Diplomat'a Mond'o 2018 - Verk'is Divers'a'j


En'hav'o


Akcept'ej'o >> 1a decembr'o 2018

Kia aŭtonomi'o por la Kurd'o'j en est'ont'a Sirio ?

Roĵavo inter kompromis'o kaj utopi'o


Demokrati'a Federaci'o de Nord'a Sirio komenc'is diskut'o'j'n, rapid'e inter'romp'it'a'j'n, kun la reĝim'o de Damasko por oficial'ig'i si'a'n fakt'a'n aŭtonomi'o'n. La federaci'o, kiu perd'is la urb'o'n Afrin, rest'as minac'at'a de la Turk'a arme'o kaj de Organiz'o de la Islam'a Ŝtat'o. Intern'e la konflikt'o'j inter arab'a'j kaj kurd'a'j loĝ'ant'o'j for'sven'as, sed reciprok'a mal'fid'o daŭr'as.



de  Mireille COURT , De'n HOND-Chris

Polv'o'plen'a urb'et'o inter la Siriaj urb'o'j Kobane kaj Rakka, Ajn Issa est'as la nov'a administraci'a ĉef'urb'o de Demokrati'a Federaci'o de Nord'a Sirio, ankaŭ nom'it'a Roĵavo [1]. S-in'o Ilham Ahmed akcept'as ni'n. Tiu Kurdino de'ven'int'a de Afrin prezid'as Siri'an Demokrat'a'n Konsili'o'n (SDK), la politik'a'n branĉ'o'n de Siriaj Demokrat'a'j Milit'fort'o'j (KSD), kiu'j reg'as la tut'a'n Nord-Orient'o'n de la land'o. Rekt'e, ŝi detal'as la projekt'o'n pri aŭtonomi'o, kiu'n defend'as tiu Kurd-Arab'a koalici'o : "Ni postul'as, ke la est'ont'a Sirio en'hav'u aŭtonom'a'j'n zon'o'j'n. Ni vol'as nov'a'n konstituci'o'n en kiu est'os skrib'it'a mal'centraliz'ad'o", klar'ig'as al ni tiu, kiu en juli'o 2018, estr'is deleg'it'ar'o'n de SDK en Damasko por la unu'a'j diskut'o'j kun la reĝim'o de S-ro Baŝar Al-Assad.

Oficial'a renkont'iĝ'o jam okaz'is en Tabka, kie grand'a hidroelektr'a bar'aĵ'o sur river'o Eŭfrat'o bezon'as grav'a'j'n ripar'o'j'n. Nur la reg'ant'a reĝim'o pov'as liver'i la vic'pec'o'j'n kaj la teknik'ist'o'j'n por la difekt'iĝ'int'a'j klap'o'j. Kvankam ebl'as teknik'a kun'labor'o inter SDK kaj Damasko, politik'a inter'konsent'o rest'as nun ne'ver'ŝajn'a. "Ni konsci'iĝ'is, aŭskult'ant'e la deklar'o'j'n de la reĝim'o, ke la diskut'o'j est'is por ĝi taktik'a afer'o. Ne ekzist'as serioz'a'j streb'o'j ĝi'a'j por progres'ig'i ili'n", plu dir'as S-in'o Ahmed. Ŝi tiel prav'ig'as la ne'ĉe'est'o'n en la renkont'iĝ'o de la Siria opozici'o en Istambulo : "Ni est'as la ver'a opozici'o. La plej'part'o de tiu'j arm'it'a'j grup'o'j est'as fakt'e ekstrem'ist'o'j, kaj ili hav'as sub'ten'o'n de Turki'o. Prov'i trov'i inter'konsent'o'n kun tiu'j radikal'ism'a'j kaj ĝihad'ism'a'j grup'o'j est'us por ni mem'mort'ig'o."

La trakt'ant'o'j de SDK ir'is en Damaskon sen antaŭ'met'i kondiĉ'o'j'n. S-ro Hikmet Habib, Arab'o de Kamiŝli, adjunkt'o de S-in'o Ahmed kaj membr'o de la deleg'it'ar'o, klar'ig'as : "Ni ne uz'as grand'a'j'n frap'fraz'o'j'n, kiel "Ni vol'as la fal'o'n de Baŝar Al-Assad." Tio ne est'as la ĉef'a punkt'o. Tio, kio grav'as, est'as modif'i la konstituci'o'n kaj ŝanĝ'i la baz'o'n de la Siria politik'a sistem'o. Est'as grand'eg'a demokrat'a mank'o. La decid'o'j'n far'as Damasko, kaj la sistem'o de'pend'as de kelk'a'j famili'o'j, kiu'j reg'as la land'o'n." Si'a'flank'e, la buŝ'o de S-ro Al-Assad blov'as sam'e varm'o'n kaj mal'varm'o'n. Li plur'foj'e ĵur'is re'pren'i ĉiu'n ter'pec'o'j'n de Sirio, akuz'ant'e, en decembr'o 2017, la Kurd'o'j'n pri perfid'ec'o. Tamen, komenc'e de maj'o 2018, li asert'is en televid'a deklar'o, ke la pord'o rest'as mal'ferm'it'a por diskut'o'j kun KSD, dum sam'temp'e li taks'is "por'temp'a'j struktur'o'j" la instituci'o'j'n star'ig'it'a'j'n en nord'a kaj orient'a Sirio. En ĉi tiu jar'fin'o la diskut'o'j inter Damasko kaj SDK est'as inter'romp'it'a'j atend'ant'e, ke la situaci'o klar'iĝ'as en Idlib, urb'o, kiu'n la reĝim'o vol'as re'pren'i de la ĝihad'ist'o'j, tuj aŭ iam.

Post la re'konker'o de Kobane far'e de la taĉment'o'j por protekt'ad'o de la popol'o (YPG) kaj la taĉment'o'j por protekt'ad'o de la vir'in'o'j (YPJ), help'at'a'j de Parti'o de la Labor'ist'o'j de Kurdi'o (PKK), la Kurd'o'j elekt'is ne proklam'i la sen'de'pend'ec'o'n de Kurdi'o, sed star'ig'is demokrati'a'n federaci'o'n inspir'it'a'n de komun'um'ism'o [2], sen kontest'i la ekzist'ant'a'j'n land'lim'o'j'n. Tiam la mal'fid'o de la Arab'a'j, Turkmen'a'j kaj ali'a'j komun'um'o'j al la Kurd'o'j est'is grand'a. Ili tim'is, ke tiu'j, kiu'j venk'is Organiz'o'n de la Islam'a Ŝtat'o (OIŜ) venĝ'os si'n kontraŭ ili, pri la mis'trakt'ad'o'j de la Siriaj reg'ant'o'j al la Kurd'o'j. "La Kurd'o'j mult'e sufer'is pro la politik'o de asimil'ad'o far'it'a de la Baas-reĝim'o, re'memor'ig'as S-ro Habib. Tuj, kiam KSD liber'ig'is la zon'o'j'n okup'it'a'j'n de OIŜ, ni tre zorg'is por re'star'ig'i fid'o'n, kre'ant'e komitat'o'j'n por re'pac'iĝ'o kaj konsili'o'j'n reprezent'ant'a'j'n ĉiu'j'n. Nun, oni pov'as dir'i, ke 60% de KSD de'ven'as de Arab'a'j trib'o'j." Laŭ la plej freŝ'dat'a'j taks'o'j, KSD hav'as kvar'dek mil vir'a'j'n kaj vir'in'a'j'n milit'ist'o'j'n.

Ĝis 2017 Roĵavo konsist'is el tri kanton'o'j kun Kurd'a pli'mult'o : Afrin, Kobane kaj Ĵazira. Post la konker'o de Rakka en oktobr'o 2017, kaj la perd'o de Afrin en mart'o 2018, la aŭtonom'a federaci'o en'hav'as mal'pli da Kurd'o'j kaj pli da Arab'o'j. Do grav'as fortik'a alianc'o inter tiu'j du popol'o'j. La strang'a etos'o de Kamiŝli, la ĉef'urb'o de la kanton'o Ĵazira, montr'as la komplik'o'n de la situaci'o, per tut'a'j kvartal'o'j, kiu'j rest'as reg'at'a'j de la reĝim'o. La krist'an'a Siriaka loĝ'ant'ar'o est'as part'iĝ'ant'a inter sub'ten'o al Damasko kaj al'iĝ'o al la projekt'o de aŭtonom'a reg'ist'ar'o. S-in'o Elizabet Gaŭrije, membr'o de la aŭtonom'a reg'ist'ar'o por la krist'an'a Siriaka komun'um'o kaj de la trakt'ad'a deleg'it'ar'o, akcept'as ni'n en asoci'a sid'ej'o. Ŝi tuŝ'is la demand'o'n pri la part'ig'o de riĉ'o'font'o'j, precip'e naft'o, kies ĉef'a'j put'o'j est'as reg'at'a'j de la aŭtonom'a reg'ist'ar'o."Sirio est'as riĉ'a land'o. La distribu'o de la en'spez'o'j est'os traktat'a dum la ven'ont'a'j diskut'o'j. Ni propon'is al Damasko la kre'o'n de du'parti'a'j komitat'o'j por publik'a'j serv'o'j, san'sistem'o kaj ekonomi'o."

La traŭmat'o de la okup'ad'o de Afrin far'e de Turki'o

La aŭtonom'a reg'ist'ar'o dev'as ankaŭ trakt'i la mal'facil'aĵ'o'j'n, kiu'j'n ĝi traf'as pri eduk'ad'o. Unu el ĝi'a'j urĝ'aĵ'o'j est'is la star'ig'o de lern'ej'a stud'program'o en tri lingv'o'j, Arab'a, Kurd'a kaj Siriaka, kun nov'a'j pedagogi'a'j en'hav'o'j por ne'scienc'a'j objekt'o'j. "Ni hav'as neniu'n problem'o'n pri la stud'program'o de la reĝim'o, kiam tem'as pri scienc'a'j objekt'o'j, klar'ig'as S-ro Musim Nebo, instru'ist'o. Ili est'as universal'a'j stud'program'o'j. Kompens'e, ni hav'as mult'a'j'n problem'o'j'n pri objekt'o'j kiel histori'o, soci'ologi'o aŭ geografi'o. La ne'arab'a'j popol'o'j for'est'as el ili."

Fin'e de aŭgust'o 2018, kelk'a'j dek'o'j da Siriakoj manifestaci'is en Kamiŝli por kontraŭ'star'i la trud'o'n de nov'a stud'program'o kri'ant'e frap'fraz'o'j'n laŭd'ant'a'j'n S-ro'n Al-Assad. Ili hav'is du riproĉ'o'j'n, la ferm'o far'e de la aŭtonom'a reg'ist'ar'o de Siriaklingvaj klas'o'j en la publik'a'j lern'ej'o'j, kaj ili plend'is, ke la diplom'o'j de la aŭtonom'a reg'ist'ar'o est'as agnosk'it'a'j nek de Damasko nek de la fremd'a'j land'o'j. Por si'a defend'o, la reg'ant'o'j argument'as, ke la plej'part'o de la Siriakaj infan'o'j vizit'as privat'a'j'n lern'ej'o'j'n, kaj tio prav'ig'as la ferm'o'n de klas'o'j en la publik'a'j lern'ej'o'j. Iu'j privat'a'j lern'ej'o'j, reg'at'a'j de la eklezi'o, est'is por'temp'e ferm'it'a'j, ĉar ili rifuz'is uz'i la nov'a'n stud'program'o'n. Fin'e, inter'konsent'o okaz'is : tiu program'o est'as efektiv'ig'it'a nur por la du unu'a'j klas'o'j en element'a lern'ej'o. Por la ali'a'j klas'o'j de privat'a'j lern'ej'o'j la program'o de Damasko est'as konserv'it'a, kaj tio cert'ig'as agnosk'o'n de la diplom'o.

En Kobane ni ĉe'est'as kun'ven'o'n de komun'um'o, asemble'o'n en kiu la loĝ'ant'o'j solv'as la plej urĝ'a'j'n ĉiu'tag'a'j'n problem'o'j'n. Loĝ'ant'o, S-in'o Hevi Zora, denunc'as la hipokrit'ec'o'n de iu'j, kiu'j sen'hezit'e send'as si'a'j'n infan'o'j'n en lern'ej'o'j'n situ'ant'a'j'n ekster Roĵavo : "Kial iu'j riĉ'ul'o'j kaj eĉ membr'o'j de la aŭtonom'a reg'ist'ar'o en'skrib'ig'as si'a'j'n infan'o'j'n en Arab'a'j lern'ej'o'j de Latakio, Alepo, aŭ Damasko, dum la ali'a'j stud'as ĉi tie en la kurd'a ?" Post unu semajn'o, dekret'o pun'as ĉiu'n ofic'ist'o'n de la aŭtonom'a reg'ist'ar'o , kiu send'as si'a'j'n infan'o'j'n en la lern'ej'o'j'n de la reĝim'o.

Tamen la konkord'o inter la komun'um'o'j ŝajn'as pli'bon'iĝ'i, kaj la nov'a'j instituci'o'j funkci'as. En Kamiŝli, la kun'prezid'ant'o de la leĝ'far'a konsili'o, S-ro Hakem Khalo, klar'ig'as : "Ĉi tie, en la kanton'o de Ĵazira, la ŝtat'o neni'o'n distribu'is. Ĝi'a centraliz'a sistem'o neniam pri'zorg'is la ali'a'j'n etn'a'j'n aŭ religi'a'j'n komun'um'o'j'n. Nun, la reĝim'o pens'as, ke ĝi pov'os re'ir'i al la situaci'o de antaŭ la revoluci'o de 2011, sed mult'a'j Arab'o'j nun part'o'pren'as la sistem'o'n de la aŭtonom'a reg'ist'ar'o. Ili kun'sid'as en la civil'a'j konsili'o'j en Rakka, en Tabka en Manbiĝ, en De'ir-Ezzor. Ili konsci'iĝ'as, ke ili pov'as pri'zorg'i si'a'n komun'um'o'n ja pli bon'e ol antaŭ'e."

En Tel-Abiad, urb'et'o proksim'a de la Turk'a land'lim'o, oni ja sent'as konflikt'ec'o'n. OIŜ for'pel'it'a de KSD hav'is tie soci'a'n baz'o'n. La trud'ad'o de Turki'o kaj ĝi'a'j alianc'an'o'j est'as sen'ĉes'a. Al tio al'don'iĝ'as la pez'o de dolor'a pas'int'aĵ'o, ĉar la urb'o est'as part'o de region'o, kie'n la Baas-reĝim'o instal'is Arab'a'j'n loĝ'ant'o'j'n, en la jar'o'j 1960-aj, kaj sen'ig'is kurd'o'j'n el ili'a'j ter'posed'o'j. Ĉi last'a'j zorg'as ne montr'iĝ'i venĝ'em'a'j, kiel klar'ig'as S-ro Reshad Kurd'o, kies famili'o est'is sen'propriet'ig'it'a : "Kiam KSD liber'ig'is la urb'o'n el OIŜ, ni for'pel'is neniu'n. Ni ne re'pren'is ni'a'j'n ter'o'j'n pren'it'a'j'n de Arab'o'j antaŭ kvin'dek jar'o'j. Ni atend'as politik'a'n solv'o'n."

Pri'demand'it'a Kurd'a garaĝ'ist'o rest'as skeptik'a : "Eĉ se ni konstru'us paradiz'o'n, la Arab'o'j ne fid'us ni'n. Ili pens'as, ke la Kurd'o'j vol'as sub'prem'i ili'n. Kaj pri ni, ni tim'as, ke Turki'o far'os ĉi tie la sam'o'n, kiel en Afrin."

Afrin... Ĉiu'foj'e, kiam ni prononc'as tiu'n nom'o'n, ni'a'j al'parol'at'o'j hav'as larm'o'plen'a'j'n okul'o'j'n. La okup'ad'o de tiu pli'mult'e kurd'a kanton'o far'e de Turki'o est'as ver'a traŭmat'o. En januar'o 2018, post trakt'ad'o'j, Rusio permes'is al Turki'o invad'i ĝi'n. La koalici'o konduk'at'a de Uson'o ferm'is si'a'j'n okul'o'j'n, kaj la sam'a'j Kurd'a'j soldat'o'j, kiu'j for'pel'is OIŜ el Kobane kaj Rakka, kaj sav'is la Jez'id'o'j'n el OIŜ en Sinĵar, tie est'is buĉ'it'a'j en total'a indiferent'ec'o de la "inter'naci'a komun'um'o".

Implik'aĵ'o de kontraŭ'direkt'a'j alianc'o'j

Ne ebl'as tie'n ir'i. Ni halt'as en la plej okcident'a urb'o de la aŭtonom'a federaci'o : Manbiĝ. Protekt'at'a de la koalici'o kaj defend'at'a de la lok'a milit'ist'a konsili'o, tiu urb'o est'as ekzempl'o pri kun'viv'ad'o de komun'um'o'j. Plur'a'j hom'o'j atest'as pri la per'fort'aĵ'o'j far'it'a'j al la Kurd'o'j post la fal'o de Afrin. En raport'o publik'ig'it'a en juni'o 2018, Hum'a'n Rights Watch denunc'as la fakt'o'n ke : "arm'it'a'j grup'o'j de Siria Liber'a Arme'o, sub'ten'at'a'j de Turki'o, rab'is, detru'is aŭ ŝtel'is Kurd'a'j'n civil'a'j'n propriet'aĵ'o'j'n en la Kanton'o de Afrin. Ili instal'is milit'ist'o'j'n kaj ili'a'j'n famili'o'j'n en dom'o'j'n sen don'i kompens'o'n al ties posed'ant'o'j [3]". De tiam, la organiz'aĵ'o daŭr'e atend'as permes'o'n de Turki'o por sur'lok'e daŭr'ig'i si'a'n esplor'o'n.

Nun'a Sirio est'as implik'aĵ'o de kontraŭ'direkt'a'j alianc'o'j. La Kurd'o'j de Afrin, okcident'e de Eŭfrat'o, est'is protekt'at'a'j de Rusio, kiu for'las'is ili'n. La Kurd'o'j orient'e de Eŭfrat'o kaj en Manbiĝ, est'as nun protekt'at'a'j de koalici'o konduk'at'a de Uson'o kaj Franci'o. Sed ĝis kiam ? Sur'lok'e la loĝ'ant'o'j opini'as ne'mal'hav'ebl'a inter'naci'a'n aer'protekt'o'n, sen kiu la Turk'a arme'o aŭ la Siria arme'o facil'e frakas'os la mal'fort'a'n demokrati'a'n federaci'o'n. Sed je kiu prez'o ? Por hav'i respond'o'n, ni dev'as renkont'i PKK-on, ĉef'mal'amik'o'n de Turki'o kaj, laŭ iu'j koment'ant'o'j, "reĝisor'o'n de la Kurd'a lud'o en Sirio".

Ni tra'pas'as Tigris'o'n, land'lim'o'n inter Sirio kaj Irako, sur bark'o, kaj tra'ir'as la nord'a'n Irakon ĝis Kandil, mont'o'ĉen'o, kiu ŝirm'as la taĉment'o'j'n de PKK. Tie ni renkont'as S-ro'n Riz'a Altun. Jen la unu'a foj'o, kiam grav'a respond'ec'ul'o de PKK al'parol'as ĵurnal'ist'o'j'n de'post la mort'ig'o en aŭgust'o 2008 de Mam Zeki, Jez'id'a komand'ant'o de PKK, far'e de Turk'a misil'o. Dum la tut'a inter'parol'o, ne'vid'ebl'a spavo zum'ad'as super ni'a'j kap'o'j. Sub la arb'a foli'ar'o, S-ro Altun rest'as ĉiam'flegm'a. "Nun est'as ĉie kontraŭ'dir'o'j. Komenc'e, Uson'o ne hav'is la strategi'a'n intenc'o'n sub'ten'i KSD-on. La Kurd'o'j ja bon'e sci'as, ke Uson'o est'as imperi'ism'a ŝtat'o, sed ni est'as dev'ig'at'a'j konserv'i tiu'n paradoks'a'n rilat'o'n, ĉar ni'a plu'viv'o est'as en risk'o." Kaj li plu'dir'as, ke la freŝ'dat'a anonc'o de re'kompens'o por serĉ'at'o pri estr'o'j de PKK far'e de Vaŝington'o, klar'e montr'as la mal'fort'ec'o'n de tiu alianc'o. La reg'ant'o'lud'o'j kaj konflikt'o'j inter grand'a'j potenc'o'j ating'as kulmin'o'n sur la Siria teritori'o...

Mireille COURT kaj Chris De'n HOND




La aŭtor'o

Mireille COURT
Mireille COURT kaj Chris De'n HONG est'as respektiv'e instru'ist'in'o pri la angl'a, membr'o de la Solidar'ec'a Kun'ord'ig'o Kurdistan'o, kaj ĵurnal'ist'o. Ili ambaŭ (kun Stephen Bouquin) (...)
(vid'u)

De'n HOND-Chris
Mireille COURT kaj Chris De'n HOND est'as respektiv'e instru'ist'in'o pri la angl'a, membr'o de la Solidar'ec'a Kun'ord'ig'o Kurdistan'o, kaj ĵurnal'ist'o. Ili ambaŭ (kun Stephen Bouquin) (...)
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Utopi'o mez'e de la Siria kaos'o

Utopi'o mez'e de la Siria ka


Traduk'it'a de:
Thierry TAILHADES
el la franc'a

[1] Leg'u : "Utopi'o mez'e de la Siria kaos'o", Le Mond'e diplomatique, septembr'o 2017.

[2] Pri la inspir'int'o de la Kurd'a komun'um'ism'o, leg'u : Benjamin Fernandez, "Murray Bookchin, écologie ou barbarie", Le Mond'e diplomatique, juli'o 2016.

[3] "Syria : Turkey-backed groups seizing property", Hum'a'n Rights Watch, 14 de juni'o 2018, https://www.hrw.org/news/2018/06/14...

P
Akcept'ej'o >> 1a decembr'o 2018

Por Juli'a'n Assange


de  Serge HALIMI

Fier'eg'e, rid'et'e, ĉirkaŭ'at'a de kvin'dek'o da fot'ist'o'j kaj de kadr'ist'o'j, Jim Acosta, la 16-an de Novembr'o 2018, celebr'is si'a'n abrupt'a'n re'ven'o'n al la Blank'a Dom'o. Kelk'a'j'n tag'o'j'n antaŭ'e li perd'is si'a'n akredit'o'n kiel korespond'ant'o de Cable News Network (CNN), sed la uson'a justic'o dev'ig'is la prezid'ant'o'n Donald Trump nul'ig'i la sankci'o'n. “Tio est'is test'o, kaj ni sukces'is ĝi'n, Acosta fanfaron'is. La ĵurnal'ist'o'j dev'as sci'i, ke en tiu ĉi land'o la gazet'ar'a liber'ec'o est'as sankt'a, kaj ke ili est'as protekt'at'a'j de la konstituci'o [por] enket'i pri tio, kio'n ni'a'j reg'ant'o'j kaj ni'a'j gvid'ant'o'j far'as.” Laŭ'grad'a trans'bild'iĝ'o, muzik'o, feliĉ'a fin'o …

Rifuĝ'int'a ek'de antaŭ ses jar'o'j en la ambasador'ej'o'n de Ekvadoro en Londono, s-ro Juli'a'n Assange cert'e ne pov'is rekt'e vid'i per CNN tiom kor'tuŝ'a'n el'nod'iĝ'o'n. Ĉar la ekzist'ad'o li'a simil'as al tiu de mal'liber'ul'o. Mal'permes'o el'ir'i, se li ne vol'as est'i arest'it'a de la brit'a'j instanc'o'j, kaj post'e sen'dub'e trans'don'ot'a al Uson'o ; komunik'ad'o'j redukt'it'a'j kaj ĉi'a'j turment'o'j ek'de kiam la ekvadora prezid'ant'o Lenín Moren'o, por komplez'i Vaŝington'o'n, decid'is akr'ig'i la rest'ad-kondiĉ'o'j'n de si'a “gast'o” (vid'u la artikol'o'n de Franklin Ramírez Gallegos).

La kapt'it'ec'o de s-ro Assange kaj la minac'o de dek'kelk'o'j da jar'o'j en uson'a mal'liber'ej'o (en 2010 s-ro Trump dezir'is ke li est'u ekzekut'it'a) okaz'as tut'e pro la inform'ad'a ret'ej'o, kiu'n li est'is fond'int'a. WikiLeaks okaz'ig'is la ĉef'a'j'n mal'kaŝ'o'j'n, kiu'j ĝen'eg'is la potenc'ul'o'j'n de tiu ĉi mond'o nun jam dum dek'o da jar'o'j : bild'o'j pri uson'a'j milit'krim'o'j en Afgan'uj'o kaj en Irako, industri'a spion'ad'o de Uson'o, sekret'a'j kont'o'j en la Kajman-insul'o'j. La diktator'ec'o de la tunizia prezid'ant'o Zine El-Abidin Be'n Al'i sku'iĝ'is per la dis'vast'ig'o de sekret'a komunik'aĵ'o de la uson'a ŝtat'departement'o, kiu kvalifik'is tiu'n ŝtel'ad-reĝim'o'n (“kleptokration”), amik'a'n de Vaŝington'o, “reĝim'o skler'oz'iĝ'int'a” kaj “kvazaŭ-mafi'o”. Ankaŭ WikiLeaks mal'kaŝ'is, ke du franc'a'j social'ist'a'j gvid'ant'o'j, s-ro'j François Hollande kaj Pierre Moscovici, la 8-an de Juni'o 2006 ir'is en la uson'a'n ambasador'ej'o'n en Parizo kaj tie bedaŭr'is la fort'a'n si'n'ten'o'n de la prezid'ant'o Jacques Chirac kontraŭ la invad'o al Irako.

Sed tio, kio'n la “mal'dekstr'o” pardon'as mal'pli ol ĉio al s-ro Assange, est'as la ret'mesaĝ'o'j, kiu'j'n li'a ret'ej'o pirat'is el la kampanj'o de s-in'o Hillary Clinton. Taks'ant'e, ke tiu afer'o favor'is la rus'a'j'n intenc'o'j'n kaj la elekt'o'n de s-ro Trump, ĝi forges'as, ke WikiLeaks tiam sen'vual'ig'is la manovr'o'j'n de la demokrat'a kandidat'in'o por sabot'i la kampanj'o'n de s-ro Bernie Sanders dum la pra'elekt'o'j de ili'a parti'o. Tiam la komunik'il'o'j de la tut'a mond'o ne hezit'is pli dis'vast'ig'i tiu'j'n inform'o'j'n, sam'e kiel ili far'is pri la antaŭ'a'j, tamen sen ke ili'a'j el'don'ist'o'j est'is kompar'at'a'j kun ekster'land'a'j spion'o'j kaj minac'at'a'j je mal'liber'ej'o.

La furioz'o de la uson'a'j instanc'o'j kontraŭ s-ro Assange est'as sub'ten'at'a de la mal'kuraĝ'o de la ĵurnal'ist'o'j, kiu'j for'las'as li'n aŭ eĉ ĝoj'as pri li'a mal'feliĉ'o. Ekzempl'e en la televid'o MSNBC, la stel'ul'a anim'ant'o Christopher Matthews, eks'a ĉef'o de la Demokrat'a Parti'o, ne hezit'is propon'i, ke la uson'a'j sekret'a'j serv'o'j dev'us “ag'i en israela manier'o kaj for'kapt'i Assange

Serge HALIMI.

   



La aŭtor'o

Serge HALIMI


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Por la kriz'o de la merkat'o, rimed'o'j de merkat'o ...

La por'uson'a obsed'o

Ide'o'j ek'de nun konsider'at'a'j "natur'a'j"

Kript'a kot'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.


Akcept'ej'o >> 1a decembr'o 2018

Dekstr'a kurs'o de la post'e'ul'o de Rafael Correa


En Ekvadoro, surpriz'a nov'liberal'ism'o

Dum la prezid'ant'ec'o de s-ro Rafael Correa (2007-2017) Ekvadoro oft'e entuziasm'ig'is la progres'em'ul'o'j'n : per redukt'ad'o de la mal'riĉ'ec'o, per trud'ad'o al la invest'int'o'j re'struktur'i la ŝuld'o'j'n kaj per azil'o al s-ro Juli'a'n Assange, la fond'int'o de WikiLeaks … Kiel klar'ig'i la cent-ok'dek-grad'a'n re'turn'iĝ'o'n de li'a post'e'ul'o Lenín Moren'o, elekt'it'a por daŭr'ig'i la sam'a'n politik'o'n ?



de  Franklin RAMÍREZ GALLEGOS

Maj'o 2017. La en'potenc'iĝ'o de s-ro Lenín Moren'o kiel prezid'ant'o de Ekvadoro kaŭz'is suspir'o'n de sen'ŝarĝ'iĝ'o ĉe la latin'amerik'a'j progres'em'ul'o'j. Ĉar li venk'is kontraŭ la bank'ist'o Guillermo Lass'o, s-ro Moren'o sek'e halt'ig'is la triumf'ad'o'n de la dekstr'ul'ar'o en la region'o post la elekt'o'j de s-ro Horaci'o Cartes en Paragvajo en 2013 kaj de s-ro Mauricio Macri en Argentino en 2015 aŭ la nom'um'ad'o'n de s-ro Michel Tem'er en Brazilo sekv'e al la eks'ig'o (pli ol kontest'at'a) de s-in'o Dilma Roussef en 2016. [1]

Dum la elekt'o'kampanj'o s-ro Moren'o promes'is daŭr'ig'i la “civit'an'a'n revoluci'o'n” de si'a antaŭ'ul'o Rafael Correa, miks'aĵ'o'n de dis'volv'ad'o, de ali'distribu'ad'o kaj de ali'konstru'ad'o de la ŝtat'o. Li ankaŭ promes'is pli'bon'ig'i la stil'o'n, taks'at'a'n agres'a kaj “vertikal'ism'a” de la prezid'int'o. Li'a promes'o : Organiz'i grand'a'n naci'a'n dialog'o'n por ĉes'ig'i la politik'a'n polus'ig'o'n, kiu laŭ'dir'e el'ĉerp'ig'is part'o'n de la loĝ'ant'ar'o. La dub'ind'ig'o de la model'o de Correa fort'iĝ'is kun la ekonomi'a kriz'o de 2015-2016 kaj la korupt'o-skandal'o'j, kiu'j tuŝ'is la ĉirkaŭ'aĵ'o'n de la eks'a ŝtat'estr'o. Por s-ro Moren'o do la hor'o de ŝanĝ'o.

Post la elekt'o la land'o mal'kovr'as, ke la “naci'a dialog'o” hav'as nur unu cel'o'n : proksim'ig'i la palac'o'n Carondelet (sid'ej'o de la reg'ist'ar'o) kun la elit'o'j, kiu'j ag'as kontraŭ Correa. Sur'met'int'a la prezid'ant'a'n skarp'o'n, s-ro Moren'o ag'as kvazaŭ li'a legitim'ec'o de'pend'us de li'a kapabl'o aranĝ'i tiom strang'eg'a'n re'pac'ig'o'n. Ŝajn'as ke la program'o, kiu en la urn'o'j triumf'is kaj kiu pov'us mal'help'i la “dialog'o'n”, for'vapor'iĝ'is. Re'star'ig'o de la potenc'o de la merkat'o'j, al'iĝ'o al la uson'a ekster'a politik'o : la unu'a'j dispon'o'j de s-ro Moren'o konstern'is la region'a'n mal'dekstr'ul'ar'o'n. Ili entuziasm'ig'is la dekstr'ul'ar'o'n. La ĉef'a kontraŭ'ul'o, kiu'n la nov'a prezid'ant'o elekt'is ? La hom'o, kies politik'o'n li promes'is daŭr'ig'i kaj kies vic'prezid'ant'o li est'is dum ses jar'o'j, de 2007 ĝis 2013 : s-ro Correa. La “civit'an'a revoluci'o”, tiu politik'a projekt'o, kiu trans'form'is la land'o'n, en'potenc'ig'is hom'o'n, kiu ag'as por mal'far'i ĝi'n.

En Februar'o de 2018 la reg'ist'ar'o de s-ro Moren'o organiz'is referendum'o'n prezent'at'a'n kiel neces'a'n por kontraŭ'batal'i la korupt'o'n. Ĝi'a real'a cel'o : mal'fort'ig'i la prezid'int'o'n, ankoraŭ tre aprez'at'a'n de part'o de la loĝ'ant'ar'o. El la sep propon'o'j sub'met'it'a'j al voĉ'don'ad'o, unu mal'permes'as al la politik'a'j gvid'ant'o'j kandidat'i pli ol du foj'o'j'n por la sam'a funkci'o ; la ali'a permes'as eks'ig'i funkci'ul'o'j'n nom'um'it'a'j'n en la Konsil'ant'ar'o'n de Civit'an'a Part'o'pren'ad'o kaj de Social'a Kontrol'ad'o, taks'it'a'j proksim'a'j de la eks'a ŝtat'estr'o. S-ro Moren'o sukces'is kaj larĝ'e venk'is. S-ro Correa mal'fort'iĝ'is, ĉar li jam ne rajt'as kandidat'i por la prezid'ant-elekt'o'j de 2021. La al'tir'o kaŭz'it'a de la for'ir'o de li'a'j proksim'ul'o'j trans'form'as la prezid'ant-palac'o'n en varm'a'n nest'o'n por la reprezent'ant'o'j de la elit'o, de la mastr'ar'o kaj de la dekstr'ul'ar'o.

“Popol'ism'a mal'ŝpar'o”

Fond'it'a de s-ro Correa en 2006, la Alianza País (Alianc'o Land'o, AP) far'iĝ'is la plej grav'a parti'o post la fin'o de la diktator'ec'o en 1979. En 2017 ĝi ating'is la plej'mult'o'n en la parlament'o, kvankam ĝi'a grup'o redukt'iĝ'is de 100 seĝ'o'j al 74 (el 137). En la kulmin'o de la konflikt'o inter s-ro'j Correa kaj Moren'o la elekt'o-tribunal'o decid'is met'i la parti'o'n sub la reg'ad'o'n de la du'a kaj tiel dev'ig'is li'a'j'n politik'a'j'n kontraŭ'ul'o'j'n prov'i fond'i nov'a'n struktur'o'n. Tiu tamen mal'facil'e real'iĝ'as pro la mal'help'o'j, kiu'j'n la elekt'o-instanc'o'j — nun proksim'a'j al s-ro Moren'o — met'as sur li'a'n voj'o'n. [2] La implod'o de la fort'o'j kiu'j, hieraŭ, en'karn'ig'is la “civit'an'a'n revoluci'o'n”, facil'ig'is la proksim'iĝ'o'n de la elit'o'j kun la prezid'ant'o Moren'o, kiu neniam konsider'is la parti'o'j'n kaj la popol'a'j'n mobiliz'iĝ'o'j'n kiel demokrati'a'j'n fort'o'j'n util'a'j'n por la re'konstru'ad'o de politik'a'j blok'o'j. Kelk'a'j'n monat'o'j'n post'e, la nom'um'ad'o de s-ro Richard Martínez, ĉef'o de la ekvadora mastr'ar'o, en la posten'o'n de ministr'o pri ekonomi'o fort'ig'is la inter'konsent'o'n, kiu sub'ten'as la potenc'o'n de s-ro Moren'o, dum la fend'iĝ'o inter Correa-an'o'j kaj Moren-an'o'j sen'ig'is la reg'ist'ar'o'n je pli'mult'o en la parlament'o.

Sed la nov'a klan'o en la potenc'o ne lim'ig'as si'n al la tradici'a'j elit'o'j : ĝi en'ten'as ankaŭ, sur sub'a nivel'o, intelekt'ul'o'j'n, kiu'j ident'iĝ'as kiel “progres'em'a'j”, reprezent'ant'o'j'n de sindikat'o'j kaj figur'o'j'n de la indiĝen'a mov'ad'o. Do, situaci'o, kiu ŝok'is part'o'n de la region'a mal'dekstr'o. En Aŭgust'o de 2018 ekzempl'e la argentin'an'o Adolf'o Pérez Esquivel, Nobel-premi'it'o pri pac'o en 1980, send'is mal'ferm'it'a'n leter'o'n al la Konfederaci'o de Indiĝen'a'j Naci'ec'o'j de Ekvadoro (Conae). S-ro Moren'o tiam propon'is al tiu organiz'aĵ'o instal'iĝ'i en la ekvadoraj lokal'o'j de la Uni'o de la Sud-amerik'a'j Naci'o'j (Unasur), kiu'n, sam'e kiel la lok'a dekstr'ul'ar'o, li vol'as mal'fort'ig'i : Lenín Moren'o, kiu kun ali'a'j land'a'j gvid'ant'o'j far'as nov'liberal'a'n politik'o'n, prov'as detru'i tiu'j'n spac'o'j'n de integr'ad'o kaj de part'o'pren'o, skrib'as s-ro Pérez Esquivel. (…) La indiĝen'a'j popol'o'j de Ekvadoro ĉiam mobiliz'iĝ'is por defend'i si'a'j'n rajt'o'j'n kaj si'a'j'n liber'ec'o'j'n. Est'us bedaŭr'ind'a, se ili akcept'us tiu'n propon'o'n, kiu cel'as mal'fort'ig'i ni'a'j'n demokrati'o'j'n. La Conae ne pov'as ignor'i la decid'a'n rol'o'n, kiu'n Unasur lud'is por deprajmi kaj publik'e denunc'i la ŝtat'renvers'o'j'n en Bolivio, en Ekvadoro, en Paragvajo kaj en Hondur'o, inter ali'a'j. [3] Li'a leter'o rest'is sen respond'o.

Post re'ven'ig'i mastr'ar'a'j'n interes'o'j'n kaj la reakci'a'n part'o'n de la soci'a'j kaj sindikat'a'j organiz'aĵ'o'j en la sin'o'n de la ŝtat'o — io, kio'n s-ro Correa ĉiam rifuz'is —, la nov'a prezid'ant'o nun reg'as kun parti'o sen politik'a koher'o, sen elekt'a baz'o kaj sen popol'a sub'ten'o. La potenc'o dis'volv'as la ide'o'n, ke la kriz'o, kiu taŭz'as la land'o'n, klar'ig'ebl'as per la “popol'ism'a mal'ŝpar'ad'o”. S-ro Martínez stir'as dekstr'e'n : cel'o de buĝet'a plus'o, liberal'ig'o de la komerc'o, fleks'ebl'ig'o de la labor'leĝ'o. La leĝ'o pri dis'volv'ad'o de la produkt'ad'o, voĉ'don'it'a en Aŭgust'o 2018, trud'as la konsum'redukt'o'n kaj sam'temp'e el'sark'as la politik'o'j'n de dis'volv'ad'o kaj de ali'distribu'ad'o de la antaŭ'a mandat'o.

Pri impost'o'j la tekst'o en'ten'as amnesti'o'n por la privat'a'j impost-ŝuld'ant'o'j kaj seri'o'n da donac'o'j por la grand'a'j entrepren'o'j, pretekst'ant'e “favor'ig'i la re'ven'o'n de la invest'ist'o'j”. Prezent'at'a kiel dispon'o por financ'i la ŝtat'o'n, la leĝ'o permes'as la impost'a'n mal'obe'o'n de la potenc'ul'o'j. Krom'e, la unu'a artikol'o de la leĝ'o por defend'o de la labor'rajt'o'j est'as nul'ig'it'a. Ĝi ebl'ig'is al la instanc'o'j persekut'i entrepren'a'j'n propriet'ul'o'j'n, kiu'j atenc'is al la interes'o'j de si'a'j salajr'ul'o'j per kaŝ'ad'o de resurs'o'j aŭ per for'pren'o de ili'a'j maŝin'o'j el la labor'ej'o'j.

Ĉar tem'as pri politik'o'j de dis'volv'ad'o, la reg'ist'ar'o ne impost'as la ekster'ordinar'a'j'n prez'alt'ig'o'j'n de krud'material'o'j kaj ne insist'as pri re'ven'ig'o de deviz'o'j. Sam'e kiel la brazila reg'ist'ar'o ĝi mal'permes'as kresk'ig'i la publik'a'j'n el'spez'o'j'n je pli ol 3 el'cent'o'j jar'e kaj redukt'as la buĝet'a'j'n deficit'o'j'n sol'e al pag'o de interez'o'j por la ŝuld'o'j. La invest'ad'o mal'aper'is el la instrument'ar'o de publik'a'j politik'o'j ; la privat'ig'o'j, mal'e, est'as facil'ig'at'a'j per subvenci'o'j garanti'at'a'j por plur'a'j jar'o'j. La potenc'o adopt'as la inter'naci'a'n sistem'o'n de arbitraci'o de mal'konsent'o'j por ĉi'a'j invest'o'j el ekster'land'e, kaj per tio ne hezit'as romp'i la konstituci'o'n. [4]

Krom si'a part'o'pren'o en mal'fort'ig'o de la Unasur kaj de la Komun'um'o de latin'amerik'a'j kaj karibiaj ŝtat'o'j (Celac), s-ro Moren'o propon'as ke Ekvadoro al'iĝ'u al la Pacifik'a Alianc'o, liber'komerc'a organiz'aĵ'o, kiu kun'ig'as tiu'j'n latin'amerik'a'j'n ŝtat'o'j'n, kiu'j est'as reg'at'a'j de konservativ'ul'o'j. Li esprim'as si'n kontraŭ la azil'o por s-ro Juli'a'n Assange, la fond'int'o de WikiLeaks, protekt'at'a en la ekvadora ambasador'ej'o en Londono kaj akuz'at'a en Uson'o (vid'u la ĉef'artikol'o'n de Serge Halimi).

La “popol'ism'a ruin'iĝ'o”, kiu'n la ekvadoraj nov'liberal'ul'o'j publik'e denunc'as, ŝajn'as mal'facil'e pruv'ebl'a : inter 2007 kaj 2016 la kvot'o de mal'riĉ'ul'o'j fal'is de 37 al 23 el'cent'o'j, dum la mal'net'a en'land'a produkt'o kresk'eg'is je 68 el'cent'o'j. Ili tamen vol'as re'organiz'i la soci'o'n por komplez'i la inter'naci'a'j'n merkat'o'j'n. Sed la princip'o'j de ili'a nov'a ekonomi'o tre simil'as al la mal'nov'a'j logik'o'j de rent'o, kiu'j prosper'ig'is la iam'a'n oligarĥi'o'n.

En land'o, kiu ĵus spert'is long'a'n cikl'o'n de hegemoni'o de progres'ism'a tendenc'o en'korp'ig'it'a de s-ro Correa, neces'is profund'a trans'form'ad'o de la fort'rilat'o kaj de la meĥanism'o'j de legitim'ad'o de la potenc'o, por ke tia re'turn'iĝ'o est'ig'u tiom mal'mult'a'n rezist'ad'o'n. Kiel klar'ig'i la instal'ad'o'n de tiu ĉi “surpriz'a nov'liberal'ism'o” ?

Tiu esprim'o est'is formul'it'a en 2001 de la intelekt'ul'in'o Susan Stokes. [5] Ŝi tiam prov'is analiz'i la deficit'o'n de demokrati'a legitim'ec'o de latin'amerik'a'j reg'ist'ar'o'j kiu'j, sam'e kiel tiu de s-ro Moren'o hodiaŭ, en'potenc'iĝ'is per program'o diametr'e kontraŭ'a al la tradici'a'j liberal'a'j recept'o'j, kaj kiu'j tamen aplik'is ili'n laŭ'liter'e. En en Peruo de la 1990-aj jar'o'j s-ro Albert'o Fujimori super'is tiu'n mal'facil'aĵ'o'n — tiom verv'e, ke li sukces'is est'i re'elekt'it'a — per si'a promes'o est'ig'i sekur'ec'o'n kaj ord'o'n (front'e al la minac'o de la geril'a Lum'a Pad'o) inter'ŝanĝ'e de struktur'a'j ŝanĝ'o'j. La Ekvadoro de 2018 si'a'vic'e prezent'as si'a'n re'turn'iĝ'o'n kiel konsekvenc'o'n de la “moral'a kriz'o de la Corre-ism'o”. La batal'o kontraŭ la korupt'o ĉi tie far'iĝ'as la precip'a meĥanism'o por legitim'i la nov'liberal'ism'o'n.

La batal'o kontraŭ la korupt'o kun'ig'as du komplet'ig'a'j'n element'o'j'n la politik'a'n aktiv'ism'o'n de la justic'o kaj fort'a'j'n kampanj'o'j'n de la komunik'il'o'j por mal'klar'ig'i la popol'a'n memor'o'n. La manovr'o'j kontraŭ la “koreismo” mult'iĝ'as en cirkul'ad'o, kiu nutr'as sam'temp'e la reg'ist'ar'a'j'n decid'o'j'n, la reklam'o'n en la soci'a'j ret'o'j kaj la titol'paĝ'o'j'n de la gazet'o'j. Jam ne tem'as pri juĝ'ad'o de suspekt'at'o'j, sed pri ŝanĝ'o de la tribunal'o'j en legitim'a'j'n instanc'o'j'n por juĝ'i la ĝust'ec'o'n de respektiv'a politik'o. Dum la vic'prezid'int'o Jorge Glas — akuz'at'a je asoci'o de bandit'o'j — est'as en mal'liber'ej'o kaj s-ro Correa, kiu loĝ'as en Belg'uj'o, est'is sub inter'naci'a arest-mandat'o [6], la ekvadora potenc'o iom post iom sukces'as dub'ig'i la sukces'o'j'n de tio, kio'n la ekvador'an'o'j tamen nom'is la “gajn'it'a jar'dek'o” de 2007-2017 : ekonomi'a'n kresk'o'n, mal'alt'ig'o'n de la mal'riĉ'ec'o kaj de la mal'egal'ec'o'j …

La rakont'o, kiu prav'ig'as la jur'a'n kaj komunik'il'a'n operac'o'n, sukces'e trud'as ide'o'n : la “dik'a kaj ne'tra'vid'ebl'a ŝtat'o”, asoci'at'a al la mal'dekstr'o, ne kapabl'as sekv'i la plej element'a'n etik'o'n. Ĝi do konduk'as aŭtomat'e al diboĉ'o kaj kriz'o. La ekvadoraj potenc'o kaj komunik'il'o'j al'iĝ'as al la region'a ĥor'o, kiam ili klar'ig'as, ke la ali'distribu'a politik'o de la mal'dekstr'o konduk'is al la korupt'o, [7] kaj sam'temp'e ili asert'as, ke la konsum'lim'ig'o en tiu'j kondiĉ'o'j est'as moral'a neces'o.

Lev'iĝ'as demand'o : ĉu tiu operac'o est'us ebl'a, se s-ro Moren'o ne pov'int'us profit'i real'a'n kriz'o'n en'e de la “civit'an'a revoluci'o” ? La sen'pun'ec'o, kiu'n ĝis nun ĝu'is la respond'ec'ul'o'j de la fraŭd'o'j, instig'is part'o'n de la loĝ'ant'ar'o prav'ig'i la reg'ist'ar'o'n. Tiel ke, spit'e al la arbitr'ec'o de la kampanj'o kontraŭ Correa, la batal'o kontraŭ la korupt'o est'is lev'it'a en la rang'o'n de plej grav'a publik'a problem'o. Ĉu en tia kun'tekst'o la progres'ist'o'j pov'as kontent'iĝ'i per tio ke ili klar'ig'as si'a'j'n problem'eg'o'j'n per la “perfid'o de Moren'o” ? Tia strategi'o, kiu ignor'as la popol'a'n postul'o'n je moral'a integr'ec'o, mal'fort'ig'us la parol'ad'o'j'n de ĉiu'j kiu'j prov'as montr'i, ke la nov'liberal'ism'o ne est'as rimed'o kontraŭ la laŭ'dir'a'j eksces'o'j de la mal'dekstr'o, sed politik'a projekt'o de mal'egal'ec'o.

La progres'ist'a tend'ar'o trov'iĝ'as divid'it'a inter mal'dekstr'o kontraŭ s-ro Correa kaj daŭr'e aktiv'a “koreismo”, sed mal'fort'iĝ'int'a pro la politik'a'j-justic'a'j atak'o'j de la potenc'o kaj pro si'a propr'a mal'kapabl'o je mem'kritik'o. Pro tio la ebl'ec'o de nov'a mal'dekstr'a ŝanĝ'o ŝajn'as est'i mal'cert'a. La dekstr'ul'ar'o, kvankam ĝi fakt'e part'o'pren'as en la potenc'o, gajn'is eĉ ne unu prezid'ant-elekt'o'n ek'de 1998 ; dis'fal'o de la popular'ec'o de la aktual'a reĝim'o pov'us sub'fos'i la esper'o'j'n korekt'i la afer'o'j'n per elekt'o'j. En tia situaci'o, kaj sam'e kiel la brazila prezid'int'o Tem'er, s-ro Moren'o est'us sukces'int'a for'vor'i sam'temp'e tiu'j'n, kiu'j port'is li'n en la potenc'o'n, kaj tiu'j'n, kiu'j sub'ten'is li'a'n kontraŭ'popol'a'n kruc'milit'o'n. Ĉiu'j nun kon'as la sekv'o'n de la histori'o en Brazilo.

Franklin RAMÍREZ GALLEGOS.





La aŭtor'o

Franklin RAMÍREZ GALLEGOS


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Vd Anne Vign'a, “Au Brésil, la crise galvanise les droits”, Le Mond'e diplomatique, Decembr'o 2017.

[2] La grup'o por Correa nombr'as du'dek naŭ deput'it'o'j'n.

[3] “Carta pública de Adolf'o Pérez Esquivel a la Conae”, TeleSur, 29-an de Aŭgust'o 2018, www.telesurtv.net.

[4] Vd Benoît Bréville kaj Mart'in'e Bulard, “Des tribunaux pour détrousser les États”, Le Mond'e diplomatique, Juni'o 2014.

[5] Susan Stokes, Mandates and Democracy. Neoliberalism by Surprise in Latin-America. Cambridge University Press, 2001.

[6] Nul'ig'it'a de Interpol en Septembr'o 2018 pro la “politik'a natur'o” de la okaz'ant'a proces'o, kiu koncern'as for'konduk'o'n de deput'it'o.

[7] Vd Renaud Lambert : “Ĉu Brazilo est'as faŝism'a ?”, Le Mond'e diplomatique en Esperant'o, Novembr'o 2018.




La aŭtor'o

Franklin RAMÍREZ GALLEGOS


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Vd Anne Vign'a, “Au Brésil, la crise galvanise les droits”, Le Mond'e diplomatique, Decembr'o 2017.

[2] La grup'o por Correa nombr'as du'dek naŭ deput'it'o'j'n.

[3] “Carta pública de Adolf'o Pérez Esquivel a la Conae”, TeleSur, 29-an de Aŭgust'o 2018, www.telesurtv.net.

[4] Vd Benoît Bréville kaj Mart'in'e Bulard, “Des tribunaux pour détrousser les États”, Le Mond'e diplomatique, Juni'o 2014.

[5] Susan Stokes, Mandates and Democracy. Neoliberalism by Surprise in Latin-America. Cambridge University Press, 2001.

[6] Nul'ig'it'a de Interpol en Septembr'o 2018 pro la “politik'a natur'o” de la okaz'ant'a proces'o, kiu koncern'as for'konduk'o'n de deput'it'o.

[7] Vd Renaud Lambert : “Ĉu Brazilo est'as faŝism'a ?”, Le Mond'e diplomatique en Esperant'o, Novembr'o 2018.


Akcept'ej'o >> 1a decembr'o 2018

Mal'just'a'j impost'o'j kaj la labor'ist'a'j klas'o'j

La de'ven'o'j de la koler'o pri la impost'o


Plej rimark'ind'a pri la mobiliz'o de la "flav'a'j veŝt'o'j" kontraŭ fuel'impost'o'j est'as ĝi'a spontane'a karakter'o. Unu'e aper'int'e sur la marĝen'o'j de politik'a'j organiz'aĵ'o'j kaj labor'sindikat'o'j, kaj al'log'int'e apart'a'n interes'o'n en kamp'ar'a'j kaj antaŭ'urb'a'j region'o'j, ĝi subit'e relief'ig'is la sent'o'n de mal'just'ec'o pri la impost'o'sistem'o kiu bol'as jam de mult'a'j jar'o'j ĉe mal'alt'rang'a'j dung'it'o'j kaj et'skal'a'j entrepren'ist'o'j. En land'o kie impost'o'j rest'as re'distribu'il'o de la riĉ'ec'o, kiel far'iĝ'is, ke est'as tiu'j ĉe la mal'supr'o de la soci'a eskal'o kiu'j plej kontraŭ'as al impost'o'j ?



de  Alexis Spir'e

"Nul'ig'u la impost'o'j'n", "Macron Avar'ul'o", "Ir'i labor'i far'iĝ'as luks'aĵ'o", "Dekstr'o, mal'dekstr'o = impost'o'j", "Ĉes'ig'u la mon'el'tord'o'n, la ribel'o de unu'iĝ'int'a popol'o pov'as est'ig'i revoluci'o'n" ... La vari'ec'o de slogan'o'j montr'at'a'j dum la popol'a'j manifestaci'o'j kiu'j blok'is la voj'o'j'n protest'e kontraŭ la pli'ig'o de fuel'impost'o'j ek'de la 17a de novembr'o, el'vok'as kaj politik'e plur'fac'et'a'n mov'ad'o'n kaj koler'o'n cel'at'a'n al tre specif'a objekt'o, nom'e impost'o'j, fundament'o de la social'a ŝtat'o.

Dum la tut'a du'dek'a jar'cent'o, la demand'o pri impost'o'j apenaŭ koncern'is la labor'ist'ar'o'n. Post la Unu'a Mond'milit'o, la en'konduk'o de la progresiv'a en'spez'impost'o est'ig'is rezist'o'n ĉe la liberal'a'j profesi'o'j, la mem'dung'it'o'j kaj la kamp'ar'an'o'j, kiu'j star'ig'is asoci'o'j'n de impost'pag'ant'o'j [1]. Sed, krom dum la temp'o de la Popol'a Front'o (1936-1938), la demand'o pri mal'just'a'j impost'o'j ankoraŭ okup'is nur marĝen'a'n lok'o'n en la labor'ist'a mov'ad'o, precip'e kompar'e kun salajr'o'postul'o'j kaj la konserv'o de labor'posten'o'j. Eĉ la mal'just'ec'o de ne'rekt'a'j impost'o'j je konsum'ad'o, kiel la al'don'valor'a impost'o (Av'i), kiu konsist'ig'as proksim'um'e du'on'o'n de la impost'en'spez'o'j de la ŝtat'o kompar'e kun la salajr'o'impost'o kiu konsist'ig'as nur kvar'on'o'n, mal'oft'e est'is la objekt'o de kampanj'o'j de labor'sindikat'o'j kaj mal'dekstr'a'j parti'o'j.

En last'a'j jar'o'j, tamen, la kontraŭ'star'o pri impost'o'j re'vigl'iĝ'is tiom, ke ĝi far'iĝ'is centr'a afer'o en la lukt'o'j kontraŭ rigor'a'j el'spez'redukt'o'j. En Portugali'o, en maj'o 2010, dek'mil'o'j protest'is kontraŭ impost'alt'ig'o'j kaj buĝet'a'j redukt'o'j. Du jar'o'j'n post'e, cent'mil'o'j da hispan'o'j mobiliz'iĝ'is kontraŭ la buĝet'a rigor'ec'o, la mal'ŝtat'ig'o kaj la pli'ig'o de la Av'i - de 4% al 21% por lern'ej'a'j material'o'j. En Greki'o, publik'a'j kaj privat'a'j dung'it'o'j sur'strat'iĝ'is por protest'i kontraŭ salajr'o'redukt'o'j'n kaj mal'just'a'j'n impost'o'j'n. Kelk'a'j'n monat'o'j'n post'e, franc'a'j labor'ist'o'j en agr'o'industri'a'j fabrik'o'j, minac'at'a'j de mal'dung'o'j de super'flu'a'j dung'it'o'j, al'iĝ'is al la mov'ad'o de la bonnets rouges ("ruĝ'a'j ĉap'o'j") [2] lanĉ'it'a de kultiv'ist'o'j kaj et'skal'a'j entrepren'ist'o'j por venk'i la ekologi'a'n impost'o'n.

Ĉi tiu'n retro'ir'ig'o'n de la debat'o pri impost'o'j est'ig'is ĉef'e publik'a'j politik'o'j. Kun la kresk'o de amas'a sen'labor'ec'o kaj la intens'iĝ'o de la inter'naci'a konkurenc'o, reg'ist'ar'o'j est'as laŭ'paŝ'e rezign'ant'a'j regul'ig'i la divid'o'n de primar'a'j en'spez'o'j inter salajr'o'j kaj profit'o'j. En la daŭr'o de kelk'a'j jar'o'j, la social'a demand'o, formul'it'a en la kadr'o de la divid'o de profit'o'j, ced'is la lok'o'n al demand'o pri impost'o'j uz'at'a por varb'i la sub'ten'o'n de la elekt'ant'ar'o. En 2007, la slogan'o de Nicolas Sarkozy "Labor'i pli por gajn'i pli", kaj li'a projekt'o de sen'impost'ig'o'j por krom'hor'o'j, rav'is mult'a'j'n ofic'ist'o'j'n kaj fabrik'labor'ist'o'j'n. Kvin jar'o'j'n post'e, la promes'o en'konduk'i impost'o'n de 75% sur en'spez'o'j de pli ol 1 milion'o da eŭr'o'j ĉiu'jar'e ebl'ig'is al François Hollande don'i al si'a program'o popol'ism'a'n aspekt'o'n ; la rimed'o est'is tiom mis'koncept'it'a ke la Konstituci'a Konsili'o ne hezit'is blok'i ĝi'n. En 2017, Emmanuel Macron ankaŭ uz'is la abolici'o'n de la impost'o sur loĝ'ej'o'j por kontraŭ'pez'i si'a'n publik'a'n reputaci'o'n kiel la kandidat'o'n de la elit'o'j, antaŭ ol li fin'e anonc'is ke ĝi daŭr'os tri jar'o'j'n.

Grand'eg'a paradoks'o trov'iĝ'as ĉe la baz'o de ĉi tiu politik'ig'o de la demand'o pri impost'o'j : est'as membr'o'j de la labor'ist'ar'o kiu'j plej kritik'as la nivel'o'n de impost'o'j malgraŭ tio, ke est'as ili kiu'j plej profit'as de la sistem'o de la re'distribu'o de la riĉ'ec'o sur'baz'e de pag'ig'o'j. Region'a'j al'iĝ'o'j intens'ig'as ĉi tiu'n mal'fid'o'n. Ju pli oni mal'proksim'iĝ'as de la pli grand'a'j urb'o'j, des pli fort'iĝ'as la sent'o ke oni est'as mal'just'e impost'at'a : la loĝ'ant'o'j de kamp'ar'a'j kaj antaŭ'urb'a'j zon'o'j plej kritik'as la impost'a'n sistem'o'n, kontrast'e kun pariz'an'o'j. Post kelk'a'j jar'o'j da politik'o'j cel'ant'a'j antaŭ'e'n'ig'i dom'posed'ad'o'n, mult'a'j famili'o'j kun mal'alt'a'j salajr'o'j, kiu'j sur'pren'is ŝuld'o'n por aĉet'i dom'o'n, nun est'as sub'met'at'a'j al regul'a'j pli'ig'o'j de municip'a'j impost'o'j sur ne'mov'ebl'aĵ'o'j, kiu'j kompens'as la mal'pli'ig'o'n de ŝtat'a'j subvenci'o'j al municip'o'j. En iu'j region'o'j, la sent'o de mal'just'ec'o de'ven'as de la mal'bon'iĝ'o de publik'a'j serv'o'j kaj la pli'iĝ'int'a mal'facil'ec'o pri transport'ad'o pro la ferm'iĝ'o de fer'voj'a'j lini'o'j [3]. Est'as kvazaŭ la loĝ'ant'o'j de ĉi tiu'j lok'o'j, kiu'j plej'part'e vetur'as aŭtomobil'e kaj est'as traf'at'a'j de la plen'a bat'fort'o de kresk'ant'a'j fuel'prez'o'j, vid'atest'as la mal'aper'o'n antaŭ si'a'j okul'o'j mem de la lok'a'j instituci'o'j - la poŝt'ofic'ej'o, la lern'ej'o, la fer'voj'staci'o - kiu'j konkret'e reprezent'as la social'ig'o'n de mon'o per impost'o'j.

Mal'proksim'a ŝtat'o, serv'ant'a al la potenc'ul'o'j

Tia mal'fid'o al la fisk'a'j aŭtoritat'ul'o'j est'as part'o de ekster'ordinar'a koincid'o de event'o'j, karakteriz'at'a de si'n'sekv'o de skandal'o'j. En 2011, oni el'trov'is ke Liliane Bettencourt, la plej riĉ'a vir'in'o en Franci'o, est'is kaŝ'int'a pli ol 100 milion'o'j'n da eŭr'o'j de la fisk'a'j aŭtoritat'ul'o'j, kaj ke ŝi donac'is mon'o'n por la elekt'o'kampanj'o de Nicolas Sarkozy. Post tio ven'is la afer'o Jérôme Cahuzac, la nom'o de la ministr'o pri la buĝet'o de François Hollande, kiu respond'ec'is pri la batal'o kontraŭ impost'a fraŭd'o kaj kiu konfes'is en 2013 ke li hav'as sekret'a'n svis'a'n bank'o'kont'o'n kun valor'o de 600 000 eŭr'o'j - ne'int'e tio'n antaŭ la Naci'a Asemble'o. Sam'temp'e, komenc'iĝ'is melodram'o en la amas'komunik'il'o'j. La epizod'o'j de la LuxLeaks, SwissLeaks, Offshore Leaks, "Panam'a Papers" kaj "Paradise Papers" relief'ig'is impost'a'j'n fraŭd'o'j'n de trans'naci'a'j firma'o'j, politik'a'j gvid'ant'o'j, fam'a'j sport'ist'o'j kaj la mond'o de distr'iĝ'o. Ĉi tiu si'n'sekv'o montr'is ke la egal'ec'o de impost'o'j est'as fabel'o rakont'at'a en jur'a'j libr'o'j, kaj ke la mond'o nun konsist'as el du kategori'o'j : unu'flank'e, ordinar'a'j impost'pag'ant'o'j al'vok'at'a'j akcept'i ke impost'o'j est'as neces'a'j por re'plen'ig'i la ŝtat'a'n kas'o'n ; ali'flank'e, la potenc'ul'o'j kiu'j pov'as sen'ĝen'e sen'dev'ig'i si'n je la laŭ'leĝ'a'j lim'o'j (neni'u kriminal'a plend'o est'is registr'it'a kontraŭ Bettencourt, kiu mort'is en 2017 ; s-ro Cahuzac est'is kondamn'it'a al kvar jar'o'j da en'prizon'ig'o sed rest'as liber'a).

La percept'o'n pri "du'obl'a norm'o" intens'ig'is la praktik'a'j spert'o'j kiu'j'n la labor'ist'a klas'o hav'as kun la ŝtat'o. La plej mal'riĉ'a'j impost'pag'ant'o'j oft'e de'pend'as de ŝtat'ofic'ist'o'j por help'i si'n asert'i si'a'j'n rajt'o'j'n [4]. Sed la mal'pli'iĝ'o de la nombr'o de ŝtat'ofic'ist'o'j damaĝ'as rilat'o'j'n ĉe la giĉet'o. Inter 2005 kaj 2017, reg'ist'ar'o'j elimin'is pli ol 35 000 labor'posten'o'j'n tra la tut'a fisk'o, precip'e la person'ar'o'n ĉe la giĉet'o'j. En la kamp'ar'a'j region'o'j, la mal'ferm'hor'ar'o mal'pli'iĝ'is kaj, en urb'a'j lok'o'j, atend'o'vic'o'j pli'long'iĝ'as, kio pun'as impost'pag'ant'o'j'n kun mal'mult'a eduk'o kiu'j prefer'as hom'a'n kontakt'o'n anstataŭ uz'i Inter'ret'o'n, precip'e kiam ili dev'as pet'i ne'dev'ig'a'n rabat'o'n, tio est'as, argument'i ke est'as praktik'e mal'ebl'e pag'i la dom'impost'o'n, la impost'o'n sur ne'mov'ebl'aĵ'o'j aŭ la aŭd'vid'a'n kotiz'o'n. Kun la pli'iĝ'o de sen'labor'ec'o kaj ne'sekur'a dung'at'ec'o, la nombr'o de ĉi tiu'j pet'o'j kresk'is de 695 000 en 2003 al 1,4 milion'o'j en 2015. Sed la ebl'ec'o, ke oni konvink'os la impost'ist'o'n pri si'a argument'o, vari'as laŭ la soci'a fon'o de la pet'ant'o : laŭ ni'a enket'o far'it'a en 2017, el la impost'pag'ant'o'j kiu'j hav'is disput'o'n kun la ŝtat'a'j serv'o'j, 69% de membr'o'j de la super'a'j klas'o'j est'is kontent'ig'it'a'j, kontraŭ 51% de la mal'riĉ'ul'o'j.

La efik'o'j de la financ'a kriz'o pli'sever'ig'as la burokrat'ism'a'n streĉ'it'ec'o'n. Por dung'it'o'j kaj et'skal'a'j entrepren'ist'o'j, kies aĉet'pov'o stagn'as aŭ regres'as, impost'o'j ŝajn'as est'i mal'pli kompens'o por publik'a'j serv'o'j ol suplement'a el'spez'o. Ili'a sent'o de mal'just'ec'o est'as pli'intens'ig'it'a : al la mal'kapabl'o pag'i la postulat'a'j'n sum'o'j'n est'as al'met'it'a la konvink'o ke ĉi tiu mon'o serv'as por riĉ'ig'i "la super'ul'o'j'n". Ek'de la kriz'o de 2008, la dis'er'iĝ'o de la industri'a struktur'o kaj la mal'dung'o'j ĵet'as sever'a'n lum'o'n sur la sen'pov'ec'o'n de gvid'ant'o'j kiu'j ne kapabl'as opon'i ekster'land'ig'o'j'n. Ia'temp'e konsider'at'a kiel garanti'o de protekt'o, la ŝtat'o nun ŝajn'as est'i mal'proksim'a instanc'o, serv'ant'a al la potenc'ul'o'j.

Al'don'e, en et'skal'a'j entrepren'o'j kiu'j est'as precip'e el'met'at'a'j al la inter'naci'a konkurenc'o, oni oft'e rigard'as impost'o'j'n kiel rekt'a'n minac'o'n por la daŭr'ig'ebl'ec'o de dung'at'ec'o. Ĉi tiu percept'o, stimul'at'a de ĵurnal'ist'o'j per la konstant'a refren'o pri "ŝarĝ'o'j trud'it'a'j al la dung'o'kost'o'j", kre'as komun'a'n interes'o'n inter dung'it'o'j kaj dung'int'o'j, precip'e kiam tem'as pri kiel kontest'i ŝtat'a'j'n pag'ig'o'j'n kaj tro'a'j'n regul'o'j'n.

En fragment'ig'it'a mond'o de labor'o, kie dung'ant'o'j vol'e si'n turn'as al sub'kontrakt'ad'o, la kontraŭ'star'o pri impost'o'j ankaŭ pov'as ven'i de jun'a'j ne'diplom'iĝ'int'a'j labor'ist'o'j - fabrik'labor'ist'o'j kaj ofic'ist'o'j - sever'e traf'it'a'j de sen'labor'ec'o kaj ne'sekur'a dung'it'ec'o. Por mult'a'j, la individu'ig'o de labor'o est'as akompan'at'a de erozi'o de kolektiv'a'j solidar'ec'o'j, kio est'ig'as form'o'n de eks'fili'iĝ'o : hav'ant'e neni'o'n komun'a'n kun la stabil'ec'o propon'at'a de la status'o de ŝtat'ofic'ist'o, ĉi tiu'j labor'ist'o'j ten'as en si i'a'n rankor'o'n je la Ŝtat'o kaj ĝi'a'j agent'o'j kiu'j rajt'as protekt'o'j'n, kiu'j'n labor'ist'o'j ne rajt'as. Por tiu'j plej traf'it'a'j de la financ'a kriz'o, mem'dung'iĝ'o est'as ebl'a solv'o. Sed ĉi tiu perspektiv'o de promoci'o est'as oft'e akompan'at'a de la adopt'o de parol'o kondamn'ant'a "tro'a'j'n de'pag'o'j'n". La bild'o de la mal'grand'a firma'o aflikt'at'a de social'a'j kaj fisk'a'j pag'ig'o'j kun'lig'iĝ'as kun tiu de izol'it'a ŝtat'o, indiferent'a pri lok'a'j mal'facil'aĵ'o'j. La valor'ig'o de labor'o kiel font'o de dign'o kaj merit'it'a salajr'o est'as akompan'at'a de la fi'ig'o de social'a'j subvenci'o'j financ'at'a'j de impost'o'j. La mal'stabil'ig'o de tut'a'j sekci'o'j de labor'ist'o'j kun mal'alt'a'j en'spez'o'j tiel help'is daŭr'ig'i la kresk'ant'a'n mal'fid'o'n ĉe la labor'ist'ar'o pri impost'o'j kun la cel'o sekur'ig'i dung'it'ec'o'n ĉia'prez'e.

Ĉi tiu perfid'it'a fid'o de la labor'ist'ar'o, rilat'e al la font'o'j de financ'o'j por la social'a ŝtat'o, est'as de'long'e ignor'it'a en debat'o'j pri impost'o'j. Kiam oni menci'as ĝi'n dum la elekt'o'kampanj'o'j, la prioritat'o de reg'ist'ar'o'j est'as konserv'i konfid'o'n je la impost'o'sistem'o ĉe la mez'klas'an'o'j - soci'a grup'o kun kiu la pli'mult'o de voĉ'don'ant'o'j ident'ig'as si'n - kaj ĉe la riĉ'ul'o'j. Ek'de la fru'a'j 1980aj jar'o'j, mult'iĝ'as impost'a'j pag-escept'o'j ebl'ig'ant'a'j redukt'o'j'n de rent'impost'o'j, dum la al'don'valor'a impost'o rest'as sen'ŝanĝ'a por ĉiu'j konsum'ant'o'j kaj fuel'impost'o'j pli'iĝ'is sen iu ajn pag-escept'o (krom por transport'a'j firma'o'j). Mon'donac'o'j al parti'o'j kaj asoci'o'j, dung'o de hejm'serv'ist'o, invest'o'j je lu'ebl'a'j dom'o'j, energi-rilat'a re'nov'ig'a labor'o : ĉiu'j est'as sen'impost'ig'a'j mekanism'o'j kiu'j ebl'ig'as al impost'pag'ant'o'j redukt'i si'a'n faktur'o'n, kaj eĉ rajt'ig'as al la riĉ'ul'o'j aranĝ'o'j'n de impost'a optimum'ig'o.

Donac'o al entrepren'estr'o'j

Tia'j pag-escept'o'j influ'as si'n'ten'o'j'n pri la nivel'o de impost'o'j. Laŭ ni'a enket'o, impost'pag'ant'o'j kun almenaŭ unu sen'impost'ig'o 1,4-obl'e mal'pli probabl'e opini'os ke "en Franci'o oni pag'as tro da impost'o'j" ol tiu'j, kiu'j ne hav'as sen'impost'ig'o'n. En aŭtun'o, la dram'o en la amas'komunik'il'o'j pri la impost'o de'kalkul'it'a ĉe la font'o [5] ankaŭ montr'is ke la reg'ist'ar'o est'as pret'a mobiliz'iĝ'i por garanti'i ĉi tiu'j'n rimed'o'j'n kiu'j profit'as al la bon'hav'ul'o'j : ĉef'ministr'o Édouard Philippe fin'e decid'is ke 60% de kelk'a'j impost'kredit'o'j est'os pag'it'a'j ĝis januar'o 2019, kaj ne ses monat'o'j'n post'e kiel est'is unu'e intenc'it'e.

Sam'temp'e, ali'a'j leĝ'o'j est'as aprob'it'a'j kiu'j cel'as la plej'riĉ'ul'o'j'n, kiel la pli'larĝ'ig'o de la ’Pakt'o Dutreil’ [6], kiu ebl'ig'as al entrepren'estr'o'j testament'i si'a'j'n akci'o'j'n, per antaŭ'donac'o'j aŭ kiam ili mort'os, kaj tiel escept'i si'n de la pli'mult'o de - aŭ eĉ de ĉiu'j - hered'a'j impost'o'j. Ĉi tiu donac'o, kies kost'o ne est'as preciz'e kalkul'it'a, est'is aprob'it'a tut'e ne'rimark'it'e, sed la pli'larĝ'ig'o de ĉi tiu sen'impost'ig'o, kiu jam kost'as al la publik'a'j financ'o'j ĉirkaŭ 500 milion'o'j'n da eŭr'o'j ĉiu'jar'e, reprezent'us tre grand'a'j'n gajn'o'j'n por tiu'j, kiu'j profit'as de ĝi.

Dum'e, ĵurnal'ist'o'j kaj politik'ist'o'j fascin'it'e fiks'rigard'as la "flav'a'j'n veŝt'o'j'n" kaj demand'as al si ĉu ili protekt'u la hom'medi'o'n aŭ sufok'u aŭt'ist'o'j'n. Kvankam ankoraŭ est'as tro fru'e prognoz'i la sekv'o'j'n de ĉi tiu mov'ad'o, ĝi'a ĉef'a merit'o est'as tio, ke ĝi pri'lum'is la rankor'o'n pri mal'just'a'j impost'o'j kiu bolet'as de mult'a'j jar'o'j en la kor'o'j de la labor'ist'a'j klas'o'j.

Alexis Spir'e



La aŭtor'o

Alexis Spir'e
Soci'olog'o, esplor'direktor'o en la franc'a Naci'a Centr'o de Scienc'a Esplor'o de (CNRS). Aŭtor'o de Résistances à l’impôt, attachement à l’Etat. Enquête sur les contribuables français, (...)
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Mike Le'o'n
el la Alexis Spir'e est'as soci'olog'o ĉe la Centr'e national de la recherche scientifique (CNRS). Li est'as la aŭtor'o de ’Résistances à l’impôt, attachement à l’État : Enquête sur les contribuables français’, Seuil, Parizo, 2018. La libr'o est'is verk'it'a sur'baz'e de enket'il'o send'it'a en 2017 al reprezent'a sampl'o de 2 700 person'o'j, kaj de kvalit'a'j esplor'o'j pri la spert'o'j de impost'pag'ant'o'j intervju'it'a'j en impost'ofic'ej'o'j.

[1] Nicolas Delalande, ’Les Batailles de l’impôt. Consentement et résistances de 1789 à n'os jours’, Seuil, kol. « L’Univers historique », Parizo, 2011.

[2] La mov'ad'o de la "bonnets rouges" lev'iĝ'is en Bretoni'o en 2013 post kiam la reg'ist'ar'o sur'met'is impost'o'n sur kamion'o'j, asert'ant'e ke ĝi est'as ekologi'a impost'o. Per'fort'a'j protest'o'j dev'ig'is la nul'ig'o'n de la impost'o en oktobr'o 2013 - ml.

[3] Vid'u Je'a'n-Michel Dumay, ’La Franc'e abandonne ses villes moyennes’, Le Mond'e Diplomatique, maj'o 2018.

[4] Yasmine Siblot, ’Faire valoir ses droits au quotidien. Les services publics dans les quartiers populaires’, Presses de Sciences Po, kol. « Sociétés en mouvement », Parizo, 2006.

[5] "La impost'o de'kalkul'it'a ĉe la font'o" (prélèvement à la sourceimpôt re'ten'u à la source) est'as en'spez'impost'o pag'ot'a al la ŝtat'o far'e de la pag'ant'o de la en'spez'o (la "font'o"), kutim'e dung'ant'o kiu de'kalkul'as la impost'o'n de la salajr'o'j de si'a'j dung'it'o'j - ml.

[6] Pakt'o de la 1-a de aŭgust'o 2003, establ'it'a de la Leĝ'o Dutreil (laŭ la nom'o de Renaud Dutreil, tiam'a ministr'o pri et'skal'a'j kaj mez'grand'a'j entrepren'o'j), ankaŭ nom'at'a la ’Leĝ'o por Ekonomi'a'j Iniciat'o'j’.



Akcept'ej'o >> 1a decembr'o 2018

Sep'dek jar'o'j'n post la Universal'a Deklaraci'o de la Hom'rajt'o'j

Ne ekzist'as politik'a liber'ec'o sen soci'a egal'ec'o


Adopt'ant'e la Universal'a'n Deklaraci'o'n de la Hom'rajt'o'j, la 10-an de decembr'o 1948, la membr'o'j de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j la unu'a'n foj'o'n akord'iĝ'is pri princip'o'j ebl'ig'ant'a'j al la hom'o'j viv'i en liber'ec'o, egal'ec'o kaj dign'ec'o. Kvankam mult'a'j progres'o'j okaz'is de'post tiam, la eksplod'o de mal'egal'ec'o'j kaj la akcel'iĝ'o de la ŝtat'a'j politik'o'j zorg'ant'a'j ĉef'e pri publik'a sekur'ec'o minac'as la rajt'o'j'n sam'e politik'a'j'n, kiel ekonomi'a'j'n kaj soci'a'j'n – des pli fragil'a'j'n ke oni konsider'as ili'n izol'e.



de  Kumi NAIDOO

Leg'i Kaj Re'leg'i la Universal'a'n Deklaraci'o'n de la Hom'rajt'o'j, sep'dek jar'o'j'n post ĝi'a adopt'o far'e de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j en Parizo, est'as daŭr'e util'a ekzerc'o, ĉar tiu tekst'o plu propon'as nun la plej progres'em'a'n vizi'o'n de tio, kio ni'a mond'o pov'us est'i. En la moment'o celebr'i tiu'n dat're'ven'o'n, est'us logik'e sub'strek'i la ne'kontest'ebl'a'j'n progres'o'j'n kun'e far'it'a'j'n dum tiu'j jar'o'j por trans'form'i ĉi tiu'n vizi'o'n en real'o'n. Sed honest'ec'o dev'ig'as ni'n dir'i, ke ne'toler'em'o kresk'as, ke ekstrem'a'j mal'egal'ec'o'j dis'vast'iĝ'as dum la ŝtat'o'j montr'iĝ'as ne'kapabl'a'j kolektiv'e far'i la neces'a'j'n decid'o'j'n por al'front'i la tut'mond'a'j'n minac'o'j'n. Ni trov'iĝ'as ekzakt'e en la situaci'o, kiu'n la land'o'j sub'skrib'int'o'j de la Deklaraci'o vol'is evit'i. Ni do ne kontent'iĝ'u per tiu celebr'ad'o, kaj ni pren'u tiu'n histori'a'n okaz'o'n por far'i bilanc'o'n kaj labor'i por konkret'ig'i la hom'rajt'o'j'n por la plej grand'a nombr'o.

La du'a artikol'o de la Universal'a Deklaraci'o dir'as, ke la proklam'it'a'j rajt'o'j aparten'as al ĉiu el ni, ĉu ni est'as riĉ'a aŭ mal'riĉ'a, kiu ajn est'as ni'a seks'o aŭ ni'a haŭt'kolor'o, la land'o kie ni viv'as, la lingv'o kiu'n ni parol'as, ni'a'j opini'o'j aŭ ni'a'j kred'o'j. Tiu universal'ism'o, kiu est'as ĉe la origin'o de ĉiu'j rajt'o'j de la hom'o, ne nur ne far'iĝ'is real'o, sed sufer'as hodiaŭ brutal'a'j'n atak'o'j'n. Amnesty International kun'e kun ali'a'j organiz'aĵ'o'j sen'ĉes'e sub'strek'as, ke diskurs'o'j plen'a'j je stigmat'iz'o, mal'am'o kaj tim'o dis'volv'iĝ'as en neniam vid'it'a manier'o tra la mond'o, de la 1930-aj jar'o'j.

La ĵus'a venk'o de s-ro Jair Bolsonaro ĉe la prezid'ant'a elekt'o en Brazilo, malgraŭ program'o mal'kaŝ'e mal'amik'a al la fundament'a'j rajt'o'j, perfekt'e ilustr'as la defi'o'j'n al kiu'j ni dev'as respond'i.

Se S-Ro BOLSONARO sukces'os plen'um'i la promes'o'j'n de sen'human'ig'a kampanj'o, li'a al'ir'o al la reg'a pozici'o minac'as la indiĝen'a'j'n loĝ'ant'ar'o'j'n, la tradici'a'j'n kamp'ar'an'a'j'n komun'um'o'j'n – nom'at'a'j'n quilombos -, la lesb'an'o'j'n,, gej'o'j'n, du'seks'a'j'n, trans- kaj inter-seks'a'j'n hom'o'j'n (LGDTI), la nigr'a'n jun'ul'ar'o'n, la vir'in'o'j'n, la aktiv'ul'o'j'n kaj la organiz'aĵ'o'j'n de la civil'a soci'o.

Est'as absolut'e neces'e si'n demand'i kial ni trov'iĝ'as en situaci'o, kiu'n la Deklaraci'o vol'is preciz'e evit'i ; situaci'o en kiu la hom'a'j rajt'o'j est'as atak'at'a'j kaj rifuz'at'a'j pro la motiv'o, ke ili protekt'as kelk'a'j'n sed ne ĉiu'j'n.

La mult'a'j kial'o'j, kiu'j konduk'is al tia stat'o, est'as ja kompleks'a'j, sed tut'e cert'a est'as ni'a ne'kapabl'o konsider'i la hom'rajt'o'j'n kiel ar'o'n da ne'divid'ebl'a'j rajt'o'j laŭ'natur'e lig'it'a'j kaj aplik'ebl'a'j al ĉiu'j. La Universal'a Deklaraci'o ne dis'ig'is la civit'an'a'j'n rajt'o'j'n de la kultur'a'j, ekonomi'a'j, politik'a'j kaj soci'a'j rajt'o'j. Ĝi ne dis'ig'is la neces'o'n konkret'ig'i la rajt'o'n je nutr'ad'o kaj la neces'o'n cert'ig'i esprim'liber'ec'o'n. Ĝi jam agnosk'is tio'n, kio'n ni kutim'e re'kon'as hodiaŭ : ambaŭ est'as esenc'e lig'it'a'j.

Dum la jar'dek'o, kiu sekv'is la adopt'o'n de la Deklaraci'o, la ŝtat'o'j mal'kupl'is la du rajt'o-tip'o'j'n, kaŭz'ant'e mal'ekvilibr'o'n en ili'a percept'o kaj ili'a protekt'o [1]. Sed la inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j por defend'o de la hom'rajt'o'j, inkluziv'e de Amnesty International, dev'as akcept'i si'a'n part'o'n de respond'ec'o en tiu aberaci'o. Ni'a asoci'o est'as ĉef'e kon'at'a pro si'a defend'o de la konscienc'o-liber'ec'o kaj sub'ten'o al politik'a'j mal'liber'ul'o'j, tio est'as hom'o'j en'karcer'ig'it'a'j pro tio, kio ili est'as aŭ pro tio, kio'n ili kred'as. Ni ankaŭ est'as asoci'it'a'j al la lukt'o kontraŭ tortur'o, por abol'o de la mort'o'pun'o aŭ por la esprim'liber'ec'o. Ni komenc'is stud'i kaj aktiv'e antaŭ'e'n'ig'i la ekonomi'a'j'n, soci'a'j'n kaj kultur'a'j'n rajt'o'j'n nur en la 2000-aj jar'o'j. De post tiam, ni konduk'is kampanj'o'j'n kontraŭ la mal'respekt'o de la rajt'o al dec'a loĝ'ej'o, al san'o kaj al eduk'ad'o. Ni sci'as, ke mult'o rest'as far'end'a.

La tut'mond'a ekonomi'a kriz'o, kies konsekvenc'o'j profund'e sent'iĝ'as, perfekt'e ilustr'as la neces'o'n venk'i tiu'j'n defi'o'j'n el vid'punkt'o de la hom'a'j rajt'o'j. Tio, kio okaz'is en mult'a'j eŭrop'a'j land'o'j, montr'is la fragil'ec'o'n, kaj eĉ la praktik'a'n ne'ekzist'o'n de baz'a social'a protekt'ad'o. Eĉ pli mal'bon'e, en la plej traf'it'a'j land'o'j, la ekonomi'a'j kaj soci'a'j leĝ'ar'o'j rest'as tro oft'e ne'sufiĉ'a'j. Kio signif'as, ke la civit'an'o'j ne pov'as respekt'ig'i si'a'j'n rajt'o'j'n ĉe tribunal'o, eĉ kiam tiu'j rajt'o'j est'as evident'e per'fort'it'a'j.

En Mult'a'j okaz'o'j, la reg'ist'ar'o'j elekt'is respond'i al la ekonomi'a kriz'o per decid'o'j de mal'abund'a politik'o human'e tre kost'a'j, mal'help'ant'e la al'ir'o'n al la plej neces'a'j var'o'j, al la san'o, loĝ'ej'o kaj nutr'ad'o. Hispan'uj'o est'as bon'a ekzempl'o de tio : la reg'ist'ar'o redukt'is la publik'a'j'n el'spez'o'j'n, inkluziv'e en la kamp'o de san'o. La alt'kvalit'a'j fleg'o'serv'o'j tiam far'iĝ'is pli kost'a'j kaj ekster la pag'kapabl'o, ĉef'e, de la hom'o'j kun mal'grand'a'j en'spez'o'j, kaj apart'e de tiu'j, kiu'j sufer'as pro kronik'a'j mal'san'o'j, handikap'o'j kaj problem'o'j de mens'a san'o. Unu el la hom'o'j pri'demand'it'a'j kadr'e de raport'o pri la tem'o, konfes'as al ni, ke li nun dev'as elekt'i inter manĝ'aĵ'o kaj medikament'o'j : « Mi tro sufer'as, mi bezon'as mi'a'j'n medikament'o'j'n. Ĉu mi fleg'os mi'n, ĉu mi mort'ig'os mi'n (tiom ne'toler'ebl'a est'as la dolor'o)… Do, se mi dev'as redukt'i mi'a'n manĝ'aĵ'o'n, mi tio'n far'as, ĉar mi dev'as aĉet'i medikament'o'j'n [2]. »

La Manier'o, kiu'n la reg'ist'ar'o'j elekt'is por re'ag'i al la kontraŭ-mal'abund'a'j mov'ad'o'j est'as ali'a pruv'o de la ne'dis'ig'ebl'a karakter'o de la politik'a'j, ekonomi'a'j, soci'a'j kaj kultur'a'j rajt'o'j. En Ĉado, la lim'ig'a'j decid'o'j adopt'it'a'j de la reg'ant'o'j pli'profund'ig'is la loĝ'ant'ar'o'n en mal'riĉ'ec'o'n. Ili mal'help'is la al'ir'o'n al baz'a'j fleg'ej'o'j kaj met'is eduk'ad'o'n ekster ating'ebl'o'n de mult'a'j loĝ'ant'o'j. Mult'a'j ĉad'an'o'j tiam manifestaci'is kaj strik'is. Anstataŭ aŭskult'i ili'a'j'n plend'o'j'n, la reg'ist'ar'o decid'is sufok'i ĉiu'n kontest'ad'o'n. Ĝi elekt'is brutal'a'n sub'prem'o'n, arest'ant'e la aktiv'ul'o'j'n kaj mal'respekt'ant'e en okul'frap'a manier'o ili'a'n kun'ven'o-liber'ec'o'n.

Kvankam la tut'mond'a kriz'o ŝajn'as mal'proksim'e mal'antaŭ ni, ni ĉiam observ'as ties soci'a'j'n kaj ekonomi'a'j'n konsekvenc'o'j'n. La mal'egal'ec'o'j, la korupt'o, sen'labor'ec'o kaj ekonomi'a stagn'ad'o, kiu'j frap'as la loĝ'ant'ar'o'j'n form'as favor'a'n teren'o'n por emerĝ'o de gvid'ant'o'j, kiu'j sem'as divid'o'n kaj mal'am'o'n, kun la kon'at'a'j eksplod'a'j konsekvenc'o'j.

La franc'a prezid'ant'o Emmanuel Macron prov'as est'i ĉampion'o de la lukt'o kontraŭ tia'j diskurs'o'j, kiu'j minac'as en'radik'iĝ'i. « Eŭrop'o preskaŭ ĉie baskul'as al la ekstrem'o'j, kaj de'nov'e ced'as al naci'ism'o », li ja deklar'is okaz'e de televid'a parol'ad'o la 16-an de oktobr'o 2018. « Ni bezon'as, en tiu'j mal'hel'a'j temp'o'j, ĉiu'j'n energi'o'j'n de la naci'o (…). Mi fid'as vi'n, mi fid'as ni'n. » Tamen, la franc'a loĝ'ant'ar'o mal'trankvil'as pri la politik'o'j, kiu'j'n li konduk'as pri la labor-jur'o, la emerit-pensi'o'j kaj al'ir'o al universitat'a'j stud'o'j. Amnesty International ankaŭ evident'ig'is la lim'ig'o'j'n al la manifestaci-rajt'o en Franc'uj'o, sub la pretekst'o de urĝ'o-stat'o. En 2018, la mobiliz'o'j favor'a'j al leĝ'o'j respekt'em'a'j al la ekonomi'a'j, soci'a'j kaj kultur'a'j rajt'o'j kaŭz'as, en plej bon'a okaz'o, indiferent'o'n de la franc'a prezid'ant'o, kaj, en la plej mal'bon'a, brutal'a'n polic'a'n sub'prem'ad'o'n.

Tia Skem'o est'as trov'ebl'a ĉie en la mond'o. Urĝ'as, ke la reg'ist'ar'o'j re'kon'u si'a'n ne'kapabl'o'n respekt'ig'i ĉiu'j'n rajt'o'j'n, el ĉiu'j kategori'o'j. Tiu'cel'e ni ne dev'as kontent'iĝ'i postul'i la liber'ec'o'n esprim'iĝ'i kaj manifestaci'i ; ni dev'as ankaŭ ekzamen'i la kaŭz'o'j'n de la kontest'ad'o. Ni pren'u la ekzempl'o'n de Jamal Khashoggi, tiu sauda ĵurnal'ist'o kon'at'a en la tut'a mond'o ĉar li est'is brutal'e mort'ig'it'a en oktobr'o 2018 en la konsul'ej'o de Sauda Arab'uj'o en Istanbulo. Sam'e kiel mult'a'j el la hom'rajt'a'j defend'ant'o'j en si'a land'o, li est'is strikt'e kontrol'at'a de Rijado ĉar li elekt'is uz'i si'a'n esprim'liber'ec'o'n. En si'a last'a artikol'o publik'ig'it'a en la Washington Post, li sub'strek'is, ke li'a'j koleg'o'j ne pov'is mal'kaŝ'e trakt'i demand'o'j'n lig'it'a'j'n al ili'a ĉiu'tag'a viv'o. « Ni sufer'as pro mal'riĉ'ec'o, pro politik'a mal'zorg'o kaj pri mal'bon'a eduk'ad'o, li skrib'is. La kre'ad'o de inter'naci'a forum'o, sen'de'pend'a de la naci'ism'a'j reg'ist'ar'o'j, kiu'j sem'as mal'am'o'n, ebl'ig'us al la ordinar'a'j civit'an'o'j de la arab'a mond'o, trov'i solv'o'j'n al la struktur'a'j problem'o'j de ili'a soci'o [3]. » Khashoggi perfekt'e kompren'is kial la hom'a'j rajt'o'j form'as tut'aĵ'o'n. Esprim-liber'ec'o est'as esenc'a ĉar ĝi ebl'ig'as al ni postul'i la ali'a'j'n rajt'o'j'n, sed ĝi ne sufiĉ'as. Tial la egipta popol'o skand'is « Pan'o, Liber'ec'o, Soci'a just'ec'o ! » dum la « arab'a printemp'o » de 2011. Tio, kio'n ni ankoraŭ ne sukces'as kompren'i, la manifestaci'ant'o'j de la Tahrir-plac'o en Kairo, jam dolor'e kompren'is antaŭ sep jar'o'j : pri la hom'a'j rajt'o'j, est'as ĉio aŭ neni'o. aŭ oni pov'as uz'i ĉiu'j'n, aŭ oni hav'as neni'o'n.

Se ni ver'e vol'as, ke la hom'a'j rajt'o'j far'iĝ'u real'o por ĉiu'j, urĝ'a'j est'as kelk'a'j decid'o'j. Kiel mov'ad'o de defend'o de la hom'a'j rajt'o'j, ni dev'as ne nur plu defend'i la esprim- kaj manifestaci-liber'ec'o'n, sed ankaŭ establ'i lig'o'n kun la ekonomi'a'j kaj financ'a'j decid'o'j de ni'a'j gvid'ant'o'j. Ni dev'as labor'i kun organiz'aĵ'o'j simil'a'j al la ni'a por postul'i de la politik'a'j respond'ec'ul'o'j, ke ili raport'u pri uz'o de la publik'a mon'o, por batal'i kontraŭ korupt'o, kontraŭ'leĝ'a'j kapital'mov'o'j kaj la difekt'o'j de la inter'naci'a impost'ad'o. Ni dev'as streb'i trov'i solv'o'j'n al la struktur'a'j problem'o'j de ni'a'j soci'o'j.

Tem'as pri vast'a projekt'o, kiu pov'os real'iĝ'i nur se ni unu'ig'as ni'a'j'n fort'o'j'n kre'ant'e koalici'o'j'n kun ni'a'j partner'o'j de ali'a'j mov'ad'o'j : aktiv'ul'o'j de la hom'a'j rajt'o'j, advokat'o'j, sindikat'ist'o'j, reprezent'ant'o'j de la soci'a'j mov'ad'o'j, ekonomik'ist'o'j kaj religi'a'j respond'ec'ul'o'j. Kun la help'o de ni'a'j alianc'an'o'j en ĉiu'j region'o'j de la mond'o, ni dev'as port'i la voĉ'o'n de tiu'j, kiu'j bezon'as est'is aŭd'at'a'j. Nur solidar'ec'o permes'os al ni ating'i mond'o'n sen mal'egal'ec'o'j kaj sen mal'just'aĵ'o'j, mond'o'n konform'a'n al la engaĝ'iĝ'o'j de la Universal'a Deklaraci'o de la Hom'rajt'o'j.

Kumi NAIDOO

       


La aŭtor'o

Kumi NAIDOO
Ĝeneral'a Sekretari'o de Amnesty International.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a

[1] Vd. Je'a'n Bricmont, « Une gauche endormie par l’hypocrisie impériale », Le Mond'e diplomatique, aŭgust'o 2006.

[2] « Wrong prescription : The impact of austerity measures on the right to health in Spain », Amnesty International, Londono, 24-a de april'o 2018.

[3] Jamal Khashoggi, « What the Arab world needs most is free expression », The Washington Post, 17-a de oktobr'o 2018.



Akcept'ej'o >> 1a novembr'o 2018

La mit'o de sturm'o al Eŭrop'o

En'migr'ad'o, bias'it'a debat'o


En Eŭrop'o la loĝ'ant'ar'o stagn'as kaj mal'jun'iĝ'as ; ali'flank'e de Mediterane'o, ĝi kresk'as kaj pli'jun'iĝ'as. El tiu konstat'o mult'a'j konklud'as, ke la eksplod'o de la migr'o-flu'o'j far'iĝ'as ne'evit'ebl'a. Sekv'e, neces'as laŭ ili, ĉu en'ferm'i si'n kvazaŭ en fortres'o, ĉu mal'ferm'i la land'lim'o'j'n. Ĉu tiu analiz'o ne est'as sen'util'e fatal'ism'a ?



de  Benoît BRÉVILLE

La Migr'o-Flu'o'j en direkt'o de la Eŭrop'a Uni'o ating'is si'a'n plej mal'alt'a'n nivel'o'n de'post la komenc'o de la « kriz'o de rifuĝ'int'o'j » kaŭz'it'a de la siria milit'o. La nombr'o de la kontraŭ'leĝ'a'j land'lim'o-tra'pas'o'j sur la kontinent'o est'is naŭ-onigita, trans'pas'ant'a de 1,8 milion'o en 2015 ĝis 204 219 en 2017, laŭ la agent'ej'o Frontex. Tamen, oni nun parol'as sam'e mult'e pri en'migr'ad'o. Tiu tem'o eĉ ver'ŝajn'e domin'os la eŭrop'a'j'n elekt'o'j'n de la printemp'o 2019.

Tia est'as ĉiu'okaz'e la komun'a dezir'o de s-ro'j Emmanuel Macron kaj Viktor Orban. Tim'ant'e « invad'o'n », la hungar'a ĉef'ministr'o klar'ig'as : « Est'as nun en Eŭrop'o du tend'ar'o'j. Macron est'as la ĉef'o de la politik'a'j fort'o'j sub'ten'ant'a'j en'migr'ad'o'n. Ĉe la ali'a flank'o est'as ni, kiu'j vol'as ĉes'ig'i la kontraŭ'leĝ'a'n en'migr'ad'o'n. » La ĉef'o'j de la ekstrem-dekstr'o, port'at'a'j de la opini'enket'o'j kaj si'a'j bon'a'j rezult'o'j dum la last'a'j elekt'o'j, imag'as, ke ili nun est'as la pli'mult'o en Eŭrop'o. « En Pollando, en Aŭstr'uj'o, en Hungar'uj'o, ni'a'j ide'o'j est'as ĉe la reg'ist'ar'o », ek'ĝoj'is s-in'o Marin'e Le Pen, prezid'ant'in'o de la Naci'a Kun'iĝ'o, la 16-an de septembr'o. Si'a'flank'e, s-ro Macron deklar'is ke tiu'j « naci'ist'o'j », kiu'j dis'vast'ig'as mal'am'o-diskurs'o'n, est'as li'a'j prioritat'a'j mal'amik'o'j (29-an de aŭgust'o).

Konsider'i la franc'a'n prezid'ant'o'n kiel la « ĉef'o'n de parti'o favor'a al migr'ul'o'j », laŭ la vort'o'j de s-ro Orban, atest'as pri blind'ec'o, kiu'n oni mal'facil'e pov'as kred'i sincer'a. Kun la leĝ'o por mastr'it'a en'migr'ad'o, efektiv'a azil'rajt'o kaj sukces'a integr'ad'o (promulg'it'a la 10-an de septembr'o), li pli'long'ig'is la daŭr'o'n de la administraci'a mal'liber'ec'o ĝis 90 tag'o'j (anstataŭ 45 antaŭ'e), inkluziv'e por la famili'o'j kun infan'o'j ; li invent'is la en'slip'ig'o'n de la ekster'land'a'j ne'akompan'at'a'j infan'o'j, banal'ig'is la kun'sid'o'j'n de azil'pet'o tra vide'o'konferenc'o'j, mal'facil'ig'is la ricev'o'n de rest'ad'permes'o por la ge'patr'o'j de franc'a'j infan'o'j, lim'ig'is la grund'o-jur'o'n en Mayotte, ktp.

Mez'e de tiu bru'kri'aĉ'o, la radikal'a mal'dekstr'o ŝajn'as dis'ŝir'iĝ'i inter la sub'ten'ant'o'j de mal'ferm'o de la land'lim'o'j kaj tiu'j de regul'ig'ad'o, kiu cel'as la kaŭz'o'j'n de la migr'ad'o [1]. Tiu cel'o est'as ne'ating'ebl'a, respond'as la unu'a'j, ĉar la dis'volv'ad'o de la sud'a'j land'o'j ne mal'pli'ig'os la migr'o'flu'o'j'n, sed mal'e kontribu'os nutr'i ili'n.

Tiu obĵet'o hav'as kresk'ant'a'n sukces'o'n post la aper'o en februar'o 2018 de libr'o de Stephen Smith, kiu profet'as « al'sturm'o'n » de la « jun'a Afrik'o » al Eŭrop'o kaj « afrik'an'iĝ'o » de la Mal'nov'a Kontinent'o [2]. Apog'it'a al mult'eg'a'j statistik'o'j, la demonstr'ad'o de tiu eks'a ĵurnal'ist'o, kiu pas'is tra Libération, Le Mond'e kaj Radi'o Franc'e Internationale (RFI) ŝajn'as ne'refut'ebl'a. Afrik'o laŭ li est'as sub'met'at'a, sud'e de Saharo, al « demografi'a prem'il'o » nutr'at'a de tre alt'a fekund'ec'o. Laŭ kelk'a'j taks'o'j de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, ĝi'a loĝ'ant'ar'o trans'pas'os de 1,2 miliard'o'j da loĝ'ant'o'j en 2017 al 2,5 miliard'o'j en 2050 kaj eĉ ĝis 4,4 miliard'o'j en 2100. Dum'e la kontinent'o tra'viv'os grav'a'n ekonomi'a'n evolu'ad'o'n, la en'spez'o'j de la loĝ'ant'o'j kresk'os, kaj kresk'ant'a nombr'o da ili hav'os « la neces'a'j'n rimed'o'j'n por ir'i ekster'land'e'n serĉ'i pli bon'a'j'n situaci'o'j'n ». Ni dev'as do antaŭ'vid'i « amas'a'n al'sturm'o'n » de la kontinent'o, tiel ke, post tri'dek jar'o'j, 20 ĝis 25 % de la eŭrop'a loĝ'ant'ar'o est'os afrik-de'ven'a (kompar'e kun 1,5 ĝis 2 % en 2015).

Kun tia'j prognoz'o'j, Smith tim'is « lev'i pasi'o'j'n kaj polemik'o'j'n ». Li'a libr'o, baldaŭ traduk'it'a en la angl'a'n, german'a'n, hispan'a'n kaj ital'a'n, mal'e, ricev'is la premi'o'n de la Revu'e des deux mondes, re'kompens'o'n de la Franc'a Akademi'o kaj la premi'o'n Brienne de la geopolitik'a'j libr'o'j atribu'at'a de la ministr'ej'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, kio rajt'ig'as ĝi'n est'i prezent'it'a en libr'ej'o'j kun ruĝ'a ruband'o stamp'it'a de la ministr'ej'o. Dum la filozof'o Marcel Gauchet vol'as ig'i ĝi'a'n leg'ad'o « dev'ig'a por ĉiu'j politik'a'j respond'ec'ul'o'j » (L’Obs, 27-a de juni'o), s-ro Macron opini'as, ke li « perfekt'e pri'skrib'is ( … ) tiu'n afrik'a'n demografi'o'n, kiu est'as ver'a bomb'o » (15-a de april'o). Dum ses monat'o'j, escept'e de tiu de la antrop'olog'o Michel Agier en inter'kruc'it'a intervju'o [3], neni'u voĉ'o aŭd'iĝ'is kontraŭ Smith.

La unu'a ver'a atak'o ven'is fin'e en septembr'o sub la sub'skrib'o de François Héran. En not'o de la Institut'o Naci'a de Demografi'a'j Stud'o'j (INDS) kaj post'e en artikol'o por ordinar'a publik'o [4], tiu profesor'o ĉe Collège de Franc'e, kiu okup'as la katedr'o'n ’Migr'ad'o'j kaj soci'o'j’ memor'ig'as, ke 70 % el la afrik'a'j el'migr'int'o'j rest'as sur si'a kontinent'o, stabil'a proporci'o de la 1970-aj jar'o'j. Sed li precip'e kontest'as la metod'o'n kaj la don'it'aĵ'o'j'n uz'at'a'j'n de Smith. Ekspluat'ant'e la du'flank'a'n baz'o'n de la migr'ad'o'j establ'it'a'n de la Mond'a Bank'o, la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF) kaj la Organiz'aĵ'o pri Ekonomi'a'j Kun'labor'o kaj Evolu'ig'o (OEKE), li kalkul'as, ke la afrik'an'o'j kaj si'a'j id'o'j konsist'ig'os 3 ĝis 4 % de la eŭrop'a loĝ'ant'ar'o ĉirkaŭ 2050, « tre mal'proksim'e de la tim'eg'at'a'j 25 % ».

Héran ne pri'diskut'as la ide'o'n de « amas'a en'migr'ad'o » de Afrik'o ; li simpl'e konsider'as, ke ĝi ne okaz'os antaŭ 2050. Por determin'i la ampleks'o'n de la est'ont'a'j afrik'a'j migr'ad'o'j, Smith re'pren'is la grand'o'j'n de mal'nov'a'j popol'migr'ad'o'j, apart'e la grand'a trans'atlantik'a migr'ad'o – dum kiu, en la 19-a jar'cent'o, kvin'dek milion'o'j da eŭrop'an'o'j instal'iĝ'is en Amerik'o – kaj la migr'ad'o de Meksik'an'o'j al Uson'o inter 1970 kaj 2015. Mal'laŭd'ant'e ĉi tiu'n ne'rigor'a'n metod'o'n, Héran obĵet'as : « Se oni pozici'as la indic'o'n de hom'a dis'volv'o sur skal'o de 1 ĝis 10, la pli'mult'o de la sub'sahar'a'j land'o'j situ'as ĉe 1, dum Meksiko situ'as ĉe 6, Franc'uj'o ĉe 9 kaj Uson'o ĉe 10. La migr'ad'o'j de nivel'o 6 al nivel'o 10 est'as amas'a'j (25 milion'o'j da hom'o'j en la koncern'a'j diaspor'o'j) sam'e tiel, kiel tiu'j, kiu'j ir'as de nivel'o 1 al nivel'o'j 9 kaj 10 est'as lim'ig'it'a'j (mal'pli ol 2,3 milion'o'j). Sed kiu pov'as kred'i, ke en 2050 sub'sahar'a Afrik'o est'os akcel'int'a si'a'n dis'volv'ad'o'n kaj est'os ating'int'a la relativ'a'n aktual'a'n pozici'o'n de Meksiko ? » Dir'it'e ali'manier'e, dum la tri ven'ont'a'j jar'dek'o'j, Afrik'o est'os ankoraŭ tro mal'riĉ'a por ek'migr'i.

La jun'ul'ar'o for'las'it'a

Preter si'a'j diverĝ'o'j, Smith kaj Héran do kun'divid'as sam'a'n diagnoz'o'n : la loĝ'ant'ar'o'j de la tre mal'riĉ'a'j land'o'j mal'mult'e mov'iĝ'as, kaj la ekonomi'a evolu'ad'o, anstataŭ brems'i el'migr'ad'o'n, instig'as ĝi'n. « Vi frakas'as unu el ni'a'j plej solid'a'j cert'ec'o'j », dir'as Alain Finkielkraut intervju'ant'e la unu'a'n [5]. La filozof'o ŝajn'as tiam mal'kovr'i fenomen'o'n firm'e establ'it'a'n de 1971. Antaŭ tiu dat'o reg'is model'o tiel nom'at'a « nov'klasik'a » : oni konsider'is, ke ĉiu al'proksim'iĝ'o de ekonomi'a nivel'o inter la ek'ir-land'o kaj la al'ven-land'o mekanik'e gener'is mal'kresk'o'n de la migr'o-flu'o'j. Tiu skem'o est'is post'e kontest'at'a de la geograf'o Wilbur Zelinsky, kiu, la unu'a'n foj'o'n, propon'is la hipotez'o'n de « trans'ir'o en la mov'iĝ'em'o », nun pli oft'e nom'at'a « migr'a trans'ir'o », en kiu li disting'as plur'a'j'n etap'o'j'n [6]. Laŭ'grad'e kiam la tre mal'riĉ'a'j land'o'j evolu'as, ili'a mort'indic'o kaj apart'e infan'a mort'indic'o fal'as ; la loĝ'ant'ar'o jun'iĝ'as kaj la migr'ad'o kresk'as. Kiam alt'a nivel'o de riĉ'aĵ'o est'as ating'it'a, la for'ir'o'j de loĝ'ant'o'j mal'pli'iĝ'as kaj la al'ven'o'j de ekster'land'an'o'j kresk'as – krom okaz'e de escept'a'j cirkonstanc'o'j (milit'o, ekonomi'a katastrof'o, politik'a kriz'o…), kiu'j pov'as radikal'e ŝanĝ'i la situaci'o'n.

De kvar'dek jar'o'j mult'a'j kaz'o-stud'o'j konfirm'is tiu'n model'o'n. Antaŭ'e el'migr'o-land'o'j, Ital'uj'o, Hispan'uj'o, Grek'uj'o, Irlando, Sud'kore'uj'o, kaj ankaŭ Tajvano fin'is tiu'n cikl'o'n kaj far'iĝ'is en'migr'ad-land'o'j. Ali'a'j, kiel Turk'uj'o, Barato, Ĉin'uj'o aŭ Maroko, pov'us okaz'ig'i tiu'n baskul'ad'o'n en la ven'ont'a'j jar'dek'o'j. Pli ĝeneral'e, la ekonomik'ist'o'j Michael Clemens kaj Hannah Postel konstat'is, ke, inter 1960 kaj 2010 la procent'o de el'migr'ant'o'j kresk'is en 67 el la 71 ŝtat'o'j, kiu'j pas'is de la status'o « land'o kun mal'alt'a en'spez'o » al la status'o « land'o kun mez'a'j en'spez'o'j » [7]. La fenomen'o est'as tiom ripet'at'a, sen'de'pend'e de la lok'o'j kaj de la epok'o'j, ke ĝi aspekt'as preskaŭ natur'a. Krom se Afrik'o est'as escept'o, la ekonomi'a kresk'o pov'os do est'ig'i tie rimark'ind'a'n kresk'o'n de el'migr'ad'o, apart'e en la sub'sahar'a part'o. « Kun la help'o por evolu'ad'o, pri kiu oni opini'is, ke ĝi est'as la taŭg'a rimed'o por fiks'i hejm'e la afrik'an'o'j'n kaj kiu est'as oft'e cit'it'a, la riĉ'a'j land'o'j « paf'as kugl'o'n en si'a'n pied'o'n » panik'e dir'as Finkielkraut.

Por klar'ig'i tiu'n fenomen'o'n, la esplor'ist'o'j propon'is plur'a'j'n hipotez'o'j'n. Unu el ili, la sol'a re'ten'it'a de Smith kaj la plej oft'e cit'it'a, koncern'as la mal'rigid'ig'o'n de la financ'a trud'o. El'migr'i kost'as ; neces'as pag'i la viz'o'n, la vojaĝ'o'n, la instal'iĝ'o-kost'o'j'n, jen brems'il'o por la plej mal'riĉ'a'j famili'o'j. La kresk'o de la en'spez'o'j mekanik'e ebl'ig'as al kresk'ant'a nombr'o da individu'o'j dispon'i pri la neces'a'j sum'o'j por ĵet'i si'n en la migr'a'n aventur'o'n ; la nombr'o de la el'migr'o- kandidat'o'j est'as des pli grand'a, ke la proporci'o de jun'ul'o'j kresk'as.

Mank'o de mon'o ja pov'as mal'help'i migr'o-projekt'o'n, sed neces'as ankaŭ si'n demand'i kial iu'j vol'as for'las'i plen'e kresk'ant'a'n land'o'n. La respond'o de la esplor'ist'o'j est'as simpl'a : en la plej mal'riĉ'a'j land'o'j, la ekonomi'a dis'volv'ad'o ne est'as sinonim'o de prosper'o por ĉiu'j. La alt'iĝ'o de la agr'o'kultur'a produkt'iv'ec'o trans'form'as la kamp'ar'a'n mond'o'n kaj for'las'as abund'a'n labor'fort'o'n, oft'e jun'a'n, pli kaj pli eduk'it'a'n, kiu'n la emerĝ'a industri'a kaj urb'a ekonomi'o ne sukces'as sorb'i per ofert'o de sufiĉ'a nombr'o da kvalifik'it'a'j dung'o'j. Blok'it'a'j en la kamp'ar'o aŭ ĉe la rand'o de urb'o'j, la for'las'it'o'j est'as preter'pas'it'a'j de tiu'j, kiu'j sukces'is akir'i bon'a'n situaci'o'n kaj pov'as ĝu'i la plezur'o'n de konsum'ad'o. En kun'tekst'o de pli bon'a al'ir'o al inform'ad'o, tiu diferenc'o nutr'as dezir'o'n serĉ'i pli bon'a'n viv'o'n ali'lok'e, dezir'o'n, kiu'n la kresk'o de en'spez'o'j ebl'ig'as sat'ig'i.

En mult'a'j okaz'o'j, de nun, la ekonomi'a evolu'o asoci'iĝ'as kun la star'ig'o de liber-merkat'o, kies efik'o al la loĝ'ant'ar'o-migr'ad'o est'is ampleks'e demonstr'it'a. Meksiko est'as ĉi-rilat'e tip'a kaz'o. Sub'skrib'it'a en 1992, la Nord'amerik'a Liber'komerc'a Inter'konsent'o (angl'e : North American Free Trad'e Agreement, Naft'a) est'is prezent'it'a al la loĝ'ant'ar'o kiel rimed'o por redukt'i la migr'o-flu'o'j'n. « La meksik'an'o'j ne plu bezon'os migr'i nord'e'n por trov'i labor'o'n, ĝi'n ili pov'os trov'i ĉi tie », tiam promes'is la prezid'ant'o Carlos Salinas de Gortari [8]. Si'a'flank'e, la ekonomik'ist'o Philip L. Mart'in jam antaŭ'anonc'is la mal'a'n efik'o'n [9] kaj la sekv'o prav'ig'is li'n. Liber'ig'it'a de la dogan'bar'il'o'j, Uson'o inund'is si'a'n najbar'o'n per subvenci'at'a maiz'o, ven'ant'a de la intensiv'a agr'o'kultur'o. La prez'o-mal'alt'iĝ'o mal'stabil'ig'is la kamp'ar'a'n ekonomi'o'n, el'ĵet'ant'e sur'strat'e'n milion'o'j'n da kamp'ar'an'o'j, kiu'j trov'is labor'o'n nek sur'lok'e, nek en la nov'a'j fabrik'o'j instal'it'a'j ĉe la land'lim'o. En mal'pli ol dek jar'o'j, la nombr'o de meksikaj ekster'leĝ'a'j migr'int'o'j en Uson'o kresk'is 144 %, trans'pas'ant'e de 4,8 milion'o'j en 1993 ĝis 11,7 milion'o'j en 2002. Sub'skrib'int'e en 2014 liber'komerc'a'j'n inter'konsent'o'j'n kun tri'dek'o da afrik'a'j land'o'j, la Eŭrop'a Uni'o tiel pov'us kontribu'i al la en'migr'ad'o, kiu'n ĝi pretend'as kontraŭ'batal'i.

Neniam Smith el'vok'as la mal'egal'ec'a'n karakter'o'n de la ekonomi'a kresk'o, la efik'o'j'n de la merkat-logik'o'j, la procez'o'j'n de kapital-akumul'ad'o kaj akapar'o de ter'o'j far'e de la grand'a'j bien'ul'o'j, kiu'j detru'as la kamp'ar'an'a'n ekonomi'o'n en'konduk'ant'e la salajr'a'n labor'o'n [10]. Se ĉiu'j stud'o'j pri la migr'ad'a stadi'o rezult'ig'as la sam'a'n rezult'o'n, est'as ver'ŝajn'e ĉar ili ĉiu'j observ'as la sam'a'n tip'o'n de dis'volv'ad'o, baz'it'a'n ne sur la streb'o al labor'o por ĉiu'j kaj al redukt'o de mal'egal'ec'o'j, sed sur liber'komerc'o, privat'ig'o'j, fleks'ebl'ec'o de la labor'merkat'o, maksimum'ig'o de la « kompar'a'j avantaĝ'o'j » por al'tir'i la rekt'a'j'n ekster'land'a'j'n invest'o'j'n (en la angl'a : Foreign Direct Investment (FDI))

Real'e, ne la dis'volv'ad'o kaŭz'as el'migr'ad'o'n, sed ja la mal'kongru'o inter dung'ofert'o'j kaj dung'o'pet'o'j, apart'e por la jun'ul'o'j. « Ĉiu'j don'it'aĵ'o'j indik'as, ke streĉ'a dung'o'merkat'o en la el'ir'o'land'o'j mal'pli'ig'as la for'ir'o'j'n [11] », sub'strek'as la ekonomik'ist'o Robert Lucas, dum Clemens kaj Postel preciz'ig'as : « Est'as sen'dub'e negativ'a rilat'o inter la dung'o'proporci'o de la jun'ul'o'j kaj la el'migr'ad'o. La migr'o-kvot'o en la land'o'j, kies dung'o'proporci'o de la jun'ul'ar'o super'as 90 %, est'as du'on'o de tiu de la land'o'j kie nur 70 % de la jun'ul'o'j hav'as labor'o'n [12]. » Atent'ig'ant'e, ke oni ne konfuz'u korelaci'o'n kaj kaŭz'ec'o'n, la profesor'o Hein de Haas fin'e sub'strek'as, ke vigl'a demografi'o ne mekanik'e est'ig'as fort'a'n el'migr'ad'o'n. « Hom'o'j ne migr'as pro la demografi'a kresk'o, li memor'ig'as. Ili migr'as nur se la kresk'o'n de la loĝ'ant'ar'o akompan'as mal'rapid'a ekonomi'a kresk'o kaj fort'a sen'labor'ul'a proporci'o. (…) Kiam fort'a demografi'a kresk'o koincid'as kun fort'a ekonomi'a kresk'o, tiel, kiel en la pli'mult'a'j petrol'a'j monarĥi'o'j de la Golf'o, la el'migr'ad'o est'as mal'fort'a [13]. »

Dis'divid'o de la popol'a'j klas'o'j

La ide'o, ke dek'o'j da milion'o'j da afrik'an'o'j, pel'it'a'j de mank'o de perspektiv'o'j, milit'o'j aŭ la klimat-ŝanĝ'iĝ'o, ek'migr'os, est'as hodiaŭ ampleks'e kun'divid'it'a sur la Mal'nov'a Kontinent'o. La piroteknik'ist'o'j de la ident'ec'a'j panik'o'j uz'as ĝi'n por postul'i pli da lim'ig'o'j. « Eŭrop'o ne est'as destin'it'a far'iĝ'i afrik'a », prav'ig'as si'n Finkielkraut. Ali'a'j postul'as, sed kiel konsekvenc'o'n de fatal'ism'a konstat'o, cirkul-liber'ec'o'n kaj mal'ferm'o'n de la land'lim'o'j. « Est'as iluzi'o pens'i, ke oni pov'os en'ten'i, kaj eĉ pli, ĉes'ig'i la migr'o-flu'o'j'n. (…) En la ven'ont'a'j jar'dek'o'j, la migr'ad'o'j, mem'vol'a'j aŭ trud'it'a'j, etend'iĝ'os. Ili ating'os ni'a'j'n mar'bord'o'j'n, kaj ni'a propr'a land'o hav'os, sam'e kiel nun, si'a'j'n el'migr'int'o'j'n (riĉ'a'j'n profesi'ul'o'j'n). La rifuĝ'int'o'j pel'it'a'j de milit'o'j kaj klimat'a'j katastrof'o'j est'os pli mult'nombr'a'j », detal'ig'as ekzempl'e la « Manifest'o por akcept'o de la migr'ant'o'j » iniciat'it'a de Politis, Regards kaj Mediapart.

Ali'a voj'o, kiu'n ili ne esplor'as, est'us tamen ebl'a. Pli krut'a, ĝi komenc'iĝ'as per kontest'ad'o de la domin'ant'a ekonomi'a sistem'o cel'e ig'i ili'a'j'n soci'o'j'n dezir'ebl'a'j por la loĝ'ant'ar'o'j dezir'ant'a'j for'las'i ili'n. Ĉu antaŭ'vid'i por la Sud'o destin'o'n far'it'a'n el kriz'o'j kaj mizer'o ne manifest'as i'a'n pesimism'o'n ?

Ankaŭ la daŭr'a amar'a post'sent'o observ'at'a en la akcept'o'land'o'j ne est'as antaŭ'skrib'it'a. Ĝi nask'iĝ'as en la ĝeneral'ig'it'a mal'abund'o, la mal'stabil'ig'o de la social'a protekt'ad'o, la mal'fort'iĝ'o de la publik'a'j serv'o'j, la politik'a elekt'o konkurenc'ig'i la mal'riĉ'ul'o'j'n kun la pli mal'riĉ'a'j, la publik'a'n sektor'o'n kun la privat'a, la labor'ant'o'j'n kun la emerit'o'j, minimum-salajr'ul'o'j'n kun sen'labor'ul'o'j, por akir'i mon'help'o'n, social'a'n loĝ'ej'o'n aŭ lok'o'n en infan'vart'ej'o. La al'ven'o de en'migr'ant'o'j aspekt'as tiam kvazaŭ krom'a el'prem'o al riĉ'o'font'o'j far'iĝ'int'a'j mal'abund'a'j, permes'ant'e al la ekstrem-mal'dekstr'o uz'i si'a'n strategi'o'n de dis'divid'o de la popol'a'j klas'o'j. « Mi elekt'as privilegi'i la franc'o'j'n ĉar mi opini'as, ke ni dev'as direkt'i al ili ni'a'n naci'a'n solidar'ec'o'n, kaj la ide'o, ke oni akcept'as sen'logik'e kaj sen'respond'ec'e mil'o'j'n da migr'ant'o'j, las'ant'e la sen'hejm'ul'o'j'n dorm'i sur la strat'o'j, naŭz'as mi'n », laŭt'e dir'as s-in'o Le Pen [14]. Ankaŭ tie ali'a voj'o ebl'as. Ĝi implic'as, ne sub'skrib'i manifest'o'j'n kaj postul'i mal'ferm'o'n de la land'lim'o'j dum oni sci'as, ke tio ne okaz'os, sed dev'ig'i si'n al la pacienc'a politik'a labor'o, kiu don'us la reg'potenc'o'n al fort'o ver'e kapabl'a ŝanĝ'i la mond'funkci'ad'o'n.

Benoît BRÉVILLE


La aŭtor'o

Benoît BRÉVILLE
Benoît Bréville est'as la vic'redaktor'o de Le Mond'e Diplomatique.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Kial vi neniam far'iĝ'os ĉin'o

Por gajn'i poent'o'j'n, leg'u ĉi tiu'n artikol'o'n

Tribunal'o'j por pri'rab'i la ŝtat'o'j'n

Islam'o'fobi'o aŭ prolet'o-fobi'o ?



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a

[1] Vd. « Embarras de la gauche sur l’immigration », Le Mond'e diplomatique, april'o 2017.

[2] Stephen Smith, La Ruée vers l’Europe. La jeune Afrique en route pour le Vieux Continent, Grasset, Parizo, 2018. Krom kontraŭ'a indik'o, la cit'aĵ'o'j est'as el'tir'it'a'j el tiu libr'o.

[3] « La jeunesse africaine est-elle un dan'ger pour l’Europe ? », L’Obs, Parizo, 18-a de februar'o 2018.

[4] François Héran, « L’Europe et le spectre des migrations subsahariennes », Population et Sociétés, n-ro 558, Parizo, septembr'o 2018 ; « Comment se fabrique un oracle », 18—a de septembr'o 2018, www.laviedesidees.fr

[5] « Répliques », Franc'e Culture, 17-a de mart'o 2018.

[6] Wilbur Zelinsky, « The hypothesis of the mobility transition », Geographical Review, vol.61, n-ro 2, Nov-Jork'o, april'o 1971

[7] Michael A. Clemens kaj Hannah MPostel, « Can development assistance deter emigration ? », Center for Glob'al Development, Vaŝington'o, DC, februar'o 2018.

[8] Carlos Salinas de Gortari, parol'ad'o ĉe Massachusetts Institut'e of Technology (Mit), Kembriĝo (Masaĉusec'o), 28-a de maj'o 1993.

[9] Philip L. Mart'in, « Trad'e and migration : The case of Naft'a », Asian Pacific Migration Journal, vol. 2, n-ro 3, Thousand Oaks (Kalifornio), septembr'o 1993.

[10] Douglas S. Massey, « Economic development and international migration in comparative perspective », Population and Development Review, vol.14, n-ro 3, Nov'jork'o, septembr'o 1988.

[11] Robert E. B. Lucas, International Migration and Economic Development : Lessons from Low-Income Countries, Edward Elgar Publishing, Northampton, 2005.

[12] Michael A. Clemens kaj Hannah MPostel, « Can development assistance deter emigration ? », cit.

[13] Hein de Haas, « Migration transitions : A theoretical and empirical inquiry int'o the developmental drivers of international migration », International Migration Institut'e, universitat'o de Oksford'o, januar'o 2010.

[14] RTL, 16-a de januar'o 2017.



Akcept'ej'o >> 1a novembr'o 2018

Brutal'a re'form'o de emerit'a'j pensi'o'j en Rusio

La mal'social'a turn'o de Vladimir Putin


La Rus'a'j reg'ant'o'j decid'is prokrast'i je plur'a'j jar'o'j la emerit'aĝ'o'n. Tiel, mez'e de grav'a ekonomi'a kriz'o, la reg'ist'ar'o elekt'is protekt'i la mon'uj'o'n de la grand'a'j firma'o'j, mal'kaŝ'ant'e la ĉef'grav'ec'o'n, kiu'n ĝi don'as al interes'o'j de la ekonomi'a elit'o. Tial, la inter'naci'a'j sukces'o'j de Moskvo ne plu sufiĉ'as por cert'ig'i la popular'ec'o'n de la prezid'ant'o.



de  CLÉMENT Karin'e

Mez'e de juni'o 2018, dum komenc'iĝ'is la futbal'a mond'pokal'o, la aprob'ant'o'j de drast'a re'form'o de la emerit'iĝ'a sistem'o venk'is en Rusio. Esperant'e, ke la sport'a entuziasm'o preter'atent'ig'os ĝi'n, la ĉef'ministr'o Dmitri Medvedev anonc'is la decid'o'n de la reg'ist'ar'o : la vir'in'o'j labor'os ĝis 63 jar'o'j anstataŭ 55, la vir'o'j ĝis 65 anstataŭ 60.

Kvankam S-ro Vladimir Putin pretend'is rest'i ekster tiu debat'o, li'a popular'ec'a nivel'o fal'eg'is de 80% al 63% da aprob'a'j opini'o'j. Cent'o'j da protest'a'j ag'o'j en la tut'a land'o dev'ig'is li'n rekt'e al'parol'i la loĝ'ant'o'j'n en televid'o. Sen'surpriz'e la prezid'ant'o mild'ig'is la leĝ'projekt'o'n, precip'e mal'alt'ig'ant'e la vir'in'a'n emerit'aĝ'o'n ĝis 60 jar'o'j, kaj li promes'is grand'a'n pli'valor'ig'o'n de la pensi'o'j : averaĝ'e po 1 000 rubl'o'j (13 eŭr'o'j) ĉiu'n jar'o'n dum ses jar'o'j.

Sed tiu komunik'ad'a manovr'o nur du'on'e sukces'is. Dum la strat'a'j mobiliz'ad'o'j for'sven'is, la reg'ant'ar'o traf'is balot'a'j'n mal'sukces'o'j'n. En septembr'o, en region'a'j balot'ad'o'j, kvar kandidat'o'j (ĉiu'j el'posten'iĝ'ant'o'j) nom'um'it'a'j de Unu'iĝ'int'a Rusio, la pli'mult'a parti'o, dev'is sub'met'iĝ'i al du'a raŭnd'o, ne'kutim'a fakt'o en Rusio. En la region'o'j de Vladimir kaj Ĥabarovsk, la naci'ist'a'j opon'ant'o'j (Liberal-Demokrat'a Parti'o de Rusio, LDPR) eĉ venk'is. Kaj, vid'int'e la antaŭ'ec'o'n de la komun'ist'o'j en la region'o'j de Primorje kaj Ĥakasio, la reg'ant'ar'o manovr'is por nul'ig'i aŭ prokrast'i la balot'ad'o'n.

Kompar'e kun la politik'o en ali'a'j land'o'j, la re'form'o de la Rusia emerit'iĝ'a sistem'o ŝok'as pro si'a ampleks'o kaj rapid'ec'o. De nun ĝis 2029, la labor'ant'o'j dev'os labor'i kvin pli'a'j'n jar'o'j'n por ricev'i si'a'j'n pensi'o'j'n, po ses pli'a'j monat'o'j ĉiu'jar'e. En 1998 ankaŭ la Sud-Kore'a reg'ist'ar'o prokrast'is je kvin jar'o'j la emerit'aĝ'o'n, sed ĝi plan'is mal'pli rapid'a'n evolu'o'n (po tri monat'o'j ĉiu'jar'e). En Germanio kaj Franci'o, la reg'ist'ar'o'j pli'alt'ig'is la emerit'aĝ'o'n, respektiv'e je unu kaj du jar'o'j (ĝis 67 kaj 62 jar'o'j), po unu aŭ du monat'o'j ĉiu'jar'e.

Ĉu por la serv'o de la "humil'ul'o'j" ?

La argument'o'j de la apog'ant'o'j de tiu re'form'o simil'as al tiu'j ali'lok'e aŭd'at'a'j. Unu'e : mal'jun'iĝ'ad'o de la loĝ'ant'ar'o. En 2017, laŭ la oficial'a'j statistik'o'j de la ŝtat'agent'ej'o Rosstat, est'is 36,5 milion'o'j da emerit'o'j por 83 milion'o'j da labor'ant'o'j, tio est'as 2,3 labor'ant'o'j por 1 emerit'o, kontraŭ 3 por 1 en 2002. Nu, tiu mal'alt'iĝ'o est'as nur por'temp'a, ĉar la perturb'it'a generaci'o de la jar'o'j 1990-aj est'os baldaŭ kun'ig'it'a en la labor'ant'ar'o al tiu, pli mult'a, nask'iĝ'int'a en la jar'o'j 2000-aj, period'o de fort'a kresk'o ekonomi'a kaj demografi'a.

Du'a demografi'a argument'o : la emerit'aĝ'o ne pli'alt'iĝ'is de post 1932, dum la viv'daŭr'o mult'e pli'alt'iĝ'is. Laŭ la statistik'o'j de Rosstat, cit'it'a'j de S-ro Medvedev, ĝi est'is 35 jar'o'j komenc'e de la jar'o'j 1930-aj, kontraŭ 72,7 nun. Uz'i kiel referenc'o'n epok'o kiam la infan'a mort'indic'o, tre alt'a, lez'is tiu'n averaĝ'o'n ebl'ig'as aper'ig'i unu el la plej mal'alt'a'j viv'daŭr'o'j de Eŭrop'o, kiel sukces'o'n... Pli'e, en 1932, nur mal'pli'mult'o de mal'jun'ul'o'j ricev'is emerit'a'n pensi'o'n. Tiu last'a est'is ĝeneral'ig'it'a al ĉiu'j urb'an'o'j en 1956, kaj al kamp'ar'an'o'j aŭ sovkozaj labor'ist'o'j en 1967. Tiam nov'nask'it'o pov'is esper'i viv'i ĝis 69,3 jar'o'j, nur tri jar'o'j mal'pli ol nun. En 2018 la vir'o'j, precip'e, dev'as mal'trankvil'iĝ'i : ili'a nun'a viv'daŭr'o (66,5 jar'o'j, kontraŭ 77 por vir'in'o'j) super'as nur je unu jar'o kaj du'on'o la aĝ'o'n, kiam ili pov'os ricev'i pensi'o'n.

La liberal'a'j ekonomik'ist'o'j obĵet'as : ne grav'as la esper'at'a viv'daŭr'o de nov'nask'it'o'j, grav'as la nombr'o de jar'o'j, dum kiu'j la emerit'o'j viv'os. Esplor'o far'it'a de Lern'ej'o pri Alt'a Stud'o'j en Ekonomi'a Scienc'o [1], oft'e citat'a de ĵurnal'ist'o'j kaj sub'ten'ant'o'j de la re'form'o, asert'as, ke la hom'o'j ating'int'a'j la emerit'aĝ'o'n, eĉ prokrast'it'a'n, pov'as esper'i plu viv'i de 13,4 jar'o'j (por vir'o'j) ĝis 21,7 jar'o'j (por vir'in'o'j). Tamen la demograf'o Anatol'i Viŝnevski rimark'ig'as, ke tiu valor'o fakt'e apenaŭ pli'alt'iĝ'is de'post la jar'o'j 1960-aj, kaj ĝi pov'as mal'alt'iĝ'i okaz'e de pli'long'ig'o de la labor'period'o [2].

Ali'a problem'o oft'e menci'it'a : la soci'a rol'o, kiu'n kutim'e lud'is la vir'in'o'j el'ir'int'a'j el labor'ant'ar'o 55 jar'aĝ'e. Laŭ la soci'olog'o El'en'a Zdravomislova, la plej jun'a'j inter ili aparten'as al "sandviĉ'a generaci'o" [3], kiu hav'as du'obl'a'n ĉarnir'a'n rol'o'n : ili pri'zorg'as sam'temp'e la ge'nep'o'j'n, por ebl'ig'i labor'o'n al jun'ul'o'j, kaj la mal'jun'a'j'n ge'patr'o'j'n, pri kiu'j la ŝtat'struktur'o'j ne ver'e okup'iĝ'as. Kiu'j'n ali'a'j'n solv'o'j'n la reg'ist'ar'o propon'as por facil'ig'i la profesi'a'n viv'o'n de patr'in'o'j de jun'a'j infan'o'j, kaj pli'e por vart'i la plej'aĝ'ul'o'j'n ?

Post'e aŭd'ebl'as la ekonomi'a argument'o : pli long'e labor'i ebl'ig'as pli'alt'ig'i la nivel'o'n de pensi'o'j, kiu'n la sub'ten'ant'o'j de la re'form'o kaj la kontraŭ'ant'o'j opini'as ne'sufiĉ'a. Nun la averaĝ'a pensi'o est'as 13 300 rubl'o'j (ĉirkaŭ 175 eŭr'o'j), tio est'as 34% de la averaĝ'a salajr'o. Konsekvenc'e, 44% de la vir'o'j kaj 66% de la vir'in'o'j plu labor'as post kiam ili ek'akir'is si'a'n pensi'o'n [4]. Tiu ag'manier'o jam ekzist'is en Sovet'uni'o je sam'nivel'a proporci'o, sed la emerit'o'j tiam profit'is de pli bon'a soci'a nivel'o - en 1976 la akir'it'a'j pensi'o'j est'is 52% de la averaĝ'a salajr'o [5] , kaj de mal'pli kost'a san'sistem'o.

La vir'in'o'j ĵus emerit'iĝ'int'a'j daŭr'e labor'as precip'e en sektor'o'j kutim'e "vir'in'ec'a'j" kaj sub'pag'at'a'j, kiel instru'ist'o'j en element'a'j lern'ej'o'j aŭ en mal'san'ul'ej'o'j, soci'a'j kaj kultur'a'j serv'o'j. La vir'o'j akcept'as "labor'et'o'j'n" mal'bon'e pag'at'a'j'n. En si'a televid'a parol'ad'o, S-ro Putin promes'is averaĝ'a'n pensi'o'n je 20 000 rubl'o'j antaŭ 2024. Promes'o mal'pli mal'avar'a ol ĝi'a aspekt'o : se inflaci'o daŭr'e konserv'as la ritm'o'n konstat'it'a'n de ses jar'o'j, tiu alt'iĝ'o ebl'ig'os nur kompens'i la perd'o'n de aĉet'pov'o...

La Rus'a prezid'ant'o profit'as de bild'o de ŝtat'ist'a reg'ant'o dezir'ant'a re'star'ig'i la vertikal'ec'o'n de la potenc'o. Dum li'a'j du unu'a'j mandat'o'j (2000-2008), la reg'ist'ar'o re'pren'is la reg'ad'o'n de strategi'a'j sektor'o'j kaper'it'a'j de oligark'o'j, ĉef'e tiu de hidrokarbon'o'j, kaj la sekv'a re'ven'o de ekonomi'a kresk'o de'nov'e ebl'ig'is regul'e pag'i salajr'o'j'n kaj pensi'o'j'n. Ĉio tio firm'ig'is la popular'ec'o'n de S-ro Putin en la mal'alt'a kaj mez'a klas'o'j, tiu'j "humil'ul'o'j", kiu'j'n li ŝat'as laŭd'i. Tamen, mult'a'j observ'ant'o'j neglekt'as la fakt'o'n, ke tuj post si'a instal'iĝ'o en Kreml'o, li komenc'is "modern'ig'i" la soci'a'n ŝtat'o'n, brems'i la publik'a'j'n el'spez'o'j'n kaj star'ig'i impost'o'j'n favor'a'j'n al entrepren'o'j kaj alt'a'j en'spez'o'j. Li star'ig'is unik'a'n en'spez'impost'a'n procent'o'n je 13% (2001), re'form'is la sistem'o'j'n por san'o kaj eduk'ad'o sub'met'int'e la mal'pli'ig'it'a'j'n ŝtat'a'j'n subvenci'o'j'n al kriteri'o'j pri efik'ec'o kaj rendiment'o (2006-2012), kaj decid'ig'is nov'a'n labor'jur'o'n, kiu klin'iĝ'as favor'e al la mastr'ar'o (2002).

La emerit'iĝ'a sistem'o ne est'is indulg'it'a. En 2002, la reg'ist'ar'o star'ig'as grad'mal'kresk'a'n kotiz'sistem'o'n apart'e mal'just'a'n, daŭr'e valid'a'n : la gigant'a plej'mult'o pag'as 22% el si'a mal'net'a salajr'o al la ŝtat'a pensi'kas'o, sed tiu'j, kiu'j en'spez'as pli ol 67 900 rubl'o'j'n (900 eŭr'o'j'n) en 2018, tio est'as proksim'um'e la 15% plej pag'at'a'j salajr'ul'o'j, kotiz'as nur 10% preter tiu sojl'o. La sam'a'n jar'o'n, la reg'ant'o'j al'don'as al la ekzist'ant'a struktur'o sistem'o'n de dev'ig'a kapital'ig'a sistem'o. De nun, 6% de la emerit'iĝ'a'j kotiz'o'j nutr'as ne la pensi'kas'o'n kaj la financ'ad'o'n de la nun'a'j pensi'o'j, sed financ'a'j'n per'ant'o'j'n aŭ privat'a'j'n pensi'fondus'o'j'n.

En 2005, unu'a sabl'er'o en'ŝov'iĝ'is en la re'form'a'n dent'o'rad'o'n. Protest'a mov'ad'o sen'precedenc'a en post'sovet'a Rusio opon'as la "mon'ig'o'n de social'a'j avantaĝ'o'j", kiu cel'as mal'pli'ig'i la sen'pag'a'j'n social'a'j'n serv'o'j'n (transport'o'j, fleg'ad'o'j, ktp...) don'at'a'j'n al tre grand'a part'o de la loĝ'ant'ar'o. La reg'ist'ar'o dev'is retro'paŝ'i. Facil'ig'it'a'j de la eg'a pli'alt'iĝ'o de la prez'o de hidrokarbon'o'j, iu'j bru'e anonc'it'a'j decid'o'j help'is trankvil'iĝ'o'n, ĉef'e la star'ig'o de por'patr'in'a kapital'o, grav'a subvenci'o pag'at'a al patr'in'o'j ek'de la du'a infan'o, kaj la lanĉ'o de federaci'a'j program'o'j en eduk'ad'o, san'o, kaj loĝ'ad'o. Ĉi last'a'j kun'ir'as en la komenc'o kun pli bon'a'j salajr'o'j por instru'ist'o'j, fleg'ist'o'j, kaj kun pli alt'a ŝtat'a financ'ad'o por re'nov'ig'o de loĝ'dom'o'j.

La ekonomi'a kriz'o de 2008 ĉes'ig'is tiu'n politik'o'n. Post'e, la recesi'o, kiu traf'is Rusion en 2014 pro fal'o de la petrol'kurz'o kaj okcident'a'j pun'o'j lig'it'a'j al la aneks'ad'o de Krimeo, dev'ig'is la reg'ist'ar'o'n re'lanĉ'i si'a'n politik'o'n de buĝet'a mal'abund'o unu'e for'ig'ant'e el'spez'o'j'n social'a'j'n, eduk'ad'a'j'n, san'sistem'a'j'n. Abund'o de help'o kaj impost'kredit'o'j est'as konsent'at'a'j al la plej grand'a'j firma'o'j, ĉef'e petrol'kompani'o'j, kvankam jam la plej profit'don'a'j [6], dum la miliard'ul'o'j al kiu'j la okcident'a'j pun'o'j mal'permes'as vizit'i la Okcident'o'n, tio est'as tiu'j, kiu'j aparten'as al la proksim'ul'ar'o de S-ro Putin, ricev'as impost'rabat'o'n [7]. Laŭ la kont'revizor'a kort'um'o, tiu'j impost'avantaĝ'o'j konsist'as en en'spez'a perd'o de 11 000 miliard'o'j da rubl'o'j (145 miliard'o'j da eŭr'o'j) por la federaci'a buĝet'o, kies en'spez'o'j por la jar'o 2018 fakt'e lim'iĝ'os je 15 000 miliard'o'j da rubl'o'j (200 miliard'o'j da eŭr'o'j) [8].

