unu'flank'e, la vir'in'o'j “laŭ'dir'e demokrat'o'j, kiu'j ne port'as vual'o'n”; ali'flank'e, la vual'it'a'j, akuz'it'a'j defend'i “post'rest'int'a'n soci'o-projekt'o'n”. “Ni ĉiu'j est'as demokrat'o'j, kaj fulard'o ja ne far'as diferenc'o'n, ŝi indign'as. La vual'o? Est'as religi'a vest'aĵ'o far'iĝ'int'a laŭ'leĝ'a, ne est'as dev'ig'o.”

Ŝi nepr'e ne vol'as las'i al la tuniz'an'in'o'j monopol'o'n de ident'ec'o de la tunizi'an'in'o. “Se vir'in'o lev'as si'a'n vin'glas'o'n kaj deklar'as: ‘Mi reprezent'as la tunizi'an vir'in'o'n’, mi respond'as al ŝi: ‘Ne, vi est'as mal'pli'mult'o. Vi rajt'as trink'i alkohol'o'n kaj viv'i liber'e sen ge'edz'iĝ'o, sed ne trud'u al ni vi'a'n model'o'n!’”.

Urĝ'ec'o re'form'i eduk'ad'o'n

Tiu'j parol'o'j mal'trankvil'ig'as en Tuniz'o, kie Ennahda est'as oft'e asimil'at'a — sincer'e aŭ ne — al la salaf'ist'a'j ekstrem'ist'o'j. Mal'mult'a'j imag'as, ke la islam'ist'a parti'o pov'is evolu'i. “Est'as mensog'ul'o'j. Ili hav'as du'obl'a'n diskurs'o'n”, oni akuz'as.

Kiu rimed'o kontraŭ la obskur'ism'o? En Tuniz'o, ĉiu'j sub'strek'as la urĝ'ec'o'n re'form'i eduk'ad'o'n, sektor'o'n for'las'it'a'n post la Be'n Ali-epok'o. “Mi'a prioritat'o? La infan'ar'o! 90% de infan'ĝarden'o'j est'as hodiaŭ privat'a'j, plej oft'e en la man'o'j de asoci'o'j aŭ koran'a'j lern'ej'o'j, sen inspekt'ad'o nek kontrol'o'j”, deklar'as s-in'o Samira Meral, ministr'o pri vir'in'o, famili'o kaj infan'o'j.

Konsider'ind'a labor'o rest'as far'end'a, je ĉiu'j nivel'o'j de instru'ad'o, de element'a lern'ej'o ĝis universitat'o. “La fort'o de la land'o, en la 1970-aj jar'o'j, est'is ĝi'a eduk-nivel'o. Hodiaŭ, la ruin'iĝ'o-stat'o de ni'a'j universitat'o'j est'as mi'a ĉef'a zorg'o”, konfes'as la eks'a prezid'ant'o Marzouki.

En tiu kun'tekst'o, mult'a'j tim'as, ke la tradici'a soci'o-model'o em'os plu'daŭr'i. “La vir'in'o'j evolu'ig'is viv'model'o'n, kiu adapt'iĝ'as al la islam'ist'a'j postul'o'j. Mi ne vid'as tio'n kiel mod'o'n aŭ supr'aĵ'a'n krom'vest'aĵ'o'n, sed kiel i'o'n profund'a'n, kiu ne mal'aper'os kun la temp'o-pas'o”, mal'trankvil'as s-in'o Neila Chaabane Hamouda, eks'a sub-ministr'o pri famili'o. Ĉu neces'as front'e batal'i kontraŭ tiu model'o, pro la risk'o de salaf'ist'a de'voj'iĝ'o? En Tuniz'o, la respond'o est'as jes. Ali'lok'e, oni taks'as tiu'n al'ir'o'n kontraŭ'produkt'iv'a, pro la kun'tir'iĝ'o'j, kiu'j'n ĝi est'ig'as.

Nun'temp'e, la tunizi'an'in'o'j kun'iĝ'as pri unu punkt'o: “Ni pret'as lukt'i kaj ni ne las'os ali'a'j'n trud'i al ni i'o'n ajn”, ili asert'as de nord'o ĝis sud'o.

Florence BEAUGÉ


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La grek'a mal'kaŝ'o

La Eŭrop'o, kiu'n ni ne plu vol'as

La grek'a kriz'o sen'vual'ig'as la funkci'ad'o'n de la Eŭrop'a Uni'o, laŭ la atest'o de la grek'a financ'ministr'o Janis Varufakis (Raport'o de la eks'a grek'a financ'ministr'o. “Ili'a sol'a cel'o est'is ni'n humil'ig'i”. Ĝi montr'is la distanc'o'n kun la ambici'o'j formul'it'a'j de ĝi'a'j fond'int'o'j demokrati'o, solidar'ec'o kaj prosper'o. Ĝi ankaŭ firm'ig'is la venk'o'n de ideologi'o ven'int'a el German'uj'o, la ord'o-liberal'ism'o (art). Al la vet'o'j perd'it'a'j de la grek'a ĉef'ministr'o Aleksis Cipr'as respond'is la histori'a blind'ec'o de la Uni'o, kiu montr'iĝ'as nun mal'kaŝ'e mal'amik'a al ĉia progres'em'a perspektiv'o en ĝi (“La sistem'o neŭtral'ig'is la virus'o'n”).

Jun'a mov'ad'o plen'a de energi'o vol'is trans'form'i naci'o'n kaj vek'i la “mal'nov'a'n” kontinent'o'n. La eŭr'o-grup'o kaj la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF) dis'prem'is tiu'n esper'o'n.

Trans la ŝok'o, kiu'n tiu'j grek'a'j event'o'j kaŭz'is por la adept'o'j de la eŭrop'a projekt'o, kontur'iĝ'as tri instru'o'j. Unu'e, la pli kaj pli aŭtoritat'ec'a natur'o de la Uni'o, laŭ'grad'e kiel German'uj'o trud'as al ĝi si'a'j'n vol'o'j'n kaj obsed'o'j'n sen kontraŭ'pez'o. Krom'e, la ne'kapabl'o de komun'um'o baz'it'a sur promes'o de pac'o tir'i la plej et'a'n instru'o'n el la histori'o, eĉ el la last'a'temp'a, eĉ el la per'fort'a, ek'de kiam grav'as al ĝi antaŭ ĉio pun'i la mal'bon'a'j'n pag'ant'o'j'n, la obstin'a'j'n kap'o'j'n. Kaj fin'e, la defi'o, kiu'n tiu sen'memor'a cezar'ism'o met'as al tiu'j, kiu'j vid'is en Eŭrop'o la labor'ej'o'n por trans'paŝ'i la naci'a'n kadr'o'n kaj por demokrati'a nov'ig'o.

Komenc'e, la eŭrop'a integr'iĝ'o don'is al si'a'j civit'an'o'j la flank'a'j'n materi'a'j'n avantaĝ'o'j'n de la al'front'iĝ'o inter Orient'o kaj Okcident'o. Tuj post la milit'o, la projekt'o est'is impuls'it'a de Uson'o, kiu serĉ'is spac'o'n por vend'i si'a'j'n var'o'j'n kaj kontraŭ la sovetia ekspansi'o. Tiam Vaŝington'o kompren'is, ke se la mond'o, kiu nom'is si'n “liber'a”, vol'as efik'e konkurenc'i kontraŭ la “demokrati'a'j” respublik'o'j, la membr'o'j de la Varsovia Traktat'o, ĝi dev'as gajn'i la kor'o'j'n kaj la mens'o'j'n per tio, ke ĝi montr'is si'a'n bon'a'n soci'a'n vol'o'n. Ek'de kiam tiu strategi'a admon'o ne plu ekzist'as, Eŭrop'o est'as gvid'at'a kiel la administr'a konsil'ant'ar'o de bank'o.

Kelk'a'j ag'int'o'j de la mal'varm'a milit'o, ekz-e la Nord-Atlantik'a Trakt'ad-Organiz'aĵ'o (NATO), post'viv'is la fal'o'n de la Mur'o per tio, ke ili invent'is ali'a'j'n monstr'o'j'n detru'end'a'j'n sur ali'a'j kontinent'o'j. Ankaŭ la eŭrop'a'j instituci'o'j re'difin'is si'a'n mal'amik'o'n. La pac'o kaj la stabil'ec'o, pri kiu'j ili fanfaron'as, postul'as nun, laŭ ili, la politik'a'n neŭtral'ig'o'n de la loĝ'ant'ar'o'j kaj la detru'ad'o'n de la rimed'o'j de naci'a suveren'ec'o, kiu'j'n ili ankoraŭ dispon'as. Tio est'as la trud'it'a integr'ad'o, sen ebl'ec'o retro'ir'i, la en'ĉerk'ig'o de pri'demokrati'a'j demand'o'j de la traktat'o'j: la federaci'a projekt'o. La afer'o ne est'as de hieraŭ: la grek'a kaz'o ilustr'as, kiom brutal'a ĝi nun far'iĝ'is.

“Vatikan'o, kiom da divizi'o'j?” laŭ'dir'e respond'is Jozefo Stalin'o, kiam li rifuz'is la prem'a'n instig'o'n de franc'a gvid'ant'o konsider'i la ofend'iĝ'em'o'n de la pap'o. Ok jar'dek'o'j'n post'e, ŝajn'as ke la ŝtat'o'j de la eŭr'o'grup'o argument'is sam'e pri Grek'uj'o. Taks'ant'e, ke la reg'ist'ar'o, kiu ĝen'as ili'n, ne kapabl'us defend'i si'n, ili mal'stabil'ig'is ĝi'n per tio, ke ili dev'ig'is ĝi'n ferm'i si'a'j'n bank'o'j'n kaj inter'romp'i si'a'j'n ekster'land'a'j'n aĉet'o'j'n.

Ĝeneral'e, la rilat'o'j inter membr'o'naci'o'j de la sam'a uni'o, kiu'j trov'iĝ'as en la sam'a'j instituci'o'j, kontribu'as al la elekt'o de la sam'a parlament'o, dispon'as pri la sam'a mon'o, dev'us ne permes'i tia'j'n manovr'o'j'n. Tamen, cert'a pri si'a grand'eg'a super'ec'o, cert'a'j ŝtat'o'j de la eŭr'o'grup'o, kun German'uj'o ĉe'kap'e, trud'is al mal'fort'ig'it'a Grek'uj'o dikt'aĵ'o'n, kiu pli grav'ig'os la plej mult'a'j'n el ĝi'a'j problem'o'j, kaj ĉiu'j konced'as tio'n. Tiu epizod'o klar'ig'as la profund'o'n de la eŭrop'a difekt'o.*

*  Vd Frédéric Lord'o'n: La Malfaçon. Monnaie européenne et souveraineté démocratique, Les Liens qui libèrent, Parizo, 2014.

Last'a'n januar'o'n, kiam Sirizo gajn'is la elekt'o'j'n, tiu mal'dekstr'a parti'o prav'is pri (preskaŭ) ĉio. Prav'is lig'ant'e la kaŭz'o'n de la kolaps'o de la grek'a ekonomi'o kun la mal'abund'o, kiu'n de dek jar'o'j trud'is jen la social'ist'o'j, jen la dekstr'ul'o'j. Prav'is dir'ant'e, ke neni'u ŝtat'o kun damaĝ'it'a produkt'ad-sektor'o pov'as esper'i si'a'n re'star'iĝ'o'n, se ĝi dev'as dediĉ'i kresk'ant'a'j'n sum'o'j'n al re'pag'o al si'a'j kreditor'o'j. Prav'is memor'ig'ant'e, ke en demokrati'o la suveren'ec'o aparten'as al la popol'o kaj ke tiu jam ne hav'as ĝi'n, se oni trud'as al ĝi la sam'a'n politik'o'n sen'de'pend'e de ĝi'a decid'o.

Al kio util'as pled'i por si'a dosier'o antaŭ ekzekut-taĉment'o?

Jen tri konvink'a'j argument'o'j, kondiĉ'e ke oni diskut'as inter sincer'a'j hom'o'j. En la eŭrop'a'j konsil'ant'ar'o'j, tiu'j argument'o'j est'is turn'it'a'j kontraŭ la grek'o'j, kiu'j'n oni konsider'is sud'a'j marks'ist'o'j, tiom dis'a'j de la real'o, ke ili kuraĝ'as dub'ind'ig'i la ekonomi'a'j'n regul'o'j'n de la german'a ideologi'o (vid'u la artikol'o'n de François De'nord, Rachel Knaaebel kaj Pierre Rimbert->art]). La arm'il'o'j de la raci'o kaj de la konvink'o est'as sen'pov'a'j en tia kaz'o. Al kio util'as pled'i por si'a dosier'o antaŭ ekzekut-taĉment'o? Dum la monat'o'j de “inter'trakt'ad'o'j”, en kiu'j li part'o'pren'is, la grek'a financ'ministr'o Janis Varufakis observ'is, ke li'a'j eŭrop'a'j koleg'o'j rigard'is li'n fiks'e kaj ŝajn'is re'bat'i: “Vi prav'as pri tio, kio'n vi dir'as, sed ni dis'prem'os vi'n tamen”* (vid'u li'a'n atest'o'n Janis Varufakis: ->art).

*  New Statesman, Londono, 13-an de juli'o 2015.

Tamen, la almenaŭ provizor'a sukces'o de la german'a projekt'o met'i Grek'uj'o'n en la rang'o'n de protektorat'o de la eŭr'o'grup'o okaz'is ankaŭ pro la fiask'o de la de'komenc'e tro optimism'a'j vet'o'j en Ateno de la pli'mult'a mal'dekstr'o, kiu esper'is ŝanĝ'i Eŭrop'o'n.* La vet'o, ke la franc'a'j kaj ital'a'j gvid'ant'o'j help'os ĝi'n super'i la monism'a'j'n tabu'o'j'n de la german'a dekstr'ul'ar'o. Vet'o, ke la eŭrop'a'j popol'o'j, prem'at'a'j de la politik'o de mal'abund'o, kiu sufer'ig'as ili'n mem, dev'ig'os si'a'j'n reg'ist'ar'o'j'n re'e orient'iĝ'i laŭ la kejnzismo, pri kies real'ig'o Grek'uj'o imag'is si'n far'iĝ'i la skolt'o. Vet'o, ke tiu ŝanĝ'o far'ebl'as en'e de la eŭr'o'zon'o, tiom ke ne pens'is nek prepar'is i'a'n ajn alternativ'a'n solv'o'n. Vet'o, fin'e, ke provizor'a propon'o de “rus'a opci'o” en'hav'us, pro geopolitik'a'j kial'o'j, tent'o'j'n de pun'o ĉe German'uj'o kaj konduk'us Uson'o'n halt'ig'i la venĝ'a'n brak'o'n de Berlino. En neni'u moment'o eĉ ne unu el tiu'j vet'o'j ŝajn'is gajn'ebl'a. Ve, oni ne batal'as kontraŭ tank'o per flor'o'j kaj blov'tub'a paf'il'o.

*  Vid'u “Ĉu la grek'a mal'dekstr'o pov'as ŝanĝ'i Eŭrop'o'n?” Le Monde diplomatique en Esperant'o, februar'o 2015.

En si'a sen'kulp'ec'o la grek'a'j gvid'ant'o'j pens'is, ke la kreditor'o'j de la land'o est'as sent'em'a'j al la demokrati'a decid'o de la grek'a popol'o, kaj apart'e de ĝi'a jun'ul'ar'o. Unu'e la leĝ'don'a'j elekt'o'j la 25-an de januar'o 2015, kaj post'e la referendum'o de la 5-a de juli'o kaŭz'is, mal'e, la koler'o'n de Berlino kaj de ties alianc'an'o'j. Ili hav'is jam nur unu cel'o'n: pun'i la ribel'ul'o'j'n kaj tiu'j'n, kiu'j'n ili'a kuraĝ'o pov'us inspir'i. Ĉar la kapitulac'o jam ne sufiĉ'is, ĝi dev'is est'i akompan'at'a de pardon'pet'o (Ateno konced'is, ke ĝi'a'j ekonomi'a'j decid'o'j kaŭz'is romp'o'n de konfid'o ĉe si'a'j partner'o'j) kaj de ripar'o'j: privat'ig'end'a'j publik'a'j posed'aĵ'o'j en la valor'o de kvar'on'o de la grek'a en'land'a produkt'o est'os garanti'aĵ'o por la kreditor'o'j. Dank'e al la ver'e ne'taks'ebl'a sub'ten'o de [la franc'a prezid'ant'o] s-ro François Hollande, Grek'uj'o ating'is nur, ke tiu'j garanti'aĵ'o'j ne est'u trans'ig'ot'a'j al Luksemburgo. Ĉiu dir'as est'i sen'pez'iĝ'int'a: Grek'uj'o pag'os.

“German'uj'o pag'os”. La formul'o, flustr'it'a al Georges Clemenceau de li'a financ'ministr'o Louis Klotz fin'e de la Unu'a Mond'milit'o, far'iĝ'is la talisman'o de la franc'a'j ŝpar'int'o'j, kiu'j est'is prunt'int'a'j al la ŝtat'o dum la sang'a milit'o. Ili fid'is tio'n, ĉar ili memor'is ke en la jar'o 1870 Franc'uj'o pag'is la tut'a'n tribut'o'n postul'it'a'n de Bismark'o, tamen super'a'n al tio, kiom la milit'o kost'is al la german'o'j. Tiu antaŭ'aĵ'o inspir'is la prezid'ant'o'n de la konsil'ant'ar'o Raymond Poincaré, kiam li ne ricev'is la pag'o'n de la ripar'o'j postul'it'a'n de la Versajl'a Traktat'o*, li decid'is en januar'o 1923 serv'i si'n per okup'ad'o de la Rur-region'o.

*  Vd “A Versailles, la guerre a perd'u la paix” [“En Versajl'o la milit'o perd'is la pac'o'n”], Manuel dhistoire critique, Editions du Mond'e diplomatique, Parizo, 2014.

La brit'a ekonomik'ist'o Kejnzo (John Maynard Keynes) tuj kompren'is la van'ec'o'n de tia politik'o de humil'ig'o kaj de pren'o de garanti'aĵ'o'j: se German'uj'o, kiel hodiaŭ Grek'uj'o, ne pag'as, tiam ĉar ĝi ne pov'is pag'i. Nur per la eventual'a'j krom'aĵ'o'j de ĝi'a komerc'a bilanc'o oni pov'int'us pag'i la gigant'a'n ŝuld'o'n. Sed Franc'uj'o tiam rifuz'is la ekonomi'a'n re'star'iĝ'o'n de si'a rival'o, kiu ebl'ig'us “pag'i”, sed ebl'e ankaŭ financ'i si'a'n arme'o'n, kun la risk'o de la perspektiv'o de tri'a mort'ig'a aventur'o. La ekonomi'a sukces'o de la grek'a mal'dekstr'o kompren'ebl'e ne hav'int'us sam'e dram'a'j'n konsekvenc'o'j'n por la eŭrop'a'j popol'o'j. Sed ĝi est'us detru'int'a la prav'ig'o'n de la politik'o de mal'abund'o de ĝi'a'j gvid'ant'o'j ...

Pun'i Atenon kost'os ankoraŭ pli al la ceter'a'j eŭrop'an'o'j

Proksim'um'e jar'o'n post si'a pren'o de garanti'aĵ'o'j, Poincaré dev'is alt'ig'i la impost'o'j'n je 20 el'cent'o'j por financ'i la kost'o'j'n de la Rur-okup'ad'o. Por kontraŭ-impost'a dekstr'ul'o, kiu ne ĉes'is trumpet'i ke German'uj'o pag'os, la paradoks'o est'is kruel'a. Poincaré perd'is la elekt'o'j'n: li'a post'e'ul'o for'las'is la Rur-region'o'n. Neni'u ankoraŭ imag'as tia'j'n sekv'o'j'n en unu el la eŭrop'a'j land'o'j kiu'j ĵus strangol'is Grek'uj'o'n por ke tiu pag'u la ŝuld'o'j'n laŭ ritm'o, pri kiu eĉ la Inter'naci'a Mon-Fondus'o konced'as, ke ĝi est'as “tut'e ne praktik'ebl'a”.

Tamen, ili'a pun-obsed'o jam dev'ig'is la land'o'j'n de la eŭr'o'grup'o el'spez'i en juli'o tri'obl'e pli da mon'o (86 miliard'o'j'n da eŭr'o'j) ol est'us neces'a, se la sum'o est'us liber'ig'it'a kvin monat'o'j'n antaŭ'e, ĉar inter'temp'e la grek'a ekonomi'o kolaps'is pro mank'o de dispon'ebl'a mon'o.* La rigor'o de la german'a financ'ministr'o Wolfgang Schäuble kost'os do preskaŭ sam'e mult'e kiel tiu de Poincaré, kiu kun'divid'as la konvink'o'n, ke akr'ig'i fiask'int'a'n politik'o'n nepr'e invers'ig'os ĝi'a'n rezult'o'n. La sen'ĉes'a humil'ig'ad'o de Ateno hav'os tamen la valor'o'n de ekzempl'o por la ven'ont'a'j ribel'ul'o'j ĉu Madrido? ĉu Romo? ĉu Parizo? Ĝi memor'ig'os al ili la “teorem'o'n de Juncker”, formul'it'a'n de la prezid'ant'o de la Eŭrop'a Komision'o nur kvar tag'o'j'n post la leĝ'don'a venk'o de la grek'a mal'dekstr'o: “Ne ebl'as demokrati'a decid'o kontraŭ la eŭrop'a'j traktat'o'j.”*

*  Gabriele Steinhauer, Viktoria Dendrinon kaj Matthew Dalton: “Europe reaches rescue deal for Greece”, The Wall Street Journal, Nov'jork'o, 14-an de juli'o 2015.
*  Le Figar'o, Parizo, 29-an de januar'o 2015.

Se dek naŭ rev'o'j trov'iĝ'as unu apud la ali'a, ĉu unu sam'a lit'o ne far'iĝ'as tro mal'larĝ'a? Trud'i en kelk'a'j jar'o'j la sam'a'n mon'o'n al popol'o'j, kiu'j hav'as nek la sam'a'n histori'o'n nek la sam'a'n politik'a'n kultur'o'n nek la sam'a'n viv'nivel'o'n nek la sam'a'j'n amik'o'j'n nek la sam'a'n lingv'o'n, tio est'as politik'o kvazaŭ imperi'a. Kiel ŝtat'o pov'as ankoraŭ pens'i pri ekonomi'a kaj social'a politik'o sub'met'it'a al demokrati'a'j debat'o kaj decid'o'j, se ĉiu'j meĥanism'o'j de mon'a pag'o eskap'as ĝi'a'n reg'pov'o'n? Kaj kiel imag'i ke popol'o'j, kiu'j kelk'foj'e eĉ ne kon'as unu la ali'a'n, akcept'os solidar'ec'o'n kompar'ebl'a'n al tiu, kiu hodiaŭ kun'lig'as la sub'ŝtat'o'j'n Florido kaj Montan'o? Ĉio baz'iĝ'is sur hipotez'o: la rapid'marŝ'a federaci'ig'o dev'as proksim'ig'i la eŭrop'a'j'n naci'o'j'n. Dek kvin jar'o'j'n post la nask'iĝ'o de la eŭr'o, la koler'o est'as plej grand'a.

La 27-an de juni'o, kiam li anonc'is si'a'n referendum'o'n, la ĉef'ministr'o Aleksis Cipr'as ceter'e uz'is vort'o'j'n proksim'a'j'n al milit'deklar'o. Li mal'estim'e parol'is pri “propon'o [de la eŭr'o'grup'o] en form'o de ultimat'o adres'it'a al la grek'a demokrati'o”. Kaj li akuz'is iu'j'n el si'a'j “partner'o'j” ke ili cel'as “humil'ig'i tut'a'n popol'o'n”. La grek'o'j apog'is amas'e si'a'n reg'ist'ar'o'n: la german'o'j unu'iĝ'is laŭ postul'o'j rigor'e kontraŭ'a'j al la grek'a'j. Ĉu la eŭrop'a famili'o pov'as ankoraŭ pli dens'e kun'met'i la sort'o'j'n de si'a'j membr'o'j sen risk'i nov'a'j'n ge'edz'a'j'n per'fort'aĵ'o'j'n?

Ĉar la mal'amik'ec'o ne koncern'as nur Atenon kaj Berlinon. “Ni ne vol'as est'i german'a koloni'o”, insist'as s-ro Pablo Iglesias, gvid'ant'o de Podemos en Hispan'uj'o. “Mi dir'as al German'uj'o: sufiĉ'as! Humil'ig'i eŭrop'a'n partner'o'n est'as ne'pens'ebl'a”, dir'is la prezid'ant'o de la ital'a konsil'ant'ar'o Matteo Renzi, kiu tamen en ĉi tiu afer'o kondut'is kun rimark'it'a diskret'ec'o. “en la mediterane'a'j land'o'j, kaj iom en Franc'uj'o, observ'as la german'a soci'scienc'ist'o Wolfgang Streek, German'uj'o est'as pli abomen'at'a ol iam ajn post 1945. [...] La ekonomi'a kaj mon'a Uni'o, kiu dev'is definitiv'e solid'ig'i la eŭrop'a'n unu'ec'o'n, pov'as nun eksplod'ig'i ĝi'n.”*

*  Wolfgang Streek: “Hazard'a hegemoni'o”, Le Monde diplomatique en Esperant'o, maj'o 2015.

La grek'o'j si'a'vic'e vek'as mal'amik'a'j'n sent'o'j'n. “Se la eŭr'o'grup'o funkci'us kiel parlament'a demokrati'o, vi est'us jam ekster'e, ĉar kvazaŭ ĉiu'j partner'o'j dezir'as tio'n”, konklud'is, parol'ant'e al s-ro Cipr'as, s-ro Je'a'n-Claude Juncker, prezid'ant'o de la Eŭrop'a Komision'o.* Kaj, laŭ bon'e kon'at'a konservativ'a meĥanism'o, ĉi-foj'e lev'it'a al la nivel'o de naci'o'j, oni instig'is la mal'riĉ'a'j'n land'o'j'n suspekt'i si'n reciprok'e, ke ili viv'as per help'o'j kost'e de la ali'a'j, ĉef'e se tiu'j est'is ankoraŭ pli mal'riĉ'a'j ol ili. La eston'a ministr'o pri eduk'ad'o ekzempl'e riproĉ'admon'is si'a'n aten'an “partner'o'n”: “Vi far'is tro mal'mult'e, pli mal'rapid'e, kaj sen'fin'e mal'pli ol Eston'uj'o. Ni sufer'is mult'e pli ol Grek'uj'o. Sed ni he halt'is por ĝem'i, ni ag'is.”* La slovak'o'j ŝok'iĝ'is pri la nivel'o, laŭ ili tro alt'a, de la pensi'o'j en Grek'uj'o, land'o, kiu'n la tre larĝ'anim'a ĉeĥ'a financ'ministr'o ŝat'us vid'i “fin'e en bankrot'o, por pur'ig'i la atmosfer'o'n”.*

*  Libération, Parizo, 11-a ĝis 12-a de juli'o 2015.
*  The Wall Street Journal, 13-a de juli'o 2015.
*  Le Figar'o, 3-an de juli'o 2015.

S-ro Pierre Moscovici franc'a social'ist'o kaj eŭrop'a komisar'o pri ekonomi'a'j kaj financ'a'j afer'o'j, si'a'manier'e ferm'ant'e la somer'a'n festival'o'n de la social'a Eŭrop'o, ripet'is kun mult'e da frand'em'o la sam'a'n “anekdot'o'n” al ĉiu'j mikrofon'o'j, kiu'j etend'iĝ'is al li: “Dum kun'ven'o de la eŭr'o'grup'o, litova social'ist'a ministr'o dir'is al s-ro Varufakis: “Est'as tre simpati'e, ke vi vol'as alt'ig'i la minimum'a'n salajr'o'n je 40 el'cent'o'j, sed vi'a minimum'a salajr'o est'as jam du'obl'e pli alt'a ol la ni'a. Kaj vi vol'as alt'ig'i ĝi'n per la mon'o, kiu'n vi ŝuld'as al ni, per la ŝuld'o!” Nu, tio est'as argument'e sufiĉ'e fort'a.”* Tre fort'a eĉ se oni sci'as, ke antaŭ nur unu jar'o la parti'o de s-ro Moscovici anonc'is: “Ni vol'as Eŭrop'o'n kiu protekt'as si'a'j'n labor'ist'o'j'n. Eŭrop'o'n de social'a progres'o kaj ne de social'a romp'o.”

*  Franc'e Inter, 1-an de mart'o 2015.
For'ŝov'i la danĝer'o'n de nov'a salt'o antaŭ'e'n al feder'ig'o

La 7-an de juli'o 2015, dum la kun'ven'o de la Eŭrop'a Konsil'ant'ar'o, plur'a'j ŝtat'estr'o'j kaj ĉef'ministr'o'j kompren'ig'is al s-ro Cipr'as la eg'a'n incit'iĝ'o'n, kiu'n li inspir'as al ili: “Ni jam ne pov'as plu! Jam de monat'o'j oni parol'as nur pri Grek'uj'o! Neces'as far'i decid'o'n. Se vi ne kapabl'as far'i ĝi'n, tiam ni far'os ĝi'n anstataŭ vi.”* Tio'n oni far'is kelk'a'j'n tag'o'j'n post'e. Ĉu oni ne dev'is vid'i en tio jam la antaŭ'lud'o'n, cert'e iom krud'a'n, de la feder'ism'o kiu ven'as? “Ni dev'as ir'i antaŭ'e'n” est'is ĉiu'kaz'e la konklud'o, kiu'n s-ro Hollande far'is, la 14-an de juli'o 2015, pri tiu epizod'o. Antaŭ'e'n ir'i, sed al kiu direkt'o? Nu ja, al la sam'a kiel kutim'e: “la ekonomi'a reg'ist'ar'o”, “buĝet'o de la eŭr'o'zon'o”, “la konverĝ'o kun German'uj'o”. Ĉar en Eŭrop'o, kiam preskrib'o detru'as la ekonomi'a'n aŭ demokrati'a'n san'o'n de pacient'o, oni ĉiam du'obl'ig'as la doz'o'n. Ĉar, laŭ la franc'a prezid'ant'o, “la eŭr'o'zon'o sukces'is cert'ig'i si'a'n koher'ec'o'n kun Grek'uj'o [...] la cirkonstanc'o'j konduk'as ni'n al rapid'ig'o”.*

*  Laŭ Le Figar'o, 9-an de juli'o 2015.
*  Le Journal du dimanche, Parizo, 19-an de juli'o 2015.

Kresk'ant'a nombr'o da mal'dekstr'a'j aktiv'ul'o'j kaj da sindikat'ist'o'j pens'as mal'e ke oni prefer'e halt'u kaj pri'pens'u. Eĉ por tiu'j, kiu'j tim'as, ke el'ir'o el la eŭr'o favor'us la dis'fal'o'n de la eŭrop'a projekt'o kaj vek'us la naci'ism'o'j'n, la grek'a kriz'o prezent'is lern'ej'a'n kaz'o'n demonstr'ant'a'n, ke la unu'ec'a mon'o rekt'e kontraŭ'as la popol'a'n suveren'ec'o'n. Anstataŭ halt'ig'i la ekstrem'dekstr'a'n mov'ad'o'n, tia evident'o help'as ĝi'n, ĉar ĝi ĉiam pri'mok'as la demokrati'a'j'n instru'o'j'n de si'a'j kontraŭ'ul'o'j. Kaj ceter'e, kiel oni pov'as imag'i, ke la unu'ec'a mon'o iu'n tag'o'n pov'us adapt'iĝ'i al politik'o de social'a progres'o, post kiam oni leg'is la decid'o'n pri la ir'ot'a itiner'o send'it'a'n de la ŝtat'o'j de la eŭr'o'grup'o, unu'anim'e, al s-ro Cipr'as, por ordon'i al tiu unu'a mal'dekstr'a ĉef'ministr'o sen'hezit'e aplik'i fer'a'n nov'liberal'a'n politik'o'n?

En si'a histori'o, Grek'land'o jam lev'is grand'a'j'n universal'a'j'n demand'o'j'n. Ĉi-foj'e ĝi ĵus mal'kaŝ'is, al kio ver'e simil'as tiu Eŭrop'o, kiu'n ni ne plu vol'as.

Serge HALIMI.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Raport'o de la eks'a grek'a financ'ministr'o. “Ili'a sol'a cel'o est'is ni'n humil'ig'i”

Dum ses monat'o'j, sol'a kontraŭ ĉiu'j, Grek'uj'o est'is de si'a'j partner'o'j najl'it'a al la pilori'o dum sen'nombr'a'j kaj sen'fin'a'j kun'ven'o'j. La Eŭrop'a Uni'o ĉe tiu okaz'o sen'vual'ig'is vizaĝ'o'n ne'ced'ig'ebl'a'n, venĝ'em'a'n, kiu kelk'foj'e surpriz'is. S-ro Janis Varufakis, grek'a financ'ministr'o dum tiu'j al'front'iĝ'o'j inter Bruselo kaj Ateno, re'ven'as al la divers'a'j epizod'o'j de la el'uz'a milit'o, kiu'n li tra'viv'is.

En 2010, la grek'a ŝtat'o perd'is la kapabl'o'n cert'ig'i la pag'o'j'n lig'it'a'j'n al si'a'j ŝuld'o'j. Per ali'a'j vort'o'j, ĝi far'iĝ'is ne'pag'i'pov'a kaj perd'is la al'ir'o'n al la kapital-merkat'o'j.

Eŭrop'o, por evit'i la bankrot'o'n de la franc'a'j kaj german'a'j bank'o'j jam en danĝer'o, kiu'j prunt'is miliard'o'j'n al grek'a'j reg'ist'ar'o'j sam'e sen'respond'ec'a'j kiel ili, decid'is don'i al Ateno la plej grav'a'n help'o'plan'o'n de la histori'o. Je unu kondiĉ'o: ke la land'o solid'ig'u si'a'n buĝet'o'n (fenomen'o pli kon'at'a sub la nom'o mal'abund'o) en ampleks'o antaŭ'e neniam imag'it'a. Sen surpriz'o, tiu operaci'o kaŭz'is fal'o'n de la naci'a en'spez'o sen'precedenc'a'n ek'de la Grand'a Depresi'o. Tiel komenc'iĝ'is diabl'a cirkl'o: la deflaci'o*, rekt'a konsekvenc'o de la mal'abund'o, pli pez'ig'is la ŝarĝ'o'n de la ŝuld'o tiom, ke la ide'o de ĝi'a re'pag'o far'iĝ'is ĥimer'a kaj mal'ferm'is la voj'o'n al grav'a kriz'o de hom'a viv'o.

*  Ĝeneral'a mal'alt'iĝ'o de la aktiv'ec'o, de la prez'o'j, de la salajr'o'j kaj de la invest'o'j.

Dum kvin jar'o'j la “tri'op'o” de kreditor'o'j la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF), la Eŭrop'a Centr'a Bank'o (ECB) kaj la Eŭrop'a Komision'o, kiu reprezent'as la membr'o'ŝtat'o'j'n kiu'j prunt'e'don'is al Ateno obstin'is pri tiu sak'strat'o pri kiu la financ'a'j special'ist'o'j hav'as nom'o'n: etend'u kaj pretend'o (angl'e: extend and pretend), aŭ strategi'o de la “kvazaŭ”. Tio konsist'as en prunt'e'don'i ĉiam pli al ne'pag'i'pov'a ŝuld'ant'o, kvazaŭ li ne est'us tia, por ne registr'i perd'o'j'n pri si'a'j titol'o'j. Ju pli la kreditor'o'j obstin'is, des pli Grek'uj'o en'profund'iĝ'is en la ekonomi'a kaj social'a kriz'o, kaj des mal'pli ĝi far'iĝ'is re'form'ebl'a. Dum tiu temp'o la eventual'a'j perd'o'j de la kreditor'o'j puf'iĝ'is kaj daŭr'e puf'iĝ'as.

Pro tio ni'a parti'o, la Sirizo, gajn'is la parlament'a'j'n elekt'o'j'n last'a'n januar'o'n. Se la loĝ'ant'ar'o est'us konvink'it'a, ke Grek'uj'o re'lev'iĝ'os, tiam ni ne pov'int'us est'i elekt'it'a'j.

Ni'a mandat'o est'as klar'a: ĉes'ig'i la strategi'o'n de la “kvazaŭ” kaj la mal'abund'o'n, kiu akompan'as ĝi'n koktel'o kiu jam renvers'is la grek'a'n privat'a'n sektor'o'n; demonstr'i, ke oni pov'as far'i la profund'a'j'n re'form'o'j'n, kiu'j'n la land'o bezon'as kun aprob'o de la loĝ'ant'ar'o.

Dum mi'a unu'a kun'ven'o de la eŭr'o'grup'o[Kun'ven'o de la financ'ministr'o'j de la dek naŭ land'o'j de la eŭr'o'zon'o., la 11-an de februar'o, mi don'is al mi'a'j inter'parol'ant'o'j simpl'a'n mesaĝ'o'n: “Ni'a reg'ist'ar'o est'os partner'o ind'a je konfid'o. Ni far'os ĉio'n por trov'i teren'o'n de inter'kompren'iĝ'o kun la eŭr'o'grup'o sur'baz'e de tri'punkt'a strategi'o, por respond'i al la ekonomi'a'j mal'facil'aĵ'o'j de Grek'uj'o: 1. seri'o da profund'a'j re'form'o'j cel'ant'a'j pli'bon'ig'i la efik'ec'o'n de ni'a'j instituci'o'j kaj batal'i kontraŭ la korupt'o, la impost'evit'o, la oligarĥi'o kaj la rent'o; 2. san'ig'o de la ŝtat'a'j financ'o'j per primar'a krom'aĵ'o* modest'a, sed praktik'ebl'a, kiu ne postul'as tro grav'a'j'n klopod'o'j'n de la privat'a sektor'o; 3. raci'ig'o, aŭ re'profil'ig'o, de la struktur'o de ni'a ŝuld'o, por akir'i tiu'n primar'a'n plus'o'n kaj la kresk'o'kvot'o'n neces'a'n por pli'bon'ig'i la re'pag'o'n de ni'a'j kreditor'o'j.”

*  Pozitiv'a buĝet'a situaci'o de ŝtat'o antaŭ pag'o de mon'o lig'it'a kun la ŝuld'o'j.

Kelk'a'j'n tag'o'j'n antaŭ'e, la 5-an de februar'o, mi far'is mi'a'n unu'a'n vizit'o'n al s-ro Wolfgang Schäuble, la german'a financ'ministr'o. Mi prov'is trankvil'ig'i li'n: li pov'is kalkul'i kun ni por formul'i propon'o'j'n, kiu'j ne est'us nur en la interes'o de la grek'a loĝ'ant'ar'o, sed en tiu de ĉiu'j eŭrop'a'j loĝ'ant'ar'o'j german'a, franc'a, slovak'a, finn'a, hispan'a, ital'a ktp.

Ve!, neni'u el ni'a'j nobl'a'j intenc'o'j vek'is eĉ nur la plej et'a'n interes'o'n ĉe la gvid'ant'o'j de la Uni'o. Ni dev'is krud'e spert'i tio'n dum la sekv'ant'a'j kvin monat'o'j da inter'trakt'ad'o'j ...

La 30-an de januar'o, kelk'a'j'n tag'o'j'n post mi'a nom'um'ad'o kiel financ'ministr'o, la prezid'ant'o de la eŭr'o'grup'o, s-ro Jeroen Dijsselbloem, vizit'is mi'n. Apenaŭ pas'is kelk'a'j minut'o'j, kiam li jam demand'is mi'n, kio'n mi intenc'as far'i pri la memorand'o, la inter'konsent'o, kiu'n la antaŭ'a reg'ist'ar'o sub'skrib'is kun la “tri'op'o”. Mi respond'is al li, ke ni'a reg'ist'ar'o est'is elekt'it'a por re-inter'trakt'i; mal'long'e, ke ni pet'os revizi'o'n, en la ĝeneral'a'j punkt'o'j, de la buĝet'a'j kaj dispon'a'j politik'o'j, kiu'j tiom damaĝ'is dum la last'a'j jar'o'j: tri'on'a fal'o de la naci'a en'spez'o kaj mobiliz'iĝ'o de la tut'a soci'o kontraŭ eĉ nur la ide'o de re'form'o.

La respond'o de s-ro Dijsselbloem est'is sam'e tuj'a kiel kategori'a: “Tio ne funkci'os. Est'as aŭ la memorand'o aŭ la fiask'o de la program'o.” Per ali'a'j vort'o'j: aŭ ni akcept'os la politik'o'j'n trud'it'a'j'n al la antaŭ'a'j reg'ist'ar'o'j, kvankam ni est'is elekt'it'a'j por ŝanĝ'i ili'n, ĉar ili tiom lament'ind'e fiask'is, aŭ ni'a'j bank'o'j est'os ferm'it'a'j. Ĉar jen, per konkret'a'j vort'o'j, kio'n signif'as “fiask'o de la program'o” por membr'o'ŝtat'o kiu jam ne hav'as al'ir'o'n al la merkat'o'j: la ECB for'tranĉ'as ĉi'a'n financ'ad'o'n al si'a'j bank'o'j, kiu'j tiam hav'as neni'a'n ali'a'n elekt'o'n ol ferm'i si'a'j'n pord'o'j'n kaj mal'funkci'ig'i si'a'j'n mon-aŭtomat'o'j'n.

Tiu apenaŭ vual'it'a prov'o ĉantaĝ'i reg'ist'ar'o'n ĵus kaj demokrati'e elekt'it'a'n ne est'is la sol'a. Dum la kun'ven'o de la eŭr'o'grup'o dek unu tag'o'j'n post'e, s-ro Dijsselbloem konfirm'is si'a'n mal'estim'o'n de la plej element'a'j demokrati'a'j princip'o'j. Sed s-ro Schäuble sukces'is super'i li'n. La franc'a financ'ministr'o Michel Sapin ĵus parol'is por instig'i ĉiu'n trov'i rimed'o'n por harmoni'ig'i, unu'flank'e, la valid'o'n de la valid'a traktat'o kaj, ali'flank'e, la rajt'o'n de la grek'a popol'o don'i al ni mandat'o'n por re'inter'trakt'i grav'a'j'n part'o'j'n. S-ro Schäuble, parol'ant'e rekt'e post li, ne perd'is moment'o'n por re'met'i s-ro'n Sapin al tio, kio'n li konsider'is li'a'n lok'o'n: “Oni ne pov'as las'i elekt'o'j'n ŝanĝ'i i'o'n ajn”, fin'decid'is li, dum grand'a pli'mult'o de la ĉe'est'ant'a'j ministr'o'j kap'jes'is.

Aŭd'i ke “Franc'uj'o jam ne est'as tio, kio ĝi est'is” preskaŭ ven'ig'is al mi larm'o'j'n

Fin'e de tiu ĉi sam'a kun'ven'o, dum ni prepar'is la publik'ig'ot'a'n komun'a'n deklar'o'n, mi pet'is ke ni al'don'u la termin'o'n “amend'it'a” pri la memorand'o. Tem'is pri fraz'o, per kiu ni'a reg'ist'ar'o promes'is respekt'i la tekst'o'n. S-ro Schäuble veto'is mi'a'n propon'o'n, per la argument'o ke ne ebl'as re'inter'trakt'i traktat'o'n pro la sol'a pretekst'o ke nov'a reg'ist'ar'o est'is elekt'it'a. Post kelk'a'j hor'o'j da prov'ad'o el'ir'i el tiu sak'strat'o, s-ro Dijsselbloem avert'is kontraŭ “tuj okaz'ont'a fiask'o de la program'o”, kio signif'us la ferm'o'n de la bank'o'j la 28-an de februar'o, se mi persist'us postul'ant'e al'don'i la termin'o'n “amend'it'a” pri la memorand'o. La ĉef'ministr'o Aleksis Cipr'as pet'is mi'n for'las'i la kun'ven'o'n sen ke ni inter'konsent'is pri komunik'aĵ'o kaj prefer'ant'e ignor'i la minac'o'n de s-ro Dijsselbloem, kiu ne est'is rekt'e plen'um'it'a. Sed tio est'is nur demand'o de temp'o.

Mi jam ne kalkul'is la nombr'o'n da foj'o'j, kiam oni flirt'is antaŭ ni la fantom'o'n de ferm'o de ni'a'j bank'o'j, se ni rifuz'as akcept'i program'o'n, kiu est'is demonstr'int'a si'a'n sen'efik'ec'o'n. La kreditor'o'j kaj la eŭr'o'grup'o rest'is surd'a'j al ni'a'j ekonomi'a'j argument'o'j. Ili postul'is ni'a'n kapitulac'o'n. Ili eĉ riproĉ'is al mi, ke mi kuraĝ'is ili'n “admon'i” ...

Jen, ĝeneral'e, la etos'o, en kiu la inter'trakt'ad'o'j kun la kreditor'o'j okaz'is: sub la minac'o. Kaj ne tem'is pri van'a'j parol'o'j; tio'n ni tre rapid'e kompren'is. Sed ni ne pret'is ced'i aŭ for'las'i la esper'o'n ke Eŭrop'o ŝanĝ'os si'a'n si'n'ten'o'n.

Monat'o'n antaŭ ni'a elekt'o, la antaŭ'a reg'ist'ar'o, kun'e kun la ĉef'o de la grek'a bank'o, la eks'a financ'ministr'o de la sam'a reg'ist'ar'o, por avert'i lanĉ'is bank'a'n panik'et'o'n.

Kelk'a'j'n semajn'o'j'n post ni'a en'potenc'iĝ'o, la ECB pli'oft'ig'is si'a'j'n indik'o'j'n, ke ili ferm'os la financ'a'n kran'o'n de la grek'a bank'sistem'o. En la moment'o plej oportun'a por la eŭr'o'grup'o, ĝi tiel grav'ig'is la kapital'fuĝ'o'n, fenomen'o'n kiu post'e “prav'ig'is” la ferm'o'n de la giĉet'o'j, kiel s-ro Dijsselbloem antaŭ'e avert'is ni'n.

La en'ir'o de la teknokrat'o'j en la rond'o'n de inter'trakt'ad'o'j konfirm'is ni'a'j'n plej mal'bon'a'j'n tim'o'j'n. Publik'e la kreditor'o'j deklar'is, ke ili vol'as re'hav'i si'a'n mon'o'n kaj ke Grek'uj'o re'form'iĝ'u. En la real'o ili hav'is nur unu cel'o'n: humil'ig'i ni'a'n reg'ist'ar'o'n kaj trud'i al ni kapitulac'o'n, eĉ se tio signif'is la definitiv'a'n mal'ebl'o'n por la prunt'int'a'j naci'o'j re'hav'i si'a'n mon'o'n aŭ la fiask'o'n de la re'form'program'o, kiu'n akcept'i nur ni pov'is konvink'i la grek'o'j'n.

Plur'foj'e ni propon'is koncentr'i ni'a'j'n leĝ'a'j'n klopod'o'j'n al tri aŭ kvar kamp'o'j, inter'konsent'e kun la “instituci'o'j”: dispon'o'j cel'ant'a'j lim'ig'i la impost'evit'o'n, protekt'i la ŝtat'o'n kontraŭ prem'o'j de politik'a'j aŭ ekonomi'a'j potenc'o'j, batal'i kontraŭ la korupt'o en la atribu'ad'o de publik'a'j kontrakt'o'j, re'form'i la justic'o'n, ktp. Ĉiu'foj'e la respond'o est'is la sam'a: “Cert'e ne!” Neni'a leĝ'o rajt'is est'i voĉ'don'it'a antaŭ la fin'o de profund'a ekzamen'ad'o de ni'a situaci'o.

Dum la inter'trakt'ad'o'j en'e de la “brusela grup'o”* oni postul'is de ni ekzempl'e prezent'i ni'a'n plan'o'n por re'form'i la al'don'valor'a'n impost'o'n (Av'i). Eĉ antaŭ ol ni pov'is inter'konsent'i pri tiu demand'o, la reprezent'ant'o'j de la “tri'op'o” decid'is trans'ir'i al la demand'o de la re'form'o de la pensi'o'j. Apenaŭ ili aŭd'is ni'a'j'n propon'o'j'n, ili jam taks'is ili'n bon'a'j por la rub'uj'o kaj trans'ir'is, ekz-e, al la labor'jur'o. Post kiam ni'a propon'o ankaŭ pri tio ir'is en la rub'uj'o'n, ni dev'is pri'trakt'i la privat'ig'o'j'n; kaj tiel plu. Tiel ke la diskut'o'j pas'is de unu tem'o al la ali'a sen ke ni pov'is inter'konsent'i pri io ajn, nek serioz'e inter'trakt'i. Dum long'a'j monat'o'j la reprezent'ant'o'j de la “tri'op'o” mal'help'is la inter'trakt'ad'o'n per tio, ke ili insist'is por ke ni kovr'u la tut'aĵ'o'n de la tem'o'j, kio signif'is konkret'e regul'ig'i neniu'n. Kat'o persekut'ant'a si'a'n propr'a'n vost'o'n ne est'us mal'pli efik'a.

*  Kvin'op'o, konsist'ant'a el la grek'a reg'ist'ar'o, la Eŭrop'a Komision'o, la Eŭrop'a Centr'a Bank'o (ECB), la Eŭrop'a Meĥanism'o de Stabil'ec'o (EMS) kaj la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF).

Sam'temp'e, sen est'i formul'int'a eĉ nur la plej et'a'n propon'o'n kaj minac'ant'e ni'n inter'romp'i la diskut'o'j'n, se ni aŭdac'us publik'ig'i ni'a'j'n propr'a'j'n dokument'o'j'n, ili organiz'is la tra'lik'ad'o'n de si'a'j konfidenc'aĵ'o'j en la gazet'ar'o, asert'ant'e ke ni'a'j propon'o'j est'as “mal'fort'a'j”, “mal'bon'e koncept'it'a'j”, “ne ver'e kred'ind'a'j”. En la esper'o, ke iu'n tag'o'n ili akcept'os lud'i la lud'o'n kaj trov'iĝ'i en la mez'o de la voj'o, ni tamen akcept'is part'o'pren'i en tiu mask'o'lud'o.

Por ke la inter'trakt'ad'o'j okaz'u en bon'a'j kondiĉ'o'j, est'us ankaŭ neces'a ke ni'a'j inter'parol'ant'o'j est'u mal'pli divid'it'a'j. La propon'o de la IMF simil'is al la ni'a pri la demand'o de re'struktur'ad'o de la ŝuld'o, sed la Fondus'o insist'is por ke ni detru'u tio'n, kio rest'is de la labor'jur'o kaj for'ig'u la sekur'ec'o'j'n kiu'j protekt'as la liber'a'j'n profesi'o'j'n. La Komision'o montr'iĝ'is pli fleks'iĝ'em'a pri la social'a'j demand'o'j, sed ĝi ne vol'is aŭd'i i'o'n pri la re'struktur'ad'o de la ŝuld'o. Ankaŭ la ECB hav'is si'a'j'n ide'o'j'n pri la far'end'aĵ'o'j. Mal'long'e, ĉiu instituci'o montr'is si'a'j'n propr'a'j'n ruĝ'a'j'n lini'o'j'n, kiu'j sum'e far'is arane'aĵ'o'n, en kiu ni est'is kapt'it'a'j.

Ni dev'is krom'e el'ten'i la “vertikal'a'j'n problem'o'j'n” de ni'a'j inter'parol'ant'o'j: sam'e kiel la gvid'ant'o'j de la IMF kaj de la Komision'o hav'is ali'a'j'n prioritat'o'j'n ol ili'a'j sbir'o'j, la german'a kaj aŭstr'a financ'ministr'o'j defend'is afer'o'j'n kontraŭ'a'j'n al la cel'o'j fiks'it'a'j de ili'a'j respektiv'a'j ĉef'ministr'o'j.

Sen'dub'e plej dolor'a est'is ĉe'est'i la humil'ig'o'n de la Komision'o kaj de la mal'mult'a'j financ'ministr'o'j favor'a'j al ni. Aŭd'i dir'i, de alt'rang'ul'o'j en la Komision'o kaj en la franc'a reg'ist'ar'o, ke “la Komision'o dev'as al'iĝ'i al la konklud'o'j de la prezid'ant'o de la eŭr'o'grup'o” aŭ ke “Franc'uj'o ne est'as plu tio, kio ĝi est'is”, preskaŭ ven'ig'is al mi larm'o'j'n. Sen parol'i pri mi'a sen'iluzi'iĝ'o, kiam la german'a financ'ministr'o klar'ig'is al mi, la 8-an de juni'o en li'a ofic'ej'o, ke li pov'as don'i eĉ ne la plej et'a'n konsil'o'n pri la plej bon'a rimed'o por evit'i akcident'o'n el'ir'o'n el la eŭr'o kiu tamen montr'iĝ'us ekstrem'e mult'e'kost'a por Eŭrop'o.

Fin'e de juni'o ni abdik'is kaj akcept'is la plej mult'a'j'n postul'o'j'n de la “tri'op'o”. Kun unu escept'o: ni insist'is por akir'i mal'grand'a'n re'struktur'ad'o'n de ni'a ŝuld'o, sen minus'valor'o, per inter'ŝanĝ'o de titol'o'j. La 25-an de juni'o mi part'o'pren'is en mi antaŭ'last'a kun'sid'o de la eŭr'o'grup'o. Oni prezent'is al mi la last'a'n propon'o'n de la “tri'op'o”, “pren'i aŭ las'i ĝi'n”. Ni est'is ced'int'a'j pri naŭ dek'on'o'j de la postul'o'j de ni'a'j inter'parol'ant'o'j kaj ni atend'is de ili, ke ili klopod'u por ke ni ven'u al io simil'a al honor'a inter'konsent'o. Ili decid'is, mal'e, akr'ig'i la ton'o'n, pri la Iv'a ekzempl'e. Ne plu ebl'is dub'i. Se ni akcept'is sub'skrib'i, tiu tekst'o detru'is la last'a'j'n rest'aĵ'o'j'n de la grek'a social'ŝtat'o. Oni postul'is de ni grand'spektakl'a'n kapitulac'o'n, kiu montr'u al la mond'o ni'a'n sur'genu'iĝ'o'n.

La eŭr'o'grup'o, struktur'o kun pov'o sen'lim'a ĉar “sen leĝ'a ekzist'o” ...

La sekv'a'n tag'o'n la ĉef'ministr'o Cipr'as anonc'is ke li sub'met'os la ultimat'o'n de la “tri'op'o” al referendum'o. Du'dek kvar hor'o'j'n post'e, sabat'e la 27-an de juni'o, mi part'o'pren'is en mi'a last'a kun'ven'o de la eŭr'o'grup'o, en tiu kiu ek'funkci'ig'is la ferm'o'n de la grek'a'j bank'o'j; manier'o pun'i ni'n pro la aŭdac'o konsult'i la loĝ'ant'ar'o'n de ni'a land'o.

Dum tiu renkont'iĝ'o, la prezid'ant'o Dijsselbloem anonc'is, ke li kun'vok'os al du'a renkont'iĝ'o la sam'a'n vesper'o'n, sed sen mi. Sen ke Grek'uj'o est'u reprezent'at'a. Mi protest'is, emfaz'ant'e ke li ne hav'as la rajt'o'n, sol'a, eksklud'i la financ'ministr'o'n de membr'o'ŝtat'o de la eŭr'o'zon'o, kaj mi postul'is jur'a'n klar'ig'o'n pri tio.

Post mal'long'a paŭz'o, la sekretari'ej'o respond'is al ni: “La eŭr'o'grup'o ne hav'as leĝ'a'n ekzist'o'n. Tem'as pri inform'a grup'o kaj, sekv'e, neni'a leĝ'o lim'ig'as la ag'ad'o'n de ĝi'a prezid'ant'o.” Tiu'j vort'o'j re'son'is en mi'a'j orel'o'j kvazaŭ la epitaf'o sur la tomb'o'ŝton'o de la Eŭrop'o, kiu'n Konrad Adenauer, Charles de Gaulle, Willy Brandt, Valéry Giscard d’Estaing, Helmut Schmidt, Helmut Kohl, François Mitterrand kaj mult'a'j ali'a'j prov'is kre'i. De Eŭrop'o, kiu'n mi ĉiam konsider'is, ek'de mi'a adolesk'o, kiel mi'a'n kompas'o'n.

Kelk'a'j'n tag'o'j'n post'e, spit'e al la ferm'o de la bank'o'j kaj de la teror'kampanj'o aranĝ'it'a de la korupt'a'j komunik'il'o'j, la grek'a popol'o dir'is alt'e kaj klar'e si'a'n “ne”. Dum la sekv'ant'a pint'kun'ven'o de la ŝtat'estr'o'j de la eŭr'o'zon'o, oni trud'is al la ĉef'ministr'o Cipr'as inter'konsent'o'n, kiu'n oni ne pov'as nom'i ali'e ol kapitulac'o'n. Kia'n arm'il'o'n de ĉantaĝ'o oni uz'is? La perspektiv'o'n, kontraŭ'leĝ'a'n, de el'pel'o el la eŭr'o'zon'o.

Sen'de'pend'e de la opini'o, kiu'n ĉiu hav'as pri ni'a reg'ist'ar'o: tiu ĉi epizod'o rest'os en la histori'o kiel la moment'o, en kiu la oficial'a'j reprezent'ant'o'j de Eŭrop'o uz'is instituci'o'j'n (la eŭr'o'grup'o'n, la pint'kun'ven'o'n de la ŝtat'estr'o'j de la eŭr'o'zon'o) kaj metod'o'j'n, kiu'j'n neni'u traktat'o prav'ig'is por romp'i la ideal'o'n de ver'e demokrati'a uni'o. Grek'uj'o kapitulac'is, sed romp'iĝ'is la eŭrop'a projekt'o.

Neni'u popol'o de la region'o neniam plu inter'trakt'u sub tim'o.

Janis VARUFAKIS.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

“La sistem'o neŭtral'ig'is la virus'o'n”

Ek'de Nun oni bezon'as la de'nask'a'n eŭrop'o-beat'ec'o'n de raport'ist'o kiel Bernard Guetta por taks'i ke “la kompromis'o est'as klar'e la eŭrop'a funkci-manier'o” (Franc'e Inter, 23-an de juni'o 2015). Ekster la studi'o'j de tiu radi'o, la iluzi'o for'vapor'iĝ'is.

Oni ŝuld'as tiu'n subit'a'n ek'kompren'o'n grand'part'e al la brit'a ĉef'ministr'o. Re'elekt'it'a la 7-an de maj'o 2015, la konservativ'ul'o David Cameron tre rapid'e anonc'is ke, sam'e kiel s-ro Aleksis Cipr'as, li dezir'as re'inter'trakt'i pri la eŭrop'a'j traktat'o'j. Respond'o de s-ro Wolfgang Schäuble: kun plezur'o! Al tiu'j, kiu'j mir'is ke li decid'is ali'a'n sort'o'n por Ateno, la german'a financ'ministr'o klar'ig'is: Ni hav'as interes'o'n ke Brit'uj'o rest'u grav'a kaj engaĝ'iĝ'int'a ag'ant'o de la eŭrop'a konstru'ad'o”*.

*  Wall Street Journal, 20-an de maj'o 2015.

En la okul'o'j de s-ro Schäuble kaj de li'a'j eŭrop'a'j koleg'o'j, la liberal'a batal'em'o de Londono nov'a'j mal'help'o'j al la strik'rajt'o ĉe la dung'o'j en la publik'a aŭd'vid'a sektor'o prav'ig'as kelk'a'j'n konced'o'j'n; ne la politik'a'j opci'o'j de Sirizo, tamen moder'a'j. Mal'e: “Grand'a part'o de la eŭrop'a'j gvid'ant'o'j hav'as kun'e la sent'o'n ke mild'ig'i la regul'o'j'n por kontent'ig'i mal'dekstr'a'n reg'ist'ar'o'n en Grek'uj'o kre'us danĝer'a'n precedenc'o'n kaj sen'dub'e mal'fort'ig'us la eŭr'o'zon'o'n pli ol bankrot'o de la land'o”, raport'is la uson'a ĵurnal'ist'o Jack Ewing.* La prezid'ant'o de la Eŭrop'a Konsil'ant'ar'o Donald Tusk formul'as tio'n ali'e: “Pli ol financ'a kontaĝ'o de la grek'a kriz'o zorg'ig'as mi'n la risk'o de ideologi'a kaj politik'a kontaĝ'o.”*

*  International New York Times, 28-an de maj'o 2015.
*  Financial Times, 16-an de juli'o 2015.

Front'e al la minac'o de Sirizo, la eŭrop'a'j gvid'ant'o'j sekv'is unu'e unu sol'a'n cel'o'n: for'pel'i la nov'ven'int'o'j'n el si'a rond'o.* “German'uj'o cel'as la fal'o'n de la grek'a reg'ist'ar'o”, titol'paĝ'is la gazet'o Le Mond'e la 3-an de juli'o. Kaj ĝi ne est'as la sol'a, preciz'ig'is la brit'a ĵurnal'ist'o Paul Mas'o'n: “La grek'a'j afer'rond'o'j, la sektor'o'j kiu'j profit'as de la tut'mond'ig'o, la kadr'ul'o'j de la grand'a'j entrepren'o'j (...) kaj la Eŭrop'a Uni'o prov'as sen'iĝ'i je la Siriza-reg'ist'ar'o”* Konced'int'e ĉe la televid'o BFM TV ke la inter'trakt'ad'o'j inter Ateno kaj Bruselo koncern'as “tre mal'mult'o'n, kelk'a'j'n miliard'o'j'n”, la ekonomik'ist'o Je'a'n-Hervé Lorenzi, ceter'e membr'o de la estr'ar'o de la financ'a kompani'o Edmond de Rothschild, re'kon'is: “La afer'o est'as: far'i ekzempl'o'n”*.

*  Vd Pierre Rimbert: Syriza delenda est” [“Sirizo detru'end'as”, laŭ la fam'a latin'a sentenc'o pri Kartago], Le Monde diplomatique, juli'o 2015.
*  Channel 4 News, 2-an de juli'o 2015.
*  1-an de juli'o 2015.

Ekonomi'a sufok'ad'o de la land'o, esting'o de la demokrati'o, ĉi'a'j minac'o'j ... La inter'konsent'o sub'skrib'it'a la 13-an de juli'o est'as ja operaci'o de “reĝim'ŝanĝ'o”, kiel sub'strek'as la liberal'a analiz'ist'o Wolfgang Münchau*, sed tiu okaz'is sen ke neces'is fal'ig'i s-ro'n Cipr'as: ŝtat'renvers'o sen renvers'o. Eŭrop'a gvid'int'o, kiu prefer'as rest'i anonim'a, kompar'as la grek'a'n mal'dekstr'a'n parti'o'n kun miasm'o kaj esprim'as si'a'n kontent'o'n pro tiu demonstr'o de fort'o: “La sistem'o montr'is, ke ĝi kapabl'as neŭtral'ig'i la virus'o'n”*.

*  Financial Times, 13-an de juli'o 2015.
*  Financial Times, 16-an de juli'o 2015.

Ĝi montr'is ankaŭ unu el si'a'j virt'o'j: proviz'i asekur'o'n kontraŭ la ne'antaŭ'vid'ebl'a'j sekv'o'j de progres'em'a event'o. Ĉu eventual'ec'o rezerv'it'a al la eŭrop'a periferi'o? Ne laŭ Nicolas Sarkozy. La 5-an de juli'o 2008, dum naci'a konsili'o de la Uni'o por Popol'a Mov'ad'o (UMP), la franc'a prezid'int'o entuziasm'is: “Franc'uj'o bezon'as mult'a'n Eŭrop'o'n. Kaj Eŭrop'o al'port'is al ni mult'o'n, al ni, al ni'a land'o. Ni imag'u iom'et'e, kio pov'int'us okaz'i al Franc'uj'o kaj ĝi'a politik'a debat'o, kiam ni hav'is komun'ist'a'j'n ministr'o'j'n kaj social'ist'a'j'n gvid'ant'o'j'n en la reg'ist'ar'o. Feliĉ'e ekzist'is Eŭrop'o por mal'ebl'ig'i ke ili ir'u ĝis la real'ig'o de si'a ideologi'o kaj de si'a logik'o. Est'as ankaŭ tio, Eŭrop'o!”*

*  Cit'it'a de François De'nord kaj Antoine Schwartz: L’Europe social'e n’aura pas lieu [La social'a Eŭrop'o ne okaz'os], Raisons dagir, Parizo, 2009.

Renaud LAMBERT.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Arab'a'j vir'in'o'j en la kapt'il'o de bild'o'j

Mal'fort'a'j kaj sub'prem'at'a'j kre'aĵ'o'j kaŝ'it'a'j sub ĉador'o aŭ burĥo. Tia est'as la etern'a prezent'o de la arab'a'j vir'in'o'j propon'at'a de la okcident'a'j amas'inform'il'o'j, facil'anim'e miks'ant'a'j la kun'tekst'o'j'n kaj la naci'ec'o'j'n. Ĉu tiu'j vir'in'o'j do est'as ekster la histori'o? Kaj se ili ne est'as ekster, kiel klar'ig'i la grand'a'n mal'progres'o'n, kiu'n spert'is ili'a'j rajt'o'j dum la last'a'j jar'dek'o'j?

Jen kon'at'a fakt'o: en la arab'a kultur'o, sam'e kiel en mult'a'j ali'a'j, vir'in'o korp'ig'as la mal'fort'a'n seks'o'n, la ali'a'n seks'o'n, la mal'egal'a'n seks'o'n, la seks'o'n, kiu hered'as neni'o'n, ne eĉ si'a'n famili'a'n nom'o'n, la seks'o'n, kiu pov'as don'i id'o'j'n aŭ mal'honor'o'n. Mi'a famili'o akcept'is mi'a'n nask'iĝ'o'n kun larm'o'j. Mi est'is knab'in'o, la kvin'a de la famili'o, tio est'as la kvin'a sen'iluzi'iĝ'o, kaj, por mi'a patr'in'o, la kvin'a mal'venk'o. Flank'e al la edz'in'o de mi'a onkl'o, kiu triumf'e nask'is dek sen'prez'a'j'n knab'o'j'n, ŝi ŝajn'is mal'ben'it'a edz'in'o. Kvankam ŝi est'is pli bel'a, pli kler'a kaj pli dign'a ol mi'a onkl'in'o (kaj ol la ali'a'j vir'in'o'j de la famili'o), ĉiu'j rigard'is ŝi'n, kiel la mal'plej fekund'a'n, tiu'n, kiu ne pov'is hav'i bon'a'j'n frukt'o'j'n.

Mi hered'is tiu'j'n antaŭ'juĝ'o'j'n kaj tiu'j'n teori'o'j'n. De mi'a infan'aĝ'o mi ĉiam aŭd'as taks'i la knab'in'o'j'n — de la famili'o, de la kvartal'o kaj de la tut'a mond'o — kiel sen'potenc'a'j'n, sen'defend'a'j'n, kondamn'it'a'j'n de la natur'o rest'i ne'ŝanĝ'ebl'e mal'fort'a'j.

Antaŭ kelk'a'j monat'o'j, tamen, mi'a frat'in'et'o mal'kovr'is, ke mi est'as la sol'a membr'o de la grand'a famili'o Khalifa, kiu trov'iĝ'is en la palestina enciklopedi'o. Kun ĝoj'a el'spir'o ŝi sub'strek'is: “La enciklopedi'o menci'as nek mi'a'n patr'o'n, nek mi'a'n frat'o'n, nek la onkl'o'n kaj li'a'j'n dek mirakl'a'j'n fil'o'j'n, nek iu'n ali'a'n vir'o'n de la famili'o. Est'as nur vi!”

Kiel arab'a vir'in'o, mi tra'pas'is divers'a'j'n stadi'o'j'n. Mi est'is trans'form'it'a de i'a'j influ'o'j, kaj mi kontribu'is por soci'a'j evolu'o'j. Eĉ la plej konservativ'a'j arab'a'j famili'o'j nun send'as si'a'j'n fil'in'o'j'n al lern'ej'o. Kiam eduk'it'a'j, ĉi last'a'j iĝ'as instru'ist'o'j, kurac'ist'o'j, inĝenier'o'j, farmaci'ist'o'j, verk'ist'o'j, ĵurnal'ist'o'j, muzik'ist'o'j, aŭ art'ist'o'j. Mult'a'j el ili ŝajn'as nun nepr'e neces'a'j al la soci'o, pli fort'a'j, pli kre'em'a'j kaj pli grav'a'j ol vir'o'j.

Tamen, la okcident'a'j amas'komunik'il'o'j prezent'as ni'n, kiel terur'a'j'n est'aĵ'o'j'n en'volv'it'a'j'n en ĉador'o'j, vest'aĉ'it'a'j'n per led'a mask'o, kvazaŭ harem'a'j'n kapt'it'o'j'n kaŝ'it'a'j'n mal'antaŭ si'a'j vual'o'j. Mi demand'as mi'n kial ili vid'as ni'n tia'j, rigid'a'j en unu'senc'a kaj ĉiam'a real'o? Ĉu ili ver'e kred'as, ke ni est'is kre'it'a'j mal'simil'a'j al la ceter'o de la in'a est'aĵ'ar'o, ne kapabl'a'j ŝanĝ'iĝ'i?

En lern'ej'o, mi hav'is instru'ist'o'n, kiu ĉiam laŭd'is “ŝanĝ'o'n” vari'ig'ant'e la ton'o'n kaj la signif'o'n de la vort'o, laŭ la aspekt'o de la arab'a real'o, kiu'n li trakt'is: re'dis'don'o de riĉ'aĵ'o'j, statut'o de vir'in'o'j aŭ kaduk'iĝ'int'a'j politik'a'j reĝim'o'j. Mi'a tut'a proksim'ul'ar'o respekt'is kaj admir'is li'n. La plej jun'a'j vol'is simil'i al li, kaj la mal'pli jun'a'j akcept'is kaŝ'i li'n, kiam polic'o persekut'is li'n. Tiu mir'ind'a instru'ist'o ne est'is sol'a por parol'i pri ŝanĝ'o kaj just'ec'o. La plej'part'o de eduk'it'a'j hom'o'j kred'is je tiu'j ide'o'j, kaj defend'is ili'n. Sam'e kiel li, mil'o'j'n da kler'a'j hom'o'j est'is serĉ'at'a'j de polic'o aŭ putr'is en prizon'o'j de reĝim'o'j sub'ten'at'a'j kaj mon'help'at'a'j de la angl'a, franc'a kaj post'e uson'a potenc'o'j.

La arab'a naci'ism'o hav'is si'a'n or'a'n aĝ'o'n dum la jar'o'j 1950-aj kaj 1960-aj. Ni'a'j bol'ant'a'j strat'o'j abund'eg'is je esper'o'j pri ŝanĝ'o. Ni adopt'is si'n'ten'o'n ribel'a'n kaj kritik'a'n pri ni'a'j tradici'a'j soci'politik'a'j sistem'o'j. La ideal'o'j pri liber'iĝ'o kaj soci'a just'ec'o spegul'iĝ'is en ni'a literatur'o, ni'a teatr'o, ni'a'j kant'o'j, ni'a muzik'o, kaj ĝis en la esprim'o'j, kiu'j'n ni uz'is en ĉiu'tag'a viv'o. La literatur'o de la tut'a mond'o irigaci'is ni'a'n kultur'o'n. Ni'a'j libr'ej'o'j kaj ni'a'j strat'o'j plen'iĝ'is de libr'o'j vok'ant'a'j al liber'iĝ'o, al revoluci'o kaj al ŝanĝ'o: literatur'o ekzist'ism'a, social'ism'a, nigr'a...

Tiu elan'o traf'is ĉiu'j'n, inkluziv'e la analfabet'a'j'n kamp'ar'an'o'j'n kaj la vir'in'o'j'n, kiu'j komenc'is el'ir'i sen'vual'e. Dek'o'j da mil'o'j da ili far'is universitat'a'j'n stud'o'j'n, iu'j an'iĝ'is al politik'a'j parti'o'j. Ili ne nur ne plu port'is vual'o'n, sed ili vestiĝ'is per ŝelk'o'ĉemiz'o'j, mini'jup'o'j. Tiom ne'kred'ebl'a tio ŝajn'as, ni tamen danc'is rokenrol'o'n kaj tviston, malgraŭ ni'a mal'am'o al okcident'ul'o'j. Ni vol'is viv'i sam'e kiel ili, sen sub'met'iĝ'o al ili.

Tiu idili'a etos'o for'blov'iĝ'is kiam Israelo, sub'ten'at'a de Okcident'o, sukces'is venk'i la egipt'an ŝtat'estr'o'n Gamal Abdel Nasser (جمال عبد الناصر) en 1967. Tiu mal'venk'o signif'is ankaŭ tiu'n de ni'a naci'a mov'ad'o kaj de ni'a'j social'ism'a'j konvink'o'j. Jen okaz'o, kiu'n uson'an'o'j kaj ili'a'j lok'a'j alianc'an'o'j ne pov'is mal'traf'i. Ili al'port'is masiv'a'n sub'ten'o'n al la islam'ist'o'j por sufok'i la progres'em'a'n naci'ism'o'n, per milion'o'j da dolar'o'j.

La Islam'a Frat'ar'o, kiu'n la popol'o ĝis tiam ignor'is, pli potenc'iĝ'is. La situaci'o en ni'a region'o dum la 1970-aj kaj 1980-aj jar'o'j mult'e simil'as al tiu de Afgani'o, kiam la uson'an'o'j help'is la islam'ist'o'j'n, kaj not'ind'a'n Usama bi'n Lad'e'n ( أسامة بن لادن ), por kontraŭ'i la komun'ist'o'j'n.

La okcident'a'j instituci'o'j kaj amas'komunik'il'o'j, ĉu skrib'it'a'j ĵurnal'o'j, ĉu televid'o'j, ĉu kin'o'j, aŭ universitat'o'j, supoz'as la arab'a'n vir'in'o'n ne'kapabl'a spir'i kaj pens'i sub si'a nigr'a ĉador'o, mov'iĝ'ant'a ombr'o, kiu vag'ad'as en vaku'o, sam'a al sorĉ'ist'in'o aŭ terur'a fantom'o. La vest'o'j de tiu est'aĵ'o, kiu'n ni korp'ig'as laŭ ili'a'j okul'o'j est'as nom'at'a “islam'a vest'o”. Mi tamen est'as konvink'it'a, ke ĝi est'as nek islam'a, nek arab'a, ke ĝi est'as kre'it'aĵ'o de Okcident'o kaj ĝen'a el'montr'ad'o de ĝi'a imperi'ism'o.

Mi'a patr'in'o port'is sur la kap'o tra'vid'ebl'a'n pec'o'n de nigr'a gaz'o, kiu pli mal'pli kovr'is ŝi'a'n vizaĝ'o'n kaj har'ar'o'n. La ceter'o de ŝi'a vest'o konsist'is el simpl'a jup'o aŭ rob'o, kiu ven'is ĝis genu'o'j, kun mal'long'a jak'o, kiu sub'strek'is ŝi'a'j'n brust'o'n kaj tali'o'n. Tio neniel simil'as al tio, kio'n oni nun konsider'as kiel “islam'a'n vest'o'n”, kiu trans'form'as vir'in'a'n korp'o'n al sen'form'a sak'o, mal'hel'a mas'o, fum'a kolon'o.

En la komenc'o de la jar'o'j 1950-aj mi'a patr'in'o al'iĝ'is al la mov'ad'o soufour (سفور) (sen'vual'iĝ'o), flank'e al mult'a'j ali'a'j vir'in'o'j de la sam'a generaci'o. Iu'j est'is sam'e kiel ŝi el la mez'a klas'o de grand'a'j arab'a'j urb'o'j, ali'a'j el mal'pli privilegi'a'j klas'o'j kaj el mal'pli grand'a'j urb'o'j. Sufiĉ'as spekt'i la koncert'a'j'n registr'aĵ'o'j'n de la egipta kant'ist'in'o Umm Kulthum ( أم كلثوم ) aŭ de ali'a'j sam'epok'a'j art'ist'o'j por konstat'i, ke en tiu epok'o neni'u vir'in'o en la publik'o port'is tia'n vest'aĉ'o'n.

La ruin'ig'a okup'ad'o de Palestino far'e de Israelo en 1948 okaz'ig'is difekt'ad'o'n de la ekonomi'a situaci'o, kiu rekt'e efik'is al la viv'o de vir'in'o'j. Mil'o'j da famili'o'j, kiu'j perd'is si'a'n ter'o'n, si'a'n dom'o'n, kaj kies vir'o'j mort'fal'is batal'ant'a'j, dev'is for'ig'i la vir'in'o'j'n el la dom'a sfer'o por send'i ili'n labor'i aŭ stud'i.

Tiam oni vid'is mil'o'j da palestinaj jun'ul'in'o'j vojaĝ'i sen'vual'e, viv'i sol'a'j sen edz'in'iĝ'o, kaj tamen konserv'i estim'o'n de si'a'j proksim'ul'o'j kaj soci'o'j: ili viv'ten'is si'a'n sen'en'spez'a'n famili'o'n. Mi pri'skrib'is ili'a'n situaci'o'n en mi'a roman'o La Hered'aĵ'o (الميراث ne traduk'it'a 1997). Pro la temp'o pas'ant'a, oni ne nur akcept'is sed laŭd'is, ke ili pag'is la universitat'a'j'n stud'o'j'n de la mal'pli aĝ'a'j frat'in'o'j en Egipti'o, SirioLibano, ebl'ig'ant'e ĉi last'a'j'n hav'i diplom'o'j'n pri medicin'o, farmaci'o, inĝenieri'o, jur'o aŭ ali'a'j fak'o'j. Tiu'j diplom'it'a'j, kuraĝ'a'j, mal'ferm'it'a'j al la mond'o vir'in'o'j lanĉ'is ond'o'n de vir'in'a kaj soci'a emancip'ad'o, eĉ se ni'a kon'o de la femin'ist'a pens'o lim'iĝ'is al artikol'o'j publik'ig'it'a'j en egiptaj ĵurnal'o'j de ar'et'o da pionir'in'o'j, kiel Amin'a Saïd (أمينة السعيد), Suhair Qalamawi ( سهير القلماوي ) kaj Durriya Shafik ( درية شفيق), verk'o'j, kiu'j ne preter'is tem'o'j'n, kia'j famili'a plan'ad'o, tro'fru'a edz'in'iĝ'o kaj poligami'o.

Sed tuj post ni'a mal'venk'o al Israelo en 1967, diktator'a'j arab'a'j reĝim'o'j, mal'amik'a'j al social'ism'o, sub'ten'at'a'j de Uson'o, alianc'iĝ'is kun fundament'a'j islam'ist'a'j grup'o'j, kiu'j'n ili mal'avar'e financ'is. Ĉiu'j tiu'j, ekzempl'e, kiu'j hav'is la fam'a'n “islam'a'n vest'o'n” ricev'is monat'a'n atribu'aĵ'o'n po 15 jordan'a'j dinar'o'j (19 eŭr'o'j) por vir'o kaj po 10 por vir'in'o. La vir'o'j, kiu'j port'is long'a'n ne'tajl'it'a'n barb'o'n, mal'long'a'n dishdashajillabiya, kaj led'a'j'n sandal'o'j'n; la vir'in'o'j dik'a'n kap'tuk'o'n kaj long'a'n ĝis'pied'fingr'a'n tunik'o'n; ĉiu'j ricev'is rozari'o'n, impon'e bel'eg'a'n el'don'o'n de la Koran'o, kaj bel'a'n preĝ'tapiŝ'o'n.

La islam'ist'a'j organiz'aĵ'o'j komenc'is cel'ant'e jun'ul'o'j'n, kiu'j montr'iĝ'is agit'ist'o'j, kaj kiu'j hav'is influ'o'n sur la ali'a'j. Ili vol'is ating'i ankaŭ en'dom'a'j'n vir'in'o'j'n. Post'e ili'a atent'o cel'is moske'o'j'n, lern'ej'o'j'n kaj universitat'o'j'n. Tio ĉio ne est'us funkci'int'a sen la help'o, apart'e financ'a, de la arab'a'j reĝim'o'j, kiu'j montr'is si'a'n lojal'ec'o'n, eĉ sub'met'iĝ'o'n, al Uson'o, sekv'ant'e ĝi'a'n strategi'o'n, esperant'e, ke islam'ism'o venk'os la social'ism'a'j'n ide'o'j'n en la soci'o.

Ceter'e, la fundament'ist'o'j ne kontent'iĝ'is trud'i si'a'j'n vest'o'j'n, monat'a'j'n atribu'aĵ'o'j'n, kaj renkont'a'j'n lok'o'j'n. Por konker'i la mens'o'j'n ek'de la element'a kaj du'a'grad'a lern'ej'o'j, oni nom'um'is kiel instru'ist'o'j'n ĉef'e islam'ist'o'j'n, vir'o'j'n kaj vir'in'o'j'n, task'ant'e ili'n por penetr'ig'i si'a'n ideologi'o'n en la cerb'o'j'n kaj mens'o'j'n de la lern'ant'o'j. Por komplet'ig'i tia'n eduk'ad'o'n, la adolesk'ant'o'j sekv'is trejn'ad'o'n, kiu en'cerb'ig'is al ili milit'ist'a'n disciplin'o'n kaj milit'a'j'n art'o'j'n, en kamp'ad'ej'o'j star'ig'it'a'j en la arab'a'j dezert'o'j aŭ en Afgani'o aŭ Pakistano.

Ironi'a sort'o, kiam Uson'o kaj ĝi'a'j alianc'an'o'j ek'kompren'is la kapt'il'o'n, kiu'n ili star'ig'is kontraŭ si mem, la mis'far'o jam establ'iĝ'is, kaj la islam'ism'a'j organiz'aĵ'o'j plan'is star'ig'o'n de islam'ism'a reĝim'o mal'amik'a al Okcident'o. Ni nun tra'ir'as terur'a'n spirit'a'n, soci'a'n kaj politik'a'n kriz'o'n. Ni est'as minac'at'a'j de ĉiu'j direkt'o'j, sen sci'i kiu el la du minac'o'j est'as la plej brutal'a: unu'flank'e Okcident'o, kies artifik'o'j'n, ekspluat'ad'o'n kaj koloni'ism'o'n ni jam spert'is, ali'flank'e islam'ism'o, kies supoz'it'a'j nov'ig'aĵ'o'j re'konduk'is ni'n al la temp'o de prem'ad'o kaj harem'o'j. Ali'dir'it'e, ni pov'as elekt'i inter Okcident'o, sinonim'o de liber'o, laik'ec'o kaj scienc'o, sed ankaŭ de koloni'ism'o, kaj islam'o sen'kompat'a, kiu al'vok'as rezist'i al Okcident'o, sed, kiu kontraŭ'as scienc'o'n, modern'ec'o'n kaj ankaŭ vir'in'a'n kaj soci'a'n emancip'o'n.

Kaj tiu ĝeneral'a kaos'o ne lim'iĝ'as al ni'a region'o. Ĝi ankaŭ traf'as Okcident'o'n mem. Tiel, vual'o kaj ĉador'o tie iĝ'is afer'o'j tim'end'a'j kaj mal'am'end'a'j, tiom, ke iu'j land'o'j mal'permes'is islam'a'j'n vest'o'j'n kaj vual'o'j'n en lern'ej'o'j kaj publik'a'j lok'o'j. Oni nun ŝarĝ'as ni'n per ras'ism'a'j antaŭ'juĝ'o'j.

Mi'a'flank'e, mi deklar'as al tiu'j, kiu'j hav'as tia'n mal'larĝ'a'n opini'o'n, ke ni est'as pli proksim'a'j al ili, ol tio, kio'n ili imag'as. Ĉu oni ne ripet'as, ke la planed'o iĝ'is vilaĝ'o? Ni al'ven'as kvazaŭ hom'a'j ond'o'j grund'i sur vi'a'j'n plaĝ'o'j'n. Kio'n ajn vi far'os por lim'ig'i en'migr'ad'o'n, ni ĉiam trov'os rimed'o'j'n por ating'i vi'n, por super'i la obstakl'o'j'n, kiu'j'n vi star'ig'os antaŭ ni, kaj asert'i ni'a'n ĉe'est'o'n inter vi. Ceter'e, ni jam est'as ĉi tie. Vi ne pov'as ne'i ni'a'n ĉe'est'o'n, ĉar ni jam est'as part'o de vi'a mond'o.

Mi neniel intenc'as est'ig'i koler'o'n. Mi nur insist'as pled'i mi'a'n afer'o'n per krud'a kaj konkret'a manier'o. Mi nur dezir'as, ke okcident'a leg'ant'o pov'u sent'i tio'n, kio'n mi sent'as, tim'i tio'n, kio'n mi tim'as. Mi vol'as, ke li konsci'iĝ'u pri la dolor'o, kiu'n li'a'j koloni'ism'a'j reg'ist'ar'o'j sufer'ig'as al ni'a'j popol'o'j, sufer'ig'as al mi mem. Li'a'j amas'komunik'il'o'j ig'as mi'n kliŝ'o, ili kondamn'as mi'n, kaj fals'as mi'n. Kiam ili prezent'as vir'in'o'n en burĥo, kiel en'korp'ig'o'n de arab'a vir'in'o, ili sub'kompren'ig'as, ke la femin'ist'a verk'ist'o, kiu mi est'as, sam'e kiel mil'o'j da ali'a'j kler'a'j vir'in'o'j kaj milion'o'j da modern'a'j arab'a'j vir'in'o'j, islam'a'j kaj krist'an'a'j, kiu'j viv'as en arab'a'j land'o'j simil'as al tio: mal'hel'a vizaĝ'o, klin'it'a kap'o, sen'form'a korp'o, ne kapabl'a pens'i kaj esprim'iĝ'i.

Sed ili erar'as, ĉar vid'aĵ'o de vir'in'o en burĥo terur'as mi'n. Mi tim'eg'as, ke iu'n tag'o'n, man'o el'ir'os el tiu bild'o, kaj tren'os ni'n, mi'a'n fil'in'o'n, mi'a'j'n nep'in'o'j'n aŭ mi'n mem, en unu el tiu'j mis'aŭgur'a'j arab'a'j reĝim'o'j, ten'ant'a ni'n en mal'sci'o per manovr'o'j, kiu'j cel'as, ke ni rest'u tio, kio ni est'as de tro long'a temp'o: petrol'a kamp'o por serv'i la okcident'a'n merkat'o'n.

Sahar KHALIFA.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Futbal'a'j gigant'o'j ne kontrol'as si'a'j'n sponsor'o'j'n

De kie ven'as la mon'o

La pli'mult'o'n de futbal'a mon'o ricev'as, unu'e, la Mond'a'j Pokal'o'j, kaj du'e la pint'a'j eŭrop'a'j klub'o'j, kiu'j laŭ'paŝ'e pli'bon'iĝ'as je si'a propr'a soci'a respond'ec'o sed ankoraŭ ne dev'ig'as si'a'j'n sponsor'o'j'n port'i si'a'j'n respond'ec'o'j'n.

Post la arest'o'j de alt'rang'a'j oficial'ul'o'j de FIFA sub akuz'o'j de korupt'o en maj'o 2015, la mond'o de profesi'a futbal'o re'ten'is la spir'ad'o'n. Skandal'o'j ĉe FIFA est'as oft'a'j, sed kiam Sepp Blatter, la prezid'ant'o de la asoci'o, anonc'is si'a'n decid'o'n eks'iĝ'i, la skal'o de la kriz'o ŝajn'is est'i sen'precedenc'a. La arest'o'j'n rezult'ig'is enket'o de la FBI pri sub'aĉet'aĵ'o'j kun valor'o de 88 milion'o'j da eŭr'o'j en la daŭr'o de tri jar'dek'o'j.

Jam antaŭ'e la organiz'aĵ'o est'is makul'it'a de akuz'o'j pri korupt'o rilat'e al la prezident'elekt'o'j de FIFA, kaj precip'e la proced'o'j de ofert'ad'o por la Mond'a Pokal'o. Inter'temp'e, rest'as la demand'o, kiu sukced'os Sepp Blatter, kaj ĉu la land'o'j por la sekv'ont'a'j du Mond'a'j Pokal'o'j - Rusio en 2018 kaj Kataro en 2022 - ŝanĝ'iĝ'os.

La pli'mult'o de la mon'o en futbal'o ir'as, unu'e, al la Mond'a'j Pokal'o'j, kaj du'e al la pint'a'j eŭrop'a'j klub'o'j. Grand'eg'a part'o ven'as el kun'aranĝ'o'j kun trans'naci'a'j sponsor'o'j kun valor'o de plur'a'j milion'o'j da dolar'o'j, aranĝ'o'j kiu'j ricev'as mult'e mal'pli da atent'o far'e de kontrol'organiz'o'j ol dec'as.

Ĉi-sezon'e, dum matĉ'o por Par'is SG (la ĉampion'a team'o de la franc'a Ligue 1), Zlatan Ibrahimovic de'pren'is si'a'n ĉemiz'o'n kaj montr'is tatu'aĵ'o'n kun la nom'o'j de 50 mal'sat'eg'ant'a'j infan'o'j. Tio est'is li'a propr'a gest'o por konsci'ig'i al la publik'o mal'sat'o'n, kaj montr'as soci'a'n respond'ec'o'n kiu ne ĉiam est'as adekvat'e reflekt'at'a en la inter'konsent'o'j inter klub'o'j kaj ili'a'j sponsor'o'j. Kelk'a'j el la firma'o'j. kiu'j nun sponsor'as la pint'a'j'n klub'o'j'n de Eŭrop'o, est'as akuz'it'a'j pri infan'labor'o, kontraŭ'leĝ'aĵ'o'j, mal'observ'o'j de rajt'o'j kaj fi'trakt'o'j al labor'ist'o'j.

Juventus, final'ist'o de la Lig'o de Ĉampion'o'j - kaj antaŭ'final'ist'o'j Real Madrid kaj Bayern München - est'as sponsor'at'a'j de la gigant'o de elektron'ik'o Samsung, kiu agnosk'as mal'observ'o'j'n de la labor'leĝ'o'j ĉe si'a'j proviz'ant'o'j en si'a last'a raport'o pri daŭr'i'pov'o, sed ĝi ne'as akuz'o'j'n pri infan'labor'o. FC Barcelona, gajn'int'o de la eŭrop'a trofe'o, hav'as inter si'a'j sponsor'o'j Panasonic, akuz'it'a pri diskriminaci'o kaj mal'observ'o'j de rajt'o'j en si'a proviz'o'ĉen'o, kaj Intel, kiu mend'as si'a'j'n ekip'aĵ'o'j'n de la gigant'a fabrik'ist'o Foxconn, oft'e akuz'it'a pri la fi'trakt'o al labor'ist'o'j. Ceter'e, la ĉemiz'o'n de FC Barcelona sponsor'as Qatar Airways, propriet'at'a de la katara reg'ist'ar'o, kiu est'as ĝeneral'e kritik'at'a pro tio, ke ĝi ne vol'as pri'trakt'i sklav'ec'a'j'n kondiĉ'o'j'n en si'a konstru'sektor'o. Faŭl'o'j ĉe sponsor'o'j inkluziv'as Maxxis/CST, sponsor'o de Liver'po'ol kaj de la nederlanda sub'ĉampion'o Ajax Amsterdam, kaj akuz'it'a pri tro'a'j kontraŭ'leĝ'a'j krom'hor'o'j ĉe ĉin'a fabrik'o kiu'n ĝi propriet'as*.

*  Juventus konsent'is part'o'pren'i intervju'o'n, sed nur post du monat'o'j. Barcelona, Real Madrid, Bayern München, Liver'po'ol kaj ali'a'j klub'o'j ne respond'is al pet'o'j. Chelsea, Manchester United kaj Ajax Amsterdamo rifuz'is.

Laŭ la princip'o'j de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, klub'o'j dev'us kontakt'i sponsor'o'j'n pri raport'o'j de mal'observ'o'j de hom'a'j rajt'o'j. “Sport'a'j klub'o'j dev'us zorg'em'e konsider'i si'a'n engaĝ'iĝ'o'n kun sponsor'o'j, kaj ankaŭ rekomend'i ŝanĝ'o'n kie la komerc'a'j praktik'o'j de sponsor'o ne respekt'as infan'rajt'o'j'n” dir'is Bo Viktor Nylund, la tut'mond'a ĉef'o ĉe UNICEF pri la soci'a respond'ec'o de entrepren'o'j. Li dir'is, ke la princip'o'j de infan'rajt'o'j kaj komerc'o ĉe UNICEF klar'e kompren'ig'as ke la respond'ec'o de entrepren'o'j respekt'i tiu'j'n rajt'o'j'n koncern'as la propr'a'n ag'ad'o'n de entrepren'o, kaj ankaŭ ĝi'a'j'n komerc'a'j'n rilat'o'j'n.

Lucy Am'is de la Institut'e of Hum'a'n Rights and Business, brit'a pens'fabrik'o, rekomend'as ke klub'o'j pri'enket'u la antecedent'o'j'n de si'a'j sponsor'o'j pri hom'a'j rajt'o'j kaj la rajt'o'j de labor'ist'o'j, kaj inkluziv'u la demand'o'n en inter'trakt'ad'o'j pri sponsor'ec'o kaj licenc'ad'o. “Futbal'klub'o'j hav'as tut'e klar'a'n respond'ec'o'n far'i konven'a'j'n paŝ'o'j'n por sci'iĝ'i pri - kaj ĉes'ig'i aŭ mild'ig'i - mal'observ'o'j'n de hom'a'j rajt'o'j okaz'ant'a'j en'e de ili'a rekt'a influ'o, inkluziv'e de afer'o'j rilat'e al si'a'j sponsor'o'j.

Klub'o'j koncentr'iĝ'as pri hom'a'j rajt'o'j plej'part'e per'e de iniciat'o'j de bon'farad'o kaj komun'um'a'j afer'o'j plen'um'at'a'j de ili'a'j fondus'o'j. Mult'a'j klub'o'j, precip'e de la angl'a Premier League kaj la german'a Bundesliga, sed ankaŭ ali'lok'e en Eŭrop'o, establ'is tia'j'n bon'far'a'j'n fili'o'j'n por pri'trakt'i si'a'n sport'ism'a'n kondut'o'n ankaŭ ekster la lud'kamp'o.

Rekord'a en'spez'o por Chelsea

En la pas'int'a sezon'o, Chelsea Foundation (la fondus'o de la angl'a klub'o Chelsea) invest'is 6,8 milion'o'j'n da eŭr'o'j en program'o'j de eduk'ad'o per futbal'o kaj de la antaŭ'e'n'ig'o de inkluziv'ec'o, egal'ec'o kaj san'o por 910 952 part'o'pren'ant'o'j, plej'part'e ge'jun'ul'o'j. La rekord'a en'spez'o de la klub'o pas'int'semajn'e - 448,5 milion'o'j da eŭr'o'j - est'is la sep'a plej alt'a en Eŭrop'o laŭ la Deloitte Football Money League*. Laŭ raport'o'j, ĝi inkluziv'is 25 milion'o'j'n da eŭr'o'j ĉiu'jar'e el inter'konsent'o kun Samsung pri ĉemiz'o'j. Log'o'tip'o akuz'ant'a Samsung pri infan'labor'o, kaj la kontraŭ'diskriminaci'a log'o'tip'o de la Fondus'o, vid'ebl'is flank'o-ĉe-flank'e sur la lud'vest'o'j de la team'an'o'j dum la last'a'j du sezon'o'j.

*  La Deloitte Football Money League est'as tabel'o de futbal'klub'o'j laŭ ili'a'j en'spez'o'j - ml.

En Germanio, la profesi'a futbal'o don'as pli ol 20 milion'o'j'n da eŭr'o'j ĉiu'sezon'e por sub'ten'i proksim'um'e 400 soci'a'j'n projekt'o'j'n por ge'jun'ul'o'j, por handikap'ul'o'j kaj por migr'int'o'j, oft'e per'e de la fondus'o'j de la klub'o'j.

Pint'a'j klub'o'j ankaŭ part'o'pren'as kampanj'o'j'n kaj iniciat'o'j'n de futbal'a'j asoci'o'j cel'ant'a'j'n ras'ism'o'n, diskriminaci'o'n kaj huligan'ism'o'n, kiel la brit'a kampanj'o “Ni pied'bat'u ras'ism'o'n el futbal'o”. “Tia'j iniciat'o'j est'as prudent'a'j en futbal'o. Klopod'o'j pri la soci'a respond'ec'o en iu industri'o natur'e dev'us koncentr'iĝ'i pri la specif'a'j defi'o'j de tiu industri'o” dir'is Tim Breitbarth, docent'o pri sport'a administr'ad'o ĉe Bournemouth University en Angli'o. “Sed la respekt'o je hom'a'j rajt'o'j est'as pli ol kontraŭ'batal'i ras'ism'o'n kaj antaŭ'e'n'ig'i egal'ec'o'n, kaj dev'us est'i inkluziv'it'a en ĉiu'j serioz'a'j rilat'o'j kun koncern'at'o'j, inter ili proviz'ant'o'j kaj sponsor'o'j. La ŝlos'il'o est'os efektiv'ig'i la soci'a'n respond'ec'o'n en la kern'a struktur'o de la organiz'aĵ'o.”

Laŭ ĉi tiu perspektiv'o, la klopod'o'j far'e de mult'a'j pint'a'j klub'o'j por sport'ism'a kondut'o ekster la lud'kamp'o ŝajn'as est'i neniel progres'em'a'j. Sed kelk'a'j klub'o'j antaŭ'ir'as la ceter'o'n. “La soci'a respond'ec'o est'as pli larĝ'a ol komun'um'a'j projekt'o'j. Ni'a cel'o est'as en'kadr'ig'i ĝi'n en la DNA de ni'a organiz'aĵ'o. Tio est'as grand'a ŝanĝ'o kaj ne'mal'mult'e da temp'o neces'as por diskut'i tio'n kun koleg'o'j je ĉiu'j nivel'o'j, sed ni mult'e progres'is” dir'is Nic'o Briskorn, la direktor'o pri la soci'a respond'ec'o de la societ'o por VfL Wolfsburg, sub'ĉampion'o de la Bundesliga.

VfL Wolfsburg est'is la unu'a futbal'klub'o en Eŭrop'o kiu el'don'is raport'o'n pri daŭr'i'pov'o (en 2011) sur'baz'e de la gvid'lini'o'j de la Glob'al Reporting Initiative*. La raport'o hav'as long'a'n list'o'n de indik'il'o'j por ke la klub'o mezur'u si'a progres'o'n pri hom'a'j rajt'o'j, praktik'o'j rilat'e al si'a dung'it'ar'o, estrad'o kaj la natur'medi'o. Progres'raport'o est'is el'don'it'a en 2014; pli da mal'kaŝ'em'ec'o pov'as est'ig'i pli da kritik'o, kaj VfL Wolfsburg konsci'as tio'n. Kiel Nic'o Briskorn dir'as, “Mal'kaŝ'em'ec'o est'as premis'o por konfid'o kaj por antaŭ'e'n'ir'i kun'e kun ni'a'j koncern'at'o'j.”

*  La Glob'al Reporting Initiative est'as sen'de'pend'a instituci'o kiu kre'is la unu'a'j'n tut'mond'a'j'n gvid'lini'o'j'n por prepar'i raport'o'j'n pri la daŭr'i'pov'o de firma'o'j - ml.
Ne'sufiĉ'e mal'kaŝ'em'a

Tia mal'kaŝ'em'ec'o est'as mal'facil'e trov'ebl'a. Eĉ se klub'o'j efektiv'e el'don'as raport'o'j'n, la pli'mult'o koncentr'iĝ'as nur pri bon'far'a'j iniciat'o'j kiel la fondus'o'j de Chelsea kaj Real Madrid. Sed pas'int'sezon'e Juventus sekv'is VfL Wolfsburg kaj el'don'is si'a'n unu'a'n raport'o'n pri daŭr'i'pov'o kiu eksplic'it'e emfaz'is, ke est'as grav'e pli koncentr'iĝ'i “pri la cel'o'j kaj ag'o'j de sponsor'a'j firma'o'j rilat'e al daŭr'i'pov'o.” Tiu deklar'o est'as la rezult'o de zorg'o'j pri eventual'a mal'util'o al la reputaci'o de Juventus pro ne'konven'a kondut'o de sponsor'o.

VfL Wolfsburg ne pri'trakt'as hom'a'j'n rajt'o'j'n en rilat'o'j kun sponsor'o'j, sed Briskorn dir'is: “Ni ankoraŭ konsider'as tio'n kaj pov'us est'i, ke ni est'ont'e dis'volv'os gvid'lini'o'j'n aŭ postul'o'j'n pri tio. Ni'a'n kod'o'n de kondut'o dev'as sub'skrib'i proviz'ant'o'j, sed ne sponsor'o'j.” La konstituci'o de la klub'o Manchester United dir'as, ke proviz'ant'o'j dev'as respekt'i hom'a'j'n rajt'o'j'n kaj tio inkluziv'as ne uz'i infan'labor'o'n kaj servut'o'n, sed est'as neni'o pri sponsor'o'j.

Oni ankoraŭ ne instig'as al klub'o'j evolu'ig'i soci'a'n respond'ec'o'n en si'a'j rilat'o'j kun sponsor'o'j kaj ali'manier'e. La raport'o'j de Juventus kaj VfL Wolfsburg est'as avanc'o. “En profesi'a futbal'o preskaŭ tut'e mank'as ekster'a prem'o al klub'o'j por pli'ig'i respond'ec'o'n. Klub'o'j hav'as sub'ten'ant'o'j'n, ne klient'o'j'n kiel en ali'a'j komerc'a'j entrepren'o'j” dir'is Tim Breitbarth. Sub'ten'ant'o'j ne facil'e ŝanĝ'as la klub'o'j'n de si'a'j al'iĝ'o'j, mal'e ili est'as ekstrem'e lojal'a'j - eĉ en mal'bon'a'j temp'o'j, kiam mal'kontent'a'j klient'o'j de iu entrepren'o for'ir'as al rival'a'j firma'o'j.

La amas'komunik'il'o'j kaj kontrol'organiz'o'j apenaŭ far'as prem'o'n, krom kiam land'o'j kiu'j mal'observ'as rajt'o'j'n, kiel Kataro, Rusio kaj Brazilo, est'as elekt'it'a'j por gast'ig'i sport'a'j'n mega-event'o'j'n - la Olimpik'o'j aŭ Mond'a'j Pokal'o'j. La Lig'o de Ĉampion'o'j ne vek'as la sam'a'n indign'o'n malgraŭ tio, ke la publik'a interes'o kaj la nombr'o de televid'o'spekt'ant'o'j est'as kompar'ebl'a'j. La kvar'jar'a final'o de la Mond'a Pokal'o hav'as miliard'o'n da spekt'ant'o'j, sed la final'o de la Lig'o de Ĉampion'o'j, kun “nur” 380 milion'o'j, est'as ĉiu'jar'a.

Pint'a'j klub'o'j pov'us kaj dev'us uz'i si'a'n influ'o'n por instig'i al si'a'j sponsor'o'j cert'ig'i, ke la rajt'o'j de ili'a'j labor'ist'o'j est'u respekt'at'a'j tra la tut'o de ili'a'j proviz'o'ĉen'o'j” dir'is Ilana Winterstein, direktor'o de komunik'ad'o ĉe Labour Behind the Label, kontrol'organiz'o kaj part'o de la tut'mond'a kampanj'o kontraŭ ŝvit'labor'ej'o'j Play Fair.

Ĉe la ali'a ekstrem'o de la spektr'o de koncern'at'o'j, la administr'a'j instanc'o'j de futbal'o - la lig'o'j kaj asoci'o'j, kaj UEFA (Uni'o de Europaj Futbal-Asoci'o'j)-, hav'as la potenc'o'n en'konduk'i leĝ'o'j'n, instig'o'j'n aŭ liber'vol'a'j'n iniciat'o'j'n rilat'e al la respond'ec'o en rilat'o'j kun sponsor'o'j. En 2011, UEFA en'konduk'is la regul'ar'o'n pri la Sport'ism'a Kondut'o en Financ'a'j Afer'o'j por pli'bon'ig'i la financ'o'n en eŭrop'a futbal'o, sed la Uni'o ne hav'as dev'ig'o'j'n pri ag'o'j por la soci'a respond'ec'o de klub'o'j. La tegment'a'j organiz'aĵ'o'j prov'as don'i imit'ind'a'n ekzempl'o'n per kampanj'o'j kaj projekt'o'j. UEFA ne esprim'as specif'a'n si'n'ten'o'n pri la respond'ec'o en rilat'o'j kun sponsor'o'j. “Est'as pozitiv'e kun'labor'i kun sponsor'o'j kaj partner'o'j por dis'vast'ig'i pozitiv'a'j'n mesaĝ'o'j'n kaj kampanj'o'j'n pri tia'j rilat'o'j” dir'is Patrick Gasser, ĉef'a administr'ant'o pri la soci'a respond'ec'o ĉe UEFA.

Kelk'a'j sponsor'o'j hav'as tre evolu'int'a'j'n politik'o'j'n pri la soci'a respond'ec'o de kiu'j klub'o'j pov'us lern'i lecion'o'n, kaj foj'e sponsor'o'j publik'e postul'as pli da respond'ec'o de klub'o'j. Sur'baz'e de la princip'o'j de UN pri komerc'o kaj hom'a'j rajt'o'j, progres'em'a'j sponsor'o'j eĉ pov'us lev'i la norm'o'n ĉe klub'o'j. Pas'int'sezon'e, Menzis - la sponsor'o de la nederlanda team'o Vitesse Arnhem - kritik'is ĝi'n pro ĝi'a toler'o de diskriminaci'o.

Adidas, la gigant'o de sport'vest'o'j kiu sponsor'as la Lig'o'n de Ĉampion'o'j de UEFA kaj mult'a'j'n pint'a'j'n klub'o'j'n en Eŭrop'o, ankaŭ sponsor'as FIFA. En maj'o ĉi-jar'e, oni demand'is al Adidas pri ĝi'a FIFA-sponsor'ec'o kaj pri la situaci'o de hom'a'j rajt'o'j en Kataro, la gast'ig'ant'o de la Mond'a Pokal'o en 2022. Adidas, jam cel'o de mult'e da kritik'o pri si'a proviz'o'ĉen'o, konfirm'is si'a'n agnosk'o'n de inter'naci'a'j labor'konvenci'o'j kaj si'a'n dialog'o'n kun FIFA rilat'e al afer'o'j pri hom'a'j rajt'o'j*. Ĉi tio dev'us sugest'i al Adidas si'n'dev'ont'ig'o'n tir'i ankaŭ ĝi'a'j'n ali'a'j'n sponsor'at'a'j'n organiz'aĵ'o'j'n en dialog'o'n pri hom'a'j rajt'o'j.

*  Respond'o de Adidas al enket'o de la Business & Hum'a'n Rights Resource Centr'e (BHRRC), brit'a ne'profit'o'cel'a organiz'aĵ'o. BHRRC pri'demand'is Adidas, Coca-Col'a, Visa, Hyundai Kia Motor, McDonalds, Gazprom kaj Budweiser en maj'o 2015, koncern'e la Gvid'a'j'n Princip'o'j'n pri Komerc'a'j kaj Hom'a'j Rajt'o'j de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j.

Util'ig'ant'e si'a'n influ'o'n, klub'o'j pov'us far'i pli, ĉar ili'a'j mark'o'j est'as tre valor'at'a'j de sponsor'o'j kaj sub'ten'ant'o'j tut'mond'e. Kiel Tim Breitbarth dir'as, “La soci'a respond'ec'o de entrepren'o'j ne tem'as pri tio, kio'n oni far'as per la mon'o kiu'n oni gajn'is, sed pri kiel la mon'o est'is gajn'it'a.”

Peter BENGSTEN


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Kio'n la grek'a kriz'o mal'kaŝ'as

Integr'ad'o sub kurator'ec'o

Konform'e al la teorem'o, laŭ kiu ĉia eŭrop'a kriz'o klar'ig'ebl'as nur per ne'sufiĉ'e da Eŭrop'o, la grek'a dram'o kaŭz'is pluv'o'n da koment'o'j pri la neces'o rapid'ig'i la integr'ad'o'n. Nu, laŭ tio, kiu uz'as ĝi'n, tiu termin'o kovr'as du rekt'e kontraŭ'a'j'n ide'o'j'n. Por la unu'a'j, oni dev'as profund'ig'i la kun'ord'ig'ad'o'n inter la membr'o'ŝtat'o'j per star'ig'o de “ekonomi'a reg'ist'ar'o” sur la nivel'o de la Uni'o do, politik'a'n struktur'o'n. Por la german'a'j gvid'ant'o'j oni dev'as, mal'e, revizi'i la eŭrop'a'j'n traktat'o'j'n por en'met'i nov'a'j'n dev'ig'a'j'n regul'o'j'n, kiu'j for'pren'as kresk'ant'a'n nombr'o'n da tem'o'j el la demokrati'a debat'ad'o. Pli da integr'ad'o signif'as do mal'pli da politik'o.

Tiu konstituci'ig'o de la ekonomi'o re'aktual'ig'is la ide'o'n met'i membr'o'land'o'j'n sub kurator'ec'o'n, kiu'j ne obe'as al la regul'o'j. Tiu opci'o, favor'at'a ek'de 2011 de la german'a'j reg'ist'ar'a'j parti'o'j kaj de la eŭrop'a'j instanc'o'j, hav'as adept'o'j'n ankaŭ inter la franc'a'j intelekt'ul'o'j, evident'e nostalgi'a'j je la koloni'a era'o:

“Met'i Grek'uj'o'n sub protektorat'o'n, kiel la angl'o'j far'is en Egipt'uj'o en 1882, nul'ig'i la ŝuld'o'n, post'e help'i ĝi'n el'turn'iĝ'i, jen la recept'o de doktor'o Alexandre Adler [ese'ist'o]. Al la gvid'ant'o'j pri hom'a'j resurs'o'j, kiu'j'n la asoci'o Dialogues kun'ven'ig'is al komun'a vesper'manĝ'o la 8-an de juni'o, sven'is la apetit'o pro la fi'ec'o de tia preskrib'o.” (Challenges, Parizo, 16-an de juni'o 2011)

“La tragedi'o de la histori'o, pro kaŭz'o'j lig'it'a'j kun la grek'a naci'a fier'o, est'as ke ni ne pov'as postul'i ke Grek'uj'o est'u met'it'a sub la kurator'ec'o de provizor'a eŭrop'a administraci'o, kiu sub'met'us ĝi'n al la regul'o'j de modern'a ekonomi'o.” (Alain Minc, ese'ist'o kaj konsil'ist'o, The New York Review of Books, 25-an de oktobr'o 2012)

“Se ni est'us en la 19-a jar'cent'o, ni dir'us: oni dev'as met'i Grek'uj'o'n sub protektorat'o'n. Sed ni ne est'as plu en la 19-a jar'cent'o; oni jam ne parol'as pri protektorat'o.” (Je'a'n-Claude Casanova, direktor'o de la revu'o Commentaire, France Culture, 11-an de februar'o 2012)

“Oni dev'as pens'i pri kurator'ec'o, pri ver'a kurator'ec'o de la dek ses membr'o'j de la eŭr'o'zon'o super la dek'sep'a, do Grek'uj'o. Kaj kiam oni dir'as “la dek ses”, oni kompren'ebl'e pens'as “la du”: Franc'uj'o kaj German'uj'o. Ni ŝuld'as ĉio'n pri demokrati'o al la antikv'a Grek'uj'o; ven'is la moment'o por re'don'i al Grek'uj'o tio'n, kio'n ĝi al'port'is al ni.” (Christophe Barbier, direktor'o de la gazet'o L’Espress, vide'o, 23-an de maj'o 2012)

La redakt'ej'o.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La german'a ord'o'liberal'ism'o, fer'a kaĝ'o por Eŭrop'o

“Mi sent'as mi'n proksim'a al la post'milit'a german'a ord'o'liberal'ism'o”, deklar'is la prezid'ant'o de la Eŭrop'a Konsil'ant'ar'o, s-ro Donald Tusk, pri la grek'a dosier'o. Tiu kontinent'a form'o de nov'liberal'ism'o, nask'it'a en German'uj'o, etend'as si'a'n influ'o'n.

“Se Iu vol'is ankoraŭ pruv'o'n de la danĝer'o de la referendum'o'j por la funkci'ad'o de la modern'a'j demokrati'o'j, jen”, koler'e anonc'is la ret'ej'o de la german'a semajn'ul'o Der Spiegel la 6-an de juli'o 2015, post la anonc'o de la rezult'o'j de la grek'a konsult'iĝ'o. La konstern'o, kiu'n tiu klar'eg'a “ne” kaŭz'is en German'uj'o, klar'iĝ'as per la al'front'iĝ'o de du koncept'o'j de la ekonomi'o kaj, pli larĝ'e, de la publik'a'j afer'o'j.

La unu'a, kiu'n komenc'e de juli'o en'karn'ig'is la grek'a'j gvid'ant'o'j, montr'as klar'e politik'a'n reg'manier'o'n. La popol'a voĉ'o rang'as antaŭ la regul'o de la kont'o'j, kaj elekt'it'a potenc'o pov'as decid'i ŝanĝ'i la regul'o'j'n. La du'a, invers'e, sub'ord'ig'as la reg'ist'ar'a'n ag'ad'o'n al la strikt'a observ'o de ord'o. La politik'ist'o'j pov'as ag'i kiel ili vol'as, kondiĉ'e ke ili rest'u en la kadr'o, kiu est'as fakt'e for'ig'it'a el la demokrati'a'j diskut'o kaj decid'o. La german'a financ'ministr'o Wolfgang Schäuble person'ig'as tiu'n mens'o'stat'o'n. “Por li, la regul'o'j est'as di'ec'a'j”, observ'is li'a grek'a eks'koleg'o Janis Varufakis (vid'u li'a'n artikol'o'n).

Tiu mal'bon'e kon'at'a german'a ideologi'o hav'as nom'o'n: ord'o'liberal'ism'o. Sam'e kiel la angl'o'saks'a'j adept'o'j de la “las'u far'i”, la ord'o'liberal'ist'o'j rifuz'as, ke la ŝtat'o part'o'pren'u en la merkat'o. Sed, mal'e al ili, ili kred'as ke la liber'a konkurenc'o ne dis'volv'iĝ'as spont'e. La ŝtat'o dev'as organiz'i ĝi'n; ĝi dev'as konstru'i la jur'a'n, teĥnik'a'n, soci'a'n, moral'a'n, kultur'a'n kadr'o'n de la merkat'o. Kaj respekt'ig'i la regul'o'j'n. Jen la “ord'o'politik'o” (Ordnungspolitik). La histori'o de tiu liberal'a inter'ven'ism'o komenc'iĝ'is en la bol'a epok'o de inter la du mond'milit'o'j, antaŭ ok jar'dek'o'j. “Mi nask'iĝ'is en Friburgo, konfid'is s-ro Schäuble en septembr'o 2012. Tie est'as io kio nom'iĝ'as friburga skol'o. Tio rilat'as kun la ord'o'liberal'ism'o. Kaj ankaŭ kun Walter Eucken*.”

*  Wolfgang Schäuble, parol'ad'o en Frankfurto, la 5-an de septembr'o 2012.

Friburgo-en-Brisgovo, prosper'a urb'o, ne mal'proksim'a de la katedral'o de Strasburgo kaj de la svis'a'j mon'ŝrank'o'j, pied'e de la mont'o'j de la Nigr'a Arb'ar'o. En tiu katolik'a kaj konservativ'a bastion'o, la ekonomi'a kriz'o, kiu komenc'iĝ'is en 1929, efik'is kiel ali'lok'e: en la elekt'o'j de mart'o 1933, la nazi'a parti'o far'iĝ'is la plej grand'a kun 36 el'cent'o'j de la voĉ'o'j. Dum la Vajmar'a Respublik'o agoni'is, tri universitat'an'o'j pens'is pri la est'ont'ec'o. Walter Eucken (1891-1950), ekonomik'ist'o, vol'as filozofi'e re'fond'i si'a'n fak'o'n. Franz Böhm (1895-1977) kaj Hans Grossmann-Doerth (1894-1944) trov'iĝ'as kiel jur'ist'o'j en kontakt'o kun la dorn'a problem'o de la monopol'o'j kaj de la kontraŭ-konkurenc'a'j inter'konsent'o'j.* Ili'a renkont'iĝ'o produkt'is strang'a'n alĥemi'aĵ'o'n.

*  David J. Gerber, Constitutionalizing the economy: German ne'o-liberal'ism, competition law and thenewEurope”, The American Journal of Comparative Law, vol. 42, n-o 1, Vaŝington'o DC, 1994.

Ili kun'e el'labor'is esplor'program'o'n ĉirkaŭ la noci'o de ord'o (Ordnung), kompren'at'a sam'temp'e kiel ekonomi'a konstituci'o kaj kiel lud'regul'o. Por sen'pov'ig'i la kartel'o'j'n kaj evit'i ke la ekonomi'a milit'o eksces'u, laŭ ili neces'as fort'a ŝtat'o. “La ŝtat'o dev'as konsci'e konstru'i la struktur'o'j'n, la instituci'a'n kadr'o'n, la ord'o'n en kiu la ekonomi'o funkci'as, skrib'as Eucken. Sed ĝi ne gvid'u la ekonomi'a'n procez'o'n mem.”*

*  Cit'it'a de Siegfried G. Karst'e'n, Euckens “social mark'et economy” and its test in postwar West Germany”, The American Journal of Economics and Sociology, vol. 44, n-ro 2, Hoboken (Nov-Ĵerzej'o), 1985.
En la soci'o kiel en monaĥ'ej'o, unu'e la disciplin'o

Kontrast'e al la klasik'a'j liberal'ul'o'j, la ord'o'liberal'ul'o'j ne konsider'as la merkat'o'n aŭ la privat'a'n propriet'o'n kiel produkt'o'n de la natur'o, sed kiel hom'a'j'n konstru'aĵ'o'j'n, kaj do romp'iĝ'em'a'j'n. La ŝtat'o dev'as re'star'ig'i la konkurenc'o'n, se ĝi ne funkci'as. Ĝi dev'as ankaŭ kre'i favor'a'n medi'o'n: instru'ad'o de la labor'ist'o'j, patent'o'j, ktp. Inter la kadr'o kaj la procez'o trov'iĝ'as la mon'o. En si'a intelekt'a testament'o (Baz'o'j de la ekonomi'a politik'o, 1952), Eucken insist'as pri la “antaŭ'rang'ec'o de la mon'politik'o” kaj pri la neces'o ŝirm'i ĝi'n kontraŭ la politik'a'j kaj popol'a'j prem'o'j. Bon'a “mon'a konstituci'o” dev'as ne nur evit'i inflaci'o'n, sed “kiel konkurenc'a ord'o, ĝi dev'as funkci'i kiom ebl'e plej aŭtomat'e”. Se tio ne okaz'as, tiam “la ne'sci'o, la mal'fort'ec'o kontraŭ la interes'grup'o'j kaj la publik'a opini'o”* de'voj'ig'os la mon-respond'ec'ul'o'j'n de si'a sankt'a cel'o: la stabil'ec'o.

*  Walter Eucken: Grundsätze der Wirtschaftspolitik, Mohr, Tübingen, 1952.

En Friburgo la et'a rond'o de la ord'o'liberal'ul'o'j larĝ'iĝ'is. Ili'a kon'at'ec'o baldaŭ trans'ir'is la urb'o'n. Ili'a'j labor'aĵ'o'j inspir'is precip'e du ekonomik'ist'o'j'n, Wilhelm Röpke (1899-1966) kaj Alexander Rüstow (1885-1963), kiu'j en'ig'is histori'a'j'n kaj soci'ologi'a'j'n referenc'o'j'n kaj ankaŭ fort'a'n doz'o'n da konservativ'ism'o. Tiu'j kontraŭ'ant'o'j al la nazi'a reĝim'o trov'is la centr'o'n de la kriz'o ne en la ekonomi'a sfer'o mem, sed en la dis'fal'o de la soci'a ord'o kaŭz'it'a de la las'u-far'i. Laŭ ili, la modern'ec'o kre'is sen'human'ig'it'a'n prolet'ar'o'n, dik'a'n social'ŝtat'o'n, kolektiv'ism'a'n fervor'o'n. Front'e al la “ribel'o de la amas'o'j”, Röpke dezir'is “ribel'o'n de la elit'o'j”* Por re'don'i al la labor'ist'o'j ili'a'n perd'it'a'n dign'o'n, oni dev'as re'integr'i ili'n en divers'a'j'n antaŭ'demokrati'a'j'n komun'um'o'j'n, pens'at'a'j'n kiel natur'a'j'n famili'o, komun'um'o, eklezi'o, ktp kaj el'radik'ig'i la egal'ism'o'n.

*  Je'a'n Solchany, Wilhelm Röpke, l’autre Hayek. Aux origines du néolibéralisme. Publications de la Sorbonne, Parizo, 2015.

Per tio, ke oni ofer'as al la kult'o de la liberal'a Moleĥo*, skrib'as Rüstow, “oni ne'is ĝeneral'e la princip'o'n de “iom post iom” kaj anstataŭ'ig'is ĝi'n per la mal'ĝust'a kaj erar'a ideal'o de egal'ec'o kaj la part'a kaj ne'sufiĉ'a ideal'o de frat'ec'o; ĉar, en la mal'grand'a sam'e kiel en la grand'a famili'o, pli ol la rilat'o inter frat'o kaj frat'o grav'as la rilat'o de ge'patr'o'j al infan'o'j, kiu cert'ig'as la si'n'sekv'o'n de la generaci'o'j, kiu daŭr'ig'as la flu'o'n de la kultur'a tradici'o.”* Röpke kaj Rüstow, ambaŭ de krist'an'a kultur'o sam'e kiel ili'a'j friburgaj amik'o'j, ŝarĝ'as la noci'o'n de ord'o per la senc'o, kiu'n Aŭgusteno don'is al ĝi: ordon'a disciplin'a regul'o de komun'a viv'ad'o.

*  Kanaa di'o, menci'it'a en Bibli'o, rilat'ig'it'a kun praktik'o'j de ofer'ad'o de infan'o'j. -vl
*  Centr'e détudes pour la rénovation du libéralisme (CIRL), Compte rendu des séances du colloque Walter Lippmann, Librairie de Médicis, Parizo, 1939.

La supr'e'n'ir'o de la ord'o'liberal'ism'o okaz'is en vast'a inter'naci'a mov'ad'o de re'nov'ig'o de la liberal'a pens'ad'o, kiu dis'volv'iĝ'is en la 1930-aj jar'o'j sub la nom'o de “nov'liberal'ism'o”. En tiu mov'ad'o la “ord'o'j” kolizi'is kun la sopir'ant'o'j de la “las'u far'i” Ludwig von Mises kaj li'a disĉipl'o Friedrich Hayek , kiu'j, koler'e skrib'as Rüstow, “trov'as neni'o'n esenc'e kritik'end'a'n aŭ ŝanĝ'end'a'n en la tradici'a liberal'ism'o”.

Sam'e kiel la arbitraci'ant'o ne lud'as, la ŝtat'o est'as eksklud'it'a el la aren'o

Fin'e de la 1930-aj jar'o'j, la skolt'o'j de la ord'o'politik'o rest'is marĝen'a'j. Ili apenaŭ hav'is adept'o'j'n en la nazi'a German'uj'o, kvankam plur'a'j el ili part'o'pren'is en rond'o'j de ekonomi'a pens'ad'o de la reĝim'o tio ĝust'as precip'e pri Ludwig Erhard (1897-1977) kaj Alfred Müller-Armack (1901-1978), du figur'o'j de mastr'a'j organiz'aĵ'o'j kun bril'a est'ont'ec'o, kiu'j renkont'iĝ'is por la unu'a foj'o en 1941, “kadr'e de kun'labor'ad'o, nom'e de la mal'pez'a industri'o, kun la nazi'a ŝtat'o”.* Apenaŭ nask'it'a, not'as la ekonomik'ist'o François Bilger, la ord'o'liberal'ism'o “est'is kvazaŭ ekzil'it'a aŭ redukt'it'a al viv'o en katakomb'o'j. Du el la precip'a'j german'a'j liberal'ul'o'j, Röpke kaj Rüstow, dev'is ekzil'iĝ'i ĉe la al'ven'o de la naci-social'ism'a reĝim'o; la ali'a'j pov'is instru'i aŭ far'i i'a'n ajn ali'a'n ag'ad'o'n nur se ili ne dir'is si'a'n tut'a'n pens'ad'o'n”.*

*  Patrici'a Commun, “La conversion de Ludwig Erhard à l’ordolibéralisme (1930-1950)”, en Patrici'a Commun (sub la dir. de), L’Ordolibéralisme allemand. Aux sources de l’économie social'e de marché, Cirac, Cergy-Pontoise, 2003.
*  François Bilger, La Pensée économique libérale dans l’Allemagne contemporaine, LGDJ, Parizo, 1964.

La fal'o de la nazi'a reĝim'o est'is por ili la moment'o de konker'o. En Okcident-German'uj'o, mal'sam'e ol tio kio okaz'is en Franc'uj'o, en Ital'uj'o aŭ en Brit'uj'o, la re'konstru'ad'o okaz'is sur liberal'a'j baz'o'j pli ol social'demokrat'a'j. La plej influ'a okup'ant'a potenc'o, Uson'o, mal'ebl'ig'is la ŝtat'ig'o'j'n, kiu'j'n la pli'mult'o dezir'is.* Anstataŭ tio ĝi facil'ig'is la trans'ir'o'n al mal'ferm'it'a ekonomi'o, ideal'a akcept'ej'o por si'a'j eksport'o'j, kaj du'on'ig'is al si'a nov'a alianc'an'o ĝi'a'n ekster'a'n ŝuld'o'n.*

*  Werner Abelshauser, “Les nationalisations n’auront pas lieu”, Le Mouvement social, n-ro 134, januar'o-mart'o 1986.
*  Vd Renaud Lambert, “Dette publique, un siècle de bras de fer”, Le Monde diplomatique en Esperant'o, mart'o 2015.

Tiu'j kondiĉ'o'j favor'is la konstru'ad'o'n, ek'de 1948-1949, de sistem'o, kiu kun'fand'as la ord'o'liberal'ism'o'n kun la krist'an'a doktrin'o en “social'a'n merkat'ekonomi'o'n”. Tiu esprim'o far'iĝ'is sukces'a, sed la adjektiv'o est'as tromp'a: “Ĝi'a social'a karakter'o, preciz'ig'is en 1948 Müller-Armack, kiu invent'is la formul'o'n, trov'iĝ'as en la fakt'o, ke ĝi kapabl'as propon'i divers'ig'it'a'n amas'o'n da konsum'aĵ'o'j je prez'o'j, al kies determin'ad'o la konsum'ant'o pov'as kontribu'i per la postul'o.”* Seri'o da dispon'o'j kompens'as la mal'egal'ec'o'j'n, kiu'j'n la konkurenc'a model'o kre'as: daŭr'ig'o de la sistem'o de social'a'j asekur'o'j hered'it'a de Bismark'o, en'spez-impost'o, social'a'j loĝ'ej'o'j, help'o al mal'grand'a'j entrepren'o'j ... Mal'long'e, la “social'a”, pri kiu tem'as ĉi tie, memor'ig'as, ke merkat'ekonomi'o funkci'as nur, se la ŝtat'o produkt'as la soci'o'n, kiu kongru'as kun ĝi. La post'milit'a [okcident'a -vl] German'uj'o est'is nov'liberal'a sub'ĉiel'a laboratori'o.

*  Alfred Müller-Armack, pren'it'a el Genealogi'e der Sozialen Marktwirtschaft, Haupt, Berno, 1981.

La ĉef'a eksperiment'ist'o nom'iĝ'is Ludwig Erhard, direktor'o de la ekonomi'a administr'ad'o de la zon'o okup'at'a de Uson'o kaj Brit'uj'o, post'e ministr'o pri ekonomi'o de Konrad Adenauer de 1949 ĝis 1963 kaj fin'e kancelier'o de 1963 ĝis 1966. Sub la gvid'ad'o de tiu ekonomik'ist'o, dum la milit'o konvert'iĝ'int'a al la ord'o'liberal'a'j tez'o'j, okaz'is la plej mult'a'j struktur're'form'o'j asoci'it'a'j kun la “ekonomi'a mirakl'o”, special'e la liber'ig'o de la prez'o'j kaj la kre'ad'o de la Deutsche Mark, la 20-an de juni'o 1948, kiu'j rest'as en la kolektiv'a memor'o kiel re'fond'ad'o.

Erhard, iniciat'int'o de la mal'ferm'iĝ'o al la inter'naci'a liber'komerc'o kaj de la privat'ig'o'j, ŝat'is resum'i si'a'n ag'ad'o'n per metafor'o: “Sam'e kiel la arbitraci'ant'o ne part'o'pren'as en la lud'o, la ŝtat'o est'as eksklud'it'a el la aren'o. En ĉiu bon'a pied'pilk'a lud'o est'as unu konstant'o: tiu est'as la preciz'a'j lud'regul'o'j. Kio'n mi'a liberal'a politik'o cel'as, est'as ĝust'e kre'i la lud'regul'o'j'n.”* La en'konduk'o de la kun'mastr'um'ad'o (Mitbestimmung) en la industri'o en 1951-1952 est'is al li trud'it'a de la kancelier'o Adenauer kaj de la sindikat'o'j, kiu'j vid'is en tio kompens'aĵ'o'n por la salajr'a stagn'ad'o.

*  Ludwig Erhard, La Prospérité pour tous [Prosper'o por ĉiu'j], Plon, Parizo, 1959.

Konform'e al la preskrib'o'j de Eucken, Erhard mal'ŝat'is inter'ven'i por mild'ig'i la efik'o'j'n de la subit'a'j ekonomi'a'j perturb'o'j. “Li tim'is, ke konjunktur-politik'o, kiu cel'as plen'dung'ec'o'n mal'favor'e al ĉio ali'a, okaz'os kost'e de la mon'a stabil'ec'o kaj je la prez'o de mal'pli grand'a individu'a respond'ec'o”, klar'ig'is iu el li'a'j disĉipl'o'j, la prezid'ant'o de la german'a federaci'a bank'o, Hans Tietmeyer.*

*  Hans Tietmeyer, Economie social'e de marché et stabilité monétaire [Social'a merkat'ekonomi'o kaj mon'stabil'ec'o], Economica, Parizo, 1999.

La ord'o'politik'o spert'is si'a'n apoteoz'o'n en 1957, kiam Erhard voĉ'don'ig'is du decid'a'j'n leĝ'o'j'n: la unu'a pri la sen'de'pend'ec'o de la Bundesbank (la centr'a bank'o) kaj la ali'a kontraŭ la lim'ig'o'j de konkurenc'o. Mon'stabil'ec'o kaj sen'difekt'a konkurenc'o: “En la model'o de la social'a merkat'ekonomi'o, analiz'as la franc'a alt'a ofic'ist'o Christophe Strassel, tiu'j du politik'o'j trov'iĝ'as ekster la ordinar'a demokrati'a debat'o”.*

*  Christophe Strassel, “La Franc'e, l’Europe et le modèle allemand [“Franc'uj'o, Eŭrop'o kaj la german'a model'o”], Hérodote, vol. 4, La Découverte, Parizo, 2013.

La ministr'o pri ekonomi'o kompren'ebl'e ne ag'is sol'e. Jam en 1948 Erhard ĉirkaŭ'ig'as si'n per ord'o'liberal'a'j fak'ul'o'j, kiu'j konsist'ig'is la Scienc'a'n Konsil'ant'ar'o'n de la du zon'o'j, ekz-e Böhm, EuckenMüller-Armack. La ministr'ej'o pri ekonomi'o far'iĝ'is ili'a “rezerv'at'a ĉas'ej'o”. La ord'o'politik'o dispon'as ankaŭ pri mult'a'j per'ant'o'j: teori'a revu'o, Ord'o, kies unu'a numer'o aper'is en aŭgust'o 1948; prem'grup'o task'it'a cert'ig'i ĝi'a'n dis'vast'ig'o'n, la “Ag'o-komun'um'o por la social'a merkat'ekonomi'o”, fond'it'a en 1953, kaj kies labor'aĵ'o'j sen're'ten'e akv'um'is la gazet'ar'o'n, special'e la Frankfurter Allgemeine Zeitung; mov'ad'o de katolik'a'j industri'ist'o'j, Di'e Waage (“La pes'il'o”), “komun'um'o por antaŭ'e'n'ig'i la social'a'n egal'ec'o'n”, kiu dum jar'dek'o financ'is la opini-kampanj'o'j'n antaŭ parlament-elekt'o'j.*

*  Ralf Ptak, Vom Ord'o'liberal'ism'us zur Sozialen Marktwirschaft, Leske+Budrich, Opladen, 2004.

Sed en la parlament'o la ord'o'liberal'ism'o hav'is si'a'n plej ne'atend'it'a'n sukces'o'n. Per la noci'o de social'a merkat'ekonomi'o kaj ĝi'a slogan'o “Prosper'o'n por ĉiu'j”, ĝi don'is al la jun'a Krist'an-demokrat'a Uni'o de German'uj'o (CDU) la okaz'o'n re'bat'i en la teren'o de la social'demokrat'o'j. La parti'o, konker'it'a, postul'is ek'de 1949 soci'o'n, kies “ord'o real'iĝ'as dank'e al la liber'ec'o kaj al la respekt'o de la engaĝ'iĝ'o'j, kiu'j esprim'iĝ'as en la “social'a merkat'ekonomi'o” per la aŭtent'a konkurenc'o kaj la kontrol'ad'o de la monopol'o'j”.*

*  André Piettre, L’Economie allemande contemporaine (Allemagne occidentale), 1945-1952, LIbrairie de Médicis, Parizo, 1952.

Iu'j intelekt'ul'o'j de la social'demokrat'a parti'o (SPD) sub'iĝ'as al tiu siren'a kant'o. En 1955, Karl Schiller publik'ig'is Social'ism'o kaj konkurenc'o, kie aper'is la fam'a slogan'o “Konkurenc'o kiom ebl'as, plan'ad'o kiom neces'as”. Tiu'n formul'o'n al'pren'is la SPD mem dum si'a grand'a doktrin'a turn'iĝ'o de novembr'o 1959, kiam, en la kongres'o de Bad Godesberg, pli'mult'o da deleg'it'o'j agnosk'as la privat'a'n propriet'o'n de la produkt'ad'rimed'o'j kaj la merkat'ekonomi'o'n kiel ne'kontest'ebl'a'j'n bon'far'o'j'n.

Tia “ĝis'dat'ig'o” ne ebl'us, se la ord'o'liberal'ism'o est'us trud'iĝ'int'a al la german'a soci'o en si'a krud'a stat'o. En la praktik'o, la social'a merkat'ekonomi'o hibrid'ig'is Eucken kaj Bismark'o'n, la regul'o'n teori'ig'it'a'n en Friburgo kaj la sistem'o'n de soci'a protekt'o star'ig'it'a'n de la lip'har'a kancelier'o [Bismark'o -vl] fin'e de la 19-a jar'cent'o. La fal'o de Erhard en 1966 montr'is nuanc'iĝ'o'n al la “social'a”, kiu'n fort'ig'is la en'potenc'iĝ'o en 1969 de la social'demokrat'o Willy Brandt. Al la influ'o'j de “ord'o” kaj bismark'a'j al'don'iĝ'is kejnza perspektiv'o: plan'ad'o je mez'long'a temp'o, alt'ig'o de salajr'o'j, fort'ig'o de kun'decid'ad'o (Mitbestimmung), invest'ad'o en la sistem'o'j'n de eduk'ad'o kaj san'o. La Federaci'a Respublik'o de la jar'dek'o 1970-1980 tiel eksperiment'is per “german'a model'o”, kiu proklam'is si'a'n fidel'ec'o'n al la social'a merkat'ekonomi'o, sed en'hav'is bon'a'n doz'o'n da klasik'a [ŝtat'a] inter'ven'ism'o.

La altern'iĝ'o de 1982 don'is al la krist'an'demokrat'o Helmut Kohl la okaz'o'n ferm'i tiu'n parentez'o'n. La ideologi'a pes'il'o balanc'iĝ'is: nun neces'is re'star'ig'i la buĝet'a'n ekvilibr'o'n. Sed la kost'o'j de la german'a unu'iĝ'o mal'help'is dum la 1990-aj jar'o'j re'ven'o'n al la ord'o'liberal'a'j fundament'o'j. Tio'n plen'um'is la social'demokrat'o Gerhard Schröder, en'potenc'ig'it'a en 1998, per re'star'ig'o de la ord'o de la 1950-aj jar'o'j, do per grav'a mal'regul'ig'ad'o de la labor'jur'o kaj la mal'fort'ig'o de la social'a protekt'o. Tiu'j dispon'o'j est'is konfirm'it'a'j de la nun'a kancelier'o, s-in'o Angel'a Merkel, kiu memor'ig'is en januar'o 2014, ke “la social'a merkat'ekonomi'o est'as mult'e pli ol ekonomi'a kaj social'a ord'o. Ĝi'a'j princip'o'j est'as sen'temp'a'j”.

Ok'dek jar'o'j'n post si'a fond'iĝ'o la ord'o'liberal'ism'o daŭr'as en German'uj'o en instituci'o'j kiel la Federaci'a Ofic'ej'o de batal'o kontraŭ kartel'o'j star'ig'it'a en 1957 , la Komision'o de monopol'o'j, kiu konsil'as la politik'a'n potenc'o'n pri afer'o'j de konkurenc'o, aŭ la Konsil'ant'ar'o pri stabil'ec'o, star'ig'it'a en 2010 por respekt'ig'i la “or'a'n regul'o'n” de nul'a deficit'o sur federaci'a nivel'o sam'e kiel en la federaci'a'j land'o'j. Sed ĝi ankaŭ influ'as la german'a'j'n ekonomi-politik'a'j'n debat'o'j'n en la manier'o de komun'a kultur'a fondus'o, kiu'n ĉiu interpret'as laŭ'plaĉ'e.

De la liberal'a'j konservativ'ul'o'j ĝis la SPD kaj la Verd'ul'o'j kaj la Alternativ'e für Deutschland [Alternativ'o por German'uj'o] (AfD), kies kun'fond'int'o, la ekonomik'ist'o Joachim Starbatty, est'is asist'ant'o de Müller-Armack en Kolonj'o), la german'a'j parti'o'j hav'as en si'a'j vic'o'j mult'a'j'n hered'ul'o'j'n de Eucken. Ĉiu'j akuz'as si'a'j'n kontraŭ'ul'o'j'n, ke ili mis'uz'as la tradici'o'n. “Mi est'as ord'o'liberal'ul'o, sed mal'dekstr'a”, cert'ig'as al ni s-ro Gerhard Schick, verd'a deput'it'o en la Bundestag [federaci'a parlament'o] ek'de 2005. Doktor'o pri ekonomi'o, tiu esplor'int'o en la Walter-Eucken-institut'o tamen nom'us si'n “nenia'kaz'e nov'liberal'a”. Ĉe la verd'ul'o'j, “la termin'o “social'a merkat'ekonomi'o” est'as unu'anim'e akcept'it'a, kvankam ni al'don'is la termin'o'n “ekologi'a”. Mi kun'divid'as la ord'o'liberal'a'j'n analiz'o'j'n de la merkat'kontrol'o. Kaj mi trov'as grav'a ke la ŝtat'o met'as regul'o'j'n por ke la konkurenc'o funkci'u”.

