Minac'o'j de la rus'a reg'ist'ar'o

Sukces'int'e tiu'n unu'a'n etap'o'n en mart'o 2012, Ukrain'uj'o pret'iĝ'is sub'skrib'i definitiv'a'n dokument'o'n okaz'e de la pint'kun'ven'o de Viln'o la 28-an kaj 29-an de novembr'o. Ĝi eĉ est'is la ĉef'a land'o de la partner'ec'o. Kun preskaŭ kvar'dek ses milion'o'j da loĝ'ant'o'j, la eks- sovet'a respublik'o est'as en la rigard'o de la invest'ist'o'j kaj analiz'ist'o'j de Bruselo, agrikultur'a kaj pri'energi'a ekonomi'a eldorad'o ĉe la pord'o de la Eŭrop'a Uni'o. Mult'a'j stud'aĵ'o'j antaŭ'anonc'is, ke la star'ig'o de liber'merkat'a zon'o mal'ferm'os ne'kon'at'a'j'n kresk'o-perspektiv'o'j'n, tra modern'ig'o de la produkt'o-struktur'o'j kaj normal'ig'o de la negoc-medi'o'j. Laŭ sinjor'in'o Catherine Ashton, alt'a reprezent'ant'o de la Uni'o por ekster'land'a'j afer'o'j, rezign'ant'e subskibi la inter'konsent'o'n, “Ukrain'uj'o mult'o'n perd'is”.

La re'struktur'ig'o'j postulat'a'j en industri'o kaj en la serv'o'j, kaj la pli grand'a konkurenc'o de la Eŭrop'a'j produkt'o'j est'us tamen trud'int'a'j grand'a'j'n adapt'o-klopod'o'j'n — kompren'u: ofer'o'j'n — de la ukrainoj, sen financ'a re'kompens'o de la Uni'o. La oficial'a prav'ig'o de la for'las'o de la inter'trakt'ad'o est'as ceter'e la “sekur'ig'o” de la land'a ekonomi'o. “Tiu'j asoci- inter'konsent'o'j iel spegul'as koloni'ec'a'n spirit'o'n, en tiu senc'o ke oni trakt'as tiu'j'n land'o'j'n, tre mal'sam'a'j'n, laŭ sam'a al'ir'o”, konced'as, sub kondiĉ'o de anonim'ec'o, okcident'a diplomat'o en posten'o en Kievo. “La en'korp'ig'o de la komun'um'a akir'it'aĵ'o kaj la postulat'a mal'ferm'o de la merkat'o'j est'as laŭ iu'j mult'e pli profit'don'a'j por la Eŭrop'a'j invest'ist'o'j ol por la ukrainaj entrepren'ist'o'j.” Do ankaŭ la Uni'o mult'o'n perd'is...

Sur la diplomati'a teren'o, Bruselo sufer'as sever'a'n mal'venk'o'n. Sen Ukrain'uj'o, ĉef'a element'o de la region'a geopolitik'o, la orient'a partner'ec'o kaj la perspektiv'o'j de Eŭrop'iĝ'o kaj stabil'iĝ'o de tiu part'o de orient-Eŭrop'o najbar'a al la Uni'o ŝajn'as ja mal'bon'stat'a'j.“La politik'a premi'o dev'as est'i atribu'at'a al sinjor'o Vladimir Putin”,sugest'as al ni la eks'a prezid'ant'o [Viktor Juŝĉenko]. Konsider'ant'e Kievon kiel histori'a'n kaj spirit'a'n lul'il'o'n de Rus'uj'o, la rus'a prezid'ant'o ja publik'e mal'aprob'is ĉi'a'n al'proksim'iĝ'o'n kun Bruselo. Kaj fort'e instig'is s-ro'n Janukoviĉ al'ir'i la dogan'a'n uni'o'n konsist'ant'a'n el la federaci'o de Rus'uj'o kun Belorus'uj'o kaj Kazaĥ'uj'o, kiu est'as embri'o de vast'a Eŭrazi'a uni'o nask'iĝ'ont'a ĝis 2015. Tiu'j projekt'o'j tut'e ne kongru'as kun la star'ig'o de liber'merkat'a zon'o inter Ukrain'uj'o kaj la Eŭrop'uni'o, kiu nepr'e akompan'us la aplik'ad'o'n de la asoci-inter'konsent'o.

Rus'uj'o promes'is al si'a najbar'o grav'a'j'n avantaĝ'o'j'n se ĝi obe'as Moskvon. Ĝi ankaŭ lanĉ'is mult'a'j'n avert'o'j'n pri ebl'a'j gas'a'j, financ'a'j aŭ etn'o'kultur'a'j streĉ'iĝ'o'j. Fin'e de juli'o, la rus'a'j gvid'ant'o'j mal'permes'is vend'i sur si'a teritori'o ukrain'an ĉokolad'o'n, antaŭ ol decid'i, mez'e de aŭgust'o, ĝeneral'a'n komerc'a'n embarg'o'n pri ĉiu'j ukrainaj produkt'o'j. Je tiu okaz'o, konsil'ist'o de la prezid'ant'o Putin, s-ro Sergueï Glaziev, anonc'is, ke konstant'a'j strikt'a'j kontrol'o'j est'os trud'at'a'j se Ukrain'uj'o decid'as sub'skrib'i la asoci-inter'konsent'o'n. “Ĉiu sci'as, ke la rus'a reg'ist'ar'o konsider'as Ukrain'uj'o'n kiel ŝlos'il'o'n de si'a projekt'o de Eŭrop-azi'a integr'iĝ'o”, dir'as s-ro Volodymyr Iliynyk, deput'it'o de la Parti'o de la region'o'j, pli'mult'ec'a en la Verkhovna Rad'a, la naci'a parlament'o. “Sed tiel ag'i, tio ne est'as civiliz'e kondut'i kun partner'o.”

Evit'i ĉi'a'n en'miks'iĝ'o'n

Tamen, kvankam li por long'a daŭr'o mal'help'as la Eŭrop'a'j'n perspektiv'o'j'n de si'a land'o, s-ro Janukoviĉ ne engaĝ'iĝ'is al'iĝ'i al la dogan'a uni'o fleg'at'a de Moskvo. “La prezid'ant'o kaj la oligark'o'j de si'a “klan'o de Donetsk” [urb'o orient'e de la land'o] est'as ekonomi'a'j naci'ist'o'j. Ili vol'as ced'i si'a'n suveren'ec'o'n nek al la Eŭrop'a Uni'o, nek al Rus'uj'o”, klar'ig'as Tar'as Kuzio, esplor'ist'o ĉe la School of Advanced International Studies de Vaŝington'o.“Ili dezir'as viv'i en land'o “antaŭ-tut'mond'ig'a””, liber'a el en'miks'iĝ'o'j ĉu de Moskvo aŭ de Bruselo. “La famili'o” - tio est'as la proksim'ul'o'j de la tre aŭtoritat'em'a s-ro Janukoviĉ — firm'ig'as de kelk'a'j monat'o'j si'a'n aŭtoritat'o'n al Ukrain'uj'o. Ĉu ekonomi'e, politik'e aŭ juĝ'ist'e, ĝi prov'as evit'i ke ali'a land'o kapabl'u kontest'i ties akir'it'a'j'n privilegi'o'j'n.

La long'a'j prokrast'o'j ĉirkaŭ s-in'o Juli'a Timoĉenko, eks'a ĉef'ministr'o en'prizon'ig'it'a de 2011 pro mis'uz'o de pov'o, kaj de kiu la Eŭrop'a Uni'o van'e postul'as la liber'ig'o'n, ilustr'as form'o'n de orwella “du'obl'a pens'ad'o” laŭ Kuzio: du'op'a danc'ad'o, kiu ebl'ig'as al la ukrainaj reg'ant'o'j zigzag'e navig'i inter Bruselo kaj Moskvo, sed ankaŭ ne ek'solv'ad'i la fund'a'j'n problem'o'j'n, kiu'j gangren'as la soci'o'n. En Kievo, la lim'o ne klar'as inter naci'a aŭtonom'ec'o kaj izol'ism'o.

Sébastien GOBERT

Profesi'o'j mal'permes'at'a'j al fremd'ul'o'j: friz'ist'o, estr'o de trink'aĵ'o-vend'ej'o, direktor'o de firma'o pri funebr'o-ceremoni'o'j...

Mal'proksim'e de tiu origin'a cel'o, la sang'o'jur'o oft'e est'as uz'at'a por mal'help'i la integr'ad'o'n de la ekster'land'an'o'j, por ten'i ili'n en du'a'rang'a status'o, kiu'n la land'o taks'as pli profit'a por ĝi. Divers'grad'e, ĉiu'j land'o'j en la mond'o sankci'as la ekster'land'an'o'j'n, apart'e rifuz'ant'e al ili iu'j'n soci'a'j'n rajt'o'j'n*. En Franc'uj'o, plur'a'j profesi'o'j de la privat'a sektor'o est'as mal'permes'at'a'j al ne'eŭrop'a'j en'migr'int'o'j: direktor'o de firma'o pri funebr'o'ceremoni'o'j, estr'o de trink'aĵ'vend'ej'o, estr'o de sekur'ec-kompani'o... En Taj'land'o la list'o eĉ pli long'as: ekster'land'an'o'j rajt'as est'i nek friz'ist'o'j, kont'ist'o'j, ĉiĉeron'o'j. Kaj, sam'e kiel en Vjetnam'uj'o kaj Kamboĝo, ili ne rajt'as posed'i ne'mov'ebl'aĵ'o'j'n. Kun la sang'o'jur'o, tiu status'o plu'daŭr'as de generaci'o al generaci'o.

Praktik'at'a de ĉiu'j land'o'j, la sang'o'jur'o aplik'iĝ'as divers'manier'e. En la ŝtat'o'j kun mal'mult'a el'migr'ad'o, ĝi est'as kelk'foj'e temp'e lim'ig'it'a. Tiel, infan'o nask'it'a ekster'land'e el kanada ge'patr'o akir'as la kanad'an civit'an'ec'o'n nur “kondiĉ'e ke li aparten'as al la unu'a generaci'o nask'iĝ'int'a ekster'land'e*”. La civit'an'o'j de land'o'j kun fort'a el'migr'ad'o (Ĉin'uj'o, Filipinoj, Vjetnam'uj'o, Haitio, Taj'land'o, Alĝerio, Maroko, Mali'o, Sen'egal'o...) pov'as mal'e trans'don'i si'a'n civit'an'ec'o'n al si'a tut'a id'ar'o, kio favor'as la form'ad'o'n de diaspor'o'j. Proporci'e, tiu de Haitio est'as unu el la plej grand'a'j en la mond'o; tri el la dek milion'o'j da civit'an'o'j de la land'o est'as instal'it'a'j trans'ocean'e; ekzist'as eĉ ministr'ej'o de la haiti'an'o'j viv'ant'a'j ekster'land'e. Tiu'n situaci'o'n ebl'ig'as la aplik'o de sen'kondiĉ'a sang'o'jur'o, kiu permes'as al la el'migr'o-land'o'j plu'ten'i komun'um'a'n lig'o'n kun si'a'j land'an'o'j kaj tiel favor'i la kre'ad'o'n de en'migr'ad-ret'o'j, send'ad'o'n de mon'o, star'ig'o'n de trans'naci'a'j partner'ec'o'j, ktp.

Foj'e uz'at'a por ekskluziv'i ekster'land'an'o'j'n, la sang'o'jur'o ankaŭ pov'as est'i seks'e diskriminaci'a. En plej mult'a'j arab'a'j land'o'j (vid'u art... ), en Burundo, Svaziland'o, Nepalo aŭ Surinamo — land'o'j, kie la patr'o'lini'a tradici'o rest'as apart'e domin'a-, la vir'in'o'j ne trans'don'as si'a'n naci'ec'o'n al si'a'j infan'o'j aŭ al si'a edz'o. En Pakistano, Centrafrik'a Respublik'o, Gvatemalo, Malajzi'o kaj Taj'land'o, nur tiu du'a lim'ig'o aplik'iĝ'as. Ankaŭ la okcident'a'j land'o'j long'e rifuz'is ke la vir'in'o'j trans'don'u si'a'n naci'ec'o'n. Nur en 1973, kvar jar'o'j'n post Meksiko, Franc'uj'o for'ig'is tiu'n mal'permes'o'n, kelk'a'j'n jar'o'j'n antaŭ German'uj'o (1979), Ital'uj'o kaj Hispan'uj'o (1983) kaj Belg'uj'o (1984).

Dum la mov'ad'o al pli da egal'ec'o ne sent'iĝ'as en la arab'a mond'o, ĝi est'as percept'ebl'a en sub'sahar'a Afrik'o de du'dek'o da jar'o'j. En 1992, bocvan'a advokat'in'o, s-in'o Unity Dow, kontest'is la konstituci'ec'o'n de leĝ'o, kiu ŝi'n mal'help'is trans'don'i si'a'n naci'ec'o'n al la ge'fil'o'j, kiu'j'n ŝi hav'is kun si'a uson'a edz'o, kiu tamen viv'is en la land'o de pli ol dek jar'o'j. Post tri'jar'a tribunal'a lukt'o, la juĝ'ist'ar'o juĝ'is favor'e al ŝi: “La temp'o, kiam la vir'in'o'j est'is traktat'a'j kiel objekt'o'j kaj ekzist'is nur por obe'i al kapric'o'j kaj dezir'o'j de vir'o'j est'as jam long'e pas'int'a”, deklar'is la apelaci'a kort'um'o. La sekv'ant'a'j'n jar'o'j'n, plur'a'j ali'a'j afrik'a'j land'o'j kiel Burkina Faso, Ebur-bord'o, Etiopio, Mali'o kaj Niĝer'land'o ir'is la sam'a'n voj'o'n. Plej last'a'temp'e, Sen'egal'o star'ig'is en juni'o 2013 egal'ec'o'n inter vir'o'j kaj vir'in'o'j en si'a kod'o pri civit'an'ec'o.

Sed la iom-post-iom'a mal'aper'o de la seks'a diskriminaci'o ne mal'help'as persist'o'n de ali'a'j form'o'j de diskriminaci'o'j, ras'a'j kaj etn'a'j. En Liberi'o, land'o fond'it'a de liber'ig'it'a'j sklav'o'j, nur infan'o'j “el nigr'o'haŭt'a'j ge'patr'o'j” pov'as ricev'i la civit'an'ec'o'n. “Cel'e protekt'i, antaŭ'e'n'ig'i kaj plu'ten'i la kultur'o'n, la valor'o'j'n kaj la karakter'o'n de Liberiopozitivaj”, la land'o mal'permes'as ankaŭ la civit'an'ig'o'n de ne-nigr'ul'o'j. Ali'a ekzempl'o: En Malavi'o, la origin'o-civit'an'ec'o est'as rezerv'it'a al la infan'o'j, kiu'j hav'as almenaŭ unu el la ge'patr'o'j “civit'an'o de Malavi'o” kaj “el afrik'a ras'o”. En la niĝeria konstituci'o, la ras'a prefer'o est'as esprim'at'a pli subtil'e: la origin'o-civit'an'ec'o est'as don'it'a al hom'o'j nask'it'a'j en la land'o antaŭ la sen'de'pend'iĝ'o kaj “kies unu el la ge'patr'o'j aŭ ge'av'o'j aparten'as aŭ aparten'is al indiĝen'a komun'um'o de Niĝerio”.

Kun la divid'o de la mond'o en du blok'o'j, iu'j praktik'ant'a'j ekskluziv'e la sang'o'jur'o'n, la ali'a'j al'don'ant'a'j kelk'a'j'n element'o'j'n el grund'o'jur'o, kelk'a'j infan'o'j pov'as pretend'i du naci'ec'o'j'n. Ekzempl'e, se oni nask'iĝ'as en Bon'aer'o el libanaj ge'patr'o'j, oni pov'as pretend'i sam'temp'e al la argentina civit'an'ec'o — pro la grund'o'jur'o — kaj al la libana — pro la sang'o'jur'o. Invers'e, infan'o nask'it'a en Bejrut'o el argentinaj ge'patr'o'j ne pov'as ricev'i la liban'an civit'an'ec'o'n. Sed kelk'a'j land'o'j, kiel Azerbajĝano, Centrafrik'a Respublik'o aŭ Japan'uj'o rifuz'as du'obl'a'n naci'ec'o'n, kaj ne hezit'as for'pren'i la civit'an'ec'o'n de tiu'j, kiu'j pet'as civit'an'iĝ'o'n ali'lok'e.

Hav'i du pasport'o'j'n, “evident'a absurd'aĵ'o”, laŭ Theodore Roosevelt

Dum pli ol jar'cent'o, la grand'a pli'mult'o de la mond'a'j ĉef'urb'o'j prov'is mal'help'i si'a'j'n civit'an'o'j'n posed'i du pasport'o'j'n. La du'obl'a aparten'o tiam el'vok'is perfid'o'n, spion'ad'o'n, detru'em'o'n. Ĝi est'is “evident'a absurd'aĵ'o” laŭ la uson'a prezid'ant'o Theodore Roosevelt (1858-1919). Tiu'n suspekt'o'n favor'is la inter'naci'a ne'stabil'ec'o: kie la du'obl'a civit'an'o plen'um'os si'a'n soldat'serv'o'n? Kiu'n land'o'n li elekt'os kaz'e de milit'o? En 1963, la eŭrop'a Konvenci'o de Strasburgo ankoraŭ afiŝ'is kiel cel'o'n la “mal'pli'ig'o'n de la plur'naci'a'j kaz'o'j”.

Hieraŭ mal'akcept'at'a, tiu kaz'o est'as nun akcept'at'a de preskaŭ du'on'o de la land'o'j en la mond'o. Oni hodiaŭ valor'ig'as la “inter'naci'a'n influ'kapabl'o'n”, kiu'n ĝi al'port'as. La senat'an'in'o Joëlle Garriaud-Maylam tiel deklar'is: “La du milion'o'j kaj du'on'o da franc'o'j en ekster'land'o, el kiu'j la du'on'o est'as du'naci'an'o'j, konsist'ig'as dens'a'n kaj vari'a'n ret'o'n da entrepren'ist'o'j, projekt-gvid'ant'o'j, komerc'ist'o'j, konsil'ist'o'j, instru'ist'o'j, kiu'j est'as ne'mal'hav'ebl'a'j por ni'a ekster'a komerc'o kaj ni'a [?soft -power] (influ'kapabl'o)*.” La okcident'a'j en'migr'ad-land'o'j la unu'a'j sent'is la ŝanĝ'o'n. Konstat'ant'e, ke ne ebl'as mal'help'i tiu'n situaci'o'n — neni'u ŝtat'o est'as dev'ig'at'a anonc'i al ali'a la perd'o'n aŭ akir'o'n de civit'an'ec'o-, ili iom post iom komenc'is re'kon'i ĝi'n: Brit'uj'o en 1949, Franc'uj'o en 1973, Kanado en 1976, ktp.

La mov'ad'o ating'is Afrik'o'n en la 1990-aj jar'o'j. Sen'de'pend'iĝ'int'e, la nov'a'j ŝtat'o'j de la kontinent'o elekt'is mark'i klar'a'n diferenc'o'n kun la koloni'int'o, mal'permes'ant'e du'obl'a'n civit'an'ec'o'n: ĉiu dev'is elekt'i si'a'n aparten'o'n. Dis'volv'ad'o de la inter'naci'a'j kaj nur'afrik'a'j migr'ad'o'j ŝanĝ'is la don'it'aĵ'o'n. Dev'ig'ant'e si'a'j'n ekster'land'e instal'it'o'j'n elekt'i, la el'migr'ad-land'o'j akcept'is risk'o'n, ke ili elekt'os la pasport'o'n de si'a loĝ'lok'o, kaj tiel romp'i la lig'il'o'n kun ili'a diaspor'o. Iom post iom, la du'obl'a civit'an'ec'o est'is do re'kon'it'a. La land'o'j, kiu'j ĝi'n akcept'as (Alĝerio, Angolo, Benino, Burkina Faso, Ĝibutio, Mali'o, Niĝerio...), foj'e sub kondiĉ'o de reg'ist'ar'a permes'o (kiel en Egipt'uj'o aŭ Eritreo), est'as pli mult'a'j ol tiu'j, kiu'j ĝi'n mal'permes'as*.

Ĉiu'jar'e nov'a'j ŝtat'o'j rezign'as batal'i kontraŭ la du'obl'a aparten'o: Belg'uj'o en 2010, Haitio en 2011, Niĝer'land'o en 2012, German'uj'o en 2013. Tiu ĉi mond'a evolu'o ŝajn'as ne'evit'ebl'a; ĝi est'as konsekvenc'o de geopolitik'a'j, ekonomi'a'j, teknologi'a'j faktor'o'j, trans la migr'o-fenomen'o. La fin'o de la mal'varm'a milit'o kaj la dis'volv'o de la inter'naci'a politik'a kun'labor'ad'o est'is akompan'at'a'j de pac'ig'o de la inter'ŝtat'a'j rilat'o'j: dum kaj laŭ'grad'e kiam la milit'risk'o mal'pli'iĝ'is, la tim'o koncern'e lojal'ec'o'n de la civit'an'o'j — ĉef'a argument'o uz'at'a kontraŭ la du'obl'a civit'an'ec'o — mal'aper'is.

Krom'e, la dis'volv'iĝ'o de transport'rimed'o'j (pli rapid'a'j kaj mal'pli kost'a'j) kaj de tele'komunik'il'o'j modif'is la migr'o'fenomen'o'n. Mal'e al la migr'ant'o'j de la 19-a jar'cent'o, kiu'j hav'is mal'mult'e da kontakt'o'j kun si'a'j sam'land'an'o'j rest'int'a'j en la land'o, tiu'j de la 21-a jar'cent'o ĉiu'tag'e komunik'as kun si'a famili'o, telefon'e aŭ inter'ret'e; ili vizit'as ĝi'n dum la feri'o'j, aŭ re'instal'iĝ'as en la origin-land'o dum la emerit'ec'o. La lig'il'o'j inter la migr'ant'o kaj si'a origin'land'o est'as do pli'fort'ig'it'a'j, kaj sekv'e ankaŭ la interes'o konserv'i si'a'n unu'a'n civit'an'ec'o'n.

“Ne'renvers'ebl'a konsekvenc'o de la tut'mond'iĝ'o*” laŭ la jur'ist'o Peter Spir'o, sign'o kaj il'o de la “part'a sen'valor'ig'o de la suveren'ec'o baz'it'a sur la naci'o-ŝtat'o*” laŭ la soci'olog'o Saskia Sassen, la du'obl'a civit'an'ec'o ŝajn'as destin'it'a konker'i la mond'o'n. Ĝi tamen plu est'as mal'permes'at'a en Ĉin'uj'o, Japan'uj'o, Ukrain'uj'o, Irano, Taj'land'o, Birmo, Kuvajt'o kaj en la Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j. Ali'a'j land'o'j toler'as ĝi'n nur en lim'ig'it'a'j kaz'o'j. En Dan'land'o kaj Nederlando, ĝi est'as rezerv'it'a al la rifuĝ'int'o'j aŭ la el'migr'int'o'j, kies origin-land'o mal'permes'as for'las'o'n de si'a civit'an'ec'o*.

La mal'permes'o aŭ lim'ig'o de la du'obl'a civit'an'ec'o pov'as brems'i la civit'an'ig'o'j'n. Long'temp'e dev'ig'it'a'j de German'uj'o for'las'i si'a'n origin'o-pasport'o'n (por ricev'i la german'a'n civit'an'ec'o'n), kaj do ofer'i si'a'j'n hered'o-rajt'o'j'n, la turk'o'j instal'it'a'j en German'uj'o oft'e prefer'is ne kandidat'iĝ'i al la civit'an'ec'o, des pli ke ili ĝu'is, kiel ekster'land'an'o'j, proksim'um'e sam'a'j'n rajt'o'j'n kiel la german'o'j. La land'o tiel hav'is unu el la plej mal'alt'a'j civit'an'ig'o-procent'o'j* en la okcident'a mond'o, post Uson'o, Aŭstrali'o, Franc'uj'o, Brit'uj'o, Sved'uj'o, Hispan'uj'o kaj Slovak'uj'o*.

Ĝeneral'e, du ĉef'a'j kriteri'o'j ebl'ig'as determin'i kiu pov'as ricev'i la akir-civit'an'ec'o'n: la loĝ'lok'o (pas'int'a, nun'a kaj est'ont'a) kaj la ge'edz'iĝ-status'o, kiu, en iu'j land'o'j, redukt'as la postulat'a'n loĝ-daŭr'o'n. Mal'e al la origin-naci'ec'o, kiu hav'as aŭtomat'a'n karakter'o'n — sufiĉ'as por nov'nask'it'o plen'um'i ĉiu'j'n kriteri'o'j'n-, la civit'an'ec'o, kiu'n oni pov'as ricev'i dum si'a viv'o est'as ĉiam iom arbitr'ec'a. En Franc'uj'o ekzempl'e, vjetnam'o viv'ant'a en la land'o de pli ol kvin jar'o'j, parol'as la lingv'o'n, dispon'as pri sufiĉ'a'j en'spez'o'j kaj kies juĝodatumo est'as virg'a — ĉiu'j postulat'a'j kondiĉ'o'j por kandidat'o'j al civit'an'iĝ'o — pov'as ricev'i rifuz'o'n de la prefekt'o.

Reg'ant'e la nombr'o'n de civit'an'ig'o'j don'it'a'j ĉiu'jar'e, la politik'a pov'o elekt'as la loĝ'ant'ar'o'n de la land'o. Tiel, en Franc'uj'o, sen'rilat'e al la kvalit'o de la dosier'o'j, la jar'a nombr'o de civit'an'ig'o'j est'is divid'it'a per du inter 2010 kaj 2012, pas'ant'e de naŭ'dek kvin mil al mal'pli ol kvin'dek mil. Mult'e mal'pli ol en Uson'o, (ses cent mil civit'an'ig'o'j jar'e por tri'cent dek kvin milion'o'j da loĝ'ant'o'j), sed tamen grand'a kvant'o, kompar'e kun ali'a'j land'o'j: Sen'egal'o, kiu en'hav'as dek du milion'o'j'n kaj du'on'o da loĝ'ant'o'j, don'is si'a'n civit'an'ec'o'n al nur dek du mil ekster'land'an'o'j en'e de la kvin'dek last'a'j jar'o'j; en 2010, Ĉin'uj'o, laŭ la popol'nombr'ad'o de tiu jar'o, en'hav'is unu miliard'o'n tri'cent milion'o'j'n da loĝ'ant'o'j, sed nur mil kvar'cent kvar'dek ok civit'an'ig'it'o'j'n...

En la okcident'a'j land'o'j, civit'an'ig'o mark'as la rezult'o'n de integr'o-procez'o. Ĝi'n favor'as relativ'e fleks'ebl'a leĝ'ar'o. Tiel, la daŭr'o de loĝ'ad'o postulat'a de la civit'an-kandidat'o'j est'as ne'grand'a sur la amerik'a kontinent'o — du jar'o'j en Bolivio kaj Argentino, tri jar'o'j en Urugvajo, kvar jar'o'j en Brazilo aŭ en Kanado, kvin jar'o'j en Peruo, Ĉilio, Meksiko kaj Uson'o-, sam'e kiel sur la Mal'nov'a Kontinent'o: kvin jar'o'j en Belg'uj'o, Bulgar'uj'o, Franc'uj'o, Brit'uj'o kaj Pollando.

Inter la plej postul'em'a'j eŭrop'a'j land'o'j, trov'iĝ'as Liĥtenŝtejn (tri'dek jar'o'j), Andoro (du'dek kvin), Svis'land'o (dek du) kaj Luksemburgo (dek). Ali'lok'e, trov'iĝ'as la Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j (tri'dek jar'o'j), Kataro (du'dek kvin) kaj Brunei (du'dek). En tiu'j land'o'j, mal'mult'nombr'a loĝ'ant'ar'o profit'as naci'a'n trezor'o'n — petrol'dolar'o'j aŭ gas'o, profit'a impost'a sistem'o — kiu'n ĝi intenc'as divid'i nur inter si. En 2013, ekzempl'e, 80% de la unu milion'o naŭ'cent mil loĝ'ant'o'j de Kataro est'is ekster'land'an'o'j; ĉef'e tem'as pri hind'o'j, iran'an'o'j, bangladeŝ'an'o'j kaj irak'an'o'j. Zorg'e ten'it'a'j apart'e de la naci'a komun'um'o, kaj do de la gas'a rent'o, tiu'j en'migr'int'o'j ne ricev'as la minimum'a'n salajr'o'n; ili ne pov'as al'iĝ'i al sindikat'o, kaj ili'a labor'permes'o pov'as est'i ĉiu'moment'e nul'ig'it'a. La et'a monarĥi'o de la Golf'o ne vid'as interes'o'n por ili'a civit'an'ig'o. Ĝi dis'don'as tre avar'e si'a'n civit'an'ec'o'n, ĉef'e al la ekster'land'an'o'j, kiu'j serv'is, aŭ pov'us serv'i al la naci'o. Tiel, la somal'a pied'kur'ist'o Mohamed Suleiman far'iĝ'is en 1992 la unu'a katar'an'o, kiu gajn'is olimpi'a'n medal'o'n, kaj la bulgar'a halter-levisto Angel Popov, renom'it'a Said Saif Asaad, far'iĝ'is la du'a.

Pro lingv'a'j, histori'a'j, kultur'a'j aŭ etn'a'j apart'a'j lig'il'o'j, kaj por favor'i homogen'ec'o'n de si'a loĝ'ant'ar'o, kelk'a'j land'o'j don'as al ali'a'j favor'a'n reĝim'o'n. Ekzempl'e, en la Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j, en'migr'int'o'j el Kataro kaj Dubajo pov'as kandidat'iĝ'i por civit'an'ec'o post tri jar'o'j, kontraŭ sep por tiu'j el ali'a'j arab'a'j land'o'j, kaj tri'dek por ĉiu'j ali'a'j. Simil'e, Barejno disting'as inter la “ne-arab'o'j” (du'dek kvin jar'o'j) kaj la “arab'o'j” (dek kvin jar'o'j)*. En Israelo, prioritat'o'n oni don'as al jud'o'j: pro la “re'ven-rajt'o”, ĉiu jud'a person'o, kiu instal'iĝ'as en la land'o kaj deklar'as si'a'n intenc'o'n rest'i tie, pov'as ricev'i la civit'an'ec'o'n.

Sang'o-jur'o, grund'o-jur'o kaj nun... mon'uj'o-jur'o

Plur'a'j eŭrop'a'j ŝtat'o'j praktik'as form'o'j'n de naci'a prefer'o, tiel nom'at'a'j'n “simpl'ig'it'a civit'an'ig'o”. Konform'e al inter'konsent'o sub'skrib'it'a en 1969, Islando, Sved'uj'o, Dan'land'o, Norveg'uj'o kaj Finnlando establ'is inter si escept'o-sistem'o'n. Tiel, finnlanda en'migr'ant'o dev'as est'i loĝ'int'a nur du jar'o'j'n en Dan'land'o por rajt'i ricev'i ties civit'an'ec'o'n, kontraŭ sep jar'o'j por la ali'a'j ekster'land'an'o'j. Hispan'uj'o si'a'flank'e decid'is apart'a'j'n kondiĉ'o'j'n por la civit'an'o'j el Latin'amerik'o, Portugal'uj'o, Filipinoj, tiu'j el Andoro aŭ el sefarada origin'o (du'jar'a loĝ'ad'o, anstataŭ dek)*. Franc'uj'o privilegi'as la civit'an'o'j'n de si'a'j eks'koloni'o'j nask'it'a'j antaŭ la sen'de'pend'iĝ'o de si'a land'o, kaj ankaŭ ili'a'j'n infan'o'j'n.

La etn'a prefer'o manifest'iĝ'as foj'e en ne'rekt'a manier'o. Laŭ'long'e de la 20-a jar'cent'o, preskaŭ ĉiu'j azi'a'j land'o'j spert'is grand'a'n el'migr'ad'o'n: japan'o'j instal'iĝ'is en Brazilo, kore'o'j en Ĉin'uj'o, vjetnam'o'j en Franc'uj'o, ktp. Per ripet'a'j miks'ge'edz'iĝ'o'j, praktik'ad'o de la grund'o'jur'o kaj civit'an'ig'o'j, ili'a id'ar'o fin'fin'e akir'is ali'a'j'n civit'an'ec'o'j'n. De la 1980-aj jar'o'j, plej grand'a part'o de tiu'j land'o'j favor'as la re'ven'o'n de si'a'j “etn'a'j komun'um'o'j instal'it'a'j ekster'land'e, don'ant'e al ili prefer'a'n trakt'ad'o'n por ricev'i rest'ad'permes'o'j'n. Tiu'j rest'ad'permes'o'j post'e mal'ferm'as voj'o'n al civit'an'ig'o.*.

Sed ĉiu'j pasport'o'j ne est'as egal'a'j. Se nov-jork'a industri'ist'o dezir'as renkont'i partner'o'n instal'it'a'n en Parizo por inter'trakt'i kontrakt'o'n, li ne bezon'as pli ol dek du hor'o'j'n. Li hav'as tiel grav'a'n avantaĝ'o'n kompar'e kun konkur'ant'o el Bocvan'o, kiu dev'as depon'i viz'o'pet'o'n, pag'i dosier-kost'o'n kaj pacienc'i plur'a'j'n tag'o'j'n antaŭ ol ricev'i, ebl'e, la valor'a'n sezam'o'n. Li pov'as prefer'e pet'i entrepren'o'n, kiu fak'as pri “civit'an'ec'o-plan'ad'o” (citizenship planning), kiu propon'as serv'o'n ebl'ig'ant'e akir'i du'a'n pasport'o'n. “Ni rapid'e kaj efik'e mastr'um'as vi'a'nom'e la administr'a'j'n klopod'o'j'n” fanfaron'as Henley & Partners, unu el la pionir'o'j de la sektor'o. Al la grund'o'jur'o kaj sang'o'jur'o al'don'iĝ'as do foj'e mon'uj'o-jur'o, kiu ebl'ig'as al la riĉ'ul'o'j de la Sud'o trov'i rimed'o'n por ripar'i la mal'bon'ŝanc'o'n de si'a nask'iĝ'o.

Al la klient'o'j dezir'ant'a'j ĝu'i la cirkul-liber'ec'o'n ofert'at'a'n de la Eŭrop'uni'o, la entrepren'o propon'as tre simpl'a'n solv'o'n: en si'a program'o “civit'an'ec'o per invest'ad'o”, Aŭstr'uj'o don'as si'a'n civit'an'ec'o'n en'e de mal'pli ol dek ok monat'o'j al ĉiu person'o, kiu invest'as pli ol 4 milion'o'j'n da eŭr'o'j en la land'o*. Mal'e al la ali'a'j en'migr'ant'o'j, tiu'j riĉ'a'j pet'ant'o'j ne bezon'as est'i loĝ'int'a'j en la land'o dek jar'o'j'n, parol'i la german'a'n, aŭ for'las'i si'a'n antaŭ'a'n civit'an'ec'o'n. Inspir'at'a'j de la aŭstr'a model'o, kaj pretekst'ant'e la kriz-kun'tekst'o'n, pli kaj pli da eŭrop'uni'a'j land'o'j ankaŭ modif'is si'a'n leĝ'ar'o'n por don'i rest'ad'permes'o'n al ekster'land'an'o'j, kiu'j invest'as en la lok'a'n ekonomi'o'n. Ĉiu ŝtat'o aplik'as propr'a'n tarif'o'n: 250.000 eŭr'o'j en Hungar'uj'o, 500.000 en Irlando, 1 milion'o en Portugal'uj'o, 1,25 milion'o en Nederlando*, ktp. Post kelk'a'j jar'o'j, tiu'j riĉ'a'j migr'ant'o'j pov'as pet'i la civit'an'ec'o'n de si'a elekt'o'land'o. Konsider'ant'e ili'a'n grav'ec'o'n, neni'u dub'as, ke ili'a pet'o est'os favor'e ekzamen'at'a.

Benoït BRÉVILLE

Al'don'o de la redakt'ej'o de la Esperant'a el'don'o

La pariza redakt'ej'o ĵus al'parol'is nur la abon'ant'o'j'n kaj aĉet'ant'o'j'n de la monat'a gazet'o. Sed kompren'ebl'e ĝi direkt'iĝ'as ankaŭ al la ret'a'j uz'ant'o'j de ni'a gazet'o.

Ceter'e, la ĝeneral'a situaci'o supr'e menci'it'a de la gazet'ar'o, en kiu ni'a Diplo est'as plur'rilat'e escept'o, ne est'as franc'a special'aĵ'o, sed est'as fenomen'o mond'vast'a.

Ni rekomend'as leg'i pri tio la ĵus aper'int'a'n libr'o'n de Ignacio Ramonet: “La eksplod'o de la ĵurnal'ism'o. De la amas'komunik'il'o'j al la amas'o de komunik'il'o'j”, Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas), 2013, 104 paĝ'o'j, ISBN 978-2-918300-95-3

Mi dezir'as al ni'a'j leg'ant'o'j, sam'e kiel al ni'a skip'o de franc'a'j ĵurnal'ist'o'j kaj redakt'ist'o'j kaj al ni'a skip'o de traduk'ist'o'j, por tiu ĉi nov'a jar'o prosper'o'n ĉe ili'a labor'o kaj plezur'o'n far'ant'e ĝi'n.

Vilhelm'o LUTERMANO.

La rifuĝ'ej'o de la mal'long-vost'a'j lar'o'j

Kiel Kompren'i tiu'n evolu'o'n? El geografi'a vid'punkt'o, la Senkaku/Diaoyu-insul'o'j prezent'as mal'mult'a'n interes'o'n: sep kvadrat'a'j kilo'metr'o'j izol'it'a'j en orient'a Ĉin'a Mar'o, je tri'cent tri'dek kilo'metr'o'j de la ĉin'a'j mar'bord'o'j, cent sep'dek de Tajvano kaj kvar'cent dek de la japan'a'j Ryukyu-insul'o'j. Tio est'as nud'a insul'ar'o konsist'ant'a el tri rok'o'j kaj kvin insul'o'j. La nom'o de la plej grand'a, Ootsuri-shima (“insul'o de la fiŝ'kapt'ad'o”), ja indik'as tio'n, kio est'is long'temp'e la sol'a interes'o de tiu amas'o de grejs'o kaj koral'o, precip'e kon'at'a tiam kiel rifuĝ'ej'o, ne de destrojer'o'j kaj bomb'aviad'il'o'j, sed de la minac'at'a speci'o, de la mal'long-vost'a'j lar'o'j.

La pasi'a'j debat'o'j pri ĝi inter la du land'o'j intens'iĝ'as nur ek'de la 1970-aj jar'o'j. La insul'ar'o'n jam kon'is la ĉin'o'j de la Ming-dinasti'o, en la 14-a jar'cent'o. Ĝi tamen rest'as sen loĝ'ant'o'j dum jar'cent'o'j, ĝis entrepren'em'a japan'o instal'as ekspluat'ej'o'n de guan'o en 1884. Tamen neni'u el la du ŝtat'o'j oficial'e okup'as la lok'o'n: la insul'o'j daŭr'e est'as terra nullius (“sen'mastr'a'j ter'o'j”) laŭ la inter'naci'a jur'o. En 1894-1895, en milit'o kontraŭ skler'oz'a kaj kaduk'iĝ'ant'a Ĉin'uj'o, la imperi'a Japan'uj'o fakt'e okup'as la Senkaku/Diaoyu-insul'o'j'n, kelk'a'j'n monat'o'j'n antaŭ ol dev'ig'i Pekinon ced'i al li Port Arthur kaj Tajvanon per la traktat'o de Shimonoseki.

Post la du'a mond'milit'o kaj la mal'venk'o de Japan'uj'o, Ĉin'uj'o re'ricev'as Tajvanon, kio for'viŝ'as la humil'ig'o'n de Shimonoseki; sed la Senkaku-insul'o'j ne est'as menci'at'a'j en la inter'konsent'o. La Traktat'o de San Francisko de 1951, kiu konsist'ig'as la pac-Inter'konsent'o'n inter Japan'uj'o kaj Uson'o, ne inkluziv'as ili'n en si'a artikol'o du'a, list'ig'ant'a la teritori'o'j'n al kiu'j Tokio ne plu pretend'as, kiel prez'o de si'a re'integr'ad'o en la mond'a'n diplomati'o'n.

En 1952, traktat'o inter Japan'uj'o kaj Tajvano — kiu tiam reprezent'as Ĉin'uj'o'n ĉe la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j anstataŭ la Popol-Respublik'o Ĉin'uj'o — konfirm'as la teritori'a'j'n rezign'o'j'n difin'it'a'j'n en San Francisko, sen menci'i, ankoraŭ ĉi-foj'e, la Senkaku/Diaoyu-insul'o'j'n.

Oficial'e sub uson'a administraci'o, la insul'o'j est'is re'don'it'a'j al Tokio nur en juni'o 1971, kun'e kun la insul'ar'o Ryukyu. Grav'a detal'o tamen montr'as, ke Vaŝington'o hav'as tiam si'n'gard'em'a'j'n map'ist'o'j'n kaj bon'a'j'n jur'ist'o'j'n: okaz'e de tiu re'don'o Uson'o, kiu vol'as evit'i kapt'iĝ'i en teritori'a disput'o, pri kiu ili prav'e supoz'as ke ĝi nur komenc'iĝ'as, ne eksplic'it'e menci'as la Senkaku-insul'o'j'n.

Konfidenc'a raport'o de la Central Intelligence Agency (CIA) de 1971, mal'klas'ig'it'a pli ol tri'dek jar'o'j'n post'e, en maj'o 2007, bon'e resum'as la situaci'o'n*: kvankam ĝi re'kon'as la fort'o'n de la histori'a'j argument'o'j favor'a'j al la suveren'ec'o de Tokio, ĝi tamen taks'as, ke tiu demand'o est'as mal'ĉef'a, kaj kaŝ'as ali'a'n, pli fundament'a'n. Por la analiz'ist'o'j de Langley — sid'ej'o de la CIA-, est'as ja la mal'kovr'o de petrol'rezerv'o'j ĉirkaŭ tiu'j insul'o'j, far'e de la ekonomi'a kaj soci'a Komision'o por Azi'o kaj Pacifik'o (eskap) en 1968, mal'kovr'o konfirm'it'a de Japan'uj'o en 1969, kiu kondamn'as la nud'a'n insul'ar'o'n far'iĝ'i tem'o de struktur'a mal'akord'o inter Tajvano, Ĉin'uj'o kaj Japan'uj'o. La CIA traf'is ĝust'e: la tri land'o'j sam'e soif'as petrol'o'n en 2014 kiel en la 1970-aj jar'o'j*.

Tamen, tiu pri'energi'a faktor'o pen'as klar'ig'i la nivel'o'n de la politik'a streĉ'o ankoraŭ konstat'at'a. Pekino kaj Tokio sub'skrib'is en 2008 inter'konsent'o'j'n por kun'a ekspluat'ad'o de part'o de la hidrokarbon'a'j rezerv'o'j de la orient'a Ĉin'a Mar'o. Eĉ se tiu'j inter'konsent'o'j ne est'as aplik'at'a'j, ili est'as baz'o por ebl'a kompromis'o, konsider'ant'e la grand'ec'o'n de la rezerv'o'j de la zon'o, taks'it'a'j je pli ol du'cent miliard'o'j da kubaj metr'o'j. Kaj tio des pli ke, en la long'temp'o, la ekonomi'a bon'fart'o de ambaŭ partner'o'j est'as lig'it'a.

Ĉin'uj'o, en plen'a supr'e'n'ir'a faz'o, neniel prov'as milit'e konker'i la mond'o'n. Ŝajn'as tamen klar'e, ke ĝi intenc'as trud'i si'a'n region'a'n super'ec'o'n en okcident'a Pacifik'o, dum neni'u kontest'as tiu'n re'ven'o'n al normal'a situaci'o en geopolitik'a zon'o, kiu'n ĝi domin'as per si'a miliard'o da loĝ'ant'o'j kaj si'a konker'a ekonomi'o*.

Kvar strategi'a'j demand'o'j apart'e grav'as por ĝi: la re'ven'o de Tajvano en'e de la naci'o; la arbitraci'a mastr'ad'o de la est'ont'a kore'a re'unu'iĝ'o; la postul'o'j, kiu'j'n ĝi pretend'as en la sud'a Ĉin'a Mar'o (Paracels-insul'o'j, insul'ar'o Pratleys, Scarborough-rif'o, Prat'as-insul'o'j); kaj fin'e la Senkaku/Diaoyu-demand'o.

Tiu'j insul'o'j est'as unu el la rigl'il'o'j de la insul'ar'a ĉen'o, kiu ĝen'as la nov'a'n mahanan* milit'ŝip'ar'o'n de Pekino en si'a liber'a al'ir'o al la profund'a'j akv'o'j de Pacifik'o. Ig'i si'a'n suveren'ec'o'n al la insul'ar'o re'kon'at'a, eĉ se problem'e kaj inter'spac'et'e, ebl'ig'us al ĝi antaŭ'e'n'ir'i sur la voj'o'n de la potenc'o, al kiu ĝi aspir'as.

Tiu re'star'ig'it'a ambici'o sonor'as en la ĉin'a soci'o, kie la instru'ad'o de histori'o em'as plu'daŭr'ig'i, aŭ eĉ pli'grav'ig'i, la histori'a'j'n akuz'o'j'n kontraŭ la eks'a japan'a imperi'o — Tokio simil'e far'as rilat'e histori'a'n ne'ad'o'n. La naci'ism'a klap'o ebl'ig'as al la reg'ist'ar'o, al'front'it'a al soci'o modern'ig'it'a kaj mal'seren'ig'it'a pro la mal'egal'ec'o'j de si'a model'o de aŭtoritat'em'a kapital'ism'o, fokus'i la intern'a'n debat'o'n al ekster'a'j demand'o'j. The Glorious Mission aper'as kiel simbol'o de tiu streĉ'o-liber'ig'a ag'ad'o.