Pli'alt'ig'o de al'don'valor'a impost'o (Av'i) de 18% ĝis 20%, anonc'it'a pli'alt'ig'o de la procent'o, daŭr'e unik'a, de la en'spez'impost'o : la kur'ant'a'j re'form'o'j pli kaj pli fort'ig'as la tendenc'o'n al mal'alt'ig'o de la kotiz'o'j kaj impost'o'j pri la kapital'o kaj pli'alt'ig'o de la impost'o'j pri la labor'en'spez'o'j, precip'e por la plej mal'alt'a'j salajr'o'j. La reg'ant'ar'o ordon'as al la loĝ'ant'ar'o for'don'i ofer'aĵ'o'j'n je la nom'o de la inter'naci'a prestiĝ'o de Rusio. Tamen ali'a'j financ'a'j font'o'j ebl'ig'us konserv'i la nun'a'n emerit'aĝ'o'n kaj pli'alt'ig'i la pensi'o'j'n, des pli en land'o en kiu ili pez'as nur 7% de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP), kontraŭ 14% en Franci'o, Portugali'o, aŭ Aŭstrio. La kont'revizor'a kort'um'o rekomend'as lim'ig'i la escept'o'j'n permes'it'a'j'n al grand'a'j publik'a'j firma'o'j dezir'ant'a'j mal'pli'ig'i la dividend'o'j'n, kiu'j'n ili pag'as al la buĝet'o de la akci'posed'ant'a ŝtat'o. Est'as ja bon'a kial'o : tiu'j en'spez'o'j est'is kvar'on'iĝ'int'a'j en 2017, jar'o kiam ili est'is 667,6 miliard'o'j da rubl'o'j (9,5 miliard'o'j da eŭr'o'j). Ĉef'a pro'parol'ant'o de la social'a'j mov'ad'o'j en Duma'o, la deput'it'o Oleg Ŝein (pli mal'dekstr'a ol la centr'o'dekstr'a parti'o Just'a Rusio, kiu propon'is li'n) postul'as lukt'o'n kontraŭ impost'a'j escept'o'j, unik'a'n kotiz'tabul'o'n, kaj pun'a'j'n decid'o'j'n kontraŭ la entrepren'o'j, kiu'j fraŭd'as aŭ kaŝ'as al impost'ofic'o la ver'a'n nombr'o'n de dung'it'o'j. Laŭ taks'ad'o preskaŭ tri'dek milion'o'j da hom'o'j est'as kaŝ'e dung'it'a'j.

Dum la real'a'j en'spez'o'j de la loĝ'ant'ar'o fal'eg'is je ĉirkaŭ 10% de'post 2014 [9], la reg'ist'ar'o prefer'as protekt'i la bon'a'n financ'a'n stat'o'n de la grand'a'j riĉ'ul'o'j. Kvankam la promulg'o de la leĝ'o mal'mobiliz'is la opon'ant'o'j'n, la reg'ist'ar'o ne el'ir'as sen'vund'a el tio. "La al'vok'o al la "tradici'a'j valor'o'j de la pli'mult'o" kaj al la "spirit'a uni'o" por unu'ig'i la soci'o'n ĉirkaŭ ĝi'a naci'estr'o neniel help'as, kiam tem'as pri tia mal'popular'a decid'o", rimark'ig'as Ilj'a Budrajtskis, histori'ist'o kaj mal'dekstr'a politik'a ag'ant'o. Por mult'a'j sub'ten'ant'o'j de S-ro Putin, al'log'it'a'j ĝis nun de li'a bild'o kiel protekt'ant'o de la popol'o, jen far'it'a pruv'o : la interes'o'j de la klas'o'j mal'alt'a'j kaj mez'a'j ne pez'as kontraŭ tiu'j de la ekonomi'a kaj financ'a elit'ar'o'j. Tial, la somer'o 2018 mark'as la fin'o'n de la eŭfori'o, kiu sekv'is la aneks'ad'o'n de Krimeo.

Karin'e CLÉMENT


La aŭtor'o

CLÉMENT Karin'e
Soci'olog'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Thierry TAILHADES
el la franc'a

[1] "La demografi'a situaci'o de pli'alt'iĝ'o de emerit'aĝ'o" (rus'lingv'e), Higher School of Economics, Moskvo, 28-a de juni'o 2018, www.hse.ru

[2] "La pli'alt'iĝ'o de emerit'aĝ'o : demografi'a'j argument'o'j kaj kontraŭ'argument'o'j" (rus'lingv'e), Demoscope Weekly, n° 775-776, 18-a de juni'o-31-a de juli'o, www.demoscope.ru

[3] The vilage, 8-a de mart'o 2018, www.the-village.ru

[4] Rosstat, Moskvo, 2016.

[5] Hélène Yvert-Jalu, "les personnes agées en Uni'o'n Soviétique", Population, N°6, Parizo, novembr'o-decembr'o 1985.

[6] Novye Izvestia, Moskvo, 6-a de septembr'o 2018, www.newizv.ru

[7] RBK TV, 17-a de mart'o 2017, www.rbc.ru

[8] Konklud'o'j de la kont'revizor'a kort'um'o de Rusia federaci'o pri la efektiv'ig'o de la ĝeneral'a buĝet'o de la jar'o 2017, www.ach.gov.ru

[9] "La social'a kaj ekonomi'a situaci'o de Rusio" (rus'lingv'e), Rosstat, 2018.


Akcept'ej'o >> 1a novembr'o 2018

Ĉiel'hel'iĝ'o en Azi'o


de  Serge HALIMI

Ekzist'as land'o kie, mal'sam'e ol tio, kio okaz'as en Brazilo, la justic'o persekut'as konservativ'a'j'n prezid'int'o'j'n, kondamn'as ili pro fraŭd'o kaj send'as ili'n en mal'liber'ej'o'n. Kie dekstr'ul'o'j, ekstrem'dekstr'ul'o'j kaj protest'ant'a'j fundament'ist'o'j sent'as si'n perfid'it'a'j de s-ro Donald Trump. Kie, anstataŭ atak'i traktat'o'n pri atom'a mal'arm'ad'o, kiel kun Irano, aŭ trakt'o'n pri mez'distanc'a'j raket'o'j, kiel kun Ruslando, la prezid'ant'o de Uson'o ŝajn'as vol'i solv'i konflikt'o'n, kiu'n neni'u el li'a'j antaŭ'ul'o'j kapabl'is ĉes'ig'i, ankaŭ ne la last'a, tamen Nobel-premi'it'o pri pac'o.

Cert'e la afer'o okaz'as en la Ekstrem-Orient'o, cert'e ĝi est'as tro komplik'a por taŭg'i por la grand'a unu'flank'a rakont'ad'o, kiu form'as kaj mis'form'as ni'a'n rigard'o'n al la mond'o. Tamen, dum la situaci'o de la planed'o est'as tiom mal'lum'a, la vol'ism'a kaj optimism'a parol'ad'o de la sud-kore'a prezid'ant'o Moon Ja'e-in ja dev'us est'i rimark'it'a. La 26-an de Septembr'o 2018, en la Ĝeneral'a Asemble'o de la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o [1], li el'dir'is : “Mirakl'o okaz'is en la kore'a du'on'insul'o”.

Ĉu mirakl'o ? Ĉiu'kaz'e komplet'a re'turn'iĝ'o. Neni'u forges'is la furioz'a'j'n tvitojn, kiu'j'n antaŭ nur jar'o s-ro Trump kaj la nord-kore'a prezid'ant'o inter'ŝanĝ'is — „fajr'o'n kaj furor'o'n”, la atom'a'n “grand'a'n buton'o'n” ktp. La ambasador'in'o de Uson'o ĉe la UN, s-in'o Nikki Haley, eĉ konfes'is, ke la 2-an de Septembr'o 2017, por prem'i Pekinon far'i i'o'n ĉe si'a najbar'o kaj alianc'an'o, ŝi minac'is si'a'n ĉin'a'n koleg'o'n per uson'a invad'o al Nord-Kore'uj'o. De tiam s-ro Trump salut'as la “kuraĝ'o'n” de la prezid'ant'o Kim Jong-un, “amik'o”. Kaj dum respublik'an'a miting'o li eĉ asert'is, ke li sent'as por li “am'o'n” !

La kore'o'j, en la nord'o sam'e kiel en la sud'o, uz'as tiu'n situaci'o'n por progres'i per rapid'marŝ'o : la sud-kore'a dekstr'ul'ar'o dis'pec'iĝ'is ; la reĝim'o de Pjongjang'o ŝajn'as don'i prioritat'o'n al la ekonomi'a dis'volv'ad'o de la land'o. Kalumni'at'a de la demokrat'o'j kaj de la uson'a'j komunik'il'o'j pro li'a proksim'iĝ'o, kiu'n ili opini'as mal'prudent'a, kun Nord-Kore'uj'o, la Blank'a Dom'o ne em'as konced'i, ke la mem'deklar'it'a majstr'o de la “art'o de la deal” est'is super'ruz'it'a de iu pli ruz'a ol li. Ĉiu'kaz'e, se Uson'o decid'us re'ven'i al la “fajr'o” kaj al la “furioz'o”, tiam la rapid'a mal'bon'iĝ'o de ĝi'a'j rilat'o'j kun Ĉin'uj'o kaj Ruslando preskaŭ mal'permes'us al Moskvo kaj al Pekino sekv'i Vaŝington'o'n.

En tiu ĝeneral'a situaci'o la atom'a mal'arm'ad'o de Kore'uj'o ne dev'as far'iĝ'i antaŭ'kondiĉ'o por real'ig'i ali'a'j'n part'o'j'n de la inter'trakt'ad'o : ambaŭ'flank'a suspend'o de la milit'a'j manovr'o'j, nul'ig'o de la ekonomi'a'j sankci'o'j, pac'traktat'o, ĉar Pjongjang'o neni'a'n rezign'os pri si'a viv-asekur'o sen solid'a'j garanti'o'j : S-ro Trump ne est'as etern'a, la mild'ec'o de li'a'j sent'o'j ankaŭ ne … Jen krom'a kial'o, eĉ se paradoks'a, est'i optimism'a pri la regul'ad'o en la ven'ont'a'j monat'o'j de konflikt'o, kiu daŭr'as jam tri-kvar'on'a'n jar'cent'o'n.

Serge HALIMI.


La aŭtor'o

Serge HALIMI


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Por la kriz'o de la merkat'o, rimed'o'j de merkat'o ...

La por'uson'a obsed'o

Ide'o'j ek'de nun konsider'at'a'j "natur'a'j"

Kript'a kot'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Esprim'o sinonim'a, sed pli traf'a, al “Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j”. -vl



Akcept'ej'o >> 1a novembr'o 2018

German'uj'o - Kiel la spartak'ism'o est'is detru'it'a


de  William IRIGOYEN

En La Unu'a'j tag'o'j de 2018 la radikal'a mal'dekstr'ul'ar'o honor'is sur la strat'o'j de Berlino Roz'o'n Luksemburgon kaj Karlon Libkneĥton, kiel ĝi far'as ĉiu'jar'e en la kadr'o de memor'ad'o pri la 15-a de Januar'o 1010, kiam tiu'j du gvid'ant'o'j de la Spartako-Lig'o est'is murd'it'a'j de liber'a'j korpus'o'j, la arm'it'a'j help'trup'o'j de la reg'ant'a'j social'demokrat'o'j decid'int'a'j dis'prem'i la revoluci'a'j'n mov'ad'o'j'n tra la land'o. Antaŭ la cent'jar'iĝ'o de tiu okaz'aĵ'o plur'a'j eŭrop'a'j intelekt'ul'o'j stud'as la pens'ad'o'n de Roz'o Luksemburgo. [1] En kolekt'aĵ'o de du'dek kontribu'aĵ'o'j, inter ili tiu'j de la filozof'o André Tosel, kiu'n la verk'o honor'as, Michael Löwy kaj Pierre Musso, la filozof'in'o Marie-Claire Caloz-Tschopp, kun'ord'ig'int'o de la verk'o, interes'iĝ'as pri la teori'o de la “bumerang'a efik'o” trud'it'a de la imperi'ism'o kaj kiu trov'iĝ'as “en la ekspansi'ism'a logik'o de la kapital'ism'o kiu, post al'port'i « si'a'j'n konvulsi'o'j'n al la ne'kapital'ism'a'j popol'o'j », re'ven'as al si'a origin'o kaj tie trud'as la nov'a'n « ekzist'ad-manier'o'n »”. la histori'ist'o Je'a'n-Num'a Ducange parol'as ĉef'e pri la “politik'a radikal'ec'o” de tiu pens'ad'o “kun liber'ec'an'a aŭ kontraŭ'aŭtoritat'a fon'o, kiu'n frakci'o de la radikal'a mal'dekstr'o ĝis hodiaŭ deklar'as si'a.” Tiu ĉi doktrin'a specif'ec'o klar'ig'as la dis'opini'o'j'n inter Roz'o Luksemburgo kaj Lenin'o kiu, laŭ Tosel, [por Roz'o Luksemburgo, -vl] “hav'is mult'e tro dogm'ec'a'n koncept'o'n de la parti'o”. Lenin'o “ne ver'e respond'is al la postul'o de demokrati'o, kiu'n ŝi formul'is, nom'e kiam ŝi dir'is, ke ne ne ekzist'as liber'ec'o, se ne est'as liber'ec'o por ĉiu'j, kiu'j ne pens'as kiel ni […].” La mal'konsent'o eĉ pli montr'iĝ'as eĉ pri la konsil'ant'ar'o'j (sovet'o'j laŭ la rus'a), kiu'j, laŭ la luksemburg'an'o'j, por kiu'j grav'as la mem'mastr'um'ad'o de la amas'o'j, est'as konsider'at'a'j kiel [“la « embri'o'j » de la nov'a'j politik'a'j instituci'o'j kaj de nov'a form'o de reg'ad'o, kiu cel'as evit'i, ke la establ'it'a potenc'o for'ig'u la konstituci'ig'a'n potenc'o'n el la scen'ej'o”.

Sed ĉu ebl'as, ke du pilier'o'j ekzist'as por divid'it'a revoluci'a potenc'o, en la koncern'a okaz'o la konsil'ant'ar'o'j kaj reg'ist'ar'o domin'at'a de la social'demokrat'o'j ? Kelk'a'j german'a'j sub'ŝtat'o'j tre fru'e vet'is pri tio, klar'ig'as la universitat'an'in'o Cécile Poncet en ali'a kolektiv'a verk'o [2] : “Maten'e de la 8-a de Novembr'o 1918 la bavar'o'j tiel la unu'a'j lev'iĝ'is (…) kiel ge'civit'an'o'j de « liber'a ŝtat'o », reg'at'a unu'flank'e de koalici'a reg'ist'ar'o (…) kaj ali'flank'e de konsil'ant'ar'o'j de soldat'o'j, labor'ist'o'j kaj kamp'ul'o'j” En la unu'a'j semajn'o'j aper'is nov'a'j rajt'o'j (voĉ'don'rajt'o por vir'in'o'j, ok'hor'a labor'tag'o, el'ig'o de la instru'sistem'o el la reg'ad'o de la eklezi'o). En April'o de 1919 la konsil'ant'ar'o de Bavar'uj'o prov'is per'fort'e trud'i si'a'n sol'a'n region'a'n aŭtoritat'o'n. Ĝi est'is rapid'e dis'bat'it'a de la centr'a reg'ist'ar'o.

Tiu mal'venk'o anonc'is la fin'o'n de larĝ'a emancip'a mov'ad'o nask'it'a en Kiel, en nord'a German'uj'o. Fin'e de Oktobr'o 1918 mar'soldat'o'j tie ribel'is. Ili rifuz'is far'i last'a'n batal'o'n kontraŭ la angl'a milit'ŝip'ar'o. Ili sci'is, ke batal'i kontraŭ la brit'o'j signif'is ili'a'n mort'kondamn'o'n, ĉar la milit'o est'is jam perd'it'a. [3] La histori'ist'o Mart'in Rackwitz pri'trakt'as detal'e ĉiu'n epizod'o'n de tiu ribel'o konsider'at'a kiel la ver'a eksplod'il'o de pli ampleks'a kontest-mov'ad'o, kiu konduk'is al la abdik'o de Vilhelm'o la 2-a kaj krom'e al la politik'a fin'o de la Hohencola dinasti'o.

Kiel ironi'o de la histori'o, tiu'j mal'kontent'a'j soldat'o'j, kiu rifuz'is la anarĥi'o'n, “sed vol'is social'a'n respublik'o'n” [4] konfid'is al Gustav Noske. Tiu social'demokrat'a deput'it'o kun dekstr'a lini'o est'is send'it'a sur'lok'e'n por trankvil'ig'i. Cert'e li evit'is sang'el'verŝ'o'n de la haven'urb'o, sed li rest'as tiu, kiu post'e dis'prem'ig'is la spartak'ist'a'n revoluci'o'n en Berlino. Simbol'o de sekret'a inter'konsent'o inter part'o de tiu “mal'dekstr'o” kaj la fort'o'j de la reakci'o.

William IRIGOYEN.


La aŭtor'o

William IRIGOYEN
Ĵurnal'ist'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

La German'a'j Social-Demokrat'o'j sen kompas'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Marie-Claire Caloz-Tschopp, Roma'in Felli kaj Antoine Chollet (sub la dir. de), Ros'a Luxemburg, Antonio Gramsci, aktual'a'j, Kimé, Parizo, 2018, 392 paĝ'o'j, 29 eŭr'o'j.

[2] Alexandre Dupeyrix kaj Gérard Raulet (sub la dir. de), Allemagne 1917-1923. Le difficile passage de l’Empir'e à la république, Éditions de la Maison des sciences de l’homme, Parizo, 2018, 165 paĝ'o'j, 19 eŭr'o'j.

[3] Mart'in Rackwitz, Kiel 1918. RevolutionAufbruch zu Demokrati'e und Republik [Kiel 1918. Revoluci'o — ek'ir'o al demokrati'o kaj respublik'o]. Wachholtz, Kiel, 2018, 302 paĝ'o'j, 19,90 eŭr'o'j.

[4] La franc'lingv'a tekst'er'o est'is traduk'it'a de la aŭtor'o.


Akcept'ej'o >> 1a novembr'o 2018

La kaŭz'o'j de renvers'iĝ'o - Ĉu Brazilo est'as faŝism'a ?


La elekt'o'j de Oktobr'o 2018 en Brazilo est'is stamp'it'a'j de la venk'o de s-ro Jair Bolsonaro kaj de li'a ekstrem'dekstr'a grup'o, la Social'liberal'a Parti'o de Brazilo (PSL). Kontraŭ vir'in'o'j, kontraŭ sam'seks'am'ul'o'j, ras'ist'o, ĉirkaŭ'at'a de tiu'j, kiu'j favor'as re'ven'o'n de la milit'ist'o'j en la potenc'o'n, s-ro Bolsonaro en'karn'ig'as politik'a'n tendenc'o'n, kiu en Latin'amerik'o ek'de la fin'o de la diktator'ec'o'j rest'is diskret'a.



de  Renaud LAMBERT

Ankoraŭ antaŭ kelk'a'j monat'o'j Brazilo est'is sur'voj'e al mal'dekstr'iĝ'o. Ĉio indik'is, ke s-ro Luiz Inácio da Silva (Parti'o de la labor'ist'o'j, PT) facil'e venk'os en la prezid'ant-elekt'o'j de Oktobr'o 2018. Kun 40 el'cent'o'j de la voĉ'don-intenc'o'j la prezid'int'o ĝu'is komfort'a'n antaŭ'ec'o'n antaŭ si'a'j rival'o'j, eĉ en la kun'tekst'o de ŝanĝ'iĝ'em'o kiu komplik'ig'is la taks'ad'o'j'n. Kondamn'it'a pro korupt'o sekv'e al dub'ind'a proces'o — stamp'it'a de sever'ec'o, kiu'n la justic'o ŝpar'is al la dekstr'a'j gvid'ant'o'j [1] —, “Lul'a” la 11-an de Septembr'o 2018 do dev'is rezign'i pri si'a kandidat'iĝ'o. Post'e, ekstrem'dekstr'a deput'it'o, kiu propon'as pur'ig'i la land'o'n el la komun'ism'o kaj re'star'ig'i la ord'o'n, aper'is kiel la fort'ul'o de la kvin'a plej loĝ'at'a land'o de la planed'o. Ĉu la brazil'an'o'j do far'iĝ'is faŝist'o'j en kelk'a'j semajn'o'j ?

Mal'mult'a'j hom'o'j kon'is la ekzist'o'n de s-ro Jair Bolsonaro (Social'liberal'a Parti'o, PSL) antaŭ la elekt'o'kampanj'o de 2018. Li'a'j seks'ist'a'j sprit'aĵ'o'j,tiu'j kontraŭ sam'seks'am'ul'o'j kaj favor'a'j al tortur'o aŭ kiu'j bedaŭr'as la mild'ec'o'n de Augusto Pinochet est'us cert'e forges'it'a'j se dir'it'a'j de iu el la ĉef'artikol'ist'o'j dres'it'a'j por funkci'ig'i la profit'pump'il'o'n. Sed konsider'at'a'j kiel program'o de hom'o kiu akir'is 46 el'cent'o'j'n de la voĉ'o'j dum la unu'a balot'o de la prezid'ant-elekt'o, ili tra'ir'is la mond'o'n.

La ekstrem'dekstr'a'j brazil'an'o'j sen'dub'e ekzist'as. Sed ĉu ili est'as pli ol frakci'o de la kvar'dek naŭ milion'o'j da hom'o'j kiu'j voĉ'don'is por s-ro Bolsonaro ? Ĉu prefer'e taks'i, kiel Ju'a'n Jesús Aznarez, ĉef'artikol'ist'o de la hispan'a ĵurnal'o El País, ke la rezult'o de la elekt'o ilustr'as “la politik'a'n analfabet'ec'o'n de grand'a part'o de Latin'amerik'o”, region'o loĝ'at'a de “milion'o'j da analfabet'o'j pri demokrati'o” ? [2] Per ali'a'j vort'o'j, ke la argument'ad'o de tiu'j ĉef'artikol'ist'o'j por klar'ig'i la elekt'o'n de s-ro Donald Trump en Uson'o kaj la decid'o favor'e al la brit'el'ir'o el la Eŭrop'a Uni'o en Brit'uj'o aplik'ebl'as ankaŭ al la sukces'o de s-ro Bolsonaro en Brazilo ?

Tri'a analiz'o de'ir'as de la sent'o de pun'rest'ad'o de mult'a'j brazil'an'o'j. Antaŭ nur kelk'a'j jar'o'j ili'a land'o vek'is esper'o'n kaj admir'o'n. Dum la kun'ven'o de la G20 de April'o 2009 la uson'a prezid'ant'o Barack Obama inter'romp'is konversaci'o'n por rapid'i al “Lul'a”, kiu ĵus al'ven'is : “Li'n mi admir'as : la plej popular'a politik'a gvid'ant'o de la mond'o !” Kelk'a'j'n monat'o'j'n post'e la brit'a semajn'gazet'o The Economist celebr'is la “ek'flug'o'n” de Brazilo : impres'a lev'iĝ'o, simbol'ig'it'a de la ek'flug'o de la statu'o de la Krist'o Sav'int'o el la pint'o de la mont'o Korkovado, en Rio-de-Ĵanejro.

Dum la gazet'ar'o laŭd'as la “saĝ'a'n” mal'dekstr'o'n de “Lul'a” — kontrast'e al tiu, taks'at'a tro “ruĝ'a”, de la venezuela prezid'ant'o Hug'o Chávez —, Brazilj'o renvers'is la hierarĥi'o'n de la inter'naci'a'j rilat'o'j. En Maj'o de 2010 Eŭrop'o mal'kovr'is la ampleks'o'n de la kriz'o en Grek'land'o kaj en Irlando. Brazilo si'a'flank'e montr'is mal'dec'a'j'n ekonomi'a'j'n rezult'o'j'n, per kiu'j ĝi eĉ don'is al si la plezur'o'n de venĝ'o : prunt'o'n de 14 miliard'o'j da dolar'o'j al la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF). En la sam'a jar'o Brazilj'o kaj Ankar'o ĉirkaŭ'ir'is la okcident'a'j'n reg'ist'ar'o'j'n kaj ating'is inter'konsent'o'n kun Teherano pri la irana atom'program'o. Ŝajn'is, ke la mond'o ŝanĝ'iĝ'is kaj ke Brazilo nun lud'as unu'a'rang'a'n rol'o'n.

Mal'pli ol du jar'o'j'n post'e la land'o vek'as konstern'iĝ'o'n. La scen'arist'o'j de la uson'a seri'o House of Cards, kun tamen sufiĉ'e original'a'j intrig'o'j, konced'as ke ili est'as preter'pas'it'a'j de la kre'em'o, kiu'n la brazilaj skandal'o'j mal'kaŝ'as. Tiu'j fraŭd'o'j, kiu'j'n la komunik'il'o'j — trans'form'it'a'j en fort'o'n de opozici'o kontraŭ la long'a'n temp'o'n hegemoni'a PT — puf'ig'is, sen'kredit'ig'is la politik'a'n sistem'o'n. La per'fort'o de la deleg'it'o'j kontraŭ la instituci'o'j spegul'iĝ'as en tiu, kiu prem'as la loĝ'ant'ar'o'n sur la strat'o : oni kalkul'as mez'um'e po unu murd'o'n en ĉiu'j dek minut'o'j : du'on'a'n milion'o'n inter 2006 kaj 2016. En la super'a mez'a klas'o oni jam ne nombr'as la famili'o'j'n kiu'j for'las'is la land'o'n.

Antaŭ la voĉ'don'ad'o Brazilo trov'iĝ'is en ne daŭr'ig'ebl'a stat'o. Ek'de la 2010-aj jar'o'j la fal'o de la eksport'o'j (kvant'e sam'e kiel valor'e) kaŭz'is grav'a'n recesi'o'n. La dek'o'j da milion'o'j da hom'o'j, kiu'j'n la politik'o de la PT el'tir'is el la mal'riĉ'ec'o, ne vol'is re'fal'i en ĝi'n. Dum la “Lul'a-jar'o'j” ili gust'um'is la progres'o'n kaj la esper'o'n, ke kiu'j neni'u facil'e rezign'as. La oligarĥ'ar'o si'a'flank'e, kiu hav'is intern'a'n ŝuld'o'n, kies re'pag'o'j for'vor'as preskaŭ la du'on'o'n de la federaci'a buĝet'o, postul'is ke oni daŭr'e kaĵol'u ĝi'n. Pro mank'o de rimed'o'j Brazilj'o ne pov'is kontent'ig'i tiom kontraŭ'a'j'n postul'o'j'n. La strategi'o de re'pac'ig'o de la iam'a sindikat'ist'o Lul'a da Silva, kiu ebl'ig'is sam'temp'e mild'ig'i la situaci'o'n de la kvartal'aĉ'o'j kaj ĝoj'ig'i la bors'o'n, funkci'is dum long'a temp'o.

De social'a urĝ'o al sub'prem'a urĝ'o

En 2013, manifestaci'o'j aper'is kun postul'o de pli da publik'a'j serv'o'j. Tre rapid'e la privat'a'j komunik'il'o'j ŝanĝ'is ili'a'j'n motiv'o'j'n : ili prezent'is ili'n kiel re'ag'o'n al la fraŭd'o'j, kiu'j kovr'is la ĉef'titol'o'j'n de la gazet'o'j. Tiu ag'ad'o funkci'is des pli bon'e, ke ĝi don'is al la mez'a'j klas'o'j la ebl'ec'o'n fin'e esprim'i long'e pri'silent'at'a'n plend'eg'o'n : tiu'n, ke ili'a'j ĉiu'tag'a'j privilegi'o'j est'is ronĝ'at'a'j de la social'a politik'o de la PT. “Neces'as kompren'i ke, antaŭ nur kelk'a'j jar'o'j, la flug'haven'o'j est'is lok'o'j de disting'iĝ'o, klar'ig'as al ni reprezent'ant'in'o de la burĝ'ar'o de San-Paŭlo en 2013. Kun la kresk'o de la viv'nivel'o de la plej mal'riĉ'a'j hom'o'j, la mez'a'j klas'o'j dev'as nun vic'o'star'i apud person'o'j, kiu'j'n ili konsider'as almoz'ul'o'j.” Kaj kio'n dir'i pri la decid'o de la senat'o, en 2013, don'i al la dom'serv'ist'o'j la sam'a'j'n rajt'o'j'n kiel al la ceter'a'j labor'ist'o'j ? Ne'akcept'ebl'a humil'ig'o, kiu en'konduk'is la virus'o'n de klas'batal'o en la komfort'a'n univers'o'n de la riĉ'a'j klas'o'j. [3]

En la okul'o'j de tiu part'o de la loĝ'ant'ar'o la korupt'o ne lim'iĝ'as al kontraŭ'leĝ'a riĉ'iĝ'o de la politik'a'j gvid'ant'o'j : ĝi koncern'as ankaŭ la social'a'j'n program'o'j'n por la popol'a'j klas'o'j, program'o'j kiu'j far'iĝ'is des pli ne'el'ten'ebl'a'j ke la ekonomi'a situaci'o streĉ'iĝ'is. Sur la strat'o'j la slogan'o'j evolu'is. La urĝ'ec'o jam ne est'is social'a, sed sub'prem'a. Oni dev'is liber'ig'i la land'o'j el la “komun'ist'o'j”, el la reg'ant'a PT, kies gvid'ant'o'j ŝtel'as du'obl'e : unu'e per plen'ŝtop'ad'o de si'a'j propr'a'j poŝ'o'j kaj du'e per dorlot'ad'o de la neni'farad'o de si'a'j elekt'ant'o'j.

La ekonomi'a kriz'o far'iĝ'is politik'a, kiam la dekstr'ul'o'j profit'is la situaci'o'n en 2016 por eks'ig'i la prezid'ant'in'o'n Dilma Rousseff. La akuz'o de korupt'o est'as sen'baz'a, sed la ag'ad'o funkci'as. En'potenc'iĝ'int'e sen pas'i tra la urn'o'j, la reg'ist'ar'o de s-ro Michel Tem'er, de la Parti'o de la Demokrati'a Mov'ad'o (PMDB), dekstr'a), solv'is la ekonomi'a'n dilem'o'n, al kiu la ŝtat'o est'as al'front'it'a per tranĉ'ad'o en la el'spez'o'j, fleks'ebl'ig'ant'e la labor'merkat'o'n kaj mal'alt'ig'ant'e la pensi'o'j'n. Lac'ig'it'a de skandal'o'j, reg'ant'a sen ajn'a legitim'ec'o, s-ro Tem'er iom pli sen'kredit'ig'is la ŝtat'o'n. Li'a kvot'o de popular'ec'o ne super'is 3 el'cent'o'j'n. La jur'ŝtat'o mal'aper'is sur la ĉiam pli mal'sekur'a'j strat'o'j ; ŝajn'is, ke ĝi jam ne ekzist'is en la ministr'ej'o'j. Iu'j postul'as re'ven'o'n de la milit'ist'o'j. La politik'a kriz'o iom post iom trans'form'iĝ'is en kriz'o'n instituci'a'n.

En tia kun'tekst'o nov'a kandidat'ec'o de “Lul'a” por larĝ'a koalici'o de klas'o'j est'is esper'o : tiu de re'ven'o de period'o de abund'ec'o de la 2000-aj jar'o'j, kiam la kresk'o ebl'ig'is dron'ig'i la kontraŭ'ec'o'j'n de la soci'o ; per ali'a'j vort'o'j, la ambici'o profund'ig'i la jun'a'n brazil'an demokrati'o'n sen renvers'i la ĝis'nun'a'n stat'o'n. Laŭ la histori'ist'o Fernand'o López DAlesandro, tiu projekt'o pov'is kalkul'i kun la sub'ten'o de la plej klar'vid'a'j sektor'o'j de la mastr'ar'o en agord'o kun [la prezid'int'o] Fernand'o Henrique Cardoso, la PSDB [Parti'o de la brazila social'demokrat'ar'o] kaj kun part'o de la PT, kiu dezir'is re'star'ig'i social'a'n pakt'o'n”. [4] Kaj kiam la mon'o cirkul'as, la korupt'o — en la kor'o mem de la brazilaj instituci'o'j [5] — ĝen'as mal'pli. La zum'ad'o de la helikopter'o'j, kiu'j transport'ad'is si'a'j'n milion'ul'o'j'n de unu nub'skrap'ul'o al ali'a, pov'as eĉ rev'ig'i tiu'j'n, kiu'j ĵus aĉet'is si'a'n unu'a'n aŭtomobil'o'n. Ĉu tia projekt'o est'is real'ism'a ? En'ferm'it'a en ĉel'o, s-ro Lul'a da Silva pov'os nek defend'i nek help'i si'a'n nom'um'it'a'n hered'ant'o'n, s-ro'n Fernand'o Haddad, por far'i tio'n. La esper'o konduk'is en sak'strat'o'n : “La PT sen « Lul'a », la ide'o de nov'a soci'a pakt'o perd'as si'a'n far'ebl'o'n”, konklud'as López DAlesandro.

Bar'ant'e la voj'o'n al la gvid'int'o, la tradici'a dekstr'ul'ar'o pens'is mal'ferm'i la voj'o'n al si'a prezid'ant'ec'o. Ĝi paf'is en si'a'n propr'a'n pied'o'n. Kun la sub'ten'o de la justic'o kaj de la komunik'il'o'j ĝi persvad'is la popol'o'n ke la ŝtat'o hav'as nur unu funkci'o'n : pri'rab'i ĝi'n. Nu, la elekt'ant'o'j kompren'is, ke la PT est'as la parti'o mal'plej korupt'a. Kvankam ĝi'a pez'o mal'grand'iĝ'as (56 seĝ'o'j kontraŭ antaŭ'e 69), ĝi rest'as la plej grand'a parti'o en la parlament'o. La dekstr'ul'ar'o si'a'flank'e kolaps'is. La PMDB (far'iĝ'int'a MDB), la ĉef'a element'o de la plej mult'a'j alianc'o'j en la Kongres'o ek'de la re'ven'o de la demokrati'o en 1985, perd'as preskaŭ la du'on'o'n de si'a'j seĝ'o'j (de 66 al 34) . La parlament'a grup'o de la PSDB fand'iĝ'is de 54 al 29 deput'it'o'j. En la unu'a balot'o de la prezid'ant-elekt'o'j la voĉ'o'j por la kandidat'o'j de la du grand'a'j konservativ'a'j parti'o'j est'is apenaŭ 6 el'cent'o'j.

S-ro Bolsonaro, fort'e sub'ten'at'a de la evangeli'ist'o'j [6] kaj, por la moment'o, ne tuŝ'it'a de skandal'o'j, aper'is kiel rimed'o kontraŭ abomen'at'a sistem'o. Egal'e, ĉu li'a'j elekt'ant'o'j al'iĝ'as aŭ ne al li'a'j ide'o'j. “En tiu ĉi situaci'o mi prefer'as prezid'ant'o'n kiu est'as ras'ist'a kaj kontraŭ sam'seks'am'ul'o'j ol prezid'ant'o'n kiu est'as ŝtel'ist'o”, [7] konced'as funkci'ul'o demand'it'a de la British Broadcasting Corporation (BBC).

La “solv'o” Bolsonaro en ĉiu'j punkt'o'j disting'iĝ'as de tiu kiu'n reprezent'as “Lul'a”. Inter defend'o de la ĝis'nun'a stat'o kaj la demokrati'o Bolsonaro jam de'long'e elekt'is. En ĉiu etap'o li'a recept'o baz'iĝ'as sur jen'a princip'o : la plej mal'fort'a'j dev'as far'i konced'o'j'n. La defend'o de la individu'a sekur'ec'o kaj de la privat'a propriet'o, kiu zorg'ig'as la popol'a'j'n klas'o'j'n sam'e kiel la ali'a'j'n, postul'os la ofer'o'n de sen'kulp'a'j viv'o'j. La re'star'ig'o'n de la soci'a'j hierarĥi'o'j, kiu re'don'as al la super'a'j tavol'o'j de la mez'a'j klas'o'j ili'a'j'n privilegi'o'j'n, implic'as degrad'i cert'a'j'n kategori'o'j'n de la loĝ'ant'ar'o (plej oft'e labor'ist'in'o'j'n kaj nigr'ul'in'o'j'n) al la rang'o de subaltern'a pleb'o. La sub'ten'ad'o al la entrepren'o'j konduk'os ekzempl'e al tio, ke la ministr'ej'o pri medi'o est'os met'it'a sub la kurator'ec'o'n de tiu pri kamp'kultur'o kaj al for'las'o de la pariza inter'konsent'o pri la klimat'o. Kaj la defend'o de la merkat'a'j interes'o'j (kiu'n garanti'as la bon'a'j konsil'o'j de la eks'a bank'ist'o Paulo Guedes, kun kiu s-ro Bolsonaro ŝajn'as nun ne'dis'ig'ebl'a) est'os akompan'at'a de la kresk'o de la mal'riĉ'ec'o kaj de la mal'egal'ec'o'j.

“Mal'feliĉ'e oni ver'e ŝanĝ'os la afer'o'j'n nur per intern'a milit'o, deklar'is la ekstrem'dekstr'a deput'it'o en 1999. Neces'as far'i la labor'o'n, kiu'n la milit'ist'a reĝim'o [1964-1985] rezign'is far'i : mort'ig'i proksim'um'e tri'dek mil person'o'j'n. Kaj se sen'kulp'ul'o'j mort'as, tio est'as la prez'o pag'end'a.” [8] En la moment'o la tank'o'j ankoraŭ dorm'as en la kazern'o'j, kvankam cert'a'j membr'o'j de la PSL, kiu'n ili'a sukces'o aŭdac'ig'is, korp'e agres'is mal'dekstr'ul'o'j'n, sam'seks'am'ul'o'j'n kaj opozici'ul'o'j'n. La manovr'o'j de la dekstr'ul'ar'o kaj de la komunik'il'o'j kontraŭ “Lul'a” tamen ebl'ig'is la mal'ebl'o'n : lev'i la politik'o'n, kiu'n s-ro Bolsonaro en'karn'ig'as, en la rang'o'n de akcept'ebl'a solv'o por part'o de la land'o.

Renaud LAMBERT.


La aŭtor'o

Renaud LAMBERT
ĵurnal'ist'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Komunik'il'o'j kontraŭ komunik'il'o'j

La brazila Par'ana'o front'e al la « modern'ig'o » de la agr'o'kultur'o

Carlos Slim, la tut'a or'o de Meksikio

Kiel kub'an'o'j viv'as



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Vd Anne Vign'a, “En Brazilo, la dis'branĉ'iĝ'o'j de la skandal'o Odebrecht”, Le Mond'e diplomatique en Esperant'o, Septembr'o 2017.

[2] Ju'a'n Jesús Aznarez, “La solución liberticida”, El País, Madrido, 9-an de Oktobr'o 2018.

[3] VdAu Brésil, la trahison des domestiques”, en : “Travail. Combats et utopies”, Maniére de voir, n-ro 156, Decembr'o 2017-januar'o 2018.

[4] Fernand'o López DAlesandro, “Con los días contados”, El País, Madrido, 17-an de Juli'o 2017.

[5] Vd Lami'a Oualalou, “Au Brésil, “tro'is cents voleurs avec des titres de docteurLe'e Mond'e diplomatique, Novembr'o 2015.

[6] Vd Lami'a Oualalou, “Les évangélistes à la conquête du Brésil, Le Mond'e diplomatique Oktobr'o 2014.

[7] “Brasil : Por qué vot'o a Bolsonaro ? « Prefiero un presidente homofóbico o racista a unu'o ue se'a ladrón”, BBC News Mundo, Londono, 8-an de Oktobr'o 2018.

[8] Fernand'a Trisotto, “O di'a que Bolsonaro quis matar FHC, sonegar impost'os e declarar guerra civil”, Gazet'a do pov'o, Curitiba, 10-an de Oktobr'o 2017.



Akcept'ej'o >> 1a novembr'o 2018

Ideologi'o kompromit'it'a de la util'ig'o de potenc'o

La mal'sukces'o de la islam'ism'a utopi'o


Mov'ad'o'j kiu'j dezir'as far'i el islam'o la sol'a'n font'o'n de la leĝ'ar'o ne pov'is kapt'i la ŝtat'reg'ad'o'n long'a'temp'e. Kontraŭ'batal'at'a'j de absolut'ism'a'j reĝim'o'j kiu'j avid'as ekspluat'i religi'a'j'n sent'o'j'n, ili'a reputaci'o est'as makul'it'a de ced'o'j al politik'a'j lud'o'j kaj ili'a neglekt'o el'pens'i ekonomi'a'j'n politik'o'j'n akord'iĝ'int'a'j'n kun la defi'o'j de ili'a'j soci'o'j.



de  Hicham2 ALAOUI

Ĝis la krepusk'o de la Otoman'a Imperi'o (1299-1924), kiu est'is la last'a grand'a islam'a kalif'uj'o [1], islam'an'o'j konstru'is si'a'n ident'ec'o'n sur dual'ec'o de la religi'o kaj la politik'o reprezent'at'a de la ummah. Ĉi tiu termin'o tem'is pri la komun'um'o de kred'ant'o'j kaj ampleks'is la tut'a'n islam'o'n kaj ĝi'a'j'n hom'a'j'n ating'o'j'n. Ĝi est'is sen'temp'a ensembl'o, reprezent'ant'a la pas'int'ec'o'n kaj la est'ont'ec'o'n de la islam'an'o'j, spac'e ne'lim'ig'it'a kaj sen'land'lim'a ĉar ĝi etend'iĝ'is trans la kon'at'a mond'o. Ĝi est'is nek reg'ist'ar'o nek teokrati'o, sed kolektiv'o de kred'o.

Ĉi tiu mond'koncept'o drast'e ŝanĝ'iĝ'is kun la lev'iĝ'o de la hegemoni'a'j ambici'o'j de la Okcident'o kaj la fal'o de la Otoman'a Imperi'o, kio est'ig'is la nul'ig'o'n de la kalif'uj'o far'e de la Grand'a Asemble'o de Turki'o en 1924. Per'e de imperi'ism'o kaj milit'o'j, okcident'a'j pens'manier'o'j tiam profund'e penetr'is en la islam'a'n mond'o'n kaj precip'e en la land'o'j'n de Mez'orient'o. La mal'kresk'ant'a Otoman'a Imperi'o import'is eŭrop'a'j'n arme'a'j'n model'o'j'n, kaj koloni'it'a'j teritori'o'j est'is asimil'it'a'j en okcident'ec'a'n ekonomi'a'n produkt'ad'o'n. Eŭrop'a'j jur'a'j tradici'o'j, struktur'it'a'j ĉirkaŭ preciz'e difin'it'a'j regul'o'j kaj sistem'a'j jur'a'j koncept'o'j, est'is al'don'it'a'j al la parol'o de islam'a ŝari'o (kiu al'las'is abund'o'n da spac'o por adapt'o'j), kiel la konstituci'a spin'o de la nov'a'j naci'ŝtat'o'j. En ĉi tiu nov'a epok'o, la Ummah kaj ia religi'a kaj politik'a fluid'ec'o ced'is la lok'o'n al kod'ig'it'a'j instituci'o'j kaj teritori'a'j lim'o'j.

Varb'il'o por opon'ant'o'j de la okcident'a influ'o

En la fin'a'j jar'o'j de la dek-naŭ'a jar'cent'o, re'ag'e al la mal'fort'iĝ'o de la islam'a mond'o (inhitat) kaj la kresk'ant'a prem'ad'o de la Okcident'o, islam'a'j pens'ul'o'j re'interpret'is si'a'n kred'o'n kaj la koran'a'j'n tekst'o'j'n por re'vigl'ig'i si'a'n religi'o'n. Jamal Al-Di'n Al-Afghani kaj Muhammad Abduh, ekzempl'e, prov'is ekzegez'o'n de islam'o, rekomend'ant'e ke la islam'a viv'o adapt'iĝ'u al la okcident'a'j norm'o'j de ekonomi'a kaj politik'a modern'ec'o. Ĉi tiu'j re'form'ist'a'j teolog'o'j neniam nom'is si'n "salaf'ist'o'j", termin'o mis'uz'at'a de okcident'a'j scienc'ul'o'j. Por ili, antaŭ ĉio tem'is pri religi'a re'form'o far'e de doktrin'a'j ŝanĝ'iĝ'o'j per re'ven'o al la font'o'j kiu'j est'is for'las'it'a'j, kaj per la dis'vast'ig'o de nov'a'j termin'ar'o'j [2].

Prov'ant'e "sav'i" islam'o'n, ĉi tiu'j re'form'ist'o'j, part'o'pren'ant'o'j de la politik'a, kultur'a kaj religi'a mov'ad'o nom'at'a Al-Nahda (la re'nask'iĝ'o), preter'vol'e mal'centraliz'is ĝi'n. La laŭ'kanon'a'j ver'o'j de ĉi tiu religi'o, kaj eĉ pli de la umma, ĉes'is est'i la dev'ig'a'j referenc'o'punkt'o'j. Islam'o est'is juĝ'at'a sol'e laŭ si'a kapabl'o imit'i okcident'a'j'n ating'o'j'n. La postul'o'n ke la islam'a religi'o adapt'iĝ'u al eŭrop'a referenc'a sistem'o akompan'is la kre'o de nov'a'j ŝtat'a'j ent'o'j tra la tut'a post-otoman'a Mez'orient'o. Aper'is respublik'an'a'j kaj monarĥ'a'j reĝim'o'j kiu'j ne est'is re'vigl'iĝ'o'j de islam'a gvid'ant'ec'o, sed mal'e kopi'o'j de la militarism'a okcident'a despot'ec'o de la dek-naŭ'a jar'cent'o.

La mal'centraliz'ad'o de islam'o dis'de ĝi'a'j unu'a'j norm'o'j post'las'is grav'a'n hered'aĵ'o'n. Ĝis la komenc'o de la du'dek'a jar'cent'o, la islam'a religi'o est'is far'iĝ'int'a varb'il'o por opon'ant'o'j de la okcident'a influ'o kiu'j mal'akcept'is plan'o'j'n pri re'form'o'j kaj adapt'ad'o'n al modern'ec'o. Ĉi tiu politik'ig'o de islam'o trans'form'is la kred'o'n en instrument'o'n de kontraŭ'imperi'ism'a lukt'o. Ĝi ankaŭ instig'is nov'a'n generaci'o'n de aktiv'ul'o'j konsider'i ke islam'o ne est'as post'iĝ'int'a kompar'e kun la Okcident'o, sed mal'e est'as kontraŭ'model'o kiu liber'ig'os islam'an'o'j'n el ili'a supoz'at'a post'iĝ'int'ec'o, kaj protekt'os ili'n kontraŭ la influ'o de la okcident'a kultur'o. Pli'a motiv'o, laŭ ili, por stud'i la sankt'a'j'n tekst'o'j'n.

Ĉi tiu evolu'o nask'is islam'ism'o'n, ideologi'o'n kiu miks'is la religi'o'n kaj la politik'o'n laŭ mult'e pli fort'a manier'o ol tiu en la klasik'a islam'a kanon'o kiu inspir'is ĝi'n, laŭ ĝi'a pretend'o. Kontraŭ'e al la fluid'a rilat'o inter la religi'o kaj la politik'o kiu ekzist'is en la islam'o de la unu'a'j jar'cent'o'j, la islam'ist'a'j mov'ad'o'j, precip'e la Islam'a Frat'ar'o de Egipti'o, trud'is rigid'a'n ideal'o'n. Sub ili'a standard'o, la fidel'ul'o'j jam ne demand'is, kia'j islam'an'o'j ili dev'us est'i ; mal'akcept'ant'e la introspekt'em'a'j'n kaj filozofi'a'j'n tradici'o'j'n de la original'a islam'o, ili dev'us nur demand'i kiel disting'i inter la islam'an'o kaj la ne'kred'ant'o. Kondiĉ'o'j kiel ĝihad'o (propr'a spirit'a streb'ad'o, just'a milit'ad'o) kaj takfir ("ekskomunik'o"), koncept'o'j en'kadr'ig'it'a'j en la islam'a jurisprudenc'o, est'is el'trov'it'a'j kaj re'invent'it'a'j por prav'ig'i rezist'o'n kaj lukt'o'n en du'ec'a mond'o karakteriz'at'a de la kontraŭ'star'o inter islam'o kaj la Okcident'o [3]. Islam'ist'o'j jam ne vid'is si'a'n religi'o'n kiel sen'temp'a'n kaj sen'lim'a'n ent'o'n reprezent'ant'a'n la tut'a'n suveren'ec'o'n de Di'o kaj li'a'n hom'a'n kre'it'ar'o'n. Mal'e, ili'a sen'dub'a'senc'a cel'o far'iĝ'is la kapt'o de la ŝtat'a potenc'o.

La rapid'a'n dis'vast'iĝ'o'n de islam'ism'o dum la du'a du'on'o de la du'dek'a jar'cent'o ebl'ig'is la mal'fort'iĝ'o de la rol'o de arab'a naci'ism'o kiel la super'reg'a ideologi'o. La venk'o super la arab'o'j dum la milit'o de 1967 kontraŭ Israelo don'is grav'a'n bat'o'n al la ideal'o'j de naci'ism'o kaj unu'ec'ism'o, kaj la irana revoluci'o de 1979 fin'e mal'promoci'is ili'n al la tri'a rang'o ĉe influ'a'j politik'a'j doktrin'o'j : la fal'o de la ŝah'o montr'is ke aktiv'ul'o'j instig'at'a'j de religi'a kred'ar'o pov'as venk'i potenc'a'j'n absolut'ism'a'j'n reĝim'o'j'n sub'ten'at'a'j'n de la plej grand'a okcident'a potenc'o.

Katastrof'a egipta spert'o

Hodiaŭ, islam'ism'o ne est'as sukces'int'a plen'um'i si'a'n utopi'a'n promes'o'n. Krom en kelk'a'j land'o'j kiel Tunizio, islam'ist'a'j mov'ad'o'j en la arab'a mond'o est'as sen'efik'ig'it'a'j aŭ bankrot'ig'it'a'j. La alĝeria en'land'a milit'o de la 1990-aj jar'o'j aŭgur'is la est'ont'a'j'n sen'iluzi'iĝ'o'j'n, kiel tiu, kiu sekv'is la "Arab'a'n Printemp'o'n" de 2011. En Egipti'o, la Islam'a Frat'ar'o katastrof'e reg'is la land'o'n antaŭ ol ĝi est'is demisi'ig'it'a de arme'a puĉ'o en juli'o 2013 [4], kiu'n sekv'is sen'kompat'a sub'prem'o de ĝi'a'j membr'o'j. En Irako, Sirio kaj Jemeno, islam'ist'a'j fort'o'j lud'is marĝen'a'n rol'o'n en la antaŭ'e'n'ig'o de demokrati'o kaj dev'is ced'i la lok'o'n al la batal'o kontraŭ per'fort'a ekstrem'ism'o. En Maroko, Jordanio, kaj Kuvajt'o, la laŭ'leĝ'a'j islam'ist'a'j parti'o'j hav'is sukces'o'j'n en elekt'ad'o'j, sed nur en si'a'j naci'a'j parlament'o'j, kiu'j trans'form'as ili'n en sen'danĝer'a'j'n politik'a'j'n fort'o'j'n sub la ombr'o de potenc'a'j monarĥi'o'j kiu'j ankoraŭ reg'as per absolut'a potenc'o.

La mal'sukces'o de la islam'ist'a model'o manifest'iĝ'is laŭ tri manier'o'j. Unu'e, ĝi'a'j mov'ad'o'j ne pov'is el'pens'i serioz'a'j'n soci'a'j'n kaj ekonomi'a'j'n solv'o'j'n kiu'j ir'as preter slogan'o'j. Proklam'i ke "islam'o est'as la solv'o kaj la koran'o est'as ni'a konstituci'o" est'as ne'adekvat'a anstataŭ'ig'o por nov'ig'ad'o kaj propon'o'j pri publik'a'j politik'o'j destin'it'a'j por solv'i la problem'o'j'n kiu'j'n absolut'ism'a'j reĝim'o'j ne pov'is solv'i : kresk'ant'a mal'riĉ'ec'o, amas'a sen'labor'ec'o, mal'bon'e funkci'ant'a'j sistem'o'j de eduk'ad'o kaj endemi'a korupt'o. Est'as rivel'e ke la maroka Parti'o de Just'ec'o kaj Evolu'ad'o (PJE) aplik'as ekonomi'a'j'n strategi'o'j'n el'pens'it'a'j'n de teknokrat'o'j kaj trud'it'a'j'n de inter'naci'a'j financ'a'j instituci'o'j, ĝust'e kiel la egipta Islam'a Frat'ar'o, kiam ili reg'is. Tio montr'as, ke la islam'ist'a doktrin'o ne hav'as teori'o'n de ekonomi'a produkt'ad'o kaj, sekv'e, ne hav'as vizi'o'n pri la rol'o kiu'n la ŝtat'o dev'us lud'i en la re'struktur'ad'o de la ekonomi'o.

Du'e, islam'ist'a'j parti'o'j, krom en Tunizio, ankaŭ neglekt'is plen'um'i inkluziv'em'a'j'n kaj demokrat'a'j'n politik'o'j'n. Jam ne valid'as la argument'o, ke ili neniam ricev'is just'a'n ŝanc'o'n por reg'i kaj pruv'i si'a'n mal'ferm'it'ec'o'n. En Egipti'o, la Islam'a Frat'ar'o ŝajn'is obsed'iĝ'i pli pri super'reg'ad'o ol pri plur'ism'o, kaj ili'a ostracism'o kontraŭ ne'religi'a'j ag'ant'o'j, kiu'j favor'is civil'a'n ŝtat'o'n, don'is al la avid'e atend'ant'a arme'o pretekst'o'n por demisi'ig'i prezid'ant'o'n Mohamed Mursi.

Tri'e, islam'ist'o'j tut'mond'e montr'is, ke ili ne ten'as si'n super politik'a'j manovr'o'j. Kie ili konsist'ig'is laŭ'leĝ'a'j'n opozici'a'j'n grup'o'j'n, ili foj'e far'is alianc'o'n kun absolut'ism'a'j rond'o'j, makul'ant'e si'a'n reputaci'o'n kiel ne'konform'ism'a'n mov'ad'o'n. En Egipti'o, post la fal'o de prezid'ant'o Hosni Mubarak en februar'o 2011, la Islam'a Frat'ar'o kultiv'is rilat'o'j'n kun la arme'o kaj sam'temp'e mal'akcept'is diskut'o'j'n kun ĉiu'j ali'a'j politik'a'j ag'ant'o'j. Por la PJE en class="spip_out">Maroko, bon'a'j rilat'o'j kun la monarĥi'o - kiu don'as al ĝi nov'a'j'n rimed'o'j'n kaj politik'a'n vid'ebl'ec'o'n - pli grav'as ol postul'i la re'form'o'n de la reĝim'o. Post kiam ĝi gajn'is la parlament'a'j'n elekt'ad'o'j'n de 2011, ĝi'a religi'a parol'o reflekt'is ĉi tiu'n sub'ig'o'n antaŭ la reĝ'a potenc'o, cit'ant'e ĝis'dat'ig'it'a'j'n islam'a'j'n princip'o'j'n kiel nasiha ("konsil'o al la reg'ant'o") kaj ta’a ("obe'em'o kiel virt'o"). Sekv'e, restrikt'it'a'j al la marĝen'o'j est'is la kern'a'j princip'o'j kiu'j'n ĝi antaŭ'e rekomend'is, kiel la defend'o de hom'a'j rajt'o'j kaj liber'a si'n'esprim'o. Al'don'e, la PJE ne pov'as rekomend'i demokrat'a'j'n ŝanĝ'iĝ'o'j'n kaj konstituci'a'j'n re'form'o'j'n dum ĝi ne defi'as la super'a'n rajt'o'n de la suveren'o far'i juĝ'decid'o'j'n pri tiu'j rajt'o'j. La hodiaŭ'a alianc'o kun la palac'o iam pov'us trans'form'iĝ'i en alianc'o'n kun la arme'o, kaj post'e kun la fouloul (sub'ten'ant'o'j de la mal'nov'a reĝim'o). Kontent'a pri si'a pozici'o kiel ag'ant'o en elekt'ad'o'j, la PJE pas'is de la rol'o de opozici'a parti'o al tiu de reg'ist'ar'a parti'o.

Hodiaŭ, islam'ist'o'j est'as profund'e implik'iĝ'int'a'j en la geopolitik'a'j divid'o'j kaj inter'konfesi'a'j konflikt'o'j kiu'j inund'as la arab'a'n mond'o'n. Tio plu sen'kredit'ig'as ili'a'n pretend'o'n, ke ili ten'as si'n super la ĉiu'tag'a'j postul'o'j de la post'koloni'a modern'ec'o kaj ke ili defend'as si'a'n pur'a'n vizi'o'n pri prosper'a sen'de'pend'ec'o.

Ŝtat'a mal'toler'em'o

La kaz'o de Libano ilustr'as ĉi tiu'n problem'o'n. Hizbulaho aper'is tie kiel arm'it'a fili'o de la irana revoluci'o kaj cel'is est'i la avan'gard'o de radikal'a politik'a sistem'o laŭ ideologi'a perspektiv'o ŝijaist'a. Ne'long'e post si'a fond'iĝ'o, ĝi far'iĝ'is naci'ism'a mov'ad'o batal'ant'a por liber'ig'i Libanon de okup'ad'o far'e de la israela arme'o. Tiu'temp'e, oni pov'is rigard'i ĝi'n kiel unu islam'ist'a'n mov'ad'o'n inter ali'a'j, kun popol'a baz'o. Hodiaŭ, sub la mecenat'ec'o de Irano, Hizbulaho ankoraŭ asert'as ke ĝi batal'as en la nom'o de la libana naci'o. Praktik'e, tamen, ĝi dediĉ'as si'n al batal'ad'o en Sirio kontraŭ suna'ist'a'j fort'o'j el ajn'a land'o [5]. En Sirio, la "Parti'o de Di'o" pren'is sur si'n la rol'o'n de batal'ant'o sur la batal'ej'o de la apokalips'o. Sekv'e, Hizbulaho ne tiom est'as islam'ist'a mov'ad'o zorg'ant'a pri la politik'a kaj ekonomi'a est'ont'ec'o de Libano, kiom trans'naci'a ent'o streb'ant'a por akompan'i la Mahdion (sav'ant'o atend'at'a de islam'an'o'j) sur fremd'a ter'o.

Islam'ist'o'j oft'e pretend'as est'i viktim'o'j de okcident'a sub'prem'o aŭ de eksklud'o far'e de absolut'ism'a'j reĝim'o'j. Sed, sam'temp'e, ili al'vok'as al la fidel'ul'o'j kurac'i ĉi tiu'j'n mal'bon'o'j'n laŭ trud'a manier'o per la dis'vast'ig'o de la islam'ist'a kred'ar'o por konker'i la politik'a'n potenc'o'n. Ĉi tiu'j mov'ad'o'j est'as la produkt'o de la absolut'ism'a'j ŝtat'o'j kiu'j'n ili pretend'as kondamn'i. Kaj ili'a teologi'a parol'o pri la demokrat'a estrad'o kaj la ekonomi'a evolu'o est'as mal'mult'eg'a kompar'e kun ili'a'j instig'o'j pri la dev'o pun'i ne'kred'ant'o'j'n kaj kre'i la perfekt'a'n islam'a'n ŝtat'o'n.

Tunizio est'as la sol'a arab'a sukces'o por islam'ist'a estrad'o - sukces'o cert'e relativ'a se ni en'kalkul'as la konjunktur'a'n mal'haŭs'o'n de la land'o, el'migr'ad'o'n, la ĉe'est'o'n de ĝihad'ist'o'j ktp. En ĉi tiu land'o, la mov'ad'o Ennahda kun'e kun ne'religi'a'j grup'o'j kiel la parti'o Nidaa Tounès, efektiv'e kun'labor'as por garanti'i civil'a'n pac'o'n kaj konserv'i demokrati'o'n [6]. Ennahda est'as grav'a islam'ist'a fort'o, kun larĝ'a popol'a baz'o kaj fort'a gvid'ant'ar'o, kaj Nidaa Tounès kaj kelk'a'j ali'a'j ne'religi'a'j parti'o'j kombin'as mal'dekstr'ul'a'j'n kaj naci'ist'a'j'n element'o'j'n kaj reprezent'ant'o'j'n de la komerc'ist'a komun'um'o, eĉ sen menci'i la rest'aĵ'o'j'n de la reĝim'o de la el'ofic'ig'it'a prezid'ant'o Zine El-Abidine Be'n Al'i.

Sed la tunizia kaz'o est'as la escept'o kiu konfirm'as la regul'o'n. Ennahda pov'is sukces'i nur per'e de la util'ig'o de apart'a'j kondiĉ'o'j kaj foj'e flank'e'n'met'int'e si'a'n islam'ist'a'n orient'iĝ'o'n. Post januar'o 2011, la demokrati'ig'o de Tunizio, kaj la inkluziv'o de Ennahda en la politik'a lud'o, profit'is de fort'a inter'naci'a sub'ten'o sen tro'a ekster'a si'n'trud'o. Antaŭ'e mal'permes'it'a dum jar'dek'o'j, la parti'o de Rached Ghannouchi evolu'is per la en'sorb'ad'o de nov'a'j ide'o'j ekster la islam'ist'a kanon'o. Ĝi'a'j venk'o'j en la parlament'a'j elekt'ad'o'j de 2014 kaj la municip'a'j elekt'ad'o'j de 2018 ne est'ig'is ideologi'a'n super'reg'ad'o'n, sed est'is akompan'at'a'j de mal'streĉ'iĝ'o de la religi'a'j postul'o'j de la parti'o rilat'e al konstituci'a'j norm'o'j kaj publik'a'j politik'o'j. Lern'int'e apart'ig'i si'a'n religi'a'n mesaĝ'o'n dis'de la politik'a viv'o, kaj kun'labor'i kun ne'islam'ist'o'j, Ennahda iu'senc'e sekular'iĝ'is, procez'o far'it'a des pli ne'halt'ig'ebl'a pro tio, ke ĉiu el ĝi'a'j mal'a'j prov'o'j renkont'is ond'o'n da popol'a kontraŭ'star'o. La katastrof'a precedenc'o de la puĉ'o en Egipti'o ankaŭ instig'is al kompromis'o'j kaj prudent'o.

En Tunizio, islam'ist'o'j fin'e agnosk'is ke neni'u interpret'o de Islam'o pov'as super'i elekt'it'a'j'n oficial'ul'o'j'n en la evolu'ig'o de politik'o'j, ĉu en'land'a'j ĉu ekster'land'a'j. Ali'flank'e, oficial'ul'o'j kompren'as ke ili ne pov'as mal'help'i la pac'a'n praktik'o'n de la religi'o, eĉ en la publik'a sfer'o. Islam'ism'o tial pov'as part'o'pren'i ĉi tiu'n du'obl'a'n toler'em'o'n pri ali'a'j religi'o'j krom islam'o ; sed tio neces'ig'as ke ĝi rezign'u si'a'j'n plej mal'toler'em'a'j'n postul'o'j'n por ke ĉiu'j voĉ'o'j pov'u el'dir'i si'a'j'n opini'o'j'n [</a> Journal (...)" id="nh7">7].

Kvankam mal'akcept'at'a'j de mult'a'j islam'ist'o'j, ĉi tiu dinamik'o de kompromis'o ekzist'is jam de la plej fru'a'j temp'o'j de la islam'a civilizaci'o. Tiu last'a agnosk'is ke, malgraŭ tio, ke la koran'a'j tekst'o'j est'as sankt'a'j, ili'a'j interpret'o kaj aplik'o est'as hom'a'j ag'o'j kiu'j'n oni dev'as regul'e pri'demand'i, pri'debat'i kaj re'interpret'i por favor'i la inkluziv'o'n de ĉiu'j. Est'as ĉi tiu dialog'o inter la sankt'a kaj la profan'a, aŭ la hom'a kaj la di'a, kiu reprezent'as la religi'a'n kaj politik'a'n dual'ec'o'n de Islam'o - kaj ne la insist'o ke oni dev'as detru'i la ali'ul'o'n.

Se la solv'o ne est'as en islam'ism'o, kie ĝi est'as ? La "Arab'a Printemp'o" proviz'is la mal'net'o'n de respond'o en la form'o de demokrat'a'j politik'o'j, popol'a suveren'ec'o kaj la postul'o por dign'o. Grand'a part'o de la region'o est'as re'fal'int'a sub la jug'o de absolut'ism'o, kaj evident'iĝ'is ke islam'ist'o'j ne pov'as lud'i la rol'o'n de sav'ant'o'j. Ili'a grand'a utopi'o, tiu, kiu promes'is sav'iĝ'o'n inter'ŝanĝ'e por sen'kondiĉ'a al'iĝ'o, ne sukces'is. Sed la ali'a utopi'o, la demokrat'a, tiu de la "Arab'a Printemp'o", ne triumf'is.

La civit'an'o'j de Arabi'o konserv'as si'a'n al'iĝ'o'n al si'a kred'o, kvankam ili far'iĝ'is "kontraŭ'klerikal'ism'a'j" laŭ la senc'o ke ili mal'akcept'as la aŭtoritat'ul'o'j'n kiu'j pretend'as interpret'i ĝi'n. Ili sent'as si'n fremd'a'j al la instrument'ig'o de sankt'ec'o kaj la ide'o ke iu'j figur'o'j - ekzempl'e reĝ'o'j -, aŭ iu'j politik'a'j grup'o'j kiel la islam'ist'o'j, aŭ instituci'o'j kiel la instanc'o de ulem'o'j (fak'ul'o'j pri islam'a jurisprudenc'o) nom'um'it'a'j de la ŝtat'o, posed'as sankt'a'n status'o'n kaj merit'as obe'em'o'n kaj respekt'o'n. Ĉi tiu popol'a mal'akcept'o ne nur signif'as ke la hered'aĵ'o de la irana revoluci'o el'ĉerp'iĝ'is, sed ankaŭ ke por islam'ism'o la glor'a'j tag'o'j fin'iĝ'is.

Sekv'e, por konserv'i si'a'n reg'ad'o'n, la divers'a'j reĝim'o'j ŝanĝ'is si'a'j'n strategi'o'j'n. Ili prov'as plen'ig'i la mal'plen'o'n kaŭz'it'a'n de tri sam'temp'a'j prem'o'j de'mal'supr'e : unu'e, la "kontraŭ'klerikal'ism'a" mal'akcept'o de islam'ist'a propagand'o ; du'e, la persist'a dezir'o por demokrat'a liber'ec'o nask'it'a de la "Arab'a Printemp'o" ; fin'e, la al'iĝ'o al religi'ec'o en la ĉiu'tag'a viv'o. La reĝim'o'j tial trud'is si'a'j'n propr'a'j'n interpret'o'j'n de moral'ec'o kaj kred'o kun mult'a'j last'a'temp'a'j ekzempl'o'j en Nord-Afrik'o kaj Mez'orient'o, kiel ekzempl'e la observ'ig'o de publik'a fast'ad'o dum Ramadan'o kaj la lok'o de vir'in'o'j en la soci'o.

Kiam ili trud'as ĉi tiu'j'n soci'a'j'n regul'o'j'n, aŭtokrati'o'j respond'as al pli-mal'pli ne'vort'ig'it'a'n konservativ'ism'o'n ĉe kelk'a'j civit'an'o'j, kaj sam'temp'e sub'prem'as la dezir'o'n de ge'jun'ul'o'j por liber'ec'o. Sed sub'met'ant'e religi'a'j'n spac'o'j'n al la ŝtat'a potenc'o, ili ripet'as la islam'ist'a'n erar'o'n.

Tia'j inter'ven'o'j en la religi'a sfer'o hav'as profund'a'j'n long'a'temp'a'j'n implic'o'j'n, ne nur por la religi'o sed ankaŭ por la est'ont'ec'o de demokrati'o kaj stabil'ec'o en la region'o. En mult'a'j kaz'o'j, ŝtat'o'j baz'is si'a'j'n ekster'land'a'j'n politik'o'j'n sur la dis'vast'ig'o de si'a oficial'a islam'o en ali'a'j land'o'j. En Turki'o ĝis last'a'temp'e, la Parti'o de Just'ec'o kaj Evolu'ad'o (AKP), reg'ant'a ek'de 2002, mult'e de'pend'is de alianc'o kun la Mov'ad'o Gülen por firm'ig'i si'a'n potenc'o'n kaj eksport'i si'a'n vizi'o'n de islam'ism'o [8]. Post kiam la AKP proskrib'is la mov'ad'o'n, prezid'ant'o Recep Tayyip Erdogan far'iĝ'is la centr'o de la politik'o kaj ideologi'o de la AKP.

La monarĥi'o'j ir'as laŭ la sam'a direkt'o. Sauda Arabi'o kaj Maroko prezent'as du kontraŭ'a'j'n ekzempl'o'j'n. En Sauda Arabi'o, la amas'komunik'il'o'j ampleks'e pri'raport'as la ekonomi'a'j'n kaj politik'a'j'n iniciat'o'j'n de kron'princ'o Mohammed Bi'n Salm'a'n ("MBS"). Sed mal'pli vid'ebl'e, nov'a'j religi'a'j re'struktur'iĝ'o'j ankaŭ okaz'as. En la pas'int'ec'o, alianc'o inter la Dinasti'o de Saud kaj la ŭahabismaj ulem'o'j kun ili'a konservativ'a salaf'ism'a ideologi'o, cert'ig'is instituci'a'n ekvilibr'o'n en la reĝ'land'o : la monarĥi'o re'ten'is si'a'n politik'a'n super'ec'o'n kaj sankci'is la religi'a'n establ'it'ar'o'n kiu, inter'ŝanĝ'e, ĝu'is teologi'a'n super'ec'o'n en la jur'a kamp'o kaj pri afer'o'j de la islam'a doktrin'o [9].

La nov'a islam'a vizi'o de la sauda reĝim'o romp'is ĉi tiu'n ekvilibr'o'n. Sub la gvid'ant'ec'o de la kron'princ'o, la reg'ist'ar'o dezir'as brid'i la ŭahabisman retor'ik'o'n kaj religi'a'j'n juĝ'o'j'n. Ĉi tiu politik'o re'memor'ig'as pri la koopt'ad'o de la Universitat'o Al-Azhar far'e de la egipta ŝtat'o en la du'dek'a jar'cent'o, iniciat'e de si'n'sekv'a'j arme'a'j diktatur'o'j. Per la elimin'o de la aŭtonom'ec'o de la ulem'o'j, la sauda gvid'ant'ar'o harmoni'ig'as la islam'a'n parol'o'n kun tiu de la tut'a ŝtat'a aparat'o. Paradoks'e, ĉi tiu est'as unu el la mal'mult'a'j sukces'o'j de princ'o Bi'n Salm'a'n. Li'a'j prov'o'j modern'ig'i la ekonomi'o'n ne progres'as, kaj li'a politik'a kaj milit'a aventur'ism'o en Kataro, Libano kaj Jemeno sufer'is grav'a'j'n regres'o'j'n [10]. Kaj la murd'o fru'e en oktobr'o de la ĵurnal'ist'o Jamal Khashoggi est'as kaj terur'a mal'observ'o de hom'a'j rajt'o'j kaj fiask'o de li'a ekster'land'a politik'o.

Maroko, ali'flank'e, prefer'as pli fleks'ebl'a'n metod'o'n en si'a al'propr'ig'o de la religi'o far'e de la ŝtat'o. Kiel part'o de si'a religi'a diplomati'o, ĝi projekci'as si'a'n vizi'o'n pri islam'o laŭ nord'a-sud'a aks'o. La unu'a cel'o est'as Eŭrop'o, kie Maroko varb'as sub'ten'o'n per la dis'vast'ig'o de mesaĝ'o pri moder'a islam'o kiu pov'as kontraŭ'batal'i radikal'ism'o'n kaj teror'ism'o'n. Ekzempl'e, Maroko trejn'as franc'a'j'n imam'o'j'n. La du'a cel'o est'as trans'form'i la marok'an reĝ'land'o'n en nov'a'n centr'o'n de ekonomi'a kaj politik'a gravit'o sur la afrik'a kontinent'o - kaj tiel ebl'ig'i al ĝi re'bat'i la influ'o'n de Alĝerio.

La tri'a cel'o de la religi'a diplomati'o en Rabat'o est'as pli grand'a politik'a reg'ad'o de la maroka diaspor'o en Eŭrop'o. Marokaj religi'a'j instituci'o'j en Eŭrop'o administr'as religi'a'j'n afer'o'j'n kaj sam'temp'e est'as la objekt'o de inter'ven'o'j far'e de marokaj konsul'ej'o'j kaj ŝtat'a'j sekur'ec'o'serv'o'j kiu'j prov'as influ'i ekster'land'a'j'n civit'an'o'j'n. Sed kvankam bild'o de "moder'ec'o" est'as projekci'at'a ekster'land'e, en'e de la land'o mem reg'as ŝtat'a mal'toler'em'o. Sub la pretekst'o protekt'i la publik'a'n moral'o'n, oficial'a'j islam'a'j konsili'o'j mal'help'as religi'a'j'n debat'o'j'n kaj batal'as kontraŭ blasfem'o kaj ateism'o. Hipokrit'e, ili ankaŭ sub'prem'as adult'o'n kaj sam'seks'em'ec'o'n.

Preter ĉi tiu'j tri urĝ'a'j cel'o'j, la fin'fin'a funkci'o de ĉi tiu strategi'o est'as pli'fort'ig'i la fundament'o'j'n de la tradici'a absolut'ism'o. La maroka islam'o apog'as la konstituci'a'n pozici'o'n de la reĝ'o en li'a rol'o kiel la Komand'ant'o de la Fidel'ul'o'j, la apoge'o de la religi'a aŭtoritat'o. Sed ĉi tiu instituci'o, reprezent'at'a de la reĝ'o, sam'temp'e hav'as politik'a'n imperativ'o'n konserv'i la antaŭ'stat'o'n, tio est'as ten'i religi'a'j'n ag'ant'o'j'n regul'ig'at'a'j kaj far'i sen'danĝer'a'j demokrat'a'j'n mov'ad'o'j'n kiu'j intenc'as defi'i la ŝtat'o'n de'mal'supr'e.

Sed ĉiu'j ĉi politik'a'j-religi'a'j aranĝ'o'j al'front'as tri fundament'a'j'n mal'help'o'j'n. Unu'e, la definitiv'a demand'o pri la ekonomi'o. Se ne est'os re'distribu'o de la riĉ'ec'o, soci'a'j ag'ant'o'j ne nepr'e don'os si'a'n obe'em'o'n. Du'e, ĉi tiu aranĝ'o est'as miks'pot'o da religi'a'j ide'o'j kun'ten'at'a'j nur per politik'a potenc'o ; ĝi tial est'as iam ajn defi'ebl'a de mov'ad'o'j kun koher'a kon'o pri la teologi'o kaj la histori'o de Islam'o. Ne tem'as pri sekular'ig'o, sed pri la monopol'ig'o de la religi'a spac'o. Fin'e, en la kaz'o de Maroko, ĉi tiu strategi'o est'as fundament'e kontraŭ'dir'at'a de la insist'o de Mohamedo la 6-a projekci'i propr'a'n reputaci'o'n ne'tradici'a'n kaj modern'a'n.

La ide'o mem de "moder'ec'o" est'as esenc'e aŭtokrat'ec'a ĉar ĝi postul'as la trud'ad'o'n de la lim'o'j de la religi'a parol'o. Sed la ver'a cel'o dev'us ne est'i moder'a islam'o, sed islam'o kler'a. Kaj kler'ec'o bezon'as kritik'a'n pens'ad'o'n, la unu'a'vic'a'n mal'amik'o'n de ĉiu'j absolut'ism'o'j.


La aŭtor'o

Hicham2 ALAOUI
Hicham Alaoui est'as vic'esplor'ist'o ĉe Harvard University (Uson'o) kaj la aŭtor'o de Journal dun princ'e banni. Demain, le Maroc, Grasset, Parizo, 2014. Ĉi tiu tekst'o est'as baz'it'a sur (...)
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Mike Le'o'n
el la franc'a

[1] Ĉiu'j not'o'j est'as de la redakci'o. Kp. Nabil Mouline, Le Califat. Histoire politique de l’islam, Flammarion, coll. « Champs histoire », Parizo, 2016.

[2] Kp. Mohammed Arkoun, Essais sur la pensée islamique, Maisonneuve et Larose, Parizo, 1973.

[3] Kp.Rudolph Peters, Jihad in Classical and Moder'n Islam : A Reader, Mark'us Wiener Publishers, coll. « Princ'et'o'n Series on the Middle East », Princ'et'o'n, 1996.

[4] Vid'u Alain Gresh, ’En Egipt'uj'o, revoluci'o en la ombr'o de la arme'o’ , Le Mond'e diplomatique, aŭgust'o 2013.

[5] Vid'u Marie Kostrz, ’La Hizbulaho mastr'o de la libana lud'o’ , Le Mond'e diplomatique, april'o 2016.

[6] Vid'u Pierre Puchot, ’Le consensus pour sortir de la crise’, en ’Le défi tunisien’, Manière de Voir, n-ro 10 aŭgust'o-septembr'o 2018.

[7] Kp. Alfred Step'a'n, ’ ’Tunisias trans'lati'o'n and the twin toleration’, Journal of Democracy, vol. 23, no 2, Baltimor'e, april'o 2012.

[8] Kp. ekzempl'e Gabrielle Angey, ’La recomposition de la politique étrangère turque en Afrique subsaharienne. Entre diplomati'e publique et acteurs privés’, not'e de l’institut français des relations internationales, (iFri), Parizo, mart'o 2014.

[9] Kp. Natana j. de'long-Bas, Islam wahabite, Erick Bonnier, coll. ’Encre d’Orient’, Parizo, 2018.

[10] Vid'u Gilbert Achcar, ’Au Proche-orient, La stratégie saoudienne dans l’impasse’, Le Mond'e diplomatique, mart'o 2018.


Akcept'ej'o >> 1a oktobr'o 2018

En Brazilo, la produkt'ad'o de demagog'o'j


de  GREENWALD Glenn & POUGY Victor

Ŝajn'ig'ant'e sincer'ec'o'n, la Brazilaj amas'komunik'il'o'j, justic'o kaj mastr'ar'o lament'as pri la ampleks'o de korupt'o. De tri jar'o'j, ili star'ig'is ĝi'n, kiel la ĉef'a'n problem'o'n de si'a land'o. Ili'a zorg'em'o est'as tia, ke, en 2016, ili kun'ig'is si'a'j'n fort'o'j'n, sen atent'i la dis'konsent'a'j'n voĉ'o'j'n, por sub'ten'i la plej drast'a'n rimed'o'n, kiu ebl'as en demokrati'o : eks'ig'i la prezid'ant'o'n, S-in'o'n Dilma Rousseff, elekt'it'a'n en 2013.

Tiu indign'o pri korupt'o kaj krim'o tamen est'is nur pretekst'o por komenc'i la eks'ig'a'n procedur'o'n. Si'n liber'ig'ant'e de S-in'o Rousseff, la aktor'o'j de tiu mal'bon'a film'aĉ'o don'is la reg'potenc'o'n al ver'a'j krim'ul'o'j, hom'o'j kies hont'ind'aĵ'o'j kaj mafi'a'j fi'ag'o'j for'met'as la buĝet'a'j'n ne'regul'aĵ'o'j'n de la prezid'int'in'o al rang'o de bagatel'aĵ'o. En la festival'o de krim'a'j brav'aĵ'o'j, kiu'j karakteriz'as la "post-Dilman" Brazilon, la libr'o'ten'a'j manipul'ad'o'j, kiu'j prav'ig'is ŝi'a'n eks'ig'o'n, ŝajn'as est'i tiel simpl'anim'a'j, ke iu demand'as al si, kiel ŝi'a'j politik'a'j mal'amik'o'j kaj la ĵurnal'ist'o'j de la televid'kanal'o Glob'o sukces'as rest'i serioz'a'j, kiam ili trumpet'as si'a'n indign'o'n.

Anstataŭ la direkt'ant'in'o de Parti'o de labor'ist'o'j (PT, mal'dekstr'a), ili instal'is S-ro'n Michel Tem'er, ĉe kiu korupt'o est'as du'a natur'o. Rapid'eg'e, la popol'o mal'kovr'is, ke li est'is registr'it'a dum li ordon'is pag'o'n de ŝmir'mon'o al S-ro Eduard'o Cunha por aĉet'i li'a'n silent'o'n. S-ro Cunha, kiu'n oni mal'facil'e pov'as pri'skrib'i kiel i'o'n ali'a'n ol gangster'o'n, kampanj'is kontraŭ S-in'o Rousseff, kiam li prezid'is la ĉambr'o'n de deput'it'o'j. Nun li plen'um'as dek kvin jar'o'j'n kaj kvar monat'o'j'n en prizon'o pro korupt'o, mon'pur'ig'o, kaj valut'ŝakr'ad'o. De du jar'o'j, la deput'it'o'j, kiu'j eks'ig'is la prezid'ant'o'n konkur'ant'e per lirik'ism'o por denunc'i la tromp'aĵ'o'j'n, kiu'j'n ŝi est'us far'int'a, sen'hezit'e akcept'as la ŝmir'mon'o'n, kiu'n S-ro Tem'er don'as al ili por ĉes'ig'i la akuz'o'j'n pri tromp'aĵ'o'j, oft'e pruv'it'a'j de ne'refut'ebl'a'j registr'aĵ'o'j [1], kiu'j cel'as li'n.

En la kampanj'o por la prezid'ant'a balot'ad'o, kiu elekt'ig'os (la ven'ont'a'n 28-an de oktobr'o se okaz'as du'a raŭnd'o) la nov'a'n prezid'ant'o'n de la land'o, la stel'ul'o'j de televid'kanal'o'j kaj la oligarkiaj famili'o'j, kiu'j posed'as la grand'a'j'n amas'komunik'il'o'j'n, for'las'is la last'a'j'n rest'aĵ'o'j'n de kred'ind'ec'o, per kiu'j ili prov'is vestiĝ'i. La operaci'o, kiu'n konduk'as la gazet'ar'o, ating'as tia'n nivel'o'n de korupt'o, kaj per tiel evident'a manier'o, ke ĝi ŝok'as eĉ la mal'plej suspekt'em'a'j'n mens'o'j'n.

La oligarkia gazet'ar'o eksplic'e al'iĝ'is al kandidat'o Ger'ald'o Alckmin, guberni'estr'o de la ŝtat'o de São Paulo, membr'o de Parti'o de Brazila Social-Demokrati'o (PSDB, dekstr'a) kaj en'korp'iĝ'o de la land'a elit'o. Oni pov'as pri'skrib'i li'n, kiel tropik'a'n versi'o'n de S-ro François Fillon [2] , ne eĉ pli ŝaŭm'et'a'n. Li tiel mal'hav'as karism'o'n, ke oni oft'e kompar'as li'n al kukum'o, kiu iĝ'is li'a krom'nom'o. De jar'dek'o'j li vad'aĉ'as en la politik'a medi'o, akcept'as la favor'o'j'n de afer'ist'o'j, kiu'j'n li dorlot'as, kaj ne rifuz'as tiu'j'n, kiu'j'n korupt'o direkt'as al Brazilaj politik'estr'o'j. Por la potenc'ul'o'j, ne ebl'as imag'i pli bon'a'n gard'ist'o'n de la antaŭ'stat'o.

Ne pro hazard'o, la strategi'o de S-ro Alckmin est'as kaŝ'iĝ'i. Li ne organiz'as miting'o'j'n, ĉar nur sen'dorm'em'ul'o'j ĉe'est'us. Li'a ir'o al reg'ad'o baz'iĝ'as nur sur mal'antaŭ'kurten'a'j inter'konsent'o'j, puŝ'it'a'j de la oligarkiaj riĉ'aĵ'o'j, kies interes'o'j'n li serv'as. Nu, tip'a rajt'ig'it'a korupt'o, kiu korod'as la politik'a'n mond'o'n, kaj kiu nur freŝ'dat'e ek'mal'tank'vil'ig'is ĵurnal'ist'o'j'n. La kaĵol'ad'o'j de la amas'komunik'il'o'j tamen ne sukces'is ating'ig'i li'n 10% de la balot'intenc'o'j. Sam'e kiel ali'lok'e en la mond'o, la for'ĵet'o de la politik'a'j elit'o'j est'as tiel grand'a, ke la loĝ'ant'ar'o for'klin'iĝ'as el ili per pli kaj pli evident'a manier'o.

Al la eks'prezid'ant'o Luiz Inácio Lul'a da Silva, en'prizon'ig'it'a pro hast'a kondamn'o pro korupt'o, mult'e plej'ŝat'at'a en la opini'sond'ad'o'j, ne est'is permes'it'e kandidat'iĝ'i. Ĝis la last'a moment'o la strategi'o de PT est'is vet'i pri favor'a por li re'turn'o de justic'o sub popol'a prem'o. La kandidat'ec'o de li'a anstataŭ'ant'o kaj eks'kun'kandidat'o S-ro Fernand'o Haddad, anonc'it'a la 11-an de septembr'o, komplet'iĝ'as per streb'o cel'ant'a ebl'ig'i al li profit'o'n de la popular'ec'o de S-ro Lul'a da Silva. Tiu strategi'o bon'e funkci'is por la elekt'o de S-in'o Rousseff en 2011, sed la eks'urb'estr'o de São Paulo rest'as mal'bon'e kon'at'a de mult'a'j balot'ont'o'j, ĉef'e en la Lulistaj fort'a'j pozici'o'j de la region'o Nordeste.

En tia'j kondiĉ'o'j, iu'j kandidat'o'j est'as vid'at'a'j, prav'e aŭ mal'prav'e, kiel hom'o'j fremd'a'j al la sistem'o : la deput'it'o Jair Bolsonaro [3], kiu ne kaŝ'as dezir'i la re'ven'o'n en reg'ad'o de la milit'ist'o'j, kiel dum la diktatur'o (1964-1985), kaj kiu antaŭ'ir'as en la opini'sond'ad'o'j de'post la for'ir'ig'o de "Lul'a", S-in'o Marin'a Silva, ekologi'ism'a negr'o, evangeli'ism'a krist'an'o kaj si'n'gard'a pri soci'a'j problem'o'j [4], kaj S-ro Cir'o Gomes, mal'dekstr'a politik'ist'o, lert'a kaj spert'a, sed sen alianc'an'o'j aŭ koalici'o (pro la grav'ec'o de la dis'konsent'o'j en li'a politik'a famili'o) kaj viktim'o de si'a bild'o kiel ne antaŭ'vid'ebl'a liber'a partikl'o.

En tiu situaci'o de elit'a panik'o, "Kukum'o" anonc'is la est'iĝ'o'n de larĝ'a koalici'o ĉirkaŭ tio, kio'n la amas'komunik'il'o'j nom'as la "centr'a blok'o", ali'dir'it'e "ĉiu'j krom Lul'a kaj Bolsonaro". Li ankaŭ elekt'is kun'kandidat'in'o'n por vic'prezid'ant'ec'o : S-in'o An'a Amélia Lem'os, de Progres'ist'a Parti'o (PP).

La "centr'ism'a" natur'o de tiu klopod'o ne tuj okul'frap'as. Ĝis 2015 PP hav'is S-ro'n Bolsonaro kiel membr'o'n. Ĝi en'radik'iĝ'as en la sub'ten'o al la milit'ist'a diktatur'o, kiu ek'reg'is en 1964 per puĉ'o sub'ten'at'a de Uson'o. Tiam, S-in'o Lem'os est'is ĵurnal'ist'o, ŝi'a plum'o serv'is la milit'ist'a'n junt'o'n kaj ŝi edz'in'iĝ'is al senat'an'o elekt'it'a de la oficir'o'j. Ŝi'a'j nun'a'j opini'o'j cert'e met'us ŝi'n ĉe ekstrem'a dekstr'o en la Eŭrop'a aŭ Uson'a politik'a'j tabel'o'j. Dum la somer'o 2018, post kiam la prezid'ant'o de PT hav'is inter'parol'o'n en la Katara televid'kanal'o Al-Ĵazira, ŝi parol'ad'is en la senat'o por riproĉ'i al PT, en fajn'a miks'aĵ'o de ksenofobi'o kaj mal'sci'o, ĝi'a'n amik'iĝ'o'n kun teror'ist'o'j : ŝi est'is konfuz'int'a Al-Ĵaziran kun Al-Qaida.

La koalici'o de S-ro Alckmin organiz'iĝ'is por cert'ig'i al li la plej grand'a'n part'o'n de la publik'a financ'ad'o kaj radi'el'send'ad'a temp'o dum la kampanj'o, esperant'e ke lavang'o da balot'propagand'o super'ŝut'os la for'ten'iĝ'em'o'n de la loĝ'ant'ar'o. Kaj ne grav'as, por la amas'komunik'il'o'j, ke la parti'o de S-in'o Lem'os montr'iĝ'as unu el la plej implik'it'a'j en la skandal'o'j, kiu'j ŝok'as la land'o'n [5]. El la kvin'dek ses deput'it'o'j an'iĝ'int'a'j al PP, tri'dek unu est'as jur'e akuz'it'a'j pro korupt'o. Eĉ S-ro Bolsonaro prefer'is distanc'iĝ'i el tiu parti'o, kiu pli kaj pli pens'ig'as al politik'a kloak'o, por kandidat'iĝ'i al la prezid'ant'ec'o. Kvankam ŝi ne est'as persekut'it'a de justic'o, S-in'o Lem'os ne montr'as ver'a'n moral'a'n sent'o'n : ŝi'a politik'a karier'o komenc'iĝ'is per nom'um'o, dank'e al ŝi'a edz'o, al tut'temp'a posten'o, kiu postul'is neniu'n labor'o'n de ŝi.

Jen do la klan'o, kiu vol'as pren'i la reg'ad'o'n de la land'o. Dank'e al sub'ten'o de privat'a'j amas'komunik'il'o'j, kiu'j sen'ĉes'e kondamn'is korupt'o'n, du el la plej korupt'it'a'j parti'o'j de Latin-Amerik'o pretend'as ek'reg'i la plej grand'a'n region'a'n land'o'n, kiu en'hav'as du'cent milion'o'j'n da loĝ'ant'o'j.

Dum ne'antaŭ'vid'ebl'a balot'ad'o al'proksim'iĝ'as la atent'o direkt'iĝ'as al S-ro Bolsonaro : de nun plej'ŝat'at'a, li ankaŭ iĝ'as la plej mal'ŝat'at'a, aper'ig'ant'e ebl'ec'o'n de pli mal'pli formal'a'j koalici'o'j kontraŭ li en du'a raŭnd'o. Sed la atak'o per tranĉ'il'o, kies viktim'o li est'is la 6-an de septembr'o, dum sub'ten'a manifestaci'o, pov'as kre'i simpati'a'n ond'o'n, la ebl'ec'o de li'a venk'o ne plu est'as tut'e ne'probabl'a.

Tiu ĝeneral'a situaci'o el'montr'as tio'n, kio'n la elit'o'j Uson'a, Brit'a kaj Eŭrop'a, ŝok'it'a'j de la elekt'o de S-ro Trump kaj de la voĉ'don'o por Brexit en Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o, daŭr'e rifuz'as agnosk'i : ordon'ism'o ne nask'iĝ'as el neni'o. La demagog'o'j ne pov'as dis'volv'iĝ'i en funkci'ebl'a'j, ĝust'a'j, just'a'j instituci'o'j. Minac'i demokrati'o'n kaj politik'a'j'n liber'o'j'n ebl'iĝ'as nur kiam la loĝ'ant'ar'o perd'as la fid'o'n, kiu lig'is ĝi'n al instituci'o'j.

Jen kial la vet'o de la Brazila elit'o, ar'iĝ'i ĉirkaŭ vast'a koalici'o de korupt'it'o'j por protekt'i la mal'nov'a'n mond'o'n, est'as kondamn'it'a al fiask'o, kaj pov'as akcel'i la al'ven'o'n en reg'ad'o'n de hom'o, kiu en'korp'ig'as minac'o'n por la tut'a land'o.

Glenn GREENWALD kaj Victor POUGY


La aŭtor'o

GREENWALD Glenn & POUGY Victor
Glenn Greenwald & Victor Pougy est'as Ĵurnal'ist'o'j ĉe la uson'a ret'ej'o The Intercept, kiu publik'ig'is unu'a'n versi'o'n de tiu tekst'o. Glenn Greenwald est'as inter'ali'e aŭtor'o de Neni'e (...)
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Thierry TAILHADES
el la franc'a

[1] Marin'a Lopes, "Braz'ili'a'n president Tem'er survives a vot'e to suspend him on corruption charges", The Washington Post, 2-a de aŭgust'o 2017.

[2] Eks'ĉef'ministr'o de Franci'o, kiu kandidat'is kiel prezid'ant'o en 2017, fam'a pro si'a mal'bril'a sen'karism'o

[3] Leg'u Anne Vign'a, "Au Brésil, la crise galvanise les droites", Le Mond'e diplomatique, decembr'o 2017.

[4] Leg'u Lami'a Oualalou, "Evangeli'ism'o cel'as konker'i Brazilon", Le Mond'e diplomatique, oktobr'o 2014.

[5] Leg'u Anne Vign'a, "Les ramifications du scandale Odebrecht", Le Mond'e diplomatique, septembr'o 2017.



Akcept'ej'o >> 1a oktobr'o 2018

Pri la demokrati'o en Uson'o


de  Serge HALIMI

La Mond'o ne ĉes'as parol'i pri la uson'a demokrati'o … Ĝis nun la du'on-mandat'a'j elekt'o'j est'is tre mal'oft'e decid'a'j, eĉ kiam ili kaŭz'is ŝanĝ'o'n de la pli'mult'o. En 1994 la respublik'an'a sukces'eg'o precip'e neni'ig'is la rezist'ad'o'n de la demokrat'o'j kontraŭ la sub'prem'ec'a politik'o pri la pun'sistem'o kaj kontraŭ la liber'ŝanĝ'ist'a komerc'a politik'o de ĝi'a prezid'ant'o ; en 2010 la konservativ'a sukces'o de la Te'a Party paraliz'is s-ro'n Barack Obama, sed en moment'o, kiam la elekt'o'kampanj'a slogan'o, “Esper'o kaj ŝanĝ'o” est'is jam nur amar'a memor'o pri perd'it'a okaz'o. [1]

La parlament-elekt'o de la ven'ont'a 6-a de Novembr'o, mal'e, signif'os nov'a'n etap'o'n de la politik'a polus'iĝ'o de Uson'o, de tiu vortic'o kiu jam dum du jar'o'j rapid'ig'is la mal'stabil'iĝ'o'n de la inter'naci'a ord'o. Ĉar tiu elekt'o determin'os la destin'o'n de la loĝ'ant'o de la Blank'a Dom'o. S-ro Donald Trump, klar'e decid'int'a re'e kandidat'iĝ'i en 2020, tiom obsed'as ambaŭ tend'ar'o'j'n, ke oni kred'us ke li manĝ'is ili'a'j'n cerb'o'j'n. Li'a'j kontraŭ'ul'o'j akuz'as li'n est'i perfid'ul'o, kiu vol'as sub'fos'i la Atlantik'a'n Alianc'o'n kaj la demokrati'a'j'n valor'o'j'n de la Okcident'o. Li re'bat'as, ke li'a'j akuz'ant'o'j est'as help'ant'o'j de la centr'amerik'a'j band'o'j, la MS-13, kiu'j sem'as la teror'o'n en Uson'o. Ampleks'it'a'j de la soci'a'j ret'o'j, tiu'j impuls'o'j de paranoj'o far'iĝ'is fon'a muzik'o kiu jam ne montr'as post'elekt'a'n inter'romp'o'n. Ili kaŭz'as, ke la du parti'o'j ĉes'is inter'konsent'i pri la lud-regul'o'j de si'a al'front'iĝ'o – tiu “uson'a demokrati'o”, pri kiu ili tiom fier'is ke ili ĉiu'j prezent'is ĝi'n kiel model'o'n por la tut'a planed'o.

Mult'a'j demokrat'o'j, se ili ne kvalifik'as li'n rekt'e kiel faŝist'o'n, vid'as en s-ro Trump “pudel'o'n de Putin”, kiu dank'as si'a'n venk'o'n al mal'just'a elekt'o'sistem'o mal'favor'e al ili (kio ne mal'ver'as) kaj al la fals'a'j nov'aĵ'o'j (fak'e news) el'kov'it'a'j de Moskvo (tro'ig'o miks'it'a kun obsed'o). Se ili'a parti'o re'far'iĝ'os pli'mult'o en la Kongres'o, ĝi est'os tent'at'a mult'ig'i la enket-komision'o'j'n kaj komenc'i procedur'o'n de eks'ig'o kontraŭ la prezid'ant'o.

Tia perspektiv'o fort'ig'as la koler'o'n de la adept'o'j de s-ro Trump, kiu'j daŭr'e est'as mult'a'j, ard'a'j kaj volont'e pret'a'j kred'i est'i persekut'at'a'j. Laŭ ili, eĉ kvankam la ekonomi'a bilanc'o de si'a hero'o flat'as li'n, la komunik'il'o'j, la intelekt'a'j elit'o'j kaj la “profund'a ŝtat'o” obstin'e mal'help'as li'n reg'i. Mal'venk'o en Novembr'o, anstataŭ silent'ig'i ili'n, help'os ili'n kred'i, ke tiu intrig'o, elekt'o'fraŭd'o kaj la voĉ'don'ad'o de kaŝ'a'j en'migr'int'o'j kaŭz'as ili'a'j'n mal'sukces'o'j'n.

Du uson'a'j elekt'ant'o'j el tri est'as nun konvink'it'a'j : “la sistem'o est'as fals'it'a mal'favor'e al la mez'a uson'an'o” ; respublik'an'o'j kaj demokrat'o'j almenaŭ en tiu ĉi punkt'o inter'konsent'as. [2] Ili prav'e pens'as tio'n, ĉar la oligarĥi'o est'as ili'a komun'a reĝim'o. Sed la aktual'a en'hav'o de ili'a al'front'iĝ'o, ekstrem'e person'ig'it'a, supoz'ig'as ke la bon'stat'o de tiu mez'a uson'an'o ne okaz'os morgaŭ.

Serge HALIMI.


La aŭtor'o

Serge HALIMI


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Por la kriz'o de la merkat'o, rimed'o'j de merkat'o ...

La por'uson'a obsed'o

Ide'o'j ek'de nun konsider'at'a'j "natur'a'j"

Kript'a kot'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Vd Eric Alterman, « Le procès de MBarack Obama », Le Mond'e diplomatique, Oktobr'o 2011.

[2] Sep'dek kvin el'cent'o'j de demokrat'o'j kaj preskaŭ 60 el'cent'o'j de la respublik'an'o'j pens'as tio'n. Ger'ald Seib, The dangers of losing faith in democracy”, The Wall Street Journal, Nov'jork'o, 4-an de Juli'o 2018.


Akcept'ej'o >> 1a oktobr'o 2018

Fatal'a alianc'o-lud'o en la Eŭrop'o de 1938


Ali'a rakont'o pri la Munĥen'a'j inter'konsent'o'j

Antaŭ ok'dek jar'o'j du demokrati'o'j, Franc'uj'o kaj Brit'uj'o, for'ced'is Ĉeĥ'o'slovaki'o'n al la nazi'a German'uj'o. Dum la kur'o de la jar'dek'o'j tiu inter'konsent'o eklips'iĝ'is de la german'a-sovetia traktat'o, inter'konsent'o prezent'at'a kiel natur'a inter du total'ism'a'j ŝtat'o'j. Tio forges'as, ke Parizo kaj Londono, blind'ig'it'a'j de si'a streb'ad'o izol'i Moskvon, konduk'is ili'n al inter'kompren'iĝ'o kun Berlino, kaj tiel facil'ig'i la milit'o'n.



de  Gabriel GORODETSKY

En 1839 la markiz'o Astolphe de Custine, kies famili'o pere'is sub la gilotin'o, for'ir'is serĉ'i sub'ten'o'n en la aŭtokrat'a Ruslando. Sed li re'ven'is al Parizo naŭz'it'a kaj konvink'it'a, ke la rus'o'j est'as “ĉin'o'j ŝajn'ig'ant'e est'i eŭrop'an'o'j”. Jar'cent'o'n post'e, post manĝ'o en la elegant'a rezid'ej'o de la ambasador'o de la Sovet-Uni'o en Londono, Harold Nicolson, renom'a brit'a verk'ist'o kaj diplomat'o, hav'is la sent'o'n ke “en ĉio ĉi est'as io terur'e familiar'a … Ili lud'is est'i eŭrop'an'o'j. Ili far'iĝ'is orient'an'o'j”.

Tiam, sam'e kiel hodiaŭ, la rilat'o'j inter la Okcident'o kaj Ruslando est'is reg'at'a'j de profund'e en'radik'iĝ'int'a'j kliŝ'o'j kiu'j nutr'is reciprok'a'n mal'fid'o'n kaj konduk'is al izol'ad'o de Ruslando kaj al ĝi'a eksklud'ad'o el Eŭrop'o. Antaŭ ok'dek jar'o'j tia'j percept'o'j, fort'ig'it'a'j de hered'aĵ'o el imperi'a'j rival'ec'o'j, kontribu'is al okaz'ig'o de la fi'a konferenc'o de Munĥen'o, kiu, la 30-an de Septembr'o 1938, ofer'is Ĉeĥ'o'slovak'uj'o'n al la esper'o pac'ig'i Adolf'o'n Hitlero. Ĝi'a krom'a damaĝ'o est'is la german'a-sovetia traktat'o pri ne'agres'o, kiu, sub'skrib'it'a de la ministr'o'j pri ekster'a'j afer'o'j Joachim von Ribbentrop kaj Vjaĉeslav Molotov, serv'is kiel antaŭ'lud'o al la du'a mond'milit'o. [1] Jar'dek'o'j da revizi'ism'a histori'o'grafi'o sen'kulp'ig'is la “kulp'ul'o'j'n” [2] reg'ant'a'j'n en Brit'uj'o, et'ig'is ili'a'n tradici'a'n rus'mal'am'o'n kaj ili'a'n ideologi'a'n antaŭ'juĝ'o'n, kaj sam'temp'e tro'ig'is la “objektiv'a'j'n trud'o'j'n” kiu'j sub'ten'is la brit'a'n kaj franc'a'n politik'o'n. Rimark'ind'a est'is la for'est'o de analiz'o de ali'a ir'ebl'a solv'o per kun'labor'ad'o kun la Sovet'uni'o.

Apenaŭ monat'o'n post la munĥen'a traktat'o la brit'a ĉef'ministr'o Neville Chamberlain, adept'o de la pac'ig'a politik'o kun German'uj'o, konfes'is al la reĝ'o Georg'o la 6-a, ke est'as “signif'o'hav'a, ke nek Franc'uj'o nek Ruslando star'ig'is reciprok'a'j'n demand'o'j'n dum la kriz'o”. La ĉef'ministr'o opini'is, ke oni prefer'e las'u la soveti'an'o'j'n flank'e. En leter'o al si'a frat'in'o li montr'is si'n kiel fort'a rezist'ant'o kontraŭ la prem'o'j de Winston Churchill, kiu vol'is “star'ig'i grand'a'n alianc'o'n kontraŭ German'uj'o” ; “Feliĉ'e mi hav'as ekstrem'e obstin'a karakter'o'n kaj mi rifuz'as ŝanĝ'i.”

“Sabot'it'a'j” diskut'o'j

Malgraŭ si'a evident'a em'o por la ideologi'o, Jozefo Stalin'o far'is alt'grad'e pragmat'a'n kaj raci'a'n ekster'a'n politik'o'n baz'it'a'n sur la fort'rilat'o'j kaj la influ'sfer'o'j. La histori'o'grafi'o pri la munĥen'a konferenc'o intenc'e ne menci'is la intens'a'j'n klopod'o'j'n de la sovetia diplomati'o por kontraŭ'ag'i la milit'favor'a'j'n ag'o'j'n dum la antaŭ'a'j kvin jar'o'j.

En la aŭtun'o de 1932 la ministr'o pri ekster'a'j rilat'o'j Maksim Litvinov avert'is Stalin'o'n, ke la German'uj'o de Vajmar'o est'as en “la fin'a faz'o” kaj ke la progres'o'j de la nazi'ism'o neces'ig'as radikal'a'n ŝanĝ'o'n en la rilat'o'j de Moskvo kun Brit'uj'o kaj Franc'uj'o. En 1934 tiu ŝanĝ'o est'is bon'e akcept'it'a de la franc'a ministr'o pri ekster'a'j rilat'o'j, Louis Barthou, kaj li permes'is la al'iĝ'o'n de Sovet'uni'o al la Societ'o de la Naci'o'j (SDN). En Maj'o de 1935 Franc'uj'o sub'skrib'is kun Sovetio traktat'o'n pri reciprok'a help'o, kiu'n sekv'is simil'a traktat'o inter la USSR kaj Ĉeĥ'o'slovak'uj'o. Tamen inter tiu'j du tekst'o'j – ceter'e ident'a'j – ekzist'is grav'a diferenc'o, kiu for'pren'is ĉi'a'n efik'o'n en 1938 : la prezid'ant'o de Ĉeĥ'o'slovak'uj'o, Edvard Beneŝ, insist'is por ke aper'u en la traktat'o la menci'o, ke li sub'skrib'is klaŭz'o'n, kiu kondiĉ'is ĉi'a'n help'o'n de Sovet'uni'o al antaŭ'a inter'ven'o de Franc'uj'o. La franc'a pozici'o tiel en 1938 far'iĝ'is decid'a : mank'e de help'o, Ĉeĥ'o'slovak'uj'o trov'iĝ'is sol'a front'e al German'uj'o.

La flirt'ad'o kun Moskvo montr'iĝ'is efemer'a, kiam, la 9-an de Oktobr'o 1934, en Marsejlo, Barthout est'is murd'it'a sam'temp'e kun la reĝ'o de Jugoslav'uj'o Aleksandro la 1-a kaj anstataŭ'ig'it'a de Pierre Laval, mal'pli favor'a por la rus'o'j dum la sekv'a'j kvar jar'o'j. En Franc'uj'o la kresk'o de la social'a'j konflikt'o'j dum la tut'a'j 1930-aj jar'o'j ig'is Moskvon tim'i ke okaz'os pli kaj pli grand'a dekstr'iĝ'o de la elit'o'j kaj eĉ ili'a turn'iĝ'o al la faŝism'o.

Sam'e la sovetia ambasador'o en Londono, Iv'a'n Majski, pli kaj pli frustr'iĝ'is, de 1934 ĝis 1936, ĉar li van'e prov'is far'i i'o'n decid'a'n kontraŭ la brit'a mal'amik'ec'o. Ŝajn'is prepar'iĝ'i franc'a-german'a-brit'a inter'konsent'o “mal'favor'e al Ruslando. Preskaŭ du jar'o'j da frenez'a'j klopod'o'j por don'i substanc'o'n al la franc'a-sovetia traktat'o neniel sukces'is. Stalin'o prov'is ag'i pli rapid'e, sed li'a'j hast'a'j kaj sekret'a'j diplomati'a'j mal'ferm'iĝ'o'j direkt'e al Berlino por anticip'i la brit'a'n pac'ig'a'n politik'o'n trov'is neni'a'n eĥ'o'n.

En Maj'o de 1937 la nom'um'o de Chamberlain al la pint'o de la brit'a reg'ist'ar'o koincid'is kun la Grand'a Teror'o en Moskvo. La sovetia ekster'a politik'o tamen rest'is stabil'a kaj, en juli'o de 1937, Majski cert'ig'is al Chamberlain, ke li'a land'o hav'as neni'a'n ideologi'a'n intenc'o'n trud'i “komun'ism'a'n aŭ ali'a'n sistem'o'n” ie ajn en Eŭrop'o. Perd'it'a pen'o. Fin'e de la inter'parol'ad'o la ĉef'ministr'o deklar'is, ke li est'as konvink'it'a ke, “en tromp'a manier'o kaj per ruz'aĵ'o la rus'o'j tir'as la faden'o'j'n en la kulis'o'j por tir'i ni'n en milit'o'n kontraŭ German'uj'o”, milit'o'n kiu, por la plej mult'a'j konservativ'ul'o'j, rezult'ig'us ekspansi'o'n de la komun'ism'o. Sen'sent'a pri voĉ'o'j pli raci'a'j, Chamberlain prefer'is sekv'i si'a'n propr'a'n emoci'a'n kompas'o'n. “Mi konfes'as, ke mi hav'as la plej grand'a'n mal'fid'o'n pri Ruslando, li skrib'is al si'a frat'in'o, kaj li al'don'is : “Mi kred'as eĉ ne sekund'o'n ke ĝi kapabl'as far'i efik'a'n ofensiv'o'n, eĉ se ĝi vol'us.” Ton'o ver'ŝajn'e tut'e mal'sam'a ol tiu, kiu'n li uz'is en si'a'j rilat'o'j kun Hitlero

En Februar'o de 1938 la demisi'o de Anthony Ed'e'n de si'a posten'o kiel ministr'o pri ekster'a'j rilat'o'j ne ŝanĝ'is la afer'o'n. La diletant'a kondut'o de li'a post'e'ul'o, Edward Frederick Lindley Wood (lord'o Halifax), en la diplomati'o ebl'ig'is al Chamberlain ĉirkaŭ'ir'i la ministr'ej'o'n pri ekster'a'j rilat'o'j (Foreign Office) kaj apog'i si'n sur si'a'j propr'a'j konsil'ist'o'j. La sovetia pozici'o est'is eĉ pli mal'fort'ig'it'a pro la apart'e mild'a re'ag'o de Londono al la aneks'ad'o de Aŭstr'uj'o far'e de Hitlero, la 12-an de Mart'o 1938. Majski, “ekstrem'e pesimist'a”, tim'is ke Chamberlain – de kiu li pens'is, ke li las'as si'n gvid'i nur per si'a'j ideologi'a'j em'o'j – “Ĵet'os trans'bord'e'n” la SDN kaj prov'os re'viv'ig'i la kvar'op'a'n inter'konsent'o'n de 1933 [3], “eksklud'ant'e la Sovet'uni'o'n”.

En Ĝenevo Litvinov tamen daŭr'e esplor'is la ebl'o'n re'star'ig'i kontraŭ'nazi'a'n koalici'o'n sur'baz'e de la SDN. Sed kiam, en April'o de 1938, li renkont'is Léon Blum, kiu re'far'iĝ'is prezid'ant'o de la Franc'a Konsil'ant'ar'o, li trov'iĝ'is vid-al-vid'e de hom'o, kies est'ont'ec'o ne est'is cert'a. Litvinov telegraf'is al Stalin'o, ke Blum don'is al li “impres'o'n de lac'ec'o kaj de trans'tomb'a fatal'ism'o”.978-2-36960-156-2 Pri la franc'a'j-sovetiaj arme'a'j diskut'o'j, kiu'j est'is konstant'e prokrast'at'a'j de la franc'o'j, la ĉef'ministr'o konced'is, ke ili est'is “sabot'at'a'j”, ne nur de la general'o'j, sed ankaŭ de Édouard Daladier, li'a potenc'a defend-ministr'o, kiu mal'long'e post'e anstataŭ'is li'n, lig'ant'e si'n kun la dekstr'ul'ar'o.

La franc'a-brit'a pint'kun'ven'o en Londono, la 28-an kaj 29-an de April'o evident'ig'is la hegemoni'a'n si'n'ten'o'n de la invit'ant'a potenc'o. La pled'o de Daladier favor'e al fort'a rezist'ad'o kontraŭ Hitlero en Ĉeĥ'o'slovak'uj'o, kun sovetia help'o sen neces'e, est'is privat'e sek'e mal'akcept'it'a de la vic'a ŝtat'sekretari'o Alexander Cadogan, kiu kvalifik'is ĝi'n “tre bel'a sed gigant'a stult'aĵ'o”. Dum la vizit'o de la reĝ'o Georg'o la 6-a en Parizo, Halifax iel for'strek'is Ĉeĥ'o'slovak'uj'o'n el la map'o prezent'ant'e ĝi'n ŝtat'o art'e'far'it'a kaj dir'ant'e al si'a'j franc'a'j inter'parol'ant'o'j, ke li taks'as ĝi'n ne'kapabl'a defend'i si'n mem sam'e kiel ricev'i help'o'n de'ekster'e. En Londono, en si'a'j sincer'a'j konversaci'o'j, Majski menci'is ke en Ruslando ekzist'as “nask'iĝ'ant'a mov'ad'o por izol'iĝ'o” pro la kutim'o de la Okcident'o ten'i li'a'n land'o'n en grand'a distanc'o. La ambasador'o tamen promes'is ke, en la kaz'o ke Franc'uj'o kaj Brit'uj'o ven'us help'i Ĉeĥ'o'slovak'uj'o'n, se la region'o de la Sudetoj est'us invad'at'a de German'uj'o, Ruslando met'us si'n en, kio'n li nom'is “ni'a'n tend'ar'o'n”. Sed sam'spir'e Litvinov amar'e konstat'is, ke sen la help'o de la okcident'an'o'j “est'us mal'facil'e koncept'ebl'a far'i i'o'n ajn grav'a'n, se ili ne serĉ'as ni'a'n apog'o'n. Ili ignor'as ni'n kaj ili decid'as inter si pri ĉio kio rilat'as al la german'a-ĉeĥ'o'slovak'a konflikt'o.”

En Parizo Georges Bonnet, la nov'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, pens'is ke la sol'a dezir'o de Ruslando est'as “instig'i al ĝeneral'a milit'o en la mal'klar'a akv'o, kie'n ĝi ir'os por fiŝ'kapt'i”. La 2-an de Septembr'o 1928, por la prepar'o de la ĝeneral'a asemble'o de la SDN, Litvinov kun'vok'is Je'a'n Payart, la franc'a'n afer'ŝarĝ'it'o'n en Moskvo. Por for'ig'i la mal'cert'ec'o'j'n pri la sovetia politik'o, li pet'is li'n sci'ig'i al Bonnet ke, kondiĉ'e ke Franc'uj'o plen'um'os si'a'j'n dev'o'j'n, “la USSR engaĝ'iĝ'as ankaŭ plen'um'i la si'a'j'n pri la aplik'ad'o de la ĉeĥ'a-sovetia traktat'o”. Li ankaŭ insist'is por tuj'a okaz'ig'o de arme'a'j inter'trakt'ad'o'j inter la reprezent'ant'o'j de la sovetiaj, franc'a'j kaj ĉeĥ'o'slovak'a'j arme'o'j kaj por ke la kriz'o met'iĝ'u en la tag'ord'o'n de la ĝeneral'a asemble'o. La sen'ambigu'a'j konklud'o'j, kiu'j'n Majski tir'is el tiu'j konversaci'o'j est'as apart'e klar'ig'a'j por la histori'ist'o'j : “Ni pret'as al'port'i arme'a'n help'o'n al Ĉeĥ'o'slovak'uj'o, se la ali'a'j pret'as far'i si'a'n dev'o'n. Ĉu ili est'os je la alt'ec'o de la postul'o'j de tiu ĉi apart'e grav'a histori'a moment'o ?”

Konsci'a pri la skeptik'o de si'a hierarĥi'o en la ministr'ej'o pri ekster'a'j afer'o'j, Payart minimum'ig'is la ating'o'pov'o'n de la mesaĝ'o kaj cinik'e dir'is, ke la sovetia ministr'o bon'e sci'is, ke oni ne vok'os Ruslandon por plen'um'i si'a'j'n dev'o'j'n. La 4-an de Septembr'o, Majski, ĉagren'it'a ke li ne ricev'is respond'o'n de Franc'uj'o, ir'is en la kamp'ar'a'n rezid'ej'o'n de Churchill. Li “detal'e” klar'ig'is al li la en'hav'o'n de la deklar'o de Litvinov al Payart kaj instig'is li'n trans'don'i tiu'n ĉi inform'o'n al Halifax. La respond'o al'ven'is la 7-an de Septembr'o en form'o de prov'o lanĉ'it'a de The Times nom'e de la restrikt'a brit'a reg'ist'ar'o. Tiu vigl'e konsil'is al la reg'ist'ar'o de Prago for'ced'i al German'uj'o la region'o'n de la Sudetoj, ĉar “la avantaĝ'o'j, kiu'j'n per tio Ĉeĥ'o'slovak'uj'o ricev'us, far'iĝ'int'e homogen'a ŝtat'o, est'us pli grand'a'j ol la evident'a'j mal'avantaĝ'o'j de la perd'o de la german'a'j lim'distrikt'o'j Sudetoj. La 8-an de Septembr'o Halifax, pik'ant'e la vund'a'n lok'o'n, ven'ig'is Majski-on por ke li sci'ig'u al Litvinov ke, je li vigl'a bedaŭr'o, kaj konsider'e la minac'o'n de kriz'o en Ĉeĥ'o'slovak'uj'o, li'a ĉe'est'o ne est'as dezir'at'a en Ĝenevo. Halifax est'is zorg'em'a por ne provok'i Hitleron per dialog'ad'o kun la “ruĝ'ul'o'j”.

Voj'o barit'a al la Ruĝ'a Arme'o

La Sesi'o de la SDN – moral'e sen'kredit'ig'it'a ĉar ĝi praktik'e ignor'is la ĉeĥ'a'n kriz'o'n – okaz'is sam'temp'e kun la anonc'o de Chamberlain, vesper'e de la 14-a de Septembr'o, de si'a decid'o renkont'i Hitleron en Berchtesgaden. Tio konduk'is al la konferenc'o de Munĥen'o. Litvinov ne pov'is ali'e ol las'i si'a'n frustr'iĝ'o'n liber'e flu'i en flam'ant'a parol'ad'o, en kiu li ripet'is la soveti'an engaĝ'iĝ'o'n. Li fin'is per antaŭ'sci'a avert'o : la franc'a-brit'a “kapitulac'o” pov'as hav'i nur “ne'kalkul'ebl'a'j'n kaj katastrof'a'j'n sekv'o'j'n”. Li'a pet'o urĝ'e okaz'ig'i kun'ven'o'n, en ParizoLondono, de arme'a'j fak'ul'o'j el la tri land'o'j est'is per man'mov'o mal'akcept'it'a de la Foreign Office kun la argument'o, ke ĝi hav'us nur “mal'mult'a'n util'o'n”, ĉar ĝi pov'us nur “tut'cert'e provok'i German'uj'o'n”.

Dum tiu temp'o, inter la 21-a kaj la 23-a de Septembr'o, la Ruĝ'a Arme'o mobiliz'is kaj dis'met'is konsider'ind'a'j'n fort'o'j'n en la special'a'j arme-distrikt'o'j de Kievo kaj de Belorus'uj'o. Proksim'um'e ses'dek divizi'o'j de infanteri'o, dek ses divizi'o'j de kavaleri'o, sed korpus'o'j de tank'o'j, en la du ebl'a'j voj'o'j tra kiu'j Ruslando pov'us al'port'i arme'a'n help'o'n al Ĉeĥ'o'slovak'uj'o ir'ant'e tra Ruman'uj'o kaj Pollando. Dum la ruman'a reg'ist'ar'o don'is al la rus'o'j silent'a'n konsent'o'n super'flug'i ĝi'a'n teritori'o'n, Franc'uj'o far'is neni'o'n por persvad'i si'a'n mal'nov'a'n alianc'an'o'n, Pollandon, permes'i al la plej grand'a part'o de la Ruĝ'a Arme'o uz'i la eg'e plej uz'ebl'a'n itiner'o'n.

La si'n'ten'o de Chamberlain pri Ĉeĥ'o'slovak'uj'o impres'e montr'iĝ'is en li'a inter'ven'o ĉe la radi'o, la British Broadcasting Corporation (BBC), la 27-an de Septembr'o 1938. “Est'as ver'e horor'a, fantazi'a kaj ne'kred'ebl'a, dir'is li al si'a'j aŭskult'ant'o'j, ke oni ĉi tie prov'as uz'i gas'mask'o'j'n pro konflikt'o en mal'proksim'a land'o inter hom'o'j pri kiu'j ni sci'as neni'o'n.” Sen surpriz'o li anonc'is sekv'a'tag'e en la parlament'o si'a'n intenc'o'n respond'i favor'e al la invit'o de Hitlero part'o'pren'i en pint'a renkont'iĝ'o en Munĥen'o. Dum Chamberlain flug'is al German'uj'o, Halifax ven'ig'is Majski-on kaj sen'kulp'ig'is si'n, “pro tio, ke li ne est'is lev'int'a la demand'o'n send'i invit'o'n al la USSR, ĉar, unu'e, la temp'o'lim'o'j est'is terur'e mal'long'a'j, neces'is ne perd'i eĉ minut'o'n, kaj, du'e, – kaj tio est'is la plej grav'a –, li sci'is jam antaŭ'e, kia est'us la respond'o de Hitlero. La last'a ŝanc'o por sav'i la pac'o'n ne pov'is est'i mal'ŝpar'it'a pro kverel'o pri la konsist'o de la konferenc'o”.

Gabriel GORODETSKY.


La aŭtor'o

Gabriel GORODETSKY
Histori'ist'o, emerit'a profesor'o de la All Souls College, universitat'o de Oksford'o. Aŭtor'o de Iv'a'n Maïski, journal (1932-1943). Les révélations inédites de l’ambassadeur russe à (...)
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Diplomati'o inter ideologi'o kaj real'politik'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] VdLes dessous du pacte german'o-soviétique”, Le Mond'e diplomatique, Juli'o de 1997.

[2] NDLR : Guilty Men (“La kulp'ul'o'j”) est'as la titol'o de libr'o aper'int'a en Londono en Juli'o de 1940 de kamufl'it'a aŭtor'o sub la kaŝ'nom'o Cato. Li denunc'is dek kvin brit'a'j'n gvid'ant'o'j'n, inter ili la ĉef'ministr'o'n Neville Chamberlain, kulp'a'j je komplez'o'j al Hitlero kaj je sub'ekip'ad'o de la arm'it'a'j fort'o'j.

[3] NDLR : inter'konsent'o sub'skrib'it'a en Romo la 7-an de Juni'o 1933 de Brit'uj'o, German'uj'o, Franc'uj'o, Ital'uj'o.



Akcept'ej'o >> 1a oktobr'o 2018

Komerc'a milit'o, strategi'a streĉ'it'ec

Donald Trump denunc'as “jar'dek'o'j'n da mal'lojal'a'j atak'o'j”


Ĉin'uj'o-Uson'o, kie halt'os la reciprok'a akr'iĝ'o ?

En kruc'milit'o kontraŭ la import'o'j s-ro Donald Trump minac'as met'i alt'a'j'n dogan'aĵ'o'j'n al ĉiu'j ĉin'a'j produkt'o'j en'ir'ant'a'j Uson'o'n. La uson'a prezid'ant'o esper'as star'ig'i front'o'n kun Eŭrop'o kontraŭ Pekino. Ĉin'uj'o si'a'vic'e prov'as for'ig'i la okcident'a'n prem'o'n sur si'a ekonomi'o per akcel'ad'o de si'a modern'iĝ'o kaj per serĉ'ad'o de nov'a'j merkat'o'j, special'e per la “silk'a'j voj'o'j”.



de  Mart'in'e BULARD

Uson'an'o'j kaj ĉin'o'j el'ter'ig'is la (komerc'a'n) milit-hak'il'o'n, kaj ŝajn'as, ke neni'o kapabl'as re'saĝ'ig'i ili'n. S-ro Donald Trump komenc'is per minac'o al tiu'j, kiu'j “pri'ŝtel'as ni'n” (18-an de April'o 2017), kaj ricev'is la avert'o'n de s-ro Xi Jinping : “Neni'u atend'u, ke Ĉin'uj'o toler'as atak'o'j'n mal'favor'e al si'a'j interes'o'j” (18-an de Oktobr'o 2017). [1] De la vort'a pli'akr'iĝ'o oni rapid'e trans'ir'is al la kapt'il'a si'n'sekv'o de dogan'a'j sankci'o'j. Vaŝington'o alt'ig'is la dogan'aĵ'o'j'n (de 10 al 25 el'cent'o'j) por seri'o da ĉin'a'j import'aĵ'o'j ; Pekino re'bat'is.

La tem'o, komenc'it'a printemp'e, est'is daŭr'ig'at'a dum la tut'a somer'o kaj minac'as etend'iĝ'i mult'e post la vintr'o … Oft'e mal'facil'as disting'i la tondr'a'j'n anonc'o'j'n dis'de la real'e aplik'at'a'j dispon'o'j. Ĉe la uson'a flank'o oni star'ig'is list'o'n de 5.745 ĉin'a'j produkt'o'j (ŝtal'o, alumini'o, ĥemi'o, teks'aĵ'o'j, elektron'ik'o ktp), en alt'ec'o de 200 miliard'o'j da dolar'o'j (kompar'ebl'a kun la 505 miliard'o'j da dolar'o'j da import'o'j en 2017), por kiu'j valid'is dogan'aĵ'o'j de 10 el'cent'o'j ĝis la 1-a de Januar'o 2019 ; post'e la dogan'tarif'o'j alt'iĝ'os al 25 el'cent'o'j. La list'o en'ten'as plur'a'j'n escept'o'j'n. Kurioz'e la inteligent'a'j horloĝ'o'j (smart watches) , pri kiu'j Apple ĉampion'as en Uson'o, est'as escept'it'a'j ĉe tiu'j dogan-alt'ig'o'j kaj pov'os daŭr'e munt'iĝ'i kaj re'import'iĝ'i de Ĉin'uj'o … Pekino rafin'is si'a'j'n reprezali'o'j'n list'ig'ant'e 5.200 uson'a'j'n produkt'o'j'n en la valor'o de 60 miliard'o'j da dolar'o'j (130 miliard'o'j da dolar'o'j de uson'a'j import'o'j en 2017) (vid'u la grafik'o'n).

Se kred'i membr'o'j'n de cert'a'j pekinaj kaj honkongaj rond'o'j, Pekino ŝajn'as est'i surpriz'it'a de la protekt'ism'a fulm'o de Trump kaj sub'taks'is la kresk'o'n de la kontraŭ'ĉin'a'j sent'o'j en la uson'a elit'o”. [2] Uson'a politik'a konsil'int'o rimark'ig'as : “Por kompren'i la uson'a'n politik'o'n, Pekino tro kalkul'as pri Wall Street kaj pri la politik'a elit'o [inter'ali'e s-ro Henry Kissinger, kiu kontribu'is al mal'ferm'o de la rilat'o'j inter la du land'o'j] – hom'o'j, kiu'j hav'as neni'a'n influ'o'n al Trump.”

Efektiv'e, la ĉin'a'j inter'trakt'ist'o'j, sub influ'o de la konfidenc'ul'o de la prezid'ant'o, s-ro Li'u He, pens'is est'i ating'int'a'j inter'konsent'o'n en Maj'o ĉi-jar'e, per la promes'o alt'ig'i la aĉet'o'j'n de energi'o kaj de kamp'kultur'a'j produkt'o'j kaj krom'e per la propon'o de la ebl'ec'o por ekster'land'a'j entrepren'o'j – nom'e uson'a'j, kompren'ebl'e – far'iĝ'i pli'mult-akci'ul'o'j en ĉin'a'j societ'o'j.

Tro mal'mult'e, tro mal'fru'e. Laŭ la uson'a financ-agent'ej'o Bloomberg, “Trump halt'ig'is la inter'konsent'o'n”. Io por konvink'i Pekinon, ke la uson'a prezid'ant'o “ne rezign'os ĝis kiam li kontraŭ'ag'is la ĉin'a'n kresk'o'n”. [3]

Tiu sent'o est'as larĝ'e kun'sent'at'a de la ĉin'a'j elit'o'j. La debat'o (tre ŝirm'it'a) tem'as esenc'e pri la manier'o trakt'i kun la uson'a amik'o. Iu'j, ekzempl'e la direktor'o de la Centr'o de uson'a'j stud'o'j de la universitat'o Renmin de Ĉin'uj'o, Shi Yinhong, pens'as, ke tiu al'front'iĝ'o “grand'part'e okaz'is pro Ĉin'uj'o, kiu dum jar'o'j far'is neni'o'n”, [4] kaj konsil'as prudent'o'n. Mal'ĝust'a problem'o, klar'ig'as la tre oficial'a Glob'al Times : “En mal'long'a perspektiv'o Uson'o ne rezign'os pri si'a intenc'o halt'ig'i Ĉin'uj'o'n. [La konflikt'o] do ne solv'ebl'as per klopod'o'j ni'a'flank'e por konserv'i mal'fort'a'n pretend'o'n kaj adapt'i ni'a'n diplomati'a'n kaj publik'a'n si'n'ten'o'n.” [5] La ĵurnal'o rekt'e alud'as la doktrin'o'n de la patr'o de la re'form'o'j, Deng Xiaoping, kiu rekomend'is “kaŝ'i si'a'j'n talent'o'j'n kaj atend'i si'a'n hor'o'n”. Mal'e, la nun'a prezid'ant'o decid'is konfirm'i si'a'n pozici'o'n sur la inter'naci'a scen'ej'o kiel la numer'o'n unu de “grand'a land'o” – por uz'i li'a'n esprim'o'n – kiu inter'trakt'as kun Uson'o egal'ec'e.

La diskut'o'j ne est'as komplet'e inter'romp'it'a'j. Fin'e de Aŭgust'o deleg'it'ar'o gvid'at'a de la vic'ministr'o pri komerc'o, s-ro Wang Shouwen, ir'is al Vaŝington'o. Neni'u atend'is rezult'o'n, kaj io tia ankaŭ ne okaz'is. Ĉu s-ro Wang ne kvalifik'is Uson'o'n kiel “komerc'a besti'o” (trad'e bully) ? Tio ne ver'e instig'as al dialog'o …

Laŭ iu el la ekonomi'a'j konsil'ist'o'j de la ĉin'a prezid'ant'ec'o, s-ro Yifan Ding, la uson'a agres'em'o memor'ig'as pri la ofensiv'o lanĉ'it'a en la 1980-aj jar'o'j de la reg'ist'ar'o Re'ag'a'n “kontraŭ Japan'uj'o, kiu tiam est'is la du'a plej grand'a ekonomi'o de la mond'o”. Trud'ant'e ekster'ordinar'a'j'n dogan'aĵ'o'j'n (ĝis 100 el'cent'o'j pri televid'il'o'j kaj magnetoskop'o'j [6]) kaj provok'is alt'ig'o'n de la japan'a'j interez'kvot'o'j'n, Uson'o “ced'ig'is” Japan'uj'o'n tiom, ke tiu sufer'is depresi'o'n, de kiu ĝi daŭr'e ne komplet'e re'san'iĝ'is … Tia scen'ar'o ne pens'ebl'as pro la ĉin'o'j : “Ni ne vol'as komerc'a'n milit'o'n. Sed ni pov'us al'front'i ĝi'n, se ĝi okaz'us”, cert'ig'as s-ro Yifan.

Uson'o prov'as tim'ig'i

Sam'e Kiel Tokio hieraŭ, Pekino vet'is pri eksport'ad'o, kiu dum long'a temp'o est'is la motor'o de ĝi'a kresk'ad'o. Por el'ir'i el la stagn'ad'o kaj mal'kresk'o de la maŭisma period'o, fin'e de la 1970-aj jar'o'j, la komun'ist'a'j gvid'ant'o'j uz'is la rimed'o'j'n, pri kiu'j ili dispon'is : mult'nombr'a'n labor'ist'ar'o'n, kler'a'n, disciplin'it'a'n kaj mal'alt'e pag'at'a'n ; ekster'land'a'j'n kapital'o'j'n, kiu'j serĉ'is nov'a'j'n merkat'o'j'n ; inter'naci'a'j'n instituci'o'j'n, kiu'j dezir'is krev'ig'i la protekt'ism'a'j'n rigl'il'o'j'n en la ekonomi'o'j de la mal'nov'a mond'o. "Ĉin'uj'o hezit'is antaŭ ol al'iĝ'i, en la jar'o 2001, al la Mond'a Organiz'aĵ'o pri Komerc'o (Mok), konced'is la prezid'ant'o Xi en la Davosa Forum'o en Januar'o de 2017. Sed ni konklud'is, ke neces'as la kuraĝ'o naĝ'i en la grand'a ocean'o de la mond'a'j merkat'o'j, kaj ni lern'is naĝ'i" [7] … eĉ tiom bon'e kaj tiom rapid'e, ke Ĉin'uj'o preter'pas'is la franc'a'n, brit'a'n, german'a'n, post'e japan'a'n ekonomi'o'j'n. Ĝi'a mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) ating'is 11.200 miliard'o'j'n da dolar'o'j en 2016, kontraŭ 18.569 miliard'o'j da dolar'o'j de la uson'a ekonomi'o. Nun iu'j pens'as, nom'e en Vaŝington'o, ke ĝi est'as en bon'a pozici'o por preter'pas'i Uson'o'n. En la elegant'a lingv'aĵ'o, kiu'n oni kutim'as ĉe li, la prezid'ant'o Trump lanĉ'is : “Ĉiu'j stult'ul'o'j, kiu koncentr'iĝ'as pri Ruslando, prefer'e okup'iĝ'u pri Ĉin'uj'o.” [8] Li ricev'is avantaĝ'o'n, en Aŭgust'o de tiu ĉi jar'o, per la leĝ'o de naci'a defend'o (NDAA laŭ la angl'a), adopt'it'a de la Kongres'o (inkluziv'e de la plej mult'a'j demokrat'o'j). Tiu far'as Pekinon kaj la batal'o'n por “kontraŭ'ag'i ĝi'a'n influ'o'n” la "prioritat'o de Uson'o, [kiu] bezon'as la kun'ig'o'n de mult'ec'a'j element'o'j, nom'e diplomati'a'j, ekonomi'a'j, arme'a'j kaj de la sekret'a'j serv'o'j". [9] Oni jam ne parol'as nur pri komerc'o …

La uson'a super'ec'o en ĉiu'j ĉi kamp'o'j (teĥnologi'a, ekonomi'a, diplomati'a kaj arme'a) tamen est'as ekster'dub'a, kaj, kvankam la regn'o de la Mez'o rapid'eg'e progres'as, ĝi'a MEP, mezur'it'a laŭ loĝ'ant'o, ne ating'as 15 el'cent'o'j'n de la uson'a. En la moment'o Uson'o prov'as tim'ig'i. Ali'flank'e, la ĉin'a komerc'a plus'o rekord'as : ĝi ating'as 375 miliard'o'j'n da dolar'o'j, do preskaŭ la du'on'o'n (47,2 el'cent'o'j'n) de la uson'a ekster'a komerc'a faktur'o. “Ni'a industri'o est'is la cel'tabul'o dum jar'o'j, eĉ dum jar'dek'o'j, de mal'lojal'a'j komerc'a'j atak'o'j, tondr'as s-ro Trump. Kaj tio kaŭz'is ĉe ni ferm'ad'o'n de fabrik'o'j, de alt'forn'o'j, mal'dung'o'n de milion'o'j da labor'ist'o'j, kun dek-onigitaj komun'um'o'j.” [10]

La konstat'o de la mal'industri'ig'o, komenc'it'a mult'e antaŭ la al'ven'o de Ĉin'uj'o sur la mond'a scen'ej'o, est'as tut'e ekster'dub'a. Sam'e kiel la mal'esper'o kaj la koler'o de la loĝ'ant'ar'o'j, kiu'j pli kaj pli turn'as si'n al aŭtoritat'ec'a'j politik'ist'o'j kaj al reprezent'ant'o'j de la ekstrem'dekstr'o, en Uson'o sam'e kiel en Eŭrop'o aŭ en Azi'o. Tamen oni ne tromp'iĝ'u pri la diagnoz'o. Ne la “mal'lojal'a'j praktik'o'j” far'is la ĉin'a'n sukces'o'n — kvankam ili ekzist'as, kio'n atest'as la mult'a'j akuz'o'j ĉe la Mok. Pekino, kiu'j ŝat'as fier'i pri si'a'j rezult'o'j (800 milion'o'j da ĉin'o'j el'ir'is el ekstrem'a mal'riĉ'ec'o), precip'e uz'is si'a'favor'e la regul'o'j'n dikt'it'a'j'n de la plej potenc'a'j naci'o'j, kun Uson'o ĉe'pint'e. Sed neni'o dev'ig'as la okcident'a'j'n gvid'ant'o'j mal'ferm'i si'a'n land'o'n al ĉi'a'j komerc'a'j vent'o'j, sub'ten'i la de'lok'ad'o'j'n kaj for'ig'i unu post la ali'a'n si'a'j'n instrument'o'j'n de ekonomi'a inter'ven'o sub la prem'o de la mult'naci'a'j konzern'o'j — kiu'j konkur'e rapid'is al la ĉin'a teritori'o. Hodiaŭ daŭr'e pli ol kvar “ĉin'a'j” eksport'o'j el dek (42,6 el'cent'o'j) far'iĝ'as de ekster'land'a'j entrepren'o'j, kiu'j reg'as la tut'a'n ĉen'o'n de la produkt'o (de la koncept'o ĝis la vend'o) kaj en'poŝ'ig'as la maksimum'o'n de la profit'o'j. La plej kon'at'a ekzempl'o est'as tiu de la iPhone de Apple, munt'at'a en Ĉin'uj'o, sed kies ĉin'a part'o est'as nur 3,8 el'cent'o'j de la al'don'valor'o, dum 28,5 el'cent'o'j re'ven'as al Uson'o.

Kompren'ebl'e, la ĉin'a'j gvid'ant'o'j trud'is al la ekster'land'a'j entrepren'o'j trans'ig'i part'o'n de si'a'j teĥnologi'o'j kaj de si'a far-sci'ad'o. Tio ĝust'as apart'e pri la sektor'o'j de aeronaŭt'ik'o, elektron'ik'o, aŭtomobil'o, rapid'eg'a'j trajn'o'j, atom'energi'o. Sed la mult'naci'a'j konzern'o'j ne mal'em'is konced'i tio'n, , ĉar ili est'is tro feliĉ'a'j pov'i ekspluat'i tiom mal'mult'e'kost'a'n labor'ist'ar'o'n kaj ignor'i la ekologi'a'j'n sekv'o'j'n de si'a produkt'ad'o. Oni pov'as bedaŭr'i, ke la potenc'o ne sam'e fervor'e protekt'is si'a'n loĝ'ant'ar'o'n kontraŭ la kresk'ant'a'j mal'egal'ec'o'j kaj kontraŭ la polu'ad'o ; sed tio cert'e ne trov'iĝ'as en la litani'o de la riproĉ'o'j, kiu'j'n s-ro Trump kaj li'a'j amik'o'j gurd'as.

Ili'n ĉagren'as, ke “la Ĉin'a Komun'ist'a Parti'o [ĈKP] ne est'is dres'it'a de la komerc'o. La parti-ŝtat'o daŭr'e praktik'as firm'a'n reg'ad'o'n de la ĉin'a ekonomi'o”, kiel formul'as la ekonomik'ist'o Brad W. Setser. [11] Per ali'a'j vort'o'j, la gigant'o'j de la kapital'ism'o ne pov'as tie far'i afer'o'j'n tiel kiel ili vol'as. Tio ĝust'as pri la tradici'a'j industri'o'j, ekzempl'e la ŝtal'industri'o, sed ankaŭ pri la gigant'o'j de Inter'ret'o, Google, Am'az'o'n kaj Facebook, nur Apple kiel sol'a el la band'o de la Gaf'a lert'e mal'implik'is si'n. Per Alibaba, Tencent, Weibo, WeChat … Ĉin'uj'o efektiv'e sci'is dis'volv'i si'a'j'n propr'a'j'n teĥnologi'o'j'n. Cert'e la komun'ist'a'j gvid'ant'o'j uz'as ili'n por cenzur'i la opon'ant'o'j'n. Sed la 802 milion'o'j da inter'ret-uz'ant'o'j (57,7 el'cent'o'j de la loĝ'ant'ar'o) kaj ili'a'j metadatumoj rest'as larĝ'e ekster ating'o de la Gaf'a, kio far'as Ĉin'uj'o'n unu el la mal'oft'eg'a'j lok'o'j de la mond'o, kiu'n ili ne reg'as.

