La sekci'o Larĝ'a Angul'o de ĉi tiu numer'o aper'as por mark'i la okaz'o'n de la Mond'a Radi'o-Tag'o, fest'at'a ĉiu'n jar'o'n la 13-an de februar'o.
Ĉu radi'o est'as eks'a? Ĉu est'as temp'o por en'tomb'ig'i ĉi tiu'n komunik'il'o'n, kiu en'ven'is ni'a'j'n dom'o'j'n preskaŭ antaŭ unu jar'cent'o?
Tut'e ne. Cert'e la transistor'o de la hieraŭ'a jar'o fin'viv'is si'a'n viv'o'n. Lini'a, paŝ-post- paŝ'a aŭskult'ad'o kun la orel'o glu'at'a al la radi'o-aparat'o est'as io de la pas'int'ec'o.
Radi'o en'ir'is si'a'n cifer'ec'a'n trans'form'iĝ'o'n.
Hodiaŭ aŭskult'ant'o'j sam'e ver'ŝajn'e en'ŝalt'as la radi'o'n per si'a port'ebl'a telefon'o aŭ per si'a komput'il'o. Plej grand'a faktor'o en la re'invent'ad'o de ĉi tiu komunik'il'o est'is la produkt'ad'o de son-dosier'o'j – program'o'j al'ir'ebl'a'j laŭ'pet'e. Radi'o'j pov'as foj'e eĉ est'i spekt'at'a'j, kiam program'o'j est'as film'at'a'j kaj afiŝ'at'a'j en la ret'o'n. Ankaŭ la aŭskult'ant'o'j evolu'is. Iam pasiv'a'j mal'antaŭ si'a'j aparat'o'j, nun ili pov'as part'o'pren'i dis'send'o'j'n kaj eĉ help'i form'i program'o'j'n, don'ant'e si'a'n opini'o'n en soci'a'j komunik'il'o'j.
Do, tem'as pri tre mal'sam'a sed flor'ant'a il'o, ĉi tiu komunik'il'o, kiu'n ni fest'as la 23-an de februar'o ĉiu'jar'e, dum la Mond'a Radi'o-Tag'o.
Deklar'it'a en 2011, la Tag'o memor'ig'as pri la esenc'a rol'o de ĉi tiu komunik'il'o, kiu ating'as vast'a'n publik'o'n, eĉ en la plej izol'it'a'j lok'o'j aŭ dum kriz'a'j situaci'o'j. Ek'de la kre'ad'o de Unesk'o, tiu organiz'aĵ'o apog'is si'n sur ĉi tiu ŝlos'il'a komunik'il'o, por help'i plen'um'i si'a'n misi'o'n antaŭ'e'n'ig'i liber'ec'o'n de esprim'o kaj la liber'a'n flu'o'n de ide'o'j tra la mond'o.
La organiz'aĵ'o proviz'is radi'o-staci'o'j'n tra la mond'o per program'o'j kaj sub'ten'is kampanj'o'j'n de radi'o per inform'ad'o, kiel la inform-kampanj'o de 2016 pri la virus'o Zika en Sud-Amerik'o kaj en la Karib'a region'o – kaj tio est'as io, kio'n ĝi plu far'as ankoraŭ nun. Unesk'o propon'as trejn'ad'o'n pri radi'o- dis'send'ad'o kaj – raport'ad'o, kiel ĝi far'is por jun'a'j siriaj rifuĝ'int'o'j en Libano ek'de 2014.
Ĝi ankaŭ sub'ten'as kre'ad'o'n de komun'um'a'j radi'o-staci'o'j aŭ de tiu'j dis'send'ant'a'j dum la sekv'o'j de natur'a'j katastrof'o'j.
La tem'o de la Mond'a Radi'o-Tag'o en 2020 est'as divers'ec'o. Ĉi tio rest'as brul'a demand'o, ĉar la reprezent'iĝ'o de vir'in'o'j, mal'pli'mult'o'j kaj hom'o'j kun mal'avantaĝ'o'j en la dis'send'o-ond'o'j ankoraŭ ne est'as kontent'ig'a. Ni ir'is long'a'n voj'o'n de la temp'o, kiam vir'in'a'j raport'ist'o'j dev'is las'i la lok'o'n al vir'o'j, kiu'j leg'u ili'a'j'n raport'o'j'n radi'e, ĉar vir'a'j voĉ'o'j est'is konsider'at'a'j pli kred'ind'a'j. Sed la defi'o est'as real'a.
La mank'o de statistik'o'j en mult'a'j land'o'j ig'as mal'ebl'e desegn'i tut'mond'a'n map'o'n de divers'ec'o de radi'o'j. Sed la inform'o'j ekzist'ant'a'j, parol'as mem pri ĝi. En Franci'o en 2018 vir'in'o'j est'is tri'dek sep el'cent'o'j (Conseil supérieur de l’audiovisuel (CSA), 2019) de la radi'a'j dis'send'ant'o'j.
Ili konsist'ig'is du'dek tri el'cent'o'j'n de la politik'a'j gast'o'j kaj tri'dek sep el'cent'o'j'n de la fak'ul'o'j pri radi'o. En Briti'o, dum kvin'dek unu el'cent'o'j de la radi'o-dung'it'ar'o est'is vir'in'o'j, nur tri'dek ses el'cent'o'j hav'is respond'ec'a'j'n posten'o'j'n (Ofcom, 2019). Ali'a ekzempl'o: en Uson'o, en 2017, nur dek unu el'cent'o'j de la labor'ant'o'j en nov'aĵ-centr'o'j est'is el mal'pli'mult'a'j fon'o'j (The Radi'o and Television Digital News Association (RTDNA) kaj Hofstra University Newsroom Survey, 2018).
Est'as grav'e, ke radi'o re'spegul'u la aŭskult'ant'ar'o'n, kiu'n ĝi serv'as, plej akurat'e, ĉar divers'ec'o en radi'o est'as la ŝlos'il'o al inform'ad'o ĝust'a kaj sen'de'pend'a.
Ĝi ankaŭ est'as rimed'o por don'i voĉ'o'n al la vari'a'j kultur'o'j kaj opini'o'j, kiu'j form'as la baz'o'n de kritik'a pens'ad'o.
Malgraŭ la evolu'o de radi'o en last'a'j jar'o'j, ĝi rest'as la ne'anstataŭ'ig'ebl'a voĉ'o, kiu plen'ig'as ni'a'n sol'ec'o'n kaj ŝajn'as parol'i nur al ni – eĉ se ĝi adres'as si'n al la hom-amas'o.
En mond'o invad'it'a de ekran'o'j “paradoks'e avantaĝ'o de radi'o est'as tio, ke ĝi ne est'as akompan'at'a de bild'o'j”, rimark'ig'is la Unesk'o-Kurier'o en la ĉef-artikol'o de si'a numer'o de februar'o 1997 dediĉ'it'a al radi'o.
Ĉi tiu mesaĝ'o est'as ĝust'e sam'e grav'a hodiaŭ. “La ĉef'a kvalit'o de la televid'a bild'o – tio, ke ĝi ŝajn'as tiel real'ism'a – fakt'e est'as ĝi'a ĉef'a mal'fort'o, ĉar ĝi mal'help'as ni'a'n imag'o-pov'o'n, kaj ni'a'n kapabl'o'n rest'i mal'proksim'a kaj pens'i.” La ĉef'artikol'o daŭr'ig'is. “Ni ĉiam bezon'os son'o'j'n sen bild'o'j kiel part'o de ni'a rajt'o interpret'i mem, kiam ni en'ŝalt'as la maten'a'j'n nov'aĵ'o'j'n, la mond'a'j'n event'o'j'n.”
Agnès Bard'o'n
Per dis'volv'o de nov'a'j son'rakont'o'j, la el'send'o de podkast'o'j ven'ig'is pli ol nov'a'n viv'o'spir'o'n al la radi'o. En mal'mult'a'j jar'o'j ĝi far'iĝ'is tut'mond'a industri'o - kun re'invent'ad'o de la aŭskult'manier'o kaj per la ebl'ig'o de pli proksim'a'j lig'o'j kun la aŭskult'ant'o'j.
Siobhan McHugh
Est'as du kial'o'j por tio. La hom'o'j kutim'e privat'e aŭskult'as, oft'e tra kap'aŭskult'il'o'j, kio ebl'ig'as al la radi'o'parol'ist'o'j rekt'e ating'i ili'a'j'n orel'o'j'n. Tio kre'as la perfekt'a'j'n kondiĉ'o'j'n por lig'o inter parol'ist'o kaj aŭskult'ant'o. Mal'kiel la radi'o, kie prezent'ist'o'j batal'as kontraŭ la hazard'a en'ŝalt'o de la aŭskult'ant'o kaj ties kapabl'o ŝanĝ'i staci'o'j'n per turn'o de radi'o'buton'o, la podkast'ant'o pov'as fid'i, ke la aŭskult'ant'o vol'as aŭskult'i. Tio ebl'ig'as ke la podkast'ant'o'j mal'streĉ'iĝ'u kaj est'u aŭtentik'a'j, kio kresk'ig'as ili'a'n konekt'iĝ'em'o'n. Iu'j aŭskult'ant'o'j dir'as, ke trov'i nov'a'n ŝat'at'a'n podkast'o'n est'as kiel ek'hav'i nov'a'n amik'o'n – kun pli ol 700 000 podkast'o'j en la uson'a aŭd'vid'a gigant'o iTunes de Apple, la plej grand'a podkast'a platform'o, tem'as pri mult'a'j amik'o'j.
Podkast'a el'send'o komenc'iĝ'is tre simpl'e en 2004 kiel teknologi'a nov'ig'o, ĉef'e uz'at'a de radi'o'staci'o'j por ali'temp'ig'i radi'o'program'o'j'n. Ili pov'is est'i dispon'ebl'a'j en Inter'ret'o, el'ŝut'it'a'j laŭ la em'o de la aŭskult'ant'o. La nom'o podkast'o re'spegul'is tio'n. Sen'intenc'e kre'it'a de brit'a teknologi-ĵurnal'ist'o Be'n Hammersley, ĝi est'as kun'fand'aĵ'o de la vort'o'j iPod (port'ebl'a aparat'et'o kre'it'a de Apple, kiu ebl'ig'as al la aŭskult'ant'o'j el'ŝut'i son'dosier'o'j'n) kaj brodkast'o.
Du dis'volv'iĝ'o'j – unu teknologi'a, la ali'a kultur'a – help'is trans'form'i la podkast'a'n merkat'o'n en tut'mond'a'n industri'o'n. En 2012, Apple en'met'is podkast'a'n aplik'aĵ'o'n en si'a'j'n saĝ'telefon'o'j'n, kiu'j proviz'is bibliotek'a'n sistem'o'n, kiu montr'iĝ'is popular'a inter la aŭskult'ant'o'j. Sku'a kultur'a ŝanĝ'o, kiu en'konduk'is milion'o'j'n al la podkast'a aranĝ'o, okaz'is en 2014, kiam sen'de'pend'a radi'o'skip'o en Nov'jork'o prepar'is Serial, podkast'o'n de el'send'a enket-ĵurnal'ism'o kiel atent'o'kapt'a rakont'o en ĉapitr'o'j.
La unu'a sezon'o de Serial ofer'is ver'a'n histori'o'n, kiu al'tir'is si'a'n aŭskult'ant'ar'o'n kaj engaĝ'is ili'n en la semajn'a podkast'a aranĝ'o. Ĝi rakont'is la histori'o'n de Adnan Syed, kiu est'is kondamn'it'a pro la murd'o de si'a eks'kor'amik'in'o kaj mez'lern'ej'a koleg'in'o, Hae Mi'n Le'e, en Baltimor'e, Uson'o, en 1999. Syed est'is deklar'it'a kulp'a de ĵuri'o en Baltimor'e en 2000, kiam li est'is 18-jar'a, kaj li plu plen'um'as dum'viv'a'n pun'o'n.
Sed la podkast'ant'o, Sarah Koenig, kiu long'e intervju'is li'n per intern'a prizon- telefon'o por la program'o, star'ig'is dub'o'j'n pri li'a kondamn'o. Tra dek du ĉapitr'o'j, Koenig diligent'e tra'fos'is la indik'aĵ'o'j'n, intervju'ant'e plur'a'j'n inter tiu'j lig'it'a'j al la afer'o.
Koenig – kiu ricev'is plur'a'j'n premi'o'j'n, inkluziv'e de la tut'e unu'a Premi'o Peabody por podkast'aĵ'o – hazard'e traf'is nov'a'n manier'o'n el'star'ig'i la pov'o'n de voĉ'o. Kvankam baz'it'a sur ordinar'a son'ĵurnal'ism'o, la stil'o de Serial est'is mal'sam'a ol kio ajn ĝis tiam aŭskult'it'a en radi'o. Unu'e, ŝi parol'is al la aŭskult'ant'o'j kvazaŭ ili est'us koleg'o'j en ŝi'a serĉ'ad'o de la ver'o, star'ig'ant'e vigl'a'j'n debat'o'j'n en soci'medi'a'j ret'o'j. Serial far'iĝ'is tuj'a sukces'o, kalkul'ant'e kvin milion'o'j'n da el'ŝut'o'j en la unu'a monat'o.
La popular'ec'o de Serial lev'is podkast'a'n furor'o'n ĉar amas'komunik'a'j entrepren'o'j hast'is por kopi'i ties sukces'o'n. Sekv'is sen'nombr'a'j podkast'o'j pri real'a'j krim'o'j.
La plej bon'a'j, kiel In The Dark, ofer'is atent'o'kapt'a'n pri'labor'it'a'n rakont'ad'o'n kaj foj'e rivel'is erar'o'j'n de justic'o.
De tiam, la podkast'a ĝenr'o kresk'is kaj ek'hav'is plur'a'j'n program'o'j'n. La “babil'kast'a” ĝenr'o, en kiu la prezent'ant'o far'as mal'long'a'j'n, penetr'a'j'n koment'o'j'n pri iu tem'o, gajn'is popular'ec'o'n.
Mal'mult'e'kost'a por produkt'i, la ĝenr'o bezon'as nur prezent'ant'o'n kun bon'a rilat'o kun la aŭskult'ant'ar'o, kaj disting'a'n tem'o'n, kiu al'log'os aŭskult'ant'o'j'n. La tem'o'j pov'as est'i ankaŭ facil'anim'a'j.
Est'as babil'ej'o'j por vir'in'o'j, kiel Vok'u Vi'a'n Kor'amik'in'o'n, mal'kaŝ'a'n kaj oft'e amuz'a'n program'o'n por “mal'proksim'a'j plej bon'a'j amik'o'j ĉie”.
Ordinar'a program'o hav'as ĵurnal'ist'o'j'n pri'trakt'ant'a'j'n la nov'aĵ'o'j'n de la semajn'o, sed en intenc'e mal'formal'a manier'o. La aŭskult'ant'o'j est'as traktat'a'j kiel intim'ul'o'j en program'o'j kiel la ret'a magazin'o Diskut'ad'o kun Slate pri Politik'o (Slate’s Political Gabfest) en Uson'o. En Franci'o, La Nov'a Publik'a Spirit'o (Le Nouvel Esprit Public) hav'as simil'a'n al'ir'o'n, sed ĝi'a'j invit'it'o'j est'as kon'at'a'j intelekt'ul'o'j gvid'at'a'j de veteran'a ĵurnal'ist'o Philippe Meyer – kiu star'ig'is la podkast'o'n post la nul'ig'o de si'a radi'o'program'o.
Podkast'o'j de popular'a kultur'o ek'svarm'is, kiel Rigard'o al Gilead (Eyes on Gilead), aŭstrali'a podkast'o pri la furor'a televid'program'o Rakont'o de Serv'ist'in'o (A Handmaid’s Tal'e).
Ankaŭ intervju'a'j program'o'j bon'e adapt'iĝ'as al podkast'el'send'o: eg'e popular'a ekzempl'o est'as La Spektakl'o de Joe Rogan (The Joe Rogan Show), en kiu la uson'a humur'ist'o intervju'as vic'o'n da fam'ul'o'j.
La gazet'ar'o rapid'e rimark'is la potencial'o'n de podkast'o por vast'ig'i si'a'n ating'o'pov'o'n. En 2017, The New York Times lanĉ'is The Daily, rakont'o'n pri nov'aĵ'resum'o prezent'it'a kiel “Kiel la nov'aĵ'o'j dev'us son'i”. Prezent'at'a de la politik'ĵurnal'ist'o de The Times Michael Barbar'o, ĝi'a formul'o est'as simpl'a.
Elekt'ant'e unu aŭ du grand'a'j'n histori'o'j'n de la tag'o, ĝi ĉerp'as el la fak'a'j sci'o'j de la 1 300 ĵurnal'ist'o'j de la gazet'o por liver'i inform'baz'it'a'n rigard'o'n de la nov'aĵ'o'j. La stil'o de la podkast'o est'as ne'formal'a kaj person'ec'a, kombin'it'a kun kre'iv'a son'produkt'ad'o.
La rezult'o'j est'is tuj'a'j: jun'ul'o'j amas'e abon'is la sen'pag'a'n podkast'o'n. Post du jar'o'j, The Daily ating'is po du milion'o'j'n da el'ŝut'o'j por program'o. En Septembr'o 2019, ĝi ating'is nov'a'n mejl'o'ŝton'o'n: impres'a'n unu miliard'o'n da el'ŝut'o'j en'tut'e.
Kvankam Uson'o kaj la angl'a'parol'ant'a mond'o reg'is la podkast'a'n merkat'o'n en la last'a'j kvin jar'o'j, tio ŝajn'as ŝanĝ'iĝ'ont'a.
En mart'o 2019, Voxnest, son'teknologi'a entrepren'o, raport'is, ke la plej grand'a kresk'o de podkast'a'j aŭskult'ant'o'j est'is en Latin-Amerik'o, apart'e en Ĉilio, Argentino, Peruo kaj Meksiko.
Tio'n konfirm'as la sukces'o de Radi'o Ambulante (vid'u p.10), la plej grand'a hispan'lingv'a rakont'ĵurnal'ism'a podkast'o en la mond'o.
Ĝi ankaŭ produkt'as angl'a'lingv'a'n versi'o'n prezent'at'a'n en NPR (Tut'land'a Publik'a Radi'o) en Uson'o.
En Barato, podkast'el'send'o rapid'e ekspansi'as tra ret'o'j kiel IVM Podcasts. The India Explained Podcast promes'as “freŝ'a'n real'a'n rigard'o'n pri ĉiu'j barataj afer'o'j” kaj est'as eg'e popular'a. Mez'orient'o hav'as ĉirkaŭ 400 podkast'o'j'n. La avan'gard'a Eib (hont'o, en la arab'a), podkast'o el Aman'o, Jordanio, esplor'as la viv'o'n de ordinar'a'j hom'o'j kaj soci'a'j, kultur'a'j kaj religi'a'j tabu'o'j.
Ĉini'o em'as sekv'i mal'sam'a'n aŭskult'a'n model'o'n, en kiu hom'o'j pag'as modest'a'n sum'o'n por kler'ig'a'j “sci'o”-program'o'j aŭ sekv'i inter'ag'a'j'n son'platform'o'j'n kiel Himalaya, kies 600 milion'o'j da uz'ant'o'j sukces'as kant'i kanzon'o'j'n kaj parol'i pri la famili'o aŭ aŭskult'i son'libr'o'j'n. Inspir'it'a de uson'a'j program'o'j kiel This American Life, Gushi FM prezent'as histori'o'j'n rakont'at'a'j'n de ordinar'a'j ĉin'o'j el divers'a'j viv'real'o'j.
Podkast'el'send'o hav'as pov'a'n potencial'o'n funkci'i kiel inkluziv'a rimed'o. Por far'i en'volv'a'n podkast'o'n, oni bezon'os sci'i la praktik'a'j'n detal'o'j'n de son'produkt'ad'o kaj kompren'i kiel son'o funkci'as kiel per'il'o.
Post la akir'o de tiu'j sci'o'j, preskaŭ ĉiu ajn pov'as kre'i podkast'o'n. Tio ebl'ig'as al marĝen'ul'a'j voĉ'o'j – hom'o'j el politik'a'j aŭ religi'a'j minoritat'o'j, la Glat-komun'um'o, la handikap'ul'o'j, la mal'jun'ul'o'j kaj ali'a'j – far'iĝ'i aŭskult'at'a'j.
Komun'um'a'j grup'o'j, ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j (NRO-oj), aktiv'ul'o'j kaj ĉia'spec'a'j instituci'o'j nun el'pens'as podkast'o'j'n. Ekzempl'e, la podkast'o de Kancer-Konsili'o de Aŭstrali'o proviz'as per inform'o'j kaj sub'ten'o kaj universitat'o'j prezent'as si'a'j'n esplor'o'j'n per podkast'o.
En iniciat'o pri'skrib'it'a kiel “nov'ig'a kaj tra'romp'a”, la Plej'super'a Kort'um'o de Viktorio en Aŭstrali'o cel'is far'i la justic'a'n sistem'o'n pli tra'vid'ebl'a per Gertie’s Law, popular'a podkast'o [por kiu la aŭtor'o est'is konsult'a produkt'ist'o], en kiu juĝ'ist'o'j pri'diskut'as si'a'n labor'o'n.
En mond'o plag'at'a de mis'inform'ad'o kaj mal'fid'o pri la amas'komunik'il'o'j, la aŭtentik'ec'o de podkast'el'send'o ofer'as unik'a'j'n oportun'o'j'n – el long'daŭr'a enket'a rakont'ad'o kaj la streb'o al soci'a just'ec'o por far'i tra'vid'ebl'ec'o'n, fid'o'n kaj soci'a'n inkluziv'ec'o'n.
La Radi'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j est'is star'ig'it'a la 13-an de februar'o 1946. La dat'o est'is do mem'kompren'ebl'a elekt'o por fest'i tiu'n amas'komunik'il'o'n. La Mond'a Tag'o de Radi'o est'is proklam'it'a dum la Ĝeneral'a Konferenc'o de Unesk'o en 2011, sekv'e al komenc'a propon'o de Hispanio. Ĝi est'is unu'anim'e aprob'it'a, la sekv'a'n jar'o'n, de la Ĝeneral'a Asemble'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, kiu deklar'is ĝi'n Inter'naci'a Tag'o de UN.
Kial kre'i tag'o'n por la radi'o? Ĉar radi'o est'as mal'mult'e'kost'a kaj popular'a per'il'o, kiu pov'as ating'i plej for'a'j'n lok'o'j'n kaj plej marĝen'ig'it'a'j'n hom'o'j'n. Ĝi plu el'send'as kiam ali'a'j komunik'il'o'j est'as sen'pov'a'j – por urĝ'a'j komunik'o'j aŭ sekv'e al natur'a katastrof'o. Fin'e, ĝi est'as per'il'o, kiu pov'is al'pren'i teknik'a'j'n dis'volv'iĝ'o'j'n kiel larĝ'bend'a kaj cifer'ec'a son'brodkast'o (Dab) kaj adapt'i al la port'ebl'a'j aparat'o'j.
La cel'o de la Mond'a Tag'o de Radi'o est'as kresk'ig'i publik'a'n konsci'o'n pri la grav'ec'o de radi'o kaj instig'i decid'pov'a'j'n hom'o'j'n uz'i ĝi'n por don'i al'ir'o'n al inform'o'j kaj pli'ig'i inter'naci'a'n kun'labor'ad'o'n inter brodkast'ant'o'j. Kaj ĝi funkci'as. Ĝi est'as unu el la plej popular'a'j Inter'naci'a'j Tag'o'j de UN.
Ĉiu'jar'e, cent'o'j de radi'o'staci'o'j ĉirkaŭ la mond'o al'iĝ'as al la event'o. La oficial'a ret'ej'o de la Tag'o averaĝ'e ricev'as 100 mil vizit'o'j'n ĉiu'jar'e. Post genr'o-egal'ec'o (2014), jun'ul'ar'o (2015) kaj sport'o (2018), la tem'o elekt'it'a por la Mond'a Tag'o de Radi'o 2020 est'as divers'ec'o.
Kolombia religi'ul'o kiu seks'o'ĝen'is dek'o'j'n da vir'in'o'j, kuba verk'ist'in'o kiu re'memor'as si'a'n infan'aĝ'o'n en Havano aŭ amator'a astronom'o kiu prov'is fotograf'i la nask'iĝ'o'n de supernova'o sur la teras'o de si'a dom'o en Rosario (Argentino), ĉi tiu'j est'as kelk'a'j rakont'o'j trov'ebl'a'j en Radi'o Ambulante, podkast'o en la hispan'a al kiu, ek'de ok jar'o'j, ne mank'as kre'em'o. Carolina Guerrero, unu el la fond'int'o'j, rakont'as pri ebl'ec'o'j de tiu nov'tip'a radi'o.