En la flu'o de la jar'o'j, pli aŭ mal'pli inter'ven'ism'a'j tendenc'o'j aper'is. “Ne tem'as pri ferm'it'a doktrin'o”, analiz'as s-ro Ralf Fücks, direktor'o de la influ'a Heinrich-Böll-Fond'aĵ'o de la verd'ul'o'j. La ord'o'liberal'a princip'o de “respond'ec'o” pov'as prav'ig'i la regul'ad'o'n de la financ'a'j merkat'o'j kaj de la ekologi'a'j impost'o'j, sed ankaŭ la rifuz'o'n de eŭrop'a mutual'ig'o de la ŝuld'o. “La ord'o'liberal'ism'o est'as tri'a voj'o inter la las'u-far'i kaj la ŝtat'ism'o, pens'as tiu gvid'int'o de la Grünen. Por la verd'ul'o'j, tio est'as apart'e interes'a pozici'o, kiu ebl'ig'as disting'iĝ'i sam'temp'e de la ide'o'j de la tradici'a mal'dekstr'o kaj de la nov'liberal'ism'o.”

Deput'it'o de Di'e Link'e (radikal'a mal'dekstr'o) de 2005 ĝis 2010 kaj eks'a profesor'o pri ekonomik'o, s-ro Herbert Schui emfaz'as, ke “la social'a merkat'ekonomi'o est'as koncept'o de sugesti'o. Ĝi est'is kre'it'a post la milit'o por mal'proksim'ig'i la loĝ'ant'ar'o'n de la social'ist'a'j ide'o'j. La formul'o funkci'as tiom bon'e, ke eĉ iu'j mal'dekstr'ul'o'j las'as si'n kapt'i”. Ĝi don'as elast'a'n, sed tre legitim'a'n referenc'o'n, ĉar asoci'it'a'n kun la ide'o de re'fond'ad'o iom simil'e al la gaull-ism'o en Franc'uj'o. La German'a Sindikat'a Lig'o (DGB) adopt'is ĝi'n en la jar'o 1996. “La social'a merkat'ekonomi'o produkt'is alt'a'n nivel'o'n de materi'a prosper'o” kaj est'as “grand'a histori'a progres'o front'e al la sovaĝ'a kapital'ism'o”, ĝi deklar'as en si'a fond'o-program'o, de tiam sen'ŝanĝ'a. Ĝi tamen re'kon'as, ke tiu sistem'o “ne mal'help'is amas'a'n sen'labor'ec'o'n nek mal'ŝpar'o'n de resurs'o'j, kaj ĝi ne produkt'is la social'a'n egal'ec'o'n”.

Dum part'o de la german'a mal'dekstr'ul'ar'o vid'as en la ord'o'liberal'ism'o form'o'n de inter'ven'ism'o, kiu'n oni pov'as kontraŭ'met'i al la nov'liberal'ism'o, la mastr'ar'o asoci'as ĝi'n al strikt'e liberal'a merkat'ekonomi'o. Seri'o da organism'o'j, kiu'j kun'divid'as tiu'n vid'punkt'o'n, cert'ig'as al la ord'o'liberal'a pens'ad'o mult'voĉ'a'n eĥ'ar'o'n. La Iniciat'o por nov'a social'a merkat'ekonomi'o, pens'fabrik'o antaŭ ne'long'e prezid'at'a de Tietmeyer, batal'as kontraŭ publik'a sub'ten'o de re'nov'ig'ebl'a'j energi'o'j, kontraŭ impost'o'j je riĉ'aĵ'o aŭ kontraŭ la laŭ'leĝ'a minimum'a salajr'o star'ig'it'a komenc'e de 2015. La Ag'o-komun'um'o por social'a merkat'ekonomi'o daŭr'e furioz'as ses'dek jar'o'j'n post si'a star'iĝ'o. Pli last'a'temp'a, la “Alianc'o de Jenao por re'nov'ig'o de la social'a merkat'ekonomi'o” atribu'as ĉiu'jar'e premi'o'n por la nov'ig'o en la Ordnungspolitik [ord'o'politik'o], dum la Kronberger Kre'is, rond'o de ekonomik'ist'o'j, apog'at'a de fond'aĵ'o por merkat'ekonomi'o, fier'as liver'i al la reg'ist'ar'o'j “la pens'ad'o'n por la nepr'a'j re'form'o'j”. La ord'o'politik'o dispon'as pri per'ant'o'j eĉ en la eklezi'o, en la person'o de s-ro Reinhard Marx, ĉef'episkop'o de Munkeno kaj prezid'ant'o de la German'a Episkop'a Konferenc'o.

Sed la plej influ'a voĉ'o de la ord'o'politik'o est'as la German'a Konsil'ant'ar'o de Ekonomik'a'j Fak'ul'o'j, star'ig'it'a en 1963 de Erhard por gvid'i la decid'o'j'n de la reg'ist'ar'o. Nur unu el ĝi'a'j kvin membr'o'j, Peter Bofinger, est'as kejnzano. “Pri kia ajn tem'o mi est'as sol'a kontraŭ kvar”, grumbl'as li (The Economist, 9-an de maj'o 2015). Li'a'j koleg'o'j si'a'vic'e nom'as si'n antaŭ ĉio pragmat'a'j. “Ni vid'as la avantaĝ'o'j'n de la ord'o'politik'a'j koncept'o'j, sed, se oni rigard'as pli preciz'e, tio est'as pli mal'homogen'a”, klar'ig'as al ni ekzempl'e Lars Feld, unu el la “saĝ'ul'o'j”, profesor'o ĉe la universitat'o de Friburgo kaj prezid'ant'o de la Walter-Eucken-Institut'o. “La ord'o'liberal'ism'o en si mem ne nepr'e signif'as konsum'redukt'o'n. En 2008, kun mi'a koleg'o Clemens Fuest, ni ekzempl'e rekomend'is al la reg'ist'ar'o star'ig'i program'o'n por sub'ten'i la re'lanĉ'iĝ'o'n post la financ'a kriz'o. Sed ni al'don'is: “se vi tim'as, ke tiu dispon'o mal'util'os post'e al vi'a'j kondiĉ'o'j de re'financ'ad'o en la merkat'o'j, tiam en'konduk'u brems'o'n kontraŭ la en'ŝuld'iĝ'o”” la buĝet'a'n or'a'n regul'o'n. La reg'ist'ar'o sekv'is la du rekomend'o'j'n laŭ'vort'e. “Kiel german'o, por mi est'as ne'kompren'ebl'a vid'i, kiom mi'a land'o est'as rigid'iĝ'int'a en la ekonomi'a pens'ad'o”, konfid'as al ni la ekonomik'ist'o special'iĝ'int'a pri la ord'o'liberal'ism'o Ralf Ptak.

Apart'e de si'a german'a real'iĝ'o en pli aŭ mal'pli miks'it'a versi'o, la “ord'o”-ideologi'o trans'met'iĝ'is en ĥemi'e pur'a stat'o en la struktur'o'j'n de la Eŭrop'a Uni'o. “La tut'a kadr'o de Mastriĥto spegul'as la centr'a'j'n princip'o'j'n de la ord'o'liberal'ism'o kaj de la social'a merkat'ekonomi'o”, volont'e re'kon'as s-ro Jens Weidmann, prezid'ant'o de la Bundesbank.* Per si'a al'vok'o al la “daŭr'em'a dis'volv'ad'o de la Eŭrop'o baz'it'a sur ekvilibr'a ekonomi'a kresk'o kaj sur la prez-stabil'ec'o, alt'e konkurenc'kapabl'a social'a merkat'ekonomi'o”, la artikol'o 2.3 de la traktat'o de Lisbon'o, valid'a ek'de la fin'o de 2009, ŝajn'as est'i kopi'it'a de parol'ad'o de Erhard.

*  Konferenc'o en la Walter-Eucken-Institut'o, Friburgo-en-Brisgovo, 11-an de februar'o 2013.

Kaj ne sen'kial'e: de Walter Hallstein, la unu'a prezid'ant'o de la Eŭrop'a Komision'o (1958-1967), tra Müller-Armack, inter'trakt'int'o de la traktat'o, ĝis Hans von der Groeben, komisar'o pri konkurenc'o, la plej mult'a'j german'o'j, kiu'j part'o'pren'is en la star'ig'o de la Komun'a Merkat'o en la 1950-aj jar'o'j, est'is adept'o'j de la pens'ad'o de Eucken. La alt'a'j funkci'ul'o'j de la eŭrop'a'j instituci'o'j re'produkt'is eŭrop'skal'e la strategi'o'n de Erhard kaj de li'a fak'ul'a komitat'o en la okup'at'a federaci'a German'uj'o: ag'ant'o'j de organism'o sen legitim'ec'o, ili koncentr'iĝ'is sur el'labor'ad'o de jur'a kadr'o de la konkurenc'o kaj de la mon'stabil'ec'o, do afer'o'j, kiu'j'n la potenc'o'j dum la mal'varm'a milit'o konsider'is du'a'rang'a'j.

Kiam la aŭtomat'a stir'ad'o anstataŭ'as politik'a'n ag'o'n

Ili'a triumf'o ne est'is gajn'it'a aprior'e. En la 1950-aj jar'o'j la eŭrop'a konstru'aĵ'o lev'iĝ'is sur du tut'e mal'sam'a'j doktrin'a'j pilier'o'j. Unu, franc'a, inter'ven'ism'a kaj plan'ism'a, est'ig'is volont'e per subvenci'o'j grand'a'j'n escept'o-zon'o'j'n en la konkurenc'a kadr'o (la komun'a kamp'kultur'a politik'o kaj tiu de naci'a'j el'star'ul'o'j). Ĝi vid'is en la projekt'o de eŭrop'a intern'a merkat'o protekt'o'n kontraŭ la mond'a liber'komerc'o. La ali'a, ord'o'liberal'a, insist'e puŝ'is si'a'j'n partner'o'j'n ne nur star'ig'i unu'ec'a'n komun'um'a'n merkat'o'n, sed ankaŭ for'ig'i la dogan'a'j'n bar'o'j'n je la skal'o de la “liber'a mond'o”. Ek'de 1956, la kancelier'o Erhard pled'is por star'ig'o de ... grand'a trans'atlantik'a merkat'o.*

*  Vd ni'a'n ret'a'n dosier'o'n www.mond'e-diplomatique.fr/dossier/GMT.

La franc'a metod'o, domin'ant'a en la 1960-aj kaj 70-aj jar'o'j, ne rezist'is al la mal'regul'ad'o de la inter'naci'a komerc'o, kiu implic'is buĝet'a'n rigor'o'n kaj konkurenc'kapabl'o'n. Parizo simbol'e abdik'is la 23-an de mart'o 1983, kiam François Mitterrand, rezign'ant'e real'ig'i la politik'o'n de romp'o, por kiu li est'is elekt'it'a, decid'is konserv'i la lig'it'ec'o'n de la frank'o al la eŭrop'a mon'sistem'o kaj al German'uj'o. Tiu decid'o implic'is, ke la mal'dekstr'o real'ig'is plan'o'n de konsum'redukt'o simbol'e kompar'ebl'a al tiu, kiu'n s-ro Aleksis Cipr'as decid'is en juli'o 2015. “Mi est'as divid'it'a inter du ambici'o'j, konfid'is Mitterrand la 19-an de februar'o 1983. Tiu de la konstru'ad'o de Eŭrop'o kaj tiu de social'a just'ec'o.”* Alternativ'o de sam'a kalibr'o est'is trud'it'a al la grek'a gvid'ant'o.

*  Jacques Attali, Verbatim I, Fayard, Parizo, 1993.

Du'dek kvin jar'o'j'n post la fal'o de la berlina mur'eg'o, la “ord'o”-doktrin'o daŭr'e reg'as en la mens'o'j de la kadr'ul'o'j de la ĝeneral'a direkt'ej'o de la konkurenc'o kaj inspir'as mult'a'j'n eŭrop'a'j'n komisar'o'j'n, ekz-e la belg'o'n Karel Van Miert, kiu ricev'is la Ludwig-Erhard-premi'o'n en 1998, aŭ la ital'o'n Mario Mont'i. Sed la plej ne'sturm'ebl'a bastion'o de la ord'o'liberal'ism'o trov'iĝ'as en Frankfurto ĉe Majn'o. “La mon'a konstituci'o de la Eŭrop'a Centr'a Bank'o [ECB] firm'e ankr'iĝ'as en la princip'o'j de la ord'o'liberal'ism'o”, re'kon'as la nun'a prezid'ant'o de tiu instituci'o, s-ro Mario Draghi.* Per si'a funkci'ad'o, per si'a sen'de'pend'ec'o de la demokrati'a'j instituci'o'j aŭ per si'a sol'a task'o konserv'i la prez-stabil'ec'o'n, la ECB est'as kopi'o de la Bundesbank. En 2003 (la 19-an de septembr'o), Les Echos salut'is la prezid'ont'o'n, s-ro'n Je'a'n-Claude Trichet tamen franc'o kaj En'a-de'ven'a , kiel “la plej aŭtent'a'n reprezent'ant'o'n de la spirit'o sed ankaŭ de la praktik'o, kiu'j'n en'karn'ig'is la Bundesbank ek'de si'a star'iĝ'o en 1949 ĝis la sur'tron'ig'o de la eŭr'o”.

*  Preleg'o de s-ro Mario Draghi en Jerusalemo, la 18-an de juni'o 2003.

La batal'o ĉes'is pro mank'o de batal'ant'o'j. En Eŭrop'o la mal'alt'a tajd'o de popol'a suveren'ec'o vid'ig'as la mal'varm'e efik'a'j'n la struktur'o'j'n de aŭtomat'a stir'ad'o pacienc'e star'ig'it'a'j'n en la ofic'ej'o'j de Bruselo kaj en la tur'o'j de Frankfurto: indik'il'o'j, kiu'j'n la mastriĥtaj traktat'o'j met'is en demokrati'a'n sen'pez'ec'o'n la fam'a'j 3 el'cent'o'j da deficit'o star'ig'o en mart'o 2012 de la german'a “or'a regul'o”, kiu lim'ig'as la buĝet'a'j'n deficit'o'j'n por la membr'o'ŝtat'o'j.

Dek tag'o'j'n post la grek'a referendum'o, Hans-Werner Sin'n, la plej influ'a german'a ekonomik'ist'o, konsil'ant'o de la financ'ministr'o kaj ne'fleks'iĝ'em'a reprezent'ant'o de la ortodoks'ec'o, asert'is al ni: “La eŭrop'a kriz'o eksklud'as la kejnzajn recept'o'j'n. Tio ne est'as special'e ord'o'liberal'a, tio est'as tut'simpl'e ekonomi'a.” La kadr'o de Eucken trans'form'iĝ'is en fer'a'n kaĝ'o'n.

François De'nord, Rachel KNAEBEL kaj Pierre RIMBERT.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La kial'o'j de arm'it'a engaĝ'iĝ'o

De la brigad'ist'o'j ĝis la ĝihad'ist'o'j, batal'i ekster'land'e

Kiu'j est'as la komun'a'j punkt'o'j inter mal'dekstr'ul'o, kiu en 1936 ir'is al Hispan'uj'o por defend'i la respublik'o'n kaj individu'o, kiu ir'as batal'i ĉe la Organiz'aĵ'o de la Islam'a Ŝtat'o? Pri la cel'o'j, neni'u. Sed la observ'ad'o de la etap'o'j kaj ili'a itiner'o montr'as kelk'a'j'n simil'aĵ'o'j'n pri la de'ven'o'j de engaĝ'iĝ'o kaj la risk'o'j lig'it'a'j kun la re'ven'o de tiu'j volont'ul'o'j.

“Oni Ne Sci'as, kiom da ili re'ven'os. Inter tiu'j, kiu'j re'ven'os, oni ankaŭ ne sci'as kiom da ili far'iĝ'os per'fort'ul'o'j. Sed, se oni rigard'as ili'a'n nombr'o'n, tio tre mal'trankvil'ig'as.” Ton'e kaj en'hav'e tiu'j vort'o'j de la kun'ord'ig'ant'o de la Eŭrop'a Uni'o por la batal'o kontraŭ la teror'ism'o, s-ro Gilles de Kerchove (Libération, 20-an de novembr'o 2014), resum'as la zorg'o'j'n de la eŭrop'a'j gvid'ant'o'j pri la tri mil eŭrop'an'o'j, kiu'j for'ir'is por batal'i en Sirio kaj en Irako inter la vic'o'j de la Islam'a Ŝtat'o aŭ de la Front'o Al-Nusra.

“Ni hipotez'u, ke la du'on'o re'ven'os, daŭr'ig'as s-ro de Kerchove, kaj ni pens'u ke 10 el'cent'o'j el tiu'j far'iĝ'os per'fort'ul'o'j; tio est'as cent kvin'dek hom'o'j kiu'j lern'is uz'i arm'il'o'j'n kaj eksplod'aĵ'o'j'n, kun dis'volv'it'a ret'o de batal'kamarad'o'j en la tut'a mond'o kaj kies toler'em'o al per'fort'o est'as tre alt'a. La afer'o Nemouche montr'as al ni la danĝer'o'n.* Ĝi est'as tiom grand'a ke la respond'ec'ul'o'j de la inform'serv'o'j ne dorm'as.” La milit'a'j sukces'o'j de tiu'j organiz'aĵ'o'j est'as ja akompan'at'a'j de atenc'o'j far'e de individu'o'j aŭ de grup'et'o'j sur eŭrop'a teritori'o: en la Jud'a Muze'o de Bruselo en 2014, en Parizo kaj Montrouge en januar'o 2015, en Kopenhago en februar'o. Tio vek'as mal'trankvil'a'j'n parol'ad'o'j'n, eĉ interpret'o'j'n kiel “milit'o de civilizaci'o'j”, ankaŭ de s-ro Manuel Valls, la franc'a ĉef'ministr'o, la 28-an de juni'o 2015 ĉe Europe 1.

*  S-ro Mehdi Nemmouche est'as jun'a franc'o akuz'it'a je atenc'o kontraŭ la Jud'a Muze'o de Bruselo, kiu kaŭz'is kvar mort'int'o'j'n la 24-an de maj'o 2014. Laŭ la dokument'o'j li pas'ig'is antaŭ'e jar'o'n en Sirio.

Parlament'a'j komision'o'j, raport'o'j de fak'ul'o'j kaj inter'naci'a'j konferenc'o'j mult'iĝ'as. Iniciat'o'j nask'iĝ'as, kiel la program'o Focal Point Travellers (Kontakt'ej'o [por] “vojaĝ'ant'o'j”], de la eŭrop'a polic-agent'ej'o Europol. Seri'o da dispon'o'j dis'volv'iĝ'as por mal'ebl'ig'i la for'ir'o'j'n kaj/aŭ re'ven'o'j'n. Sen'rajt'ig'o de ŝtat'an'ec'o, konfisk'o de ident'ig'il'o'j, ĉes'ig'o de social'a'j help'o'j aŭ serv'o'j, ekzamen'ad'o, sub'prem'ad'o de la propagand'o (precip'e en Inter'ret'o) kaj fort'ig'o de la kontrol'o'j ĉe la land'lim'o'j komplet'ig'as la tradici'a'j'n kontraŭ'teror'ist'a'j'n rimed'o'j'n.

Kelk'a'j land'o'j, kiel Dan'land'o, star'ig'is centr'o'j'n de sen'radikal'ig'o por “trakt'i” la re'ven'ant'o'j'n. En divers'a'j lok'o'j la person'ar'o'j de la social'a'j, pri'san'a'j, eduk'a'j serv'o'j kaj eĉ la famili'o'j est'as engaĝ'it'a'j por sci'ig'i ĉi'a'n for'ir-intenc'o'n.

La ŝajn'a nov'ec'o de la fenomen'o kaj ĝi'a ampleks'o pov'us klar'ig'i tiu'n ekster'ordinar'a'n mobiliz'iĝ'o'n kaj la lim'ig'o'j'n de liber'ec'o, kiu'j'n ĝi implic'as ĉef'e la liber'ec'o ir'i kaj ven'i. Tamen, dum la tut'a 20-a jar'cent'o, de la Inter'naci'a'j Brigad'o'j (IB) en Hispan'uj'o (1936-1939) ĝis la brigad'ist'o'j, kiu'j apog'is la sandin'ist'a'n revoluci'o'n de 1979 en Nikaragvo aŭ la afgan'a'j, bosniaj, ĉeĉen'a'j fort'o'j ... tra la franc'a'j volont'ul'o'j kontraŭ la bolŝevism'o (1941-1944) kaj la batal'ant'o'j de la Machal dum la milit'o kiu konduk'is al la star'ig'o de la ŝtat'o Israelo en 1948, en tiu'j ekzempl'o'j svarm'as individu'o'j kiu'j, spit'e al la rezerv'o'j de si'a de'ven'ŝtat'o, ir'as al konflikt'o'j, kiu'j ne koncern'as ili'n unu'a'vic'e. La uson'a politik'scienc'ist'o David Malet montr'is ili'a'n ĉe'est'o'n en pli ol 20 el'cent'o'j de la milit'o'j inter 1816 kaj 2005. Ili'a nombr'o vari'as inter kelk'a'j cent'o'j kaj plur'a'j dek'mil'o'j.*

*  David Malet, Foreign Fighters. Transnational Identity in Civil Conflicts, Oxford University Press, Nov'jork'o, 2013.

Sen'de'pend'e de la divers'ec'o de tiu'j histori'a'j spert'o'j kaj de la opini'o'j, kiu'j'n ĉiu pov'as hav'i pri ili, ili'a kun'met'o montr'as komun'a'j'n meĥanism'o'j'n. Ĝi ebl'ig'as kompren'i, kio instig'as iu'j'n for'las'i si'a'n famili'o'n, si'a'j'n amik'o'j'n, la kadr'o'n de si'a ordinar'a viv'o kaj labor'o, kaj engaĝ'iĝ'i por afer'o mal'proksim'a, kelk'foj'e kritik'at'a ĉirkaŭ ili, oft'e danĝer'a, por rekompenc'o, kiu rest'as mal'sam'e ol tiu de la dung'o'soldat'o'j tre mal'cert'a.

“Tie, kie la afer'o'j okaz'as”

Unu'a Klar'ig'o, cert'e la plej evident'a: la ideologi'o. La atest'o'j de batal'int'o'j las'as larĝ'a'n spac'o'n al la grand'a'j raport'o'j en kiu'j du tend'ar'o'j kun vizi'o'j de antagonism'a'j mond'o'j al'front'iĝ'as. “En la islam'o, klar'ig'as s-ro Mourad Fares en Sirio, ekzist'as nek land'lim'o nek naci'ism'o: la islam'an'o'j est'as unu sol'a kaj sam'a komun'um'o. [...] Ĉi tie komenc'iĝ'is la tri'a kaj last'a mond'milit'o. La tut'a mond'o kontraŭ la islam'o.”*

*  Johann Prod’homme, “Le djihad.lol”, Vic'e.com, 12-an de februar'o 2014.

Tiu koncept'o memor'ig'as la leter'o'n, kiu'n en aŭgust'o 1944 Henri Duval las'is al si'a patr'o, en kiu li skrib'is: “En Londono oni engaĝ'iĝ'as por batal'i por la profit'o de la sovaĝ'a kapital'ism'o en la man'o'j de la inter'naci'a jud'ar'o. En Parizo oni engaĝ'iĝ'as por batal'i kontraŭ la komun'ism'o kaj por ebl'ig'i la al'ven'o'n de Nov'a Ord'o. Pardon'u, mi elekt'is: mi engaĝ'iĝ'as en la Legi'o de Franc'a'j Volont'ul'o'j kontraŭ la bolŝevism'o [LVF].”*

*  Philippe Carrard, No'us avons combattu pour Hitler, Armand Colin, Parizo, 2011.

Aŭ la memor'aĵ'o'j'n de Sim'o'n Lagun'a, membr'o de la Franc'a Komun'ist'a Parti'o (PCF), kiu al'iĝ'as al la Bi en Hispan'uj'o en decembr'o 1936: “Ekzist'as io, kio'n la hom'o'j ne pov'as kompren'i kaj kio'n ni tra'viv'is, kio est'as tre grav'a, tio est'as la kontraŭ'faŝism'o. Tio est'is tiam la kun'ten'il'o. En la kontraŭ'faŝism'o pov'is est'i mal'sam'a'j tendenc'o'j, sed ĉiu'j est'is unu'iĝ'int'a'j de la vol'o bar'i la voj'o'n al la faŝism'o.”*

*  Rémi Skoutelsky, L’espoir guidait leurs pas. Les volontaires français dans les Brigades internationales (1936-1939), Grasset, Parizo, 1998. Escept'e de ali'a indik'o, la sekv'a'j cit'aĵ'o'j pri la Inter'naci'a'j Brigad'o'j en Hispan'uj'o est'as pren'it'a'j el tiu verk'o.

La esprim'o de konflikt'o per kategori'o'j tre ĝeneral'a'j kaj sufiĉ'e mal'preciz'a'j (faŝism'o-kontraŭ'faŝism'o, komun'ism'o-kontraŭ'komun'ism'o, kred'ant'o'j-ne'kred'ant'o'j, ktp) mobiliz'as ag'ant'o'j'n, kiu'j komenc'e est'is mal'proksim'a'j de tio. Tio ebl'ig'as silent'ig'i la politik'a'j'n aŭ strategi'a'j'n diferenc'o'j'n en'e de la sam'a tend'ar'o kaj, ĉef'e, indeks'i la al'front'iĝ'o'n laŭ ident'ec'o'j antaŭ'e akcept'it'a'j de la individu'o'j en si'a propr'a soci'o. La en'kadr'ig'o de la milit'o en Bosnio-Hercegovin'o (1992-1995) per termin'o'j de religi'a komun'um'o agres'o kontraŭ la islam'an'o'j anstataŭ naci'a'j bosni'an'o'j kontraŭ serb'o'j aŭ kroat'o'j alt'ig'as la ŝanc'o'n rekrut'i ekster'land'a'j'n batal'ant'o'j'n. Ĝi larĝ'ig'as la spektr'o'n de koncern'at'a'j hom'o'j kaj facil'ig'as la ident'ig'o'n kun tiu'j, kiu'j sufer'as.

Emmanuel Mignard, nit'ist'o, jun'a membr'o de la komun'ist'a parti'o de Issy-les-Moulineaux, klar'ig'is si'a'n for'ir'o'n al Hispan'uj'o en novembr'o 1936 jen'e: “Mi'a ĉef'a motiv'o? Sufiĉ'e mal'klar'a, ĉar mi ne est'is spert'a aktiv'ul'o kaj ĉar mi ne tre bon'e difin'is la kial'o'n. Tio, kio'n mi ja bon'e difin'is, est'as ke est'is labor'ist'o'j, ke mi est'is labor'ist'o, mi est'is ekspluat'at'o pri tio mi est'is konvink'it'a , kaj ke est'is ali'a'j kiu'j al'front'is la mort'o'n, kaj ke ne est'is normal'a ke oni ne help'as ili'n. [...] Mi far'is tio'n iom instinkt'e.” Klasinstinkte, al'don'is li'a kamarad'o Marcel Bertone. Simil'a'j motiv'o'j observ'ebl'as ĉe islam'an'o'j ir'int'a'j al Sirio, kio'n montr'as tiu leter'o send'it'a de jun'ul'in'o al si'a patr'in'o: “Mi bezon'as kiom ebl'e plej bon'e help'i ni'a'j'n ge'frat'o'j'n, ili ne dev'as sufer'i ĉio'n ĉi dum ni rigard'as kaj far'as neni'o'n por ke la afer'o'j ŝanĝ'iĝ'u.”*

*  François Vignolle kaj Azzeddine Ahmed-Chaouch, La Franc'e du djihad, Editions du Moment, Parizo, 2014.

Pri'skrib'i konflikt'o'n el la vid'punkt'o de tut'mond'a ident'ec'o lok'e minac'at'a de koalici'o de kontraŭ'a'j fort'o'j konsist'ig'as potenc'a'n vektor'o'n por al'tir'i ekster'land'a'j'n volont'ul'o'j'n. Ĉe iu'j cert'e la plej politik'e engaĝ'iĝ'int'a'j al tiu defend'a vid'punkt'o al'don'iĝ'as la dezir'o part'o'pren'i en la konkret'a real'ig'o de utopi'o, ĉu en form'o de soci'a revoluci'o, de nov'a ord'o aŭ de “jud'a” aŭ “islam'a’” ŝtat'o.

Kiam la perspektiv'o'j de trans'form'ad'o ŝajn'as est'i ĉi tie mal'proksim'a'j, dum ili ŝajn'as proksim'iĝ'i ali'i'e, la for'ir'o pov'as far'iĝ'i opci'o. “En ni'a soci'o polic'a, beton'it'a, atom'energi'a kaj atom'arm'il'a, kie ni est'as prem'at'a'j en ni'a et'anim'a individu'ism'o, est'as por ni kelk'foj'e sufiĉ'e mal'facil'a konserv'i en la sun'lum'o la trem'ant'a'n flor'o'n de esper'o”, dir'is tiu svis'a aktiv'ul'o, kiu for'ir'is por al'iĝ'i al la labor'brigad'o'j en Nikaragvo en 1983. “Por la unu'a foj'o, al'don'is unu el li'a'j kamarad'in'o'j, est'is la konkret'a ebl'ec'o ir'i sur'lok'e'n por kontakt'iĝ'i kun popol'o kiu sukces'is revoluci'o'n.”*

*  Thomas Kadelbach, Les Brigadistes suisses au Nic'a'ragu'a (1982-1990), Université de Fribourg, coll. “Aux sources du temps présent”, 2006.

Hieraŭ en Hispan'uj'o, en Palestino aŭ en German'uj'o, hodiaŭ en Irako kaj en Sirio, la kombinaĵ'o “de universal'ec'o transcend'ant'a ĉi'a'n mal'larĝ'a'n partikular'ism'o'n kaj de en'radik'iĝ'o en la sur'lok'a'n konstru'ad'o'n de konkret'a “utopi'o”* ŝajn'as klar'ig'i la amas'a'n mobiliz'iĝ'o'n de ekster'land'a'j volont'ul'o'j. Ili esprim'as si'a'n kontent'iĝ'o'n est'i “tie kie la afer'o'j okaz'as”. “Tio est'as histori'a period'o kaj mi vol'as part'o'pren'i en ĝi. [...] Oni sci'as ke la Mahdi [la sav'ant'o] el'ven'os tie, kaj mi vol'as est'i tie”*, asert'as Souleymane, 24-jar'a meĥanik'ist'a labor'ist'o for'ir'int'a al Sirio printemp'e de 2013 kun edz'in'o kaj infan'o.

*  Pierre-Je'a'n Luizard, Le Piège Daech. L’Etat islantique ou le retour de l’Histoire, La Découverte, Parizo, 2015.
*  David Thomson, Les Français jihadistes, Les Arènes, Parizo, 2014. Escept'e de ali'a indik'o, la cit'aĵ'o'j koncern'e Sirion est'as pren'it'a'j el tiu ĉi verk'o.

En la praktik'o, la al'iĝ'o al tiu vid'manier'o de'pend'as grand'part'e de la per'ant'o'j en la for'ir'land'o'j. Politik'a'j parti'o'j, labor'ist'a'j organiz'aĵ'o'j, cion'ist'o'j aŭ islam'a'j, karitat'a'j aŭ kultur'a'j organiz'aĵ'o'j: tiom da spac'o'j, en kiu'j ideologi'a interpret'o de la konflikt'o produkt'iĝ'as kaj dis'vast'iĝ'as. Krom la kial'o'j'n por for'ir'i ili kelk'foj'e liver'as ankaŭ la rimed'o'j'n por tio, per kolekt'ad'o de mon'o, kaj per star'ig'o de la neces'a loĝistik'o por al'ven'ig'i la volont'ul'o'j'n, la arm'il'o'j'n aŭ material'o'n, kaj por komunik'i la preciz'a'n al'ven'punkt'o'n en la zon'o de konflikt'o. Iu'j engaĝ'iĝ'as mal'kaŝ'e, ekz-e la American League for a Free Palestine en Israelo aŭ la Franc'a Popol'a Parti'o de Jacques Doriot ĉe la LVF; ali'a'j, pli diskret'e, ekz-e la PCF [Franc'a Komun'ist'a Parti'o -vl] en Hispan'uj'o. Okaz'as, ke la instanc'o'j sub'ten'as ili'n, ekz-e kiam la Central Intelligence Agency (CIA), fin'e de la 1980-aj jar'o'j, facil'ig'is la ag'ad'o'n de cert'a'j uson'a'j moske'o'j varb'i kaj financ'i volont'ul'o'j'n por Afgan'uj'o; sed plej oft'e, ili mal'aprob'as ili'n.

Kun la dis'volv'ad'o de Inter'ret'o kaj de la nov'a'j teĥnologi'o'j flor'as ankaŭ virtual'a'j per'ant'o'j, kiu'j dis'send'as propagand'a'j'n film'et'o'j'n, dialog'as en la soci'a'j ret'o'j kaj, laŭ'okaz'e, komunik'as kontakt'o'j'n kaj itiner'o'j'n. S-ro Fares kaj s-ro Omar Diaby (pli kon'at'a sub si'a pseŭdo'nom'o Omar Omsen) tiel akir'is i'a'n kon'at'ec'o'n ĉe la franc'lingv'an'o'j en zorg'o pri la siria konflikt'o. Sed, emfaz'as respond'ec'ul'o de la franc'a inform'serv'o, “oni ĉiu'kaz'e ne sub'taks'u la ĉe'est'o'n de konkret'a person'o, kiu konkret'ig'as en la ver'a viv'o la teori'o'j'n kolekt'it'a'j'n en la forum'o'j” (Libération, 2-an de juli'o 2015).

La rol'o de tiu'j per'ant'o'j grav'as des pli ke la mobiliz'o de inter'naci'a'j volont'ul'o'j baz'iĝ'as antaŭ ĉio sur konkur'o inter sam'klas'an'o'j aŭ inter sam'kvartal'an'o'j, inter labor'koleg'o'j, inter politik'a'j kamarad'o'j aŭ sam'preĝ'an'o'j, eĉ inter sam'famili'an'o'j. Pierre Andrieux ekzempl'e rakont'as, ke ĉe la fin'o de kun'ven'o pri Hispan'uj'o la preleg'ant'o fin'is si'a'n parol'ad'o'n “per la demand'o, “kiu pret'as for'ir'i?””: “Mi est'is kun mi'a amik'o Georges Vallet, ni membr'is en la sam'a ĉel'o. Li tuj lev'is la man'o'n. Kiam mi vid'is li'n, mi dir'is al mi: “Nu, kial ne ...”, kaj ankaŭ mi lev'is la man'o'n.” La unu'a'j volont'ul'o'j ir'as si'a'j'n itiner'o'j'n palp'e kaj trans'don'as util'a'j'n inform'o'j'n al si'a'j proksim'ul'o'j, tiel ke kelk'foj'e grup'o'j sur'lok'e re'grup'iĝ'as. En Sirio kaj en Irako du'dek'o da jun'ul'o'j el la region'o de Lunel (departement'o Hérault) aŭ dek'kvin'o el la kvartal'o de Meinau, en Strasburgo, tiel pov'is por iom da temp'o kun'iĝ'i.

Kvankam la ideologi'o ne sufiĉ'as por spont'e kaŭz'i engaĝ'iĝ'o'n, ĝi ne'kontest'ebl'e don'as al ĝi senc'o'n, percept'ebl'a'n en la plej mult'a'j atest'o'j de ekster'land'a'j batal'ant'o'j. Tamen tiu'j raport'o'j rest'as ne'komplet'a'j kaj eĉ tromp'a'j. Ili rest'as efektiv'e manier'o'j prezent'i si'n mem, prav'ig'o'j antaŭ la proksim'ul'o'j, ĵurnal'ist'o'j aŭ esplor'ist'o'j, kiu'j kolekt'as ili'n. Pro tio mal'facil'as trov'i pli trivial'a'j'n motiv'o'j'n, ekzempl'e romp'o'n de am'rilat'o aŭ problem'o'n en la famili'o, bezon'o'n de agnosk'iĝ'o aŭ dezir'o'n mal'kovr'i la mond'o'n. Tiel la menci'it'a'j kial'o'j oft'e kovr'iĝ'as per tiu'j propon'at'a'j de la cel'at'a'j organiz'aĵ'o'j kaj tiel kred'ig'as la iluzi'o'n de perfekt'a al'ĝust'iĝ'o inter la membr'o'j kaj la cel'o'j.*

*  Pascal Dauvin kaj Johanna Siméant, Le Travail humanitaire. Les acteurs des ONG, du siège au terrain, Presses de Sciences Po, Parizo, 2002.

Ŝajn'as do neces'a, trans la parol'o'j, rigard'i la social'a'j'n karakteriz'aĵ'o'j'n kaj la karier'o'j'n de la ekster'land'a'j volont'ul'o'j por vid'i la individu'a'j'n kaj kolektiv'a'j'n motiv'o'j'n al'iĝ'i al la batal'o'j.

Inter la unu'a'j komun'a'j punkt'o'j: la jun'ec'o. La esplor'ad'o de la histori'ist'o Rémi Skoutelsky pri 3.910 slip'o'j plen'ig'it'a'j de franc'o'j en Hispan'uj'o montr'as, ke la mal'pli-ol-30-jar'ul'o'j est'is 60 el'cent'o'j de ĉiu'j kaj la pli ol 40-jar'ul'o'j nur 4,4 el'cent'o'j. La registr'o de 595 “ekster'land'a'j batal'ant'o'j en Irako” kapt'it'a de la uson'a arme'o en la urb'o Sinjar en oktobr'o 2007 montr'as, ke pli ol la du'on'o est'is mal'pli ol 22-jar'a'j.* Inter la 235 membr'o'j de la brigad'o'j de solidar'ec'o kun Nikaragvo, esplor'it'a'j de Kadelbach, 65 el'cent'o'j est'is mal'pli ol 29-jar'a'j kaj nur 6,8 el'cent'o'j pli ol 40-jar'a'j. Fin'e, se kred'i la franc'a'j'n parlament'an'o'j'n, la volont'ul'o'j por Sirio est'as “precip'e jun'ul'o'j en aĝ'o de 15 ĝis 30 jar'o'j”.*

*  Bri'a'n Fishman kaj Joseph Felter, Al-Qa’ida’s Foreign Fighters in Iraq: A First Look at the Sinjar Records, Combating Ter'ror'ism Center, Nov'jork'o, 2007.
*  Nathalie Boulet kaj André Reichardti, “Rapport sur l’organisation et les moyens de la lutte contre les réseaux djihadistes en Franc'e et en Europe”, Sénat, Parizo, v.cit.
Gucci-soldat'o'j el la Golf'o

Pli Oficial'a, la analiz'o de la soci-profesi'a'j status'o'j montr'as ankaŭ konstant'o'j'n. La engaĝ'iĝ'o koncern'as unu'e la labor'ist'o'j'n kaj la simpl'a'j'n labor'ist'o'j'n: pli ol 82 el'cent'o'j de la franc'a'j brigad'ist'o'j en Hispan'uj'o. Philippe Carrard raport'as pri la LVF ke “la dung'it'o'j, la fabrik'labor'ist'o'j, la kamp'labor'ist'o'j est'is la plej grand'a part'o de la organiz'aĵ'o montr'ant'e, ke tiu rekrut'is antaŭ ĉio inter la tre et'a et'burĝ'ar'o kaj la ĉifon'prolet'ar'o”.* Ali'flank'e, en Irako kaj en Nikaragvo, la student'o'j domin'as: respektiv'e 43 el'cent'o'j kaj 20 el'cent'o'j de la varb'it'o'j.

*  Philippe Carrard, No'us avons combattu pour Hitler, v.cit.].

Kvankam ili ja dir'as i'o'n, tiu'j statistik'o'j merit'as preciz'ig'o'n. Ili efektiv'e montr'as, ke unu el la precip'a'j kondiĉ'o'j de la engaĝ'iĝ'o est'as la “biografi'a dispon'ebl'o”.* La for'est'o de stabil'a kaj bon'e en'spez'ig'a labor'o, de kre'it'a famili'o (nom'e kun infan'o'j): jen element'o'j kiu'j en mult'a'j kaz'o'j facil'ig'as la for'ir'o'n, ĉar “neni'o re'ten'as vi'n”. Tiu dispon'ebl'o koncern'as pli facil'e la jun'ul'o'j'n kaj la student'o'j'n, sed ebl'e ankaŭ pli'aĝ'ul'o'j'n, kiu'j spert'is perd'o'n de dung'o, dis'iĝ'o'n aŭ mort'o'n de proksim'ul'o.

*  Dough McAdam, “Recruitment to high risk activism. The case of Freedom Summer”, American Journal of Sociology, vol. 92, n-ro 1, Ĉikago, 1986.

La engaĝ'iĝ'o ofert'as unu'e romp'o'n kun la ĉiu'tag'a banal'ec'o. La anarĥi'ist'o Léo Voline, veteran'o de la batal'o de Teruelo dum la milit'o en Hispan'uj'o, dir'as: “Fabrik'i radi'aparat'o'j'n dum la tut'a semajn'o kaj vizit'i la kin'ej'o'n dimanĉ'e, re'komenc'i la labor'o'n kaj la kin'ej'o'n dimanĉ'e. Jen la viv'o en tiu epok'o! Nu do, ne, tiu unu'ton'a viv'o, por mi ne. Parol'as la 20 jar'o'j, sam'e kiel ĉe mult'a'j ali'a'j, mi pens'as.” Malet si'a'flank'e indik'as la ĉe'est'o'n en Afgan'uj'o de fil'o'j el burĝ'a'j famili'o'j de la Golf'o, “kiu'j ir'is kaj ven'is, kvazaŭ vojaĝ'e, kvazaŭ en feri'o'j”, por “ĝihad tours, tiel ke ili gajn'is ĉe la lok'a'j batal'ant'o'j la krom'nom'o'n Gucci-soldat'o'j”.

La log'o de la ne'kon'at'o kelk'foj'e kombin'iĝ'as kun dezir'o de mem'valor'iĝ'o. Tiu'j, kiu'j hav'as arme'a'n, teĥnik'a'n aŭ medicin'a'n kompetent'o'n, pov'as aspir'i al pozici'o'j ne'ating'ebl'a'j en si'a de'ven'land'o, ekzempl'e tiu franc'a eks'legi'an'o, al kiu oni konfid'is la komand'o'n de batal'unu'o'j en la nord'o de Irako; tiu'j, kiu'j ne hav'as i'a'j'n kompetent'o'j'n, pov'as almenaŭ trov'i i'a'n labor'o'n en la grup'o, kelk'foj'e salajr'o'n. Ili serĉ'as ankaŭ la ebl'ec'o'n re'star'ig'i si'a'n dign'o'n per tio ke ili montr'as si'n “util'a'j”, dum ili est'as en si'a propr'a soci'o oft'e konsider'at'a'j kiel tro'a'j.

Tio valid'as special'e por tiu'j, kiu'j hav'as pas'int'ec'o'n de delikt'ul'o, kiu'j ĉe'est'as en cert'a nombr'o en ĉiu'j esplor'it'a'j teren'o'j. Cert'e, tim'o de pun'o, atend'o de juĝ'o akcel'as la for'ir'o'n; cert'e, la arm'it'a engaĝ'iĝ'o daŭr'ig'as antaŭ'a'j'n risk'a'j'n kondut'o'j'n (per'fort'aĵ'o'j'n, defi'o'j'n, konsum'ad'o'n de drog'o'j). Sed oni ne sub'taks'u kio'n tiu spert'o ebl'ig'as por re'konstru'ad'o de la mem'estim'o. “Est'is franc'o'j, kiu'j antaŭ'e iom pere'is, el social'a vid'punkt'o, kaj kiu'j ir'is en Hispan'uj'o'n, kaj ili ja korekt'is si'n. Ili bon'e integr'iĝ'is, en la spirit'o sam'e kiel en la ag'ad'o de la Inter'naci'a'j Brigad'o'j. Kaj ili hav'is moral'a'n kondut'o'n tut'e ali'a'n ol la kondut'o ... diskut'ind'a de si'a antaŭ'a viv'o”, atest'is la sindikat'ist'o François Mazou. La arm'it'a'j islam'ism'a'j grup'o'j liver'as ideal'o'n kaj pov'as al'port'i form'o'n de re'nask'iĝ'o, kiu'n nom'ŝanĝ'o konsekr'as. La milit'ism'a'j fot'o'j mal'saĝ'e publik'ig'it'a'j en la soci'a'j ret'o'j vol'is atest'i tiu'n trans'form'iĝ'o'n.

La engaĝ'iĝ'o ekster'land'e aper'as do kiel la renkont'iĝ'o de ideologi'a labor'o de formul'ad'o de la konflikt'o kaj la person'a'j dispozici'o'j kiu'j instig'as al for'ir'o. Sed la bild'o ne est'us komplet'a sen tri'a esenc'a dimensi'o: tio, kio okaz'as, kiam ili est'as sur'lok'e.

Al'ven'int'e ĉe si'a cel'o, fin'e de vojaĝ'o'j oft'e ekster'ordinar'a'j, dum kiu'j ili dev'is eskap'i el la kontrol'o'j de la instanc'o'j kaj trov'i la rimed'o'j'n por trans'ir'i la land'lim'o'j'n (plej oft'e per pag'o al tra'pas'ig'ist'o), la aspir'ant'a'j batal'ant'o'j mal'kovr'as situaci'o'j'n ekstrem'e konfuz'a'j'n. Urb'o, teritori'o pov'as iu'n tag'o'n est'i ten'at'a de unu tend'ar'o aŭ frakci'o kaj sekv'a'tag'e de ali'a. Tiel ke la hazard'o lud'as grand'a'n rol'o'n pri la unu'o'j, al kiu'j ili pov'as al'iĝ'i: komun'ist'o'j al'iĝ'is al anarĥi'ist'a'j kolon'o'j en Hispan'uj'o, kaj la jun'a'j eŭrop'a'j volont'ul'o'j est'us tre ruz'a'j se ili pov'us fanfaron'i ke ili tut'cert'e al'iĝ'is al la Organiz'aĵ'o de la Islam'a Ŝtat'o aŭ al la Front'o Al-Nusra. Mal'e al la asert'o'j de ili'a'j gvid'ant'o'j, nek la unu'a nek la ali'a est'as unu'iĝ'int'a'j organiz'aĵ'o'j, sed pli ĝust'e grup'iĝ'o'j de batal'unu'o'j (katibas), kies rekrut'ad'o kaj en'radik'iĝ'o est'as precip'e lok'a'j kaj kiu'j mov'iĝ'as sub la unu'a flag'o aŭ sub la ali'a. En unu el la mal'oft'eg'a'j lok'a'j enket'o'j pri la siria konflikt'o, Roma'in Huët montr'as eĉ ke iu'j batal'ant'o'j komenc'e lig'it'a'j al la Liber'a Siria Arme'o (LSA) pov'as ŝanĝ'i si'a'n al'iĝ'o'n laŭ la evolu'o de la fort'rilat'o'j.*

*  Roma'in Huët, “Quand lesmalheureuxdeviennent des “enragés”: ethnographie de moudjahidines syriens (2012-2014)”, Cultures & Conflits, n-ro 97, Parizo, somer'o 2015.
Ten'at'a'j en distanc'o de la batal'o

En Tiu Moment'o okaz'as ankaŭ la renkont'iĝ'o inter la sen'pacienc'o batal'i de la nov'e ven'int'o'j kaj la operaci'a'j bezon'o'j de la sur'lok'a'j grup'o'j, kiu'j ne ĉiam ident'as. La bon'a vol'o aŭ eĉ kelk'a'j semajn'o'j da trejn'iĝ'o ne sufiĉ'as por forĝ'i efik'a'j'n batal'ant'o'j'n. S-ro Abou Hajar, sir'i-de'ven'a franc'a inĝenier'o pri inform'ad'ik'o, membr'o de la Falk'o'j de la Sham, klar'ig'as sen'ornam'e: “Tiu'j jun'ul'o'j est'us pez'o por ni. Oni dev'as protekt'i ili'n, ĉar ili neniam ten'is paf'il'o'n en la man'o. Do, kio'n mi konsil'as al ni'a'j frat'o'j, kiu'j dezir'as al'iĝ'i al la muĝahidin-oj, est'as, unu'e sub'ten'i ili'n financ'e.” Tiu vid'punkt'o est'is ankaŭ tiu de André Marty, ĝeneral'a inspekt'ist'o de la IB en Hispan'uj'o, kiam li skrib'is en 1936 al la respond'ec'ul'o'j de la PCF: “La taĉment'o de 515 vir'o'j, kiu'n ni ricev'is ĉi-maten'e, est'as ankoraŭ pli mal'bon'a ol la antaŭ'a: proksim'um'e 42 el'cent'o'j neniam far'is milit'serv'o'n. Est'as ankaŭ mal'san'ul'o'j kaj eks'ig'it'o'j el la arme'o pro vund'o.”

Pro la mal'abund'o de resurs'o'j (manĝ'aĵ'o'j, arm'il'o'j, munici'o'j), la organiz'aĵ'o'j prefer'as rezerv'i ili'n por tiu'j, kiu'j pov'as plej bon'e uz'i ili'n, kaj elekt'i tiu'j'n, kiu'j kapabl'os adapt'iĝ'i rapid'e al la postul'o'j de ili'a milit'a taktik'o. Mult'a'j jun'a'j volont'ul'o'j en Sirio kaj en Irako ricev'as do subaltern'a'j'n kaj unu'ton'a'j'n task'o'j'n, ekzempl'e gard'i kamp'o'n aŭ kontrol'punkt'o'n, kaj ili dev'as mem akir'i si'a'j'n arm'il'o'j'n (de 1.300 ĝis 1.500 eŭr'o'j por maŝin'pistol'o) kaj si'a'j'n munici'o'j'n. “Kiam vi ir'as al la front'o, rakont'as Yassine, kiu ven'is el urb'o de la departement'o Seine-Saint-Denis, la katiba don'as al vi la kugl'o'j'n. Sed por vi'a propr'a sekur'ec'o vi aĉet'as ili'n mem. Tio est'as po 1 eŭr'o por kugl'o.”

Est'as mal'sam'e por tiu'j, kiu'j posed'as mal'oft'a'j'n kompetent'o'j'n. “Ni'a'opini'e, skrib'as Marty, la sol'a'j el tiu'j, kiu'j ne far'is la milit'serv'o'n, kiu'j send'ebl'as, dev'as est'i nur special'ist'o'j (pilot'o'j, meĥanik'ist'o'j, ktp).” La Haganah, sekret'a cion'ist'a organiz'aĵ'o tre aktiv'a dum la milit'o de 1947-1949, organiz'is rekt'e kaj person'e angl'o'saks'a'j'n civil'a'j'n kaj arme'a'j'n pilot'o'j'n por ke ili al'iĝ'u al ĝi. Last'a'temp'e la propagand'ist'o'j de la Islam'a Ŝtat'o lanĉ'is en si'a angl'a'lingv'a revu'o, Dabiq, “special'a'n al'vok'o'n al hom'o'j kiu'j dispon'as pri milit'a, administr'a kaj serv'a spert'o kaj al kurac'ist'o'j kaj al inĝenier'o'j de ĉi'a'j special'iĝ'o'j. Ni al'vok'as ili'n kaj memor'ig'as ili'n ke ili tim'u Alah'o'n, ili'a el'migr'ad'o est'as wajibayni [individu'a dev'o]; tiel ili pov'as respond'i al la urĝ'a bezon'o de la islam'an'o'j je ili”*

*  Dabiq, n-ro 1, Ramadan 1435 (juli'o 2014).

Dum la “fak'ul'o'j” est'as eg'e ŝat'at'a'j, ĝeneral'e traktat'a'j kun respekt'o kaj bon'e pag'at'a'j, la ali'a'j ekster'land'a'j volont'ul'o'j mal'facil'e integr'iĝ'as plen'e inter la lok'a'j batal'ant'o'j. Krom ili'a mizer'a milit'a valor'o, la plej mult'a'j ne aŭ mal'bon'e parol'as la lok'a'n lingv'o'n, kio kresk'ig'as la problem'o'j'n de kun'ord'ig'ad'o kaj la risk'o'j'n. Ili est'as do ĉiam grup'ig'it'a'j laŭ lingv'o'j, en aŭtonom'a'j brigad'o'j, kio pli'grav'ig'as ili'a'n distanc'o'n al la ali'a'j unu'o'j.

La ne'kon'o de la lingv'o oft'e du'obl'iĝ'as per tiu de la lok'a situaci'o, sam'e pri kultur'o kiel pri politik'o. La ideologi'a'j termin'o'j, per kiu'j la ekster'land'a'j batal'ant'o'j percept'as la konflikt'o'n, kaj kiu'j prav'ig'as ili'a'n engaĝ'iĝ'o'n, instig'as ili'n adopt'i princip'a'j'n pozici'o'j'n tie, kie ili'a'j lok'a'j koleg'o'j kelk'foj'e prefer'as pli pragmat'a'j'n metod'o'j'n. Tiu'j last'a'j batal'as por defend'i si'a'n famili'o'n, si'a'n vilaĝ'o'n, pli ol por ĝeneral'a projekt'o. “La ĝeneral'a mal'san'o de la volont'ul'o'j ĉe si'a al'ven'o en Hispan'uj'o, rakont'as Marty, est'is la sekt'ism'o, la ne'kompren'o de la politik'o de la Popol'front'o, la mank'o de stud'ad'o de la situaci'o en Hispan'uj'o. Franc'o'j, pol'o'j, ital'o'j ktp hav'is dum tri monat'o'j la instrukci'o'n: “Sovet'o'j ĉi'e'n!” [“Konsil'ant'ar'o'j ĉi'e'n!”] Malet raport'as ankaŭ pri la frot'iĝ'o'j observ'ebl'a'j en Afgan'uj'o, en Bosnio aŭ en Somali'o inter la adept'o'j de “tut'mond'a ĝihad'o” kaj tiu'j, kiu'j dezir'is unu'e for'pel'i la trup'o'j'n sovetiajn, serb'a'j'n aŭ kroat'a'j'n, la uson'an'o'j'n aŭ rival'a'j'n grup'o'j'n. Dum la israela konflikt'o, la akronim'o de la organiz'aĵ'o de ekster'land'a'j volont'ul'o'j, Machal, est'is eĉ trans'form'it'a en la jidiŝa en “frenez'ul'o'j de ekster'e de la ter'o de Israelo.

La ekster'land'a'j batal'ant'o'j, ir'int'a'j por batal'i por ideal'o, montr'iĝ'as oft'e ne'fleks'iĝ'em'a'j kiam neces'as far'i strategi'a'j'n alianc'o'j'n, kiu'j'n la lok'a'j komand'ant'o'j taks'as neces'a'j, kun arm'it'a'j grup'o'j de ali'a politik'a, komun'um'a aŭ religi'a tendenc'o. Ili kelk'foj'e ankaŭ prov'as trud'i si'a'j'n vid'punkt'o'j'n al la civil'a'j loĝ'ant'ar'o'j, spit'e al ties histori'o. S-ro Omsen, efemer'a “emir'o” de franc'a brigad'o en Sirio, mem koler'as kontraŭ tio, kio'n li nom'as la eksces'o'j de cert'a'j jun'a'j eŭrop'an'o'j, kiu'j kapabl'as, laŭ li, fremd'ig'i la en'loĝ'ant'o'j'n je la cel'o: “Mi ir'is al ili kaj dir'is al ili: “La islam'a leĝ'o, kiu'n vi aplik'as, est'as mal'just'a”. [...] Antaŭ ol aplik'i la vip'o'n al iu, kiu far'is mal'ĉast'aĵ'o'n, oni dev'as far'i eduk'ad'o'n. [...] La profet'o, li bezon'is du'dek tri jar'o'j'n por met'i la baz'o'j'n de la religi'o. La alkohol'o ne est'is mal'permes'it'a subit'e en unu tag'o.”

Kun dub'a reputaci'o koncern'e si'a'n milit'a'n valor'o'n, kaj ne tre konform'a'j kun la taktik'a'j postul'o'j de la konflikt'o, la ekster'land'a'j batal'ant'o'j pen'as konker'i legitim'ec'o'n tie, kie ili ag'as. Ili est'as do ten'at'a'j en distanc'o al la batal'o mem kiel la LVF, al'ig'it'a al sekur'ec-divizi'o'j de la german'a arme'o por cert'ig'i la ord'o'n mal'antaŭ la front'o aŭ, mal'e, ili est'as uz'at'a'j sen grand'a konsider'o kiel kanon'karn'o. La batal'o de Teruelo, dum la vintr'o 1937-1938, en kiu tut'a batalion'o de la 13-a Inter'naci'a Brigad'o perd'is si'a'n batal'kapabl'o'n, rest'is ankr'it'a en la memor'o de la trans'viv'int'o'j, tiom pli grand'a est'is la proporci'o de mort'int'o'j kaj de vund'it'o'j ol en ali'a'j unu'o'j. En Irako, la ofer'em'o kombin'it'a kun la mal'alt'a milit'a valor'o de la ekster'land'a'j volont'ul'o'j klar'ig'as, kial la lok'a'j organiz'aĵ'o'j uz'as ili'n por far'i mem'mort'ig'a'j'n atenc'o'j'n.* Se oni al'don'as la akr'ec'o'n de la milit'o (eĉ mal'proksim'e de la front'o), ĝi'a'n daŭr'o'n, la distanc'o'n eĉ la mal'fid'o'n kiu dis'ig'as ili'n de la lok'a'j loĝ'ant'ar'o'j kaj la cirkonstanc'o'j de ili'a engaĝ'iĝ'o en la batal'o, oni kompren'as la sen'kuraĝ'iĝ'o'n kiu oft'e frap'as la ekster'land'an'o'j'n.

*  Mohammed M.Hafez, Suicid'e Bombers in Iraq: The Strategy and Ideology of Martyrdom, United States Institut'e of Peace, Vaŝington'o, DC, 2007.

Tiu'j, kiu'j daŭr'ig'as, tiam batal'as mal'pli pro ideologi'a konvink'o ol pro fier'ec'o, pro solidar'ec'o kun la grup'o aŭ pro dev'o al tiu'j, kiu'j fal'is. Ali'a'j prov'as fuĝ'i. En februar'o 1937, la ĉef'o de la hispan'a respublik'a reg'ist'ar'o, Francisco Larg'o Caballero, ferm'is la land'lim'o'n kaj ordon'is al la direktor'o de la Sekur'ec'o mal'ebl'ig'i “ĉia'rimed'e kaj help'e de la polic'an'o'j kaj de la sturm'taĉment'o'j” la for'ir'o'n de la ekster'land'a'j volont'ul'o'j. La Islam'a Ŝtat'o si'a'vic'e star'ig'is en Rakka milit'a'n polic'o'n por persekut'i la dizert'ant'o'j'n, kaj eĉ ekzekut'is cent'o'n da ili (Financial Times, 19-an de decembr'o 2014). Dabiq publik'ig'is fot'o'n, kiu montr'as, kiel du el ili est'as mort'ig'it'a'j.* Kiam tem'as pri ne'plen'kresk'ul'o'j aŭ pri mizer'kvalit'a'j soldat'o'j, la lok'a'j komand'ant'o'j ŝajn'as est'i pli mal'sever'a'j kaj las'as iu'j'n fuĝ'i. La 2-an de juli'o 2015, el la 1.210 hom'o'j vojaĝ'int'a'j de Franc'uj'o al Sirio kaj Irako, 27 el'cent'o'j est'is jam re'ven'int'a'j.*

*  Dabiq, n-o 5, Muharnam 1436 (novembr'o 2014).
*  Sébastien Pietrasanta, “La déradicalisation, outil de lutte contre le ter'ror'ism'e”, rapport au ministr'e de l’intérieur, Parizo, juli'o, 2015.
Kio'n ili far'os re'ven'e?

Eĉ En kaz'o de venk'o, la ekster'land'a'j volont'ul'o'j ĝeneral'e ne rest'as sur'lok'e. “Mi est'is pret'a mort'i por Israelo, ne por viv'i tie”, resum'as sud'afrik'an'o de la Machal, re'ven'int'e kiel pli ol 90 el'cent'o'j de li'a'j kamarad'o'j.* La re'ven'o'j ĉiam mal'trankvil'ig'is la polic'o'n kaj inform'serv'o'j'n. Ĉu tiu'j batal'ant'o'j daŭr'ig'os si'a'n ag'ad'o'n en si'a de'ven'land'o kaj minac'os la soci'a'n kaj politik'a'n ord'o'n aŭ ĉu, lac'iĝ'int'e, ili serĉ'os mal'pli tumult'a'n ekzist'ad'o'n?

*  David Malet, v.cit.

la respond'o de'pend'as kompren'ebl'e de la individu'o'j kaj de la kun'tekst'o'j, sed ankaŭ de la dispon'o'j de la instanc'o'j. Malt kaj Skoutelsky opini'as, ke la batal'int'o'j kiu'j pov'is sen tro da mal'facil'aĵ'o'j re'integr'iĝ'i en la civil'a'n viv'o'n (kun pli aŭ mal'pli diskret'a'j dispon'o'j de polic'a super'rigard'o) oft'e engaĝ'iĝ'is en politik'a ag'ad'o, sed mal'pli intens'e. Ali'flank'e tiu'j, kiu'j sufer'is sovaĝ'a'n sub'prem'ad'o'n, kiel la afgan'a'j volont'ul'o'j en arab'a'j land'o'j, ir'is ali'a'n voj'o'n. Pro la mal'ebl'o re'ven'i hejm'e'n, mult'a'j el ili “profesi'ul'iĝ'is”, ir'is de unu konflikt'o al ali'a. Ili tiel far'iĝ'is kontakt'ul'o'j inter divers'a'j grup'o'j, al kies unu'iĝ'o sub komun'a flag'o (la “tut'mond'a ĝihad'o”) ili kontribu'is kaj al kiu'j ili don'is si'a'j'n far'sci'o'j'n pri atenc'o'j, pri fabrik'ad'o de fals'a'j dokument'o'j, ktp.

La soci'scienc'ist'o Emil'e Durkheim far'is el observ'ad'o kaj kompar'o la baz'o'n de la soci'a'j scienc'o'j. Ne ĉar ĉio sam'e valor'as: la membr'o'j de la IB ne est'as la volont'ul'o'j de la Machal, de la LVF aŭ de la Islam'a Ŝtat'o, kaj tiu'j spert'o'j rest'as ne'trans'ig'ebl'a'j de unu al la ali'a. Sed la sistem'a analiz'o de la konkret'a'j meĥanism'o'j per kiu'j tiom mal'sam'a'j individu'o'j ir'is batal'i por real'ig'i kontraŭ'a'j'n utopi'o'j'n ŝov'as la kursor'o'n de moral'a juĝ'o al politik'a kamp'o. Kiel, en don'it'a period'o, oni kontraŭ'batal'as ideal'o'n, kiu pov'us instig'i frakci'o'j'n de la loĝ'ant'ar'o for'las'i si'a'n land'o'n ĉar tiu ideal'o don'as senc'o'n al ili'a ekzist'ad'o? Ŝajn'as cert'a, ke la pigr'a retor'ik'o de “milit'o de civilizaci'o”, kiu miks'as milit'a'j'n inter'ven'o'j'n ekster'e kaj sekur'ec'a rigid'iĝ'o intern'e, ne est'as respond'o.

Laurent BONELLI.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Kio'n la grek'a kriz'o mal'kaŝ'as

La tromp'aĵ'o'j de Sapin

La tromp'aĵ'o'j de Sapin

*

*  La titol'o referenc'as la fam'a'n teatr'aĵ'o'n de Molier'o Les fourberies de Scapin (“La tromp'aĵ'o'j de Scapin”). -vl

Demand'it'e de la radi'o Franc'e Inter la 29-an de juni'o pri la rol'o de la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF) en la inter'romp'o de la inter'trakt'ad'o'j inter Grek'uj'o kaj ĝi'a'j inter'parol'ant'o'j, la franc'a financ'ministr'o Michel Sapin uz'is argument'o'n regul'e ripet'at'a'n de la kreditor'o'j de Ateno: “La IMF ne respons'as al la land'o'j de Eŭrop'o, ĝi respons'as al ĉiu'j land'o'j de la mond'o. Kaj, inter tiu'j ĉi land'o'j de la mond'o, ĉu vi sci'as, kiu'j est'is la plej postul'em'a'j? Argentino, Brazilo. Land'o'j, kiu'j en la pas'int'ec'o ĝu'is la help'o'n de la IMF kaj kiu'j met'is demand'o'n al la ĝeneral'a direktor'in'o [Christine Lagarde]: “Kial vi est'as pli fleks'iĝ'em'a al eŭrop'a land'o ol vi est'is al ni?””

Demand'it'e de Le Monde diplomatique, s-in'o María del Carmen Squeff, ambasador'in'o de Argentino en Franc'uj'o, mal'konfirm'as en ret'mesaĝ'o de la 30-a de juni'o 2015: “Tiu inform'o est'as komplet'e mal'ĝust'a. Argentino solidar'iĝ'is kun Grek'uj'o. Ceter'e, [...] la ministr'o [Axel] Kicillof kaj la ĉef'o de la kabinet'o de la prezid'ant'in'o Cristina Fernández de Kirchner, s-ro Aníbal Fernández, publik'e sub'ten'is la grek'a'j'n reg'ist'ar'o'n kaj popol'o'n, kaj ili publik'e kritik'is la politik'o'j'n de al'ĝust'ig'o, kiu'j'n la eks'a “tri'op'o” vol'as trud'i al ili.”

En ret'mesaĝ'o adres'it'a al la brazila el'don'o de Le Monde diplomatique la 1-an de juli'o 2015, la special'a konsil'ist'o de la prezid'ant'in'o Dilma Rousseff, s-ro Marco Aurélio, ankaŭ mal'konfirm'as.

Petit'a re'ag'i, la kabinet'o de la franc'a ministr'o prefer'is ne respond'i.

La redakt'ej'o.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La kandidat'ig'o'j de la miliard'ul'o'j

En la jar'o 2012, s-ro'j Barack Obama kaj Willard (“Mitt”) Romney dediĉ'is proksim'um'e po 1 miliard'o'n da dolar'o'j por financ'i si'a'n elekt'o'kampanj'o'n por la prezid'ant-elekt'o. La nov'jork'a miliard'ul'o Donald Trump, anstataŭ pag'i i'o'n al kandidat'o, decid'is en'ir'i mem en la aren'o'n: “Mi gajn'as 400 milion'o'j'n da dolar'o'j jar'e, do kia'n diferenc'o'n tio far'as por mi?” Ali'a miliard'ul'o, s-ro Ross Perot, promes'is en 1992 “aĉet'i la Blank'a'n Dom'o'n por don'i ĝi'n al la uson'an'o'j, kiu'j jam ne pov'as pag'i ĝi'n”.

S-ro Trump si'a'vic'e ver'ŝajn'e fiask'os, sed ne sen si'a'manier'e klar'ig'i la funkci'ad'o'n de la uson'a politik'a sistem'o: “Mi est'as komerc'ist'o. Kiam [kandidat'o'j] pet'as mi'n, mi don'as. Se mi du aŭ tri jar'o'j'n post'e bezon'as i'o'n, mi pet'as ili'n, kaj ili est'as tie por mi.” Eks'a senat'an'in'o de Nov'jork'o kaj kandidat'o por la demokrat'a'j kandidat'ig'o'j, s-in'o Hillary Clinton ankaŭ est'is “tie”: “Mi pet'is ŝi'n ven'i al mi'a edz'iĝ'o, ŝi far'is tio'n. Ĉu vi sci'as kial? Mi pag'is mon'o'n al ŝi'a fond'aĵ'o.” Por ricev'i ne korupt'ebl'a'n prezid'ant'o'n, s-ro Trump propon'as, serĉ'u li'n en la list'o de la korupt'ist'o'j!

Decid'o de la Super'a Kort'um'o for'ig'is en 2010 la plej mult'a'j'n lim'ig'o'j'n al politik'a'j donac'o'j de individu'o'j kaj de privat'a'j entrepren'o'j.* De tiam, la grand'a'j riĉ'aĵ'o'j sen'hont'e montr'as si'a'j'n favor'o'j'n. Por klar'ig'i la sen'precedenc'a'n nombr'o'n de respublik'an'a'j kandidat'o'j por la Blank'a Dom'o (dek sep), la New York Times montr'as, ke preskaŭ ĉiu pov'as kalkul'i “kun la apog'o de miliard'ul'o, kio signif'as, ke ili'a kampanj'o jam ne hav'as real'a'n rilat'o'n kun ili'a kapabl'o ricev'i mon'o'n de la elekt'ant'o'j”. S-ro John Ellis (“Jeb”) Bush jam difin'is la natur'o'n de la “donac'et'o'j”. Por la plej mult'a'j kandidat'o'j tio est'as mal'pli ol 200 dolar'o'j; por li, mal'pli ol 25.000 dolar'o'j ...

*  Vd Robert W. McChesney kaj John Nichols, Aux Etats-Unis, médias, pouvoir et argent achèvent leur fusion”, Le Monde diplomatique, aŭgust'o 2011.

Tri miliard'ul'o'j s-ro'j Charles kaj David Koch, s-ro Sheldon Adelson tiel far'iĝ'is la grand'a'j sub'ten'ant'o'j de la uson'a dekstr'ul'ar'o. La frat'o'j Koch, kiu'j abomen'as la sindikat'o'j'n, vol'as dediĉ'i 889 milion'o'j'n da dolar'o'j al la ven'ont'jar'a'j elekt'o'j, proksim'um'e sam'e mult'e kiel ĉiu el la du grand'a'j parti'o'j. La guberni'estr'o de Viskonsin'o, Scott Walker, ŝajn'as est'i ili'a favor'at'o, sed tri'e el li'a'j respublik'an'a'j konkur'ant'o'j akcept'is si'a'n eventual'a'n kandidat'iĝ'o'n esperant'e ankaŭ ricev'i iom da donac'o.*

*  S-ro'j Marco Rubi'o, Ted Cruz kaj Rand Paul, respektiv'e senat'an'o'j de Florido, de Teksaso kaj de Kentuki'o.

Ankaŭ s-ro Walker prov'as log'i s-ro'n Sheldon Adelson, la ok'a plej grand'a riĉ'ul'o de la land'o kaj admir'ant'o de la israela ĉef'ministr'o Benjamin Netanjahu.* Ankaŭ li ne est'as la sol'a, kiu dorlot'as la ok'dek'jar'ul'o'n.* Antaŭ du jar'o'j s-ro Adelson opini'is, ke Uson'o dev'as send'i atom'raket'o'j'n al Irano prefer'e ol inter'trakt'i kun ties gvid'ant'o'j. la dek sep respublik'an'a'j kandidat'o'j hav'is ebl'e tiu'n opini'o'n en si'a'j mens'o'j, kiam ili diskut'is pri Irano la 6-an de aŭgust'o ĉi-jar'e. Ĉiu'kaz'e ĉiu'j kontraŭ'is la inter'konsent'o'n ĵus far'it'a'n inter Vaŝington'o kaj Teherano.

*  Vd Netanyahou, président de la droite américaine?”, La Valise diplomatique, 4-an de mart'o 2015, [“Netanjahu, ĉu prezid'ant'o de la uson'a dekstr'ul'ar'o?”].
*  Sam'e far'as s-ro Jeb Bush, la guberni'estr'o de Nov-Ĝerzejo Chris Christie kaj tiu de Ohi'o John Kasich.

Serge HALIMI.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Popol'a mobiliz'ad'o kontraŭ la projekt'o de S-ro ABE Shinzō

En'danĝer'ig'it'a pac'ism'a konstituci'o

Sep'dek jar'o'j'n post la fin'o de la du'a mond'milit'o, neni'u pov'is imag'i tia'n mobiliz'o'n de japan'o'j - de la plej aĝ'a'j, kiu'j tra'viv'is la milit'o'n, ĝis la plej jun'a'j, kiu'j eĉ ne vid'is la fal'o'n de la Berlina mur'o. Rifuz'ant'e la “parlament'a'n puĉ'o'n” de la reg'ist'ar'o de S-ro Abe Shinzō ili manifestaci'as antaŭ la parlament'ej'o ĉiu'j'n tag'o'j'n de pli ol unu jar'o, inkluziv'e dum ĉi-somer'a varm'eg'o. La nur'a'n 18-an de juli'o pli ol cent mil hom'o'j ir'is al strat'o'j.

La ĉef'ministr'o vol'as adopt'ig'i leĝ'projekt'o'n pri sekur'ec'o, kiu permes'as al la Mem'defend'a'j fort'o'j (oficial'a nom'o de la arme'o) part'o'pren'i ekster'land'a'j'n operac'o'j'n - tio, kio'n li nom'as “kolektiv'a mem'defend'o” - en du kaz'o'j: kiam Japani'o aŭ unu el ĝi'a'j alianc'an'o'j est'as atak'it'a, kaj kiam ne ekzist'as ali'a rimed'o por protekt'i la popol'o'n.* Tamen la japan'a konstituci'o asert'as en si'a 9-a artikol'o: “La japan'a popol'o rezign'as por ĉiam milit'o'n, kiel naci'a'n suveren'a'n rajt'o'n, sam'e rezign'as minac'o'n aŭ uz'o'n de fort'o, kiel rimed'o'n por solv'i inter'naci'a'j'n konflikt'o'j'n. Por ating'i tiu'n cel'o'n, neniam est'os efektiv'ig'it'a'j ter'a'j, mar'a'j kaj aer'a'j fort'o'j, aŭ ali'a'j milit'a'j ebl'o'j. La rajt'o de la ŝtat'o por milit'ir'i ne est'os agnosk'it'a.” Tiu'n ĉi rajt'o'n la reg'ist'ar'o de Abe vol'as re'star'ig'i. Sed la konstituci'o pov'as est'i ŝanĝ'it'a nur per la du tri'on'o'j de voĉ'o'j en ambaŭ ĉambr'o'j de la parlament'o (Ĉambr'o de deput'it'o'j, Ĉambr'o de konsil'ist'o'j), kaj ties aprob'o mem dev'as est'i sub'met'it'a al referendum'o. Ĉi-last'a est'us nun ne gajn'ebl'a, ĉar la japan'a popol'o rest'as eg'e traŭmat'iz'it'a de la milit'o.

*  “National security strategy”, ministr'ej'o pri defend'o, Tokio, 2015.

S-ro Abe ne rekt'e atak'is la 9-an artikol'o'n. Dum li'a unu'a mandat'o, li prov'is akir'i pli grand'a'n fleks'ebl'ec'o'n de la parlament'o ŝanĝ'ant'e la 96-an artikol'o'n por ebl'ig'i “konstituci'a'j'n amend'o'j'n” per simpl'a pli'mult'o. Fiask'int'e, li ek'prov'is “re'interpret'ad'o'n” de la 9-a artikol'o prezent'it'a'n en la leĝ'projekt'o pri sekur'ec'o, kaj kiu fakt'e konduk'as al ĝi'a nul'iĝ'o. Tio est'as “perfid'o de la Konstituci'o, kaj perfid'o de histori'o”, asert'as konstituci'ist'o Higuchi Yoichi, traduk'ant'e la opini'o'n de la plej'part'o de jur'ist'o'j: laŭ esplor'o de Nippon Hôsô Kyôkai (NHK), la naci'a radi'o'televid'a grup'o, 90% de la jur'ist'o'j en publik'a jur'o, pri'demand'it'a'j en last'a juni'o taks'is “kontraŭ'konstituci'a” la projekt'o'n de kolektiv'a mem'defend'o.*

*  Esplor'o far'it'a ĉe 1146 jur'ist'o'j. Yahoo News japan, 7-a de aŭgust'o 2015.

Malgraŭ la okaz'int'a kontraŭ'star'o, eĉ en la Liberal'a Demokrat'a Parti'o (PLD), la parti'o de la ĉef'ministr'o, la pas'int'a'n 16-an de juli'o la pli'mult'o de la Ĉambr'o de deput'it'o'j aprob'is la tekst'o'n. Eĉ se tiu de konsil'ist'o'j mal'e voĉ'don'as, aŭ ne balot'as en la post'a'j ses'dek tag'o'j, tio est'as antaŭ la 14-a de septembr'o, la projekt'o pov'us est'i valid'ig'it'a per du'tri'on'a pli'mult'o de la Ĉambr'o de deput'it'o'j, kiu hav'as la fin'a'n decid'o'n*. S-ro Abe pli'long'ig'is la parlament'a'n sesi'o'n ĝis la 27-a de septembr'o. Sed li'a mal'popular'ec'o neniam est'is tiom grand'a. Laŭ sond'ad'o far'it'a fin'e de juli'o de la ekonomi'a ĵurnal'o Nikkei Asian Review, 57% el la pri'demand'it'a'j hom'o'j kontraŭ'as la projekt'o'n de sekur'ec'a leĝ'o dum ordinar'a parlament'a sesi'o (26% sub'ten'as) kaj 50% mal'aprob'as la tut'a'n politik'o'n de la ĉef'ministr'o (38% aprob'as)*.

*  La koalici'int'a'j PLD kaj Kōmeitō, budh'a parti'o princip'e pac'ist'a, gajn'is 326 seĝ'o'j'n el 480.
*  “Nikkei poll: Half of japanese electorate gives Abe goverment thumbs down”, Nikkei Asian Review Tokio, 27 de juli'o 2015.

La vast'ec'o de la for'ĵet'ant'ar'o kaj la ten'em'o de la protest'ad'o re'memor'ig'as la manifestaci'o'j'n de 1960 kontraŭ la ratif'o de la uson'a-japan'a trakt'aĵ'o pri sekur'ec'o long'e prepar'it'a de la iam'a ĉef'ministr'o Kishi Nobusuke. Ĉi-last'a, kiu est'is dev'ig'it'a rezign'i, est'is neni'u ali'a ol la av'o de S-ro Abe... Tamen la form'o kaj la natur'o de la nun'a kontest'ad'o mal'simil'as divers'manier'e. Ĉi-last'a kun'ig'as la tut'a'n loĝ'ant'ar'o'n en si'a divers'ec'o, tiom en Tokio, kiom en la ali'a'j urb'o'j, dum en la 1960-aj jar'o'j en la batal'o ĉef'e part'o'pren'is student'a'j grup'o'j, kaj pli not'ind'e Zengakuren ( Japan'a federaci'o de student'a'j asoci'o'j por mem'reg'ad'o), oft'e sub'ten'at'a'j de la opozici'a'j parti'o'j kaj de la plej grav'a'j sindikat'o'j. Pli'e, tiu mov'ad'o oft'e al'front'is la polic'an'o'j'n, kaj mult'a'j en ĝi'a'j vic'o'j kred'is je bril'ant'a'j morgaŭ'o'j, je social'ism'o.

Mal'e, la nun'a'j manifestaci'ant'o'j est'as ne'per'fort'a'j, zorg'em'a'j pri demokrati'o, kaj obl'ig'as kontest'a'j'n form'o'j'n: tambur'ad'o'j, mask'o'vest'ad'o'j kaj ĉi'a'j slogan'o'j. Ili batal'as sam'tiel kontraŭ la en'hav'o, kiel kontraŭ la manier'o per kiu la reg'ist'ar'o vol'as trud'i ĝi'n. Traŭmat'iz'it'a'j de la nukle'a akcident'o en Fukushima la 11-an de mart'o 2011, mal'firm'ig'it'a'j en si'a ĉiu'tag'a viv'o, tiu'j jun'ul'o'j form'as generaci'o'n por kiu “ne ekzist'as feliĉ'a est'ont'ec'o”, kiel klar'ig'as al ni S-ro Okuda Aki, unu el la ĉef'a'j membr'o'j de la tre ag'em'a ret'o Student'a urĝ'a ag'o por liberal'a demokrati'o (Students Emergency Action for Liberal Democracy, SEALDs). Mult'a'j en'skrib'as tiu'n leĝ'o'n pri sekur'ec'o en la soci'projekt'o de la ĉef'ministr'o, kiu'n S-ro Abe nom'as “la bel'a Japani'o”, laŭ la titol'o de li'a libr'o*: nov'a fundament'a leĝ'o pri eduk'ad'o, kun fort'a naci'ism'a fon'ide'o insist'ant'a pri “am'o de la de'nask'a land'o”; leĝ'o pri “protekt'ad'o de ŝtat'a'j sekret'o'j” de decembr'o 2013, kiu lim'ig'as liber'ec'o'n je la nom'o de lukt'o kontraŭ la “en'land'a'j mal'amik'o'j”*...

*  El'don'it'a en Japani'o en 2006, la libr'o est'is traduk'it'a al la angl'a: Abe Shinzō, Towards a Beautiful Country: My vision for Japan, Vertical, Nov'jork'o, 2007.
*  “Stat'e secrecy law takes effect amid protests, concerns over press freedom”, The Japan Times, Tokio, 10-a de decembr'o 2014.

Sum'e, la ĉef'ministr'o vol'as efektiv'ig'i mal'nov'a'n rev'o'n de konservativ'ul'o'j: si'n liber'ig'i el konstituci'o, kiu est'us trud'it'a de uson'an'o'j, okup'ant'a'j fort'o'j de alianc'an'o'j post la mal'venk'o de la Pacifik'a kaj Azi'a milit'o. Tem'us pri nepr'e neces'a paŝ'o far'end'a al suveren'a Japani'o, tiel iĝ'ont'a “normal'a land'o”. Sed tio est'as forges'i la histori'a'j'n cirkonstanc'o'j'n. Dum tiu milit'o Japani'o perd'is pli ol tri milion'o'j'n da hom'a'j viv'o'j, inkluziv'e viktim'o'j'n de atom'a'j bomb'o'j en Hiroshima kaj Nagasak'i, sen forges'i dek'o'j'n da milion'o'j da mort'int'o'j en la ali'a'j Azi'a'j land'o'j, kaj ĉe alianc'an'o'j. Kvankam la Konstituci'o est'is skrib'it'a de uson'an'o'j, ja la japan'a popol'o vol'is ĝi'n, postul'ant'e la rajt'o'n viv'i en pac'o, kiel montr'as la tiam'a'j esplor'o'j*.

*  Vid'u: Higuchi Yoichi, Constitutionalism in a globalizing world: Individual rights and national identity, University of Tōkyō press, 2002.

Per tiu nov'a leĝ'o, Japani'o tut'e ne emancip'iĝ'os el Uson'o, sed est'os dev'ig'it'a milit'e help'i si'a'n uson'a'n alianc'an'o'n en la tut'a mond'o. “Sen la 9-a artikol'o la japan'a'j estr'ar'an'o'j neniam est'us pov'int'a'j dir'i ”Ne“ al la milit'o en Irako”, re'memor'ig'as S-ro Higuchi*. Des pli, ke dum si'a vojaĝ'o en Vaŝington'o pas'int'a'n maj'o'n, S-ro Abe akcept'is la princip'o'n de “trans'form'iĝ'o de la uson'a-japan'a alianc'o” al pli grand'a kun'ag'ad'o*.

*  “Japan security bills reveal irreconcilable divid'e between scholars, politicians”, The Japan Times, 12-a de juni'o 2015.
*  Vid'u Jeffrey W. Hornung, “Us-japan: a pacific Alliance transformed”, The Diplomat, Tokio, 4-a de maj'o 2015.

Mal'e, la konstituci'o de 1947, unu'anim'e akcept'it'a de la japan'o'j, komenc'iĝ'as per la jen'a antaŭ'parol'o: “Ni, japan'a popol'o (...), decid'it'a'j neniam plu vid'i la milit'a'j'n terur'aĵ'o'j'n pro la ag'o de la reg'ist'ar'o, proklam'as ke la suveren'a potenc'o aparten'as al popol'o.”. Sam'spirit'e la ĉart'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, nask'iĝ'int'a en la cindr'o'j de la du'a mond'milit'o, cel'as “ŝirm'i la est'ont'a'j'n generaci'o'j'n el la plag'o de milit'o, kiu, du foj'o'j'n en daŭr'o de hom'a viv'o, al'port'is al la hom'ar'o ne'dir'ebl'a'j'n sufer'o'j'n”.

Laŭ la okul'o'j de iu'j - Japan'a'j aŭ ekster'land'a'j - tiu konstituci'o ŝajn'as naiv'a kaj eks'mod'a, eĉ ideal'ism'a. Sed en la nun'a situaci'o, ĉu tiu volont'a pac'ism'o ne dev'us est'iĝ'i inter'naci'a norm'o? Azi'o mult'o'n gajn'us, anstataŭ efektiv'ig'i milit'a'j'n ekzerc'o'j'n, kiu'j simi'as arm'it'a'n konflikt'o'n.

KATSUMATA Makoto


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Kontraŭ'kapital'ism'a diskurs'o ven'int'a el la Sud'o

La pap'o kontraŭ la “sterk'o de la diabl'o”

En septembr'o, la ĉef'o de la katolik'a Eklezi'o vizit'os Kubon kaj Uson'o'n, labor'int'e por la real'proksim'iĝ'o de tiu'j du land'o'j. Dum la du last'a'j jar'o'j, Francisko, unu'a ne'eŭrop'a pap'o de post dek'tri jar'cent'o'j, mal'centr'ig'is la rigard'o'n de la Eklezi'o sur la mond'o'n. Pionir'o de “integr'a”, soci'e respons'a ekologi'o, tiu argentina jezuit'a pastor'o ankaŭ ir'as tikl'i la konscienc'o'j'n ĉe la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j.

Antaŭ dens'a publik'o kun'ven'int'a en la park'o de ekspozici'o'j de Santa Cruz, la ekonomi'a ĉef'urb'o de Bolivio, blank'e vest'it'a hom'o mal'laŭd'eg'as “la ekonomi'o'n kiu mort'ig'as”,“la kapital'o'n kvazaŭ-idol'a'n”, “la sen're'ten'a'n ambici'o'n de la mon'o kiu reg'as”. Tiu'n 9-an de juli'o, la ĉef'o de la katolik'a Eklezi'o al'parol'as ne nur al la reprezent'ant'o'j de popol-mov'ad'o'j kaj al tiu Latin'amerik'o, kie li nask'iĝ'is, sed al la mond'o, kiu'n li vol'as mobiliz'i por ĉes'ig'i tiu'n “subtil'a'n diktatur'o'n” kiu est'as la “sterk'o de la diabl'o”*.

*  La pap'o re'uz'as ĉi tie esprim'o'n de unu el la Patr'o'j de la Eklezi'o, Basile de Césarée, asket'a pionir'o de la social'a krist'an'ism'o.

“Ni bezon'as ŝanĝ'o'n”, proklam'as la pap'o Francisko, antaŭ ol instig'i la jun'ul'o'j'n, tri tag'o'j'n post'e en Paragvajo, “met'i revoluci'o'n”. Jam en 2013, en Brazilo, li pet'is ili'n “est'i revoluci'ul'o'j, batal'i kontraŭ'flu'e”. De vojaĝ'o al vojaĝ'o, la roma episkop'o dis'aŭd'ig'as pli kaj pli fort'a'n diskurs'o'n pri la mond'o-stat'o, pri ĝi'a medi'a kaj soci'a mal'bon'iĝ'o, uz'ant'e tre fort'a'j'n vort'o'j'n kontraŭ nov'liberal'ism'o, tekno-centr'ism'o, unu'vort'e kontraŭ sistem'o kun mal'san'ig'a'j efik'o'j: unu'form'ig'o de la kultur'o'j kaj “tut'mond'iĝ'o de indiferent'ec'o”.

En la last'a juni'o, sam'manier'e, Francisko send'is al la inter'naci'a komun'um'o “urĝ'a'n invit'o'n al nov'a dialog'o pri la manier'o konstru'i la est'ont'o'n de ni'a planed'o”. En tiu pri'ekologi'a enciklik'o “Laudato si” (“Est'u laŭd'at'a”), li al'vok'as ĉiu'n, kred'ant'o'n aŭ ne, al revoluci'o de la si'n'ten'o'j kaj mal'laŭd'as “struktur'e pervers'a'n sistem'o'n de komerc'a'j rilat'o'j kaj propriet'o”. Tekst'o “sam'temp'e kaŭstik'a kaj tener'a”, kiu “ver'ŝajn'e sukces'os ŝancel'i ĉiu'j'n ne'mal'riĉ'a'j'n leg'ant'o'j'n”, opini'as la New-York Review of Books*. En Franc'uj'o, 100.000 ekzempler'o'j de tiu et'a libr'o for'vend'iĝ'is en ses semajn'o'j*

*  Bill McKibben, “The Pop'e and the plan'et”, The New York Review of Books, 13-a de aŭgust'o 2015.
*  Pap'o Francisko, Loué sois-tu. Encyclique sur la maison commune (Enciklik'o ‘Laudato si’ pri la komun'a dom'o), dispon'ebl'a en Franc'uj'o ĉe plur'a'j el'don'ist'o'j (Bayard, Cerf, Artège, Salvator, ktp.), de 3 ĝis 4,50 euroj, kaj sen'pag'e sur Inter'ret'o (www.vatican.va).

Jen do pap'o, kiu cert'ig'as, ke ali'a mond'o ebl'as, ne post la Last'a Juĝ'o, sed ĉi tie nun. Tiu super'stel'ul'a pap'o, laŭ la ekzempl'o de Johano-Paŭlo la 2-a (1978-2005), kontrast'as kaj divid'as: ador'at'a de ekologi'a'j kaj ali'mond'ism'a'j figur'o'j (Naomi Klein, Nicolas Hulot, Edgar Morin) ĉar li “sankt'ig'is la ekologi'a'n demand'o'n” en “dezert'o de la pens'o”*; diabl'ig'it'a de la ekstrem-liber'ar'ul'o'j kaj la klimat-skeptik'ul'o'j, kiu'j kapabl'as dir'i ke li est'as “la plej danĝer'a hom'o de la planed'o”, kiel li'n nom'is polemik'ist'a ĵurnal'ist'o de la tre konservativ'a TV-ĉen'o Fox News.

*  “Naomi Klein prend fait et cause pour l’encyclique du pap'e”, 2-a de juli'o 2015, www.la-croix.com; “Nicolas Hulot: “Le pap'e François sacralise l’enjeu écologique””, L’Obs, Parizo, 28-a de juni'o 2015; “Edgar Morin: “L’encyclique Laudato Si’ est peut-être l’acte 1 dun appel pour une nouvelle civilisation””, La Croix, Parizo, 22-a de juni'o 2015.

La krist'an'a'j dekstr'ul'ar'o'j mal'trankvil'as vid'ant'e pap'o'n kun mal'dekstr'a diskurs'o kaj tiom mal'mult'e parol'ant'a pri abort'o. Kaj la ĉef'artikol'ist'o'j de la laik'a mal'dekstr'o si'n demand'as pri la revoluci'a profund'ec'o de tiu sud'ul'o, unu'a ne'eŭrop'a pap'o de'post la Siri'an'o Gregori'o la 3-a (731-741), kiu trov'as skandal'a la fi'komerc'o'n de la migr'ul'o'j, al'vok'as sub'ten'i la grek'o'j'n kaj for'ĵet'i la mal'abund'o-plan'o'j'n, nom'as “genocid'o” genocid'o'n (tiu de la armen'o'j), sub'skrib'as kvazaŭ-konkordat'o'n kun la ŝtat'o Palestino, tuŝ'ant'e per la frunt'o, kvazaŭ preĝ'o ĉe la mur'o de lament'ad'o'j, la mur'o'n, kiu'n la israel'an'o'j trud'as al la palestin'an'o'j (vid'u ...) kaj al'proksim'iĝ'as de s-ro Vladimir Putin pri la siria demand'o, kiam la Okcident'an'o'j privilegi'as la sankci'o'j'n kontraŭ Rus'uj'o pro la ukraina konflikt'o.

“Li re'met'is la Eklezi'o'n en la inter'naci'a'n lud'o'n”, opini'as Pierre de Charentenay, eks'a ĉef'redaktor'o de la revu'o Etudes, hodiaŭ special'ist'o pri la inter'naci'a'j rilat'o'j ĉe la roma jezuit'a revu'o La Civilta Cattolica. “Li ankaŭ ŝanĝ'is ĝi'a'n vizaĝ'o'n. Li est'as la defend'ant'o de ali'mond'ism'o! Kompar'e kun li, Benedikto la 16-a est'as afabl'a knab'o.” Li'a antaŭ'ul'o, ja introvertit'a en teologi'o, ĉiam em'a kondamn'i, aspekt'as grumbl'ul'o kompar'e kun la pardon'em'a argentin'an'o. Sed, pri la fund'o, “li'a fort'o est'as precip'e pri'demand'i la tut'a'n sistem'o'n”, opini'as Pierre de Charentenay.

Jen kio'n preciz'e dir'as tiu unu'a jezuit'a kaj amerik'a pap'o: la hom'ar'o respons'as pri la ĝeneral'ig'it'a mal'bon'iĝ'o kaj las'as la nov'liberal'a'n kapital'ism'a'n sistem'o'n detru'i la planed'o'n, “ni'a'n komun'a'n dom'o'n”, sem'ant'e la mal'egal'ec'o'j'n. Ĝi do dev'as dis'iĝ'i de ekonomi'o, el kiu, kiel dir'as la ekonomik'ist'o kaj jezuit'o Gaël Giraud, “de Adam Smith kaj David Ricardo la etik'a demand'o est'as eksklud'it'a per la fikci'o de la ne'vid'ebl'a man'o” supoz'at'a regul'ig'i la merkat'o'n*. Ĝi nun bezon'as “tut'mond'a'n aŭtoritat'o'n”, dev'ig'a'j'n norm'o'j'n kaj, ĉef'e, la inteligent'ec'o'n de la popol'o'j, je la serv'o de kiu'j neces'as urĝ'e re'met'i la ekonomi'o'n. Ĉar la solv'o, politik'a, trov'iĝ'as inter ili'a'j man'o'j, kaj ne inter tiu'j de la elit'o'j, erar'ig'it'a'j de la “miop'ec'o de la reg'ant'o-logik'o'j”.

*  “Que pens'er des positions du pap'e sur l’économie?”, La Croix, 24-a de juli'o 2015.

Laŭ la pap'o, la medi'a kriz'o est'as unu'e moral'a kriz'o, rezult'o de ekonomi'o kiu romp'is si'a'j'n lig'o'j'n kun la hom'ec'o, kaj kie akumul'iĝ'as ŝuld'o'j: inter riĉ'ul'o'j kaj mal'riĉ'ul'o'j, inter Nord'o kaj Sud'o, inter jun'ul'o'j kaj mal'jun'ul'o'j. Ekonomi'o, kie “ĉio est'as lig'it'a”: mal'riĉ'o-eksklud'o kaj for'ĵet'o-kultur'o, diktatur'o de tuj'ism'o kaj konsum'ism'a fremd'iĝ'o, klimat'o-varm'iĝ'o kaj glaci'iĝ'o de la kor'o'j. Tiel ke “ver'a ekologi'a al'ir'o ĉiam trans'form'iĝ'as en soci'a'n al'ir'o'n”. Al'vok'it'a si'n korekt'i kaj re'trov'i si'n'reg'o'n, la hom'ar'o dev'as do akir'i “nov'a'n etik'o'n de la inter'naci'a'j rilat'o'j” kaj “universal'a'n solidar'ec'o'n” - tio'n pled'os Francisko ĉe la ĝeneral'a asemble'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN) la 25-an de septembr'o, okaz'e de la lanĉ'o de la Mil'jar'a'j Cel'o'j por la dis'volv'ad'o.

Sed ja, oni dir'os, ĉio tio ne est'as ver'e nov'a. Francisko en'kadr'iĝ'as kun sufiĉ'e bel'a kontinu'ec'o en la perspektiv'o de la koncili'o Vatikan'o la 2-a [kiu okaz'is inter 1962 kaj 1965 kaj kies cel'o est'is mal'ferm'i la Eklezi'o'n al la modern'a mond'o]”, konstat'as ekzempl'e en Romo s-ro Michel Roy, ĝeneral'a sekretari'o de la hom'help'a ret'o Caritas Internacionalis. Fakt'e, la pap'o re'send'as al la Evangeli'o, re'vizit'as la social'a'n doktrin'o'n de la Eklezi'o el'labor'it'a je la industri'a era'o kaj, precip'e, lig'as si'a'j'n konvink'o'j'n kun tiu'j de la pap'o Paŭlo la 6-a (1963-1978), en kiu P. de Charentenay vid'as li'a'n “intelekt'a'n kaj spirit'a'n majstr'o'n*.

*  Paul Vi, inspirateur du pap'e François, Editions Salvator, Parizo, el'don'ot'a la 24-an de septembr'o 2015.

Unu'a pap'o de la tut'mond'iĝ'o kaj de la grand'a'j inter'kontinent'a'j vojaĝ'o'j, Paŭlo la 6-a, sekv'ant'e la re'form'ist'o'n Johano la 23-a (1958-1963) est'as tiu, kiu fizik'e el'ig'is la pap'ec'o'n el Ital'uj'o, inter'naci'ig'is la kardinal'o-kolegi'o'n, mult'ig'is la ambasad'ej'o'j'n de la Apostol'a Seĝ'o kaj la du'flank'a'j'n rilat'o'j'n kun ŝtat'o'j*. Tiu, kiu ankaŭ konduk'is la Eklezi'o'n al trans'pas'o de si'a'j mal'larĝ'a'j kompetent'o'j kiel ĝendarm'o de la religi'a'j liber'ec'o'j, por ig'i ĝi'n “solidar'a kun la angor'o'j kaj ĉagren'o'j de la tut'a hom'ar'o*. Por Paŭlo la 6-a, la evolu'ad'o est'is la nov'a nom'o de la pac'o; pac'o kompren'at'a ne kiel stat'o, sed kiel dinamik'a proced'o de pli hom'ec'a soci'o, ebl'ig'ant'a kun'divid'it'a'n riĉ'aĵ'o'n.

*  La nombr'o de ŝtat'o'j kun kiu'j la Apostol'a Seĝ'o hav'as rilat'o'j'n pas'is de 49 en 1963 al 84 en 1978. Ĝi nun est'as 180. Afgan'uj'o, Sauda Arab'uj'o, Ĉin'uj'o, Nord'kore'uj'o kaj Vjetnam'uj'o est'as inter la dek'kvin'o da land'o'j, kun kiu'j ĝi ne hav'as rilat'o'j'n.
*  Philippe Chenaux, Paul Vi, Editions du Cerf, Parizo, 2015.

Tamen, kvankam tio est'as ja kontinu'ec'o, kaj eĉ, laŭ iu'j, kvazaŭ rezult'o de la grand'a katolik'a trans'form'iĝ'o komenc'it'a en la 1960-aj jar'o'j, mal'facil'as ignor'i, ke la argentina pap'o kontrast'as kun si'a'j antaŭ'ul'o'j. Eĉ se ankaŭ ili ne est'is avar'a'j je kontraŭ'liberal'ism'a'j diskurs'o'j, la pap'ec'o'j de la pol'a Johano-Paŭlo la 2-a kaj de la german'o Benedikto la 16-a, , tiu'j rigor'o-pap'o'j, est'is karakteriz'at'a'j de ili'a doktrin'a ankr'ad'o. La last'a krom'e est'is traf'it'a de kelk'a'j “afer'o'j”, kiu'j'n la vatikan'a administraci'o sufiĉ'e pen'is mastr'um'i, kiel ekzempl'e la skandal'o VatiLeaks: dis'kon'ig'ad'o de konfidenc'a'j dokument'o'j akuz'ant'a'j la administraci'o'n de la Apostol'a Seĝ'o pri korupt'o kaj favor'ism'o, apart'e pri kontrakt'o'j sub'skrib'it'a'j kun ital'a'j entrepren'o'j.

La kaŭz'o'j de la nun'a re'nov'iĝ'o, kiu'j'n oni pov'as propon'i, est'as du'tip'a'j: la unu'a'j de'pend'as de la kun'tekst'o; la du'a'j de'pend'as nur de la hom'o. “Sur la etik'o-politik'a teren'o, Francisko plen'ig'as vaku'o'n je la inter'naci'a nivel'o”, konstat'as François Mabille, profesor'o pri politik'a'j scienc'o'j ĉe la universitat'a kaj politeknik'a Federaci'o de Lillo kaj special'ist'o pri la pap'a diplomati'o. Li est'as la pap'o de la period'o post la financ'a kriz'o de 2008, sam'e kiel Johano-Paŭlo la 2-a est'is tiu de la fin'o de komun'ism'o. “Inici'ant'e revizi'o'n de la social'a doktrin'o, Francisko en'konduk'as sistem'a'n pens'ad'o'n, tio est'as pens'o, kie ĉio est'as sistem'o, kaj li sukces'e okup'as la merkat-segment'o'n de la ne'konform'ism'a atent'a zorg'ad'o.” Est'is urĝ'e, al'don'as Mabille: “La temp'o de la Eklezi'o ne plu est'is tiu de la mond'o. Ĉio ir'is mult'e tro rapid'e por Benedikto la 16-a. Est'is neces'o antaŭ'vid'i kaj anticip'ad'i, kaj ne nur re'ag'i.”

Antaŭ ol sku'i la mond'o'n, la nov'a pap'o do taŭz'is si'a'n dom'o'n. Adept'o de sobr'ec'o, kiu'n li kun'divid'as kun Francisko el Asiz'o, de kiu li prunt'is la nom'o'n, li instal'is, se oni tiel pov'as dir'i, “normal'a'n” pap'ec'o'n, kiu'n li vol'as ekzempl'a'n. Li for'met'is la last'a'j'n honor'vest'aĵ'o'j'n de si'a funkci'o, kaj ek'loĝ'is en du'ĉambr'a 70-kvadrat'metr'a loĝ'ej'o, kiu'n li prefer'as al la luks'a'j pap'a'j apartament'o'j. La pap'o ŝat'as simbol'o'j'n kaj oft'e kun'ig'as gest'o'n al parol'o, kaj tio don'as rezult'o'n en ni'a soci'o de bild'o'j.

Tiel, kun bon'kor'a familiar'ec'o, kiu ŝajn'ig'as li'n paroĥ'estr'o de la mond'o, li aper'as sen'per'a, spont'a, nom'as kat'o'n kat'o — jen risk'e de kelk'a'j lingv'a'j diplomati'a'j de'voj'iĝ'o'j, kiu'j'n la pro'parol'ant'o'j kaj ambasador'o'j sukces'as — aŭ ne — korekt'i. Nom'um'it'a de si'a'j sam'rang'ul'o'j por profund'e re'form'i la administraci'o'n, tio est'as la ŝtat-aparat'o'n de la Apostol'a Seĝ'o, li abrupt'e list'ig'is dek kvin mal'bon'aĵ'o'j'n frap'ant'a'j'n la instituci'o'n, karakteriz'at'a'n de klient'ism'o laŭ la ital'a manier'o. Inter tiu'j plag'o'j: la “spirit'a Alzheimer-mal'san'o” kaj, en la unu'a lok'o, la kutim'o “si'n kred'i ne'mal'hav'ebl'a”*...

*  “Les quinze maux de la curie, sel'o'n le pap'e François”, Le Mond'e, Parizo, 23-a de decembr'o 2014.
Ne'marks'ism'a teologi'o de liber'iĝ'o

Por Reg'ad'i, Francisco ar'ig'is ĉirkaŭ si person'a'n gvardi'o'n: ok spert'a'j prelat'o'j. Li lanĉ'is komision'o'j'n por re'form'i la financ'o'j'n kaj la komunik'ad'o'n; mult'ig'is la posten'o'j'n de laik'a'j fak'ul'o'j por konsil'i li'a'n administraci'o'n; kre'is tribunal'o'n en Vatikan'o por juĝ'i la episkop'o'j'n, kiu'j protekt'is pedofili'a'j'n pastr'o'j'n; li nom'um'is unu'a'n dek'kvin'o'n da nov'a'j kardinal'o'j, elekt'ont'o'j de li'a post'e'ul'o. La ven'ont'a pap'o est'os elekt'it'a dum li'a viv'o, kiel tio'n dezir'is Benedikto la 16-a por si mem. Francisko tio'n re'dir'is antaŭ ol ir'i vizit'i s-ro'n Evo Morales en Bolivio kaj s-ro'n Rafael Correa en Ekvadoro: li est'as mem kontraŭ la “viv'daŭr'a'j gvid'ant'o'j”...

Si'a'j'n nov'a'j'n purpur'a'j'n “husar'o'j'n” (elit'a'j trup'o'j), la pap'o elekt'as inter tiu'j, kiu'j mult'e labor'is, tie, kie la soci'a'j vund'o'j est'as mal'ferm'a'j, kiel en Agrigent'e, en la episkop'ej'o de kiu aparten'as Lampedusa, la insul'o de la ekster'leĝ'a'j migr'ad'o'j. Li ir'as trov'i ili'n en Azi'o, en la profund'o'j de Oceani'o, en Afrik'o, en Latin-Amerik'o, liber'ig'ant'e si'n tiel de ne'skrib'it'a'j regul'o'j: ne plu da ĉef'episkop'ej'o'j, kiu'j mekanik'e puŝ'is si'a'j'n episkop'o'j'n al la roma alt'a hierarki'o, tiel pli'ig'ant'e la pez'o'n de Eŭrop'o en la konklav'o kaj, en'e de ĝi, tiu'n de Ital'uj'o*.

*  El la 113 elekt'ant'o-kardinal'o'j, kiu'j elekt'is Franciskon en mart'o 2013, 59 est'is eŭrop'an'o'j, inter kiu'j 28 ital'o'j.

“Tiu pap'o romp'as la tabu'o'j'n, pied'bat'as la formik'ej'o'n, ne tre si'n'gard'e, konstat'as franc'a diplomat'o, observ'ant'o de la pap'a ag'ad'o. Li kompren'is, ke li est'as ŝtat'estr'o. La funkci'o li'n kapt'as. Li est'as pragmat'a kaj tre politik'a.” Ĉio tio influ'as la Eklezi'o'n, ĉar Francisko ja “est'as” la Eklezi'o, kiel li mem memor'ig'is, ne sen malic'a pi'a mild'ec'o de jezuit'o “iom'et'e ruz'a” (li mem tiel difin'is si'n), al tiu'j, kiu'j mal'trankvil'e si'n demand'is, ĉu la instituci'o sekv'as li'n.

“Ĉiu'j si'n prem'as por vid'i li'n!”, ĝoj'as pap'a konsil'ist'o de la ali'a flank'o, la flank'o de la ambasad'ej'o'j. En'e de du jar'o'j, pli ol cent ŝtat'estr'o'j est'is akcept'it'a'j en Vatikan'o. Iu'j serĉ'as ĝi'a'n mediaci'o'n: Uson'o kaj Kubo, kies real'proksim'iĝ'o'n li facil'ig'is; Bolivio kaj Ĉilio, en konflikt'o pri la al'ir'o de la unu'a al la ocean'o (vid'u: ... ); kaj ĝis la geril'o de la Fort'o'j Arm'it'a'j Revoluci'a'j de Kolombio (FARK), kiu'j, kiam li pas'is en Kubo, pet'is ke li inter'ven'u ili'a'favor'e... Plen'um'at'a'j est'u la dezir'o'j de la pap'o, kiu re'mal'ferm'as en Romo ofic'ej'o'n de pap'a mediaci'o. Sed la sukces'o ne est'as garanti'at'a: en juni'o 2014, preĝ'ig'i kun'e, sub rigard'o de amas'komunik'il'o'j, la palestin'an prezid'ant'o'n Mahmud Abbas kaj la israel'an prezid'ant'o'n Ŝim'o'n Peres en la vatikan'a'j ĝarden'o'j ne mal'help'is la israelajn mort'ig'a'j'n atak'o'j'n al Gazao unu monat'o'n post'e.

Nask'iĝ'int'a en Argentino Jorge Mario Bergoglio, Francisko “est'as la unu'a pap'o, kiu ver'e kompren'as la sud-sud'a'j'n inter'ŝanĝ'o'j'n, ĉu tem'as pri materi'a'j hav'aĵ'o'j aŭ pri simbol'a'j religi'a'j hav'aĵ'o'j, opini'as Sébastien Fath, membr'o de la Grup'o soci'o, religi'o'j, laik'ec'o'j (GSRL) de la Naci'a Centr'o de Scienc'a Esplor'ad'o (CNRS en la franc'a). Li sci'as, ke afrik'a'j predik'ant'o'j hav'as lig'o'j'n kun brazilaj Eklezi'o'j, ke la indi'an'a'j jezuit'o'j ir'as kiel misi'ist'o'j en Afrik'o'n.” Li est'as “perfekt'a Latin'o... kiu ne parol'as la angl'a'n”, komplet'ig'as s-ro Roy, ĉe Caritas. Nep'o de piemontaj en'migr'int'o'j, “li pens'ig'as pri eŭrop'a pap'o, kiu est'us for'las'int'a Eŭrop'o'n: Eŭrop'o'n sen est'ont'o!”, daŭr'ig'as ni'a franc'a diplomat'o. “Li ne hav'as, se dir'i preciz'e, geopolitik'a'n vizi'o'n de la mond'o”, preciz'ig'as s-ro Roy. Mond'o, kiu'n li ceter'e mal'mult'e kon'as: Francisko preskaŭ ne vojaĝ'is antaŭ la pap'ec'o. “Li unu'e montr'as per'fingr'e sistem'o'n, material'ism'a'n, baz'it'a'n sur la antaŭ'e'n'ig'o de individu'o, kiu detru'as la tradici'a'j'n solidar'ec'o'j'n kaj fal'ig'as la plej mal'fort'a'j'n en mal'riĉ'ec'o'n.” Por la pap'a konsil'ist'o, “li est'as avert'o-lanĉ'ist'o!”.

Antaŭ'e knab'o de la popol'a'j kvartal'o'j de Bon'aer'o, Bergoglio tamen hav'as si'a'n propr'a'n geografi'o'n de la spac'o: ne tiom kontraŭ'ec'o inter Sud'o kaj Nord'o, kiom inter centr'o kaj “periferi'o'j”, ĉu spac'a'j (mal'riĉ'a'j land'o'j, ĉirkaŭ'urb'o'j, lad'urb'o'j) aŭ ekzist'ec'a'j (ne'stabil'a'j aŭ por'temp'a'j en'loĝ'ant'ar'o'j, eksklud'it'o'j, mal'liber'ul'o'j, ktp.). Ekzist'as, en tiu vizi'o, mult'a'j periferi'o'j en la Nord'o kaj koloni'ism'a'j vizaĝ'o'j en la tut'mond'ig'it'a'j cirkvit'o'j; kaj ja tie li vol'as, ke li'a Eklezi'o prioritat'e labor'u.

Bergoglio elekt'is si'a'n tend'ar'o'n: tiu'n de la “prefer-kre'a opci'o por la mal'riĉ'ul'o'j” kaj la “et'ul'o'j”, kiu'j'n, en si'a'j parol'ad'o'j, kiel en Santa Cruz, li person'e al'kroĉ'as: “ĉifon'ul'o”, “rub'aĵ'kolekt'ant'o”, “strat-vend'ist'o”, “transport'ist'o”, “eksklud'it'a labor'ist'o”, “minac'at'a kamp'ar'an'o”, “sub'prem'it'a indiĝen'o”, “persekut'at'a migr'ul'o”, “fiŝ'ist'o, kiu apenaŭ pov'as rezist'i al la sub'jug'ig'o de la grand'a'j kompani'o'j”... Oni dir'as, ke li est'as pastor'o kun tre fort'a'j misi'ist'a'j elan'o'j. Ne diplomat'o. Ĉu tio est'as problem'o? Por tio, est'as... diplomat'o'j, pilot'at'a'j de la spert'a ŝtat-sekretari'o de Vatikan'o, Pietro Parolin, antaŭ'e la task'it'o de mal'facil'a'j misi'o'j en Venezuelo, en Nord'kore'uj'o, en Vjetnam'uj'o aŭ en Israelo.

La sinod'o pri famili'o baldaŭ fin'iĝ'os

“La Pap'o est'as konvink'it'a, ke la est'ont'ec'o'n far'os tiu'j, kiu'j est'as sur'teren'e”, re'kon'as s-ro Roy. Li ne fid'as la organiz'aĵ'o'j'n (inkluziv'e la si'a'n!), kies de'voj'iĝ'o'j konduk'as, laŭ li, al la steril'ec'o de la mem'referenc'a'j diskurs'o'j mal'proksim'a'j de la real'o'j. Tio ig'as li'n gvid'ant'o kun hom'a kaj manaĝer'a al'ir'o de la baz'o al la supr'o, konstat'as la diplomat'o'j, dum li'a'j antaŭ'ul'o'j est'is orient'it'a'j de la pint'o al la baz'o, per la transcend'ec'o. “Mi pet'as de vi preĝ'o'n, kiu est'as la ben'o de la popol'o por ĝi'a episkop'o”, dir'is Francisko al la fidel'ul'o'j sur la plac'o Sankt'a Petro, invers'ig'ant'e la rol'o'j'n, la tag'o'n de si'a elekt'o.

Tiu lig'it'ec'o al la loĝ'ant'ar'o'j, kiu don'as al li popol'ism'a'j'n akcent'o'j'n (li est'is proksim'a de grup'o de la peron'ist'a jun'ul'ar'o*), li ĝi'n koncept'e ankr'as en la teologi'o de la popol'o, argentina ne'marks'ism'a branĉ'o de la teologi'o de la liber'iĝ'o*. Ĉu la teologi'o de la popol'o? “Teologi'o por la popol'o kaj ne per la popol'o, resum'as Pierre de Charentenay por mark'i la diferenc'o'n. La pap'o far'as kvazaŭ-re'interpret'ad'o'n, popol'a'n kaj kultur'a'n, de la teologi'o de liber'iĝ'o.” Kvankam mezza voce (ne'laŭt'a), tio rest'as tamen re'rajt'ig'o kaj re'honor'ig'o. De'ven'int'a de la latin'amerik'a al'propr'ig'o de Vatikan'o-2 en la 1970-aj jar'o'j, la teologi'o de liber'iĝ'o est'is mal'am'at'a de Benedikto la 16-a kaj Johano-Paŭlo la 2-a pro ties marks'ec'a al'ir'o. En septembr'o 2013, Francisko akcept'is en privat'a aŭdienc'o, en Romo, unu el ĝi'a'j fam'a'j fond'int'o'j, la perua pastr'o Gustav'o Gutierrez. En maj'o 2015, li deklar'is beat'a li'a'n moŝt'o'n Oscar Romero, la ĉef'episkop'o'n de San Salvador murd'it'a'n en 1980 dum si'a mes'o far'e de ekstrem'dekstr'a'j aktiv'ul'o'j. Li'a'j antaŭ'ul'o'j ne konsider'is urĝ'a antaŭ'e'n'ig'i la procedur'o'n. Laŭ s-ro Leon'ard'o Boff, unu el la brazilaj ĉef'o'j de la mov'ad'o, la vid'ad'o de Francisko de'ven'as de la “grand'a hered'aĵ'o de la teologi'o de liber'iĝ'o”. Li'a reg'ad'o eĉ pov'us mal'ferm'i “dinasti'o'n de pap'o'j el la Tri'a mond'o”*.

*  Bernadette Sauvaget, Le Mond'e sel'o'n François. Les paradoxes dun pontificat, Editions du Cerf, Parizo, 2014.
*  Ju'a'n Carlos Scannone, Le Pap'e du peuple. Bergoglio raconté par son confrère théologien, jésuite et argentin, entretiens avec Bernadette Sauvaget, Editions du Cerf, 2015.
*  “Mientras viv'a Ratzinger, no es bueno que Francisco me reciba en Roma”, El País, Madrido, 23-a de juli'o 2013.

Sed Bergoglio kontrast'as ankaŭ ĉar li est'as ver'a ĉef'o de Eklezi'o, gvid'ant'a pap'o, la unu'a kiu konkret'e hav'is teritori'a'j'n respons'o'j'n, je naci'a nivel'o. De 2005 ĝis 2011, li est'is prezid'ant'o de la argentina episkop'a Konferenc'o*. Sekv'e, “la trup'o'j [en Vatikan'o] est'as mult'e pli bon'e organiz'at'a'j, konstat'as roma observ'ant'o, kaj li'a person'ec'o, li'a person'a engaĝ'iĝ'o, re'vigl'ig'is la diplomati'o'n de la Apostol'a Seĝ'o”.

*  (14) Ĉe la jezuit'o'j, li est'is inter 1973 kaj 1978, en la epok'o de la general'o Jorge Rafael Videla, jun'a ĉef'o de la Compagnie de Jésus (Jezuit'a komun'um'o) en si'a land'o. Polemik'o, ne dokument'e apog'it'a, akuz'as li'n pri mank'o de firm'ec'o front'e al la diktatur'o.

Kiel gvid'ant'o, Francisko difin'is cel'o'n al si'a trans'naci'a kompani'o. Lert'e, li divers'ig'is la ag'manier'o'j'n laŭ la cel'at'o. Al la vast'a mond'o, li don'as al si'a projekt'o la kon'at'a'n melodi'o'n de la “katolik'a inter'naci'ism'o”*: part'o'pren'i en la pac'ig'o de inter'ŝtat'a'j rilat'o'j, progres'ig'i demokrati'o'n, insist'i pri la struktur'o'j de inter'naci'a dialog'o, pri just'ec'o por la popol'o'j, la mal'arm'ig'o, la inter'naci'a komun'a hav'aĵ'o; ĉiu'j tem'o'j, kiu'j foj'e don'as al la katolik'a Eklezi'o aspekt'o'j'n de ne'reg'ist'ar'a organiz'aĵ'o (NRO). Kaj intern'e, al si'a'j koleg'o'j kardinal'o'j, kiu'j est'is li'n elekt'ont'a'j, la argentina jezuit'o memor'ig'is la esenc'o'n: predik'i kaj propagand'i krist'an'ism'o'n, kompren'ebl'e. Sed ankaŭ el'ir'ig'i la Eklezi'o'n el ĝi mem, el ĝi'a “teologi'a narcis'ism'o”, por ir'i tuj al la “periferi'o'j”*.

*  “L’internationalisme catholique”, Diplomati'e. Les grands dossiers, n-ro 4, Parizo, aŭgust'o-septembr'o 2011.
*  Parol'ad'o de Jorge Mario Bergoglio antaŭ la ĝeneral'a'j kongregaci'o'j tuj antaŭ la kun'ven'o de la konklav'o, kiu elekt'is li'n pap'o la 13-an de mart'o 2013. La tekst'o, unu'e sekret'a, est'is dis'kon'ig'it'a kelk'a'j'n monat'o'j'n post'e, kun la permes'o de la pap'o, de la kardinal'o Jaime Or'teg'a, ĉef'episkop'o de Habano.

Kelk'a'j ŝajn'e ne mezur'is al kiu ili don'is la ŝlos'il'o'j'n. Ĉar por predik'i la evangeli'o'n, Francisko ne uz'as si'a'n kruc'o'n, kiel Johano-Paŭlo la 2-a, kiu jam en si'a unu'a predik'o, atak'is: “Ne tim'u! Mal'ferm'u la pord'o'j'n al Krist'o (...), mal'ferm'u la land'lim'o'j'n de la ŝtat'o'j, de la politik'a'j kaj ekonomi'a'j sistem'o'j*...” La argentina pap'o hav'as ali'a'n politik'a'n sens'o'n. Li ne tim'as labor'ig'i la Eklezi'o'n kun la popol'a'j mov'ad'o'j, kiu'j tut'e ne kun'divid'as li'a'n kred'o'n. Li kompren'is, ke, kvankam universal'a, la Eklezi'o ne plu est'as la centr'o de la mond'o — ebl'e nur “spert'ul'o pri human'ec'o”, kiel ĝi'n prezent'is Paŭlo la 6-a.

*  Vd. Peter Hebblethwaite, “Le rêve polonais dune chrétienté restaurée”, Le Monde diplomatique, maj'o 1998.

Ĉi tiu'j nov'a'j inklin'o'j ne kaŝ'as la mal'facil'aĵ'o'j'n. En Mez-Orient'o, kie Francisko, en 2013, lanĉ'is la re'ven'o'n de la vatikan'a diplomati'o al'vok'ant'e al pac'o en Sirio, kiam Franc'uj'o kaj Uson'o vol'is batal'i kontraŭ la reĝim'o de s-ro Bachar Al-Assad, la Apostol'a Seĝ'o fin'fin'e dev'is ced'i front'e al la urĝ'ec'o: unu jar'o'n post'e, li pet'is la Unu'iĝ'int'a'j'n Naci'o'j'n “ĉio'n far'i” por kontraŭ'star'i la per'fort'aĵ'o'j'n de la Organiz'o de la Islam'a Ŝtat'o (OIŜ), respons'a pri kvazaŭ antaŭ'e'n-ir'ant'a genocid'o”, kiu trud'is la krist'an'o'j'n fuĝ'i. La fundament'ist'o'j'n ne interes'as la inter'religi'a dialog'o.

En Azi'o, region'o percept'at'a kiel kuŝ'ej'o de dis'volv'ad'o, la vatikan'a diplomati'o ne progres'as. La rilat'o'j kun Vjetnam'uj'o pli'varm'iĝ'as, sed en Ĉin'uj'o, tut'a katolik'a grup'o (tendenc'o), reg'at'a de la Asoci'o patriot'a de la ĉin'a'j katolik'o'j, ŝtat'a struktur'o, daŭr'e est'as ekster la aŭtoritat'o de la roma episkop'o. Ja Francisko far'is klopod'o'j'n por flat'log'i la prezid'ant'o'n Xi Jinping — evit'ant'e apart'e vizit'o'n al la Dalaï-lama'o — kaj re'kon'is episkop'a'n konsekr'o'n okaz'int'a'n en juli'o en Anyang (provinc'o Hen'a'n), kio ne okaz'is de tri jar'o'j. Sed la real'o est'as tre for de la misi'ul'a'j rev'o'j: en la ĉi-last'a'j monat'o'j, raport'as la agent'ej'o Eklezi'o'j de Azi'o, la ĉin'a'j aŭtoritat'ul'o'j detru'ig'is dek'o'j'n da kruc'o'j sur la preĝ'ej'o'j, tro intenc'e vid'ebl'a'j, apart'e en la provinc'o Zhejiang. Fin'e, en Barato, la et'et'a katolik'a mal'pli'mult'o (2,3% de la loĝ'ant'ar'o) regul'e sufer'as atenc'o'j'n kontraŭ hav'aĵ'o'j kaj person'o'j.

La obstakl'o'j, por Francisko, ne trov'iĝ'as nur en for'a'j ne'krist'an'a'j land'o'j. En Uson'o, kie li esprim'iĝ'os la 24-an de septembr'o antaŭ la Kongres'o, li'a popular'ec'o mult'e sufer'is: de 76% de favor'a'j opini'o'j en februar'o, ĝi fal'is ĝis 59% en juli'o, post la enciklik'o kaj la parol'ad'o de Santa Cruz, precip'e ĉe la respublik'an'o'j (45%)*. La ton'o, sam'e kiel la fund'o, mal'bon'e akcept'iĝ'as. Oni riproĉ'as al li li'a'n latin'amerik'a'n al'tir'o'n, li'a'n mal'mult'a'n konsider'o'n pri tio, kio'n kapital'ism'o pov'is al'port'i al la mal'riĉ'a'j land'o'j, aŭ li'a'j'n predik'o'j'n, kiu'j ne propon'as solv'o'j'n*. Mal'dekstr'e, oni suspekt'as ĉarm'ig'o-manovr'o'j'n por sukces'i en'glut'ig'i pli amar'a'j'n pilol'o'j'n. Oni rimark'as, ke li plu'ten'as la doktrin'a'n opon'o'n al kontraŭ'koncip'o kaj ne evolu'ig'as la opon'o'n al uz'o de kondom'o por lukt'i kontraŭ aidos'o. Ke li ignor'as la konsekvenc'o'j'n de la kresk'eg'ant'a demografi'o, sam'e problem'ig'a kiel la konsumerismo. “La demografi'a kresk'o plen'e akord'ig'ebl'as kun integr'a kaj solidar'a dis'volv'ad'o”, li mal'e asert'as. La konservativ'ul'o'j mal'afabl'e re'send'as li'n al li'a'j teologi'a'j kaj moral'a'j task'o'j. “Mi ne ten'as mi'a'n ekonomi'a'n politik'o'n de mi'a'j episkop'o'j, de mi'a kardinal'o aŭ de mi'a pap'o”, deklar'is s-ro Jeb Bush, respublik'an'a kandidat'o al la Blank'a Dom'o konvert'it'a al katolik'ism'o antaŭ du'dek jar'o'j*. La pap'o ne ofend'iĝ'as pri tio: “Ne atend'u el tiu pap'o recept'o'n”; “La Eklezi'o ne pretend'as (...) substitu'i si'n al la politik'o.”

*  Opini-enket'o Gallup, 22-a de juli'o 2015.
*  “In fiery speeches, Pop'e renews critiques on excesses of glob'al capitalism”, International New York Times, Parizo, 13-a de juli'o 2015.
*  “Jeb Bush joins Republican backlash against Pop'e on climate change”, The Guardian, Londono, 17-a de juni'o 2015.

Pli ĝeneral'e, mult'a'j opini'as, ke Francisko al'front'os mal'facil'aĵ'o'j'n pri la demand'o'j koncern'ant'a'j la soci'o'n, pri kiu'j vatikan'o tre mal'laŭt'e aŭd'iĝ'as de du jar'o'j. En 2014, li mal'ferm'is skatol'o'n de Pandora, pet'ant'e la episkop'o'j'n kun'ven'int'a'j'n en sinod'o, labor'i pri la famili'o. La labor'o'j fin'iĝ'os en oktobr'o 2015. Plur'foj'e, Francisko ŝajn'is pled'i por evolu'o de la demand'o, tre tikl'a en la instituci'o, de la eks'edz'o'j re'edz'ig'it'a'j, kiu'j nun ne rajt'as komuni'i; aŭ pri sam'seks'em'o — li'a tre laŭt'a “Kiu mi est'as, por juĝ'i?”, kiu tamen ne mal'help'is, ke li inter'romp'is, ĉi-printemp'e, la procedur'o'n de nom'um'ad'o ĉe la Apostol'a Seĝ'o de nov'a franc'a ambasador'o, kies seks'a orient'iĝ'o est'is publik'e kritik'at'a, apart'e de la pap'a administr'ant'ar'o.

Intern'e, mult'a'j si'n demand'as, kiel li el'turn'iĝ'os. Li vol'as for'las'i la roma'n central'ism'o'n, dis'volv'i inter'konsil'iĝ'o'n, re'don'i al la episkop'a'j konferenc'o'j ili'a'n part'o'n de doktrin'a aŭtoritat'o, antaŭ'e'n'ig'i en'kultur'iĝ'o'n de la liturgi'o... Sufiĉ'e por ŝancel'i la unu'ec'o'n de li'a Eklezi'o. Sed li jam est'as 78-jar'a... Kaj la roma administr'ant'ar'o, mond'o kiu'n li tut'e ne kon'is, opon'as bel'a'n rezist'o'n. “Li trov'iĝ'as antaŭ ne'reg'ebl'a situaci'o, observ'as Pierre de Charentenay. La plug'il'o blok'iĝ'is en mal'facil'a grund'o.” Por la famili'o, Francisko al'vok'as mirakl'o'n. Kaj pri la ceter'o, neni'o indik'as nun, ke tiu ĝen'a pap'o sukces'os.

Je'a'n-Michel DUMAY


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Unu'iĝ'o de mal'abund'o kaj inform'ad'ik'o

Rezist'i al la “uberigado” de la mond'o

Trans'form'ant'e simpl'a'j'n posed'ant'o'j'n de vetur'il'o en sen'status'a'j'n laŭ'okaz'a'j'n ŝofor'o'j'n, la societ'o Uber ne nur kaŭz'is koler'o'n de la profesi'a'j taksi'ist'o'j: ĝi'a nom'o de nun simbol'as la lig'o'n ekzist'ant'a'n inter la nov'a'j teknik'ar'o'j kaj mal'riĉ'ec'o. La sukces'o'n de la gigant'a'j kompani'o'j de la Silic'o'n Valley akompan'as ond'o de mal'regul'ig'ad'o. Ĉu ne est'as temp'o, ke la politik'a'j gvid'ant'o'j re'iniciat'u?

De Preskaŭ Dek Jar'o'j ni est'as ostaĝ'o'j de du renvers'iĝ'o'j. La unu'a ven'as de Wall Street*; la du'a, de la Silic'o'n Valley*. Ili perfekt'e komplet'ig'as unu la ali'a'n , por lud'i la bon'a'n, reciprok'e mal'bon'a'n polic'an'o'j'n: Wall Street predik'as mank'o'n kaj mal'abund'o'n; Silic'o'n Valley ekzalt'as abund'o'n kaj nov'aĵ'o'n.

*  Wall Street est'as strat'o de Nov-Jork'o en la centr'o de la tiel nom'at'a financ'a kvartal'o. Ĉe ĝi'a numer'o 11 trov'iĝ'as la nov'jork'a akci'a Bors'o New York Stock Exchange, konsider'at'a la plej grav'a de la mond'o. La nom'o de la strat'o iĝ'is sinonim'o de tiu bors'o-jmc.
*  Silic'o'n Valley aŭ Silici'a Val'o est'as la nom'o de la sud'a rand'o de la Golf'o de San-Francisko en Kallifornio (Uson'o). Ĝi ampleks'as la val'o'n de S-ta Klar'o kaj du'on'o'n de la Du'on'insul'o de San-Francisko, kie est'as alt'a dens'ec'o de elektron'ik'a'j kaj komput'il'a'j firma'o'j-jmc.

Unu'a renvers'iĝ'o: la tut'mond'a financ'a kriz'o, kiu rezult'ig'is sav'o'n de la bank'a sistem'o, trans'form'is la social'a'n ŝtat'o'n en ruin'o-kamp'o'n. La publik'a sektor'o, last'a rempar'o kontraŭ la antaŭ'e'n'ir'o'j de la nov'liberal'a ideologi'o, el'ir'is el tio vund'it'a, kelk'foj'e eĉ tut'e neni'ig'it'a. La publik'a'j serv'o'j, kiu'j preter'viv'is la buĝet'a'j'n redukt'o'j'n, est'is dev'ig'it'a'j alt'ig'i si'a'j'n tarif'o'j'n aŭ eksperiment'i nov'a'j'n taktik'o'j'n por plu'viv'i. Iu'j kultur'a'j instituci'o'j tiel dev'is, mank'e de ali'a pli bon'a solv'o, al'vok'i la mal'avar'ec'o'n de la publik'o, uz'ant'e la part'o'pren'ig'a'n financ'ad'o'n: la mal'aper'int'a'j publik'a'j subvenci'o'j las'is nur du ebl'a'j'n elekt'o'j'n: merkat-demagogi'o aŭ mort'o.

La du'a renvers'iĝ'o, mal'e, est'as sufiĉ'e ŝat'at'a. En tiu kaz'o, kie tem'as pri ĉio'n cifer'ec'ig'i kaj konekt'i al la Inter'ret'o — tut'e normal'a fenomen'o, laŭ la kapital'ist'a'j invest'ist'o'j-, la instituci'o'j dev'as elekt'i inter nov'aĵ'o kaj mort'o. La Silic'o'n Valley cert'ig'as al ni, ke la magi'o de teknik'ar'o tut'e natur'e en'ŝtel'iĝ'os en ĉiu'j aspekt'o'j de ni'a viv'o. Laŭ ĝi, opon'i la nov'aĵ'o'n signif'as rezign'i la ideal'o'j'n de la Lum'o'j. Gvid'ant'o'j de Gugl'o (Google) kaj de Vizaĝ'libr'o (Facebook), s-ro'j Larry Pag'e kaj Mark Zuckerberg, laŭ'dir'e est'as la Diderot kaj Voltaire de ni'a temp'o — re'en'korp'ig'it'a'j en teknoŝatantajn kaj ne'social'a'j'n entrepren'ist'o'j'n.

Sed okaz'is tiu strang'a aĵ'o: ni komenc'is kred'i, ke la du'a renvers'iĝ'o hav'is neniu'n rilat'o'n kun la unu'a. Oni tiel raport'is pri la sukces'o de la Amas'a'j kurs'o'j mal'fermat'a'j sur la Inter'ret'o (massive op'e'n online coursesMOOC) sen el'vok'i la masiv'a'j'n buĝet'redukt'o'j'n, kiu'j, sam'temp'e, sufer'ig'is la universitat'o'j'n. Ne, la MOOC-febr'o est'is nur natur'a konsekvenc'o de la nov'aĵ'o iniciat'it'a de la Silic'o'n Valley! La en'trud'iĝ'ist'o'j (hackers), far'iĝ'int'a'j entrepren'ist'o'j, ek'hav'is la ide'o'n “renvers'i” la universitat'o'n sam'e kiel ili antaŭ'e renvers'is la kamp'o'j'n de muzik'o kaj de ĵurnal'ism'o.

Sam'e, oni konsider'as kvazaŭ ekzist'us neni'u lig'o inter, unu'flank'e, la mult'iĝ'o de la program'ar'o'j invent'it'a'j por sekv'i ni'a'n san'stat'o'n kaj, ali'flank'e, la problem'o'j, kiu'n mal'jun'iĝ'ant'a loĝ'ant'ar'o, jam sufer'ant'a pro tro'dik'ec'o kaj ali'a'j kronik'a'j mal'san'o'j, kaŭz'as al mal'fort'ig'it'a san'sistem'o: ne, tiu last'a nur tra'ir'as si'a'n “Napster-moment'o'n”*. Abund'as tia'j ekzempl'o'j, kiu'j montr'as, ke la ekzalt'a rakont'o de la teknik'a renvers'iĝ'o eklips'is tiu'n, mult'e pli deprim'ig'a'n, de la politik'a kaj ekonomi'a ĥaos'ig'o.

*  Napster est'as la nom'o de la ret'ej'o de kun'divid'o de muzik'o-dosier'o'j, kies sukces'o, komenc'e de la 2000-aj jar'o'j, blov'is panik'o'n en la disk'o-industri'o'n.

Sed neces'as sub'strek'i, ke tiu'j du fenomen'o'j est'as fort'e inter'lig'it'a'j, kaj ke la fon'o de la nov'ec'o ne est'as al'log'a. Jen ilustr'o el Barcelono: Sam'e kiel mult'a'j kultur'a'j instituci'o'j, klub'o de stand-up (humur'a unu'aktor'a prezent'o), la Teatreneu ricev'is mal'pli da publik'o de post kiam la reg'ist'ar'o, prov'ant'a sat'ig'i si'a'j'n financ-bezon'o'j'n, decid'is alt'ig'i la impost'o'n el la bilet'vend'o'j de 8% ĝis 21%. La administr'ant'o'j de la Teatreneu tiam trov'is sagac'a'n solv'o'n: partner'e kun la reklam-agent'ej'o Cyranos McCann, ili ekip'is la dors'apog'il'o'n de ĉiu fotel'o per modern'eg'a'j tabul'komput'il'o'j, kapabl'a'j analiz'i la vizaĝ'esprim'o'j'n. Kun tiu nov'a model'o la spekt'ant'o'j pov'as en'ir'i sen'pag'e, sed dev'as pag'i 30 centim'o'j'n por ĉiu rid'o re'kon'it'a de la tabul'et'o — maksimum'a tarif'o est'as 24 eŭr'o'j (tio est'as 80 rid'o'j) por unu spektakl'o. Sekv'e la mez'a prez'o de bilet'o kresk'is je 6 eŭr'o'j. Mov'ebl'a program'ar'o facil'ig'as la pag'o'n. Krom'e, vi pov'as kun'divid'i kun vi'a'j amik'o'j fot'o'j'n de vi'a vizaĝ'o rid'eg'ant'a. La voj'o de rid'eg'o al virus'o neniam est'is tiel mal'long'a.

El la vid'punkt'o de la Silic'o'n Valley, tio est'as perfekt'a ekzempl'o de bon'a “renvers'iĝ'o”: la mult'iĝ'o de inteligent'a'j kapt'il'o'j konekt'it'a'j al la Inter'ret'o kre'as nov'a'j'n model'o'j'n de entrepren'o'j kaj nov'a'j'n en'spez'o'font'o'j'n. Krom'e, ĝi kre'as nov'a'j'n dung'o'j'n ĉe la per'ant'o'j, la fabrik'ant'o'j de material'o kaj kre'ant'o'j de program'ar'o'j. Neniam est'is tiel simpl'e aĉet'i serv'o'j'n kaj produkt'o'j'n: ni'a'j inteligent'a'j telefon'o'j tio'n far'as por ni. Baldaŭ ni'a'j ident'ec'a'j kart'o'j kapabl'os far'i sam'e: MasterCard jam far'is inter'konsent'o'n kun la niĝeria reg'ist'ar'o por lanĉ'i ident'ec'a'n kart'o'n ankaŭ funkci'ant'a'n kiel kredit'kart'o'n.

Problem'o'j kiu'j ne ekzist'as

Laŭ La Silic'o'n VALLEY, tio est'as neni'o ali'a ol teknik'a nov'ig'o. Tem'as pri profund'e ĥaos'ig'i la kontant'a'n mon'o'n. Tiu klar'ig'o pov'as kontent'ig'i, eĉ al'log'i entrepren'ist'o'j'n kaj risk'o-kapital'ist'o'j'n, sed kial ĉiu'j dev'us akcept'i ĝi'n sen'diskut'e? Nur tiu'j, kiu'j est'as blind'ig'it'a'j de la am'o al nov'ig'o — la ver'a religi'o de ni'a temp'o — ne vid'as ĝi'a'n ver'a'n prez'o'n: la fakt'o ke, almenaŭ en Barcelono, art'o far'iĝ'is pli kost'a. Tiu teknocentra kadr'o, kaŝ'ant'e la ekzist'o'n de la financ'a perturb'o, mask'as la natur'o'n kaj la kial'o'j'n de la okaz'ant'a'j trans'form'o'j. Ni ĝoj'u, ke ni pov'as aĉet'i pli, kaj pli facil'e. Sed ĉu ni ne dev'as mal'trankvil'iĝ'i pro tio ke, dank'e al tiu sam'a infra'struktur'o, est'as ankaŭ mil'foj'e pli facil'e debit'i ni'a'n bank'kont'o'n?

Est'as ver'ŝajn'e sufiĉ'e da mon'o gajn'ebl'a per la renvers'o de la mon'bilet'o'j. Sed ĉu tio est'as dezir'ind'a? La kontant'a mon'o, kiu ne las'as spur'o'n, est'as efik'a bar'il'o inter la klient'o kaj la merkat'o. Plej'mult'e de la transakci'o'j far'it'a'j per mon'bilet'o'j est'as unu'op'a'j, ĉar ili ne est'as lig'it'a'j unu kun la ali'a'j. Kiam oni pag'as per si'a poŝ'telefon'o, aŭ kiam ni'a portret'o est'as registr'it'a por la post'e'ul'o'j, aŭ eĉ kun'divid'it'a sur soci'a ret'o, oni produkt'as spur'o'n, kiu'n la reklam'ist'o'j kaj ali'a'j entrepren'o'j pov'as ekspluat'i.

Ne est'as hazard'o ceter'e, ke reklam'kompani'o est'as la iniciat'ant'o de la barcelona eksperiment'o: la registr'ad'o de ĉiu transakci'o est'as bon'a rimed'o por kolekt'i datum'o'j'n, kiu'j est'os uz'at'a'j por person'ig'i reklam'o'j'n*. Kio signif'as, ke neni'u el ni'a'j elektron'ik'a'j transakci'o'j real'e neniam fin'iĝ'as: la datum'o'j, kiu'j'n ĝi produkt'as, ebl'ig'as ne nur sekv'i ni'a'j'n spur'o'j'n, sed ankaŭ establ'i lig'o'n inter ag'o'j, kiu'j'n oni ebl'e prefer'us las'i apart'ig'it'a'j. Subit'e vi'a rid'eg-sesi'o en stand-up-klub'o est'as rilat'ig'it'a kun la libr'o'j, kiu'j'n vi aĉet'is, kun la ret'ej'o'j, kiu'j'n vi vizit'is, la vojaĝ'o'j, kiu'j'n vi far'is, la kalori'o'j, kiu'j'n vi konsum'is. Unu'vort'e, kun la nov'a'j teknik'ar'o'j, ĉiu'j vi'a'j ag'o'j kaj far'o'j integr'iĝ'as en unu profil'o mon'ig'ebl'a kaj cel'e modif'ebl'a.