Jen pro kio la laŭ'mod'a Silic'o'n Valley — demokrat'a bastion'o — alianc'as kun la tre mal'nov'a Rust Belt (“rust'a zon'o”) — bastion'o de la uson'a prezid'ant'o — kaj kun la gigant'o'j de la ŝtal'industri'o. Tiu'j “fleg'as tre dens'a'j'n rilat'o'j'n kun plur'a'j alt'a'j funkci'ul'o'j” de la Trump-reg'ist'ar'o, inter ili la reprezent'ant'o pri komerc'o, s-ro Robert Lightizer, jam ĉe'est'a en la skip'o de Re'ag'a'n de la 1980-aj jar'o'j, kio'n memor'ig'as enket'o de la New York Times. [12] Oni cel'as pli defend'i la akci'ul'o'j'n ol la koler'a'j'n labor'ist'o'j'n, kvankam iu'j el tiu'j last'a'j pov'as profit'i el la batal'o kontraŭ mal'mult'e'kost'a'j import'o'j.

Cert'e, la liber'komerc'o laŭd'at'a preskaŭ ĉie — inkluziv'e de s-ro Xi — frap'is milion'o'j'n da salajr'ul'o'j tra la mond'o kaj kaŭz'is sen'precedenc'a'j'n ekonomi'a'j'n detru'o'j'n. Sed la protekt'ism'o komplet'e turn'it'a al la liber'a profit'o tia, kia'n s-ro Trump praktik'as, ne ver'e ŝanĝ'as la situaci'o'n por la gigant'a pli'mult'o de la uson'a'j civit'an'o'j. La komerc'a batal'o do ebl'e rezult'ig'os nur mal'mult'a'j'n gajn'ant'o'j'n … kaj eĉ neniu'n.

Por la ĉef'a ekonomi'a konsil'ist'o de la Blank'a Dom'o, s-ro Lawrence Kudlow, ne est'as dub'o : Pekino fin'e ced'os al la postul'o'j de la uson'a prezid'ant'o. Laŭ li la ĉin'a ekonomi'o trov'iĝ'as ĉe la rand'o de eksplod'iĝ'o. “La po'detal'a komerc'o kaj la invest'o'j dis'fal'as”, li asert'is dum diskut'o de la reg'ist'ar'o film'it'a de uson'a'j ĵurnal'ist'o'j kun la konsent'o de s-ro Trump. [13] Nu, neni'a datum'o konfirm'as tiu'j'n fanfaron'aĵ'o'j'n. La ĉin'a'j import'o'j daŭr'e kresk'is, de 27,3 el'cent'o'j inter Juli'o 2017 kaj Juli'o 2018 — kio supoz'ig'as fort'a'n aktiv'ec'o'n. La eksport'o'j si'a'vic'e daŭr'ig'as si'a'n kresk'ad'o'n — mal'pli rapid'e, sed en la respekt'ind'a ritm'o de 12,2 el'cent'o'j jar'e.

La rev'o de azi'a koalici'o

Tamen La al'front'iĝ'o ne est'os sen'dolor'a. La vend'o'j al Uson'o est'as 20 el'cent'o'j de tiu'j eksport'o'j. Ili'a sever'eg'a mal'pli'ig'o nepr'e sekv'ig'os mal'alt'ig'o'n de produkt'ad'o, en la elektron'ik'a aŭ teks'aĵ'a sektor'o'j, sed ankaŭ en la sektor'o'j de super'kapacit'o, kiel ŝtal'o aŭ ĥemi'o. Tio dev'us rapid'ig'i la okaz'ant'a'j'n ali'struktur'ad'o'j'n, kun la fantom'o de soci'a'j mov'ad'o'j kun ne kalkul'ebl'a'j sekv'o'j. Krom'e, fin'e de Aŭgust'o, la ĉef'ministr'o Li Keqiang promes'is help'o'plan'o'n, kiu kompens'os eventual'a'j'n perd'o'j'n de merkat'o'j al la entrepren'o'j tuŝ'it'a'j de la komerc'a'j restrikt'o'j. Pli ol la rekt'a efik'o al la kresk'o — inter 0,1 kaj 0,2 el'cent'o'j, laŭ la uson'a'j stud'aĵ'o'j — la sam'temp'ig'o de tiu'j ali'struktur'ad'o'j kaj la trans'ir'o al pli kvalifik'it'a ekonomi'o plan'it'a de la reg'ist'ar'o pov'us trov'iĝ'i en danĝer'a situaci'o.

En la moment'o Ĉin'uj'o montr'as kresk'o'kvot'o'n de 6,7 el'cent'o'j en la du'a kvar'on'jar'o de 2018, do pli ol la oficial'a'j atend'o'j (6,5 el'cent'o'j). Tiu tre politik'a nombr'o emfaz'as antaŭ ĉio la ating'it'a'n nivel'o'n de dung'ad'o de la labor'ist'ar'o al'ven'ant'a sur la labor'merkat'o kaj la evit'o'n de ĉia grav'a soci'a konflikt'o.

Tamen jam de'long'e la eksport'o'j ne plu serv'as kiel lokomotiv'o de la ĉin'a ekonomi'o. La intern'a konsum'ad'o kaj la invest'o'j (respektiv'e 43,4 el'cent'o'j kaj 40 el'cent'o'j de la MEP) anstataŭ'is ili'n. Se la afer'o'j tro mal'bon'iĝ'os, la prezid'ant'o hav'as la rimed'o'j'n por re'start'ig'i la maŝin'o'n. Cert'e, li ne pov'as re'far'i la efik'o'n de 2007-2008, kiam, dum la kriz'o, li'a antaŭ'ul'o larĝ'e mal'ferm'is la buĝet'a'j'n kran'o'j'n, je la prez'o de konstern'eg'a'j mal'ŝpar'ad'o'j kaj zorg'ig'a'j en'ŝuld'iĝ'o'j — kiu'j'n la nun'a potenc'o prov'as ripar'i. Sed li dispon'as pri ag'o'spac'o'j. Mal'sam'e ol la Japan'uj'o de la 1980-aj jar'o'j “ni hav'as merkat'o'n de 1,4 miliard'o'j da loĝ'ant'o'j, kiu'n s-ro Trump kaj li'a'j konsil'ist'o'j mal'facil'e pov'us detru'i”, emfaz'as ĉin'a ekonomik'ist'o.

S-ro Xi kaj li'a skip'o dispon'as pri du'a arm'il'o por al'front'i mal'kresk'o'n : la plan'o'n Made in China 2015”, lanĉ'it'a antaŭ tri jar'o'j por dis'volv'i industri'o'n pli nov'ig'a'n kaj por ating'i aŭtonom'ec'o'n en dek sektor'o'j (inter ili la inform'ad'a'j teĥnologi'o'j, sed ankaŭ robot'ik'o, aeronaŭt'ik'o kaj spac'o, ocean'ik'o, elektr'a'j vetur'il'o'j, bio'medicin'o, nov'a'j material'o'j, energi'o …). La el'spez'o'j por esplor'ad'o kaj dis'volv'ad'o, publik'a'j kaj privat'a'j, sekv'is ; ili nun preter'pas'as 2,3 el'cent'o'j'n de la MEP. Kompren'ebl'e la potenc'o esper'is mal'long'ig'i la temp'o'n de akir'ad'o de est'ont'a'j teĥnologi'o'j per aĉet'ad'o de ekster'land'a'j entrepren'o'j ; nu, Vaŝington'o veto'as, kaj cert'a'j eŭrop'a'j reg'ist'ar'o'j, kiel tiu de German'uj'o, star'ig'is restrikt'o'j'n. Tamen ĝi hav'as sufiĉ'e da financ'a'j rezerv'o'j por rest'i pli long'e en la lud'o en Ĉin'uj'o mem. Neni'a fanfar'a anonc'o, sed, kiel s-ro Yifan klar'ig'as — en la franc'a kaj sen vort'lud'o —, “la uson'a embarg'o pri la elektron'ik'a'j produkt'o'j vek'is suspekt'o'n ĉe la gvid'ant'o'j, ĉar Ĉin'uj'o est'as la unu'a merkat'o por la uson'a'j ĉip'o'j. Post mal'long'e la ĉin'a'j entrepren'o'j produkt'os ili'n … kaj pli mal'alt-prez'e”.

Krom la re'lanĉ'o'n de si'a propr'a ekonomi'o la ĉin'a'j gvid'ant'o'j sekv'as efektiv'e du cel'o'j'n : hav'i la man'o'j'n liber'a'j kaj est'i aŭd'at'a en la mond'o, nom'e en evolu'land'o'j. La uz'ad'o de s-ro Trump de la teĥnologi'o'j sub uson'a licenc'o kaj de la ekster'ordinar'a privilegi'o de la dolar'o por pun'i la entrepren'o'j'n, kiu'j labor'as kun Irano kaj por dev'ig'i ili'n romp'i kun tiu land'o dev'is fin'e konvink'i ili'n, ke ili dev'as el'ir'i el la kapt'il'o de la de'pend'ec'o. Ceter'e ili sci'ig'is, ke Pekino daŭr'ig'os si'a'n komerc'o'n kun Irano, uz'ant'e la juan'o'n, en la kadr'o de du'flank'a'j financ'a'j inter'konsent'o'j. “Tio est'us mal'ebl'a sen la politik'o de inter'naci'ig'o de ni'a mon'o”, emfaz'as pekina ekonomik'ist'o, special'ist'o pri inter'naci'a'j rilat'o'j, kiu prefer'as rest'i anonim'a. [14] Tamen, la grand'a'j ĉin'a'j bank'o'j daŭr'e labor'as plej'mult'e per dolar'o'j. La produkt'o'j eksport'at'a'j al la land'o'j fi'fam'ig'at'a'j de Uson'o dev'as en'ten'i neni'a'n uson'a'n er'o'n por ne fal'i en la trump'a'j'n sankci'o'j'n. La telefon-grup'o Zhangxing Telecommunication Equipment (ZTE), al kiu dum cert'a temp'o oni mal'permes'is ag'i en Uson'o, fin'e dev'is retro'paŝ'i ; ĝi est'as nun dens'e super'rigard'at'a de Vaŝington'o. [15] Tiu form'o de lim'ig'it'a suveren'ec'o mal'facil'e glut'ebl'as por la naci'ist'o'j de Zhongnanhai, kie rezidencas la potenc'o, en la ombr'o de la Mal'permes'at'a Urb'o.

Plej ver'ŝajn'e oni akcel'os la plan'o'n “Made in China”, dum ĝi trov'iĝ'is ĝust'e en la katalog'o de riproĉ'o'j flirt'ig'at'a de la uson'an'o'j. Tiu'j vid'as en ĝi danĝer'a'n “vol'o'n de mem'sufiĉ'ec'o”, cert'ig'as Elizabeth C. Economy, direktor'in'o de la azi'a'j afer'o'j en la Council on Foreign Relations en Nov'jork'o, kaj eĉ “nov'a'n revoluci'o'n [kiu] cel'as defi'i la inter'naci'a'j'n valor'o'j'n kaj norm'o'j'n, kiu'j'n Uson'o sub'ten'as”. [16] Ankaŭ tio est'as mal'proksim'a de simpl'a komerc'a kverel'o. La direktor'o de la Centr'o de inter'naci'a politik'a ekonomi'o ĉe la universitat'o de Pekino, Wang Yong, kontest'as tiu'n cel'o'n : “La argument'o, laŭ kiu la ĉin'a model'o de dis'volv'ad'o kaj ĝi'a filozofi'o cel'as defi'i Uson'o'n, ne hav'as mult'e da senc'o. Ĉin'uj'o ne propon'as dis'vast'ig'i si'a'n ideologi'o'n ekster'e'n kaj insist'as pri ĉies rajt'o sekv'i si'a'n propr'a'n dis'volv'ad'o'n.”

Cert'e, la land'o hav'as neni'a'n mesi'a'n ambici'o'n, kaj ĝi'a politik'a model'o ne mult'e log'as. Ĝi tamen pretend'as renvers'i la regul'o'j'n dekret'it'a'j'n post la du'a mond'milit'o sub la egid'o de Uson'o, de la Mond'a Bank'o kaj de la Inter'naci'a Mon-Fondus'o. La prezid'ant'o Xi ne kaŝ'as tio'n : “Ni vol'as aktiv'e part'o'pren'i en la re'form'ad'o de la sistem'o de mond'a reg'ad'o”, li deklar'is al la kadr'ul'o'j de la KPĈ dum la Centr'a Konferenc'o pri la Diplomati'a Labor'o [17] last'a'n Juni'o'n. Kaj, por far'i tio'n, Ĉin'uj'o teks'as si'a'n teks'aĵ'o'n.

Tio est'as ceter'e ĝi'a tri'a arm'il'o por al'front'i la uson'a'n embarg'o'n : apog'i si'n sur ali'a'j partner'o'j, kaj unu'e sur si'a'j najbar'o'j. La plej mult'a'j inter ili tim'as ĝi'a'n potenc'o'n kaj ĝi'a'n ekonomi'a'n apetit'o'n, sed ili bezon'as vend'merkat'o'j'n, kaj la inter'azi'a komerc'o sol'e egal'as al 43 el'cent'o'j de la komerc'o de la land'o'j de tiu zon'o. [18] Des pli ke, en la pun-febr'o, la uson'a prezid'ant'o sku'is si'a'j'n histori'a'j'n alianc'an'o'j'n, Japan'o'n kaj Sud-Kore'uj'o'n, per dogan-alt'ig'o'j ankaŭ al ili (ŝtal'o, aŭtomobil'o'j ktp). Ĉin'uj'o pov'us kapt'i la okaz'o'n por re'lanĉ'i la integr'a'n region'a'n ekonomi'a'n partner'ec'o'n (RCEP), liber'komerc'a'n traktat'o'n, kiu'n Ĉin'uj'o koncept'is por ag'i kontraŭ la trans'pacifik'a partner'ec'o (TPP) lanĉ'it'a de s-ro Barack Obama kun la ide'o — jam — ĉirkaŭ'bar'i Ĉin'uj'o'n kaj kiu'n s-ro Trump ĵet'is en la rub'uj'o'n. Krom la dek land'o'j de la Asoci'o de la naci'o'j de Azi'o kaj de la Sud-Orient'o (Anas'e laŭ la franc'a, aŭ Asean laŭ la angl'a), [19] la traktat'o en'ten'as Japan'uj'o'n, Aŭstrali'o'n, Nov-Zelandon, Hind'uj'o'n [Baraton] kaj Sud-Kore'uj'o'n.

La direktor'o de la Esplor'centr'o Aŭstrali'o-Japan'uj'o ĉe la aŭstrali'a naci'a universitat'o, Shiro Armstrong, vid'as en tio “la natur'a'n okaz'o'n por konstru'i azi'a'n koalici'o'n (…). La grup'o en'ten'as iu'j'n el la plej grav'a'j kaj plej vigl'a'j ekonomi'o'j de la mond'o”. Kaj li cit'as aŭstrali'a'n stud'aĵ'o'n, kiu montr'as, ke, “eĉ se la dogan'aĵ'o'j alt'iĝ'os dek'kvin-el'cent'e en la mond'o (kiel dum la Grand'a Depresi'o), la land'o'j de la RCEP pov'us daŭr'ig'i si'a'n ekspansi'o'n per tio ke ili for'ig'as la dogan'aĵ'o'j'n inter si”. Ne cert'as, ke ili ĉiu'j pret'as far'i tio'n. Aŭstrali'o ekzempl'e ĵus for'ten'is la grup'o'n ZTE, kiu dev'us star'ig'i la ret'o'n 5G. Sed diskut'o'j okaz'as. Pekino kaj Tokio re'komenc'is la dialog'o'n. Seulo serĉ'as punkt'o'j'n de apog'o en si'a'j inter'trakt'ad'o'j kun Pjongjang'o. Hind'uj'o prov'as ekvilibr'iĝ'i inter Pekino kaj Vaŝington'o …

La ĉin'a'j entrepren'o'j si'a'vic'e komenc'is de'lok'ad'i por ĝu'i ankoraŭ pli mal'alt'a'j'n salajr'o'j'n, kiel tiu'j'n de Bangladeŝo, Vjetnam'uj'o aŭ Sud-Afrik'o, kaj por … ĉirkaŭ'ir'i la embarg'o'n kaj la alt'ig'it'a'j'n dogan'aĵ'o'j'n : la produkt'o'j organiz'it'a'j de la ĉin'a'j grup'o'j hav'os la stamp'o'n made in Bangladesh, made in Vietnammade in South Africa, kaj do est'os ekster la uson'a'j dogan'aĵ'o'j.

Krom'e, la fam'a'j nov'a'j “silk'o-voj'o'j” ebl'ig'as ating'i Eŭrop'o'n per ter'a voj'o tra la respublik'o'j de Centr'azi'o kaj tra Ruslando, aŭ per mar'voj'o tra Afrik'o, dev'us ankaŭ serv'i kiel vend'o-merkat'o'j, nom'e por la konstru'ad'o de infra'struktur'o'j. La ĉin'a prezid'ant'o tre lert'e sukces'is far'i tiu'j'n mit'a'j'n voj'o'j'n mult'flank'a projekt'o, kre'ant'e la Azi'a'n Bank'o'n de Invest'ad'o por Infra'struktur'o'j (Abi'i). Tiu hav'as kvin'dek sep fond'int'o'j'n, inter ili Brit'uj'o'n, German'uj'o'n, Franc'uj'o'n, Sud-Kore'uj'o'n, Hind'uj'o'n ktp. Per tio oni evit'as ĉi'a'n financ'a'n kaj diplomati'a'n izol'iĝ'o'n. Ĉin'uj'o antaŭ ĉio tim'as en'ferm'iĝ'i en du'flank'a'n al'front'iĝ'o'n kun Uson'o, kiel iam la USSR.

Por la moment'o ĝi vet'as pri la komerc'a'j reprezali'o'j kontraŭ uson'a'j produkt'o'j, por montr'i, ke ĝi ne ced'os. En Uson'o tiu'j dispon'o'j ne est'as sen'efik'a'j por la kamp'kultur'ist'o'j, kiu'j, kun la alt'ig'o de la dogan'aĵ'o'j, vid'as si'a'j'n vend'o'j'n mal'kresk'i, nom'e por cereal'o'j, pork'aĵ'o'j, bov'aĵ'o'j … S-ro Trump promes'is al ili grav'a'j'n help'o'j'n (ĝis 12 miliard'o'j da dolar'o'j), sed tiu'j est'os pag'at'a'j po'gut'e kaj, laŭ la Wall Street Journal, komenc'iĝ'as mal'trankvil'o : “La patriot'ism'o ne pag'as la faktur'o'j'n”, atest'as iu el ili. [20] Des pli ke, tre oportun'e, Pekino komplet'e for'ig'is la dogan'aĵ'o'j'n por soj'o import'at'a el Bangladeŝo, Hind'uj'o kaj Sud-Kore'uj'o, kaj aĉet'as en Brazilo (cereal'o'j'n kaj viand'o'n) aŭ en Aŭstrali'o. Kaj oni sci'as, ke ne facil'as re'konker'i perd'it'a'n klient'o'n.

En Uson'o la kruc'milit'o de la Blank'a Dom'o kontraŭ la ĉin'a invad'int'o est'as relativ'e bon'e akcept'at'a. En la reg'ist'ar'o mult'a'j pens'as ke Ĉin'uj'o ced'os, sam'e kiel Meksiko, kiu akcept'is cert'a'j'n restrikt'o'j'n, kaj ĉef'e la star'ig'o'n de minimum'a hor-salajr'o de 16 dolar'o'j (egal'a al la minimum'a salajr'o ĉe la tri grand'a'j uson'a'j konstru-firma'o'j) en cert'a'j entrepren'o'j, kiu'j eksport'as aŭtomobil'o'j'n. [21] Neniam antaŭ'e liber'komerc'a traktat'o en'ten'is social'a'n klaŭz'o'n, kvankam ĝi'a aplik'ad'o est'os lim'ig'it'a. Ali'e okaz'as ĉe la gigant'o'j de distribu'ad'o kiel Walmart, kiu'j proviz'as si'n 80-el'cent'e trans Pacifik'o, kaj ĉe cert'a'j industri'ist'o'j. Ili'a'j reprezent'ant'o'j, kun'ven'int'a'j en Vaŝington'o mez'e de Aŭgust'o, taks'is, ke “tiu'j dogan'aĵ'o'j far'os financ'a'j'n detru'o'j'n en [ili'a'j] industri'o'j kaj mal'favor'os la uson'a'j'n konsum'ant'o'j'n”. [22] Tiu argument'o est'as klasik'a, kiam oni vol'as argument'i kontraŭ ĉia protekt'o. Ĝi tamen est'as ver'a. Por est'i efik'a'j, neces'us ke tiu'j decid'o'j est'u akompan'at'a'j de grav'a alt'ig'o de la aĉet'pov'o de la uson'an'o'j — kio ŝajn'e ne est'as sur la tag'ord'o —, kaj ĉef'e — eĉ mal'pli ver'ŝajn'a — de re'ven'o de la industri'o'j al la uson'a teritori'o. Laŭ Bloomberg, la mastr'o'j de teks'aĵ'o'j kaj de vest'aĵ'o'j ekzempl'e turn'as si'n al ali'a'j region'o'j : Vjetnam'uj'o, Kamboĝo ktp. [23] Kelk'a'j industri'o'j, ekzempl'e tiu'j kiu'j uz'as special'a'j'n ŝtal'o'j'n, jam akir'is escept'o'j'n kaj pov'as import'i pli liber'e.

Dum la ĉirkaŭ'aĵ'o de s-ro Trump esper'as ŝancel'i Pekinon, tiu de s-ro Xi vol'as kred'i ke, post la uson'a'j mez-mandat'a'j elekt'o'j en novembr'o, Vaŝington'o re'ven'os al la tabl'o de inter'trakt'ad'o. Tamen, not'as An Gang, esplor'ist'o ĉe la Pangoal Institution, ĉin'a pens'fabrik'o, la konflikt'o eg'e trans'ir'as la komerc'a'n demand'o'n : “La mal'konsent'o hav'as nun milit'a'j'n kaj strategi'a'j'n implik'aĵ'o'j'n.” [24] La gvid'a'j rond'o'j tim'as, ke la problem'o'j etend'iĝ'os al la Ĉin'a Mar'o kaj al Tajvano, kie la streĉ'it'ec'o'j neniam est'is tiom fort'a'j.

Unu afer'o cert'as : la model'o de inter'naci'ig'o kaj de special'ig'o de la produkt'ad'o'j, star'ig'it'a dum la last'a'j jar'dek'o'j, en la Okcident'o sam'e kiel en Ĉin'uj'o, fart'as mal'bon'e. Tamen, neni'a ali'a model'o skiz'iĝ'is, nek ĉe la adept'o'j de la ĉin'ec'a “komun'ism'o” nek ĉe la flat'ist'o'j de la uson'ec'a kapital'ism'o, eĉ miks'it'a kun protekt'ism'o. Tio las'as la pord'o'n mal'ferm'it'a al ĉi'a'j super'promes'o'j.

Mart'in'e BULARD.


La aŭtor'o

Mart'in'e BULARD


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

La fripon'aĵ'o'j de s-ro Camdessus

Ĉini'o ŝancel'as la mond'a'n ord'o'n

Du'vizaĝ'a Ĉini'o

Barato re-al'pren'as si'a'n rang'o'n



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] “Texte intégral du rapport de Xi Jinping au XIXe Congrès national du PCC”, 3-an de Novembr'o 2017, http://french.xinhuanet.com.

[2] Wendy Wu kaj Kristin Huang, “Did China think Donald Trump was bluffing on trad'e ? How Beijing got it wrong”, South China Morning Post, Honkongo, 27-an de Juli'o 2018.

[3] “China, unsure how to handle Trump, braces for « New Cold War »”, Bloomberg News, Nov'jork'o, 17-an de Aŭgust'o 2018.

[4] Saml.

[5] Ĉef'artikol'o de Glob'al Times, Pekino, 15-an de Juli'o 2018.

[6] Sonbendiloj, aparat'o'j per kiu'j oni tiam registr'is kaj re'aŭd'ig'is muzik'o'n ktp. -vl

[7] Parol'ad'o de s-ro Xi en la Mond'a Ekonomi'a Forum'o, China Glob'al Television Network (CGTN), 17-an de Januar'o 2017.

[8] Twitter, 18-an de Aŭgust'o 2018.

[9] “John S. McCain National Defens'e Authorization Act for fiscal year 2019”, 13-an de Aŭgust'o 2018, www.congress.gov.

[10] Twitter, 1-an de Mart'o 2018.

[11] Cit'it'a de Gordon Watts, “China caught off guard as Us trad'e war highlights Beijings dilemma”, 31-an de Juli'o 2018, www.atimes.com.

[12] Jim Tankersley, “Steel giants with ties to Trump officials block tariff relief for hundreds of firms”, The New York Times, 5-an de Aŭgust'o 2018.

[13] “Transcript of 8/16 Trump cabinet meeting : economic policies matter”, 16-an de Aŭgust'o 2018, www.realclearpolitics.com.

[14] Vd Yifan Ding, “Bientôt des yuans dans toutes les poches ?”, Le Mond'e diplomatique, Juli'o 2015.

[15] Ridha Loukil, “L’équipementier chinois ZTE placé sous tutelle américaine”, L’Usine nouvelle, Antony, 17-an de Juli'o 2018.

[16] Elizabeth C. Economy, “Chinas new revolution”, Foreign Affairs, Nov'jork'o, Maj'o-Juni'o 2018.

[17] “Xi urges breaking new ground in major country diplomacy with Chinese characteristics”, 24-an de Juni'o 2018, www.xinhuanet.com.

[18] “Examen statistique du commerce mondial 2018” “Statistik'a ekzamen'o de la mond'a komerc'o 2018”], Mond'a Organiz'aĵ'o pri Komerc'o, Ĝenevo, www.wto.org.

[19] Birmo, Brunej'o, Kamboĝo, Indonezio, Laoso, Malajzi'o, Filipinoj, Singapur'o, Taj'land'o kaj Vjetnam'uj'o.

[20] Jesse Newman kaj Heather Haddon, “Us to pay farmers $4.7 billion to offset trad'e-conflict losses”, The Wall Street Journal, Nov'jork'o, 28-an de Aŭgust'o 2018.

[21] Kvar'dek el'cent'o'j de la produkt'ad-valor'o de aŭtomobil'o dev'os ven'i de entrepren'o'j, kie la salajr'o est'as je minimum'e 16 dolar'o'j hor'e.

[22] Owen Churchill, ”Us trad'e panel hears harsh criticism of proposed new tariffs — and praise for Chinese craftsmanship”, South China Morning Post, 21-an de Aŭgust'o 2018.

[23] “Fashion retailers tur'n to Cambodia and Vietnam as tariffs hit China”, Bloomberg News, 20-an de Aŭgust'o 2018.

[24] “China, unsure how to handle Trump, braces for « New Cold War »”, v.c.


Akcept'ej'o >> 1a oktobr'o 2018

Mal'dekstr'o kontraŭ en'migr'ant'o'j, fabel'o de la komunik'il'o'j


de  Pierre RIMBERT

Fantom'o hant'as s-ro'n Je'a'n-Jacques Bourdin : “Mi vid'is aper'i en German'uj'o — tio ceter'e lev'as al mi demand'o'j'n — tiu'n ekstrem-mal'dekstr'o'n kontraŭ en'migr'ant'o'j”, ek'kri'as la ĵurnal'ist'o la 4-an de Septembr'o 2018 en la RMC. Tiu'tag'e, en Berlino, s-in'o Sahra Wagenknecht, deput'it'o de Di'e Link'e (La Mal'dekstr'o), akompan'at'a de person'o'j de la parti'o La Verd'ul'o'j kaj de la Social'demokrat'a Parti'o, kiu'j ĉe'est'is en la gazet'ar'a konferenc'o de la mov'ad'o Aufstehen (Lev'iĝ'u). Inspir'it'a de La Franc'e insoumise (Franc'uj'o ne sub'met'iĝ'int'a), tiu mov'ad'o esper'as mobiliz'i la hom'o'j'n, kiu'j sen'iluzi'iĝ'is de la politik'o kaj kun'ig'i pli'mult'a'n koalici'o'n “por mal'arm'ad'o kaj pac'o, por pli bon'a'j salajr'o'j, pli bon'a'j pensi'o'j, por pli just'a'j impost'o'j kaj pli da sekur'ec'o ; por pli da publik'a'j invest'o'j en la eduk'ad'o kaj en la infra'struktur'o'j”, laŭ la fond'a al'vok'o. [1]

Sed, sam'e kiel Bourdin, la franc'a gazet'ar'o rakont'as tut'e ali'a'n histori'o'n : “German'uj'o : mal'dekstr'a mov'ad'o al'pren'as la kontraŭ-migr'ul'a'n pozici'o'n” (Agence Franc'e-Presse, 4-an de Septembr'o) ; “German'uj'o, kontraŭ'migr'ul'a mal'dekstr'o aper'as” (Le Mond'e, 4-an de Septembr'o) ; “Lev'iĝ'u, la nov'a german'a parti'o, vol'as est'i mal'dekstr'a kaj kontraŭ'migr'ul'a” (RT, 4-an de Septembr'o) ; “kre'ad'o de mal'dekstr'a kontraŭ'migr'ul'a parti'o en German'uj'o” (Franc'e Inter, 5-an de Septembr'o) ; “German'uj'o : nask'iĝ'o de nov'a mal'dekstr'a kontraŭ-en'migr'a mal'dekstr'o” (Les Échos, 5-an de Septembr'o ; “Ĉu sur'voj'e al nov'a kontraŭ'migr'ul'a mal'dekstr'o en Eŭrop'o ?” (La Vi'e, 6-an de Septembr'o) ; Aufstehen, mal'dekstr'a mov'ad'o mal'amik'a al en'migr'ad'o” (Le Figar'o, 8-9-ajn de Septembr'o) ; “ekstrem-dekstr'a gvid'ant'in'o kre'as kontraŭ-migr'ul'a'n parti'o'n” ; (L’Obs, 13-an de Septembr'o) ; “kontraŭ-migr'ul'a mov'ad'o” (Politis, 13-an de Septembr'o) ktp.

Problem'o : la fond'o-tekst'o de Aufstehen en'ten'as eĉ ne la plej et'a'n konsider'o'n mal'amik'a'n al migr'ul'o'j. Kvankam la aŭtor'o'j konsider'as “sen'respond'ec'a la manier'o'n, laŭ kiu la reg'ist'ar'o de s-in'o Merkel trakt'as la defi'o'j'n de en'migr'ad'o”, ili al'vok'as al “garanti'i la rajt'o'n je azil'o por la rifuĝ'int'o'j”. Kaj, antaŭ ĉio, ili parol'as pri io ali'a. Pri “re'ŝtat'ig'o'j”, pri “rekt'a demokrati'o”, pri ekologi'o. La migr'ul'a demand'o … ? “Tio ne est'as ni'a centr'a tem'o”, insist'is s-in'o Wagenknecht dum la gazet'ar'a konferenc'o de la 4-a de Septembr'o. “Ni'a komun'a klopod'o est'as re'met'i la social'a'j'n demand'o'j'n sur la tag'ord'o'n.”

Tia cel'o rekt'e kontraŭ'dir'as la rakont'o'n, al kiu komunik'il'o'j kaj domin'ant'a'j parti'o'j ŝat'us redukt'i la publik'a'n debat'o'n. Tiu de Eŭrop'o fend'it'a inter malic'a'j popol'ist'o'j kaj afabl'a'j liberal'ul'o'j — ĉiu'j adept'o'j de la merkat'o. Ĉia politik'a propon'o, kiu evit'as tiu'n fals'a'n du'ism'o'n est'as per'fort'e al'lig'ot'a al ĝi per glu'il'o de “alternativ'a'j fakt'o'j”. Kiam en Brit'uj'o s-ro Jeremy Corbyn re'orient'as la Labor'parti'o'n al mal'dekstr'a direkt'o, la gazet'ar'o suspekt'as li'n je kontraŭ'jud'ism'o, ĉar li sub'ten'as la pozici'o'n de la palestin'an'o'j. Kiam en German'uj'o s-in'o Wagenknecht anonc'as la star'ig'o'n de Aufstehen, Laurent Joffrin, en Libération (10-an de Septembr'o) akuz'as ŝi'n “imit'i la ekstrem-dekstr'a'n retor'ik'o'n”. Pri en'migr'ad'o la kun'fond'int'in'o de Aufstehen ag'as sam'temp'e por fort'ig'o de la azil'rajt'o kaj por regul'ad'o de la en'migr'ad'o de labor'fort'o'j : ŝi kontraŭ'as al simpl'a mal'ferm'o de la land'lim'o'j. Tiu pozici'o nutr'as vigl'a'n debat'o'n en'e de la mal'dekstr'o. Mal'pli'mult'a en la parti'o Di'e Link'e, ŝi al'iĝ'as al tiu de s-ro Bernie Sanders en Uson'o — “Mal'ferm'o de la land'lim'o'j ? Tio est'as propon'o de la dekstr'o, [kiu] far'us ĉiu'n en Uson'o pli mal'riĉ'a !”, klar'ig'is li'n en Vox, la 28-an de juli'o 2015.

La ĵurnal'ist'o'j kiu'j ŝajn'ig'as indign'o'n aŭd'ant'e s-in'o'n Wagenknecht ne pov'as ignor'i, ke la plej mult'a'j eŭrop'a'j parti'o'j apog'as mult'e pli restrikt'a'n politik'o'n. En 2017 la kandidat'o Emmanuel Macron promes'is “dign'e akcept'i la rifuĝ'ant'o'j'n, kiu'j hav'as rajt'o'n je protekt'o de Franc'uj'o. La ali'a'j est'os sen'prokrast'e re'ven'ig'ot'a'j al ili'a'j land'o'j por ke ili ne far'iĝ'u kaŝ'a'j en'migr'int'o'j”. [2] Tiam neni'u franc'a komunik'il'o skrib'is En marche ! [3] kiel “kontraŭ-en'migr'ul'a mov'ad'o”. Kaj Libération la 6-an-7-an de maj'o 2017 titol'is : “Far'u kio'n vi vol'as, sed voĉ'don'u por Macron”.

Pierre RIMBERT.




La aŭtor'o

Pierre RIMBERT


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Konsum'ebl'a kontest'ad'o por la mez'a'j klas'o'j

Konstru'ist'o'j de ruin'o'j

Ĉin'a social'a model'o en la Pire'o-haven'o

Kio'n la afer'o Cahuzac mal'kaŝ'as - La karnaval'o de esplor'ad'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] www.aufstehen.de/gruendungsaufruf

[2] “Emmanuel Macron président”, programme d’En Marche !, Villejuif, 2017.

[3] Tiel la nom'o de la parti'o, kiu'n Macron, la nun'a prezid'ant'o de Franc'uj'o, kre'is mal'long'e antaŭ ol kandidat'iĝ'i. -vl



Akcept'ej'o >> 1a oktobr'o 2018

Insul'ar'o konfisk'it'a de la uson'a arme'o

Ŝagos, la koral'a aviad'il'ej'o


La koral'a'j insul'o'j Ŝagos, mal'proksim'a'j de ĉia ali'a el'mar'a ter'o, ne evit'is la konflikt'o'j'n de la 20-a jar'cent'o. La star'ig'o de la uson'a milit'baz'o de Dieg'o Garcia sekv'ig'is la deport'ad'o'n de la loĝ'ant'o'j el tiu insul'ar'o de la Brit'a Imperi'o. Tiu'j nun esper'as, ke la Inter'naci'a Kort'um'o agnosk'u ili'a'n rajt'o'n re'ven'i kaj la suveren'ec'o'n de la Respublik'o Maŭricio pri tiu'j sep koral-insul'o'j de la Hindia Ocean'o.



de  Abdelwahab BIAD , Elsa EDYNIAK

Je Pli Ol 1.500 kilo'metr'o'j sud'e de Hind'uj'o kaj eĉ pli mal'proksim'a de la Sejŝel'o'j aŭ de la insul'o Maŭricio, la 55 insul'et'o'j de Ŝagos est'as dis'sem'it'a'j en pli ol 350 kilo'metr'o'j long'e mez'e de la Hindia Ocean'o. La surfac'o de ĉiu'j ĉi el'mar'a'j ter'o'j (64 kvadrat'kilo'metr'o'j) est'as mal'pli grand'a ol tiu de Parizo kaj jam neni'u origin'a loĝ'ant'o viv'as tie. Ili'a sort'o est'is tamen tem'o de la Ĝeneral'a Asemble'o de la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o [1], kiu en juni'o de 2017 decid'is al'vok'i la Inter'naci'a'n Justic-Kort'um'o'n (IJK) por juĝ'i pri la valid'o de la de'tranĉ'o, en 1965, de tiu'j teritori'o'j el la Respublik'o Maŭricio. Tiu teritori'a for'tranĉ'o okaz'is “sub prem'o”, laŭ la maŭricia prezid'int'o Anerood Jugnauth, kiu ĵus, la 3-an de Septembr'o, antaŭ la IJK atest'is por agnosk'o de la suveren'ec'o de si'a land'o pri tiu'j teritori'o'j.

Tiu insul'ar'o, mal'kovr'it'a de la portugal'o'j en 1512, tiam ankoraŭ ne loĝ'at'a, post'e far'iĝ'is nederlanda (1598-1710). Sub franc'a domin'ad'o (1715-1814), oni tie instal'is la unu'a'j'n afrik'a'j'n sklav'o'j'n en kokos'palm'ar'o'j'n. Brit'uj'o ek'posed'is ĝi'n en 1814 favor'e al la napoleonaj mal'venk'o'j kaj daŭr'e konserv'as ĝi'n kiel brit'a'n teritori'o'n de la Hindia Ocean'o. La dram'o, pro la ne'fin'it'ec'o de la sen'koloni'ig'o, okaz'is en tri akt'o'j : sekret'a inter'konsent'o kun Uson'o, teritori'a de'tranĉ'o kaj la deport'ad'o de la loĝ'ant'o'j.

Por kompren'i la de'ven'o'n de tiu disput'o, oni dev'as re'ir'i en la kun'tekst'o'n de la mal'varm'a milit'o, kiu don'is al la Hindia Ocean'o strategi'a'n grav'ec'o'n. [2] Sekv'e al la teori'o de la patr'o de la geopolitik'o, Hlaford John Mackinder, Vaŝington'o vol'as cert'ig'i si'a'n kontrol'o'n de la mar'a'j fasad'o'j por bar'i la kontinent'a'j'n potenc'o'j'n de la kern'land'o (heartland, tiu'temp'e la USSR [3]). Dum la milit'o kontraŭ Vjetnam'uj'o Uson'o ek'dezir'is la insul'o'n Dieg'o Garcia (du'dek ok kvadrat'kilo'metr'o'j), kies geografi'a pozici'o, en la sud'o de la insul'ar'o, ebl'ig'as inter'ven'i en larĝ'a'n part'o'n de la ter'glob'o kaj kontrol'i la grand'a'j'n mar'voj'o'j'n, tra kiu'j la energi'port'ant'a'j kaj ali'a'j krud'material'o'j pas'as.

En la kadr'o de la “special'a rilat'o” kun Brit'uj'o, sekret'a'j inter'trakt'ad'o'j en 1966 fin'iĝ'is per leter-inter'ŝanĝ'o [4] kun valor'o de traktat'o, sed sen ke la aprob'o de la brit'a parlament'o est'is petit'a. Londono dispon'ig'is al Uson'o la insul'o'n Dieg'o Garcia per lu'kontrakt'o de kvin'dek jar'o'j. Respond'e al la invad'o de Afgan'uj'o far'e de la soveti'an'o'j en 1979 la uson'a prezid'ant'o James Carter proklam'is, ke ĉia prov'o de arm'it'a okup'ad'o en la region'o de la Persa Golf'o est'os konsider'at'a kiel atak'o kontraŭ la viv'o'grav'a'j interes'o'j de li'a land'o. Tiu “Carter-doktrin'o” konduk'is al pli'fort'ig'o de la uson'a ĉe'est'o en la region'o kaj don'is ŝlos'il'a'n rol'o'n al tiu aer'a kaj mar'a milit'baz'o, kiu funkci'is ek'de 1977.

Ek'de la fin'o de la mal'varm'a milit'o nov'a'j arme'a'j kaj strategi'a'j cel'o'j far'as Dieg'o Garcia esenc'a'n maŝ'o'n en la uson'a aranĝ'o kaj en la okul'o'j de la milit'ist'o'j en la jar'o 2016 prav'ig'is silent'a'n daŭr'ig'o'n de la lu'kontrakt'o por krom'a'j du'dek jar'o'j : Golf-milit'o en 1990-1991, operaci'o kontraŭ la afgan'a'j talibanoj ek'de 2011, invad'o kaj okup'ad'o de Irako de 2003 ĝis 2011, batal'o kontraŭ la pirat'ad'o aŭ kontraŭ la Organiz'aĵ'o de Islam'a'j Ŝtat'o'j en la last'a'j jar'o'j. Ekster ĉia ekster'land'a rigard'o, Dieg'o Garcia est'is ceter'e favor'a lok'o por akcept'i sekret'a'n mal'liber'ej'o'n de la Ci'a post la 11-a de Septembr'o, kun la konsent'o de Londono. [5].

Tre taŭg'a protekt'at'a mar'spac'o

La koncesi'o de Dieg'o Garcia dev'is est'i “sekur'ig'at'a” per inter'konsent'o kun la nov'a ŝtat'o Maŭricio. Per la engaĝ'iĝ'o'j de Lancaster House en Septembr'o de 1965 al la maŭriciaj reprezent'ant'o'j, inter ili la unu'a ĉef'o de la reg'ist'ar'o, la labor'parti'a Seewoosagur Ramgoolam, est'is trud'at'a la perd'o de la Ŝagos-insul'ar'o inter'ŝanĝ'e kun financ'a kompens'aĵ'o, la rajt'o'n fiŝ'kapt'i kaj ekspluat'i la mar'a'j'n resurs'o'j'n de la insul'ar'o kaj promes'o re'don'i la teritori'o'n, kiam la defend'a'j instal'aĵ'o'j tie ne plu est'os neces'a'j.

La Respublik'o Maŭricio sen'de'pend'iĝ'is la 12-an de Mart'o 1968, kun teritori'o, kiu en'ten'as la ĉef'insul'o'n, la Rodrigues-insul'ar'o'n, la Sankt-Brand'o'n kaj Agalega …, sed ne la Ŝagos-insul'ar'o'n, kies jur'a status'o far'iĝ'is kompleks'a : la insul'ar'o rest'as sub la suveren'ec'o de Brit'uj'o, kiu ced'as la mar'a'j'n rajt'o'j'n al Maŭricio kaj la ter'a'j'n al Uson'o. Ek'de 1980 la Respublik'o Maŭricio kontest'as la traktat'o'n de Lancaster House, kiu'n oni taks'as mal'just'a, por ne dir'i kontraŭ'leĝ'a, laŭ la princip'o de ne'tuŝ'ebl'o de la land'lim'o'j hered'it'a'j de la koloni'iĝ'o. Ĝi ricev'is la sub'ten'o'n de la Afrik'a Uni'o kaj de la Ne-alianc'a Mov'ad'o — precip'e de Hind'uj'o [Barato] kaj Srilanko —, kun la cel'o far'i la Hindi'an Ocean'o'n “zon'o de pac'o”, kio implic'it'e cel'as la milit'baz'o'n de Dieg'o Garcia.

Post du jar'cent'o'j da en'migr'ad'o el Franc'uj'o, Afrik'o, Hind'uj'o aŭ de Madagaskaro, la loĝ'ant'o'j de la insul'ar'o est'is apart'a loĝ'ant'ar'o de proksim'um'e du mil hom'o'j sur tri insul-grup'o'j : Dieg'o Garcia, Sal'om'o'n kaj Per'os Banhos. Sed dum ili'a'j inter'trakt'ad'o'j kun la brit'o'j la uson'a'j instanc'o'j laŭ'dir'e insist'is por ricev'i “ekskluziv'a'n reg'ad'o'n (sen la antaŭ'a loĝ'ant'ar'o)”. [6] Tiu'j, en si'a kreol'a lingv'o baz'it'a sur la franc'a, nom'is si'n îlois” [ilŭá] (“insul'an'o'j”) est'is iom post iom for'pel'it'a'j el la insul'ar'o. Ĉi'a'j rimed'o'j ŝajn'is est'i bon'a'j por fuĝ'ig'i ili'n : mal'permes'o re'ven'i post vojaĝ'o, lim'ig'o de nutr'aĵ'o kaj de medikament'o'j, venen'ig'o kaj gas'um'ad'o de ĉiu'j hund'o'j [7] … En 1973 la last'a'j loĝ'ant'o'j est'is per'fort'e ekzil'it'a'j per var'ŝip'o al la Sejŝel'o'j kaj al la insul'o Maŭricio. Tiam komenc'iĝ'is la temp'o de lamizer (la mizer'o) kaj de la sagren (ĉagren'o) por la deport'it'o'j, kiu'j rest'is pari'o'j tie, kie'n ili est'is al'port'it'a'j.

Ek'de la 1990-aj jar'o'j komenc'iĝ'is long'a debat'o por kontest'i la leĝ'a'n valid'o'n de tiu deport'ad'o kaj por akir'i la rajt'o'n re'ven'i. La loĝ'int'o'j, feder'iĝ'int'a'j en la Grup'o de rifuĝ'int'o'j de Ŝagos (GRC), esplor'as ĉi'a'j'n voj'o'j'n por al'ir'i la brit'a'n kaj uson'a'n jurisdikci'o'j'n. Londono propon'as al ili financ'a'n kompens'aĵ'o'n kaj la brit'a'n civit'an'ec'o'n inter'ŝanĝ'e kun rezign'o pri ĉia jur'a akuz'o kontraŭ la brit'a ŝtat'o ; mil'o da ili akcept'is tiu'n kompens'aĵ'o'n kaj ek'loĝ'is en Brit'uj'o. Sed, per la akcept'o de tiu kompens'aĵ'o, la ŝagosanoj ag'is kontraŭ si'a'j ŝanc'o'j de sukces'o en est'ont'a'j jur'a'j ag'ad'o'j, kio'n montr'is la rifuz'o de ili'a'j last'a'j postul'o'j antaŭ la Eŭrop'a Kort'um'o de Hom'rajt'o'j en 2012 kaj antaŭ la Super'a Kort'um'o de Brit'uj'o en Juni'o de 2016. La disput'o'j port'it'a'j al la uson'a'j jurisdikci'o'j (la kort'um'o de la distrikt'o de Kolumbio kaj, en apelaci'o, la Super'a Kort'um'o) por kontest'i la decid'o'n star'ig'i la milit'baz'o'n sur ili'a'j teritori'o'j est'is ankaŭ mal'akcept'it'a'j, kun la argument'o, ke tem'as pri akt'o de reg'ist'ar'o ne juĝ'ebl'a pro la dis'ec'o de la potenc'o'j.

La mal'fru'a'j oficial'a'j bedaŭr'o'j, esprim'it'a'j la 16-an de Novembr'o 2016 de la brit'o Al'a'n Duncan, ŝtat'ministr'o pri Eŭrop'o kaj Amerik'o, kiu kvalifik'is la deport'ad'o'n de la ŝagosanoj “erar'a”, tut'e ne trankvil'ig'is tiu'j'n. Ili nun met'as si'a'j'n esper'o'j'n en la agnosk'o'n de la suveren'ec'o de Maŭricio pri la insul'ar'o. Sam'e kiel la Okcident'a Saharo, la demand'o de la Ŝagos-insul'ar'o est'as konflikt'o nask'it'a en la procez'o de ne'fin'it'a sen'koloni'ig'o kaj de teritori'a disput'o kun la eks'koloni'a potenc'o, kiu esprim'iĝ'as jur'e kaj diplomati'e.

La unu'a okaz'o por jur'ig'i tiu'n konflikt'o'n prezent'iĝ'is en 2010, sekv'e al la decid'o de Brit'uj'o kre'i, sen inter'konsent'o, protekt'at'a'n mar-are'o'n ĉirkaŭ la Ŝagos-insul'ar'o. Londono prav'ig'as la mal'permes'o'n de ĉia ekspluat'ad'o de la viv'a'j kaj mineral'a'j resurs'o'j de la insul'ar'o per la zorg'o konserv'i la mar'a'n medi'o'n. Sed, laŭ diplomati'a mesaĝ'o de la uson'a ambasad'o en Londono kaj mal'kaŝ'it'a de WikiLeaks [8], ŝajn'as ke tiu decid'o ne est'is ver'e motiv'it'a de ekologi'a'j konsider'o'j. Tiu dokument'o cit'as la asert'o'j'n de la direktor'o de la Ofic'ej'o pri Ekster'land'a'j Afer'o'j kaj de la Commonwealth (FCO), laŭ kiu est'os mal'facil'a, eĉ mal'ebl'a, por la loĝ'int'o'j daŭr'ig'i si'a'n postul'o'n re'ven'i sur la insul'o'j'n, se la tut'a insul'ar'o de Ŝagos far'iĝ'as mar'a rezerv'ej'o. Ali'a respond'ec'ul'o'j cert'ig'as al la uson'an'o'j, ke tia status'o, mal'e, trud'os neni'a'n lim'ig'o'n al la milit'a'j operaci'o'j …

En la real'o la decid'o cel'is mal'ebl'ig'i ĉi'a'n projekt'o'n re'ven'i de la ŝagosanoj per for'ig'o de ili'a sol'a viv'rimed'o : la fiŝ'kapt'ad'o. Ne surpriz'as, ke la Respublik'o Maŭricio kontest'as la star'ig'o'n de tiu protekt'at'a mar-are'o antaŭ la Inter'naci'a Tribunal'o pri Mar-jur'o, konsider'ant'e ke la brit'a iniciat'o mal'respekt'as ili'a'j'n don'it'a'j'n rajt'o'j'n ekspluat'i la resurs'o'j'n de la Ŝagos-insul'ar'o. La arbitraci'a juĝ'o de la 18-a de Mart'o 2015 dir'as, ke Brit'uj'o romp'is la promes'o'j'n far'it'a'j'n en Lancaster House koncern'e Maŭricion kaj nul'ig'as la star'ig'o'n de protekt'at'a mar-are'o. Sed, kvankam ĝi re'kon'as mal'simetri'o'n en la rilat'o'j inter la tri koncern'at'a'j land'o'j, la tribunal'o evit'as pri'trakt'i la fon'o'n de la demand'o de la suveren'ec'o kaj agnosk'i al la Respublik'o Maŭricio la status'o'n de mar'bord'a ŝtat'o [9].

Sub'ten'o de la sud'a'j land'o'j en la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o

Front'e al tiu blok'it'a situaci'o Maŭricio decid'is inter'naci'ig'i la demand'o'n. Ek'de 1965 La Ĝeneral'a Asemble'o de la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o kondamn'is la for'tranĉ'o'n de la Ŝagos-insul'ar'o kaj pet'is Londonon far'i “Neni'a'n dispon'o'n kiu dis'membr'ig'us la teritori'o'n de Maŭricio kaj romp'us ĝi'a'n teritori'a'n integr'ec'o'n”. En Juni'o de 2017 ĝi decid'is per 94 por'a'j voĉ'o'j kaj 15 kontraŭ'a'j kaj 65 si'n'de'ten'o'j pet'i konsult'a'n opini'o'n de la Inter'naci'a Justic-Kort'um'o [10] : “terur'a precedenc'o”, laŭ la brit'a reprezent'ant'o. La kort'um'o dev'os dir'i, “ĉu la proced'o de de'lok'ad'o est'is valid'e far'it'a kiam Maŭricio akir'is si'a'n sen'de'pend'ec'o'n en 1968” kaj star'ig'i la konsekvenc'o'j'n en inter'naci'a jur'o pri la rest'ad'o de la insul'ar'o sub la administraci'o de Brit'uj'o, “nom'e koncern'e la mal'ebl'o'n en kiu Maŭricio trov'iĝ'as por real'ig'i program'o'n de re'lok'ad'o de si'a'j civit'an'o'j”. La analiz'o de tiu voĉ'don'ad'o montr'as signif'a'n sub'ten'o'n de grav'a'j sud'a'j land'o'j (Sud-Afrik'o, Alĝerio, Saud-Arab'uj'o, Argentino, Brazilo, Kubo, Egipt'uj'o, Hind'uj'o [Barato], Malajzi'o, Niĝerio, Pakistano, Filipinoj kaj Vjetnam'uj'o). La voĉ'o'j kontraŭ la rezoluci'o, de la alianc'an'o'j de Uson'o kaj de Brit'uj'o (Afgan'uj'o, Aŭstrali'o, Irako, Israelo, Japan'uj'o, Sud-Kore'uj'o kaj de Franc'uj'o, kiu ankaŭ est'is “de'tranĉ'int'a” la insul'o'j'n Mayotte kaj Komor'o'j) est'is atend'it'a'j. La si'n'de'ten'o'j de Ruslando kaj de Ĉin'uj'o pov'as klar'iĝ'i per la rezerv'o'j de tiu'j land'o'j uz'i la inter'naci'a'n justic'o'n por regul'ig'i teritori'a'j'n disput'o'j'n, pri kiu'j ili pov'us perd'i, koncern'e Krimeon aŭ la insul'o'j'n en la Ĉin'a Mar'o.

Pro si'a'j geopolitik'a'j kaj ekonomi'a'j implik'aĵ'o'j la demand'o de la Ŝagos-insul'ar'o trans'ir'as la angl'a'n-maŭrici'an du'flank'a'n kadr'o'n, kaj ne ekzist'as garanti'o pri ĝi'a rezult'o. Laŭ Londono kaj Vaŝington'o, Dieg'o Garcia kontribu'as al la sekur'ec'o de la planed'o kaj ebl'ig'as batal'i kontraŭ la “hibrid'a'j minac'o'j” (teror'ism'o, pirat'ec'o, trans'naci'a'j krim'o'j) kiu'j pov'us nom'e tuŝ'i la al'ir'o'n al la Ruĝ'a Mar'o kaj al la Golf'o. Tiu afer'o do ŝajn'as est'i simptom'a pri la vol'o de la potenc'a'j ŝtat'o'j prefer'i si'a'j'n milit'a'j'n kaj financ'a'j'n interes'o'j'n antaŭ la hom'rajt'o'j kaj la rajt'o'j de la popol'o'j.

Abdelwahab BIAD kaj Elsa EDYNAK.


La aŭtor'o

Abdelwahab BIAD
Docent'o pri inter'naci'a'j rilat'o'j kaj pri inter'naci'a jur'o ĉe la universitat'o de Ruen'o [Rouen].
(vid'u)

Elsa EDYNIAK
Doktoriĝantino pri mar-jur'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Pli traf'a esprim'o ol "Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j". -vl

[2] Vd Je'a'n-Louis Peninou, “Un redéploiement stratégique das la Corne de l’Afrique”, Le Mond'e diplomatique, decembr'o 2001.

[3] Mal'long'ig'o de Uni'o de la Social'ism'a'j Sovet-Respublik'o'j, aŭ Sovet'uni'o aŭ Sovetio. -vl

[4] “Exchange of notes concerning the availability for devence purposes of the British Indi'an Ocean territory”, Londono, 30-an de decembr'o 1966.

[5] I'a'n Cobain kaj Richard Norton-Taylor, “Claims of secret Ci'a jail for terror suspects on British island to be investigated”, The Guardian, Londono, 19-an de Oktobr'o 2007.

[6] David Vin'e, “The truth about Dieg'o Garcia”, Le Mond'e diplomatique, angl'a el'don'o, Londono, 15-an de juni'o 2015.

[7] David Vin'e, Island on Shame : The Secret History of the Us Military Bas'e on Dieg'o Garcia, Princ'et'o'n University Press, 2009.

[8] “Cable No 001156 from Us Enbassy, London to Us Stat'e Department”, 15-an de maj'o 2009.

[9] Kp “L’arbitrage relatif à l’air'e marin'e protégée des Chagos (Maurice c. Royaume Uni) du 18 mars 2015 : une décision prudent'e pour un litige complexe”, Revu'e québécoise de droit international, n-ro 29.1, Montreal'o, 2016.

[10] Rezoluci'o 71/292 de la 22-a de Juni'o 2017.


Akcept'ej'o >> 1a oktobr'o 2018

Se reg'ist'ar'o vol'us ver'e ŝanĝ'i la kondiĉ'o'j'n

Front'e al la merkat'o'j la scen'ar'o de batal'o


Post unu'a artikol'o analiz'ant'a la influ'o'n de la financ'o al la ŝtat'o'j (“La invest'ist'o ne voĉ'don'as”, juli'o 2018), tiu ĉi du'a part'o interes'iĝ'as pri la rimed'o'j por rezist'i al tio. En manier'o de fikci'o ĝi imag'as profund'a'n kriz'o'n, kiu instig'as loĝ'ant'ar'o'n batal'i, antaŭ ol propon'i batal'plan'o'n, kiu mal'ferm'as emancip'a'j'n perspektiv'o'j'n, sed sen ignor'i la kost'o'j'n.



de  Renaud LAMBERT , Sylvain LEDER

En Decembr'o de 1997 Ignacio Ramonet, tiam direktor'o de Le Mond'e diplomatique, al'vok'is por “mal'arm'i la merkat'o'j'n”. Preskaŭ du'dek unu jar'o'j'n post'e la antagonism'o inter financ'o kaj popol'a suveren'ec'o ne mal'aper'is, kio'n atest'as la last'a'temp'a'j ital'a'j, turk'a'j kaj argentinaj konvulsi'o'j. [1] Malgraŭ la propon'o'j formul'it'a'j en 1997, unu demand'o rest'as : kiel far'i ? Ne vol'i engaĝ'iĝ'i por respond'o, tio el'met'as oni'n al du minac'o'j : la simptom'ar'o de Edip'o kaj la fantom'o de Meduz'o.

En la grek'a mit'ar'o, Edip'o en'karn'ig'as iluzi'o'n : tiu'n ke oni pov'as evit'i si'a'n destin'o'n. Kiam Piti'o anonc'as al li, ke li mort'ig'os si'a'n patr'o'n kaj edz'in'ig'os si'a'n patr'in'o'n, la hero'o fuĝ'as el la urb'o Korinto, kaj tiel akcel'as la real'ig'o'n de la orakol'o. Jam de long'a temp'o la mal'dekstr'a'j ekonomik'ist'o'j avert'is : se ili'a politik'a tend'ar'o en'potenc'iĝ'as kaj vol'as real'ig'i si'a'n program'o'n, tiam la “diktator'ec'o de la merkat'o'j” met'os ĝi'n sen'kompat'e antaŭ la neces'o'n ek'batal'i. Prov'i ignor'i tiu'n real'o'n aŭ prokrast'i la pens'ad'o'n pri ĝi'a'j konsekvenc'o'j — ekzempl'e por ne frenez'ig'i la merkat'o'j'n — est'as la modern'a ekvivalent'o de la edip'a fuĝ'o. Tio akcel'as la tragedi'o'n, kio'n, en 2015, ilustr'is la subit'a kapitulac'o de la grek'a parti'o Sirizo. [2]

Ĉu idili'a etos'o ?

Ekzist'as du'a rif'o, kiu'n ali'a figur'o de la grek'a mit'ar'o simbol'as : Meduz'o, kiu ŝton'ig'is tiu'j'n, kiu'j aŭdac'is rigard'i ŝi'n rekt'e en la okul'o'j'n. Mult'a'j politik'a'j organiz'aĵ'o'j kaj asoci'o'j el'spez'as mult'a'j'n taks'a'j'n raport'o'j'n por pri'skrib'i la financ'a'n Gorgon'o'n. Tamen, en la moment'o por imag'i metod'o'n por fal'ig'i ĝi'n, ili ŝajn'as est'i perpleks'a'j. Last'e aper'int'a labor'aĵ'o de la Asoci'o por impost'ad'o de financ'a'j transakci'o'j kaj por civit'an'a ag'ad'o (Attac) titol'it'a Dek jar'o'j'n post la kriz'o ni trans'pren'u la kontrol'ad'o'n de la financ'o [3], kiu prezent'as si'n kiel “libr'o'n por ag'i”, detal'e el'montr'as la manier'o'n, per kiu la financ'o ostaĝ'ig'is la mond'o'n dum la dis'fal'o de la merkat'o'j, en 2008. Kiam ven'as la part'o dediĉ'it'a al la dis'volv'end'a'j ag'ad'o'j por neŭtral'ig'i la antaŭ'e analiz'it'a'j'n rigl'il'o'j'n, la aŭtor'o'j almenaŭ inter'ŝanĝ'as la sekc'il'o'n kontraŭ la stel'o'j : “Ni iom rev'u”, ili propon'as, antaŭ ol pentr'i si'a'n “real'ism'a'n utopi'o'n” … pasiv'e : “La pez'o de la instituci'a'j invest'ist'o'j mal'kresk'is”, “la hedge funds est'as mal'permes'at'a'j”, “la mal'long'temp'a strategi'o de la financ'merkat'o'j for'las'it'a”, “re'struktur'ad'o de la ŝuld'o'j est'as real'ig'at'a en la kadr'o de inter'naci'a konferenc'o pri la ŝuld'o”. Meduz'o minac'as ; Meduz'o mort'is. Kiu mort'ig'is ŝi'n kaj kiel ? La leg'ant'o pri tio ek'sci'as neni'o'n.

Kaj se Edip'o ne fuĝ'us ? Kaj se la mal'dekstr'o kuraĝ'us rekt'e al'rigard'i si'a'n kontraŭ'ul'o'n ? Oni pov'us turn'i si'n al la histori'o por rakont'i la akir'it'a'j'n venk'o'j'n, hieraŭ, kontraŭ la merkat'o'j ; ili ja ekzist'as. Sed, kvankam la pas'int'ec'o liver'as kial'o'j'n por esper'i, ĝi ne ĉiam ebl'ig'as re'far'i la nun'a'n stat'o'n de la fort'rilat'o'j. Nu. ŝajn'as ke la invest'ist'o'j dek'obl'ig'is si'a'j'n kapabl'o'j'n mal'util'i dum ĉiu kriz'o, kiu'n ili kaŭz'is. Kaj tiel ili ĉe la hieraŭ'a'j sukces'o'j vek'as la demand'o'n : kio ebl'is, ĉu tio rest'as ebl'a ?

Ni prov'u ĉi tie imag'i ; tio ebl'ig'as izol'i la variabl'o'j'n por koncentr'i la pens'ad'o'n al la konflikt'o kun la merkat'o'j. Ni de'ir'u do de ideal'a politik'a cirkonstanc'o. Ekzempl'e la jen'a.

Okaz'e de grav'a kriz'o la franc'a politik'a pejzaĝ'o ŝancel'iĝ'as. La loĝ'ant'ar'o dezir'as turn'i la paĝ'o'n de la nov'liberal'ism'o ; ĝi elekt'as hom'o'n, kiu decid'e intenc'as ag'i por tio kaj don'as al li komfort'a'n pli'mult'o'n en la parlament'o. La en'potenc'iĝ'int'a reg'ist'ar'o pov'as kalkul'i kun matur'a politik'a parti'o kun sufiĉ'e mult'a'j kompetent'a'j kadr'ul'o'j por anstataŭ'ig'i la alt'a'j'n funkci'ul'o'j'n, kiu'j rifuz'as la ŝanĝ'o'n. Sur'strat'e, en amas'a kaj fest'ant'a popol'a mobiliz'iĝ'o sever'e atak'as la fi'manovr'o'j'n de la reakci'o. Diskredit'ig'it'a'j, la privat'a'j komunik'il'o'j ne sukces'as lud'i la rol'o'n de opozici'o : ili'a incit'ec'o kontraŭ la reg'ist'ar'o nur pli'ig'is la decid'em'o'n de la loĝ'ant'ar'o. La polic'o kaj la arme'o si'a'vic'e montr'as leĝ'fidel'o'n, kio for'ig'as la perspektiv'o'n de ŝtat'renvers'o.

Ĉu idili'a etos'o, dum la real'o plej oft'e pentr'iĝ'as per tranĉ'il'o'j ? Sen'dub'e. Kaj tamen, spit'e al tiu ĉi idili'a scen'ar'o, [4] la progres'em'a'j fort'o'j dev'os far'i ekster'ordinar'e per'fort'a'n batal'o'n. Ĉar la simpl'a vol'o plen'um'i si'a'j'n promes'o'j'n est'as milit'deklar'o : “Progres'em'a gvid'ant'o, kiu montr'us si'a'n decid'em'o'n, tuj est'ig'us mal'amik'a'n re'ag'o'n de la merkat'o'j, kaj pli ĝeneral'e de ĉiu'j fort'o'j de la kapital'o, analiz'as la ekonomik'ist'o kaj filozof'o Frédéric Lord'o'n. Re'ag'o'n, kiu dev'ig'us li'n uz'i pli alt'a'n rapid'um'o'n, en reciprok'a akr'iĝ'o, kiu konduk'us al tre radikal'a'j dispon'o'j, escept'e de « blok'iĝ'o »” Sed se la batal'o kontraŭ la merkat'o'j hav'as kost'o'n — pri tio pli mal'supr'e — ĝi ebl'ig'as la trans'form'ad'o'j'n, kiu'j'n la financ'a oligarĥ'ar'o mal'permes'as : fin'o'n de la provizor'ec'o, de la produkt'ism'o, de la mal'raci'a el'ĉerp'ad'o de la natur'resurs'o'j, fin'o de la frenez'a konsum'ad'o, de la ĉiu'tag'a koktel'o de kontraŭ-stres'a'j medikament'o'j, de la abism'a'j mal'egal'ec'o'j … “Oni dev'as bon'e mezur'i, preciz'ig'as Lord'o'n, la nivel'o'n de mal'amik'ec'o, al kiu oni el'met'as si'n kaj kiu'n, kiam ĝi est'as lanĉ'it'a, oni jam ne pov'as halt'ig'i. Ĉar ne ekzist'as opci'o de laŭ'grad'ec'o.”

Por far'i tiu'n ekzerc'o'n de imag'ad'o, ni ĉirkaŭ'ig'as ni'n per tri muz'o'j ne ced'em'a'j en ŝtorm'a temp'o : Frédéric Lord'o'n, ĵus prezent'it'a ; Jacques Nikonoff, profesor'o ĉe la Institut'o pri eŭrop'a'j stud'o'j de la universitat'o Parizo-VIII, lern'int'o de la Ŝtat'a Lern'ej'o pri Administr'ad'o (En'a), dum cert'a temp'o reprezent'ant'o de la Depon-kas'o en Uson'o kaj financ'a ataŝe'o por la Trezor'ej'o en Nov'jork'o ; kaj Dominique Plihon, profesor'o pri financ'a ekonomi'o ĉe la universitat'o Parizo-VIII. [5]

Apopleksi'o en la redakt'ej'o'j

La Prezid'ant'a'j kaj parlament'a'j elekt'o'j kaŭz'is la sankci'o'n de la merkat'o'j : la franc'a spread [6] salt'is alt'e'n, dum la invest'ist'o'j for'ir'is el la ŝuld'paper'o'j de Franc'uj'o. Mal'trankvil'a'j pro la promes'o de Parizo ĉes'ig'i la nov'liberal'a'n ord'o'n, la grand'a'j riĉ'aĵ'o'j prov'as el'tir'i part'o'n de si'a mon'o. For'ir'o de la invest'ist'o'j kaj fuĝ'o de la kapital'o'j mal'bon'ig'as la pag'bilanc'o'n kaj minac'as la pag'i'pov'o'n de la ŝtat'o.

La Eŭrop'a Uni'o tiam en'ir'as la aren'o'n. Sur politik'a nivel'o la Eŭrop'a Komision'o mult'ig'as la deklar'o'j'n, kiu'j memor'ig'as tiu'n de ĝi'a prezid'ant'o Je'a'n-Claude Juncker en 2015 : “Ne pov'as ekzist'i demokrati'a elekt'o kontraŭ la eŭrop'a'j traktat'o'j” (Le Figar'o, 29-an de januar'o 2015). La ordon'o'j'n re'tir'iĝ'i akompan'as minac'o'j de sankci'o'j pro ne'respekt'o al la kriteri'o'j de “bon'a kondut'o” fiks'it'a'j de la eŭrop'a traktat'o pri stabil'ec'o kaj kresk'o, adopt'it'a en 1997 : publik'a deficit'o mal'pli ol 3 el'cent'o'j de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) kaj nivel'o de en'ŝuld'iĝ'o kiu ne super'as 60 el'cent'o'j'n de la MEP. Ĉar Franc'uj'o ne est'as Grek'uj'o, la kriz'o baldaŭ minac'as ĉiu'j'n land'o'j'n de la eŭr'o-zon'o. La situaci'o far'iĝ'as praktik'e ne'ten'ebl'a.

En tiu stadi'o Franc'uj'o simil'as al kribr'il'o : la eŭr'o'j for'ir'as el ĝi'a teritori'o tra ĉi'a'j inter'spac'et'o'j. Sub la reĝim'o de liber'a cirkul'ad'o de kapital'o'j (garanti'at'a de la eŭrop'a'j traktat'o'j) la bilet-sifon'o'j mult'as. Special'e tri de ili postul'as pli rapid'a'n re'ag'o'n ol la normal'a ritm'o de leĝ'a'j procedur'o'j permes'as ; do neces'as, laŭ'neces'e, proced'i per dekret'o'j.

Unu'e ĉe la nivel'o de la hot money, aŭ mal'long'temp'a'j spekul'a'j invest'o'j. Tiu'j kapital'o papili'as de unu invest-okaz'o al ali'a. Tim'ig'it'a'j de la politik'a orient'iĝ'o de Parizo, ili fuĝ'as el la franc'a teritori'o en elektron'ik'a rapid'o kaj el'ĉerp'as la land'a'j'n rezerv'o'j'n en ali'land'a mon'o. La solv'o ? “Sistem'o nom'at'a « deposit », sam'e kiel tiu uz'it'a de Malajzi'o dum la kriz'o de 1997-1998”, propon'as Lord'o'n. Tiu rimed'o trud'as al en'ir'ant'a'j en la teritori'o'n aŭ jam ĉe'est'a'j en ĝi depon'o'n de garanti'o (je tri'on'o) kiu re'don'iĝ'as nur sub cert'a'j kondiĉ'o'j : minimum'a temp'o de rest'ad'o sur la teritori'o (unu jar'o, ekzempl'e, kontraŭ aktual'e kelk'a'j dek'o'j da minut'o'j), kio lim'ig'as la spekul'ad'a'j'n ag'ad'o'j'n sen ĝen'i la produkt'iv'a'j'n invest'o'j'n, la eksport'o'j'n nek import'o'j'n.

Du'a vektor'o de kapital-fuĝ'o : la land'lim'o'j, kiu'j'n la riĉ'aĵ'o'j de la plej grand'a'j riĉ'ul'o'j tra'ir'as amas'e. Ekzist'as rimed'o por re'ten'i ili'n : ĝi aparten'as al la il'ar'o de la kapital-kontrol'o, kies simpl'a el'vok'o kaŭz'as apopleksi'o'j'n en cert'a'j redakt'ej'o'j. Tiu'j meĥanism'o'j “est'is tamen uz'at'a'j en Franc'uj'o inter 1939 kaj 1967 kaj post'e inter 1968 kaj 1989”, memor'ig'as Nikonoff. Ili est'is uz'at'a'j ankaŭ en Argentino dum la kriz'o de 2001. Tem'as ĉi tie pri re'star'ig'o de kontingent'ad'o : la proced'o, simpl'a, lim'ig'as la sum'o'j'n, kiu'j'n privat'ul'o'j pov'as re'tir'i en la giĉet'o de si'a bank'o. Ĝi ankaŭ kadr'ig'as la postul'o'j'n de deviz'o'j de entrepren'o'j kaj de mastr'um'o'j laŭ ili'a post'a uz'ad'o.

La tri'a deviz'o-pump'il'o, kiu minac'as ruin'ig'i la franc'a'n ekonomi'o'n, instal'iĝ'as ĉirkaŭ la ŝuld'o. “La unu'a far'end'o est'as anonc'i pag'o'prokrast'o'n pri la ŝuld'o-pag'o“, opini'as Nikonoff. “Tio don'as la okaz'o'n por lanĉ'i civit'an'a'n kontrol'procedur'o'n, simil'a'n al tiu organiz'it'a de la Kolektiv'o por civit'an'a kontrol'procedur'o de la publik'a ŝuld'o [CAC] en 2014, al'don'as Plihon. La asemble'o, konsist'ant'a el civit'an'o'j, parlament'a'j deleg'it'o'j, reprezent'ant'o'j de la soci'o, demonstr'as, ke la eksplod'o de la ŝuld'o, kiu pas'is de 60 el'cent'o'j al 100 el'cent'o'j de la MEP inter 2008 kaj 2018, grand'part'e de'ven'as el la financ'a kriz'o. Oni tiam decid'as, ke grav'a part'o de la ŝuld'o ne est'as laŭ'leĝ'a. Per ali'a'j vort'o'j, ke la civit'an'o'j ne dev'as re'pag'i ĝi'n.” En 2014 la analiz'o'j de la CAC taks'is, ke proksim'um'e 59 el'cent'o'j de la aktual'a alt'ec'o de la ŝuld'o dev'ig'as al neni'a re'pag'o.

Ĉi tie la ekzerc'o de imag'ad'o komplik'iĝ'as : “Pag'o'prokrast'o pri la franc'a ŝuld'o, kiu super'as 2000 miliard'o'j'n da eŭr'o'j, tuj kaŭz'us grav'a'n sistem-kriz'o'n, avert'as Lord'o'n, sen tamen propon'i ke oni rezign'u pri ĝi. Ĉiu'j inter'naci'a'j (kaj naci'a'j) invest'ist'o'j el'met'it'a'j al la franc'a suveren'a risk'o, est'us mal'stabil'ig'it'a'j. Jen la panik'o en ĉiu'j etaĝ'o'j, kaj mult'a'j bank'o'j kolaps'us.” Kio'n far'i en tia'j kondiĉ'o'j ? Li desegn'as du voj'o'j'n : “Sufiĉ'e fru'e antaŭ'sci'ig'i, ke Franc'uj'o honor'os si'a'j'n engaĝ'iĝ'o'j'n je kondiĉ'o'j, kiu'j'n ĝi suveren'e fiks'os, kaj sen far'i nov'a'j'n ŝuld'o'j'n ĉe la merkat'o'j. Aŭ las'i al'ven'i la financ'a'n ĥaos'o'n, kaj profit'i ĝi'n : kolekt'ant'e la bankrot'a'j'n bank'o'j'n per kuler'et'o, do … per 0 eŭr'o.” En scen'ar'o de al'front'iĝ'o kun la merkat'o'j tiu opci'o ebl'ig'as organiz'i la trans'ir'o'n al social'ig'it'a sistem'o de kredit'o.

“Plej grav'as, daŭr'ig'as Nikonoff, ke tuj la fort'rilat'o invers'iĝ'is : jam ne la ŝtat'o sufer'as la prem'o'n de la invest'ist'o'j, sed mal'e. Ek'de tiu moment'o ĝi kapabl'as kre'i mal'cert'ec'o'n ĉe ili kaj sam'temp'e divid'i ili'n — grav'eg'a aspekt'o de la afer'o'j, kiu evit'os la aper'o'n de unu'ec'a front'o.” Kiel ? “Per anonc'o, ekzempl'e, ke cert'a'j ag'ant'o'j ricev'os re'pag'o'n, sed ne la ali'a'j. Kaj sur'baz'e de kvot'o'j, kiu'j'n decid'i la publik'a potenc'o rezerv'as al si la liber'ec'o'n …”

“Minimum'o da mal'glat'ec'o”

Se, Post ŝtop'ad'o de la franc'a kribr'il'o, la eŭr'o'j jam ne for'ir'as, ili ankaŭ ne en'ir'as, ĉar la invest'ist'o'j ne dezir'as invest'i en land'o'n, kiu'n ili jam ne pov'as for'las'i. La pag'prokrast'o don'is al Parizo financ'a'n ag'o'spac'o'n, sed tiu ne sufiĉ'as por plen'ig'i la primar'a'n deficit'o'n de la land'o (la diferenc'o'n inter la en'spez'o'j kaj el'spez'o'j de la publik'a'j administraci'o'j). En 2017 la sum'o'j por re'pag'o de la ŝuld'o est'is 42 miliard'o'j da eŭr'o'j ; la primar'a deficit'o proksim'um'e 15 krom'a'j miliard'o'j. Neces'as do trov'i dispon'ebl'a'n mon'o'n por pag'i la salajr'o'n al la funkci'ul'o'j, pri'zorg'i la lern'ej'o'j'n ktp. Per ali'a'j vort'o'j, por mal'firm'ig'i la maŝ'nod'o'n de la merkat'o'j “neces'as imag'i procedur'o'n de financ'ad'o de la ŝtat'o, kiu ne pas'u tra ili, resum'as Lord'o'n. Tio ŝajn'as est'i de fundament'a logik'o … ĉar oni prov'as liber'iĝ'i el ili”.

“En la unu'a temp'o Parizo pov'as turn'i si'n al la Eŭrop'a Centr'a Bank'o [ECB] pet'ant'e ĝi'n aĉet'i ŝuld'paper'o'j'n”, propon'as Plihon. Van'a prov'o : mal'e al la statut'o'j de la instituci'o, Frankfurto, kiel antaŭ'vid'it'e, rifuz'as la pet'o'n. “En tiu kaz'o Franc'uj'o turn'as si'n al si'a propr'a centr'a bank'o, klar'ig'ant'e ke ĝi rifuz'as la dikt'aĵ'o'n de la ECB, konklud'as la ekonomik'ist'o. “La ŝtat'o'j dum long'a temp'o financ'is si'n ĉe si'a'j centr'a'j bank'o'j, prav'ig'as Nikonoff. La bank'o'j prunt'as al ili je interez'kvot'o'j, kiu'j pov'is est'i pli mal'alt'a'j ol la merkat'a'j ; kelk'foj'e je kvot'o nul'a. Eĉ okaz'is ke ili don'is prunt'o'j'n ne re'pag'end'a'j'n.” Kaj se la prezid'ant'o de la Bank'o de Franc'uj'o si'a'vic'e mal'em'as, argument'ant'e per si'a “sen'de'pend'ec'o” ? “Neces'as instal'i fort'rilat'o'n, inter'romp'as Plihon. Oni ne pov'as gajn'i sen minimum'o da mal'glat'ec'o.” Lord'o'n ne dir'as i'o'n ali'a'n : “La struktur'o'j de la inter'naci'a ekonomi'o kaj de la naci'a'j ekonomi'o'j est'as aranĝ'it'a'j tiel ke, por eĉ nur iom'et'e ced'ig'i la financ'a'j'n fort'o'j'n neces'as romp'i al ili la vertebr'o'n. Kaj tio ebl'as per brutal'a'j dispon'o'j. Oni ja ŝanĝ'as la politik'a'n univers'o'n.”

Jen la Bank'o de Franc'uj'o liber'ig'it'a el si'a pragmat'a sen'de'pend'ec'o, kiu ĝis nun lig'is ĝi'n sol'e al la interes'o'j de la financ'a mond'o. La reg'ist'ar'o nun turn'as si'n al la intern'a ŝpar'aĵ'o, sufiĉ'e grav'a — ŝanc'o, pri kiu la grek'o'j ne dispon'is — por don'i du'a'n font'o de solid'a financ'ad'o : “Nur la financ'a riĉ'aĵ'o (ekster la ne'mov'ebl'aĵ'o'j) de la mastr'um'o'j est'as taks'at'a je 3.800 miliard'o'j da eŭr'o'j, el kiu'j 1.300 miliard'o'j por viv-asekur'o'j, skrib'is la ekonomi-ĵurnal'ist'o Je'a'n-Michel Quatrepoint en 2010 (La Tribun'e, 27-an de decembr'o 2010). Tiu de la ŝtat'o (daŭr'e sen ne'mov'ebl'aĵ'o'j) taks'iĝ'as je 850 miliard'o'j da eŭr'o'j. Do, aktiv'aĵ'o'j por la dom'o Franc'uj'o (ekster entrepren'o'j) de sum'e 4.650 miliard'o'j. Front'e al tio, la ŝuld'o de la mastr'um'o'j est'as je 1.300 miliard'o'j, el kiu'j tri kvar'on'o'j est'as ne'mov'ebl'aĵ-kredit'o'j. Kaj tiu de la ŝtat'o, je 1.600 miliard'o'j. Ni hav'as do larĝ'e pozitiv'a'n sald'o'n.” La post'a kresk'o de la franc'a ŝuld'o al 2.000 miliard'o'j da eŭr'o'j ne sen'valid'ig'as tiu'n argument'ad'o'n.

Por kolekt'i tiu'n ŝpar'aĵ'o'n Nikonoff propon'as el'don'i ne'inter'trakt'ebl'a'j'n obligaci'o'j'n, dispon'o jam uz'it'a en Kalifornio en la jar'o 2009. Minac'at'a de ne'pag'i'pov'o, tiu uson'a ŝtat'o distribu'is ŝuld'o-atest'o'j'n (Io'u, de la angl'a I owe you, “mi ŝuld'as al vi”) por pag'i si'a'j'n faktur'o'j'n. Re'pag'it'a'j, tiu'j slip'o'j post'e uz'ebl'is de la loĝ'ant'ar'o. Kalifornio est'is tiam gvid'at'a de respublik'an'a guberni'estr'o : s-ro Arnold Schwarzenegger.

“Ceter'e oni far'as dev'ig'a'j'n de'prunt'o'j'n ĉe la bank'o'j kaj asekur-kompani'o'j, daŭr'ig'as Nikonoff. Ali'vort'e, la ŝtat'o trud'as al tiu'j societ'o'j aĉet'o'n de don'it'a frakci'o de tiu'j ŝuld'o-el'don'aĵ'o'j.” Ĉu konfisk'a meĥanism'o ? “Aktual'e ekzist'as dek'kvin'o da franc'a'j kaj inter'naci'a'j bank'o'j kiu'j sub'skrib'as klaŭz'ar'o'n por akir'i la status'o'n de special'ist'o'j pri Trezor-valor'o'j [SVT] ĉe la Agence Franc'e Trésor. Inter ili'a'j dev'o'j : ĉiu aĉet'u almenaŭ 2 el'cent'o'j'n de ĉiu el'don'o, do sum'e 30 el'cent'o'j'n por la dek'kvin SVT. Kaj tamen, neni'u denunc'as form'o'n de dev'ig'a ŝpar'ad'o. Ni pov'us kontent'iĝ'i per etend'o de la status'o de SVT al ĉiu'j bank'a'j establ'o'j.” Ekzempl'e, antaŭ ol etend'i la meĥanism'o'n de dev'ig'a'j prunt'o'j al la mastr'um'o'j. “En 1976, memor'ig'as Plihon, dum la grand'a sek'ec'o, la ŝtat'o dev'ig'is la loĝ'ant'ar'o'n kun cert'a nivel'o de en'spez-impost'o prunt'i al ĝi je kondiĉ'o'j ne inter'trakt'ebl'a'j.” La Kas'o pri Depon'aĵ'o'j, daŭr'e publik'a en Franc'uj'o, don'as la ideal'a'n instrument'o'n por de'flu'ig'i kaj mastr'um'i tiu'j'n flu'o'j'n.

La akir'it'a'j financ'a'j ag'o'spac'o'j ebl'ig'as real'ig'i social'a'n program'o'n kapabl'a'n facil'ig'i la al'iĝ'o'n de la loĝ'ant'ar'o : pli'bon'ig'o de la protekt'o de la salajr'ul'o'j, alt'ig'o de la pensi'o'j kaj ĝeneral'a klopod'o por pli'bon'ig'i la viv'nivel'o'n ne neces'e per krom'a konsum'ad'o (sen'pag'ec'o de la publik'a'j transport'o'j, de lern'ej'a'j manĝ'ej'o'j, social'a'j loĝ'ej'o'j …).

Per tio tamen ankoraŭ ne ĉio est'as decid'it'a, ĉar neces'as stabil'ig'i la situaci'o'n por long'a perspektiv'o. Por ag'i en tiu direkt'o, la ŝtat'o dispon'as pri efik'a rimed'o : la impost'o. La politik'a'j fort'o'j en la potenc'o en Parizo ne forges'is ke, malgraŭ la progres'ant'a erozi'o de la impost'o por riĉ'a'j mastr'um'o'j kaj por la kapital'o ek'de la 1970-aj jar'o'j, konservativ'a'j reg'ist'ar'o'j antaŭ'e praktik'is impost-kvot'o'j'n, kiu'j'n la ekonomi'a gazet'ar'o hodiaŭ juĝ'us konfisk'a'j. Inter 1950 kaj 1963 la loĝ'ant'o'j de la Blank'a Dom'o nom'iĝ'is nek Lenin'o nek “CheGuevara, sed Harry Trum'a'n, Dwight Eisenhower kaj John Fitzgerald Kennedy. Ĉiu'j tamen konserv'is marĝen'a'n part'o'n de impost'o'j (la plej alt'a kaj aplik'at'a nur al la super'a part'o de la en'spez-nivel'o de la plej riĉ'a'j mastr'um'o'j) pli alt'a ol 90 el'cent'o'j. Inspir'it'a de tiu ekzempl'o, la franc'a reg'ist'ar'o re'star'ig'is sistem'o'n de progres'a'j dev'ig'a'j de'pren'o'j por ĉiu'j en'spez'o'j kaj sam'temp'e for'ig'is la impost'a'j'n kaj soci'a'j'n niĉ'o'j'n, kiu'j ebl'ig'is evit'i tio'n. Ĝi ceter'e re'star'ig'is la impost'o'n de solidar'ec'o por riĉ'aĵ'o (ISF) kaj far'is ĝi'n sufiĉ'e fort'a kaj progres'ant'a por ke la plej bon'stat'a'j mastr'um'o'j — 10 el'cent'o'j de la plej bon'stat'a'j franc'o'j posed'as 47 el'cent'o'j'n de la naci'a riĉ'aĵ'o — est'u instig'at'a'j vend'i part'o'n de si'a'j hav'aĵ'o'j por pag'i ĝi'n.

La demand'o de la bank'o'j baldaŭ lev'iĝ'as : “Est'us sufiĉ'e mal'facil'a klar'ig'i ke oni plen'um'is ĉio'n kio est'as ĵus pri'skrib'it'a por las'i daŭr'ig'i ili'a'j'n financ'merkat'a'j'n ag'ad'o'j'n kaj por daŭr'e el'met'i la soci'o'n al ili'a'j mal'ekvilibr'ig'a'j tendenc'o'j”, pens'as Lord'o'n. Cert'a'j bank'o'j, ĉu tuŝ'it'a'j de la anonc'o de pag'prokrast'o pri la ŝuld'o aŭ de la (sever'a) en'kadr'ig'o de ili'a'j spekul'a'j aktiv'ec'o'j, perd'as si'a'n ekzist'o-kial'o'n. Parizo profit'os tio'n por ŝtat'ig'i tiu'j'n, kiu'j'n ĝi bezon'as. Kaj Plihon al'don'as : “… antaŭ ol trans'don'i la gvid'ad'o'n al asemble'o'j de uz'ant'o'j kaj de salajr'ul'o'j, por evit'i la problem'o'j'n de la ŝtat'ig'o'j en 1981, kiam la ŝtat'a'j mastr'um'ant'o'j montr'iĝ'is pret'a'j mastr'um'i si'a'j'n establ'o'j'n sam'e kiel privat'a'j societ'o'j”. Por antaŭ'mal'help'i ĉi'a'n inter'romp'o'n de la mon'cirkul'ad'o, la reg'ist'ar'o atribu'as al si la kontrol'ad'o'n por garanti'i la dispon'ebl'o'n de mon'o en la tut'a teritori'o, ekzempl'e per la ret'o de la poŝt-agent'ej'o'j.

Kompren'ebl'e, la unu'ec'a mon'o [la eŭr'o] ŝancel'iĝ'as. Aŭ Franc'uj'o eksklud'iĝ'os el la Eŭrop'a Uni'o pro mal'respekt'o de la traktat'o'j kiu'j mal'permes'as, ekzempl'e, ĉi'a'n mal'help'o'n al la liber'a cirkul'ad'o de kapital'o'j (la princip'o mem de tiu'j dispon'o'j ja cel'as batal'i kontraŭ la merkat'o'j) ; aŭ la eŭr'o eksplod'as sub la financ'a'j streĉ'it'ec'o'j, kiu'j'n la franc'a krud'aĵ'o kaŭz'as. En tiu stadi'o prezent'iĝ'as du scen'ar'o'j : optimism'a la unu'a, ne la ali'a.

Ideal'e, la politik'a moment'o, kiu'n Franc'uj'o tra'ir'as, trov'as eĥ'o'j'n ekster'land'e. Ĉu simil'a kriz'o produkt'as la sam'a'j'n efik'o'j'n aŭ ĉu la franc'a ekzempl'o spron'as ali'a'j'n politik'a'j'n fort'o'j'n — grup'o de land'o'j si'a'vic'e ŝanĝ'as la direkt'o'n. Kun'e kun Parizo ili el'labor'as strategi'o'n por sen'iĝ'i je la reg'ad'o de la merkat'o'j kaj unu'iĝ'as por don'i al si komun'a'n mon'o'n, kiu ebl'as protekt'i la naci'a'j'n mon'o'j'n kontraŭ la merkat'o'j. [7]

Sed neni'o garanti'as, ke ali'a'j popol'o'j inspir'iĝ'as — en sam'a elan'o — de la franc'a decid'em'o. Parizo do pov'us rest'i izol'it'a. Tiu'kaz'e, ĝi'a eksklud'o el la eŭr'o'zon'o (kiu okaz'os ek'de kiam la Bank'o de Franc'uj'o pres'as bilet'o'j'n laŭ ordon'o de la reg'ist'ar'o) aŭ la dis'fal'o de la unu'ec'a mon'o kaŭz'us re'ven'o'n al la frank'o (la cirkul'ant'a'j eŭr'o'j est'os ŝanĝ'ot'a'j laŭ kondiĉ'o'j fiks'it'a'j de la reg'ist'ar'o). “Almenaŭ en la unu'a temp'o la frank'o est'os deklar'it'a ne'ŝanĝ'ebl'a por la mastr'um'o'j kaj entrepren'o'j, propon'as Nikonoff. Tiu dispon'o ne ĝen'as la inter'naci'a'n komerc'o'n, ĉar la entrepren'o'j bezon'as deviz'o'j'n kaj pet'as ili de si'a bank'o, kiu si'a'vic'e turn'as si'n al la centr'a bank'o. Sed ĝi ebl'ig'as efik'e batal'i kontraŭ fuĝ'o de kapital'o'j kaj protekt'i la mon'o'n kontraŭ la furioz'o de la merkat'o'j.” Post'e la ŝtat'o adapt'as la ŝanĝ'o'kvot'o'n al si'a'j prioritat'o'j (industri'a'j, social'a'j ktp), do politik'e. La dispon'o pri fid'ind'a'j kadr'ul'o'j ebl'ig'as evit'i la aper'o'n de korupt'o.

Est'i pret'a'j en la ĝust'a moment'o

Egal'e Ĉu ĝi est'as asoci'it'a aŭ ne al komun'a mon'o, la nov'a frank'o spert'os pli'mal'valor'iĝ'o'n. Tiu, bon'far'a se ĝi stimul'as la konkurenc'kapabl'o'n de la franc'a'j produkt'o'j destin'it'a'j al eksport'o (pro ili'a'j prez'o'j en pli mal'fort'a mon'o ili kost'as mal'pli al la import'ist'o'j), simetri'e puf'ig'as la franc'a'n ekster'a'n faktur'o'n, do la sum'o'n de tio, kio'n Franc'uj'o import'as.

Tiu'kamp'e la reg'ist'ar'o propon'as disting'i la produkt'o'j'n. Por tiu'j, kiu'j est'as ne'mal'hav'ebl'a'j, ekzempl'e petrol'o, ĝi klopod'as por orient'i la bezon'o'j'n al mal'kresk'o, inkluziv'e per impost'a'j kaj ekonomi'a'j instig'o'j. “Ĉar neces'as pas'i tra protekt'ism'a moment'o, en kiu oni anstataŭ'ig'as la import'aĵ'o'j'n”, dir'as Nikonoff, kio implic'as protekt'i la nask'iĝ'ant'a'j'n industri'a'j'n klopod'o'j'n per dogan-bar'o'j (ĉar la unu'ec'a merkat'o dis'romp'iĝ'is). Parizo dev'as ankaŭ far'i inter'konsent'o'j'n kun la societ'o'j, kiu'j dispon'as pri mank'ant'a'j teĥnologi'o'j, propon'ant'e la permes'o'n ke ili vend'u sur la franc'a teritori'o kontraŭ trans'ig'o de teĥnologi'o”, komplet'ig'as Nikonoff. Rest'as la kamp'o de produkt'o'j, kiu'j'n la reklam'o instru'is al ni konsider'i kiel ne'mal'hav'ebl'a'j'n (tia'n mark'o'n de poŝ'telefon'o, tia'n ali'a'n apart'e fam'a'n pantalon'o'n ktp) … kaj kiu'n ĉiu dev'as lern'i viv'i sen ĝi aŭ kiu'n la reg'ist'ar'o decid'as kovr'i per alt'a'j dogan'aĵ'o'j. Neces'as, ke oni memor'ig'u al la loĝ'ant'ar'o, ke por la ekonomi'a trans'form'ad'o oni dev'as modif'i si'a'j'n konsum-kutim'o'j'n, en kun'tekst'o en kiu ĉiu percept'as, ke la aktual'a'j eksces'o'j puŝ'as la planed'o'n en la katastrof'o'n. Ĉar jam neces'as adapt'i ni'a'j'n kondut'o'j'n, kial ne far'i tio'n tiel, ke tiu evolu'o proksim'ig'u ni'n al soci'o, kiu pli bon'e kongru'as kun la aspir'o'j de la plej'mult'o ?

“Iam oni dev'as akcept'i la ide'o'n, ke oni ne pov'as hav'i ĉio'n : la komplet'a'n daŭr'ig'o'n de la konsum'ad'o kaj la romp'o'n kun la nov'liberal'ism'o. Krom'e, la « nov'liberal'a konsum'ad'o » kost'as, kaj eg'e : mal'egal'ec'o'j, ĝeneral'ig'it'a provizor'ec'o de labor'o, sufer'o ĉe labor'o, ktp, argument'as Lord'o'n. Nu, la el'ir'o el la nov'liberal'ism'o propon'as al ni tut'e ali'a'n koher'o'n kaj real'a'j'n profit'o'j'n : liber'ig'it'a'j el la restrikt'o'j de la buĝet'o'j, de la eŭr'o kaj de la merkat'o'j, ni pov'as re'dis'volv'i la publik'a'j'n serv'o'j'n kaj la util'a'j'n dung'o'j'n ; protekt'at'a'j per la ebl'ec'o de mal'pli'valor'ig'o kaj per raci'a protekt'ism'o, la salajr'o'j pov'as de'nov'e kresk'i sen mal'util'i al la konkurenc'kapabl'o ; fin'e, la lim'ig'o de la financ'o pov'as etend'iĝ'i per mal'munt'ad'o de la potenc'o de la akci'ul'o'j, por re'star'ig'i mal'pli infer'a'n labor-organiz'ad'o'n.”

Re'star'ig'o de la real'a ekonomi'o, trans'form'ad'o de la social'a demokrati'o, en'pren'o de la medi'a'j demand'o'j, re'form'o de la instituci'o'j … Sen'dub'e ali'a'j dispon'o'j pov'as sekv'i. Sed la rimed'o'j por batal'i kontraŭ la merkat'o'j ekzist'as : neni'u el la dispon'o'j ĉi tie prezent'it'a'j est'as io tut'e nov'a. La demand'o, kiu'n la projekt'o de emancip'iĝ'o rilat'e al la merkat'o'j do ne est'as teĥnik'a, sed politik'a.

Tamen neni'u imag'as, ke la scen'ar'o ĵus pri'skrib'it'a (mon'a kaj impost'a revoluci'o, trans'form'ad'o de la produkt'ad-cirkvit'o'j, renvers'o de la konsum-kutim'o'j) pov'as akir'i la al'iĝ'o'n de politik'a pli'mult'o dum trankvil'a temp'o. Sed la est'ont'ec'o ne al'konduk'os trankvil'o'n. Kiam la ven'ont'a fulm'o'tondr'o eksplod'os, la liberal'ul'o'j est'as re'foj'e pret'a'j, ekip'it'a'j per voj'plan'o, pri kiu en Grek'uj'o ebl'is vid'i, ĝis kie'n ĝi pov'as konduk'i. Kial ne ankaŭ ni'a'vic'e prepar'iĝ'i por la batal'o, sed por ke ĝi mal'ferm'u la voj'o'n al mond'o pli solidar'a ?

Renaud LAMBERT kaj Sylvain LEDER.


La aŭtor'o

Renaud LAMBERT
ĵurnal'ist'o.
(vid'u)

Sylvain LEDER
Profesor'o pri ekonomi'a'j kaj soci'a'j scienc'o'j, part'o'pren'is en la kun'ord'ig'ad'o de la “Manuel déconomie critique du Mond'e diplomatique”, 2016.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Komunik'il'o'j kontraŭ komunik'il'o'j

La brazila Par'ana'o front'e al la « modern'ig'o » de la agr'o'kultur'o

Carlos Slim, la tut'a or'o de Meksikio

Kiel kub'an'o'j viv'as

En Ital'uj'o kaj en Turk'uj'o sam'e kiel ĉie, la reg'ist'ar'o'j ced'as al la merkat'o'j



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Vd “La invest'ist'o ne voĉ'don'as”, Le Mond'e diplomatique en Esperant'o, juli'o 2018, unu'a etap'o de tiu ĉi tekst'o.

[2] Vd pri tiu eŭrop'a katastrof'o : Vilhelm'o Lutermano (ed.) : La Eŭrop'a Uni'o, Grek'land'o kaj la eŭrop'an'o'j. Divers'a'j koncept'o'j por la est'ont'ec'o. Dokument'o'j Esperant'ig'it'a'j kaj aranĝ'it'a'j de Vilhelm'o Lutermano. Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas), 2015, 106 paĝ'o'j, ISBN 978-2-36960-027-5 (= Mas-libr'o n-ro 126).

[3] Dix ans après la crise, prenons le contrôle de la financ'e, Les Liens qui libèrent, 2018.

[4] Pri kiu la aŭtor'o'j mezur'as, ke ĝi for'ig'as paradoks'o'n : kiel prepar'i la loĝ'ant'ar'o'n al la batal'o, kaj al la klopod'o'j, kiu'j'n ĝi implic'as sen kaŭz'i la furioz'o'n de la merkat'o'j kaj la ekonomi'a'n katastrof'o'n, al kiu ĝi pov'as konduk'i … eĉ antaŭ ol ke oni sukces'as en'potenc'iĝ'i ?

[5] Respektiv'e aŭtor'o'j, inter'ali'e, de Jusquà quand ? Pour en fin'ir avec les crises financières [Ĝis kiam ? Por ĉes'ig'i la financ'a'j'n kriz'o'j'n], Raisons dagir, Parizo, 2008 ; Sortons de l’euro ! Restituer la souveraineté monétaire au peuple [Ni for'las'u la eŭr'o'n ! Re'star'ig'i la mon'a'n suveren'ec'o'n de la popol'o], Mille et une nuits, Parizo, 2011 ; kaj La Monnaie et ses mécanismes [La mon'o kaj ĝi'a'j meĥanism'o'j], La Découverte, Parizo, 2017.

[6] Diferenc'o inter la interez'kvot'o'j aplik'at'a'j al la ŝuld'o'paper'o'j el'don'it'a'j de don'it'a land'o kaj tiu aplik'at'a al ŝuld'paper'o'j el'don'it'a'j de ali'a land'o kun reputaci'o de solid'ec'o (ekz-e German'uj'o).

[7] Vd Laura Raim, “De la monnaie unique à la monnaie commune” [“De la unu'ec'a mon'o al la komun'a mon'o”], Manuel déconomie critique du Mond'e diplomatique, 2016.


Akcept'ej'o >> 1a oktobr'o 2018

La prezid'ant'o Daniel Or'teg'a en sak'strat'o

Sub'prem'a de'voj'iĝ'o en Nikaragvo


Ek'de April'o, Nikaragvo sufer'as strat'a'j'n al'front'iĝ'o'j'n. Ĉe unu flank'o manifestaci'ant'o'j de divers'a'j social'a'j de'ven'o'j kaj kun oft'e mal'kongru'a'j ambici'o'j. Ali'flank'e, la ŝtat'estr'o, s-ro Daniel Or'teg'a, kiu'n la sub'prem'ad'o de tim'ig'as. En la 1980-aj jar'o'j la sandin'ist'a gvid'ant'o pov'is kalkul'i kun la sub'ten'o de la inter'naci'ism'a mal'dekstr'o. Kiel tio stat'as hodiaŭ ?



de  Bernard Du'term'e

Ekzist'as du interpret'o'j de la politik'a'j per'fort'o'j, kiu'j dis'ŝir'as Nikaragvon ek'de la last'a April'o. Unu'flank'e la prezid'ant'o Or'teg'a, la sandin'ist'a gvid'int'o re'ven'int'a al la kap'o de la land'o per la urn'o'j en 2006, prezent'as si'n kiel la viktim'o'n de prov'o de “puĉ'o” aŭ de “konspir'o” far'at'a de la “teror'ist'o'j”, de “delikt'ul'o'j” kaj de “fi'drog'a'j komerc'ist'o'j”. Ali'flank'e, la kontest'ant'o'j — student'o'j, kamp'ul'o'j, pensi'ul'o'j, indiĝen'o'j ktp —, kun'ven'ant'a'j en mobiliz'iĝ'o'j sam'temp'e amas'a'j kaj mal'homogen'a'j, kiu'j nom'as si'n “mem'kun'vok'it'a'j”, proklam'as ke ili vol'as pac'e renvers'i la ortegistan, nepotism'a'n kaj korupt'a'n diktator'ec'o'n”.

En Eŭrop'o sam'e kiel en Nord'a kaj Sud'a Amerik'o, la inter'naci'a mal'dekstr'o, iam solidar'a kun la revoluci'o de la Sandin'ist'a Front'o de Naci'a Liber'iĝ'o (FSLN laŭ la hispan'a) gvid'at'a de la sam'a Or'teg'a en la 1980-aj jar'o'j, ankaŭ divid'iĝ'as. La unu'a'j, proksim'a'j de la pli'mult'o de la komand'ant'o, de la politik'a'j respond'ec'ul'o'j kaj de la sandin'ist'a'j intelekt'ul'o'j de hieraŭ, kiu'j for'las'is la SFNL, sen'iluzi'iĝ'int'a'j aŭ eks'ig'it'a'j de la ortegismo, denunc'as la nov'liberal'a'n, konservativ'a'n kaj aŭtokrat'a'n karakter'o'n de potenc'o, kiu, laŭ ili, tromp'as la inter'naci'a'n opini'o'n, ĉar ĝi deklar'as si'n social'ist'a ; inter ili la Zapat'ist'a Arme'o de Naci'a Liber'iĝ'o en Meksiko, la Sen'ter'a Mov'ad'o en Brazilos-ro José “Pep'e” Mujica, prezid'int'o de Urugvajo. La ali'a'j, ekzempl'e la Forum'o de San-Paŭlo, kiu kun'ig'as la esenc'a'j'n latin'amerik'a'j'n progres'em'a'j'n parti'o'j'n, vid'as en la per'fort'aĵ'o'j la man'o'n de Vaŝington'o kaj la um'ad'o'j'n de lok'a mal'dekstr'o dezir'ant'a sen'iĝ'i je mal'dekstr'a reg'ist'ar'o. La pruv'o, ili argument'as : S-ro Or'teg'a sufer'as la atak'o'j'n de la grand'a mastr'ar'o kaj de la katolik'a hierarĥi'o — kaj ne preciz'ig'as, ke la privat'a sektor'o kaj la eklezi'o est'is hieraŭ inter la unu'a'rang'a'j sub'ten'ant'o'j.

For'las'o de la ambici'o'j de hieraŭ

La Opci'o'j de la ne'mov'ebl'a ĝeneral'a sekretari'o de la FSLN ne las'as mult'a'n spac'o'n por dub'o, ek'de la elekt'a mal'venk'o de la sandin'ist'o'j ĉe la voĉ'don'ad'o de 1990. Re'konker'i la potenc'o'n, konstru'i kaj firm'ig'i si'a'n hegemoni'o'n, du'obl'ig'i la mal'net'a'n en'land'a'n produkt'o'n (MEP) en unu jar'dek'o (2007-2017) kaj akir'i la gratul'o'j'n de la inter'naci'a'j financ-instanc'o'j, tio hav'as kost'o'n : rezign'o'n pri la iam'a'j ideal'o'j pri potenc-divid'o, de soci'a just'ec'o aŭ de naci'a suveren'ec'o.

La prezid'ant'a grup'o preciz'e konstru'is si'a'n al'pren'o'n de ĉiu'j potenc'o'j. Ĝi far'is inter'konsent'o'j'n kun la antaŭ'a'j mal'amik'o'j:mecenat'o'j de la kontraŭ'revoluci'o, ideologi'ist'o'j de la liberal'ism'o, pli aŭ mal'pli korupt'a'j dekstr'a'j politik'a'j gvid'ant'o'j, “prezid'ant-far'a'j” kardinal'o'j, evangeli'a'j gvid'ant'o'j. Ĝi re'form'is aŭ ĉirkaŭ'ir'is la konstituci'o'n, pli'oft'ig'is la al'elekt'o'j'n kaj sekret'a'j'n inter'konsent'o'j'n, organiz'is dub'ig'a'j'n elekt'o'j'n … Ĉiu manovr'o est'is prav'ig'it'a de la ating'it'a rezult'o : ĉia'kost'e solid'ig'i la potenc'o'n, por ne plu las'i si'n pri'ŝtel'i kiel en 1990. S-ro Or'land'o Nuñez, konsil'ant'o de la prezid'ant'o, volont'e konfirm'is tio'n al ni, dum inter'parol'ad'o en Februar'o de 2017 : “Kiel ni pov'int'us re'akir'i kaj post'e firm'ig'i ni'a'n potenc'o'n sen tiu'j inter'konsent'o'j kaj tiu'j voĉ-aĉet'o'j ? Neni'a hegemoni'o ebl'as sen alianc'o. Kiel la dekstr'a'j parti'o'j pov'us ankoraŭ venk'i, kiam la pli'mult'o de ili'a'j gvid'ant'o'j sid'as nun en la parlament'o kiel sandin'ist'a'j aŭ alianc'a'j deput'it'o'j ? Ni ne vol'as plu perd'i la potenc'o'n per la urn'o'j.” Mal'long'e, la spert'o de 1990 prav'ig'is sen'kompleks'a'n oportun'ism'o'n miks'it'a'n kun doz'o de cinik'ism'o.

Sur ekonomi'a nivel'o, profit'ant'e inter'naci'a'n kun'tekst'o'n favor'a'n ĝis en 2014 (alt'a'j prez'o'j de eksport'at'a'j krud'material'o'j, ek'valid'o de la traktat'o pri liber'komerc'o inter Uson'o kaj Centr'amerik'o, larĝ'anim'ec'o de Venezuelo), la reg'ist'ar'o de Or'teg'a instal'is si'a'n “model'o'n de alianc'o kaj de inter'konsent'o” kun la grand'a'j entrepren'o'j. [1] Tiom, ke s-ro José Adán Aguerri, prezid'ant'o de la precip'a mastr'a federaci'o, volont'e trans'pren'is la rol'o'n de pro'parol'ant'o de la reg'ist'ar'o.

Oni el'rul'ig'is la ruĝ'a'n tapiŝ'o'n al ekster'land'a'j invest'ist'o'j, tra impost'a'j mal'alt'ig'o'j kaj sen'dev'ig'o'j, kiu'j, laŭ la divers'a'j taks'o'j, reprezent'as inter 800 milion'o'j kaj 1 miliard'o da dolar'o'j. La medi'protekt'a'j leĝ'o'j est'is mal'munt'it'a'j ; dekret'o de 2017 ekzempl'e sen'dev'ig'as la projekt'o'j'n de natur'resurs'a ekspluat'ad'o pri antaŭ'a'j stud'o'j koncern'e ebl'a'j'n sekv'o'j'n … La reĝim'o de sen'impost'a'j zon'o'j est'is etend'it'a precip'e al la kultur'ad'o de tabak'o kaj de pasi'o-frukt'o'j. Aktual'e la privat'a sektor'o reg'as ver'ŝajn'e 90 el'cent'o'j'n de la jar'a produkt'ad'o de riĉ'aĵ'o'j, [2] dum la oficial'a agent'ej'o pri stimul'ad'o de la land'o ĉe la invest'ist'o'j, Pro-Nic'a'ragu'a, en si'a ret'ej'o gratul'as si'n pro tio ke la minimum'a salajr'o est'as “la plej konkurenc'kapabl'a en region'a skal'o, kio far'as Nikaragvon land'o ideal'a por far'i labor'intens'a'j'n operaci'o'j'n.” S-ro Or'teg'a far'is Nikaragvon “sukces-kron'it'a'n model'o'n”, taks'is la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF) en Maj'o de 2017, [3], antaŭ ol konsil'i al la sandin'ist'a prezid'ant'o … trud'i al la entrepren'o'j pli da impost'o'j, en zorg'o de re'distribu'ad'o ! [4]

La ortegismo jubil'as : la ekonomi'a kresk'o est'as inter la plej alt'a'j de la kontinent'o (4 ĝis 5 el'cent'o'j jar'e), la ekster'land'a'j invest'o'j kresk'eg'as (mez'um'e + 16 el'cent'o'j jar'e ek'de 2006), sam'e kiel la eksport'o'j (+ 8 el'cent'o'j), kaj la komerc'o kun Uson'o, kun distanc'o la unu'a partner'o, kresk'as. La reg'ist'ar'o invest'as, konstru'as, modern'ig'as kaj garanti'as stabil'ec'o'n kaj social'a'n pac'o'n. Dank'e al la petrol-help'o de la ĉavesisma Venezuelo — ĉiu'jar'e la ekvivalent'o de kvar'on'o de la naci'a buĝet'o — ĝi financ'as plur'a'j'n cel'at'a'j'n soci'a'j'n program'o'j'n. Sed la grand'a'j'n trans'form'ad-ambici'o'j'n de hieraŭ ĝi anstataŭ'ig'as per simil'a'j projekt'o'j de “batal'o kontraŭ la mal'riĉ'ec'o”, fin'e, al tiu'j, kiu'j dek jar'o'j'n antaŭ'e akompan'is la struktur'a'j'n adapt'o'j'n.

Kaj tio ne sen not'i cert'a'j'n sukces'o'j'n, oft'e tro'ig'at'a'j'n en la oficial'a'j anonc'o'j. Laŭ la reg'ist'ar'o la part'o de la loĝ'ant'ar'o viv'ant'a sub la sojl'o de mal'riĉ'ec'o mal'grand'iĝ'is, pas'ant'e de 42,5 el'cent'o'j en 2009 al 29 el'cent'o'j en 2013. Se oni aplik'as la metod'o'n uz'at'a'n de la Mond'a Bank'o, la redukt'ad'o montr'iĝ'as mal'pli grand'a : de 44,7 el'cent'o'j de mal'riĉ'ul'o'j en 2009 al 40,5 el'cent'o'j en 2013, dum la ekstrem'a mal'riĉ'ec'o stagn'as (de 9,7 al 9,5 el'cent'o'j). Sed la mal'egal'ec'o'j kresk'is, pri kio la oficial'a'j taks'aĵ'o'j konsent'as. [5] “La nombr'o de mult'milion'ul'o'j (minimum'e po 30 milion'o'j da dolar'o'j) konstant'e kresk'is de antaŭ kvar jar'o'j kaj ating'as hodiaŭ 210”, skrib'is la ekonomik'ist'o Enrique Sáenz en 2016. [6] Du jar'o'j'n antaŭ'e la grand'a'j riĉ'ul'o'j de la land'o'j jam koncentr'is inter si tiom da riĉ'aĵ'o'j kiom ili'a'j koleg'o'j en Gvatemalo, la plej grav'a ekonomi'o de la ter'kol'o kaj inter la plej mal'egal'ec'a'j de la mond'o.

Ali'flank'e, pli ol la du'on'o de la nikaragv'an'o'j jam ne pov'as pag'i la canasta básica (la ĉiu'tag'a'j'n viv'neces'a'j'n produkt'o'j'n), ĉar la mez'a real'a salajr'o kovr'as nur 70 el'cent'o'j'n de ĝi'a kost'o. Laŭ la Centr'a Bank'o de Nikaragvo, 80 el'cent'o'j de la aktiv'a loĝ'ant'ar'o viv'as de la mal'oficial'a sektor'o en 2017, kontraŭ 60 el'cent'o'j en 2009. Kaj, malgraŭ la du'obl'iĝ'o de la riĉ'aĵ'o'j produkt'at'a'j intern'e de ĝi'a'j lim'o'j en dek jar'o'j, Nikaragvo rest'as la plej mal'riĉ'a land'o de la kontinent'o post Haitio.

Ek'de 2015-2016 la venezuela help'o mal'alt'iĝ'is, sam'e kiel la prez'o de la krud'material'o'j, kaj la etos'o de la afer'o'j kun Uson'o mal'bon'iĝ'is. Tiu fal'o de la konjunktur'o komplik'ig'is la situaci'o'n por la reg'ist'ar'o. Ĝi sen'ig'as ĝi'n je rimed'o'j, kiu'j ebl'ig'is al ĝi far'i si'a'n ag'ad'o'n toler'ebl'a en la okul'o'j de la loĝ'ant'ar'o. Pli mal'bon'e : la kriz'o minac'as la alianc'o'n teks'it'a'n de s-ro Or'teg'a — kaj de li'a edz'in'o Rosario Murillo, vic'prezid'ant'in'o kaj nun ŝlos'il'a figur'o de la potenc'o — kun du grav'a'j partner'o'j, la grand'a'j privat'a'j grup'o'j (mal'trankvil'a'j pro mal'rapid'iĝ'o de la ekonomi'o kaj pro la social'a kontest'ad'o) kaj Uson'o. Ties latent'a mal'amik'ec'o est'is mild'ig'it'a nur de la kapabl'o de Managv'o garanti'i politik'a'n stabil'ec'o'n, liber'komerc'o'n kaj plej fidel'a'n kun'labor'ad'o'n pri migr'a'j afer'o'j.

Last'a'n April'o'n la mal'zorg'em'o de la reg'ist'ar'o front'e al la arb'ar'a'j brul'ad'o'j en la natur-rezerv'o Indio Maíz, post'e projekt'o de pensi-re'form'o'j unu'e pel'is sur la strat'o'n cent'o'j'n da ekologi'ist'o'j, al kiu'j al'iĝ'is plur'a'j mil'o'j da student'o'j kaj da pensi'ul'o'j. Ekstrem'e koler'ig'it'a de la per'fort'a sub'prem'ad'o, la opini'o post'e mobiliz'iĝ'is kontraŭ la prezid'ant'a par'o kaj ĝi'a'j simbol'o'j. Dek'o'j da barikad'o'j lev'iĝ'is tra la land'o, ĉef'e de student'o'j, jun'ul'o'j el la popol'a'j kvartal'o'j aŭ de kamp'ul'o'j. Plur'a'j manifestaci'o'j, kiu'j kun'ig'is ĝis cent'mil'o'j'n da nikaragv'an'o'j, marŝ'is tra la urb'o'j. Ili al'front'is la paf'o'j'n de la polic'o kaj de la “volont'ul'a'j polic'ist'o'j” — nom'o kiu'n don'is al ili la prezid'ant'o en la televid'o Cable News Network (CNN) la 28-an de juli'o — kaj kiu est'is ekip'it'a per arm'il'o'j de la naci'a arme'o.

Opozici'o en la opozici'o

De Tri'cent ĝis kvar'cent mort'int'o'j, mil'o'j da vund'it'o'j kaj da mal'liber'ul'o'j post'e, prov'o de “dialog'o por la pac'o” est'is abort'ig'it'a, kaj la land'o est'is pur'ig'it'a je si'a'j barikad'o'j. Cert'a'j student'a'j aŭ kamp'ul'a'j gvid'ant'o'j, sam'e kiel sandin'ist'a'j disident'o'j, kaŝ'as si'n, se ili ne fuĝ'is ekster'land'e'n. La ŝtat'estr'o si'a'vic'e gratul'as si'n pro la re'ven'o al la “normal'ec'o”. Inter'temp'e li tamen perd'is la apog'o'n de la katolik'a eklezi'o — en tiu ĉi konflikt'o kontraŭ-Or'teg'a per'ant'o — kaj de la grand'a mastr'ar'o. Post pli ol ses semajn'o'j da sub'prem'ad'o la tri unu'a'j financ'a'j grup'o'j (Pellas, Lafise kaj Banpro), kiu'j ĝis tiam sen'kondiĉ'e sub'ten'is li'n, fin'e las'is li'n fal'i. La Super'a Konsil'ant'ar'o de la Privat'a'j Entrepren'o'j (Cosep), la Ĉambr'o de Komerc'o kaj Industri'o (AmCham) en Managv'o kaj la Nikaragva Fond'aĵ'o por Ekonomi'a kaj Social'a Dis'volv'ad'o (Funides) est'is ceter'e unu'a'rang'a'j ĉe la Civit'an'a Alianc'o por la Just'ec'o kaj la Demokrati'o, invit'it'a de la Episkop'a Konferenc'o por inter'trakt'i kun la reg'ist'ar'o. “Ili postul'as la fin'o'n de la per'fort'o kaj la okaz'ig'o'n de anticip'a'j elekt'o'j en 2019, sed ne la ĝeneral'a'n strik'o'n nek la tuj'a'n eks'ig'o'n de la prezid'ant'a par'o, kio'n postul'as ali'a'j kompon'ant'o'j — part'o pli popular'a aŭ pli mal'dekstr'a — de la opozici'o”, bedaŭr'as la student'a respond'ec'ul'in'o Claudia H.

“La ribel'o est'as divers'element'a, konfirm'as s-ro René Rodríguez, universitat'a aktiv'ul'o de la grup'o SOS Nic'a'ragu'a. Unu'flank'e la « Miami boys », kiu'j en'ir'is la land'o'n post la mal'venk'o de la sandin'ist'a revoluci'o en 1990, kun mastr'a program'o proksim'a al la uson'a'j interes'o'j. Ali'flank'e mult'a'j histori'a'j sandin'ist'o'j kaj seri'o da social'a'j, student'a'j, femin'ist'a'j, indiĝen'a'j kaj kamp'ul'a'j organiz'aĵ'o'j, kiu'j kontraŭ'as la prioritat'o'n al el'min'ad'o kaj la koncentr'ad'o'n de la grund'o'j.” La unu'a'j dezir'as, ke Vaŝington'o pli akr'ig'u si'a'j'n kondamn'o'j'n kaj aktiv'ig'as si'a'n Nic'a'ragu'a'n Investment Conditionality Act (Nic'a). Tiu tekst'o, kiu atend'as aprob'o'n en la Senat'o de pli ol jar'o, kondiĉ'as la konsent'o'n de Uson'o al prunt'o'j de la mult'flank'a'j instituci'o'j “al re'star'ig'o de la demokrati'o kaj al la batal'o kontraŭ la korupt'o”. La du'a'j star'ig'is la Kun'labor'ad'o'n de la Soci'a'j Mov'ad'o'j, kiu, sen rekt'a politik'a apog'o, propon'as “voj'o'n por demokrati'ig'o” : eks'ig'o de la reĝim'o Or'teg'a-Murillo, star'ig'o de trans'ir'a reg'ist'ar'o, elekt'o de konstituci'ig'a asemble'o.

Aktual'e, dum la soci-ekonomi'a situaci'o daŭr'e pli mal'bon'iĝ'as, la nikaragva potenc'o vet'as sur la brutal'a esting'o de la “puĉ'ist'o'j”. Ekster'e ĝi prov'as kompromis'i kun la rekomend'o'j kaj la minac'o'j de sankci'o'j de “inter'naci'a komun'um'o”, pri kiu neni'u forges'is, ke ĝi sub'ten'is ke en la last'a'j jar'o'j ĝi sub'ten'is, aplaŭd'is kaj eĉ financ'is Managv'o'n pro la ortodoks'ec'o de si'a politik'o …

Bernard Du'term'e.


La aŭtor'o

Bernard Du'term'e
Soci'olog'o, vic'direktor'o de la Centr'e Tricontinental [Tri'kontinent'a Centr'o] en Louvain-la-Neuve (Belgi'o), aŭtor'o i.a. de « Indi'an'o'j kaj zapat'ist'o'j », Luc Pir'e, Bruselo, (...)
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Dek jar'o'j da zapat'ist'a ribel'o en Chiapas



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Pedro Or'teg'a Ramirez, “Politicas económicas han sid'o acertadas par'a reducir la pobreza”, 10-an de April'o 2018, www.ell9digital.com.

[2] Óscar-René Vargas, Nic'a'ragu'a cambia, todo cambia, ASDI-Hivos, Managv'o, 2014.

[3] Pedro Or'teg'a Ramirez, “FMI reconoce exitoso model'o de Nic'a'ragu'a”, 4-an de Maj'o 2017, www.ell9digital.com.

[4] VdRecherche percepteurs désespérément”, Le Mond'e diplomatique, april'o 2018.

[5] La nombr'o'j de tiu ĉi paragraf'o est'as pren'it'a'j el Artur'o Grigsby, “La ley Nic'a n'os coloca en una situación de alt'o riesgo. ¿Nos tocará repetir el mit'o de Sísifo ?”, Envío, n-ro 415, Managv'o, Oktobr'o 2016.

[6] Edmundo Jarquin (sub la dir. de), El régimen de Or'teg'a. ¿Una nueva dictadura familiar en el continente ?, Pavsa, Managv'o, 2016.


Akcept'ej'o >> 1a oktobr'o 2018

Filozofi'o

Pens'ad'o de batal'o


de  Guillaume Fond'u

La Histori'o'grafi'o de ni'a last'a'temp'a pas'int'ec'o, kun tiu de la ekonomi'o, est'as sen'dub'e la intelekt'a kamp'o, kiu daŭr'e rest'as la plej konflikt'a. En ĝi tem'as pri la ebl'ec'o aŭ mal'ebl'o referenc'i la emancip'a'j'n kaj revoluci'a'j'n prov'o'j'n, kiu'j'n la histori'o spert'is ; sam'e mult'a'j solv'o'j por ŝanĝ'i la kapital'ism'o'n kaj do da refut'o'j de ĝi'a pretend'o reprezent'i la sol'e ebl'a'n manier'o'n de social'a organiz'iĝ'o. Pro tiu konstat'o, kaj pro la neces'o don'i al la progres'em'a'j aktiv'ul'o'j ili'a'n histori'o'n, la ital'a komun'ist'a filozof'o Domeniko Losurdo [1], mal'aper'int'a last'a'n juni'o'n, entrepren'is komplet'a'n kritik'o'n de la domin'ant'a histori'o'grafi'o. [2]

La unu'a kamp'o, en kiu li praktik'is si'a'n analiz'o'n, est'is tiu de la intelekt'a genealogi'o de la politik'a'j fort'o'j. Li sekv'is la rekt'a'n lini'o'n de la stud'o'j dediĉ'it'a'j de Georg'o Lukaĉo al la german'a histori'o de la pens'ad'o [3] kaj li entrepren'is la kontest'ad'o'n de la liberal'a rakont'o de mil'jar'a al'front'iĝ'o inter liber'ec'o kaj total'ism'o, kia leg'ebl'as ekzempl'e ĉe Karl Popper. En la stud'ad'o, kiu'n li dediĉ'is al la politik'a liberal'ism'o, [4] li profund'ig'is la intuici'o'n, jam ĉe'est'a'n ĉe Karlo Marks'o, de profund'a ambigu'o de tia filozofi'o, kiu est'iĝ'is inter la 17-a kaj la 19-a jar'cent'o'j, de John Locke ĝis Alexis de Tocqueville, ĉirkaŭ la noci'o'j de natur'rajt'o kaj individu'a liber'ec'o. La liberal'ism'o efektiv'e postul'as universal'ig'o'n de la rajt'o'j, inter'ali'e de tiu, fundament'a, de la rajt'o je propriet'o. Kio princip'e emancip'as grup'o'j'n politik'e mal'grand'a'j'n, sed kio ir'as sam'paŝ'e kun la grav'a mal'bon'iĝ'o de la kondiĉ'o'j de tiu'j, al kiu'j tiu'j rajt'o'j est'as rifuz'it'a'j — kio'n ilustr'as la sklav'ism'o, tip'a por tiu “eksklud'a klaŭz'o”, kiu konsist'ig'is la liberal'ism'o'n. La lim'o inter liberal'a tradici'o kaj konservativ'a tradici'o est'as pro tio almenaŭ mal'klar'a …

Losurdo real'ig'as metod'o'n, kiu miks'as filozofi'o'n kaj histori'o'n, konfront'ant'e la koncept'o'j'n uz'at'a'j de la stud'at'a'j aŭtor'o'j kun la histori'a'j krom'signif'o'j de la termin'o'j, per kiu'j ili esprim'as ili'n. Li aplik'as tiu'n metod'o'n al la plej kanon'a'j aŭtor'o'j, inkluziv'e de Niceo [Friedrich Nietzsche], kio ebl'ig'as al li sen'valid'ig'i la interpret'o'j'n, kiu'j izol'as li'a'j'n plej polemik'a'j'n koncept'o'j'n (sklav'o, vir'in'o, jud'o ktp) el la kun'tekst'o kaj la li'a'temp'a'j diskut'o'j, al kiu'j ili dank'as part'o'n de si'a senc'o. [5]

En tiu sam'a perspektiv'o de kritik'a pri'lum'ad'o li'a'j labor'o'j pri la german'a ideal'ism'o [6] mal'e vol'as montr'i la el'star'e progres'em'a'n karakter'o'n de tiu'j, kiu'j est'is oft'e prezent'at'a'j kiel antaŭ'ul'o'j de la total'ism'o — unu'e de Hegelo [Georg Wilhelm Friedrich Hegel]. Losurdo raport'as pri la ĉirkaŭ'aĵ'o'j de li'a pens'ad'o de la histori'o, kaj de li'a teori'o profund'e politik'a de la hom'a komun'um'o, ankr'it'a en pens'ad'o stamp'it'a de admir'o por la Franc'a Revoluci'o.

Ĝust'e Hegelo serv'as al Losurdo kiel voj'mark'o por skrib'i la histori'o'n de la real'a'j social'ism'o'j, [7] la du'a grand'a aspekt'o de li'a verk'ar'o. Kontraŭ'flu'e al la abstrakt'a'j kondamn'o'j kaj de la ne'ad'o de la histori'o, kiu'j amas'e montr'iĝ'as en la histori'o'grafi'o de la USSR kaj de la Popol'respublik'o Ĉin'uj'o, li entrepren'as la verk'ad'o'n de histori'o de la revoluci'o'j kaj de la reĝim'o'j, kiu'j sekv'is ili'n, kiel prov'o'n per mal'rapid'a kaj mal'facil'a lern'procez'o. Mal'perfekt'a'j kaj kelk'foj'e krim'a'j, ili est'as re'met'end'a'j en si'a'n long'a'n histori'o'n (pez'o de la aŭtokrati'a tradici'o, de la mal'am'o inter la komun'um'o'j, ktp) kaj en si'a'n kun'tekst'o'n (milit'a invad'o de la Sovet'uni'o, situaci'o de kvazaŭ'a en'cirkl'ad'o, imperi'ism'a'j prem'o'j, ktp), kaj ne juĝ'end'a'j laŭ ideal'a norm'o ekster la konkret'a'j don'it'aĵ'o'j. Tiu'j analiz'o'j por iu'j pov'us ŝajn'i kontest'ebl'a'j. Sed Losurdo, per si'a tut'a konsider'ind'a labor'o, [8], ankaŭ met'is la mark'o'j'n de politik'a kaj intelekt'a real'propr'ig'o de la grand'a progres'em'a tradici'o.

Guillaume Fond'u.


La aŭtor'o

Guillaume Fond'u


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Ital'e : Domenico Losurdo. -vl

[2] Domenico Losurdo, Le Révisionnisme en histoire. Problèmes et mythes [La revizi'ism'o en histori'o. Problem'o'j kaj mit'o'j], Albin Michel, kol. “Histoire”, Parizo, 2006.

[3] Georges Lukács, [La Destruction de la öraison. De l’après Nietzsche à Heidegger et Hitler [Georg'o Lukaĉo : La detru'ad'o de la raci'o. De post Niĉe'o ĝis Heidegger kaj Hitlero], Delga, kol. “Philosophie”, Parizo, 2017, 465 paĝ'o'j, 24 eŭr'o'j. — Pri li'a prezent'ad'o de Niĉe'o vid'u, en Esperant'o, Richard Sorg : Domenico Losurdo interpret'as Niĉe'o'n, en : Ekonomi'a kriz'o. Analiz'o'j n-ro 3, p. 26-42. El'german'ig'it'a de Vilhelm'o Lutermano, [Embres-et-Castelmaure], Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas), 2010, ISBN 978-2-918300-22-9. -vl

[4] Domenico Losurdo, Contre-histoire du libéralisme, La Découverte, kol. “Cahiers libres”, Parizo, 2013.
— En Esperant'o : Domeniko Losurdo : Liber'ec'o kiel privilegi'o. Kontraŭhistorio de la liberal'ism'o. Traduk'it'a de Vilhelm'o Lutermano, [Embres-et-Castelmaure], Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas), 2012, 379 paĝ'o'j, ISBN 978-2-918300-82-3 (= Mas-libr'o n-ro 85). -vl

[5] Domenico Losurdo, Nietzsche, le rebelle aristocratique. Biographie intellectuelle et bil'a'n critique, Delga, kol. “Philosophie”, 2016.

[6] Domenico Losurdo, [Hegel et la catastrophe allemande, Albin Michel, kol. “Bibliothèque du Collège international de philosophie”, 1994. Kp ankaŭ Autocensure et'o compromis dans la pensée politique de Kant, Delga, 2018, 22 eŭr'os.

[7] Domenico Losurdo, La lutte des classes. Une histoire politique et philosophique, Delga, kol. “Théorie”, 2016.

[8] En Esperant'o aper'is, krom li'a supr'e menci'it'a “Liber'ec'o kiel privilegi'o. Kontraŭhistorio de la liberal'ism'o.”,
- Domeniko Losurdo : Ĉu fuĝ'i el la histori'o ? La rus'a kaj la ĉin'a revoluci'o'j hodiaŭ. El la ital'a german'ig'it'a de Erdmute Brielmayer kaj Herman'n Kopp, el'german'ig'it'a de Vilhelm'o Lutermano. [Embres-et-Castelmaure], Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas), 2010, 204 paĝ'o'j, ISBN 978-2-918300-26-7 (= Mas-libr'o n-ro 33) ;
- Domeniko Losurdo : Hegelo, Marks'o kaj la Ontologi'o de la soci'a est'o, en : Div. : Ontologi'o kaj fremd'iĝ'o nun'temp'e. Domeniko Losurdo : Hegelo, Marks'o kaj la Ontologi'o de la soci'a est'o ; Claudius Vellay : Fremd'iĝ'o el la vid'punkt'o de la ontologi'o de Lukaĉo. Materi'ism'a etik'o ĉi-flank'e de religi'o kaj kred'o. El'german'ig'it'a'j de Vilhelm'o Lutermano. [Embres-et-Castelmaure], Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas), 2013, 61 paĝ'o'j, ISBN 978-2-918300-86-1 (= Mas-libr'o n-ro 89), p. 8-24. -vl


Akcept'ej'o >> 1a oktobr'o 2018

Ekologi'o kaj social'a just'ec'o tra perd'o'j kaj profit'o'j

Kamp'kultur'a politik'o mal'mult'e komun'a


La projekt'o'j de la Eŭrop'a Komision'o pri kamp'kultur'o por la sep jar'o'j spegul'as la politik'a'n mal'munt'ad'o'n de la komun'um'a Eŭrop'o. Ŝajn'as, ke la dis'part'ig'o de la subvenci'o'j inter kamp'kultur'ist'o'j aŭ la ekologi'a'j norm'o'j est'as las'it'a'j al la liber'a vol'o de la membr'o'ŝtat'o'j kaj ke tio montr'as politik'o'n laŭ elekt'o, mal'proksim'a'n de la nun'temp'a'j social'a'j kaj ekologi'a'j neces'o'j.



de  Aurélie TROUVÉ , Frédéric COURLEUX

Kun La for'ir'o de Brit'uj'o la eŭrop'a'j financ'o'j est'os redukt'it'a'j je proksim'um'e 10 miliard'o'j da eŭr'o'j jar'e. Dum oni atend'as, ke la reg'ist'ar'o'j inter'konsent'u pri star'ig'o de nov'a'j resurs'o'j, la buĝet'o'j de la du histori'e grand'a'j politik'o'j de la Eŭrop'a Uni'o dev'os sufer'i la plej grand'a'j'n for'tranĉ'o'j'n : la politik'o de kun'ten'iĝ'o (aŭ region'a politik'o) kaj la komun'a kamp'kultur'a politik'o (KKP), kies kredit'o'j fal'os 16-el'cent'e dum la ven'ont'a'j sep jar'o'j kaj ating'os mez'um'e iom'et'e pli ol 46 miliard'o'j da eŭr'o'j jar'e. [1]

Ek'de la jar'o 1992 la KKP jam est'is sen'ig'it'a je si'a'j precip'a'j rimed'o'j por regul'ad'o de la merkat'o'j, kaj per tio mal'proksim'iĝ'is de kelk'a'j ĝi'a'j cel'o'j, kiu'j'n la traktat'o de Romo en 1957 atribu'is al ĝi : “kresk'ig'i la kamp'kultur'a'n produkt'iv'o'n”, “cert'ig'i al la kamp'kultur'a loĝ'ant'ar'o egal'a'n viv'nivel'o'n”, “garanti'i la proviz'ad'a'n sekur'ec'o'n”, “cert'ig'i raci'a'j'n prez'o'j'n (…) al la konsum'ant'o'j kaj “stabil'ig'i la merkat'o'j'n”. La minimum'a'j garanti'at'a'j prez'o'j, la vari'a'j dogan'aĵ'o'j star'ig'it'a'j en la kadr'o de la komun'um'a prefer'o, la help'o'j al eksport'ad'o kaj la produkt'ad-kvot'o'j, star'ig'it'a'j en la 1960-aj jar'o'j, iom post iom est'is mal'munt'it'a'j post la al'iĝ'o de la Uni'o al la Mond'a Organiz'aĵ'o pri Komerc'o (Mok), la 1-an de Januar'o 1995. En Juni'o de 2018 la Eŭrop'a Komision'o konfirm'is tiu'n orient'iĝ'o'n : la help'o al kamp'kultur'ist'o'j dev'as hav'i “neni'a'n aŭ mal'mult'a'n influ'o'n al la inter'naci'a'j inter'ŝanĝ'o'j”, por ke “la Uni'o pov'u respekt'i si'a'j'n dev'o'j'n (…) en la inter'konsent'o kun la Mok”. La eŭrop'a'j prez'o'j dev'as do est'i laŭ la inter'naci'a'j merkat'o'j.

Sed, kvazaŭ ŝton'et'o en la ŝu'o, “detal'o” perturb'as tiu'n nov'liberal'a'n rapid'marŝ'o'n : la kamp'kultur'a'j merkat'o'j est'as struktur'e mal'stabil'a'j ; la mond'a'j kurs'o plej oft'e rezult'as el sub'kost'a vend'ad'o, ĉar ili kongru'as kun la krom'aĵ'o'j de la plej konkurenc'kapabl'a'j land'o'j. La eŭrop'a'j kamp'kultur'ist'o'j sufer'as prez'o'j'n, kiu'j ĝeneral'e ne kovr'as la produkt'ad-kost'o'j'n.

Kontraŭ'e al la decid'o'j de Bruselo la kamp'kultur'a'j politik'o'j en la ceter'a mond'o est'is fort'ig'it'a'j ek'de la nutr'aĵ'a kriz'o de 2008. En Hind'uj'o aŭ Ĉin'uj'o la intern'a'j prez'o'j de mult'a'j produkt'o'j tiel super'as la mond'a'j'n kurs'o'j'n dank'e al dogan'aĵ'o'j, garanti'at'a'j minimum'a'j prez'o'j kaj al grand'a'j publik'a'j stok'o'j. En Uson'o produkt'ist'o'j ricev'as vari'a'j'n help'o'j'n laŭ la evolu'o de la merkat'o. Kvazaŭ sol'a inter ĉiu'j, la Eŭrop'a Uni'o si'a'vic'e al'kroĉ'ig'as si'n al la liber'komerc'a logik'o de la 1990-aj jar'o'j.

Tamen, al'front'it'a'j al la kriz'o de la kamp'kultur'a mond'o, la ekonomik'ist'o'j de la Komision'o sam'e frenez'e kiel sen'util'e cerb'um'as por trov'i solv'o'j'n en la kadr'o de mal'permes'o de publik'a inter'ven'o. Do ili propon'as, en la est'ont'a KKP, solid'ig'i la “instrument'o'j'n de risk'o-mastr'um'ad'o” : privat'a'j asekur'o'j kaj mutual'a'j fondus'o'j. Sed tia'j instrument'o'j efik'as nur kiam la prez'o'j fal'as por long'a daŭr'o. Ili est'as sen'util'a'j ankaŭ kiam la prez-mal'alt'iĝ'o'j okaz'as por la plej mult'a'j produkt'o'j sam'temp'e kaj tiel mal'ebl'ig'as la mutual'ig'o'n de la risk'o'j. Nu, ĝust'e tio plej oft'e okaz'as en la kamp'kultur'a sektor'o.

La frenez'o de la sen'lig'a'j help'o'j

En Kun'tekst'o de mal'regul'ig'ad'o de la merkat'o'j la grand'a'j transport'a'j kaj distribu'a'j entrepren'o'j daŭr'e ricev'as la plej grand'a'n part'o'n el la al'don'valor'o, mal'profit'e al la kamp'kultur'ist'o'j. La prez'o'j pag'at'a'j al la produkt'ist'o'j tiel fal'is du'on'e en la last'a'j kvar'dek jar'o'j, dum tiu'j de la kamp'kultur'a'j nutr'aĵ'o'j aĉet'at'a'j de la konsum'ant'o'j apenaŭ ŝanĝ'iĝ'is (-7 el'cent'o'j en konstant'a'j eŭr'o'j ek'de 1975. [2] La branĉ'o de kamp'kultur'a nutr'aĵ'o'j spert'is pli kaj pli akr'a'n centr'iĝ'o'n de la entrepren'o'j mal'antaŭ la kamp'kultur'a produkt'ad'o (trans'form'ad'o, distribu'ad'o), sed ankaŭ antaŭ (sem'o'j, ĥemi'a'j produkt'o'j, maŝin'ism'o). Ŝajn'as, ke tio ne emoci'ig'as la instanc'o'j'n de la konkurenc'o.

