La baz'a'n tekst'o'n origin'e en'komput'il'ig'is Jurij Finkel
La tekst'o de tiu ĉi artikol'o est'as ĉerp'it'a el Ttt-arkiv'o de artikol'o'j el tiu revu'o ĉe http://www.esperant'o.mv.ru/Arkiv'o'j/index.html.
Proksim'um'a verk'o'jar'o: 1984-1987
Kre'is la Esperant'a'n tekst'o'n: MuraÅkovskij/MuraÅkovska
“Teknologi'o est'as logik'o de fakt'o'j kre'at'a'j de hom'a ag'ad'o, ideologi'o est'as logik'o de ide'o'j, t.e. logik'o de senc'o'j ekstrakt'it'a'j el fakt'o'j, – la senc'o'j, kiu'j montr'as direkt'o'j'n, rimed'o'j'n kaj form'o'j'n por kre'i nov'a'j'n fakt'o'j'nâ€.
M. Gorjkij
Ĉiu kre'a procez'o Äeneral'e inklud'as tri etap'o'j'n:
Ekzempl'e, Lev Tolstoj cel'is montr'i du anim'stat'o'j'n de Andre'o Bolkonskij – deprim'o'n kaj re'viv'iÄ'o'n. Mond'a literatur'o kon'as la rimed'o'n de Adamo – kompar'o. Tolstoj trov'is interes'a'n aplik'o'n de kompar'o – li uz'as Äi'n dinamik'e. Kompar'ant'e la anim'stat'o'j'n de A. Bolkonskij kun kverk'o, la verk'ist'o ricev'is ebl'o'n trans'don'i la du anim'stat'o'j'n per unu, la sam'a rimed'o.
Cel'o'j'n dikt'as al ni la viv'o mem. Nun la uz'at'a'j rimed'o'j est'as sufiĉ'e pri'stud'it'a'j en la tradici'a art'o'scienc'o – oni dev'as nur elekt'i la bezon'at'a'j'n. Por nom'i la tri'a'n etap'o'n ni ne sen'kaÅz'e uz'is la vort'o'n “serĉ'oâ€. Oni pov'as eĉ preciz'ig'i: “serĉ'o per la metod'o de prov'o'j kaj erar'o'jâ€, t.e. per hazard'a variant'um'ad'o. “La serĉ'o okaz'as blind'e, simil'e al nokt'a aviad'a flug'o dum la milit'a'j jar'o'jâ€, – kiel skrib'is poet'o J. Vinokurov.
Ĉar hazard'a variant'um'ad'o en efektiv'o est'as ne'pri'skrib'ebl'a kaj ne'koncept'ebl'a, aper'is firm'a opini'o, ke nur iu mister'a geni'ul'o kapabl'as trov'i la bezon'at'aĵ'o'n. Est'as mir'ind'e, sed tiu sen'klar'ig'a klar'ig'o plen'e kontent'ig'as ĉiu'j'n, las'int'e solv'ad'o'n de la problem'o al la Ĉio'pov'a Di'o, kiu iu'j'n dot'as, ali'a'j'n mal'dot'as per talent'o. Aper'is eĉ hierarki'o de tiu “di'a fajr'er'o†traktat'a tut'e serioz'e: sen'talent'a, natur'dot'it'a, kapabl'a, talent'a, geni'a. Kio'n signif'as tiu'j vort'o'j, kia est'as diferenc'o? – la demand'o est'as ne'respond'ebl'a, la hierarki'o'n de sen'signif'a'j kvalit'o'j ne ebl'as eksplik'i.
Kiel serĉ'i metod'o'j'n por uz'i art'a'j'n rimed'o'j'n? Kiel serĉ'i nov'a'j'n rimed'o'j'n? AnstataÅ solv'i tiu'j'n problem'o'j'n oni nur variant'um'as atend'ant'e iu'n “hel'iÄ'o'nâ€, epifani'o'n, subit'a'n ven'o'n de taÅg'a ide'o. Tiel est'is ĉiam, dum plur'a'j jar'cent'o'j. Fin'fin'e aper'is tut'e natur'a opini'o pri etern'ec'o de tiu stat'o, tia al'ir'o al la problem'o. Neniu'n medit'ig'is la vort'o'j de K. Marx: “hazard'o est'as ne'koncept'it'a leÄ'ec'oâ€. En nenies kap'o'n ven'is la pens'o: ĉu, ebl'e, oni pov'as ekstrakt'i leÄ'ec'o'j'n el la akumul'it'a'j dum jar'mil'o'j rezult'o'j de “hel'iÄ'o'jâ€?
En teknik'o oni jam respond'is tiu'n demand'o'n pozitiv'e. Teori'o por solv'ad'o de invent'a'j task'o'j (TSIT, rus'e TRIZ), la unu'a scienc'o pri metod'o, montr'is, ke teknik'o evolu'as laÅ cert'a'j leÄ'o'j, kaj don'is ebl'o'n konsci'e (kaj tial pli riĉ'e) kre'i, anstataÅ atend'i “hel'iÄ'o'nâ€.
Ĉu ebl'as tia'spec'a teori'o en art'o? Ĉu Äi est'as bezon'at'a? Cert'e, teknik'o est'as grav'a afer'o, tamen ĉiu'voj'e – ĉiu'sojl'e oni aÅd'as kategori'a'j'n asert'o'j'n pri tio, ke art'o, kompar'e al teknik'o est'as afer'o mult'e pli subtil'a, grav'a, komplik'a kaj ne'koncept'ebl'a.
Eĉ profesi'ul'o'j de art'o preskaŠunu'anim'e respond'as: ne ebl'as kaj ne bezon'at'as. Oni dev'as eduk'i kre'iv'a'j'n individu'o'j'n, don'i al ili sen'bar'a'n kre'a'n liber'o'n – kaj ĉio ir'os glat'e.
Ni prov'u respond'i la demand'o'n pri neces'o de la teori'o el soci'a vid'punkt'o, sed ne el la vid'punkt'o'j de apart'a'j hom'o'j. Por tio ni analiz'u evolu'o'n de la du grav'a'j soci'a'j karakteriz'o'j. La unu'a est'as la t.n. estetik'a (art'a) bezon'o de la soci'o. La du'a montr'as, kiel kontent'iÄ'as tiu bezon'o per ĉef'verk'o'j – do, tem'as pri art'a ofert'o. Dum jar'mil'o'j la ofert'o plen'e kontent'ig'is la bezon'o'n, la distanc'o inter tiu'j est'is minimum'a, ĉar la metod'o de prov'o'j kaj erar'o'j sufiĉ'is por tio.
Statistik'a'j esplor'o'j ebl'ig'as desegn'i diagram'o'n. Horizontal'a aks'o montr'as epok'o'n, la vertikal'a – art'a'n bezon'o'n kaj art'a'n ofert'o'n (stri-lini'o).
[For'ig'it'a: Diagram'o]
Kiel vid'ebl'as el la diagram'o, komenc'e de la 20-a jar'cent'o okaz'is kriz'o. Ofert'o rest'is preskaÅ la sam'a, sed la bezon'o abrupt'e kresk'is. Iu'j vid'as la kaÅz'o'n en tio, ke pli'grav'iÄ'is rol'o de amas'komunik'il'o'j. Tamen tia klar'ig'o ver'as nur part'e. La ĉef'a kaÅz'o evident'as en tio, ke grav'e pli'rapid'iÄ'is ritm'o'j de la viv'o, hom'o pli kaj pli oft'e renkont'as divers'a'j'n ne'prognoz'ebl'a'j'n situaci'o'j'n. Kiel ag'i, kio'n elekt'i? – tiu'j'n demand'o'j'n dev'as respond'i art'o, ĉiam pli oft'e, pli komplet'e. Sed ve, la produkt'iv'ec'o de la natur'o koncern'e “geni'ul'o'j'n†est'is lim'ig'it'a. Art'o prov'as nun flik'i la kresk'ant'a'n fend'o'n inter la bezon'o kaj ofert'o per abrupt'a mal'alt'iÄ'o de la kvalit'a nivel'o de la verk'o'j. Tiu'n konsider'ind'a'n mal'progres'o'n de kvalit'o rimark'as eĉ profesi'ul'o'j. Kaj ili prov'as kviet'ig'i la soci'o'n per trankvil'ig'a pilol'o: ĉiam, – ili dir'as – okaz'is mal'progres'a'j period'o'j, post kiu'j ĉiam sekv'is period'o'j de progres'o; do, atend'u, post la nun'a mal'progres'o re'e okaz'os progres'o. Jam dum kelk'a'j jar'dek'o'j en period'aĵ'o'j regul'e aper'as artikol'o'j, kies aÅtor'o'j entuziasm'e pri'skrib'as simptom'o'j'n de nov'a progres'period'o en art'o. La artikol'o'j aper'ad'as, sed la progres'o for'est'as.
Tia'spec'a'j profet'o'j forges'as konsider'i unu bagatel'o'n: mal'progres'a'j'n period'o'j'n en art'o ĉiam kaÅz'is mal'progres'o'j de la bezon'o. Kiam mal'aktiv'iÄ'is la soci'a viv'o (plej'oft'e en “antaÅ'Åtorm'a'j period'o'jâ€) – tiam mal'kresk'is ankaÅ la art'a bezon'o. Se konsider'i tio'n, evident'iÄ'as, ke la nun'a situaci'o aper'as la unu'a'n foj'o'n en la histori'o, kaj klar'ig'i Äi'n per precedenc'o'j sen'senc'as kaj sen'util'as. Neces'as radikal'e solv'i Äi'n. Oni pov'as real'ig'i tio'n nur help'e de teori'o.
Do, la bezon'o de la teori'o est'as evident'a. Kaj nun ni trakt'u la problem'o'n: ĉu est'as ebl'e kre'i la teori'o'n?
La unu'a mal'kovr'o, kiu tranĉ'as la okul'o'j'n dum kon'at'iÄ'o kun art'scienc'a'j verk'o'j, est'as mank'o de pli-mal'pli klar'a difin'o de art'o. Oni pov'as trov'i nur kelk'a'j'n pri'skrib'o'j'n, sed neni'u el tiu'j eksplik'as la esenc'o'n de la fenomen'o. MalgraÅ'vol'e aper'as dub'o: kiel okup'iÄ'i pri scienc'o, kiu ne kapabl'as determin'i eĉ la objekt'o'n de si'a esplor'o? Plu'a kon'at'iÄ'o montr'as, ke ankaÅ la metod'o de l’ art'scienc'o est'as ne'difin'it'a. Iu'j esplor'ant'o'j okup'iÄ'as pri kronologi'a pri'skrib'o, si'a'spec'a statistik'o, la ali'a'j Åvit'as evident'ig'i radik'o'j'n de verk'o'j en hazard'a'j kaÅz'o'j. La ekstrem'a'n pint'o'n de la last'a metod'o manifest'as aper'int'a last'a'temp'e “pur'a kritik'oâ€, kies karakteriz'a reprezent'ant'o en Sovet'uni'o est'as L. Annenskij. LaÅ li'a opini'o kritik'o tut'e ne okup'iÄ'u pri didaktik'o, Äi mem kre'u artefakt'o'j'n – jen bel'a cel'o por la kritik'o.
Do, ni ven'as al konklud'o, kiu por mult'a'j est'as tre mal'agrabl'a – la nun'temp'a art'scienc'o ne est'as scienc'o. Fos'i plu en la sam'a direkt'o est'us van'a kaj sen'rezult'a pen'ad'o. Oni kre'u nov'a'n art'ologi'o'n, kies baz'o est'u sistem-dialektik'a koncept'o de art'o. Objekt'o de tiu art'ologi'o est'u art'o kiel objektiv'a, materi'a, leÄ'ec'a procez'o. Karakteriz'a trajt'o de la metod'o esenc'as en tio, ke la tut'a'n gigant'a'n masiv'o'n de art'a'j ating'o'j oni esplor'u ne statik'e (kiel en tradici'a art'scienc'o), sed dinamik'e. Tia'spec'a esplor'ad'o don'os ebl'ec'o'n trov'i evolu'a'j'n leÄ'o'j'n de art'o.
Jam la unu'a'j prov'o'j de tia esplor'o ven'ig'is al rezult'o'j, sur kiu'j baz'iÄ'as plu'a labor'o:
Art'o est'as procez'o, kies leÄ'o'j est'as objektiv'a'j kaj sen'de'pend'a'j de apart'a hom'a vol'o. Tiu'j leÄ'o'j est'as koncept'ebl'a'j, oni pov'as kaj dev'as mal'kovr'i ili'n kaj uz'i por konsci'a evolu'ig'o de art'o.
La plej Äeneral'a'j'n leÄ'o'j'n liver'as al ni la materi'ism'a dialektik'o. Tamen oni bon'e sci'as, ke tiom grand'skal'a'j il'o'j ne uz'ebl'as por konkret'a'j task'o'j sen'per'e. Neces'as kompren'o kiel dialektik'a'j leÄ'o'j manifest'iÄ'as en art'o, neces'as konstru'i iu'n “pont'o'n†inter dialektik'o kaj art'o.
Kaj re'e ni'n brems'as for'est'o de difin'o por art'o. La tradici'a art'ologi'o anemi'e rezign'is difin'i la propr'a'n objekt'o'n. Nu, ni vid'u, ĉu ni pov'os trov'i help'o'n ali'lok'e?