Demand'o, kies solv'o pov'as est'i prokrast'it'a

En Tiu Mal'akord'o, la dimensi'o de la histori'a'j rajt'o'j est'as la plej bild'o'riĉ'a: apog'e al la postul'o'j de si'a naci'o, eminent'a'j ambasador'o'j analiz'as la ideogram'o'j'n desegn'it'a'j sur bril'kolor'a'j mez'epok'a'j map'o'j kaj cit'as antikv'a'j'n poem'o'j'n menci'ant'a'j'n la forges'it'a'j'n navig'ad'o'j'n de la fiŝ'ist'o'j de la Okinavo-reĝ'land'o. Al tiu debat'o pri la simbol'o'j, kaj por kompren'i la ampleks'o'n de la debat'o, neces'as inkluziv'i la perspektiv'o'n de la region'a geopolitik'o kaj tiu'n de la ĉin'a intern'a politik'o. En 1978, okaz'e de la inter'trakt'ad'o de la pac- kaj amik'ec-traktat'o inter Japan'uj'o kaj la Ĉin'a Popol-Respublik'o, Deng Xiaoping, tiam'a gvid'ant'o de la Popol'respublik'o, deklar'is, ke la demand'o pri la Diaoyu-insul'o'j pov'as est'i “prokrast'it'a cert'a'n temp'o'n, ebl'e dek'o'n da jar'o'j”. “Se ni'a generaci'o ne posed'as la neces'a'n prudent'o'n por solv'i tiu'n demand'o'n, li al'don'is, la ven'ont'a generaci'o cert'e hav'os ĝi'n. Kaj solv'o kontent'ig'ant'a ĉiu'j'n pov'os tiam est'i trov'it'a*.”

Tiam'a Ĉin'uj'o, kontinent'a land'o turn'it'a kontraŭ Sovet-Uni'o, neglekt'is si'a'n mar'arme'o'n kaj ekonomi'e est'is mal'pli fort'a ol Argentino. Pekino hodiaŭ re'pren'as si'a'n ver'a'n lok'o'n, kio mal'trankvil'ig'as ĝi'a'j'n najbar'o'j'n. Bedaŭr'ind'e por la mal'long'vost'a'j lar'o'j, la Senkaku/ Diaoyu-insul'o'j trov'iĝ'as sur la strategi'a faŭlt'o-lini'o de la nun'a tekton'a glit'ad'o.

Olivier ZAJEC

Por la jun'ul'o'j, est'as “la arm'it'a'j grup'o'j aŭ la min'ej'o”

“Buĉ'ej'o Neni'o sen Di'o”, “Trankvil'a Paper'vend'ej'o”, “Restoraci'o La Bon'a Saŭc'o”... Ŝajn'as ke la ŝild'o'j vol'as for'ig'i la mal'bon'a'n sort'o'n, kiu pez'as sur la urb'o. Goma, situ'ant'a je pli ol mil du'cent kilo'metr'o'j de la ĉef'urb'o Kinŝaso, laŭ'dir'e en'hav'as pli ol milion'o da loĝ'ant'o'j. Ĝi ampleks'iĝ'is laŭ la jar'o'j, kun la sen'ĉes'a al'flu'o de de'lok'it'o'j. Ĝi est'is ĉe la epicentr'o de la du kongaj milit'o'j (1996-1997 kaj 1998-2003), kies nombr'o da hom'a'j viktim'o'j est'as ankoraŭ diskut'at'a. Ankaŭ vulkan'a laf'o-flu'aĵ'o est'ig'is viktim'o'j'n, en februar'o 2002. Rand'e de la ŝose'o ir'ant'a al Ugando, nord'e'n, nigr'a'j blok'o'j ankoraŭ atest'as ĝi'n.

La Nyiragongo, vulkan'o ankoraŭ aktiv'a, las'is al la region'o fekund'a'n grund'o'n kaj sub'grund'o'n riĉ'a'n je erc'o'j. Ĝi'a krater'o en'hav'as vast'eg'a'n laf'o'lag'o'n, super kiu konstant'e ŝveb'as fum'o'nub'o'j. “Goma nun, est'as la milit'o, la seks'per'fort'aĵ'o'j, la vulkan'o”, resum'as Marthe Bosuandole, ĵurnal'ist'in'o el Kinŝaso. “Sam'temp'e, ŝi daŭr'ig'as, ĉiu'j en Kongo dezir'as vizit'i tiu'n urb'o'n, kiu est'is lok'o de feri'ad'o dum la Mobutu-reĝim'o. Goma daŭr'e hav'as fam'o'n de bel'a urb'o, pro la lag'o, la klimat'o kaj la plur'etaĝ'a'j dom'o'j.”

Vesper'e, ĉe la teras'o de la Ihusi-hotel'o, ĉiu'spec'a'j ekster'land'an'o'j ĝu'as la panoram'o'n al la lag'o Kivuo. Oficir'o'j de la misi'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN) por stabil'ig'o en DRK (Monusco), la plej grav'a en Afrik'o, kun dek naŭ mil hom'o'j, renkont'as pilot'o'j'n de la sud'afrik'a aer'arme'o. Ne diskret'a'j, tiu'j last'a'j las'as diven'i, ke ili est'as en misi'o de inform'ad'o. “Ne, sinjor'in'o, ni ne pilot'as helikopter'o'j'n de la UN, sed sud'afrik'a'j'n Oryx”, dir'as, pro pur'a fier'ec'o, sud'afrik'a oficir'o. Neni'o'n pli li dir'os. Sud'afrik'o part'o'pren'as, kun Tanzanio kaj Malavi'o, en la inter'ven-taĉment'o de la UN (al'don'e al la Monusco), decid'it'a en mart'o 2013 kaj deploj'it'a en juli'o. Tiu'j tri infanteri'a'j batalion'o'j — ĉirkaŭ du'mil kvin'cent afrik'a'j blu'kask'ul'o'j — ŝajn'as pli zorg'i pri konkret'a'j rezult'o'j ol si'a'j sam'ul'o'j hind'a'j aŭ urugvajaj, kiu'j'n oni kelk'foj'e akuz'is praktik'i “arme'a'n turism'o'n” en DRK*. Ankaŭ Sud'afrik'o, min'ej'a potenc'ul'o, insist'as sci'i, kio okaz'as en tiu ĉi tre strategi'a region'o. Grav'a naft'o-tavol'o est'is mal'kovr'it'a en 2012 en la naci'a park'o de Virunga, ĉe la pied'o de la vulkan'o. La brit'a societ'o Soco konduk'as tie esplor'ad'o'n.

Ĉe ali'a tabl'o trov'iĝ'as politik'a konsil'ist'o de la belg'a ambasad'ej'o en Kinŝaso. S -ro Wim Schaerlaekens ven'as ĉi tie'n por “mezur'i la temperatur'o'n” en Goma. “La ruand'an'o'j ne plu pov'as far'i kio'n ili vol'as ĉi tie, li klar'ig'as. La inter'naci'a komun'um'o, kaj eĉ la afrik'a'j land'o'j kiel Sud'afrik'o kaj Angolo, ne plu akcept'as tio'n.”

Por kompren'i la event'o'j'n, kiu'j okaz'as en la orient'o de Kongo, neces'as rigard'i la faden'fask'o'j'n de la alianc'o'j, kiu'j struktur'as la region'a'n politik'o'n. S-ro Yoweri Museveni, la Ugando-prezid'ant'o, est'is alianc'an'o de Mobutu, tiam'a prezid'ant'o de Zairo, mal'nov'a nom'o de la land'o; li post'e al'port'is help'o'n al s-ro Paul Kagamé, la ĉef'o de la Ruanda patriot'a Front'o (RPF), kiam tiu ĉi lanĉ'is si'a'n ofensiv'o'n kontraŭ la ras'ism'a reĝim'o de Juvénal Habyarimana, en 1993-1994. Far'iĝ'int'e prezid'ant'o de Ruando, s-ro Kagame alianc'iĝ'is al Laurent-Désiré Kabil'a, la patr'o de la nun'a prezid'ant'o Joseph Kabil'a. Jen kial ĉiu'j inter'trakt'ad'o'j pri pac'o en orient'a Kongo okaz'as en Kampal'a, la uganda ĉef'urb'o. La rajt'o de la plej'aĝ'ec'o dev'ig'as, s-ro Museveni, 69-jar'a, reg'ant'o de 1986, kun'vok'as la kun'ven'o'j'n en si'a hejm'o. S-ro Kabil'a, 42-jar'a, ĉef'o de la plej grand'a land'o de la sub'sahar'a Afrik'o laŭ la are'o kaj la natur'a'j riĉ'aĵ'o'j, ven'as al la kun'ven'o, kvazaŭ li est'us obe'ant'a. Ĉiu'foj'e, oni re'diskut'as la divid-regul'o'j'n de la min'ej'a'j rent'o'j de orient'a Kongo kun ties du mafi'o'ĉef'o'j.

“Neni'o est'as inter'trakt'ebl'a! Neces'as sub'prem'i ĉiu'j'n arm'it'a'j'n grup'o'j'n! La inter'naci'a komun'um'o dev'as ne plu al'vok'i al dialog'o!” Je du'dek sep kilo'metr'o'j de Goma, la kamp'ar'an'o'j de Kibumba, zon'o liber'ig'it'a el la M23 la 26-an de oktobr'o, est'as el'ĉerp'it'a'j. Ili kritik'as s-in'o'n Mary Robinson, special-send'it'o'n de la UN en la region'o de la Grand'a'j Lag'o'j, kiu ne ĉes'as postul'i pac-inter'trakt'ad'o'n. En la region'o, la “inter'naci'a komun'um'o” est'as percept'at'a kiel unu el la protagonist'o'j de tiu sen'fin'a konflikt'o, kie ĉiu'j sekret'e ag'as por ekspluat'i la riĉ'aĵ'o'j'n de la DRK.

Ŝu'it'a'j per kaŭĉuk'a'j bot'o'j, la et'a'j farm'ist'o'j vend'as la mal'mult'o'n, kiu'j'n ili sukces'is kresk'ig'i: verd'a'j'n cep'o'j'n kaj stak'o'j'n da brasik'o'j. La milit'o mal'help'is ili'n sark'i la ter'pom'o'j'n. La ribel'ul'o'j de la M23, ĉirkaŭ mil kvin'cent hom'o'j parol'ant'a'j la svahil'a'n, kiel en Goma, aŭ la ruand'an, kiel en Ruando, est'as suspekt'at'a'j est'i arm'it'a'j kaj financ'it'a'j de Ruando kaj Ugando. Ne ĉiu'j est'as tucioj, kiel ili ŝat'us kred'ig'i, kaj ili, laŭ iu'j, varb'as eĉ la sen'labor'a'j'n hutuojn, kiu'j trov'iĝ'as en la region'o. Tiu'j hom'o'j pag'as si'n mem per sub'met'o de la loĝ'ant'o'j al impost'o. “Ili postul'is 500 frank'o'j'n [0,40 centim'o'j da eŭr'o] por ĉio, ĉiu infan'o, ĉiu dom'o, la pas'rajt'o por ir'i al la lern'ej'o aŭ la bazar'o”, atest'as Innocent, 21-jar'a, loĝ'ant'o de Kibumba. “Ili dev'ig'is ni'n labor'i kaj demand'is, kie est'as la erc'o'j.”

Grup'o de UN-fak'ul'o'j pri la DRK est'is form'it'a en 2004 por sekv'i la evolu'o'n de la region'o. Ĝi'a'j raport'o'j pri la ekspluat'ad'o de la min'ej'a'j riĉ'aĵ'o'j far'e de la arm'it'a'j grup'o'j dev'ig'is la okcident'a'j'n land'o'j'n fort'e prem'i Kigali, per sen'ig'o, ek'de 2012, je la german'a, brit'a kaj nederlanda buĝet-help'o. Ĉirkaŭ 51 milion'o'j da eŭr'o'j. Est'as tre mal'facil'e ricev'i fid'ind'a'j'n taks'o'j'n pri la ampleks'o de tiu ne'leĝ'a komerc'o, eĉ ĉe la fak'ul'o-grup'o de la UN. Strang'e, ties respond'ec'ul'o'j ne dezir'as publik'ig'i si'a'j'n taks'o'j'n, kvankam ili dispon'as pri preciz'a'j inform'o'j.

Nur la sol'a koltan-min'ej'o de Rubaya, vilaĝ'o en Masisi-region'o, okcident'e de Goma, en'spez'ig'as ĉirkaŭ 3,5 milion'o'j'n da dolar'o'j monat'e. “Ni vend'as kvin'dek tun'o'j'n monat'e de la komenc'o de la jar'o” indik'as s-ro Robert Sen'ing'a, deput'it'o de la provinc'o. Tiu alt'a vir'o est'as la administr'ant'o de Cooperama, la kooperativ'o kiu super'reg'as la min'ej'o'n. Li est'as suspekt'at'a kun'labor'i kun la M23 por trans'ig'i la erc'o'n en Ruandon, kiu eksport'as ĝi'n al Ĉin'uj'o, kie trov'iĝ'as la sol'a'j aĉet'ont'o'j pret'a'j implik'iĝ'i en la komerc'o de la “sang'a'j erc'o'j”. Por sekur'ig'i la ekspluat'ej'o'n, milic'o nom'at'a Nyatura (“per'fort'e pren'i” en la ruanda) est'is form'it'a en Rubaya, varb'ant'e en la lok'a loĝ'ant'ar'o. “Pro grav'a sen'sekur'ec'o en la region'o, kaj sen'labor'ec'o en la urb'o, la jun'ul'o'j de Nord-Kivuo hav'as elekt'o'n inter nur la arm'it'a'j grup'o'j kaj la labor'o en la min'ej'o”, dir'as Chrispin Mvano, ĵurnal'ist'o de Goma, kiu labor'as por Reuters.

La ruanda prezid'ant'o akuz'at'a pri ĉiu'j mal'bon'o'j

“Ni tre fier'as pri ni'a arme'o. Est'as grand'a ĝoj'o, ke ĝi venk'is, ĉi-foj'e, la M23” ĝoj'eg'as student'o en Goma. La situaci'o mult'e mal'trankvil'ig'as li'a'j'n kamarad'o'j'n en la universitat'o, kiu ankoraŭ funkci'as, pli mal'pli bon'e. La fasad'o de la Super'a Komerc'o-Institut'o (Ski) est'as tut'e blu'e farb'it'a, la kolor'o de la telefon-kompani'o Vodacom. Profesor'o pri soci'ologi'o konfes'as, ke la fakultat'o preter'viv'as per si'a'j mal'mult'a'j rimed'o'j. “La ge'patr'o'j est'as mal'riĉ'a'j, la student'o'j labor'as kiel motor'cikl'o-taksi'ist'o'j aŭ nokt'o'gard'ist'o'j por pag'i si'a'n stud'ad'o'n, 300 dolar'o'j'n jar'e, kaj la lu'prez'o'n de et'a ĉambr'o, inter 15 kaj 25 dolar'o'j monat'e”. Ankaŭ la instru'ist'o'j hav'as paralel'a'j'n labor'o'j'n. “Ni'a'j salajr'o'j est'as ne regul'e pag'at'a'j. Ni pov'as rest'i du aŭ tri monat'o'j'n sen salajr'o. Do ni el'turn'iĝ'as. Oni vend'as karb'o'n, brasik'o'n, frit'it'a'j'n kuk'o'j'n.” Eĉ en la universitat'o'j, la minac'o de la milic'o'j ŝveb'as. La student'o'j mem organiz'as si'a'n sekur'ec'o'n. Iu ajn ne'kon'at'a hom'o est'as tuj ĉirkaŭ'at'a de koler'a'j jun'ul'o'j. Unu el tiu'j improviz'it'a'j gard'ist'o'j, s-ro Dolphe Kalambayi, 21-jar'a, lev'as bakora, tradici'a'n ĉef'o-baston'o'n el lign'o, grand'a'n kiel klab'o, al kiu lig'iĝ'as magi'a'j pov'o'j.

Tiu student'o pri politik'a scienc'o prezent'as si'n kiel “komand'ant'o'n de la universitat'a sekur'ec'o”. Li'a misi'o est'as: “mal'help'i la bandit'o'j'n ven'i pri'rab'i ni'a'n universitat'a'n hered'aĵ'o'n kaj brul'ig'i ni'a'j'n diplom'o'j'n”, li dir'as. Li'a patr'o est'is ribel'ul'o de la Konga Kun'iĝ'o por Demokrati'o (franc'e: RCD). Li mem ebl'e al'iĝ'os al la regul'a arme'o de Kongo, “pro kompens'o-dezir'o”. Kial? “Du'dek jar'o'j da milit'o, tio est'as tro! Ruando dis'volv'iĝ'as per ni'a'j riĉ'aĵ'o'j dum ni retro'ir'as. La milit'o dev'as re'ir'i tie'n de kie ĝi ven'is: al Ruando!” Mult'a'j diskut'o'j tem'as pri s-ro Kagamé, kiu'n oni akuz'as pri ĉiu'j mal'bon'o'j de la region'o. Li unu'e post'kur'is, per rab'ekspedici'o'j en kong'an teritori'o'n, la hutuojn de la Interahamwe, kiu'j fuĝ'is orient'e'n de Kongo post la genocid'o de la Tucioj en 1994. Post'e, pretekst'e de lukt'o kontraŭ la gent'o'murd'int'o'j, li trud'is si'a'n plu'daŭr'a'n ĉe'est'o'n en la region'o, tra arm'it'a'j grup'o'j kiel la M23. Bonheur, 22-jar'a, student'o pri kompar'a jur'o, rest'as ekster tiu'j diskut'o'j. “La politik'o est'as tro grand'a risk'o, li klar'ig'as kun rid'et'o. Parol'i pri tio pov'as est'i danĝer'e.” Li rev'as ir'i stud'i en pli bon'a'j kondiĉ'o'j, en Kampal'a, Ugando. Li ne sci'as, kio'n li far'os post'e. “Ebl'e labor'i en UN-agent'ej'o por star'ig'i bon'a'n reg'ad'o'n en Kongo. La hom'o'j tro mult'e sufer'as. Eĉ manĝ'i viand'o'n est'as luks'o, en Goma.”

Ĉe la grand'a bazar'o de Virunga, vir'in'o'j vend'as legom'o'j'n sur la grund'o. Riziki, 25-jar'a, pag'as 8 centim'o'j'n da eŭr'o tag'e por tiu vend'o'lok'o. Ŝi per'labor'as inter 10 kaj 30 dolar'o'j'n semajn'e, vend'ant'e kontraŭ 100 kongaj frank'o'j unu kilo'gram'o'n da “difekt'a'j” tomat'o'j, kaj kontraŭ 500 frank'o'j unu kilo'gram'o'n da “bon'kvalit'a'j”. “La plej'mult'a'j hom'o'j ĉi tie est'as tro mal'riĉ'a'j por aĉet'i fiŝ'o'n aŭ viand'o'n. Neces'as almenaŭ 3000 kongaj frank'o'j [2,40 eŭr'o'j] por fiŝ'o, kiu ven'as de mal'proksim'e... Oni ne fiŝ'kapt'as en la apud'a lag'o, mi ne sci'as kial.” Ŝi manĝ'as viand'o'n de kapr'o aŭ bov'o nur du'foj'e monat'e. Fazeol'o'j, riĉ'a'j je protein'o'j, est'as la baz'a nutr'aĵ'o, sam'e kiel en la najbar'a Ruando. Ŝi konstat'as mank'o'n de var'o'j dum la batal'o'j. Tio est'as ŝi'a tut'a sci'o pri la afer'o'j de la milit'o. Pri la ceter'o, ŝi “ne sci'as”.

La bazar'o daŭr'as ĝis la 20-a hor'o, lum'ig'it'a de kandel'o'j, petrol'lamp'o'j kaj torĉ'o'j, kiu'j'n kelk'a'j port'as sur si'a frunt'o, kiel min'ist'o'j. “Elektr'o trov'iĝ'as nur en la kvartal'o'j de grav'ul'o'j, tie, kie est'as la Monusco, la guberni'estr'o kaj la ekster'land'an'o'j.”, dir'as Pa'nj'o Rebecca, vend'ist'in'o. Sed ŝi ne plend'as. “Oni tamen pov'as bon'e viv'i en Goma. La sol'a problem'o est'as la prez'o'j de la var'o'j, kiu'j ek'flam'as pro la al'flu'o de la de'lok'it'a'j hom'o'j.”

Iom pli for, en la popol-kvartal'o Kassika, la vend'ist'in'o'j ne kaŝ'as si'a'n mal'kontent'o'n. “Ni est'as ĉampion'o'j pri mort'ig'ad'o, pri'plor'as vir'in'o, kiu vend'as maniok-farun'o'n. Ĉiu'vesper'e, est'as mort'ig'it'o'j en la kvartal'o. Bandit'o'j aŭ ne'reg'at'a'j soldat'o'j ven'as pri'rab'i dom'o'j'n, per'fort'ant'e pord'o'j'n nokt'e. Ni ne vid'as polic'o'n.” La loĝ'ant'o'j ankaŭ ne vid'as Monusco-patrol'o'j'n apud si'a'j loĝ'ej'o'j. “Plej oft'e, kiam oni vek'iĝ'as maten'e, oni ek'sci'as, ke tiu aŭ tiu ĉi mort'is”, rakont'as s-ro Bissimwa Chifizi, instru'ist'o pri histori'o , kiu ankaŭ hav'as spic'vend'ej'o'n. “Nur en la pas'int'a nokt'o, est'is du murd'o'j. La arm'il'o'j, kiu'j circ'ul'as en la region'o fal'as en la man'o'j'n de ŝtel'ist'o'j, kiu'j seg'as la paf'il'tub'o'n de kalaŝnikov-mitral'et'o'j por far'i el ili revolver'o'j'n.”

Post 6-hor'a labor'o en si'a 4-kvadrat'metr'a butik'o lum'ig'it'a per tri kandel'o'j, li en'spez'is nur 1,50 eŭr'o'j'n. Li pas'ig'as la temp'o'n diskut'ant'e kun si'a'j najbar'o'j pri si'a ag'ad'o kiel prezid'ant'o de la komitat'o por elektr'iz'ad'o de la kvartal'o. “Ni munt'ig'is elektr'a'j'n drat'o'j'n, kolekt'ant'e kotiz'o'j'n, por help'i la Naci'a'n Societ'o'n de Elektr'o (NSEL)? Sed ĝi ne send'as al ni elektr'o'n. Tio far'iĝ'is ver'a komerc'o: la agent'o'j de la NSEL proviz'as nur tiu'j'n, kiu'j plej ofert'as. Ili est'as tre korupt'it'a'j. Ĉar la urb'o plen'as je et'a'j fabrik'o'j, pan'far'ej'o'j, ripar'ej'o'j por motor'cikl'o'j, ili pren'os mon'o'n de ĉie.”

Koncern'e akv'o'n, “ĝi neniam ekzist'is en Kassika”, cert'ig'as patr'in'o. Neniu'n fontan'o'n oni instal'is por la du mil loĝ'ant'o'j de tiu'j sen'asfalt'a'j strat'et'o'j. La vir'in'o'j do ir'as ĉerp'i akv'o'n en la najbar'a kvartal'o Bisso, kie la Ruĝ'a Kruc'o instal'is put'o'n. Oni re'vend'as du'dek'litr'a'j'n uj'o'j'n da akv'o kontraŭ 4 centim'o'j da eŭr'o.

“Ni est'as ne-ŝtat'o, bedaŭr'as s-ro Chifizi. Kiam la ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j al'ven'as la respond'ec'ul'o'j ne orient'as ili'n al ĝeneral-interes'a'j projekt'o'j. Nur al urĝ'aĵ'o'j kaj nutr'aĵ'o'j.” Nokt'e, laŭ'long'e de bulvard'o'j, jun'ul'o'j rost'as kolbas'o'j'n far'it'a'j'n el vag'ant'a'j hund'o'j kapt'it'a'j sur'strat'e. Oni kelk'foj'e aŭd'as fajf'il'o'n: la sol'a arm'il'o pri kiu dispon'as la civil'ul'o'j por avert'i la ali'a'j'n, de dom'o al dom'o, kaz'e de agres'o.

Sabin'e CESSOU

Kivuo en la milit'o de la Grand'a'j Lag'o'j

1994. Genocid'o de la tucioj de Ruando; form'iĝ'o de la rifuĝ-tend'ar'o de Goma en Zairo.

Maj'o 1997. La tucioj de Kivuo (Banyamulenge), sub'ten'it'a'j de Burundo, Ugando kaj Ruando, part'o'pren'as la fal'ig'o'n de la zaira prezid'ant'o Mobutu Ses'e Sek'o. Laurent-Désiré Kabil'a pren'as li'a'n lok'o'n. Zairo far'iĝ'as la Demokrat'a Respublik'o Kongo (DRK). Fin'o de la “unu'a Kongo-milit'o”.

Aŭgust'o 1998. Help'e de Ruando, la banyamulenge de Goma form'as politik'o-milit'ist'a'n koalici'o'n, la Kong'an Kun'iĝ'o'n por Demokrati'o (KKD; franc'e: RCD). Komenc'o de la “du'a Kongo-milit'o”.

Juli'o 1999. Batal-ĉes'ig'o de Lusak'a.

30 novembr'o 1999. Kre'ad'o de la UN-Misi'o en DRK (franc'e: Monuc).

Januar'o 2001. Murd'o de Laurent-Désiré Kabil'a. S-ro Joseph Kabil'a, li'a fil'o, far'iĝ'as li'a post'e'ul'o.

30 Juli'o 2002. Inter'konsent'o de Pretori'a inter la DRK (sen'arm'ig'o de la ruandaj hutuaj ribel'ul'o'j) kaj Ruando (for'ig'i si'a'n arme'o'n el la DRK).

31 Decembr'o 2002. Inter'konsent'o de Gbadolite. Fin'o de la “du'a Kongo-milit'o”.

2004. En Bukavu (Sud-Kivuo), al'front'iĝ'o'j inter la arme'o de DRK (FARDC) kaj du grup'o'j banyamulenge. En Kanybayonga (Nord-Kivuo), batal'o'j inter la RCD kaj la FARDC.

30 Aŭgust'o 2007. Al'front'iĝ'o'j en Nord-Kivuo inter la FARDC kaj la Naci'a Kongres'o por Defend'o de la Popol'o (franc'e: CNDP) de s-ro Laurent Nkunda, eks'ribel'ul'o de la RCD.

2008. Pac-Konferenc'o en Goma.

Mart'o 2012. Al'front'iĝ'o'j inter la FARDC kaj la Maï-Maï-ribel'ul'o'j de la Alianc'o de Patriot'o'j por liber'a kaj suveren'a Kongo (APCLS) en Nord-Kivuo.

Maj'o 2012. Kre'ad'o de la Mov'ad'o de la 23-a de mart'o (M23), kiu kapt'as Goma en novembr'o.

18 Mart'o 2013. Kapitulac'o de s-ro Bosco Ntaganda, ĉef'o de la M23.

Ĝoj'fajr'o de la komput'il'o'j

La kompani'o lev'iĝ'is al la pint'a pozici'o en la mond'o laŭ vend'o'j de semi'kondukt'aĵ'o'j (Apple est'as klient'o), inteligent'a'j poŝ'telefon'o'j, plat'a'j ekran'o'j kaj televid'il'o'j, kaj ĝi est'as unu el la plej grand'a'j inĝenier'ad'a'j kaj kemi'a'j firma'o'j en la mond'o. Samsung est'as la du'dek'a plej grand'a komerc'a entrepren'o de la mond'o* kun spez'o kiu ekvivalent'as kvin'on'o'n de la mal'net'a intern'a produkt'o de Sud-Korei'o. Kun propr'a riĉ'aĵ'o de proksim'um'e 13 miliard'o'j da dolar'o'j, Le'e Kun-hee est'as la plej riĉ'a vir'o en la land'o kaj la 69a plej riĉ'a tut'mond'e. Mank'as en la oficial'a legend'o tio, ke Le'e Byung-chul komenc'is si'a'n entrepren'o'n en 1938 kun la aprob'o de la japan'a'j okup'ant'o'j de si'a land'o. Ĝi jam ne dir'as ke la kompani'o kresk'is per la help'o de la diktator'o Park Chung-hee kies reĝim'o don'is al ĝi ter'o'n, financ'o'n, pli mal'alt'a'j'n impost'o'j'n kaj protekt'ism'a'j'n leĝ'o'j'n. Produkt'o de la diktator'ad'o, Samsung re'ten'as kelk'a'j'n el ĝi'a'j karakteriz'aĵ'o'j. La nun'temp'a kompani'estr'o, 71-jar'aĝ'a, “reg'as kun absolut'a pov'o super la direkt'o de la kompani'o kaj la person'ar'o” dir'as Park Je-song de KLI, “malgraŭ tio, ke li ten'as nur mal'grand'a'n part'o'n de ĝi'a kapital'o” (mal'pli ol 3%). Post kiam li parol'as, ĉiu'j obe'as sen'disput'e. En 1993, li ordon'is al si'a tut'a person'ar'o: “Ŝanĝ'u ĉio'n, krom vi'a'j'n edz'in'o'j'n.” Abrupt'e, produkt'o'j, labor'praktik'o'j kaj administr'ad'o est'is radikal'e trans'form'it'a'j. Ĉi tiu fam'a “respond'em'ec'o pri la merkat'o” far'is Samsung sukces'a kaj far'is ĝi'a'n estr'o'n legend'o.

Du jar'o'j'n post'e, Le'e Kun-hee organiz'is gigant'a'n ĝoj'fajr'o'n el cent kvin'dek mil mis'fabrik'it'a'j tek'o'komput'il'o'j antaŭ ŝok'it'a'j dung'it'o'j. Bild'o'j de la scen'o est'is montr'it'a'j en ĉiu'j fabrik'o'j de la firma'o kiel avert'o ke fuŝ'a labor'o valor'as neniom pli ol cindr'amas'o. “Nul'a'j mank'o'j” far'iĝ'is la regul'o kaj la labor'ist'o'j est'is dev'ig'it'a'j observ'i ĝi'n.

Kim Yong-cheol, eminent'a advokat'o, iam labor'is ĉe la Ĝeneral'a Sekretari'ej'o de Samsung, la intern'a sankt'ej'o ankaŭ nom'at'a Reformation Headquarters Group (kern'a grup'o por re'form'o). Li dir'as, ke dum kun'sid'o'j kun la grand'a ĉef'o, kiu'j foj'e daŭr'as pli ol ses hor'o'j'n, eĉ ne unu kadr'ul'o aŭdac'as trink'i glas'o'n da akv'o por ke ili ne dev'u vizit'i la neces'ej'o'n, kio'n s-ro Le'e mal'permes'as. Neni'u pov'us parol'i sen li'a permes'o. Esprim'i dub'o'j'n est'as ne'imag'ebl'e. “Li simil'as diktator'o'n. Li ordon'as, ili obe'as.”

Ankaŭ sub'kontrakt'ist'o'j ne pov'as ne sub'met'iĝ'i. Laŭ la franc'a direktor'o de firma'o kiu konstru'as luks'a'j'n urb'a'j'n konstru'aĵ'o'j'n kaj kiu bon'e kon'as Korei'o'n kaj pet'is rest'i anonim'a, “Por labor'i ĉi tie, oni dev'as est'i rekomend'it'a. Sistem'o de konkurenc'a'j ofert'o'j ne ekzist'as. Ĉio est'as baz'it'a sur fid'o. Se oni est'as akcept'it'a, oni dev'as tut'e dediĉ'i si'n al la kompani'o kaj obe'i ĉiu'j'n ordon'o'j'n. La avantaĝ'o est'as tio, ke oni pov'as en'konduk'i nov'a'j'n praktik'o'j'n, sed nur sub la gard'em'a rigard'o de Samsung.” Oni ne pov'as labor'i por ali'a ĉaebolo nek rifuz'i ordon'o'n. “Ĉi tiu'j est'as feŭd'a'j inter'rilat'o'j” li agnosk'as. Ĉe ali'a'j sub'kontrakt'ist'o'j mal'pli prestiĝ'a'j, pov'as okaz'i ke la kompani'o arbitr'e tranĉ'as ili'a'j'n profit'marĝen'o'j'n aŭ ili'n subit'e for'pren'as de la list'o de proviz'ant'o'j.

La advokat'o Kim Yong-cheol vid'is la sistem'o'n de Samsung de intern'e. Dum “sep jar'o'j kaj unu monat'o” li sub'met'is si'a'j'n talent'o'j'n al la serv'o de la grand'a ĉef'o kaj ties pli-mal'pli legitim'a'j komerc'a'j praktik'o'j: du'obl'a kont'ad'o, sekret'a'j kas'o'j por sub'aĉet'i ĵurnal'ist'o'j'n kaj politik'ist'o'j'n, kaj sekret'a'j kont'o'j por plen'um'i propr'a'j'n bezon'o'j'n kiel tiu'j'n de s-in'o Le'e, fervor'a am'ant'o de la nun'temp'a art'o. “Mi rest'is ĝis kiam mi el'trov'is, ke ili mal'ferm'is bank'o'kont'o'n mi'a'nom'e kun dek'o'j de milion'o'j da ŭonoj*.”

Li eks'iĝ'is en 2005. Du jar'o'j'n post'e, enket'o komenc'iĝ'is. Le'e Kun-hee est'is kondamn'it'a al en'prizon'ig'o de tri jar'o'j kun pun'prokrast'o pro impost'a fraŭd'o kaj malversaci'o, sed li'n amnesti'is la tiam'a prezid'ant'o de la respublik'o, Le'e Myung-bak*, si'a'temp'a estr'o de fili'o de Hyundai. F-in'o Park Geun-hye, la nun'a prezid'ant'o kaj fil'in'o de la eks'diktator'o, invit'is li'n akompan'i ŝi'n dum vizit'o al Uson'o en maj'o 2013. Est'is kvazaŭ la franc'a prezid'ant'o kun'port'us Bernard Tapie* en si'a bagaĝ'o.

Koler'ig'it'e de ĉi tiu mal'just'aĵ'o, en 2010 Kim Yong-cheol verk'is Pens'i Samsung-e, gal'o'plen'a atak'o pri la kompani'o*. En ĝi, li detal'as la eksces'o'j'n de la famili'o kaj korupt'o'n ĉe la plej alt'a'j nivel'o'j de la ŝtat'o: “Mi dev'is pruv'i ke mi ne mensog'as.” Ĉiu'j tri ĉef'a'j ĵurnal'o'j - Chosun, Joongang kaj Donga, aŭ “Chojoodong”, kiel kore'o'j kolektiv'e nom'as ĉi tiu'j'n sen'efik'a'j'n el'don'aĵ'o'j'n - rifuz'is akcept'i reklam'o'j'n pri la libr'o, kaj neni'u el ili recenz'is ĝi'n. Ĉiu'j lig'iĝ'as al Samsung per'e de reklam'o'j, kovert'o'j regul'e trans'don'at'a'j al ĵurnal'ist'o'j, kaj per proksim'a'j famili'a'j lig'o'j. Nur la ĵurnal'o Hankyoreh romp'is la mur'o'n de silent'o, kaj sekv'e est'is sen'ig'it'a je reklam'o'j de la kompani'o.

Sed sci'ig'o pri la libr'o dis'vast'iĝ'is per soci'a'j ret'serv'o'j kaj du cent mil ekzempler'o'j vend'iĝ'is. Kvankam ĝi est'is furor'libr'o, ĝi'a aŭtor'o ankoraŭ est'is sen'labor'a. Li nom'as si'n konservativ'ul'o, sed li dev'is re'ven'i al li'a hejm'urb'o Gwangju, bastion'o de la liberal'a Demokrat'a Parti'o, sed la sol'a lok'o kie li pov'us trov'i labor'posten'o'n. Li hav'as nur unu bedaŭr'o'n, nom'e ke “la publik'a debat'o ne okaz'is. Samsung nom'is mi'a'n libr'o'n ”pur'a fikci'o“”. Kaj ĉio daŭr'is kiel antaŭ'e.

Sam'e okaz'is al la film'ist'o Im Sang-soo kiu elekt'is fikci'o'n por si'a film'o La Gust'o de Mon'o* en 2012. En ĝi, li majstr'e portret'as la kondut'o'n de la ĉaeboloj: la korupt'o, la arogant'ec'o, la mal'estim'o al la person'ar'o, famili'a'j vendet'o'j, eĉ murd'o. “La ĉaeboloj trans'form'as hom'o'j'n en sklav'o'j'n. Mi dev'is montr'i ili'a'n intern'a'n funkci'ad'o'n” li dir'is en la sid'ej'o de la kore'a el'don'o de Le Monde Diplomatique*. Sed “la film'o ne est'is sukces'o ĉe la giĉet'o'j”: la amas'komunik'il'o'j ignor'is ĝi'n kaj la ĉef'a'j kin'ej'o'j rifuz'is prezent'i ĝi'n. Por Im, “la plej grand'a sen'iluzi'iĝ'o est'is tio, ke la film'o vek'is preskaŭ neniom da interes'o ĉe la mal'dekstr'ul'ar'o ĉar ili ne aŭdac'as atak'i ĉi tiu'n fortik'aĵ'o'n. Sur la kore'a du'on'insul'o est'as du dinasti'o'j: la Kim-oj en la Nord'o kaj la Le'e-oj en la Sud'o.”

La kompar'o ne est'as tro'ig'o kiam oni konsider'as la sort'o'n de Roh Hoe-chan, parlament'a deput'it'o de la Nov'a Progres'ism'a Parti'o, kiu est'is dev'ig'it'a eks'iĝ'i last'a'n februar'o'n pro tio, ke li publik'ig'is list'o'n de person'o'j sub'aĉet'it'a'j de Samsung. Kaj ne nur iu'n ajn list'o'n: tiu'n, kompil'it'a de la Sekret'a Serv'o kiu, ial, registr'is konversaci'o'j'n inter la kompani'estr'o'j de Samsung kaj la ĵurnal'o Joongang. Oni mult'e parol'is pri mon'o pag'it'a al eminent'ul'o'j: la vic'ministr'o pri justic'o, unu-du prokuror'o'j, kelk'a'j ĵurnal'ist'o'j kaj iu'j kandidat'o'j en elekt'ad'o'j.

Kiam inform'o pri la list'o komenc'is tra'lik'iĝ'i, Roh Hoe-chan pet'is kaj ricev'is parlament'a'n enket'komision'o'n kiu rapid'e kaŝ'is la skandal'o'n. Nur la vic'ministr'o pri justic'o eks'iĝ'is. Fid'ant'e al si'a imun'ec'o kiel elekt'it'a deput'it'o, Roh rivel'is la list'o'n ĉe gazet'ar'a konferenc'o kaj, hav'ant'e neniu'j'n iluzi'o'j'n pri la efik'o, publik'ig'is ĝi'n sur si'a ret'ej'o. Sed la Super'a Kort'um'o decid'is ke parlament'a imun'ec'o ne etend'iĝ'as al Inter'ret'o. “Est'is fars'e” dir'is Roh Hoe-chan. “Ili kondamn'is mi'n, sed neni'u prokuror'o est'is akuz'it'a. Mi dev'as atent'ig'i ke la juĝ'ist'o, kiu respond'ec'is pri la enket'o, hav'as fil'o'n kiu est'as dung'it'o de Samsung. La Super'a Kort'um'o vol'is instru'i lecion'o'n al mi kaj al ĉiu'j. Est'as frenez'e, ke mi ricev'is ne'kred'ebl'a'n nombr'o'n da telefon'vok'o'j de ”amik'o'j“ kiu'j vol'is persvad'i mi'n ke mi ne daŭr'ig'u mi'a'n batal'o'n.” Kaj sekv'e li demisi'is.

Ne manĝ'u kun labor'sindikat'an'o en la kantin'o

Ankaŭ labor'sindikat'an'o'j est'as buŝ'um'it'a'j. Sed Kevin Cho, pro'parol'ant'o por la kompani'o, ne'as ke est'as ia ajn persekut'ad'o. Li skrib'is ret'poŝt'e (est'as pli facil'e renkont'iĝ'i kun ministr'o aŭ parlament'a deput'it'o ol kun reprezent'ant'o de Samsung): “Labor'sindikat'o'j ekzist'as en mult'a'j fili'o'j, kaj la kompani'o observ'as la labor'leĝ'o'j'n kaj etik'a'j'n norm'o'j'n.” Ja est'as firma'a'j sindikat'o'j, sed ne la Kore'a Konfederaci'o de Labor'sindikat'o'j (KCTU), kies antaŭ'ul'o lud'is decid'a'n rol'o'n en la ĉes'ig'o de la diktator'ad'o en la 1980aj jar'o'j. Laŭ esplor'o de profesor'o Cho Don-moon, soci'olog'o ĉe la Katolik'a Universitat'o de Korei'o*, taktik'o'j de la administr'ist'ar'o kontraŭ labor'sindikat'o'j inkluziv'is for'kapt'o'j'n, mal'dung'o'j'n, minac'o'j'n kaj ĉantaĝ'o'n. Ĝis 2011, nur unu sindikat'o est'is sankci'it'a ĉe la firma'o, kaj dung'it'o kiu vol'is kre'i tio'n dev'is registr'i si'n ĉe la ŝtat'a'j aŭtoritat'ul'o'j. Kiam pet'o por tia registr'iĝ'o est'is ricev'it'a, ŝtat'ofic'ist'o inform'is la administr'ist'ar'o'n de Samsung kaj sekv'e pov'us okaz'i, ke ili suspend'os la pet'ant'o'n dum la kelk'a'j tag'o'j bezon'at'a'j por ke la firma'o star'ig'u si'a'n propr'a'n sindikat'o'n en la fabrik'o. Ek'de januar'o 2011, tamen, labor'sindikat'a plur'ism'o est'as agnosk'at'a, sed la KCTU ankoraŭ est'as rigard'at'a kiel la mal'amik'o.

La ses labor'ist'o'j hav'as inter 30 kaj 50 jar'o'j'n. Ĉiu'j labor'as por Samsung, apud Ulsan, du kaj du'on'o'n da hor'o'j sud'orient'e de Seulo per alt'rapid'a trajn'o. Por ili'n renkont'i, est'is neces'e vojaĝ'i laŭ ĉirkaŭ'ir'a voj'o al tradici'a kore'a gast'ej'o mez'e de flor'o'j kaj arb'o'j ĉe la rand'o de lag'o, for de ili'a'j hejm'o'j, kie oni ili'n ne re'kon'os. La etos'o est'as pli rav'a ol la fabrik'o'j kie ili fabrik'as tek'o'komput'il'a'j'n bateri'o'j'n, LCD-ekran'o'j'n kaj sun'energi'a'j'n panel'o'j'n. Kiel membr'o'j de la KCTU, ili tra'viv'as du'on'sekret'a'n ekzist'o'n.

Ĉiu el ili est'as klasifik'it'a kiel “MJ”, tio est'as moon ja'e, la kore'a vort'o por “problem'o”. “En ĉiu sekci'o”, unu dir'is, “iu'j est'as komisi'it'a'j ident'ig'i, ĝen'ad'i kaj sub'aĉet'i MJ-o'j'n, kaj mal'help'i ke ili ”infekt'u“ ali'ul'o'j'n.” Ali'a dir'is: “Se iu hazard'e pren'as trink'o'n kun MJ-o ĉe vesper'kun'ven'o, li aŭ ŝi est'os tuj al'vok'it'a de la administr'ant'o'j kaj pri'demand'it'a pri tio, kio est'is aŭd'it'a kaj dir'it'a. Eĉ en la kantin'o, est'as ne'konsil'ind'e sid'i kun MJ-o.”

Nokt'o'mez'a lim'temp'o por labor'ist'o'j

Sankci'o'j ŝut'iĝ'as sur ili'n: nur unu ankoraŭ hav'as si'a'n posten'o'n ĉe la ĉen'stabl'o. Unu est'is trans'lok'it'a al ofic'ej'o kie li sid'as sol'a, pri'trakt'ant'e la bon'far'a'j'n afer'o'j'n de la fabrik'o. Ali'a est'is lok'it'a en zorg'em'e kontrol'at'a proviz'fak'o. Demand'it'e pri kio'n far'as la kvar'a vir'o, ĉiu'j ĉirkaŭ la tabl'o ek'rid'eg'is. “Neni'o'n”, li respond'is. “Mi laŭ'vort'e far'as neni'o'n. Antaŭ'e, mi est'is labor'ist'o, sed nun mi est'as sol'a en ofic'ej'o kun neni'o por far'i.” Li rid'as, sed li dev'is konsult'i psikiatr'o'n. Al koleg'o kiu ĵus al'iĝ'is al la labor'sindikat'o, administr'ant'o'j propon'is “dev'ig'a'n staĝ'o'n” de kelk'a'j monat'o'j en Malajzi'o. Li rifuz'is, kaj ver'ŝajn'e est'as pun'ot'a. La ses'a vir'o est'is mal'dung'it'a antaŭ kvar jar'o'j sen rajt'o je apelaci'o.

Est'as ali'a'j MJ-oj en Suwon, la sid'ej'o de Samsung, 30 kilo'metr'o'j'n sud'e de Seulo. Cho Jang-hee est'as si'a'temp'a administr'ant'o de restoraci'o ĉe la amuz'park'o Everland. Kun'e kun tri koleg'o'j, li aŭdac'is star'ig'i labor'sindikat'o'n fili'iĝ'int'a'n al la KCTU. Ĉiu'j antaŭ'a'j prov'o'j est'is mal'help'it'a'j: kelk'a'j potencial'a'j membr'o'j est'is promoci'it'a'j, kelk'a'j ricev'is mon'o'n por pag'i la kost'o'n de la eduk'ad'o de si'a'j infan'o'j. Ali'a'j sub'met'iĝ'is al prem'ad'o. “Subit'e, koleg'o'j ne kuraĝ'as rigard'i en vi'a'j'n okul'o'j'n, ili jam ne vol'as parol'i al vi” Cho dir'is. “Eĉ est'is ”trejn'seanc'o'j“ dum kiu'j administr'ant'o'j dir'is al la person'ar'o ke ni est'as huligan'o'j kiu'j en'danĝer'ig'as la firma'o'n.” Ili est'is gvat'sekv'at'a'j du'dek kvar hor'o'j'n ĉiu'tag'e kaj est'is film'at'a'j. Ili'a'j telefon'o'j est'is sub'aŭskult'at'a'j, ili'a'j famili'o'j minac'at'a'j. Sed ili el'ten'is.