Carolina Guerrero, intervju'it'a de Lucía Iglesias Kuntz (Unesk'o)
Antaŭ ok jar'o'j, Daniel Alarcón kaj mi loĝ'is en San-Francisko. Li est'as verk'ist'o kaj mi est'as ĵurnal'ist'o; li est'as peru'an'o kaj mi est'as kolombi'an'in'o. Ni el'migr'is pro mal'sam'a'j kial'o'j, sed hav'as sam'a'n lig'it'ec'o'n al Latin-Amerik'o, ge'patr'a kultur'o kaj hispan'a lingv'o. Ni kutim'e inter'parol'is pri la plej oft'a versi'o de publik'a radi'o en la angl'a, ĉi tie en Uson'o, kiu est'as long'daŭr'a kaj parol'at'a de la person'o'j mem. Ni tre ŝat'as tiu'n versi'o'n kaj bedaŭr'is ke ne ekzist'as io simil'a en ni'a lingv'o. La en'hav'o'j en la hispan'a, dispon'ebl'a en Uson'o, hav'is mal'bon'a'n kvalit'o'n kaj tiel ni aŭskult'is la en'hav'o'j'n kaj amas'komunik'il'o'j'n en la angl'a. Ĉar Latin-Amerik'o est'as riĉ'a je rakont'o'j kaj rakont'ist'o'j, ni pens'is ke tiu'manier'e rakont'i neces'as... kaj decid'is mem kre'i ĝi'n.
Kiam mi migr'is al Uson'o, antaŭ du'dek jar'o'j, mi iel far'iĝ'is mal'pli kolombi'an'o kaj pli latin'amerik'an'o. Mi ne plu hav'is kolombi'an'a'j'n amik'o'j'n, ili ven'is el plur'a'j lok'o'j – Ĉilio, Argentino, Venezuelo, Port'o-Riko – kaj ali'a'j latin'amerik'an'o'j kiu'j nask'iĝ'is en Uson'o. Nov'a horizont'o mal'ferm'iĝ'is, ĉar ĉi tiu riĉ'ec'o de kultur'o en Uson'o montr'as ke oni ne sci'as tiom mult'e pri Latin-Amerik'o, kiel oni kred'as.
La ide'o est'is kre'i en'hav'o'n ne nur por migr'ant'o'j, kaj la fakt'o ke mi loĝ'as en Uson'o ankaŭ help'is. Ĉar profund'e, ni vid'as Uson'o'n kiel latin'amerik'a'n land'o'n – ĝi est'as plen'a je hom'o'j kiu'j parol'as la hispan'a'n.
Ek'de la komenc'o, ni vol'is ke ni'a'j rakont'o'j hav'u universal'a'n etos'o'n, tiel ke ĉiu'j pov'u rilat'ig'i ili'n al si. Ili ne est'as tro raport'aĵ'a'j aŭ tro lok'a'j, sed sufiĉ'e interes'a'j por ke aŭskult'ant'o en Bronx, Nov'jork'o, interes'iĝ'u pri ĉilia rakont'o, aŭ iu en Kolombio interes'iĝ'u pri gvatemala rakont'o.
Kiam ni komenc'is, ni aŭskult'is radi'o'n sed ni ne sci'is kiel tiu serv'o funkci'as. Ni serĉ'is sub'ten'o'n por ni'a projekt'o en Uson'o kaj kompren'is ke ne est'as lok'o por ali'a radi'o-staci'o, kaj neni'u sub'ten'us ni'n. Ni vid'is ke la est'ont'ec'o est'as cifer'ec'a kaj kompren'is ke ni trov'os aŭskult'ant'ar'o'n per cifer'ec'a amas'komunik'il'o.
Nun'temp'e ne ebl'as ignor'i aŭskult'ant'o'j'n.
La cifer'ec'a mond'o propon'as il'o'j'n por sen'halt'a inter'ag'ad'o, kiu'j'n oni ne trov'as por tradici'a radi'o. Ver'e, por ni, pli ol aŭskult'ant'ar'o, tem'as pri komun'um'o de aŭskult'ant'o'j, kiu'j aŭskult'as, dis'kon'ig'as al amik'o'j kaj send'as al ni pozitiv'a'j'n aŭ negativ'a'j'n koment'o'j'n. La aŭskult'ant'o'j est'as en'pov'ig'it'a'j kaj tre demand'em'a'j.
Ili pet'as en'hav'o'j'n kaj iam montr'as ni'a'j'n erar'o'j'n. Ni hav'as sufiĉ'e rekt'a'n komunik'ad'o'n kun ili.
Antaŭ tri jar'o'j, ni dung'is la kolombi'an ĵurnal'ist'o'n Jorge Caraballo kiel redaktor'o por kresk'o (growth editor), por pli'fort'ig'i inter'rilat'o'n kun la komun'um'o de aŭskult'ant'o'j. Tiel ni far'is nov'a'j'n komunik'a'j'n kanal'o'j'n, kiel grup'o ĉe WhatsApp por la plej entuziasm'a'j aŭskult'ant'o'j. Tiel ni pli'fort'ig'is ni'a'n bulten'o'n kaj kre'is eĉ pli rekt'a'n komunik'ad'o'n kun aŭskult'ant'o'j.
Ni ankaŭ last'a'temp'e fond'is klub'o'j'n de aŭskult'ant'o'j, kie hom'o'j renkont'iĝ'as por aŭskult'i ni'a'j'n rakont'o'j'n kaj parol'i pri ili.
Radi'o Ambulante est'as mult'e'kost'a projekt'o. Nun'temp'e ni est'as du'dek hom'o'j kaj ni ne skrib'as nov'aĵ'o'j'n aŭ ĉiu'tag'a'j'n artikol'o'j'n. Ni kre'as tri'dek el'send'o'j'n jar'e, kio ne est'as mult'o, tamen oni bezon'as temp'o'n por kre'i ili'n, ĉar grand'a'j redakt'a labor'o kaj zorg'ad'o neces'as. Ni ricev'as sub'ten'o'n el iu'j fond'aĵ'o'j kaj antaŭ tri jar'o'j ni sub'skrib'is kontrakt'o'n kun NPR (Naci'a Publik'a Radi'o), uson'a ne'profit'cel'a amas'komunik'a organiz'aĵ'o, kiu dis'kon'ig'as ni'a'n en'hav'o'n kiel podkast'o'j'n kaj pag'as al ni por ekskluziv'ec'o. Ĉiu'jar'e ni ankaŭ organiz'as tuj'el'send'a'j'n event'o'j'n en teatr'o'j kaj propon'as membr'ec'o'n por tiu'j kiu'j vol'as regul'e sub'ten'i ni'n.
Nun'temp'e ni prov'as kre'i nov'a'j'n var'o'j'n el la ekzist'ant'a en'hav'o. Ili ne est'as mult'e'kost'e far'ebl'a'j kaj ni pov'as gajn'i iom da mon'o. Ni far'as tio'n sur'baz'e de 150 el'send'o'j kiu'j'n ni jam hav'as en ni'a katalog'o.
Ni ĵus komenc'is la unu'a'n iniciat'o'n, nom'at'a'n Lup'a. Ĝi est'as program'ar'o por ke hom'o'j kun mez'nivel'a aŭ alt'nivel'a hispan'a lingv'o'kon'o perfekt'ig'u si'a'n lingv'o'kapabl'o'n per ni'a'j el'send'o'j. Grav'a part'o de ni'a aŭskult'ant'ar'o est'as hom'o'j kiu'j lern'as la hispan'a'n kaj loĝ'as en Uson'o kaj Kanado. Ni est'as entuziasm'a'j pri tiu projekt'o.
Ni'a du'a ide'o est'as pli long'temp'a kaj rilat'as al intelekt'a propr'aĵ'o pri film'o'j aŭ televid'a'j seri'o'j. Ni pens'as ke iu'j el la rakont'o'j en ni'a katalog'o ebl'e est'os baz'o por dram'o, per kiu ni mon'profit'os.
Ni serĉ'as rakont'o'j'n pens'ant'e pli pri person'o'j ol pri en'hav'o'j. Grav'as ke ili hav'u komenc'o'n kaj fin'o'n. Ĉar ni est'as en plur'a'j land'o'j, precip'e en uson'a'j kaj latin'amerik'a'j urb'o'j, kaj eĉ en Londono, ni ricev'as rakont'o'j'n dum la tut'a jar'o.
Ni sci'as, ekzempl'e, ke rakont'o'j pri drog'ul'o'j ricev'as mult'a'j'n vid'o'j'n, sed ali'a'j jam parol'as pri tio kaj ni ne vol'as don'i hom'a'n vizaĝ'o'n al mal'bon'ul'o'j.
Ni pens'as ke est'as ali'a'j aŭskult'ind'a'j rakont'o'j. Aŭskult'ant'o'j ŝat'as bon'e rakont'it'a'j'n raport'o'j'n, kun plur'a'j scen'ej'o'j kaj voĉ'o'j – rakont'o'j'n pri kiu'j ni rev'as, kiu'j memor'ig'as ni'n pri infan'aĝ'o, kiu'j valor'ig'as ambici'o'n kaj klopod'o'n.
Est'as rakont'o'j kiu'j'n ni vid'as ĉiu'tag'e en amas'komunik'il'o'j, sed ĉi tie ni pov'as rakont'i mal'hast'e kaj profund'e pri detal'o'j kiu'j'n la aŭskult'ant'ar'o ĝu'as. La kutim'a temp'o por far'i podkast'o'n est'as ses monat'o'j.
Ni pas'ig'is mult'e da temp'o cerb'um'ant'e pri la nom'o kaj est'is mal'facil'e! Rilat'as al strat'a'j vend'ist'o'j, en la hispan'a, ambulante (marŝ'ant'e), kiu'j est'as ĉie en latin'amerik'a'j urb'o'j. Ili est'as kuraĝ'a'j kaj tenac'a'j hom'o'j, kiu'j marŝ'as tra la urb'o, la publik'a'j lok'o'j kaj est'as persist'em'a'j. Ni sent'as ke tiu imag'o bon'e reprezent'as ni'n, kaj ni tre ŝat'as ni'a'n mark'emblem'o'n kiu montr'as iu'n port'ant'a'n radi'o'n.
Labor'int'e kiel profesi'a radi'o'parol'ist'o en la provinc'o Jilin (Ĉini'o), Shi Zhan evolu'is por trans'form'iĝ'i en prezent'ist'o'n en la nov'a'j en'lini'a'j radi'o'staci'o'j kaj hodiaŭ praktik'as nov'a'n form'o'n de son'raport'o.
Ek'de 2014, li rakont'as kre'iv'e kaj viv'ec'e la histori'o'n de la mal'nov'a'j dinasti'o'j ĉin'a'j per Himalaj'o FM, platform'o kun sid'ej'o en Ŝanhajo, kiu posed'as la plej vast'a'n kaj popular'a'n ret'o'n de aŭskult'ant'o'j de Ĉini'o.
Shi Zhan, prezent'ist'o de program'o'j kaj debat'o'j en la radi'o.
Dank'e al mi'a humur'a interpret'o de la histori'o de Ĉini'o, mi sukces'is al'log'i pli ol 800 000 aŭskult'ant'o'j'n – dek'obl'e pli ol la aŭskult'ant'ar'o, kiu'n mi ating'is en la tradici'a radi'o. Dum la last'a'j jar'o'j, la aŭd'o-en'hav'o'j iĝ'is tre popular'a'j en Ĉini'o.
Mal'sam'e ol okaz'as en la okcident'a'j land'o'j, kie la publik'a'j aŭ privat'a'j reklam- anonc'o'j sub'ten'as la radi'a'j'n platform'o'j'n, la ĉin'a'j ret'o'j iom post iom persvad'as si'a'j'n aŭskult'ant'o'j'n - apart'e la plej jun'a'j'n – ke ili pag'u por la en'hav'o'j kaj kon'o'j el'send'at'a'j tra la ond'o'j.
Tiu ĉi profit'don'ig'o de la radi'o'program'o'j – en kiu la aŭskult'ant'o'j akcept'as pag'i kelk'a'j'n juan'o'j'n por aŭd'i si'a'j'n prefer'at'a'j'n program'o'j'n – pli'ig'is la en'spez'o'j'n de la radi'o'prezent'ist'o'j laŭ ili'a popular'ec'o.
De antaŭ'ne'long'e, mi invest'is 150 000 uson'a'j'n dolar'o'j'n el tio, kio'n mi gajn'is per'e de Himalaj'o, en la kre'ad'o de mi'a propr'a radi'o-studi'o.
Himalaj'o FM, pionir'a platform'o en la uz'o de inter'ret'o por viv'a'j el'send'o'j, son'registr'ad'o de libr'o'j kaj podkast'o'j, posed'as ofic'ej'o'j'n en Ĉini'o, Japani'o kaj Uson'o, kaj hav'as p li ol 600 milion'o'j'n da uz'ant'o'j. La ekster'ordinar'a konkurenc'o de la ret'o ebl'ig'is ke amator'a'j kaj profesi'a'j produkt'ist'o'j kre'u en'hav'o'j'n por kresk'ant'a aŭskult'ant'ar'o.
Advokat'o'j, kurac'ist'o'j kaj ali'a'j spert'ul'o'j pov'as dis'kon'ig'i si'a'j'n sci'o'j'n inter la publik'o per'e de la radi'o. Himalaj'o, kies slogan'o est'as “divid'i la hom'a'n sci'o'n per'e de la radi'o”, sub'ten'as tiu'j'n klopod'o'j'n.
La aŭd-platform'o en inter'ret'o facil'ig'as vast'a'n merkat'o'n por pag'it'a'j en'hav'o'j protekt'it'a'j de aŭtor'a'j rajt'o'j kaj kanal'o'n de ampleks'a distribu'o. Iu ajn pov'as profit'i el tiu negoc'a model'o. Ekzempl'e, Deshu, radi'o'prezent'ist'o de Shenyang, kun'ord'ig'is grup'o'n de handikap'it'a'j person'o'j por la leg'ad'o kaj son'registr'ad'o de aŭd'libr'o'j, per kiu'j la part'o'pren'ant'o'j gajn'is bon'a'j'n en'spez'o'j'n.
En la ĉin'a merkat'o de ret'a radi'o, tre konkurenc'a kaj kresk-rapid'a, la nov'a'j dis'kon'ig'a'j metod'o'j aplik'it'a'j de la azi'a gigant'o facil'ig'is la trans'form'o'n de mult'a'j profesi'ul'o'j, kiu'j est'ant'e tradici'a'j radi'o'produkt'ist'o'j iĝ'is prezent'ist'o'j de la nov'a'j amas'komunik'il'o'j. Mi'a form'ad'o kaj la spert'o-jar'o'j akir'it'a'j en Himalaj'o instru'is al mi kiel kre'i original'a'j'n en'hav'o'j'n, kaj sam'temp'e mi ek'funkci'ig'is en la praktik'o tri princip'o'j'n, kiu'j trans'form'is mi'a'n pens'manier'o'n kaj pruv'is si'a'n trans'form'a'n kapabl'o'n.
La unu'a princip'o est'as pli atent'i la fin- indik'il'o'n (kvant'o da aŭskult'ant'o'j, kiu'j aŭd'as la program'o'n ĝis la fin'o) ol la indik'il'o'n de person'o'j, kiu'j aŭskult'as la el'send'o'n en iu ajn moment'o: en oktobr'o de 2019, la uz'ant'o'j est'is konekt'it'a'j al Himalaj'o dum averaĝ'a temp'o de 170 minut'o'j. Sed la esplor'o'j indik'as ke du'on'o el ili mal'konekt'iĝ'is post kelk'a'j minut'o'j da aŭskult'ad'o.
Sekv'e, mi dediĉ'is ses monat'o'j'n al stud'ad'o de la kondut'o de la Inter'ret- uz'ant'o'j, klopod'ant'e evolu'ig'i “nov'a'n spirit'o'n por atent'i ĵus'okaz'aĵ'o'j'n kaj serĉ'i inform'a'j'n primic'o'j'n”. En tiu ĉi liber'temp'o, esenc'as bon'e prepar'i la el'send'o'j'n kaj est'i inform'it'a pri ĉio. Antaŭ ĉiu son'registr'ad'o, mi dediĉ'as du hor'o'j'n por ekzamen'i la inform'o'j'n kaj ĵus'a'j'n nov'aĵ'o'j'n kaj 8 hor'o'j'n por redakt'i la scen'ar'o'n de la program'o, antaŭ ol kondens'i ĉio'n en 15-minut'a el'send'o. Dank'e al tiu long'a labor'o prepar'a mi sukces'is du'obl'ig'i mi'a'n aŭskult'ant'ar'o'n kaj rapid'e kresk'is mi'a'j fin-indik'il'o'j.
La du'a metod'o, sam'e decid'a, aplik'at'a de la nov'a'j amas'komunik'il'o'j est'as pli'bon'ig'i la uz'ant'o-spert'o'j'n. Ĉi-senc'e mi el'labor'is mi'a'n propr'a'n sistem'o'n, tio est'as, ke mi apart'iĝ'is el la son'fon'o tro potenc'a de la tradici'a radi'o kaj uz'is la muzik'o'n por kre'i etos'o'n, kiu instig'us la aŭskult'ant'o'n pli engaĝ'iĝ'i en la en'hav'o.
“Selekt'ad'o” kaj “kre'ad'o” est'as kern'a'j vort'o'j de la tri'a metod'o de la nov'a'j amas'komunik'il'o'j. Kiel prezent'ist'o de nov'a'j amas'komunik'il'o'j, mi pov'as luks'i pri la selekt'ad'o de material'o'j, kiu'j'n la publik'o ne trov'os en ali'a kanal'o. Post'e, mi interpret'as ili'n en mi'a propr'a manier'o, kio est'ig'as interes'o'n de mi'a'j aŭskult'ant'o'j kaj sam'temp'e trans'don'as inform'o'j'n.
Inter mi'a'j nun'a'j projekt'o'j por Himalaj'o est'as aŭd'gvid'il'o pri la soldat'o'j de terakot'o el'trov'it'a'j en la maŭzole'o de la unu'a imperi'estr'o de la dinasti'o Qin.
Apenaŭ skan'int'e du'dimensi'a'n kod'o'n QR, la turist'o pov'as al'ir'i la rakont'ad'o'n.
“Mi kontent'as pri la rezult'o de mi'a verk'o”. La voĉ'o son'as raŭk'a, sufok'it'a part'e pro la ĉirkaŭ'a'j bru'o'j. Est'as la voĉ'o de vir'o mal'jun'a, kiu parol'as franc'e kun hispan'a akĉent'o: la voĉ'o de Pablo Picasso. Intervju'at'a en Vallauris, sud'e de Franci'o, la hispan'a art'ist'o parol'is pri la monument'a fresk'o La tut'fal'o de Íkaro, kiu'n li est'is ĵus'fin'int'a kaj per kiu li baldaŭ est'is ornam'ont'a la Sid'ej'o'n de la Organiz'o en Parizo.
La son'registr'aĵ'o est'as de 1958 kaj ĝi'n far'is la radi'o-serv'o de Unesk'o. Tiu departement'o, unik'a si'a'spec'e, ekzist'is preskaŭ ek'de la kre'ad'o mem de la Organiz'o. Efektiv'e, en 1947 instal'iĝ'is son'registr'a studi'o en la Sid'ej'o, kiu tiam est'is en la salon'o'j de la hotel'o Majestic, en Parizo.
En la post'milit'a kun'tekst'o, oni konsider'is ke radi'o est'as la amas'komunik'il'o kapabl'a transcend'i la naci'a'j'n land'lim'o'j'n kaj trans'ir'i obstakl'o'j'n lev'iĝ'ant'a'j'n inter la hom'o'j, jen soci'a'j'n, jen ekonomi'a'j'n aŭ kultur'a'j'n. Ĝi'a funkci'o est'is, krom'e, ating'i pli bon'a'n kompren'iĝ'o'n pri la cel'o'j de la Organiz'o kaj help'i la land'o'j'n evolu'ig'i si'a'j'n propr'a'j'n infra'struktur'o'j'n.
La radi'o de Unesk'o, kiu komenc'e est'is al'iĝ'int'a al la Departement'o de projekt'o'j de la Sekci'o de amas'inform'o, ne el'send'is propr'a'j'n program'o'j'n, sed son'registr'is specif'a'j'n el'send'o'j'n - rond'a'j'n tabl'o'j'n, intervju'o'j'n, dokument'raport'o'j'n, raport'o'j'n aŭ muzik'a'j'n program'o'j'n -, kiu'j post'e dis'send'iĝ'is en radi'o'staci'o'j de la tut'a mond'o.
La Instru'ist'o'j Renkont'iĝ'as est'is unu el tiu'j program'o'j. En tiu spac'o, - el'star'ul'o'j el divers'a'j land'o'j prezent'is la labor'o'n de verk'ist'o'j, art'ist'o'j aŭ kler'ul'o'j de ali'a'j naci'ec'o'j. La seri'o Esper'o'j de la Est'ont'ec'o ekzamen'is la ebl'o'j'n don'at'a'j'n de la scienc'o kaj la teknik'o, aŭ konkret'a'j'n kultur'a'j'n aŭ eduk'a'j'n program'o'j'n por al'port'i solv'o'j'n al la hom'ar'o, jen per ekspluat'ad'o de nov'a'j energi'font'o'j, la trakt'ad'o de mens'a'j mal'san'o'j aŭ el'labor'o de sintez'a'j nutr'aĵ'o'j.
Tiu program'ar'o okaz'is en divers'a'j lingv'o'j, kies nombr'o vari'is laŭ'long'e de la jar'o'j.
En septembr'o 1949, la radi'o de Unesk'o distribu'is 315 program'o'j'n en 16 lingv'o'j en 52 land'o'j. “La voĉ'o de Unesk'o aŭd'iĝ'as en la kvin kontinent'o'j”, proklam'ad'is Kurier'o de Unesk'o en si'a septembr'a numer'o tiu'jar'a.
Antaŭ ĝi'a mal'aper'o en 1997, la radi'o de Unesk'o ankoraŭ produkt'is du'dek'o'n da program'o'j en la lingv'o'j hispan'a, franc'a, angl'a kaj rus'a. Numtempe, oni komenc'as cifer'ec'ig'i mil'o'j'n da son'registr'aĵ'o'j far'it'a'j laŭ'long'e de la jar'o'j, kio re'viv'ig'os du'a'foj'e tiu'j'n son'dokument'o'j'n. Proksim'um'e 1.639 son'registr'aĵ'o'j jam dispon'ebl'as en'ret'e, en la ret'paĝ'o “Unesk'o: Cifer'ec'ig'i ni'a'n komun'a'n histori'o'n”.
Soci'a'j amas'komunik'il'a'j ret'o'j nun ebl'ig'as, ke radi'o-aŭskult'ant'o'j koment'u, kaj eĉ influ'u radi'o'program'ad'o'n. Sed ĉi tiu civit'an'a part'o'pren'o kaj ŝajn'e sen'kulp'a inter'ag'ad'o ven'as kontraŭ pag'o – ĝi permes'as al grand'a'j teknologi'a'j kompani'o'j kolekt'i profit'a'j'n datum'o'j'n pri ni'a kondut'o.
Tiziano Bonini
Walter Benjamin, la german'a filozof'o kaj literatur'a kritik'ist'o skrib'is ĉi tiu'j'n vort'o'j'n en 1930, rigard'ant'e radi'o'n kiel il'o'n por pont'i la distanc'o'n inter radi'o'staci'o kaj aŭskult'ant'o. Pli ol sep'dek jar'o'j'n post'e, li'a'j vort'o'j pov'us perfekt'e pri'skrib'i tio'n, kio okaz'is al la radi'o ek'de la aper'o de soci'a'j amas'komunik'il'o'j.
Hodiaŭ, la aŭskult'ant'ar'o de radi'o'staci'o dev'as est'i kompren'at'a kiel la sum'o de ĝi'a'j aŭskult'ant'o'j kaj de tiu'j, kiu'j sekv'as ĝi'n en soci'a'j ret'o'j. Dum la unu'a tip'o de aŭskult'ant'ar'o ankoraŭ ricev'as radi'o'n laŭ tradici'a manier'o, membr'o'j de la du'a ar'o est'as konekt'it'a'j unu al la ali'a kaj al la gast'ig'ant'o en'ret'a. La inter'kruc'iĝ'o de radi'o kaj soci'a'j amas'komunik'il'o'j signif'e modif'as ambaŭ, la vertikal'a'n rilat'o'n inter la gast'ig'ant'o kaj la aŭskult'ant'ar'o, kaj la horizontal'a'n rilat'o'n inter individu'a'j aŭskult'ant'o'j.
La ret'o de amik'o'j/ŝat'ant'o'j de radi'o- program'o ĉe Facebook, ekzempl'e, konsist'ig'as ĝi'a'n specif'a'n soci'a'n kapital'o'n. Dum la FM aŭ cifer'ec'a radi'o- aŭskult'ant'ar'o, mezur'it'a per tradici'a aŭskult'ant'ar'a taks'a sistem'o, konsist'ig'as la ekonomi'a'n valor'o'n de la staci'o, la soci'a amas'komunik'il'a publik'o reprezent'as ĝi'a'n ver'a'n soci'a'n kapital'o'n – kiu est'as tre "palp'ebl'a" kaj vid'ebl'a.