Ĉu nur naiv'a'j infan'o'j traf'as en tiu'n primitiv'a'n kapt'il'o'n? Tut'e ne! La adolt'a pens'manier'o neniom diferenc'as ĉi-rilat'e dis'de la infan'a. Por kompren'i i'o'n ajn, ĉiu hom'o bezon'as konvink'a'n kaj ilustr'a'n ekzempl'o'n.
Spit'e al kelk'a'j psikolog'o'j, oni pov'as konvink'e konfirm'i, ke for'est'as princip'a diferenc'o inter art'a kaj scienc'a pens'manier'o'j. Ja ne sen'kaÅz'e en scienc'o lud'as tiom grav'a'n rol'o'n la noci'o “fizik'a senc'oâ€. Ni re'memor'u, tra kiu'j obstakl'o'j evolu'is kompren'o de la atom-struktur'a'j leÄ'o'j. Tra'pas'is jar'o'j antaÅ ol oni trov'is la ilustr'a'n koncept'o'n de tiu'j leÄ'o'j. Pens'o'j de scienc'ist'o'j ne est'as formul'o'j, spit'e al opini'o de naiv'a'j art'ist'o'j. Formul'o'j nur kvant'e pri'skrib'as la trov'it'a'n figur'a'n koncept'o'n. Nur mal'oft'e okaz'as, ke post kalkul'o'j aper'as nov'a formul'o, kaj tiam trov'i Äi'a'n “fizik'a'n senc'o'n†est'as jam tre'eg'e komplik'a task'o. Tamen sen la last'a, scienc'o Äeneral'e ne akcept'os tiu'n formul'o'n. Eĉ tiom sek'a scienc'o kiel jurisprudenc'o ne pov'as ekzist'i sen ekzempl'o'j – precedenc'o'j.
Pli simpl'a ekzempl'o. Por hom'o kutim'iÄ'int'a mezur'i distanc'o'j'n per kilo'metr'o'j tre mal'facil'as uz'i mejl'o'j'n. Sed post kelk'a'j vetur'o'j, kies distanc'o'j mezur'at'as mejl'e, ĉio normal'iÄ'as. Ja aper'as ekzempl'o, kun kiu oni pov'as kompar'i, kiu'n oni pov'as “pri'palp'i†kaj “pri'flar'iâ€.
Scienc'o okup'iÄ'as pri kvant'a pri'skrib'o de la mond'o. La objekt'o de art'o est'as rilat'o'j inter hom'o'j, soci'o kaj natur'o. Sed Äi ne cel'as kvant'a'n pri'skrib'o'n. La cel'o de art'o est'as ali'a – montr'i ekzempl'o'j'n, kompar'i art'a'n tem'o'n kun jam'a prezent'o de kon'at'a objekt'o aÅ fenomen'o.
Divers'a'j spec'o'j de art'o uz'as divers'a'j'n kompar'a'j'n rimed'o'j'n. Teatr'o uz'as hom'o'j'n-aktor'o'j'n, kin'o kaj televid'o – teknik'e re'produkt'it'a'j'n bild'o'j'n, literatur'o – vort'pri'skrib'o'j'n de fenomen'o'j, muzik'o kompar'as psik'o'fiziologi'a'j'n efik'o'j'n de fenomen'o'j kun efik'o'j de cert'a'j son-kombin'o'j, (ali'vort'e, muzik'o serĉ'as tia'j'n son-kombin'o'j'n, kiu'j vek'us la sam'a'j'n psik'o'fiziologi'a'j'n efik'o'j'n, kiel la “pri'skrib'at'a'j†fenomen'o'j).
Do, jam konklud'ebl'as provizor'a, por'labor'a difin'o de art'o:
Kaj nun facil'as difin'i kriteri'o'j'n, kiu'j karakteriz'as efik'o'n de art'aĵ'o. Do – “fort'a†verk'o aper'as, kiam la aÅtor'a vid'punkt'o:
Ni al'las'u, ke aÅtor'o hav'as vid'punkt'o'n konform'a'n al soci'a'j bezon'o'j. Li dispon'as gigant'a'n fondus'o'n de rimed'o'j, praktik'e el'prov'it'a'j dum jar'cent'o'j. Kaj rest'as bagatel'o – per'e de tiu'j rimed'o'j kre'i ekzempl'o'j'n, kiu'j re'spegul'as li'a'n vid'punkt'o'n.
Kiel real'ig'i tio'n?
Ĝust'e por respond'i tiu'n ĉi demand'o'n, ni lanĉ'is la labor'o'n.
Se ni agnosk'as, ke art'o est'as procez'o, kiu sen'ĉes'e evolu'as, tiam por komenc'o ni dev'as trov'i tiu'n minimum'a'n diferenc'o'n, tiu'n “atom'o'n de evolu'oâ€, kiu pov'us serv'i al ni kiel baz'a element'o. Äœis nun tia'spec'a esplor'o en praktik'o fiask'is. Efektiv'e, ĉu kompar'ebl'as poem'o'j de Ä´ukovskij kaj PuÅkin, skulpt'aĵ'o'j de Pisano kaj Michelangelo, simfoni'o'j de Mozart kaj Beethoven? Ver'e, ni pov'as trov'i disting'a'j'n trajt'o'j'n, sed kiel evident'ig'i evolu'o'n? Tamen neni'u kuraÄ'as asert'i, ke art'o ne evolu'is, ekzempl'e, sur la grand'a distanc'o inter pra'histori'a'j desegn'aĵ'o'j kaj Picasso. Do, evident'as kontraÅ'aĵ'o.
Unu el la plej interes'a'j prov'o'j solv'i tiu'n kontraÅ'aĵ'o'n est'is far'it'a de Benedetto Croce. Li hipotez'is, ke art'o evolu'as en kadr'o'j de t.n. “progresiv'a'j cikl'o'jâ€. Aper'as geni'ul'o, kiu lanĉ'as tiu'n cikl'o'n, la adept'o'j “pri'plug'asâ€, evolu'ig'as la sam'a'n material'o'n kaj progres'ig'as Äi'n Äis super'a art'a nivel'o – post'e ven'as mal'progres'a period'o. Post kelk'a temp'o nov'a geni'ul'o mal'kovr'as nov'a'n material'o'n – komenc'iÄ'as nov'a cikl'o.
Tiu inÄeni'a struktur'aĵ'o ne rivel'as tamen diferenc'o'n inter pra'a'j en'kavern'a'j desegn'aĵ'o'j kaj tiu'j de Picasso. La kontraÅ'aĵ'o rest'is ne'solv'it'a.
La solv'o esenc'as en tiu, ke nov'ec'o'n de art'aĵ'o oni konstat'u kompar'ant'e Äi'n ne kun konkret'a prototip'o, sed kun nivel'o, kiu'n ating'is la don'it'a rang'o de art'a'j sistem'o'j: Äenr'o, art'a rimed'o, tem'o, suÄeto k.s. Tiu'n nivel'o'n ni nom'u Äeneral'ig'it'a prototip'o. Ekzempl'e, en komenc'o de la 19-a jar'cent'o matur'iÄ'is poem'a Äenr'o, kiel vers'a verk'o kun romantik'a tem'o. La plej alt'a'n nivel'o'n de tiu Äenr'o en rus'a literatur'o ating'is poem'o'j de Ä´ukovskij. Nun ni jam pov'as taks'i la ÅanÄ'o'n en'ig'it'a'n en la Äenr'o'n de PuÅkin. En la Äeneral'ig'it'a'n prototip'o'n li en'ig'as la tem'o'n de ĉiu'tag'a viv'o (“Graf'o Nulinâ€).
Mozart stabil'ig'is kompren'o'n de simfoni'o, kiel orkestr'a'n Äenr'o'n de muzik'o (“viena skol'oâ€). En tiu'n Äeneral'ig'it'a'n prototip'o'n Beethoven en'ig'is ÅanÄ'o'n – en li'a 9-a simfoni'o son'as Ä¥or'o.
La evolu'o'n de art'o oni esplor'u konsider'ant'e la Äeneral'ig'it'a'n prototip'o'n.
ÅœanÄ'o'j pov'as est'i divers'grad'a'j. Ni klasifik'u ili'n laÅ kvin nivel'o'j, kiu'j'n ni trakt'u en la invers'a ord'o, ilustr'ant'e ili'n per literatur'a'j, muzik'a'j kaj pentr'o'art'a'j ekzempl'o'j.
5-a nivel'o – invent'o de nov'a Äenr'o aÅ spec'o de art'o. Ekzempl'o'j: invent'o de scienc'a fikci'o (J. Verne), simfoni'o (Scarlatti), portret'o (anonim'o).
4-a nivel'o – invent'o de nov'a tip'o de art'a rimed'o. La nov'a tip'o oft'e kaÅz'as nov'a'n sub'Äenr'o'n. Ekzempl'e, H. Wells invent'is nov'a'n art'a'n rimed'o'n – transport'i la observ'ant'o'n laÅ temp'o. Tio kaÅz'is nov'a'n sub'Äenr'o'n – la mal'utopi'o'n. Aplik'o de Ä¥or'o en la tradici'e pur'e instrument'a simfoni'o permes'is al Beethoven lanĉ'i sub'Äenr'o'n de filozofi'a simfoni'o. Rus'a'j pentr'ist'o'j en la 17-a jar'cent'o aÅdac'e trans'ir'is de la kanon'a front'a portret'o al la profil'a – tio ebl'ig'is “viv'ig'i†figur'o'j'n.
3-a nivel'o – invent'o aÅ inÄeni'a uz'o de konkret'a esprim'rimed'o. Ekzempl'e, A. Tolstoj en “Hiperbol'oid'o de inÄenier'o Gari'n†ne'ordinar'e uz'as person'ig'o'n: “La histori'o est'is spron'it'a, la histori'o ek'galop'is, kaj sub Äi'a'j or'a'j huf'o'j ek'tint'is la krani'o'j de la stult'ul'o'jâ€. Mozart invent'is original'a'n manier'o'n de modul'ad'o (inter'tonal'a trans'ir'o). Auguste Renoir en la “Portret'o de aktor'in'o Jeanne Sâ€, cel'ant'e montr'i lum'radi'ant'a'n vizaÄ'o'n de la aktor'in'o (“...Åi est'is mir'ind'a jun'ul'in'o, Åi radi'is lum'o'n ĉirkaÅ si...â€) mal'hel'ig'is Åi'a'j'n brak'o'j'n kaj la mal'supr'a'n part'o'n de la portret'o.
2-a nivel'o – ne'grav'a'j ÅanÄ'o'j en kadr'o'j de kon'at'a struktur'o. Substitu'o de kon'at'a'j rimed'o'j al ali'a'j, sam'e kon'at'a'j rimed'o'j en kadr'o'j de unu Äenr'o. Roman'o de Jules Verne “Matias Sandor†kopi'as “Graf'o'n Mont'e-Cristoâ€, kaj la tut'a diferenc'o manifest'iÄ'is nur en tio, ke la protagonist'o uz'as por si'a venÄ'o elektro'Åip'o'j'n kaj ali'a'j'n teknik'aĵ'o'j'n tip'a'j'n por J. Verne. PreskaŠĉiu'j kant'o'j de sovetiaj kant-kompon'ist'o'j N. Bogoslovskij, L. Ladova, R. Pauls est'as nur ne'grav'a'j vari'o'j de la sam'a muzik'a tem'o, kiu trov'ebl'as en mult'a'j eÅrop'a'j kaj latin'amerik'a'j popol'a'j kant'o'j, en amator'a'j kant'o'j, en cigan'a'j kant'o'j k.t.p.
Est'as interes'e kompar'i la pentr'aĵ'o'j'n “Sinjor'in'o kun ermen'o†de Leon'ard'o da Vinci kaj “Zane†de G. Griv'a. Ili diferenc'as nur en tio, ke la du'a prezent'as sur si'a pentr'aĵ'o ali'a'n person'o'n kaj substitu'is ermen'o'n kun kunikl'o. Leon'ard'o da Vinci hav'is konkret'a'n cel'o'n – montr'i la karakter'o'n de la vir'in'o. Pentr'int'e ermen'o'n, li ating'is la cel'o'n. Ebl'e ankaÅ Griv'a ne hazard'e en'ig'is kunikl'o'n, sed Åi'a cel'o ne est'as vid'ebl'a, kaj tro perpleks'as la simil'ec'o al la fam'a pentr'aĵ'o.
1-a nivel'o – ordinar'a plagiat'o. Disting'e de la pli alt'a'j nivel'o'j, verk'o'j de la unu'a nivel'o ĉiam hav'as konkret'a'n prototip'o'n. En la rakont'o “EPICAC†K. Vonnegut montr'as en'am'iÄ'int'a'n komput'il'o'n, kiu verk'as poem'o'j'n por jun'ul'in'o. Substitu'int'e poem'o'j'n al matematik'a task'o V. MuÄ¥anovskij kun'mason'is rakont'o'n “La task'oâ€. En 1858 M. Balakirjev kompon'is “Uvertur'o'n laÅ tem'o'j de tri rus'a'j kant'o'j†kie aplik'is la tem'o'n de “En kamp'o star'is betul'oâ€. En 1877 P. Ĉajkovskij, neniom dub'ant'e, kre'is laÅ tiu tem'o la final'o'n de si'a 4-a simfoni'o. Pentr'aĵ'o de Rembrandt “Danae†en la unu'a variant'o preciz'e kopi'is la sam'titol'a'n pentr'aĵ'o'n de Caracci.