*  Vd Marie Bénilde, “Metod'a post'kur'ad'o de la ret'uz'ant'o revoluci'as reklam'ad'o'n”, Le Monde diplomatique en esperant'o, novembr'o 2013.

Tiu ŝanĝ'eg'o okaz'as tra modern'a'j teknik'ar'o'j, sed origin'as ali'lok'e. Facil'ig'at'a de la politik'a'j kaj ekonomi'a'j kriz'o'j, ĝi profund'e influ'os ni'a'n viv'manier'o'n kaj ni'a'j'n soci'a'j'n rilat'o'j'n. Ŝajn'as mal'facil'e konserv'i valor'o'j'n kiel solidar'ec'o'n en teknik'a ĉirkaŭ'fon'o baz'it'a sur spert'o'j person'ig'it'a'j, individu'a'j kaj unik'a'j. La Silic'o'n Valley ne mensog'as: ni'a ĉiu'tag'a viv'o est'as ja ĥaos'ig'it'a; sed per fort'o'j mult'e pli insid'a'j ol la cifer'ec'ig'o aŭ konekt'ig'o. La nov'ig'o-fetiĉ'o ne dev'as est'i pretekst'o por pag'ig'i al ni la kost'o'n de la last'a'temp'a'j ekonomi'a'j kaj politik'a'j mal'ord'aĵ'o'j.

Tio'n ja kompren'is la taksi-ŝofor'o'j al'front'it'a'j al la kresk'o de Uber, entrepren'o kiu propon'as al ne'profesi'a'j hom'o'j dezir'ant'a'j krom'a'n en'spez'o'n trans'form'i si'a'n vetur'il'o'n en taksi'o'n, kaj ili'n konekt'ig'i kun klient'o'j. Grav'e prem'it'a'j pro la konkurenc'o, la profesi'ul'o'j protest'is. Kiam la regul'ig'a'j aŭtoritat'o'j, de Barato ĝis Franc'uj'o, atak'is Uber, la kalifornia kompani'o lanĉ'is ĉarm'ig'a'n operaci'o'n. Ĝi'a'j mastr'o'j, kiu'j est'is tiom agres'em'a'j kaj surd'a'j je la kritik'o'j, nun laŭt'e dir'as, ke neces'as regul'ig'i la sektor'o'n. Ili ŝajn'as ankaŭ kompren'i, kial ili'a entrepren'o est'as facil'e mal'ŝat'at'a: ĝi'a'j praktik'o'j est'as simpl'e tro aĉ'a'j. Last'a'n vintr'o'n, sub la fajr'o de kritik'o'j, Uber est'is dev'ig'it'a rezign'i pag'ig'i al la klient'o'j ekster'norm'a'j'n tarif'o'j'n kiam la mend'o kresk'as dum pint-period'o. Sed ne est'as ĉio. En geni'a reklam-ag'o, ĝi ankaŭ propon'is al unu el si'a'j plej firm'a'j kontraŭ'ul'o'j, la urb'o'n Boston'o, al'ir'i al la trezor'o, kio est'as la (anonim'ig'it'a'j) datum'o'j rilat'a'j al la itiner'o'j, por help'i ĝi'n lim'ig'i la trafik-ŝtop'iĝ'o'j'n kaj pli'bon'ig'i la urb'a'n aranĝ'ad'o'n. Kaj est'as kompren'ebl'e nur koincid'o, ke la ŝtat'o Masaĉusec'o, kie trov'iĝ'as Boston'o, antaŭ ne'long'e re'kon'is laŭ'leĝ'a'j la platform'o'j'n de Uber, elimin'ant'e tiel unu el la ĉef'a'j obstakl'o'j, kiu'j ĝen'as Uber...

Uber sekv'as la post'stri'o'n de pli modest'a'j ek'firma'o'j (startup), kiu'j ig'as si'a'j'n datum'o'j'n al'ir'ebl'a'j al la urb'o'plan'ist'o'j kaj al la urb'a'j instanc'o'j, dum'e tiu'j last'a'j kontent'e asert'as, ke kun tiu'j inform'o'j, la urb'o'plan'ad'o far'iĝ'os pli empiri'a, pli part'o'pren'ig'a, pli nov'ig'a. Pas'int'a'n jar'o'n, la regi'o de la publik'a'j transport'o'j en Oregon'o far'is inter'konsent'o'n kun Strava (tre popular'a program'ar'o por inteligent'a'j poŝ'telefon'o'j, kiu sekv'as la mov'o'j'n de la bicikl'ist'o'j), kaj pag'is alt'a'n sum'o'n por al'ir'i al la datum'o'j pri la itiner'o'j de la bicikl'ant'o'j uz'ant'o'j de la program'ar'o, cel'e al pli'bon'ig'o de la bicikl'a'j pad'o'j kaj imag'i alternativ'a'j'n voj'o'j'n.

La fakt'o, ke Uber aper'as kiel rezerv'uj'o de datum'o'j ne'mal'hav'ebl'a'j por urb'o'plan'ist'o'j, est'as tut'e konform'a al la solv'ism'a ideologi'o de la Silic'o'n Valley, kiu konsist'as urĝ'e solv'i per cifer'ec'a rimed'o problem'o'j'n, kiu'j ne prezent'iĝ'is, aŭ almenaŭ ne en ĉi tiu manier'o. Ĉar la entrepren'o'j pri teknik'ar'o'j akapar'is unu el la plej valor'a'j nun'a'j resurs'o'j, la datum'o'j'n, ili far'iĝ'is mastr'o'j kaj domin'as la urb'o-instanc'o'j'n sen'ig'it'a'j'n tiom je mon'o, kiom je imag'pov'o, kaj pov'as prezent'iĝ'i kiel bon'far'a'j salv'ant'o'j de la pal'a'j burokrat'o'j de la administraci'o'j.

Problem'o est'as, ke la urb'o'j, kiu'j lud'as amik'ec'o'n kun Uber risk'as dis'volv'i grand'a'n de'pend'ec'o'n je ĝi'a'j datum'a'j flu'o'j. Kial akcept'i, ke la entrepren'o far'iĝ'u la sol'a per'ant'o pri la tem'o? Anstataŭ las'i ĝi'n el'suĉ'i ĉiu'j'n inform'o'j'n rilat'a'j'n al la transport'o, la urb'o'j dev'us prov'i akir'i tiu'j'n datum'o'j'n per propr'a'j rimed'o'j. Post'e, ili pov'us permes'i al la entrepren'o'j uz'i ili'n por establ'i si'a'j'n serv'o'j'n. Uber est'as efik'a ĉar ĝi reg'as la produkt'o-font'o'n de la datum'o'j: ni'a'j telefon'o'j dir'as al ĝi ĉio'n, kio'n ĝi bezon'as por plan'i itiner'o'n. Sed se la urb'o'j ek'reg'us tiu'j'n datum'o'j'n, la entrepren'o, kiu posed'as preskaŭ neniu'n aktiv'o'n, ne ating'us la 40 miliard'o'j'n da dolar'o'j, kiu'j est'as ĝi'a nun'a valor'ig'o. Oni rajt'as dub'i, ke est'as tiom kost'e konstru'i algoritm'o'n kapabl'a'n kontakt'ig'i la mend'o'n kaj la ofert'o'n... Ver'ŝajn'e sub la prem'o de la taksi-kompani'o'j, urb'o'j kiel Nov-Jork'o kaj Ĉikago ŝajn'as fin'e kompren'i, ke neces'as re'ag'i: ambaŭ el ili prov'as lanĉ'i centraliz'it'a'n program'ar'o'n, kapabl'a'n send'i tradici'a'j'n taksi'o'j'n kun sam'a efik'ec'o kiel Uber. Krom mal'help'i la domin'ad'o'n de ĉi-last'a, la program'o mal'help'os ke la datum'o'j pri la itiner'o'j far'iĝ'u kost'a var'o — kiu'n la urb'o'j dev'as aĉet'i.

Sed la ver'a defi'o est'as sci'i, kiel funkci'ig'i tiu'j'n program'ar'o'j'n kun ali'a'j transport'rimed'o'j. La vid'ad'o de Uber nun aper'as klar'e: vi lanĉ'as la program'o'n sur vi'a poŝ'telefon'o kaj aŭt'o ven'as pren'i vi'n. Dir'i, ke tio ne el'montr'as mult'e da imag'kapabl'o est'as tre sub la real'o. Tiu al'ir'o funkci'as en Uson'o, kie oni mal'mult'e paŝ'as kaj kie la publik'a'j transport'il'o'j apenaŭ ekzist'as. Sed kial tiu model'o dev'us konven'i al la ceter'a mond'o? Ja pied'ir'o don'as neniu'n profit'o'n al Uber, sed tio ne est'as kial'o por eksklud'i tiu'n ir-manier'o'n. La kritik'o de la solv'ism'o perfekt'e aplik'iĝ'as ĉi tie: tiu ĉi ne nur don'as tro mal'larĝ'a'n difin'o'n de la soci'a'j problem'o'j, sed ĝi tio'n far'as kutim'e laŭ manier'o, kiu profit'as precip'e al la invent'int'o'j de la “solv'o”.

Kiu posed'as la datum'o'j'n mastr'as la transport'o'j'n

Imag'u, ke la program'ar'o evolu'ig'it'a de vi'a urb'administraci'o pov'as inform'i vi'n pri ĉiu'j dispon'ebl'a'j transport-ebl'ec'o'j (ekskluziv'e de Uber): vi pov'us pren'i la bicikl'o'n, kiu atend'as vi'n ĉe la strat'angul'o, salt'i en bus'et'o'n, kies itiner'o est'us adapt'it'a al vi'a cel'lok'o kaj al tiu de la ali'a'j pasaĝer'o'j, kaj post'e pied'ir'i la ceter'a'n distanc'o'n por ĝu'i la ĉarm'o'n de la kvartal-bazar'o. Kelk'a'j urb'o'j jam lanĉ'is tia'j'n projekt'o'j'n. Helsink'o, kun'labor'e kun la ek'firma'o Ajelo, kre'is Kutsuplus, strang'a hibrid'o de Uber kaj tradici'a sistem'o de publik'a transport'o. Pasaĝer'o'j mend'as per si'a telefon'o naved'o'n, kaj la program'o kalkul'as la plej bon'a'n manier'o'n konduk'i ĉiu'j'n al si'a cel'lok'o, per real'temp'a'j datum'o'j. Ĝi ankaŭ liver'as taks'o'n de la vojaĝ'temp'o, kun Kutsuplus sam'e kiel per ali'a'j transport-manier'o'j.

La sukces'o de tia'j projekt'o'j de'pend'as de plur'a'j faktor'o'j. Unu'e, la urb'administraci'o'j ne dev'as konsider'i Uber kiel la sol'a'n rimed'o'n pli'bon'ig'i la efik'ec'o'n de la publik'a'j transport'o'j, kaj eĉ mal'pli redukt'i la trafik'ŝtop'iĝ'o'j'n (kaj ni cert'as,ke la datum'o'j, kiu'j'n ĝi proviz'as, neniam indik'os, ke neces'as mal'pli da taksi'o'j sed pli da bicikl'a'j voj'o'j aŭ pied'ir'a'j pad'o'j). Du'e, la lukt'o'j'n koncern'ant'a'j'n la publik'a'j'n serv'o'j'n gajn'os tiu'j, kiu'j posed'as la datum'o'j'n kaj la kapt'il'o'j'n kiu'j produkt'as ili'n. Las'ant'e ĉio'n tio'n al Uber-, aŭ, eĉ pli mal'bon'e, al la gigant'a'j teknik'ar-entrepren'o'j, kiu'j prov'as akapar'i part'o'n de la profit'a merkat'o de la “inteligent'a'j urb'o'j”-, oni rezign'as pri eksperiment'o'j, kiu'j ebl'ig'us al la urb'o'j organiz'i si'a'j'n transport'o'j'n laŭ si'a plaĉ'o.

La partner'ec'o inter Uber kaj la urb'o Boston'o lev'as krom'e politik'a'n demand'o'n: ĉu oni pov'as permes'i al Uber “posed'i” la datum'o'j'n de si'a'j klient'o'j, egal'e ĉu ĝi uz'as ili'n kiel atut'o'n en si'a'j inter'trakt'ad'o'j kun la urb'administraci'o'j, aŭ ĉu ĝi vend'as ili'n al la plej pag'ant'o? Uber, sen demand'i iu'n ajn, simpl'e respond'is jes'e. Sam'e kiel Gugl'o kaj Vizaĝ'libr'o jam far'is antaŭ ol ĝi.

La real'o est'as tamen pli nuanc'a, inter'ali'e ĉar la kapt'il'o'j integr'it'a'j en la publik'a'j infra'struktur'o'j pov'as sufiĉ'e facil'e re'produkt'i tiu'j'n datum'o'j'n. Imag'u, kio'n kapabl'us ret'o kombin'ant'a aŭtomat'a'j'n leg'il'o'j'n de aŭt'o-cifer'plat'o'j, inteligent'a'j'n ŝose'o'j'n kaj trafik'lum'o'j'n: ĝi pov'us trov'i kaj sekv'i la vetur'il'o'j'n, ekzakt'e kiel far'as la inteligent'a'j telefon'o'j de ili'a'j stir'ant'o'j kaj pasaĝer'o'j. Ni ne cel'as rekomend'i pli'fort'ig'o'n de la kontrol'o'j, sed simpl'e sub'strek'i, ke Uber pretend'as posed'i datum'o'j'n, kiu'j ne aparten'as al ĝi.

Uber de'ven'as de Kalifornio, region'o fam'a pro la mal'bon'kvalit'o de ĝi'a'j publik'a'j transport'o'j, sed tio ne est'as kial'o kred'i, ke la individu'a'j motor-vetur'il'o'j est'as la est'ont'ec'o de transport'o'j. Tio bedaŭr'ind'e pov'us okaz'i pro la mal'kresk'o de la invest'o'j en la publik'a'j infra'struktur'o'j. La solv'o est'us tiam re'star'ig'i ili'n kaj, por tio, lukt'i kontraŭ la buĝet-redukt'a'j politik'o'j.

Evgeny MOROZOV


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

De Breton'uj'o al Nov-Zelando

Ĉin'uj'o postul'as lakt'o'n

Mez'e de la agr'o'kultur'a kriz'o, la anonc'o de nask'iĝ'o de gigant'a fabrik'o de lakt'o'pulvor'o en Carhaix, en Breton'uj'o (Franc'uj'o), est'is relativ'e bon'e akcept'at'a. Financ'it'a de ĉin'a industri'ist'o el Shandong-provinc'o, ĝi cel'as respond'i al la bezon'o'j de la ĉin'o'j, kiu'j tre prefer'as la import'it'a'n lakt'o'n, de'post la mel'amin'o-skandal'o, en 2008. Tra la tut'a mond'o hom'o'j aktiv'as por kontent'ig'i tiu'n bezon'o'n.

En La Komerc'a zon'o (ZAC) de Kergorvo, ĉe la en'ir'o de Carhaix (Breton'uj'o), 500 labor'ist'o'j aktiv'as sur konstru'ej'o. Antaŭ januar'o 2016, ĉi tie star'os lakt'o-fabrik'o: “Industri'a il'o sen ekvivalent'o en Eŭrop'o, kun 250 dung'ofert'o'j” fier'e skrib'as Le Télégramme (26-a de mart'o 2015). Almenaŭ 120 milion'o'j da tun'o'j da lakt'o'pulvor'o el'ir'os ĉiu'jar'e el la sek'ig-tur'o'j. Special'aĵ'o: la kapital'o est'as ĉin'a, kaj la produkt'o destin'it'a por la nov'nask'it'o'j de Ĉin'uj'o. Je la pet'o de Synutra, la lakt'o-entrepren'o el la Shandong-provinc'o, sen'pilot'a aviad'il'o ekip'it'a de kamera'o sekv'as, de monat'o al monat'o, la progres'o'n de la konstru'ad'o.

“La prezid'ant'o de la grup'o mem ven'is vizit'i la konstru'ej'o'n. Mi aŭd'is, ke li'a fil'in'o stud'is en Rennes. Ili tre ŝat'as Bretoni'o'n”, ĝoj'as s-ro Yann Manach, urb'a konsil'ant'ar'o de Carhaix kaj et'a lakt'o'produkt'ist'o de la Sodiaal, la unu'a kooperativ'o de Franc'uj'o, kiu proviz'os 70% el la 300 milion'o'j da litr'o'j ĉiu'jar'e postulat'a'j. La firma'estr'o de Synutra, s-ro Zhang Liang, jam el'vok'as la ebl'ec'o'n bezon'i la du'obl'o'n. Kial ne? Franc'uj'o produkt'as 23,7 miliard'o'j'n da litr'o'j jar'e, kaj la franc'a lakt'o kost'as du'on'o'n de la ĉin'a.

Breton'uj'o ne est'as la sol'a teritori'o, kiu al'log'as la ĉin'a'j'n lakt'o-industri'ist'o'j'n. La postul'o kresk'as laŭ eg'a rapid'ec'o. Ĉin'o konsum'as mez'e ĉiu'jar'e 14,3 litr'o'j'n da lakt'o. Mal'mult'e, kompar'e kun la 53 litr'o'j de franc'o aŭ la 144 litr'o'j de irland'an'o, sed est'as jam tri'obl'e pli ol antaŭ dek jar'o'j.

Al tiu rapid'e kresk'ant'a konsum'ad'o al'don'iĝ'as la rifuz'o de la ĉin'o'j trink'ig'i al si'a'j beb'o'j la en'land'e produkt'it'a'n lakt'o'n. Ĉiu'j memor'as pri la skandal'o de la por'beb'a lakt'o Sanlu, kiu'n dek'mil'o'j da malic'a'j farm'ist'o'j miks'is kun mel'amin'o, iu rezin'o ebl'ig'ant'a art'e'far'it'e alt'ig'i la koncentr'ec'o'n de protein'o'j en nutr'aĵ'o. En 2008, 296 000 beb'o'j sufer'is pro ren'ŝton'o'j; ses el ili mort'is. La respond'o de la aŭtoritat'ul'o'j est'is mal'rapid'a, sed sever'a: nur 13 el la 193 uzin'o'j de lakt'o'pulvor'o funkci'ant'a'j en tiu jar'o nun ankoraŭ funkci'as. La import'it'a por'beb'a lakt'o, “kun farmaci'e alt'kvalit'a” laŭ la reklam'ad'o, do invad'is la merkat'o'n. Por ne mal'aper'i, la ĉin'a'j komerc'a'j mark'o'j ir'as mem produkt'i ali'lok'e la valor'a'n likv'aĵ'o'n, aŭ ven'ig'as al Ĉin'uj'o sen'pek'a'j'n ekster'land'a'j'n bov'in'o'j'n.

Bov'in'o'j en'ferm'it'a'j en aŭstrali'a hangar'o

Ĉin'uj'o baldaŭ dispon'os pri si'a breton'a fabrik'o de lakt'o'pulvor'o, sed ĝi ankaŭ atend'as si'a'n uson'a'n fabrik'o'n. La gigant'a firma'o Yili el Intern'a Mongol'uj'o, ĉin'a ĉef'a lakt'o-industri'ist'o, ĵus anonc'is la ek'konstru'ad'o'n de fabrik'o en Kansas'o. En Modeno (nord'o de Ital'uj'o), fabrik'o de la Sterilgarda, naci'a ĉampion'o de la long'e'konserv'ebl'a lakt'o, send'as si'a'n “blank'a'n or'o'n” al Ĉin'uj'o sub la mark'o Yili. La 26-an de mart'o 2015, Yili sub'skrib'is inter'konsent'o'n kun la Wageningen-universitat'o en Nederlando, por tie de'lok'i si'a'n centr'o'n pri esplor'o'j kaj dis'volv'ad'o.

German'uj'o kaj Belg'uj'o ĝis nun eksport'is al Rus'uj'o, kiu hodiaŭ bojkot'as ili'n respond'e al la inter'naci'a'j sankci'o'j lig'it'a'j al la ukrain'uj'a konflikt'o. Ili do turn'iĝ'as al Ĉin'uj'o. La 4-an de septembr'o 2014, s-ro Michael Lohse, pro'parol'ant'o de la Uni'o de la German'a'j Agr'o'kultur'ist'o'j, deklar'is: “Bedaŭr'ind'e, pet'i la german'a'j'n konsum'ant'o'j'n ŝmir'i pli da buter'o sur si'a'j'n buter'pan'o'j'n ne est'as konsil'ind'e, el san'o-vid'punkt'o. Ni nun serĉ'as nov'a'j'n merkat'o'j'n, apart'e en Azi'o.” La 2-an de maj'o 2014, La Libr'e Belgique titol'is: “Ĉin'uj'o help'e al la belg'a'j lakt'o-produkt'ist'o'j”. Du'dek firma'o'j ĵus ricev'is la permes'o'n eksport'i. Jen komenc'o.

Sed ĉio tio ne est'as sen'risk'a. Fin'e de mart'o 2015, 11 000 lakt'o'bov'in'o'j trov'iĝ'is en'fermat'a'j en haven'a hangar'o en Aŭstrali'o. Motiv'o: la ĉin'a klient'o dezir'is pag'i post liver'ad'o, kaj ne plu antaŭ... Ne grav'as, Aŭstrali'o pli kaj pli varm'e kaj honor'e akcept'as la ĉin'a'j'n produkt'ist'o'j'n. Inter ili trov'iĝ'as s-ro Harry Wang, vic'prezid'ant'o de la lakt'o'produkt'o'j de Ningbo, en la Zhejiang-provinc'o. En Ĉin'uj'o, li estr'as 30 farm'bien'o'j'n kun en'tut'e 12 000 bov'in'o'j. Ĉiu'maten'e li'a'j dung'it'o'j hejm'e liver'as botel'et'o'j'n da lakt'o, apenaŭ 20-centi'litr'a'j'n, prezent'it'a'j'n kiel “nutr'o-kamenton*.

*  Kun'met'o de la vort'o'j “nutr'aĵ'o” kaj “medikament'o” -jmc.

Dispon'ant'e pri klient'ar'o pret'a el'spez'i mult'e pli por pli bon'kvalit'a produkt'o, s-ro Wang ĵus akir'is plur'a'j'n aŭstrali'a'j'n farm'bien'o'j'n. Li intenc'as send'i ĉiu'tag'e aviad'il'e al Ĉin'uj'o 50 000 botel'o'j'n da freŝ'a lakt'o. Por ig'i la afer'o'n ankoraŭ pli profit'don'a, li promes'as dung'i 2 000 ĉin'a'j'n labor'ist'o'j'n (kun ĉin'a'j salajr'o'j) en si'a nov'a aŭstrali'a en'botel'ig'o-fabrik'o. Sen mal'trankvil'ig'i la aŭstrali'a'j'n aŭtoritat'ul'o'j'n: la land'o prov'as re'kapt'i si'a'n mal'fru'o'n kompar'e kun Nov-Zelando.

Jam en printemp'o 2008, tio est'as kelk'a'j'n monat'o'j'n antaŭ la skandal'o de la lakt'o kun mel'amin'o, Velington'o kaj Pekino ja sub'skrib'is liber'merkat'a'n inter'konsent'o'n, kiu plan'as iom-post-iom'a'n mal'alt'iĝ'o'n de la dogan'impost'o'j pri kiv'o kaj lakt'o. Fam'a pro si'a abund'a natur'o kaj si'a'j vast'a'j paŝt'ej'o'j, Nov-Zelando sen'precedenc'e puŝ'as si'a'n agr'o'nutr'a'n industri'o'n. Sub impuls'o de Fonterra, la potenc'eg'a kooperativ'o de la land'o, de kiu de'ven'as tri'on'o de la lakt'o'produkt'o'j eksport'it'a'j tra la mond'o, la lakt'o'produkt'ad'o subit'e kresk'eg'is, la prez'o mal'alt'iĝ'is... kaj la sub'ter'a'j akv'o-tavol'o'j difekt'iĝ'is. Ekologi'ist'a'j aktiv'ul'o'j van'e alarm'is. Per anonim'a'j leter'o'j, “eko-teror'ist'o'j” - laŭ la esprim'o de la ĉef'ministr'o John Key — minac'is, komenc'e de mart'o 2015, venen'ig'i la beb'o'lakt'o'n*. De tiam, laŭ'pet'e de Pekino, ĉiu nov-zelanda skatol'o de lakt'o'pulvor'o sur'hav'as glu'etiked'o'n atest'ant'a'n, ke ĝi est'as sen'danĝer'a*.

*  “Threat to contaminate baby formul'a”, The New Zealand Herald, Velington'o, 10-a de mart'o 2015.
*  “China to increase scrutiny of New Zealand milk”, The New York Times, 11-a de mart'o 2015.

Latin'amerik'o, fin'e, ferm'as la list'o'n de la “inter'naci'o” de lakt'o, proviz'ant'e al Ĉin'uj'o si'a'j'n plej bon'a'j'n bov'in'o'j'n. En januar'o 2015, Ĉilio send'is 7000 da ili al Tianjin-haven'o; 23 000 ali'a'j sekv'os. Urugvajo, kiu hav'as kvar bov'in'o'j'n por unu loĝ'ant'o, ir'as la sam'a'n voj'o'n. Kaj Kanado elekt'is okup'i niĉ'a'n merkat'o'n: eksport'ad'o de alt'kvalit'a bov'o'sperm'o por fekund'ig'i la ĉin'a'j'n bov'in'o'j'n.

Jordan POUILLE


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Unu el la plej obstrukc'it'a'j urb'o'j de la mond'o

En Moskvo, trafik'a'j ŝtop'iĝ'o'j kaj rev'o'j pri liber'ec'o

La rapid'a kresk'o de la nombr'o de aŭtomobil'o'j post la fal'o de la Berlina Mur'o montr'iĝ'is tro'a por la voj'o'j de la rus'a ĉef'urb'o. Moskvo est'as unu el la urb'o'j kun la plej mal'bon'a trafik'a obstrukc'o de la mond'o, pli ol Istanbulo kaj Rio de Ĵanejro. Ĉiu vetur'il'o hav'as nur kvar'on'o'n de la voj'spac'o de grand'a'j okcident'a'j urb'o'j. Jam de'long'e pas'is la temp'o kiam Nikita Ĥruŝĉov promes'is al si'a'j sam'patri'an'o'j ke la Sovet'uni'o far'os “pli raci'a'n uz'o'n de aŭtomobil'o'j ol la uson'an'o'j”.

Mi am'as ŝofor'i. Aŭtomobil'o'j est'as mi'a viv'o. Mi iam hav'is Ĵiguli-o'j'n kaj ankaŭ uson'a'j'n kaj german'a'j'n aŭt'o'j'n. Last'a'temp'e, mi prefer'as la japan'a'j'n.” Andre'i Garaŝĉuk, si'a'temp'a aŭt'o'ripar'ist'o kaj nun ŝofor'o por firma'o kiu lu'ig'as vesper'vest'o'j'n, etend'as la brak'o'n por mal'ferm'i la pasaĝer'a'n pord'o'n de si'a Mazda 6, “la last'a model'o de la tri'a generaci'o”. Blu'a neon'lum'o projekci'as la log'o'tip'o'n de Mazda sur la trotuar'o'n. Li retro'ir'ig'as la aŭt'o'n kaj uz'as ekran'o'n sur la instrument'panel'o por manovr'i el la kort'o de apartament'ar'o apud la Kreml'o. Ni ek'ir'as direkt'e al Flug'haven'o Ŝeremetjevo, 40 kilo'metr'o'j'n de la urb'o'centr'o, kaj al la daĉo kiu'n la 40-jar'ul'o est'as ekip'int'a kiel konstant'a hejm'o. “Normal'e, neces'as al mi unu hor'o'n, unu hor'o'n kaj dek minut'o'j'n maksimum'e” li dir'as optimism'e.

En 2013, Moskvo ating'is la pint'o'n de la list'o de la plej obstrukc'it'a'j urb'o'j de la mond'o, pli mal'bon'e ol Istanbulo, Rio-de-Ĵanejro kaj Tianjin en Ĉini'o* . La plej grand'a ŝtop'iĝ'o en la histori'o de la rus'a ĉef'urb'o okaz'is je la 15a de maj'o 2008 kiam la cirkul'ad'o est'is halt'ig'it'a dum dek tri hor'o'j sur 68-kilo'metr'a long'o de la Periferi'a Aŭt'o'voj'o de Moskvo (MKAD) post kiam la polic'o ferm'is kelk'a'j'n koridor'o'j'n*. Sed eĉ kiam ne est'as escept'a'j cirkonstanc'o'j, la trafik'o neniam ver'e flu'as liber'e en ĉi tiu mega-urb'o el 2 500-kvadrat'a'j kilo'metr'o'j (Parizo kaj ĝi'a'j antaŭ'urb'o'j hav'as nur 760 kvadrat'a'j'n kilo'metr'o'j'n). Je la maten'a pint'hor'o, mez'um'e neces'as unu hor'o'n kaj dek minut'o'j'n por vetur'i la 14 kilo'metr'o'j'n de la aŭt'o'voj'o Entuziastov inter la MKAD kaj la ‘Ĝarden'a Ring'o’*.

*  Wendell Cox, ‘Traffic congestion in the world: 10 worst and best cities’, Newgeography.com, la 9a de maj'o 2014.
*  Nov'aĵ'agent'ej'o Ria Novosti, la 21a de aŭgust'o 2013.
*  La voj'ret'o de Moskvo est'as baz'it'a sur kvar ring'o'j: la bulvard'o'j, kiu'j ĉirkaŭ'as la histori'a'n centr'o'n sur la dekstr'a bord'o; la Ĝarden'a Ring'o, kiu sekv'as la cirkl'o'lini'o de la Metro'o; la Tri'a Ring'o, komplet'ig'it'a en 2004, kiu ĉirkaŭ'ir'as la centr'a'j'n distrikt'o'j'n de la urb'o; kaj la 100-kilo'metr'a MKAD, kiu proksim'um'e sekv'as la lim'o'j'n de Moskvo antaŭ 2012.

Simbol'o de la rus'a jor'o al kapital'ism'o, la evolu'o de la posed'o de privat'a'j aŭtomobil'o'j tamen hav'as si'a'j'n radik'o'j'n en la sovet'a histori'o. Antaŭ la 1960-aj jar'o'j, fabrik'ist'o'j de motor'o'j rezerv'is la pli'mult'o'n de si'a produkt'ad'a kapabl'o por kamion'o'j, esenc'a'j por transport'i var'o'j'n. La post'stalin'ism'a degel'o, kaj la nom'um'o de Nikita Ĥruŝĉov kiel la Unu'a Sekretari'o de la Komun'ist'a Parti'o en 1953, akompan'is la promes'o'n de konsum'ism'a soci'o social'ism'ec'a.

La aŭtomobil'o, instig'ant'o de “et'burĝ'a'j dezir'o'j ”

En 1966, la ital'a firma'o Fiat sub'skrib'is histori'e sen'precedenc'a'n kontrakt'o'n kun valor'o de USD 900 milion'o'j kun Sovet'uni'o por konstru'i la fabrik'o'n Vaz en la urb'o Toljatti (si'a'temp'e Stavropol, tiel renom'it'a laŭ la nom'o de Palmiro Togliatti, fond'int'o de la ital'a komun'ist'a parti'o). Ĝi'a'j ĉen'stabl'o'j produkt'is la unu'a'n amas'fabrik'it'a'n aŭt'o'n, la Vaz-2101, proksim'a kopi'o de la Fiat-214. Pro ĝi'a mal'alt'a prez'o, la publik'o am'e nom'is ĝi'n ‘la Kopek'o’, la nom'o de la plej mal'grand'a rus'a mon'er'o, kvankam la kost'o ankoraŭ est'is ne'pag'ebl'a de la pli'mult'o de sovet'a'j famili'o'j. S-ro Garaŝĉuk, kiu aranĝ'is kredit'o'n por aĉet'i si'a'n nov'a'n Mazda, memor'as la licenc'plat'o'n de la Kopek'o en kiu si'a patr'o iam aper'is ĉe la en'ir'ej'o de la lern'ej'o, “1254 MNT. Tio est'is en 1980. Oni dev'is registr'i si'n sur la atend'o'list'o por aĉet'i ĝi'n. Ni hav'is la prioritat'o'n ĉar mi'a av'o est'is mal'san'ul'o. En la fru'a'j 1980-aj jar'o'j ni'a apartament'ar'o hav'is dek etaĝ'o'j'n sed ekster'e est'is park'it'a'j nur inter kvin kaj dek aŭt'o'j.”

La al'ven'o de frid'uj'o'j kaj televid'il'o'j simbol'is la ek'aper'o'n de modern'ec'o en la hejm'a sfer'o, sed la aŭtomobil'o rest'is objekt'o de daŭr'a suspekt'o. Kiel emblem'o de la uson'a viv'manier'o, ĝi risk'is instig'i al “et'burĝ'a'j” dezir'o'j en la popol'o kiel atest'is la komedi'a kult'film'o Gard'u vi'n kontraŭ la aŭt'o (1966). “Tiu, kiu ne hav'as aŭt'o'n, rev'as pri la aĉet'o de tio; tiu, kiu hav'as aŭt'o'n, rev'as pri la vend'o de ĝi” ironi'e dir'as la voĉ'o de la rakont'ant'o komenc'e de la film'o. Ĝi est'as la histori'o de asekur'a agent'o, modern'a Robin Hood, kiu ŝtel'as la aŭt'o'j'n de klient'o'j kun ne'lic'e akir'it'a riĉ'aĵ'o, vend'as ili'n, kaj don'as la mon'o'n al orf'ej'o.

Ĥruŝĉov eĉ konsider'is dis'volv'i taksi'a'j'n serv'o'j'n kaj aŭt'o'lu'a'j'n staci'o'j'n kiel alternativ'o al la privat'a posed'o: “Ni far'os pli raci'a'n uz'o'n de aŭtomobil'o'j ol la uson'an'o'j” li promes'is en 1959. Tro fru'a por si'a temp'o, ĉi tiu antaŭ'ul'o de organiz'it'a kun'vetur'ad'o neniam real'iĝ'is sed tamen serv'is kiel pretekst'o pro la ne'sukces'o ating'i la nivel'o'n de Uson'o: ĝis 1985, Sovet'uni'o hav'is nur 44 aŭt'o'j'n por ĉiu 1 000 loĝ'ant'o'j, kompar'e kun 744 en Uson'o*.

*  Rosstat (Ŝtat'a Statistik'a Serv'o de la Rus'a Federaci'o), 2003; Stacy C Davis (Red.), ‘Transportation Energy Dat'a Book’, Us Department of Energy, Vaŝington'o, juni'o 2011.

Ek'de la mez'a'j 1980-aj jar'o'j, perestrojk'o elimin'is por ĉiam la antipati'o'n pri burĝ'a'j valor'o'j. Post la fal'o de la Berlina Mur'o, la rus'a merkat'o mal'ferm'iĝ'is por okcident'a'j aŭt'o'fabrik'ist'o'j. Volodja Polons, si'a'temp'a oficir'o de la komerc'a ŝip'ar'o, ek'star'as de si'a kanap'o por al'port'i kelk'a'j'n mal'nov'a'j'n fot'o'j'n. Li indik'as la navig'ej'o'n de karg'o'ŝip'o ŝarĝ'it'a per aŭt'o'j. “En 1990, mar'ist'o'j est'is permes'it'a'j aĉet'i aŭt'o'j'n kiam ili est'is en fremd'a'j haven'o'j. Mi aĉet'is mi'a'n unu'a'n en Amsterdamo. Mi ŝat'is la kolor'o'n: ĝi est'is miel'kolor'a Volv'o. Por mi, ĝi reprezent'is feliĉ'o'n kaj liber'a'n cirkul'ad'o'n. Iu'n vesper'o'n, kapric'e, por re'gaj'ig'i mi'n, mi ek'vetur'is al la monaĥ'ej'o Donskoj, apud strat'o Ŝabolovskaja, kie mi pas'ig'is mi'a'n jun'aĝ'o'n. Vir'o tie propon'is vend'i al mi kelk'a'j'n ŝtel'it'a'j'n ikon'o'j'n. Li vid'is mi'a'n aŭt'o'n kaj supoz'is ke mi est'as riĉ'a. Tiu'temp'e, aŭtomobil'o'j ankoraŭ est'is luks'aĵ'o.” Inter 1990 kaj 2013, la indic'o de aŭt'o'posed'o kresk'is de 58 al 273 aŭt'o'j por ĉiu 1 000 loĝ'ant'o'j*.

*  Rosstat 2014.

Sed eĉ Moskvo, pli riĉ'a kaj pli bon'e ekip'it'a ol la pli'mult'o de la region'o'j, ankoraŭ ne ating'is la nivel'o'n de la ĉef'a'j eŭrop'a'j urb'o'j. Ĝi hav'as 360 privat'a'j'n vetur'il'o'j'n por ĉiu 1000 en'loĝ'ant'o'j: pli ol Londono (341), sed mal'pli ol la pariza region'o Ile-de-Franc'e (479), Madrido (458) kaj Nov'jork'o (454), kaj mult'e mal'pli ol la urb'a'j gigant'o'j de Uson'o kiu'j est'is adapt'it'a'j por aŭtomobil'o'j, kiel Atlant'o (756)*.

*  Institut'e for Mobility Research. ‘Megacity Mobility Culture: How Cities Mov'e on in a Divers'e World’, Springer, Heidelberg, 2013.
La potenc'ul'o'j mis'uz'as si'a'j'n trafik'a'j'n privilegi'o'j'n

Moskvo est'as unu el la plej obstrukc'it'a'j urb'o'j de la mond'o, ne nur pro tio, ke moskv'an'o'j al'flu'is al la aŭt'o'koncesi'ej'o'j. La urb'o krev'as ĉar la aŭt'o'voj'a ret'o ne est'is destin'it'a por el'port'i tia'n rapid'a'n kresk'o'n de la aŭt'o'posed'o. La periferi'a'j bulvard'o'j, kiu'j hav'as larĝ'o'n de ok koridor'o'j, antaŭ'long'e perd'is la verd'aĵ'o'n kiu gajn'is al ili la nom'o'n ‘Ĝarden'a Ring'o’. Por ne'fak'ul'a observ'ant'o, la larĝ'a'j avenu'o'j ebl'e ŝajn'as est'i al'far'it'a'j por aŭtomobil'o'j (por ne inter'romp'i la trafik'o'n, pied'ir'ant'o'j uz'as tunel'o'j'n por trans'ir'i la aŭt'o'voj'o'n).

Jur'i Luĵkov, la urb'estr'o de Moskvo inter 1992 kaj 2010, kred'is ke li pov'os trans'form'i ĉi tiu'j'n bulvard'o'j'n en urb'a'j'n aŭt'o'voj'o'j'n, larĝ'ig'ant'e la vetur'ej'o'j'n kaj for'ig'ant'e trafik'lum'o'j'n. Sed la pli'iĝ'o de la cirkul'ad'o en la centr'o'n ĉirkaŭ la Kreml'o, kie 40% de la urb'a'j labor'posten'o'j est'as koncentr'it'a'j en nur 3 kv km, pli'mal'bon'ig'is la obstrukc'o'n. Sekv'e, la impres'o de gigant'a'j avenu'o'j montr'iĝ'as tromp'a. Tra la tut'a urb'o, por ĉiu vetur'il'o nur est'as 27 kvadrat'a'j metr'o'j da asfalt'o, kvar'on'o de la spac'o en la urb'eg'o'j de Okcident'a Eŭrop'o *. Ekster la arteri'a'j aŭt'o'voj'o'j, la ret'o de strat'o'j kaj inter'dom'a'j voj'et'o'j rest'as ne'adekvat'a.

*  Aŭt'ist'o'j hav'as proksim'um'e 100 kvadrat'a'j'n metr'o'j'n por ĉiu aŭt'o en grand'a'j eŭrop'a'j urb'o'j kaj 200 kvadrat'a'j'n metr'o'j'n en Uson'o. Miĥail Blinkin kaj Ekaterina Reŝetova, ‘Aŭt'o'voj'a Sekur'ec'o: Histori'o, Fremd'a'j Spert'o'j, Instituci'o'j’ (rus'lingv'a), El'don'ej'o de la Super'a Lern'ej'o de Ekonomik'o, Moskvo, 2013.

Kiel ĉie, la reg'ad'o de la aŭtomobil'o kaŭz'is polu'ad'o'n kaj akcident'o'j'n, sed mort'ig'a'j akcident'o'j est'as pli oft'a'j ĉi tie ol ali'lok'e en Eŭrop'o. Ĉiu'jar'e, preskaŭ 27 000 hom'o'j mort'as sur rus'a'j aŭt'o'voj'o'j. En 2010, est'is 6,7 mort'o'j por ĉiu 10 000 aŭtomobil'o'j: dek'du'obl'e pli ol en Briti'o kaj Svedi'o, naŭ'obl'e pli ol en Japani'o kaj Germanio. Aŭt'ist'o'j kutim'e instal'as vide'o'kamera'o'j'n kiel pruv'aĵ'o'n se okaz'us akcident'o aŭ kverel'o kun ali'a aŭt'ist'o. En'ret'ig'it'e, mil'o'j de ĉi tiu'j amator'a'j vide'o'j proviz'as riĉ'a'n font'o'n de pri'fuŝ'a'j vide'o'j kaj eĉ pli mal'bon'ig'as la reputaci'o'n de rus'a'j aŭt'ist'o'j.

Kiam moskvaj aŭt'ist'o'j ating'as si'a'j'n cel'lok'o'j'n, oft'e est'as mal'facil'e trov'i park'o'spac'o'n. Ekster blok'o de apartament'o'j en la kvartal'o Lomonosovskij, loĝ'ant'o'j est'as farb'e skrib'int'a'j la numer'o'j'n de si'a'j licenc'plat'o'j sur la ter'o por mal'instig'i al ali'ul'o'j okup'i si'a'n spac'o'n. En'trud'iĝ'int'o'j risk'as grat'aĵ'o'j'n aŭ tra'pik'it'a'j'n pneŭ'o'j'n. Ĉi tiu'j streĉ'it'ec'o'j nutr'as la ek'est'iĝ'o'n de politik'a protest'o, ĉar kun amas'a hav'ebl'ec'o, la aŭtomobil'o akir'is “demokrat'a'n” valor'o'n. Sur la aŭt'o'voj'o est'as ĉiam mal'pli da toler'em'o pri mis'uz'o'j de la potenc'o kaj la privilegi'o. La trafik'a polic'o - gajŝniki - est'as de'long'e kon'at'a pro tio, ke ili postul'as sub'aĉet'aĵ'o'j'n. Sed “ili far'iĝ'is pli respekt'a al la leĝ'o post kiam ili ricev'is salajr'o'pli'iĝ'o'n” dir'is taksi'ist'o kiu labor'is en Moskvo dum ok jar'o'j.

La fokus'o de la mal'kontent'o sekv'e ŝanĝ'iĝ'is al la blu'a'j blink'o'j de alt'rang'a'j ŝtat'ofic'ist'o'j kaj politik'ist'o'j kiu'j mis'uz'as ili'n por vetur'i sen'halt'e tra la trafik'o. Laŭ polic'a labor'sindikat'o, polic'ist'o'j halt'ig'is la trafik'o'n por proksim'um'e cent aŭt'o'vic'o'j kaj oficial'a'j aŭt'o'j ĉiu'tag'e en 2010*. Sam'jar'e, mov'ad'o de mal'kontent'a'j aŭt'ist'o'j, la Blu'a'j Sitel'o'j, est'is star'ig'it'a. Organiz'ant'e strat'a'j'n protest'o'j'n, ĝi gajn'is publik'a'n atent'o'n per soci'a'j ret'o'j kie ĝi'a'j vide'o'j est'as spekt'it'a'j de tiom, kiom 200 000 spekt'ant'o'j. Ĝi'a'j al'iĝ'int'o'j mok'as la blink'o'j'n de “Plej'grav'ul'o'j”, met'ant'e blu'a'n sitel'o'n sur la tegment'o'j de si'a'j vetur'il'o'j.

*  Evgeni Ĉinilov, ‘Sufiĉ'e kun funebr'aĵ'o'j’ (rus'lingv'a), Gazet'a.ru, la 23a de decembr'o 2010.

La mov'ad'o nask'iĝ'is post mort'ig'a akcident'o sur Avenu'o Lenin en februar'o 2010 kiam ŝofor'at'a Mercedes port'ant'a la vic'prezid'ant'o'n de la petrol'kompani'o Lukoil, Anatoli'j Barkov, kaj li'a'n korp'o'gard'ist'o'n kolizi'is kun Citroën, mort'ig'ant'e ĝi'a'n stir'ant'o'n, Olga Aleksandrina, kaj ŝi'a'n bo'patr'in'o'n, Ver'a Sidelnikova, ambaŭ ginekolog'o'j*. “Ni lanĉ'is protest'o'n kontraŭ la sen'ŝirm'ec'o de civit'an'o'j je la mis'uz'o'j de la potenc'ul'o'j” dir'as la kun'ord'ig'ant'o de la Blu'a'j Sitel'o'j, Piotr Ŝkumatov. “En Sovet'uni'o, nur la ‘nomenklatur'a’ (la reg'ant'a klas'o) rajt'is hav'i aŭtomobil'o'n, sign'o de super'reg'ad'o. Tiu epok'o definitiv'e pas'is. Mi aparten'as al la unu'a generaci'o kiu amas'e pov'as hav'i aŭt'o'j'n. Est'as mal'sam'a pens'manier'o ĉe ni.

*  La justic'o ferm'is la kaz'o'n en septembr'o 2010, deklar'int'e ke la akcident'o'n kaŭz'is Olga Aleksandrina.

Por far'i i'o'n pri la koler'o pro la publik'a mal'ĝentil'ec'o, la kreml'o'favor'a jun'ul'ar'a mov'ad'o Nashi (Ni'a) lanĉ'is la projekt'o'n Stop-Ĥam (halt'o al la mal'ĝentil'ul'o) en 2010. “En unu jar'o, ni super'is Nachi laŭ ag'ad'o kaj sub'ten'ant'o'j, kaj sen'de'pend'iĝ'is” dir'as Dmitrij Ĉugunov, la 30-jar'aĝ'a kun'ord'ig'ant'o de ĉi tiu projekt'o. Konform'e al la konservativ'a'j valor'o'j kiu'j est'as mod'a'j en la Kreml'o, la aktiv'ul'o'j de Stop-Ĥam cel'as re'eduk'i stir'ant'o'j'n kiu'j super'as la rapid'lim'o'n, film'ant'e ili'n kaj met'ant'e la vide'o'n en Inter'ret'o'n.

En last'a'temp'a vide'o, Stop-Ĥam-an'ar'o met'is bar'il'o'n trans ne'pavim'it'a voj'o kiu'n aŭt'ist'o'j uz'as por gajn'i avantaĝ'o'n de kelk'a'j metr'o'j en ŝtop'iĝ'o'j. “Ni'a'j propagand'ant'o'j de ĝentil'a aŭt'ad'o invit'is kulp'ul'o'j'n re'turn'i si'n kaj, se ili rifuz'is, met'is grand'a'j'n glu'mark'o'j'n sur ili'a'j'n antaŭ'glac'o'j'n kun la vort'o'j: ‘Al la diabl'o kun ali'ul'o'j. Mi park'as kie ajn mi vol'as.” La vide'o'j est'is atent'o'kapt'a'j. “Mi nask'iĝ'is en Birjuljovo en la for'a nord'o de Moskvo, mal'riĉ'a antaŭ'urb'o, blank'ul'a gett'o” rid'ant'e dir'as s-ro Ĉugunov kiu nom'as si'n politik'a komunik'ad'ist'o. “Mank'as al ni ekzempl'o'j de pozitiv'a'j kondut'o'j. Hom'o'j bezon'as tiu'j'n por konven'e eduk'i si'a'j'n infan'o'j'n. Tem'as pri afer'o de naci'a sekur'ec'o laŭ long'a'temp'a perspektiv'o.

La nun'a urb'estr'o de Moskvo, Sergei Sobjanin, nom'um'it'a de prezid'ant'o Dmitrij Medvedev en oktobr'o 2010 kaj renom'um'it'a post la urb'a'j elekt'ad'o'j en 2013*, met'is transport'ad'o'n ĉe la supr'o de si'a tag'ord'o. Post mal'pli ol du jar'o'j, aranĝ'o'j est'as far'it'a'j kiu'j est'as oft'a'j en grand'a'j eŭrop'a'j urb'o'j, kiel aŭtobus'koridor'o'j kaj pag'o'j por park'ad'o en iu'j zon'o'j. Sed la ŝanĝ'o'j est'is far'it'a'j abrupt'e kaj sen publik'a konsult'o, kio kaŭz'is mal'kontent'o'n.

*  La elekt'ad'o, per rekt'a universal'a voĉ'don'ad'o, de la guberni'estr'o'j de region'o'j kaj la urb'estr'o'j de Moskvo kaj Sankt-Peterburgo, est'is re'instal'it'a post protest'o'j en la vintr'o de 2011/12 postul'ant'a'j “honest'a'j'n elekt'ad'o'j'n”.

La Unu'iĝ'o de Moskvaj Aŭt'ist'o'j (Um'a), la post'e'ul'o de la sovet'epok'a unu'iĝ'o kiu respond'ec'is pri la instru'ad'o de stir'ad'o kaj aŭt'o'voj'a sekur'ec'o, ankoraŭ est'as en ŝok'stat'o. Kvankam ĝi ankoraŭ respond'ec'as pri la administr'ad'o de 150 000 park'ad'o'spac'o'j, ĝi est'is konsult'it'a nur du foj'o'j'n de la Departement'o de Transport'o de Moskvo. Dum la mandat'o de Jur'i Luĵkov, la antaŭ'a urb'estr'o, ĉi tiu de'long'a unu'iĝ'o est'is trakt'it'a kun pli grand'a respekt'o. Ĝi'a'j aŭt'o'park'ej'o'j super'viv'is la detru'o'n de la rakuŝki (konk'o'j), la individu'a'j kanvas'a'j garaĝ'o'j kiu'j, ek'de la 1990aj jar'o'j, invad'is la verd'a'j'n spac'o'j'n inter blok'o'j de apartament'o'j kaj kiu'j pli'mult'e'nombr'iĝ'as laŭ tiel, kiel mal'proksim'a oni est'as de la Kreml'o. Nun, la magistrat'o est'as rifuz'int'a re'nov'ig'i la ter'kontrakt'o'j'n de la Um'a, sed asign'as ili'n al privat'a'j invest'ant'o'j. Inter 2011 kaj 2014, la asoci'o perd'is 20 000 park'ad'o'spac'o'j'n, kiu'j far'iĝ'is zon'o'j de pag'park'ad'o aŭ plur'etaĝ'a'j park'ad'o'dom'o'j kie park'ad'o'spac'o'j est'as vend'at'a'j al individu'o'j. “Ni est'as pac'em'a'j hom'o'j, ne ekstrem'ist'o'j. Ni vol'e diskut'us la afer'o'n” dir'as ĝi'a direktor'o Miĥail Rubinstein kiu bedaŭr'as ke li sent'as si'n dev'ig'at'a part'o'pren'i sur'strat'a'n protest'o'n.

En land'o kie est'as mal'facil'e organiz'i kolektiv'a'n ag'ad'o'n, protest'o'j pren'as individu'a'j'n form'o'j'n. “Rigard'u!” dir'as s-ro Garaŝĉuk en si'a Mazda 6, mal'rapid'ig'ant'e dum ni preter'pas'as park'it'a'n aŭt'o'n. “Ĉu vi vid'as? Li al'fiks'is KD-on sur si'a'n numer'plat'o'n.” La cel'o est'as mal'help'i ke la fot'il'o'j de patrol'vetur'il'o'j de la centr'a trafik'a agent'ej'o ident'ig'u la aŭt'o'n kaj ordon'u ke ĝi est'u for'tren'it'a. Tren'kamion'o'j konstant'e kroz'as laŭ la strat'o'j de Moskvo.

La rapid'a dis'vast'iĝ'o de la administraci'a'j lim'o'j de Moskvo montr'as kiel la vertikal'a koncept'o de potenc'o en'radik'iĝ'is en Rusio. La solv'ad'o de problem'o'j est'as baz'it'a sur centraliz'it'a administr'ad'o kiu, efektiv'e, hav'as lim'ig'it'a'n efik'o'n. En juni'o 2010, prezid'ant'o Medvedev sugest'is la kre'o'n de “Grand'a Moskvo” kun la trans'lok'o de iu'j federaci'a'j instituci'o'j, kiel la parlament'ej'o, al nov'a ter'o kiu'n la urb'o est'is aneks'ant'a. La urb'estr'o rapid'e prezent'is plan'o'n. La 1an de juli'o 2012, la ĉef'urb'o sorb'is 21 urb'o'j'n, renom'ant'e ili'n “Nov'a Moskvo”.

La total'a are'o de la urb'o pli ol du'obl'iĝ'is per ĉi tiu vast'ig'o en la sud'a'j'n kaj sud'okcident'a'j'n antaŭ'urb'o'j'n, mal'mult'e loĝ'at'a zon'o en kiu'n la reg'ist'ar'o esper'as al'log'i 2 milion'o'j'n da loĝ'ant'o'j el la urb'o'centr'a'j kvartal'o'j. “La koncept'o est'as fundament'e mal'prudent'a” dir'as la geograf'o Robert Argenbright de la Universitat'o de Utah'o. “Ĉi tiu vast'ig'o ne inkluziv'as ekzist'ant'a'j'n urb'o'j'n kiu'j est'as ver'a'j urb'a'j centr'o'j, kiel Podolsk kaj Ĥimki. Sed tiu'j est'as labor'ist'a'j urb'o'j kaj s-ro Sobjanin ili'n ne vol'as. Ili ne kongru'as kun la bild'o de Grand'a Moskvo, kaj ili est'us pez'a ŝarĝ'o sur social'a'j buĝet'o'j”*.

*  Norm'o'j de social'a'j subvenci'o'j por loĝ'ant'o'j de la urb'o Moskvo est'as pli alt'a'j ol en la region'o ekster la urb'o. En la ĵus inkluziv'it'a'j teritori'o'j, la mez'um'a emerit'a pensi'o kresk'is de 5 700 al 12 000 rubl'o'j. Vladimir Kolossov, “Le ‘grand Moscou’”, en Arnaud Du'bien (Red.), “Rus'si'e 2013: Regards de l’Observatoire franc'o-russe”, Le Cherche-Midi, Parizo, 2013.
“En la ŝtop'iĝ'o'j, mi aŭskult'as la radi'o'n. Est'as sen'util'e stres'iĝ'i”

S-ro Garaŝĉuk kaj li'a nov'a aŭt'o ankoraŭ est'as sen'mov'ig'it'a'j en inter'dom'a voj'et'o. Kvar'dek kvin minut'o'j pas'is dum li detal'e klar'ig'is kial li pli prefer'as ŝtop'iĝ'o'j'n ol la sen'ord'a'j'n publik'a'j'n transport'il'o'j'n. Ali'a'j aŭt'ist'o'j prov'is ir'i laŭ la sam'a mal'long'ir'ej'o al strat'o Tverskaja, kvin'koridor'a arteri'o kiu komenc'iĝ'as ĉe la Ruĝ'a Plac'o kaj konduk'as orient'e'n. Post iom da temp'o, unu aŭt'ist'o ced'as la lok'o'n. Oni pov'as vid'i neni'o'n krom park'lamp'o'j'n de aŭtomobil'o'j preter staci'dom'o Belorusskij fin'e de la avenu'o. “En ŝtop'iĝ'o'j, mi aŭskult'as la radi'o'n, muzik'o'n, la nov'aĵ'o'j'n. Est'as sen'util'e stres'iĝ'i. Kio'n far'i ali'e?” dir'as la ŝofor'o filozofi'em'e, konfes'ant'e ke la spert'o matur'ig'is li'n. “Sed se ni hav'us publik'a'j'n transport'il'o'j'n ind'a'j'n je la nom'o, mi ja uz'us ili'n.” Eĉ en Rusio, la de'long'a rev'o pri la posed'o de aŭtomobil'o sen'bril'iĝ'as.

Hélène RICHARD


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Mir'ig'a al'proksim'iĝ'o inter Ĉin'uj'o kaj Islando

Konkur'ad'o por Arkt'a Ocean'o ir'as tra Rejkjavik'o

Ankoraŭ ne'cert'a, la mal'ferm'o de mar'a'j voj'o'j en la Arkt'a Ocean'o est'ig'as kresk'ant'a'n interes'o'n inter la komerc'e potenc'a'j land'o'j. Cel'e al'proksim'ig'i si'n al la natur'a'j riĉ'aĵ'o'j de la polus'a region'o, Ĉin'uj'o flat'as Islandon, unu'a'n eŭrop'a'n land'o'n, kiu sub'skrib'is kun ĝi liber-merkat'a'n traktat'o'n.

Inter la flav'a'j herb'o'j kiu'j rand'as la plej long'a'n fjord'o'n de Islando, s-ro Thorvaldur Ludvik Sigurjonsson, kun si'a har'ar'o vent'e taŭz'it'a, rigard'as al la lok'o de la est'ont'a Dysnes-haven'o. La islanda konsorci'o Arctic Services, kiu'n li estr'as, esper'as profit'i el la iam'a mal'ferm'o de la mar'a voj'o rezult'ont'a el la bankiz'o-fand'iĝ'o por konstru'i sur la nord'a mar'bord'o de la land'o centr'a'n punkt'o'n por al'ir'i la Arkt'a'n Ocean'o'n. Pro la klimat'a varm'iĝ'o, la trafik'o tra la Arkt'a Ocean'o ĉiu'somer'e progres'as — kvin'dek tri ŝip'o'j tra'ir'is ĝi'n en 2014*-, eĉ se ankoraŭ mal'proksim'as la star'ig'o de sekur'a kaj regul'a voj'o mal'ferm'a al komerc'a trafik'o. Surpriz'e, la konsorci'o est'is kontakt'it'a en april'o 2012, de la ĉin'a Bank'o de dis'volv'ad'o, interes'at'a de la projekt'o. Konsci'a pri la riĉ'ec'o de la Nord'o, Ĉin'uj'o iniciat'is de jar'dek'o vast'a'n strategi'o'n por pozici'ig'i si'n en Arkt'o, kies centr'a aks'o long'temp'e est'is Islando.

*  Northern Se'a Route Information Office, www.arctic-li'o.com

Ĉar la du'on'o de ĝi'a mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) de'pend'as de la mar'a trafik'o*, la nov'a ekonomi'a grand'a land'o konsider'as la voj'o'n de nord-orient'o, laŭ'long'e de la rus'a'j mar'bord'o'j, kaj la pas'ej'o'n de nord-okcident'o kiel anstataŭ'ig'ebl'a'j'n voj'o'j'n al la Suez'a Kanal'o aŭ al tiu de Panam'o, du'on'ŝtop'it'a'j pro dens'a trafik'o kaj precip'e pli long'a'j. Tra la nord-orient'a pas'ej'o, la vojaĝ'o Roterdam'o-Ŝanĥajo est'us kvar'on'e redukt'it'a, tio est'as redukt'o de ĉirkaŭ kvin mil kilo'metr'o'j. Pekinon ankaŭ interes'as facil'ig'it'a al'ir'o al la lok'a'j natur'a'j riĉ'aĵ'o'j. La ĉirkaŭ'polus'a region'o de Arkt'a Ocean'o ja laŭ'dir'e en'hav'as 13% de la ankoraŭ ne mal'kovr'it'a'j konvenci'a'j petrol-riĉ'aĵ'o'j* kaj 30% de gas-riĉ'aĵ'o'j, kaj ankaŭ grav'a'j'n mineral'a'j'n kaj fiŝ'a'j'n riĉ'aĵ'o'j'n.

*  Lind'a Jakobson, “China prepares for an ic'e-free Arctic”, Sipri Insights on Peace and Security, n-ro 2010/2, Solna (Sved'uj'o), mart'o 2010.
*  “90 billion barrels of oil and 1,670 trillion cubic feet of natural gas assessed in the Arctic”, United States Geological Survey, Rest'o'n (Virginie), 23-a de juli'o 2008.

Ĉin'uj'o komenc'is invest'i en la region'o, apart'e en plur'a'j min'ej'o'j en Gronland'o, kaj en la petrol'o de la islanda mar'o. Ĝi ankaŭ montr'is si'a'n kapabl'o'n, en 2010 kaj 2012, uz'i la nord'a'n voj'o'n kun si'a unu'sol'a glaci'romp'a ŝip'o, la Xuelong (“drak'o de la neĝ'o”. Du'a ŝip'o est'os ver'ŝajn'e liver'it'a antaŭ 2016 por akompan'i ĝi'a'n trafik'progres'o'n. Laŭ la direktor'o de la ĉin'a Esplor-Institut'o por polus'a esplor'ad'o, Huigen Yang, 5 ĝis 15% de la ĉin'a komerc'o uz'os tiu'n voj'o'n en 2020*.

*  Reuters, 12-a de mart'o 2013.

Tiu interes'o konduk'is Pekinon pet'i observ'ant'o-seĝ'o'n en la Konsili'o de Arkt'o. En 2009, tiu pet'o est'is unu'e rifuz'it'a. Kanado kaj Rus'uj'o tim'as, ke la inter'naci'ig'o de Arkt'o rezult'ig'os ties “UN-ig'o'n”*. La ali'a'j land'o'j, si'a'flank'e, rest'is skeptik'a'j pro la nov'ec'o de la ĉin'a interes'iĝ'o, kiu mal'ferm'is si'a'n unu'a'n scienc'a'n baz'o'n nur en 2004, en la insul'ar'o Svalbardo. Sed, kiel memor'ig'as Olga V. Alexeeva, profesor'in'o pri ĉin'a histori'o en la Kebek'o-Universitat'o, “tiu seĝ'o est'is esenc'a por ĝi, ĉar ĝi dezir'is aŭd'ig'i si'a'n voĉ'o'n pri la dis'volv'o-kondiĉ'o'j de la region'o, sed precip'e vol'is est'i agnosk'at'a kiel respond'ec'a potenc'a land'o”.

*  Matthew Willis kaj Duncan Depledge, “How we learned to stop worrying about Chinas Arctic ambitions”, The Arctic Institut'e, Vaŝington'o, DC, 2014.

Jam en 2006, Pekino iniciat'is al'proksim'iĝ'o'n al la plej et'a ŝtat'o de Arkt'a Ocean'o, Islando, mal'ferm'ant'e inter'trakt'ad'o'n pri liber'merkat'a traktat'o. La sam'a'n jar'o'n, simbol'e, Uson'o for'las'is si'a'n island'an baz'o'n en Keflavik. Post ĉin'o-islanda financ'a inter'konsent'o en 2010, kiu help'is Rejkjavik'o'n el'ir'i el si'a financ'a kriz'o, vizit'o de la tiam'a ĉin'a ĉef'ministr'o, s-ro Wen Jiabao, konfirm'is tiu'n al'proksim'iĝ'o'n en 2012. Unu'a tia'spec'a inter'konsent'o inter Ĉin'uj'o kaj eŭrop'a ŝtat'o, la liber'merkat'a inter'konsent'o est'is definitiv'e sub'skrib'it'a unu jar'o'n post'e. La islanda prezid'ant'o Olafur Ragnar Grimsson lud'is esenc'a'n rol'o'n konduk'ant'e paralel'a'n diplomati'o'n tre favor'a'n al Ĉin'uj'o. Li tiel invit'is en si'a'n loĝ'dom'o'n la person'ar'o'n de la ŝip'o Xuelong kiam tiu al'bord'iĝ'is*.

*  Andrew Higgins, “Teeing off at edge of the Arctic? A Chinese plan baffles Iceland”, The New York Times, 22-a de mart'o 2013.
Petrol-esplor'ad'o kun la rus'o'j

Tiu du'land'a diplomati'o efik'is, ĉar Islando jam tre fru'e sub'ten'is la ĉin'a'n kandidat'iĝ'o'n. Pekino tiam aplik'is la sam'a'n strategi'o'n al plur'a'j ali'a'j ŝtat'o'j de la Arkt'a Konsili'o*. La tiam'a ĉin'a prezid'ant'o, s-ro Hu Jintao, vizit'is Kanadon en 2010, kaj Dan'land'o'n en 2012, mult'ig'ant'e la scienc'a'j'n kaj komerc'a'j'n inter'konsent'o'j'n. Krom'e, dum kelk'a'j ĉin'a'j respond'ec'ul'o'j laŭt'e dir'is en 2009, ke “neni'u naci'o” hav'as suveren'ec'o'n al Arkt'a Ocean'o*, Pekino “fin'e adopt'is la bon'a'n diskurs'o'n al la an'o'j de la Arkt'a Konsili'o kaj al la aŭtokton'a'j loĝ'ant'ar'o'j, asert'ant'e si'a'n respekt'o'n al la ŝtat'a'j suveren'ec'o'j”, klar'ig'as Rachael Lorn'a Johnstone, profesor'in'o pri jur'o en la islanda universitat'o de Akureyri. Dank'e al la dis'volv'ad'o de tiu'j du'land'a'j rilat'o'j, Ĉin'uj'o fin'e ricev'is observ'ant'o-seĝ'o'n en la konsili'o okaz'e de la pint'o-kun'ven'o de Kiruna (Sved'uj'o), en 2013, simil'e kiel ali'a'j land'o'j (Japan'uj'o, Sud'kore'uj'o, Singapur'o, Barato kaj Ital'uj'o, kiu'j al'don'iĝ'is al Franc'uj'o, German'uj'o, Nederlando, Hispan'uj'o, Pollando kaj Brit'uj'o).

*  Mikå Mered, “How China became an “Arctic stat'e””, Beijing Review, Pekino, 17-a de maj'o 2011.
*  Gordon Chang, “Chinas Arctic play”, The Diplomat, Tokio, 9-a de mart'o 2010.

Ĉar ĝi si'n difin'as kiel “ŝtat'o'n de la Proksim'a-Arkt'o*, est'as ne'ver'ŝajn'e, ke Ĉin'uj'o kontent'iĝ'os pri tiu status'o; sed ver'ŝajn'as, ke Uson'o ek'star'os kontraŭ ĝi'a'j ambici'o'j. Ĝis nun diskret'a, Uson'o cert'e pli'engaĝ'iĝ'os okaz'e de si'a prezid'ec'o de la Konsili'o, en 2015, apart'e per nom'um'o de ambasador'o por Arkt'o. De 2013, Pekino ankaŭ fort'ig'is si'a'n al'proksim'iĝ'o'n kun Moskvo sub'skrib'ant'e kun la rus'a petrol-produkt'ant'o Rosneft inter'konsent'o'n por la esplor'ad'o de la rus'a Arkt'o. Tiu kun'labor'ad'o de tiam akcel'iĝ'is, dum la okcident'a'j sankci'o'j sen'hav'ig'as Rus'uj'o'n je la kapital'o'j neces'a'j por la valor'ig'o de ĝi'a'j riĉ'o'font'o'j.

*  Shiloh Rainwater, “Race to the North”, Naval War College Review, vol. 66, n-ro 2, Newport, printemp'o 2013.

Hodiaŭ, islanda loĝ'ant'ar'o kompren'is, ke ĝi est'is uz'at'a de Ĉin'uj'o kiel ŝtup'ar'et'o. Islando est'is prov'lud'ej'o por la diplomati'o kaj la komerc'a'j inter'trakt'ad'o'j, konstat'is en 2013 Örn D. Jonsson, profesor'o en la Universitat'o de Islando, sed ĝi perd'is si'a'n grav'ec'o'n kun la temp'o'pas'o*.” La liber'merkat'a inter'konsent'o ja ig'as ĝi'n la ĉef'a amik'o de Ĉin'uj'o en Arkt'o, sed ĝi ne plu est'as la sol'a...

*  Örn D. Jónsson, Ingjaldur Hannibalsson kaj Li Yang, “A bilateral free trad'e agreement between China and Iceland”, Universitat'o de Islando, Rejkjavik'o, 2013.

Florent DETROY


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Kiel la grek'a reg'ist'ar'o rezign'is pri si'a'j engaĝ'iĝ'o'j

Sirizo kaj la insid'o'j de la potenc'o

Humil'ig'it'a de la eŭrop'a'j aŭtoritat'o'j, sed decid'it'a ne for'las'i la eŭr'o'zon'o'n, la reg'ist'ar'o de s-ro Alexis Cipr'as prav'ig'as tiu'n decid'o'n per la vol'o de la grek'a popol'o. Kaj li dir'as, ke li ne dispon'as pri spert'a'j kadr'ul'o'j kiu'j ebl'ig'us al li ali'a'n opci'o'n. La ekzamen'ad'o de la unu'a'j monat'o'j de la potenc'o de Sirizo tamen indik'as, ke la potenc'o ne sci'is sufiĉ'e mobiliz'i la baz'o'n de la parti'o.

ATENO, la 30-an de juli'o 2015. En urb'o du'on'e for'las'it'a de si'a'j loĝ'ant'o'j, la centr'a komitat'o de Sirizo okaz'ig'is unu el la plej grav'a'j kun'ven'o'j de si'a histori'o. La parti'o, kiu ricev'is 36,34 el'cent'o'j'n da voĉ'o'j kaj 149 deput'it'o'j'n dum la parlament'a'j elekt'o'j de januar'o 2015, post'e star'ig'is la unu'a'n grek'a'n reg'ist'ar'o'n determin'it'a'n ĉes'ig'i la konsum'redukt'o'n kaj la kurator'ec'o'n de la “tri'op'o” Eŭrop'a Komision'o, Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF) kaj Eŭrop'a Centr'a Bank'o (ECB). Sed, la 13-an de juli'o, la ĉef'ministr'o Alexis Cipr'as akcept'is sub'skrib'i tri'a'n memorand'o'n kiu, inter'ŝanĝ'e kun 86 miliard'o'j da krom'a'j kredit'o'j por la tri ven'ont'a'j jar'o'j, ebl'ig'as re'kapital'ig'i la bank'o'j'n de la land'o, sen'mon'a'j, trud'as nov'a'j'n dispon'o'j'n de konsum'redukt'o kaj vast'a'n plan'o'n de privat'ig'o'j.

Kvankam s-ro Cipr'as kaj li'a ĉirkaŭ'aĵ'o montr'as la rezerv'o'j'n, kiu'j'n tiu nov'a aranĝ'o al ili inspir'as, ili defend'as cert'a'j'n aspekt'o'j'n de ĝi. La ministr'o pri ekonomi'o, Georg'o Stahakis, ekzempl'e deklar'as: “Kvankam mult'nombr'a'j dispon'o'j en'ten'at'a'j en tiu inter'konsent'o hav'as recesi'a'n efik'o'n, oni ĉiu'kaz'e ne pov'as kompar'i ĝi'n kun la du unu'a'j memorand'o'j, kiu'j hav'is buĝet'a'n al'ĝust'ig'o'n de 15 el'cent'o'j de la mal'net'a en'land'a produkt'o [MEP] por kvar jar'o'j kaj mal'alt'ig'o'n de la pensi'o'j inter 30 kaj 40 el'cent'o'j.”* Tamen la 15-an de juli'o, dum la urĝ'a voĉ'don'ad'o pri la “antaŭ'kondiĉ'a'j dispon'o'j” postulat'a'j de la instituci'o'j antaŭ ĉia pag'o de part'o de la 86 miliard'o'j da promes'it'a kredit'o, 32 el la 149 deput'it'o'j de Sirizo kontraŭ'is la program'o'n de si'a parti'o; ses si'n de'ten'is kaj unu ne part'o'pren'is en la voĉ'don'ad'o. La tekst'o akcept'ebl'is nur kun la sub'ten'o de part'o de la opozici'o. De tiam Sirizo est'as ĉe la rand'o de implod'o. La du tendenc'o'j, unu favor'a al la sub'skrib'o de la plan'o, la ali'a, precip'e en la Mal'dekstr'a Platform'o (MP),* kiu rifuz'as ĝi'n, reciprok'e kulp'ig'as si'n pri la romp'o.

*  Le journal des rédacteurs, Ateno, 1-an de aŭgust'o 2015.
*  Tendenc'o en'e de Sirizo, kiu defend'as pli radikal'a'n program'o'n kaj precip'e la el'labor'ad'o'n de plan'o por for'las'i la eŭr'o'n. Tri'on'o de la membr'o'j de la centr'a komitat'o aparten'as al ĝi.
Mank'o de administr'a'j kompetent'o'j

Dum La kun'ven'o de la 30-a de juli'o, s-ro Cipr'as postul'is de tiu'j, kiu'j kritik'as li'n, propon'i alternativ'a'n solv'o'n al la inter'konsent'o, kiu'n li sub'skrib'is. Laŭ li, el'ir'o el la eŭr'o signif'us katastrof'o'n, sen nepr'e ebl'ig'i al Grek'uj'o ŝanĝ'i si'a'n politik'o'n: “Ne ekzist'as solv'o ekster la eŭr'o; oni aplik'as sever'a'n konsum'redukt'o'n en la land'o'j ekster la eŭr'o'zon'o.”* Ankoraŭ pli prem'e la vic'a ĉef'ministr'o Janis Dragasakis taks'as ke kaz'e de mal'kaŝ'a kriz'o kun si'a'j eŭrop'a'j “partner'o'j” la parti'o ne kapabl'us zorg'i pri la plej baz'a'j bezon'o'j de la land'o, special'e pri petrol'o kaj medikament'o'j. S-ro Pan'os Kosm'as, de la PG, re'bat'as al li: “Kiu, se ne la ĉef'ministr'o, hav'is la dev'o'n dispon'i pri tia alternativ'a solv'o? Kial ĝi ne est'is el'labor'it'a?” Jen la tut'a diferenc'o inter tut'e spont'a el'ir'o el la eŭr'o kaj part'e reg'at'a el'ir'o, pri kiu pens'is, inter'ali'e, la ekonomik'ist'o kaj siriza deput'it'o Kost'as Lapavicas.*

*  Intervju'o al la radi'o Sto Kokkino, 29-an de juli'o 2015. La franc'a tag'gazet'o L’Humanité publik'ig'is el'tir'aĵ'o'j'n de ĝi en si'a el'don'o de la 31-a de juli'o 2015.
*  Vd Kost'as Lapavicas: “For'las'o de la eŭr'o, histori'a okaz'o”, Le Monde diplomatique en Esperant'o, juli'o 2015.

Por klar'ig'i iu'j'n el la obstakl'o'j, super kiu'j stumbl'is la mal'dekstr'a reg'ist'ar'o, tiu demand'o de prepar'o tre oft'e re'ven'as en la diskut'o'j kun la kadr'ul'o'j de la parti'o kaj la membr'o'j de la reg'ist'ar'o. Post si'a fond'a kongres'o de juli'o 2013, la mal'dekstr'a koalici'o Sirizo far'iĝ'is unu'ec'a parti'o kun inter 30.000 kaj 35.000 membr'o'j,* kiu post'e organiz'is si'n sur tri nivel'o'j: lok'a, profesi'a kaj laŭ'tem'a. La lok'a'j komitat'o'j kun'ig'as la baz'o'n de la parti'o. Proksim'um'e tri'on'o de la membr'o'j ĉe'est'as en la monat'a'j kun'ven'o'j. Tiu'j komitat'o'j ĝu'as preskaŭ total'a'n liber'ec'o'n, kiu evolu'is kun la ag'ad'o'j de solidar'ec'o kun la strik'ant'o'j. La parti'o ankaŭ kre'is organiz'aĵ'o'j'n kiu'j grup'ig'as si'a'j'n membr'o'j'n laŭ'profesi'e, kio ebl'ig'is al ĝi pli efik'e en'miks'iĝ'i en la sektor'a'j'n batal'o'j'n. La el'labor'ad'o de reg'ist'ar'a program'o fin'e est'is konfid'it'a al laŭ'tem'a'j komision'o'j, kiu'j rekrut'is per al'elekt'o. Ne neces'is est'i membr'o de la parti'o por part'o'pren'i en ili. “Post la mov'ad'o de la ‘indign'ant'o'j’ mi al'iĝ'is al asoci'o por la re'form'o de la konstituci'o. Pro tio oni propon'is al mi en'ir'i la komision'o'n pri tiu tem'o, kaj mi far'iĝ'is membr'o. Tiel mi daŭr'ig'is la politik'o'n post kiam mi dum tri'dek jar'o'j ne interes'iĝ'is pri ĝi”, klar'ig'is al ni s-ro Vasilis Ksidias, instru'ist'o pri religi'o'j en Ateno.

*  Vd “En'potenc'iĝ'i sen perd'i si'a'n anim'o'n”, Le Monde diplomatique en Esperant'o, juni'o 2013.

Oft'e re'ven'as la konstat'o: la parti'o ne hav'is la teĥnik'a'j'n kompetent'o'j'n kiu'j est'us al ĝi ebl'ig'int'a'j trans'ir'i de la ĝeneral'a'j lini'o'j de si'a program'o al konkret'a'j dispon'o'j. Malgraŭ la nov'a'j al'iĝ'o'j kiu'j sekv'is la sukces'o'n en la elekt'o'j de 2012, la kadr'ul'o'j de Sirizo rest'is la sam'a'j ek'de 2009. Nu, kun la sukces'o de la last'a'j jar'o'j, cent'o'j da ili est'is ŝarĝ'it'a'j per ali'a'j task'o'j, kaj kelk'foj'e est'is mal'facil'e star'ig'i skip'o'j'n: 76 deput'it'o'j est'is elekt'it'a'j en juni'o 2012, 6 eŭrop'a'j parlament'an'o'j en maj'o 2014 kaj en la sam'a monat'o 927 urb'a'j konsil'ant'o'j kaj 144 region'a'j elekt'it'o'j, kaj post'e, en februar'o 2015, 149 deput'it'o'j ... En si'a parlament'a ofic'ej'o, s-ro Dimitris Trianadafilu, psiĥ'olog'o, konfid'as al ni: “Mi re'ven'is el Angl'uj'o por far'iĝ'i parlament'a ataŝe'o en januar'o. Mi dev'is ĉio'n lern'i dum la labor'o.” La deput'it'in'o, por kiu li labor'as, s-in'o Krisula Kacavria, si'a'vic'e ankaŭ far'is si'a'j'n unu'a'j'n parlament'a'j'n paŝ'o'j'n en januar'o.

Oni dev'is ankaŭ star'ig'i reg'ist'ar'a'j'n skip'o'j'n. Cert'e, kiel memor'ig'as al ni Stat'is Kuvelakis, membr'o de la PG, “la parti'o est'as plen'a de jun'ul'o'j kiu'j far'is universitat'a'n diplom'labor'aĵ'o'n, ankaŭ pri ekonomi'o aŭ ekonometrio. Sed, al'don'as alt'a ofic'ist'o kiu prefer'as rest'i anonim'a, “unu afer'o est'as hav'i ĝeneral'a'j'n ide'o'j'n kaj kon'o'j'n, kaj ali'a afer'o est'as dispon'i pri ŝtat'nivel'a'j teĥnik'a'j kompetent'o'j. Oni dev'as sci'i kiel labor'ig'i skip'o'n, trov'i la ŝlos'il'a'j'n posten'o'j'n por kiu'j oni dev'as nom'um'i konfid'ul'o'j'n, sci'i, en kiu ofic'ej'o oni pov'as las'i la afer'o'j'n mal'rapid'i, kia'j jur'a'j obstakl'o'j prezent'iĝ'os, ktp, por ating'i tio'n kio'n oni vol'as. Kaj la spert'o'j akir'it'a'j en la lok'a'j administr'ej'o'j neniel help'as por ŝtat'a nivel'o.” Resum'e, la parti'o hav'as mal'mult'a'j'n efik'a'j'n administr'a'j'n kadr'ul'o'j'n.

Rezult'o: oni konstat'as ĉie grand'eg'a'n mal'fru'o'n ĉe la atribu'ad'o de posten'o'j, ĉe la decid'o'j kaj ĉe ili'a plen'um'ad'o. Jen bon'a ekzempl'o: tiu de la leĝ'o pri la grand'a'j inform'il'o'j. Post jar'o'j da “las'u-far'i”, dum kiu la grek'a oligarĥ'ar'o al'propr'ig'is al si ĉiu'j grand'a'j'n televid'o'j'n, radi'o'j'n kaj la plej grand'a'n part'o'n de la paper'a gazet'ar'o,* la ministr'o Nikos Pap'as promes'is akcept'ig'i leĝ'o'n, kiu regul'ig'os la atribu'ad'o'n de la frekvenc'o'j. Tiu leĝ'o, prepar'it'a ek'de mart'o, est'is prezent'it'a al la parlament'o nur du semajn'o'j'n post la referendum'o, kiu don'is al tiu'j komunik'il'o'j nov'a'n okaz'o'n por far'i akr'a'n kampanj'o'n kontraŭ la reg'ist'ar'o.

*  Vd Valia Kaimaki: “Médias grecs en temps de crise” kaj “A Athènes, des médias à genoux”, Le Monde diplomatique, respektiv'e mart'o 2010 kaj mart'o 2015.

Tiu'j mal'fru'o'j las'is ankaŭ sur la posten'o'j la mal'nov'a'n person'ar'o'n, kun ties mal'nov'a'j praktik'o'j. En la polic'o la ekstrem'dekstr'a'j ret'o'j, kiu'j ne est'is mal'munt'it'a'j, konsist'ig'as konstant'a'n danĝer'o'n.* En la san'sistem'o, s-ro Panajiotis Ven'et'is, psiĥ'olog'o kaj membr'o de Sirizo en Tesaloniko, atest'as pri la sam'a neni'farad'o: “Ni van'e atend'is ke la mastr'um'ant'o'j de la mal'san'ul'ej'o'j est'u anstataŭ'ig'at'a'j.” Tiu'j hav'is la reputaci'o'n est'i oft'e korupt'a'j kaj ke ili kontribu'is al la dis'fal'o de la grek'a san'sistem'o.

*  Vd Thierry Vincent: “Un espoir tempéré, la crainte des coups tord'us”, Le Monde diplomatique, februar'o 2015.

La gvid'ant'o'j konsci'as pri tiu'j problem'o'j kaj klar'ig'is si'a'j'n decid'o'j'n. Laŭ ili, merit'o'krati'a'j kriteri'o'j dev'as nun antaŭ'rang'i, dum la rekrut'ad'o'j est'is ĝis nun precip'e determin'at'a'j de la aparten'o al la politik'a famili'o de la pli'mult'o en la potenc'o. Tio ebl'ig'us ĉes'ig'i la praktik'o'j'n de la Tutgreka Social'ist'a Mov'ad'o (Pasok) kaj de la dekstr'ul'o'j. La ŝanĝ'o'j de la rekrut-kriteri'o'j taŭg'us bon'e en la kadr'o kiu'n la gvid'ant'a skip'o vol'as don'i al la rilat'o'j inter parti'o kaj reg'ist'ar'o, ĉar tio ebl'ig'us antaŭ'mal'help'i la perturb'o'j'n kiu'j'n kaŭz'us tro larĝ'a anstataŭ'ig'o de person'ar'o'j. “Ili vol'is evit'i don'i la impres'o'n ke ili venĝ'as kontraŭ la parti'o'j antaŭ'e en la potenc'o”, klar'ig'as al ni la ĵurnal'ist'o Nikos Sverkos. S-ro Cipr'as kaj li'a ĉirkaŭ'aĵ'o (precip'e s-ro'j Pap'as, Dragasakis kaj s-ro Alekos Flamburaris, ŝtat'ministr'o pri reg'ist'ar'a kun'ord'ig'ad'o) est'is efektiv'e konvink'it'a'j ke ili pov'us ating'i pli bon'a'n kompromis'o'n kun la eŭrop'a'j instituci'o'j per kre'ad'o de konfid'a rilat'o kun ili kaj uz'ant'e la mal'sam'a'j'n pozici'o'j'n inter la instituci'o'j kaj la ŝtat'o'j: la IMF kontraŭ la Eŭrop'a Uni'o, Uson'o kontraŭ German'uj'o, ktp. Por tio pli valor'is evit'i alt'ig'o'n de la streĉ'iĝ'o'j en Grek'land'o kaj ekscit'iĝ'o'n de la baz'o de la parti'o.

Kelk'foj'e tiu moder'iĝ'o hav'is surpriz'a'j'n sekv'o'j'n. Ekzempl'e la guberni'estr'o de la Bank'o de Grek'uj'o Janis Sturnaras, eks'a financ'ministr'o de la reg'ist'ar'o de s-ro Anton'is Samaras, ne est'is anstataŭ'it'a. Eĉ la franc'a ekonomi'a gazet'o Les Echos mir'is pri la mal'sever'ec'o de s-ro Cipr'as al hom'o kiu “komenc'e de la 2000-aj jar'o'j respond'ec'is pri la sort'o de la bank'o Emporiki, kies kolaps'o kost'is pli ol 10 miliard'o'j'n da eŭr'o'j al la bank'o Crédit agricole. Krom'e, “kiel konsil'ist'o de la grek'a Trezor'o, li lud'is grav'a'n rol'o'n en la procez'o de al'iĝ'o al la eŭr'o, kovr'ant'e la ŝmink'ad'o'n de la nombr'o'j kiu mal'ebl'ig'is ke Eŭrop'o ĝust'a'temp'e konsci'u pri la real'a stat'o de ĝi'a ekonomi'o”.* Ek'de la en'potenc'iĝ'o de Sirizo, la guberni'estr'o de la centr'a bank'o ne ĉes'is kritik'i ĝi'a'n strategi'o'n de inter'trakt'ad'o, precip'e dum la semajn'o antaŭ la referendum'o.

*  Les Echos, Parizo, 20-an de juli'o 2015.
La potenc'o mal'proksim'iĝ'as de si'a aktiv'a baz'o

Tamen la anstataŭ'a'j kadr'ul'o'j ne mank'is: la organiz'aĵ'o de la parti'o pri la person'ar'o de la bank'sektor'o hav'as “pli ol 500 membr'o'j'n, inter kiu'j direktor'o'j de bank'a'j establ'o'j aŭ administr'ant'o'j, kun teĥnik'a spert'o, indik'as al ni unu el ĝi'a'j membr'o'j, kiu dezir'as rest'i anonim'a. Ni el'labor'is plan'o'n de ŝtat'ig'o de la bank'o'j kaj plan'o'n por la ne re'pag'ebl'a'j prunt'o'j. Post la elekt'o'j ni atend'is dispon'o'j'n, tiom pli ke la kapital'o'j jam komenc'is fuĝ'i. Sed okaz'is neni'o, kaj Dragasakis pet'is nenies help'o'n inter ni”. Nu, laŭ s-ro Cipr'as, al la sub'skrib'o de la inter'konsent'o de la 13-a de juli'o konduk'is la financ'a sufok'iĝ'o kaŭz'it'a de la ECB kaj la tuj okaz'ont'a kolaps'o de la bank'sistem'o.

Ek'de januar'o la loĝ'ant'o'j de la popol'a kvartal'o de la Olimpi'a Vilaĝ'o vid'is neniu'n reprezent'ant'o'n de la parti'o inform'i ili'n aŭ pet'i ili'a'n help'o'n. Iu'j konfid'as al ni, ke la star'ig'o de la Sirizo-reg'ist'ar'o kaŭz'is al ili “grand'eg'a'n ĝoj'o'n”, sed ili tamen opini'as, ke la membr'o'j de la reg'ist'ar'o rest'as sam'e mal'proksim'a'j de la popol'o kiel en la pas'int'ec'o, kaj ke ili ne kompren'as la sub'skrib'o'n de la last'a inter'konsent'o. Mal'e al la atend'o'j de la MP, ili tamen ne mobiliz'iĝ'is por kontraŭ'star'i tio'n. La afiŝ'o'j por la “Ne” en la referendum'o ankoraŭ vid'ebl'a'j ĉe la mur'o'j atest'as pri tre divers'a interes'o laŭ la kvartal'o'j de Ateno. “La kampanj'o'n far'is ĉef'e la komitat'o'j, kie ni [la MP] est'is la pli'mult'o”, asert'as s-ro Kuvelakis.

Pro tiu tendenc'o la skip'o de s-ro Cipr'as jam tre fru'e sen'de'pend'iĝ'is de la parti'o kaj rifuz'is prepar'i la loĝ'ant'ar'o'n al eventual'a el'ir'o el la eŭr'o. Ĉu tio mir'ig'as? “Kiel la slogan'o asert'as “Neni'a'n ofer'o'n por la eŭr'o”, la absolut'a prioritat'o por Sirizo est'as ĉes'ig'i la hom'a'n katastrof'o'n kaj kontent'ig'i la bezon'o'j'n de la soci'o”, leg'ebl'as en la deklar'o de la fond'o'kongres'o de la parti'o. Tamen, plur'foj'e, eĉ antaŭ la januar'a'j elekt'o'j, s-ro'j Cipr'as kaj Dragasakis avert'is, ke ili neniam el'ig'os Grek'uj'o'n el la eŭr'o'zon'o. Laŭ la kontraŭ'ant'o'j de la inter'konsent'o de la 13-a de juli'o, la ide'o, ke “la grek'a soci'o ne est'as pret'a” est'as nur pretekst'o: opci'o real'e ekzist'as nur, se oni prezent'as ĝi'n, argument'as ili.* Kiel ajn, eĉ hodiaŭ, la enket'o'j asert'as, ke 80 el'cent'o'j de la grek'o'j prefer'as rest'i kun la eŭr'o, ĉef'e ĉar ili tim'as kolaps'o'n de la bank'sistem'o. S-ro Dragasakis konced'is tio'n: Berlino est'is pli bon'e prepar'it'a ol Ateno al grexit, al el'ir'o de Grek'land'o el la eŭr'o.*

*  Pri la konkret'a'j ebl'ec'o'j por Grek'land'o for'las'i la eŭr'o'n kaj eĉ la Eŭrop'a'n Uni'o'n vd la analiz'o'n aper'int'a'n ĉe Mas en ties ret'paĝ'o http://mas-eo.org/ kaj en la ĵus aper'int'a libr'o Vilhelm'o Lutermano (ed.): La Eŭrop'a Uni'o, Grek'land'o kaj la eŭrop'an'o'j. Divers'a'j koncept'o'j por la est'ont'ec'o. Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas), 2015, 150 p., ISBN 978-2-36960-027-5. -vl
*  ERT, 12-an de aŭgust'o 2015.

Dum publik'a kun'ven'o, organiz'it'a la 27-an de juli'o de la teks'ej'o de la MP, Iskra.gr, ĉirkaŭ la slogan'o “La “Ne” ne est'as venk'it'a”, la propon'o re'ven'i al la naci'a mon'o, formul'it'a de s-ro Panagiotis Lafazanis, ministr'o pri re'struktur'ad'o de la produkt'ad'o, energi'o kaj medi'o en la unu'a Cipr'as-reg'ist'ar'o, est'is akcept'it'a per tondr'a aplaŭd'o. Tamen, s-ro Cipr'as ripet'as, ke la “ne” de la 5-a de juli'o ne signif'is “jes” al la draĥm'o.* Nun tiu debat'o tra'ir'as la tut'a'n soci'o'n. Tio est'os tut'cert'e unu el la centr'a'j demand'o'j de la ekster'ordinar'a kongres'o okaz'ont'a ĉi-aŭtun'e: kia'j'n arm'il'o'j'n la grek'a mal'dekstr'o pret'as uz'i por rezist'i al la ĉantaĝ'o de la eŭrop'a'j instituci'o'j?

*  Sto Kokkino, 29-an de juli'o 2015.

Baptist'e DERICQUEBOURG.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Ĉu baldaŭ est'os juan'o'j en ĉies poŝ'o'j?

En Ĉin'uj'o, financ'a re'form'o ne sen'risk'a

Far'iĝ'int'e la du'a ekonomi-potenc'a land'o en la mond'o, Ĉin'uj'o dev'as tra'pas'i du obstakl'o'j'n: la ne'konvert'ebl'o de juan'o, kiu implic'as, ke ĝi'a'j inter'naci'a'j inter'ŝanĝ'o'j okaz'as ĉef'e en dolar'o'j (vd “Rapid'a inter'naci'iĝ'o de la juan'o”); kaj bank'a ret'o ŝtat'ig'it'a kaj gangren'it'a, kiu prunt'as nur al grand'a'j entrepren'o'j kaj al lok'a'j administraci'o'j, ne mult'e zorg'ant'e pri la kvalit'o de la invest'o'j. Tio rezult'ig'is sen'precedenc'a'n fuŝ'aĵ'o'n de kapital'o (tut'nov'a'j urb'o'j neniam loĝ'at'a'j, tro'prestiĝ'a'j invest'o'j, tro'a produkt'o-kapabl'o, ktp.) kaj lok'a'j'n prunt'int'o'j'n ne'kapabl'a'j'n pag'i si'a'j'n ŝuld'o'j'n. La et'a'j kaj mez'a'j entrepren'o'j dev'as ir'i tra paralel'a'j voj'o'j (“ombr'o-financ'ad'o”) (shadow banking), mult'e'kost'a'j kaj plen'a'j je danĝer'o. Ĝis nun, la grand'eg'a'j financ'a'j rezerv'o'j de Ĉin'uj'o ebl'ig'as sorb'i la “putr'int'a'j'n ŝuld'o'j'n”; jam la du'a'n foj'o'n en jar'dek'o. Sed tio ne pov'as daŭr'i: la tiel steril'ig'it'a mon'o pov'us ja est'i uz'at'a por pli util'a'j projekt'o'j, kaj la rezerv'o'j pli kaj pli ŝrump'os pro la ekonomi'a mal'rapid'iĝ'o.

La nov'a reg'ant'a team'o vol'as detru'i tiu'j'n “ŝtat'o'j'n en la ŝtat'o”. Ne pov'int'e invent'i tri'a'n voj'o'n inter la ŝtat'a burokrati'o kaj la kapital'ism'a mastr'um'ad'o — voj'o, kiu neni'e est'is eksperiment'it'a-, ĝi elekt'is privat'ig'i kaj liberal'ig'i la financ'a'j'n flu'o'j'n. La Esplor-Centr'o pri dis'volv'ad'o konsil'as la ĉin'a'n reg'ist'ar'o'n. Ĝi'a kun-direktor'o, Ding Yifan, klar'ig'as la plan'it'a'j'n etap'o'j'n kaj la okaz'ant'a'j'n eksperiment'o'j'n.

Mal'rapid'a'j kompar'e kun la ekonomi'a'j re'form'o'j, la re'form'o'j de la financ'a sektor'o tamen akcel'iĝ'as de'post la al'ven'o de la nov'a reg'ant'a team'o, en mart'o 2013. Neces'as don'i pli da pez'o al la merkat'o kaj pli'larĝ'ig'i la financ'ad'o-font'o'j'n, apart'e por la et'a'j kaj mez'a'j entrepren'o'j (Em'e), per divers'a'j rimed'o'j: mal'ferm'i la kapital'o'n de la grand'a'j bank'o'j, permes'i la kre'ad'o'n de et'a'j privat'a'j bank'o'j, don'i pli da liber'ec'o koncern'e la fiks'ad'o'n de interez-kvot'o'j, ktp.

Tio des pli neces'as, ke la inter'naci'iĝ'o de la renminbi (RMB), aŭ juan'o, rapid'e dis'volv'iĝ'as: la ĉin'a valut'o far'iĝ'is la kvin'a plej uz'at'a mon'o en la mond'o por inter'naci'a'j pag'o'j. Kaj, kiu sci'as, ĝi ebl'e baldaŭ est'os inter la “rezerv'o-valut'o'j” (vd “Rapid'a inter'naci'iĝ'o de la juan'o”).

Por kompren'i la grav'ec'o'n de la ŝanĝ'o'j, oni dev'as kon'i la nun'a'j'n blok'ad'o'j'n de la financ'a sistem'o. En la komenc'o de la re'form'o kaj la mal'ferm'o de Ĉin'uj'o, en 1978-1979, la loĝ'ant'ar'o est'is ankoraŭ relativ'e mal'riĉ'a: neni'u person'a riĉ'aĵ'o, mal'mult'e da kapital'o por invest'o. Post tri'dek jar'o'j da pez'a persist'a labor'o, la plej'mult'o posed'as mon'o'n, kvankam part'o de la loĝ'ant'ar'o rest'as mal'riĉ'a. Sed ne facil'e oni trov'as invest'okaz'o'n por tiu mon'o.

Nun, mal'pli ol dek grand'a'j bank'o'j financ'as du tri'on'o'j'n de la ekonomi'o, tio est'as la lok'a'j administraci'o'j, la entrepren'o'j kaj la simpl'a'j civit'an'o'j. La ĉin'o'j, kiu'j hav'as unu el la plej alt'a'j ŝpar-nivel'o'j'n en la mond'o, (pli ol 50% de ili'a en'spez'o), pov'as depon'i si'a'n mon'o'n nur en unu el tiu'j establ'o'j, kiu'j hav'as ĉiu'j la sam'a'n interez'kvot'o'n, aŭ preskaŭ (2,75% por unu'jar'a depon'o: mal'pli ol inflaci'o). Si'a'flank'e la entrepren'o'j, kiu'j vol'as financ'i si'a'j'n invest'o-projekt'o'j'n, ne hav'as pli da elekt'ebl'o: oni trud'as al ili minimum'e kvot'o'j'n je 5,35% jar'e. Kaj la plej et'a'j eĉ tut'e ne pov'as prunt'i.

Jen do paradoks'o: unu'flank'e, mon'o abund'as en la soci'o; ali'flank'e, la pli'mult'o de entrepren'o'j pen'as trov'i mon'o'n por invest'i. Por solv'i tiu'n problem'o'n Ĉin'uj'o decid'is konstru'i divers'ig'it'a'n kapital-merkat'o'n.

Laŭ la super'kontrol'ant'o'j de la valor'paper'o'j, plur'a'j'n faktor'o'j'n oni dev'as konsider'i. Unu'e, neces'as konstru'i kaj pli'bon'ig'i sistem'o'n de konkurenc'a merkat'o, laŭ la teori'o pri mend'o kaj ofert'o. Du'e, mal'centraliz'i, kun la ĉef'a cel'o facil'ig'i emisi'o'n de akci'o'j far'e de entrepren'o'j sen permes'pet'o al la centr'a komision'o. Tri'e, divers'ig'i la invest'o-form'o'j'n por la ŝpar'ant'o'j: kun'propriet'o de valor'paper'o'j (kolektiv'a invest'o en valor'paper'o'j), invest'o en risk'o-kapital'o, ktp. Fin'e, neces'as akcel'i la mal'ferm'o'n de kapital-kont'o, kiu ebl'ig'as en'ir'o'n kaj el'ir'o'n de kapital'o'j. Tio pov'as est'is akompan'at'a, aŭ ne, per tut'a aŭ part'a for'las'o de la deviz'a kontrol'o.

Inter la nov'aĵ'o'j, la obligaci'a merkat'o, apart'e por la lok'a'j administraci'o'j, cert'e dis'volv'iĝ'os. La reg'ist'ar'o ja vol'as don'i nov'a'n elan'o'n al urb'o'plan'ad'o, kaj konstru'ad'o neces'ig'as mult'e da invest'o'j. La emisi'o de tiu'j obligaci'o'j est'os fond'at'a sur la est'ont'a'j profit'o'j kre'ot'a'j de la lok'a'j infra'struktur'o'j. Oni oft'e aŭd'as pri“vezik'o'j” de la municip'a'j aŭ urb'a'j ŝuld'o'j; sed, ĝeneral'e, tiu'j prunt'o'j est'is uz'at'a'j por financ'i infra'struktur'o'j'n — aŭt'o'ŝose'o'j, fer'voj'o'j, pont'o'j, tele'komunik'ad'o-ekip'aĵ'o'j, ktp.-, kiu'j, pli mal'pli baldaŭ, kre'os en'spez'o'j'n. Kompren'ebl'e, kelk'a'j urb'a'j administraci'o'j pov'as est'i konduk'it'a'j al pag'o'mank'o; sed tiu'j ŝuld'o'j ne pov'as trans'form'iĝ'i en kriz'o'n, ĉar ni est'as en intern'a merkat'o, tut'e ferm'it'a. La centr'a reg'ist'ar'o pov'as, se neces'e, re'struktur'i ili'n.

Koncern'e la financ'a'j'n produkt'o'j'n nom'at'a'j'n deriv'aĵ'o'j, pov'as ŝajn'i paradoks'e dis'volv'i ili'n, kiam tiu'j lanĉ'it'a'j de la uson'an'o'j est'as oft'e akuz'it'a'j ke ili kaŭz'is la inter'naci'a'n financ'a'n kriz'o'n de 2008. Sed Ĉin'uj'o ne labor'as je tiu skal'o: nun'temp'e la respond'ec'ul'o'j de la merkat'kontrol'o prov'as produkt'o'j'n kun simpl'a struktur'o, kapabl'a'j'n divid'i la risk'o'j'n inter bank'o'j kaj ili'a'j klient'o'j. En Uson'o, la deriv'it'a'j produkt'o'j far'iĝ'is tiom komplik'a'j, ke eĉ la invest'ant'o'j perd'iĝ'as. La ĉin'a'j respond'ec'ul'o'j, si'a'flank'e, intenc'as konserv'i si'a'n reg'o'n de la nov'aĵ'o'j kaj ties nivel'o'j, kaj tiel antaŭ'mal'help'i risk'o'j'n, sam'temp'e cert'ig'ant'e tra'vid'ebl'ec'o'n.

Est'as ali'a problem'o solv'end'a por la financ'a sektor'o: la rapid'a dis'volv'ad'o de Inter'ret'a'j bank'o'j dum la du aŭ tri last'a'j jar'o'j. Jun'a'j konsum'ant'o'j kaj et'a'j entrepren'o'j impet'e si'n ĵet'is en tia financ'ad'o, apart'e per la poŝ'telefon'o'j. La aktiv'aĵ'o'j de la Inter'ret'a'j bank'o'j kresk'is 248% pas'int'a'n jar'o'n, kompar'e kun 20% kresk'o por la inter'bank'a'j transakci'o'j. Ja, la sum'o'j rest'as relativ'e modest'a'j — 12 000 miliard'o'j da juan'o'j (1 700 miliard'o'j da eŭr'o'j) kontraŭ 1 106 trilion'o'j da juan'o'j (163 000 miliard'o'j da eŭr'o'j) por la tradici'a'j bank'o'j-, sed tia rapid'eg'a kresk'o tamen ig'as pri'pens'i.

Tra'ir'i la river'o'n pied'tuŝ'ant'e la ŝton'o'j'n

Tio gener'as nov'a'j'n respond'ec'o'j'n: kiel cert'ig'i kvalit'a'n kaj sekur'a'n serv'o'n? Kiel ofert'i pli bon'a'n platform'o'n al la konsum'ant'o'j kaj invest'ant'o'j? Kiel evit'i risk'o-akumul'ad'o'n? Plur'a'j voj'o'j ebl'as. La nov'a'j pri'trakt'ad'o'j de la datum'o'j (big dat'a), kiu'j ebl'ig'as pli bon'e mal'kovr'i la tendenc'o'j'n, kaj sekv'e minimum'ig'i la danĝer'o'j'n, pov'as proviz'i pli bon'a'n teknik'a'n sub'ten'o'n. Sed neces'as ankaŭ pli'bon'ig'i la aranĝ'o'j'n por la kontrol'o de bank'o'j, tio, kio'n oni nom'as la “pri'prudent'a super'kontrol'o”.

Ĉe la naci'a nivel'o (makro-prudent'a), la Komision'o pri bank'o-regul'ad'o de Ĉin'uj'o (China Banking Regulatory Commission) establ'is seri'o'n de prevent'a'j kontrol'o'j, kaj aplik'as la tut'mond'a'j'n regul'ar'a'j'n norm'o'j'n. De april'o 2014, kvin grand'a'j bank'o'j konform'iĝ'is al la inter'konsent'o'j Bazel'o-2 kaj Bazel'o-3, la last'a'j inter'naci'a'j regul'o'j*.

*  La bank'o'j aplik'as la inter'konsent'o'j'n Bazel'o 2 kaj Bazel'a-3 por kontrol'i la kvant'o'n da kapital'o'j, kiu'j'n ili dev'as met'i en rezerv'o por si'n protekt'i kontraŭ la divers'a'j financ'a'j kaj operaci'a'j risk'o'j, kiu'j'n ili al'front'as.

Ĉe la nivel'o de entrepren'o aŭ de urb'o, oni dediĉ'as apart'a'n atent'o'n al la efik'ec'o de la kapital'o, taks'ant'e la kvalit'o'n de la projekt'o'j kaj de la de'prunt'ant'o, la mastr'um'ad'o'n de la operaci'a'j risk'o'j. La bank'o'j dispon'os pri seri'o de kriteri'o'j por taks'i ne nur la pag'ebl'ec'o'n de de'prunt'ant'o, sed ankaŭ la kvalit'o'n de li'a invest'projekt'o, li'a'n ŝuld'o'nivel'o'n...

La grand'a'j ŝtat'a'j bank'o'j ne interes'iĝ'as pri financ'ad'o de et'a'j kaj mez'a'j entrepren'o'j (Em'e), dum tiu'j est'as la baz'o de la ĉin'a ekonomi'a kresk'o. Nun'temp'e, la Em'e oft'e uz'as, por si'a financ'ad'o, la “ombr'o-financ'ad'o'n” (shadow banking), tio est'as prunt'ist'o'j ekster la tradici'a regul'a bank'a sektor'o*, kio est'as mult'e'kost'a kaj ne sen'risk'a. La financ'a re'form'o cel'as redukt'i tiu'n kost'o'n, kre'ant'e privat'a'j'n bank'o'j'n kaj uz'ant'e konkurenc'o'n.

*  Not'o De La Redakci'o-NDLR: Laŭ la oficial'a'j datum'o'j, tio est'as la du'on'o de la mal'net'a en'land'a produkt'o. Vd. Roma'in Renier, “Le shadow banking, un casse-tête chinois estimé à 3100milliards deuros”, La Tribun'e, Parizo, 13-a demajo 2014.

En 2014, tri privat'a'j bank'o'j nask'iĝ'is en Ŝenĵeno Shenzhen, Wenzhou kaj Tianjin — ja nov'aĵ'o. Ili propon'as efik'a'j'n financ'a'j'n serv'o'j'n al la agent'o'j de la real'a ekonomi'o kaj pozici'iĝ'as en si'a dis'volv'o'strategi'o sur divers'ig'it'a'j merkat'o'j. La WeBank Qianhai en Ŝenĵeno emfaz'as la serv'o'n al individu'o'j kaj al et'a'j kaj tre'et'a'j entrepren'o'j; la Mi'n Shang, en Wenzhou, cel'as la et'a'j'n kaj individu'a'j'n entrepren'o'j'n, kaj ankaŭ la loĝ'ant'o'j'n kaj agr'o'kultur'ist'o'j'n de la region'o; fin'e, la bank'o Jincheng en Tianjin koncentr'iĝ'as pri la financ'ad'o de la publik'a'j afer'o'j en tiu zon'o.

Ĉin'uj'o kre'is sistem'o'n de dev'ig'a depon-asekur'o por kovr'i ĉiu'j'n financ'a'j'n instituci'o'j'n, kiu'j dev'os ten'i en rezerv'o part'o'n de la depon'o'j. Tiel, la ŝpar'ant'o'j ĝu'os i'a'n protekt'o'n. Tio des pli, ke pro la liberal'ig'o de la interez'kvot'o'j, bank'o'j kred'ebl'e al'front'os pli vigl'a'n konkurenc'o'n kaj... kresk'int'a'j'n risk'o'j'n.

Ĝis nun, la centr'a bank'o, la Popol'a Bank'o de Ĉin'uj'o (PBĈ), decid'is la minimum'a'n nivel'o'n de la interez'kvot'o de la prunt'o'j, kaj de tiu don'it'a al la depon'ant'o'j far'e de la centr'a bank'o (kun et'a vari'ad'o ĝis 1.1 obl'e la baz'a kvot'o). Ĉar ili cert'as, ke ili ricev'os depon'o'j'n — la ŝpar'ant'o'j ja ne pov'as met'i ili'n ali'lok'e'n — kaj prunt'ant'o'j'n, la bank'o'j pren'as neniu'n risk'o'n kaj ĝu'as mult'a'j'n financ'a'j'n avantaĝ'o'j'n, mal'avantaĝ'e al la entrepren'o'j kaj ŝpar'ant'o'j.

Kun la en'konduk'o de la merkat'o, la bank'o'j decid'os la nivel'o'n de la interez'kvot'o'j laŭ si'a propr'a situaci'o kaj laŭ la tendenc'o sur la financ'a'j merkat'o'j. Laŭ la plan'o de la PBĈ tiu'j kvot'o'j est'os tut'e liberal'ig'it'a'j post du jar'o'j. Tamen, ĝi'a direktor'o, s-ro Zhou Xiaochuan, opini'as ke Ĉin'uj'o ankoraŭ bezon'as regul'o'j'n por stabil'ig'i la merkat'o'j'n. Kaj ĝi prepar'as du aŭ tri il'o'j'n pri long- kaj mez-daŭr'a politik'o por gvid'i la evolu'o'n de la kvot'o'j. Ĝi daŭr'e inter'ven'os por stabil'ig'i kaj stimul'i ekonomi'o'n, se neces'e.

La re'form'o de la interez'kvot'o'j ir'as kun'e kun tiu de la valut'prez'o. Iom-post-iom'a liberal'ig'o de la kapital-kont'o kaj konvert'ebl'o de la Renminbi (aŭ juan'o) mark'os nov'a'n etap'o'n, redukt'ant'e la transakci'o-kost'o'j'n kaj la risk'o'j'n de valut'aĉet'o. Mal'sam'e kiel tiu'j de ali'a'j land'o'j, la centr'a bank'o de Ĉin'uj'o dispon'as pri enorm'a'j rezerv'o'j de deviz'o'j, kiu'j ebl'ig'as al ĝi al'front'i la spekul'ad'o'n de fluktu'ant'a'j kapital'o'j (hot money). Nun'temp'e la avantaĝ'o'j de la re'form'o aper'as pli grand'a'j ol la risk'o'j.

Tiu'n financ'a'n re'form'o'n karakteriz'as ankaŭ nov'a cikl'o de mal'ferm'o: liber'merkat'a zon'o (LMZ) est'is eksperiment'e kre'it'a en Pudong-kvartal'o en Ŝanhajo. Bank'o'j, societ'o'j de valor'paper'o'j, asekur-societ'o'j, ktp., pov'as al'ir'i al special'a'j bank'kont'o'j, la liber'merkat'a'j kont'o'j, kaj rekt'e konekt'iĝ'i al ekster'land'a'j financ'a'j merkat'o'j. Nun'temp'e, dek tri ekster'land'a'j bank'o'j instal'iĝ'is en tiu zon'o kaj mal'ferm'is pli ol dek mil tia'j'n kont'o'j'n. La transakci'o'j real'ig'it'a'j de la entrepren'o'j de la zon'o en 2014 jam est'as 19,7 miliard'o'j da juan'o'j, kun nur 4,2% jar'a interez'kvot'o, tio est'as tre mal'super'a al la financ'ad'o-kvot'o'j en ali'a'j part'o'j de Ĉin'uj'o. La LMZ mult'ig'is la kanal'o'j'n por kolekt'i kapital'o'n ekster'land'e, en ĉin'a aŭ ekster'land'a valut'o. Antaŭ'e, neces'is akir'i permes'o'n por tiu'j transakci'o'j; de'nun, kontrol'o okaz'as nur post'e.

Malgraŭ ĉio, la centr'a bank'o kre'is sistem'o'n de alarm'il'o'j pri risk'o'j. Ĝi pov'as, kaz'e de bezon'o, al'ĝust'ig'i kaj pli'bon'ig'i tiu'j'n il'o'j'n. Regul'o'j por super'kontrol'ad'o de transakci'o'j en real'a temp'o, tag'nokt'e, jam est'as establ'it'a'j.

Tiu iom-post-iom'a re'form'o est'is sufiĉ'e favor'e akcept'it'a de la entrepren'o'j, ĉar ili pov'as de'nun financ'i si'a'j'n invest'projekt'o'j'n pli facil'e kaj mal'pli'kost'e. Sed la loĝ'ant'ar'o ne ver'e sent'is ŝanĝ'o'n, krom ke la Bors'o est'as plen'e dis'volv'iĝ'ant'a*, dank'e al la amas'a en'ven'o de likvid'aĵ'o'j kaj al la esper'at'a pli'bon'ig'o de la dividend'o-dis'don'o far'e de la kvot'it'a'j entrepren'o'j.

*  NDLR. La ordinar'a'j ĉin'o'j invest'as si'a'n mon'o'n en Bors'o, sen kon'i ĝi'a'j'n mekanism'o'j'n, kun ĉiu'j implic'a'j risk'o'j kaz'e de renvers'iĝ'o.

La financ'a re'form'o do ja bon'e komenc'iĝ'is. La ĉin'a metod'o est'as ĉiam la sam'a: oni eksperiment'as, oni analiz'as la rezult'o'n kaj oni antaŭ'e'n'ir'as. Tio'n oni nom'as en Ĉin'uj'o “tra'ir'i la river'o'n pied'tuŝ'ant'e la ŝton'o'j'n”. Rest'as sci'i, ĉu tiu metod'o ankoraŭ valid'as, kiam ĉi-foj'e oni tra'ir'as ne river'o'n, sed mar'o'n?

Yifan Ding Vic'direktor'o de la Esplor'centr'o pri dis'volv'ad'o, Pekino.

(artikol'o nur elektron'ik'e publik'ig'it'a)


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Kiel feder'i la dis'a'j'n batal'o'j'n?

Ernest'o Laclau, inspir'ant'o de Podemos

Kontraŭ la korupt'o, la eŭrop'a'j dikt'aĵ'o'j, la grand'a'j sen'util'a'j projekt'o'j: la mult'ec'o de la mobiliz'iĝ'o'j kontrast'as kun la sent'o de politik'a sen'pov'ec'o. Kiel vibr'ig'i tiu'j'n apart'a'j'n batal'o'j'n sur kolektiv'a kord'o? Per kultur'ad'o de nov'a form'o de popol'ism'o, klar'ig'is la argentina intelekt'ul'o Ernest'o Laclau. Li'a'j pens'ad'o'j, influ'a'j ĉe la hispan'a radikal'a mal'dekstr'o, instig'as al kritik'a leg'ad'o.

Kial Ili sukces'as kaj ne ni? Ek'de la aper'o de Podemos en Hispan'uj'o tiu demand'o hant'as la eŭrop'a'n radikal'a'n mal'dekstr'o'n. Kiam oni demand'as la gvid'ant'o'j'n de tiu jun'a hispan'a grup'iĝ'o, ili volont'e klar'ig'as si'a'n sukces'o'n per elekt'o de popol'ism'o inspir'it'a de la labor'aĵ'o'j de la argentina intelekt'ul'o Ernest'o Laclau (1935-2014), profesor'o pri politik'a teori'o ĉe la brit'a universitat'o de Esekso de 1973 ĝis 1997. Tiu pens'ad'o don'is al ili apart'a'n gajn'sistem'o'n: la kapabl'o'n akir'i la ŝanĝ'iĝ'em'a'n form'o'n de la postul'o'j lig'it'a'j kun la mov'ad'o de 15-M (por “15-a de maj'o”, do la gigant'a mov'ad'o de popol'a mobiliz'iĝ'o, kiu komenc'iĝ'is en maj'o 2011) kaj sam'temp'e re'valor'ig'i la noci'o'n de ĝeneral'a interes'o. Ĝi tamen vek'as kelk'a'j'n demand'o'j'n.

En la jar'o 1985 Laclau publik'ig'is “Hegemoni'o kaj social'ism'a strategi'o”,* verk'it'a kun la belg'a filozof'in'o Chantal Mouffe, li'a edz'in'o. La tez'o kies kler'ec'o ne ĉiam profit'as el mal'facil'e digest'ebl'a universitat'a ĵargon'o nask'iĝ'as el konstat'o: la “fiask'o'j” de la sovetia spert'o kaj la aper'o de nov'a'j soci'a'j mov'ad'o'j (femin'ism'o, batal'o'j de etn'a'j, naci'a'j kaj seks'a'j mal'pli'mult'o'j, kontest'o de la atom'energi'o, ktp) pli'grav'ig'is la kriz'o'n de la mal'dekstr'o. Por super'i ĝi'n neces'as fin'e decid'i pri debat'o, kiu daŭr'as jam jar'cent'o'n: ĉu “la kategori'o'j de la marks'ism'o” ver'e kapabl'as kompren'i la nun'temp'a'j'n soci'o'j'n?

*  En la franc'a, Ernest'o Laclau et Chantal Mouffe: Hégémonie social'ist'e. Vers une politique démocratique radicale”, Les Solitaires intempestifs, coll. “Expériences philosophiques”, Parizo, 2009. Escept'e de ali'a indik'o, ĉiu'j cit'aĵ'o'j est'as pren'it'a'j el tiu ĉi libr'o.

Ne, respond'as tuj la aŭtor'o'j. Se la organiz'ad'o de la soci'o kaj la batal'o'j, kiu'j en ĝi okaz'as, de'pend'us efektiv'e de pur'e soci'ologi'a'j don'it'aĵ'o'j, argument'as la filozof'in'o kaj ŝi'a edz'o, “tiam ne est'us spac'o por la politik'o kiel aŭtonom'a aktiv'ec'o”. Kvankam la marks'ism'o est'as sen'fin'e divers'a (kaj divid'it'a laŭ tiu demand'o), ĝi komplet'e konsist'as el form'o “de klas'a esenc'ism'o” laŭ kiu la politik'a'j ident'ec'o'j de'pend'as de la pozici'o de la soci'a'j ag'ant'o'j en la rilat'o'j de produkt'ad'o”, resum'as Mouffe en libr'o de inter'parol'ad'o'j kun la politik'a sekretari'o de Podemos, Iñigo Errejón, aper'int'a en 2015.*

*  Iñigo Errejón kaj Chantal Mouffe: Construir pueblo. Hegemonía y radicalisación de la democracia, Icaria Editorial, Barcelono, 2015.

La klas'o'j, laŭ ŝi, ne ekzist'as pli ol ia ajn batal'o inter ili: “stereotip'a”, la formul'o est'as ceter'e, laŭ ŝi, “preskaŭ sen'senc'a”. La politik'a'j ident'ec'o'j ne de'ven'as el konkret'a'j ekonomi'a'j kaj soci'a'j rilat'o'j, sed nur el konstru'o'j form'it'a'j de la “diskurs'o'j”. Tamen, pri la rol'o de la gazet'ar'o en la produkt'ad'o d tiu'j rakont'o'j la aŭtor'o'j dir'as neni'o'n. Dum evolu'as diskut'ad'o pri la decid'a politik'a rol'o de la amas'komunik'il'o'j en la demokrati'o'j, Laclau kaj Mouffe menci'as ili'n nur por ĝoj'i pri si'a kapabl'o “profund'e ŝancel'i la tradici'a'j'n ident'ec'o'j'n” kaj ag'i por la “kultur'a demokrati'ig'o”.

Post kiam la klas'o'j est'as for'ig'it'a'j kaj la produkt'ad'o de raport'o'j met'it'a en la centr'o'n de la lud'o, la kamp'o est'as laŭ'dir'e liber'a por strategi'o, kiu'n Laclau desegn'as en du'a libr'o: “La Raison populiste, publik'ig'it'a en 2005.

Laŭ la argentina intelekt'ul'o, popol'ism'o respond'as al apart'a situaci'o de la soci'o'j. En temp'o normal'a, la divers'a'j soci'a'j sektor'o'j inter'ag'as kun la ŝtat'o per tio ke ili direkt'as al ĝi specif'a'j'n postul'o'j'n: la instru'ist'o'j de baz'lern'ej'o'j postul'as mal'pli grand'a'j'n klas'o'j'n, dum la et'meti'ist'o'j vol'as pag'i mal'pli da impost'o'j; la ekologi'ist'o'j koncentr'iĝ'as al la batal'o kontraŭ la klimat'a varm'iĝ'o, dum aper'as mov'ad'o kiu propon'as ŝanĝ'i la konstituci'o'n, ktp. Laclau parol'as pri “logik'o de diferenc'o”.

Produkt'o de peron'ism'o

Kiam La reg'ist'ar'o ne vol'as (aŭ ne pov'as) respond'i al tiu'j divers'a'j postul'o'j kiu'j ne nepr'e rilat'as inter si , okaz'as ke “seri'o de apart'ec'o'j star'ig'as egal'ec'a'j'n rilat'o'j'n inter ili”. La diferenc'o'j mal'klar'iĝ'as; tiam aper'as signal'vort'o, kiu por cert'a temp'o pov'as en'korp'ig'i la tut'a'n postul'ar'o'n. Kiam la tri'a klas'o aper'as sur la politik'a scen'ej'o en la moment'o de la Franc'a Revoluci'o, ekzempl'e, ĝi postul'as ne nur spac'o'n en la ekzist'ant'a ord'o: ĝi renvers'as ĝi'n kaj prezent'as si'n kiel la ver'a'n reprezent'ant'o'n de la naci'a legitim'ec'o. En la perspektiv'o de Laclau ĝi tiam parol'as nom'e de la tut'a soci'o, kaj ne sol'e nur nom'e de tiu'j, kiu'j'n ĝi rekt'e reprezent'as.

Dum ili ne hezit'as kompren'ig'i, ke ili daŭr'ig'as la pens'ad'o'n de la sardinia intelekt'ul'o Anton'o Gramŝo* ĝis la “konklud'o'j, kiu'j'n li far'int'us, se li viv'us en ni'a epok'o”*, Laclau kaj Mouffe preciz'ig'as: “Tiu rilat'o, per kiu ia apart'aĵ'o trans'pren'as la reprezent'ad'o'n de universal'ec'o, kiu est'as por ĝi komplet'e sen'mezur'a, est'as tio, kio'n ni nom'as hegemoni'a rilat'o.” Tiu fenomen'o tiam subit'e trans'form'as, laŭ ili, la “pleb'o'n”, fragment'a'n loĝ'ant'ar'o'n, en “popol'o'n”: “ni”, kiu trov'as si'a'n unu'ec'o'n en la batal'o, kiu al'front'as la ekzist'ant'a'n potenc'o'n, “ili'n”.

*  Ital'e: Antonio Gramschi [antónjo grámŝi]. -vl. Vd Razmig Keucheyan, Gramschi, une pensée devenue mond'e”, Le Monde diplomatique, juli'o 2012.
*  Iñigo Errejón kaj Chantal Mouffe: Construir pueblo ..., v.c.

Kiel ĉiu'j intelekt'ul'o'j, Laclau est'as produkt'o de histori'o. Unu'e, de tiu de Argentino, kaj pli special'e de tiu de peron'ism'o, politik'a fenomen'o konsider'at'a kiel klasik'a ekzempl'o de la fenomen'o popol'ism'o, kiu'n facil'e referenc'as mal'dekstr'a'j tut'e sam'e kiel nov'liberal'a'j gvid'ant'o'j.* Proksim'a de Jorge Abelard'o Ram'os, figur'o de la progres'em'a peron'ism'o, la jun'a Laclau aktiv'is en la naci'a revoluci'a mal'dekstr'o. Kelk'a'j'n jar'dek'o'j'n post'e li aktiv'e sub'ten'as la reg'ist'ar'o'j'n, ankaŭ progres'em'a'j'n, de Nestor Kirchner (2003-2007) kaj post'e de ties edz'in'o Cristina (en la potenc'o ek'de 2007).

*  Ju'a'n Domingo Perón est'is prezid'ant'o de juni'o 1946 ĝis septembr'o 1955, post'e de oktobr'o 1973 ĝis juli'o 1974.

Laclau est'as ceter'e influ'at'a de franc'a'j post'struktur'ism'a'j pens'ist'o'j: “Tio est'is la epok'o, kiam la verk'o'j de aŭtor'o'j kiel Michel Foucault, Jacques LaclauJacques Derrida far'iĝ'is grav'a'j, rakont'as Mouffe en si'a inter'parol'ad'o kun Errejón. Tiu'j labor'aĵ'o'j don'is al ni teori'a'j'n instrument'o'j'n, kiu'j ebl'ig'as al ni [...] el'labor'i koncept'o'n de la soci'a mond'o kiel diskurs'a spac'o, kiel produkt'o de kontingenc'a'j politik'a'j el'form'iĝ'o'j, kiu'j ne est'as nepr'e neces'a'j, kiu'j tut'e sam'e bon'e pov'int'us prezent'iĝ'i en ali'a form'o.”

Kvankam ili insist'as pri la “ne'fiks'ec'o” kiel “kondiĉ'o de ĉia soci'a ident'ec'o”, la du aŭtor'o'j vol'as trans'ir'i unu el la fal'il'o'j, ĉe kiu la kur'ant'a pens'ad'o stumbl'is. Pel'i ĝis'ekstrem'e la logik'o'n, kiu cel'as “mal'konstru'i” la ident'ec'o'j'n, pov'us konduk'i al sak'strat'o: politik'a ag'ad'o far'iĝ'us problem'a, ĉar ĝi implic'as la star'ig'o'n de ĝeneral'a'j kategori'o'j aprior'e mal'kongru'a'j kun la respekt'o de la divers'ec'o de la subjekt'o'j. “Ni'a kontribu'aĵ'o, daŭr'ig'as Mouffe, est'is kun'ig'i la post'struktur'ism'o'n kun Gramŝo: “Agnosk'i la ekzist'o'n de divers'ec'o ne sufiĉ'is, neces'is feder'i ili'n inter ili. [...] Ni lanĉ'is la ide'o'n ke por pov'i politik'e ag'i, neces'as inter'rilat'ig'i tiu'j'n divers'a'j'n batal'o'j'n kaj kre'i kolektiv'a'j'n vol'o'j'n.” Per ali'a'j vort'o'j, la meĥanism'o de ekvivalent'o ebl'ig'us trans'ir'i la kontraŭ'ec'o'n inter ident'ec'o kaj universal'ec'o.

Tri'dek jar'o'j'n post'e, la politik'a sekretari'o de Podemos konklud'as el tio, ke interes'a punkt'o de la libr'o ŝanĝ'iĝ'is: kvankam ĝi instig'as la mal'dekstr'o'n “rezign'i pri la retor'ik'o de universal'ec'o”, ĝi'a interes'a punkt'o trov'iĝ'as nun mal'pli en ĝi'a kritik'o de la esenc'ism'o ol en tiu, implic'it'a, de “steril'a post'modern'ism'o” la ide'o laŭ kiu ĉio egal'valor'as, ĉar ekzist'as tiom da real'o'j kiom da individu'o'j. “La etos'o tiom ŝanĝ'iĝ'is, ke la libr'o nun, en kontraŭ'a perspektiv'o, ebl'ig'as defend'i la ide'o'n, ke la ĝeneral'a interes'o ja ekzist'as, spit'e al la dis'ig'o'j kaj fragment'ig'o'j de la soci'o.”*

*  Iñigo Errejón kaj Chantal Mouffe: Construir pueblo ..., v.c.

Por funkci'i, tiu “popol'ism'a preter'ir'o” de la diferenc'o'j postul'as, laŭ ili, unu'flank'e ĉef'o'n, gvid'ant'o'n, kapabl'a'n en'korp'ig'i ĉiu'n el la postul'o'j; ali'flank'e la dispon'ebl'o'n de “mal'plen'a'j signif'ant'o'j”, de la simbol'o'j, lingv'a'j kaj ali'a'j, ŝarg'it'a'j de divers'a'j senc'o'j ni pens'u ekzempl'e pri la ruĝ'a ĉap'o de la mobiliz'iĝ'o'j de oktobr'o 2013 en Bretoni'o. Laclau mem konced'as: popol'ism'o implic'as cert'a'n nivel'o'n de ne'determin'ec'o, eĉ de politik'a mal'klar'ec'o. La aper'o de la “popol'o” akir'as ĉi tie mirakl'a'n dimensi'o'n. Kaj provizor'a'n: per si'a struktur'o, la ĉen'o'j de ekvivalent'o (la por'temp'a kontakt'iĝ'o de divers'a'j apart'ec'o'j) est'as destin'it'a'j al mal'aper'o.

Sam'e, la mal'homogen'ec'o de la mond'o, kiu'n Laclau pri'skrib'as, ne ebl'ig'as al li ident'ig'i tiu'j'n, kontraŭ kiu'j “la popol'o” si'n organiz'as. Ĉu parol'i pri “la kast'o” (la casta), kiel Podemos far'as, ver'e ebl'ig'as al ĝi disting'i la respond'ec'o'n de la divers'a'j sektor'o'j kiu'j konsist'ig'as ĝi'n en la hispan'a kriz'o? La mal'preciz'ec'o de la termin'o obstakl'as al la analiz'o de la taktik'a'j alianc'o'j kun iu'j el ĝi'a'j frakci'o'j. Kiel Podemos konstat'is okaz'e de la distrikt'a'j elekt'o'j de maj'o 2015,* tiu demand'o tamen lev'iĝ'as, escept'e se oni imag'as ke la mov'ad'o tuj akir'os la pli'mult'o'n.

*  Vd Pablo Iglesias: “Podemos, “ni'a strategi'o””, Le Monde diplomatique en Esperant'o, juli'o 2015.

Sed la admon'o de Laclau rifuz'i ĉi'a'n form'o'n de jakoben'ism'o spegul'as ankaŭ la klopod'o'n de part'o de la mal'dekstr'o re'vigl'ig'i la ide'o'n de social'ism'o kaj sam'temp'e rifuz'i la hered'aĵ'o'n de la sovetia spert'o. La aŭtor'o'j de Hegemoni'o kaj social'ism'a strategi'o mal'laŭd'as lenin'ism'o'n,* kiu tamen est'is ankaŭ sent'em'a pri la grav'ec'o de la politik'a batal'o kiu'n ili pri'skrib'as kiel imanent'e aŭtoritat'em'a kaj respond'ec'a pri konsider'ind'a mal'riĉ'iĝ'o de la tend'ar'o de marks'ism'a divers'ec'o”. Plan'i solv'i la al'front'iĝ'o'n inter la du grand'a'j soci'a'j fort'o'j per venk'o de unu super la ali'a est'us laŭ ili “total'ism'a prov'o” romp'i la konstituci'ec'o'n de la antagonism'o'j en la soci'o kaj “ne'i la plur'ec'o'n por re'star'ig'i la unu'ec'o'n”. Sekv'e, “la task'o de la mal'dekstr'o ne pov'as est'i rezign'i la liberal-demokrati'a'n ideologi'o'n [tiu'n de la defend'o kaj de plen'um'ad'o de la individu'a'j rajt'o'j], sed mal'e, profund'ig'i kaj etend'i ĝi'n en la direkt'o de radikal'a kaj plur'ism'a demokrati'o”. Iu'j social'ist'o'j opini'as, ke demokrati'o ne est'as la rimed'o, sed la rezult'o. Por Laclau, tio est'as ĝust'e mal'e: ĝi est'as la de'ir'punkt'o de la social'ist'a strategi'o.

*  Pri la divers'signif'a noci'o “lenin'ism'o” vd la ĵus aper'int'a'n libr'o'n Alfred'o Kozingo: Stalin'ism'o, lenin'ism'o, marks'ism'o (libr'o'fin'a libr'o'list'o n-ro 117), p. 36-46). -vl

Rest'as la demand'o pri la al'ven'punkt'o. Ĉar Lac'a'n montr'as si'n ne tre parol'em'a pri la etap'o, kiu sekv'as la elekt'o'venk'o'n. Kvankam ĝi'a renvers'o est'as el'vok'it'a, la kapital'ism'a sistem'o ne est'as objekt'o de profund'a analiz'o, ne pli ol ĝi'a kapabl'o kontaĝ'i ĉiu'j'n sfer'o'j'n de la soci'a viv'o. Pro tio mal'facil'as imag'i la alternativ'o'j'n, kiu'j'n Laclau cel'as. Sen la rimed'o'j de klas'a analiz'o, la projekt'o'j cel'ant'a'j konstru'i “ali'a'n mond'o'n” rest'as mal'klar'a'j. La brit'a politik'ist'o Andrew Gamble, kritik'a al tia metod'o, ir'as pli antaŭ'e'n: “For'tranĉ'u de ĝi la noci'o'n de klas'o, kaj la social'ism'o kun'fand'iĝ'as kun la liberal'ism'o”.*

*  Andrew Gamble, Class politics and radical democracy”, New Left Review, juli'o-aŭgust'o1987.

Kvankam Laclau lert'e pri'skrib'as la moment'o'j'n de politik'a ekscit'iĝ'o, en kiu'j la karism'o de gvid'ant'o pov'as mobiliz'i grav'a'j'n sektor'o'j'n de loĝ'ant'ar'o, li neglekt'as la demand'o'n, kiel la emancip'iĝ'o por la daŭr'o trov'iĝ'u en la nov'a'j demokrati'a'j instituci'o'j. Nu, kia'j organiz'aĵ'o'j labor'os por real'ig'i la soci'a'j'n trans'form'ad'o'j'n, kiu'j'n la plen'um'ad'o de la postul'o'j de la ekvivalent'a'j ĉen'o'j implic'as? Ĉu moment'a'j alianc'o'j sen'ĉes'e re'aktiv'ig'end'a'j? Ĉu “popol'ism'a'j” parti'o'j, pri kiu'j la spert'o tendenc'as montr'i, ke per tranĉ'o de ĉi'a'j interfer'o'j inter “gvid'ant'o” kaj “popol'o” ili facil'ig'as la plej aventur'em'a'j'n de'voj'iĝ'o'j'n?

Program'it'a mal'klar'ec'o

Pens'ad'o Pri la instituci'o'j ebl'ig'us ankaŭ konstat'i, ke form'o'j de efik'a “popol'ism'o” en Latin'amerik'o, kontinent'o kie la instituci'o'j de reprezent'a demokrati'o est'as last'a'temp'a'j kaj la ŝtat'o'j mal'mult'e konstru'it'a'j, ne est'as nepr'e efik'a'j en land'o'j de pli mal'nov'a demokrati'a tradici'o.

En Hispan'uj'o, la vet'o de Podemos konsist'as sen'dub'e en fleg'ad'o de tiu program'a mal'klar'ec'o. Profesor'o'j pri politik'a'j scienc'o'j, la gvid'ant'o'j de tiu grup'o analiz'is la efik'o'n de la evolu'o de la hispan'a soci'o ek'de la mez'o de la 1980-aj jar'o'j. Mult'a'j fil'o'j de labor'ist'o'j ir'is al universitat'o kaj ne plu ident'ig'as si'n kun la soci'a origin'o de si'a'j ge'patr'o'j, kvankam ili tre oft'e viv'as mal'pli bon'e ol tiu'j. La konstat'o de tia klas-miks'iĝ'o kiu vid'ebl'as ankaŭ ali'lok'e instig'is Podemos privilegi'i la konstru'ad'o'n de la referenc'o “popol'o” anstataŭ ali'a'j pli ĝust'a'j el soci'scienc'a vid'punkt'o.

Post star'ig'o de la naci'o “popol'o”, tamen, kiel ebl'as organiz'i ties prioritat'o'j'n tiel ke ili respond'as al la postul'o'j kelk'foj'e kontraŭ'a'j de la baz'lern'ej'a'j instru'ist'o'j, meti'ist'o'j kaj ekologi'ist'o'j supr'e cit'it'a'j? Ĉu la decid'o (kontest'at'a) de la parti'o afiŝ'i si'a'n sub'ten'o'n al la “help'o”-plan'o por Grek'land'o formul'it'a la 13-an de juli'o 2015* est'int'us ebl'a kun projekt'o ideologi'e pli fundament'it'a?*

*  Vd Janis Varufakis: “Ili'a sol'a cel'o est'is humil'ig'i ni'n”, Le Monde diplomatique en Esperant'o, aŭgust'o 2015.
*  Vd pri tiu demand'o la ĵus aper'int'a'n libr'o'n “La Eŭrop'a Uni'o, Grek'land'o kaj la eŭrop'an'o'j. Divers'a'j projekt'o'j por la est'ont'ec'o”, Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas), 106 p., ISBN 978-2-36960-027-5. -vl

Dum la labor'ist'a mov'ad'o est'is mal'fort'ig'it'a kaj la plej mult'a'j soci'a'j mov'ad'o'j mal'kresk'as, Laclau don'is al Podemos retor'ik'a'j'n rimed'o'j'n kiu'j re'eĥ'is en la hispan'a soci'o. Sed la gvid'ant'o'j de tiu jun'a parti'o ne mal'prav'as, kiam ili emfaz'as, ke ili'a'j sukces'o'j ver'ŝajn'e klar'ig'ebl'as precip'e per la apart'ec'o de la kun'tekst'o, en kiu ili ag'as; tiu de ekonomi'a katastrof'o kun'e kun politik'a kriz'o; tiu de la aper'o de la potenc'a mov'ad'o de la 15-M.Cert'e antaŭ ĉio sur tiu last'a faktor'o dev'os apog'i si'n ĉiu'j, kiu'j vol'os marŝ'i en la spur'o'j de Podemos.

Razmig KEUCHEYAN kaj Renaud LAMBERT.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La pac-inter'konsent'o kre'as la kondiĉ'o'j'n de dialog'o

Mal'help'i la fragment'ad'o'n en Mali'o

Pli ol du jar'o'j'n post kiam la franc'a arme'o inter'ven'is, Mali'o pen'as re'hav'i pac'o'n. Port'ant'o de esper'o, la Inter'konsent'o de Alĝero de la 1-a de mart'o 2015 mal'ferm'as spac'o'n por dialog'o inter fragment'it'a'j komun'um'o'j en kaduk'a ŝtat'o. Sed ĉu la vol'o inter'trakt'i super'os la konflikt'o-dinamik'o'j'n, kiu'j'n vigl'ig'as ĉi'a'j fi'negoc'o'j kaj la mal'mult'iĝ'o de riĉ'o'font'o'j?

Sub'skrib'it'a post ok monat'o'j kaj kvin cikl'o'j da inter'trakt'ad'o, la inter'konsent'o por pac'o kaj re'akord'iĝ'o en Mali'o de la 1-a de mart'o 2015 ŝajn'as ja fragil'a. Sub egid'o de Alĝerio, la inter'naci'a mediaci'o mobiliz'is la Unu'iĝ'int'a'j'n Naci'o'j'n (UN), la Eŭrop'a'n Uni'o'n (EU), la Afrik'a'n Uni'o'n, la Ekonomi'a'n Komun'um'o'n de la Okcident-Afrik'a'j Ŝtat'o'j (EKOAŜ — en la franc'a: CEDEAO), la Organiz'aĵ'o'n de la islam'a Konferenc'o, Burkina-Fason, Maŭritani'o'n, Niĝeron kaj Ĉadon. Tamen, nur la mali'a reg'ist'ar'o kaj la Mov'ad'o de la nord-Mali'a platform'o, kun'ig'ant'a divers'a'j'n mov'ad'o'j'n favor'a'j'n al Bamak'o*, unu'e sub'skrib'is ĝi'n. Neces'is atend'i ĝis la 15-a de maj'o por ricev'i la sub'skrib'o'n de la inter'trakt'ant'o'j de la Kun'ord'ig'o de la Azavado-Mov'ad'o'j (Kam — en la franc'a: CMA) ar'ig'ant'a la ribel'a'j'n mov'ad'o'j'n favor'a'j'n al aŭtonomi'o de la Azavadoj*, kaj neces'is pli'a inter'trakt'ad'o por ke tiu last'a skrib'e engaĝ'iĝ'is, la 5-an de juni'o, definitiv'e sub'skrib'i la Inter'konsent'o'n de Alĝero, en Bamak'o la 20-an de juni'o. De la komenc'o de 2015, la atak'o'j far'e de ĝihad'ism'a'j mov'ad'o'j — en Gao, sed ankaŭ en Diabali, en la centr'o de la land'o — mort'ig'is kvin'dek'o'n da hom'o'j inter mali'a'j civil'ul'o'j kaj arme'an'o'j apog'it'a'j de la franc'a'j trup'o'j de la Barkhane-operaci'o*.