Vast'a soci'a ret'o mult'e grav'as por la est'ont'ec'o de radi'o'staci'o'j. Eĉ se la ret'o de ŝat'ant'o'j ne gener'as palp'ebl'a'n ekonomi'a'n valor'o'n, kiel far'as radi'o- aŭskult'ant'ar'o, ĝi gener'as signif'a'n kvant'o'n de reputaci'a kapital'o. La kriz'o de tradici'a amas'a reklam'ad'o konduk'os al est'ont'a pli'iĝ'o kaj rafin'ad'o de il'o'j por kapital'ig'i la valor'o'n de ĉi tiu ret'a aŭskult'ant'ar'o.
Dum soci'a'j amas'komunik'il'o'j help'is etend'i la ating'o'n de radi'o, ĝi ankaŭ ebl'ig'is don'i al aŭskult'ant'o'j voĉ'o'n ekster el'send'a'j temp'o'j. Ĉe ĉef'a'j politik'a'j kaj soci'a'j event'o'j, aŭskult'ant'o'j nun pov'as trans'form'iĝ'i al civit'an'a'j raport'ist'o'j – uz'ant'e si'a'j'n poŝ'telefon'o'j'n por far'i son- kaj vide'o- registr'ad'o'j'n, kaj send'i ili'n al radi'o'staci'o'j, aŭ dis'kon'ig'i ili'n per Twitter aŭ YouTube.
Fakt'e, aŭskult'ant'o'j far'iĝ'is plen'a'j kontribu'ant'o'j al si'a'j radi'o'staci'o'j. En Italio, la publik'a radi'o staci'o Rai Radi'o 3 kre'is vast'a'n publik'o'n de sekv'ant'o'j ĉe Twitter, kiu koment'as aktiv'e kaj pasi'e pri ĝi'a'j program'o'j. Dum la klasik'a gazet'ar'a recenz'ad'o de la staci'o ĉiu'maten'e, aŭskult'ant'o volont'as viv'e ĉirp'et'i ĉiu'j'n nov'aĵ'o'j'n, kiu'j'n li aŭ ŝi aŭd'as, tiel ke tiu'j, kiu'j ne aŭskult'as, hav'as daŭr'a'n al'ir'o'n al ĉiu'j nov'aĵ'o'j de la tag'o.
En Franci'o, Emili'e Mazoyer, kiu est'is gast'ig'ant'o en publik'a radi'o'staci'o jun'ul'a, Mouv (ŝi nun labor'as por Eŭrop'o 1), kun'kre'is muzik'a'n list'o'n, Tweet-List'o'n, kun'e kun si'a'j aŭskult'ant'o'j kaj sekv'ant'o'j ĉe Twitter, en 2011.
Aŭskult'ant'o'j nun pov'as send'i aŭd'a'j'n mesaĝ'o'j'n registr'it'a'j'n per WhatsApp, la sen'pag'a mesaĝ'a serv'o, al staci'o'j. La soci'a'j amas'komunik'il'a'j ret'o'j nun ebl'ig'as, ke radi'o-aŭskult'ant'ar'o koment'u, kaj eĉ influ'u radi'o'program'ad'o'n. Sed ĉi tiu civit'an'a part'o'pren'o kaj ŝajn'e sen'kulp'a inter'ag'ad'o ven'as kontraŭ prez'o – ĝi permes'as al grand'a'j teknologi'a'j kompani'o'j kolekt'i profit'a'j'n datum'o'j'n pri ni'a kondut'o.
Radi'o-gast'ig'ant'o'j tiam filtr'as, elekt'as, kurator'as kaj redakt'as ĉi tiu'j'n en'hav'o'j'n antaŭ ol al'don'i ili'n en la flu'o'n de si'a'j program'o'j. Unu ital'a publik'serv'a radi'o eĉ kolekt'is viv'rakont'o'j'n de si'a'j aŭskult'ant'o'j per soci'a'j amas'komunik'il'o'j kaj seri'ig'is ili'n en dokument'a fikci'o. De 2015 ĝis 2019, Rai Radi'o 2 el'send'is Pascal, program'o'n kiu pet'is aŭskult'ant'o'j'n kontribu'i per ver'a'j rakont'o'j, baz'it'a'j sur ili'a propr'a viv'o.
La rakont'o'j est'is revizi'it'a'j, kompil'it'a'j kaj ŝanĝ'it'a'j al mal'long'a'j dok'u-fikci'a'j epizod'o'j.
Aŭskult'ant'o'j pli kaj pli esprim'as si'n kaj "pli laŭt'e" ol pas'int'ec'e, produkt'ant'e pli mult'e da en'hav'o ol iam ajn en la form'o de aŭd'a'j, film'a'j kaj tekst'a'j mesaĝ'o'j.
Sed la pli'ig'it'a aŭskult'ant'ar'o kaj civit'an'a part'o'pren'o en radi'o'produkt'ad'o ven'as kontraŭ prez'o.
Ĉi tiu kombinaĵ'o de radi'o kaj soci'a'j amas'komunik'il'o'j ankaŭ kaŭz'is pli grand'a'n inform'o'kolekt'ad'o'n de la aŭskult'ant'ar'o. Ĉi tio est'as esenc'e intens'ig'o de la procez'o de kolekt'ad'o de inform'o'j ĉe radi'o-aŭskult'ant'o'j konekt'it'o'j per soci'a'j ret'o'j. La tut'a en'hav'o kolekt'it'a est'as mezur'at'a kaj analiz'at'a, kaj post'e trans'format'a en valor'a'n datum'baz'o'n por la prognoz'a analiz'o de person'a'j-prefer'o'j.
Dum en la pas'int'ec'o est'is la atent'ad'o de la aŭskult'ant'o'j, kiu est'is merkat'ig'at'a kaj vend'at'a al reklam'ist'o'j, hodiaŭ la uz'ant- datum'o'j kaj en'hav'o far'iĝ'as komerc'aĵ'o'j. Ĉi tiu'j datum'o'j reprezent'as valor'a'n hav'aĵ'o'n por posed'ant'o'j de soci'a'j ret'o'j, precip'e ĉar ili est'as akir'it'a'j sen kost'o'j – aŭskult'ant'o'j ne est'as kompens'at'a'j por la valor'o, kiu'n ili produkt'as por la teknologi'a'j kompani'o'j posed'ant'a'j ĉi tiu'j'n platform'o'j'n. Kaj ankaŭ radi'o'staci'o'j ne hav'as al'ir'o'n al ĉi tiu'j datum'o'j.
Hodiaŭ pli kaj pli mult'a'j hom'o'j aŭskult'as la radi'o'n per saĝ'a telefon'o, el'send'flu'a aparat'o kaj komput'il'o – kaj ĉiu'j ni'a'j inter'ag'o'j okaz'as per klav'ar'o aŭ tuŝ'ekran'o.
Aŭskult'i el'send'a'n en'hav'o'n ne plu est'as nur aŭd'vid'a ag'o. Ĝi iĝ'as pli kaj pli tuŝ'a – ni tuŝ'as mult'foj'e la ekran'o'n por mal'ferm'i program'o'n, al'ir'i hor'ar'o'j'n kaj agord'i staci'o'n por aŭskult'i ni'a'j'n plej ŝat'at'a'j'n radi'o'program'o'j'n, rekt'e aŭ laŭ'elekt'e.
Ĉiu tuŝ'ag'ad'o gener'as nov'a'n amas'o'n da datum'o'j eg'e profit'a'j por soci'a'j amas'komunik'a'j platform'o'j. La lim'o'j inter la avantaĝ'o'j de la emoci'a implik'iĝ'o, kiu'n radi'o daŭr'e propon'as, kaj la ekspluat'ad'o de ĉi tiu rilat'o far'e de soci'a'j amas'komunik'il'o'j, far'iĝ'as ĉiam pli ne'klar'a'j. Dum ni kre'as nov'a'j'n inter'lig'o'j'n kun ali'a'j aŭskult'ant'o'j de la sam'a radi'o- program'o en soci'a'j ret'o'j, ni ankaŭ far'iĝ'as var'o'j, kaj ni'a pasi'o por radi'o far'iĝ'as or'min'ej'o por ali'a'j.
La afekci'a'j datum'o'j – koment'o'j, emoci'a'j stat'o'j, emoĵioj, ŝat'o'j – kiu'j'n ni produkt'as en soci'a'j amas'komunik'il'o'j, ĉiu'j est'as indik'il'o'j de ni'a est'ont'a kondut'o. Pro tio hodiaŭ, pli ol iam ajn en la pas'int'ec'o, publik'a'j radi'o'serv'o'j kaj komun'um'a'j staci'o'j de'nov'e est'as grav'a'j, permes'ant'e popol'a'n engaĝ'iĝ'o'n, kiu est'as aŭtentik'a kaj ekster la komerc'a fram'o.
Kun pli da liber'ec'o kaj intim'ec'o ol tag'a'j el'send'o'j, nokt'a radi'o est'as jam de long'e prefer'at'a lok'o por konfidenc'i en nokt'a anonim'ec'o. Dum moment'o imag'em'a kaj sol'ec'a, tiu'j el'send'o'j est'as, por aŭskult'ant'o'j, trankvil'ig'a'j voĉ'o'j kiu'j parol'as nur al ili. Sed nun'temp'e tiu'j el'send'o'j ced'as lok'o'n al ali'a'j mal'mult'e'kost'a'j.
Marin'e Beccarelli
Dum la 1920-aj jar'o'j, kiam aper'is la unu'a'j radi'o'staci'o'j, el'send'o'j okaz'is nur dum kelk'a'j hor'o'j tag'e. La el'send'o'j iom post iom pli'long'iĝ'is kaj plen'ig'is la tag'o'n sed ĉes'is antaŭ nokt'iĝ'o. Ĝis la fin'o de la 1930- aj jar'o'j nur escept'a'j el'send'o'j okaz'is nokt'e, ekzempl'e krist'nask'a'j, nov'jar'a'j kaj muzik'a'j el'send'o'j kiu'j etend'is la kutim'a'j'n hor'o'j'n.
Tamen ebl'e ne est'as pli bon'a moment'o por aŭskult'i radi'o'n ol nokt'e, kiam la aŭskult'ant'o est'as pli dispon'ebl'a, pli sol'a kaj mal'pli okup'at'a pri ali'a'j afer'o'j. En mal'lum'o, la son'o dis'vast'iĝ'as: "ni fid'as pli ni'a'n aŭd'kapabl'o'n", skrib'is la franc'a filozof'o Michaël Foessel, en Kiam la nokt'o fin'iĝ'as (Quand la nuit s'éteint), en la franc'a revu'o Esprit, n-ro 393 (Mart'o-April'o 2013, pĝ. 12).
Radi'o'aparat'o'j far'iĝ'is komun'a var'o en la 1950-aj jar'o'j, kiam ili est'is en ĉiu'j dom'o'j kaj komenc'is nokt'e ricev'i el'send'o'j'n. En Uson'o, ek'de la fin'o de la 1940-aj jar'o'j, radi'o'staci'o'j prezent'as nokt'a'j'n rev'ig'a'j'n el'send'o'j'n al tiu'j kiu'j est'as ankoraŭ sen'dorm'a'j. Ekzempl'e en Lonesome Gal, kie anonim'a aktor'in'o flustr'as dolĉ'a'j'n vort'o'j'n al la orel'o'j de plej'part'e vir'a aŭskult'ant'ar'o.
En Eŭrop'o, la unu'a'j ĉiu'nokt'a'j el'send'o'j komenc'iĝ'is dum la 1950-aj jar'o'j. La unu'a est'is Not'turn'o dall'Italia, aper'int'a en Italio, 1952. Est'is plej'part'e muzik'a el'send'o por nokt'a'j labor'ist'o'j, kiel kamion'ist'o'j, gard'ist'o'j, bak'ist'o'j, tip'o'graf'o'j kaj fleg'ist'o'j, aŭ sen'dorm'ul'o'j.
En 1955, la franc'a radi'o'staci'o Par'is Inter komenc'is la el'send'o'n Nokt'a Voj'o (Route de nuit). La nov'a'j radi'o'aparat'o'j por aŭtomobil'o'j kaj pli'mult'iĝ'o de motor'a'j vetur'il'o'j ebl'ig'is ating'i la aŭskult'ant'ar'o'n sur la voj'o, tiel ke ili ne dorm'u sur la stir'il'o. Sed baldaŭ, leter'o'j el aŭskult'ant'o'j montr'is la sukces'o'n de tiu'j el'send'o'j kaj ili'a popular'ig'o ating'is pli ol ŝofor'o'j'n kaj nokt'a'j'n labor'ist'o'j'n. Sen'dorm'ul'o'j, student'o'j, art'ist'o'j kaj pli'aĝ'ul'o'j aŭskult'is tiu'j'n nokt'a'j'n el'send'o'j'n. La transistor'o, kiu ebl'ig'is individu'a'n aŭskult'ad'o'n per propr'a radi'o'aparat'o en dorm'o'ĉambr'o, sam'e instig'is al aper'ig'o de pli divers'a'j el'send'o'j.
Nokt'a'j el'send'o'j baldaŭ prezent'is bru'a'j'n kaj fest'a'j'n son'o'j'n de la nokt'o, ekzempl'e el'send'ant'e el trink'ej'o, sed ili ankaŭ kre'is intim'ec'a'n atmosfer'o'n por trankvil'a diskut'ad'o. El'send'o'j pri privat'a'j konfes'o'j de aŭskult'ant'o'j aper'is en Uson'o, dum la 1960-aj jar'o'j, kun la el'send'o'j de Herb Jepko.
En Franci'o, la nokt'a el'send'o de Ménie Grégoire en Radi'o RTL don'is al vir'in'o'j ebl'o'n parol'i pri intim'a'j afer'o'j en 1967. Konfes'a'j el'send'o'j ating'is nov'a'n dimensi'o'n ek'de 1975 kun la el'send'o Mal'ferm'a Line'o (Lign'e Ouverte), de Gonzague Saint-Bris en Radi'o Europe 1.
Post'e aper'is, en la publik'a radi'o'staci'o Franc'e Inter, la el'send'o Allô Macha, de Macha Béranger, kiu daŭr'is de 1977 ĝis 2006.
En tiu'j el'send'o'j, aŭskult'ant'o'j pov'is telefon'i al radi'o'reĝisor'o en hor'o kiam sol'ec'o est'as pli grand'a kaj angor'o bezon'as kviet'ig'o'n. Tia'j el'send'o'j iom post iom dis'vast'iĝ'is en la tut'a mond'o kaj ar'iĝ'is la esenc'o de nokt'a radi'o: lok'o kie hom'o'j pov'as intim'ec'e parol'i kaj aŭskult'i.
Kie tiu'j el'send'o'j ankoraŭ ekzist'as, ili est'as la plej antikv'a'j funkci'ant'a'j intervju'a'j el'send'o'j.
La nokt'o montr'iĝ'is bon'a por esplor'em'a kaj kre'em'a radi'o. Nov'eg'a'j kaj pionir'a'j el'send'o'j aper'is en la nokt'a'j aer'a'j ond'o'j, kun preskaŭ komplet'a liber'ec'o, kontrast'e kun la tag'a'j el'send'o'j. Ekzempl'e est'is Magnet'a'j nokt'o'j (Nuits magnétiques), aper'int'a en 1978 en la franc'a publik'a radi'o Franc'e Culture, kiu miks'is person'a'j'n rivel'o'j'n de fam'ul'o'j kun tiu'j de ordinar'a'j hom'o'j, en esplor'a kaj muzik'a, eĉ psikedel'a, etos'o.
Sam'temp'e, franc'a'j pirat'a'j radi'o'j ankaŭ nokt'e el'send'is, mal'observ'ant'e la ŝtat'a'n monopol'o'n kiu ekzist'is ek'de 1945. La sam'o okaz'is en Briti'o kaj Italio, kiel la bolonja pirat'a Radi'o Alic'e.
Sed la glor'o de nokt'a radi'o jam fin'iĝ'is.
La aper'o de tag'nokt'a televid'o fin'e de la 1980-aj jar'o'j kontribu'is al redukt'o de la grav'ec'o kaj entuziasm'o por nokt'a'j radi'o'el'send'o'j, kiu'j ĝis tiam monopol'ig'is nokt'a'j'n intervju'a'j'n el'send'o'j'n. Krom'e, la aper'o de inter'ret'o kaj podkast'o'j en la 2000-aj jar'o'j ebl'ig'is aŭskult'i el'send'o'j'n laŭ'pet'e, en kio ajn hor'o.
Pro buĝet'a'j kial'o'j, radi'o'staci'o'j decid'is anstataŭ'ig'i nokt'a'j'n rekt'a'j'n el'send'o'j'n per aŭtomat'a'j muzik'a'j el'send'o'j aŭ ripet'o'j de tag'a'j el'send'o'j. Tamen, nokt'e, radi'o daŭr'e don'is al aŭskult'ant'o'j ĉe'est'o'n, akompan'ant'e ili'n en manier'o kiu ne ebl'as al ali'a'j komunik'il'o'j kiel inter'ret'o aŭ soci'a'j ret'o'j.
La super'abund'ec'o de bild'o'j en televid'o kaj inter'ret'o kontrast'as kun la mank'o de bild'o'j en radi'o, kiu al'vok'as la imag'i'pov'o'n de aŭskult'ant'o'j, nokt'e ekscit'ant'e fort'a'j'n sent'o'j'n kaj don'ant'e la impres'o'n ke la voĉ'o'j de radi'o parol'as nur al ili.
Kelk'a'j radi'o'staci'o'j ankoraŭ prezent'as nokt'a'j'n rekt'a'j'n el'send'o'j'n. La hispan'a publik'a radi'o'staci'o Radi'o 3, de ret'o RNE, prezent'as la el'send'o'n Ni ĉiu'j est'as suspekt'em'a'j (Todos som'os sospechosos), pri nokt'a'j tem'o'j. La Radi'o BBC5 Liv'e el'send'as Sen'dorm'a nokt'o (Up all night), kie Rhod Sharp kaj team'o prezent'as nov'aĵ'o'j'n, intervju'o'j'n kaj rakont'o'j'n el la tut'a mond'o, inter la unu'a kaj la kvin'a hor'o'j. Kelk'a'j inter'ret'a'j radi'o'j ankaŭ nokt'e el'send'as kaj eĉ program'ar'o nom'it'a Telefon'vok'o en la Nokt'o (Call in the Night), kiu est'as el'prov'a radi'o'el'send'o kaj telefon'a ret'o kie aŭskult'ant'o'j parol'as pri si'a'j rev'o'j. Kompren'ebl'e, kiu dir'is ke la nokt'o est'as nur por dorm'i?
De'ten'at'a'j de fizik'a bild'o, aŭskult'ant'o'j fid'as la el'vok'iv'a'n potenc'o'n de la voĉ'o en la radi'o, por merg'i si'n en la rakont'o'n - kre'ant'e mens'a'j'n bild'o'j'n, kiu'j facil'ig'as koncentr'iĝ'o'n pri tio, kio est'as dir'at'a.
Emma Rodero Aŭskult'i la voĉ'o'n de radi'o-prezent'ist'o est'as spert'o, kiu ek'ig'as kaskad'o'n de emoci'o'j, sent'o'j kaj mens'a'j bild'o'j – kio ig'as aŭskult'ant'o'j'n sen'konsci'e skiz'i fizik'a'n hom'o'n kaj rakont'o'n en si'a kap'o. Ju pli mult'a'j kaj viv'a'j est'as ĉi tiu'j mens'a'j bild'o'j – aŭ reprezent'aĵ'o'j – kre'it'a'j en la mens'o de aŭskult'ant'o, des pli riĉ'a est'os ili'a kogn'a pri'labor'ad'o. La radi'o'voĉ'o gener'as difin'it'a'n aŭd'a'n impres'o'n en la mens'o – kun'met'it'a de kaj fizik'a kaj psikologi'a reprezent'ad'o de la parol'ant'o, kaj la en'hav'o de la mesaĝ'o.
Aŭskult'ant'e la radi'o'n, hom'o'j sent'as, ke ili ne est'as sol'a'j. La aŭskult'ant'o hav'as la percept'o'n est'i konekt'it'a kun la parol'ant'o, kaj est'i merg'it'a en la en'hav'o. Ĉi tiu rilat'o kaj merg'iĝ'o okaz'as je la psik'a nivel'o.
La aŭskult'ant'o sent'as plaĉ'a'n sent'o'n de bon'stat'o, star'ig'ant'e fort'a'n rilat'o'n kun la radi'o-prezent'ist'o kaj okup'iĝ'ant'e pri la rakont'o.
Far'ant'e tio'n, aŭskult'ant'o'j em'as inferenc'i divers'a'j'n trajt'o'j'n al la prezent'ist'o. Stud'o'j montr'is, ke aŭskult'ant'o'j hav'as la unik'a'n kapabl'o'n re'kon'i iu'j'n trajt'o'j'n – kiel aĝ'o, seks'o, alt'ec'o kaj pez'o; kvankam ĉi-last'a'j du est'as pli mal'facil'e detekt'ebl'a'j.
Kiam ni aŭskult'as voĉ'o'n, ni desegn'as en ni'a mens'o specif'a'n fizik'a'n portret'o'n, baz'iĝ'ant'a'n sur ĝi'a'j voĉ'a'j ec'o'j. En stud'o far'it'a en 2013 de Olatz Larrea kaj mi mem, grup'o de part'o'pren'ant'o'j aŭskult'is plur'a'j'n radi'o'voĉ'o'j'n leg'ant'a'j'n nov'aĵ'o'n.
Ali'a grup'o aŭskult'is la sam'a'j'n voĉ'o'j'n vid'int'e fot'o'j'n de la prezent'ist'o'j. Sep'dek tri el la part'o'pren'ant'o'j raport'is, ke ili est'is influ'it'a'j de la bild'o'j, kiu'j'n ili vid'is. Ili dir'is, ke ili mal'pli kapabl'is uz'i si'a'n imag'o'n, ĉar ili est'is kondiĉ'it'a'j de ĉi tiu'j bild'o'j.
En ambaŭ grup'o'j la aŭskult'ant'o'j imag'is la prezent'ist'o'n, sed mal'sam'e. El la grup'o, kiu nur aŭd'is la voĉ'o'n, tri'dek naŭ procent'o'j imag'is kiel aspekt'as la parol'ant'o, dum 18,5 procent'o'j en la du'a grup'o provok'is la prezent'ist'o'n. La grup'o, kiu ne hav'is bild'o'n pri la prezent'ist'o, sub'ten'ant'a'n la imag'o'n, est'is pli atent'a kaj pli fokus'iĝ'is kiam ili aŭskult'is nur la voĉ'o'n. Pli grav'e, ili pov'is memor'i pli'a'j'n inform'o'j'n pri tio, kio'n ili aŭd'is.
Aŭskult'ant'o'j fid'as je la trajt'o'j de la voĉ'o por konjekt'i mens'a'n bild'o'n.
Ĉi tiu procez'o est'as fort'e influ'it'a de la stereotip'a'j asoci'o'j dis'send'it'a'j de la amas'komunik'il'o'j – precip'e film'o.
Ekzempl'e, la fi'ul'o en film'o ĉiam hav'as mal'glat'a'n, profund'a'n voĉ'o'n. Per ĉi tiu'j konvenci'o'j, aŭskult'ant'o'j form'as mens'a'n bild'o'n de'ven'ant'a'n el la son'o de parol'ant'voĉ'o. Ili far'as tio'n, koincid'e kun la juĝ'o'j de ali'a'j aŭskult'ant'o'j, preter tio, kio'n ni pov'us konsider'i kiel hazard'o'n.
Ĉi tio signif'as, ke kiam ni aŭd'as la voĉ'o'n de prezent'ist'o en la radi'o, ni ĉiu'j imag'as la sam'a'j'n fizik'a'j'n trajt'o'j'n. Se la voĉ'o est'as mal'fort'a kaj alt'son'a, ni imag'as hom'o'n, kiu est'as mal'grand'a; se ni aŭd'as sens'am'a'n, mal'alt'a'n voĉ'o'n, ni em'as imag'i, ke ĝi aparten'as al al'log'a hom'o – eĉ se ĉi tiu asoci'o ne ĉiam koincid'as kun la real'o.
Ĉi tio klar'ig'as, kial mult'a'j aŭskult'ant'o'j est'as surpriz'it'a'j, kiam ili vid'as radi'o- prezent'ist'o'n – ĉar la person'o oft'e est'as tut'e ali'a ol la bild'o, kiu'n ili konjekt'is en si'a mens'o.
La trajt'o'j, kiu'j'n ni dedukt'as de la son'o de voĉ'o, de'pend'as ĉef'e de apart'a voĉ'a trajt'o – la ton'o aŭ ton'alt'o de voĉ'o est'as la plej grav'a rilat'e percept'o'n. Alt'son'o kutim'e asoci'iĝ'as kun pozitiv'a'j humor'o'j kiel eŭfori'o, ekscit'o, aŭ ĝoj'o; sed ankaŭ kun gard'em'o, lig'it'a al tim'o aŭ nervoz'ec'o.