Neces'as pli detal'e pri'trakt'i la tri'a'n nivel'o'n. Äœi en'hav'as du sub'nivel'o'j'n, kiu'j esenc'e diferenc'as. La esprim'rimed'o'j pov'as est'i Äeneral'a'j, komun'a'j por la tut'a Äenr'o aÅ eĉ por kelk'a'j Äenr'o'j (unu'a, aÅ supr'a sub'nivel'o) kaj konkret'a'j, uz'ebl'a'j nur en konkret'a'j verk'o'j (du'a, aÅ mal'supr'a sub'nivel'o).
La du'a, mal'supr'a sub'nivel'o kutim'e real'iÄ'as kiel konkret'iÄ'o de la unu'a. La cit'it'a fraz'o el “Hiperbol'oid'o de inÄenier'o Gari'n†est'as konkret'a, taÅg'as nur por tiu verk'o, tamen Äi reprezent'as la esprim'rimed'o'n de la unu'a sub'nivel'o – la person'ig'o'n. Invent'it'a de Mozart modul'ad'a manier'o (la unu'a sub'nivel'o) est'as uz'it'a, ekzempl'e, en oper'o “Do'n Giovanni†tut'e konkret'e, oni ne rajt'as sam'form'e ripet'i Äi'n en ali'a verk'o. En pentr'o'art'o la unu'a'n sub'nivel'o'n bon'e prezent'as leÄ'o'j de perspektiv'o, uz'o de ombr'o'j k.s.
Vast'e cirkul'as la opini'o, ke art'o kvalit'e evolu'as “de'mal'supr'e supr'e'nâ€, t.e. el amas'o de “mal'fort'a'j†verk'o'j fin-fin'e el'kresk'os “fort'aâ€, el sen'talent'ul'o'j el'kresk'os geni'ul'o. En efektiv'o la direkt'o de progres'a evolu'o est'as invers'a – “de'supr'e mal'supr'e'nâ€. Evolu'o de simfoni'o bon'e ilustr'as tio'n:
El la supr'e prezent'it'a skem'o pri evolu'o de art'o konklud'ebl'as ankoraÅ unu princip'e grav'a konsider'o: nur verk'o'j de la 5-a, 4-a kaj 3-a nivel'o'j kontribu'as al evolu'o de art'o. La 2-a kaj 1-a nivel'o'j est'as evit'end'a'j. Ili ne prepar'as la grund'o'n por geni'ul'o'j, kiel asert'as la rutin'a opini'o, sed mal'help'as al art'o, Åablon'e obl'ig'ant'e Äi'n. La geni'ul'o'j kre'as nur sur la alt'a'j nivel'o'j.
Nun ni ven'is al la kriteri'o'j por selekt'i la material'o'n por plu'a labor'o: ĉiu'j sekv'ont'a'j konklud'o'j baz'iÄ'as sur analiz'o de alt'nivel'a'j verk'o'j (la 3-a, 4-a kaj 5-a nivel'o'j).
Ĉiu scienc'o dev'as trov'i por si la minimum'a'n er'o'n, kiu determin'as la tut'a'n kompleks'o'n da ec'o'j de la esplor'at'a'j objekt'o'j. En kemi'o Äi est'as molekul'o, en matematik'o – nombr'o. La molekul'o de art'o est'as art'a sistem'o. Kio Äi est'as ni vid'u el ekzempl'o'j:
Tiu'j ekzempl'o'j sufiĉ'as por kompren'i, ke art'o est'as sistem'ar'o, ke ties sistem'o'j form'as long'a'n kaj dis'branĉ'it'a'n hierarki'o'n. Sur ĉiu Åtup'o de la hierarki'o trov'ebl'as pli aÅ mal'pli komplik'a'j sistem'o'j.
Art'a sistem'o – est'as kompleks'o de inter'ag'ant'a'j rimed'o'j por ilustr'a prezent'o de art'objekt'o.
La objekt'o de art'o pov'as est'i: event'o'j, sent'o'j, ide'o'j, situaci'o'j, ekster'a'j kaj intern'a'j ec'o'j, inter'ag'o'j kaj inter'rilat'o'j de la soci'o, hom'o kaj natur'o k.t.p.
Pren'u ni por ekzempl'o poem'o'n de W. Auld “Dum'nokt'a aviad'o†(“Kvar'op'oâ€, Budapest, 977, p.17)
1 – Silent’ – krom nur mal'laÅt'a zum'o,
kiu l’ orel'o'j'n ne molest'as.
2 – Obskur’ – krom ke fantom'a lum'o
en la kajut'o fosforesk'as.
3 – Sen'mov'a'j Åveb'as | tuÅ-proksim'e – 4
5 – la astr'o'j, kiel mil lampir'o'j.
6 – En nov'a mond'o mi pilgrim'e
flug'as en | voj’ de l’ pionir'o'j... – 7
La art'a sistem'o – poem'o – konsist'as el kvar sub'sistem'o'j – strof'o'j; ĉiu strof'o – el du lini'o'j (por poem'o tio est'as sub-sub'sistem'o'j); ĉiu lini'o – el vort'o'j (sub-sub-sub'sistem'o). Sed tio est'as struktur'o “geometri'aâ€. Poem'o hav'as ankaÅ art'a'n struktur'o'n, ties art'a'j sub'sistem'o'j est'as grup'o'j de figur'o'j. Grup'o, kiu pri'skrib'as ec'o'j'n de aviad'o (1, 2); grup'o, pri'skrib'ant'a ekster'aĵ'o'n (3, 4, 5, 7); grup'o, pri'skrib'ant'a la protagonist'o'n (6). La unu'a grup'o en'hav'as konkret'a'j'n figur'o'j'n (sub-sub'sistem'o'j) pri silent'o (1) kaj pri obskur'o (2). La tri'a'n grup'o'n en'ir'as figur'o 6 kaj, pro si'a al'don'a, du'a funkci'o, figur'o'j 1 kaj 2, ĉar ili ankaÅ ne'rekt'e pri'skrib'as anim'stat'o'n de la protagonist'o.
Äœis nun ni mal'lev'iÄ'is laÅ la hierarki'a Åtup'ar'o de sistem'o'j. Oni pov'as far'i tio'n sen'lim'e. BedaÅr'ind'e, pas'int'e la nivel'o'n de figur'o, ni el'ir'as el la kadr'o'j de art'o. AnkaÅ vort'o est'as sistem'o, sed jam ne art'a – lingv'ist'ik'a. Sed ni lev'iÄ'u supr'e'n.
Se ni nom'as la poem'o'n sistem'o, la verk'ar'o de W. Auld est'as por Äi la super'sistem'o. Esperant'o-poezi'o'n oni pov'as nom'i super-super'sistem'o, la poezi'o'n en'tut'e – super-super-super'sistem'o, k.t.p. Ceter'e, sistem'o “poem'o†en'ir'as ali'a'n super'sistem'o'n: part'o'n de la libr'o, dediĉ'it'a'n al W. Auld. La tut'a libr'o est'as super-super'sistem'o, bibliotek'o – super-super-super'sistem'o k.t.p. sen'lim'e. AnkaÅ tio est'as real'a hierarki'o, kvankam tut'e ne art'a.
Tia divid'o est'as “absolut'e relativ'aâ€. Sam'e prav'e ni pov'as konsider'i sistem'o grup'o'n de figur'o'j. Tiu'okaz'e la poem'o est'os super'sistem'o kaj la figur'o – sub'sistem'o. Do, ni inter'konsent'u nom'i sistem'o tiu'n minimum'a'n part'o'n, kiu'n ni bezon'as en ĉiu konkret'a okaz'o.
Kaj ankoraŠunu noci'o'n neces'as difin'i antaŠol fin'i tiu'n ĉi ted'a'n part'o'n de la artikol'o: anti'sistem'o. Imag'u ni jen'a'n sistem'o'n – por montr'i labor'o'n de poet'o oni oft'e uz'as Pegaz'o'n. Poet'o rajd'as sur Pegaz'o – la figur'o est'as bon'a kaj ne'imag'ebl'e banal'a. Kaj jen W. Auld en poem'et'o “Apologi'o†konstru'as mal'a'n figur'o'n – anti'sistem'o'n por la kutim'a sur'pegaz'a rajd'ant'o:
Mi'a'n pegaz'o'n
ne rajd'as mi sen'mank'e:
Äi sel'is mi'n
kaj spron'as mi'n Äis'sang'e
(la sam'a libr'o, p. 13)
Ĉiu art'a sistem'o ekzist'as nur en rilat'a kompleks'o al ali'a'j art'a'j sistem'o'j, al la nivel'o de art'konsum'ant'o kaj de la soci'o. En la epok'o de PuÅkin est'is princip'e ne'akcept'ebl'a'j la radik'a'j fonetik'a'j rim'o'j, kaj nun la puÅkin'esk'a'j'n rim'o'j'n oni percept'as banal'a'j. Muzik'a'j'n interval'o'j'n, kiu'j nun'temp'e est'as la baz'o de muzik'o (terci'o'j), en la 14-a – 16-a jc. oni taks'is kiel disonanc'a'j. La uz'at'a'j'n tiam interval'o'j'n (kvint'o, sekst'o) nun oni nom'as “vak'a'jâ€.
Art'o ĉiam progres'as, uz'ant'e rimed'o'j'n, kiu'j pli fru'e est'is absolut'e ne'akcept'ebl'a'j.
La soci'o kaj la apart'a'j konsum'ant'o'j dev'as iom post iom al'kutim'iÄ'i al nov'a'j rimed'o'j. La “salt'o'j†princip'e ne est'as ebl'a'j, ĉar oni simpl'e ne percept'us ili'n. Nur kiam la ebl'o'j de unu rimed'ar'o el'ĉerp'iÄ'as, art'o pov'as trans'ir'i al ali'a rimed'ar'o. La nivel'o iom post iom sink'as de la kvin'a Äis la tri'a, kaj nur post'e pov'as trans'ir'i al nov'a kvin'a nivel'o. (Neces'as ankoraÅ'foj'e emfaz'i, ke la du'a kaj la unu'a nivel'o'j ne est'as bezon'at'a'j – ili est'as la balast'o de art'o).
Se dir'i pli Äeneral'e, la art'a'j sistem'o'j neniam stagn'as – ili evolu'as. La proced'o'j'n de ties evolu'o bon'e ilustr'as la sekv'a ekzempl'o.
Ĉi-supr'a ekzempl'o tre oportun'as, ĉar Äi sam'temp'e ilustr'as kelk'a'j'n evolu-leÄ'o'j'n de art'a'j sistem'o'j.
I. La art'a'j sistem'o'j evolu'as tra aper'ad'o kaj solv'ad'o de kontraÅ'aĵ'o'j. La kontraÅ'aĵ'o'j aper'as pro mal'sam'a evolu'o de art'o'sistem'a'j element'o'j kaj kondiĉ'o'j de ties ekzist'o.
II. Post el'ĉerp'iÄ'o de evolu'a'j rezerv'o'j, la art'o'sistem'o trans'ir'as al super'sistem'o kiel unu el ties element'o'j, kaj plu evolu'as je nivel'o de la super'sistem'o. (En la ekzempl'o pri teatr'o okaz'is unu'ig'o kun la pentr'o'art'o. Plu evolu'as la dekoraci'o'j mem).
III. La art'o'sistem'o'j evolu'as streb'ant'e pli'alt'ig'i la grad'o'n de ideal'ec'o. La ideal'a art'o'sistem'o est'as sistem'o, kiu tut'e for'est'as, sed ties funkci'o'j plen'um'iÄ'as.
“Ideal'iÄ'o†de art'o'sistem'o'j ordinar'e sekv'as tra la kvar etap'o'j:
En ni'a ekzempl'o la art'a'n sistem'o'n prezent'as rakont'o pri la ag'ad'lok'o'j en teatr'aĵ'o. Komenc'e oni uz'as ekster'sistem'a'n rimed'o'n – dung'it'a'n rakont'ant'o'n. Post'e uz'at'as rimed'o el super'sistem'o – aktor'o el la sam'a trup'o. Post'e funkci'o'n de la rakont'ant'o plen'um'as la hero'o'j mem – la grad'o de ideal'ec'o grav'e kresk'is. Kaj fin'e, la super'sistem'o konstru'at'as tiel, ke tut'e mal'aper'as la bezon'o pri rakont'ant'o – la neces'a'n funkci'o'n plen'um'as la dekoraci'o'j.
Cert'e, art'a'j sistem'o'j ne ĉiam evolu'as laÅ'vic'e tra ĉiu'j ĉi etap'o'j de ideal'iÄ'o, tamen la Äeneral'a direkt'o valid'as. Ni re'memor'u jam menci'it'a'n ekzempl'o'n pri evolu'o de la simfoni'o. La etap'o'j de ideal'iÄ'o ĉi tie inter'plekt'iÄ'is. Mozart jam de'long'e uz'is sub'sistem'a'j'n rimed'o'j'n, dum Saint-Saens ankoraÅ serĉ'is rimed'o'j'n “ekster'eâ€. Tamen tiel aÅ ali'e la simfoni'a'j rimed'o'j ideal'iÄ'is, trans'ir'is al nivel'o de sub'sistem'o'j, ties plu'a “mal'grand'iÄ'o†el'ĉerp'iÄ'is, kaj ili trans'ir'is al super'sistem'o'j (unu'iÄ'o kun Ä¥or'o, literatur'o k.t.p.).