Kio'n da propon'as la Eŭrop'a Komision'o en 2918 ? Instig'i la star'ig'o'n de produkt'ist'a'j organiz'aĵ'o'j, ĉu lok'a'j aŭ naci'skal'a'j, por mastr'i la sur'merkat'ig'o'n kaj la vend'o'prez'o'j'n de ili'a'j produkt'o'j, kiel tio jam okaz'as en cert'a'j sektor'o'j ek'de 1960 en Franc'uj'o (bov'viand'o, freŝ'a'j frukt'o'j kaj legom'o'j, ktp). Cert'e, tia'j grup'iĝ'o'j neces'as. Tamen ĉu ili sufiĉ'as, dum publik'a inter'ven'o ne ekzist'as ? Krom'e, se, front'e al la problem'o'j kaŭz'it'a'j de la mal'regul'ig'ad'o de la merkat'o'j, oni dev'as serĉ'i solv'o'j'n en la star'ig'o de oligopol'o'j de produkt'ist'o'j, tiam oni prefer'e ĉes'u cerb'um'i ! [3]

Jen ali'a voj'o, kiu'n la Eŭrop'a Komision'o dezir'as uz'i : la “kriz'o-rezerv'o”. Tiu mon'o de 450 milion'o'j da eŭr'o'j pren'it'a el la buĝet'o de la KKP kaj neniam uz'it'a post si'a kre'iĝ'o en 2015, hav'as kiel cel'o'n “la mastr'um'ad'o'n de la merkat'o aŭ la stabil'ig'o'n en kaz'o de kriz'o'j kiu'j tuŝ'as la produkt'ad'o'n aŭ la distribu'ad'o'n”. Ĝi pov'as serv'i ekzempl'e por pag'i help'o'j'n por ne'ekvilibr'ig'i la merkat'o'j'n per instig'o'j al mal'pli da produkt'ad'o. La Komision'o plan'as nun, ke oni pov'u trans'ig'i de unu jar'o al ali'a la sum'o'j'n ne uz'it'a'j'n. Sed, sen propon'o de nov'a metod'o en la kriz'o-mastr'um'ad'o, apenaŭ kred'ebl'as, ke tiu kriz'o-rezerv'o iu'n tag'o'n est'os uz'at'a.

La Uni'o dispon'as krom'e pri ali'a rimed'o : la dogan'aĵ'o'j ĉe la eŭrop'a'j land'lim'o'j, kiu'j rest'as, por mult'a'j kamp'kultur'a'j produkt'o'j, pli alt'a'j ol en ali'a'j ekonomi'a'j sektor'o'j (11,1 el'cent'o'j mez'um'e, kontraŭ 4,2 el'cent'o'j por la tut'a eŭrop'a komerc'o). Sed tio ne kalkul'as kun la liber'komerc'ism'a'j traktat'o'j, kiu'j mult'iĝ'as kun tre mult'a'j land'o'j kaj region'o'j de la mond'o kaj kiu'j ĉiu'foj'e decid'as import'o-kvot'o'j'n kun redukt'it'a'j aŭ sen dogan'aĵ'o'j. Tiel stat'as kun la Ĉiom'a ekonomi'a kaj komerc'a traktat'o (Cet'a laŭ la franc'a), kiu'n la EU far'is kun Kanado kaj kiu est'as part'e aplik'at'a ek'de 2017, aŭ kun tiu aktual'e inter'traktat'a kun la Mercosur (Argentino, Brazilo, Paragvajo, Urugvajo).

Fin'e, por sub'ten'i la kamp'kultur'ist'o'j'n kiu'j sufer'as sub'kost'a'j'n inter'naci'a'j'n prez'o'j'n, la Eŭrop'a Uni'o, kuraĝ'ig'it'a de la ortodoks'a'j ekonomik'ist'o'j, pens'is halt'ig'i tiu'n gajn'sistem'o'n. Ek'de 1992 la re'form'o'j konsist'is en dis'volv'ad'o de la help'o'j por ke ili est'u pag'at'a'j sen lig'o kun la aktiv'ec'o : tiu'j sen'lig'a'j help'o'j dev'is ne tuŝ'i la decid'o'n pri produkt'ad'o kaj dev'is respekt'i la signal'o'j'n de la merkat'o. Tiel 340.000 el la 440.000 franc'a'j kamp'kultur'a'j entrepren'o'j ricev'as help'o'n de la KKP, kiu'j en la last'a'j jar'o'j egal'as al 85 el'cent'o'j de la franc'a kamp'kultur'a en'spez'o en 2016. [4] Tiu'j sen'lig'a'j help'o'j est'as atribu'at'a'j ĉe ajn'a nivel'o de prez'o'j kaj de en'spez'o'j. Konklud'o : ili est'as mal'ŝpar'at'a'j en prosper'a'j jar'o'j anstataŭ est'i rezerv'at'a'j por mal'prosper'a'j jar'o'j. Ĉar ili est'as pag'at'a'j laŭ la nombr'o de hektar'o'j kaj ne de labor'ist'o'j, ili ne sub'ten'as la dung'o'n, sed instig'as al grand'ig'o de la kultur'at'a'j surfac'o'j. Tiu'j sen'lig'a'j help'o'j dev'os daŭr'e for'vor'i la buĝet'o'n de la ven'ont'a KKP, kun tio kio'n oni nun nom'as “baz'a help'o al en'spez'o”.

Jen ali'a danĝer'o de la anonc'it'a re'form'o : la mal'pli'ig'o de la “re'distribu'a pag'o” destin'it'a por sub'ten'i la mal'grand'a'j'n kaj mez'grand'a'j'n kamp'kultur'a'j'n entrepren'o'j'n nom'e de la dung'o. Se tiu meĥanism'o, hodiaŭ elekt'ebl'a, dev'as far'iĝ'i dev'ig'a, neni'a dev'ig'o est'as trud'at'a al la membr'o'ŝtat'o'j pri la sum'o. Ceter'e, kiel ĉe ĉia re'form'o, la Komision'o propon'as mal'alt'ig'i la sum'o'n de help'o'j por la tre grand'a'j entrepren'o'j por cert'ig'i sub'ten'o'n “pli just'a'n kaj pli bon'e cel'at'a'n”. [5] Ĝi plan'as de'pren'o'n el la help'o al entrepren'o ek'de 60.000 eŭr'o'j kaj plafon'ig'o'n ek'de 100.000 eŭr'o'j. Sed ebl'os alt'ig'i tiu'n plafon'o'n al la alt'ec'o de la labor-ŝarĝ'o'j (salajr'o'j kaj ekvivalent'o'j por famili'a labor'o), kio for'ig'as el tiu propon'o ĉi'a'n real'e dev'ig'a'n efik'o'n.

Sam'e stat'as pri la “ekologi'a dispon'o”, prezent'at'a kiel ĉef'a nov'aĵ'o de la est'ont'a KKP : la membr'o'ŝtat'o'j pov'us pag'i rekt'a'j'n help'o'j'n al la kamp'kultur'ist'o'j kiu'j engaĝ'iĝ'as en praktik'o'j favor'a'j al la medi'o. Sed ankaŭ tie, pro mank'o de la dev'ig'o dediĉ'i minimum'a'n buĝet'o'n, tiu dispon'o rest'os anekdot'a. Krom'e la plej entuziasm'a'j land'o'j dev'os lim'ig'i si'a'j'n ambici'o'j'n : la help'o pag'at'a laŭ hektar'o, dev'os rest'i sen'lig'a kun la produkt'ad'o. Ceter'e ĝi'a sum'o est'os strikt'e lim'ig'it'a al la krom'kost'o'j, kiu'j'n la kamp'kultur'ist'o pag'os por la ekologi'o, kiel mal'alt'iĝ'o de la produkt'ad'o lig'it'a al la trans'ir'o al la biologi'a produkt'ad'o. La medi'a'j serv'o'j, kiu'j'n la kamp'kultur'ist'o liver'as — por evit'i la ferm'ad'o'n de la pejzaĝ'o ekzempl'e per ripoz'a'j grund'o'j [6] — ver'ŝajn'e ne est'os ĝust'e kompens'at'a'j. Fin'e, la voj'o'j, kiu'j'n oni mal'ferm'is por prov'i prav'ig'i la sen'lig'a'j'n subvenci'o'j'n lig'ant'e ili'n aŭ al la dung'o aŭ al la medi'o konduk'as en sak'strat'o'n. Oni pov'as si'n demand'i, ĉu la real'a cel'o ne est'as : en taŭg'a moment'o for'ig'i ili'n.

Oficial'e la re'form'o hav'as la task'o'n de “pli grand'a kompens'ad'o”, kiu las'as al la land'o'j pli grand'a'n spac'o'n. La Komision'o tiel propon'as re'don'i al la membr'o'ŝtat'o'j la respond'ec'o'n difin'i la plej grav'a'j'n regul'o'j'n en la “naci'a'j strategi'a'j plan'o'j”. Tiel okaz'as pri grav'a'j medi'a'j norm'o'j. En tiu tre fleks'ebl'a kadr'o ĉio est'as far'it'a por ke ĉiu reg'ist'ar'o pov'u ag'i laŭ'bezon'e kaj ke la komun'a inter'trakt'ad'o est'u flu'a. La rezult'o est'as jam antaŭ'e kon'at'a : en la spac'o de la eŭrop'a liber'komerc'o la mal'sam'ec'o'j de sub'ten'o kaj de norm'o'j pov'as nur pli'fort'ig'i la konkurenc'a'j'n distord'aĵ'o'j'n, kiu'j jam est'as grav'a'j pri salajr'o'j.

Bon'a lern'ant'o de la Mok

La Eŭrop'a Uni'o sci'e for'las'as la rol'o'n de medi'a polic'ist'o, kiu'n ĝi tamen komenc'is lud'i per la direktiv'o kiu difin'as cel'o'j'n por mal'pli'ig'i la akv'o-polu'ad'o'n per nitr'at'o'j kaj tro'sterk'ad'o de la grund'o'j. En eŭrop'a spac'o rekt'e lig'it'a kun la inter'naci'a'j prez'o'j la plej konservativ'a'j en ĉiu land'o pov'as facil'e postul'i minimum'a'j'n dev'ig'o'j'n por ne tuŝ'i si'a'n konkurenc'kapabl'o'n.

La kresk'o de la medi'a'j zorg'o'j ek'de la 1980-aj jar'o'j favor'is “verd'iĝ'o'n” de la KKP, kun alt'ig'o de la help'o'j al biologi'a kamp'kultur'o aŭ al mal'favor'ig'at'a'j zon'o'j. Tiu “du'a pilier'o” de la KKP ĝu'is kresk'ant'a'j'n fondus'o'j'n ĉe ĉiu re'form'o ; ili est'os nun pli ol 25-el'cent'e redukt'ot'a'j. Koncern'e la krom'a'j'n ekologi'a'j'n kondiĉ'o'j'n trud'at'a'j'n al ĉiu'j ricev'ant'o'j de sen'lig'a'j help'o'j ek'de la last'a'j re'form'o'j, la Eŭrop'a Financ'kontrol'ej'o taks'is ke ili al'port'as “neni'a'n profit'o'n por la medi'o”. [7] La Komision'o tir'is el tio tre strang'a'j'n konklud'o'j'n : ĝi propon'as jam neni'a'n preciz'a'n kondiĉ'o'n je komun'um'a nivel'o.

Vol'ant'e lud'i la bon'a'n lern'ant'o'n de la Mok, Eŭrop'o konduk'as si'a'n kamp'kultur'a'n politik'o'n en sak'strat'o'n. Tamen la KKP est'as unu el la cement'o'j de ĝi'a konstru'o. Sen'efik'a front'e al la kriz'o'j de kamp'kultur'a'j en'spez'o'j kaj ne'kapabl'a akompan'i la ekologi'a'n kaj social'a'n trans'ir'o'n de la kamp'kultur'o, la aktual'a politik'o krom'e kontribu'as al blok'ad'o de la komerc'a mult'flank'ec'o, ĉar la sojl'o'land'o'j kaj, ek'de nun, Uson'o kontest'as la neŭtral'ec'o'n de la sen'lig'a'j help'o'j, kiu'j est'as la esenc'a part'o de la eŭrop'a'j help'o'j. [8] Nutr'aĵ'a sekur'ec'o, lukt'ad'o kontraŭ la klimat'a ŝanĝ'o, protekt'o de la natur'a'j resurs'o'j, dung'o, migr'ad'o'j : la kamp'kultur'o trov'iĝ'as en la centr'o de la ĉef'a'j defi'o'j de la 21-a jar'cent'o. Malgraŭ tio la Eŭrop'a Komision'o ŝajn'as vol'i ankoraŭ iom pli redukt'i si'a'j'n ambici'o'j'n. Kaj sufer'ig'i mult'a'j'n eŭrop'a'j'n kamp'ul'o'j'n.

Frédéric COURLEUX kaj Aurélie TROUVÉ.


La aŭtor'o

Aurélie TROUVÉ


Frédéric COURLEUX


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Pli melk'i kaj mal'pli ricev'i

Leter'o de Tonsanmo al si'a'j akci'ul'o'j



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Kp Jacques Carles, “Baisse du budget de la Pac UE27 de près de 30 % en vingt ans : l’abandon progressif de la seule politique européenne intégrée”, 31-an de Maj'o 2018, www.agriculture-strategies.eu.

[2] Ŝtat'a institut'o pri statistik'o kaj ekonomi'a'j stud'o'j (Insee), Parizo, naci'a'j kont'o'j pri kamp'kultur'o.

[3] KpÉtude sur les mesures conre les déséquilibres de marché : quelles perspectives pour l’après-quotas dans le secteur laitier européen ?”, raport'o financ'it'a de la ministr'ej'o pri kamp'kultur'o, agr'o-nutr'aĵ'o kaj arb'ar'o, Parizo, 10-an de Juni'o 2016.

[4] Comptes nationaux de l’agriculture. Tem'as pri la net'a en'spez'o de la faktor'o'j (net'a al'don'valor'o plus subvenci'o'j mal'pli impost'o'j.

[5] “The futur'e of food and farming”, Eŭrop'a Komision'o, Bruselo, 29-an de novembr'o 2017, https://ec.europa.eu.

[6] Grund'o, kiu'n la kamp'kultur'ist'o konsci'e — pro ekologi'a'j kial'o'j aŭ pro konsider'o de la kvalit'o de la grund'o — dum jar'o las'as ne kultur'at'a (iu'j uz'as por tio la fremd'vort'o'n noval'o). -vl

[7] “Le verdissement : complexité accrue du régime daide au re'ven'u et encore aucun bénéfice pour l’environnement”, rapport de la Cour des comptes européenne n-ro 21/2017, Luksemburgo, 12-an de decembr'o 2017.

[8] Vd Jacques Berthelot, “Le baiser de la mort de l’Europe à l’Afrique” [“La mort'o'kis'o de Eŭrop'o al Afrik'o”], Le Mond'e diplomatique, septembr'o 2014.


Akcept'ej'o >> 1a oktobr'o 2018

Nov'a kajer'o de “Manière de voir


Ĉu esting'i la Lum'o'j'n ?

de  la Redakt'ej'o

VINTAGE [1], retr'o [2], bel'a nostalgi'o … Oni salut'as la pas'int'ec'o'n kiel neniam antaŭ'e, ĉar la est'ont'ec'o sen'iluzi'ig'is. La promes'o'j de la progres'o far'iĝ'is minac'o'j. Ĝi signif'as nun kvazaŭ aŭtomat'e la sukces'o'j'n de la scienc'o kaj de la teĥnologi'o'j, oft'e asoci'at'a'j de mal'salut'ind'a'j montr'iĝ'o'j de la modern'ec'o : la atenc'o'j al la medi'o, la modif'o'j de la labor'o, la genetik'a'j manipul'ad'o'j … Iel mal'klar'e la noci'o mem de progres'o est'as par'ig'at'a kun tiu de ŝanĝ'o. Inkluziv'e de la valor'o'j, sam'e individu'a'j kiel politik'a'j. Est'i mal'ferm'it'a, est'i mov'iĝ'em'a, est'i vigl'a : jen kio'n ĝi pretend'as simbol'i. Tiu'j, kiu'j rifuz'as obe'i, ŝajn'e est'as … mal'progres'em'ul'o'j, eĉ reakci'ul'o'j aŭ almenaŭ popol'ist'o'j. Oni kompren'as, ke est'as iom da mal'fid'o, eĉ se nur vid'e al la rezult'o'j de la praktik'ig'o de tiu'j trud'o'j, memor'ig'as la last'a liver'aĵ'o de Manière de voir. [3]

Ŝajn'as, ke tiu mal'ŝat'o est'as saĝ'a. Sed tamen bon'eg'a'j progres'o'j efektiv'e okaz'is nom'e de ideal'o de progres'o. De la for'ig'o de la privilegi'o'j en 1789 ĝis la star'ig'o de la social'a asekur'o, de la princip'o de sen'pag'a instru'iĝ'o, laik'a kaj dev'ig'a, star'ig'it'a de la Pariza Komun'um'o ĝis la pag'at'a'j feri'o'j de la Popol'front'o, okaz'is bril'a'j konker'o'j, kiu'j invent'is la ebl'ec'o'n de mond'o, kie ĉiu est'u egal'a kun la ali'a.

La ating'o'j ne al'ven'is meĥanik'e, kvazaŭ mov'at'a'j de aŭtonom'a fort'o. Ili est'is produkt'it'a'j de kolektiv'a'j imag'o'j kaj batal'o'j, port'at'a'j de la rifuz'o de la tradici'a komun'a saĝ'o, kiu plej oft'e est'as nur la inter'ig'o de la reg'ant'a'j valor'o'j. Jes, rifuz'i ke ĉio est'u skrib'it'a, ke la hom'o'j bezon'as ĉef'o'n kaj la soci'o hierarĥi'o'n, ke la mal'egal'ec'o'j est'as natur'a'j, tio signif'is ek'ig'i la batal'o'n kontraŭ la rezignaci'o, invent'i est'ont'ec'o'n pli kaj pli loĝ'ebl'a'n. Liber'ig'a aŭdac'o. Tiu progres'o est'is sufiĉ'e pal'ig'it'a, aŭ taks'at'a mal'pli valor'a, aŭ de'voj'ig'it'a.

Nun'temp'e ĝi'a pri'dub'ig'o vol'as est'i konsider'at'a kiel aŭtent'e Nov'a kajer'o de “Manière de voir” — Ĉu esting'i la Lum'o'j'n ?

VINTAGE [4], retr'o [5], bel'a nostalgi'o … Oni salut'as la pas'int'ec'o'n kiel neniam antaŭ'e, ĉar la est'ont'ec'o sen'iluzi'ig'is. La promes'o'j de la progres'o far'iĝ'is minac'o'j. Ĝi signif'as nun kvazaŭ aŭtomat'e la sukces'o'j'n de la scienc'o kaj de la teĥnologi'o'j, oft'e asoci'at'a'j de mal'salut'ind'a'j montr'iĝ'o'j de la modern'ec'o : la atenc'o'j al la medi'o, la modif'o'j de la labor'o, la genetik'a'j manipul'ad'o'j … Iel mal'klar'e la noci'o mem de progres'o est'as par'ig'at'a kun tiu de ŝanĝ'o. Inkluziv'e de la valor'o'j, sam'e individu'a'j kiel politik'a'j. Est'i mal'ferm'it'a, est'i mov'iĝ'em'a, est'i vigl'a : jen kio'n ĝi pretend'as simbol'i. Tiu'j, kiu'j rifuz'as obe'i, ŝajn'e est'as … mal'progres'em'ul'o'j, eĉ reakci'ul'o'j aŭ almenaŭ popol'ist'o'j. Oni kompren'as, ke est'as iom da mal'fid'o, eĉ se nur vid'e al la rezult'o'j de la praktik'ig'o de tiu'j trud'o'j, memor'ig'as la last'a liver'aĵ'o de Manière de voir. [6]

Ŝajn'as, ke tiu mal'ŝat'o est'as saĝ'a. Sed tamen bon'eg'a'j progres'o'j efektiv'e okaz'is nom'e de ideal'o de progres'o. De la for'ig'o de la privilegi'o'j en 1789 ĝis la star'ig'o de la social'a asekur'o, de la princip'o de sen'pag'a instru'iĝ'o, laik'a kaj dev'ig'a, star'ig'it'a de la Pariza Komun'um'o ĝis la pag'at'a'j feri'o'j de la Popol'front'o, okaz'is bril'a'j konker'o'j, kiu'j invent'is la ebl'ec'o'n de mond'o, kie ĉiu est'u egal'a kun la ali'a.

La ating'o'j ne al'ven'is meĥanik'e, kvazaŭ mov'at'a'j de aŭtonom'a fort'o. Ili est'is produkt'it'a'j de kolektiv'a'j imag'o'j kaj batal'o'j, port'at'a'j de la rifuz'o de la tradici'a komun'a saĝ'o, kiu plej oft'e est'as nur la inter'ig'o de la reg'ant'a'j valor'o'j. Jes, rifuz'i ke ĉio est'u skrib'it'a, ke la hom'o'j bezon'as ĉef'o'n kaj la soci'o hierarĥi'o'n, ke la mal'egal'ec'o'j est'as natur'a'j, tio signif'is ek'ig'i la batal'o'n kontraŭ la rezignaci'o, invent'i est'ont'ec'o'n pli kaj pli loĝ'ebl'a'n. Liber'ig'a aŭdac'o. Tiu progres'o est'is sufiĉ'e pal'ig'it'a, aŭ taks'at'a mal'pli valor'a, aŭ de'voj'ig'it'a.

Nun'temp'e ĝi'a pri'dub'ig'o vol'as est'i konsider'at'a kiel aŭtent'e progres'em'a. Mir'ind'a pervers'ig'o de la vort'o'j, bril'a konfuz'ad'o de la ide'o'j. Por pli riĉ'ig'i si'a'n human'ec'o'n, neces'us re'ven'i al la kor'o, al la anim'o, al la mal'nov'a temp'o, kiam oni ankoraŭ sci'is viv'i, kaj al tio, kio'n la progres'o laŭ'dir'e perd'ig'is : la sent'o'n de io spirit'a. Neces'us mal'fid'i la arogant'a'j'n Lum'o'j'n [la ide'o'j'n de la kler'ism'o], kiu'j komenc'is emancip'iĝ'i el la ĉen'o'j de la obskur'ant'ism'o kaj de la natur'o, per la labor'o de la raci'o, kiu laŭ'dir'e feliĉ'ig'as nek la hom'o'j'n nek la planed'o'n. Tio signif'as anstataŭ'ig'i la arm'il'o'n de kritik'a analiz'o per re'tir'iĝ'o al asert'it'a hom'a esenc'o. Tio signif'as dis'solv'i la demand'o'n de soci'a progres'o en la individu'a'n kulp'iĝ'o'n. Antaŭ ol ir'i serĉ'ad'i la fantasm'a'j'n “perd'it'a'j'n bal'o'j'n”. Mir'ind'a pervers'ig'o de la vort'o'j, bril'a konfuz'ad'o de la ide'o'j. Por pli riĉ'ig'i si'a'n human'ec'o'n, neces'us re'ven'i al la kor'o, al la anim'o, al la mal'nov'a temp'o, kiam oni ankoraŭ sci'is viv'i, kaj al tio, kio'n la progres'o laŭ'dir'e perd'ig'is : la sent'o'n de io spirit'a. Neces'us mal'fid'i la arogant'a'j'n Lum'o'j'n [la ide'o'j'n de la kler'ism'o], kiu'j komenc'is emancip'iĝ'i el la ĉen'o'j de la obskur'ant'ism'o kaj de la natur'o, per la labor'o de la raci'o, kiu laŭ'dir'e feliĉ'ig'as nek la hom'o'j'n nek la planed'o'n. Tio signif'as anstataŭ'ig'i la arm'il'o'n de kritik'a analiz'o per re'tir'iĝ'o al asert'it'a hom'a esenc'o. Tio signif'as dis'solv'i la demand'o'n de soci'a progres'o en la individu'a'n kulp'iĝ'o'n. Antaŭ ol ir'i serĉ'ad'i la fantasm'a'j'n “perd'it'a'j'n bal'o'j'n”.


La aŭtor'o

la Redakt'ej'o


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

La kap'o ne est'is la ĝust'a

Super'flu'a histori'o

Kiosk'o

Kvin jar'o'j perd'it'a'j por la lukt'o kontraŭ aidos'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Origin'e : vi'n(rikolt'a) jar'o, uz'at'a por ĉi'a'j mod'o'j. -vl

[2] muzik'stil'o de antaŭ'a'j mod'o'j. -vl

[3] “Le progrès en procès” [“Progres'o en procez'o”], Manière de voir, n-ro 161, Oktobr'o-Novembr'o 2018. Ĉe kiosk'o'j aŭ ret'e : https://boutique.mond'e-diplomatique.fr].

[4] Origin'e : vi'n(rikolt'a) jar'o, uz'at'a por ĉi'a'j mod'o'j. -vl

[5] muzik'stil'o de antaŭ'a'j mod'o'j. -vl

[6] “Le progrès en procès” [“Progres'o en procez'o”], Manière de voir, n-ro 161, Oktobr'o-Novembr'o 2018. Ĉe kiosk'o'j aŭ ret'e : https://boutique.mond'e-diplomatique.fr].


Akcept'ej'o >> 1a oktobr'o 2018

’Se la bol'kruĉ'o romp'iĝ'as, ne est'as lok'o kie'n ir'i’

Mal'bon'a nov'aĵ'o el Newport


Du jar'o'j'n post la voĉ'don'ad'o pri la Brit'el'ir'o, kaj ses monat'o'j'n antaŭ fin'a rezult'o kiu'n neni'u ankoraŭ pov'as eĉ diven'i, Paul Mas'o'n re'ven'as al la val'o'j de Kimri'o kiu'j voĉ'don'is favor'e al la Brit'el'ir'o pro mank'o de ajn'a esper'o.



de  Paul Mas'o'n

"Unu'a'foj'e en mi'a viv'o mi dev'is vic'atend'i por voĉ'don'i" dir'is Nicola Davies, re'memor'ant'e la referendum'o'n pri la Brit'el'ir'o, "mi do tuj sci'is ke ni mal'gajn'os. Kelk'a'j el'ir'is kaj demand'is “Kial mi dev'as uz'i krajon'o'n ?” Evident'e, ili neniam antaŭ'e vid'is balot'ad'ej'o'n."

Est'is tiel ke la loĝ'ant'o'j de Newport, en sud'a Kimri'o, help'is real'ig'i la Brit'el'ir'o'n en la referendum'o je la 23a de juni'o 2016  [1].

La urb'o kaj ĝi'a'j ĉirkaŭ'ant'a'j val'o'j est'is la hejm'o de kelk'a'j el la plej fru'a'j kaj plej pez'a'j industri'o'j de Briti'o, kaj ĝi ankoraŭ est'as kor'land'o por la Labor'ist'a Parti'o. Sed nek lojal'ec'o al la Labor'ist'o'j, nek ekspertiz'o ke la Brit'el'ir'o signif'os industri'a'n pere'o'n, pov'is mal'help'i ke 60% el la voĉ'don'ant'o'j de Newport elekt'u for'las'i la EU-on.

Promen'o laŭ'long'e de la ĉef'a butik'strat'o de la urb'o don'as respond'o'n al la demand'o ‘kial’. Sam'e kiel en 2016, butik'o post butik'o star'as ferm'it'a. Tiu'j butik'o'j kiu'j vigl'as plej'part'e est'as salajr'o'tag'a'j mon'prunt'ej'o'j, lombard'ej'o'j kaj la mult'a'j bon'far'a'j butik'o'j vend'ant'a'j brokant'aĵ'o'n. La tra'mal'sek'ig'it'a'j lit'kovr'il'o'j de la sen'hejm'ul'o'j, la grup'o'j de jun'a'j drog'de'pend'a'j vir'o'j, la ĝeneral'iĝ'o de la mal'san'o'j de mal'riĉ'ec'o, ĉiu'j'n ĉi al'front'as la loĝ'ant'o'j de Newport kiel ĉiu'tag'a'j re'memor'ig'il'o'j ke ili'a komun'um'o ricev'is tre ne'just'a'n trakt'ad'o'n de la nov'liberal'ism'a epok'o.

Mi ir'is al Kimri'o ĉar, du jar'o'j'n post'e, vid'ebl'as radi'o de esper'o por tiu'j, kiu'j dezir'as retro'ir'ig'i la Brit'el'ir'o'n. La propon'it'a plan'o de ĉef'ministr'o Theresa May pri la Brit'el'ir'o, inter'konsent'it'a de la kabinet'o ĉe Chequers, la kamp'ar'a dom'o de la ĉef'ministr'o'j de Briti'o, je la 6a de juli'o 2018, ekster'ordinar'e dis'fal'is. Sekv'is la eks'iĝ'o de Bor'is Johnson, la ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, kaj intern'a milit'o en'e de la Konservativ'a Parti'o. Ĉi tio damaĝ'is ne nur la popol'a'n sub'ten'o'n por la parti'o sed la sub'ten'o'n por la Brit'el'ir'o mem. La rezult'int'a sen'iluzi'iĝ'o nun montr'iĝ'as en la opini'sond'o'j.

En aŭgust'o, la kontraŭ-brit'el'ir'a kampanj'o Best for Britain publik'ig'is profund'a'n kaj detal'a'n opini'sond'o'n, uz'ant'e ne'ortodoks'a'n teknik'o'n nom'at'a'n plur'nivel'a regres'o kaj post'tavol'iĝ'o (multilevel regression and post-stratification - MRP). La rezult'o'j montr'is ke 112 elekt'o'distrikt'o'j nun est'as ŝanĝ'iĝ'int'a'j de pli'mult'a sub'ten'o por El'ir'o al pli'mult'a sub'ten'o por Rest'o. Laŭ la sond'o, 2,6 milion'o'j da civit'an'o'j ŝanĝ'is si'a'n pozici'o'n pri la Brit'el'ir'o - el kiu'j 1,6 milion'o'j plej'part'e Labor'ist'a'j voĉ'don'ant'o'j ŝanĝ'iĝ'is al Rest'o, kaj ĉirkaŭ unu milion'o da Konservativ'a'j voĉ'don'ant'o'j ŝanĝ'iĝ'is al El'ir'o.

Sub'ten'o por Peoples Vot'e

Ĉi tio pli'fort'ig'is la sub'ten'o'n por la kampanj'o Peoples Vot'e, alianc'o de liberal'a'j centr'ist'o'j kaj Labor'ist'a'j dekstr'ul'o'j kiu'j dezir'as du'a'n referendum'o'n por renvers'i la rezult'o'n de la unu'a. Kiam oni projekci'as la tut'land'a'j'n don'it'aĵ'o'j'n el la opini'sond'o de MRP sur la urb'o'n Newport, ĝi prognoz'as sving'iĝ'o'n de 9% al Rest'o - kvankam El'ir'o ankoraŭ hav'us mal'larĝ'a'n pli'mult'o'n en la urb'o.

Sed Nicola Davies, administr'ant'o de komun'um'a centr'o kaj Labor'ist'a aktiv'ul'o, est'as skeptik'a. Kvankam du'a referendum'o plaĉ'us al ŝi, ĝi est'us "tut'e katastrof'a por ĉi tiu lok'o. Ĝi eĉ pli divid'us la komun'um'o'n. Dum mult'a'j jar'o'j ni plend'is : vi ne interes'iĝ'as pri politik'a'j afer'o'j. Sed nun, unu'a'foj'e en si'a'j viv'o'j, ili voĉ'don'is. Ĉu ni dir'u al ili, vi'a voĉ'don'o ne grav'as ?"

Mi renkont'is ŝi'n kun grup'o de mal'dekstr'ism'a'j Labor'ist'a'j aktiv'ul'o'j el la region'o. Pec'o'n post pec'o, ili kun'met'is por mi mult'e pli kompleks'a'n histori'o'n pri la politik'a dinamik'o sur si'a teren'o ol tiu rivel'it'a de la last'a'temp'a'j opini'sond'o'j. Tio, kio ŝajn'as al opini'sond'ist'o'j est'i la raci'a aper'o de "aĉet'bedaŭr'o" ĉe voĉ'don'int'o'j por El'ir'o, ŝajn'as al lok'a'j progres'em'ul'o'j est'i fluktu'em'a kaj potencial'e danĝer'a situaci'o.

En Kimri'o, la Labor'ist'a Parti'o est'as la establ'it'a politik'a fort'o. Ĝi estr'as la Naci'a'n Asemble'o'n por Kimri'o, kiu respond'ec'as pri san'zorg'o, transport'o kaj eduk'ad'o en Kimri'o, ek'de la star'ig'o de la Asemble'o en la 1990aj jar'o'j. Rezult'e, en la plej mal'prosper'a'j lok'o'j est'as fort'a pleb'a kontraŭ'star'o al la Labor'ist'o'j, stimul'at'a de la ĉiu'tag'a'j plend'o'j kiu'j'n civit'an'o'j hav'as pri social'demokrat'a'j parti'o'j kiu'j ne plen'um'as si'a'j'n promes'o'j'n. Antaŭ la Brit'el'ir'o, ĉi tiu mal'kontent'o plej'part'e esprim'iĝ'is per la elekt'iĝ'o de cent'o'j da "sen'de'pend'a'j" magistrat'an'o'j de konservativ'a tendenc'o. Sed en maj'o 2016, dum la kampanj'o de la referendum'o pri la Brit'el'ir'o, la mal'kontent'o ebl'ig'is al la dekstr'ism'a ksenofobi'a parti'o UKIP ven'i kvazaŭ de neni'e kaj gajn'i sep deput'it'o'j'n en la Asemble'o, ricev'int'e 13% de la voĉ'don'ar'o. La Labor'ist'a Parti'o kred'is ke ĝi est'as lim'ig'int'a la influ'o'n de la kimr'a naci'ist'a parti'o Plaid Cymru, situ'ant'a mal'dekstr'e de ĝi kun 20%. Nun, ĝi dev'is pri'trakt'i tio'n, kio efektiv'e est'is brit'a naci'ist'a parti'o situ'ant'a dekstr'e de ĝi.

"Ili nur vol'as ke ĝi fin'iĝ'u"

Stephen Williams, muzik'ist'o kaj Labor'ist'a aktiv'ul'o el la eks'a min'ist'a urb'o Merthyr Tydfil, dir'is al mi ke kvankam ankaŭ li sub'ten'is Rest'o'n, li "nur vol'as ke ĝi fin'iĝ'u". Li dir'is ke la ekstrem'e dekstr'ism'a'j grup'o'j est'as mal'grand'a'j en la mal'nov'a'j min'val'o'j, sed varb'os al'iĝ'int'o'j'n se oni opini'os ke la Labor'ist'a Parti'o mal'observ'as la voĉ'don'ad'o'n pri la Brit'el'ir'o.

Margaret Davies, komun'um'a aktiv'ul'o kaj membr'o de la Labor'ist'a Parti'o en Merthyr Tydfil, kred'as ke la original'a'n voĉ'don'ad'o'n pri la Brit'el'ir'o instig'is mal'amik'ec'o kontraŭ la pol'a'j kaj portugal'a'j migr'int'o'j dung'at'a'j kun mal'alt'a'j salajr'o'j en grand'a lok'a buĉ'ej'o, kaj la sent'o ke - malgraŭ kvar tavol'o'j da ŝtat'a administr'ad'o, inter ili la magistrat'o, la Asemble'o, la brit'a parlament'o kaj Bruselo - neni'u ver'e zorg'as pri la popol'o de la kimr'a'j val'o'j. Malgraŭ la ĥaos'o de la reg'ist'ar'o de s-in'o May, ŝi dir'is : "Mi kred'as ke neni'o ŝanĝ'iĝ'is. Mi hav'as amik'o'j'n kiu'j voĉ'don'is favor'e al El'ir'o sed kiu'j nun favor'as Rest'o'n, sed mi ankaŭ hav'as amik'o'j'n kiu'j ir'is laŭ la mal'a direkt'o kaj kiu'j dir'as, ke ni obe'u la voĉ'don'ad'o'n".

Ĉi tiu'j civit'an'o'j apenaŭ rimark'is la proced'o'n de si'n'sekv'a'j prov'o'j kaj erar'o'j per kiu brit'a'j politik'ist'o'j est'as palp'e serĉ'int'a'j konkret'a'n propon'o'n pri la Brit'el'ir'o. Margaret Davies dir'is : "Ĝi jam daŭr'is tiel long'e kaj est'as tiel mal'mult'e da inform'o'j, ke la publik'o nur vol'as ke ĝi fin'iĝ'u".

Kaj en Newport kaj en Merthyr Tydfil, Labor'ist'a'j aktiv'ul'o'j esprim'is mal'trankvil'o'n pri tio, ke ras'ism'o kaj ksenofobi'o monopol'ig'as "ferm'it'a'j'n" Facebook-grup'o'j'n pri lok'a'j "nov'aĵ'o'j" [2]. En komun'um'o'j de urb'et'o'j, kie la fizik'a publik'a spac'o est'as efektiv'e sen'hom'a post la 18a hor'o, tia'j afiŝ'ej'o'j far'iĝ'is grav'a en'ret'a spac'o por el'send'i antaŭ'juĝ'o'j'n kaj fals'a'n propagand'o'n. Pli ol 17 000 al'iĝ'int'o'j leg'as la ferm'it'a'n Facebook-grup'o'n Merthyr Council Truths (Ver'aĵ'o'j pri la Magistrat'o de Merthyr). Ĝi'a'j influ'hav'ul'o'j konstant'e propagand'as la rakont'o'n ke membr'iĝ'o en la EU kaŭz'is mal'dung'iĝ'o'j'n en la Kimr'a'j Val'o'j, ke EU-financ'o'j por infra'struktur'o efektiv'e suĉ'as ekonomi'a'n ag'ad'o'n el Kimri'o, kaj ke la Labor'ist'a establ'it'ar'o est'as korupt'it'a.

Est'as simil'a histori'o en Newport. Nicola Davies dir'is al mi : "Mi elekt'as part'o'pren'i en grup'o nom'at'a ’Newport News’. Ĝi hav'as 5 000 membr'o'j'n. La dis'iĝ'o'j est'as ekstrem'a'j. Mi en'ir'as kaj defi'as la ras'ism'o'n sed mi sci'as, kio instig'as ĝi'n. Ili'a si'n'ten'o est'as ’mi hav'as neni'o'n ajn, tial mi tim'eg'as ke ali'ul'o sen'ig'os mi'n je eĉ tio’". Kvankam sub'ten'o por UKIP mal'kresk'is post la voĉ'don'ad'o pri la Brit'el'ir'o, UKIP mem sving'iĝ'is al la ekstrem'a dekstr'o. La parti'o bon'ven'ig'is la blog'ant'o'n Mil'o Yiannopoulos, varb'as la inter'naci'a'n ret'o'n alt-right (alternativ'a'n dekstr'o'n) de Steve Bannon, kaj al'don'is antisemit'ism'o'n al si'a tradici'a miks'aĵ'o de islam'o'fobi'o kaj mal'amik'ec'o al migr'int'o'j. Kiam Tommy Robinson, la eks'gvid'ant'o de la faŝism'a English Defence League, est'is en'prizon'ig'it'a pro delikt'a mal'estim'o al la tribunal'o, UKIP mobiliz'is si'a'n sekv'ant'ar'o'n por manifestaci'o en Londono sub'ten'e al li ; ĝi far'iĝ'is tumult'o. Aktual'e, UKIP konsider'as ĉu permes'i al Robinson al'iĝ'i al la parti'o. Nicola Davies dir'is : "Tommy Robinson hav'as amas'a'n sekv'ant'ar'o'n. Mi'a plej grand'a mal'trankvil'o est'as tio, ke se li est'os permes'it'a membr'iĝ'i en UKIP, li pov'us tir'i 10 000 manifestaci'ant'o'j'n sur la strat'o'j'n de Newport."

Eĉ se tio est'as tro'taks'o, ĝi indik'as problem'o'n kiu aper'os en la sekv'ont'a faz'o de la procez'o de la Brit'el'ir'o, kaj kiu'n tre mal'mult'a'j strategi'ist'o'j ĉu de la mal'dekstr'o ĉu de la dekstr'o ĝust'e konsider'is : se la Brit'el'ir'o ne sukces'os, kiel re'ag'os la 17 milion'o'j kiu'j voĉ'don'is favor'e al ĝi ?

Nur du rezult'o'j

La last'a'j ses monat'o'j de la inter'trakt'ad'o'j pri la Brit'el'ir'o minac'as rezult'ig'i ĥaos'o'n ĉar la gvid'ant'o'j de la ĉef'a'j politik'a'j parti'o'j de Briti'o rifuz'is al'front'i la du'ec'a'n natur'o'n de la defi'o. Kiel la inter'trakt'ant'o'j de la EU konstant'e avert'as, nur du rezult'o'j ebl'as : akord'o laŭ la norveg'a model'o kiu las'os Briti'o'n membr'o de la unu'nur'a merkat'o kaj al'iĝ'int'a al ĉiu'j kvar "liber'o'j" [3] ; aŭ akord'o pri liber'a komerc'ad'o laŭ la kanada model'o, kiu far'os Briti'o'n "tri'a land'o" kaj don'os al ĝi la liber'ec'o'n inter'trakt'i komerc'a'j'n akord'o'j'n kun la ceter'a mond'o.

En la ĝeneral'a balot'ad'o de juni'o 2017, Theresa May prov'is gajn'i mandat'o'n por Brit'el'ir'o lim'ig'it'a je liber'a komerc'ad'o, sed ŝi ne sukces'is. Ŝi'a parti'o hav'as ĉirkaŭ 15 admir'ant'o'j'n de la EU kiu'j ne sub'ten'os tio'n, kaj ŝi ne hav'as parlament'a'n pli'mult'o'n. Rezult'e, May sen'sukces'e prov'is tri foj'o'j'n skiz'i la kondiĉ'o'j'n por laŭ'mezur'a akord'o pri la Brit'el'ir'o. Laŭ tio, Briti'o liber'vol'e kopi'os la eŭrop'a'j'n regul'o'j'n pri komerc'ad'o per var'o'j kaj iu'j serv'o'sektor'o'j, kaj tiel ĝi pov'os al'ir'i la unu'nur'a'n merkat'o'n sen dev'ont'ig'i si'n al ĝi'a'j regul'o'j. En ĉiu faz'o de la inter'trakt'ad'o'j ŝi far'is ced'o'j'n, plej grav'e en decembr'o 2017 pri Nord-Irlando, kiu kun'divid'os ter'land'lim'o'n kun la Respublik'o de Irlando kaj sekv'e kun la EU post la Brit'el'ir'o. S-in'o May agnosk'is ke Nord-Irlando dev'us est'i protekt'it'a per inter'konsent'o de last'a rimed'o (backstop agreement) kiu garanti'os ke ne est'os fizik'a'j land'lim'a'j kontrol'o'j. Ŝi ne risk'is sur'paper'ig'i por la kabinet'o komplet'a'n skiz'o'n de la final'o de la Brit'el'ir'o ĝis juli'o ĉi-jar'e. Kvankam la mal'ced'em'a'j brit'el'ir'ist'o'j en ŝi'a kabinet'o propon'is neniu'n alternativ'o'n, Bor'is Johnson kaj David Davis, la inter'trakt'ant'o pri la Brit'el'ir'o, eks'iĝ'is en'e de 48 hor'o'j. Post'e, ĉe la pint'o'kun'ven'o en Salzburg, la EU signal'is ke la propon'o de Chequers est'as for'mort'int'a, kio kaŭz'is plu'a'n mal'akord'o'n en'e de la kabinet'o de May.

Ĉi tiu'j re'foj'a'j dis'iĝ'o'j kaj re'tir'iĝ'o'j instru'is al voĉ'don'ant'o'j ke la promes'o'j far'it'a'j de la brit'el'ir'ist'o'j est'is tro optimism'a'j. Laŭ la opini'sond'ad'o de MRP, eĉ en la propr'a elekt'o'distrikt'o de Bor'is Johnson, 74% de voĉ'don'ant'o'j kred'as ke la Brit'el'ir'o montr'iĝ'as est'i pli mal'simpl'a kaj mal'facil'a ol ili antaŭ'e kred'is.

La negativ'a'j ruĝ'a'j lini'o'j de Corbyn

Ankaŭ la Labor'ist'a Parti'o sufer'as mem'trud'it'a'j'n vund'o'j'n pro la Brit'el'ir'o. Ĝi'a strategi'a problem'o en 2016 kaj 2017 est'is tio, ke tri'on'o de ĝi'a'j propr'a'j sub'ten'ant'o'j voĉ'don'e elekt'is el'ir'i el la EU. Pli mal'bon'e, en la 40-60 elekt'o'distrikt'o'j gajn'it'a'j de ali'a'j parti'o'j per mal'grand'a'j pli'mult'o'j, kiu'j'n la Labor'ist'o'j bezon'us por gajn'i est'ont'a'n ĝeneral'a'n balot'ad'o'n, la pli'mult'o de la civit'an'o'j voĉ'don'e elekt'is El'ir'o'n. Eĉ pli mal'bon'e, en Skot'land'o, kie ĝi dev'as re'gajn'i 24 distrikt'o'j'n el la Skot'a Naci'a Parti'o, kiu favor'as la EU-on, la demand'o pri la Brit'el'ir'o est'as prem'eg'ant'a la Labor'ist'o'j'n inter la Konservativ'ul'o'j kaj la naci'ist'o'j de la SNP.

Dum la unu'a'j 18 monat'o'j de la procez'o de la Brit'el'ir'o, la strategi'o de Jeremy Corbyn hav'is i'a'n logik'o'n, nom'e konstru'i si'n'sekv'o'n de negativ'a'j ruĝ'a'j lini'o'j per kiu'j oni pov'u juĝ'i la propon'o'j'n de la Konservativ'ul'o'j pri la Brit'el'ir'o, sed rifuz'i skiz'i klar'a'n pozitiv'a'n final'o'n por ĝi, aŭ sub'ten'i al'vok'o'j'n por du'a referendum'o. Nun, tamen, ĉi tiu pozici'o ŝajn'as est'i mal'pli sub'ten'ebl'a. La Rest'o-kampanj'o re'koncentr'is si'a'n ag'ad'o'n ĉirkaŭ la postul'o por Popol'a Voĉ'don'ad'o. La neglekt'o far'e de Corbyn aprob'i ĉi tio'n ebl'ig'is al grup'o da Blairismaj Labor'ist'a'j deput'it'o'j, gvid'at'a de Chuka Umunna, kre'i politik'a'n mark'o'n kun karakter'o klar'e favor'a al la EU ĉe la dekstr'ul'ar'o de la Labor'ist'a Parti'o. Umunna ne'is, ke li komplot'as form'i secesi'int'a'n centr'ism'a'n parti'o'n favor'a'n al la EU. Sed se li far'us tio'n, la 290 000 sub'skrib'int'o'j de la kampanj'o por la Popol'a Voĉ'don'ad'o konsist'ig'us fort'eg'a'n komenc'a'n baz'o'n, se la leĝ'o'j pri don'it'aĵ'o'j permes'us tio'n.

Respond'e, la sub'ten'ant'o'j de Corbyn en la parti'o sen'de'pend'e komenc'is postul'i si'a'n propr'a'n versi'o'n de la du'a referendum'o. El 272 moci'o'j prezent'it'a'j al la konferenc'o de la Labor'ist'a Parti'o en septembr'o far'e de ĝi'a'j elekt'o'distrikt'a'j fili'o'j, 150 tem'is pri la Brit'el'ir'o, kun pli ol 100 pet'o'j ke la parti'o propon'u du'a'n referendum'o'n en si'a manifest'o por la sekv'ont'a elekt'ad'o. Nur nokt'o da febr'a marĉand'ad'o ebl'ig'is al la kadr'ul'o'j de la parti'o mal'help'i ke la moci'o est'u pri'voĉ'don'it'a de la plen'a konferenc'o.

Pro tio ke kaj la Konservativ'a'j kaj la Labor'ist'a'j pozici'o'j fluktu'as, oni atend'as dram'o'plen'a'j'n scen'o'j'n en la parlament'a seanc'o tuj antaŭ la definitiv'a mez'novembr'a temp'lim'o de la inter'trakt'ad'o kun la EU. Inter la eventual'a'j rezult'o'j est'as tio, ke mal'ced'em'a'j Brit'el'ir'ist'o'j demisi'ig'os s-in'o'n May ; ke ŝi super'viv'os sed ne sukces'os gajn'i solid'a'n sub'ten'o'n por la fin'a akord'o ; ke Corbyn est'os plu puŝ'it'a al klar'a propon'o laŭ la norveg'a model'o kaj la propon'o pri du'a referendum'o ; aŭ ke la tut'a afer'o daŭr'os sen'fin'e ĝis post Krist'nask'o, kaŭz'ant'e mal'stabil'ec'o'j'n ĉe valut'o'j kaj invest'o'j dum la perspektiv'o de Brit'el'ir'o sen akord'o minac'e al'proksim'iĝ'as.

"La ĉen'o de ating'ebl'ec'o est'as romp'it'a"

Por kompren'i tio'n, kio'n tiu last'a elekt'o pov'us signif'i, mi ir'is al Cardiff por renkont'i la sol'a'n Labor'ist'a'n politik'ist'o'n en Briti'o kun formal'a rol'o en la inter'trakt'ad'o'j pri la Brit'el'ir'o.

Ĝentil'a sed insist'a est'is la fraŭl'in'o sonor'ig'ant'a la pord'o'sonor'il'o'n ĉe la sid'ej'o de la Labor'ist'a Parti'o en Cardiff. "Mi sci'as, ke est'as post la 17a hor'o", ŝi dir'is al Mark Drakeford, "sed mi ricev'is decid'o'n kaj est'as inform'it'a ke ĝi en'hav'as sankci'o'n." Ŝi sving'is fask'o'n da korespond'aĵ'o plen'a'n de liter'o'j alt'a'j je 2,5 centi'metr'o'j kiu'j'n la ŝtat'o uz'as kiam ĝi dev'as komunik'i mal'bon'a'n inform'o'n al ricev'ant'o'j de social'a asist'o. Drakeford rid'et'is kaj bon'ven'ig'is ŝi'n en la ofic'ej'o'n. Eks'a profesor'o pri la social'a politik'o kun patr'ec'a mien'o, post nur kelk'a'j semajn'o'j li probabl'e far'iĝ'os la nov'a Unu'a Ministr'o pri Kimri'o kaj respond'ec'os pri la jar'buĝet'o de ĝi'a Asemble'o (19 miliard'o'j da eŭr'o'j). Inter'temp'e, tamen, la vort'o "sankci'o" sufiĉ'is por koncentr'ig'i la atent'o'n de ĉiu'j en li'a ofic'ej'o.

Por tiu'j, kiu'j viv'ten'as si'n per social'a'j subvenci'o'j pro sen'dung'ec'o, ricev'i sankci'o'n signif'as perd'i part'o'n de jam ne'sufiĉ'a kompens'o'pag'o : ne hav'i manĝ'o'j'n aŭ ne far'i re'pag'o'j'n de mon'prunt'o'j ; far'iĝ'i eĉ pli sen'pov'a ol antaŭ'e. Parti'a aktiv'ul'o konduk'is la vir'in'o'n en kun'sid'ej'o'n kie ŝi ricev'os help'o'n pri si'a sekv'ont'a paŝ'o. Drakeford dir'is : "Kiam mi dir'as al bon'hav'ul'o'j ke, en mi'a regul'a konsult'iĝ'o kun lok'a'j loĝ'ant'o'j last'a'n sabat'o'n, la pord'o'n tra'pas'is iu kiu dir'is, ke tiu ne est'as manĝ'int'a de post merkred'o, ne tem'as pri tio, ke ili ne kred'as mi'n, sed ili ne tut'e kred'as ke tem'as pri io pli ol problem'o individu'a. Por hom'o'j kiel vi kaj mi, se bol'kruĉ'o romp'iĝ'as, ni aĉet'as nov'a'n. Sed kio'n oni far'u en famili'o kie ŝpar'mon'o mank'as, kie ĉiu penc'o bezon'at'as, kie se la bol'kruĉ'o romp'iĝ'as ne est'as lok'o kie'n ir'i ?"

Li dir'is ke en mult'a'j el la lok'o'j reprezent'at'a'j de la Labor'ist'a Parti'o, "la ĉen'o de ating'ebl'ec'o romp'iĝ'is. La mal'egal'ec'o est'as sever'a kaj grav'as ĉiu'tag'e en la viv'o'j de tiu'j kiu'j mal'facil'e viv'ten'as si'n." Laŭ s-ro Drakeford, est'as tio ĉi, preter la ksenofobi'o de la Facebook-grup'o'j, kiu influ'is la voĉ'don'ad'o'n pri la Brit'el'ir'o kaj daŭr'e sub'ten'as ĝi'a'n rezult'o'n, eĉ dum la brit'a reg'ist'ar'o ŝancel'iĝ'as. Aktual'e li est'as la kabinet'a sekretari'o pri financ'o en la kimr'a reg'ist'ar'o, kaj est'as membr'o kun si'a'j skot'a'j kaj angl'a'j koleg'o'j de la komun'a ministr'a komitat'o, kiu est'as formal'e komisi'it'a fiks'i la pozici'o'n de Briti'o en la inter'trakt'ad'o. Mal'kiel mult'a'j el la eminent'a'j politik'ist'o'j de la Labor'ist'a Parti'o en Kimri'o, li est'as sub'ten'ant'o de Corbyn, kaj li esper'as est'i elekt'it'a kiel gvid'ant'o de la parti'o ven'ont'monat'e.

Se Drakeford sukces'os, tio pov'us plu influ'i la si'n'ten'o'n de la Labor'ist'o'j pri la Brit'el'ir'o, ĉar la Labor'ist'a Parti'o, per ĝi'a ŝtat'a rol'o en Kimri'o, de'long'e rekomend'as sub'ten'o'n por membr'iĝ'o en la dogan'unu'iĝ'o kaj la unu'nur'a merkat'o. Li klar'ig'is, ke ĉi tiu pozici'o est'as instig'at'a de la urĝ'ec'o de la ekonomi'a minac'o. "Kimri'o eksport'as pli alt'a'n proporci'o'n de si'a'j var'o'j al la EU ol al iu ajn part'o de Briti'o, tial ajn'a'j mal'help'o'j kontraŭ komerc'ad'o kun ni'a plej grav'a merkat'o hav'os mis'proporci'a'n efik'o'n sur la kimr'a'n ekonomi'o'n."

Li tim'as ke la aer'o'spac'a kaj aŭtomobil'a sektor'o'j, kiu'j est'as fort'a'j en Kimri'o, spert'os mal'invest'o'j'n kaj ekster'land'ig'o'j'n post iom da temp'o, se okaz'os la mal'mol'a Brit'el'ir'o postulat'a de la Konservativ'a dekstr'ul'ar'o. Kaj por part'o'j de la agrikultur'a sektor'o, li kred'as ke ia ajn aranĝ'o, mal'pli ol liber'a al'ir'o al la unu'nur'a merkat'o, pov'us est'i mort'ig'a. "Ni hav'as vigl'a'n mitul'a'n industri'o'n en la Mar'kol'o Menai kre'it'a'n per mult'e da publik'a invest'ad'o dum la pas'int'a'j jar'o'j. Se tiu'j mitul'o'j for'ir'os de ĉi tie kaj sid'os en kaban'o en Franci'o dum oni far'as kontrol'o'j'n pri tio, ĉu ili plen'um'as la regul'o'j'n de la EU, ili jam ne est'os freŝ'a'j. Ni hav'as serioz'a'n ekonomi'a'n analiz'o'n kiu dir'as ke, en la kaz'o de mal'mol'a Brit'el'ir'o, tiu industri'o pov'us mal'aper'i en la daŭr'o de tri semajn'o'j."

La tri akt'o'j de la Brit'el'ir'o

La dram'o de la Brit'el'ir'o ŝajn'e ating'os tri akt'o'j'n. La unu'a est'is la referendum'o ; la du'a akt'o est'is la long'a politik'a angor'o de Theresa May. La kulmin'o de la du'a akt'o okaz'os en novembr'o, se ŝi super'viv'os tiel long'e, kaj ankoraŭ pov'us fin'iĝ'i sen akord'o. Tiu'okaz'e, en la tri'a akt'o aper'os kriz'okaz'a'j rezerv'o'j de nutr'aĵ'o'j kaj medikament'o'j, long'a'j atend'o'vic'o'j de kamion'o'j ĉe Dovr'o kaj ver'ŝajn'e politik'a ĥaos'o.

La rol'o de la Labor'ist'a Parti'o en tiu dram'o probabl'e evolu'os. Kresk'as sub'ten'o ĉe ĝi'a'j membr'o'j por du'a voĉ'don'ad'o, kvankam la oficial'a politik'o de la parti'o est'as tio, ke trud'i ĝeneral'a'n balot'ad'o'n est'as la plej bon'a metod'o por romp'i la ŝtop'iĝ'o'n. Sed tiu'okaz'e, Corbyn est'us dev'ig'it'a fin'e rivel'i si'a'n prefer'at'a'n rezult'o'n rilat'e al la Brit'el'ir'o. Post decid'o de la konferenc'o, kiu dev'ont'ig'is la parti'o'n "part'o'pren'i" en la unu'nur'a merkat'o, la pozici'o'j de la Labor'ist'a Parti'o laŭ'paŝ'e al'proksim'iĝ'as al rezult'o laŭ la norveg'a model'o.

Sed tio lev'as tim'o'j'n pri alternativ'a fin'a akt'o. Dek sep milion'o'j voĉ'don'is por la Brit'el'ir'o. Por kelk'a'j, tio est'is ili'a unu'a politik'a ag'o ; por mult'a'j, tio est'is la unu'a foj'o kiam ili sent'is, ke ili'a voĉ'don'o ŝanĝ'is afer'o'j'n. Centr'ist'a'j koment'ist'o'j en la gazet'ar'o oft'e pri'skrib'as labor'ist'a'j'n sub'ten'ant'o'j'n de la Brit'el'ir'o kiel politik'e ne-engaĝ'iĝ'int'a'j'n kaj sen organiz'ad'o. Sed Drakeford avert'as, ke tio est'as fals'a. "Mi neniam kred'is, ke ĉi tiu'j komun'um'o'j est'is ne-engaĝ'iĝ'int'a'j. Front'e al lok'a afer'o, ili ja engaĝ'iĝ'as. Kred'u mi'n : mi est'is la ministr'o pri san'afer'o'j kaj mi prov'is far'i ŝanĝ'o'j'n al san'serv'o kiu est'as kar'a al publik'o kiu kon'as ĝi'n. La ide'o, ke hom'o'j ne interes'iĝ'as, mal'prav'as."

Kiu ajn est'os la rezult'o, la centr'a defi'o solv'end'a de politik'ist'o'j de la grand'a'j parti'o'j rest'as, nom'e la ankoraŭ fort'a sub'ten'o por la Brit'el'ir'o ĉe ĝust'e tiu'j komun'um'o'j kies viv'o'j est'os ruin'ig'it'a'j de ĝi. La histori'o, kiu est'is de'long'e rakont'at'a de la liberal'a centr'ism'o en Briti'o, dis'fal'is ĉar ĝi jam ne est'is kompren'ebl'a por komun'um'o'j kiu'j est'is el'kav'ig'it'a'j de jar'dek'o'j da stagn'ad'o de salajr'o'j kaj ne'sufiĉ'a invest'ad'o.

Histori'o'j pri naci'ism'o, ksenofobi'o kaj la ribel'o kontraŭ teknokrat'a ŝtat'reg'ad'o est'as ne'rezist'ebl'a'j en lok'o kiel Sud'a Kimri'o. Por kontraŭ'ag'i al ili, la Labor'ist'o'j dev'os komenc'i rakont'i histori'o'n pri la esper'o.

Paul Mas'o'n

Tiu artikol'o aper'is en la angl'a'lingv'a el'don'o de LMD en oktobr'o.


La aŭtor'o

Paul Mas'o'n
Paul Mas'o'n est'as verk'ist'o kaj ĵurnal'ist'o ; Li est'as la aŭtor'o de Postcapitalism : a guide to our futur'e, Penguin Books, 2015.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Briti'o : perd'iĝ'int'a, divid'iĝ'int'a kaj sol'a

Elekt'ad'o'j, klub-sandviĉ'o'j kaj voj'kav'o'j en Briti'o



Traduk'it'a de:
Mike Le'o'n
el la angl'a.

[1] Vid'u Paul Mas'o'n, ’Briti'o : perd'iĝ'int'a, divid'iĝ'int'a kaj sol'a’, Le Mond'e Diplomatique, juli'o 2016 kaj ’Elekt'ad'o'j, klub-sandviĉ'o'j kaj voj'kav'o'j en Briti'o’, Le Mond'e Diplomatique, juni'o 2017

[2] Ĉe Facebook, "ferm'it'a grup'o" signif'as ke oni dev'as registr'iĝ'i por pov'i afiŝ'i al ĝi - ml.

[3] La unu'nur'a merkat'o de la Eŭrop'a Uni'o cel'as cert'ig'i la liber'a'n mov'ad'o'n de var'o'j, kapital'o'j, serv'o'j, kaj labor'o - la "kvar liber'o'j" - en'e de la EU - ml.


Akcept'ej'o >> 1a oktobr'o 2018

Histori'o

Klasik'ul'o'j por la popol'o


Neces'is la renkont'iĝ'o de la noci'o popol'o, sen'ig'it'a je si'a'j negativ'a'j krom'signif'o'j, kaj la industri'iĝ'o de la produkt'ad-teĥnik'o'j por ke evolu'u la ide'o kre'i kolekt'aĵ'o'j'n de la grand'a'j literatur'a'j kaj politik'a'j verk'o'j je mal'alt'a prez'o. Tiu entrepren'o, oft'e port'at'a de la spirit'o de la kler'ism'o kaj de esper'o je kolektiv'a emancip'iĝ'o, est'is kron'it'a de sukces'o.



de  Anthony GLINOER

Kiu Promen'ant'e en okaz'a libr'o'vend'ej'o, ne fal'is sur libr'o'n de Platon'o, de Vilhelm'o Ŝekspiro aŭ de Voltero en mal'mult'e'kost'a mal'nov'a kolekt'aĵ'o de klasik'ul'o'j ? La “Classiques Larousse” en Franc'uj'o — nask'it'a'j en 1933 —, la “Little Blu'e Books” en Uson'o aŭ la “Penguin Classics” en Brit'uj'o si'a'temp'e est'is ekster'ordinar'e popular'a'j. Kun si'a'j antaŭ'ul'o'j ili dum du jar'cent'o'j lud'is konsider'ind'a'n rol'o'n, inter'naci'skal'e, en la intelekt'a el'form'iĝ'o de la mal'pli bon'stat'a'j hom'o'j.

La unu'a'j entrepren'o'j tia'j aper'is komenc'e de la 19-a jar'cent'o, kvankam la “Blu'a bibliotek'o”, dis'vast'ig'it'a ĉef'e de strat'vend'ist'o'j, jam en la 17-a jar'cent'o en'konduk'is la princip'o'n de mal'alt'prez'a kolekt'aĵ'o. Tre ver'ŝajn'as, ke tiu'j mal'mult'e'kost'a'j roman'o'j, dram'o'j, divers'a'j man'libr'o'j tiam est'is unu el la precip'a'j kultur-font'o'j por la mal'pli kler'a'j hom'o'j. Ek'de 1799 la franc'a pres'ist'o kaj tip'o'graf'o François-Ambroise Didot (1730-1804) start'ig'is la “Kolekt'aĵ'o'n de franc'a'j kaj latin'a'j klasik'ul'o'j” kaj aper'ig'is en plur'a'j el'don'o'j sur paper'o de mal'egal'a kvalit'o, kun adapt'it'a'j prez'o'j, Horaci'o, Vergili'o, Je'a'n de La Font'ain'e …

Ali'a'j sekv'is. En la unu'a tri'on'o de la jar'cent'o, en Ital'uj'o, Giovanni Silvestr'i koncept'is la “Biblioteca scelta di oper'e itali'an'e antiche e modern'e” (“bibliotek'o de elekt'it'a'j antikv'a'j kaj modern'a'j ital'a'j verk'o'j”). Proksim'um'e sam'epok'e la aŭdac'a Carl Joseph Meyer start'ig'is en German'uj'o, kun grand'eg'a sukces'o, la “Miniatur-Bibliothek der Deutschen Klassiker” (“Miniatur-bibliotek'o de la german'a'j klasik'ul'o'j”) — asert'ant'e, ke Goet'o (Johann Wolfgang von Goethe) kaj Ŝilero (Friedrich von Schiller) est'as la propriet'o de ĉiu'j, kio'n kontest'is tiu'j, kiu'j posed'is la rajt'o'j'n … — kaj William Pickering, en Angl'uj'o, la “Aldine Edition of the British Poets” en kvin'dek tri volum'o'j.

La kresk'o de la loĝ'ant'ar'o kun lern'ej'a kler'iĝ'o, la industri'iĝ'o de la produkt'ad-teĥnik'o'j, la popular'iĝ'o de la princip'o de kolekt'ad'o [1] kaj la konvink'o, ĉe iu'j, ke grav'as ke la kon'o'j est'u al'ir'ebl'a'j por ĉiu'j mult'ig'as la kolekt'aĵ'o'j'n de tio, kio est'as konsider'at'a kiel la plej bon'a'j produkt'o'j de la hom'a spirit'o. Routledge kaj Macmillan en Brit'uj'o, Hetzel kaj Hachette en Franc'uj'o dum la du'a du'on'o de la 19-a jar'cent'o per mal'alt'ig'o de la prez'o'j konkurenc'is por konker'i la plej grand'a'n part'o'n de la naci'a merkat'o, kaj la panteon'o de la klasik'a'j verk'o'j lud'is decid'a'n rol'o'n en ili'a'j el'don-strategi'o'j. Pierre-Jules Hetzel est'is en 1848 kabinet-ĉef'o de Alfphonse de Lamartine — tiam ministr'o pri ekster'a'j afer'o'j — kaj, kiel respublik'an'o, li post'e ekzil'iĝ'is en Belg'uj'o. Li est'is amik'o de Je'a'n Macé, la fond'int'o de la Ligue de l’enseignement (“Lig'o de instru'ad'o”) kaj el'don'is Prudonon [2], Jules Verne, kaj tra la revu'o Magazin'o pri eduk'ad'o kaj liber'temp'o li kre'is specif'a'j'n kolekt'aĵ'o'j'n por la jun'ul'ar'o. La skot'a el'don'ist'o Nelson special'iĝ'is pri kolekt'aĵ'o'j de re'pres'it'a'j verk'o'j en la original'a lingv'o aŭ traduk'it'a'j en Franc'uj'o, German'uj'o, Hungar'uj'o kaj Hispan'uj'o, kun prov'o'j ankaŭ en Ĉin'uj'o kaj Ruslando.z7 La sukces'o'j est'is cert'e grand'eg'a : en 1884 Frederick Warne & Co. asert'is est'i vend'int'a tri milion'o'j'n kaj du'on'o da ekzempler'o'j en dek kvin jar'o'j de si'a kolekt'a seri'o “Chandos Classics”, kiu en'ten'is pli ol cent titol'o'j'n (Ŝekspiro, Walter Scott, Vergili'o, Miguel de Cervantes), kaj Nelson en 1913 anonc'is ke tri'dek mil libr'o'j ĉiu'tag'e el'ir'as li'a'n ĉef'a'n pres'ej'o'n.

Dum la sekv'a jar'cent'o la furor'o ne ĉes'is. Tiu'j entrepren'o'j est'is oft'e la frukt'o de kun'labor'ad'o inter el'don'ist'o kaj direktor'o de kolekt'aĵ'o. Tio okaz'is komenc'e de la 20-a jar'cent'o ĉe la “Everymans Library” (“ĉies libr'ar'o”) de Joseph Dent kaj Ernest Rhys, aŭ pri la seri'o de la “Great Books of the Western World” (“grand'a'j libr'o'j de la okcident'a mond'o”) de Mortimer Adler, kiu ek'de 1952 aper'ad'is ĉe Britannica. [3] La “Bibliothèque de la Pléiade”, kre'it'a de Jacques Schiffrin kaj post la du'a mond'milit'o daŭr'ig'at'a de Gallimard kaj Je'a'n Paulhan, kvankam ne mal'mult'e'kost'a, tamen nask'it'a en la spirit'o de demokrati'ig'o de la al'ir'o al la plej bon'a'j el'don'aĵ'o'j'n de la plej bon'a'j aŭtor'o'j. Sam'e kiel la vort'ar'o'j kaj enciklopedi'o'j kaj la popular'a'j roman'o'j, tiu'j kolekt'aĵ'o'j est'is adapt'it'a'j al la divers'a'j distribu-form'o'j por la grand'a publik'o : vend'o en libr'o'vend'ej'o'j, libr'o-klub'o'j aŭ vend'o per korespond'ad'o. En la form'o de poŝ'libr'o'j (paperbacks en la angl'a) aŭ digests (resum'o'j), la mal'mult'e'kost'a'j klasik'aĵ'o'j neniam mal'aper'is el la bibliotek'o'j kaj libr'o'vend'ej'o'j, por kontent'ig'i la postul'o'n lig'int'a'n kun la lern'ej'a'j program'o'j.

Kvankam ili hav'as la komun'a'n trajt'o'n ke ili ekspluat'as la font'o'j'n liber'a'j'n de aŭtor'a'j rajt'o'j kaj ofert'as ili'n moder'prez'e, tiu'j kolekt'aĵ'o'j tamen ne simil'as. Ne ekzist'as unu'ec'a form'o de tiu model'o. Iu'j publik'ig'as komplet'a'j'n verk'ar'o'j'n, ali'a'j el'tir'aĵ'o'j'n aŭ dens'ig'it'a'j'n tekst'o'j'n ; iu'j aper'ig'as impres'a'n kritik'a'n aparat'o'n, dum ali'a'j las'as la verk'o'n simpl'e tia, kia ĝi est'as.

Kelk'foj'e ili koncentr'as si'n al la naci'a literatur'o : “Ni'a'j grand'a'j aŭtor'o'j” ĉe E. Dent'u, kiu antaŭ'e aper'ig'is PrudononLouis Blanc [4] kaj kiu prezent'as en tiu kolekt'aĵ'o felieton'ist'o'j'n por la tre larĝ'a publik'o, kiel Paul Féval kaj Pierre Alexis Ponson du Terrail ; “Every Irishmans Library”, en 1915, ĉe Talbot Press, kiu komenc'is per antologi'o de naci'a poezi'o. Ali'a'j prefer'as la inter'naci'a'n literatur'o'n : la “Biblioteca universal'e Rizzoli”, fond'it'a en 1949, ekzempl'e, kiu tamen komenc'is per I promessi sposi (“La fianĉ'o'j”) de Alessandro Manzoni, grav'a roman'o de la ital'a literatur'o, tre intim'e lig'it'a kun la memor'o pri la Risorgimento, la unu'iĝ'o de la land'o. Iu'j ofert'as mal'grand'a'j'n libr'o'j'n je tre mal'alt'a prez'o, broŝur'it'a'j sur mal'dik'a paper'o (“La klasik'ul'o'j por ĉiu'j”, de Hatier, “The Templ'e Classics” de Dent), la ali'a'j bind'it'a'j'n volum'o'j'n, destin'it'a'j'n por daŭr'o malgraŭ ili'a'j modest'a prez'o (“la “Moder'n Library” de Albert Bon'i kaj Horace Liveright [5], “Libr'o clásico” ĉe Bruguera en Hispan'uj'o).

La motiv'o'j, kiam ili ne est'as simpl'e komerc'a'j, ankaŭ vari'as. En mult'a'j kaz'o'j tiu'j kolekt'aĵ'o'j klopod'is por firm'ig'i naci'a'n, lingv'a'n aŭ kultur'a'n komun'um'o'n. Ekzempl'e en la jar'o 1925 dum mal'alt'prez'a'j kolekt'aĵ'o'j aper'is preskaŭ sam'temp'e en Bon'aer'o de du kon'at'a'j intelekt'ul'o'j : la “Biblioteca argentina”, el'don'at'a de Ricardo Roj'as, kaj “La cultura argentina“, koncept'it'a de José Ingenieros. [6] En tiu period'o de firm'ig'o de la respublik'o oni vol'is ebl'ig'i kompren'o'n de la kultur'a kaj politik'a histori'o de la land'o per elekt'o de la grand'a'j verk'o'j de la pas'int'ec'o.

La celebr'ad'o de la klasik'ul'o'j, kontrast'e al la verk'o'j konsider'at'a'j popular'a'j, est'as konstant'a part'o de la konservativ'a retor'ik'o. [7] Tamen kelk'a'j kolekt'aĵ'o'j serv'is kiel lanc'o'pint'o por prov'o'j de popol'a eduk'ad'o kun emancip'a'j cel'o'j, nom'e en Franc'uj'o.

Sub la Du'a Imperi'o la “Naci'a bibliotek'o” est'is produkt'at'a de la pres'ej'o Dubuisson ek'de la jar'o 1863 laŭ decid'o de la tip'o'grafi'a'j labor'ist'o'j, kiu'j tie labor'is. Ili re'pres'ad'is ĉef'verk'o'j'n de la franc'a kaj ekster'land'a literatur'o je tre mal'alt'a prez'o, ĝust'e kun la cel'o de popol'a eduk'ad'o. La prez'o de la volum'o est'is fiks'it'a je 0,25 frank'o'j, do la est'iĝ'o'prez'o. Komenc'e tio est'is nur simpl'a prov'o lim'ig'it'a al la rond'o de fotograf'ist'o'j, sed la sukces'o est'is rapid'a. La fotograf'ist'o'j organiz'is si'n en labor'ist'a societ'o de la el'don'ist'o'j de la “Naci'a bibliotek'o”, kio ebl'ig'is al ili aper'i publik'e kiel “popol'a organ'o de intelekt'a emancip'iĝ'o”. La entrepren'o daŭr'is long'a'n temp'o'n, special'e pro la el'don'a'j decid'o'j de la direktor'o de la kolekt'aĵ'o, Nicolas David, kiu prefer'is la filozof'o'j'n de la kler'ism'o, la latin'a'j'n aŭtor'o'j'n kaj la plej last'a'temp'a'j'n verk'o'j'n de François-René de Chateaubriand, Alfred de Musset aŭ de la sub'fos'a Félicité de Lamennais. La kolekt'aĵ'o est'is daŭr'ig'at'a en 1926 de Tallandier, grand'a popol'a el'don'ist'o, kun la sam'a cel'o de kultur'a demokrati'ig'o, sed ankaŭ kun komerc'a'j ambici'o'j. [8]

Inter 1950 kaj 1981 la kolekt'aĵ'o “La klasik'ul'o'j de la popol'o” [9] de la el'don'ej'o Éditions sociales si'a'vic'e aper'ig'is preskaŭ sep'dek titol'o'j'n, kiu'j plej oft'e est'is re'el'don'o'j de fam'a'j verk'o'j de la literatur'o, de politik'a filozofi'o kaj de scienc'o'j. La titol'o'j dev'is reprezent'i “la grand'a'j'n tekst'o'j'n kiu'j konsist'ig'as la hered'aĵ'o'n de la universal'a kaj progres'em'a kultur'o, kaj unu'e la hered'aĵ'o'n de la franc'a kultur'o” : Thomas Mor'e, Molier'o, Je'a'n Racin'e, Lu'ig'i Pirandello, Gracchus Babeuf, Goethe, Paul Lafargue, Je'a'n-Paul Marat ktp. La volum'o'j, kiu'j prezent'is elekt'it'a'j'n aŭ komplet'a'j'n verk'ar'o'j'n, est'is akompan'at'a'j de solid'a en'konduk'o kaj de riĉ'a kritik'a aparat'o : mult'a'j paĝ'pied'a'j not'o'j liver'is la histori'a'j'n referenc'o'j'n, kaj de bibliografi'o.

La Cel'o, por la Grup'o de komun'ist'a'j histori'ist'o'j, inter ili la grand'a histori'ist'o de la Franc'a Revoluci'o Albert Soboul, est'is met'i en la man'o'j'n de la komun'ist'o'j kaj simpati'ant'o'j re'konsider'at'a'n universal'a'n hered'aĵ'o'n : “La student'o, la gimnazi'an'o, la instru'ist'o, la profesor'o, la esplor'ist'o'j, skrib'is ili, trov'os en ĝi komfort'a'j'n kaj sekur'a'j'n stud-instrument'o'j'n. La labor'ist'o, la kamp'ar'a kaj urb'a labor'ul'o, far'os ĝi'n la baz'o de si'a libr'ar'o kaj tiel ek'kon'os la kultur'a'n trezor'o'n de la pas'int'ec'o kaj la progres'em'a'j'n ide'o'j'n, kiu'j konsist'ig'as la fundament'o'n de la human'ism'o.” [10]

Kun la divers'a'j motiv'o'j, kiu'j instig'is la el'don'ist'o'j'n dediĉ'i si'n al kolekt'aĵ'o de klasik'ul'o'j por larĝ'a publik'o, ili kun'e est'ig'is, dis'vast'ig'is kaj celebr'ad'is filozofi'a'n, literatur'a'n kaj ankaŭ politik'a'n hered'aĵ'o'n kaj tir'i ĝi'n el la lim'ig'it'a rond'o de kler'a kultur'o por far'i ĝi'n komun'a hav'aĵ'o al'ir'ebl'a por ĉi'a'j mon'uj'o'j.

Anthony GLINOER.


La aŭtor'o

Anthony GLINOER


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Isabelle Oliver'o, L’Invention de la collection, Éditions de l’Institut mémoires de l’édition contemporaine - Éditions de la Maison des sciences de l’homme, coll. “In octavo”, Parizo, 1999.

[2] Franc'e : Pierre-Joseph Proudhon (1809-1865), franc'a politik'a teori'ul'o. En 1840 li verk'is “Kio est'as la propriet'o ?” Li'a verk'o “La filozofi'o de la mizer'o” (1846) hav'is grand'a'n influ'o'n en Franc'uj'o dum long'a temp'o kaj far'iĝ'is unu el la baz'o'j de la anarĥi'ism'a pens'ad'o. Marks'o respond'is al ĝi per “La mizer'o de la filozofi'o”. Vd Karlo Marks'o : La mizer'o de la filozofi'o. Respond'o al Prudono : “La filozofi'o de la mizer'o”, kun antaŭ'parol'o de Frederik'o Engelso. ; Pri J. B. Prudono. Traduk'it'a'j de Vilhelm'o Lutermano, Embres-et-Castelmaure, Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas), 2009, 196 paĝ'o'j, ISBN 978-2 918399-08-3 (Mas-libr'o n-ro 17). -vl

[3] Tim Lacy, The Dream of a Demoratic Culture : Mortimer J. Adler and the Great Books Ide'a, Palgrave Macmillan, Londono, 2013.

[4] Louis Banc [luí blá] (1811-1882), franc'a histori'ist'o kaj politik'ist'o, teori'ul'o de la social'ism'o. Li est'is membr'o de la reg'ist'ar'o en 1848, spert'is la frakas'o'n de si'a projekt'o de social'a'j meti'ej'o'j. Li est'is ekzil'it'a en Brit'uj'o kaj re'ven'is al Franc'uj'o en 1870. -vl

[5] Jay Satterfield, The Worlds Best Books”. Taste, Culture, and the Moder'n Library, University of Massachusetts Press, Amherst, 2002.

[6] Fernand'o Degiovanni, “The invention of the classics : Nationalism, philology and cultural politicx in Argentina”, Journal of Latin American Cultural Studies, vol. 13, n-ro 2, Abingdon, 2004.

[7] Marc Fumarol'i, aŭtor'o de la ese'o Le Sablier renversé. Des Modernes aux Anciens (Gallimard, 2013), ekzempl'e en 1997 registr'is el'send'aĵ'o'n titol'it'a'n “Lisez les calssiques” [“Leg'u la klasik'ul'o'j'n”], daŭr'e dispon'ebl'a en www.canal-u.tv.

[8] Matthieu Letourneux kaj Je'a'n-Yves Mollier, La Librairie Tallandier (1870-2000). Histoire dune grand'e maison dédition populaire. Nouveau Mond'e Éditions, Parizok 2011.

[9] Original'e : “Les classiques du peuple”.

[10] Stéphanie Roz'a, “Un grand moment déducation populaire ? “Les classiques du peuple” et le siècle des Lumièresdans Je'a'n-Num'a Ducange, Juli'e'n Hag'e et Je'a'n-Yves Mollier (sub la dir. de) : Le Part'i communiste français et le Livre. Écrire et diffuser le politique en Franc'e au XXe siècle (1920-1992), Éditions universitaires de Dijon, 2014.


Akcept'ej'o >> 1a oktobr'o 2018

Serĉ'ad'o de mem'sufiĉ'o ĉia'kost'e

Malgraŭ la blok'ad'o, la du'on'insul'o Kataro eskap'as


Pli ol unu jar'o'n post si'a for'pel'o el la Kun'labor'a Konsili'o de la Golf'o, Kataro neni'o'n ced'is al la postul'o'j de si'a'j najbar'o'j, kaj konduk'as si'a'n influ'batal'o'n je inter'naci'a nivel'o. En Doho, la oficial'ul'o'j laŭt'e asert'as, ke la blok'ad'o pli'fort'ig'as la koher'ec'o'n de la loĝ'ant'ar'o kaj favor'as la ekonomi'a'n divers'iĝ'o'n de la land'o. Tamen, la struktur'a'j mal'ekvilibr'o'j plur'est'as.



de  Angélique MOUNIER-KUHN

Oni ne fid'u dorm'ant'a'n akv'o'n. Tiu, bril'e turkis'kolor'a, kiu bord'as la Doho-golf'et'o'n est'as seren'a kvazaŭ ole'o-mar'o dum tiu somer'o 2018. Fajr'a varm'o kaj lum'o sieĝ'as la ĉef'urb'o'n de Kataro, ĉirkaŭ'lim'ig'ant'e la soci'a'n viv'o'n en la klimat'iz'it'a'j spac'o'j. Ĉe la kaj'o, kun vel'o'j mal'supr'e, la vel'boat'o'j ne vid'is turist'o'n de plur'a'j semajn'o'j. Antaŭ'e dediĉ'it'a'j al fiŝ'ad'o kaj transport'o de var'o'j, tiu'j tradici'a'j lign'a'j vel'ŝip'o'j est'as unu el la mal'mult'a'j nostalgi'a'j ced'o'j al la fervor'o de modern'ec'o, kiu ek'reg'is la urb'o'n mez'e de la 1990-aj jar'o'j. De post tiam, help'e de beton'o kaj vertikal'ec'o, tiu fervor'o sen'ĉes'e re'desegn'as la urb'a'n perspektiv'o'n, pri kiu fier'as la loĝ'ant'o'j.

Sed la loz'a rul'iĝ'ad'o de la boat'o'j port'ant'a'j flag'o'n ruĝ'a'n, viol'kolor'a'n kaj blank'a'n – la naci'a'j'n kolor'o'j'n – est'as tromp'a. Ĉar la akv'o'j de la arab'o-persa Golf'o est'as mal'klar'a'j [1] kaj ili'a vapor'o est'as satur'it'a je sen'sekur'ec'o. Ne'kon'at'a agit'ad'o ek'reg'is la region'o'n de post kiam Kataro, riĉ'eg'a emir'land'o apenaŭ sam'e vast'a kiel Francilio (11 521 kvadrat'a'j kilo'metr'o'j), est'is el'pel'it'a el la Kun'labor'a Konsili'o de la Golf'o (KKG) far'e de tri si'a'j najbar'o'j, Sauda Arab'uj'o, Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j (UAE) kaj Barejno, kaj ankaŭ de Egipt'uj'o. La 5-an de juni'o 2017, tiu kvar'op'o kaj kelk'a'j cirkonstanc'a'j alianc'an'o'j dekret'is romp'o'n de si'a'j diplomati'a'j kaj ekonomi'a'j rilat'o'j kun Doho, dum Riad'o tuj ferm'is si'a'n land'lim'o'n, la sol'a'n kiu lig'as Kataron al la ter'o de la arab'a du'on'insul'o. De post tiam, en kelk'a'j saudaj mens'o'j nask'iĝ'is la ide'o fos'i ses'dek kilo'metr'o'j'n long'a'n kaj du'cent metr'o'j'n larĝ'a'n kanal'o'n inter ambaŭ land'o'j por eĉ pli izol'i la emir'land'o'n. Sed, mank'e de oficial'a konfirm'o de Rijado, tiu projekt'o aper'as nun kiel ĥimer'o, kiu'n Doho rifuz'as serioz'e konsider'i.

La konflikt'o'j antaŭ'anonc'ant'a'j la kriz'o'n akumul'iĝ'is de jar'o'j, nutr'at'a'j de kresk'ant'a incit'ec'o de la saud'an'o'j al tiu mar'bord'an'o emancip'it'a kaj riĉ'eg'a je gas'o [2]. Ĝi'a subit'a kvaranten'o, dekret'it'a mez'e de Ramadan'o, surpriz'is Dohon. Ĝi'a'j arab'a'j najbar'o'j star'ig'is part'a'n blok'ad'o'n ferm'ant'e si'a'j'n mar- kaj aer-spac'o'j'n al la kataraj ŝip'o'j kaj aviad'il'o'j. Laŭ la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF) preskaŭ 40 miliard'o'j da dolar'o'j est'is el'pren'it'a'j el la lok'a'j bank'o'j far'e de mal'trankvil'a'j el'migr'int'o'j aŭ de civit'an'o'j de la blok'ad'o-land'o'j. La super'bazar'o'j est'is kaper'it'a'j, antaŭ la star'ig'o de ’aer'a pont'o’ al Eŭrop'o, Irano kaj la land'o'j de la hind'a sub'kontinent'o. Ĝis tiam, grand'a part'o de la import'aĵ'o'j, apart'e la freŝ'a'j produkt'o'j kaj la konstru-material'o'j, de'ven'is de la Emir'land'o'j kaj Sauda Arab'uj'o, aŭ transit'is tra ili.

La 22-an de juni'o 2017, Associated Press rimark'ig'as, ke la mal'ferm'o de la blok'ad'o est'as lig'it'a al dek tri kondiĉ'o'j. Kelk'a'j el ili re'uz'as la kutim'a'n list'o'n de akuz'aĵ'o'j : la Emir'land'o dev'as ĉes'i en'miks'iĝ'i en la intern'a'j'n afer'o'j'n de la ali'a'j KKG-land'o'j, romp'i si'a'n sub'ten'o'n al la « teror'ist'a'j » organiz'aĵ'o'j – inter kiu'j la Islam'a Frat'ar'o, ferm'i si'a'n televid'ĉen'o'n Al-Ĝazira kaj, precip'e, turn'i la dors'o'n al Tehrano. « Irano ? Ĝi est'as tim'ig'a najbar'o, minac'a por et'a land'o kiel la ni'a. Ni ne dezir'as far'iĝ'i ties bon'a amik'o, kaj ceter'e ni hav'as mal'konsent'o'j'n. Sed ni ne hav'as ali'a'n elekt'o'n, ol akord'iĝ'i kun ĝi. » respond'as respond'ec'ul'o pri sekur'ec'o en Doho [3]. Ali'a'j postul'o'j est'as pli ekster'kutim'a'j : la emir'land'o dev'as sub'met'iĝ'i al ĉiu'jar'a inspekt'ad'o de si'a'j najbar'o'j,aŭ al « pag'o de kompens'aĵ'o'j (…) pro la viv'o'perd'o'j kaj la financ'a'j mal'profit'o'j kaŭz'it'a'j de [ĝi'a] aktual'a politik'o ». La land'o dev'as en'e de dek tag'o'j plen'um'i la tut'o'n de la postul'o'j.

Pli ol jar'o pas'is, kaj la antagonism'o'j fiks'iĝ'is. La mediaci'o prov'it'a de Kuvajt'o en'kadr'e de la KKG en'ŝlim'iĝ'is ; jen pli'a mal'sukces'o de tiu region'a organiz'aĵ'o fond'it'a en 1981 por kontraŭ'balanc'i la Islam'a'n Respublik'o'n de Irano. La akord'iĝ'o-prov'o, kiu dev'as okaz'i en Vaŝington'o jam de monat'o'j, stumbl'as sur mal'akord'iĝ'o'j intern'e de uson'a administraci'o kaj, laŭ oni'dir'o'j en Doho, sur la mal'bon'vol'o de Abudabi'o, la ĉef'a emir'land'o de UAE. La « kontraŭ'teror'ism'a kvar'op'o », kiel ĝi si'n nom'is, firm'e ten'as si'a'j'n postul'o'j'n. « Ili est'as tut'e ne real'ism'a'j », respond'as Kataro, laŭ kiu ili'a sol'a cel'o est'as sub'met'i ĝi'n, sam'e kiel okaz'is por Barejno, krom'nom'it'a « retweet country » (angl'e : re'dis'send'a land'o) de kelk'a'j cinik'ul'o'j ĉe Doho pro ĝi'a em'o re'dis'send'i sur tviter'o la kontraŭ-katarajn mesaĝ'et'o'j'n ven'int'a'j'n el Sauda Arab'uj'o. « Tiu'j postul'o'j ignor'as la fakt'o'n, ke suveren'a ŝtat'o ne pov'as est'i ostaĝ'o. Krom'e ili est'is redakt'it'a'j laŭ form'o, kiu las'is neniu'n lok'o'n al inter'trakt'ad'o. (…) Ni intenc'as konduk'i ni'a'n politik'o'n sur'baz'e de ni'a'j propr'a'j taks'o'j », laŭt'is la katara ministr'o pi ekster'a'j afer'o'j, s-ro Mohammed Ibn Abderrahmane Al-Thani, antaŭ franc'parol'ant'a'j ĵurnal'ist'o'j en Doho, fin'e de maj'o 2018 [4].

Neces'a'j el'kor'a'j rilat'o'j kun Irano

Kataro est'as pret'a milit'i. Milit'o sen mort'ig'a'j batal'o'j, sed milit'o kiu dev'ig'as la emir'land'o'n batal'i sur ĉiu'j front'o'j : ekonomi'a, diplomati'a, arme'a, amas'komunik'il'a kaj eĉ jur'a, ĉar Doho decid'is al'vok'i la inter'naci'a'j'n instanc'o'j'n (la Mond'a Organiz'o pri Komerc'o, la Inter'naci'a Kort'um'o) pri la blok'ad'o. Tiu mal'varm'a milit'o hav'is viktim'o'j'n : mil'o'j da famili'o'j dis'met'it'a'j ambaŭ'flank'e de la land'lim'o, kaj kelk'a'j du-naci'ul'o'j mal'help'at'a'j vojaĝ'i. Kaj, kvankam neni'u sci'as kiel la Golf'o el'ir'os el ĝi, ĝi jam hav'as si'a'j'n venk'int'o'j'n : la arm'il'industri'o'j'n de la eksport'ant'a'j land'o'j, unu'a'rang'e Uson'o, Brit'uj'o kaj Franc'uj'o.

« La ĉef'a demand'o est'as sci'i, ĉu la blok'ad'o est'as bon'ŝanc'o aŭ brems'il'o por Kataro », koment'as ambasador'o en Doho. Laŭ la katar'an'o'j mem, koncern'e la naci'a'n koher'o'n, la respond'o jam est'as kon'at'a : « Tiel strang'e kiel tio ŝajn'as, la blok'ad'o ig'is ni'n pli fort'a'j », asert'as la eks'ministr'in'o pri inform'ad'o kaj komunik-teknik'ar'o'j Hessa Al-Jaber, membr'o de la Majlis Al-Choura (konsult'a konsili'o) kaj, ceter'e, de la kontrol-konsili'o de Volkswagen, kies tri'a akci'ul'o est'as Kataro. « En Kuvajt'o, ne okaz'is ek'star'o post la iraka invad'o [en 1990]. Ĉi tie la emir'o sukces'is unu'ig'i la katar'an'o'j'n kaj la ne'katar'an'o'j'n (Vid'u art. ...). Est'as kvazaŭ li'a moŝt'o est'is plebiscit'it'a, ŝi daŭr'ig'as.

Kataro em'as kuraĝ'ig'i la arab'a'j'n ribel'o'j'n, apart'e en Tunizio kaj Egipt'uj'o, sed ĝi mem neniam organiz'is elekt'o'j'n ĉe si, escept'e por la municip'a'j konsili'o'j, kie la kandidat'o'j dev'as prezent'iĝ'i sen politik'a etiked'o (la parti'o'j est'as mal'permes'at'a'j en la emir'land'o). Parlament'a balot'o est'is ja plan'at'a en 2013, sed ĝi est'is prokrast'it'a sen dat'o. Post mult'a'j prokrast'o'j, la emir'o Tamim Be'n Hamad Al-Thani promes'is por la fin'o de la jar'o leĝ'o'n organiz'ant'a'n la unu'a'j'n naci'a'j'n balot'o'j'n por elekt'i tri'dek an'o'j'n de la Majlis Al-Choura, dum dek kvin ali'a'j membr'o'j est'os rekt'e elekt'it'a'j de li. Mal'facil'as trov'i spur'o'n de ia ajn politik'a opozici'o, krom kelk'a'j person'o'j plej oft'e instal'it'a'j en Londono. Ĉar li denunc'is la silent'ig'o'n de la civit'an'o'j de si'a land'o, kaj laŭd'is la « tunizi'an printemp'o'n » en 2011, la poet'o Mohamed Al-Ajami, ali'nom'it'a Ibn Al-Dhib, rest'is kvar jar'o'j'n en mal'liber'ej'o antaŭ ol est'i pardon'it'a.

La emir'o est'is tri'dek-tri-jar'a kiam li anstataŭ'is si'a'n patr'o'n, s-ro'n Hamad Be'n Khalifa Al-Thani, en 2013. La katar'an'o'j vid'as en li la iniciat'ant'o'n de modern'ig'o de tiu vahabita land'o, sam'e kiel ĝi'a sauda najbar'o, kvankam ĝi ne postul'as tiom rigor'ec'a'n religi'a'n praktik'o'n. La emir'o Hamad est'as ankaŭ kredit'it'a pri la firm'ig'o de Kataro sur la inter'naci'a scen'o, rezult'o de « protekt'o-diplomati'o », kiu konsist'as maksimum'ig'i la nombr'o'n de alianc'an'o'j, kaj kiu incit'eg'as sam'e Rijadon kiel Abudabi'o'n. Kun la blok'ad'o, ties ŝablon'a portret'o spontan'e aper'is sur mult'eg'a'j fasad'o'j kaj vehikl'o'j, antaŭ ol la municip'a'j administraci'o'j re'ord'ig'is ĉi tiu'n nov'a'n mod'o'n.

Almenaŭ sur la material'a kamp'o, la kataroj hav'as mal'mult'a'j'n plend'o'motiv'o'j'n : laŭ la Mond'a Bank'o, en 2017 la po'loĝ'ant'a mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) je alpar'o de aĉet'pov'o daŭr'e situ'as je la unu'a tut'mond'a rang'o, je 128 378 dolar'o'j, la du'obl'o de tiu de Svis'land'o. « Dum mi'a jun'ec'o, memor'as s-in'o Al-Jaber, kiu ne est'as ses'dek'jar'a, ni ne hav'is elektr'o'n, manĝ'aĵ'o est'is lim'ig'it'a kaj est'is nur unu super'a lern'ej'o. Kaj, subit'e, ni'a viv'o ŝanĝ'iĝ'is. »

La mal'kovr'o de naft'o tie datum'as de antaŭ la du'a mond'milit'o. Sed la mal'kovr'o de gigant'a sub'mar'a rezerv'ej'o de natur'a gas'o en 1971, la jar'o'n de ĝi'a sen'de'pend'iĝ'o el la brit'a reĝ'land'o, baskul'ig'is tiu'n dezert'a'n teritori'o'n en riĉ'ec'o'n. Du tri'on'o'j de la kuŝ'ej'o de North Dom'e situ'as en la kataraj akv'o'j, kaj la rest'ant'a tri'on'o en la iranaj akv'o'j. Ĝi'a kun'labor'a ekspluat'ad'o dev'ig'as ambaŭ land'o'j'n fleg'i amik'a'j'n rilat'o'j'n.

Post kiam la emir'o Hamad anstataŭ'is si'a'n patr'o'n, en 1995, kaj vet'is je masiv'a'j invest'o'j, partner'e kun Exxon Mobil kaj Total, la grand'skal'a ekspluat'ad'o est'is lanĉ'it'a kaj met'is Kataron, en 2006, ĉe la unu'a'n rang'o'n de la eksport'ant'o'j de likv'ig'it'a natur'a gas'o (LNG) – la esenc'a part'o de ties eksport'aĵ'o'j, kaj tri'on'o de la tut'mond'a merkat'o. « Inter la komenc'o de la 2000-aj jar'o'j kaj 2013, rekord'a jar'o pri gas-kurz'o'j, ni'a MEP pas'is de 20 al 200 miliard'o'j da dolar'o'j. Kataro ĉio'n ŝuld'as al la vizi'o de emir'o Hamad. Se vi'a land'o posed'as la plej grav'a'n gas'kuŝ'ej'o'n en la mond'o, se vi konstru'as unu el la plej grand'a'j eksport-haven'o'j kaj ekip'as ĝi'n per met'an-ŝip'o'j, vi garanti'os ĝi'a'n sen'de'pend'ec'o'n », klar'ig'as, mir'ig'it'a, Khalid Al-Abdulkader, ekonomik'ist'o ĉe la universitat'o de Kataro.

Kun la aktual'a nivel'o de si'a produkt'ad'o kaj de si'a'j pruv'it'a'j gas'rezerv'o'j, la tri'a post tiu'j de Rus'uj'o kaj de Irano, la emir'land'o hav'as antaŭ si pli ol cent jar'o'j da ekspluat'ad'o. Iom mal'pli se ĝi lev'os si'a'n LNG-produkt'ad'o'n de 77 ĝis 100 milion'o'j da tun'o'j jar'e, antaŭ 2023, tiel kiel ĝi deklar'is si'a'n intenc'o'n. « Est'is ne'ebl'e, ke blok'ad'o mal'util'os al Kataro. La gas-en'spez'o'j sol'a'j kovr'as grand'a'n part'o'n de ni'a'j buĝet'a'j bezon'o'j », daŭr'ig'as Al-Abdulkader. Spit'e al la embarg'o, neni'u el ni'a'j gas'ŝip'o'j aŭ naft'o'ŝip'o'j est'is prokrast'it'a'j aŭ nul'ig'it'a'j. Ni liver'is 100 % de ni'a'j kontrakt'o'j. Inkluziv'e tiu'j'n al la EAU, kies elektr'o 40% de'pend'as de ni'a gas'o. Ni tre zorg'as ni'a'n reputaci'o'n pri fid'ind'ec'o », si'a'flank'e insist'as s-ro Aziz Alouthman, vic'sekretari'o ĉe la ministr'ej'o pri financ'o'j. Mult'a'j kataraj respond'ec'ul'o'j insist'as pri tiu inform'o, kiu evident'ig'as la paradoks'a'n karakter'o'n de la blok'ad'o, des pli ke la emir'land'o'j ĉiam pag'as si'a'n gas'o'n ĝust'a'temp'e.

Post deficit'o de 7 miliard'o'j da dolar'o'j en 2017, la financ'o-ministr'ej'o anonc'as plus'a'n buĝet'o'n por la nun'a jar'o. Laŭ s-ro Alouthman, la blok'ad'o kost'is al la buĝet'o apenaŭ pli ol unu milion'o'n. La not'ad'o-agent'ej'o Moody si'a'flank'e taks'is la publik'a'n sub'ten'o'n al ekonomi'o dum la du unu'a'j monat'o'j de la kriz'o je preskaŭ 40 miliard'o'j da dolar'o'j, konsider'int'e la re'fort'ig'o'n de la financ'a sistem'o.

La divers'iĝ'o de la import'o-font'o'j, etend'it'a al Turk'uj'o, Irano, Azi'o aŭ Eŭrop'o, kaj la trans'lok'ig'o de part'o de la komerc'o pas'ant'a tra la dubaja haven'o Jebel Al'i al la Omanaj haven'o'j tre rapid'e al'port'is aer'o'n al la emir'land'o. Eĉ pli bon'e, la kataraj respond'ec'ul'o'j ripet'as, ke la blok'ad'o rezult'ig'is ne'atend'it'a'n akcel'o'n de la divers'ig'o de la ekonomi'o [5].

Du'dek mil bov'in'o'j import'it'a'j el Uson'o

Konstru'it'a en dek jar'o'j por 7,4 miliard'o'j da dolar'o'j, la haven'o Hamad, sud'e de Doho, kiu en'hav'as dek flug'haven'a'j'n terminal'o'j'n, jam si'n prezent'as kiel region'a'n gigant'o'n, spit'e al la mal'larĝ'ec'o de la intern'a merkat'o. Por 700 milion'o'j da dolar'o'j, la land'o ankaŭ akir'is mem'sufiĉ'o'n pri freŝ'a lakt'o, kiu'n ĝi vol'as etend'i al si'a tut'a konsum'o de lakt'aĵ'o'j. En mal'pli ol jar'o, la naci'a konglomerat'o Baladna (« ni'a land'o ») konstru'is mez'e de dezert'o en la nord'o, grand'eg'a'n farm'o'n : du'dek mil bov'in'o'j ĝis decembr'o, ven'int'a'j ĉef'e el Uson'o, gigant'a melk'o'maŝin'o kun turn'iĝ'ant'a platform'o ven'int'a el Irlando, nederlanda direktor'o, irlanda labor'direktor'o ven'int'a el konkurenc'a Sauda Arab'uj'o... En region'o kie temperatur'o pov'as ating'i 50°C, klimat'iz'o aŭ proviz'ad'o de bon'kvalit'a furaĝ'o est'as mult'e'kost'a'j. Baladna ne zorg'is pri el'spez'o'j, kun po'detal'a vend'o'prez'o je 1,60 eŭr'o, las'ant'e supoz'i grav'a'j'n subvenci'o'j'n. « Ĉu tio est'as ekonomi'a aŭ ne, ni ja dev'as est'i mem'sufiĉ'a'j. Est'as viv'neces'o , decid'as Al-Abdulkader. Antaŭ'e, ni lud'is la kart'o'n de ekonomi'a integr'ad'o kun la KKG, ni import'is de ni'a'j najbar'o'j. De nun, ni produkt'os en Kataro ĉio'n, kio'n ni vol'as produkt'i. »

« Jes ja, respond'as pakistana en'migr'int'o. Sed la katar'an'o'j ne est'as en la ekonomi'a aktiv'ad'o ; ni ja funkci'ig'as la ekonomi'o'n. Kiel ili do pov'us mezur'i la mal'rapid'iĝ'o'n ? De kiam la hom'o'j de la Golf'o ne plu ven'as, la taksi'o'j est'as mal'plen'a'j, hotel'o'j est'as sen'hom'a'j kaj la butik'o'j ferm'iĝ'as en la komerc'a'j galeri'o'j. Rigard'u ĉi tiu'n dom'ar'o'n : la gru'o halt'is, pro mank'o de konstru'material'o'j. »

Kelk'a'j lok'ul'o'j pov'as est'i en mal'agrabl'a situaci'o, sed sur makro'ekonomi'a nivel'o Kataro « sukces'e sorb'is » la blok'ad'o'n, laŭ la konklud'o'j de IMF-misi'o en maj'o, kiu el'vok'is « efik'a'j'n amortiz'il'o'j'n kaj san'a'j'n makro'ekonomi'a'j'n politik'o'j'n ». En april'o, por al'tir'i freŝ'a'n dispon'ebl'a'n mon'o'n, la ŝtat'o emisi'is ĝis 13 miliard'o'j'n da obligaci'o'j ekster'land'e. Ili est'is plur'foj'e « super'aĉet'it'a'j », malgraŭ ke Sauda Arab'uj'o prov'is sek'ig'i la merkat'o'n emisi'ant'e propr'a'j'n obligaci'o'j'n du tag'o'j'n antaŭ'e. « La interes'o de la ekster'a'j invest'ant'o'j est'as ni'a atest'il'o pri ekonomi'a rezist'kapabl'o », ĝoj'as s-ro Alouthman.

Ĉu ĉio do plej bon'as en plej bon'a mond'o por Kataro, dank'e al ties ne'el'ĉerp'ebl'a'j natur'a'j riĉ'o'font'o'j ? Land'o tiom riĉ'a, ke ĝi el'spez'is dek'o'j'n da miliard'o'j da dolar'o'j – vari'as la taks'o'j – por organiz'i la Futbal'a'n Mond-pokal'o'n en 2022. La nur'a re'nov'ig'o aŭ konstru'ad'o de la ok stadion'o'j de la konkurs'o laŭ'dir'e kost'as 14 miliard'o'j'n da dolar'o'j, pli ol la tut'a rekord'a sum'o (10 miliard'o'j) de la Futbal'a Mond'pokal'o 2018 en Rus'uj'o. Kaj Doho dev'as al'front'i du ripet'iĝ'ant'a'j'n akuz'o'j'n : korupt'o-suspekt'o'n pri la atribu'o de la konkurs'o [6] kaj la labor'kondiĉ'o'j'n de plur'a'j dek'mil'o'j da azi'a'j dung'it'o'j sur la konstru'ej'o'j [7].

El'vok'it'a dum la last'a'j jar'o'j, apart'e de la angl'o'saks'a gazet'ar'o, la re'atribu'o de la konkurs'o al ali'a land'o est'as tre mal'ver'ŝajn'a, ĉar la Federaci'o Inter'naci'a de Futbal'o Asoci'a (FIFA) regul'e esprim'as si'a'n fid'o'n al Kataro. Sed, se la blok'ad'o persist'as, el la milion'o kaj du'on'o da atend'at'a'j spekt'ant'o'j, « tri'on'o pov'us mank'i, ĉar la saud'an'o'j, la emir'land'an'o'j kaj la egiptoj ne ven'os », atent'ig'as okcident'a diplomat'o. La land'o, kies special'aĵ'o est'as akcept'i inter'naci'a'j'n konferenc'o'j'n kaj konkurs'o'j'n, jam sufer'as pro ties for'est'o, li al'don'as. Ali'a viktim'o : Qatar Airways, flag'o'port'ant'o de la dis'volv'ad-ambici'o'j de la land'o. Najl'it'a'j ĉe la grund'o dum la unu'a'j tag'o'j de la embarg'o, ĉiu'j ĝi'a'j aviad'il'o'j de'nov'e flug'as, kaj nov'a'j lini'o'j est'is mal'ferm'it'a'j por kompens'i la 18 nul'ig'it'a'j'n. Sed, deport'ant'e la cirkul'ad'o'n en la iran'an ĉiel'o'n, la ferm'iĝ'o de la flug'spac'o de la blok'ant'a'j land'o'j kaŭz'as « grav'a'j'n » mal'profit'o'j'n, laŭ propr'a konfes'o de la direktor'o de la kompani'o, kiu rifuz'as mal'kaŝ'i ili'n.

Influ'batal'o kaj konkur'ad'o por sub'ten'o'j

« La batal'o inter la aer'kompani'o'j de la Golf'o est'as konflikt'o en la konflikt'o », taks'as Adel Abdel Ghafar, esplor'ist'o ĉe la Brookings Doha Center. Krom la politik'a'j postul'o'j, la blok'ad'o ver'ŝajn'e respond'as al ekonomi'a cel'o : halt'ig'i la progres'ad'o'n de Qatar Airways kompar'e kun ties emir'land'a'j rival'o'j Etihad Airways kaj Emirates, sed ankaŭ kompar'e kun la mal'bon'kvalit'a'j kompani'o'j de Sauda Arab'uj'o kaj Barejno, Saudi kaj Gulf Air », li skrib'is pas'int'jar'e [8].

Tiu insid'a konkurenc'o preskaŭ ŝajn'as ĉikan'o'j kompar'e kun la ard'a'j al'front'iĝ'o'j sur la teren'o de komunik'ad'o kaj propagand'o. En la batal'o por influ'o kaj la konkur'o por sub'ten'o'j, kiu'j al'front'ig'as la rival'o'j'n de la Golf'o, ĉiu'j bat'o'j est'as permes'at'a'j. Dis'vast'ig'at'a'j de inform'ad'ik'a'j program'o'j, la fals'a'j inform'o'j kaj insult'o'j inund'as la soci'a'j'n ret'o'j'n. Elektron'ik'a'j mesaĝ'uj'o'j de oficial'ul'o'j est'is pirat'it'a'j, kaj ili'a en'hav'o dis'verŝ'it'a tra amas'komunik'il'o'j, por kompromit'i iu'j'n protagonist'o'j'n de la kriz'o, sen forges'i la kre'ad'o'n de fals'a'j ret'ej'o'j aŭ la en'ret'ig'o'n de pseŭdo-dokument'film'o'j.

« Kataro elekt'is ne ir'i en la griz'a'j'n zon'o'j'n, kiel la kampanj'o'j de fals'a'j nov'aĵ'o'j, asert'as s-ro Saif Be'n Ahmed Al-Thani, direktor'o de la komunik'ad'o de la reg'ist'ar'o. Ni hav'as neni'o'n kaŝ'end'a'n kaj ni prefer'as koncentr'i ni'a'j'n klopod'o'j'n ĉe la amas'inform'il'o'j. » Ambasador'o'j, ministr'o'j, alt'funkci'ul'o'j ricev'is trejn'sesi'o'j'n pri komunik'ad'o, antaŭ ol don'i pli ol kvin cent intervju'o'j'n, asert'as la pro'parol'ant'o. Li ne dir'as ĉio'n : laŭ la Reuters-agent'ej'o, la lobi'ad'o-el'spez'o'j de Kataro ĉe la uson'a administr'ad'o tri'obl'iĝ'is kompar'e kun la jar'o'j 2015-2016, por fiks'iĝ'i je preskaŭ 25 milion'o'j da dolar'o'j, buĝet'o de nun kompar'ebl'a al tiu'j de Rijado kaj Abudabi'o. « La golf'o-land'o'j laŭ'liter'e ramp'as unu sur la ali'a'j'n por far'iĝ'i la plej bon'a amik'o de Uson'o », dir'as observ'ant'o.

De Uson'o, sed ne nur. De la komenc'o de la kriz'o, Doha mult'obl'ig'as la diplomati'a'j'n aktiv'aĵ'o'j'n, send'ant'e si'a'j'n oficial'ul'o'j'n, sekv'ant'a'j'n la emir'o'n, inter'ŝanĝ'i si'a'n tradici'a'n blank'a'n tunik'o'n kontraŭ okcident'a kravat'o-kostum'o, kaj vizit'i Parizon, Londonon, Bruselon, Berlinon, Moskvon aŭ Vaŝington'o'n. Ili tie est'as regul'e akcept'at'a'j de grup'o'j de protest'ul'o'j, kies mobiliz'ad'o'n la reg'ist'ar'o atribu'as al la rival'o'j de Kataro [9]. « Tiu ĉi tut'a kriz'o resum'iĝ'as je problem'o de ĵaluz'o. Ne hezit'u tio'n skrib'i, martel'as la ĝeneral'a prokuror'o, s-ro Al'i Bi'n Fetais Al-Marri. Kio'n pov'as respond'i ni'a'j najbar'o'j al si'a'j propr'a'j popol'o'j antaŭ ni'a sukces'o ? La Futbal'a Mond'pokal'o 2022 rivel'is ili'a'n ver'a'n vizaĝ'o'n. Ili simpl'e est'as ne'kapabl'a'j far'i tio'n, kio'n ni far'as por la katar'an'o'j. »

« Ju pli daŭr'as la kriz'o, des pli ĝi kost'as al la reputaci'o de la blok'ant'a'j land'o'j, kaj al Kataro sur la ekonomi'a kamp'o, opini'as Mehran Kamrava, direktor'o de la Centr'o por inter'naci'a'j kaj region'a'j stud'o'j de la katara branĉ'o de la uson'a universitat'o de Georgetown. La interes'o de ĉiu est'as do halt'ig'i ĝi'n. » Sed la region'o ne ŝajn'as proksim'a de tio. « Ĉe'est'as tro da testosteron'o, inter 33-jar'a gvid'ant'o en Sauda Arab'uj'o [la hered'a Princ'o Mohammed Be'n Salm'a'n], ali'a 38-jar'a en Kataro, kaj la 72-jar'a infan'o en la Blank'a Dom'o. Ĉio est'as person'a en tiu melodram'o, kiu pov'us mal'nod'iĝ'i tiel facil'e kiel ĝi komenc'iĝ'is. La problem'o est'as, ke tiu'j person'o'j est'as ne'antaŭ'vid'ebl'a'j », dir'as unu el ni'a'j kun'parol'ant'o'j sub la protekt'o de anonim'ec'o.

Ne'antaŭ'vid'ebl'a'j kaj implik'it'a'j en la « sekur'ec-dilem'o » laŭ Kamrava – la fek'a cirkl'o kiu ek'est'as kiam ŝtat'o far'as plan'o'n por pli'fort'ig'i si'a'n sekur'ec'o'n : tio kresk'ig'as la sen'sekur'ec'o-sent'o'n de la ali'a'j, kiu'j si'a'vic'e prov'as far'i simil'a'j'n ag'o'j'n. La kriz'o inter la mal'amik'a'j frat'o'j de la KKG, preciz'e kiam la tumult'o'j de Proksim-Orient'o kaj la danĝer'a'j kalkul'o'j de la Trump-administraci'o kresk'ig'is ĝis paroksism'o la streĉ'o'j'n inter la ŝijaist'o'j kaj la suna'ist'o'j, ekster'ordinar'e akr'ig'as la arm'il'o-konkur'ad'o'n.

Krom la tim'o'n est'i distanc'ig'it'a, ĉi tiu'j ripet'at'a'j el'spez'o'j reflekt'as vol'o'n aĉet'i la patron'ad'o'n de la eksport'ant'a'j grand'a'j land'o'j. « Proviz'ant'e arm'il'o'j'n ĉiam pli kompleks'a'j'n al la milit'ant'a'j parti'o'j, ĉi tiu'j land'o'j pli'grand'ig'as la mal'sekur'ec'o'n jam ekzist'ant'a'n en la region'o. Sed la Golf'o-land'o'j, pli'ig'ant'e la nombr'o'n de si'a'j proviz'ant'o'j, si'a'flank'e divers'ig'as la part'o'pren'ant'o'j'n de la kriz'o », sub'strek'as Kamrava. Por Kataro, tiu strategi'o cel'as ĝi'n liber'ig'i de tro grand'a de'pend'ec'o de Uson'o, kies milit'baz'o Al-Oudeid, sud'okcident'e de Doho, kiu en'hav'as pli ol dek'mil hom'o'j'n, est'as la plej grav'a en Proksim-Orient'o. La deploj'o de turk'a'j soldat'o'j, kadr'e de defend'o-inter'konsent'o sub'skrib'it'a en 2014, est'as ankoraŭ simbol'a, sed la kriz'o akcel'is ĝi'n, kaj la nombr'o de soldat'o'j dev'us ating'i 2000 antaŭ la jar'o 2020.

La list'o de la arm'il'proviz'ant'o'j turn'ig'as la kap'o'n

Mank'e de pli aktual'a'j don'it'aĵ'o'j, la Inter'naci'a Esplor-Institut'o pri pac'o en Stockholmo (SIPRI) taks'as, ke la import'ad'o de arm'il'o'j en Kataro kresk'is je 166 % inter 2013 kaj 2017 kompar'e kun la period'o 2008-2012 – kiam ili progres'is je 225 % en Sauda Arab'uj'o, far'iĝ'int'a la unu'a import'ant'o en la mond'o. « Ni'a sekur'ec'o est'as prioritat'o. Laŭ mi, por ĉiu dolar'o en'spez'it'a en Kataro, oni dev'us invest'i la du'on'o'n en la defend'o », asert'as Al-Abdulkader. De la komenc'o de la kriz'o, ne est'is monat'o sen anonc'o'j pri negoc'ad'o aŭ aĉet'kontrakt'o de Doho. Franc'uj'o, Brit'uj'o, Uson'o, German'uj'o, Rus'uj'o, Ital'uj'o, Ĉin'uj'o, Norveg'uj'o... : la list'o de la arm'il'proviz'ant'o'j, latent'a'j aŭ konfirm'it'a'j, turn'as la kap'o'n.

La ekip'aĵ'o'j de Kataro jam larĝ'e trans'pas'as la uz'kapabl'o'n de ĝi'a'j trup'o'j, taks'it'a'j de Al-Jazira je dek'du mil soldat'o'j. Grand'a pli'mult'o est'as ekster'land'an'o'j, pakistan'an'o'j, jemen'an'o'j aŭ somali'an'o'j, escept'e de la alt'rang'a'j oficir'o'j. Nur por la arme'a aviad'il'ar'o, en 2017, Doho aĉet'is du'dek kvar Eurofighter Typhoon, tri'dek ses F-15 kaj dek du Rafale, krom la du'dek kvar akir'it'a'j en 2016. « La aĉet'o'j de arm'il'o'j ja de'pend'as de politik'a'j decid'o'j, sed ili ankaŭ neces'as por de'admon'o », insist'as Majed Mohammed Al-Ansari, instru'ist'o pri politik'a soci'ologi'o ĉe la universitat'o de Kataro, referenc'ant'e al la « strategi'o de la venen'ig'it'a salikok'et'o » de Singapur'o : « La insul'o pov'us est'i invad'it'a en unu tag'o, sed je kost'o de jar'dek'a venen'ad'o de la invad'int'o'j. Ni'a arm'il'ar'o dev'as ig'i ĉiu'n okup'ad'o-prov'o'n kiel ebl'e plej alt'kost'a. »

Laŭ li, la risk'o de sauda aŭ emir'land'a invad'o en Kataro, tre tim'at'a la pas'int'a'n jar'o'n, nun mal'pli'iĝ'is. La aŭtoritat'o de Uson'o al la Golf'o kaj la interes'o'j lig'it'a'j al la ekspluat'ad'o de riĉ'o'font'o'j tiel viv'neces'a'j kiel naft'o kaj gas'o, rest'as potenc'a'j ŝirm'il'o'j por mal'help'i tiu'n inter'najbar'a'n kverel'o'n, kiu riĉ'ig'as la arm'il'ar-vend'ist'o'j'n, trans'form'iĝ'i en ver'a milit'o. Sed la streĉ'o'j rest'as tiom grand'a'j, ke, en Doho, neni'u sent'as si'n ŝirm'it'a kontraŭ ne'atend'it'a tornad'o, kiu mal'katen'ig'us la akv'o'j'n de la Golf'o.

Angélique MOUNIER-KUHN


La aŭtor'o

Angélique MOUNIER-KUHN
Ĵurnal'ist'in'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a

[1] Mehran Kamrava, Troubled Waters : Insecurity in the Persi'a'n Gulf, Cornell University Press, kol. « Persi'a'n Gulf Studies », Ithaca, 2018.

[2] Vd. Fatiha Dazi-Héni, « Strang'a milit'o en la Golf'o », Le Mond'e diplomatique en esperant'o, juli'o 2017.

[3] Pli'mult'o de la renkont'it'a'j person'o'j eksplic'it'e pet'is konserv'i anonim'ec'o'n.

[4] La aŭtor'o de ĉi tiu artikol'o part'o'pren'is la gazet'ar-vojaĝ'o'n organiz'it'a'n de la Ofic'ej'o por Komunik'ad'o de la reg'ist'ar'o ( ), antaŭ ol re'ven'i al Doho, tut'e sen'de'pend'a, kelk'a'j'n semajn'o'j'n post'e.

[5] Zainab Fattah kaj Matthew Miller, « Qatar minister says neighbors’embarg'o is bo'o'n for economy », Bloomberg News, Nov'jork'o, 6-a de septembr'o 2018.

[6] Heidi Blake kaj Jonathan Calvert, L’Homme qui acheta une Coupe du mond'e. Le complot qatari, Hug'o Sport, Parizo, 2016.

[7] Vd. David Garcia, « Sklav'o'j de la 21-a jar'cent'o en Kataro », Le Mond'e diplomatique en esperant'o, juni'o 2016.

[8] Adel Abdel Ghafar kaj Andrew Leber, « The Gulfs airlines ar'e winning on product but losing at politics », Brookings, Vaŝington'o, DC, 26-a de juli'o 2017.

[9] Vd. Alain Gresh, « Kataro serĉ'ant'a amik'o'j'n », Le Mond'e diplomatique en esperant'o, septembr'o 2018.


Akcept'ej'o >> 1a septembr'o 2018

Imran Khan, de kriket'o al reg'ist'ar'estr'o

La nov'a ĉampion'o de la pakistana arme'o


Post kelk'a'j prov'o'j, la eks-kriket'ist'o Imran Khan en'ofic'iĝ'is kiel la ĉef'ministr'o de Pakistano je la 17a de aŭgust'o kaj nun gvid'as koalici'a'n reg'ist'ar'o'n. Li'a'j kontraŭ'korupt'a'j parol'ad'o'j kaj li'a projekt'o de "nov'a Pakistano" al'log'is 32% de la voĉ'don'ant'o'j kaj don'is al li'a parti'o pli'mult'o'n en la Naci'a Asemble'o, kun 116 seĝ'o'j (el 272). Sed ĉio ĉi neniel est'us ebl'a sen la pli-mal'pli rimark'ebl'a sub'ten'o de la arme'o.



de  Christophe JAFFRELOT

Eĉ pli ol la antaŭ'a'j, la pakistanaj parlament'a'j elekt'ad'o'j de la 25a de juli'o okaz'is sub la influ'o de la arme'o. Nask'iĝ'int'a en aŭgust'o 1947 el la dis'part'ig'o de brit'a Hindio, Pakistano jam spert'is tri puĉ'o'j'n, kiu'j ebl'ig'is al la arme'an'o'j reg'i dum en'tut'e 30 jar'o'j (de 1958 ĝis 1970, post'e de 1977 ĝis 1988 kaj 1999 ĝis 2008). Dum dek jar'o'j, tamen, la arme'o est'as rest'int'a en la fon'o, las'ant'e al la civil'ul'o'j si'a'vic'e en'ofic'iĝ'i post elekt'ad'o'j pli-mal'pli makul'it'a'j de ne'regul'aĵ'o'j.

La elekt'ad'o de 2008 mark'is du-stadi'a'n trans'ir'o'n al demokrati'o : en februar'o, la Pak'ist'a'n Peoples Party (PPP) gajn'is la parlament'a'n elekt'ad'o'n dank'e al la ond'o da kondolenc'o est'ig'it'a de la murd'o de Benazir Bhutto, la fil'in'o de Zulfikar Al'i Bhutto, la fond'int'o de la parti'o ; post'e, en aŭgust'o, general'o Pervez Musharraf rezign'is la prezid'ant'ec'o'n favor'e al la vidv'o de Benazir Bhutto, Asif Al'i Zardari. Kvin jar'o'j'n post'e, kaj unu'a'foj'e en la histori'o de la land'o, demokrati'e elekt'it'a reg'ist'ar'o pov'is komplet'ig'i si'a'n plen'a'n mandat'o'n kaj la reg'ist'ar'o demokrati'e ŝanĝ'iĝ'is, kiam la centr'ism'a-dekstr'ism'a Muslim League of Pak'ist'a'n - Nawaz (MLP-N ) anstataŭ'is la centr'ism'a'n-mal'dekstr'ism'a'n PPP.

La profund'ig'o de la demokrat'a procez'o ne'evit'ebl'e zorg'ig'is la arme'o'n, kiu'n oni modest'e nom'as "the establishment" (la establ'it'ar'o) - sed kiu'n ĝi'a'j opon'ant'o'j nom'as la "deep stat'e" (la profund'a ŝtat'o) pro la kern'a rol'o de la serv'o'j de milit'a'j inform'o'j, la InterServices Intelligence (Is'i). Ne nur la en'radik'iĝ'o de laŭ'leĝ'e elekt'it'a reg'ist'ar'o el civil'ul'o'j est'is minac'a sed, en'ofic'iĝ'int'e, iu'j gvid'ant'o'j de la PPP kaj la MLP-N prov'is plen'um'i politik'o'j'n kiu'j kontraŭ'is tiu'j'n de la arme'o, precip'e rilat'e al Hindio, kiu'n ĝi rigard'as kiel si'a'n ĉef'a'n mal'amik'o'n. Ekzempl'e, Zardari propon'is kun'labor'i kun Hindio en la enket'o pri atenc'o'j de novembr'o 2008 en Mumbajo kiu'j mort'ig'is pli ol 160 civit'an'o'j'n. Sed li dev'is rapid'e re'tir'i si'a'n propon'o'n ĉar part'o de la pakistana arme'o organiz'is ĉi tiu'j'n atak'o'j'n.

Nawaz Sharif (MLP-N), kiu jam est'is ĉef'ministr'o de 1990 ĝis 1993, de 1997 ĝis 1999, kaj de'nov'e de 2013 ĝis 2017, paradoks'e montr'iĝ'is mal'pli obe'em'a. Komerc'ist'o, kies politik'a karier'o est'is lanĉ'it'a de la "establ'it'ar'o" por kontraŭ'i al Benazir Bhutto, Sharif prov'is en la fin'a'j 1990aj jar'o'j si'n liber'ig'i de la influ'o de la arme'o. Dum si'a du'a mandat'o, li far'is pac'propon'o'j'n al Hindio, ĉar li est'is konvink'it'a ke Pakistano mal'ŝpar'as si'a'j'n rimed'o'j'n en la vet'arm'ad'o kun si'a najbar'o, kaj ke la ekonomi'o de la land'o pov'os mult'e profit'i de du'parti'a komerc'o kun ĝi'a najbar'o. Ĉi tiu politik'o, kiu mal'kontent'ig'is la arme'o'n, grand'part'e est'is la motiv'o de la puĉ'o en 1999. Malgraŭ tio, s-ro Sharif ne est'is for'las'int'a ĉi tiu'n ide'o'n kiam li re'en'ofic'iĝ'is en 2013, kiel atest'as li'a'j ripet'it'a'j kun'sid'o'j kun Narendra Mod'i, la ĉef'ministr'o de Hindio, en 2014 kaj 2015. La arme'o, kiu kontraŭ'as al normal'ig'it'a'j rilat'o'j kun Hindio, sukces'is el'rel'ig'i ĉi tiu'j'n diskut'o'j'n, ĉar normal'ig'o signif'us ratifik'i la dis'part'ig'o'n de Kaŝmir'o kio for'pren'us el la arme'o unu el ĝi'a'j prav'o'j de ekzist'o kaj redukt'us ĝi'a'n buĝet'o'n.

Naci'ism'o, islam'o kaj konservativ'ism'o

Pro tio, ke Sharif obstin'e sekv'is si'a'n propr'a'n politik'o'n, la arme'o sen'lac'e labor'is por for'ig'i li'n. Ĝi'n help'is la publik'ig'o de la Panam'a Papers [1], kiu'j rivel'is fraŭd'o'j'n far'e de ok ekster'land'a'j firma'o'j registr'it'a'j en la nom'o de la famili'o Sharif. Proces'o komenc'iĝ'is kaj enket'komision'o, kiu inklud'is arme'an'o'j'n, est'is kre'it'a laŭ la pet'o de la Super'a Kort'um'o. La komision'o trov'is ke la ĉef'ministr'o mal'observ'is la konstituci'a'j'n postul'o'j'n pri sincer'ec'o kaj virt'ec'o ĉe politik'ist'o'j. Ĉi tiu verdikt'o kaŭz'is li'a'n el'ofic'ig'o'n pro korupt'o en juli'o 2017, kaj post'e dum'viv'a'n mal'permes'o'n okup'i politik'a'n ofic'o'n kaj dek'jar'a'n kondamn'o'n al en'prizon'ig'o. La establ'it'ar'o sukces'is el'pel'i s-ro'n Sharif. Per kiu ĝi pov'os anstataŭ'ig'i li'n ?

La plej simpl'a solv'o est'us la rekt'a sur'pren'o de la potenc'o, sed dum dek jar'o'j la arme'o rifuz'is konsider'i tio'n. Unu'e, puĉ'o'j oft'e hav'as alt'a'n kost'o'n en la form'o de inter'naci'a embarg'o, kaj Pakistano de'pend'as de ekster'land'a'j donac'ant'o'j, precip'e la Inter'naci'a Mon'fondus'o (IMF). Ceter'e, la arme'o hav'is eg'e ambivalenc'a'n opini'o'n pri la period'o de reg'ad'o de general'o Musharraf (1999 - 2008) : reg'i signif'as administr'i kaj ekonomi'o'n (la rezult'o'j rest'as ne'bon'a'j) kaj soci'o'n kun mult'obl'a'j streĉ'it'ec'o'j.

Prefer'e ol mal'pur'ig'i si'a'j'n man'o'j'n, la arme'o tial prefer'is si'n turn'i al figur'o kiu ebl'ig'os al ĝi rest'i post la kulis'o'j dum ĝi re'ten'os la reg'ad'o'n de la afer'o'j kiu'j plej grav'as al ĝi : la rilat'o'j de Pakistano kun Hindio, Afgani'o, Uson'o kaj Ĉini'o. Kontraŭ kost'o de 56 miliard'o'j da uson'a'j dolar'o'j (49 miliard'o'j da eŭr'o'j), Islamabad'o est'as komenc'int'a grand'eg'a'n projekt'o'n kun Ĉini'o, la Ĉini'a-Pakistan'an Ekonomi'a'n Koridor'o'n, kiu plej'part'e konsist'as el la konstru'ad'o de voj'o'j de komunik'ad'o inter okcident'a Ĉini'o kaj la Hind'a Ocean'o.

La arme'o bezon'is iu'n, kiu kun'divid'as kelk'a'j'n el ĝi'a'j vid'punkt'o'j, est'as sufiĉ'e popular'a por est'i elekt'it'a, kaj sam'temp'e ebl'ig'os al Pakistano daŭr'ig'i demokrat'a'n fasad'o'n kiu kontent'ig'os fremd'a'j'n kritik'ant'o'j'n kaj plen'um'os la aspir'o'j'n de la popol'o por politik'a liber'ec'o. Ĉar dum 70 jar'o'j, Pakistano est'as plag'at'a de fundament'a streĉ'it'ec'o inter la dezir'o pri fort'a reĝim'o kiu pov'as protekt'i ĝi'n kontraŭ la (asert'at'a) minac'o de Hindio unu'flank'e, kaj soif'o al demokrati'o ali'flank'e tiel, ke la arme'o neniam sukces'is establ'i daŭr'ant'a'n diktator'ad'o'n [2]. Imran Khan montr'iĝ'is est'i la sol'a taŭg'a kandidat'o, malgraŭ si'a ŝanĝ'iĝ'em'a karakter'o.

Li ŝuld'as si'a'n popular'ec'o'n ĉe grand'a sekci'o de la loĝ'ant'ar'o al si'a sport'a karier'o - precip'e al la Mond'a Pokal'o de Kriket'o gajn'it'a de la team'o kiu'n li gvid'is kiel team'estr'o en 1992 -, kaj al si'a filantropi'a ag'ad'o, precip'e la hospital'o por kancer'ul'o'j kiu'n li establ'is, sed antaŭ ĉio li ŝuld'as ĝi'n al si'a batal'o kontraŭ korupt'o. Ĉi tio est'as la kern'a motiv'o de li'a kampanj'o ek'de kiam li fond'is la Pakistan'an Mov'ad'o'n por Just'ec'o (Pak'ist'a'n Tehrik-e-Insaf, PTI) en 1996. Por la arme'o, la batal'o kontraŭ korupt'o hav'as la du'obl'a'n avantaĝ'o'n ke ĝi est'as popular'a ĉe la mez'klas'an'o'j skandal'iĝ'int'a'j de la manier'o laŭ kiu la reg'ant'a'j grand'famili'o'j (tiu'j de Zardari-Bhutto, Sharif, ktp.) riĉ'ig'is si'n, kaj ke ĝi sen'kredit'ig'as eminent'a'j'n politik'ist'o'j'n. Khan kaj la arme'o tial kun'divid'as komun'a'n cel'objekt'o'n : la politik'a klas'o.

La naci'ism'o de s-ro Khan ankaŭ kre'is afin'ec'o'j'n kun la arme'o. Mal'kiel si'a'j rival'o'j, li ne est'as asoci'iĝ'int'a kun iu apart'a provinc'o. Kontrast'e kun la famili'o Bhutto, kiu ident'ig'as si'n kun Sind'o, kaj la famili'o Sharif kun Panĝab'o, Imran Khan, malgraŭ tio, ke li prezent'as si'n kiel paŝtuno [3] (kvankam li ne parol'as la paŝtunan lingv'o'n), aparten'as al elit'o kiu transcend'as region'a'j'n divid'o'j'n, precip'e dank'e al si'a karier'o kiel team'estr'o de la naci'a kriket'a team'o. La arme'o, kiu pretend'as est'i simbol'o de la naci'a unu'ec'o, est'as sens'iv'a al ĉi tiu tut'pakistan'a ident'ec'o, precip'e pro tio, ke ĝi kontraŭ'as al la nun'a tendenc'o al pli grand'a feder'ism'o. Ĝi sekv'e est'as mal'favor'a al la efektiv'ig'o de la 18a amend'o de la konstituci'o, aprob'it'a en 2010 de la PPP kaj MLP-N, kiu don'is al la provinc'o'j pli grand'a'n aŭtonom'ec'o'n kaj pli da financ'a'j rimed'o'j. La naci'ism'o de la nov'a ĉef'ministr'o ankaŭ ig'as li'n profund'e mal'amik'a al Hindio, kiu'n li konstant'e kondamn'is dum si'a elekt'o'kampanj'o.

Ceter'e, ankaŭ li'a'j menci'o'j pri islam'o plaĉ'is al la arme'o, kiu vol'e si'n prezent'as kiel la gard'ant'o'n de la islam'a ident'ec'o de la land'o. Malgraŭ si'a aspekt'o kiel riĉ'a hedonist'o (kiel atest'as li'a'j du divorc'o'j), s-ro Khan em'as montr'i si'a'j'n pi'ec'o'n kaj soci'a'n konservativ'ism'o'n. En artikol'o en 2012 titol'it'a ’Mi'a voj'ir'o en la religi'o'n’ [4], li rakont'is si'a'n re'el'trov'o'n de islam'o respond'e al okcident'a material'ism'o, sen'moral'ec'o, kaj al la kritik'o'j de okcident'an'o'j pri li'a religi'o dum la tumult'o pri la Satan'a'j Vers'o'j [5]. Li vid'as en si'a'j kriket'a'j venk'o'j "la vol'o'n de Alah'o". De tiam, li sur'pren'as sur si'n la task'o'n establ'i dialog'o'n inter la okcident'iĝ'int'a'j elit'o'j de Pakistano kaj la radikal'ul'o'j kies mal'toler'em'o est'as, laŭ li, fremd'a al islam'o.

Kvankam li pretend'as est'i mediaci'ist'o, s-ro Khan pli kaj pli defend'as pozici'o'j'n sub'ten'at'a'j'n de islam'ist'o'j en la nom'o de la tradici'o, precip'e famili'a'j'n valor'o'j'n. Li est'as parol'int'a favor'e al strikt'a aplik'o de la ŝari'a jur'o. Ek'de 2013, li fervor'e vol'as inter'trakt'i kun la pakistanaj talibanoj kaj laŭd'as ili'a'j'n kamarad'o'j'n en Afgani'o, aprob'ant'e ili'a'n juĝ'a'n "sistem'o'n" kaj ili'a'n batal'o'n kontraŭ la uson'an'o'j. Li gajn'is reputaci'o'n de mal'ced'em'a naci'ist'o per si'a kontraŭ'ad'o pri atak'o'j per uson'a'j tele'stir'aviad'il'o'j ĉe la land'lim'o kun Afgani'o post 2010. Li'a elekt'iĝ'o probabl'e pli streĉ'os rilat'o'j'n kun Uson'o, kiu'j jam est'as komplik'it'a'j de la redukt'o de uson'a mon'help'o al Islamabad'o, decid'it'a de Donald Trump.

Por al'log'i la voĉ'don'ant'o'j'n, s-ro Khan ekspluat'is kaj si'a'n reputaci'o'n kiel ĝis'ost'a naci'ist'o, kaj si'a'n fervor'a'n pi'ec'o'n. Li vizit'is la tomb'o'n de fam'a sufiisma sankt'ul'o kun si'a tri'a edz'in'o, kiu'n li prezent'as kiel si'a'n spirit'a'n gvid'ant'o'n. Li'a parti'o ankaŭ al'vok'is al pakistan'an'o'j voĉ'don'i kontraŭ la MLP-N pro tio, ke ĝi respond'ec'is pri la ekzekut'o de Malik Mumtaz Hussain Qadri. En januar'o 2011, li murd'is la guberni'estr'o'n de Panĝab'o, Salm'a'n Taseer, pro tio ke li kontraŭ'is al la leĝ'o kontraŭ blasfem'ec'o kies ĉef'a'j viktim'o'j est'as mal'pli'mult'o'j, precip'e hindu'o'j, krist'an'o'j kaj ahmadanoj. Koncern'e tiu'j'n last'a'j'n, kiu'j pretend'as est'i islam'an'o'j sed kred'as je profet'o nask'iĝ'int'a en la 19a jar'cent'o, s-ro Khan dir'is, ke ĉi tiu leĝ'o (sub kiu cent'o'j da vir'o'j kaj vir'in'o'j jam est'as mal'liber'ig'it'a'j) dev'us est'i aplik'at'a pli sever'e al ahmadanoj ĉar "neni'u islam'an'o pov'as nom'i si'n islam'an'o se li ne kred'as ke la profet'o Muhammad est'as la last'a Profet'o". Ĉi tiu tre delikat'a afer'o antaŭ'e est'is ekspluat'it'a nur de la plej radikal'a'j parti'o'j.

Por sub'ten'i s-ro'n Khan, la arme'o ankaŭ prov'is sub'prem'i ne'amik'a'j'n amas'komunik'il'o'j'n (precip'e Dawn, la ĉef'a'n tut'land'a'n ĵurnal'o'n). Ĝi cel'is tim'ig'i ĵurnal'ist'o'j'n per divers'a'j rimed'o'j, minac'ant'e far'i re'taks'o'j'n de impost'o'j, kaj eĉ for'kapt'o'n. La elekt'observ'ant'o'j de la EU kaj la Brit'a Komun'um'o de Naci'o'j nom'is ĉi tia'n ag'ad'o'n “restrikt'o de la liber'o si'n esprim'i" kiu "instig'is mem'cenzur'o'n" [6]. Malgraŭ manipul'ad'o de la elekt'ad'o, tamen, la PTI ne ating'is absolut'a'n pli'mult'o'n. Ĝi gajn'is 115 seĝ'o'j'n el 272 per 32 procent'o'j de la voĉ'don'ar'o, kompar'e kun 64 seĝ'o'j por la MLP-N (24 procent'o'j) kaj 43 seĝ'o'j por la PPP (13 procent'o'j). Malgraŭ la prem'o, gvid'ant'o'j de la antaŭ'a reg'ant'a parti'o de'nov'e kandidat'iĝ'is. La rezult'o ankaŭ ebl'e reflekt'as la fakt'o'n, ke la arme'o ne tiom dezir'is sub'ten'i s-ro'n Khan kiom ili dezir'is evit'i du'a'n mandat'o'n por la MLP-N, aŭ ke ĝi eĉ dezir'is real'ig'i parlament'o'n sen pli'mult'o, kiu mal'fort'ig'os ajn'a'n civil'ul'a'n reg'ist'ar'o'n.

Strategi'a provinc'o

Ĉi tiu'n hipotez'o'n pli'fort'ig'as la rimark'ind'a sukces'o de kelk'a'j politik'a'j nov'ul'o'j, kiu'j'n la arme'o sekret'e sub'ten'is. Ekzempl'e, la komision'o pri elekt'ad'o'j, sub'met'it'a al prem'o'j, permes'is al membr'o'j de la islam'ist'a mov'ad'o Lashkar-e-Taiba, organiz'aĵ'o tradici'e proksim'a al la arme'o, kandidat'iĝ'i kiel sen'de'pend'ul'o'j. Est'is sam'e pri Tehreek-e-Labbaik Pak'ist'a'n, parti'o fond'it'a en 2015 por defend'i la ŝari'a'n jur'o'n (kaj la murd'o'n de la guberni'estr'o Taseer), kiu gajn'is pli ol 4% de la voĉ'don'ar'o. Ĉi tiu'j nov'a'j sub'ten'ant'o'j de radikal'a islam'o en la politik'a aren'o anstataŭ'ig'as la tradici'a'j'n islam'a'j'n parti'o'j'n, Jamaat-e-Islam'i and Jamiat Ulem'a-e-Islam, kies koalici'o perd'as si'a'n fort'o'n.