Profund'a'j voĉ'o'j est'as pli kred'ind'a'j Ni'a stud'o konklud'is, ke aŭskult'ant'o'j em'as percept'i, ke alt'son'a'j voĉ'o'j en la radi'o est'as streĉ'a'j, mal'proksim'a'j, mal'varm'a'j kaj mal'fort'a'j. Profund'a voĉ'o oft'e asoci'iĝ'as kun fort'a, fortik'a fizik'a aspekt'o, kaj mal'hel'a har'ar'o. Sed la esenc'a faktor'o en la prefer'o de aŭskult'ant'o'j est'is ke mal'alt'a'j voĉ'o'j trans'don'as sent'o'j'n de kred'ind'ec'o, matur'ec'o kaj super'reg'ad'o. En stud'o, kiu'n ni aplik'is al radi'o-nov'aĵ'o'j, la mal'alt'a'j voĉ'o'j est'is taks'it'a'j kiel pli agrabl'a'j, sed ankaŭ kiel "pli konvink'a'j, trankvil'a'j kaj kred'ind'a'j".
Kiam aŭskult'ant'o'j aŭd'as la voĉ'o'n de prezent'ist'o, ili pov'as dedukt'i li'a'n person'ec'o'n kaj li'a'n kor'tuŝ'a'n aŭ emoci'a'n stat'o'n kun ses'dek kvin procent'o'j de ĝust'ec'o, laŭ stud'aĵ'o de la psikolog'o Klaus R. Scherer, publik'ig'it'a en la Revu'o pri Voĉ'o (Journal of Voice) de septembr'o 1995. Ni'a'j voĉ'o'j don'as inform'o'j'n pri ni'a'j person'ec'o'j. Ekzempl'e, hom'o'j, kiu'j parol'as tre rapid'e, est'as kutim'e percept'at'a'j kiel nervoz'a'j aŭ ekstravertit'a'j, dum tiu'j, kiu'j esprim'as si'n kun mal'grand'a intens'ec'o, est'as percept'at'a'j kiel si'n'ĝen'a'j.
La manier'o kiel radi'o-prezent'ist'o'j uz'as si'a'n voĉ'o'n ankaŭ trans'don'as ili'a'j'n emoci'o'j'n kaj intenc'o'j'n. Ĉi tio est'as nom'at'a prozodi'o, aŭ la melodi'o de parol'ad'o – form'it'a de intonaci'o, akcent'o, parol-ritm'o kaj paŭz'o'j. La unu'a regul'o por radi'o-prezent'ist'o tiu'rilat'e est'as evit'i ekstrem'o'j'n: monoton'ec'o'n (tre mal'mult'a'j'n mal'alt'a'j'n voĉ'fleks'o'j'n) kaj mult'a'j'n alt'a'j'n voĉ'fleks'o'j (angl'e uptalk).
Monoton'a ton'o rekt'e ig'as la aŭskult'ant'o'n perd'i la atent'o'n. La kontraŭ'a fin'o de la spektr'o est'as uptalk, manier'o parol'i kun kresk'ant'a intonaci'o ĉe la fin'o, ripet'at'a je regul'a'j interval'o'j. Ĉi tiu tro-emfaz'a stil'o est'as vast'e uz'at'a en radi'o-el'send'o'j kaj reklam'ad'o. Oft'e ĉi tiu stil'o, kiu son'as kiel ripet'em'a kant'ad'o, ankaŭ ne funkci'as. Ĝi produkt'as negativ'a'n percept'o'n, precip'e se ĝi ne rilat'as al la en'hav'o, aŭ mal'help'as kompren'o'n.
Anstataŭ ĉi tiu'j du ekstrem'o'j, la plej bon'a strategi'o por radi'o-prezent'ist'o oft'e est'as uz'i vari'aĵ'o'j'n – komenc'i fraz'o'n kun alt'a ton'alt'o por al'tir'i la atent'o'n de la aŭskult'ant'o, kaj fin'i per mal'alt'a ton'alt'o, pli'fort'ig'i la esenc'a'j'n inform'o'j'n.
Per taŭg'a voĉ'o'trejn'ad'o, radi'o- prezent'ist'o'j pov'as el'vok'i detal'a'j'n bild'o'j'n, impres'o'j'n, intenc'o'j'n kaj emoci'o'j'n, kiu'j'n ili vol'as el'vok'i en la mens'o de si'a'j aŭskult'ant'o'j. Ni nur dev'as mal'streĉ'iĝ'i, permes'i al ni est'i akompan'at'a de varm'a voĉ'o de gast'ig'ant'o, form'i sugest'a'j'n mens'a'j'n bild'o'j'n en ni'a cerb'o, sent'i intens'a'j'n emoci'o'j'n – kaj tut'e merg'iĝ'i en ili'a'j rakont'o'j.
En la son'medi'o, kiu est'is de'long'e reg'at'a de vir'o'j, nur mal'rapid'e vir'in'o'j konker'is si'a'n lok'o'n. Tamen, oft'a'j aŭskult'ant'o'j de la komenc'o, ili lud'is centr'a'n rol'o'n por form'i la histori'o'n kaj la en'hav'o'n de la radi'o.
Kristin Skoog
Baz'it'a en la urb'o Kunduz en nord'a Afgan'uj'o, Sherzai star'ig'is la radi'o'staci'o'n Roshani en 2008. Estr'at'a de vir'in'o'j kaj pled'ant'e por vir'in'a'j rajt'o'j, la staci'o el'send'as ĝis hodiaŭ, malgraŭ mort'minac'o'j kaj ali'a'j milit-rilat'a'j defi'o'j.
Ĝi'a'j telefon'a'j program'o'j dispon'ig'as grav'a'n spac'o'n kaj publik'a'n platform'o'n por opini'o'j kaj problem'o'j de vir'in'o'j.
Radi'o Roshani est'as hodiaŭ potenc'a ekzempl'o de la fort'a rilat'o inter vir'in'o'j kaj radi'o.
Ek'de la 1920-aj jar'o'j, kiam radi'o est'is en'konduk'it'a en la famili'a'j'n hejm'o'j'n, ĝi dispon'ig'is spac'o'n por ke vir'in'o'j est'u aŭd'at'a'j – laŭ'vort'e kaj simbol'e – en la plej'part'e vir'domin'at'a publik'a son'pejzaĝ'o. La Radi'o pont'is, konekt'is kaj trans'pas'is la lim'o'j'n inter la privat'a'j kaj la publik'a'j sfer'o'j kaj, tiel far'ant'e, parol'is al vir'in'o'j kiel dom'mastr'in'o'j, labor'ist'in'o'j, konsum'ant'in'o'j kaj civit'an'in'o'j. En mult'a'j land'o'j, la aper'o de la radi'o en la hejm'o ankaŭ koincid'is kun la vir'in'a rajt'o voĉ'don'i.
Hodiaŭ ekzist'as grand'a kvant'o da histori'a'j esplor'o'j pri tiu tem'o. Stud'o'j ekzamen'ant'a'j specif'a'j'n naci'a'j'n kun'tekst'o'j'n – el Argentino, Aŭstrali'o, Germanio, Svedi'o, Turki'o, Briti'o kaj Uson'o, ekzempl'e – pri'skrib'is vir'in'o'j'n kaj genr'o'n kiel part'o'n de la radi'o histori'o.
Ili mal'kovr'is marĝen'a'j'n kaj oft'e "kaŝ'it'a'j'n"
histori'o'j'n de vir'in'o'j en el'send'o'j, kies viv'o'j'n kaj labor'o'j'n oni dum la temp'o forges'is aŭ ignor'is. Ili registr'is ŝlos'il'a'j'n evolu'o'j'n en radi'o'program'ad'o de vir'in'o'j, inkluziv'e de ŝanĝ'iĝ'em'a'j esprim'o'j de la pri'disput'at'a esprim'o, "interes'o de vir'in'o'j", kaj emfaz'is debat'o'j'n pri vir'in'a'j opini'o'j – en kaj ekster radi'o'el'send'o'j. Kun'e, ĉi tiu'j histori'o'j atent'ig'as pri la rol'o de radi'o en la viv'o de vir'in'o'j kaj kiel ĉi tiu rilat'o kontribu'is al procez'o'j de demokrati'ig'o kaj modern'ig'o.
Vir'in'o'j lud'is ŝlos'il'a'n rol'o'n – ĉu kiel el'send'ant'o'j, ĉu kiel aŭskult'ant'o'j – en form'ad'o de la ĝeneral'a evolu'o kaj el'send'praktik'o de radi'o. Program'aranĝ'o'j kaj ĝenr'o'j, kiu'j'n ni nun konsider'as garanti'at'a'j, kiel seri'o'j kaj diskut'spektakl'o'j, est'is koncept'it'a'j por in'a spekt'ant'ar'o.
En Uson'o, en la 1930-aj jar'o'j, ekzempl'e, kie reg'is komerc'a radi'o, vir'in'o'j lud'is grav'a'n rol'o'n kiel konsum'ant'o'j kaj far'iĝ'is cel'grup'o por entrepren'reklam'ant'o'j kaj sponsor'o'j.
Dum'tag'a'j el'send'o'j est'is karakteriz'it'a'j kiel "in'a'j" kaj baldaŭ, radi'o-banal'aĵ'o'j reg'is la radi'o'j'n, ĉar ili est'is tiel lukr'a'j. Michele Hilmes, profesor'o pri amas'komunik'il'ar'o kaj kultur'a'j stud'o'j ĉe la Universitat'o de Wisconsin–Madison kaj spert'ul'o pri uson'a'j el'send'o'j, sugest'is, ke la vir'in'a aspekt'o de dum'tag'a'j radi'o-seri'o'j baldaŭ signif'is, ke ili ofert'as spac'o'n por vir'in'o'j.
En ŝi'a libr'o de 1997, Radi'o-Voĉ'o'j: Uson'a El'send'ad'o (Radi'o Voices: American Broadcasting), 1922-1952, Hilmes skrib'as ke "sub la pretekst'o de dum'tag'a el'send'o", radi'o-seri'o'j trakt'is kaj al'front'is tem'o'j'n kaj zorg'o'j'n al'front'at'a'j de uson'a'j vir'in'o'j en la 1930-aj kaj 1940-aj jar'o'j.
Simil'a tendenc'o pov'as est'i observ'at'a en la revu'o-aranĝ'o. “La hor'o de vir'in'o'j”, en'konduk'it'a en BBC-Radi'o en 1946, est'is la unu'a radi'o'program'o dediĉ'it'a al vir'in'o'j en Brit'uj'o. Tem'o'j kiel "administr'i si'a'n hejm'o'n" kaj "pri'zorg'i infan'o'j'n" baldaŭ est'is anstataŭ'ig'it'a'j per mal'facil'a'j tem'o'j de vir'in'o'j, kiel politik'o kaj vir'in'a civit'an'ec'o.
Kaj sufiĉ'e baldaŭ, intim'a'j tem'o'j kaj tabu'o'j kiel menopaŭz'o kaj rilat'o'j en ge'edz'ec'o, est'is el'send'it'a'j.
Vir'in'o'j ankaŭ kontribu'is al la evolu'ig'o de nov'a'j program'o'j, kiel la soci'a dokument'ar'o. La brit'a radi'o'program'produkt'ant'o kaj el'send'ant'o Oliv'e Shapley (1910-1999) est'as ekzempl'o de tio. Ŝi'a karier'o en BBC komenc'iĝ'is en 1934, kiam ŝi produkt'is la program'o'n Hor'o de Infan'o'j por la nord'a region'o de BBC, kun baz'o en Manchester.
La depresi'o en la 1930-aj jar'o'j plonĝ'ig'is mult'a'j'n region'o'j'n de Brit'uj'o en mal'riĉ'ec'o'n – tio est'is precip'e vid'ebl'a en kaj ĉirkaŭ Manchester. Shapley oportun'e util'ig'is kamion'et'o'n por mov'ebl'a registr'ad'o, kiu ebl'ig'is al ŝi vojaĝ'i tra la region'o por intervju'i hom'o'j'n en ili'a hejm'o, sur la strat'o aŭ en la labor'ej'o.
Ŝi'a'j dokumentarioj est'is pionir'a'j, kaj en teknik'o'j kaj en tem'o'j. Ŝi'a cel'o, ŝi dir'is post'e, est'is "parol'ig'i konkret'a'j'n hom'o'j'n".
Iom antaŭ la eksplod'o de la Du'a Mond'milit'o, Shapley produkt'is program'o'n nom'at'a'n Miners Wives (edz'in'o'j de min'ist'o'j), kiu esplor'is la viv'manier'o'n en du min'ej'a'j vilaĝ'o'j - unu en la Graf'land'o Durham en la nord'orient'o de Angli'o, kaj ali'a proksim'e de Béthune, Franci'o. La program'o post'e est'is traduk'it'a kaj re'el'don'it'a en la franc'a serv'o de BBC dum la milit'o.
Est'is ankaŭ dum la du'a mond'milit'o, ke aper'is la unu'a'j vir'in'o'j kiel milit'korespond'ant'o'j. La uson'a radi'o- ĵurnal'ist'o Betty Wason (1912-2001) unu'e vojaĝ'is al Eŭrop'o por la Transradio- Gazet'ar'a Serv'o, drat'a serv'o, kiu liver'is la nov'aĵ'o'j'n al radi'o'staci'o'j. Ŝi est'is en Prago en 1938, kiam la nazi'o'j uzurp'is la reg'ist'ar'o'n, kaj raport'is pri event'o'j tie.
Wason sekv'e est'is dung'it'a de la Kolumbia Brodkast'a Sistem'o (Columbia Broadcasting System, nun CBS) kaj baldaŭ raport'is pri la nazi'a invad'o en Norvegi'o'n.
Ŝi post'e baz'iĝ'is en Greki'o. Tamen, la pionir'a raport'ist'in'o ricev'is la konsil'o'n trov'i vir'o'n por el'send'i ŝi'a'j'n raport'o'j'n en la radi'o. Tiu'temp'e oni pens'is, ke la voĉ'o'j de vir'in'o'j ne taŭg'as por serioz'a raport'ad'o. "Ili dir'is, ke vir'in'o'j ne est'as sufiĉ'e aŭtoritat'a'j aŭ sufiĉ'e spert'a'j por trakt'i serioz'a'j'n tem'o'j'n," ŝi post'e re'memor'is.
Ali'a radi'o-pionir'o est'is Audrey Russell (1906-1989). La unu'a vir'in'a korespond'ant'o de BBC, ŝi kontribu'is raport'o'j'n pri la milit'o kaj intervju'o'j'n inter 1941 kaj 1945. Russell prezent'is la spert'o'j'n de civil'ul'o'j dum la milit'o, kiel ekzempl'e la efik'o'n de german'a'j long'distanc'a'j bomb'atak'o'j super Dover kaj Folkestone, kaj la detru'o'n de V-2 raket'o. Tamen, est'i vir'in'o mal'help'is ŝi'n raport'i rekt'e de la batal'kamp'o - tio est'is rezerv'it'a nur por ŝi'a'j vir'a'j koleg'o'j.
Malgraŭ la obstakl'o'j, kiu'j'n ili al'front'is, Wason kaj Russell est'is ambaŭ signif'a'j voĉ'o'j, kiu'j defi'is la spac'o'n reg'at'a'n de vir'o'j.
Dum la du'a mond'milit'o, la radi'o'program'ad'o de vir'in'o'j lud'is grav'a'n rol'o'n en psikologi'a'j el'send'o'j sur la hejm'a front'o, sed ĝi ankaŭ est'is uz'at'a kiel instrument'o por propagand'o ekster'land'e'n. Ekzempl'e, uson'a'j radi'o- propagand'a'j program'o'j est'is koncept'it'a'j por cel'i aŭskult'ant'o'j'n en Latin-Amerik'o – kies natur'a'j riĉ'aĵ'o, kiel kaŭĉuk'o kaj petrol'o, est'is esenc'a'j por la uson'a milit'a strategi'o - por konserv'i bon'a'j'n rilat'o'j'n kun la hom'o'j tie kaj kontraŭ'batal'i la nazi'a'n propagand'o'n. Esplor'o'j montr'as, ke latin-amerik'a'j vir'in'o'j kiel aŭskult'ant'o'j est'is strategi'e cel'it'a'j, ĉar oni percept'is ili'n kiel centr'o'j'n de famili'a'j valor'o'j.
La ide'o, ke radi'o pov'us kun'ig'i vir'in'o'j'n trans naci'a'j lim'o'j, akir'is cert'a'n grav'ec'o'n post la milit'o. Vir'in'o'j est'is la motor'o de la kre'ad'o de Inter'naci'a Asoci'o de Vir'in'o'j en Radi'o en 1951. (T por Televid'o est'is al'don'it'a en 1957). La IAWRT, kiu ankoraŭ ekzist'as, est'is fond'it'a por antaŭ'e'n'ig'i pac'o'n kun'ig'ant'e vir'in'a'j'n ĵurnal'ist'o'j'n por divid'i ide'o'j'n kaj inform'o'j'n. Ĝi est'is iniciat'it'a de la nederlanda femin'ism'a ekonomi-histori'ist'o kaj radi'o'el'send'ant'o Willemijn (Lili'a'n) Hendrika Post'hum'us van der Goot (1897-1989). Hodiaŭ la organiz'o est'as tut'mond'a ret'o kun membr'o'j el kvin'dek kvar land'o'j – fokus'ant'a pri seks'a egal'ec'o kaj labor'ant'a por pli'bon'ig'i la rol'o'n de vir'in'o'j en amas'komunik'il'o'j kaj komunik'ad'o'j.
La evolu'ad'o de vir'in'a radi'o'program'ad'o oft'e est'is proksim'e asoci'it'a kun la femin'ism'a mov'ad'o. Fin'e de la 1940-aj kaj la 1950-aj jar'o'j, ekzempl'e, Hor'o por vir'in'o'j est'is konekt'it'a kun kelk'a'j grup'o'j de vir'in'o'j en Briti'o. En ĝi'a'j fru'a'j tag'o'j, la IAWRT ankaŭ est'is fort'e lig'it'a al la inter'naci'a vir'in'a mov'ad'o per la Inter'naci'a Konsili'o de Vir'in'o'j (ICW).
Ĉi tiu'j fru'a'j ekzempl'o'j ebl'e ne ident'ig'is si'n kiel "femin'ism'a'j", kvankam en mult'a'j manier'o'j ili klar'e est'is tia'j. Mond'a Radi'o- Tag'o en 2014 fest'is vir'in'o'j'n en radi'o kaj vir'in'a'n progres'o'n, sed ankaŭ rimark'ig'is, ke genr'a egal'ec'o ankoraŭ nun'temp'e rest'as defi'o en la amas'komunik'il'a industri'o.Tamen ekzist'as kelk'a'j ekzempl'o'j de vir'in'a aktiv'ad'o en radi'o, kun klar'a femin'ism'a strategi'o. La norveg'a radi'o- orakol'o, kiu asert'as, ke ĝi est'as la unu'a femin'ism'a radi'o'staci'o en la mond'o, est'is star'ig'it'a en oktobr'o 1982 en Oslo – est'as nun'temp'e aŭskult'ebl'a per FM kaj inter'ret'o. Ĝi'a misi'o est'as trejn'i vir'in'o'j'n en divers'a'j are'o'j inkluziv'e de radi'o'ĵurnal'ism'o kaj son'inĝenier'ad'o. La staci'o aktiv'e sub'ten'as vir'in'o'j'n kiel intervju'ist'o'j'n kaj intervju'at'o'j'n. Ĝi ankaŭ kondiĉ'as, ke almenaŭ du'on'o de la muzik'o el'send'at'a dev'as est'i kompon'it'a aŭ prezent'at'a de vir'in'o'j.
Ankaŭ komun'um'a'j radi'o'staci'o'j proviz'as signif'a'n spac'o'n por la emancip'ad'o de vir'in'o'j. Oft'e pri'skrib'it'a kiel "tri'a" model'o de radi'o, ĉar ĝi propon'as alternativ'o'n al publik'a kaj komerc'a el'send'o, komun'um'a radi'o ĝeneral'e funkci'as sen profit'a cel'o. Ĝi funkci'as per volont'ul'o'j kaj serv'as specif'a'j'n lok'a'j'n komun'um'o'j'n, kiu'j oft'e est'as neglekt'at'a'j de la ĉef'a'j amas'komunik'il'o'j. Caroline Mitchell, asoci'it'a profesor'o pri radi'o kaj part'o'pren'o ĉe la Universitat'o de Sunderland en Briti'o kaj kun'fond'int'o de Fem FM, la unu'a radi'o'staci'o por vir'in'o'j, establ'it'a en 1992, konstat'is, ke komun'um'a radi'o propon'as "spac'o'n por reprezent'ad'o, part'o'pren'o kaj rezist'kapabl'o” de vir'in'o'j.
Ĉi tiu re'interpret'ad'o de la rol'o de vir'in'o'j kiel radi'o'parol'ant'o'j kaj aŭskult'ant'o'j ĵet'as nov'a'n lum'o'n sur la histori'o'n de radi'o.
Se las'i flank'e evident'a'j'n diferenc'o'j'n inter Radi'o Roshani en Afgani'o en 2019, el'send'o'j de seri'o'j en Uson'o en la 1930- aj jar'o'j, aŭ radi'o-orakol'o en Norvegi'o hodiaŭ, ĉi tiu'j ekzempl'o'j est'as klar'a indik'o, ke la radi'o'medi'o est'is ek'de fru'e potenc'a platform'o por vir'in'a'j voĉ'o'j.
La rol'o de radi'o jam est'is diskut'at'a ĉe Unesk'o ek'de 1946, en ĝi'a unu'a Ĝeneral'a Konferenc'o. Juli'a'n Huxley, la unu'a ĝeneral'a direktor'o, pri'skrib'is radi'o'n kiel "agent'ej'o'n, kiu pov'as salt'i trans naci'a'j bar'o'j laŭ manier'o mal'ebl'a al iu ajn fizik'a instrument'o." Ĉi tio far'as ĝi'n ideal'a komunik'il'o por antaŭ'e'n'ig'i pac'o'n kaj reciprok'a'n kompren'o'n inter la hom'o'j.
Mal'pez'a, mov'ebl'a kaj kapabl'a funkci'i sen elektr'o, radi'o ankaŭ lud'as ŝlos'il'a'n rol'o'n dum arm'it'a'j konflikt'o'j kaj natur'a'j katastrof'o'j. Efektiv'e, dum pli ol sep'dek jar'o'j, Unesk'o antaŭ'e'n'ig'is ĉi tiu'n lok'a'n instrument'o'n el'star'a'n – kun si'a kapabl'o kre'i lig'o'j'n, parol'i al grand'eg'a nombr'o, ating'i sufer'ant'a'j'n hom'grup'o'j'n kaj ating'i for'a'j'n region'o'j'n, sam'temp'e antaŭ'e'n'ig'ant'e liber'ec'o'n de esprim'o kaj inform'o.
La Organiz'o hav'as long'a'n histori'o'n pri sub'ten'ad'o de komun'um'a'j radi'o'staci'o'j, kaj klopod'as fort'ig'i lok'a'j'n radi'o'j'n per la uz'o de inform'komunik'a'j teknologi'o'j.
Kun financ'ad'o el Svedi'o, Unesk'o sub'ten'is kvin'dek naŭ lok'a'j'n radi'o'staci'o'j'n en dek afrik'a'j land'o'j (Burundo, Demokrati'a Respublik'o Kongo, Kenjo, Lesot'o, Namibi'o, Ruando, Sud-Afrik'o, Tanzanio, Ugando kaj Zambio) inter 2012 kaj 2018. La cel'o'j de ĉi tiu long'temp'a projekt'o inkluziv'is pli'bon'ig'i la kvalit'o'n de program'ad'o, pli'fort'ig'i la kapabl'o'j'n de ĵurnal'ist'o'j kaj teknik'ist'o'j, proviz'i per trejn'ad'o en la uz'o de inform'komunik'a'j teknologi'o'j, kaj help'i pli'bon'ig'i geografi'a'n ating'o'n per ret'o de lok'a'j korespond'ant'o'j.
En Afgani'o, Unesk'o help'is re'nov'ig'i la ekip'aĵ'o'j'n de la Eduk'a Radi'o-kaj- Televid'o (ERTV)-ret'ej'o, kaj produkt'i program'o'j'n, komenc'iĝ'ant'e en 2007. Pli last'a'temp'e, la Beirut-Ofic'ej'o de Unesk'o proviz'is per trejn'ad'o pri redakt'ad'o kaj el'send'ad'o jun'a'j'n siriajn rifuĝ'int'o'j'n en Libano, kiel part'o de si'a "progres'ig'o de ebl'a'j kondiĉ'o'j por Liber'ec'o de Esprim'o: Tut'mond'a Ag'ad'o kun special'a atent'o al la arab'region'a program'o”, financ'at'a de Finnlando kaj Svedi'o.
Dum pli ol du'dek kvin jar'o'j, Mark Tully est'is unu el la plej aŭskult'at'a'j voĉ'o'j en Barato.