Se ni esplor'os la kre-voj'o'n de talent'a'j aÅtor'o'j, ni plej oft'e konstat'os la sam'a'n situaci'o'n. Tio, kio nom'at'as “kre'a evolu'oâ€, fakt'e est'as laÅ'grad'a ÅanÄ'o de esprim'rimed'o'j ek'de hazard'a'j Äis super- kaj sub'sistem'a'j, Äis unu'iÄ'o de kelk'a'j funkci'o'j en unu rimed'o.
Ekzempl'e, poet'o Semjon Kirsanov komenc'is de “desegn'a'j†vers'o'j, frap'a'j kompar'ism'o'j, fonetik'a'j lud'o'j, sed post'e li'a'j rimed'o'j evolu'is profund'e'n, trans'ir'is al “intern'o†de sistem'o'j, kaj fin'e, je la last'a etap'o de li'a kre-voj'o, aper'is li'a fam'a plur'signif'ec'o.
La sam'a'n evolu'o'n ni vid'as en la kre'ad'o de A. Rajkin*, Ju. Nikulin*, en poem'o'j de A. Voznesenskij. Kaj tut'e geni'a'j ni nom'as tiu'j'n, kiu'j komenc'is de last'a'j etap'o'j de ideal'iÄ'o, kiel A. S. PuÅkin.
La leÄ'o, kiu konstat'as la streb'o'n de la art'a'j sistem'o'j al ideal'ec'o tre grav'as special'e tial, ke Äi montr'as la direkt'o'n – kie serĉ'i esprim'rimed'o'j'n. La ordinar'e uz'at'a metod'o de prov'o'j kaj erar'o'j oft'e rezult'ig'as, ke post sukces'a trov'o pov'as sekv'i mal'sukces'a. Ekzempl'e, V. Majakovskij, kiu komenc'is de super- kaj eĉ sub'sistem'a'j rimed'o'j, en la post'a'j period'o'j uz'is hazard'a'j'n rimed'o'j'n. Rezult'e aper'ad'is evident'a'j mal'sukces'o'j, poem'o'j, kiu'j'n sub'ten'is nur la fam'a nom'o de Majakovskij.
La ideal'a'n art'a'n sistem'o'n bon'e ilustr'as la el'dir'o de K. Brullov: “La art'o komenc'iÄ'as tie, kie aper'as la ‘iom'et'e’â€.
Ni re'ven'u nun al la unu'a leÄ'o. Ni konstat'is, ke en la art'a'j sistem'o'j aper'as kaj solv'iÄ'as la kontraÅ'aĵ'o'j. Tamen tio ne sufiĉ'as. Por la leÄ'o est'u praktik'e uz'ebl'a, neces'as evident'ig'i la proced'o'j'n, kiu'j ebl'ig'us solv'i la kontraÅ'aĵ'o'j'n – montr'i ties struktur'o'n kaj princip'o'j'n de for'ig'o. Ni vid'u tio'n sur'baz'e de la jen'a'j task'o'j.
Ses task'o'j el ses art'o'branĉ'o'j. La task'o'j ne el'pens'it'a'j en kabinet'a kviet'o. Ili'n nask'is la evolu'o de la art'o, la viv'o, la lukt'o. Ili tre divers'as. Kaj tamen ili hav'as i'o'n komun'a'n: ties art'a'j sistem'o'j konflikt'as kontraÅ nov'a'j postul'o'j. Tiu konflikt'o ne for'ig'ebl'as per kutim'a'j rimed'o'j, Äust'e tial la task'o'j mal'facil'as. La element'o'j de la art'a'j sistem'o'j dev'as, sed ne pov'as plen'um'i la bezon'at'a'j'n grav'a'j'n funkci'o'j'n – kaj rezult'e mal'taÅg'as la tut'a sistem'o. Tia'n stat'o'n de la art'a'j sistem'o'j oni nom'as administr'a kontraÅ'aĵ'o: neces'as i'o'n far'i, sed kio'n?
Sed fin-fin'e, kio obstakl'as? Ekzist'as du ne'akord'ebl'a'j postul'o'j. Se ni pli'bon'ig'as la unu'a'n, nepr'e pli'mal'fort'iÄ'as la du'a. Cert'e, oni pov'as trov'i kompromis'o'n – la plej'mult'o Äust'e tiel ag'as. Tamen rezult'e aper'as mal'fort'a'j, ne'konvink'a'j verk'o'j. La fort'a'j verk'o'j fort'as Äust'e tial, ke ili perfekt'e kontent'ig'as ambaÅ postul'o'j'n.
Tia'n konflikt'o'n de du postul'o'j, kiam pli'bon'ig'o de la unu'a sekv'ig'as mal'pli'bon'ig'o de la ali'a, kaj kutim'a'j rimed'o'j ne ebl'ig'as for'ig'i tio'n, ni nom'u la art'a kontraÅ'aĵ'o (AK). Jen ankoraÅ unu ekzempl'o:
Facil'as montr'i apart'e la bol'ant'a'n viv'o'n, post'e mal'plen'a'n vilaÄ'o'n, ĉio est'as klar'a, sed la epizod'o daÅr'os ne'permes'ebl'e long'e. Ni hav'as temp'o'n nur por iu du'on'o. Se ni montr'os la mort'a'n vilaÄ'o'n, klar'os ke la loÄ'int'o'j las'is Äi'n, sed ne vid'ebl'os ke tie est'is viv'o; se ni montr'os viv'a'n vilaÄ'o'n, klar'os, ke tie est'is viv'o, sed ne vid'ebl'os, ke la vilaÄ'o est'as las'it'a.
Äœust'e tio est'as AK – art'a kontraÅ'aĵ'o. Prov'o pli'bon'ig'i unu ec'o'n de la sistem'o kaÅz'as ne'permes'ebl'a'n mal'bon'ig'o'n de ali'a ec'o.
Por solv'i AK ekzist'as du voj'o'j. Unu – trov'i kompromis'o'n. Iom pli'bon'ig'i la ec'o'n-1, por ke ne tro mal'bon'iÄ'u la ec'o-2. Ekzempl'e, montr'i ne tre viv'a'n kaj ne tre mal'viv'a'n vilaÄ'o'n. AÅ montr'i viv'a du'on'o'n de la vilaÄ'o. AÅ montr'i trist'a'j'n loÄ'ant'o'j'n, las'ont'a'j'n la vilaÄ'o'n. Sed ankaÅ tio ne klar'ig'as la situaci'o'n. Kompromis'o ĉiam mal'gajn'as en la ambaÅ ec'o'j; Äi neniam solv'as la kontraÅ'aĵ'o'n.
La du'a solv'o – invent'i iu'n manier'o'n, per kiu oni pov'as, pli'bon'ig'int'e la ec'o'n-1, pli'bon'ig'i (aÅ almenaÅ ne fuÅ'i) la ec'o'n-2. Tio est'as efektiv'e kre'a solv'o. Jen ekzempl'e kio'n far'is la aÅtor'o'j de la film'o. Ili montr'is for'las'it'a'n vilaÄ'o'n, mal'plen'a'j'n dom'o'j'n, polv'oz'a'n intern'aĵ'o'j, sed en la fon'o'gram'o de la film'o sam'temp'e son'as ĉe'tabl'a bru'o, tost'o'j je glor'o de la vilaÄ'o k.t.p. – unu'vort'e, bol'ant'a viv'o. Tio est'as solv'o tri'a'nivel'a laÅ ni'a divid'o. Do, tut'e kre'a solv'o.
Kiel trov'i tia'j'n solv'o'j'n? Kiel far'i tia'j'n invent'o'j'n?
Se ni pli atent'e esplor'os la art'a'j'n sistem'o'j'n, ni kompren'os: la art'a'n kontraÅ'aĵ'o'n kaÅz'as tio, ke unu sistem-element'o dev'as kontent'ig'i du rekt'e kontraÅ'a'j'n fizik'a'j'n postul'o'j'n, tiu element'o dev'as est'i en du ne nur ne'akord'ebl'a'j, sed rekt'e kontraÅ'a'j fizik'a'j stat'o'j, bezon'at'a'j por solv'o de la task'o. Tia'n kontraÅ'aĵ'o'n ni nom'u fizik'a.
En ni'a'j task'o'j tio manifest'iÄ'as jen'e:
La kontraÅ'aĵ'o'j jam akr'iÄ'is Äis la plej alt'a grad'o, Äis la ekstrem'o. Tamen nun ili pli facil'e solv'ebl'as. Klar'as, ke real'e la koncern'a objekt'o ne pov'as est'i en kontraÅ'a'j stat'o'j. Do, por solv'i la fizik'a'j'n kontraÅ'aĵ'o'j'n oni dev'as dis'ig'i tiu'j'n stat'o'j'n. Esplor'o de alt'nivel'a'j solv'o'j montr'is, ke ekzist'as nur 6 manier'o'j por tio'n efektiv'ig'i. Nur ses por la tut'a art'o.
Por solv'i fizik'a'j'n kontraÅ'aĵ'o'j'n, neces'as la kontraÅ'a'j'n ec'o'j'n
Pov'as aper'i la demand'o. La postul'o'j en la task'o'j 3 kaj 6 ne rilat'as la art'o'n. Oni ne aĉet'us la pentr'aĵ'o'n, brul'mort'ig'us la aÅtor'o'n – tio ja fakt'e ne koncern'as la art'o'n. Tamen ni imag'u, ke la kardinal'o est'us pentr'it'a kruel'a. Nu, kaj kio? Ordinar'a banal'a portret'o. AnkaÅ karikatur'a'j mien'o'j de la statu'o'j en klasik'a kapel'o ne prezent'us la art'o'n. la ekster'a'j, “ne'art'a'j†kondiĉ'o'j serv'is nur kiel Åirm'il'o. En la profund'o tamen est'is la postul'o de ne'banal'ec'o, kaj tio jam rekt'e koncern'as la art'o'n.
Kutim'a est'as la manier'o “pruv'i†ne'ebl'o'n scienc'e el'labor'i iu'j'n kriteri'o'j'n por la art'o: pren'i kriteri'o'n, aplik'i Äi'n al divers'a'j art'aĵ'o'j kaj triumf'e deklar'i – jen, ne taÅg'as! Ne klar'ig'ebl'as art'o per raci'o! Tia'j “pruv'o'j†hav'as garanti'it'a'n sukces'o'n, ĉar art'o, kiel ĉiu komplik'a sistem'o, pov'as est'i pri'skrib'it'a per kompleks'o da kriteri'o'j. Se oni uz'as nur la kriteri'o'n, pri kiu ni parol'is komenc'e de la artikol'o – la nivel'o'n de nov'ec'o – oni rapid'e fiask'os, ĉar nov'ec'o por si mem tut'e ne bezon'at'as. Alt'a nov'ec'o est'as art'a kriteri'o nur tiam, kiam Äi neces'as por solv'i art'a'n kontraÅ'aĵ'o'n. Ekzist'as mult'a'j ekzempl'o'j de nov'ec'o por nov'ec'o – en la histori'o de art'o ili rest'is nur kiel strang'aĵ'o'j. Do, ni jam hav'as du'kriteri'a'n kompleks'o'n: por ke la verk'o est'u art'aĵ'o, Äi dev'as solv'i kontraÅ'aĵ'o'j kaj far'i tio'n alt'nivel'e. Sed tio ne en'hav'as la tut'o'n! Neces'as al'don'i ankoraÅ kriteri'o'j'n (pri ili ni rakont'os en sekv'a'j foj'o'j). Tiu'j, kiu'j esper'is trov'i simpl'a'n mezur'il'o'n, est'os el'rev'ig'it'a'j: art'o est'as komplik'a fenomen'o, ankaÅ taks'o kaj labor'o kun Äi est'as komplik'a'j. Oni ne esper'u kompren'i Äi'n per unu aÅ du kriteri'o'j – ĉu raci'a'j, ĉu babil'e-“anim'a'jâ€. AmbaÅ variant'o'j est'as ne pli ol ĉarlatan'aĵ'o.
Kaj ankoraÅ unu rimark'o. Oni oft'e demand'as: kiu kontraÅ'aĵ'o est'as en konkret'a verk'o? Ne est'as ja! Sekv'e mal'prav'as la teori'o!
Jes, cert'e, en la verk'o'j est'as neniu'j kontraÅ'aĵ'o'j. Tie est'as (aÅ ne est'as, se la verk'o banal'as) nur solv'o'j de kontraÅ'aĵ'o'j. La kontraÅ'aĵ'o'j mem aper'as inter la verk'o'j, laÅ evolu'o de art'a'j sistem'o'j. Jen ekzempl'o:
Jen kiam aper'as kontraÅ'aĵ'o'j! Kiam la sistem'o traf'as ali'a'n super'sistem'o'n, Äi dev'as ÅanÄ'iÄ'i por plen'um'i nov'a'j'n funkci'o'j'n. Sed sistem'o'j est'as sufiĉ'e konservativ'a'j; ÅanÄ'i ili'n est'as mal'facil'e. Tio kaÅz'as kontraÅ'aĵ'o'j'n. Se solv'i la kontraÅ'aĵ'o'j'n kaj real'ig'i tiu'n solv'o'n, aper'as verk'o, kiu ne en'hav'as kontraÅ'aĵ'o'j'n Äis nov'a trans'ir'o al ali'a'j kondiĉ'o'j.