Ĉiu'n jar'o'n, kadr'ul'o'j de Samsung ek'ir'as por ĉas'i nov'a'j'n rekrut'o'j'n. Ili invad'as la provinc'a'j'n super'a'j'n lern'ej'o'j'n kie instru'ist'o'j antaŭ'elekt'as kandidat'o'j'n por ili. Ĉiu'j dir'as, ke est'as pli da kandidat'o'j ol labor'posten'o'j. Samsung hav'as grand'a'n reputaci'o'n kaj salajr'o'j est'as relativ'e alt'a'j je proksim'um'e 2 000 eŭr'o'j monat'e, grand'eg'a sum'o por ĉi tiu'j nov'ul'o'j en land'o kie la minimum'a salajr'o est'as nur 600 eŭr'o'j. “Pro tio, ke mi labor'as ĉe Samsung”, dung'it'o klar'ig'is, “mi pov'as help'i mi'a'j'n ge'patr'o'j'n kaj prepar'i por mi'a edz'in'iĝ'o.”

Sed la rev'o'j de jun'ul'in'o'j oft'e velk'as en la blank'a'j produkt'ad'ej'o'j de la fabrik'o'j. Unu'a'vid'e, ĉio ŝajn'as est'i steril'iz'it'a, kun la “operaci'ant'o'j” perfekt'e vest'it'a'j kiel astronaŭt'o'j kun nur la okul'o'j vid'ebl'a'j kaj en medi'o de rigor'a sekur'ec'o. Sed ĉi tiu futur'ec'a dekor'o kaŝ'as praktik'o'j'n el Mez'epok'o.

Dung'it'o'j dev'as far'i almenaŭ dek du hor'o'j'n da labor'o ĉiu'tag'e ses tag'o'j'n semajn'e, kaj post'e part'o'pren'i bon'far'a'n ag'ad'o'n (por nutr'i solidar'ec'o'n, laŭ la administr'ist'ar'o). Post tio, pov'us est'i, ke ili dev'os re'ven'i al la labor'ej'o antaŭ ol en'lit'iĝ'i. En si'a liber'a tag'o, la labor'ist'o'j est'as tiel lac'a'j, ke ili rest'as dorm'ant'a'j en si'a'j dorm'ej'o'j kaj mal'oft'e vizit'as si'a'j'n famili'o'j'n. “Oni el'lit'iĝ'as Samsung-e, manĝ'as Samsung-e, labor'as Samsung-e, parol'as Samsung-e, kaj dorm'as Samsung-e” dir'as Kab-soo, kontent'a pro tio ke ŝi pov'is ŝpar'i iom'et'o'n da mon'o kaj trov'i ali'a'n posten'o'n iom mal'pli pen'ig'a'n.

Kompren'ebl'e, ĉi tiu'j fraŭl'in'o'j rajt'as el'ir'i vesper'e. “Ni ne est'as en Ĉini'o!” dir'as eks'a kadr'ul'o de la kompani'o, iom ĉagren'it'a. Li agnosk'as, tamen, ke tio ne est'as aprob'at'a. Kaj se okaz'as, ke ili re'ven'as post la hor'o de mal'permes'at'a for'est'o (nokt'o'mez'o), ili ricev'as “ruĝ'a'n kart'o'n” kiu ne est'os re'tir'it'a ĝis post kiam ili far'os bon'far'a'n ag'ad'o'n por la firma'o.

La lac'ec'o est'as tiel grand'a, ke mal'bon'kondut'o mal'oft'as. Kaj tamen, en'e de si'a'j kapuĉ'a'j kunikl'o'kostum'o'j, labor'ist'o'j rezist'as ĉi tiu'n robot'ig'ad'o'n. Mal'permes'at'e ŝmink'i si'n, ili sur'met'as art'e'far'it'a'j'n okul'har'o'j'n. Kovr'at'a'j ĝis la okul'o'j per la laŭ'regul'a ĉap'o, ili trov'as elegant'a'j'n manier'o'j'n por port'i ĝi'n. Tiel dir'as Le'e Kyung-hong, jun'a film'ist'o de dokument'film'o'j kiu film'is ili'n dum tri jar'o'j*, sed nur post kiam ili eks'dung'iĝ'is de la firma'o ĉar est'as absolut'e mal'permes'at'e parol'i al iu ajn dum ili labor'as por Samsung.

Tiu'j est'as ili'a'j sol'a'j kapric'o'j. “Ni labor'is en tim'o” memor'as Kab-soo. Tim'o far'i erar'o'j'n. Tim'o ne sukces'i. Tim'o pri mal'san'o. La fabrik'ad'o de semi'kondukt'aĵ'o'j efektiv'e postul'as grand'a'j'n kvant'o'j'n da kemi'aĵ'o'j, ekstrem'e danĝer'a'j gas'o'j kaj elektro'magnet'a'j kamp'o'j. Labor'ist'o'j dev'as tremp'i plat'o'j'n el vitr'o en plur'a'j ban'o'j kun grand'a rapid'ec'o, neniam far'ant'e erar'o'n, re'kontrol'ant'e ...

Du mil mal'observ'o'j de la leĝ'o'j pri labor'ej'a sekur'ec'o

Sekur'ec'a'j norm'o'j ekzist'as, sur'paper'e. Sed en la fabrik'o ĉe Hwasung, du lik'o'j de fluor'id'a acid'o okaz'is inter januar'o kaj maj'o 2013. Ventol'ad'a'j sistem'o'j foj'e ne funkci'as. Oft'e, la operaci'ant'o'j mem mal'ŝlos'as la sekur'ig'a'j'n valv'o'j'n por labor'i pli rapid'e kaj plen'um'i si'a'j'n task'o'j'n. Pro tio, ke ili ne est'as pag'at'a'j laŭ si'a propr'a produkt'ad'o, ili sent'as si'n respond'ec'a'j pri la komun'a rezult'o.

Sub tia'j kondiĉ'o'j, labor'ist'o'j ne el'ten'as pli ol kvar aŭ kvin jar'o'j'n. Post tio, ili aŭ trov'as ali'a'n labor'posten'o'n aŭ re'ven'as hejm'e'n al si'a'j ge'patr'o'j kaj edz'in'iĝ'as (nur 53,1% de kore'in'o'j labor'as)*. Kelk'a'j mort'as, kiel 22-jar'aĝ'a Hwang Yumi kiu mort'is en 2007 post kvar jar'o'j ĉe la fabrik'o en Giheung. Ŝi'a patr'o, Hwang Sang-gi, taksi'ist'o en Dokcho, du kaj du'on'a'n hor'o'j'n de Seulo, memor'as ĉiu'n moment'o'n de la kancer'o kiu for'mord'et'is ŝi'n monat'o'n post monat'o. Li far'iĝ'is simbol'o de protest'o eĉ se, si'a'vort'e, “mi ne parol'as tiel ĝentil'e kiel la burokrat'o'j de Samsung”. Spit'e minac'o'j'n kaj mon'ofert'o'j'n por silent'ig'i li'n, li neniam rezign'is. Li vol'as, ke la kancer'o de si'a fil'in'o est'u agnosk'it'a kiel labor'mal'san'o ne nur de la ŝtat'o - kiu jam tio'n far'is - sed ankaŭ de Samsung, kiu ankoraŭ ne'as tio'n. Li protest'as por Yumi kaj por ĉiu'j, kiu'j ankoraŭ mort'as.

La unu'a person'o, kiu aŭskult'is li'a'n rakont'o'n, est'is la advokat'o Le'e Jong-ran. Ŝi pov'us parol'i sen'ĉes'e pri la mal'util'o kaŭz'it'a de ĉi tiu'j koncentr'iĝ'o'j de toks'a'j substanc'o'j. “La fabrik'ist'o'j dir'as, ke est'as neni'u kial'o mal'trankvil'iĝ'i, sed neni'u el ili vol'as don'i preciz'a'n list'o'n de la produkt'o'j uz'at'a'j, pro kial'o'j de ”komerc'a konfidenc'ec'o“. Kaj ge'jun'ul'o'j mort'as sekret'e.” Kun'labor'e kun d-ro Kong Jeong-ok kaj la asoci'o Sub'ten'ant'o'j por la San'o kaj Rajt'o'j de Labor'ist'o'j en la Semi'kondukt'aĵ'a Industri'o, Le'e Jeong-ran ident'ig'is cent ok'dek unu eks'a'j'n dung'it'o'j'n de Samsung kiu'j sufer'is divers'a'j'n mal'san'o'j'n (leŭkemi'o, mam'kancer'o, mult'lok'a skler'oz'o) inter 2007 kaj maj'o 2013. Por mult'a'j special'ist'o'j pri Samsung, ĉi tiu'j mal'san'o'j est'is publik'a sekret'o. Sed est'is nur post kiam toks'a'j likv'aĵ'o'j lik'is en Hwasung, nur dek minut'o'j'n laŭ rekt'a lini'o de la luks'a'j apartament'o'j de Suwon, ke iu'j ek'mal'trankvil'iĝ'is. La Ministeri'o de Labor'o far'is special'a'n inspekt'o'n kaj trov'is pli ol du mil mal'observ'o'j'n de la leĝ'o pri labor'ej'a'j sekur'ec'o kaj san'o. La administr'ist'ar'o promes'is ili'n re'bon'ig'i.

Sed kiam, post monat'o'j kaj monat'o'j da proces'o'j por ig'i ke apart'a kaz'o est'u konsider'it'a, la ŝtat'a agent'ej'o pri publik'a kompens'o fin'e engaĝ'is si'n, ĝi'a komision'o inkluziv'is kurac'ist'o'n de Samsung*, kiu hav'is la decid'a'n voĉ'don'o'n.

Romp'i kun la ortodoks'ec'o ne sufiĉ'as

La ne tre ortodoks'a el'ŝut'ad'o de dispon'ebl'a mon'o ek'de januar'o 2013, trud'it'a de la Bank'o de Japani'o, unu'e stimul'is la bors'a'n ekonomi'o'n ‒ tiom pli rapid'e ĉar la valor'o de la akci'o'j komenc'is kresk'i dum la monat'o'j antaŭ la senat'elekt'o'j. Laŭ la ripet'a postul'o de la grand'a'j eksport'ist'o'j, la kurz'o de la jen'o mal'alt'iĝ'is, ĉef'e kompar'e kun la dolar'o kaj la eŭr'o. La vend'o'j ekster'land'e'n est'is per tio stimul'it'a'j (+ 16% de oktobr'o 2012 ĝis oktobr'o 2013), sed mult'e mal'pli ol atend'it'e (nur + 4% en volumen'o), precip'e pro la mal'fort'a ekonomi'a kresk'o en la klient'a'j land'o'j kaj pro grav'a'j de'lok'ad'o'j dum la last'a'j jar'dek'o'j. Nur la profit'o de la eksport'ist'o'j alt'iĝ'is per tio.

Ali'flank'e, la valor'mal'alt'iĝ'o de la japan'a mon'o kresk'ig'is la prez'o'n de la import'aĵ'o'j. Neniam, laŭ la datum'o'j de la ministr'ej'o pri financ'o'j,* la komerc'a deficit'o est'is tiom alt'a ek'de 1979: pli ol 9 miliard'o'j da eŭr'o'j en novembr'o 2013 (1.293 miliard'o'j da jen'o'j), kontraŭ plus'o pli ol 11 miliard'o'j da eŭr'o'j en 2007.

Kio est'is buĝet'a tabu'o en la antaŭ'a'j jar'o'j, la ŝtat'o en'ŝuld'iĝ'is ‒ 224 el'cent'o'j de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) en 2013 ‒, la stimul'ad'o de la publik'a'j labor'o'j est'is salut'at'a de la lok'a'j entrepren'o'j, kiu'j sufer'as pro la mal'rapid'iĝ'o de si'a aktiv'ec'o. La ide'o normal'ig'i la ekonomi'o'n per publik'a'j el'spez'o'j ‒ dum ĉie ali'i'e, special'e en Eŭrop'o, la doktrin'o ordon'as redukt'i ili'n ‒ est'as tre log'a por la adept'o'j de politik'a vol'ism'o kaj por la ekonomik'ist'o'j mal'amik'a'j al mal'abund'o, kiel Joseph Stiglitz: “La “abeaĵoj” est'as la bon'a voj'o por normal'ig'i la japan'a'n ekonomi'o'n. Eŭrop'o kaj Uson'o dev'as inspir'iĝ'i de ili.”* Tamen, tiu part'a re'ven'o al la kejnzismo ne hav'is la esper'it'a'n efik'o'n. La jar'a kresk'o'kvot'o de la MEP, kiu ating'is 4,3 el'cent'o'j'n inter januar'o kaj mart'o 2013, fal'is al 1,9 el'cent'o dum la tri'a jar'kvar'on'o (juli'o ĝis oktobr'o). La kvot'o de produkt'iv'a invest'o de la entrepren'o'j, kiu akcel'is la de'lok'ad'o'j'n en la last'a'j jar'o'j, rest'as mal'alt'a.* La bilanc'o est'as tiom mal'mult'e konvink'a, ke s-ro Abe, komenc'e de oktobr'o, anonc'is nov'a'n pak'aĵ'o'n da financ'ad'o'j de en'tut'e 40 miliard'o'j da eŭr'o'j.

Sed ne sufiĉ'as, por re'lanĉ'i la maŝin'o'n, romp'i kun la ĉirkaŭ'ant'a ortodoks'ec'o kaj verŝ'i la mon'o'n sur la entrepren'o'j'n. En social'a kamp'o la bilanc'o de la “abeaĵoj” est'as klar'e negativ'a. La nombr'o de mastr'um'o'j kiu'j ricev'as social'a'n help'o'n ating'is histori'a'n rekord'o'n, kun unu milion'o ses'cent mil koncern'at'a'j mastr'um'ej'o'j en aŭgust'o 2013.*

Mal'antaŭ kvot'o de sen'labor'ec'o inter la plej mal'alt'a'j de la Organiz'aĵ'o pri Ekonomi'a'j Kun'labor'ad'o kaj Dis'volv'ad'o (OEKD), de 4 el'cent'o'j, kaŝ'iĝ'as silent'a, sed profund'a mal'bon'iĝ'o de la dung'a situaci'o, kun pli'alt'ig'o de provizor'a'j labor'o'j kaj de la labor'intens'o. 35 el'cent'o'j de la dung'o'j est'as nun provizor'a'j (part'temp'a labor'o, provizor'a anstataŭ'a labor'o, ktp), kaj la real'a en'spez'o de la salajr'ul'o'j mal'progres'as: - 1,3 el'cent'o'j inter oktobr'o 2012 kaj oktobr'o 2013, laŭ la ministr'ej'o pri san'o, labor'o kaj social'a asekur'o.

Oni dev'as dir'i, ke la kvot'o de sindikat'ec'o fal'is (18 el'cent'o'j, kontraŭ 24 el'cent'o'j komenc'e de la 1990-aj jar'o'j). Pri la postul'o'j de la provizor'a'j labor'ist'o'j okup'iĝ'as ĉef'e la asoci'o'j kaj ne la sindikat'o'j. Ek'de 2012, ili publik'ig'as la nigr'a'n list'o'n de entrepren'o'j kiu'j trud'as al si'a'j salajr'ul'o'j mal'human'a'j'n labor'kondiĉ'o'j'n. La premi'o de la “nigr'a kompani'o” (burakku kigyou), atribu'at'a ĉiu'jar'e, est'is en 2013 don'it'a al la restoraci'a grup'o Watami, kies fond'int'o kaj prezid'int'o, s-ro Watanabe Miki, est'is ĵus elekt'it'a senat'an'o en la list'o de la pli'mult'o. Li'a fam'a ordon'o al la dung'it'o'j, “Labor'u tri'cent ses'dek kvin tag'o'j'n jar'e kaj du'dek kvar hor'o'j'n tag'e, ĝis vi'a mort'o”, riĉ'ig'is la list'o'n de la dir'o'j de la japan'a nov'liberal'ism'o, kies plej mal'nov'a est'as “Kalkul'u kun vi'a'j propr'a'j fort'o'j” (“jijo doryoku”).

S-ro Abe, argument'ant'e per si'a decid'o redukt'i la impost'o'j'n por la societ'o'j, publik'e admon'is la mastr'ar'o'n alt'ig'i la salajr'o'j'n por help'i la kresk'o'n de la konsum'ad'o. Sed fakt'e li montr'iĝ'as est'i diligent'a aplik'ant'o de la mond'a strategi'o mal'alt'ig'i la “labor'kost'o'j'n”. Li ne nur daŭr'ig'as la impost'a'j'n donac'o'j'n, sed li alt'ig'as la al'don'valor'a'n impost'o'n (Av'i), kiu pez'as sur la mastr'um'o'j'n kaj pas'os de 5 al 8 el'cent'o'j ek'de la 1-a de april'o por mal'grand'ig'i la deficit'o'n de la social'a asekur'o. S-ro Abe pov'int'us elekt'i alt'ig'i la kvot'o'n de kotiz'o'j de la entrepren'o'j, la plej mal'alt'a'n de la mond'o: iom'et'e pli ol 5 el'cent'o'j de la MEP, kontraŭ 11 el'cent'o'j mez'um'e por la Eŭrop'a Uni'o, ekzempl'e.*

Sam'temp'e, la reg'ist'ar'o far'as komerc'a'n ofensiv'o'n, en Japani'o tre sub'ten'at'a de la komunik'il'o'j, por eksport'i atom'central'o'j'n, luks'a'j'n nutr'aĵ'o'j'n kaj alt'teĥnologi'a'j'n arm'il'o'j'n. La vend'o de tiu'j last'a'j al ekster'land'o est'is ĝis tiam strikt'e lim'ig'it'a de tri princip'o'j pli aŭ mal'pli respekt'at'a'j ek'de 1967: ne vend'i arm'il'o'j'n al land'o'j en konflikt'o; ne vend'i ili'n al tiu'j, kiu'j pov'as ek'milit'i; ne sub'ten'i la eksport'ad'o'n de arme'a'j ekip'aĵ'o'j.

Vol'i eksport'i atom'central'o'j'n ŝajn'as est'i absurd'a. Kvankam la ĉef'ministr'o deklar'is la 7-an de septembr'o 2013, antaŭ la komitat'o pri Olimpi'a'j Lud'o'j, ke la central'o de Fukuŝimo est'as sub reg'ad'o kaj ke ĉio est'os regul'ig'it'a antaŭ la Lud'o'j de Tokio en 2020, la evaku'ad'o de la polu'it'a akv'o est'as daŭr'e ne reg'at'a, kio koler'ig'as la loĝ'ant'o'j'n, kamp'ul'o'j'n, legom'kultur'ist'o'j'n kaj fiŝ'ist'o'j'n de la region'o.

Koncern'e la kamp'kultur'a'j'n eksport'o'j'n, la agres'a politik'o, kiu'n la reg'ist'ar'o rekomend'as, est'as konsider'at'a kiel taktik'o por de'turn'i la atent'o'n de la kritik'ant'o'j de la traktat'o pri trans'pacifik'a partner'ec'o (Trans-Pacific Partnership, TPP, kiu est'as nun traktat'a. Mult'a'j tim'as, ke tiu traktat'o mort'ig'os la famili'a'n kamp'kultur'o'n kaj la norm'o'j'n de nutr'aĵ'a sekur'ec'o, kiu'j est'as pli strikt'a'j en Japani'o ol en Uson'o.*

La turn'iĝ'o, kiu'n far'as tiu nov'a ekonomi'a politik'o, mal'trankvil'ig'as tiom pli, ĉar en la histori'o de Japani'o, la respond'o al social'a kriz'o ĉiam konsist'is en strikt'ig'o de la liber'ec'o'j. Dum la ekonomi'a kriz'o de la jar'o'j 1920 ‒ 1930, front'e al la kresk'o de la demokrati'a'j postul'o'j de la kamp'ul'o'j kaj urb'a'j labor'ist'o'j, oni fin'e decid'is la arme'ig'o'n kaj sub'prem'ad'o'n, kiu'j favor'is la supr'e'n'ir'o'n de ekspansi'a naci'ism'o.

Akcel'at'a milit'iz'ad'o

Era'o De fort'a kaj distribu'em'a kresk'o komenc'iĝ'is post la du'a mond'milit'o, kio ebl'ig'is kontent'ig'i la pli'mult'o'n de la loĝ'ant'ar'o. La mit'o pri la supr'e'n'ir'ant'a mez'a klas'o definitiv'e dis'fal'is kun la du “perd'it'a'j jar'dek'o'j” (tiel oni nom'as la period'o, kiu komenc'iĝ'is kun la kriz'o de 1997), dum la sfer'o de social'a'j postul'o'j pli kaj pli ŝrump'as. En kriz'a temp'o, la naci'ism'o kaj ident'ec'a'j politik'o'j est'as efik'a'j instrument'o'j por ĉirkaŭ'ir'i la social'a'j'n postul'o'j'n: riĉ'iĝ'int'o'j kaj mal'riĉ'iĝ'int'o'j labor'as kun'e por si'a patr'uj'o, ĉiu'j unu'ec'e kontraŭ la najbar'a'j land'o'j.

La krud'iĝ'o de la teritori'a'j incident'o'j kun Ĉini'o pri la insul'o'j Senkaku (Dyaoyu en la ĉin'a) en la mar'o de Orient'a Ĉini'o (vd Olivier Zajec: Streĉ'iĝ'o'j inter Tokio kaj Pekino. Nov'a batal'o de Pacifik'o pri insul'ar'o) kaj kun Sud-Korei'o ‒ la ali'a teritori'a disput'o, tre apog'at'a de la komunik'il'o'j ‒ pri la insul'et'o'j Takeshima (Dokdo en la kore'a) don'as al la Abe-reg'ist'ar'o rev'it'a'n okaz'o'n de naci'ism'a mobiliz'o. Ne est'as hazard'o, ke la projekt'o publik'ig'it'a en 2012 de la LDP por revizi'i la konstituci'o'n ĝeneral'e nom'at'a'n Konstituci'o de la pac'o for'ig'as la referenc'o'n al la universal'a princip'o de la hom'ar'o en la antaŭ'part'o kaj se ĝi en'met'as formul'o'j'n kiel “La ŝtat'o [est'as] baz'it'a sur la patr'uj'o kaj la famili'o, la respekt'o de la harmoni'o”. La konstituci'ist'o Higuchi Yoichi dir'as ke li mal'trankvil'as pri la est'ont'ec'o de la japan'a demokrati'o: “Ŝtat'o, kiu privilegi'as pli kaj pli ekskluziv'e la rajt'o de la sang'o [hodiaŭ la sistem'o est'as miks'it'a kun la rajt'o je teritori'o sub cert'a'j kondiĉ'o'j], pov'as far'iĝ'i ksenofobi'a.”

Por s-ro Abe, tiu revizi'o cel'as “el'ir'i el la post'milit'a reĝim'o” kaj pri'dub'i la inter'naci'a'n ord'o'n star'ig'it'a'n en la konferenc'o'j de Jalt'o, kaj de Pocdamo en la jar'o 1945, kiu'j pun'is la faŝism'em'a'j'n potenc'o'j'n. Sed la ĉef'ministr'o ne vol'as distanc'iĝ'i de Uson'o nom'e de la naci'a suveren'ec'o: li mal'e insist'as pri fort'ig'o de la arme'a alianc'o kaj prav'ig'as la ĉe'est'o'n de grav'a'j uson'a'j milit'baz'o'j, kiel tiu de Okinavo.

Dum long'a temp'o, la denunc'ad'o de tiu milit'a, politik'a kaj ekonomi'a sub'met'iĝ'o est'is la monopol'o de la Japan'a Komun'ist'a Parti'o (JPK), kiu nom'is la land'o'n “koloni'o de Uson'o”. Nun la kritik'o'j ven'as ĉef'e de la liberal'ul'o'j kaj de eks'a'j funkci'ul'o'j, kiu'j neniam est'is en la ĉirkaŭ'aĵ'o de la JPK. Kun'aŭtor'o de ĵus aper'int'a verk'o titol'it'a Sen'ĉes'a “Okup'ad'o”,* Magosaki Ukeru, eks'a diplomat'o kaj eks'profesor'o ĉe la Lern'ej'o de Naci'a Defend'o, rekomend'as aŭtonom'ec'o'n vid'e al Uson'o kaj revizi'o'n de la arme'a traktat'o kaj star'ig'o'n de Orient'azi'a Komun'um'o.

Tiu pozici'iĝ'o de part'o de la liberal'ul'o'j kontrast'as kun la politik'a lini'o de la reg'ist'ar'o Abe, sam'e pri la traktat'o pri defend'o kiel pri la TPP, kiu'n la parti'o en la potenc'o kontraŭ'is, kiam ĝi est'is en la opozici'o sub la antaŭ'a'j reg'ist'ar'o'j. Ili opini'as, ke tiu liber'komerc'a traktat'o favor'us nur la uson'a'j'n entrepren'o'j'n, kiu'j pov'us ating'i la juĝ'ad'o'n kaj kondamn'o'n de la japan'a reg'ist'ar'o en kaz'o de mal'konsent'o, laŭ la uson'a'j jur'a'j norm'o'j. Jen dispon'o, kiu ne pov'us est'i pli simbol'a por la rezign'o pri la naci'a suveren'ec'o.

Sed la kritik'ant'o'j de la de'pend'ec'o mal'trankvil'iĝ'as ĉef'e pro la defend'politik'o. Anstataŭ al'port'i pli da aŭtonom'ec'o, la ambici'a revizi'o de la konstituci'o, difin'it'a de s-ro Abe, permes'us la part'o'pren'o'n en operaci'o'j de kolektiv'a defend'o kun'e kun la uson'a arme'o, kio est'as ĝis nun mal'permes'at'a.

Tiu vol'o ŝanĝ'i la konstituci'o'n kaj kresk'ig'i la eksport'ad'o'n de milit'a material'o apart'e klar'ig'as la “abeaĵojn”, kiu'j, kiel skrib'is la Süddeutsche Zeitung (la 22-an de juli'o 2013), est'as por s-ro Abe nur rimed'o por alt'ig'i Japani'o'n en la rang'o'n de grand'a milit'potenc'o.

Japani'o kaj Ĉini'o rival'as do pri naci'ism'o, kun kresk'ant'a milit'ar'iz'o ambaŭ'flank'e. Tio est'as akompan'at'a, ĉe la japan'a dekstr'ul'ar'o, de provok'o'j pri la modern'a histori'o de orient'a Azi'o: ŝtat'ist'o'j vizit'as la tre disput'at'a'n sankt'ej'o'n Yasukuni, kie ili honor'as la soldat'o'j'n mort'int'a'j'n por la imperi'ist'o, inkluziv'e de la plej grand'a'j milit'krim'ul'o'j;* ili ne'as la dev'ig'a'n prostitu'ad'o'n de azi'a'j vir'in'o'j organiz'it'a'n de la imperi'a arme'o dum la du'a mond'milit'o.

Por evit'i, ke la region'a streĉ'iĝ'o konduk'as al arm'it'a al'front'iĝ'o, neces'us fort'e revizi'i la “abeaĵojn”. La prioritat'o dev'us est'i mal'prajm'i la social'a'n mal'kontent'o'n kaj favor'i sent'ebl'a'n alt'ig'o'n de la salajr'o'j kaj ankaŭ fort'ig'o'n de la leĝ'o'j pri rajt'o'j de la labor'ist'o'j, por korekt'i la grav'a'j'n mal'egal'ec'o'j'n. S-ro Abe dev'us krom'e definitiv'e halt'ig'i la atom'energi'a'n program'o'n: ties evident'a mal'sukces'o est'as ĉiu'tag'e konfirm'at'a de la sen'fin'a el'ir'o de radi'aktiv'a akv'o en Fukuŝimo, polu'ad'o kiu pov'us vek'i grav'a'n disput'o'n kun la najbar'a'j land'o'j en la Pacifik'a Ocean'o.

Pli fundament'e, anstataŭ kred'ig'i je re'a produkt'iv'ism'a kresk'ad'o per tio ke li apog'as si'n sur grand'a'j entrepren'o'j, kiu'j amas'ig'as ĉi'a'j'n privilegi'o'j'n, est'us prefer'ind'a konsider'i la struktur'a'n ŝanĝ'iĝ'o'n de la soci'o, kiel emfaz'as Kosuke Motani. Tiu ekonomik'ist'o insist'as pri la konstant'a mal'grand'iĝ'o de la aktiv'a loĝ'ant'ar'o, kiu en 2035 pas'os al 44,2 milion'o'j'n da hom'o'j, dum ĝi est'is 81,2 milion'o'j en la jar'o 1995, kaj pri la mal'alt'a konsum'ad'o de la bon'stat'a klas'o.* Tio'n si'a'manier'e emfaz'as ankaŭ ali'a ekonomik'ist'o, Tachibanaki Toshiaki, special'ist'o pri analiz'o de soci'a'j mal'egal'ec'o'j. La “abeaĵoj”, kiu'j vol'as ĉia'prez'e kre'i riĉ'aĵ'o'j'n, en'radik'ig'as la mal'egal'ec'o'j'n en sistem'a logik'o, en kiu “la gajn'ant'o'j pren'as ĉio'n”. Tio laŭ li eĉ ne pov'as funkci'i, pro la mal'jun'iĝ'o de la loĝ'ant'ar'o kaj la evolu'o de la valor'o'j de la japan'o'j, kiu'j pli kaj pli em'as serĉ'i “feliĉ'o'n” ol konsum'ad'o'n.*

Katsumata MAKOTO.

La Islam'a Frat'ar'o pri'lum'it'a

Ĉef'a Font'o de mal'trankvil'o: la nov'a radikal'iĝ'o de la opozici'o kaj de la reĝim'o. La Front'o Al-Nosra kaj la IŜIO, kiu'j ambaŭ deklar'as si'n proksim'a'j al Al-Kaid'o, larĝ'e profit'as la help'o'n de la Golf'o. Ankaŭ Sauda Arab'uj'o kresk'ig'is si'a'n part'o'pren'o'n, sub'ten'ant'e grup'o'j'n ne'al'iĝ'int'a'j'n al la teror'ism'a mov'ad'o fond'it'a de Usama Bi'n Lad'e'n, tiel renvers'ant'e la fort'o'rilat'o'n en'e de la opozici'o. Si'a'flank'e, la siria regul'a arme'o profund'e ŝanĝ'iĝ'is. De la A-Qusayr-batal'o, en maj'o-juni'o 2013, la Al-Qods-trup'o'j kaj la Hizbulaho de'nov'e deploj'is la trup'o'n en et'a'j mov'ebl'a'j taĉment'o'j organiz'it'a'j kvazaŭ milic'o'j.

Pro ĉiu'j tiu'j kial'o'j, la ekster'land'a'j grand'a'j regn'o'j mal'mult'e zorg'as ĉes'ig'i la konklikton. Uson'o ne pov'as permes'i al si nov'a'n milit'o'n kaj akcept'as pli mal'pli facil'e vid'i si'a'n hegemoni'o'n kontest'at'a en la Mez-orient'o, ĉar ĝi'a nun'a strategi'o privilegi'as Azi'o'n. En la logik'o de la uson'a real'politik, Vaŝington'o ne plu hav'as kapabl'o'n mal'help'i putr'iĝ'o'n de la siria demand'o: kiel ĝi'n indik'is la konsil'ist'o Edward Luttwak en la New York Times*, prudent'o ordon'as las'i la milit'ant'o'j'n mort'ig'i unu la ali'a'j'n tiom kiom ebl'as, ĉar la triumf'o de opozici'o domin'at'a de la islam'ist'o'j est'us sam'e mal'util'a por la okcident'a'j interes'o'j, ol la venk'o de la Al- Asad-klan'o. La sauda alianc'an'o, si'a'flank'e, vid'us favor'e la fal'o'n de la Damasko-reĝim'o, kaj pov'us kontent'iĝ'i pri dis'er'ig'it'a land'o, ĥaos'a, kiu tranĉ'us la ŝijaism'a'n aks'o'n lig'ant'a'n Libanon kaj Iranon. Ne'reg'ebl'a Sirio est'us por Tehrano kaj Moskvo prefer'ebl'a solv'o al la venk'o de la ribel'ant'o'j, eĉ se oni dev'as las'i an'o'n de la Al-Asad-famili'o, redukt'it'a je pup'o, sid'ant'a en si'a palac'o en Damasko, sam'e kiel far'is dum'temp'e li'a afgan'a sam'rang'ul'o.

Pac'o en proksim'a est'ont'o ŝajn'as do tre mal'ver'ŝajn'a. Se la aŭtor'o'j de sur'lok'e far'it'a'j krim'o'j dev'as respond'i pri si'a'j ag'o'j, la ekster'land'a'j potenc'ul'o'j, kiu'j instig'is tiu'j'n per'fort'aĵ'o'j'n hav'as grand'a'n part'o'n de la respond'ec'o. La intern'a milit'o far'iĝ'is tiom terur'a, ke mal'mult'a'j ankoraŭ memor'as pri la manifestaci'o'j de la unu'a hor'o, kiam tut'a popol'o postul'is la rajt'o'n pri dign'o kaj civit'an'ec'o. En tiu tragedi'o, tio est'as ebl'e la plej trist'a aspekt'o.

Ankaŭ en Barejno, la potenc'a'j land'o'j montr'is si'a'n kapabl'o'n paroksism'ig'i la lok'a'j'n streĉ'o'j'n, sed en tut'e ali'a manier'o ol en Sirio. La unu'a'j manifestaci'o'j en tiu et'a insul'o de la Golf'o esprim'is tre vast'e kun'divid'it'a'n dezir'o'n de demokrati'o: oni taks'as, ke je ili'a pint'o, ili mobiliz'is preskaŭ kvin'on'o'n de la loĝ'ant'ar'o. Se la milit'a inter'ven'o de la Kun'labor-Konsili'o de la Golf'o (KKG)* rapid'e mort'ig'is tiu'n kolektiv'a'n aspir'o'n, la mal'sukces'o de la mov'ad'o klar'iĝ'as ankaŭ kaj ebl'e precip'e, per la en'trud'iĝ'o de geopolitik'o kaj religi'a'j mot'o'j.

Dum en Sirio alaŭita reg'ist'ar'o front'as plej'mult'e suna'ist'a'n loĝ'ant'ar'o'n, Barejno est'as suna'ist'a monarĥi'o, plej'mult'e loĝ'at'a de ŝijaist'o'j. Tial la respektiv'a'j interes'o'j de la du rival'a'j land'o'j de la region'o, Irano kaj Sauda Arab'uj'o, rekt'e frap'as unu kontraŭ la ali'a. Pro si'a geografi'a proksim'ec'o, Riad'o aplik'as al si'a najbar'o rigard'o'rajt'o'n apart'e en'trud'iĝ'a'n. Sub'ten'at'a de Okcident'o, la inter'ven'o de la KKG-trup'o'j eksplic'it'e respond'is al la dezir'o de Riad'o plu'ten'i Barejnon en si'a'n influ'zon'o'n.

Ĉe la komenc'o, ŝijaist'o'j kaj suna'ist'o'j manifestaci'is unu apud la ali'a'j, sur sam'a lini'o de demokrati'a'j postul'o'j. Nur kiam la Sauda inter'ven'o okaz'is, la konfesi'a aspekt'o iom post iom for'ig'is la politik'a'j'n cel'o'j'n. Tiu kapt'ad'o de la lok'a dinamik'o far'e de ekster'a'j interes'o'j tamen pri'lum'is la mal'fort'ec'o'n de la reĝim'o. Sen la financ'a, milit'ist'a kaj politik'a help'o de la Golf'o-ŝtat'o'j, la dinasti'o Al-Khalifa dispon'us nek pri la rimed'o'j, nek pri la legitim'ec'o neces'a por rest'i ĉe la reg'ist'ar'o. Ĝi'a preter'viv'o nun de'pend'as nur de ties ekster'land'a'j protekt'ant'o'j.

La inter'naci'iĝ'o de la konflikt'o ruin'ig'is histori'a'n ŝanc'o'n por la barejna soci'o solv'i si'a'j'n mal'nov'a'j'n konfesi'a'j'n streĉ'o'j'n per demokrati'a dialog'o. Dum la sam'a'j kial'o'j konduk'is al eksplod'o de Sirio, ĉe Barejno ili plu viv'ten'as, sub art'e'far'it'a spir'ad'o, aŭtokrat'a'n reĝim'o'n.

Diferenc'e de Sirio kaj Barejno, Egipt'uj'o est'as land'o sufiĉ'e fort'a kaj aŭtonom'a por rezist'i la ekster'a'j'n prem'o'j'n. La potenc'a'j ekster'land'o'j tamen est'as lig'it'a'j al la politik'a dram'o, kiu tie okaz'as. En juli'o 2013, puĉ'o renvers'is la reg'ist'ar'o'n, mal'laŭd'at'a'n sed legitim'a'n, de la Islam'a Frat'ar'o. Kie ajn en la mond'o, tiel brutal'a romp'o de demokrati'a procez'o est'ig'us ĝeneral'a'n indign'o'n. En Egipt'uj'o, ĝi tamen ricev'is aprob'o'n de la okcident'a'j diplomat'ej'o'j. Uson'o kaj ties eŭrop'a'j alianc'an'o'j, sed ankaŭ Sauda Arab'uj'o kaj ties najbar'o'j de la Golf'o, sam'e kiel Jordanio, Maroko kaj Israelo, ĉiu'j tre rapid'e akcept'is la arme'a'n puĉ'o'n, kiu liber'ig'is ili'n el Mohamed Mors'i, demokrati'e elekt'it'a sed taks'it'a ne'reg'ebl'a.

Kiam la nov'a reĝim'o est'is apenaŭ instal'it'a, tiam Sauda Arab'uj'o, la Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j kaj Kuvajt'o don'is al ĝi ekonomi'a'n help'o'n je 12 miliard'o'j da dolar'o'j, tio est'as naŭ'obl'e pli ol la ĉiu'jar'a 1,3 miliard'o don'it'a de Uson'o kiel arme'a asist'ad'o. Almenaŭ du kial'o'j pov'as klar'ig'i la decid'o'n de Riad'o: unu'e, la de'long'a mal'fid'o de la vahabit-reĝim'o al la Islam'a Frat'ar'o; du'e, la tim'o, ke la ekzempl'o de la jun'a egipta demokrati'o etend'iĝ'os, don'os popol'a'n mandat'o'n al islam'ism'a'j fort'o'j kaj kuraĝ'ig'os la saud'an'o'j'n kontest'i la gvid'ant'o'j'n de si'a land'o.

La fakt'o, ke Okcident'o aprob'is la arme'a'n puĉ'o'n ne kresk'ig'is si'a'n prestiĝ'o'n en'e de la egipta loĝ'ant'ar'o, ŝancel'it'a de la implic'a mesaĝ'o, ke demokrati'o est'as akcept'ebl'a nur se ĝi elekt'as kandidat'o'j'n ŝat'at'a'j'n de ekster'land'a'j potenc'ul'o'j. La ironi'o de la afer'o est'as, ke, for'las'ant'e la Islam'a'n Frat'ar'o'n, Vaŝington'o kaj ties alianc'an'o'j mem sabot'is la arab'o-okcident'a'n projekt'o'n star'ig'i koher'a'n suna'ist'a'n blok'o'n kapabl'a'n kun'ten'i la iran'an influ'o'n, tiel est'ig'ant'e ne'atend'it'a'n konverĝ'o'n de la sauda kaj israela ekster'a'j politik'o'j.

La puĉ'o de la general'o Abdel Fatah Al-Sissi tamen rezult'is ankaŭ de mal'bon'eg'a ekonomi'a situaci'o kaj de la kresk'ant'a mal'popular'ec'o de s-ro Mors'i. Eĉ li'a'j elekt'int'o'j ne plu fid'is la kapabl'o'n de la reg'ist'ar'o respond'i al la problem'o'j de sen'labor'ec'o kaj korupt'o. La hegemoni'a'j ambici'o'j de la Frat'ar'o, kiu rifuz'is divid'i eĉ iom'et'e la pov'o'n, akcel'is ties mis'kredit'ig'o'n. Tiu'j ambici'o'j ankaŭ frap'puŝ'iĝ'is kontraŭ la rezist'o de la ŝtat-aparat'o, plu konsist'ant'a'j el polic'an'o'j, juĝ'ist'o'j kaj fouloul (aŭtoritat'ul'o'j de la mal'nov'a reĝim'o) profund'e mal'amik'a'j al la Frat'ar'o. Tiu “profund'a ŝtat'o” kapt'is la okaz'o'n re'el'merg'iĝ'i. Des pli facil'e, ke la Islam'a Frat'ar'o, for'puŝ'ant'e juĝ'ist'o'j'n, guberni'estr'o'j'n kaj alt'rang'ul'o'j'n por lok'i si'a'j'n propr'a'j'n hom'o'j'n en'e de la ŝtat'aparat'o, perd'is ankaŭ si'a'j'n potencial'a'j'n alianc'an'o'j'n ĉe la maldektro kaj la salaf'ist'o'j.

La fulm'o, kiu for'bat'is ili'n ankaŭ signif'as la fin'o'n de la aŭreol'o de ne'venk'ebl'ec'o, kiu ĉirkaŭ'is islam'ism'o'n antaŭ'e. La Frat'ar'o est'is nek revoluci'a grup'o, nek lok'a branĉ'o de iu inter'naci'a teror'ism'a front'o, sed organiz'aĵ'o prefer'e konservativ'a, predik'ant'a religi'a'n pi'ec'o'n, ekonomi'a'n liberal'ism'o'n kaj karitat'o'n al la plej mal'riĉ'a'j. Ĝi arog'is al si neniu'n monopol'o'n pri islam'o kaj hav'is neniu'n lig'o'n kun la salaf'ist'o'j, nek kun la teologi'ist'o'j de Al-Azhar*. Ĝi'a'j adept'o'j viv'as nun en mal'liber'ej'o aŭ kaŝ'it'a'j. Pli si'n'gard'a'j, aŭ pli ruz'a'j, la salaf'ist'o'j de la parti'o Al-Nour montr'is si'a'n pragmat'ism'o'n sub'met'iĝ'ant'e al la arme'a reĝim'o. Kun la “arab'a printemp'o”, la islam'ism'a sfer'o sam'temp'e divers'iĝ'is kaj fragment'iĝ'is, el'merg'ant'e nov'a'j'n figur'o'j'n ekster la tradici'a'j skolastik'a'j kaj politik'a'j rond'o'j.

Respond'ec'a antaŭ la popol'o

Dum si'a mal'long'a temp'o de reg'ad'o, la Islam'a Frat'ar'o evit'is komenc'i trud'a'n islam'ig'o'n de la soci'o. Ili'a cel'o est'is prefer'e fort'ig'i si'a'n politik'a'n domin'ad'o'n sur la instituci'a teren'o. Ja ne hazard'e, la Mors'i-reg'ist'ar'o, dum la puĉ'o, defend'is si'n per argument'o de legitim'ec'o (char’iya) pli ol islam'a leĝ'o (ŝari'o). Ĉi-rilat'e, la okcident'a tim'o, ke la “arab'a printemp'o” rezult'ig'os islam'ism'a'n kontaĝ'o'n en Mez-orient'o ŝajn'as sen ver'a konsist'o.

En Egipt'uj'o mem, la arme'a puĉ'o ricev'is aprob'o'n de la jun'ul'ar'a mov'ad'o Tamarrod, de la kopt'a eklezi'o kaj de la laik'a'j liberal'a'j parti'o'j. La liberal'ism'o de tiu'j last'a'j evident'e ne inkluziv'as defend'o'n de la politik'a plur'ism'o, kiu ne kongru'as kun la for'ig'o de la Islam'a Frat'ar'o. Sekv'e, la plural'ism'o pov'is tut'e mal'aper'i. La cenzur'o trud'it'a de la nov'a milit'ist'a reĝim'o montr'iĝ'as ja pli sever'a ol tiu, kiu reg'ad'is sub la prezid'ant'ec'o de s-ro Hosni Mubarak. Ne nur la Islam'a Frat'ar'o est'is for'ig'it'a kun brutal'ec'o ne vid'it'a de'post la epok'o de la prezid'ant'o Gamal Abdel Nasser, sed ĝi'a'n ostracism'o'n akompan'is naci'ism'a kaj ksenofobi'a kampanj'o, kompar'ant'a ĝi'a'j'n aktiv'ist'o'j'n al “teror'ist'o'j”, pag'at'a'j de ekster'land'an'o'j. Ne'atend'it'a konsekvenc'o de la egipta revoluci'o, aŭtokrati'a prezid'ant'ec'o trans'form'iĝ'is en milit'ist'a'n diktatur'o'n, kiu uz'as milit'a'n leĝ'o'n kaj laŭ'leĝ'a'n per'fort'o'n. Elekt'o'j ne est'is for'ig'it'a'j, sed ili okaz'as sub streĉ'a kontrol'o.

Pro la mal'permes'o de la Frat'ar'o kaj dis'er'iĝ'o de ĉiu'j politik'a'j fort'o'j de la land'o, la arme'o trud'iĝ'is mank'e de ali'a'j ebl'ec'o'j. Ĝi propr'a-iniciat'e ne for'las'os la reg'pozici'o'n, almenaŭ dum ĝi ĝu'as komplic'ec'o'n de la okcident'a'j land'o'j kaj la Golf'o-ŝtat'o'j, ĉar ĝi konsider'as si'n volb'o'ŝlos'il'o de la soci'o.

Egipt'uj'o ne sufer'as etn'a'j'n kaj religi'a'j'n streĉ'o'j'n, kiu'j sub'fos'as kelk'a'j'n el ties najbar'o'j; la hipotez'o de mal'ferm'a milit'o ŝajn'as do for. Tamen la milit'ist'o'j ne pov'as kontent'iĝ'i per re'star'ig'o de la mal'nov'a ord'o. La kost'o de amas'a sub'prem'ad'o far'iĝ'is politik'e tro grand'a, kaj la egiptoj mal'kovr'is la fort'o'n de amas'a'j mobiliz'iĝ'o'j. La grand'a fend'o inter islam'ism'o kaj sekular'ism'o ceter'e risk'as pli'grand'iĝ'i. Iu'j inter la Islam'a Frat'ar'o pov'us est'i tent'at'a'j per'arm'il'e ek'batal'i.