La fragment'iĝ'o de la Naci'a Asemble'o konven'as al la "establ'it'ar'o", sed tio ne mal'help'as ke s-ro Khan form'u koalici'a'n reg'ist'ar'o'n kun mal'grand'a'j parti'o'j kiu cert'ig'os al li pli'mult'o'n, eĉ se ĝi est'os fragil'a. Al'don'e, li'a parti'o reg'as du provinc'o'j'n, inter ili Panĝab'o, kiu hav'as la plej grand'a'n loĝ'ant'ar'o'n. Panĝab'o est'as trofe'o kiu'n la PTI apenaŭ sukces'is tord'i el la reg'ad'o de la MLP-N ; ĉi tio est'is trankvil'ig'a por la arme'o, kiu tim'is la influ'o'n de la famili'o Sharif en la provinc'o kie ĝi rekrut'ig'as la pli'mult'o'n de si'a'j oficir'o'j. Shehbaz Sharif, la frat'o de la eks'ĉef'ministr'o, est'is la guberni'estr'o de Panĝab'o ek'de 2008.

Ĉu ĉi tiu fort'a pozici'o ebl'ig'os al s-ro Khan efektiv'ig'i si'a'j'n politik'o'j'n, aŭ ĉu li sub'met'iĝ'os al la postul'o'j de la arme'o ? Nawaz Sharif prov'is liber'ig'i si'n de ĝi, kaj s-ro Zardari akomod'is si'n al ĝi. La nov'a ĉef'ministr'o ebl'e serĉ'os ĝis nun ne'kon'at'a'n mez'a'n voj'o'n. Iu'j kern'a'j afer'o'j baldaŭ rivel'os la respond'o'n. La ĉef'ministr'o sen'dub'e ne hav'os problem'o'n pri la re'centraliz'o de la land'o per mol'ig'o de la 18a amend'o de la konstituci'o kaj dis'divid'o de Panĝab'o en kelk'a'j'n provinc'o'j'n, kiel la arme'o dezir'as, por mal'help'i ke unu parti'o konstru'u bastion'o'n en ĉi tiu region'o el kiu ven'as pli ol du'on'o de la parlament'an'o'j nun'temp'e. Ali'flank'e, li ver'ŝajn'e trov'os, ke est'as mal'facil'e financ'i si'a'n promes'it'a'n "islam'a'n social'a'n ŝtat'o'n" sen redukt'i la buĝet'o'n de la arme'o (unu kvin'on'o el la ŝtat'a'j el'spez'o'j, sen en'kalkul'i la pensi'o'j'n de emerit'a'j arme'an'o'j). Li ebl'e renkont'os problem'o'j'n se li dezir'os hav'i voĉ'o'n pri rilat'o'j kun Ĉini'o - kiu'j'n li em'as fort'ig'i - kaj, kompren'ebl'e, kun Hindio.

Defi'o'j ven'os el la financ'a kriz'o de la land'o - kiu dev'ig'as s-ro'n Khan pet'i help'o'n de la IMF, kiel far'is si'a antaŭ'ul'o - kaj el la nov'e el'trov'it'a unu'ec'o de la opozici'o, precip'e la MLP-N kaj la PPP. Fin'e, li hav'os la mal'facil'a'n task'o'n decid'i la sort'o'n de Nawaz Sharif : re'ten'i li'n en prizon'o, risk'ant'e trans'form'i li'n en martir'o'n, aŭ liber'ig'i li'n, kio pov'us mult'e pli fort'ig'i la opozici'o'n. La solv'o pov'us est'i re'ekzil'i li'n.

Christophe Jaffrelot

Christophe Jaffrelot est'as direktor'o de esplor'o'j ĉe la Centr'e de Recherches Internationales (Ceri), komun'a esplor'fak'o de Sciences Po kaj la Centr'e National de la Recherche Scientifique (CNRS). Li est'as aŭtor'o de Le Sindrom'e Pakistanais, Fayard, Parizo, 2013, kaj kun'redaktor'o, kun Laurence Louër, de Pan-Islamic Connections. Transnational Networks Between South Asia and the Gulf, Hurst, Londono, 2017.


La aŭtor'o

Christophe JAFFRELOT
Direktor'o de la Centr'o de Inter'naci'a Stud'o'j kaj Esplor'o'j, Institut'o de Politik'a'j Stud'o'j - Naci'a Centr'o de Scienc'a Esplor'ad'o (NCSE) ; li direktor'is kaj kun'verk'is L’Ind'e (...)
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Uson'o Vet'as Por HINDIO

Barato – Ĉin'uj'o : konflikt'o'j kaj konverĝ'o'j

Pakistano sub'fos'at'a de la al'front'iĝ'o'j inter suna'ist'o'j kaj ŝijaist'o'j

Ĉu reg'ist'ar'o de juĝ'ist'o'j ?



Traduk'it'a de:
Mike Le'o'n
el la franc'a

[1] ‘Panam'a Papers’, International Consortium of Investigative Journalists, Washington DC, la 31a de januar'o 2017.

[2] Pri ĉi tiu kern'a punkt'o kompar'u Christophe Jaffrelot, ’The Pak'ist'a'n Paradox : Instability and Resilience’, Hurst (Londono) kaj OUP (Nov'jork'o), 2015.

[3] Vid'u Imran Khan, ’Pak'ist'a'n : a Personal History’, Bantam, Londono, 2012.

[4] Imran Khan, ‘My journey int'o religi'o'n’, la 14a de februar'o 2012, https://themuslimtimes.info

[5] La roman'o ’La Satan'a'j Vers'o'j’, de la brit'a verk'ist'o Salm'a'n Rushdie, est'is el'don'it'a en 1988. La aŭtor'o dev'is kaŝ'i si'n post kiam la irana ajatol'o Ĥomejni kondamn'is li'n al mort'o en 1989.

[6] ’EU monitors team says Pak'ist'a'n election not a level playing field’, la 2a de juli'o 2018, www.ge'o.tv


Akcept'ej'o >> 1a septembr'o 2018

Tumult'o, de Hans’-Magno Encencbergo


recenz'o

de  Pierre DESHUSSES

Pierre Deshusses : Tumult'o, de Hans’-Magno Encencbergo, traduk'it'a el la german'a al la franc'a de Bernard Lortholary,

Se ekzist'as libr'o, kiu bon'e spegul'as la literatur'a'n produkt'ad'o'n de Hans’ Magno Encensbergo [1], tiam tiu ĉi : Tumult'e [Tumult'o], aper'int'a en 2014 kaj traduk'it'a el la german'a al la franc'a de Bernard Lortholary, tre intim'a kun la plur'fac'et'a verk'ar'o de Hans’ Magno Encensbergo (nask'it'a en 1929), kiu verk'is poem'o'j'n, ese'o'j'n, roman'o'j'n, rakont'o'j'n, teatr'aĵ'o'j'n kaj eĉ infan'libr'o'j'n, sen parol'i pri traduk'o'j el la hispan'a (Pablo Neruda, Feder'ic'o García Lorca), el la ital'a (Franc'o Fortini), el la angl'a (Charles Simic, Stanley Moss), el la sved'a (Lars Gustafsson), el la franc'a (Molier'o, Denis Diderot, Antoine de Saint-Exupéry) kaj pri li'a labor'o kiel el'don'ist'o (la aŭtor'o'n W. G. Sebald kon'at'ig'is li).

La tumult'o'n de la produkt'ad'o ĉi tie re'eĥ'as tiu de la memor'o'j. La aŭtor'o ek'de la komenc'o avert'as la leg'ant'o'n : Li neniam skrib'is tag'libr'o'n, neniam skrib'is si'a'j'n memor'aĵ'o'j'n kaj evit'as konfes'o'j'n kvazaŭ pest'o'n. “Inter la intenc'a mensog'o kaj la subtil'a retuŝ'ad'o, inter la simpl'a erar'o kaj la subtil'a valor'ig'o, la lim'o'j mal'facil'e mal'kovr'ebl'as.” Tiu libr'o est'as unu'e la aper'ig'o de not'o'j hast'e skrib'it'a'j en la 1960-aj jar'o'j kaj hazard'e re'trovit'a'j en li'a kel'o en la jar'o 2010. La mal'trankvil'o ke tem'as pri tir'kest'a fon'aĵ'o est'as grand'a. Sed leg'ad'o de la unu'a'j paĝ'o'j rapid'e for'blov'as tiu'n tim'o'n.

Ili komenc'iĝ'as per not'libr'o de unu'a vojaĝ'o en Ruslandon, en 1963. Kiel, invit'it'e de la Ruslanda Uni'o de Verk'ist'o'j, Encensbergo trov'iĝ'is en aviad'il'o kun Je'a'n-Paul Sartr'e, Simone de Beauvoir, Nathalie Sarraute, Giuseppe Ungaretti, William Golding ? Li konfes'as, ke li mem ne ver'e sci'as, ĉu tio okaz'is pro erar'o aŭ pro bon'ŝanc'o, ĉar tiam li est'is ankoraŭ mal'mult'e kon'at'a verk'ist'o, kiu aper'ig'is nur tri poem-kajer'o'j'n, du ese'o'j'n, kaj neniam est'is en iu ajn parti'o. Tiu invit-erar'o montr'iĝ'is fekund'a : la aŭtor'o don'as al ni ĉi tie la unu'a'n sur'real'ism'a'n inter'parol'ad'o'n inter okcident'a'j intelekt'ul'o'j plen'a'j de tim'em'o kaj Nikita Ĥruŝĉovo sam'e sincer'a kiel ruz'a. Encensbergo post'e regul'e re'ven'is al Ruslando, kie li kon'at'iĝ'is kun tiu vir'in'o, kiu far'iĝ'is li'a du'a edz'in'o kaj kun kiu li ir'is al Uson'o kaj al Kubo. Ver'a “rus'a roman'o”, kiel li dir'is, en plen'a mal'varm'a milit'o.

Dum la kolizi'o de la ideologi'o'j en la1960-aj jar'o'j okaz'ig'is al'front'iĝ'o'j'n kaj sen'ĉes'a'j'n manifestaci'o'j'n, Encensbergo konfes'as ne sen'malic'e, en suk'a fikci'a inter'parol'ad'o kun si'a ali'a mem'o, kiu okup'as la du'a'n part'o'n de la libr'o, ke si'a'vic'e li est'is neniam ĉe'est'a en la ĝust'a moment'o : “Mi ĉiam mal'traf'is la strat'a'j'n batal'o'j'n, aŭ mi lev'iĝ'is tro mal'fru'e.” Sed dum li mal'traf'is la batal'et'o'j'n, li ne mal'traf'is la grand'a'j'n renkont'iĝ'o'j'n. Tiu fuĝ'e vag'ant'a fripon'o, kia li mem difin'is si'n, renkont'is Pablon Neruda, Herbert'o'n Marcuse, Michel Leiris, Norodom Sihanuk, Salvador Allende, Henry Kissinger … La libr'o'fin'a nom'indeks'o est'as mem ia tiu'temp'a Whos Who. Tiu libr'o koncept'it'a laŭ la kun'met-sistem'o (collage) kaj memor-kolekt'o (“La tumult'o ne laŭ'lini'ig'ebl'as kiel spalir'o”) tuŝ'as per fingr'o la utopi'o'j'n de la 20-a jar'cent'o kaj ties fend'o'j'n. Ankaŭ ĝi'a'j'n naiv'aĵ'o'j'n.

Sed antaŭ ĉio reg'as la elegant'a kaj sen'ĝen'a stil'o de tiu, kiu sci'as, ke la glor'o jam aparten'as al li kaj ke ne neces'as i'o'n al'don'i. Ĉia verk'ist'o zorg'as pri la bild'o, kiu'n li las'os al la post'e'ul'ar'o. Rusoo [Je'a'n-Jacques Rousseau] verk'is “La konfes'o'j'n”, François-René de Chateaubriand la “Trans'tomb'a'j'n memor'o'j'n”, Günter Grass si'a'n “Mi'a jar'cent'o”. Inter Montaigne kaj Diderot, kiu'n li admir'as, Encensbergo, sen'pretend'e, elekt'is si'a'n “Tumult'o”, kiu leg'ebl'as kvazaŭ roman'o.

Pierre DESHUSSES.

La aŭtor'o

Pierre DESHUSSES


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] En la german'a : Hans Magnus Enzensberger [hans mágnus éncensberger]. En Esperant'o ekzist'as Hans’ Magno Encensbergo : Defend'o de la lup'o'j kontraŭ la ŝaf'id'o'j. Poem'o'j. El'german'ig'it'a'j de Vilhelm'o Lutermano, [Embres-et-Castelmaure], Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas), 2012, 124 paĝ'o'j, ISBN 978-2-918300-75-5 (= Mas-libr'o n-ro 84). -vl


Akcept'ej'o >> 1a septembr'o 2018

Insul'o'j somer'e tro'loĝ'at'a'j vintr'e forges'it'a'j

Protest'o'j kontraŭ amas'a turism'o en Kroati'o


Kroati'o hav'as preskaŭ sep cent insul'o'j'n, el kiu'j kvin'dek'o est'as loĝ'at'a'j. Tiu'j trezor'o'j de Adriatik'o ĉiam pli al'log'as somer'a'j'n vizit'ant'o'j'n, sed perd'as si'a'j'n konstant'a'j'n loĝ'ant'o'j'n. Ĉi last'a'j, koler'ig'it'a'j de iu'j grand'a'j projekt'o'j, ek'kontest'as tiu'n turism'a'n unu'industri'o'n, kiu anstataŭ'as publik'a'n politik'o'n por dis'volv'ad'o.



de  Je'a'n Arnault DERENS , Laurent GESLIN

"Ĉu ebl'as el'ir'i el amas'a turism'o ?" Tiu'n vesper'o'n de la fin'o de juni'o, du'dek'o da loĝ'ant'o'j de Bol kun'ven'is por stud'i la tem'o'n. Tiu municip'o en la insul'o Brač (sud'a Dalmati'o) najbar'a de la grand'a strand'o Zlatni Rat, kiu antaŭ'e'n'ir'as kvazaŭ spron'o en la mar'o'n, est'as unu el la plej vizit'at'a'j ban'staci'o'j de Kroati'o. Mal'pli ol mil hom'o'j viv'as tie la tut'a'n jar'o'n, sed ĝi en'hav'as sep mil lit'o'j'n kaj akcept'as plur'a'j'n mil'o'j'n da turist'o'j, de juni'mez'o ĝis septembr'o'mez'o.

De'post la fin'o de la milit'o, antaŭ iom'et'e pli ol du'dek jar'o'j, vic'o'j de kun'prem'it'a'j dom'o'j invad'is la mont'et'o'j'n, for'puŝ'ant'e pin'ej'o'j'n kaj vit'ej'o'j'n. Ĉiu'j propon'as lu'ebl'a'j'n dorm'o'ĉambr'o'j'n kaj apartament'o'j'n en kiu'j amas'iĝ'as arme'o'j da feri'ant'o'j ven'int'a'j el Germanio, Nederlando aŭ Franci'o. "Du'dek hom'o'j en kun'ven'o est'as sukces'o, kiam jam komenc'iĝ'is la turism'a sezon'o kaj ĉiu'j labor'as", ĝoj'as S-in'o Maj'a Jurišić, pro'parol'ant'o de Insul'ar'a Mov'ad'o (Pokret Otoka), kiu iniciat'is tiu'n renkont'iĝ'o'n. La tem'o est'as urĝ'a : la municip'o prepar'iĝ'as konsent'i pli'vast'ig'o'n de la mal'nov'a hotel'o Borak, tiel, ke tiu establ'o, aĉet'it'a al la ŝtat'o de invest'a fondus'o sen kon'at'a'j akci'ul'o'j, ampleks'iĝ'us de 350 ĝis 900 lit'o'j.

"Vi detru'as la region'o'n"

Dum la kun'ven'o la social-demokrat'a urb'estr'o Tihomir Marinković est'as sen'indulg'e vip'at'a. "Vi est'as ŝtel'ist'o, koler'iĝ'as mal'jun'a vir'o. De du'dek jar'o'j vi detru'as la region'o'n. Tiu hotel'o akcept'os nur turist'o'j'n je tut'tag'a gast'o'prez'o, kiu'j el'spez'os ne eĉ unu groŝ'o'n en la vilaĝ'o. Kompens'e, ĝi el'spez'os ankoraŭ pli da akv'o, produkt'os ankoraŭ pli da rub'aĵ'o'j !" Vir'in'o el'ir'ant'e klak'ferm'as la pord'o'n, kritik'o'j drast'e si'n'sekv'as, kaj la kun'ven'o trans'form'iĝ'as al popol'a tribunal'o. "Tio est'as demokrati'o, susur'as la urb'estr'o. Kaj ne erar'u : ĉiam la sam'a'j hom'o'j ven'as en tia'j renkont'iĝ'o'j. Mal'afabl'ul'o'j."

De'post la printemp'o 2017, la strand'o de Zlatni Rat iĝ'is simbol'o de la vol'o de la insul'ar'an'o'j re'pren'i la reg'ad'o'n de si'a teritori'o. "En Bol, la urb'o'dom'o kutim'e don'is permes'il'o'j'n al lok'a'j entrepren'o'j por instal'i por'temp'a'j'n bud'o'j'n, klar'ig'as S-in'o Jurišić. Sed nov'a leĝ'o cel'is pli'vast'ig'i tiu'n rajt'o'n al societ'o'j, kiu'j pov'as tut'e reg'i la strand'o'n, pag'ig'i la al'ir'o'n aŭ rezerv'i ĝi'n por la klient'o'j de iu'j hotel'o'j, tiel mal'permes'ant'e al la loĝ'ant'ar'o al'ir'i si'a'n propr'a'n mar'bord'o'n."

La mal'klar'a'j kondiĉ'o'j de la atribu'o de tiu koncesi'o, don'it'a al la Kroat'a entrepren'o Sport B. est'ig'is ribel'o'n. Cent'o'j da insul'an'o'j simbol'e okup'is Zlatni Rat kun konvink'a'j frap'fraz'o'j : "Las'u la strand'o'j'n de ni'a'j insul'o'j al ni'a'j ge'nep'o'j !", "Insul'o, mar'o, strand'o, sen bar'il'o'j nek gard'ist'o'j". La mobiliz'o rapid'e dis'vast'iĝ'is al la tut'a Kroat'a soci'o, atest'ant'e la tro'ted'iĝ'o'n pri la komerc'aĉ'a driv'ad'o de la land'o kaj la sistem'a privat'ig'o de ĝi'a'j natur'a'j rimed'o'j. La reg'ist'ar'o fin'e retro'paŝ'is : la tekst'o elekt'it'a la 1-an de juli'o 2017, post tre bru'eg'a'j sesi'o'j de la parlament'o, ne en'hav'as la plej kontest'it'a'j'n decid'o'j'n. "Tio est'as nur du'on'venk'o. Ni vol'is, ke la leĝ'o eksplic'e don'u prioritat'o'n al la mal'grand'a'j lok'a'j entrepren'o'j front'e al la grand'a'j invest'ant'o'j, kiu'j vol'as akir'i koncesi'o'n", koment'as S-in'o Jurišić. La batal'o kontraŭ la koncesi'o'j almenaŭ met'is Insul'ar'a'n Mov'ad'o'n ĉe la unu'a vic'o de la Kroat'a politik'a scen'ej'o.

La parti'o de S-ro Marinković bojkot'is la parlament'a'n kun'ven'o'n de la 1-a de juli'o, sed la urb'estr'o de Bol ne ŝajn'as imag'i ali'a'n skem'o'n por dis'volv'ad'o ol sen'ĉes'a'n pli'mult'iĝ'o'n de la vizit'ant'o'j kaj tra'nokt'ad'o'j. Tiel, li ĝoj'as pri la projekt'o'j por pli'grand'ig'i la insul'a'n flug'haven'o'n, dum Brač hav'as nur dek kvar mil konstant'a'j'n loĝ'ant'o'j'n. "Est'as neces'e, ke ni pov'u plu kre'i kvar aŭ kvin mil lit'o'j'n por ke la flug'haven'a'j kur'voj'o'j iĝ'u profit'don'a'j", li konfes'as. Ĉi last'a'j pov'us akcept'i flug'o'j'n el la grand'a'j Eŭrop'a'j urb'o'j reg'ot'a'j'n de mal'mult'e'kost'a'j aer'kompani'o'j. Tio ebl'ig'as antaŭ'vid'i la al'venad'o'n de klient'ar'o ja mal'simil'a al la postul'o'j de "kvalit'a turism'o", kiu'n la urb'estr'o reklam'as. "Brač est'as la tri'a pli vast'a Kroat'a insul'o, kaj hav'as mult'a'j'n loĝ'ant'o'j'n. Ni hav'as grand'a'j'n spac'o'j'n dispon'ebl'a'j'n", li asert'as.

Ankaŭ membr'o de la social-demokrat'a parti'o, la urb'estr'o de la haven'o Sup'et'ar, ĉef'a al'ven'lok'o de la pram'ŝip'o'j, kiu'j lig'as Brač al la kontinent'o, ŝajn'as pli batal'em'a. S-in'o Ivan'a Marković lukt'ad'as kontraŭ la hotel'ar'o Waterman Svpertrvs por akir'i la kre'o'n de voj'et'o al la komun'um'a tomb'ej'o, kiu est'as nun tut'e enklav'iĝ'int'a. "La municip'o'j ja hav'as la decid'rajt'o'n pri urb'a plan'ad'o, sed, kiam tem'as pri mar'bord'o aŭ marborbaj hav'aĵ'o'j, ĉio de'pend'as de la distrikt'o, kie la turism'a prem'grup'o est'as ĉio'potenc'a", ŝi klar'ig'as.

Du cent kilo'metr'o'j'n for nord-okcident'e'n, en la insul'o Silba, de la insul'ar'o Zadar, la ribel'o okaz'is kontraŭ la intens'a ekspluat'ad'o de la mar'bord'o. Mal'permes'it'a al aŭt'o'j, apenaŭ dek kvin kvadrat'a'j'n kilo'metr'o'j'n grand'a, ĝi en'hav'as nur cent'o'n da loĝ'ant'o'j, kontraŭ 1 700 en la 18-a jar'cent'o, kiam ĝi est'is la lul'il'o de la plej fam'a'j mar'ist'o'j kaj ŝip'estr'o'j de la Venecia respublik'o. Kompens'e, dum la somer'a'j monat'o'j ĝi'a loĝ'ant'ar'o ating'as preskaŭ kvin mil hom'o'j'n. "Ni hav'as nur unu rub'aĵ'ist'o'n, kaj du rub'aĵ'ej'o'j kre'iĝ'is proksim'e de la loĝ'dom'o'j, sur teren'o kontest'at'a inter Kroati'o kaj Serbi'o de'post la dis'ig'o de Jugoslavio. Tio, kio pov'as funkci'i vintr'e trans'form'iĝ'as al katastrof'o dum la amas'a sezon'o, kiam la insul'o est'as tro'loĝ'at'a, kaj la varm'o pli'grav'ig'as la haladz'o'j'n, bedaŭr'as S-in'o Paula Bolfan, 24 jar'a, lok'a aktiv'ul'o de Insul'ar'a Mov'ad'o. Por solv'i la problem'o'n, neces'as konstru'i rub'aĵ'ej'o'n ekster'e de la vilaĝ'o, ĉe la nord'a mar'bord'o, sed tio ankaŭ supoz'ig'as konstru'i kaj'o'n ebl'ig'ant'a'n la al'bord'iĝ'o'n de rub'aĵ'o'ŝip'o'j. Tiu projekt'o kost'as plur'a'j'n cent'o'j'n da mil'o'j da eŭr'o'j, kaj nek la municip'o de Zadar, nek la distrikt'o, nek la ŝtat'o respond'as al ni'a'j pet'o'j."

Antaŭ du jar'o'j, S-in'o Bolfar est'is elekt'it'a en la mjesna zajednica, la "kvartal'a konsili'o", sol'a instanc'o, kiu reprezent'as la insul'o'n, administraci'e de'pend'ant'a'n de la municip'o de Zadar. "Ni est'is sur la unu'a paĝ'o de la naci'a'j ĵurnal'o'j, ŝi re'memor'as. Imag'u, ni akir'is kvar el la kvin akir'ebl'a'j posten'o'j : kvar jun'a'j vir'in'o'j aparten'ant'a'j al neni'u parti'o, krom Insul'ar'a Mov'ad'o, kiu'j dis'puŝ'as la mal'jun'a'j'n kacik'o'j'n de Kroat'a Demokrat'a Komun'um'o [1] !" Tamen, la elekt'it'o'j rapid'e sen'iluzi'iĝ'is. La mjesna zajednica hav'as neniu'n buĝet'o'n, neniu'n rimed'o'n por ag'i. S-in'o Bolfan ne intenc'as re'kandidat'iĝ'i : "Ne ebl'as aŭd'ig'i la voĉ'o'n de loĝ'ant'o'j, tiel izol'it'a'j, kiel tiu'j de Silba al municip'o de Zadar."

La tut'a'n jar'o'n, kaj eĉ pli vintr'e, ĉi last'a'j sufer'as pro si'a izol'ec'o : kvar hor'o'j de pram'ŝip'o est'as neces'a'j por ating'i Zadar-on, situ'ant'a'n kvin'dek kilo'metr'o'j'n sud-orient'e, kaj unu hor'o per la plej rapid'a katamaran'ŝip'o, kiu ne transport'as vetur'il'o'j'n. Tie la teritori'a kontinu'ec'o, kiu cert'ig'us al insul'a'j loĝ'ant'ar'o'j al'ir'o'n al publik'a'j serv'o'j simil'a'n al tiu de la kontinent'a'j loĝ'ant'o'j, est'as iluzi'o. La insul'o ja hav'as element'a'n lern'ej'o'n, sed neces'as trans'mar'iĝ'i por daŭr'ig'i la stud'o'j'n, kaj la mal'grand'a fleg'ej'o pri'zorg'as nur la unu'a'j'n urĝ'a'j'n fleg'o'j'n.

S-ro Miodrag Ninković est'as la last'a paŝt'ist'o de Silba. Tiu mar'a eks'radi'oficir'o decid'is instal'iĝ'i antaŭ du dek'o'j da jar'o'j en la de'ven'a insul'o de si'a patr'in'o. Li paŝt'as si'a'j'n kapr'in'o'j'n kaj ŝaf'in'o'j'n en la dens'a'j arb'ar'et'o'j, kiu'j ĉirkaŭ'as la vilaĝ'o'n, sed li dev'as mem port'i si'a'j'n fromaĝ'o'j'n per pram'ŝip'o por vend'i ili'n en la bazar'o'j de ZadarZagrebo. "La afer'o bon'e ir'as, mi hav'as mi'a'n spert'ul'a'n klient'ar'o'n, li dir'as. Sed neni'o est'as far'it'a por help'i la kamp'ec'a'j'n farad'o'j'n sur la insul'o'j. Ni ricev'as neniu'n publik'a'n mon'help'o'n por kompens'i ni'a'n mal'proksim'ec'o'n, krom kelk'a'j'n rabat'o'j'n pri la prez'o'j de benzin'o kaj akv'o. Est'as sam'e, por la tri last'a'j profesi'a'j fiŝ'ist'o'j."

Batal'o por lok'a ekonomi'o

Tiu vir'o, kiu milit'is en la jar'o'j 1990-aj kaj est'is mal'liber'ig'it'a dum plur'a'j monat'o'j de la Serb'a'j secesi'ist'o'j, deklar'as ĝis'ost'a'n naci'ism'o'n, sed ankaŭ li ne kaŝ'as si'a'n nostalgi'o'n. Dum la Jugoslavia epok'o Silba hav'is agr'o'kultur'a'n kooperativ'o'n, fiŝ'kapt'ad'a'n kooperativ'o'n kaj eĉ kin'ej'o'n. "Ni est'as kondamn'it'a'j iĝ'i loĝ'ej'a ĉirkaŭ'urb'o de Zagrebo, li ve'spir'as. Preskaŭ ĉiu'j konstant'a'j loĝ'ant'o'j de la insul'o est'as mal'jun'ul'o'j, ili mal'aper'as unu post la ali'a."

Por rifuz'i tiu'n fatal'o'n, Insul'ar'a Mov'ad'o kre'iĝ'is. "Mi dum'long'e labor'is en ne'mov'ebl'aĵ'a ofic'o en Split, kaj en reg'ist'ar'a'j instituci'o'j en Zagrebo. Kaj antaŭ kelk'a'j jar'o'j mi decid'is instal'iĝ'i en la insul'o Šolta, de kie de'ven'as mi'a famili'o", rakont'as S-in'o Jurišić. En 2015 la jun'a vir'in'o kre'as asoci'o'n por help'i la insul'an'o'j'n al'ir'i la Eŭrop'a'j'n fondus'o'j'n. Platform'o ar'ig'ant'a reprezent'ant'o'j'n de du dek'o'j da insul'o'j nask'iĝ'as antaŭ trans'form'iĝ'i al mov'ad'o. "Ni'a cel'o est'as rilat'ig'i la loĝ'ant'ar'o'j'n, kiu'j al'front'as simil'a'j'n problem'o'j'n, kiel amas'a'n turism'o'n, mal'facil'a'n al'ir'o'n al akv'o aŭ al transport'o'j. Ni vol'as kontribu'i al dis'volv'ad'o de lok'a ekonomi'o kapabl'a rest'ig'i la jun'ul'o'j'n kaj aŭd'ig'i ni'a'j'n postul'o'j'n al la reg'ist'ar'o."

Inter la amas'a turism'o al kiu Brač ŝajn'as est'i kondamn'it'a kaj la ne'evit'ebl'a velk'iĝ'o de Silba, Šolta pov'as reprezent'i mez'a'n voj'o'n. Situ'ant'a dek kvin kilo'metr'o'j'n for el Split kaj najbar'e al Brač, tiu insul'o hav'as sep cent konstant'a'j'n loĝ'ant'o'j'n kaj somer'e akcept'as kvin mil hom'o'j'n, ĉef'e kutim'a'j'n klient'o'j'n, kiu'j re'trov'iĝ'as en la sam'a'j gast'ej'o'j aŭ en la sam'a'j apartament'o'j. Ĉi last'a'j'n jar'o'j'n, kelk'a'j agr'o'kultur'a'j farad'o'j dis'volv'iĝ'is, trov'ebl'as abel'ist'o, produkt'ist'o'j de oliv'ole'o, aŭ de esenc'ole'o'j, sed ankaŭ tie oni viv'as en la memor'o de la epok'o, kiam la insul'o hav'is fiŝ'kapt'ad'a'j'n kooperativ'o'j'n kaj fabrik'et'o'j'n.

Prezent'ant'e si'n kiel "la ali'a'n vizaĝ'o'n de Mediterane'o", laŭ la frap'fraz'o de ĝi'a'j vigl'a'j reklam'kampanj'o'j, Kroati'o re'iĝ'as laŭ'mod'a cel'o. Ties turism'a'j vizit'o'j re'trov'is en la fin'o de la jar'o'j 2000-aj si'a'n antaŭ'milit'a'n nivel'o'n (10,1 milion'o'j da feri'ant'o'j en 1985, preskaŭ 10 milion'o'j en 2005 kaj 10,6 milion'o'j en 2010) antaŭ ol eg'e super'i ĝi'n : 17,4 milion'o'j da turist'o'j an 2017 (inter ili 1,8 milion'o'j da Kroat'o'j kaj 15,6 milion'o'j da fremd'ul'o'j). La tra'nokt'ad'o'j, kiu'j ating'is 67 milion'o'j'n en 1985 est'is fal'int'a'j pro la milit'o ĝis 12,8 milion'o'j en 1995. Rekord'o'j est'as traf'it'a'j ĉi last'a'j'n jar'o'j'n : 71,6 milion'o'j en 2015 kaj 86,2 milion'o'j en 2017 [2], tio est'as la plej fort'a "turism'a dens'ec'o" [3] post Malto kaj Islando ! La nur'a'j German'a'j vizit'int'o'j ating'as la kvar'on'o'n de la tra'nokt'ad'o'j, antaŭ la Sloven'o'j, la Aŭstr'o'j, la Pol'o'j, la Ĉeĥ'o'j kaj la Ital'o'j.

Tiu region'o profit'as la relativ'a'n ŝat'o'perd'o'n, kiu traf'as ali'a'j'n Mediterane'a'j'n cel'o'j'n, kiel Turki'o'n, Egipti'o'n aŭ Tunizion. Tiu en'spez'a mon'abund'o, taks'it'a je 9,5 miliard'o'j da eŭr'o'j de la Kroat'a naci'a bank'o, tio est'as 19,6% de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) - kompar'e en Franci'o tio est'as 1,7% [4] - kaŝ'as ruin'iĝ'o'n de la naci'a ekonomi'o. Ĉar, kvankam ĝi mal'alt'iĝ'is de'post la an'iĝ'o al Eŭrop'a Uni'o en 2013, la sen'labor'a nivel'o rest'as unu el la plej alt'a'j de EU mal'antaŭ tiu'j de Greki'o, Hispanio kaj Italio. Kaj la plej'part'o de la labor'posten'o'j kre'it'a'j de turism'o est'as sezon'a'j, mal'bon'e pag'at'a'j, eĉ foj'e ne'oficial'a'j. Por konserv'i la kresk'ad'o'n de amas'a turism'o, la land'o, kiu mal'plen'iĝ'as de si'a propr'a labor'fort'o, pli kaj pli uz'as fremd'a'j'n sezon'labor'ist'o'j'n. La Bosnoj kaj Serb'o'j, kiu'j labor'as en la mar'bord'a'j hotel'o'j ne plu sufiĉ'as, kaj iu'j grand'a'j hotel'grup'o'j plan'as import'i labor'fort'o'j'n el Egipti'o aŭ Filipinoj, dum la insul'o'j est'as kondamn'it'a'j je "du'obl'a pun'o" : sufer'ant'a'j pro ne'el'ten'ebl'a turism'a prem'o en somer'o, la ceter'o'n de la jar'o ili sink'as en forges'o'n.

Je'a'n-Arnault DERENS
Laurent GESLIN

Ĵurnal'ist'o'j de Courrier des Balkans (Kurier'o de Balkani'o).
Aŭtor'o'j de " se mèlent les eaux. Des Balkans au Caucase dans l’Europe des confins", el'don'ej'o La Découverte, Parizo, 2018.


La aŭtor'o

Je'a'n Arnault DERENS
publik'ig'is Kosovo, annee zero, Paris-Mediterranee, Parizo, 2006.
(vid'u)

Laurent GESLIN
ĵurnal'ist'o en la ret'ej'o « Le Courrier des Balkans ».
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

De Hungari'o al Bosnio-Hercegovin'o

Ĉu anonc'efekt'o ? - Koridor'o'j de evolu'o

Ĉu fat'a'j balkanaj milit'o'j ?

Sub Domin'ad'o De La « Grand'a'j Naci'ism'o'j »

De Montenegro al Kosovo, Serbi'o defi'it'a

Kosovo en la kern'o de la balkani'a geopolitik'o

Vojaĝ'o al la marĝen'o'j de Schengen

Serĉ'ant'e la ruten'a'n naci'o'n



Traduk'it'a de:
Thierry TAILHADES
el la franc'a

[1] HDZ, la konservativ'a parti'o reg'ant'a la municip'o'n kaj la land'o'n.

[2] "Turizan u brojkama 2017", ministr'ej'o pri turism'o de Kroat'a respublik'o, Zagrebo, 2018, www.mi'n.hr

[3] Nombr'o de tra'nokt'ad'o'j por ĉiu land'a loĝ'ant'o (Eurostat, rang'o'j de 2016).

[4] En'spez'o'j lig'it'a'j al la vojaĝ'o'j en la pag'o'bilanc'o en 2016, laŭ Eurostat.


Akcept'ej'o >> 1a septembr'o 2018

Dek jar'o'j'n post la financ'a kriz'o

Liberal'ul'o'j kontraŭ popol'ist'o'j, tromp'a kontraŭ'ec'o


La respond'o'j al la kriz'o de 2008 mal'stabil'ig'is la politik'a'n kaj geopolitik'a'n ord'o'n. Dum long'a temp'o percept'at'a kiel plej alt'a form'o de reg'ad'o, la liberal'a'j demokrati'o'j trov'iĝ'as en defend'a pozici'o. Front'e al la urb'a'j “elit'o'j” la naci'ist'a'j dekstr'ul'o'j far'as kontraŭ'revoluci'o'n sur la kamp'o de en'migr'ad'o kaj de tradici'a'j valor'o'j. Sed ili sekv'as la sam'a'n ekonomi'a'n projekt'o'n kiel ili'a'j rival'o'j. La eksces'a el'montr'ad'o de tiu kontraŭ'ec'o, far'e de la komunik'il'o'j, cel'as dev'ig'i la loĝ'ant'o'j'n elekt'i unu el tiu'j du mal'bon'aĵ'o'j.



de  Serge HALIMI , Pierre RIMBERT

BUDAPEŜTO, la 23-an de maj'o 2018. En mal'hel'a, iom vast'a jak'o kaj viol'kolor'a ĉemiz'o mal'ferm'it'a super T-ĉemiz'o, s-ro Stephen Bannon ek'star'as antaŭ lokal'o de hungar'a'j intelekt'ul'o'j kaj eminent'ul'o'j. La meĉ'o kiu eksplod'ig'is la revoluci'o'n de Trump est'is fajr'ig'it'a la 15-an de Septembr'o 2008 je la 9-a hor'o, kiam la bank'o Lehman Brothers est'is dev'ig'at'a bankrot'i.” La eks'a strategi'ul'o de la Blank'a Dom'o ja konsci'as : ĉi tie la kriz'o est'is apart'e akr'a. La elit'o'j kompens'is si'n mem. Ili komplet'e soci'ig'is la risk'o'n, daŭr'ig'as tiu vic'prezid'int'o de la bank'o Goldman Sachs, kies politik'a'j ag'ad'o'j est'as financ'at'a'j de spekul-fondus'o'j. Ĉu la simpl'a hom'o est'is kompens'it'a ?” Tia “social'ism'o por la riĉ'ul'o'j” plur'lok'e sur la ter'glob'o kaŭz'is “ver'a'n popol'ism'a'n ribel'o'n. En 2010 Viktor Orbán re'ven'is en la potenc'o'n en Hungar'uj'o” ; li est'is “Trump antaŭ Trump”.

Jar'dek'o'n post la financ'a ŝtorm'o la mond'a ekonomi'a dis'fal'o kaj la kriz'o de la publik'a ŝuld'o en Eŭrop'o, la Bloomberg-filialoj mal'aper'is, kie bril'as la viv'o'grav'a'j kurb'o'j de la kapital'ism'o. Sed ili'a ŝok-ond'o pli'grand'ig'is du grand'a'j'n mal'regul'ig'ad'o'j'n.

Unu'a'vic'e tiu'n de la liberal'a inter'naci'a ord'o post la mal'varm'a milit'o, kiu centr'iĝ'is sur la Nord-Atlantik'a'n Trakt'ad-Organiz'aĵ'o'n (NATO), la okcident'a'j'n financ'a'j'n instituci'o'j'n, la liberal'ig'o'n de la komerc'o. Kvankam, malgraŭ la promes'o de Mao Zedong, la orient'a vent'o ankoraŭ ne venk'as la okcident'a'n vent'o'n, la geopolitik'a nov-difin'ad'o jam komenc'iĝ'is : proksim'um'e tri'dek jar'o'j'n post la fal'o de la berlina mur'o la ĉin'a ŝtat'kapital'ism'o etend'as si'a'n influ'o'n ; apog'at'a sur la prosper'o de supr'e'n'ir'ant'a mez'a klas'o, la “social'ism'a merkat-ekonomi'o” lig'as si'a'n est'ont'ec'o'n kun la daŭr'a tut'mond'ig'o de la komerc'o, kiu el'suĉ'as la fabrik'o'j'n de la plej mult'a'j okcident'a'j land'o'j – inter'ali'e tiu'j'n de Uson'o, al kiu Trump ek'de si'a unu'a oficial'a parol'ad'o promes'is sav'i el la “buĉ'ad'o”.

La sku'o'j de 2008 kaj ili'a'j post'sku'o'j taŭz'is ankaŭ la politik'a'n ord'o'n, kiu vid'is en la merkat-demokrati'o la fin-perfekt'a'n form'o'n de la histori'o.

La tomb'ej'o de mol'a teknokrati'o, de'lok'it'a en Nov'jork'o aŭ Bruselo, trud'ant'a mal'popular'a'j'n dispon'o'j'n nom'e de ekspertiz'o kaj de modern'ec'o, mal'ferm'is la voj'o'n al blek'ant'a'j kaj konservativ'a'j reg'ant'o'j. De Vaŝington'o tra Budapeŝto ĝis Varsovio, s-ro Trump, s-ro Orban kaj s-ro Jaroslaw Kaczynski difin'as si'n sam'e por'kapital'ism'a'j kiel s-ro Barack Obama, s-in'o Angel'a Merkel, s-ro Justin Trudeaus-ro Emmanuel Macron : sed por kapital'ism'o stir'at'a de ali'a kultur'o, “mal'liberal'a”, naci'a kaj aŭtoritat'a, kiu laŭd'as la profund'a'n land'o'n anstataŭ la valor'o'j'n de la grand'a'j metropol'o'j.

Tiu romp'o divid'as la gvid'a'j'n klas'o'j'n. Ĝi est'as sur'scen'ig'at'a kaj puf'ig'at'a de la komunik'il'o'j, kiu'j mal'larĝ'ig'as la horizont'o'n de politik'a'j ebl'ec'o'j al tiu'j du mal'amik'a'j frat'o'j. Nu, la nov'ven'int'o'j, sam'e kiel la ali'a'j, vol'as riĉ'ig'i la riĉ'ul'o'j'n, sed per ekspluat'ad'o de la sent'o, kiu'n la liberal'ism'o kaj la social'demokrat'ec'o est'ig'as en part'o, oft'e pli'mult'a, de la popol'a'j klas'o'j : naŭz'o miks'it'a kun furioz'o.

“Ni re'konstru'is Ĉin'uj'o'n”

La Respond'o al la kriz'o de 2008 el'montr'is, sen ebl'ec'o preter'vid'i, tri mal'konfirm'o'j'n al la gurd'ad'o pri la bon'a reg'ad'o, kiu'n la gvid'ant'o'j de dekstr'a centr'o kaj de mal'dekstr'a centr'o aŭd'ig'is ek'de la dis'fal'o de la USSR. Nek la tut'mond'ig'o, nek la demokrati'o nek la liberal'ism'o rest'as sen'vund'a'j.

Unu'e, la inter'naci'ig'o de la ekonomi'o bon'as ne por ĉiu'j land'o'j, kaj eĉ ne por la plej mult'a'j salajr'ul'o'j en la Okcident'o. La elekt'o de s-ro Trump prezid'ant'ig'is hom'o'n de long'a temp'o konvink'it'a'n, ke la tut'mond'ig'o, anstataŭ est'i profit'a por Uson'o, rapid'ig'is ties mal'progres'o'n kaj cert'ig'is la ek'flug'o'n de ĝi'a'j strategi'a'j konkurenc'ant'o'j. Kun li, “Uson'o unu'e” venk'is la “gajn'o-gajn'o”-n de la liber'komerc'ul'o'j. Tiel, la 4-an de aŭgust'o, en Ohi'o, industri'a sub'ŝtat'o kutim'e disput'at'a inter la du grand'a'j parti'o'j, sed kiu'n li konker'is per pli ol ok poent'o'j super s-in'o Hillary Clinton, la uson'a prezid'ant'o memor'ig'is la abism'a'n (kaj kresk'ant'a'n) komerc'a'n deficit'o'n de si'a land'o – “817 miliard'o'j da dolar'o'j jar'e !”, antaŭ ol klar'ig'i : “Mi ne koler'as kontraŭ la ĉin'o'j. Sed eĉ ili ne pov'as kred'i, ke oni las'is ili'n tiom ag'i je ni'a mal'profit'o ! Ni ver'e re'konstru'is Ĉin'uj'o'n ; urĝ'as la temp'o por re'konstru'i ni'a'n land'o'n ! Ohi'o perd'is 200 000 fabrik'a'j'n labor'lok'o'j'n ek'de kiam Ĉin'uj'o [en la jar'o 2001] al'iĝ'is al la Mond'a Organiz'aĵ'o pri Komerc'o. La Mok, komplet'a katastrof'o ! Dum jar'dek'o'j ni'a'j politik'ist'o'j tiel ebl'ig'is al la ali'a'j land'o'j ŝtel'i ni'a'j'n labor'lok'o'j'n, ŝtel'i ni'a'n riĉ'ec'o'n kaj pri'rab'i ni'a'n ekonomi'o'n.”

Komenc'e de la last'a jar'cent'o la protekt'ism'o akompan'is la industri'a'n ek'flug'o'n de Uson'o, sam'e kiel tiu'n de mult'a'j ali'a'j naci'o'j ; la dogan'aĵ'o'j ceter'e dum long'a temp'o financ'is la publik'a'n potenc'o'n, ĉar la en'spez-impost'o ne ekzist'is antaŭ la unu'a mond'milit'o. Cit'ant'e Wiliam McKinley, respublik'an'a prezid'ant'o de 1897 ĝis 1901 (li est'is murd'it'a de anarĥi'ist'o), s-ro Trump do insist'is : “Li kompren'is la decid'a'n grav'ec'o'n de dogan'aĵ'o'j por konserv'i la potenc'o'n de land'o.” [1] La Blank'a Dom'o nun uz'as la dogan'aĵ'o'j'n sen'hezit'e – kaj sen konsider'i la Mok. Turk'uj'o, Ruslando, Irano, la Eŭrop'a Uni'o, Kanado, Ĉin'uj'o : ĉiu semajn'o al'port'as si'a'n ŝarĝ'o'n de komerc'a'j sankci'o'j kontraŭ ŝtat'o'j, ĉu amik'a'j aŭ ne, kiu'j'n Vaŝington'o elekt'is kiel cel'tabul'o'j'n. La formul'o naci'a sekur'ec'o ebl'ig'as al la prezid'ant'o Trump evit'i la konsent'o'n de la Kongres'o, en kiu la parlament'an'o'j kaj la prem'grup'o'j, kiu'j financ'as ili'a'j'n kampanj'o'j'n, si'a'vic'e rest'as adept'o'j de liber'komerc'o.

En Uson'o, la politik'o kontraŭ Ĉin'uj'o est'as pli unu'anim'a. Ne nur pro komerc'a'j kial'o'j : Pekino est'as percept'at'a ankaŭ kiel el'star'a strategi'a rival'o. Krom ke ĝi vek'as mal'fid'o'n per si'a ekonomi'a potenc'o, ok'obl'e pli grand'a ol tiu de Ruslando, kaj per si'a'j ekspansi'a'j tent'o'j en Azi'o, ĝi'a aŭtoritat'ec'a politik'a model'o konkurenc'as tiu'n de Vaŝington'o. Ceter'e, la uson'a politik'scienc'ist'o Franc'is Fukuyama, kvankam li opini'as, ke li'a teori'o de 1989 pri la ne'invers'ig'ebl'a kaj universal'a triumf'o de la liberal'a kapital'ism'o rest'as valid'a, li al'don'as esenc'e grav'a'n lim'ig'o'n : “Ĉin'uj'o est'as la eg'e plej grav'a defi'o al la rakont'o pri la ’fin'o de la histori'o’, ĉar ĝi ekonomi'e modern'iĝ'is kaj tamen rest'as diktator'ec'o. (…) Se en la ven'ont'a'j jar'o'j ĝi'a kresk'ad'o daŭr'os kaj ĝi konserv'os si'a'n pozici'o'n de plej grand'a ekonomi'a potenc'o de la mond'o, mi konced'os, ke mi'a tez'o est'as definitiv'e refut'it'a.” [2] S-ro Trump kaj li'a'j intern'a'j kontraŭ'ul'o'j fund'e sam'opini'as en almenaŭ unu punkt'o : la unu'a pens'as, ke la liberal'a inter'naci'a ord'o kost'as tro mult'e al Uson'o ; la du'a'j, ke la sukces'o de Ĉin'uj'o minac'as fal'ig'i tiu'n ord'o'n.

De la geopolitik'o ĝis la politik'o est'as nur paŝ'o. La tut'mond'ig'o kaŭz'is la for'ig'o'n de dung'o'j kaj la mal'alt'ig'o'n de la okcident'a'j salajr'o'j – ili'a part'o de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) en Uson'o pas'is de 64 el'cent'o'j al 58 el'cent'o'j nur en la last'a'j dek jar'o'j, do ĝi signif'as jar'a'n perd'o'n de 7 500 dolar'o'j (6 500 eŭr'o'j) po labor'ist'o ! [3], [4]

Nu, ĝust'e en la industri-region'o'j ruin'ig'it'a'j de la ĉin'a konkurenc'o la uson'a'j labor'ist'o'j turn'iĝ'is plej dekstr'e'n en la last'a'j jar'o'j. Kompren'ebl'e oni pov'as atribu'i tiu'n elekt'o-ŝanĝ'o'n al tut'a gam'o da “kultur'a'j” faktor'o'j (seks'ism'o, ras'ism'o, em'o al paf'il'o'j, mal'konsent'o kun abort'ig'o kaj al sam'seks'ul'a edz'iĝ'o, ktp). Sed tiam oni dev'as ferm'i la okul'o'j'n al almenaŭ sam'e traf'a ekonomi'a klar'ig'o : dum la nombr'o de distrikt'o'j, kie pli ol 25 el'cent'o'j de la dung'o'j de'pend'is de la fabrik-sektor'o, de 1992 ĝis 2016 mal'kresk'is de 862 al 323, la ekvilibr'o inter demokrat'a'j kaj respublik'an'a'j voĉ'o'j tie ŝanĝ'iĝ'is. Antaŭ kvar'on'jar'cent'o ili est'is preskaŭ egal'a'j inter la du grand'a'j parti'o'j (proksim'um'e 400 por ĉiu) ; en 2016, 306 elekt'is s-ro'n Trump kaj 17 s-in'o'n Clinton. [5] Apog'at'a de demokrat'a prezid'ant'o – ĝust'e s-ro Wiliam Clinton –, la al'iĝ'o de Ĉin'uj'o al la Mok dev'is rapid'ig'i la trans'form'iĝ'o'n de tiu land'o en liberal'a'n kapital'ism'a'n soci'o'n. Ĝi antaŭ ĉio naŭz'is la uson'a'j'n labor'ist'o'j'n pri la tut'mond'ig'o, pri la liberal'ism'o kaj pri voĉ'don'o por la demokrat'o'j …

Mal'long'e antaŭ la fal'o de Lehman Brothers, la prezid'int'o de la uson'a centr'a bank'o trankvil'e klar'ig'is : “Dank'e al la tut'mond'ig'o la uson'a'j publik'a'j politik'o'j est'is larĝ'e anstataŭ'it'a'j de la tut'mond'a'j merkat-fort'o'j. Ekster la demand'o'j de naci'a sekur'ec'o, la nom'o de la ven'ont'a prezid'ant'o preskaŭ ne plu grav'as.” [6] Dek jar'o'j'n post'e neni'u re'dir'us tia'n diagnoz'o'n.

En la land'o'j de Centr'eŭrop'o, kies ekspansi'o ankoraŭ baz'iĝ'as sur eksport'ad'o, la dub'ind'ig'o de la tut'mond'ig'o ne tem'as pri la komerc'a'j inter'ŝanĝ'o'j. Sed la en'potenc'a'j “fort'ul'o'j” kritik'as, ke la Eŭrop'a Uni'o trud'as “okcident'a'j'n valor'o'j'n” taks'at'a'j'n mal'fort'a'j kaj dekadenc'a'j, ĉar favor'a'j al en'migr'ad'o, al sam'seks'em'o, al ateism'o, al femin'ism'o, al ekologi'o, al dis'solv'iĝ'o de la famili'o, ktp. Ili kontest'as ankaŭ la demokrat'ec'o'n de la liberal'a kapital'ism'o. Ĉar, pri egal'ec'o de la politik'a'j kaj civit'an'a'j rajt'o'j, la demand'o, ĉu la sam'a'j regul'o'j aplik'iĝ'as al ĉiu'j, est'is re'foj'e decid'it'a post 2008 : “Neni'a jur'a persekut'o sukces'is kontraŭ alt'nivel'a financ'ist'o, dir'as la ĵurnal'ist'o John Lanchester. En la ŝpar'kas'a skandal'o de la 1980-aj jar'o'j mil cent hom'o'j est'is kulp'ig'it'a'j.” [7] La mal'liber'ul'o'j de franc'a pun'ej'o jam en la last'a jar'cent'o mok'is : “Kiu ŝtel'as ov'o'n, ir'as en prizon'o'n ; kiu ŝtel'as bov'o'n, ir'as en Burbon-palac'o'n.”

La popol'o elekt'as, sed la kapital'o decid'as. Reg'ant'e kontraŭ si'a'j promes'o'j la liberal'a'j gvid'ant'o'j, dekstr'a'j sam'e kiel mal'dekstr'a'j, firm'ig'is tiu'n suspekt'o'n post preskaŭ ĉi'a'j elekt'o'j. Elekt'it'a por romp'i kun la konservativ'a'j politik'o'j de si'a'j antaŭ'ant'o'j, s-ro Obama redukt'is la publik'a'j'n deficit'o'j'n, la social'a'j'n el'spez'o'j'n kaj, anstataŭ star'ig'i por ĉiu'j publik'a'n san'sistem'o'n, trud'is al la uson'an'o'j la aĉet'o'n de san-asekur'o ĉe privat'a kompani'o. En Franc'uj'o s-ro Nicolas Sarkozy alt'ig'is je du jar'o'j la aĝ'o'n de pensi'iĝ'o, pri kiu li est'is formal'e promes'int'a ke li ne ŝanĝ'os ĝi'n ; kun la sam'a sen'ĝen'ec'o s-ro François Hollande voĉ'don'ig'is pri traktat'o de eŭrop'a stabil'ec'o, pri kiu li est'is promes'int'a re'e inter'trakt'i. En Brit'uj'o la liberal'a gvid'ant'o Nick Clegg je ĝeneral'a surpriz'o al'iĝ'is al la Konservativ'a Parti'o, kaj post'e, far'iĝ'int'e vic'a ĉef'ministr'o, akcept'is tri'obl'ig'i la universitat'a'n en'skrib'o-prez'o'n, pri kiu li est'is ĵur'int'a nul'ig'i ĝi'n.

En la 1970-aj jar'o'j kelk'a'j komun'ist'a'j parti'o'j de Okcident-Eŭrop'o kompren'ig'is, ke ili'a eventual'a en'potenc'iĝ'o per la elekt'o'j est'os “simpl'a al'ir'o”, ĉar la konstru'ad'o de la social'ism'o, ek'de kiam ĝi komenc'iĝ'is, ne pov'as de'pend'i de la hazard'a'j evolu'o'j de elekt'o'j. La venk'o de la “liber'a mond'o” super la sovetia hidr'o komfort'ig'is tiu'n princip'o'n pli ruz'e : la voĉ'don'rajt'o ne est'as nul'ig'it'a, sed akompan'at'a de la dev'o konfirm'i la prefer'o'j'n de la reg'ant'a'j klas'o'j, minac'e de la pun'o dev'i re'komenc'i. “En 1992, memor'ig'as la ĵurnal'ist'o Jack Di'o'n, la dan'o'j voĉ'don'is kontraŭ la mastriĥta traktat'o : ili est'is dev'ig'it'a'j re'e voĉ'don'i. En 2001 la irland'an'o'j voĉ'don'is kontraŭ la nic'a traktat'o : ili est'is dev'ig'at'a'j re'e voĉ'don'i. En 2005, la franc'o'j kaj nederland'an'o'j voĉ'don'is kontraŭ la eŭrop'a konstituci'a traktat'o (Ekt) : ĝi est'is al ili trud'at'a sub la nom'o de lisbon'a traktat'o. En 2008 la irland'an'o'j voĉ'don'is kontraŭ la lisbon'a traktat'o : ili est'is dev'ig'at'a'j re'e voĉ'don'i. En 2015 la grek'o'j voĉ'don'is je 61,3 el'cent'o'j kontraŭ la brusela magriga plan'o – kiu est'is tamen al ili trud'it'a.” [8]

Ĝust'e en tiu jar'o, direkt'ant'e si'n al mal'dekstr'a reg'ist'ar'o elekt'it'a kelk'a'j'n monat'o'j'n antaŭ'e kaj dev'ig'at'a mastr'um'i liberal'a'n ŝok-trakt'ad'o'n al si'a loĝ'ant'ar'o, la german'a financ-ministr'o Wolfgang Schäuble resum'is la ating'o'pov'o'n de la demokrati'a cirk'o : “La elekt'o'j dev'as ne permes'i ke oni ŝanĝ'u la ekonomi'a'n politik'o'n.” [9] La eŭrop'a komisar'o pri ekonomi'a'j kaj mon'a'j afer'o'j Pierre Moscovici post'e klar'ig'is : “Du'dek tri person'o'j en'tut'e, kun si'a'j vic'ul'o'j, far'as – aŭ ne far'as – fundament'a'j'n decid'o'j'n por milion'o'j da ali'a'j, ĉi-okaz'e la grek'o'j, pri parametr'o'j ekster'ordinar'e teĥnik'a'j, decid'o'j'n sen'ig'it'a'j'n je ĉia demokrati'a kontrol'o. La eŭr'o-grup'o raport'as al neni'a reg'ist'ar'o, al neni'a parlament'o, antaŭ ĉio ne al la Eŭrop'a Parlament'o.” [10] Asemble'o, al kiu s-ro Moskovici tamen aspir'as ven'ont'jar'e est'i elekt'it'a.

Si'a'manier'e aŭtoritat'ec'a kaj “mal'liberal'a”, tiu mal'estim'o de la popol'a suveren'ec'o nutr'as unu el la plej potenc'a'j argument'o'j de la kampanj'o de la konservativ'a'j gvid'ant'o'j ambaŭ'flank'e de Atlantik'o. Kontraŭ la parti'o'j de mal'dekstr'a aŭ de dekstr'a centr'o, kiu'j promes'as, sen don'i al si la rimed'o'j'n, re'vigl'ig'i mort'ant'a'n demokrati'o'n, s-ro'j Trump kaj Orban, sam'e kiel s-ro Kaczynski en Pollandos-ro Matteo Salvini en Ital'uj'o, akcept'as ĝi'a'n agoni'o'n. Ili konserv'as nur la voĉ'don'ad'o'n je la pli'mult'o, kaj ili ŝanĝ'as la situaci'o'n : al la ekster'land'a kaj fak'ul'a aŭtoritat'ism'o de Vaŝington'o, Bruselo aŭ de Wall Street ili kontraŭ'met'as naci'a'n kaj krud'a'n aŭtoritat'ism'o'n, kiu'n ili prezent'as kiel popol'a'n re'konker'o'n.

Masiv'a inter'ven'ism'o

Post Tiu'j, kiu'j koncern'as la tut'mond'ig'o'n kaj la demokrati'o'n, la tri'a mal'konfirm'o, kiu'n la kriz'o al port'is al la domin'ant'a retor'ik'o de la antaŭ'a'j jar'o'j, tem'as pri la ekonomi'a rol'o de la publik'a potenc'o. Ĉio ebl'as, sed ne por ĉiu'j : tre mal'oft'e demonstr'ad'o de tiu princip'o est'is tiom klar'e far'it'a kiel en la pas'int'a jar'dek'o. Frenez'a mon-kre'ad'o, ŝtat'ig'o'j, laŭ'plaĉ'a ag'ad'o de deleg'it'o'j, ktp : por sav'i sen kontraŭ'part'o la bank'a'j'n establ'o'j'n, de kiu'j la trans'viv'o de la sistem'o de'pend'is, la plej mult'a'j operaci'o'j, dekret'it'a'j mal'ebl'a'j kaj ne'pens'ebl'a'j, est'is sen'problem'e far'it'a'j ambaŭ'flank'e de Atlantik'o. Tiu masiv'a inter'ven'ism'o mal'kaŝ'is fort'a'n ŝtat'o'n, kapabl'a'n mobiliz'i si'a'n potenc'o'n en kamp'o, el kiu ĝi tamen ŝajn'is est'i si'n mem eks'iĝ'int'a. [11] Sed, se la ŝtat'o est'as fort'a, tiam unu'e por garanti'i al la kapital'o stabil'a'n kadr'o'n.

Ne'fleks'ebl'a, kiam li vol'is redukt'i la social'a'j'n el'spez'o'j'n por mal'alt'ig'i la publik'a'n deficit'o'n sub la lim'o de 3 el'cent'o'j de la MEP, s-ro Je'a'n-Claude Trichet, prezid'ant'o de la Eŭrop'a Centr'a Bank'o de 2003 ĝis 2011, konced'is, ke la financ'a'j engaĝ'iĝ'o'j, far'it'a'j fin'e de 2008 de la ŝtat'estr'o'j kaj ĉef'ministr'o'j por sav'i la bank'sistem'o'n, mez'e de 2009 ekvivalent'is “27 el'cent'o'j'n de la MEP en Eŭrop'o kaj en Uson'o” [12]. La dek'mil'o'j da sen'labor'ul'o'j, da sen'propriet'ig'it'o'j, da mal'san'ul'o'j en mal'san'ul'ej'o'j kun mank'o de medikament'o'j, kiel en Grek'uj'o, neniam hav'is la privilegi'o'n est'i “sistem'a risk'o”. “Per si'a'j politik'a'j decid'o'j la reg'ist'ar'o'j de la eŭr'o-zon'o dron'ig'is dek'o'j'n da milion'o'j de si'a'j civit'an'o'j en la profund'o'j'n de depresi'o kompar'ebl'a kun tiu de la 1930-aj jar'o'j. Tio est'as unu el la plej akr'a'j mem-trud'it'a'j ekonomi'a'j katastrof'o'j iam ajn observ'it'a'j”, not'as la histori'ist'o Adam Tooze. [13]

La sen'kredit'iĝ'o de la gvid'ant'a klas'o kaj la re'honor'ad'o de la ŝtat'potenc'o pov'is nur mal'ferm'i la voj'o'n al nov'a stil'o de reg'ad'o. Kiam oni demand'is al li en 2010, ĉu en'potenc'iĝ'i dum plen'a planed'vast'a fulm'o'tondr'o zorg'ig'as li'n, la hungar'a ĉef'ministr'o rid'et'is : “Ne, mi ŝat'as la ĥaos'o'n. Ĉar, de'ir'ant'e de ĝi, mi pov'as konstru'i nov'a'n ord'o'n. La ord'o'n, kiu'n mi vol'as.” [14] Sam'e kiel s-ro Trump, la konservativ'a'j gvid'ant'o'j en Centr'eŭrop'o sci'is ankr'i la popol'a'n legitim'ec'o'n de fort'a ŝtat'o en la serv'o de la riĉ'ul'o'j. Anstataŭ garanti'i la soci'a'j'n rajt'o'j'n, kiu'j mal'kongru'as kun la postul'o'j de la propriet'ul'o'j, la publik'a potenc'o firm'ig'as si'n per tio ke ĝi ferm'as la land'lim'o'j'n al migr'ul'o'j kaj proklam'as si'n garanti'ant'o de la “kultur'a ident'ec'o” de la naci'o. La pik'drat'o montr'as la re'ven'o'n de la ŝtat'o.

En la moment'o tiu strategi'o, kiu akapar'as, de'turn'as kaj fals'as popol'a'n postul'o'n de protekt'o, ŝajn'as funkci'i. Tio signif'as, ke la kaŭz'o'j de la kriz'o, kiu el'rel'ig'is la mond'o'n, rest'as sen'ŝanĝ'a'j, dum la politik'a viv'o de land'o kiel Ital'uj'o aŭ Hungar'uj'o aŭ de region'o'j kiel Bavar'uj'o ŝajn'as est'i hant'at'a de la demand'o pri la rifuĝ'int'o'j. Part'o de la okcident'a mal'dekstr'ul'ar'o, tre moder'a aŭ tre radikal'a, nutr'at'a de la prioritat'o'j de la uson'a'j universitat'o'j, prefer'as al'front'i la dekstr'ul'o'j'n sur tiu teren'o. [15]

Por ag'i kontraŭ la Grand'a'n Recesi'o'n, la ĉef'ministr'o'j nud'ig'is la demokrati'a'n ŝajn'lud'o'n, la fort'o'n de la ŝtat'o, la tre politik'a'n natur'o'n de la ekonomi'o kaj la kontraŭ'social'a'n em'o'n de si'a ĝeneral'a strategi'o. La branĉ'o, kiu port'is ili'n, montr'iĝ'as per tio mal'fort'iĝ'int'a, kio'n montr'as la elekt'a mal'stabil'ec'o, kiu re'miks'as la politik'a'j'n kart'o'j'n. Ek'de 2014 la plej mult'a'j okcident'a'j elekt'o'j montr'as mal'kompon'iĝ'o'n aŭ mal'fort'iĝ'o'n de la tradici'a'j fort'o'j. Kaj simetri'e la supr'e'n'ir'o de person'o'j aŭ de tendenc'o'j hieraŭ marĝen'a'j, kiu'j kontest'as la domin'ant'a'j'n instituci'o'j'n, oft'e pro kontraŭ'a'j kial'o'j, laŭ la model'o de s-ro Trump kaj de s-ro Bernie Sanders, kiu'j ambaŭ kritik'eg'as Wall Street kaj la komunik'il'o'j'n. Sam'e ali'flank'e de Atlantik'o, kie la nov'a'j konservativ'ul'o'j taks'as la eŭrop'a'n konstru'aĵ'o'n tro liberal'a sur soci'a kaj migr'ul'a kamp'o, dum la nov'a'j mal'dekstr'a'j voĉ'o'j, kiel Podemos en Hispan'uj'o, Franc'uj'o Ne Sub'met'it'a aŭ s-ro Jeremy Corbin ĉe'kap'e de la labor'ist'a parti'o en Brit'uj'o, kritik'as ĝi'a'j'n politik'o'j'n de konsum-restriktado.

Ĉar ili ne vol'as renvers'i la tabl'o'n, sed nur ŝanĝ'i la lud'ant'o'j'n, la “fort'ul'o'j” pov'as kalkul'i kun la apog'o de part'o de la gvid'ant'a'j klas'o'j. La 26-an de Juli'o 2014, en Ruman'uj'o, s-ro Orban montr'is si'a'n plan'o'n en mult'e dis'vast'ig'it'a parol'ad'o : La nov'a ŝtat'o, kiu'n ni konstru'as en Hungar'uj'o, est'as mal'liberal'a ŝtat'o.” Sed, mal'e al tio, kio'n la grand'a'j komunik'il'o'j post'e gurd'is, li'a'j cel'o'j ne est'as nur rifuz'o de la mult'kultur'ism'o, de la “mal'ferm'it'a soci'o” kaj la apog'o al famili'a'j kaj krist'an'a'j valor'o'j. Li anonc'as ankaŭ ekonomi'a'n projekt'o'n, tiu'n “konstru'i konkurenc'kapabl'a'n naci'o'n en la grand'a mond'vast'a konkurenc'o de la ven'ont'a'j jar'dek'o'j”. “Ni taks'is, dir'as li, ke demokrati'o ne dev'as nepr'e est'i liberal'a kaj ke, ĉar ŝtat'o ĉes'as est'i liberal'a, ĝi ne ĉes'as est'i demokrati'o.” La hungar'a ĉef'ministr'o, pren'ant'e la ekzempl'o'j'n de Ĉin'uj'o, Turk'uj'o kaj Singapur'o, resum'e re'ven'as al tiu Tin'a There is no alternativ'e” / “Ne est'as alternativ'o” de Margaret Thatcher : “La soci'o'j, kiu'j baz'iĝ'as sur liberal'a demokrati'o, ver'ŝajn'e ne kapabl'os konserv'i si'a'n konkurenc'kapabl'o'n en la ven'ont'a'j jar'dek'o'j”. [16] Tia intenc'o de'log'as la pol'a'j'n kaj ĉeĥ'a'j'n gvid'ant'o'j'n, sed ankaŭ la franc'a'n kaj german'a'n ekstrem'dekstr'a'j'n parti'o'j'n.

La sen'senc'aĵ'o'j de la “inklud'a kapital'ism'o”

Antaŭ la bril'a sukces'o de si'a'j rival'o'j, la liberal'a'j pens'ist'o'j perd'is si'a'n orgojl'o'n kaj si'a'n bril'o'n. "La kontraŭ'revoluci'o nutr'as si'n de la polus'ig'o de la intern'a politik'o, ĉar la antagonism'o anstataŭ'as la kompromis'o'n. Kaj ĝi cel'as la liberal'a'n revoluci'o'n kaj la avantaĝ'o'j'n akir'it'a'j'n de la mal'pli'mult'o'j", trem'et'e dir'as Michael Ignatieff, rektor'o de la Centr'eŭrop'a Universitat'o de Budapeŝto fond'it'a per iniciat'o de la liberal'a miliard'ul'o Georg'e Sor'os. Klar'as, ke la mal'long'a moment'o fin'iĝ'is, en kiu la mal'ferm'it'a soci'o domin'is." [17] Laŭ Ignatieff, la aŭtoritat'a'j gvid'ant'o'j, kiu'j cel'as detru'i la jur'ŝtat'o'n, la ekvilibr'o'n de la potenc'o'j, la liber'ec'o'n de la privat'a'j komunik'il'o'j kaj la rajt'o'j'n de la mal'pli'mult'o'j, efektiv'e atak'as la ĉef'pilier'o'j'n de la demokrati'o'j.

La brit'a semajn'ul'o The Economist, kiu funkci'as kiel lig-bulten'o por la tut'mond'a'j liberal'a'j elit'o'j, sam'opini'as. Kiam, la 16-an de juni'o ĉi-jar'a ĝi furioz'is kontraŭ "alarm'a mal'bon'iĝ'o de la demokrati'o ek'de la financ'a kriz'o de 2007-2008", ĝi ĉef'e kulp'ig'is nek la abism'a'j'n mal'egal'ec'o'j'n de riĉ'ec'o nek la detru'o'j'n de la industri'a'j dung'o'j pro la liber'komerc'o nek la mal'respekt'o al la vol'o de la elekt'ant'o'j far'e de la "demokrat'a'j" gvid'ant'o'j. Sed "la fort'ul'o'j [kiu'j] sub'fos'as la demokrati'o'n". Front'e al ili, ĝi esper'as, ke "la sen'de'pend'a'j juĝ'ist'o'j kaj la mov'iĝ'em'a'j ĵurnal'ist'o'j form'os la unu'a'n defend-lini'o'n". Dig'o sam'e et'anim'a kiel romp'iĝ'em'a.

Dum long'a temp'o la super'a'j klas'o'j profit'ad'is la elekt'a'n lud'o'n pro tri kun'efik'ant'a'j faktor'o'j : la kresk'ant'a si'n'de'ten'o de la popol'a'j klas'o'j, la "util'a voĉ'o" pro la abomen'o, kiu'n inspir'is la "ekstrem'ul'o'j", la pretend'o de la centr'a'j parti'o'j reprezent'i la interes'o'j'n de la burĝ'o'j kaj sam'temp'e tiu'j'n de la mez'a'j klas'o'j. Sed la reakci'a'j demagog'o'j re'mobiliz'is part'o'n de la si'n'de'ten'int'o'j ; la Grand'a Recesi'o mal'fort'ig'is la mez'a'j'n klas'o'j'n ; kaj la politik'a'j decid'o'j de la "moder'ul'o'j" kaj de ili'a'j bril'a'j konsil'ist'o'j lanĉ'is la kriz'o'n de la jar'cent'o …

La sen'iluzi'iĝ'o el utopi'o pri la nov'a'j teĥnologi'o'j ankoraŭ pli'ig'as la amar'ec'o'n de la adept'o'j de la mal'ferm'it'a'j soci'o'j. La demokrat'a'j mastr'o'j de Silic'o'n Valley, hieraŭ celebr'at'a'j kiel la profet'o'j de liberal'a-liber'ec'an'a civilizaci'o, konstru'is maŝin'o'n de super'rigard'o kaj de soci'a kontrol'ad'o tiom potenc'a'n, ke la ĉin'a reg'ist'ar'o imit'as ĝi'n por konserv'i la ord'o'n. La esper'o de mond'a forum'o apog'at'a de universal'a ret'al'ir'o kolaps'as, je grand'a ĉagren'o de iu'j el ĝi'a'j antaŭ'a'j adept'o'j : "La teĥnologi'o, per la manipul'ad'o'j kiu'j'n ĝi ebl'ig'as, per la fals'a'j inform'o'j, sed eĉ pli ĉar ĝi dis'vast'ig'as emoci'o'n anstataŭ raci'o'n, pli'fort'ig'as la cinik'ul'o'j'n kaj la diktator'o'j'n", singult'as ĉef'artikol'ist'o. [18]

Dum la tri'dek'a dat're'ven'o de la fal'o de la berlina mur'o proksim'iĝ'as, la herold'o'j de la "liber'a mond'o" tim'as, ke tiu fest'o far'iĝ'os mal'vigl'a. "La trans'ir'o al la liberal'a'j demokrati'o'n est'is grand'part'e stir'at'a de kler'a kaj tre por-okcident'a elit'o", konced'as Fukuyama. Ve, la mal'pli eduk'it'a'j loĝ'ant'ar'o'j "est'is neniam log'at'a'j de tiu liberal'ism'o, de la ide'o ke oni pov'as hav'i mult'ras'a'n, mult'etn'a'n soci'o'n, kie ĉiu'j tradici'a'j valor'o'j perd'iĝ'as antaŭ la gej-edz'iĝ'o, la en'migr'ad'o ktp." [19] Sed pro kiu okaz'is, ke la trejn'ad'o far'e de la kler'a mal'pli'mult'o ne efik'is ? Pro la indiferent'o de ĉiu'j jun'a'j burĝ'o'j kiu'j, koler'as Fukuyama, "kontent'as rest'i inter si, ĝoj'i pri si'a spirit'a larĝ'ec'o, pri si'a sen'fanatik'ec'o. [...] Kaj kiu'j mobiliz'as si'n kontraŭ la mal'amik'o nur per tio, ke ili sid'ig'as si'n sur kaf'ej'a'n teras'o'n kun moĥito en la man'o." [20]

Efektiv'e tio ne sufiĉ'as. Kaj ankaŭ ne per kontrol'ad'o de la komunik'il'o'j aŭ per inund'ad'o de la soci'a'j ret'o'j per indign'a'j koment'o'j send'at'a'j al "amik'o'j" tut'e sam'e indign'a'j, ĉiam pri la sam'a'j tem'o'j. S-ro Obama kompren'is tio'n. La 17-an de juni'o ĉi-jar'e li liver'is detal'a'n analiz'o'n, oft'e klar'vid'a'n, pri la pas'int'a'j jar'dek'o'j. Sed li'n ne pov'is evit'i re'pren'i la fiks'a'n ide'o'n de la nov'liberal'a mal'dekstr'o post kiam tiu adopt'is la kapital'ism'a'n model'o'n. La gvid'a ide'o : Kiel la prezid'int'o de la ital'a konsil'ant'ar'o de la mal'dekstr'a centr'o, Paolo Gentiloni, memor'ig'is al s-ro Trump la 24-an de januar'o 2018, "oni pov'as korekt'i la kadr'o'n, sed ne ŝanĝ'i ĝi'n".

La tut'mond'iĝ'o, s-ro Obama do konced'as, est'is akompan'at'a de erar'o'j kaj de rab'em'o. Ĝi mal'fort'ig'is la potenc'o'n de la sindikat'o'j kaj "ebl'ig'is al la kapital'o evit'i impost'o'j'n kaj leĝ'o'j'n de Uson'o, per tio ke ili de'lok'is cent'o'j'n da miliard'o'j da dolar'o'j per simpl'a buton'prem'o sur komput'il'a klav'ar'o." Tut'e ĝust'e, sed kia'n rimed'o'n ? "Inklud'a'n kapital'ism'o'n", kler'ig'it'a'n per la human'ist'a moral'ec'o de la kapital'ist'o'j. Nur tiu absurd'a entrepren'o pov'as, laŭ li, korekt'i kelk'a'j'n mank'o'j'n de la sistem'o. Ĉar li ne vid'as i'o'n ali'a'n en la magazen'o kaj ĉar, en'ver'e, ĝi sufiĉ'e bon'e taŭg'as al li.

La uson'a prezid'int'o ne ne'as, ke la kriz'o de 2008 kaj la mal'bon'a'j re'ag'o'j al ĝi (ankaŭ de li mem, supoz'ebl'e) favor'is la supr'e'n'ir'ad'o'n de "politik'o de tim'o, de rankor'o kaj de re'tir'iĝ'o", la "popular'ec'o'n de fort'ul'o'j", tiu'n de "ĉin'a model'o de aŭtoritat'a kontrol'ad'o taks'at'a prefer'ind'a al demokrati'o percept'at'a kiel mal'ord'a". Sed li atribu'as la ĉef'a'n respond'ec'o'n de tiu'j mal'regul'ig'o'j al la "popol'ist'o'j", kiu'j uz'as la mal'sekur'ec'o'j'n kaj minac'as la mond'o'n per re'ven'o al "mal'nov'a, pli danĝer'a kaj pli brutal'a ord'o". Tiel li evit'as kritik'i la soci'a'j'n kaj intelekt'a'j'n elit'o'j'n (si'a'j'n egal'ul'o'j'n ...), kiu'j kre'is la kondiĉ'o'j'n de la kriz'o - kaj kiu'j oft'e profit'is ĝi'n.

Tia panoram'o don'as al ili mult'a'j'n avantaĝ'o'j'n. Unu'e, ripet'i ke la diktatur'o minac'as ni'n, ebl'ig'as kred'ig'i, ke la demokrati'o reg'as, kvankam ĝi daŭr'e bezon'as kelk'a'j'n pli'ĝust'ig'o'j'n. Pli fundament'e la ide'o de s-ro Obama (aŭ'u tiu, ident'a, de s-ro Macron), laŭ kiu "du tre mal'sam'a'j vizi'o'j al la est'ont'ec'o de la hom'ar'o konkurenc'as por gajn'i la kor'o'j'n kaj la spirit'o'j'n de la civit'an'o'j en la tut'a mond'o" ebl'ig'as kamufl'i la komun'ec'o'n de la "du vizi'o'j", kiu'j'n ili el'vok'as. Neni'o'n mal'pli ol la manier'o'n de produkt'ad'o kaj de propriet'o, aŭ, por uz'i la termin'o'j'n de la uson'a prezid'int'o, "la mal'proporci'a'n ekonomi'a'n, politik'a'n, komunik'il'a'n influ'o'n de tiu'j, kiu'j est'as ĉe la pint'o". Tiel, efektiv'e neni'o disting'as s-ro'n Macron dis'de s-ro Trump, kio'n ceter'e demonstr'is ili'a komun'a urĝ'o, ek'de ili'a en'potenc'iĝ'o, redukt'i la impost'o'j'n de la kapital-en'spez'o'j.

Obstin'e re'ven'ig'i la politik'a'n viv'o'n de la ven'ant'a'j jar'dek'o'j al la al'front'iĝ'o inter demokrati'o kaj popol'ism'o, mal'ferm'o kaj suveren'ism'o al'port'os neni'a'n sen'pez'iĝ'o'n al tiu kresk'ant'a frakci'o de tiu'j part'o'j de la popol'o, kiu'j est'as mis'uz'at'a'j de "demokrati'o", kiu for'las'is ili'n kaj de mal'dekstr'o, kiu trans'form'iĝ'is en parti'o'n de la diplom'it'a burĝ'ar'o. Dek jar'o'j'n post la eksplod'o de la financ'a kriz'o, la venk'a batal'o kontraŭ la "brutal'a kaj danĝer'a ord'o", kiu minac'as, postul'as i'o'n tut'e ali'a'n. Kaj, unu'e, la dis'volv'ad'o'n de publik'a fort'o kapabl'a batal'i sam'temp'e kontraŭ la "kler'a'j'n teknokrat'o'j'n" kaj la "furor'a'j'n miliard'ul'o'j'n". [21] Kaj tiel rifuz'i la rol'o'n de apog'il'o por unu el la du blok'o'j kiu'j, ĉiu si'a'manier'e, en'danĝer'ig'as la hom'ar'o'n.

Serge HALIMI kaj Pierre RIMBERT.


La aŭtor'o

Serge HALIMI


Pierre RIMBERT


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Por la kriz'o de la merkat'o, rimed'o'j de merkat'o ...

La por'uson'a obsed'o

Ide'o'j ek'de nun konsider'at'a'j "natur'a'j"

Kript'a kot'o

Konsum'ebl'a kontest'ad'o por la mez'a'j klas'o'j

Konstru'ist'o'j de ruin'o'j

Ĉin'a social'a model'o en la Pire'o-haven'o

Kio'n la afer'o Cahuzac mal'kaŝ'as - La karnaval'o de esplor'ad'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Tamen tiam ne tem'is ver'e pri konserv'ad'o de la potenc'o, sed pri ĝi'a el'konstru'ad'o. Vid'u pri tiu sufiĉ'e grav'a diferenc'o, pri kiu Marks'o atent'ig'as en si'a parol'ad'o'n en BruseloKarlo Marks'o : Pri liber'komerc'o. [Embres-et-Castelmaure], Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas), 2009, 52 paĝ'o'j, ISBN 978-2-918300-02-1. -vl

[2] Franc'is Fukuyama, “Retour sur ’La Fi'n de l’histoire ?’”, Commentaire, n-ro 161, Parizo, printemp'o 2018.

[3] Tia uz'o de po ĉi tie est'as intenc'a, pro praktik'a'j kial'o'j. -vl

[4] William Galston, “Wage stagnation is everyones problem”, The Wall Street Journal, Nov'jork'o, 14-an de Aŭgust'o 2018. Pri la detru'ad'o de dung'o'j pro la tut'mond'ig'o, vd Daron Acemoglu k.a., “Import competition and the great Us employment sag of the 2000s”, Journal of Labor Economics, vol. 34, n-ro S1, Ĉikago, Januar'o 2016.

[5] Bob Davis kaj Dant'e Chinni, “Americas factory towns, once solidly blu'e, ar'e now a GOP hav'e'n, kaj Bob Davis kaj J'o'n Hilserath, “How the China shock, deep and swift, supered the rise of Trump”, The Wall Street Journal, respektiv'e 19-an de Juli'o 2018 kaj 11-an de Aŭgust'o 2016.

[6] Cit'it'a de Adam Tooze, Crashed : How a Decade of Financial Crisis Changed the World, Penguin Books, Nov'jork'o, 2018.

[7] John Lanchester, “After the fall”, London Review of Books, vol. 40, n-ro 13, 5-an de Juli'o 2018.

[8] Jack Di'o'n, “Les marchés contre les peuples”, Marianne, Parizo, 1-an de Juni'o 2018.

[9] Yanis Varoufakis, Adults in the Room : My Battle With Europes Deep Establishment, The Bodley Head, Londono, 2017.

[10] Pierre Moscovici, Dans ce clair-obscur surgissent les monstres. Choses vues au cœur du pouvoir, Plon, Parizo, 2018.

[11] Vd [Frédéric Lord'o'n, “La tag'o en kiu Wall Street far'iĝ'is social'ist'a”, Le Mond'e diplomatique en Esperant'o, Oktobr'o 2008-art].

[12] “Je'a'n-Claude Trichet : ’No'us sommes encore dans une situation dangereuse’”, Le Mond'e, 14-an de Septembr'o 2013.

[13] Adam Tooze, Crashed, v.c.

[14] Drew Hinshaw kaj Marcus Wakjerm “In Orbans Hungary, a glimpse of Europes demise”, The Wall Street Journal, 9-an de aŭgust'o 2018.

[15] Vd Pierre Bourdieu kaj Loïc Wacqant, “La nouvelle vulgat'e planétaire”, Le Mond'e diplomatique, maj'o 2000.

[16] “Prim'e minister Viktor Orbáns speach at the 25th Bálványos Summer Free University and Student Camp”, 30-an de Juli'o 2014.

[17] Michael Ignatieff kaj Stefan Roch (sub la dir. de), Rethinking Op'e'n Society : New Adversaries and New Opportunities, CEU Press, Budapeŝto, 2018.

[18] Éric Le Boucher, “Le salut par l’éthique, la démocratie, l’Europe”, L’Opini'o'n, Parizo, 9-an de juli'o 2018.

[19] Cit'it'a de Michael Steinberger, “Georg'e Sor'os bt big on liberal democracy. Now he fears he is losing”, The New York Times Magazin'e, 17-an de juli'o 218

[20] “Franc'is Fukuyama : « Il y a un risque de défaite de la démocratie »”, Le Figar'o Magazin'e, 6-an de April'o 2018.

[21] Thomas Frank, "Four mor'e years",Harpers, april'o 2018.



Akcept'ej'o >> 1a septembr'o 2018

Kataro serĉ'ant'a amik'o'j'n


de  Alain GRESH

La 10-An de April'o 2018 la ret'ej'o de la Uson'a Cion'ist'a Organiz'aĵ'o (Zo'a laŭ la angl'a) publik'ig'is komunik'aĵ'o'n, kiu anonc'is, ke ĝi kaj ĝi'a prezid'ant'o Mort'o'n Klein est'as “fier'a'j kaj feliĉ'a'j anonc'i ke, dank'e al si'a'j klopod'o'j, inkluziv'e de long'a'j, mult'nombr'a'j kun'ven'o'j profund'ig'at'a'j de s-ro Klein en Doho [1], en Kataro, kun la emir'o kaj ceter'a'j alt'a'j kataraj respond'ec'ul'o'j, (…) Kataro akcept'is ne dis'send'i la malic'e kontraŭ'jud'a'n dokument'film'o'n de Al-Ĵazira far'it'a'n de en'ŝov'it'o en la tiel nom'at'a'n « uson'a'n jud'a'n prem'grup'o'n »”. [2] (Vid'u la artikol'o'n de Alain Gresh : Spion'ad'o kaj tim'ig'o'j – Israela prem'grup'o, la mal'permes'at'a dokument'film'o).

Semajn'o'n post'e la televid'o re'bat'is : “Mort'o'n Klein mal'prav'e kvalifik'as la tem'o'n de la seri'o kiel la « uson'a jud'a prem'grup'o », dum la enket'o tem'as pri la uson'a'j por-israelaj organiz'aĵ'o'j (inkluziv'e de la Zo'a) kiu'j klopod'as por apog'i la interes'o'j'n de ekster'land'a potenc'o en uson'a teritori'o.” [3] Al-Ĵazira prav'is almenaŭ en tiu ĉi punkt'o : en la dokument'o est'as neni'a referenc'o al “jud'a prem'grup'o” – kvankam tiu termin'o, uz'it'a de prezid'int'o de la Mond'a Jud'a Kongres'o [4], en Uson'o est'as kutim'a. La televid'o tamen rest'is mut'a pri si'a decid'o ne dis'send'i la enket'o'n.

Por kompren'i, kio okaz'as pri tiu dokument'film'o, neces'as re'ven'i al la kriz'o, kiu ek'de la printemp'o de 2017 al'front'ig'as Kataron kun kelk'a'j ĝi'a'j najbar'o'j, ĉef'e Saud-Arab'uj'o kaj la Unu'iĝ'int'a'j Emir'land'o'j, apog'at'a'j de Egipt'uj'o. [5] Tiu'j sub'met'is Kataron al embarg'o. Ili postul'as de Doho romp'o'n de si'a'j rilat'o'j kun Irano, likvid'o'n de Al-Ĵazira, ferm'o'n de la konstru'at'a turk'a milit'baz'o kaj ĉes'ig'o'n de ĝi'a'j lig'o'j kun la “teror'ist'a'j” organiz'aĵ'o'j, nom'e la Islam'a'j Frat'o'j kaj Hizbolaho.

Est'as ver'e ke, ek'de la en'potenc'iĝ'o en 1995 de la ŝejk'o Hamad Be'n Khalifa Al-Thani, la patr'o de la nun'a emir'o Tamim Be'n Hamad Al-Thani, la ekster'land'a politik'o de Kataro est'as almenaŭ original'a kaj vol'as est'i sen'de'pend'a, ĉef'e de Saud-Arab'uj'o. La land'o gast'ig'as unu el la strategi'a'j baz'o'j de Uson'o en la region'o ; ĝi fleg'is, ĝis la eksplod'o de la “arab'a printemp'o”, el'star'e bon'a'j'n rilat'o'j'n kun la Hizbolaho kaj la siria reĝim'o, antaŭ ol sub'ten'i la ribel'ul'o'j'n ; ĝi konserv'as dens'a'j'n kontakt'o'j'n kun la Hamaso kaj don'as financ'a'n help'o'n al Gaz'o ; ĝi est'is unu el la sol'a'j arab'a'j land'o'j, kiu'j hav'is israel'an komerc'a'n misi'o'n (ferm'it'a'n post la milit'o kontraŭ Gaz'o de 2008-2009). Fin'e, Al-Ĵazira, spit'e al ĉi'a'j kritik'o'j al ĝi'a trakt'ad'o de la arab'a'j ribel'o'j – special'e la milit'o en Libio – aŭ, pli last'a'temp'e, ĝi'a komplez'a si'n'ten'o al la reĝim'o de s-ro Recep Tayyip Erdogan, mal'ferm'is debat'o'j'n en la arab'a mond'o, kiu incit'eg'as la plej mult'a'j'n arab'a'j'n reĝim'o'j'n.

Post la monat'o'j kiu'j sekv'is la ultimat'o'n de si'a'j najbar'o'j Kataro ŝajn'is ŝancel'iĝ'i. Oni eĉ el'vok'is la hipotez'o'n de invad'o al la et'a emir'land'o far'e de Saud-Arab'uj'o. Des pli ke la prezid'ant'o Donald Trump pozici'iĝ'is kontraŭ Doho. Ĝust'e en tiu streĉ'it'a kun'tekst'o la emir'o decid'is start'ig'i ofensiv'o'n de publik'a'j rilat'o'j en Vaŝington'o, kie li'a'j saud-arab'a'j kaj emir'land'a'j kontraŭ'ul'o'j jam dispon'is pri dens'a'j per'ant'o'j, nom'e kun la Fond'aĵ'o por Defend'o de la Demokrati'o'j (FDD) [6]. Doho aĉet'is la serv'o'j'n de plur'a'j publik'rilat'a'j agent'ej'o'j en Uson'o. Ĝi'a'j cel'grup'o'j : la konservativ'a'j rond'o'j proksim'a'j de s-ro Trump, special'e la por-israla prem'grup'o.

Plur'a'j vizit'o'j en la emir'land'o, inter ili tiu'j de Al'a'n Dershowitz, por-israela universitat'an'o sam'temp'e demokrat'a kaj amik'o de la prezid'ant'o Trump, de la eks'a respublik'an'a guberni'estr'o de Arkansas'o Michael Huckabee, cion'ist'a krist'an'o, kies fil'in'o est'as pro'parol'ant'o de la Blank'a Dom'o, kaj de la konservativ'a radi'o-anim'ist'o John Batchelor, indik'is ke tiu kampanj'o hav'as iom da sukces'o. La efik'o'j sent'ebl'is en Vaŝington'o, kiu adopt'is pozici'o'n de arbitraci'ant'o en la kriz'o. En April'o 2018 s-ro Trump akcept'is la emir'o'n Al-Thani, kiu, kiel dank'o, anonc'is la aĉet'o'n de uson'a'j arm'il'o'j. Li eĉ far'is donac'o'j'n al plur'a'j cion'ist'a'j organiz'aĵ'o'j, inter'ali'e Our Soldiers Speak (“ni'a'j soldat'o'j parol'as”), kiu far'as rond'vojaĝ'o'j'n de oficir'o'j de la israela arme'o en Uson'o.[Tamara Nassar kaj Al'i Abunimah, “Qatar funded Zionist Organization of America”, 10-an de Juli'o 2018,.]]

Sed la proksim'iĝ'o al Kataro divid'as la por-israel'an prem'grup'o'n. En artikol'o titol'it'a “Kataro : la emir'land'o kiu tromp'as ĉiu'j'n”, Yigal Carmon, direktor'o de la Institut'o de Esplor'ad'o de la Komunik'il'o'j de Proksim-Orient'o (Memri), kiu “super'rigard'as” la arab'a'j'n komunik'il'o'j'n – kaj kiu ne hezit'as de'form'i tio'n, kio'n ili publik'ig'as, [7] –, indign'as : “Mal'ĝoj'ig'as vid'i uson'a'j'n jud'a'j'n gvid'ant'o'j'n fort'ig'i la kontraŭ'jud'a'j'n kliŝ'o'j'n per tio, ke ili pro ne'sci'o inter'ven'as en la intern'a'j'n konflikt'o'j'n, kiu'j ne koncern'as ili'n, konflikt'o'j'n kompleks'a'j'n inter'arab'a'j'n kaj mal'facil'e kompren'ebl'a'j'n.” [8]

S-ro Jonathan Schanzer, de la FDD, plend'as : “Est'as neni'o mal'bon'a en tio, ke analiz'ist'o'j kaj intelekt'ul'o'j ir'as al Kataro por inform'iĝ'i. La problem'o est'as, ke dum tiu'j vizit'o'j ili ne aŭd'as la ali'a'n versi'o'n de la histori'o. Ili dev'as ankaŭ aŭskult'i la kritik'o'j'n kontraŭ Kataro. Est'as mult'a'j afer'o'j kiu'j'n ili dev'us kon'i pri la lig'o'j de Kataro kun Hamaso, Al-Kajdo, la talibanoj, la Islam'a'j Frat'o'j kaj kun ali'a'j problem'a'j ag'ant'o'j.” [9] S-ro Schanzer, long'e pri'demand'it'a de James Anthony Kleinfeld en la dokument'film'o de Al-Ĵazira, bedaŭr'as ke ĉiu'j li'a'j klopod'o'j por asoci'ig'i la mov'ad'o'n Bojkot'o, Mal'invest'o kaj Sankci'o'j (BMS) kun “teror'ist'a'j” organiz'aĵ'o'j (unu'e Hamaso, post'e la Popol'front'o de Liber'ig'o de Palestino) en la uson'a opini'o ne sukces'is.

Antaŭ jar'o Kataro sukces'is re'ŝov'i la danĝer'o'j'n, kiu'j minac'is ĝi'n, kaj met'i si'a'j'n kontraŭ'ul'o'j'n en defend'a'n pozici'o'n. Sed kia est'os la prez'o pag'ot'a de la palestin'an'o'j por tiu nov'a politik'o ?

Alain GRESH.


La aŭtor'o

Alain GRESH
Ĉef'redakt'ist'o de Le Mond'e diplomatique
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Cel'o Bagdado

Arab'a'j rev'o'j

Krim'o'j kaj mensog'o'j de "liber'ig'o"

La ond'o de ĥaos'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Tiu arab'a urb'o est'as en Esperant'o skrib'at'a divers'e. Laŭ la divers'a'j etn'o'lingv'a'j skrib'o'j iu'j skrib'as Doha, ali'a'j Dohao, la Piv nom'as ĝi'n Daŭh'o. -vl

[2] “Zo'a/Mort Klein convinced Qatar to cancel anti-semitic Al Jazeera « Jewisch lobby » series”, 10-an de April'o 2018,.

[3] “Al-Jazeera denies claims of pro-Israel group on The Lobby films”, 17-an de April'o 2018,.

[4] En Novembr'o 1978, Nahum Goldmann pet'is la prezid'ant'o'n James Carter romp'i la “jud'a'n prem'grup'o'n”, kiu'n li asimil'is al “detru'a fort'o”, “obstakl'o al la pac'o en la Proksim-Orient'o”.

[5] Vd Fatiha Dazi-Héni, “Strang'a milit'o ĉe la Golf'o” [“Drôle de guerre dans le Golf'e”], Le Mond'e diplomatique en Esperant'o, Juli'o 2017.

[6] Vd Da'n Lazare, “La tim'ind'a influ'o de Riad'o al Vaŝington'o” [“La redoutable influenc'e de Riyad à Washington”] Le Mond'e diplomatique en Esperant'o, Juli'o 2017.

[7] Vd Mohammed El-Oifi, “Désinformation à l’israélienne”, Le Mond'e diplomatique, Septembr'o 2005.

[8] Yigal Carmon, “Qatar, the emirate that fools them all, and its enablers”, Institut'o de Esplor'ad'o de la Komunik'il'o'j de Mez-Orient'o, Vaŝington'o, DC, 18-an de Januar'o 2018.

[9] Cit'it'a de Amir Tibon, “Israeli Embassy in Us : We oppose Qatars « Outreach to pro-Israel Us Jews »”, Haarec, 31-an de Januar'o 2018.


Akcept'ej'o >> 1a septembr'o 2018

Spion'ad'o kaj tim'ig'o'j

Israela prem'grup'o, la mal'permes'at'a dokument'film'o


Enket'o far'it'a de la katara televid'o Al-Ĵazira sen'vual'ig'as la metod'o'j'n de la uson'a'j prem'grup'o'j favor'a'j al Israelo. Sed, en zorg'o por ne ĉagren'i tiu'j'n organiz'aĵ'o'j'n en si'a disput'o kun Saud-Arab'uj'o, Kataro blok'is la dis'send'o'n de la raport'aĵ'o.



de  Alain GRESH

Sur La ekran'o li hav'as ĉio'n de perfekt'a ĝentleman'o. Malgraŭ si'a student'a kondut'o James Anthony Kleinfeld, jun'a brit'a jud'o, ĉiu'rilat'e bon'a, diplom'it'a de la prestiĝ'a oksford'a universitat'o, parol'ant'e ses lingv'o'j'n, inter ili la nederland'an kaj la jid'a'n, sen'problem'e orient'iĝ'ant'a en la labirint'o'j de la proksim-orient'a konflikt'o, facil'e trov'us si'a'n lok'o'n en la ofic'ej'o'j de okcident'a ministr'ej'o pri ekster'a'j rilat'o'j aŭ de fam'a pens'fabrik'o. Aktual'e li hav'as ali'a'j'n intenc'o'j'n : esplor'i la uson'a'j'n organiz'aĵ'o'j'n favor'a'j'n al Israelo. Li est'as dung'it'a de The Israel Project (Tip), kiu okup'iĝ'as pri fleg'ad'o de la bild'o de Israelo en la komunik'il'o'j. Akcept'it'a per mal'ferm'it'a'j brak'o'j pro si'a'j kompetent'o'j, li dum kvin monat'o'j renkont'is la “krem'o'n” de la respond'ec'ul'o'j de asoci'o'j ag'ant'a'j en la sen'kondiĉ'a defend'ad'o de Israelo, nom'e la potenc'a por-israela prem'grup'o en Uson'o, la American Israel Public Affairs Committee (Aipac). [1] Li kun ili part'o'pren'is koktel'o'j'n, kongres'o'j'n, kun'ven'o'j'n, staĝ'o'j'n por trejn'i aktiv'ul'o'j'n, kaj rilat'is kun la part'o'pren'ant'o'j en ĉiu'j ĉi okaz'o'j. Simpati'a, varm'kor'a, efik'a, li gajn'is la konfid'o'n de si'a'j inter'parol'ant'o'j, kiu'j parol'as al li sincer'e, las'ant'e la oficial'a'n lingv'aĵ'o'n kaj la konven'a'j'n “lingv'er'o'j'n” ekster'e. Kaj ili'a'j konfid'o'j est'as eksplod'em'a'j.

Kiel oni influ'as la Kongres'o'n [la uson'a'n parlament'o'n -vl] ? “La kongres'an'o'j far'as neni'o'n, se oni ne prem'as ili'n, kaj la sol'a manier'o est'as la mon'o.” Kiel oni batal'as kontraŭ la parti'a'j membr'o'j favor'a'j al la rajt'o'j de la palestin'an'o'j en la universitat'o ? “Pri la kontraŭ-israeluloj la plej efik'a manier'o est'as far'i esplor'o'j'n pri ili, ir'i al Inter'ret'o en anonim'a'n ret'paĝ'o'n kaj dis'vast'ig'i cel'at'a'j'n anonc'o'j'n en Facebook.” Kun des pli grand'a naiv'ec'o ke ili kred'as konfid'i si'n al amik'o, la inter'parol'ant'o'j de Kleinfeld konced'as, ke ili far'as operaci'o'j'n de spion'ad'o de uson'a'j civit'an'o'j, kun help'o de la israela ministr'ej'o pri strategi'a'j afer'o'j.

Tiu, kre'it'a en 2006, de'pend'as rekt'e de la ĉef'ministr'o Benjamin Netanjahu. Unu el li'a'j respond'ec'ul'o'j konfid'as : “Ni est'as reg'ist'ar'o, kiu labor'as sur ekster'land'a teren'o kaj ni dev'as est'i tre, tre si'n'gard'a'n.” Efektiv'e, ĉar iu'j el tiu'j ag'ad'o'j pov'us fin'i ĉe uson'a'j tribunal'o'j.

Fin'e de la staĝ'o de “Tony”, s-ro Eric Gallagher, li'a ĉef'o ĉe la Tip, montr'as si'n tiom kontent'a pri li'a'j serv'o'j ke li propon'as al li dung'i li'n. “Mi eg'e ŝat'us ke vi labor'u por mi. Mi bezon'as iu'n, kiu hav'as team'o-spirit'o'n, kiu eg'e labor'as, kiu est'as pasi'a, sci'em'a, bon'e eduk'it'a, kiu parol'as bon'e, kiu mult'e leg'is. Vi est'as ĉio ĉi.” Sed li'a favor'at'o rifuz'as. Ĉar, vi cert'e jam diven'is, li ne est'as tut'e tiu, kiu'n li pretend'as est'i, kvankam li'a'j diplom'o'j kaj li'a'j kompetent'o'j ne kontest'ebl'as : li est'as en'ŝov'int'o, task'it'a de la televid'o Al-Ĵazira, propriet'o de la emir'land'o Kataro, por est'ig'i dokument'film'o'n pri la por-israela prem'grup'o. Li film'is per kaŝ'it'a film'il'o part'o'n de la konfid'o'j, kiu'j'n li kolekt'is kaj li kun ceter'a'j membr'o'j de grup'o gvid'at'a de Phil Rees, de la esplor'ĉel'o de tiu televid'o, kun'ig'is ĉiu'j'n element'o'j'n de impres'a enket'o. Ties dis'vast'ig'o est'is des pli atend'at'a ke, jam en 2017, raport'aĵ'o de Al-Ĵazira pri la por-israela prem'grup'o en Brit'uj'o [2] montr'is la en'miks'iĝ'o'n de Israelo en la intern'a'j'n afer'o'j'n de ali'a land'o kaj ĝi'a'j'n prov'o'j'n fal'ig'i ministr'o'n supoz'at'a'n kiel por-palestin'an – kio konduk'is al publik'a'j sen'kulp'ig'o'j de la israela ambasador'o en Londono kaj al antaŭ'temp'a re'ven'o al Tel-Avivo de alt'rang'a diplomat'o.

Oni do pov'is atend'i komunik'il'a'n event'o'n, kun ĝi'a'j koler'a'j mal'konfirm'o'j kaj fort'a'j polemik'o'j. Sed ne : la dis'send'o, program'it'a por la komenc'o de 2018, est'is prokrast'it'a sen nov'a dat'o, sen oficial'a'j klar'ig'o'j. Oni fin'e kompren'is, dank'e al artikol'o'j en la uson'a jud'a gazet'ar'o, [3] ke la dokument'film'o ne montr'iĝ'os, kio'n konfirm'is Clayton Swisher, direktor'o de la esplor-ĉel'o de la televid'o, en artikol'o, en kiu li bedaŭr'as tiu'n decid'o'n ; kelk'a'j'n tag'o'j'n post'e la televid'o anonc'is ke li pren'os feri'o'j'n. [4] La enket'o est'is ofer'it'a en la sen'kompat'a batal'o inter Kataro unu'flank'e kaj Saud-Arab'uj'o kaj la Unu'iĝ'int'a'j Emir'land'o'j ali'flank'e por akir'i la favor'o'j'n de Vaŝington'o en la konflikt'o, kiu daŭr'as inter ili jam de juni'o 2017. [5] Kaj kia pli bon'a manier'o gajn'i ol tiu al'tir'i la favor'o'j'n de la potenc'a por-israela prem'grup'o, kies influ'o al la uson'a politik'o pri la Proksim-Orient'o est'as kon'at'a'j ?

Kataro do met'is sur la pes'il'o'n la decid'o'n “prokrast'i” la dis'send'o'n kaj per tio inter'ŝanĝ'e akir'is la ne esper'it'a'n help'o'n de part'o de la dekstr'a al'o de jam en'tut'e tre dekstr'a prem'grup'o. S-ro Mort'o'n Klein, la prezid'ant'o de la Uson'a Cion'ist'a Organiz'aĵ'o (Zo'a laŭ la angl'a), proksim'ul'o de s-ro Stephen Bannon, konsil'int'o de la prezid'ant'o Donald Trump, eĉ vojaĝ'is al Doho kaj ĝoj'is ke li en'ter'ig'is la dokument'film'o'n (vid'u Kataro serĉ'as amik'o'j'n”). Ke tia'j grup'o'j, kiu'j antaŭ ne'long'e akuz'is Kataron financ'i Hamason kaj la teror'ism'o'n, akcept'is ŝanĝ'i si'a'n kurs'o'n inter'ŝanĝ'e de blok'ad'o de la enket'o, dir'as mult'o'n pri tio, kiom la en'hav'o de la mal'kaŝ'o'j ĝen'as.

Tiu en'ter'ig'o de labor'o daŭr'int'a pli ol jar'o'n kaŭz'is kirl'iĝ'o'j'n en'e de la televid-ĉen'o. Iu'j dezir'is, ke tiu'j mal'kaŝ'o'j ne pere'u en la mov'iĝ'ant'a sabl'o de geopolitik'a'j kompromis'o'j. Pro tio ni pov'is vid'i, dank'e al amik'o loĝ'ant'a en la golf'land'o, la kvar epizod'o'j'n de la dokument'film'o, de po kvin'dek minut'o'j, en ili'a preskaŭ definitiv'a versi'o.

Ĉe la spekt'ad'o frap'e mir'ig'as la ekscit'ec'o, la sen'pacienc'o de la prem'grup'o jam de kelk'a'j jar'o'j, pro tim'eg'o perd'i si'a'n influ'o'n. Kiel klar'ig'i tio'n, dum la sub'ten'o al Israelo est'as masiv'a en Uson'o kaj dum la deleg'it'o'j de la du parti'o'j, respublik'an'a kaj demokrat'a, sen'mank'e apog'as ĉi'a'n ajn aventur'o'n de Israelo ? Ĉu la elekt'o de s-ro Trump ne ig'is Vaŝington'o'n for'las'i ĉi'a'n intenc'o'n lud'i la rol'o'n de per'ant'o en la israela-arab'a konflikt'o kaj met'i si'n sen ajn'a ŝajn'ig'o ĉe la flank'o'n de la plej dekstr'a reg'ist'ar'o en la histori'o de Israelo ? Cert'e ; sed, en tiu ĉi ŝajn'e favor'a pejzaĝ'o la prem'grup'o est'as hant'at'a de fantom'o : tiu de Bojkot'o, Mal'invest'o kaj Sankci'o'j (BMS).

Tiu mov'ad'o, lanĉ'it'a en 2005, propon'as aplik'i al Israelo la ne'per'fort'a'j'n metod'o'j'n, kiu'j sukces'is kontraŭ la tiam'a sud-afrik'a ras'dis'ig'o (apartheid). Ĝi kresk'is inter student'o'j. Sed ĉu ver'e alarm'iĝ'i pro tio, demand'as si'n s-ro David Brog, direktor'o pri strategi'a'j afer'o'j de Krist'an'o'j Unu'iĝ'int'a'j por Israelo (Kup'i) kaj plen'um-direktor'o de la Maccabee Task Forc'e, unu el la grup'o'j kiu'j kontraŭ'batal'as la BMS ? Israelo est'as la « start-up nation ». Ĝi ricev'as pli da ekster'land'a'j invest'o'j ol en kia ajn ali'a moment'o de si'a histori'o. Do kial ne trankvil'iĝ'i, kompren'i ke la BMS valor'as neniom kaj ignor'i ĝi'n ?” Li insist'as : “Mi ne pens'as, ke la BMS iam ajn cel'is ke la universitat'o'j re'tir'u si'a'j'n invest'o'j'n el Israelo. Koncern'e la mon'o'n, ni ne bezon'as mal'trankvil'iĝ'i ; sed la klopod'o'j por far'i fos'o'n inter ni, kiu'j am'as Israelon, kaj la kresk'ant'a generaci'o, est'as zorg'ig'a'j. Inter la jun'ul'o'j nask'it'a'j post la jar'o 2000 kaj la stud'ant'o'j la punkt'o proksim'iĝ'as, kie la pli'mult'o est'as pli favor'a al la palestin'an'o'j ol al la israel'an'o'j.” S-ro Jacob Baime, plen'um-direktor'o de la Israel on Campus Coalition, grup'o de organiz'aĵ'o'j, kiu'j dung'as pli ol cent'o'n da hom'o'j por batal'i kontraŭ la BMS en la universitat'o'j, mal'trankvil'iĝ'as : “La sol'a afer'o, kiu est'as komun'a al ĉiu'j membr'o'j de la Kongres'o, al ĉiu'j prezid'ant'o'j, al ĉiu'j ambasador'o'j, est'as la fakt'o ke ili pas'ig'is temp'o'n en la universitat'o'j, kaj dum tiu period'o ili est'is form'it'a'j.” Ĉu ili morgaŭ est'os ankoraŭ “amik'o'j de Israelo” ?

Mal'kredit'ig'i la mesaĝ'ist'o'n

Krom'a element'o alarm'as la prem'grup'o'n. La sub'ten'o al Israelo ĉiam trans'ir'is la disput'o'j'n inter demokrat'o'j kaj respublik'an'o'j. Ĉu ne s-ro Barack Obama, kelk'a'j'n monat'o'j'n antaŭ la fin'o de si'a mandat'o, voĉ'don'ig'is sen'kondiĉ'a'n help'o'n de 38 miliard'o'j da dolar'o'j (33 miliard'o'j da eŭr'o'j) al Israelo por dek jar'o'j, spit'e al si'a abomen'o kontraŭ s-ro Netanjahu ? Sed la politik'a pejzaĝ'o trans'form'iĝ'as, kaj la sen'kondiĉ'a al'iĝ'o de la prem'grup'o al s-ro Trump mal'larĝ'ig'as la baz'o'n, kiu pli kaj pli rest'as nur la Respublik'an'a Parti'o kaj la evangeli'a dekstr'ul'ar'o. S-ro David Hazony, eks'a direktor'o de The Tower Magazin'e kaj influ'a membr'o de la Tip, konced'as tio'n en la dokument'film'o : “Tuj'a bojkot'o al Israelo ne est'as la problem'o. La plej grand'a problem'o est'as la Demokrat'a Parti'o, la adept'o'j de Bernie Sanders, ĉiu'j ĉi kontraŭ-israel-ul'o'j, kiu'j'n ili ven'ig'as en la Demokrat'a'n Parti'o'n. Est'i por-israela baldaŭ ne est'os plu du'parti'a inter'konsent'o, kaj ĉiu'foj'e, kiam la prezid'ant'ec'o ŝanĝ'iĝ'os, la politik'o pri Israelo pov'as ŝanĝ'iĝ'i. Tio est'as danĝer'a por Israelo. Ĝust'e pri tio tem'as en la batal'o en la universitat'o'j.” Tio'n konfirm'as John Mearsheimer, kun'aŭtor'o de fam'a libr'o [6] pri la prem'grup'o, kies koment'o'j'n akcent'as la dokument'film'o. Li konstat'as, ke nun la sub'ten'o al Israelo kresk'as en la Respublik'an'a Parti'o, dum ĝi mal'kresk'as en la Demokrat'a Parti'o : “Okaz'as grav'a diferenc'o inter la du parti'o'j.”

Kiel ag'i kontraŭ tiu evolu'o ? Ĉu per est'ig'o de politik'a debat'o ? Mal'facil'a, dum post la fiask'o de la Oslo-inter'konsent'o'j, sub'skrib'it'a'j en 1993, Israelo est'as gvid'at'a de ekstrem'dekstr'a'j parti'o'j kiu'j rifuz'as ĉi'a'n diplomati'a'n solv'o'n. Ne ebl'as diskut'i pri la sort'o de la palestin'an'o'j, pri la est'ont'ec'o de la koloni'o'j aŭ pri la dram'o de Gaz'o. Kaj la lig'iĝ'o de la prem'grup'o al s-ro Netanjahu kaj al s-ro Trump mal'mult'e taŭg'as por vek'i entuziasm'o'n de la uson'a'j stud'ant'o'j. La ĵurnal'ist'o Max Blumenthal rimark'ig'as (Twitter, 15-an de Februar'o 2018), ke ĝust'e tiu taktik'o de rifuz'o diskut'i, kiu'n la prem'grup'o uz'as pri la dokument'film'o de Al-Ĵazira : asimil'i la esplor-ĵurnal'ism'o'n al spion'ad'o ; diskredit'ig'i la televid-ĉen'o'n per tio, ke oni redukt'as ĝi'n al ĝi'a propriet'ul'o, Kataro ; asert'i ke la tem'o est'as la “jud'a prem'grup'o” kaj ne la sub'ten'o al Israelo. Kaj tiel evit'i ĉi'a'n diskut'o'n pri la fon'o de la mal'kaŝ'o'j kaj pri la israela politik'o.

S-ro Noah Pollak, plen'um-direktor'o de la Urĝ'a Komitat'o por Israelo (Ec'i), resum'as la lini'o'n decid'it'a'n kontraŭ la kritik'o'j : “Por sen'kredit'ig'i la mesaĝ'o'n neces'as sen'kredit'ig'i la mesaĝ'ist'o'n. Kiam vi el'vok'as la BMS, vi dev'as dir'i, ke tio est'as grup'o kiu predik'as mal'am'o'n, per'fort'o'n kontraŭ civil'ul'o'j. Tio signif'as, ke ĝi sub'ten'as la teror'ism'o'n.” Kaj kompren'ebl'e, ke ĝi est'as kontraŭ'jud'a. La organiz'aĵ'o Jud'a Voĉ'o'j por la Pac'o (JVP) ? Li prefer'as nom'i ĝi'n “Jud'a'j voĉ'o'j por Hamaso … Sed li rest'as optimist'a, ĉar, kiel li klar'ig'as tio'n al “Tony”, la plej mult'a'j uson'an'o'j rest'as favor'a'j al Israelo, dum en Brit'uj'o “est'as la pur'a mal'am'o. Vi las'is la du'on'o'n de tiu'j m…da'j pakistan'an'o'j instal'i si'n ĉe vi”.

Por “sen'kredit'ig'i la mesaĝ'ist'o'n” neces'as akumul'i divers'a'j'n inform'o'j'n, de la privat'a viv'o tra li'a'j politik'a'j konvink'o'j ĝis li'a'j profesi'a'j ag'ad'o'j. La por-israela prem'grup'o en la last'a'j jar'o'j instal'is spion-ret'o'n. “Ni'a'j esplor-operaci'o'j, fier'as s-ro Baime, dispon'as pri pint'a teĥnologi'o. Kiam mi al'ven'is, antaŭ kelk'a'j jar'o'j, ni'a buĝet'o est'is de kelk'a'j mil'o'j da dolar'o'j ; hodiaŭ ĝi est'as de 1,5 milion'o'j, sen'dub'e 2. Mi eĉ ne sci'as ; ĝi est'as ekster'ordinar'a.” Sed li kaj li'a'j amik'o'j dev'as rest'i “ne'vid'ebl'a'j” : “Ni far'as tio'n sekur'e kaj anonim'e ; tio est'as la ŝlos'il'o.”

Inter la grup'o'j plej tim'at'a'j de la aktiv'ul'o'j favor'a'j al la rajt'o'j de la palestin'an'o'j trov'iĝ'as Canary Mission [7], kies financ'ad'o, membr'o'j kaj funkci'ad'o rest'as sekret'a'j. Ĵurnal'ist'in'o proksim'a de la prem'grup'o klar'ig'as ĝi'a'n rol'o'n : “Tiu'j, kiu'j mal'am'as ĝi'n, tiu'j kiu'j est'as cel'at'a'j, parol'as pri « nigr'a list'o ». Vi hav'as nom'o'j'n, de la stud'ant'o'j kaj universitat'a'j profesor'o'j, de organiz'aĵ'o'j kiu'j hav'as lig'o'j'n kun la teror'ism'o aŭ kun teror'ist'o'j kiu'j al'vok'is al detru'o de la jud'a ŝtat'o.” La re'ten'o de la organiz'aĵ'o resum'as si'a'n cel'o'n jen'e : “Cert'iĝ'u, ke la radikal'ul'o'j de hodiaŭ ne far'iĝ'u vi'a'j dung'ist'o'j morgaŭ.” Super la biografi'o de ĉiu viktim'o met'it'a al pilori'o, jen'a slogan'o : “Se vi est'as ras'ist'o, la mond'o dev'as sci'i tio'n.”

Kleinfeld sukces'is ir'i ĝis ĝi'a fond'int'o kaj financ'ist'o, s-ro Adam Milstein, prezid'ant'o de la Uson'a Israela Konsil'ant'ar'o (IAC), kondamn'it'a al pun'o en mal'liber'ej'o pro impost'a fraŭd'o en 2009, kio ne mal'help'is li'n daŭr'ig'i si'a'n ag'ad'o'n en si'a ĉel'o. Li klar'ig'as al la jun'ul'o si'a'n filozofi'o'n : “Tut'unu'e, enket'i pri ili [la aktiv'ul'o'j favor'a'j al Palestino]. Kia est'as ili'a projekt'o ? Atak'i la jud'o'j'n, ĉar tio facil'as, ĉar tio est'as popular'a. Ni dev'as sen'mask'ig'i ili'n kaj montr'i tio'n kio ili est'as : ras'ist'o'j, ul'o'j mal'am'ant'a'j la demokrati'o'n. Ni dev'as met'i ili'n en defend'a'n situaci'o'n.”

Plur'a'j stud'ant'o'j atest'as pri si'a'j risk'o'j. S-in'o Summer Awald, kiu part'o'pren'is en kampanj'o por la rajt'o'j de la palestin'an'o'j en Knoxville (Tenesi'o), rakont'as kiel ŝi est'is incit'at'a en Twitter, kiel “ili” en'ret'ig'is inform'o'j'n pri ŝi el pli ol dek jar'o'j : “Ili fos'as kaj daŭr'e fos'ad'as. Iu kontakt'is mi'a'n dung'ist'o'n kaj pet'is li'n mal'dung'i mi'n, minac'ant'e li'n denunc'i kiel kontraŭ'jud'ist'o'n, se li ne obe'os.” Tiu'j metod'o'j de fi'denunc'o pov'as signif'i profesi'a'n mort'ig'o'n aŭ, por stud'ant'o, komplik'ig'i la serĉ'ad'o'n de labor'o post la universitat'o. Iu'j akuz'it'o'j do send'is “pent'a'j'n mesaĝ'o'j'n”, kiu'j est'is publik'ig'it'a'j en special'a rubrik'o de la ret'ej'o de Canary Mission [8] inter'ŝanĝ'e de re'tir'o de ili'a nom'o el la nigr'a list'o : anonim'ig'it'a'j “konfes'o'j”, en kiu'j ili klar'ig'as, ke ili est'is “tromp'it'a'j” kaj kiu'j simil'as al tiu'j el'ŝir'it'a'j al la suspekt'at'o'j pri komun'ist'a'j simpati'o'j en la temp'o de la makartiismo en Uson'o en la 1950-aj jar'o'j, aŭ en aŭtoritat'ism'a'j reĝim'o'j hodiaŭ. “Tio est'as la psiĥ'ologi'a milit'o. Ili est'as teror'ig'at'a'j, ĝoj'as s-ro Baime. Aŭ ili silent'as aŭ ili pas'ig'as si'a'n temp'o'n per esplor'ad'o'j [pri la akuz'o'j kontraŭ ili] anstataŭ atak'i Israelon. Tio est'as tre efik'a.” Ali'a inter'parol'ant'o de “Tony” tamen bedaŭr'as, ke “fi'fam'ig'i iu'n kiel kontraŭ'jud'ist'o'n jam ne hav'as la sam'a'n efik'o'n”.

Tiu'j kruc'milit'o'j, kiu'j apog'as si'n sur la rikolt'o de person'a'j datum'o'j de uson'a'j civit'an'o'j, ne est'us ebl'a'j sen la rimed'o'j don'it'a'j de la israela ministr'ej'o pri strategi'a'j afer'o'j. S-in'o Sim'a Vaknin-Gil, ĝi'a ĝeneral'a direktor'in'o, konced'as tio'n dum preleg'o por la IAC : “Koncern'e la kolekt'ad'o'n de datum'o'j, la analiz'ad'o de la inform'o, la labor'o pri la organiz'aĵ'o'j de aktiv'ul'o'j, la voj'o de la mon'o, tio est'as io, kio'n nur land'o, kun la resurs'o'j pri kiu'j ĝi dispon'as, pov'as plej bon'e far'i.” Ŝi al'don'as : “La fakt'o, ke la israela reg'ist'ar'o decid'is est'i ŝlos'il'a ag'ant'o signif'as mult'o'n, ĉar ni pov'as al'port'i kompetent'o'j'n, kiu'j'n ne posed'as la ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j implik'it'a'j en tiu afer'o. Ni est'as la sol'a ag'ant'o de la por-israela ret'o, kiu pov'as ŝtop'i la breĉ'o'j'n. (…) “Ĉiu'j, kiu'j hav'as i'o'n komun'a'n kun la BMS dev'as demand'i si'n du'foj'e : ĉu mi dev'as elekt'i tiu'n tend'ar'o'n aŭ prefer'e la ali'a'n ?”

Romp'o de uson'a'j leĝ'o'j

En Tiu labor'o de kolekt'ad'o de inform'o'j, s-in'o Vaknin-Gil konced'as : “Ni hav'as la FDD kaj ali'a'j'n, kiu'j labor'as [por ni].” La Fond'aĵ'o por Defend'o de la Demokrati'o'j (FDD) est'as nov'konservativ'a pens'fabrik'o, kiu en la last'a'j jar'o'j lud'is grav'a'n rol'o'n en la proksim'iĝ'o inter la Unu'iĝ'int'a'j Emir'land'o'j kaj Israelo. Last'a'n somer'o'n ĝi part'o'pren'is en la kampanj'o kontraŭ Kataro kaj kontraŭ Al-Ĵazira, akuz'at'a est'i instrument'o de region'a mal'stabil'ig'o. Nu, laŭ la uson'a leĝ'o, la organiz'aĵ'o'j aŭ la individu'o'j, kiu'j labor'as por ekster'land'a reg'ist'ar'o, dev'as registr'iĝ'i kiel tia'j ĉe la justic-ministr'ej'o. Ĉu tiu kuraĝ'os tribunal'e akuz'i la FDD, kiu ne plen'um'is tiu'j'n demarŝ'o'j'n ?

Kiel rimark'ig'as Al'i Abunimah, anim'ist'o de la ret'ej'o The Electronic Infitada, “se vi hav'us registr'aĵ'o'j'n de rus'a aŭ irana, aŭ eĉ kanada alt'a respond'ec'ul'o, kiu re'kon'as ke li'a land'o far'as kaŝ'a'j'n operaci'o'j'n kaj por tio uz'as la pretekst'o'n de uson'a organiz'aĵ'o, tio est'us bomb'o !” Ĉar tiu kun'labor'ad'o ne lim'iĝ'as al la FDD, kaj mult'a'j inter'parol'ant'o'j de Kleinfeld, kiel s-ro Baime, konced'as tio'n konfidenc'e, kvankam ili al'don'as, ke la tem'o est'as “delikat'a” kaj ke oni prefer'e ne mult'e parol'u pri ĝi.

La dokument'film'o en'ten'as ali'a'j'n mal'kaŝ'o'j'n, ekzempl'e la manier'o'n per kiu la uson'a'j ĵurnal'ist'o'j est'as “task'it'a'j” en Jerusalemo per la Tip, [9] naz-gvid'at'a'j, sed ankaŭ nutr'at'a'j per “ĉiom-pret'a'j” tem'o'j, kiu'j'n ili bezon'as nur dis'vast'ig'i en Uson'o ; aŭ la prem'ad'o'j sur la komunik'il'o'j kaj sur la gazet'ar'a'j agent'ej'o'j por ke ili modif'u si'a'j'n inform'o'j'n aŭ si'a'j'n artikol'o'j'n …

Kvankam hodiaŭ ĉio ŝajn'as hodiaŭ est'i favor'a al Israelo, ĝi'a'j uson'a'j adept'o'j, spit'e al ĉiu'j si'a'j rimed'o'j, est'as nervoz'a'j. La est'ont'ec'o ŝajn'as al ili mal'hel'iĝ'i, ankaŭ en la rond'o'j, kiu'j plej pov'as ili'n apog'i. S-in'o Vaknin-Gil konced'as ĝi'n : “Ni perd'is la generaci'o'n de jud'o'j nask'it'a'j post la jar'o 2000. Ili'a'j ge'patr'o'j klar'ig'as al mi la mal'facil'aĵ'o'j'n, kiu'j'n ili spert'as kun si'a'j infan'o'j dum la sabat'a'j vesper'manĝ'o'j. [La plej jun'a'j] ne agnosk'as la ŝtat'o'n Israelo kaj ne vid'as ni'n kiel admir'ind'a'n ent'o'n.”

Alain GRESH.


La aŭtor'o

Alain GRESH
Ĉef'redakt'ist'o de Le Mond'e diplomatique
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Cel'o Bagdado

Arab'a'j rev'o'j

Krim'o'j kaj mensog'o'j de "liber'ig'o"

La ond'o de ĥaos'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Vd [Serge Halimi, “La pez'o de la por-israela prem'grup'o en Uson'o [“Le poids du lobby pro-israélien aux États-Unis], Le Mond'e diplomatique en Esperant'o, aŭgust'o de 1989-art ].

[2] www.aljazeera.com/investiations/thelobby

[3] Kp ekz-e Richzard Silverstein, "Israel lobby pressures Qatar to kill Al Jazeera documentary", Tikun Olam, 8an de Februar'o 2018, www.richardsilverstein.com.

[4] Clyton Swisher, "We made a documentary exposing the « Israel lobby ». Why hasnt it ru'n ?", The Forward, Nov'jork'o, 8-an de Mart'o 2018.

[5] Vd Akram Belkaïd, "Le Qatar ne cède rien", Le Mond'e diplomatique, Mart'o 2018.

[6] John Mearsheimer kaj Stephen MWalt, Le Lobby pro-israélien et la Politique étrangère américaine. La Découverte, Parizo, 2009.

[7] The Forward, de kiu la plej mult'a'j leg'ant'o'j est'as uson'a'j jud'o'j, aper'ig'is enket'o'n pri Canary Mission kaj pri la uz'ad'o, far'e de la israelaj instanc'o'j, de ĝi'a'j inform'o'j por pri'demand'i "suspekt'a'j'n" uson'a'j'n civit'an'o'j'n - mem jud'a'j'n - kiu'j al'ven'as en Israelo. Josh Nathan-Kaz'is, "Canary Missions threat grows, from Us campuses to the Israeli border", The Forward, 3-an de aŭgust'o 2018.

[8] https://canarymission.org/ex-canary

[9] Vd "Propagand'e et désinformation à l’israélienne", I kaj II, Nouvelles d’Orient, Les blogs du Diplo, 13-an kaj 26-an de januar'o 2010.


Akcept'ej'o >> 1a septembr'o 2018

Ne'plen'um'it'a'j promes'o'j kiu'j kre'is humil'ig'o-sent'o'n

Kiam Rus'uj'o rev'is pri Eŭrop'o


Tuj post la mal'varm'a milit'o, la rus'o'j vid'is si'a'n est'ont'ec'o'n en pac'ig'it'a Eŭrop'o dot'it'a per komun'a'j sekur'ec-mekanism'o'j. Al'port'ant'e la minac'o'n de NATO ĝis ili'a pord'o, la okcident'an'o'j kre'is kaj akcept'is la risk'o'n de naci'ism'a re'ag'o.



de  Hélène RICHARD

Kelk'foj'e, la stat'o de la rilat'o'j inter Rus'uj'o kaj Eŭrop'o rivel'iĝ'as tra kelk'a'j mal'agrabl'a'j sens'aĵ'o'j, kiel svarm'o'juk'ad'o en la krur'o'j pro long'a atend'ad'o en koridor'o de la konsili'o de la rus'a Federaci'o. La senat'an'o Aleksej Puŝkov mal'fid'as okcident'a'n gazet'ar'o'n. « Se tem'as pri selekt'i unu aŭ du cit'aĵ'o'j'n, vi hav'as nur dek kvin minut'o'j'n », li avert'as en perfekt'a franc'a lingv'o. De du'dek jar'o'j anim'ant'o de la politik'a el'send'o « Post-Scriptum » sur la moskva televid'ĉen'o TV-Centr'o, tiu eks'prezid'ant'o de la komision'o pri ekster'a'j afer'o'j de la Dum'a ( Mal'alt'a Ĉambr'o de la Parlament'o) fin'fin'e respond'as al ni'a'j demand'o'j dum unu hor'o kaj du'on'o.

Ja pas'is temp'o de la epok'o kiam li redakt'is la parol'ad'o'j'n de la last'a gvid'ant'o de Sovet'uni'o, s-ro Miĥail Gorbaĉov. Retrospektiv'e li opini'as, ke li'a eks'a mentor'o, « kiu est'is nur fak'ul'o pri agr'o'kultur'a'j demand'o'j en la parti'o antaŭ ol ating'i la reg'o'posten'o'n », montr'is si'n « naiv'ul'o ». Konsider'at'a kiel unu el la plej ard'a'j defend'ant'o'j de la ekster'a politik'o de prezid'ant'o Vladimir Putin, s-ro Puŝkov est'as, de la ukrain'uj'a kriz'o de 2014, sur la list'o de person'o'j al kiu'j est'as mal'permes'at'e en'ir'i Uson'on, Kanadon kaj Brit'uj'on.

Li'a voj'ir'o resum'as tiu'n de Rus'uj'o. S-ro Gorbaĉov esper'is vid'i si'a'n land'o'n re'ven'i en la grand'a'n famili'o'n de eŭrop'a'j naci'o'j. Li tiel al'iĝ'is al la okcident'ism'a'j tendenc'o'j, kiu'j, jam ek'de Petro la Grand'a (1682-1725), prov'is lig'i Rus'uj'o'n al Eŭrop'o, mal'e al la slav'o'favor'ant'o'j, kiu'j rekomend'as specif'a'n voj'o'n [1]. Ĉe la fin'o de la 1980-aj jar'o'j, tiu tropism'o dev'is far'iĝ'i pli ĝeneral'a : komenc'iĝ'o de nov'a inter'naci'a ord'o sen'ig'it'a je blok'o-logik'o. Est'as mal'facil'e kompren'i la nun'a'n si'n'ten'o'n de Rus'uj'o sen re'esplor'i la mal'sukces'o'n de tiu eŭrop'a rev'o.

Okaz'e de si'a unu'a ekster'land'a oficial'a vojaĝ'o kiel ĝeneral'a sekretari'o de la komun'ist'a Parti'o de Sovet'uni'o, aŭtun'e 1985 en Parizo, s-ro Gorbaĉov lanĉ'as si'a'n formul'o'n « eŭrop'a komun'a dom'o » cel'e al la okcident'eŭrop'a'j gvid'ant'o'j. La elekt'o de la franc'a ĉef'urb'o ne est'as hazard'o. Charles de Gaulle ja defend'is la ide'o'n de Eŭrop'o « de Atlantik'o ĝis Uralo » : Eŭrop'o el naci'o'j, sen'de'pend'a'j el ĉia kurator'ec'o, en kiu Rus'uj'o est'us rezign'int'a pri komun'ism'o, kiu'n la general'o konsider'is moment'a kapric'o. Tiam, Moskvo ne serioz'e taks'is li'a'n propon'o'n : Sovet'uni'o firm'e insist'is pri la plu'a dis'divid'o de Eŭrop'o, kaj unu'e tiu de German'uj'o, materi'ig'o de ties ĉe'est'o kern'e de la Mal'nov'a Kontinent'o.

La frap'fraz'o « komun'a dom'o » ankaŭ cel'as favor'ig'i i'a'n mal'kupl'o'n inter Vaŝington'o kaj ties eŭrop'a'j alianc'an'o'j, por instig'i Uson'o'n inter'trakt'i. Rigard'at'a de Moskvo, la fin'o de la konkur'o por arm'ig'ad'o iĝ'as urĝ'a, pro la pez'o de la milit'el'spez'o'j en la buĝet'o. La strategi'a egal'ec'o, garanti'o de pac'a kun'est'ad'o, rest'as fragil'a ekvilibr'o'punkt'o. Du'foj'e la mond'o ĵus apenaŭ evit'is neni'iĝ'o'n : en septembr'o 1983, Stanislav Petrov, oficir'o de la kontraŭ'aviad'il'a arme'o baz'it'a apud Moskvo, halt'ig'as fals'a'n nukle'a'n alarm'o'n ; en novembr'o 1983, la sovet'o'j panik'as antaŭ la Able Archer 83-ekzerc'o de la Nord-Atlantik'a Traktat'o-Organiz'o (NATO), supoz'ant'e, ke ĝi kaŝ'as atak'o'n. « La scienc'ist'o'j est'is ĵus invent'int'a'j la tim'ig'a'n koncept'o'n « nukle'a milit'o », re'memor'as s-ro Puŝkov. Mi est'is inter tiu'j, kiu'j vol'is definitiv'e for'ig'i la mal'varm'a'n milit'o'n. » Dum unu'a renkont'iĝ'o, tamen mal'facil'a, en Ĝenevo en novembr'o 1985, la uson'a prezid'ant'o Ronald Re'ag'a'n kaj s-ro Gorbaĉov akord'iĝ'as pri tio, ke nukle'a milit'o ne pov'as est'i gajn'it'a, kaj do ne dev'as okaz'i.

En oktobr'o 1986 en Reykjavik, la du'a far'as aŭdac'a'n propon'o'n : for'ig'i 50 % de la nukle'a'j arm'il'o'j en'e de la kvin ven'ont'a'j jar'o'j, kaj komplet'e neni'ig'i ili'n en'e de la kvin sekv'ont'a'j jar'o'j [2]. Re'ag'a'n konsent'as, sed obstin'as pri si'a Iniciat'o de strategi'a defend'o, la spac'a ŝild'o, percept'at'a de la sovet'an'o'j kiel streb'o akir'i milit'a'n super'ec'o'n, kiu pov'us re'lanĉ'i la arm'il-konkur'ad'o'n - kaj kiu neniam nask'iĝ'os... Por el'venk'i la grand'eg'a'n mal'fid'o'n, s-ro Gorbaĉov far'as unu'flank'a'j'n ced'o'j'n. La traktat'o pri la mez'long'a'j nukle'a'j arm'il'o'j de la 8-a de decembr'o 1987 ja ebl'ig'as elimin'o'n de 1846 sovet'a'j misil'o'j, t. e. pli ol la du'obl'o de la uson'a kompens'o.

Sam'e kiel oni re'hejm'e'n'iĝ'as

En 1988, sub la prem'o de intern'a'j mal'facil'aĵ'o'j en la social'ist'a blok'o, la « eŭrop'a komun'a dom'o » far'iĝ'as strategi'a. S-ro Gorbaĉov opini'as, ke li sukces'os evit'i ekonomi'a'n dis'fal'o'n, nur per en'konduk'o de pli da privat'a propriet'o kaj merkat'o en la plan'sistem'o'n. En orient'a Eŭrop'o, la demokrati'a'j postul'o'j pli'fort'ig'as li'a'n konvink'iĝ'o'n : politik'a mal'ferm'iĝ'o ir'as laŭ la histori'o-kurs'o. Kiam la ideologi'a al'front'iĝ'o ne plu aktual'as, la cel'o ne plu est'as kun'labor'o de blok'o al blok'o, sed kun'fand'i la blok'o'j'n en pli'larĝ'ig'it'a Eŭrop'o sur'baz'e de komun'a'j valor'o'j : liber'ec'o, hom'rajt'o'j, demokrati'o kaj suvenereco. Tem'as pri « re'ven'o al Eŭrop'o (…), civiliz'o ĉe kies rand'o ni long'e rest'is », laŭ la tiam'a'j vort'o'j de la diplomat'o Vladimir Loukine [3].

« La sistem'o est'is el'ĉerp'it'a kaj neces'is sen'dub'e sen'pez'iĝ'i je komun'ism'o » opini'as hodiaŭ s-ro Aleksandro Samarin, unu'a konsil'ant'o ĉe la rus'a ambasad'ej'o en Parizo, kiu memor'ig'as ke li'a land'o, membr'o de la Mond'a Organiz'o de Komerc'o (Mok) de 2012, est'as de tiam « kapital'ism'a » kaj « kontraŭ protekt'ism'o ». « Ĉiu'j sent'is ke ni est'is en sak'strat'o », dir'as emerit'a diplomat'o kiu dezir'as rest'i anonim'a. « Sed, li tuj al'don'as, neni'u opini'is, ke neces'as far'i unu'flank'a'j'n konced'o'j'n. »

Mark'it'a de la sub'prem'ad'o de la « Prago-printemp'o » en 1968, s-ro Gorbaĉov ek de la komenc'o konsider'as kaduk'a la Breĵnev-doktrin'o'n pri la lim'ig'it'a suveren'ec'o de la « frat'o-land'o'j ». Instig'ant'e la re'form'ist'o'j'n kaj rifuz'ant'e ĉiu'n per'fort'a'n inter'ven'o'n, li ek'funkci'ig'is meĥanik'o'n kiu'n li fin'e ne plu reg'is. Al li'a'j ced'o'j, la okcident'an'o'j respond'as per promes'o'j (leg'u la artikol'o'n « NATO ne pli'etend'iĝ'os eĉ unu col'o orient'e'n »), dum la german'a demand'o ilustr'as la tromp'o'n, kiu instal'iĝ'as.

Post la fal'o de la berlina Mur'o, s-ro Gorbaĉov sub'ten'as la ide'o'n de neŭtral'a German'uj'o (aŭ al'iĝ'ant'a al ambaŭ defend'o-alianc'o'j, NATO kaj Varsovia Traktat'o), inkluziv'it'a en pan'eŭrop'a sekur'ec-struktur'o, kiu baz'iĝ'u sur la Konferenc'o pri Sekur'ec'o kaj Kun'labor'ad'o en Eŭrop'o (KSKE), kre'it'a en 1975 per la fin'a Akt'o de Helsink'o. Ĉef'a period'o de la orient'a-okcident'a sen'streĉ'iĝ'o, antaŭ la re'ven'o de streĉ'iĝ'o lig'it'a al la inter'ven'o de Sovet'uni'o en Afgan'uj'o en 1979, tiu deklar'o sub'skrib'it'a de tri'dek kvin ŝtat'o'j rezult'is el marĉand'ad'o inter ambaŭ tend'ar'o'j. La okcident'an'o'j valid'ig'is la princip'o'n, de jar'o'j defend'it'a'n de Moskvo, pri la ne'ŝanĝ'ebl'o de la land'lim'o'j, tiel agnosk'ant'e la divid'o'n de German'uj'o kaj la sovet'a'j'n akir'aĵ'o'j'n en centr'a kaj orient'a Eŭrop'o. Kompens'e, la social'ist'a tend'ar'o promes'is respekt'i la hom'rajt'o'j'n kaj la fundament'a'j'n liber'ec'o'j'n, « inkluziv'e de la pens-liber'ec'o, la konscienc'o-, religi'o- aŭ konvink'o-liber'ec'o ». Sol'a konstant'a instanc'o kie sid'is kun'e Uson'o, Kanado, Sovet'uni'o kaj ĉiu'j eŭrop'a'j land'o'j, la KSKE konsist'ig'is laŭ Moskvo la unu'a'n ŝton'o'n de al'proksim'iĝ'o de ambaŭ Eŭrop'o'j.