Tiu'n ĉi task'o'n prov'u solv'i mem'star'e. Vi hav'as ĉiu'j'n sci'o'j'n, neces'a'j'n por tio. Evident'ig'u art'a'n kontraÅ'aĵ'o'n, trans'ir'u al fizik'a kontraÅ'aĵ'o kaj solv'u Äi'n laÅ iu el la tip'a'j manier'o'j.
Ĝis nun ni tiom rezon'ad'is pri divers'a'j ec'o'j de art'a'j sistem'o'j kaj ili'a evolu'o, ke aper'as natur'a demand'o: kio do est'as tiu art'a sistem'o? Kiel ĉiam, por i'o'n respond'i, ni trakt'u kelk'a'j'n sam'tip'a'j'n ekzempl'o'j'n. Jen tri literatur'a'j kompar'o'j:
Imag'u, ke tiu'j kompar'o'j ne est'as. La okul'o'j de KatjuÅa Maslova est'is nigr'a'j. Ni'a'j purpur'a'j vizaÄ'o'j flug'is en mal'lum'o'n. Ho, lum'tur'o'j! Tiu'j vort'o'j mem ne dev'ig'as ni'n sent'i ili'a'n en'hav'o'n. Por aper'ig'i tiu'n sent'o'n la aÅtor'o'j al la objekt'o'j (okul'o'j, vizaÄ'o'j, lum'tur'o'j) al'don'as cert'a'j'n il'o'j'n (rib'o, signal'lamp'o, tig'o'j). Kaj nur tiam ni ricev'as art'a'n rezult'o'n. La art'a sistem'o ek'funkci'as.
Aper'as supoz'o: minimum'e model'o de art'a sistem'o dev'as konsist'i el tri element'o'j: objekt'o, kiu'n neces'as emoci'e prezent'i al la konsum'ant'o, il'o, kiu tio'n far'os, kaj rezult'o, t.e. figur'o de objekt'o, kiu aper'as en la kap'o de konsum'ant'o. Se en la sistem'o mank'as iu el tiu'j element'o'j, Äi ne pov'as funkci'i, kaj Äi'n neces'as fin'konstru'i.
Ni kontrol'u la supoz'o'n per ekzempl'o'j el ali'a'j branĉ'o'j de art'o.
Ŝajn'as, ke ĉio est'as simpl'a: por ke objekt'o aper'ig'u en la konsum'ant'o la neces'a'n figur'o'n, oni dev'as trov'i il'o'n, kiu help'as tio'n far'i. Ni kontrol'u la konklud'o'n en konkret'a task'o.
Do, ni hav'as part'o'n da event'o'j, kiu okaz'as nokt'e. Est'u tio ni'a objekt'o. Neces'as ricev'i la figur'o'n de nokt'o. Sed la teatr'aĵ'o okaz'as tag'e. La model'o ne est'as fin'konstru'it'a. Por fin'konstru'i Äi'n, en la “nokt'a'n†part'o'n neces'as en'ig'i iu'n “nokt'a'n†il'o'n, i'o'n tia'n, kio nepr'e est'as en ĉiu nokt'a ag'ad'o. Post tia rezon'ad'o la task'o ne plu est'as komplik'a. Antikv'a'j grek'a'j aktor'o'j en simil'a'j okaz'o'j uz'is torĉ'o'j'n.
LaÅ termin'ar'o, kutim'a por teknik'a'j sistem'o'j, la objekt'o'n kaj la il'o'n oni nom'as “substanc'o'jâ€, kaj la rezult'a'n figur'o'n – “kamp'oâ€. Tial la minimum'a model'o nom'iÄ'as sukampo.
Fin'konstru'o de sukampo help'as solv'i kontraÅ'aĵ'o'n, kiu est'as en konkret'a task'o. En ni'a okaz'o: nokt'o dev'as est'i, ĉar tio'n postul'as la teatr'aĵ'o, kaj ne dev'as est'i, ĉar la teatr'aĵ'o okaz'as tag'e. Torĉ'o'j solv'as la kontraÅ'aĵ'o'n: nokt'o ne est'as, kaj Äi kvazaÅ est'as. En tiu “kvazaņest'as la fort'o de sukampoj.
Natur'a est'as demand'o: kie oni trov'u la il'o'n? Kiel serĉ'i Äi'n? Kiel taks'i? Se en antikv'a grek'a teatr'o anstataÅ torĉ'o'j oni kovr'us la scen'ej'o'n kaj spekt'ant'o'j'n per grand'eg'a kloÅ'o, ankaÅ tio est'us “fin'konstru'o de sukampoâ€. Kial tamen torĉ'o'j pli bon'as?
Åœajn'as, ke la demand'o jam ne est'as komplik'a. Cert'e, tem'as pri ideal'ec'o. Ideal'a sukampo dev'as est'i konstru'it'a “el neni'oâ€. Kaj el tiu vid'punkt'o torĉ'o est'as pli'a “neni'o†ol kloÅ'o super spekt'ant'o'j kaj scen'ej'o.
Ĉiu'j ĉi ekzempl'o'j est'as konsci'e elekt'it'a'j tiel, ke ili en'hav'as fremd'a'n instrument'o'n. Mal'sek'a rib'o neniel rilat'as al KatjuÅa Maslova. Signal'lamp'o'j neniel est'as lig'it'a'j al la ĉas'ist'o'j. Ĉelesto neniam en'ir'is la orkestr'o'n. Tiu'j element'o'j super'flu'as en la sistem'o, ni indulg'as la “super'flu'ec'o'n†nur tial ke ili ne'mal'bon'e plen'um'as si'a'n funkci'o'n. Sed est'as mult'e pli bon'e elekt'i por instrument'o i'o'n pli proksim'a'n al la sistem'o. Kompar'u ni du ekzempl'o'j'n:
Referio est'as tut'e fremd'a objekt'o. Kaj malgraÅ tio, ke li plen'um'as la funkci'o'n, en la spektakl'o sent'ebl'as li'a fremd'ec'o. Prokur'ist'o Ganiĉev est'as tut'e natur'a figur'o. Li est'as element'o de ni'a ĉirkaÅ'o, li'a aper'o neniel el'ir'as el kadr'o'j de la real'o. Oni ne pov'as dir'i la sam'o'n pri referio en hejm'o de du sud'afrik'a'j mal'riĉ'ul'o'j.
AnkoraÅ unu du'obl'a ekzempl'o:
Jen ali'a art'o'Äenr'o – pentr'o'art'o. Sed la princip'o de evolu'o est'as la sam'a. Minerv'a est'as tut'e fremd'a instrument'o por montr'i rus'a'n car'in'o'n. Sed rus'a bel'ul'in'o est'as instrument'o el la super'sistem'o. Unu'a'foj'e en portret'o est'is konsider'it'a specif'ec'o de la land'o, kiu'n reg'is Jekaterina. Est'as neni'o mir'ind'a, ke la portret'o fort'e impres'is Åi'n.
Element'o'j'n de super'sistem'o kaj cirkonstanc'o'j oni oft'e uz'as por fin'konstru'o de art'a'j sukampoj.
Sed est'as mult'e pli bon'e, kaj art'a sistem'o pli ideal'as, se kiel il'o oni uz'as part'o'n de la objekt'o. Ni re'memor'u la task'o'n de Peter Hall. La il'o por montr'i kamp'ar'an'ec'o'n est'as sub'a part'o de vest'aĵ'o. La tut'a vest'o est'as la objekt'o, tial la il'o est'as mult'e ideal'a, praktik'e aper'ig'it'a “el neni'oâ€.
Jen la objekt'o – la kap'o de pentr'ist'o. Kiel kre'i figur'o'n de stel'o? Cert'e, en'ig'int'e il'o'n. Kaj van Gogh konstru'as Äi'n el la sam'a kap'o – tio est'as blond'a'j har'o'j.
Nun ni formul'u la unu'a'n regul'o'n de la sukampa analiz'o:
Se est'as nesukampa (1 element'o) aÅ ne'plen'a sukampa (2 element'o'j) sistem'o, Äi'n nepr'e neces'as fin'konstru'i Äis plen'a sukampo.
Ni prov'u uz'i ni'a'j'n sci'o'j'n praktik'e. Jen ankoraÅ unu kre'a task'o:
El sukampaj pozici'o'j ĉio klar'as. La objekt'o – Helen'a la Bel'eg'a. Ni ne pov'as ricev'i el Äi la figur'o'n (kamp'o'n) de la “bril'a ĉies'ec'oâ€. Mank'as la il'o. La il'o dev'as karakteriz'i tiu'n “ĉies'ec'o'nâ€, dev'as est'i vulgar'a. La plej proksim'a al la ideal'a est'us il'o, pren'it'a el Helen'a mem. Tio ne pov'as est'i element'o de Åi'a aspekt'o – Åi ja est'as Bel'eg'a. Do, rest'as sol'e... Kaj en la scen'aĵ'o Helen'a hav'as bel'a'n statur'o'n, ĉarm'a'n vizaÄ'o'n kaj ir'o'n, sed raÅk'a'n, vulgar'a'n voĉ'o'n.
Mem tia metod'o fin'konstru'i sukampojn est'as preskaÅ ideal'a. Sed ĉu ni pov'as ating'i plen'a'n ideal'iÄ'o'n? Re'memor'u, ke ideal'a sistem'o est'as tiu, kiu for'est'as, sed kies funkci'o rest'as plen'um'at'a. Kaj, ĉar la funkci'o per si mem ekzist'i ne pov'as, Äi'n dev'as plen'um'i la super'sistem'o. Ali'vort'e, la super'sistem'o dev'as est'i ÅanÄ'it'a tiu'manier'e, ke Äi pov'u plen'um'i la funkci'o'n de la sistem'o, kaj la sistem'o mem pov'as jam mal'aper'i. Ekzempl'e:
Ĉi-koneks'e est'as atent'ind'a tiel nom'at'a “regul'o de MĤAT†(Moskva Art'a Akademi'a Teatr'o): “ReÄ'o'n oni ne pov'as rol'i, reÄ'o'n rol'as la ĉirkaÅ'ant'o'jâ€.
Ju pli proksim'as la “font'o†de il'o al la objekt'o, des pli ideal'a est'as la art'a sistem'o. Tial por solv'ad'o de art'a'j task'o'j ekstrem'e grav'as noci'o resurs'o'j. Komenc'ant'e konstru'ad'o'n de nov'a sistem'o, oni dev'as atent'e list'ig'i kaj taks'i la ebl'a'j'n font'o'j'n de il'o'j.
Solv'u ni la task'o'n laÅ'regul'e. La art'a kontraÅ'aĵ'o: se rol'i la hom'o'n sen amik'o'j, tio konform'os al li'a karakter'o, sed la person'aĵ'o iÄ'os banal'a. Se iel al'don'i amik'o'n, la person'aĵ'o “viv'iÄ'osâ€, sed tio ne agord'as kun la karakter'o de Richard. Fizik'a kontraÅ'aĵ'o: la amik'o dev'as est'i por “viv'ig'i†la person'aĵ'o'n, kaj ne dev'as est'i por ne romp'i la karakter'o'n de Richard.
Est'as klar'e, ke rekt'a'voj'e la task'o ne solv'iÄ'as. Neces'as fin'konstru'i la sukampon. La objekt'o'n ni jam hav'as – tio est'as Richard mem. Sed li ne kre'as la neces'a'n kamp'o'n (figur'o'n de viv'a hom'o). Neces'as en'ig'i il'o'n (“amik'o'nâ€), inter'ag'ant'e kun kiu, Richard “viv'iÄ'osâ€. Ni list'ig'u la plej proksim'a'j'n resurs'o'j'n:
La hom'o'j'n oni pov'as tuj for'ig'i el la konsider'o – ili'n Richard kontakt'os nenio'kaz'e. Ĉeval'o, kiras'o, arb'ar'o... Ne, li ne est'as tiom sentimental'a. Man'o'j, pied'o'j – tio est'as kutim'aĵ'o'j, li tio'n ne atent'us. Sed la Äib'o... Etern'a akompan'ant'o de Richard, li'a mal'feliĉ'o, li'a ÅarÄ'o...
Jen kio'n skrib'is Kozincev: “‘Richard, – dir'is MiÄ¥oels, – hav'as ĉiam'a'n kun'parol'ant'o'n, amik'o'n, kiu'n li Åat'as konsult'i, al kiu li Åat'as komunik'i la pens'o'j'n. La cel'o de la kripl'ul'o est'as dev'ig'i hom'o'j'n ador'i li'a'n amik'o'n-Äib'o'n, di'ig'i Äi'n. Post ĉiu sukces'o, post ĉiu nov'a krim'o Richard turn'as la kap'o'n kaj palpebr'um'as per unu okul'o al la form'aĵ'o sur la dors'o...’ MiÄ¥oels ne nur rakont'is pri ĉio ĉi, sed ek'star'int'e de la seÄ'o lud'is nov'a'j'n epizod'o'j'n. Est'is forges'it'a'j la ĉif'it'a jak'o, hirt'a'j har'o'j ĉirkaÅ la kalv'aĵ'o, sengrima vizaÄ'o, Åajn'e tut'e ne taÅg'a'j por la rol'o. Mal'alt'a hom'o far'iÄ'is alt'a, ia diabl'a arog'o ek'flam'is en la rigard'o – tim'ig'a, tragedi'a mit'o aper'is en ne'grand'a moskva ĉambr'o...â€
Jen ankoraÅ task'o el praktik'o de Kozincev.