Sed la ĉef'a nov'aĵ'o est'as la postul'o, pli kaj pli grand'a en la popol'o, de politik'a respond'ec'o. Eĉ dum la puĉ'o de juli'o 2013, la milit'ist'o'j est'is dev'ig'it'a'j prav'ig'i si'a'j'n ag'o'j'n, post kiam demokrati'a iniciat'o mandat'it'a de civit'an-grup'o'j laŭt'e esprim'is si'a'n mal'trankvil'o'n. La reĝim'o nun trov'iĝ'as antaŭ mal'facil'a elekt'o: ĉu ĝi re'viv'ig'u la Mubarak-sistem'o'n, kun la general'o Al-Sissi en civil'a'j vest'aĵ'o'j, aŭ ĉu ĝi prefer'os la pakistan'an model'o'n, kie la civil'ul'o'j pov'as decid'i, sed las'as al la milit'ist'o'j veto'rajt'o'n por la grav'a'j afer'o'j?

Kompar'e kun tio, la tunizia trans'ir'o ŝajn'as preskaŭ promen'ad'o. Konduk'it'a de lok'a'j ag'ant'o'j ŝajn'e zorg'ant'a'j pri stabil'ec'o kaj respekt'o de la demokrati'a'j regul'o'j, ĝi rest'is ŝirm'it'a kontraŭ ekster'land'a'j manipul'ad'o'j. Kaŭz'o de tio est'as apart'e ĝi'a geografi'o: kvankam zorg'e super'rigard'it'a de la franc'a eks'koloni'ig'ant'o, Tunizio mal'oft'e est'is ej'o de geopolitik'a'j konkur'o'j de ekster'land'a'j interes'o'j. Ĝi'a loĝ'ant'ar'o est'as relativ'e homogen'a rilat'e religi'o'n. La plej not'ind'a tem'o de konflikt'o, de post la fal'o de la prezid'ant'o Zine El-Abidine Be'n Al'i, est'as la lukt'o inter islam'ist'o'j kaj laik'ul'o'j.

Ennahda-parti'o, islam'ist-tendenc'a, venk'is ĉe la unu'a'j liber'a'j elekt'o'j, sed ĝi far'is la sam'a'n erar'o'n kiel la Islam'a Frat'ar'o: ĝi interpret'is la ricev'it'a'n mandat'o'n kiel sezam'o'n al la absolut'a pov'o. La politik'a situaci'o rapid'e degener'is, kun murd'o'j de plur'a'j mal'dekstr'a'j opon'ant'o'j kaj la potenc'iĝ'o de la salaf'ist'a'j grup'o'j, tre mal'amik'a'j al la balot'a plural'ism'o. Ili'a'j minac'o'j est'ig'is ĝen'o'n en la loĝ'ant'ar'o, kiu ne kutim'as tia'n klimat'o'n.

En Tunizio neni'u tend'ar'o pov'as pretend'i hegemoni'o'n, kaj Ennahda form'is koalici'o'n kun du laik'a'j parti'o'j. La liberal'a'j kaj progres'em'a'j mov'ad'o'j do fin'e akcept'is la naci'a'n dialog'o'n propon'at'a'n de la reg'ist'ar'o kaj labor'is kun la islam'ist'o'j — escept'e la plej radikal'a'j, la salaf'ist'o'j. Ĉiu'j parti'o'j de la balot'a lud'ej'o inter'konsent'is, ke oni ne pov'as ignor'i la risk'o'n de per'fort'ec-spiral'o. Krom'e, la diferenc'o inter religi'ul'o'j kaj sekular'ul'o'j montr'iĝ'is mal'pli ne'venk'ebl'a ol ŝajn'is. Mal'mult'o fin'fin'e diferenc'ig'as la moder'a'j'n islam'ist'o'j'n dis'de ili'a'j laik'a'j konkur'ant'o'j, dum ĉi-last'a'j pli volont'e re'kon'as la grav'ec'o'n de religi'o en ĉiu nov'a politik'a sistem'o.

Sed est'as ĉef'e la mov'iĝ'em'a civil'a soci'o, kiu re'aktiv'ig'is la kalendar'o'n de la demokrati'a trans'ir'o. La Tunizia Ĝeneral'a Uni'o de la Labor'o (TĜUL), kaj la entrepren'ist'a organiz'aĵ'o Tunizia Uni'o de Industri'o, Komerc'o kaj Meti'o'j (TUIKM), la advokat'o-orden'o kaj la tunizia Lig'o de Hom'rajt'o'j laŭt'e esprim'iĝ'is dum la naci'a dialog'o. Ili fiks'is nov'a'j'n cel'o'j'n por la reg'ist'ar'o kaj al'vok'is ratif'i la Konstituci'o'n.

La arme'o, si'a'flank'e, pez'as mult'e mal'pli ol en Egipt'uj'o: En'hav'ant'a mal'mult'nombr'a'n membr'ar'o'n kaj sen politik'a tendenc'o, ĝi rest'is en si'a'j kazern'o'j de post 2011. La mal'nov'a reĝim'o de s-ro Be'n Al'i est'is ja polic'a ŝtat'o, ne arme'a diktatur'o. Ĝi'a reg'ad'o teknokrat'a kaj kleptomani'a ne bezon'is ideologi'a'n baz'o'n. Tial la tunizia revoluci'o eks'ig'is la elit'o'n de la mal'nov'a unu'sol'a parti'o, las'ant'e sen'ŝanĝ'e la burokrat'ar'o'n kaj la polic'o'n, kiu'j ne est'is konekt'it'a'j al la reĝim'o. La konserv'ad'o de tiu skelet'o kontribu'is ten'i relativ'a'n stabil'ec'o'n de la leĝ'a ord'o. Krom'e, la mal'nov'a aŭtokrati'o est'is instal'int'a solid'a'n struktur'o'n de instituci'o'j kaj leĝ'o'j, kiu'j est'is mal'mult'e uz'at'a'j dum la last'a jar'dek'o de la Be'n Ali-epok'o, sed pov'as nun montr'iĝ'i util'a por konstru'i funkci'a'n demokrati'a'n sistem'o'n. Ĝust'e tial, ke la antaŭ'a nepotism'o ne est'is baz'it'a sur ideologi'o, kapabl'a re'aper'i, la re'star'ig'o de aŭtoritat'em'a ŝtat'o ŝajn'as ne ver'ŝajn'a.

Tunizio est'as bon'ŝanc'a pov'i respond'i al si'a'j mal'cert'ec'o'j per'e de propr'a'j rimed'o'j, sen de'pend'i de la bon'vol'o de ali'a'j. La mond'a'j kaj region'a'j grand'a'j land'o'j lud'is mal'grand'a'n rol'o'n en la nun'a trans'ir'o. Vaŝington'o ne veto'is kontraŭ la en'ir'o de Ennahda en la reg'ist'ar'o'n, nek favor'is tiu'n aŭ iu'n kandidat'o'n. La petrol-ŝtat'o'j de la Golf'o ne amas'e sub'ten'is si'a'j'n prefer'at'a'j'n kandidat'o'j'n. Franc'uj'o rest'as si'n'gard'e neŭtral'a, ĝi'a figur'o ja rest'as makul'it'a pro la ĉiam'a sub'ten'o, kiu'n ĝi al'port'is al s-ro Be'n Al'i ĝis la last'a sekund'o de li'a regn'o. Kaz'e de sukces'o, la tunizia spert'o est'os percept'at'a kiel esper-sign'o en la tut'a region'o, kaj ebl'e trans'e.

Reg'at'o'j far'iĝ'int'a'j civit'an'o'j

Dum La “arab'a printemp'o” komenc'as si'a'n kvar'a'n jar'o'n, ni pov'as atend'i daŭr'ig'o'n de la inter'ven'o'j en la lok'a'j konflikt'o'j kaj kresk'o'n de ili'a'j detru'a'j efik'o'j. La geopolitik'a'j, religi'a'j kaj ideologi'a'j front-lini'o'j nun dis'ŝir'as la tut'a'n Mez-orient'o'n. Nur for'las'ant'e si'a'n en'miks'iĝ'o'n en la revoluci'o'j, la ekster'a mond'o pov'as help'i al ili'a re'nask'iĝ'o.

Tamen kelk'a'j pli preciz'a'j tendenc'o'j pov'as est'i rimark'at'a'j en la komenc'iĝ'ant'a jar'o. Unu'e, la Golf'o-monarĥi'o'j ver'ŝajn'e pez'os ankoraŭ pli ol antaŭ'e sur la afer'o'j de si'a'j arab'a'j najbar'o'j. La petrol'a rent'o don'as al ili konsider'ind'a'n influ'pov'o'n super mal'pli dot'it'a'j land'o'j, kia'j Egipt'uj'o, Maroko kaj Jordanio, kie ili'a'j mon'help'o'j est'as pli grand'a'j ol tiu'j de la okcident'a blok'o. Kvankam mal'pli grand'a'j, la okcident'a'j help'o'j hav'as tamen avantaĝ'o'n: ili de'pend'as nek de la naft'o'kurz'o'j, nek de la princ'o-humor'o'j.

Du'e, neces'as sub'strek'i la grav'ec'o'n de la inter'konsent'o'j sub'skrib'it'a'j en period'o'j de naci'a trans'ir'o. En ali'a'j demokrati'ig'o-kun'tekst'o'j, kiel ekzempl'e en Latin-Amerik'o, kompromis'a'j inter'konsent'o'j inter rival'a'j fort'o'j est'is profund'e instituci'ig'it'a'j kaj akcept'it'a'j de ĉiu'j. En Mez-orient'o, mal'e, la divid'o-logik'o domin'as la kompromis'o-solv'o'n, tial la frakci'o'j dis'ŝir'iĝ'as por la reg'ad'o anstataŭ ĝi'n divid'i.

Tri'e, la mal'fort'ec'o de la lok'a'j instituci'o'j, al'don'e al la mal'saĝ'a'j inter'ven'o'j de ekster'a'j grand'a'j land'o'j, proviz'is argument'o'j'n al la sabot'ant'o'j de la demokrati'a procez'o. La tuniziaj salaf'ist'o'j kaj egiptaj fals'a'j liberal'ul'o'j est'as du'a'rang'a'j person'o'j, kiu'j hav'as neni'o'n por perd'i, romp'ant'e la mal'facil'e inter'trakt'it'a'j'n kompromis'o'j'n. Ili'a grav'ec'o kresk'as kiam progres'as la erozi'o de la instituci'o'j kaj kvant'o de koncern'a'j interes'o'j. En ekstrem'a'j scen'ar'o'j, mal'fort'a'j ŝtat'o'j ne hav'as sufiĉ'a'j'n rimed'o'j'n por ĉes'ig'i la ne'el'ir'ebl'a'n cirkl'o'n de la sekur'ec'a dilem'o. En Jemeno kaj Libano, mult'a'j grup'o'j prefer'as per'arm'il'e defend'i si'n ol fid'i ŝtat'o'n ne'kapabl'a'n protekt'i ili'n, kaj tiel ili mal'fort'ig'as ĝi'n ankoraŭ iom pli.

La last'a punkt'o, pli pozitiv'a, koncern'as civit'an'ec'o'n. La arab'a'j popol'o'j ne plu percept'as si'n kiel reg'at'o'j'n, sed kiel civit'an'a'j'n fort'o'j'n, kiu'j merit'as respekt'o'n kaj parol'o'n. Kiam nov'a popol'ribel'o okaz'os, ĝi est'os sam'temp'e pli spontane'a, pli eksplod'em'a kaj pli daŭr'i'pov'a. La arab'a'j civit'an'o'j nun sci'as kiu'j'n ekstrem'a'j'n solv'o'j'n ili'a'j reg'ist'ar'o'j pret'as uz'i por plu'ten'i si'n en reg'a pozici'o. Ankaŭ la trud'a'j reĝim'o'j bon'e kon'as la vol'o'firm'ec'o'n de la amas'o'j “for'ig'i” ili'n. La “arab'a printemp'o” ne dir'is si'a'n last'a'n vort'o'n.

HICHAM Be'n ABDALLAH El-ALAOUI

Strategi'a prioritat'o por Vaŝington'o

Tri UN-struktur'o'j, kiu'j ĉiu'j hav'as si'a'n sid'ej'o'n en Vieno, konsist'ig'as la instituci'a'n arkitektur'o'n garanti'ant'a'n la funkci'ad'o'n de la sistem'o. Konsist'ant'a el kvin'dek tri land'o'j elekt'it'a'j por kvar'jar'a'j mandat'o'j, la Komision'o pri drog'o'j est'as la decid'rajt'a instanc'o, en kiu est'is formul'it'a'j la tri ĉef'a'j kontraŭ'drog'a'j konvenci'o'j*. Prezent'ant'e si'n mem kiel “kvazaŭ tribunal'a organ'o”, la IOKD zorg'e inspekt'as la naci'a'j'n politik'o'j'n de la pli ol cent ok'dek ŝtat'o'j, kiu'j ratif'is la tekst'o'j'n. Tiu'j'n du organism'o'j'n asist'as loĝistik'e kaj administr'e la UN-ofic'o kontraŭ drog'o kaj krim'o (UNODK). Ĉi-last'a ceter'e proviz'as teknik'a'n asist'o'n al la ŝtat'o'j por la lukt'o kontraŭ la fi'komerc'o, inter'ali'e tra la program'o pri kontrol'ad'o de kontener'o'j ekzist'ant'a en dek'du'o da land'o'j.

La trakt'ad'o'n de la drog'o-demand'o karakteriz'as Nord-Sud'a mal'ekvilibr'o. Tiu merkat'o, mal'e de tio, kio'n oni observ'as en tiu pri arm'il'o'j - valor'ig'o de la produkt'ad'o (kiu kre'as dung'o'j'n en la Nord'o) kaj kondamn'o de la aĉet'o far'e de la sud'a land'o'j-, karakteriz'iĝ'as ĝeneral'e per respond'ec'ig'o de la produkt'ant'a'j land'o'j (aŭ konsum'ant'o'j de “mal'riĉ'a'j” produkt'o'j, tia'j kia'j opi'o, kanab'o aŭ koka'o). La ŝarĝ'o de la kontrol'o plej oft'e pez'as sur ili.

La reĝim'o tamen ĝu'as tia'n nivel'o'n de politik'a al'iĝ'o, kia'n mal'mult'a'j ali'a'j inter'naci'a'j sistem'o'j pov'as pretend'i. La diplomati'a aktiv'ism'o de Uson'o de pli ol unu jar'cent'o est'as grav'a faktor'o, apart'e tra unu'flank'a procez'o de “aŭtent'ig'o”, cel'ant'a ĉiu'jar'e klasifik'i la land'o'j'n laŭ ili'a respekt'o de si'a'j “dev'o'j ven'ant'a'j el la inter'naci'a'j kontraŭ-drog'a'j inter'konsent'o'j”.

Sed la dezir'o de Uson'o pri ĝis'fin'a batal'o est'as foj'e modif'it'a aŭ eĉ renvers'it'a, de la geopolitik'a'j zorg'o'j de la prezid'ej'o. De Birmo (Mjanmao) ĝis Nikaragvo, tra Sicilio, la imperativ'o'j de la mal'varm'a milit'o oft'e konduk'is la uson'a'j'n sekret'a'j'n serv'o'j'n sub'ten'i la organiz'o'n de vend'o'ret'o'j de drog'o'j por financ'i la lukt'o'n kontraŭ la komun'ism'a “minac'o”.

La renvers'iĝ'o, far'e de la uson'a mar'ist'a infanteri'o, de la Panam'o-prezid'ant'o Manuel Noriega, eks-alianc'an'o kaj kon'at'a drog'negoc'ist'o, en decembr'o 1989, komenc'as tamen nov'a'n period'o'n, dum kiu la “milit'o kontraŭ drog'o'j” ricev'as geo'strategi'a'n antaŭ'e'n'puŝ'o'n, ĉe la fin'o de la mal'varm'a milit'o. Re'bat'o de la Drug Enforcement Administration (De'a) super la Central Intelligence Agency (CIA): la lukt'o kontraŭ drog-komerc'o ne plu est'as ofer'at'a al la geopolitik'a'j interes'o'j, ĝi far'iĝ'as ties ĉef'a lev'il'o.

Post la atenc'o'j de la 11-a de septembr'o 2001, tiu milit'o part'o'pren'as en tiu, pli larĝ'a, kiu cel'as “el'radik'ig'i teror'ism'o'n”. Por la strategi'ist'o'j de la Pentagon'o (uson'a ministr'ej'o pri Defend'o), la afgan'a situaci'o montr'as, ke teror'ism'o kaj la fi'komerc'ist'a'j ret'o'j nutr'as unu la ali'a'j'n, eĉ foj'e konfuz'iĝ'as, en la “sen'jur'a'j” zon'o'j for'las'it'a'j de la “fal'int'a'j” [“mal'ind'a'j”?] ŝtat'o'j. Sed la grav'a'j drog-ret'estr'o'j iel lig'it'a'j al la alianc'it'a'j potenc'ul'o'j est'as mal'oft'e ĝen'at'a'j.

Kvankam pionir'a, la al'paŝ'o de Urugvajo, unu'a land'o, kiu laŭ'leĝ'ig'is la konsum'o'n de kanab'o por ne-medicin'a uz'o, ne al'ven'is kvazaŭ tondr'o'fulm'o en blu'a ĉiel'o. Plur'a'j front'o'j aper'is ĉi last'a'j'n jar'o'j'n, sur'baz'e de sam'a konstat'o: la nun'a sistem'o ne nur ne est'as efik'a, ĉar la nombr'o de konsum'ant'o'j ja ne mal'mult'iĝ'as, sed ĝi est'ig'as seri'o'n de flank'efik'o'j mal'pli kaj mal'pli akcept'ebl'a'j.

Unu'a front'o, mal'ferm'it'a antaŭ pli ol dek jar'o'j, antaŭ'e'n'puŝ'as la princip'o'n de “redukt'o de la risk'o'j”, kiu met'as la demand'o'j'n pri publik'a san'o antaŭ la cel'o redukt'i la konsum'o'n. Tiu princip'o manifest'iĝ'as per program'o'j de inter'ŝanĝ'o de injekt'il'o'j, mal'ferm'o de konsum-salon'o'j kaj test'ad'o de la produkt'o-kvalit'o, kiu'j ekzist'as hodiaŭ en plur'a'j eŭrop'a'j land'o'j. Tamen, tiu esprim'o rest'as mal'permes'it'a en la rezoluci'o'j de la Komision'o pri drog'o'j, pro la fort'eg'a rezist'o de la prohibici'em'a'j ŝtat'o'j, gvid'at'a'j de Uson'o kaj Rus'uj'o.

Latin-Amerik'a ribel'o

Tiu Rigid'ec'o, laŭ la esplor'ist'o David Bewley-Taylor, est'ig'as procez'o'n de “mol'a for'las'o”: plur'a'j ŝtat'o'j (inter'ali'e German'uj'o, Nederlando, Hispan'uj'o, Brit'uj'o, Portugal'uj'o kaj Brazilo) “si'n'de'turn'as de la prohibici'a norm'o,ekspluat'ant'e la plastik'ec'o'n de la traktat'o'j, tamen teknik'e rest'ant'e intern'e de si'a'j jur'a'j dev'ig'o'j”*. Krom'e, pli kaj pli vigl'a'j streĉ'o'j aper'as inter IOKD kaj la UN-Agent'ej'o task'it'a pri lukt'o kontraŭ aidos'o (Onusida).

Ig'i ne'pun'ebl'a la posed'o'n de et'a'j kvant'o'j de kanab'o est'as manier'o respekt'i la inter'naci'a'j'n tekst'o'j'n — kiu'j mal'permes'as la laŭ'leĝ'ig'o'n-, de'turn'ant'e si'n de ili'a spirit'o. La mult'a'j eŭrop'a'j kaj sud'amerik'a'j land'o'j, kiu'j elekt'is tiu'n ĉi kompromis'o'n, est'as motiv'it'a'j de vari'a miks'aĵ'o de zorg'o'j praktik'a'j (redukt'i la rimed'o'j'n invest'ot'a'j'n por pun'i la konsum'ant'o'j'n) kaj filozofi'a'j: konsum'o de mol'a'j drog'o'j est'as nur liber'a dispon'o pri si mem.

Hodiaŭ, la avan'gard'a rol'o long'temp'e lud'at'a de Nederlando kun ĝi'a coffee shops-sistem'o kiu baz'iĝ'as sur ne'pun'ec'o de vend'o, est'as imit'at'a de Urugvajo kaj la uson'a'j ŝtat'o'j Kolorad'o kaj Vaŝington'o. Tio tre mal'kontent'ig'as la IOKD. S-ro Raymond Yans ne forges'is avert'i Montevide'o'n kontraŭ la konsekvenc'o'j de al'paŝ'o, kiu minac'as “la integr'ec'o'n de la sistem'o de traktat'o'j” kaj ne hezit'is postul'i de la prezid'ant'o Barack Obama, ke li, sur'baz'e de la federaci'a leĝ'o — kiu mal'permes'as la laŭ'leĝ'ig'o'n — nul'ig'u la rezult'o'j'n de la referendum'o'j est'ig'int'a'j la laŭ'leĝ'ig'o'n en la cit'it'a'j ŝtat'o'j.

Tri'a rezist'o-aks'o evolu'as de 2012 en la kern'o mem de la region'o, kie la lukt'o kontraŭ drog'o'j est'is konduk'at'a kun plej grand'a vol'o, help'e de Uson'o. Gvid'at'a'j de la prezid'ant'o'j Ju'a'n Manuel Santos (Kolombio) kaj Otto Perez Molina (Gvatemalo), kun la not'ind'a sub'ten'o de la meksika prezid'ant'o Enrique Pen'a Nieto, tiu mov'ad'o intenc'as el'ir'i el ne'venk'ebl'a “milit'o”, kiu kresk'ig'as krim'ec'o'n kaj korupt'o'n, embaras'ant'e la tribunal'a'j'n sistem'o'j'n. Per aŭdac'o antaŭ'e ne'imag'ebl'a, la centr-amerik'a'j prezid'ant'o'j kun'ven'int'a'j en mart'o 2012 en Tegucigalp'o (Hondur'o) al'iĝ'is — en ĉe'est'o de la uson'a vic'prezid'ant'o Joseph Bid'e'n! - al la propon'o de Gvatemalo konsider'i alternativ'a'j'n mekanism'o'j'n por lukt'i kontraŭ la drog'komerc'o, kiel la ne'pun'ebl'ig'o'n de la kokain-transit'o sur'voj'e al Uson'o.

Tiu iniciat'o est'as des pli konstern'a por Vaŝington'o, ke ĝi okaz'as en'e de ĝi'a rekt'a influ'zon'o, kaj est'as sub'ten'at'a de konservativ'a'j politik'a'j person'ec'o'j. Kvankam la mal'fort'iĝ'o de la prohibici'o-koncept'o'j ŝajn'as ne'renvers'ebl'a, apart'e en'e de la uson'a publik'a opini'o, la mez'daŭr'a est'ont'ec'o de la inter'naci'a reg'o'reĝim'o est'as mal'facil'e antaŭ'vid'ebl'a. Ĉu fleks'ebl'ig'o de la konvenci'o'j? Ĉu etend'iĝ'o de la kondut'o'j “mol'a for'las'o”? aŭ mult'obl'ig'o de la ver'a'j for'las'o'j (kiel en Urugvajo), pri kiu'j oni mal'facil'e imag'as, kiel ili pov'us est'i sankci'it'a'j de UN? La fort'o'rilat'o'j sin'e de la diplomati'o de drog'o'j decid'os pri tio.

François POLET

Ĉe la origin'o de per'fort'o

En Juli'o 2013, la deput'it'o'j de li'a koalici'o adopt'ig'is leĝ'o'n permes'ant'a'n kultiv'ad'o'n de kanab'o sur la naci'a teritori'o kaj ĝi'a'n vend'o'n al plen'kresk'ul'o'j. La konsum'ant'o'j pov'as de nun aĉet'i si'a'n ŝat'at'a'n herb'o'n en apotek'o'j, kun maksimum'o de kvar'dek gram'o'j monat'e, aŭ mem kultiv'i ĝi'n, ĝis ses plant'o'j por unu mastr'um'o. Est'as la unu'a foj'o, ke land'o rekt'e mal'obe'as la traktat'o'j'n de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN) mal'permes'ant'a'j'n la uz'o'n de kanab'o.

“Jam de pli ol cent jar'o'j ni iel ajn aplik'ad'as sub'prem'a'j'n politik'o'j'n al la drog'o-demand'o, klar'ig'as s-ro Mujica. Kaj, post cent jar'o'j, ni konklud'is, ke tiu'j politik'o'j ne'kontest'ebl'e fiask'is.” Li'a ministr'o pri defend'o, s-ro Eleŭtorio Huidobro — ali'a eks'membr'o de la Tupamaros, ankaŭ rest'int'a plur'a'j'n jar'o'j'n en put'o-, resum'as la ek'konsci'iĝ'o'n, kiu ig'is li'a'n land'o'n trans'ir'i tiu'n histori'a'n paŝ'o'n: “Se ni ne far'as tio'n nun, tio, kio okaz'is en Meksiko, ankaŭ okaz'os ĉe ni. Kaj ni est'os en tre mal'bon'a situaci'o.” Urugvajo ja situ'as sur unu el la ĉef'a'j kontinent'a'j voj'o'j de la drog'o'j, uz'at'a de la bolivia kokain'o kaj de la paragvaja kanab'o, antaŭ ili'a transport'o al Eŭrop'o. Laŭ la deput'it'o Sebastian Sabin'i, unu el tri murd'o'j en la land'o est'as lig'it'a al la drog'o-komerc'o.

Est'as la prohibici'o-politik'o, insist'as s-ro Huidobro, kiu kre'is la drog-fi'komerc'o'n kaj la per'fort'o'n, kiu font'as el ĝi: “Rifuz'ant'e laŭ'leĝ'ig'i la komerc'o'n de haŝiŝ'o, oni nur met'as la profit'o'j'n de tiu merkat'o en la man'o'j'n de krim'ul'o'j kaj trans'form'as ili'n en potenc'a'n instituci'o'n.” En ne'leĝ'a ekonomi'o, la konflikt'o'j ne solv'iĝ'as ĉe tribunal'o'j, sed per teror'o. Sam'e kiel alkohol-prohibici'o nask'is Al Capone kaj la amas'murd'o'n de la Sankt'a Valentino*, la band'o de la Zetas kaj la sen'fin'a buĉ'ad'o, kiu funebr'ig'as la nord'o'n de Meksiko est'as natur'a'j frukt'o'j de la drog'o'mal'permes'o. “La uson'a milit'o kontraŭ drog'o rezult'ig'as pli da damaĝ'o'j ol haŝiŝ'o mem, opini'as s-ro Huidobro. Ĝi kaŭz'as eg'e pli mult'e da viktim'o'j, est'ig'as mult'e pli da ne'stabil'ec'o. Ĝi met'as al la planed'o problem'o'n mult'e pli grav'a'n ol iu ajn drog'o. La kurac'il'o est'as pli terur'a ol la mal'san'o.”

La reg'ist'ar'o de s-ro Mujica konsider'as el'radik'ig'o'n de la drog'o'komerc'o kiel ne ating'ebl'a'n cel'o'n. La UN-slogan'o - “Mond'o sen drog'o. Ni pov'as ĝi'n far'i!”” ŝajn'as al li absurd'aĵ'o. La ĝeneral'a sekretari'o de la prezid'ej'o, s-ro Dieg'o Canepa, argument'as, ke la ĥemi'a modif'o de la konsci'o respond'as al dezir'o ne'dis'ig'ebl'e asoci'it'a al la hom'a speci'o, kiu manifest'iĝ'is en ĉiu'j kon'at'a'j soci'o'j.

Send'i la arme'o'n nur efik'as de'lok'i la komerc'o'n kelk'a'j'n cent'o'j'n da kilo'metr'o'j mal'proksim'e. La fak'ul'o'j nom'as tio'n la “balon'efik'o”: kiam vi en'puŝ'as fingr'o'n en aer'plen'a'n sak'o'n, ĝi'a cirkonferenc'o kresk'as pro la prem'o. La produkt'ej'o'j atak'it'a'j en Kolombio re'aper'is en Bolivio, la detru'it'a'j ret'o'j en Karibujo re'konstru'iĝ'is en Meksiko, ktp. Oni nur pov'as retro'puŝ'i la problem'o'n, sed ne for'ig'i ĝi'n.

El tiu konstat'o, s-ro Mujica klonkludis, ke “ĉar la merkat'o jam ekzist'as, neces'as ĝi'n regul'ig'i, el'tir'i ĝi'n el mal'lum'o por sen'ig'i la fi'komerc'ist'o'j'n je ĝi.” En Uson'o, la laŭ'leĝ'ig'o de alkohol'o en 1933 ĉes'ig'is la krim'a'n komerc'o'n de alkohol'o kaj la murd'o'j'n inter konkur'ant'o'j. La bier'far'ist'o Budweiser ne est'as filantrop'o, sed tamen li ne lukt'as por si'a komerc'o murd'ant'e la dung'it'o'j'n de Guinness... Sam'manier'e, la laŭ'leĝ'ig'o de kanab'o — kaj ĝi'a vend'ad'o en apotek'o'j posed'ant'a'j permes'il'o'n — for'pren'as la pan'o'n el la buŝ'o'j de la organiz'it'a krim'ul'ar'o. Krom'e, la el'pren'it'a'j impost'o'j pov'as est'i uz'at'a'j por financ'i kurac'ej'o'j'n por toks'o'mani'ul'o'j kaj program'o'j'n por evit'i drog'o'konsum'o'n.

Haŝiŝ-cigared'o'j apud suĉ'bombon'o'j

La Sud'amerik'a'j sub'ten'ant'o'j de la laŭ'leĝ'ig'o tut'e ne intenc'as defend'i la util'o'n de kanab'o nek instig'i ĝi'a'n konsum'o'n — la prezid'ant'o Mujica ne hezit'is kvalifik'i la uz'ant'o'j'n de dolĉ'a'j drog'o'j: “nab'os”, insult'et'a vort'o, kiu signif'as “nap'o”. Ili taks'is, ke haŝiŝ'cigared'o ne est'as pli mal'util'a ol glas'o da alkohol'o, kaj ke do neces'as ĝi'n toler'i.

La urugvajaj re'form'ist'o'j sci'is, ke ili traf'os indign'o'n de la prohibici'ist'o'j. De jar'dek'o'j, tiu'j last'a'j sving'as la minac'a'n bild'o'n de la laŭ'leĝ'ig'o, sinonim'a de ĥaos'o kaj diboĉ'ad'o, kiu invit'os infan'o'j'n kur'i al la bombon'vend'ist'o por aĉet'i drog'o'j'n. Al tio la urugvaj'an'o'j respond'as, ke ĥaos'o ja est'as tio, kio'n ili'a kontinent'o nun'temp'e sufer'as. Ili'a re'form'o cel'as ekzakt'e la mal'o'n: re'pren'i reg'ad'o'n de la merkat'o por ĝi'n mastr'i. Laŭ ili, precip'e la adolesk'ul'o'j profit'os el tio. Ĉe jun'ul'o'j, regul'a konsum'ad'o de kanab'o pov'as difekt'i ties mens'a'j'n kapabl'o'j'n: est'as do viv'grav'e de'admon'i ili'n pri ĝi. Sed jun'a'j uson'an'o'j prefer'as aĉet'i haŝiŝ'o'n ol alkohol'o*, ĉar ne'leĝ'a komerc'ist'o mal'oft'e postul'as la ident'ig'il'o'n de klient'o... Apotek'ist'o, mal'e, em'as respekt'i la leĝ'o'n, ĉar se ne, li ebl'e perd'os si'a'n permes'il'o'n.

Tra la tut'a mond'o, mult'a'j leĝ'far'ant'o'j kaj polic'ist'o'j privat'e re'kon'as la avantaĝ'o'j'n de la laŭ'leĝ'ig'o. En Urugvajo, ili tio'n dir'as laŭt'e kaj ag'as konsekvenc'e. Kial ili, kial ĉi tie? Kial la obstakl'o'j, ali'lok'e ne'super'ebl'a'j, - inert'o'fort'o, tim'o de la publik'a opini'o, tim'o mal'plaĉ'i al Uson'o* - est'as pli facil'e venk'ebl'a'j en Urugvajo ol ali'lok'e?

Plur'a'j faktor'o'j kombin'iĝ'as por tio. La unu'a est'as la vigl'ec'o de la kontraŭ'prohibici'a mov'ad'o, vigl'ig'it'a de seri'o da laŭt'a'j mal'just'aĵ'o'j. En april'o 2011, ekzempl'e, 66-jar'a instru'ist'in'o de la arme'a Akademi'o, est'as arest'it'a ĉar ŝi kresk'ig'is hejm'e kelk'a'j'n kanab'o-plant'o'j'n. Ŝi pov'as est'i pun'at'a per du'dek monat'o'j da mal'liber'ec'o, pro ne'leĝ'a komerc'o'cel'a produkt'ad'o. Tiam teks'iĝ'as vast'a sub'tenor'et'o, al kiu la jun'a'j parlament'an'o'j de la Mov'ad'o de Popol'a Part'o'pren'o (MPP), la parti'o de s-ro Mujica, asoci'iĝ'as, aktiv'ant'e por la laŭ'leĝ'ig'o.

Sam'moment'e, la aŭtoritat'o de Uson'o ek'ŝancel'iĝ'as. Kolorad'o- kaj Vaŝington'o-ŝtat'o'j adopt'is en 2013 leĝ'o'n referendum'e aprob'it'a'n, kiu laŭ'leĝ'ig'as uz'o'n, produkt'ad'o'n kaj vend'o'n de haŝiŝ'o. La uson'a'j respond'ec'ul'o'j est'as de tiam mal'pli bon'e pozici'it'a'j por admon'i aŭ pun'i la ŝtat'o'j'n, kiu'j dezir'as sam'e ag'i.

Fin'e, la popular'ec'o kaj la vol'firm'ec'o de la urugvaja prezid'ant'o lud'is ĉef'a'n rol'o'n. Iu, kiu trans'viv'is en put'o dum jar'o'j est'as sen'dub'e pli bon'e arm'it'a por rezist'i al la prem'o'j, intern'a'j aŭ ekster'a'j.

Ĝis nun, s-ro Mujica kaj li'a'j alianc'an'o'j tamen ne sukces'is al'iĝ'ig'i al si'a afer'o la pli'mult'o'n de si'a'j sam'land'an'o'j. Kvankam la laŭ'leĝ'ig'o ricev'as kresk'ant'a'n aprob'o'n, ĝi ankoraŭ ricev'as 60% da mal'favor'a'j opini'o'j en la opini'enket'o'j. La opon'ant'o'j hav'as tri argument'o'j'n. Unu'e, la efik'o de “ne'esper'it'a profit'o”: “Kiam vi laŭ'leĝ'ig'as drog'o'n, la hom'o'j tuj konsum'as pli da ĝi”, asert'as la deput'it'in'o Veron'ic'a Alonzo. Tiu argument'o ŝajn'as san'a prudent'o, sed ĝi tamen est'as kontraŭ'dir'it'a de la fakt'o'j. En Nederlando, kie vend'o de kanab'o en la cofffee shops est'as permes'at'a de 1976 (la respond'ec'ul'o'j rezign'is pri formal'a laŭ'leĝ'ig'o por ne kontraŭ'i tro vid'ebl'e la traktat'o'j'n de UN), la konsum'ant'o'j est'as nur 5% de la loĝ'ant'ar'o, kompar'e kun 6,3% en Uson'o kaj 7% en la tut'a Eŭrop'uni'o*. La minac'o de amas'kur'ad'o al la apotek'o'j ŝajn'as do fantasm'o.

Ĉu baldaŭ la vic'o de kokain'o?

La Du'a tim'o est'as, ke la laŭ'leĝ'ig'o de kanab'o instig'os la uz'ant'o'j'n anstataŭ'i ĝi'n per la mal'mild'a'j drog'o'j, apart'e la past'a bas'e, deriv'aĵ'o de kokain'o kompar'ebl'a al krak'o, kiu hav'as detru'a'n efik'o'n en la marĝen'o'j de la urugvaja soci'o. Est'as la teori'o de la “mal'ferm'a pord'o”: et'a mal'virt'o neces'e konduk'os al pli grav'a mal'virt'o. La Doktor'o Raquel Peyraube, fak'ul'o pri trakt'ad'o de la toks'o'mani'ul'o'j, ne kred'as je ĝi. Laŭ ŝi, est'as mal'e la prohibici'o, kiu, per la monopol'o don'it'a al la ne'leĝ'a'j komerc'ist'o'j, orient'as la konsum'ant'o'j'n de kanab'o al la mult'e pli danĝer'a'j produkt'o'j. “En super'bazar'o, vi aĉet'as aĵ'o'j'n, kiu'j'n vi ne bezon'as, ĉar oni met'as ili'n sub vi'a'n naz'o'n, aŭ oni iel ig'as ili'n al'log'a'j, ŝi klar'ig'as. Sam'manier'e, la ne'leĝ'a'j vend'ist'o'j prov'as proviz'i al si'a'j klient'o'j kokain'o'n aŭ ali'a'j'n produkt'o'j'n. Prohibici'o favor'as la mal'mild'a'j'n drog'o'j'n.” Tiu'n analiz'o'n konfirm'as freŝ'dat'a pri'stud'aĵ'o de la Op'e'n Society Foundations, la ret'o de fond'aĵ'o'j kre'it'a de la miliard'ul'o Georg'e Sor'os: ĝi demonstr'as, ke Nederlando hav'as la plej mal'alt'a'n procent'aĵ'o'n de toks'o'mani'ul'o'j en Eŭrop'o, preciz'e ĉar ĝi mal'help'is kanab'o'n est'i najbar'o de la mal'mild'a'j drog'o'j*.

La Doktor'o Peyraube kritik'as ankaŭ la ide'o'n, laŭ kiu la laŭ'leĝ'ig'o de kanab'o kaŭz'os kresk'o'n de la nombr'o de skizofreni'ul'o'j. Se ekzist'us lig'o inter la haŝiŝ'o kaj aper'o de tiu ĉi mal'san'o, ŝi dir'as, la nombr'o de skizofreni'ul'o'j est'us eksplod'e kresk'int'a dum la last'a'j jar'dek'o'j, ĉar neni'u ne'as, ke la kanab'o-konsum'o ne ĉes'is kresk'i en tre mult'a'j land'o'j: sed ĝi rest'is stabil'a. Laŭ ŝi, tamen, la ebl'ec'o, ke skizofreni'ul'o'j konsum'as pli oft'e kanab'o'n ol la mez'um'o, pro ĝi'a mal'streĉ'ig'a efik'o, ja ekzist'as; tio pov'us klar'ig'i la korelativ'ec'o'n.

Al tiu'j kritik'o'j al'don'iĝ'as ali'a, pli serioz'a, pri kiu zorg'as la urugvaja administraci'o. La kanab'o-laŭ'leĝ'ig'o ja redukt'os la merkat'o'n de la ne'leĝ'a'j drog'o'j, sed ĝi las'as sen'ŝanĝ'a la komerc'o'n de la plej profit'don'a'j produkt'o'j. Por ver'e ŝancel'i la pov'o'n de la kartel'o'j, koher'ec'o dev'us instig'i ni'n ir'i antaŭ'e'n kaj regul'ig'i la cirkul'ad'o'n de ĉiu'j drog'o'j, por kiu'j ekzist'as fort'a mend'o. Por iu'j el ili, kiel ekstazio aŭ kokain'o, neces'os en'kadr'ig'i la vend'ad'o'n; por ali'a'j, kiel ekzempl'e heroin'o, pli si'n'gard'e est'us sen'dub'e distribu'ad'o nur laŭ kurac'ist'a preskrib'o, kiel montr'as la eksperiment'o'j far'it'a'j en Svis'uj'o.

“Tio postul'os long'a'n temp'o'n, re'kon'as s-ro Sabin'i, la hom'o de la MPP, kiu plej engaĝ'iĝ'is por la re'form'o. Sed kiam ven'os la vic'o de la ali'a'j drog'o'j, ni est'os pret'a'j por pled'i ni'a'n afer'o'n antaŭ la publik'o.” Tiu, kiu'n la observ'ant'o'j konsider'as kiel la est'ont'a post'e'ul'o de la ŝtat'estr'o jam anonc'is si'a'n intenc'o'n laŭ'leĝ'ig'i kokain'o'n.

Ĉu ekzist'as ali'a voj'o? Kial persist'i daŭr'ig'i tio'n, kio'n s-ro Huidobro nom'as “jam perd'it'a'n” milit'o'n? Atend'ant'e, ke la politik'ul'o'j de si'a land'o bon'vol'os respond'i tiu'n demand'o'n, la meksik'an'in'o Emma Vel'et'a pri'plor'as la mal'aper'o'n de ok si'a'j famili'an'o'j, rab'it'a'j kaj mal'liber'ig'it'a'j de fi'komerc'ist'o'j kun probabl'a komplic'ec'o de la lok'a'j respond'ec'ul'o'j*. Kiel observ'is David Sim'o'n, la kre'int'o de la televid'a seri'o The Wire, Uson'o ebl'e dezir'os konduk'i si'a'n milit'o'n kontraŭ drog'o'j “ĝis la last'a meksik'an'o”*.

Johann Har'i

Dek du ofic'ej'o'j en la Proksim-Orient'o

Tiu Labor'divid'o eksplod'is kun Inter'ret'o kaj la cifer'ec'a'j instrument'o'j. Nun, ĉiu individu'o pov'as dis'send'i inform'o'n, kiu far'iĝ'as al'ir'ebl'a por ĉiu'j kaj ĉie: “Antaŭ'e la AFP hav'is la absolut'a'n monopol'o'n de rapid'o. Ĝi ne hav'is konkurenc'o'n pri la grand'a'j anonc'o'j. Ĉio ŝanĝ'iĝ'as kun Twitter”, bedaŭr'as AFP-an'o. Kresk'ant'a nombr'o da grav'a'j inform'o'j est'as efektiv'e unu'e met'it'a en soci'a'j ret'o'j. Kiel en la 8-a de februar'o 2013, kiam la prezid'ant'o de la Eŭrop'a Konsil'ant'ar'o, s-ro Herm'a'n Van Rompuy, anonc'is sur Tvito [Twitter], ke la eŭrop'a'j gvid'ant'o'j ating'is inter'konsent'o'n pri la buĝet'o de la Eŭrop'a Uni'o por 2014-2020. Aŭ la 6-an de novembr'o 2012, kiam s-ro Barack Obama konfirm'is si'a'n re'elekt'o'n tvitante “Kvar jar'o'j'n pli”. Kvar hor'o'j'n post'e, tiu mesaĝ'o, akompan'at'e de fot'o, sur kiu li brak'um'is si'a'n edz'in'o'n Michelle, est'is retvitita pli ol kvin'cent mil foj'o'j'n ...

Inter Inter'ret'o ‒ sur komput'il'o, tabul'et'o aŭ smartphone ‒ kaj la konstant'a'j inform'ĉen'o'j, la gazet'ar'a'j agent'ej'o'j est'as hodiaŭ al'front'it'a'j al mult'spec'a'j inter'naci'a'j konkurenc'ant'o'j: Cable News Network (CNN), Al-Jazira, BBC World-wide, Google, Twitter ... “Mi memor'as epok'o'n, kiam la AFP don'is la ritm'o'n. Neni'u gazet'ar'a konferenc'o komenc'iĝ'is, antaŭ ol cert'iĝ'i ke AFP ĉe'est'as. Ĝi'a ĵurnal'ist'o est'is iom'et'e la reĝ'o”, amar'e memor'as ali'a AFP-an'o.

Por daŭr'ig'i la influ'o'n de la entrepren'o mez'e de komunik'il'a univers'o en plen'a sku'iĝ'o, la direkt'ej'o de la AFP instig'as si'a'j'n ĵurnal'ist'o'j'n mal'ferm'i si'a'n propr'a'n Tvito-kont'o'n. Jen et'a revoluci'o: “Tiu instig'o de la direkt'ej'o traf'as la kultur'o'n de ombr'o de la ĵurnal'ist'o'j de la agent'ej'o”, klar'ig'as unu el ili. Antaŭ'e, la sol'a'j'n re'ag'o'j'n al ni'a'j artikol'o'j ni ricev'is de ni'a'j koleg'o'j. La soci'a'j ret'o'j eksplod'ig'is ni'a'j'n iam'a'j'n kutim'o'j'n. Al la plej et'a erar'o, Tvito re'ag'as.” La faden'o Tvito de Reuters hav'as pli ol tri milion'o'j'n kaj du'on'o da abon'ant'o'j; tiu de AP, pli ol du milion'o'j'n kaj du'on'o. Kaj tiu de la AFP? Apenaŭ pli ol kvar'cent mil (angl'a'j'n kaj franc'a'j'n).

“La soci'a'j ret'o'j est'as real'a'j alarm'sistem'o'j”, konced'as la prezid'ant'o-ĝeneral'a direktor'o (PDĜ) de la AFP, s-ro Emmanuel Hoog, kiam li akcept'as ni'n en la sid'ej'o de la agent'ej'o en Parizo, Plac'e de la Bourse, vid-al-vid'e de la kolon'o'j de la palac'o Brogniart, preter'pas'it'a simbol'o de la franc'a kapital'ism'o.* “Sed neni'u grand'a komunik'il'o de la mond'o viv'as sen la agent'ej'o'j. Ni al'port'as al ili du afer'o'j'n: konstant'a'n re'ag'ad'o'n kaj tut'semajn'a'n ag'ad'o'n. Kaj Tvito, tio est'as ret'o, tio ne est'as redakt'ej'o. Front'e al la komunik'il'a bru'o, ni ofert'as fid'ind'o'n.” Sam'a asert'o flank'e de s-ro Philippe Massonnet, direktor'o pri inform'ad'o de la AFP: “Ni'a meti'o hodiaŭ est'as kun'tekst'ig'i la inform'o'n, kun ĝi'a perspektiv'o kaj histori'a memor'o.” Laŭd'ind'a intenc'o, sed kelk'foj'e mal'facil'as rezist'i al la prem'o'j de tuj'a inform'o ... kaj erar'o est'as rapid'e far'it'a (vid'u “Sub prem'o”).