En 1990, s-ro Gorbaĉov ne est'as la sol'a defend'ant'o de la pan'eŭrop'a opci'o. La nov'a'j orient'eŭrop'a'j gvid'ant'o'j, oft'e eks'disident'o'j mark'it'a'j de si'a pac'ism'o, ne dezir'as baskul'i en la okcident'a'n tend'ar'o'n. Ili prefer'as la kre'ad'o'n de neŭtral'a kaj sen'arm'ig'it'a zon'o. La tag'o'n post si'a elekt'o kiel prezid'ant'o de Ĉeĥ'o'slovak'uj'o, Vaclav Havel ŝok'as la uson'an'o'j'n ĉar li postul'as la mal'aper'o'n de ambaŭ defend-alianc'o'j kaj la el'ir'o'n de ĉiu'j fremd'a'j arme'o'j el centr'a Eŭrop'o. La german'a kancelier'o Helmut Kol'n koler'as pro la deklaraci'o'j de la orient'german'a ĉef'ministr'o Lothar de Maizière, favor'a'j al la neŭtral'ig'o de German'uj'o. En april'o 1990, Wojciech Jaruzelski, prezid'ant'o de Pollando, la unu'a land'o kiu mal'ferm'is la elekt'o'j'n al ne'komun'ist'a'j kandidat'o'j, akcept'as la propon'o'n de s-ro Gorbaĉov provizor'e pli'fort'ig'i la trup'o'j'n de la Varsovia Traktat'o en orient'a German'uj'o, dum la temp'o neces'a por star'ig'i pan'eŭrop'a'n sekur'ec-struktur'o'n. Li eĉ propon'as al'don'i al ĝi pol'a'j'n trup'o'j'n. Ja nur en februar'o 1991 Hungar'uj'o, Pollando kaj Ĉeĥ'o'slovak'uj'o for'las'as tiu'n opci'o'n, kre'ant'e la Visegràd-grup'o'n : tim'ant'e la re'ven'o'n de la konservativ'a'j komun'ist'o'j en Moskvo, ili asert'as si'a'n komun'a'n vol'o'n ŝirm'iĝ'i sub la uson'a pluv'ombrel'o.

Flank'e de Okcident'a Eŭrop'o, la gvid'ant'o'j kun'divid'as la zorg'o'n met'i la baz'o'j'n de nov'a Grand'a Eŭrop'o pli aŭtonom'a rilat'e al Vaŝington'o, eĉ se ili rest'as lig'it'a'j al NATO. François Mitterrand dezir'as inkluziv'ig'i la re'unu'ig'it'a'n German'uj'o'n en pli'larĝ'ig'it'a'n eŭrop'a'n sekur'ec-sistem'o'n, las'ant'e lok'o'n por Rus'uj'o. « Eŭrop'o ne plu est'os tiu, kiu'n ni kon'as de du'on'jar'cent'o. Hieraŭ de'pend'ant'a de la du super'potenc'a'j land'o'j, ĝi, sam'e kiel oni hejm'e'n'ir'as, baldaŭ re'en'ir'os si'a'n histori'o'n kaj geografi'o'n, li deklar'as en si'a bon'dezir'a parol'ad'o de la 31-a de decembr'o 1989. El la Inter'konsent'o de Helsink'i, mi esper'as vid'i nask'o'n, en la 1990-aj jar'o'j, de eŭrop'a konfederaci'o, laŭ la ver'a signif'o de la termin'o, kiu asoci'os ĉiu'j'n ŝtat'o'j'n de ni'a kontinent'o. » Prov'ant'e evit'i izol'iĝ'o'n de Sovet'uni'o, li desegn'as pan'eŭrop'a'n arkitektur'o'n kiel sam'centr'a'j'n cirkl'o'j'n : la tiam'a'j 12 membr'o'j de la Eŭrop'a Ekonomi'a Komun'um'o (EEK) dev'us konsist'ig'i « aktiv'a'n nukle'o'n » intern'e de pli'larĝ'ig'it'a kun'labor-struktur'o en'hav'ant'a la eks'membr'o'j de la Varsovia Traktat'o. Ankaŭ la brit'a ĉef'ministr'o Margaret Thatcher prov'as en'ig'i en eŭrop'a'n kadr'o'n tiu'n potenc'a'n German'uj'o'n sur'voj'e al re'star'ig'o. Ŝi en februar'o 1990 send'as si'a'n ministr'o'n pri ekster'land'a'j afer'o'j, s-ro Douglas Hurd, por antaŭ'e'n'puŝ'i en la inter'trakt'ad'o la opci'o'n « pli'larĝ'ig'it'a eŭrop'a asoci'o (…) akcept'ant'a la orient'eŭrop'a'j'n land'o'j'n kaj, post iom'a temp'o, Sovet'uni'o'n [4] ».

S-ro Gorbaĉov ne sci'pov'is el'tir'i profit'o'n el tiu efemer'a konverĝ'o. Ĉar, uz'ant'e la venk'o'n de la Krist'an-Demokrat'a Uni'o (CDU) ĉe la unu'a'j liber'a'j elekt'o'j en German'a Demokrati'a Respublik'o (GDR), en mart'o 1990, la kancelier'o Kohl rekomend'as simpl'a'n sorb'o'n de la GDR far'e de la Federaci'a Respublik'o German'uj'o (FRG). Temp'o'pas'o lud'as favor'e al li kaj al la uson'a prezid'ant'o Georg'e H. Bush, li'a ĉef'a alianc'an'o. Sovet'uni'o bezon'as mon'o'n ; Vaŝington'o, kiu laŭd'ec'e ne pov'as financ'i si'a'n kontraŭ'ul'o'n, ordon'as al Bon'n montr'iĝ'i mal'avar'a. La 13,5 miliard'o'j da german'a'j mark'o'j promes'it'a'j de German'uj'o, kiel kontribu'o'n al la re'hejm'e'n'iĝ'o de la sovet'a'j trup'o'j, ig'as Sovet'uni'o'n pli kompren'em'a kaj ced'em'a.

Kun la Traktat'o pri Redukt'o de Strategi'a'j Arm'il'o'j (angl'e : Start), en 1991, la okcident'an'o'j gajn'is grand'eg'a'n redukt'o'n de la rus'a'j nukle'a'j arm'il'ar'o'j ; la « popol'demokrati'o'j » dis'fal'is unu post la ali'a ; sed, kiam s-ro Gorbaĉov postul'is ekonomi'a'n help'o'n ĉe la pint'kun'ven'o G7 en Londono en juli'o 1991, kelk'a'j'n tag'o'j'n post la dis'solv'iĝ'o de la Varsovia Traktat'o, li ricev'is neniu'n konkret'a'n promes'o'n. La dis'fal'o de Sovet'uni'o, en decembr'o 1991, don'as la last'a'n bat'o'n, mort'ig'a'n, al la pan'eŭrop'a projekt'o. NATO integr'as laŭ si'n'sekv'a'j ond'o'j la eks'a'j'n popol'demokrati'o'j'n, kaj la eks'a'j'n balt'a'j'n sovet'a'j'n respublik'o'j'n. La Eŭrop'a Uni'o sam'e ag'as.

En 1993 Mitterrand skandal'iĝ'as pro la al'iĝ'o de orient'eŭrop'a'j land'o'j al NATO, alianc'o kiu laŭ li dev'us far'iĝ'i pli politik'a ol arme'a. Ankaŭ en Uson'o, kelk'a'j voĉ'o'j tre fru'e aŭd'iĝ'as kontraŭ mov'o, kiu risk'as nask'i en Rus'uj'o la naci'ism'a'n re'ag'o'n, kiu'n ĝi cel'is evit'i. Eĉ la patr'o de la doktrin'o pri re'ten'o de la sovet'a ekspansi'ism'o en 1946, Georg'e F. Kennan, publik'e mal'laŭd'as jam en 1997 la pli'vast'ig'o'n de NATO kiel « la plej fatal'a'n politik'a'n erar'o'n de Uson'o de post la milit'o ». Tiu decid'o, li dir'as « mal'util'os al la dis'volv'o de la rus'a demokrati'o, re'star'ig'ant'e la atmosfer'o'n de la mal'varm'a milit'o (…). La rus'o'j ne hav'os ali'a'n ebl'ec'o'n ol interpret'i la NATO-ekspansi'o'n kiel milit'a'n ag'o'n. Ili serĉ'os ali'lok'e garanti'o'j'n por si'a sekur'ec'o kaj si'a est'ont'ec'o » [5]. Kritik'ant'o de la uson'a orgojl'o, s-ro Jack Matlock, ambasador'o de Uson'o en Sovet'uni'o de 1987 ĝis 1991, not'as ke « tro da uson'a'j politik'ul'o'j rigard'as la fin'o'n de la mal'varm'a milit'o kvazaŭ tem'us pri milit'a venk'o. (…) La demand'o ne dev'us est'i pli'larĝ'ig'i aŭ ne NATO, sed prefer'e esplor'i kiel Uson'o pov'as garanti'i al la centr'eŭrop'a'j land'o'j, ke ili'a sen'de'pend'ec'o est'os protekt'at'a kaj, sam'temp'e, kre'i en Eŭrop'o sekur'ec'sistem'o'n, kiu est'us konfid'int'a la respond'ec'o'n pri est'ont'ec'o de la kontinent'o al la Eŭrop'an'o'j mem [6] ».

Eksklud'it'a el la diskut'o'j pri Ukrain'uj'o

En La 1990-aj Jar'o'j, mal'fort'ig'it'a pro la ekonomi'a kaj soci'a ĥaos'o, Rus'uj'o ne plu pov'as defend'i si'a'j'n geopolitik'a'j'n interes'o'j'n. Sed la timid'ec'o'n de ĝi'a re'ag'o kaŭz'as ankaŭ ties dezir'o re'ten'i si'a'n statut'o'n de grand'a land'o kaj privilegi'it'a partner'o de Uson'an'o'j. Sed pri tiu punkt'o, la okcident'an'o'j las'is al ĝi kelk'a'j'n kial'o'j'n esper'i. Moskvo re'pren'is si'a'n nukle'a'n arm'il'ar'o'n dis'met'it'a'n en la eks'a'j sovet'a'j respublik'o'j kun plen'a konsent'o de Vaŝington'o ; ĝi konserv'as si'a'n sid'lok'o'n en la Sekur'ec-konsili'o de UN ; ĝi est'as invit'it'a en'ir'i la klub'o'n de la grand'a'j kapital'ism'a'j land'o'j, la G7, kiu tiam far'iĝ'as G8. « Est'is tiam eŭfori'a etos'o, memor'as la eks'a vic'ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j (1986-1990) Anatol'i Adamichine. Ni pens'is est'i en la sam'a boat'o kiel la Okcident'o [7]. » La rus'a'j gvid'ant'o'j ne tuj ek'vid'as la pli'larĝ'iĝ'o'n de NATO kiel milit'a'n minac'o'n. Ili pli mal'trankvil'as pri si'a izol'iĝ'o, kiu'n ili prov'as antaŭ'evit'i [8]. Ek'de la fal'o de la URSS, Bor'is Jelcin formul'as la dezir'o'n ke li'a land'o al'iĝ'u al la organiz'aĵ'o « en long'a perspektiv'o ». Li'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j Andreî Kozyrev el'vok'as la ebl'o'n sub'ord'ig'i la Alianc'o'n al la decid'o'j de la KSKE (baldaŭ far'iĝ'int'a la OSKE, Organiz'aĵ'o por Sekur'ec'o kaj Kun'labor'ad'o en Eŭrop'o).

La inter'ven'o de NATO sen UN-mandat'o en eks'a Jugoslavio en 1999 ek'konsci'ig'as Rus'uj'o'n pri la ampleks'o de ĝi'a izol'iĝ'o. La Atlantik'a Alianc'o, al kiu ĝi ne aparten'as, ŝajn'as tiam al ĝi arm'it'a brak'o de la venk'int'a tend'ar'o, tiom cert'a pri si'a fort'o, ke ĝi intenc'as trud'i ĝi'n, eĉ ekster si'a zon'o. « La bomb'ad'o de Beogrado far'e de NATO est'ig'is grand'eg'a'n sen'iluzi'ig'o'n ĉe tiu'j, kiu'j, kiel mi, fid'is la projekt'o'n de « komun'a dom'o », konfid'as al ni s-ro Jur'i Rubinski, unu'a politik'a konsil'ant'o ĉe la rus'a ambasad'ej'o en Parizo de 1987 ĝis 1997. La elan'o al Eŭrop'o, impuls'it'a de Gorbaĉov, tamen daŭr'e aplik'is si'a'n pozitiv'a'n inerci'fort'o'n dum mult'a'j jar'o'j. »

Oni ĝeneral'e akcept'as, ke la al'ven'o de eks'agent'o de la sekret'a'j serv'o'j ĉe la kap'o de la rus'a ŝtat'o, en 2000, mark'as romp'o'n, kompar'e kun la Jelcin-jar'o'j, prezent'at'a'j kiel pli mal'ferm'a'j al Okcident'o kaj pli demokrati'a'j. Sed tio est'as forges'i la tre eŭrop-favor'a'n iniciat'o'n, kiu mark'as la unu'a'n mandat'o'n de s-ro Putin, elekt'it'a de Jelcin kiel li'a post'e'ul'o. En 2001 ĉe la tribun'o de la Bundestag (german'a Parlament'o), li al'vok'as Eŭrop'o'n « unu'ig'i si'a'j'n fort'o'j'n al la hom'a'j, teritori'a'j, natur'a'j, ekonomi'a'j, kultur'a'j kaj arme'a'j kapabl'o'j de Rus'uj'o ». Kaj, post la atenc'o'j de la 11-a de septembr'o, Rus'uj'o propon'as kontraŭ-teror'ism'a'n koalici'o'n inspir'it'a'n de tiu, kiu venk'is la nazi'o'j'n dum la du'a mond'milit'o. Sed tri monat'o'j'n post'e, Uson'o, de'nov'e serĉ'ant'a arme'a'n super'ec'o'n, anonc'as, ke ĝi el'ir'as el la traktat'o kontraŭ balist'ik'a'j misil'o'j ABM (el la angl'a : Anti-Ballistic Missile) sub'skrib'it'a de Leon'id Breĵnev kaj Richard Nixon en 1972.

En februar'o 2007, en Munkeno, s-ro Putin kritik'eg'as la uson'a'n unu'flank'ism'o'n : « Oni vol'as trud'i al ni nov'a'j'n lim'o'lini'o'j'n kaj nov'a'j'n mur'o'j'n. » En 2008, Moskvo send'as si'a'j'n trup'o'j'n por blok'i la ofensiv'o'n de la kartvel'a prezid'ant'o kontraŭ la Sud-Oseti'o kaj ne'rekt'e kontraŭ'i nov'a'n ekspansi'o'n de NATO, ĉi-foj'e en Kaŭkazio. Li tamen ne rezign'as pri dialog'o kaj eĉ propon'as, en novembr'o 2009, sekur'ec-traktat'o'n en Eŭrop'o. Tiu propon'o est'as ignor'at'a.

Re'puŝ'it'a marĝen'e de Eŭrop'o, Rus'uj'o daŭr'ig'as si'a'n projekt'o'n de region'a ekonomi'a integr'ad'o kun eks'a'j sovet'a'j respublik'o'j (Kazaĥ'uj'o, Kirgiz'uj'o, Taĝik'uj'o, Armen'uj'o, Ukrain'uj'o kaj Belorus'uj'o). Sed ankoraŭ tiam, ĝi ne prov'as ignor'i Eŭrop'o'n, si'a'n unu'a'n komerc'a'n partner'o'n kaj ĉef'a'n cel'o'n de si'a'j gas'o-eksport'aĵ'o'j. Ĝi mal'e opini'as ke, dank'e al tiu projekt'o, ĝi est'as en pli bon'a pozici'o por inter'trakt'i partner'ec'o'n kun la Eŭrop'a Uni'o. Hodiaŭ ĝi akuz'as la Uni'o'n, ke ĝi eksklud'is ĝi'n el la diskut'o'j pri la asoci'iĝ'a inter'konsent'o kun Ukrain'uj'o, kiu eksplod'ig'is kverel'o'n en 2013-2014. Rus'uj'o opini'as, ke, pro si'a'j histori'a'j kaj ekonomi'a'j lig'o'j, ĝi dev'us est'i asoci'it'a al la diskut'o'j, dum en Eŭrop'o reg'as mal'a konvink'o. « La ide'o mem pri influ'zon'o de Rus'uj'o est'as konsider'at'a mal'just'a, analiz'as la brit'a politolog'o Richard Sakwa, dum la kamp'o de ĝi'a'j just'a'j interes'o'j kaj la manier'o laŭ kiu ĝi rajt'as esprim'i ili'n rest'as mal'preciz'a [9] ».

« La tut'eŭrop'a tendenc'o romp'iĝ'is pro Krimeo », re'kon'as s-ro Rubinski. La rus'a'j gvid'ant'o'j ne mult'e fleg'as iluzi'o'j'n pri la ebl'ec'o re'hav'i privilegi'a'n rilat'o'n kun Eŭrop'o, kiu'n ili taks'as konform'iĝ'int'a al la mal'amik'a politik'o de Uson'o. « Tio, kio'n oni propon'is al Rus'uj'o, ne est'as la Grand'a Okcident'o, sed la al'iĝ'o al la Okcident'o laŭ histori'a kompren'o, kaj en mal'super'a pozici'o », resum'as Sakwa. Ja preciz'e tio'n Moskvo ne plu dezir'as : « Ni neniu'n pet'eg'os [for'ig'i la sankci'o'j'n met'it'a'j'n en 2014] », avert'is la ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j Sergej Lavrov okaz'e de komun'a gazet'ar'a konferenc'o kun si'a belg'a sam'ul'o, la 13-an de februar'o 2018. Tiu partner'ec'o, se ĝi iam re'lanĉ'iĝ'os, okaz'us tiam laŭ perspektiv'o tut'e mal'sam'a kiel la gorbaĉova vid'ad'o de re'ven'o en Eŭrop'o'n. « La mond'o ŝanĝ'iĝ'is. La epok'o de blok'a'j kaj ferm'it'a'j alianc'o'j est'as fin'it'a », dir'as Fi'odor Loukianov, ĉef'redaktor'o de la revu'o Rus'si'a in Glob'al Affairs. « Kiam la eŭrop'an'o'j re'far'iĝ'os prudent'a'j, ni ĉiam pret'os konstru'i tiu'n Grand'a'n Eŭrop'o'n, al'don'as s-ro Samarin. Ni cel'as integr'ad'o'n de la integr'ad'o'j, tio est'as al'proksim'iĝ'o kaj harmoni'iĝ'o de la eŭrop'a Uni'o kaj la eŭrop'azi'a Uni'o. »

Rus'uj'o nun rigard'as Eŭrop'o'n kiel grav'a'n partner'o'n, sed ne plu kiel histori'a'n destin'o'n. Kvankam li asert'as, ke la rus'a kultur'o konsist'ig'as « branĉ'o'n de la eŭrop'a civilizaci'o », s-ro Lavrov opini'as « ne'ebl'e dis'volv'i la rilat'o'j'n inter Rus'uj'o kaj la Eŭrop'a Uni'o sam'e kiel en la temp'o de la mal'varm'a milit'o, kiam ili est'is en la centr'o de la tut'mond'a'j afer'o'j. Ni dev'as bon'e not'i la okaz'ant'a'j'n potenc'a'j'n procez'o'j'n en Azi'o-Pacifik'o, en Proksim-Orient'o, en Afrik'o kaj en Latin-Amerik'o » [10]. Moskvo pretend'as en'korp'ig'i unu el la aktiv'a'j polus'o'j de mult'polus'a mond'o. La kriz'o de la eŭr'o'zon'o, kaj post'e la Brit'el'ir'o perd'ig'is al la Eŭrop'a Uni'o si'a'n al'log'ec'o'n en la okul'o'j de la rus'o'j, kiu'j kontent'as pro la minac'o'j de mal'kupl'ad'o inter Eŭrop'o kaj Uson'o, port'at'a'j de s-ro Donald Trump. « Neni'u vol'as lig'iĝ'i kun dron'ant'a ŝip'o, asert'as, en si'a pariza ofic'ej'o, s-ro Gilles Rémy, direktor'o de kompani'o konsil'ant'a kaj akompan'a por la franc'a'j invest'ant'o'j en la post'sovet'a spac'o. La rus'o'j pas'is de fascin'o al kompat'o. » Laŭ s-ro Vladislav Surkov, proksim'a konsil'ant'o de s-ro Putin, la aneks'ad'o de Krimeo est'is « la fin'o de la epik'a vojaĝ'o de Rus'uj'o okcident'e'n, la fin'o de ties mult'a'j ne'frukt'o'don'a'j prov'o'j por est'i inkluziv'it'a en la okcident'a civiliz'o, far'iĝ'i parenc'o de la « bon'a famili'o » de la eŭrop'a'j popol'o'j [11] ». De nun, Moskvo akcept'as si'a'n « geopolitik'a'n sol'ec'o'n ».

Hélène RICHARD

La aŭtor'o

Hélène RICHARD


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Ĉu daŭr'ig'i la „revoluci'o'n” aŭ batal'i kontraŭ la separ'ism'o ?

En Moskvo, trafik'a'j ŝtop'iĝ'o'j kaj rev'o'j pri liber'ec'o

La ekonomi'o, kiel oni neniam klar'ig'is al vi

Pun'i aŭ log'i, la ukraina dilem'o



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a.

[1] Vd. Marie-Pierre Rey, La Rus'si'e fac'e à l’Europe. D’Iv'a'n le Terrible à Vladimir Poutine, Flammarion, kol. « Champs histoire », Parizo, 2016.

[2] Vd. Guillaume Serin'a, Re'ag'a'n-Gorbatchev. Reykjavik, 1986 : le sommet de tous les espoirs, L’Archipel, Parizo, 2016.

[3] Cit'it'a de Marie-Pierre Rey, « Gorbatchev et la “maison commune européenne”, une révolution ment'al'e et politique ? », La Revu'e russe, n-ro 38, Parizo, 2012.

[4] Cit'it'a de Mary Elise Sarotte, 1989 : The Struggle to Create Post-Cold War Europe, Princ'et'o'n University Press, 2009.

[5] Cit'it'a de Andreï Gratchev, Un nouvel avant-guerre ? Des hyperpuissances à l’hyperpoker, Alm'a, Parizo, 2017.

[6] Jack Matlock, Superpower Illusions : How Myths and Fals'e Ideologies Led America Astray–And How to Re'turn to Reality, Yale University Press, New Hav'e'n, 2011.

[7] Lent'a.ru, 15-a de maj'o 2018.

[8] Kimberly Mart'e'n, « Reconsidering NATO expansion : Acounter factual analysis of Rus'si'a and the West in the 1990s », European Journal of International Security, vol.3, n-o 2, Cambridge, juni'o 2018.

[9] Richard Sakwa, Rus'si'a Against the Rest : The Post-Cold War Crisis of World Order, Cambridge University Press, 2017.

[10] Sergej Lavrov, « Rus'si'a’s foreign policy in a historical perspective », Rus'si'a in Glob'al Affairs, n-o 2, Moskvo, april'o-juni'o 2016.

[11] Vladislav Surkov, « La solitude du métis » (en la rus'a), Rus'si'a in Glob'al Affairs, n-o 2, mart'o-april'o 2018.


Akcept'ej'o >> 1a septembr'o 2018

Ne plen'um'it'a'j promes'o'j kiu'j kre'is humil'ig'o-sent'o'n

« NATO ne etend'iĝ'os eĉ unu pli'a'n col'o'n orient'e'n »


de  Philippe DESCAMPS

« Ili Plur'foj'e Mensog'is Al Ni, ili far'is decid'o'j'n sen inform'i ni'n, ili met'is ni'n en situaci'o'n de ne're'turn'ebl'a far'o. Tio okaz'is kun la ekspansi'o de la Nord-Atlantik'a Traktat'o-Organiz'o [NATO] orient'e'n, kaj ankaŭ pri la instal'o de arme'a'j infra'struktur'o'j ĉe ni'a'j land'lim'o'j. » En si'a parol'ad'o prav'ig'ant'a la aneks'o'n de Krimeo far'e de la rus'a Federaci'o, la 18-an de mart'o 2014, la prezid'ant'o Vladimir Putin esprim'as si'a'n amar'a'n post'sent'o'n al la okcident'a'j gvid'ant'o'j.

Iom post'e, la Revu'o de NATO respond'as al li per pro'parol'ad'o cel'ant'a mal'munt'i tiu'n « mit'o'n » kaj tiu'n « pretend'it'a'n promes'o'n » : « La Okcident'o neniam far'is politik'a'n, jur'e dev'ig'ant'a'n, promes'o'n, ke ĝi ne pli'larĝ'ig'os NATO trans la land'lim'o'j'n de re'unu'iĝ'int'a German'uj'o », skrib'as s-ro Michael Rühle, estr'o de la sekci'o pri energi-sekur'ec'o [1] . Per tiu'j preciz'ig'a'j vort'o'j, « jur'e dev'ig'ant'a'n », ĝi mal'kaŝ'as la sekret'o'n. Dokument'o'j antaŭ'ne'long'e mal'klasifik'it'a'j [2] ebl'ig'as re'konstru'i la tiam'a'j'n diskut'o'j'n kaj mezur'i la politik'a'j'n promes'o'j'n de la Okcident'o al s-ro Miĥail Gorbaĉov inter'ŝanĝ'e kontraŭ li'a'j iniciat'o'j por ĉes'ig'i la mal'varm'a'n milit'o'n.

Tuj post al'ven'o ĉe la reg'posten'o de Sovet'a Uni'o, en 1985, s-ro Gorbaĉov instig'as la land'o'j'n de la Varsovia Traktat'o entrepren'i re'form'o'j'n kaj rezign'as uz'i minac'o'n de per'fort'o (leg'u la art. Kiam Rus'uj'o rev'is pri Eŭrop'o ). La 13-an de juni'o 1989, li eĉ sub'skrib'as kun Helmut Kohl, la kancelier'o de Federaci'a Respublik'o German'uj'o, komun'a'n deklar'o'n konfirm'ant'a'n la rajt'o'n de la popol'o'j kaj ŝtat'o'j mem'decid'i. La 9-an de novembr'o, la berlina Mur'o fal'as. Post la unu'a eŭfori'o, la ekonomi'a'j demand'o'j far'iĝ'as urĝ'a'j en la tut'a centr'a Eŭrop'o. La loĝ'ant'o'j de German'a Demokrati'a Respublik'o (GDR) aspir'as al la okcident'a prosper'o, kaj amas'a trans'loĝ'iĝ'o minac'as la region'a'n stabil'ec'o'n. La debat'o pri la ekonomi'a'j re'form'o'j rapid'e far'iĝ'as debat'o pri la unu'iĝ'o de ambaŭ German'uj'o'j, kaj pri la al'iĝ'o de nov'a German'uj'o al NATO. La franc'a prezid'ant'o François Mitterrand akcept'as la evolu'o'n, kondiĉ'e ke ĝi okaz'as respekt'ant'e la land'lim'o'j'n, demokrati'e, pac'e, en eŭrop'a kadr'o [3]... kaj ke German'uj'o aprob'as li'a'n projekt'o'n pri mon'a uni'o. Ĉiu'j eŭrop'a'j gvid'ant'o'j si'n deklar'as precip'e zorg'ant'a'j domaĝ'i s-ro'n Gorbaĉov.

La uson'a administraci'o sub'ten'as la german'a'n kancelier'o'n, kiu rapid'e antaŭ'e'n'ir'as. En Moskvo, la 9-an de februar'o 1990, la uson'a ministr'o pri ekster'a'j afer'o'j James Baker mult'ig'as la promes'o'j'n antaŭ Edouard Chevardnadze, la sovet'a ministr'o pri ekster'a'j afer'o'j kaj s-ro Gorbaĉov. Ĉi-last'a klar'ig'as, ke la integr'ad'o de unu'iĝ'int'a German'uj'o en NATO renvers'us la arme'a'n kaj strategi'a'n ekvilibr'o'n en Eŭrop'o. Li rekomend'as ke German'uj'o est'u neŭtral'a, aŭ part'o'pren'u en ambaŭ alianc'o'j – NATO kaj Varsovia Traktat'o -, kiu'j far'iĝ'u struktur'o'j pli politik'a'j ol arme'a'j. Respond'e al tio, s-ro Baker uz'as la tim'ig'a'n argument'o'n de German'uj'o tut'e sen'de'pend'a kaj kapabl'a si'n ekip'i per nukle'a arm'il'o, tamen asert'ant'e, ke la diskut'o'j inter ambaŭ German'uj'o'j kaj la kvar okup'ant'a'j ŝtat'o'j (Uson'o, Brit'uj'o, Franc'uj'o kaj Sovet'uni'o) dev'as garanti'i, ke NATO ne pli etend'iĝ'os : « La nun'a arme'a jurisdikci'o de NATO ne etend'iĝ'os unu col'o'n pli'a'n orient'e'n », li tri'foj'e asert'as.

« Supoz'ant'e, ke la re'unu'iĝ'o okaz'os, kio'n vi prefer'as ?, demand'as la uson'a ministr'o. Unu'iĝ'int'a German'uj'o ekster NATO, tut'e sen'de'pend'a kaj sen uson'a'j arme'o'j ? Aŭ unu'iĝ'int'a German'uj'o konserv'int'a si'a'j'n lig'o'j'n al NATO, sed kun garanti'o, ke la instituci'o'j kaj trup'o'j de NATO ne etend'iĝ'os orient'e'n trans la nun'a'n land'lim'o'n ? » « Ni'a reg'ist'ar'o intenc'as tre zorg'e diskut'i ĉiu'j'n tiu'j'n demand'o'j'n, respond'as s-ro Gorbaĉov. Est'as ja evident'e, ke pli'larĝ'ig'o de la NATO-zon'o ne est'as akcept'ebl'a. » « Ni konsent'as pri tio » konklud'as s-ro Baker.

La Morgaŭ'a'n Tag'o'n, la 10-an de februar'o, est'as la vic'o de Kohl vizit'i Moskvon por trankvil'ig'i s-ro'n Gorbaĉov : « Ni opini'as, ke NATO ne dev'as pli'larĝ'ig'i si'a'n ag'o-kamp'o'n, asert'as la kancelier'o de okcident'a German'uj'o. Ni dev'as trov'i prudent'a'n rezoluci'o'n. Mi bon'e kompren'as la interes'o'j'n de Sovetio pri sekur'ec'o. » S-ro Gorbaĉov respond'as al li : « Tem'as pri serioz'a demand'o. Pri defend'a'j afer'o'j neni'u diverĝ'o dev'as est'i al'las'it'a. Ili dir'as, ke NATO dis'fal'os sen la Federaci'a Respublik'o German'uj'o (FRG). Sed, sen la GDR, ankaŭ la Varsovia Traktat'o ne trans'viv'os... »

Front'e al la uson'a reĝisor'o Oliver Stone, en juli'o 2015, s-ro Putin ek'as rid'o'grimac'o'n el'vok'ant'e tiu'n grav'a'n epizod'o'n de la histori'o de la inter'naci'a'j rilat'o'j : « Neni'o est'is oficial'e skrib'it'a. Tio est'is erar'o de Gorbaĉov. En politik'o, ĉio dev'as est'i skrib'it'a, eĉ se ankaŭ skrib'it'a'j garanti'o'j est'as oft'e mal'respekt'at'a'j. Gorbaĉov nur diskut'is kun ili kaj konsider'is, ke tiu parol'o sufiĉ'as. Sed ne tiel okaz'as la afer'o'j. [4] ! »

Histori'o galop'as. Ĉiu'j reĝim'o'j de centr'a Eŭrop'o est'as fal'int'a'j. La sol'a'j solid'a'j garanti'aĵ'o'j, kiu'j rest'as ĉe Sovetio en la inter'trakt'ad'o est'as la Postdam-Inter'konsent'o'j de aŭgust'o 1945 kaj la ĉe'est'o de 350 000 sovetiaj soldat'o'j sur la german'a grund'o. S-ro Baker de'nov'e ir'as al Moskvo la 18-an de maj'o 1990 por el'montr'i al s-ro Gorbaĉov, ke li'a'j pozici'o'j est'as konsider'at'a'j : « NATO evolu'os por far'iĝ'i pli politik'a organiz'aĵ'o. (…) Ni streb'as, en divers'a'j forum'o'j, trans'form'i la KSKE [Konferenc'o pri Sekur'ec'o kaj Kun'labor'o en Eŭrop'o, est'ont'a OSKE] en konstant'a instituci'o, kiu far'iĝ'u unu el la baz'o'j de la nov'a Eŭrop'o. » S-ro Gorbaĉov tuj akcept'is la propon'o'n : « Vi dir'as, ke NATO ne est'as kontraŭ ni, ke ĝi est'as nur sekur'ec-struktur'o adapt'iĝ'ant'a al la nov'a real'o. Ni do propon'os al'iĝ'i al ĝi. »

Mitterrand renkont'as s-ro'n Gorbaĉov la 25-an de maj'o 1990 en Moskvo kaj dir'as al li : « Mi ja memor'ig'as al vi, ke mi est'as person'e favor'a al iom-post-iom'a mal'konstru'o de la arme'a'j blok'o'j. » Li al'don'as : « Mi ja ĉiam dir'is : la eŭrop'a sekur'ec'o est'as ne ebl'a sen Sovet-Uni'o. Ne ĉar Sovet-Uni'o est'as dot'it'a per potenc'a arme'o, sed ĉar ĝi est'as ni'a partner'o. » La franc'a prezid'ant'o tuj post'e skrib'as al si'a uson'a sam'ul'o, ke la firm'a kontraŭ'ec'o de s-ro Gorbaĉov al la ĉe'est'o de re'unu'iĝ'int'a German'uj'o en NATO ŝajn'as al li « nek afekt'it'a, nek taktik'a », preciz'ig'ant'e, ke la sovet'a gvid'ant'o « ne plu hav'as mult'e da ebl'ec'o'j liber'e ag'i ».

Malgraŭ la ekonomi'a mal'pli'bon'iĝ'o, s-ro Gorbaĉov pli'fort'ig'as si'a'n pov'o'n. Elekt'it'a prezid'ant'o de Sovet'a Uni'o en mart'o, li for'pel'as la konservativ'ul'o'j'n okaz'e de la Kongres'o de la komun'ist'a Parti'o de Sovet-Uni'o, komenc'e de juli'o. La last'a politik'a akt'o okaz'as la 16-an de juli'o en la mont'ar'a vilaĝ'o Arhiz, en nord'a Kaŭkazo. Kompens'e de la re'tir'iĝ'o de la sovet'a'j trup'o'j el la est'ont'a German'uj'o unu'iĝ'int'a kaj membr'o de NATO, Kohl engaĝ'iĝ'as antaŭ s-ro Gorbaĉov akcept'i la land'lim'o'j'n de 1945 (Oder-Neisse-lim'o), hav'i neniu'n teritori'a'n postul'o'n, preskaŭ du'on'e mal'pli'ig'i la soldat-nombr'o'n de la Bundeswehr, rezign'i pri ĉia ABC-arm'il'o'j (atom'a'j, bakteri'ologi'a'j aŭ ĥemi'a'j) kaj pag'i grand'a'n sum'o'n kiel « help'o'n al for'ir'o ».

La inter'konsent'o est'as konfirm'it'a en la traktat'o pri re'unu'iĝ'o de German'uj'o sub'skrib'it'a la 12-an de septembr'o 1990 en Moskvo. Sed tiu tekst'o trakt'as la demand'o'n pri etend'iĝ'o de NATO nur rilat'e al la teritori'o de la eks-GDR post la re'tir'iĝ'o de la sovet'a'j trup'o'j : « Arme'o'j kaj nukle'a'j arm'il'o'j aŭ vektor'o'j de ekster'land'a'j nukle'a'j arm'il'o'j ne est'os depon'it'a'j en tiu part'o de German'uj'o, nek est'os deploj'it'a'j [5]. » Last'minut'e la sovet'o'j hezit'as. Por ricev'i ili'a'n sub'skrib'o'n, la german'o'j al'don'as fraz'o'n preciz'ig'ant'a'n, ke « ĉiu'j demand'o'j koncern'e la aplik'ad'o'n de la vort'o « deploj'it'a » (…) est'os decid'it'a'j de la reg'ist'ar'o de unu'ig'it'a German'uj'o, prudent'e kaj respond'ec'e, konsider'ant'e la sekur'ec-interes'o'j'n de ĉiu kontrakt'ant'a part'o. » Neni'u tekst'o rilat'as al la ali'a'j land'o'j de la Varsovia Traktat'o.

Komenc'e de 1991, la unu'a'j al'iĝ'pet'o'j al NATO al'ven'as de Hungar'uj'o, Ĉek'o'slovak'uj'o, Pollando kaj Ruman'uj'o. Deleg'it'ar'o de la rus'a Parlament'o renkont'as la ĝeneral'a'n sekretari'o'n de NATO. Manfred Wörner asert'as al ĝi, ke dek tri membr'o'j de la NATO- konsili'o el dek ses esprim'as si'n kontraŭ pli'larĝ'iĝ'o, kaj al'don'as : « Ni ne dev'us permes'i izol'ig'o'n de Sovet-Uni'o. ».

Eks'a konsil'ist'o de s-o Gorbaĉov, s-ro Andre'j Graĉev kompren'as la motiv'o'j'n de la centr-Eŭrop'a'j land'o'j « apenaŭ liber'ig'it'a'j de la sovet'a domin'ad'o » kaj hav'ant'a'j en si'a memor'o la « en'miks'iĝ'o'j'n » de la car'a Rus'uj'o. Sed li ja kritik'as la « mal'nov'a'n politik'o'n de ’sanitar'a kordon'o’ », kiu konduk'is post'e al pli'larĝ'ig'o de NATO al ĉiu'j land'o'j de la Varsovia Traktat'o, kaj eĉ al la tri balt'a'j eks-sovet'a'j respublik'o'j : « La pozici'o de la uson'a'j « falk'o'j » est'as tre mal'pli akcept'ebl'a, rivel'ant'a profund'a'n ne'sci'o'n pri la real'ec'o kaj ne'kapabl'o'n el'ir'i el la ideologi'a'j kadr'o'j de la mal'varm'a milit'o [6]. »

Philippe DESCAMPS


La aŭtor'o

Philippe DESCAMPS
Ĵurnal'ist'o
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Rus'uj'o sur'voj'e al mal'kresk'o de si'a loĝ'ant'ar'o

La long'a parlament'a marŝ'o de la nepalaj maoistoj

Sobr'ec'o kontraŭ mal'abund'o

De scienc'o al politik'o



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a

[1] Michael Rühle, « L’élargissement de l’Ot'a'n et la Rus'si'e : mythes et réalités », Revu'e de l’Ot'a'n, 2014.

[2] « NATO expansion : What Gorbachev heard », National Security Archive, 12-a de decembr'o 2017, https://nsarchive.gwu.ed'u., krom kontraŭ'a menci'o, ĉiu'j cit'aĵ'o'j de'ven'as el tiu'j dokument'o'j.

[3] Vd. Maurice Vaïsse kaj Christian Wenkel, La Diplomati'e française fac'e à l’unification allemande, Tallandier, Parizo, 2011.

[4] Oliver Stone, Conversations avec Poutine, Albin Michel, Parizo, 2017. Konversaci'o'j ankaŭ dis'aŭd'ig'it'a'j tra Franc'e 3, de la 26-a ĝis 28-a de juni'o 2017.

[5] « Traité port'ant règlement définitif concernant l’Allemagne », www.cvce.eu

[6] Andreï Gratchev, Un nouvel avant-guerre ? Des hyperpuissances à l’hyperpoker, Alm'a éditeur, Parizo, 2017.


Akcept'ej'o >> 1a aŭgust'o 2018

Hieraŭ revoluci'ul'o'j kaj rival'o'j


de  Serge HALIMI

Eĉ la plej bon'a'j special'ist'o'j pov'as tromp'iĝ'i. La libr'o de la ĵurnal'ist'o François Fejtö komenc'as jen'e : “17-an de Oktobr'o 1961 : jen dat'o memor'ig'ot'a de la aŭtor'o'j de histori'a'j man'libr'o'j.” Ĝi est'is memor'ig'it'a, sed pro ali'a kaŭz'o ol kiu'n li imag'is. Ĝi est'is asoci'at'a precip'e kun la murd'o de dek'o'j kaj alĝeriaj manifestaci'ant'o'j far'e de la pariza polic'o, dum, en si'a verk'o pri la “grand'a komun'ist'a skism'o”, Ĉin'uj'o-USSR. La fin'o de hegemoni'o, aper'int'a en 1964, Fejtö opini'is, ke ĝi mark'os “la fin'o'n de la sovetia hegemoni'o sur la inter'naci'a komun'ist'a mov'ad'o”. [1] Sur la tribun'o de la 22-a kongres'o de la Komun'ist'a Parti'o de la USSR (KPUSSR), kun ĉe'est'o de la okcideta gazet'ar'o, la ĝeneral'a sekretari'o Nikita Ĥruŝĉovo efektiv'e sent'is si'n dev'ig'at'a kritik'eg'i la alban'a'j'n komun'ist'o'j'n, kiu'j tiam est'is por'ĉin'a'j.

Kelk'a'j'n jar'dek'o'j'n post'e, du afer'o mir'ig'as pri tiu grand'a disput'o, kiu en la jar'o 1969 degener'is en arm'it'a'j'n al'front'iĝ'o'j'n inter la du ŝtat'o'j. Unu'e, la forges'o : neni'u plu menci'as la ĉin'a'n-soveti'an ideologi'a'n konflikt'o'n. Ĝi tamen dis'ŝir'is la komun'ist'a'n mov'ad'o'n kaj, dum kvar'on'a jar'cent'o, trans'form'is la inter'naci'a'j'n rilat'o'j'n. Post'e, la sekret'o : la mal'bon'iĝ'o de la rilat'o'j inter la du precip'a'j komun'ist'a'j parti'o'j de la planed'o – kaj inter la ŝtat'o'j, kiu'j'n ili gvid'is – okaz'is ek'de 1956. Sed ĝi'a publik'ec'o, la detal'o de ĉiu'j mal'konsent'o'j kiu'j ampleks'ig'is ĝi'n, eksplod'is nur kvin jar'o'j'n post'e. Ĝis la 17-a de Oktobr'o 1961, not'as Fejtö, “la du parti'o'j klopod'is por ten'i si'a'n disput'o'n en ia kaŝ'ec'o. La kritik'o'j, riproĉ'o'j, plend'o'j, est'is esprim'at'a'j en ĉifr'it'a lingv'aĵ'o, kun minimum'o da tra'vid'ebl'o neces'a por ke la cel'at'a'j person'o'j ne tromp'iĝ'u pri la senc'o de la avert'o.” [2]

La ĉin'o'j do kondamn'is la “revizi'ism'o'n” de la jugoslav'a'j gvvidantoj des pli akr'e ke Moskvo kaj la por'soveti'a'j parti'o'j re'rilat'is kun Tit'o. Kaj la soveti'an'o'j kritik'is la alban'o'j'n, ĉar ili sci'is, ke tiu'j trov'iĝ'is sur la lini'o de Pekino. Tamen la kolektiv'a disciplin'o (kaj la ne'ekzist'o de Twitter ankoraŭ ebl'ig'is, ke parol'ad'o de sovetia gvid'ant'o, en februar'o de 1956, antaŭ asemble'o de ŝton'iĝ'int'a'j komun'ist'a'j deleg'it'o'j, detal'ig'is la krim'o'j'n atribu'at'a'j'n al si'a antaŭ'ul'o, Jozefo Stalin'o, rest'is sekret'a dum plur'a'j semajn'o'j. La aŭtent'ec'o de li'a enket'o est'is eĉ dub'ig'it'a de iu'j el tiu'j, kiu'j aŭd'is aŭ leg'is ĝi'n – kaj kiu'j cert'e ne forges'is ĝi'n.

La publik'a akuz'o de la stalin'ism'o, far'e de Ĥruŝĉovo, mal'ferm'is la dosier'o'n de la ĉin'a'j-sovetiaj plend'o'j. Mao ne akcept'is, ke tiom grav'a decid'o, kies sekv'o'n por la tut'a inter'naci'a komun'ist'a mov'ad'o ĉiu pov'is imag'i, est'is far'it'a nur de la sovetia parti'o. Krom ke la kritik'o de la “person-kult'o” ne ŝajn'is al li urĝ'a, precip'e en Ĉin'uj'o, li tim'is, ke la mal'laŭd'o de Stalin'o mal'fort'ig'os ĉiu'j'n komun'ist'a'j'n gvid'ant'o'j'n, kiu'j est'is li'n sub'ten'int'a'j – do preskaŭ ĉiu'j'n, kiu'j post'viv'is li'n.

Tamen Mao gard'is si'n difin'i si'a'n strategi'o'n laŭ la konsil'o'j, ĝeneral'e katastrof'a'j, de si'a'j sovetiaj kamarad'o'j. Stalin'o, kvankam li ver'e ne ŝat'is kontraŭ'star'o'n al si'a aŭtoritat'o, mem amuz'iĝ'is pri tio en 1948, kiam li konfes'is, ke la ĉin'o'j ne obe'is, kiam “ni brutal'e dir'is al ili, ke ni'a'opini'e la ribel'o de Ĉin'uj'o hav'as neni'a'n ŝanc'o'n sukces'i kaj ke ili sekv'e dev'as serĉ'i manier'o'n kun'viv'i kun Ĉjang-Kaj-Ĉek, en'ir'i en li'a'n reg'ist'ar'o'n kaj mal'fond'i si'a'n arme'o'n. Ili far'is la mal'o'n, kaj hodiaŭ ĉiu'j pov'as vid'i tio'n : ili est'as batal'ant'a'j Ĉjang-Kaj-Ĉek-on.” [3]

Krom “la demand'o pri Stalin'o”, titol'o de artikol'o de la Ĉin'a Komun'ist'a Parti'o (ĈKP) kiu la 13-an de septembo 1963 detal'e pri'trakt'is si'a'j'n mal'konsent'o'j'n kun la KPUSSR, la ĉef'a mal'konsent'o inter la du organiz'aĵ'o'j tem'is pri la pac'a kun'ekzist'ad'o. Ankaŭ en la jar'o 1956, dum la 20-a kongres'o de la KPUSR, la sovetia gvid'ant'o, laŭ la ĉin'a'j komun'ist'o'j, “formul'is erar'a'j'n vid'manier'o'j'n pri la imperi'ism'o, la milit'o kaj la pac'o.” [4]

Kiu'j ? Post super'i la obsed'o'n de en'cirkl'ig'o, kiu karakteriz'is la stalin'a'n period'o'n, Moskvo imag'is, ke la al'log'o, tiam real'a, de la sovetia model'o pov'us, sen al'front'iĝ'o kun la imperi'ism'o, ven'ig'i nov'a'j'n ŝtat'o'j'n en ĝi'a'n reg-region'o'n. La atom'arm'il'o – kiu “ne disting'as inter la klas'o'j” – ceter'e far'is la soveti'an'o'j'n kun'respond'ec'a'j kun Uson'o pri la mond'a pac'o. Tio'n la raket'o-kriz'o en Kubo ŝajn'is klonfirmi en la jar'o 2962.

Mao rifuz'is tiu'n analiz'o'n, kiu'n li kvalifik'is kiel “revizi'ism'a'n”. Li taks'is ke, “ĉar la social'ist'a'j fort'o'j akir'is prem'eg'a'n super'ec'o'n super la imperi'ism'a'j fort'o'j”, do oni profit'u tio'n. Nu, pro si'a tim'o de la uson'a'j “paper'tigr'o'j”, sed ankaŭ pro si'a suspekt'at'a'j inter'konsent'o'j kun la okcident'a'j gvid'ant'o'j, Ĥruŝĉovo minac'is “paraliz'i” la revoluci'a'j'n mov'ad'o'j'n de la tri'a mond'o. Kaj la terur'o'n de atom'milit'o, tiu'n Mao relativ'ig'is jam en 1957 : “Se du'on'o de la hom'ar'o neni'iĝ'us, tiam rest'us ankoraŭ du'on'o, sed la imperi'ism'o est'us komplet'e detru'it'a, kaj en la tut'a mond'o ekzist'us jam nur la social'ism'o. Post du'on'a aŭ tut'a jar'cent'o la loĝ'ant'ar'o de'nov'e pli'iĝ'us kaj eĉ pli ol du'on'e.”

Ĉu li ver'e pens'is tio'n aŭ ĉu li vol'is, ke la “imperi'ist'o'j” imag'u li'n ne'fleks'ebl'a en kaz'o de fort'o'prov'o ? Tio hodiaŭ ne ver'e grav'as. Des pli ke, re'pac'iĝ'int'a'j ankaŭ pri tiu ĉi punkt'o, Rusland kaj Ĉin'uj'o ekster'ordinar'e ag'ad'is por ke la perspektiv'o de la “social'ism'o en la tut'a mond'o” en tiu'j ĉi la last'a'j jar'o'j ne mult'e progres'u … [5]

En la franc'a : « Les divergences entre la direction du PCUS et no'us – leur origin'e et leur évolution », rédaction du Renmin Ribao (Le Quotidien du peuple) et rédaction du Hongqi, Éditions de Pékin, 6 septembr'e 1963.

En Esperant'o : “La origin'o kaj dis'volv'iĝ'o de la mal'akord'o'j inter la gvid'ant'o'j de KPSU kaj ni. koment'o pri la mal'ferm'a leter'o de la Centr'a Komitat'o de KPSU, de la redakci'o de Renmin Ribao kaj Ruĝ'a Flag'o. Fremd'lingv'a El'don'ej'o, 1963, 64 paĝ'o'j (= n-ro 9 de la seri'o, vd https://eo.wikipedia.org/wiki/Fremd...)


La aŭtor'o

Serge HALIMI


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Por la kriz'o de la merkat'o, rimed'o'j de merkat'o ...

La por'uson'a obsed'o

Ide'o'j ek'de nun konsider'at'a'j "natur'a'j"

Kript'a kot'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] François Fejtö, Chine-URSS. La fi'n dune hégémonie. Les origines du grand schisme communiste, 1950-1957, Plon, Parizo, 1964.

[2] François Fejtö, Chine-URSS. Le conflit. Le développement du grand schisme communiste, 1958-1965, Plon, 1966.

[3] Cit'it'a de Vladimir Dedijer, Tit'o parle, Gallimard, Parizo, 1953.

[4] “Les divergences entre la direction du PCUS et no'us – leur origin'e et leur évolution” [“La dis'opini'o'j inter la gvid'ant'o'j de la KPUSR kaj ni – ili'a origin'o kaj ili'a evolu'o”] (Le Quotidien du peuple) kaj redakt'ej'o de Hongqi, El'don'o'j de Pekino, 6-an de septembr'o 1963.

[5] Pri la evolu'o de la Popol'respublik'o Ĉin'uj'o kaj aktual'a'n pri'taks'o'n de ĝi'a evolu'o vid'u la libr'o'n de Theodor Bergmann : “Struktur'problem'o'j de la komun'ist'a mov'ad'o. Erar'voj'o'j, kritik'o, nov'ig'o. El'german'ig'it'a de Vilhelm'o Lutermano. Embres-et-Castelmaure, Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas), 2017, ISBN 978-2-36960-095-4. -vl



Akcept'ej'o >> 1a aŭgust'o 2018

La fabel'o de la 31-a de aŭgust'o 2013


de  Serge HALIMI

Antaŭ Preciz'e kvin jar'o'j, interpret'o de la histori'o de inter'naci'a'j rilat'o'j triumf'is en ĉiu'j okcident'a'j ĉef'urb'o'j. Metod'e gurd'at'a, ĝi far'iĝ'is oficial'a religi'o. Ĝi rakont'as, ke en la substanc'o la prezid'ant'o Barack Obama far'is erar'o'n kun grav'a'j sekv'o'j, la 31-an de aŭgust'o, per tio ke li ne atak'is la siri'an arme'o'n post kiam tiu ĉi kulp'iĝ'is je mort'ig'a ĥemi'a atak'o en antaŭ'urb'o de Damasko. Laŭ tiu rakont'o, tiu et'anim'ec'o garanti'is, ke reĝim'o, kiu masakr'is part'o'n de si'a loĝ'ant'ar'o, rest'u en la potenc'o. Tamen, asert'as la tiam'a franc'a prezid'ant'o François Hollande inter mult'a'j ali'a'j, “la siria reĝim'o ne est'is la sol'a, kiu kred'is ke ĝi rajt'as far'i ĉio'n. Vladimir Putin kompren'is, ke li pov'as aneks'i Krimeon kaj mal'stabil'ig'i la orient'a'n Ukrain'uj'o'n.” [1] Tia re'konstru'ad'o de la histori'o, nobl'ig'at'a per nepr'e referenc'o al Winston Churchill (kiu kompren'is, ke la inter'konsent'o'j de Munĥen'o mal'ferm'os la voj'o'n al krom'a'j nazi'a'j agres'o'j), aprior'e prav'ig'as la antaŭ'mal'help'a'j'n milit'o'j'n kaj la politik'o'n nom'at'a'n “per'fort'a pac'o”. Special'e kontraŭ Ruslando.

Parol'o'n al la defend'o. Instru'it'a de la uson'a'j aventur'o'j en Afgan'uj'o, en la Proksim-Orient'o kaj en Libio, kiu'j'n instig'is alarm'a'j kaj mensog'a'j analiz'o'j de la uson'a'j inform'serv'o'j, la prezid'ant'o Obama sci'is pri la kost'o'j, se oni de'pend'ig'as la kredit'o'n de land'o de ad'a inter'ven'o de ĝi'a'j arme'o'j en fremd'a'j land'o'j. “Ĉu ni ne dev'us ĉes'ig'i la du milit'o'j'n, kiu'j'n ni komenc'is, antaŭ ol lanĉ'i ni'n en tri'a'n ?”, sugest'is al li mem, koncern'e Sirion, li'a antaŭ'a defend-ministr'o Robert Gates. [2]

Paradoks'e, iu'j el la plej sen'konsol'a'j pled'ant'o'j por tiu inter'ven'o – la New York Times kaj ĉiu'j eŭrop'a'j gazet'o'j, kiu'j kopi'as ĝi'a'j'n ĉef'artikol'o'j'n – ŝat'as denunc'i la prezid'ant'a'n absolut'ism'o'n kaj insist'i pri la respekt'o al la kontraŭ'potenc'o'j kaj al la jur'o. Nu, okcident'a bomb'ad'o de Sirio ne signif'is laŭ'leĝ'a'n defend'o'n kaj ne pov'is apog'i si'n sur ia ajn permes'o de la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o (UN). Ĝi ankaŭ ne ĝu'is apog'o'n de la okcident'a publik'a opini'o, nek tiu'n de la uson'a parlament'o, nek tiu'n de la plej fidel'a alianc'an'o de tiu land'o, Brit'uj'o, kies mal'supr'a ĉambr'o de la parlament'o esprim'is si'n kontraŭ tio.

Ebl'as ankaŭ elekt'i ali'a'j'n kompar'o'j'n ol kun Churchill kaj Munĥen'o. Ekzempl'e la jen'a'n : en 1991 inter'naci'a koalici'o, sur'baz'e de rezoluci'o de la UN, dev'ig'is la irak'an arme'o'n for'ir'i el Kuvajt'o. Ek'de kiam tiu cel'o est'is ating'it'a, la nov'konservativ'ul'o'j riproĉ'is al la uson'a prezid'ant'o Georg'e H. Bush, ke li ne ir'is “ĝis la fin'o” renvers'ant'e Saddam Hussein. Kaj, dum pli ol dek jar'o'j, ili gurd'ad'is, ke preskaŭ ĉiu'j problem'o'j de tiu region'o de'ven'as de tiu tragedi'a ne-ag'ad'o.

En la jar'o 2003 ili'a dezir'o est'is fin'e plen'um'it'a ; Churchill re'in'karn'ig'it'a ; Irako okup'at'a ; Saddam Hussein pend'um'it'a. Ĉu la Proksim-Orient'o post tiam ver'e simil'as al paradiz'o ?

Serge HALIMI.


La aŭtor'o

Serge HALIMI


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Por la kriz'o de la merkat'o, rimed'o'j de merkat'o ...

La por'uson'a obsed'o

Ide'o'j ek'de nun konsider'at'a'j "natur'a'j"

Kript'a kot'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] François Hollande : Quel est cet allié turc qui frappe n'os propres alliés ?” Le Mond'e, 12-an de mart'o 2018.

[2] Cit'it'a de Jeffrey Goldberg, The Obama doctrine”, The Atlant'ic, Boston'o, april'o 2016.


Akcept'ej'o >> 1a aŭgust'o 2018

Nask'iĝ'o de turism'a cel'o

Kaj Eŭrop'o kre'is Kompost'el'o'n


Sur la voj'o de Galegi'o, la pad'o'j de Sankt'a Jakobo ĉiu'jar'e al'log'as cent'mil'o'j'n da migr'ant'o'j. Iniciinto de tiu sukces'o, Konsili'o de Eŭrop'o efektiv'ig'is rev'o'n, kiu'n la pap'o'j Leon'o la 13-a kaj Johano Paŭlo la 2-a hav'is sam'e kiel Francisco Franc'o : per tiu rimed'o fleg'i la krist'an'a'j'n radik'o'j'n de la mal'nov'a kontinent'o, eĉ flank'e'n'met'ant'e histori'o'n kaj geografi'o'n.



de  Lol'a Parra CRAVIOTTO

Por ating'i Kompost'el'o'n, en Galegi'o, pli ol 80 000 kilo'metr'o'j da pad'o'j est'is signal'mark'it'a'j "voj'o'j al Sankt'a-Jakobo". Ven'ant'e el nord'o (Skandinav'a'j land'o'j) aŭ de orient'o (Litovio), la modern'a pilgrim'ul'o pov'as laŭ'ir'i ret'o'n de voj'o'j dis'met'it'a'j sur la tut'a kontinent'o cel'ant'a'j al nord-okcident'a pint'o de Hispanio. En 2017 la naci'a geografi'a institut'o de Hispanio publik'ig'is, kun'labor'int'e kun la Hispan'a federaci'o de amik'o'j de la pad'o'j de Sankt'a-Jakobo, map'ar'o'n prezent'it'a'n kiel komplet'a'n de la voj'o'j al Kompost'el'o.

Tiu'n jar'o'n, pli ol 300 000 hom'o'j laŭ'ir'is almenaŭ ties cent last'a'j'n kilo'metr'o'j'n, pied'e, ĉeval'rajd'ant'e, aŭ la du cent last'a'j'n bicikl'e, por omaĝ'i la tomb'eg'o'n de la apostol'o kaj ricev'i si'a'n pilgrim'atest'il'o'n [1]. Dek'mil'o'j da ali'a'j kontent'iĝ'is per part'o de la voj'ir'o. Kvankam preskaŭ la du'on'o (44%) el tiu'j, kiu'j ating'is la cel'o'n ven'is el Hispanio, la pilgrim'int'o'j ven'is ankaŭ el Italio, Germanio, Uson'o, Portugali'o, Franci'o, sum'e 177 land'o'j. Mult'a'j hav'is motiv'o'n religi'a'n (43%) aŭ sam'temp'e religi'a'n kaj kultur'a'n (47%). Tia vizit'nombr'o est'as rekord'o en la histori'o de tiu pilgrim'o, re'invent'it'a de la katolik'a eklezi'o kaj de la Eŭrop'a'j instituci'o'j. Antaŭ nur kvin'dek jar'o'j, tiu'j pad'o'j est'is preskaŭ for'las'it'a'j. Ekzempl'e, en 1970 la katedral'o de Sankt'a-Jakobo don'is nur 68 pilgrim'atest'il'o'j'n [2].

La kelk'a'j akir'ebl'a'j mal'nov'a'j map'o'j en'hav'as nur la Hispan'a'j'n kaj Franc'a'j'n voj'o'j'n. Kaj tiu'j map'o'j est'is kre'it'a'j nur en la modern'a epok'o, el la Libr'o 5 de Sankt'a Jakobo, de'ven'int'a el Codex Calixtinus, kolekt'o de manuskript'o'j dat'iĝ'int'a'j de la 12-a jar'cent'o. Re'trovit'a en la 19-a jar'cent'o en la arkiv'o'j de la katedral'o de Kompost'el'o, la Libr'o 5 est'is franc'ig'it'a de Jeanne Vielliard en 1938, kun la diskut'ebl'a titol'o Gvid'libr'o de la pilgrim'ant'o al Sankt'a Jakobo, kaj est'is uz'it'a kiel baz'o por la re'star'ig'o de la mez'epok'a mit'o (leg'u la ĉi'sub'a'n artikol'et'o'n). La korp'o de la apostol'o, sankt'a patron'o de Hispanio, kiu est'is kaŝ'it'a kaj post'e forges'it'a en la 16-a jar'cent'o, est'is oportun'e re'trovit'a kelk'a'j'n temp'o'j'n post Codex Calixtinus. "La ver'ec'o de tiu re'trov'o est'is kontest'it'a, sam'e kiel jam est'is kontest'it'a la unu'a trov'o de la relikv'o'j en la 9-a jar'cent'o, klar'ig'as al ni Ofeli'a Rey Castelao, profesor'o pri modern'a histori'o en la universitat'o de Sankt'a-Jakobo-de-Kompost'el'o [3]. Tem'is pri prov'o por re'vigl'ig'i urb'o'n, kiu est'is en kriz'o kaj perd'ant'a grav'ec'o'n administraci'e kaj eklezi'e." La pap'o Leon'o la 13-a per katedr'a leter'o en 1884 aŭtent'ig'is la relikv'o'j'n de la apostol'o. Tiel nask'iĝ'is la modern'a pilgrim'o. De tiam, mult'a'j reklam'as ĝi'n.

Dub'em'a'j histori'ist'o'j

Unu'e kaj ĉef'e la general'o Francisco Franc'o. De'ven'int'a el Galegi'o, la murd'ist'o de la respublik'an'a Hispanio, kiu reg'is la land'o'n de 1939 ĝis si'a mort'o en 1975, bon'e kon'as la legend'o'n. Tuj en 1937, dum la Hispan'a en'land'a milit'o, li re'star'ig'as la naci'a'n ofer'o'n al apostol'o, deklar'as la tag'o'n de Sankt'a Jakobo naci'a feri'o kaj vizit'as la sankt'ej'o'n por dank'i la apostol'o'n pro la bon'a, el li'a vid'punkt'o, dis'volv'ad'o de la milit'o. Laŭ La gran enciclopedia del camino de Santiag'o, oni trov'as en la ofer'o'j de Franc'o "la postul'o'n de Sankt'a Jakobo kiel norm'o de Hispan'a unu'iĝ'o, kontraŭ la divers'a'j mal'amik'o'j de la reĝim'o [4]". "Ek'de la fin'o de la milit'o, Franc'o mal'ferm'ig'as la arkiv'o'j'n de la katedral'o de Kompost'el'o kaj instig'as al stud'o'j pri Sankt'a Jakobo, klar'ig'as la mez'epok'ist'o Denise Péricard-Méa [5]. La reĝim'o laŭd'as la pilgrim'o'n ĉar ĝi tio'n vid'as kiel il'o'n por re'mal'ferm'i Hispanion al Eŭrop'o, kaj ven'ig'i krist'an'o'j'n el la tut'a mond'o. Dum la naci'a ofer'o de 1948, Franc'o esprim'as si'a'n dezir'o'n mal'ferm'i la voj'o'n al Sankt'a Jakobo preter la fer'a kurten'o, tiel star'ig'ant'e Sankt'a'n Jakobon kontraŭ la komun'ist'a mal'amik'o." En 1965, la ministr'o pri inform'ad'o kaj turism'o, la Galeg'o Manuel Frag'a Iribarne, lanĉ'as la unu'a'n inter'naci'a'n turism'a'n reklam'a'n kampanj'o'n. Okaz'e de la Kompost'el'a sankt'a jar'o (kiam la tag'o de Sankt'a Jakobo, la 25-a de juli'o, okaz'as dimanĉ'e), grav'a'j labor'ad'o'j komenc'iĝ'as por pli'bon'ig'i la voj'o'n kaj la konstru'aĵ'o'j'n, kiu'j rand'o'star'as, kaj por gast'ig'i la pilgrim'ant'o'j'n. Sed, en tiu epok'o, la grand'eg'a plej'mult'o de la vojaĝ'ant'o'j daŭr'e prefer'as la sud'a'j'n strand'o'j'n al religi'a turism'o en la nord-okcident'o...

Dum si'a vizit'o en 1982 (sep jar'o'j'n post la mort'o de Franc'o), la pap'o Johano Paŭlo la 2-a antaŭ'met'as la voj'o'n al Sankt'a Jakobo : "El Sankt'a-Jakobo-de-Kompost'el'o, mi ĵet'as al ci, mal'nov'a Eŭrop'o, kri'o'n plen'a'n de am'o : est'u ci mem. Mal'kovr'u ci'a'n de'ven'o'n. Re'vigl'ig'u ci'a'j'n radik'o'j'n, kiu'j ig'is ci'a'n histori'o'n glor'a'n kaj donac'as ci'a'n ĉe'est'o'n al ali'a'j kontinent'o'j." La asoci'o Am'ig'os de los pazos (amik'o'j de la Galeg'a'j nobel'dom'o'j) la sam'a'n jar'o'n send'as pet'skrib'o'n al prezid'ant'o de la parlament'a asemble'o de Konsili'o de Eŭrop'o, la Hispan'o José María de Areilza, eks'ambasador'o de la reĝim'o de Franc'o iĝ'int'a opon'ant'o al general'o kaj fervor'a Eŭrop'ist'o. En 1987, la konsili'o de Eŭrop'o don'as grav'a'n help'o'n nom'um'ant'e tiu'j'n voj'o'j'n kiel unu'a'n kultur'a'n Eŭrop'a'n voj'ir'o'n, kaj tio facil'ig'os la pet'o'j'n por mon'o al Eŭrop'a Uni'o tra ĝi'a'j divers'a'j program'o'j, Eŭrop'a Fondus'o por Region'a dis'volv'ad'o (Feder), Interreg, Lig'o inter kamp'ar'a'j ekonomi'a'j dis'volv'ad'a'j ag'o'j (Leader), ktp, de tiam oft'e mobiliz'at'a'j.

"Kvankam ni parol'is en ni'a pet'o nur pri la camino francés (franc'a voj'o), la plej uz'at'a voj'ir'o, kiu ir'as de Pirene'o'j al Kompost'el'o, Konsili'o de Eŭrop'o pli'vast'ig'is ni'a'n projekt'o'n al ĉiu'j voj'o'j ", re'memor'ig'as S-ro Ju'a'n Manuel Lòpez-Chaves Meléndez, honor'a prezid'ant'o de la asoci'o. La konsili'o instig'as la Eŭrop'a'j'n land'o'j'n trov'i pad'o'j'n : "Tio est'is interes'eg'a task'o, re'uz'ig'i mal'nov'a'n voj'o'n de jar'mil'a pilgrim'o, kiu ceter'e est'is civilizaci'a voj'o, kiel i'a'n koher'ig'a'n Eŭrop'a'n voj'o'n. La ĉe'est'o, en tiu epok'o, de la Hispan'a diplomati'o mult'e help'is, precip'e tiu de Marcelino Or'ej'a, tiam'a ĝeneral'a sekretari'o de la konsili'o, kiu propon'is la kre'o'n, el la voj'o'j al Sankt'a Jakobo, de program'o de kultur'a'j voj'ir'o'j montr'ant'a'j la Eŭrop'a'j'n komun'a'j'n hered'aĵ'o'j'n kaj memor'aĵ'o'j'n", preciz'ig'as S-ro José Marìa Ballester, eks'direktor'o pri kultur'o kaj kultur'a'j kaj natur'a'j hered'aĵ'o'j en la konsili'o. Ni kre'is fak'ul'a'n grup'o'n, kiu konfirm'is la grav'ec'o'n de la voj'o'j en la histori'o de la konstru'o de Eŭrop'o. Ili ja est'is lok'o'j de renkont'iĝ'o'j por la civit'an'o'j kaj help'is kultur'a'n dialog'o'n dum la histori'o."

Tamen, ek'de 1988 la histori'ist'o'j est'is dub'em'a'j. Kvankam la camino francés ja est'as bon'e vid'ebl'a lini'o sur la Hispan'a'j map'o'j, la ceter'o de la ret'o ŝajn'as ja mal'pli cert'a. Dum kongres'o organiz'it'a en Bavari'o de Konsili'o de Eŭrop'o, Hedwig Röckelein, profesor'o pri mez'epok'a histori'o en la universitat'o de Götingen en Germanio, ne kaŝ'is si'a'j'n dub'o'j'n : "Spur'o'j de pilgrim'int'o'j kaj kult'o'j al Sankt'a Jakobo ekzist'as en Germanio kaj Svis'land'o, sed neni'u konstat'ebl'a pruv'o lig'as ili'n al voj'o'j al Kompost'el'o, ŝi nun resum'as. Tiu'j'n last'a'j'n tri'dek jar'o'j'n, la re'konstru'o de la voj'ret'o en Eŭrop'o, precip'e en Germanio, far'iĝ'is el la lok'o'j, kie ekzist'is kirk'o'j aŭ inter'frat'ar'o'j dediĉ'it'a'j al Sankt'a Jakobo. Sed piado al apostol'o ne est'as nepr'e lig'at'a al pilgrim'ad'o. Ceter'e neniam ekzist'is voj'o'j rezerv'it'a'j al pilgrim'ant'o'j. Ĉi last'a'j uz'is la ĉef'a'j'n komerc'a'j'n voj'o'j'n, kiu'j nun foj'e est'as aŭtososeoj mal'permes'it'a'j al pied'migr'ant'o'j. Do ident'ig'i pad'o'j'n por pilgrim'ul'o'j est'as pragmat'a elekt'o sen iu ajn histori'a baz'o."

Por la eklezi'o ne grav'as la voj'o'j, kiu'j'n oni laŭ'ir'as. En 1989 la pap'o re'ven'is al Kompost'el'o por prezid'i la Mond'a'j'n Jun'ul'ar'a'j'n Tag'o'j'n, kiu'j ar'ig'as du'on'milion'o'n da hom'o'j. Tiu'n jar'o'n 5760 pilgrim'ant'o'j akir'is la pilgrim'atest'il'o'n, kontraŭ 1868 sep jar'o'j'n antaŭ'e. "Johano Paŭlo la 2-a vol'is nov'a'n evangeli'misi'o'n. Li vid'is en la pilgrim'o ekzalt'o'n de la krist'an'a'j valor'o'j komun'a'j al la tut'a Eŭrop'o", klar'ig'as S-ro Rafael Sànchez Bargiela, direktor'o de la societ'o, kiu reg'as la plan'o'n Xacobeo (adjektiv'o lig'it'a al la bibli'a nom'o de Sankt'a Jakobo), entrepren'o kre'it'a en 1991 de la region'a reg'ist'ar'o de Galegi'o por turism'a kaj kultur'a promoci'o de la voj'o'j [6]. Tiu plan'o cel'as re'vigl'ig'i la voj'o'j'n por la Kompost'el'a sankt'a jar'o 1993, per'e de inter'naci'a program'o : ekspozici'o, koncert'o'j, scienc'a'j kaj kultur'a'j renkont'iĝ'o'j, ktp. Trov'iĝ'as kiel prezid'ant'o de la Galeg'a region'a reg'ist'ar'o Frag'a, la eks'ministr'o pri turism'o de Franc'o, ankaŭ fond'int'o de Popol'a Alianc'o, kiu iĝ'is Popol'a Parti'o en 1989.

"En la kondiĉ'o'j de la olimpi'a'j lud'o'j de Barcelono kaj la universal'a ekspozici'o de Sevil'o, du grand'a'j okaz'aĵ'o'j de 1992, Galegi'o serĉ'is kiel profit'i el la "Hispan'a ond'o", rakont'as S-ro Sànchez. La plan'o Xakobeo 93 tiam don'is ŝanc'o'n por dis'volv'ad'o kaj ebl'ig'is bild're'nov'ig'o'n de Galegi'o, kiu ankoraŭ est'is ĉef'e agr'o'kultur'a. Nom'int'e la projekt'o'n "Xacobeo" oni komplet'is la religi'a'n aspekt'o'n de la pilgrim'o kaj far'is el tiu nom'o mark'o'n, kun simbol'o kaj fetiĉ'best'o : Pelegrìn." La buĝet'o tri'obl'as [7], kaj la sukces'o ven'as : 99 436 pilgrim'ant'o'j al'ven'as ĝis si'a cel'o en 1993, tio est'as dek'obl'e pli ol la antaŭ'a'n jar'o'n.

De tiam, la dek kvin publik'a'j gast'ej'o'j konstru'it'a'j de la region'o por la sankt'a jar'o Kompost'el'a neniam ferm'is si'a'j'n pord'o'j'n. Nun ili eĉ est'as sep'dek en Galegi'o, kaj ekzist'as ankaŭ pli ol kvar cent privat'a'j laŭ'long'e de la tut'a camino francés. En 1993 tiu voj'o est'as registr'it'a en la list'o de la mond'a hered'aĵ'o de Unesco, sam'e kiel, kvin jar'o'j'n post'e, la pad'o'j de Franci'o. Pro la mal'preciz'ec'o de ili'a voj'ir'o kaj la debat'o'j, kiu'j'n ili okaz'ig'as, la Franc'a ministr'ej'o pri kultur'o prefer'is en'list'ig'o'n de sep voj'o'part'o'j kaj sep'dek unu konstru'aĵ'o'j, kiu'j atest'as la pilgrim'o'n laŭ'long'e de la "kvar voj'o'j" menci'it'a'j en Codex Calixtinus.

Tiu Codex est'as fakt'e simbol'a rakont'o, kaj nur la pad'o'j de Arlez'o kaj Tur'o est'as ver'e histori'a'j. Tiu'j kvar voj'o'j, kiu'j'n ĝi menci'as, vizit'at'a'j de hom'amas'o'j ven'int'a'j el la kvar angul'o'j de la Ter'o, signif'as fakt'e la kvar kompas'direkt'o'j'n. Kiam iu stud'as la rakont'o'j'n de la pilgrim'int'o'j, tiu konstat'as, ke en Franci'o, ili uz'is nur histori'a'j'n voj'o'j'n, ĉar la du ali'a'j est'as tra'mont'ar'a'j, resum'as la histori'ist'o Adeline Rucquoi, membr'o de la Inter'naci'a fak'ul'a komitat'o de la voj'o'j al Sankt'a Jakobo kaj emerit'a direktor'o por stud'o'j de Naci'a Centr'o por Scienc'a Esplor'ad'o (CNRS) [8]. Pilgrim'ul'o'j de Sankt'a Jakobo ekzist'is ĉie en Eŭrop'o. Tio ne signif'as, ke voj'o'j al Kompost'el'o ekzist'is ĉie en la kontinent'o. Tamen ĉiam ekzist'is ekonomi'a'j interes'o'j pri tio."

Nun, mult'a'j komun'um'o'j rev'as vid'i part'o'n de la voj'o'j sur si'a teritori'o. Mark'it'a voj'o al'log'as turist'o'j'n kaj vigl'ig'as la lok'a'n ekonomi'o'n...kun aŭ sen histori'a'j radik'o'j : "Iu'j asoci'o'j de amik'o'j de la voj'o al Sankt'a Jakobo mark'as ali'a'j'n voj'o'j'n. Sed oni ne pov'as mal'help'i ili'n uz'i ili'n kaj mark'i ili'n asert'ant'e, ke ili ne est'as histori'a'j, klar'ig'as S-ro Ballester. Ceter'e, ja tiel la histori'a'j voj'o'j ek'aper'is : ĉar pilgrim'ul'o'j uz'is ili'n."

La kvazaŭ mirakl'a sukces'o de la voj'o'j al Sankt'a Jakobo anim'as ties rand'a'j'n preĝ'ej'o'j'n. Tamen tiu fervor'o eskap'as el la katolik'a eklezi'o, kiu rev'is ĝi'n : tem'as pli pri turism'a mod'o ol pri spirit'a serĉ'ad'o.

Lol'a PARRA CRAVIOTTO


Voj'ir'o de Legend'o

Naŭ'a jar'cent'o : tomb'eg'o prezent'at'a kiel tiu de Jakobo la Pli'aĝ'a, disĉipl'o de Krist'o laŭ Nov'a Testament'o, est'as trov'it'a en Galegi'o en la ter'pint'o de Hispanio. Neni'u pruv'a element'o atest'as vojaĝ'o'n de la apostol'o en Hispanio, ne eĉ trans'ig'o'n de li'a'j relikv'o'j. Sed legend'o kresk'is. Oni oportun'e al'vok'as li'a'n protekt'o'n kontraŭ la maŭr'o'j, kiam la krist'an'a'j ŝtat'o'j komenc'as la "re'konker'o'n" de la Iber'a du'on'insul'o, part'e okup'it'a de la islam'an'o'j ek'de 711. Tiu afer'o est'os fin'it'a nur en 1492 post la pren'o de Granad'o, dum la kruc'milit'ist'o'j du'foj'e pren'is kaj perd'is Jeruzalem'o'n. La bild'o de la sankt'a kavalir'o dis'vast'iĝ'as de'post la 16-a jar'cent'o. Oni de'nov'e al'vok'as Sankt'a'n Jakobon kontraŭ nov'a islam'a danĝer'o : la Otoman'o'j, kiu'j pren'is Konstaninopolon en 1453. Ek'de la komenc'o, Eŭrop'o (okcident'a) est'as tiu, kiu far'is Kompost'el'o'n, kaj ne la mal'o.

L.P.C.


La aŭtor'o

Lol'a Parra CRAVIOTTO
Ĵurnal'ist'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

En Ĝibraltaro, last'a koloni'o en Eŭrop'o



Traduk'it'a de:
Thierry TAILHADES
el la franc'a

[1] laŭ la Ofic'o de la pilgrim'ul'o, https://oficinadelperegrino.com/est...

[2] Laŭ la blog'o Camino milenario, kiu cit'as la ofic'o'n de pilgrim'ul'o, sed tiu last'a rifuz'as konfirm'i la nombr'o'j'n antaŭ 1965 (690 pilgrim'int'o'j).

[3] Vid'u Ofeli'a Rey Castelao, Les mythes de l’apôtre Saint Jacques, El'don'ej'o Cairn, Paŭo, 2011.

[4] La gran enciclopedia del camino de Santiag'o, Bolanda, 2010, hav'ebl'a ĉe Xacopedia, ret'ej'o finacata de la region'a reg'ist'ar'o de Galegi'o, http://xacopedia.com/Franc'o_Baham'o'n...

[5] Vid'u : Denise Péricard-Méa, Le Matamore. Mythe, images et réalités. Quand Saint Jacques est enrôlé pour la guerre, el'don'ej'o La Louve, Cahaors, 2011.

[6] Leg'u : Margarita Rivière, "La Galice ne croit plus aux miracles", Le Mond'e diplomatique, juli'o 1993.

[7] Xosé Hermida, "Galici'a destin'a 4.600 miliones al Xacobeo 99", El Paìs, Madrido, 2-a de januar'o 1999.

[8] Vid'u : Adeline Rucquoi, Mille fois à Compostelle. Pélerins du Moyen Ag'e, Les Belles Lettres, kolekt'o "Realia", Parizo, 2014.



Ĉef'paĝ'o
Lingv'o'uz'o

Vid'u la 26 lingv'o'j'n en kiu'j aper'as Le Mond'e diplomatique

Vi'a forum'o

Lig'o'j
Akcept'ej'o >> 1a aŭgust'o 2018

La sekret'o'j de mal'ekvilibr'a, sed funkci'a partner'ec'o


Ruslando mal'cert'a vid'e al la supr'e'n'ir'ad'o de Ĉin'uj'o

Intenc'it'a por normal'ig'i la uson'a'j'n-rus'a'j'n inter'rilat'o'j'n, la renkont'iĝ'o inter s-ro Donald Trump kaj s-ro Vladimir Putin, la 16-an de Juli'o, efik'is konfuz'e. Tio puŝ'as Ruslandon iom pli en la brak'o'j'n de Ĉin'uj'o, malgraŭ la mal'ekvilibr'o de la potenc'o inter la du land'o'j. Moskvo kaj Pekino fort'ig'is si'a'j'n lig'o'j'n ; sed ĉiu el ili defend'as si'a'j'n interes'o'j'n … kiu'j ne ĉiam kongru'as.



de  Isabelle Fac'o'n

Dum En la Okcident'o la koment'ist'o'j volont'e kaj prav'e montr'as la mal'ekvilibr'a'j'n punkt'o'j'n de potenc'o inter Ruslando kaj Ĉin'uj'o, kiu laŭ ili en la perspektiv'o pov'as nur mal'util'i al ili'a kun'labor'ad'o, la gvid'ant'o'j de tiu'j du land'o'j ne ĉes'as komunik'i pri la solid'ec'o de si'a partner'ec'o kaj montr'i grand'a'n reciprok'a'n konfid'o'n.

Ek'de la inter'naci'a kriz'o kaŭz'it'a de la aneks'o de Krimeo kaj de la konflikt'o en Donbaso en 2014, la du'flank'a rilat'o, laŭ rus'a politik'scienc'ist'o, ating'is la stat'o'n de “entent'o”. Tio signif'as “reciprok'a'j'n empation kaj kompren'o'n sur plej alt'a politik'a nivel'o ; pli alt'a'n al'ir'o'n de la ĉin'a'j societ'o'j al la energi-resurs'o'j de Ruslando ; pli bon'a'n al'ir'o'n de la Liber'ig'a Popol'arme'o al la rus'a'j milit'a'j teĥnologi'o'j kaj pli mult'a'j'n okaz'o'j'n por uz'i la rus'a'n teritori'o'n por infra'struktur'a'j projekt'o'j, kiu'j lig'as Ĉin'uj'o'n al Eŭrop'o.” [1]

Efektiv'e, grav'a'j paŝ'o'j est'is far'it'a'j. En 2014 la rus'o'j, antaŭ'e re'ten'iĝ'em'a'j, akcept'is vend'i al la ĉin'a arme'o kontraŭ-aer'a'j'n sistem'o'j'n S-400 kaj ĉas'aviad'il'o'j'n Su-35. Ili'a komun'a kontraŭ'ec'o al la dis'met'o de uson'a'j kontraŭ'raket'a'j sistem'o'j en Azi'o instig'is la du parti'o'j'n komenc'i en tiu kamp'o kun'labor'ad'o'n cert'e modest'a'n, sed kun fort'a simbol'a valor'o. En Maj'o de 2014 la kontrakt'eg'o pri la gas'o'dukt'o Fort'o de Siberio est'is sub'skrib'it'a (vid'u la map'o'n) ; ceter'e, la ĉin'a'j resurs'o'j mild'ig'is la financ'a'n mal'facil'aĵ'o'n de la fabrik'o Iamal de likv'a natur'gas'o, pro la okcident'a'j sankci'o : la China National Petroleum Corporation [CNPC] reg'as nun 20 el'cent'o'j'n de la projekt'o, en kiu la Fondus'o de la Silk'o'voj'o (Silk Road Fund) ankaŭ part'o'pren'as, en alt'ec'o de 9,9 el'cent'o'j.

Konstant'a streĉ'it'ec'o ĝis la 1990-aj jar'o'j

Dum Inter'parol'ad'o en la publik'a radi'o-televid'o China Medi'a Group, la 6-an de Juni'o 2018, la prezid'ant'o Vladimir Putin, ĵus re'elekt'it'a, propon'is mal'streĉ'a'n kaj optimism'a'n kompren'o'n de la rilat'o de si'a land'o kun Ĉin'uj'o. Li kompar'is ĝi'n kun loĝ'dom'o, kiu “ĉiu'jar'e akir'as nov'a'j'n dimensi'o'j'n, nov'a'j'n etaĝ'o'j'n, kiu'j kresk'as ĉiam pli alt'e'n”, antaŭ ol kvalifik'i si'a'n koleg'o'n Xi Jinping “bon'a kaj fid'ind'a amik'o”. Li el'vok'is la ebl'ec'o'j'n de frukt'o'don'a'j inter'ag'ad'o'j en la kamp'o'j de robot'ig'o, de cifer'ec'ig'o kaj de art'e'far'it'a inteligent'o, kaj li gratul'as si'n pro la vigl'ec'o de la Organiz'aĵ'o de Kun'labor'ad'o de Ŝanghajo (OKŜ). Tiu “kun'kre'aĵ'o” sekv'is en 2001 al la grup'o de Ŝanghajo nask'it'a post la dis'fal'o de la USSR. En ĝi part'o'pren'as, krom la du land'o'j, Kazaĥ'uj'o, Taĝik'uj'o kaj Uzbek'uj'o. Ĝi en'karn'ig'as la zorg'o'n de Moskvo kaj Pekino stabil'ig'i tiu'n part'o'n de la centr'a Azi'o, kaj ĝi far'iĝ'is, laŭ s-ro Putin, “glob'a organiz'aĵ'o”, post la al'iĝ'o, en 2017, de Hind'uj'o [Barato] kaj Pakistano. [2]

Ankaŭ la rus'a loĝ'ant'ar'o sent'as si'n favor'a al Ĉin'uj'o. Laŭ opini-enket'o de la Centr'o Lev'ad'a en decembr'o 2017, tiu est'as konsider'at'a kiel “mal'amik'o” (vrag) de Ruslando nur de 2 el'cent'o'j de la enket'it'o'j – tre mal'proksim'e mal'antaŭ Uson'o (67 el'cent'o'j), Ukrain'uj'o (29 el'cent'o'j) kaj la Eŭrop'a Uni'o (14 el'cent'o'j). En ali'a enket'o, publik'ig'it'a en februar'o de 2018, 70 el'cent'o'j percept'as Ĉin'uj'o'n pozitiv'e, kaj nur 13 el'cent'o'j negativ'e.

Post la mal'varm'a milit'o la rus'a'j kaj ĉin'a'j instanc'o'j sam'grad'e koncentr'iĝ'as sur la intern'a dis'volv'ad'o, kio bezon'as favor'a'n inter'naci'a'n medi'o'n. Ili dezir'as super'i si'a'n konflikt'riĉ'a'n pas'int'ec'o'n kaj fin'e star'ig'i daŭr'em'a'j'n rilat'o'j'n de bon'a najbar'ec'o. Fakt'e, de la mal'egal'ec'a'j traktat'o'j de la 19-a jar'cent'o ĝis la ideologi'a'j streĉ'it'ec'o'j inter la du komun'ist'a'j potenc'o'j post la 1950-aj jar'o'j (vid'u la artikol'o'n de Serge Halimi : Hieraŭ revoluci'ul'o'j kaj rival'o'j), sen konsider'i disput'o'n pri la komun'a land'lim'o, kiu kulmin'is en 1969 per arm'it'a'j konflikt'o'j ĉe la river'o Usuri (insul'o Damanski por la rus'o'j, Zhenbao por la ĉin'o'j), la rilat'o'j ne est'is ĉiam simpl'a'j. Komenc'e de la 1990-aj jar'o'j, laŭ observ'o de ĉin'a esplor'ist'o, tiu konstant'a streĉ'it'ec'o est'as de ambaŭ flank'o'j percept'at'a kiel “pez'a obstakl'o por la politik'a, ekonomi'a kaj soci'a dis'volv'ad'o” [3] de ĉiu ; do neces'as liber'iĝ'i el tio.

La komun'ec'o de la vid'manier'o de la du land'o'j pri la neces'o star'ig'i bon'a'j'n rilat'o'j'n ebl'ig'is al ili trov'i inter'konsent'o'n pri la difin'o de la komun'a land'lim'o, kiu est'as kvar mil kilo'metr'o'j'n long'a. Tio ceter'e bezon'is cert'a'n temp'o'n, ĉar ĝi fin'iĝ'is nur en la jar'o 2005. La rus'o'j kaj la ĉin'o'j tiel super'is la ĉef'a'n mal'help'o'n, kiu dis'ig'is ili'n. Paralel'e ili stabil'ig'is si'a'j'n arme'a'j'n kaj sekur'ec'a'j'n rilat'o'j'n. En 2009 ili adopt'is dek'jar'a'n program'o'n de kun'labor'ad'o inter la lim'region'o'j, kiu en'ten'as 168 projekt'o'j'n ; ili ankaŭ star'ig'is du'flank'a'j'n reg'ist'ar'a'j'n labor'grup'o'j'n por pri'trakt'i aspekt'o'j'n, kiu'j ebl'e pov'us est'ig'i streĉ'iĝ'o'j'n : kontraŭ'leĝ'a'j migr'ad'o'j, kontraband'a var'trafik'o, medi'a'j problem'o'j …

La dezir'o ankr'i la du'flank'a'j'n rilat'o'j'n en konstru'em'a'n kaj pac'a'n etos'o'n nutr'iĝ'as el la reciprok'a promes'o ne en'miks'iĝ'i en la afer'o'j'n de la ali'a. La du ŝtat'o'j hav'as la sam'a'n mal'fid'o'n al tri'a'j part'o'j, al kiu'j ili atribu'as la intenc'o'n mal'stabil'ig'i ili'n. Moskvo sam'e kiel Pekino hav'as la prioritat'o'n konserv'i la reĝim'o'n. Nu, ĉe ambaŭ flank'o'j oni konsider'as ke, post la mal'varm'a milit'o, la okcident'a'j ŝtat'o'j, special'e Uson'o, ag'ad'is por sub'ten'i kaj eĉ organiz'i reĝim'ŝanĝ'o'j'n por serv'i si'a'j'n geopolitkajn kaj ekonomi'a'j'n interes'o'j'n. La “kolor'a'j revoluci'o'j” en la eks'a USSR est'as interpret'at'a'j tiel : dum Moskvo mal'trankvil'iĝ'is precip'e pro la kartvel'a (2003) kaj ukraina (2004) revoluci'o'j, Pekino est'is en fort'a zorg'o pro la “tulip'a revoluci'o” en Kirgiz'uj'o (2005), tim'ant'e ke tiu mal'stabil'ig'os si'a'n najbar'ec'o'n kaj sub'ten'os la sen'de'pend'ist'a'n sent'o'n en Xinjiang. [4] Ambaŭ reg'ist'ar'o'j vid'is ankaŭ la man'o'n de la Okcident'o en la “arab'a'j printemp'o'j”. Ili nur des pli bon'e inter'kompren'iĝ'as pri la demand'o de stabil'ec'o ĉe si'a'j land'lim'o'j, kie ili sent'as si'n “sub'met'it'a'j al ne'toler'ebl'a'j dev'ig'o'j (…) per la arme'a ĉe'est'o de Uson'o kaj per ties politik'a sub'ten'o al si'a'j alianc'an'o'j aŭ partner'o'j”. [5]

Tio tre cert'e klar'ig'as kial ne aŭ ankoraŭ ne ekzist'as fort'a'j streĉ'iĝ'o'j en tiu komun'a najbar'ec'o de la centr'a Azi'o. Pekino, kvankam ĝi rapid'e dis'volv'as si'a'n ekonomi'a'n ĉe'est'o'n post la jar'o 2000, zorg'em'e atent'as por ne konkurenc'i kun Moskvo pri ties politik'a kaj sekur'ec-rilat'a gvid'ant'ec'o en tiu part'o de si'a “proksim'a ekster'land'o”. Por tio ekzist'as histori'a fundament'o de kun'labor'ad'o : la du land'o'j, ek'de 1996, star'ig'is mult'flank'a'n platform'o'n – la grup'o'n de Ŝanghajo – por difin'i la ĉin'a'n-soveti'an land'lim'o'n kaj por al'front'i region'a'j'n mal'stabil'ec'o'j'n. Ruslando posed'as long'a'n land'lim'o'n kun Centr'azi'o (kun Kazaĥ'uj'o) ; Ĉin'uj'o ankaŭ, kun la region'o de Xinjiang, en la nord-okcident'o. La grup'o de Ŝanghajo, far'iĝ'int'e la OKŜ, nun koncentr'iĝ'as al la risk'o de “teror'ism'o, ekstrem'ism'o kaj separ'ism'o”. Rus'o'j kaj ĉin'o'j kompren'ebl'e dev'is neniel pen'i por inter'kompren'iĝ'i pri tiu demand'o. Ek'de la du'a milit'o de Ĉeĉen'uj'o la unu'a'j efektiv'e lig'as separ'ism'a'n danĝer'o'n en Kaŭkazio kun la radikal'a islam'ism'o, kaj la du'a'j en la islam'an'a Xinjiang. Ceter'e, loĝ'ant'o'j el tiu'j du zon'o'j al'iĝ'is al la Organiz'aĵ'o de Islam'a'j Ŝtat'o'j (OIŜ).

Kvankam ili gard'as si'n aprob'i la ag'ad'o'j'n de Moskvo en Ukrain'uj'o, ĉin'a'j oficial'ul'o'j emfaz'is, ke “la ĉin'a'j diplomat'o'j kaj gvid'ant'o'j (…) konsci'as pri tio, kio konduk'is al la [ukraina] kriz'o, inkluziv'e de la seri'o de “kolor'a'j revoluci'o'j” sub'ten'at'a'j de la Okcident'o en post'soveti'a'j ŝtat'o'j kaj pri la prem'o far'it'a al Rus'uj'o per la ekspansi'o de la NATO [Nord-Atlantik'a Trakt'ad-Organiz'aĵ'o] orient'e'n.” [6] Ruslando si'a'flank'e, kvankam ĝi daŭr'e asert'as si'a'n neŭtral'ec'o'n pri la demand'o de la sud'ĉin'a mar'o, apog'as la ĉin'a'n denunc'o'n de la mal'stabil'ig'a rol'o de Uson'o en tiu spac'o. Iom'et'e el'ir'ant'e el si'a tradici'a rezerv'o, ĝi en 2016 akcept'is part'o'pren'i en komun'a'j milit'ŝip'ar'a'j ekzerc'o'j en la sud'ĉin'a mar'o (cert'e ekster la kontest'at'a'j zon'o'j). [7] En la sekv'a jar'o la du milit'ŝip'ar'o'j ekzerc'is kun'e en la Balt'a Mar'o, unu el la zon'o'j de alt'a streĉ'it'ec'o inter Ruslando kaj la NATO en la last'a'j jar'o'j.

La du land'o'j est'as do intim'e inter'konsent'a'j pri sufiĉ'e mult'a'j du'flank'a'j kaj inter'naci'a'j tem'o'j. Tamen, en si'a bilanc'o de la diplomati'a jar'o 2017, la influ'hav'a Rus'a Konsil'ant'ar'o pri Inter'naci'a'j Afer'o'j (RKIA) menci'is, inter la tem'o'j de 2018, la kresk'ant'a mal'simetri'o de la politik'a'j kaj ekonomi'a'j rilat'o'j kun Pekino. Ĝi taks'is ke unu el la ĉef'a'j cel'o'j de la diplomati'a ag'ad'o de Moskvo dev'as est'i pli'bon'ig'i ĝi'a'n kvalit'o'n. [8]

Kun'labor'ad'o en la rus'a ekstrem'orient'o

Mult'rilat'e la fort'rilat'o invers'iĝ'is mal'favor'e al Ruslando dum la last'a kvar'on'jar'cent'o, precip'e sur ekonomi'a kamp'o. Ĉar la rilat'o'j est'as bon'a'j, tiu ĉi kresk'ant'a mal'ekvilibr'o ne est'is de Ruslando sistem'e analiz'at'a kiel minac'o por si'a sekur'ec'o kaj si'a suveren'ec'o. Tamen ĝi kontraŭ'as ĝi'a'n ambici'o'n de potenc'o. La mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) de Ĉin'uj'o, la du'a ekonomi'o de la planed'o kun 17,7 el'cent'o'j de la mond'a MEP (laŭ aĉet'pov'o) laŭ la Inter'naci'a Mon-Fondus'o, est'as dek'obl'e pli grand'a ol tiu de Ruslando, kiu situ'as en la dek-du'a lok'o, kun 3,19 el'cent'o'j de la mond'a MEP. Kaj dum por Ruslando Ĉin'uj'o ek'de 2010 est'as la unu'a komerc'a partner'o (15 el'cent'o'j de ĝi'a ekster'a komerc'o), Ruslando por la ĉin'o'j trov'iĝ'as nur en la naŭ'a rang'o de si'a'j partner'o'j. En 2014, kiam la ĉin'a-rus'a komerc'o ating'is 95 miliard'o'j'n da dolar'o'j (kontraŭ 16 miliard'o'j en 2003), tiu inter Ĉin'uj'o kaj la Eŭrop'a Uni'o ating'is 615 miliard'o'j'n, kaj 555 miliard'o'j'n kun Uson'o.

La struktur'o mem de la du'flank'a'j inter'ŝanĝ'o'j est'as problem'a : Ruslando eksport'as precip'e krud'material'o'j'n kaj import'as il'maŝin'o'j'n kaj industri'a'j'n ekip'aĵ'o'j'n. Ceter'e tiu est'as unu el la kial'o'j pro kiu'j Moskvo, malgraŭ mal'facil'a'j arbitr'aĵ'o'j (respekt'o de la intelekt'a propriet'o kaj konkurenc'o sur la mond'merkat'o'j de arm'il'o'j), decid'is post 2014 trans'ir'i nov'a'n sojl'o'n en la arm'il'vend'ad'o (S-400, Su-35). Ceter'e Ĉin'uj'o invest'as mult'e pli en Ruslando ol invers'e. [9]

Mal'ekvilibr'o'j ekzist'as ankaŭ en la lim'region'o. La situaci'o de la rus'a Ekstrem'orient'o (sen'industri'iĝ'o, sen'popol'iĝ'o, …) est'as rigard'at'a de la instanc'o'j el vid'punkt'o de naci'a sekur'ec'o : la ebl'o perd'i suveren'ec'o'n en tiu part'o de la teritori'o est'as taks'at'a kiel real'a, se la dis'volv'o-program'o'j mal'sukces'as. Kvankam oni ne dir'as tio'n, la percept'o de tiu danĝer'o est'as part'e lig'it'a kun la demografi'a'j mal'simetri'o'j kun Ĉin'uj'o (1,1 loĝ'ant'o en kvadrat'kilo'metr'o, kontraŭ 100 aŭ pli por la provinc'o'j de Nord-Ĉin'uj'o), [10] kaj kun la ĉin'a ekonomi'a aktiv'ec'o, kiu tie evolu'as ek'de la 1990-aj jar'o'j kaj tiel re'aktiv'ig'as la iam'a'j'n streĉ'it'ec'o'j'n lig'it'a'j'n kun la status'o de tiu'j teritori'o'j en la komun'a histori'o. Jam fin'e de la 19-a jar'cent'o la mal'fort'ec'o de la kontrol'o de la rus'a ŝtat'o super la region'o'j de Amur kaj de Primorje okaz'ig'is la star'ig'o'n de enklav'o'j, kiu'j est'is sub fakt'a reg'ad'o de ĉin'a'j komerc'a'j gild'o'j, kies ag'ad'o'n Kreml'o prov'is redukt'i. [11] Komenc'e de la 1990-aj jar'o'j ĉin'a'j komerc'ist'o'j penetr'is la ekstrem-orient'a'n rus'a'n merkat'o'n, kiu tiam karakteriz'iĝ'is per fort'a'j mank'o'j, kaj eksport'is tie'n mult'a'j'n var'o'j'n de ĉiu'tag'a'j konsum'ad'o. En la flu'o de la jar'o'j tiu ĉin'a ĉe'est'o divers'iĝ'is : daŭr'e komerc'o, sed ankaŭ kamp'kultur'o, konstru'ad'o, ktp. [12] La rus'a part'o ceter'e ne ĉiam montr'as si'n tre em'a en la real'ig'o de tiu program'o. En tio trov'iĝ'as la kun'efik'ad'o de la mank'o de financ'a'j rimed'o'j kaj de la burokrati'a inert'o, sed ankaŭ de ia dub'senc'a si'n'ten'o de la lok'a'j kaj federaci'a'j instanc'o'j vid'e al la ĉin'a ekonomi'a ĉe'est'o. Ruslando vol'as konserv'i la reg'ad'o'n : en 2012 ĝi kre'is ministr'ej'o'n pri dis'volv'ad'o de la ekstrem'orient'o, konstru'is la kosm'o'drom'o'n (raket-lanĉ'ej'o'n) Vostoĉni, modern'ig'is la fer'voj-lini'o'n Bajkal-Amur (BAM), re'ekvilibr'ig'is si'a'n ekster'a'n politik'o'n al Azi'o …

Cert'e, Moskvo rezign'e akcept'is la ide'o'n, ke la dis'volv'ad'o de la ekstrem'orient'o postul'as ekster'land'a'j'n invest'o'j'n. Sed Ruslando prefer'us ke ili ven'u el mult'a'j flank'o'j ; kaj, kvankam ĝi konced'as, ke sen ekster'land'a'j labor'ist'o'j la region'a dis'volv'ad'o ne facil'os, ĝi prefer'as ankaŭ tie, ke ili est'u divers'de'ven'a'j. La ankoraŭ tre relativ'a sukces'o de la dispon'o'j por re'lanĉ'i la ekstrem'orient'o'n nutr'as ĝi'a'n konstant'a'n tim'o'n, ke, “se oni tro mal'ferm'as si'n al la ĉin'a najbar'o, la Ekstrem'orient'o definitiv'e rest'os en la rol'o de simpl'a liver'ant'o de krud'material'o'j, kontraŭ ĉia esper'o de divers'ig'o.” [13]

Ruslando prov'as ankaŭ brems'i la ĉin'a'n ekonomi'a'n ekspansi'o'n en Centr'azi'o. Ekzempl'e, en la kadr'o de la OKŜ, ĝi rifuz'is (kun Kazaĥ'uj'o) la star'ig'o'n de liber'komerc'a zon'o, kaj ankaŭ tiu'n de dis'volv'o-bank'o. [14] Tiu est'is ankaŭ unu el la komenc'a'j cel'o'j de la star'ig'o de la Eŭrop-Azi'a Ekonomi'a Uni'o (EEU), organiz'aĵ'o de ekonomi'a integr'iĝ'o inter Ruslando kaj kvar sovetiaj eks'respublik'o'j (Armen'uj'o, Belorus'uj'o, Kazaĥ'uj'o, Kirgiz'uj'o) lanĉ'it'a en januar'o de 2015. La ag'o'spac'o'j de Moskvo tamen rest'as lim'ig'it'a'j, ĉar tiu'j ŝtat'o'j ne hezit'as sub'skrib'i du'flank'a'j'n kontrakt'o'j'n kun Pekino (energi'o, invest'o'j …), kiam ili taks'as ke tio serv'as ili'a'n interes'o'j'n. Ruslando ne pez'as mult'e front'e al la financ'a fort'eg'o de Ĉin'uj'o, kiu'n la projekt'o de nov'a'j “silk'o'voj'o'j” (Belt and Road Initiative, Bri) dev'us instig'i don'i pli da kredit'o'j al la centr'azi'a'j land'o'j (ĝi mem dev'as uz'i prunt'o'j'n de la ĉin'a'j ŝtat'a'j bank'o'j, en oft'e krud'a'j kondiĉ'o'j de inter'trakt'ad'o).

Krom'e, post la aneks'o de Krimeo, la membr'o'ŝtat'o'j de la EEU montr'as si'n mult'e pli mal'fid'em'a'j en si'a'j proksim'iĝ'o'j kun Ruslando. Moskvo ŝajn'as est'i perd'int'a la grad'o'n de simpati'o, kiu region'e favor'is ĝi'n front'e al Ĉin'uj'o, kies potenc'o mal'trankvil'ig'as. Sam'e kiel ĝi dev'is konstat'i ke la ĉin'a'j invest'o'j ne obe'as geopolitik'a'j'n konsider'o'j'n lig'it'a'j'n kun la ĉin'a-rus'a “grand'a inter'kompren'iĝ'o”, sed la cel'o'j'n de ekonomi'a raci'ec'o, Ruslando konstat'as, ke la ĉin'a vigl'ec'o en Centr'azi'o ne mal'fort'iĝ'as pro ĝi'a'j rifuz'o'j kaj mal'trankvil'iĝ'o'j (tio ĝust'as ankaŭ pri Kaŭkazio kaj Ukrain'uj'o, membr'o'j de la Bri). [15] En la plej bon'a kaz'o ĝi sukces'as “sav'i la vizaĝ'o'n” – sufiĉ'e supr'aĵ'e por la moment'o – pro la komun'a anonc'o de la rus'a kaj ĉin'a prezid'ant'o'j, en Maj'o de 2015, laŭ kiu la Bri kaj la EEU est'u kun'lig'ot'a'j. Neni'u sci'as, ĉu la sub'skrib'o, tri jar'o'j'n post'e, de traktat'o de ekonomi'a kaj komerc'a kun'labor'ad'o inter Ĉin'uj'o kaj la EEU (dogan'a'j kontrol'o'j, intelekt'a propriet'o, inter'sektor'a kun'labor'ad'o kaj publik'a'j merkat'o'j, elektron'ik'a komerc'o, konkurenc'o …) hav'os pli da palp'ebl'a'j efik'o'j.

La ĉin'a-rus'a strategi'a partner'ec'o est'as, en 2018, solid'a pro la soif'o je stabil'ec'o de la du land'o'j kaj pri ili'a komun'a rifuz'o de ĉia inter'ven'o de la Okcident'o, kun Uson'o ĉe'pint'e, en ili'a'n rekt'a'n najbar'ec'o'n. Tiu fortik'a fundament'o tamen ne signif'as, ke la du potenc'o'j konsider'as si'n dev'ig'at'a'j sistem'e kun'ord'ig'i si'n pri la grand'a'j inter'naci'a'j dosier'o'j – kvankam ĉiu evit'as ĉi'a'n iniciat'o'n, kiu pov'us ĝen'i la ali'a'n, pro mank'o de ĝi'a sub'ten'ad'o en la tem'o'j de strategi'a grav'ec'o. Ceter'e Ĉin'uj'o, la fort'a part'o de la du'op'o, sekv'as si'a'n voj'o'n kaj lud'as si'a'n propr'a'n melodi'o'n. Ĝi vol'as invest'i en Ruslando nur se la projekt'o'j est'as ekonomi'e konvink'a'j kaj ne sekv'as ĝi'a'n akr'a'n kritik'ad'o'n de la Okcident'o, kun kiu ĝi divid'as ampleks'a'j'n ekonomi'a'j'n interes'o'j'n.

Moskvo dev'as pri'trakt'i la faktor'o'j'n, kiu'j grand'ig'as la diferenc'o'n de potenc'o, kiu erozi'as ĝi'a'n bild'o'n kaj kiu ebl'e en'danĝer'ig'as ĝi'a'n sekur'ec'o'n. Pro tio kelk'foj'e re'aper'as defend'a si'n'ten'o, kiu kontribu'is al la fiask'o de aĉet'o de 14 el'cent'o'j de la kapital'o de la petrol'kompani'o Rosneft de la konsorci'o CEFC China Energy. Ĝis nun Moskvo kontent'iĝ'is regul'ig'i la “ĉin'a'n risk'o” per la klopod'o star'ig'i rilat'o'n de konfid'o por redukt'i la font'o'j'n de frot'iĝ'o. Ĝi'a diplomati'a kaj milit'a diplomati'o en la Proksim-Orient'o en la moment'o re'seren'ig'as ĝi'n per vid'ebl'a re'ekvilibr'ig'o de la fort'rilat'o. Kvankam la buĝet'o de la ĉin'a defend'o rest'as tre super'a (150 miliard'o'j da dolar'o'j en 2017, kontraŭ 45,6 miliard'o'j da dolar'o'j por Ruslando, laŭ la Inter'naci'a Institut'o de Strategi'a'j Stud'o'j [IISS]), Moskvo est'as eg'e antaŭ ĝi en atom'arm'ad'o.

Ruslando atend'as ke Pekino don'u garanti'o'j'n por si'a intenc'o super'i la ekonomi'a'j'n mal'simetri'o'j'n – per industri'a'j kun'labor'ad'o'j, kontribu'aĵ'o'j al dis'volv'ad'o de infra'struktur'o'j, kiu'j tiom mank'as al Ruslando. Sed ne cert'as, ke Ĉin'uj'o vid'as tio'n sam'e : kvankam ĝi respekt'as si'a'n partner'o'n, ĝi ne sent'as si'n dev'ig'at'a adapt'i si'a'n ritm'o'n al ties, pri io ajn tem'o. La pilk'o est'as do en la kamp'o de Moskvo. Ĉu tio instig'os ĝi'n rapid'ig'i si'a'n ekonomi'a'n modern'ig'o'n kaj dis'volv'i pli mal'ferm'it'a'n al'ir'o'n al la inter'naci'a'j rilat'o'j ?

Isabelle Fac'o'n.


La aŭtor'o

Isabelle Fac'o'n
Esplor'ist'in'o ĉe la Fondation pour la recherche stratégique (FRS) kaj docent'o ĉe la l’École polytechnique.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Dmitri Trenin, “Rus'si'a’s Asia strategy : Bolstering the eagles eastern wing”, Rus'si'e.Ne'i. Visions, n-ro 94, Institut français des relations internationales (IFRI), Parizo, juni'o 2016.

[2] Ndlr. La OKŜ en'ver'e ne hav'as ideologi'a'n unu'ec'o'n : Hind'uj'o kaj Pakistano al'front'iĝ'as en Kaŝmir'o, dum Hind'uj'o kaj Ĉin'uj'o daŭr'e ne regul'ig'is si'a'j'n lim'problem'o'j'n.

[3] Yang Cheng, “Sin'o-Rus'si'a'n border dynamics in the Soviet and post-Soviet er'a : A Chinese perspective”, sep'a konferenc'o de Berlino pri la sekur'ec'o en Azi'o, 1-an kaj 2-an de Juli'o 2013.

[4] Kp Marc Lanteigne, “Rus'si'a, China and the Shanghai Cooperation Organization : Diverging security interests and the « Crimea effect »”, en Helge Blakkisrud kaj Elan'a Wilson Rowe (sub la dir. de), Rus'si'a’s Tur'n to the East : Domestic Policymaking and Regional Cooperation, Palgrave Macmillan, Basingstoke (Brit'uj'o), 2018.

[5] Dmitri Trenin, “Rus'si'a’s Asia strategy…”, v.c.

[6] Fu Ying, “How China sees Rus'si'a”, Foreign Affairs, Nov'jork'o, Januar'o-Februar'o 2016. S-in'o Fu Ying est'as prezid'ant'o de la Komitat'o pri ekster'land'a'j afer'o'j de la Popol'a Naci'a Kongres'o.

[7] Vd Didier Cormorand, “Et pour quelques rochers de plus” [“Kaj por kelk'a'j krom'a'j rok'o'j”], Le Mond'e diplomatique, Juni'o 2016.

[8] “La ekster'a politik'o de Ruslando : rigard'o al 2018” (en la rus'a). RSMD, raport'o n-ro 36, Moskvo, 2017.

[9] lga Alexeeva kaj Frédéric Lasserre, “L’évolution des relations sin'o-russes vue de Moscou : les limites du rapprochement stratégique” [“La evolu'o de la ĉin'a'j-rus'a'j rilat'o'j vid'at'a de Moskvo : la lim'o'j de la strategi'a proksim'iĝ'o”], Perspectives chinoises, n-ro 3, 2018, Parizo (aper'ont'a).

[10] Je'a'n Radvanyi, “Les paradoxes de l’Extrême-Orient russe : façade mari'tim'e dépressive cherche nouveaux moteurs de croissance”, Regards de l’Observatoire franc'o-russe, Cherche Midi, Parizo, 2015.

[11] Mali'n Østervik kaj Natasha Kuhrt, “The Rus'si'a'n Far East and Rus'si'a'n security policy in the Asia-Pacific regi'o'n”, en Rus'si'a’s Tur'n to the East …, v.c.

[12] Je'a'n Radvanyi, “Les paradoxes de l’Extrême-Orient russe …, v.c.]

La program'o pri kun'labor'ad'o atest'as pri tio, la du reg'ist'ar'o'j de kelk'a'j jar'o'j prov'as pli bon'e orient'i kaj en'kadr'ig'i la ekonomi'a'j'n rilat'o'j'n inter la region'o'j de la ĉin'a nord'orient'o kaj la rus'a ekstrem'orient'o : Pekino, en si'a zorg'o por region'a dis'volv'ad'o – la ekstrem'orient'o kiel “natur'a” merkat'o de la ĉin'a nord'orient'o –, kaj Moskvo, en zorg'o por reg'ad'o.[[Kp Tobi'as Holzlehner, “Economies of trust. Informality and the stat'e in the Rus'si'a'n-Chinese borderland”, en Caroline Humphrey (sub la dir. de), Trust and Mistrust in the Economies of the China-Rus'si'a Borderlands, Amsterdam University Press, 2018.

[13] Je'a'n Radvanyi, “Les paradoxes de l’Extrême-Orient russe …, v.c.

[14] Alexander Gabuev, “Taming the drag'o'n : How can Rus'si'a benefit from Chinas financial ambitions in the SCO ?”, 19-an de Mart'o 2015, http://eng.globalaffairs.ru.

[15] KpChine-Rus'si'e : Moscou à l’initiative fac'e aux nouvelles routes de la soie chinoises”, Revu'e Défense nationale, n-ro 811, Parizo, Juni'o 2018.


Akcept'ej'o >> 1a aŭgust'o 2018

Teĥnik'a revoluci'o, geopolitik'a ŝancel'iĝ'o – Elektro'aŭt'o, or'pluv'o por Ĉin'uj'o


Ĉes'ig'i la retro'efik'a'j'n petrol'o'n kaj gas'o'n : jen la promes'o'j de la elektr'a'j aŭt'o'j. Sed la aktual'a entuziasm'o kaŝ'as la nov'a'j'n polu'ad'o'j'n kaj la geopolitik'a'j'n de'pend'ec'o'j'n, kiu'j'n tiu revoluci'o implic'as. Ĉar, pro si'a monopol'o pri cert'a'j krud'material'o'j, Ĉin'uj'o pov'us far'iĝ'i la mond'a ĉef'urb'o de la aŭtomobil'o.



de  Guillaume Pitron

“Viv'u la elektr'a aŭt'o !”, jam en 2009 proklam'is s-ro Carlos Ghosn, ĝeneral'a direktor'o de la grup'o Renault. [1] “Vi pov'as vetur'i sen'pag'e, por ĉiam, per la sun'radi'o'j”, al'don'is en 2013 s-ro El'o'n Musk, tiu de la uson'a grup'o Tesl'a. [2] En Ĉin'uj'o la ĉef'ministr'o Li Keqiang laŭd'as la al'ven'o'n de tiu'j nov'a'j vetur'il'o'j kiel rimed'o'n por “fort'ig'i la ekonomi'a'n kresk'o'n kaj por protekt'i la medi'o'n”. [3] Tiel la interes'o pri la elektr'a aŭtomobil'o re'nask'iĝ'as, pli ol jar'cent'o'n post la rekord'o de La Jamais-Contente [“La Neniam-Kontent'a”], elektr'a vetur'il'o kiu la unu'a sukces'is super'i la rapid'o'n de cent kilo'metr'o'j hor'e, en Achères, apud Parizo … en 1899.

La planed'o hav'as hodiaŭ kvar'dek sep urb'eg'o'j'n de pli ol dek milion'o'j da loĝ'ant'o'j, kaj tiu rapid'eg'a urb'ig'o met'as la aer-polu'ad'o'n – kaŭz'o de milion'o'j da antaŭ'temp'a'j mort'o'j – inter la plej grand'a'j'n zorg'o'j'n de kvar miliard'o'j da urb'an'o'j. La fraŭd'o de la aŭtomobil-konstru'ist'o'j por mask'i la danĝer'ec'o'n de la dizel'a'j motor'o'j eĉ kresk'ig'is la mal'fid'o'n al la brul'aĵ-motor'o'j. Kaj la sub'skrib'o de la Pariza Inter'konsent'o pri la klimat'o fiks'as tut'mond'a'n ag'ad-kadr'o'n por redukt'i la el'las'o'j'n de forc'ej'efik'a'j gas'o'j, inter kiu'j la sektor'o de la transport'o'j okup'as hodiaŭ 14 el'cent'o'j'n.

Ĉar la brul'aĵ'motor'a'j model'o'j, kiu'j konsum'as tri litr'o'j'n por cent kilo'metr'o'j, ne hav'is la esper'it'a'n sukces'o'n, do al kia'j energi'o'j turn'iĝ'i ? De antaŭ du'on'jar'cent'o la serĉ'ad'o de nov'a'j motor'princip'o'j (vid'u mal'supr'e la glos'ar'o'n) konduk'is al sam'e febr'a'j kiel efemer'a'j entuziasm'o'j : injekt'ad'o Vix, kiu baz'iĝ'as sur uz'ad'o de akv'o (1970-aj jar'o'j), dizel'a'j motor'o'j (1980-aj jar'o'j), partikl'o-filtr'il'o'j (1990-aj jar'o'j), kamp'kultur'a'j brul'aĵ'o'j (2000-aj jar'o'j) … Dum oni atend'as, ke la brul'ĉel'o si'a'vic'e vek'u la entuziasm'o'n, la elektr'a energi'o est'as hodiaŭ prezent'at'a kiel la plej bon'a anstataŭ'a teĥnik'o.

“La elektr'o est'as energi'o, kiu'n oni bon'e reg'as, kaj la produkt'ad'a infra'struktur'o jam dispon'ebl'as, klar'ig'as s-ro je'a'n-François Belongey, respond'ec'ul'o pri la aŭtomobil-sektor'o ĉe EY, kabinet'o de ekspertiz'o. Tiu'j vetur'il'o'j est'as percept'at'a'j kiel ne kaŭz'ant'a'j karbon'o'n.” Laŭ ĵus'a enket'o, pli ol ok franc'o'j el dek pens'as, ke la 100-el'cent'e elektr'a'j aŭt'o'j ebl'ig'as redukt'i la medi'a'n damaĝ'o'n kaŭz'at'a'n de la transport'o. [4] Tio'n konfirm'as la Fond'aĵ'o por la natur'o kaj la hom'o (FNH laŭ la franc'a), star'ig'it'a de s-ro Nicolas Hulot, hodiaŭ ministr'o pi ekonomi'a kaj solidar'a trans'ig'o, kaj laŭ kiu “la medi'a'j atut'o'j de la elektr'a vetur'il'o est'as implic'it'e lig'it'a'j kun la real'ig'o de la energi-trans'ir'o” [5] – malgraŭ ke ekzist'as mult'e pli sobr'a'j analiz'o'j (vid'u … sub'e [encadré p. 11]).

Impost'a'j instig'o'j kaj sub'ten'o'j al nov'ig'ad'o

La anonc'o de Ĉin'uj'o, en Septembr'o de 2017, ke ĝi el'labor'as kalendar'o'n por mal'permes'i vend'o'n de benzin-vetur'il'o'j, sen'dub'e en la jar'o'j 2030-2040, send'is decid'a'n signal'o'n, akcept'it'a'n ankaŭ en okcident'a'j land'o'j. German'uj'o kaj Nederlando plan'as la mal'permes'o'n de brul'aĵ-mov'at'a'j vetur'il'o'j ek'de 2025. En Franc'uj'o, en juli'o de 2017, s-ro Hulot eĉ fiks'is la sam'a'n cel'o'n ĉe 2040. En Barato la reg'ist'ar'o ne vol'as ke “unu sol'a petrol'a aŭ gas'a vetur'il'o” est'u vend'at'a post 2030. La grand'a'j urb'o'j oft'e spron'as : en 2017 la urb'a'j konsil'ant'o'j de dek'o da urb'eg'o'j, ekzempl'e Parizo, Los-Anĝeleso, Auckland kaj Kap'urb'o, promes'is akir'i nur bus'o'j'n kun neni'a el'las'o ek'de 2025, kaj mal'permes'i la el'las'o'j'n de karbon'di'oksid'o en grav'a'j zon'o'j de si'a'j urb'o'j ek'de 2030. [6]

Kelk'a'j ŝtat'o'j met'as si'a'n tut'a'n pez'o'n en la batal'o'n, kun impost'o kiel lev'il'o. En Uson'o la akir'ant'o de elektr'a vetur'il'o pov'as esper'i ĝis 7.500 dolar'o'j'n (6.400 eŭr'o'j'n) da impost-redukt'o, dum en German'uj'o li ne pag'as impost'o'n dum dek jar'o'j. La instig'o'j koncern'as ankaŭ la regul'o'j'n. En Kalifornio kaj en cert'a'j ĉin'a'j urb'eg'o'j la elektr'a'j vetur'il'o'j hav'as al'ir'o'n al voj'o'j rezerv'it'a'j al kolektiv'a'j transport'o'j. Neces'as ankaŭ proviz'i la teritori'o'n per re'ŝarg'ej'o'j : pli ol 47.000 unu'o'j en Uson'o en 2017 ; preskaŭ 214.000 en Ĉin'uj'o. La sub'ten'o'j al nov'ig'ad'o ne est'as neglekt'at'a'j. En 2017 Brit'uj'o anonc'is invest'o'n de 246 milion'o'j da pund'o'j (217 milion'o'j da eŭr'o'j) en program'o por far'i la land'o'n referenc'o pri elektr'a'j bateri'o'j.

Tiu trans'form'o kun ekologi'a'j virt'o'j cert'ig'as nov'a'n kresk'o'n. Kvankam la elektr'a'j aŭtomobil'o'j kovr'is nur 1 el'cent'o'n de la mond'a aŭtomobil-merkat'o en 2017 (kaj la hibrid'o'j ankaŭ 1 el'cent'o'n), ili'a'j vend'o'j en Franc'uj'o tiu'jar'e kresk'is 17-el'cent'e, dum la ĉiom'a aŭtomobil-vend'o'j progres'is mal'pli ol 5-el'cent'e. [7], por mond'merkat'o taks'at'a je 82 miliard'o'j da eŭr'o'j.

Ekologi'a panace'o, font'o de riĉ'aĵ'o'j kaj de dung'o'j : unu'a'vid'e la trans'form'o al “ĉio elektr'a” evident'as. “Frenez'o”, “mank'o de distanc'o”, “en'am'iĝ'a blind'ec'o”, re'bat'i, kontraŭ ĉia atend'o, s-ro Carlos Tavares dum la aŭtomobil-ekspozici'o de Frankfurto en Septembr'o de 2017. “La tut'a ĉi agit'iĝ'o, tiu ĥaos'o pov'as re'turn'i si'n kontraŭ ni, ĉar ni est'os far'int'a'j la mal'bon'a'j'n decid'o'j'n.” La prezid'ant'o de la direkt'ej'o de la grup'o PSA ne vol'as ke “en tri'dek jar'o'j iu'j aŭ ali'a'j mal'kovr'os, ke io ne est'as tiel bel'a kiel ŝajn'as”. Li cit'as la problem'o'j'n lig'it'a'j'n kun la re'ciklad'o de la bateri'o'j aŭ kun la “mastr'um'ad'o de la mal'oft'eg'a'j krud'material'o'j” [8]

La trans'ir'o al la elektr'a transport'o efektiv'e implic'as modif'ad'o'n de ni'a konsum'ad'o de natur'resurs'o'j. Dum ni est'as hodiaŭ larĝ'e de'pend'a'j de la petrol'o, ni'a'j transport-manier'o'j pov'us montr'iĝ'i de pli kaj pli de'pend'a'j de tri'dek'o da mal'oft'eg'a'j metal'o'j. Galium'o, tantal'o, kobalt'o, platin'oid'o'j, tungsten'o [volfram'o], mal'oft'eg'a'j mineral'o'j : unu min'ej'o hav'as nur eg'e mal'grand'a'j'n kvant'o'j'n de tiu'j metal'o'j kun fabel'e bon'a'j elektron'ik'a'j, optik'a'j kaj magnet'a'j ec'o'j. Sen ili preskaŭ ĉiu'j vend'at'a'j elektr'a'j vetur'il'o'j rest'us sen'mov'a'j. Ekzempl'e oni trov'as ĝis tri kilo'gram'o'j'n kaj du'on'o da mal'oft'eg'a'j mineral'o'j – klas'o de dek kvin metal'o'j – en la elektro-magnet'o'j, de dek ĝis du'dek kilo'gram'o'j da kobalt'o kaj ĝis ses'dek kilo'gram'o'j da mal'pli mal'oft'eg'a mineral'o, liti'o, en la bateri'o de unu sol'a vetur'il'o. Ali'a, la ceriumo, met'iĝ'as sur la front'fenestr'o por evit'i grat'aĵ'o'j'n. En la kabin'o, la ekran'o'j de likv'a'j kristal'o'j en'ten'as eŭropi'o'n kaj ceri'o'n …

Nu, la el'min'ad'o kaj rafin'ad'o de tiu'j material'o'j okaz'as per procez'o'j tre polu'ant'a'j. Tiu real'o okul'frap'as en Ĉin'uj'o, land'o kiu produkt'as la grand'a'n pli'mult'o'n de tiu'j resurs'o'j. La aŭtonom'a region'o Intern'a Mongol'uj'o, mond'e plej grav'a zon'o de el'min'ad'o kaj de rafin'ad'o de mal'oft'eg'a'j mineral'o'j, nord-okcident'e de Pekino, est'as detru'it'a de sub'ĉiel'a'j min'ej'o'j. Apud la fabrik'o'j de la min'ej'a gigant'o Baogang, en la okcident'o de tiu region'o, grand'eg'a art'e'far'it'a rezerv'ej'o, la Weikuang Dam, intermit'e trans'bord'iĝ'as en la Flav'a'n River'o'n (Huang He), post kolekt'i la venen'a'j'n el'flu'aĵ'o'j'n de la fabrik'o'j, kiu'j pri'trakt'as la mineral'o'j'n.

En Dalahai, loĝ'lok'o el brik'o'j kaj tegol'o'j aparten'ant'a al la rezerv'ej'o, la kelk'mil'o'j da loĝ'ant'o'j, kiu'j ne for'ir'is, spir'ad'as, trink'ad'as kaj manĝ'ad'as la venen'a'j'n el'ĵet'aĵ'o'j'n de la ĉirkaŭ'a'j rafin'ad-fabrik'o'j. S-in'o Li Xinxia, 54-jar'a, konfid'as al ni, ke post medicin'a'j test'o'j la lok'o est'is krom'nom'at'a “la kancer-vilaĝ'o” : “Ni sci'as, ke ni spir'ad'as venen'a'n aer'o'n kaj ke ni ne viv'os plu long'a'n temp'o'n.” Pur'ig'ad'o de unu tun'o da mal'oft'eg'a'j mineral'o'j polu'as almenaŭ du'cent kubaj metr'o'j da akv'o. [9] La kamp'ul'o'j kaj la loĝ'ant'o'j de la min'ej'a'j region'o'j est'as do sub'met'it'a'j al fort'a akv'o-stres'o. En Ĉilio, la mond'a plej grand'a produkt'ist'o de kupr'o, la akv'o-deficit'o est'as tiom grand'a, ke ek'de la jar'o 2016 la min'ej'a'j grup'o'j dev'os uz'i 50 el'cent'o'j'n da sens'al'ig'it'a mar'akv'o [10] – proced'o, kiu est'as ekstrem'e energi'vor'a. La kaz'o'j de polu'ad'o kaŭz'at'a de el'min'ad'o kaj rafin'ad'o de mal'oft'eg'a'j mineral'o'j observ'ebl'as en Ĉilio, en la Demokrati'a Respublik'o Kongo (DRK), en Uson'o aŭ ankaŭ en Kazaĥ'uj'o, kaj montr'as surpriz'a'n paradoks'o'n : la ek'uz'ad'o de vetur'il'o'j laŭd'at'a'j pro si'a pur'ec'o bezon'as el'min'ad'o'n de mal'pur'a'j metal'o'j – sed mal'proksim'e de la okul'o'j kaj de la film'il'o'j.

Ĉar ili ne est'as inform'it'a'j pri la de'ven'o de tiu'j resurs'o'j,kiu'j'n la industri'ist'o'j pen'as por re'ciklad'i kaj anstataŭ'ig'i, la plej mult'a'j okcident'an'o'j ne sci'as pri tio. La mal'proksim'o de la min'ej'o'j est'as la ĉef'a kaŭz'o. En la 1990-aj jar'o'j strikt'a'j ekologi'a'j regul'o'j dev'ig'is okcident'a'j'n min'ej-entrepren'o'j'n kaj rafin'ad-grup'o'j'n ferm'i aŭ trans'lok'i si'a'j'n produkt'ej'o'j'n de mal'oft'eg'a'j mineral'o'j. Ĉin'uj'o, kandidat'o facil'e trov'it'a por re'komenc'i tiu'j'n fi-ag'ad'o'j'n, tiam engaĝ'iĝ'is en ambici'a strategi'o de industri'a dis'volv'ad'o … je la prez'o de detru'ad'o de si'a'j ekologi'a'j sistem'o'j. [11] “La ĉin'a popol'o ofer'is si'a'n medi'o'n por nutr'i la tut'a'n planed'o'n je mal'oft'eg'a'j mineral'o'j”, konced'as s-in'o Vivian Wu, special'ist'o pri mal'oft'eg'a'j mineral'o'j, kiu labor'as en ĉin'a branĉ'o de la ĥemi'firma'o Solvay. Laŭ tio oni dev'as aprez'i kun mult'a rezerv'o la “pur'a'j'n” aŭtomobil'o'j'n aŭ vetur'il'o'j'n kun nul'a el'las'o, kiu'j'n la industri'ist'o'j laŭd'eg'as. Elektr'a aŭtomobil'o cert'e ne el'ĵet'as karbon'o'n dum ĝi mov'iĝ'as ; sed ĝi'a medi'a damaĝ'o est'as met'it'a en sfer'o'n antaŭ la vend'o, en region'o'j'n, kie la material'o'j, el kiu ĝi konsist'as, est'as el'min'at'a'j, rafin'at'a'j kaj kun'met'at'a'j. Oni sonĝ'as pri Metropol'is, la urb'o imag'it'a de la film'ist'o Fritz Lang en la sam'nom'a film'o (1927), kie la labor'ant'a'j klas'o'j spir'ad'as venen'a'j'n fum'o'j'n por produkt'i la riĉ'aĵ'o'j'n de la dorlot'at'a'j kaj sen'energi'a'j burĝ'a'j klas'o'j.

Uson'o plend'as ĉe la Mok

La trans'ir'o al elektro-mov'iĝ'o pov'us ankaŭ hav'i mal'agrabl'a'j'n sekv'o'j'n por la industri'o. “Dum jar'cent'o la ĉin'o'j kur'ad'is post la motor'o de intern'a brul'ad'o, pag'at'e al ni tantiem'o'j'n”, memor'ig'is s-ro Tavares en Frankfurto. Nu, ni'a ŝat'eg'o por la elektr'a aŭt'o kaj la ek'flor'ad'o de tiu teĥnologi'o pov'us nul'ig'i tiu'n okcident'a'n antaŭ'ec'o'n kaj don'i al Pekino la okaz'o'n “lud'i ne esper'it'a'n rol'o'n en la aŭtomobil-sektor'o”, klar'ig'as Laurent Horvath, geo'ekonomik'ist'o pri energi'o.

Neni'u ali'a ŝtat'o konstru'is tiom ambici'a'n strategi'o'n en la elektro'transport'o kiom Ĉin'uj'o. En 2015 la plan'o “Made in China 2015” far'is la aŭt'o'bateri'o'j'n industri'a prioritat'o. Krom'e, la land'o hav'as la avantaĝ'o'n de si'a gigant'a intern'a merkat'o, kiu favor'as laŭ'ŝtup'a'n ŝpar'ad'o'n kaj ebl'ig'as al si'a'j konstru'ist'o'j akir'i konkurenc'kapabl'o'n. Kaj, por rapid'ig'i tiu'n nov'a'n ek'ir'o'n, Pekino pov'as kalkul'i kun la produkt'ad'o de mal'oft'eg'a'j metal'o'j, kiu'j'n ĝi bezon'as. Ĉar, de'lok'ant'e la min'ej'a'n polu'ad'o'n, la Okcident'o ankaŭ for'ced'is al rival'o la monopol'o'n pri la strategi'a'j material'o'j por la elektr'a vetur'il'o : Ĉin'uj'o produkt'as 94 el'cent'o'j'n de la magnezi'o, 69 el'cent'o'j'n de la natur'a grafit'o kaj 84 el'cent'o'j'n de la tungsten'o konsum'at'a'j en la mond'o. La proporci'o'j ating'as eĉ 95 el'cent'o'j'n por cert'a'j mal'oft'eg'a'j mineral'o'j.

Ĉin'uj'o uz'as tiu'n pozici'o'n vend'ant'e cert'a'j'n resurs'o'j'n ĝis 20 el'cent'o'j pli kost'e al si'a'j ekster'land'a'j klient'o'j. Uson'o, akuz'ant'e ĝi'n “mal'avantaĝ'ig'i la uson'a'j'n produkt'ist'o'j'n”, en 2016 de'met'is plend'o'n ĉe la Mond'a Organiz'aĵ'o pri Komerc'o (Mok). Krom'e, ek'de la komenc'o de la 2000-aj jar'o'j, Pekino redukt'as si'a'j'n eksport'o'j'n de divers'a'j material'o'j, ekzempl'e molibden'o, fluor'id'o, magnezi'o aŭ flav'a fosfor'o. Laŭ la Eŭrop'a Komision'o, mult'eg'a'j metal'o'j en'ten'at'a'j en elektr'a'j vetur'il'o'j jam far'iĝ'is “kriz'a'j”, do minac'as romp'o de proviz'ad'o. [12]

Tiu'j manovr'o'j met'as la okcident'a'j'n industri'ist'o'j'n antaŭ dilem'o'n : ĉu daŭr'ig'i la produkt'ad-rimed'o'j'n tie, kie ĝi est'as, kun la risk'o ke ili mal'rapid'iĝ'os pro mank'o de proviz'ad'o ? Aŭ ĉu de'lok'i en Ĉin'uj'o'n por ĝu'i sen'lim'a'n al'ir'o'n al la krud'material'o'j ? La mal'mult'e'kost'a labor'fort'o ven'ant'a el la intern'a'j region'o'j, la mal'alt'a kost'o de kapital'o – ebl'ig'at'a ĉef'e per politik'o de mal'pli'valor'ig'o de la juan'o – kaj la fort'a potencial'o de la ĉin'a merkat'o jam konvink'is mult'a'j'n inter ili pri de'lok'ad'o. Laŭ Dudley Kingsnorth, profesor'o ĉe la universitat'o Dudley (Aŭstrali'o), “la al'ir'o al mal'oft'eg'a'j mineral'o'j liver'is krom'a'n motiv'o'n por de'lok'i la fabrik'o'j'n”.

Ek'de 1994, la ekster'land'a'j grup'o'j kiu'j instal'iĝ'as en Ĉin'uj'o dev'as star'ig'i komun'a'j'n entrepren'o'j'n, en kiu'j ili pov'as posed'i ne pli ol 50 el'cent'o'j'n de la part'o'j. Tiu jur'a struktur'o ebl'ig'is al ili'a'j ĉin'a'j koleg'o'j rapid'ig'i la trans'ig'o'n de okcident'a'j teĥnologi'o'j kaj post'ating'i la part'o'n de si'a post'rest'int'ec'o. Pekino eĉ arog'is al si, por tri jar'dek'o, la produkt'ad'o'n kaj patent'o'j'n de la elektr'a'j magnet'o'j, fabrik'at'a'j per neodim'o (mal'oft'eg'a mineral'o) kaj ne mal'hav'ebl'a por la fabrik'ad'o de la plej mult'a'j elektro-motor'o'j.

Rezult'o : dum fin'e de la 1990-a jar'dek'o Japan'uj'o, Uson'o kaj Eŭrop'o divid'is inter si 90 el'cent'o'j'n de la merkat'o, Ĉin'uj'o nun reg'as tri kvar'on'o'j'n de la produkt'ad'o. La magnet'o'j fabrik'iĝ'as en Baotuo, urb'o en la Intern'a Mongol'uj'o krom'nom'at'a de si'a'j loĝ'ant'o'j “Silic'o'n Valley de mal'oft'eg'a'j mineral'o'j”. La esprim'o ne est'as banal'a, ĉar, laŭ la ĉin'a logik'o, tiu kiu posed'as la mineral'o'n ankaŭ reg'as la industri'a'n far'manier'o'n.

Pekino re'produkt'is tiu'n scen'ar'o'n per la bateri'o'j. Ĉin'uj'o hav'as nur mal'grand'a'n part'o'n de la mond'a produkt'ad'o de kobalt'o, mineral'o ne'mal'hav'ebl'a por fabrik'i elektr'ig'il'o'j'n de liti'o-jon'o kaj por kiu la DRK respond'as al proksim'um'e 60 el'cent'o'j'n de la postul'o. La kurs'o pli ol tri'obl'iĝ'is ek'de 2016 kaj tiel en la last'a'j monat'o'j dev'ig'is BMW kaj Volkswagen far'i rekt'a'j'n inter'trakt'ad'o'j'n kun min'ej'a'j grup'o'j por sekur'ig'i si'a'j'n proviz'o'j'n. Tamen la ĉin'a special'ist'o pri produkt'ad'o de material'o'j por bateri'o'j, Jingmen Gem, oficial'ig'is, la 15-an de mart'o 2018, tri'jar'a'n kontrakt'o'n pri la tri'on'o de la ĉiu'jar'a produkt'o de kobalt'o en la DRK de la brit'a-svis'a komerc'a grup'o Glencore. La fabrik'ant'o'j de ĉin'a'j bateri'o'j, ekzempl'e Wanxiang, BYD AutoContemporary Amperex Technology Co. Limited (CATL) tiel akapar'as 80 el'cent'o'j'n de la konga kobalt'o.

Laŭ tiu ritm'o, en 2020 Ĉin'uj'o dev'us produkt'i kvar elektr'a'j'n bateri'o'j'n el kvin vend'at'a'j en la mond'o. Est'as ver'ŝajn'e ke, fidel'a al si'a logik'o, ĝi “ne kontent'iĝ'as per vend'ad'o de bateri'o'j en la tut'a mond'o”, sed “produkt'os bateri'o'j'n en Ĉin'uj'o kaj vend'os elektro-vetur'il'o'j'n en la tut'a mond'o”, prognoz'is en Mart'o s-ro Iv'a'n Glasenberg, ĝeneral'a direktor'o de Glencore. [13] La merkat-analiz'o'j prav'ig'as li'n, ĉar ses el la dek mond'e plej grand'a'j konstru'ist'o'j de elektr'a'j vetur'il'o'j est'as nun ĉin'a'j : BYD, Shanghai Automotive Industry Corporation (SAIC), Dongfeng Motor Corporation, Geely, FAW Group kaj Beijing Automotive Industri'e Holding Co. Bruselo la 11-an de Oktobr'o 2017 anonc'is la star'ig'o'n de Eŭrop'a Alianc'o pri Bateri'o'j por kontraŭ'star'i la ĉin'a'n avanc'o'n.

“Sak'strat'o se oni serĉ'as amas-solv'o'n”

Inter'temp'e oni ja pov'as demand'i si'n : trans'ir'ant'e de la brul'aĵ'a al la elektr'a vetur'il'o, ĉu la okcident'a'j land'o'j ne naiv'e kre'as komerc'a'n vund'iĝ'ebl'o'n en branĉ'o kiu dung'as 12,6 milion'o'j da hom'o'j en Eŭrop'o kaj 7,25 milion'o'j en Uson'o ? Laŭ la mal'raci'a'j bezon'o'j, kiu'j'n ĝi kre'as pri mal'oft'eg'a'j metal'o'j kaj pri energi'o, “la elektr'a vetur'il'o est'as sak'strat'o, se oni serĉ'as amas-solv'o'n”, opini'as s-ro Je'a'n-Marc Jancovici, asoci'a fond'int'o de la konsil-kabinet'o Carbone 4. Konsider'e ĝi'a'j'n teĥnik'a'j'n lim'o'j'n – nom'e ĝi'a'n mal'fort'a'n ating'o'pov'o'n –, la elektr'a transport'o est'as adapt'it'a al mal'long'a'j urb'a'j vetur'ad'o'j, dum la brul'aĵ'a kaj hidrogen'a taŭg'as pli por long'a'j vetur'ad'o'j, apud vetur'il'o'j per gas'o aŭ per sintez'a benzin'o. La japan'a grup'o Toyota vet'as pri la Mirai, model'o dot'it'a per brul'ad'ĉel'o, kaj pri la nov'a re'ŝarg'ebl'a hibrid'o Pri'us.