Ĝis la mez'o de la 1990-aj, tiu raport'ist'o de BBC kovr'is ĉiu'j'n grav'a'j'n event'o'j'n, kiu'j mark'is la modern'a'n histori'o'n de la land'o.
Li atest'as ankaŭ la temp'o'n kiam radi'o est'is privilegi'a komunik'il'o por ating'i la amas'o'j'n, aŭ la telefon'a'j komunik'ad'o'j est'is hazard'a'j kaj la son'registr'o'j'n oni far'is en magnet'o'bend'o'j, kiu'j'n oni dev'is send'i al la redakt'ej'o'j.
Sébastien Farcis, korespond'ant'o en Nov-Delhi
Fremd'a ĵurnal'ist'o est'as apart'e fokus'it'a. La amas'o vok'as li'n per la nom'o: li est'as Mark Tully, korespond'ant'o de Brit'a Brodkast'a Kompani'o (angl'e BBC) en Barato kaj Sud- Azi'o. Li preskaŭ est'is traf'it'a de linĉ'ad'o.
En'ferm'it'a en templ'o, Mark Tully fin'e est'os liber'ig'it'a dank'e al la protekt'ad'o de tri barataj koleg'o'j kaj ven'is al sekur'ec'o post la inter'ven'o de lok'a funkci'ul'o.
Dum pli ol tri'dek jar'o'j, tiu radi'o- korespond'ant'o, laŭ'okaz'e ankaŭ de televid'o, spert'is la pez'o'n de la respond'ec'o est'i unu el la plej aŭskult'at'a'j voĉ'o'j de tiu land'o kun pli ol unu miliard'o da loĝ'ant'o'j. Li est'is minac'it'a, bat'it'a kaj for'pel'it'a de Barato sed li daŭr'e tie'n re'ir'is kaj, fin'e, li neniam plu for'ir'is.
Tiu land'o est'as, oni dir'u, iom li'a: Mark Tully nask'iĝ'is en Kolkato en 1935 ĉe bon'hav'a famili'o de brit'a'j koloni'an'o'j. Li'a patr'o est'is direktor'o de fer'voj'kompani'o kaj partner'o de konzern'o, kiu posed'is bank'o'n, sekur-kompani'o'n kaj te'o- kultiv'ej'o'j'n. Post la Du'a Mond'milit'o, li'a'j ge'patr'o'j send'as li'n al intern'ul'ej'o en Briti'o. Li sekv'as kurs'o'j'n pri teologi'o en la Universitat'o de Kembriĝo antaŭ ol en'ir'i seminari'o'n.
"Mi pens'is far'iĝ'i pastr'o, sed mi el'ten'is nur du semestr'o'j'n", konfes'as Mark Tully, nun 84-jar'a, en si'a apartament'o de la histori'a kvartal'o Nizamuddin en Nov-Delhi'o. "Mi est'is tro ribel'em'a kaj ne ŝat'is la disciplin'o'n. Kaj mi est'is bon'a bier'trink'ant'o!" li agnosk'as kun fort'a brit'a akĉent'o kaj prem'at'a rid'et'o.
Li'a ĵurnal'ist'a karier'o re'konduk'as li'n al li'a nask'o'land'o. En 1965, li est'as dung'it'a de la BBC-ofic'ej'o en Nov-Delhi'o kiel administr'ant'o. Sed li rapid'e ir'as mal'antaŭ mikrofon'o'n. ”Mi'a unu'a raport'o prezent'is pri kur'ad'o de antikv'a'j aŭtomobil'o'j kaj ĝi fin'iĝ'is per piknik'o. Mi memor'as, ke mi registr'is maharaĝ'o'n, kiu invit'is mi'n trink'i glas'o'n da ĉampan'o!"
Li re'ir'as al Londono en 1969, kiel estr'o de la fak'o en la hind'a lingv'o kaj post'e kadr'e de la serv'o pri la Okcident'a Azi'o, por kiu li kovr'as la sen'de'pend'iĝ'a'n milit'o'n de Bangladeŝo, en 1971.
"Mi est'is unu el la unu'a'j ĵurnal'ist'o'j rajt'ig'it'a'j en'penetr'i tiu'n teritori'o'n. Ĝi est'is la plej grav'a event'o en mi'a karier'o kaj tiu, kiu konstru'is mi'a'n reputaci'o'n", taks'as Mark Tully.
Se li vojaĝ'as kun arme'a eskort'ad'o, kio tim'ig'as iu'j'n hom'o'j'n, kiu'j'n li renkont'is, li ali'flank'e pov'as konstat'i la ampleks'o'n de tiu human'a kriz'o, kies eĥ'o'n li far'is ĉef'e per telefon'o. "Mi registr'is kelk'a'j'n raport'o'j'n en son'bend'o'j'n dank'e al magnetofon'o Uher. Sed ni ne hav'is rimed'o'j'n for'send'i ili'n. Mi dev'is kun'port'i ili'n al Londono. Tiam, ni pov'is labor'i kun son-inĝenier'o'j, kiu'j est'is ver'a'j magi'ul'o'j.”
Supr'e en unu ĉambr'o de li'a apartament'o, grand'a nigr'a'blank'a fot'o, far'it'a kelk'a'j'n monat'o'j'n post tiu milit'o, montr'as la jun'a'n Mark Tully apud la unu'a ŝtat'prezid'ant'o de tiu land'o, Sheikh Mujibur Rahman.
De tiam, li'a karier'o prosper'as. En 1971, Mark Tully est'as nom'um'it'a korespond'ant'o de BBC en Nov-Delhi'o, zorg'ant'a pri region'o, kiu ir'as de Pakistano al Barato kaj Bangladeŝo kaj inkluziv'as Srilankon. Li okup'os la posten'o'n ĝis 1994, kaj li'a voĉ'o gravur'iĝ'as en la spirit'o de tut'a generaci'o de barat'an'o'j. Tiel Mark Tully kovr'as la divers'a'j'n ribel'o'j'n, ĉu maoistajn en la plur'a'j ŝtat'o'j de la land'o, ĉu sik'a'j'n en Panĝab'o, plur'a'j'n balot'ad'o'j'n kaj tragik'a'j'n okaz'aĵ'o'j'n, kiel la ĥemi'a akcident'o de Bhopal en 1984.
Ek'de la 1990-aj jar'o'j, li montr'as la modern'iĝ'o'n, kiu'n tra'viv'is Barato kaj la soci'a'j'n trans'form'iĝ'o'j'n, kiu'j'n ĝi est'ig'as.
Tiu'j rimark'o'j est'is kompil'it'a'j en libr'o lanĉ'it'a en 2002, Barato en Mal'rapid'a Mov'ad'o (India in Slow Motion), kiu'n li kun'verk'is kun si'a kun'ul'in'o, la brit'a verk'ist'in'o Gillian Wright.
La teĥnik'a'j defi'o'j est'as mult'e'nombr'a'j por radi'o-ĵurnal'ist'o en Barato de la 1970-aj kaj 1980-aj. Por la en'registr'iĝ'o de ĉiu son'raport'o, la ofic'ej'o de Nov- Delhi'o dev'as rezerv'i inter'naci'a'n telefon-kontakt'o'n aŭ al'kur'i la ofic'ej'o'n de la publik'a radi'o All India Radi'o (Air), kiu kalkul'as je pli bon'a'j lini'o'j. Ekster la ĉef'urb'o, tio est'is defi'o. Okaz'e de la pint'kun'sid'o de Ŝimla, organiz'it'a en tiu urb'o de la Nord'a Barato kie la pac'kontrakt'o inter Barato kaj Pakistano est'is difin'it'a en 1972, "la lini'o'j est'is tiel mal'bon'a'j, ke ni dev'is send'i telegram'o'j'n al Londono kaj ili est'is legat'a'j tra la anten'o", re'memor'as Mark Tully. La son'bend'o'j kun raport'o'j est'is ĉiam send'at'a'j per aviad'il'o.
En epok'o kiam Air, la plej grand'a radi'o-staci'o de la land'o, est'is reg'at'a de la reg'ist'ar'o, BBC reprezent'is la "voĉ'o'n de la ver'o", kiel ĝi'n pri'skrib'as Madhu Jain, ĉef'redaktor'in'o de la kultur'a magazin'o The Indi'an Quarterly. La brit'a'j amas'komunik'il'o'j kalkul'is je mult'a'j el'send'o'relajs'o'j, kiu'j permes'is ating'i la baratajn vilaĝ'et'o'j'n. Mark Tully est'is do fam'ul'o, kies voĉ'o est'is re'kon'at'a en la kvar angul'o'j de la sub'kontinent'o. "Li est'is respekt'at'a de la aŭskult'ant'o'j, ĉar li est'is objektiv'a kaj ekvilibr'a", analiz'as Madhu Jain, kiu bon'e kon'as li'n. Ŝi memor'as pri li'a unik'a impres'o. "Li hav'as tiu'n apart'a'n voĉ'o'n de la brit'a elit'o, je tre mal'rapid'a flu'o, kiu hodiaŭ ŝajn'us iom dat'it'a, en ni'a temp'o de tiel rapid'a parol'ad'o."
Apud Mark Tully, ankaŭ Satish Jacob, li'a help'ant'o inter 1978 kaj 2003, mult'e kontribu'is al la firm'ig'o de fid'ind'ec'o de la brit'a staci'o. Eĉ se Londono iom mok'is li'a'n barat'an akĉent'o'n, Satish Jacob ja ofer'is al BBC unu el si'a'j plej bel'a'j sensaci'a'j nov'aĵ'o'j: la anonc'o'n de la murd'o de la Ĉef'ministr'in'o Indira Gandhi, la 31-an de Oktobr'o 1984.
En tiu maten'o, inform'it'a, ke ambulanc'o ek'ir'is de ŝi'a dom'o, li ir'is al la hospital'o kaj parol'ig'is kurac'ist'o'n. "Li konfes'is al mi, ke la korp'o de Indira Gandhi est'is tra'pik'it'a de kugl'o'j", re'memor'as Satish Jacob, nun 80-jar'a. "Mi rapid'is al la ofic'ej'o kaj mi pet'is rezerv'o'n de inter'naci'a vok'o. Mi ne hav'is temp'o'n por skrib'i la tekst'o'n, mi nur don'is la krud'a'n inform'o'n." Indira Gandhi mort'is je la 10h50, sed la publik'a radi'o anonc'is ŝi'a'n mort'o'n nur je la 18h00, kiam Rajiv Gandhi, la fil'o de Indira, konfirm'is la inform'o'n. Ankoraŭ nun'temp'e la barat'an'o'j re'memor'as, ke la mort'o de Indira Gandhi est'is anonc'it'a de BBC.”
Mark Tully fin'e demisi'as de la brit'a radi'o, sed rest'as en Barato, kie li prezent'is, ĝis la pas'int'a jar'o, la program'o'n I'o'n Kompren'it'a (Something understood), kiu pri'trakt'as spiritualecon en BBC. "Mi est'as tre lig'it'a al Barato kaj tem'as pri land'o, kiu merit'as, ke oni lukt'u por ĝi kiel ĵurnal'ist'o." Li'a adopt'o- land'o don'is al li estim'o'n al'juĝ'ant'e al li du el la plej alt'a'j civil'a'j barataj disting'o'j, la Padma Shri kaj la Padma Bhushan, kaj la brit'a kron'o lev'is li'n al la rang'o de kavalir'o en 2002 pro li'a kontribu'o al ĵurnal'ism'o.
Tiu'j disting'o'j est'as "embaras'a'j", koment'as Mark Tully, "sed est'us eĉ pli arogant'e ili'n rifuz'i." Ili ŝajn'e ne ŝanĝ'is tiu'n modest'a'n hom'o'n, kiu rest'as profund'e lig'it'a al la radi'o, tiu "ekster'ordinar'a komunik'il'o, kiu ebl'ig'as rekt'e parol'i al la hom'o'j".
Kiam tem'as pri radi'aŭskult'ad'o, Burkina Faso est'as unu el la ĉampion'o'j en sub'sahar'a Afrik'o. La prolifer'ad'o de staci'o'j kaj la popular'ec'o de program'o'j kiu'j don'as voĉ'o'n al aŭskult'ant'o'j, atest'as la entuziasm'o'n de burkin'an'o'j pri radi'o.
Yaya Boudani, Burkina raport'ist'o
De lund'o ĝis vendred'o, je la 7-a kaj kvar'on'o maten'e, komenc'iĝ'as la program'o Ni dev'as babil'i pri tio (Faut qu’on en parle!), sub gvid'o de la ĵurnal'ist'o Herman'n Naz'e. En tiu viv'e el'send'at'a program'o, invit'it'a'j gast'o'j diskut'as plur'a'j'n tem'o'j'n: balot'ad'o, teror'ism'o, nun'a'j fokus'a'j tem'o'j, konsum'ad'o de alkohol'aĵ'o'j far'e de jun'ul'o'j – ĉiu tem'o est'as bon'ven'a.
“Ĉiu'maten'e ni don'as al aŭskult'ant'o'j la ŝanc'o'n parol'i,” li klar'ig'is. Aŭskult'ant'o'j est'as kuraĝ'ig'it'a'j parol'i per telefon'o en la radi'o'staci'o kiu'n ili kutim'e aŭskult'as.
Proviz'i viv'a'n debat'o'n al si'a'j aŭskult'ant'o'j est'as ankaŭ la cel'o de Rumor'o'j, fru'maten'a program'o el'send'at'a de Ouaga FM, ali'a privat'a radi'o'staci'o en la ĉef'urb'o.
"Ĝi est'as form'o de real'ec'a radi'o", klar'ig'as Paul Miki-Rouamaba, redakt'ist'o de Ouaga FM. "Ni interes'iĝ'as pri ĉiu'j tem'o'j, kiu'j est'as nun diskut'at'a'j."
Aŭskult'ant'o'j pov'as telefon'i dum viv'a el'send'o por pri'diskut'i propr'a'j'n spert'o'j'n aŭ raport'i problem'o'j'n. Ili ankaŭ pov'as pri'demand'i koncern'a'j'n hom'o'j'n kaj ricev'i tuj'a'j'n respond'o'j'n. "De'pend'e de la problem'o raport'it'a, ni kontakt'as hom'o'j'n, kiu'j pov'as respond'i la demand'o'j'n de aŭskult'ant'o'j,” la redakt'ist'o al'don'as.
Sayouba Sanfo, posed'ant'o de vest'aĵ- pur'ig'ej'o en Ouagadougou, aŭskult'as ses aŭ sep radi'o'staci'o'j'n ĉiu'tag'e. Kiel mult'a'j ali'a'j loĝ'ant'o'j de la ĉef'urb'o, li foj'e part'o'pren'as en inter'ag'a'j program'o'j "por ŝanĝ'i la afer'o'j'n."
"Iu'tag'e," li klar'ig'as, "mi kritik'is la administr'ad'o'n de mal'san'ul'ej'o. Mi jam rimark'is, ke fleg'ist'o'j kun'port'as proviz'o'j'n al si'a'j hejm'o'j, kaj ke la lok'o est'is tre mal'pur'a. Kiam mi menci'is tio'n en la radi'o, io est'is far'it'a pri ĝi. "
La popular'iĝ'o de poŝ'telefon'o dum la pas'int'a jar'dek'o al'proksim'ig'is eĉ pli radi'o'staci'o'j'n kaj aŭskult'ant'o'j'n. Antaŭ du'dek jar'o'j, nur tiu'j kun kondukt'il'a telefon'o pov'is part'o'pren'i inter'ag'a'j'n viv'a'j'n el'send'o'j'n. Nun ĉiu'j pov'as re'ag'i per poŝ'telefon'a al'vok'o aŭ skrib'a mesaĝ'o.
La sukces'o de inter'ag'a'j radi'o'program'o'j atest'as la popular'ec'o'n de radi'o en Burkina Faso. La land'o hav'as almenaŭ 154 aktiv'a'j'n radi'o'staci'o'j'n, el kiu'j 47 est'as komun'um'a'j, 39 religi'a'j, 38 komerc'a'j, kaj sep ŝtat'a'j. Laŭ la enket'o AfricaScope, el'don'it'a de la merkat-esplor'a kompani'o Kantar en septembr'o 2019, aŭskult'ant'o'j el Burkina Faso est'as tiu'j, kiu'j plej oft'e aŭskult'as radi'o'n inter ok sub'sahar'a'j land'o'j: Burkina Faso, Ebur-Bord'o, Gabon'o, Kameruni'o, Kongo, Demokrati'a Respublik'o Kongo, Mali'o kaj Sen'egal'o).
pont'o'j inter la divers'a'j lingv'o'j parol'at'a'j en la land'o, kaj ankaŭ inter divers'a'j amas'komunik'il'o'j: pres'it'a'j nov'aĵ'o'j kaj raport'o'j est'as el'send'at'a'j en radi'o, ating'ant'e tiu'j'n kun mal'grand'a interes'o pri aŭ lim'ig'it'a al'ir'o al skrib'o, en lingv'o'j, kiu'j'n ili kompren'as.
En ĉi tiu'j land'o'j, 62% de la hom'o'j pli ol 15-jar'a'j aŭskult'is radi'o'n ĉiu'tag'e en 2019 – Averaĝ'e unu hor'o kaj du'dek minut'o'j tag'e. Kun averaĝ'a aŭskult'o'temp'o de tri hor'o'j kaj ok minut'o'j, Burkina Faso facil'e super'as si'a'j'n najbar'o'j'n.
La entuziasm'o de la Burkin'an'o'j pri radi'o ne est'as nov'a: ĝi hav'as si'a'j'n radik'o'j'n en eksperiment'o'j pri kamp'ar'a radi'o en la 1970-aj jar'o'j. En land'o, kie nur 41% de la 15-jar'ul'o'j sci'pov'as leg'i kaj skrib'i (Institut'o pri Statistik'o de Unesk'o, 2018), radi'o sukces'is ating'i la hom'o'j'n – oft'e kun mal'alt'a nivel'o de alfabet'ig'o – loĝ'ant'a'j'n for de vilaĝ'o'j kaj urb'o'j.
"Kamp'ar'a radi'o komenc'iĝ'is en 1969.
Ni bezon'is amas'komunik'il'o'n kapabl'a'n instru'i farm'ist'o'j'n pri nov'a'j agrikultur'a'j metod'o'j," klar'ig'as Seydou Dram'e, fak'ul'o pri inform'ad'o kaj komunik'a jur'o, kiu instru'as ĉe Aube Nouvelle Universitat'o kaj ĉe Institut'o Scienc-Teknik'a pri Inform'ad'o kaj Komunik'ad'o (ISTIC), ambaŭ en Ouagadougou.
Tiel nask'iĝ'is la "radi'o'klub'o'j" de la land'o – grup'o'j de radi-aŭskult'ant'o'j.
Hom'o'j loĝ'ant'a'j en kamp'ar'o kolekt'iĝ'is ĉirkaŭ radi'o'aparat'o por aŭskult'i la el'send'o'j'n. Post la fin'o de la program'o, ĉiam est'is diskut'o. "Kamp'ar'an'o'j tuj en'am'iĝ'is de ĉi tiu nov'a komunik'a rimed'o – kiu parol'as pri ili'a'j problem'o'j, en lingv'o'j, kiu'j'n ili pov'as kompren'i", klar'ig'as Mathieu Bonkoungou, kiu labor'is ĉe Burkina Naci'a Radi'o'staci'o dum plur'a'j jar'o'j.
La franc'a est'as la oficial'a lingv'o de la land'o, sed fakt'e ĝi est'as kompren'at'a de nur ĉirkaŭ 20% de la loĝ'ant'ar'o.
Radi'o est'as bon'a il'o por konstru'ad'o de pont'o'j inter la divers'a'j lingv'o'j parol'at'a'j en la land'o, kaj ankaŭ inter divers'a'j amas'komunik'il'o'j: pres'it'a'j nov'aĵ'o'j kaj raport'o'j est'as el'send'at'a'j en radi'o, ating'ant'e tiu'j'n kun mal'grand'a interes'o pri aŭ lim'ig'it'a al'ir'o al skrib'o, en lingv'o'j, kiu'j'n ili kompren'as.
La ĉef'program'o de Savan'e FM, unu el la plej aŭskult'at'a'j radi'o'staci'o'j de la land'o, est'as la gazet'ar'a rond'o de la el'don'ej'o Sonré. Ĝi est'as prezent'it'a de Aboubacar Zida (kon'at'a kiel Sidnaba) en la morea, unu el la naci'a'j lingv'o'j. Raport'ist'o'j kontrol'as la nov'aĵ'o'j'n kaj decid'as, kiu'j'n artikol'o'j'n ili resum'os kaj viv'e laŭt'leg'os.
"Eĉ tiu'j, kiu'j hav'as bon'a'n eduk'a'n nivel'o'n, aŭskult'as la radi'o'program'o'n", dir'as Soumaïlla Rab'o, ĝi'a ĉef'redaktor'o. "Ĝi ankaŭ help'as ili'n pli'bon'ig'i si'a'j'n sci'o'j'n pri la morea lingv'o.
La sukces'o de radi'o en Burkina Faso ebl'e klar'ig'os kial burkin'an'o'j mal'pli interes'iĝ'as pri televid'o. Dum hom'o'j en land'o'j de la enket'o AfricaScope rest'as preskaŭ kvar hor'o'j'n ĉiu'tag'e antaŭ la televid'il'o, burkin'an'o'j tag'e pas'ig'as nur tri hor'o'j'n spekt'ant'e ĝi'n.
Fot'o'j: Nadia Ferroukhi
Tekst'o: Katerin'a Markelova
En 2009, Nadia Ferroukhi ir'as por raport'o al Kenjo.
El'ir'ant'e el la bus'o, kiu halt'as mez'e de savan'o, la alĝera-ĉeĥ'a fot'ist'in'o re'kon'as Mohamedon, la vir'o'n, kiu rol'is kiel gvid'ist'o en televid'a dokument'film'o pri Umoja, vilaĝ'o mal'permes'at'a al vir'o'j.
Fond'it'a en 1991 de vir'in'o'j de la samburu-etn'o, tiu vilaĝ'o, kiu trov'iĝ'as proksim'e de la mont'o Kenjo, ĉ.
300 km for de la ĉef'urb'o Najrobo, akcept'as vir'in'o'j'n divorc'int'a'j'n, for'pel'it'a'j'n aŭ bat'it'a'j'n de si'a'j edz'o'j.
La tem'o instig'is ŝi'a'n sci'vol'em'o'n ĝis la decid'o ir'i al la spur'o'j de tiu'j vir'in'o'j, kiu'j dis'iĝ'is de si'a origin'a medi'o.
Kresk'int'a apud aktiv'a femin'ist'a frat'in'o, Nadia Ferroukhi de'long'e interes'iĝ'as pri fort'a'j vir'in'o'j, kiu'j okup'as grav'a'n lok'o'n en si'a komun'um'o. "Kiel vir'in'o, oni tut'e natur'e interes'iĝ'as pri la sort'o de vir'in'o'j. Kiel fot'ist'o, oni pov'as esprim'i iom pri kio ili viv'as", ŝi sub'strek'as.
Hazard'e renkont'it'a, Mohamedo far'iĝ'as ŝi'a gvid'ist'o.
Li akompan'as ŝi'n en ŝi'a'j prov'o'j ĉe la vir'in'o'j de Umoja. Sed la renkont'iĝ'o far'iĝ'as mal'long'a.
Rebeka, la vilaĝ'estr'in'o, kiu far'iĝ'is turism'a kurioz'aĵ'o pro amas'komunik'a montr'ad'o, inter'konsent'as kun la fot'ist'in'o pri nur tri tag'o'j de labor'o, je preciz'a'j hor'o'j kaj kontraŭ financ'a kontribu'o. "Kiam oni est'as fot'ist'o, grav'as ĉe'est'i kiel ebl'e plej oft'e por far'iĝ'i ne'rimark'at'a kaj kapt'i la moment'o'n, la lum'o'n.
Oni ne pov'as sub'met'iĝ'i al ofic'ej'a'j hor'o'j", klar'ig'as la fot'ist'in'o, kiu rifuz'as ced'i al la trud'it'a'j kondiĉ'o'j.
Ŝi'a gvid'ist'o konduk'as ŝi'n al Tumai, ali'a vilaĝ'o de vir'in'o'j fond'it'a de Ĉil'i, mal'jun'ul'in'o el Umoja. "Tie mi est'is akcept'it'a kiel princ'in'o, kun danc'o'j. Mi est'is la unu'a, kiu raport'is pri tiu vilaĝ'o", rakont'as Nadia.
La loĝ'ant'in'o'j de Tumai viv'as en tut'a mem'sufiĉ'o.
Tiu'j "leon'in'o'j de la savan'o", kiel oni nom'as ili'n en la ĉirkaŭ'aĵ'o'j, kun iom'et'e da ironi'o kaj mult'e da respekt'o, sukces'as sol'a'j en la bred'ad'o de kapr'in'o'j, la sankt'a'j rit'o'j kaj la task'o'j ordinar'e far'at'a'j de vir'o'j, kiel la konstru'ad'o de la kaban'o'j aŭ la ĉas'ad'o. La seks'a mutil'ad'o est'as tie mal'permes'at'a. Ĉiu'j grav'a'j decid'o'j est'as voĉ'don'at'a'j laŭ la pli'mult'o de voĉ'o'j.