Montr'ant'e al mond'map'o ĉe la vand'o, en kiu ĉiu ofic'ej'o de la AFP est'as indik'it'a per buton'o, s-ro Massonnet prefer'as lu'don'i tiu'n ret'o'n de la agent'ej'o. Ĝi'a tut'mond'a ret'o est'as efektiv'e unu el la plej bon'a'j atut'o'j: “Ni'a'j klient'o'j bezon'as pli kaj pli da gazet'ar'a'j agent'ej'o'j kiu'j daŭr'e far'as si'a'n labor'o'n tra la tut'a mond'o, special'e en la region'o'j, por kiu'j ili ne hav'as la rimed'o'j'n neces'a'j'n por hav'i tie konstant'e ĵurnal'ist'o'j'n.” Mal'e al mult'a'j komunik'il'o'j, kiu'j tim'em'e vol'as ĉiel ŝpar'i, la AFP konserv'as do ret'o'n, kiu cert'ig'as al ĝi ĉe'est'o'n en land'o'j for'las'it'a'j de la grand'a pli'mult'o de la inter'naci'a'j gazet'o'j. “Komenc'e de 2013, en Sirio, ekzist'is praktik'e jam nur la gazet'ar'a'j agent'ej'o'j, unu aŭ du special'a'j send'it'o'j, unu aŭ du free-lances”, memor'ig'is al ni la direktor'o pri inform'ad'o.

Sed tiu persist'em'o, kiu ebl'ig'as al la agent'ej'o firm'ig'i si'a'n kredit'o'n kaj si'a'n leg'ant'ar'o'n, bezon'as konsider'ind'a'n financ'a'n kaj hom'a'n klopod'o'n: la AFP dispon'as pri dek du ofic'ej'o'j en la Proksim-Orient'o; en Kabul'o (Afgani'o), proksim'um'e dek'o da hom'o'j labor'as por ĝi konstant'e. Dum la milit'o en Libio, en 2011, ĝi est'is la sol'a kiu hav'is ofic'ej'o'n en Tripol'o. La kovr'ad'o de tiu milit'operaci'o vol'it'a de s-ro Nicolas Sarkozy ‒ kaj de Bernard-Henri Lévy ‒ est'is cert'ig'it'a de tri'dek'o da AFP-an'o'j, kiu'j altern'is en la libia teritori'o, dum en'tut'e du mil naŭ'cent tag'o'j da misi'o. Tiu mobiliz'o est'is util'a: la 20-an de oktobr'o 2011, la AFP aper'ig'is la ekskluziv'a'n fot'aĵ'o'n de la sang'a kadavr'o de Muamar Kadhafi.

Tamen tiu strategi'o ne est'as ĉiam profit'ig'a, kaj la financ'a ekvaci'o ŝajn'as des pli delikat'a, ju pli la gazet'ar'a kriz'o profund'iĝ'as. Kiel “po'grand'ul'o”, kiu vend'as krud'a'n inform'o'n al la komunik'il'o'j, la agent'ej'o sufer'as plen'frap'e la ekonomi'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n de si'a'j klient'o'j. Ĝi'a komerc'a direkt'ej'o dev'as do ĉio'n far'i por re'ten'i ili'n, en moment'o kiam la plej mult'a'j el ili vol'as re'diskut'i la tarif'o'j'n por mal'alt'ig'i ili'n kaj jam ne hezit'as mal'abon'i tiu'n serv'o'n. En 2004, la sen'pag'a ĵurnal'o Metr'o rezign'is dum cert'a temp'o pri la serv'o'j de la agent'ej'o. En 2009, plur'a'j region'a'j ĵurnal'o'j de la grup'o Hersant Média, inter ili La Provenc'e, Nic'e-Matin, Var-Matin, Par'is Normandi'e kaj L’Uni'o'n, mal'abon'is la AFP. En 2010 est'is la vic'o de la sen'pag'a ĵurnal'o 20 minutes.

Por kontraŭ'star'i tiu'n ne'aprez'o'n, la AFP kre'is si'a'n propr'a'n mal'mult'e'kost'a'n serv'o'n, nom'at'a'n “L’Essentiel”. Por la du'on'o de la prez'o de klasik'a abon'o, ĝi ebl'ig'as akir'i 30 el'cent'o'j'n de la mesaĝ'o'j en la franc'a kaj 50 el'cent'o'j'n de la ekster'land'a'j nov'aĵ'o'j propon'at'a'j al la region'a gazet'ar'o. Kelk'a'j ĵurnal'o'j kiel Par'is Normandi'e aŭ 20 minutes tiam decid'is de'nov'e prov'i la aventur'o'n. Malgraŭ ĉio, la spez'o'j de la mesaĝ'o-serv'o en la franc'a lingv'o, iom'et'e pli ol 55 milion'o'j da eŭr'o'j en 2010, fal'is al proksim'um'e 50 milion'o'j da eŭr'o'j tri jar'o'j'n post'e.

Tamen, por s-ro Hoog, “la klient'ar'o de la AFP kresk'as kiel ankaŭ ĝi'a total'a spez'o. Tio est'as plej grav'a”. Li esper'as la rezult'o'j'n de la “re'a'j inter'trakt'ad'o'j kun la region'a ĉiu'tag'a gazet'ar'o”, de la “eksperiment'o'j” kaj la “inter'naci'ig'o de la klient'ar'o”: “Antaŭ'e, la AFP est'is io iom simil'a al “la franc'o'j parol'as al la franc'o'j”. Hodiaŭ, ĝi est'as ok'dek ŝtat'an'ec'o'j kaj klient'o'j en cent kvin'dek land'o'j! Kaj mi cert'as, ke rest'as ankoraŭ rezerv'o'j por pli'a progres'o.” Sign'o de tiu inter'naci'iĝ'o: en Azi'o, la ĵurnal'ist'o'j de la AFP est'as angl'a'lingv'a'j, kies mesaĝ'o'j est'as nur du'a'vic'e traduk'at'a'j al la franc'a.

Ek'de 2011, la inter'naci'a ag'ad'o est'is 54 el'cent'o'j de la tut'a'j spez'o'j de la AFP (kontraŭ 47 el'cent'o'j ses jar'o'j'n antaŭ'e). En la sam'a jar'o, la kontribu'ad'o de la franc'a gazet'ar'o al ĝi'a bilanc'o ne est'is pli ol 9 el'cent'o'j (kontraŭ 13 el'cent'o'j en 2004). Ĝi'a unu'a mond'merkat'o rest'as Eŭrop'o, sekv'at'a de Azi'o, de Nord'amerik'o, de Proksim-Orient'o, de Afrik'o kaj de Latin'amerik'o.

En kiu'j el tiu'j region'o'j la AFP vol'as dis'volv'iĝ'i? Kvankam s-ro Hoog gratul'as si'n pro la “vigl'ec'o de la afrik'a merkat'o” ‒ proporci'a al la mal'engaĝ'iĝ'o de Reuters en tiu kontinent'o ‒, tiu al'port'as nur marĝen'a'n part'o'n de la en'spez'o'j. Ceter'e, la AFP est'us tie al'front'it'a al “mal'facil'aĵ'o'j de raport'ad'o en la franc'lingv'a zon'o”. Ankaŭ Latin'amerik'o al'port'as mal'mult'a'j'n en'spez'o'j'n: Pro la ĉe'est'o de la hispan'a agent'ej'o Ef'e, de Reuters, de AP, sed ankaŭ de la ital'a kaj german'a agent'ej'o'j, la merkat'o est'as tie ekstrem'e konkurenc'a. Nur Azi'o prezent'as perspektiv'o'j'n de kresk'o, sed la gazet'ar'a kriz'o tuŝ'as tie la grand'a'n japan'a'n grup'o'n Jiji Press, la ekskluziv'a distribu'ant'o de la AFP en Japani'o. Ĝi do re'inter'trakt'is si'a'n jar'a'n kontrakt'o'n de 8 milion'o'j da eŭr'o'j al 20 el'cent'o'j mal'pli.*

Supr'e'n'ir'o de la sport'a inform'ad'o

Malgraŭ la magr'a'j financ'a'j rezult'o'j de la angl'a'lingv'a mesaĝ'serv'o de la AFP (proksim'um'e 19 milion'o'j da eŭr'o'j en 2013), la agent'ej'o koncentr'as si'a'j'n klopod'o'j'n al sojl'o'land'o'j kiel Barato, kie la pres'it'a gazet'ar'o est'as flor'ant'a.* Tie ĝi hav'as kvar ofic'ej'o'j'n kaj tri'dek'o'n da konstant'a'j ĵurnal'ist'o'j. Sed ĝi ĉe'est'as ankaŭ en Brazilo, kie baldaŭ okaz'os grand'a'j sport'aĵ'o'j: la Mond'a Pokal'o de Pied'pilk'o en juni'o-juli'o 2014, la Olimpi'a'j Lud'o'j de Rio de Ĵanejro du jar'o'j'n post'e.

La sport'o hav'as efektiv'e bon'a'n lok'o'n en ĝi'a'j strategi'a'j projekt'o'j. Ĝi jam prezent'as 25 el'cent'o'j'n de ĝi'a tekst'a produkt'ad'o kaj 35 el'cent'o'j'n de ĝi'a fot'a produkt'ad'o. Dum la Mond'a Pokal'o de Pied'pilk'o en Sud-Afrik'o, en 2010, ĝi send'is cent kvin'dek person'o'j'n tie'n por apog'i si'a'n ofic'ej'o'n de Johanesburgo. Apart'e profit'ig'a, la merkat'o de sport'a inform'ad'o trov'iĝ'as en plen'a kresk'o. La AP est'as tamen klar'e antaŭ ĝi, ĉar, kun la grup'o News Corporation de s-ro Rupert Murdoch, ĝi reg'as la agent'ej'o'n Stats LLC, la mond'a'n ĉampion'o'n de inform'ad'o en tiu sektor'o. En 2011, la AFP van'e prov'is far'i kun ĝi partner'ec'o'n por Eŭrop'o.

Krom'a pruv'o de la log'o de tiu merkat'o: antaŭ tri jar'o'j, la grup'o de ekonomi'a inform'ad'o Bloomberg si'a'vic'e ankaŭ engaĝ'iĝ'is en la konkur'o'n, per lanĉ'ad'o de serv'o pri bat'pilk'o [bas'e-ball] kaj pri uson'a pied'pilk'o, antaŭ ol al'ir'i Eŭrop'o'n kaj pied'pilk'o'n. “Kiel en financ'o, ni vol'as kre'i la mond'gvid'ant'o'n pri analiz'ad'o de don'it'aĵ'o'j en sport'o, deklar'as s-ro Bill Squadron, direktor'o de Bloomberg Sports.* Ni dispon'as pri tri'dek jar'o'j da algoritm'o'j dis'volv'it'a'j por la financ'o.” La franc'a agent'ej'o ankoraŭ ne dispon'as pri tia kompetent'o pli kaj pli aprez'at'a.*

“Ek'de la 1970-aj jar'o'j la AFP sukces'is si'a'n inter'naci'iĝ'o'n, sed ne si'a'n teĥnologi'a'n re'orient'iĝ'o'n”, konced'as Eric Scherer, eks'a AFP-an'o kiu far'iĝ'is fak'ul'o pri cifer'ec'a'j komunik'il'o'j kaj nun labor'as por Franc'e Télévisions. Inter si'a reg'ad'o de la flu'o kaj si'a divers'kultur'a ident'ec'o, la AFP hav'us ĉio'n por sukces'i, sed ĝi sufer'as ankoraŭ si'a'n mal'ĉe'est'o'n en financ'a inform'ad'o sku'at'a de la inform'ad'ik'o.

En 2013, la spez'o per Inter'ret'o kaj mult'komunik'il'o de la agent'ej'o (proksim'um'e 14 milion'o'j da eŭr'o'j) mal'alt'iĝ'is je 20 el'cent'o'j, ĉef'e pro la perd'o de grand'a kontrakt'o kun la portal'o Yahoo. Ali'flank'e, ĝi'a produkt'ad'o de film'et'o'j ‒ en divers'a'j lingv'o'j ‒ dek'obl'iĝ'is de du jar'o'j kaj ating'as nun du'cent film'et'o'j'n tag'e. “Se ni vol'as, ke la jun'ul'o'j leg'u, ke ili inform'iĝ'u, taks'as s-ro Massonnet, tiam neces'as valor'ig'i ni'a'j'n inform'o'j'n ankaŭ per bild'o'j.”

La AFP konstru'as ankaŭ platform'o'n de serv'o'j, kiu ebl'ig'as al ĝi'a'j klient'o'j ĉerp'i el la dokument'a'j font'o'j en ĝi'a'j arĥiv'o'j dank'e al serĉ'il'o: “Ni trans'ir'as de logik'o de pur'a flu'o al ekspluat'ad'o pli kaj pli profund'a de ni'a'j en'hav'o'j”, klar'ig'as s-ro Hoog. La serv'o “e-diplomacy” montr'as en real'a temp'o sur mond'map'o la aktiv'ec'o'n de la Tvito-kont'o'j de pli ol kvar mil ŝtat'estr'o'j, ministr'o'j, ambasador'o'j aŭ grand'a'j mastr'o'j de la tut'a mond'o, sed ankaŭ de influ'hav'a'j blog'ist'o'j, special'iĝ'int'a'j ĵurnal'ist'o'j kaj de prem'grup'o'j.*

Neces'as sam'temp'e rezist'i al la konkurenc'o de la cifer'ec'a'j komunik'il'o'j kaj trov'i nov'a'j'n merkat'o'j'n, ĉar la pres'it'a gazet'ar'o est'as mort'e mal'san'a ‒ strategi'o jam uz'at'a, per grand'a'j invest'o'j, de Reuters kaj de AP. Nun la grand'a'j gazet'ar'a'j agent'ej'o'j ne pov'as mal'ĉe'est'i en la Mobil'e World Congress, la plej grand'a ekspozici'o de la industri'o de poŝ'telefon'o'j, kiu okaz'as ĉiu'jar'e en Barcelono. “Ek'de la invent'o de la soci'a ret'o, mal'facil'as dis'ig'i la B2B [business to business] dis'de la B2C [business to consumer]. Fakt'e, ĉiu grand'a nov'ig'o ven'as nun el la grand'a publik'o kaj influ'as invers'e la produkt'o'j'n por profesi'ul'o'j”, deklar'is en la jar'o 2010 la eks'a prezid'ant'o-ĝeneral'a direktor'o de Thomson Reuters, s-ro Tom Glocer.* Pro tio, ek'de si'a al'ven'o ĉe la pint'o de la AFP, en 2010, s-ro Hoog dezir'is ke ĝi direkt'u si'n al la grand'a publik'o. De tiam, la agent'ej'o lanĉ'is aplik'aĵ'o'n de iPhone en la angl'a, hispan'a, portugal'a, german'a kaj arab'a kaj aplik'aĵ'o'n por iPad en la angl'a, hispan'a kaj portugal'a. Tiu'j serv'o'j ne dispon'ebl'as en la franc'a, ĉar en Franci'o tiu projekt'o est'is rapid'e kontraŭ'at'a per la ne'ced'em'a opozici'o de la pres'it'a gazet'ar'o, kiu est'as larĝ'e reprezent'at'a en la kontrol'konsil'ant'ar'o de la AFP kaj kiu pren'as de ĝi grand'a'n part'o'n de si'a'j en'hav'o'j.

La kontrol'konsil'ant'ar'o de la AFP ilustr'as ĝi'a'n tut'e apart'a'n reg'ad'o'n ek'de la decid'o pri ĝi'a statut'o en 1957. Tiu statut'o, kiu'n s-ro Massonnet nom'as “jur'a ornitorink'o”, far'is ĝi'n “aŭtonom'a organism'o kun civil'a person'ec'o” kun “funkci'ad'o laŭ komerc'a'j regul'o'j”. Kio ebl'ig'as al ĝi konserv'i si'a'n sen'de'pend'ec'o'n kaj si'a'n kredit'o'n, tio est'as ankaŭ ĝi'a plej grand'a mal'fort'ec'o. Ĉar la AFP simil'as al societ'o kun privat'a jur'o, sen tamen dispon'i pri kapital'o. “Ĝi est'as mult'naci'a entrepren'o kun la buĝet'o de MME!”,* plend'as s-ro Massonnet. Est'as por ĝi des pli mal'facil'a financ'i si'a'n dis'volv'ad'o'n, ĉar ĝi'a'j franc'a'j klient'o'j ‒ pres'it'a gazet'ar'o, publik'a'j aŭd'vid'a'j komunik'il'o'j kaj la ŝtat'o ‒ sid'as ankaŭ en la kontrol'konsil'ant'ar'o kaj tie regul'e postul'as mal'alt'ig'o'n de si'a'j abon'kost'o'j ...

“Ili trov'iĝ'as en konstant'a interes'konflikt'o. La inter'naci'a dimensi'o interes'as ili'n nur por mal'alt'ig'i ili'a'j'n kost'o'j'n”, incit'iĝ'as ĵurnal'ist'o de la Naci'a Sindikat'o de Ĵurnal'ist'o'j ‒ Ĝeneral'a Konfederaci'o de Labor'o (SNJ-CGT)*. Kadr'ul'o resum'as: “Ĝi est'as entrepren'o kun alt'a'j fiks'a'j kost'o'j, ĉe kiu 80 el'cent'o'j de ĝi'a spez'o est'as por person'a'j kost'o'j, al'front'it'a al ekster'ordinar'e konkurenc'a merkat'o kaj dispon'ant'a pri tre mal'alt'a'j financ'a'j ag'o'spac'o'j. En tia'j kondiĉ'o'j, kiel financ'i ĝi'a'n dis'volv'ad'o'n? La kooper'a model'o de la AP funkci'as, ĉar Uson'o est'as la mond'e plej grand'a merkat'o de komunik'il'o'j. Ni ne est'as en la sam'a situaci'o.”

Tiu mal'ebl'o invest'i pov'as aper'ig'i absurd'a'j'n situaci'o'j'n. En la jar'o 1998 la AFP kun'labor'is kun Worldwide Television News (WTN), agent'ej'o pri bild'o'j kaj film'et'o'j, kiu serioz'e konkurenc'is la AP-on en la nord'amerik'a merkat'o. Tiam WTN vol'is est'i aĉet'at'a, kaj oni komenc'is diskut'o'j'n. Sed, ĉar la AFP dispon'is pri neni'a kapabl'o financ'i, kaj antaŭ la rifuz'o de la ŝtat'o don'i escept'okaz'a'n help'o'n, ĝi dev'is rezign'i la aĉet'o'n, kvankam la kost'o est'is relativ'e mal'alt'a por tia operaci'o (10 milion'o'j da dolar'o'j). Kaj WTN aĉet'iĝ'is de AP. “Kun la infra'struktur'o'j de WTN ni ne est'us perd'int'a'j dek kvin jar'o'j'n da ni'a dis'volv'iĝ'o pri la mult'komunik'il'a kaj film'et'a kamp'o”, bedaŭr'as ĵurnal'ist'o.

La AFP tamen sukces'as far'i grand'skal'a'j'n partner'ec'o'j'n. Pri fot'aĵ'o'j ĝi kun'labor'as kun Getty, la prestiĝ'a agent'ej'o de uson'a'j bild'o'j.* En Japani'o ĝi dispon'as ek'de 2006 pri inter'aktiv'a inform'serv'o en Inter'ret'o kun'labor'e kun Softbank, unu el la grand'a'j grup'o'j de komunik'ad'o kaj de telefon'ad'o de tiu land'o. Kaj, de 2008, ĝi liver'as la ĝeneral'a'j'n kaj politik'a'j'n inform'o'j'n al la grup'o de financ'a inform'ad'o Dow Jones and Company (News Corporation) por ties fili'o Dow Jones Newswires. Ekster la komunik'il'o'j, la ebl'a'j divers'ig'o'j est'as ankoraŭ marĝen'a'j: partner'ec'o kun JC Decaux por nutr'i je inform'o'j si'a'j'n Abribus, aŭ aplik'aĵ'o'n “Mes actus” por BNP Paribas.

La ŝtat'o ne ver'e propon'as strategi'a'n perspektiv'o'n por la AFP, dum ĝi kontribu'as ‒ kiel klient'o ‒ al mal'grand'a part'o de ĝi'a buĝet'o, nom'e 120 milion'o'j'n da eŭr'o'j. Nek publik'a entrepren'o nek publik'a establ'o, la agent'ej'o efektiv'e de'pend'as de la abon'o'j de la administraci'o'j. En 2010, la Eŭrop'a Komision'o, ĉiam zorg'ant'a pri “liber'a kaj sen'difekt'a konkurenc'o”, taks'is ‒ apog'at'e de plend'o ‒, ke tem'as pri mask'it'a'j subvenci'o'j. La nun okaz'ant'a'j inter'trakt'ad'o'j de la ŝtat'o kun Bruselo cel'as ĉef'e, ke tiu konced'u ke part'o de tiu publik'a financ'ad'o neces'as “por plen'um'ad'o de misi'o'j de ĝeneral'a interes'o”.

Dum'e, la financ'a situaci'o de la AFP mal'bon'iĝ'as. Unu'a sekv'o: mal'alt'ig'o de la buĝet'o de pag'o laŭ tekst'o (- 10,3 el'cent'o'j mez'um'e) kaj de misi'kost'o'j (- 12,7 el'cent'o'j) de cert'a'j serv'o'j. Eks'membr'o de la kontrol'konsil'ant'ar'o ne kaŝ'as si'a'n pesimism'o'n: “El mi'a vid'punkt'o, la AFP est'as best'o pli kaj pli mal'probabl'a. Ĝi est'as atak'at'a ĉe la du flank'o'j. En ni'a nov'a cifer'ec'a eko'sistem'o, la princip'o de valid'ig'o est'as ankaŭ cert'ig'it'a ĉe Tvito. Kaj mi ne vid'as nov'a'j'n serv'o'j'n sufiĉ'e nov'ec'a'j'n por invers'ig'i en'spez'o-kurb'o'n. Est'as la fin'o de la katedral'o'j. Kio funkci'as, tio est'as mal'grand'a'j skip'o'j mult'e pli re'ag'kapabl'a'j.” La eks'a vic'a ĝeneral'a direktor'o de la AFP, Fabrice Bakhouche, hodiaŭ konsil'ist'o de la ĉef'ministr'o Je'a'n-Marc Ayrault, kontraŭ'dir'as: La AFP est'as “la plej grand'a inform-firma'o de la mond'o. Tio permes'us i'o'n grand'a'n!”

Marc ENDEWELD.

Problem'o de “tro'a akumul'ad'o de mandat'o'j”

Oni Oft'e kred'as, ke ebl'as el'ir'i el tiu koncept'a embaras'o per prokrast'ig'a solv'o: la kolektiv'a'j ident'ec'o'j ekzist'as, ni dev'as do re'kon'i ili'n, kondiĉ'e ke oni preciz'ig'u, ke ili ne pov'as redukt'i la individu'ec'o'n de ĉiu, li'a'n respond'o'n al “Kiu mi est'as?”. Ĉar la person'a ident'ec'o est'as ĉiam plur'ec'a, jes ja. Unu'e, ĉar je ĉiu'j moment'o'j de mi'a viv'o mi re'kon'as mi'a'j'n divers'a'j'n lig'o'j'n kun ali'a'j individu'o'j kaj tir'as el tiu'j lig'o'j signif'o'n de mi mem tiel plur'ec'a'n kiel est'as mi'a'j aparten'o'j. Du'e, ĉar laŭ'long'e de mi'a viv'o, mi ne ĉes'as trans'form'iĝ'i, sekv'e mi'a person'a ident'ec'o ne pov'as est'i sen'mov'a en por'ĉiam'a difin'o. Laŭ tio do ne est'as konflikt'o inter la asert'o de kolektiv'a ident'ec'o kaj tiu de la person'a ident'ec'o.

Malgraŭ tio, mal'avantaĝ'o de la koncept'o “plur'ec'a ident'ec'o”, est'as ke, post mal'mult'a temp'o, oni ne plu sci'as pri kio oni parol'as... Oni imag'as, ke facil'as hav'i plur'a'j'n ident'ec'o'j'n, ĉar oni kred'as, ke tio est'as kvazaŭ hav'i plur'a'j'n vizit'kart'o'j'n. Tamen, malgraŭ ke ĉiu'j tiu'j kart'o'j est'as mi'a'j, ili prezent'as nur unu sam'a'n person'o'n.La teori'o'j tiel nom'at'a'j “konstru'ism'a'j” sub'strek'as, ke oni ne dev'as sen'mov'ig'i la ident'ec'o'n de iu, sub la pretekst'o, ke ĉiu est'as est'aĵ'o viv'a kaj histori'a, do ĉiam engaĝ'it'a en viv'grav'a kaj ekzist'ec'a metabol'ism'o kun si'a medi'o. Ili invit'as ni'n konsider'i ni'a'j'n ident'ec'o'j'n ŝanĝ'ebl'a'j. Sed rest'as la demand'o: kiel mi'a ident'ec'o pov'us ŝanĝ'iĝ'i, sen ke mi mem est'u ŝanĝ'it'a en ali'a'n person'o'n? Kaj se mi ced'is mi'a'n lok'o'n al iu ali'a, kie trov'iĝ'as mi'a ident'ec'o, tiu, kiu dev'as ebl'ig'i dir'i, ke est'as ja mi, kiu sen'ĉes'e ŝanĝ'iĝ'as, de la komenc'o ĝis la fin'o?

Jes ja, ni hav'as mult'a'j'n okup'o'j'n kaj respond'ec'o'j'n, vari'a'j'n aparten'o'j'n al disting'ebl'a'j defend'end'a'j afer'o'j, plur'a'j'n komun'um'o'j'n, kiu'j'n ni pov'as ident'ig'i kiel ni'a'j'n. Sed tiu plur'ec'o de aparten'o'j pov'as est'ig'i konflikt'o'j'n inter la postul'o'j kiu'j'n ni ricev'as.

Al kiu don'i prioritat'o'n, aŭ eĉ ekskluziv'ec'o'n, de ni'a'j energi'o'j? Tiu'j kolektiv'a'j lig'il'o'j kaj tiu'j al'iĝ'o'j postul'as engaĝ'iĝ'o'n, kaj tio tiam met'as problem'o'n simil'a'n al tiu de la “akumul'it'a'j mandat'o'j”: est'as ja ne'ebl'a por unu sol'a person'o plen'um'i la respond'ec'o'j'n de plur'a'j. La individu'o tiel tir'at'a en divers'a'j'n direkt'o'j'n tiam spert'os “ident'ec'o-kriz'o'n” - por re'uz'i la termin'o'n de la psik'analiz'ist'o Erik Erikson, invent'int'o de tiu noci'o. Li far'iĝ'os ne'decid-kapabl'a kaj sen'ig'it'a je si'a est'ont'ec'o. Li pov'os el'ir'i el tiu kriz'o, nur se li sukces'os re'difin'i si'a'j'n aparten'o-lig'il'o'j'n en tia manier'o, ke ili ne plu postul'os de li ne'ebl'a'n plur'ec'o'n de li mem.

Kie do est'as la ident'ec'o en tiu'j mult'ec'a'j lig'il'o'j? Ni ja sci'as kio'n signif'as la vort'o kiam tem'as pri cert'iĝ'i, ekzempl'e, ke ni parol'as pri la sam'a person'o - “Vi dir'as, ke Poincaré nask'iĝ'is en Nancy, sed ĉu tem'as pri Henri (tiam est'as ĝust'a) aŭ pri Raymond (tiam est'as ne'ĝust'a)?”-, sed ĉu ni pov'as klar'ig'i kio'n ĝi signif'as kiam ni renkont'as ĝi'n en tia'j deklar'o'j: “Ili vol'as parol'i si'a'n lingv'o'n, tio est'as por ili part'o de ili'a ident'ec'o”, aŭ: “Ni'a kord'a kvar'op'o nun spert'as ident'ec'o-kriz'o'n”?

Kiam, sur ident'ec'a slip'o, oni dev'as sign'i unu el du fak'et'o'j “M” aŭ “F”, la respond'o ident'ig'as la seks'o'n, ne la person'o'n: du'on'o de la hom'ar'o far'as la sam'a'n respond'o'n. Sam'e, la eventual'a religi'a ident'ec'o est'as tiu de la konfesi'o al kiu oni aparten'as. Simil'as al la bank'a ident'ec'o. Vi'a atest'o pri bank'a ident'ec'o ident'ig'as la kont'o'n, kiu'n vi hav'as en tiu bank'o, ne vi'a'n person'o'n. Konsekvenc'e, la divers'ec'o de la kvalifik'it'a'j “ident'ec'o'j”, kiu'j'n oni menci'as por far'i mem'portret'o'n neniel tuŝ'as ni'a'n propr'a'n individu'ec'o'n. Ili ne far'as el ni plur'a'j'n person'o'j'n en unu korp'o, ĉar ili ja ne ident'ig'as “ni'n”. Ili ne konsist'ig'as plur'ec'a'n ident'ec'o'n, sed re'send'as al kolektiv'a'j ident'ec'o'j, kiu'j'n oni dev'as disting'i. Sed tio est'as oft'e rifuz'at'a de la nun'a soci'a filozofi'o, kiam ĝi re'produkt'as la domin'ant'a'n individu'ism'a'n politik'a'n ideologi'o'n, kiam ĝi privilegi'as la trankvil'ig'a'n kaj dub'ind'a'n diskurs'o'n de la plur'ec'a ident'ec'o, invit'ant'e intern'ig'i la divers'ec'o'n de la mond'o (unu'nur'a ident'ec'o, tio est'as fanatik'ism'o aŭ integr'ism'o) kaj konsider'i ĉiu'j'n ŝanĝ'o'j'n (inkluziv'e ekonomi'a'j'n) kiel la sign'o'n de viv'o, al kiu oni respond'u per nov'a divers'ig'o de ni'a'j interes'o'j... La demand'o est'as grav'a. Ĉar dis'solv'i la rilat'o'n al kolektiv'a'j ident'ec'o'j en “plur'ec'a'n ident'ec'o'n” hav'as konsider'ind'a'j'n konsekvenc'o'j'n, tiel sur la individu'a kamp'o, kiel sur la politik'a.

Iu'j, kiel Margaret Thatcher, pret'is asert'i, ke hom'a'j soci'o'j ne ekzist'as. Oni kon'as ŝi'a'n fam'a'n “La “soci'o”, tio ne ekzist'as. Est'as individu'o'j, vir'o'j kaj vir'in'o'j, kaj est'as famili'o'j.” (“There is no such thing as society. There ar'e indivudual men and women, and there ar'e families.”) Tamen, la sam'a s-in'o Thatcher ne hezit'is defend'i la interes'o'j'n de si'a land'o dum la eŭrop'a'j inter'trakt'ad'o'j de 1979 “Mi vol'as mi'a'n mon'o'n”; (“I want my money back”) aŭ sur la inter'naci'a scen'ej'o. Facil'as teori'e deklar'i la plej strikt'a'n soci'ologi'a'n individu'ism'o'n, sed ven'as moment'o, kiam oni ja dev'as re'en'konduk'i la kolektiv'ec'o'n, kiu'n oni antaŭ'e deklar'is ne'ekzist'ant'a kaj mistifik'ant'a... Dir'i, ke la hom'a'j soci'o'j hav'as ident'ec'o'n, ne est'as dir'i, ke ili konsist'as el element'o'j simil'a'j, aŭ kiu'j kred'as si'n simil'a'j, sed nur ke ĉiu ekzist'as apart'e, ke oni pov'as si'n referenc'i al ĝi disting'ant'e ĝi'n dis'de ali'a'j sam'spec'a'j. Oni eĉ pov'as don'i al ili nom'o'j'n: la kvar'op'o Modigliani, la regiment'o Sambre-et-Meuse, la Unu'iĝ'int'a'j ŝtat'o'j de Amerik'o, ktp. Sam'e, kiam hom'a grup'o ricev'as nom'o'n, ĝi pov'as est'i konsider'at'a en si'a histori'o. Nom'i ĝi'n est'as konsider'i ĝi'n kiel histori'a'n ent'o'n, la sam'a'n grup'o'n, hieraŭ kaj hodiaŭ.

Sed kiel kompren'i, ke soci'o sukces'as tra'ir'i la jar'cent'o'j'n, sen'mov'a, sen'difekt'a, ĉiam simil'a al si mem? Ni ĉi tie re'kon'as klasik'a'n problem'o'n de la mal'nov'a filozofi'o, kiu'n oni re'trov'as en la nun'temp'a analiz'a filozofi'o kun la ide'o de la ident'ec'o-kriteri'o'j. La real'aĵ'o'j de la mond'o ne hav'as ĉiu'j la sam'a'j'n kriteri'o'j'n de ident'ec'o. Est'as ident'ec'o-kriteri'o'j propr'a'j je diamant'o aŭ granit'o. Sed, ĉu ĉar soci'o sukces'as tra'ir'i la jar'cent'o'j'n sen ŝanĝ'i i'o'n ajn, ĉu pro tio ĝi ten'as si'n ekzist'ant'a? Tut'e mal'e. Civit'o, klar'ig'is jam Aristotelo, simil'as river'eg'o'n. Simil'e kiel river'o persist'as en si'a ekzist'o ĉar ĝi ne ĉes'as re'nov'ig'i si'a'n akv'o'n, civit'o plu'daŭr'as ĉar ĝi ne ĉes'as re'nov'ig'i si'n, - en si'a en'hav'o (kun la si'n'sekv'a'j generaci'o'j), en si'a intern'a funkci'ad'o kaj en si'a al'ĝust'ig'o al la medi'o. Ni hav'as (geografi'a'j'n) ident'ec-kriteri'o'j'n por tio, kio'n ni nom'as “la sam'a river'eg'o”. Est'as sam'e por la divers'a'j tip'o'j de soci'o'j. La ident'ec-kriteri'o por “la sam'a civit'o”, tio est'as politik'a komun'um'o, konsist'as, ĉiam laŭ Aristotelo, en la trans'don'o de la leĝ'o'j kaj mor'o'j.

Sed tiu ident'ec-kriteri'o, kiam tem'as pri ni'a'j soci'o'j, kiu rajt'as ĝi'n aplik'i kaj decid'i? La ŝlos'il'o de la nun'temp'a diskurs'o pri la kolektiv'a'j ident'ec'o'j trov'iĝ'as en la trans'ir'o de “mi” al “ni”. Sam'e kiel mi pov'as prezent'i mi'n, don'i element'o'j'n de mi'a biografi'o, kiu'j ŝajn'as al mi ne dis'ig'ebl'a de mi'a person'ec'o, tiel la hom'grup'o'j prezent'as si'n unu al la ali'a'j. Est'as la dev'o de ĉiu dir'i tio'n, kio, en la element'o'j de si'a mem'portret'o, ŝajn'as al li esenc'a part'o de si'a person'o: tio, kio'n pet'i al li rezign'i — kostum'o, lingv'o, rit'ar'o — signif'us postul'i de li rezign'i est'i si mem, ag'i kvazaŭ li est'us ali'ul'o, kaj iel divid'i si'n, kun ekster'a person'ec'o por la ali'a'j, kaj intim'a person'ec'o, kaŝ'it'a al la ali'a'j.

Sam'e, grup'o posed'as kolektiv'a'n ident'ec'o'n se ĝi'a'j membr'o'j hav'as la form'o'j'n de lingv'aĵ'o, kiu'j ebl'ig'as al ili dir'i al la mond'o: ni ekzist'as kiel grup'o (ne grav'as ĉu tem'as pri vilaĝ'o, entrepren'o, teatr'o-trup'o aŭ naci'o). Oni serĉ'u ili'a'n kolektiv'a'n ident'ec'o'n en la moment'o'j kiam la soci'an'o'j dir'as “kiu'j ili est'as”. Ili ne nepr'e dir'as tio'n per voĉ'a deklar'o, en fraz'o'j, sed per si'a'j monument'o'j — montr'ant'a'j kio'n ili honor'as-, per si'a'j ceremoni'o'j kaj liturgi'o'j — kie ili en'scen'ig'as la ide'o'n, kiu'n ili hav'as pri si mem-, tra si'a'j pedagogi'a'j instituci'o'j — kie ili decid'as pri tio, kio'n ili vol'as trans'don'i.

La grup'o ja esprim'iĝ'as, sed por kio'n dir'i? Por decid'i pri tio, kio'n ĝi opini'as est'i si'a propr'a posed'aĵ'o. Neni'u kontest'as, krom ebl'e la ekstrem'ist'o'j de la soci'ologi'a individu'ism'o, ke grup'o pov'as hav'i propr'a'n posed'aĵ'o'n — ĉu oni nom'as ĝi'n “komun'a'j hav'aĵ'o'j” aŭ “ĝeneral'a interes'o”. Ekzist'as decid'o'j, kiu'j profit'os al iu grup'o, sed sufer'ig'os ali'a'j'n. Kaj ni tiel al'ven'as al la politik'a demand'o: ĉu grup'o pov'as mem okup'iĝ'i pri si'a propr'a hav'aĵ'o? Ĉu ĝi kapabl'as reg'i si'n mem? Ĉu ebl'as al civit'an'o de tiu grup'o demand'i:“Kio'n ni far'u?” Sen kolektiv'a ident'ec'o, ne ekzist'as “ni”, kio signif'as, laŭ politik'a'j termin'o'j, ke ne ebl'as demokrati'a praktik'o de la suveren'ec'o, ĉar tia form'o de reg'ist'ar'o implic'as ke ĉiu civit'an'o pov'as pli'larĝ'ig'i si'a'n “mi” en “ni”, subjekt'o de la ĝeneral'a vol'o.

Tiu difin'o de demokrati'o nun nask'as oft'e grav'a'n obĵet'o'n. La referenc'o al la “ni” de la politik'a komun'um'o, kiu ŝajn'as postul'i unu'anim'ec'o'n de la civit'an'o'j, aspekt'as sam'temp'e, praktik'e ne'ebl'a kaj princip'e ne'dezir'ind'a. Ĉar, se demokrati'o est'as akcept'ad'o de la mal'konsent'o'j, liber'ec'o por ĉiu esprim'iĝ'i, respekt'o de la ali'ul'a'j opini'o'j, la al'vok'o al tiu “ni” tiam de'pend'as de jakoben'a* obsed'o pri la unu'ec'o de politik'a korp'o, kiu ĉiam parol'u unu'voĉ'e. Neces'us do serĉ'i demokrati'o'n sen tiu “ni”, sen la kolektiv'a esprim'ad'o de la demos (popol'o en la grek'a).

La demand'o pri la bon'o de la civit'o

Efektiv'e, por ke est'u demokrati'o, neces'as ke ĉiu est'u liber'a hav'i kaj esprim'i opini'o'n, eĉ se ĝi est'as opozici'a. Pli ĝeneral'e, demokrati'o tia, kia ni kompren'as ĝi'n postul'as pli'larĝ'ig'o'n de la individu'a'j liber'ec'o'j, kaj dev'as akcept'i mal'konsent'o'n kaj konflikt'o'n. Sed mal'akord'o kaj konflikt'o pri kio? Pri la reg'ad'o de la civit'o. Ĝis kiam oni prononc'is tiu'j'n vort'o'j'n, la difin'o de demokrati'o rest'as ne'politik'a. Por ke ĝi est'u politik'a, neces'as inter'ven'o de la demand'o pri la propr'a hav'aĵ'o de la civit'o. Pri tiu ĉi preciz'a punkt'o demokrati'o postul'as debat'o'n kaj permes'as konflikt'o'n de opini'o'j: ekzist'o de propr'a hav'aĵ'o por ni'a soci'o kaj tio, ke la sol'a prav'ig'o de reg'ist'ar'o est'as pri'zorg'i ĝi'n, tio ĝust'e est'as la princip'o de politik'a komun'um'o.

La nun'temp'a hom'o interpret'as si'a'n rajt'o'n pri emancip'iĝ'o kiel rajt'o'n mem difin'i si'a'n ident'ec'o'n tia, kia li ĝi'n kompren'as, kaj tio konduk'as li'n en'met'i en ĝi'n soci'a'j'n lig'il'o'j'n, kiu'j ne ven'as de soci'a kontrakt'o. Li uz'as la ident'ec'a'n idiom'o'n por far'i paŝ'o'n direkt'e al re'pac'iĝ'o kun si'a propr'a hom'ec'o. Kaj koncern'e la “ni” de la ĝeneral'a vol'o, ĝi esprim'as la ident'ec'o'n de ni'a politik'a korp'o, ĝi'a'n dezir'o'n ekzist'i kaj daŭr'i. Hav'i kolektiv'a'n ident'ec'o'n, tio signif'as hav'i histori'o'n kaj zorg'i pri est'ont'ec'o: tio ne est'as trov'iĝ'i en iu aŭ tiu apart'a stat'o, ekzempl'e stat'o de ne'divid'ec'o kaj koher'ec'o. Tial, la komenc'o de koncept'a prudent'o ĉi-rilat'e est'as ĉes'i konfuz'i la ident'ec'o'n (kiu permes'as met'i la demand'o'n: “Kio'n ni far'os?”) kun la unu'ec'o (kiu implic'us, ke ĉiu'j respond'o'j akord'iĝ'as)...

Vincent DESCOMBES

Kun la help'o de la franc'a ĝendarm'ej'o

Sub la prezid'ad'o de s-ro Humala, la revizi'o de la min'ej'a fisk'a prem'o cel'e al financ'i la soci'a'j'n politik'o'j'n ne for'pel'is la entrepren'o'j'n: La krom'a kost'o el la nov'a'j impost'o'j, dedukt'ebl'a de la societ'a impost'o, rest'is sufiĉ'e lim'ig'it'a, dum la nov'a manier'o kalkul'i la el'pren'aĵ'o'j'n - baz'at'a sur la operaci'a rezult'o kaj ne plu sur la valor'o de la vend'o'j - preciz'e respond'as al la propon'o de la min'ej'a lobi'o.

Ali'flank'e, tiu sam'a lobi'o postul'as de la reg'ist'ar'o, ke ĝi simpl'ig'u la administr'a'j'n procedur'o'j'n. Tia est'as laŭ ĝi la kondiĉ'o por pli'bon'ig'i la konkurenc'kapabl'o'n - kaj re'ten'i la invest'o'n - dum la prez'o de la metal'o'j regres'as ek'de du jar'o'j. Last'printemp'e ar'o da dekret'o'j jam modif'is la kondiĉ'o'j'n por ricev'i min'ej'a'j'n licenc'o'j'n: garanti'o de protekt'ad'o de la arkeologi'a hered'aĵ'o praktik'e for'ig'it'a*, temp'lim'o por aprob'o de la stud'ad'o'j pri la efik'o al la medi'o redukt'it'a je cent tag'o'j. Paralel'e, la and'a'j komun'um'o'j, pli'mult'e loĝ'at'a'j de keĉu'o'j kaj ajmaroj, est'is eksklud'it'a'j de la aplik'zon'o de la leĝ'o, kiu dev'ig'as la entrepren'o'j'n konsult'i la indiĝen'a'j'n popol'o'j'n.

La licenc'o'j por esplor'i kaj ekspluat'i mult'obl'iĝ'as, etend'iĝ'as sur nov'a'j'n teren'o'j'n (ĝis 69% en kelk'a'j region'o'j) kaj la min'ej'a industri'o far'iĝ'as la unu'a kaŭz'o de soci'a'j konflikt'o'j: cent sep el cent sep'dek kvin en septembr'o 2013. Ĉu preter'pas'i 30 miliard'o'j'n da dolar'o'j per eksport'ad'o de min'aĵ'o'j en 2016? Tiu cel'o afiŝ'at'a de la reg'ist'ar'o renkont'as last'a'n lim'o'n: la rezist'o'n de la lok'a'j popol'o'j. En novembr'o 2013, unu jar'o'n post la al'ven'o al Cajamarca de du oficir'o'j de la franc'a ĝendarm'ej'o cel'e al trejn'i la kontraŭ-popol'ribel'a'j'n polic'an'o'j'n pri la “reg'ad'o de hom'amas'o'j”, du inter'konsent'o'j pri kun'labor'ad'o pri sekur'ec'o kaj defend'o, est'is sub'skrib'it'a'j kun Franc'uj'o. Baldaŭ Parizo send'os al Lima'o ali'a'j'n trejn'ist'o'j'n. Ĉu la “franc'a sekur'ec'a lert'ec'o”, tiu, kiu'n s-in'o Michèle Alliot-Marie, tiam'a ministr'o de la ekster'land'a'j kaj eŭrop'a'j afer'o'j, donac'is al Tunizio antaŭ la fal'o de s-ro Zine El-Abidine Be'n Al'i, est'us trov'int'a nov'a'n oportun'ec'o'n?

Anna BEDNIK

Produkt'i bild'o'n de la mond'o, filtr'it'a tra la prism'o de kin'o kaj televid'o

Efektiv'e, ne est'as real'ec'o mem kiu'n la lud'o prov'as re'produkt'i, sed sekundar'a real'ec'o filtr'it'a tra la prism'o de la amas'komunik'il'o'j, precip'e kin'o kaj televid'o. Ekzempl'e, la sport'a'j simul'ad'o'j, kiel FIFA de Electronic Arts kaj NBA2K de Tak'e-Two Interactive, ne reprezent'as futbal'o'n kaj korb'o'pilk'ad'o'n kiel oni ili'n praktik'as sur la kamp'o'j kaj lud'ej'o'j en la real'a viv'o, sed kiel oni ili'n re-el'send'as, kun lant'mov'a'j re'a'j prezent'o'j, en'met'aĵ'o'j, kaj la raport'ad'o de la prezent'ist'o'j.