“Oni dev'us adopt'i si'n'ten'o'n je 360 grad'o'j, kun la energi'a (…), teĥnologi'a, jur'a, geopolitik'a dimensi'o'j”, postul'is s-ro Tavares dum la Inter'naci'a Ekspozici'o de Aŭtomobil'o de Ĝenevo, last'a'n Mart'o'n. [14] Ĉar la era'o de elektr'a vetur'il'o, anstataŭ est'i la sol'a ĉiu'tag'a mov'iĝ'form'o de la uz'ant'o'j, pov'us eg'e rapid'ig'i nov'a'n trans'form'eg'o'n de la tut'mond'a ekonomi'o – ĉi-foj'e profit'e al Ĉin'uj'o.

Guillaume PITRON.


La aŭtor'o

Guillaume Pitron
Ĵurnal'ist'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

En Ĉin'uj'o, la ruĝ'a lini'o de la verd'a voj'turn'iĝ'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] “La voiture électrique : fantastique ou polémique ?”, 28-an de Septembr'o 2009.

[2] Adam Vaughan, “El'o'n Musk : Oil campaign against electric cars is lik'e big tobacco lobbying”, The Guardian, Londono, 24-an de Oktobr'o2013.

[3] Manny Salvacion, “Premier Li urges creation of mor'e charging sites for EV.

[4] Les Français et l’impact environnemental de leurs déplacements”, Harris Interactive, Parizo, Februar'o 2018.

[5] “Le véhicule électrique dans la transition écologique en Franc'e”, Parizo, Decembr'o 2017.

[6] Déclaration du C40 pour des rues sans énergie fossile, 2017.

[7] Laŭ la Komitat'o de la franc'a'j aŭtomobil-konstru'ist'o'j (CCFA).] La pli grand'a stok'ad-kapacit'o de bateri'o'j, la grand'a mal'kresk'o de ili'a'j produkt'ad-kost'o'j kaj la divers'ig'o de la propon'at'a'j model'o'j kun'e efik'as por ke, laŭ la plej optimism'a'j taks'o'j, la part'e aŭ tut'e elektr'a'j vetur'il'o'j est'os 43 el'cent'o'j de la vend'o'j en Eŭrop'o ĝis 2025, kaj 36 el'cent'o'j en Ĉin'uj'o,[[“Futur'e of e-mobilit”, Discussion Document, Roland Berger, Munĥen'o, 23-an de Januar'o 2018.

[8] Imposer la technologie du véhicule électrique est une foli'e, estim'e Carlos Tavares, 13-an de Septembr'o 2017.

[9] Oscar Allendorf, Dwindling supplies of rar'e earth metals hinder Chinas sift from coal”, TrendinTech, 7-an de Septembr'o 2016.

[10] Ju'a'n Andres Abarca, Seawater us'e in Chiles mines grows by a third, BNAmericas, 16-an de Juni'o 2016.

[11] Vd Olivier Zajec, Comment la Chine a gagné la bataille des métaux stratégiques”, Le Mond'e diplomatique, Novembr'o de 2010.

[12] Communication de la Commission européenne relativ'e à la list'e 2017 des matières premières critiques pour l’Uni'o'n européenne, Bruselo, 13-an de Septembr'e 2017

[13] Muryel Jacque, “Glencore n’hésiterait pas à vendre ses mines de cobalt à la Chine”, Les Échos, Parizo, 21-an de Mart'o 2018.

[14] Je'a'n Savary, “Voiture électrique, un nouveau fiasco environnemental ?”, 12-an de Mart'o 2011.


Akcept'ej'o >> 1a aŭgust'o 2018

"Kred'sistem'o kiu pli rilat'as al religi'o ol scienc'o"

Kio'n cel'as la mit'o de trans'human'ism'o ?


De la jar'o 1000 ĝis la atom'bomb'o, la histori'o'n de la hom'ar'o karakteriz'as la tim'o pri la fin'o de la mond'o. Ek'de la komenc'o de la 21a jar'cent'o, la minac'o de ne'reg'ebl'a teknik'ar'o, kiu super'os kaj post'e renvers'os ni'a'n speci'o'n, hant'as koment'ist'o'j'n. Per art'e'far'it'a inteligent'ec'o kaj cifer'ec'a'j protez'o'j, Hom'o sapiens ebl'e est'os sub'met'it'a al la sort'o de Frankenŝtejno. Sed kiu dis'kon'ig'as ĉi tiu'n grand'a'n rakont'o'n, kaj kiu profit'as de ĝi ?



de  Charles PERRAGIN kaj Guillaume RENOUARD

"Mi kred'as ke la dis'volv'iĝ'o de plen'a art'e'far'it'a inteligent'ec'o pov'us signif'i la fin'o'n de la hom'ar'o". Kiam Stephen Hawking mort'is, en mart'o 2018, ĉi tiu fam'a cit'aĵ'o de la astr'o'fizik'ist'o re'son'is en la gazet'ar'o kaj en soci'a'j ret'o'j. De'long'e lim'ig'it'a al scienc'fikci'o, la tim'o pri art'e'far'it'a inteligent'ec'o est'as publik'e debat'at'a en last'a'j jar'o'j, foj'e en la kun'tekst'o de la aŭtomaci'o de meti'o'j kaj sekv'a sen'labor'ec'o, aŭ de la ne'mal'pli terur'a perspektiv'o de mort'ig'a'j robot'o'j [1].

De la filozof'o kaj esplor'ist'o Nick Bostrom [2] ĝis El'o'n Musk, la fond'int'o de Tesl'a kaj SpaceX, divers'a'j eminent'ul'o'j al'don'as al la avert'o'j pri la risk'o, ke la hom'ar'o pov'us est'i minac'at'a de "ekstrem'e inteligent'a'j" kaj potencial'e ne're'ten'ebl'a'j maŝin'o'j. Musk kred'as ke ili est'as pli danĝer'a'j ol atom'arm'il'o'j. Al ĉi tiu tim'o al'don'iĝ'as tiu de trans'human'ism'o, ideologi'o nask'iĝ'int'a en 1980 en Silic'o'n Valley, kiu promes'as ke nov'a'j teknik'ar'o'j kaj art'e'far'it'a inteligent'ec'o pli'bon'ig'os hom'o'j'n fizik'e kaj mens'e, kun la perspektiv'o de fuzi'o inter hom'o'j kaj maŝin'o'j [3]. Tiel fru'e kiel 2002, la ekonomik'ist'o kaj filozof'o Franc'is Fukuyama rigard'is ĉi tiu'j'n ide'o'j'n kiel la plej grand'a'n danĝer'o'n en la histori'o de la hom'ar'o [4].

Ĉi tiu supoz'o, ke la maŝin'o baldaŭ pov'us super'i la hom'o'n, hav'as nom'o'n : la "apart'aĵ'o" [5], termin'o unu'a'foj'e uz'it'a en la artikol'o ’The coming technological singularity’ de la uson'a scienc'fikci'a aŭtor'o Vernor Vinge en 1993 [6]. Tem'as pri ne'specif'it'a dat'o kiam art'e'far'it'a inteligent'ec'o super'os ni'a'n, kaj sekv'e en'konduk'os nov'a'n epok'o'n kiu'n ni'a'j hom'a'j cerb'o'j ne kapabl'as koncept'i. Vinge mem hav'is si'a'j'n antaŭ'ul'o'j'n kaj inspir'int'o'j'n : la diskut'o de la matematik'ist'o Stanislaw Ulam pri la ĉiam pli rapid'a akcel'o de la teknik'a progres'o, la verk'o'j de Isaac Asimov (The Last Question, 1956) kaj Philip K. Dick (Vulcans Hammer, 1960 ; The Electric Ant, 1969), la konjekt'o'j de la statistik'ist'o Irving John Good pri ekstrem'e inteligent'a'j maŝin'o'j.

Konstat'it'a kiel kern'a afer'o far'e de la industri'o'j kaj intelekt'ul'o'j de Silic'o'n Valley, la apart'aĵ'o far'iĝ'is pens'o'skol'o en la 2000aj jar'o'j. Iu'j, kiel Raymond Kurzweil, fervor'a trans'human'ist'o kaj esplor'ist'o ĉe Google, rigard'as ĝi'n ne kiel katastrof'o'n sed dezir'ind'a'n event'o'n. Kvankam tia'j tekno-optimist'o'j rest'as mal'pli'mult'o, ĉiu'j ĉi analiz'ist'o'j konsent'as pri unu punkt'o : la ne'halt'ig'ebl'a kaj ĉiam pli rapid'a antaŭ'e'n'ir'o de teknik'a progres'o far'as la apart'aĵ'o'n ne'evit'ebl'a. Prefer'e ol prov'i mal'help'i ĝi'n, oni dev'us prepar'i la hom'ar'o'n por ĝi'a al'ven'o, por lim'ig'i ĝi'a'j'n negativ'a'j'n sekv'o'j'n.

"Mal'trankvil'a erotik'ig'o de la progres'o"

Sed paradoks'o far'iĝ'as evident'a : apokalips'a aŭ prevent'a, ĉi tiu'j hipotez'o'j de'ven'as de esplor'ist'o'j kaj industri'ist'o'j kiu'j mem okup'iĝ'as pri la evolu'ig'o de tio, kontraŭ kio ili kampanj'as. Stimul'at'a de mon'o el Silic'o'n Valley, okaz'as dis'mult'iĝ'o de organiz'aĵ'o'j kaj komitat'o'j pri la etik'o kiu dev'us antaŭ'gard'i kontraŭ la insurekci'o de la maŝin'o'j per la promulg'o de norm'o'j kaj regul'o'j.

Ekzempl'e, por propagand'i art'e'far'it'a'n inteligent'ec'o'n hom'am'a'n, la asoci'o OpenAI est'is fond'it'a en 2015 de entrepren'estr'o'j kiu'j inklud'is El'o'n Musk, Sam Altman, estr'o de la tre potenc'a kov'ej'o de nov'entrepren'o'j Y Combinator, kaj Peter Thiel, kun'fond'int'o de PayPal. S-ro Musk far'is mal'avar'a'n donac'o'n de USD 10 milion'o'j (preskaŭ 8,5 milion'o'j da eŭr'o'j) al la Futur'e of Life Institut'e - lanĉ'it'a de, inter'ali'e, kun'fond'int'o de Skype Ja'a'n Tallinn - kiu prov'as redukt'i la "ekzist'ec'a'j'n risk'o'j'n" rilat'e al la evolu'ad'o de teknik'ar'o'j. La Singularity University, kiu cel'as eduk'i kaj pov'ig'i protagonist'o'j'n de la cifer'ec'a industri'o front'e al "la grand'a'j defi'o'j de la hom'ar'o", mal'ferm'iĝ'is dank'e al la financ'ad'o de kadr'ul'o'j, inĝenier'o'j kaj ese'ist'o'j kiel s-ro Kurzweil kaj Peter Diamandis kiu hav'as special'a'n interes'o'n pri kosm'a turism'o kaj la min'ad'o de asteroid'o'j. Kiam tem'as pri la Partner'ec'o pri AI por Util'i al Hom'o'j kaj la Soci'o, lanĉ'it'a kun grand'a fanfar'o en septembr'o 2016 por antaŭ'e'n'ig'i "bon'a'j'n praktik'o'j'n", ĝi'a'j fond'int'o'j inkluziv'as Google, Apple, Facebook, Am'az'o'n, Microsoft kaj IBM. La list'o est'as eĉ pli long'a, sed ĉiu'j ĉi firma'o'j divid'as kun s-ro Diamandis la kred'o'n ke "iu'n tag'o'n, la politik'a'j gvid'ant'o'j vek'iĝ'os, kaj est'os tro mal'fru'e. Ni dev'as antaŭ'e'n'ir'i. Mi pli kred'as je la potenc'o de entrepren'ist'o'j ol je politik'ist'o'j, aŭ eĉ je la ĝeneral'a politik'a sistem'o [7]."

En si'a libr'o Le Mythe de la Singularité, la komput'ik'ist'o kaj filozof'o Je'a'n-Gabriel Ganascia resum'as ĉi tiu'n situaci'o'n iom humur'e : "Ni tial al'front'as "fajr'esting'ist'o'j'n-incendi'ant'o'j'n" kiu'j kaj intenc'e ek'brul'ig'as incendi'o'n, kaj ŝajn'ig'as prov'i esting'i ĝi'n por ŝajn'i hero'a'j" [8]. Efektiv'e, la mem'proklam'it'a filantropi'o de ĉi tiu'j firma'o'j ne bon'e kongru'as kun ili'a kondut'o en la kamp'o de impost'o'j kaj la labor'leĝ'o. Kial, do, ili financ'as struktur'o'j'n kiu'j, per la uz'o de esplor'ist'o'j kaj filozof'o'j, dis'vast'ig'as katastrof'a'j'n prognoz'o'j'n pri la sekv'o'j de la teknik'ar'o'j kiu'j'n ili dis'volv'as ?

Ĉu aŭ ne El'o'n Musk kaj Mark Zuckerberg (la fond'int'o de Facebook) sent'as si'n sincer'e dev'ont'ig'it'a'j al la misi'o de la re'nov'ig'o kaj ĝis'dat'ig'o de progres'o laŭ la ideal'o de la Kler'ism'o, est'as sen'dub'e ke ili est'as komerc'ist'o'j. Ili'a sukces'o de'ven'as de model'o kiu est'as establ'it'a dum du jar'dek'o'j : dis'kon'ig'i problem'o'n kies solv'o'n ili prepar'iĝ'as komerc'ig'i. Pli'long'ig'i la mez'a'n viv'daŭr'o'n, kaj pli'larĝ'ig'i mens'a'j'n aŭ fizik'a'j'n kapabl'o'j'n, est'as esper'ig'a merkat'o kiu pov'us super'i USD 1 miliard'o'n ĝis 2020. Ĝi ankaŭ est'as bon'a reklam'o'n, met'ant'e la cifer'ec'a'n industri'o'n kern'e de la hom'a est'ont'ec'o ... kaj de la atent'o de invest'ant'o'j. De kelk'a'j jar'o'j, Francesco Panese, profesor'o pri la soci'ologi'o de medikament'o'j kaj scienc'o'j ĉe la Universitat'o de Laŭzan'o, vid'as nov'e aper'ant'a'n utopi'a'n aŭ mal'utopi'a'n "ekonomi'o'n de la promes'o". "La ek'aper'o de nov'entrepren'o'j en la mond'o de la teknik'ar'o est'as baz'it'a sur la invest'o'j de risk'o'kapital'ist'o'j kiu'j dispon'ig'as financ'o'j'n respond'e al promes'o'j pri grand'a'j trans'form'iĝ'o'j de la mond'o" li klar'ig'is. Konsider'e la diverĝ'o'n inter nov'ig'em'a'j teknik'a'j fak'ul'o'j kaj kapital'ist'a'j ne'inic'it'o'j, tio, kio'n la soci'olog'o nom'as la "mal'trankvil'a erotik'ig'o de progres'o" pov'us est'i metod'o por "de'log'i la ne'fak'ul'o'n".

Jes ne'fak'ul'o'j, sed ne stult'ul'o'j. Ĉi tiu'j'n "teknopromesojn" sistem'ec'e akompan'as pragmat'a parol'o mal'pli direkt'at'a al la amas'komunik'il'o'j. La invest'ant'o'j mem ebl'e ne ver'e atend'as est'i frid'ig'it'a'j por vojaĝ'i en la kosm'o aŭ re'viv'iĝ'i post la mort'o, sed ili sci'as ke ĉi tiu'j esplor'o'j est'ig'os pli'bon'ig'it'a'j'n procez'o'j'n de konserv'ad'o kiu'j interes'os, ekzempl'e, ĉen'o'j'n da super'bazar'o'j. Promes'i etern'a'n viv'o'n por pli bon'e frid'ig'i file'o'j'n de moru'o'j ? "Mult'a'j esplor'ist'o'j kaj entrepren'ist'o'j, kiu'j est'as tre si'n'gard'a'j en super'lern'ej'a kun'tekst'o, em'as far'i sensaci'ism'a'j'n komunik'aĵ'o'j'n kiam ili parol'as al la gazet'ar'o en rekt'a petal'vok'o al invest'ant'o'j, kiu'j plej'part'e hav'as lim'ig'it'a'n teknik'a'n sci'o'n kaj grand'part'e de'pend'as por inform'o'j je The New York Times kaj The Wall Street Journal" dir'as Zachary Chase Lipton, esplor'ist'o pri maŝin'lern'ad'o ĉe Carnegie Mellon University, kiu klopod'as per si'a blog'o Approximately Correct mal'konstru'i la fantazi'o'j'n pri art'e'far'it'a inteligent'ec'o.

Laŭ Gabriel Dorthe, filozof'o kiu al'iĝ'is al la Trans'human'ism'a Asoci'o de Franci'o cel'e al si'a'j esplor'o'j, "ĉi tiu horor'a propagand'o en la amas'komunik'il'o'j mal'klar'ig'as kaj bagatel'ig'as iom da konkret'a'j aplik'o'j de art'e'far'it'a inteligent'ec'o". Ĉi tiu'j inkluziv'as algoritm'o'j'n por help'i decid'o'farad'o'n destin'it'a'j'n por simpl'ig'i hom'a'j'n elekt'o'j'n kaj kiu'j jam est'as uz'at'a'j de la polic'o, la justic'o, asekur'a'j kompani'o'j kaj fak'o'j pri hom'fort'o en Uson'o. Tut'e ne'rimark'it'a de la amas'komunik'il'o'j, la matematik'ist'o Cathy O’Neil relief'ig'is en si'a libr'o ’Weapons of Math Destruction’ (Arm'il'o'j de matematik'a detru'o) [9] la sekv'o'j'n de la uz'o de ĉi tiu'j algoritm'o'j por la plej vund'ebl'a'j loĝ'ant'ar'o'j [10] : ĉi tia program'o, ekzempl'e, klasifik'as kiel potencial'e danĝer'a'j'n individu'o'j'n kiu'j far'is neniu'n krim'o'n krom loĝ'i en mal'riĉ'a kvartal'o. Ja tem'o grav'a, sed tut'e ne tiel fascin'a kiel la fin'o de la hom'ar'o ...

"Ni ĉiu'j est'as komplic'a'j en ĉi tio, eĉ esplor'ist'o'j. Trans'human'ism'o ebl'ig'as al tiu'j, kiu'j labor'as en esplor'o'j, el'don'i libr'o'j'n kaj artikol'o'j'n pri la en'danĝer'ig'it'a hom'ar'o, ricev'i posten'o'j'n, ktp" dir'is Dorthe. En 2014, pli ol ok cent person'o'j, inter ili grand'a nombr'o da esplor'ist'o'j kaj ne mal'pli ol 300 neŭr'o'biolog'o'j, sub'skrib'is mal'ferm'a'n leter'o'n kontraŭ la Hum'a'n Brain Project. Tiu projekt'o est'as esplor'program'o kun buĝet'o de 1,2 miliard'o da eŭr'o'j (el kiu'j 500 milion'o'j est'as el Eŭrop'o) por re'kre'i, ĝis 2024, hom'a'n cerb'o'n per'e de super'komput'il'o. Kiel mult'a'j tiu'temp'e, Richard Hahnloser, profesor'o pri neŭr'o'scienc'o ĉe la Universitat'o de Zurik'o, akr'e kritik'is "vant'a'j'n promes'o'j'n " [11], la mank'o'n de scienc'ist'o'j en la instituci'o'j kiu'j respond'ec'as pri la projekt'o kaj la influ'o'n de fabrik'ist'o'j pli al'log'at'a'j de la perspektiv'o de pli potenc'a'j komput'il'o'j dank'e al neŭr'o'morf'a komput'ik'o (imit'ad'o de la funkci'o de la cerb'o) ol de la kompren'o pri ni'a griz'a substanc'o.

Propagand'i teknik'a'n post'hom'ec'o'n ankaŭ hav'as la efik'o'n evit'i la politik'o'n. Est'as kvazaŭ art'e'far'it'a inteligent'ec'o star'ig'as demand'o'n tro grav'a'n por est'i las'it'a al reg'ist'ar'o'j kaj publik'a'j diskut'o'j kaj ke, mal'e, ĝi dev'us est'i rezerv'it'a por la intern'a'j rond'o'j kiu'j'n form'as la instituci'o'j de fak'ul'o'j, eĉ se ili est'as kaj juĝ'ant'o'j kaj juĝ'at'o'j. Paradoks'e, rimark'is Panese, "la etik'a pens'ad'o hav'as toks'a'n efik'o'n kiu sen'politik'ig'as afer'o'j'n. Google, Am'az'o'n, Facebook, Apple kaj Microsoft hav'as interes'o'n pri la lim'ig'o de la debat'o al la sfer'o de valor'o'j, las'ant'e ne'sufiĉ'a'n spac'o'n por pri'pens'ad'o pri la sekv'o'j kun'port'at'a'j de teknik'ar'o'j, pri soci'a'j mal'egal'ec'o'j kaj pri la ek'aper'o de nov'a'j pozici'o'j de potenc'o."

Al'don'e al ĉi tiu trans'ir'o de la politik'o al la etik'o, la parol'o pri la apart'aĵ'o ankaŭ implic'as du'a'n trans'ir'o'n, de scienc'a raci'em'o al la mit'o. Ĉi tie, la cel'o ne est'os aprob'i prognoz'a'n teori'o'n sur'baz'e de observ'o'j (kiel en klimat'ologi'o), sed grand'a tragik'a rakont'o pri la hom'a viv'o. "Trans'human'ism'o est'as kred'sistem'o kiu pli rilat'as al religi'o ol scienc'o" dir'as Richard Jones, profesor'o pri fizik'o ĉe la Universitat'o de Sheffield kaj la aŭtor'o de ’Against Trans'human'ism’ [</a>Against Trans'human'ism. The delusion of technological (...)" id="nh12">12]. "Ĝi util'ig'as la fond'a'j'n mit'o'j'n de la hom'ar'o, re'uz'ant'e ili'a'j'n kern'a'j'n element'o'j'n : la ide'o ke ni pov'us ating'i abund'o'n, eĉ sen'mort'ec'o'n, dank'e al la inter'ven'o de iu super'a inteligent'ec'o kiu kapabl'as est'ig'i aŭ ni'a'n feliĉ'o'n aŭ ni'a'n mal'feliĉ'o'n. Pli surpriz'e, trans'human'ism'o ankaŭ re'memor'ig'as pri la rus'a kosm'ism'o, filozofi'a mov'ad'o de la mal'fru'a'j jar'o'j de la 19a jar'cent'o, precip'e tiu, de la ortodoks'a pens'ul'o Nikolai Fjodorov. Laŭ Fjodorov, la scienc'o ebl'ig'os la real'ig'o'n de la promes'o'j de la Bibli'o ĉi tie sur la Ter'o. Li est'is konvink'it'a ke la teknik'ar'o fin'e far'os ni'n sen'mort'a'j."

Promes'o pri sav'iĝ'o

La histori'o de la apart'aĵ'o funkci'as tiel bon'e ĉar ĝi eĥ'as mit'o'j'n. "Ĝi est'as tre'eg'e mal'nov'a apokalips'a spec'o de rakont'o, kiu en la Okcident'o simil'as tiu'n de joakimismo [13] en la 12a jar'cent'o" klar'ig'is Franck Damour, histori'ist'o kaj esplor'ist'o ĉe la Katolik'a Universitat'o de Lillo. La kresk'o de nov'a'j teknik'ar'o'j propon'as promes'o'n pri sav'iĝ'o kiu vari'as laŭ kultur'a'j influ'o'j. En la cikl'a koncept'o de la histori'o laŭ hindu'ism'o, la al'ven'o de art'e'far'it'a inteligent'ec'o ne antaŭ'sign'as unu event'o'n, ne'invers'ig'a'n ŝanĝ'iĝ'o'n en iu apart'a kaj esenc'e mal'sam'a epok'o, kiel en okcident'a'j koncept'o'j pri la mond'o'fin'o. Mal'e, ĝi est'as re'ven'o, re'star'ig'o de antikv'a kosm'ologi'a temp'o kiam la mond'o vid'os la glor'a'n aĝ'o'n de satja jug'a, la or'a'n epok'o'n de la hom'ar'o [14].

Damour koment'is ke "En Uson'o, la trans'human'ism'a ideologi'o resonanc'as kun iu'j religi'a'j mov'ad'o'j de uson'a protest'ant'ism'o, precip'e kun tio, kio'n oni nom'as ’La Kvar'a Grand'a Vek'iĝ'o’ de la 1960-aj jar'o'j, kiu deklar'is, ke korp'a sukces'o - san'o, fort'a korp'o kaj long'a viv'daŭr'o - est'is sign'o de di'a elekt'it'ec'o". Sekv'e, mal'kiel la scienc'ism'o de la 19a jar'cent'o, ekzempl'e sansimon'ism'o, kiu inkluziv'is kolektiv'a'n dimensi'o'n, trans'human'ism'o ne cel'as sav'i la soci'o'n, sed la individu'o'n. Laŭ Damour "oni salt'eg'as de la individu'o al parol'o pri la ĝeneral'a hom'a speci'o, preter'ir'ant'e soci'a'j'n demand'o'j'n. Sav'iĝ'o unu'e pas'as tra la korp'o. Reg'ist'ar'o'j jam ne lud'as decid'a'n rol'o'n en la organiz'ad'o de la mond'o, sed individu'o'j tio'n far'as, per'e de entrepren'ec'a'j struktur'o'j. Pov'us est'i ke liberal'ism'o neniam antaŭ'e hav'is tia'n ambici'a'n cel'o'n." Kaj ĝi'a'j opon'ant'o'j trov'as si'n des pli sen'pov'a'j ĉar trans'human'ism'o sen'ig'is ili'n je potenc'a propagand'il'o : la ide'o de la progres'o.

La aŭtor'o

Charles PERRAGIN kaj Guillaume RENOUARD
Charles Perragin kaj Guillaume Renouard est'as membr'o'j de Collectif Singulier, kolektiv'o de sen'de'pend'a'j ĵurnal'ist'o'j.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Galile'o, du'dek jar'o'j da fuŝ'o'j ĉe la rival'o de GPS



Traduk'it'a de:
Mike Le'o'n
el la franc'a.

[1] Vid'u Édouard Pflimlin, ’Les Nations unies contre Terminator’, Le Mond'e Diplomatique, mart'o 2017.

[2] Nick Bostrom, Superintelligence : Paths, dangers, strategies, Oxford University Press, 2014.

[3] Vid'u Philippe Rivière, ’No'us serons tous immortels ... en 2100’, Le Mond'e Diplomatique, decembr'o 2009.

[4] Franc'is Fukuyama, Our Post'hum'a'n Futur'e : Consequences of the Biotechnology Revolution, Picador-Farrar, Straus and Giroux, Nov-Jork'o, 2002.

[5] apart'aĵ'o : singularité franc'lingv'e, singularity, angl'a'lingv'e - ml.

[6] Vernor Vinge, ’The coming technological singularity : How to sur'viv'e in the post-hum'a'n era’ (PDF), San Dieg'o Stat'e University, Departement of Mathematical Sciences, 1993.

[7] Kp. Fabi'e'n Benoit, ’À Pal'o Alt'o, au royaume des radieux’, Libération, Parizo, la 9a de januar'o 2017.

[8] Je'a'n-Gabriel Ganascia, ’Le Mythe de la singularité. Faut-il craindre l’intelligence artificielle ?’, Seuil, kol. ’Scienc'e ouverte’, Parizo 2017. Vid'u ankaŭ Jérôme Lamy, ’Intelligence artificielle ou collective ?’, Le Mond'e Diplomatique, juni'o 2018.

[9] Cathy O’Neil, Weapons of Math Destruction : How big dat'a increases inequality and threatens democracy, Crown, Nov-Jork'o, 2016.

[10] Vid'u Frank Pasquale, ’Mettre fi'n au trafic des données personnelles’, Le Mond'e Diplomatique, maj'o 2018.

[11] Lis'e Loumé, ’ ’Hum'a'n Brain Project : Faut-il continuer ce projet à 1,2 miliard deuros ?’’, Sciences et Avenir, Parizo, 9 juli'o 2014.

[12] Richard Jones, ’Against Trans'human'ism. The delusion of technological transcendence, soft machines’, 15 january 2016.

[13] Laŭ la nom'o de la ital'a mistik'ul'o Joakim'o el Fiore (1130-1202).

[14] Kp. Robert Geraci, ’A tal'e of two futures : Techno-eschatology in the Us and India’, Social Compass, vol. 63, no 3, Nov-Jork'o, septembr'o 2016.


Akcept'ej'o >> 1a juli'o 2018

Ĵus antaŭ la ekektoj : opozici'o mal'permes'it'a kaj jun'ul'ar'o sen'iluzi'ig'it'a

La monark'ism'a rev'o de la Kamboĝa ĉef'ministr'o


Stimul'it'a de ekonomi'a kresk'ad'o kaj invest'o'j, ĉef'e Ĉin'a'j, Kamboĝo stumbl'as sur la ŝlos'ad'o de si'a politik'a viv'o. Tuj antaŭ parlament'a balot'ad'o, la ĉef'ministr'o Hun Sen, reg'ant'a la land'o de tri'dek tri jar'o'j, apenaŭ kaŝ'as si'a'n dinasti'a'n ambici'o'n.



de  Christine CHAUMEAU

En Pnompen'o, bon'ven'a mal'varm'et'o akompan'as la nokt'iĝ'o'n. Promen'ant'o'j kaj sport'ist'o'j impet'as al la esplanad'o de Wam Botum, apud la reĝ'a palac'o. Oni renkont'iĝ'as inter amik'o'j por sport'a marŝ'ad'o, kurs'o de Zumba aŭ gimnastik'o. Foj'e plur'a'j cent'o'j da hom'o'j ar'iĝ'as por ekzerc'iĝ'i en kompleks'a'j balet'ad'o'j. Ĉe angul'o de la plac'o, de kelk'a'j semajn'o'j, Bopha [1] vend'as koktel'o'j'n kun si'a'j kor'amik'o kaj frat'o. Inter la 17-a kaj la 18-a ili instal'as por'temp'a'n trink'ej'o'n, kiu mal'aper'as ĉirkaŭ nokt'o'mez'o. Ja sukces'o. La averaĝ'a aĝ'o de la klient'o'j ne super'as 25 jar'o'j'n. "La konkurenc'o est'as sever'a. Du ali'a'j simil'a'j lok'o'j mal'ferm'iĝ'is de'post kiam ni ek'est'as ĉi tie", asert'as la jun'ul'in'o, kiu tiel gajn'as komplement'a'n en'spez'o'n al si'a salajr'o de sekretari'o en teks'aĵ'a uzin'o, ali'bord'e de Tonle Sap ("grand'a lag'o").

La urb'o puls'as, vibr'as, kirl'iĝ'as. La cikatr'o'j de la pas'int'ec'o, kiam ĝi est'is mal'plen'ig'it'a de si'a'j loĝ'ant'o'j deport'at'a'j al kamp'ar'o'j far'e de la Ruĝ'a'j Ĥmer'o'j (1975-1979), est'as sven'ant'a'j. Pnompen'o montr'as vizaĝ'o'n de vigl'a ĉef'urb'o. Nov'a'j lok'o'j por amuz'iĝ'i, trink'i, mal'streĉ'iĝ'i sen'ĉes'e mal'ferm'iĝ'as, taŭg'a'j por ĉiu'j mon'uj'o'j. La plej mon'plen'a'j elekt'as trink'ej'o'j'n situ'ant'a'j'n sur hotel'a'j tegment'o'j, dum strat'a'j trink'bud'o'j akcept'as mal'pli riĉ'a'n klient'ar'o'n.

Laŭ Bopha, tiu vigl'ec'o kaŝ'as profund'a'n mal'bon'sent'o'n de la jun'ul'ar'o. Hav'ant'a mal'pli ol tri'dek jar'o'j'n, sam'e kiel preskaŭ 60% de si'a'j sam'land'an'o'j, ŝi sci'as, ke ŝi est'as privilegi'ul'o. Ŝi kon'is nek la milit'o'n, nek la Ruĝ'a'j Ĥmer'o'j. Ŝi kresk'is en Pnompen'o kaj vid'is la urb'o'n ŝanĝ'iĝ'i laŭ averaĝ'a ekonomi'a kresk'ad'o je 7% de dek jar'o'j. Tamen la situaci'o de la land'o ŝajn'as al ŝi mal'fortik'a. Ŝi tim'as pro la parlament'a balot'ad'o plan'it'a la 29-an de juli'o. "Mi ne aŭdac'as parol'i pri politik'o, sed mi ne sci'as ĉu mi ir'os voĉ'don'i. Nek por kiu."

La soci'o evolu'is, sed la reĝim'o est'as rigid'iĝ'int'a.

La ĉef'a opon'ant'a parti'o, Parti'o por Naci'a Sav'o de Kamboĝo (PNSK), est'as la mank'ant'o de la balot'ad'o. Ĝi est'is dis'ig'it'a en la pas'int'a novembr'o per decid'o de la super'a kort'um'o, la juĝ'ist'o'j taks'is ĝi'n kulp'a pri "revoluci'o cel'ant'a renvers'i la reĝim'o'n". Arest'it'a la 3-an de septembr'o 2017 nokt'o'mez'e, ĝi'a prezid'ant'o Kem Sokha atend'as si'a'n proces'o'n en prizon'o. Al 118 membr'o'j est'as mal'permes'it'e hav'i i'a'n ajn politik'a'n ag'ad'o'n dum kvin jar'o'j, la du'on'o de ĝi'a'j 55 parlament'an'o'j fuĝ'is ekster'land'e'n. Ĝi'a eks'prezid'ant'o Sam Rainsy viv'as en ekzil'o ek'de 2015 pro tim'o est'i juĝ'at'a per tut'e fals'e'far'it'a akuz'ad'o. PNSK est'is la sol'a, kiu pov'is konkurenc'i la Parti'o'n de la Kamboĝa Popol'o (PKP) de la ĉef'ministr'o, kiu super'reg'as la politik'a'n viv'o'n de'post 1979 kaj la fin'o de la reĝim'o de la Ruĝ'a'j Ĥmer'o'j [2].

Tiu dis'ig'o for'bala'as la voĉ'o'j'n de preskaŭ 3 milion'o'j da balot'int'o'j (6,6 milion'o'j) de la parlament'a balot'ad'o de 2013, en kiu la opozici'o akir'is 44,5% de la voĉ'o'j, kaj de la municip'a'j balot'ad'o'j de juni'o 2017 (43,8%) [3]. Tiu sen'precedenc'a sukces'o rezult'is de la grup'iĝ'o en PNSK de la parti'o Sam Rainsy kaj de Parti'o de Hom'a'j Rajt'o'j estr'it'a de S-ro Kem Sokha, kaj ankaŭ de la al'ven'o de nov'a generaci'o de voĉ'don'ant'o'j. "Laŭ la progres'o de PNSK en la balot'ad'o'j, PKP pov'us mal'venk'i en juli'o", opini'as politik'a koment'ist'o. Jen minac'o nun flank'e'n met'it'a. Por la reg'ist'ar'o la dis'ig'o de tiu parti'o est'as sinonim'o de "stabil'ec'o kaj pac'o" [4]

La ĉef'ministr'o Hun Sen, kandidat'o por si'a propr'a post'sekv'o, batal'as kontraŭ la temp'o kaj la abism'o, kiu dis'ig'as li'n el li'a'j sam'land'an'o'j. La mult'eg'a'j beb'o'j nask'iĝ'int'a'j en la jar'o'j 1990-aj kaj 2000-aj kresk'is en pac'o. Ek'de si'a'j plej jun'a'j aĝ'o'j, mult'a'j el ili lern'is la angl'a'n en mult'a'j ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j (NRO) aŭ en privat'a'j lern'ej'o'j, kiu'j aper'is en la land'o. La uz'ad'o de Facebook ebl'ig'as al ili inform'iĝ'i ekster la tradici'a'j amas'komunik'il'o'j, kontrol'at'a'j de la reg'ist'ar'o. Ĝis nun tre liber'a'j, la soci'a'j ret'o'j est'as minac'at'a'j, ĉar la pas'int'a'n 2-an de maj'o la reg'ist'ar'o anonc'is la koncentr'o'n de la en'land'a'j kaj inter'naci'a'j konekt'o'j en la min'ist'ej'o'n por komunik'ad'o'j. Tiu generaci'o kresk'is ĉirkaŭ'at'a de la ide'o'j de liber'o kaj demokrati'o. "La soci'o evolu'is, sed la reĝim'o est'as rigid'iĝ'int'a", konstat'as la jun'a koment'ist'o.

Post'viv'ant'a de ĉiu'j Kamboĝaj milit'o'j, S-ro Hun Sen okup'as si'a'n posten'o'n de tri'dek tri jar'o'j kaj rev'as daŭr'i "ankoraŭ almenaŭ dek jar'o'j'n [5]". Li minac'as pri re'ven'o al en'land'a milit'o se la loĝ'ant'ar'o ne sekv'as li'a'n parti'o'n ĝis la balot'ej'o'j. Panel'o'j kaj afiŝ'o'j el'kri'as ie kaj ĉie pri la re'memor'o de la 7-a de januar'o 1979, dat'o de la liber'iĝ'o, tio est'as la mal'venk'o de la Ruĝ'a'j Ĥmer'o'j kontraŭ la Vjetnam'a arme'o. Tiam Hanojo instal'is reg'ist'ar'o'n plen'a de eks'kadr'ul'o'j de la Ruĝ'a'j Ĥmer'o'j, inter ili S-ro Hun Sen, kiu'j for'las'is la organiz'aĵ'o'n de Pol Pot, en 1977, por evit'i el'pur'ig'ad'o'j'n.

La ĉef'ministr'o vol'as est'i honor'at'a, kiel la sav'int'o de si'a popol'o, tiu, kiu al'port'is pac'o'n kaj stabil'ec'o'n per venk'o en 1998, de la last'a'j geril'ant'o'j de la Ruĝ'a'j Ĥmer'o'j (ĉi last'a'j est'is denunc'int'a'j la pac'traktat'o'n sub'skrib'it'a'n en Parizo la 23-an de oktobr'o 1991, tuj antaŭ la balot'ad'o'j organiz'it'a'j de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j en maj'o 1993). Tiu argument'o ĝis'naŭz'e uz'it'a, supoz'ebl'e prav'ig'as li'a'n laŭ'rajt'ec'o'n kaj tiu'n de li'a parti'o. Fakt'e, klar'ig'as Caroline Hughes, aŭtor'o kun Netra Eng de esplor'o pri la jun'a'j Kamboĝ'an'o'j kaj politik'o [6], "laŭ la generaci'o'j nask'it'a'j antaŭ la jar'o'j 1990-aj, PKP kaj Hun Sen ĝu'is laŭ'rajt'ec'o'n. Ili komun'e hav'is la dum'milit'a'n histori'o'n. Tio ne plu est'as, kiam tem'as pri la plej jun'a'j. Eĉ se por ili la demokrati'a ide'o rest'as abstrakt'aĵ'o, ili konsci'as, ke la reg'ist'ar'o dev'as serv'i la civit'an'o'j'n".

Tio ja est'as la riproĉ'o far'it'a al S-ro Hun Sen kaj li'a reg'ist'ar'o : la mal'facil'aĵ'o'j de la popol'o ne est'as pri'zorg'at'a'j. Cert'e, la ekstrem'a mal'riĉ'ec'o net'e mal'kresk'is (13,5% de la loĝ'ant'ar'o en 2014, kontraŭ 47,8% en 2007 [7]), sed mal'egal'ec'o'j drast'e kresk'is , traf'int'a'j la loĝ'ant'o'j'n de kamp'ar'o'j kaj la jun'ul'o'j [8], kies est'ont'ec'o ŝajn'as est'i barit'a, kaj tio kre'as fort'a'n mal'kontent'o'n. Kvankam signif'a'j progres'o'j okaz'is pri vizit'ad'o de element'a'j lern'ej'o'j, nur 46,8% el la jun'ul'o'j mal'pli ol 30 jar'aĝ'a'j fin'is si'a'j'n du'a'grad'a'j'n stud'o'j'n, la ali'a'j for'las'is lice'o'n, ĉef'e pro ekonomi'a'j kial'o'j [9]. La mank'o de kultur'ebl'a'j ter'o'j pel'as la plej jun'a'j'n al for'las'o de si'a vilaĝ'o por serĉ'i labor'o'n. Laŭ la Ministr'ej'o pri plan'ad'o, 22% de la kamp'ar'a'j famili'o'j hav'as unu el si'a'j memboj, kiu migr'as almenaŭ pli ol tri'monat'o'j'n ĉiu'jar'e, tio est'as ĉirkaŭ du kaj du'on'o milion'o'j da jun'ul'o'j mal'pli ol 30 jar'aĝ'a'j [10]. Ili for'ir'as urb'e'n aŭ ekster'land'e'n. Almenaŭ unu milion'o viv'as ekster la land'lim'o'j. Ĉef'a'j cel'o'j : Taj'land'o, Malajzi'o, kaj Sud-Korei'o. "Tiu'j jun'ul'o'j sent'as si'n ekspluat'at'a'j, for'las'it'a'j de la ekonomi'a dis'volv'ad'o kaj kresk'ad'o, rimark'as Caroline Hughes. "La plej diplom'it'a'j mal'facil'e trov'as labor'o'n en la publik'a sektor'o, kiu est'as ronĝ'it'a de korupt'ad'o kaj nepotism'o."

La grav'ec'o de la korupt'ad'o, kiu'n oni sent'as "tuj ek'de nask'iĝ'o, kiam la akuŝ'ist'in'o tranĉ'as la umbilik'a'n funikl'o'n", laŭ la esprim'o de Bopha, sen'ĉes'e re'ven'as en konversaci'o'j. Kamboĝo rang'as kiel 161-a el 180, en la list'o de la land'o'j laŭ korupt'o'percept'ad'o star'ig'it'a de la organiz'aĵ'o Transparency International. Plur'a'j NGO denunc'as la sen'arb'ar'ig'o'n, la ter'akapar'ad'o'n, kaj... la sen'pun'ec'o'n, kiu protekt'as la klan'o'n establ'ig'it'a'n ĉirkaŭ S-ro Hun Sen, en kiu miks'iĝ'as interes'o'j ekonomi'a'j, milit'ist'a'j, kaj famili'a'j. Raport'o publik'ig'it'a en juli'o 2016 de la NGO Glob'al Witness [11] opini'as, ke la ĉirkaŭ'ant'ar'o de la ĉef'ministr'o, precip'e li'a'j fil'in'o'j, nev'o'j, frat'o'j kaj frat'in'o'j, hav'as riĉ'aĵ'o'n inter 500 milion'o'j kaj 1 miliard'o'j da Uson'a'j dolar'o'j. Tio est'as, minimum'e, sam'valor'o, kiel 467 000 jar'o'j de averaĝ'a en'spez'o de Kamboĝ'an'o (1070 dolar'o'j) !

Kun'vok'it'a por "re'eduk'ad'a" sesi'o

En la nun'a'j mal'kviet'a'j temp'o'j, la plej'mult'o de ni'a'j al'parol'it'o'j pet'as kaŝ'ec'o'n por parol'i pri politik'o. Vir'in'o est'is en'prizon'ig'it'a post kiam ŝi publik'ig'is sur si'a Facebook-a paĝ'o fot'o'n montr'ant'a'n ŝi'n ĵet'ant'a ŝu'o'n al afiŝ'o de PKP. Du ĵurnal'ist'o'j de Radi'o Free Asia atend'as ek'de novembr'o proces'o'n pro spion'ad'o. Ili est'as akuz'it'a'j pri trans'don'o de inform'o'j ekster'land'e'n. Pli ol tri'dek radi'staci'o'j, tiu'j, per kiu'j est'is dis'send'it'a'j Radi'o Free Asia kaj Voice of America, financ'it'a'j de Vaŝington'o kaj rigard'it'a'j, kiel voĉ'o de la opozici'o, est'is mal'permes'it'a'j. La paper'a versi'o de Cambodia daily ĉes'is, Phnom Penh Post est'is aĉet'it'a de Malajzi'a invest'ist'o, kies agent'ej'o pri publik'a'j rilat'o'j iam jam labor'is kun la Kamboĝa reg'ist'ar'o. Tiu'j du angl'a'lingv'a'j ĵurnal'o'j inform'is sen'komplez'e pri la soci'a'j kaj politik'a'j ŝanĝ'o'j de la reĝ'land'o. La direktor'o de la Kamboĝa Centr'o por Hom'a'j Rajt'o'j, S-in'o Chak Sopheap, est'is kun'vok'it'a en maj'o de la tribunal'o de Pnompen'o por atest'i dum la proces'o de S-o Kem Sokha. Ceter'e, neni'u rimark'ind'a manifestaci'o mark'is la arest'o'n de tiu last'a, nek la dis'ig'o'n de PNSK en la pas'int'a novembr'o.

Kio rest'as el la tumult'o de 2013, kiam, inter juli'o kaj septembr'o, PNSK postul'is novanbalotadon post kiam ĝi konstat'is fraŭd'o'j'n ? Kiel mal'aper'is la dek'o'j da mil'o'j de manifestaci'int'o'j kaj strik'int'o'j, ĉef'e en teks'aĵ'industri'o, kiu'j tiom mal'trankvil'ig'is la reg'ant'o'j'n [12] ? Jun'a universitat'an'o, iam konsil'ist'o de PNSK, klar'ig'as la mal'vigl'ec'o'n de la politik'a opini'ant'ar'o per sent'o de for'las'iĝ'o tra'viv'it'a de la aktiv'ul'o'j. "Kiel organiz'iĝ'i sen ĉef'o ? La ĉef'a'j estr'o'j el'ir'is el la land'o pro tim'o de arest'o aŭ rest'as tut'e sen'mov'a'j." Grand'a part'o de la manifestaci'ant'o'j kaj aktiv'ul'o'j de PNSK en la mov'ad'o de 2013 est'is labor'ist'o'j aŭ kamp'ar'an'o'j ven'int'a'j de provinc'o'j. Oni mal'facil'e mov'as sen rimed'o'j. Kiam la super'a kort'um'o decid'is mal'permes'i PNSK-on, polic'a'j bar'il'o'j sur la ŝose'o'j ĉirkaŭ la ĉef'urb'o kaj rimark'o'j de la dung'ant'o'j mal'varm'ig'is la ard'o'n de la plej vigl'a'j. Tiu jun'a instru'ist'o de la provinc'o Kompong Se'u, ekzempl'e, est'is kun'vok'it'a de la provinc'a direktor'o por "re'eduk'ad'a" sesi'o : "Li riproĉ'is al mi la publik'ad'o'n sur mi'a Facebook-a paĝ'o de tem'o'j pri la soci'a'j problem'o'j. Li avert'is mi'n, konsil'ant'e ne trans'ir'i al "la ali'a flank'o"." De'post novembr'o la ŝtat'ofic'ist'o'j kaj la religi'ul'o'j est'as apart'e kontrol'at'a'j. En kelk'a'j monat'o'j plumb'pez'a etos'o instal'iĝ'is. Tiu'j, kiu'j vok'as al balot'bojkot'o risk'as proces'o'j'n, jam avert'is la ministr'ej'o pri en'land'a'j afer'o'j. Ok'dek mil soldat'o'j est'as mobiliz'it'a'j por "cert'ig'i sekur'ec'o'n" de la balot'ad'o.

Murd'o de hero'o de demokrati'o

"Ni'a generaci'o viv'as en spac'o de grand'a liber'o... kiu ĉes'as ĉe la tabu'o de politik'o", konstat'as, rezignaci'e, Sum Sithen, la produkt'ist'o kaj organiz'ant'o de festival'o de mal'long'a'j film'o'j. Do, pragmat'a'j kaj vund'it'a'j, la jun'a'j Kamboĝ'an'o'j efektiv'ig'as si'a'n vigl'ec'o'n ali'kamp'e. En kre'ad'o de ek'start'a'j komput'ik'a'j kompani'o'j aŭ en art'o'j, kiu'j hav'as grand'a'n vigl'ec'o'n de jar'dek'o. Manier'o kompren'ig'i mesaĝ'o'j'n. La figur'o'j pentr'it'a'j de Chov Teanly por li'a seri'o "Surviving" tiel sub'strek'as la tra'viv'it'a'n mal'bon'sent'o'n : ĉiu'j hav'as la sam'a'n ten'iĝ'o'n, antaŭ'klin'it'a'n korp'o'n sur la pied'fingr'o'j, ŝancel'iĝ'ant'a'n. Kun lev'it'a kap'o ili dev'as atent'i ne dron'i. "Tio est'as la sign'o, ke ni ĉiu'j est'as rand'e de dron'iĝ'o. Ni est'as en rezist'o'viv'o, ĉio est'as mal'firm'a", klar'ig'is al ni la pentr'ist'o jam en 2015.

Mal'firm'ec'o sent'it'a, kiam Kem Ley est'is murd'it'a en juli'o 2016. Tiu karism'a politik'a analiz'ist'o 45 jar'aĝ'a est'is mal'kaŝ'e mort'ig'it'a en strat'o, la morgaŭ'o'n de artikol'o verk'it'a pri raport'o de Glob'al Witness, kiu mal'kaŝ'is la riĉ'ec'o'n de la klan'o de Hun Sen. Pli ol unu milion'o da hom'o'j part'o'pren'is li'a'n funebr'aĵ'o'n por omaĝ'i hom'o'n konsider'at'a'n, kiel hero'o'n de demokrati'o. "Li port'is en si la ebl'ec'o'n el'ir'i el kontraŭ'star'a politik'o. Kaj propon'is nov'a'j'n elekt'o'j'n", klar'ig'as S-ro Yang Saing Kom'a, li'a amik'o kaj estr'o de Grassroot Development Party (PPD : Popol'a Parti'o por Dis'volv'iĝ'o), de kiu Kem Ley est'is unu el la fond'int'o'j.

Front'e al kritik'o'j, la reg'ist'ar'o decid'is re'form'o'j'n en kiu'j la kre'o de kontraŭ'korupt'ad'a sekci'o hav'as grav'a'n part'o'n. Nov'a ministr'o pri eduk'ad'o est'is nom'um'it'a por ĉes'ig'i ŝmir'ad'o'j'n, kiu'j gangren'as la ekzamen'o'j'n ĉe la fin'o de lice'o. La salajr'o'j de la ŝtat'ofic'ist'o'j est'is pli'alt'ig'it'a'j je 6,8% la pas'int'a'n januar'o'n, kaj post'e je 10,7% en april'o, por ating'i 210,60 monat'a'j'n eŭr'o'j'n. Tiu de pli ol 700 000 labor'ist'o'j de la teks'aĵ'a sektor'o est'is alt'ig'it'a je minimum'e 145 eŭr'o'j, anstataŭ 129, kaj la labor'ist'in'o'j de tiu sektor'o akir'is dum'graved'a'n protekt'o'n. La ĉef'ministr'o sen'ĉes'e flat'as tiu'j'n voĉ'don'ont'o'j'n, kiu'j kutim'e sub'ten'as la opozici'o'n. Li mult'obl'ig'as parol'ad'o'j'n kaj renkont'iĝ'o'j'n dis'don'ant'a kovert'o'j'n en'hav'ant'a'j'n kelk'a'j'n mon'bilet'o'j'n. Ĉe Facebook, kie li oft'e en'scen'ig'as si'n, li ar'ig'as dek milion'o'j'n da ŝat'ant'o'j (el dek ses milion'o'j da loĝ'ant'o'j). "Facebook proksim'ig'is mi'n al mi'a popol'o kaj ebl'ig'is mi'n aŭskult'i rekt'a'j'n pet'o'j'n, li skrib'is la 6-an de mart'o 2016. "Tiel mi pov'is rapid'e kaj efik'e solv'i problem'o'j'n." Fakt'e, laŭ Phnom Penh Post, nur kvin'on'o de la "mi ŝat'as" akir'it'a'j de li'a'j paĝ'o'j de'ven'as el Kamboĝo. La ali'a'j ven'as de kont'o'j en'skrib'it'a'j en Filipinoj, Birmo kaj Brazilo [13] ...

Rang'alt'ig'o de la id'o'j de S-ro Hun Sen

Kiel sign'o de mal'ferm'ec'o al la jun'ul'ar'o, S-ro Hun Sen kaj PKP mult'obl'ig'as la rang'alt'ig'o'j'n de si'a'j id'o'j. La plej aĝ'a fil'o de la ĉef'ministr'o, general'o Hun Man'et, tiel est'is rang'alt'ig'it'a stab'estr'o de la arme'o'j. La plej jun'a, S-ro Hun Many, 36 jar'a, est'as deput'it'o kaj reg'as Uni'o'n de Jun'ul'ar'a'j Federaci'o'j de Kamboĝo (UJFK). "Ĝi util'as por distr'i la jun'ul'ar'o'n per lud'o'j kaj ŝat'okup'o'j. Strategi'o por evit'i la politik'a'n demand'o'n kaj ne respond'i al la ver'a'j problem'o'j", incit'iĝ'as ĵurnal'ist'o, kiu pet'as anonim'ec'o'n. Ĉiu'jar'e UJFK organiz'as Angkor Sangkranta fest'o'n, okaz'e de la Ĥmer'a jar'ŝanĝ'o (mez'o de april'o). Mil'o'j da membr'o'j part'o'pren'as lud'o'j'n kaj tradici'a'j'n danc'o'j'n, cel'e al laŭd'eg'i la Ĥmer'a'j'n kultur'o'n kaj fier'o'n.

Tie, nepr'as la port'ad'o de la krama, tiu kvadrat'strek'it'a skarp'o tip'a de kamp'ar'an'o'j. "Ni ŝat'us vid'i la jun'a'n generaci'o'n port'i tradici'a'j'n vest'aĵ'o'j'n en Angkor", preciz'ig'as S-ro Tith Chandara, unu el la organiz'ant'o'j de tiu festival'o de'post 2013. Li vid'as en tiu okaz'aĵ'o il'o'n por serv'i stabil'ec'o'n : "Ni ne vol'as Kamboĝon mal'fort'a'n kaj mal'konkord'a'n. Kiel dir'as la proverb'o : "Unu sol'a'n baston'et'o'n oni pov'as romp'i, sed ne baston'et'ar'o'n"." Ne ebl'as por tiu jun'ul'o de'ven'ant'a el mal'riĉ'a famili'o de Battambang mal'traf'i si'a'n ŝanc'o'n. Li regul'e vizit'ad'as S-ro'n Hun Many : "Mi preskaŭ forges'as, ke li est'as la fil'o de Hun Sen. Li ver'e est'as proksim'a de ni. Mi konsider'as li'n, kiel grand'a'n frat'o'n." Kio pri politik'o ? Neni'u koment'o pri la dis'ig'o de PNSK. "Ja mi'a karier'o grav'as, li dir'as. Mi'a'j ge'patr'o'j ĉiam instig'is mi'n al mem'protekt'ad'o. Ili dir'is al mi : "Ne vol'u ŝanĝ'o'n sen unu'e labor'i por dis'volv'i vi'n mem"."

Por Astrid Norén-Nilsson, profesor'o pri Sud-Orient'a Azi'o en la universitat'o de Lund (Svedi'o), "tiu manier'o reklam'i la Ĥmer'a'n fier'ec'o'n for'tir'as la atent'o'n de la jun'ul'ar'o. Oni ir'as al sistem'o en kiu, kritik'i la reg'ist'ar'o'n est'os sam'a kiel atak'i la naci'o'n". Laŭ ŝi, tiu em'o est'as part'o de la manovr'o'j far'it'a'j de la ĉef'ministr'o de'post la mort'o de la reĝ'o Norodom Sihanuk, en 2012, por akir'i reĝ'a'n prav'ec'o'n [14]. Ŝi cit'as mult'a'j'n ekzempl'o'j'n, kiel parol'ad'o'j'n kaj film'o'j'n, kiu'j ident'ig'as li'n al la figur'o de Sdech Kan, mal'nobl'ul'o iĝ'int'a reĝ'o, aŭ ankaŭ la pomp'a'n ceremoni'o'n por celebr'i pac'o'n, kiu'n li organiz'is du semajn'o'j'n post la dis'ig'o de PNSK. Tem'as pri don'i "al la diktator'ec'a ŝov'iĝ'o de la reĝim'o di'a'n prav'ec'o'n kaj trud'i noci'o'n de dinasti'a hered'o", plu'dir'as la universitat'an'o.

Ceter'e, la efektiv'ig'o en pas'int'a februar'o de leĝ'o pri majest'ofend'o, laŭ la model'o de tiu de Taj'land'o, komplet'ig'as la pun'rimed'ar'o'n. Du eks'aktiv'ul'o'j de PNSK jam est'is arest'it'a'j, ĉar ili kritik'is la reĝ'o'n Norodom Sihamoni pro li'a sen're'ag'ad'o kontraŭ la diktator'em'o de la ĉef'ministr'o. "Tiu leĝ'o lig'as la monarki'o'n al la diktator'ec'a reĝim'o kaj mal'fort'ig'as ĝi'a'n sen'de'pend'ec'o'n", konklud'as Astrid Norén-Nilsson, kiu vid'as en tio ŝov'iĝ'o'n de la reĝim'o al hered'iĝ'o de la infan'o'j de S-ro Hun Sen. Se li est'as cert'a venk'i en la ven'ont'a'j balot'ad'o'j, neni'o cert'ig'as tamen, ke la ĉef'ministr'o efektiv'ig'os si'a'n dinasti'a'n ambici'o'n.

Christine CHAUMEAU


La aŭtor'o

Christine CHAUMEAU
Ĵurnal'ist'in'o ?
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Thierry TAILHADES
el la franc'a

[1] Plej'oft'e la hom'o'j pet'is anonim'ec'o'n

[2] Leg'u Franc'is Crémieux, "La difficile reconstruction du Cambodge", Le Mond'e diplomatique, juli'o 1980.

[3] En la parlament'a balot'ad'o de la 28-a de juli'o 2013, PKP akir'is 3 235 969 voĉ'o'j'n, PNSK 2 946 176, en la municip'a'j de la 4-a de juni'o 2017 PKP 3 540 056 voĉ'o'j'n kaj PNSK 3 056 824.

[4] "Strengthening the rul'e of law and liberal democratic process", kabinet'a kun'ven'o, Pnompen'o, 8-a de februar'o 2018.

[5] Kong Met'a kaj Andrew Nachemson, "Hun Sen repeats vow to serv'e 10 mor'e years, noting "it could be mor'e"", The Pnom Penh Post, 8-a de mart'o 2018.

[6] Netra Eng kaj Caroline Hughes, "Coming of ag'e in peace, prosperity, and connectivity : Cambodias young electorate and its impact on the ruling partys political strategies", Critical Asian Studies, vol. 47, n°3, Alexandria (Uson'o), 20-a de juni'o 2017.

[7] "Poverty and shared prosperity 2016", Mond'a Bank'o, Ĝenevo, 2017.

[8] "Youth well-being policy review of Cambodia", raport'o de Organiz'aĵ'o pri Ekonomi'a'j Kun'labor'o kaj Dis'volv'ad'o (OEKD), Parizo, 2017.

[9] "Labour mark'et transitions of young women and men in Cambodia 2014", raport'o de Institut'o pri statistik'o kaj Ministr'ej'o pri plan'ad'o, kun'labor'e kun Inter'naci'a Organiz'aĵ'o de Labor'o, Pnompen'o, juni'o 2015.

[10] "Migration in Cambodia : Re'port of the Cambodian Rural Urb'a'n Migration Project (Crump)", Ministr'ej'o pri plan'ad'o, Pnompen'o, aŭgust'o 2012.

[11] "Hostile takeover. The corporate empir'e of Cambodias ruling family", Glob'al Witness, Londono, juli'o 2016.

[12] Leg'u Philippe Revelli, "la révolte populaire menace le pouvoir cambodgien", Le Mond'e diplomatique, april'o 2014.

[13] Vid'u : Daniel Nass kaj Shaun Turt'o'n, "Only 20 per cent of PMs recent facebook "likes" from Cambodia", The Phnom Penh Post, 9-a de mart'o 2016.

[14] Astrid Norén-Nilsson, "A regal crackdown", preleg'o far'it'a en la universitat'o Comell la 13-an de april'o 2018, ne'publik'ig'it'a sed trans'don'it'a de la aŭtor'o.


Akcept'ej'o >> 1a juli'o 2018

La kapric'o de la princ'o


de  Serge HALIMI

Post Est'i komfort'e elekt'it'a en la prezid'ant'ec'o'n de la respublik'o, help'e de preskaŭ ĉiu'j franc'a'j komunik'il'o'j, s-ro Emmanuel Macron postul'as, ke li'a parlament'a pli'mult'o el'kov'u leĝ'o'n kontraŭ dis'vast'ig'o de “mal'ĝust'a'j inform'o'j” en elekt'o-period'o. Ebl'e li jam prepar'as si'a'n ven'ont'a'n kampanj'o'n.

La tekst'o, baldaŭ voĉ'don'ot'a, mal'kaŝ'as la blind'ec'o'n de la reg'ant'o'j pri la kontest'ad'o'j, kiu'j'n ili al'front'as, kaj – sam'temp'e – ili'a'n em'o'n sen'ĉes'e imag'i pun'a'j'n rimed'o'j'n por mal'help'i ili'n. Oni efektiv'e dev'as est'i politik'e miop'a por daŭr'e kred'i, ke la venk'o de “kontraŭ'sistem'a'j” kandidat'o'j, parti'o'j aŭ cel'o'j (s-ro Donald Trump, la brit'el'ir'o, la katalun'a referendum'o, la 5-stel'a mov'ad'o en Ital'uj'o …) de'ven'as, eĉ se nur marĝen'e, el dis'vast'ig'o de mal'ĝust'a'j inform'o'j far'e de aŭtoritat'a'j reĝim'o'j. De pli ol jar'o la uson'a gazet'ar'o furioz'e klopod'as por montr'i, sen konvink'a'j element'o'j, ke la uson'a prezid'ant'o dank'as si'a'n elekt'o'n al la mal'ĝust'a'j inform'o'j (fak'e news) fabrik'it'a'j de s-ro Vladimir Putin ; s-ro Macron ŝajn'as sufer'i sam'spec'a'n obsed'o'n.

Tiom, ke li esper'as for'ŝov'i ĝi'n per dispon'o sam'e sen'util'a kiel danĝer'a. Sen'util'a : la Ŝtat-konsil'ant'ar'o, konsult'it'a pri tio, la 19-an de april'o ĉi-jar'a memor'ig'is, ke “la franc'a jur'o jam en'ten'as plur'a'j'n dispon'o'j'n substanc'e cel'ant'a'j'n batal'i kontraŭ dis'vast'ig'o de mal'ĝust'a'j inform'o'j”. Special'e la leĝ'o de la 29-a de Juli'o 1881 pri la gazet'ar'a liber'ec'o, kiu ebl'ig'as sub'prem'i dis'vast'ig'o'n de mal'ĝust'a'j inform'o'j kaj fi'fam'ig'a'j'n aŭ insult'a'j'n dir'o'j'n. Danĝer'a : la parlament'a propon'o postul'us juĝ'ist'o'n ag'i en kvar'dek ok hor'o'j por “ĉes'ig'i la art'e'far'it'a'n kaj amas'a'n dis'vast'ig'o'n (…) de far'o'j est'ig'ant'a'j mal'ĝust'a'j'n inform'o'j'n”. Tamen, la Ŝtat'konsil'ant'ar'o rimark'ig'as, tiu'j “jur'e mal'facil'e kvalifik'ebl'as, des pli ke la koncern'a juĝ'ist'o dev'as decid'i en tre mal'long'a temp'o”. Fin'e, la dispon'o, kiu'n s-ro Macron imag'as, ekster'mezur'e fort'ig'as la “dev'o'n kun'labor'i” kun la publik'a'j instanc'o'j de la liver'ant'o'j de inter'ret-al'ir'o kaj de la ret'ej-gast'ig'ant'o'j, ĉar ĝi etend'as al ĉia “mal'ĝust'a inform'o” dev'ig'o'n, kiu komenc'e cel'is antaŭ'mal'help'i … “prav'ig'o'n de krim'o'j kontraŭ la hom'ar'o, instig'o'n al mal'am'o kaj infan-pornografi'o'n”.

La posed'o de la komunik'il'o'j de miliard'ul'o'j amik'o'j de la respublik-prezid'ant'o, la reklam'a mens-nebul'ig'o, la financ'a sufok'ad'o de la publik'a'j televid-ĉen'o'j si'a'vic'e ne est'as tem'o de leĝ'propon'o. Kaj krom'e, kial rezerv'i jur'a'n il'ar'o'n nur al period'o'j de elekt'o'kampanj'o'j ? Por rigard'i nur la last'a'j'n jar'dek'o'j'n, preskaŭ ĉiu milit'o – tiu'j de la Golf'o, de Kosovo, de Irako, de Libio – dis'vast'ig'is mensog'o'j'n kaj manipul'ad'o'n de inform'o'j. Ne pro Moskvo, pro Facebook aŭ pro ali'a'j soci'a'j ret'o'j, sed ĉar ili'a'j aŭtor'o'j est'is mastr'o'j de la demokrati'o kaj de la ĵurnal'ism'o : la plej grand'a'j okcident'a'j ĵurnal'o'j, ĉe'kap'e la New York Times, la Blank'a Dom'o, la grand'a'j eŭrop'a'j ĉef'urb'o'j. Sen forges'i la ukrain'uj'a'n reg'ist'ar'o'n, kiu last'a'n monat'o'n anonc'is la mal'ĝust'a'n mort'o'n de rus'a ĵurnal'ist'o. Se juĝ'ist'o iu'n tag'o'n dev'us kapt'i la krim'ul'o'j'n, kiu'j dis'vast'ig'is ĉiu'j'n ĉi mal'ĝust'a'j'n inform'o'j'n, li almenaŭ jam kon'us ili'a'n adres'o'n …

Serge HALIMI.



La aŭtor'o

Serge HALIMI


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Por la kriz'o de la merkat'o, rimed'o'j de merkat'o ...

La por'uson'a obsed'o

Ide'o'j ek'de nun konsider'at'a'j "natur'a'j"

Kript'a kot'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.


Akcept'ej'o >> 1a juli'o 2018

Daŭr'a ĝihad'ism'a danĝer'o

En Mali'o la milit'o neni'o'n solv'is


Tra'ir'ant'e Mediterane'o'n je la risk'o de si'a viv'o, la afrik'a'j migr'ant'o'j defi'as Eŭrop'a'n Uni'o'n en ties proklam'it'a'j valor'o'j. Ili for'fuĝ'as mizer'o'n, sed ankaŭ la mal'sekur'ec'o'n kiu etend'iĝ'as tra la tut'a Sahelo, malgraŭ emerĝ'o de region'a arme'a kun'labor'ad'o. En Mali'o, kie oni atend'as la prezid'ant'a'n elekt'o'n fin'e de juli'o, dis'fal'o de la ŝtat'o rol'as favor'e al la ĝihad'a'j grup'o'j.



de  Rémi CARAYOL

Kiam nokt'iĝ'is en Konna, apud Mopti, centr'e de Mali'o, dek'o'j da vir'o'j port'ant'a'j flav'a'n veŝt'o'n kaj plur'poŝ'a'n pantalon'o'n renkont'iĝ'as antaŭ la dom'o de la jun'ul'o'j. Ili form'as ok'op'a'j'n aŭ naŭ'op'a'j'n grup'o'j'n, arm'iĝ'as per baston'o'j, hak'tranĉ'il'o'j, kaj man'ten'ebl'a'j radi'o'komunik'il'o'j, kaj dis'iĝ'as por motor'cikl'e patrol'i en la sabl'a'j strat'o'j de la urb'o ĝis aŭror'o. Preskaŭ kvin'cent volont'ul'o'j, plej oft'e jun'ul'o'j, konsist'ig'as la « brigad'o'n ». La grup'o decid'is sekur'ig'i la urb'o'n, kiu'n la ĝendarm'o'j for'las'is antaŭ naŭ monat'o'j, kaj kiu'n la arme'o, rest'ad'ant'a je kvin'dek kilo'metr'o'j, vizit'as nur tre mal'oft'e. Ĝi'a tim'o : atak'o de arm'it'a'j bandit'o'j, kiu'j ad'e svarm'as en la region'o.

La brigad'o nask'iĝ'is el la frustr'iĝ'o de la loĝ'ant'o'j, sen'pov'a'j front'e al la re'ven'o de ŝtel'o'j kaj krim'o'j kaj koler'ig'it'a'j pro la ne'ag'ad'o de la polic'o, jam long'e antaŭ ol la ĝendarm'ej'o mal'plen'iĝ'is. « La 23-an de mart'o 2016, marabut'o est'is mort'ig'it'a en la urb'o'centr'o. La morgaŭ'o'n komerc'ist'o est'is mort'ig'it'a en si'a butik'o, klar'ig'as s-ro Yaya Traoré, unu el la gvid'ant'o'j de la brigad'o kaj ankaŭ unu'a vic'urb'estr'o de la komun'um'o. La Ĝendarm'o'j neni'o'n far'is. Ja tiam ni decid'is ek'ag'i mem. »

S-ro Traoré cert'ig'as, ke la iniciat'o est'as sukces'a :« Kiam ili kapt'as ŝtel'ist'o'n, ni'a'j hom'o'j konduk'as li'n al ni'a stab'ej'o en la Dom'o de Jun'ul'o'j, kaj la morgaŭ'o'n oni send'as li'n al la justic'o, kie oni dir'as al li ke li ne plu re'ven'u. » « La ŝtel'ist'o'j kompren'is la mesaĝ'o'n, li opini'as. Ili pli kaj pli mal'oft'as. » Ankaŭ la islam'ist'a'j batal'ant'o'j. « Ili tim'as ni'n, kaj do ne ven'as », li dir'as. Laŭ li, est'as dank'e al la brigad'o, ke la tri lern'ej'o'j de Konna ankoraŭ akcept'as la infan'o'j'n. En la najbar'a'j vilaĝ'o'j, la lern'ej'o'j ferm'iĝ'is unu post ali'a pro la prem'o de la ĝihad'ist'o'j.

De'post la batal'o de Konna (10 ĝis 17-a de januar'o 2013), kiu mark'is la komenc'o'n de la franc'a inter'ven'o en Mali'o (Operaci'o « Serval »), tiu 15 000-loĝ'ant'a urb'et'o situ'ant'a sur la aks'o Bamak'o-Gao, dev'is est'i simbol'o de la re'nov'ig'o de la mali'a ŝtat'o. Ĝi nur ilustr'as ties sen'pov'ec'o'n. La brul'ig'it'a'j vetur'il'o'j ankoraŭ kuŝ'as sur la strat'o'j. La konstru'aĵ'o'j detru'it'a'j de la franc'a'j bomb'o'j rest'is sen'ripar'e.

Post la re'konker'o de la Nord'o, konduk'it'a de Franc'uj'o, la mali'a arme'o kaj koalici'o de afrik'a'j arme'o'j, la loĝ'ant'o'j pens'is, ke ne plu ĝen'os ili'n la ĝihad'ist'a'j grup'o'j.

Kaj la koŝmar'o de dis'part'ig'o de la land'o ŝajn'is for'ig'it'a. Komfort'e elekt'it'a ĉe la ŝtat-reg'a pozici'o en aŭgust'o 2013, s-ro Ibrahim Boubacar Keita (krom'nom'it'a IBK) promes'is al ili la re'ven'o'n de fort'a ŝtat'o. Kvin jar'o'j'n post'e, kiam li est'as kandidat'o por du'a mandat'o ĉe la prezid'ant'a elekt'o de la 29-a de juli'o, ne cert'as, ĉu la balot'o pov'os okaz'i sur la tut'a teritori'o : la land'o ja est'as dis'ŝir'it'a.

Jes ja, la ĉef'a'j nord'a'j urb'o'j (Gao, Timbuktu'o, Kidal, Tessalit), est'is re'pren'it'a'j el la tuareg'a'j arm'it'a'j gupoj kaj el la ĝihad'ist'a'j grup'o'j, kiu'j ili'n reg'is de 2012 ; la integr'it'a mult'dimensi'a Misi'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j por stabil'ig'o de Mali'o (Minusma) reg'as la teren'o'n ; pac-inter'konsent'o est'is sub'skrib'it'a en Bamak'o en juni'o 2015 inter Mali'o kaj la Kun'ord'ig'o de la Azawad-mov'ad'o'j, kiu ar'ig'as la tuareg'a'j'n kaj arab'a'j'n ribel'ul'o'j'n de la nord'o de la land'o [1] ; guberni'estr'o'j est'is nom'um'it'a'j en la region'o'j ; kaj la mali'a arme'o iom post iom re'lev'as si'n. Sed tiu'j antaŭ'e'n'paŝ'o'j montr'iĝ'as nur teori'a'j, sam'e kiel la pac-inter'konsent'o, ankoraŭ ne aplik'at'a. Unu'e sen'organiz'it'a'j, la islam'ist'a'j arm'it'a'j grup'o'j re'konstru'iĝ'is. En mart'o 2017, Al-Kajda en Islam'a Magrebo (AKIM), Ansar Din'e, la katiba Macina kaj la katiba Al-Murabitun anonc'is si'a'n kun'fand'iĝ'o'n sin'e de la Jamaat Nosrat Al-Islam Wal-Mouslimin (Sub'ten'grup'o al islam'o kaj la islam'an'o'j GSIM). Tiu arm'it'a mov'ad'o gvid'at'a de mali'a Tuareg'o, s-ro Iyad Ag Ghali, ĉiu'tag'e incit'ad'as civil'ul'o'j'n kaj arme'an'o'j'n.

Vast'eg'a teritori'o for'las'it'a

La mali'a arme'o dispon'as pri baz'o'j en Timbuktu'o kaj en Gao, sed ĝi ankoraŭ ne re'ven'is en Kidal, kaj mult'a'j zon'o'j en la nord'o rest'as ekster ĝi'a ating'o-kapabl'o. La ŝtat'o est'as ankoraŭ miraĝ'o por mult'a'j malianoj. Laŭ la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN), mal'pli ol unu funkci'ul'o el tri okup'is si'a'n posten'o'n en decembr'o 2017. La nombr'o de en'posten'a'j agent'o'j eĉ mal'kresk'is la pas'int'a'n jar'o'n, kio nutr'as mal'trankvil'o'n de s-ro Antonio Guterrez, la ĝeneral'a sekretari'o de la UN, « Nepr'e neces'as re'star'ig'i [tie] sekur'ec'o'n kaj normal'ec'o'n », li insist'is okaz'e de sur'lok'a vizit'o la 30-an de maj'o.

Mal'sekur'ec'o etend'iĝ'as. La epicentr'o de la per'fort'o ne plu est'as en Kidal aŭ Timbuktu'o, sed en la lok'o'j la plej enklav'it'a'j de la region'o'j kondamn'it'a'j je sen'labor'ec'o. Tre proksim'e de tie, ĉe la hotel'o Kanaga, kiu rigard'as al la river'eg'o, la dung'it'o'j atend'as. « Ok'dek ĉambr'o'j, sep apartament'o'j, nul klient'o. La situaci'o est'as katastrof'a, ve'as s-ro Amassome Dol'o, la direktor'o. La ali'a'j hotel'o'j ferm'iĝ'is. Ni ten'as, ĉar apog'as ni'n grup'o. » Post la re'konker'o de la nord'o en 2013, s-ro Dol'o esper'is, ke re'ven'os aktiv'ad'o. Sed la afer'o'j nur mal'pli'bon'iĝ'is. « Neni'u plu ir'as al Timbuktu'o, al la dogono-land'o aŭ al Djenné. Est'as tro danĝer'e. Sed hom'o'j pov'us almenaŭ ven'i ĉi tie'n. Mopti ne risk'as atak'o'n. » Sed tio'n oni ne demonstr'is : la ĝihad'ist'o'j trov'iĝ'as tut'e proksim'e, laŭ'dir'e, ali'flank'e de la sek'iĝ'int'a river'eg'o, kiu'n oni pov'as pied'e tra'ir'i.

Sévaré, kiu en'hav'as strategi'a'n flug'haven'o'n, ŝajn'as pli sekur'a. Tiu vilaĝ'o far'iĝ'is unu el la lok'o'j plej bon'e protekt'at'a'j el Mali'o, kun pli'fort'ig'it'a ĉe'est'o de la mali'a arme'o, stab'ej'o kaj kvar'cent-hom'a taĉment'o de la Minusma, kaj la stab'ej'o de la Sahelo-G5 (vd ..., p. 7). La hotel'o'j plen'plen'as je hom'o'j en milit'ist'a uniform'o, je muskol'fortik'a'j « konsult'ist'o'j » kaj diplomat'o'j. La sol'a vojaĝ-agent'ej'o est'as Echo Flight, la serv'o de Eŭrop'a Uni'o, kiu organiz'as la aviad'il'a'j'n flug'o'j'n en la milit'zon'o'j. Plej mult'a'j konstru'aĵ'o'j est'as lu'it'a'j al la arme'o'j kaj trans'form'it'a'j en bunkr'o'j'n. « La komerc'ist'o'j kaj la propriet'ul'o'j kontent'as. Oni viv'ten'as si'n el kriz'o-ekonomi'o. Sed tiu'j, kiu'j est'as ekster la urb'o est'as for'las'it'a'j », konstat'as s-ro Bathily.

La ek'aper'o de milit'o en tiu centr'a region'o surpriz'is mult'a'j'n malianojn. Est'is antaŭ iom pli ol tri jar'o'j. La 5-an de januar'o 2015, motor'cikl'ant'o'j port'ant'a'j la nigr'a'n flag'o'n de ĝihad'ism'o atak'as la arme'a'n tend'ar'o'n de Nampala kaj mort'ig'as dek unu soldat'o'j'n. Kaj ili ek'reg'as dum kelk'a'j hor'o'j la urb'o'n situ'ant'a'n tre proksim'e de la maŭritani'a land'lim'o. La histori'o de Nampala, kiu'n rakont'as ĝi'a urb'estr'o, s-ro Sekou Bah, apotek'ist'o, elekt'it'a en 2016, simbol'as la for'las'o'n en kiu est'is las'it'a la region'o dum jar'o'j. « En 2012, kiam la ĝihad'ist'o'j ek'reg'is la nord'o'n, ili ne ven'is ĉi tie'n, sed ankaŭ la ŝtat'o ne est'is ĉi tie, li dir'as. La ŝtat'funkci'ul'o'j est'is for'las'int'a'j si'a'j'n posten'o'j'n. En 2013, okaz'e de la franc'a re'konker'o, la mali'a arme'o re'ven'is.Sed, kiam mult'iĝ'is la ŝtel'o'j de bov'o'j, ni van'e pet'is help'o'n de la arme'o. Kelk'a'j bred'ist'o'j decid'is arm'iĝ'i por si'n defend'i. La situaci'o post'e kviet'iĝ'is. Post la atak'o de la 5-a de januar'o, la arme'o kaj la funkci'ul'o'j de'nov'e fuĝ'is. » De post tiam, la plej et'a vilaĝ'a konflikt'o fin'iĝ'as per paf'o'j.

Rab'ad'o aŭ per'fort'a'j reprezali'o'j

Post la re'pren'o de Nampala, ali'a'j urb'o'j est'is atak'at'a'j, ŝtat'funkci'ul'o'j mort'ig'it'a'j, elekt'it'o'j minac'at'a'j. Dum la unu'a'j monat'o'j, la ŝtat'o ne re'ag'is, ne'kapabl'a nom'i la atak'int'o'j'n. En la Macina, region'o inund'it'a dum la pluv'sezon'o, oni simpl'e nom'as ili'n « la motorcikluloj ». Ili mem si'n prezent'as kiel « la hom'o'j'n de la vepr'ej'o », (Yimbé laddé en la ful'a lingv'o, lingv'o de la fulboj). Kelk'a'j, dis'ig'it'a'j en divers'a'j tend'ar'o'j, obe'as al s-ro MHamadoun Koufa, la estr'o de la katiba Macina, kaj dir'as si'a'n intenc'o'n trud'i la ŝari'o'n. « Ili est'as apenaŭ kelk'a'j cent'o'j, dis'met'it'a'j, preciz'ig'as oficir'o de la mali'a arme'o. Ili kaŝ'as si'n en la arb'ar'o'j, ŝajn'ig'as si'n bred'ist'o'j, en'ŝtel'iĝ'as en la vilaĝ'o'j'n. Ili'a'j motiv'o'j ne est'as religi'a'j. » Ali'a'j asert'as defend'i la fulbajn bred'ist'o'j'n front'e al la el'prem'o'j de la arme'o aŭ de la hejm'fiks'a'j komun'um'o'j. Sed la politik'a'j postul'o'j foj'e kaŝ'as mal'pli konfes'ebl'a'j'n motiv'o'j'n : rab'ad'o aŭ per'fort'a'j reprezali'o'j fon'e de komun'um'a'j rival'ec'o'j.

Ĉio est'as mal'klar'a en tiu centr'o, kiu rest'is long'e mal'lum'a tiel por la franc'a koloni'ant'o, kiel por la mali'a administr'ant'o, post la sen'de'pend'iĝ'o en 1960. « Tiu region'o neniam ribel'is, ĝi sekv'e est'is ignor'at'a, mal'e al la nord'o, kiu kapt'is la tut'a'n atent'o'n, klar'ig'as eŭrop'a diplomat'o posten'ig'it'a en Bamak'o. Oni ja sci'as, ke oni ne pov'as parol'i pri unu'sol'a konflikt'o en la centr'o, sed pri mult'eg'a'j mikro'konflikt'o'j, sur kiu'j teror'ism'o greft'iĝ'is. » En la 19-a jar'cent'o, la region'o de Mopti est'is la eldorad'o de la land'o, laŭ la vort'o'j de Adam Thiam, mali'a ĵurnal'ist'o. « Ĝi est'is tre prosper'a region'o dank'e al si'a agr'o'kultur'o. En la unu'a'j jar'o'j de sen'de'pend'iĝ'o, oni parol'is pri ĝi kiel ekonomi'a pulm'o de la land'o. Ĝi konsist'ig'is pli ol 30 % de ĝi'a'j eksport'aĵ'o'j. Post'e, la sek'ec'o-period'o'j de la 1970-aj jar'o'j pez'e frap'is la region'a'n ekonomi'o'n. En 1985, la zon'o est'is klas'it'a en « nutr'a mal'sekur'ec'o », kaj ek'de 1986, raport'o el'vok'is risk'o'n de ribel'ad'o se neni'o est'as far'at'a de la reg'ant'o'j. »

La dis'volv'o-politik'o'j de la mal'nomad'a agr'o'kultur'o, decid'it'a'j en Bamak'o de tio, kio'n Thiam nom'as « la mandinga reg'ant'ar'o », mal'estim'a'j al la nomad'o'j, kaj akompan'at'a'j de koloni'ig'o de la ter'o'j, renvers'is la jam fragil'a'j'n lok'a'j'n ekvilibr'o'j'n, inter bred'ist'o'j (plej mult'a'j fulboj aŭ tuareg'o'j), agr'o'kultur'ist'o'j (bambarojdogonoj) kaj fiŝ'ist'o'j (bozoj). De jar'dek'o'j, tiu'j ĉi sub'met'iĝ'is al kod'o'j kaj al mastr'o'j (de paŝt'o, de la akv'o'j, de la ter'o), por kun'ekzist'i, foj'e mal'facil'e, sur ter'o fekund'a kaj envi'at'a. La ripet'at'a'j konflikt'o'j, foj'e per'fort'a'j, est'is rapid'e solvat'a'j de la lok'a'j moŝt'ul'o'j. Sed laŭ la jarpaso, la ŝtat'o mal'konstru'is ĉi tiu'n pra'a'n kun'loĝ'ad'o'n nom'e de modern'ig'o. Hierarki'o'j est'is renvers'it'a'j. En 1995, antaŭ eĉ ol mal'sekur'ec'o dis'volv'iĝ'is en la nord'o, la Mopti-region'o jam est'is la plej mal'riĉ'a en Mali'o. Antaŭ tri jar'o'j, ĝi hav'is la plej mal'alt'a'j'n procent'aĵ'o'j'n de elektro-al'ir'o de la famili'o'j (7,1 %, kontraŭ 22,9 % por la land'a mez'o) aŭ de la lern'ej'o-frekvent'ad'o (41,9 % en la unu'a lern'o'cikl'o, kontraŭ 72,3 %) [2].

Kiam la milit'o eksplod'as en la nord'o, tiu for'las'it'a region'o est'as eĉ pli neglekt'at'a. Kaj kiam la ŝtat'o re'ven'as en 2013, ĝi ag'as kvazaŭ neni'o okaz'is. La « sen'ŝtat'o'n » sekv'as la « mis'ŝtat'o ». La arme'o, apart'e, ne est'as delikat'a. Ĝi'a'n re'ven'o'n en la region'o akompan'as eksces'o'j kontraŭ lok'a'j loĝ'ant'ar'o'j, kio « iom pli grand'ig'as la deficit'o'n de konfid'o inter la loĝ'ant'ar'o'j, apart'e la fulboj, kaj la sekur'ec-fort'o'j », sub'strek'as la ne'reg'ist'ar'a organiz'aĵ'o International Crisis Group. Plur'a'j asoci'o'j denunc'as grav'a'j'n atenc'o'j'n kontraŭ hom'rajt'o'j.

La arme'o kaj la reg'ist'ar'o est'as de nun akuz'it'a'j uz'i la rival'ec'o'j'n inter komun'um'o'j por gajn'i la « milit'o'n kontraŭ teror'ism'o ». En raport'o publik'ig'it'a en april'o, la Centr'o Sim'o'n Skjodt por prevent'o de genocid'o'j eĉ el'vok'as la ebl'ec'o'n, ke tiu'j inter'komun'um'a'j konflikt'o'j rezult'ig'os « amas'o-abomen'aĵ'o'j'n [3] » Plur'a'j grav'ul'o'j proksim'a'j de la prezid'ant'o Keita aŭ de la stab'o, est'as suspekt'at'a'j arm'i milic'o'j'n de la doz'o-etn'o (tradici'a'j ĉas'ist'o'j) en la centr'o por ĉas'i la ĝihad'ist'o'j'n. En mart'o 2018, preskaŭ tri'dek hom'o'j est'is mort'ig'it'a'j en la dogono-land'o dum batal'o'j de fulboj kontraŭ dogonoj aparten'ant'a'j al mem'defend'a grup'o ekip'it'a per milit-arm'il'o'j. Mult'a'j opini'as, inkluziv'e sin'e de la Minusma, ke tiu'j arm'il'o'j de'ven'as de la arme'a'j stok'o'j. Fulbaj vilaĝ'o'j est'is brul'ig'it'a'j, hom'o'j est'is mort'ig'it'a'j, brut'ar'o est'is ŝtel'it'a. Reprezali'e, dogonaj vilaĝ'o'j est'is atak'at'a'j. En la cirkl'o de Kor'o, la batal'o'j est'as ĉiu'tag'a'j. « Est'as fek'a cirkl'o de venĝ'o'j, kiu al'pren'as etn'a'n aspekt'o'n, bedaŭr'as lok'a elekt'it'o. La ĝihad'ism'o-problem'o ven'is al'don'iĝ'i al mal'nov'a'j ne tut'e solv'it'a'j konflikt'o'j. »

La tiel nom'at'a'j « franc'a'j » lern'ej'o'j est'as cel'at'a'j

Nom'um'it'a en decembr'o 2017, la ĉef'ministr'o Soumeylou Boubèye Maïga elekt'is Mopti kiel si'a'n unu'a'n oficial'a'n vojaĝ'o'n. Li anonc'as tie dis'volv'ad'o-plan'o'n kaj re'ven'o'n de la mali'a ŝtat'o. Por trankvil'ig'i la loĝ'ant'ar'o'n, vast'a ofensiv'o mobiliz'as preskaŭ tri mil soldat'o'j'n en la zon'o'j la plej for'las'it'a'j de la region'o'j de Mopti kaj Segou. Eks'a ambasador'o de Mali'o en Ekvator'a Gvineo, la general'o Ismaïla Cissé tamen denunc'as taks'o-erar'o'j'n : « Laŭ la arme'o, ĉiu'j fulboj est'as ĝihad'ist'o'j. Tio est'as danĝer'a miks'konfuz'aĵ'o. » Sam'e, mal'permes'i la cirkul'ad'o'n de du'rad'a'j vehikl'o'j sub la pretekst'o ke la islam'ist'o'j uz'as motor'cikl'o'j'n nur pov'as, laŭ li, pli mal'bon'ig'i la situaci'o'n. « En tiu'j region'o'j ĉiu'j vojaĝ'as per du'rad'a'j vehikl'o'j ! Mal'permes'i ili'n signif'as mal'permes'i la mov'iĝ'o'n de bred'ist'o'j kaj komerc'ist'o'j. Mult'a'j foir'o'j ne plu funkci'os se oni ne for'ig'as tiu'n mal'permes'o'n. Se la ŝtat'o mort'ig'as la ekonomi'o'n, la honest'ul'o'j turn'iĝ'os al la ĝihad'ist'o'j. » Pri'stud'o konduk'it'a ĉe ses'dek tri jun'a'j eks'rekrut'o'j de ili rivel'as ke, por la plej mult'a'j, la engaĝ'iĝ'o ne est'as rezult'o de religi'a konvert'o-procez'o », sed est'as « gvid'at'a de la bezon'o protekt'i si'a'n famili'o'n, si'a'n komun'um'o'n kaj ili'a'j'n viv'rimed'o'j'n » [4].

La mal'plen'o las'it'a de la administraci'o favor'as la progres'o'j'n de la ekstrem'ism'a'j mov'ad'o'j. La asoci'o Delt'a Survie, situ'ant'a en Sévaré, kiu pri'zorg'as la eduk'ad'o'n en la plej risk'o'plen'a'j zon'o'j de la centr'o de Mali'o, tio'n konstat'as ĉiu'tag'e. « Mov'iĝ'i far'iĝ'as pli kaj pli mal'facil'e, ve'as ĝi'a prezid'ant'o, s-ro Ibrahima Sankaré. La ĝihad'ist'o'j ĉe'est'as en ĉiu'j vilaĝ'o'j kaj ja ili administr'as. Ili kolekt'as impost'o'j'n, el'dir'as la justic'o'n, mal'permes'as al la vir'in'o'j si'n lav'i en la natur'o aŭ el'ir'i sen vual'o. Ili mal'permes'as la manifestaci'o'j'n de bapt'o kaj ge'edz'iĝ'o. Ili kontraŭ'as la tradici'a'j'n bard'o'j'n » Kaj tio efik'as ! « Inter dev'ig'i si'a'n edz'in'o'n port'i vual'o'n kaj perd'i si'a'n brut'ar'o'n, la bred'ist'o'j rapid'e elekt'is », li resum'as. Ĉar la ĝihad'ist'o'j al'port'is al la bred'ist'o'j form'o'n de ord'o kaj sekur'ec'o, kiu'n la ŝtat'o ne dispon'ig'is. S-ro Sankaré montr'as ankaŭ si'a'j'n dum'jar'a'j'n klopod'o'j'n pour instig'i la administraci'o'n konsider'i la nomad'a'j'n real'aĵ'o'j'n. Li'a asoci'o lanĉ'is mov'ebl'a'j'n lern'ej'o'j'n, kiu'j sekv'as la bred'ist'o'j'n laŭ ili'a'j trans'lok'iĝ'o'j. « Mi ricev'is financ'o'j'n el ekster'land'o, sed ne el la mali'a ŝtat'o. En 2012, est'is cent'o da lern'ej'o'j. Nun rest'as nur kvin... »

La tiel nom'at'a'j « franc'a'j » lern'ej'o'j est'as apart'e cel'at'a'j. Laŭ la UN, en mart'o 2018, 715 el ili est'is ferm'it'a'j pro la ne'sekur'ec'o. Ĉirkaŭ 215 000 infan'o'j est'is sen ebl'ec'o vizit'i lern'ej'o'n. Ĉiu'tag'e, s-ro Daouda Doumbia, vic'direktor'o de la akademi'o de Mobti, akcept'as sen'labor'a'j'n instru'ist'o'j'n, kiu'j fuĝ'is la minac'o'j'n. Kelk'a'j est'as send'it'a'j al ali'a'j posten'o'j. La plej mult'a'j ŝirm'as si'n. Tiel est'as pri Ibrahim, kiu viv'as en Sévaré ĉe si'a famili'o, post kiam la lern'ej'o, kiu'n li direkt'is, ferm'iĝ'is. Unu tag'o'n de novembr'o, dek bandit'o'j al'ven'is motor'bicikl'e, arm'it'a'j per kalaŝnikov'o'j. « Ili kun'ig'is ĉiu'j'n lern'ant'o'j'n en la kort'o kaj paf'is al la aer'o. La infan'o'j est'is terur'ig'it'a'j kaj plor'is. Ili pren'is ĉiu'j'n ni'a'j'n posed'aĵ'o'j'n, ili paf'is al la fenestr'o'j kaj dir'is : « Se ni re'ven'os kaj trov'os vi'n ĉi tie, est'os mal'bon'a fin'o. » » La lern'ej'o trov'iĝ'as je nur kelk'a'j'n dek'o'j'n da metr'o'j de la voj'o uz'at'a ĉiu'tag'e de arme'a'j kamion'o'j...

Ju pli ili'a influ'o etend'iĝ'as, des pli la ĝihad'ist'o'j streb'as sen'legitim'ig'i la ŝtat'o'n, atak'ant'e tiu'j'n, kiu'j ĝi'n reprezent'as, kaj propon'ant'e al'log'e aŭ per'fort'e substitu'a'n solv'o'n. Ili tiel mal'ferm'as koran'a'n lern'ej'o'n kiam ili trud'as ferm'o'n de publik'a lern'ej'o. Aŭ ili lukt'as kontraŭ ŝtat'funkci'ul'o'j'n, akuz'at'a'j'n pri korupt'o. Unu el la ĉef'a'j bril'a'j ag'o'j de la hom'o'j de la katiba Macina est'is la for'rab'o, en novembr'o 2017, de la prezid'ant'o de la tribunal'o de Niono, urb'o situ'ant'a je unu hor'o aŭt'e de Ségou.

« Antaŭ'e, klar'ig'as Adam Thiam, ŝtat'funkci'ul'o, ekzempl'e juĝ'ist'o, pet'is posten'o'n en la centr'o kun cel'o riĉ'iĝ'i. En tiu zon'o la lok'a'j konflikt'o'j est'as mult'a'j. Okaz'is proces'o-inflaci'o. Por gajn'i, neces'is pag'i. » Sed, en la zon'o'j, kiu'j'n ili reg'as, la ĝihad'ist'o'j zorg'as praktik'i justic'o'n, kiu'n mult'a'j taks'as, se ne tut'e ekvilibr'a, almenaŭ honest'a kaj ĉef'e sen'pag'a. « Pli kaj pli da hom'o'j turn'iĝ'as al ili, kaj ne plu al la ŝtat'o, por solv'i si'a'j'n konflikt'o'j'n », konstat'as s-ro Sékou Bah, la urb'estr'o de Nampala. Kelk'a'j eĉ parol'as pri la justic'o de la ĝihad'ist'o'j kvazaŭ « apelaci'a kort'um'o »...

En Bamak'o, tiu evolu'o mal'trankvil'ig'as mult'e pli ol la milit'o, kiu daŭr'ad'as en la nord'o. Unu'e ĉar « la centr'o est'as la cement'o de ni'a land'o », klar'ig'as s-ro Al'i Nouhoum Diallo, eks'a prezid'ant'o de la naci'a Asemble'o far'iĝ'int'a ne'oficial'a pro'parol'ant'o de la fulba komun'um'o de Mali'o. Post'e, kaj ebl'e ĉef'e, ĉar tio kio okaz'as en ĉi tiu region'o mal'pli simil'as al milit'o por la reg'ad'o, ol al « social'a ribel'o » front'e al administraci'o taks'at'a mal'plen'um'ant'a si'a'n dev'o'n, kiu atest'as pri la abism'a'j fend'o'j de la mali'a ŝtat'o. La 20-an de juni'o 2018, la ministr'o pri defend'o est'is dev'ig'it'a agnosk'i la respond'ec'o'n de la mali'a arme'o kaj mal'ferm'i enket'o'n post la mort'o de du'dek kvin hom'o'j en Nantaka kaj Kobaka, en la region'o de Mopti. « Ni ne est'as re'konstru'ant'a'j ni'a'n arme'o'n por far'i el ĝi arme'o'n ignor'ant'a'n la "leĝ'o'j'n de la milit'o". Tio est'us grand'eg'a retro'ir'o », konced'is la prezid'ant'o Keïta [5].

La prezid'ant'o ne plu hav'as legitim'ec'o'n

« La prezid'ant'o ne plu hav'as i'a'n ajn legitim'ec'o'n, sen'kaŝ'e asert'as s-ro Cheick Oumar Diarrah, efemer'a ministr'o pri land'a inter'pac'iĝ'o kaj dis'volv'iĝ'o de la nord'a'j region'o'j en 2013. La politik'a potenc'o ne ĝust'e taks'is la kriz'o'n de 2012. » Tiu diplomat'o, kiu est'is proksim'a konsil'ant'o de s-ro Keita, opini'as, ke oni est'us dev'int'a « invent'i soci'a'n kontrakt'o'n ». Ni hav'as antaŭ ni loĝ'ant'ar'o'j'n, kiu'j rifuz'as mal'just'ec'o'n kaj mank'o'n de solidar'ec'o. Est'as tro facil'e nom'i ili'n ’ĝihad'ist'o'j’ : tio evit'as al ni pens'i pri tio, kio ili ver'e est'as, kaj pri la mal'bon'o, kiu ronĝ'as ni'a'n land'o'n. » Laŭ s-ro Diarrah, la miks'aĵ'o de burokrati'o kaj afer'ism'o, aper'int'a dum la politik'a demokrat'ig'o komenc'e de la 1990-aj jar'o'j, kiu hav'is paroksism'o'n sub la prezid'ant'ec'o de s-ro Amadou Toumani Touré (2002-2012), plu'daŭr'as.

Organiz'i elekt'o'j'n en tia kun'tekst'o est'as politik'a teatr'o. Tio mal'trankvil'ig'as la opozici'o'n, des pli ke la lok'a'j balot'o'j, kiu'j dev'is okaz'i en decembr'o 2017, kaj post'e en april'o 2018, est'is plu prokrast'it'a'j. « Kiel oni pov'as pretend'i organiz'i elekt'o'n en land'o, de kiu oni ne reg'as la du'on'o'n de la teritori'o ? si'n demand'as la marks'ist'a opozici'ul'o Oumar Mariko. La reg'ist'ar'o inform'is, ke, en la region'o de Kidal, ja la ribel'ul'o'j pri'zorg'os la sekur'ec'o'n de la balot'o. Ĉu tio ne est'as pruv'o pri ĝi'a mal'sukces'o ? »

Rémi CARAYOL


La aŭtor'o

Rémi CARAYOL
Ĵurnal'ist'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

En Afrik'o, la tim'ig'a vizi'o de fulba ĝihad'o

La migr'ul'o'j en la nas'o de Agadez



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a

[1] Vd Daniel Bertrand, « Conjurer la fragmentation au Mal'i », Le Mond'e diplomatique, juli'o 2015

[2] « Enquête modul'air'e et permanent'e auprès des ménages », Institut national de la statistique du Mal'i, Bamak'o, aŭgust'o 2014.

[3] (3) « Régions en dan'ger. Prévention datrocités de masse au Mal'i », rapport dalerte précoce par pays, Centr'e Sim'o'n Skjodt pour la prévention des génocides, Washington, DC, april'o 2018.

[4] (4) « Enseignements africains sur le ter'ror'ism'e », Institut détudes et de sécurité, 18-a de septembr'o 2017, https://issafrica.org

[5] (5) Agent'ej'o Franc'e-Presse, 20-a de juni'o 2018.


Akcept'ej'o >> 1a juli'o 2018

La revoluci'o laŭ Marc Chagall


Oni plej oft'e asoci'as la grand'a'n ond'o'n de art'ist'a vigl'iĝ'o, kiu akompan'is la rus'a'n revoluci'o'n de 1917, kun nom'o'j kiel tiu de Maleviĉ ol al tiu de Chagall. Tamen, tiu ĉi decid'is implik'iĝ'i per fond'o de skol'o, en kiu la avan'gard'o renkont'u la popol'o'n. Sed li baldaŭ sent'is si'n en dis'faz'iĝ'o kun la rifuz'o de la figur'ec'a art'o, kiu'n tiu skol'o postul'is.



de  Lionel RICHARD

En MOSKVO, en aŭtun'a maten'o de 1918, vir'o prezent'as si'n ĉe la popol'komisar'ej'o pri publik'a instru'ad'o. Li est'as proksim'um'e 30-jar'a kaj sub'brak'e port'as dik'a'n pak'aĵ'o'n. Li ven'as el Vitebsko, klar'ig'as li, urb'o de Belorus'uj'o situ'ant'a je kvin'cent kilo'metr'o – pli ol dek hor'o'j da vagon'ar'o – de la nov'a ĉef'urb'o. Li'a nom'o est'as Marc Chagall. Ili est'as pentr'ist'o. Li dezir'as parol'i person'e al la komisar'o Anatol'o Lunaĉarsko. Antaŭ 1914 li kon'at'iĝ'is kun li en Parizo. Li intenc'as montr'i al li elekt'aĵ'o'n de si'a'j last'a'temp'a'j labor'aĵ'o'j.

Chagall aparten'as al famili'o de analfabet'a'j kaj mal'riĉ'a'j jud'o'j. Li nask'iĝ'is kiel la plej mal'jun'a el naŭ infan'o'j en 1887 en antaŭ'urb'o de Vitebsko. Post ricev'i lecion'o'j'n pri desegn'ad'o li en'ir'is en la art'lern'ej'o'n de Sankt-Peterburgo, post'e frekvent'is la atelier'o'n de Le'o Bakst, en la lern'ej'o pri art'o kaj desegn'o fond'it'a de Elizaveta Zvanceva. En Januar'o de 1910, Bakst, ornam'ist'o de la rus'a'j balet'o'j, ir'is al Parizo por tie sur'scen'ig'i lirik'a'n dram'o'n ; dank'e al stipendi'o Chagall sekv'is li'n. Dum li loĝ'is en la art'ist'a urb'et'o La Ruche, proksim'e de Montparnasse, li frekvent'is la tut'a'n tiu'temp'a'n avan'gard'o'n, de Amade'o Modigliani ĝis Pablo Pikas'o.

En Juni'o de 1914, tiam en Berlino por ekspozici'o de si'a'j pentr'aĵ'o'j en la galeri'o de la revu'o Der Sturm, li decid'is ir'i al Vitebsko. Li vol'is edz'iĝ'i al la fil'in'o de riĉ'a'j juvel'ist'o'j, Bella Rosenfeld, al kiu li en'am'iĝ'is, kiam ŝi est'is ankoraŭ tut'e jun'a adolesk'ant'in'o.

Kaj subit'e la milit'o. Post si'a edz'iĝ'o, la 25-an de Juli'o 195, mal'ebl'is re'ven'i al Franc'uj'o. Li est'is dev'ig'at'a milit'serv'i en arme'a ofic'ej'o en Petrograd'o, kiel Sankt-Peterburgo nom'iĝ'is de1914 ĝis 1924.

Kiam la revoluci'ul'o'j ek'reg'is en Petrograd'o, li do loĝ'is tie, kun si'a edz'in'o. Li tie pentr'is mult'a'j'n mem'portret'o'j'n scen'o'j'n, kiu'j montr'is la jud'o'j'n en ili'a ĉiu'tag'a aktiv'ec'o. Ne kontent'ig'a'j rezult'o'j, laŭ li'a juĝ'o. En Mart'o de 1918 la par'o ir'is al Vitebsko. Chagall aspir'is en'profund'iĝ'i en la labor'o'n, tag'e kaj nokt'e. [1]

Ĉu tamen est'as raci'a, pens'i ke pentr'ist'o pov'as viv'i tie nur per si'a'j pentr'aĵ'o'j ? … Tiu obstin'o risk'is fiask'o'n. Almenaŭ ebl'is profit'i la re'form'o'j'n okaz'ant'a'j'n en la instru'ad'o de art'o, part'o'pren'i en ĝi, impuls'i en Vitebsko la trans'form'ad'o'j'n, kiu'j en Moskvo kaj Petrograd'o jam est'is praktik'at'a'j.

Lunaĉarsko est'is ĝust'e la hom'o je la alt'ec'o de la situaci'o, kun kiu ebl'is inter'trakt'i. Chagall est'is favor'a al la dispon'o'j decid'it'a'j de la reg'ist'ar'o de Lenin'o. En li'a profund'o ne ĉes'is re'son'i la etern'a eĥ'ad'o de la pogrom'o'j, de la kontraŭ'jud'a'j ofend'o'j. Kial li ne aplaŭd'u revoluci'o'n, per kiu la jud'o'j fin'e ricev'is la rajt'o'n est'i aŭtent'a'j rus'a'j civit'an'o'j ?

Li'a inter'parol'ant'o en Moskvo hav'is la reputaci'o'n de hom'o afabl'a kaj mal'mult'e sekt'ec'a” [2]. Lunaĉarsko entuziasm'iĝ'is pri la verk'o'j, kiu'j'n Chagall al'port'is al li. La dekret'o 3051 est'is tuj promulg'it'a : “La kamarad'o pentr'ist'o Marc Chagall est'as nom'um'it'a popol'komisar'o pri art'o por la region'o de Vitebsko. Ĉiu'j revoluci'a'j fort'o'j est'as al'vok'it'a'j, per tiu ĉi decid'o, garanti'i si'a'n plen'a'n apog'o'n al la kamarad'o Chagall.”

Jen CHAGALL lanĉ'it'a en la pint'o'n de la fest'aĵ'o'j por la unu'a dat're'ven'o de la revoluci'o. Li prezid'is la konstru'ad'o'n de sep triumf'ark'o'j en Vitebsko. Li ordon'is glu'i en la strat'o'j, al la mur'o'j, 450 revoluci'a'j'n afiŝ'eg'o'j'n. El'labor'it'a'j laŭ model'o'j, kiu'j'n li est'is skiz'it'a'j, 350 pentr'it'a'j tol'a'j banderol'o'j flirt'is en la vent'o. La promen'ant'o'j'n al'salt'is ruĝ'a'j ĉeval'o'j, verd'a'j bov'in'o'j, blu'a'j bird'o'j sur blank'a'j nub'o'j, rajd'ant'o'j flirt'ig'ant'a'j ruĝ'a'j'n flag'o'j'n.

Sekv'e, en decembr'o de 1918, Chagall sub'skrib'is proklam'o'n [3], kiu al'vok'is ĉiu'j'n plast'o-art'ist'o'j'n kun'labor'i kun li. En privat'a hotel'o en Vitebsko, aparten'int'a al bank'ist'o, ĵus fond'iĝ'is, anonc'is li, la unu'a super'a lern'ej'o pri art-instru'ad'o. Ĝi sekv'is la sam'a'j'n princip'o'j'n kiel la liber'a'j atelier'o'j mal'ferm'it'a'j en Moskvo kaj Petrograd'o. Ne plu neces'is diplom'o por en'ir'i ĝi'n, sed ja program'o : instig'i al kre'a spont'ec'o en inter'rilat'o kun la ver'a viv'o de la popol'o.

Mult'is la stud'ant'o'j, proksim'um'e kvin'cent, kiu'j rapid'e en'skrib'is si'n. Inter la instru'ant'o'j est'is plur'a'j avan'gard'a'j eksperiment'ist'o'j. En la somer'o de 1919 al'ven'is ali'a avan'gard'ist'o, kies kandidat'ec'o est'is akcept'it'a, Lazar (Eliezer) Lissitzky, diplom'it'a arĥitekt'o de Darmstadt, en German'uj'o. Viktim'o de la numer'us clausus, kiu lim'ig'is la nombr'o'n de jud'o'j en la rus'a'j universitat'o'j, li est'is dev'ig'at'a en'skrib'i si'n malgraŭ'vol'e en universitat'o german'a. Li decid'is ke oni nom'u li'n “El” kaj akir'is si'a'n arĥitekt'a'n diplom'o'n en 1915.

Lissitzky admir'is la fantazi'o'n, per kiu la verk'o'j de Chagall tremp'iĝ'is. Sed li est'is ankaŭ log'at'a de la skrib'aĵ'o'j de pentr'ist'o de si'a kontraŭ'a flank'o, ne figur'ec'a, kun kiu li ek'korespond'ad'is : Kazimir Maleviĉ. Gvidulo, ĉirkaŭ kiu gravit'is grup'o de adept'o'j. Maleviĉ firm'ig'is si'a'n “super'ec'o'n” de'ir'ant'e de neni'o, de nov'a tip'o de pens'ad'o, kiu montr'iĝ'is per for'ig'o de ĉia figur'ec'o profit'e al bild'a'j mas'o'j, al “form'o'j pur'a'j” kaj liber'a'j. Viv'u la super'ism'o !

En Oktobr'o de 1919 Lissitzky ricev'is la misi'o'n ir'i al Moskvo ĉe Lunaĉarsko. La vitebska lern'ej'o bezon'is material'o'n. Kun la aprob'o de Chagall li kontakt'is Maleviĉ. Li sukces'is konvink'i li'n akcept'i si'a'vic'e propon'o'n dung'iĝ'i en Vitebsko. Chagall firm'e ten'is la gvid'o'n de la lern'ej'o, de kiu li est'is la origin'o. Sed, tre rapid'e, aper'is kverel'o'j inter Maleviĉ kaj li. Ili'a dis'opini'o tem'is pri la en'hav'o de la instru'ad'o. Por Maleviĉ la muĝ'ad'o de la kanon'o'j de la Oktobr'a Revoluci'o dev'as est'i la okaz'o por for'ig'i la lern'ad'o'j'n kaj por “pur'ig'i” la cerb'o'j'n je ĉiu'j “akademi'a'j akcesor'aĵ'o'j”. [4]

Chagall, ŝat'ant'a la tradici'o'j'n, fin'e abdik'is. [5] La 17-an de Novembr'o 1919 li send'is leter'o'n al la kamarad'o Osip Brik, respond'ec'ul'o pri la du'a liber'a atelier'o de Moskvo, por pet'i li'n ke li konfid'u al li “klas'o'n de pentr'aĵ'o”. Li est'as dispon'ebl'a, dir'is li, por serv'i la cel'o'j'n de la revoluci'o en la mezur'o de si'a'j “fort'o'j” kaj de si'a'j “kompetent'o'j”.

Propon'o van'a. En Moskvo li trov'is nur por'temp'a'n labor'o'n kiel dekoraci'ist'o en la Jud'a Naci'a Teatr'o, la Gosekt. Li ne est'is plu integr'it'a en la re'nov'iĝ'o, kiu trans'form'eg'is la art'o'j'n. Li sent'is si'n en dis'faz'ec'o kun la reg'ant'a mov'ad'o de “art'ist'a produkt'ad'o”.

Mal'long'e post'e, redukt'it'a al la funkci'o de instru'ist'o pri desegn'ad'o en orf'ej'o, li ne vid'is ali'a'n el'ir'o'n ol for'las'i Ruslandon dum tio ankoraŭ ebl'is. Kun si'a edz'in'o Bella kaj ili'a fil'in'o Id'a, nask'it'a en 1916, li ating'is Berlinon en la somer'o de 1922 por tie organiz'i nov'a'n ekspozici'o'n. La 1-an de Septembr'o 1923 la famili'o trajn'is al Parizo.

Ĝis si'a mort'o Chagall ne ĉes'is ripet'ad'i : “Mi ne el'migr'is pro politik'a'j kial'o'j, sed pro art'ist'a'j kial'o'j …”

Lionel RICHARD.

Ĝis la 16-a de Juli'o 2918 la Centr'o Georges-Pompidou prezent'as en Parizo la ekspozici'o'n “Chagall, Lissitzky, Malevitch. La rus'a avan'gard'o en Vitebsko (1918-1922)”.

La Rus'a Revoluci'o en la jar'o'j 1918-1919, do la mond'o re'turn'it'a. Venk'a revoluci'o ĉi-mal'supr'e, kio'n montr'as la ruĝ'a flag'o, kiu dis'volv'iĝ'as sur la plank'o. Lenin'o, star'ant'a invers'e sur tabl'o sur unu brak'o kaj kun la kap'o mal'supr'e, nun posed'as la potenc'o'n. Li flirt'ig'as ĉe si'a'j pied'o'j la tradici'a'n flag'o'n de Ruslando. Ĉio ĥaos'ig'it'a.

Jen la fest'o kun tambur'o'j kaj trumpet'o'j. Tamen la soldat'o'j atent'as, kun fusil'o ĉe la vang'o. Ĉe la eĝ'o de la tabl'o, sur kiu Lenin'o prov'as ten'i si'n en ekvilibr'o, sur seĝ'o sid'as medit'ant'a raben'o. Kio okaz'os al la jud'ism'o, al la jud'o'j ?

Mal'supr'e dekstr'e de la bild'o la famili'o Chagall, stern'it'a sur lit'o, ŝajn'as ankaŭ met'i al si tiu'n demand'o'n. Epizod'o de viv'o en histori'a'j monat'o'j. Neniom da kritik'o. Kaj eĉ mal'pli da satir'o. Sed demand'a atent'o pri la event'o'j.


La aŭtor'o

Lionel RICHARD


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Leter'o de la 12-a de Mart'o 1918 al Nadeĵda Dobiĉina, kiu tre aktiv'e labor'is en la administraci'o pri art'o en Petrograd'o, cit'it'a en Alexandre Kamenski, “Marc Chagall : « Mit dem Herzen war ich immer hier… »”, Kunst und Literatur, vol. 2, Berlino (GDR), Mart'o-April'o 1988 (traduk'o de artikol'o aper'int'a en Novy Mir, n-ro 1987-8, Moskvo).

[2] André Pierre, Le Populaire, Parizo, 18-an de Septembr'o 1921.

[3] La dekret'o de Lunaĉarsko, kiu nom'um'as Chagall, kaj tiu publik'a anonc'o de Chagall est'as konserv'at'a'j en la urb'a'j arĥiv'o'j de Vitebsko. Kp Andre'j Wosnessenski, “Ein Museum für Chagall !”, Kunst und Literatur, vol. 5, Septembr'o-Oktobr'o 1989 (traduk'o de artikol'o aper'int'a en Ogoniok, Moskvo, la 22-an de Januar'o 1987).

[4] Izobraitelnoje, n-ro 1, Moskvo, 1919, cit'it'a de Evgeni Kovtun, L’Avant-Gard'e russe dans les années 1920-1930, Parkstone-Aurora, Bournemouth (Brit'uj'o), 1996.

[5] Kp Alexandra Schatskich, “Malevitsch in Witebsk”, Kunst und Literatur, vol. 5, Septembr'o-Oktobr'o 1989 (traduk'o de kontribu'aĵ'o aper'int'a en Iskustvo, vol. 1988-11, Moskvo). Schatskich don'as kiel font'o'j'n la Ŝtat'arĥiv'o'j'n pri literatur'o kaj art'o, en Moskvo.



Akcept'ej'o >> 1a juli'o 2018

Sen'sekur'ec'o aŭ ekzil'o en Ebur-Bord'o

La aflikt'o'j de afrik'a futbal'o


El la 32 team'o'j part'o'pren'ant'a'j la Mond'a'n Pokal'o'n en Rusio, nur Niĝerio kaj Senegali'o reprezent'as sub'sahar'a'n Afrik'o'n. El'star'a'j lud'ist'o'j el la kontinent'o ne mank'as, sed la riĉ'a'j land'o'j de la Nord'o ili'n akapar'is. Ĉampion'o'j de Afrik'o en 2015, kaj kvalifik'iĝ'int'o'j en la last'a'j tri turnir'o'j de la Mond'a Pokal'o, ebur'bord'an'o'j ĉi-jar'e dev'as kontent'ig'i si'n per tio, ke ili sekv'os la Mond'a'n Pokal'o'n televid'e. Ĉiu'tag'e, ili'a'j profesi'a'j klub'o'j mal'facil'e viv'ten'as si'n.



de  David GARCIA

En Akoumassi, en la sud'orient'o de Abiĝano, oni trans'form'as la kort'o'n de la urb'a mez'lern'ej'o en trejn'kamp'o'n dum la lern'ej'a'j feri'o'j. Ĉi-maten'e en april'o, la komenc'ant'a'j futbal'ist'o'j de la akademi'o Métro Star pied'bat'as la pilk'o'n sub sufok'a varm'o. Kun'fond'int'o de ĉi tiu lern'ej'o, unu el cent'o'j en la ekonomi'a ĉef'urb'o de Ebur-Bord'o, Aristid'e B. [1] trejn'as jun'ul'a'j'n team'o'j'n. Eks'a profesi'a futbal'ist'o, li al'vok'is si'a'n plej bon'a'n lud'ist'o'n. En ruĝ'a'j ĵerz'o kaj ŝort'o, 9-jar'a infan'o el'paŝ'is. "Mi dezir'as lud'i en Eŭrop'o" li dir'is mem'fid'e. Ĉu li konsci'as la risk'o'j'n de tia aventur'o ? La lev'iĝ'ant'a stel'ul'o de Metr'o Star kap'jes'is al si'a ĉef'o. Eks'a team'estr'o de la naci'a team'o de Ebur-Bord'o, Yaya Touré ricev'as preskaŭ 1 milion'o'n da eŭr'o'j monat'e ĉe Manchester City [2] ; Neymar, la brazila stel'ul'o de Par'is Saint-Germain, pli ol 3 milion'o'j'n [3]. Ĉi tiu'j lud'ist'o'j aparten'as al la elit'o kiu per'labor'as pli ol 720 000 dolar'o'j'n (620 000 eŭr'o'j'n) ĉiu'n jar'o'n, en'kalkul'ant'e ĉiu'j'n kontinent'o'j'n, kaj kiu konsist'ig'as 2% de profesi'a'j futbal'ist'o'j laŭ esplor'o de la Inter'naci'a Federaci'o de Profesi'a'j Futbal'ist'o'j (Fifpro) far'it'a en 2016 ĉe 54 naci'a'j asoci'o'j. La pli'mult'o loĝ'as en Eŭrop'o, en la land'o'j de la Golf'o aŭ en Ĉini'o. Kontrast'e, 21% de lud'ist'o'j ricev'as mal'pli ol 300 dolar'o'j'n (260 eŭr'o'j'n) monat'e, plej'part'e ĉe afrik'a'j klub'o'j kiu'j pag'as la plej mal'alt'a'j'n salajr'o'j'n.

Kaj kvankam, tut'mond'e, 41% de pri'sond'it'a'j lud'ist'o'j dir'is ke ili'a'j salajr'o'j est'is prokrast'it'a'j en la last'a'j du sezon'o'j, ĉi tiu proporci'o ating'as 55% en Afrik'o. Ne'disput'ebl'e, la kontinent'o hav'as la plej ne'sekur'a'j'n labor'kondiĉ'o'j'n por lud'ist'o'j : 15% ne hav'as kontrakt'o'n, kompar'e kun 3% en Eŭrop'o. Ne'pag'it'a'j gratifik'o'j por sub'skrib'o'j, prokrast'o'j de salajr'o'j, vund'o'j kaj ne'pag'it'a hospital'a kurac'ad'o : jen la ĉiu'tag'a viv'o de afrik'a'j lud'ist'o'j. En mond'o for de la kelk'a'j privilegi'a'j lud'ist'o'j kiu'j riĉ'iĝ'as per si'a talent'o en la eŭrop'a'j ĉampion'ad'o'j, ili oft'e lud'as sen kontrakt'o kaj en plend'eg'ind'a'j labor'kondiĉ'o'j.

Malgraŭ si'n'sekv'o de dolor'a'j spert'o'j en kelk'a'j klub'o'j, 27-jar'aĝ'a Justin S. ankoraŭ esper'as sur'tir'i si'a'j'n futbal'bot'o'j'n de'nov'e. En 2007, en la 17a jar'aĝ'o, li sub'skrib'is si'a'n unu'a'n profesi'a'n kontrakt'o'n. Li'a ĉiu'monat'a salajr'o de 76 eŭr'o'j est'is pli mal'alt'a ol la minimum'a salajr'o en Ebur-Bord'o (91,50 eŭr'o'j). La bonifik'o por sub'skrib'o de 229 eŭr'o'j specif'it'a en la kontrakt'o neniam est'as pag'it'a al li. "La klub'estr'in'o petal'vok'is al ni'a'j emoci'o'j : ’Mi est'as vi'a pa'nj'o, vi'a pa'nj'o ne hav'as mon'o'n’. Ni fal'is en la tromp'o'n" li dir'is. Post sen'sukces'a el'prov'o kun tunizia klub'o, en januar'o 2008 li prov'is si'a'n fortun'o'n en la ebur'bord'a Ligue 2. Est'is infer'o. "Oni pag'is al mi iom pli ol 15 eŭr'o'j'n monat'e, dum labor'ist'o'j ricev'is 5 eŭr'o'j'n tag'e." Por instig'i al futbal'ist'o'j ating'i la pint'a'n rang'o'n en la supr'a lig'o, la administr'ant'o'j de la klub'o rav'is la lud'ist'o'j'n propon'ant'e al ili bonifik'o'j'n de 30 eŭr'o'j por ĉiu venk'o. Du monat'o'j pas'is sen venk'o, kaj la salajr'o'j est'is pag'it'a'j mal'fru'e. La kondiĉ'o'j en ili'a loĝ'ej'o simil'is la plej mal'bon'a'j'n ŝvit'labor'ej'o'j'n. Lud'ist'o'j dorm'is sur la plank'o de dorm'ej'o kun si'a'j tornistr'o'j kiel kap'kusen'o, dir'is Justin S.

"Pas'ig'i tri monat'o'j'n sen salajr'o en Ligue 1 est'as oft'e"

Dek jar'o'j'n post'e, ĉi tia'j kondiĉ'o'j ankoraŭ daŭr'as en Ebur-Bord'o kiel la klub'estr'o agnosk'as, laŭ si'a propr'a manier'o. Bernard Adou, la paternalism'a prezid'ant'o de la Association Sportive de l’Indénié (As'i), klub'o en Ligue 1 de Abengourou, en la orient'o de la land'o, al'vok'as al vund'it'a'j futbal'ist'o'j ignor'i si'a'j'n vund'o'j'n : "Eĉ en la kaz'o de ne'bon'a'j kondiĉ'o'j kaj ne'pag'o de salajr'o'j, lud'ist'o'j dev'as lud'i. Ne'pag'it'a'j salajr'o'j pov'as est'i kompens'at'a'j, sed ne matĉ'o'j" plu dir'is s-ro Adou. Efektiv'e, ne'pag'it'a'j salajr'o'j kaj bonifik'o'j ne ĉiam est'as kompens'at'a'j". Furioz'iĝ'int'a'j, Justin S. kaj li'a'j sam'team'an'o'j fin'e bojkot'is trejn'ad'o'n en 2008-2009. En leter'o al la estr'ar'o de la klub'o, la futbal'ist'o'j pet'is matrac'o'j'n kaj ventol'il'o'j'n. Ili ricev'is tio'n, kio'n ili pet'is, sed katastrof'o'j daŭr'e traf'is la team'o'n. Lud'ist'o infekt'iĝ'is de malari'o, 21-jar'aĝ'a defend'ant'o mort'is en hospital'o post kolizi'o dum trejn'ad'o. Est'is ne'el'ten'ebl'e por Justin S. kaj kvar el li'a'j sam'team'an'o'j, kiu'j decid'is for'las'i la klub'o'n dum la sezon'o. Ili pli prefer'is sen'labor'ec'o'n ol ekspluat'ad'o'n.

21-jar'aĝ'e, li'a koleg'o Samuel K. jam est'is spert'int'a la aflikt'o'j'n de la viv'o de profesi'a futbal'ist'o. Aktual'e lud'ant'a en Ligue 1, li est'is vund'it'a en decembr'o 2016. "En la stadion'o Champroŭ en Abiĝano, kie oni pri'konkur'as la pli'mult'o'n de la matĉ'o'j de la ĉampion'ad'o, la art'e'far'it'a gazon'o est'as dis'faden'iĝ'int'a kaj danĝer'a" li dir'is. "Mult'a'j lud'ist'o'j vund'iĝ'as". La klub'estr'o konsent'is pag'i la kost'o'n de la operaci'o tuj post kiam li est'os en'bank'ig'int'a la trans'klub'iĝ'a'n pag'o'n de ali'a lud'ist'o. Post ses monat'o'j, la pag'o ankoraŭ ne est'is far'it'a. La Ebur'bord'a Futbal'a Federaci'o (FIF) akcept'is la respond'ec'o'n pri li'a post'operaci'a kurac'ad'o. Trans'lok'it'a al ali'a klub'o de la supr'a lig'o, li de'nov'e vund'iĝ'is en februar'o 2018. Malgraŭ tio, la klub'estr'o pet'is al li lud'i la tut'a'n sekv'ant'a'n matĉ'o'n, post tri tag'o'j. La lud'ist'o rifuz'is. La pag'o de li'a salajr'o est'is inter'romp'it'a. "Mi ne ricev'is mi'a'n salajr'o'n de pli ol unu monat'o, ĉiu'j ebur'bord'a'j klub'estr'o'j est'as sam'a'j" li dir'is koler'e. Ne nur li est'as sub'met'at'a al tia trakt'o.

"Pas'ig'i tri monat'o'j'n sen salajr'o est'as oft'e en Ligue 1" plend'is Aristid'e B. "Kelk'foj'e, la pag'o'n de la baz'a salajr'o kondiĉ'as venk'o aŭ eĉ plur'a'j si'n'sekv'a'j venk'o'j." Laŭ la Asoci'o de Ebur'bord'a'j Futbal'ist'o'j (AFI), la plej alt'a'j salajr'o'j vari'as de 450 ĝis 600 eŭr'o'j. La mez'um'a labor'pag'o de la lok'a futbal'ist'o est'as inter 230 kaj 300 eŭr'o'j, aŭ tri'obl'o de la minimum'a salajr'o, en land'o kies ekonomi'o de'nov'e kresk'as (8% ĉiu'n jar'o'n ek'de 2015). "Kiel oni pov'as atend'i ke, fin'e de si'a karier'o, kiu est'as laŭ'difin'e mal'long'a, futbal'ist'o pov'as util'ig'i si'a'n ŝpar'mon'o'n por aĉet'i dom'o'n ?" demand'is Cyril Domoraud, la prezid'ant'o de la AFI. La eks'defend'ant'o de Inter Milano akcept'is ni'n ĉe la sid'ej'o de la organiz'aĵ'o kiu trov'iĝ'as en Cocody, riĉ'a urb'o nord'e de Abiĝano. Eks'a team'estr'o de la naci'a team'o de Ebur-Bord'o, s-ro Domoraud lud'is en Franci'o, ĉe Olympique de Marseille kaj en Monak'o, kaj post'e ĉe Espanyol en Barcelono. La ali'a'j fond'int'a'j membr'o'j de la asoci'o ankaŭ far'is sukces'a'j'n karier'o'j'n en Eŭrop'o. Ikon'o de la ebur'bord'a futbal'o, ador'at'a en la land'o, Didier Drogba gajn'is la pokal'o'n de la Eŭrop'a Lig'o de Ĉampion'o'j ĉe la angl'a klub'o Chelsea. Ali'a naci'a stel'ul'o, Kol'o Touré, ankaŭ lud'is en Angli'o por Arsenal, Manchester City kaj Liver'po'ol.

Mal'mult'a'j aŭdac'as si'n turn'i al proces'o por defend'i si'a'j'n rajt'o'j'n pro tim'o pri venĝ'atenc'o'j. La vic'prezid'ant'o de la Ebur'bord'a Futbal'a Federaci'o, Sory Diabaté, kiu ankaŭ est'as la prezid'ant'o de la Profesi'a Futbal'a Lig'o, rifuz'as ĉi'a'n respond'ec'o'n. "Kelk'a'j jun'ul'o'j plend'as pri tio, ke ili ne ricev'is si'a'n salajr'o'n, sed ili eĉ ne hav'as kopi'o'n de si'a kontrakt'o. (...) Est'as ne'ebl'e far'i juĝ'o'n kiam kontrakt'o mank'as", tiel li prav'ig'as si'n. Dum s-ro Diabaté respond'is ni'a'j'n demand'o'j'n en si'a ofic'ej'o, dung'it'o de la Federaci'o film'is la intervju'o'n. Ali'a ĉiam ĉe'est'is. "Ĉi tiu komitat'o nek est'as sen'de'pend'a nek egal'a, kiel Fifpro rekomend'is" kontraŭ'e dir'is s-ro Domoraud : La lud'ist'o'j de AFI ne est'as membr'o'j de ĝi. Ĉio ĉi alud'et'as mis'ekvilibr'o'n favor'e al la dung'ant'o'j. Ĉio'n dir'int'e, klub'estr'o'j elekt'as la membr'o'j'n de la estr'ar'a komitat'o de la ebur'bord'a federaci'o.

En Ebur-Bord'o, la super'viv'o de profesi'a'j klub'o'j de'pend'as de fedracia financ'ad'o. Ĉiu team'o ricev'as la sam'a'n kvot'o'n, fiks'it'a'n je 114 000 eŭr'o'j ĉiu'jar'e. Iu'j ne konsent'as kun ĉi tiu egal'rajt'ec'o. Per'e de si'a ĝeneral'a direktor'o la franc'o Benoît You, Asec Mimosas akuz'as ke ĉi tiu sistem'o mal'instig'as la lev'iĝ'o'n de vigl'a'j kaj sukces'a'j klub'o'j. Asec rekomend'as subvenci'o'n kiu konsist'u el fiks'a part'o, ident'a por ĉiu'j, kaj vari'a part'o indic'it'a laŭ la nivel'o de organiz'it'ec'o de la klub'o'j. Pli'mult'o de klub'estr'o'j kaj la IFF mal'akcept'as ĉi tiu'n ŝanĝ'iĝ'o'n.

Rimed'o por ekvilibr'i la buĝet'o'n

Krom de intern'a'j kverel'o'j, ebur'bord'a futbal'o est'as antaŭ ĉio sub'fos'at'a de si'a kronik'a mal'kapabl'o gener'i en'spez'o'j'n. La mez'um'a ĉe'est'o ĉe matĉ'o de la ebur'bord'a Ligue 1 est'as ĉirkaŭ mil spekt'ant'o'j. Nur unu event'o tir'as la amas'o'j'n : Asec Mimosas kontraŭ Africa Sports. De'long'a'j rival'o'j, ĉi tiu'j du team'o'j el Abiĝano est'as la plej prestiĝ'a'j de la land'o. Kvin mil spekt'ant'o'j ĉe'est'is ili'a'n last'a'n al'front'iĝ'o'n. La mal'mult'a en'spez'o de 750 eŭr'o'j est'is divid'it'a egal'e inter la du klub'o'j. Pro la mal'alt'a nivel'o de publik'ec'o, sponsor'o'j ne dezir'as al'fiks'i si'a'n log'o'tip'o'n al la ĉemiz'o'j de la lud'ist'o'j.

Ek'de 2016, Canal Plus pag'as 2,3 milion'o'j'n da eŭr'o'j ĉiu'jar'e al la Ebur'bord'a Futbal'a Federaci'o por el'send'i matĉ'o'j'n de la supr'a lig'o. Ĝi rifuz'as publik'ig'i ĉi tiu'n sum'o'n, kiu est'as konfirm'it'a de kelk'a'j klub'estr'o'j kaj ŝajn'as est'i rid'ind'e mal'alt'a. En kompar'o, est'as atend'ebl'e ke la Profesi'a Futbal'a Lig'o de Franci'o ricev'os 1 153 milion'o'j'n da eŭr'o'j el el'send'o'rajt'ig'o'j ĉiu'sezon'e ek'de 2020. Ĝi'a vic'prezid'ant'o, s-ro Diabaté, rimark'as tamen ke "Dank'e al la kontrakt'o kun Canal Plus, la Federaci'o pov'is pli'ig'i la subvenci'o'n al klub'o'j je 40%". Sed pov'us est'i ke tio ne sufiĉ'as. Ekzempl'o est'as la Stella Club, emblem'a team'o de la mal'riĉ'a urb'o Adjamé en la nord'o de Abiĝano. "Ĉiu'n jar'o'n, mank'as al ni iom pli ol 90 000 eŭr'o'j por pag'i ni'a'j'n el'spez'o'j'n" klar'ig'is Salif Bictogo rid'et'ant'e. Li ankaŭ est'as la ĝeneral'a direktor'o de la togoland'a kaj benina fili'o'j de Snedai, la koncesi'ul'o por pasport'o'j kaj biometri'a'j viz'o'j en la nom'o de tiu'j land'o'j. "Ni dev'as pag'i la mon'o'n el ni'a'j propr'a'j poŝ'o'j. Mi antaŭ'pag'as mon'o'n dum pli ol dek jar'o'j !" al'don'is la klub'estr'o de Stella, inter du ek'rid'eg'o'j. La subvenci'o de la federaci'a reg'ist'ar'o kovr'as nur kvar'on'o'n de la jar'buĝet'o kaj, post la mal'promoci'o de la klub'o al Ligue 2 en 2015, la kompani'o Orange re'tir'is si'a'n sub'ten'o'n. De tiam, neni'u ali'a sponsor'o anstataŭ'is ĝi'n. Li'a'j lud'ist'o'j ankaŭ est'as dev'ig'at'a'j konsent'i kredit'o'n al la klub'o. "Mi pag'as ili'n mal'fru'e je almenaŭ unu monat'o kaj du'on'o. Mi mem dev'as hav'i rimed'o'j'n. Precip'e pro tio, ke la Federaci'o pag'as la subvenci'o'n per kelk'a'j part'o'pag'o'j, kaj kutim'e mal'fru'e". Tiel la klub'estr'o prav'ig'as si'n, tiu, kiu est'is lud'ist'o de la klub'o Stella antaŭ ol li al'propr'ig'is al si la estr'ec'o'n de si'a hejm'urb'a klub'o antaŭ 18 jar'o'j.

Inter'lig'it'ec'o kun la politik'a mond'o

Sam'kiel la pli'mult'o de si'a'j koleg'o'j, s-ro Bictogo uz'as la salajr'o'j'n de si'a'j lud'ist'o'j kiel rimed'o'n por ekvilibr'ig'i la buĝet'o'n. Li emfaz'as si'a'j'n sen'parti'ec'o'n kaj entrepren'em'a'n spert'o'n kiu'j pruv'as, laŭ li, li'a'n serioz'ec'o'n kaj profesi'ec'o'n. Klub'estr'o'j, kiu'j est'as mal'pli kompetent'a'j kaj pli favor'as si'a'n propr'a'n interes'o'n, sub'e'n'tir'us la ebur'bord'a'n futbal'o'n. "Se ekzist'us financ'a kontrol'organiz'o, kiel en Franci'o (kie la Naci'a Direkci'o pri la Kontrol'o de Administr'ad'o kontrol'as la kont'o'j'n de profesi'a'j klub'o'j), pli ol du'on'o de klub'o'j est'us retro'klasifik'it'a" li asert'is.

Influ'a agent'o de lud'ist'o'j kaj ĝeneral'a direktor'o de la As'i Abengourou, Abdoulaye Diabaté konfirm'is ĉi tiu'n diagnoz'o'n. "Iu'j klub'o'j viv'as sol'e per la subvenci'o. Ili tut'e ne sci'as kiel dis'volv'iĝ'i, ili'a'j klub'estr'o'j ne est'as entrepren'ist'o'j" li lament'is. Ĉu "entrepren'em'o" est'as la solv'o por la sub'evolu'o de la ebur'bord'a futbal'o ? S-ro Adou, la prezid'ant'o de la As'i, ŝajn'e respond'as al la profil'o skiz'it'a de si'a koleg'o. Ĉi tiu komerc'ist'o estr'as la ebur'bord'a'n fili'o'n de Grenobloise dElectronique et dAutomatismes (Ge'a), franc'a firma'o kiu est'as special'ist'o pri la instal'ad'o de pag'bar'il'o'j. Li akcept'is ni'n en si'a luks'a vila'o en Abiĝano. S-ro Adou aĉet'is la klub'o'n en 2014. Li hered'is team'o'n kies lud'ist'o'j ricev'is mizer'a'n labor'pag'o'n : ĉirkaŭ 90 eŭr'o'j'n, la minimum'a'n salajr'o'n. La entrepren'ist'o pli'ig'is salajr'o'j'n kaj konstru'is konkurenc'iv'a'n team'o'n. La atend'it'a'j sport'a'j rezult'o'j sekv'is. "Ĉi-jar'e, salajr'o'j est'as pag'at'a'j regul'e. Tio est'as, ĉiam pli" al'don'is s-ro Diabaté, iom petol'em'e.

Impuls'at'a de alt'a'j ambici'o'j, s-ro Adou ne est'as kontent'a nur labor'i por la sport'a progres'o de si'a klub'o. En Decembr'o 2016, li est'is elekt'it'a deput'it'o de la elekt'ant'ar'o de Abengourou. "La klub'o kontribu'is 30% aŭ 40% al mi'a elekt'iĝ'o" dir'is la klub'estr'o de la As'i. "Tiu'j, kiu'j ne kon'is mi'n, vid'is mi'n televid'e." En mart'o, li anonc'is si'a'n kandidat'iĝ'o'n por la prezid'ant'ec'o de la region'a magistrat'o de Indénié-Djuablin, de kiu Abengourou est'as ĉef'urb'o. "Nur politik'ist'o'j pov'as est'i klub'estr'o'j en Afrik'o" dir'is s-ro Adou. "Se, morgaŭ, mi far'iĝ'os la prezid'ant'o de la region'a magistrat'o, mi invest'os mon'o'n en la dis'volv'o'n de la klub'o. Komerc'ist'o ne invest'os en klub'o'n se ne est'os profit'o." Pov'as est'i, ke la prezid'ant'o de la As'i sekv'as la paŝ'o'j'n de si'a koleg'o ĉe As Tanda. Komerc'ist'o, urb'estr'o kaj deput'it'o de la distrikt'o Assuéfry-Transua en la nord'orient'o de la land'o, Séverin Kouabénan Yoboua gajn'is du ĉampion'ec'o'j'n de Ligue 1 en 2015 kaj 2016.

En Ebur-Bord'o, la inter'lig'it'ec'o inter la politik'a mond'o kaj la mond'o de futbal'o est'as mal'nov'a tradici'o. En la 1980aj jar'o'j, la ebur'bord'a'n futbal'o'n reg'is Simplice Zinsou, la bo'fil'o de Félix Houphouët-Boigny, la ŝtat'estr'o kaj patr'o de la ebur'bord'a sen'de'pend'ec'o. Spez'o neniam est'is problem'o por la klub'estr'o de Africa Sports. "Simplice Zinsou hav'is al'ir'o'n al ĉio" nostalgi'e memor'is Alexis Vagba, la nun'a prezid'ant'o de Africa Sports. La klub'o hav'is la rimed'o'j'n por ten'i lud'ist'o'j'n tent'it'a'j'n de ekster'land'a karier'o. "Li eĉ intenc'is serĉ'i talent'ul'o'j'n en ali'a'j Afrik'a'j land'o'j." Fidel'a al Africa Sports dum 40 jar'o'j, s-ro Vagba spert'is prosper'a'j'n temp'o'j'n, kaj post'e temp'o'n de relativ'a regres'o. "Sukces'a entrepren'ist'o, Simplice Zinsou ne sub'ten'is la klub'o'n long'a'temp'e. Africa Sports neniam posed'is ne'mov'ebl'aĵ'o'j'n kaj ne hav'as si'a'n propr'a'n trejn'kamp'o'n !" li lament'is. Pro tio la tren'ej'o de la du'a plej grand'a klub'o en Ebur'a Bord'o est'as "migr'a", ĉar la klub'o lu'as la kamp'o'j'n sur kiu'j ĝi'a'j lud'ist'o'j trejn'iĝ'as. Trejn'ist'o ven'as konduk'i la lud'ist'o'j'n maten'e kaj post'e re'ven'ig'as ili'n vesper'e.