Nun la erar'o klar'as: ne est'is fin'konstru'it'a la sukampo. De unu ekstrem'aĵ'o la reÄisor'o trans'ir'is al la ali'a, tio neniam don'as bon'a'j'n rezult'o'j'n. Ja est'as klar'a kontraÅ'aĵ'o: Ophelia dev'as est'i bel'a por konform'i al la verk'o, kaj dev'as est'i mal'bel'a, por prezent'i frenez'ec'o'n. Ni divid'u la kontraÅ'a'j'n ec'o'j'n, trans'ir'ant'e al la super'sistem'o, al'don'ant'e il'o'n, kiu montr'os la figur'o'n de frenez'o. Ni ekzamen'u resurs'o'j'n.
Oni pov'as uz'i super'sistem'a'j'n rimed'o'j'n. Sed neces'us ÅanÄ'i la tekst'o'n – tio mal'proksim'ig'as ni'n de ideal'ec'o. Kun vest'aĵ'o'j, har-aranÄ'o, kant'o Bruck jam eksperiment'is mal'sukces'e. Evident'e, sub'sistem'a'j rimed'o'j ne taÅg'as. En la ekster'a medi'o krom vest'aĵ'o la plej proksim'a element'o est'as flor'o'j. Ĉu ili pov'as manifest'ig'i frenez'iÄ'o'n de Ophelia? Kolekt'u Åi velk'int'a'j'n, mal'pur'a'j'n flor'o'j'n kun sek'iÄ'int'a herb'o, mal'pur'a'j branĉ'o'j...
En film'o “Hamlet†de Kozincev bel'eg'a frenez'a Ophelia kolekt'as buked'o'n el mal'pur'a'j, mal'sek'a'j branĉ'et'o'j.
Ni vol'as emfaz'i: ideal'iÄ'o – ĉu po'Åtup'a, ĉu tuj'a – est'as fenomen'o ne'evit'ebl'a. Eĉ la plej bon'a'j art'a'j sistem'o'j nepr'e ideal'iÄ'os. Kaj mal'aper'os. Tio neniel signif'as, ke mal'aper'os ĉio, kio est'is akcept'it'a de soci'o malgraÅ ne'ideal'ec'o. Ne. Simpl'e, nov'a'j'n super'sistem'o'j'n oni konstru'os plu sen tiu sistem'o (konserv'ant'e Äi'a'n funkci'o'n). Ekzempl'e, pentr'ist'o'j ek'de Goya rifuz'is klar'a'n kontur'o'n. Äœi'a'n funkci'o'n plen'um'as lim'o inter du farb'o'j. Sed tio neniel signif'as, ke ni ne plu admir'os verk'o'j'n de Leon'ard'o da Vinci, kiu vid'ebl'e kaj klar'e kontur'is la objekt'o'j'n sur si'a'j pentr'aĵ'o'j. Ni admir'os, sed ne plu kontur'os.
Konsider'ant'e la ne'evit'ebl'o'n de ideal'iÄ'o, prov'u solv'i jen'a'n task'o'n pri la sam'a “Hamletâ€:
Nask'iÄ'is art'a sistem'o. Al objekt'o, noci'o, sent'o, kiu'n ni vol'as prezent'i al la konsum'ant'o, ni al'don'as du'a'n objekt'o'n – kompar'o'n kaj ricev'as rezult'o'n. Konsider'ant'e la leÄ'o'n pri ideal'iÄ'o, ni elekt'is la kompar'o'n el la resurs'o'j – super- aÅ sub-sistem'a'j element'o'j. Sed kiel art'a sistem'o evolu'as plu? Kiel far'i Äi'n pli fort'a, pli efik'a?
Al nov'nask'it'a infan'o oni aplik'as special'a'n gimnastik'o'n, kiu postul'as minimum'a'n pen'o'n, sed proviz'as bon'a'j'n rezult'o'j'n. Histori-art'a'j esplor'o'j permes'is trov'i i'o'n simil'a'n ankaÅ por art'a'j sistem'o'j. Du ekzerc'o'j, du potenc'a'j fort'ig'il'o'j...
Nov'a sistem'o nask'iÄ'as sufiĉ'e rigid'a, solid'a. Tial la unu'a ekzerc'o, nepr'a etap'o, tra kiu pas'as en si'a evolu'o ĉiu art'a sistem'o, est'as dinamik'iÄ'o. Kiam vi vid'as ne'dinamik'a'n sistem'o'n, vi pov'as kuraÄ'e profet'i – Äi iÄ'os elast'a, dinamik'a. Ni konsider'u kelk'a'j'n ekzempl'o'j'n de dinamik'iÄ'int'a'j sistem'o'j.
Dinamik'iÄ'o evident'ig'is ebl'a eĉ en tiom ne'dinamik'a art'o, kiel beletr'o.
Dinamik'iÄ'o aper'as ne nur sur la nivel'o de verk'o, sed sur ajn'a, sufiĉ'e alt'a nivel'o en la hierarki'o de art'a'j sistem'o'j. Jen ekzempl'o kiel dinamik'iÄ'as sistem'o “dialog'oâ€:
La dialog'o iÄ'is elast'a, Äi'a'j part'o'j ÅanÄ'as la lok'o'j'n, miks'iÄ'as.
Jen kio okaz'as en teatr'o. Last'a'temp'e spektakl'o met'as antaŠsi'a sub'sistem'o – scen'o'grafi'o – task'o'n: help'i prezent'i la emoci'a'n stat'o'n de la hero'o'j.
Alt'rang'a dinamik'iÄ'o est'as ating'it'a en ali'a verk'o de I. Blumbergs.
Dinamik'iÄ'o – ni ripet'as – est'as nepr'a evolu'etap'o. Konfirm'ant'e tio'n, dum last'a'j jar'dek'o'j dinamik'iÄ'as nov'a'j kaj nov'a'j branĉ'o'j, eĉ tia'j, kia est'as monument'a skulptur'o.
Plu'a ekzerc'o el gimnastik'o por art'a'j sistem'o'j baz'iÄ'as sur mal'agrabl'a fenomen'o: oni konstru'as nov'a'j'n sistem'o'j'n el “apud'man'a'j element'o'jâ€, kiu'j en'ir'is tut'e ali'a'j'n sistem'o'j'n kaj est'as destin'it'a'j por tut'e ali'a'j cel'o'j. Ekzempl'e, kiam en kin'o aper'is son'o, gest'a teknik'o de la mut'a kin'o kun'iÄ'is kun deklam'a teknik'o de teatr'o. Ili tut'e ne kapabl'is kun'labor'i.
Tial post nask'iÄ'o de sistem'o oni dev'as agord'i parametr'o'j'n de Äi'a'j element'o'j, sub'sistem'o'j.
Ne'agord'it'a'j est'as du element'o'j: parol'o (el teatr'aĵ'o) kaj danc'o (el balet'o). Agord'i ili'n ebl'as du'manier'e: parol'ig'i balet'o'n (tio fakt'e okaz'as, sed ne tiom rapid'e), aŠ“dancig'i†parol'ant'o'j'n. La du'a voj'o ĉi-okaz'e aspekt'as pli taÅg'a. Ni kontrol'u la solv'o'n.
AnkoraÅ kelk'a'j ekzempl'o'j, kiu'j post kon'at'iÄ'o kun la regul'o Åajn'as tiom evident'a'j.
La last'a ekzempl'o est'as plej'e okul'frap'a. Nur-nur'a agord'o – sed kiom kolos'a est'as la grad'o de ideal'iÄ'o. Aper'is la ebl'o for'ig'i amas'o'n da super'flu'aĵ'o'j, kiu'j dev'is kre'i la bel'o'n. La bel'o nun ven'as el'intern'e, el agord'it'a'j sub'sistem'o'j, sed ne el ekster'a'j detal'o'j. “En simpl'o kaj moder'ec'o est'as perfekt'o†– opini'is Brunellesko mem.*
Agord'i neces'as ne nur parametr'o'j'n de la sub'sistem'o'j, sed ankaÅ parametr'o'j'n de la sistem'o kun tiu'j de la super'sistem'o.
Koment'o'j, ver'Åajn'e, super'flu'as. Sed malgraÅ la simpl'ec'o kaj evident'ec'o de tiu ĉi regul'o, oni obstin'e konstru'as nov'a'j'n art'a'j'n sistem'o'j'n ne'agord'it'a'j, kaj post'e per “kre'a'j sufer'o'j†serĉ'as la solv'o'j'n. Kaj tiu'n barakt'ad'o'n oni fier'e nom'as la “kre'a liber'oâ€.
Tamen, ĉu ebl'as pli'fort'ig'i art'a'n sistem'o'n post plen'a intern'a kaj ekster'a agord'o? Evident'iÄ'is, ke jes. Por tio oni dev'as la neces'a'n parametr'o'n ... mal'agord'i. Äœi tuj iÄ'os frap'e efik'a.
La task'o jam ne prezent'iÄ'as komplik'a. Se la agord'o est'as plen'a, do dev'as sekv'i mal'agord'o. Tekst'o en komik'a oper'o est'as nepr'e komik'a. Do, rest'as serioz'ig'i, mal'komik'ig'i la muzik'o'n. Tio'n far'is, ekzempl'e, T. Ĥrennikov en oper'o “La or'a bov'id'oâ€. Las'int'e la tekst'o'n humur'a, li verk'is la muzik'o'n en klasik'a oper'a stil'o. Si'a'j'n komik'a'j'n kanzon'o'j'n la ruz'eg'a protagonist'o – Ostap Bender – kant'as, kvazaÅ en ital'a tragedi'o.
Do, rest'is resum'i. AmbaÅ ekzerc'o'j el gimnastik'o por art'a'j sistem'o'j ne est'as hazard'a'j. Tra ili nepr'e pas'as ĉiu'j sistem'o'j. Tio est'as leÄ'o'j de ili'a evolu'o.
Leg'o pri dinamik'iÄ'o. Ĉiu'j art'a'j sistem'o'j laÅ si'a evolu'o dinamik'iÄ'as; lig'o'j inter la sub'sistem'o'j iÄ'as pli elast'a'j, el “substanc'a'j†trans'form'iÄ'as al “senc'a'jâ€. La sub'sistem'o'j mem far'iÄ'as ÅanÄ'ebl'a'j. La sistem'o akir'as ebl'o'n re'ag'i al ÅanÄ'iÄ'ant'a'j postul'o'j de la super'sistem'o.
LeÄ'o pri agord'o-mal'agord'o. Element'o'j de ĉiu nov'aper'int'a art'a sistem'o est'as ne'agord'it'a'j. LaÅ evolu'o parametr'o'j de la sub'sistem'o'j agord'iÄ'as; agord'iÄ'as ankaÅ parametr'o'j de la sistem'o kun tiu'j de la super'sistem'o. Post tio sekv'as la etap'o de mal'agord'o, kiam la bezon'at'a parametr'o mal'agord'iÄ'as kun la sistem'o.
Grav'as konsci'i: leÄ'o'j est'as leÄ'o'j. Ili nepr'as kaj ili taÅg'as por ĉiu rang'o de art'a'j sistem'o'j. Por konvink'iÄ'i prov'u hejm'task'e solv'i jen'a'n problem'o'n pri tre alt'rang'a sistem'o.
Ni iom resum'u la antaÅ'a'j'n artikol'o'j'n.
Est'is konstru'it'a art'a sistem'o (pli Äust'e – Äi'a model'o – sukampo). Äœi komenc'is ideal'iÄ'i. Per aplik'o de resurs'o'j (super- kaj sub'sistem'a'j). Post'e – per dinamik'iÄ'o kaj agord'o-mal'agord'o. Natur'e aper'as demand'o: ĉu ebl'as ankoraÅ pli ideal'ig'i la sistem'o'n?
Ideal'ig'i sistem'o'n oni pov'as ne nur mal'grand'ig'ant'e Äi'n (sen perd'i Äi'a'n funkci'o'n), sed ankaÅ vast'ig'ant'e la funkci'ar'o'n de la sistem'o, sen ÅanÄ'i la sistem'o'n mem. La sistem'o dev'as akcept'i ankoraÅ unu funkci'o'n. En la sukampa lingv'o tio signif'as, ke unu'sol'a par'o da element'o'j (objekt'o-instrument'o) dev'as don'i du rezult'o'j'n. Tia sukampo nom'iÄ'as du'obl'a.
[For'ig'it'a: Diagram'o]
Du'obl'a sukampo est'as tre ideal'a kaj tial tre efik'a sistem'o. Ne est'as mirakl'o, ke Äi oft'e uz'at'as en la art'o.
Atent'u, ke por ricev'i du'obl'a'n rezult'o'n en ambaŠokaz'o'j la instrument'o dev'as est'i direkt'ebl'a. Por katen'o'j direkt'ebl'as la manier'o de port'ad'o, por kverk'o – la “biologi'a†stat'o (flor'as – ne flor'as).