Ĉi tiu'j lud'o'j sukces'as pro tio, ke ili ebl'ig'as al la lud'ant'o'j pas'i preter la lim'o'j de ili'a'j real'a'j viv'o'j kaj pren'i sur si'n la ĉef'rol'o'n. Eĉ sub'ten'ant'o de real'ism'o kiel Da'n Greenawalt agnosk'as ke li vol'as kre'i “sabl'o'lud'ej'o'n” kie oni pov'as spert'i si'a'j'n fantazi'o'j'n: ek'ten'i la stir'rad'o'n de rev'a aŭt'o kun fam'a mark'o, est'i al'front'it'a de “situaci'o'j kiu'j en la real'a mond'o est'us ekonomi'e ne'real'ig'ebl'a'j, ne'cert'a'j aŭ tro danĝer'a'j.” Ali'vort'e, la program'ist'o'j de Tur'n 10 propon'as alt'nivel'a'n motor'o'n por pli bon'e lud'i per lud'aŭt'o'j “kvazaŭ mon'o ne est'as problem'o.” Se vi ne pov'as pag'i la kost'o'n de nov'a aŭtomobil'o, vi ankoraŭ hav'as la magi'a'n mond'o'n de la vide'o'lud'o.

Sid'ant'e antaŭ la ekran'o, la lud'ant'o pov'as sur'pren'i ĉi'a'j'n rol'o'j'n kaj si'n vest'i per ĉi'a'j kostum'o'j. Est'as io por ĉiu'j gust'o'j, eĉ la tre ne'kutim'a'j. Ĉu vi est'as trajn'am'ant'o? Jen Train Simulator 2014. Ĉu vi ĉiam rev'is est'i kamion'ist'o? Eurotruck Simulator 2 est'as por vi, kun ĝi'a'j tri'dek-tun'a'j vetur'il'o'j kaj kilo'metr'o'j da aŭt'o'voj'o inter Gdansk'o kaj Duseldorf'o. Ĉu vi aspir'as est'i kultiv'ist'o? Farming Simulator est'is kre'it'a ĝust'e por vi. Ĉiu el ĉi tiu'j lud'o'j prov'as konserv'i mal'facil'a'n ekvilibr'o'n inter simul'ad'o kaj distr'ad'o. “Real'ism'a simul'ad'o risk'as far'iĝ'i ripet'em'a kaj enu'ig'a. Plej'oft'e, ni dev'as simpl'ig'i por far'i ĝi'n pli intuici'a kaj amuz'a” dir'as Thomas Frey. Sekv'e “amuz'o”, kiu est'as fin'fin'e la cel'o de vide'o'lud'a distr'ad'o, strikt'e lim'ig'as tio'n, kio pov'as est'i reprezent'it'a.

Est'us erar'e rigard'i real'ism'o'n kiel nur'a'n iluzi'o'n. Kvankam oni ne for'port'iĝ'u per entuziasm'o pri la aktual'a mod'o de “serioz'a'j lud'o'j”, tio est'as verk'o'j, oft'e komisi'it'a'j, kiu'j cel'as al'port'i vide'o'lud'o'j'n en la ver'a'n mond'o'n pro ili'a util'ec'o kiel il'o por lern'ad'o kaj konsci'ig'o, oni ne pov'as ne'i, tamen, ke iu'j lud'o'j pri aktual'aĵ'o'j pov'as instig'i nov'a'n pens'manier'o'n pri iu'j situaci'o'j. En September 12th de Gonzalo Frasca, ekzempl'e, por montr'i al ni la katastrof'a'n efik'o'n de tiel nom'it'a'j “kirurgi'a'j atak'o'j”, la lud'o invit'as al lud'ant'o'j al'paf'i teror'ist'o'j'n per cel'il'o kiu est'as tiel larĝ'a ke oni ne pov'as ne traf'i krom'viktim'o'j'n. Sed kvankam efik'a, la rezult'o pli simil'as karikatur'o'n ol ver'a'n simul'ad'o'n.

Sen'de'pend'a'j vide'o'lud'o'j pri ŝajn'e banal'a'j tem'o'j

Pov'us est'i, ke la est'ont'ec'o de real'ism'o trov'iĝ'os en ia intim'a natur'ec'o prezent'at'a je la nivel'o de la ĉiu'tag'a viv'o, sen bel'ig'o. Ĉi tiu est'as last'a'temp'a tendenc'o de sen'de'pend'a'j vide'o'lud'o'j*, ĉiam pli konstru'it'a'j laŭ ŝajn'e banal'a'j tem'o'j. Oni pens'as precip'e pri aŭtobiografi'a'j lud'o'j kiel Depression Quest en kiu la jun'a program'ist'in'o Zo'e Quinn esplor'as si'a'j'n propr'a'j'n spert'o'j'n per inter'ag'a fikci'o. Ĉi tiel, ŝi cel'as sent'iv'ig'i tiu'j'n, kiu'j em'as rigard'i depresi'ul'o'j'n kiel mal'ind'a'j'n, kaj re'memor'ig'i depresi'ul'o'j'n ke ili ne est'as sol'a'j.

Papers, Please (Dokument'o'j'n, mi pet'as) de Lucas Pop'e, est'as ali'a lud'o kiu relief'ig'as la ĉiu'tag'a'n real'o'n kun ĝi'a tut'a banal'ec'o kaj kruel'ec'o. La lud'ant'o est'as lim'gard'ist'o por fikci'a diktatur'o. Tag'o'n post tag'o li kontrol'as la pasport'o'j'n de tiu'j kiu'j aspir'as en'migr'i antaŭ ol permes'i al ili tra'pas'i, ili'n re'turn'i aŭ, se neces'e, ili'n arest'i, ĝust'e kiel soldat'o'j ĉe kontrol'punkt'o'j en Gazao aŭ dogan'ist'o'j en Sangatte kaj Roissy*. Per laŭ'paŝ'a pli'ig'o de la nombr'o de regul'o'j, Papers, Please sukces'as ten'i la lud'o'n interes'a dum ĝi montr'as kiel la rutin'o pov'as mal'sent'em'ig'i hom'o'j'n. Dispon'ant'e mal'mult'e da temp'o, la lud'ant'o est'as sen'human'ig'at'a kaj sen'human'ig'as la migr'ant'o'j'n.

Mart'in Lefebvre

Ne'hipotek'ebl'a'j rajt'o'j....aŭ preskaŭ

La CESE vid'as en ĝi aktiv'ec'o'n “kun alt'a al'don'it'a valor'o” . La program'o Verd'a Maroko antaŭ'vid'is por Okcident'a Saharo kresk'o'n de tri'dek ses mil tun'o'j da frukt'o'j-legom'o'j en 2008 ĝis ok'dek mil tun'o'j en 2013, cel'e al ating'i cent ses'dek mil tun'o'j'n en 2020 sur are'o de du mil hektar'o'j. La tut'o de tiu'j produkt'o'j est'as program'at'a por eksport'ad'o. La nombr'o de la labor'ist'o'j, nun ĉirkaŭ dek mil, sam'period'e tri'obl'iĝ'us.

Pli nord'e, dek'o'n da kilo'metr'o'j for de Ajun'o, oni mal'kovr'as haven'o'n ekspluat'at'a'n de la Maroka Kompani'o de Fosf'at'o'j (Office Chérifien des Phosphates, OCP). Fajn'a pulvor'o perturb'as vid'ad'o'n. Ĝi de'ven'as de fosf'at'o'j transport'at'a'j ek'de la min'ej'o de Bukraa per rul'iĝ'ant'a tapiŝ'o cent'o'n da kilo'metr'o'j long'a tra la dezert'a pejzaĝ'o. Oni supoz'as pli ol vid'as la stok'ej'o'j'n kaj la siluet'o'n de karg'o'ŝip'o'j* al'ven'int'a'j el la tut'a mond'o por en'ŝarĝ'i la min'aĵ'o'n. Tiu riĉ'o'font'o est'as esenc'a por la reĝ'land'o. OCP est'as la du'a produkt'ist'o kaj la unu'a eksport'ist'o de fosf'at'o'j kaj fosfor'a acid'o en la tut'a mond'o kaj ankaŭ unu el la plej grav'a'j eksport'ist'o'j de fosf'at'a'j sterk'o'j. Maroko el'tir'is 6% de si'a MEP en 2012 kaj posed'as la plej grav'a'j'n tut'mond'a'j'n rezerv'o'j'n.

Vic'prezid'ant'o de asoci'o, kiu labor'ad'as pri la natur'a'j riĉ'o'font'o'j en Okcident'a Saharo, s-ro Mohamed Alisalem Bobeit, kiu'n oni renkont'as en dom'o de Ajun'o, trankvil'e parol'as. Li bon'e konsci'as pri la grav'ec'o de PhosBoucraa por Maroko. La ekspluat'ej'o produkt'as ĉirkaŭ 10% de la fosf'at'o'j el'tir'it'a'j de OCP kaj tiu ĉi antaŭ'vid'as du'obl'ig'i si'a'n produkt'ad'o'n ĝis 2020. “Est'as pred'ad'o de riĉ'o'font'o'j, kiu'j aparten'as al la sahar'an'a popol'o” opini'as s-ro Bobeit. Publik'e esprim'iĝ'ant'e pri tio li akcept'as risk'o'n: S-ro Sid Ahmed Lamjayed, prezid'ant'o de la asoci'o (ne'leĝ'ec'a, ĉar Maroko re'kon'as neniu'n asoci'o'n kre'it'a'n de la sahar'an'o'j) est'is arest'it'a la 25-an de decembr'o 2010 post la vast'a protest'mov'ad'o de Gdeim Izik* kaj kondamn'it'a al viv'o'daŭr'a en'karcer'ad'o far'e de la milit'ist'a tribunal'o de Rabat'o.

Sed li'a analiz'o est'as pli kaj pli kun'divid'at'a, se oni juĝ'as per la mult'obl'ig'o de manifestaci'o'j. Ĉes'ig'o de ekspluat'ad'o de riĉ'o'font'o'j tiom long'e kiom la konflikt'o ne est'as solv'it'a per la organiz'o de mem'decid'a referendum'o: ek'de oktobr'o 2012 kaj la manifestaci'o de Gdeim Izik, tiu postul'o est'as kern'e de la konflikt'o, kiu opon'as la Front'o'n Polisarion (arm'it'a politik'a mov'ad'o konsider'at'a de UN kiel “legitim'a reprezent'ant'o de la sahar'an'a popol'o”) al Maroko. “Rezoluci'o de On'u, kiu mal'permes'us la ekspluat'ad'o'n de la riĉ'o'font'o'j far'e de Maroko, el'labor'us la favor'a'j'n kondiĉ'o'j'n por antaŭ'e'n'ir'o al la solv'ad'o de la konflikt'o” opini'as s-ro Brahim Sabbar, ĝeneral'a sekretari'o de la sahar'an'a Asoci'o de la viktim'o'j de grav'a'j atenc'o'j kontraŭ la hom'rajt'o'j far'it'a'j de la maroka ŝtat'o (ASVDH)

Divid'it'a, la “inter'naci'a komun'um'o” real'e las'is Marokon propr'ig'i al si tiu'n du'cent sep'dek mil kvadrat-kilo'metr'o'j'n vast'a'n teritori'o'n. Tia'manier'e, ĝi pov'is ek'reg'i Phos-Bukraa akord'e kun la antaŭ'a okup'ant'o, Hispan'uj'o, kiu ekspluat'is la lok'o'n ek'de 1962 kaj rest'is akci'ul'o ĝis 2002. Tamen la milit'o kontraŭ la Front'o Polisario jam est'is eksplod'int'a kaj Okcident'a Saharo jam est'is en'skrib'it'a en la list'o de la ne'aŭtonom'a'j teritori'o'j reg'at'a'j de la artikol'o 73 de la Ĉart'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j. En 1962, la ĝeneral'a Asemble'o de UN star'ig'is la rajt'o'n de la popol'o'j “uz'i kaj dispon'i pri la natur'a'j riĉ'o'font'o'j, kiu'j'n ĝi'a'j teritori'o'j en'hav'as cel'e al garanti'i si'a'n dis'volv'iĝ'o'n kaj si'a'n bon'stat'o'n”*. La jurisprudenc'o post'e konfirm'is la “ne'hipotek'ebl'a'j'n rajt'o'j'n” de la popol'o'j de la ne'aŭtonom'a'j teritori'o'j pri ili'a'j natur'a'j riĉ'o'font'o'j kaj ankaŭ ili'a'n rajt'o'n “est'i kaj rest'i estr'o de la est'ont'a valor'ig'o de tiu'j riĉ'o'font'o'j”.

La tut'a nun'a debat'o tem'as pri la profit'o'j, kiu'j'n el'tir'as - aŭ ne - la sahar'an'o'j el la ekonomi'a ekspluat'ad'o aplik'at'a de Maroko. La sub'skrib'o far'e de la reĝ'land'o, en oktobr'o 2001, de naft'o'esplor'a'j kontrakt'o'j kun du kompani'o'j inter kiu'j TotalFinaElf, ofert'is al UN okaz'o'n esprim'i opini'o'n, kiu nuanc'is la grand'a'j'n princip'o'j'n antaŭ'e el'dir'it'a'j'n. “La demand'o est'as sci'i, ĉu la regul'o de la “ĉiam'a suveren'ec'o” (sur la natur'a'j riĉ'o'font'o'j) mal'permes'as al la administr'ant'a regn'o ĉiu'n aktiv'ec'o'n lig'it'a'n al la natur'a'j riĉ'o'font'o'j de la ne'aŭtonom'a teritori'o, kiu'n ĝi administr'as aŭ nur tiu'j'n, kiu'j est'us entrepren'at'a'j sen konsider'o al la bezon'o'j kaj interes'o'j de la popol'o de tiu teritori'o, sen ke tiu ĉi profit'u el ili”, deklar'as la vic'ĝeneral'a-sekretari'o por la jur'a'j afer'o'j.

Sed neni'u taks'o'mekanism'o pri tiu'j interes'o'j est'as antaŭ'vid'it'a. La kondiĉ'o'j, kiu'j permes'us al “la koloni'a'j popol'o'j de la ne'aŭtonom'a'j teritori'o'j” praktik'i si'a'j'n legitim'a'j'n rajt'o'j'n sur si'a'j natur'a'j riĉ'o'font'o'j ne est'as difin'it'a'j. Tiam la demand'o iĝ'as element'o de la fort'o'rilat'o inter la konflikt'ant'a'j parti'o'j. La Front'o Polisario publik'e mal'laŭd'as la “pred'ad'o'n” de la riĉ'o'font'o'j kaj la mal'estim'o'n de la “popol'o de Okcident'a Saharo” . Ĝi komenc'is en novembr'o 2012 jur'a'n procedur'o'n antaŭ la Justic'a Kort'um'o de la Eŭrop'a Uni'o, pet'ant'e la nul'ig'o'n de la komerc'a kaj agr'o'kultur'a liber-inter'ŝanĝ'a akord'o inter Eŭrop'a Uni'o kaj Maroko, kiu, sub'skrib'it'a la antaŭ'a'n mart'o'n, inklud'as Okcident'a'n Saharon. Unu'a argument'o esprim'at'a: La ne'konsult'o de la Front'o Polisario.

Pag'o de mon'atribu'o'j por aĉet'i la social'a'n pac'o'n

La marokaj aŭtoritat'o'j, si'a'flank'e, dis'volv'as intens'a'n aktiv'ec'o'n por konvink'i, ke la ekonomi'a ekspluat'ad'o profit'as al la “popol'o de la teritori'o” . Ili mult'obl'ig'as la anonc'o'j'n de nov'a'j program'o'j de invest'ad'o, regul'e re'pren'it'a'j'n de la franc'a gazet'ar'o* kaj abund'e de la maroka gazet'ar'o. Oni tie parol'as pri “lok'a popol'o” sen ke oni sci'as, ĉu tem'as pri la sahar'an'o'j aŭ la marok'an'o'j plur-cent'mil'op'e instal'it'a'j en tiu zon'o. La Front'o Polisario el'vok'as la “popol'o'n de Okcident'a Saharo”. La du esprim'o'j est'as uz'at'a'j de la jur'a konsil'ant'o de la UN por montr'i la sahar'an'o'j'n, kio nur pli'fort'ig'as la konfuz'o'n.

La reg'ist'ar'o mult'e streb'as por kred'ebl'ig'i la ide'o'n, ke la sahar'an'o'j profit'as el la natur'a'j riĉ'o'font'o'j. OCP ekzempl'e konduk'as social'a'n politik'o'n:“Ĉiu'j net'a'j en'spez'o'j de Phos-Bukraa est'as re'invest'it'a'j en la region'o kaj profit'as al ĝi'a'j loĝ'ant'o'j”, oni pov'as leg'i en ĝi'a aktiv'ec'a raport'o 2012. Sur la min'ej'a lok'o, oni dung'is ne mal'pli ol kvin'cent tri'dek jun'a'j'n sahar'an'o'j'n post la event'o'j de Gdeim Izik. Oni intenc'is varb'i la infan'o'j'n de la emerit'ul'o'j, kiu'j jam labor'is tie dum la hispan'a epok'o kaj kiu'j ne est'as kontent'a'j pri la ricev'it'a pensi'o.“Inter'konsent'o ja est'as trov'it'a sed la jun'ul'o'j est'as dung'it'a'j laŭ statut'o per kiu neni'u est'as plu dung'at'a, do kun pli mal'grand'a salajr'o”, tamen bedaŭr'as s-ro Eddia Sid'i Ahmed Moussa, figur'o de la lok'a sindikat'ism'o, ĝeneral'a sekretari'o de la sindikat'a Konfederaci'o de la sahar'an'a'j labor'ist'o'j (mal'permes'it'a).

Ali'a lev'il'o: Distribu'o de la kart'o de “naci'a promoci'o”, social'a help'o ekvivalent'a al 150 eŭr'o'j ĉiu'monat'e, kiu ŝajn'as larĝ'e atribu'at'a. Plur'a'j rakont'o'j sur'lok'e kolekt'it'a'j konfirm'as, ke koncern'e la sahar'an'o'j'n, tiu mon'atribu'o ebl'ig'as aĉet'i la social'a'n pac'o'n kaj regul'ig'i la politik'a'n agit'ad'o'n per mon'a dis'don'o tra la trib'estr'o'j. La aŭtoritat'o'j pov'as eĉ for'ig'i la help'o'n de tiu, kiu est'as vid'it'a en por'sahar'an'a manifestaci'o.

Ĉu oni pov'as parol'i pri real'a'j “profit'o'j”? Mank'e de fid'ind'a'j datum'o'j en la teritori'o, datum'o'j, kiu'j'n Maroko ne est'as dev'ig'it'a proviz'i ĉar ĝi ne est'as konsider'at'a kiel la “administr'ant'a regn'o”*, ne ebl'as respond'i cert'a'manier'e. La instrument'ig'o de tiu tem'o cel'e al serv'i la reĝ'a'n politik'o'n ne est'as dub'ind'a. La difin'o en novembr'o 2013 de “nov'a dis'volv'ad-model'o de la sud'a'j provinc'o'j” el'labor'it'a de CESE cel'is al'port'i la kontribu'o'n de la “civil'a soci'o” al la “sukces'o de la maroka iniciat'o por la aŭtonom'ec'o”*. Ek'de 2007, la reĝ'o Mohammed la 6-a prezent'as tio'n kiel kontraŭ-projekt'o'n al la mem'decid'a referendum'o ĉiu'jar'e pet'at'a de la UN ek'de 1991.

La eŭrop'a Parlament'o re'nov'ig'as la fiŝ-inter'konsent'o'n

Last'a freŝ'dat'a ekzempl'o: la 10-an de decembr'o 2013, la pli'mult'o de la eŭrop'a Parlament'o valid'ig'is la nov'a'n fiŝ'inter'konsent'o'n, kiu daŭr'ig'os inter 2014 kaj 2017 tiu'n de 2007-2011. Tiu'foj'e ankoraŭ, Maroko inklud'as en ĝi - sen eĉ menci'i ĝi'n en la protokol'o - la akv'o'j'n de Okcident'a Saharo. La inter'konsent'o de'nov'e plan'as pag'o'n de jar'a subvenci'o (30 milion'o'j da eŭr'o'j, anstataŭ la antaŭ'a'j 36 milion'o'j, por dis'volv'i la industri'a'n sektor'o'n). Kompens'e, Maroko atribu'as licenc'o'j'n al eŭrop'a'j ŝip'o'j kaj fiŝ'kvot'o'j'n laŭ la speci'o'j. Ĉar la sam'a Asemble'o est'is rifuz'int'a en decembr'o 2011 re'nov'ig'i la unu'a'n inter'konsent'o'n, tiu nov'a voĉ'don'o aspekt'as kiel signal'o send'at'a al la maroka reg'ist'ar'o kaj al ĝi'a “re'form'ism'a” politik'o.

Por tio, la jur'a serv'o de la eŭrop'a Parlament'o rapid'e for'ig'as la demand'o'n pri profit'o'j, konsider'ant'e, ke Maroko rajt'as inklud'i la akv'o'j'n de Okcident'a Saharo kaj ke tia inter'konsent'o est'as laŭ'leĝ'a kondiĉ'e, ke la reĝ'land'o “respekt'as si'a'j'n dev'ig'o'j'n rilat'e al la popol'o de Okcident'a Saharo”. Kaj des pli mal'bon'e, se la sol'a'j eŭrop'a'j parlament'an'o'j permes'at'a'j vizit'i tiu'n teritori'o'n est'as tiu'j el la amik'ec-grup'o Eŭrop'a Uni'o - Maroko! La franc'a social'ist'a deput'it'o Gilles Pargneaux, prezid'ant'o de tiu grup'o, ceter'e ne tromp'iĝ'as pri tio:“Iluzi'e est'is solv'dezir'i la problem'o'n de Okcident'a Saharo per la for'ĵet'o de tiu fiŝ'inter'konsent'o. Mi memor'ig'as, ke la propon'o pri la aŭtonom'ec'o de Okcident'a Saharo, prezent'it'a de Maroko al la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j en 2007, est'as la sol'a ebl'a solv'o”*. Ankaŭ des pli mal'bon'e por la pur'e ekonomi'a kaj financ'a interes'o de la tekst'o: Sen'de'pend'a pri'taks'o de la antaŭ'a inter'konsent'o est'is montr'int'a “tre mal'fort'a'n” kost'o-efik'ec'a'n rilat'o'n kaj absolut'e escept'a'n ne'efik'ec'o'n.

Unu'a ekster'land'a invest'ant'o en Maroko, Franc'uj'o aktiv'e kontribu'as al tiu stat'o de la afer'o'j ne'favor'a al la sahar'an'o'j. Last'a'n novembr'o'n okaz'is la inaŭgur'o de la nov'a fiŝ'haven'o de Boujdour, impres'a kun ĝi'a ĉef'a dig'o sep'cent ok'dek metr'o'j'n long'a kaj ĝi'a transvers'a dig'o du'cent ses'dek metr'o'j'n long'a. Ĝi est'is konstru'it'a kun la financ'a sub'ten'o de la franc'a Agent'ej'o de dis'volv'ad'o, kies kontribu'o al Maroko kresk'is de 380 milion'o'j da eŭr'o'j en 2011 ĝis 831 milion'o'j da eŭr'o'j en 2012. En Boujdour s-rin'o Sultan'a Khaya, jun'a sahar'an'a aktiv'ul'in'o por la hom'rajt'o'j, ĵus kre'is lig'o'n por la protekt'o de la natur'a'j riĉ'o'font'o'j. Ŝi tim'as petrol'ekspluat'ad'o'n de Total, kiu, en juli'o 2013, tio est'as dek du jar'o'j'n post la unu'a kontrakt'o en Okcident'a Saharo, gvid'is misi'o'n de sism'a esplor'o en zon'o pli ol cent mil kvadrat'a'j'n kilo'metr'o'j'n ampleks'a, nom'at'a “Anzarane Offshore”....

Olivier QUARANTE

“Jud'o-moskva mafi'o”

Tiu ĉi fasad-pur'ig'ad'o ne mal'help'as s-ro'n Tiagnibok re'memor'ig'i, per si'a'j impet'a'j formul'o'j, la ksenofobi'a'n kaj kontraŭ'jud'a'n uter'o'n, el kiu li de'ven'as. En 2004, li tiel deklar'as, ke “jud'o-moskva mafi'o” reg'as Kievon, kio rezult'ig'as li'a'n eks'ig'o'n el la parlament'a grup'o “Ni'a Ukrain'uj'o”. En 2005, li skrib'as mal'ferm'a'n leter'o'n al la prezid'ant'o, en kiu li pet'as li'n “ĉes'ig'i la krim'a'j'n aktiv'aĵ'o'j'n de la ukraina jud'ar'aĉ'o”.

Ĉe la parlament'a'j elekt'o'j de 2012, Svoboda surpriz'as ĉar ĝi ricev'is preskaŭ 10,5% de la voĉ'o'j kaj send'as tri'dek sep deput'it'o'j'n al la Rad'a (parlament'o). Kun pli ol du milion'o'j da elekt'int'o'j, ĝi tiam far'iĝ'as naci'skal'a parti'o, kun konsider'ind'a'j balot'rezult'o'j eĉ ali'lok'e ol en la okcident'a'j region'o'j, tradici'e pli naci'ism'a'j.

La kontraŭ'sistem'a diskurs'o de Svoboda mult'e kontribu'is al ĝi'a balot-sukces'o. Kiel indik'as s-ro Iv'a'n Stoik'o, deput'it'o, an'o de la opozici'a parti'o Batkivĉina (dekstr'a centr'o) kaj “komand'ant'o” de la Dom'o de Ukrain'uj'o, unu el la okup'it'a'j konstru'aĵ'o'j de Majdan, “La elekt'ant'ar'o, sen'iluzi'ig'it'a de la tradici'a politik'a klas'o kaj atend'ant'a radikal'a'j'n ŝanĝ'o'j'n, est'is log'it'a de la Svoboda-retor'ik'o, de ĝi'a popol'proksim'ec'o kaj de ĝi'a'j mult'a'j lok'a'j ag'ad'o'j”. Si'a'flank'e, s-ro Yuro Yakimenko, vic'direktor'o de la pens-fabrik'o Razumikov-Centr'o, taks'as, ke, el la 10% de voĉ'o'j ricev'it'a'j de Svoboda, “5% est'as la mal'mol'a nukle'o. La ali'a'j 5% voĉ'don'is ĉef'e por esprim'i si'a'n kontraŭ'star'o'n al la ali'a'j politik'a'j fort'o'j”.

Svoboda, “ver'ŝajn'e laŭ konsil'o'j de la Front National”, laŭ Umland, ceter'e evolu'ig'is ekonomi'a'n program'o'n kun soci'a dimensi'o. Ĝi plan'as inter'ali'e re'ŝtat'ig'o'n de kelk'a'j entrepren'o'j, en'konduk'o'n de pli ol proporci'a impost'ad'o de la profit'o'j, kaj ankaŭ lukt'o'n kontraŭ la pov'o de la oligark'ar'o super la politik'a kaj ekonomi'a sistem'o. Ĉi tiu'j anonc'it'a'j decid'o'j, al'don'e al la promes'o de vigl'a lukt'o kontraŭ korupt'o, fort'e log'is iu'j'n kategori'o'j'n de voĉ'don'ant'o'j, et'a'j entrepren'ist'o'j kaj membr'o'j de la mez'a'j klas'o'j, apart'e sufer'ant'a'j pro la kriz'o kaj pro la nepotism'o, kiu ankoraŭ kresk'is de la elekt'o de s-ro Janukoviĉ.

Svoboda ankaŭ rikolt'is la frukt'o'j'n de si'a naci'ist'a si'n'ten'o, kiu, kvankam mild'ig'it'a, rest'as centr'a en la ident'ec'o de la parti'o. Ĝi tiel sukces'is kapt'i part'o'n de la elekt'ant'ar'o, kiu antaŭ'e voĉ'don'is por s-ro Viktor Juŝĉenko, prezid'ant'o de 2005 ĝis 2010. “La Juŝĉenko-period'o est'is la plej fekund'a koncern'e la nask'iĝ'o'n de naci'ism'o”, observ'as Sophie Lambroschini, franc'a esplor'ist'in'o instal'it'a en Kievo. “Tiu period'o liber'ig'is la parol'o'n en la publik'a kaj politik'a are'o. Sed est'as nun Svoboda, kiu ricev'as la profit'o'n, ĉar la naci'ist'a voĉ'don'ant'ar'o est'is fort'e el'rev'ig'it'a de Juŝĉenko.”

Emmanuel DREYFUS

Akcept'ad'o de la parlament'a demokrati'o

Ĉar ni'a epok'o ne mult'e ŝat'as la grand'a'j'n ideologi'o'j'n laŭd'ant'a'j'n la al'ven'o'n de nov'a hom'o kaj nov'a mond'o, la valor'o'j de tiu tradici'a ekstrem'dekstr'o montr'iĝ'as ne'adapt'it'a'j. La kult'o de ĉef'o kaj de unu'nur'a parti'o ne konven'as al la atend'o'j de ne'homogen'a'j kaj individu'ism'a'j soci'o'j, en kiu'j publik'a opini'o form'iĝ'as tra la televid-debat'o'j kaj uz'ad'o de la soci'a'j ret'o'j. Tamen, la ideologi'a hered'aĵ'o de tiu tradici'a ekstrem'dekstr'o rest'as fundament'a. Est'as unu'e etn'ism'a kompren'o de la popol'o kaj de la naci'a ident'ec'o, el kio de'ven'as la du'obl'a mal'ŝat'eg'o de la ekster'a mal'amik'o — ekster'land'a individu'o aŭ ŝtat'o - kaj de la intern'a mal'amik'o — la etn'a'j aŭ religi'a'j mal'pli'mult'o'j kaj la tut'o de la politik'a'j kontraŭ'ul'o'j. Est'as ankaŭ model'o de organik'ism'a soci'o, oft'e korporaci'ism'a, fond'it'a sur ekonomi'a kaj politik'a kontraŭ-liberal'ism'o, ne'ant'e la super'ec'o'n de la individu'a'j liber'ec'o'j kaj la ekzist'o'n de la soci'a'j antagonism'o'j, escept'e de tiu opon'ant'a la “popol'o'n” kaj la“elit'o'j'n”.

En la jar'o'j 1980-1990, aper'is la balot'a sukces'o de ali'a famili'o, kiu'n la amas'inform'il'o'j kaj mult'a'j koment'ist'o'j daŭr'e nom'is “ekstrem'dekstr'o”, kvankam iu'j el ili jam sent'is, ke la kompar'o kun la faŝism'o'j de la 1930-aj jar'o'j ne plu kongru'is, ke ĝi mal'help'is la mal'dekstr'o'n el'labor'i efik'a'n respond'o'n al si'a'j kontraŭ'ul'o'j. Kiel nom'i la skandinav'a'j'n ksenofob'a'j'n popol'ism'o'j'n, la Naci'a'n Front'o'n (FN) en Franc'uj'o, la Vlaams Belang en Flandr'uj'o, la Liberal'a'n Parti'o'n de Aŭstr'uj'o (FPÖ)? Tiam komenc'iĝ'is la grand'a termin'ologi'a disput'o, kiu ankoraŭ ne fin'iĝ'is. “Naci'a popol'ism'o” - uz'at'a de Pierre-André Taguieff*, - “radikal'a'j dekstr'o'j”, “ekstrem'dekstr'o'j”: rakont'i la semantik'a'n diskut'o'n, kiu divid'as la politolog'o'j'n, neces'ig'us tut'a'n libr'o'n. Ni do simpl'e sugest'u, ke la menci'it'a'j parti'o'j mutaci'is de la ekstrem-dekstr'o al la kategori'o de la radikal'a'j kaj popol'ism'a'j dekstr'o'j.

La diferenc'o ven'as de tio, ke, formal'e kaj plej oft'e sincer'e, tiu'j parti'o'j akcept'as la parlament'a'n demokrati'o'n kaj la al'ir'o'n al reg'a pozici'o per la nur'a voj'o de balot'o. Se ili'a instituci'a projekt'o rest'as ne'klar'a, ĝi tamen valor'ig'as la rekt'a'n demokrati'o'n, per rimed'o de popol'iniciat'a referendum'o, mal'favor'e al la reprezent'a demokrati'o. La frap'fraz'o pri “for'bala'ad'o” por for'pel'i el la reg'ad'o elit'o'j'n, kiu'j'n oni taks'as korupt'it'a'j kaj mal'proksim'a'j de la popol'o, est'as komun'a al ili ĉiu'j. Ĝi cel'as sam'temp'e la social-demokrati'o'n, la liberal'ul'o'j'n kaj la konservativ'a'n dekstr'o'n.

La popol'o est'as por ili trans'histori'a ent'o, en'hav'ant'a la mort'int'o'j'n, la viv'ant'o'j'n kaj la est'ont'a'j'n generaci'o'j'n, lig'it'a'j'n per kultur'a kapital'o ne'vari'a kaj homogen'a. Tio indukt'as la disting'o'n inter la “origin'a'j” naci'an'o'j kaj la en'migr'int'o'j, apart'e la ekster'eŭrop'a'j, kies loĝ-rajt'o'n kaj ekonomi-soci'a'j'n rajt'o'j'n oni dev'us lim'ig'i. Dum la tradici'a ekstrem'dekstr'o rest'as kaj kontraŭ'jud'a kaj ras'ism'a, la radikal'a'j dekstr'o'j hav'as nov'a'n privilegi'a'n figur'o'n de la mal'amik'o, sam'temp'e intern'a kaj ekster'a: islam'o, al kiu ili asoci'as ĉiu'j'n individu'o'j'n ven'int'a'j'n de kultur'e islam'a'j land'o'j.

La radikal'a'j dekstr'o'j defend'as la merkat'a'n ekonomi'o'n, ĉar tiu ĉi ebl'ig'as al individu'o dis'volv'i si'a'n entrepren'em'o'n, sed la kapital'ism'o, kiu'n ili dezir'as, est'as ekskluziv'e naci'a, kaj ili rifuz'as la tut'mond'iĝ'o'n. Ili do est'as fin'fin'e naci-liberal'a'j parti'o'j, kiu'j akcept'as inter'ven'o'n de la ŝtat'o ne nur en la “reĝ'a'j” kamp'o'j, sed ankaŭ por protekt'i la marĝen'ig'it'o'j'n kaj eksklud'it'o'j'n de la mond'ig'it'a kaj financ'ec'ig'it'a ekonomi'o, kiel atest'as la diskurs'o de s-in'o Marin'e Le Pen, prezid'ant'in'o de la FN*.

Laŭ kio la radikal'a'j dekstr'o'j fin'fin'e disting'iĝ'as de la ekstrem'dekstr'o'j? Ĉef'e laŭ ili'a mal'pli alt'a grad'o de antagonism'o kun demokrati'o. La politik'olog'o Uwe Backes* montr'as, ke la jur'a norm'o valid'a en German'uj'o konsider'as legitim'a kaj laŭ'leĝ'a radikal'a'n kritik'o'n de la ekzist'ant'a soci'a kaj ekonomi'a ord'o, dum ĝi difin'as kiel danĝer'o'n por la ŝtat'o la ekstrem'ism'o'n, kiu est'as blok'a rifuz'o de la valor'o'j en'ten'at'a'j en la fundament'a leĝ'o. Sur'baz'e de tiu klasifik'o, ŝajn'as kongru'e nom'i “ekstrem'a'j dekstr'o'j” la mov'ad'o'j'n, kiu'j tut'e rifuz'as la parlament'a'n demokrati'o'n kaj la ideologi'o'n de la hom-rajt'o'j, kaj “radikal'a'j dekstr'o'j” tiu'j'n, kiu'j akcept'as ili'n.

Eksplic'a aŭ latent'a etn'ism'o

Tiu'j du politik'a'j famili'o'j okup'as mal'sam'a'n lok'o'n en la politik'a sistem'o. La ekstrem'dekstr'o ne nur trov'iĝ'as en la situaci'o de tio, kio'n la ital'a esplor'ist'o Piero Ignazi nom'as la “eksklud'it'o”*, sed ĝi ankaŭ glor'as si'n pro tiu pozici'o kaj el'tir'as el ĝi avantaĝ'o'n. La radikal'a'j dekstr'o'j, si'a'flank'e, konsent'as part'o'pren'i en la reg'ad'o, ĉu kiel partner'o de koalici'o — la Nord'a Lig'o en Ital'uj'o, la Uni'o Demokrati'a de la Centr'o (UDC) en Svis'land'o, la Parti'o de la Progres'o en Norveg'uj'o, ĉu kiel al'don'a parlament'a apog'o al reg'ist'ar'o en kiu ili ne rekt'e part'o'pren'as: Parti'o por la liber'ec'o (PVV) de s-ro Geert Wilders en Nederlando, la Parti'o de la popol'o en Dan'land'o. Ĉu ili'a plu'viv'o est'as cert'ig'it'a? Tia'j parti'o'j viv'as sur faden'o, inter marĝen'ec'o, kiu, se ĝi daŭr'as, konduk'as al balot'a glass ceiling(vitr'o'plafon'o) kaj normal'ig'o, kiu, se tro evident'a, pov'as konduk'i al kaduk'iĝ'o.

La grek'a ekzempl'o est'as model'a kaz'o. Ekzist'ant'e dum preskaŭ tri'dek'o da jar'o'j kiel grup'et'et'o, la nov'nazi'a mov'ad'o Or'a Tag'iĝ'o rikolt'as preskaŭ 7% de la voĉ'o'j okaz'e de la du parlament'a'j balot'o'j de 2012*. Ĉu oni dedukt'u, ke ĝi'a esoter'o-nazi'a ras'ism'o subit'e konvink'is kvar'cent du'dek ses mil voĉ'don'ant'o'j'n? Tut'e ne. Tiu'j ĉi unu'e prefer'is la tradici'a'n ekstrem'dekstr'o'n, reprezent'it'a'n de la ortodoks'a popol'a Alarm'o (La'os), kiu en'ir'is la Parlament'o'n en 2007. Sed inter la du parlament'a'j balot'o'j de 2012 okaz'is ŝlos'il'a event'o: la part'o'pren'o de la La'os en la reg'ist'ar'o de naci'a uni'o gvid'at'a de s-ro Lucas Papadémos, kies projekt'o est'is aprob'ig'i de la parlament'o nov'a'n financ'a'n “sav-plan'o'n”, konsent'it'a'n de la “tri'op'o”*, je kost'o de drast'a'j ŝpar'decid'o'j. Far'iĝ'int'e radikal'a dekstr'o*, la La'os perd'is si'a'n log'ec'o'n profit'e al Or'a Tag'iĝ'o, kiu rifuz'is ĉiu'j'n konced'o'j'n. Invers'e, en plej'part'o de la eŭrop'a'j land'o'j, la radikal'a'j dekstr'o'j ĉu tut'e anstataŭ'is si'a'j'n ekstrem'ist'a'j'n konkur'ant'o'j'n (Sved'uj'o, Norveg'uj'o, Svis'land'o kaj Nederlando), ĉu sukces'is, kiel la “Ver'a'j Finn'o'j”, emerĝ'i en land'o'j kie tiu'j est'is mal'sukces'int'a'j.

Last'a kaz'o, kiu far'iĝ'as nun oft'a: tiu, kie la radikal'a dekstr'o sufer'as pro balot'a konkurenc'o de “suveren'ist'a'j” parti'o'j. La vol'o el'ir'i el la Eŭrop'a Uni'o konsist'ig'as la kern'o'n de la program'o de tiu'j parti'o'j, sed ili ekspluat'as ankaŭ la tem'o'j'n de ident'ec'o, en'migr'ad'o kaj de la kultur'a kaduk'ec'o, sen tamen est'i stamp'it'a'j per ekstrem'ist'a origin'o, kaj sen la ras'ism'o. Ni menci'u la Alternativ'o'n por German'uj'o, la Parti'o'n por sen'de'pend'o en Brit'uj'o (UKIP), la Team Stronach en Aŭstr'uj'o kaj Debout la République, de s-ro Nicolas Dupont-Aignan, en Franc'uj'o.

Est'as tre bedaŭr'ind'e ke la termin'o “popol'ism'o” est'as tre oft'e uz'at'a kiel ajn, apart'e por mis'kredit'ig'i ĉiu'n kritik'o'n de la liberal'a ideologi'a inter'konsent'o, ĉiu'n re'ekzamen'o'n de la du'polus'iĝ'o de la politik'a debat'o en Eŭrop'o inter konservativ-liberal'ul'o'j kaj social-demokrat'o'j, ĉiu'n balot'a'n esprim'iĝ'o'n de la popol'a sent'o de mal'fid'o al la mis'funkci'ad'o'j de la reprezent'a demokrati'o. La universitat'an'o Paul Taggart, ekzempl'e, malgraŭ la kvalit'o'j kaj la relativ'a preciz'ec'o de si'a difin'o de la dekstr'a'j popol'ism'o'j, ne pov'as mal'help'i si'n trov'i simetri'o'n inter ĉi-last'a'j kaj la kontraŭ-kapital'ism'a mal'dekstr'o. Li tiel for'ig'as la fundament'a'n diferenc'o'n, la eksplic'a'n aŭ latent'a'n etn'ism'o'n de la ekstrem'a'j kaj radikal'a'j dekstr'o'j.*. Li, kiel mult'a'j ali'a'j, ne difin'as la popol'ism'o'n de la radikal'a dekstr'o per ties ideologi'a singular'ec'o, sed per ĝi'a pozici'o de mal'konsent'o sin'e de politik'a sistem'o, kie est'as legitim'a nur la elekt'o de liberal'a'j aŭ centr'o-mal'dekstr'a'j parti'o'j.

Sam'e, la tez'o defend'it'a de Giovanni Sartori, laŭ kiu la politik'a lud'o ord'iĝ'as ĉirkaŭ la disting'o inter la parti'o'j de inter'konsent'o kaj parti'o'j protest'a'j, la unu'a'j est'ant'e tiu'j, kiu'j kapabl'as funkci'ig'i la reg'ad'o'n, kaj kiu'j est'as akcept'ebl'a'j kiel koalici'o-partner'o'j, met'as la problem'o'n de al'elekt'ad'o, de ferm'it'a sistem'o. Se la font'o de ĉiu legitim'ec'o est'as la popol'o, kaj ke grav'a part'o de ĝi (inter 15 kaj 25% en mult'a'j land'o'j) voĉ'don'as por popol'ism'a kaj kontraŭ'sistem'a radikal'a dekstr'o, je la nom'o de kiu princip'o oni protekt'u ĝi'n kontraŭ ĝi mem, per plu'ten'ad'o de tiu'j parti'o'j for de la reg'ad'o — sen ceter'e sukces'i redukt'i ili'a'n influ'o'n en la long'daŭr'o?

Tiu ĉi punkt'o de politik'a filozofi'o est'as des'pli grav'a, ke ĝi koncern'as ankaŭ la si'n'ten'o'n de la opini'far'ant'o'j koncern'e la alternativ'a'j'n kaj radikal'a'j'n mal'dekstr'o'j'n, mal'legitim'it'a'j ĉar ili vol'as trans'form'i - kaj ne aranĝ'i — la soci'o'n. Tial ili oft'e, laŭ la mal'nov'a kaj fals'a ide'o ke “la ekstrem'o'j kun'iĝ'as”, est'as konsider'at'a'j kiel la invers'it'a kopi'o de la dekstr'a'j radikal'ec'o'j. La politolog'o Meindert Fennema tiel konstru'as vast'a'n kategori'o'n de la “protest'a'j parti'o'j”, difin'it'a'j kiel opon'ant'a'j al la tut'a politik'a sistem'o, mal'laŭd'ant'e ĝi'n pro ĉiu'j mal'bon'aĵ'o'j de la soci'o kaj propon'ant'e, laŭ li, neniu'n “preciz'a'n respond'o'n” al la koncern'a'j problem'o'j. Sed kio est'as “preciz'a respond'o” al la problem'o'j, kiu'j'n la social-demokrati'o kaj la liberal-konservativ'a dekstr'o ne sukces'is solv'i?

Ceter'e, ĉu la problem'o de Eŭrop'o est'as la progres'o de la ekstrem'a'j kaj radikal'a'j dekstr'o'j, aŭ la ŝanĝ'o de ideologi'a paradigm'o de la dekstr'o'j? Unu el la ĉef'a'j fenomen'o'j de la 2010-aj jar'o'j, est'as, ke la klasik'a dekstr'o mal'pli kaj mal'pli hezit'as akcept'i kiel reg'ist'ar-partner'o'j'n radikal'a'j'n parti'o'j'n, kia'j la Lig'o de la Nord'o en Ital'uj'o, la UDC en Svis'land'o, la FPÖ en Aŭstr'uj'o, la Lig'o de la pol'a'j famili'o'j, la Parti'o de Grand'a Ruman'uj'o, la slovak'a naci'a Parti'o kaj nun la norveg'a Parti'o de la Progres'o.

Ne tem'as nur pri balot'a taktik'o kaj aritmetik'o. La kresk'ant'a por'ec'o inter la voĉ'don'ant'ar'o'j de la FN kaj de la Uni'o'n pour un Mouvement Populaire (UMP) en Franc'uj'o montr'as tio'n, tiom'grad'e, ke la model'o de la tri dekstr'o'j — kontraŭ'revoluci'a, liberal'a kaj referendum'a (kun ĝi'a mit'o de la providenc'a hom'o) — el'labor'it'a de René Rémond, eĉ se oni al'don'os kvar'a'n, kiu est'as la Naci'a Front'o*, ne plu pov'as aplik'iĝ'i al la franc'a real'ec'o.

Ver'ŝajn'e ni ir'as al konkurenc'o inter du dekstr'o'j. Unu, naci'a-respublik'a, real'ig'os suveren'ist'a'n kaj moral'e konservativ'a'n sintez'o'n de la referendum'a tradici'o kaj de la radikal'a dekstr'o de la FN; tio est'us la re'ven'o de la “naci'a” famili'o. La ali'a est'os federaci'ist'a, por'eŭrop'a, liber'merkat'a kaj liberal'a sur la soci'a kamp'o.

Kun kompren'ebl'e lok'a'j variant'o'j, la lukt'o por la pov'o sin'e de la grand'a famili'o de la dekstr'o'j okaz'as ĉie en Eŭrop'o ĉirkaŭ la sam'a'j fend'o'lini'o'j: naci'ŝtat'o'j kontraŭ eŭrop'a reg'ist'ar'o; “unu ter'o, unu popol'o” kontraŭ mult'kultur'a soci'o; “komplet'a sub'met'iĝ'o de la viv'o al la logik'o de profit'o”* aŭ super'ec'o de la komun'um'o. Antaŭ ol pens'i la manier'o'n venk'i la radikal'a'j'n dekstr'o'j'n en balot'o'j, la eŭrop'a mal'dekstr'o dev'os re'kon'i la mutaci'o'j'n de si'a mal'amik'o. Ni est'as ankoraŭ mal'proksim'e de tio.