Ĉiu kandidat'in'o al integr'iĝ'o en la vilaĝ'o'n dev'as est'i divorc'int'a. La knab'o'j est'as akcept'at'a'j sed nur ĝis la 16-jar'iĝ'o kaj post'e ili dev'as for'ir'i.
Ali'a'j vir'in'a'j vilaĝ'o'j kre'iĝ'is laŭ la model'o de Umoja kaj de Tumai. "La viv'kondiĉ'o'j tie est'as mal'facil'a'j, sed por tiu'j vir'in'o'j tio est'as la prez'o de liber'ec'o", konklud'as la fot'ist'in'o, kiu sam'e ir'is al naŭ ali'a'j land'o'j, kie ekzist'as soci'o'j en kiu'j la vir'in'o'j hav'as centr'a'n rol'o'n en la ekonomi'a, soci'a kaj foj'e politik'a sfer'o'j.
Ŝi'a'j preleg'o'j, ŝi'a'j vojaĝ'o'j kaj ĉef'e ŝi'a renkont'iĝ'o kun la franc'a antrop'olog'o kaj femin'ist'a aktiv'ul'in'o Françoise Héritier, for'pas'int'a en 2017, kre'is ŝi'a'n interes'iĝ'o'n pri la tre diskut'at'a koncept'o pri matriark'ec'o. De tiu esplor'o est'iĝ'is ŝi'a seri'o kun la titol'o "En la nom'o de la patr'in'o".
La indiĝen'a'j matriark'a'j soci'o'j, kiel pri'skrib'it'a'j de la german'a esplor'ist'in'o Heide Goettner-Abendroth en ŝi'a verk'o La Matriark'a'j Soci'o'j. Esplor'o'j pri la indiĝen'a'j kultur'o'j tra la mond'o, hav'as la komun'a'n praktik'o'n de ver'a egal'ec'o inter seks'o'j. Por iu'j cent'jar'a'j, ili est'as horizontal'a'j kaj ne hierarki'a'j, ĉef'e agr'ar'a'j. La infan'o'j tie est'as lig'it'a'j al si'a patr'in'o, port'as ŝi'a'n nom'o'n kaj viv'as plej'part'e en klan'a hejm'o, eĉ post la plen'kresk'o. La trans'don'o de hav'aĵ'o'j okaz'as de patr'in'o al fil'in'o.
Nadia tiel gast'is ĉe la Tuareg'o'j de Alĝerio, la Mosoj en Ĉini'o, la Navaĥoj en Uson'o kaj la Minangkabaoj en Indonezio, sed ankaŭ la loĝ'ant'o'j de la insul'o Grand'a Komor'o en Komor'o'j, de la insul'o Kanjabako en Gvineo-Bisaŭ'o kaj de la urb'o Juchitán en Meksiko. La fot'o'j tie ĉi prezent'at'a'j est'as akompan'at'a'j de tekst'o'j redakt'it'a'j de la fot'ist'in'o, en kiu'j ŝi detal'as la apart'aĵ'o'j'n de ĉiu komun'um'o.
Vid'ig'i la matriark'ec'o'n est'as defi'o. "La hom'o'j oft'e atend'as ekster'ordinar'a'n rezult'o'n. Fakt'e, mi fot'as la ĉiu'tag'aĵ'o'j'n", deklar'as Nadia Ferroukhi. La ĉiu'tag'aĵ'o'j'n de soci'o'j, kiu'j, tut'e ne kliŝ'a'j, baz'as si'a'n soci'a'n organiz'o'n, laŭ Heide Goettner-Abendroth, sur "la egal'a valor'o de ĉiu el si'a'j membr'o'j".
La insul'o Ouessant trov'iĝ'as en la ekstrem'a pint'o de Bretoni'o, en Franci'o. Ĝi est'as hejm'o de soci'a kurioz'aĵ'o: ek'de la 17-a jar'cent'o, ĝi'a vir'a loĝ'ant'ar'o amas'e en'ŝip'iĝ'as, special'e en la komerc'o'ŝip'ar'o'n.
Ĝis antaŭ'ne'long'e, la vir'o'j las'is Ouessant dum plur'a'j monat'o'j, foj'e jar'o'j, kaj las'is la materi'a'n kaj soci'a'n organiz'ad'o'n de la insul'o al la vir'in'o'j.
La soci'a viv'o de la navaĥa soci'o est'as organiz'it'a ĉirkaŭ la vir'in'o'j, laŭ patr'in'lini'a sistem'o en kiu titol'o'j, nom'o'j kaj hav'aĵ'o'j est'as trans'don'at'a'j tra la in'a lini'o. Kiam navaĥa knab'in'o ating'as puber'ec'o'n, ŝi dev'as part'o'pren'i kvar'tag'a'n ceremoni'o'n nom'at'a'n Kinaalda, kiu mark'as la trans'ir'o'n de infan'aĝ'o al vir'in'ec'o. Tiu ceremoni'o est'as lig'it'a al la navaĥa mit'o de ŝanĝ'iĝ'ant'a vir'in'o, la unu'a vir'in'o sur la ter'o, kiu pov'is port'i infan'o'j'n. En la rezerv'ej'o, la vir'in'o'j ĝeneral'e est'as pli aktiv'a'j ol la vir'o'j kaj ne'mal'oft'e ili mal'fru'e re'pren'as si'a'j'n stud'o'j'n, eĉ post la nask'o de la infan'o'j.
Establ'it'a sur la baz'a'j mont'o'j de Himalaj'o, inter la provinc'o'j Jun'a'n kaj Siĉuan, la komun'um'o de mosoj est'as organiz'it'a laŭ patr'in'lini'a'j regul'o'j. La vir'in'o est'as tiu, kiu port'as la nom'o'n de la famili'o kaj ten'as la konduk'il'o'j'n de la hejm'o. La hav'aĵ'o'j est'as trans'don'at'a'j de patr'in'o al fil'in'o. La am'o'n oni viv'as sen edz'iĝ'o-kontrakt'o, sen moral'a'j lim'ig'o'j, nur laŭ la ritm'o de la sent'o'j kaj la vol'o de la vir'in'o'j.
La regul'o trud'as al la vir'o las'i la ĉambr'o'n de la am'at'in'o antaŭ la maten'iĝ'o; ĝi est'as la kutim'o de zouhun, la "mov'iĝ'ant'a ge'edz'iĝ'o". La vir'o tie ne hav'as la status'o'n de patr'o. Ali'flank'e li pov'as rol'i kiel onkl'o kaj help'i si'a'n frat'in'o'n eduk'i ŝi'a'j'n infan'o'j'n.
En la komor'a soci'o, mark'at'a de la afrik'a'j bantu'a'j matriark'a'j tradici'o'j kaj la islam'a religi'o, ĉiu individu'o nask'iĝ'as kaj viv'as ĉe si'a patr'in'o, onkl'in'o aŭ av'in'o, en la patr'in'a lini'o. La vir'in'o hered'as kaj posed'as la hav'aĵ'o'j'n mani'a houli, apart'e la dom'o'n, konstru'it'a'n de la patr'o aŭ la patr'in'a onkl'o sur la famili'a ter'o. La grand'a edz'ec'o and'a, pli dis'vast'ig'it'a en la Grand'a Komor'o ol en la ali'a'j tri insul'o'j – Anjouan, Moheli kaj Mayotte est'as dev'ig'a voj'o por tiu, kiu vol'as prosper'i en la komor'a soci'a hierarki'o.
Juchitán, urb'o kun 78 000 loĝ'ant'o'j en la ŝtat'o Oaxaca en Meksiko, vid'is la nask'iĝ'o'n de la patr'in'o de la pentr'ist'in'o Frid'a Kahlo. Tra la jar'cent'o'j, la vir'o'j kaj la vir'in'o'j tie dis'volv'is form'o'j'n de aŭtonom'ec'o klar'e ident'ig'it'a'j'n. La vir'in'o'j mastr'um'as la komerc'o'n, la organiz'ad'o'n de fest'o'j, la dom'o'n, la strat'o'n. La agrikultur'o, la fiŝ'kapt'ad'o aŭ la politik'o est'as sfer'o de la vir'o'j. Ĝi est'as unu el la rar'a'j lok'o'j en Meksiko, kie oni ankoraŭ parol'as la lingv'o'n de la zapoteka popol'o. Uz'at'a en la inter'ŝanĝ'o'j inter najbar'in'o'j kaj pied'ir'ant'o'j, tiu lingv'o ebl'ig'is la dis'volv'o'n de rimark'ind'a in'a solidar'ec'o. La nom'o, la dom'o kaj la hered'aĵ'o'j est'as trans'don'at'a'j de la vir'in'o'j. La nask'iĝ'o de knab'in'o tie est'as do font'o de grand'a ĝoj'o.
La viv'manier'o en la insul'ar'o, special'e en la insul'o Kanjabako (Canhabaque, 3 500 en'loĝ'ant'o'j), est'as apenaŭ - se en'tut'e - influ'it'a de la modern'a civiliz'o.
Tie, dom'o'j est'as posed'at'a'j de la vir'in'o'j kaj la vir'o'j trans'loĝ'iĝ'as ĉe si'a'j edz'in'o'j. Kvankam la patr'o trans'don'as la nom'o'n de si'a famili'o al la infan'o'j, la patr'in'o elekt'as la unu'a'j'n nom'o'j'n – kaj al ŝi'a klan'o ili rilat'as. La insul'o est'as reg'at'a de reĝ'in'o. Est'as ankaŭ reĝ'o (kiu ne est'as la edz'o de la reĝ'in'o), sed li'a rol'o est'as lim'ig'it'a – li simpl'e est'as pro'parol'ant'o. Ĉiu vilaĝ'o est'as reg'at'a de vir'in'a konsil'ant'ar'o, elekt'it'a por dum'viv'a membr'ec'o.
Nun'temp'e, Kihnu, et'a eston'a insul'o en la Balt'a Mar'o, hav'as ĉirkaŭ 500 loĝ'ant'o'j'n, kompar'e kun la 7 000 dum la sovetia era'o. Tradici'e, kiam la vir'o'j ir'is al la mar'o, la vir'in'o'j trans'pren'is ili'a'j'n task'o'j'n, kiel labor'i en la kamp'ar'o.
De la mez'o de la dek'naŭ'a jar'cent'o, la vir'in'o'j de Kihnu ek'reg'is, mastr'um'ant'e la afer'o'j'n de la komun'um'o. Kvankam la vir'o'j konsist'ig'as proksim'um'e du'on'o'n de la insul'a loĝ'ant'ar'o, plu est'as ili'a'j patr'in'o'j, edz'in'o'j kaj fil'in'o'j la respond'ec'ul'o'j pri eduk'ad'o, kultur'o, komun'um'a viv'o kaj art'a'j tradici'o'j.
Kihnu oft'e est'as traktat'a kiel la Insul'o de Vir'in'o'j en turism'a'j gvid'il'o'j. Tiu simpl'ec'a bild'o tamen ne plaĉ'as al la koncern'at'o'j. La vir'in'o'j agnosk'as, ke ili hav'as gvid'a'n rol'o'n en la decid'o'j, sed en soci'o, la en'spez'o'j de vir'o'j rest'as la baz'o de la hejm'a'j financ'o'j.
La tuareg'a vir'in'o ne port'as vual'o'n – la vir'o, jes. Ŝi hav'as plen'a'n liber'ec'o'n elekt'i si'a'n edz'o'n. Ŝi sci'as la tifinagan alfabet'o'n, la rakont'o'j'n kaj legend'o'j'n kaj ili'n instru'as al si'a'j infan'o'j. La tend'o kaj ĝi'a en'hav'o aparten'as al ŝi. Ŝi mastr'um'as kaj super'rigard'as la kamp'o'n, kiam la vir'o est'as for, kaj ŝi part'o'pren'as en ĉiu'j decid'o'j, eĉ kiam li ĉe'est'as. Ŝi est'as en'volv'it'a en ĉiu'j soci'a'j, kultur'a'j kaj ekonomi'a'j afer'o'j. Tra la patr'in'a lini'o ĉiu'j aristokrati'a'j pov'o'j est'as trans'don'at'a'j. Sed la politik'o'j de rest'ad'o en la 1970-aj kaj 1980-aj, ripet'iĝ'ant'a'j sek'ec'o'j kaj la al'log'o'j de modern'ec'o por jun'ul'o'j sub'fos'is ili'a'n viv'manier'o'n.
La plej grand'a patr'in'lini'a soci'o en la mond'o, la Minangkabau, viv'as en la alt'eben'aĵ'o'j de la okcident'a bord'o de Sumatr'o en Indonezio.
Laŭ ili'a soci'a sistem'o, ĉiu'j hered'aĵ'o'j est'as trans'don'at'a'j de la patr'in'o al fil'in'o. La biologi'a patr'o ne est'as la gard'ant'o de la infan'o; la mamak, la onkl'o, hav'as tiu'n rol'o'n. Dum la edz'iĝ'a ceremoni'o, la edz'in'o ir'as al la dom'o de si'a edz'o, akompan'at'a de la vir'in'o'j de si'a famili'o. La adat, aŭ tradici'a leĝ'o, difin'as ar'o'n da ne'skrib'it'a'j regul'o'j pri ge'edz'a'j kaj posed'a'j afer'o'j. Sub tiu'j regul'o'j, en la okaz'o de divorc'o, la edz'o dev'as for'las'i la hejm'o'n kaj la vir'in'o konserv'as la gard'o'n de la infan'o'j kaj la dom'o.
Ni'a imag'o pri la pra'histori'a'j hom'o'j kiel sovaĝ'a'j kaj milit'em'a'j hom'o'j daŭr'as ankaŭ en la nun'temp'o. Tiu pri'skrib'o fakt'e est'as mit'o, kre'it'a en la du'a du'on'o de la 19-a jar'cent'o. Arkeologi'a'j esplor'o'j montr'as, ke kolektiv'a violent'o aper'ad'is fakt'e en la epok'o, kiam la hom'o'j ĉes'ig'is la komun'um'a'n nomad'a'n viv'manier'o'n, kaj kiam la ekonomi'o ĉas'ant'a trans'ir'is al ekonomi'o produkt'ant'a.
Marylène Patou-Mathis, scienc'ist'in'o pri pra'histori'o kaj special'ist'in'o pri la neandertal'a hom'o, est'as esplor'direktor'in'o ĉe la franc'a Naci'a Centr'o pri Scienc'a Esplor'ad'o, aparten'ant'a al la naci'a natur'histori'a muze'o en Parizo.
Nun'temp'e, la plej antikv'a'j spur'o'j de violent'o est'as tiu'j, kiu'j rezult'as el la kutim'o de kanibal'ism'o. Je ost'ar'o'j de paleolitik'a hom'o oni trov'is sign'o'j'n de romp'ig'o, dis'part'ig'o aŭ cindr'ig'o de ost'o'j, kaj de'tir'o de karn'o. Tiu'j relativ'e rar'a'j praktik'o'j, kies spur'o'j'n oni trov'is en la Sierra de Atapuerca mont'ar'o en Hispanio, aper'is antaŭ 780 000 jar'o'j kaj est'is daŭr'ig'at'a'j en ali'a'j nomad'a'j soci'o'j de ĉas'ist'o-kolekt'ant'o'j de la paleolitik'a epok'o, kaj je neolitik'a'j ter'kultiv'ist- paŝt'ist'o'j. Sed tiu'j pruv'o'j de ag'o de hom'o kontraŭ la korp'o de ali'a hom'o lev'as la demand'o'n: ĉu la viktim'o'j est'is mort'ig'it'a'j, antaŭ ol ili est'is manĝ'it'a'j?
Fakt'e, kanibal'ism'o por si'n nutr'i pov'us est'i far'at'a je individu'o'j, kiu'j jam est'is mort'a'j, kiel funebr'a endo'kanibal'ism'o, kiu signif'as manĝ'ad'o'n de membr'o de la propr'a famili'o post li'a mort'o.
Nur la ekzist'o de spur'o'j de sen'kap'ig'o aŭ de vund'o'j sur hom'a'j ost'o'j pro la efik'o de paf'aĵ'o'j aŭ de obtuz'a'j bat'il'o'j kaŭz'ant'e mort'o'n pov'as konfirm'i la hipotez'o'n, ke la konsum'it'a'j viktim'o'j mort'is pro per'fort'a'j ag'o'j. Tiu'j'n spur'o'j'n oni observ'is en la paleolitik'a epok'o en mal'pli ol tri'dek kaz'o'j. Rest'as la demand'o: ĉu la "manĝ'ant'o'j“ kaj la "manĝ'it'o'j“ aparten'is al la sam'a komun'um'o? Kvankam nun'temp'e la praktik'ad'o de kanibal'ism'o, ĉu si'n'nutr'a, ĉu rit'u'al'a, est'as atest'it'a je kelk'a'j paleolitik'a'j trov'ej'o'j, oft'e mal'facil'as sci'i, ĉu tem'as pri end'o – aŭ pri eks'o'kanibal'ism'o.
Krom tiu special'a kun'tekst'o, iom mal'pli ol dek'du kaz'o'j de violent'o – traf'o'j de paf'aĵ'o'j, bat'o'j sur la kap'o'n – est'is ident'ig'it'a'j ĉe kelk'a'j cent'o'j da hom'a'j ost'o'j hav'ant'e pli ol 12 000 jar'o'j'n. Sed ĉu tiu'j vund'o'j rezult'as el akcident'o'j aŭ de per'fort'a ag'o dum inter'person'a, inter'komun'um'a aŭ inter'grup'a konflikt'o?
Tio'n oni pov'as mal'facil'e disting'i je tiu fru'a temp'o'spac'o. Sed en mult'a'j kaz'o'j la vund'o'j, kiel tiu'j kaŭz'it'a'j pro bat'o'j, cikatr'iĝ'is.
Tiu'j person'o'j do ne est'is mort'ig'it'a'j, kio pov'as pruv'i, ke ili est'is vund'it'a'j pli ver'ŝajn'e pro akcident'o'j aŭ kverel'o'j inter du person'o'j. En ali'a'j kaz'o'j rest'as ankoraŭ la demand'o pri la ident'ec'o de la agres'ant'o: ĉu la individu'o est'is membr'o de la komun'um'o de la viktim'o aŭ ekster'ul'o? Nun'temp'e mank'as respond'o'j al tiu'j demand'o'j. Krom'e, la uz'ad'o de hom'a'j ost'o'j por produkt'i dom'objekt'o'j'n aŭ ornam'aĵ'o'j'n lev'as la demand'o'n pri la mort'o'kondiĉ'o'j de la individu'o'j, al kiu'j la ost'o'j aparten'is. En la plej'mult'o de tiu'j kaz'o'j mal'facil'as konklud'i, ĉu la mort'o est'is per'fort'a, ĉar ili pov'us sam'ver'ŝajn'e rezult'i el funebr'a ag'o.
Arkeologi'a'j daten'o'j montr'as, ke form'o de violent'o jam ekzist'is dum la paleolitik'a epok'o, menci'ind'e ankaŭ kanibal'ism'a'j ceremoni'o'j, sed ĝis hodiaŭ neni'o atest'as kolektiv'a'n violent'o'n. En la plej'mult'o de la kon'at'a'j kaz'o'j (krom kanibal'ism'a kun'tekst'o), nur unu individu'o est'is viktim'o de per'fort'o, kio pov'as supoz'ig'i la ekzist'o'n de inter'person'a'j konflikt'o'j (rar'e mort'ig'a'j) aŭ de religi'a'j rit'o'j Pro tio konven'as supoz'i, ke en la paleolitik'a epok'o ne okaz'is batal'o'j, en pli mal'larĝ'a senc'o. Kelk'a'j kial'o'j pov'as eksplik'i tiu'n ne'est'o'n: mal'grand'a populaci'o, sufiĉ'e riĉ'a kaj divers'tip'a viv'ten'a teritori'o, mank'o de propr'aĵ'o, kaj sam'rang'a soci'a struktur'o kun mal'mult'e da hierarki'o. En tiu'j et'a'j grup'o'j de nomad'a'j ĉas'ist'o-kolekt'ant'o'j kun'labor'ad'o kaj reciprok'ec'o inter ĉiu'j membr'o'j de la klan'o neces'is por trans'viv'i. Krom'e, konkord'o inter ili est'is nepr'e neces'a por cert'ig'i re'produkt'ad'o'n, sekv'e id'ar'o'n. La tiel nom'at'a "sovaĝ'ec'o“ de pra'histori'a'j hom'o'j do est'as mit'o, invent'it'a dum la du'a du'on'o de la 19-a kaj komenc'e de la 20-a jar'cent'o por fort'ig'i la vid'punkt'o'n rilat'e al la ating'it'a progres'o ek'de la origin'o de la pra'hom'ar'o kaj la koncept'o'n de "civilizaci'o“. Tiu imag'o pri "violent'a kaj milit'em'a“ pra'histori'o rezult'as el erudici'a'j el'pens'aĵ'o'j, popular'ig'it'a'j per art'ist'o'j kaj verk'ist'o'j.
Ŝajn'as, ke kolektiv'a violent'o aper'is unu'e dum la komenc'o de la daŭr'ant'a setl'ad'o de komun'um'o'j je la fin'o de la paleolitik'a epok'o, ĉirkaŭ 13 000 jar'o'j'n antaŭ la nun'temp'o en la Proksim'a Orient'o, sed, ankaŭ ĉi'kaz'e, nur unu aŭ kelk'a'j individu'o'j est'is mort'ig'it'a'j. Tio pov'as montr'i la ekzist'o'n de intra'grup'a'j konflikt'o'j, sed ankaŭ la aper'o'n de hom'a'j ofer'o'j. Du trov'ej'o'j est'as escept'o'j: "trov'lok'o 117“ en Jebel Sahaba ĉe la dekstr'a river'bord'o de Nil'o, apud la nord'a lim'o de Sudano kun Egipti'o, kaj Nataruk, nord'okcident'e de Kenjo.
En la nekropol'o de Jebel Sahaba, el la temp'o'spac'o inter 14 340 kaj 13 140 antaŭ la nun'temp'o, du'on'o de la 59 el'fos'it'a'j skelet'o'j – de vir'in'o'j, vir'o'j kaj infan'o'j de ĉiu'j aĝ'o'j – de kelk'a'j tomb'o'j, kovr'it'a'j per slab'o'j, mort'is pro per'fort'a ag'o, aŭ pro bat'o'j precip'e al la kap'o, aŭ post ili'a'j korp'o'j est'is tra'pik'it'a'j per lanc'o'pint'o'j aŭ ŝton'a'j paf'il'o'j, kelk'a'j el ili ankoraŭ trov'iĝ'is en la korp'o'j. Tri el tiu'j hom'o'j ver'ŝajn'e trov'iĝ'is sur la grund'o, kiam ili est'is mort'ig'it'a'j. Rest'as la demand'o: ĉu la 59 korp'o'j est'is sam'temp'e en'ter'ig'it'a'j?
Malgraŭ tio, tiu trov'lok'o est'as la unu'a kaz'o de kolektiv'a violent'o. Ĉu intra- aŭ inter'komun'um'a violent'o? La debat'o persist'as.
Antaŭ ĉirkaŭ 10 000 jar'o'j'n en Nataruk, du'dek sep individu'o'j – vir'o'j, vir'in'o'j kaj infan'o'j – ver'ŝajn'e est'is ĵet'it'a'j en marĉ'o'n.
Ĉe dek el ili montr'iĝ'as mark'o'j de per'fort'a'j ag'o'j kaj du el tiu'j individu'o'j, inkluziv'e de graved'a vir'in'o, hav'is katen'it'a'j'n man'o'j'n.
Mal'kovr'it'a mal'proksim'e de setl'ej'o, tiu et'a grup'o de ĉas'ist'o-kolekt'ant'o'j ebl'e est'is mort'ig'it'a de ali'a grup'o dum rest'ad'o mal'proksim'e de si'a hejm'lok'o.
De pred'ad'o al produkt'ad'o Spur'o'j de violent'a'j ag'o'j pli oft'e okaz'as en neolitik'o. Tiu'n period'o'n karakteriz'as mult'a'j mal'sam'a'j ŝanĝ'o'j: natur'medi'a'j (klimat'a varm'iĝ'o), ekonomi'a'j (mal'sovaĝ'ig'o de plant'o'j, post'e de best'o'j, serĉ'ad'o de nov'a'j teritori'o'j, tro'a'j nutr'aĵ'o'j kaj ties stok'ad'o), soci'a'j kaj social'a'j (setl'ad'o, lokal'a loĝ'ant'ar'a eksplod'o, aper'o de elit'o kaj kast'o'j) kaj, je la fin'o de tiu period'o, religi'a'j (di'in'o'j est'is anstataŭ'it'a'j de vir'a'j di'o'j).