Kaj jen kin'o'muzik'a ekzempl'o.
Oni dir'as, ke, se en la unu'a akt'o sur scen'ej'o pend'as fusil'o, en la last'a akt'o Äi dev'as paf'i. Du'obl'a sukampo paf'ig'as la fusil'o'n du'foj'e.
Cert'e, ne ĉiam oni pov'as ricev'i du rezult'o'j'n el la sam'a par'o, ĉar ne ĉiam la instrument'o est'as bon'e direkt'ebl'a. Sed ekzist'as “ruz'o†– kiel dev'ig'i la sistem'o'n produkt'i la du'a'n rezult'o'n.
Mens'e ni apart'ig'u la instrument'o'n de la objekt'o. Aper'as kon'at'a situaci'o: est'as dezir'ind'a rezult'o (Kâ‚), est'as unu element'o (eks'a instrument'o – Sâ‚‚). Klar'as, ke oni dev'as al'ig'i ankoraÅ instrument'o'n (S₃).
[For'ig'it'a: Diagram'o]
Tia'j sukampoj nom'iÄ'as ĉen'a'j.
Sprit'a'n ĉen'a'n sukampon, ekzempl'e, konstru'is L. Leonov en roman'o “Rus'a arb'ar'oâ€
La task'o est'is montr'i la efektiv'a'n form'o'n de la dik'ul'et'o (rezult'o-1, Kâ‚) kaj li'a'j'n pen'o'j'n (rezult'o-2, Kâ‚‚). Por tio al la objekt'o – la dik'ul'et'o (Sâ‚) – est'is aplik'it'a instrument'o-1 (ĉokolad'a botel'et'o, Sâ‚‚), kiu si'a'vic'e est'is dis'volv'it'a en la du'a'n sukampon per al'don'o de instrument'o-2 (obus'o, S₃).
La situaci'o est'as la sam'a: por ricev'i la du'a'n rezult'o'n, oni dev'as uz'i resurs'o'n – jam konstru'it'a'n sukampon. Objekt'o – Aristodem (Sâ‚), instrument'o-1 – la tron'o (Sâ‚‚), rezult'o – grav'ec'o de Aristodem (Kâ‚). Nun neces'as al'don'i al la tron'o instrument'o'n-2 (S₃), kiu don'us la rezult'o'n-2 (Kâ‚‚) – la figur'o'n de mal'san'ul'o. F. Dejĉ al'ig'as al la tron'o atribut'o'j'n de mal'san'ul'a seÄ'o – rad'et'o'j'n, klister'il'o'n, pelv'et'o'n.
Kie oni pren'u material'o'n por instrument'o-2? La resurs'o est'as kon'at'a – leÄ'o pri ideal'ec'o. Ekzist'as divers'a grad'o de uz'o de resurs'o'j. Oni pov'as pren'i fremd'a'n element'o'n.
Oni pov'as uz'i ankaÅ tio'n, kio jam est'as en la super'sistem'o aÅ en la ekster'a medi'o.
Oni pov'as uz'i ankaŠmodif'aĵ'o'j'n de unu el sub'sistem'o'j de instrument'o-1.
Ni kompar'u la ekzempl'o'j'n. En la unu'a okaz'o la objekt'o – Faust, instrument'o-1 – la aktor'o (cert'e, ne la aktor'o mem, sed la aktor'a'j rimed'o'j, kiu'n li uz'as), rezult'o-1 – “jun'ig'it'a†Faust. Por ricev'i rezult'o'n-2 – mal'jun'ul'o'n – est'as uz'it'a tut'e fremd'a por televid'a spektakl'o rimed'o – reÄisor'o. Ideal'ec'o est'as ekstrem'e mal'alt'a. Ne'solv'it'a rest'is la ĉef'a kontraÅ'aĵ'o: Faust dev'as est'i jun'a, ĉar tio'n postul'as la spektakl'o, kaj dev'as est'i mal'jun'a, ĉar tio'n atest'as la tekst'o de la monolog'o. La far'it'o ne nur ne est'as “invent'em'a kaj serioz'aâ€, sed en'tut'e apenaÅ aparten'as al art'o...
Ĉi tie la aÅtor'o'j erar'as, evident'e, ne vid'int'e la spektakl'o'n mem, kaj juÄ'ant'e nur laÅ recenz'o. Unu'e, MiÄ¥ail Kozakov est'as patr'o de Kirill Kozakov kaj ili'a aspekt'o tre simil'as. Du'e, MiÄ¥ail Kozakov aper'as en komenc'o de la spektakl'o kiel ankoraÅ mal'jun'a Faust. Tial la rimed'o ne est'as fremd'a – Äi est'as pren'it'a el la resurs'o'j de la super'sistem'o. Sed tio nur pli pruv'as la teori'o'n – Ju. F.
En la du'a ekzempl'o ĉio klar'as. La objekt'o – ĉiel'ark'o, instrument'o-1 – la duet'o fortepian'o-violon'o, rezult'o-1 – muzik'a figur'o de ĉiel'ark'o. Por ricev'i rezult'o'n-2 – figur'o'n de esting'iÄ'o, oni uz'as instrument'o'n-2 – tambur'o'j'n, kiu'j jam est'as en la ensembl'o, t.e. en la super'sistem'o.
En la tri'a ekzempl'o la objekt'o – Ventao, instrument'o-1 – koment'o, kiu kaÅz'as la rezult'o'n-1 – figur'o'n de Ventao, de ties ĉirkaÅ'aĵ'o'j kaj histori'o. Por emoci'ig'i la figur'o'n (rezult'o-2) unu el sub'sistem'o'j de la koment'o (la lingv'o) est'as modif'it'a en ventin-dialekt'o'n. Tiu modif'aĵ'o rol'as, kiel instrument'o-2.
Ni dev'as ankoraÅ'foj'e re'memor'ig'i pri ideal'ec'o. Ideal'a sistem'o dev'as for'est'i dum Äi'a funkci'o plen'um'iÄ'as. Kiam ni nur komenc'is konstru'ad'i sukampojn, ideal'ec'o'n ni ating'is per uz'o de resurs'o'j. Pli efik'a'j sukampoj ideal'iÄ'as per trans'form'o de ili'a struktur'o – dinamik'iÄ'o, agord'o-mal'agord'o. AnkoraÅ pli ideal'a'j est'as sukampoj, kiu'j per resurs'a'j rimed'o'j sukces'as don'i du rezult'o'j'n – ĉen'a'j sukampoj. Du'obl'a'j sukampoj sukces'as ating'i tio'n eĉ sen al'don'aĵ'o'j. Do, ĉu ebl'as ankoraÅ pli ideal'ig'i art'a'n sistem'o'n? Tiel, ke est'u unu'sol'a sukampo, sed pli efik'a? La demand'o Åajn'as strang'a. Sed la art'o est'as mirakl'o (malgraŠĉiu'j kulp'ig'o'j, ke la teori'o for'ig'as tiu'j'n...). La art'o prezent'as al ni ebl'o'n Äu'i sukampojn mal'pli grand'a'j'n (sekv'e, pli efik'a'j'n!) ol minimum'a'j. Fakt'e, tem'as pri ordinar'a kontraÅ'aĵ'o: sukampo dev'as en'hav'i ĉiu'j'n element'o'j'n, ĉar tio est'as minimum'a model'o de art'a sistem'o, kaj ne dev'as ili'n en'hav'i, por est'i ideal'a.
Kiel kutim'e, ni komenc'u per ekzempl'o.
Evident'e, la plej simpl'a variant'o est'us skulpt'i la knab'o'j'n mem. Ĉu ĉiu'j'n tri'cent? Evident'as, kiom for'a est'as tio de ideal'ec'o. Ĉu simbol'a'n grup'o'n? Tio est'as jam iom pli ideal'a, sed ne'esprim'ebl'e banal'a. Mil'o'j da simbol'a'j grup'o'j jam star'as, sid'as, kuÅ'as, dediĉ'e al ajn'a okaz'o. Jen art'a kontraÅ'aĵ'o: se skulpt'i grup'o'n da lern'ant'o'j, klar'os, pri kio tem'as, sed la skulpt'aĵ'o banal'os. Ni prov'u konstru'i mal'a'n, unu'a'vid'e, fol'a'n kontraÅ'aĵ'o'n: se ne skulpt'i la lern'ant'o'j'n, banal'ec'o for'est'os, sed ne klar'os, pri kio tem'as. MalgraÅ la tut'a absurd'ec'o, neces'as rimark'i, ke la last'a formul'o re'spegul'as tre ideal'a'n sistem'o'n. Ni prov'u do konstru'i la fizik'a'n kontraÅ'aĵ'o'n: la lern'ant'o'j dev'as est'i por montr'i, pri kio tem'as, kaj ne dev'as est'i, por ne banal'i.
Tiu'j'n kontraÅ'a'j'n postul'o'j'n ni dis'ig'u en spac'o jen'e: en la skulpt'aĵ'o lern'ant'o'j ne est'u, sed est'u ili en ... la kap'o de la konsum'ant'o. Sekv'e, anstataÅ lern'ant'o'j neces'as met'i iu'n instrument'o'n, i'o'n, karakter'a'n por grand'a grup'o da mez'lern'ej'an'o'j. Lern'o'benk'o'j'n, tek'o'j'n, kajer'o'j'n...
En “La Templ'o de Memor'o†est'as simbol'a mal'plen'a klas'ĉambr'o.
Atent'u la kontraÅ'aĵ'o'n. Äœi'n rezult'as ne i'a'j ec'o'j de la objekt'o, sed Äi'a ekzist'o mem. La objekt'o dev'as est'i, kaj dev'as ne est'i. Solv'o'j de tia'spec'a'j kontraÅ'aĵ'o'j sam'as: la objekt'o for'est'as en la verk'o, sed est'as en la kap'o de la konsum'ant'o.
Tia'j sukampoj nom'iÄ'as glaci'mont'a'j. En ili, sam'kiel en efektiv'a glaci'mont'o la ĉef'a part'o kaÅ'iÄ'as “sub'akv'eâ€, sed Äi est'as tut'e real'a. Simbol'e trans'ir'o'n al glaci'mont'a sukampo oni montr'as jen'e:
[For'ig'it'a: Diagram'o]
Glaci'mont'a'j sukampoj est'as special'a, tre efik'a form'o de sukampoj. AnkaÅ ili ne stagn'as, sed evolu'as, pas'as tra preskaÅ sam'a'j evolu'stadi'o'j kiel ordinar'a'j sukampoj. Sam'e oni pov'as konstru'i instrument'o'n el sub'sistem'o'j de la objekt'o.
Jen, ekzempl'e, epizod'o el kin'o'komedi'o “Neptun'fest'o†(reÄisor'o Ju. Mamin):
Neces'is re'memor'ig'i la spekt'ant'o'j'n pri la film'o, kre'i cert'a'n analogi'o'n kun Äi. Sed ne ebl'as ja ripet'i la tut'a'n film'o'n. Oni uz'is ties sub'sistem'o'n – muzik'a'n fragment'o'n; la film'o mem “sub'akv'iÄ'isâ€.
Instrument'o'n oni pov'as pren'i el super'sistem'o aÅ el ekster'a medi'o, kvankam tio est'as iom mal'pli ideal'a.
Oni pov'as fot'i milit'a'j'n invalid'o'j'n, ven'int'a'j'n al la tomb'ej'o. Tio est'as jam art'a sistem'o, sed tro rekt'a, banal'a. Sed ni jam sci'as, ke art'o ne toler'as rekt'aĵ'o'j'n. Aper'as kontraÅ'aĵ'o: invalid'o'j dev'as est'i por “viv'ig'i†la tem'o'n, kaj ne dev'as est'i por ne banal'i. Apkalns trov'as bel'a'n (ĉar tut'e laÅ'leÄ'a'n) solv'o'n: mem invalid'o'j for'est'as, sed komenc'e de la ale'o kuÅ'as long'a'j ombr'o'j de du invalid'o'j kun lam'baston'o'j.
Ombr'o'j est'as element'o'j de la ekster'a medi'o; ne est'as mir'ind'e, ke la sistem'o iÄ'is sufiĉ'e efik'a.
Cert'e, oni pov'as uz'i ankaÅ fremd'a'j'n element'o'j'n por konstru'i glaci'mont'a'j'n sukampojn (tio est'as tre ne'ideal'a variant'o, sed iam ja okaz'as, ke pli ideal'a'j element'o'j ne trov'ebl'as). Sed far'i tio'n oni pov'as nur tiu'okaz'e, se la “sub'akv'a†part'o jam est'as kon'at'a al la konsum'ant'o. Tio est'as grav'a konsider'o, ni dev'as trakt'i Äi'n special'e.
Ni ne sci'as, kial, sed tre vast'as opini'o kontraÅ'star'ig'ant'a sci'o'j'n kaj i'a'n “art'a'n sent'o'nâ€. Plur'a'j opini'as, ke tiu sent'o est'as de'nask'a, ali'a'j supoz'as, ke tio'n ebl'as lern'i (kiel?), sed ĉiu'j Ä¥or'e asert'as, ke sci'o'j est'as io fremd'a al la art'o.