Je'a'n-Yves CAMUS

Silent'o en la oficial'a'j amas'komunik'il'o'j

En Zenica, Most'ar, Sarajevo, Prijedor aŭ Bijeljina, sed ankaŭ en et'a'j urb'o'j kiel Gornji Vakuf-Uskoplje aŭ Srebrenica, la mov'ad'o etend'iĝ'is. La 7-an de februar'o, la konstru'aĵ'o'j de la kanton'a'j administraci'o'j en Tuzla kaj en Zenica ek'brul'iĝ'is, sam'e kiel ankaŭ la ŝtat'a prezid'ej'o en Sarajevo. En Tuzla, kiu rest'is la epicentr'o de la kontest'ad'o, la kanton'a'j aŭtoritat'ul'o'j demisi'is jam la 7-an de februar'o. De post tiam, la urb'o eksperiment'as form'o'n de rekt'a demokrati'o, kun plen'a asemble'o de la civit'an'o'j, mal'ferm'a al ĉiu'j, kiu kun'ven'as ĉiu'vesper'e. Agnosk'it'a kiel legitim'a inter'parol'ant'o far'e de la reg'ant'o'j, tiu plen'a asemble'o diskut'as pri la revizi'ad'o de la privat'ig'o'j kaj pri la star'ig'o de provizor'a reg'ist'ar'o. Ali'a'j est'as form'iĝ'ant'a'j en Zenica — kie la kanton'a'j gvid'ant'o'j ankaŭ demisi'is — kaj en Sarajevo.

La SDP kaj la bosnaj naci'ist'o'j de la parti'o de demokrati'a ag'ad'o (SDA) prov'as evit'i la problem'o'n propon'ant'e antaŭ'temp'a'j'n elekt'o'j'n, sed, paradoks'e, tia'j elekt'o'j pov'us nur konfirm'i la nun'a'j'n elit'o'j'n. Bosnujo-Hercegovin'o ja posed'as, de la fin'o de la milit'o, instituci'o'j'n inter la plej kompleks'a'j'n en la mond'o. La land'o, teori'e unu'ig'it'a, est'as divid'it'a en du ent'o'j, la Federaci'o Bosnujo-Hercegovin'o (kroat'o-bosna) kaj la serb'a Respublik'o de Bosnujo. La Federaci'o mem est'as divid'it'a en dek kanton'o'j, kies kompetent'o'j (koncern'e eduk'ad'o'n, ekonomi'o'n, san'o'n, sed ankaŭ polic'o'n aŭ justic'o'n) est'as pli grav'a'j ol tiu'j de la centr'a ŝtat'o. Fin'fin'e, tiu mal'probabl'a instituci'a kompon'aĵ'o blok'as ĉiu'n decid'o'n, mal'help'as ĉiu'n ŝanĝ'o'n kaj garanti'as la profit'o'j'n de politik'a klas'o tiom mult'nombr'a kiom sen'respond'ec'a.

S-ro Milorad Dodik, prezid'ant'o de la serb'a Respublik'o, prov'is prezent'i la mov'ad'o'n kiel “minac'o'n” por la serb'a ent'o. La oficial'a'j amas'komunik'il'o'j kvalifik'as la protest'ant'o'j'n “perfid'ul'o'j” aŭ ne menci'as la nun'a'j'n mobiliz'iĝ'o'j'n, apenaŭ el'vok'at'a'j'n de la serb'a publik'a televid'o de Bosnujo, la RTRS. Tamen manifestaci'o'j okaz'is en plur'a'j urb'o'j de la ent'o, kaj eĉ la potenc'a'j asoci'o'j de eks'soldat'o'j mal'laŭd'as “la krim'ec'o'n, korupt'o'n kaj nepotism'o'n”, pet'ant'e s-ro'n Dodik demisi'i.

Mort'u naci'ism'o

La Postul'o for'ig'i la kanton'o'j'n de la Federaci'o pov'as mal'trankvil'ig'i la kroat'a'j'n naci'ist'a'j'n gvid'ant'o'j'n, kiu'j defend'as si'a'j'n feŭd'o'j'n. Sed en Most'ar, la grand'a urb'o de Hercegovin'o, daŭr'e divid'it'a en kroat'a'j kaj bosnaj kvartal'o'j, la civit'an'o'j kun'e al'ven'is en la strat'o'j'n, la unu'a'n foj'o'n de la fin'o de la milit'o. Laŭ la esplor'ist'o Vedran Dzihic, “La rakont'o'j pri etn'a mal'am'o part'o'pren'as en la mit'ologi'o de la ‘Dayton-Bosnujo’, mit'ologi'o fleg'it'a de la amas'inform'il'o'j proksim'a'j de la reĝim'o, kiu'j hav'as interes'o'n en la antaŭ'stat'o.” Eĉ nov'a frap'fraz'o aper'is sur la mur'o'j de la land'o: “Mort'u naci'ism'o!”.

Si'a'flank'e, la okcident'a'j diplomat'ej'o'j rest'as mir'ind'e silent'a'j. Jes ja , per'e de si'a alt'a reprezent'ant'o en Bosnujo-Hercegovin'o, s-ro Valentin Inzko, la Eŭrop'a Uni'o hav'as rol'o'n de garanti'ul'o de la Dayton-inter'konsent'o'j, ĝust'e kontest'at'a'j de la manifestaci'ant'o'j. S-ro Inzko taks'is, ke Bosnŭjo-Hercegovin'o tra'viv'as “la plej mal'bon'a'n situaci'o'n de'post la fin'o de la milit'o”, el'vok'ant'e eĉ la pli'fort'ig'o'n de la arme'a misi'o Eufor. Respond'e al tio, la manifestaci'ant'o'j postul'as li'a'n demisi'o'n, dum mal'dekstr'a'j person'ec'o'j el tut'a Balkanujo kaj el Eŭrop'o lanĉ'is al'vok'o'n invit'ant'a'n la “inter'naci'a'n komun'um'o'n”“romp'i si'a'j'n lig'o'j'n kun la naci'ist'a'j politik'a'j elit'o'j de Bosnujo-Hercegovin'o.”*

La ribel'o'n de Bosnujo oni atent'e sekv'as en la najbar'a'j land'o'j, kie solidar'ec'a'j manifestaci'o'j okaz'is, inter'ali'e en Serb'uj'o, Kroat'uj'o kaj Montenegro. Ĉie, la ekonomi'a trans'ir'o kaj ties seri'o de privat'ig'o'j produkt'is la sam'a'j'n rezult'o'j'n kiel en Bosnujo-Hercegovin'o, sed ĉi tiu est'as la unu'a, kiu tra'viv'as ribel'o'n eksplic'e social'a kaj kontraŭ-naci'ism'a de post la eksplod'o de eks'a Jugoslav'uj'o. La “printemp'o de Balkanujo” ebl'e ankoraŭ ne komenc'iĝ'is, sed ĝi'a'j antaŭ'anonc'a'j sign'o'j aper'is ek'de la komenc'o de februar'o (2014).

Je'a'n-Arnault DÉRENS

Pli individu'ism'a soci'o

La Ĉef'ministr'o Recep Tayyip Erdogan, kies alianc'an'o est'is s-ro Gülen inter 2002 kaj 2011, uz'is sen rezerv'o tiu'n influ'o'n: li uz'is gulenistajn juĝ'ist'o'j'n kaj polic'ist'o'j'n por ĉes'ig'i la milit'ist'a'n kurator'ec'o'n al la politik'a viv'o — antaŭ ol akuz'i la mov'ad'o'n, kiam la kriz'o eksplod'is, fin'e de decembr'o 2013, pri en'ŝtel'iĝ'o en la juĝ'ist'ar'o kaj polic'o. Front'e al tiu'j atak'o'j, iu'j gulenistaj ret'o'j ĵet'is si'n en la batal'o'n, kun la risk'o en'danĝer'ig'i la spirit'ec'a'n bild'o'n de ili'a ĉef'o. Tiu'j du epizod'o'j ja montr'as la pov'o'n de la organiz'aĵ'o. Efik'e kontribu'int'e for'ig'i el la scen'ej'o si'a'n histori'a'n kontraŭ'ul'o'n, la arme'o'n, ĝi fort'e mal'stabil'ig'is la potenc'ul'o'n de la land'o, s-ro'n Erdogan: est'as juĝ'ist'o'j proksim'a'j de la organiz'o, kiu'j ek'ig'is la jur'a'n persekut'ad'o'n pri la korupt'a'j afer'o'j ĉe la pint'o de la reg'ist'ar'o.

Sed la mov'ad'o ankaŭ inter'ven'is en la debat'o pri demokrati'o en Turk'uj'o, kaj apart'e pri la nov'a Konstituci'o. Mal'e al s-ro Erdogan, kiu vol'as trud'i reĝim'o'n kun fort'a prezid'ant'o, esperant'e est'i elekt'at'a al tiu posten'o en juli'o 2014, s-ro Gülen defend'as la nun'a'n parlament'a'n reĝim'o'n, sed rekomend'as pli strikt'a'n dis'ig'o'n de la pov'o'j.

Laŭ last'a'temp'a'j taks'o'j, la mov'ad'o, kiu prioritat'e sub'ten'as eduk'ad'o'n - “la lern'ej'o antaŭ la moske'o”, ŝat'as ripet'i s-ro Gülen-, dispon'as pri du mil eduk'ej'o'j, ĉef'e alt'nivel'a'j lice'o'j, en cent kvar'dek land'o'j. Ĝi organiz'as platform'o'j'n, kiel la “Pariza platform'o”, kiu propon'as renkont'iĝ'o'j'n kaj debat'o'j'n dediĉ'it'a'j'n al inter'religi'a kaj inter'kultur'a dialog'o, aŭ al soci'a'j demand'o'j (dung'ec'o, diskriminaci'o'j, mal'riĉ'ec'o), kaj dis'volv'as karitat'a'j'n aktiv'aĵ'o'j'n. Ĝi'a'j'n hav'aĵ'o'j'n oni taks'as je 50 miliard'o'j da dolar'o'j. Grand'a part'o de ĝi'a'j fondus'o'j ven'as de la “nov'a islam'a burĝ'ar'o”*, tiu'j konservativ'a'j kaj pi'a'j entrepren'ist'o'j el Anatoli'o*. Fort'iĝ'int'e de'post la 1980-aj jar'o'j, ili aprez'as la modern'ec'o'n de la ide'o'j de s-ro Gülen, kiu propon'as alianc'ig'i la islam'a'n etik'o'n kaj la merkat-ekonomi'o'n por islam'o mal'ferm'it'a al la nun'temp'o kaj al la mond'o*. Li'a doktrin'o cel'as akord'ig'i strikt'a'n praktik'o'n de la religi'o kun sekular'ig'it'a soci'a ag'ad'o*, rifuz'ant'e ili'a'n kun'fand'o'n, mal'e al la politik'a islam'ism'o.

Ĉu sin'e de la turk'a soci'o, en Afrik'o, ĉu en Proksim-Orient'o, en Centr'a Azi'o, aŭ ankoraŭ en Balkanujo, grand'eg'a est'as la influ'o de tiu pens'o inter la islam'a'j loĝ'ant'ar'o'j, kiu'j dezir'as islam'o'n pac'ig'it'a'n kun modern'ec'o. Ĝi dis'vast'iĝ'as tra la amas'inform'il'o'j de la mov'ad'o: Zaman (“La Temp'o”), unu'a turk'a ĵurnal'o (unu milion'o da ekzempler'o'j) hav'ant'a el'don'o'j'n en la angl'a (Today’s Zaman) kaj en la franc'a (Zaman Franc'e, sur la Inter'ret'o), sed ankaŭ paĝ'ar'o'j'n en mult'a'j lingv'o'j kaj televid-ĉen'o'j'n, kiel Samanyolu (La Lakt'a Voj'o). La trans'naci'a'j gulenistaj ret'o'j ceter'e est'as atut'o por la turk'a'j diplomati'o kaj eksport'ad'o.

Konform'e al si'a pens'o, kiu ekskluziv'as miks'ad'o'n de religi'o kaj politik'o, s-ro Gülen neniam ŝanĝ'iĝ'is en si'a defend'o de demokrati'o, nek en si'a firm'a opon'o al la turk'a politik'a islam'ism'o kaj al ĝi'a ideologi'o de la “naci'a vizi'o” (milli görüs): sintez'o de rit'ism'a islam'o, proksim'a de la turk'a ŝtat'o kaj naci'ism'o, kies fond'int'o est'is Necmettin Erbakan, ĉef'ministr'o en 1996-1997 . la gulena pens'o ne est'as tamen sen ia “turk'ism'o”, ver'ŝajn'e lig'it'a al la fakt'o, ke ĝi'a mesaĝ'o est'as en'kadr'ig'it'a en la turk'a sufiismo. Tial, kvankam ĝi asert'as si'n favor'a al pac'o, la mov'ad'o montr'iĝ'is hezit'em'a kiam s-ro Erdogan anonc'is la komenc'it'a'j'n inter'trakt'ad'o'j'n kun la histori'a ĉef'o de la Kurd'o'j en Turk'uj'o, s-ro Abdullalh Öcalan*.

Inter 2002 kaj 2011, s-ro Gülen sub'ten'is la reg'ist'ar'o'n de la Parti'o de just'ec'o kaj dis'volv'iĝ'o (AKP) ĉar ĝi'a'j gvid'ant'o'j, kvankam de'ven'ant'a'j de la politik'a islam'ism'o, prezent'iĝ'is kiel “demokrat'o'j-konservativ'ul'o'j”: difin'o konform'a al ties vizi'o. Krom'e, la AKP-statut'o'j en'hav'as neniu'n referenc'o'n al islam'o. La kun'labor'ad'o inter tiu'j du potenc'a'j ag'ant'o'j , unu politik'a, la ali'a soci'a, lud'is grav'a'n rol'o'n en la trans'form'iĝ'o de la land'o kaj en ĝi'a ekonomi'a kaj diplomati'a pli'fort'iĝ'o. Kun'e, ili sukces'is for'ig'i la arme'o'n. Sed, ek'de 2010, s-ro Gülen komenc'is publik'e kritik'i la elekt'o'j'n de s-ro Erdogan, sam'e intern'e kiel ekster'land'e — li inter'ali'e kontest'is li'a'n pli kaj pli akr'a'n diskurs'o'n kontraŭ Israelo. Li ankoraŭ pli distanc'iĝ'is post la aŭtoritat'em'a kaj islam'ig'a turn'iĝ'o de la ĉef'ministr'o, en 2011. La rilat'o'j tiel streĉ'iĝ'is ĝis la romp'o, fin'e de 2013.

Ĉu religi'a mov'ad'o pov'as est'i ag'ant'o de modern'ec'o? Por turk'o'j, kiu'j hav'as pri ĝi respublik'a'n kaj laik'a'n kompren'o'n, laŭ la franc'a manier'o, tiu hipotez'o pov'is ŝajn'i absurd'a. Kaj tamen, est'as ja kio okaz'as, ĉar la turk'a soci'o profund'e trans'form'iĝ'is. La mez'a'j klas'o'j far'iĝ'is la pli'mult'o kaj, precip'e, Anatoli'o, kvankam rest'ant'e konservativ'a, komenc'is mutaci'o'n. La soci'o far'iĝ'as pli individu'ism'a — inkluziv'e en si'a rilat'o al islam'o — kaj sekular'iĝ'as, tio'n montr'is la “turk'a maj'o 68”, kiel oni nom'is la manifestaci'o'j'n de maj'o-juni'o 2013 en Istanbulo kaj ali'a'j grand'a'j urb'o'j. La aŭtoritat'em'a kemalista modern'ec'o mal'sukces'is integr'i la anatoli'a'j'n loĝ'ant'ar'o'j'n, konservativ'a'j'n kaj pi'a'j'n; ĉi-foj'e okaz'as emerĝ'o de “de'sub'a” modern'ec'o, kiu inkluziv'as long'temp'e mal'estim'at'a'j'n tavol'o'j'n de la soci'o.

Human'ist'a spirit'ec'o

Komenc'it'a'j en la 1980-aj jar'o'j sub la gvid'ad'o de Turgut Özal, la plej grav'a ŝtat'estr'o de'post Mustapha Kemal Atatürk, la fond'int'o de la Respublik'o, la ekonomi'a'j kaj soci'a'j re'form'o'j vigl'ig'is la tut'a'n land'o'n. Nun, tamen, la konservativ'ec'o kaj la rilat'o al islam'o de la mez'a'j klas'o'j kaj de la anatoli'a'j entrepren'ist'o'j modif'iĝ'as sub efik'o de la instrument'a raci'ec'o de la kapital'ism'o. Oni rajt'as pens'i, ke la efik'o de tiu ekonomi'a kaj soci'a raci'ec'o iom post iom retro'puŝ'os la individu'a'n kaj kolektiv'a'n konservativ'ec'o'n. Kaj la Gülen-mov'ad'o est'as kun'ag'ant'o de tiu'j trans'form'iĝ'o'j.

Ĉi tiu modern'ig'o kaj la ŝanĝ'o'j okaz'int'a'j en la rilat'o al islam'o pov'as est'i kompren'at'a'j ĉe la lum'o de la soci'ologi'o de la religi'o'j de Max Weber*. Ja, la labor'o'j de la german'a soci'olog'o montr'is, ke est'as la soci'a'j procez'o'j, kiu'j fin'fin'e determin'as la direkt'o'j'n ir'ot'a'j'n de la instituci'o'j, religi'a'j dogm'o'j kaj simbol'o'j; tio'n konfirm'as la evolu'o'j de la turk'a soci'o.

Sur la spirit'a kaj intelekt'a kamp'o'j, s-ro Gülen aper'as kiel hered'ant'o de Saïd Nursi (1876-1960), kiu kre'is la sufiisman frat'ar'o'n Nurcu. Li interpret'is kaj aktual'ig'is la instru'o'n de Nursi pri la grav'ec'o de la rilat'o'j inter islam'o kaj modern'ec'o — tio est'as raci'o kaj scienc'o. Li en ĝi integr'is la demokrati'a'n dimensi'o'n, kaj ankaŭ pli decid'a'n inter'ven'o'n en la soci'o, apart'e koncern'e eduk'ad'o'n*. En pionir'a libr'o*, la soci'olog'o Serif Mar'di'n analiz'is la profund'ec'o'n kaj original'ec'o'n de la pens'o de Nursi, kiam tiu mistik'ul'o est'is ankoraŭ grand'part'e ne'kompren'at'a kaj konsider'at'a de la ŝtat'o kaj de la urb'a'j elit'o'j, kiel fanatik'ul'o kaj danĝer'a reakci'ul'o. Mar'di'n montr'is, ke li'a pens'o en'hav'is dimensi'o'n aparten'ant'a'n al tio, kio'n li nom'is la “person'ism'o”, instig'ant'a'n individu'ism'o'n ĉe la kred'ant'o'j. Li sub'strek'is la diferenc'o'n inter du kompren'o'j de islam'o: unu'flank'e, la “popol'o de la hadisoj*”, dogm'ism'a kaj leĝ'ism'a; ali'flank'e, la mistik'a'j sufiistoj, kiel Nursi kaj s-ro Gülen, kiu'j privilegi'as spirit'ec'o'n kaj en'karn'ig'as la human'ist'a'n flank'o'n de la religi'o.

Ĉu la Gülen-mov'ad'o est'as danĝer'o, aŭ atut'o, por la turk'a demokrati'o kaj soci'o? Tiom long'e, kiom daŭr'os la aŭtoritat'o de la pens'o kaj person'ec'o de s-ro Gülen, ni elekt'os la du'a'n hipotez'o'n. Sed la mal'aper'o de tiu sep'dek-jar'ul'o kies san'o est'as mal'fort'a, pov'us ŝanĝ'i la situaci'o'n. En'e de la soci'o, nun ne ekzist'as mal'dekstr'a soci'a mov'ad'o sufiĉ'e fort'a por kontraŭ-pez'i la gulenistojn, nek ceter'e, mal'dekstr'a parti'o kapabl'a opon'i la hegemoni'o'n de la AKP, aŭ la hegemoni'o'n, kiu'n post-Gülena mov'ad'o pov'us eventual'e trud'i sur la politik'a kamp'o.

Al'i KAZANCIGIL

Ag'i pri la el'spez'kapabl'o de la klient'o'j

Kiel Karlo Marks'o rimark'ig'is, la kapital'ism'o, do la salajr'o'sistem'o, est'as ostaĝ'ig'o de la viv'o mem! En mon'a ekonomi'o de labor'divid'o est'as neni'a ali'a ebl'ec'o re'produkt'i la viv'o'n ol per la mon'o de la salajr'o ... Kaj, se ne ekzist'us la ating'o, akir'it'a per alt'a batal'o, de la instituci'o'j de social'a protekt'o, tiam ne vid'ebl'us tio, kio disting'as la profund'a'n logik'o'n de la kapital'ism'a labor'ig'o dis'de tut'simpl'a “far'u aŭ mort'u”.

La kapital'o ostaĝ'ig'as nur la viv'o'n de la individu'o'j unu'op'e, sed ankaŭ (fakt'e per la sam'a mov'o) ili'a'n kolektiv'a'n viv'o'n, eĉ tiu'n, pri kiu normal'e okup'iĝ'as la politik'o. Tiu akapar'o hav'as la ĉef'a'n princip'o'n, ke la tut'a materi'a re'produkt'ad'o, ĉu individu'a aŭ kolektiv'a, nun en'ir'is la logik'o'n de la akumul'ad'o de la kapital'o ‒ la produkt'ad'o de la hav'aĵ'o'j kaj de la serv'o'j kiu'j re'produkt'as la viv'o'n far'iĝ'as jam nur sub la logik'o de profit'ig'a var'ig'o. Kaj kun la mal'pli ĉef'a princip'o, ke la kapital'o ĝu'as la kapabl'o'n de iniciat'o: la financ'a kapital'o hav'as la iniciat'o'n de la mon'a'j antaŭ'pag'o'j kiu'j financ'as la el'spez'a'j'n iniciat'o'j'n de la industri'kapital'o, la el'spez'o'j'n de invest'o aŭ el'spez'o'j'n de dung'o.

Tiel la ĝeneral'a'j decid'o'j de la kapital'o determin'as la kondiĉ'o'j'n, en kiu'j la individu'o'j trov'as la rimed'o'j'n ‒ salajr'a'j'n ‒ de si'a re'produkt'ad'o. Ĝust'e tiu pov'o de iniciat'o, pov'o impuls'i la produkt'ad'a'n cikl'o'n, don'as al la kapital'o strategi'a'n lok'o'n en la tut'a soci'a struktur'o; la lok'o'n de la ostaĝ'ig'ist'o, ĉar la tut'a rest'o de la soci'o ne ĉes'as de'pend'i de ĝi'a'j dekret'o'j kaj de ĝi'a bon'a vol'o.

Se ĝi ne trov'as sub'met'iĝ'o'n al ĉiu'j si'a'j postul'o'j, la kapital'o praktik'as la invest'a'n strik'o'n ‒ “strik'o'n”, ĉu tiu ne est'as la vort'o, kiu en la du'neŭron'a skatol'o de ajn'a ĉef'artikol'ist'o kutim'e lanĉ'as la asoci'ad'o'n kun “ostaĝ'ig'o”? Do neces'as iom retro'rigard'i por pli bon'e mezur'i la efik'o'n de ostaĝ'ig'o, ek'de la nul'ig'o de la neces'o de administr'a permes'o por mal'dung'i mez'e de la 1980-aj jar'o'j, tra la mal'alt'ig'o de la impost'o por la societ'o'j, la sen'impost'ig'o por akci'o'j, la mult'spec'a'j atak'o'j al la labor'kontrakt'o de ne'lim'ig'it'a daŭr'o, la dimanĉ'a labor'o,*, ktp, ĝis la fi'a'j dispozici'o'j de la Inter'profesi'a Naci'a Inter'konsent'o (An'i en la franc'a). Jen gigant'a list'o de milit'a'j pred'akir'o'j, pri kiu'j tamen neces'as kompren'i, ke ĝi sen'fin'e pli'long'iĝ'as, ĝis kiam front'e al la potenc'o de la kapital'o trov'iĝ'as sam'dimensi'a potenc'o, sed de kontraŭ'a direkt'o, por aŭtoritat'ec'e moder'ig'i ĝi'n, ĉar, kaj tiu list'ig'o atest'as pri tio, la kapital'o hav'as neni'a'n sent'o'n de mis'uz'o.

Sed la plej mal'bon'a en tiu ĉi tut'a afer'o ebl'e est'as la ne'ŝanĝ'ebl'a sen'util'o de la strategi'o de s-ro Hollande kaj de li'a'j konsil'ist'o'j, mens'o'j komplet'e koloni'ig'it'a'j de la vid'punkt'o de la Medef pri la mond'o, kaj kiu'j ne hav'as ali'a'n el'ir'punkt'o'n por ĉiu'j si'a'j pens'o'j ol la premis'o'n, la ĉef'a'n el'dir'o'n de la nov'liberal'ism'o, ja ad'e ripet'at'a ĉie kaj en'ir'int'a en ĉiu'j'n kap'o'j'n pri la ne pri'dub'ebl'a evident'o: “Dung'o'n kre'as la entrepren'o'j”. Tiu el'dir'o, la neŭr'algi'a punkt'o de la nov'liberal'ism'o, est'as tio, kies detru'ad'o ig'as ni'n far'i la unu'a'n paŝ'o'n al la el'ir'ej'o el la ostaĝ'ig'o far'e de la kapital'o.

Ĉiu'kaz'e, en “la entrepren'o'j ne kre'as dung'o'n” oni cert'e ne vid'u el'dir'o'n empiri'a'n ‒ kiu'n la last'a'j du'dek jar'o'j tamen tut'e konfirm'us kiel tia'n. Tem'as pri koncept'a el'dir'o, kies ĝust'a interpret'o ceter'e ne est'as “la entrepren'o'j ne kre'as dung'o'n”, sed “la entrepren'o'j ne kre'as la dung'o'n”. La entrepren'o'j hav'as neni'a'n rimed'o'n por kre'i mem la dung'o'j'n kiu'j'n ili ofert'as: tiu'j dung'o'j rezult'as nur el la observ'ad'o de ili'a'j mend'o'j, pri kiu'j ili evident'e ne pov'as decid'i mem, ĉar ili ven'as al ili de'ekster'e ‒ nom'e el la bon'a el'spez'vol'o de ili'a'j klient'o'j, mastr'um'o'j aŭ ali'a'j entrepren'o'j.

En moment'o de ver'o sam'e fulm'a kiel ne'intenc'it'a, s-ro Je'a'n-François Roubaud, prezid'ant'o de la Ĝeneral'a Konfederaci'o de Mal'grand'a'j kaj Mez'grand'a'j Entrepren'o'j (CGPME en la franc'a) kaj Sankt'a Johano Or'buŝ'o, kiu mal'kaŝ'is la sekret'o'n, ja en moment'o taŭg'a por est'i fort'e rivel'a: tiu de la diskut'o pri la “kontraŭ'part'o'j”. Kiel sci'at'e, en la moment'o t min'us epsilon'o, tuj antaŭ la sub'skrib'o de la “pakt'o”, la mastr'ar'o ĵur'as je la kap'o de la merkat'o, ke ĝi en la sekv'o kre'os cent'mil'o'j'n da dung'o'j, kaj ĝust'e en la moment'o t plus epsilon'o, oni jam cert'as pri neni'o ... Ne ekscit'iĝ'u, ĉiu'kaz'e neces'as konfid'i al ni.

Kaj jen tiu dik'a naiv'eg'ul'o Roubaud, kiu mal'kaŝ'as ĉio'n sen'malic'e kaj sen'avert'e: “Ankoraŭ neces'as ke la mend'o'kajer'o'j plen'iĝ'u ...” respond'as li tut'e simpl'anim'e al la demand'o ĉu “la entrepren'o'j kompens'e pret'as dung'i”.* Tio ne est'as mal'ĝust'a, Roubaud! Se la entrepren'o'j plen'ig'us mem si'a'j'n propr'a'j'n mend'o'kajer'o'j'n, la afer'o sci'iĝ'us jam de'long'e, kaj la lud'o kapital'ism'o est'us surpriz'e simpl'a. Sed ne: la entrepren'o'j registr'as mend'o'flu'o'j'n, sur kiu'j ili hav'as nur ebl'ec'o'j'n de marĝen'a indukt'o (kaj, en la agreg'aĵ'a skal'o de la makro'ekonomi'o, absolut'e neni'a'n ebl'ec'o'n), ĉar tiu'j mend'o'j de'pend'as nur de la el'spez'kapabl'o de ili'a'j klient'o'j, kaj tiu kapabl'o de'pend'as si'a'vic'e nur de si'a'j propr'a'j mend'o'kajer'o'j,* kaj tiel plu ĝis perd'iĝ'o en la grand'a inter'de'pend'ec'o, kiu est'as la ĉarm'o de la ekonomi'a cirkvit'o.

Kun la escept'o de kelk'a'j vari'aĵ'o'j, kiu'j regul'iĝ'as per la inter'societ'a konkurenc'o, la en'skrib'o en la mend'o'libr'o'j, pri kiu s-ro Roubaud memor'ig'as al ni ‒ traf'e ‒ ke ĝi decid'as pri ĉio, de'pend'as do ne de la individu'a'j entrepren'o'j, sed de la ĝeneral'a makro'ekonomi'a procez'o. Ĉar ili est'as pasiv'a'j pri tiu star'ig'o de mend'o'j, kiu'j'n ili pov'as nur registr'i, la entrepren'o'j do kre'as neni'a'n dung'o'n, sed nur trans'form'as en dung'o'j'n la mend'o'j'n de var'o'j kaj serv'o'j adres'it'a'j al ili, aŭ kiu'j'n ili anticip'as. Tie, kie la mastr'a ideologi'o invit'as ni'n vid'i demiurg'a'n ag'o'n kiu ŝuld'as ĉio'n al la suveren'a (kaj bon'far'a) pov'o de la entrepren'ist'o, neces'as do vid'i, en mal'pli grand'a spektakl'o, la meĥanism'o'n total'e heteronomi'a'n de la propon'o (ofert'o), kiu simpl'e respond'as al la ekster'a postul'o (mend'o).

Oni pov'as ja dir'i, ke la entrepren'o'j est'as mal'sam'a'j, ke iu'j pli bon'e mal'alt'ig'as si'a'j'n prez'o'j'n ol ali'a'j, far'as pli da nov'ig'o'j, ktp. Tio ĝust'as. Sed ĝi efik'as fin'fin'e nur pri la divid'o inter ili ĉiu'j de la ĉiom'a postul'o (mend'o) ... kiu rest'as definitiv'e lim'ig'it'a de la makro'ekonomi'e dispon'ebl'a en'spez'o. Ĉu ne ebl'as serĉ'i ekster'e krom'a'n postul'o'n trans la lim'o de la intern'a en'spez'o? Jes, oni pov'as. Sed la kern'o de la argument'o per tio ne ŝanĝ'iĝ'as: la entrepren'o'j registr'as, eksport'e kiel hejm'e, mend'o'j'n, al kies est'ig'o ili ne pov'as individu'e kontribu'i, kaj ili lim'ig'as si'n (eventual'e) trans'form'i tiu'j'n mend'o'j'n en dung'o'j'n. Neni'a “kre'a” gest'o de la spec'o kiu'n pretend'as la mastr'a ideologi'o en tio. La entrepren'ist'o'j kaj la entrepren'o'j kre'as neni'o'n, ĉiu'kaz'e neni'o'n pri dung'o ‒ kio ne signif'as ke ili far'as neni'o'n: ili konkurenc'as inter si por akapar'i tiom kiom ili pov'as el la flu'o de en'spez'o-mend'o kaj far'as si'a'n labor'o'n per tio.

Ĉio ĉi signif'as, ke ni ne dev'as ced'i antaŭ ĉiu'j ili'a'j ekstravaganc'a'j postul'o'j pro la supoz'o ke ili hav'as la sekret'o'n de “kre'ad'o de dung'o'j”. Ili hav'as absolut'e neni'o'n. Sed se la dung'o ne est'as kre'at'a de la entrepren'o'j, de kiu ĝi do ven'as, kaj al kiu ni dev'as direkt'i ni'a'n zorg'em'o'n? La respond'o est'as, ke la “subjekt'o” de la kre'ad'o de dung'o'j ne serĉ'end'as inter la hom'o'j; en'ver'e la subjekt'o est'as ne'subjekt'o, aŭ, por dir'i tio'n pli bon'e, la kre'ad'o de dung'o'j est'as efik'o de procez'o sen subjekt'o, procez'o kies plej bon'e kon'at'a nom'o est'as la ekonomi'a konjunktur'o ‒ terur'a sen'iluzi'iĝ'o de tiu'j, kiu'j atend'is la sur'scen'iĝ'o'n de hero'o. La ekonomi'a konjunktur'o est'as efektiv'e tiu tut'aĵ'a soci'a meĥanism'o, per kiu simultan'e form'iĝ'as en'spez'o'j, ĝeneral'a'j el'spez'o'j kaj produkt'ad'o. Ĝi est'as efik'o de kombin'ad'o, la ne'atribu'ebl'a sintez'o de miriad'o'j da individu'a'j decid'o'j, tiu'j de la mastr'um'o'j kiu'j vol'as el'spez'i anstataŭ ŝpar'i, tiu'j de entrepren'o'j kiu'j far'as aŭ ne far'as invest'o'j'n. Dram'o por la hero'ig'a liberal'a pens'ad'o: neces'as hav'i la intelekt'a'n saĝ'o'n interes'iĝ'i pri ne'person'a procez'o.

Sed interes'iĝ'i pri ĝi, tio'n oni pov'as, kaj eĉ tre konkret'e! Ĉar la konjunktur'o est'as procez'o kiu, en cert'a mezur'o, gvid'ebl'as. Ĝust'e tio est'as la objekt'o de tiu ag'ad'o kiu'n oni nom'as makro'ekonomi'a politik'o. Sed pri tiu, la “social'ist'a” reg'ist'ar'o, volont'e katen'it'a al la eŭrop'a'j dev'ig'o'j, vid'ebl'e tut'e rezign'is. Pro tio rest'as al ĝi nur kun ĉiu'j ali'a'j mal'supr'e'n'ir'i la dekliv'o'n de la entrepren'ist'a liberal'a ideologi'o por form'i la potenc'a'n argument'o'n laŭ kiu “se la dung'o'j'n kre'as la entrepren'o'j, tiam oni dev'as est'i tre afabl'a al la entrepren'o'j”.

Ni re'kon'u, ke ĉe la profund'o, en kiu tiu azen'aĵ'o inter'temp'e kist'iĝ'is, mezur'ebl'a per la fulm'rapid'o en kiu ĝi ven'as al la buŝ'o de ajn'a ĉef'artikol'ist'o, la labor'o de ĝi'a el'radik'ig'o bezon'as temp'o'n. Sed la politik'o fart'os pli bon'e, tio est'as iom'et'e pli raci'e, kiam ĝi'a retor'ik'o komenc'os est'i iom pur'ig'it'a je ĉi'a'j ĉi vid'ebl'a'j mal'ver'o'j kaj vid'ebl'e lig'it'a'j al tre apart'a vid'punkt'o al la ekonomi'o, kaj kiam la skem'o'j de aŭtomat'a pens'ad'o, kiu'j'n tiu'j mal'ver'o'j komand'as, est'os mal'aktiv'ig'it'a'j.

La entrepren'o'j ne kre'as la dung'o'n: ili “plen'um'as” la dung'o'n determin'it'a'n de la konjunktur'o. Se oni vol'as dung'o'n, tiam oni dev'as interes'iĝ'i pri la konjunktur'o, ne pri la entrepren'o'j. Sed en'ig'i tio'n en la kap'o'n de “social'ist'o” ... Tamen, en la plen'a program'o de far'end'a'j simbol'a'j direkt'o'ŝanĝ'o'j, neces'as ĉes'ig'i la sen'pri'pens'a'n kutim'o'n konsider'i la Social'ist'a'n Pari'o'n mal'dekstr'a kaj (tre sen'pri'pens'e) don'i i'o'n mal'dekstr'a'n al la Social'ist'a Parti'o. En la real'o, ni memor'ig'u tio'n, kaj ĝi per si mem sufiĉ'e klopod'as por ke oni jam ne dub'u kaj por ke oni pov'u “kredit'i” ĝi'n pri tio, la Social'ist'a Parti'o est'as la dekstr'o, sed dekstr'o kun kompleks'o'j. Ceter'e, laŭ la flu'o de la event'o'j, oni baldaŭ dev'as demand'i si'n, kio ankoraŭ rest'as el tiu'j kompleks'o'j ...

Frédéric Lord'o'n.

La decid'a lud'o far'iĝ'is en Germanio

En Si'a Tut'aĵ'o, tiu'j taks'o'j nul'ig'as si'n reciprok'e kaj pov'as okaz'ig'i nur retor'ik'a'j'n turnir'batal'o'j'n. Mank'as al ili pli da histori'a profund'o por kompren'i, kiu ŝanĝ'o, en procez'o jam pli ol du'on'jar'cent'o, montr'as la nun'a'n “grand'a'n kriz'o'n”. Pli da rigor'o en la analiz'o de la kontraŭ'dir'o'j, kiu'j'n ĝi montr'as en'e de la instituci'a konstru'ad'o, special'e koncern'e la inter'plekt'iĝ'o'n de la politik'a'j strategi'o'j kaj de la ekonomi'a'j logik'o'j. Fin'e, pli da radikal'ec'o en la pri'taks'o de la jam produkt'it'a'j ŝanĝ'o'j, ne nur sur la nivel'o de la distribu'o de la pov'o'j, sed ankaŭ sur tiu de la difin'ad'o de la ag'ant'o'j kaj de la lok'o de al'front'iĝ'o inter alternativ'a'j projekt'o'j. Mi ne kapabl'us kontent'ig'i la leg'ant'o'n je tia program'o, sed mi skiz'os tio'n, kio ŝajn'as al mi est'i la tri ĉef'a'j dimensi'o'j de analiz'o de la kriz'o, kaj de ĝi'a solv'o en iu aŭ ali'a senc'o.

La unu'a dimensi'o koncern'as la histori'o'n, sen kiu ni kompren'us nek al kia'j real'a'j tendenc'o'j ‒ ne redukt'ebl'a'j al “projekt'o” aŭ al “plan'o” ‒ respond'as la trans'form'ad'o de Eŭrop'o en post'naci'a'n sistem'o'n, nek kial ĝi'a fin'iĝ'o kaj eĉ ĝi'a form'o rest'as tiom mal'cert'a'j. Ni insist'u ĉi tie pri du fakt'o'j, unu bon'e kon'at'a de la histori'ist'o'j, la ali'a sub'taks'at'a en la debat'o'j inter adept'o'j kaj kontraŭ'ul'o'j de feder'ism'o, special'e kiam ili lim'ig'as si'n al la nivel'o de jur'a arĥitektur'o.

La histori'o de la eŭrop'a konstru'ad'o est'as sufiĉ'e long'a por est'i tra'ir'int'a plur'a'j'n mal'sam'a'j'n faz'o'j'n, dens'e lig'it'a'j'n kun la trans'form'ad'o'j de la “mond'sistem'o”.* Est'as komfort'a trov'i ili'n per la inter'rilat'o inter la si'n'sekv'a'j etend'iĝ'o'j de la eŭrop'a sistem'o kaj la kresk'ant'a kompleks'ec'o de la instituci'o'j, kiu'j cert'ig'as ili'a'n integr'iĝ'o'n kaj sam'temp'e pri'zorg'as la ne'stabil'a'j'n ekvilibr'o'j'n inter naci'a suveren'ec'o kaj komun'um'a reg'ad'o. Ni disting'u do tri faz'o'j'n: unu, tiu de la Eŭrop'a Komun'um'o de Karb'o kaj Ŝtal'o (EKKŜ) post la sekv'o'j de la event'o'j de la jar'o 1968 kaj de la petrol'kriz'o (sen forges'i la atak'o de Richard Nixon kontraŭ la reĝim'o de Bretton Woods;*; la ali'a, de la komenc'o de la 1970-aj jar'o'j ĝis la dis'fal'o de la sovetia sistem'o kaj la german'a re'unu'iĝ'o en 1990; la last'a, fin'e, de la etend'iĝ'o orient'e'n ĝis la moment'o de la kriz'o aper'int'a per la krev'o de la uson'a spekul'vezik'o en la jar'o 2007 kaj, koncern'e Eŭrop'o'n, per la ŝtat'a ne'pag'o'pov'o de Greki'o, evit'it'a last'moment'e en 2010 per la kon'at'a'j kondiĉ'o'j.

Ĉu tiu moment'o est'as la en'ir'punkt'o en nov'a'n faz'o'n? Mi pens'as tio'n, kvankam la streĉ'iĝ'o'j, kiu'j'n ni observ'as, ne de'ven'as nur el la rapid'marŝ'a en'ir'o en la tut'mond'iĝ'o'n, kiu antaŭ'reg'is la komun'um'a'n politik'o'n jam de du'dek jar'o'j ‒ aŭ ĝust'e pro tio, ĉar tiu'j streĉ'iĝ'o'j, naci'a'j sam'e kiel soci'a'j, ja ating'is punkt'o'n de romp'iĝ'o. Komenc'iĝ'is period'o de mal'cert'ec'o kaj de fluktu'ad'o'j, kaj kun ĝi la ebl'ec'o de dis'fork'iĝ'o, kies preciz'a form'o ankoraŭ ne vid'ebl'as.

Pro tio la du'a punkt'o grav'as. Est'as erar'o kred'i, ke la evolu'o de la konstru'ad'o de Eŭrop'o sekv'as rekt'a'n voj'o'n kies sol'a'j variabl'o'j est'us la antaŭ'iĝ'o aŭ mal'fru'iĝ'o en la real'ig'o de la “projekt'o”. Mal'e, ĉiu faz'o en'hav'is konflikt'o'n inter plur'a'j voj'o'j.

La unu'a faz'o, post 1945, trov'iĝ'is en la kun'tekst'o de la mal'varm'a milit'o, sed ankaŭ de la re'konstru'ad'o de la industri'a'j sistem'o'j kaj de la instituci'o'j de la reĝim'o'j de social'a sekur'ec'o en Okcident'a Eŭrop'o. Ĝi en'hav'as fort'a'n streĉ'iĝ'o'n inter la integr'iĝ'o en la uson'a influ'sfer'o kaj la serĉ'ad'o de geopolitik'a kaj geo'ekonomi'a re'nask'iĝ'o de Eŭrop'o (kiu, laŭ la fakt'o'j, kongru'is kun la perfekt'iĝ'o de la eŭrop'a social'a model'o) ‒ je tiu du'a tendenc'o, kiu, en la praktik'o, venk'is, kompren'ebl'e en kapital'ism'a kadr'o.

Sam'e okaz'is, kun invers'a rezult'o, en la ĵus'a faz'o, ne profit'e al uson'a hegemoni'o, nun mal'fort'iĝ'ant'a, sed al la en'korp'iĝ'o en la tut'mond'iĝ'int'a'n financ'kapital'ism'o'n. La decid'a lud'o okaz'is en Germanio, decid'it'a per la al'iĝ'o de la kancelier'o Gerhard Schröder (1990-2005) al la industri'a konkurenc'kapabl'o per mal'alt'a'j salajr'o'j.

Sed la decid'a demand'o est'as, kiel far'iĝ'is la decid'o'j kaj kiel trans'form'iĝ'is la fort'rilat'o en la inter'a faz'o, tiu de la franc'a-german'a kun'suveren'ec'o kaj de la “grand'a komision'o” prezid'at'a de s-ro Jacques Delors (1985-1995). Ĝust'e en tiu moment'o formul'iĝ'is la projekt'o de du'obl'a supr'a'naci'a avanc'o: per kre'ad'o de la unu'ec'a mon'o kaj per dis'volv'ad'o de la “Eŭrop'o social'a”, kiu'j'n oni konsider'as la du pilier'o'j'n de la “grand'a merkat'o”. Oni sci'as, ke fakt'e unu el ili far'iĝ'is la centr'a instituci'o de la Uni'o (kvankam ne ĉiu'j membr'o'ŝtat'o'j part'o'pren'as en ĝi), dum la ali'a lim'iĝ'is al formal'a'j dispozici'o'j de la labor'jur'o. Neces'us detal'a histori'o de tiu ŝanĝ'o, kiu montr'as ne nur individu'a'j'n respond'ec'o'j'n, sed objektiv'a'j'n politik'a'j'n kaŭz'o'j'n ‒ inter'ali'e, apud la prem'o'j de la nov'liberal'ism'o, oni ne dev'us forges'i la ne'kapabl'o'n de la eŭrop'a sindikat'a mov'ad'o influ'i la komun'um'a'j'n decid'o'j'n, ne'kapabl'o radik'ant'a en la provinc'ism'o de ĝi'a'j naci'a'j kompon'ant'o'j sam'e kiel en la mal'ekvilibr'o de la fort'rilat'o'j, kiam okaz'is pli kaj pli da de'lok'ad'o'j. Jen grav'a instru'o por la est'ont'ec'o.

La eŭrop'a konstru'ad'o daŭr'e en'ten'as alternativ'o'j'n. Sed la ebl'ec'o uz'i ili'n de'pend'as de la fort'o'j kaj de la projekt'o'j, kiu'j ne ĉiam ĉe'est'as.