*  La Kun'ord'ig'ad'o de la mov'ad'o'j kaj fort'o'j patriot'a'j (Coordination des mouvements et forces patriotiques - CMFP), la Popol'a Mov'ad'o por la Sav'o de Azavado (Mouvement populaire pour le salut de l’Azawad - MPSA), la Arab'a Mov'ad'o de Azavado (Mouvement arab'e de l’Azawad - MAA) kaj la Koalici'o por la Popol'o de Azavado (Coalition pour le peuple de l’Azawad - CPA).
*  Preskaŭ tut'e dezert'a teritori'o situ'ant'a en nord-Mali'o.
*  Vd Philippe Leymarie, “Ĉu la milit'o de “Sahelistano” okaz'os?”, Le Monde diplomatique en esperant'o, januar'o 2013, kaj la blog'o Défense en lign'e, http://blog.mondediplo.net

Ĉi tiu'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n klar'ig'as la plur'dimensi'ec'o de la mali'a kriz'o. Ĝi ja ne koncern'as nur la difin'o'n de nov'a'j ekvilibr'o'j inter la Sud'o kaj la Nord'o, des pli mal'facil'e ating'ebl'a'j, ke la per'fort'aĵ'o'j de 2012 kaj 2013 las'is profund'a'j'n spur'o'j'n en'e de la komun'um'o'j. Ĝi ankaŭ montr'as la defi'o'j'n, kiu'j'n dev'as al'front'i la popol'o'j de la Nord'o.

En la pas'int'o, la regul'a'j popol'ribel'o'j konduk'at'a'j de tuareg'a'j ĉef'o'j fin'iĝ'is per pac-inter'konsent'o, kiu apenaŭ tuŝ'is la problem'o'j'n, kun la risk'o nutr'i aŭ eĉ pli'grav'ig'i la kaŭz'o'j'n de la konflikt'o; oni al'elekt'is kaj re'integr'ad'is milit'ist'o'j'n sin'e de la naci'a'j struktur'o'j, al kio al'don'iĝ'is promes'o'j de mon'help'o'j, kaj re'profesi'iĝ'o por la mal'mobiliz'it'a'j trup'o'j*.

*  Vd. “Mal'i: Re'form or relapse”, Africa Re'port, n-ro 210, International Crisis Group, Bruselo, 10-a de januar'o 2014.

Sed la aper'o de kontraŭ'leĝ'a drog'o-komerc'o kre'ant'a grav'a'j'n en'spez'o'j'n* kaj la import'o de ĝihad'ism'o kontribu'as al trans'form'o, per ostaĝ'kapt'ad'o kaj lig'it'a'j mon'postul'o'j, de la soci'ekonomi'a'j fort'o-rilat'o'j. Krom'e, dank'e al la hom'a'j kaj komerc'a'j flu'o'j el kaj al la Golf'o-land'o'j, karitat'a'j asoci'o'j dis'vast'ig'as radikal'a'j'n islam'ism'a'j'n pens'manier'o'j'n, kiu'j iom post iom penetr'as la sahelajn soci'o'j'n. Tiel okaz'as ia koluzi'o de interes'o'j kaj religi'a'j kred'o'j inter kelk'a'j elit'o'j el nord-Mali'o kaj la fundament'ism'a'j teror'ism'a'j mov'ad'o'j: ĉe'est'o de ifoghas sin'e de Al-Mourabitoune (Al-Kaid'o en Okcident'a Afrik'o) kaj de fulboj en la Mov'ad'o por Unu'ec'o kaj Ĝihad'o en Okcident'a Afrik'o (MUJAO en la franc'a). Kaj tio kun, fon'e, mal'fort'eg'a kaj apenaŭ ekzist'ant'a centr'a ŝtat'o.

*  Vd. Anne Frintz, “La komerc'o de kokain'o, neglekt'it'a pec'o de la sahela puzl'o”, Le Monde diplomatique en esperant'o, februar'o 2013.

La supr'e'n'ir'ant'a'j generaci'o'j kapt'is la kontraŭ'leĝ'a'j'n en'spez'o'j'n. Klas'o de nov'a'j riĉ'ul'o'j, proksim'a de la gvid'ant'a'j dinasti'o'j, sed en'hav'ant'a jun'ul'o'j'n sen politik'a pov'o rapid'e aper'is. Tio modif'as la inter'komun'um'a'j'n kaj en'komun'um'a'j'n ekvilibr'o'j'n, kaj akut'ig'as la streĉ'a'j'n rilat'o'j'n inter'generaci'a'j'n por la reg'o'pov'o. Tut'a part'o de la nord'a jun'ul'ar'o pli kaj pli eskap'as la soci'a'n kontrol'o'n de la trib'estr'o'j kaj ĉef'o'j de ali'a'j komun'um'o'j, kiu'j konsist'ig'as la soci'a'n teks'aĵ'o'n. Tiu detru'o de la prestiĝ'o de la pli'aĝ'ul'o'j est'as rezult'o de long'a procez'o. Ek'de la komenc'o de la 1990-aj jar'o'j, jun'a'j arab'o'j kaj tuareg'o'j komenc'is kontraŭ'leĝ'a'j'n aktiv'aĵ'o'j'n, kies profit'o'j ebl'ig'is al ili invest'i en transport'o-kompani'o'j, aĉet'i brut'ar'o'j'n, eĉ akir'i grand'a'j'n bien'o'j'n. Tiu renvers'o de la soci'a ord'o rezult'ig'as invers'iĝ'o'n de la valor'o'j tia'j, kia'j ekzempl'e respekt'o al la pli'aĝ'ul'o'j kaj al la tradici'a soci'a piramid'o, ŝat'at'a de la tuareg'o'j.

Klas'o de nov'a'j riĉ'ul'o'j

Fi'komerc'o de drog'o'j, de hom'o'j, de cigared'o'j, de benzin'o: mon'o ja sufiĉ'e flu'as en nord-Mali'o. Posed'ant'o'j de situaci-rent'o'j'n, la koncern'a'j ag'ant'o'j montr'as cert'a'n mal'em'o'n pri la inter'konsent'o kun Bamak'o, kiu pov'us en'danĝer'ig'i la dis'part'ig'o'n de la profit'o'j. Al'don'iĝ'as al tio la akcel'o de la klimat'ŝanĝ'iĝ'o, kiu redukt'as la resurs'o'j'n. Ekzist'as, ekzempl'e, kresk'ant'a konkurenc'o por la al'ir'o al akv'o-ĉerp'ej'o'j mal'pli kaj mal'pli oft'a'j, dum demografi'a kresk'o est'as unu el la plej alt'a en la mond'o: 3,6% jar'e*.

*  Jar'a mez'nombr'o en la period'o 1998-2009, Naci'a Institut'o de statistik'o de Mali'o.

Plej mult'a'j popol'ribel'o'j en Nord-Mali'o est'is impuls'at'a'j kaj konduk'at'a'j de la urb'o Kidal, kie la fend'o'j inter komun'um'o'j pli'grav'iĝ'as. La milit'ist'a klas'o de la ifoghas, kiu domin'as la tuareg'a'n soci'a'n piramid'o'n*, sufer'as nun du'obl'a'n romp'o'n. Unu'flank'e, la tradici'a aristokrati'o al'front'as si'a'j'n vasal'o'j'n, la imghad. Ali'flank'e, aper'is streĉ'a'j rilat'o'j intern'e de la ifoghas mem, post la elekt'o, fin'e de decembr'o, de nov'a tradici'a ĉef'o, la amenokal. Elekt'it'a de la saĝ'ul'o'j por sukced'i al si'a patr'o, s-ro Mohamed Ag Intalla pren'is pozici'o'n kontraŭ la aŭtonom'ec'o de la region'o, mal'e al si'a pli jun'a frat'o, li'a rival'o por la posten'o, s-ro Alghabass Ag Intalla, eks'a leŭtenant'o de s-ro Iyad Ag Ghali, la islam'ist'a ribel'a ĉef'o de Ansar Din'e. La nov'a amenokal, ceter'e deput'it'o de la prezid'ant'a parti'o, prov'as akord'ig'i la aŭtonom'ec'a'j'n aspir'o'j'n de kelk'a'j tradici'a'j ĉef'o'j kun la plu'ten'ad'o de la Nord'o en'e de Mali'o, sen nepr'e oficial'e akcept'i la Inter'konsent'o'n de Alĝero. Li'a pli jun'a frat'o altern'as prem'o'j'n kaj al'log'o-prov'o'j'n ĉe la lok'a'j komun'um'o'j, cel'e ricev'i ili'a'n al'iĝ'o'n al mal'mol'a lini'o kadr'e de la Alĝera procez'o: konvink'i la mediaci'ant'ar'o'n pri la neces'o de'nov'e inter'trakt'i la tekst'o'n de'ven'ant'a'n de la procez'o.

*  Koncern'e la streĉ'a'j'n rilat'o'j'n sin'e de la ifoghas-elit'o'j, Vd. Alpha Mahamane Cissé, “Kidal: l’accord de paix déchire les héritiers dIntallah”, Maliactu.net, 5-a de mart'o 2015.

Sur'lok'e, la konkur'ad'o inter ifoghas kaj imghad por la reg'ad'o de la tuareg'a spac'o esprim'iĝ'as per per'fort'aĵ'o'j inter la membr'o'j de la CMA, kiu defend'as la interes'o'j'n de la ifoghas kaj la Mem'defend'a tuareg'a grup'o imghad kaj alianc'an'o'j (GATIA en la franc'a), proksim'a de la platform'o, kiu sub'skrib'is la Inter'konsent'o'n. Tiu milic'o laŭ'dir'e ricev'as ne'vort'ig'it'a'n sub'ten'o'n de kelk'a'j mali'a'j milit'ist'a'j rond'o'j, precip'e de la general'o Ag Gamou, kiu est'as imghad kaj kon'at'a pro si'a mal'amik'ec'o al s-ro Ghali.

Simil'a fragment'ad'o karakteriz'as la region'o'n de Gao, kie la arab'a aristokrati'o de la kuntas batal'as kontraŭ la kontest'ad'o de si'a'j vasal'o'j iamhar de Tilemsi por la reg'o de la komun'um'o. Tiu'n al'front'iĝ'o'n akompan'as, sam'e kiel la lukt'o inter ifoghas kaj imghad, konkur'ad'o por la kapt'ad'o de la kontraŭ'leĝ'a'j negoc'o'j. La iamhar de Tilemsi tiel form'as part'o'n de la fort'o'j de la MUJAO, radikal'a islam'ist'a grup'o, kiu ankaŭ al'log'as fulbojn, de Gao kaj de ali'a'j land'o'j de Okcident'a Afrik'o, apart'e Niĝerio kaj Gvineo — du centr'a'j punkt'o'j de la drog'o-komerc'o. La MUJAO laŭ'dir'e est'as apart'e financ'at'a per la drog-komerc'o kun Alĝerio, kio far'as el ĝi konkurenc'ul'o de kelk'a'j tuareg'a'j kaj arab'a'j mov'ad'o'j.

Sen'help'a front'e al la fragment'iĝ'o de la Nord'o sed kun firm'a vol'o re'star'ig'i la naci'a'n unu'ec'o'n, Bamak'o prov'as ekspluat'i tiu'n situaci'o'n si'a'profit'e, kio komplik'as la klopod'o'j'n re'star'ig'i pac'o'n. De'post la sen'de'pend'iĝ'o, en 1960, la du part'o'j de la land'o est'as struktur'e lig'it'a'j, ne per etn'a ident'ec'o aŭ komun'a projekt'o, sed per la flu'o'j, kiu'j ili'n tra'ir'as, de la gvinea lim'o al tiu de Alĝerio kaj Libio. En ĉi tiu mov'iĝ'ant'a kun'tekst'o, la postul'o de la azavad-ŝtat'o — koncept'o ĝis tiam fremd'a al la nomad'a tradici'o-, precip'e esprim'as procez'o'n de teritori'iĝ'o trans'form'ant'a'n kelk'a'j'n util'a'j'n ter'pec'o'j'n de nord-Mali'o en dezir'eg'at'a'j'n zon'o'j'n. La teritori'a ident'ec'o de la “nord'ul'o'j” trans'form'iĝ'as, pas'ant'e de liber'ec'an'a koncept'o (la vast'a'j are'o'j de la dezert'o aparten'as al ĉiu'j) al komun'hav'o-al'ir'o.

Konsekvenc'e, por trans'pas'i la blok'ad'o'n kaj pac'ig'i la mali'a'n Nord'o'n, la komun'um'o'j dev'as trov'i nov'a'j'n dinamik'o'j'n, ĉu per si mem, ĉu, se ili konsent'as, kun ekster'a apog'o. Tradici'e, la tuareg'o'j est'as bred'ist'o'j, komerc'ist'o'j kaj milit'ist'o'j. Ili'a soci'o montr'is fort'a'n psikologi'a'n rezist'o'n [kapabl'o'n taŭg'e adapt'iĝ'i al stres'o kaj mal'feliĉ'o] dum la koloni'a period'o kaj dum la unu'a'j jar'dek'o'j de sen'de'pend'o. Ili'a'j pra'valor'o'j kaj ident'ec'o est'as nun en'danĝer'ig'at'a'j de la konsekvenc'o'j de tut'mond'iĝ'o kaj klimat'ŝanĝ'iĝ'o sam'temp'e. Tiam, kiel tiu'j komun'um'o'j dev'as si'n trans'form'i por re'trov'i viv-ekvilibr'o'n, sen kiu ĉiu pac'o est'as iluzi'o?

Ali'flank'e, la lig'o'j inter la tuareg'o'j kaj la ali'a'j nord'a'j komun'um'o'j est'as re'konstru'at'a'j. Tradici'e, ili jam est'is kompleks'a'j, apart'e inter nomad'o'j kaj ne'nomad'o'j. La fulboj, la arab'o'j kaj la sonrajoj nutr'as i'a'n mal'fid'o'n al la hegemoni'a'j tent'o'j de la tuareg'o'j. Tiu'j last'a'j, kiu'j tut'e ne est'as la pli'mult'o, tamen trov'iĝ'as la unu'a'j por postul'i aŭtonom'ec'o'n en la kun'ord'ig'a instanc'o. Kiel ĉi tiu'j lig'o'j sukces'os adapt'iĝ'i al la nov'a ĉirkaŭ'aĵ'o por konstru'i soci'o'n kapabl'a'n produkt'i naci'a'n kompromis'o'n? Ali'vort'e, kiel la nord'a'j komun'um'o'j sukces'os konstru'i si'a'n unu'ec'o'n ĉirkaŭ projekt'o akcept'ebl'a de Bamak'o?

La kriz'o bezon'as terapi'o'n en du period'o'j: unu'e, klar'ig'o de la nord-mali'a scen'ej'o, kiu ebl'ig'os la al'ven'o'n ĉe la inter'trakt'ad'o-tabl'o de reprezent'ant'a'j figur'o'j, port'ant'a'j postul'o'j'n klar'a'j'n kaj spegul'ant'a'j'n komun'a'n konsent'o'n; du'e, serĉ'ad'o de inkluziv'a kaj daŭr'ig'ebl'a solv'o. La Inter'konsent'o de Alĝero prov'as konduk'i tiu'j'n du period'o'j'n sam'temp'e. Tiu nov'aĵ'o konsist'ig'as la original'ec'o'n de la tekst'o, kiu aper'as kiel la kiel ebl'e plej bon'a ek'ir-punkt'o de procez'o por daŭr'ig'ebl'a re'pac'iĝ'o.

Ĉiel, la sub'skrib'o de la Inter'konsent'o de Alĝero est'as nur etap'o de long'a procez'o de naci'a re'pac'iĝ'o. Komenc'it'a dum la somer'o 2014, tiu procez'o hav'as task'o'n trov'i kaj elimin'i la profund'a'j'n kaŭz'o'j'n de la konflikt'o, nepr'a klopod'o se oni vol'as ĉes'ig'i la sen'fin'a'n cikl'o'n ribel'o-re'pac'iĝ'o-ribel'o, ekzist'ant'a'n de la sen'de'pend'iĝ'o de Mali'o. La fakt'o, ke ĝi konfid'as la task'o'n ekzamen'i tiu'j'n kaŭz'o'j'n al Konferenc'o por Naci'a Inter'konsent'o (CEN en la franc'a), organiz'it'a dum la inter'a period'o (en'e de dek ok ĝis du'dek kvar monat'o'j post la sub'skrib'o de la Inter'konsent'o) kaj form'it'a “sur'baz'e de just'a reprezent'ad'o de la parti'o'j” konfirm'as la kompleks'ec'o'n de la mali'a kriz'o, kiu ne pov'as solv'iĝ'i en mal'long'a temp'o.

La Inter'konsent'o de Alĝero kre'as la taŭg'a'n kadr'o'n por la labor'o de naci'a re'konstru'ad'o. Ĉe la fin'o, la CEN dev'os adopt'i Por'pac'a'n Ĉart'o'n, kiu konfirm'u daŭr'ig'ebl'a'n re'pac'iĝ'o'n. Ali'flank'e, est'as plan'at'a star'ig'o de mekanism'o'j por trans'ir'a justic'o, komision'o por lukt'i kontraŭ korupt'o, kaj inter'naci'a esplor-komision'o, task'it'a pri'lum'i ĉiu'j'n krim'o'j'n (kontraŭ la leĝ'o'j de milit'o, genocid'o, seks'per'fort'o, krim'o'j kontraŭ la hom'ar'o) kaj ali'a'j grav'a'j per'fort'o'j kontraŭ la inter'naci'a jur'o far'it'a'j sur la mali'a teritori'o.

Montr'ant'e pacienc'o'n, la inter'naci'a mediaci'ant'ar'o dev'as nutr'i dinamik'o'n de dialog'o, ne nur inter la nord'a'j komun'um'o'j kaj la reg'ant'o'j de Bamak'o, sed ankaŭ kaj precip'e inter tiu'j komun'um'o'j, zorg'ant'e, ke ĉiu'j part'o'j de la loĝ'ant'ar'o est'u part'o'pren'ant'a'j. Ĝi ankaŭ dev'as kre'i pont'o'j'n inter la ag'ant'o'j, kiu'j disput'e pretend'as al aŭtoritat'o sin'e de la komun'um'o'j.

Daniel Bertrand

Tiu ĉi artikol'o spegul'as nur la person'a'n analiz'o'n de la aŭtor'o, kaj ne tiu'n de li'a mentor'a ministr'ej'o.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Recenz'o'j

Ekologi'o — Total'a milit'o kontraŭ la natur'o

En Ĉio pov'as ŝanĝ'iĝ'i* la kanada ĵurnal'ist'in'o Naomi Klein don'as si'a'n ek'konsci'iĝ'o'n pri la lig'o inter kapital'ism'o kaj klimat'ŝanĝ'o. La brutal'ec'o de la ekspluat'ad'o de naft'o kaj gas'o en Kanado, kie ŝi loĝ'as, ŝajn'as al ŝi kvazaŭ element'o de “ekologi'a eksterm'ad'o”, tiu ĉi total'a milit'o kontraŭ la natur'o. La aŭtor'in'o de No log'o pri'skrib'as mond'o'n kiu konsum'eg'as fosili'a'j'n energi'o'j'n rikolt'it'a'j'n en ĉiam pli sen'senc'a'j kondiĉ'o'j, en la moment'o, kiam ĉiu'j klimat'a'j signal'o'j lum'as ruĝ'e. Nun jam neni'u est'as ŝirm'at'a kontraŭ la furioz'o de la produkt'ism'o, kio'n atest'as la kaz'o de la insul'o Naŭro [ali'lingv'e: Naur'u] en la sud'a Pacifik'o, detru'it'a de la ekspluat'ad'o de fosf'at'o'j kaj al'front'it'a al la alt'iĝ'o de la mar'nivel'o. Klein pri'skrib'as la mobiliz'iĝ'o'j'n, kiu'j aper'as eĉ en la plej for'a'j angul'o'j de Nord'amerik'o, de Alasko ĝis Ontari'o, de la Misisip'o-delt'o ĝis Vermont'o, de Teksaso ĝis Kalifornio.

*  Naomi Klein: Tout peut changer: Capitalisme et changement climatique, Actes Sud-Lux, Arles-Monttréal, 2015, 640 paĝ'o'j, 24,80 eŭr'o'j.

Ĉie, loĝ'ant'o'j, kamp'kultur'ist'o'j kaj aktiv'ul'o'j al'front'as la gigant'a'j'n -dukt'o'j'n, blok'as la instal'aĵ'o'j'n de skist'a fraktur'ad'o kaj al'ĉen'ig'as si'n al profund'akv'a'j mar'a'j platform'o'j. Tiu'j ag'ad'o'j kun'e est'as la “blok'ad'ism'o” [Blocadie], tiu grand'a elan'o por medi'a just'ec'o, kiu ebl'ig'as esper'i, ke io ŝanĝ'iĝ'as. Klein vid'as en ĝi la font'o'n de nov'tip'a rezist'ad'o, kiu lig'as la kontraŭ'kapital'ism'a'j'n batal'o'j'n kun la ekologi'a'j mov'ad'o'j kaj la ribel'o'j de la indiĝen'a'j popol'o'j. Ŝi al'vok'as en'radik'ig'i la kritik'o'n al la sistem'o en konsci'o'n pri la Ter'o kaj sam'temp'e batal'i kontraŭ la tromp'o'j de la apog'ant'o'j al “verd'a kresk'o” kaj ali'a'j filantropi'a'j “geo'klik'o'j”: por ili tem'as pri “re'gener'i! kaj san'ig'i la patr'in'o'n Ter'o per “etern'ig'o de la viv'o” tamen sen mal'alt'ig'i la ekologi'a'n spur'o'n de la hom'ar'o, dir'as la aŭtor'in'o kaj las'as la leg'ant'o'n iom ne'kontent'ig'it'a ĉe la fin'o de tiu ese'eg'o.

La sam'a'j entrepren'o'j, kiu'j el'pren'as la mineral'o'j'n el la ter'krust'o, est'as la unu'a'j profit'ant'o'j de la natur-merkat'o, laŭ Sandrine Feydel kaj Christophe Bonneuil, kies atent'o'kapt'a enket'o, Pred'ad'o*, rakont'as la histori'o'n de la planed'vast'a ekonomi'a kaj bank'a akapar'o de la viv'ant'a'j resurs'o'j. Bank'o'j kaj invest-fondus'o'j hodiaŭ aĉet'as gigant'a'j'n natur'a'j'n zon'o'j'n riĉ'a'j'n je animal'a'j kaj plant'a'j speci'o'j en danĝer'o de eksterm'iĝ'o. Ĉar la kresk'o dev'as ne est'i lim'ig'it'a per ia ajn lim'o, la kapital'ism'o don'as la antaŭ'rang'ec'o'n al la merkat'o por regul'ig'i la medi'o'n. La ek'reg'ad'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j kaj de ĝi'a'j organiz'aĵ'o'j far'e de la mult'naci'a'j konzern'o'j plej detru'em'a'j por la ekologi'a sistem'o perfekt'ig'as tiu'n sistem'o'n, kun la konsent'o de iu'j grand'a'j ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j (NRO). Tiu'j'n oni ig'as kontribu'i por taks'i la valor'o'n de la speci'o'j. La plej grand'a bio'bank'o de la mond'o, kiu hav'as koncesi'o'n de tri'dek kvar mil hektar'o'j en la ĝangal'o de Borne'o, en Malajzi'o, ekzempl'e vol'as met'i prez'o'n por la grand'a'j simi'o'j por protekt'i ili'n. Baldaŭ la “mult'speci'a'j korb'o'j” ebl'ig'os etend'i la merkat'o'n de deriv'it'a'j produkt'o'j.

*  Sandrine Feydel et Christophe Bonneuil: Prédation. Nautre, le nouvel eldorad'o de la financ'e [S.F. kaj Ch.B.: Pred'ad'o. Natur'o, la nov'a eldorad'o de la financ'o], La Découverte, Parizo, 2015, 216 paĝ'o'j, 16,50 eŭr'o'j.

La unu'a “verd'a bors'o” est'is jam kre'it'a en Brazilo kaj komenc'as la inter'ŝanĝ'o'n de titol'o'j pri la amazoni'a pra'arb'ar'o, kaj tiel laŭ'leĝ'ig'as la sen'arb'ar'ig'o'n. La tut'a planed'o far'iĝ'as bors'e komerc'at'a var'o. La natur'o est'as sub'sistem'o de la financ'sistem'o, “kapital'o”, kiu gener'as “flu'o'n de serv'o'j” taks'at'a'n de la not'ad-organiz'aĵ'o'j. Ekologi'ist'o'j kaj klimat-scienc'ist'o'j est'as rekrut'at'a'j por orient'i la “cat bonds”, tiu'j “katastrof'a'j obligaci'o'j”, kiu'j aper'as kiel la nov'a'j produkt'o'j de “ekologi'a blank'ig'o”* Ek'de nun la financ'a'j ag'ant'o'j pov'as spekul'i pri la mal'bon'iĝ'o de la ekologi'a'j sistem'o'j. La verk'o fin'iĝ'as per fikci'a scen'ar'o situ'ant'a en 2029, jar'o de bors'a kriz'o, en kiu la tun'o da karb'o fal'is de 100 al 3 dolar'o'j. La invest'ist'o'j tiam uz'as la natur'a'n “kapital'o'n” por re'hav'ig'i al si kontant'a'n mon'o'n. Ĉar ten'i la karbon'o'n kapt'it'a en form'o de arb'o'j ne est'as plu profit'ig'a, ekologi'a'j bank'o'j kaj “verd'a'j” mult'naci'a'j konzern'o'j tiam liver'as la arb'ar'o'j'n al la motor'seg'il'o'j ...

*  Vd Razmig Keucheyan, “Quand la financ'e branche sur la natur'e” [R.K.: “Kiam la financ'o lig'as si'n kun la natur'o”], Le Monde diplomatique, mart'o 2014.

Agnès SINAÏ.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Recenz'o'j

Filozofi'o — Konstelaci'o Marks'o

Kiam Luci'e'n Sève en'ir'is la politik'o'n, tuj post la du'a mond'milit'o, Frederik'o Engelso est'is mort'int'a jam apenaŭ du'on'jar'cent'o'n kaj Lenin'o de du jar'dek'o'j. Far'iĝ'ant'e komun'ist'o kaj deklar'ant'e si'n marks'ist'o, la jun'a docent'o pri filozofi'o al'iĝ'is al histori'a mov'ad'o kiu pov'is nom'i si'n la “jun'ul'ar'o de la mond'o”, por uz'i la vort'o'j'n de Gabriel Péri. Pli ol kvin'dek jar'o'j'n post'e, dum la komun'ism'o est'as pri'skrib'at'a kiel mort'ont'a kaj Karlo Marks'o kiel figur'o akademi'a, Sève propon'as impon'a'n tetralogi'o'n: Pens'i kun Marks'o hodiaŭ. La tri'a volum'o* demand'as pri la lok'o de la filozofi'o ĉe Marks'o kiu rifuz'is uz'i la “mal'bon'a'j'n filozofi'a'j'n abstrakt'aĵ'o'j'n”, tiu'j'n koncept'o'j'n larĝ'a'j'n kaj universal'a'j'n histori'e neniam determin'it'a'j'n, kiu'j pov'as klar'ig'i ĉio'n kaj tiel klar'ig'as neni'o'n.

*  Luci'e'n Sève, Pens'er avec Marx aujourdhui, tom'e 3: “La philosophie”?, La Disput'e, Parizo, 2014, 40 eŭr'o'j.

Sève propon'as parol'i pri la “filozofi'a” prefer'o ol pri “filozofi'o” en La kapital'o evident'e, sed ankaŭ en la manuskript'o nom'at'a Grundrisse [Kompendi'o'j]. Pli ol sistem'o'n de antaŭ-establ'ig'it'a'j kaj harmoni'a'j koncept'o'j Marks'o el'labor'as ret'o'n de kategori'o'j (kontraŭ'dir'o, esenc'o, leĝ'o ...), kiu'n li rilat'ig'as por produkt'i kritik'a'n teori'o'n de la mond'o de kapital'ism'a produkt'ad'o. Apog'ant'e si'n sur la re'leg'ad'o de la hegela Logik'o, li'a labor'o ne simpl'e re'uz'as tio'n, kio'n oni nom'is la dialektik'a'n metod'o'n, sed trans'form'as la hegelajn kategori'o'j'n. Tiu'n ide'o'n Sève analiz'as propon'ant'e “dis'volv'a'n leg'ad'o'n” [interpret'o'n], kiu riĉ'ig'as la kategori'o'j'n de “kontraŭ'dir'o” kaj de “antagonism'o” kaj ident'ig'as “intern'a'j'n” aŭ “ekster'a'j'n” dialektik'o'j'n, fenomen'o'j'n de dialektik'a'j “fend'iĝ'o” aŭ “kun'fand'iĝ'o”, ktp.

La dialektik'o, kiu'n Sève propon'as etend'i al la natur'objekt'o'j, sekv'e al last'a'temp'a'j scienc'a'j ating'o'j, est'is oft'e dub'ig'it'a de pens'ist'o'j kiel Michel FoucaultGilles Deleuze. Kvankam Sève insist'as en si'a cel'o al tiu'j atak'o'j, li hav'as ankaŭ ali'a'n cel'o'n: la “marks'ism'o” en si'a nun'a form'o, ĉef'e universitat'a. Li sever'e juĝ'as tiu'j'n skol'a'j'n kverel'o'j'n kaj vid'as ĉe tio en la marks'ism'o tem'o'n “ne ident'ig'ebl'a'n” per la mult'a'j propon'it'a'j al'ir'o'j kaj do propon'as for'las'i tiu'n termin'o'n favor'e al la “pens'ad'o de Marks'o”.

La leg'ad'o de la kolekt'aĵ'o Politik'a Marks'o* ebl'ig'as juĝ'i pri li'a kritik'o laŭ dokument'o'j. Je'a'n-Num'a Ducange kaj Isabelle Garo, kiu'j kun'ig'is la tekst'o'j'n, est'as membr'o'j de la skip'o de la seminari'o “Marks'ism'o en la 20-a jar'cent'o” kaj trov'iĝ'as inter la inspir'ant'o'j de la Grand'a El'don'o Marks'o-Engelso (“Grand'e Edition Marx-Engels, Gem'e) en labor'o ĉe la el'don'ej'o Éditions sociales. Kvankam ili montr'as vol'o'n de plur'ism'o kaj rifuz'as la ide'o'n de konserv'end'a aŭ re'kre'end'a ortodoks'ec'o, ili sam'e kiel Sève konsci'as pri la danĝer'o ke oni trans'form'as Marks'o'n en pens'ist'o'n “sen'ofensiv'a'n”, en “ekonomik'ist'o'n ind'a'n je interes'o, sed mizer'a'n politik'a'n pens'ist'o'n”. Ili akcept'as la valid'o'n de universitat'a'j esplor-kriteri'o'j, sed vol'as lig'i ili'n kun klar'e politik'a perspektiv'o. Ekemple, Stathis Kuvelakis, membr'o de la centr'a komitat'o de Sirizo en Grek'uj'o, analiz'as la esplor'aĵ'o'j'n de Marks'o pri la form'o'j de soci'a emancip'iĝ'o, de la revoluci'o'j de 1848 ĝis la Pariza Komun'um'o; Ellen Meiksins Wood demand'as pri la neces'a lig'o inter la batal'o'j kontraŭ la ekonomi'a sub'prem'ad'o kaj kontraŭ la ekster-ekonomi'a'j sub'prem'ad'o'j (ras'ism'o, seks'ism'o).

*  Je'a'n-Num'a Ducange et Isabelle Garo (sub la dir. de): Marx politique, La Disput'e, Parizo, 2015, 220 paĝ'o'j, 18 eŭr'o'j.

La politik'o tiel trov'iĝ'as en la kern'o de tiu'j ĉi stud'aĵ'o'j, sam'e kiel en la grav'a verk'o de Kevin Anderson (ankaŭ en Marx politique) pri la naci'o'j kaj la domin'at'a'j etn'o'j, “Marks'o ĉe la antipod'o'j” (Marx aux antipodes)*. Li tie montr'as, ke Marks'o, de'ir'ant'e de eŭrop'centr'ism'o kun orient'a pens'ad'o, ŝanĝ'is si'a'n vid'punkt'o'n mez'e de la 1850-aj jar'o'j kaj far'iĝ'is akr'a kritik'ant'o de la koloni'ism'o, sed ankaŭ de ali'a'j form'o'j de fremd'ig'o ras'a (sklav'ec'o de nigr'ul'o'j) kaj naci'a (ekz-e Pollando kaj Irlando). En si'a koncept'o de kapital'ism'o “universal'ec'o kaj apart'ec'o inter'ag'as en la kadr'o de dialektik'a total'ec'o”. Tiu libr'o demonstr'as, ke la esplor'a rigor'o ne eksklud'as ke oni pov'as elekt'i tend'ar'o'n kaj ten'i si'n en ĝi.*

*  Kevin Anderson, Marx aux antipodes. Nation, ethnicité et sociétés n'o'n occidentales [k.a.: Marks'o ĉe la antipod'o'j. Naci'o, etn'ec'o kaj ne'okcident'a'j soci'o'j], Syllepse, Parizo, 2015, 408 paĝ'o'j, 25 eŭr'o'j.
*  Mi ŝat'us atent'ig'i la leg'ant'o'n, ke ĉe IKEK ĵus komenc'iĝ'is kurs'o kun la tem'o “marks'ism'o”, al kiu ebl'as ankoraŭ al'iĝ'i, per send'o de ret'mesaĝ'o al lutermano@gmail.com kun la tem'o “al'iĝ'o al kurs'o”. -vl

Baptist'e EYCHART.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La labor'ist'a parti'o direkt'iĝ'as mal'dekstr'e'n

Jeremy Corbyn, la fal'ig'end'a vir'o

Post la venk'o de S-ro David Cameron en la balot'ad'o de maj'o 2015, la brit'a'j ĉef'redakt'ist'o'j jen'e decid'is: li'a kontraŭ'ul'o Edward Miliband vag'ad'is tro mal'dekstr'e'n. La membr'o'j de la Labor'ist'a Parti'o mal'simil'e juĝ'is kaj elekt'is mal'pli tim'em'a'n post'e'ul'o'n. En'korp'ig'ant'e la plej progres'em'a'n flank'o'n de la parti'o, S-ro Jeremy Corbyn profit'is amas'a'n mov'ad'o'n. Parlament'an'o'j kaj aparat'ist'o'j tamen ne intenc'as facil'ig'i li'a'n task'o'n.

Kelk'a'j'n hor'o'j'n post est'i elekt'it'a, kiel prezid'ant'o de la labor'ist'a parti'o, la pas'int'a'n 12-an de septembr'o, S-ro Jeremy Corbyn parol'ad'is antaŭ mil'o'j da manifestaci'ant'o'j amas'iĝ'int'a'j en Parliament Square, Londono, por sub'ten'i la rifuĝ'int'o'j'n kaj azil'rajt'o'n. Kiam li'a parol'ad'o proksim'iĝ'is al fin'o, grup'o de jun'a'j membr'o'j vest'it'a'j per ruĝ'a'j T-ĉemiz'o'j “Team Corbyn” klopod'is en kulis'o'j por est'ig'i sekur'a'n kordon'o'n kaj gvid'i la nov'a'n fort'ul'o'n de la mal'dekstr'o tra la ekscit'iĝ'int'a'n hom'amas'o'n de sub'ten'ant'o'j, televid'kamera'o'j, ĵurnal'ist'o'j kaj ŝat'ant'o'j de mem'fot'ad'o.

Tri monat'o'j'n antaŭ'e, en juni'o, je la fin'o de ali'a manifestaci'o en la sam'a lok'o, S-ro Corbyn rest'is sur'lok'e, mal'streĉ'a, hav'ant'e plezur'o'n trankvil'e babil'i kun part'o'pren'int'o'j. Tiam neni'o ebl'ig'is prognoz'i, ke tiu parlament'a veteran'o, mal'nov'a sed diskret'a figur'o de la mal'dekstr'a flank'o de Labour, la Labor'ist'a parti'o, baldaŭ ek'aper'os kiel estr'o de la ĉef'a opozici'a fort'o de Ŝi'a Moŝt'a Reĝ'in'o. De jar'dek'o'j marĝen'ig'it'a de si'a'j koleg'o'j en la Ĉambr'o de Komun'ul'o'j, ignor'at'a de amas'komunik'il'o'j, tiu ne'probabl'a kandidat'o tamen profit'is per'parol'a'n fam'o'n simil'ant'a'n mirakl'o'n, ek'kapt'ant'e 59,5% de la voĉ'o'j tuj en la unu'a raŭnd'o, kaj pri'rid'ig'ant'e si'a'n ĉef'a'n kontraŭ'ul'o'n post'las'it'a'n kvar'dek poent'o'j'n mal'antaŭ'e kun 19%. Jen sen'ekzempl'a venk'o en la politik'a histori'o de Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o.

La juni'a miting'o jam liver'is unu'a'n antaŭ'sign'o'n, ke ne'ordinar'a okaz'aĵ'o pov'us al'ven'i. Organiz'it'a tuj post la konservativ'a venk'o en la maj'a balot'ad'o por parlament'o, kun venk'it'a kaj sen'kuraĝ'ig'it'a mal'dekstr'o, tiu manifestaci'o kontraŭ mal'abund'o surpriz'eg'e ven'ig'is cent'o'j'n da mil'o'j da manifestaci'ant'o'j, ĉiu'j ebl'a'j voĉ'don'ont'o'j por Corbyn. “Tio est'is mov'ad'o de hom'o'j, kiu'j serĉ'is komun'a'n dom'o'n”, klar'ig'as al ni la komedi'ist'o Mark Steel, kun'fond'int'o de Popol'a Asemble'o, federaci'o de grup'o'j kaj sindikat'o'j, kiu organiz'is la manifestaci'o'n. “Neni'u pov'is antaŭ'vid'i, ke tio tiel fin'iĝ'os, tamen jen: tio okaz'as.”*.

*  Krom se ali'a font'o est'as indik'it'a, la cit'aĵ'o'j ven'as de konversaci'o kun la aŭtor'o.

La fakt'o, ke tiu mov'ad'o form'iĝ'is kiel kampanj'o por S-ro Corbyn, pov'as aper'i, kiel du'obl'a surpriz'o, ĉar tiu vir'o korp'ig'as ja la mal'o'n de ŝablon'a mal'dekstr'a ard'a orator'o. Mal'hav'ant'a la karism'o'n de Alexis Tsipras, aŭ orator'a'n talent'o'n de si'a mentor'o Anthony (“Tony”) Ben'n, histori'a direkt'ant'o de la mal'dekstr'a flank'o de la Labor'ist'a parti'o en la jar'o'j 1979 kaj 1980, S-ro Corbyn aprior'e prezent'is neniu'n danĝer'o'n por si'a'j koleg'o'j kaj kontraŭ'ul'o'j de la Labor'ist'a elit'o. Mal'e, li'a stil'o rekt'a kaj sen'ornam'a rivel'iĝ'is, kiel valor'a atut'o, montr'ant'a li'a'n mal'simil'ec'o'n al la tro trejn'it'a'j komerc'a'j vend'ist'o'j, kiu'j svarm'as en la brit'a politik'a klas'o.

Anstataŭ lud'i kvazaŭ magi'ist'o, S-ro Corbyn prefer'is ag'i kiel fulm'o'ŝirm'il'o pret'a por al'tir'i la elektr'a'n ŝarg'o'n jam est'ant'a'n en la aer'o. Li'a'j sub'ten'ant'o'j hav'as ĉiu'j'n aĝ'o'j'n, kaj ven'as el ĉiu'j medi'o'j, sed li trov'is apart'e ricev'em'a'n akcept'o'n en tri popol'grup'o'j. Unu'e la jun'ul'o'j, kondamn'it'a'j de la nov'liberal'a kontraŭ'atak'o post 2008 al degrad'a'j labor'o'j kaj eksces'a'j lu'prez'o'j. Tio ne est'as hazard'o, kiam la tip'a sub'ten'ant'o de S-ro Corbyn hav'as freŝ'a'n vizaĝ'kolor'o'n, bon'a'n eduk'ad'o'n kaj labor'as en kaf'ej'o. Tiu generaci'o politik'iĝ'is dum la konflikt'o pri la tri'obl'ig'o de universitat'a'j kost'o'j en 2012*, kiu kre'is fort'a'n generaci'a'n venĝ'o'dezir'o'n kaj student'a'n protest'o'mov'ad'o'n pli radikal'a'n ol tio, al kio la land'o jam al'kutim'iĝ'is.

*  Leg'u David Nowell-Smith, “Amers lendemains electoraux pour l’université britannique”, Le Monde diplomatique, mart'o 2011.

La du'a pilier'o de li'a politik'a baz'o apog'iĝ'as sur la kontraŭ'milit'a mov'ad'o. S-ro Corbyn prezid'as la koalici'o'n Stop the War (Ĉes'ig'u la milit'o'n), kiu organiz'is la sensaci'a'n manifestaci'o'n de du milion'o'j da hom'o'j kontraŭ la invad'o de Irako en 2003 - la plej grand'a'n amas'protest'o'n de la brit'a histori'o. S-in'o Linsey German, kun'ord'ig'ant'o de Stop the War, opini'as, ke la hered'aĵ'o de tiu manifestaci'o “eg'e nutr'is” la kampanj'o'n de S-ro Corbyn. “Mult'eg'a'j hom'o'j abomen'is tio'n, kio'n Labour far'is kaj ne plu el'ten'is Tony Blair-on*, ŝi daŭr'ig'as. Mult'a'j pli'aĝ'a'j hom'o'j for'las'is la parti'o'n pro Irako kaj de nun re'ven'os.”

*  Elekt'it'a ĉef'o de la Labor'ist'a parti'o en juli'o 1994, S-ro Anthony Blair est'is ĉef'ministr'o de maj'o 1997 ĝis juni'o 2007.
Konfirm'it'a sub'ten'o de la sindikat'o'j

Kvankam la brit'a'j amas'komunik'il'o'j persist'as instinkt'e ne menci'i la grav'ec'o'n de tiu'j manifestaci'o'j, la fenomen'o Corbyn est'as ne'kompren'ebl'a sen ili. La nov'a estr'o de Labour parol'ad'is antaŭ tiom da manifestaci'ant'o'j mobiliz'iĝ'int'a'j por tiom divers'a'j afer'o'j - de Palestino ĝis psikiatr'a'j san'serv'o'j - ke li pov'is kalkul'i je fort'a simpati'a mov'o ek'de la anonc'o pri si'a kandidat'iĝ'o.

La tri'a grup'o est'as la sindikat'a mond'o. Ne ver'a surpriz'o: en la publik'a sektor'o, en kiu la sindikat'o'j daŭr'e aŭd'ig'as si'n, la salajr'o'j est'as blok'it'a'j de jar'o'j, kaj mult'a'j serv'o'j ŝrump'ig'it'a'j aŭ privat'ig'it'a'j. Plur'a'j sindikat'o'j est'as nun estr'at'a'j de ĝeneral'a'j sekretari'o'j klar'e mal'dekstr'em'a'j. Mal'mult'e atent'em'a'j pri tiu figur'ŝanĝ'o, la sinjor'o'j de Labour surpriz'eg'e re'ag'is, kiam la du ĉef'a'j sindikat'o'j de la land'o, Unit'e kaj Unison, al'port'is si'a'j'n sub'ten'o'j'n al S-ro Corbyn sub prem'o de la baz'ul'o'j.

Tiu'j ŝanĝ'iĝ'o'j de mens'o'stat'o observ'iĝ'as ali'lok'e en Eŭrop'o. Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o tamen disting'iĝ'as per politik'a tradici'o, kiu neniam don'is grav'a'n lok'o'n al parti'o'j pli mal'dekstr'a'j ol Labour. La brit'a balot'sistem'o first past post - aŭ unu'nom'a unu'raŭnd'a balot'ad'o - cert'ig'as, ke mal'pli grand'a'j parti'o'j, kiel la verd'a parti'o, rest'ad'as for el parlament'o. Neni'u esper'o pri tra'romp'o por ia parti'o sam'tip'a kiel SyrizaPodemos. Eĉ la Parti'o por sen'de'pend'o de Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o (Ukip), ĉe la ali'a flank'o de la politik'a paletr'o, ne sukces'is. La opozici'o al nov'liberal'a'j politik'o'j esprim'iĝ'as do en'e de la Labor'ist'a parti'o mem, kiu'n tamen mult'a'j kred'is ne'invers'ig'ebl'e “Blair-ig'it'a”.

Labour trans'form'iĝ'is pro sam'temp'a efik'o de al'flu'o de nov'a'j membr'o'j kaj ŝanĝ'iĝ'o de la balot'sistem'o por elekt'i ĝi'a'n prezid'ant'o'n. Ĉi tiu'n foj'o'n, iu ajn civit'an'o pov'is part'o'pren'i la balot'ad'o'n, sub la sol'a kondiĉ'o pag'i en'ir'rajt'o'n de 3 sterling'a'j pund'o'j (proksim'um'e 4 eŭr'o'j). Jen ironi'a sort'o, ĉar tiu re'form'o est'is propon'it'a de la parti'a dekstr'o: la Blair-ist'o'j, fascin'it'a'j de la uson'a'j primar'a'j balot'ad'o'j, vet'is, ke mal'ferm'o de la balot'ad'o al ĝeneral'a publik'o mal'fort'ig'os la influ'o'n de la sindikat'an'o'j kaj el'fin'os la ankr'ad'o'n de la parti'o en la profit'don'a marĉ'o de la “centr'o”. Ili'a el'rev'iĝ'o est'is kruel'a, kiam ili ek'kompren'is, ke la procez'o, kiu dev'is cert'ig'i ili'a'n venk'o'n, fakt'e serv'is la interes'o'j'n de la mal'dekstr'o, rav'it'a turn'ig'i al si'a avantaĝ'o ruz'o'n de si'a'j kontraŭ'ul'o'j. La procez'o est'is perfekt'e taŭg'a por soci'a'j ret'o'j - ebl'ig'ant'a an'iĝ'i per unu al'klak'o kaj dis'send'i la inform'o'n al amik'o'j-, tio, kio mult'e profit'ig'is S-ro'n Corbyn, tre popular'a'n ĉe Facebook kaj Tweeter.

“La mov'fort'o ĉef'e nask'iĝ'is ekster'e de la parti'o, kaj post'e dis'vast'iĝ'is en'e, dank'e al ŝanĝ'iĝ'o de la membr'a'j karakteriz'aĵ'o'j”, klar'ig'as al ni la femin'ist'a aŭtor'o Hilary Wainwright, kiu long'e labor'is kun S-ro Corbyn. Laŭ ŝi la reklam'o far'it'a pri la mal'dekstr'a kandidat'o “kuraĝ'ig'is la plej mal'nov'a'j'n membr'o'j'n voĉ'don'i por li, sam'temp'e al kre'iĝ'o de amas'mov'a efekt'o per grand'a'j manifestaci'o'j”. Opini'o konfirm'it'a de la 99 miting'o'j de S-ro Corbyn, kiu'j ven'ig'is tiel amas'a'n part'o'pren'o'n, ke plur'foj'e la orator'o, fin'int'e si'a'n parol'ad'o'n, dev'is el'ir'i la ĉambr'eg'o'n por far'i ali'a'n cel'e al la hom'amas'o blok'it'a ekster la pord'o'j. Iu'j eĉ parol'is pri “Corbyn-mani'o”.

La demand'o, kiu nun ek'star'iĝ'as, est'as sci'i ĉu tiu mobiliz'ad'o daŭr'os sufiĉ'e long'e, kaj kun sufiĉ'a fort'o, por kontraŭ'i la atak'o'j'n, kiu'j de nun si'n'sekv'os. La mal'amik'ec'a'j re'ag'o'j, kiu'j'n li jam vek'as, neniel surpriz'as, tial, ke pri mult'a'j tem'o'j, la star'punkt'o'j de S-ro Corbyn rekt'e kontraŭ'as tio'n, kio'n la brit'a ŝtat'o konsider'as si'a'j interes'o'j. Li klar'ig'as ne imag'i cirkonstanc'o'j'n kapabl'a'j'n prav'ig'i dis'send'ad'o'n de milit'fort'o'j; kontraŭ'as la bomb'ad'o'j'n en Sirio; ne dezir'as, ke Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o invest'u en nov'a generaci'o de nukle'a'j misil'o'j (Tri'dent); tre kritik'as la rol'o'n de Nord'atlantik'a Traktat'organiz'o (NATO) kaj la pli'larĝ'iĝ'o'n de ĝi'a inter'ven'zon'o.

Pri ekonomi'o, li dir'as si'n pret'a batal'i kontraŭ la financ'a industri'o de Londona City; re'star'ig'i politik'a'n kontrol'o'n sur la centr'a bank'o; re'ŝtat'ig'i la fer'voj'o'j'n kaj plur'a'j'n publik'a'j'n serv'o'j'n, tiel for'bala'ant'e la Thatcher-an ortodoks'ec'o'n. Sen klar'e deklar'i si'a'n opini'o'n pri el'ir'o el Eŭrop'a Uni'o (“Brexit”), li prefer'as insist'i pri konstru'o de “soci'a Eŭrop'o”. Li drast'e kritik'as la trakt'ad'o'n, kiu'n oni trud'is al Greki'o, kaj la grand'a'n trans'atlantik'a'n merkat'o'n (GMT), tiu'n liber'komerc'a'n traktat'o'n nun inter'traktat'a'n inter Bruselo kaj Vaŝington'o.

Kiom el tiu'j star'punkt'o'j trov'os lok'o'n en la platform'o de Labour, ankoraŭ neni'u sci'as. Inter la nov'a ĉef'o kaj la baz'o, kiu pli'mult'eg'e sub'ten'as li'n, inter'met'iĝ'as la aparat'o de la parti'a'j eminent'ul'o'j, ĉef'a mal'help'o al program'a ŝanĝ'o. La plej'part'o de la Labor'ist'a'j parlament'an'o'j komenc'is si'a'j'n politik'a'j'n viv'o'j'n sub la protekt'o de S-ro'j Anthony Blair kaj Gordon Brown*, kaj ili konstru'is si'a'j'n karier'o'j'n sur la ruin'o'j de mal'dekstr'o. “Neniam iu jam prov'is gajn'i la estrad'o'n de la parti'o kun tiom mal'mult'a sub'ten'o de la parlament'an'o'j, not'as S-ro Lanc'e Price, eks'respond'ec'ul'o pri komunik'ad'o de S-ro Blair. Por Jeremy Corbyn la task'o est'os mal'facil'a.”

*  Ministr'o pri financ'a'j afer'o'j (Kancelier'o de kalkul'tabul'o) dum la mandat'o de S-ro Blair, kaj post'e ĉef'ministr'o de juni'o 2007 ĝis maj'o 2010.

Por van'ig'i embusk'o'j'n, la strategi'o de la nov'a fort'ul'o de la eŭrop'a mal'dekstr'o konsist'as en demokrati'ig'o de Labour, per re'star'ig'o de la decid'ig'a'j prerogativ'o'j de la membr'o'j dum jar'a'j kongres'o'j, por lim'ig'i la influ'o'n de aparat'estr'o'j. Corbyn hav'as en si'a'j man'o'j impon'a'j'n potenc'don'a'j'n lev'il'o'j'n”, opini'as S-ro Price, kiu taks'as “ne'probabl'a” la scen'ar'o'n de “mal'dekstr'a estr'o paraliz'it'a de aparat'o kun mal'simil'a'j politik'a'j pozici'o'j”.

Iu'j Labor'ist'a'j parlament'an'o'j jam du'on'voĉ'e alud'as ebl'ec'o'n de dis'iĝ'o, kiu tamen ŝajn'as ne'real'ig'ebl'a. La Blair-ist'o'j ne plu popular'as, ili'a kandidat'o por prezid'ant'ec'o de labour, S-in'o Elizabeth “Liz” Kandall, rikolt'is humil'ig'a'n rezult'o'n de 4,5%. Ili'a problem'o est'as ideologi'a. Kiom aktiv'em'a ĝi est'is, Blair-ism'o tamen nutr'iĝ'is ĉe font'o'j, kiu'j'n la kriz'o de 2008 el'ĉerp'is. Pli ver'ŝajn'e en la sin'o de Labour mem la dekstr'o serĉ'os rimed'o'j'n por venĝ'i si'n, je risk'o de mem'detru'ig'a spiral'o. La kontraŭ'ul'o'j de S-ro Corbyn pov'as facil'e kun'ig'i la 47 parlament'an'o'j'n - minimum'a nombr'o fiks'it'a de la statut'o'j-, kiu'j est'as neces'a'j por eks'ig'i la estr'ar'o'n, kaj trud'i nov'a'n balot'ad'o'n por prezid'ant'ec'o de la parti'o. Ne tuj, kompren'ebl'e: konsider'ant'e la impon'a'n venk'o'n de ili'a nigr'a diabl'o, tiel abrupt'a manovr'o eksplod'ig'us skandal'o'n ĉe la parti'an'o'j, kaj fin'ven'ig'us al re'elekt'o de S-ro Corbyn, ebl'e kun eĉ pli grand'a rezult'o. La okaz'o ek'atak'i pov'us ven'i post mal'bon'a rezult'o en ven'ont'a balot'ad'o, kiel parlament'a en Skot'land'o en maj'o 2016, aŭ eŭrop'a en 2019. Dum'e, ne est'as dub'o, ke la Blair-ist'o'j zorg'e klopod'os mal'help'i S-ro'n Corbyn ĉe la amas'komunik'il'o'j kaj ĉe la koridor'o'j de la parlament'o.

La nov'a ĉef'o de la Labor'ist'o'j pov'as tamen kalkul'i je part'o de la lok'a'j elekt'it'o'j. S-ro Kenneth Livingstone, urb'estr'o de Londono de 2000 ĝis 2008 kaj alianc'an'o de la nov'a fort'ul'o de mal'dekstr'o antaŭ'vid'as est'ont'ec'o'n mal'pli streĉ'ig'a'n: la parlament'an'o'j, li klar'ig'as al ni, “ne ver'e grav'as ĉar Jeremy pov'as rekt'e al'parol'i la popol'o'n, kaj opini'sond'ad'o'j met'as li'n en bon'a lok'o por iĝ'i la sekv'ont'a ĉef'ministr'o. Ĉiu'j tiu'j eminent'ul'o'j kis'os li'a'j'n pied'o'j'n por pet'i posten'o'n.”

Mal'e al tiu de la Blair-ist'o'j, la opozici'o de la konservativ'ul'o'j hav'as avantaĝ'o'n est'i rekt'a kaj antaŭ'vid'ebl'a. Kia ili'a stategio? Ne hezit'u uz'i tro'ig'o'n, sam'e kiel en tiu vide'o dis'send'it'a de ili, kiu asimil'as S-ro'n Corbyn al kun'ag'ant'o de Hamas, de Hezbollah kaj eĉ de Be'n Lad'e'n. La ĉef'ministr'o agord'is la gam'o'n en tweet-o send'it'a la 13-an de septembr'o, kiel re'ag'o al la Labor'ist'a primar'a balot'ad'o: Labour est'as nun minac'o por ni'a naci'a sekur'ec'o, ni'a ekonomi'a sekur'ec'o kaj la sekur'ec'o de vi'a'j famili'o'j.”

“Kia'n signal'o'n tia mesaĝ'o send'as al Mi5 (en'land'a'j spion'serv'o'j) kaj sekur'ec'o'serv'o'j?” demand'as al si S-ro Juli'a'n Assange, fond'int'o de Wikileaks, kies afer'o'n S-ro Corbyn plur'foj'e defend'is en la Ĉambr'o de Komun'ul'o'j. Por S-ro Assange, se la prezid'ant'o persist'as kritik'i NATO-on kaj la nukle'a'j'n misil'o'j'n Tri'dent - juvel'o'j de la brit'a'j atak'fort'o'j-, “grav'eg'a'j rimed'o'j est'os uz'at'a'j por bar'i li'a'n voj'o'n antaŭ la sekv'ont'a'j balot'ad'o'j. Se li hav'as la plej et'a'n probabl'o'n est'i elekt'ot'a kiel ĉef'ministr'o, pro la konsider'ind'a'j vet'aĵ'o'j, ĉio ajn pov'as okaz'i”. la avert'lanĉ'ist'o esper'as, ke S-ro Corbyn serioz'e konsider'os tiu'n minac'o'n: “Li jam for'las'is si'a'n propon'o'n el'ir'ig'i Unu'iĝ'int'a'n Reĝ'land'o'n el NATO. Tio est'as pli saĝ'a, fakt'e, ne batal'i sur ĉiu'j front'o'j sam'temp'e.”

Ĉu pli larĝ'a'n alianc'o'n?

Jam nun S-ro Corbyn est'as la fal'ig'end'a vir'o por la amas'komunik'il'o'j, kies trakt'ad'o kontraŭ li pas'is tra ĉiu'j grad'o'j de incit'ec'o: unu'e konstern'iĝ'o, post'e panik'o, kaj fin'e mal'estim'o. Tiu antaŭ'opini'o montr'iĝ'as ne nur per skrib'il'o'j aŭ radi'ond'o'j de reakci'a'j gazet'ar'a'j industri'o'j aparten'ant'a'j al miliard'ul'o'j, ĝi furioz'as en ĉiu'j grand'a'j ĵurnal'o'j de la land'o. Ek'de la unu'a'j tag'o'j, kiu'j sekv'is la triumf'o'n de “Corb”, tiel, kiel ili mal'estim'e krom'nom'is li'n, tablojd'form'a'j ĵurnal'o'j jam dik'liter'e profit'is:Corb ofend'as la reĝ'in'o'n”, kri'aĉ'is la ĉef'paĝ'o de Su'n post kiam la estr'o de Labour elekt'is ne kant'i la naci'a'n himn'o'n en solen'aĵ'o por memor'ig'i la batal'o'n de Angli'o.*.

*  “Corb snubs the Queen”, The Su'n, Londono, 16-a de septembr'o 2015.

“Nur Di'o sci'as tio'n, kio'n ili trov'os por mis'fam'ig'i li'n, dir'as S-ro Steel. Ni dev'as atend'i bat'o'j'n ekstrem'e mal'virt'a'j'n. La sol'a defend'o est'as la mov'ad'o. Bat'eg'i per kalumni'o'j mal'facil'iĝ'as, kiam milion'o da hom'o'j respond'as: “Tio, kio'n vi dir'as est'as mal'ver'a.”” S-ro Corbyn deklar'is, ke li dezir'as “trans'form'i la Labor'ist'a'n Parti'o'n en soci'a'n mov'ad'o'n”*. La mal'amik'ec'o de la parlament'an'o'j pov'as dev'ig'i li'n plen'um'i tiu'n dev'ont'iĝ'o'n. La komunik'il'a kampanj'o aranĝ'it'a kontraŭ li'n ig'as des pli neces'a la star'ig'o'n de re'bat'o kaj mobiliz'ad'o sur la soci'a'j ret'o'j.

*  “The Andrew Marr Show”, British broadcasting Corporation (BBC), 26-a de juli'o 2015.

“Se ĉiu'j, kiu'j voĉ'don'is por Corbyn ne rapid'eg'e engaĝ'iĝ'as, ĉu an'iĝ'ant'e al la labor'ist'a parti'o, ĉu defend'ant'e ĝi'n de ekster'e, la tut'a afer'o est'us nur neni'o ali'a ol iu ”mi ŝat'as“ ĉe Facebook, mal'trankvil'iĝ'as la kant'ist'o Billy Bragg. Tiu ĉi, kies kanzon'o'j akompan'is tiom da lukt'o'j, ĉef'e dum la jar'o'j de Thatcher, dezir'eg'as vast'a'n kaj mal'ferm'it'a'n alianc'o'n, i'a'n “mal'dekstr'a'n sinergi'o'n” en kiu pov'us part'o'pren'i la ekologi'ist'o'j. S-in'o Natalie Bennet, estr'o de la verd'a parti'o ne for'bala'as tiu'n ide'o'n: “La Labour, kiu'n ni antaŭ'e kon'is, favor'is mal'abund'o'n, privat'ig'ad'o'j'n, misil'o'j'n Tri'dent kaj milit'a'n inter'ven'ism'o'n, ĉi'a'j'n afer'o'j'n, kiu'j'n la verd'a parti'o kontraŭ'as. Unu'e ni atend'u vid'i kia Labour star'iĝ'as. Ĉio ŝanĝ'iĝ'as.”

La fakt'o, ke la kontraŭ'mal'abund'a mov'ad'o konstru'iĝ'is en Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o en'e de grand'a reg'ist'ar'a parti'o hav'as mult'a'j'n avantaĝ'o'j'n, sed ankaŭ grav'a'j'n mal'avantaĝ'o'j'n. La Labor'ist'a parti'o ne est'is koncept'it'a por kontraŭ'star'i al ŝtat'o. Ĝi ne est'as organiz'aĵ'o, kiu spit'as la reg'ant'a'n ord'o'n, kiel pov'is far'i Syriza. Por sukces'i S-ro Corbyn dev'as trans'form'i Labour-on al aktiv'em'a fort'o kapabl'a daŭr'ig'i la ne'kred'ebl'a'n komun'a'n ek'star'o'n, kiu ven'ig'is li'n al estrad'o. Se la ekscit'iĝ'o kre'it'a dum la last'a'j monat'o'j dis'vast'iĝ'as al ali'a'j part'o'j de la loĝ'ant'ar'o, kaj la aventur'o sekv'as si'a'n voj'o'n, S-ro Corbyn hav'as ĉiu'j'n ŝanc'o'j'n. Se la mov'ad'o mal'ŝvel'as kaj la hom'o de re'nov'ig'o re'met'as si'a'n baz'iĝ'o'n sur la mal'nov'a'j'n reg'pov'a'j'n centr'o'j'n, la okaz'o est'os perd'it'a.

Alex NUNNS


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Romp'i la komunik'il'a'n serur'o'n

Mult'iĝ'as la prov'o'j romp'i kun la nov'liberal'a'j politik'o'j. Post la grek'a spert'o, la ne atend'it'a elekt'o de s-ro Jeremy Corbyn en Brit'uj'o, morgaŭ ebl'e la vek'iĝ'o de Hispan'uj'o ... Tiu'j prov'o'j ne ĉiam sukces'as, oni vid'as tio'n en Ateno. Sed kelk'a'j el la obstakl'o'j est'as nun bon'e ident'ig'it'a'j: la financ-merkat'o'j, la mult'naci'a'j entrepren'o'j, la not-agent'ej'o'j, la eŭr'o'grup'o, la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF), la Eŭrop'a Centr'a Bank'o (ECB), la german'a monism'a politik'o kaj ĝi'a'j social'liberal'a'j help'ant'o'j. La potenc'o de tiu'j ag'ant'o'j kaj la sam'a direkt'o de ili'a'j prefer'o'j part'e klar'ig'as la si'n'gard'em'o'n kaj la kapitulac'o'n de la unu'a'j, la sufer'o'j'n kaj hezit'o'j'n de la ali'a'j. Tia diagnoz'o, kvankam traf'a, ne est'as komplet'a. Ĉar mank'as decid'a element'o, oft'e dokument'it'a en tiu'j ĉi kolumn'o'j, sed larĝ'e ignor'at'a ali'lok'e, precip'e de la politik'a'j fort'o'j, kiu dev'us unu'a'vic'e zorg'i pri ĝi.

Tiu element'o montr'is si'a'n detru-pov'o'n en Ateno, kiam Sirizo rezist'is al la dikt'aĵ'o'j de la Eŭrop'a Uni'o; ĝi tuj sen'ĉen'iĝ'is en Londono kontraŭ la nov'a labor'ist'parti'a gvid'ant'o, s-ro Corgyn; oni vid'os ĝi'n en Madrido, se Podemos venk'os en la ven'ont'a decembr'o. Fin'e, de ses monat'o'j ĝi metod'e re'organiz'as si'n en Parizo. Pri kio tem'as? Pri la perfekt'iĝ'o de komunik'il'a serur'o kapabl'a mal'kvalifik'i ĉi'a'n projekt'o'n kiu kontraŭ'as la potenc'o'n de la akci'ul'o'j.

En'ver'e, ĉu tio pov'us est'i ali'a, dum la propriet'ul'o'j de la komunik'il'o'j ĉiam pli est'as ankaŭ la arĥitekt'o'j de la industri'a'j koncentr'iĝ'o'j kaj profit'ant'o'j de gigant'a'j bors'a'j kapital'ig'o'j? En Franc'uj'o ekzempl'e ses el la dek plej grand'a'j naci'a'j riĉ'aĵ'o'j la unu'a, la kvin'a, la ses'a, la ok'a, la naŭ'a kaj la dek'a plej grand'a est'as nun en la man'o'j de propriet'ul'o'j de gazet'ar'a'j grup'o'j.* Unu el ili, s-ro Patrick Drahi, ĵus ankaŭ trov'iĝ'as ĉe la pint'o de la riĉ'aĵ'o'j en Israelo.* Tamen, en tiu ŝlos'il'a sektor'o, kiu eg'e influ'as sam'temp'e la publik'a'n inform'ad'o'n, la ekonomi'o'n, la kultur'o'n, la liber'temp'o'n, la eduk'ad'o'n, oni pov'as apenaŭ vid'i eĉ nur la plej et'a'n politik'a'n strategi'o'n kiu cel'as al'front'i tiu'n danĝer'o'n. Iom kvazaŭ ĉiu dir'us al si, ke oni ja vid'os post'e, ke ni hav'as ali'a'j'n prioritat'o'j'n, ali'a'j'n urĝ'a'j'n zorg'o'j'n.*

*  Respektiv'e s-ro'j Bernard Arnault, Serge Dassault, Patrick Drahi, François-Henri Pinault, Vincent Bolloré, Xavier Niel. Font'o: Challenges, Parizo, juli'o 2015.
*  The rich list: Drahi debuts at N°1”, Haaretz, Tel-Avivo, 12-an de juni'o 2015.
*  Vid'u “L’art et la manière dignorer la question des médias” [“La art'o kaj la manier'o ignor'i la problem'o'n de la komunik'il'o'j”, www.homme-modern'e.org.

Ĉu “ni vid'os”? Ni jam vid'is ... Kiam last'a'n januar'o'n en Ateno la reg'ist'ar'o de s-ro Aleksis Cipr'as kalkul'is, iom mal'saĝ'e, ke la solidar'ec'o de la eŭrop'a'j popol'o'j, kiu'j batal'as kontraŭ la politik'o'j de konsum'redukt'o, ebl'ig'us al li pli bon'e rezist'i al la german'a rigid'ec'o. Mult'a'j kaŭz'o'j lig'it'a'j kun la fragment'iĝ'o kaj la mal'fort'ec'o de la kontinent'a'j alianc'an'o'j de Sirizo, politik'a'j kaj sindikat'a'j, klar'ig'as, kial tiu esper'o est'is van'ig'it'a. Tamen, ni ne preter'las'u grav'a'n element'o'n. Dum ses monat'o'j la trakt'ad'o de la grek'a demand'o far'e de la komunik'il'o'j ŝanĝ'is la tem'o'n de la okaz'ant'a debat'o. Ĝi prov'is incit'i en la eŭrop'a publik'a opini'o la zorg'o'n, ke por la for'ig'o de la tut'a aŭ de part'o de la grek'a ŝuld'o “ĉiu franc'o”, german'o, hispan'o, ital'o, slovak'o ktp dev'os pag'i.* La ĉef'a'j inform'il'o'j, inkluziv'e de tiu'j, kiu'j ĝeneral'e montr'iĝ'as em'a'j dis'vast'ig'i post'naci'a'j'n predik'o'j'n, trov'is tie sekur'a'n rimed'o'n por brems'i mov'ad'o'n de kontinent'a solidar'ec'o kun la grek'a mal'dekstr'o. En ali'a konstelaci'o de la komunik'il'o'j Grek'uj'o pov'int'us est'i prezent'at'a ne kiel mal'bon'a pag'ant'o kiu grav'ig'as la mal'facil'aĵ'o'j'n de si'a'j kreditor'o'j, inkluziv'e de la plej mal'riĉ'a'j, sed kiel avan'gard'o de eŭrop'a batal'o kontraŭ fiask'int'a politik'o de konsum'redukt'o.

*  En Franc'uj'o la kampanj'o est'is lanĉ'it'a de Le Figar'o la 8-an de januar'o 2015 (“Ĉiu franc'o pag'us 735 eŭr'o'j'n por la nul'ig'o de la grek'a ŝuld'o”). Post'e ĝi est'is sekv'at'a de la plej mult'a'j komunik'il'o'j, ĉef'e (la 26-an de februar'o) de la du ĉef'a'j kanal'o'j de la franc'a televid'o, TF1 kaj Franc'e 2.

La kost'o'j por la tut'a loĝ'ant'ar'o pro la mal'alt'ig'o de la impost'o'j, kiu de tri'dek jar'o'j profit'ig'is la plej bon'stat'a'j'n impost'pag'ant'o'j'n, aŭ pro la sav'o de la privat'a'j bank'o'j, est'is neniam kalkul'it'a kaj denunc'it'a kun la sam'a furioz'o, kalkul'it'a preciz'e ĝis unu eŭr'o, por “ĉiu franc'o”, german'o ktp. Kaj kiam, la 27-an de aŭgust'o, la okcident'a'j kreditor'o'j, ne'ced'em'a'j en la kaz'o de la grek'a ŝuld'o, konsent'is al nul'ig'o de part'o de la ŝuld'o de Ukrain'uj'o, kiu grand'a ekonomi'a gazet'o kalkul'is, kiom tiu rezign'o pov'us “kost'i al ĉiu franc'o”, ital'o, litovo ktp? Kia televid-kanal'o urĝ'is prezent'i, dum unu el si'a'j hero'a'j mikro-trotuar'o'j, la re'ag'o'j'n de strat'gap'ul'o'j teror'ig'it'a'j de la sen'posed'ig'o, kiu'n tia rezign'o pri ŝuld'o signif'us por ili?

Parol'ant'e last'a'n aŭgust'o'n pri la mal'facil'aĵ'o'j de Brazilo, kiu sufer'as pro la mal'rapid'iĝ'o de si'a ekonomi'o, pro la mal'alt'iĝ'o de la prez'o'j de la krud'material'o'j kaj pro mult'a'j afer'o'j de korupt'o, s-ro João Pedro Stedile, membr'o de la Mov'ad'o de la sen'grund'a'j kamp'labor'ist'o'j (MSG), not'is, ke “la popol'o observ'as mal'trankvil'e la nov'aĵ'o'j'n pri la kriz'o kaj la mank'o'n de alternativ'o en la televid'o. [...] Ni ne sukces'as aŭd'ig'i ni'a'j'n propon'o'j'n, ankaŭ ĉar la komunik'il'o'j'n posed'as la burĝ'ar'o.” Kaj la ĉef'a brazila komunik'il'a grup'o, Rede Glob'o, laŭ li serv'as kiel “ideologi'a parti'o” kaj kiel spac'o en kiu konstru'iĝ'as la unu'ec'o de la “domin'ant'a klas'o”.* Kvar monat'o'j'n post'e, s-ro Nonce Paolini, ĝeneral'a direktor'o de [la ŝtat'a televid'o] TF1, si'a'vic'e opini'is, ke la “solid'ig'o” de komunik'il'a sektor'o domin'at'a de kapital'ist'a'j gigant'o'j far'iĝ'is tia, ke jam neni'o prav'ig'is mal'permes'i al ĝi'a entrepren'o dis'vast'ig'i si'a'n televid'o'n de konstant'a inform'ad'o LCI sur la sen'pag'a TNT: “Jam ne ekzist'as izol'it'a'j aŭ mal'fort'a'j grup'o'j, nur potenc'a'j ag'ant'o'j kiu'j invest'as. La tim'o, ke kelk'a'j ag'ant'o'j mal'fort'iĝ'us per la al'ven'o de LCI ne est'as plu aktual'a.”* Fakt'e, kompar'e kun la tri'dek'o da miliard'o'j da eŭr'o'j de bors'a kapital'ig'o de la grup'o de s-ro Drahi (kiu ĵus akir'is BFMTV) aŭ de la 9 miliard'o'j da eŭr'o'j da net'a trezor'o de la grup'o de s-ro Bolloré (kiu firm'ig'as si'a'n reg'ad'o'n de iTélé, TF1 baldaŭ est'os nur sen'mon'a et'a meti'ist'o. Ĉiu'kaz'e reg'ist'ar'o, kiu ne sufiĉ'e respekt'us la sankt'a'j'n bov'in'o'j'n de la liberal'ism'o, hav'us kial'o'n mal'trankvil'iĝ'i al'front'it'a al tri tia'spec'a'j televid'o'j de konstant'a inform'ad'o ...

*  Inter'parol'ad'o kun João Pedro Stedile, “En Brazilo, la domin'ant'a'j klas'o'j for'las'is la alianc'o'n far'it'a'n kun Lul'a kaj Dilma”, Memor'o pri la batal'o'j, 4-an de aŭgust'o 2015 www.medelu.org. Iom kiel Fox News en Uson'o far'iĝ'is la bastion'o kaj la arm'it'a brak'o de la respublik'an'a parti'o.
*  “TF1 defend'as nov'a'n projekt'o'n por met'i LCI en la sen'pag'a'n TNT”, Le Figar'o, Parizo, 15-an de septembr'o 2015.

S-ro Arnault, kiel kon'at'e, est'is la edz'iĝ-atest'ant'o de s-ro Nicolas Sarkozy, al kiu s-ro Bolloré prunt'is si'a'n privat'a'n luks'a'n ŝip'o'n mal'long'e post li'a prezid'ant'iĝ'o.* Ni vet'u, ke s-ro Drahi, ankoraŭ ne tre kon'at'a en Franc'uj'o, rapid'e far'iĝ'os sam'e bon'e en'konduk'it'a en la politik'a'j rond'o'j kiel s-ro'j Arnault kaj Bolloré. Du direktor'o'j de gazet'o'j dung'it'a'j en li'a grup'o, Laurent Joffrin kaj Christophe Barbier, dev'us help'i li'n pri tio, la unu'a est'as proksim'a de s-ro François Hollande, la ali'a de s-in'o Carla Brun'i-Sarkozy. Ĉiu'kaz'e, tia'j rilat'o'j akir'ebl'as sen'pen'e, se oni dispon'as pri gazet'ar'a grup'o riĉ'a je plur'a'j miliard'o'j da eŭr'o'j. Last'a'n juni'o'n, s-ro Xavier Niel (kun'ul'o de la fil'in'o de s-ro Arnault) ir'is al akcept'o, kiu celebr'is la edz'in'iĝ'o'n de la plen'um'a direktor'in'o de li'a person'a holding'o, s-in'o Anne-Michèle Basteri, kun s-ro Pierre Moscovici, social'ist'a eks'a financ'ministr'o kaj aktual'e eŭrop'a komisar'o pri ekonomi'o. Kompren'ebl'e li renkont'is tie ankaŭ la prezid'ant'o'n de la Respublik'o.*

*  Vd Marie Bénilde: M.Sarkozy déjà couronné par les oligarques des médias?” [“Ĉu s-ro Sarkozy jam kron'it'a de la komunik'il'a'j oligarĥ'o'j?”], Le Monde diplomatique, septembr'o 2006.
*  Vd Marie Bordet, “La gardienne de l’empir'e Niel”, Le Point, Parizo, 10-an de septembr'o 2015.

En tio est'as neni'a franc'a specif'ec'o. En 2012, oficial'a raport'o pri la sensaci'ism'a'j skandal'o'j de brit'a semajn'gazet'o, la News of the World, aparten'ant'a al s-ro Murdoch, jam mal'kaŝ'is, ke “la politik'a'j parti'o'j, kiu'j si'n'sekv'is en la potenc'o kaj en la opozici'o, far'is kun la gazet'ar'o incest'a'j'n rilat'o'j'n, kiu'j apenaŭ kongru'as kun la ĝeneral'a interes'o. [...] La akci'ul'o'j, direktor'o'j kaj ĉef'redakt'ist'o'j de la brit'a'j gazet'o'j lern'is en la plej bon'a'j lern'ej'o'j far'i subtil'a'n prem'grup'ad'o'n en la rond'o'j de person'a'j kaj profesi'a'j amik'ec'o'j.”* Tiu'kamp'e nov'a kaj ne tre em'a uz'i ĝi'n, s-ro Corbyn sci'as, kio atend'as li'n. Li'a venk'o est'is ceter'e salut'at'a de la Sunday Times (de kiu s-ro Murdoch est'as ankaŭ propriet'ul'o) per jen'a ĝoj'a titol'o: “Corbyn lanĉ'as intern'a'n milit'o'n en la Labor'ist'parti'o”.

*  Le Monde diplomatique publik'ig'is larĝ'a'j'n part'o'j'n de tiu raport'o en si'a el'don'o de januar'o 2013.

En tia'j kondiĉ'o'j de ideologi'a kaj komunik'il'a mal'amik'ec'o, kiel oni pov'as esper'i ke ebl'as kon'at'ig'i ali'a'j'n analiz'o'j'n trans tiu'j, kiu'j jam est'as al'tir'it'a'j aŭ eĉ konvink'it'a'j de ili? Oni est'as tent'at'a respond'i per indik'o al la impres'a'j kaz'o'j, en kiu'j la amas'propagand'o fiask'is, ekzempl'e la referendum'o'j franc'a de maj'o 2005, la grek'a de juli'o 2015. En tiu'j voĉ'don'o'j, la indign'o, kiu'n vek'is la unu'anim'ec'o de la domin'ant'a'j komunik'il'o, est'is mem grav'a element'o de popol'a mobiliz'iĝ'o kaj al'don'iĝ'is al la simpl'a rifuz'o de la eŭrop'a traktat'o de 2005 aŭ de la dikt'aĵ'o de la “tri'op'o” dek jar'o'j'n post'e. S-ro Stathis Kuvelakis, unu el la gvid'ant'o'j de la grek'a mal'dekstr'o, ekzempl'e taks'as, ke “la tend'ar'o de la “jes” mobiliz'is mal'am'at'a'j'n politik'ist'o'j'n, koment'ist'o'j'n, entrepren-ĉef'o'j'n kaj stel'ul'o'j'n de la komunik'il'o'j, nur pli instig'is al klas'a re'ag'o” favor'a al la “ne”.* Tio signif'as, ke ne batal'i kontraŭ la domin'ant'a inform-sistem'o est'as kalkul'erar'o kaj sam'temp'e intelekt'a pek'o. Tiom pli, ke la kritik'o de la komunik'il'o'j oft'e serv'as kiel en'ir'pord'o en la politik'o'n por nov'a'j generaci'o'j, kiu'j sam'e tro sat'as je la inform'o'j kaj koment'o'j kiel mal'fid'as la profesi'a'n ĵurnal'ism'o'n.

*  Inter'parol'ad'o kun Stathis Kuvelakis, Greece: The struggle continues”, Jacobin, 14-an de juli'o 2015, www.jacobinmag.com.

Tamen, eventual'a'j venk'o'j rest'os sen perspektiv'o kaj la indign'o sen'pov'a sen radikal'a re'star'ig'o de la inform'sistem'o. Last'a'n decembr'o'n, Le Monde diplomatique propon'is projekt'o'n en tiu senc'o.* Nun neces'as ir'i antaŭ'e'n; ni far'as tio'n, kun la fort'o de ni'a sen'de'pend'ec'o.* La problem'o'j de la profesi'a ĵurnal'ism'o baldaŭ montr'iĝ'os ili jam montr'iĝ'as por la cifer'ec'a ĵurnal'ism'o. Imag'i, ke la promes'o'j de la Teks'aĵ'o nask'os ali'a'n spec'o'n de amas-inform'ad'o, sen la logik'o'j de domin'ad'o, kiu plaĉ'as al ni kaj kiu'n ni'a'j amik'o'j ankaŭ aprez'as, don'as al tiu neni'a'n apart'a'n pov'o'n, neni'a'n krom'a'n efik'o'n, se ni est'as nur mal'mult'a'j, kiu'j konsult'as kaj konsum'as ĝi'n. Ver'ŝajn'e la sam'a'j kiel antaŭ'e, sed mal'antaŭ klav'ar'o. Ĉu pro tio ŝok'iĝ'i kaj dron'ig'i ĉiu'j'n koler'ig'a'j'n tweet-kontakt'o'j'n? Kun la daŭr'o, la ĉas'ad'o en fi'a'j teks'ej'o'j de ne toler'ebl'a'j el'dir'o'j, pri kiu'j oni kun'e kun si'a'j amik'o'j indign'as, far'iĝ'as lac'ig'a kaj van'a.

*  Pierre Rimbert, Projet pour une presse libr'e” [“Projekt'o por liber'a gazet'ar'o”], Le Monde diplomatique, decembr'o 2014.
*  Vd“Le Mond'e” et no'us” [“Le Mond'e” kaj ni], Le Monde diplomatique en Esperant'o, juni'o 2010.

Por arm'i si'a'j'n batal'o'j'n oni prefer'e prov'u kompren'i. Kun la risk'o ke oni mem est'os neniam kompren'at'a de la profesi'ul'o'j de varb'aĉ'a'j titol'paĝ'o'j kaj de bombast'a'j denunc'o'j Le Point kiu vol'as asoci'i ni'a'n kritik'o'n de la liberal'a Eŭrop'o kun la ekstrem'dekstr'o, Marianne kiu ŝajn'as imag'i, ke la ĝihad'ist'a minac'o, kies terur'a'n real'o'n la ĵurnal'ist'o'j de Charlie Hebdo spert'is la 7-an de januar'o, est'os for'ŝov'it'a per si'a'j trumpet'ad'o'j kontraŭ la Islam'a Ŝtat'o kaj per la potenc'a'j analiz'o'j de Pascal Bruckner.*

*  La 28-an de novembr'o 2013, Le Point met'is Le Monde diplomatique en la tend'ar'o'n de la “franc'stil'a'j nov'konservativ'ul'o'j” (titol'o de la dosier'o), post'e en tiu'n de “La Zemmour-mal'dekstr'o” la 30-an de oktobr'o 2014. La 28-an de aŭgust'o 2015, Marianne taks'is, ke tiu ĉi gazet'o don'is al si la misi'o'n “nobl'ig'i Daech” ...

Sed ni'a unik'ec'o ŝajn'as trov'i kelk'a'j'n eĥ'o'j'n. Ek'de 2009 ni ĉiu'jar'e al'vok'as ni'a'j'n leg'ant'o'j'n, ke ili'a'j donac'o'j kaj ili'a'j abon'o'j solid'ig'as ni'a'n sen'de'pend'ec'o'n. En 2014 ambaŭ kun'e progres'is. Kun 296.000 eŭr'o'j (kontraŭ 242.000 eŭr'o'j de la antaŭ'a jar'o), la donac'o'j, kiu'j'n ni ricev'is tra la asoci'o Presse et plural'ism'e [Gazet'ar'o kaj plur'ism'o] (al'iĝ'il'o mal'supr'e) est'is la tri'obl'o de ni'a'j en'spez'o'j el reklam'o. La nombr'o de ni'a'j abon'ant'o'j alt'iĝ'is je 8,7 el'cent'o'j inter aŭgust'o 2014 kaj aŭgust'o 2015. Fin'e, ni'a'j gazet'a'j vend'o'j ankaŭ re'alt'iĝ'is en la last'a'j dek du monat'o'j.

Do ver'ŝajn'as, ke la jar'o 2015 signif'os la unu'a'n re'alt'iĝ'o'n de ni'a dis'vend'ad'o ek'de 2008. Tiu'j rezult'o'j, se ili konfirm'iĝ'as, est'us tiom pli kuraĝ'ig'a'j, ke ili montr'iĝ'as kontraŭ ĝeneral'a tendenc'o.* Ni publik'ig'os ni'a'j'n kont'o'j'n en la ven'ont'a monat'o, sed ni dir'u tio'n tuj: dank'e al vi'a mobiliz'iĝ'o kaj al vi'a'j donac'o'j, ni'a financ'a situaci'o est'as pli bon'a. La konstant'ec'o de vi'a sub'ten'o ebl'ig'os al ni sam'temp'e komenc'i nov'a'j'n projekt'o'j'n ek'de ĉi monat'o ni'a teks'ej'o hav'as nov'a'n aspekt'o'n; baldaŭ ni dispon'os pri datum'baz'o de mult'lingv'a arĥiv'o kaj esper'i ten'i en 2016 ni'a'n tarif'o'n sur la nivel'o, kiu'n ĝi ek'hav'is tri jar'o'j'n antaŭ'e. Vi'a sub'ten'o don'os al ni ankaŭ la neces'a'j'n resurs'o'j'n por ampleks'ig'i ni'a'n el'don'a'n klopod'o'n, ankaŭ por analiz'i la teren'o'n, kiu trem'as ĉirkaŭ ni.

*  Inter juli'o 2014 kaj juni'o 2015, la grand-publik'a pag'end'a gazet'ar'o registr'is mal'kresk'o'n de 5,4 el'cent'o'j de si'a'j vend'o'j.

Ni dispon'as pri mal'grand'a'j rimed'o'j, sed ni hav'as grand'a'j'n ambici'o'j'n. Kiam ĉi'a'j koler'o'j esprim'iĝ'as, la kultur'o de la rapid'o, de la oni'dir'o, de la proksim'um'o pov'as respond'i al komerc'a'j postul'o'j kaj serv'i industri'a'j'n interes'o'j'n, sed ĝi en'hav'as gigant'a'j'n risk'o'j'n, politik'a'j'n kaj soci'a'j'n. La mal'munt'ad'o de la labor'leĝ'o kun la pretekst'o, ke ĝi favor'us la dung'o'n, mur'o'j kontraŭ la migr'ant'o'j kun la pretekst'o ke tio konserv'as la naci'a'n kun'ten'iĝ'o'n, nov'a milit'a ekspedici'o kun la pretekst'o, ke tio lim'ig'as la milit'o'n ... En tiom pez'a ideologi'a etos'o, sen'de'pend'a gazet'o ne est'as tro'a. Ĝi direkt'as si'n al leg'ant'o'j, kiu'j vol'as juĝ'distanc'o'n, kiu'j ted'iĝ'is est'i bomb'at'a de inform'o'j sen grav'ec'o kaj de emoci'o'j destin'it'a'j est'i konsum'at'a'j, digest'at'a'j, forges'it'a'j. Ĝi kuraĝ'ig'as la rezist'ad'o'j'n tie, kie mult'a'j ali'a'j klopod'as dis'prem'i ili'n.

Serge HALIMI.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Al'front'it'a al la kriz'o, Ĉin'uj'o kontraŭ-atak'as

La plej potenc'a ĉin'a prezid'ant'o de'post Mao Zedong

Dum Ĉin'uj'o prov'as al'front'i la kriz'o'n valor'ig'ant'e la konsum'ad'o'n kaj mal'ferm'ant'e si'a'n financ'a'n sektor'o'n, la sen'ord'a agit'ad'o de la reg'ist'ar'o ig'is la “inter'naci'a'n financ'o'n” mal'trankvil'iĝ'i ĉi-somer'e. Ne cert'as, ĉu la reg'ist'ar'o sukces'os mastr'um'i “mild'a'n sur'ter'iĝ'o'n” de la ekonomi'o. Politik'e, la prezid'ant'o Xi Jinping mastr'as ĉiu'j'n mekanism'o'j'n de reg'ad'o. Ĉu tio sufiĉ'os por kviet'ig'i la mal'kontent'o'n?

Ĉu Konven'as konsider'i s-ro'n Xi Jinping, prezid'ant'o'n de la Popol'a Respublik'o Ĉin'uj'o (PRĈ) de du jar'o'j, kiel nov'a'n ruĝ'a'n princ'o'n, ind'a hered'ant'o de Mao Zedong? Tio'n ja sugest'as kelk'a'j koment'ist'o'j de Eŭrop'o kaj Uson'o, sekv'e de li'a stil'o'ŝanĝ'o post li'a en'potenc'iĝ'o en mart'o 2013: person'a antaŭ'si'n'met'iĝ'o, pli rekt'a kaj al'ir'ebl'a ton'o, kaj pli sincer'a kaj simpl'a si'n'ten'o. Oni mult'e parol'is pri nov'a “kult'o de person'ec'o” ĉirkaŭ la figur'o de Xi Dada (O'ĉj'o Xi).

Tio, kio tim'ig'as la ekster'land'a'j'n analiz'ist'o'j'n, ne tiom est'as la prov'o'j for'bala'i la ĵargon'o'n kaj sever'ec'o'n kutim'a'j'n sin'e de la kolektiv'a direkci'o de la Ĉin'a Komun'ist'a Parti'o (ĈKP) favor'e al sen'kompleks'a kaj unu'ec'ig'it'a en'korp'iĝ'o de la aŭtoritat'o de la Parti'o en la person'o de la prezid'ant'o. Sed ja est'as la amas'komunik'il'a trud'kampanj'o favor'e al li'a person'o, kiu'n li profit'as: Laŭ China Medi'a Project, kritik'a observ'ej'o de la ĉin'a'j amas'inform'il'o'j de la Hongkonga Universitat'o, dum la du unu'a'j jar'o'j de ili'a'j respektiv'a'j mandat'o'j, li'a nom'o aper'is du'obl'e pli oft'e ol tiu de li'a antaŭ'ul'o, s-ro Hu Jintao, en la ĉef'a sekci'o de la Ĵurnal'o de la popol'o, ĉef'a organ'o de la Parti'o*. La zorg'e organiz'it'a'j en'scen'ig'o'j de s-ro Xi lud'ant'a pied'pilk'o'n, paf'ant'a per fusil'o, mem ten'ant'a si'a'n pluv'ombrel'o'n; aŭ ĉirkaŭ'ir'ant'a por vizit'i restoraci'o'n de farĉ'it'a'j bulk'o'j, kaj precip'e de hom'amas'o'j li'n ador'ant'a'j, montr'as, ke tiu fil'o de komun'ist'a hero'o Xi Zhongxun ne est'as kontraŭ la mobiliz'ad'o de hom'amas'o'j laŭ la Mao-manier'o.

*  Andrew Jacobs kaj Chris Buckley, “Mov'e over Mao: Beloved “Pap'a Xiawes China”, The New York Times, 7-a de mart'o 2015.

Krom'e, de kelk'a'j monat'o'j, la bru'eg'a'j deklar'o'j kontraŭ la en'ŝtel'iĝ'o de la “okcident'a'j valor'o'j” est'is sur la front'paĝ'o'j de gazet'ar'o, apart'e kiam la ministr'o pri eduk'ad'o Yuan Guiren protest'is kontraŭ la import'it'a'j lern'o'libr'o'j, kiu'j glor'ig'as plur'parti'ism'o'n kaj mis'kredit'ig'as social'ism'o'n, deklar'ant'e, ke neces'as “ĉiel evit'i dis'vast'ig'i la okcident'a'j'n valor'o'j'n en la lern'ej'o'j'n*. Al'don'iĝ'as kritik'o'j kontraŭ uson'a'j entrepren'o'j (inter kiu'j Cisco, Apple, Microsoft, Google kaj Intel), akuz'at'a'j est'i “antaŭ-taĉment'o'j de la uson'a reg'ist'ar'o*. La ĉin'a prezid'ant'o, opini'ant'e, sam'e kiel si'a'j antaŭ'ul'o'j kaj kiel mult'a'j intelekt'ul'o'j, ke rapid'a kaj sen'kondiĉ'a demokrati'ig'o de la land'o pov'us est'i katastrof'a, esprim'as esenc'ism'a'n vid'ad'o'n de la “ĉin'a'j karakteriz'o'j”: laŭ li, ĝi'a histori'o kaj ĝi'a soci'o ig'as li'a'n land'o'n kaj la demokrat'a'n plur'parti'ism'o'n ne'akord'ig'ebl'a'j. Dum parol'ad'o far'it'a antaŭ la Kolegi'o de Eŭrop'o en Bruĝ'o, li klar'ig'is, ke “Ĉin'uj'o jam eksperiment'is mult'a'j'n politik'a'j'n sistem'o'j'n, [ke] neni'u taŭg'e funkci'is kaj [ke] ili pov'us eĉ produkt'i katastrof'a'j'n rezult'o'j'n se oni re'en'konduk'us ili'n*.

*  Xinhua (ĉin'lingv'e), 29-a de januar'o 2015, kaj Sébastien Falletti, “Tour de vis marxiste en Chine”, Le Point, Parizo, 30-a de januar'o 2015.
*  Ĉi tiu'j akuz'o'j est'is sur la front'paĝ'o de grand'a ekonomik'a semajn'gazet'o, Zhongguo Jingji Zhoukan.
*  Yves Logghe, “Xi Jinping says mult'i-party did'n’t work for China”, Reuters, 2-a de april'o 2014.

Ankaŭ la esprim'at'a vol'o de s-ro Xi mastr'um'i la arme'a'j'n afer'o'j'n mal'trankvil'ig'as. Sam'e kiel li'a strategi'o konsist'ant'a lok'i si'a'j'n proksim'ul'o'j'n je ŝlos'il'a'j posten'o'j de defend'o, kaj li'a sen'kompleks'a agres'em'o al la ekster'o. Atest'as pri tio la aktiv'aĵ'o'j kaj postul'o'j en la sud'o de la ĉin'a mar'o, kiu'j kontrast'as kun la si'n'gard'em'o de la reg'ant'o'j de'post Deng Xiaoping, kies taktik'o est'is aspekt'i modest'a kaj neniam prezent'i si'n kiel gvid'ist'o'n.

Pas'int'a'n jar'o'n, okaz'e de si'a vizit'o en Franc'uj'o, s-ro Xi mal'implic'e anonc'is la potenc'iĝ'o'n de Ĉin'uj'o referenc'ant'e al cit'aĵ'o de Napoleono: “’Ĉin'uj'o est'as dorm'ant'a leon'o, kiu trem'ig'os la mond'o'n kiam ĝi vek'iĝ'os’. Nu, la ĉin'a leon'o jam vek'iĝ'is, sed ĝi est'as pac'em'a, simpati'a kaj civiliz'it'a.” Sed li preciz'ig'is si'a'n intenc'o'n “aŭd'ig'i la voĉ'o'n de Ĉin'uj'o kaj injekt'i pli da ĉin'a'j element'o'j en la inter'naci'a'j'n norm'o'j'n*”.

*  Philip Stevens, “Now China starts to make the rules”, Financial Times, Londono, 28-a de maj'o 2015.

La simpl'a stil'o, la antaŭ'e'n'ig'o de fort'a gvid'ant'o, kaj la kult'o de person'ec'o memor'ig'as la epok'o'n de Mao. Krom'e, sam'e kiel Mao si'a'temp'e, s-ro Xi hav'as opini'o'n pri ĉio, eĉ pri demand'o'j sen'rilat'a'j kun politik'o: religi'o, eduk'ad'o, dorm'o aŭ la pretend'a tro grand'a volupt'em'o de la soci'o. Li apart'e impon'is la mens'o'j'n en decembr'o 2014, kiam li publik'e mal'laŭd'is la vulgar'ec'o'n de la art'o-mond'o; li propon'is, ke la art'ist'o'j est'u “ĉiu'jar'e send'at'a'j [sur la kamp'ar'o'n] por viv'i en kontakt'o kun la hom'amas'o'j”, cel'e “akir'i konven'a'n vid'punkt'o'n pri art'o”* por post'e pli bon'e serv'i la social'ist'a'j'n valor'o'j'n, sam'e kiel en la epok'o de la kultur'a Revoluci'o kaj send'ad'o de la eduk'it'a jun'ul'ar'o sur la kamp'ar'o'n.

*  Sarah Williams, “Mixed reaction to Chinas plan to send artists to countryside”, Voice of America, 12-a de decembr'o 2014.

La prezid'ant'o do ne hezit'as ĉerp'i el la frap'fraz'o'j kaj aforism'o'j de la Ruĝ'a Libr'et'o por konduk'i si'a'n politik'o'n, kio'n li'a fal'int'a rival'o, s-ro Bo Xilai (en'karcer'ig'it'a pro korupt'o), ankaŭ tre sukces'e far'is antaŭ kelk'a'j jar'o'j en Ĉongĉingo. Li tiel re'lanĉ'is la “Amas'o-lini'o'n”, princip'o'n de popol'a part'o'pren'ad'o ŝat'at'a de Mao, laŭ kiu la dis'a'j ide'o'j de la ordinar'a'j ĉin'o'j dev'as est'i kolekt'at'a'j kaj koncentr'at'a'j de la komun'ist'a'j kadr'ul'o'j tra mult'a'j ir-re'ven'o'j. Li'a ĉef'a kampanj'o por lukt'o kontraŭ korupt'o cel'as “mort'ig'i la tigr'o'j'n kaj dis'prem'i la muŝ'o'j'n”, tio est'as la alt'rang'ul'a'j kadr'ul'o'j kaj la mal'alt'a'j kadr'ul'o'j. Pli ol du'cent mil ŝtat'funkci'ul'o'j ja est'is jur'e persekut'at'a'j. S-ro Zhou Yongkang, eks'a respons'ul'o pri la intern'a sekur'ec'o, est'as la plej alt'rang'a ĉin'a gvid'ant'o kondamn'it'a, de'post la proces'o de la Fi'kvar'op'o*: li est'is kondamn'it'a je dum'viv'a mal'liber'ec'o komenc'e de juni'o 2015. Neni'u, eĉ inter la princ'o'j aŭ ge'fil'o'j de eks'gvid'ant'o'j de la Parti'o, ŝajn'as indulg'at'a. Kvar'cent mil ali'a'j est'is jam sankci'it'a'j.

*  La proces'o de la “Fi'kvar'op'o”, al kiu aparten'is Jiang Qing, la edz'in'o de Mao Zedong, okaz'is post la fin'o de la kultur'a Revoluci'o, dum la vintr'o 1980-1981.
Lim'ig'it'a Inter'ret-al'ir'o, pli'fort'ig'it'a sub'prem'o

Sam'temp'e la sub'prem'o pli'fortik'iĝ'is. Pas'int'a'n jar'o'n, preskaŭ mil hom'o'j, el la “civil'a soci'o” (advokat'o'j, femin'ist'a'j aktiv'ul'in'o'j, respons'ul'o'j de asoci'o'j...) est'is arest'it'a'j, laŭ Chinese Hum'a'n Right Defenders, - tio'n oni ne vid'is de'post la sub'prem'o de 1989. La Inter'ret-al'ir'o signif'e mal'bon'iĝ'is en la last'a'j monat'o'j, kun pli lim'ig'it'a ol iam ajn al'ir'o al Google kaj Gmail, al kio al'don'iĝ'as sporad'a blok'ad'o de la VPN (Virtual privat'e networks, virtual'a'j privat'a'j ret'o'j), la ĉef'a sav'il'o de la ĉin'a'j inter'ret'an'o'j kaj de la ekster'land'an'o'j en Ĉin'uj'o, kiu'j bezon'as liber'a'n al'ir'o'n al la tut'mond'a Teks'aĵ'o (soci'a'j ret'o'j, grand'a'j amas'inform'il'o'j, scienc'a'j revu'o'j, ktp.). Oni konstat'as klar'a'n rigid'iĝ'o'n de la cenzur'o kontraŭ inter'ret'an'o'j, ĵurnal'ist'o'j, art'ist'o'j, instru'ist'o'j, intelekt'ul'o'j.

La princip'o de kolektiv'a gvid'ad'o el'labor'it'a de Deng est'as for'las'it'a — tiu last'a kre'is labor-divid'o'n sin'e de la Pol'it'buro, favor'ant'e konkurenc'o'n inter tendenc'o'j kaj konstru'o'n de koalici'o'j en'e de la Parti'o por evit'i la el'star'iĝ'o'n de nov'a “fort'a hom'o”. S-ro Xi, mal'e, kumul'as la funkci'o'j'n — ĝeneral'a sekretari'o de la ĈKP, prezid'ant'o de la centr'a arme'a Komision'o, sed ankaŭ estrad'o de plur'a'j organ'o'j task'it'a'j pri la naci'a sekur'ec'o kaj la inter'ret'a/ elektron'ik'a sekur'ec'o. La prezid'ant'o nepr'e aper'as kiel la plej aŭtoritat'em'a gvid'ant'o de'post Mao.

Kvankam la referenc'o'j al la Grand'a Konduk'ant'o ne mank'as, grav'as disting'i la element'o'j'n de la maoismo, kiu'j est'as firm'e for'ig'it'a'j. Oni neniel trov'as en la politik'o de s-ro Xi la uz'o'n de la kamp'ar'an'o'j kiel politik'a baz'o, nek la izol'ism'o'n, nek la rifuz'o'n de la mond'a'j instituci'o'j kaj de privat'a propriet'o, nek la sub'ten'o'n al la per'arm'il'a revoluci'o, nek la ikon-rompismon aŭ for'ĵet'o'n de la ĉin'a'j tradici'o'j, inter kiu'j la konfucea pens'o. Kiam li sving'as la mentor'a'n figur'o'n de Mao, s-ro Xi vol'as gajn'i popular'ec'o'n, re'vigl'ig'ant'e la moral'a'n legitim'ec'o'n de la ĈKP kaj apog'ant'e si'n sur la prestiĝ'o, kiu'n konserv'is la eks'a gvid'ant'o ĉe mult'a'j ĉin'o'j. Ja Mao est'as oft'e asoci'it'a en la okcident'a imag'aĵ'o, al mal'sat'eg'o, katastrof'a ekonomi'a politik'o, persekut'o'j kaj detru'a ideologi'a volont'ism'o, sed en Ĉin'uj'o li prefer'e el'vok'as la naci'a'j'n potenc'o'n kaj dign'o'n, la honest'ec'o'n, la soci'ekonomi'a'n egal'ec'o'n kaj inter'seks'a'n egal'ec'o'n, kaj la industri'a'n progres'o'n. Laŭ opini'enket'o, ja mend'it'a en decembr'o 2013 de Glob'al Times, gazet'o proksim'a de la Parti'o, 85% de la pri'demand'it'a'j ĉin'o'j opini'is, ke la sukces'o'j de Mao super'as li'a'j'n erar'o'j'n kaj mal'sukces'o'j'n.

La pozici'o de“fort'a hom'o” de la nun'a ĉin'a prezid'ant'o pren'as pli da signif'o se oni konsider'as ĝi'n en la kun'tekst'o de profund'a kriz'o kaj de la neces'o modern'ig'i, kiu trud'as la reg'ant'a'n team'o'n. S-ro Xi ja klopod'as si'n prezent'i kiel la sav'ant'o de la ĉin'a naci'o, tiel respond'ant'e al fort'a postul'o formul'it'a de la nov'konservativ'ul'o'j, kiel la histori'ist'o Xiao Gongqin*, de la komenc'o de la 1990-aj jar'o'j. Por al'log'i la loĝ'ant'ar'o'n, li mobiliz'as la komunik-teknik'o'j'n el'labor'it'a'j'n en Eŭrop'o kaj Uson'o, kiu'j baz'iĝ'as sur la person'ig'o de la pov'o kaj la karism'o, kaj ankaŭ tiu'j'n de la kult'o de person'ec'o laŭ la sovet'a manier'o. Li tiel prezent'iĝ'as kiel juĝ'ist'o sufiĉ'e potenc'a kaj firm'e vol'em'a por san'ig'i la ĈKP-on en la moment'o, kiam part'o de la loĝ'ant'ar'o opini'as skandal'o la grand'a'j'n mal'egal'ec'o'j'n kaj la riĉ'ec'o'n de la parti'a'j kadr'ul'o'j kaj ili'a'j proksim'ul'o'j. Atest'as pri tio la cent kvin'dek mil popol'ribel'o'j ĉiu'jar'e nombr'at'a'j, kaj la debat'o'j sur la ĉin'a teks'aĵ'o. S-ro Xi si'n montr'as do kvazaŭ “monaĥ'o de Shaolin”, lert'a kaj potenc'a pun'ant'o, oportun'e al'ven'ant'a por help'i la Popol'a'n Respublik'o'n kaj Komun'ist'a'n Parti'o'n, kiu'j est'as detru'ot'a'j per korupt'o, sed ankaŭ per poluci'o, teror'ism'o, ne'stabil'ec'o en Tibeto, en Xinjiang kaj en Hongkongo, per mal'fort'iĝ'o de la ekonomi'a kresk'o, ktp.

*  Tiu profesor'o pri histori'o en la Universitat'o de Ŝanhajo est'as unu el tiu'j, kiu'j teori'ig'is la ĉin'a'n nov'konservativ'ism'o'n post la sub'prem'o de juni'o 1989.

La strategi'o de s-ro Xi est'as prezent'i si'n kiel providenc'a'n hom'o'n, simil'a'n kiel Mao, por ebl'ig'i al Ĉin'uj'o tra'ir'i mal'facil'a'j'n temp'o'j'n. Li tiel insist'as pri la ide'o, ke la land'o tra'ir'as sen'precedenc'a'n kriz'o'n: “La task'o, kiu'n ni'a land'o dev'as plen'um'i por la re'form'o, la evolu'ad'o kaj la stabil'ig'o de la land'o est'as pli pez'a ol iam ajn, kaj la konflikt'o'j, danĝer'o'j kaj defi'o'j est'as pli mult'nombr'a'j ol iam”, li deklar'is antaŭ la Pol'it'buro en oktobr'o 2014*.

*  “Xi Jinping à prop'os du Comité central du PCC” (ĉin'lingv'e), Xinhua, oktobr'o 2014, cpc.people.com.cn

Por respond'i al tiu urĝ'ec'a situaci'o, li monopol'ig'as kelk'a'j'n element'o'j'n de la maoisma repertuar'o, sam'temp'e asert'ant'e si'n modern'a gvid'ant'o. La gazet'ar'o amuz'e rid'et'is pri la en'ret'ig'o de la “et'a ruĝ'a program'ar'o” por inteligent'a'j telefon'o'j, modern'a spec'o de “ruĝ'a libr'et'o”, kiu kun'ig'as la pens'o'j'n kaj ŝat'at'a'j'n poem'o'j'n de s-ro Xi*. Ĝi'a akcept'o ebl'ig'as mal'rekt'e taks'i la akcept'o'n kiu'n al ĝi rezerv'as la ĉin'a loĝ'ant'ar'o. Iu'j vid'as en ĝi la ombr'o'n de nov'a Kultur'a Revoluci'o, sed la program'ar'o ricev'is not'o'n 3,5 (el 5) de si'a'j uz'ant'o'j kaj trov'iĝ'as inter la kvin unu'a'j eduk'a'j program'ar'o'j plej el'ŝut'at'a'j en Ĉin'uj'o. Tio est'as des pli grav'a, ke la du'on'o de la loĝ'ant'ar'o uz'as inteligent'a'n telefon'o'n. Tiu'n iom fantazi'a'n indik'il'o'n konfirm'as enket'o de la Pew Research Center: 92% de la pri'demand'it'a'j ĉin'o'j en 2014 dir'as ke ili fid'as si'a'n prezid'ant'o'n, tio est'as 10% pli ol por li'a antaŭ'ul'o Hu Jintao*.

*  Matthew Bell, “Mao had a little red book, Xi Jinping has a little red app”, Public radi'o international, 9-a de april'o 2015, www.pri.org
*  “Views of Chinese president”, Pew research Center, www.pewglobal.org
Eĉ la kadr'ul'o'j de la Parti'o est'as jur'e persekut'at'a'j

Kompren'ebl'e, la opini'enket'o'j est'as oft'e ne'fid'ind'a'j. Sed la rezult'o'j sub'strek'as la abism'o'n, kiu dis'ig'as la manier'o'n laŭ kiu la ĉin'o'j taks'as si'a'j'n gvid'ant'o'j'n, de la rigard'o de la ekster'a'j observ'ant'o'j. Tio, kio ig'as s-ro'n Xi popular'a en la rigard'o de divers'a'j part'o'j de la soci'o, est'as li'a'j klopod'o'j por pli trud'i Ĉin'uj'o'n sur la inter'naci'a'n scen'ej'o'n (tio plaĉ'as al grand'a part'o de la jun'ul'ar'o) kaj ankaŭ li'a impon'a lukt'o kontraŭ la korupt'o, kiu romp'as la bild'o'n de ne'tuŝ'ebl'a'j kadr'ul'o'j de la Parti'o, kaj impres'as kvazaŭ al'proksim'iĝ'o de la gvid'ant'o'j al la ordinar'a'j civit'an'o'j. Ja la mez'a'j kaj super'a'j klas'o'j est'as ver'ŝajn'e pli sent'em'a'j al li'a vol'o daŭr'ig'i kaj profund'ig'i la ekonomi'a'n re'form'o'n. Sed kondiĉ'e ke la mal'alt'iĝ'o de la kresk'o ne konkret'iĝ'os per nul'ig'o de ili'a'j akir'it'a'j avantaĝ'o'j*.

*  “La Chine n’est pas (encore) en crise. Entretien avec Je'a'n-François Huchet”, La Vi'e des idées, 28-a de aŭgust'o 2015, www.laviedesidees.fr

La nun'a ĝeneral'a sekretari'o de la ĈKP efektiv'e ne nul'ig'is la al'elekt'o'n, radikal'e kontraŭ-maoisman, de la kapital'ist'a'j entrepren'ist'o'j sin'e de la Parti'o, kiu'n la eks'reg'ant'o Jiang Zemin formal'ig'is laŭ la form'o de la “tri reprezent'ad'o'j*. Sed tem'as nun por li antaŭ'e'n'ig'i propr'a'n pens'o'n prefer'e ol tiu'n de si'a'j antaŭ'ul'o'j, por mark'i la histori'o'n per nov'a'j frap'fraz'o'j kia'j “la ĉin'a rev'o” kaj “la kvar ĝeneral'a'j cel'o'j”, nom'e la komplet'a konstru'o de moder'e prosper'a soci'o, la profund'ig'o de la re'form'o, la jur'o-ŝtat'o kaj la disciplin'o en la Parti'o.

*  Teori'o el'labor'it'a de Jiang Zemin en 2000-2001, laŭ kiu la ĈKP dev'as reprezent'i la “progres'em'a'j'n produkt'iv'a'j'n fort'o'j'n”, la ĉin'a'n modern'a'n kultur'o'n kaj la “fundament'a'j'n interes'o'j'n de la pli'mult'o el la ĉin'a loĝ'ant'ar'o”.

Tio dev'os lok'i li'n pli alt'e'n ol s-ro'j Jiang Zemin (1989-2002) kaj Hu Jintao (2002-2012), sur la nivel'o'n de la gvid'ant'o'j simil'a'j al Mao kaj Deng. La anonc'it'a'j grand'a'j re'form'o'j de la sol'a-infan'o-politik'o (nask'i du'a'n infan'o'n est'as nun permes'it'a kiam unu el la ge'patr'o'j est'as mem sol'a infan'o) kaj de la tend'ar'o'j por per'labor'a re'eduk'ad'o (ili'a for'ig'o est'is anonc'it'a), kiu'j aper'is sur la gazet'a'j front'paĝ'o'j en 2013, ne est'is, ĝis nun, tiom radikal'a'j kiom antaŭ'vid'it'e. Neces'as ĉiu'okaz'e evit'i ĝeneral'ig'o'j'n, ĉar la komenc'it'a'j re'form'o'j de s-ro Xi ir'as laŭ la direkt'o de pli grand'a mal'ferm'iĝ'o al la merkat'o kaj al konkurenc'o, sed cert'e ne de re'ir'o al maoisma plan'ad'o.

Emili'e FRENKIEL


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Al'front'it'a al la kriz'o, Ĉin'uj'o kontraŭ-atak'as

Tio, kio'n kaŝ'as la financ'a'j ek'trem'o'j

Michel Aglietta

Dum la sesi'o de si'a centr'a komitat'o, en novembr'o 2013, la Ĉin'a Komun'ist'a Parti'o (ĈKP) anonc'is la direktiv'o'j'n, kiu'j difin'os ĝi'a'j'n re'form'o-prioritat'o'j'n por du'dek'jar'a period'o. Tiu'j est'is aprob'it'a'j de la Popol'a Naci'a Asemble'o en mart'o 2014. Ĉar ja, en Ĉin'uj'o, la politik'a'j cel'o'j est'as gvid'at'a'j de long'daŭr'a vid'ad'o. La re'form'o de la ekonomi'o en'ir'is en nov'a'n period'o'n, kiu ver'ŝajn'e spert'os tre grav'a'j'n ekonomi'a'j'n kaj soci'a'j'n trans'form'o'j'n. Ĝi dis'volv'iĝ'as laŭ kvin'jar'a'j faz'o'j, gvid'at'a'j de strategi'a'j plan'o'j. La dek'tri'a kvin'jar'a plan'o por 2016-2020, est'os publik'ig'it'a dum la sesi'o de oktobr'o 2015 kaj detal'ig'os la strategi'o'n.

Interpret'i la bilanc'o'n de tiu re'form'o post nur dek ok monat'o'j est'as apenaŭ ebl'e por okcident'a'j observ'ant'o'j. Est'as plur'a'j profund'a'j kial'o'j por tio. Unu'e, okcident'an'o'j ne hav'as la sam'a'n intelekt'a'n referenc'ar'o'n kiel la ĉin'o'j. La pli'mult'o da ili opini'as, ke merkat-ekonomi'o est'as la fundament'o de demokrat'a soci'o. Sekv'e, far'i struktur'a'j'n re'form'o'j'n konsist'as laŭ ili en for'ig'i la obstakl'o'j'n al la funkci'ad'o de la merkat'o'j, kiu'j aŭtomat'e gvid'os al la kiel ebl'e plej bon'a mond'o. En Ĉin'uj'o tio tut'e ne sam'e funkci'as. La ekonomi'a re'form'o est'as tie il'o por politik'a'j cel'o'j: cert'ig'i la unu'ec'o'n de la land'o domin'ant'e ties eksplod-fort'o'j'n, kaj la legitim'ec'o'n de la central'ig'it'a reg'pov'o de la ĈKP. La real'ig'ad'o de tiu plej alt'a cel'o ir'as tra pli'bon'ig'o de la popol'a bon'stat'o. Krom'e, la prezid'ant'o Xi Jinping asert'as firm'a'n geopolitik'a'n cel'o'n, kiu ne plu ĉe'est'is, de'post kiam Deng Xiaoping lanĉ'is la re'form'o'j'n en 1979. Li vol'as, ke Ĉin'uj'o re'hav'ig'u al si si'a'n histori'a'n lok'o'n en la mond'o, tiu'n de la “Land'o de la Mez'o”. Por tio, neces'as integr'i Azi'o'n ĉirkaŭ la juan'o, do sen'de'pend'ig'i la ĉin'a'n mon'o'n de la dolar'o kaj far'i ĝi'n plen'e inter'naci'a mon'o. Kvankam ili don'as koher'a'n kaj unu'ig'it'a'n vizi'o'n je long'a perspektiv'o, tiu'j mult'a'j cel'o'j ig'as la nun'a'n si'n'sekv'o'n mal'facil'e kompren'ebl'a.

La re'form'o ja est'as kontraŭ'dir'a procez'o. Ĝi real'ig'as oportun'aĵ'o'j'n sed renkont'as obstakl'o'j'n. Dum la du'dek last'a'j jar'o'j, la trans'form'ad'o de la soci'o ja el'tir'is kvar'cent milion'o'j'n da individu'o'j el mal'riĉ'ec'o, sed la rapid'a kresk'o, kiu ebl'ig'is tiu'n ekster'ordinar'a'n rezult'o'n, kaŭz'is kresk'o'n de mal'egal'ec'o'j kaj difekt'ad'o'n de la hom'medi'o, far'iĝ'int'a'j'n ne daŭr'ig'ebl'a'j'n.

Inter 1993 kaj 2012, la dis'volv'iĝ'o de industri'o est'is la motor'o de la ekonomi'a kresk'o. Ĉin'uj'o far'iĝ'is fabrik'o de la mond'o, uz'ant'e maksimum'e si'a'n ĉef'a'n atut'o'n: mal'mult'e kvalifik'it'a labor'fort'o, jun'a kaj abund'a, tro abund'a sur la kamp'ar'o'j, kiu pov'is est'i mal'mult'e'kost'e send'it'a en la urb'o'j'n, kaj kiu ne ĝu'is la baz'a'j'n soci'a'j'n serv'o'j'n. Neces'is ankaŭ invest'i en infra'struktur'o'j por rapid'e dis'volv'i ili'n. Sekv'is el tio eksces'a akumul'ad'o de kapital'o, ĉef'e en la pez'a industri'o, ankoraŭ pli'ig'it'a de la ekonomi'a stimul-plan'o de 2009-2010 re'ag'e al la mond'a financ'a kriz'o*. Tiu reĝim'o kre'is gigant'a'j'n soci'a'j'n mal'egal'ec'o'j'n kaj pli'riĉ'ig'is elit'o'n, kies interes'o'j ebl'e nun kontraŭ'os la nov'a'n orient'iĝ'o'n.

*  Tiu plan'o ating'is ekvivalent'o'n de 700 miliard'o'j da dolar'o'j, ĉef'e turn'it'a'j al la konstru'ad'o de dom'o'j kaj infra'struktur'o'j, iniciat'e de la lok'a'j reg'ist'ar'o'j, dum la ŝtat'o pri'zorg'is nur 25%.

Sed la neces'a'j kondiĉ'o'j por la viv'o de tiu kresk'o-reĝim'o mal'aper'is. La labor'fort'o mal'mult'iĝ'is kun la mal'jun'iĝ'o de la loĝ'ant'ar'o*. La labor'merkat'o far'iĝ'is favor'a al daŭr'a alt'iĝ'o de salajr'o'j apog'it'a de postul'o'j, fort'e kresk'ig'ant'e la produkt'o'kost'o'j'n de la ĉin'a'j entrepren'o'j. La ekster'land'a mend'o mal'akcel'iĝ'is. Krom'e, la trud'it'a kresk'eg'o de industri'o je plej mal'alt'a'j kost'o'j maksimum'e ekspluat'is la natur'a'j'n riĉ'o'font'o'j'n, grav'e difekt'ant'e la medi'o'n. Ekzist'as do sam'temp'e absolut'a obstakl'o por la daŭr'ig'o de la antaŭ'a voj'o kaj oportun'ec'o, nom'e ŝanĝ'i la kresk'o-reĝim'o'n dank'e al la dis'volv'iĝ'o de la mez'a klas'o.

*  La labor'fort'o mal'kresk'is je 2,44 milion'o'j da hom'o'j en 2013 (-1,6%), la du'a'n jar'o'n si'n'sekv'e. Vd. “Chine: la population active en'registr'e une deuxième année consécutive de baisse”, Xinhua, Pekino, 21-a de januar'o 2014.

Neces'as nun pas'i de la fabrik'o de la mond'o al la mez'prosper'a soci'o, pli inklud'em'a kaj pli efik'a rilat'e la uz'o'n de la produkt'o-rimed'o'j. La atut'o de Ĉin'uj'o est'as en la dinamism'o de la privat'a sektor'o en form'o de dek'o'j da milion'o'j da nov'ig'a'j entrepren'o'j, taŭg'e ekip'it'a'j por adapt'i la plej avan'gard'a'j'n teknik'o'j'n al kresk'ant'a mend'o de la urb'a'j konsum'ant'o'j.

La plej grand'a defi'o est'as en la trans'ir'o de iu ekonomi-tip'o al ali'a. Ĉar la ŝanĝ'o est'is brutal'a. La kresk'o de industri'o pas'is de 12% en 2012 al 6% antaŭ'vid'it'a'j por 2015. Ĝi post'las'is enorm'a'n tro'invest'o'n, do eksces'a'j'n produkt'o-kapabl'o'j'n ĉe la pez'a'j industri'o'j. La uz'o-procent'o de la kapabl'o'j est'is 71% pri ŝtal'o, 70% pri alumini'o kaj cement'o, 72% pri vitr'o. Tiu procent'aĵ'o ankaŭ fal'is ĝis 76% pri aŭt'o'j. Sed la fak'ul'o'j konsider'as, ke la normal'a sojl'o por profit'don'o en tiu'j industri'o'j est'as inter 78 kaj 80%. La rezult'o de tio est'is drast'a fal'o de la profit'donec'o. Tiom'grad'e, ke grand'a'j publik'a'j entrepren'o'j, tre mult'e ŝuld'ant'a'j pro la antaŭ'a'j invest'eg'o'j, trov'iĝ'as nun en danĝer'a'j financ'a'j situaci'o'j, kio re'efik'as al la bank'o'j kiu'j prunt'o'don'is al ili.

Sum'e, est'as ĝeneral'e re'kon'at'a, ke, por sorb'i la eksces'a'j'n produkt'o-kapabl'o'j'n, neces'as invest'o'kvot'o je 35% de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP), kontraŭ 55% nun. Se la mal'kresk'o de la invest'ad'o okaz'us rapid'e, sub minac'o de la financ'a'j dev'ig'o'j, sen kompens'aĵ'o'j, okaz'us romp'o de la kresk'o, kiu pov'us fal'i sub 5% jar'e. Est'us la tiom tim'at'a krud'a sur'ter'iĝ'o (hard landing). Ĝi hav'us soci'a'j'n kaj politik'a'j'n konsekvenc'o'j'n tre grav'a'j'n por la legitim'ec'o de la politik'a pov'o. Ĉar la sistem'o'j de soci'a protekt'ad'o ja ankoraŭ ne est'as sufiĉ'e evolu'ig'it'a'j, la ĉin'a urb'a soci'o ne toler'as sen'labor'ec'o'n. Neces'as, ke la ekonomi'o kapabl'u kre'i, mez'e, almenaŭ dek milion'o'j'n da urb'a'j dung'o'j jar'e — la labor'fort'o mal'kresk'as, sed cent milion'o'j da kamp'ar'an'o'j migr'os al la urb'o'j antaŭ 2020. En 2014, malgraŭ la mal'akcel'iĝ'o de industri'o, ĝi kre'is 13,2 milion'o'j'n da dung'o'j. Tial la reg'ist'ar'o nepr'e vol'as ten'i la ekonomi'a'n kresk'o'n ĉirkaŭ 7%. La daŭr'ig'o de tiu re'aranĝ'o est'as la kern'a demand'o de la mild'a sur'ter'iĝ'o (soft landing).

Ĝis nun, ĝi (la re'aranĝ'o) est'as observ'ebl'a. La kontribu'o de konsum'ad'o al la MEP-kresk'o super'as tiu'n de invest'ad'o*.En 2012, ĝi est'is 4% , el kresk'o'kvot'o 7,8%; en 2013, 3,9% el 7,7%; en 2014, 5,6% el 7,3%. Tiel, la part'o de konsum'ad'o en la MEP kresk'as, dum tiu de invest'o mal'kresk'as. Koncern'e la sektor'a'n struktur'o'n, la part'o de serv'o'j far'iĝ'is domin'a, je 46,1% de la MEP en 2013, kontraŭ 43,9% por fabrik'a industri'o. Sed tiu re'aranĝ'o ne dev'as est'i inter'romp'it'a de financ'a kriz'o.

*  La MEP-kresk'o por don'it'a jar'o est'as divid'it'a en tri part'o'j, la tri font'o'j de mend'o: konsum'ad'o (publik'a kaj privat'a), tut'a invest'ad'o (inkluziv'e de la stok'o-vari'ad'o) kaj net'a eksport'ad'o (eksport'ad'o min'us import'ad'o). La sum'o de la kontribu'o'j est'as egal'a al la kresk'o de la MEP.

Ĉu la ĉin'a ŝuld'o est'as daŭr'e el'ten'ebl'a? Fin'e de 2013, la tut'a ŝuld'o de la ne'financ'a'j agent'o'j ating'is 220% de la MEP, el kiu'j 150% por la entrepren'o'j (kontraŭ, ekzempl'e, 317% en Uson'o, 331% en Franc'uj'o, 431% en Japan'uj'o kaj 120% en Barato). Ni vid'is, ke la eksces'a'j produkt'o'kapabl'o'j kaŭz'as mal'fortik'ig'o'n de la bilanc'o'j de la ŝtat'a'j entrepren'o'j pri pez'a industri'o. La produkt'ant'o'j de ne'mov'ebl'aĵ'o'j, kiu'j hav'as stok'o'j'n de ne'vend'it'a'j loĝ'ej'o'j en urb'o'j de du'a kategori'o kaj tri'a kategori'o sufer'as sam'a'n mal'bon'o'n*.

*  Kvar urb'o'j aparten'as al la unu'a kategori'o: Pekino, Ŝanhajo, Kanton'o kaj Ŝenĵeno; tri'dek urb'o'j aparten'as al la du'a: la provinc'a'j ĉef'urb'o'j kaj urb'o'j tre grav'a'j (Ĉongĉingo, Chengdu, Wuhan, Tianjin, Xiamen). En la tri'a kategori'o est'as urb'o'j kun pli ol unu milion'o da loĝ'ant'o'j. Ne ekzist'as list'o. Laŭ'dir'e est'as 100 ĝis 150 da ili.

Mal'kresk'o de inflaci'o pli'mal'bon'ig'as la financ'a'n situaci'o'n de la entrepren'o'j kun eksces'a produkt'o-kapabl'o. Ja, la mond'a'j prez'o'j de la produkt'o'j de tiu'j industri'o'j mal'kresk'as. La koncern'a'j entrepren'o'j do sufer'as ver'a'n mal'inflaci'o'n. Sekv'e la real'a interez'kvot'o de ili'a ŝuld'o — rilat'ig'it'a kun la vari'o de ili'a vend'o'prez'o — kresk'as. Ili'a financ'a vund'ebl'o est'as do pli'grand'ig'it'a.

Tial la reg'ist'ar'o iniciat'is la re'struktur'ad'o'n, sed etend'ig'ant'e la sorb'ad'o'n de la eksces'a'j kapabl'o'j, tiel ke ĝi ne kaŭz'u romp'o'j'n en la industri'a teks'aĵ'o: solid'ig'o de entrepren'o'j, tio est'as ili'a kun'fand'o, sed ankaŭ ili'a dis'membr'ig'o kaj re'membr'ig'o por elimin'i kumul'ad'o'n de aktiv'aĵ'o'j en la sam'a'j branĉ'o'j; injekt'o de privat'a kapital'o en publik-privat'a'j'n struktur'o'j'n; trans'don'o de la akci'o'j posed'at'a'j de la ŝtat'o al financ'a'j holding'o'j (tegment'a'j kompani'o'j) kun task'o ig'i la mastr'um'o'n de la entrepren'o'j pli efik'a. Instrukci'o'j est'is don'it'a'j al komerc'a'j bank'o'j re'nov'ig'i la prunt'o'j'n kiu'j ating'is la re'pag'o'temp'o'n, sed ne don'i nov'a'n kredit'o'n al entrepren'o'j, kiu'j ne redukt'is si'a'j'n eksces'a'j'n produkt'o'kapabl'o'j'n laŭ procent'aĵ'o de'pend'ant'a de ties vund'ebl'o kaj de ties ag'ad-sektor'o.

Fin'e, la ŝuld'o de la lok'a'j administraci'o'j ŝvel'is ek'de la stimul-plan'o de 2009. Ĝi ating'is 33% de la MEP en la du'a semestr'o de 2013, laŭ ĝis'fund'a kontrol'o de la ĉin'a Revizor'a Kort'um'o*. Ĝi est'as rezult'o de la ne'egal'ec'o de la fisk'a'j resurs'o'j laŭ region'o'j kaj teritori'o'j. La lok'a'j reg'ist'ar'o'j en'fal'is en ŝuld'o'j'n per provizor'a'j aranĝ'aĵ'o'j de mal'klar'a'j societ'o'j special'e kre'it'a'j por kontrakt'i prunt'o'j'n — form'o de ombr'o-bank'o'j (shadow banking) — kaj re'financ'at'a'j de la oficial'a'j bank'o'j. Atend'ant'e la promes'it'a'n fisk'a'n re'form'o'n, kiu dev'as kresk'ig'i la resurs'o'j'n de la lok'a'j reg'ist'ar'o'j, est'as okaz'ant'a ŝanĝ'o de pag'o'dat'o por unu bilion'o da renminbioj (140 miliard'o'j da eŭr'o'j) da ŝuld'o'j per emisi'o de obligaci'o'j garanti'at'a'j de la centr'a reg'ist'ar'o; tio ebl'ig'os liber'iĝ'i de tiu'j societ'o'j.

*  Tem'as pri la tut'a ŝuld'o (lok'a'j administraci'o'j, publik'a'j ent'o'j ...) Tiu de la centr'a reg'ist'ar'o est'a modest'a (23% de la MEP fin'e de 2013), tre mal'super'a al la rezerv'a valut'o'fondus'o de la centr'a bank'o kaj de la suveren'a'j fondus'o'j.

Inter la mult'a'j instituci'a'j ŝanĝ'o'j neces'a'j por sukces'e konduk'i la mutaci'o'n, la ĉin'a'j gvid'ant'o'j elekt'is prioritat'ig'i la financ'a'n re'form'o'n, pro du ĉef'a'j kial'o'j. La unu'a est'as romp'i la rezist'o'n al la re'form'o per sub'met'ad'o de la ŝtat'a'j entrepren'o'j de la komerc'a sektor'o al konkurenc'o, trud'ant'e tiel la financ'a'j'n instituci'o'j'n ĝust'e taks'i la risk'o'j'n. La du'a est'as alt'ig'i la juan'o'n ĝis la rang'o de inter'naci'a rezerv'o-mon'o, do plen'e konvert'ebl'a jam en 2020. En tiu perspektiv'o, la reg'ist'ar'o vol'as kapt'i la okaz'o'n en'konduk'i la juan'o'n en la korb'o de la Special'a'j rajt'o'j de en'spez'o (SRE) (Special Drawing Rights, SDR)* jam ĉe la fin'o de la jar'o 2015. Neces'as do dis'ig'i la juan'o'n de la dolar'o kaj firm'e konfirm'i la mon'a'n sen'de'pend'ec'o'n de Ĉin'uj'o; pro tio la decid'o de la 11-a de aŭgust'o 2015 devalut'i je 3% la juan'o'n kontraŭ dolar'o, post plur'foj'a larĝ'ig'o de la marĝen'o'j de la tag'a fluktu'o de la valut'prez'o. Kontraŭ'e al tio, kio'n oni pov'is aŭd'i dum la mal'long'a panik'o, kiu traf'is la inter'naci'a'n financ'a'n mond'o'n, tiu decid'o neniel est'as politik'o de konkurenc-kapabl'a devalut'o: la 3% mal'alt'iĝ'o est'as pur'e simbol'a kaj evident'e hav'as neniu'n not'ind'a'n efik'o'n al la ekster'a komerc'o, kompar'e kun la 20% mal'alt'iĝ'o de la eŭr'o de'post la somer'o 2014. Sed ĝi sign'as la vol'o'n de la Konsili'o de la Ŝtat'a'j Afer'o'j (reg'ist'ar'o) dis'ig'i la juan'o'n de la dolar'o kaj sekv'e daŭr'ig'i la financ'a'n liberal'ig'o'n.

*  La valor'o de la SRE est'as determin'at'a de korb'o de mon'o'j: dolar'o, eŭr'o, brit'a pund'o, en'o.

Ĉe la fin'o, tiu decid'o est'as kongru'a kun la re'form'o de la intern'a financ'a sistem'o. Ja liberal'ig'i la financ'o'n est'as liberal'ig'i la bank'a'j'n interez'kvot'o'j'n kaj kre'i financ'a'j'n il'o'j'n por la merkat'o (akci'o'j, obligaci'o'j, deriv'aĵ'o'j), tiel ke komplet'a struktur'o de interez'kvot'o'j laŭ la daŭr'o kaj laŭ la kategori'o'j de valor'paper'o'j pov'os form'iĝ'i de si mem, sen rekt'a inter'ven'o de la administraci'o*. En tia kadr'o, la rol'o de la publik'a'j aŭtoritat'ul'o'j ne plu est'as fiks'i la interez'kvot'o'j'n kaj dir'i al la bank'o'j al kiu kaj kiom ili dev'as prunt'i. Ĝi est'as star'ig'i prudent'ec'a'j'n regul'o'j'n por instig'i la financ'a'j'n ag'ant'o'j'n akir'i la rimed'o'j'n por taŭg'e taks'i la risk'o'j'n, proviz'i al la ŝpar'ant'o'j la rimed'o'j'n por divers'ig'i si'a'j'n invest'o'j'n kaj konserv'i solid'a'j'n bilanc'o'j'n por sorb'i la ŝok'o'j'n.

*  Vd Yifan Ding, “En Ĉin'uj'o, financ'a re'form'o ne sen'risk'a” kaj “Rapid'a inter'naci'ig'o de la juan'o”, Le Monde diplomatique en esperant'o, juli'o 2015.

En tiu politik'a kun'tekst'o okaz'is la ŝanĝ'o'j, kun unu'e mal'ferm'iĝ'o de la akci'o-merkat'o per la konekt'o inter la Bors'o'j de Honkongo kaj Ŝanhajo en la mez'o de 2014, kaj post'e la komenc'o de liberal'ig'o de la valut'merkat'o.

Ne est'as surpriz'e, ke tiu'j instituci'a'j nov'aĵ'o'j kre'as financ'a'j'n perturb'o'j'n. Ĉiu'j land'o'j, kiu'j abrupt'e liberal'ig'is si'a'j'n financ'a'j'n sistem'o'j'n spert'is financ'a'n kriz'o'n pli aŭ mal'pli intens'a kaj vast'a: la angl'o'saks'a'j land'o'j — Brit'uj'o jam en la 1970-aj jar'o'j, Uson'o kaj ali'a'j land'o'j en la 1980-aj jar'o'j-, la skandinav'o'j, Franc'uj'o kaj Japan'uj'o ĉe la komenc'o de la 1990-aj jar'o'j kaj eĉ German'uj'o en 2002. Tiu'j sku'o'j kviet'iĝ'as kiam la reg'ist'ar'o'j adapt'as si'a'n prudent'ec'a'n regul'ig'o'n kaj kiam la centr'a bank'o al'ĝust'ig'as la ag'ad'rimed'o'j'n de si'a mon'a politik'o.

Tio'n ja prov'as nun far'i la ĉin'a'j reg'ant'o'j. Se la prez'o'j de la financ'a'j aktiv'o'j trov'as prudent'a'n fluktu'marĝen'o'n en la du'a semestr'o de 2015, la reg'ist'ar'o pov'os komenc'i en 2016 la ĉef'a'n part'o'n de la trans'ir'o: la re'form'o'n de la ŝtat'a'j entrepren'o'j, la fisk'a'n re'form'o'n, tiu'n de la rajt'o'j de la kamp'ar'an'o'j pri uz'o de si'a ter'o, kaj tiu'n de la unu'form'ig'o kaj pli'vast'ig'o de la sistem'o'j de soci'a protekt'ad'o.

Michel AGLIETTA


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Ŝajn'a kviet'o, persist'a streĉ'it'ec'o

Ekonomi'a kresk'o sen re'pac'iĝ'o en Ebur-Bord'o

Dum en la najbar'a Burkina Faso la ĝeneral'a'j elekt'o'j dev'is est'i prokrast'it'a'j pro puĉ'o, Ebur-Bord'o kviet'e prepar'as la prezid'ant'a'n elekt'o'n de la 25-a de oktobr'o. Sed tiu kviet'ec'o est'as ebl'e nur ŝajn'a. Ĉar la intern'a milit'o de 2002-2007, kaj la sang'a konflikt'o, kiu al'front'ig'is la ŝtat'estr'o'n Laurent Gbagbo al li'a rival'o Alassane Ouattara en 2010-2011 post'las'is spur'o'j'n.

De si'a al'ven'o al la reg'posten'o en 2011, la prezid'ant'o Alassane Ouattara promes'is re'met'i si'a'n land'o'n sur la voj'o'n al “sojl'o'land'o”. Kandidat'o kiel si'a propr'a post'e'ul'o en la balot'o de la 25-a de oktobr'o, li intenc'as kapital'ig'i la plaĉ'a'n ekonomi'a'n kresk'o'n, kiu'n Ebur-Bord'o de'nov'e spert'as. Sed, sur la voj'o, kiu tra'ir'as la land'o'n de nord'o sud'e'n, la re'farb'it'a'j fasad'o'j mal'bon'e kaŝ'as la frustr'iĝ'o'j'n kaj fantom'o'j'n de la pas'int'o.

En Abiĝano, la grand'a teras'o de la loĝ'ej'o de la franc'a ambasador'o domin'as vast'a'n arb'o'plant'it'a'n park'o'n. En tiu fest'a tag'o, 14-a de juli'o, milit'ist'o'j en ceremoni'a uniform'o, franc'a'j entrepren'ist'o'j kaj ebur'bord'a'j elit'o'j ven'as tie'n paŝ'i, kaj halt'as antaŭ la panoram'o al la lagun'o, kiu'n trans'ir'as la pont'o Henri-Kon'a'n Bédié*. La konstru'aĵ'o, real'ig'it'a kaj ekspluat'at'a de la franc'a grup'o Bouygues, est'is inaŭgur'it'a fin'e de 2014 de s-ro Ouattara, fin'a gajn'int'o de la prezid'ant'a elekt'o de 2010 kaj de la konflikt'o kiu sekv'is, inter li'a'j sub'ten'ant'o'j kaj tiu'j de li'a kontraŭ'ul'o, la antaŭ'a ŝtat'estr'o Laurent Gbagbo.

*  S-ro. Henri Kon'a'n Bédié sukced'is al Félix Houphouët-Boigny en 1993. For'ig'it'a de arme'a puĉ'o en 1999, li rest'is long'e la kontraŭ'ul'o de s-ro Ouattara antaŭ ol far'iĝ'i li'a alianc'an'o por la elekt'o'j de 2010.

Post bilanc'o de pli ol 3 000 mort'int'o'j, cent'mil'o'j da de'lok'it'o'j, frakas'it'a'j infra'struktur'o'j, la du'a ekonomi'e plej fort'a land'o en Okcident'a Afrik'o est'is re'konstru'end'a. Tio'n streb'as far'i s-ro Ouattara, konsci'a ke la pont'o'j kaj ŝose'o'j jam hodiaŭ vid'ebl'a'j aper'as kiel la el'merg'it'a vizaĝ'o de Ebur-Bord'o. Tiu, kiu memor'ig'as la period'o'n, kiam la “ebur'bord'a mirakl'o” est'is cit'it'a kiel ekzempl'o en la franc'a'j lern'o'libr'o'j pri geografi'o, dum inter Parizo kaj Abiĝano prosper'is la negoc'o'j kaj aranĝ'aĵ'o'j.