“Kio est'as inteligent'ec'o?†– skrib'as, ekzempl'e, akademi'an'o D. S. LiÄ¥aĉov. – “Ĉu inform'it'ec'o, sci'o'j, erudici'o? Ne, ne est'as tiel! For'pren'u de hom'o la memor'o'n, for'ig'u de li ĉiu'j'n sci'o'j'n, kiu'j'n li hav'as, sed se post tio li konserv'os la kapabl'o'n kompren'i vast'a'n rond'o'n de art'a'j verk'o'j kaj fremd'a'j ide'o'j, se li konserv'os la kapabl'o'n de “intelekt'a solidar'ec'oâ€, konserv'os si'a'n akcept'em'o'n por intelekt'ul'a viv'o, – Äust'e tio est'as inteligent'ec'oâ€*.
Fakt'e, ekzist'as ankaÅ pli sobr'a'j ide'o'j. Pri tia kontraÅ'star'ig'o dub'is, ekzempl'e, Lessing: “Tut'e pov'as est'i ke ĉiu poezi'a bild'o postul'as de la leg'ant'o anticip'a'n kon'at'ec'o'n kun la pri'skrib'at'a objekt'oâ€*. “Pov'as est'i†signif'as, ke supoz'at'as ankaÅ, ke oni ne pov'as kompren'i objekt'o'n sen sci'i pri Äi. Pri la unu'a variant'o Lessing met'as plur'a'j'n ekzempl'o'j'n. Jen unu el ili:
Sed ekzempl'o'n, konfirm'ant'a'n la ebl'o'n ne kon'i la objekt'o'n (konserv'ant'e kompren'o'n de la art'a sistem'o), Lessing – kutim'e tiom preciz'a en si'a argument'ad'o – ne prezent'as. Nun ni pov'as dir'i, kial. Ĉar sci'o'j est'as nepr'a, viv'e neces'a element'o por kompren'i ajn'a'n art'a'n sistem'o'n. LiÄ¥aĉov propon'as for'ig'o'n de la memor'o, kiel mens'a'n eksperiment'o'n. BedaÅr'ind'e, tia'j'n eksperiment'o'j'n la natur'o okaz'ig'as real'e. Ekzist'as tre grav'a mal'san'o – amnezi'o, perd'o de memor'o. Ve! Mal'san'ul'o tut'e ne montr'as i'a'n abstrakt'a'n inteligent'ec'o'n. Ĉio est'as mult'e pli simpl'a kaj tragik'a – hom'o trans'form'iÄ'as al animal'o.
En du seminari'o'j (por inÄenier'o'j kaj por pentr'ist'o'j; sum'e – 43 part'o'pren'ant'o'j) ni aranÄ'is ali'a'n eksperiment'o'n. Jen pri'skrib'o de pentr'aĵ'o, far'e de modern'a mongol'a pentr'ist'o Mjatavyn Cembedorĵ: “PoÅt'ist'oâ€:
Kio'n vi pov'as dir'i pri la pentr'aĵ'o? Kia'j'n pens'o'j'n, humor'o'n rezult'as la pri'skrib'o?
Neni'u el la 43 person'o'j (inter kiu'j sen'dub'e est'is inteligent'a'j hom'o'j) respond'is ver'direkt'e. Ĉiu'j dir'is pri pli-mal'pli gaj'a, hel'a, esper'ig'a impres'o. Ĉar ili ne sci'is detal'o'n: blank'a kolor'o en Orient'o signif'as funebr'o'n. La poÅt'ist'o port'as inform'o'n pri mort'o. La humor'o de la pentr'aĵ'o est'as tragik'a. Jen la efektiv'a rol'o de sci'o'j.
LaÅ temp'o'pas'o sci'o'j ÅanÄ'iÄ'as. Kaj tio tuj influ'as la percept'o'n de art'a'j sistem'o'j. Kozincev don'as jen'a'n ekzempl'o'n:
Jen kiom profund'e pov'as ÅanÄ'iÄ'i tut'a art'a sistem'o, se ÅanÄ'iÄ'as “sub'akv'a†part'o – sci'o'j.
Kiam tiu'j sci'o'j pri la objekt'o nur komenc'as ÅanÄ'iÄ'i, ne'kompren'o'n de la art'a sistem'o, konstru'it'a sur'baz'e de tiu'j sci'o'j, oni oft'e opini'as simptom'o de mal'bon'a gust'o, mal'bon'a eduk'o. Por reprezent'ant'o'j de antaÅ'a generaci'o (kiu'j ankoraÅ memor'as la objekt'o'n, aÅ opini'as, ke memor'as) tio est'as bon'a pretekst'o rezon'ad'i pri mal'bon'a jun'ul'ar'o (kiu jam ne sci'as, aÅ imag'as ali'e).
Kiam sci'o'j mal'aper'as definitiv'e, oni opini'as mal'bon'a gust'o re'memor'ig'o'n pri ili. Prov'u alud'i al “intelekt'ul'o'j†ke, ekzempl'e, “Hamlet†neniel est'is “pint'o de la spirit'oâ€. Ke Äi est'is ordinar'a feÅd'a “krim'histori'o†kun ĉiu'j konform'a'j atribut'o'j – venÄ'o, duel'o'j, fantom'o. Tamen, spit'e la protest'o'j'n de ni'a “art'a sent'oâ€, est'as efektiv'e tiel ĉi. La aÅtor'o met'is en la verk'o'n neni'o'n ali'a'n. Sed mal'aper'is sci'o'j pri feÅd'a venÄ'o, kaj nov'a'j temp'o'j al'port'is nov'a'j'n sci'o'j'n, montr'i kiu'j'n evident'iÄ'is ebl'e per la sam'a'j verk'o'j. Fakt'e, ĉio'n, kio'n ni nun trov'as en tiu verk'o, met'is tie'n ni mem. Ni est'as la aÅtor'o'j de la nun'a “Hamletâ€.
Eĉ pli komplik'a ekzempl'o est'as ali'a klasik'aĵ'o – “Do'n KiÄ¥otâ€. La “soci'a opini'o†atribu'as al la sinjor'o la super'a'j'n moral'a'j'n ec'o'j'n – jen la imit'ind'a ekzempl'o! “La mond'o bezon'as Do'n KiÄ¥ot-o'j'n!†– jen simbol'o de alt'spirit'ec'o... Kaj ne mult'a'j sci'as, ke la roman'o parodi'as abund'a'j'n tiu'epok'e kavalir'a'j'n roman'o'j'n, kaj la aÅtor'o efektiv'e prezent'is frenez'ul'o'n sed ne alt'spirit'ul'o'n... Kaj eĉ pli rar'as tiu'j, kiu'j sci'as, kial tamen la roman'o don'as “enciklopedi'a'n†bild'o'n pri la land'o kaj la epok'o – kio tut'e ne bezon'at'as en parodi'o. Jes, Do'n KiÄ¥ot est'as frenez'ul'o batal'ant'a por just'ec'o, kaj la roman'o prezent'as la soci'o'n, kie pri just'ec'o memor'as nur frenez'ul'o'j*. Atent'u nun, kiel ĉarm'e aspekt'as la rezon'ad'o'j pri “bezon'o de Do'n KiÄ¥otoj†– kia est'as tiu mond'o...
Sed ni flank'e'n'las'is glaci'mont'a'j'n sukampojn. En ili est'as ankoraÅ mult'o interes'a. Ekzempl'e, kio'n far'i, se la konsum'ant'o ne pov'as hav'i la neces'a'j'n sci'o'j'n? Evident'iÄ'is, ke solv'o'j ekzist'as. La plej simpl'a – kre'i la neces'a'j'n sci'o'j'n anticip'e.
Ali'a, pli fajn'a metod'o est'as konstru'i ĉen'a'n glaci'mont'a'n sukampon. Tiu metod'o special'e bon'as, se la instrument'o est'as plur'signif'a, se oni pov'as trakt'i Äi'n ali'e, ol tio'n vol'us la aÅtor'o. Tiam oni konstru'as sur la sam'a “sub'akv'a†objekt'o ankoraÅ sukampon “el ali'a flank'oâ€.
[For'ig'it'a: Diagram'o]
Special'e, kiel S₃ oni oft'e uz'as titol'o'n de la verk'o. Tiu'senc'e interes'a est'as vers'aĵ'o de salvadora poet'o Tirs'o Kanales.
“Onkl'in'o Soledad, mi nun re'memor'as
vi'a'j'n or'ec'a'j'n kaze'frit'aĵ'o'j'n...
Neni'u en Los Planes de Renderos
pov'is egal'i al vi
en la art'o far'i la manÄ'aĵ'o'n
bon'gust'a kaj apetit'vek'a...
Mastr'in'o de la tabl'o,
antikv'a enciklopedi'o de odor'o'j,
fier'o de ni'a famili'o.
Sinjor'in'o mirakl'ul'in'o,
sorĉ'ist'in'o de arom'o'j,
flu'ant'a'j el sin'o de hejm'a past'o...â€
Åœajn'as, ke est'as neni'o special'a. Ordinar'a re'memor'o, kiu'j'n hav'as ĉiu'j el ni pri onkl'in'o, av'in'o, k.t.p. La “sub'akv'aĵ'oâ€, almenaÅ cel'at'a de l’ aÅtor'o, ne vid'ebl'as.
Kaj nun la titol'o: “Mal'sat'o en prizon'oâ€.
AnkoraÅ ekzempl'o.
Vi, ver'Åajn'e, jam konjekt'is pri la solv'o. Pri la neces'a resurs'o ni rakont'is en tiu ĉi artikol'o. Film'o “Aleksandr Nevskijâ€! Efektiv'e, sur la orden'o est'as profil'o de aktor'o Nikol'a'j Ĉerkasov, rol'int'a la princ'o'n en la film'o.
Glaci'mont'a'j sukampoj, eĉ plej simpl'a'j, est'as kelk'obl'e pli efik'a'j ol ordinar'a'j. Intuici'e tio'n sent'is plur'a'j art'ist'o'j. En re'memor'o'j de I. Repin ni trov'as jen'o'n. Sur la unu'a variant'o de fam'a pentr'aĵ'o “Bur'lak'o'j en Volg'a†est'is piknik'o de aristokrat'o'j; Repin vol'is montr'i la kulp'ul'o'j'n pri la mizer'a stat'o de bur'lak'o'j. En la fin'a variant'o la piknik'o mal'aper'is, “sub'akv'iÄ'isâ€.
Rentgenoskopia analiz'o de pentr'aĵ'o de V. Surikov “Maten'o de streleca ekzekut'o†montr'is, ke la pentr'ist'o komenc'e desegn'is pend'um'it'a'j'n strelecojn, sed post'e for'ig'is ili'n.
Intenc'is trans'ir'i al glaci'mont'a sukampo fam'a rus'a aktor'o L. Leonidov. En leter'o al Stanislavskij li skrib'is: “Inter ali'e, mi vol'as strangol'i Des'demon'a-n post Åirm'il'o, laÅ mi tio est'as pli tim'ig'a.â€
Glaci'mont'a form'o est'as la sort'o de ĉiu art'a sistem'o, ne'evit'ebl'a, laÅ'leÄ'a etap'o de evolu'o. Kaj se oni konstru'is eĉ la plej bel'a'n art'a'n sistem'o'n, ĉiam ind'as kontrol'i, ĉu ebl'as for'ig'i la objekt'o'n, konstru'int'e simpl'a'n aŠĉen'a'n glaci'mont'a'n sukampon.
Nun ni pov'as resum'i material'o'n de kelk'a'j artikol'o'j kaj skiz'i la Äeneral'a'n lini'o'n en evolu'o de art'a'j sistem'o'j.
[For'ig'it'a: Diagram'o]
Tiu lini'o re'spegul'as ankoraÅ unu leÄ'o'n:
Evolu'o de art'a'j sistem'o'j okaz'as kun pli'alt'ig'o de grad'o de sistem'ec'o, inter'de'pend'o de la element'o'j.
Glaci'mont'a sukampo est'as la last'a, kio'n kapabl'as art'a sistem'o. Tio est'as super'a, la plej fort'a form'o, kaj sam'temp'e simptom'o de proksim'a mort'o de la sistem'o, Äi'a bel'a agoni'o. Sci'o'j, sur'baz'e de kiu'j ekzist'as glaci'mont'o, mal'aper'as, la “sub'akv'aĵ'o†degel'as, la sistem'o ĉes'as efik'i al la konsum'ant'o. Tia est'as la sort'o de sen'escept'e ĉiu'j sistem'o'j. Mal'alt'rang'a'j sistem'o'j (simpl'a metafor'o, figur'o) viv'as tre mal'long'e, pli alt'rang'a'j (ekz. verk'o aÅ Äenr'o) – pli long'e, sed etern'e viv'as neni'o, eĉ spec'o'j de art'o.
Oni pov'as demand'i: sekv'e, per kio fin'iÄ'as la evolu'o, pri kies sen'fin'ec'o tiom insist'as la aÅtor'o'j? Jes, fin'iÄ'as. Kaj tamen ne fin'iÄ'as.
Tio ne est'as absurd'o, febr'o de amuz'iÄ'ant'a'j aÅtor'o'j. Tio est'as normal'a ordinar'a kontraÅ'aĵ'o, kiu akompan'as la art'o'n dum la tut'a histori'o. Äœi'n ni solv'os sekv'a'foj'e. Kaj nun – tradici'a hejm-task'o.