La du'a dimensi'o est'as la ekonomi'o, kondiĉ'e ke oni kompren'as ĝi'n en la tut'ec'o de ĝi'a'j determin'o'j. Tio signif'as, unu'flank'e, ke ne ekzist'as ekonomi'o ekster social'a dimensi'o kaj la pozici'iĝ'o'j, kiu'j'n ĝi implic'as: por aŭ kontraŭ tiu aŭ tiu ali'a manier'o de social'a'j rilat'o'j en'e de entrepren'o kaj pri konsum'ad'o, por aŭ kontraŭ la protekt'o de la labor'ist'o'j kaj de ili'a'j kvalifik'o'j kontraŭ la sort'o'ŝanĝ'o'j, kiu'j'n al'port'as la reĝim'o de fleks'ebl'o. Kaj sekv'e ne ekzist'as dis'ec'o inter ekonomi'o kaj politik'o: ne nur ĉar neni'a politik'o pov'as difin'i si'n sen'de'pend'a de ekonomi'a'j dev'ig'o'j ‒ kio'n ĉiu'j pret'as konced'i ‒ sed precip'e ĉar ne ekzist'as ekonomi'o kiu ne est'as ankaŭ tut'aĵ'o de decid'o'j (kolektiv'a'j) kaj la rezult'o de fort'rilat'o'j.

Mal'alt'ig'i la en'spez'o'j'n, provizor'ig'i la labor'o'n

Evident'e ĝust'e tiu'n reciprok'ec'o'n la nov'liberal'a retor'ik'o ne ĉes'as ne'i, nom'e de la ide'o laŭ kiu “ne est'as alternativ'o” al la postul'o de financ'a profit'o. Sed tiu retor'ik'o est'as ĝust'e la instrument'o de la fort'rilat'o'j. Kelk'a'j'n jar'dek'o'j'n post ĝi'a real'ig'o, per la prem'o de la merkat'o'j, la konvert'iĝ'o de la reg'ist'ar'o'j al la “politik'o de ofert'o” kaj la kun'ord'ig'it'a ag'ad'o de la Eŭrop'a Komision'o, oni pov'as observ'i ĝi'a'j'n efik'o'j'n. Ĝi konduk'as la eŭrop'a'n soci'o'n al la rand'o de dis'split'iĝ'o kaj ĝi'a'j'n loĝ'ant'ar'o'j'n al mal'esper'o, sed tamen don'i al si'a ekonomi'o, konsider'at'a kiel tut'aĵ'o'n, i'a'n ajn real'a'n avantaĝ'o'n en la inter'naci'a konkurenc'kapabl'o.

Ni prov'u est'i pli preciz'a'j. Unu el la font'o'j de profit'o el kapital'o en Eŭrop'o est'as hodiaŭ apart'a form'o de tio, kio'n cert'a'j marks'ist'o'j nom'is la akumul'ad'o per sen'posed'ig'o,* kun la preciz'ig'o, ke la resurs'o'j, pri kiu'j tem'as, jam ne est'as tradici'a'j “komun'a'j hav'aĵ'o'j” aŭ individu'a'j propriet'o'j, sed konsist'as en tut'aĵ'o de rajt'o'j kaj de al'ir'o'j al publik'a'j serv'o'j, kiu'j funkci'as kiel “soci'a propriet'o”.*

Ek'de la fin'o de la 19-a jar'cent'o, la klas'batal'o'j kaj la soci'a'j politik'o'j cert'ig'is al la labor'ist'a'j klas'o'j viv'nivel'o'n kiu lev'iĝ'is super la minimum'o difin'it'a de la “liber'a kaj sen'difekt'a konkurenc'o” kaj kiu signif'is ankaŭ cert'a'n lim'ig'o'n de la mal'egal'ec'o'j en la soci'o. Hodiaŭ ni vid'as, nom'e de la konkurenc'kapabl'o kaj de la lim'ig'o de la publik'a ŝuld'o, du'obl'a'n mov'iĝ'o'n en la kontraŭ'a'n direkt'o'n. Neces'as mal'alt'ig'i la real'a'j'n en'spez'o'j'n de la labor'o kaj provizor'ig'i ĝi'n por far'i ĝi'n pli “konkurenc'kapabl'a”, kaj sam'temp'e dis'volv'i la amas'konsum'o'n kiu baz'iĝ'as sur la aĉet'pov'o de la salajr'ul'o'j aŭ, se ĝi mank'as, sur ili'a kapabl'o en'ŝuld'iĝ'i. Oni pov'as cert'e imag'i ke strategi'o'j de “laŭ'zon'ig'o” kaj de soci'a aŭ generaci'a diferenc'ig'o ebl'ig'as prokrast'i la eksplod'o'n de la kontraŭ'dir'o inter tiu'j cel'o'j. Sed, kun la temp'o, tiu pov'as nur pli'grav'iĝ'i, sen parol'i pri la sistem'a'j risk'o'j, kiu'j'n la ŝuld'o-ekonomi'o kun'port'as.

La eŭrop'a integr'iĝ'o, tiel orient'it'a al la voj'o de kvazaŭ konstituci'a nov'liberal'ism'o, tren'as kun si ali'a'n efik'o'n, kiu sub'fos'as ĝi'a'j'n propr'a'j'n politik'a'j'n kaj moral'a'j'n kondiĉ'o'j'n. Dum la ebl'ec'o super'i la histori'a'j'n antagonism'o'j'n en'e de post'naci'a konstru'aĵ'o, en kiu la suveren'ec'o est'as kun'divid'it'a, bezon'is almenaŭ tendenc'a'n konverĝ'o'n de la ŝtat'o'j, el la tri'op'a vid'punkt'o de komplement'ec'o de ili'a'j kapabl'o'j, egal'ig'o de ili'a'j resurs'o'j kaj reciprok'a'n agnosk'o'n de ili'a'j rajt'o'j, la triumf'o de la konkurenc'princip'o kre'is konstant'a'n pli'grav'iĝ'o'n de la mal'egal'ec'o'j. Anstataŭ kun'dis'volv'ad'o'n de la region'o'j de Eŭrop'o ni konstat'as polus'ig'o'n, kiu'n la kriz'o dram'ec'e akr'ig'is. La distribu'o de la industri'a'j ent'o'j, de la dung'o'j kaj de la ŝanc'o'j sukces'i, de la orient'iĝ'o'j kaj stud'fak'o'j en la eduk'sistem'o, est'as pli kaj pli mal'egal'a. Tiom, ke ebl'us dir'i, kun vid'o al la evolu'o en la tut'a kontinent'o ek'de 1945, ke grand'a divid'o inter nord'o kaj sud'o anstataŭ'is la divid'o'n inter orient'o kaj okcident'o, kvankam tiu dis'iĝ'o ne montr'iĝ'as per mur'o, sed per unu'direkt'a flu'ad'o de la resurs'o'j.

Kiu'n lok'o'n okup'as Germanio en tiu sistem'o baz'it'a sur mal'egal'ec'a dis'volv'ad'o? Est'is antaŭ'vid'ebl'a, ke la re'unu'ig'o de la land'o post du'on'jar'cent'a dis'ec'o sekv'ig'os re'aper'o'n de naci'ism'o, kiel antaŭ'vid'ebl'is, ke la re'star'ig'o de Mitteleuropa* en kiu la german'a'j entrepren'o'j kaj ili'a'j vic'entrepren'o'j pov'is plej'e profit'i la resurs'o'j'n de labor'fort'o “kun mal'alt'a salajr'o kaj alt'a teĥnologi'a kapabl'o”,* produkt'as konkurenc'a'n avantaĝ'o'n kompar'e kun la ceter'a'j eŭrop'a'j land'o'j. Sed ne est'is ne'evit'ebl'a, ke tiu'j du faktor'o'j trans'form'iĝ'is en politik'a'n hegemoni'o'n (eĉ “malgraŭ'vol'a'n”, laŭ la mod'a formul'o)*.

Tio ven'as el la ĉarnir'a pozici'o, kiu'n Germanio sukces'is okup'i inter la uz'ad'o de la resurs'o'j de la eŭrop'a ekonomi'o, aŭ eĉ de ĝi'a'j mal'fort'aĵ'o'j (ekz-e en la ebl'ec'o de'prunt'i je negativ'a'j kvot'o'j en la financ'merkat'o'j, kompens'at'a'j de la alt'a'j kvot'o'j de ali'a'j eŭrop'a'j land'o'j), kaj la special'iĝ'o de ĝi'a industri'o pri eksport'ad'o ekster Eŭrop'o. Tiel ĝi trov'iĝ'as ‒ en la moment'o ‒ en la punkt'o, en kiu la naci'a'j avantaĝ'o'j de la mal'egal'ec'a dis'volv'iĝ'o koncentr'iĝ'as, des pli ke ĝi est'is ‒ relativ'e ‒ mal'pli engaĝ'iĝ'int'a ol ali'a'j (special'e Franci'o) en la financ'ism'ig'o de nov'liberal'a tip'o.*

Sed la hegemoni'a efik'o hav'as ali'a'j'n kaŭz'o'j'n, de la ne'ekzist'o de meĥanism'o'j de kolektiv'a'j diskut'ad'o kaj el'labor'ad'o de “komun'um'a'j” ekonomi'a'j politik'o'j ĝis la stult'ec'o de la defend'a'j si'n'ten'o'j de la ali'a'j reg'ist'ar'o'j (special'e la franc'o'j, kiu'j eĉ ne minut'o'n konsider'as engaĝ'iĝ'i por alternativ'a'j formul'o'j de dis'volv'ad'o de la super'naci'a'j instituci'o'j). Tiu hegemoni'a efik'o al'don'iĝ'as al la dis'ec'o inter “la Eŭrop'o de riĉ'ul'o'j” kaj “la Eŭrop'o de mal'riĉ'ul'o'j”: ĝi est'as nun part'o de la struktur'a'j obstakl'o'j al la eŭrop'a konstru'ad'o. Kaj cert'e ne la zorg'o “re'lanĉ'i Eŭrop'o'n”, regul'e atribu'at'a al la kancelier'in'o Angel'a Merkel, ŝanĝ'os i'o'n. Ia “german'a demand'o” est'os ankoraŭ por long'a temp'o en Eŭrop'o.

Suveren'ism'o aŭ feder'ism'o, mal'ĝust'a debat'o

Tamen est'as io paradoks'a en la aktual'a situaci'o el la vid'punkt'o de la ideologi'o kaj de la cel'o'j de la nov'liberal'ism'o. En la moment'o, en kiu skiz'iĝ'as ŝanĝ'iĝ'o'j de la konjunktur'o kaj en kiu la ekonomik'ist'o'j de la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF) al'iĝ'as al la kritik'ant'o'j de la politik'o de mal'abund'o ‒ kiu gener'as recesi'o'n kaj pli'grav'ig'as la ne'pag'kapabl'o'n de la en'ŝuld'iĝ'int'a'j land'o'j ‒, ŝajn'as ke Eŭrop'o kiel ekonomi'a unu'o est'as unu el la region'o'j de la mond'o kun la plej mal'bon'a'j ŝanc'o'j por re'lanĉ'i si'a'n aktiv'ec'o'n. Tiu'n paradoks'o'n cert'e ne ebl'as klar'ig'i simpl'e, sed oni pov'as menci'i kelk'a'j'n ideologi'a'j'n kaŭz'o'j'n.

La unu'a'j de'ven'as el la projekci'o de la ord'o'liberal'a model'o de absolut'a sen'de'pend'ec'o de la centr'a bank'o al la unu'ec'a mon'o kompar'e kun la cel'o'j de la “real'a” ekonomi'a politik'o. Ali'a'j de'ven'as el ia mal'bon'a konscienc'o de la eŭrop'a'j gvid'a'j klas'o'j, kiu'j, post kiam ili pli ol ali'a'j dev'is konced'i al la publik'a'j politik'o'j de kejnza tip'o, percept'as ĉi'a'n re'lanĉ'o'n de la ekonomi'o per la postul'o kaj per la alt'ig'o de la viv'nivel'o de la popol'a'j klas'o'j kiel mort'ig'a'n danĝer'o'n re'fal'i en la logik'o'j'n de “social'a” kapital'ism'o.

Fin'e mi kred'as ke oni ne dev'as eksklud'i ali'spec'a'n kalkul'o'n, pli tim'ig'a'n, ilustr'it'a'n de la obstin'o per kiu oni daŭr'ig'is la mal'munt'ad'o'n kaj koloni'ig'o'n de la grek'a ekonomi'o sub la pretekst'o de “struktur're'form'o'j”. Ĝi est'as la ide'o ke, kiom ajn negativ'a'j pov'as est'i la rezult'o'j de la mal'abund'o kaj de la monism'o* por la ĝeneral'a prosper'o, ili ja prepar'as la kondiĉ'o'j'n de kresk'ant'a profit'ebl'o almenaŭ por cert'a'j invest'o'j (aŭ cert'a'j kapital'o'j): tiu'j, ĉu “eŭrop'a'j” aŭ ne, kiu'j jam grand'part'e “liber'iĝ'is” el si'a teritori'o kaj pov'as tuj de'lok'i si'a'j'n aktiv'ec'o'j'n de unu lok'o al ali'a. Evident'as ke tiu kalkul'o est'as politik'e praktik'ebl'a nur tiom long'e, kiom la “kre'a detru'ad'o” ne profund'e tuŝ'as la social'a'n teks'aĵ'o'n kaj la kun'ten'iĝ'o'n de la domin'ant'a'j naci'o'j, por kio ne ekzist'as garanti'o.

Aplik'at'a al Eŭrop'o, la nov'liberal'a projekt'o ne konduk'as al la trans'form'ad'o de ĝi'a cel'o: ĝi tendenc'as al ĝi'a mal'aper'o.

La antaŭ'e dir'it'o jam klar'ig'as, kiel la dimensi'o'j de la kriz'o kun'iĝ'as por konduk'i la eŭrop'a'n konstru'ad'o'n al turn'o'punkt'o kiu en'hav'as la virtual'ec'o'n de nov'a faz'o, sed laŭ orient'iĝ'o'j komplet'e mal'kongru'a'j inter ili. Tamen, nek la kristal'iĝ'o de la konflikt'o nek ĝi'a evolu'o pov'as okaz'i ekster politik'a spac'o de al'front'iĝ'o kaj de reprezent'ad'o. Per klar'a'j vort'o'j: ili de'pend'as de la manier'o laŭ kiu du'obl'a problem'o de legitim'ec'o kaj de demokrati'o est'os solvat'a. Jen la tri'a dimensi'o pri kiu mi vol'as insist'i. Kiel al'ir'i ĝi'n real'ism'e?

Unu'e neces'as el'ir'i el la al'front'iĝ'o inter la “suveren'ism'a” kaj la “feder'ism'a” retor'ik'o, kiu baz'iĝ'as sur kontraŭ'ec'o de situaci'o'j sam'e imag'a'j: unu'flank'e la ide'o de naci'a'j komun'um'o'j iel natur'a'j, al kiu'j daŭr'e ebl'us re'ven'i por fond'i la legitim'ec'o'n de la instituci'o'j pri la esprim'o de la ĝeneral'a vol'o; ali'flank'e la ide'o de virtual'a eŭrop'a demos kun'vok'it'a por konsist'ig'i si'n kaj por esprim'i si'n pro la fakt'o ke ekzist'as reprezent'a struktur'o sur super'naci'a nivel'o.

La unu'a ide'o ne nur abstrakt'as la kondiĉ'o'j'n en kiu'j la naci'a suveren'ec'o “traduk'as” la pov'o'n, por la pli'mult'o de la popol'o, influ'i la decid'o'j'n de la reg'ant'o'j: ĝi fleg'as ankaŭ la fikci'o'n de sen'ŝanĝ'a legitim'ec'o de la naci'ŝtat'o kiel sol'a kadr'o en kiu la civit'an'o'j uz'as si'a'j'n rajt'o'j'n. La du'a, invers'e, sekv'as procedur'a'n koncept'o'n de la legitim'ec'o. Ĝi neniel demand'as si'n, kiu'j politik'a'j procez'o'j efektiv'e don'is al la demokrati'a reprezent'ad'o konstituci'a'n funkci'o'n en la histori'o de la naci'ŝtat'o'j.

Oni dev'as not'i la fakt'o'n, ke la eŭrop'a politik'a sistem'o, kiom ajn mal'koher'a ĝi ŝajn'as, est'as nun jam miks'it'a sistem'o, en kiu ekzist'as plur'a'j nivel'o'j de respond'ec'o kaj de aŭtoritat'ec'o: ĝi est'as mult'e pli federaci'a ol la plej mult'a'j civit'an'o'j percept'as, sed mal'pli demokrati'a ol ĝi pretend'as est'i, ĉar la potenc'divid'o inter la komun'um'a'j kaj la naci'a'j instanc'o'j ebl'ig'as al ĉiu el ili organiz'i si'a'n sen'respond'ec'o'n kaj blok'as la form'ad'o'n de kontraŭ'pov'o'j.

Tiu ĉi sistem'o est'is neniam stabil'a, sed la nun'a kriz'o ankoraŭ mal'stabil'ig'is ĝi'n per tio ke ĝi aper'ig'is en'e de si kvazaŭ suveren'a'n instanc'o'n: la “sen'de'pend'a'n” centr'a'n bank'o'n, kiu situ'as ĉe la ĉarnir'o de la publik'a'j financ'o'j de la ŝtat'o'j kaj de la inter'naci'a financ'merkat'o. Nu, ĝi'a kresk'int'a pov'o re'spegul'as nek la simpl'a'n evolu'o'n de la teknokrati'o nek nur la akapar'o de la privat'a kapital'ism'o. Tem'as pli ĝust'e pri prov'o de “de'supr'a revoluci'o”, en epok'o en kiu la politik'a potenc'o jam ne dis'iĝ'as dis'de la ekonomi'a potenc'o kaj antaŭ ĉio financ'a.* La tut'a demand'o est'as, ĉu ĝi pov'as konduk'i al nov'a reĝim'o de suveren'ec'o, kaj kiu'j'n solv'o'j'n de ŝanĝ'o oni pov'as propon'i.

Pro tio la du'a konfuz'o kiu'n neces'as for'ig'i, koncern'e la rilat'o'j'n inter legitim'ec'o kaj demokrati'o. Se oni ten'as si'n je real'ism'a difin'o, ne ideologi'a, de la legitim'ec'o de la politik'a'j sistem'o'j, oni ne pov'as asert'i ke la sol'a efektiv'a legitim'ec'o est'as tiu kiu'n don'as la demokrati'a'j procedur'o'j: la tut'a histori'o montr'as la mal'o'n. Oni sci'as, ke ĝust'e en la situaci'o'j nom'at'a'j escept'a'j, divers'tip'a'j aŭtoritat'ec'a'j struktur'o'j tendenc'as postul'i kaj akir'i la deleg'ad'o'n de la potenc'o de la loĝ'ant'ar'o'j, kun aŭ sen konstituci'a procedur'o. Kio est'as tamen surpriz'a en la nun'a konjunktur'o, est'as ke la urĝ'o kontraŭ'star'i la spekul'a'j'n atak'o'j'n kontraŭ la unu'ec'a mon'o kaj, rilat'e kun tio, iom regul'ig'i financ'a'n sistem'o'n eskap'int'a el ĉia kontrol'o al'port'is neni'a'n nov'a'n legitim'ec'o'n al la Komision'o de Bruselo. Sekv'e, front'e al la “ekster'ordinar'a'j” iniciat'o'j de la Eŭrop'a Centr'a Bank'o kaj de ĝi'a prezid'ant'o, la reg'ist'ar'o'j aŭ la ŝtat'estr'o'j pov'is prezent'i si'n kvazaŭ nur ili mem en'karn'ig'us la popol'a'n suveren'ec'o'n kaj la rajt'o'n de la popol'o'j dispon'i pri si mem. La demokrati'o est'is ronĝ'it'a ĉe la du flank'o'j sam'temp'e, kaj la politik'a sistem'o en si'a tut'aĵ'o far'is paŝ'o'n sur'voj'e al la “sen'demokrati'ig'o”.

Tiu spert'o trud'as re'ven'o'n al la meĥanism'o'j kaj la histori'a'j kaŭz'o'j kiu'j apog'is la privilegi'o'n de la naci'ŝtat'o'j pri legitim'ec'o de la potenc'o. Por dir'i tio'n per kelk'a'j vort'o'j, part'o de tiu'j kaŭz'o'j ven'as el la sent'a pov'o de la naci'a aŭ naci'ism'a ideologi'o mem, special'e ‒ sed ne nur ‒ en la soci'o'j kiu'j forĝ'is si'a'n kolektiv'a'n konsci'o'n en la rezist'ad'o al si'n'sekv'a'j imperi'ism'o'j kiu'j tendenc'is neni'ig'i ili'a'n ident'ec'o'n kaj esting'i ili'a'n histori'o'n.

Sed, kun temp'a distanc'o, ali'a faktor'o akir'as strategi'a'n signif'o'n, en tio ke ĝi montr'as sam'temp'e kial la form'o naci'o ne posed'as kapabl'o'n de absolut'a legitim'ec'o kaj kial la demokrati'a legitim'ec'o de la naci'ŝtat'o rest'as de'pend'a de la social'a'j kaj ekonomi'a'j kondiĉ'o'j, kaj ne simpl'e de la form'o'j de reprezent'a procedur'o aŭ de la ide'o de la “suveren'ec'o de la popol'o”. Tiu faktor'o ‒ special'e en la land'o'j de okcident'a Eŭrop'o ‒ est'as la fakt'o ke la trans'form'ad'o de la ĝendarm'a ŝtat'o en social'a'n ŝtat'o'n al'pren'is la form'o'n de konsist'iĝ'o de soci'a naci'ŝtat'o, en kiu la konker'o de la social'a'j rajt'o'j dens'e lig'iĝ'is kun period'a re'konstru'ad'o de la naci'a aparten'o (ekzempl'e special'e post la du mond'milit'o'j kaj, en Franci'o, post la koloni'a'j milit'o'j)*. Tio klar'ig'as sam'temp'e kial la amas'o de civit'an'o'j vid'is en la naci'o la sol'a'n kadr'o'n de agnosk'iĝ'o kaj de integr'iĝ'o en la komun'um'o kaj kial tiu civit'a dimensi'o de la naci'ec'o erod'as (aŭ degener'as en “popol'ism'o'n” baz'it'a'n sur eksklud'o de fremd'ul'o'j) kiam la ŝtat'o ek'funkci'as, fakt'e, ne kiel kovr'il'o de la social'a civit'an'ec'o, sed kiel la sen'pov'a spekt'ant'o de si'a kaduk'iĝ'o aŭ kiel la fervor'a instrument'o de si'a mal'munt'ad'o.

La kriz'o de la demokrati'a legitim'ec'o en Eŭrop'o hodiaŭ est'as do sam'temp'e la fakt'o ke la naci'ŝtat'o'j hav'as jam nek la rimed'o'j'n nek la vol'o'n defend'i aŭ re'nov'ig'i la “social'a'n kontrakt'o'n” kaj la fakt'o ke la instanc'o'j de la Eŭrop'a Uni'o hav'as neni'a'n inklin'o'n serĉ'i la form'o'j'n kaj en'hav'o'j'n de social'a civit'an'ec'o sur pli alt'a nivel'o ‒ escept'e se iu'n tag'o'n ili est'as dev'ig'at'a'j al tio de ribel'o de la loĝ'ant'ar'o'j, aŭ de la ek'konsci'o pri la politik'a'j kaj moral'a'j danĝer'o'j por Eŭrop'o pro la kun'efik'o'j de diktator'ec'o “de'supr'a” far'e de la financ'merkat'o'j kaj de kontraŭ'politik'a mal'kontent'o nutr'at'a “mal'supr'e” de la provizor'ec'o de la viv'kondiĉ'o'j, la mal'estim'o al la labor'o kaj la for'rab'o de la perspektiv'o'j de est'ont'ec'o.

Sed la pri'skrib'o de tiu sak'strat'o en'hav'as ankaŭ kelk'a'j'n lecion'o'j'n, eĉ tre hazard'a'j, pri la rimed'o'j el'ir'i ĝi'n. Kiom ajn est'as la daŭr'o kaj la amar'o de la mal'traf'it'a'j okaz'o'j, oni pov'as esper'i ke la pesimism'o de la spert'o ne komplet'e neni'ig'as la resurs'o'j'n de la imag'ad'o ‒ kiu'j rezult'as ankaŭ el pli bon'a kompren'o de la fakt'o'j. En'konduk'i demokrati'a'j'n element'o'j'n en la komun'um'a'j'n instituci'o'j'n est'us jam kontraŭ'pez'o al la okaz'ant'a “konservativ'a revoluci'o”.* Sed tio ne liver'as si'a'j'n propr'a'j'n politik'a'j'n kondiĉ'o'j'n. Tiu'j ven'os nur el sam'temp'a ek'puŝ'o de la publik'a'j opini'o'j favor'e al re'turn'o de la eŭrop'a'j prioritat'o'j, kiu'j antaŭ'rang'ig'as la dung'o'n, la en'soci'ig'o'n de la jun'a'j generaci'o'j, la mal'grand'ig'o'n de la mal'egal'ec'o'j kaj la just'a'n divid'o'n de la impost'a'j ŝarĝ'o'j por la financ'a'j profit'o'j. Kaj tiu ek'puŝ'o okaz'os nur se la soci'a'j mov'ad'o'j aŭ la moral'a'j “indign'o'j”, ir'ant'a'j trans la lim'o'j, sufiĉ'e fort'ig'as si'n por star'ig'i dialektik'o'n de potenc'o kaj de opozici'o en la tut'a eŭrop'a soci'o. La “kontraŭ'demokrati'o” dev'as help'i la demokrati'o'n.*

Naci'o'j serĉ'ant'a'j si'a'n perd'it'a'n ident'ec'o'n

Tiu Ĉi legitim'ec'o de la eŭrop'a konstru'ad'o ne dekret'ebl'as aŭ eĉ invent'ebl'as per jur'a argument'ad'o. Ĝi pov'as rezult'i nur tendenc'e el tio ke Eŭrop'o far'iĝ'as la cel'o kaj la kadr'o de la soci'a'j, ideologi'a'j, pasi'a'j, mal'long'e politik'a'j konflikt'o'j, kiu'j koncern'as ĝi'a'n propr'a'n est'ont'ec'o'n. Paradoks'e, ĝust'e kiam Eŭrop'o est'os kontest'at'a ‒ eĉ per'fort'e ‒ jam ne nom'e de la pas'int'ec'o, kiu'n ĝi for'met'is, sed nom'e de la nun'o, kiu'n ĝi divid'as, kaj nom'e de la est'ont'ec'o, kiu'n ĝi pov'as mal'ferm'i aŭ ferm'i, ĝi far'ig'os daŭr'em'a politik'a konstru'aĵ'o. Eŭrop'o kapabl'a reg'i si'n mem est'as sen'dub'e Eŭrop'o demokrati'a anstataŭ Eŭrop'o oligarĥi'a kaj teknokrat'a. Sed Eŭrop'o demokrati'a ne est'as la esprim'o de demos abstrakt'a: ĝi est'as Eŭrop'o en kiu la popol'a'j lukt'o'j svarm'as kaj bar'as la konfisk'ad'o'n de la decid'pov'o.

Rezist'i al la mal'demokrati'ig'o ne sufiĉ'as pro kristal'ig'i histori'a'n gvid'manier'o'n, sed est'as nepr'a kondiĉ'o por “re'far'i” Eŭrop'o'n.

La kriz'o de la aktual'a Eŭrop'o, volont'e kvalifik'at'a ekzist'o'grav'a ĉar ĝi al'front'ig'as si'a'j'n civit'an'o'j'n al radikal'a'j decid'o'j kaj fin'e al “est'i aŭ ne est'i”, est'is sen'dub'e prepar'it'a de la fakt'o ke ĝi'a'j instituci'o'j kaj ĝi'a'j potenc'o'j est'is sistem'e mal'ekvilibr'ig'it'a'j mal'favor'e al la ebl'ec'o'j de part'o'pren'o de la popol'o'j en ili'a propr'a histori'o. Sed kio rapid'ig'is ĝi'n, est'as la fakt'o ke ĝi intenc'e ek'funkci'is ne kiel spac'o de solidar'ec'o inter si'a'j membr'o'j kaj de iniciat'o kontraŭ la risk'o'j de la tut'mond'ig'o, sed kiel instrument'o de penetr'ad'o de la tut'mond'a konkurenc'o en la eŭrop'a'n spac'o'n, kun mal'permes'o trans'ig'i rimed'o'j'n inter teritori'o'j* kaj mal'favor'ant'e komun'um'a'j'n entrepren'o'j'n, rifuz'ant'e ĉi'a'n “de'alt'a'n” harmoni'ig'o'n de la rajt'o'j kaj viv'nivel'o'j, far'ant'e ĉiu'n ŝtat'o'n ebl'a pred'ant'o de si'a'j najbar'o'j.

El tia mem'detru'a spiral'o evident'e ne ebl'as el'ir'i per tio ke oni anstataŭ'ig'as unu konkurenc'o'n per ali'a ‒ ekzempl'e al la konkurenc'o per salajr'o'j, per impost'reĝim'o'j kaj per interez'kvot'o de prunt'o'j substitu'i konkurenc'o'n per devalut'o, kiel propon'as cert'a'j adept'o'j de la re'ven'o al naci'a'j valut'o'j.* Ebl'as el'ir'i el ĝi nur per la invent'o kaj obstin'a propon'ad'o de ali'a Eŭrop'o ol tiu de la bank'ist'o'j, de la teknokrat'o'j kaj de la politik'a'j rent'ul'o'j. Eŭrop'o de konflikt'o inter antitez'a'j soci'model'o'j, kaj ne inter naci'o'j serĉ'ant'a'j si'a'n perd'it'a'n ident'ec'o'n. Eŭrop'o ali'mond'ig'ism'a kapabl'a invent'i por si mem kaj propon'i al la mond'o revoluci'a'j'n dis'volv'o'strategi'o'j'n kaj etend'it'a'j'n form'o'j'n de kolektiv'a part'o'pren'o ‒ sed kapabl'a ankaŭ akcept'i ili'n kaj adapt'i ili'n al si'a propr'a uz'ad'o se hazard'e ili est'as propon'it'a'j ali'i'e. Eŭrop'o de la popol'o'j, tio signif'as de la popol'o kaj de la civit'an'o'j kiu'j konsist'ig'as ĝi'n.

Etienne BALIBAR.

Lud'o de “kat'o kaj mus'o”

Kiel la Respublik'o de Sud-Sudano, tiu jun'a ŝtat'o nask'it'a en juli'o 2011 el land'o-dis'iĝ'o sekv'ant'a referendum'o'n, baskul'is? Por tio'n kompren'i, neces'as re'ir'i ĝis la naft'o-inter'konsent'o de la 27-a de septembr'o 2012 inter Ĥartumo kaj Ĵubo, kaj al la decid'o de s-ro Kiir far'iĝ'i kandidat'o al si'a propr'a posten'o en 2015. Li'a'j ok jar'o'j da prezid'ec'o* tut'e ne est'is sukces'o: etn'a'j per'fort'o'j, oft'a'j popol'ribel'o'j, ne'efik'a administraci'o, mank'o de ekonomi'a evolu'ad'o kaj masiv'a korupt'ad'o — ĝis tiom'a grad'o, ke, en fam'a mal'ferm'a leter'o, la prezid'ant'o sever'e admon'is si'a'j'n propr'a'j'n ministr'o'j'n: “Re'don'u la 4 miliard'o'j'n da dolar'o'j, kiu'j'n vi ŝtel'is, ĉar ni bezon'as ili'n por la evolu'ad'o.”

Uson'o, “bapt'o'patr'o” de la nov'a ŝtat'o, si'n montr'as tro indulg'a al ĝi. Ja ver'a diplomati'a “mafi'o”, favor'a al la Sudana Popol-liber'iĝ'a Mov'ad'o (Sud'a'n People’s Liberation Movement SPLM), la ribel'a organiz'aĵ'o opon'ant'a al Ĥartumo, kiu ek'reg'is en Ĵubo ek'de la sen'de'pend'iĝ'o, cert'ig'is al ĝi la favor'o'n de la Obama-administraci'o kaj mal'permes'is ĉiu'n kritik'o'n kontraŭ la kar'a protekt'at'o de Vaŝington'o.

Ĥartumo sukces'is profit'i el la situaci'o. La prezid'ant'o Omar Al-Bachir, konsci'a ke li posed'as la ŝlos'il'o'n de la re'elekt'o de si'a sud'a sam'rang'ul'o, komenc'is lert'a'n ĉantaĝ'a'n politik'o'n. Kun kiu'j cel'o'j? Unu'e, strangol'i la nord'a'n geril'o'n konduk'at'a'n de la Sudana Revoluci'a Front'o (Sud'a'n Revolutionary Front SRF), tegment'a organiz'aĵ'o ar'ig'ant'a ĉiu'j'n mov'ad'o'j'n lukt'ant'a'j'n kontraŭ li'a reĝim'o. La SRF batal'as de la aŭtun'o 2011, apog'ant'e si'n sur la islam'a'j nigr'ul'a'j etn'o'j, kies fidel'ec'o al la arab'o'j long'e daŭr'is sur'baz'e de religi'a komun'ec'o. Sed tiu lojal'ec'o dis'er'iĝ'is dum la milit'a'j jar'o'j (1983 ĝis 2002) kaj fin'e mal'aper'is.

Long'temp'e uz'at'a'j kontraŭ la krist'an'o'j, la islam'a'j nigr'ul'o'j fin'fin'e ek'konsci'is pri si'a fremd'iĝ'o, tiom soci'a kiom ekonomi'a, kaj ŝanĝ'is si'a'n tend'ar'o'n. La kriz'o en Darfuro, en 2003* mark'is la unu'a'n etap'o'n de ili'a engaĝ'iĝ'o; paradoks'e, la sen'de'pend'iĝ'o de la krist'an'a Sud'o, en 2011, mark'is la du'a'n, ankoraŭ pli decid'far'a'n. De nun la islam'ist'a reg'ist'ar'o de Ĥartumo sci'as, ke ĝi engaĝ'iĝ'is en batal'o por si'a plu'viv'o. Kaj, front'e al islam'an'o'j, li ne plu pov'as uz'i religi'a'n argument'o'n. Ĝi do logik'e uz'as ras'ism'o'n kaj sving'ig'as la minac'o'n, kiu'n konsist'ig'as laŭ li la “sklav'o'j” (al abid), termin'o ankoraŭ oft'e uz'at'a en la arab'a Sudano por parol'i pri la nigr'ul'o'j...

Unu'a'j postul'o'j de la prezid'ant'o Al-Bachir est'as: la aplik'ad'o de la naft'o-inter'konsent'o de septembr'o 2012 kaj la fin'o de la sub'ten'o de s-ro Kiir al la SRF. Sed li vol'is eĉ pli. La ekonomi'a situaci'o de Ĥartumo est'ant'a sen'esper'a, li postul'is, ke Ĵubo for'las'u la sufiĉ'e favor'a'j'n kondiĉ'o'j'n de la inter'konsent'o (10, 25 dolar'o'j por unu naft'o'barel'o, kiel transit'prez'o tra la ole'o'dukt'o'j de la Nord'o), kaj komenc'u tuj pag'i la plan'at'a'j'n 3 miliard'o'j'n da “kompens'a'j pag'o'j”, kies pag'kalendar'o ne est'is difin'it'a.

Por tio, neces'is antaŭ'e'n paŝ'i al pli da ek'reg'o de la Sud'o far'e de la Nord'o. S-ro Al-Bachir do prem'is al s-ro Kiir, inter'romp'ant'e la petrol'eksport'o'j'n, kaj part'e re'star'ig'ant'e ili'n post'e — kvazaŭ lud'o de kat'o kun mus'o. En juli'o 2013, kompren'int'e la plan'o'n de Ĥartumo, s-ro Kiir demisi'ig'as si'a'n kabinet'o'n, mal'dung'as la vic'prezid'ant'o'n Machar kaj, dek tag'o'j'n post'e, form'as nov'a'n reg'ist'ar'a'n team'o'n konsist'ant'a'n el hom'o'j fid'at'a'j de Ĥartumo (s-ro'j Riak Gok, Telar Ring Deng, Abdallah Deng Nhial). De tiam, petrol'o de'nov'e al'flu'as kaj mon'o en'ir'as. En novembr'o 2013, la prezid'ant'o Al-Bachir ir'as al Ĵubo por anonc'i al si'a sam'rang'ul'o, ke ven'is la moment'o pag'i la “kompens'a'j'n sum'o'j'n”. La al'pag'o tuj komenc'u, kaj daŭr'ig'u iom post iom, tra kresk'o de la transit-pag'o'j. S-ro Kiir sub'met'iĝ'as, sed la transit'pag'o'j tuj kresk'eg'as*. La prezid'ant'o Al-Bachir plen'e gajn'is. Ĵubo est'as nun reg'at'a de profit'em'a etn'a team'o de intrig'ant'o'j, kiu en'hav'as, krom nukle'o de dinkaoj el grup'o'j Rek kaj Agar*, ali'a'j'n etn'an'o'j'n, rekompenc'it'a'j'n pro si'a komplez'o.

La operaci'o organiz'it'a de Ĥartumo kontribu'as sufok'i la demokrati'o'n en la Sud'o. Ja, la sud-sudana ŝtat'o ne est'as ver'a ŝtat'o. Ĝi est'as nur la projekci'o de la eg'e centraliz'it'a'j struktur'o'j de aŭtoritat'em'a geril'o-mov'ad'o, kun arme'o konsist'ant'a el etn'a'j regiment'o'j mal'bon'e unu'iĝ'int'a'j, de'ven'ant'a'j el la divers'region'a'j batal'ant'a'j grup'o'j de la 1983-2002-aj jar'o'j. Ĉi tiu origin'a fragment'iĝ'o intens'iĝ'is kun la iom-post-iom'a “integr'ad'o” de la milic'o'j, kiu'j batal'is por Ĥartumo dum la milit'o kaj kiu'j est'is apud'met'it'a'j, regiment'o'n apud regiment'o, sen zorg'o pri homogen'ig'o.

La demand'o est'as ne nur: kiu gajn'os la prezid'ant'a'n elekt'o'n, sed ankaŭ kaj precip'e pri kiel okaz'os la balot'o. Ĉu vid'iĝ'os grand'a kvalit'o'ŝanĝ'o, ebl'ig'ant'a pas'i de intrig'ant'ar'o-reĝim'o al jur'o'ŝtat'o? Antaŭ la event'o'j de decembr'o 2013, oni pov'is esper'i re'form'ism'a'n mov'ad'o'n kaj lukt'o'n por demokrati'o. Tiu scen'ar'o ŝajn'as nun ne ver'ŝajn'a.

Fend'o'j de la etn'a'j dis'divid'o'j

Oni tro facil'e konsider'as, ke la brutal'ec'o de la nun'a kriz'o de'ven'as de etn'a konflikt'o. Sed tem'as precip'e pri la dis'er'iĝ'o de aŭtoritat'em'a reĝim'o, kiu hezit'as inter voj'o'j de demokrati'a modern'iĝ'o kaj klient'ar'ism'a rigid'iĝ'o. Kvankam la ag'ant'o'j, kiel oft'e en Afrik'o, ident'iĝ'as kun etn'o'j, la ŝlos'il'o de la event'o'j trov'iĝ'as ali'lok'e: en la mult'e pli vast'a mov'ad'o, kiu konduk'is part'o'n de la sen'de'pend'ist'a elit'o de la SPLM revizi'i si'a'n pozici'o'n, ĉar ĝi'a'j interes'o'j est'is minac'at'a'j. En la embri'ec'a politik'a viv'o de Sud-sudano, la ĉef'a'j debat'o'j ne okaz'as en la parlament'o, sed en'e de tiu mov'ad'o, kiu konserv'is la vertikal'a'j'n struktur'o'j'n hered'it'a'j'n el si'a lenin'ism'a pas'int'ec'o. La Naci'a Liber'iĝ'o-Konsili'o (NLK) ja konsist'ig'as kvazaŭ “Parlament'o'n de la parti'o”, kies esprim'iĝ'o'n, sur'voj'a'n al demokrati'iĝ'o, s-ro Kiir prov'as lim'ig'i.

Por li, sam'e kiel por li'a'j parti'an'o'j, demokrati'a ŝanĝ'iĝ'o pov'as modif'i valor'a'j'n akir'it'a'j'n pozici'o'j'n. La 15-an de decembr'o, la form'iĝ'ant'a opozici'o prepar'iĝ'is por okaz'ig'i grand'a'n unu'ig'a'n manifestaci'o'n por postul'i kun'ven'o'n de la NLK. La dinka-batalion'o de la prezid'ant'a gvardi'o tiam prov'is sen'arm'ig'i nuer-batalion'o'n — s-ro Kiir est'as dinkao kaj s-ro Machar est'as nuero — dum ali'a'j soldat'o'j arest'is la dek unu “re'form'ist'a'j'n” politik'ist'o'j'n taks'at'a'j'n plej danĝer'a'j. S-ro Machar sukces'is fuĝ'i: la nuer-grup'o'j de la arme'o ribel'ad'is kaj intern'a milit'o komenc'iĝ'is, kun si'a horor'aĵ'o'j. La hipotez'o de puĉ'o organiz'it'a de s-ro Machar est'as mal'ver'ŝajn'a, sed la kompar'o kun la puĉ'o de la 18 brumaire* ŝajn'as ja kongru'a: ambici'a prezid'ant'o (s-ro Kiir) prov'as pli'fort'ig'i si'a'n pov'o'n front'e al la demokrati'a defi'o lanĉ'it'a de la propr'a parti'o.

La etn'a faktor'o lud'as rol'o'n en tiu politik'a kadr'o: la nuer-soldat'o'j spontan'e ribel'is por defend'i si'a'n pro'batal'ant'o'n, la eks'a'n vic'prezid'ant'o'n. En Ĵubo, la dinka-soldat'o'j tuj komenc'is murd'ad'i, cel'ant'e preskaŭ ekskluziv'e nuer-an'o'j'n, ĉu civil'ul'o'j'n, ĉu soldat'o'j'n. Sed la fend'o'j de tiu dis'divid'o abund'as. La vidv'in'o de la alt'gvid'ant'o de la sen'de'pend'iĝ'a mov'ad'o, s-in'o Rebecca Garang, kvankam dinkao, si'n pozici'is en la re'form'ist'a tend'ar'o, kaj ŝi'a plej aĝ'a fil'o part'o'pren'as en la delegaci'o de la nuero Machar. La dek unu re'form'ist'a'j politik'ist'o'j arest'it'a'j aparten'as al kvin etn'o'j, kaj inter ili trov'iĝ'as du dinkaoj. En la Nord'o, en la batal'o'j ĉirkaŭ la petrol'a urb'o Bentiu, est'as nueroj, al'iĝ'int'a'j al s-ro Kiir, kiu'j al'front'as ali'a'j'n nuerojn fidel'a'j'n al s-ro Machar. Ĉie en Equatoria, region'o nek nuera nek dinkaa, la mal'grand'a'j trib'o'j (Madi'o'j, Bari'o'j, Lotukoj, Toposaoj) elekt'as si'a'n tend'ar'o'n, ĝeneral'e tiu'n de s-ro Machar kaj de la re'form'ist'o'j.

Neni'e konstat'iĝ'as determin'ism'o, kiu postul'us, ke ĉiu blind'e sekv'u si'a'n trib'a'n prefer'o'n. La konsekvenc'o de tiu'j elekt'o'j oft'e est'as viv'o aŭ mort'o. Ĉar per'fort'o est'as grand'eg'a, kaj ĝi intens'iĝ'as des pli rapid'e, ke la mediaci'ant'o'j — la membr'o'land'o'j de la inter'reg'ist'ar'a Aŭtoritat'o por dis'volv'iĝ'o (Intergovernmental Authority on Development, Ig'ad)* — est'as divid'it'a'j, eĉ kvazaŭ lukt'ant'a'j unu kontraŭ la ali'a'j. Etiopio streb'eg'as rest'i neŭtral'a en konflikt'o, kiu,en mez'a temp'lim'o, minac'as ĝi'a'n sekur'ec'o'n. Kenjo, komenc'e tent'at'a sub'ten'i s-ro'n Kiir, re'tir'iĝ'is. Kaj Ugando eĉ pli mal'bon'e ag'is: en la nom'o de la sub'ten'o al la “elekt'it'a reg'ist'ar'o” de Ĵubo, la prezid'ant'o Yoweri Museveni bomb'ad'is la ribel'int'a'j'n region'o'j'n, kaj trov'iĝ'is mez'e de januar'o 2014 engaĝ'it'a en pez'a arme'a operaci'o en la direkt'o de Bor, tiel far'iĝ'ant'e juĝ'ist'o kaj parti'o.

Preter la princip'o-deklar'o'j, la pli'vast'ig'it'a “inter'naci'a komun'um'o” (Uson'o, Eŭrop'a Uni'o, Ĉin'uj'o) rest'is strang'e silent'a, kvazaŭ tiu subit'a kriz'o, frap'ant'a la plej jun'a'n land'o'n de la kontinent'o, tut'mond'e pri'fest'it'a'n antaŭ tri jar'o'j, las'as ĝi'n sen'voĉ'a. Ĉin'uj'o, ĉef'a klient'o de la sudana petrol'o, ŝajn'as pret'a atend'i el'ir'o'n de la kriz'o, kiu'n ĝi mal'facil'e anticip'as. Uson'o est'as ĝen'at'a de si'a ne'rekt'a respond'ec'o. Ĝi toler'is per'fort'a'n de'voj'iĝ'o'n kontraŭ'demokrati'a'n kaj ĝi pent'as pro tio, sen tamen akcept'i, ke ĝi'a'j kontest'ant'o'j decid'is arm'it'a'n lukt'o'n.

Kie'n ni ir'as? Se la per'fort'o, pli'intens'ig'it'a per la implik'iĝ'o de Ugando, ne rapid'e ĉes'os, la land'o risk'as en'profund'iĝ'i en spiral'o'n, kie trib'ism'o, moment'e du'on-rangigita de la lukt'o por demokrati'ig'o, re'ven'os sur la scen'ej'o'n. Real'a danĝer'o est'us tiam, por land'o tiom sub-instituci'ig'it'a, tiu de plen'a dis'er'iĝ'o. Kaj tiu de region'a katastrof'o, ĉar, de la Centrafrik'a Respublik'o ĝis Somali'o sufer'ant'a intern'a'n milit'o'n, de Sudano ĉe la rand'o de ekonomi'a dis'fal'o ĝis la eritrea diktatur'o, la tut'a sub'region'o en'profund'iĝ'us en grand'a'n kriz'o'n, kies viktim'o pov'us far'iĝ'i, iom post'e, Etiopio.

Gérard PRUNIER