Vid'ant'e la fest'vest'it'a hom'amas'o, kiu en'paŝ'as la ĝarden'o'j'n de la ambasador'o, oni pov'us kred'i ke tiu temp'o re'ven'is. Ceter'e, s-ro Georges Serre, la gast'ig'ant'o de la ceremoni'o, ne pov'as kaŝ'i si'a'n kontent'ec'o'n: “Hodiaŭ, li preciz'ig'as, la franc'a'j entrepren'o'j establ'it'a'j en Ebur-Bord'o rekt'e dung'as 40 000 person'o'j'n, kontribu'as je 50% en la fisk'a'j en'spez'o'j kaj 30% en la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP)...”. La ambasador'o ne bezon'as memor'ig'i, ke la fer'voj'o kaj la du kontener'a'j terminal'o'j de la haven'o est'is konced'it'a'j al la grup'o Bolloré, la akv'o kaj elektr'o al Bouygues, nek ke la kompani'o Orange, la ĉef'a sur la ebur'bord'a merkat'o de poŝ'telefon'o'j, rest'as la ĉef'a mecenat'o de la naci'a futbal-konkurs'o. Jes ja, Franc'uj'o re'ven'is. Sed ĉu ĝi iam for'ir'is? En tiu tag'o de la naci'a fest'o, la frand'aĵ'o'j est'as ornam'it'a'j per franc'a'j flag'et'o'j. Kaj ĉiu pov'as manĝ'i si'a'n part'o'n de Franc'uj'o, sam'e kiel la franc'o'j ricev'as si'a'n part'o'n de la ebur'bord'a “kuk'o”. Por fest'i tio'n, la fanfar'o de la Respublik'a Gvardi'o de Ebur-bord'o, kies muzik'ist'o'j ŝvit'as sub pez'a'j kostum'o'j, lud'as popular'a'j'n melodi'o'j'n. La kreol'a kompani'o akompan'as la last'a'j'n glas'o'j'n de ĉampan'o. Viv'u la amik'ec'o franc'a-ebur'bord'a! Sur la franc'a'j razen'o'j de Abiĝano, ĉiu, inkluziv'e la membr'o'j de la ebur'a reg'ist'ar'o, cert'e pens'as ke tio est'as just'a renvers'iĝ'o. Ĉu Franc'uj'o ja ne al'port'is, sub la konven'a aŭtoritat'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, decid'a'n arme'a'n sub'ten'o'n al la trup'o'j de s-ro Ouattara, person'a amik'o de la eks'prezid'ant'o Nicolas Sarkozy? Ĉu ĝi ne mem kanon'e tra'bor'is la mur'o'j'n de la loĝ'ej'o de s-ro Gbagbo, antaŭ ol mal'ferm'i ĝi'n al la milit'ĉef'o'j de li'a kontraŭ'ul'o? De'post tio, akv'o flu'is sub la Bédié-pont'o, kaj asfalt'o re'kovr'is la ŝose'o'j'n de la land'o.

Las'i far'i, las'i pas'i. La liberal'ism'a deviz'o, kiu konven'as al la reg'ist'ar'o, prav'iĝ'as ĝis sur la ŝose'o'j. Apart'e tiu de la Nord'o, kie, nom'e de la “ŝose'a flu'ec'o”, la kontrol-bar'aĵ'o'j de la polic'o est'is eg'e redukt'it'a'j. Var'o'j kaj pasaĝer'o'j est'as nun liber'a'j, post jar'dek'o dum kiam la “uniform'ul'o'j” sistem'e el'pren'is mon'o'n de ĉiu, kiu ali'lok'iĝ'is. Sur la aŭt'o'ŝose'o fin'it'a en decembr'o 2013, kiu konduk'as de Abiĝano ĝis Jamusukr'o, la politik'a ĉef'urb'o, modern'a'j pag'staci'o'j mal'ebl'ig'as inter'trakt'ad'o'n. La voj'o est'as sen obstakl'o por ir'i nord'e'n, al la elekt'a feŭd'o de la nun'a prezid'ant'o, kaj de la eks'a ribel'ant'ar'o, kiu li'n sub'ten'is.

Sed, post Jamusukr'o, neces'as zigzag'i inter la mult'a'j tru'o'j en la mal'nov'a el'uz'it'a asfalt'o, dev'ig'ant'a'j la kamion'o'j'n kaj kolektiv'a'j'n vetur'il'o'j'n far'i abrupt'a'j'n kaj danĝer'a'j'n direkt'o'ŝanĝ'o'j'n. S-ro Ouattara hav'as ankoraŭ mult'a'n labor'o'n. Dum'e, ja aviad'il'e li vojaĝ'as al Korhogo, nord'a ĉef'urb'o kaj kvar'a urb'o de la land'o.

Riz'o'sak'o, lu'prez'o de loĝ'ej'o, elektr'o: la prez'o'j sen'ĉes'e kresk'as

En juli'o 2013 li far'is tie “ŝtat'a'n vizit'o'n”, kun ĉiu'j ministr'o'j, por tie hav'i ministr'o-konsili'o'n, kiel tio regul'e okaz'as. Laŭ'grad'e kiam al'proksim'iĝ'as la elekt'o'j de la fin'o de oktobr'o, tiu'j vizit'o'j ne'evit'ebl'e pren'as aspekt'o'n de kampanj'o. Ĉiu kun'ven'o est'as okaz'o por anonc'i invest'o'j'n: pont'o'j kaj ŝose'o'j, sed ankaŭ material'o por hospital'o'j, lern'ej'o'j, vetur'il'o'j por la administraci'a'j serv'o'j... La spektakl'o est'as el'prov'it'a, re'el'send'it'a dum hor'o'j de la naci'a televid'o. Dank'e al la urĝ'a prezid'ant'a program'o (UPP) la prefekt'ej'o, la urb'o'dom'o, la lern'ej'o'j kaj la region'a hospital'o est'is modern'ig'it'a'j kaj re'farb'it'a'j. Korhogo (350 000 loĝ'ant'o'j), kiu ĝis nun hav'is nur du asfalt'it'a'j'n strat'o'j'n, spert'as la daŭr'a'n ĉe'est'o'n de la maŝin'o'j,kiu'j ŝmir'as gudr'o'n sur ĝi'a'j strat'o'j. Sed “ĉu oni manĝ'as gudr'o'n?”. Tiu demand'o regul'e re'ven'as inter la ebur-bord'an'o'j, inkluziv'e en la Nord'o, kie oni amas'e voĉ'don'is por s-ro Ouattara en 2010.

Post nokt'iĝ'o, sid'ant'a'j ĉe angul'o de ter'strat'o mal'bon'e lum'ig'it'a, grup'o da jun'ul'o'j diskut'as pri la mond'o, aŭ almenaŭ la land'o, ĉirkaŭ glas'o da te'o. Ĉiu'j opini'as, ke “la land'o antaŭ'e'n'ir'as, sed oni ne manĝ'as” Inter ili, neni'u hav'as salajr'a'n labor'o'n. La plej bon'ŝanc'a'j hav'as et'a'n butik'o'n, kaj ali'a'j, kiel Sinali, viv'as tag'o'n post tag'o per et'a'j labor'o'j, kiu'j'n ili mem dev'as invent'i. “Ĉiu'nokt'e, li rakont'as, mi demand'as mi'n kio'n mi trov'os la morgaŭ'o'n por al'port'i mon'o'n hejm'e. Kiam la milit'o komenc'iĝ'is [en 2002] mi est'is du'dek kvin-jar'a. Dek tri jar'o'j'n post'e, preskaŭ kvar'dek-jar'a, vi eĉ ne pov'as hav'i propr'a'n kort'o'n por loĝ'ig'i vi'a'n famili'o'n. Kaj oni jam tro mal'jun'as por la help'o'program'o'j al jun'ul'ar'o.”

Ĉiu'j mal'trankvil'iĝ'as pro la kresk'o de la viv'kost'o; de riz'o'sak'o ĝis la lu'prez'o'j kaj elektr'o — mal'konekt'it'a de kvar monat'o'j ĉe Sinali. Ĉirkaŭ la grup'o, en la kvartal'o, la nokt'o est'as dens'a kaj lum'o'j mal'oft'a'j. Sinali est'is batal'ant'o de la Nov'a'j Fort'o'j, kiu'j ten'is la Nord'o'n. Post la fin'o de la post'balot'a konflikt'o, li re'don'is si'a'n arm'il'o'n kaj ricev'is la premi'o'n de 800 000 afrik'a'j frank'o'j (1220 eŭr'o'j) don'it'a de la ŝtat'o por la mal'mobiliz'ad'o de la batal'int'o'j. Li uz'is la du'on'o'n por re'pag'i si'a'j'n ŝuld'o'j'n, la ali'a'n por financ'i kok'o-bred'a'n entrepren'o'n, kiu rapid'e bankrot'is. “Ali'a'j, pli fragil'a'j, pov'us re'pren'i arm'il'o'j'n je la serv'o de la unu'a, kiu don'os al ili nutr'aĵ'o'n”, asert'as la jun'ul'o.

Malgraŭ si'a frustr'iĝ'o, Sinali kaj li'a'j amik'o'j voĉ'don'os “100%” por s-ro Ouattara ĉe la prezid'ant'a elekt'o, kies unu'a balot'o okaz'os la 25-an de oktobr'o 2015. Cert'e pro region'a solidar'ec'o. Ĉar, dum mult'a'j jar'o'j, la Nord'o, mal'pli evolu'int'a, sent'is si'n relegaci'it'a de la sub'ten'ant'o'j de “ebur'ec'o”, kiu'j pretend'is kribr'i inter la “ver'a'j ebur'an'o'j” kaj tiu'j “cirkonstanc'a'j ebur'an'o'j”. S-ro Ouattara, kiu laŭ iu'j hav'as burkin'an origin'o'n, est'is du'foj'e mal'permes'it'a far'iĝ'i kandidat'o al prezid'ant'ec'o, ĉar li'a naci'ec'o est'is dub'ind'a. Li'a'j kontraŭ'ul'o'j riproĉ'is, ke li ne est'as, kiel ankoraŭ nun postul'as la fundament'a leĝ'o, “nask'it'a de ebur'bord'a'j ge'patr'o'j, mem origin'e ebur'a'j*. Tiel li ja far'iĝ'is emblem'o de la viktim'o'j de la “ebur'ec'o” kaj, fakt'e, la por'batal'ant'o de la nord'a'j loĝ'ant'ar'o'j. Tiu'n frustr'iĝ'o'n kun'divid'is la ribel'ul'o'j, kiu'j, en 2002, prov'is renvers'i s-ro'n Gbagbo. Ili'a puĉ'o fiask'is, ili pren'is la nom'o'n Nov'a'j Fort'o'j kaj “administr'is” dum pli ol kvin jar'o'j la nord'o'n de land'o divid'it'a en du part'o'j. Bouaké, la du'a urb'o,est'is tiam ili'a ĉef'urb'o.

*  Vd “Ebur'bord'o, la mal'ben'it'a'j hered'ant'o'j de Félix Houphouët-Boigny”, Le Monde diplomatique en esperant'o, januar'o 2011.
Kun'e, ili domin'is kaj ekspluat'is la nord'o'n de la land'o

En tiu nokt'o de juli'o 2015, kiam oni fest'as la fin'o'n de ramadan'o, la jun'ul'ar'o amas'e tra'ir'as ĝi'a'j'n strat'o'j'n. Kvazaŭ ond'o'j, band'o'j de fest'vest'it'a'j knab'o'j lud'as tra'kur'ant'e la voj'kruc'o'j'n, inter'romp'as la trafik'o'n, antaŭ ol re'ven'i, rid'eg'ant'a'j, ebri'a'j el la liber'ec'o de la fest'o'tag'o'j. Ili liber'iĝ'as, eĉ se nur unu nokt'o'n, el la aŭtoritat'o de la pli'aĝ'ul'o'j, en gaj'a mal'ord'o, kiu'n neni'u polic'an'o prov'as re'ten'i. Bouaké rest'as ribel'a, malgraŭ la re'unu'iĝ'o de la land'o en 2007 kaj la re'aranĝ'ad'o de la administraci'o.

La mult'eg'a'j ĉin'a'j motor'cikl'o'j atest'as si'a'manier'e pri la jar'o'j, kiam la urb'o eskap'is la reg'ad'o'n de Abiĝano kaj pli simil'is al Uagaduguo, kie tiu'j vetur'il'o'j de'long'e est'as part'o de la pejzaĝ'o. La ĉef'urb'o de Burkina Faso ceter'e est'is la mal'antaŭ'a baz'o de la ribel'ul'o'j, kiu'j ek'reg'is la Nord'o'n en 2002, kaj tra tiu land'o trans'ir'is la komerc'o, kiu viv'ig'is la reg'at'a'n zon'o'n. Ĝi'a'j arme'a'j ĉef'o'j, la zon'o-komand'ant'o'j, dis'divid'is inter si pli ol la du'on'o'n de la ebur'bord'a teritori'o, help'at'a'j de civil'ul'o'j nom'at'a'j “deleg'it'o'j pri administraci'o”. Tiu'j last'a'j est'is la politik'a flank'o de la Noval Fort'o'j, en'korp'ig'it'a de s-ro Guillaume Zoro, far'iĝ'int'a prezid'ant'o de la Naci'a Asemble'o*. Kun'e, ili domin'is kaj ekspluat'is la Nord'o'n, el'pren'ant'e impost'o'j'n por nutr'i kas'o'n tiel nom'at'a'n “la centr'a'n”, teori'e por financ'i la trup'o'j'n kaj la administr'ad'o'n de la teritori'o.

*  Ĉu civil'ul'o'j aŭ arme'an'o'j, la ĉef'a'j gvid'int'o'j de la Nov'a'j Fort'o'j okup'as ŝlos'il'a'j'n posten'o'j'n en la nun'a'j instituci'o'j.

La anarki'a cirkul'ad'o de la motor'cikl'o'j en Bouaké rest'as hered'aĵ'o de tiu period'o. Mult'a'j jun'ul'o'j, mank'e de perspektiv'o'j, decid'is “rul'ig'i motor'cikl'o'j'n”, far'iĝ'ant'e taksi-ŝofor'o'j sen permes'il'o, sen kask'o kaj sen asekur'o. Ceter'e mult'a'j el ili fin'as si'a'n ŝofor'ad'o'n en la Universitat'a Hospital'o (CHU), sub'ekip'it'a malgraŭ si'a re'nov'ig'o post la ek'reg'ad'o de s-ro Ouattara. Mal'antaŭ la re'farb'it'a'j fasad'o'j, al la CHU, la sol'a tiu'nivel'a hospital'o en la tut'a zon'o Centr'o-Nord'o-Okcident'o (CNO), tio est'as pli ol la du'on'o de la land'o, sever'e mank'as material'o. Escept'e de la patr'in'a'j kaj infan'a'j pri'zorg'o'j, teori'e sen'pag'a'j, la fleg'o'kost'o'j est'as tro alt'a'j por grand'a pli'mult'o de la loĝ'ant'ar'o, kiu viv'ten'as si'n per ne'formal'a'j aktiv'aĵ'o'j. Por ig'i ili'n pli al'ir'ebl'a'j, la reg'ist'ar'o, konsci'a, ke 85% de la ebur'bord'an'o'j hav'as neniu'n soci'a'n asekur'o'n, lanĉ'is la “universal'a'n medicin'a'n asekur'o'n” (Um'a) en januar'o 2015. Mal'sam'e de la sam'nom'a franc'a asekur'o, la Um'a baz'iĝ'as sur mil-frank'a monat'a kotiz'o (1000 afrik'a'j frank'o'j = 1,5 eŭr'o) por ĉiu person'o, rajt'ig'ant'a la pag'o'n de tri kvar'on'o'j de la kur'ant'a'j kost'o'j (konsult'o'j, kirugio, en'hospital'ig'o, medikament'o'j). Tiu soci'a asekur'o hav'as mal'mult'e da kotiz'ant'o'j (176 000), ĝi est'as nur komenc'iĝ'ant'a.

Sen'pun'ec'o nutr'as persist'a'j'n amar'a'j'n post'sent'o'j'n

Kiam oni for'ir'as el Bouaké sud'e'n, la arb'ar'a'j'n savan'o'j'n anstataŭ'as arb'ar'o. La horizont'o'n bar'as mur'o intens'e verd'a, domin'at'a, ĉe al'ven'o en Jamusukr'o, de la kupol'o de la fam'a bazilik'o. Ĝi est'as, de du'dek kvin jar'o'j, la simbol'o de ĉef'urb'o, kiu'n Félix Houphouët-Boigny, la patr'o de la sen'de'pend'o, konstru'ig'is en si'a vilaĝ'o. Sed la vast'a'j arteri'o'j de la urb'o est'as sen aŭt'o'j, kaj la tut'a urb'o ŝajn'as ŝveb'i en tro grand'a'j por ĝi vest'o'j. La trans'lok'ad'o de la instituci'o'j, promes'it'a de ĉiu'j li'a'j post'e'ul'o'j, ne real'iĝ'is.

El'ir'ant'e el la urb'o, oni trov'as la ter'o'j'n de la kaka'o, de kiu la grajn'o'j riĉ'ig'is la land'o'n, antaŭ ol kaŭz'i ĝi'a'n ruin'iĝ'o'n, kiam la mond'a'j prez'o'j, fin'e de la 1970-aj jar'o'j, mal'alt'iĝ'is. La kaka'o-aktiv'aĵ'o'j, post'e privat'ig'it'a'j je la postul'o de la inter'naci'a'j financ'a'j instituci'o'j, far'iĝ'is tut'e sen'organiz'it'a'j dum la jar'dek'o de politik'o-milit'a kriz'o, kiu'n spert'is la land'o. Ankoraŭ atest'as pri tio, laŭ'long'e de la voj'o konduk'ant'a okcident'e'n, la vast'eg'a'j plant'ej'o'j de Tombokro. Hered'ig'it'a'j de Houphouët-Boigny al la ŝtat'o, ili est'as grand'part'e for'las'it'a'j, en'glut'it'a'j de la arb'ar'o. Agr'o'kultur'a'j labor'ist'o'j ankoraŭ viv'as tie. Ili kultiv'as maiz'o'n kaj maniok'o'n inter la kakaoujoj, atend'ant'e de dek jar'o'j fantom'a'n salajr'o'n.

Kiam li ek'prezid'is la land'o'n, en 2011, s-ro Ouattara re'organiz'is la en'kadr'ig'o'n de la produkt'ad'o, garanti'ant'e prez'o'j'n por la plant'ist'o'j kaj tiel re'vigl'ig'ant'e la kaka'o'produkt'ad'o'n, de kiu de'pend'as plur'a'j milion'o'j da ebur'bord'an'o'j. En 2014 la produkt'o ating'is la rekord'a'n nivel'o'n 1,7 milion'o'j da tun'o'j, tio est'as 35% de la tut'mond'a produkt'ad'o. La sektor'o est'as 15% de la MEP. Tial, la ter'o est'as plej grav'a tem'o kaj la dis'divid'o de ĝi'a'j frukt'o'j, ĉef'a demand'o. Ĝi nutr'as de preskaŭ du'dek jar'o'j la konflikt'o'j'n, kiu'j dis'ŝir'as la Okcident'o'n, la plej frukt'o'don'a'n zon'o'n de la land'o.

La urb'o Duékoué tre mult'e sufer'is pro tio. “La elekt'o'j pas'as, la komun'um'o'j rest'as”, proklam'as grand'a afiŝ'o laŭ'long'e de unu el la grand'a'j strat'o'j de la urb'o. Ĉi tie pli ol ali'lok'e, tiu frap'fraz'o trov'as si'a'n plen'a'n signif'o'n. Ĉi tie pli ol ali'lok'e, iu'j tim'as la elekt'o'j'n kaj la demon'o'j'n, kiu'j'n ili re'vek'as. La last'a'j elekt'o'j kaŭz'is la mort'o'n de mil'o da hom'o'j en la urb'o kaj ĉirkaŭ'urb'o, tio est'as tri'on'o de ĉiu'j mort'o'j oficial'e nombr'it'a'j dum la post'balot'a milit'o de 2010-2011. Kvin jar'o'j'n post'e, la urb'o ne montr'as post'sign'o'j'n. Ĝi est'as trankvil'a. Oni preskaŭ pov'us kred'i, ke ĉio tio ne okaz'is. Sed la silent'o'j kiu'j ritm'as la konversaci'o'j'n mut'e kri'as la rakont'o'j'n pri la okaz'int'a'j kruel'aĵ'o'j. La mort'int'o'j ankoraŭ atend'as, en anonim'a'j komun'a'j fos'aĵ'o'j, ke oni bon'vol'u ident'ig'i ili'n.

La region'o Guémon, kies kern'o est'as la urb'o Duékoué, est'as riĉ'a pro si'a'j arb'ar'o'j, kiu'j'n kultur'ebl'ig'as de jar'dek'o'j la loĝ'ant'ar'o'j ekster'land'a'j (plej'part'e el Burkina Faso) aŭ ven'int'a'j el ali'a'j region'o'j de Ebur-bord'o. “La ter'o aparten'as al tiu, kiu valor'ig'as ĝi'n”, proklam'is Houphouët-Boigny. Post li'a mort'o en 1993, la ide'o de “ebur'ec'o” trud'iĝ'is al la ter'o. La ekonomi'a kriz'o puŝ'is la lok'a'j'n aŭtokton'a'j'n loĝ'ant'ar'o'j'n* postul'i la ter'o'j'n plant'it'a'j'n je kaka'uj'o'j, kiu'j'n ili ced'is aŭ koncesi'is al la agr'o'kultur'ist'o'j ven'int'a'j el ali'lok'e. Mult'a'j inter'konsent'o'j est'is tiam revizi'it'a'j aŭ nul'ig'it'a'j de la aŭtokton'o'j; kaj, en la sud-okcident'o de Ebur-bord'o (kie tiu'j est'as mal'pli'mult'o), plant'ist'o'j, kiu'j ne origin'is el la region'o, est'is for'pel'it'a'j el la ter'o'j, kiu'j'n ili valor'ig'is. Tiel komenc'iĝ'is cikl'o de per'fort'o kaj reprezali'o'j, kiu ig'is la Okcident'a'n Ebur'bord'o'n nest'o de inter'komun'um'a'j konflikt'o'j.

*  En la Guémon-region'o, la aŭtokton'o'j est'as l , la alokton'o'j, la loĝ'ant'ar'o'j de la Centr'o kaj Nord'o (baoulés, malinkeoj, senufoj) kaj la ali'land'an'o'j, la burkin'an'o'j, tre mult'a'j en la region'o. La “ebur'ec'a'j” refleks'o'j est'as solid'a'j, kaj la malinkeoj kaj la senufoj est'as oft'e klasifik'it'a'j inter la ali'land'an'o'j..

Kiam komenc'iĝ'is la post'elekt'a kriz'o, Duékoué far'iĝ'is ties tragik'a epicentr'o. En mart'o 2011 la trup'o'j de s-ro Ouattara, ir'ant'a'j al Abiĝano, ek'pren'as la urb'o'n kaj rekt'e direkt'as si'n al kvartal'o Carrefour, kies mem'defend'a'j grup'o'j sub'ten'ant'a'j al s-ro Gbagbo, konsist'ant'a'j el la aŭtokton'o'j , far'is si'a'n feŭd'o'n. Help'at'a'j de la doz'o'j - tradici'a'j ĉas'ist'o'j fakt'e far'iĝ'int'a'j milic'o-, la trup'o'j sub'ten'ant'a'j Ouattara far'is tie buĉ'ad'o'n. “Ili dir'is: ‘ĉiu'j jun'ul'o'j de la kvartal'o Carrefour est'as milic'an'o'j’”, rakont'as jun'ul'o.Ĉiu'j, kiu'j pov'as,fuĝ'as tiam al la katolik'a misi'ej'o, ili baldaŭ est'as 30 000 hom'o'j en'e de kort'o, kaj preskaŭ 250 000 for'las'as la region'o'n, ir'ant'e al la najbar'a land'o Liberi'o. En Duékoué, sur la strat'o'j plen'a'j je kadavr'o'j, la fort'o'j de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (franc'e: ONUCI) nombr'as la mort'int'o'j'n kaj rapid'e en'ter'ig'as ili'n en fos'aĵ'o'j'n, kiu'j'n oni ĝis nun ankoraŭ ne mal'ferm'is. Almenaŭ 500 mort'int'o'j en Duékoué laŭ la UN, pli ol 800 laŭ la Inter'naci'a Komitat'o de la Ruĝ'a Kruc'o — la pli'mult'o el ili en la kvartal'o Carrefour. “La ĉi tie okaz'int'a'j horor'aĵ'o'j est'as ne'klar'ig'ebl'a'j”, memor'as s-ro Denis Zehla, la kvartal'estr'o, kiu ne plu vol'as rakont'i ili'n. Li'a silent'o parol'as por li. La sufer'o'j de la we-loĝ'ant'o'j ankoraŭ ne est'is fin'it'a'j: la sekv'a'j'n tag'o'j'n, ili est'is post'ĉas'it'a'j en la arb'ar'o'j kaj, en juli'o 2012, atak'it'a'j en la rifuĝ-tend'ar'o, kiu rand'as la urb'o'n. Ĉio sub la sen'pov'a rigard'o de la ONUCI.

La amas'murd'o de Duékoué kaj ties sekv'o'j form'as sang'o-makul'o'n, kiu'n la prezid'ant'a bilanc'o de s-ro Ouattara ne pov'os for'viŝ'i. Tiu krim'o rest'int'a ne'pun'it'a met'as la turment'e obsed'a'n demand'o'n de la justic'o de la venk'int'o'j, dum s-ro Gbagbo est'as juĝ'at'a de la Inter'naci'a Pun'kort'um'o (IPK) en Hag'o, sam'e kiel s-ro Charles Blé Goudé, eks'gvid'ant'o de la Jun'a'j Patriot'o'j li'n sub'ten'ant'a'j*. Mult'a'j ali'a'j ankoraŭ atend'as si'a'n proces'o'n. Akuz'at'a pri parti'ec'o, la ebur'bord'a justic'o, en juni'o 2015, fin'fin'e jur'e ek'persekut'is hom'o'j'n, kiu'j kontribu'is al la venk'o de s-ro Ouattara, inter kiu'j du fam'a'j zon-komand'ant'o'j: s-ro'j Chérif Ousmane kaj Losseni Fofana. Est'as mal'mult'a'j ŝanc'o'j, ke tiu'j du, alt'rang'ul'o'j pri sekur'ec'o en la nun'a reĝim'o, est'os ĝen'at'a'j en tuj'a est'ont'ec'o. Sed ili'a jur'a kulp'ig'o en Ebur-bord'o ebl'ig'as mal'e evit'i al ili la probabl'a'j'n pet'o'j'n prezent'i si'n antaŭ la IPK.

*  S-in'o Simone Gbagbo est'is kondamn'it'a de ebur'bord'a tribunal'o, la 10-an de mart'o 2015, je du'dek jar'o'j en mal'liber'ej'o dum fuŝ'a proces'o. Ŝi pet'is nul'ig'o'n de la juĝ'o al la kasaci'a kort'um'o.

“Sen minimum'o da just'ec'o, ĉu la re'pac'iĝ'o ebl'as?”, si'n demand'as pastr'o Cyprien Ahouré, respons'ul'o de la katolik'a misi'o de Duékoué. Li'n, kiu vid'is, je ĉiu per'fort'a ek'flam'iĝ'o, la rifuĝ'int'o'j'n (burkin'an'o'j, baŭleoj, ...) amas'e al'ven'i, oni nom'um'is prezid'ant'o de la lok'a branĉ'o de la Komision'o Dialog'o, Ver'o, Re'pac'iĝ'o (KDVR) star'ig'it'a en 2011. “La KDVR sen'iluzi'ig'is ni'n. Ni ne laŭ'ir'is ĉiu'j'n plan'it'a'j'n etap'o'j'n, apart'e tiu'n pri kompens'ad'o, klar'ig'as la pastr'o. La batal'int'o'j est'is pri'konsider'at'a'j, mult'e da mon'o est'is uz'at'a; sed oni ne pov'as don'i mon'o'n al tiu'j, kiu'j uz'is la arm'il'o'j'n kaj neni'o'n al tiu'j, kiu'j perd'is ĉio'n.” Ankaŭ la naci'a Katarso ne okaz'is. La komision'o ne publik'ig'is la rezult'o'n de si'a'j labor'o'j, kaj la tiom atend'at'a'j bild'o'j de la publik'a'j juĝ'a'j sesi'o'j neniam est'is dis'send'it'a'j. La naci'a komision'o por la re'pac'iĝ'o kaj kompens'o al la viktim'o'j (NKRKV), kiu sukced'is al ĝi en mart'o 2015, ĵus nur komenc'is unu'a'n faz'o'n de kompens'ad'o koncern'ant'a 4 500 hom'o'j'n.

Dum'e, la re'pac'iĝ'o real'iĝ'as de mal'supr'e, sen la politik'ist'o'j. En Duékoué, sam'e kiel ali'lok'e en la land'o, la komun'um'o'j re'lern'is, vol'e ne'vol'e, viv'i kun'e. “Oni toler'as unu la ali'a'j'n” est'as tio, kio'n oni plej oft'e aŭd'as. “Hodiaŭ oni akcept'as viv'i kun la ali'a'j, ĉar ni hav'as plu neni'o'n por gajn'i, ni perd'is ĉio'n. Tiu, kiu est'as prezid'ant'o, li ja est'as prezid'ant'o. Se morgaŭ est'os ali'a, oni toler'os li'n”, ankaŭ dir'as la ĉef'o de la kvartal'o Carrefour. La jun'ul'o'j de kvartal'o'j antaŭ'e opon'ant'a'j parol'as unu al la ali'a'j, sed fajr'il'o pov'us eksplod'ig'i la situaci'o'n. “Kiam okaz'as io en la urb'o, oni tuj suspekt'as la jun'ul'o'j'n de Carrefour. Oni dir'as, ke ni est'as la frat'o'j de Gbagbo, koment'as jun'ul'o. Ĉiu'j bedaŭr'as, ke doz'o'j (kiu'j part'o'pren'is la amas'murd'o'j'n), ankoraŭ promen'as liber'e en la urb'o, kun si'a'j ĉas'fusil'o'j. Ĉu tiu pac'o en Duékoué est'as nur tiu de la venk'int'o'j? De tiu'j, kiu'j, hieraŭ humil'ig'it'a'j, ek'pren'is la pov'o'n kaj trud'as hodiaŭ la tim'o'n al si'a'j kontraŭ'ul'o'j? Hodiaŭ kiel pas'int'ec'e, ne'pun'ec'o nutr'as la amar'a'j'n sent'o'j'n, kiu'j pez'as sur la est'ont'ec'o.

En la Okcident'o de Ebur-bord'o, la ter'a'j konflikt'o'j ne fin'iĝ'is, kaj mult'a'j aŭtokton'o'j, kiu'j rifuĝ'is en Liberi'o, trov'is je re'ven'o si'a'n ter'o'n okup'it'a*. La vic'prefekt'o'j de la zon'o prov'as solv'i ili'n kun la help'o de la tie'a'j komun'um'estr'o'j. Sed grand'eg'as la task'o. Laŭ'leĝ'e, la ter'o pov'as aparten'i nur al la ŝtat'o aŭ individu'o'j kun ebur'bord'a ŝtat'an'ec'o. Tiu'j last'a'j dev'as ricev'i de la administraci'o propriet'o-titol'o'n. La neces'a'j klopod'o'j est'as mult'e'kost'a'j.

*  Vd Fanny Pigeaud, “Milit'o por kaka'o en okcident'o de Ebur'bord'o”, Le Monde diplomatique en esperant'o, septembr'o 2012.

Kun preskaŭ kvin milion'o'j da loĝ'ant'o'j kaj tri'on'o de la balot'ant'ar'o, Abiĝano est'as tre grav'a por la elekt'o'j. En la ekonomi'a ĉef'urb'o, la tur'o'j de la Alt'eben'aĵ'o, la negoc'o-kvartal'o, re'far'iĝ'is elegant'a'j. Hieraŭ simbol'o'j de la “ebur'a mirakl'o”, ili en'korp'ig'as hodiaŭ la dis'volv'iĝ'ant'a'n Ebur-Bord'o'n, promes'it'a'n de s-ro Ouattara, stimul'at'a'n per pli ol 8% jar'a kresk'o de'post 2012. La rand'o'j de la lagun'o est'as re'aranĝ'at'a'j, baldaŭ est'os tie voj'nod'o, kaj la labor'o'j por urb'a trajn'o ver'ŝajn'e komenc'iĝ'os antaŭ la fin'o de la jar'o. Lad'urb'o'j, kiu'j greft'iĝ'is en la kern'o de la urb'o, est'is for'ig'at'a'j kaj “la Sorbon'o”, publik'a plac'o, kiu'n la Jun'a'j Patriot'o'j, fidel'ul'o'j de s-ro Gbagbo, far'is si'a, plu est'as nur mal'bel'a teren'o trans'form'it'a en park'ej'o'n. La reg'o-ŝanĝ'o'j leg'iĝ'as ankaŭ en la urb'a pejzaĝ'o.

La last'a'j konstru'aĵ'o'j okup'it'a'j de la krom'varb'it'a'j batal'ant'o'j, kiu'j sub'ten'is s-ro'n Ouattara, est'is evaku'it'a'j en juni'o 2015, kelk'a'j'n monat'o'j'n antaŭ la fin'o de li'a mandat-period'o. La operaci'o, nom'at'a “Feliĉ'o”, koincid'is kun la fin'o de la mal'arm'ig'ad'o-procez'o. Laŭ oficial'a'j statistik'o'j, 91% de la nombr'it'a'j 64 000 batal'int'o'j (el ambaŭ flank'o'j) depon'is si'a'j'n arm'il'o'j'n. Sed la ver'a bilanc'o de ili'a re'en'soci'iĝ'o pov'os okaz'i nur en long'daŭr'o. La zon-komand'ant'o'j, kiu'j reg'is kiel mastr'o'j de la Nord'o, est'is preskaŭ ĉiu'j re'lok'it'a'j ekster si'a'j propr'a'j feŭd'o'j. Sed ili est'as nun kern'e de la sekur'ec'a aparat'o de la ŝtat'o. Ili kontribu'is instal'i s-ro'n Ouattara, do ili rest'as ne'tuŝ'ebl'a'j. Tamen, raport'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j rimark'ig'as la kontraŭ'leĝ'a'n ekspluat'ad'o'n de la or'min'ej'o de Gamina, reg'at'a de la eks'a zon-komand'ant'o “Wattao”, nun vic-komand'ant'o de la Respublik'a Gvardi'o; la raport'o ankaŭ kritik'as la arm'il'ar'o'n konserv'it'a'n de la zon-komand'ant'o Kouakou Foffie ĉe Korhogo*. Tial, la demand'o pri la pozici'o de tiu'j zon-komand'ant'o'j en la est'ont'a'j pov'o'lukt'o'j rest'as ne'solv'it'a. Sed tio koncern'os nur la elekt'o'j'n de... 2020. Por tiu'j de la 25-a de oktobr'o 2015, s-ro Ouattara, pro la koalici'o de parti'o'j*, kiu port'is li'n al la reg'ad'o, al'front'os divid'it'a'n opozici'o'n.

*  Raport'o de la UN, n-ro S/2015/252, april'o 2015.
*  La Kun'iĝ'o de la Houphouët-ist'o'j por Demokrati'o kaj pac'o (KHDP) kun'ig'as la Demokrati'a'n Parti'o'n de Ebur-Bord'o — Afrik'a'n Demokrati'a'n Kun'iĝ'o'n DPEB-ADK (Eks'a unu'sol'a parti'o), la Kun'iĝ'o'n de la Respublik'an'o'j de Ebur-Bord'o (KREB, parti'o de s-ro Ouattara), kaj la Uni'o'n por Demokrati'o kaj pac'o en Ebur-Bord'o (UDPEB, parti'o fond'it'a de la general'o Robert Guéï).
Ĉiu prezent'as si'n viktim'o, sed kiu si'n konfes'as kulp'ul'o?

De kiam, en juni'o 2014, la IPK konfirm'is, ke ĝi juĝ'os s-ro'n Gbagbo, li'a parti'o, la Ebur'bord'a Popol'a Front'o (EPF) klar'e montr'as si'a'j'n profund'a'j'n divid'o'j'n. La “ribel'ul'o'j”, kiu'j kondiĉ'ig'as si'a'n part'o'pren'o'n en la elekt'o-procez'o je la liber'ig'o de la eks'prezid'ant'o, prov'is — sen sukces'o — eks'ig'i la prezid'ant'o'n de la parti'o kaj eks'a'n ĉef'ministr'o'n Pascal Afi Nguessan. Ili riproĉ'as al li lud'i la lud'o'n de la nun'a'j reg'ant'o'j, don'ant'e al la ven'ont'a balot'o plural'ism'a'n karakter'o'n. Kelk'a'j opozici'ul'o'j rifuz'as la konsist'o'n de la sen'de'pend'a elekt'a komision'o, kiu'n ili taks'as favor'a al s-ro Ouattara, kaj ankaŭ publik'e protest'as pro si'a'j mal'facil'o'j por kampanj'i en la tradici'a'j elekt'a'j feŭd'o'j de la prezid'ant'o. Si'a'flank'e, la ebur'bord'an'o'j ne amas'e en'skrib'iĝ'is sur la balot-list'o'j'n. Nur 367 000 nov'a'j elekt'ant'o'j en'skrib'iĝ'is sur la provizor'a'j'n list'o'j'n, kio fiks'as je 6,1 milion'o'j la elekt'ant'ar'o'n, por 9-milion'a loĝ'ant'ar'o en aĝ'o por voĉ'don'i. Ĉu ĉar la elekt'o ŝajn'as jam antaŭ-decid'it'a? Ĉu pro mal'ŝat'eg'o de la politik'a'j kverel'o'j, kiu'j konduk'is la land'o'n al ruin'iĝ'o? Aŭ ĉu pro tim'o ke de'nov'e okaz'os al'front'iĝ'o'j? La prezid'ant'o promes'is pac'a'j'n elekt'o'j'n. Lac'a'j, kelk'a'j ebur'bord'an'o'j kontent'iĝ'os pri tiu program'o.

Pren'ant'e la gvid'ad'o'n de la land'o en april'o 2011, s-ro Ouattara, ekonomik'ist'o flu'e praktik'ant'a la gramatik'o'n de la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF), kies unu el la gvid'ant'o'j li est'is, vet'is pri la re'star'ig'o de la infra'struktur'o'j, la re'lanĉ'o de invest'o'j kaj la ekonomi'a kresk'o. “Mon'o ne cirkul'as, sed labor'as”, li martel'is al ĉiu'j tiu'j, kiu'j montr'is si'a'n sen'pacienc'o'n vid'i la dividend'o'n de la kresk'o far'iĝ'i real'ec'o en ili'a teler'o. Ĝis nun, la loĝ'ant'ar'o, kaj precip'e la jun'ul'ar'o (77,5% de la loĝ'ant'ar'o est'as mal'pli-ol-35-jar'ul'o'j) ankoraŭ atend'as. Neces'os pli ol nur soci'a pli'bon'iĝ'o por esting'i la fajr'ej'o'j'n de divid'o, kiu'j kov'iĝ'as en la land'o. La re'pac'iĝ'o okaz'as, mank'e de ali'a ebl'ec'o, kaj sen'pun'ec'o rest'as la regul'o. En Ebur-Bord'o, ĉiu si'n proklam'as viktim'o, sed kiu si'n konfes'as kulp'ul'o? Ne la politik'ist'o'j, ĉiu'okaz'e. Tio'n la loĝ'ant'ar'o ja bon'e kompren'is.

Vladimir CAGNOLARI


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Dispon'i pri si'a korp'o est'as mal'facil'a konker'o

Lukt'o por la rajt'o abort'i en Ĉilio

La rajt'o al inter'romp'o de graved'ec'o rezult'as el akr'a lukt'o kaj de la engaĝ'iĝ'o de kler'a avan'gard'o, kiel atest'as la voj'o de Sylvie Rosenberg-Reiner en Franc'uj'o. En Ĉilio, la social'ist'a prezid'ant'in'o Michelle Bachelet est'as prepar'ant'a leĝ'o'n por ke abort'o est'u ne'pun'ebl'a en cert'a'j dram'ec'a'j situaci'o'j (seks'per'fort'o, mis'form'ig'o de la beb'o, ktp.) Sed la prepar'at'a leĝ'o las'as ekster'leĝ'e dek'mil'o'j'n da vir'in'o'j.

Mi est'is dek'kvar'jar'a kaj tio est'is somer'a am'o. Mi ne konsci'is, ke mi pov'as far'iĝ'i graved'a.” Sid'ant'e en si'a salon'o je la hor'o de laonce, la tag'fin'a manĝ'et'o en Ĉilio, Camila — kiu pet'is anonim'ec'o'n, sam'e kiel si'a patr'in'o, ankaŭ ĉe'est'ant'a-, merg'iĝ'as en si'a'j'n re'memor'o'j'n ĉirkaŭ te'o. “Iu'n maten'o'n, mi'a patr'in'o don'is al mi graved'o-test'o'n.”, rakont'as la 24-jar'a jun'ul'in'o. La rezult'o pozitiv'as. “ŝi dir'is al mi: “Ne parol'u pri tio al iu ajn. Trankvil'e ir'u al la lern'ej'o.” Vesper'e, ŝi demand'is mi'n kio'n mi vol'as far'i.” La adolesk'ul'in'o decid'as inter'romp'i si'a'n graved'o'n. La patr'in'o de Camila, Cynthia, daŭr'ig'as: “Mi avert'is ŝi'n, ke tio dev'as rest'i inter ni, ĉar mi risk'as ir'i en mal'liber'ej'o'n. Mi mult'e labor'is en kaŝ'ec'o”, al'don'as tiu aktiv'ul'in'o de la patriot'a Front'o Manuel Rodriguez, la arm'it'a al'o de la ĉilia komun'ist'a Parti'o dum la diktatur'o. “Por mi tio ne est'as problem'o, sed emoci'e, tio est'is mal'facil'a.”

“Vir'o ĉirkaŭ kvar'dek'jar'a ven'is al ni'a hejm'o, daŭr'ig'as Camila. Mi ne sci'as, ĉu li est'is kurac'ist'o. Li don'is al mi kvar pilol'o'j'n kaj li atend'is, ke mi el'ig'u la fet'o'n en la ban'ĉambr'o. Mi hav'is kun'tir'o'j'n, sang'is... Tio est'is rapid'a, sed ŝok'a. Mi deprim'iĝ'is dum du jar'o'j. Mi sent'is mi'n kulp'a.” Antaŭ'e, Camila ceter'e est'is kontraŭ la abort'o: “Mi trov'is tio'n abomen'a. Mi stud'is en katolik'a institut'o, kaj oni montr'is al ni bild'o'j'n de uter'o-skrap'ad'o, de hurl'ant'a'j beb'o'j... Post tiu spert'o, mi ŝanĝ'is mi'a'n opini'o'n.” Rigard'ant'e si'a'n fil'o'n Ariel, unu-jar'a kaj du'on'o, kiu lud'as en angul'o de la salon'o, la jun'a vir'in'o daŭr'ig'as: “Nun mi est'as patr'in'o, kaj mi sci'as ke dezir'i si'a'n infan'o'n est'as plej grav'a afer'o dum graved'o.” Ŝi'a patr'in'o ĉiam sub'ten'is ŝi'n, konvink'it'a, ke oni dev'as “est'i liber'a mem decid'i. Sed, en ni'a land'o, oni apenaŭ parol'as eĉ pri seks'a eduk'ad'o...”.

En 2013, la histori'o de Bel'e'n, dek'unu'jar'ul'in'o far'iĝ'int'a graved'a post ripet'at'a'j seks'per'fort'o'j de ŝi'a du'on'patr'o, re'lanĉ'is la debat'o'n. La post'a'n jar'o'n, dek'tri'jar'ul'in'o, viktim'o de seks'per'fort'o, est'is dev'ig'it'a tra'viv'i si'a'n graved'o'n ĝis la fin'o, kvankam la fet'o hav'is grav'a'n difekt'iĝ'o'n. La beb'o viv'is nur kelk'a'j'n hor'o'j'n post si'a nask'iĝ'o. Tiu'j dram'ec'a'j fakt'o'j memor'ig'as al Ĉilio si'a'n kondiĉ'o'n de land'o kun apart'e mal'progres'em'a leĝ'ar'o, de'post la sen'escept'a mal'permes'o de abort'o dekret'it'a en la last'a'j monat'o'j de la diktatur'o de la general'o Augusto Pinochet.

Nur mal'mult'a'j ali'a'j ŝtat'o'j montr'iĝ'as tiom pun'em'a'j: Vatikan'o, Malto, Salvadoro, Nikaragvo, Hondur'o, Haitio kaj Surinamo. Najbar'a'j land'o'j, kiel Kubo, Port'o-Riko, la urb'o Meksiko de 2007, kaj Urugvajo de 2012 permes'as abort'o'n sen'kondiĉ'e dum la dek du unu'a'j semajn'o'j de graved'o. Ali'a'j land'o'j de la region'o permes'as si'a'flank'e la kurac'art'a'n inter'romp'o'n de graved'o, kun pli-mal'pli larĝ'a ampleks'o. “La kurac'art'a abort'o ekzist'is en Ĉilio dum preskaŭ kvin'dek jar'o'j, memor'ig'as la D-in'o Maria Isabel Matamala Vivaldi, kurac'ist'o kaj figur'o de la ĉilia femin'ist'a mov'ad'o. Ĝi est'is permes'it'a kiam la graved'o en'hav'is risk'o'j'n por la san'o de la patr'in'o. Dum mi'a'j kurac'ist'a'j staĝ'o'j, mi eĉ praktik'is ĝi'n. Sed ni mal'progres'is...”

De'post la re'ven'o de demokrati'o, malgraŭ dek'o da parlament'a'j prov'o'j, la leĝ'o rest'is tia, kaj minac'as ĉiu'n abort'int'a'n vir'in'o'n ricev'i pun'o'n je tri monat'o'j en mal'liber'ej'o. Tamen, inter 70 000 kaj 220 000 vir'in'o'j laŭ'taks'e ĉiu'jar'e pren'as tiu'n risk'o'n. Tio ig'as Ĉilion, laŭ la D-in'o Matamala Vivaldi, la land'o “kun la plej alt'a procent'o de abort'o'j en Latin-Amerik'o”, apud la Dominika Respublik'o. La for'est'o de publik'a politik'o pri kontraŭ'koncip'o kaŭz'as apart'e alt'a'j'n kvot'o'j'n de ne'dezir'at'a'j graved'o'j. La Dominika Respublik'o for'ig'is, en decembr'o 2014, la pun'o'n por abort'o en kaz'o de seks'per'fort'o, incest'o, fet'a mis'form'ad'o aŭ danĝer'o por la viv'o de la vir'in'o, sekv'e la ne'mov'iĝ'o de Ĉilio far'iĝ'is ne el'ten'ebl'a.

Dum si'a prezid'ant'a kampanj'o de 2013, la kandidat'in'o de la mal'dekstr'a koalici'o, Michelle Bachelet, laŭ'fak'e kurac'ist'in'o, promes'is for'ig'i la pun'ebl'o'n de abort'o en tri situaci'o'j: seks'per'fort'o, ne'viv'ebl'a fet'o kaj danĝer'o por la viv'o de la patr'in'o. Sed neces'is la dram'ec'a'j fakt'o'j rivel'it'a'j de la gazet'ar'o por ke fin'e la reg'ist'ar'o depon'is leĝ'projekt'o'n ĉe la parlament'o, komenc'e de 2015. Komenc'e de aŭgust'o, unu'a etap'o fin'iĝ'is kun la adopt'o de la tekst'o en komision'o.

La diskut'o tamen komenc'iĝ'is sub ne favor'a aŭspici'o: “Ni sub'ten'as la viv'o'n. Konsekvenc'e, ni'a ret'o de san'ig'centr'o'j est'os lok'o, kie oni protekt'as viv'o'n, ni ne real'ig'os tie abort'o'j'n”, avert'is la rektor'o de la katolik'a pap'a Universitat'o de Ĉilio, s-ro Ignacio Sanchez, antaŭ la deput'it'o'j. Li'a instituci'o dispon'as pri la plej grav'a ret'o de san'ig'centr'o'j en Ĉilio, UC Christus. Se la leĝ'o adopt'iĝ'as,la pli ol 1 200 kurac'ist'o'j, kiu'j tie labor'as, do ne aplik'os ĝi'n.

En land'o, kie divorc'o est'is permes'it'a nur en 2004 kaj kie 57% de la loĝ'ant'ar'o si'n deklar'as katolik'a, tiu pozici'iĝ'o ne est'as mal'grav'a. “La Eklezi'o prem'as al la reg'ist'ar'o, kiel ĉiam, koler'e dir'as la D-in'o Matamala Vivaldi. Kaj se la reg'ist'ar'o rezist'as, ĝi minac'as iniciat'i soci'a'n prem'o'n, kiel la evangeli'ist'o'j en Brazilo.”

La ofensiv'o est'as des pli efik'a, ke ĝi hav'as relajs'o'j'n sam'e en la dekstr'a'j parti'o'j, kiel sin'e de la Krist'an-Demokrati'o (KD), kiu part'o'pren'as la reg'ist'ar'a'n koalici'o'n. Fin'e de juli'o la KD, kiu tamen al'iĝ'is al la prezid'ant'a program'o de la kandidat'o Bachelet en 2013, anonc'is, ke mal'pli ol tri'on'o el si'a'j deput'it'o'j sub'ten'as la leĝ'o'tekst'o'n. Ĝi'a vic'prezid'ant'o, s-ro Matias Walker, memor'ig'is, ke pli'mult'o de la membr'o'j de li'a parti'o opon'as la ne'pun'ebl'o'n de abort'o kaz'e de seks'per'fort'o.

Praktik'a man'libr'o cirkul'as sur la ret'o

Dum afer'o pri sen'mov'ebl'aĵ'a spekul'ad'o implik'ant'a ŝi'a'n fil'o'n kaj bo'fil'in'o'n makul'as ŝi'a'n bild'o'n, s-in'o Bachelet domaĝ'as si'a'j'n partner'o'j'n por protekt'i si'a'n pli'mult'o'n en la Parlament'o, sam'temp'e minimum'e si'n konform'ant'e al la rekomend'o'j de la inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j. Fin'e de 2014, grup'o de fak'ul'o'j de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN), kie la prezid'ant'in'o labor'is kiel unu'a gvid'ant'in'o de la organiz'aĵ'o UN-Vir'in'o'j, instig'is Ĉilion trans'pas'i “la obstakl'o'j'n de patriark'ec'o kaj konservativ'a soci'o”. Antaŭ mal'long'a temp'o, femin'ist'a'j organiz'aĵ'o'j struktur'is si'a'n diskurs'o'n pri abort'o, tiel kontribu'ant'e al la debat'o. Tiel est'as Miles, asoci'o por defend'o de la seks'a'j kaj re'produkt'a'j rajt'o'j fond'it'a en 2010, kiu koncentr'as si'a'j'n postul'o'j'n al la ne'pun'ebl'o de kurac'art'a graved'o-inter'romp'o; ide'o al kiu al'iĝ'as inter 60 kaj 70% de la Ĉili'an'o'j, laŭ aktual'a'j opini'enket'o'j*.

*  “Encuesta nacional del institut'o de investigación en ciencias sociales”, universitat'o Dieg'o Portales, Santiag'o, 2014.

Ali'a'j organiz'aĵ'o'j ŝat'us instig'i la reg'ist'ar'o'n far'i pli grand'a'n paŝ'o'n. La “kun'ord'ig'ad'o de femin'ist'o'j en lukt'o”, kre'it'a en 2014, kvankam ĝi nombr'as nur cent'o'n da aktiv'ul'o'j, sukces'is organiz'i tri marŝ'o'j'n favor'e al la rajt'o abort'i en Santiag'o. “La tekst'o de Bachelet ne konsider'as la klas-problem'ar'o'n, klar'ig'as Hillary Hiner, profesor'in'o pri Histori'o en la Universitat'o Dieg'o Portales. La riĉ'ul'in'o'j ĉiam pov'os abort'i en privat'a'j klinik'o'j, aŭ en ekster'land'o”. Kio por tiu'j, kiu'j ne hav'as sufiĉ'e da mon'rimed'o'j. Est'as grand'a mal'egal'ec'o en la al'ir'o al sen'risk'a abort'o, kaj tio'n ne solv'os la leĝ'projekt'o”, re'kon'as la D-in'o Soledad Diaz, membr'o de la ĉilia Institut'o de re'produkt'a medicin'o.

“La situaci'o'j en kiu'j la leĝ'o plan'as ne'pun'ebl'o'n koncern'as nur 2% de la abort'o'j”, sub'strek'as Carolina, postul'ant'a anonim'ec'o'n. Ŝi est'as membr'o de Line'a Abort'o Chile (“Lini'o Abort'o Ĉilio”), kies aktiv'ul'in'o'j est'is origin'e form'it'a'j de la nederlanda asoci'o por defend'o de la elekt'ebl'o Women on Waves*. Ili ĉiu'vesper'e, de la 20-a ĝis la 23-a hor'o, respond'as ĉe telefon'o por proviz'i la neces'a'j'n inform'o'j'n por sen'danĝer'a medikament'a abort'o.

*  “Vir'in'o'j sur ond'o'j”. Tiu asoci'o fond'it'a en 1999 praktik'as abort'o'j'n sur klinik'o-ŝip'o'j laŭ'long'e de land'o'j, kie graved'o-inter'romp'o est'as mal'permes'at'a, en la inter'naci'a part'o de ocean'o.

Dum'e, mil'o'j da vir'in'o'j daŭr'e est'as viktim'o'j de la vend'ist'o'j sur la nigr'a merkat'o. Kontraŭ'leĝ'e import'it'a de najbar'a'j land'o'j, la abort'a pilol'o Misoprostol vend'iĝ'as je alt'a prez'o (inter 40 000 kaj 120 000 ĉiliaj pes'o'j, tio est'as inter 55 kaj 164 eŭr'o'j), kaj foj'e je mal'ĝust'a doz'o aŭ ekster la temp'lim'o'j: tiu pilol'o est'as efik'a nur ĝis la dek du'a semajn'o de graved'o. Kiel klar'ig'as raport'o de la Universitat'o Dieg'o Portales*, kiam la vir'in'o'j kiu'j abort'as sufer'as komplik'aĵ'o'j'n (precip'e hemoragi'o'j kaj infekt'o'j), ili pren'as risk'o'n ne nur por si'a san'o. Kiam ili ir'as al hospital'o, ili oft'e sufer'as “pri'demand'ad'o'n kaj brutal'a'n trakt'ad'o'n, kaj ili pov'as est'i denunc'at'a'j”. “Mi vid'as al'ven'i vir'in'o'j'n tre angor'a'j'n kaj sen'mon'a'j'n”, re'kon'as la prezid'ant'in'o de la naci'a sindikat'o de la akuŝ'ist'in'o'j, s-in'o Anita Roma'n, kiu labor'as en la Hospital'o Lu'is Tisné Brousse de Santiag'o. “Ili atend'is est'i en grav'e mal'bon'a stat'o por ir'i al la hospital'o”. Sed, ŝi cert'ig'as: “Ni ne denunc'as ili'n.” Tiu'n princip'o'n divid'as ankaŭ D-ro Mauricio Besio, de la katolik'a pap'a Universitat'o de Ĉilio.

*  Lidia Casas kaj Lieta Vivaldi, “La penalización del abort'o como una violación a los derechos human'os de las mujeres”, raport'o pri la Hom-rajt'o'j, universitat'o Dieg'o Portales, 2013.

En 2013, 166 vir'in'o'j est'is tamen denunc'it'a'j. “Inter ili 22 est'is kondamn'it'a'j”, indik'as la prokuror'o Félix Inostroza, direktor'o de la tribunal'o pri per'fort'a'j krim'o'j, al kiu'j aparten'as abort'o. “La pli'mult'o da ili ne ir'as en mal'liber'ej'o'n sed ricev'as alternativ'a'j'n pun'o'j'n”, preciz'ig'as s-in'o An'a Piquer, advokat'o kaj direktor'in'o de Amnesty International Chile. En 2015, ses vir'o'j est'is en mal'liber'ej'o. La last'a, 76-jar'a fleg'ist'o, est'is kondamn'it'a en 2013 je 818 tag'o'j da mal'liber'ec'o pro ripet'at'a praktik'ad'o de abort'o'j.

Ŝajn'as do ke la krim'ig'o de abort'o est'as mal'kresk'ant'a. “La situaci'o est'as mult'e pli mal'bon'a en Salvadoro, insist'as la advokat'in'o Piquer. Tie la vir'in'o'j ir'as en mal'liber'ej'o'n.” Amnesty International lanĉ'is en april'o 2015 la kampanj'o'n “de la 17”, referenc'e al la 17 vir'in'o'j, kiu'j inter 1999 kaj 2011, est'is kondamn'it'a'j en Salvadoro al pun'o'j ĝis 40 jar'o'j da mal'liber'ec'o, plej'mult'o da ili pro “hom'mort'ig'o kun pli'grav'ig'a'j cirkonstanc'o'j”. Ili'a'j advokat'o'j pet'is prezident'a'n pun'liber'ig'o'n kiam unu el ili, s-in'o Guadalupe Vasquez, est'is liber'ig'it'a en januar'o 2015. Iu'j vol'as vid'i en tio sign'o'n. Ĉu Salvadoro est'os la ven'ont'a ŝtat'o kiu revizi'os si'a'n leĝ'o'n?

Ĉie en la region'o, grup'o'j de aktiv'ul'o'j labor'as de plur'a'j jar'o'j por teks'i lig'il'o'j'n kaj solidar'ec'o'j'n. Line'a Abort'o Chile el'labor'is praktik'a'n man'libr'o'n pri medikament'a abort'o, dis'don'at'a kaj el'ŝut'at'a je plur'mil'o'j da ekzempler'o'j. “Ni inspir'iĝ'is el la unu'a man'libr'o de Latin-Amerik'o, publik'ig'it'a en Argentino, klar'ig'as Carolina. Bolivianinoj si'a'vic'e re'pren'is la verk'o'n, tiel met'ant'e la baz'o'j'n de tio, kio ebl'e far'iĝ'os ver'a tut'amerik'a ret'o.

Juli'a Pascual kaj Leila Miñano


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Dispon'i pri si'a korp'o, mal'facil'a konker'o

En Franc'uj'o, de la “krim'o kontraŭ la ŝtat'o” ĝis la Veil-leĝ'o permes'ant'a abort'o'n

Tio, kio'n mi rakont'os est'as aktiv'ul'a spert'o, kiu'n mi tra'viv'is kun tre fort'a engaĝ'iĝ'o, kaj sekv'e kun mi'a tut'a subjektiv'ec'o. Oni oft'e aŭd'as, ke la liberal'ig'o de kontraŭ'koncip'a'j rimed'o'j kaj de abort'o ir'as laŭ la “direkt'o de la histori'o”. Sed parol'i pri kvazaŭ cert'a venk'o de ni'a'j ide'o'j kaŝ'as la per'fort'ec'o'n de la ideologi'a'j lukt'o'j, kiu'j al'front'ig'is la sub'ten'ant'o'j'n de liber'a'j kaj sen'pag'a'j kontraŭ'koncip'o kaj abort'o al ties kontraŭ'ul'o'j. Oni neniam sufiĉ'e memor'ig'os la indign'ig'a'n si'n'ten'o'n de mult'a'j hospital'a'j kurac'ist'o'j: kiam ili al'ven'is en la hospital'o'n, la vir'in'o'j prov'int'a'j ĉes'ig'i si'a'n graved'o'n est'is insult'at'a'j, humil'ig'at'a'j; uter'o-skrap'ad'o est'is praktik'at'a sen anestez'o...

En 1964 mi est'is en la tri'a jar'o de mi'a'j medicin'a'j stud'o'j. Ne est'is seks'a eduk'ad'o. La salon'eg'o de la nov'a fakultat'o en Parizo plen'plen'is da student'o'j ven'int'a'j por aŭskult'i la kurs'o'n de Profesor'o Christian Cabrol — kiu post'e real'ig'is, la 27- an de april'o 1968, la unu'a'n kor'o-greft'o'n en Franc'uj'o. Cabrol desegn'is sur la nigr'a tabul'o la anatomi'o'n de la pelv'o de vir'o kaj vir'in'o, koment'is, klar'ig'is la intern'a'j'n kaj ekster'a'j'n organ'o'j'n, interpunkci'ant'e si'a'n parol'ad'o'n per trivial'e mal'prud'a'j sub'kompren'aĵ'o'j, laŭ la stil'o de la mal'prud'a'j kanzon'o'j de medicin-student'o'j. Tiu kurs'o hav'is bon'a'n reputaci'o'n kaj konsist'ig'is la sol'a'n seks'a'n inform'ad'o'n, lim'ig'it'a'n je anatomi'o, de la est'ont'a'j kurac'ist'o'j. Mal'e, la ebl'a'j komplik'aĵ'o'j de ĉiu abort'o-metod'o est'is ja abund'e detal'ig'it'a'j: la tim'ig'a sep'semi'o, oft'e mort'ig'a (kiu hodiaŭ tut'e mal'aper'is), kies sekv'o'j pov'is est'i steril'ec'o...

La asoci'o Famili'a Plan'ad'o est'is kre'it'a en 1960. Kun mi'a amik'in'o Elisabeth Barthod-Michaut ni decid'is al'iĝ'i al ĝi en 1965 kaj ni pet'is sekv'i kurs'o'n por far'iĝ'i akcept'ant'in'o'j. Ni'a status'o de medicin-student'in'o'j cert'e favor'ig'is ni'n unu'e. La form'ad'o de akcept'ant'in'o de la Famili'a Plan'ad'o est'is tre klasik'a kaj sub'met'it'a al la vid'punkt'o'j kaj al la postul'o'j de la kurac'ist'o-kolegi'o. Ni lern'is la mekanik'a'j'n kontraŭ'koncip'a'j'n metod'o'j'n:vagin'a kaj cervik'a pesari'o'j, sperm'icid'o'j. La en'uter'a'j pesari'o'j est'is tiam mal'mult'e uz'at'a'j kaj rezerv'it'a'j por la vir'in'o'j jam patr'in'o'j. Ni dev'is mem lern'i la manier'o'n uz'i la pesari'o'n. Pri la kontraŭ'koncip'a pilol'o, mal'permes'it'a en Franc'uj'o, oni ne parol'is. Rapid'e, ni sent'is ke ni'a lok'o ne est'as en tiu struktur'o, kies sid'ej'o trov'iĝ'is tiam en strat'o Vivienne en Parizo. Ni'a situaci'o de ne edz'in'iĝ'int'a'j vir'in'o'j est'is problem'o ne nur por la patr'in'o'j, kiu'j ven'is pet'i konsil'o'j'n, sed ankaŭ por la respons'ul'in'o'j de Famili'a Plan'ad'o*. Ni sent'is ni'n katen'it'a'j de la rigid'ec'o, kiu'n trud'is la kurac'ist'o-kolegi'o. Fin'e, nur la plen'kresk'a'j vir'in'o'j rajt'is en'skrib'iĝ'i, kaj en Franc'uj'o la plen'kresk'ec'o est'is ankoraŭ fiks'it'a je 21 jar'o'j*.

*  Pri la taktik'o-hezit'o'j kaj la laŭ'leĝ'ism'a al'ir'o de la Famili'a Plan'ad'o, vd. Marie-Françoise Lévy, “Le Mouvement français pour le planning familial et les jeunes”, Vingtième Siècle, n-ro 75, Presses de Sciences Po, Parizo, 2002.
*  Ĝi pas'is al 18 jar'o'j en 1974.
La mal'virt'o de la riĉ'ul'o'j

Kun la apog'o de la Naci'a Solidar'ec'a San'asekur-societ'o de Student'o'j en Franc'uj'o (NSSSF) [lig'it'a al la Naci'a Uni'o de la Student'o'j en Franc'uj'o (NUSF), ĉef'a sindikat'o de student'o'j], ni tiam decid'is kre'i asoci'o'n de famili'a plan'ad'o por la student'o'j. En februar'o 1966, ej'o est'is inaŭgur'it'a ĉe la n-ro 22, bulvard'o St Michel, sub la nom'o Universitat'a Centr'o pri soci'ologi'a'j kaj demografi'a'j stud'o'j (UCSDS) (...)

Ni'a praktik'ad'o est'is sufiĉ'e mal'simil'a al tiu de la akcept'ej'o de Famili'a Plan'ad'o. Tuj en la komenc'o, ni kontakt'is la kurac'ist'o'j'n kaj la ginekolog'o'j'n de la kvartal'o. Ni klar'ig'is al ili la projekt'o'n, kaj demand'is al ili, ĉu ili bon'vol'os akcept'i student'o'j'n serĉ'ant'a'j'n kontraŭ'koncip'a'n rimed'o'n. Post mal'facil'a'j kaj long'a'j diskut'o'j, ni hav'is list'o'n de la kurac'ist'o'j. Ni neniam rifuz'is inform'i la person'o'j'n (mult'a'j el ili est'is ne plen'kresk'a'j) kiu'j ven'is al ni, kaj ni respond'is — laŭ la ebl'ec'o'j - al la pet'o'j pri abort'o.

Ek'de 1971, la lukt'o'j intens'iĝ'is. Manifest'o'j kaj kontraŭ'manifest'o'j sekv'is unu la ali'a'n. La unu'a est'is tiu de la 343 vir'in'o'j deklar'ant'a'j, ke ili abort'is, publik'ig'it'a de Le Nouvel Observateur la 5-an de april'o 1971, kiu mark'is la ver'a'n komenc'o'n de la vir'in'a lukt'o por la liber'a dispon'o de si'a korp'o. La prestiĝ'o de kelk'a'j el la sub'skrib'int'in'o'j* don'is al ĝi inter'naci'a'n eĥ'o'n. La prezid'ant'o de la Orden'o de la kurac'ist'o'j, Je'a'n-Louis Lortat-Jacob, avan'gard'o de la reakci'o, tiam skrib'is al la Naci'a Konfederaci'o de Krist'an'a'j Famili'o'j: “Observ'ant'e la nom'a'n kvalit'o'n de la 343 krim'ul'in'o'j, la ortografi'o'n kaj son'o'n de ili'a'j famili'a'j nom'o'j, aper'is al mi la evident'o, ke ili ne ŝajn'as tro katolik'a'j.”

*  Apart'e Simone de Beauvoir, Marguerite Dur'as, Françoise Fabi'a'n, Delphine Seyrig, Catherine Deneuve, Ari'an'e Mnouchkine...

Tiu'j vort'o'j est'ig'is kelk'a'j'n skandal'ig'it'a'j'n re'ag'o'j'n en Le Mond'e, sed est'is nur la komenc'o de la kresk'o de vort'a per'fort'o. La Famili'a Plan'ad'o, kies estr'ar'o rest'is mal'favor'a al la liber'a kaj sen'pag'a abort'o, tamen publik'ig'is komunik'o'n por opon'i ĉiu'n pun'a'n re'ag'o'n. Ne okaz'is jur'a'j persekut'o'j kontraŭ la “stel'ul'in'o'j” sub'skrib'int'o'j de la manifest'o, sed ali'a'j, mal'pli fam'a'j, sufer'is en si'a labor'o reprezali'a'j'n far'o'j'n*. Ja por sen'pag'e defend'i la vir'in'o'j'n persekut'at'a'j'n de la justic'o, en juli'o 1971 la advokat'in'o Gisèle Halimi kre'is kun Simone de Beauvoir la asoci'o'n Choisir la cause des femmes (Elekt'i la afer'o'n de la vir'in'o'j).

*  Maud Gelly, “Le MLAC et la lutte pour le droit à l’avortement”, Fondation Copernic, 2005, www.fondation-copernic.org

Kaj, en 1972, s-in'o Marie-Claire Chevalier, 17-jar'a jun'ul'in'o, kiu est'is seks'per'fort'it'a kaj abort'is, est'is akuz'it'a, sur'baz'e de la leĝ'o de 1920 (vid'u la kronologi'o'n), sam'e kiel si'a patr'in'o, Michelle, kaj la vir'in'o kiu met'is la sond'il'o'n. Gisèle Halimi, kiu defend'is ili'n, elekt'is tre politik'a'n strategi'o'n. Ŝi vok'is kiel atest'ant'o'j'n ĉe la tribunal'o kelk'a'j'n sub'skrib'int'o'j'n de la manifest'o de la 343 kaj fam'a'j'n person'o'j'n kiel la [verk'ist'o kaj biologi'ist'o] Je'a'n Rostand, [La Nobel-premi'it'o] pri medicin'o Jacques Monod kaj s-ro Paul Milliez. La atest'o de tiu last'a ricev'is mult'a'n atent'o'n. Universitat'a Profesor'o, grand'a majstr'o-kurac'ist'o, respekt'at'a human'ist'o, li ankaŭ est'as praktik'ant'a katolik'o, patr'o de ses infan'o'j kaj mal'aprob'as abort'o'n. Li rakont'is tio'n, kio'n li vid'is pri la konsekvenc'o'j de kaŝ'it'a abort'o kaj deklar'is, ke se li'a propr'a fil'in'o, kiam ŝi est'is 17-jar'a, est'us dezir'int'a inter'romp'i graved'ec'o'n, li ja help'us ŝi'n. La Orden'o de la kurac'ist'o'j akr'e kritik'is li'a'n inter'ven'o'n. S-ro Miliez est'is kun'vok'it'a de la ministr'o pri publik'a san'o, s-ro Je'a'n Foyer, kiu laŭ'dir'e ĉi-okaz'e deklar'is: “La mal'virt'o de la riĉ'ul'o'j ne far'iĝ'u tiu de la mal'riĉ'ul'o'j”.

La 14-an de maj'o 1972, ni star'ig'as la Grup'o'n Inform'ad'o kaj San'o (Gis) laŭ la model'o de la Grup'o Inform'ad'o pri mal'liber'ej'o'j kre'it'a unu jar'o'n antaŭ'e de Michel Foucault, Je'a'n-Marie Domenach kaj Pierre Vidal-Naquet. La membr'o'j de la Gis est'as kurac'ist'o'j, medicin-student'o'j, aŭ hav'as profesi'o'n en rilat'o kun la san'o — kelk'a'j ne'kurac'ist'o'j al'iĝ'as al ni pro amik'ec'o. Ili asert'as, ke la san-difekt'iĝ'o'j est'as grand'part'e kaŭz'at'a'j de la labor'kondiĉ'o'j kaj viv'kondiĉ'o'j, kaj dispon'ig'as si'a'n fak'a'n sci'o'n al la sindikat'o'j.

La mal'kovr'o de la Karm'a'n-metod'o (metod'o per el'suĉ'o), konduk'as la Gis publik'e engaĝ'iĝ'i favor'e al liber'a kaj sen'pag'a abort'o. Pacient'in'o de la ginekolog'o Joëlle Brunerie [form'it'a ĉe Famili'a Plan'ad'o kaj membr'o de la Gis] vid'is s-ro'n Harvey Karm'a'n praktik'i abort'o'j'n kun si'a kanul'o en Bangladeŝo: demonstraci'a sesi'o est'as organiz'it'a en Parizo, en la apartament'o de la aktor'in'o Delphine Seyrig. Aktiv'ul'o de la UCSDS ek'de la komenc'o, kaj membr'o de la Gis, la akuŝ'olog'o Pierre Jouannet ĉe'est'as ĝi'n. Li lern'as la teknik'o'n, ek'mal'kovr'as, ke ĝi est'as simpl'a, kaj re'ven'as kun la il'o'j por konvink'i la membr'o'j'n de la grup'o.

Ni do komenc'as praktik'i abort'o'j'n, ĉu en la hejm'o de la vir'in'o'j, ĉu en hospital'a'j ej'o'j. Super'ŝut'it'a de grand'a mend'o, la Gis dezir'as sci'ig'i tio'n per manifest'o kaj serĉ'as sub'ten'o'n de kelk'a'j ne'atak'ebl'a'j figur'o'j de la medicin'a mond'o. Mi memor'as ke mi prov'is konvink'i la infan-kurac'ist'o'n Alekandre Minkowski - mi est'is labor'int'a en li'a sekci'o-, sed li trov'is la tekst'o'n tro radikal'a. Ni tamen ricev'is la sub'skrib'o'n de kelk'a'j fam'a'j kurac'ist'o'j, sekci'estr'o'j aŭ agregaci'ul'o'j. Psikiatr'o'j, ĝeneral'ist'o'j, sed tre mal'mult'e da ginekolog'o'j. La 3-an de februar'o 1973, la Gis publik'ig'as en Le Nouvel Observateur la Manifest'o'n de la 331, kiu asert'as, ke la vir'in'o kaj nur ŝi, hav'as rajt'o'n decid'i. Ĝi rifuz'as konsider'i la pozici'o'n de la Orden'o kiel reprezent'ant'a'n tiu'n de la kurac'ist'o'j. La sub'skrib'int'o'j deklar'as praktik'i aŭ help'i abort'o'j'n sen ricev'i financ'a'n avantaĝ'o'n, kaj engaĝ'iĝ'as kolektiv'e respond'i pri si'a'j ag'o'j antaŭ justic'o aŭ medicin'a aŭtoritat'ul'o, kaj antaŭ la publik'a opini'o.

La re'ag'o'j est'as tre akr'a'j. La Orden'o de la kurac'ist'o'j konsider'as, ke “liber'vol'a abort'o ne dev'us est'i praktik'at'a de kurac'ist'o”: ni far'iĝ'is “abort'ist'o'j”, “asoci'o de krim'ul'o'j”. La esprim'o “masakr'o de la sen'kulp'ul'o'j” eĉ aper'as en la religi'a gazet'ar'o. Sed la Gis ankaŭ ricev'as mult'a'j'n sub'ten'a'j'n leter'o'j'n. Kelk'a'j'n tag'o'j'n post'e, ni ating'as preskaŭ ok'cent sub'skrib'int'o'j'n.

Aŭtobus'o'j al Nederlando

Kvar tag'o'j'n post la publik'ig'o de ni'a manifest'o, la Naci'a Asoci'o por pri'stud'o de abort'o (ANEA), kiu labor'as kun'labor'e kun grup'o de katolik'a'j teolog'o'j de la revu'o Etudes, publik'ig'as ĉart'o'n sub'skrib'it'a'n de pli ol du'cent grav'ul'o'j (inter kiu'j s-ro'j Milliez kaj Minkowski), kiu'j deklar'as praktik'i abort'o'j'n. Ili postul'as abol'o'n de la leĝ'o de 1920, sed konsider'as ke komision'o dev'as decid'i ĉu la abort'o-pet'o de vir'in'o est'as legitim'a. La profesi'a fam'ec'o, la soci'a kaj simbol'a kapital'o est'as ili'a'flank'e. Plej mult'a'j el ili loĝ'as en Neuilly, la 16-a aŭ la 7-a kvartal'o'j [la plej riĉ'a'j] de Parizo; ili defend'as la rol'o'n de la kurac'ist'o kaj opon'as la plen'e liber'a'n abort'o'n.

En april'o 1973, la kurac'ist'o'j de la Gis decid'as labor'i kun'labor'e kun la aktiv'ul'o'j de la Mov'ad'o por la liber'ec'o de abort'o kaj kontraŭ'koncip'o (MLAK), eĉ se kelk'a'j el ili prefer'us praktik'i la abort'o'j'n sen la kurac'ist'o'j. Tim'ant'e akcident'o'n, kiu'n ekspluat'eg'us ni'a'j kontraŭ'ul'o'j, la kurac'ist'o'j rest'as je dispon'o en kaz'o de bezon'o. Mi memor'as pri mi'a sen'pez'iĝ'o kiam la doktor'o Pierre Huguenard, sekci'estr'o pri anestez'o-re'anim'ad'o en la Universitat'a Hospital'o de Créteil, sci'ig'is, ke en kaz'o de akcident'o ni pov'as trans'send'i la pacient'in'o'n en li'a'n sekci'o'n.

La aktiv'ul'in'o'j de la MLAK kaj kelk'a'j kurac'ist'o'j regul'e deĵor'as por klar'ig'i la Karm'a'n-teknik'o'n al la vir'in'o'j. Sci'ant'e, ke ne ĉiu'j pov'os profit'i ĝi'n en Parizo, ĉar la kurac'ist'o'j pov'as praktik'i la abort'o'j'n nur dum la semajn'fin'o, la aktiv'ul'in'o'j diskut'as kun la vir'in'o'j por ident'ig'i tiu'j'n, kiu'j tut'e ne pov'as for'ir'i el la ĉef'urb'o — ĉu ĉar ili est'as ne'plen'kresk'a'j, ekster'land'an'in'o'j aŭ hav'as jun'a'j'n infan'o'j'n... Al la ali'a'j ni proviz'as atest'il'o'j'n pri labor'ĉes'o. La membr'o'j de MLAK okup'iĝ'as pri organiz'ad'o kaj akompan'ad'o de la vojaĝ'o'j al Nederlando; ĉiu'semajn'e aŭtobus'o'j tra'ir'as Franc'uj'o'n. Por la abort'o'j pli post'a'j, oni dev'as ir'i al Brit'uj'o. Jouannet negoc'as la plej bon'a'j'n tarif'o'j'n kun respond'ec'ul'o'j de brit'a'j klinik'o'j.

La deĵor'hor'o'j de la strat'o Buffon rapid'e far'iĝ'as ne'sufiĉ'a'j; long'a vic'o form'iĝ'as sur la strat'o. Ni tiam decid'as instal'iĝ'i sur la herb'ej'o'j de la Jardin des Plantes (apud'a park'o), tiel ig'ant'e la deĵor'o'j'n publik'a'j. Pri la ej'o'j, kie okaz'as la abort'o'j, ni diskret'e, sub prunt'o'nom'o, lu'pren'as apartament'o'n en strat'o Ollier, en la 15-a kvartal'o. La vir'in'o'j unu'e renkont'as “per'ant'o'n”, aktiv'ul'in'o'n, kiu klar'ig'as al ili kiel okaz'as la afer'o, sub'ten'as ili'n psikologi'e, trankvil'ig'as ili'n dum la el'suĉ'ad'o kaj don'as inform'o'j'n pri kontraŭ'koncip'o. Preskaŭ ĉiu'j kurac'ist'o'j de la Gis du'op'e labor'as kun “per'ant'o'j” de MLAK.

La opozici'o ne rest'as sen'ag'e. En juni'o 1973 aper'as manifest'o de dek du mil kurac'ist'o'j kaj tri mil jur'ist'o'j, firm'e opon'ant'a'j abort'o'n nom'e de si'a'j moral'a'j kaj religi'a'j princip'o'j. Tiu'j grav'ul'o'j sekv'as la genetik'ist'o'n Jérôme Lejeune en li'a kruc'milit'o. La estr'ar'o kaj la kurac'ist'o-kolegi'o de Famili'a Plan'ad'o rest'as tre si'n'gard'a'j. Proksim'a'j de Choisir, ili dezir'as konserv'i al la kurac'ist'o'j la pov'o'n decid'i — aŭ, almenaŭ, help'i la vir'in'o'j'n elekt'i. Sed, en juni'o 1973, okaz'as orient'iĝ-ŝanĝ'o dum la ĝeneral'a kun'sid'o de la naci'a Famili'a Plan'ad'o. La kurac'ist'o'j tiel nom'at'a'j “re'form'ist'a'j” for'las'as la asoci'o'n, kiu firm'e en'ir'as la praktik'ad'o'n de abort'o'j en si'a'j ginekologi'a'j centr'o'j.*.

*  Mouvement français pour le planning familial, Liberté, sexualités, féminisme. 50 ans de combat du Planning pour les droits des femmes, La Découverte, Parizo, 2006.

La jun'a generaci'o de la “tre mal'dekstr'a'j” kurac'ist'o'j gajn'is. Sed neces'as memor'i, ke la antaŭ'a generaci'o, tiu de la “re'form'ist'o'j”, ja aŭdac'is en'konduk'i la ide'o'n de famili'a plan'ad'o. Kiel rezult'o de tiu'j lukt'o'j, la Veil-leĝ'o [laŭ la nom'o de la ministr'in'o, kiu port'as ĝi'n, s-in'o Simone Veil ], permes'ant'a la liber'vol'a'n graved'o-inter'romp'o'n (LGI), por kvin jar'o'j, est'as fin'e promulg'it'a en januar'o 1975. La leĝ'o far'iĝ'as definitiv'a en 1979.

Sylvie Rosenberg-Reiner

Sylvie Rosenberg-Reiner est'is kurac'ist'in'o, aktiv'ul'in'o por la rajt'o al abort'o kaj por la rajt'o'j de infan'o, for'pas'int'a en juli'o 2014. Gabrielle Balazs kaj Monique Pinçon-Charlot ebl'ig'is la publik'ad'o'n de tiu post'mort'a atest'o, kun'ig'ant'e la plej interes'a'j'n kaj signif'o'plen'a'j'n element'o'j'n de prezent'o far'it'a kadr'e de seminari'o en la Centr'o Alexandre-Koyré en Parizo, la 14-an de februar'o 2008.

============

Etap'o'j de konker'o (Kronologi'o)

1920. Leĝ'a mal'permes'o de abort'o kaj kontraŭ'koncip'o.

1942. Abort'o far'iĝ'as “krim'o kontraŭ la ŝtat'o” pun'ebl'a per mort'pun'o.

1943. Marie-Louise Giraud est'as gilotin'it'a pro praktik'o de plur'a'j abort'o'j.

1967. La Neuwirth-leĝ'o ek'permes'as vend'o'n de kontraŭ'koncip'il'o'j, laŭ kurac'ist'a preskrib'o, en farmaci'o'j (kun ge'patr'a permes'o, por ne'plen'aĝ'ul'o'j).

1971. Inter'naci'a Marŝ'o de la vir'in'o'j, iniciat'e de la Mov'ad'o por la Liber'ig'o de Vir'in'o'j (MLV), “por liber'a'j kaj sen'pag'a'j kontraŭ'koncip'o kaj abort'o”.

April'o 1973. Kre'ad'o de la Mov'ad'o por la liber'ec'o de abort'o kaj kontraŭ'koncip'o (MLAK).

1974. Kontraŭ'koncip'il'o'j far'iĝ'as re'pag'ebl'a'j de la Soci'a Asekur'o, kaj ge'patr'a permes'o ne plu neces'as por ne'plen'aĝ'ul'o'j.

1975. Promulg'o de la Veil-leĝ'o permes'ant'a liber'vol'a'n graved'o-inter'romp'o'n (LGI) ĝis dek semajn'o'j da graved'ec'o.

1982. La Roudy-leĝ'o permes'as la re'pag'o'n de la LGI far'e de la Soci'a Asekur'o.

1990. Permes'o de la abort'o-pilol'o en hospital'o'j.

1991. Leĝ'o permes'ant'a reklam'ad'o'n por kondom'o'j kaj kontraŭ'koncip'o.

1993. La Neiertz-leĝ'o kre'as la delikt'o'n pri mal'help'o al la LGI.

2000. Permes'o de la urĝ'ec'a kontraŭ'koncip'il'o (pilol'o de la morgaŭ'o).

2001. La Aubry-leĝ'o pli'long'ig'as la leĝ'a'n temp'o'n (dek du semajn'o'j'n da graved'ec'o) por abort'o, kaj for'ig'as la neces'o'n de ge'patr'a permes'o por ne'plen'aĝ'ul'o'j.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Sven'o de Franc'uj'o

Por Trov'i ekvivalent'o'n al la nun'a diplomati'a kaduk'iĝ'o de Franc'uj'o neces'as memor'i la ekspedici'o'n de Suez'o de la jar'o 1956 kaj la milit'o'n de Alĝerio. Nek la organiz'ad'o en Parizo de inter'naci'a konferenc'o pri la medi'o, nek la milit'ec'a'j proklam'o'j de la prezid'ant'o de la Respublik'o, nek la ne'korekt'ebl'a mem'kontent'o de li'a ministr'o pri ekster'a'j rilat'o'j* pov'as mask'i la sven'o'n de Franc'uj'o.

*  Laurent Fabi'us: BFM-rMC, 2-an de mart'o 2015: “Kio'n mi aŭd'as, kaj kompren'ebl'e ne vol'as est'i arogant'a, est'as ke la ekster'a politik'o de Franc'uj'o est'as ŝat'at'a preskaŭ ĉie en la mond'o — kaj de la franc'o'j.”

En la eŭrop'a'j afer'o'j, la sekv'ad'o de la german'a politik'o est'is ne preter'vid'ebl'a dum la grek'a epizod'o. La ministr'ej'o pri ekster'a'j rilat'o'j ŝajn'is est'i mal'plen'a; kaj s-ro François Hollande lim'ig'is si'a'n rol'o'n al tiu de send'it'o de Berlino, task'it'a akcept'ig'i al la grek'a ĉef'ministr'o Alexis Cipr'as la edikt'o'j'n de s-in'o Angel'a Merkel. Eĉ en Vaŝington'o oni tiam deklar'is si'n surpriz'it'a de la akr'a kondut'o de la Eŭrop'a Uni'o kontraŭ Ateno.

Sed Parizo re'vigl'iĝ'is front'e al Uson'o, kiam oni ek'sci'is, ke ties inform'serv'o'j est'is spion'int'a'j la tri si'n'sekv'a'j'n prezid'ant'o'j'n de la franc'a respublik'o, inter'ali'e s-ro'n Hollande ... La pro'parol'ant'o de la franc'a reg'ist'ar'o tuj prov'is mal'grand'ig'i la ofend'o'n — Oni dev'as rigard'i ĉio'n ĉi en la ĝust'a mezur'o. Ni ne ekzist'as por romp'i la diplomati'a'j'n rilat'o'j'n” —, antaŭ ol rapid'i al Vaŝington'o por tie diskut'i pri la trans'atlantik'a traktat'o. La respond'o de Franc'uj'o proksim'as al rid'ind'o”, indign'is la dekstr'a deput'it'o Henri Guaino. “De kelk'a temp'o, al'don'as la eks'ministr'o Pierre Lelouche, tamen fam'a pro si'a atlant'ism'o*, ni nur sekv'as la uson'a'n politik'o'n.”

*  Tendenc'o favor'i ĉi'a'j'n rilat'o'j'n de Eŭrop'o kun Uson'o. -vl

Ĉiu'kaz'e tiu al'iĝ'o al la uson'a politik'o far'iĝ'as plej har'star'ig'a ĉe la rilat'o'j inter Parizo kaj Saud-Arab'uj'o, tiom ke ĝi foj'e eĉ agac'as la uson'a'n mastr'o'n. Franc'uj'o ne sukces'is mal'ebl'ig'i la inter'konsent'o'n de juli'o 2015 inter la kvin grand'a'j potenc'land'o'j kaj Irano, kio'n dezir'is Rijado, Tel-Avivo kaj la uson'a'j respublik'an'a'j nov'konservativ'ul'o'j (kiu'j defi'as s-ro'n Barack Obama), ĉar ĝi re'e al'iĝ'is al la uson'a politik'o, kun rimark'ebl'a mal'em'o (vid'u la artikol'o'n de Olivier Zajec). Kaj, en la kaz'o de Sirio, ĝi'a dezir'o “pun'i” s-ro'n Bachar Al-Assad de'ven'as mal'pli de la terur'ec'o de la damaska reĝim'o ol de la franc'a dezir'o komplez'i la golf'a'j'n monarĥi'o'j'n, kiu'j decid'is fal'ig'i li'n. Special'e Saud-Arab'uj'o. Nu, tiu reĝ'land'o, lul'il'o kaj bank'ist'o de la suna'ism'a integr'ism'o en la mond'o*, ĉef'a plen'um'ant'o de la mort'ig'a sub'prem'ad'o de la ŝijaist'o'j en Bahrejno kaj Jemeno, batal'as kontraŭ la plej mult'a'j hom'rajt'o'j, kiu'j'n Franc'uj'o deklar'as eg'e defend'i ali'lok'e.*

*  Vd Nabil Mouline: “Surenchère traditionaliste en terre d’islam” [Vet'kur'o al tradici'ism'o en islam'a'j region'o'j”], Le Monde diplomatique, mart'o 2015.
*  VdImpunité saoudienne” [“Saud-arab'a sen'pun'ec'o”], Le Monde diplomatique, mart'o 2012.

La decid'o de Parizo favor'i Saud-Arab'uj'o'n ne est'as unu'a'vic'e la sekv'o de analiz'a erar'o. Oni cel'as incit'i la paranoj'o'n de la monarĥ'o'j kiu'j tim'as est'i en'ŝlos'at'a'j de Irano kaj de ties alianc'an'o'j, por vend'i al ili kelk'a'j'n krom'a'j'n arm'il'o'j'n. Jen far'it'e: La 13-an de oktobr'o ĉi-jar'e, kiam la ĉef'ministr'o Manuel Valls, re'ven'e de Riad'o, send'is tweet-mesaĝ'o'n “Franc'uj'o — Saud-Arab'uj'o: 10 miliard'o'j da eŭr'o'j da kontrakt'o'j! La reg'ist'ar'o mobiliz'iĝ'as por ni'a'j entrepren'o'j kaj la dung'o.”

Serge HALIMI.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Vladimir Putin help'e al Baŝar Al-Asad

La Siria vet'o de Moskvo

En'ir'int'e la Siri'an batal'kamp'o'n la rus'a arme'o intenc'as el'montr'i si'a'n kapabl'o'n plen'um'i si'a'j'n region'a'j'n alianc'o'j'n kaj defend'i si'a'j'n strategi'a'j'n interes'o'j'n. Re'asert'ant'e mal'nov'a'n kun'labor'ad'o'n kun la reĝim'o de S-ro Baŝar Al-Asad, prezid'ant'o Vladimir Putin esper'as pli influ'i la re'aranĝ'o'n de Proksim-Orient'o. Sed li ankaŭ risk'as mal'kovr'ig'i la lim'o'j'n de la rus'a potenc'o.

La ek'aper'o en la Proksim-Orient'a ĉiel'o de aviad'il'o'j Sukhoï Su-34 kaj de misil'o'j Kalibr paf'it'a'j de Kaspi'a mar'o ŝanĝ'is - almenaŭ por'temp'e - la fort'o'kompar'o'n sur la Siria batal'kamp'o. La intens'ec'o de bomb'ad'o'j ebl'ig'is la reg'ist'ar'a'j'n trup'o'j'n re'komenc'i ofensiv'o'n. Tiu takt'it'a sub'ten'o de S-ro Vladimir Putin al S-ro Baŝar Al-Asad ne ver'e est'as surpriz'o: Sirio est'as la last'a rest'aĵ'o de la rus'a ĉe'est'ad'o en Proksim-Orient'o, simbol'o de pas'int'a grand'ec'o. Ĝi'a sen'ĉes'a sub'ten'o al reĝim'o Siria ig'is Kreml'o'n lud'i decid'ig'a'n rol'o'n, dum somer'o 2013, en la organiz'ad'o de dis'munt'ig'o de ĝi'a kemi'a arm'il'ar'o por evit'i Okcident'a'n inter'ven'o'n*. Ĝi mal'prav'ig'as tiu'j'n, kiu'j opini'ant'e, ke ĝi ne plu hav'as interes'o'j'n preter la post'sovet'a spac'o, asert'is klasifik'i Rusion inter la simpl'a'j'n “region'a'j'n potenc'o'j'n”.

*  Leg'u [Jacques Lévesque, “la Rus'si'e est de retour sur la scène internationale”, le Mond'e Diplomatique, novembr'o 2013.

Ek'de la unu'a'j arm'il'a'j kontrakt'o'j konsent'it'a'j en 1956, Sirio hav'is tre intim'a'j'n rilat'o'j'n kun USSR, kiu'j ankoraŭ pli fort'iĝ'is dum la epok'o de Unu'iĝ'int'a Arab'a Respublik'o kun Egipti'o (1958-1961), kaj post la ek'reg'ad'o de la parti'o Baas, kiu laŭd'is “arab'a'n social'ism'o'n”, en 1963. Antaŭ si'a mort'o en 2000, prezid'ant'o Hafez Al-Asad ordon'is al si'a fil'o Baŝar nepr'e konserv'i tiu'n rilat'o'n fundament'a'n por gard'i si'a'n klan'o'n kiel reg'ant'o'n de la ŝtat'o.

Ceter'e, ek'de la alianc'o'ŝanĝ'o de Egipti'o kaj la perd'o de la instal'aĵ'o'j en Aleksandrio kaj Mars'a Matrouh en 1977, la Siria haven'o de Tartous rest'is la sol'a rifuĝ'ej'o por la rus'a'j ŝip'o'j kroz'ant'a'j en Mediterane'o. Ĉi last'a'j'n monat'o'j'n ili'a ĉe'est'o est'is pli fort'a ĉe la Siria mar'proksim'o; eĉ est'is vid'ebl'a en septembr'o Dmitri Donskoï, nukle'a sub'mar'ŝip'o de klas'o Typhoon*, la plej grand'a misil'lanĉ'ant'o iam konstru'it'a.

*  Maxpark.com, 9-a de septembr'o 2015.

La help'o de Rusio al Sirio pli'iĝ'is ek'de la komenc'o de la “arab'a printemp'o”. La dis'fal'o de la Tunizia, Egipta kaj Libia reĝim'o'j, kaj la dis'er'iĝ'o de Irako, sekv'it'a'j de aper'o de la Organiz'aĵ'o de Islam'ism'a Ŝtat'o (OIŜ) en 2014, konvink'is Moskvon, ke ĝi dev'as daŭr'ig'i si'a'n sub'ten'o'n al S-ro Baŝar Al-Asad, kaj pli'fort'ig'i si'a'j'n pozici'o'j'n en la region'o. La ĝeneral'a mal'stabil'ec'o kaj la ne'kompren'ebl'ec'o de la Okcident'a'j politik'o'j, ĉef'e tiu de Uson'o, instig'as iu'j'n reg'ist'ar'o'j'n divers'ig'i si'a'j'n partner'o'j'n. Franci'o vend'is arm'il'amas'o'j'n al la land'o'j de la Golf'o, Rusio ĵus sub'skrib'is ekonomi'a'j'n, arm'il'a'j'n kaj teknik'a'j'n kontrakt'o'j'n kun Egipti'o, Irako kaj Jordanio. Saud-Arabi'o ne plu hezit'as financ'i la aĉet'o'n de rus'a'j arm'il'o'j de Egipti'o, kaj la Sauda suveren'a fondus'o decid'is komenc'e de juli'o invest'i 10 miliard'o'j'n da dolar'o'j en Rusio*.

*  “Fac'e aux sanctions occidentales, la Rus'si'e se rapproche de l’Arabi'e saoudite”, 7-a de juli'o 2015, www.latribune.fr.

Plur'a'j arab'a'j politik'estr'o'j kaj oficir'o'j asert'is al ni si'a'n nostalgi'o'n de la epok'o de prezid'ant'o Ĝamal Abdel Naser*, tio est'as la jar'o'j 1950-1960, kiam la ideologi'a konkurenc'o inter USSR kaj Okcident'o las'is al arab'o'j spac'o'n por manovr'i. Ceter'e ne pro hazard'o la nun'a prezid'ant'o de Egipti'o S-ro Abdel Fatah Al-Sissi el'vok'is per laŭd'eg'a'j vort'o'j si'a'n fam'a'n antaŭ'ul'o'n dum la balot'o'kampanj'o en 2014. Fru'e kaj sen'hezit'e vet'int'a por la nov'a fort'ul'o de Kairo - de'nov'e akcept'it'a en Moskvo fin'e de aŭgust'o 2015 - S-ro Putin re'nod'is mal'nov'a'j'n rilat'o'j'n; tio, kio ebl'ig'is li'n sub'skrib'i arm'il'vend'a'n konsent'o'n por 3 miliard'o'j da eŭr'o'j.

*  Leg'u Roger Martelli, “Le rire de Nasser, les larmes de Bucarest”, Le Monde Diplomatique, oktobr'o 2006.

Rusio esper'as fortik'ig'i si'a'n influ'o'n ŝirm'ant'e si'n sub la inter'naci'a jur'o, kiel sub'strek'is S-ro Putin, kiam, en li'a parol'ad'o antaŭ la Ĝeneral'a Asemble'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, la 28-an de septembr'o, li propon'is kun'ord'ig'i per rezoluci'o “la klopod'o'j'n de ĉiu'j organiz'aĵ'o'j, kiu'j al'front'as la ”Islam'ism'a'n Ŝtat'o'n“”: “Ne est'as dir'ind'a, ke ĉiu'n help'o'n al suveren'a'j ŝtat'o'j oni ne dev'as trud'i sed propon'i, ja en la plej strikt'a respekt'o al la ĉart'o de UN. La plej grav'a afer'o est'as, laŭ mi, kontribu'i al re'star'iĝ'o de ŝtat'a'j struktur'o'j en Libio, sub'ten'i la nov'a'n Irak'an reg'ist'ar'o'n, kaj al'port'i mult'naci'a'n help'o'n al la leĝ'a Siria reg'ist'ar'o.*.” Sen pretend'i re'trov'i la sam'a'n lok'o'n, kiu'n hav'is Sovet'uni'o en inter'naci'a'j rilat'o'j, Rusio re'ven'as en Proksim-Orient'o'n. Sed ĝi dev'as al'front'i paradoks'o'n. Iu'flank'e S-ro Al-Asad ne hav'as grand'a'n popular'ec'o'n en mult'a'j arab'a'j land'o'j, kaj tiu alianc'o fakt'e ranĝ'as Rusion flank'e al Irano, Libana Hizbulaho kaj Irakaj ŝijaism'a'j milici'o'j en region'a batal'o, kiu'n la suna'ism'a'j kontraŭ'ul'o'j pli kaj pli prezent'as, kiel religi'a'n. Sed ali'flank'e, se S-ro Putin vol'as el'montr'i tiom al la rus'a opini'o, kiom al si'a'j region'a'j partner'o'j, si'a'n potenc'o'n kaj kapabl'ec'o'n help'i si'a'j'n amik'o'j'n, li ne pov'as montr'i mal'fort'ec'o'n “liver'ant'e” S-ro'n Al-Asad.

*  Komplet'a trans'skrib'o ĉe la ret'ej'o de UN, www.un.org.
Serĉ'ant'e inter'konsent'a'n solv'o'n

Ĉu ebl'as imag'i inter'konsent'a'n solv'o'n de la konflikt'o? Laŭ la Moskva vid'punkt'o tio ebl'us se la Okcident'a'j land'o'j konsent'us, ke S-ro Asad rest'u kiel estr'o almenaŭ por temp'o'daŭr'o difin'end'a. S-ro Putin tio'n sub'dir'is dum estr'a kun'ven'o de Organiz'aĵ'o de Traktat'o por Komun'a Sekur'ec'o (OTKS)* en Duŝanb'o, Taĝiki'o, la 15-an de septembr'o: “Nepr'e neces'as ankaŭ pens'i pri politik'a'j re'form'o'j en tiu land'o, kiel kompromis'o. Kaj ni sci'as, ke Prezid'ant'o Assad est'as pret'a kun'divid'i la reg'o'n de la ŝtat'o kun la san'a'j fort'o'j de opozici'o*.” Tiu etap'o ebl'ig'us la est'iĝ'o de Siria koalici'o, kiu en'hav'us part'o'n de la opozici'o kapabl'a'n dis'iĝ'i el ĝihad'ism'a'j mov'ad'o'j. Post'e la prezid'ant'o pov'us las'i si'a'n seĝ'o'n “mem'vol'e” al rimark'ind'ul'o akcept'ind'a, tiel de la ĉef'a'j politik'a'j fort'o'j de la land'o, kiel de la fremd'a'j ag'ant'o'j.

*  Tiu traktat'o ar'ig'as krom Rusio, Armeni'o'n, Belorusion, Kazahion, Kirgizi'o'n kaj Taĝiki'o'n.
*  “OTSC: Vladimir Poutine appelle à faire front commun contre la menace terroriste”, 16-a de septembr'o 2015, www.lecourrierderussie.com .

Tiu scen'ar'o ŝajn'as nun tre ne'probabl'a, sed ĝi jam est'is pri'diskut'it'a - eĉ mal'volont'e - en la kancelari'o'j. Se ĝi efektiv'iĝ'us, Rusio pov'us aper'i kiel pac'fort'o, kiu lud'is si'a'j'n atut'o'j'n en la taŭg'a moment'o. Inter'ven'o “laŭ la pet'o de la Siria reg'ist'ar'o” ebl'ig'us ĝi'n re'trov'i la rol'o'n de geopolitik'a kontraŭ'pez'o lud'it'a de USSR dum la mal'varm'a milit'o, kaj tiu'n de protekt'ant'o de la region'a'j mal'pli'mult'o'j- rol'o'n, kiu'n la car'a Rusio pretend'is lud'i por la Orient'a'j krist'an'o'j.

Sed la ŝak'lud'o dis'volv'iĝ'as sur pli vast'a teren'o ol la region'a. Fakt'e aper'as en la fon'o la konjekt'o de inter'ŝanĝ'o de Sirio kontraŭ Dombaso, Ukraina region'o dis'ŝir'at'a inter postul'ant'o'j de unu'iĝ'o kun Rusio kaj fidel'ul'o'j al reg'ist'ar'o de Kievo. Ali'vort'e, se Uson'o kaj ĝi'a'j alianc'an'o'j pli konsider'us la rus'a'j'n interes'o'j'n en Sirio, Moskvo pov'us est'i pli kompren'em'a pri Ukrainio. Jam konsent'o okaz'is fin'e de septembr'o per'e de Eŭrop'a Uni'o pri gas'prez'o akcept'ebl'a de ambaŭ Kievo kaj la firma'o Gazprom, kiu renkont'as mal'facil'aĵ'o'j'n por akir'i nov'a'j'n kontrakt'o'j'n*. Kvankam la komplet'a plen'um'o de la inter'konsent'o'j Minsk'o I kaj II - respektiv'e sub'skrib'it'a'j en septembr'o 2014 kaj februar'o 2015 - rest'as tut'e ne'cert'a, la last'a renkont'o en Parizo, komenc'e de oktobr'o, ebl'ig'is antaŭ'vid'i daŭr'a'n inter'pac'o'n en Dombaso, kun ver'a re'tir'iĝ'o de grav'a'j arm'il'o'j, dum ceter'e la du parti'o'j akcept'is mal'fru'ig'i la lok'a'j'n balot'ad'o'j'n por aranĝ'i instituci'ec'a'n solv'o'n.

*  Leg'u Catherine Locatelli, “Gazprom, le Kremlin et le marché”, Le Monde Diplomatique, maj'o 2015.

Tamen tiu inter'ŝanĝ'a logik'o mal'bon'e kaŝ'as la sak'strat'o'n en kiu trov'iĝ'as la Rus'o'j. En si'a parol'ad'o antaŭ la ĝeneral'a asemble'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, S-ro Putin riproĉ'is an'o'j'n de Nord-Atlantik'a Traktat-Organiz'o (NATO), ke ili “est'ig'is de ekster'e per'arm'il'a'n revoluci'o'n, kiu trans'form'iĝ'is al en'land'a milit'o”. Li tamen defend'is la inter'konsent'o'j'n: “Oni ne garanti'os la Ukrain'an tut'ec'o'n per minac'o'j kaj arm'il'a fort'o. Nepr'e neces'as agnosk'i la interes'o'j'n kaj rajt'o'j'n de la loĝ'ant'o'j de Dombaso, respekt'i ili'a'n elekt'o'n, akord'iĝ'i kun ili.”

En Sirio la ne'cert'ec'o rest'as nun komplet'a pri post-Asad kaj pri kia koalici'o ebl'as. Ĉiu ag'ant'o de la konflikt'o vid'as solv'o'n laŭ si'a vid'punkt'o. Moskvo daŭr'e pli'ig'as si'a'n milit'ist'a'n kaj teknik'a'n help'o'n. La flu'o de arm'il'o'j pli'grand'iĝ'as, sam'e la soldat'ar'o'j. La rekt'a inter'ven'o de la rus'a'j aviad'il'o'j neces'ig'as ampleks'a'n loĝistik'o'n. Ĉar la mal'amik'a'j grup'o'j est'as nur je kelk'dek'a'j kilo'metr'o'j, la aer'baz'o de Latakio protekt'end'as per atak'helikopter'o'j Mi-24, kaj tank'o'j tie lok'iĝ'as. Oficial'a'j font'o'j alud'as pri du mil soldat'o'j, kaj la milit'ist'o'j taks'as tiu'n nombr'o'n “sufiĉ'a”*. Sed tio ĉio pov'as est'i nur tromp'ŝirm'il'o, ĉar oni mezur'is en Krimeo la mal'facil'ec'o'n kon'i la ver'a'n nombr'o'n da Rus'a'j soldat'o'j al'send'it'a'j. Kompens'e, neni'o nov'a pri la ĉe'est'o de konsil'ist'o'j: trov'iĝ'as Rus'a'j milit'ist'a'j fak'ul'o'j en Proksim-Orient'o ek'de la mez-1950-aj jar'o'j.

*  Informing.ru, 1-a de oktobr'o 2015.

Pov'as est'i, ke la rol'o de tiu'j soldat'o'j lim'iĝ'as al protekt'o de la ĉef'a'j baz'o'j de la Siria arme'o kaj al special'a'j operaci'o'j. La Rus'a soci'o ne forges'is la “lim'ig'it'a'n kontingent'o'n” unu'e send'it'a'n al Afgani'o, nek la en'marĉ'iĝ'o'n, kiu sekv'is (1979-89) kaj far'is, laŭ la oficial'a'j nombr'o'j, dek-kvin mil mort'o'j'n (kaj ankaŭ kvin'dek mil vund'it'o'j'n) ĉe la sovet'a flank'o kaj ĉirkaŭ unu kaj du'on'o'n milion'o'n ĉe la Afgan'a. La propagand'ist'o'j de OIŜ ne mal'traf'is re'memor'ig'i, ke tiu katastrof'a milit'o kontribu'is al la fal'o de Sovet'uni'o. Kvar'on'jar'cent'o'n post'e, la popular'ec'o de S-ro Putin ne pli'grand'iĝ'us per grund'inter'ven'o en Sirio.

Laŭ la Okcident'a'j estr'o'j, la ĉef'a cel'o de Kreml'o ne est'as frakas'i OIŜ-on, sed pli daŭr'ig'i la reg'ad'o'n de S-ro Al-Asad. La bomb'ad'o'j fakt'e cel'as divers'a'j'n grup'o'j'n de la Siria opozici'o, inkluziv'e Front'o'n Al-Nosra, de'ven'int'a'n de Al-Qaida. Dum'e en Moskvo oni esper'as, ke la lukt'o kontraŭ OIŜ instig'os la ali'a'j'n koncern'at'a'j'n land'o'j'n du'obl'ig'i si'a'j'n pen'ad'o'j'n kaj kun'iĝ'i al Rusio en ĝi'a “milit'o kontraŭ ekstrem'ism'o”. Tamen inter'naci'a koalici'o probabl'e ne nask'iĝ'os. Fakt'e oni vid'as teknik'a'n kun'ord'ig'o'n por evit'i dum'flug'a'j'n incident'o'j'n. Ankaŭ ne'ver'ŝajn'a rival'a koalici'o al tiu gvid'it'a de Uson'o, kiu'n alud'as la Rus'a'j komunik'il'o'j, kiu kun'ig'us Rusion, Iranon kaj Ĉini'o'n. Pekino rifuz'as inter'ven'i ekster'e de si'a'j land'lim'o'j, kaj Teherano sekv'as si'a'j'n propr'a'j'n cel'o'j'n - eĉ se oni vid'is en Moskvo la potenc'a'n general'o'n Ghassem Soleimani, komand'ant'o'n de la fort'o Al-Qods, la trup'unu'o de la Gard'o'j de la Revoluci'o, kiu batal'as en Irako kaj Sirio. Mal'trankvil'a pro tiu re'proksim'iĝ'o, kaj ĉef'e tim'ant'a, ke Hezbulaho re'util'ig'u arm'il'o'j'n dank'e al ŝijaism'a aks'o alianc'a de Rus'o'j, la Israela ĉef'ministr'o Benjamin Netanjahou akir'is cert'ig'o'n de S-ro Putin.

Ĝihad'ism'a minac'o en Kaŭkazio

Ia'senc'e OIŜ serv'is la interes'o'j'n de Rusio, ebl'ig'ant'e ĝi'n montr'i al si'a'j amik'o'j, ke ĝi daŭr'e pov'as hav'i decid'ig'a'n rol'o'n. Tiel Moskvo pov'as pruv'i si'n, kiel protekt'ant'o'n de islam'a'j ŝtat'o'j en centr'a Azi'o per'e de la “Rus'a NATO”, tio est'as OTKS. Pli ol iam ajn post la fin'o de USSR, ĝi montr'as si'a'n decid'iĝ'o'n por gard'i stabil'ec'o'n en la kor'o de “Eurazio* kaj protekt'i si'a'j'n alianc'an'o'j'n de ekster'a danĝer'o. Dum long'e tiu danĝer'o est'is la afgan'a'j talibanoj, nun al'don'iĝ'as OIŜ, kiu instal'iĝ'as laŭ'long'e de la sud'a'j land'lim'o'j de centr'a Azi'o, kaj sukces'as en'ŝov'iĝ'i en ĝi'n.

*  Leg'u Je'a'n-Marie Chauvier, “Eurasie, ”le choc des civilisations“ versi'o'n russe”, Le mond'e Diplomatique, maj'o 2014.

Ek'de si'a kre'iĝ'o OIŜ difin'is Rusion, kiel unu el si'a'j mal'amik'o'j. En 2014 ĝi publik'ig'is dokument'o'n avert'ant'a'n ĝi'a'n prezid'ant'o'n: “Vi'a tron'o jam ŝancel'iĝ'as kaj frakas'iĝ'os pro ni'a al'ven'o... Vladimir Putin, la aviad'il'o'j'n, kiu'j'n vi send'is al Baŝar, kun help'o de Alah'o, ni re'send'os al vi!” Ĝi eĉ promes'is “liber'ig'i Ĉeĉeni'o'n kaj Kaŭkazion”. Tia projekt'o ŝajn'as ja ambici'a, sed la ĝihad'ist'o'j fakt'e pov'as pli'fort'ig'i si'a'n influ'o'n en la nord'a Kaŭkazio, en kiu daŭr'e okaz'as kontest'ad'o de la centr'a potenc'o kaj soci'a'j kaj ekonomi'a'j mal'facil'aĵ'o'j. Ceter'e oni pov'as antaŭ'vid'i prov'o'j'n de atenc'o'j, kiel jam okaz'is ĉe la Rus'a ambasad'ej'o en Damasko la 19-an de maj'o, la 20-an de septembr'o kaj la 13-an de oktobr'o 2015, kaj atak'o'j pov'as dis'volv'iĝ'i ĝis Rusio mem. En 1979 la decid'o pri inter'ven'o okaz'is grup'ec'e, dum kun'ven'o de la politik'buro'o de la centr'a komitat'o de la komun'ist'a parti'o de Sovet'uni'o (KPSU). Leon'id Breĵnev las'is si'n konvink'iĝ'i de si'a'j koleg'o'j. La tiu'epok'a ĉef'o de KGB, Jur'i Andropov, est'ont'a ĝeneral'a sekretari'o de KPSU, unu'e kontraŭ'is, antaŭ ol si'a'vic'e li konsent'is.

Nun ni sci'as, kiu decid'as kaj kiel: kvankam la senat'o dev'is konfirm'i trup'send'o'n al fremd'a land'o per unu'anim'a voĉ'don'o, la 30-an de septembr'o, S-ro Putin mem decid'as pri ĉio, laŭ si'a propr'a taks'o de la situaci'o. Foj'e, li'a'j decid'o'j ŝajn'as hav'i fort'a'n emoci'a'n fon'o'n, sen sufiĉ'a esplor'o de ebl'a'j konsekvenc'o'j.

Oni memor'as en Rusio la kriz'o'n pri Kubo en 1962: la tiam'a estr'o de USSR, Nikita Ĥruŝĉov, subit'e decid'is send'i al Kubo sovet'a'j'n misil'o'j'n - tio, kio'n li nom'is “en'met'i erinac'o'n en la Uson'a'n kalson'o'n”. Iom post'e li asert'is, ke li pri'diskut'is tio'n kun si'a'j koleg'o'j, tamen oni sci'as, ke li decid'is sol'a, kaj li'a'j ĉirkaŭ'ul'o'j est'is nur inform'it'a'j pri tio*. La tre vigl'a re'ag'o de Vaŝington'o, kiu dekret'is blok'ad'o'n de la insul'o kaj minac'is invad'i ĝi'n*, dev'ig'is Moskvon al retro'paŝ'o. La afer'o sever'e damaĝ'is la aŭtoritat'o'n de la sovet'a estr'o ĉe li'a'j kun'ul'o'j.

*  William Taubman, Khrushchev: The man and His er'a, Norton, Nov'jork'o, 2003
*  Leg'u Daniele Ganser, “Retour sur la crise des missiles à Cuba”, Le Monde Diplomatique, novembr'o 2002.

En la okul'o'j de mult'a'j, S-ro Putin ŝajn'as pli decid'em'a kaj pli efik'a ol li'a Uson'a sam'rang'ul'o Barack Obama. Li tio'n de'nov'e el'montr'us per si'a reg'o de la Siria afer'o, hav'ant'e unu pli'fru'a'n traf'o'n ol si'a'j rival-partner'o'j. Sed oni sci'as kio okaz'as el milit'a'j venk'o'j supoz'it'a'j ĉiel'donac'o'j: ili oft'e est'as sekv'at'a'j de en'marĉ'iĝ'o, kaj eĉ de komplet'a retret'o. De unu jar'o, la bomb'ad'o'j, kvankam mult'a'j, apenaŭ retro'ir'ig'is OIŜ-on. Rusio sukces'os pri si'a re'ir'o al Proksim-Orient'o nur se ĝi sukces'as kre'i la kondiĉ'o'j'n por inter'naci'a politik'a solv'o.

Alexeï MALACHENKO


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Mal'antaŭ la etik'a kaf'o kaj la san'ig'a sandviĉ'o

Starbucks kaj Subway, la iluzi'o de la nov'a generaci'o de rapid'manĝ'o'j

Monat'o'n post monat'o la vend'o'j de Mcdonalds mal'kresk'as. Lig'it'a kun fi'manĝ'aĵ'o'j kaj obez'ec'o, la trans'naci'a firma'o ankaŭ sufer'as pro la konkurenc'o de mark'o'j kiu'j prezent'as si'n kiel mal'sam'a'j'n: ili propon'as natur'a'j'n nutr'aĵ'o'j'n, trakt'as si'a'j'n dung'it'o'j'n respekt'em'e, propagand'as la just'a'n komerc'ad'o'n ktp. Fervor'ul'o'j de ĉi tiu'j nov'a'j konsum'manier'o'j, la ĉen'o'j Starbucks kaj Subway sukces'is konker'i la planed'o'n.

Kun'prem'it'a inter bank'o kaj vest'o'butik'o, la restoraci'o Subway ĉe Port'e dOrléans en Parizo est'is hom'plen'a iu'n lund'o'n en juli'o. Vic'atend'is dek'du'o da klient'o'j - sinjor'o prem'at'a de urĝ'o, grup'o de adolesk'ant'o'j, patr'in'o kun si'a'j infan'o'j. Fraŭl'in'o mend'is unu Sub30 (30-centi'metr'a'n sandviĉ'o'n) kun meleagr'aĵ'o, fromaĝ'o, tomat'o'j, pekl'aĵ'o'j kaj krad'rost'a saŭc'o; ŝi'a kun'ul'in'o elekt'is la Subway Melt, special'aĵ'o de la mark'o. Ili fin'manĝ'is kaj el'ir'is el la restoraci'o post mal'pli ol dek kvin minut'o'j. La sen'aer'a mal'vast'a butik'o, kun si'a'j neon'lum'o'j kaj bru'eg'a tekno-muzik'o, mal'mult'e instig'is rest'i pli long'e.

Plu'e'n laŭ'long'e de la Avenu'o Général-Leclerc, oni preter'ir'as po unu butik'o'n de Buffalo Grill, Subway (de'nov'e), McDonalds kaj Burger King por fin'e al'ven'i antaŭ la larĝ'a oriel'o kaj mar'vir'in'a log'o'tip'o de Starbucks en la Ru'e dAlésia. La “kaf'salon'o” etend'iĝ'as tra du klimat'iz'it'a'j etaĝ'o'j en kiu'j la atmosfer'o frap'ant'e kontrast'as al tiu de Subway. Mur'o'j kun varm'a'j kolor'o'j, ĵazeca muzik'o, lign'a'j tabl'o'j kaj komfort'a'j sof'o'j: ĉio est'as far'it'a por instig'i al la klient'o'j rest'i laŭ'vol'e long'e. Ankaŭ hav'ebl'as elektr'a'j ŝtop'il'ing'o'j por tek'o'komput'il'o'j. Tri'on'o de la klient'o'j mend'as angl'a'lingv'e, kaj preskaŭ ĉiu'j port'as alt'e'kost'a'n vest'o'n. Kaj kvankam la sandviĉ'o'j de Subway kost'as mal'pli ol 3 eŭr'o'j'n, ĉe Starbucks unu'sol'a Frappuccino (glaci'kaf'o) kost'as pli ol kvin eŭr'o'j'n.

Subway kaj Starbucks, la gigant'o'j de rapid'manĝ'o'j, al'ven'is en Franci'o respektiv'e en 2001 kaj 2004, dis'vast'iĝ'int'e tra tut'a Uson'o kie ĉiu evolu'ig'is si'a'n unik'a'n lok'o'n en la rapid'manĝ'o'j. Mal'kiel Burger King, grand'eg'a kompani'o kvot'at'a en la bors'o kies koncesi'o'j oft'e est'as posed'at'a'j de spekul'ant'o'j*, Subway est'as ret'o de mal'grand'a'j entrepren'ist'o'j (la “famili'o Subway”) kiu prezent'as si'n kiel proksim'a'n al si'a'j dung'it'o'j kaj fervor'e dezir'ant'a'n part'o'pren'i la evolu'ad'o'n de si'a komun'um'o. Ceter'e, mal'kiel Mcdonalds kaj Kentucky Fried Chicken (KFC), kun ili'a gras'plen'a nutr'aĵ'o, Subway propon'as “san'ig'a'j'n” produkt'o'j'n.

*  La plej grand'a koncesi'o de Burger King, firma'o baz'it'a en Nov-Jorkio, hav'as pli ol 560 restoraci'o'j'n. Vid'u Thomas Frank, ‘Kiam la dung'it'o'j de la rapid'manĝ'ej'o ‘fast food’ romp'as pec'o'n de la uson'a rev'o’, Le Monde Diplomatique http://eo.mondediplo.com/article202... , februar'o 2014.

Starbucks vol'as est'i rigard'at'a kiel firma'o'n kun diferenc'o, kaj “prestiĝ'a” kaj “respond'ec'a”. Dum Tim Hortons kaj DunkinDonuts vend'as mizer'a'j'n mafinojn kaj mal'dens'a'n kaf'o'n, Starbucks mal'e emfaz'as la freŝ'ec'o'n de si'a'j sandviĉ'o'j, kuk'et'o'j kaj suk'o'j kaj la lert'ec'o'n de si'a'j kaf'rost'ant'o'j. Ĝi ankaŭ publik'e fier'as pri si'a si'n'dediĉ'o al la just'a komerc'ad'o kaj al bon'a administr'ad'o de si'a hom'fort'o. Ĝi'a'j labor'ist'o'j ne est'as ordinar'a'j dung'it'o'j de rapid'manĝ'ej'o'j: traktat'a'j “dign'e kaj respekt'em'e” laŭ la ĉart'o de la firma'o, ili est'as “partner'o'j”. “Ĉi tio ne est'as nur'a labor'posten'o, ĝi est'as ni'a pasi'o. Kun'e, ni akcept'as divers'ec'o'n por kre'i lok'o'n kie ĉiu el ni pov'as est'i si mem* skrib'is Howard Schultz, la ĝeneral'a direktor'o kiu respond'ec'as pri 21 000 butik'o'j en ses'dek land'o'j kun pli ol 200 000 dung'it'o'j.

*  Howard Schultz kun Joanne Gordon, ‘Onward: How Starbucks Fought for its Life Without Losing its Soul’, Rodale Press, Neŭ York, 2011.
“Ili decid'as kaj ni plen'um'as”

Post sukces'eg'a karier'o ĉe Xerox kaj Hammarplast Us'a, Schultz aĉet'is la firma'o'n kontraŭ USD 4 milion'o'j en 1987 kiam ĝi ankoraŭ est'is lok'a ĉen'o en Seatlo kiu'n du kaf'am'ant'o'j fond'is. De tiam, per'e de furor'a'j libr'o'j kaj aper'o'j en la amas'komunik'il'o'j, li klopod'as por konstru'i ĝi'a'n legend'o'n. Defend'ant'o de la san'asekur'a re'form'o de prezid'ant'o Obama, kampanj'ant'o por la rajt'o je la gej'edz'iĝ'o kaj kontraŭ la port'ad'o de paf'il'o'j, li neniam mal'traf'as okaz'o'n por montr'i si'a'n si'n'dediĉ'o'n al progres'em'a'j valor'o'j. Je la 16a de juni'o 2014, ekzempl'e, sun'brun'iĝ'int'a kaj ne'formal'e vest'it'a, li aper'is en The Daily Show de la komedi'ist'o J'o'n Stewart de la kanal'o Comedy Central. “Hodiaŭ ni anonc'as ke Starbucks far'iĝ'os la unu'a firma'o kiu pag'os la super'lern'ej'a'j'n stud'pag'o'j'n por ĉiu'j ni'a'j dung'it'o'j” li deklar'is, dum li'n aklam'is la spekt'ant'ar'o. Efektiv'e, kvalifik'as nur dung'it'o'j labor'ant'a'j pli ol du'dek hor'o'j'n ĉiu'semajn'e, kaj nur por kurs'o'j en Inter'ret'o, sed ne'grav'e: pro ĉi tia anonc'o, s-ro Schultz okup'as la 17an lok'o'n en la tabel'o de “la 50 plej bon'a'j mond'a'j gvid'ant'o'j” kompil'it'a de la revu'o Fortun'e.

Ankaŭ Frederick (“Fred”) DeLuca, li'a sam'rang'ul'o ĉe Subway, est'as ŝat'at'a de la uson'a'j amas'komunik'il'o'j, ne pro li'a soci'a konscienc'o sed pro tio, ke li reprezent'as la bild'o'n de la vir'o kiu prosper'is per si'a propr'a klopod'o. En 1965 li mal'ferm'is si'a'n unu'a'n restoraci'o'n en Konektikut'o per mil dolar'o'j prunt'it'a'j de amik'o de si'a patr'o, d-ro Peter Buck, kiu ankoraŭ kun'posed'as la mark'o'n. Li hav'is nur 17 jar'o'j'n. La koncept'o - sandviĉ'o'j freŝ'e prepar'at'a'j laŭ la mend'o de la klient'o - est'is preskaŭ tuj'a sukces'o. En 1974, kiam la mark'o jam hav'is ses butik'o'j'n en Uson'o, s-ro'j DeLuca kaj Buck decid'is koncesi'i si'a'n mark'o'n.

Post tiam, kun pli ol 44 000 restoraci'o'j en 105 land'o'j, Subway preter'pas'is McDonalds kiel la ĉen'o de rapid'manĝ'ej'o'j kun la plej grand'a nombr'o de butik'o'j. DeLuca, kiel estr'o de ret'o de et'skal'a'j entrepren'ist'o'j, laŭt'e defend'as si'a'n “famili'o'n”. Ĉiam, kiam la okaz'o si'n prezent'as, li polemik'as kontraŭ la leĝ'o'j kiu'j mal'help'as et'skal'a'j'n entrepren'o'j'n. La medi'o por uson'a'j entrepren'ist'o'j “daŭr'e pli'mal'bon'iĝ'as ĉar est'as pli kaj pli da regul'o'j” li lament'is en 2013. “Est'as mal'facil'e fond'i nov'a'n entrepren'o'n, precip'e entrepren'o'n et'skal'a'n. (...) Se mi dev'us lanĉ'i Subway hodiaŭ, Subway ne ekzist'us”. Li kontraŭ'as al la san'asekur'a'j re'form'o'j de prezid'ant'o Obama (“la plej grand'a zorg'o de ni'a'j koncesi'ul'o'j”), al social'a'j kotiz'o'j, kaj al eventual'a pli'ig'o de la minimum'a salajr'o (“ni'a'j koncesi'ul'o'j dev'us pli'ig'i si'a'j'n prez'o'j'n”). DeLuca tiel al'iĝ'as al la “ador'ad'o de la et'skal'a entrepren'ist'o uson'a”, tiu aŭdac'a individu'o kiu, laŭ Charles Wright Mills, “plaĉ'as al kapital'ist'a'j utopi'ul'o'j*.

*  Charles Wright Mills, ‘White Collar: the American Middle Classes, Oxford University Press, Oksford'o kaj Nov-Jork'o, 1951.

Por kresk'i en Uson'o kaj tut'mond'e, Subway el'pens'is apart'e al'log'a'n model'o'n de koncesi'o'j. Oni pov'as aĉet'i koncesi'o'n kontraŭ modest'a kost'o (10 000 eŭr'o'j en Franci'o, 15 000 dolar'o'j en Uson'o), tri'obl'e mal'pli ol ĝi'a'j konkurenc'ant'o'j. Mal'ferm'i sandviĉ'ej'o'n Subway ne postul'as tro grand'a'n invest'o'n: 200 000 eŭr'o'j'n mez'um'e, el kio la koncesi'ul'o kontribu'as 80 000 eŭr'o'j'n. Oni ne bezon'as frit'il'o'j'n, grand'a'j'n kuir'ej'o'j'n aŭ aŭtomat'o'j'n por glaci'o kaj ŝaŭm'akv'o'j; nur pan'rost'il'o'n, serv'o'tabl'o'n por el'montr'i la nutr'aĵ'o'n, kaj frid'uj'o'n por en'ten'i trink'aĵ'o'j'n. Koncesi'ul'o'j, kiu'j sol'e port'as la plen'a'n risk'o'n se la entrepren'o mal'prosper'os, re'pag'as 12,5% de si'a spez'o tantiem'e (kompar'e kun 11% ĉe KFC kaj Pizza Hut kaj 7% ĉe Pomme de Pain kaj Plan'et Sushi). La patr'in'firma'o dev'as far'i neni'o'n krom en'bank'ig'i la rent'o'n, merkat'um'i la mark'o'n kaj send'i inspekt'ist'o'j'n por kontrol'i ĉu ĉiu butik'o rigor'e aplik'as ĝi'a'j'n specif'o'j'n: la 13 paŝ'o'j por mal'frost'ig'i kaj bak'i la pan'o'n, la dispozici'o, mebl'o'j, higien'o, prez'politik'o ... “Ili decid'as, kaj ni plen'um'as” dir'is dan'a koncesi'ul'o pri si'a rilat'o kun la firma'o. “Se ni en'konduk'us ŝanĝ'o'n sen inform'i la agent'o'n de Subway pri la dis'volv'o, ni traf'us en embaras'o'n” al'don'is ali'a*.

*  Cit'it'a en Henrik Antonsson, Luk'as Engström kaj Vytautas Verb'us, ‘“Innovation within Fast Food Restaurants: the Rol'e of the Local Restaurant Manager’, Jönköping International Business School, 2011.
Establ'o en Ĉini'o kaj Japani'o

Kandidat'o'j por koncesi'o'j bezon'as nek spert'o'n nek kvalifik'o'j'n. Pro tio ke Subway risk'as mal'mult'o'n, ĝi aktiv'e prov'as varb'i nov'bak'it'a'j'n entrepren'ist'o'j'n. Sed en 1998, la ekonomik'ist'o De'a'n Sager dir'is al komitat'o de la uson'a Ĉambr'o de Reprezent'ant'o'j ke Subway est'as “la perfekt'a ekzempl'o de ĉiu koncesi'a mis'uz'o imag'ebl'a.” Kaj dek kvin jar'o'j'n post'e, la franc'a ret'ej'o Blog-franchise.fr skrib'is: “La konklud'o est'as klar'a: la plej'part'o de koncesi'ul'o'j super'viv'as per sen'ĉes'a sklav'ad'o.

Ver'ŝajn'e pro si'a dev'o de konfidenc'o, la pli'mult'o de butik'estr'o'j rifuz'is koment'i pri la kontrakt'o lig'ant'a ili'n al la uson'a trans'naci'a firma'o. Michel, la posed'ant'o de butik'o apud Lillo, konsent'is don'i kelk'a'j'n detal'o'j'n sub kondiĉ'o de anonim'ec'o: “Subway vol'as mal'ferm'i restoraci'o'j'n ĉie, kaj ne est'as ver'a merkat'esplor'o. Foj'e oni trov'as tri butik'o'j'n apart'a'j'n je mal'pli ol 500 metr'o'j kiu'j konkurenc'as inter si. Por super'viv'i, mult'a'j posed'ant'o'j est'as dev'ig'it'a'j mal'ferm'i kelk'a'j'n restoraci'o'j'n” li dir'as, konfirm'ant'e la don'it'aĵ'o'j'n de la Observatoire de la Franchise laŭ kiu 70% de nov'a'j restoraci'o'j Subway en Franci'o est'as mal'ferm'it'a'j de jam'a'j koncesi'ul'o'j. La sam'a posed'ant'o plend'is pri la postul'o'j por tantiem'o'j de Subway. “Oni dev'as pag'i ili'n ĉiu'semajn'e, eĉ kiam la negoc'o'j ne prosper'as. Oni risk'as rapid'e en'ŝuld'iĝ'i. Precip'e ĉar ni dev'as negoc'i kun la oficial'a'j proviz'ant'o'j de la mark'o kaj ni ne pov'as trakt'i pri prez'o'j.

Kiam ni demand'is al unu el la region'a'j dis'volv'estr'o'j pri la problem'o'j de la koncesi'ul'o'j de Subway, li direkt'is ni'n al la eŭrop'a publik'rilat'a agent'ej'o de la firma'o, McKenna Townsend en Angli'o, kiu insist'is ke, krom kelk'a'j izol'it'a'j kaz'o'j, koncesi'ul'o'j est'as tre kontent'a'j. Sed bankrot'o'j est'as oft'a'j. Laŭ la revu'o Capital (la 19a de novembr'o 2013), inter 2008 kaj 2010, la posed'ant'o de 45% de la restoraci'o'j Subway en Franci'o ŝanĝ'iĝ'is.

La prem'o, kiu'n la patr'in'firma'o aplik'as al restoraci'estr'o'j, est'as trans'ig'at'a al ili'a person'ar'o. Laŭ enket'o de CNN, util'ig'ant'a don'it'aĵ'o'j'n de la uson'a Departement'o de Labor'o, butik'o'j de Subway en Uson'o far'is 17 000 mal'observ'o'j'n de la labor'leĝ'o'j inter 2000 kaj 2013: sen'salajr'a'j krom'hor'o'j, kontraŭ'leĝ'a'j redukt'o'j de salajr'o'j kiam est'as deficit'o'j en la en'spez'o'j de la tag'o, mal'just'a'j mal'dung'o'j. Respond'e, DeLuca kulp'ig'is si'a'j'n koncesi'ul'o'j'n, dir'ant'e ke ĉi tiu'j est'is kaz'o'j de “mal'observ'o'j ĉe la nivel'o de la butik'o” kaj neniel koncern'is la firma'o'n mem. Ceter'e, li plu dir'is, “antaŭ tri aŭ kvar jar'o'j ni komenc'is kun'labor'i kun la Departement'o de Labor'o por instru'i al ni'a'j koncesi'ul'o'j kiel ĝust'e kondut'i” (CNBC, la 7an de maj'o 2014). Dung'it'o'j de Subway pov'as far'i mal'mult'o'n por defi'i si'a'j'n estr'o'j'n. “Tem'as pri tre et'skal'a'j entrepren'o'j kun nur kelk'a'j dung'it'o'j, kaj est'as preskaŭ ne'ebl'e establ'i labor'sindikat'o'n ĉe ili” dir'is Olivier Guivarch kiu respond'ec'as pri la hotel'a, turism'a kaj restoraci'a sektor'o'j ĉe la Confédération Française Démocratique du Travail (CFDT). “En Franci'o, [dung'it'o'j de Subway] ne hav'as labor'ist'a'j'n konsili'o'j'n, labor'sindikat'a'j'n deleg'it'o'j'n aŭ ali'a'j'n reprezent'a'j'n instituci'o'j'n. Est'as pli facil'e establ'iĝ'i en integr'it'a'j firma'o'j kiel Starbucks.

Starbucks, efektiv'e, ne koncesi'as si'a'j'n butik'o'j'n. Laŭ la firma'o, ĝi mal'ferm'as fili'o'j'n por konserv'i la plej alt'a'j'n norm'o'j'n de la mark'o kaj por pov'i zorg'em'e elekt'i la lok'o'j'n de si'a'j kaf'ej'o'j*. Subway, laŭ si'a strategi'o de hazard'a dis'volv'ad'o, mal'ferm'as restoraci'o'j'n ie ajn; Starbucks mal'e antaŭ'e'n'ir'as laŭ'urb'e. Ĝi prefer'as lok'o'j'n kun bon'a flu'o de pied'ir'ant'o'j - ĉef'strat'o'j, butik'centr'o'j, fer'voj'a'j staci'o'j kaj flug'haven'o'j, komerc'a'j kvartal'o'j, histori'a'j urb'o'centr'o'j - kiu'j'n ĝi satur'as por sufok'i la konkurenc'ant'o'j'n. Tiel ĝi sukces'is establ'i si'n eĉ en land'o'j kiel Ĉini'o (1300 butik'o'j ĝis 2014) kaj Japani'o (1000), kiu'j antaŭ'e hav'is preskaŭ neniu'n kaf'kultur'o'n.

*  Por konker'i nov'a'n land'o'n, Starbucks foj'e star'ig'as komun'a'n entrepren'o'n kun lok'a partner'o: Autogrill en Belgi'o, Sazaby League en Japani'o, Grup'o Vips en Franci'o, Hispanio kaj Portugali'o. Firm'e establ'iĝ'int'e, ĝi aĉet'as la plen'a'n propriet'o'n de la partner'o.
Ambasador'in'o nom'at'a Michelle Obama

La situ'o'j de la fili'o'j est'as elekt'it'a'j konform'e al la cel'at'a klient'ar'o por la mark'o, sed ankaŭ laŭ la imag'o kiu'n ĝi vol'as prezent'i. Kiel Paula Mathieu, fak'ul'o pri retor'ik'o montr'is, la firma'o propon'as rakont'o'n kiu cel'as dram'ig'i “la spert'o'n Starbucks*. Laŭ Schultz, la kaf'ej'o Starbucksest'as pli ol mir'ind'a tas'o da kaf'o”: ĝi est'as “etend'aĵ'o de la ĉiu'tag'a viv'o, tri'a lok'o inter hejm'o kaj labor'o”; lok'o por societ'um'i kie ĉiu klient'o dev'us sent'i si'n unik'a. Oni instig'as al la baristas (la kaf'ist'o'j) inter'parol'i kun la klient'o'j, nom'i la klient'o'j'n per ili'a'j antaŭ'nom'o'j, parol'i pri la ras'a'j mal'egal'ec'o'j en Uson'o (tio est'is la cel'o de la kampanj'o Race Together lanĉ'it'a de la mark'o en mart'o 2015) kaj pri la teknik'o'j de rost'ad'o kiu'j'n la firma'o util'ig'as.

*  Paula Mathieu, ‘Economic Citizenship and the Rhetoric of Gourmet Coffee’ (PDF), Rhetoric Review, vol 18, no 1, aŭtun'o 1999.

Pro tio, ke la konsum'ant'o'j ne trink'as kaf'o'n por vek'i si'n, kiel ili far'us en bistroo, ili ne glut'as norm'ig'it'a'n trink'aĵ'o'n, ident'a'n laŭ'gram'e kaj laŭ'grad'e de Dubajo al Rio-de-Ĵanejro. Mal'e, oni propon'as al ili gastronomi'a'n spert'o'n. La uz'o de la ital'a por nom'i la divers'a'j'n trink'aĵ'o'j'n (Latte, Macchiato, Frappuccino, ktp.), la regul'o ke kaf'ist'o'j dev'as for'ĵet'i ĉiu'n espres'o'n kiu rest'as ne'miks'it'a pli long'e ol 10 sekund'o'j'n ĉar ĝi est'os perd'int'a si'a'n gust'o'n, kaj eĉ la broŝur'o'j el'don'it'a'j de la ĉen'o (“Por ĉiu kaf'o'grajn'o est'as neces'a unik'a ekvilibr'o de temperatur'o kaj temp'o por ating'i ĝi'a'n individu'a'n pint'o'n de arom'o, acid'ec'o, korp'o kaj gust'o”), pli'fort'ig'as la ide'o'n ke la produkt'o'j de Starbucks, la frukt'o de lert'a ekvilibr'o inter la scienc'a preciz'ec'o kaj ne're'ten'ebl'a pasi'o, pov'as est'i ŝat'at'a'j sol'e de rafin'it'a'j hom'o'j. Jen kiel Starbucks pov'as profit'i de simil'a klient'ar'o tra la tut'a mond'o: bon'hav'a'j student'o'j, kosmopolit'a'j profesi'ul'o'j, turist'o'j kaj ekster'land'an'o'j, kiu'j rigard'as ĝi'n kiel kon'at'a'n rifuĝ'ej'o'n kaj apart'a'n cel'lok'o'n kie ili pov'as ekzerc'i si'a'n bon'a'n gust'o'n. “Ni kre'is la entrepren'o'n de la gastronomi'a kaf'o” fier'e dir'as Schultz.

S-ro DeLuca, ali'flank'e, fanfaron'as pri tio, ke li invent'is la entrepren'o'n de la san'ig'a rapid'manĝ'o. La ide'o ven'is al li hazard'e en la fin'a'j 1990-aj jar'o'j, kiam la problem'o de obez'ec'o pli'grav'iĝ'is en Uson'o. En 1998, Jared Fogle, uson'an'o 21-jar'aĝ'a kiu hav'is pez'o'n de 192 kg, decid'is komenc'i diet'o'n de apart'a spec'o. Dum unu jar'o li manĝ'is neni'o'n, krom sandviĉ'o'j'n Subway, unu kun meleagr'aĵ'o por lunĉ'o kaj unu vegetar'a por ĉef'manĝ'o, sen fromaĝ'o kaj majonez'o. La efik'o est'is mirakl'a: li perd'is pli ol 110 kg. Kiam por'vir'a revu'o pri san'o aklam'is li'a'n spert'o'n, oni ek'nom'is ĝi'n la “diet'o Subway”.

Subway tiam el'kor'e si'n lanĉ'is en la niĉ'a'n merkat'o'n de la san'ig'a diet'o. En 2002 ĝi adopt'is la slogan'o'n Eat Fresh (Manĝ'u Freŝ'e) kaj verd'ig'is si'a'n log'o'tip'o'n kiel sign'o'n de natur'ec'o. Por gajn'i kred'ind'ec'o'n, Subway form'is partner'ec'o'j'n kun du esplor'institut'o'j de kardi'olog'o'j, la American College of Cardiology kaj la American Heart Association. En la kaz'o de s-ro Fogle, li far'iĝ'is la “Subway Guy” (“S-ro Subway”). Dum dek kvin jar'o'j, li aper'is en pli ol tri cent reklam'o'j de la mark'o por kio li ricev'is USD 15 milion'o'j'n. Michelle Obama, mal'e, ricev'is neni'o'n kiam ŝi publik'e dank'is al Subway pro tio, ke ĝi “inspir'is infan'o'j'n manĝ'i legom'o'j'n*..

*  ’Remarks by the First Lady at Subways Let’s Mov'e! Announcement’, Blank'a Dom'o, Vaŝington'o, la 23an de januar'o 2014

Prezent'ant'e si'n kiel natur'a'n kaj san'ig'a'n rapid'manĝ'ej'o'n, la sandviĉ'a ĉen'o ne nur sukces'is penetr'i en la merkat'o'n de tiu'j, kiu'j zorg'as pri si'a pez'o. Ĝi ankaŭ mal'ferm'iĝ'is en lok'o'j ferm'it'a'j al si'a'j konkurenc'ant'o'j kaj ili'a'j frit'it'a'j produkt'o'j: hospital'o'j, mez'lern'ej'o'j, universitat'ej'o'j. Ĉi tiu “verd'a re-bel'ig'o” montr'iĝ'is tre profit'o'don'a: inter 1998 kaj 2011, laŭ Us'a Today, la uson'a'j vend'o'j de Subway kresk'is de USD 3,1 miliard'o'j al USD 11,5 miliard'o'j.