En kelk'a'j nekropol'o'j, de ĉirkaŭ 8 000 kaj 6 500 jar'o'j antaŭ la nun'temp'o, la tip'o de la uz'it'a'j arm'il'o'j (mal'mult'a'j traf'o'j pro sag'o'j) kaj la fragment'o'j de ceramik'aĵ'o'j, al'don'it'a'j al la korp'o'j, atest'as konflikt'o'j'n en'e de aŭ inter vilaĝ'o'j. La viktim'o'j atest'as konflikt'o'n lig'it'a'n al kriz'o (demografi'a, pri reg'ist'ar'o, epidemi'a) aŭ al la praktik'o de rit'o'j – funebr'a, propriet'a, pent'o'far'a aŭ rilat'e al fundament'met'ad'o –, kun hom'a'j ofer'aĵ'o'j, kelk'foj'e kun sekv'ant'a kanibal'a manĝ'ad'o.
Kiel ajn, la ekzist'o'n de konflikt'o'j inter du komun'um'o'j oni ne pov'as eksklud'i, kiel montr'as kelk'a'j pentr'aĵ'o'j sur la mur'o'j de rok'a'j rifuĝ'ej'o'j sur la Iberia Du'on'insul'o, kiu'j dat'iĝ'as de 10 000 ĝis 6 500 jar'o'j antaŭ la nun'temp'o. Ili montr'as scen'o'j'n de arm'it'a'j renkont'o'j inter grup'o'j de ark'o'paf'ist'o'j (scen'o'j, kiu'j mank'as en la paleolitik'a'j sur'rok'a'j pentr'aĵ'o'j).
La ŝanĝ'o de ekonomi'o (de pred'ad'o al produkt'ad'o), kiu tre fru'e kaŭz'is radikal'a'n ŝanĝ'o'n de la social'a'j struktur'o'j, ŝajn'e lu'is grand'a'n rol'o'n dum la evolu'ad'o de konflikt'o'j.
Kontrast'e al la akir'o de sovaĝ'a'j resurs'o'j, la produkt'ad'o de nutr'aĵ'o'j permes'is la ebl'ec'o'n de nutr'aĵ'a'j rezerv'o'j, kiu kresk'ig'is la koncept'o'n de „posed'ec'o“ kaj, konsekvenc'e, la aper'o'n de mal'egal'ec'o.
Tre rapid'e, la stok'aĵ'o kaŭz'is avid'o'n kaj provok'is intern'a'j'n kverel'o'j'n, kaj est'is ankaŭ ebl'a pred'o dum konflikt'o'j inter komun'um'o'j.
Atest'it'a, en la daŭr'o de neolitik'o, per la aper'o de figur'o'j de ĉef'o'j kaj milit'ist'o'j en Eŭrop'o (vid'ebl'a en la sur'rok'a art'o kaj je en'tomb'ig'o'j), tiu ŝanĝ'o de ekonomi'o ankaŭ est'ig'is hierarki'a'n struktur'o'n en'e de ter'kultiv'ist-paŝt'ist'a'j soci'o'j, kun la aper'o de elit'o'j, kast'o'j, milit'ist'o'j kaj konsekvenc'e sklav'o'j por la agr'o'kultur'a labor'ad'o. Plu'e, la aper'o de elit'o'j kun si'a'j propr'a'j interes'o'j kaj rival'ec'o'j provok'is intern'a'j'n kverel'o'j'n pri potenc'o kaj intra'komun'um'a'j konflikt'o'j.
Antaŭ 5 500 jar'o'j, al'ven'is nov'a'j en'migr'ant'o'j, kaj spur'o'j de konflikt'o'j inter vilaĝ'o'j pli'oft'iĝ'is pli oft'e. Ili pli'grand'iĝ'is dum la bronz'epok'o, kiu komenc'iĝ'is antaŭ 3 000 jar'o'j. Dum tiu period'o aper'is efektiv'a'j milit'arm'il'o'j, far'it'a'j el metal'o, kaj la milit'o instituci'iĝ'is.
Nun'temp'e mal'facil'as pri'juĝ'i la ver'a'n ampleks'o'n de per'fort'a'j ag'o'j dum la pra'histori'o, ĉar la pri'juĝ'ad'o de la grav'ec'o de tiu fenomen'o est'as ver'ŝajn'e influ'at'a de la stat'o'j de la trov'aĵ'o'j kaj stud'aĵ'o'j, tamen ebl'as el'dir'i kelk'a'j'n ide'o'j'n. Ŝajn'as, unu'flank'e, ke la nombr'o de pra'histori'a'j trov'ej'o'j, en kiu'j violent'a'j ag'o'j est'is observ'it'a'j, mal'mult'is rilat'e al la geografi'a ampleks'o kaj la daŭr'o de la konsider'at'a period'o (kelk'a'j 100 000 jar'o'j) kaj, ali'flank'e, ke violent'a kondut'o kontraŭ ali'a'j est'as tre mal'nov'a fenomen'o, sed milit'o ne ĉiam ekzist'is.
La origin'o'j de violent'o pli ĝust'e ŝajn'as rilat'i al la evolu'o de la ekonomi'o de produkt'ad'o, kiu tre fru'e kaŭz'is radikal'a'n ŝanĝ'o'n de la social'a'j struktur'o'j.
Violent'o ne est'as en'skrib'it'a en ni'a'n gen'ar'o'n. Ĝi'a aper'o hav'as histori'a'j'n kaj social'a'j'n kaŭz'o'j'n. La koncept'o de "origin'a violent'o“ est'as mit'o. Do, milit'o ne est'as ne'apart'ig'ebl'a de la hom'a situaci'o, sed est'as la produkt'o de soci'o'j kaj de la kultur'o'j, kiu'j'n la soci'o'j kresk'ig'as.
Kiel la stud'o'j pri la unu'a'j hom'a'j soci'o'j montr'as, al'front'e al kriz'o, komun'um'o baz'it'a en kun'labor'o kaj reciprok'ec'o pli bon'e rezist'as ol tiu baz'it'a en individu'ism'o kaj konkur'ad'o. Rilat'e al la real'ec'o de la viv'o de ni'a'j pra'patr'o'j, ĝi situ'is ver'ŝajn'e ie inter du vizi'o'j, ambaŭ mit'a'j, tiu pri "kruel'a tag'iĝ'o“ (laŭ Hobbes) kaj tiu pri "or'a epok'o“ (laŭ Rousseau).
IntervjUneskouitaj de Katerin'a Markelova (Unesk'o)
Tiu'j hom'o'j, kiu'j'n ni kon'as, sed oft'e ignor'as, pen'e si'n viv'ten'as per labor'o ne'stabil'a. En Ayka, la film'o kun la premi'o de Plej Bon'a Aktor'in'o en Festival'o de Cannes 2018, la dram'verk'ist'o kaj reĝisor'o Sergey Dvortsevoy kaj la kazaĥ'a aktor'in'o Samal Yeslyamova prezent'is la viv'o'j'n de en'migr'int'o'j kiu'j akcept'as ajn'a'n risk'o'n por akir'i pli'bon'a'j'n viv'kondiĉ'o'j'n.
Ni'a'j Gast'o'j est'is intervju'it'a'j dum la unu'a Kazaĥ'a Film-Festival'o en Franci'o, okaz'int'a en Parizo inter la 26-a kaj la 29-a de septembr'o 2019. Samal Yeslyamova est'is honor'a gast'o de la festival'o.
Samal Yeslyamova, en la film'o vi lud'is la rol'o'n de kazaĥ'a en'migr'int'o kiu sen'elekt'e for'las'is si'a'n ĵus'nask'it'a'n beb'o'n por re'ven'i al labor'o. Kiel vi pret'ig'is vi'n por tiu ĉi rol'o?
Yeslyamova: Mi lud'is rol'o'n de iu, kies viv'o est'as tre mal'facil'a. Mi bon'e kon'as Sergey kiel reĝisor'o'n, kaj konsci'is kiom mal'facil'e est'us lud'i tia'n rol'o'n sub li'a reĝisor'ad'o. Kiam li interes'iĝ'as pri iu tem'o, li ag'as pli simil'e al dokument'a film'ist'o ol reĝisor'o de fikci'a film'o.
Mi long'e prepar'iĝ'is por la rol'o. Unu'e, mi konsult'is mi'a'j'n famili'an'o'j'n, kon'at'o'j'n kaj amik'o'j'n, sed neni'u el ili spert'is i'o'n simil'a'n, est'is tre mal'facil'e trov'i taŭg'a'n esprim'ad'o'n. Kiam la film'ad'o komenc'iĝ'is, mi kun ĝoj'a anim'stat'o est'is ĵus- diplom'iĝ'int'o el Rus'a Institut'o de Teatr'o.
Tamen mi est'is rol'ont'a vir'in'o paraliz'it'a pro dolor'o.
Do, antaŭ ĉiu'foj'a film'ad'o, mi kur'is kaj danc'is ĝis el'ĉerp'iĝ'o. Tia el'ĉerp'iĝ'o est'is util'a nur por la film'ad'o de kelk'a'j scen'o'j.
Mi rapid'e re'freŝ'iĝ'is kaj dev'is re'foj'e kur'i kaj danc'i. Kaj tiu altern'o okaz'as eĉ pli oft'e, ĉar kun progres'o de la rakont'o la lac'iĝ'a stat'o de la heroin'o serioz'iĝ'is.
Dvortsevoy: Mi est'as ŝok'it'a de la fakt'o, ke mult'a'j vir'in'o'j el Kazaĥi'o for'las'is ili'a'j'n infan'o'j'n en akuŝ'a hospital'o en Moskvo.
Kvankam mi loĝ'as en Moskvo jam de pli ol 20 jar'o'j, tamen, mi ven'is el la urb'o Shymkent de Kazaĥi'o kaj kompren'as kultur'o'n kaj pens'manier'o'n de centr- azi'an'o'j . Mi vol'is sci'i kial tiu'j vir'in'o'j ag'as tiom ekstrem'e.
Mi ek'esplor'is kaj renkont'iĝ'is kun vir'in'o'j kiu'j al'front'is tiu'j'n mal'facil'o'j'n. Kelk'a'j el ili, kiel la rol'o lud'it'a de Samal, sufer'is seks'per'fort'o'n, ali'a'j tio'n far'is pro tio, ke la infan'o est'as nask'it'a ekster ge'edz'ec'o, sekv'e ili ne pov'us re'ven'i al hejm'land'o pro mal'akcept'o. Mi est'as tuŝ'it'a de ili'a'j sufer'o'j kaj decid'is far'i film'o'n pri tio.
Dvortsevoy: Fakt'e mi jam sent'as la lim'ig'o'n de dokument'a film'o. Ekzempl'e mi ne pov'as far'i dokument'a'n film'o'n Ayka, ĉar mi ne pov'as proksim'iĝ'i al la privat'a viv'o de la heroin'o. Krom'e, est'as grand'a kontraŭ'dir'o en dokument'a film'ad'o: ju pli mal'facil'e la hero'o viv'as, ju pli dram'a la film'o est'as, des pli efik'a est'as la rezult'o por la reĝisor'o. Tiu etik'a problem'o turment'as mi'n. Kvankam kre'i fikci'a'n film'o'n ne est'as facil'e, tamen, almenaŭ tio est'as fikci'o.
Dvortsevoy: Sur la ekran'o, ni vid'as la nun'a'n viv'o'n de Ayka. Ni dev'as inform'iĝ'i pri ŝi per ŝi'a'j okul'o'j, ŝi'a korp'o kaj ŝi'a kondut'o, ne nur per kelk'a'j vort'o'j dir'it'a'j de ŝi. Tiel ni pov'as vid'i ŝi'a'n pas'int'ec'o'n kaj prognoz'i ŝi'a'n est'ont'ec'o'n. Samal hav'as tre esprim'pov'a'j'n okul'o'j'n, de kiu'j la kamera'o apenaŭ apart'iĝ'is.
Yeslyamova: Ni film'is divers-foj'e la scen'o'j'n. Sergey ili'n tuj munt'is, kaj en la sekv'a tag'o ni kun'e kontrol'is ili'n. Kiam ni trov'is i'o'n ne'kontent'ig'a'n, ni film'is re'foj'e.
Est'is evolu'ant'a procez'o de kre'ad'o, per kiu la film'o real'iĝ'is.
Dum'e, ni plur'foj'e babil'is kun en'migr'int'o'j el Centr'a Azi'o. Iu'j dir'is al ni, ke ili est'is ok kun'loĝ'ant'o'j en unu ĉambr'o. Iam en la sam'a ĉambr'o, iu loĝ'as tag'e, kaj ali'a nokt'e.
Ili ankaŭ esprim'is kiom ili sopir'as si'a'j'n ge'fil'o'j'n. Por evit'i la dolor'o'n de dis'iĝ'o, iu'j prefer'as for'ir'i fru'maten'e dum infan'o'j dorm'as. Ĉiam, kiam ili re'ven'as hejm'e'n, ili'a'j infan'o'j, pro tim'o est'i for'las'it'a'j, sekv'as ili'n ĉi'e'n. Tiu'j mal'ĝoj'a'j rakont'o'j kaj la mal'facil'o'j en la film'ad'o postul'as tro da energi'o fizik'a kaj psik'a. Por mi, la film'o est'is mi'a tri'a lern'ej'o
Dvortsevoy: Ĉiu'foj'e kiam la film'o est'as prezent'at'a, est'as fort'a eĥ'o de spekt'ant'o'j.
Tio ne est'as de mi atend'it'a. Kiam mi komenc'is la film'ad'o'n en 2012, problem'o'j de en'migr'int'o'j en Moskvo ne est'is serioz'a'j, ankaŭ en okcident'eŭrop'a'j land'o'j ne est'is tiom da en'migr'int'o'j. Nun tia hom'flu'o mult'e influ'as la land'o'j'n.
Kaj, en ĉiu'j mi'a'j film'o'j, mi klopod'as evit'i afekt'a'n lud'ad'o'n. Se nur la film'o ating'is natur'a'n real'o'n, spekt'ant'o si'n ident'ig'as kun la rol'o'j en la film'o. Mi sci'as, ke spekt'int'e la film'o'n, la spekt'ant'o ek'rigard'os tiu'j'n en'migr'int'o'j'n ne kiel antaŭ'e, sed kiel ver'a'j hom'o'j. Film'o ne pov'as ŝanĝ'i la real'o'n, sed foj'e ĝi tuŝ'as la kor'o'j'n de ni ĉiu'j. Kiam verk'o sukces'e tuŝ'as kor'o'n, tio est'as grand'eg'a ĝoj'o por ĝi'a kre'int'o.
Dvortsevoy: Por la sam'a kial'o: al'port'i al la film'o real'ec'o'n. Ne'profesi'a'j aktor'o'j hav'as grand'a'n avantaĝ'o'n kompar'e kun tiu'j profesi'a'j. Sincer'ec'o natur'e verŝ'iĝ'as el ili'a'j vizaĝ'o'j kaj vort'o'j.
Ili al'don'is al la film'o krud'ec'o'n kaj ver'ec'o'n de ili'a ĉiu'tag'a viv'o. Jen kial ni prefer'is invit'i ne'profesi'a'j'n aktor'o'j'n por la film'o.
Sed ili bezon'as mult'e da trejn'ad'o. Mult'a'j spekt'ant'o'j dir'is, ke por ili est'as mal'facil'e disting'i inter profesi'a'j kaj ne'profesi'a'j aktor'o'j en la film'o. Tio'n mi konsider'as kiel la plej grand'a laŭd'o.
Dvortsevoy: Fakt'e tio okaz'is plur'foj'e.
Post elekt'i en'migr'int'o'j'n, ni unu'e kontrol'is ili'a'j'n dokument'o'j'n kaj sekv'e komenc'is trejn'i li'n. Sed foj'e ili mal'aper'is kaj post'e telefon'is al ni el Kazaĥi'o, ĉar ili est'is jam deport'it'a'j. En Moskvo est'as mal'facil'e akir'i loĝ-permes'il'o'n, pro tio mult'a'j en'migr'int'o'j uz'as fals'a'n dokument'o'n – ili mem oft'e ne sci'as pri tio. Hom'o, kiu uz'as fals'a'n permes'il'o'n, est'as arest'it'a, juĝ'it'a kaj deport'it'a post nur kelk'a'j tag'o'j. Do ni dev'is serĉ'i ali'a'n en'migr'int'o'n kaj film'i de'nov'e.
Dvortsevoy: Tio est'as unu el la kial'o'j, sed ne la nur'a. Por emfaz'i la mal'facil'a'j'n viv'kondiĉ'o'j'n de la heroin'o, ni decid'is film'i en vintr'o dum neĝ'eg'o. Sed fakt'e, apenaŭ neĝ'is en Moskvo en si'n'sekv'a'j du jar'o'j. Ni prov'is uz'i art'e'far'it'a'n neĝ'o'n, sed tio ne funkci'as por film'o kiu emfaz'as aŭtentik'ec'o'n. Do ni dev'is atend'i ver'a'n neĝ'ad'o'n. Sed atend'ad'o est'as ver'e komplik'a.
Yeslyamova: Kiam la film'o est'is elekt'it'a por konkur'i en la oficial'a selekt'ad'o, ĝi est'is ankoraŭ en faz'o de munt'ad'o. Monat'o antaŭ la festival'o, por ĝust'a'temp'e fin'pret'ig'i la film'o'n, la reĝisor'o dorm'is nur 2 hor'o'j'n ĉiu'tag'e kaj ali'a'j labor'ant'o'j 4 hor'o'j'n. Ni ĉiu'j plen'um'is tri mal'sam'a'j'n task'o'j'n. En la komenc'o de la festival'o, mi est'is tro lac'a, kvankam mi konsci'as pri la grav'ec'o de tiu moment'o, tamen mi pov'is ek'emoci'iĝ'i nur post iom da temp'o.
Aŭd'int'e mi'a'n nom'o'n, mi sent'is sam'temp'e ĝoj'o'n kaj mal'kontent'o'n. Ĉar mi vol'is, ke la film'o ricev'u la premi'o'n Or'a Palm'o. Sen pen'ad'o de mi'a talent'a reĝisor'o kaj la si'n'dediĉ'a team'o, mi ne pov'us sukces'e lud'i tiu'n rol'o'n. Do la premi'o est'as don'it'a ne nur al mi, sed ankaŭ al ĉiu'j de la team'o.
Kio'n signif'as la premi'o de Samal al vi, Sergey?
Dvortsevoy: Ŝi merit'as ĝi'n. Mi tre ĝoj'as, ke la premi'o'n ricev'is aktor'in'o kiu dediĉ'as si'a'n tut'a'n energi'o'n al la film'o.
Tio montr'as, ke se iu plen'e si'n'dediĉ'as al labor'o kaj daŭr'e tio'n far'as kun sincer'o, li aŭ ŝi pov'os ating'i la kulmin'o'n. Sed, tio cert'e ne okaz'as al ĉiu aktor'o. Krom'e, la premi'o est'as grav'a por Kazaĥi'o: tio est'as la unu'a foj'o, ke oni don'is la premi'o'n de Plej Bon'a Aktor'in'o al land'o sur teritori'o de iam'a Sovetio. Tio ankaŭ signif'as, ke Ayka est'as film'o kiu tuŝ'as kor'o'j'n de spekt'ant'o'j de divers'a'j land'o'j, kaj la efik'o daŭr'as kaj kresk'as post ĝi'a el'don'iĝ'o. Tio est'as grav'a por kre'ant'o.
Antaŭ cent jar'o'j, la 10an de januar'o 1920, la Lig'o de Naci'o'j nask'iĝ'is el la rub'o'j de la Unu'a Mond'milit'o. La Inter'naci'a Institut'o de Intelekt'a Kun'labor'o (angl'e IIIC), antaŭ'ul'o de Unesk'o, kre'iĝ'is si'a'vic'e. La cel'o est'is venk'i, per koncentr'iĝ'o sur mult'flank'ism'o en la inter'naci'a'j rilat'o'j, la naci'a'j'n ego'ism'o'j'n kiu'j kaŭz'is la milit'a'n katastrof'o'n. Ĉi tiu rev'o ne est'is trans'viv'ont'a la inter'milit'a'n period'o'n. Sed en epok'o – kiel la ni'a – al'front'ant'e defi'o'j'n kiel milit'o, teror'ism'o, ekonomi'a'j kriz'o'j kaj klimat'a ŝanĝ'o, la kred'o de la fond'int'o'j de la Lig'o por pli unu'iĝ'int'a mond'o ne perd'is i'o'n ajn de si'a'j aktual'ec'o kaj grav'ec'o.
Jens Boel
La Lig'o de Naci'o'j fond'iĝ'is kiel part'o de la Traktat'o de Versajl'o, kiu mark'is la fin'o'n de la Unu'a Mond'milit'o. La kre'ad'o de ĉi tiu nov'a inter'reg'ist'ar'a organiz'o est'is inspir'it'a de La Dek-kvar-Punkt'a Deklar'o de la prezid'ant'o Woodrow Wilson (Uson'o) skiz'ant'a li'a'j'n propon'o'j'n por post'milit'a pac'a kompromis'o – kiu'j'n li prezent'is al la uson'a Kongres'o en januar'o 1918. La ide'o de "Lig'o de naci'o'j” tamen est'as mult'e pli aĝ'a. Ĝi dat'iĝ'as je inter'naci'a'j konferenc'o'j en la du'a du'on'o de la dek'naŭ'a jar'cent'o.
Dum la Hag'a'j pac'konferenc'o'j en 1899 kaj 1907 la mov'o pri ide'o de la “koncert'o de naci'o'j” – orkestr'it'a de la ĉef'a'j Eŭrop'a'j potenc'o'j – pas'is al koncept'o de ver'a mult'flank'ism'o.
En la konferenc'o de 1907, dum inter'reg'ist'ar'a kun'ven'o kie ĉe'est'is 44 ŝtat'o'j, la Eŭrop'a'j ŝtat'o'j far'iĝ'is minoritat'a'j por la unu'a foj'o precip'e pro la part'o'pren'o de 18 latin'amerik'a'j ŝtat'o'j. Post jar'o'j, la kre'ad'o de la Lig'o reprezent'is antaŭ'e'n'ir'o'n al mult'flank'ism'o kaj histori'a'n precedenc'o'n. Tio okaz'is malgraŭ grav'a'j lim'ig'o'j, kiu'j reflekt'is la histori'a'n kun'tekst'o'n de la temp'o - precip'e la koloni'ism'o'n kaj la rifuz'o'n de reg'ist'ar'o'j akcept'i la princip'o'n de genr'a egal'ec'o.
Neniam plu Kiel la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j du'dek kvin jar'o'j'n post'e, la Lig'o ek'est'is de Mond'milit'o kun la firm'a decid'o ke neniam plu tia tragedi'o okaz'u. Sed la mank'o de vol'o far'e de la plej grand'a'j potenc'o'j sen'kapabl'ig'is la Lig'o'n efik'e prevent'i aŭ sankci'i la teritori'a'j'n agres'o'j'n de Japani'o, Italio kaj Germanio en la 1930-aj jar'o'j. La eksplod'o de du'a terur'a Mond'milit'o vid'ig'is la sonĝ'o'n tut'e frakas'it'a ĝis la 24a de oktobr'o 1945, kiam UN al'port'is ĝi'n re'e'n al viv'o, kontraŭ ĉi'a'j probabl'ec'o'j.
Ĝust'e post ĝi'a kre'ad'o, la membr'o'j de la Lig'o akcept'is la ide'o'n de la Franc'a ŝtat'ist'o, erudici'ul'o kaj gajn'int'o de la Nobel-premi'o pri pac'o en 1920 Léon Bourĝeois (1851-1925): ke tiu inter'naci'a intelekt'a kun'labor'o est'as esenc'a antaŭ'kondiĉ'o por pac'o. Tiel, en 1922 la Inter'naci'a Komision'o pri Intelekt'a Kun'labor'o est'is kre'it'a. La Inter'naci'a Institut'o de Intelekt'a Kun'labor'o (angl'e IIIC) - la plen'um'a branĉ'o de la komision'o – est'is establ'it'a en 1925. Ĉi tiu'j organiz'o'j est'is la antaŭ'ul'o'j de Unesk'o, aŭ "la Forges'it'a Unesk'o", kiel la franc'a histori'ist'o Je'a'n-Jacques Renoliet nom'is ĝi'n.
En konkret'a'j termin'o'j, la IIIC establ'is inter'naci'a'j'n norm'o'j'n kaj unu'form'a'j'n regul'o'j'n, organiz'is konferenc'o'j'n kaj publik'ig'is libr'o'j'n pri tem'o'j kiel La Est'ont'ec'o de Kultur'o; La Est'ont'ec'o de la Eŭrop'a Spirit'o; Al Nov'a Human'ism'o kaj Eŭrop'o - Latin-Amerik'o (pri kultur'a'j rilat'o'j).
Ver'ŝajn'e ĝi'a plej fam'a el'don'aĵ'o est'is Kial Milit'o?, inter'ŝanĝ'o de leter'o'j inter Albert Einstein kaj Sigmund Freud, el'don'it'a de la institut'o en 1933, kiu diskut'is la kaŭz'o'j'n de milit'o kaj kiel prevent'i ĝi'n.