Sed nutr'aĵ'o ne est'as “san'ig'a”, “natur'a” aŭ eĉ “freŝ'a” nur pro tio, ke ĝi ne est'as kuir'it'a. La legom'o'j en la sandviĉ'o'j de Subway est'as sen'gust'a'j, ĉar ili est'as kresk'ig'it'a'j tut'jar'e en tro'varm'ig'it'a'j forc'ej'o'j super'plen'ig'it'a'j de sterk'aĵ'o'j kaj pest'icid'o'j, kaj rikolt'it'a'j kiam ili apenaŭ est'as matur'a'j (aŭ verd'a'j) por dispon'i temp'o'n por transport'ad'o. Aviz'o en ĉiu butik'o avert'as, ke tranĉ'it'a ŝink'o, meleagr'aĵ'o kaj bov'aĵ'o ne est'as rekomend'at'a'j por tiu'j, kiu'j est'as alergi'a'j al lakt'o kaj soj'o - la viand'o'j ven'as el fabrik'o'j kie best'o'j nur est'as material'o'j kombinat'a'j kaj trans'format'a'j per akv'o, sal'o, suker'o, stabil'ig'aĵ'o'j. En Uson'o, Subway est'as proviz'at'a de la nutr'aĵ'a gigant'o West Liberty Foods - kiu ankaŭ proviz'as la hiper'bazar'o'j'n Walmart kaj Costco. Subway est'is kritik'it'a en juni'o 2015 pro tio, ke oni super'uz'as antibiotik'o'j'n por kurac'i ĝi'a'j'n best'o'j'n*.

*  Publik'a leter'o al Frederick DeLuca de 60 asoci'o'j aktiv'a'j en la kamp'o'j de san'o kaj la hom'medi'o, la 23a de juni'o 2015.

Ceter'e, eĉ se oni pov'as far'i relativ'e san'ig'a'j'n sandviĉ'o'j'n, oni ankaŭ pov'as super'plen'ig'i ili'n per saŭc'o kaj fromaĝ'o kaj al'don'i krom'plad'o'j'n de frit'o'j kaj ŝaŭm'akv'o'j, kiel far'as la pli'mult'o de klient'o'j. La kombinaĵ'o'j rekomend'at'a'j de la ĉen'o est'as precip'e kalori'plen'a'j: ili'a'j 30-centi'metr'a'j sandviĉ'o'j Big Philly Cheesesteak kaj Meatballs Marinara, stel'ul'a'j produkt'o'j de la ĉen'o, en'hav'as respektiv'e 1000 kaj 750 kalori'o'j'n, kontrast'e kun la 540 en la Big Mac de Mcdonalds.

Est'is sam'e hazard'e ke Starbucks re'pozici'ig'is si'n en la niĉ'o de la “etik'a” komerc'o. En 1999, pint'o'kun'ven'o de la Mond'a Organiz'aĵ'o pri Komerc'o okaz'is en Seatlo, kie la firma'o hav'as si'a'n sid'ej'o'n, kio kaŭz'is kontraŭ'tut'mond'ig'a'j'n manifestaci'o'j'n tra la tut'a urb'o. Butik'o'j de Starbucks est'is atak'it'a'j de manifestaci'ant'o'j pro tio, ke la firma'o trud'as la uson'a'n viv'manier'o'n al la tut'a planed'o dum ĝi ekspluat'as la kamp'ar'an'o'j'n de la Sud'o. S-ro Schultz kaj li'a strategi'ist'o'j tim'is, ke ili far'iĝ'os simbol'o de imperi'ism'o, kiel Nike kaj Mcdonalds, kaj lanĉ'is operaci'o'n por pli'bon'ig'i la publik'a'n reputaci'o'n de la firma'o.

En 2000, Starbucks sub'skrib'is inter'konsent'o'n pri partner'ec'o kun TransFair Us'a kiu kampanj'as por just'a komerc'ad'o. En 2004, la firma'o kre'is si'a'n propr'a'n etik'a'n etiked'o'n, promes'ant'e pag'i inter 20-30% pli ol la merkat'a prez'o por ĝi'a'j kaf'o'grajn'o'j, establ'ant'e fiks'a'j'n tarif'o'j'n kiu'j protekt'as produkt'ist'o'j'n kontraŭ fal'ant'a'j prez'o'j. Ĝi ankaŭ pli'bon'ig'is la social'a'j'n subvenci'o'j'n de si'a'j dung'it'o'j. En Uson'o, ekzempl'e, ili pov'as ricev'i san'asekur'o'n (se ili labor'as pli ol du'dek hor'o'j'n semajn'e), aĉet'i akci'o'j'n rabat'e (post serv'ad'o dum unu jar'o) kaj hejm'e'n'port'i unu sen'pag'a'n sak'et'o'n da kaf'o semajn'e.

Ĉi tiu'j rimed'o'j apenaŭ hav'as efik'o'n sur la en'tut'a'n politik'o'n de la firma'o, kiu est'as tiel agres'a al si'a'j dung'it'o'j kiel al si'a'j proviz'ant'o'j. Inter 1991 kaj 2013, la tut'mond'a'j vend'o'j de kaf'o kresk'is de 30 miliard'o'j da dolar'o'j al 70 miliard'o'j, sed la porci'o kiu ir'is al la produkt'ant'a'j land'o'j fal'is de 40% al 10%*. Starbucks kontribu'is al ĉi tiu dis'volv'iĝ'o.

*  Kelsey Timmerman, Where Am I Eating? An Adventure Through the Glob'al Food Economy, Wiley, Hoboken (New Jersey), 2013.

La firma'o hav'as lobi'ist'o'j'n en Vaŝington'o ek'de 2004 kiu'j precip'e puŝ'as al pli mal'alt'a'j bar'il'o'j kontraŭ komerc'o en la land'o'j de kiu'j ĝi mend'as si'a'j'n proviz'o'j'n*. En 2006-7, ĝi proces'is kontraŭ Etiopio en la uson'a'j tribunal'o'j por mal'help'i, ke land'o registr'u kiel komerc'a'j'n mark'o'j'n la nom'o'j'n de tri kafovarioj kresk'ig'at'a'j en la land'o. Por evit'i pag'i impost'o'j'n je profit'o'j en land'o'j kie ĝi operaci'as, ĝi ĝir'as la mon'o'n al impost'oaz'o'j per'e de svis'a firma'o*. Kiel membr'o de la potenc'a Association of Manufacturers of Foodstuffs (Asoci'o de Fabrik'ist'o'j de Nutr'o'var'o'j), kun'e kun Nestlé, Kraft Foods kaj Proctor & Gamble, ĝi kampanj'as por liber'a komerc'ad'o. Resum'e, ĝi kondut'as kiel ĉiu'j ali'a'j trans'naci'a'j firma'o'j en la agr'o'industri'a sektor'o.

*  Jeanne Cummings, Cautiously, Starbucks puts lobbying on corporate menu, The Wall Street Journal, la 12a de april'o 2005.
*  Tom Bergin, ‘Special Re'port: How Starbucks avoids UK taxes’, Reuters, la 15a de oktobr'o 2012.

Kaj ĝi'a'j dung'it'o'j est'as en la sam'a situaci'o kiel tiu'j de ali'a'j ĉen'o'j de rapid'manĝ'ej'o'j. Sam'e kiel la “sandviĉ'a'j art'ist'o'j” de Subway, la kaf'ist'o'j de Starbucks dev'as est'i kapabl'a'j pri ĉio: registr'i mend'o'j'n, instig'i al la klient'o pli el'spez'i (“Ĉu vi vol'as arom'ig'i vi'a'n kaf'o'n ... krem'o'n kun tio?”), prepar'i trink'aĵ'o'j'n kaj serv'i kiel kas'ist'o, sed ankaŭ viŝ'i la tabl'o'j'n, el'port'i la for'ĵet'aĵ'o'j'n, lav'i la teler'o'j'n kaj frot'pur'ig'i la neces'ej'o'j'n. Ĉio kun rid'et'o, kaj kontraŭ labor'pag'o kiu apenaŭ super'as la minimum'a'n salajr'o'n, inkluziv'e de gratifik'o'j.

Ĉe Starbucks, dung'it'o'j est'as inter'ŝanĝ'ebl'a'j. “Se ali'a butik'o bezon'as ekstr'ul'o'n, aŭ se ni hav'as tro'a'n person'ar'o'n, la administr'ant'o de la butik'o pov'as facil'e dir'i al vi, ke vi ir'u por help'i ĉe ali'a fili'o” dir'is Arnaud, pariza kaf'ist'o. “Ni hav'as paragraf'o'n pri mov'iĝ'ebl'ec'o en ni'a'j kontrakt'o'j: ili pov'as pet'i al vi trans'lok'iĝ'i definitiv'e al ali'a butik'o, kaj plen'temp'a'j dung'it'o'j ne hav'as la rajt'o'n rifuz'i.” Por kontrol'i si'a'j'n “partner'o'j'n” - etik'e - la firma'o hav'as sistem'o'n nom'at'a'n Customer Voice (Voĉ'o de la Klient'o): “Dum la last'a'j tri aŭ kvar monat'o'j”, klar'ig'as Arnaud, “regul'e, post kelk'a'j mend'o'j, du'a foli'et'o sekv'as la kas'bilet'o'n, pet'ant'e al la klient'o komplet'ig'i en'ret'a'n enket'il'o'n por don'i si'a'n opini'o'n pri si'a spert'o. Tio'n far'int'e, la klient'o hav'as ŝanc'o'n gajn'i la ekvivalent'o'n de grand'a Latte ĉiu'tag'e dum unu monat'o.

Fort'a prem'o mal'help'as ke dung'it'o'j koment'u pri si'a'j labor'kondiĉ'o'j. En 2005 Daniel Gross, nov'jork'a kaf'ist'o kiu vol'is establ'i fili'o'n de la Industrial Workers of the World (IWW) en si'a butik'o, parol'is al la New York Times. Schultz tuj send'is ret'post'aĵ'o'n al ĉiu'j si'a'j dung'it'o'j en Uson'o kiu kontraŭ'dir'is la jun'ul'o'n. Post kelk'a'j monat'o'j, Gross est'is mal'dung'it'a*. De tiam Starbucks furioz'e kontraŭ'as al la establ'o de labor'sindikat'o'j, aŭ cert'ig'as ke ili ne est'u ĝen'a'j. En 2013 okaz'is la unu'a'j elekt'ad'o'j de reprezent'ant'o'j de la dung'it'o'j de Starbucks en Franci'o, kio est'is venk'o por la CFDT. Sed kiam ni prov'is kontakt'i du el ĝi'a'j reprezent'ant'o'j, unu, pariza administr'ant'o de butik'o kiu nom'as la dung'it'o'j'n “partner'o'j”, dir'is, ke li est'os okup'at'a dum kelk'a'j semajn'o'j. La ali'a, skip'estr'o, ne vol'is parol'i sen la sankci'o de la administr'ist'ar'o.

*  ’National Labor Relations Board v Starbucks Corporation’, United States Court of Appeals, Second Circuit, Nov-Jork'o, la 27a de april'o 2011.

La alt'a procent'o de eks'iĝ'o'j ĉe la person'ar'o, la et'a skal'o de operaci'o'j, la koncesi'a sistem'o kaj la hierarki'a struktur'o ĉiu'j mal'facil'ig'as la organiz'ad'o'n de la labor'fort'o en la rapid'manĝ'a sektor'o. En 2014 labor'sindikat'a'j deleg'it'o'j el pli ol 30 land'o'j kun'ven'is en Nov'jork'o por diskut'i la ebl'ec'o'n de kolektiv'a ag'ad'o. Ili aŭskult'is la spert'o'j'n de la nov'zeland'a sindikat'o Unit'e, unu el la kelk'a'j kiu'j sukces'is firm'e establ'iĝ'i en la rapid'manĝ'a sektor'o. En novembr'o 2005, dek aktiv'ul'o'j de Unit'e abrupt'e en'ir'is butik'o'n de Starbucks en Aŭkland'o, al'vok'ant'e al la kaf'ist'o'j ĉes'i labor'i*. Ili far'is sam'e en ali'a'j butik'o'j kaj, post mal'pli ol ses monat'o'j, 2 000 dung'it'o'j est'is al'iĝ'int'a'j al la sindikat'o. Ĝi daŭr'ig'is si'a'j'n spektakl'a'j'n inter'ven'o'j'n; ekzempl'e, ĝi inund'is per vok'o'j la telefon'a'n inform'ej'o'n de iu firma'o por inter'romp'i ĝi'a'n liver'o'sistem'o'n. La rapid'manĝ'a'j gigant'o'j kapitulac'is kaj en 2006 kolektiv'a akord'o est'is sub'skrib'it'a. De tiam, pli ol 30 000 jun'a'j dung'it'o'j al'iĝ'is al la sindikat'o kaj salajr'o'j en la rapid'manĝ'a sektor'o de Nov-Zelando kresk'is je 50%.

*  Erik Form'a'n, ‘Supersizing Pay in New Zealand’, Labor Notes no 407, Detrojt'o, februar'o 2013.

Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Kiel evit'i la klimat'a'n ĥaos'o'n?

Komenc'e est'is la aer'vezik'o'j de Antarkt'o

Pri'serĉ'ant'e la arkiv'o'j'n de la klimat'o en'ferm'it'a'j'n en la polus'a'j vert'o'ĉap'o'j, grup'et'o de glaci'olog'o'j evident'ig'is la rol'o'n de karbon'a di'oksid'o. Unu el tiu'j pionir'o'j memor'ig'as kiel la esplor'ist'o'j kontribu'is pri'lum'i demand'o'n far'iĝ'int'a'n politik'a.

.

En la 1960-aj jar'o'j, ni'a jun'a team'o de glaci'olog'o'j prov'ad'is ekstrakt'i la gas'o'n en'ten'at'a'n en glaci'o-karot'o'j el'tir'it'a'j en Antarkt'o. Tiu ide'o ven'is en la kap'o'n de Claude Lori'us, fond'int'o de la grup'o, kiam li observ'is la mult'eg'a'j'n vezik'et'o'j'n, kiu'j el'ir'is el glaci'pec'o form'it'a antaŭ plur'a'j mil'o'j da jar'o'j, merg'it'a en glas'o'n da viski'o*. Kun ni'a'j sam'ul'o'j el la Berno-Universitat'o, ni kun'divid'is la rev'o'n ek'kon'i la vari'o'j'n de la karbon-di'oksid'o (CO2) en la atmosfer'o de la pas'int'ec'o. La mezur'o'j real'ig'it'a'j ek'de 1958 de Charles David Keelling en la observ'ej'o de Mauna Loa, en Havajo, sugest'is, ke la hom'a'j aktiv'aĵ'o'j modif'is ties koncentr'ec'o'n. Ni ankaŭ esper'is esplor'i la prognoz'o'n de la sved'a kemi'ist'o Svvante Arrhenius, formul'it'a'n jam en 1896, pri la rol'o de la karbon-di'oksid'o en la cikl'o'j de glaci'ad'o'j.

*  Claude Lori'us kaj Laurent Carpentier, Voyage dans l’anthropocène. Cette nouvelle ère dont no'us sommes les héros, Actes Sud, Arles, 2011.

Ni'a ĉef'a motiv'ig'o est'is la mal'kovr'o de Antarkt'ik'o kaj ties kaŝ'it'a'j trezor'o'j. La mal'kript'ig'o de la klimat'a'j arkiv'o'j est'is grand'a defi'o, kaj ne nur ĉar ni'a'n esplor'teren'o'n tra'blov'is ekstrem'a mal'varm'o kaj krud'a'j vent'o'j. Post long'a el'labor'o de la karot-el'tir'il'o'j por bor'i tiu'n vert'ĉap'o'n plur'kilo'metr'e dik'a'n, la dat'ig'o de la glaci-karot'o'j kaj la preciz'a mezur'ad'o de ili'a en'hav'o est'is kap'romp'il'o. Pli ol dek jar'o'j da labor'o, punkt'it'a'j de esper'ig'a'j kaj sen'kuraĝ'iĝ'a'j moment'o'j, neces'is por ĝi'n solv'i.

Tia'j mal'kovr'o'j pov'is nur vek'i si'n'demand'o'j'n ĉe la tut'a hom'ar'o

En 1980 la aer'vezik'o'j kapt'it'a'j de la frost'o komenc'as liver'i si'a'j'n sekret'o'j'n. Ili konfirm'as, ke la atmosfer'o de la last'a glaci'epok'a maksimum'o, antaŭ du'dek mil jar'o'j, en'hav'is du'on'e mal'pli da karbon'a di'oksid'o ol nun. Tiu rezult'o konfirm'as la hipotez'o'n de Arrhenius, kiu atribu'is la mal'varm'iĝ'o'n de la glaci'epok'o al ĉirkaŭ 40% mal'kresk'o de la CO2-koncentr'ec'o.

La plej impres'a etap'o est'as, la 1-an de oktobr'o 1987, la publik'ig'o de tri artikol'o'j en la revu'o Natur'e*. Ni, franc'a'j kaj sovet'a'j glaci'olog'o'j kun'e labor'ant'a'j rivel'as, ke la en'ten'o de karbon'a di'oksid'o en la atmosfer'o kaj la temperatur'o de la atmosfer'o evolu'is paralel'e dum la cent ses'dek mil last'a'j jar'o'j, tio est'as la tut'a last'a glaci'a-inter'glaci'a cikl'o*. Ni'a demonstr'o baz'iĝ'as tiam sur la zorg'em'a analiz'o de la glaci'karot'o el'pren'it'a ĉe la antarkt'a staci'o de Vostok. De'post tiam, la polus'a'j arkiv'o'j konfirm'is la korelaci'o'n inter la CO2 kaj la temperatur'o de ok cent mil jar'o'j, tio est'as ok komplet'a'j astronomi'a'j cikl'o'j (Vid'u la ĉi-sub'a'j'n kurb'o'j'n)*. Ankaŭ ali'a'j mezur'o'j pruv'is lig'o'n inter la proporci'o de met'an'o (CH4) en la atmosfer'o kaj la temperatur'o, kio kredit'ig'as la ide'o'n, ke la vari'o'j de la forc'ej'efik'o lud'is grav'a'n rol'o'n por tiu'j de la pas'int'a klimat'o.

*  Natur'e, vol. 329, n-ro 6138, Londono, 1-a de oktobr'o 1987.
*  La ne'perfekt'aĵ'o'j de la ĉiel'a mekanik'o (turb'o-efekt'o kaj oblikv'ec'o de la turn'iĝ-aks'o, dis'centr'ig'o de ĝi'a elips'o ĉirkaŭ la sun'o) kaj la natur'a forc'ej'efik'o produkt'as de unu milion'o da jar'o'j mal'varm'a'j'n glaci'a'j'n faz'o'j'n de ĉirkaŭ ok'dek mil jar'o'j altern'ant'a'j'n kun varm'a'j inter'glaci'a'j faz'o'j de ĉirkaŭ du'dek mil jar'o'j.
*  Scienc'e, vol. 317, n-ro 5839, Vaŝington'o, DC, 10-a de aŭgust'o 2007, kaj Natur'e, vol. 453, n-ro 7193, 15-a de maj'o 2008.

Tia'j mal'kovr'o'j pov'is nur eskap'i el ni kaj vek'i si'n'demand'o'n ĉe la tut'a hom'ar'o. Unu jar'o'n post la publik'ig'o de la rezult'o'j de Vostok, iniciat'e de la Program'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j pri Medi'protekt'ad'o (PUNM; en la angl'a: UNEP) kaj la Mond'a Organiz'aĵ'o pri Mete'ologi'o (MOM; en la angl'a: WMO), nask'iĝ'is la Inter'reg'ist'ar'a Spert'ul'ar'o pri Klimat'a Ŝanĝ'iĝ'o (ISKŜ, en la angl'a: IPCC). Ĝi'a misi'o, al kiu ni est'is asoci'it'a'j, est'is kaj rest'as period'e taks'i la stat'o'n de la scienc'a'j, soci'ekonomi'a'j kaj teknik'a'j kon'o'j pri la klimat-ŝanĝ'iĝ'o'j.

La si'n'demand'o pri la ebl'a lig'o inter la hom'a'j aktiv'aĵ'o'j kaj la klimat'evolu'o de nun met'iĝ'is je la nivel'o de la reg'ist'ar'o'j. La kurb'o de Mauna Lo sen'ambigu'e montr'is la konstant'a'n kresk'o'n de la CO2, kio ne plu las'is dub'o'n pri ĝi'a hom'a origin'o. Kaj la fosili'a aer'o kapt'it'a en Vostok rivel'is ke la kvot'o de CO2 en la atmosfer'o de la 1980-aj jar'o'j — 352 part'o'j por unu milion'o (ppm), tio est'as 0,0352% laŭ volumen'o* — ver'ŝajn'e neniam est'is tiom grand'a dum la last'a grand'a glaci'a-inter'glaci'a cikl'o. Tiel, la kurb'o de Mauna Loa kaj tiu de Vostok ricev'is mit'a'n dimensi'o'n en la genez'o de ek'konsci'iĝ'o.

*  La freŝ'a'j don'it'aĵ'o'j indik'as, ke la aktual'a kvot'o de CO2 (399 ppm, tio est'as 0,0399%) ne hav'as ekvivalent'o'n dum la last'a milion'o da jar'o'j.

Tiu'j rivel'o'j perturb'is la komfort'o'n de la esplor'ist'o'j. Ĉu ili koncentr'iĝ'u pri la fundament'a scienc'o, aŭ vast'e komunik'u kun la politik'a'j decid'ant'o'j kaj la civit'an'o'j? Kompren'ebl'e, ni ĉef'e dev'is daŭr'e propon'i ni'a'j'n raport'o'j'n al la scienc'a'j revu'o'j kun inter'naci'a leg'o-komitat'o, cel'e valid'ig'i la kvalit'o'n de la rezult'o'j kaj de ili'a interpret'ad'o. Tiu klopod'o rest'as esenc'a por garanti'i al la mal'kovr'o'j sufiĉ'a'n grad'o'n da kred'ind'ec'o.

La mond'o de la esplor'ist'o'j est'as tiom divers'a kiom la hom'ar'o. Iu'j vol'as maksimum'o'n da si'n'gard'em'o por cert'iĝ'i, ke ne en'ŝtel'iĝ'is erar'o aŭ interpret'ad'o, antaŭ ol sub'met'i si'a'n labor'aĵ'o'n al la revu'o. Ali'a'j — la pli'mult'o — dis'vast'ig'as pli rapid'e si'a'j'n mal'kovr'o'j'n, list'ig'ant'e la ebl'a'j'n erar-font'o'j'n kaj la divers'a'j'n konsider'ind'a'j'n interpret'ad'o'j'n. La debat'o pri tiu'j du ag'manier'o'j est'is vigl'a en la temp'o de publik'ig'o de ni'a'j rezult'o'j en Natur'e. Fin'fin'e, la ag'manier'o baz'it'a sur la raci'a dub'o venk'is, kaj la post'a'j esplor-labor'o'j konfirm'is la unu'a'j'n demonstr'o'j'n.

Nun'temp'e, la stat'o de la kon'o'j rapid'e evolu'as dank'e al la teknik'a'j progres'o'j kaj al la model'ig'o. Akcel'o de la nombr'o de la scienc'a'j publik'ig'aĵ'o'j ebl'ig'is al la klimat'ologi'o rapid'e antaŭ'e'n'ir'i dum la last'a'j jar'dek'o'j. Unu el la ĉef'a'j misi'o'j de la ISKŜ ceter'e konsist'as en ekzamen'o kaj taks'o de tiu scienc'a literatur'o.

Ĉu la esplor'ist'o dev'as kun'divid'i si'a'j'n labor'o'j'n trans la cirkl'o de si'a'j sam'ul'o'j por konvink'i pri la neces'o ag'i? Ankaŭ pri tio la scienc'a komun'um'o ne hav'as unu'sol'a'n opini'o'n. Iu'j sent'as si'n ĉef'e vok'it'a'j de si'a pasi'o por esplor'ad'o. Ali'a'j mal'kovr'as fascin'o'n de la kontakt'o kun la soci'o, de la decid'ant'o'j ĝis la simpl'a'j civit'an'o'j. La aŭtor'o de ĉi-artikol'o situ'as en la mez'o. Daŭr'e kapt'it'a de la esplor'o, mi iom post iom trov'is en la grav'ec'o de la problem'o krom'a'n motiv'ad'o'n. Sen'difekt'a pasi'o por la glaci'karot'o'j, Antarkt'o kaj klimat'ologi'o de la pra'ŝton'epok'o pov'as kombin'iĝ'i kun la vol'o atest'i pri la plej esenc'a rol'o de la ISKŜ por pri'lum'i la hom'ar'o-est'ont'ec'o'n.

Petit'a de la ISKŜ en 1992 por far'iĝ'i unu el la ĉef'a'j aŭtor'o'j de la ĉapitr'o pri la cikl'o de karbon'o, mi pov'is spert'i la ekster'ordinar'a'n intelekt'a'n kaj scienc'a'n riĉ'ec'o'n de inter'fak'ec'o. En antaŭ'a temp'o, esplor'ist'o'j, ĉef'e jun'a'j, hav'is mult'e mal'pli da okaz'o'j por tia'j inter'ŝanĝ'o'j. Tio ankaŭ est'is por mi rimed'o por al'ir'i al la tut'a literatur'o pri la cikl'o de karbon'o, la atmosfer'o, la ocean'o, la kontinent'o'j, je divers'a'j temp'o'skal'o'j. Ĉiu'j tiu'j viv'ant'a'j enciklopedi'o'j kun'ven'is ĉirkaŭ tabl'o por el'labor'i preciz'a'n bilanc'o'n de la kon'o'j en tiu fak'o, antaŭ ol kompar'i ĝi'n al la labor'o de la ali'a'j grup'o'j. Kiam mi far'iĝ'is ĉef'a aŭtor'o, kaj post'e revizor'o, de ĉapitr'o pri paleolitik'a klimat'ologi'o, mi'a entuziasm'o ne mal'alt'iĝ'is. Mil'o'j da scienc'ist'o'j el la tut'a mond'o kontribu'is al la labor'o'j de la ISKŜ de'post ĝi'a kre'ad'o. Met'it'a'j kun'e je la serv'o de la hom'ar'o, ili'a'j ekspertiz'o'j kovr'as ĉiu'j'n kamp'o'j'n neces'a'j'n por establ'i la stat'o'n de la kon'o'j.

La ISKŜ est'as unik'a instituci'a spert'o

Est'as ja legitim'e pri'demand'i la sen'de'pend'ec'o'n de la scienc'ul'o'j, apart'e kiam ili'n pet'as la politik'a mond'o, aŭ kiam prem'grup'o'j, kies financ'a pov'o est'as konsider'ind'a, prov'as antaŭ'e'n'puŝ'i konjekt'o'j'n serv'ant'a'j'n ili'a'j'n interes'o'j'n. Ekzist'as ja la risk'o erar'i, kaj vid'i si'a'n labor'o'n instrument'ig'it'a kiam oni al'ven'as sur la politik'a kamp'o, kies kod'o'j'n oni ne kon'as. Sed, modest'e part'o'pren'int'e ĉi tiu'n labor'o'n, mi ne vid'as kiel la klimat'olog'o'j de la publik'a esplor'ad'o, tiu'j forĝ'ist'o'j de la kon'o en ni'a kamp'o, pov'us est'i ĉiu'j uz'at'a'j de prem'grup'o, aŭ rezign'i pri si'a mens'a sen'de'pend'ec'o. Mal'facil'e oni pov'as imag'i, ke la 259 esplor'ist'o'j pri klimat'scienc'o, kiu'j part'o'pren'is la last'a'n raport'o'n de la grup'o 1 de la ISKŜ pov'us est'i ĉiu'j kulp'ant'o'j pri sekret'a inter'konsent'o; kaj tio des pli, ke la taks'ad'o-procez'o de tiu dokument'o kun'ig'is preskaŭ 50 000 koment'o'j'n de fak'ul'o'j el ĉiu'j direkt'o'j, al kiu'j la aŭtor'o'j dev'ig'e respond'is.

Hodiaŭ, 195 land'o'j membr'as en la ISKŜ kaj part'o'pren'as la labor'o'j'n pri la kompren'o de la klimat'a maŝin'o kaj la kaŭz'o'j de la klimat'ŝanĝ'iĝ'o (grup'o 1), pri ili'a'j ebl'a'j konsekvenc'o'j (grup'o 2) kaj pri la defend'o-strategi'o'j (grup'o 3). Ĉu ni ankaŭ memor'ig'u, ke tiu et'a organiz'aĵ'o (dek du dung'it'o'j) baz'it'a en Ĝenevo pet'as la kun'labor'ad'o'n de fak'ul'o'j nur sur'baz'e de volont'ul'ec'o kaj sen'rekompenc'e? Kelk'foj'e kritik'at'a, la neces'a inter'konsent'o por la redakt'ad'o de la raport'o'j ven'as de procez'o, ne de antaŭ'kondiĉ'o. Tiu ir'manier'o ne est'as mal'kongru'a kun la respekt'o de la skrupul'o'j de la esplor'ist'o, kiu ne sci'as ĉio'n kaj neniam forges'as ke la scienc'a ver'o ekzist'as nur en trans'ir'a kaj provizor'a manier'o. Nov'a'j mal'kovr'o'j ĉiam pov'os ven'i kaj sen'valid'ig'i rezult'o'n.

Tamen, kio'n pli bon'a'n oni pov'us invent'i por gvid'i la decid'o'j'n? Task'it'a nutr'i la politik'a'n pri'pens'ad'o'n por al'front'i tiu'n plej grav'a'n defi'o'n al ni'a civiliz'o, la ISKŜ prezent'as unik'a'n instituci'a'n spert'o'n. Ĝi est'as hodiaŭ model'o por la pri'stud'o de la romp'iĝ'em'o de la bio'divers'ec'o, kaj ebl'e morgaŭ por ali'a'j kamp'o'j, kiel la teknik'ar'a'j risk'o'j.

De'post Louis Pasteur kaj la mal'san'o de la silk'raŭp'o, la scienc'ist'o'j tre oft'e est'is kun'vok'it'a'j por trov'i defend'o-rimed'o'j'n kontraŭ la minac'o'j pez'ant'a'j sur la hom'ar'o — kaj ne ĉiam sukces'e. Sed neniam tiom grand'a nombr'o da ili est'is met'it'a'j je la serv'o de tiom da ŝtat'o'j por solv'i problem'o'n al kiu neni'u pov'os eskap'i. Ili lud'is esenc'a'n rol'o'n por la diagnoz'o de la okaz'ant'a varm'iĝ'o: ili'a'j konklud'o'j proviz'as la baz'o'n de la okaz'ont'a'j diskut'o'j kaj decid'o'j dum la pariza konferenc'o. Mult'a'j scienc'ul'o'j engaĝ'iĝ'is en la taks'ad'o'j de la ISKŜ; kelk'a'j atest'is antaŭ la parlament'o'j de si'a'j land'o'j, aŭ antaŭ la publik'o, kadr'e de renkont'iĝ'o'j kaj debat'o'j. Ili'a'j labor'o'j kaj klopod'o'j met'as la politik'a'j'n decid'ant'o'j'n front'e al si'a respond'ec'o koncern'e la ven'ont'a'j'n generaci'o'j'n.

Nun'temp'e, dum preskaŭ ĉie la instituci'o'j ĉef'e invest'as en la aplik'at'a esplor'ad'o, ni pov'as atest'i, el ni'a propr'a spert'o, ke ne pov'as okaz'i grav'a'j mal'kovr'o'j nek kred'ind'a'j analiz'o'j pri la klimat'a risk'o sen la kontribu'o de la fundament'a esplor'ad'o. Trans la klimat'o, ni ankaŭ mezur'is la profit'o'j'n de inter'naci'a kun'labor'ad'o mal'konekt'it'a de la politik'a'j rival'ec'o'j, tia, kia tiu, kiu'n ni praktik'is kun la sovet'o'j mez'e de la mal'varm'a milit'o.

Dominique RAYNAUD

Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Post la rus'a inter'ven'o en Sirio

Strategi'a renvers'iĝ'o en Proksim-Orient'o

Du'obl'a traf'o por la rus'a prezid'ant'o, kiu ĵus en'ir'is la siri'an batal'kamp'o'n. S-ro Vladimir Putin sci'ig'is, ke li akcept'is en Kreml'o la prezid'ant'o'n Baŝar al-Asad; tuj post'e li organiz'is kvar'parti'a'n kun'ven'o'n (Uson'o, Rus'uj'o, Sauda Arab'uj'o, Turk'uj'o) pri la “politik'a procez'o” kiu sekv'u la milit'a'j'n ag'o'j'n. Ŝajn'as ke Franc'uj'o, pli'a'n foj'o'n, si'n eksklud'is el la lud'o.

Ĉu ven'is la temp'o far'i el Irano ni'a'n amik'o'n kaj el Sauda Arab'uj'o ni'a'n mal'amik'o'n?” Sub tiu provok'a titol'o, la brit'a kronik'ist'o Mikael'o Axworthy not'is en januar'o 2015, ke “la ide'o laŭ kiu Irano far'iĝ'is stabil'ig'a fort'o en la Golf'o-region'o de nun aparten'as al la akcept'it'a evident'o*. Ni est'as mal'proksim'a'j de la retor'ik'o “aks'o de la mal'bon'o”, sen'nuanc'e uz'at'a de la 11-a de septembr'o 2001 kaj post'e pasi'e kaj sekvisme martel'at'a. Nek la ard'a parol'ad'o de la israela ĉef'ministr'o Benyamin Netanyahou antaŭ la uson'a Parlament'o, la 3-an de mart'o 2015, nek la mal'avan'gard'a'j batal'o'j de la nov'konservativ'a'j disĉipl'o'j de Thérèse Delpech* ĉe la Quai dOrsay [franc'a ministr'ej'o pri Ekster'a'j Afer'o'j] sukces'is mal'help'i tiu'n renvers'iĝ'o'n de pens'manier'o'j.

*  Michael Axworthy, “Is it tim'e to make ir'a'n our friend and Saudi Arabi'a our enemy?”, The Guardian, londono, 28-a de januar'o 2015.
*  Thérèse Delpech (1948-2012), fak'ul'in'o pri nukle'a'j kaj strategi'a'j afer'o'j, aŭtor'o inter'ali'e de Le Grand Perturbateur. Réflexions sur la question iranienne (2007), est'is direktor'in'o de la strategi'a'j afer'o'j en la Komisar'ej'o pri atom'energi'o.

Pas'int'e de la rol'o de tim'ig'ul'o al tiu de region'a kontraŭ-ĝihad'ism'a pivot'o, fort'ig'it'a de la nukle'a inter'konsent'o lert'e inter'trakt'it'a kaj de objektiv'a alianc'o kun Vaŝington'o en Irako por batal'i kontraŭ la Organiz'o de la Islam'a Ŝtat'o (OIŜ), Irano ne plu est'as izol'it'a ekzempl'o. Tiu'tip'a'j situaci-renvers'iĝ'o'j nun mult'iĝ'as.

Kun alt'a intern'a teror'ism'a minac'o kaj migr'ad-kriz'o, kiu ĥaos'ig'as la politik'a'j'n ekvilibr'o'j'n de Eŭrop'a Uni'o, neni'u el la kliŝ'o'j, kiu'j struktur'is la domin'ant'a'n koment'o'n ŝajn'as ankoraŭ iom solid'a, jen analiz'a sen'pov'ec'o, pri kiu la franc'a gazet'ar'o don'as ebl'e la plej konstern'a'n ekzempl'o'n. De la danĝer'ec'o de la Irano de la Mola'o'j ĝis la moral'a dev'o “pun'i” s-ro'n Baŝar al-Asad, de la ne'ebl'o de ĝihad'ism'a kalif'land'o ĝis la eŭrop'a destin'o de la “turk'a demokrati'a model'o”*, de la neces'o fal'ig'i s-ro'n Vladimir Putin ĝis la urĝ'o de avantaĝ'a partner'ec'o kun la tut'mond'ig'it'a transport-platform'o de la Golf'a'j Emir'land'o'j, de la solid'ec'o de la franc-german'a par'o ĝis la obscen'a'j fest'o'j (mal'dec'eg'a'j ĝoj'el'montr'o'j), kiu'j sekv'is la pend'um'ad'o'n de Saddam Hussein, la cert'ec'o'j las'is si'a'n lok'o'n al prokrast'o'j, la fier'a'j parad'o'j al boardado, la fanfaron'ad'o al for'konfes'o.

*  “Le part'i islamique turc AKP sérige en modèle démocratique pour le mond'e musulman”, La Croix, Parizo, 1-a de oktobr'o 2012.

Eĉ pli mal'bon'e: dum la trud'a en'miks'iĝ'o-rajt'o, la atlant'ism'a destin'o-komun'ec'o kaj la kruc'milit'o'j kontraŭ la “suveren'ism'a abomen'aĵ'o” (laŭ la fort'a esprim'o de Bernard Henri Lévy)* est'as daŭr'e dis'volv'at'a'j kun admir'ind'a konstant'ec'o, la publik'a opini'o, de opini'enket'o al opini'enket'o, persist'as konsider'i, ke la fal'o de la siria reĝim'o, la pli'fort'ig'o de la lig'o'j kun Sauda Arab'uj'o, la en'dig'ig'o de Rus'uj'o aŭ la sub'skrib'o de la trans'atlantik'a liber'merkat'a Traktat'o ne est'as la plej urĝ'a'j prioritat'o'j.

*  Bernard-Henri Lévy, La Guerre sans l’aimer. Journal dun écrivain au coeur du printemps libyen, Grasset, Parizo, 2011.

Tiu ĉi ideologi'a renvers'iĝ'o, kiu pren'as la form'o'n de re'ag'a real'ism'o, tre sever'a al la bilanc'o de la mesi'ist'a'j kaj en'miks'iĝ'a'j proksim'um'o'j de la post-11a-de-septembr'o, pov'as mal'trankvil'ig'i la respond'ec'ul'o'j'n de la franc'a ekster'land'a politik'o de la Sarkozy-Hollande-epok'o. Humil'e re'kon'i la mal'sukces'o'n de la vag'a'j reĝim-ŝanĝ'o'j de la last'a'j jar'o'j rest'as tamen ekster konsider'o. Por prav'ig'i la ne'prav'ig'ebl'o'n, rest'as do nur unu solv'o: trans'don'i la respond'ec'o'n de la sink'o al kred'ind'a kulp'ul'o. Nu, el la nun'a'j mond'a'j gvid'ant'o'j, kiu pli ol s-ro Barack Obama ŝajn'as merit'i, pro si'a mal'fort'o kaj ne'decid'em'o, riproĉ'o'j'n pri la proksim-orient'a ĥaos'o?

Laŭ la turk'a ŝtat'estr'o, s-ro Recep Tayyip Erdogan, s-ro Obama est'as mal'fort'ul'o. La suna'ist'a'j monarĥ'o'j de la Golf'o, si'a'flank'e, nur mal'facil'e kaŝ'as si'a'n mal'am'o'n — kaj foj'e ras'ism'a'n mal'estim'o'n — al tiu prezid'ant'o, kiu de nun lud'as la kart'o'n de la irana “diabl'o”. Laŭ li'a respublik'an'a kontraŭ'ul'o de 2008, s-ro John McCain, ĉiam pret'a uz'i arm'il'o'j'n en Irano aŭ en Ukrain'uj'o, s-ro Obama “difekt'as” la uson'a'n aŭtoritat'o'n*. La nun'a stel'ul'o de la sam'a parti'o, s-ro Donald Trump, bru'e aprob'as. Kaj s-ro François Hollande ripet'as sen ia dub'em'o, ke la ĉef'a kial'o de la pli'fort'iĝ'o de la Organiz'o de la Islam'a Ŝtat'o (OIŜ) est'as la “for'las'o” de Uson'o, kiu, “iu'n nigr'a'n sabat'o'n de aŭgust'o 2013*, mal'help'is Parizon bomb'ad'i la reĝim'o'n de s-ro al-Asad.

*  Sandy Fitzgerald, “McCain: “Putin’s actions in Syria the fault of Obamas weakness””, Newsmax, West Palm Beach (Florido), 30-a de septembr'o 2015.
*  Tiu'n esprim'o'n uz'is Bernard-Henri Lévy en si'a kronik'o “Bloc-notes” de Le Point, Parizo, 15-a de oktobr'o 2015.

Tamen, la ekster'land'a politik'o de s-ro Obama ne est'as redukt'ebl'a je seri'o de prokrast'o'j. Ĝi eĉ rest'as, malgraŭ kelk'a'j mal'sukces'o'j kaj mult'a'j ne'fin'it'a'j entrepren'o'j, tre super'a al tiu de ties partner'o'j brit'a'j, saudaj, franc'a'j aŭ israelaj. Anstataŭ ekspluat'i la popular'ec-kresk'o'n en la opini'enket'o'j, kiu'n ĉiam proviz'as la kostum'o de “milit'a prezid'ant'o”, li streb'is respekt'i la ĝeneral'a'n diplomati'a'n re'ten'o'n, kiu'n li defend'is ek'de si'a ek'funkci'iĝ'o kiel prezid'ant'o, post la apokalips'a imperi'a reĝim'o de s-ro George W. Bush. La inter'konsent'o de la 1-a de juli'o kun Kubo, tiu de la 14-a de juli'o pri la irana atom'industri'o, la relativ'a si'n'gard'em'o uz'at'a en Ukrain'uj'o malgraŭ li'a person'a mal'amik'ec'o al s-ro Putin, kaj malgraŭ precip'e la histeri'a sen'katen'iĝ'o de li'a'j re'ag'a'n-ist'a'j opozici'ul'o'j, est'as la mark'il'o'j de politik-lini'o relativ'e mastr'it'a. La kontrast'o est'as sufiĉ'e okul'frap'a kun la libia aventur'ism'o de s-ro Nicolas Sarkozy en 2011, la aŭtism'a agres'em'o de s-ro Netanyahou aŭ la obstin'o de s-ro Hollande pri la siria dosier'o de'post 2012.

S-ro Obama fin'fin'e sen'iluzi'ig'as nur la somnambul'o'j'n, kiu'j pri'plor'as s-ro'j'n Donald Rumsfeld kaj Anthony Blair, aŭ s-in'o'n Condoleezza Rice*, ĉiu'j'n for'send'it'a'j'n en la rub'uj'o'n de la tut'mond'a diplomat'ar'o. Li'a cel'direkt'o, prudent'a, est'as rifuz'o de la aventur'ism'o, kiu'n konsist'ig'us, en Proksim-Orient'o, nov'a trud'it'a reĝim-ŝanĝ'o sen solv'o por la est'ont'ec'o. Tem'as pri tio, kio'n oni pov'as nom'i la “Gates-doktrin'o”, el la nom'o de la uson'a ministr'o pri Defend'o inter 2006 kaj 2011. “La last'a afer'o kiu'n Uson'o bezon'as, taks'is ja s-ro Robert Gates dum la milit'o en Libio, est'as nov'a praktik'o de “naci'o-konstru'ad'o” (nation-building)*: el'dir'it'a en la Parlament'o tiam, kiam oni riproĉ'is al s-ro Obama si'a'n “sekret'a'n gvid'ad'o'n” (leading from behind), tiu konciz'a sentenc'o simbol'e fin'is la epok'o'n de en'miks'iĝ'o'j.

*  S-in'o Condoleezza Rice kaj s-ro Donald Rumsfeld est'is respektiv'e ministr'o pri ekster'a'j afer'o'j de Uson'o de 2005 ĝis 2009 kaj ministr'o pri defend'o de 2001 ĝis 2006, en la administraci'o de s-ro George W. Bush.
*  Deklaraci'o antaŭ la komision'o de la Senat'o pri la Arme'o, mart'o 2011.

Post mult'a'j kap'turn'iĝ'o'j, ĉio okaz'as kvazaŭ, ferm'int'e la brevier'o'j'n de la nov'konservativ'ul'o'j Norm'a'n Podhoretz kaj Irving Kristol, la Blank'a Dom'o re'mal'ferm'us libr'o'n de Aristotelo por re'mal'kovr'i la signif'o'n de la strategi'a debat'o: “Neni'u loĝ'ant'o de Lakonio pri'diskut'as la plej bon'a'n reg'ist'ar'o-form'o'n por la skit'o'j. (...). Ni debat'as ne pri la cel'o'j mem, sed pri la rimed'o'j por ating'i la cel'o'j'n*.”

*  Aristotelo, Ethique à Nicomaque, III, 4.9

Oni pov'as mult'o'n riproĉ'i al s-ro Obama pri Sirio, kaj ĉef'e li'a'n mal'fort'o'n kontraŭ la turk'a reg'ist'ar'o, la plej cinik'a kaj plej manipul'ant'a ag'ant'o en la konflikt'o. Bedaŭr'ind'e, Franc'uj'o est'as la last'a land'o kiu pov'as li'n riproĉ'i tiu'tem'e. La semantik'a virtuoz'ec'o ja ne pov'as etern'e kaŝ'i la strategi'a'n mal'plen'o'n, kaj konven'as re'kon'i, ke la franc'a rakont'o-art'o (storytelling) dis'volv'at'a okaz'e de la siria tragedi'o ne rezist'as ĉe analiz'o. Dum monat'o'j Parizo daŭr'e asert'is, ke ĝi ne bomb'os la OIŜ, ĉar ĉef'e grav'as ne'fortik'ig'i la Damasko-reĝim'o'n, deklar'it'a'n ĉef'a mal'amik'o. Elekt'int'e si'a'n parti'o'n en intern'a milit'o, la franc'a reg'ist'ar'o ir'is ĝis la fin'o de si'a logik'o, el'las'ant'e arm'il'o'j'n destin'it'a'j'n al ne klar'e difin'it'a moder'a opozici'o, arm'il'o'j'n, kiu'j baldaŭ en'ir'is la arsenal'o'j'n de la ĝihad'ist'o'j (Le Mond'e, 21-a de aŭgust'o 2014).

La 27-an de septembr'o 2015, dum la situaci'o mal'bon'iĝ'is, Franc'uj'o fin'e decid'as bomb'ad'i la OIŜ. Ĉe la franc'a prezid'ant'ej'o oni el'vok'as “strategi'a'n evolu'o'n”, aŭdac'a litot'o por la kaz'o, ke observ'ant'o'j est'us tent'at'a'j trov'i tie nur for'est'o'n de strategi'o. Pro tiu “evolu'o” s-ro Hollande, kiu akcept'as s-ro'n Putin la 4-an de oktobr'o 2015, “memor'ig'as” al si'a gast'o, ke “La Islam'a Ŝtat'o est'as la mal'amik'o, kiu'n ni dev'as kontraŭ'batal'i*.

*  Benoît Vitkine “‘L’EI est l’ennemi que no'us devons combattre’, rappelle Hollande à Poutine”, lemonde.fr, 2 oktobr'o 2015.

La aplomb'o de la formul'o est'as admir'ind'a. Bedaŭr'ind'e, ĝi pov'as impres'i nur la amnezi'ul'o'j'n. De la komenc'o de la siria insurekci'o en 2011, kaj la iom-post-iom'a ostaĝ'iĝ'o de ĝi far'e de pli kaj pli ekstrem'a'j islam'ism'a'j frakci'o'j, s-ro Putin, kies obstin'o est'as kon'at'a, defend'as la sam'a'n plan'o'n en du part'o'j: sub'ten'i s-ro'n al-Asad por redukt'i Al-Kaid'o'n kaj la OIŜ, la prioritat'a'j'n minac'o'j'n, antaŭ ol trov'i, en du'a etap'o, politik'a'n solv'o'n inter'trakt'it'a'n en Damasko, en form'o de evolu'iĝ'o de la reĝim'o. Kia'j ajn est'as la kaŝ'it'a'j pens'o'j en Kreml'o, neni'u en Moskvo ja pens'as, ke s-ro al-Asad etern'e rest'os reg'ant'a (vd sub'e “La siria vet'o de Moskvo”, de Alexeï Malachenko). Tial divers'a'j reprezent'ant'o'j de la siria opozici'o, kiel s-ro Khaled Khojas-ro Haytham Manna, est'is akcept'at'a'j en 2015 de la rus'a ministr'o pri ekster'a'j afer'o'j Sergueï Lavrov. “Ne est'os ali'a'j Khadafi”; la strategi'o de Moskvo, kiom ajn kritik'ebl'a ĝi est'as, konstant'as kaj klar'as. Ĝi do ig'as des pli mal'klar'a la cinik'ism'o'n de Ankar'o, la febr'ec'o'n de Riad'o aŭ la cel-ŝanĝ'o'j'n de Parizo, kiu'j kontrast'as kun la operaci'a'j kaj diplomati'a'j elekt'o'j de Franc'uj'o en Mali'o kaj Centrafrik'o, vast'e laŭd'at'a'j en 2013-2014.

Konsekvenc'o de tiu moral'ig'a kaj ne'efik'a en'kot'iĝ'o, la inter'naci'a'j rilat'o'j plen'iĝ'as je diplomati'a'j iniciat'o'j, kiu'j ne plu si'n apog'as nur sur la okcident'a'j decid'o'j. Tiu strategi'a mutaci'o est'as fundament'a. Ĉar kiu'j nun est'as la regul-ŝanĝ'ant'o'j (gam'e changers)* en Proksim-Orient'o? Cert'e ne s-ro Obama, pet'at'a ag'i de si'a'j de'pend'ul'o'j en orient'a Eŭrop'o kaj sur la river'o Eŭfrat'o, sed kiu est'as des pli mal'inklin'a, ke li rest'as koncentr'at'a sur la “pacifik'a pivot'o”, si'a ver'a prioritat'o. Ankaŭ ne s-ro Hollande, kiu post'kur'as mal'antaŭ Berlino en Eŭrop'o kaj post Vaŝington'o preskaŭ ĉie ali'lok'e, kritik'ant'e tiu'j'n du ĉef'urb'o'j'n por konserv'i la iluzi'o'n de sen'de'pend'ec'o jam tre difekt'it'a (vd la ĉef'artikol'o'n). Ĉu la region'a'j potenc-land'o'j? Tel-Avivo est'as tetan'iz'it'a de la konverĝ'o Vaŝington'o-Tehrano, sam'e kiel pro la re'aktiv'iĝ'o de la palestina popol'ribel'o; Riad'o, al'front'it'a al la mal'alt'iĝ'o de la petrol'prez'o kaj en'kot'ig'it'a en si'a milit'o en Jemeno; Ankar'o, de'nov'e milit'ant'a kontraŭ la Kurdistan'a Labor'ist'a Parti'o - KLP (PKK) kaj daŭr'e sen'kredit'ig'it'a pro si'a long'a uz'o de la OIŜ kontraŭ la kurd'o'j.

*  En la strategi'a vort'ar'o, ag'ant'o kapabl'a sol'a re'orient'i la kurs'o'n de al'front'iĝ'o.

Ag'ad-liber'ec'o est'as hodiaŭ ĉe la flank'o de Rus'uj'o kaj Irano, kaj ni pov'as atend'i, ke Ĉin'uj'o, kiu ten'as si'n apart'e de la konflikt'o, iam kapt'os okaz'o'n si'a'vic'e propon'i diplomati'a'n solv'o'n. Moskvo jam ŝanĝ'is la situaci'o'n en 2013, don'ant'e al ĉiu'j protagonist'o'j el'ir'ej'o'n dank'e al la sen'efik'ig'o de la siria kemi'a arm'il'ar'o. Nun s-ro Putin de'nov'e arok'as* sur la siria ŝak'tabul'o, unu'e prezent'ant'e plan'o'n de nov'a inter'naci'a kontraŭ-teror'ism'a koalici'o antaŭ la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN), la 28-an de septembr'o 2015, kaj inter'ven'ant'e — laŭ'pet'e de la siria reg'ist'ar'o — per bomb'ad'o'j kiu'j, konform'e al li'a vid'o de la konflikt'o, cel'as, li dir'as, tiom la batal'ant'o'j'n de la OIŜ kiom tiu'j'n de la Konker'a Arme'o, kun'ord'ig'o sub'ten'at'a de Sauda Arab'uj'o, Turk'uj'o kaj Kataro kaj ar'ig'ant'a ĉef'e la salaf'ist'o'j'n de Ahrar Al-Cham kaj la Front'o'n Al-Nosra, siri'an branĉ'o'n de Al-kaid'o.

*  En ŝak'lud'o, arok'i = mov'i sam'temp'e unu tur'o'n, lok'ant'e ĝi'n ĉe unu flank'o de la reĝ'o, k la reĝ'o'n, lok'ant'e ĝi'n ĉe la ali'a flank'o de tiu tur'o.

Tiu ĉi sol'a rus'a iniciat'o re'dis'don'is la kart'o'j'n de la rajp'it'a Mezopotami'o-lud'o. Post unu jar'o da aer-operaci'o'j kaj sep mil bomb'ad'o'j kontraŭ rezist'ant'a OIŜ, vid'iĝ'as, ke la strategi'o uz'at'a de 2013 far'e de la okcident'a koalici'o kun'ig'it'a de Uson'o mal'sukces'is. La uson'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j John Kerry konced'as nun, ke la el'ir'o-kalendar'o de s-ro al-Asad est'as inter'trakt'ebl'a kaj ke kun'labor'o kun Rus'uj'o kaj Irano neces'as*. La gazet'ar'a koment'o do de'nov'e re'turn'iĝ'as: “Se la for'ir'o de Asad, la mal'venk'o de la OIŜ kaj pac'a est'ont'ec'o por Sirio est'as la last'a'j cel'o'j, ni ne prov'u far'i ĉio'n sam'temp'e*.

*  Kar'e'n DeYoung, “Obama administration scrambles as Rus'si'a attempts to seize initiative in syria”, The Washington Post, 30-a de septembr'o 2015.
*  “Syrie: Obama traite avec Moscou et saccommode dAssad”, Les Echos, Parizo, 30-a de septembr'o 2015.

Kun mult'a'j ali'a'j, Matthew Rojancky, la uson'a fak'ul'o de la Wilson Center cit'it'a de Les Echos, freŝ'e re'mal'kovr'as tio'n, kio'n oni kred'is akir'it'a jam de Su'n Tzu, en la 6-a jar'cent'o antaŭ Krist'o: prefer'e batal'i sur unu front'o ol sur du. S-ro Henry Kissinger ĵus far'is la sam'a'n konstat'o'n*. La komun'a ripet'at'a mantr'o de s-ro'j Erdogan kaj Fabi'us, laŭ kiu ekzist'as “objektiv'a alianc'o inter s-ro Baŝar al-Asad kaj la teror'ist'o'j* perd'is si'a'n aplik'ebl'o'n. Oni ja kompren'as, el la franc'a flank'o, la dezir'o'n sav'i la bilanc'o'n de la ekster'a politik'o, cel'e al la por'elekt'a'j debat'o'j de 2017. Sed tiu “nek, nek”, ne'ten'ebl'a, krom la fakt'o ke ĝi montr'iĝ'is strategi'e kontraŭ'efik'a, est'os baldaŭ ne'aŭd'ebl'a en la amas'inform'il'o'j. Kaj est'os eĉ politik'e si'n'mort'ig'a (suicid'a), se ekzempl'e la urb'o Palmira est'os re'pren'at'a de la rus'a kaj siria arme'o'j; ebl'ec'o en form'o de escept'a kaj mir'ind'eg'a ag'o, pri kiu neni'u sci'as ĉu ĝi ebl'as, sed pri kiu tre ver'ŝajn'e s-ro'j Lavrov kaj Putin jam pri'pens'is. Dum'e, la nun'a rus'a strategi'o est'as mal'kaŝ'e sub'ten'at'a de Irano... kaj Irako*. Egipt'uj'o ne opon'as ĝi'n. Pekino observ'as kaj ne mal'aprob'as.

*  Henry Kissinger, “A path out of the Middle East collapse”, The Wall Street Journal, Nov-Jork'o, 17-a de oktobr'o 2015.
*  Gazet'ar'konferenc'o de s-ro Laurent Fabi'us post la konferenc'o de Montreux, Konferenc'o de Ĝenevo n-ro 2, 22-a de januar'o 2014.
*  Hélène Sallon, “La tentation russe de Bagdad”, Le Mond'e, 17-a de oktobr'o 2015.

Tiel, la ne'atend'it'ec'o kaj surpriz'o, unu'a'j “brul'aĵ'o'j” de la strategi'a ag'ad'o, est'as hodiaŭ uz'at'a'j sur la mezopotami'a batal'kamp'o far'e de ag'ant'o'j ne aparten'ant'a'j al la “Okcident'o”. En la proksim-orient'a ciklon'o, mal'fort'ig'it'a Uson'o kaj oportun'ist'a Rus'uj'o daŭr'e defend'as si'a'j'n interes'o'j'n. Tiu'j interes'o'j neniam est'os ĝust'e tiu'j de Eŭrop'o, kaj elekt'i si'a'n parti'o'n inter Vaŝington'o kaj Moskvo ĉi-rilat'e est'us form'o de intelekt'a kapitulac'o. Est'us mult'e pli kontent'ig'e laŭd'i ĉi tie la franc'a'n diplomati'o'n ol konstat'i, honest'ec'o ja tio'n postul'as, la taktik'a'n super'ec'o'n de s-ro Putin. Sed la mort'a stel'o de nov'konservativ'ism'o daŭr'e lum'ig'as la bord'o'j'n de Sejn'o, kaj Eŭrop'a Uni'o fremd'ig'is si'a'n ekster'a'n sekur'ec'o'n — krom la escept'o'j de la franc'a'j ag'ad'o'j en Afrik'o. Tiu'j, kiu'j bedaŭr'as tiu'n situaci'o'n pli kaj pli mult'as, trans la politik'a'j diferenc'o'j, sed tio est'as mal'bon'a kaj tut'e ne sufiĉ'a konsol'o.

Olivier ZAJEC


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Persist'a ideal'o de mult'nombr'a famili'o

Afrik'o, demografi'a enigm'o

La demografi'a'j prognoz'o'j por Afrik'o konstern'as la analiz'ist'o'j'n. Kun ĉiam alt'a fekund'ec'o, la kontinent'o sekv'as neniu'n kon'at'a'n trans'ir'a'n skem'o'n. La escept'a kresk'o de ĝi'a loĝ'ant'ar'o pov'us neni'ig'i la bon'efik'o'n atend'at'a'n el la bon'a'j last'a'temp'a'j kresk'o'kvot'o'j. Strang'e, tiu urĝ'a situaci'o ŝajn'as est'ig'i neniu'n grand'skal'a'n re'ag'o'n.

Antaŭ 2050, la loĝ'ant'ar'o de Afrik'o ebl'e du'obl'iĝ'os, ating'ant'e 2,4 miliard'o'j'n da hom'o'j, antaŭ ol fiks'iĝ'i je 4 miliard'o'j ĉirkaŭ 2100. Ne atend'it'a'j, tiu'j demografi'a'j prognoz'o'j kalkul'it'a'j de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN)* renvers'as la perspektiv'o'j'n de evolu'ad'o de la kontinent'o, apart'e se oni rilat'ig'as ili'n kun la statistik'o'j de la ekonomi'a kresk'o.

*  United Nations Population Division, “2015 revision of world population prospects”, http://esa. un.org/unpd/wpp/

La last'a raport'o de la Afrik'a Bank'o por dis'volv'iĝ'o, de la Organiz'aĵ'o pri Ekonomi'a'j Kun'labor'o kaj Evolu'ig'o (OEKE), kaj de la Program'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j pri Dis'volv'ad'o ( Pund) pri ekonomi'a est'ont'ec'o de Afrik'o* ja antaŭ'vid'as, ke la mez'a kresk'o'kvot'o de MEP observ'at'a dum la kvar last'a'j jar'o'j, 4,5%, plu'est'os sam'nivel'e en 2015 kaj 2016. Aprior'e, tem'as pri rimark'ind'a rezult'o kiam oni kompar'as ĝi'n al tiu'j de la eŭr'o-zon'o (0,9% en 2014) aŭ de Latin-Amerik'o (1,7%), kaj honor'ind'a kompar'e kun tiu'j de Sud'a kaj Orient'a Azi'o (7%). Tamen, se oni interes'iĝ'as pri la MEP por ĉiu loĝ'ant'o, la rezult'o'j mal'pli bon'as: la ekonomi'a kresk'o por ĉiu loĝ'ant'o est'as nur 1,6% en sub'sahar'a Afrik'o, kontraŭ 0,4% en la eŭr'o-zon'o, 0,6% en Latin-Amerik'o kaj 6% en Azi'o. Ali'vort'e, la afrik'a demografi'a kresk'o pov'us fort'e brems'i la pli'bon'iĝ'o'n de la viv'kondiĉ'o'j de la lok'a'j loĝ'ant'ar'o'j dum la ven'ont'a'j jar'dek'o'j. Tiu perspektiv'o dev'us instig'i pri'pens'i urĝ'a'n ag'ad'plan'o'n; sed ĝi est'ig'as mal'mult'e da re'ag'o'j*.

*  Afrik'a Bank'o pri Dis'volv'iĝ'o, Centr'o pri evolu'iĝ'o de OEKE kaj Program'o de de UN por dis'volv'iĝ'o (Groupe de la Banque africaine de développement, Centr'e de développement de l’OCDE et Programme des nations unies pour le développement), “Perspectives économiques en Afrique 2015”.
*  Vd Manière de voir, n-ro 143, “Afrique. Enfer et eldorad'o”, oktobr'o-novembr'o 2015.

Nun'temp'e la afrik'a loĝ'ant'ar'o kresk'as 2,5% jar'e, kontraŭ 1,2% mez'e en la mond'o. Latin-Amerik'o kaj Azi'o sekv'as tiu'n last'a'n tendenc'o'n, sed Nord-Amerik'o kresk'as mal'pli fort'e (0,4%), dum Eŭrop'o est'as kvazaŭ sen'kresk'a. En la grand'a mov'ad'o de la demografi'a trans'ir'o (kiu'n karakteriz'as mal'alt'iĝ'o de mort'o'kvot'o kaj nask'o'kvot'o sam'temp'e), Afrik'o ŝajn'as do rest'i mal'antaŭ'e. Sed ĉu tem'as nur pri mal'fru'iĝ'o? Okaz'as ja oft'e, ke, dum la trans'ir'o, mort'o'kvot'o mal'kresk'as antaŭ fekund'ec'o. Ek'est'as tiam faz'o de fort'a demografi'a kresk'o, kiu est'u konsider'at'a kiel ne'stabil'a period'o de la trans'ir'o. Ju pli tiu period'o daŭr'as, des pli la loĝ'ant'ar'o kresk'as.

Latin-Amerik'o kaj Azi'o tiel spert'is dum kelk'a'j jar'dek'o'j demografi'a'j'n kresk'o'kvot'o'j'n super'a'j'n aŭ egal'a'j'n al 2%, kiu'j konduk'os al mult'obl'ig'o per respektiv'e 4,7 kaj 3.7 de ili'a'j loĝ'ant'ar'o'j inter 1950 kaj 2050. Sub'sahar'a Afrik'o trans'ir'as la sojl'o'n 2% jam de ses'dek jar'o'j, kaj tio pov'us daŭr'i ankoraŭ plur'a'j'n jar'dek'o'j'n. La mult'obl'ig'a koeficient'o est'os tiam tre ver'ŝajn'e super'a al 11, kaj la loĝ'ant'ar'o probabl'e daŭr'e kresk'os post 2050. Ŝajn'as do ke ekzist'as specif'ec'o de sub'sahar'a Afrik'o, la evolu'o en Nord-Afrik'o est'is ja tre mal'sam'a*.

*  Por don'it'aĵ'o'j laŭ region'o'j kaj laŭ land'o'j, vd: “Afrique subsaharienne: une transition démographique explosive”, Futuribles, n-ro 407, Parizo, juli'o-aŭgust'o 2015.

Tiu situaci'o rezult'as el la plu'ekzist'o de fort'a fekund'ec'o. Krom hav'i nivel'o'j'n apart'e alt'a'j'n, tiu ĉi, en la komenc'o de la trans'ir'a period'o, mal'alt'iĝ'is pli mal'rapid'e en Sub'sahar'a Afrik'o ol en Latin-Amerik'o kaj en Azi'o. Tiel, la nun'a afrik'a fekund'ec'o respond'as al tiu de tiu'j du region'o'j antaŭ kvar'dek jar'o'j. Sed tiu'n kresk'o'n de la loĝ'ant'ar'o part'e klar'ig'as ankaŭ la mal'alt'iĝ'o de mort'o'kvot'o. La mez'a viv'daŭr'o sur la kontinent'o, kvankam ankoraŭ for de la mond'a mez'um'o (70,5 jar'o'j en 2010-2015), gajn'is pli ol du'dek jar'o'j'n de'post 1950, pas'ant'e de 36 al 57 jar'o'j. La mal'alt'iĝ'o de la mort'o'kvot'o (nombr'o de mort'o'j rilat'e al la tut'a loĝ'ant'ar'o) do kompens'is la — mal'fort'a'n — mal'kresk'o'n de la fekund'ec'o.

Indiferent'ec'o de la sanitar'a'j respond'ec'ul'o'j

Tiu Evolu'o ankoraŭ kontribu'as konfuz'i la observ'ant'o'n. Oft'e redukt'o de la mort'o'kvot'o, precip'e de infan'o'j aŭ jun'ul'o'j, est'ig'as fekund'ec'o-mal'alt'iĝ'o'n, ja kun mal'fru'o, kiam la famili'o'j konstat'as, ke pli grand'a nombr'o da infan'o'j preter'viv'as. Fakt'e, de 1950, la infan'a mort'o'kvot'o (inter 0 kaj 5 jar'o'j) est'is divid'it'a per tri sud'e de Saharo, pas'ant'e de 30% al 10%; sed tio ankoraŭ ne efik'is al la fekund'ec'o.

En Afrik'o, kie plej'mult'o de nask'o'j okaz'as en ge'edz'ec'o — aŭ ali'a form'o de re'kon'at'a uni'o-, la evolu'o de la aĝ'o de la unu'a uni'o pov'as lud'i rol'o'n. Pli'iĝ'o de tiu aĝ'o, ekzempl'e, mult'e kontribu'is al la mal'alt'iĝ'o de fekund'ec'o en Tunizio. Sed pri'stud'o far'it'a en 2003 en tri'dek land'o'j de Sub'sahar'a Afrik'o montr'is ke ge'edz'iĝ'o est'as tre fru'a*. Pli ol du'on'o de la inter 20- kaj 25-jar'a'j vir'in'o'j, kiu'j est'is pri'demand'it'a'j, est'is edz'in'o'j antaŭ si'a 20-jar'iĝ'o, en du tri'on'o'j de tiu'j land'o'j, kaj pli ol 75% en sep land'o'j. Raport'o publik'ig'it'a en 2013, kompar'ant'a la rezult'o'j'n de la du plej freŝ'a'j enket'o'j en 34 land'o'j de Sub'sahar'a Afrik'o*, montr'is mez'a'n alt'iĝ'o'n de 0,3 jar'o en kvin jar'o'j. La alt'iĝ'o de la aĝ'o je ge'edz'iĝ'o est'as do tre mal'rapid'a, kaj eĉ ne ekzist'as en iu'j land'o'j.

*  Charles F. Westoff, “trends in marriage and early childbearing in developing countries”, DHS Comparative Reports, n-ro 5, Calverton (Maryland, Uson'o), 2003.
*  Usaid, “indicators of trends in fertility in Sub-Sahar'an Africa”, DHS Analytical Studies, n-ro 34, Calverton , aŭgust'o 2013.

La efektiv'a fekund'ec'o de land'o montr'iĝ'as oft'e proksim'a de la dezir'at'a nombr'o de infan'o'j en la loĝ'ant'ar'o. Ekster trud'a'j situaci'o'j, kiel en Ĉin'uj'o aŭ en Barato (kiam est'is la unu'a'j grand'a'j kampanj'o'j pri steril'ig'ad'o), la unu'a kondiĉ'o por nask'i mal'mult'a'j'n infan'o'j'n, est'as dezir'i mal'mult'a'j'n. En plej'mult'o de evolu-land'o'j, la nombr'o de dezir'at'a'j infan'o'j mal'kresk'is: inter 2 kaj 3. Sed, en Afrik'o, ĝi rest'as tre alt'a. Laŭ stud'o real'ig'it'a en 2010*, en 18 land'o'j el 26, la “ideal'a nombr'o de infan'o'j” deklar'it'a de la edz'in'iĝ'int'a'j vir'in'o'j est'is mez'e super'a al 5 kaj, en du kaz'o'j, al 8. Tie, kie oni pri'demand'is ankaŭ la vir'o'j'n, la ideal'a nombr'o est'is preskaŭ ĉie super'a al 5 kaj super'is 8 en ses land'o'j; la rekord'o aparten'as al Ĉado, kun 13,7 dezir'at'a'j infan'o'j. La ge'patr'o'j, kaj apart'e la patr'o'j, ja dezir'as mult'nombr'a'n famili'o'n, ĉef'e ĉar ĝi ŝajn'as est'i font'o de riĉ'ec'o, ĉar la infan'o'j pov'as help'i en la kamp'o'j, gard'i la brut'ar'o'n, kaj post'e trov'i et'a'j'n labor'o'j'n en la urb'o.

*  Usaid, “Desired number of children: 2000-2008”, DHS Comparative Reports, n-ro 25, februar'o 2010.

Krom'e, eĉ kiam oni dezir'as lim'ig'i si'a'n id'ar'o'n, ankoraŭ neces'as dispon'i pri taŭg'a'j rimed'o'j; sed kontraŭ'koncip'o rest'as mal'mult'e dis'vast'ig'at'a en Afrik'o. Dum en 2013, 63% de la 15-49-jar'a'j vir'in'o'j kun'viv'ant'a'j kun vir'o en la mond'o uz'is kontraŭ'koncip'a'n metod'o'n, kaj 57% uz'is modern'a'n metod'o'n (pilol'o, en'uter'a pesari'o aŭ steril'ig'o), la proporci'o'j est'is 25 kaj 20% por Sub'sahar'a Afrik'o, kaj eĉ pli mal'alt'a'j por Centr'a kaj Okcident'a Afrik'o. La tre mal'alt'a'j kvot'o'j observ'it'a'j en Ĉado, Gvineo, Mali'o aŭ Eritreo (mal'pli ol 10%) indik'as, ke la politik'a'j kaj sanitar'a'j respond'ec'ul'o'j de tiu'j land'o'j montr'as grand'a'n indiferent'ec'o'n al tiu demand'o, kiam ili ne est'as, tut'simpl'e, favor'a'j al fort'a fekund'ec'o.

En la period'a enket'o real'ig'it'a de la divizi'o pri loĝ'ant'ar'o de UN, ĉiu'j administraci'o'j de Okcident'a Afrik'o, inkluziv'e tiu'j de Mali'o kaj Niĝero, deklar'as dezir'i mal'kresk'o'n de la fekund'ec'o, apart'e per si'a“rekt'a sub'ten'o” al la famili'a plan'ad'o. Tamen, tiu'j intenc'o'j ankoraŭ ne ŝajn'as real'iĝ'i en fakt'o'j, ĉar la kontraŭ'koncip'a'j metod'o'j rest'as mal'mult'e al'ir'ebl'a'j. “En Sub'sahar'a Afrik'o, analiz'as Je'a'n-Pierre Guengant, emerit'a esplor-direktor'o ĉe la Institut'o de Esplor'o pri Evolu'iĝ'o (Ie'e), la politik'a'j decid'ant'o'j plej'mult'e ankoraŭ konsider'as, ke la rapid'a kresk'o de loĝ'ant'ar'o est'as faktor'o de prosper'o, ĉar ĝi kontribu'as al ekspansi'o de la merkat'o'j kaj al potenc'o de la land'o'j*.

*  Je'a'n-Pierre Guengant, “Comment bénéficier du dividend'e démographique?”, A savoir, n-ro 9, septembr'o 2011, Institut de recherche pour le développement et Agence française de développement, Parizo, www.afd.fr

Tamen la afer'o'j komenc'as ŝanĝ'iĝ'i — mal'rapid'e. En 2011, naŭ reg'ist'ar'o'j de okcident'a Afrik'o, la Fondus'o de UN por Loĝ'ant'ar'o — UNFL (angl'e: United Nations Fund for Population ActivitiesUNFPA), la Franc'a Agent'ej'o por Evolu'iĝ'o kaj plur'a'j grand'a'j privat'a'j fond'aĵ'o'j sub'skrib'is inter'konsent'o'n tiel nom'at'a'n “Partner'ec'o de Uagaduguo”, cel'ant'a'n favor'ig'i famili'a'n plan'ad'o'n. Ankaŭ ekzist'as lok'a'j iniciat'o'j. En Niĝero, la asoci'o Anim'as-Sutur'a star'ig'is en 2007 komun'um'a'n radi'o-el'send'ej'o'n kovr'ant'a'n du'dek'o'n da vilaĝ'o'j por dis'aŭd'ig'i pri'higien'a'j'n, pri'nutr'a'j'n kaj sanitar'a'j'n konsil'o'j'n, el'vok'ant'e apart'e la seks'e kontaĝ'a'j'n mal'san'o'j'n kaj la famili'a'n plan'ad'o'n. Kvankam ĝi est'as ankoraŭ modest'a (ĉirkaŭ 20%), la uz'o de kontraŭ'koncip'il'o'j en la koncern'a'j vilaĝ'o'j est'as nun simil'a al tiu observ'at'a en la urb'a'j zon'o'j. La Asoci'o por la vir'in'a dis'volv'iĝ'o de Gaoua (AFPG) dis'volv'as ĉirkaŭ tiu sud'a urb'o de Burkina Faso integr'it'a'j'n ag'ad'o'j'n pri alfabet'ig'o, form'ad'o al meti'o'j kaj famili'a plan'ad'o. Fin'e, ankaŭ la tut'mond'a scienc'a komun'um'o komenc'as okup'iĝ'i pri la demand'o*.

*  John Bongaarts, “Africas unique fertility transition”, inter'ven'o antaŭ la uson'a Akademi'o de Scienc'o'j, Vaŝington'o, DC, 15-a de juni'o 2015.
Neces'a “kontraŭ'koncip'a revoluci'o”

Sed En Demografi'o inerci'o est'as fort'a. Tial la prognoz'o'j por la jar'o 2050 ŝajn'as sufiĉ'e solid'a'j. La nombr'o'j ĉi-supr'e cit'it'a'j est'as tiu'j de la mez'a hipotez'o en la last'a'j prognoz'o'j de UN; tiu hipotez'o implic'as fort'a'n mal'pli'ig'o'n de la fekund'ec'o, tio est'as ke la mez'a infan-nombr'o pas'os de 5 al 3 en'e de apenaŭ pli ol unu generaci'o. Se oni sukces'us eĉ pli rapid'i (2,6 infan'o'j en 2050 en la mal'alt'a hipotez'o de UN), la loĝ'ant'ar'o de Afrik'o ating'us 2,2 miliard'o'j'n en 2050, tio est'as nur 10% mal'pli ol en la centr'a hipotez'o. Je la perspektiv'o de 2100, tamen, la mal'alt'iĝ'o est'us mult'e pli grav'a: - 40%. Pli'a'n foj'o'n, tiu kalkul'o montr'as, ke, por ricev'i signif'a'n ŝanĝ'o'n en long'daŭr'o, neces'as tre fru'e modif'i la si'n'ten'o'j'n.

Alĝerio, Egipt'uj'o, Maroko kaj Tunizio spert'is mult'e pli rapid'a'j'n trans'ir'o'j'n. Nun la fekund'ec'o est'as tie inter du kaj tri infan'o'j por ĉiu vir'in'o, kaj la proporci'o de uz'ant'in'o'j de kontraŭ'koncip'a'j metod'o'j est'as inter 60 kaj 68%, - inter 52 kaj 58% uz'ant'a'j modern'a'j'n metod'o'j'n-, kio situ'ig'as tiu'j'n land'o'j'n en la tut'mond'a mez'um'o. En Sub'sahar'a Afrik'o, Sud'afrik'o ating'as la sam'a'j'n nivel'o'j'n (60%, kvazaŭ ĉiu'j per modern'a'j metod'o'j), kaj Kenjo sam'e kiel Malavi'o, est'as proksim'a, kun 46%.

Dis'vast'ig'i la uz'o'n de kontraŭ'koncip'o en'e de la afrik'a'j loĝ'ant'ar'o'j do ne est'as ne'ebl'a. Sed por tio, la program'o'j, kiu'j'n la inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j import'as sen atent'i pri la lok'a'j specif'aĵ'o'j montr'is si'a'j'n lim'o'j'n. Eĉ tie, kie ili hav'is i'a'n efik'ec'o'n, kiel en GanaoKenjo, la fekund'ec'o ŝajn'as rest'i blok'it'a je 4 aŭ 5 infan'o'j por ĉiu vir'in'o. Neces'as do pli grand'a part'o'pren'o de la politik'a'j aŭ religi'a'j respons'ul'o'j kaj de ĉiu'spec'a'j opini-gvid'ant'o'j. Ne nepr'e neces'as, ke la reg'ist'ar'o'j el'montr'e sub'ten'u la uz'o'n de kontraŭ'koncip'o: ili pov'as simpl'e las'i privat'a'j'n kaj asoci'a'j'n instanc'o'j'n ag'i liber'e, kiel montr'is la spert'o de AlĝerioIrano.

La plej bon'a instig'il'o rest'as tamen sen'per'a mobiliz'ad'o de la vir'in'o'j. Ĉi-rilat'e, eĉ se la efik'o ne est'as universal'a, oni ĝeneral'e konsider'as, ke pli'alt'iĝ'o de la eduk'nivel'o de knab'in'o'j est'as ne'mal'hav'ebl'a. Sed en Okcident'a Afrik'o, en 2010, ĉirkaŭ 46% de la 20- ĝis 39-jar'a'j vir'in'o'j est'is ricev'int'a'j neniu'n eduk'ad'o'n (kontraŭ 31% de la vir'o'j)*.

*  Wittgenstein Centr'e Dat'a explorer, 2014.

La afrik'a'j loĝ'ant'ar'o'j legitim'e aspir'as al pli'bon'iĝ'o de si'a'j viv'kondiĉ'o'j, kiu'n mal'kresk'o de la ritm'o de demografi'a kresk'o pov'us nur favor'ig'i. Invest'i en eduk'ad'o kaj pli'bon'ig'i la status'o'n de la vir'in'o'j pov'us est'ig'i “kontraŭ'koncip'a'n revoluci'o'n”, kies profit'o'j ceter'e kovr'us larĝ'a'j'n kamp'o'j'n de la san'o, trans la nask'o'lim'ig'o.

Henri LERIDON


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La Kongres'o, lanc'o'pint'o de la interes'o'j de la elit'o

En Brazilo, “tri'cent ŝtel'ist'o'j kun titol'o de doktor'o”

Re'elekt'it'a kun mal'grand'a avantaĝ'o en oktobr'o 2014 kaj mal'fort'iĝ'int'a pro sen'precedenc'a korupt'o-skandal'o en'e de la societ'o Pet'robr'as, la brazila prezid'ant'in'o Dilma Rousseff dezir'is kviet'ig'i si'a'n opozici'o'n per tio ke ŝi stir'is dekstr'e'n. Van'e: per tio ŝi nur akr'ig'is la apetit'o'n de la liberal'ul'o'j. For de la baz'o, ŝi est'as nun el'met'it'a al ribel'a'j deput'it'o'j kiu'j kelk'foj'e mal'pli zorg'as pri politik'o ol pri person'a riĉ'iĝ'o.

BRAZILO al'front'as tri'obl'a'n kriz'o'n: ekonomi'a'n, politik'a'n kaj instituci'a'n. Post dek du jar'o'j da kresk'o la latin'amerik'a gigant'o profund'iĝ'as en recesi'o'n. La mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) ĉi-jar'e ver'ŝajn'e mal'kresk'as je 3 el'cent'o'j, kaj la mal'kresk'o ver'ŝajn'e daŭr'os en 2016, en kun'tekst'o de kresk'eg'o de sen'labor'ec'o (proksim'um'e 8 el'cent'o'j, kontraŭ 4 el'cent'o'j en 2014) kaj alt'a inflaci'o (pli ol 9,5 el'cent'o'j atend'at'a'j ĉi-jar'e).

Mal'laŭd'at'a de la pli'mult'o de la loĝ'ant'ar'o mal'pli ol 10 el'cent'o'j de la brazil'an'o'j aprob'as ŝi'a'n ag'ad'o'n , la prezid'ant'in'o Dilma Rousseff ricev'is ek'de ĉi somer'o seri'o'n da vang'o'frap'o'j. Por prov'i kviet'ig'i la opozici'o'n, kiu postul'as ŝi'a'n eks'ig'o'n, ŝi en aŭgust'o akcept'is kun'labor'i kun la ekonomi'a elit'o pri star'ig'o de tre konservativ'a program'o, nom'at'a “Agend'o Brazilo”.* Van'e: du semajn'o'j'n post'e, laŭ'pet'e de la opozici'o, la Super'a Elekt'o-Tribunal'o (SET) komenc'is enket'o'n pri la financ'ad'o de ŝi'a kampanj'o por la prezid'ant-elekt'o de 2014. Tuj post'e la Tribunal'o pri Kont'o'j de la Uni'o (TKU) mal'valid'ig'is la publik'a'j'n kont'o'j'n de la ŝtat'o por la pas'int'a jar'o. Tiu decid'o, sen'precedenc'a post 1937, signif'as, ke la Kongres'o est'as pet'at'a mal'aprob'i ili'n.

*  Kp Pour sauver son post'e à la tête du Brésil, Dilma Rousseff saborde l’héritage de Lul'a”, 15-an de aŭgust'o, 2015, www.mediapart.fr.
Gazet'ar'a'j ĉef'o'j ĉie ĉe'est'a'j

Laŭ La juĝ'ist'o'j task'it'a'j pri la kontrol'ad'o de la kont'o'j, s-in'o Rousseff intenc'e mal'pli'ig'is la publik'a'n deficit'o'n, kies real'a ampleks'o pov'int'us mal'util'i en la elekt'a kun'tekst'o. Laŭ la dekstr'a opozici'o tem'as pri “krim'o de respond'ec'o”, unu el la motiv'o'j en la konstituci'o de 1988 por eks'ig'i la ŝtat'estr'o'n. Sed tia procedur'o ne pov'as progres'i sen la konsent'o de parlament'o, pli ribel'em'a ol iam ajn al la aŭtoritat'o de la prezid'ant'in'o.

La Kongres'o est'is star'ig'it'a en 1824, post la sen'de'pend'iĝ'o de Brazilo, kiu okaz'is sen per'fort'a romp'o kun la portugal'a kron'o kaj cert'ig'is grand'a'n daŭr'ig'o'n de la antaŭ'a'j potenc-struktur'o'j. Ĝi hav'as nun 513 deput'it'o'j'n kaj 81 senat'an'o'j'n, kaj est'as karakteriz'it'a per si'a mal'grand'a popol'a reprezent'ec'o. Ĝi'a ĉef'a virt'o? Ebl'ig'i al la elit'o'j etern'ig'i si'a'n domin'ad'o'n de la potenc'o. En 1993, s-ro Luiz Inácio Lul'a da Silva resum'is la situaci'o'n per vip'frap'a formul'o: la parlament'o, dir'is li, est'as reg'at'a de pli'mult'o de “tri'cent picaretas termin'o de brazila ĵargon'o kiu signif'as oportun'ist'o'j'n kaj sam'temp'e bandit'o'j'n. Tiu juĝ'o dis'vast'iĝ'is kaj est'is citat'a de la rok-grup'o Os Paralamas do Sucesso: “Luiz Inácio ja dir'is, Luiz Inácio avert'is / Est'as tri'cent picaretas kun titol'o de doktor'o.” Elekt'it'a prezid'ant'o fin'e de 2002, la eks'a metal'labor'ist'o, konvert'it'a al pragmat'ism'o, for'las'is si'a'j'n kritik'o'j'n kaj lern'is kant'i la laŭd'o'j'n de tiu'j, kiu'j'n li antaŭ'e skurĝ'is.

Tamen, neni'o ŝanĝ'iĝ'is ek'de 1993. La tip'a profil'o de la elekt'it'a parlament'an'o fin'e de 2014 rest'as tiu de “vir'o, blank'a, proksim'um'e kvin'dek'jar'a, kun universitat'a diplom'o, ĉef'o de entrepren'o kaj posed'ant'o de riĉ'aĵ'o pli alt'a ol 1 milion'o da real'o'j”, resum'as Edson Sardinha, de la teks'ej'o Congresso em Foco, kiu ĉiu'tag'e sen'vual'ig'as la funkci'ad'o'n de la leĝ'don'a potenc'o. Li pov'int'us al'don'i, ke mult'a'j deput'it'o'j est'as ankaŭ gazet'ar'a'j ĉef'o'j: en 2008, la stud'aĵ'o “don'os da Mídia skrib'is, ke 271 el ili est'is rekt'e aŭ mal'rekt'e lig'it'a'j kun gazet'ar'a entrepren'o, kvankam la konstituci'o mal'permes'as tio'n.*

*  Vd http://donosdamidia.com.br.

La politik'a sistem'o etern'ig'as fos'o'n inter la loĝ'ant'ar'o kaj ĝi'a'j elekt'it'o'j. En Uson'o ekzempl'e ĉiu deput'it'o reprezent'as ident'a'n nombr'o'n da loĝ'ant'o'j. En Brazilo, la distribu'o de la 513 seĝ'o'j inter la 26 ŝtat'o'j kaj la federaci'a distrikt'o de Brazilj'o okaz'as proporci'e al la loĝ'ant'ar'o, sed kun jen'a escept'o: neni'u unu'o de la federaci'o pov'as hav'i mal'pli ol ok deput'it'o'j'n (tio est'as la kaz'o de Roraima, kie viv'as mal'pli ol du'on'a milion'o da hom'o'j), kaj ne pli ol 70 (lim'o ating'it'a de San-Paŭlo kaj ĝi'a'j 44 milion'o'j da loĝ'ant'o'j). Kaj la mal'simetri'o est'as ankoraŭ pli fort'a en la Senat'o, kun po tri senat'an'o'j en ĉiu federaci'a unu'o. Per tio, ke ĝi favor'as la reprezent'iĝ'o'n de la mal'grand'a'j ŝtat'o'j, tiu sistem'o fort'ig'as la pov'o'n de la lok'a'j ĉef'o'j, kiu'j trud'iĝ'as al la parti'o'j kaj mal'ebl'ig'as la re'nov'ig'o'n de la politik'a klas'o. Rekrut'it'a'j de parti'o'j kun mal'klar'a'j ideologi'a'j kontur'o'j, ili ne hezit'as ŝanĝ'i si'a'n etiked'o'n laŭ si'a'j interes'o'j kvankam re'form'o adopt'it'a en 2007 nun lim'ig'as tiu'n praktik'o'n.

Ali'a apart'ec'o: la balot'manier'o, proporci'a elekt'o de mal'ferm'it'a list'o kun unu sol'a balot'o. La elekt'ant'o pov'as voĉ'don'i por kandidat'o aŭ por list'o (sol'a parti'o aŭ koalici'o). Sed fin'e la rezult'o ŝajn'as pli est'i lot'um'ad'o, ĉar la nombr'o da seĝ'o'j kiu'n ĉiu list'o gajn'is, rezult'as el kompleks'a kalkul'o nom'at'a “elekt'a kvocient'o”. La sum'o de la voĉ'o'j akir'it'a'j de la kandidat'o'j kaj de tiu'j kiu'j ir'is al la parti'o aŭ al la koalici'o, est'as divid'it'a per la nombr'o da seĝ'o'j laŭ elekt'o'distrikt'o. Tiel, se kandidat'o ricev'as grand'a'n nombr'o'n da voĉ'o'j, li ebl'ig'as al ali'a'j deput'it'o'j de si'a list'o sid'i en la parlament'o, kiu'j tamen ricev'is nur tre mal'mult'a'j'n voĉ'o'j'n. Krom'e, pro la koalici'o'j, kiu'j miks'as dekstr'a'j'n kaj mal'dekstr'a'j'n parti'o'j'n, civit'an'o, kiu pov'as voĉ'don'i por aktiv'ul'o por la hom'rajt'o'j kaj per tio kontraŭ'vol'e kontribu'i al la elekt'o de batal'ant'o kontraŭ sam'seks'em'ul'o'j kiu aprob'as la for'pel'o'n de kamp'ul'o'j el ili'a grund'o, ekzempl'e.

Tia sistem'o instig'as la parti'o'j'n am'ind'um'i la karism'a'j'n person'o'j'n kaj gvid'ant'o'j'n, la fam'a'j'n “voĉ'suĉ'ul'o'j'n”. En kun'tekst'o, kie la voĉ'don'ad'o est'as dev'ig'a kaj kie pli ol la du'on'o de la elekt'ant'o'j eĉ ne fin'is la lern'ej'o'n, kon'at'a nom'o pov'as cert'ig'i. Kaj tio eĉ pli, ĉar oni dev'as elekt'i sam'temp'e prezid'ant'o'n, guberni'estr'o'n, senat'an'o'n, federaci'a'n deput'it'o'n kaj deput'it'o'n por la asemble'o de si'a ŝtat'o, ĉiu'foj'e per mal'sam'a balot'metod'o. Ekzempl'e en 2010, la plej elekt'it'a federaci'a deput'it'o de la land'o, kun 1,3 milion'o'j da voĉ'o'j, est'is profesi'a klaŭn'o, Francisco Everardo Oliveira da Silva, ali'nom'e Tiririca, sen ajn'a politik'a spert'o, sed tre popular'a. Per tio li ven'ig'is en la parlament'o'n du'dek kvar kandidat'o'j'n de si'a koalici'o, kiu neniam sukces'us tio'n sol'a'j.

...

La BRAZILA Politik'a sistem'o ankaŭ ŝat'as iam'a'j'n sport-stel'ul'o'j'n ekzempl'e la pied'pilk'ist'o'n Romário de Souza Faria , polic'ist'o'j'n, evangeli'a'j'n pastr'o'j'n kiu'j hav'as televid-el'send'o'n aŭ hered'ant'o'j'n de grand'a'j politik'a'j famili'o'j. La jur'scienc'a student'o Uldurico Junior est'is 22-jar'a, kiam li en oktobr'o 2014 est'is elekt'it'a en la ŝtat'o Bahi'a, kaj tiel sekv'is al si'a patr'o, la deput'it'o Uldurico Pint'o. Laŭ enket'o de la Inter'sindikat'a Departement'o de la Parlament'a Konsil'ant'ar'o (IDPK), kiu en ĉiu parlament'a period'o aper'ig'as “radiografi'aĵ'o'n” de la kongres'o, 211 deleg'it'o'j dank'as si'a'n elekt'o'n unu'a'vic'e al si'a'j parenc'a'j lig'o'j.

La el'met'iĝ'o per la komunik'il'o'j ebl'ig'as kon'at'ig'i si'n, sed la kost'o de la kampanj'o'j ating'as tia'j'n pint'o'j'n, ke praktik'e jam ne ebl'as kandidat'i sen dispon'i pri person'a riĉ'aĵ'o aŭ pri rilat'o'j kun riĉ'a'j kontribu'ant'o'j. Inter la produkt'ad'o de radi'a'j kaj televid'a'j anonc'et'o'j, la honorari'o'j de la spin doctors (tiu'j komunik'ul'o'j special'iĝ'int'a'j pri politik'o), inter la plej alt'a'j de la mond'o, kaj la loĝistik'a'j kost'o'j en gigant'a land'o, la elekt'a tribunal'o taks'as ke, en 2014, la elekt'o de unu deput'it'o kost'is al li'a parti'o 6,4 milion'o'j'n da real'o'j (proksim'um'e 1,5 milion'o'j'n da eŭr'o'j), do tem'as pri alt'iĝ'o de 283 el'cent'o'j en dek du jar'o'j. Kaj la sum'o'j est'as en la real'o pli alt'a'j, ĉar, pro la for'est'o de publik'a financ'ad'o de la kampanj'o'j kaj sen ver'a kontrol'ad'o de la donac'o'j de entrepren'o'j, ĉiu'j grand'a'j parti'o'j star'ig'as “caixa 2” (laŭ'vort'e: “kas'o'n n-ro 2”) de kaŝ'a financ'ad'o. Tiu praktik'o favor'as la afer'o'j'n de korupt'ad'o, kiel tiu'n kiu mal'kaŝ'iĝ'is komenc'e de 2014 en'e de la ŝtat'a grup'o pri hidrokarbon'o'j Pet'robr'as. Sekv'e al parlament'a batal'o kaj al decid'o de la Super'a Kort'um'o, la financ'ad'o de la kampanj'o'j far'e de entrepren'o'j est'as por la unu'a foj'o suspend'it'a en 2015, sed neni'o garanti'as ke ĝi ne est'os rapid'e re'star'ig'it'a.

Mank'e de minimum'a sojl'o da voĉ'o'j por akir'i naci'a'n reprezent'iĝ'o'n, ceter'e eksplod'e alt'iĝ'as la nombr'o da grup'o'j en la Kongres'o, sen ke iu el ili pov'as akir'i signif'a'n relativ'a'n pli'mult'o'n. Kun 28 parti'o'j, do ses pli'a'j ol inter 2011 kaj 2014, la nun'a Asemble'o hav'as nov'a'n rekord'o'n. La Parti'o de Labor'ist'o'j (PT) de s-in'o Rousseff ĉe'kap'e, dispon'as nur pri 69 deput'it'o'j. Tiel, eĉ prezid'ant'o elekt'it'a per grand'a pli'mult'o est'as dev'ig'at'a konstant'e inter'trakt'i por star'ig'i parlament'a'n baz'o'n kaj por konserv'i ĝi'n dum si'a tut'a mandat'o. En 2005, kiam s-ro Lul'a da Silva est'is prezid'ant'o, la PT est'is akuz'it'a est'i pag'int'a'j sub'aĉet'a'n mon'o'n al deput'it'o'j de ali'a'j parti'o'j por cert'ig'i ili'a'n sub'ten'o'n ĉe la voĉ'don'ad'o pri cert'a'j leĝ'o'j. Tiu praktik'o kiu'n la grand'a gazet'ar'o, en si'a pli'mult'o lig'it'a al la opozici'o, nom'as mensalão (“monat'aĵ'o” en la senc'o de “monat'a pag'o”) est'is neniam formal'e pruv'it'a, sed la skandal'o ilustr'as la mal'facil'o'n konserv'i pli'mult'o'n.

Kiel reg'i en la kadr'o de tiu “koalici'a prezid'ant'ec'o”? La plen'um'a pov'o ĝu'as konstituci'a'j'n resurs'o'j'n kaj privilegi'o'j'n, kiu'j ebl'ig'as al ĝi al'tir'i parti'o'j'n al si. Ĝi nom'um'as ministr'o'j'n, dis'don'as posten'o'j'n en'e de la federaci'a reg'ist'ar'o kaj dispon'as pri sen'kondiĉ'a pov'o por financ'i parlament'a'j'n amend'o'j'n. La konstru'ad'o de tiu pont'o, de tiu voj'o aŭ de tiu kurac'ej'o en distrikt'o de'pend'as de la reg'ist'ar'o. Atribu'i ĝi'n al deput'it'o, kiu pov'as valor'ig'i tio'n ĉe si'a'j elekt'ant'o'j, oft'e signif'as al'tir'i li'a'j'n favor'o'j'n.

“Por la parti'o est'as do tent'a far'i alianc'o'n kun la reg'ist'ar'o. Sed, kiam la reg'ist'ar'o hav'as nek politik'a'n karism'o'n nek talent'o'n nek dispon'o'n pri tiu'j inter'trakt'ad'o'j, tiu instituci'a meĥanism'o pov'as trans'form'iĝ'i en kapt'il'o'n”, analiz'as Paulo Peres, profesor'o pri politik'a'j scienc'o'j ĉe la Federaci'a Universitat'o de Rio Grand'e do Sul. La “alianc'an'o'j” de la reg'ist'ar'o tiam ĉantaĝ'as por akir'i pli da resurs'o'j kaj da posten'o'j: post la ministr'ej'o'j, nom'um'ad'o'j je ĉi'a'j nivel'o'j de la administraci'o. Tio est'as preciz'e la situaci'o en kiu trov'iĝ'as s-in'o Rousseff, dum la opozici'o si'a'vic'e far'as ĉio'n por mal'fort'ig'i ŝi'n, kun la esper'o konker'i la potenc'o'n ĉe la ven'ont'a'j elekt'o'j, eĉ, por cert'a'j deput'it'o'j, ating'i ŝi'a'n eks'ig'o'n.

Oni pov'as observ'i divers'a'j'n kondut'o'j'n en'e de sam'a parti'o, tiom la ideologi'a'j pozici'o'j est'as mal'klar'a'j kaj de'pend'as de la region'a'j baz'o'j, oft'e en konkurenc'o inter si. Ekzempl'e, komenc'e de oktobr'o 2015, s-in'o Rousseff propon'is krom'a'j'n ministr'ej'o'j'n al la Parti'o de Brazila Demokrati'a Mov'ad'o (PBDM), parti'o sen politik'a lini'o, en la esper'o ke ĝi'a'j membr'o'j blok'u la procez'o'n de eks'ig'o en la parlament'o. Sed ŝi sukces'is konvink'i nur unu al'o'n de la parti'o, tiu'n de la ŝtat'o Rio-de-Ĵanejro. La ceter'a'j deput'it'o'j, ekzempl'e tiu'j de la ŝtat'o Santa Catarina, daŭr'e pled'as por el'ir'o el la reg'ist'ar'o, tim'ant'e ke la rekord'a mal'popular'ec'o de la reg'ist'ar'o traf'os ili'n, jar'o'n antaŭ la distrikt'a'j elekt'o'j. “La parlament'a'j grup'o'j ne est'as homogen'a'j. Oni atend'as, ke la deput'it'o'j respond'as al si'a grup'a ĉef'o, sed en la real'o ili pov'as al'iĝ'i al person'o'j, kiu'j ne est'as nepr'e deput'it'o'j de la kongres'o: ekzempl'e al guberni'estr'o aŭ al urb'estr'o”, klar'ig'as Stéphane Monclaire, special'ist'o pri Brazilo ĉe la universitat'o de Parizo 1 Panthéon-Sorbonne.

S-in'o Rousseff, kiu ne kon'is la meĥanism'o'j'n de la sistem'o, tiel ebl'ig'is al s-ro Eduard'o Cunha, prezid'ant'o de la parlament'o kaj stel'ul'o de la PBDM, ĝu'i grand'a'n influ'o'n dum la unu'a jar'o de ŝi'a du'a mandat'o. En februar'o 2015, tuj post si'a re'elekt'o, ŝi far'is la erar'o'n prov'i mal'ebl'ig'i li'a'n al'ir'o'n al la posten'o de parlament'a prezid'ant'o, kiu tamen est'is jam aritmetik'e akir'it'a, kaj per tio tuj far'is al si mal'amik'o'n. Nu, s-ro Cunha dispon'as pri dek'o'j da deput'it'o'j, mult'e pli ol de si'a bastion'o de Rio-de-Ĵanejro, ĉar li ig'as financ'i ties kampanj'o'j'n per “amik'a'j” entrepren'o'j.

Kiel decid'ul'o pri la agend'o de la parlament'o li decid'as pri la tag'ord'o , li favor'is seri'o'n da leĝ'projekt'o'j ekstrem'e konservativ'a'j, ekzempl'e redukt'o'n de la rajt'o'j de la salajr'ul'o'j kaj mal'alt'ig'o de la aĝ'o de pun'ebl'o al 16 jar'o'j. Li ankaŭ reciprok'as la help'o'n al tiu'j entrepren'o'j, kiu'j financ'is li'a'n kampanj'o'n kaj tiu'n de li'a'j protekt'at'o'j. Li ekzempl'e kontraŭ'as la star'ig'o'n de parlament'a enket-komision'o pri la malversaci'o'j de la san-asekur'o'j, kiu'j tamen kaŭz'as mult'a'j'n proces'o'j'n.

La deput'it'o de Rio tamen ne ĉiam gajn'as. Sed, batal'em'a, li re'komenc'as memor'ig'ant'e al mult'a'j deput'it'o'j ke ili est'as dev'ig'at'a'j sekv'i li'n. Ĵus'a enket'o de la Federaci'a universitat'o de Campina Grand'e kalkul'is, ke 140 parlament'an'o'j, do kvar'on'o de la ĉambr'o, al'iĝ'as al li'a'j rekomend'o'j; do mult'e pli ol la influ-zon'o de li'a parti'o dev'us ebl'ig'i, kiu hav'as 65 deput'it'o'j'n.

En la parlament'a ĵargon'o oni nom'as tiu'j'n deput'it'o'j'n “la bancada Cunha; laŭ'vort'e, li'a “vic'o de benk'o'j”. Komenc'e tiu termin'o signif'is la aparten'o'n al tiu aŭ ali'a politik'a parti'o (oni parol'is pri la bancada de la PT, de la PBDM, ktp), sed ĝi perd'is si'a'n parti'a'n senc'o'n tiom, kiom la potenc'o de la prem'grup'o'j kresk'is. En parlament'o divid'it'a en 28 politik'a'j grup'o'j, la nov-formul'a'j bancadas esprim'as apart'a'j'n interes'o'j'n kaj sub'ten'as divers'a'j'n cel'o'j'n per divers'a'j motiv'o'j. Tiu'j cel'o'j, civit'an'a'j, moral'a'j, medi'a'j, ekonomi'a'j aŭ laŭ'seks'a'j, inter'ali'e, nask'ig'as efik'a'j'n prem'grup'o'j'n”, preciz'ig'as s-ro Antônio Augusto de Queiroz, de la DIAP.

La reprezent'ant'o'j de la kamp'kultur'a-industri'a kompleks'o (153 deput'it'o'j) kaj la entrepren-ĉef'o'j (217) est'as la du precip'a'j grup'o'j. “Nu, oni trov'as ankaŭ la bancada de la evangeli'ist'o'j aŭ de la sektor'o de sekur'ec'o. Ali'a'j, kiel tiu'j de la entrepren'o'j de eduk'ad'o, de san'o aŭ de transport'o'j, ne hav'as la sam'a'n grad'o'n de engaĝ'iĝ'o”, al'don'as s-ro de Queiroz. La evangeli'a'j deput'it'o'j kun'iĝ'as ĉiu'merkred'e maten'e en labor'kun'ven'o por mes'o; tiu'j kiu'j defend'as la interes'o'j'n de la mutual'a'j san-asekur'o'j kun'ord'ig'as si'a'n ag'ad'o'n nur tag'o'n antaŭ la voĉ'don'o'j, kiu'j koncern'as ili'n. Tiu'j grup'o'j ĉiu'kaz'e perd'is part'o'n de si'a pov'o post kiam la Federaci'a Super'a Tribunal'o ratif'is la “parti'a'n fidel'ec'o'n” en la jar'o 2007. La parti'o'j pov'as nun postul'i unu'ec'o'n de voĉ'o'j de si'a'j membr'o'j kaj permes'as ali'a'n voĉ'don'ad'o'n nur escept'e.

La konfuz'eg'o de la soci'a'j mov'ad'o'j

S-Ro CUNHA si'a'vic'e lud'as ĉie: li organiz'as la ag'ad'o'n de la evangeli'ul'o'j, de kiu'j li est'as eminent'a membr'o, sed ankaŭ tiu'n de la bancada de sekur'ec'o favor'e al sub'prem'a'j dispon'o'j, kaj kompren'ebl'e tiu'n de si'a propr'a parti'o. Implik'it'a en la skandal'o de la korupt'o de Pet'robr'as ŝajn'as ke li depon'is milion'o'j'n en Svis'land'o , li jam ne rev'as fest'i la nov'a'n jar'o'n ĉe si'a posten'o de prezid'ant'o de la Asemble'o. Sed li konserv'as konsider'ind'a'n pov'o'n kaj pov'us eĉ influ'i pri la elekt'o de si'a post'e'ul'o.

Tamen li'a mal'aper'o el la antaŭ'o de la scen'ej'o ne nepr'e serv'os al la prezid'ant'in'o, kiu far'is la erar'o'n nutr'i la intern'a'j'n disput'o'j'n en la PBDM per tio, ke ŝi jen favor'is kontraŭ s-ro Cunha la vic'prezid'ant'o'n Michel Tem'er, jen la prezid'ant'o'n de la senat'o Ren'a'n Calheiros. “La streĉ'iĝ'o'j, kiu'j hodiaŭ ekzist'as inter la kongres'o kaj la Planalto [la sid'ej'o de la reg'ist'ar'o] grand'part'e de'ven'as el la influ-batal'o inter la gvid'ant'o'j de la PBDM vid'e al la ven'ont'a prezid'ant-elekt'o”, analiz'as Monclaire.

S-in'o Rousseff, for'las'it'a de la kongres'o, pov'as ĉiam mal'pli kalkul'i kun la sub'ten'o de la soci'a'j mov'ad'o'j, kiu'j est'as sen orient'iĝ'o pro ŝi'a politik'o de buĝet'a redukt'ad'o kaj ŝi'a proksim'iĝ'o al la plej konservativ'a'j fort'o'j de la land'o.* “Se tiu ĉi reg'ist'ar'o vol'as ke oni defend'u ĝi'n sur'strat'e, ĝi don'u al ni kial'o'j'n por far'i tio'n”, martel'as s-ro Guilherme Boulos, ĉef'a gvid'ant'o de la Mov'ad'o de Sen'tegment'a'j Labor'ist'o'j kaj kresk'ant'a figur'o de la mal'dekstr'o.

*  Vd Breno Altman, “Virage à droite pour le Part'i des travailleurs” [Dekstr'iĝ'o de la Parti'o de la Labor'ist'o'j], Le Monde diplomatique, april'o 2015.

Laŭ li, dum la PT ŝajn'as est'i paraliz'it'a pro si'a aparten'o al la reg'ist'ar'o, urĝ'as ke la prezid'ant'in'o for'las'u si'a'n strategi'o'n de inter'trakt'ad'o'j dub'ind'a'j kun la deput'it'o'j. “Neces'as, ke ŝi pens'u trans la kongres'o, ke ŝi vid'u la social'a'n mobil'iĝ'o'n kiel atut'o'n. Sen tio ni re'trov'iĝ'os kun la plej reakci'a reg'ist'ar'o de la last'a'temp'a histori'o”, alarm'as li. Sed en la mal'dekstr'o oni montr'iĝ'as kun iom mild'a optimism'o: eĉ kiam li est'is ĉe la pint'o de si'a glor'o, kun 85 el'cent'o'j da favor'a'j opini'o'j, s-ro Lul'a da Silva neniam plan'is al'front'i la Kongres'o'n por trud'i al ĝi ver'a'n politik'a'n re'form'o'n ...

Lami'a OUALALOU.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Gaj'a cifer'ec'a koloni'ad'o

La kontrol'ad'o de person'a'j datum'o'j de eŭrop'an'o'j far'e de la uson'a'j sekret'a'j serv'o'j atenc'as la “esenc'a'n en'hav'o'n de la fundament'a rajt'o je respekt'o de la privat'a viv'o”. Tiu ĉi juĝ'o de la Justic-kort'um'o de la Eŭrop'a Uni'o, la 6-an de oktobr'o 2015, signif'as voj'turn'iĝ'o'n: sub la prem'o de la industri'ist'o'j, la publik'a'j potenc'o'j subit'e interes'iĝ'as pri la regul'ad'o de la cifer'ec'a kapital'ism'o.

En la histori'o de la cifer'ec'a ekonomi'o la jar'o 2013 cert'e rest'os kvazaŭ turn'o'punkt'o. Antaŭ'e, Inter'ret'o est'is percept'at'a kvazaŭ ĝangal'o, ja domin'at'a de kelk'a'j grand'a'j sovaĝ'a'j best'o'j, sed kie rest'is vast'a'j spac'o'j de liber'ec'o. Seri'o da mal'kaŝ'o'j for'ig'is la iluzi'o'j'n: ŝtat'a amas'a observ'ad'o de civit'an'o'j (mal'kaŝ'it'a precip'e de s-ro Edward Snowden), akapar'o de datum'o'j far'e de mult'naci'a'j konzern'o'j, el'turn'iĝ'o'j kaj impost'evit'o'j de la gigant'o'j de “Silikon-val'o”, amas'detru'o'j de hom'a'j dung'o'j anstataŭ'at'a'j de algoritm'o'j. Inter'ret'o est'as nun mal'pli percept'at'a kiel apart'a univers'o ol kiel la teĥnik'a-liberal'a vari'aĵ'o de la nun'temp'a kapital'ism'o.

Google, Am'az'o'n, Facebook, Apple (krom'nom'at'a'j Gaf'a), sed ankaŭ UberAirbnb vek'as ond'o'n da kritik'o. Tiu re'ag'o, prav'ig'it'a de la ekster'ordinar'a potenc'o de tiu'j entrepren'o'j, spegul'as ne nur la konstern'o'n de la uz'ant'o'j kaj la mobiliz'iĝ'o'n de progres'em'a'j organiz'aĵ'o'j. La tradici'a industri'o, ĝi'a mastr'ar'o kaj ties politik'a'j sub'ten'ant'o'j al'don'as si'a'n voĉ'o'n al la kontest'ad'o. La kontraŭ'ec'o inter la hered'ant'o'j de la klasik'a kapital'ism'o kaj la cifer'ec'a'j kapital'ist'o'j memor'ig'as la al'front'iĝ'o'n en la 19-a jar'cent'o inter la du frakci'o'j de la tiam'a aristokrat'a ord'o, la Burbon'o'j de la konservativ'a kaj nobel'a'j konservativ'ul'o'j kaj ali'flank'e la orlean'ist'o'j, kiu'j est'is pli liberal'a'j kaj mal'ferm'it'a'j al la afer'mond'o.

La franc'a ministr'o pri ekonomi'o, s-ro Emmanuel Macron, aparten'as al tiu ĉi du'a kategori'o. Li taks'as ke “est'us grand'a erar'o protekt'i la entrepren'o'j'n kaj la ekzist'ant'a'j'n dung'o'j'n”. Vort'o'j el'dir'it'a'j antaŭ aŭskult'ant'o'j favor'a'j al la “start-up-ul'o'j, dum la konferenc'o “La Teks'aĵ'o” de decembr'o 2014, kaj, kiel hered'ant'o de François Guizot, ministr'o sub Louis-Philippe, li fin'is per konsil'o: “Sukces'u kaj riĉ'iĝ'u”, antaŭ ol publik'e don'i si'a'n adres'o'n ... gmail (ĉe Google).

Citiz'e'n Kan'e trov'is si'a'n mastr'o'n

Dum ĉe la eŭrop'a'j reg'ist'ar'o'j trov'iĝ'as divers'a'j si'n'ten'o'j al la mult'naci'a'j konzern'o'j de la Teks'aĵ'o, la ton'o akr'iĝ'is en 2013, kiam okaz'is debat'o pri la impost'evit'o, kiu'n tiu'j entrepren'o'j praktik'as, sed ankaŭ pri la implik'iĝ'o de iu'j el ili en la spion'ad'o al gvid'ant'o'j kaj instituci'o'j far'e de la uson'a Naci'a Sekur'ec-Agent'ej'o (National Security Agency, NSA). Tiu'j gigant'o'j, kiu'j est'as al'ir'pord'o'j por la Teks'aĵ'o, dikt'as si'a'j'n komerc'a'j'n kondiĉ'o'j'n, akapar'as person'a'j'n datum'o'j'n, sed apenaŭ re'distribu'as la gajn'o'j'n de si'a kap'turn'a kresk'o. Laŭ si'a'j social'a'j kont'o'j, Google, kiu ricev'as pli ol 1,7 miliard'o'j'n da eŭr'o'j en Franc'uj'o, pag'is en 2014 nur 5 milion'o'j'n da eŭr'o'j da impost'o'j post 7,7 milion'o'j en 2013; sam'jar'e Facebook pag'is 240.000 eŭr'o'j'n por spez'o taks'at'a de 200 milion'o'j da eŭr'o'j en Franc'uj'o.

Sed dum en Brit'uj'o s-ro David Cameron impost'is en decembr'o 2014 “impost'o'n pri de'turn'it'a'j profit'o'j” de 25 procent'o'j aplik'at'a'n al Google, la franc'a reg'ist'ar'o atend'as de la Organiz'aĵ'o de Ekonomi'a'j Kun'labor'ad'o kaj Dis'volv'ad'o (OEKD) propon'o'j'n de impost'a harmoni'ig'o kaj daŭr'e prav'ig'as si'a'n neni'farad'o'n. “Ĉiu konsci'as ke est'as problem'o, sed oni ne sukces'as solv'i ĝi'n, ĉar est'as tro da kompleks'ec'o”, dir'is la kultur'ministr'o, s-in'o Fleur Pellerin, dum preleg'o antaŭ la Asoci'o de ĵurnal'ist'o'j Médias, la 8-an de juli'o 2015, post kiam ŝi prov'is trud'i impost'o'n por la Band'e PASSANTE por financ'i la franc'a'n kultur'a'n escept'o'n.

La ĉef'a'j societ'o'j de la cifer'ec'a era'o ne kontent'iĝ'as ĉirkaŭ'ir'i la impost'o'n. Ili ankaŭ ronĝ'as la ekzist'ant'a'n ekonomi'a'n struktur'o'n kaj klopod'as por anstataŭ'ig'i ĝi'n per eko'sistem'o kiu de'pend'as de ili. Tiu “uberigo”, laŭ la nom'o de la kalifornia entrepren'o kiu propon'as al privat'ul'o'j far'iĝ'i ŝofor'o'j,* kaŭz'as rezist'ad'o'n de la minac'at'a'j sektor'o'j. Special'e ĉe la komunik'il'o'j, kie la mal'kresk'ant'a'j oligopol'o'j nun plend'as pro la profit'o'j de la konkurenc'o. En la projekt'o Op'e'n Internet (OIP) kolekt'iĝ'is la german'a AAxelSSpringer (Bild, Di'e Welt, seloger.com, Aufeminin.com) aŭ la franc'a Lagardère (Europe 1, Par'is Match, leguide.com) kaj akuz'as Google je kontraŭ'konkurenc'a'j praktik'o'j, sam'e kiel tri'dek krom'a'j plend'ant'o'j. Sekv'e al enket'o komenc'it'a en 2010 de la Eŭrop'a Komision'o pri mis'uz'o de domin'ant'a pozici'o, tiu franc'a-german'a prem'grup'o tribunal'e plend'is en maj'o 2014 ĉar la serĉ'il'o Google favor'is si'a'j'n propr'a'j'n serv'o'j'n kost'e de tiu'j de si'a'j konkurenc'ant'o'j. Laŭ la OIP, tiu favor'ism'o ne hav'as ekvivalent'o'n en la konkret'a mond'o, escept'e se oni imag'as magazen'eg'o'n, kiu rezerv'as la unu'a'j'n etaĝ'o'j'n de si'a komerc'a are'o al si'a'j propr'a'j artikl'o'j.

*  Vd Evgeny Morozov, “Résister à l’uberisation du mond'e”, Le Monde diplomatique, septembr'o 2015.

“En German'uj'o, kiam vi en'met'as la nom'o'n de du urb'o'j inter kiu'j vi vol'as vojaĝ'i, Google Maps aper'as ĉiam ĉe'kap'e, kun si'a trajn-serv'o, koler'as s-ro Christoph Keese, plen'um'a vic'prezid'ant'o de Axel Springer, en maj'o 2014. Sam'e [...], kiam vi serĉ'as la nom'o'n de rok'muzik'a grup'o, Youtube [propriet'o de Google] est'as sistem'e cit'it'a unu'e el la serĉ'rezult'o'j.” De antaŭ'ne'long'e Google ĉe'est'as en la voj'indik'a “geo'lokaliz'ad'o” (Waze) kaj dis'volv'iĝ'is en la asekur'a sektor'o (Compare auto insurance [Kompar'u aŭt'o-asekur'o'j'n], optik'a fibr'o (Fiber), la aŭtomobil-sektor'o (Car), san'o aŭ la konekt'it'a dom'o (Nest). Ĝi'a branĉ'o “shopping” jam far'as prez-kompar'o'j'n de la produkt'o kaj tiel orient'as la aĉet-decid'o'j'n. Por forges'ig'i si'a'n ĉie'ĉe'est'o'n la entrepren'o ek'de aŭgust'o 2015 kamufl'as si'a'j'n nov'a'j'n ag'ad'o'j'n sub la nom'o “Alphabet”.

Ĉu ĝust'as, kiel la Financial Times supoz'as, ke ekzist'as lig'o inter la sub'ten'o far'e de la komunik'il'o'j de Springer al la en'posten'iĝ'o de s-ro Je'a'n-Claude Juncker kiel ĉef'o'n de la Eŭrop'a Komision'o, kaj la efektiv'ig'o'n de la enket'o pri mis'uz'o de domin'ant'a pozici'o, last'a'n april'o'n, far'it'a'n de tiu komision'o?* La procedur'o de tiu enket'o tren'is si'n dum kvin jar'o'j. Kun la al'ven'o de la nov'a komision'o, en novembr'o de 2014, kaj la nom'um'o de la dan'in'o Margrethe Vestager kiel komisar'o pri konkurenc'o, la afer'o rapid'iĝ'is. Ek'de april'o 2015 Bruselo formal'e akuz'as la prez'kompar'ad'o'n de Google je kontraŭ'konkurenc'a'j praktik'o'j kaj etend'as si'a'j'n esplor'ad'o'j'n al ali'a'j serv'o'j kaj tiel entuziasm'ig'as la Eŭrop'a'n Parlament'o'n kaj la german'a'n ministr'o'n pri ekonomi'o, s-ro Sigmar Gabriel.

*  Financial Times, Londono, 16-an de januar'o 2015.

La turn'o est'as far'it'a. En 2014, la komisar'o pri la cifer'ec'a societ'o Neelie Kroes organiz'is ankoraŭ simpozi'o'n pri la cifer'ec'a ekonomi'o kun la plen'um'a prezid'ant'o de Google kiel honor'gast'o, dum li'a koleg'o pri konkurenc'o, s-ro Joachim Almunia, prov'is trud'i inter'konsent'o'n tre avantaĝ'a'n por la cifer'ec'a gigant'o. La mobiliz'iĝ'o de la eŭrop'a prem'grup'o de komunik'il'a'j kaj tele'komunik'a'j entrepren'o'j kompren'ebl'e favor'is tiu'n ŝanĝ'o'n.

Nun la disput'o far'iĝ'as trans'atlantik'a al'front'iĝ'o. “Ni posed'is Inter'ret'o'n. Ni'a'j societ'o'j kre'is, grand'ig'is, perfekt'ig'is ĝi'n tiel, ke la konkurenc'ant'o'j ne pov'as plu konkurenc'i. Kaj oft'e tio, kio est'as prezent'at'a kiel nobl'a'j kaj just'a'j pozici'o'j, est'as koncept'it'a nur por defend'i iu'j'n el ili'a'j komerc'a'j interes'o'j”, deklar'is s-ro Barack Obama en la ret'ej'o Re/code la 16-an de februar'o 2015, mal'long'e post la decid'o en novembr'o 2014 de ne dev'ig'a moci'o de la Eŭrop'a Parlament'o, kiu postul'is dis'part'ig'o'n de Google. Tiu klar'a sub'ten'o al entrepren'o, kiu financ'e kontribu'is al li'a elekt'o'kampanj'o (la tri'a plej grand'a kontribu'int'o dum la prezid'ant-kampanj'o de 2012 per donac'o de 804.000 dolar'o'j*) kaj kun'labor'is kun la NSA en la kadr'o de la sub'aŭskult'ad'o'j mal'kaŝ'it'a'j de s-ro Snowden, okaz'is mez'e de inter'trakt'ad'o pri komerc'a traktat'o inter la Eŭrop'a Uni'o kaj Uson'o.

*  Laŭ la datum'o'j de la federaci'a elekt'o-komision'o publik'ig'it'a'j de la ret'ej'o www.opensecrets.org.

La uson'a prezid'ant'o konsci'as: en Eŭrop'o, la “Gaf'a” al'front'as koalici'o'n de industri'a'j interes'o'j. En Franc'uj'o, s-ro Stéphane Richard, la prezid'ant'o kaj ĝeneral'a direktor'o de Orange, parol'as pri “re'ven'o al imperi'ism'o kaj al uson'a koloni'ism'o en cifer'ec'a'j afer'o'j”* — kaj evit'as dir'i, ke li'a propr'a grup'o regul'e ricev'as tia'j'n kulp'ig'o'j'n en Afrik'o. La eŭrop'a'j funkci'ig'ist'o'j tim'as, ke ili est'os lim'ig'it'a'j al la funkci'o distribu'i la flu'o'j'n je fiks'a kost'o en la sam'a moment'o, en kiu la princip'o de neŭtral'ec'o de la ret'o ĵus garanti'it'a de la franc'a reg'ist'ar'o ebl'ig'as al uson'a'j platform'o'j kiel YoutubeNetflix profit'i la ret'a'j'n infra'struktur'o'j'n (4G, optik'a fibr'o ...) por ŝut'i si'a'j'n film'et'o'j'n sur la voj'eg'o'j'n de la inform'o, al kies pri'zorg'ad'o ili ne kontribu'as.

*  Les Echos, Parizo, 17-an de februar'o 2015.
Oni dev'us plan'i mal'munt'ad'o'n

“Ni Tim'as Google, en 2014 skrib'is s-ro Mathias Döpfner, la ĉef'o de la grup'o Axel Springer. Mi dev'as klar'e kaj sincer'e dir'i tio'n, ĉar el inter mi'a'j koleg'o'j tre mal'mult'a'j kuraĝ'as far'i tio'n.” Ĉar ĝi komplet'e reg'as en la ret'a serĉ'ad'o, proviz'as tri kvar'on'o'j'n de la inteligent'a'j poŝ'telefon'o'j per si'a operaci'a sistem'o Android, posed'as la plej uz'at'a'n kroz'il'o'n de la mond'o kaj per gmail la plej uz'at'a'n ret'poŝt'a'n serv'o'n, la kolos'o fond'it'a de la s-ro'j Larry Pag'e kaj Serguei Bri'n inspir'as kresk'ant'a'n defi'o'n. En German'uj'o, eĉ la titan'o'j de la aŭtomobil'o mal'trankvil'iĝ'as. Antaŭ ne'long'e kre'iĝ'is konsorci'o de la aŭtomobil-konstru'ist'o'j Mercedes Benz, Audi kaj BMW por rezist'i al Google Maps per tio, ke ili akir'is ĉe Nokia la en'met'it'a'n kroz'ad'serv'o'n Her'e por pov'i daŭr'e kontrol'i la kroz'a'j'n don'it'aĵ'o'j'n de la aŭtomobil'stir'ant'o'j. Ili pov'as kalkul'i kun la sub'ten'o de s-ro Gabriel, la ministr'o pri ekonomi'o. Por li, la batal'o kontraŭ la grup'o'j de Silic'o'n Valley signif'as “la est'ont'ec'o'n de la demokrati'o en la cifer'ec'a era'o” kaj “la emancip'iĝ'o'n, la part'o'pren'o'n kaj la mem'determin'ad'o'n de 500 milion'o'j da hom'o'j en Eŭrop'o”.* La social'demokrat'a gvid'ant'o ne eksklud'as, kiel “last'a'n rimed'o'n”, mal'munt'ad'o'n de Google por mal'ebl'ig'i al la uson'a gigant'o praktik'i “la sistem'a'n el'ŝov'o'n de si'a'j konkur'ant'o'j”. En tio li sam'opini'as kun si'a koleg'o Heiko Mass, ministr'o pri justic'o, por kiu “oni dev'as plan'i mal'munt'ad'o'n” se pruv'iĝ'as ke Google mis'uz'as si'a'n domin'ant'a'n pozici'o'n.

*  The Guardian, Londono, 6-an de juli'o 2014.

Google est'as ankoraŭ mal'proksim'a de la kontraŭ'trust'a tranĉ'il'eg'o kiu sen'kap'ig'is la Standard Oil antaŭ jar'cent'o, kaj la uson'a'n tele'komunik'ad'a'n funkci'ist'o'n At&T en la jar'o 1982. Unu'flank'e, la Eŭrop'a Komision'o prezid'at'a de s-ro Juncker ŝajn'as est'i decid'a venk'ig'i la regul'o'j'n de “unu'ec'a cifer'ec'a merkat'o”. Sed laŭ pro'parol'ist'o de la Komision'o, la star'ig'it'a regul'ad'o en la Uni'o est'as ĝust'e “far'it'a por facil'ig'i al la ne'eŭrop'a'j entrepren'o'j la al'ir'o'n al la unu'ec'a merkat'o. La regul'o'j est'as form'it'a'j en la interes'o de la uson'a'j kompani'o'j”.* La gvid'ant'o'j de Google kompren'is, ke ili dev'as nun uz'i beton'solid'a'n prem'grup'a'n fort'o'n. Dum la unu'a du'on'jar'o, per jar'a buĝet'o de 3,5 milion'o'j da eŭr'o'j kaj per du'dek naŭ renkont'iĝ'o'j kun la komisar'o'j, la entrepren'o dis'volv'is la plej fort'a'n influ-ag'ad'o'n ĉe la bruselaj instanc'o'j.

*  Financial Times, 16-an de februar'o 2015.

Marie BÉNILDE.

Google Aktual'aĵ'o'j simbol'o de la eŭrop'a mal'koher'o

La Hegemoni'o de Google montr'iĝ'as ankaŭ en ĝi'a ret'ej'o pri aktual'aĵ'o'j Google News, kiu kun'met'as la artikol'o'j'n kaj la en'hav'o'j'n de la komunik'il'o'j. En februar'o 2013, la franc'a'j gazet'ar'a'j el'don'ist'o'j akcept'is rezign'i pri ĉia rajt'o pri si'a'j artikol'o'j re'uz'it'a'j per mal'long'a'j resum'o'j inter'ŝanĝ'e kun la donac'o, far'e de Google, de 60 milion'o'j da eŭr'o'j por tri jar'o'j, destin'it'a al sub'ten'o de “nov'ig'a'j” gazet'ar'a'j projekt'o'j (Le Mond'e Afrique ekzempl'e est'iĝ'is el tio). Tiu'n sistem'o'n ĝi prov'as hodiaŭ etend'i al plur'a'j eŭrop'a'j tag'gazet'o'j, alt'ig'ant'e si'a'n donac'o'n al 150 milion'o'j da eŭr'o'j. Kompens'e la gigant'o pag'as neni'o'n por la material'o suĉ'it'a en si'a'n ret'ej'o'n kun la pretekst'o ke ĝi ne kolekt'as reklam'o'n. Tio est'as metod'o radikal'e mal'sam'a ol tiu de German'uj'o, kiu ek'de la somer'o de 2014 trud'is “leĝ'o'n Google”, kiu dev'ig'is la cifer'ec'a'n grup'o'n pag'i al tiu'j, kiu'j hav'as rajt'o'j'n pri si'a'j artikol'o'j en'met'it'a'j en la Google-ret'ej'o'n de aktual'ec'o.

Sed dum tiu leĝ'o cel'is dev'ig'i la firma'o'n Google pag'i por la labor'o, ĝi konduk'is ĝi'n al sen'referenc'ig'o de la artikol'o'j kaj de ili'a'j fot'o'j kaj konserv'i nur la titol'o'j'n. S-ro Mathias Döpfner, la ĉef'o de la german'a gazet'ar'a grup'o Axel Springer, kiu jam depon'is plend'o'n kontraŭ la serĉ'il'o antaŭ la german'a kontraŭ'kartel'a instituci'o, fin'e rezign'is pri ĉia pag'o, ĉar li perd'is 40 el'cent'o'j'n da al'ir'o'j al si'a'j precip'a'j ret'ej'o'j. En Hispan'uj'o, fin'e de 2014, la leĝ'don'ant'o kred'is ĉirkaŭ'ir'i la problem'o'n per tio ke ĝi postul'is ke ĉia kun'met'ant'o de artikol'o'j pag'u al la gazet'ar'a'j el'don'ist'o'j. Google, malgraŭ net'a profit'o de 14,4 miliard'o'j da dolar'o'j en 2014, decid'is ne pag'i kaj ferm'i si'a'n ret'ej'o'n Google Noticias. “Organiz'i la inform'o'n de la mond'o” la cel'o, kiu'n Google don'as al si kost'as tut'cert'e mal'pli ol produkt'i ĝi'n.

M.B.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Du jar'cent'o'j da kalumni'o'j

Robespjero sen mask'o

La unu'a faz'o de la Franc'a Revoluci'o, cel'ant'a la fal'ig'o'n de la absolut'ism'a potenc'o, hav'as plen'a'n, aŭ preskaŭ plen'a'n inter'konsent'o'n: ĉu ĝi ne est'is real'ig'o de la spirit'o de la kler'ism'o? Sed pri la sekv'o oni akr'e dis'opini'as. Precip'e pri Robespjero, kiu, laŭ iu'j, akumul'is ĉi'a'j'n kontraŭ'demokrati'a'j'n mal'virt'o'j'n: popol'ism'o'n kaj ekstrem'ism'o'n. Pro tio oni mal'fid'u ĉi'a'n radikal'a'n projekt'o'n ...

En Decembr'o de 2013, laboratori'o anonc'as ke per uz'o de mort'int'a muld'aĵ'o ĝi re'star'ig'is la “ver'a'n vizaĝ'o'n” de Maksimilian'o Robespjero*. La histori'ist'o'j mir'as, ke la rezult'o tiom mal'mult'e simil'as al la tiam'a'j portret'o'j kaj esprim'as serioz'a'j'n dub'o'j'n. Tamen: la portret'o ricev'as la honor'o'j'n de la komunik'il'o'j. Ĉar ĉu aŭtent'a aŭ ne tiu re'trovit'a Robespjero hav'as la aspekt'o'n uz'ebl'a'n. Rekt'angul'a'n makzel'o'n, mal'alt'a'n frunt'o'n, fiks'a'n rigard'o'n: la mien'o pend'um'ind'ul'a de buĉ'ist'o de popol'a kvartal'o, krom'e kun variol'o'j. Ĉiu'j kompren'as: jen la kap'o de kap'tranĉ'ul'o.

*  Or'ig.: Maximilien de Robespierre [maksimiljén de robspjér]. -vl

Kelk'a'j'n monat'o'j'n post'e, nov'a al'ir'o de kontraŭrobespjerismo. La anonc'a stri'o de la vide'o'lud'o Assassins Creed Unity, kiu lud'as en la Parizo de la Revoluci'o, en'ret'iĝ'as. En ĥaos'o de terur'teatr'a'j bild'o'j aper'as ŝaŭm'ant'a orator'o. Jen Robespjero. La ekster'a voĉ'o, kav'a, klar'ig'as: tiu hom'o “aspir'is reg'i la land'o'n. Li pretend'is reprezent'i la popol'o'n kontraŭ la monarĥi'o. Sed li est'is mult'e pli danĝer'a ol kia ajn reĝ'o”. Sekv'as scen'o'j de mort'ig'ad'o al tiu'j de paf'mort'ig'o'j kaj tiu'j de sen'kap'ig'o'j al tiu'j de dron'ig'ad'o'j. Mal'long'e, la “reg'ad'o de Robespjero est'as neni'o ol seri'o de masakr'o'j, kiu'j “plen'ig'is tut'a'j'n strat'o'j'n per sang'o”.

Ĉu mal'amik'o de la hom'a speci'o?

Neni'o Ver'e Nov'a, en'ver'e, en tiu grand-publik'a demon'ologi'o. La histori'ist'o'j Marc Bélissa kaj Yannick Bosc* montr'as, ke la nigr'a legend'o komenc'iĝ'is jam dum la viv'temp'o de tiu hom'o. Kiam la deput'it'o de Arrras komenc'is si'a'n karier'o'n, la gazet'o'j ŝat'as kripl'ig'i li'a'n nom'o'n kaj mok'i pri li'a obstin'o “parol'i favor'e al la mal'riĉ'ul'o'j”. Mirabeau, tord'e ruz'a, rid'aĉ'as pri tiu jun'a orator'o kiu “kred'as ĉio'n kio'n li dir'as”. Post'e atak'as li'n la ĝirond'ist'o'j. Je'a'n-Marie Roland, ministr'o pri intern'a'j afer'o'j, subvenci'as la gazet'ar'o'n kiu mal'amik'as al li, kaj la deput'it'o Je'a'n-Baptist'e Louvet akuz'as li'n aspir'i al diktator'ec'o.

*  Marc Belissa et Yannick Bosc, Robespierre. La Fabrication dun mythe, Ellipses, Parizo, 2013.

La fal'o de Robespjero, la 9-an de termidor'o (27-an de juli'o 1794), ne sufiĉ'as por kontent'ig'i li'a'j'n mal'amik'o'j'n. Termidor'an'o'j kaj kontraŭ'revoluci'ul'o'j hav'as la pasi'o'n de venĝ'o. Pamflet'o'j, kaj baldaŭ oficial'a raport'o, atribu'as al la mort'ig'it'o abrakadabrajn projekt'o'j'n. Oni el'vok'as komplot'o'n kiu cel'as star'ig'i teokrati'o'n. Oni parol'as pri plan'o de “sep'fenestr'a gilotin'o”, kiu dev'is rapid'ig'i la “naci'eksterm'o'n”, de grand'eg'a “sang'o'dukt'o” destin'it'a evaku'i la sang'o'n de la viktim'o'j ekster Parizon, de “tan'ej'o de hom'a'j haŭt'o'j” por liver'i ŝu'o'j'n al la sen'kulot'ul'o'j. Oni sen'ĉes'e delir'as pri la infan'ec'o, la psiĥ'ologi'o de la montan'a ĉef'o.

Al Robespjero, ver'a diabl'o, oni riproĉ'as, jar'dek'o'n post jar'dek'o, ĉio'n kaj la mal'o'n. Li est'as pal'a tro pal'a por est'i honest'a sed sat'iĝ'as per la sang'o de la ali'a'j. Li est'as et'a provinc'a advokat'o, mez'kvalit'a , sed li est'as ankaŭ geni'o de la mal'bon'o, pli tim'ind'a ol Nerono. Por iu'j li est'as mal'ced'em'a ĝis krim'o; por ali'a'j, li est'as hipokrit'ul'o, sub'vend'it'o. Li est'as pri'skrib'at'a ie kiel pur'a spirit'o, abstin'ism'a, eĉ virg'a; ali'e kiel diboĉ'ul'o. Ĉu konfuz'a orator'o aŭ sorĉ'e log'a tribun'ul'o? Ĉu li aspir'is far'iĝ'i pap'o aŭ detru'ant'o de la religi'o? Ĉu mani'ul'o de ord'o aŭ iniciat'ant'o de anarĥi'o? Ne grav'as, kia'n Robespjeron oni forĝ'as: grav'as ke li est'u naŭz'a.

Tiu konkurs'o de kalumni'o'j invad'is la kolektiv'a'n imag'ar'o'n kaj kun la flu'o de la temp'o nutr'is abund'a'n literatur'o'n. Oni trov'as ties eĥ'o'n, pli aŭ mal'pli mild'ig'it'a'n, ĉe la romantik'ul'o'j; ĉe la burĝ'a'j histori'ist'o'j de la 1830-aj jar'o'j, kiu'j ne pardon'as al Robespjero li'a'n radikal'ec'o'n; ĉe Jules Michelet, inspir'it'a verk'ist'o, sed histori'ist'o kelk'foj'e supr'aĵ'a; kaj eĉ ĉe Alphonse Aulard, pionir'o de la revoluci'a'j stud'o'j ĉe la universitat'o Sorbon'o, kiu vid'is Robespjeron kiel hipokrit'ul'o'n kaj prefer'is al li la kanajl'a'n vigl'ec'o'n de Dantono.

Oni pov'is pens'i, ke la evolu'o, en la 20-a jar'cent'o, de mal'pli beletr'a histori'o de la revoluci'o definitiv'e for'bala'is tiu'j'n kliŝ'o'j'n. Sed François Fur'et, ek'de la 1960-aj jar'o'j, don'is al ili nov'a'n jun'ec'o'n kaj pli elegant'a'n aspekt'o'n. Kiel eks'komun'ist'o far'iĝ'int'a influ'hav'a liberal'a ese'ist'o, li atak'is li'n ĉe tio, kio'n li nom'is “revoluci'a kateĥism'o” kaj propon'is nov'a'n interpret'o'n de la Revoluci'o: unu'flank'e 1789, la bon'a revoluci'o, tiu de la kler'iĝ'int'a'j elit'o'j; ali'flank'e 1793, la “de'glit'o”, la brutal'a inter'ven'o de la amas'o'j en la politik'o'n.

En tiu ĉi nov'a rakont'a kliŝ'o, Robespjero far'iĝ'as la simbol'o de Revoluci'o kiu, post ĉarm'a parentez'o, sen'brid'iĝ'as kaj de'voj'iĝ'as. Fur'et prezent'as li'n kiel “manovr'o'lert'ul'o'n”, kiu sci'as apog'i si'n sur “la popol'a'n opini'o'n” kaj sur la tim'ind'a politik'a “maŝin'o”, kiu est'as la jakoben'a'j klub'o'j. Sed, mal'antaŭ la lert'ec'o'j de la politik'ist'o, trov'iĝ'as ankaŭ dimensi'o patologi'a: la Robespjero de Fur'et pasi'iĝ'is en si'a obsed'o de komplot'o, en super'postul'o de demokrati'o, en si'a utopi'a parol'flu'ad'o, kiu'j ne'evit'ebl'e konduk'as al la Teror'o kaj al total'ism'o. Tiu portret'o miks'is ide'o'j'n kaj imag'o'j'n prunt'it'a'j'n de divers'a'j tradici'o'j de la kontraŭrobespjerismo. Sed Fur'et, kiel subtil'a verk'ist'o, sci'is don'i al tiu miks'aĵ'o la aspekt'o'j'n de nov'ec'o.

Li'a interpret'o, pez'a je politik'a'j krom'pens'o'j, hav'is favor'a'n eĥ'o'n en la kun'tekst'o de la 1970-aj kaj 80-aj jar'o'j, inter la kontraŭ'total'ism'a'j mobiliz'iĝ'o'j kaj la liberal'a konvert'iĝ'o de la franc'a'j social'ist'o'j. Ĝi est'is film'e traduk'it'a per la Dantono de Andrzej Wajda (1983), kiu pez'e uz'is la analogi'o'n de la Parizo de la Konvenci'o kaj la Pollando de Jaruzelski, kaj uz'is la figur'o'n de Robespjero por el'vok'i la logik'o'j'n de la stalin'ism'o. Ĝi triumf'is en la ambigu'a'j'n celebr'ad'o'j'n de la du'cent'jar'iĝ'o kaj, kopi'at'e de mal'pli inspir'it'a'j disĉipl'o'j, en'radik'iĝ'is eĉ en la du'on'fak'a publik'o.

Sed tiu ofensiv'o ne sufiĉ'is por est'ig'i ĉi'a'n interes'o'n por Robespjero. La esplor'ad'o daŭr'is. La Societ'o pri Robespjeraj Stud'o'j (Ser), fond'it'a en 1908 de la histori'ist'o Albert Mathiez, respond'ec'as pri el'don'o de la Komplet'a Verk'ar'o kiu baldaŭ en'hav'os dek du volum'o'j'n. Eĉ ekster la fak'a'j rond'o'j la interes'o est'as sent'ebl'a. La pag'a'j antaŭ'mend'o'j lanĉ'it'a'j en maj'o de la Ser por aĉet'i manuskript'o'j'n vend'ot'a'j'n ĉe Sotheby vek'is la mobiliz'iĝ'o'n de pli ol mil antaŭ'mend'o'j. En Inter'ret'o la preleg'o'j de Henri Guillemin, ne'konform'ism'a histori'ist'o kaj grand'a defend'ant'o de la Ne'korupt'ebl'ul'o, pri la Revoluci'o hav'as grand'a'n sukces'o'n. En la libr'o'vend'ej'o sam'a tendenc'o. Robespjero, re'ven'u!*, mal'grand'a pled'ar'o dens'a kaj vigl'a, vend'iĝ'is je pli ol 3.000 ekzempler'o'j kaj daŭr'e vend'iĝ'as. La libr'o Robespierre. Portraits croisés*, kolektiv'a verk'o de iom universitat'a manier'o, je la surpriz'o de la aŭtor'o, est'is jam re'pres'it'a. Ĉu hazard'e aŭ ĉu sign'o de la temp'o, la el'don'ist'o'j re'aper'ig'as ankaŭ plur'a'j'n klasik'ul'o'j'n de la robespjera tradici'o, ekzempl'e la rakont'o'n de Philippe Buonarroti pri la Konspir'o de la Egal'ul'o'j* aŭ la ekster'ordinar'a “Social'ist'a histori'o de la Franc'a Revoluci'o de Je'a'n Jaurès.*

*  Alexis Corbière kaj Laurent Maffieïs, Robespierre, reviens!, Brun'o Leprince, coll. “Politique à gauche”, Parizo, 2012.
*  Michel Biard kaj Philippe Bourdin (sub la dir. de), Robespierre. Portraits croisés, Armand Colin, kol. “Essais”, Parizo, 2012.
*  Philippe Buonarroti, Conspiration pour l’Egalité, dite de Babeuf, La vill'e brûle, Montreuil, 2014.
*  Je'a'n Jaurès, Histoire social'ist'e de la Révolution française, kvar volum'o'j, Editions sociales, Parizo, 2014-2015 (1-a eld.: 1970).

Antaŭ ĉio, la leg'ant'o'j dispon'as de antaŭ ne'long'e pri referenc'a nov'a biografi'o, de la universitat'an'o Hervé Leuwers.* La person'ec'o, kiu'n oni tie mal'kovr'as, est'as sufiĉ'e mal'proksim'a de la sovaĝ'a diktator'o de la legend'o. Robespjero, ĉu ambici'ul'o? Li ĉiam nur kun mal'em'o akcept'is posten'o'j'n kiu'j'n oni propon'is al li kaj, kiam li est'is deput'it'o de la Konstituci'a Asemble'o, decid'is ne est'i deleg'it'o de la leĝ'don'a asemble'o, kaj instig'is si'a'j'n koleg'o'j'n far'i sam'e, por “las'i la karier'o'n al freŝ'a'j kaj vigl'a'j post'e'ul'o'j”. Ĉu mal'amik'o de la hom'a speci'o? Li pled'is por la plen'a civit'an'ec'o de la jud'o'j kaj kontraŭ la koloni'a sistem'o. Ĉu tiran'o? Li defend'is, tre fru'e kaj tre sol'e, la universal'a'n voĉ'don'rajt'o'n, li batal'is por la rajt'o je petici'o kaj por la gazet'ar'a liber'ec'o, kaj li ne ĉes'is avert'i la civit'an'o'j'n kontraŭ la milit'a fort'o kaj kontraŭ la providenc'ul'o'j. Ĉu total'ism'a centr'ig'ist'o? Li kontribu'is al la teori'o de la divid'o de la potenc'o kaj kondamn'is “la mal'nov'a'n mani'o'n de la reg'ist'ar'o'j vol'i tro reg'i”. Ĉu sang'avid'a fanatik'ul'o? Li dum long'a temp'o postul'is la nul'ig'o'n de la mort'pun'o kaj mild'ig'o'n de la ceter'a'j pun'o'j. Decid'a frap'i la mal'amik'o'j'n de la Revoluci'o, li tamen al'vok'is ne mult'obl'ig'i la kulp'ul'o'j'n”, indulg'i la “erar'int'o'j'n”, “est'i avar'a'j je sang'o”. Kaj kiam, front'e al la danĝer'o'j, kiu'j minac'is la Revoluci'o'n, li al'iĝ'is al la politik'o de Teror'o, li neniam est'is la sol'a respond'ec'ul'o kaj eĉ ne la plej fervor'a.

*  Hervé Leuwers, Robespierre, Fayard, Parizo, 2014.

Do, kial tiu furioz'o kontraŭ li? Sen'dub'e ĉar, mal'antaŭ li'a nom'o kaj li'a ag'ad'o, trov'iĝ'as kelk'a'j princip'o'j ne'redukt'ebl'a'j kaj ĝen'a'j. Kiel memor'ig'is la filozof'o Georges Labica,*, li ĉiam pretend'is parol'i por la popol'o kaj vol'is neniam agnosk'i al la posed'ant'o'j la plej et'a'n antaŭ'rang'ec'o'n. Li'a tim'o est'as, ke la mal'nov'a'n “feŭd'ism'a'n aristokrat'ar'o'n” fal'ig'it'a'n de la Revoluci'o, anstataŭ'os “aristokrat'ar'o de la mon'o”. Li'a tut'a ag'ad'o de'ven'as de tiu fundament'a voj'decid'o. En la politik'a sistem'o li batal'as kontraŭ la cens'a voĉ'don'rajt'o kaj defend'as etend'it'a'n koncept'o'n de la popol'a suveren'ec'o. En la social'a kamp'o li vol'as lim'ig'i la rajt'o'n je propriet'o kaj la liber'ec'o'n de la komerc'o, kiam tiu'j ir'as kontraŭ la natur'a ekzist'o'rajt'o de la popol'o. Defend'ant'e tiel “la interes'o'j'n de la popol'o”, Robespjero far'iĝ'is la simbol'o de la Revoluci'o en ĝi'a alt'a, radikal'a kaj popol'a faz'o. Per metonimi'o, li'a nom'o sign'as moment'o'n de amas'a politik'iĝ'o, de inter'ven'o de la popol'o kaj de sen'precedenc'a social'a invent'o; moment'o'n, kies memor'o'n la post'a'j reĝim'o'j klopod'is ekzorc'i. Laŭd'e cit'i Robespjeron signif'as unu'e memor'ig'i ke la Revoluci'o ne est'as fin'it'a kaj re'parol'i pri la program'o skiz'it'a en la debat'o'j pri la konstituci'o de 1793: tiu de postul'em'a, demokrati'a kaj social'a respublik'o.

*  Georges Labica, Robespierre. Une politique de la philosophie, La Fabrique, Parizo, 2013 (1-a eld. Puf, 1990). Kp ankaŭ Florence Gauthier, Triomphe et mort de la Révolution des droits de l’homme et du citoyen, Syllepse, Parizo, 2014.

Pro tio, kiel indik'as la histori'ist'o Je'a'n-Num'a Ducange,* la protekt'a figur'o de Robespjero akompan'as la politik'a'j'n batal'o'j'n de la 19-a kaj de la 20-a jar'cent'o'j. Post la termidor'o, Gracchus Babeuf taks'as ke neces'as, por re'viv'ig'i la demokrati'o'n, “re'lev'i la robespjerismon. Albert Laponneraye, la ribel'ul'o de la Tri Glor'a'j Tag'o'j de 1830*, klopod'as por rehabilit'i tiu'n, kiu'n li nom'as la “hom'o'n de princip'o”. Louis Blanc, sturm'a 1848-ul'o*, redakt'as ampleks'a'n Histori'o'n de la Revoluci'o, kiu omaĝ'as li'n. Kaj du generaci'o'j'n post'e, la grand'a Jaurès el'dir'as klar'e: “Ĉi tie, sub tiu ĉi sun'o de juni'o 1793 [...], mi est'as kun Robespjero, kaj ĝust'e apud li mi ek'sid'os ĉe la jakoben'o'j. Jes, mi est'as kun li, ĉar li hav'as ĝis tiu ĉi moment'o la tut'a'n ampleks'o'n de la Revoluci'o.”

*  Je'a'n-Num'a Ducange, La Révolution française et l’histoire du mond'e, Armand Colin, Parizo, 2014.
*  La Tri Glor'a'j Tag'o'j indik'as la revoluci'a'j'n tag'o'j'n 27-an, 28-an kaj 29-an de juli'o 1830. -vl
*  Part'o'pren'int'o en la ribel'o de 1848. -vl

Robespjero ripet'is ke est'as nek demokrati'o nek liber'ec'o sen egal'ec'o. Li asert'is, ke la politik'o ne est'as karier'o, postul'is ke oni lim'ig'u la okup'o'n de plur'a'j ofic'o'j kaj ke oni fort'ig'u la kontrol'ad'o'n de la reprezent'ant'o'j. Li ne'is ke “la rajt'o je propriet'o neniam pov'as est'i kontraŭ'a al la viv'ten'o de la hom'o'j”, kaj rifuz'is ke la privat'a'j interes'o'j est'u super la publik'a interes'o. Al tiu'j, kiu'j vol'is respond'i al la ribel'o'j per la milit'a leĝ'o, li re'bat'is ke neces'as “re'ir'i al la radik'o de la mal'bon'o” kaj “mal'kovr'i kial la popol'o mort'as pro mal'sat'o”. Al la ĝirond'ist'o'j, kies ard'a dezir'o est'is deklar'i la milit'o'n al la princ'o'j de Eŭrop'o, li memor'ig'is, ke la liber'ec'o ne eksport'ebl'as per “arm'it'a'j misi'ist'o'j”.

Kompren'ebl'e tio ne signif'as Mathiez memor'ig'is tio'n jam antaŭ jar'cent'o ke oni “flam'ig'u kandel'o'j'n honor'e” al la idol'o Robespjero, nek “prav'ig'u li'n ĉiam kaj en ĉio”. Sed kiu pov'as asert'i, ke tia hom'o ne hav'as plu neni'o'n por dir'i al ni?

Maxime CARVIN.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Dosier'o: Kiel evit'i la klimat'a'n ĥaos'o'n?

De scienc'o al politik'o

La 21-a konferenc'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j pri la klimat'a'j ŝanĝ'iĝ'o'j, kiu kun'ven'os en Parizo de la 30-a de novembr'o ĝis la 11-a de decembr'o, ne rajt'as mal'sukces'i. Urĝ'as jam: la industri'a'j land'o'j dev'as drast'e redukt'i si'a'j'n el'send'o'j'n de forc'ej'efik'a'j gas'o'j. La mal'kovr'aĵ'o'j pri la pas'int'a klimat'o ebl'ig'is pruv'i lig'o'n inter la hom'a'j aktiv'aĵ'o'j kaj la varm'iĝ'o (vd art. de D. Raynaud) Akcept'i trans'pas'o'n de plus 1,5 aŭ 2 °C est'us pren'i la risk'o'n kur'i al la abism'o (vd p. 14). Sed, por ŝanĝ'i la kurs'o'n, neces'as unu'e kompren'i la mal'virt'o'j'n de la “mal'egal'a ekologi'a inter'ŝanĝ'o” (vd p. 16). Por ke la inter'konsent'o trov'ot'a en Parizo ne est'u tromp'aĵ'o, la reg'ist'ar'o'j dev'os ankaŭ definitiv'e for'las'i la real'o-ne'ad'o'n, kiu ankoraŭ reg'as en ni'a rilat'o al la fosili'a'j energi'o'j, kaj la serĉ'ad'o'n de ekonomi'a kresk'o mal'konekt'it'a de la hom'a progres'o (vd art. de Je'a'n Gadrey).

Dum La Polus'a Nokt'o, la temperatur'o mal'facil'e est'as super — 60 °C sur la alt'aĵ'o'j de Antarkt'o. Intern'e de la mal'fortik'a'j barak'o'j de la Vostok-baz'o, oni kant'as Georges Brassens aŭ Vladimir Vissotsky por fleg'i bon'humor'o'n. La mal'oft'a'j nov'aĵ'o'j ne est'as bon'a'j. La uson'a prezid'ant'o Ronald Re'ag'a'n ĵus lanĉ'is si'a'n iniciat'o'n de strategi'a defend'o por spit'i la sovet'a'n politik'a'n sistem'o'n domin'at'a'n de mal'jun'ul'o'j, ne'kapabl'a'n el'ir'i el la ekonomi'a stagn'o kaj el la afgan'a en'kot'iĝ'o. Ricev'ant'e proviant'o'n de uson'a'j aviad'il'o'j, franc'a'j kaj sovet'a'j scienc'ul'o'j defi'as la mal'varm'o'n cel'e kun'e mal'kovr'i la sekret'o'j'n de la klimat'o. Cel'o: retro'ir'i la temp'o'n, per mal'supr'e'n'ir'o ĉiam pli mal'alt'e'n en la sin'o'n de la 3 700 metr'o'j'n dik'a glaĉer'o, kuŝ'ant'a sub ili'a'j pied'o'j.

En februar'o 1985, la team'o fin'as si'a'n el'tir'ad'o'n de glaci-karot'o'j, kiu'j konserv'as esenc'a'j'n inform'o'j'n pri la aer'o kaj temperatur'o de la cent ses'dek mil last'a'j jar'o'j. Post du'jar'a mal'ĉifr'ad'o, tiu'j karot'o'j fin'e al'port'as la serĉ'at'a'n pruv'o'n: la ter'glob'o est'is kelk'foj'e pli varm'a ol hodiaŭ, oft'e pli mal'varm'a, sed tiu'j vari'o'j fidel'e sekv'is tiu'j'n de la koncentr'ec'o de karbon'a di'oksid'o (CO2) en la atmosfer'o. Sed oni sci'as, ke de'post la industri'a revoluci'o, mez'e de la 19-a jar'cent'o, la kvant'o de CO2 en la atmosfer'o sen'ĉes'e kresk'is, kaj est'as nun trans ĉiu histori'a referenc'o.

Ĉi tiu'j mal'kovr'o'j, konfirm'it'a'j de bor'aĵ'o'j en la mar'a'j sediment'o'j kaj stud'ad'o'n de ali'a'j forc'ej'efik'a'j gas'o'j kiel met'an'o, konduk'as la Unu'iĝ'int'a'j'n Naci'o'j'n star'ig'i en 1988 la Inter'reg'ist'ar'a'n Spert'ul'ar'o'n pri Klimat'a Ŝanĝ'iĝ'o (ISKŜ) (angl'e: Intergovernmental Panel on Climate ChangeIPCC). La ISKŜ hav'as task'o'n prezent'i al la mond'o, dank'e al ekzamen'o de la scienc'a literatur'o, la nun'a'n stat'o'n de la kon'o'j. Inter si'a unu'a raport'o publik'ig'it'a en 1990 kaj la kvin'a fin'it'a en 2013*, ĝi afiŝ'as si'a'j'n konklud'o'j'n kun pli kaj pli alt'a nivel'o de ver'ŝajn'ec'o: “La varm'iĝ'o de la klimat'a sistem'o est'as ne'dub'ebl'a, kaj, de la 1950-aj jar'o'j, mult'a'j observ'it'a'j ŝanĝ'o'j est'as sen'precedenc'a'j de jar'dek'o'j, eĉ jar'mil'o'j, indik'as la last'a raport'o. La atmosfer'o kaj la ocean'o varm'iĝ'is, la neĝ'a kaj glaci'a kovr'aĵ'o ŝrump'is, la mar'nivel'o alt'iĝ'is kaj la koncentr'ec'o'j de forc'ej'efik'a'j gas'o'j kresk'is.” La fak'ul'o'j akir'is pli grand'a'n cert'ec'o'n pri la kaŭz'o'j de tiu fenomen'o: “La influ'o de hom'o al la klimat-sistem'o est'as klar'e pruv'it'a. (...). Por lim'ig'i la klimat-ŝanĝ'iĝ'o'n, neces'os not'ind'e kaj daŭr'ig'ebl'e redukt'i la el'send'o'j'n de forc'ej'efik'a'j gas'o'j (FEG).”

*  Al la raport'o de la grup'o 1 “Les éléments scientifiques” (La scienc'a'j element'o'j), al'don'iĝ'as en 2014 tiu'j de la grup'o 2, “Incidences, adaptation et vulnérabilité” (konsekvenc'o'j, adapt'iĝ'o kaj fragil'ec'o), kaj de la grup'o 3, “L’atténuation du changement climatique” (La mild'ig'o de la klimat-ŝanĝ'o). Ĉiu'j raport'o'j est'as publik'a'j, www.ipcc.ch

Apog'ant'e si'n sur model'ig'o'j, la ISKŜ prezent'as la stat'o'n de la last'a'temp'a'j evolu'o'j kaj, precip'e, prognoz'o'j'n por la ven'ont'a'j jar'dek'o'j laŭ kvar scen'ar'o'j de el'send'o'j de forc'ej'efik'a'j gas'o'j. La plej pesimism'a hipotez'o — sen ver'a streb'o al redukt'ad'o — prognoz'as por 2100 temperatur'o'j'n proksim'um'e 4 °C super'a'j'n por la tut'a glob'o, kaj proksim'um'e 6 °C super'a'j'n por la mal'merg'iĝ'int'a'j ter'o'j; tio signif'as ĥaos'o'n. Eĉ la mez'a'j scen'ar'o'j ne pov'as garanti'i stabil'ig'o'n por mez'long'a temp'o. Nur la optimism'a hipotez'o ebl'ig'us ten'i la ĝeneral'a'n temperatur-alt'iĝ'o'n sub 2 °C, sojl'o ne'trans'pas'end'a, kaj prefer'e neniam ating'end'a (vd la art. de Eric Mart'in). Trans tiu temperatur'o, oni ne pov'as for'ig'i la ebl'ec'o'n de subit'a tro'a pli'rapid'iĝ'o, kun rapid'a mal'glaci'iĝ'o de Gronland'o, modif'o de la profund'a ocean'a cirkul'ad'o kaj degel'iĝ'o de la “ĉiam'frost'a grund'o”* sur la nord'a'j ter'o'j, konduk'ant'a'j al amas'a liber'iĝ'o de CO2.

*  Profund'e frost'ig'it'a grund'o.

Sed la optimism'a hipotez'o implic'as, ke oni redukt'u sen'prokrast'e la el'send'o'j'n de CO2 kaj neni'ig'u ili'n en'e de du aŭ tri generaci'o'j. Oficial'e, ĉiu'j ŝtat'o'j agnosk'as tiu'n imperativ'o'n de'post la UN-Pint'kun'ven'o por Medi'o kaj Evolu'o de Rio, en 1992; kaj la adopt'o de la kadr'o-Konvenci'o de UN pri la klimat-ŝanĝ'o'j. Tamen, de'post tiu tut'mond'a od'o al la sav'o de ni'a planed'o, la situaci'o ne ĉes'is mal'pli'bon'iĝ'i. En 2013, la tut'a'j CO2-el'send'o'j trans'pas'is 35,3 miliard'o'j'n da tun'o'j, kontraŭ 23 miliard'o'j en 1990*. Inter 1980 kaj 2011, la part'o de la varm'iĝ'o lig'it'a al la hom'a'j aktiv'aĵ'o'j du'obl'iĝ'is kun la aper'o de nov'a'j industri'a'j land'o'j kaj la kresk'o de loĝ'ant'ar'o.

*  “Trends in glob'al CO2 emissions: 2014 Re'port”, PBL Netherlands Environmental Assessment Agency, Hag'o, 2014.

La klimat'o aper'as kiel mult'obl'ig'ant'o de la mal'ekvilibr'o'j, de la mal'egal'ec'o'j kaj de la minac'o'j sufer'at'a'j de la plej mal'riĉ'a'j hom'o'j. Sek'ec'o, uragan'o'j, mal'regul'ig'o de la muson'o: la Sud'o jam sufer'as la efik'o'j'n de la ŝanĝ'o'j sen est'i spert'int'a la profit'o'j'n de la evolu'o. En Afrik'o, la dezert'o antaŭ'e'n'ir'as en la sahelaj zon'o'j, dum 620 milion'o'j da hom'o'j ankoraŭ ne hav'as al'ir'o'n al elektr'o. Grand'eg'a'n respond'ec'o'n hav'as la evolu'int'a'j land'o'j, kaj apart'e Uson'o. Ek'de si'a kre'ad'o, la petrol'kompani'o Chevron sol'a est'as laŭ'dir'e send'int'a en la atmosfer'o'n pli ol dek'obl'e tiom, kiom la tut'a sub'sahar'a Afrik'o (sen Sud'afrik'o) el'send'is de'post 1850; Gazprom el'send'is sam'e kiel la tut'a Afrik'o; Saudi Aramco, pli ol la tut'a Sud'a Amerik'o*.

*  Richard Heede, “Tracing anthropogenic carbon dioxide and methane emissions to fossil fuel and cement producers, 1854-2010”, Climatic Change, vol. 122, n-ro 1, Berlino, januar'o 2014, kaj CAiT Climate Dat'a Explorer 2015, cait.wri.org

La mal'regul'ig'o de'ven'as ĉef'e de la uz'o de karb'o, petrol'o kaj gas'o. Kaj tamen, en 2013, la publik'a'j subvenci'o'j al la fosili'a'j brul'aĵ'o'j est'is 480 miliard'o'j da eŭr'o'j, tio est'as pli ol kvar'obl'e la sum'o de la subvenci'o'j al la re'nov'iĝ'ant'a'j energi'o'j*.

*  “World Energy Outlook”, Inter'naci'a Agent'ej'o por Energi'o Agence internationale de l’énergie (AiE), Parizo, 2014.

Front'e Al Tia Defi'o, la logik'o de la fort'o'rilat'o inter ŝtat'o'j iĝ'as ne'efik'a; sed la voj'o de kun'labor'ad'o rest'as krut'a. Post la rifuz'o de la uson'a senat'o ratif'i la protokol'o'n de Kiot'o en 1997*, kaj la fiask'o de Kobenhago, en 2009, la Konferenc'o de Parizo est'is zorg'e prepar'it'a, sur'baz'e de la volont'ul'a'j deklar'o'j: la “antaŭ'plan'it'a'j kontribu'o'j determin'it'a'j ĉe la naci'a nivel'o”. Mez'e de oktobr'o, 148 land'o'j — respons'a'j pri 87% de la el'send'o'j est'is prezent'int'a'j si'a'j'n plan'o'j'n. Inter la grand'a'j polu'ant'o'j, mank'is nur la kontribu'o'j de Irano kaj Sauda Arab'uj'o. Ĉiu prezent'iĝ'as kiel ambici'a: Ĉin'uj'o plan'as ating'i si'a'n el'send'o-pint'o'n en 2030; Eŭrop'a Uni'o promes'as 40% mal'alt'iĝ'int'a'j'n el'send'o'j'n de FEG en 2030 kompar'e kun 1990; Uson'o anonc'as -26% en 2025 kompar'e kun 2005.

*  Ratif'it'a de tiam de 191 ŝtat'o'j, ĝi antaŭ'vid'is promes'o'j'n de FEG-redukt'o'j por 38 industri'a'j land'o'j.

Sed, la ambasador'in'o task'it'a pri la inter'trakt'ad'o'j pri la klimat-ŝanĝ'o, s-in'o Laurence Tubiana re'kon'as tio'n: “Eĉ se tiu kontribu'ar'o est'as tre pozitiv'a, ĝi ne sufiĉ'os por ni'n lok'i, ek'de la Konferenc'o de Parizo, sur kurs'o akord'ig'ebl'a kun la lim'a'j +2 °C. Tial la inter'konsent'o de Parizo dev'os en'hav'i dispon'o'j'n ebl'ig'ant'a'j'n regul'e lev'i la komun'a'n ambici'o'n laŭ la temp'o'pas'o, por ke ĉiu period'o est'u pli ambici'a kaj ke ni sukces'u respekt'i ni'a'n long'daŭr'a'n cel'ar'o'n*..

*  www.cop21.gouv.fr

Por ricev'i universal'a'n inter'konsent'o'n, kiu ek'valid'u ek'de 2020, la strategi'o de la franc'a prezid'ant'ej'o resum'iĝ'is en evit'o de la sen'konsent'a'j demand'o'j. Rest'as grand'a ne'preciz'ec'o rilat'e la ĝeneral'e cel'at'a'n redukt'o'n, la difin'o'n de mond'a pint'o de el'send'o'j, la kontrol-mekanism'o'j'n... La impost'ad'o de mar'a'j kaj aer'a'j transport'o'j rest'as tabu'a. Kaj la pri'pens'ad'o pri produkt'o-manier'o, kiu puŝ'as la hom'ar'o'n al abism'o, atend'os.

Kelk'a'j land'o'j, kiel Uson'o, German'uj'o kaj la golf'a'j Emir'land'o'j neniam pov'os for'viŝ'i la spur'o'j'n kiu'j'n ili las'is en la atmosfer'o; ili'a klimat'a “ŝuld'o” est'as ne'sub'ten'ebl'a. La sud'a'j ŝtat'o'j do esper'is ricev'i de ili financ'a'n kompens'o'n, por pov'i al'ir'i al dis'volv'iĝ'o sen karbon'o, trans'salt'ant'e la mort'ig'a'n etap'o'n de la fosili'a'j energi'o'j. Sed la cent miliard'o'j jar'e, cel'it'a'j por tiu cel'o, ne rapid'e trov'as si'a'j'n mon'don'ant'o'j'n aŭ mon'al'prunt'ant'o'j'n.

La prepar'ad'o'n de tiu 21-a konferenc'o karakteriz'as la kresk'ant'a rol'o lud'at'a de la trans'naci'a'j firma'o'j, kun ili'a kred'o: la komerc'a jur'o dev'as ĉiam super'i la social'a'n kaj hom'medi'a'n ambici'o'n. Kaj la gvid'ant'o'j, kiu'j ven'os pled'i kun man'o sur la kor'o por inter'konsent'o pri klimat'o inter'trakt'as sekret'e la star'ig'o'n de grand'a merkat'o trans'atlantik'a (GMT), kiu cel'as “garanti'i ekonomi'a'n medi'o'n mal'ferm'a, tra'vid'ebl'a kaj prognoz'ebl'a pri energi'o kaj ne'lim'ig'it'a'n kaj daŭr'ig'ebl'a'n al'ir'o'n al la krud'material'o'j*.

*  Punkt'o n-ro 37 de la eŭrop'a direktiv'o por inter'trakt'ad'o, 13-a de juni'o 2013, de'klasifik'it'a (mal'sekret'ig'it'a) la 9-an de oktobr'o 2014. Vid'u ni'a'n dosier'o'n: www.mond'e-diplomatique.fr/do...

La klimat'a ĥaos'o est'os evit'ebl'a nur se ni las'as la ĉef'a'n part'o'n de la rezerv'o'j de fosili'a'j energi'o'j en la grund'o. La kolektiv'a defi'o est'as ig'i tiu'n streb'ad'o'n akcept'ebl'a de ĉiu'j, ĉes'ig'ant'e la kresk'ad'o'n de mal'egal'ec'o'j, kiu'j sen'kuraĝ'ig'as ĉi'a'n solidar'ec'o'n. Oni memor'as pri la proklam'o de s-ro Georg'e H. Bush al'ven'ant'a ĉe la Pint'kun'ven'o de la Ter'o en Rio: “La uson'a viv'manier'o ne est'as inter'trakt'ebl'a.” Viv'manier'o, kies ĝeneral'ig'o ne ebl'as, kaj kies plu'daŭr'ig'o perd'ig'is al ni du'dek jar'o'j'n, ig'ant'e la neces'a'j'n decid'o'j'n eĉ pli mal'facil'a'j.

La Risk'o Est'us Las'i la temp'o'n pas'i, vet'ant'e pri solv'o'j ĥimer'a'j aŭ marĝen'a'j, kiel la geo-inĝenier'ad'o, kiu cel'as fiks'i pli da karbon'o en la grund'o aŭ lim'ig'i la sun'radi'ad'o'n. La nord-eŭrop'a'j land'o'j mal'ferm'is nov'a'n voj'o'n engaĝ'iĝ'ant'e ek'de la komenc'o de la 1990-aj jar'o'j en la “karbon'o-impost'ad'o”. Ili ricev'is grav'a'n redukt'o'n de la forc'ej'efik'a'j gas'o'j sen rezign'i pri si'a prosper'o, don'ant'e la neces'a'j'n kredit'o'j'n por pli'bon'ig'i la pri'energi'a'n efik'ec'o'n de transport'o'j kaj konstru'aĵ'o'j, kaj por dis'volv'i la re'nov'iĝ'ant'a'j'n energi'o'j'n. Sed tiu'j ĉi ne permes'os al'front'i kresk'ant'a'n postul'o'n, ĉar ili stumbl'os sur la mal'oft'iĝ'o de la metal'o'j ne'mal'hav'ebl'a'j por la vent'o'turbin'o'j kaj sun'central'o'j. La voj'o “redukt'i, re'uz'i, re'cikl'i” konduk'as al re'pri'pens'i la konsum'o'n, baz'ant'e la viv'kvalit'o'n sur ali'a'j kriteri'o'j ol akumul'ad'o.

La optimist'o'j el'montr'os la last'a'j'n statistik'o'j'n de la Inter'naci'a Agent'ej'o pri Energi'o: en 2014, la tut'mond'a ekonomi'o 3% progres'is, dum la CO2-el'send'o'j rest'is konstant'a'j*. Ĉu cirkonstanc'ar'a efik'o, aŭ komenc'o de la dis'iĝ'o? Oni trov'os pli solid'a'j'n kial'o'j'n esper'i en la ek'konsci'iĝ'o pri tiu'j demand'o'j, kun la nask'iĝ'o de mult'eg'a'j asoci'o'j, kaj en la pozici'o'j adopt'it'a'j de moral'a'j aŭtoritat'ul'o'j, kiel la pap'o Francisko.

*  “Energy and climate change. World Energy Outlook special re'port”, AiE, 2015.

La Konvenci'o pri la protekt'ad'o de la ozon'a tavol'o far'iĝ'is en 2009 la unu'a traktat'o de la histori'o kun universal'a ratif'o; la protekt'o de la klimat'o neces'ig'as kolektiv'a'n mobiliz'ad'o'n ne mal'pli ambici'a'n.

Philippe DESCAMPS


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Staĥanov ĉe Volkswagen

Jozefo Stalin'o est'is malic'a. Tiu ĉi kuraĝ'eg'a asert'o, kiu'n neni'u aŭ preskaŭ neni'u aŭdac'is formul'i en la last'a'j kvar'dek jar'o'j, est'as en la centr'o de la dokument'film'o “Apokalips'o Stalin'o” de Isabelle Clarke kaj Daniel Costelle (Franc'e 2, la 3-an de novembr'o 2015). La kolor'ig'it'a'j bild'o'j est'as akompan'at'a'j de koment'o kiu bril'as de delikat'ec'o pri la sovetia gvid'ant'o: “Ĉiu pov'as antaŭ'tim'i li'a'j'n metod'o'j'n mal'antaŭ li'a'j okul'et'o'j kiu'j falt'iĝ'as kiam li ŝajn'ig'as rid'et'o'n.”

Inter la nombr'o da fi'aĵ'o'j de la diktator'o trov'iĝ'as la star'ig'o de fikci'a ekonomi'o, en kiu fals'it'a'j statistik'o'j eksplod'ig'as ne ating'ebl'a'j'n cel'o'j'n. “Stalin'o met'as si'a'n propagand'o-maŝin'o'n en plej grand'a'n rapid'o'n por fabrik'o labor-hero'o'j'n, kiel la min'ist'o'n Aleksej Staĥanov”, klar'ig'as la rakont'ist'o, sed “ĉiu'j ĉi staĥanov'a'j hero'aĵ'o'j est'as pur'a'j invent'o'j”. Kaj la koment'ist'o detal'e prezent'as la radar'o'n de la sistem'o: “La sovetia industri'o en'ir'as la era'o'n de mensog'o. En angor'o pro la teror'o, labor'ist'o'j kaj fabrik'direktor'o'j, minac'at'a'j se ili ne plen'um'as la norm'o'j'n, mensog'as pri ĉio. Pri la kvalit'o, pri la kvant'o, la fid'ind'ec'o, la produkt'o'kvant'o.” La spekt'ant'o kompren'as, ke tia organiz'aĵ'o, baz'it'a sur fals'ad'o kaj angor'o, ne pov'as prosper'i sub ali'a'j ĉiel'o'j; ĉiu'kaz'e ne “ĉe ni”, kie la ekonomi'a scienc'o anstataŭ la malic'a Stalin'o gvid'as la produkt'ad'o'n.

Almenaŭ ĝis kiam la hazard'o de la kalendar'o, semajn'o'n post'e, produkt'as mir'ig'a'n kolizi'o'n. “Volkswagen, la kultur'o de la tim'o en la centr'o de la skandal'o”, titol'as Le Mond'e de la 10-a de novembr'o 2015. La german'a aŭt'o'fabrik'o fals'aranĝ'is si'a'j'n dizel-motor'o'j'n por ke ili sukces'u la test'o'j'n pri polu'ad'o. “En'e de tiu industri'a grup'o la atest'o'j mult'iĝ'as; front'e al ne plen'um'ebl'a'j cel'o'j la inĝenier'o'j prefer'is truk'i anstataŭ al'front'i la koler'o'n de la ĉef'o”, skrib'as la ĵurnal'o.

Kvankam ne ebl'as kompar'i la angor'o'j'n, kiu'j'n la sovetia labor'ist'o spert'is, kun tiu'j de la german'a teĥnik'ist'o, la raport'o'j kolekt'it'a'j en Wolfsburg, la sid'ej'o de la aŭtomobil-konstru'ist'o, pens'ig'as, ke la manaĝer'a mal'raci'ec'o pov'as ekzist'i en ali'a'j land'o'j ekster USSR. Volkswagen est'is gvid'at'a kiel absolut'a monarĥi'o, kie tio, kio ne est'as permes'at'a, ne pov'as okaz'i, konfid'as al Le Mond'o hom'o familiar'a kun la grup'o. Oni don'as instrukci'o'j'n pri cel'o'j, kaj neni'u kuraĝ'as dir'i, ke tio tut'simpl'e ne ebl'as, teĥnik'e ne far'ebl'as.” En tiu entrepren'o, komplet'ig'as grand'a german'a mastr'o, “la raport'ant'o'j de mal'bon'a'j nov'aĵ'o'j gilotin'iĝ'as, eĉ se ili ne est'as respond'ec'a'j”.

Eŭrop'o ne evit'as la mani'o'n de burokrat'a ne'ad'o, kiu konsist'as en sub'prem'ad'o de la problem'o'j kiu'j'n oni ne dezir'as solv'i. La Eŭrop'a Uni'o dev'is en 2017 trud'i aŭtomobil'a'j'n polu'o-test'o'j'n sur'strat'e anstataŭ en laboratori'o. Jen problem'o: neni'u dizel'a motor'o sukces'us ili'n. Sieĝ'at'a'j de la prem'grup'o'j, la regul'ig'ist'o'j de la membr'o'ŝtat'o'j kaj la Eŭrop'a Komision'o decid'is, fin'e de oktobr'o, mez'e de la Volkswagen-skandal'o, alt'ig'i la el'las'o-sojl'o'n de nitrogen-oksid'o je ... 110 el'cent'o'j. Kiel memor'ig'as Wolfgang Münchau, raport'ist'o ĉe la Financial Times (9-an de novembr'o 2015), “tiu'j polu-gas'o'j mort'ig'as. La nombr'o de mort'o'j pro la el'las'o'j de dizel'motor'o'j larĝ'e super'as tiu'n de la mort'o'j pro voj-akcident'o'j. Oni pov'as do interpret'i tiu'n teĥnik'a'n regul'ad'o'n de la Uni'o kiel decid'o'n mort'ig'i plur'a'j'n mil'o'j'n da hom'o'j”.

Ĉu baldaŭ en “Apokalips'o Bruselo”?

Pierre RIMBERT.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Ĉin'a kamp'ar'o

La lim'o'j de la mal'kolektiv'ig'o

“Hodiaŭ la ĉin'a agr'o'kultur'a sistem'o est'as blok'it'a.” La ekonomik'ist'o Wen Tiejun, direktor'o de la Ekonomik'a Alt'lern'ej'o pri agr'o'kultur'o kaj kamp'ar'a dis'volv'ad'o en la Renmin-Universitat'o en Pekino, esprim'as si'n mal'kaŝ'e. Tio ne mal'help'as li'n re'kon'i: “Kun 20% de la mond'a loĝ'ant'ar'o, sed nur 9% de la kultur'ebl'a'j ter'o'j kaj 6% de la sen'sal'a akv'o, la defi'o est'as grand'eg'a.”

En'e de tri'dek jar'o'j, Ĉin'uj'o almenaŭ el'radik'ig'is mal'sat'eg'o'n. Jam en 1979, kiam la re'form'o lanĉ'iĝ'is, la ter'o est'as mal'kolektiv'ig'it'a kaj ĝi'a'j uz'rajt'o'j est'as egal'e dis'don'at'a'j al ĉiu'j kamp'ar'an'o'j — dum la propriet'o rest'as ĉe la kolektiv'o. Ĉar tri kvar'on'o'j de la loĝ'ant'ar'o tiam ankoraŭ loĝ'as en kamp'ar'o, ĉiu hered'as et'a'n ter'pec'o'n, kiu'n li kultiv'u laŭ'plaĉ'e. La rikolt'o'j far'iĝ'as pli abund'a'j, dank'e ankaŭ al pli bon'a'j sem'o'j kaj al kemi'a'j sterk'aĵ'o'j, dum mal'ferm'iĝ'as et'a'j lok'a'j entrepren'o'j, kiu'j al'port'as komplement'a'j'n en'spez'o'j'n. Est'as tamen nur parentez'o: sub'met'it'a'j al la merkat-leĝ'o, tiu'j entrepren'o'j ne pov'as rezist'i. Por plu'viv'i, almenaŭ unu membr'o de ĉiu famili'o dev'as for'las'i la vilaĝ'o'n — kaj divid'i la sort'o'n de la fam'a'j mingong, la intern'a'j migr'ant'o'j, kiu'j proviz'as mal'mult'e'kost'a'n labor'fort'o'n al la inter'naci'a'j firma'o'j subit'e al'log'at'a'j de la ĉin'a model'o.

Komenc'e de la 2000-aj jar'o'j, la situaci'o de tiu'j, kiu'j rest'as sur la kamp'ar'o est'as tiom mal'bon'a, ke komun'ist'a kadr'ul'o de Hubei-provinc'o, s-ro Li Changping, redakt'as mal'ferm'a'n leter'o'n al la tiam'a ĉef'ministr'o, s-ro Zhu Rongji, publik'ig'it'a en Nanfang Zhoumo, unu el la plej popular'a'j ĵurnal'o'j de Ĉin'uj'o: “La sort'o de la kamp'ar'an'o'j est'as mal'ĝoj'eg'a, la kamp'ar'o est'as ver'e mal'riĉ'a, la agr'o'kultur'o kriz'a*.” Tiu iniciat'o, tut'e nov'a, hav'is grand'a'n eĥ'o'n sed ne est'is aprez'at'a de la centr'a'j aŭtoritat'ul'o'j. Tamen en 2006, la reg'ist'ar'o for'ig'as la impost'o'j'n de la kamp'ar'a'j loĝ'ant'o'j, kiu'j est'is 6 ĝis 7% de ili'a'j en'spez'o'j.

*  Cit'it'a de Alexandre F. Day, The Peasant in Postsocialist China, Cambridge University Press, 2015.

Tiu Turn'iĝ'o est'as la komenc'o de seri'o de re'form'o'j cel'ant'a'j “pren'i mal'pli, don'i pli kaj liber'ig'i la iniciat'o'j'n”, kiel resum'as Li'n Wanlong, Stud-Direktor'o kaj profesor'o ĉe la Kolegi'o pri Ekonomik'o kaj Administr'ad'o de la Universitat'o pri Agr'o'kultur'o de Pekino — unu el la mal'oft'a'j universitat'o'j de la ĉef'urb'o, kie star'as grand'a blank'a statu'o de Mao Zedong. Inter la far'at'a'j decid'o'j: kre'ad'o de minimum'a kamp'ar'a en'spez'o (dibao); help'o'j por aĉet'i sem'o'j'n, sterk'aĵ'o'j'n, pest'icid'o'j'n, maŝin'o'j'n; minimum'a prez'o por kelk'a'j produkt'o'j (tritik'o, koton'o, soj'o...). Subvenci'o'j pas'as de 77,4 miliard'o'j da juan'o'j en 1996 al 1 400 miliard'o'j da juan'o'j (pli ol 198 miliard'o'j da eŭr'o'j) en 2014.

Nun'temp'e, la mez'a en'spez'o de la kamp'ar'a'j loĝ'ant'o'j rest'as tamen tri'on'o de tiu de la famili'o'j loĝ'ant'a'j en urb'o: 8 896 juan'o'j jar'e kontraŭ 26 995 juan'o'j. 20% de la kultur'at'a'j agr'o'j est'as deklar'it'a'j polu'it'a'j laŭ la agrikultur'a ministr'ej'o mem. La konsum'ant'o'j mal'fid'as la produkt'o'j'n, pro la ripet'at'a'j skandal'o'j: fals'it'a lakt'o, infekt'it'a pork'aĵ'o, brasik'o kun formol'o, ktp. La ter'o'j est'as el'ĉerp'it'a'j pro mal'raci'a uz'o de kemi'a'j sterk'aĵ'o'j, apart'e sur la et'a'j ter'pec'o'j: 647,6 kilo'gram'o'j por unu kultur'it'a hektar'o, kontraŭ 136,9 en Franc'uj'o, kiu tamen ne est'as ŝpar'em'a pri sterk'aĵ'o'j. En la nord'o, mank'as akv'o; tra la tut'a land'o, la ter'pec'o'j rest'as mal'grand'a'j, mez'e ne pli ol 0,8 hektar'o.

Krom'e, la ĉin'o'j konsum'as mal'pli da cereal'o'j kaj pli da viand'o. Du tri'on'o'j de la produkt'at'a maiz'o est'as uz'at'a'j nun por nutr'i la best'o'j'n, kaj kelk'a'j gigant'a'j ekspluat'ej'o'j aper'is: pli ol kvar'on'o de la vend'it'a'j pork'o'j est'as jam bred'it'a'j en industri'a'j farm'o'j en'hav'ant'a'j ĉiu pli ol 3 000 best'o'j'n*. Fin'e, kelk'a'j subvenci'at'a'j produkt'o'j (koton'o, soj'o) kost'as mult'e pli ol la import'at'a'j produkt'o'j. Rezult'o: la ŝtat'o hav'as stok'o'j'n vend'ebl'a'j'n nur kun mal'profit'o kaj kiu'j, plej'oft'e, putr'as. Jen sak'strat'o.

*  Nombr'o'j cit'it'a'j de Je'a'n-François Dufour, Jeffrey de Lairg kaj Du Shangfu, China Corp.2015, “Agroindustry. In the dragon’s farm”, www.chine-analyse.com

Ĉin'uj'o tiel far'iĝ'is la unu'a tut'mond'a import'ant'o de soj'o (kiu'n vend'as al ĝi Uson'o, Brazilo kaj Argentino). Ĝi aĉet'as eĉ tritik'o'n (el Aŭstrali'o, Kanado kaj Uson'o). Ja la Imperi'o de la Mez'o rest'as la unu'a produkt'ant'o de riz'o, tritik'o kaj te'o, kaj la du'a produkt'ant'o de maiz'o. Sed je pli kaj pli alt'a kost'o.

Respond'e al tio, la reg'ist'ar'o intenc'as tra'ir'i decid'a'n etap'o'n sur'voj'e al la liberal'ig'o: mal'alt'ig'i la subvenci'o'j'n kaj alt'ig'i la import'o'j'n, konform'e al la liber'merkat'a'j inter'konsent'o'j; grup'ig'o de la ter'pec'o'j kaj akcel'o de la urb'o'kresk'o, kiel antaŭ'vid'as plan'o kalkul'ant'a pri 20 ĝis 25 milion'o'j da krom'a'j migr'ant'o'j antaŭ la jar'o 2020. Inter la plej entuziasm'a'j sub'ten'ant'o'j de tiu program'o trov'iĝ'as la ĉef'o de la ŝtat'a grup'o China National Cereals, Oils and Foodstuffs Corporation (Cofco), s-ro Ning Gaoning, laŭ kiu “la sol'a solv'o est'as liber'merkat'o”. Plej grand'a ĉin'a firma'o pri agr'o-nutr'aĵ'o, Cofco produkt'as, trans'form'as, import'as, eksport'as kaj, kelk'foj'e, aĉet'as ter'o'j'n ekster'land'e. Kvankam ĝi est'as publik'a grup'o, ĉio, kio mal'regul'ig'as ŝajn'as al ĝi bon'a.

Laŭ s-ro Chen Xiwen, kiu konduk'as la re'form'o'j'n nom'e de la centr'a grup'o pri la kamp'ar'a'j demand'o'j ĉe la Konsili'o de la Ŝtat'a'j Afer'o'j (reg'ist'ar'o), en 2014, “26% de la kamp'ar'an'a'j famili'o'j jam trans'don'is si'a'n uz'o'rajt'o'n; kio est'as 28% de la kultur'ebl'a'j ter'o'j”. Tiu trans'don'o ne est'as spontan'a. La lok'a'j potenc'ul'o'j instig'as la kamp'ar'an'o'j'n ced'i si'a'j'n rajt'o'j'n je mal'alt'a prez'o (ĝi est'as kalkul'it'a laŭ tio, kio'n en'spez'ig'us la kultur'ad'o de la pec'o), antaŭ ol re'vend'i ili'n tre mult'e'kost'e, ĉu al organiz'ant'o'j de konstru-program'o'j, ĉu al agr'o'nutr'aĵ'a'j industri'ist'o'j. Jen kiel kamp'ar'an'o'j far'iĝ'as sen ter'o, do sen en'spez'o, aŭ kvazaŭ-kun'akci'ul'o'j de “kooperativ'o'j”, kie ili ne hav'as decid'rajt'o'n kaj dev'as nur labor'i, kvazaŭ salajr'ig'it'a'j sur si'a propr'a ter'o.

Tiu privat'ig'o, kiu ne konfes'as si'a'n nom'o'n, est'ig'as mult'a'j'n kontraŭ'star'o'j'n. En gazet'ar'konferenc'o, s-ro Chen mem - tio est'as mal'oft'a - re'kon'is la ekzist'o'n de dis'opini'o'j ĉe la plej alt'a nivel'o. “Por parol'i sincer'e, ni ne pov'as ating'i inter'konsent'o'n pri la re'form'o de la grund'a sistem'o. Grav'a'j mal'konsent'o'j ekzist'as pri kelk'a'j punkt'o'j inter la divers'a'j partner'o'j [ŝtat'o, lok'a'j reg'ist'ar'o'j, industri'a'j grup'o'j, kamp'ar'an'o'j]*”, li deklar'is. Dum'e, oni daŭr'ig'as la privat'ig'o'n sen'bru'e.

*  Gazet'ar'konferenc'o okaz'e de la prezent'o de la “Dokument'o n-ro 1”, “Sci'o briefing on agricultural modernisation”, 4-a de februar'o 2015, china.org.cn

Si'a'flank'e, la profesor'o Li'n, tre moder'em'a de la komenc'o de ni'a intervju'o en la Universitat'o de Agr'o'kultur'o de Pekino, tamen kritik'as la nun'a'n stat'o'n de la demand'o: “mi ne opini'as bon'e las'i la grand'a'j'n firma'o'j'n [de agr'o'nutr'a industri'o] konduk'i la ŝanĝ'o'j'n. Ating'i la mez'a'n dimensi'o'n de eŭrop'a famili'a farm'o [30 ĝis 60 hektar'o'j], tio signif'as por Ĉin'uj'o, ke unu'sol'a famili'o anstataŭ'os 80. Kio'n far'i el la 79 rest'ant'a'j? Kie oni met'os ili'n? Kiu'j'n en'spez'font'o'j'n ili hav'os? Vid'ebl'e tio ne est'as real'ism'a.”

Kaj tio des pli, ke la kamp'ar'an'o'j el'pel'it'a'j est'os fin'e en urb'o, sen protekt'o. Ili nask'iĝ'is kamp'ar'an'o'j, kaj rest'as kamp'ar'an'o'j, kiel atest'as ili'a intern'a pasport'o, la hukou. Ili sekv'e ne hav'as la sam'a'j'n rajt'o'j'n kiel tiu'j, kiu'j nask'iĝ'is en la urb'o. Star'ig'it'a en 1958 por kontrol'i la loĝ'ant'ar'o'n, post'e por evit'i la amas'iĝ'o'n en lad'urb'o'j, la hukou trans'form'is la migr'ant'o'j'n en sub'civit'an'o'j'n sen la plej element'a'j rajt'o'j: en'skrib'i infan'o'n en publik'a lern'ej'o, ricev'i re'pag'o'n de medicin'a'j el'spez'o'j, aĉet'i loĝ'ej'o'n — eĉ se oni hav'as sufiĉ'e da mon'o por tia aĉet'o...

La reg'ist'ar'o ja promes'is ŝanĝ'o'n. Ekster la grand'a'j metropol'o'j (Pekino, [Ŝanhajo], Ĉongĉingo), la hukou est'os anstataŭ'it'a per simpl'a ident'ig'il'o, aŭ per loĝ'atest'il'o don'ant'a sam'a'j'n rajt'o'j'n al ĉiu'j. Sed nun, la re'form'o ne antaŭ'e'n'ir'as. La lok'a'j reg'ist'ar'o'j hezit'as kolekt'i impost'o'j'n por pag'i la social'a'j'n rajt'o'j'n de la migr'ant'o'j. La urb'a'j mez'a'j klas'o'j ŝajn'as des mal'pli favor'a'j al ĝi, ke la ekonomi'a mal'rapid'iĝ'o - “la normal'a ekonomi'o”, laŭ la oficial'a esprim'o — nutr'as tim'o'j'n por la est'ont'ec'o de ili'a'j propr'a'j infan'o'j. Do, tiu de la kamp'ar'an'o'j...

Kompren'ebl'e, ĉiu'j agnosk'as la neces'o'n grup'ig'i la ter'pec'o'j'n por facil'ig'i maŝin'labor'o'n kaj kun'ig'i la vilaĝ'o'j'n por dung'i bon'e form'it'a'j'n instru'ist'o'j'n kaj kvalifik'it'a'j'n kurac'ist'o'j'n. Ekzist'as eksperiment'o'j, sed ili ne el'ir'as el la okcident'a produkt'iv'ism'a model'o. La Profesor'o Li'n bedaŭr'as la mank'o'n de pli nov'ig'a vid'ad'o, kaj ankaŭ “i'a'n mal'estim'o'n de la urb'an'o'j al la kamp'ar'o”. Li cit'as ekzempl'o'n: “Por la pli'mult'o de la urb'an'o'j kaj por la land'o, la rapid'eg'a trajn'o est'as grand'a progres'o. Sed ĉe la kamp'ar'an'o'j, oni spert'is ĝi'n kiel mal'progres'o'n: la bilet'o'j est'as pli kost'a'j, la trajn'o'j ne plu halt'as en la et'a'j urb'o'j. La urb'an'o'j hav'as mon'o'n kaj vol'as ir'i rapid'e; la kamp'ar'an'o'j hav'as temp'o'n sed ne mon'o'n. Ja tiu'j'n kontraŭ'dir'o'j'n ni dev'as solv'i.” Mem'evident'e, la voj'o est'os long'a.

Mart'in'e BULARD


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Kontraŭ'flu'e de la kamp'ar'an'a migr'ad'o urb'e'n

Ĉin'a'j kamp'ar'an'o'j inter pluk'ad'o kaj Inter'ret'o

En apenaŭ pli ol tri'dek jar'o'j Ĉin'uj'o sukces'is el'radik'ig'i mal'sat'eg'o'n, dum ĝi hav'as 20% de la tut'mond'a loĝ'ant'ar'o, sed nur 9% de la kultur'ebl'a'j ter'o'j, koncentr'it'a'j en la orient'a du'on'o de la land'o, kaj konstant'e ŝrump'ant'a'j. Ĝi est'as la unu'a land'o produkt'ant'o de riz'o, tritik'o, te'o... sed la kamp'ar'an'o'j ne pov'as viv'i el si'a labor'o kaj est'as dev'ig'at'a'j trov'i ali'a'j'n aktiv'aĵ'o'j'n aŭ el'migr'i en urb'o'j'n. Tiu fenomen'o ver'ŝajn'e akcel'iĝ'os kun la ven'ont'a'j re'form'o'j.

Sen'dent'a'j kamp'ar'an'o'j, kun man'o'j nigr'ig'it'a'j pro la ter-pri'labor'o, kun korp'o'j romp'it'a'j de la labor'o kaj fleg'o-mank'o; mal'hel'a'j dom'o'j kun plank'o el mal'mol'ig'it'a ter'o; kelk'a'j ter'pom'o'j kiel sol'a manĝ'aĵ'o... La 19-a jar'cent'o en la Ĉin'uj'o de la 21-a jar'cent'o! Tiu'j bild'o'j, film'it'a'j en decembr'o 2012 far'e de la oficial'a televid'o okaz'e de vizit'o de la prezid'ant'o Xi Jinping en la vilaĝ'o Luotuowan (Hebei-region'o), aŭt'e tri hor'o'j'n mal'proksim'e de Pekino, ja rond'ir'is la tut'a'n land'o'n. Ili simbol'as la for'las'o'n de la kamp'ar'o'j en land'o, kie la revoluci'a bild'ar'o tamen valor'ig'as la kamp'ar'an'ar'o'n. For est'as la temp'o, kiam Mao Zedong laŭd'is tiu'j'n “cent'o'j'n da milion'o'j da kamp'ar'an'o'j [kiu'j] star'iĝ'as, impet'eg'a'j, ne'venk'ebl'a'j, kvazaŭ uragan'o” por konstru'i la social'ism'o'n...

Nun'temp'e, kiam ili ribel'as — tio okaz'as pli kaj pli oft'e*-, la kamp'ar'an'o'j protest'as kontraŭ la Ĉin'a Komun'ist'a Parti'o (ĈKP) kaj ĝi'a'j lok'a'j gvid'ant'o'j, kiu'j'n ili akuz'as pri eks'propriet'ig'o aŭ pri kun'kulp'ec'o kun fabrik'estr'o'j sen'pun'e polu'ant'a'j grund'o'j'n kaj river'o'j'n. Tiom, ke tio mal'trankvil'ig'as la prezid'ant'o'n, kies kamp'ar'a turne'o, naŭ monat'o'j'n post li'a prezid'ant'iĝ'o, cel'is re'lanĉ'i la agr'o'kultur'o-modern'ig'a'n plan'o'n por “nov'a social'ism'a kampanj'o”, laŭ la nun'temp'a esprim'o.

*  La nombr'o de atest'it'a'j “hom'amas'a'j incident'o'j” laŭ'dir'e super'is 190 000 en 2013.

Du jar'o'j'n kaj du'on'o post'e, la “social'ism'a kampanj'o” vid'ebl'e ne ating'is Luotuowan. Oni pov'as vid'i tie la sam'a'j'n vizaĝ'o'j'n, kiu'j, tamen, anim'iĝ'as tuj kiam oni parol'as pri la prezid'ant'a vizit'o: “Est'as kvazaŭ ni renkont'us la prezid'ant'o'n Mao!”, ek'kri'as mal'jun'ul'in'o. “Ni'a vilaĝ'o est'as kon'at'a tra tut'a Ĉin'uj'o”, al'don'as ali'a. Ĉiu'j esper'as, ke la turist'o'j sekv'os la spur'o'j'n de la “prezid'ant'o Xi”, sam'e kiel okaz'is por la Grand'a Stir'ist'o, kies nask'iĝ'vilaĝ'o, Shaoshan, far'iĝ'is fam'a pilgrim'ej'o.

“Kio'n mi pov'us far'i en'urb'e? Pur'ig'ist'in'o?

Jam, la voj'o'n el ŝton'o kaj ter'o anstataŭ'as larĝ'a voj'o. La fortik'ig'it'a'j kaj ŝton'kovr'it'a'j talus'o'j don'as al la vilaĝ'o elegant'a'n aspekt'o'n. En la supr'a part'o, tie kie fin'iĝ'as la asfalt'it'a voj'o, aper'is nov'a'j dom'o'j. Tiu'n tag'o'n, kelk'a'j fortik'ul'o'j aktiv'as pri konstru'o de propriet'aĵ'o, ĉar la reg'ist'ar'o promes'is subvenci'o'j'n. En la mal'supr'a part'o, la lok'a'j reg'ant'o'j permes'is nur instal'ad'o'n de blank'a'j fenestr'o'j el poli'vinil-klorid'o (plast'o), ankoraŭ volv'it'a'j en la glu'bend'o'j de la pak'um'o, jen bel'a efekt'o.

Supr'e sam'e kiel mal'supr'e, la mal'jun'ul'o'j, oft'e tre mal'jun'a'j, est'as la pli'mult'o, kaj preskaŭ nur vir'in'o'j. Pli'mult'o de la vir'o'j for'las'is la vilaĝ'o'n por labor'i en'urb'e. Laŭ la vilaĝ'estr'o, kvazaŭ ĉiu'j ĉe'est'ant'a'j loĝ'ant'o'j ricev'as nur la minimum'a'n pensi'o'n, ĉirkaŭ 110 juan'o'j'n monat'e (apenaŭ 16 eŭr'o'j'n). La mal'plej mal'jun'a'j kaj la plej brav'a'j do daŭr'ig'as kultur'i si'a'n ter'pec'o'n. Iu'j vart'as la id'o'j'n de si'a'j ge'fil'o'j ekzil'it'a'j en urb'o, kiel s-in'o Wang (ŝi ne vol'as dir'i si'a'n person'a'n nom'o'n), kiu aspekt'as privilegi'it'o, kun si'a plurmua* kamp'o kaj si'a tri'pork'a bred'ej'o. Ĉiu'j viv'as dank'e al la mon'o send'it'a de fil'o, fil'in'o, edz'o, frat'o, kiu re'ven'as nur unu'foj'o'n ĉiu'jar'e.

*  Unu mu egal'as 0,066 hektar'o.

Mal'proksim'e de mal'diskret'a'j orel'o'j, s-in'o Wang, pli jun'a kaj mal'pli emoci'ig'it'a ol si'a'j najbar'in'o'j pro la prezid'ant'a vizit'o, asert'as sen'hezit'e: “Sincer'e dir'it'e, krom la voj'o, la vizit'o de la prezid'ant'o ŝanĝ'is neni'o'n; neces'as ĉiam labor'i sam'e intens'e.” En tiu ĉi part'o de Hebei-provinc'o, la vilaĝ'o'j ŝvit'as mal'riĉ'ec'o'n. Sur tre et'a'j ter'pec'o'j, oni ankoraŭ man'e kultur'as. Kelk'a'j kamp'ar'an'o'j daŭr'e tir'as plug'il'o'n al'kroĉ'it'a'n ĉe ili'a frunt'o per led'a rimen'o, sam'e kiel en eŭrop'a Mez'epok'o.

Malgraŭ tio, la kelk'a'j pli jun'a'j vir'in'o'j renkont'it'a'j ĉe la en'ir'ej'o de ali'a vilaĝ'o ne rev'as pri for'ir'o. Sid'ant'a'j sur benk'o, ili babil'as atend'ant'e ke la infan'o'j re'ven'os de la lern'ej'o, unu vest'it'a per tre mal'long'a jup'o, nigr'a'j kalson'ŝtrump'o'j, supr'a vest'o lum'ĵet'ant'a, la ali'a port'ant'a ruĝ'a'n kalson'o'n kaj punt'a'n tunik'o'n simil'a'n al tiu'j port'at'a'j de la prezent'ant'in'o'j de televid'a'j lud'o'j. Sign'o de tiu epok'o (kaj de la spert'o): ali'lok'e ne plu aper'as kiel eldorad'o: “Mi ne stud'is, dir'as la unu'a. kio'n mi pov'os far'i en'urb'e? Pur'ig'ist'in'o? Mi est'as sam'e bon'e ĉi tie”. Ja ŝi kun ŝi'a najbar'in'o pli'ig'as si'a'j'n en'spez'o'j'n dank'e al la pluk'ad'o de medicin'a'j plant'o'j en la mont'ar'o: “ili bon'e vend'iĝ'as, kaj, kiam oni trov'as bon'a'n lok'o'n, oni pov'as gajn'i ĝis 60 aŭ 70 juan'o'j'n tag'e.” Por kamp'ar'an'a'j famili'o'j, kiu'j mez'e dispon'as pri mal'pli ol 700 juan'o'j monat'e, tio est'as preskaŭ riĉ'eg'o.

Sed ne ĉiu'j hav'as bon'ŝanc'o'n hav'i lok'a'n patent'it'a'n produkt'ad'o'n, kiel la Taiping houkui (“te'o de la simi'a reĝ'o”), klas'ig'it'a inter la plej bon'a'j naci'a'j te'o'j de'post 2004. Et'a vilaĝ'o de Anhui-region'o, sur la krud'a'j dekliv'o'j de la Flav'a Mont'o, al'ir'ebl'a nur per mini'bus'o, Taiping gajn'is valor'eg'a'n en'spez'font'o'n. Por s-in'o Kan Qinling, kiu fin'is la pluk'ad'o'n antaŭ kelk'a'j tag'o'j, “la labor'o est'as daŭr'e sam'e intens'a, sed ĉio ŝanĝ'iĝ'is de'post la klas'ig'o”. Ŝi eĉ plan'as, ke ŝi'a fil'o pov'os for'las'i si'a'n labor'o'n pri elektron'ik'o en la urb'o, ĉar “ĉi tie li'a est'ont'ec'o jam est'as cert'a.”: la “magi'a te'o” pas'is de 160 juan'o'j kilo'gram'e en 1992 al 6 000 juan'o'j (ĉirkaŭ 850 eŭr'o'j) en 2014. Ĉi-jar'e, ĝi'a prez'o iom mal'alt'iĝ'is, ne'atend'it'e viktim'o de la “lukt'o kontraŭ korupt'o de la prezid'ant'o Xi, laŭ s-in'o Kan. Ĉar la ŝtat'funkci'ul'o'j est'is pet'at'a'j trink'i pli ordinar'a'n te'o'n kaj rifuz'i la donac'o'j'n, la mend'o'j mal'pli'iĝ'is. Sign'o de relativ'a abund'ec'o, la mal'alt'a'j dom'o'j el lign'o est'is anstataŭ'it'a'j de unu'etaĝ'a'j konstru'aĵ'o'j, kovr'it'a'j per blank'a ceramik'aĵ'o. La estetik'o ne alt'iĝ'is, sed la komfort'o de la famili'o'j, cert'e jes.

Mal'e, est'as la bel'ec'o de la vilaĝ'o kiu kaŭz'is, se ne la riĉ'ec'o'n, almenaŭ la dinamism'o'n de Zhaji, ali'a vilaĝ'o en Anhui-region'o, du hor'o'j'n for de la urb'o Huangshan, de kie amas'o da turist'o'j ek'ir'as sur'grimp'i la Flav'a'n Mont'o'n*. Kun si'a'j dom'o'j kies tegment'o'j simil'as ĉeval'kap'o'j'n, la vilaĝ'o ĉarm'is plur'a'j'n pekinajn pentr'ist'o'j'n kaj eĉ franc'a'n antrop'olog'o'n, Juli'e'n Minet, kiu ripar'is dom'o'n konstru'it'a'n antaŭ ses cent jar'o'j de te-negoc'ist'o. Konstru'it'a en la Ming-epok'o*, mez'e de verd'ant'a'j mont'et'o'j, la vilaĝ'o konserv'is si'a'j'n strat'et'o'j'n kaj ŝton'o'j'n polur'it'a'j'n de la temp'o, si'a'j'n butik'o'j'n ambaŭ'flank'e de la river'o, kie vir'in'o'j ankoraŭ lav'as per bat'il'o'j tuk'o'j'n, si'a'j'n templ'o'j'n. Zhaji ricev'is la titol'o'n “turism'a vilaĝ'o”. Ĉiam mal'facil'e al'ir'ebl'a, ĝi ne est'as invad'it'a de vizit'ant'o'j, sed ofert'as sufiĉ'a'j'n aktiv'ebl'o'j'n al la loĝ'ant'o'j, kiu'j kombin'as labor'o'n sur la kamp'o'j kaj komerc'o'n.

*  Leg'u sur ni'a ret'ej'o “Au village des Zha”, www.mondediplomatique. fr/54104
*  La Ming-dinasti'o (1368-1644) konduk'is grav'a'j'n diplomati'a'j'n kaj komerc'a'j'n misi'o'j'n, inter'ali'e kun la fam'a admiral'o Zheng He, kaj real'ig'is mult'a'j'n konstru'aĵ'o'j'n en la vilaĝ'o'j.

“Mi okup'iĝ'as pri turism'o”, laŭt'as la tre energi'a s-in'o Zha Yuehung. Kun si'a edz'o, ĉe'est'ant'a sed silent'a, ŝi sukces'is inter'ŝanĝ'i si'a'n mal'nov'a'n dom'o'n, kie ankoraŭ loĝ'as ŝi'a bo'patr'in'o, kontraŭ ali'a tut'e nov'a, en'hav'ant'a ses ĉambr'o'j'n, ĉiu'j'n ekip'it'a'j'n per ban'ĉambr'o. “Ni'a gast'ej'o ne est'as oficial'a”, ŝi preciz'ig'as, sub'kompren'ig'ant'e, ke ili far'as “aranĝ'o'j'n” kun la lok'a'j aŭtoritat'ul'o'j. Tamen, nek ŝi'a'j gast'ĉambr'o'j, nek ŝi'a'j kultur'aĵ'o'j (riz'o, te'o, maiz'o) en'spez'ig'as sufiĉ'e. “Ni'a plej grand'a en'spez-font'o est'as la mon'o send'it'a de ni'a'j fil'in'o'j, kiu'j labor'as en Ŝanhajo.”

Neni'u tia providenc'a donac'o por ŝi'a bo'frat'in'o, s-in'o Ye Huinjin, kiu aŭskult'as trik'ant'e. Hodiaŭ est'as ŝi'a liber'tag'o; ŝi labor'as kiel kudr'ist'in'o en vest'o'fabrik'o de Hefei, ĉef'urb'o de la provinc'o. “Est'as lac'ig'e, sed mi ricev'as 3 000 juan'o'j'n monat'e [445 eŭr'o'j], kio est'as bon'a salajr'o.” Kaj, precip'e, ŝi'a fil'in'o tiel pov'as vizit'i la lice'o'n de la grand'a urb'o, “la plej bon'a lice'o el Anhui, tio est'as krom'a ŝanc'o sukces'i la ekzamen'o'n por en'ir'i universitat'o'n”, la fam'a'n gaokao, neces'a'n por kvalifik'it'a labor'o en la urb'o.

Re'ven'int'e en la vilaĝ'o'n, si'n ĵet'i en elektron'ik'a'n komerc'o'n

S-in'o Ye tra'nokt'as en la dorm'ej'o de la fabrik'o. Ŝi'a fil'in'o, kiu dorm'as en la lice'o, ven'as al ŝi la semajn'fin'o'n. Kaj la edz'o, li rest'as en la vilaĝ'o por zorg'i pri si'a'j ge'patr'o'j kaj si'a fil'o, kiu, intern'ul'o en la mez'lern'ej'o de la distrikt'o, hejm'e'n'ven'as ĉiu'n sabat'o'n. La tut'a famili'o do kun'ven'as nur du'foj'e jar'e: je la printemp'o-fest'o kaj la somer'a feri'o, tio est'as en'tut'e mal'pli ol du semajn'o'j'n. Tiel viv'as mult'a'j kamp'ar'an'a'j famili'o'j: dis'ig'it'a'j de la sort'o. Tro mal'alt'a'j en'spez'o'j kaj mis'funkci'ant'a'j publik'a'j serv'o'j, apart'e pri eduk'ad'o, dev'ig'as unu el la ge'patr'o'j, kelk'foj'e ambaŭ, ekzil'iĝ'i. De post la re'form'o'j de 1979, 247 milion'o'j da ĉin'o'j est'is dev'ig'at'a'j migr'i al urb'o. La pli'mult'o viv'as tie en mal'facil'a'j kondiĉ'o'j: tiu'j “intern'a'j migr'ant'o'j” ne hav'as sam'a'n status'o'n, nek sam'a'j'n social'a'j'n avantaĝ'o'j'n (loĝ'ad'o, eduk'ad'o, san'o...) kiel la urb'an'o'j. Kaj, jen nov'aĵ'o: iu'j rezign'as pri la urb'o, tuj kiam ebl'as.

Tio'n far'is tiu'j du jun'ul'o'j, renkont'it'a'j en la mal'nov'a mal'hel'a dom'o de la tof'u-produkt'ant'o, kie ili diskut'as, atend'ant'e la turist'o'j'n. Tuj, ili konduk'as ni'n ali'flank'e de la river'o por montr'i si'a'n real'ig'aĵ'o'n: laŭ'mod'a kaf'ej'o, lum'a, hel'a, ekip'it'a per vifi'o, kun ebl'o mend'i kaf'o'n aŭ smuzion (frukt'o'kompot'o). “Ni ne mal'ferm'is ĉi tiu'n ej'o'n por gajn'i mon'o'n, klar'ig'as la plej aĝ'a, la du'dek-naŭ-jar'a s-ro Zha Zhi, sed por ke la jun'ul'o'j pov'u renkont'iĝ'i.” La mal'pli-ol-35-jar'ul'o'j est'as nur dek'o en la vilaĝ'o kaj ĉirkaŭ'aĵ'o.

Kiam ni li'n renkont'as, s-ro Zha Zhi ripoz'as inter du alt'kvalit'a'j feri'tend'ar'o'j por infan'o'j de la urb'o'j, kiu'j'n li organiz'as por pekina ĉef'o. Vest'it'a per okcident'a'j mark'o-vest'o'j, li ne bedaŭr'as ke li for'las'is pekinon: “Ĉi tie la viv'kvalit'o est'as pli bon'a. Ni ja ne est'as tre mult'nombr'a'j, sed mult'a'j el mi'a'j amik'o'j, kiu'j dev'is for'ir'i rev'as nun pri re'ven'o. Mi sent'as mi'n pionir'o.”

Kelk'a'j'n kilo'metr'o'j'n for de tie, en la vilaĝ'o Hou An, s-in'o Zhu Yayou, 28-jar'a, kun ĝinz'o ŝir'it'a ĉe la genu'o kaj ornam'it'a per briliant'o'j, akompan'at'a de knab'et'o, jam real'ig'is la rev'o'n: “Jam antaŭ kvar jar'o'j mi re'ven'is de Hefei.” Diplom'it'a pri inform'ad'ik'o, ŝi labor'is “en ali'land'a entrepren'o”, ja pruv'o pri ŝi'a soci'a sukces'o. Sed ŝi dezir'is eduk'i si'a'n fil'o'n, anstataŭ las'i li'n ĉe la ge'av'o'j, kiel far'as pli'mult'o de la migr'ant'o'j. Ŝi'a vilaĝ'o ofert'as neniu'n dung'o-ebl'ec'o'n, do ŝi ĵet'is si'n en la elektron'ik'a'n komerc'o'n (e-komerc'o) per Taobao, la ĉef'a ĉin'a entrepren'o de per'inter'ret'a vend'o, posed'at'a de la fam'a grup'o Alibaba. Ŝi ĉio'n for'las'is por instal'iĝ'i en si'a vilaĝ'a tut'nov'a dom'o, kun salon'o sur ter'etaĝ'o rigard'ant'a al la ĝarden'o kaj kuir'ej'o ekip'it'a laŭ okcident'a manier'o, sed ankaŭ, konform'e al la tradici'o, ekster'a forn'o sur kiu ŝi'a patr'in'o prepar'as la manĝ'o'n, en kort'o kie kok'in'o'j liber'e mov'iĝ'as. Sur la du'a etaĝ'o trov'iĝ'as la ofic'ej'o: komput'il'o, et'a profesi'a foto-atelier'o kaj kelk'a'j stok'it'a'j produkt'o'j. S-in'o Zhu vend'as vir'in'a'j'n vest'o'j'n. Ŝi selekt'as la fabrik'o'j'n, pet'as specimen'o'j'n kaj mem far'iĝ'as model'ul'o por prezent'i sur la ret'ej'o la rob'o'j'n, pantalon'o'j'n kaj t-ĉemiz'o'j'n. De decembr'o 2014, ŝi pli'ampleks'ig'is la gam'o'n, surf'ant'e sur la ond'o de ekologi'a manĝ'aĵ'o (ekologi'a agr'o'kultur'o), kiu al'log'as la urb'a'j'n mez-klas'o'j'n: ŝi tiel vend'as ov'o'j'n, kok'id'o'j'n, te'o'n. Kaj tio funkci'as.

En 2014, la per'inter'ret'a'j transakci'o'j subit'e mult'iĝ'is en la tut'a ĉin'a teritori'o, trans'pas'ant'e 12 000 miliard'o'j'n da juan'o'j (1 725 miliard'o'j da eŭr'o'j), tio est'as 20% pli ol la antaŭ'a'n jar'o'n*. La akcel'a konstru'ad'o de transport'o-infra'struktur'o'j (fer'voj'a'j rapid'lini'o'j, ŝose'o'j, ktp...) ebl'ig'as rapid'a'n al'send'o'n de la produkt'o'j. S-in'o Zhu asert'as gajn'i nun inter 6 000 kaj 7 000 juan'o'j'n (inter 890 kaj 1 037 eŭr'o'j) monat'e, la du'obl'o'n de tio, kio'n ŝi gajn'is en Hefei. Ŝi eĉ pov'as permes'i al si ir'i aŭt'e “al la kin'ej'o kaj la karaoke'o de la distrikt'o” kun si'a edz'o kaj amik'o'j.

*  Olivier Vérot, “La vague du e-commerce en Chine sétend dans les campagnes”, 15-a de maj'o 2015, www.ecommercemag.fr

Pro la polu'ad'o, la urb'a'j viv'kondiĉ'o'j kaj la ekonomi'a mal'rapid'iĝ'o, la mov'ad'o por “nov'a kamp'ar'a re'konstru'o” spert'as du'a'n jun'ec'o'n. La Profesor'o Wen Tiejun est'as la iniciat'ant'o de tiu tendenc'o komenc'it'a en la 1990-aj jar'o'j. Direktor'o de la alt'lern'ej'o pri agr'o'kultur'a ekonomi'o kaj kamp'ar'a dis'volv'ad'o en la prestiĝ'a Renmin-Universitat'o de Pekino, an'o de la ŝtat'a komision'o por protekt'ad'o de hom'medi'o, konsil'ist'o ĉe la Bank'o de Agr'o'kultur'o, li est'as sam'temp'e perfekt'e integr'it'a en la soci'o kaj publik'e engaĝ'it'a en alternativ'a'j ag'ad'o'j. Ni renkont'is li'n en unu el la nov'a'j elegant'a'j kvartal'o'j de la pekina ĉirkaŭ'urb'o: kun basbal-kasked'o sur'kap'e kaj nigr'a'j okul'vitr'o'j, li aspekt'as kiel uson'a profesor'o. Ŝerc'ant'e, li si'n prezent'as kiel “konservativ'ul'o'n” ĉar li batal'as por ke la kamp'ar'an'o'j “konserv'u si'a'j'n ter'o'j'n”. Nov'ig'ant'o, li vol'as tut'e for'ĵet'i la liberal'a'j'n teori'o'j'n. “Kial ni dev'us hav'i farm'o'j'n laŭ la uson'a manier'o, kiu'j respond'as nek al ni'a histori'o, nek al la real'o de la land'o [et'a'j ter'pec'o'j]?, li demand'as. Tradici'e, la kamp'ar'an'o'j ĉiam hav'is plur'a'j'n okup'o'j'n, ne nur agr'o'kultur'o'n.”

La art'ist'o kiu rev'as fond'i la “Komun'um'o'n de Bishan

Kvankam ne formal'e aparten'ant'a al tiu tendenc'o, la arkitekt'o Wang Shu, kiu ricev'is la Pritzker-premi'o'n (simil'a al Nobel-premi'o pri arkitektur'o) en 2012, tamen defend'as proksim'a'j'n ide'o'j'n. Laŭ li, la mal'aper'o de la kler'ul'o'j loĝ'ant'a'j sur la kamp'ar'o kaŭz'as kaduk'iĝ'o'n de la tradici'a kultur'o sam'temp'e kiel la el'radik'iĝ'o'n de mil'o'j da vilaĝ'o'j. For de ĉia nostalgi'o pro mit'a pas'int'ec'o, li rev'as pri “urb'o-vilaĝ'o'j”, laŭ li'a esprim'o, kie kamp'ar'a kultur'o kaj urb'a kultur'o pli'riĉ'ig'os unu la ali'a'n. Neces'as, laŭ li, ŝanĝ'i la direkt'o'n kaj “konstru'i ali'a'n soci'o'n, ne baz'it'a'n nur sur la hered'ec'o kun ties vertikal'a hierarki'o kaj soci'a'j klas'o'j, sed ankaŭ horizontal'a — kio est'as la esenc'o de la kamp'ar'a kultur'o*. Li konsider'as la projekt'o'n konstru'i arkitekt'a'n alt'lern'ej'o'n ekster urb'o.

*  Renkont'o kun la franc'a arkitekt'o Brun'o-Je'a'n Hubert, Cité de l’architecture et du patrimoine (Muze'o de arkitektur'o kaj hered'aĵ'o), Parizo, 2014.

Eĉ pli radikal'a, la pekina art'ist'o Ou Ning instal'iĝ'is en la Ming-vilaĝ'o Bishan (Anhui-provinc'o), kie li ambici'as fond'i la “Komun'um'o'n de Bishan”, referenc'e al la “Komun'um'o de Parizo, sed ne al la maoisma komun'um'o”, li preciz'ig'as. Graf'ist'o, dezajn'ist'o, komisar'o de grand'a'j ekspozici'o'j pri aktual'a art'o, kre'int'o de la revu'o Tia'n N'a'n, art'ist'o agnosk'it'a en Ĉin'uj'o sam'e kiel ekster'land'e, li est'us pov'int'a trankvil'e ir'i de festival'o al ali'a, ricev'ant'e juan'o'j'n kaj dolar'o'j'n grand'kvant'e. Sed li ne vol'as viv'i en si'a vezik'o. “La ĉin'a'j gvid'ant'o'j aplik'is okcident'a'j'n politik'a'j'n solv'o'j'n: la eŭrop'a komun'ism'o, kaj, nun'temp'e, la liberal'ism'o ven'int'a de Uson'o. Ambaŭ kaŭz'is sen'fin'a'j'n problem'o'j'n. Est'as nun temp'o por la ĉin'a'j intelekt'ul'o'j re'pri'pens'i la signif'o'n de dis'volv'ad'o.” Dis'volv'ad'o, kie kultur'o ne est'u privilegi'o de kelk'a'j hom'o'j en urb'o'j.

Kiam ni renkont'as li'n, en Bishan, li est'as aktiv'e prepar'ant'a si'a'n edz'iĝ'o'n, kiu okaz'os post du tag'o'j. Tamen, li pren'as temp'o'n por klar'ig'i si'a'n projekt'o'n, vizit'ig'i la libr'o'vend'ej'o'n, kiu'n li kre'is en bel'eg'a templ'o de la pra'patr'o'j kun la ĉef'o de la plej fam'a libr'ej'o de Nankin'o — ja simbol'o, eĉ se la klient'o'j pli oft'e est'as la turist'o'j ol la ordinar'a'j loĝ'ant'o'j. Post'e ni ir'as al li'a last'a real'ig'aĵ'o, la Lern'ej'o de la plug'ist'o'j, miks'aĵ'o de modern'a kaf'ej'o (kun vifi'o), de butik'o de kamp'ar'an'a'j man'far'it'a'j objekt'o'j (sen profit'o) kaj de preleg'ej'o pri la agr'o'kultur'a'j demand'o'j, kie oni ekspozici'as mal'nov'a'j'n il'o'j'n, fot'o'j'n, ktp...

Kompren'ebl'e, oni ĉiam vid'as sur la kamp'o'j kurb'it'a'j'n kamp'ar'an'o'j'n, sem'ant'a'j'n maiz'o'n aŭ man'falĉ'ant'a'j'n kolz'o-kamp'o'j'n. La vir'in'o'j daŭr'e renkont'iĝ'as ĉe la lav'ej'o tuj post la sun'lev'iĝ'o, laŭt'e babil'ant'a'j kaj fort'e frap'ant'a'j la tuk'o'j'n. Tamen kelk'a'j loĝ'ant'o'j pasi'iĝ'is por la aventur'o, kiel s-ro Yao Lini'a'n, la eks'lern'ej'estr'o, kun hel'blu'a'j pantalon'o kaj veŝt'o, kiu'n oni renkont'as maten'e, kun ĵurnal'o en'man'e. Li ni'n promen'ig'as en la strat'o-implik'aĵ'o de la vilaĝ'o, montr'ant'e la antikv'a'n “strat'et'o'n de la kler'ul'o'j”, penetr'ant'e en la re'nov'ig'at'a'j dom'o'j, sufiĉ'e fier'a pro tio ke li'a'j fot'o'j ekspozici'iĝ'is en la art'galeri'o de Ou Ning. Oni ankaŭ renkont'as s-ro'n Qian Shi’an, ĉarpent'ist'o, poet'o, eks'milit'ist'o, kiu imag'is ĝarden'o'n kun kvar'dek'o da arbust'o'j kaj dek'o'j da flor-vari'aĵ'o'j. Li part'o'pren'as en la Lern'ej'o de la plug'ist'o'j. “Est'ant'a 71-jar'a, ŝajn'as al mi ke mi jun'iĝ'as” li gaj'e dir'as, propon'ant'e al ni manĝ'i nudel'o'j'n el batat'o'j kaj lotus-radik'o'j'n en li'a modest'a dom'o.

S-ro Wang Shouchang de'long'e atend'is ĉi tiu'n re'nov'iĝ'o'n. Tiu, kiu'n oni ĉi tie krom'nom'as “la histori'ist'o” hav'as neniu'n universitat'a'n diplom'o'n. Li kultur'is riz'o'n dum si'a tut'a viv'o, sed li hav'as enciklopedi'a'n sci'o'n pri Bishan. Long'e antaŭ la al'ven'o de Ou Ning, li inventar'is la vilaĝ'a'n hered'aĵ'o'n, delikat'e desegn'ant'e - “por mi'a'j infan'o'j”, li preciz'ig'as — la plej rimark'ind'a'j'n dom'o'j'n kaj pejzaĝ'o'j'n, inter kiu'j kelk'a'j jam mal'aper'is. Nun li'a'j skiz'o'j est'as el'don'it'a'j kaj oni konsult'as li'n pri la histori'o de la vilaĝ'o. Li delikat'e pri'zorg'as la libr'o'j'n de la libr'ej'o, konsil'as la klient'o-kamp'ar'an'o'j'n, kiu'j vintr'e en'ir'as ĝi'n. Li ĝoj'as pro la al'ven'o de danc'ist'o-grup'o, de nankin'a esplor'ist'o aŭ de entrepren'ist'o, kiu plan'as kre'i aktiv'aĵ'o'j'n. Kelk'a'j famili'o'j mal'ferm'is gast'o'ĉambr'o'j'n... “Hom'o'j ven'as, aprez'as, kaj mi pli kaj pli sent'as mi'n fier'a”, dir'as ankaŭ vilaĝ'an'in'o, eks'labor'ist'in'o en uzin'o de la distrikt'o.

Por ating'i nov'a'n etap'o'n, Ou Ning serĉ'as entrepren'ist'o'j'n sam'opini'ant'a'j'n kiel li, kaj mon'o'n por lanĉ'i nov'a'j'n aktiv'aĵ'o'j'n. Komenc'e, la lok'a reg'ist'ar'o sub'ten'is li'n. Sed kiam li komenc'is rifuz'i la pag'ej'o'n ĉe la vilaĝ-en'ir'ej'o kaj la mult'iĝ'o'n de butik'o'j de memor'aĵ'o'j, kiu'j neniel rilat'as al la kamp'ar'an'a labor'o, la rilat'o'j kun la reg'ist'ar'o mal'pli'bon'iĝ'is.

Neniel cert'as, ke ĉiu'j loĝ'ant'o'j de Bishan, kiu'j precip'e vol'as pli bon'e viv'i kaj gajn'i mon'o'n, ĉiu'j sam'opini'as. Kelk'a'j el la renkont'at'a'j person'o'j ne hezit'as cit'i la ekzempl'o'n de Hongcun, dek kilo'metr'o'j'n for de tie: vilaĝ'o mal'plen'ig'it'a el si'a loĝ'ant'ar'o, re'nov'ig'it'a kaj eĉ part'e re'konstru'it'a laŭ la antikv'a manier'o, al kiu kelk'a'j loĝ'ant'o'j est'is petit'a'j re'ven'i por anim'i tiu'n art'e'far'it'a'n “turism'a'n vilaĝ'o'n”. Mal'proksim'as la kultur'a kaj politik'a projekt'o de “mem'organiz'iĝ'o de la popol'o, de inter'help'o kaj inter'ŝanĝ'o'j” imag'it'a de Ou Ning. Nun'temp'e, la intelekt'ul'o'j, kiu'j instal'iĝ'as sur kamp'ar'o, laŭ la grand'a ĉin'a tradici'o de la mandaren'o'j — aŭ laŭ tiu, pli aŭtoritat'em'a, de la maoa doktrin'o-, rest'as marĝen'a'j. Sed la debat'o etend'iĝ'as, ĝis ĉe la konsil'ist'o'j de la reg'ist'ar'o (Vd La lim'o'j de la mal'kolektiv'ig'o)...

Mart'in'e BULARD


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La art'o de idiot'a milit'o

La mort'ig'o'j de la 13-a de novembr'o en Parizo, konfes'at'a'j de la Organiz'aĵ'o de la Islam'a Ŝtat'o (OIŜ), sekv'ig'is intens'ig'o'n de la okcident'a engaĝ'iĝ'o en la Proksim-Orient'o. Tiu mond'region'o ŝajn'as est'i kondamn'it'a al arm'it'a'j inter'ven'o'j. Tamen, kvankam la milit'a detru'o de la OIŜ en Sirio kaj Irako est'as cel'o pri kiu dek'o'j da ekster'a'j land'o'j - de Uson'o ĝis Ruslando, de Irano ĝis Turk'uj'o -ŝajn'as inter'konsent'i, ĉio ceter'a dis'ig'as ili'n ...

“Mi ne est'as kontraŭ ĉiu'j milit'o'j. Tio, kio'n mi kontraŭ'as, est'as stult'a milit'o, ne pri'pens'it'a milit'o, milit'o baz'it'a ne sur la raci'o, sed sur la koler'o.” Tiel parol'is, la 2-an de oktobr'o 2002, apenaŭ kon'at'a deleg'it'o de la federaci'a ŝtat'o Ilinojs'o, Barack Obama. La koler'o pro la atenc'o'j de la 11-a de septembr'o 2001 en Uson'o ne mal'fort'iĝ'is kaj la prezid'ant'o George W. Bush decid'is direkt'i ĝi'n ne al Saud-Arab'uj'o, de kie la plej mult'a'j membr'o'j de la Al-Kaid'o-taĉment'o'j ven'is, sed al Irako, kiu'n li ses monat'o'j'n post'e atak'is. La amas'komunik'il'o'j vol'is la milit'o'n; la plej mult'a'j demokrat'a'j senat'an'o'j, inter ili s-in'o Hillary Clinton, al'iĝ'is al tio. Kaj la invad'o al Irako kre'is la ĥaos'o'n kiu serv'is kiel bred'ej'o por la Organiz'aĵ'o de la Islam'a Ŝtat'o (OIŜ).

La mort'ig'o'j de la 13-a de novembr'o en Parizo nun komenc'as efik'i favor'e al la du ĉef'a'j cel'o'j de la OIŜ. La unu'a est'as la star'ig'o de koalici'o de “apostat'o'j”, de “mal'fidel'ul'o'j”, de “ŝijaist'a'j renegat'o'j” kiu'j batal'os kontraŭ ĝi, unu'e en Irako kaj Sirio, post'e en Libio. Ĝi'a du'a projekt'o est'as instig'i la plej mult'a'j'n okcident'an'o'j'n kred'i ke ili'a'j islam'a'j sam'land'an'o'j pov'us est'i “kvin'a kolon'o” en la ombr'o, “intern'a mal'amik'o” en la serv'o de la mort'ig'ist'o'j.

Milit'o kaj tim'o: eĉ apokalips'a cel'o en'hav'as part'o'n de raci'ec'o. La ĝihad'ist'o'j kalkul'is, ke la “kruc'milit'ist'o'j” kaj la “idol'an'o'j” ja pov'as bomb'i (“frap'i”) siriajn urb'o'j'n, reg'i irakajn provinc'o'j'n, sed ili neniam sukces'os por la daŭr'o okup'i arab'a'n teritori'o'n. La OIŜ ceter'e kalkul'as, ke ĝi'a'j eŭrop'a'j atenc'o'j incit'os la mal'fid'o'n al la okcident'a'j islam'an'o'j kaj ĝeneral'ig'os la polic'a'j'n dispon'o'j'n kontraŭ ili. Tio eg'e alt'ig'os ili'a'n venĝ'em'o'n tiom, ke kelk'a'j el ili al'iĝ'os al la batal'ant'o'j de la kalif'ej'o. Tiu'j est'os ekstrem'e mal'mult'a'j, cert'e, sed la janiĉar'o'j de ĝihad'ism'o ne cel'as gajn'i elekt'o'j'n. En'ver'e, se kontraŭ'islam'a parti'o gajn'as ili'n, la real'ig'o de ili'a projekt'o des pli rapid'e progres'as.

“Franc'uj'o est'as en milit'o”, tuj anonc'is la prezid'ant'o François Hollande, parol'ant'e al la parlament'an'o'j kun'ven'int'a'j en Kongres'o la 16-an de novembr'o. La prezid'ant'o jam de'long'e serĉ'as ebl'ec'o'n engaĝ'iĝ'i ĉe la front'o en Sirio kaj eĉ prov'as pli part'o'pren'ig'i Uson'o'n. Sed unu el la strang'a'j flank'o'j de tiu ĉi afer'o konsist'as en tio, ke s-ro Hollande vol'as hodiaŭ milit'i kontraŭ la OIŜ en Sirio, dum antaŭ du jar'o'j, kun la sam'a milit'em'a obstin'o, li prov'is konvink'i Vaŝington'o'n “pun'i” la reĝim'o'n de s-ro Baŝar Al-Assad.

Ĉu s-ro Obama tre long'e kontraŭ'os la “stult'a'n milit'o'n”, kiu'n la franc'a prezid'ant'o postul'as? La prem'o sur Obama est'as des pli fort'a ke la OIŜ sekv'as la sam'a'n plan'o'n kiel Parizo ... Kiel la esplor'ist'o Pierre-Je'a'n Luizar antaŭ kelk'a'j monat'o'j klar'ig'is, ĉio en unu'a etap'o okaz'is “kvazaŭ la Islam'a Ŝtat'o est'us zorg'e list'ig'int'a ĉio'n kio'n pov'as abomen'i la okcident'a'j publik'a'j opini'o'j: atenc'o al la rajt'o'j de mal'pli'mult'o'j, al la rajt'o'j de la vir'in'o'j, special'e per trud'at'a edz'in'ig'o, ekzekut'ad'o de sam'seks'em'ul'o'j, re'star'ig'o de sklav'ism'o, sen parol'i pri la scen'o'j de sen'kap'ig'o kaj de amas'a ekzekut'ad'o”.* Kiam la el'montr'o de tiu makabr'a katalog'o ne plu aŭ ne tut'e sufiĉ'is, la OIŜ decid'is mort'ig'i uson'a'n ostaĝ'o'n kaj zorg'e dis'vast'ig'i la bild'o'j'n de la scen'o; post'e ĝi organiz'is plur'a'j'n mort'ig'a'j'n paf'ad'o'j'n en Parizo. La re'bat'o de la “kruc'milit'ist'o'j” est'is nun urĝ'a.

*  Pierre-Je'a'n Luizard, Le Piège Daech. L’Etat islamique ou le retour de l’histoire, La Découverte, Parizo, 2015.

Efektiv'e, ŝtat'estr'o est'as preskaŭ dev'ig'at'a re'ag'i al tia'j impres'a'j ag'o'j. La politik'a prem'o instig'as li'n tuj anonc'i i'o'n, inkluziv'e kio'n ajn. Ordon'i la detru'o'n de hangar'o, de munici-depon'ej'o, bomb'ad'o'n de urb'o. El'montr'i si'a'n decid'em'o'n. Promes'i nov'a'j'n leĝ'o'j'n ankoraŭ pli sever'a'j'n, draŝ'i la “munken'an'o'j'n”*. Spic'i si'a'j'n fraz'o'j'n per milit'ism'a'j termin'o'j, parol'i pri “sang'o”, kaj asert'i, ke oni est'os “sen'kompat'a”. Rikolt'i star'a'j'n aplaŭd'o'j'n, post dek pli'a'j'n poent'o'j'n en la opini-enket'o'j. Fin'e ĉio ĉi oft'e montr'iĝ'as mal'raci'a, “stult'a”; sed nur kelk'a'j'n monat'o'j'n post'e. Kaj la kapt'il'o de reciprok'a super'ad'o est'as pli kaj pli ne'rezist'ebl'a, special'e pri la inform'ad'o konstant'a, anhel'ant'a, frenez'a, kiam ŝajn'as, ke neni'a ag'o, neni'a deklar'o pov'as rest'i sen tuj'a re'bat'o.

*  Politik'ist'o'j, kiu'j prov'as ĉia'prez'e kompromis'i kun la ekstrem'ist'o'j por konserv'i la pac'o'n, laŭ la model'o de la angl'a kaj franc'a reg'ist'ar'o kun Hitlero en Munkeno, kie ili si'a'temp'e decid'is trans'don'i la sudetgermanan part'o'n de Ĉeĥ'o'slovaki'o al la hitlera German'uj'o. -vl

En 1991, dum la Golf-milit'o, la uson'a'j falk'o'j riproĉ'is al la prezid'ant'o Georg'e H. Bush ke li ne ordon'is al la trup'o'j liber'ig'int'a'j Kuvajt'o'n plu marŝ'i ĝis Bagdado. Kvar jar'o'j'n post'e, la ĉef'o de la tiam'a uson'a ĉef'stab'o, la general'o Colin Powell, prav'ig'is ili'a'n re'ten'iĝ'em'o'n, tut'e relativ'a'n: “Geopolitik'e, la koalici'o, ĉef'e la arab'a'j ŝtat'o'j, ne vol'is ke Irako invad'iĝ'u kaj dis'pec'iĝ'u. [...] Irako fragment'it'a en suna'ist'a'j, ŝijaist'a'j kaj kurd'a'j politik'a'j ent'o'j ne kontribu'int'us al la stabil'ec'o, kiu'n ni serĉ'is en la Proksim-Orient'o. La sol'a rimed'o evit'i tia'n sekv'o'n est'int'us konker'o kaj okup'ad'o de land'o de 20 milion'o'j da loĝ'ant'o'j, far'e de Uson'o. [...] Ali'flank'e, est'us naiv'a esper'i ke, se Saddam est'us fal'ig'it'a, iraka Thomas Jefferson anstataŭ'os li'n. Ni ver'ŝajn'e ricev'int'us i'a'n Saddam kun ali'a nom'o.”* En 2003, s-ro George W. Bush “fin'is la milit'a'n labor'o'n” de si'a patr'o. La nov'konservativ'ul'o'j tiam salut'is nov'a'n Churchill, la demokrati'o'n, la kuraĝ'o'n. Kaj la general'o Powell cert'e forges'is re'leg'i si'n mem, ĉar li vid'is si'a'j'n tim'o'j'n real'ig'it'a'j de prezid'ant'o, kiu'n li ĉi-foj'e serv'is kiel ŝtat'sekretari'o ...

*  Colin Powell, A Soldiers Way. An Autobiography, Hutchinson, Londono, 1995.

Oni oft'e riproĉ'is al s-ro George W. Bush li'a'n infan'ec'a'n kaj krim'a'n simpl'ism'o'n, li'a'n “milit'o'n kontraŭ la teror'o”. Ŝajn'as, ke li trov'is hered'ant'o'j'n en Parizo. “Ni re'ven'u al simpl'a'j afer'o'j, ĵus klar'ig'is s-ro Laurent Fabi'us, la franc'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, kun si'a talent'o de baz'lern'ej'a instru'ist'o special'iĝ'int'a pri instru'ad'o de et'a'j infan'o'j, kiu'j ni est'as. Daech, tio est'as monstr'o'j, sed ili est'as 30.000. Se ĉiu'j land'o'j de la mond'o kun'e ne kapabl'as el'radik'ig'i 30.000 hom'o'j'n, kiu'j est'as monstr'o'j, tiam en tiu moment'o oni pov'as jam neni'o'n kompren'i.”* Ni do prov'u klar'ig'i al li.

*  Franc'e Inter, 19-an de novembr'e 2015.

Ni unu'e uz'i la metafor'o'n pri la fiŝ'o'j en la akv'o: la “30.000 monstr'o'j” dispon'as pri mult'a'j apog'o'j en la suna'ist'a'j zon'o'j de Irako kaj de Sirio; la arme'o'j, kiu'j'n ili al'front'as, est'as efektiv'e oft'e percept'at'a'j kiel instrument'o'j de ŝijaist'a'j diktator'ec'o'j, ankaŭ respond'ec'a'j pri mult'a'j masakr'o'j. Pro tio la OIŜ akapar'is plur'a'j'n urb'o'j'n, kelk'foj'e sen batal'i, kiam la soldat'o'j, kiu'j gard'is ili'n, for'ĵet'is si'a'j'n uniform'o'j'n kaj si'a'j'n arm'il'o'j'n antaŭ ol for'kur'i. Uson'o prov'is financ'i la trejn'ad'o'n kaj ekip'ad'o'n de pli ol 4.000 “moder'a'j” siriaj batal'ant'o'j; nu, laŭ la uson'an'o'j mem, nur “kvar aŭ kvin” est'as batal'pret'a'j. La kost'o por ili: po plur'a'j milion'o'j da dolar'o'j ... En Mosul'o, 30.000 irakaj soldat'o'j est'is venk'it'a'j de 1.000 batal'ant'o'j de la OIŜ, kiu'j akapar'is pli ol 2.000 kiras'it'a'j'n vetur'il'o'j'n kaj cent'o'j'n da milion'o'j da dolar'o'j, kiu'j atend'is ili'n en la kofr'o'j de la bank'o'j. En Ramadi la ĝihad'ist'o'j ankaŭ venk'is la irakajn fort'o'j'n du'dek-kvin'obl'e pli mult'nombr'a'j'n. La siriaj soldat'o'j est'as el'ĉerp'it'a'j pro kvar jar'o'j da milit'o. Kaj la kurd'o'j ne vol'as mort'i por teritori'o'j, kiu'j'n ili ne postul'as. “En la real'o, observ'as Luizard, la Islam'a Ŝtat'o est'as fort'a nur pro la mal'fort'ec'o de ĝi'a'j kontraŭ'ul'o'j kaj ĝi prosper'as sur la ruin'o'j de dis'fal'ant'a'j instituci'o'j.”*

*  Pierre-Je'a'n Luizard, v. c.

Sam'a situaci'o en Libio. Sub la efik'o de emoci'o kaj sub la egid'o de sturm'du'op'o konsist'ant'a el s-ro Nicolas Sarkozy kaj Bernard-Henri Lévy, Franc'uj'o fort'e kontribu'is al fal'ig'o de Muamar Kadhafi. Ĝi imag'is, ke ankaŭ tie sufiĉ'as las'i diktator'o'n linĉ'iĝ'i por ke li'a for'pas'o nask'u okcident'ec'a'n liberal'a'n demokrati'o'n. Rezult'o: la ŝtat'o est'as dis'pec'iĝ'int'a kaj la OIŜ reg'as plur'a'j'n urb'o'j'n de la land'o, de kiu ĝi organiz'as atenc'o'j'n kontraŭ la najbar'a Tunizio. Tiom ke la franc'a defend-ministr'o konced'as: “Libio mult'e zorg'ig'as mi'n. Daech instal'iĝ'is tie kaj profit'as el la intern'a'j al'front'iĝ'o'j inter libi'an'o'j.” Tamen, kalkul'as li, “se oni kun'ig'as la fort'o'j'n de Tobruko kaj de Tripol'o, Daech ne plu ekzist'as”* ... La problem'o est'is tamen jam solv'it'a antaŭ tri jar'o'j, kiam Bernard-Henri Lévy klar'ig'is: “Libio, mal'e al tio, kio'n la Kasandr-ul'o'j anonc'is, ne dis'fal'is en tri konfederaci'a'j'n ent'o'j'n. [...] La trib'a leĝ'o ne reg'is super la sent'o de naci'a unu'ec'o. [...] Nun la fakt'o est'as jen'a: Libio, kompar'e kun Tunizio kaj Egipt'uj'o, aspekt'as kiel sukces'int'a printemp'o kaj tiu'j, kiu'j help'is ĝi'n pov'as fier'i pri si'a far'o.”* Tiu fier'o est'as tut'e prav'a: krom Bernard Guetta, kiu ĉiu'maten'e en la radi'o Franc'e Inter dis'vast'ig'as la vid'punkt'o'n de la franc'a ministr'ej'o pri ekster'land'a'j afer'o'j,* neni'u pli facil'e mir'rakont'as ol li.

*  Europe 1, 22-an de novembr'e 2014.
*  Le Point, 6-an de decembr'o 2012. En Le Point de la 16-a de novembr'o 2015, Bernard-Henri Lévy propon'is si'a'n “Milit'o, uz'indik'o” por Sirio ...
*  “La franc'a prezid'ant'o proksim'iĝ'is al Ruslando nur post kiam ĝi komplet'e revizi'is si'a'n politik'o'n pri Sirio”, asert'is Bernard Guetta la 19-an de novembr'o 2015. Vd ceter'e la artikol'o'n de Pierre Rimbert, “Le théorème de Guetta”, Le Monde diplomatique, novembr'o 2008.

La franc'a prezid'ant'o nun dezir'as “grand'a'n kaj unu'ec'a'n koalici'o'n” kontraŭ la OIŜ. Ĝi neces'e inklud'u la siri'an prezid'ant'o'n. Nu, tiu jam respond'as: “Vi ne pov'as batal'i kontraŭ Daech kaj sam'temp'e rest'i alianc'an'o kun Kataro kaj Saud-Arab'uj'o, kiu'j arm'as la teror'ist'o'j'n.”* La rus'a prezid'ant'o si'a'vic'e taks'as ke Turk'uj'o, ali'a supoz'at'a membr'o de la kontraŭ-ĝihad'ist'a alianc'o, “ponard'is en la dors'o'n” de li'a land'o, la 24-an de novembr'o, per de'paf'o de unu el ĝi'a'j milit-aviad'il'o'j. Resum'e, ek'de kiam la milit'o est'us gajn'it'a de la divers'spec'a koalici'o, kiu'n Parizo prov'as est'ig'i, la demand'o pri “la tag'o post'e” lev'iĝ'us en kondiĉ'o'j ankoraŭ pli danĝer'a'j ol en Afgan'uj'o, en Irako kaj en Libio. En Uson'o, la nov'konservativ'ul'o'j jam forges'is (ĉu sam'e kiel la franc'a prezid'ant'o?) ĉiu'j'n ĉi fiask'o'j'n. Tiom ke ili postul'as la send'o'n de 50.000 uson'a'j soldat'o'j en la zon'o'j'n okup'at'a'j'n de la OIŜ.*

*  Valeurs actuelles, Parizo, 19-an de novembr'o 2015.
*  Kp Robert Kagan, The crisis of world order”, The Wall Street Journal, Nov'jork'o, la 21-an de novembr'o 2015.

En la last'a numer'o de la revu'o Foreign Affairs, du universitat'a'j special'ist'o'j pri la Proksim-Orient'o, Steven Jones kaj Jonathan Stevenson, komenc'as inventar'i la kondiĉ'o'j'n por daŭr'em'a okcident'a milit'a sukces'o en la teritori'o, kiu'n la OIŜ aktual'e okup'as: apog'o de la uson'a publik'a opini'o, send'o de grand'a nombr'o da special'ist'o'j pri re'konstru'ad'o, kon'o de la lok'a'j soci'o'j, sur'lok'a ĉe'est'o en Irako kaj Sirio de klient'o'j aŭ de alianc'an'o'j. Post'e ili konklud'as: “Ĉio ĉi ŝajn'as est'i bon'e kon'at'a, ĉar tem'as ĝust'e pri la list'o de afer'o'j, kiu'j'n Vaŝington'o ne kapabl'is real'ig'i dum si'a'j du last'a'j grand'a'j inter'ven'o'j en la Proksim-Orient'o: la invad'o de Irako en 2003 kaj la aer'kampanj'o kontraŭ Libio en 2011. Por dir'i tio'n simpl'e, Uson'o ver'ŝajn'e perd'us krom'a'n milit'o'n en la Proksim-Orient'o pro la sam'a'j kial'o'j pro kiu'j ĝi perd'is la du antaŭ'a'j'n.”*

*  Steven Sim'o'n kaj Jonathan Stevenson, Why Washingtons Middle East pullback makes sens'e”, Foreign Affairs, Nov'jork'o, novembr'o-decembr'o 2015.

Franc'uj'o, jam pez'e engaĝ'it'a en Afrik'o, ne est'as destin'it'a por gajn'i “milit'o'n” en Proksim-Orient'o. La fakt'o ke la OIŜ dezir'as log'i ĝi'n en tiu'n kapt'il'o'n ne dev'ig'as s-ro'n Hollande urĝ'e en'ir'i ĝi'n kaj en ĝi'n kun'tren'i koalici'o'n de land'o'j mult'e pli mal'risk'em'a'j. La teror'ism'o mort'ig'as civil'ul'o'j'n; la milit'o ankaŭ. La intens'ig'o de la okcident'a'j bomb'ad'o'j en Irako kaj en Sirio, kiu kre'os sam'e mult'a'j'n ĝihad'ist'a'j'n batal'ant'o'j'n kiom ĝi detru'as, ne re'star'ig'os la integr'ec'o'n de tiu'j ŝtat'o'j nek la legitim'ec'o'n de ili'a'j reg'ist'ar'o'j en la okul'o'j de ili'a'j loĝ'ant'ar'o'j. Daŭr'em'a solv'o de'pend'os de la popol'o'j de la region'o, ne de la iam'a'j koloni'a'j potenc'o'j, nek de Uson'o, kiu'n mal'kvalifik'as sam'temp'e ĝi'a sub'ten'o al la plej fi'a'j israelaj politik'o'j kaj la katastrof'a bilanc'o de ĝi'a milit'a aventur'ism'o katastrof'a ankaŭ laŭ ĝi'a propr'a vid'punkt'o: per si'a invad'o de Irako en 2003, post sub'ten'i dum ok jar'o'j [la irak'an prezid'ant'o'n] Saddam Hussein en li'a milit'o kontraŭ Irano (pli ol milion'o da mort'int'o'j), ĝi trans'form'is tiu'n land'o'n en alianc'an'o'n de Teherano ... Fin'e, ŝtat'o'j, kiu'j vend'as arm'il'o'j'n al la petrol-diktator'a'j ŝtat'o'j de la Golf'o, kiu'j dis'vast'ig'is la ĝihad'ism'a'n salaf'ism'o'n, ne est'as kvalifik'it'a'j por parol'i pri pac'o nek por instru'i al la arab'o'j la virt'o'j'n de plur'ism'a demokrati'o.

“Kiam ili ag'as en stabil'a'j ŝtat'o'j, kun stabil'a'j reĝim'o'j kaj sen la materi'a sub'ten'o de part'o de la loĝ'ant'ar'o, observ'is la histori'ist'o Eric Hobsbawm en 2007, la teror'ist'a'j grup'et'o'j est'as problem'o polic'a kaj ne problem'o milit'a. [...] Est'as kompren'ebl'a, ke tia'j mov'ad'o'j tre nervoz'ig'as la loĝ'ant'ar'o'n, precip'e en la okcident'a'j grand'a'j urb'o'j, ĉef'e kiam la reg'ist'ar'o kaj la amas'inform'il'o'j unu'iĝ'as por kre'i etos'o'n de tim'o.”*

*  Eric Hobsbawm, L’Empir'e, la Démocratie, le Ter'ror'ism'e, André Versaille - Le Monde diplomatique, Bruselo-Parizo, 2009.

Tiu etos'o de tim'o kaj la ripet'at'a kondamn'o de la “anĝel'ism'o” ebl'ig'as kovr'i la voĉ'o'n de tiu'j, kiu'j rifuz'as la sen'fin'a'n amas'ig'o'n de sen'util'a'j sub'prem'a'j dispozici'o'j kaj danĝer'a'j por la publik'a'j liber'ec'o'j (vid'u la artikol'o'n de Patrick Baudoin). Dispon'o'j kun gust'o de fremd'ul-mal'am'o, ekzempl'e al ili al'don'iĝ'as la ebl'ec'o for'pren'i la ŝtat'an'ec'o'n de iu'j du'ŝtat'an'o'j, laŭ la postul'o de la Naci'a Front'o. Kaj ne nur la urĝ'o'stat'o est'is preskaŭ unu'anim'e voĉ'don'it'a de la tim'ig'it'a'j parlament'an'o'j, sed la ĉef'ministr'o ankaŭ pet'is ili'n ne sub'met'i al la Konstituci'a Konsil'ant'ar'o la laŭ'leĝ'e dub'ind'a'j'n dispon'o'j'n, kiu'j'n li sub'met'is al ili.

En 2002, s-ro Obama direkt'is la sekv'a'j'n vort'o'j'n al tiu, kiu'n li est'is anstataŭ'ont'a: “Ĉu vi vol'as batal'i, prezid'ant'o Bush? Ni batal'u por ke la arm'il'vend'ist'o'j en la propr'a land'o ĉes'u nutr'i la sen'nombr'a'j'n milit'o'j'n kiu'j furioz'as en la mond'o. Ni batal'u por ke ni'a'j tiel nom'at'a'j alianc'an'o'j en la Proksim-Orient'o ĉes'u sub'prem'i si'a'n popol'o'n kaj brid'i la opozici'o'n kaj toler'i la korupt'o'n kaj la mal'egal'ec'o'n tiom ke ili'a'j jun'ul'o'j grand'iĝ'as sen eduk'ad'o, sen perspektiv'o'j de est'ont'ec'o, sen esper'o, far'iĝ'ant'e facil'a'j rekrut'o'j por la teror'ist'a'j ĉel'o'j.” S-ro Obama ne sekv'is la konsil'o'j'n kiu'j'n li don'is. La ceter'a'j ŝtat'estr'o'j ankaŭ ne. Domaĝ'e. La atenc'o'j de la OIŜ kaj la katastrof'a ekster'land'a politik'o de Franc'uj'o konduk'is al nov'a “milit'o”. Sol'e milit'a, kaj do anticip'e perd'it'a.

Serge HALIMI.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La defi'o'j de Aŭ'n San Su Ĉi

Birmo en kontrol'at'a liber'ec'o

En la balot'ad'o de la 8-a de novembr'o, la Naci'a Lig'o por Demokrati'o (NLD) de S-in'o Aŭ'n San Su Ĉi gajn'is absolut'a'n pli'mult'o'n de la proviz'end'a'j seĝ'o'j en la du ĉambr'o'j de la naci'a parlament'o, kaj sam'e en dek el la dek-kvar provinc'a'j asemble'o'j. Sensaci'a sukces'o, sed la milit'ist'a junt'o gard'as grand'eg'a'n ebl'ec'o'n por blok'i.

Fort'a per si'a impon'a balot'a venk'o, la Naci'a Lig'o por Demokrati'o (NLD) de S-in'o Aŭ'n San Su Ĉi pov'as, la ven'ont'a'n februar'o'n, trud'i la kandidat'o'n, kiu'n ĝi mem elekt'os, kiel prezid'ant'o'n de Birma Respublik'o (Myanmar). Est'os nur neces'e, ke, laŭ la konstituci'o, neni'u el la famili'an'o'j de la kandidat'o (ge'patr'o'j, ge'edz'o, infan'o'j kaj ties ge'edz'o'j) hav'as fremd'a'n naci'ec'o'n. Tia klaŭz'o apart'e cel'as S-in'o'n Su Ĉi, kies du fil'o'j est'as brit'a'j.

Tiu prezid'ant'o form'os la nov'a'n reg'ist'ar'o'n sen trakt'i kun la ali'a'j politik'a'j fort'o'j, kiu'j est'is preskaŭ tut'e for'viŝ'it'a'j de la balot'a ond'eg'o de NLD en la balot'ad'o de la 8-a de novembr'o 2015. El la naŭ-dek du konkur'ant'a'j parti'o'j, nur dek-du (inter kiu'j dek per platform'o'j de etn'a'j mal'pli'mult'o'j) gajn'is almenaŭ unu seĝ'o'n en la parlament'o.

La leg'ad'o de la politik'a program'o de la NLD montr'as, ke ĝi'a'j strateg'o'j tut'e konsci'as pri la plej'part'o de la grand'a'j defi'o'j, kiu'j'n la land'o front'as. Tiu manifest'o publik'ig'it'a iom antaŭ la balot'ad'o detal'e prezent'as nobl'a'j'n cel'o'j'n kaj komplet'e preciz'ig'as la nun'a'j'n defi'o'j'n ekonomi'a'j'n, soci'a'j'n, kaj politik'a'j'n. Sed, krom serioz'a'n ekonomi'a'n part'o'n, kiu'n prepar'is Aŭstrali'a'j universitat'an'o'j, ĝi en'hav'as neniu'n preciz'a'n program'er'o'n. Ĝi ankaŭ lam'as pro mank'o de leĝ'propon'o'j por rapid'e korekt'i la mal'fort'o'n de la ŝtat'o, ties burokrat'ism'o'n kaj mank'o'hav'a'n justic'o'n. Ceter'e tiu'j leĝ'o'j dev'os konform'iĝ'i al konstituci'a ord'o decid'it'a de la arme'o, kiu trud'as mult'a'j'n lim'o'j'n al leĝ'far'ant'o'j (ekzempl'e la mal'permes'o en'danĝer'ig'i la naci'a'n tut'ec'o'n, naci'a'n suveren'ec'o'n aŭ la rol'o'n de la arme'o).

Ekzist'as unu'e bezon'o de just'ec'o. Ek'de 2011 la reg'ist'ar'o de S-ro Te'in Sein part'e dis'bat'is la sub'prem'a'n il'ar'o'n, kiu'n la ŝtat'o hav'is de la koloni'ism'a epok'o. Pli ol du mil politik'a'j mal'liber'ul'o'j est'is amnesti'it'a'j tuj en aŭgust'o 2011, la ŝtat'a cenzur'o est'is for'ig'it'a unu jar'o'n post'e, kaj leĝ'ar'o pri komunik'il'o'j trakt'it'a en la parlament'o. Sed rest'as mult'a'j arbitr'a'j leĝ'o'j: tiu de 1908 pri ne'permes'it'a'j asoci'o'j, kiu mal'permes'as al birmaj civit'an'o'j rilat'iĝ'i kun asoci'o'j konflikt'ant'a'j kun la ŝtat'o, tiu de 1907 pri registr'ad'o de la person'o'j, form'e revizi'it'a en 2012 sed pli'daŭr'ig'it'a en si'a spirit'o per projekt'o antaŭ'met'it'a de la ministr'ej'o pri en'land'a'j afer'o'j, kontrol'at'a de la arme'o, aŭ tiu de 1975 pri la ŝtat'a sekur'ec'o.

De post 1989 tiu'j leĝ'o'j est'is oft'e uz'at'a'j kontraŭ la aktiv'ul'o'j de NLD, kaj rest'as efik'a il'o por pun'i ĉiu'n hom'o'n suspekt'it'a'n pri rilat'o kun, inter ali'a'j, Arme'o por Sen'de'pend'iĝ'o Kaĉina (Ask), kiu daŭr'e batal'as kontraŭ la birma arme'o* . Fort'a per si'a absolut'a pli'mult'o NLD pov'us rekt'e ek'trakt'i ili'n, kiam la nov'a parlament'o kun'ven'os en la komenc'o de 2016. Teori'e ĉiu'j leĝ'o'j est'as decid'ebl'a'j per simpl'a pli'mult'o. Sed iu'j aparten'as al sfer'o rezerv'it'a de la arme'o (naci'a defend'o, en'land'a'j afer'o'j, land'lim'a'j afer'o'j), kiu pov'us asert'i pri ili'a mal'konstituci'ec'o. La ven'ont'a konstituci'a tribunal'o - kies naŭ membr'o'j est'os elekt'it'a'j de la est'ont'a'j prezid'ant'o'j de la du ĉambr'o'j kaj de la prezid'ant'o de la land'o - ebl'e hav'os pez'a'n task'o'n. Se la deput'it'o'j sukces'as iom post iom dis'munt'i tiu'n leĝ'ar'o'n dum oni liber'ig'as la cent'o'n da rest'ant'a'j politik'a'j mal'liber'ul'o'j, S-in'o Su Ĉi est'os cert'e ja laŭd'at'a.

*  Ribel'a'j milici'o'j Palaŭngaj, Kokangaj kaj Rakinaj daŭr'e milit'as kontraŭ la birma arme'o. Batal'et'o'j oft'e okaz'as ankaŭ kun Arme'o de Ŝan Ŝtat'o-Sud'a, kiu tamen sub'skrib'is en 2012 batal'ĉes'o'n, kaj kun la grup'o Mong-La. Leg'u André et Louis Boucaud, “Birmo: ambigu'a rilat'o kun Ĉin'uj'o”, Le Monde Diplomatique en esperant'o, januar'o 2012.
La Rohinjoj sen balot'rajt'o

Tamen ŝi tut'e ne intenc'as star'ig'i trans'ir'a'n juĝ'ist'ar'o'n, kiu esplor'os la dolor'ig'a'n pas'int'ec'o'n de la diktatur'o, kaj juĝ'os kelk'a'j'n general'o'j'n pro ili'a'j potenc'o'tro'uz'o'j kaj ali'a'j atenc'o'j al hom'a'j rajt'o'j. Unu'e ĉar NLD konkret'e ne pov'as - la arme'o gard'as monopol'o'n de fort'o-, post'e ĉar ŝi mem ne dezir'as tio'n: “Ni ne star'ig'os seri'o'n de Nurembergaj proces'o'j, aŭ i'o'n ajn simil'a'n”, ŝi dir'is la morgaŭ'o'n de la balot'ad'o*. Ĉef'e ĉar la land'o dev'as el'turn'iĝ'i kun justic'o, kiu daŭr'e est'as tut'e korupt'it'a.

*  Myanmar election: Full BBC interview with Aung San Su'u Kyi, 10-a de novembr'o 2015, www.bbc.com .

Ankaŭ neces'as gajn'i la pac'o'n. En'land'a milit'o ankoraŭ daŭr'as en la land'o. La tumult'o, kiu sku'is la plej'part'o'n de la land'o dum la balot'ad'o de la 8-a de novembr'o, ne ating'is mult'a'j'n periferi'a'j'n zon'o'j'n, kies loĝ'ant'ar'o'j ne pli'mult'e est'as Bamaroj, sed aparten'as al etn'a'j mal'pli'mult'o'j: Kokangoj, KaĉinojPalaŭngoj. La balot'ad'o ne okaz'is en pli ol ses cent kanton'o'j, kaj sep seĝ'o'j rest'os sen deput'it'o'j en la nov'a naci'a parlament'o*.

*  Inter 80 000 kaj 150 000 voĉ'don'ant'o'j el 32 milion'o'j registr'it'a'j de la balot'komision'o ne pov'is part'o'pren'i pro arm'it'a'j konflikt'o'j.

Ek'de la unu'a'j paĝ'o'j, la manifest'o de NLD laŭd'as inter'etn'a'n dialog'o'n. Sed plur'a'j obstakl'o'j star'iĝ'as. Unu'e, ĉiu politik'a diskut'o postul'as marĉand'ad'o'n kun la arme'o, kiu part'o'pren'as ĉiu'j'n kur'ant'a'j'n konflikt'o'j'n, ĉu per si'a'j batalion'o'j sur la front'lini'o kontraŭ la ribel'ul'o'j Kaĉinaj, KokangajPalaŭngaj, ĉu per la decid'ig'a'j ministr'ej'o'j, kiu'j'n ĝi kontrol'as pro la konstituci'o de 2008: naci'a defend'o, en'land'a'j afer'o'j kaj land'lim'a'j afer'o'j. S-in'o Su Ĉi ebl'e prov'os komenc'i trakt'ad'o'n inter la pli'mult'o, kiu'n ŝi reprezent'as kaj la etn'a'j mal'pli'mult'o'j, sam'e kiel ŝi'a patr'o, general'o Aŭ'n San, propon'is antaŭ ol est'i murd'it'a en 1947. Sed ŝi ne hav'os ĉiu'j'n atut'o'j'n en si'a'j man'o'j, kaj eĉ ne pov'os akir'i komplet'a'n situaci'stat'o'n pri la kur'ant'a'j konflikt'o'j.

Ceter'e, ekzist'as vic'o'j da etn'a'j kaj periferi'a'j ag'ant'o'j kun kiu'j NLD neniam diskut'is, aŭ nur tre iom'et'e. Mal'nov'a'j rilat'o'j, kvankam ne tut'e amik'a'j, est'is teks'it'a'j inter NLD kaj la ribel'ul'o'j de Ask aŭ de Karen'a Naci'a Unu'iĝ'o (KNU). Sed kiel S-in'o Su Ĉi pov'os strikt'e trakt'i kun lok'a'j ĉef'o'j kaj ali'a'j region'a'j fort'ul'o'j kvazaŭ sen'de'pend'a'j Kokangaj kaj Ûaaj, kun Arme'o de Ŝanaj Ŝtat'o'j-Nord'a'j (ASS-N), kun la milici'o de Mong La, kiu reg'as mult'a'j'n teritori'o'j'n land'lim'a'j'n de Ĉini'o, aŭ kun Demokrat'a Karen'a Bon'vol'em'a Arme'o (DKBA), bon'e instal'it'a en si'a'j fortres'ej'o'j proksim'a'j al la Taj'land'a land'lim'o*? Fin'e NLD bezon'os grand'a'n politik'a'n lert'ec'o'n por preter'i la daŭr'a'n mal'fid'o'n de la politik'a'j elit'o'j de la etn'a'j mal'pli'mult'o'j - kies plej'part'o de deput'it'o'j est'is neni'ig'it'a'j dum la novembr'a balot'ad'o.

*  Leg'u André et Louis Boucaud, “En Bir'mani'e, des élections au bout du fusil”, Le Monde diplomatique, novembr'o 2009.

Jen ali'a grand'a defi'o: ek'de si'a sen'de'pend'iĝ'o, en 1948, Birmo neniam sukces'is pens'i si'n mem, kiel naci'o'n*. La incit'o'j inter politik'a kaj kultur'a centr'o ĉef'e bamara kaj periferi'o reg'at'a de mult'eg'a'j mal'pli'mult'o'j, kiu rest'is for el evolu'o de la land'o, daŭr'e est'as la ĉef'a font'o de la en'land'a milit'o. La ven'ont'a reg'ist'ar'o dev'os ek'trakt'i la demand'o'n pri federaci'ism'o, pri part'ig'o de reg'ad'o kaj de riĉ'o'font'o'j inter centraliz'em'a land'o'centr'o kaj region'o'j, kiu'j aspir'as pli grand'a'n mem'reg'ad'o'n. Ĝi post'e dev'os ek'trakt'i la demand'o'n pri civit'an'ec'o: kiu est'as Birman'o? Kiu ne est'as? Kio est'ig'as la Birman “naci'o'n” kaj kun'ig'as la nun'a'j'n Birman'o'j'n? Debat'o atend'it'a de long'e pov'us komenc'iĝ'i kun politik'a'j elit'o'j, intelekt'ul'o'j, estr'o'j de grand'a'j asoci'o'j kaj simpl'a'j civit'an'o'j. La lukt'o kontraŭ aŭtoritat'ism'o kaj milit'ism'o, kiu ar'ig'is grand'a'n part'o'n de la loĝ'ant'ar'o mal'antaŭ la simbol'a S-in'o Su Ĉi de post ŝi'a re'ven'o en la land'o'n en 1988, ne plu sufiĉ'as.

*  Leg'u “Désunion nationale en Bir'mani'e”, Le Monde diplomatique, decembr'o 2012.

La re'star'iĝ'o de politik'a sistem'o relativ'e liberal'a, eĉ demokrat'a, ne aŭtomat'e solv'os la etn'a'n kaj naci'a'n demand'o'n star'iĝ'int'a'n de post la sen'de'pend'iĝ'o. Sed neni'o montr'as, ke NLD prepar'iĝ'as debat'ig'i tio'n, tiom fru'e post la per'fort'a'j okaz'aĵ'o'j inter budh'an'o'j kaj islam'an'o'j en 2012 kaj 2013. La re'aper'o de ekstrem'ism'a kaj kontraŭ'islam'a budh'ism'o, tamen tre lok'a, kun'lig'it'a al naci'ism'a kresk'o de la etn'o Rakina, kiu opini'as si'a'n mem'ec'o'n minac'it'a pro la demografi'a kresk'o de la islam'a'j loĝ'ant'o'j en la okcident'a part'o de la land'o, la Rohinjoj, re'met'is le religi'o'n en la centr'o de la Birma politik'a spac'o. En gazet'ar'a konferenc'o okaz'int'a la hieraŭ'o'n de la balot'ad'o, S-in'o Su Ĉi pet'is de la fremd'a'j ĵurnal'ist'o'j, ke ili “ne tro'ig'u” la problem'o'n pri Rohinjoj, dum al tiu suna'ism'a mal'pli'mult'o, pli apart'ig'it'a kaj sub'prem'it'a ol iam antaŭ'e* , la aŭtoritat'ul'o'j, por la unu'a foj'o de post la sen'de'pend'iĝ'o, mal'hav'ig'is la balot'rajt'o'n.

*  Leg'u Warda Mohamed, “Des apatrides nommés Rohingyas”, Le Monde diplomatique, novembr'o 2014.

En la ekonomi'a kamp'o, malgraŭ si'a'j grand'eg'a'j hom'a'j kaj natur'a'j riĉ'aĵ'o'j - lign'o'j, gem'o'j, gas'o - la land'o daŭr'e est'as evolu'land'o*. La ven'ont'a reg'ist'ar'o dev'os el'turn'iĝ'i per naci'a ekonomi'o, kiu en'hav'as la kresk'em'a'j'n ĝerm'o'j'n de mal'egal'ec'o kaj korupt'o. La nov'a'j leĝ'far'ant'o'j hav'os la mal'facil'a'n task'o'n re'form'i la ekonomi'a'n kamp'o'n, dum la grand'a'j konzern'o'j konstru'is si'a'j'n riĉ'aĵ'eg'o'j'n sur natur'a'j riĉ'o'font'o'j, grund'propriet'o kaj komerc'o. Post la for'las'o de la “birma voj'o al social'ism'o”, en 1988, ia sen'leĝ'a kapital'ism'o, tamen lim'ig'it'a, dis'volv'iĝ'is ĉirkaŭ kelk'a'j nabab'o'j, proksim'ul'o'j de la milit'ist'a reĝim'o, la t.n. cronies. Dum la jar'o'j 1990-aj kaj 2000-aj tiu sistem'o fortik'iĝ'is pro la absolut'a estr'iĝ'o de la arme'o super ekonomi'o kaj grund'hav'o, ankaŭ pro la izol'ec'o de la land'o pro inter'naci'a'j pun'o'j.

*  La mal'net'a en'land'a produkt'o por loĝ'ant'o'j est'as po 1270 uson'a'j dolar'o'j.

De post la mal'ferm'iĝ'o, kiu sekv'is la fin'o'n de la inter'naci'a'j pun'o'j en 2012, tiu nepotism'a struktur'o iom post iom trans'form'iĝ'as al vast'a oligarkio, kiu est'as mal'facil'e dis'bat'ebl'a per leĝ'far'o'j. La manifest'o de NLD promes'as prioritat'ig'i agr'o'kultur'a'n dis'volv'iĝ'o'n kaj impost'a'n stabil'ec'o'n. Re'don'i la konfisk'it'a'j'n kamp'o'j'n al sen'hav'ig'it'a'j kamp'ar'an'o'j ne est'os facil'a task'o, kiam ne ekzist'as lojal'a trud'o'dev'ig'a aparat'o. Kaj en'spez'i impost'o'j'n, kiam la pli'mult'o de Birman'o'j neniam tio'n pag'is antaŭ'e, est'os egal'e mal'facil'a task'o. Kaj se tem'as don'i elektr'o'n al pli ol la du'on'o de la loĝ'ant'ar'o, kiu ne hav'as ĝi'n, simpl'a leĝ'o ne sufiĉ'os, des pli, ke popol'opini'o regul'e kaj pasi'e mobiliz'iĝ'as kontraŭ projekt'o'j de hidroelektr'a'j bar'aĵ'o'j financ'it'a'j de fremd'ul'o'j, ĉef'e ĉin'o'j. La persist'em'a korupt'ad'o est'as part'o de la ĉiu'tag'a pejzaĝ'o de la Birman'o'j, kaj la est'ont'a reg'ist'ar'o ne pov'as kalkul'i kun trud'a'j ŝtat'a'j rimed'o'j por ĉes'ig'i ĝi'n.

Fin'e, rest'as labor'task'o, kiu ŝajn'as kvazaŭ ne'super'ebl'a: star'ig'o de pac'a rilat'o, baz'it'a sur fid'o, inter civil'a'j kaj milit'ist'a'j potenc'o'j. En la ven'ont'a'j jar'o'j la Birma arme'o ver'ŝajn'e rest'os politik'a ag'ant'o komplet'e aŭtonom'a, kaj neni'u el ĝi'a'j estr'o'j montr'as intenc'o'n ŝanĝ'i ĝi'n al neŭtral'a instituci'o sub civil'a kontrol'o. De kvin-dek jar'o'j, la arme'a'j ideolog'o'j, sam'e kiel ĝi'a'j si'n'sekv'a'j estr'o'j kaj instru'ist'o'j de ĝi'a'j akademi'o'j proklam'as, laŭ la manier'o de Ludovik'o-la 14-a: “La ŝtat'o, mi est'as”.

Neces'os ja pli ol ar'et'o da re'form'o'j por ŝanĝ'i tiu'n vid'punkt'o'n. S-in'o Su Ĉi do dev'os trakt'i kun la arme'ĉef'o, general'o Mi'n Aŭ'n Lain, kaj li'a post'e'ul'o - se est'os post'e'ul'o en la ven'ont'a'j monat'o'j. Tre baldaŭ, ek'de la unu'a'j kun'ven'o'j de la parlament'o en la komenc'o de la ven'ont'a jar'o, la debat'ot'a'j subjekt'o'j ebl'ig'os sci'i ĉu NLD est'as pret'a provok'i tut'a'n kriz'o'n kun la arme'o, de nun ĝi'a ĉef'a opon'ant'o, ĉar ĝi konstituci'e dispon'as kvar'on'o'n da parlament'a'j seĝ'o'j.

Serĉ'ant'e alianc'an'o'j'n

Por star'ig'i sen'precedenc'a'n demokrat'ig'o'n, sur kiu NLD pov'as apog'i si'n? S-in'o Su Ĉi ja hav'as si'a'n prestiĝ'o'n, konfirm'it'a'n de la popol'a mandat'o. Tamen la Birma politik'a, kultur'a, ekonomi'a, soci'a pejzaĝ'o est'as mult'e pli bunt'a ol tio, kio'n montr'is la unu'nom'a, unu'raŭnd'a balot'sistem'o hered'it'a de la Brit'o'j. Pli'mult'o da ŝtat'ofic'ist'o'j ver'ŝajn'e sub'ten'is “la Sinjor'in'o'n” la 8-an de novembr'o, laŭ la larĝ'a venk'o de ŝi'a parti'o en la ĉef'urb'o Nejpido. Sed tio ne signif'as, ke la klient'a'j rilat'ar'o'j de la ŝtat'a burokrati'o, infekt'it'a'j de aktiv'a'j aŭ eks'a'j milit'ist'o'j, kiu'j okup'as ties alt'rang'a'j'n posten'o'j'n, pov'os efektiv'ig'i la ven'ont'a'j'n re'form'o'j'n. La ne-reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j, kiu'j okup'iĝ'as pri etn'a'j, soci'a'j kaj medi'a'j afer'o'j est'os grav'a'j alianc'an'o'j, sed ili ankaŭ pov'os iĝ'i mal'help'ant'o'j, ĉar ili pov'as kritik'i la reg'ant'a'n parti'o'n kaj S-in'o'n Su Ĉi pro tio, kio'n ili ne far'os, aŭ mal'bon'e, aŭ ne'inter'konsent'e far'os.

NLD pov'as konsider'i kun'ag'i kun eks'ul'o'j de la antaŭ'a reĝim'o, aŭ kun civil'ul'o'j kaj universitat'ul'o'j kun'elekt'it'a'j de tiu last'a post 2011, kaj ankaŭ kalkul'i kun la re'ven'o de ekzil'it'a'j politik'ul'o'j, kiu'j'n prezid'ant'o Te'in Sein amnesti'is. Fin'e, la ekster'a mond'o, kaj precip'e la okcident'a'j land'o'j, kiu'j laŭd'is ĝi'a'n venk'o'n, sub'ten'os ĝi'n. Por bon'o, sam'e por mal'bon'o, ili ver'ŝajn'e montr'os mal'avar'ec'o'n al est'ont'a reg'ist'ar'o. Sed S-in'o Su Ĉi ankaŭ promes'is mal'pli'ig'i de'pend'iĝ'o'n de fremd'a help'o, kaj montr'iĝ'is iom koler'ig'it'a, ĉi last'a'j'n monat'o'j'n, de la kvazaŭ klar'a'j kritik'o'j de okcident'ul'o'j pri la mal'grav'ec'o per kiu ŝi trakt'is la situaci'o'n de Rohinjoj. Tiom mult'a'j dilem'o'j kaj defi'o'j pov'as mal'help'i rapid'a'n marŝ'o'n al demokrati'o.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

La re'ven'o de uzur'o en soci'o plag'at'a de en'ŝuld'iĝ'o

Uson'o kaj la art'o el'tord'i mon'o'n el la mal'riĉ'ul'o'j

Est'as preskaŭ ne'ebl'e viv'i en Uson'o sen kontrakt'i pri kredit'o. Kiam ili'a'j klient'o'j lukt'as por re'pag'i si'a'j'n prunt'o'j'n, bank'o'j pli'ig'as la pun'o'j'n pro ne'pag'o... kaj ankaŭ si'a'j'n profit'o'j'n. En iu'j mal'riĉ'a'j kvartal'o'j, tamen, ili rifuz'as mal'ferm'i fili'o'j'n. Tiu'okaz'e, la lok'ul'o'j dev'as si'n turn'i al “pred'a'j prunt'ist'o'j”.

Ĉe la giĉet'o de check casher (ĉek'mon'ig'ej'o) sur Broadway, strat'o de centr'a Brooklyn sub la ombr'o de la super'ter'a fer'voj'o de Nov'jork'o, Carlos River'a pet'as pli da temp'o. “No tengo los 10 pes'os” (“mi ne hav'as la dek dolar'o'j'n”) li dir'as al la dung'it'o mal'antaŭ la vitr'o. En Brooklyn, ĉi tia'j butik'o'j est'as ĉie: la laŭ'fak'a telefon'libr'o en'hav'as 268. Ili re'kon'ebl'as per si'a'j bunt'a'j kaduk'a'j fasad'o'j, si'a'j neon'lum'o'j, la dolar'o-insign'o kaj la vort'o “Kontant'aĵ'o” sur la fenestr'o'j. Krom mon'ĝir'o'j, ili mon'ig'as ĉek'o'j'n por lok'ul'o'j kiu'j ne hav'as bank'o'kont'o'n: oni mon'ig'as la sum'o'n kontraŭ makler'aĵ'o (ĉirkaŭ 2% por ĉiu cent'o da dolar'o'j, plus divers'a'j de'pag'o'j). Ili ankaŭ propon'as tre mal'long'a'temp'a'j'n mon'prunt'o'j'n je tre alt'a'j interez'a'j procent'o'j.

Ĉi tiu'j mil'o'j da butik'o'j konsist'ig'as potenc'a'n plur'fac'et'a'n financ'a'n industri'o'n tut'land'a'n kiu'n oni nom'as per la komun'a termin'o predatory lenders (pred'a'j prunt'ist'o'j). La krom'nom'o reflekt'as ili'a'n agres'a'n komerc'a'n model'o'n: ili neniam de'las'as de'prunt'int'o'n, kiu oft'e dev'as re'pag'i prunt'o'n per nov'a prunt'o.

Pli da ĉek'mon'ig'ej'o'j ol da Mcdonalds

Malgraŭ si'a grand'eg'a sukces'o, ĉi tiu'j sen'skrupul'a'j prunt'ist'o'j ne hav'as bon'a'n reputaci'o'n en la uson'a gazet'ar'o kaj la individu'a'j ŝtat'o'j prov'as lim'ig'i ili'a'j'n praktik'o'j'n. La plej katastrof'a financ'a produkt'o est'as mal'permes'it'a en Nov-Jorkio, sed est'as laŭ'leĝ'a en Kalifornio: la payday loan (salajr'o'tag'a mon'prunt'o), ekstrem'e mal'long'a'temp'a prunt'o (maksimum'e dek kvin tag'o'j'n) kiu'n oni re'pag'as en la salajr'o'tag'o kun alt'a interez'o. Ĉi tiel, klient'o pov'as ricev'i mon'prunt'o'n de 300 dolar'o'j por kiu li re'pag'os 346 dolar'o'j'n en la tag'o kiam li ricev'os si'a'n salajr'o'n.

Ĉi tiu industri'o, kiu ne ekzist'is antaŭ du'dek jar'o'j, pas'int'jar'e produkt'is profit'o'n de 46 miliard'o'j da dolar'o'j. Nun est'as en Uson'o pli da “rab'em'a'j prunt'ist'o'j” ol da butik'o'j Mcdonalds kaj Starbucks en'tut'e. La Center for Responsible Financ'e (Centr'o por Respond'ec'a Mon'prunt'ad'o, CRL), kiu respond'ec'as pri la el'trov'ad'o de financ'a'j mis'uz'o'j, est'is star'ig'it'a en 2002. En tiu jar'o ĝi taks'is ke ĉi tia'j mon'prunt'o'j kost'is 9,1 miliard'o'j'n da dolar'o'j da divers'a'j interez'o'j kaj da ekzekuci'o'j en kaz'o'j de ne're'pag'o'j de mon'prunt'o'j. Dek tri jar'o'j'n post'e, la Centr'o nun agnosk'as ke ĝi ne pov'as kalkul'i ili'a'n efik'o'n: “La total'o egal'as kelk'cent'o'j'n da miliard'o'j da dolar'o'j” ĝi avert'is en juni'o. “Ĉi tio mult'e pez'as sur la viv'o'j de milion'o'j da uson'an'o'j, sed ankaŭ sur la tut'a land'o*.”

*  ’The cumulative costs of predatory practices’, Center for Responsible Lending, Durham, juni'o 2015.