Inter la mult'a'j intelekt'ul'o'j kiu'j labor'is kun la IIIC est'is la franc'a filozof'o Henri Bergson (1859-1941); la fizik'ist'o kaj kemi'ist'o Marie Curie (1867-1934); la filozof'o kaj ŝtat'ist'o Sarvepalli Radhakrishnan (1888-1975), kiu post'e far'iĝ'is Prezid'ant'o de Barato inter 1962 kaj 1967; la ĉilia poet'o kaj diplomat'o Gabriela Mistral (1889 -1957), kiu, en 1945, far'iĝ'is la unu'a latin'amerik'a verk'ist'o premi'it'a per la Nobel-Premi'o pri Literatur'o; kaj la german'a aŭtor'o Thomas Man'n (1875-1955), gajn'int'o de la Nobel- premi'o pri Literatur'o en 1929.
La IIIC rapid'e al'front'is la defi'o'j'n rilat'a'j'n al la inter'milit'a kun'tekst'o kaj est'is dev'ig'it'a pri'pens'i la mal'facil'aĵ'o'j'n de tiu temp'o.
Ekzempl'e, en 1933 ekzist'is propon'o pri re'el'don'o de la libr'o'j, kiu'j est'is brul'ig'it'a'j de la nazi'o'j en tiu jar'o, en Berlino. Ĝi'a gvid'ad'o rezign'is far'i tio'n pro tim'o ofend'i Germanion, kaj provok'i la for'ir'o'n de la land'o el la institut'o. La prudent'o ne far'iĝ'is util'a, ĉar la libr'o'j ne re'pres'iĝ'is kaj Germanio for'las'is la Lig'o'n kvin monat'o'j'n post la brul'ig'o de la libr'o'j, sed pro ali'a'j kial'o'j.
Kiam kre'iĝ'is Unesk'o, ĝi'a'j fond'int'o'j lern'is el la spert'o de IIIC, kaj de ĝi'a'j sukces'o'j kaj fiask'o'j. Part'o de la mal'fort'o de la institut'o est'is la tro'a emfaz'o al la cel'o far'iĝ'i "asoci'o de mens'o'j" per kun'labor'o inter intelekt'ul'o'j kaj la relativ'e mal'ĉef'a rol'o de politik'o.
Jen kial pli grand'a rol'o est'is rezerv'it'a al ŝtat'o'j en la struktur'o de Unesk'o. Plu'e, eduk'ad'o, kiu ne lud'is apart'e el'star'a'n rol'o'n en la IIIC, far'iĝ'is la ĉef'a program'o de Unesk'o, sektor'o – emfaz'ant'a ĝi'a'n fundament'a'n grav'ec'o'n por la pac'konstru'a misi'o de la Organiz'o.
En plur'a'j are'o'j, la IIIC ating'is nombr'a'j'n sukces'o'j'n kaj lanĉ'is la fundament'o'j'n por la konstru'o de Unesk'o. Ĉi tiu'j inkluziv'as labor'o'n pri lingv'o'j kaj traduk'o'j; la norm'a'n akord'o'n por bibliotek'o'j kaj muze'o'j kaj organiz'o'n de inter'naci'a'j konferenc'o'j, kiu'j kuraĝ'ig'is debat'o'j'n pri grav'a'j filozofi'a'j tem'o'j.
La konserv'ad'o de kultur'a hered'aĵ'o est'is jam unu el la zorg'o'j de IIIC, sam'kiel kultur'a divers'ec'o - tiam kon'at'a kiel "apart'ec'o de kultur'o'j". Labor'o pri lern'o'libr'o'j – precip'e pri histori'o kaj geografi'o – kun la cel'o kontraŭ'batal'i antaŭ'juĝ'o'j'n kaj stereotip'o'j'n, est'is komenc'it'a de la IIIC kaj daŭr'ig'it'a de Unesk'o. La rol'o de amas'komunik'il'o'j – precip'e radi'o – por antaŭ'e'n'ig'o de pac'o est'is ali'a prioritat'o por IIIC, post'e trans'pren'it'a de Unesk'o.
La IIIC prov'is far'i "mal'grand'a'n utopi'o'n", laŭ vort'o'j de la uson'a histori'ist'o Jay Winter. Ĝi'a'j dosier'o'j konserv'it'a'j hodiaŭ ĉe Unesk'o, atest'as ke la sonĝ'o'j kaj dezir'o'j moment'e est'is venk'it'a'j, sed re'nask'iĝ'is post la Du'a Mond'milit'o en 1945. En la histori'o de la hom'ar'o, la Institut'o-kre'ad'o est'is la unu'a prov'o star'ig'i aŭtentik'a'n universal'a'n organiz'o'n por intelekt'a kun'labor'o.
La verk'o'n de la IIIC, ĝi'a'j'n sukces'o'j'n kaj fiask'o'j'n, ĝi'a'j'n politik'a'j'n fort'o'j'n kaj mal'fort'o'j'n, ĉio'n oni pov'as leg'i en ĝi'a'j arkiv'o'j. En 2017, ili'a valor'o universal'a est'is re'kon'it'a kaj el'star'ig'it'a per ili'a inklud'ig'o en la Memor'o de la Mond'a Registr'o de Unesk'o. En la sam'a jar'o lanc'iĝ'is projekt'o por cifer'ec'ig'i ĉi tiu'j'n arkiv'o'j'n (labor'o komplet'ig'it'a en 2019), por ke ili pov'u far'iĝ'i al'ir'ebl'a'j por ĉiu'j inter'ret'e.
Kun la kre'o de la Lig'o de Naci'o'j (LDN) kaj ĝi'a'j du organ'o'j cel'it'a'j promoci'i universal'a'n intelekt'a'n kun'labor'o'n komenc'is materi'iĝ'i la rev'o pri universal'ec'o kaj solidar'ec'o de la hom'ar'o.
Hodiaŭ, kiam en mult'a'j mond'o'part'o'j ĝi est'as atak'at'a kruel'e, ŝajn'as pli oportun'e ol iam ajn ten'i tiu'n sonĝ'o'n en ni ĉiu'j kaj persist'i en ĝi'a real'ig'o.
Du jar'o'j post la mov'ad'o #MeToo en Uson'o, okaz'e de la 25-jar'iĝ'o de la 4-a Mond'a Kongres'o pri Vir'in'o'j en Pekino, Hel'e'n Pankhurst koment'is pri la ond'o'j de femin'ism'o dum la pas'int'a'j 100 jar'o'j. Sam'temp'e, tiu ĉi aktiv'ul'o kaj verk'ist'o skrib'is pri la rol'o'j lud'it'a'j de ŝi'a'j pra'av'in'o Emmeline Pankhurst kaj av'in'o Sylvia Pankhurst, kiu'j gvid'is la mov'ad'o'n sufraget'o, kiu help'is brit'a'j'n vir'in'o'j'n akir'i voĉ'don'rajt'o'n komenc'e de la 20-a jar'cent'o.
Hel'e'n Pankhurst
Kvankam grand'a progres'o est'is jam ating'it'a, tamen la tut'mond'a'j vir'in'o'j ankoraŭ streb'as por egal'ec'o. Kial, laŭ nun'a rapid'o, ni dev'as atend'i ĝis 2069 por la nul'iĝ'o de labor'pag'a mal'egal'ec'o inter vir'o kaj vir'in'o en Briti'o? Kial, en 2015, 11% de vir'in'o'j perd'is si'a'n labor'o'n pro graved'iĝ'o? Kial tri'on'o de la tut'mond'a vir'in'ar'o spert'is fizik'a'n aŭ seks'a'n per'fort'o'n?
Ü Se'e Red Women’s Workshop, atelier'o fond'it'a en 1974 de tri brit'a'j student'in'o'j pri art'o'j. Ĝi'a fokus'o est'is kre'ad'o de femin'ist'a'j afiŝ'o'j por kontraŭ'batal'i seks'ism'a'j'n bild'o'j'n.
50 | Unesk'o-Kurier'o • januar'o-mart'o 2020 Ĉiu land'o ir'as propr'a'n voj'o'n por efektiv'ig'i in'a'j'n rajt'o'j'n. Tamen ekzist'as tiom da simil'ec'o'j en la spert'o'j de vir'in'o'j en mal'sam'a'j lok'o'j kaj epok'o'j! Seks'a mal'egal'ec'o kaj diskriminaci'o rest'as part'o de politik'a kaj ekonomi'a sistem'o'j, eĉ penetr'is en hom'a ident'ec'o, kultur'o, religi'o kaj potenc'o.
Hodiaŭ, sam'kiel antaŭ 100 jar'o'j, est'as la unu'iĝ'o ĉirkaŭ unu problem'o kiu kapt'as la atent'o'n. La nun'a problem'o est'as per'fort'o en labor'ej'o, kiu difin'as la kvar'a'n ond'o'n de femin'ism'a mov'ad'o.
La ond'o, difin'it'a kiel la mov'ad'o #MeToo, komenc'iĝ'is en oktobr'o 2017 en Uson'o kaj eĥ'is tut'mond'e sub divers'a'j titol'o'j, kiel #WatashiMo en Japani'o kaj #BalanceTonPorc en Franci'o.
Sub'strek'ind'a est'as tio, ke la voĉ'o'j de unu'op'ul'o'j defi'ant'e la diskriminaci'a'j'n soci'a'j'n regul'o'j'n nun antaŭ'e'n'ig'as struktur'a'n ŝanĝ'o'n de land'o'j kaj la mond'o. Post mult'jar'a kampanj'o, en juni'o 2019 la Inter'naci'a Organiz'aĵ'o de Labor'o (IOL) aprob'is la Konvenci'o'n pri Per'fort'o kaj Molest'o en Labor'o. Nun'a'j klopod'o'j fokus'as en ĝi'a ratif'o.
Ĝeneral'e, la ond'o'j unu'e prezent'as, ke hom'o'j unu'iĝ'as por defi'i la nun'a'n situaci'o'n – pli kaj pli mult'a'j person'o'j part'o'pren'as en la mov'ad'o cel'ant'e ŝanĝ'iĝ'o'n de soci'a'j struktur'o'j kaj politik'o'j.
La ond'o'j ne nur ŝanĝ'as la pens'o'j'n kaj ag'o'j'n de hom'o'j, sed ankaŭ gvid'as politik'a'n ŝanĝ'o'n.
“Ond'o” kiel metafor'o por pri'skrib'i femin'ism'o'n est'as en'konduk'it'a retrospective, ĝi est'as ĉiam uz'it'a por simpl'e klar'ig'i la ŝanĝ'iĝ'o'j'n de la soci'a'j energi'o kaj prioritat'o'j laŭ temp'o'pas'o.
Soci'a'j amas'komunik'il'o'j, il'o'j kaj por prem'o kaj por liber'o, est'as la kern'o de la kvar'a ond'o. Soci'a'j ret'o'j – instrument'o'j de sub'prem'o kaj liber'ig'o sam'temp'e – konsist'ig'as apart'a'n trajt'o'n de la nun'a kvar'a ond'o de femin'ism'o. Kio difin'as ĉi tiu'n ond'o'n est'as ili'a plen'a konsci'o ne nepr'e pri eventual'a'j politik'a'j diverĝ'o'j inter vir'in'o'j, sed pri la divers'a'j tavol'o'j de privilegi'o'j kaj vund'ebl'ec'o kiu'j'n vir'in'o'j spert'as.
La vort'o "inter'sekci'ec'o", kre'it'a de Kimberlé Crenshaw, ig'as koncentr'iĝ'o'n al ali'a'j diferenc'o'j krom seks'o, kiel aĝ'o, re'produkt'iv'ec'o, soci'a klas'o, etn'ec'o, seks'a orient'iĝ'o kaj handikap'o.
Gvid'ant'in'o'j ankaŭ en'konduk'as femin'ism'o'n en ali'a'j'n mov'ad'o'j'n, ekzempl'e en ĉi-foj'a ond'o, afrik'de'ven'a'j uson'an'o'j lanĉ'is radikal'a'n mov'ad'o'n Viv'o'j de Nigr'ul'o'j Grav'as (Black Lives Matter) kaj sved'a adolesk'ant'in'o Greta Thunberg lanĉ'is medi'protekt'a'n mov'ad'o'n.
Est'as du moment'o'j de la jar'o lig'it'a'j al la tut'mond'a femin'ism'a Mov'ad'o: la Inter'naci'a Tag'o de Knab'in'o'j (International Day of the Girl Child) en la 11-a de oktobr'o ĉiu'jar'e atent'ig'as la publik'o'n pri specif'a'j problem'o'j de knab'in'o'j, por ke la publik'o konsci'u pri tio, ke la voĉ'o de knab'in'o est'as la plej mal'fort'a en ajn'a politik'o aŭ decid'o, eĉ kiam ĝi rekt'e rilat'as al ŝi'a vivoNova femin'ism'a ond'o Hodiaŭ, sam'kiel antaŭ 100 jar'o'j, est'as la unu'iĝ'o ĉirkaŭ unu problem'o kiu kapt'as la atent'o'n. La nun'a problem'o est'as per'fort'o en labor'ej'o, kiu difin'as la kvar'a'n ond'o'n de femin'ism'a mov'ad'o.
La ond'o, difin'it'a kiel la mov'ad'o #MeToo, komenc'iĝ'is en oktobr'o 2017 en Uson'o kaj eĥ'is tut'mond'e sub divers'a'j titol'o'j, kiel #WatashiMo en Japani'o kaj #BalanceTonPorc en Franci'o.
Sub'strek'ind'a est'as tio, ke la voĉ'o'j de unu'op'ul'o'j defi'ant'e la diskriminaci'a'j'n soci'a'j'n regul'o'j'n nun antaŭ'e'n'ig'as struktur'a'n ŝanĝ'o'n de land'o'j kaj la mond'o. Post mult'a'jar'a kampanj'o, en juni'o 2019 la Inter'naci'a Organiz'aĵ'o de Labor'o (IOL) aprob'is la Konvenci'o'n pri Per'fort'o kaj Molest'o en Labor'o. Nun'a'j klopod'o'j fokus'as en ĝi'a ratif'o.
Ĝeneral'e, la ond'o'j unu'e prezent'as, ke hom'o'j unu'iĝ'as por defi'i la nun'a'n situaci'o'n – pli kaj pli mult'a'j person'o'j part'o'pren'as en la mov'ad'o cel'ant'e ŝanĝ'iĝ'o'n de soci'a'j struktur'o'j kaj politik'o'j.
La ond'o'j ne nur ŝanĝ'as la pens'o'j'n kaj ag'o'j'n de hom'o'j, sed ankaŭ gvid'as politik'a'n ŝanĝ'o'n.
“Ond'o” kiel metafor'o por pri'skrib'i femin'ism'o'n est'as en'konduk'it'a retrospective, ĝi est'as ĉiam uz'it'a por simpl'e klar'ig'i la ŝanĝ'iĝ'o'j'n de la soci'a'j energi'o kaj prioritat'o'j laŭ temp'o'pas'o.
Soci'a'j amas'komunik'il'o'j, il'o'j kaj por prem'o kaj por liber'o, est'as la kern'o de la kvar'a ond'o. Soci'a'j ret'o'j – instrument'o'j de sub'prem'o kaj liber'ig'o sam'temp'e – konsist'ig'as apart'a'n trajt'o'n de la nun'a kvar'a ond'o de femin'ism'o. Kio difin'as ĉi tiu'n ond'o'n est'as ili'a plen'a konsci'o ne nepr'e pri eventual'a'j politik'a'j diverĝ'o'j inter vir'in'o'j, sed pri la divers'a'j tavol'o'j de privilegi'o'j kaj vund'ebl'ec'o kiu'j'n vir'in'o'j spert'as.
La vort'o "inter'sekci'ec'o", kre'it'a de Kimberlé Crenshaw, ig'as koncentr'iĝ'o'n al ali'a'j diferenc'o'j krom seks'o, kiel aĝ'o, re'produkt'iv'ec'o, soci'a klas'o, etn'ec'o, seks'a orient'iĝ'o kaj handikap'o.
Gvid'ant'in'o'j ankaŭ en'konduk'as femin'ism'o'n en ali'a'j'n mov'ad'o'j'n, ekzempl'e en ĉi-foj'a ond'o, afrik'de'ven'a'j uson'an'o'j lanĉ'is radikal'a'n mov'ad'o'n Viv'o'j de Nigr'ul'o'j Grav'as (Black Lives Matter) kaj sved'a adolesk'ant'in'o Greta Thunberg lanĉ'is medi'protekt'a'n mov'ad'o'n.
Est'as du moment'o'j de la jar'o lig'it'a'j al la tut'mond'a femin'ism'a Mov'ad'o: la Inter'naci'a Tag'o de Knab'in'o'j (International Day of the Girl Child) en la 11-a de oktobr'o ĉiu'jar'e atent'ig'as la publik'o'n pri specif'a'j problem'o'j de knab'in'o'j, por ke la publik'o konsci'u pri tio, ke la voĉ'o de knab'in'o est'as la plej mal'fort'a en ajn'a politik'o aŭ decid'o, eĉ kiam ĝi rekt'e rilat'as al ŝi'a viv'o La ali'a moment'o signif'o'plen'a por tut'mond'a'j femin'ist'o'j est'as de la 25-a de novembr'o ĝis la 10-a de decembr'o, kon'at'a kiel “16-tag'a Aktiv'ad'o kontraŭ Seks'per'fort'o” (16 days of Activism against Gender-based Violence). La aktiv'ad'o evident'ig'as la problem'o'j'n rest'ant'a'j'n ĝis nun, kaj ankaŭ esprim'as opon'o'n al ajn'a form'o de seks'per'fort'o. Fin'fin'e, femin'ist'a aktiv'ad'o ĉiam re'ven'as al seks'per'fort'o, kaj tio montr'as, ke al vir'in'o'j mank'as potenc'o'j politik'a, soci'a kaj ekonomi'a.
De la fin'o de la 19-a jar'cent'o ĝis la komenc'o de la 20-a jar'cent'o, la unu'a ond'o de femin'ism'o hav'is kiel baz'o kaj star'punkt'o la pled'o de vir'in'o'j antaŭ'jar'cent'o'j – hav'i pli fort'a'n voĉ'o'n.
Krom'e, la ond'o antaŭ'e'n'puŝ'is ali'a'j'n ŝlos'il'a'j'n mov'ad'o'j'n por vir'in'o'j, ekzempl'e la kontraŭ'sklav'ism'a'n mov'ad'o'n. Mult'a'j rilat'a'j problem'o'j est'is pri'trakt'at'a'j, kiel la rajt'o'j al eduk'ad'o kaj dung'iĝ'o, uz'o de mal'sam'a'j kriteri'o'j laŭ seks'o, ekspluat'ad'o kaj per'fort'o al vir'in'o, kampanj'o kontraŭ alkohol'ism'o, kaj vir'in'gvid'at'a'j protest'o'j kontraŭ koloni'ism'o kaj kontraŭ milit'o.
Sed la unu'a ond'o est'as ĉef'e kon'at'a pro si'a ag'ad'o por rajt'o'j, kiel voĉ'don'o kaj balot'rajt'o en parlament'o. Tiam la voĉ'don'rajt'o est'is rigard'at'a kiel ŝlos'il'o al ĉiu'j ali'a'j ŝanĝ'o'j.
La unu'a batal'o est'is precip'e mal'facil'a en Briti'o. Emmeline Pankhurst (1858- 1928), la gvid'ant'o de la mov'ad'o kaj mi'a pra'av'in'o, est'is ĉe la front'o de la batal'o kiu komenc'iĝ'is en Manchester en 1903. Ŝi est'is kaj est'as tut'mond'a reprezent'ant'o de vir'in'a rezist'o.
En la mov'ad'o cent'mil'o'j da hom'o'j, ĉef'e vir'in'o'j, marŝ'is sur'strat'e, sed ĝi ankaŭ kaŭz'is perd'o'n de posed'aĵ'o'j, arest'ad'o'n al mil'o'j da hom'o'j, per'fort'a'n manĝ'ig'o'n al mal'sat-strik'ant'o'j, kaj mort'o'j'n. La kuraĝ'o, decid'em'o kaj aspir'o pri seks'a egal'ec'o de Emmeline, kiel gvid'ant'o de la mov'ad'o, ĉiam inspir'ig'as hom'o'j'n. Sed ŝi est'is kaj rest'as polemik'a eĉ inter la sub'ten'ant'o'j de ŝi'a'j cel'o'j.
La tri fil'in'o'j de Emmeline part'o'pren'is en la mov'ad'o'n, ŝi'a du'a fil'in'o Sylvia (1882- 1960) est'as mi'a av'in'o. Sylvia pli kaj pli mult'e mal'konsent'as pri la gvid'manier'o de si'a patr'in'o en la mov'ad'o – opon'as ŝi'a'n aŭtoritat'ec'a'n decid'o'n, koncentr'iĝ'o'n nur al alt'klas'a'j vir'in'o'j kaj ankaŭ ŝi'a'n milit'em'o'n.
Sylvia ankaŭ kred'is, ke batal'o por voĉ'don'rajt'o dev'is est'i lig'it'a al strategi'o'j por mild'ig'i la ŝarĝ'o'j'n sur prolet'a'j vir'in'o'j.
Pli'e, Sylvia sub'ten'is real'ig'o'n de universal'a balot'rajt'o – tiam mult'a'j vir'a'j labor'ist'o'j sam'e ne hav'is voĉ'don'rajt'o'n. Okaz'e de la Du'a Mond'milit'o, Sylvia est'is mal'kaŝ'em'a pacifist'o, kaj kiam Mus'sol'in'i invad'is Etiopion, ŝi tuj trans'loĝ'iĝ'is Etiopien por si'n dediĉ'i al tiu tem'o, kaj post for'pas'o tie ricev'is ŝtat'a'n funebr'o'n.
La mal'konsent'o'j inter ni'a'j famili'an'o'j spegul'as kiom person'ec'a politik'o pov'as est'i, kaj tio kre'is skism'o'j'n sur la histori'o de in'a'j rajt'o'j.
La du'a ond'o komenc'iĝ'is en 1960-jar'o'j, ĉef'e koncentr'iĝ'is pri ekonomi'a'j rajt'o'j, ekzempl'e salajr'a egal'ec'o kaj defi'o al seks'baz'it'a labor-hierarki'o, kio don'is al vir'in'o'j mal'alt'pag'a'n labor'o'n.
Post 30 jar'o'j, la ec'o'j de la tri'a ond'o far'iĝ'is seks'a liber'o kaj person'a elekt'o ek'de la 90-aj jar'o'j. En ĉi period'o reg'ist'ar'o'j kaj reg'ist'ar'a'j organiz'o'j far'is pli da promes'o'j pri trakt'ad'o de seks'a'j tem'o'j.
Tiam okaz'is la Mond'a'j Konferenc'o'j pri Vir'in'o'j de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j.
La Pankhurst est'as eminent'a'j vir'in'o'j en ili'a'j epok'o'j, do kia'j'n influ'o'j'n ili hav'as sur mi, vir'in'o en la 21-a jar'cent'o? Sen'dub'e, mi dev'as konsider'i la mal'sam'a'j'n opini'o'j'n en'e de mi'a famili'o kaj la fakt'o'n, ke mi kresk'is en Etiopio. En 1992, mi verk'is libr'o'n pri vir'in'o en Etiopio, sur'baz'e de mi'a tez'o, titol'it'a Seks'o, Dis'volv'iĝ'o kaj Ident'ec'o (Gender, Development and Identity).
Pas'int'jar'e, mi turn'is al la tem'o de vir'in'a'j spert'o'j en Briti'o kaj verk'is Far'o'j sen Vort'o'j: Rakont'o In'a'j Rajt'o'j: Tiam kaj Nun (Deeds Not Words: The Story of Women’s Rights, Then and Now). Tiu libr'o pri'trakt'as ni'a'j'n ating'o'j'n dum la pas'int'a jar'cent'o, kaj ĝi stimul'is ne'kalkul'ebl'a'j'n diskut'o'j'n inter leg'ant'o'j en- kaj ekster'land'a'j.
Femin'ism'o est'as en mi'a'j vejn'o'j, mi eg'e kompren'as la fort'o'n de solidar'ec'o kaj al'cel'o al'vok'it'a'j de marŝ'ad'o. La celebr'ad'o pri tut'mond'a femin'ism'o ĉirkaŭ la Inter'naci'a Vir'in'a Tag'o kaj la aktiv'ad'o Marŝ'o por Vir'in'o'j (March4Women) – precip'e en Londono – est'as la plej grav'a'j ag'ad'o'j por mi ĉiu'jar'e.
En la 8-a de mart'o 2020, mi marŝ'os sam'kiel mult'a'j ali'a'j, kiu'j jam far'is la sam'o'n, kaj mi daŭr'e far'os tio'n, alt'ten'ant'e la slogan'o'n. Ni ankoraŭ hav'as long'a'n voj'o'n por marŝ'i antaŭ'e'n.