Mal'riĉ'ul'o en Uson'o jam pag'as pli por ĉio: ĉiu'tag'a'j serv'o'j, nutr'aĵ'o, asekur'o*. La koncept'o de “pun'o'j por mal'riĉ'ec'o” ne est'as nov'a: David Caplovitz teori'ad'is pri tio en 1967 en soci'ologi'a stud'o kiu far'iĝ'is klasik'aĵ'o, The Poor Pay Mor'e (La mal'riĉ'ul'o'j pag'as pli)*. Li'a analiz'o rest'as traf'a. Earl Blumenauer, deput'it'o por Oregon'o en la uson'a Ĉambr'o de Reprezent'ant'o'j, avert'is en 2009 ke “la mal'riĉ'ul'o'j pag'as pli por (litr'o da) lakt'o kaj por loĝ'ej'o'j de pli mal'alt'a kvalit'o”. La 37 milion'o'j da uson'an'o'j kiu'j viv'as sub la oficial'a mezur'o de mal'riĉ'ec'o, kaj la ali'a'j 100 milion'o'j klopod'ant'a'j por en'ir'i la mez'klas'an'ar'o'n, “pag'as pli por afer'o'j kiu'j'n mez'klas'a uson'an'o rigard'as kiel ne'rimark'ind'a'j'n*. Unu ekzempl'o inter mult'a'j: laŭ raport'o de la organiz'aĵ'o de konsum'ant'o'j Consumer Federation of America, la kotiz'tarif'o'j de la ĉef'a'j aŭtomobil-asekur'a'j firma'o'j atribu'as pli da grav'ec'o al la nivel'o de eduk'ad'o de si'a'j klient'o'j, kaj la tip'o de labor'o kiu'n ili far'as, ol al kiel sekur'e ili stir'as aŭt'o'n. En du tri'on'o'j de la kaz'o'j ekzamen'it'a'j, la “mal'riĉ'a'j aŭt'ist'o'j kun dosier'o de bon'a aŭt'o'stir'ad'o pag'is pli (je ĉirkaŭ 25%) ol riĉ'a'j aŭt'ist'o'j kiu'j kaŭz'is akcident'o'n.”*Oni dev'as est'i riĉ'a por viv'i mal'riĉ'eThe Washington Post ironi'e rimark'is*, ident'ig'ant'e la mal'grav'a'j'n afer'o'j'n en la viv'o kiu'j pun'as sen'mon'a'j'n labor'ist'o'j'n: temp'o perd'it'a ir'ant'e divers'lok'e'n, atend'o'vic'o'j por serv'o'j de pli mal'alt'a kvalit'o, ktp. Ĉio sen marĝen'o por liber'temp'o aŭ por erar'o.

*  Vid'u Serge Halimi, ‘Pauvreté à l’américaine dans l’autre Californie’, Le Monde Diplomatique, septembr'o 1988.
*  David Caplovitz, The Poor Pay Mor'e: Consumer Practices of Low-Income Families, Free Press, Nov'jork'o, 1967.
*  DeNeen L. Brown, ‘The high cost of poverty: Why the poor pay mor'e’, The Washington Post, la 18a de maj'o 2009.
*  ’Largest auto insurers frequently charge higher premiums to safe drivers than to those responsible for accidents’, Consumer Federation of America, Vaŝington'o, la 28a de januar'o 2013.
*  DeNeen L. Brown, ‘The high cost of poverty’, supr'e cit'it'a.

Ĉi tiu'j strikt'e reg'at'a'j viv'o'j foj'e trans'form'iĝ'as en tragedi'o'n. Kiel tiu de Maria Fernandes, kiu mort'is en septembr'o 2014 en si'a aŭt'o en aŭt'o'park'ej'o de la ŝtat'o New Jersey. Dung'it'o dum kvar jar'o'j de la ĉen'o de rapid'manĝ'ej'o'j DunkinDonuts, ĉi tiu 32-jar'aĝ'ul'in'o labor'is en tri labor'posten'o'j (post'tag'mez'a, nokt'a kaj semajn'fin'a) ĉe tri divers'a'j firma'o'j por eduk'i si'a'n fil'in'o'n kaj per'labor'i la tiam'a'n minimum'a'n salajr'o'n en New Jersey: 8,25 dolar'o'j'n hor'e. Ŝi pag'is 550 dolar'o'j'n monat'e por mebl'it'a apartament'o kie ŝi dorm'is nur tre mal'oft'e. Anstataŭ'e, ŝi ripoz'is en si'a aŭt'o dum la motor'o kaj klimat'iz'o funkci'is por mal'varm'ig'i la intern'o'n kaj tial ŝi ten'is uj'o'n da benzin'o sur la mal'antaŭ'a sid'lok'o. La uj'o est'is akcident'e fal'ig'it'a dum unu el ŝi'a'j dorm'et'o'j, dis'vast'ig'ant'e toks'a'n haladz'o'n kiu sufok'is ŝi'n. Pro'parol'ant'o por DunkinDonuts laŭd'is ŝi'n en komunik'aĵ'o, nom'ant'e ŝi'n “model'a dung'it'o”*.

*  Rachel L. Swarns, ‘For a worker with little tim'e between 3 jobs, a nap has fatal consequences’, The New York Times, la 28a de septembr'o 2014.

Ankoraŭ ĉe la ĉek'mon'ig'ej'o en Brooklyn, la komiz'o propon'as aranĝ'o'n al s-ro River'a: la re'pag'o de la ŝuld'o pov'as atend'i ĝis morgaŭ. Ŝi nom'as li'n per li'a antaŭ'nom'o; evident'e li est'as regul'a klient'o. Trankvil'ig'it'e, li far'as ne'long'a'n telefon'vok'o'n, promes'ant'e angl'a'lingv'e re'pag'i al la kun'parol'ant'o. Post'e li ek'ir'as, puŝ'ant'e aĉet'ĉar'et'o'n laŭ'long'e de la strat'o'j. Li plen'ig'as ĝi'n per botel'o'j por re'ciklad'o; la re'pag'o en la ĉirkaŭ'a'j super'bazar'o'j est'as 10 cend'o'j por botel'o. Li ankaŭ iom en'spez'as per laŭ'okaz'a labor'o ne'deklar'it'a “en konstru'ad'o”. Li est'is bank'a klient'o, iam; li jam ne memor'as kiam.

Tradici'a'j financ'a'j instituci'o'j hav'as mal'pli da fili'o'j en mal'riĉ'a'j kvartal'o'j. En Stuyvesant Heights, la kvartal'o de s-ro River'a, est'as nur du bank'o'j por 85 000 loĝ'ant'o'j: bank'a dezert'o, unu el 650 en la land'o*. En kap'turn'a paradoks'o, Stuyvesant Heights situ'as je dek metro'staci'o'j dis'de Wall Street, la neŭr'o'centr'o de la tut'mond'a financ'o. “La bank'o'j dir'as, ke ne valor'as la pen'o'n mal'ferm'i fili'o'j'n en mal'riĉ'a'j lok'o'j” klar'ig'as Lis'a Serv'o'n, profesor'o pri la urb'a politik'o ĉe la New School en Nov'jork'o. “La lok'ul'o'j pli est'as ŝarĝ'o ol font'o de profit'o. Ili ne depon'as mon'o'n kaj pas'ig'as tro da temp'o ĉe la giĉet'o. La bank'o'j vol'as la mal'o'n: klient'o'j kiu'j'n ili neniam vid'as, kaj kiu'j depon'as mon'o'n.”

*  Russell D. Kashian, Ran Ta'o and Claudia PerezValdez, ‘Banking the unbanked: Bank deserts in the United States’, University of Wisconsin, Madison, 2015.

En mal'riĉ'a'j kvartal'o'j, la bank'o'j'n anstataŭ'is ĉek'mon'ig'ej'o'j, baz'ant'e si'a'j'n komerc'a'j'n model'o'j'n sur serv'o al lok'ul'o'j, divers'ig'o de serv'o'j (vend'o'j de antaŭ'pag'it'a'j Sim-kart'o'j, loteri'a'j bilet'o'j ...) kaj de'pren'ant'e procent'aĵ'o'n de ĉiu transakci'o. “La bank'o'j vol'as unu'nur'a'n riĉ'a'n klient'o'n kun milion'o da dolar'o'j; ni, ni'a'flank'e, vol'as unu milion'o'n da klient'o'j kun unu dolar'o” dir'as klar'e kaj net'e Joe Coleman, prezid'ant'o de RiteCheck, grand'a entrepren'o kun dek du fili'o'j en The Bronx kaj Harlem*. Por la mal'riĉ'ul'o'j, ĉi tiu'j lok'o'j est'as la last'a rimed'o antaŭ ol ili si'n turn'as al ne'formal'a de'prunt'ad'o de strat'uzur'ist'o'j, si'n el'met'ant'e al grand'a risk'o, ekster ajn'a jur'a kadr'o. Ĉi tiu'j uzur'ist'o'j, kun lig'il'o'j al krim'ul'o'j grand'a'j kaj mal'grand'a'j, si'n turn'as al per'fort'o por re'pag'ig'i al si la mon'o'n de'prunt'it'a'n plus interez'o'n.

*  Lis'a Serv'o'n, ‘The high cost, for the poor, of using a bank’, The New Yorker, la 9a de oktobr'o 2013.

Profesor'o Serv'o'n ankaŭ not'as, ke komun'um'o'j de en'migr'int'o'j en Nov'jork'o, precip'e hispan'id'o'j, sed ankaŭ senegali'an'o'j kaj arab'o'j, kun'port'is kun si ne'formal'a'n metod'o'n de nul'interez'a'j et'kredit'o'j. La princip'o est'as simpl'a: grup'o de kon'at'o'j kontribu'as mal'grand'a'n sum'o'n al komun'a kas'o. “Ĉiu'semajn'e, laŭ'vic'e, ali'a invest'ant'o ricev'as la mon'o'n en la kas'o” dir'as la profesor'o, kiu stud'as ĉi tiu'j'n cirkl'o'j'n de alternativ'a'j prunt'e'don'o'j sed ne pov'as taks'i ili'a'j'n nombr'o'j'n aŭ eĉ ili'a'n ekonomi'a'n grav'ec'o'n.

Kvankam Chase kaj Bank of America ne interes'iĝ'as pri la mal'riĉ'ul'o'j, la mal'o ankaŭ est'as ver'a, laŭ la esplor'o'j de Serv'o'n. “La mal'riĉ'ul'o'j prefer'as ĉek'mon'ig'ej'o'j'n ĉar la bank'o'j pag'ig'as eĉ pli pro si'a'j krom'pag'o'j pro mal'fru'a'j re'pag'o'j kaj ali'a'j de'pag'o'j” ŝi klar'ig'as. Bank'o'j est'as pli mon'avid'a'j kaj ne ofert'as mal'long'a'temp'a'j'n et'prunt'o'j'n adapt'it'a'j'n al ili'a'j bezon'o'j. Ĉiu bank'o dispon'as arsenal'o'n el 49 ebl'a'j sankci'o'j por kur'ant'a kont'o; simpl'a retrat'o, kiu super'as la permes'it'a'n super'kredit'o'n, pov'as sekv'ig'i kaskad'o'n da pun'o'j. La Federal Deposit Insurance Corporation est'as la ŝtat'a agent'ej'o kiu kontrol'as la bank'o'j'n. Laŭ statistik'o kiu'n ĝi ricev'is de la dek plej grand'a'j uson'a'j bank'o'j, du'on'o de super'kredit'o'j est'as por sum'o'j mal'pli ol 36 dolar'o'j. Kaj se oni rigard'us la super'kredit'o'j'n kiel mal'long'a'temp'a'j'n prunt'o'j'n, la interez'o ating'us la apenaŭ kred'ebl'a'n indic'o'n de 5000% ĉiu'n jar'o'n.

En 2011, uson'a'j bank'o'j akir'is profit'o'n de 38 miliard'o'j da dolar'o'j nur el la interez'o'j kiu'j'n ili pag'ig'is*. “Ili far'iĝ'as pli alt'e'kost'a'j” dir'as Serv'o'n. “La financ'a mal'stabil'ec'o de uson'an'o'j est'as kresk'int'a; ili'a'j en'spez'o'j far'iĝ'is fluktu'em'a'j. Oni labor'as en kelk'a'j labor'posten'o'j dum kelk'a'j hor'o'j tie kaj tie. La salajr'o'j vari'as de monat'o al monat'o. Oni ne pov'as antaŭ'kalkul'i si'a'n est'ont'a'n en'spez'o'n. Mon'o regul'e mank'as, sekv'e pun'o'j amas'iĝ'as.” Ne'mal'oft'e oni renkont'as iu'n, kiu ĝu'is stabil'a'n salajr'o'n antaŭ la financ'a kriz'o, kaj kiu nun hav'as du ne'konstant'a'j'n part'a'temp'a'j'n labor'posten'o'j'n kun laŭ'hor'a salajr'o. La kost'o'j de san'zorg'o, eduk'ad'o kaj infan'zorg'ad'o est'as eksplod'int'a'j kaj “dung'ant'o'j propon'as mal'pli da social'a'j subvenci'o'j dum uson'an'o'j al'front'as pli alt'a'j'n kost'o'j'n. Mank'as marĝen'o por erar'o. Jen la kor'o de la problem'o.

*  ’Graphic: Checking account risks at a glance’, The Pew Charitable Trust, Filadelfio, 2011.

En'ŝuld'iĝ'int'a uson'an'o est'as normal'a uson'an'o kiu far'as re'pag'o'j'n akurat'e. Preter la radar'o de la bank'a sistem'o, preskaŭ dek milion'o'j da uson'a'j famili'o'j ne hav'as il'o'n por ĝu'i konven'a'n soci'a'n rang'o'n en Uson'o: credit rating (kredit'o'taks'o). Ĉi tiu tri'cifer'a numer'o kutim'e komenc'iĝ'as je 300 (tre mal'riĉ'a) kaj ating'as maksimum'e 850 (tre bon'a), kun variant'o'j inter 100 kaj 990 laŭ la prunt'e'don'a instituci'o. Ĉi tiu propr'a ident'ig'il'o far'iĝ'is tiel grav'a kiel social'asekur'a numer'o. Ne'kon'at'a en Franci'o, la kredit'a dosier'o hav'as profund'a'n influ'o'n sur la viv'o'j de uson'a'j civit'an'o'j.

Ĝi atest'as ke ŝuld'o'j est'as pag'it'a'j akurat'e kaj ke oni est'as sufiĉ'e fid'ind'a por de'prunt'i mon'o'n. Komenc'e uz'it'a nur de bank'o'j por prunt'e'don'i hipotek'a'j'n kredit'o'j'n, la kredit'a dosier'o pov'as est'i konsult'it'a de komerc'a'j entrepren'o'j, asekur'a'j kompani'o'j, lu'ig'ant'o'j antaŭ ol lu'ig'i ne'mov'ebl'aĵ'o'n, kaj eĉ de eventual'a'j dung'ant'o'j. Bon'a taks'o est'as fier'aĵ'o. Ĝi eĉ aper'as en en'ret'a'j svat'ret'ej'o'j kie ĝi ebl'ig'as juĝ'i ĉu vi'a financ'a situaci'o est'as tiel san'a, ke inter'parol'i kun vi valor'os la pen'o'n.*. Post'temp'a faktur'o hav'as tuj'a'n efik'o'n sur ĝi'n; se problem'o'j amas'iĝ'as, ĝi plonĝ'as, kaj la bank'o'j al'pren'is al si la rajt'o'n laŭ'mezur'e pli'ig'i si'a'j'n interez'a'j'n procent'o'j'n.

*  ’Where good credit is sexy!!’, Www.creditscoredating.com

La plej ekstrem'a sankci'o est'as la eksklud'o de la bank'a sistem'o pro tio, ke oni ne sukces'is akumul'i kredit'a'n poent'ar'o'n: tiam, oni far'iĝ'as credit invisible (eksklud'it'a de la kredit'o). Pord'o'j ferm'iĝ'as; la viv'o far'iĝ'as pli alt'e'kost'a kaj pli komplik'a. Laŭ raport'o de la Consumer Financial Protection Bureau, agent'ej'o de la federaci'a reg'ist'ar'o, 30% de la loĝ'ant'ar'o en mal'riĉ'a'j kvartal'o'j est'as eksklud'it'a'j de la kredit'o. Tut'land'e, ĉi tiu hont'a status'o pli efik'as sur nigr'ul'o'j'n kaj hispan'id'o'j'n: 15% el ili, kompar'e kun 9% el blank'ul'o'j kaj azi'an'o'j*.

*  ’Dat'a point: credit invisibles’, Consumer Financial Protection Bureau, maj'o 2015, www.consumerfinance.gov

Eŭrop'o favor'as mon'ŝpar'o'j'n; mal'e, la uson'a soci'o fort'e instig'as al mon'prunt'ad'o*. La ŝuld'o'j de famili'o'j konstant'e pli'grand'iĝ'as. Ne est'i en'ŝuld'iĝ'int'a est'as sign'o de ne'bon'a financ'a san'o. Aktual'e, ĉiu famili'o mez'um'e dispon'as ok kredit'kart'o'j'n kaj, laŭ The Urb'a'n Institut'e, vaŝington'a centr'o de esplor'o pri publik'a'j politik'o'j, la mez'um'a konsum'kredit'o est'as USD 15 000 por unu famili'o.

*  Vid'u Christopher Newfield, ‘La dette étudiante, une bomb'e à retardement’, Le Monde Diplomatique, septembr'o 2012.

En la fin'a'j jar'o'j de la 1980aj jar'o'j okaz'is event'o kiu kviet'e sed radikal'e trans'form'is iu'j'n mal'nov'a'j'n ekonomi'a'j'n struktur'o'j'n*: la mal'regul'ig'o de la lim'o de uzur'o, tio est'as la for'ig'o de maksimum'o'j por bank'a'j interez'procent'o'j. Tio ebl'ig'is ke grand'a nombr'o de uson'an'o'j pov'u ricev'i kredit'o'j'n; si'a'vic'e, bank'o'j akir'is la rajt'o'n fiks'i interez'a'j'n procent'o'j'n kun preskaŭ tut'a mank'o de mal'kaŝ'em'ec'o. La nombr'o de propr'a'j bankrot'o'j eksplod'is kaj konsum'kredit'o'j ating'is nivel'o'j'n ne'vid'it'a'j'n de'post la Grand'a Depresi'o. “Ĝi est'as la sol'a industri'o kiu pov'as ag'i tiel ĉi*, protest'is Elizabeth Warren en 2004. Eminent'a an'o de la mal'dekstr'ul'ar'o de la Demokrati'a Parti'o, dum si'a tut'a politik'a karier'o s-in'o Warren kondamn'is la mis'uz'o'j'n de la kredit'a industri'o. En 2010, post la financ'a kriz'o, ŝi respond'ec'is pri la kre'o de la Consumer Financial Protection Bureau (Buro'o de Financ'a Protekt'o por Konsum'ant'o'j). Ŝi est'as de'long'e instru'int'a financ'a'n jur'o'n ĉe Harvard University. Por ilustr'i la mank'o'n de mal'kaŝ'em'ec'o de la bank'a industri'o, ŝi mem dir'as ke ŝi ne pov'as kalkul'i la interez'o'n de la kredit'o'j pri kiu'j ŝi kontrakt'is.

*  Uson'a'j leĝ'o'j pri uzur'o deriv'as de la angl'a kutim'jur'o. Kp. Steven Mercatante, ‘The deregulation of usury ceilings, rise of easy credit, and increasing consumer debt’, South Dakot'a Law Review, Vermillion, 2008.
*  ’Frontline’, PBS, la 23a de novembr'o 2004.
Ŝuld'o'j por cert'ig'i la neces'aĵ'o'j'n de la viv'o

La mez'klas'an'o'j, kaj tiu'j kiu'j klopod'as por al'iĝ'i al ili, ankoraŭ est'as la ĉef'a font'o de profit'o por la bank'o'j pro la problem'o'j al'front'at'a'j de de'prunt'int'o'j pri la re'pag'o de ili'a'j kredit'o'j kaj pro la pun'o'j kiu'j'n ili amas'ig'as. Laŭ s-in'o Warren, est'as ĉi tiu'j klient'o'j kiu'j viv'ten'as la kredit'a'n industri'o'n, “klient'o'j en financ'a mal'facil'ec'o, baldaŭ bankrot'ont'a'j; tiu'j, kiu'j pov'as far'i nur la plej minimum'a'j'n interez'o'pag'o'j'n ĉiu'monat'e kaj kiu'j foj'e pag'as mal'fru'e aŭ kelk'okaz'e sub'skrib'as ne'kovr'it'a'n ĉek'o'n aŭ mal'traf'as temp'lim'o'n de temp'o al temp'o ... *.

*  Sam'lok'e.

Al ĉi tiu kategori'o aparten'as Claire Shrout, edz'in'iĝ'int'a fleg'ist'in'o kun du infan'o'j en Oregon'o. Ne'antaŭ'vid'it'a mal'bon'okaz'o el'rel'ig'is la viv'o'n de ŝi'a famili'o: ŝi'a edz'o est'is traf'it'a de kancer'o kiam ŝi est'is graved'a kun si'a du'a fil'o. “Mi'a edz'o est'is ĵus fin'int'a si'a'n ĥemi'o'terapi'o'n kiam mi nask'is la beb'o'n” ŝi dir'is. Ŝi neniam hav'is sufiĉ'e da ŝpar'mon'o por kaz'o'j de urĝ'a neces'o pro kredit'o'j pri kiu'j ŝi kontrakt'is kiam ŝi est'is student'o kaj kiu'j kost'as “mil'o'j'n da dolar'o'j ĉiu'monat'e”. Ŝi'a edz'o dev'is rezign'i si'a'n labor'posten'o'n pro si'a mal'san'o, kaj ankaŭ ŝi dev'is ĉes'i labor'i dum kvar monat'o'j. “Sen en'spez'o, ni dev'is de'prunt'i por pag'i la kost'o'n de kurac'a'j el'spez'o'j kaj ni'a'j ĉiu'tag'a'j neces'aĵ'o'j. Por re'pag'i la unu'a'n kredit'o'n, ni kontrakt'is pri du'a. Por pag'i la du'a'n, pri tri'a ... Jen kiel komenc'iĝ'is la problem'o. Nur por viv'i.

Mal'san'o de edz'o aŭ edz'in'o, mal'streĉ'a transmisi'a rimen'o de aŭt'o, kredit'o pri kiu oni kontrakt'is en si'a jun'aĝ'o kaj kiu'n oni ankoraŭ dev'as re'pag'i: la perspektiv'o de bankrot'iĝ'o far'iĝ'as pli kaj pli real'a, inter'ali'e ĉe la mez'klas'an'o'j. Por la kredit'a industri'o, ges-ro'j Shrout est'as perfekt'a'j klient'o'j. S-in'o Shrout diplom'iĝ'is ĉe la Universitat'o de Oregon'o en la 1990aj jar'o'j. La stud'pag'o'j est'is “tre mal'alt'a'j, precip'e kompar'e kun nun.” Komenc'e de la lern'o'jar'o, sur la gazon'o'j de la universitat'ej'o, ŝi memor'as grand'a'j'n tend'o'j'n kie reprezent'ant'o'j de la kredit'kart'a'j firma'o'j ofert'is si'a'j'n kart'o'j'n al student'o'j en fest'a atmosfer'o. “La reprezent'ant'o'j est'is jun'a'j kiel ni, ili port'is bunt'a'j'n t-ĉemiz'o'j'n. Se oni registr'iĝ'is por kredit'kart'o, oni gajn'is sen'pag'a'n manĝ'o'n aŭ flug'disk'o'n. Est'as stult'e, sed kiam oni hav'as 17 jar'o'j'n, est'as ebri'ig'e. Oni dir'as al si ke oni pov'as far'i i'o'n ajn laŭ'vol'e per fingr'o'klak'o: oni nepr'e per'labor'os sufiĉ'o'n post'e por pag'i la kost'o'n de ĉio ...”. Dum kvar jar'o'j kiel student'o, ŝi registr'iĝ'is por kvin divers'a'j kredit'kart'o'j. “Tio far'iĝ'is metod'o por solv'i problem'o'j'n.” Kiam ŝi edz'in'iĝ'is en la aĝ'o de 28 jar'o'j, ŝi'a salajr'o est'is USD 25 000 ĉiu'jar'e, sed ŝi est'is amas'ig'int'a ŝuld'o'j'n de 13 000 dolar'o'j; ŝi'a edz'o ŝuld'is 8000 dolar'o'j'n.

La ge'patr'o'j de s-in'o Shrout eduk'iĝ'is ĉe la universitat'o Boston College, “sed neni'u el ili kontrakt'is pri kredit'o por kovr'i la stud'pag'o'j'n kiel oni nun regul'e far'as.” Ŝi'a patr'o pov'is far'i si'a'j'n pag'o'j'n per labor'posten'o ĉe benzin'ej'o kaj per stipendi'o. Kontrast'e, je la komenc'o de la lern'o'jar'o en 2015, unu jar'o da stud'ad'o ĉe Boston College kost'is 48 540 dolar'o'j'n, aŭ 62 820 dolar'o'j'n kun ĉambr'o ĉe la universitat'ej'o, laŭ ĝi'a ret'ej'o.

Uson'a'j famili'o'j kontrakt'as pri kredit'o'j ne por pag'i la kost'o'n de naĝ'basen'o aŭ ĵip'o, sed por cert'ig'i la fundament'o'j'n: loĝ'ej'o'n, san'o'n, aŭt'o'n, eduk'ad'o'n, asekur'o'n. “En ali'a'j pli bon'e organiz'it'a'j land'o'j, oni ne hav'as san'ŝuld'o'j'n aŭ super'lern'ej'a'j'n ŝuld'o'j'n” lament'as s-in'o Shrout envi'e. “Se mi est'us patr'in'o en Svedi'o, ni'a histori'o est'us tut'e ali'a kaj mi hav'us pli ol dek tag'o'j'n da for'permes'o pro patr'in'iĝ'o. Mi ne vol'as kulp'ig'i la soci'o'n aŭ la kredit'a'j'n agent'ej'o'j'n; mi kun'divid'as part'o'n de la respond'ec'o. Sed en Uson'o, ge'jun'ul'o'j est'as pli el'met'at'a'j al ŝuld'o'j ol ali'lok'e. Ili est'as sol'a'j. Tio mal'ferm'as la pord'o'n al risk'a'j situaci'o'j. La tut'a sistem'o pov'as far'iĝ'i pred'a.

Mon'ŝuld'o'j, kiel tiu'j de s-ro River'a kaj s-in'o Shrout, est'as river'et'o'j kiu'j, naci'skal'e, form'as la grand'a'n river'o'n de kredit'o'j kiu ŝvel'is je 22% en la last'a'j tri jar'o'j. En 2014, la konsum'kredit'o eĉ ating'is rekord'a'n alt'o'n de 3,2 miliard'o'j da dolar'o'j.

Maxime ROBIN


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

De Burundo al Kongo Brazavila

En Afrik'o re'ven'as dum'viv'a'j prezid'ant'o'j

Demokrati'o progres'as ĉie en Afrik'o. Tamen, mal'nov'a'j kutim'o'j persist'as en plur'a'j land'o'j: en inter'naci'a indiferent'o, ŝtat'estr'o'j sen'hont'e manipul'as la Konstituci'o'n por pli'long'ig'i si'a'n reg'ad'o'n. Tiu'j elekt'it'a'j diktator'o'j trov'iĝ'as ĉef'e en franc'lingv'a Afrik'o, pro pez'a akumul'ad'o de handikap'o'j.

Kiom'a Mandat'o, aŭ kiom'a puĉ'o? La tem'o aparten'as al la politik'a krim'ec'o, kiel montr'as la konstituci'a referendum'o de la 25-a de oktobr'o en Kongo-Brazavila, plen'a je incident'o'j kaj bojkot'it'a de la opozici'o. Reg'ant'a de 1979 — kun kvin'jar'a inter'romp'o de 1992 ĝis 1997-, la prezid'ant'o Denis Sassou-Nguesso decid'is pli'long'ig'i si'a'n reg'ad'o'n. Akir'it'a per dub'ind'a'j rimed'o'j, tiu konstituci'a aranĝ'o, preskaŭ puĉ'o, ebl'ig'as al li kandidat'i por tri'a mandat'o. En Burundo, li'a sam'rang'ul'o Pierre Nkurunziza permes'is al si trud'i si'n per'fort'e, en juli'o 2015, post du mandat'o'j, kaj li eĉ ne don'is al si la pen'o'n modif'i la fundament'a'n leĝ'o'n. Li organiz'is si'a'n propr'a'n re'elekt'o'n, energi'e sub'prem'ant'e la opozici'o'n, la gazet'ar'o'n kaj la defend'ant'o'j'n de la hom'rajt'o'j, kiu'j postul'is respekt'o'n de la Konstituci'o de 2005. Tiu tekst'o est'as des pli grav'a, ke ĝi de'ven'as el la pac'inter'konsent'o'j, kiu'j fin'is dek'jar'a'n intern'a'n milit'o'n. La signal'o don'it'a de Burundo anonc'as la ven'ont'a'n kriz'o'n minac'ant'a'n la tut'a'n centr'a'n Afrik'o'n kaj la region'o'n de la Grand'a'j Lag'o'j, kie ekzist'as sam'a'j tent'o'j.

Prezid'ant'a elekt'o est'as plan'it'a fin'e de 2016 en Demokrat'a Respublik'o Kongo (DRK), najbar'o de Burundo. Ankaŭ la prezid'ant'o Joseph Kabil'a al'ven'as al la fin'o de si'a du'a mandat'o, sen dir'i klar'e ke li pret'as trans'don'i la reg'ad'o'n. Modif'o de la Konstituci'o montr'iĝ'as mal'facil'a ankaŭ por li, pro la sam'a'j kial'o'j kiel en Burundo: la nun'a fundament'a leĝ'o de'ven'as el pac-inter'konsent'o long'e inter'trakt'it'a post la du kong'o'land'a'j milit'o'j (1997-2002)*. Krom'e, s-ro Joseph Kabil'a est'is re'elekt'it'a en 2011 per balot'o, kies rezult'o'j ne est'is agnosk'it'a'j de la opozici'o. En januar'o 2015, popol'ribel'o'j okaz'is en Kinŝaso kontraŭ revizi'o de la elekt'o-leĝ'o postul'ant'a popol'nombr'ad'o'n de la loĝ'ant'ar'o. Tiu gigant'a task'o, ne real'ig'ebl'a antaŭ la voĉ'don'o, est'int'us bon'a pretekst'o por ebl'ig'i al s-ro Kabil'a pli'long'ig'i si'a'n reg'ad'o'n, prokrast'ant'e la voĉ'don'o'n. La sub'prem'ad'o de januar'o kaŭz'is almenaŭ 42 mort'o'j'n.

*  Vd. Colette Braeckman, “Guerre sans vainqueurs en République démocratique du Congo”, Le Monde diplomatique, april'o 2001.
Mal'bon'a grajn'o en la buŝ'o

Kun 75 Milion'o'j da loĝ'ant'o'j, ne'kalkul'ebl'a'j riĉ'aĵ'o'j, centr'a geografi'a pozici'o, la DRK est'as simbol'o. Ĝi iam port'is la histori'o'n de la kontinent'o, tra Patric'e Lumumba, la hero'o de ĝi'a sen'de'pend'iĝ'o. Ĝi tra'viv'is, de 1998 ĝis 2002, la unu'a'n milit'o'n kun tut'afrik'a dimensi'o, kiu'n part'o'pren'is ĝis naŭ land'o'j. Morgaŭ, tiu land'o risk'as de'nov'e eksplod'i je la vizaĝ'o de Afrik'o.

Tamen, ne mank'as simpl'a'j solv'o'j: oni respekt'u la regul'o'j'n, kaj civil'a pac'o pov'os reg'i. Se mal'e, oni konsider'as la konstituci'o'j'n kiel ĉemiz'o'j'n kudr'end'a'j'n kaj re'kudr'end'a'j'n laŭ la dimensi'o'j kaj la person'ec'o de la ofic'ant'a prezid'ant'o, tut'a'j land'o'j ja risk'os glit'i al ĥaos'o. Ĉio okaz'as, kvazaŭ la parol'ad'o de La Baule*, la naci'a'j suveren'a'j konferenc'o'j de la 1990-aj jar'o'j kaj la demokrati'a'j altern'o'j al'port'is neni'o'n en kelk'a'j land'o'j. Inter la sen'de'pend'iĝ'o'j kaj la fin'o de la mal'varm'a milit'o, la prezid'ant'o'j tre oft'e rest'is dum'viv'a'j prezid'ant'o'j. Jen de'nov'e, en 2015, re'aper'as la sam'a'j praktik'o'j.

*  Okaz'e de la 16-a Konferenc'o de la ŝtat'estr'o'j de Afrik'o kaj Franc'uj'o, la 20-an de juni'o 1990, la franc'a prezid'ant'o François Mitterrand invit'is la afrik'a'j'n land'o'j'n demokrati'iĝ'i.

Tamen, la progres'o'j de demokrati'o tra Afrik'o, oni oft'e tio'n forges'as, est'as pli signif'a'j ol la mal'sukces'o'j aŭ retro'ir'o'j. Proksim'um'e normal'a'j balot'o'j okaz'as de Kab'o'verd'o ĝis Sud-Afrik'o, nun pli mult'nombr'e ol la fraŭd'e aranĝ'it'a'j balot'o'j, kies rezult'o'j est'as antaŭ'e kon'at'a'j. Sed mal'bon'a'j kutim'o'j persist'as, kun mal'progres'a'j reĝim'o'j, kiu'j risk'as instig'i ali'a'j'n glit'i sur la sam'a'n dekliv'o'n. Kiel oni dir'as en Gvineo, “mal'bon'a grajn'o en la buŝ'o pov'as fuŝ'i la tut'a'n man'plen'o'n da arakid'o'j”.

Hom'o kia s-ro Sassou-Nguesso dispon'as pri potenc'a'j apog'o'j en la okcident'a mond'o. La tut'a riĉ'aĵ'o de Kongo-Brazavila (apart'e la petrol'o) trov'iĝ'as en li'a poŝ'o! Sam'e pri s-ro José Eduard'o dos Santos, kiu reg'as en Angolo de 1979. Dum li deklar'is si'n marks'ist'o-lenin'ist'o en la komenc'o de si'a politik'a karier'o, li'a famili'o est'as hodiaŭ reg'ant'a grand'eg'a'n riĉ'aĵ'o'n, kiu'n li'a plej'aĝ'a fil'in'o, s-in'o Isabel dos Santos, frukt'o'don'e mastr'um'as*! En Kamerun'o, la reĝim'o de s-ro Paul Biya, reg'ant'o de 1982, en'korp'ig'as skler'oz'o'n, kiu anonc'as neni'o'n bon'a'n.

*  Vd. Augusta Conchiglia, “Et l’Angola vint en aide au Portugal”, en “Afrique. Enfer et eldorad'o”, Manière de voir, n-ro 143, oktobr'o-novembr'o 2015.

Burkina Faso, mal'e, est'as motiv'o de rimark'ind'a esper'o, kun la popol'a ribel'o kontraŭ ĉiu modif'o de la Konstituci'o, en oktobr'o 2014, kaj la sukces'a lukt'o kontraŭ la puĉ'o de la general'o Gilbert Diendéré, en septembr'o 2015. En Sen'egal'o, la demokrati'a radar'o ŝajn'as bon'e funkci'i, kun altern'o'j kiu'j okaz'as sen damaĝ'i la naci'a'n unu'ec'o'n, de la jar'o 2000. Simil'e, la instituci'o'j de Benino, la unu'a land'o kiu organiz'is suveren'a'n naci'a'n konferenc'o'n en 1990, ŝajn'as stabil'a'j. Tiu land'o est'as ankaŭ la sol'a, kiu sukces'is la “re'cikl'ig'o'n” de si'a diktator'o. Far'iĝ'int'e reg'ant'o per puĉ'o en 1972, Mathieu Kérékou akcept'is en 1991 la verdikt'o'n de la balot'o por pli bon'e re'ven'i kvin jar'o'j'n post'e, kaj plen'um'i du mandat'o'j'n en la respekt'o de la Konstituci'o. La elit'o lud'is mov'ig'a'n rol'o'n en tiu land'o, kiu hav'as la avantaĝ'o'n hav'i unu pied'o'n en la tradici'o, kaj la ali'a'n en la modern'a mond'o.

Kvankam tradici'o ja est'as statik'a kaj mal'progres'em'a, ĝi ankaŭ pov'as est'i util'a balustrad'o: en Sen'egal'o kaj Benino, kie la tradici'a'j ĉef'o'j est'as aŭskult'at'a'j, ne okaz'as amas'murd'o'j en stadion'o'j kiam la opozici'o kun'ven'as, mal'e de tio, kio okaz'as en Gvineo, kie Ahmed Sékou Touré romp'is ĉiu'j'n struktur'o'j'n de la tradici'a'j ĉef'ej'o'j ek'de la sen'de'pend'o, en 1958. La gvine'an'o'j est'as, iel, du'foj'e barbar'o'j, ĉar ili hav'as nek tradici'o'n nek modern'ec'o'n en si'a'j instituci'o'j.

Afrik'o ankoraŭ baz'iĝ'as sur kamp'ar'a'j kaj mal'mult'e eduk'it'a'j soci'o'j, kie la politik'a instrument'ig'o de etn'o pov'as hav'i tre detru'a'j'n efik'o'j'n. Malgraŭ tio, observ'ebl'as super'hom'a streb'ad'o por kre'i “civil'a'n soci'o'n”, kiu kapabl'as ag'i kiel kontraŭ'pov'o, sur ne'etn'a'j baz'o'j. En Burundo, ja nur post la mal'sukces'a puĉ'o kontraŭ li, en maj'o, la prezid'ant'o Nkurunziza trib'ig'is si'a'n diskurs'o'n, cel'e ten'i si'n en si'a posten'o. En 2010, okaz'is sam'e en Gvineo, kie la parti'o de la prezid'ant'o Alpha Condé akuz'is la Fulbojn pri dis'don'ad'o de venen'a akv'o dum politik'a miting'o — pur'a manipul'ad'o por divid'i la voĉ'don'ant'ar'o'n. En oktobr'o 2015, s-ro Condé decid'is ke li est'u elekt'it'a jam je la unu'a balot'vic'o. Ĉiu'j fraŭd'o'j est'is ignor'it'a'j de la okcident'a'j reg'ist'ar'o'j kaj observ'ant'o'j de la Eŭrop'a Uni'o.

En la angl'a'lingv'a'j land'o'j de Afrik'o, ŝajn'as ne'pens'ebl'e akuz'i Brit'uj'o'n, eks'koloni'a'n land'o'n, iel influ'i elekt'o'n — eĉ en la Zimbabvo de s-ro Robert Mugabe. Ruando adopt'is la angl'a'n lingv'o'n kiel oficial'a'n lingv'o'n, kvazaŭ por pli bon'e turn'i la paĝ'o'n de koloni'ig'o kaj rigard'i al la est'ont'ec'o. Ĝi ne est'as model'o de demokrati'o, tut'e ne. S-ro Paul Kagamé ne pov'as permes'i al si don'i lecion'o'j'n al iu ajn, ĉar ankaŭ li modif'ig'is la Konstituci'o'n la 17-an de novembr'o, por kandidat'i al tri'a mandat'o en 2017, kaj eĉ don'is al si la rajt'o'n kandidat'i ĝis ...2034! Sed oni dev'as agnosk'i, ke li kre'is administraci'o'n, kiu bon'e funkci'as, tiel ke ĝi sukces'is for'ig'i la uz'o'n de plast'a'j sak'et'o'j en si'a land'o. Ankaŭ en Ganao, kolektiv'a disciplin'o, ag'ad'o de la ŝtat'o kaj pur'ec'o de la strat'o'j kontrast'as rimark'ind'e kun la “mal'ord'o”, kiu domin'as ali'lok'e, special'e en franc'lingv'a Afrik'o. Paternalism'o, sistem'a praktik'o de inter'kon'at'ul'a'j reciprok'a'j avantaĝ'o'j, dub'ind'a'j projekt'o'j plan'it'a'j “inter amik'o'j”: la “Franc'afrik'o”, kun'iĝ'o de du plag'o'j, kun'ig'as ĉiu'j'n mal'virt'o'j'n de Franc'uj'o kaj Afrik'o.

Kiel antaŭ'e'n'ig'i demokrati'o'n en land'o'j sub kurator'ec'o, kiu'j sufer'as du'obl'a'n aŭ tri'obl'a'n al'trud'it'a'n dikt'aĵ'o'n de la inter'naci'a'j financ'a'j instituci'o'j, de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j kaj de la eks'koloni'ig'a'j land'o'j? En la franc'lingv'a zon'o, la ekster'a'j inter'ven'o'j est'as konstant'a'j, malgraŭ ĉiu'j romp'o'j kun la pas'int'a'j praktik'o'j, solen'e anonc'it'a'j de Parizo. Franc'uj'o ankoraŭ vol'as rest'i tre aktiv'e influ'a en Afrik'o. Plej ĝen'e est'as, ke ĝi'a'j rilat'o'j kun ĝi'a'j eks'koloni'o'j est'is de'voj'ig'it'a'j ek'de la komenc'o, post la sen'de'pend'iĝ'o'j. Ili okaz'as laŭ person'a manier'o, inter amik'o'j kaj ne inter ŝtat'o'j zorg'ant'a'j pri la komun'a bon'o. En 2004, s-ro Jacques Chirac liber'ig'is la kong'o'land'a'n polic'estr'o'n, arest'it'a'n en Franc'uj'o pro “krim'o'j kontraŭ la hom'ar'o”, post simpl'a telefon-al'vok'o de si'a amik'o Sassou-Ngesso. S-ro Nicolas Sarkozy si'a'flank'e est'as proksim'ul'o de la ebur'bord'a prezid'ant'o Alassane Ouattara.

Post'koloni'a'j arkaik'aĵ'o'j

Al La Dezir'o'j de re'koloni'ig'o, kiu'j persist'as en Franc'uj'o, Afrik'o ne trov'as ali'a'n respond'o'n ol la korupt'o de si'a'j elit'o'j avid'a'j je potenc'o. La franc'a'j inform'ej'o'j pri Afrik'o mult'iĝ'as sen tamen serioz'e raport'i pri la balot'o'j, skandal'o'j kaj influ'lukt'o'j. La plej mult'a'j artikol'o'j kaj analiz'o'j pri la balot'o'j en Togoland'o, Gvineo, Ebur-bord'o aŭ Kongo, est'as ekster'tem'a'j. Kiu rimark'is, ke la rezult'o'j de la prezid'ant'a elekt'o de oktobr'o en Ebur-bord'o ne est'as kred'ind'a'j? S-ro Ouattara est'is re'elekt'it'a ek'de la unu'a balot'vic'o kun 83,6% de la voĉ'o'j. Tiu nombr'o memor'ig'as la sovet'a'j'n poent'ar'o'j'n de ali'a epok'o, dum la soci'a'j kaj balot'a'j struktur'o'j de ni'a'j land'o'j ne permes'as al iu ajn gajn'i la elekt'o'n ek'de la unu'a balot'o kun tiom alt'a procent'aĵ'o.

En Franc'uj'o ne mank'as aktiv'ul'o'j, intelekt'ul'o'j kaj ĵurnal'ist'o'j. Urĝ'as publik'ig'i honest'a'j'n raport'aĵ'o'j'n pri korupt'o, pri la manier'o laŭ kiu okaz'as la balot'o'j, aŭ ankoraŭ pri la influ'o, kiu'n akir'as la fil'o'j de prezid'ant'o'j, kiel oni pov'is konstat'i en Togoland'o, en Gabon'o kaj Sen'egal'o, sed ankaŭ en Mali'o kaj Gvineo. Ili ŝajn'as tiom cert'a'j pri si'a'j “patron'o'j”, ke ili pov'as permes'i al si ĉio'n. “Ja nur post la elekt'o de François Hollande mi komenc'is dorm'i trankvil'e”, laŭ'dir'e konfes'is la prezid'ant'o Condé dum miting'o en Parizo, la 1-an de juli'o 2012 (Conakrytime.com, 2-a de juli'o 2012). En oktobr'o, la franc'a prezid'ant'o publik'e gratul'is si'a'n gvine'an protekt'at'o'n pro li'a re'elekt'ad'o antaŭ la anonc'o de la definitiv'a'j kaj oficial'a'j rezult'o'j.

La argument'o pri la stabil'ec'o de la ekzist'ant'a'j reĝim'o'j, uz'at'a de la okcident'a'j diplomat'ar'o'j, montr'iĝ'as kontraŭ'produkt'a ĉar ĝi, post iom da temp'o, konduk'as nepr'e al kriz'o. Stabil'ec'o de la instituci'o'j est'as ja rekomend'ind'a,sed en Afrik'o, mank'e de ver'a'j ŝtat'o'j, la hom'o de la tag'o far'as la instituci'o'n. “Afrik'o ne bezon'as fort'a'j'n hom'o'j'n sed fort'a'j'n instituci'o'j'n”, pled'as s-ro Barack Obama, la prezid'ant'o de Uson'o. Li'a burkina sam'rang'ul'o Blaise Comparoré respond'is al li iom tro aplomb'e, tri monat'o'j'n antaŭ ol est'i for'pel'it'a el si'a palac'o: “Ne est'as fort'a'j instituci'o'j se ne est'as fort'a'j hom'o'j.” Unu al'ven'as ĉe la reg'posten'o, kaj ĉiu si'n kurb'as: la Plej Alt'a Kort'um'o, la arme'o, la ĝendarm'ej'o kaj eĉ foj'e la Eklezi'o, kiel en Gvineo. La sankt'ig'it'a “stabil'ec'o” est'is cit'it'a en 1978 de s-ro Valéry Giscard d’Estaing por prav'ig'i la “Leopard'o-operaci'o'n”, milit'a'n inter'ven'o'n en Zairo (la aktual'a DRK), kiu cel'is liber'ig'i eŭrop'a'j'n ostaĝ'o'j'n kapt'it'a'j'n de ribel'ul'o'j opon'ant'o'j al la marŝal'o Joseph Mobutu. Fakt'e, Franc'uj'o ven'is help'i al alianc'an'o. Sed kiam Mobutu fal'is en 1997, post tri'dek du jar'o'j da reg'ad'o, la tut'a Kong'o'land'o fal'is kun li.

La modern'a mond'o evolu'as pli rapid'e ol ni'a'j mal'nov'a'j sistem'o'j, kiu'j baz'iĝ'as sur post'koloni'a'j arkaik'aĵ'o'j. La plej bon'a form'o de reg'ist'ar'o hav'as nom'o'n ĉie kon'at'a'n: demokrati'o. Neces'as konstru'i politik'a'j'n sistem'o'j'n sam'temp'e fortik'a'j'n kaj fleks'ebl'a'j'n, kiel la struktur'o'j'n el'pens'it'a'j'n por rezist'i al ter'trem'o'j. Tiu cel'o ne est'as revoluci'a. Tem'as pri star'ig'i soci'a'n kontrakt'o'n, kiu baz'iĝ'as sur minimum'o da konfid'o, permes'ant'e intern'a'j'n debat'o'j'n kaj fort'ig'ant'e la instituci'o'j'n.

Tierno MONÉNEMBO


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

En la radar'o de teror'o

Genez'o de ĝihad'ism'o

Streb'o al spirit'a alt'iĝ'o, ĝihad'o ankaŭ pov'as signif'i la batal'o'n kontraŭ mal'fidel'ul'o'j kaj hipokrit'ul'o'j. Tiu'j, kiu'j hodiaŭ uz'as ĝi'n por prav'ig'i per'fort'a'n kondut'o'n inspir'iĝ'as el rigor'a ideologi'o de'ven'ant'a de du'obl'a lig'iĝ'o: la Islam'a Frat'ar'o kaj la Vahabisma salaf'ism'o, dis'vast'ig'it'a de Sauda Arab'uj'o.

Mult'dimensi'a fenomen'o, ĝihad'ism'o est'as antaŭ ĉio ĝeneral'a teori'o. Tra intelekt'a aranĝ'ad'o rezult'ant'a el de'turn'o de koncept'o'j, simbol'o'j kaj bild'o'j islam'a'j aŭ eŭrop'a'j, ĝi'a'j gard'ant'o'j pretend'as propon'i al la “kred'ant'o'j” nov'a'n ek'ir'o'n, nov'a'n ident'ec'o'n kaj nov'a'n viv'manier'o'n por hav'i sukces'a'n viv'o'n ĉi tie kaj en la post'mort'a mond'o.

Resum'e, ĝi est'as prezent'o de la mond'o, kiu don'as cert'ec'o'n aparten'i al io pli grand'a ol si: la grup'o de elekt'it'o'j task'it'a'j de Di'o re'star'ig'i la ver'a'n religi'o'n kaj re'unu'ig'i la ummaon (la komun'um'o'n de la kred'ant'o'j) sub egid'o de la kalif-land'o — la universal'a islam'a monarĥi'o-, antaŭ ol si'n ĵet'i en la konker'o'n de la mond'o kaj “sav'iĝ'i”. Spur'i la genez'o'n kaj dis'volv'ad'o'n de la ĉef'a'j al'flu'o'j de la ĝihad'ism'a ideologi'o ebl'ig'as pli bon'e kompren'i ties log'ec'o'n kaj efik'o'n, de Saint-Denis ĝis Karachi.

Simil'e al ali'a'j ekstrem'ism'a'j ideologi'o'j, ĝihad'ism'o hav'as si'a'j'n radik'o'j'n en la sen'iluzi'iĝ'o kaŭz'at'a de la unu'a mond'milit'o. La mal'konstru'o de la otoman'a Imperi'o, la abol'o de la kalif'land'o far'e de Mustafa Kemal Atatürk, la okcident'a domin'ad'o kaj la kresk'o de la nov'a'j form'o'j de soci'iĝ'o gener'is ver'a'n konstern'o'n en iu'j islam'a'j soci'o'j.

Por el'ir'i el tiu ekzist'ec'a kriz'o, kelk'a'j aktiv'ul'o'j, kler'ul'o'j kaj ulem'a (jur'ist'o'j kaj teolog'o'j) vid'as islam'o'n kiel sol'a'n solv'o'n. Tiel plur'a'j projekt'o'j, pli aŭ mal'pli komplet'a'j, aper'as inter la du mond'milit'o'j. La plej grav'a el ili est'as ver'ŝajn'e tiu de la islam'a Frat'ar'o.

Inspir'it'a de la Young Mens Christian Association, la islam'a Frat'ar'o nask'iĝ'as en Egipt'uj'o en 1928. Laŭ ĝi'a fond'int'o Hassan Al-Banna, islam'o est'as super'a kaj tut'ec'a ord'o, kiu dev'as reg'i sen lim'o sur la islam'a soci'a mond'o, ĉar ĝi est'as sam'temp'e “dogm'o kaj kult'o, patr'uj'o kaj naci'ec'o, religi'o kaj ŝtat'o, spirit'ec'o kaj ag'o, Koran'o kaj sabr'o”. Tiu'cel'e, li konsider'as teleologi'a'n strategi'o'n: neces'as unu'e islam'ig'i la soci'o'n de'mal'supr'e, trans ĉiu'j jur'a'j kaj teologi'a'j skol'o'j, antaŭ ol ek'kapt'i la pov'o'n kaj kre'i islam'a'j'n ŝtat'o'j'n. Tiu'j ŝtat'o'j, kiu'j cert'ig'as la super'ec'o'n de la ŝari'o (la islam'a leĝ'o), iom post iom en'ir'as integr'ad'a'n procez'o'n tra kun'labor-program'o'j. Tiu procez'o rezult'ig'os abol'o'n de land'lim'o'j kaj proklam'o'n de la kalif-land'o.

La fond'int'o de la islam'a Frat'ar'o neniam preciz'ig'is la princip'o'j'n kaj la struktur'o'j'n de la islam'a ŝtat'o, kiu'n li dezir'is fond'i. Li nur uz'is mal'plen'a'j'n frap'fraz'o'j'n, foj'e eĉ kontraŭ'dir'a'j'n. Sed la spur'o'j las'it'a'j tie aŭ tie ĉi en li'a'j verk'o'j, kaj li'a ag'ad'o kiel ĉef'o de la Frat'ar'o-asoci'o ja montr'as, ke li em'is al elit'ism'o, reg'ism'o kaj aŭtoritat'ism'o. Al-Banna sufiĉ'e klar'e si'n deklar'as kontraŭ kelk'a'j demokrat'a'j princip'o'j, apart'e la liber'ec'o, la apart'ig'o de politik'o kaj religi'o, la plur'parti'ism'o kaj apart'ig'o de pov'o'j. Por al'front'i la intern'a'j'n kaj ekster'a'j'n defi'o'j'n, la ummao dev'as laŭ li est'i gvid'at'a de unu'sol'a leĝ'o, la ŝari'o, de unu'sol'a parti'o, la islam'a Frat'ar'o, kaj de unu'sol'a ĉef'o, la kalif'o.

Dank'e al la relativ'a simpl'ec'o de si'a diskurs'o kaj al la fervor'o de si'a'j membr'o'j, la Frat'ar'o konsider'ind'e pli'vast'ig'as si'a'n sub'ten-baz'o'n en Egipt'uj'o kaj ali'lok'e en la arab'a mond'o. Ĝi tamen ne sukces'as real'ig'i si'a'n ĉef'a'n cel'o'n: kapt'i la reg'o'pov'o'n, ne'mal'hav'ebl'a'n kondiĉ'o'n por re'establ'i la Civit'o'n de Di'o kaj akir'i sav'o'n. Ek de la fin'o de la 1940-aj jar'o'j, tiu mal'sukces'o instig'as decid'em'a'n mal'pli'mult'o'n adopt'i pozici'o'j'n pli kaj pli radikal'a'j'n, apart'e koncern'e uz'o'n de per'fort'o. La event'o'j dram'ec'e akcel'iĝ'as dum la sekv'a jar'dek'o pro la sen'precedenc'a sub'prem'ad'o de la reg'ant'a milit'ist'a junt'o, kiu antaŭ'ne'long'e instal'iĝ'is en Kairo.

Intelekt'ul'o inklin'a al mal'trankvil'o kaj angor'o, Sajid Kutb al'iĝ'as al la Frat'ar'o dum tiu kriz'a period'o. En la prizon'o'j de la prezid'ant'o Gamal Abdel Naser, li far'as ideologi'a'n re'turn'iĝ'o'n, kiu hav'os grand'eg'a'j'n konsekvenc'o'j'n en la arab-islam'a politik-religi'a kamp'o. Li ja konsider'as, ke la mond'o en kiu li viv'as fal'is en mal'sci'o'n kaj mal'fid'o'n (aljahiliyya). La ver'a'j kred'ant'o'j, de nun tre mal'pli'mult'a'j, dev'as real'ig'i ekzil'iĝ'o'n (al-hijra), dis'ig'ant'e si'n spirit'e kaj korp'e de la mal'pi'a'j soci'o'j. Kre'int'e spirit'a'n kaj ŝtat'a'n platform'o'n, tiu'j elekt'it'o'j dev'os sturm'e konker'i la mal'pi'a'n mond'o'n kadr'e de integr'a ĝihad'o. Inspir'at'a de la barata-pakistana Abul Al'a Mawdudi, obstin'a sub'ten'ant'o de la kalif'o-ide'o, Kutb instig'as la elekt'it'o'j'n re'star'ig'i la absolut'a'n suveren'ec'o'n de Di'o (al-hakimiyya) tra la star'ig'o de la islam'a ŝtat'o kaj islam'a leĝ'o, por liber'ig'i la kred'ant'o'j'n el la okcident'a materi'ism'o. Tiu enklav'o-kultur'o, kiu ne est'as nov'a en la islam'a histori'o, rapid'e far'iĝ'as la politik'a baz'o de la nun'temp'a ĝihad'ism'o.

La sovet'a invad'o de Afgan'uj'o ebl'ig'as dis'volv'iĝ'o'n de Vahabismo

Spit'e al si'a popular'ec'o kaj si'a adopt'o far'e de kelk'a'j radikal'a'j grup'o'j ek'de la 196O-aj jar'o'j, la dis'vast'iĝ'o de la ide'o'j de Al Banna kaj Kutb est'as brems'at'a pro struktur'a obstakl'o: la aŭtor'o'j ne est'as ulem'o'j, al kiu est'is depon'it'a pli-ol-cent'jar'a tradici'o, sed simpl'a'j islam'ist'a'j intelekt'ul'o'j kaj aktiv'ul'o'j, kategori'o, kiu ankoraŭ ne trov'is si'a'n lok'o'n en la politik'o-religi'a kamp'o. Laŭ'long'e de la 1960-aj kaj 1970aj jar'o'j, plur'a'j ĝihad'ism'a'j grup'o'j (Shabab Mohammad, Al-Jihad kaj Al-Takfir wa-Hijra) klopod'as solv'i tiu'n problem'o'n, uz'ant'e klasik'a'j'n referenc'o'j'n, apart'e la verk'o'j'n de la jur'ist'o-teolog'o Ibn Taymiyya (1263-1328) kaj de li'a disĉipl'o Ibn Qayyim Al-Jawziyya. Van'e.

En 1979, la sovet'a invad'o de Afgan'uj'o ebl'ig'as al la ĝihad'ism'o don'i al si firm'a'n teologi'a'n kaj jur'a'n doktrin'o'n: vahabismo. Dank'e al la petrol'dolar'o'j de Sauda Arab'uj'o, tiu tradici'o sukces'is si'n trud'i en la islam'a'n kamp'o'n kiel nov'a ortodoks'ec'o. Nask'it'a dum la du'a du'on'o de la 18-a jar'cent'o en centr'a Arab'uj'o, vahabismo est'as avatar'o de hanbalismo, unu el la kvar grand'a'j jur'a'j skol'o'j de suna'ism'o. Obstin'a kaj sen'kompat'a predik'ant'o, ĝi'a fond'int'o, Muhamad ibn Abd al-Ŭahab (1703-1792), ne hezit'as trud'i tio'n, kio'n li konsider'as la sol'a ver'a religi'o, tiu'n de la Profet'o kaj de la pi'a'j pra'patr'o'j, “al-salaf al-salih, de kio ven'as la termin'o “salaf'ism'o”, ali'a nom'o de tiu tradici'o. En 1744, li alianc'iĝ'as al la Saudoj por konstru'i sur'baz'e de si'a doktrin'o politik'a'n ent'o'n: la unu'a sauda ŝtat'o, kiu daŭr'as ĝis 1818.

La organiz'o de la islam'a ŝtat'o tir'is la lecion'o'j'n el la mal'sukces'o'j de Al-Kaid'o

Sen'diskut'e sekv'at'a de si'a'j disĉipl'o'j, Ibn Abd al-Ŭahab asert'as, ke la sol'a ebl'a voj'o al sav'o est'as la re'star'ig'o de la “pur'a” religi'o. Por tio'n far'i, neces'as (re)mal'kovr'i la fundament'a'n koncept'o'n de islam'o: la di'a unik'ec'o -al-tawhid, kiu don'is si'a'n nom'o'n al mult'a'j ĝihad'ism'a'j mov'ad'o'j. Tiu unik'ec'o pov'as real'iĝ'i nur je unu kondiĉ'o: la strikt'a observ'ad'o de ortodoks'ec'o kaj konform'ad'o al la kutim'o'j kaj rit'o'j preskrib'it'a'j, konform'e al la hanbala doktrin'o. Ĉiu'j, kiu'j ne al'iĝ'as al tiu dogm'o est'as kvalifik'it'a'j hipokrit'o'j, erar'voj'ant'o'j, herez'ul'o'j, eĉ mal'fidel'ul'o'j. Mult'a'j doktrin'o'j kaj praktik'o'j de sufismo, tia'j kia'j la kult'o de sankt'ul'o'j, la ekster'regul'a'j pilgrim'ad'o'j aŭ la diven-praktik'o'j est'as konsider'at'a'j form'o'j de idol'kult'o, kiu'n oni kontraŭ'batal'u per ĉiu'j rimed'o'j. Simil'e, la individu'o'j kaj la reg'ist'ar'o'j, kiu'j uz'as leĝ'o'j'n konsider'at'a'j'n ne'islam'a'j, est'as deklar'it'a'j apostat'o'j.

Far'iĝ'i kaj rest'i ver'a monoteist'o implic'as strikt'e aplik'i la di'a'j'n preskrib'o'j'n en ĉiu'j sfer'o'j de la viv'o. Por ating'i tiu'n cel'o'n, la vahabistoj rekomend'as rigor(ism)an interpret'ad'o'n de la sankt'a'j tekst'o'j. La ŝari'o — apart'e la korp'a'j pun'o'j — dev'as laŭ ili est'i rigor'e aplik'at'a'j.

Por mark'i la lim'o'j'n, simbol'a'j'n kaj real'a'j'n, inter la aŭtent'a religi'o kaj la fals'a'j, la vahabistoj evolu'ig'is la princip'o'n “al-wala wa’ al-bar'a’” (“fidel'ec'o kaj romp'o”). La kred'ant'o ŝuld'as absolut'a'n fidel'ec'o'n kaj lojal'ec'o'n al ĉiu'j ali'a'j membr'o'j de la komun'um'o. Invers'e, la rilat'o'j kun la mal'fidel'ul'o'j teori'e lim'iĝ'as je konvert'o, sub'met'ad'o aŭ milit'o. Laŭ tiu logik'o, la islam'an'o'j loĝ'ant'a'j en mal'pi'a'j teritori'o'j dev'as iam real'ig'i hijra (migr'ad'o) al la dom'o de islam'o, por plen'iĝ'i je sankt'a'j fort'o'j antaŭ ol re'ek'ir'i al la ĝihad'o.

Fort'a el la projekt'o de Al-Banna, el la detal'a plan'o de Kutb, el la vahabisma ortodoks'ec'o kaj el la venk'o kontraŭ la sovet'o'j, la ĝihad'ist'o'j pens'as, ke ili fin'fin'e posed'as la ideal'a'n formul'o'n por re'viv'ig'i la Kalif-land'o'n kaj la or'a'n epok'o'n de islam'o. Kiel atest'as la kred'o-konfes'o'j, kiu'j cirkul'as sur la Inter'ret'o — apart'e tiu publik'ig'it'a de la antaŭ'a ĉef'o de la Organiz'o de la Islam'a Ŝtat'o (OIŜ) de Irako, Abu Omar Al-Baghdadi, en 2007, tiu ideologi'o tre mal'mult'e evolu'is dum la last'a'j jar'dek'o'j. La sol'a'j nov'aĵ'o'j menci'ind'a'j est'as la intens'iĝ'o de la kontraŭ-ŝijaism'a diskurs'o — ŝuld'at'a al la sauda, iraka kaj siria kun'tekst'o-, la dis'volv'ad'o de la skrib'aĵ'o'j, kiu'j legitim'as ĉiu'j'n spec'o'j'n da per'fort'o kaj dis'volv'ad'o de mesi'ism'a'j rakont'o'j.

Por triumf'ig'i tio'n, kio'n ili kred'as est'i la ver'a religi'o, la ĝihad'ist'o'j el'labor'as de la komenc'o de la 1990-aj jar'o'j plur'a'j'n strategi'o'j'n, sam'temp'e konkur'ant'a'j'n kaj komplement'a'j'n. Al-Kaid'o baz'as si'a'n viv'cel'o'n sur la ide'o,ke la ummao est'as la cel'o de konstant'a'j intern'a'j kaj ekster'a'j agres'o'j. La islam'an'o'j el la tut'a mond'o hav'as la dev'o'n, laŭ ĝi, help'i al si'a'j sufer'ant'a'j sam'religi'an'o'j. Tiu organiz'it'a solidar'ec'o esprim'iĝ'as tra la praktik'o de ĝeneral'a ĝihad'o, sam'temp'e kontraŭ la potenc'a'j land'o'j kaj kontraŭ la arab'o'islam'a'j reĝim'o'j, kiu'j sub'ten'as ili'n. La fin'a cel'o est'as for'pel'i tiu'j'n potenc'a'j'n ŝtat'o'j'n el la dom'o de islam'o, renvers'i la reĝim'o'j'n, kiu'j'n oni taks'as apostat'o'j kaj re'star'ig'i kalif-land'o'n. Si'n konsider'ant'e kiel avan'gard'o de la kred'ant'o-komun'um'o, la membr'o'j de Al-Kaid'o intenc'as far'i el Afgan'uj'o la kern'o'n de nov'a epope'o. En 1998, Usama bi'n Lad'e'n kaj li'a'j leŭtenant'o'j ceter'e promes'as fidel'ec'o'n kaj lojal'ec'o'n al la ĉef'o de la Talibanoj, la Mulaho Mohammad Omar, kiel komand'ant'o de la kred'ant'o'j, kaj deklar'as ĝihad'o'n kontraŭ la okcident'a'j potenc-land'o'j. Seri'o de grav'a'j atenc'o'j sekv'as, inter ili tiu'j de la 11-a de septembr'o 2001.

El'tir'ant'e la konsekvenc'o'j'n de la mal'sukces'o'j de Al-Kaid'o, la OIŜ adopt'as “ĝeneral'a'n kaj lok'a'n” ag'manier'o'n, tio est'as, ke ĝi evolu'ig'as si'a'n kapabl'o'n pens'i tut'mond'e kaj ag'i lok'e. La gvid'ant'o'j de la Organiz'o, kiu'j si'a'vic'e konsider'as si'n nov'a'j elekt'it'o'j, prefer'is unu'e hav'ig'i al si platform'o'n en'e de la islam'arab'a mond'o kaj cert'ig'i si'a'n financ'a'n aŭtonomi'o'n antaŭ ol dis'send'i si'a'j'n soldat'o'j'n sturm'i la mond'o'n (vd “la mon'o de la ĝihad'o”). Por tio'n far'i ili sekv'is plan'o'n en tri etap'o'j, publik'ig'it'a'n inter 2002 kaj 2004: “Pri administr'ad'o de la sovaĝ'ec'o: la plej tikl'a etap'o de la komun'um'o de la kred'ant'o'j”. Per simpl'a'j kaj rekt'a'j vort'o'j, tiu libr'et'o klar'ig'as kiel la ĝihad'ist'o'j pov'as profit'i el event'o'j kaj cirkonstanc'o'j, sur lok'a aŭ inter'naci'a kamp'o, por ek'kapt'i teritori'o'n. Konker'it'a, tiu teritori'o pov'as far'iĝ'i platform'o, ne nur per uz'o de ekstrem'a per'fort'o kaj propagand'o, sed ankaŭ per imit'o de la okcident'a milit'a art'o kaj administr'a kapabl'o. La part'a sukces'o de tiu strategi'o kaj la proklam'o de “kalif-land'o” en juni'o 2015 inspir'is imit'ant'o'j'n en la islam'a mond'o kaj ali'lok'e, en Sinajo, en Libio, Sahelo, Tunizio, Sauda Arab'uj'o kaj en Franc'uj'o...

Nabil MOULINE


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

COP21: Klimat'a debat'o preter'atent'as ni'a'j'n ocean'o'j'n

Tut'mond'a varm'iĝ'o, ag'ant'o'j kaj viktim'o'j

La ocean'o'j moder'ig'as la tut'mond'a'n varm'iĝ'o'n, kiu laŭ'vic'e hav'as grav'a'j'n efik'o'j'n sur ili'a'j'n ekologi'a'j'n sistem'o'j'n. Kadr'e de la Iniciat'o Oceans 2015, ĉirkaŭ 20 esplor'ist'o'j el ĉiu'j part'o'j de la mond'o analiz'is la risk'o'j'n de efik'o'j sur mar'a'j'n kaj mar'bord'a'j'n ekologi'a'j'n sistem'o'j'n. Ili avert'as ke sekur'ig'i ni'a'j'n ocean'o'j'n dev'as est'i prioritat'o de la Pariza Klimat'konferenc'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (COP21).

Kovr'ant'a pli ol du tri'on'o'j'n de ni'a planed'o, la ocean'o funkci'as kiel ‘klimat'a integr'ig'il'o’, moder'ig'ant'a la klimat'a'n ŝanĝ'iĝ'o'n laŭ du manier'o'j. Ĝi sorb'as pli'mult'o'n de la varm'o kiu akumul'iĝ'as en la atmosfer'o: ĝi jam sorb'is 93% de la eksces'a varm'o el la pli'iĝ'int'a forc'ej'a efik'o*, je la kost'o de alt'iĝ'o'j de la ocean'a temperatur'o kaj la mar'nivel'o, grand'part'e la rezult'o de varm'o'dilat'o kaj la degel'o de la gronland'a glaci'kovr'aĵ'o. Ĝi ankaŭ kapt'as grand'a'n part'o'n de la el'ig'aĵ'o'j de karbon'a di'oksid'o produkt'it'a'j de hom'a ag'ad'o (28% ek'de 1750), je la kost'o de acid'iĝ'o.

*  Thomas Stocker kaj ali'a'j, ‘Observations: ocean’ en Climate Change 2013: the Physical Scienc'e Bas'is, kontribu'aĵ'o de Labor'grup'o Ia al la kvin'a taks'raport'o de la Inter'reg'ist'ar'a Spert'ul'ar'o pri Klimat'a Sanĝiĝo (IPCC), Cambridge University Press, 2013.

Sekv'e, ĉi tiu funkci'o de klimat'a regul'ig'il'o ne est'as sen'kost'a, ĉar la ocean'o mild'ig'as la klimat'a'n ŝanĝ'iĝ'o'n je la mal'util'o de si. Mal'pli frap'ant'a'j ol la lev'iĝ'o je la mar'nivel'o, la ŝanĝ'iĝ'o'j en la fundament'a fizik'o kaj kemi'o de la ocean'o tamen hav'as konsider'ind'a'n efik'o'n sur mar'a'j'n ekologi'a'j'n sistem'o'j'n, kaj sekv'e sur la hom'ar'o'n. La pli'varm'iĝ'o de la ocean'o'j kaj la acid'iĝ'o mal'help'as la proced'o'n de kalci'iĝ'o esenc'a'n por iu'j mar'a'j organism'o'j (koral'o'j, mar'konk'ul'o'j). Mult'a'j koral'a'j rif'o'j est'as blank'ig'at'a'j de la detru'o de si'a simbioz'o kun zooxanthellae (alg'o'j), fit'o'plankton'o mal'mult'iĝ'as en pli varm'a'j akv'o'j kaj la manĝ'o'ĉen'o de fiŝ'o'j est'as perturb'at'a. Iu'j speci'o'j pov'as migr'i al pli mal'varm'a'j akv'o'j, sed ne ĉiu'j.

Malgraŭ la kern'a rol'o de la ocean'o en la proviz'ad'o de nutr'o'sekur'ec'o por cent'o'j da milion'o'j da hom'o'j tut'mond'e, inter'naci'a'j klimat'a'j inter'trakt'ad'o'j, sub la Kadr'o-Konvenci'o pri la Klimat-ŝanĝ'iĝ'o de la UN don'is al ĝi minimum'a'n atent'o'n. Por plen'ig'i ĉi tiu'n mank'o'n, kelk'a'j esplor'ist'o'j* part'o'pren'ant'a'j la Iniciat'o'n Oceans 2015* decid'is dispon'ig'i al la inter'trakt'ant'o'j ĉe la Pariza klimat'a konferenc'o (COP 21) sintez'o'n de pas'int'a'j ŝanĝ'iĝ'o'j kaj ŝanĝ'iĝ'o'j antaŭ'vid'it'a'j ĝis la fin'o de la jar'cent'o, kaj de la sekv'aĵ'o'j por mar'a'j ekologi'a'j sistem'o'j kaj por la serv'o'j kiu'j'n ili proviz'as. Oni konsider'is du kontrast'a'j'n hipotez'o'j'n pri el'ig'aĵ'o'j de forc'ej'a'j gas'o'j: daŭr'ig'o'n de la nun'a kresk'ant'a tendenc'o kaj, pli optimism'e, mal'kresk'o kiu ten'us la tut'mond'a'n kresk'o'n de la temperatur'o je mal'pli ol 2°C en la 21a jar'cent'o.

*  Je'a'n-Pierre Gattuso kaj ali'a'j, ‘Contrasting futures for ocean and society from different anthropogenic CO2 emissions scen'ari'os’, Scienc'e, vol 349, no 6423, Vaŝington'o, juli'o 2015.
*  La Iniciat'o Oceans 2015 est'as gvid'at'a de la franc'a Centr'e National de la Recherche Scientifique (CNRS), la Universitat'o Pierre kaj Marie Curie - Parizo Vi, kaj la Institut du Développement Durable et des Relations Internationales (Iddri), kaj est'as sub'ten'at'a de la Fondus'o Princ'o Albert'o la Du'a de Monak'o, de la Ocean Acidification International Coordination Centr'e de la Inter'naci'a Organiz'o de Atom'a Energi'o, la Fondus'o BNP Paribas kaj la Monak'a Asoci'o pri Ocean'a Acid'iĝ'o; www.obs-vlfr.fr/gattuso/

Krom strikt'a lim'o al el'ig'aĵ'o'j de karbon'a di'oksid'o, la inter'naci'a komun'um'o dev'as protekt'i mar'a'j'n kaj mar'bord'a'j'n ekologi'a'j'n sistem'o'j'n, re'bon'ig'i tiu'j'n, kiu'j jam est'as difekt'it'a'j, kaj ebl'ig'i al soci'o'j, kiu'j de'pend'as de mar'a'j rimed'o'j, adapt'iĝ'i al ŝanĝ'iĝ'o'j. Kelk'a'j metod'o'j est'as el'prov'at'a'j ĉe la lok'a nivel'o, sed ju pli mal'proksim'e'n ni mov'iĝ'as dis'de la cel'o de 2°C, kaj ju pli la ocean'o varm'iĝ'as kaj acid'iĝ'as, des mal'pli est'as spac'o por manovr'i. Ekzempl'e, ju pli koral'a'j rif'o'j difekt'iĝ'os, des pli ili en'danĝer'iĝ'os kaj est'os des pli mal'facil'e sav'i ili'n. Iu'j metod'o'j est'as antagonism'a'j: la mastr'um'ad'o de sun'radi'ad'o cel'as lim'ig'i la tut'mond'a'n varm'iĝ'o'n per pli'ig'o de la kvant'o de varm'o retro'reflekt'at'a en la kosm'o'n. Tio pov'us sub'fos'i klopod'o'j'n por redukt'i el'ig'aĵ'o'j'n de karbon'a di'oksid'o kaj neniel re'bon'ig'us la ocean'a'n acid'iĝ'o'n.

Kvar fundament'a'j mesaĝ'o'j aper'as el la analiz'o de la Iniciat'o Oceans 2015. Unu'e, la ocean'o fort'e influ'as la klimat'a'n sistem'o'n kaj proviz'as grav'a'j'n serv'o'j'n al hom'o'j. Du'e, la mal'bon'iĝ'o de mar'a'j kaj mar'bord'a'j ekologi'a'j sistem'o'j jam est'as rimark'ebl'a kaj sen'dub'e pli'mal'bon'iĝ'os, eĉ sub la optimism'a hipotez'o laŭ kiu la tut'mond'a'j el'ig'aĵ'o'j de karbon'a di'oksid'o mal'kresk'os - precip'e ĉar, kio ajn okaz'u, la difekt'o en la ocean'o okaz'os trans ĉiu'j latitud'o'j, far'ant'e el tio tut'mond'a'n zorg'o'n. Tri'e, est'as nepr'e neces'e tuj kaj grand'skal'e redukt'i el'ig'aĵ'o'j'n de forc'ej'a'j gas'o'j, precip'e karbon'a'n di'oksid'o'n (CO2), por mal'help'i ne're'vok'ebl'a'j'n efik'o'j'n sur la ocean'a'j'n ekologi'a'j'n sistem'o'j'n; iu traktat'o, kiu ne mal'help'us ke la tut'mond'a varm'iĝ'o super'u 2°C, hav'us katastrof'a'j'n sekv'aĵ'o'j'n. Fin'e, ju pli la atmosfer'a CO2 kresk'as, des mal'pli est'as la elekt'o'j por protekt'i la ocean'o'n kaj re'star'ig'i ĝi'a'n ekologi'a'j'n sistem'o'j'n.

Nov'a plan'o por la civilizaci'o

La Iniciat'o Oceans 2015, rimark'ig'ant'e ke la ocean'o ricev'is minimum'a'n atent'o'n ĉe antaŭ'a'j klimat'a'j konferenc'o'j, pet'as radikal'a'n ŝanĝ'o'n de la perspektiv'o: COP21 dev'as far'i la neces'a'j'n ag'o'j'n kaj propon'i nov'a'n, mal'pli detru'a'n plan'o'n por la civilizaci'o. La est'ont'a kondiĉ'o de la ocean'o de'pend'as de la kvant'o de karbon'a di'oksid'o el'ig'ot'a en la ven'ont'a'j jar'dek'o'j. La pli rigor'a, optimism'a perspektiv'o permes'as mal'pli ol unu ses'on'o'n de la el'ig'aĵ'o'j antaŭ'vid'it'a'j ĝis la fin'o de la 21a jar'cent'o laŭ la hipotez'o pesimism'a, sen regul'ig'o. Efektiv'e, el'ig'aĵ'o'j de karbon'a di'oksid'o dev'os est'i eĉ pli mal'alt'a'j ĉar la kapacit'o de la ocean'o ili'n sorb'i regres'os post iom da temp'o. La elekt'o'j far'it'a'j ĉe COP21 tial hav'os grav'a'j'n sekv'o'j'n por la ocean'o.

Laŭ la hipotez'o'j de la Iniciat'o Oceans 2015, pov'us est'i, ke la ocean'a acid'ec'o kresk'is je 38-150% inter la industri'a revoluci'o kaj la fin'o de la 21a jar'cent'o, kaj ke la mez'um'a mar'nivel'o ebl'e alt'iĝ'is je 60-86 centi'metr'o'j inter 1901 kaj 2100. Oni prognoz'as, ke la proviz'o de oksigen'o en la ocean'o mal'pli'iĝ'os, aŭ pli mal'rapid'e aŭ pli rapid'e laŭ divers'a'j hipotez'o'j, kun efik'o'j sur ĉi'a'j'n mar'est'aĵ'o'j'n.

La pli'varm'iĝ'o kaj acid'iĝ'o de la ocean'o'j jam grav'e traf'as tropik'a'j'n koral'o'j'n, mez'latitud'a'j'n mar'herb'o'j'n, alt'latitud'a'j'n pteropod'o'j'n kaj kril'o'j'n (plankton'a'j'n krust'ul'o'j'n), mez'latitud'a'j'n du'valv'ul'o'j'n kaj naĝ'il'hav'a'j'n fiŝ'o'j'n. Eĉ laŭ la optimism'a hipotez'o, prognoz'o'j pri la efik'o sur tropik'a'j'n koral'o'j'n kaj mez'latitud'a'j'n du'valv'ul'o'j'n est'as grav'e zorg'ig'a'j. Sed se el'ig'aĵ'o'j de karbon'a di'oksid'o daŭr'os laŭ la nun'a kadenc'o, la pli'varm'iĝ'o de la ocean'o'j hav'os katastrof'a'n efik'o'n sur ĉiu'j ĉi organism'o'j'n, kaj tio est'ig'os amas'a'n de'lok'ig'o'n kaj regres'o'n en la biologi'a divers'ec'o de la mar'o'j en la tropik'land'o'j. Ĉi tiu'j rezult'o'j - deriv'it'a'j de eksperiment'o'j, sur'lok'a observ'ad'o kaj model'ig'ad'o - est'as konsekvenc'a'j kun indik'o'j de ali'a'j period'o'j en la geologi'a registr'o kiam atmosfer'a CO2 est'is alt'a, precip'e pro vulkan'a ag'ad'o.

La efik'o de ĉi tiu'j ŝanĝ'o'j sur mar'a'j'n ekologi'a'j'n sistem'o'j'n ankaŭ vari'as laŭ la hipotez'o. Se el'ig'aĵ'o'j de forc'ej'a'j gas'o'j daŭr'os je si'a nun'a kadenc'o, fiŝ'kapt'ad'o est'os sever'e traf'it'a, precip'e en tropik'a'j mar'o'j kie ĝi est'as kern'a font'o de protein'o kaj de en'spez'o por milion'o'j da hom'o'j. Ankaŭ est'os tre'eg'a alt'a efik'o sur serv'o'j'n proviz'at'a'j'n de mar'bord'a'j ekologi'a'j sistem'o'j - mar'bord'a protekt'o (koral'a'j rif'o'j, mangl'o'arb'o'j, mar'herb'a'j bed'o'j), akv'o'kultur'o kaj turism'o.

La mal'util'o kaŭz'at'a de ocean'a acid'iĝ'o kaj pli'alt'iĝ'ant'a'j mar'nivel'o'j al mar'a'j organism'o'j kaj ekologi'a'j sistem'o'j, kaj al la rimed'o'j kiu'j'n ili en'hav'as, jam est'as vid'ebl'a kaj pov'us far'iĝ'i sever'a, eĉ sub la optimism'a hipotez'o. Ĝi al'don'iĝ'as al ali'a'j hom'a'j efik'o'j kiel tro'ekspluat'ad'o de viv'ant'a'j rimed'o'j, la detru'o de habitat'o'j, kaj polu'ad'o. Konsider'e la skal'o'n de la antaŭ'vid'it'a'j ŝanĝ'o'j, jam ven'is la temp'o kiam ni konsci'u, ke neni'u land'o est'as sekur'a: ĉi tio est'as problem'o tut'mond'a kaj ni ne pov'as las'i ke la Nord'a-Sud'a dis'iĝ'o mal'help'u ke ni ek'ag'u.

Je'a'n-Pierre Gattuso kaj Alexandre Magnan

Tiu artikol'o origin'e angl'a'lingv'a aper'is en decembr'o 2015 (angl'a'lingv'a el'don'o de LMD).

La franc'lingv'a traduk'o - “Acteurs et victimes du réchauffement de la planète” - aper'is en la novembr'a LMD.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Mal'pli da liber'ec'o, sen gajn'o de sekur'ec'o

Dum la cirkul-facil'ec'o de la ĝihad'ist'o'j sub'strek'as la ne'sufiĉ'o'n de la rimed'o'j je la serv'o de la justic'o, la reg'ist'ar'o respond'as per pli'a aŭtoritat'a inter'ven'o en la justic'o-afer'o'j, kaj per pli'long'ig'o de la urĝ'o-stat'o.

Front'e al la kresk'o de teror'ism'o, la debat'o inter liber'ec'o kaj sekur'ec'o sen'precedenc'e intens'iĝ'as en la demokrati'o'j, kies fundament'o'j est'as minac'at'a'j. Sekv'e de la atak'o'j de la 11-a de septembr'o 2001 sur la uson'a teritori'o, jam est'is proklam'it'a la “milit'o kontraŭ teror'ism'o”. Uson'o tiam adopt'is la leĝ'o'nPatriot Act, kiu permes'as ekzempl'e mal'liber'ig'i dum ne'determin'it'a daŭr'o ekster'land'an'o'j'n, sen preciz'a akuz'o, pro simpl'a suspekt'o de part'o'pren'o en teror'ism'a aktiv'ad'o aŭ de lig'o'j kun teror'ism'a organiz'aĵ'o. Tiel nask'iĝ'is la mal'liber'ej'o de Guantanamo, kun si'a'j cent'o'j da mal'liber'ig'it'o'j kvalifik'it'a'j “mal'amik'a'j batal'ant'o'j”, viktim'o'j de plej kruel'a'j trakt'ad'o'j dum sen'lim'a daŭr'o.

Mult'a'j land'o'j de ĉiu'j kontinent'o'j imit'is Uson'o'n, star'ig'ant'e escept'a'j'n leĝ'o'j'n kaj praktik'o'j'n, kiu'j est'ig'is mult'a'j'n de'voj'iĝ'o'j'n. Tamen la mond'o ne far'iĝ'is pli sekur'a pro tio, kaj la hazard'mort'ig'a'j atenc'o'j ne mal'aper'is, sed daŭr'e pli'mult'iĝ'is.

En tiu leĝ'far'a alt'iĝ'ant'a febr'o Franc'uj'o ne est'is la last'a. Ek'de 1986,post ond'o da atenc'o'j atribu'it'a'j al Action Directe, escept'o-reĝim'o est'is star'ig'it'a, met'ant'e la baz'o'j'n de la franc'a kontraŭ'teror'ism'a leĝ'ar'o: specif'a'j krim'difin'o'j kaj procedur'regul'o'j, pli'long'ig'it'a en'ferm'o'daŭr'o, fort'ig'it'a'j polic'o-pov'o'j, special'ig'it'a juĝ'ist'ar'o, special'a kort'um'o. De post tiam, pli ol dek'kvin'o da tekst'o'j cel'ant'a'j pli'fortik'ig'i la sistem'o'n amas'iĝ'is. La 22-an de juli'o 1996 est'is adopt'it'a leĝ'o, kiu difin'as kiel aŭtonom'a'n krim'o'n la tre fleks'ebl'a'n noci'o'n ‘asoci'o de krim'ul'o'j’ “en rilat'o kun teror'ism'a entrepren'o”. Tiu'n dispon'o'n la juĝ'ist'o Marc Trévidic kvalifik'as “eg'e efik'a il'o, sed ankaŭ latent'e danĝer'a por la individu'a'j liber'ec'o'j*.

*  Marc Trévidic, Au coeur de l’antiterrorisme, Je'a'n-Claude Lattès, Parizo, 2011.

En la kun'tekst'o de la post-11-a-de-septembr'o, leĝ'o cel'ant'a la islam'ism'a'n minac'o'n kaj prezent'at'a kiel por'temp'a, voĉ'don'it'a la 15-an de novembr'o 2001, est'is definitiv'ig'it'a per leĝ'o de la 18-a de mart'o 2003. Ĝi en'hav'as dispon'o'j'n facil'ig'ant'a'j'n la hejm'o-tra'serĉ'ad'o'j'n aŭ la kontrol'o'j'n de la haven'a'j kaj flug-haven'a'j zon'o'j, kaj dev'ig'as la komunik'entrepren'o'j'n konserv'i kaj komunik'i si'a'j'n don'it'aĵ'o'j'n. Tiu'j'n kontrol-rimed'o'j'n komplet'ig'is kaj pli'fortik'ig'is la leĝ'o de la 9-a de mart'o 2004, tiel nom'at'a “leĝ'o Perben 2”, pri lukt'o kontraŭ teror'ism'o kaj grand-krim'ec'o, kaj post'e leĝ'o de la 23-a de januar'o 2006, sekv'ant'a la atenc'o'j'n de Londono en juli'o 2005. Tiu last'a, ekzempl'e, permes'as intens'a'n dis'volv'ad'o'n de vide'o'kontrol'o kaj al'ir'o'n al la administr'a'j slip'ar'o'j, kaj pli'long'ig'as la unu'a'n en'ferm'o-daŭr'o'n de kvar ĝis ses tag'o'j, en kaz'o de “risk'o de tuj'a teror'ism'a ag'o en Franc'uj'o aŭ ekster'land'e”.

Pli proksim'e, la leĝ'o de la 13-a de novembr'o 2014, cel'ant'a respond'i al la tim'o'j est'ig'it'a'j de la “sol'ec'a'j lup'o'j” post la atenc'o okaz'int'a ses monat'o'j'n antaŭ'e en la jud'a Muze'o de Bruselo, kre'is la krim'o'n “individu'a teror'ism'a entrepren'o”. Kun tiu tekst'o aper'as nov'a dinamik'o, kresk'int'a'j pov'o'j est'as don'it'a'j al la administraci'o kaj al la reg'ist'ar'o, kun en'konduk'o de administr'a por'temp'a mal'permes'o el'ir'i la teritori'o'n, laŭ'decid'e de la ministr'o pri intern'a'j afer'o'j, aŭ administr'a mal'permes'o en'ir'i la franc'a'n teritori'o'n, kaz'e de minac'o, kontraŭ ĉiu ekster'land'an'o kutim'e ne'loĝ'ant'a en Franc'uj'o.

La atenc'o'j de la 7-a kaj 9-a de januar'o 2015 est'is si'a'flank'e sekv'at'a'j de adopt'o de leĝ'o pri inform'ad'o*, kies cel'o est'is pli'fortik'ig'i la rimed'o'j'n de la sekret'a'j serv'o'j, laŭ'leĝ'ig'ant'e apart'e trud'em'a'j'n proced'o'j'n jam de'long'e uz'at'a'j'n. Tiu tekst'o, laŭ la reg'ist'ar'o, dev'is ebl'ig'i pli bon'e en'kadr'ig'i la ag'ad'o'j'n de la serv'o'j. Sed la vast'ec'o de ĝi'a aplik'o-kamp'o, kritik'at'a de la defend'ant'o'j de la hom'rajt'o'j, mal'e las'as al ili pli da liber'ec'o por far'i, sen juĝ'ist'a kontrol'o, grand'skal'a'n deĵor-observ'ad'o'n, kiu pov'as koncern'i ne nur la cel'at'a'j'n individu'o'j'n, sed ankaŭ ili'a'n ĉirkaŭ'aĵ'o'n.

*  Vd Félix Tréguer, “Fe'u vert à la surveillance de masse”, Le Monde diplomatique, juni'o 2015.
Atenc'o'j ne font'as el ne'sufiĉ'a leĝ'ar'o

La decid'o'j sekv'ant'a'j la atenc'o'j'n de la 13-a de novembr'o 2015 est'as pli'a kaj alarm'ig'a paŝ'o. La Parlament'o voĉ'don'is, rapid'e kaj kvazaŭ-unu'anim'e, tri'monat'a'n pli'long'ig'o'n de la urĝ'o'stat'o, kiu don'as al la administraci'o'j larĝ'a'n paletr'o'n de trud'ag'o'j: el'ir'mal'permes'o, tra'serĉ'ad'o je kiu ajn hor'o, pli intens'a kontrol'o de Inter'ret'o, ferm'o de publik'a'j ej'o'j, mal'permes'o manifestaci'i, trud'it'a rest'ad'o, kun dev'ig'o rest'i hejm'e dek'du hor'o'j'n si'n'sekv'e, pli'vast'ig'at'a uz'o de la elektron'ik'a kontrol'ad'o, mal'fond'o de asoci'o'j aŭ de grup'o'j, kies aktiv'aĵ'o'j minac'as al la publik'a ord'o... Ĉiu el tiu'j decid'o'j en'hav'as risk'o'j'n de de'voj'iĝ'o'j. Ekzempl'e tra'serĉ'ad'o pov'os okaz'i nokt'e ĉe person'o'j sen'rilat'a'j al teror'ism'a ag'o; La trud'it'a hejm'rest'ad'o est'as permes'it'a kiam ekzist'as minac'o'j baz'it'a'j “sur serioz'a'j konjekt'o'j”, kio rest'as tre mal'preciz'a; iu'j manifestaci'o'j est'as mal'permes'it'a'j ne pro la motiv'o de teror'ism'o-danĝer'o, sed pro ali'a'j ne'konfes'at'a'j konsider'o'j.

La tut'o en'kadr'iĝ'as en fort'a tendenc'o for'ig'i la juĝ'ist'o'n, kiu tamen est'as la esenc'a garanti'o de la individu'a'j liber'ec'o'j. Al'don'iĝ'as la projekt'o en'met'i en la Konstituci'o'n artikol'o'n rilat'a'n al iu kriz'o'stat'o aŭ urĝ'o'stat'o, kaj fin'e larĝ'ig'it'a ebl'ec'o for'pren'i la ŝtat'an'ec'o'n de du'naci'ul'o'j nask'it'a'j en Franc'uj'o. Ĉi tiu last'a decid'o, sen real'a util'o, hav'as katastrof'a'n simbol'a'n efik'o'n.

Por prav'ig'i tiu'j'n iniciat'o'j'n, la prezid'ant'o de la Respublik'o, adopt'as milit'em'a'n si'n'ten'o'n kaj re'pren'as la bush-ajn esprim'o'j'n “milit'o kontraŭ teror'ism'o” kaj “el'radik'ig'o de la teror'ist'o'j”. Tia si'n'ten'o est'as sam'temp'e ne'efik'a por tio, kio'n oni simpl'e nom'u, sen uz'i milit'a'n ne'util'a'n lingv'aĵ'o'n, ‘lukt'o kontraŭ teror'ism'o’, kaj danĝer'a por la liber'ec'o'j. Infer'a radar'o konduk'as, post ĉiu mort'ig'o, panik'e adopt'i dispozici'o'j'n tiom kontraŭ'produkt'a'j kiom ne'legitim'a'j.

Kie halt'os tiu ĉiam'pli'a propon'ad'o, se oni konsider'as, ke jam deput'it'o'j de la social'ist'a Parti'o kaj de la Respublik'an'o'j aktiv'as favor'e al kontrol'ad'o de la amas'inform'il'o'j? Leĝ'o far'iĝ'is nur'a il'o de politik'a komunik'ad'o; ĝi ebl'ig'as trankvil'ig'i, ne sen demagogi'o kaj kaŝ'it'a'j balot'a'j cel'o'j, publik'a'n opini'o'n prav'e horor'ig'it'a'n kaj ŝok'it'a'n, rest'ant'e sur la kamp'o de emoci'o, anstataŭ konduk'i la neces'a'n pri'pens'ad'o'n.

Sekur'ec'o est'as esenc'a liber'ec'o, kaj est'as dev'o de la ŝtat'o cert'ig'i la protekt'o'n de la civit'an'o'j. Sed ĝi far'u ĝi'n per taŭg'a'j kaj efik'a'j rimed'o'j. Ĉi-rilat'e, la star'ig'o de urĝ'o'stat'o est'is ver'ŝajn'e prav'a por dek'du'tag'a period'o, est'as mir'konstern'e konstat'i, ke la Parlament'o ne si'n demand'is pri taŭg'ec'o de ĝi'a pli'long'ig'o por tri monat'o'j. La blanket'o don'it'a por tiom long'a daŭr'o mal'respekt'as la respublik'a'n tradici'o'n de proporci'ec'o kaj de kontrol'o kaz'e de escept'a'j decid'o'j. Ĝi mult'o'n rivel'as pri la perd'o de ni'a'j demokrati'a'j fiks'mark'o'j.

Ĉiu'j tiu'j tord'o'j de liber'ec'o'j est'as des pli bedaŭr'ind'a'j, ke la atenc'o'j ne hav'as si'a'n origin'o'n en ne'sufiĉ'o da sub'prem'a'j leĝ'o'j, sed ja pli'ĝust'e en la mis'funkci'ad'o de la sekret'a'j serv'o'j de polic'o kaj justic'o, pro mank'o de financ'a'j, teknik'a'j kaj hom'a'j rimed'o'j. Tiu'j'n rimed'o'j'n oni dev'as pli'fort'ig'i, kiel de'long'e tio'n pet'as la profesi'ul'o'j de la lukt'o kontraŭ teror'ism'o.

Suspekt'em'a klimat'o instal'iĝ'as kaj kontribu'as difekt'i la soci'a'n lig'il'o'n

La ĉef'a'j viktim'o'j de la sekur'ec'a'j de'voj'iĝ'o'j ver'ŝajn'e est'os la civit'an'o'j mem, ĉar atenc'o'j kontraŭ ili'a privat'a viv'o kaj liber'ec'o'j mult'iĝ'as. Teror'ism'a ag'o cel'as est'ig'i teror'o'n kaj tim'ig'i loĝ'ant'ar'o'n. Ĝi'a'j aŭtor'o'j prov'as mal'stabil'ig'i kaj mal'fort'ig'i la demokrati'o'j'n, sen'kredit'ig'ant'e ili'a'j'n universal'a'j'n valor'o'j'n: liber'ec'o kaj human'ec'o. Si'n liber'ig'i, eĉ iom'et'e, el la regul'o'j de la jur'o-ŝtat'o signif'as don'i al ili venk'o'n.

Raci'a analiz'o mal'e dev'ig'as konduk'i la lukt'o'n kun la neces'a firm'ec'o, sed respekt'em'e al la fundament'a'j rajt'o'j. Oni memor'ig'u la vort'o'j'n ĉiam aktual'a'j'n de s-ro Kofi Annan, kiam li est'is ĝeneral'a sekretari'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN): “La hom'rajt'o'j ne pov'as est'i ofer'it'a'j profit'e al la lukt'o kontraŭ teror'ism'o. Ne est'as mal'akord'ebl'o inter la defend'o de la hom'rajt'o'j kaj la lukt'o kontraŭ teror'ism'o. Mal'e, la moral'a princip'o, kiu est'as la baz'o de la hom'rajt'o'j, tiu de profund'a respekt'o al la dign'o de ĉiu individu'o, est'as unu el ni'a'j plej potenc'a'j arm'il'o'j por batal'i kontraŭ teror'ism'o*.”

*  Parol'ad'o dir'it'a okaz'e de la konferenc'o “Kontraŭ'batal'i teror'ism'o'n por la hom'ar'o: konferenc'o pri la radik'o'j de la mal'bon'o”, 22-a de septembr'o 2003.

Oni ne forges'u, ke adopt'o de tia'j decid'o'j konduk'as al la publik'a mal'laŭd'o de la plej el'met'it'a'j person'o'j, kiu'j, kontraŭ la serĉ'at'a efik'o, risk'as tiam en'fal'i en ekstrem'ism'o'n. Klimat'o de suspekt'em'o instal'iĝ'as, kontribu'ant'a iom post iom al difekt'ad'o de la soci'a lig'o kaj kre'ant'a nov'a'j'n streĉ'o'j'n. Ĉiu civit'an'o hav'as respond'ec'o'n ne ced'i al la tim'o-refleks'o, kaj kompren'i ke li'a sekur'ec'o ne est'os protekt'at'a per atenc'o kontraŭ la liber'ec'o'j.

Patrick BAUDOUIN


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

En Sirio, tre mal'cert'a politik'a solv'o

La okcident'a'j land'o'j ŝat'us detru'i la Organiz'aĵ'o'n de la Islam'a Ŝtat'o sen inter'ven'i sur'ter'e, kio trud'us re'unu'iĝ'o'n de la precip'a'j siriaj arm'it'a'j grup'o'j kaj organiz'ad'o'n de trans'ir'a politik'a procez'o. Sed tia scen'ar'o spit'as mult'a'j'n punkt'o'j'n de la real'o.

Tuj post la atenc'o'j de la 13-a de novembr'o en Parizo, Uson'o kaj ĝi'a'j alianc'an'o'j, inter ili Franc'uj'o, re'asert'is si'a'n vol'o'n progres'ig'i du'flank'a'n al'ir'o'n. Unu'flank'e la daŭr'ig'o'n de ampleks'a milit'a ag'ad'o kontraŭ la Organiz'aĵ'o de la Islam'a Ŝtat'o (OIŜ) — oft'e nom'at'a per la pejorativ'a akronim'o “Daech”, kiu en la arab'a signif'as “Islam'a ŝtat'o en Irako kaj en la Lev'ant'o” kaj ali'flank'e la serĉ'ad'o'n de politik'a solv'o al la intern'a milit'o en Sirio. Nu, en ambaŭ kaz'o'j rest'as mal'help'o'j, kaj ver'e ne mal'grand'a'j.

Koncern'e la milit'a'n ag'ad'o'n ekzist'as cert'e kelk'a'j nuanc'o'j en la difin'o de la “grand'a koalici'o” aŭ de la “unu'ec'a koalici'o”, tia kia'n la franc'a prezid'ant'o François Hollande kaj tia, kia'n li'a'j rus'a kaj uson'a koleg'o'j ĉiu si'a'flank'e vid'as ĝi'n. Sed oficial'e la cel'o est'as milit'e “detru'i” la OIŜ. Kiel? Per daŭr'ig'o de la aviad'il'a'j bomb'ad'o'j, per punkt'ec'a uz'ad'o de ag'ad'o'j de special'a'j fort'o'j, per sek'ig'o de la financ'a'j font'o'j de la teror'ist'a organiz'aĵ'o kaj, kiel ripet'as la uson'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, per “pli fort'a part'o'pren'o de la region'a'j fort'o'j”.

La parizaj mort'ig'o'j esenc'e neni'o'n ŝanĝ'is. La reg'ist'ar'o de s-ro Barack Obama rest'as firm'e kontraŭ sur'ter'a inter'ven'o, kaj tio malgraŭ la klar'a intenc'o de la respublik'an'a'j deleg'it'o'j neni'ig'i la OIŜ. “Send'i ter'trup'o'j'n signif'us ripet'i pas'int'a'j'n erar'o'j'n, se oni ne vol'as konstant'a'n okup'ad'o'n [de Sirio]”, deklar'is la uson'a prezid'ant'o post la kun'ven'o de la G20 en la turk'a ban'lok'o Antalja, la 14-an de novembr'o. Re'foj'a mesaĝ'o dum vojaĝ'o tra Azi'o, kun jen'a preciz'ig'o: la cel'o de la koalici'o rest'as redukt'i la geografi'a'n spac'o'n reg'at'a'n de la OIŜ por mal'help'i ĝi'a'n kapabl'o'n al'tir'i nov'a'j'n rekrut'o'j'n. Barack Obama far'os ĉio'n por konserv'i la ĝis'nun'a'n stat'o'n ĝis januar'o 2017, kaj las'i al si'a post'e'ul'o la zorg'o'n eventual'e decid'i send'i la arme'o'n en nov'a'n en'kaĉ'iĝ'o'n”, indik'as al ni alt'rang'a uson'a diplomat'o, kiu dezir'as rest'i anonim'a.

Tiu ĉi zorg'em'o evit'i sur'ter'a'n milit'a'n engaĝ'iĝ'o'n sign'o de real'ism'o kaj de prudent'o nutr'as ĝeneral'a'n skeptik'o'n pri la mal'munt'ad'o de la OIŜ. “Kiu liber'ig'os Rakka, kaj ĉef'e Mosul? Oni ne pren'as urb'o'j'n per aer'a'j bomb'ad'o'n. Tiom long'e, kiom Daech reg'as tiu'j ĉi neŭr'algi'a'j'n punkt'o'j'n, ĝi hav'as la kapabl'o'n kontraŭ'atak'i kaj re'lanĉ'i si'a'n geografi'a'n ekspansi'o'n”, analiz'as la iraka politik'ist'o Omar Jasser. Respond'e, la vic'konsil'ist'o pri naci'a sekur'ec'o, Benjamin J. Rhodes, insist'as pri la “neces'o sub'ten'i la fort'o'j'n, kiu'j kontraŭ'batal'as la IOŜ sur'ter'e, unu'a'vic'e la kurd'a'j'n taĉment'o'j'n”.

Tiu'j ĉi ŝajn'as est'i la sol'a'j efik'a'j alianc'an'o'j de la koalici'o, ĉar nek Turk'uj'o nek Saud-Arab'uj'o ŝajn'as em'i send'i si'a'j'n infanteri'o'n. La unu'a far'as “si'a'n” milit'o'n kontraŭ la la Parti'o de la Labor'ist'o'j de Kurd'uj'o (PKK)*, dum la du'a prioritat'as si'a'n inter'ven'o'n kontraŭ la hutistaj ribel'ul'o'j en Jemeno (vd la artikol'o'n de Pierre Conesa, p. 14). Sed la centr'a rol'o de la kurd'o'j kontraŭ la OIŜ ne est'as de ĉiu'j sam'e aprez'at'a. Turk'uj'o ne ŝat'as la pli kaj pli firm'a'n sub'ten'o'n de Uson'o al la peŝmergoj. La centr'a reg'ist'ar'o de Bagdado si'a'flank'e akuz'as ili'n est'i “aneks'int'a'j Sinjar-on” kaj postul'as la “restitu'ad'o'n” de tiu urb'o re'pren'it'a mez'e de novembr'o de la kurd'a'j trup'o'j de Turk'uj'o kaj de Irako kun la apog'o de la uson'a aer'arme'o.

*  Vd “L’emballement guerrier du président turc”, Le Monde diplomatique, septembr'o 2015.

Al'front'it'a'j al la mank'o de alianc'an'o'j kapabl'a'j ter'e inter'ven'i, Vaŝington'o kaj ĝi'a'j partner'o'j el'vok'as do ali'a'n “sankt'a'n uni'o'n”. Tiu ĉi en'ten'us la arme'o'n kaj la milic'o'j'n de la siria prezid'ant'o Baĥar Al-Assad kaj plur'a'j'n ribel'a'j'n grup'o'j'n, kiu'j aktual'e batal'as kontraŭ la reĝim'o de Damasko. Pro tio grav'as la cel'o de inter'trakt'it'a pac'o kun procez'o de politik'a trans'ir'o. La 14-an de novembr'o 2015, dum kun'ven'o en Vieno, dek sep part'o'pren'ant'a'j land'o'j, inter ili Saud-Arab'uj'o, Irano kaj Turk'uj'o, kaj la Eŭrop'a Uni'o kaj la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, decid'is si'a'n sub'ten'o'n “al batal'halt'o kaj al procez'o far'at'a de la siri'an'o'j por star'ig'i, en'e de ses monat'o'j (...) kalendar'o'n por redakt'i nov'a'n konstituci'o'n”.

Ek'de la 1-a de januar'o 2016, la divers'a'j siriaj parti'o'j kaj la reg'ist'ar'o de s-ro Al-Assad est'as al'vok'it'a'j por inter'trakt'i la kondiĉ'o'j'n de batal'halt'o, kiu ek'valid'u la 14-an de maj'o kaj est'u sekv'at'a de “elekt'o'j” (sen pli'a'j preciz'ig'o'j) en 2017. Konsider'at'a'j teror'ist'o'j, la OIŜ kaj la Front'o Al-Nosra, branĉ'o de Al-Kaid'o, kiu est'as la du'a plej grav'a arm'it'a grup'o post la OIŜ, est'as jam eksklud'it'a'j el tiu dialog'o, kiu'n la uson'a ŝtat'sekretari'o John Kerry kun iom el'prem'it'a entuziasm'o kvalifik'is “unik'a ŝanc'o por Sirio.

Kiel klar'ig'as Hasan Hasan, special'ist'o pri Sirio loĝ'ant'a en la Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j, “la probabl'ec'o'j de sukces'o de tiu ĉi procez'o est'as tre et'a'j, kaj ĝi pov'as baldaŭ eĉ pli'grav'ig'i la situaci'o'n”. Unu'a demand'o: la list'o de part'o'pren'ont'o'j en la inter'trakt'ad'o'j, kiu'n Jordanio dev'as star'ig'i. Kiel Aman'o* pov'as rezist'i al la prem'o'j de Damasko, por kiu la dialog'o pov'as okaz'i nur kun la opozici'o kiu'n ĝi toler'as, ekzempl'e la Popol'front'o por la Ŝanĝ'o kaj Liber'ig'o? Oni ankoraŭ ne sci'as, ekzempl'e, ĉu la Arme'o Liber'a Sirio est'os invit'ot'a por la inter'parol'ad'o'j. Konsider'at'a “teror'ist'a” de s-ro Al-Assad kaj de li'a rus'a alianc'an'o, tiu ĉi grup'o konsist'as el eks'a'j oficir'o'j de la regul'a arme'o kaj est'is dum long'a temp'o la lanc'o'pint'o de la ribel'o antaŭ ol tiu ĉi est'is domin'at'a de la islam'ist'a'j fort'o'j. Hodiaŭ ĝi daŭr'e ĉe'est'as en la provinc'o Deraa kaj, laŭ si'a propr'a el'dir'o, far'is okaz'a'j'n alianc'o'j'n kun ĝihad'ist'a'j grup'o'j.

*  La ĉef'urb'o de Jordanio. -vl

Sed Jordanio dev'as antaŭ ĉio kompromis'i kun Riad'o. Saud-Arab'uj'o prov'os trud'i grup'o'j'n nom'at'a'j'n “moder'a'j”, sed kiu'j fleg'as grav'a'j'n milit'a'j'n lig'o'j'n kun la Front'o Al-Nosra kaj kiu est'is eĉ alianc'an'o'j de la OIŜ. Tio ĝust'as pri la arme'o Ahrar Al-Ĥam (“La liber'a'j hom'o'j de Sirio”), de tendenc'o sam'e salaf'ist'a kaj naci'ist'a (ĝi ne rekrut'as ekster'land'a'j'n batal'ant'o'j'n). Tiu grup'o de plur'a'j monat'o'j prov'as afiŝ'i pli moder'a'n bild'o'n pri si, kvankam ĝi aktiv'as en'e de pli larĝ'a alianc'o, la Jaiŝ Al-Fataĥ (la Arme'o de Konker'o), kie oni re'trov'as la Front'o'n Al-Nosra kaj ali'a'j'n ĝihad'ist'a'j'n grup'o'j'n.

Ĉe'est'a en la provinc'o Idleb kaj en la antaŭ'urb'o de Damasko Ahrar Al-Ĥam, sam'e kiel ĝi'a'j partner'o'j kaj rival'o'j en'e de la Jaiĥ Al-Fataĥ, est'as financ'at'a el la Golf-land'o'j kaj en Turk'uj'o. Ĝi prezent'as si'n kiel suna'ist'a alternativ'o al la OIŜ, kiu est'is unu'e ĝi'a alianc'an'o'j antaŭ ol far'iĝ'i ĝi'a kontraŭ'ul'o en 2014. De kelk'a'j monat'o'j ĝi prov'as de'log'i la okcident'a'j'n ĉef'urb'o'j'n kaj special'e Vaŝington'o'n. Oni ankoraŭ ne sci'as, ĉu Damasko akcept'os inter'trakt'i kun grup'o, kies origin'a'j membr'o'j est'is liber'ig'it'a'j el la mal'liber'ej'o'j de la reĝim'o de 2011 por radikal'ig'i, kaj do sen'kredit'ig'i, politik'a'n kontest'ad'o'n kiu tiam est'is esenc'e pac'a.* “Se oni vol'as ating'i batal'halt'o'n, tiam neces'as ke la plej mult'a'j ĉe'est'a'j fort'o'j est'u koncern'at'a'j, rimark'ig'as ekzil'a siria opozici'ul'o en Franc'uj'o. La problem'o est'as ke, escept'e de la Arme'o Liber'a Sirio, neni'u arm'it'a grup'o pov'as nom'i si'n moder'a. Fakt'e, la diferenc'o est'as mal'grand'a inter Al-Nosra kaj Ahrar Al-Ĥam.”

*  Kp Hal'a Kodmani, Syrie: qui se cache derrière l’Armée de la conquête?” [H. K., “Sirio: kiu kaŝ'iĝ'as mal'antaŭ la Arme'o de Konker'o?”], Libération, Parizo, 30-an de juli'o 2015.

Ali'a mal'help'o sur la voj'o al pac'o: la rol'o de s-ro Al-Assad en la ven'ont'a'j monat'o'j kaj en la est'ont'ec'o. Pri tio, mult'a'j okcident'a'j land'o'j kaj ili'a'j alianc'an'o'j iom ŝanĝ'iĝ'is. Neni'u pli, eĉ ne Franc'uj'o, Turk'uj'o kaj la golf'a'j monarĥi'o'j, konsider'as la tuj'a'n for'ir'o'n de la siria prezid'ant'o absolut'a neces'o. Kvankam neni'u forges'as memor'ig'i li'a'n respond'ec'o'n en la dram'o de li'a land'o, la ide'o ke li pov'u part'o'pren'i en la politik'a trans'ir'o est'as nun unu'anim'a. En tiu senc'o li pov'as arog'i est'i diplomati'e venk'int'a, ĉar li'a part'o'pren'o en la inter'trakt'ad'o'j est'as decid'it'a, kaj ankaŭ li'a rest'ad'o en la potenc'o dum la period'o, kiu dev'as konduk'i al la elekt'o'j. Tio kaŭz'as la furor'o'n kaj kontest'o'n de mult'a'j opozici'ul'o'j. “La siria popol'o rifuz'os ke Assad lud'u rol'o'n en la trans'ir'o post la masakr'o'j, kiu'j'n li far'is”, asert'as s-ro Hiŝam Marva, vic'prezid'ant'o de la Siria Naci'a Koalici'o (SNK), kiu grup'ig'as la esenc'a'j'n part'o'j'n de la ne'islam'ist'a politik'a opozici'o al la reĝim'o. Li bedaŭr'as ankaŭ la ĉe'est'o'n de Irano en diplomati'a procez'o; li akuz'as ĝi'n hav'i nur unu sol'a'n cel'o'n: “ĉia'prez'e konserv'i Assad en la potenc'o”.

Teherano rest'as la plej aktiv'a kaj la plej decid'it'a sub'ten'o de la siria prezid'ant'o. Koncern'e la trans'ir'a'n period'o'n, la irana potenc'o opini'as eĉ ke s-ro Al-Assad “dev'as ne est'i dev'ig'at'a for'las'i la potenc'o'n” kaj ke li hav'as “la rajt'o'n kandidat'i por la elekt'o'j”. Tiu'n formul'o'n Ruslando, ali'a grav'a alianc'an'o, ŝajn'as jam ne sub'skrib'i. Moskvo, decid'it'a defend'i la reĝim'o'n, nun ne kontraŭ'as la ide'o'n, ke la siria prezid'ant'o trans'don'os la potenc'o'n fin'e de procez'o de inter'trakt'it'a trans'ir'o kaj post milit'a venk'o sur'lok'e aŭ almenaŭ post grav'a re'ekvilibr'ig'o de la fort'rilat'o'j favor'e al Damasko. En juni'o 2015, s-ro Vladimir Putin ceter'e diskret'e esplor'is ĉe si'a'j alĝeriaj kaj belorus'a'j inter'parol'ant'o'j pri la ebl'ec'o ke ili pov'us akcept'i la Assad-klan'o'n en ekzil'o.

Kvankam, laŭ cert'a'j diplomati'a'j font'o'j, la neces'o for'las'i la potenc'o'n, eĉ for'las'i la land'o'n, est'is al li klar'ig'it'a dum li'a renkont'iĝ'o en Moskvo kun la rus'a prezid'ant'o last'a'n oktobr'o'n, tiu solv'o daŭr'e ne trov'iĝ'as en la projekt'o'j de la siria gvid'ant'o. Kvankam pen'a, la re'pren'o, far'e de li'a arme'o, de cert'a'j teritori'o'j, special'e en la nord'o de la land'o, konvink'is li'n, ke milit'a mal'venk'o est'ont'ec'e mal'ebl'os, dum li ĝu'os la apog'o'n de Ruslando kaj de Irano. La atenc'o'j far'it'a'j de la OIŜ en Parizo nur fort'ig'is li'a'n decid'o'n ĉia'prez'e ten'i si'n en la potenc'o. La star'ig'o de diplomati'a procez'o kun mal'cert'a'j perspektiv'o'j don'as al li krom'a'n lev'il'o'n por daŭr'ig'i si'a'n reg'ad'o'n, atend'e de hipotez'a'j pli bon'a'j temp'o'j.

Akram Belkaïd.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

Franc'a'j turn'iĝ'o'j pri Sirio

Prov'i sekv'i la pozici'o'n de la franc'a'j respond'ec'ul'o'j pri la siria reĝim'o kaŭz'as kap'turn'iĝ'o'n. En 2005, la prezid'ant'o Jacques Chirac romp'is ĉi'a'n rilat'o'n post la atenc'o kontraŭ la libana ĉef'ministr'o Rafic Hariri. Post prezid'ant'iĝ'o en 2007, li'a eks'a ministr'o pri intern'a'j afer'o'j invit'as s-ro'n Aĥar Al-Assad en la prezid'ant-palac'o'n:

Nicolas Sarkozy, la 12-an de juli'o 2008: “Vi bon'e kompren'is, ke ni komenc'as nov'a'j'n rilat'o'j'n ne por kelk'a'j tag'o'j, ne por kelk'a'j semajn'o'j: struktur'a'j'n rilat'o'j'n, strategi'a'j'n. Kaj ke, kompren'ebl'e, la rapid'o de dis'volv'ad'o de tiu'j rilat'o'j est'os ne nur laŭ funkci'o de la parol'ad'o'j, de la promes'o'j, de la parol'o'j, sed de pruv'o'j kaj de fakt'o'j, ĉe unu flank'o sam'e kiel ĉe la ali'a.”

Sekv'e al la arab'a'j ribel'o'j, la ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j el'dir'as la kurs'ŝanĝ'o'n:

Alain Juppé, la 27-an de aŭgust'o 2011: “Franc'uj'o dir'is, kiel la unu'a, ke Baĥar Al-Assad dev'as for'las'i la potenc'o'n. Ĝi star'as ĉe la pint'o de la inter'naci'a mobiliz'iĝ'o por prem'i la reĝim'o'n per politik'a'j kaj financ'a'j sankci'o'j.”

Elekt'it'a en maj'o 2012, la nov'a prezid'ant'o postul'as la ĉes'ig'o'n de la embarg'o por pov'i liver'i arm'il'o'j'n al la opozici'o, kiu'n Franc'uj'o la unu'a agnosk'as kiel legitim'a'n reg'ist'ar'o'n.

François Hollande, la 13-an de novembr'o 2012: “Franc'uj'o agnosk'as la Siri'an Naci'a Koalici'o'n kiel la sol'a'n reprezent'ant'o'n de la siria popol'o kaj do kiel la est'ont'a'n provizor'a'n reg'ist'ar'o'n de la demokrati'a Sirio, kio ebl'ig'as ĉes'ig'i la reĝim'o'n de Baĥar Al-Assad.” Li al'don'as: “Inter'ven'o okaz'os nur se la Sekur'ec-Konsil'ant'ar'o decid'as ĝi'n.”

Fin'e de aŭgust'o 2013, Franc'uj'o est'as la sol'a kiu vol'as bomb'i la trup'o'j'n de s-ro Al-Assad, dum la rus'o'j per diplomati'a voj'o ating'as la mal'munt'ad'o'n de la siria ĥemi'a arm'il'ar'o. Dum tri jar'o'j, la ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j defend'as ekstrem'a'n pozici'o'n kaj eĉ kritik'as la uson'a'n decid'o'n met'i la Front'o Al-Nosra sur la list'o'n de teror'ist'a'j organiz'aĵ'o'j.

Laurent Fabi'us, la 13-an de decembr'o 2012: “Ĉar sur'lok'e ili far'as bon'a'n labor'o'n.”

Dum la Organiz'aĵ'o de la Islam'a Ŝtat'o konker'is part'o'n de Sirio kaj de Irako, la rus'a prezid'ant'o Vladimir Putin propon'as koalici'o'n antaŭ la Ĝeneral'a Asemble'o de la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o. La franc'a prezid'ant'o respond'as al li, ankaŭ tie:

François Hollande, la 28-an de septembr'o 2015: Baĥar Al-Assad kaŭz'is la problem'o'n; li ne pov'as part'o'pren'i en la solv'o. (...) Oni ne pov'as labor'ig'i kun'e la viktim'o'j'n kaj la murd'ist'o'n.”

Sed li radikal'e ŝanĝ'as si'a'n pozici'o'n antaŭ la Kongresso kun'ven'int'a en Versajl'o post la murd'o'j de Parizo.

François Hollande, la 16-an de novembr'o 2015: “Hodiaŭ neces'as pli da frap'o'j ni far'as ili'n , pli da sub'ten'o al tiu'j, kiu'j batal'as kontraŭ Daesh ni don'as ĝi'n, ni, Franc'uj'o , sed neces'as kun'ven'o de ĉiu'j kiu'j pov'as real'e batal'i kontraŭ tiu teror'ist'a arme'o en la kadr'o de grand'a kaj unu'ec'a koalici'o ĝust'e por tio ni labor'as.”

Akram BELKAÏD.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

De Jesuo ĝis Mahometo

Dokument'film'a seri'o pri la mis'kon'at'a origin'o de la islam'o

Ne facil'as parol'i pri islam'o kaj ĝi'a'j origin'o'j kaj evit'i la aktual'ec'o'n kaj la tiu'rilat'a'j'n tem'o'j'n, kiu'j'n ĝi trud'as, ekzempl'e la ne'evit'ebl'a'n “ĝihad'o'n”. La sep-epizod'a dokument'film'o de Gérard Mordillat kaj Jérôme Prieur est'as do grand'a far'o, dediĉ'it'a al la grav'a influ'o de la krist'an'ism'o al la islam'o, almenaŭ en ties unu'a'j temp'o'j de la revelaci'o.*

*  Gérard Mordillat kaj Jérôme Prieur, Jésus et l’islam [Jesuo kaj islam'o], sep'foj'e 52 minut'o'j, el'send'o ĉe Art'e la 8-an, 9-an kaj 10-an de decembr'o 2015. La du aŭtor'o'j sam'temp'e publik'ig'as Jésus sel'o'n Mahomet [Jesuo laŭ Mahometo], Seuil - Art'e Editions, Parizo-Strasburgo.

Tiu labor'aĵ'o hav'as la unu'a'n merit'o'n montr'i ke la mult'fak'a stud'aĵ'o do trans la sojl'o de teologi'a koment'o de la Koran'o est'as scienc'o est'ont'a. La sankt'a libr'o de la islam'an'o'j est'as oft'e prezent'at'a kiel “tekst'o sen kun'tekst'o” pro si'a kompleks'a literatur'a struktur'o kaj pro la mal'ebl'o dat'i ĝi'a'j'n sura'o'j'n (ĉapitr'o'j'n) aŭ eĉ determin'i ĉio'n laŭ kronologi'a ord'o de ili'a revelaci'o. La task'o grav'as, ĉar pli bon'a kon'o de la histori'a kaj soci'a kun'tekst'o, en kiu la last'a el la tri grand'a'j monoteism'a'j religi'o'j aper'is, help'os super'i la nun'temp'a'j'n politik'a'j'n-religi'a'j'n defi'o'j'n.

La dialog'o inter krist'an'o'j kaj islam'an'o'j sam'e kiel la dis'ig'o inter la sekular'a kaj spirit'a pov'as nur profit'i el la memor'ig'o pri la origin'a proksim'ec'o inter la kruc'o kaj la kresk'ant'o. Kiel la dokument'film'o long'e montr'as, en kiu mult'a'j esplor'ist'o'j de divers'a'j naci'ec'o'j kaj horizont'o'j inter'ven'as, la islam'o far'as Jesuon sam'e esenc'a person'o kiel Adamon, la unu'a'n hom'o'n. Aïssa ibn Maryam, do Jesuo, fil'o de Maria, est'as tiu, kiu ĉe la fin'o de la temp'o re'ven'os por mort'ig'i la Antikrist'o'n. Nu, kvankam ili bon'e sci'as, ke tiu, kiu'n ili nom'as per la termin'o massih, do “la mesi'o”, est'as efektiv'e unu el “ili'a'j” profet'o'j, mult'a'j islam'an'o'j ne konsci'as pri la fundament'a rol'o, unik'a, kiu'n li okup'as en la Koran'o. Tie li est'as prezent'at'a kiel “la spirit'o”, “la spir'o” kaj “la vort'o” de Di'o. Li est'as hom'o bel'a, ekster ĉio komun'a, kaj kapabl'a far'i mirakl'o'j'n. Ali'flank'e, la sankt'a libr'o montr'iĝ'as plej lakon'a pri Mahometo (Mohammad), kiu, ordinar'a hom'o (li ne far'as mirakl'o'j'n), est'as “nur” la mesaĝ'ist'o (rassul) de Alah'o, kaj profet'o (nab'i) inter ali'a'j. Tiu proksim'ec'o inter la du religi'o'j montr'iĝ'as ankaŭ per la grav'ec'o don'it'a al Maria, kiu, en la Koran'o, est'as la sol'a vir'in'o nom'it'a per si'a nom'o kaj menci'it'a plur'foj'e, la 19-a sura'o est'as eĉ dediĉ'it'a al ŝi.

Dum dis'ig'a'j vort'o'j dis'vast'iĝ'as ĉef'e la termin'o “kruc'milit'ist'o'j” uz'at'a de la radikal'a'j islam'ist'o'j por nom'i la krist'an'o'j'n, aŭ la konfuz'o inter islam'o kaj politik'a islam'ism'o ĉe mult'a'j okcident'an'o'j , la emfaz'o de tia parenc'ec'o pov'as kontribu'i al mild'ig'o de la streĉ'it'a'j rilat'o'j. Sam'e, en soci'o stamp'it'a de progres'ant'a mal'aper'o de religi'o, ĝi sen'kredit'ig'as la kutim'a'n retor'ik'o'n pri la mal'alt'a kvalit'o de islam'o kompar'e kun la jud'a-krist'an'a kun'tekst'o. Kompren'ebl'e oni pov'as kontraŭ'argument'i ke la teologi'a'j diferenc'o'j est'as grav'a'j. Ekzempl'e la Koran'o mal'agnosk'as la di'ec'o'n de Jesuo, kvankam ĝi ja agnosk'as kaj defend'as li'a'n sen'makul'a'n koncip'iĝ'o'n. Ĝi ankaŭ asert'as, ke Jesuo ne mort'is kruc'um'it'e. La dokument'film'o ceter'e don'as grand'a'n spac'o'n al tiu demand'o kaj memor'ig'as du vers'o'j'n (157 kaj 158) de la 4-a sura'o, kie est'as dir'it'e, ke tiu'j, kiu'j kred'is vid'i la mesi'o'n ĉe la kruc'o, est'is viktim'o'j de iluzi'o: Wa lakine choubiha lahoum, ali'dir'e: “Tio [la kruc'um'ad'o] aper'is al ili tiel”. Krom'e, la islam'o montr'iĝ'as tre rigor'a kontraŭ la krist'an'ism'o, kiu'n ĝi akuz'as ke ĝi romp'is kun la strikt'a monoteism'o, per tio ke ĝi al'don'is (chirk) al Di'o, Jesuon kaj la Sankt'a'n Spirit'o'n.* Pro tio neces'as konsider'i la kun'tekst'o'n, en kiu aper'is la koncern'a'j vers'o'j. Kiam ĝi akuz'as la jud'o'j'n ke ili deklar'is si'n mort'ig'int'a'j Krist'o'n, la Koran'o, ankaŭ tie, re'pren'as la en la 7-a jar'cent'o tre dis'vast'iĝ'int'a'j'n krist'an'a'j'n ide'o'j'n kaj kiu'j hav'is post'e tenac'a'n viv'o'n. Neces'is atend'i ĝis kiam en la jar'o 1963 la pap'o Johano la 23-a pet'is en preĝ'o: “Pardon'u ni'n la mal'ben'o'n per kiu ni mal'just'e kulp'ig'is la jud'o'j'n. Pardon'u ni'n ke ni, per ni'a pek'o, kruc'um'is vi'n du'a'n foj'o'n.”* Sam'e, mult'a'j fak'ul'o'j demand'it'a'j en la dokument'film'o memor'ig'as, ke la konflikt'o inter Mahometo kaj du jud'a'j trib'o'j de Medin'o, urb'o en kiu li trov'is rifuĝ'o'n post si'a fuĝ'o el Mekk'o (la Hegiro, en 622, do dek du jar'o'j'n post la komenc'o de la revelaci'o), est'is politik'a, sed ankaŭ teologi'a. Histori'e, la profet'o, per tio ke li sekv'as la lini'o'n de Moseo kaj de Jesuo kaj per tio ke li vol'as re'form'i la jud'ism'o'n kaj la krist'an'ism'o'n, en la Koran'o konsider'at'a'j kiel difekt'iĝ'o'j de la origin'a religi'o, ver'ŝajn'e konflikt'iĝ'is kun la raben'o'j. Tio ig'as tiu'j'n special'ist'o'j'n hodiaŭ asert'i, ke tiu libr'o ne est'as kontraŭ la jud'o'j, sed kontraŭ la raben'o'j.

*  Tiu postul'o de strikt'a monoteism'o est'as unu el la fundament'o'j de la vaĥĥabismo kaj klar'ig'as la ikonoklasmon (kontraŭ'ec'o'n al ador'o de sankt'a'j bild'o'j) de cert'a'j radikal'a'j tendenc'o'j.
*  Cit'it'a de la aŭtor'o'j en si'a verk'o.

Jar'cent'o'n post si'a nask'iĝ'o, la islam'o, en plen'a teritori'a etend'iĝ'o, iom post iom liber'iĝ'is el la kurator'ec'a figur'o Jesuo kaj don'is antaŭ'rang'ec'o'n al Mahometo. La mal'sam'ec'o kun la krist'an'ism'o en la flu'o de la jar'cent'o'j pli emfaz'iĝ'is. Sed oni vid'as la util'o'n re'leg'i la Koran'o'n kun'e kun la histori'a kaj soci'a kun'tekst'o, en kiu ĝi est'is revelaci'it'a. Tio est'as nepr'a etap'o por bon'e far'i ambici'a'n interpret'o'n por re'nov'ig'i la islam'a'n pens'ad'o'n. Tiu interpret'ad'o iĵtihad, rigid'iĝ'int'a ek'de la 11-a jar'cent'o, tamen tiom riĉ'a en la jar'cent'o'j post la mort'o de la profet'o en 632, est'as hodiaŭ ne pli ol long'a ripet'a maŝ'o, en kiu si'n sekv'as la sam'a'j koment'o'j de koment'o'j de la sankt'a libr'o.

La lingv'ist'ik'o por detal'a stud'ad'o de la koran'a arab'a kaj de ties mult'a'j prunt'aĵ'o'j el ali'a'j lingv'o'j, special'e el la siria, ŝem'id'a lingv'o deriv'it'a de la arame'a sam'e kiel la antrop'ologi'o est'as valor'a'j il'o'j por tiu neces'a revizi'ad'o. Al'don'iĝ'as la arĥeologi'o, kies mal'kovr'o'j ebl'ig'us pli bon'e kompren'i la histori'a'n kun'tekst'o'n de la revelaci'o kondiĉ'e, kompren'ebl'e, ke Saud-Arab'uj'o permes'as pli mult'a'j'n pri'fos'ad'o'j'n sur si'a teritori'o. Post'e neces'os vulgar'ig'i la instru'o'j'n ricev'it'a'j'n de la re'interpret'ad'o de la koran'a tekst'o, laŭ la model'o de tiu ĉi dokument'film'a seri'o. Ebl'as pens'i, ke tio ne far'iĝ'os sen'pen'e.

Akram BELKAÏD.


Lig'il'o al la origin'a tekst'o en “Le Mond'e diplomatique en Esperant'o”

COP21: La klimat'a debat'o preter'atent'as la ocean'o'j'n

Ven'is la temp'o por inter'naci'a'j regul'o'j

Tro oft'e, klimat'a'j inter'trakt'ad'o'j neglekt'as la ocean'o'j'n de la mond'o. Unu el la kern'a'j cel'o'j de la Pariza Klimat'konferenc'o (COP 21) est'os difin'i preciz'a'j'n regul'o'j'n por protekt'i ocean'o'j'n kaj mastr'um'i ili'n daŭr'ig'ebl'e.

La hom'ar'o hav'as grand'a'n respond'ec'o'n rilat'e al ni'a planed'o. Ni dev'as dis'volv'i pli grand'a'n konsci'o'n pri la ŝanĝ'iĝ'o'j kiu'j okaz'as, kaj pri kia ag'ad'o neces'as por lim'ig'i la kaŭz'o'j'n kaj efik'o'j'n de la perturb'o de la ocean'a ekvilibr'o: tro'a fiŝ'kapt'ad'o, polu'ad'o far'e de sur'ter'a'j aktiv'ec'o'j (agrikultur'o, industri'o), detru'o de ekologi'a'j sistem'o'j (for'ig'o de mangl'o'arb'o'j, min'ad'o de koral'a'j rif'o'j, petrol'a'j el'verŝ'o'j) kaj la tut'mond'a varm'iĝ'o.

Pli kaj pli da hom'o'j emfaz'as la grav'ec'o'n de la ocean'o'j por ni'a plu'viv'o, de la mar'bord'a'j lok'o'j al la alt'a mar'o. La kial'o ne nur est'as tio, ke la ocean'o'j est'as font'o de nutr'aĵ'o, kiu'j'n land'o'j evolu'ant'a'j kaj evolu'int'a'j dev'as protekt'i ĉia'prez'e, sed ankaŭ pro tio, ke ili regul'ig'as tut'mond'a'j'n klimat'a'j'n mekanism'o'j'n. Tio hav'as grav'a'j'n sekv'aĵ'o'j'n por la mar'a medi'o, de ekologi'a'j sistem'o'j ĝis hom'a'j aktiv'ec'o'j (vid'u ‘Tut'mond'a varm'iĝ'o, ag'ant'o'j kaj viktim'o'j’). Ĉi tiu'j sekv'aĵ'o'j traf'as ĉiu'j'n land'o'j'n, sen konsider'o de ili'a nivel'o de evolu'ad'o: procez'o'j kiel la klimat'a ŝanĝ'iĝ'o ne agnosk'as naci'a'j'n land'lim'o'j'n aŭ ekonomi'a'j'n mal'egal'ec'o'j'n.

Se la cel'o est'as minimum'ig'i perturb'o'j'n en la ocean'o'j, la unu'a prioritat'o dev'us est'i redukt'i el'ig'aĵ'o'j'n de forc'ej'a'j gas'o'j. Ni pov'as far'i tio'n nur per kun'ord'ig'it'a inter'naci'a inter'ven'o: jen la en'tut'a cel'o de la pariza klimat'konferenc'o (COP21). En la temp'o tuj antaŭ la konferenc'o, la task'o de la “ocean'a komun'um'o” - scienc'ist'o'j, decid'o'far'ist'o'j, reprezent'ant'o'j de la privat'a sektor'o kaj de la civil'a soci'o - est'is atent'ig'i la inter'trakt'ant'o'j'n pri la grand'a'j ŝanĝ'iĝ'o'j - kelk'a'j ne're'vok'ebl'a'j - kiu'j'n la mar'a medi'o tra'viv'os se la tut'mond'a varm'iĝ'o super'os la sojl'o'n 2°C*. Ĝi ankaŭ dev'as konvink'i ili'n pri la real'ig'ebl'ec'o de ocean'a'j solv'o'j. Solv'o'j baz'it'a'j sur la natur'o - kiu'j konserv'as la ekologi'a'j'n sistem'o'j'n de koral'a'j rif'o'j kaj mangl'o'arb'o'j - pov'as help'i redukt'i la sekv'aĵ'o'j'n de la klimat'a ŝanĝ'iĝ'o kaj pli'bon'ig'i la re'salt'em'ec'o'n kaj adapt'iĝ'em'ec'o'n de mar'bord'a'j soci'o'j. La ocean'a komun'um'o hav'as vast'a'n spert'o'n pri ‘plur'skal'a’ mastr'um'ad'o. Ĝi hav'as la ekspertiz'o'n por stir'i klimat'a'j'n inter'trakt'ad'o'j'n for de la ekskluziv'e de'supr'a metod'o adopt'it'a ĝis nun, detal'ant'e la divers'a'j'n skal'o'j'n de neces'a'j ag'ad'o kaj decid'o'farad'o - inter'naci'a, region'a, naci'a kaj lok'a.

*  Vid'u Alexandre Magnan, Raphaël Bille, Sara R Cooley, Ryan Kelly, Hans-Otto Portner, Carol Turley kaj Je'a'n-Pierre Gattuso, ‘Intertwined ocean and climate: implications for the international negotiations’ (PDF), Iddri Policy Briefs, no 4, Parizo, 2015.

COP21 dev'us est'i la de'ir'punkt'o por nov'a mov'ad'o, ‘klub'o ocean'o kaj klimat'o’, kiu ar'ig'us koncern'at'o'j'n kiu'j vol'as antaŭ'e'n'ig'i la util'o'j'n de komun'a program'o, vast'ig'i iu'j'n iniciat'o'j'n, instig'i al la evolu'ad'o de mar'bord'a'j politik'o'j kiu'j respond'as fleks'ebl'e al la klimat'a ŝanĝ'iĝ'o, aŭ kun'labor'i por pli'bon'ig'i la region'a'n mastr'um'ad'o'n de la ocean'o'j. La Kadr'o-Konvenci'o pri la Klimat'ŝanĝ'iĝ'o (UNFCCC) far'iĝ'us forum'o kie ĉiu'j pov'us prezent'i propon'o'j'n.

Ĉi tiu ‘klub'o ocean'o kaj klimat'o’ pov'us konsist'i el koalici'o de ŝtat'o'j, municip'a'j aŭtoritat'o'j, entrepren'o'j kaj reprezent'ant'o'j de la civil'a soci'o. Membr'o'j de la klub'o pov'us far'i publik'a'n si'n'dev'ont'ig'o'n etend'i si'a'n ret'o'n de protekt'at'a'j mar'lok'o'j por antaŭ'e'n'ig'i mar'a'n ekonomi'o'n sen'ig'it'a je karbon'di'oksid'o, kaj financ'i projekt'o'j'n rilat'e al la adapt'iĝ'o al la klimat'a ŝanĝ'iĝ'o, kaj ali'a'j'n iniciat'o'j'n cel'ant'a'j'n pli preciz'a'n prognoz'o'n de la efik'o'j de la klimat'a ŝanĝ'iĝ'o kaj konstru'i est'ont'ec'o'n sen el'ig'aĵ'o'j de forc'ej'a'j gas'o'j. Est'as mult'a'j ebl'ec'o'j, kaj ni dev'as instig'i al el'star'a'j iniciat'o'j kiu'j ar'ig'as koncern'at'o'j'n el ĉiu'j part'o'j de la tut'a soci'o, ne nur naci'a'j'n reg'ist'ar'o'j'n. Tia klub'o ankaŭ pov'us help'i efektiv'ig'i daŭr'i'pov'a'n evolu'o'n en ali'a'j lok'o'j.

Ali'a'j forum'o'j krom la Klimat'konferenc'o de UN hav'os rol'o'n en decid'o'j pri la est'ont'ec'o de la klimat'o kaj la ocean'o'j. La konserv'o de la tut'mond'a klimat'o de'pend'as de la san'o de ni'a'j ocean'o'j, tial la inter'naci'a komun'um'o dev'as daŭr'e ag'i en'e de divers'a'j organiz'aĵ'o'j - inter'ali'e tiu'j, kiu'j mastr'um'as la mar'a'n medi'o'n (organiz'aĵ'o'j de region'a'j fiŝ'kapt'ist'o'j kaj de ocean'a mastr'um'ad'o, la Inter'naci'a Mar'a Organiz'aĵ'o kaj la Inter'naci'a Mar'fund'a Aŭtoritat'o) - por establ'i kaj efektiv'ig'i regul'o'j'n por la konserv'o kaj daŭr'i'pov'a uz'o de mar'a'j resurs'o'j, tiel protekt'ant'e la kapabl'o'n de la ocean'o'j kapt'i CO2. Ĉi tiel, la kre'o de protekt'at'a'j mar'lok'o'j, daŭr'i'pov'a mastr'um'ad'o de la fiŝ'ar'o'j, kaj la batal'o kontraŭ polu'ad'o, ankaŭ help'as minimum'ig'i la grad'o'n kaj efik'o'n de la klimat'a ŝanĝ'iĝ'o.

Tio neces'ig'as pli proksim'a'j'n lig'il'o'j'n inter organiz'aĵ'o'j kiu'j respond'ec'as pri klimat'a'j, ekologi'a'j kaj ekonomi'a'j afer'o'j: tro oft'e, oni trakt'as ĉi tiu'j'n inter'rilat'a'j'n defi'o'j'n kvazaŭ ili est'us sen'rilat'a'j. COP21, kaj la last'a'temp'a adopt'o far'e de UN de Cel'o'j por Daŭr'i'pov'a Evolu'ig'o, est'as ŝanc'o'j kiu'j'n ni dev'as ne mal'traf'i.

Alexandre Magnan, Teresa Ribera kaj Juli'e'n Rochette

Tiu original'e angl'a'lingv'a artikol'o ‘COP21: climate debat'e overlooks our oceans: Tim'e for international rules’ , aper'is en decembr'a LMD angl'a'lingv'a. La franc'lingv'a traduk'o “Aires marines protégées: En quête de règles internationales.” aper'is en novembr'a el'don'o de LMD.