La pli'mult'o de ebur'bord'a'j klub'o'j ne hav'as sid'ej'o'n. Pro tio ke mank'as ofic'ej'o'j, manaĝer'o'j okaz'ig'as kun'sid'o'j'n ĉe si aŭ en hotel'a'j drink'ej'o'j. "En sub'sahar'a Afrik'o, la profesi'ism'o est'as sub'evolu'int'a, sam'e pri infra'struktur'o kiel pri organiz'ad'o" resum'is Stéphane Burchkalter, ĝeneral'a sekretari'o de la afrik'a fak'o de Fifpro. Oni ĝeneral'e konsent'as, tamen, ke la plej alt'rang'a el ebur'bord'a'j klub'o'j est'as escept'o. Asec Mimosas est'as unu'anim'e konsider'at'a kiel la sol'a ver'e profesi'a futbal'a ent'o. Sam'kiel Africa Sports, la Sport'a Asoci'o de Komerc'a'j Dung'it'o'j profit'is de alt'nivel'a sub'ten'o. Georges Ouegnin, la frat'o de la nun'a prezid'ant'o, est'is la ĉef'adjutant'o de Houphouët-Boigny. La Direktor'o de Protokol'o de la Prezid'ant'ec'o de la Respublik'o, oni rigard'as li'n kiel la vic'estr'o'n de la reĝim'o. "Ĉi tio montr'as, ke ankoraŭ est'as politik'a'j konekt'o'j en la ebur'bord'a futbal'o" dir'is Vagba. "Sen ĉi tiu'j konekt'o'j, klub'o ne pov'as kresk'i."

Mal'kiel s-ro Zinsou, Roger Ouegnin, kiu est'as la klub'estr'o ek'de 1989, don'is al la klub'o la rimed'o'j'n por dis'volv'iĝ'i. Tio far'is Asec unu el la plej bon'e struktur'it'a'j team'o'j en sub'sahar'a Afrik'o. Ĉe Sol Béni, si'a sid'ej'o kaj sport'a kompleks'o el dek hektar'o'j ĉe la rand'o de lagun'o Ébrié en Cocody, Asec Mimosas hav'as instal'aĵ'o'j'n kiu'j prav'ig'as ĝi'a'n reputaci'o'n : du trejn'kamp'o'j, eduk'o'centr'o, administr'ej'o, konstru'aĵ'o por la amas'komunik'il'o'j de la klub'o, kaj eĉ hotel'o kun naĝ'ej'o. Respond'ec'ul'o pri komunik'ad'o, trejn'ist'o de team'o de jun'ul'o'j mal'pli ol 15-jar'aĝ'a'j, kaj ĝeneral'a direktor'o, s-ro You ĵongl'as per si'a'j divers'a'j dev'o'j. Li gvid'as ni'n tra ĉi tiu lok'o kiu est'as unik'a en li'a land'o.

Ni en'ir'is klas'ĉambr'o'n de la akademi'o. Dek du lern'ant'o'j inter 13- kaj 17-jar'aĝ'a'j part'o'pren'is kurs'o'n pri kurac'ej'o'j kaj mem'kurac'ad'o. "Fabrice, kiom est'is en vi'a klas'o antaŭ ol vi en'ir'is la akademi'o'n ?" demand'is s-ro You. La infan'o respond'is : "Kvar'dek kvin." Ali'a dir'is : "Sep'dek." La klas'o'j de la akademi'o MimoSifcom ne est'as tiel ampleks'a'j kiel tiu'j de naci'a ebur'bord'a instru'plan'o de eduk'ad'o. Du el la lern'ant'o'j est'is flug'ont'a'j al Eŭrop'o, sur'voj'e al Franci'o kaj Belgi'o, kie ili lud'os en turnir'o'j. La plej bon'a lern'ej'o en la land'o trejn'as 45 est'ont'a'j'n profesi'a'j'n lud'ist'o'j'n, kiu hav'as inter 12 kaj 18 jar'o'j'n. El'elekt'it'a'j, ĉi tiu'j jun'ul'o'j kutim'e est'as el la mal'riĉ'a'j kvartal'o'j de la ĉef'urb'o. La jar'buĝet'o de 300 000 eŭr'o'j est'as plen'e financ'at'a de la agr'o'industri'a kompani'o Sifca, la plej grand'a dung'ant'o en Ebur-Bord'o, kun 30 000 dung'it'o'j. Asec propon'as al si'a'j lud'ist'o'j salajr'o'j'n inter 500 kaj 800 eŭr'o'j monat'e, mizer'a'j sum'o'j kompar'e kun tio, kio'n ili pov'us ricev'i en Eŭrop'o, Azi'o, Nord-Afrik'o aŭ Sud-Afrik'o, sed ĉi tiu'j sum'o'j est'as tri'obl'e pli grand'a'j ol la salajr'o'j propon'at'a'j en la ali'a'j ebur'bord'a'j team'o'j. En'spez'o'j ven'as de reklam'ant'o'j, sed du'on'o ven'as de trans'ced'o'j de lud'ist'o'j al ebur'bord'a'j kaj fremd'a'j klub'o'j : "Pro la mank'o de sufiĉ'a'j rimed'o'j por re'ten'i ni'a'j'n plej lert'a'j'n lud'ist'o'j'n, ni est'as dev'ig'at'a'j vend'i ili'n. La klub'o ricev'as iom'et'o'n da mon'o, sed tio redukt'as la kvalit'o'n de la lud'ad'o" agnosk'is s-ro You.

Antaŭ 20 jar'o'j, est'is tut'e ali'a afer'o. Sur la etaĝ'o de la administr'ant'o'j, galeri'o de fot'o'j de eks'a'j lud'ist'o'j memor'ig'as pri la glor'a jar'dek'o de la klub'o. En la 1990aj jar'o'j, la plej bon'a'j ebur'bord'a'j futbal'ist'o'j lud'is por Asec kaj form'is la spin'o'n de la naci'a team'o kiu kvalifik'iĝ'is tri foj'o'j'n por la Mond'a Pokal'o (en 2006, 2010 kaj 2014) kaj gajn'is la Afrik'a'n Pokal'o'n de Naci'o'j en 2015. Unu el ili est'is Bakari Koné. Ĉi tiu eks'a ŝotanto por Olympique de Marseille (2008-2010) pas'ig'is si'a'n jun'aĝ'o'n en Williamsville, labor'ist'a kvartal'o en nord'a Abiĝano. Rimark'it'e de la rekrut'ig'ist'o'j de Asec, li al'iĝ'is al la unu'a klas'o de la akademi'o je la aĝ'o de 13 jar'o'j, en 1994. "Kiam mi hav'is 17 jar'o'j'n, mi rev'is pri karier'o por help'i mi'a'n famili'o'n. Kiel far'is ĉiu'j lern'ant'o'j de la akademi'o" dir'is "Baky" trankvil'e. Post kvar sezon'o'j ĉe Asec, li lud'is dum unu jar'o en Kataro, prelud'o al el'star'a karier'o en la Franc'a lig'o.

Re'ven'int'e al si'a original'a klub'o en 2016, la futbal'ist'o nun labor'as kiel administraci'a kadr'ul'o kaj memor'as la or'a'n epok'o'n de si'a debut'o. La fervor'ul'o'j de Asec kaj Africa Sports dorm'is antaŭ'e de la stadion'o Houphouet-Boigny en Abiĝano por cert'ig'i al si lok'o'j'n ! Tiu epok'o jam pas'is. La banal'ig'o de futbal'o far'e de televid'o ŝanĝ'is la rilat'o'n de "fan'o'j" al ili'a'j plej ŝat'at'a'j team'o'j. "La fervor'ul'o'j de Asec ag'as kiel konsum'ant'o'j de televid'a'j sport'a'j program'o'j. Ili kompar'as la ofert'o'j'n. Unu'flank'e, ili hav'as televid'e la Eŭrop'a'n Lig'o'n de Ĉampion'o'j kun ĝi'a'j inter'naci'a'j stel'ul'o'j. Ali'flank'e, est'as Asec kontraŭ Bassam ĉe la stadion'o, mez'bon'a matĉ'o lud'at'a sur lud'kamp'o de mal'bon'a kvalit'o en temperatur'o de 40 grad'o'j. Ili'a elekt'o est'as rapid'e far'it'a" resum'is s-ro You abrupt'e.

Lud'ist'o'j el'suĉ'it'a'j de la eŭrop'a Eldorad'o

La ĉampion'ad'o de la supr'a lig'o est'is kre'it'a en 1960, tri jar'o'j'n post la unu'a turnir'o de la Afrik'a Pokal'o de Naci'o'j. Post jar'dek'o'j da relativ'a progres'o, afrik'a futbal'o ricev'is mort'ig'a'n bat'o'n de la Eŭrop'a Tribunal'o de Justic'o. Je la 15a de decembr'o 1995, la juĝ'decid'o Bosman mal'permes'is restrikt'o'j'n de la nombr'o de fremd'a'j futbal'ist'o'j kiu'j ricev'as permes'o'n lud'i en profesi'a'j team'o'j de la Eŭrop'a Uni'o. Je la 23a de juni'o 2000, la Inter'konsent'o de Koto'nu'o etend'is ĉi tiu'n kondiĉ'o'n al afrik'a'j civit'an'o'j. Post tio, el'suĉ'at'a'j de la eŭrop'a Eldorad'o, la futbal'ist'o'j de la afrik'a kontinent'o amas'e el'migr'is tuj post kiam ili ek'hav'is 18 jar'o'j'n, la minimum'a aĝ'o postulat'a de la Federaci'o Inter'naci'a de Futbal'o Asoci'a (FIFA). "La etend'iĝ'o de la juĝ'decid'o Bosman trans'form'is Afrik'o'n" dir'is Sory Diabaté. "Ni'a'j ge'jun'ul'o'j ident'ig'as si'n kun lud'ist'o'j kiu'j en'poŝ'ig'as milion'o'j'n da eŭr'o'j. Ili dezir'as for'ir'i pli kaj pli fru'e." Kaj ĉia'prez'e [4]. Ĉe la plej lert'a'j, mult'a'j elekt'as du'obl'a'n naci'ec'o'n, por al'iĝ'i al naci'a team'o en Eŭrop'o. Sekv'e, dum la Eŭrop'a Ĉampion'ad'o de 2016, 40 lud'ist'o'j de afrik'a de'ven'o lud'is en eŭrop'a team'o [</a> joueurs d’origin'e africaine’, la 9a de juni'o 2016, (...)" id="nh5">5].

"Eŭrop'a'j klub'o'j rabat'e aĉet'as 18-, 19- aŭ 20-jar'aĝ'a'j'n afrik'a'j'n lud'ist'o'j'n por far'i profit'o'n per ili'a re'vend'o" dir'is You. Parentez'e, ili oft'e rifuz'as pag'i trejn'kompens'o'n al la hejm'klub'o'j, kiel montr'as la mal'bon'ŝanc'o spert'it'a de la Verd'a'j Agl'o'j de Kinŝaso (Demokrati'a Respublik'o de Kongolo), kiu ne pov'is ricev'i el la belg'a klub'o Anderlecht la kost'o'n de la trejn'ad'o de Junior Kabananga." Kvankam ni ne pov'as kulp'ig'i la koloni'a'n super'reg'ad'o'n pri ĉio, est'as mal'facil'e ignor'i ĝi'a'n efik'o'n sur la kondiĉ'o'j'n de ni'a inter'naci'a komerc'o" dir'is Jérôme Champagne, eks'a direktor'o de inter'naci'a'j rilat'o'j por FIFA de 2007 ĝis 2010 [6]. Sam'kiel mineral'o'j kaj petrol'o, futbal'ist'o'j est'as el'tir'at'a'j el si'a'j de'nask'a'j land'o'j, kaj ekspluat'at'a'j kaj profit'ig'at'a'j far'e de riĉ'a'j land'o'j, precip'e la eŭrop'a'j."

Sen'kuraĝ'ig'it'a, la prezid'ant'o de Africa Sports est'as eks'iĝ'ont'a. Mal'laŭt'e, en la hotel'o kie ni renkont'is li'n, s-ro Vagba sci'ig'is al ni sekret'o'n : "La klub'o ne hav'as rimed'o'j'n por progres'i. Mi est'as far'ant'a sam'kiel Asec. Ni est'as aktual'e vend'ant'a'j Africa Sports al belg'a invest'ant'o." La koncern'at'a aĉet'ant'o inter'trakt'as kun unu el si'a'j koleg'o'j, du tabl'o'j'n post'e ... Unu'e la lud'ist'o'j'n, post'e la klub'o'j'n ? Evident'e, la ebur'bord'a futbal'o est'as eg'e avid'at'a.

Firm'e establ'it'a en Afrik'o, sam'kiel si'a trunk'a kompani'o Bolloré, Canal Plus est'as part'o'pren'int'a strategi'o'n por sub'ten'i lok'a'j'n futbal'klub'o'j'n. "Canal don'is al la franc'a Ligue 1 la vid'ebl'ec'o'n kaj la mon'rimed'o'j'n por dis'volv'iĝ'i. La ebur'bord'a ĉampion'ad'o pov'as est'i profesi'ig'it'a laŭ la sam'a model'o" kred'as la direktor'o de la "sport'a produkt'ad'o" de la ĉen'o en Ebur-Bord'o. Special'iĝ'int'a pri la sur'merkat'um'a'j teknik'o'j, la elokvent'a Eddy Rabi'n dezir'as trans'form'i matĉ'o'j'n en "event'o'j'n" por far'i la "produkt'o'n Ligue 1" pli al'log'a kaj tir'i jun'a'n kaj ŝik'a'n spekt'ant'ar'o'n. Kontraŭ la sam'a prez'o, animaciaĵoj, danc'o'j kaj koncert'o'j regul'e gaj'ig'os la antaŭ'matĉ'a'j'n kaj post'matĉ'a'j'n hor'o'j'n kun, sam'e kiel en la unu'a event'o ĉi tia, organiz'it'a je la 24a de mart'o, la emblem'a'j ebur'bord'a'j ritm'o'j Coupés-Décalés. Ĉu tio ĉes'ig'os la el'ir'ad'o'n ? Laŭ inter'naci'a esplor'o, 173 ebur'bord'a'j lud'ist'o'j elekt'is ekzil'o'n en 2018 [7].


La aŭtor'o

David GARCIA
Ĵurnal'ist'o, David Garcia est'as la aŭtor'o de Le Pays Bouygues est ro'i, Dan'ger public, Parizo, 2006.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Sklav'o'j de la 21-a jar'cent'o en Kataro

La ĉeval'o aĥalteko, emblem'o de naci'o



Traduk'it'a de:
Mike Le'o'n
el la franc'a.

[1] La nom'o'j de la futbal'ist'o'j de Koumassi est'as ŝanĝ'it'a'j laŭ ili'a pet'o.

[2] Afrik-foot, la 31a de decembr'o 2017.

[3] L’Équipe, Boulogne-Billancourt, la 24-a de septembr'o 2017.

[4] Vid'u Johann Harscoët, "Tu ser'as Pelé, Maradona, Zidane" ou ... rien, Le Mond'e diplomatique, juni'o 2006.

[5] ’Euro 2016 : 40 joueurs d’origin'e africaine’, la 9a de juni'o 2016, www.football365.fr

[6] Vid'u la intervju'o'n en ni'a ret'ej'o kun Jérôme Champagne : ’Dans le football, le rideau de l’argent à remplacé le rideau de fer’, www.mond'e-diplomatique.fr/58795

[7] ’Les footballeurs expatriés dans le mond'e : étude glob'al'e 2018’, Centr'e international détude du sport (CIES), maj'o 2018.


Akcept'ej'o >> 1a juli'o 2018

En Ital'uj'o kaj en Turk'uj'o sam'e kiel ĉie, la reg'ist'ar'o'j ced'as al la merkat'o'j


La invest'ist'o ne voĉ'don'as

Scen'o tut'e kutim'a. Reg'ist'ar'o – ĉu progres'em'a aŭ reakci'a – decid'as i'o'n, kio kontraŭ'as la prefer'o'j'n de la financ'o. La merkat'o'j minac'as, la politik'a potenc'o rezign'as, la komunik'il'o'j aplaŭd'as. La ital'a kriz'o demonstr'is, ke la nov'liberal'a “cirkl'o de raci'o” pli kaj pli simil'as al maŝ'o ĉirkaŭ la kol'o de la elekt'ant'o.



de  Renaud LAMBERT , Sylvain LEDER

La Eŭrop'an'o'j ĵus re'mal'kovr'is : unu el la plej influ'hav'a'j ag'ant'o'j de ili'a'j demokrati'o'j fajf'as pri la urn'o'j. Li'a nom'o ? “La invest'ist'o”.

En Maj'o de 2018 la ital'a prezid'ant'o Sergio Mattarella por moment'o en'kriz'ig'is si'a'n land'o'n per tio ke li rifuz'is nom'um'i s-ro'n Paolo Savona ministr'o pri ekonomi'o. Tiu last'a hav'is la sub'ten'o'n de du parti'o'j task'it'a'j star'ig'i reg'ist'ar'o'n, la Lig'o (ekstrem-dekstr'a) kaj la Mov'ad'o 5 stel'o'j (“kontraŭ'sistem'a”) … sed en li'a kor'o ne trov'iĝ'is la Eŭrop'a Uni'o. “La nom'um'o de ministr'o pri ekonomi'o ĉiam est'as tuj'a mesaĝ'o de konfid'o aŭ de alarm'o por la ekonomi'a'j kaj financ'a'n ag'ant'o'j”, la ŝtat'estr'o la 27-an de Maj'o prav'ig'is la rifuz'o'n. Nu, la invest'ist'o ŝat'eg'as la Uni'o'n, fason'it'a'n tia ke ĝi re'don'as al li cent'obl'e.

Ĉar la nom'o de s-ro Savona ŝveb'ig'is super Ital'uj'o la minac'o'n de merkat'a'j ĉagren'o'j, la Lig'o kaj la 5-stel'a Mov'ad'o dev'is revizi'i si'a'j'n dokument'o'j'n. Kaj, se ili ne sukces'os tio'n, preciz'ig'is la eŭrop'a komisar'o pri la buĝet'o Günther Oettinger, la ital'o'j re'ven'os al la urn'o'j, edif'it'a'j : “La evolu'o'j por la ital'a ekonomi'o pov'us est'i tiom drakon'a'j, ke tio pov'us est'i ebl'a signal'o por la elekt'ant'o'j ke ili ne elekt'u mal'dekstr'a'j'n kaj dekstr'a'j'n popol'ist'o'j'n.” Tio ne neces'is. Mal'pli ol semajn'o'n post'e la koalici'o propon'is nov'a'n kandidat'o'n por la posten'o de ekonomi-ministr'o, ŝajn'e pli harmoni'a kun la eŭrop'a projekt'o. La eŭrop'skeptik'ul'o Savona ricev'is du'a'rang'a'n rol'o'n en la okul'o'j de la invest'ist'o'j : tiu'n de ministr'o pri eŭrop'a'j afer'o'j …

Ĉu la ital'o'j per tio evit'is la plej'a'n mal'bon'o'n, aŭ ĉu ili tro'ig'is la minac'o'n ? Per ali'a'j vort'o'j : ĉu ebl'as far'i fort'o'prov'o'n kontraŭ la financ'merkat'o'j kaj gajn'i ĝi'n ? Tio'n ĵus prov'is la turk'a prezid'ant'o Recep Erdogan en instru-riĉ'a batal'et'o.

Kontraŭ'dir'a'j postul'o'j

Se Oni imag'us grad'it'a'n skal'o'n de politik'a decid'em'o, la franc'a prezid'int'o François Hollande pov'us est'i ĉe unu el la du polus'o'j ; s-ro Erdogan okup'us la kontraŭ'a'n part'o'n. Unu'flank'e la firm'ec'o de flan'o, ali'flank'e tiu de acer'o. For'pur'ig'ad'o de la disident'o'j, kaŝ'a'j arest'o'j, geopolitik'a incit'iĝ'em'o : la turk'a ŝtat'estr'o montr'as tre mal'oft'a'n decid'em'o'n. Inter la mult'a'j ebl'ec'o'j de trup-mov'iĝ'o'j la strategi'a re'tir'iĝ'o ne est'as li'a prefer'at'a paŝ'o. Kaj tamen li ĵus est'is dev'ig'at'a far'i humil'ig'a'n re'tir'iĝ'o'n pri la demand'o de la interez-kvot'o'j.

Sam'e kiel la nord'o, al kiu montr'as la kompas'a nadl'o, struktur'as la spac'o'n, la interez'kvot'o'j praktik'at'a'j de la centr'a bank'o de land'o – nom'at'a'j gvid'a'j kvot'o'j – organiz'as ties ekonomi'a'n medi'o'n. De ili de'ven'as la plej mult'a'j ali'a'j interez'kvot'o'j de la ekonomi'o, nom'e tiu'j, kiu'j'n la privat'a'j establ'o'j propon'as al la mastr'um'o'j kaj al la entrepren'o'j. iam la centr'a bank'o mal'alt'ig'as si'a'n gvid'kvot'o'n, ĝi facil'ig'as la al'ir'o'n al kredit'o, tiel spron'ant'e la konsum'ad'o'n de la mastr'um'o'j, mal'long'e, la tut'a'n aktiv'ec'o'n. Tia politik'o pov'as ankaŭ konduk'i al kresk'o de la inflaci'o, se tiu kresk'o de konsum'ad'o kaj de invest'ad'o ne est'as akompan'at'a de simil'a kresk'o de la produkt'ad'o de var'o'j kaj de serv'o'j sur la teritori'o.

Por invest'ist'o'j de deviz'o'j la gvid'kvot'o de centr'a bank'o ebl'ig'as antaŭ ĉio kalkul'i la profit'o'j'n, kiu'j'n ili pov'as esper'i de si'a'j invest'o'j. Nu, la spekul'ist'o'j ador'as la truk'o'n en'ŝuld'iĝ'i en unu mon'o por invest'i la prunt'it'a'j'n sum'o'j'n en ali'a mon'o kun fort'a interez'kvot'o (la carry trad'e). Jen ekzempl'o : komenc'e de Juni'o 2018 la uson'a centr'a bank'o (Federaci'a Rezerv'o) praktik'as gvid'kvot'o'n de proksim'um'e 2 el'cent'o'j, kiu ebl'ig'as al invest'ist'o pren'i 1 milion'o'n da dolar'o'j por jar'a kost'o de 20.000 dolar'o'j. La prunt'ant'o pov'as konvert'i si'a'j'n verd'a'j'n bilet'o'j'n al turk'a'j funt'o'j kaj profit'i invest'o'n pag'at'a'n sur'baz'e de la turk'a gvid'kvot'o : 15 el'cent'o'j. [1]

Oni pov'us demand'i si'n pri la interes'o tiom rekompenc'i la turist'o'j'n de la mon'ŝanĝ'a merkat'o. En la kadr'o de financ'ec'ig'it'a ekonomi'o tiu truk'o montr'iĝ'as determin'ant'a, ĉar la al'flu'o de dolar'o'j est'as unu el la sol'a'j manier'o'j ekvilibr'ig'i si'a'j'n kont'o'j'n. Tiu'j de Turk'uj'o sufer'as struktur'a'n mal'ekvilibr'o'n lig'it'a'n kun la energi'bezon'o'j de la land'o : la petrol'o kaj la gas'o, kiu'j'n ĝi konsum'as – kaj kiu'j'n ĝi dev'as ven'ig'i el ekster'land'e – pez'as sur ĝi'a komerc'a bilanc'o. Ankar'o do de'pend'as de la deviz'o'j al'port'at'a'j de la invest'ist'o'j.

Sam'e kiel la plej mult'a'j sojl'o'land'o'j (Sud-Afrik'o, Brazilo, Indonezio …) Turk'uj'o est'as al'front'it'a al kontraŭ'a'j postul'o'j. Tiu'j de la invest'ist'o'j, mal'mult'e em'a'j ced'i pri la ampleks'o de si'a'j atend'at'a'j profit'o'j, kiu'j'n oni dev'as de'log'i per frenez'e puf'ig'it'a'j interez'kvot'o'j. Tiu'j de la produkt'iv'a ekonomi'o, kiu bezon'as sufiĉ'e mal'mult'e'kost'a'j'n kredit'o'j'n, por ke la produkt'ad'kost'o'j ne kresk'eg'u aŭ por facil'ig'i la konsum'ad'o'n de la mastr'um'o'j kaj la al'ir'o'n al loĝ'ebl'ec'o. Ali'vort'e : mal'alt'a'n gvid'kvot'o'n, kiu lim'ig'as la profit'o'n de la spekul'ist'o'j …

En tiu al'front'iĝ'o la invest'it'o'j plej oft'e kalkul'as kun grav'a alianc'an'o : la centr'a bank'o mem. La dikt'aĵ'o de ĝi'a “sen'de'pend'ec'o” jam trud'iĝ'is al mult'a'j land'o'j, pri kiu'j tem'as ĉi tie, pretekst'e de la intenc'o for'pren'i la mon'politik'o'n – la stir'ad'o'n de la valor'o de la mon'o kaj de la interez'kvot'o'j de la land'o – el la man'o'j de la politik'a'j gvid'ant'o'j, kiu'j'n la elekt'o'procez'o'j tro oft'e instig'as al dezir'o kontent'ig'i la bezon'o'j'n de ili'a'j elekt'ant'o'j, nom'e don'i al ili al'ir'o'n al kredit'o (do, mal'alt'ig'i la interez'kvot'o'j'n) aŭ pres'ig'i bilet'o'j'n (alt'ig'i la inflaci'o'n). “Demagogi'a de'voj'ig'o”, kiu'n la nov'liberal'a'j ideologi'ist'o'j (monist'o'j) – politik'e venk'a'j ek'de la fin'o de la 1970-aj jar'o'j – mal'help'is per tio ke ili sub'met'is la sen'de'pend'a'j'n centr'a'j'n bank'o'j'n … al si'a'j propr'a'j prefer'o'j : alt'a'j interez'kvot'o'j kaj, antaŭ ĉio, batal'o kontraŭ la inflaci'o, kiu ronĝ'as la valor'o'n de la bon'hav'o de la riĉ'ul'o'j redukt'ant'e tiu'n de la mon'o.

Jam dum iom da temp'o la turk'a prezid'ant'o aŭd'ig'is, ke li'a'opini'e la turk'a ekonomi'o dev'as adapt'iĝ'i al la postul'o'j de la produkt'iv'a ekonomi'o sam'e kiel al tiu de la islam'o, kiu kondamn'as uzur'o'n. Li'a projekt'o ? Mal'alt'ig'i la gvid-kvot'o'n. La Financial Times, kiu kun'sent'as ili'a'n ek'tim'eg'o'n, raport'as ke “la ekster'land'a'j invest'ist'o'j esper'is, ke s-ro Erdogan profit'os si'a'n vizit'o'n al Londono [en Maj'o de 2018] por trankvil'ig'i ili'n.” [2] Erar'o. La turk'a prezid'ant'o, esprim'ant'e si'n ĉe la Bloomberg TV la 15-an de Maj'o, konfirm'is ke la alt'a'j interez'kvot'o'j est'as, laŭ li, “la font'o de la problem'o'j, ne ili'a solv'o”, kaj ke venk'o en la anticip'a'j elekt'o'j de la 24-a de Juni'o ebl'ig'os al li re'akir'i la reg'ad'o'n super la mon'politik'o de la land'o.

Ĝis tiam la sub'prem'a natur'o de la reĝim'o de s-ro Erdogan kaŭz'is al la financ'merkat'o'j neni'a'n sen'dorm'a'n nokt'o'n. Li'a'j deklar'o'j ĉe la Bloomberg TV est'is “voj'ŝanĝ'o”, laŭ financ'a konsult'ist'o demand'it'a de la Financial Times : “Dum long'a temp'o la invest'ist'o'j imag'is ke tiu reg'ist'ar'o est'as al ili favor'a” (24-an de Maj'o). Alarm'it'a de la pretend'o de politik'a gvid'ant'o akapar'i la mon'sistem'a'n rimed'o'n – “decid'o arbitr'a” –, la ĉef'ekonomik'ist'o de la gazet'o de la City, Mart'in Wolf, invit'is li'n “demonstr'i (…) ke li [pov'as] stir'i Turk'uj'o'n en konven'a manier'o” (25-a de Maj'o). “Konven'a”, tio est'as en harmoni'o kun la prefer'o'j de la invest'ist'o'j. “Tio pov'as ĝen'i iu'j'n, sed kiu'j dev'as raport'i al la civit'an'o'j est'as tiu'j, kiu'j stir'as la ŝtat'o'n”, pled'is s-ro Erdogan ĉe Bloomberg TV por prav'ig'i lim'ig'o'n de la sen'de'pend'ec'o de centr'a bank'o kiras'it'a kontraŭ la bezon'o'j de la elekt'ant'o'j.

La turk'a prezid'ant'o ankoraŭ ne re'don'is si'a'n mikrofon'o'n al la teĥnik'ist'o de Bloomberg, kiam la milit'o eksplod'is … La sam'a'n tag'o'n la invest'ist'o'j re'tir'is si'n el la istanbula merkat'o kaj per tio kaŭz'is proksim'um'e 20-el'cent'a'n valor-fal'o'n de la turk'a pund'o en unu monat'o. La import'o'j far'iĝ'is aŭtomat'e pli kost'a'j (ĉar neces'as pli da pund'o'j por akir'i sam'a'n kvant'o'n de dolar'o'j), kaj la kost'o de viv'ten'ad'o kresk'as. La for'ir'o de la invest'ist'o'j ceter'e sen'ig'as Turk'uj'o'n je ekster'land'a'j fondus'o'j, kiu'j'n ĝi bezon'as por pag'i si'a'j'n ŝuld'o'j'n al la ceter'a mond'o, nom'e si'a'j'n publik'a'j'n kaj privat'a'j'n ŝuld'o'j'n (tiu'j de la entrepren'o'j montr'iĝ'as kolos'a'j). Antaŭ kelk'a'j semajn'o'j de la elekt'o la nub'o'j kolekt'iĝ'is danĝer'e. La fort'ul'o de la turk'a naci'ist'a dekstr'ul'ar'o ced'is : li rezign'is pri si'a plan'o mal'ebl'ig'i unu'a'n alt'ig'o'n de la turk'a gvid'kvot'o de 13,5 al 16,5 el'cent'o'j, la 24-an de Maj'o kaj post'e al 17,75 el'cent'o'j la 7-an de Juni'o.

Ital'uj'o, membr'o'land'o de la eŭr'o-zon'o, est'as mal'pli sub'met'it'a al la fluktu'ad'o de la ŝanĝ'merkat'o ol Turk'uj'o. Tamen ĝi ne est'as ŝirm'at'a kontraŭ la postul'o'j de la financ'o. La kol-arteri'o, kiu'n la invest'ist'o'j ident'ig'is ĉe si'a'j eŭrop'a'j “partner'o'j” por al'met'i la tranĉ'a'n flank'o'n de si'a kling'o, nom'iĝ'as spread.

Ek'de la 1970-aj jar'o'j, kaj sub la influ'o de la monist'o'j, Uson'o ĉes'is financ'i si'n ĉe si'a'j centr'a'j bank'o'j (meĥanism'o akuz'at'a ke ĝi puf'ig'as la inflaci'o'n) kaj mal'alt'ig'is la impost'o'j'n, special'e por tiu'j de alt'a'j en'spez'o'j. Ĝi akir'as kontant'a'n mon'o'n, kiu'n ĝi bezon'as ĉe la invest'ist'o'j, per el'don'ad'o de trezor'a'j valor'paper'o'j, aŭ obligaci'o'j, bil'o'j. Mal'long'e, atest'il'o'j'n de ŝtat'ŝuld'o. Tiu'j bil'o'j est'as inter'ŝanĝ'at'a'j per du mal'sam'a'j manier'o'j. En la primar'a merkat'o la ŝtat'o “el'don'as” si'a'j'n obligaci'o'j'n, kiu'j hav'as prez'o'n kaj interez'kvot'o'n. La prez'o kongru'as al la prunt'it'a mon'o, la interez'kvot'o fiks'as la gajn'o'n. Por prez'o de 100 eŭr'o'j, interez'kvot'o de 3 el'cent'o'j propon'as gajn'o'n nom'at'a'n “kupon'o”, de 3 eŭr'o'j jar'e.

Sed tre mal'mult'a'j invest'ist'o'j dezir'as konserv'i si'a'j'n titol'o'j'n ĝis matur'ec'o (inter du kaj kvin'dek jar'o'j laŭ la bil'o'j). La inter'ŝanĝ'o antaŭ la lim'dat'o okaz'as en la sekundar'a merkat'o. Kiam ŝtat-obligaci'o est'as tre postulat'a, ĝi'a titol'o pli'valor'iĝ'as : de el'don'prez'o de 100 eŭr'o'j ĝi akir'as valor'o'n de 150 eŭr'o'j, ekzempl'e. En la kontraŭ'a kaz'o ĝi mal'pli'valor'iĝ'as. La kupon'o mem ne vari'as. Sed ĝi ja kongru'as kun vari'a el'cent'aĵ'o laŭ la prez'o : 3 eŭr'o'j est'as 3 el'cent'o'j de 100 eŭr'o'j ; se la titol'o fal'as al 60 eŭr'o'j, tiam la sam'a 3-eŭr'a kupon'o egal'as al 5 el'cent'o'j de la nov'a prez'o. Oni parol'as tiam pri vari'aĵ'o de la interez'kvot'o : se ĝi kresk'as, tio signif'as, ke la titol'o ne est'as aprez'at'a.

Knut la Grand'a jam …

Por Mezur'i la log'o'n de la divers'a'j obligaci'o'j, la invest'ist'o'j kompar'as ili'n ĉiu'j'n kun simil'a'j titol'o'j konsider'at'a'j “fort'a'j”, ĉar sen'risk'a'j. En la kamp'o de la eŭrop'a ŝuld'o ili do kompar'as la interez'kvot'o'j'n de la obligaci'o'j kun tiu'j, kiu'j'n el'don'as German'uj'o, land'o konsider'at'a kiel plej pag'i'pov'a. Ju pli la interez'kvot'o de la ital'a'j obligaci'o'j kresk'as, des pli ili mal'sam'as al la german'a'j obligaci'o'j : inter la du ŝuld'o'j la diferenc'o, ankaŭ mezur'at'a per el'cent'o-punkt'o'j, grand'iĝ'as. En la angl'a, tia diferenc'o est'as nom'at'a spread … kaj la invest'ist'o parol'as angl'e. Per ali'a'j vort'o'j, ju pli la spread kresk'as, des pli la interez'kvot'o'j praktik'at'a'j en la primar'a merkat'o, dum la el'don'o de ŝuld'o'j, dev'as est'i alt'ig'ot'a'j, por ke la invest'ist'o'j ne las'u la nov'a'j'n obligaci'o'j'n al la profit'o de tiu'j, kiu'j cirkul'as en la sekundar'a merkat'o.

Inter April'o kaj Maj'o de 2018 la ital'a spread (la diferenc'o inter la interez'kvot'o postulat'a de la invest'ist'o'j por aĉet'i obligaci'o'j'n el'met'it'a'j'n por dek jar'o'j de Berlino kaj Romo) du'obl'iĝ'is. Nu, Ital'uj'o hav'as grav'a'n en'ŝuld'iĝ'o'n, pli ol 130 el'cent'o'j'n de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP). Ĉar – ne pli ol la ceter'a'j – la land'o ne kapabl'as re'pag'i tia'j'n sum'o'j'n el la poŝ'o, ĝi dev'as uz'i la “rul'ig'ad'o'n” de la ŝuld'o : regul'e el'don'i obligaci'o'j'n por re'pag'i al la akir'int'o'j de la antaŭ'a'j. La kresk'o de la spread do montr'iĝ'as sufiĉ'e mult'e'kost'a por konvink'i la politik'a'j'n elit'o'j'n kiom ebl'e plej rapid'e trankvil'ig'i la merkat'o'j'n. Pro tio la decid'o de la ital'a prezid'ant'o …

En ĉef'artikol'o de la 24-a de Maj'o la Financial Times gratul'is si'n pro la decid'o de la turk'a prezid'ant'o “abdik'i” : “Recep Tajjib Erdogan (…) ĵus lern'is dolor'a'n instru'o'n kiu jam instru'is la reĝ'o'n Knut la Grand'a, suveren'o de Angl'uj'o en la 11-a jar'cent'o. Oni rakont'as ke tiu ek'sid'is antaŭ la kresk'ant'a tajd'o por montr'i al la flat'ul'o'j, kiu'j ĉirkaŭ'is li'n, ke li ne reg'as la mar'o'n. Sam'e s-ro Erdogan ĵus lern'is, ke la tajd'o de la tut'mond'iĝ'int'a financ'o ne sub'met'iĝ'os al li.” Al'front'it'a al tia fort'o, “ĉia inform'it'a gvid'ant'o adapt'os si'a'n politik'o'n”.

“Se li ne intenc'as ĉes'ig'i la financ'ad'o'n de la ŝtat'o per la merkat'o'j”, oni dev'us al'don'i. Por la moment'o tio ne est'as en la projekt'o de la Lig'o, nek en tiu de la 5-stel'a Mov'ad'o, nek en tiu de la turk'a naci'ist'a dekstr'ul'ar'o. Tio ne signif'as, ke la merkat'o'j ĉiam trud'is si'a'j'n vid'punkt'o'j'n : la uson'a prezid'ant'o Richard Nixon ekzempl'e rezist'is al ili en la jar'o 1971, kiam li decid'is ĉes'ig'i la konvert'ebl'o'n de la dolar'o en or'o'n. Kio ebl'is hieraŭ, tio rest'as ebl'a, kaj ali'a'j politik'a'j fort'o'j – progres'em'a'j, ekzempl'e – pov'us tiu'kamp'e re'akir'i la ambici'o'n. Sed liber'ig'i la demokrati'o'n el la potenc'o de la invest'ist'o'j implic'as en'ir'i konflikt'o'n de tre mal'oft'a per'fort'o, kaj neces'as mezur'i ties implik'aĵ'o'j'n. Antaŭ ol prepar'i si'n al tio.

Renaud LAMBERT kaj Sylvain LEDER.


La aŭtor'o

Renaud LAMBERT
ĵurnal'ist'o.
(vid'u)

Sylvain LEDER
Profesor'o pri ekonomi'a'j kaj soci'a'j scienc'o'j, part'o'pren'is en la kun'ord'ig'ad'o de la “Manuel déconomie critique du Mond'e diplomatique”, 2016.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Komunik'il'o'j kontraŭ komunik'il'o'j

La brazila Par'ana'o front'e al la « modern'ig'o » de la agr'o'kultur'o

Carlos Slim, la tut'a or'o de Meksikio

Kiel kub'an'o'j viv'as

Front'e al la merkat'o'j la scen'ar'o de batal'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Tamen neces'us de'pren'i la inflaci-nivel'o'n kaj la kost'o'n de la ŝanĝ'o.

[2] Laura Pitel, Benedict Mander, Jonathan Wheatley kaj Roger Blitz, “Turkish lir'a leads broad sell-off in emerging mark'et currencies”, Financial Times, Londono, 15-an de Maj'o 2018.



Akcept'ej'o >> 1a juni'o 2018

La du'a armen'a printemp'o


Tri'dek jar'o'j'n post'e

Post tri semajn'o'j da manifestaci'o'j pac'a'j kaj de civil'a mal'obe'o, jun'a deput'it'o de la opozici'o far'iĝ'is la ĉef'ministr'o de Armen'uj'o, la 8-an de maj'o 2018. Urb'a loĝ'ant'ar'o, kre'em'a kaj plur'lingv'a, sukces'is fal'ig'i rigid'a'n potenc'o'n, tip'a'n por la post'soveti'a spac'o, en mov'ad'o kiu memor'ig'as pli la lukt'ad'o'n por sen'de'pend'ec'o ol la “kolor'a'j'n revoluci'o'j'n”.



de  Tigr'a'n YEGAVIAN

Kun kamufl'o'stil'a T-ĉemiz'o, ĉap'o kun larĝ'a rand'o kaj tend'um'a dors'o'sak'o, s-ro Nikol Paŝinian est'as spert'a marŝ'ist'o. Kun sal-pipr'a barb'o, romp'it'a voĉ'o, tiu du'a'rang'a deput'it'o, kiu reprezent'as mut'a'n opozici'o'n, montr'iĝ'is talent'a orator'o, kapabl'a re'don'i gust'o'n de la politik'o al armen'a jun'ul'ar'o, kiu rev'is jam nur pri ekzil'o. Kiam li for'ir'is de Gumri, la 31-an de mart'o 2018, li kun'ig'is nur dek'o'n da adept'o'j en tiu nord'a urb'o, viktim'a de la ter'trem'o de 1988 kaj de la sen'industri'ig'o. Sed li'a slogan'o “Mergir Sergin” (“Rifuz'u Serĝ'o'n”) plen'e traf'is : s-ro Serĝ'o Sarkissian, prezid'ant'o de la respublik'o jam dum dek jar'o'j, prov'as al'kroĉ'i si'n je la potenc'o per konstituci'a ĵongl'aĵ'o, kiu far'as li'n ĉef'ministr'o kun fort'ig'it'a'j prerogativ'o'j. Kelk'a'j'n semajn'o'j'n kaj 250 kilo'metr'o'j'n post'e, kiam la marŝ'ant'o'j al'ven'as ĉe la pord'o'j de Erevanano, ili est'is plur'a'j dek'mil'o'j, kiu'j dir'is al li : “For !”

En land'o de iom'et'e mal'pli ol tri milion'o'j da loĝ'ant'o'j oni taks'as ke proksim'um'e ĉiu kvin'a hom'o part'o'pren'is en tiu river'et'o kiu far'iĝ'is river'o kaj post'e river'eg'o. La 23-an de april'o ili est'is almenaŭ 150 000 nur en la ĉef'urb'o, Erevan'o, kiu'j ating'is la liber'ig'o'n de s-ro Paŝinian, mal'long'e arest'it'a de la polic'o. “Nikol Paŝinian prav'is. Kaj mi, mi tromp'iĝ'is” fin'e konced'is s-ro Sarkissian klin'ant'e si'n kaj la sam'a'n vesper'o'n demisi'is, nur ses tag'o'j'n post si'a en'posten'iĝ'o. Tag'o'n antaŭ'e, mal'ver'ŝajn'a renkont'iĝ'o kun'ig'is la du vir'o'j'n antaŭ la film'il'o'j kaj mal'kaŝ'is la ampleks'o'n de la generaci'a kolizi'o.

Tiu mobiliz'iĝ'o kaj tiu renvers'o de la histori'o memor'ig'as la grand'a'j'n ekologi'ist'a'j'n kaj naci'ist'a'j'n manifestaci'o'j'n de 1987 kaj 1988 en Erevan'o, kiu'j antaŭ'prezent'is la dis'fal'o'n de Sovet'uni'o. La et'a sud'kaŭkaz'a respublik'o fin'e akir'is si'a'n suveren'ec'o'n ek'de aŭgust'o de 1991, plur'a'j'n monat'o'j'n antaŭ ol tiu est'is konced'it'a al la ali'a'j respublik'o'j de la USSR. Kiel not'as la etn'olog'o Lev'o'n Abrahamian, kun tri'dek jar'o'j da distanc'o oni re'trov'as la sam'a'n fest'a'n, art'a'n dimensi'o'n, kaj tiu spark'o el'ir'is de man'plen'o da preskaŭ ne kon'at'a'j intelekt'ul'o'j kaj aktiv'ul'o'j. S-ro Paŝinian tiu'temp'e est'is nur 13-jar'a. Kun li, la id'o'j de la “1988-a generaci'o” hodiaŭ manifestaci'as kaj postul'as raport'o'n al si'a'j ge'patr'o'j, kiu'j batal'is por la sen'de'pend'ec'o, post'e dum la Karabaĥ-milit'o (1991-19949 por el'ŝir'i el Azerbajĝano tiu'n mal'nov'a'n aŭtonom'a'n respublik'o'n plej'mult'e loĝ'at'a'n de armen'o'j. [1]

Kvankam ĝi kaŭz'is fier'o'n sam'e en Armen'uj'o kiel en la diaspor'o, tiu milit'o – venk'a sur'lok'e, sed sen diplomati'a solv'o – ruin'ig'is la land'o'n kaj met'is ĝi'n en tikl'a'n geopolitik'a'n situaci'o'n. Ĝi est'is sub'met'it'a al du'obl'a blok'ad'o, turk'a kaj azera, kaj far'iĝ'is de'pend'a de si'a'j alianc'an'o'j : Ruslando por si'a sekur'ec'o kaj Irano por si'a proviz'ad'o, precip'e per gas'o. La ĉef'a'j ag'ant'o'j de la milit'o far'iĝ'is reg'ant'a'j, ne nur en la et'a mem'proklam'it'a respublik'o, sed ankaŭ en Erevan'o. Tiel, s-ro Robert Koĉarian, prezid'ant'o de la respublik'o Alt'a-Karabaĥo de 1994 ĝis 1998, far'iĝ'is ĉef'ministr'o en 1997 kaj post'e prezid'ant'o de la Respublik'o Armen'uj'o de 1998 ĝis 2008. Antaŭ ol far'iĝ'i li'a post'e'ul'o, s-ro Sarkissian est'is li'a ĉef'o de ĉef'stab'o, post'e li'a defend-ministr'o. Ambaŭ nask'iĝ'is en Stepanakert/Ĥankendi, la ĉef'urb'o de Alt'a-Karabaĥo, kaj komenc'is si'a'n politik'a'n karier'o'n en la Komun'ist'a Parti'o, temp'e de la USSR. Post for'ig'i el la potenc'o la hom'o'j'n de la sen'de'pend'ec'o, inter ali'e la prezid'ant'o'n Lev'o'n Ter-Petrossian, la Karabaĥuloj, la “karabagis”, star'ig'is rigid'a'n politik'a'n sistem'o'n, kiu daŭr'is du'dek jar'o'j'n, kaj apog'is si'n sur tri pilier'o'j'n : reg'ad'o'n de la elekt'o'j, kontrol'o'n de la afer'o'j kaj bon'a'j'n rilat'o'j'n kun Ruslando.

Sekret'a inter'konsent'o'j de oligarĥ'o'j

Koncern'e la elekt'o'j'n, Armen'uj'o bril'e ilustr'as la koncept'o'n de “administr'a'j resurs'o'j”, tiel pri'skrib'it'a'n de la venecia komision'o de la Eŭrop'a Konsil'ant'ar'o : “La administr'a'j resurs'o'j est'as la hom'a'j'n, financ'a'j, materi'a'j resurs'o'j, per natur'aĵ'o'j kaj ali'a'j ne'materi'a'j resurs'o'j, pri kiu'j dispon'as la kandidat'o'j kun fin'iĝ'ant'a mandat'o kaj la funkci'ul'o'j ĉe la elekt'o'j, dank'e al la kontrol'ad'o, kiu'n ili praktik'as al la person'ar'o, la financ'o'j, al la atribu'aĵ'o'j en la publik'a sektor'o, al la al'ir'o al la publik'a'j ekip'aĵ'o'j, kiu'n ili ĝu'as, kaj al la prestiĝ'o aŭ publik'a vid'ebl'o, kiu'n don'as al ili la status'o de deleg'it'o aŭ de funkci'ul'o.” [2] Kvankam la regul'a'j manifestaci'o'j vesper'e de la rezult'o'j est'is van'a'j antaŭ la printemp'o de 2018, ili tamen ritm'is la civit'an'a'n viv'o'n jam dum du jar'dek'o'j kaj ebl'ig'is al s-ro Paŝinian aper'i kvazaŭ sav'ont'a hero'o.

En la jar'o 1998 li est'is ĉef'redakt'ist'o de la gazet'o Oraguir (“Ĵurnal'o”). Post'e li far'iĝ'is tiu de Hajkakan Jamanak (“La Armen'a Temp'o”), proksim'a al la opozici'o de s-ro Koĉarian. Konsci'a pri la lim'o'j de si'a ag'ad'o kiel ĵurnal'ist'o, li ek'ag'is en politik'o kaj en 2006 fond'is la Ajlentrank (“Alternativ'o”), mov'ad'o'n de la civil'a soci'o. Li uz'is ĝi'n kiel salt'o'tabul'o'n por prezent'i si'n por la parlament-elekt'o'j de maj'o 2017 en list'o proksim'a de la iam'a Armen'a Naci'a Mov'ad'o (ANM), en la potenc'o inter 1990 kaj 1998). Kiam s-ro Ter-Petrossian kontest'is la venk'o'n de s-ro Sarkissian en la prezid'ant-elekt'o de 2008, s-ro Paŝinian anim'is la manifestaci'o'j'n en Erevan'o. Post la deklar'o de la urĝ'o'stat'o li pas'is en kaŝ'it'ec'o'n. Li est'is serĉ'at'a dum pli ol jar'o, kaj post'e li mem liver'is si'n al la justic'o kaj est'is mal'liber'ig'it'a ĝis en 2011.

La Respublik'an'a Parti'o de Armen'uj'o (HHK), membr'o de la Eŭrop'a Popol'a Parti'o, apog'o de la sistem'o, postul'is ultra'naci'ism'a'n kaj konservativ'a'n ideolog'o'n, kiu'n ĝi ĉerp'is el la verk'o'j de la naci'ist'a batal'ant'o arekin Nĝeh (1886-1955), apostol'o de la “ras'a religi'o (cerakron). La HHK iom post iom akir'is la ĉef'a'j'n lev'il'o'j'n de la potenc'o. Neni'u direktor'o de lern'ej'o aŭ vilaĝ'estr'o trov'iĝ'is ekster ĝi'a klient'ar'o de 140 000 membr'o'j. La ĉiu'flank'a pragmat'ism'o de tiu parti'o, kiu domin'as la parlament'o'n, perfekt'e adapt'iĝ'as al la rilat'o'j de inter'de'pend'ec'o teks'it'a'j inter et'a'j aŭ alt'a'j funkci'ul'o'j kaj potenc'a'j afer'ist'o'j.

Ekonomi'e la mandat'o'j de s-ro'j Koĉarian kaj Sarkissan est'is stamp'it'a'j de pli rapid'a'j privat'ig'o'j komenc'it'a'j sub la prezid'ant'ec'o de s-ro Ter-Petrossian. La konced'o'j al la rus'a'j aŭ armen'a'j privat'a'j interes'o'j serv'is kiel invest-politik'o kaj konduk'is al for'vend'ad'o de la riĉ'aĵ'o'j, special'e min'ej'a'j, kaj ofer'is la medi'o'n. Kvar'dek'o de oligarĥ'o'j, inter ili plur'a'j deput'it'o'j, reg'as la esenc'o'n de la industri'a'j, komerc'a'j kaj bank'a'j aktiv'ec'o'j. En 2016 Armen'uj'o okup'is la mal'mult'e envi'ind'a'n 113-an lok'o'n de la korupt'o-percept'a indeks'o de Transparency International, dum la organiz'aĵ'o Freedom House, kiu stud'as la naci'o'j'n en trans'form'iĝ'o, rang'ig'is ĝi'n en la kategori'o'n de “du'on-solid'iĝ'int'a'j aŭtoritat'a'j reĝim'o'j”. [3] Tiu kapt'ad'o de la resurs'o'j sekv'ig'as kresk'o'n de la mal'egal'ec'o'j. Spit'e al la kresk'o re'akir'it'a dum la last'a jar'dek'o, preskaŭ tri'on'o de la loĝ'ant'ar'o viv'as ankoraŭ sub la sojl'o de mal'riĉ'ec'o dum la kvot'o de sen'labor'ec'o ating'is 18 el'cent'o'j'n en 2016. [4]

Sekv'o : la el'ir'ad'o el'sang'ig'is la land'o'n kaj sam'temp'e serv'is kiel valv'o al la politik'a mal'kontent'o. Oni taks'as, ke preskaŭ tri'on'o de la loĝ'ant'ar'o for'las'is la land'o'n. Armen'uj'o hav'as hodiaŭ minimum'e 650 000 loĝ'ant'o'j'n mal'pli ol fin'e de la sovetia epok'o. [5] La trans'ig'a'j pag'o'j, send'it'a'j de la el'migr'int'o'j el Ruslando aŭ el la Okcident'o, est'is preskaŭ 20 el'cent'o'j de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) en 2013, kaj ankoraŭ 13 el'cent'o'j en 2016. [6] Ili serv'as tre mult'e al invest'o'j, sed mult'e al konsum'ad'o de import'it'a'j produkt'o'j, pri kiu'j la oligarĥ'o'j reg'as la distribu'ad'o'n. Tiu demografi'a mal'vigl'iĝ'o kresk'ig'as ankaŭ la minac'o'n por la sekur'ec'o de la land'o, dum Azerbajĝano registr'as 3,5-obl'e pli da nask'o'j jar'e kaj est'as dot'it'a de milit'a buĝet'o preskaŭ tri'obl'e pli alt'a. [7]

La konflikt'o de Karabaĥo fin'e met'is Armen'uj'o'n en dens'a'n de'pend'ec'o'n de Ruslando. La du land'o'j, strategi'a'j alianc'an'o'j kadr'e de la Organiz'aĵ'o de la Traktat'o pri Kolektiv'a Sekur'ec'o (OTKS), hav'as komun'a'n sistem'o'n de aer'a defend'o. Pro la traktat'o'j sub'skrib'it'a'j en 1992 kaj post'e en 1995, rus'a'j soldat'o'j protekt'as ankaŭ la armen'a'n-turk'a'n land'lim'o'n kaj en Gumri dispon'as pri baz'o de 3 000 hom'o'j, kies lu'ad'o est'is daŭr'ig'at'a ĝis la jar'o 2044. Kreml'o reg'as la en'ŝlim'iĝ'o'n de la diplomati'a procez'o, kiu fakt'e agnosk'as la ĝis'nun'a'n stat'o'n : nek milit'o nek pac'o. Kiel centr'a ag'ant'o de la Minsk'a Grup'o, fond'it'a en 1992 (kun Uson'o kaj Franc'uj'o), Moskvo konserv'as prem'il'o'n arm'ant'e Erevan'o'n aŭ Bakuon laŭ si'a'j moment'a'j intenc'o'j aŭ interes'o'j. La ĵus'a proksim'iĝ'o inter Moskvo kaj Ankar'o tim'ig'is ĉe la armen'o'j nov'a'j'n prem'o'j'n por re'don'i la okup'at'a'j'n azerajn teritori'o'j'n. Arm'il'vend'o'j al Azerbajĝano est'is percept'at'a'j de grand'a part'o de la armen'a opini'o, tradici'e rus'amik'a, kiel perfid'o post la ofensiv'o ĉe la front'lini'o, kiu kost'is la viv'o'n al 94 armen'a'j soldat'o'j en april'o de 2016. Sed en oktobr'o de 2017 la armen'a reg'ist'ar'o anonc'is, ke Moskvo don'os al ĝi nov'a'n kredit'o'n de proksim'um'e 100 milion'o'j da dolar'o'j por financ'i la aĉet'o'n de rus'a'j arm'il'o'j je amik'ec'a prez'o …

La strategi'a de'pend'ec'o duoblĝas per ekonomi'a de'pend'ec'o, ĉar la rus'a'j interes'o'j akapar'is la ŝlos'il'a'j'n sektor'o'j'n de la armen'a ekonomi'o : atom'energi'a, gas'a, elektr'a, transport'a ktp. Ruslando kontribu'as je 39,5 el'cent'o'j al la ekster'land'a'j rekt'a'j invest'o'j en la land'o, kaj plur'a'j armen'a'j oligarĥ'o'j est'as lig'it'a'j kun si'a'j rus'a'j koleg'o'j. Kiam li est'is deput'it'o de la opozici'o, s-ro Paŝinian ne hezit'is kritik'i la al'iĝ'o'n al la Eŭrop-Azi'a Ekonomi'a Uni'o, en 2013, gvid'at'a de Moskvo, en la moment'o, kiam li'a land'o, sam'e kiel Ukrain'uj'o, pret'iĝ'is por al'iĝ'i al la orient'a partner'ec'o de la Eŭrop'a Uni'o.

Kanal'ig'i la energi'o'n de la jun'ul'ar'o

Kiam La april'a'j manifestaci'o'j ampleks'iĝ'is, Kreml'o elekt'is prudent'o'n. Kiel fort'a'n signal'o'n, la rus'a'j gvid'ant'o'j kred'is pli la raport'o'j'n de si'a'j diplomat'o'j ol la avert'o'j'n de la send'it'o'j de la armen'a potenc'o al Moskvo por prezent'i la okaz'ant'a'j'n event'o'j'n kiel ripet'ad'o'n de la “kolor'a'j revoluci'o'j”, tiu'j strat'a'j mov'ad'o'j, kiu'j en la 2000-aj jar'o'j konduk'is al reĝim'o'j mal'amik'a'j kontraŭ la rus'a'j interes'o'j en Ukrain'uj'o, en Kartvel'uj'o kaj en Kirgiz'uj'o.

Dum Erevan'o kaj la precip'a'j urb'o'j de la land'o part'o'pren'is en la mov'ad'o, la sud'o de la land'o, pli reg'at'a de la HHK, kaj antaŭ ĉio Karabaĥo, ne mov'iĝ'is. La gvid'ant'o'j de la HHK, lud'ant'e per la sent'ebl'a kord'o kaj gurdante la neces'o'n de naci'a kun'ten'iĝ'o, ne ĉes'is anonc'i proksim'a'n atak'o'n de la azeroj. Sed tiu bird'o'tim'ig'il'o efik'is pli en la diaspor'o ol en la armen'a loĝ'ant'ar'o, dolor'e spert'int'a la korupt'o-skandal'o'j'n, kiu'j sub'fos'as la defend'o'n. S-ro Paŝinian, konsci'a pri la grav'ec'o de la afer'o, vol'is pruv'i, ke li mastr'as tiu'n dosier'o'n kaj far'is si'a'n unu'a'n vojaĝ'o'n kiel ĉef'ministr'o al Ŝuiĉi / Ŝuĉa, por la dat're'ven'o de la konker'o de tiu urb'o, la 9-an de maj'o 1992, kiu signif'is decid'a'n turn'iĝ'o'n de la milit'o.

La armen'a civil'a soci'o solid'iĝ'is tra si'n'sekv'a'j tavol'o'j, kaj en ĉiu kontest'a mov'iĝ'o gajn'is da matur'ec'o : elekt'o'j de 2008, kontraŭ'star'o al la urb'a'j aranĝ'ad'o'j en Erevan'o en 2011, al la alt'ig'o de la bus-tarif'o'j en 2013, al la alt'ig'o de tiu'j de elektr'o en 2015, ktp. S-ro Paŝinian sci'is uz'i si'a'profit'e la energi'o'n kaj la mobiliz'iĝ'o'n de la jun'a'j student'o'j kaj aktiv'ul'o'j, kaj ili'a'n reg'ad'o'n de la soci'a'j ret'o'j. La mov'ad'o de 2018 eĉ ricev'is si'a'n muzik'grup'o'n kun la kanzon'o Kajlum em (“Mi marŝ'as”), prezent'at'a de la rok-kant'ist'o Hajk Stver, kies parol'o'j est'is verk'it'a'j de s-ro Paŝinian mem.

Li, kiu neniam far'is ver'e i'o'n ali'a'n ol ĵurnal'ism'o'n kaj strat-politik'o'n, tamen dev'os kun'labor'i kun parlament'o, kiu est'as ankoraŭ domin'at'a de la HHK, mal'mult'e urĝ'at'a el'met'i si'a'j'n seĝ'o'j'n al risk'o kaj modif'i la elekt'o-leĝ'o'n. Li dev'os ankaŭ inter'trakt'i kun kelk'a'j el si'a'j nov'a'j alianc'an'o'j, ekz-e la oligarĥ'o'n Gagik Carukian, gvid'ant'o de Prosper'a Armen'uj'o (konservativ'a) la du'a plej grand'a parti'o en la parlament'o. Eĉ pli kompleks'e : li dev'os star'ig'i dis'ig'o'n de la potenc'o'j, cert'ig'i re'nov'ig'o'n de la generaci'o'j kaj trov'i daŭr'em'a'n solv'o'n por Karabaĥo.

En la ekster'a politik'o la real'politik'o jam trud'iĝ'as. Hieraŭ kritik'a al la al'iĝ'o de li'a land'o al la Eŭrop-Azi'a Ekonomi'a Uni'o, la eks'a deput'it'o de la opozici'o vest'is si'a'n nov'a'n kostum'o'n de ĉef'ministr'o por kun'iĝ'i en Soĉio, la 14-an de maj'o, la ŝtat'estr'o'j'n de tiu organiz'aĵ'o, kiu'j plej varm'e akcept'is li'n. La konsist'o de la nov'a trans'ir'a reg'ist'ar'o, karakteriz'at'a de si'a jun'ec'o kaj si'a sen'spert'ec'o, ebl'e mal'cert'ig'as ankaŭ li'a'j'n ŝanc'o'j'n ating'i konvink'a'j'n rezult'o'j'n. Se li ne vol'as per re'ven'o al la ne'mov'iĝ'o de la 1988-a generaci'o el'rev'ig'i tiu'j'n, kiu'j port'is li'n en la potenc'o'n, la nov'a ĉef'ministr'o dev'os tre rapid'e avanc'i ĉe tri front'o'j : organiz'ad'o de tra'vid'ebl'a'j elekt'o'j, batal'o kontraŭ la prebend'o'j kaj star'ig'o de pli ekvilibr'a partner'ec'o kun Ruslando.

Tigr'a'n YEGAVIAN.


La aŭtor'o

Tigr'a'n YEGAVIAN
Ĵurnal'ist'o. Aŭtor'o de Arménie. À l’ombr'e de la montagne sacrée, Nevicata, kol. « L’âme des peuples », 2015, kaj de Diasporalogue (kun Serge Avédikian), Thaddée, (...)
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Vd Philippe Descamps, « État de guerre permanent dans le Haut-Karabakh », Le Mond'e diplomatique, decembr'o 2012.

[2] « Rapport sur l’abus de ressources administratives pend'ant les processus électoraux » [“Raport'o pri mis'uz'o de administr'a'j resurs'o'j dum elekt'a'j procez'o'j“], Commission européenne pour la démocratie par le droit (commission de Venise) [Eŭrop'a Komision'o por la demokrati'o per'e de jur'o (komision'o de Venecio)], Konsil'ant'ar'o de Eŭrop'o, Strasburgo, 20-an de decembr'o 2013.

[3] Rapport 2018 sur les nations en transition, [www.freedomhouse.org].

[4] Statistik'a komitat'o de la respublik'o Armen'uj'o, [http://armstatbank.am].

[5] Armen'uj'o hav'is 3,6 milion'o'j'n da registr'it'a'j loĝ'ant'o'j en 1992, kontraŭ 2,9 en 2017, laŭ la oficial'a'j statistik'o'j, ver'ŝajn'e tre optimism'a'j.

[6] « Migr'ant remittance inflows » kaj ĝeneral'a'j don'it'aĵ'o'j pri Armen'uj'o, Mond'a Bank'o, Vaŝington'o, DC.

[7] Tiu buĝet'o alt'as je 1 529 milion'o'j da dolar'o'j, kontraŭ 444 de Armen'uj'o en 2017. « Military expenditure by country », Inter'naci'a Institut'o de Esplor'ad'o pri la pac'o, de Stokholmo (SIPRI), 2018.


Akcept'ej'o >> 1a juni'o 2018

Eŭrop'a'j pied'mat'o'j


de  Serge HALIMI

La pet'skrib'o'j kaj sign'o'j de kor'inklin'o de tri eŭrop'a'j gvid'ant'o'j – s-ro Emmanuel Macron, s-in'o Angel'a Merkel kaj s-ro Bor'is Johnson – kiu'j kaĵol'is s-ro'n Donald Trump, serv'is al neni'o : la prezid'ant'o de Uson'o re'bat'is per ili'a humil'ig'o. Li minac'as ili'n per komerc'a'j kaj financ'a'j reprezali'o'j, se ili ne romp'as la kontrakt'o'n, kiu'n ĝi mem far'is antaŭ tri jar'o'j kun Irano. Ĉar Uson'o radikal'e ŝanĝ'is si'a'n pozici'o pri la tem'o, ĝi'a'j alianc'an'o'j dev'as adapt'iĝ'i. En li'a'j okul'o'j Parizo, Londono kaj Berlino ne pez'as mult'e, ĉiu'kaz'e mult'e mal'pli ol Riad'o aŭ Tel-Avivo.

“Al hom'o, kiu kondamn'as si'n mem, oni ĉiam em'as bat'i por romp'i en mil pec'o'j'n li'a'n mal'mult'e rest'ant'a'n dign'o'n”, skrib'is Je'a'n-Paul Sartr'e en Les Chemins de la liberté [La voj'o'j al liber'ec'o]. Li'a observ'o valid'as ankaŭ pri ŝtat'o'j. Ekzempl'e tiu de la Eŭrop'a Uni'o. S-ro Macron proklam'as si'a'n rifuz'o'n parol'i “kun fusil'o ĉe la tempi'o”, kaj s-in'o Merkel bedaŭr'as, ke Vaŝington'o “eĉ pli mal'facil'ig'as la afer'o'j'n” en la Proksim-Orient'o. Sed nek unu nek la ali'a ŝajn'as pret'a re'bat'i ali'e ol per lament'ad'o. Kaj la grand'a'j eŭrop'a'j entrepren'o'j kompren'is, al kiu ili dev'as obe'i, kiam eĉ la send'o de ret'mesaĝ'o, kiu pas'as tra uson'a servil'o aŭ tra la valut'o dolar'o en transakci'o kun Irano el'met'as ili'n al ekstrem'a'j pun'o'j (vid'u la artikol'o'n de Ibrahim Warde :).

Ek'de la dikt'aĵ'o de s-ro Trump anonc'iĝ'is, Total – antaŭ'e la Franc'a Petrol-Kompani'o – nul'ig'is si'a'j'n projekt'o'j'n de invest'o en la Islam'a Respublik'o Irano. La prezid'ant'o Macron tamen en la sam'a moment'o prov'is konserv'i la inter'konsent'o'n kun Teherano. Sed li preciz'ig'is : “Mi dir'as tio'n tre klar'e : ni ne sankci'os nek kontraŭ'sankci'os uson'a'j'n entrepren'o'j'n. […] Kaj ni ne trud'os al la [franc'a'j] entrepren'o'j rest'i [en Irano] ; jen la real'o de la viv'o de la afer'o'j. La prezid'ant'o de la Franc'a Respublik'o ne est'as la prezid'ant'o-ĝeneral'a direktor'o de Total.” [1] Tiu, sekv'e, obe'is al la ordon'o'j de la Blank'a Dom'o.

Ni'a'j etern'a'j preĝ-muel'il'o'j konklud'is el tiu epizod'o, ke neces'as pli da Eŭrop'o. [2] Sed ju pli tiu ampleks'iĝ'as kaj instituci'iĝ'as, ĝi mal'pli rezist'as al la uson'a'j ordon'o'j. En 1980 naŭ membr'o'j de la Eŭrop'a Ekonomi'a Komun'um'o pozici'iĝ'is pri la Proksim-Orient'o insist'is pri la rajt'o de naci'a'j aspir'o'j de la palestina popol'o ; la 14-an de maj'o ĉi-jar'e, mal'e, kvar ŝtat'o'j de la Uni'o (Aŭstr'uj'o, Ĉeĥ'uj'o, Hungar'uj'o kaj Ruman'uj'o) est'is reprezent'at'a'j ĉe la solen'a mal'ferm'o de la uson'a ambasad'ej'o en Jerusalemo, en la moment'o, kiam la israelaj arm'it'a'j fort'o'j ekzekut'is dek'o'j'n da civil'ul'o'j en Gaz'o. Eĉ pli : inter la du'dek ok nun'a'j membr'o'j de la Uni'o, dek unu invad'is Irakon flank'e de la uson'a'j trup'o'j.

La Eŭrop'a Uni'o ne ĉes'as akr'ig'i si'a'j'n kriteri'o'j'n de al'iĝ'o. Ĝi ĉiam forges'as unu, kiu'n s-ro Trump ĵus memor'ig'is al ĝi : la neces'o'n por si'a'j al'iĝ'ant'o'j est'i sen'de'pend'a'j kaj suveren'a'j.

Serge HALIMI.


La aŭtor'o

Serge HALIMI


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Por la kriz'o de la merkat'o, rimed'o'j de merkat'o ...

La por'uson'a obsed'o

Ide'o'j ek'de nun konsider'at'a'j "natur'a'j"

Kript'a kot'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Gazet'ar'a konferenc'o, Sofio, 17-an de maj'o 2018.

[2] Tiu'n kred'o'n la koment'ist'o de Franc'e Inter Bernard Guetta gurd'as ĉiu'maten'e jam dum du'dek jar'o'j, kia ajn est'as la tem'o de li'a kronik'o …


Akcept'ej'o >> 1a juni'o 2018

Irano:La trud-ordon'o de Donald Trump


La 8-an de Maj'o de tiu ĉi jar'o la prezid'ant'o de Uson'o, konform'e al la vol'o de Israelo kaj de Saud-Arab'uj'o, decid'is ne'i la sub'skrib'o'n de si'a land'o kaj komenc'i fort'o'prov'o'n kun Irano. La eks'a nov'jork'a konstru'ig'ist'o kutim'as hazard-vet'o'j'n, mal'estim'e al la leĝ'o kaj al la funkci'ad'o de si'a'j komerc'a'j partner'o'j. Sed ĉi-foj'e la pac'o de tut'a region'o est'as minac'at'a.



de  Ibrahim WARDE

La karier'o de s-ro Trump est'as konstru'it'a sur la princip'o, ke ĉio est'as re'inter'trakt'ebl'a. Post fin'konstru'o de konstru'aĵ'o, la konstru'ig'ist'o de ne'mov'ebl'aĵ'o'j al'vok'is la mizer'a'n kvalit'o'n de la labor'aĵ'o'j (aŭ ali'a'j'n pretekst'o'j'n) por evit'i la honor'ad'o'n de si'a'j pag'kontrakt'o'j. Tiam li trud'is nov'a'j'n kondiĉ'o'j'n al divers'a'j meti'a'j grup'o'j, ekzempl'e deklar'ant'e al ili : “Mi pag'os al vi nur 75 el'cent'o'j'n de tio, kio'n ni inter'konsent'is.” Tio'n ili pov'is pren'i aŭ ne pren'i. Tiu'j, kiu'j rifuz'is li'a'n propon'o'n, dev'is tren'i li'n tribunal'e'n kaj tiel risk'is mult'e'kost'a'j'n jur'a'j'n procedur'o'j'n kun mal'cert'a rezult'o front'e al advokat'o'j sam'e ruz'eg'a'j kiel mal'ced'em'a'j. En si'a libr'o Trump : Think Lik'e a Billionaire (“Pens'i kiel miliard'ul'o”), en 2004, li konsil'is al si'a'j leg'ant'o'j “ĉiam kontest'i faktur'o'j'n”. Li'a'j proced'o'j de mal'bon'a pag'ant'o est'is bon'e kon'at'a'j de liver'ant'o'j kaj de bank'ist'o'j, el kiu'j mult'a'j rifuz'as inter'trakt'i kun li. [1]

En Think Big and Kick Ass in Business and Life (“Est'i ambici'a kaj dis'ŝir'i en afer'o'j sam'e kiel en la viv'o”, 2007), li dir'as, ke li ŝat'as “dis'prem'i la ali'a'n tend'ar'o'n kaj en'kas'ig'i la profit'o'j'n”, kaj mok'i la bank'ist'o'j'n, kiu'j perd'is la sum'o'j'n, kiu'j'n ili prunt'is al li. “Est'as ili'a problem'o ; ne mi'a. Mi dir'is al ili, ke ili dev'is ne prunt'i ili'n al mi.” La Deutsche Bank, sol'a grand'a instituci'o, kiu daŭr'e inter'trakt'as kun la entrepren'o Trump, far'is edif'a'n spert'o'n. En 2008, en la apoge'o de la financ'a kriz'o, ĝi tribunal'e persekut'is la konstru'ig'ist'o'n pro ne pag'it'a'j 40 milion'o'j da dolar'o'j. Tiu re'bat'is. Li'a argument'o : li'a'j problem'o'j de pag'i'pov'o ŝuld'iĝ'as al la financ'a kriz'o ; nu, la Deutsche Bank trov'iĝ'is inter la respond'ec'ul'o'j de la kriz'o … La bank'o konced'is al li temp'o'n de kvin jar'o'j. [2] La prezid'ont'o tuj kompren'is, ke la minac'o uz'i tribunal'o'n pov'is efik'i mal'instig'e. Oni taks'as, ke li est'is implik'it'a, kiel pled'ant'o aŭ kiel akuz'at'o, en pli ol 3.500 proces'o'j.

Kiel nov'ul'o en politik'o s-ro Trump promes'is met'i si'a'j'n talent'o'j'n de “plej grand'a inter'trakt'ist'o de la histori'o” en la serv'o'n de Uson'o. Li anonc'is ke, ek'de si'a elekt'iĝ'o, li ag'ad'os por “dis'ŝir'i la horor'a'n traktat'o'n” de Vieno pri la irana atom'program'o, sam'e kiel la inter'konsent'o'n de Parizo pri la klimat'o. La fakt'o, ke tiu'j decid'o'j far'iĝ'is kontraŭ la inter'naci'a jur'o aŭ ke la ceter'a'j sub'skrib'int'o'j kontraŭ'star'os tio'n, mal'mult'e grav'is por li. Li'a'j metod'o'j de patron'o de di'a jur'o, sam'e kiel li'a ne'kon'o de la histori'o kaj de la diplomati'o kun'iĝ'is kun li'a dezir'o mal'munt'i la hered'aĵ'o'n post'las'it'a'n de si'a antaŭ'ul'o. Zorg'ant'a pri romp'ad'o de la konvenci'o'j, li konfid'us si'a'n instinkt'o kaj kontent'iĝ'us per trans'met'o al la kamp'o de inter'naci'a'j rilat'o'j la praktik'o'j'n, kiu'j'n li rafin'is dum si'a karier'o de ne'mov'ebl'aĵ'a konstru'ig'ist'o kaj stel'ul'o de televid-real'a'j program'o'j.

La “ĉiom'a plan'o de kun'lig'it'a ag'ad'o” est'is sub'skrib'it'a en Vieno la 14-an de juli'o 2015 de Irano kaj la kvin konstant'a'j membr'o'j de la Konsil'ant'ar'o pri Sekur'ec'o (Uson'o, Ruslando, Ĉin'uj'o, Franc'uj'o, Brit'uj'o) kaj de German'uj'o, post plur'a'j jar'o'j da akr'a'j inter'trakt'ad'o'j. Ĝi est'is krom'e kaj unu'anim'e aprob'it'a de la Konsil'ant'ar'o pri Sekur'ec'o de la UN la 20-an de juli'o 2015 per la rezoluci'o 2231. Inter'ŝanĝ'e kun halt'ig'o de la arme'a atom'program'o kaj kun inter'naci'a'j kontrol'ad'o'j, kiu'j etend'iĝ'os ĝis la jar'o 2025, la sankci'o'j trud'it'a'j de la Konsil'ant'ar'o pri Sekur'ec'o al la Islam'a Respublik'o ek'de 1995 dev'is est'i iom post iom for'ig'it'a'j.

La atend'it'a'j pozitiv'a'j ekonomi'a'j sekv'o'j est'is esenc'a part'o de la traktat'o. Sed, kvankam la komerc'o de Irano kun ali'a'j land'o'j alt'iĝ'is, la kresk'eg'o atend'it'a antaŭ tri jar'o'j ne ver'e okaz'is, precip'e pro la daŭr'ig'o de antaŭ'a'j sankci'o'j, kiu'j'n la uson'a Kongres'o adopt'is post la islam'a revoluci'o de 1979. Por mult'a'j iran'an'o'j la mal'bon'a vol'o de Uson'o est'is okul'frap'a : la uson'a'j instanc'o'j daŭr'ig'is la ambigu'ec'o'n pri la demand'o de transakci'o'j per dolar'o'j por mal'instig'i eventual'a'j'n invest'ist'o'j'n kaj eksport'ist'o'j'n. Por eksport'a'j land'o'j la progres'o tamen ne est'is neglekt'ind'a. La sum'o de franc'a'j eksport'o'j al Irano ekzempl'e tri'obl'iĝ'is, pas'ant'e de 500 milion'o'j da eŭr'o'j en la moment'o de la ek'valid'o de la traktat'o al 1,5 miliard'o'j en 2017.

Kvankam ĝi est'as oft'e kvalifik'at'a kiel “fripon'ŝtat'o”, Irano respekt'is si'a'j'n promes'o'j'n, kio'n atest'is la Inter'naci'a Agent'ej'o pri Atom'energi'o sam'e kiel la period'a'j atest'o'j de la uson'a reg'ist'ar'o. Tio ceter'e klar'ig'as, kial la prezid'ant'o Trump, kiu en'potenc'iĝ'is la 20-an de januar'o de 2017, romp'is la traktat'o'n nur la 8-an de Maj'o 2018. La ŝtat'sekretari'o Rex Tillerson sam'e kiel la general'o Herbert Raymond McMaster, konsil'ist'o pri naci'a sekur'ec'o, konced'is la merit'o'j'n de la tekst'o kaj kontraŭ'star'is re'tir'iĝ'o'n el ĝi. Nur post kiam li eks'ig'is kaj anstataŭ'ig'is per “falk'o'j” respektiv'e s-ro'n Michael Pompe'o kaj s-ro'n John Bolt'o'n, s-ro Trump fin'e hav'is liber'a'n ag'ad'o'n. Kvankam neni'u el la ceter'a'j sub'skrib'int'a'j land'o'j sekv'is Uson'o'n en ties re'tir'iĝ'o, la vaŝington'a decid'o hav'as pez'a'j'n konsekvenc'o'j'n por ĝi'a'j rilat'o'j kun Eŭrop'o, pro la re'star'ig'o de la sankci'o'j kontraŭ la uson'a'j aŭ ekster'land'a'j entrepren'o'j, kiu'j daŭr'e komerc'os kun Irano.

En 1982 la re'bat'o de Margaret Thatcher

La Demand'o de ekster'teritori'a aplik'ad'o de la uson'a'j leĝ'o'j de'ven'as el la mal'varm'a milit'o. Post la star'ig'o de la milit'leĝ'o en Pollando, la 13-an de decembr'o 1981, la prezid'ant'o Ronald Re'ag'a'n komenc'e mal'permes'is al uson'a'j societ'o'j part'o'pren'i en la konstru'ad'o de gas'o'dukt'o, kiu dev'is proviz'i la eŭrop'a'j'n land'o'j'n per gas'o el Siberio. En juni'o de 1982 la embarg'o est'is etend'it'a al si'a'j fili'o'j kaj al la ekster'land'a'j societ'o'j, kiu'j labor'is sub uson'a licenc'o, kun la argument'o ke la Sovet'a Uni'o pov'us profit'i el uson'a'j teĥnologi'o'j.

Tiu decid'o kaŭz'is protest'o-kri'o'n ; la re'bat'a'j dispon'o'j de la koncern'at'a'j eŭrop'a'j ŝtat'o'j dev'ig'is Uson'o'n re'tir'iĝ'i. Ĉar, kvankam Vaŝington'o ja hav'as la arm'il'o'n de ekster'teritori'ec'o, la eŭrop'a'j land'o'j pov'as re'bat'i per blok'a'j leĝ'o'j, kiu'j mal'permes'as al si'a'j entrepren'o'j sub'met'iĝ'i al ekster'land'a'j leĝ'o'j. Kvankam ŝi est'is grand'a alianc'an'o de la prezid'ant'o Re'ag'a'n, Margaret Thatcher, al brit'a ĉef'ministr'in'o, montr'iĝ'is ne trakt'ebl'a. Ŝi deklar'is ke, pro kial'o'j de princip'o, la entrepren'o'j de Brit'uj'o dev'as honor'i si'a'j'n komerc'a'j'n engaĝ'iĝ'o'j'n. Ŝi al'vok'as leĝ'o'n de blok'ad'o (“Protection of Trading Interests Act”), voĉ'don'it'a en 1980, kiu mal'permes'as al ili sub'met'iĝ'i al ordon'o'j de Uson'o, kiam la naci'a interes'o est'as en la lud'o. En Franc'uj'o, s-ro Je'a'n-Pierre Chevènement, tiam ministr'o pri esplor'ad'o kaj pri industri'o, apog'is si'n sur dekret'o de 1959 de la general'o de Gaulle kaj ordon'is al la societ'o Dresser-Franc'e, fili'o de uson'a grup'o de meĥanik'o, ignor'i la ordon'o'j'n de si'a ĉef'establ'o. Vaŝington'o fin'e ced'is ; la sankci'o'j est'is for'ig'it'a'j en novembr'o de 1982.

Post la mal'varm'a milit'o la ekster'teritori'a'j postul'o'j tamen intens'iĝ'is, kun la pretekst'o ke la tut'mond'iĝ'o dev'as est'i akompan'at'a de komun'a'j regul'o'j. Sol'e en 1996 Uson'o voĉ'don'is du leĝ'o'j'n baz'it'a'j'n sur tiu princip'o. La leĝ'o Helms-Burton cel'as la ekster'land'a'j'n societ'o'j'n, kiu'j invest'as sur la kuba teritori'o, dum la leĝ'o de Am'at'o-Kennedy aplik'iĝ'as al Irano kaj Libio. La Eŭrop'a Uni'o re'bat'is per dispon'o de blok'ad'o, kiu de'nov'e mal'permes'as al ĉia fizik'a aŭ real'a person'o sub'met'iĝ'i al administr'a'j, leĝ'a'j aŭ jur'a'j ag'o'j decid'it'a'j de ekster'land'a potenc'o. Ĝi ceter'e komenc'is plend'o'n ĉe la organ'o de regul'ad'o de mal'konsent'o'j de la Mond'a Organiz'aĵ'o pri Komerc'o (Mok) por kontest'i la ekster'teritori'a'n aplik'ad'o'n de tiu'j leĝ'o'j. La Eŭrop'a Komision'o eĉ star'ig'is list'o'n de uson'a'j entrepren'o'j, kiu'j si'a'vic'e frap'ebl'as per spegul'a'j sankci'o'j. Tiu decid'em'o efik'is : Uson'o akcept'is suspend'o'n de si'a'j sankci'a'j dispozici'o'j, se tiam la eŭrop'an'o'j re'tir'as si'a'n plend'o'n ĉe la Mok.

Kio okaz'is post'e ? Cert'e, okaz'is la efik'o de la 11-a de septembr'o. La tut'mond'ec'o de la teror'ism'o ŝajn'is prav'ig'i, ekzempl'i, la tut'planed'a'n super'rigard'o'n de la financ'a'j flu'o'j. Voĉ'don'it'a post la atenc'o'j, la leĝ'o Us'a Patriot (Uniting and Strengthening America by Providing Appropriate Tools Required to Intercept and Obstruct Ter'ror'ism, “Unu'ig'i kaj fort'ig'i Uson'o'n liver'ant'e al ĝi la taŭg'a'j'n instrument'o'j'n por sekret'e inter'kapt'i kaj mal'ebl'ig'i la teror'ism'o'n”) don'as al la reg'ist'ar'o krom'a'j'n prerogativ'o'j'n. Nov'a aspekt'o de la “eksces'a privilegi'o” de la uson'a mon'o, pri kiu antaŭ'e parol'is la general'o de Gaulle, ĉiu'j transakci'o'j per dolar'o'j sub'met'iĝ'is al la uson'a leĝ'o, eĉ kiam ili ne okaz'as sur ĝi'a teritori'o. Oni parol'as nun pri era'o de “tut'mond'ig'o de uson'ec'a compliance”.

Inter diktat'o kaj mimetism'o la leĝ'o'j kaj praktik'o'j de Uson'o inter'naci'iĝ'as. Ĉu tem'as pri la batal'o kontraŭ mon'lav'ad'o, kontraŭ financ'ad'o de teror'ism'o aŭ pri kampanj'o'j kontraŭ korupt'o, la leĝ'o'j adopt'it'a'j tra la mond'o est'as paŭs'it'a'j de ĝi'a'j. [3] Kaj oft'e la justic'o de tiu land'o lanĉ'as persekut'o'j'n kaj kiu pun'as ekster'land'a'j'n ent'o'j'n pro mal'respekt'o'j far'it'a'j ekster la naci'a teritori'o. En juni'o de 2014 la bank'o BNP Paribas est'is tiel kondamn'it'a pag'i 8,9 miliard'o'j'n da dolar'o'j al la uson'a Trezor'o pro mal'respekt'o de ĝi'a svis'a fili'o al la embarg'o'j trud'it'a'j de Uson'o al Kubo, al Irano kaj al Sudano. [4] En la last'a'j jar'o'j ankaŭ cert'a nombr'o da eŭrop'a'j mult'naci'a'j konzern'o'j fal'is en la ret'o'j'n de la Foreign Corrupt Practices Act (FCPA), leĝ'o de 1977 kiu mal'permes'as sub'aĉet'i gvid'ant'o'j'n de tri'a'j land'o'j por far'i kontrakt'o'j'n. Plur'a'j entrepren'o'j dev'as pag'i konsider'ind'a'j'n pun'sum'o'j'n, inter ili la franc'a Alstom (772 milion'o'j'n da dolar'o'j en 2014) aŭ la german'a Siemens (800 milion'o'j da dolar'o'j en 2008). Sufiĉ'as eĉ nur plej et'a lig'o, por ke la uson'a justic'o konsider'as si'n kompetent'a : en la afer'o de BNP Paribas la tikl'a'j transakci'o'j est'is formul'it'a'j en dolar'o'j. Hav'i kont'o'n en Uson'o, eĉ nur inter'ŝanĝ'i ret'mesaĝ'o'j'n, kiu'j trans'ir'as servil'o'n baz'it'a'n en tiu land'o, ankaŭ mal'ferm'as la voj'o'n al persekut'o'j.

En 1982 la re'bat'o de Margaret Thatcher

Tamen la sankci'o'j kontraŭ Irano montr'as romp'o'n. La sam'a'n tag'o'n de la re'tir'iĝ'o el la traktat'o pri atom'energi'o la nov'a uson'a ambasador'o en Berlino, s-ro Richard Grenell, publik'ig'is tviton en form'o de ukaz'o : “La german'a'j entrepren'o'j, kiu'j komerc'as kun Irano, dev'as tuj re'tir'iĝ'i !” (Post'e li defend'is si'n dir'ant'e, ke en li'a mens'o tem'is pri moral'a dev'o.) La nov'a ŝtat'sekretari'o, s-ro Pompe'o, si'a'vic'e promes'is genu'ig'i la ŝtat'o'j'n, kiu'j help'as Iranon, almenaŭ se Irano ne konsent'as pri dek du kondiĉ'o'j, kiu'j simil'as al rekt'a kapitulac'o. En dek'paĝ'a cirkuler'o la kontrol'serv'o pri ekster'land'a'j bon'hav'aĵ'o'j (Office of Foreign Assets Control, OFAC) de la Trezor'o publik'ig'is regul'ar'o'n por re'star'ig'o de sankci'o'j. Tiu'j, kiu'j est'as kvalifik'it'a'j kiel “du'a'rang'a'j”, nul'ig'it'a'j de la traktat'o de Vieno, est'as re'star'ig'ot'a'j en temp'o de naŭ'dek tag'o'j (do ek'de la 6-a de aŭgust'o 2018) por la aŭtomobil'a sektor'o kaj de cent ok'dek tag'o'j (la 4-a de novembr'o) por la petrol-sektor'o. La societ'o'j, kiu'j rifuz'as sub'met'iĝ'i al la nov'a regul'ar'o pov'os, laŭ decid'o de s-ro Trump, re'trov'iĝ'i sur list'o de entrepren'o'j (Specially Designated Nationals List), kies bon'hav'aĵ'o'j blok'ebl'as kaj kun kiu'j la uson'a'j civit'an'o'j ne hav'as la rajt'o'n trakt'i.

Dum la konsili'o de Sofio, la 16-an kaj 17-an de maj'o, la eŭrop'a'j gvid'ant'o'j deklar'is si'a'n unu'anim'a'n vol'o'n rest'i en la traktat'o – pi'a vot'o –, sen eĉ nur el'vok'i akuz'o'n ĉe la Mok. Sol'a konkret'a anonc'o : la star'ig'o de blok'ad'o-leĝ'o (voĉ'don'it'a en 1996), kiu cel'as neŭtral'ig'i la ekster'teritori'a'j'n efik'o'j'n de la uson'a'j sankci'o'j. La franc'a ministr'o pri ekonomi'o, Brun'o Lemaire, propon'as sen'de'pend'a'j'n financ-meĥanism'o'j'n por invest'o'j en Irano kaj kompens'ad'o, far'e de la Uni'o, por la entrepren'o'j kiu'j pov'as viktim'iĝ'i de la meĥanism'o de du'a'rang'a'j sankci'o'j re'aktiv'ig'it'a de Uson'o. Sed neni'o dir'as, ke li konvink'os si'a'j'n eŭrop'a'j'n koleg'o'j'n, ĉar por entrepren'o la tut'aĵ'o de tiu'j dispon'o'j ne mult'e pez'as kompar'e kun la minac'o est'i eksklud'it'a el la uson'a merkat'o.

Ek'de si'a elekt'o s-ro Trump ne ĉes'is distanc'iĝ'i de Eŭrop'o. Li'a gust'o por la aŭtoritat'a'j reĝim'o'j kaj li'a al'iĝ'o al la pozici'o'j de Israelo kaj de la plej mult'a'j golf'o-ŝtat'o'j pri ĉio, kio koncern'as Iranon, antaŭ'dir'as grav'a'n al'front'iĝ'o'n al si'a'j trans'atlantik'a'j alianc'an'o'j. Sed la lecion'o'j de la histori'o ja montr'as la risk'o'j'n de unu'flank'ec'o por la uson'a hegemoni'o. Antaŭ iom'et'e pli ol du'dek jar'o'j, en 1997, tri diplomati'a'j konsil'ist'o'j proksim'a'j al la prezid'ant'o'j James Carter, Georg'e H. W. Bush kaj William Clinton, respektiv'e Zbigniew Brzezinski, Brent Scowcroft kaj Richard Murphy, avert'is : “La politik'o de unu'flank'a'j uson'a'j sankci'o'j kontraŭ Irano montr'iĝ'is sen'efik'a, kaj la prov'o dev'ig'i la ceter'a'j'n sekv'i la ekzempl'o'n de Uson'o est'is erar'o. La ekster'teritori'a minac'ad'o gener'is sen'util'a'j'n streĉ'iĝ'o'j'n inter Uson'o kaj si'a'j precip'a'j alianc'an'o'j kaj minac'is la inter'naci'a'n ord'o'n de liber'komerc'o, kiu'n Uson'o dis'volv'is dum tiom da jar'dek'o'j.” [5]

Ibrahim WARDE.


La aŭtor'o

Ibrahim WARDE
Profesor'o asoci'it'a ĉe la universitat'o Tufts (Medford, Masaĉusec'o, Uson'o). Aŭtor'o de Propagand'e impériale & guerre financière contre le ter'ror'ism'e, Agone - Le Mond'e (...)
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Real'ism'o

Ne pov'as est'i pac'o antaŭ la ven'o de la Mesi'o

Irako, la perd'it'a Eldorad'o

La sort'o de dolar'o decid'iĝ'as en Pekino



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Alexandra Berzon, « Donald Trump’s business plan left a trail of unpaid bills », The Wall Street Journal, Nov'jork'o, 9-an de juni'o 2016. Vd ankaŭ « Triomphe du style paranoïaque », Le Mond'e diplomatique, decembr'o 2016.

[2] Richard Cohen, « Why Trump’s handling of a Deutsche Bank loan is so foreboding », The New York Times, 20-an de Juli'o 2017.

[3] Kp Ibrahim Warde, « L’internationalisation de la compliance à l’américaine », Audit, risques et contrôle, Parizo, 4-a tri'monat'o 2015.

[4] Vd « Les États-Unis mettent les banques à l’amend'e » kaj Je'a'n-Michel Quatrepoint, « Au nom de la loiaméricaine », Le Mond'e diplomatique, respektiv'e Juli'o 2014 kaj Januar'o 2017.

[5] Zbigniew Brzezinski, Brent Scowcroft kaj Richard Murphy, « Differentiated containment », Foreign Affairs, Nov'jork'o, Maj'o-Juni'o 1997.


Akcept'ej'o >> 1a juni'o 2018

La eko'social'ism'o, ide'o el mal'proksim'o

Karlo Marks'o kaj la ekspluat'ad'o de la natur'o


Por iu'j la ekologi'a kriz'o mal'valid'ig'as la analiz'o'j'n de Karlo Marks'o, kulp'a est'i preter'las'int'a la medi'a'n demand'o'n. La sen'brid'a produkt'ism'o de la reĝim'o'j, kiu'j asert'is sekv'i li'n, ŝajn'is prav'ig'i tiu'n kritik'o'n. Ali'a'j, kiel la uson'a intelekt'ul'o John Bellamy Foster, mal'e asert'as, ke social'ism'o kaj ekologi'o est'as ĉe Marks'o du part'o de unu sam'a projekt'o.



de  FOSTER, John Bellamy

En La Last'a'j jar'o'j la kresk'ant'a influ'o de ekologi'a'j demand'o'j montr'iĝ'is ankaŭ en la re'leg'ad'o, tra la prism'o de la ekologi'o de mult'a'j pens'ant'o'j, de Platon'o ĝis Mohandas Karamĉand Gandhi. Sed inter ĉiu'j, sen'dub'e Karlo Marks'o kaŭz'is la plej abund'a'n kaj la plej polemik'a'n literatur'o'n. Anthony Giddens ekzempl'e asert'is, ke Marks'o, kvankam li montr'is apart'e evolu'int'a'n ekologi'a'n sent'em'o'n en si'a'j unu'a'j skrib'aĵ'o'j, post'e adopt'is “promete'a'n si'n'ten'o'n” kontraŭ la natur'o. [1] Sam'e Michael Redclift rimark'ig'as ke, por li, la medi'o hav'is la funkci'o'n “ebl'ig'i la afer'o'j'n, sed ĉia valor'o de'ven'is el la labor'fort'o”. [2] Fin'e, laŭ Alec Nov'e, Marks'o kred'is, ke “la problem'o de produkt'ad'o est'is « solv'it'a » de la kapital'ism'o kaj ke la est'ont'a soci'o de asoci'it'a'j produkt'ant'o'j do ne dev'os pren'i serioz'e la problem'o'n de uz'ad'o de mal'oft'eg'a'j resurs'o'j”, kio signif'is, ke ne util'as ke la social'ism'o hav'i i'a'n ajn ekologi'a'n konscienc'o'n”. [3] Ĉu tiu'j kritik'o'j prav'iĝ'as ?

Dum la 1830-aj ĝis 1870-aj jar'o'j la mal'alt'iĝ'o de la grund'a fekund'ec'o pro perd'o de ili'a'j nutr'iĝ'o'j est'is la plej grav'a ekologi'a zorg'o de la kapital'ism'a soci'o, sam'e en Eŭrop'o kiel en Nord-Amerik'o. La mal'trankvil'o est'ig'it'a de tiu problem'o ne kompar'ebl'as kun tiu kaŭz'at'a de la kresk'ant'a polu'ad'o de la urb'o'j, la sen'arb'ar'ig'o de tut'a'j kontinent'o'j kaj la maltuzaj tim'o'j de tro'a loĝ'ant'ar'o. En la 1820-aj kaj 1830-aj jar'o'j, en Brit'uj'o, kaj mal'long'e post'e en la ceter'a'j kapital'ism'a'j ekonomi'o'j etend'iĝ'ant'a'j en Eŭrop'o kaj en Nord'amerik'o, la ĝeneral'a mal'trankvil'o pro la el'ĉerp'iĝ'o de la grund'o'j konduk'is al ekster'ordinar'a alt'iĝ'o de postul'o je sterk'aĵ'o. La unu'a ŝip'o ŝarĝ'it'a de perua guan'o al'ven'is en Liverpol'o en 1835 ; en 1841, 1.700 tun'o'j est'is import'it'a'j kaj en 1847, 220.000. Dum tiu period'o la kamp'kultur'ist'o'j re'turn'is la napoleonajn batal'kamp'o'j'n, ekzempl'e tiu'j'n de Vaterl'o kaj de Austerlitz, en sen'esper'a serĉ'ad'o de ost'aĵ'o'j, kiu'j'n ili vol'is dis'met'i sur si'a'j'n kamp'o'j'n.

La german'a ĥemi'ist'o Just'us von Liebig, kiu interes'iĝ'is pri Uson'o, rimark'is, ke pov'as est'i cent'o'j kaj eĉ mil'o'j da kilo'metr'o'j inter la centr'o de cereal-produkt'o kaj ili'a'j merkat'o'j. La esenc'a'j element'o'j de la hum'o est'is do send'at'a'j tre mal'proksim'e'n de si'a origin'a lok'o, kaj tio des pli mal'facil'ig'is la re'produkt'ad'o'n de la grund'a fekund'ec'o.

Fetorigi Tamiz'o'n

Marks'o, tut'e ne blind'a pri ekologi'o, sub la influ'o de la labor'aĵ'o'j de Liebig fin'e de la 1850-aj jar'o'j kaj komenc'e de la 1860-aj, dev'is pri la grund'o dis'volv'i sistem'a'n kritik'o'n de la kapital'ism'a “ekspluat'ad'o”, en la senc'o de ŝtel'ad'o de ĝi'a'j nutr'iĝ'o'j aŭ de la ne'kapabl'o cert'ig'i ĝi'a'n re'gener'iĝ'o'n. Marks'o fin'is si'a'j'n du ĉef'a'j'n analiz'o'j'n de la kapital'ism'a kamp'kultur'o per klar'ig'o de la manier'o, laŭ kiu la industri'o kaj la grand'skal'a kamp'kultur'o kombin'iĝ'as por mal'riĉ'ig'i la grund'o'j'n kaj la labor'ist'o'j'n. La esenc'o de la kritik'o, kiu rezult'as el ili, est'as resum'it'a en tekst'er'o fin'e de la trakt'aĵ'o “La gener'ad'o de la kapital'ism'a grund'rent'o“, en la tri'a volum'o de La kapital'o : “La labor'o est'as unu'e procez'o, kiu okaz'as inter la hom'o kaj la natur'o, procez'o en kiu la hom'o regul'ig'as kaj kontrol'as si'a'n metabol'ism'o'n kun la natur'o per'e de si'a propr'a ag'ad'o. Li prezent'as si'n antaŭ la natur'a material'o kiel natur'a potenc'o mem. Li mov'as la natur'a'j'n fort'o'j'n de si'a korp'a person'o, si'a'j'n brak'o'j'n kaj si'a'j'n pied'o'j'n, si'a'n kap'o'n kaj si'a'j'n man'o'j'n, por al'propr'ig'i al si la natur'a'n material'o'n en form'o util'a por si'a propr'a viv'o. Sed, ag'ant'e pri la ekster'a natur'o kaj modif'ant'e ĝi'n per si'a mov'iĝ'o, li modif'as ankaŭ si'a'n propr'a'n natur'o'n. […] La labor-procez'o […] est'as la etern'a natur'a kondiĉ'o de la viv'o de la hom'o'j.” [4]

Por li sam'e kiel por Liebig, la ne'kapabl'o re'don'i al la grund'o ĝi'a'j'n nutr'aĵ'o'j'n trov'is si'a'n kontraŭ'part'o'n en la polu'ad'o de la urb'o'j kaj en la mal'raci'ec'o de la modern'a'j kloak'o-sistem'o'j. En La kapital'o est'as la jen'a rimark'o : “En Londono ekzempl'e oni trov'is neni'o'n pli bon'a'n por far'i per la sterk'aĵ'o de'ven'a el kvar milion'o'j kaj du'on'o da hom'o'j ol per ekster'ordinar'a'j kost'o'j fetor'i la river'o'n Miozot'a.” Laŭ li, la “rest'aĵ'o'j rezult'ant'a'j el la natur'a'j fiziologi'a'j inter'ŝanĝ'o'j de la hom'o”, sam'e kiel la de'fal'aĵ'o'j de la industri-produkt'ad'o kaj de la konsum'ad'o, dev'as est'i reenigataj en la la cikl'o'n de produkt'ad'o, en'e de komplet'a metabol'a cikl'o. [5] La antagonism'o inter urb'o kaj kamp'ar'o, kaj la metabol'a romp'o, kiu'n ĝi sekv'ig'is, est'is evident'a'j ankaŭ mond'skal'e : tut'a'j koloni'o'j vid'is si'a'j'n teritori'o'j'n, si'a'j'n resurs'o'j'n kaj si'a'n grund'o'n ŝtel'it'a'j por sub'ten'i la industri'ig'o'n de la koloni'hav'a'j land'o'j. “Jam de jar'cent'o kaj du'on'o, skrib'is Marks'o, Angl'uj'o mal'rekt'e eksport'is la irland'an grund'o'n, sen eĉ don'i al tiu'j, kiu'j kultur'as ĝi'n, la rimed'o'j'n por anstataŭ'ig'i la esenc'a'j'n element'o'j'n de la grund'o.” [6]

La konsider'o'j de Marks'o pri la kapital'ism'a kamp'kultur'o kaj pri la neces'o re'don'i al la grund'o ĝi'a'j'n nutr'aĵ'o'j'n (kaj nom'e la organik'a'j'n de'fal'aĵ'o'j'n de la urb'o'j) konduk'is li'n al pli ĝeneral'a ide'o pri ekologi'a daŭr'em'o – ide'o, pri kiu li pens'is, ke ĝi pov'as hav'i nur lim'ig'it'a'n praktik'a'n efik'o'n en kapital'ism'a soci'o, laŭ'difin'e ne'kapabl'a far'i tia'n raci'a'n kaj koher'a'n ag'ad'o'n, sed ide'o, mal'e, esenc'a por est'ont'a soci'o de asoci'iĝ'int'a'j produkt'ant'o'j. “La fakt'o, por la kultur'ad'o de la divers'a'j produkt'o'j de la grund'o, ke ĝi de'pend'as de la fluktu'ad'o de la merkat'a'j prez'o'j, kiu'j sekv'ig'as sen'ĉes'a'n ŝanĝ'ad'o'n de tiu'j kultur'o'j, la spirit'o mem de la kapital'ism'a produkt'ad'o, orient'it'a al plej tuj'a profit'o, est'as kontraŭ'ec'o kun la kamp'kultur'o, kiu dev'as far'i si'a'n produkt'ad'o'n konsider'ant'e ĉiu'j'n konstant'a'j'n kondiĉ'o'j'n de ekzist'ad'o de la sekv'ont'a'j hom'a'j generaci'o'j.”

Per tio, ke li emfaz'is la neces'o'n konserv'i la grund'o'n por “la sekv'ont'a'j generaci'o'j”, Marks'o kapt'is la esenc'o'n de la nun'temp'a ide'o de daŭr'em'a (daŭr'ig'ebl'a) dis'volv'ad'o, kies plej fam'a difin'o est'is don'it'a de la Brundtland-raport'o : “Dis'volv'ad'o, kiu respond'as al la bezon'o'j de la nun'o sen mal'util'i al la kapabl'o de est'ont'a'j generaci'o'j kontent'ig'i si'a'j'n propr'a'j'n bezon'o'j'n.” [7] Por ĝi neces'as, ke la grund'o est'u “konsci'e kaj raci'e traktat'a kiel la ĉiam'a propriet'o de la kolektiv'o, la nepr'a kondiĉ'o de ekzist'ad'o kaj de re'produkt'iĝ'o de la seri'o de si'n'sekv'a'j generaci'o'j”. Tiel, en fam'a tekst'er'o de La kapital'o, li skrib'is, ke, “el la vid'punkt'o de pli super'a ekonomi'a organiz'it'ec'o de la soci'o, la rajt'o je propriet'o de cert'a'j individu'o'j pri part'o'j de la ter'glob'o ŝajn'os tut'e sam'e absurd'a kiel la rajt'o de propriet'o de individu'o je li'a proksim'ul'o”.

Oni oft'e riproĉ'as al Marks'o ankaŭ, ke li est'is blind'a pri la rol'o de la natur'o en la kre'ad'o de valor'o : ke li dis'volv'is teori'o'n, laŭ kiu ĉia valor'o de'ven'as el la labor'o kaj laŭ kiu la natur'o est'as konsider'at'a kiel “donac'o” por la kapital'o. Sed tiu kritik'o baz'iĝ'as sur mis'kompren'o. Marks'o ne invent'is ide'o'n, ke la grund'o est'as “donac'o” de la natur'o al la kapital'o. Tiu'n ide'o'n formul'is kaj dis'vast'ig'is Thomas Malthus kaj David Ricardo, unu el la centr'a'j tez'o'j de ili'a'j ekonomi'a'j labor'aĵ'o'j. Marks'o konsci'is pri la soci'a'j-ekologi'a'j kontraŭ'ec'o'j en'nask'it'a'j en tiu'j koncept'o'j kaj, en si'a Ekonomik'a manuskript'o de 1861-1863 li riproĉ'as al Malthus, ke li ĉiam de'nov'e fal'as en la fiziokratan ide'o'n, laŭ kiu la medi'o est'as “donac'o de la natur'o al la hom'o”, sen konsider'i la manier'o'n, en kiu tio est'as lig'it'a kun la specif'a tut'aĵ'o de la soci'a'j rilat'o'j star'ig'it'a'j de la kapital'o.

Cert'e, Marks'o sam'opini'is kun la liberal'a'j ekonomik'ist'o'j, dir'ant'e, ke laŭ la valor'leĝ'o de la kapital'ism'o neni'a valor'o est'as atribu'it'a al la natur'o. Sam'e kiel en la kaz'o de ĉia var'o en la kapital'ism'o, la valor'o de la trigo de'ven'as el la labor'o neces'a por produkt'i ĝi'n. Sed por li tio nur spegul'is la mal'larĝ'a'n kaj lim'ig'it'a'n koncept'o'n de la riĉ'aĵ'o esenc'e propr'a al la kapital'ism'a'j var-rilat'o'j, en sistem'o konstru'it'a ĉirkaŭ la inter'ŝanĝ-valor'o. La ver'a riĉ'aĵ'o, laŭ li, konsist'as en la uz-valor'o'j – kiu'j ĝeneral'e karakteriz'as la produkt'ad'o'n, trans ĝi'a kapital'ism'a form'o. Sekv'e, la natur'o, kiu kontribu'is al la produkt'ad'o de uz'valor'o'j, est'is sam'e riĉ'aĵ'o-font'o kiel la labor'o. En si'a Kritik'o de la Gotaa Program'o [8] Marks'o vip'as la social'ist'o'j'n kiu'j atribu'as al la labor'o tio'n, kio'n li nom'as “super'natur'a kre'o-potenc'o”, kaj kiu'j konsider'as la labor'o'n kiel sol'a'n font'o'n de riĉ'aĵ'o sen konsider'i la rol'o'n de la natur'o.



La aŭtor'o

FOSTER, John Bellamy


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Anthony Giddens, A Contemporary Critique of Historical Material'ism, University of Califonia Press, Berkeley, 1981.

[2] Michael Redclift, Development and the Environmental Crisis : Red or Green Alternatives ?, Methuen, Londono, 1984.

[3] Alec Nov'e, “Social'ism”, en John Eatwell, Murray Milgate kaj Peter Newman (sub la dir. de), The New Palgrave : A Dictionary of Economics, vol. 4, Stockon, Nov'jork'o, 1987.

[4] Karlo Marks'o, La kapital'o, Unu'a volum'o, libr'o 1, el'german'ig'it'a de Vilhelm'o Lutermano, 3-a el'don'o, Embres-et-Castalmaure, Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas), 2016 , 924 paĝ'o'j, ISBN 978-2-36960-071-8, p. 193.

[5] Karl Marx, Le Capital, livre III, Éditions sociales, Parizo, 1978

[6] Karlo Marks'o : La kapital'o, Unu'a volum'o, libr'o 1, v.c., p. 715, p 252. -vl

[7] Mond'a Komision'o pri la medi'o kaj pri la dis'volv'ad'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j sub la direkt'ad'o de la norveg'a ĉef'ministr'in'o Gro Harlem Brundtland Commission mondiale sur l’environnement et le développement de l’Organisation des Nations unies sous la direction de la première ministr'e norvégienne Gro Harlem Brundtland [not'o de la redakt'ej'o].

[8] En Esperant'o : Karlo Marks'o : Kritik'o de la Gotaa Program'o, kun antaŭ'parol'o de Frederik'o Engelso kaj la leter'o al Bracke. Traduk'it'a de Vilhelm'o Lutermano, Embres-et-Castelmaure, Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas), 3-a el'don'o, 2016, 68 paĝ'o'j, ISBN 978-2-36960-072-5 (= Mas-libr'o n-ro 13a


Akcept'ej'o >> 1a juni'o 2018

La franc'a'j social'ist'o'j : “La mal'sukces'o est'as pro la ali'a'j …”


de  Serge HALIMI

Antaŭ dek du jar'o'j, s-ro François Hollande, tiam unu'a sekretari'o de la Social'ist'a Parti'o (SP), tir'is la instru'o'j'n el la elimin'ad'o de s-ro Lionel Jospin en la unu'a balot'o de la prezid'ant-elekt'o de 2002. Kaj li pet'eg'is ĉiu'j'n element'o'j'n mal'dekstr'a'j'n de la SP ke ili “ne las'u la social'demokrat'ar'o'n sol'a kun ĝi mem”. Ali'e li tim'us, ke la “du river'o'j” de la mal'dekstr'o, la li'a kaj la pli radikal'a, “ne plu kun'iĝ'os, eĉ ne okaz'e de elekt'a'j kun'ir'ad'o'j”. [1] Jen li pens'is ne mal'bon'e … Dum kvin jar'o'j, s-ro Hollande, elekt'it'a prezid'ant'o de la respublik'o en 2012 pro la fort'a rifuz'o vek'it'a de li'a antaŭ'ul'o, reg'is sol'a, kaj li dispon'is pri ĉiu'j politik'a'j lev'il'o'j. Fin'e de si'a mandat'o li tiom “el'rev'ig'is”, ke en april'o de 2017 s-ro Benoît Hamon, la oficial'a kandidat'o de li'a parti'o, rikolt'is – kun la apog'o de la ekologi'ist'o'j – nur 6,3 el'cent'o'j'n de la voĉ'o'j. La plej mult'a'j elekt'int'o'j de s-ro Hollande en 2012 efektiv'e prefer'is ol li'n aŭ s-ro'n Emmanuel Macrons-ro'n Je'a'n-Luc Mélenchon. [2] De kvin'dek jar'o'j la distanc'o inter la “du river'o'j” est'is neniam tiel grand'a.

Post kiam kelk'a'j el la precip'a'j ag'int'o'j de la pas'int'a kvin'jar'a mandat'o pren'is la plum'o'n por don'i “instru'o'j'n” sen atend'i la kronik'o'n – la eks'a ĉef'ministr'o Bernard Cazeneuve [3] – aŭ por tir'i ili'n – la prezid'int'o Hollande [4] – oni pov'int'us atend'i de ili'a'j labor'aĵ'o'j kelk'a'j'n profund'a'j'n kritik'o'j'n. Oni serĉ'as ili'n van'e. En si'a'j memor'aĵ'o'j s-ro Cazeneuve liver'as preskaŭ neniom el si'a'j “cent kvin'dek tag'o'j da streĉ'it'ec'o en Matignon krom si'a'n observ'ad'o'n de la “impres'a'j rezult'o'j de la reĝmo de s-ro Mart'in Schulz, tiam prezid'ant'o de la Eŭrop'a Parlament'o. Aŭ la detal'o'j'n de si'a'j flar'sent'o'j kiam, en arb'ar'o, li flar'as “la odor'o'j'n de mal'sek'a ter'o kiu'j est'as kvazaŭ promes'o'j por la jun'a'j ŝos'o'j de la ven'ont'a printemp'o”. Neni'a spur'o en li'a atest'aĵ'o pri esper'o (krom botanik'a), pri grand'a ambici'o, nek, en'ver'e, pri ia ajn projekt'o. S-ro Cazeneuve reg'as, jen ĉio. Li prezid'as kun'ven'o'j'n, solen'e mal'ferm'as lokal'o'j'n, el'verŝ'as parol'ad'o'j'n. Kaj, kiam neni'o funkci'as, kio okaz'is oft'e, li atribu'as si'a'n mal'popular'ec'o'n al la divid'it'ec'o de si'a'j “amik'o'j”, al ili'a'j “re'varm'ig'it'a'j mal'am'et'o'j”, al la “mal'dekstr'ism'o” de la kritik'em'ul'o'j de la SP.

Tiu'temp'e la social'ist'o'j ident'ig'is si'a'n mal'amik'o'n ekster si'a'j rond'o'j. Mal'dekstr'e de ili, por est'i preciz'a. Tiel, s-ro Cazeneuve konfid'as al ni ke, dek unu tag'o'j'n antaŭ la unu'a balot'o de la prezid'ant-elekt'o de 2017, François Hollande montr'iĝ'is en zorg'o pro la kresk'o en la sond'aĵ'o'j de Je'a'n-Luc Mélenchon”. “Mi hav'as neni'a'n mal'facil'aĵ'o'n por kompren'i, ke neces'as kontraŭ'batal'i li'n”, tiam opini'is li'a ĉef'ministr'o, pri kiu oni pov'int'us imag'i, ke li prefer'e ĝoj'u pri la mal'kresk'o de la ekstrem'a mal'dekstr'o. En tiu reg'ant'a par'o, la abomen'o kontraŭ tio, kio'n li nom'as “la radikal'a mal'dekstr'o”, tamen venk'as super ĉio ali'a. Por la prezid'int'o, tiu mal'dekstr'o “forĝ'as neni'a'n alternativ'a'n sistem'o'n, hav'as nek kred'ind'a'j'n propon'o'j'n nek alianc'an'o'j'n. Ĝi est'as la rev'at'a kontraŭ'ul'o de la kapital'ism'o”.

Sed, ĉu opon'i al la kapital'ism'o hav'as daŭr'e senc'o'n, kiam oni est'as social'demokrat'o ? Leg'i la verk'o'j'n de s-ro'j Hollande kaj Cazeneuve – aŭ tiu'n de s-ro Pierre Moscovici, kiu, dum la pas'int'a kvin'jar'a mandat'o, est'is antaŭ s-ro Macron ministr'o pri ekonomi'o [5] – for'ig'as la plej et'a'n dub'o'n, almenaŭ pri tiu ĉi punkt'o. La tri aŭtor'o'j neniam vid'as en la elekt'a – aŭ soci'a – rezult'o la sankci'o'n de si'a al'iĝ'o al la nov'liberal'ism'o. Ili apenaŭ konced'as metod'a'j'n mal'lert'ec'o'j'n, ritm'a'j'n erar'o'j'n aŭ mank'o'n de “pedagogi'o”. La baz'a'j argument'o'j kontraŭ ili'a “politik'o de ofert'o” aŭ kontraŭ ili'a sub'met'iĝ'o al la prefer'o'j de s-in'o Angel'a Merkel est'as traktat'a'j per mal'estim'o (“retor'ik'o”, “sorĉ'kant'o'j”, “atak'o'j” anstataŭ est'i diskut'at'a'j. S-ro Moscovici mal'kovr'as eĉ implic'it'a'n intelekt'a'n en'ferm'it'ec'o'n – ĉu skler'oz'o'n ? – de si'a'j politik'a'j amik'o'j : “Iu'j riproĉ'as al ni tio'n, sed ni hav'is eĉ ne tiu'n debat'o'n [pri la prioritat'o atribu'it'a al redukt'ad'o de la deficit'o'j], kaj tuj decid'is por Eŭrop'o.” La afer'o aflikt'as li'n, sed ne pro la kaŭz'o, kiu'n oni pov'us imag'i : “Neni'u kredit'as tio'n al ni, kaj tio est'as mal'just'aĵ'o.” Cert'e terur'a mal'just'aĵ'o, ne est'i “kredit'it'a” pro strategi'a decid'o far'it'a sen debat'o. Kaj kontraŭ la elekt'a'j promes'o'j far'it'a'j antaŭ la popol'o.

S-ro Hollande en si'a parol'ad'o de Le Bourget (la 22-an de januar'o 2012) efektiv'e anonc'is : “Koncern'e Eŭrop'o'n, se la franc'o'j don'as la mandat'o'n al mi, mi'a unu'a vojaĝ'o est'os por renkont'i la kancelier'in'o'n de German'uj'o kaj por dir'i al ŝi, ke ni dev'as kun'e ŝanĝ'i la orient'iĝ'o'n de Eŭrop'o al kresk'o kaj al komenc'o de grand'a'j labor'o'j.” Bilanc'o : neni'a. En akuz'a libr'o li'a eks'a konsil'ist'o, s-ro Aquilino Morelle, sen'vual'ig'as pri tio, ke “jam en februar'o 2012, tuj post si'a parol'ad'o de Le Bourget, Hollande send'is, en la plej grand'a sekret'o, Emmanuel Macron al Berlino por tie renkont'i Nikolaus Meyer-Landrut, la konsil'ist'o'n de s-in'o Merkel pri eŭrop'a'j afer'o'j kaj, tra li'a per'ad'o, cert'ig'i al la kancelier'in'o pri la real'o de si'a'j intenc'o'j.” [6] Ŝi hav'is plu neni'a'n kial'o'n por mal'trankvil'iĝ'i.

Nu, ankaŭ pri tio, s-ro Hollande bedaŭr'as neni'o'n : “Ĝis tiam oni rifuĝ'is mal'antaŭ la ide'o de « ali'a Eŭrop'o », kiu kontent'iĝ'os pri la kriteri'o'j de la social'ism'o. Sed kun kiu konstru'i ĝi'n ? […] Mi'a spert'o konfirm'is mi'n en tiu cert'ec'o : jam ne est'as temp'o por rev'i pri nov'a Eŭrop'o. Neces'as sci'i, ĉu for'ir'i aŭ rest'i. Jam ne ekzist'as du'on'a dispon'o.” S-ro Moscovici, aktual'a eŭrop'a komisar'o pri ekonomi'a'j afer'o'j, apog'as tiu'n teori'ig'o'n de la sen'pov'ec'o : “Kun la risk'o el'rev'ig'i vi'n, mi ne vol'as lul'i neniu'n en iluzi'o […]. La social'a Eŭrop'o – krom'a mar'serpent'o – rest'os bel'a intenc'o tiom long'e, kiom oni ne romp'is kun la regul'o de unu'anim'ec'o.” Sed, por tio, neces'us re'e inter'trakt'i pri la traktat'o'j, opci'o kiu'n li decid'e eksklud'as … Kaj tio ne est'as la sol'a rigl'il'o, aŭ la sol'a pretekst'o, kiu permes'as far'i neni'o'n. “La domin'ad'o de la merkat'o'j kun kiu ni dev'is kompromis'i”, por re'pren'i la vort'o'j'n de la prezid'int'o, trov'is ankaŭ insist'a'j'n per'ant'o'j'n en la centr'o de la ŝtat-aparat'o. La pri'skrib'o, glaci'ig'a pro terur'o, kiu'n s-ro Moscovici liver'as pri la administraci'o, kiu'n li gvid'is, ebl'ig'as kompren'i tio'n. La eks'ministr'o detal'ig'as la ĉio'pov'ec'o'n de la ministr'ej'o pri ekonomi'o kaj pri financ'o'j, ĝi'a'j'n “160.000 funkci'ul'o'j'n, pli ol kvin'obl'e la person'ar'o de la Eŭrop'a Komision'o, aŭ la ekvivalent'o de urb'o kiel Nim'o”, li tuj asert'as (en stil'o cert'e perfekt'ig'ebl'a) : “Tiu ĉi administraci'o est'as la plej konvink'it'a ke Franc'uj'o hav'as plej mult'e por gajn'i per la eŭrop'a integr'iĝ'o.”

Tia konvink'o est'as akompan'at'a de kelk'a'j ali'a'j, almenaŭ sam'e problem'ec'a'j por eventual'a reg'ist'ar'o real'e mal'dekstr'a : “La administraci'o de la financ'o'j pov'as ŝajn'i arogant'a, mal'mol'a, rigid'a, eĉ mal'amik'a al la progres'em'a'j politik'a'j projekt'o'j. Ĝi'a spont'a inklin'o puŝ'as ĝi'n pli al la konservativ'ism'o. Tiel okaz'as pri la buĝet'a'j arbitraci'o'j, kiu'j tendenc'as cel'i prioritat'e ĉiu'j'n publik'a'j'n politik'o'j'n kun social'a, medi'a aŭ eduk'a'j cel'o'j, kaj pri mult'a'j not'o'j de la Trezor'o, kiu'j ĉiam, nom'e de la postul'o de struktur-re'form'o'j, ir'as en la direkt'o'n de la ekonomi'a liberal'ism'o kaj de la mal'regul'ig'ad'o.”

Ŝtat'o konfid'it'a al tia'j man'o'j ne tendenc'as – tio kompren'ebl'as – trud'i la decid'o'j'n de la universal'a elekt'o al ekster'land'a'j grand'a'j industri'ist'o'j. Ceter'e, ĉu ĝi ankoraŭ hav'as la rimed'o'j'n por tio ? La rakont'o, per kiu s-ro Hollande sen'ŝarĝ'ig'as si'n ke li ne plen'um'is si'a'n elekt'o-promes'o'n re'mal'ferm'i la lorenajn alt'forn'o'j'n ferm'it'a'j'n de Arcelor Mittal permes'as dub'i pri tio : “Mi taks'as neces'a star'ig'i kun li [s-ro Lakshmi Mittal] rilat'o'n de decid'em'o. Mi pet'as li'n serĉ'i aĉet'ant'o'n kaj, kaz'e de mal'sukces'o, mi kompren'ig'as, ke la ŝtat'o pret'as ŝtat'ig'i la aktiv'ec'o'j'n de Florange, kaj tiel dev'ig'i s-ro'n Mittal sen'iĝ'i je ili. Per si'a pi'e mild'a voĉ'o Lakshmi Mittal respond'as, ke tiu'kaz'e ni dev'us ankaŭ akir'i ĉiu'j'n franc'a'j'n labor'ej'o'j'n de la grup'o, en kiu'j est'as dung'it'a'j proksim'um'e 20.000 salajr'ul'o'j. Ĉar li ir'os ekster'land'e'n.” La pi'a mild'ec'o venk'is super la “decid'em'o” : Florange ne est'is ŝtat'ig'it'a.

La epizod'o pri la 75-el'cent'a impost'o por alt'a'j salajr'o'j est'as eĉ pli klar'ig'a. Komenc'e de 2012, kiam li'a kampanj'o mis'glit'is kaj li tim'as est'i ating'it'a de s-ro Mélenchon, s-ro Hollande decid'is mal'dekstr'ig'i si'a'n lini'o'n. Por solid'ig'i si'a'n atak'o'n al si'a “ver'a kontraŭ'ul'o, la financ'o”, li akcept'is la propon'o'n de iu el li'a'j konsil'ist'o'j [7], de escept'a impost'ad'o de en'spez'o'j pli alt'a'j ol 1 milion'o da eŭr'o'j jar'e. S-ro Moscovici deĉifr'as la manovr'o'n : François Hollande, kiel bon'a taktik'ist'o, vol'is evit'i, ke en 2012 okaz'u tio, kio okaz'is en 2017. Nom'e la kresk'eg'o de naci'ist'a mal'dekstr'o, kun popol'ism'a'j akcent'o'j.” Post si'a elekt'iĝ'o li komenc'is real'ig'i ide'o'n, pri kiu li tamen antaŭ'sent'is, “ke ĝi est'as iom radioaktiv'a”. Kaj ĉi-foj'e ne s-ro Mittal, sed s-ro Bernard Arnault parol'is minac'e. La hom'o plej riĉ'a de Franc'uj'o riproĉ'admon'is la nov'a'n ministr'o'n pri ekonomi'o. “La ĉef'o de LVMH, rakont'as s-ro Moscovici, dir'is al mi resum'e : « Se vi impost'as 75-el'cent'e ĉiu'j'n en'spez'o'j'n pli alt'a'j'n ol 1 milion'o da eŭr'o'j, nu bon'e, mi de'lok'os ĉiu'j'n mi'a'j'n kadr'ul'o'j'n. Ĉar se mi vol'as al'tir'i kre'ant'o'j'n en Franc'uj'o, mi ne pov'as pag'i al ili ĝust'a'n salajr'o'n ĉe vi'a'j 75 el'cent'o'j. Ĉiu'j for'ir'os. Do, absolut'e neces'as ke tiu dispon'o ne est'u aplik'at'a”. S-ro Moscovici koment'as : “Ĉu rezign'i pri tio laŭ ordon'o de Bernard Arnault ? Ne'pens'ebl'a ! Tio est'is unu el la dispon'o'j – ekzist'is mal'mult'a'j – kiu'j kre'is elektro'ŝok'o'n en la elekt'o'kampanj'o, kaj ĝi cert'e est'is neces'a por … gajn'i la elekt'o'n.” Ĉu ne'pens'ebl'a ? Ne tut'e, ĉar la eks'ministr'o tuj al'don'as : “Ni est'is urĝ'at'a'j por en'ter'ig'i tiu'n elekt'ism'a'n truk'o'n. Ali'vort'e, ni ne koler'is, kiam la Konstituci'a Konsil'ant'ar'o cenzur'is ĝi'n.” La Eŭrop'a Komision'o, German'uj'o, la ministr'ej'o pri financ'o'j, la Konstituci'a Konsil'ant'ar'o : ŝajn'as, ke al la interes'o'j de la kapital'o neniam mank'as potenc'a'j advokat'o'j. Des pli cert'a'j venk'i, ke front'e al ili social'ist'o'j ten'as si'n en si'a lok'o plen'e de pi'a mild'ec'o … S-ro Hollande titol'is si'a'j'n memor'aĵ'o'j'n La instru'o'j de la potenc'o. Oni pov'as tir'i de ĝi ali'a'j'n ol li'a'j'n. [8] En si'a histori'o la social'ist'o'j tre mal'oft'e tiom sub'met'iĝ'is al la postul'o'j de la industri'ist'o'j kaj de la financ'o kiom dum la pas'int'a kvin'jar'a mandat'o. Ili plen'um'is ruin'ig'a'j'n impost-mal'alt'ig'o'j'n profit'e al la entrepren-ĉef'o'j (“pakt'o de respond'ec'o”) ; per “labor'leĝ'o”, kiu mal'trik'is la rajt'o'j'n de la salajr'ul'o'j. Neni'u el tiu'j du esenc'a'j dispon'o'j est'is en la program'o de la elekt'it'a kandidat'o. Malgraŭ tiu'j sur'genu'iĝ'o'j la super'a'j klas'o'j, kiu'j'n la SP tiel vol'is de'log'i, adiaŭ'is ĝi'n profit'e al s-ro Macron, kiu si'a'vic'e ne kaŝ'as si'a'n lud'o'n nek la klient'ar'o'n al kiu li serv'as. Oni sent'as, ke tia ne'dank'em'o terur'e frap'as la social'ist'a'j'n gvid'ant'o'j'n. “Mi ne memor'as, post decid'o'j tamen ekster'ordinar'e favor'a'j, pri eĉ nur unu komunik'aĵ'o, pri unu sol'a sen'rezerv'e pozitiv'a esprim'o flank'e de la MEDEF aŭ de la CGPME [9], tiel lament'as s-ro Moscovici. “Tiu mal'am'o de la ekonomi'a'j rond'o'j rest'is konstant'a kaj sen'rezerv'a, dum la tut'a kvin'jar'a mandat'o. Tiu'j rond'o'j neniam las'is i'a'n ajn ŝanc'o'n al la nov'a reg'ist'ar'o !”

Kvankam tio cert'e ne est'as la intenc'o de la aŭtor'o'j de tiu'j ĉi verk'o'j, ili konfirm'as al mult'a'j leg'ant'o'j la neces'o'n ident'ig'i la ver'a'j'n kontraŭ'ul'o'j'n al mal'dekstr'a politik'o. Ne por konvink'i, sed por venk'i ili'n.

Serge HALIMI.

“Arm'it'a per krajon'o kaj skrap'gum'o”

En si'a'j Memor'aĵ'o'j la prezid'int'o de Franc'uj'o, François Hollande, hezit'intenc'a aŭ sen'pov'a pri la grand'a'j eŭrop'a'j dosier'o'j, rakont'as, kiam neces'is re'difin'i la franc'a'j'n region'o'j'n, kiel moŝt'eg'e li decid'is.

“Mi al'ir'as la ne evit'ebl'a'j'n konsult'ad'o'j'n, mi asoci'as la ĉef'ministr'o'n kaj la precip'a'j'n ministr'o'j'n al tiu labor'o. Sed, fin'e de fin'o, mi dev'as mem far'i la last'a'n arbitraci'o'n. Mi dis'volv'as la map'o'n de Franc'uj'o sur la grand'a'n tabl'o'n de mi'a ofic'ej'o kaj, arm'it'a per krajon'o kaj per skrap'gum'o, post aŭd'i la plej mal'sam'a'j'n opini'o'j'n, mi propon'as al la parlament'o nov'a'j'n administr'a'j'n lim'o'j'n de la naci'o. Breton'uj'o ne vol'is kun'fand'iĝ'i kun la Land'o de Lŭaro, Langvedoko-Rusiljon'o rifuz'is ge'edz'iĝ'i kun Midi-Pireneioj, Alzaco vol'is rest'i sol'a, Pikard'uj'o prefer'is kun'iĝ'i kun Nord-Pas-de-Calais. Mi konsider'as kelk'a'j'n demand'o'j'n. Mi ne konsider'as ali'a'j'n. La opozici'o vip'as “la arbitr'ec'o'n”, la “obskur'a'n logik'o'n” de iu'j kun'ig'o'j, la mal'mult'ig'o'n de la respond'ec'o'j de la departement'o, kaj la pri'dub'ig'o'n de la komun'um'o. Sed tre rapid'e la debat'o ĉes'as per si mem. […] Tiel la plej grand'a teritori'a re'form'o post la leĝ'o'j de mal'centraliz'o de 1982 est'is decid'it'a kaj real'ig'it'a.”

François Hollande, Les Leçons du pouvoir [La instru'o'j de la potenc'o], Stock, Parizo, 2018.



La aŭtor'o

Serge HALIMI


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Por la kriz'o de la merkat'o, rimed'o'j de merkat'o ...

La por'uson'a obsed'o

Ide'o'j ek'de nun konsider'at'a'j "natur'a'j"

Kript'a kot'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Vd « Quand la gauche de gouvernement raconte son histoire », Le Mond'e diplomatique, april'o 2007.

[2] Laŭ Jérôme Fourquet, s-ro Hamon kun'ig'is nur 16 el'cent'o'j'n de la elekt'int'o'j de s-ro Hollande en la unu'a balot'o de2012, s-ro Macron 48 el'cent'o'j'n, s-ro Mélenchon 26 el'cent'o'n (« Sur la gauche radicale : le vot'e Mélenchon », Commentaire, Parizo, aŭtun'o de 2017.)

[3] Bernard Cazeneuve, Chaque jour compte. Cent cinquante jours sous tensi'o'n à Matignon, Stock, Parizo, 2017.

[4] François Hollande, Les Leçons du pouvoir [La instru'o'j de la potenc'o], Stock, 2018.

[5] Pierre Moscovici, Dans ce clair-obscur surgissent les monstres. Choses vues au cœur du pouvoir, Plon, Parizo, 2018.

[6] Aquilino Morelle, L’Abdication, Grasset, Parizo, 2017.

[7] S-ro Aquilino Morelle, kiu ceter'e en si'a verk'o konfirm'as, ke ĝi est'is inspir'it'a al li de artikol'o de Le Mond'e diplomatique pri lim'ig'o de la riĉ'aĵ'o'j.

[8] Kp Quand la gauche essayait. Les leçons du pouvoir (1924, 1936, 1944, 1981) [Kiam la mal'dekstr'o prov'is. La instru'o'j de la potenc'o …], Agone, Marsejlo, 2018 (1-a eld. : 2000).

[9] Du mastr'a'j organiz'aĵ'o'j, la Mov'ad'o de la entrepren'o'j de Franc'uj'o kaj la Ĝeneral'a Konfederaci'o de mal'grand'a'j kaj mez'grand'a'j entrepren'o'j.


Akcept'ej'o >> 1a juni'o 2018

En Meksiko la tent'o de esper'o'j


La kandidat'o López Obrador kontraŭ “La mafi'o en la potenc'o”

La 1-an de juli'o la meksik'an'o'j elekt'os 500 deput'it'o'j'n, 128 senat'an'o'j'n, 9 guberni'estr'o'j'n kaj nov'a'n prezid'ant'o'n. Favor'at'a en la enket'o'j, la kandidat'o de la mal'dekstr'o Andrés Manuel López Obrador propon'as moder'a'n respond'o'n al la eksplod'em'a koktel'o, kiu detru'ad'as la land'o'n : per'fort'o, korupt'o kaj mizer'o. Sed ĉu la elit'o – kies ekonomi'a, politik'a kaj mafi'a part'o'j nun kun'fand'iĝ'is – akcept'os la demokrati'a'n lud'o'n ?



de  Renaud LAMBERT

Jen Televid'a scen'ej'o kiel ali'a'j. Simil'e kiel okaz'is ali'e en la mond'o, meksikaj ĵurnal'ist'o'j kun'ven'ig'is por debat'o la kandidat'o'j'n por la prezid'ant-elekt'o'j de la land'o. La kostum'o'j, la har'tond'a fason'o, la zorg'e trejn'it'a'j rid'et'o'j, neni'o disting'as la scen'o'n de ĝi'a'j paralel'o'j franc'a, german'a aŭ uson'a. Ĝis kiam iu el la pretend'ant'o'j komenc'as serĉ'esplor'i mal'antaŭ si'a pupitr'o. Kiam li re'star'iĝ'as, s-ro José Antonio Meade, kandidat'o de la Instituci'a Revoluci'a Parti'o (Pri, dekstr'a), li montr'as afiŝ'o'n, apenaŭ leg'ebl'a'n, kiu'n li prezent'as al la film'il'o : plen'a de sag'o'j kaj de nom'o'j, la dokument'o dev'as montr'i la kontraŭ'leĝ'a'n riĉ'iĝ'o'n de tiu, kiu ĵus al'parol'is li'n, s-ro Ricardo Anaya Cortés, kandidat'o de koalici'o gvid'at'a de la Parti'o de naci'a ag'ad'o (Pan, dekstr'a) kaj de la Parti'o de Demokrati'a Revoluci'o (PRD, centr'o mal'dekstr'a). Sen de'met'i si'a'n etern'a'n rid'et'o'n, tiu ĉi si'a'vic'e plonĝ'as en si'a'j'n dosier'o'j'n kaj post'e sving'as fask'o'n da tajp'it'a paper'o'j : ili laŭ li, pruv'as la fraŭd'a'j'n manovr'o'j'n gvid'at'a'j'n de tiu hom'o kiu ĵus akuz'is li'n. La kvin kandidat'o'j, kun'ig'it'a'j en la bild'o, baldaŭ ĵet'iĝ'ad'as mal'antaŭ si'a'j pupitr'o'j, foli'um'as en divers'a'j'n slip'o'j'n, postul'as la parol'o'n … Dum la tut'a el'send'o la akuz'o'j de malversaci'o'j svarm'as de unu flank'o de la scen'ej'o al la ali'a, sen iam ajn perpleks'ig'i la cel'at'o'j'n. La ĉef'a tem'o, pri kiu la kandidat'o'j vol'is debat'i tiu'n 22-an de april'o 2018 ? La dispon'o'j, kiu'j'n ili far'us, se ili est'us en la potenc'o, por batal'i kontraŭ la korupt'o …

Sub'aĉet'o'j por hav'i flu'a'n akv'o'n

En la mens'o de si'a'j politik'a'j gvid'ant'o'j Meksiko simil'as al gigant'a piñata, tiu figur'o el karton'o ornam'it'a per bombon'o'j kaj per lud'il'o'j, kiu'n la infan'o'j per baston'bat'o'j mal'plen'ig'as dum si'a'j nask'iĝ'tag'a'j fest'o'j. Al piñata, kiu'n ĉiu elekt'o de'nov'e farĉ'as. Dum la mandat'o de la aktual'a prezid'ant'o Enrique Peña Nieto (Pri), svarm'o da skandal'o'j konduk'is dek ses guberni'estr'o'j'n (aŭ eks'guberni'estr'o'j'n) antaŭ la tribunal'o'j'n, kaj kelk'foj'e mal'antaŭ la krad'o'j'n. Unu el ili, s-ro Javier Duarte, disting'iĝ'is per tio, ke li de'turn'is pli ol 3 miliard'o'j'n da dolar'o'j, kiam li mal'long'e est'is en la pint'o de la sub'ŝtat'o Veracruz. La korupt'o, kiam ĝi ating'as tiom da nul'o'j, jam de'long'e ĉes'is est'i ŝat'okup'o por sen'skrupul'a'j politik'a'j gvid'ant'o'j : ĝi lev'iĝ'is al rang'o de plen'temp'a ekonomi'a aktiv'ec'o. En 2015 la Mond'a Bank'o taks'is ĝi'a'n kontribu'o'n al la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) je 9 el'cent'o'j [1], do pli ol tiu'n de la turism'o.

Por iu'j, la situaci'o hav'as avantaĝ'o'j'n. Post dorlot'i la hispan'a'n societ'o'n Iberdrola (special'iĝ'int'a pri gas-ekspluat'ad'o) kiam li prezid'ant'iĝ'is, s-ro Felipe Calderón (2006-2012) nun ĝu'as la dik'a'j'n tapiŝ'o'j'n de si'a kontrol-konsil'ant'ar'o. Pli'mult'o el la deput'it'o'j de la meksika parlament'o, en zorg'o pro enket'o pri korupt'aĵ'o'j lig'it'a'j kun la brazila konstru-entrepren'o Odebrecht [2] Ĉe la entrepren'o'j, pli ol tri'on'o deklar'as, ke ili dev'is pag'i sub'aĉet'o'j'n por akir'i publik'a'n kontrakt'o'n, kaj 36,7 el'cent'o'j por simpl'a'n konekt'o'n al la urb'a akv'o'tub'o (kontraŭ respektiv'e 15,8 kaj 8,5 el'cent'o'j mez'um'e en Latin'amerik'o kaj Karibio). [3] Iu'j mal'plen'ig'as la piñata, ali'a'j plen'ig'as ĝi'n …

Tia kun'tekst'o sen'dub'e avanc'ig'as la kandidat'o'n Andrés Manuel López Obrador, nom'at'a “AMLO”, en la sond'aĵ'o'j. [4]. De ĉiam tiu hom'o fam'iĝ'is pro si'a batal'o kontraŭ la mafi'o, kiu al'propr'ig'is Meksikon al si” – titol'o de iu el li'a'j mult'nombr'a'j libr'o'j, publik'ig'it'a en2010. Tiu konstant'ec'o fin'e konvink'is la hom'o'j'n, ke ĝi est'as konvink'o.

Sed ĉu la meksik'an'o'j ver'e decid'as pri si'a sort'o ? “Ĉiu'foj'e, kiam li prezent'is si'n, « AMLO » est'is en la pint'o de la sond'aĵ'o'j, memor'ig'as la histori'ist'o Massimo Modonesi. Kaj tamen la kandidat'o de la sistem'o ĉiam venk'is.” Kaj tio eĉ mult'e antaŭ la unu'a kandidat'iĝ'o de s-ro López Obrador.

1988 : la ĝen'ul'o nom'iĝ'as Cuauhtémoc Cárdenas. Disident'o intern'e de la reg'ant'a parti'o, li rifuz'as ties dekstr'a'n orient'iĝ'o'n. En la vesper'o de la voĉ'don'ad'o, dum li est'is ĉe la pint'o de la voĉ'o'j, la nombr'ad-sistem'o “pane'is”. Kiam fin'e la rezult'o'j anonc'iĝ'is, li'a kontraŭ'ul'o Carlos Salinas de Gortari trov'iĝ'as ĉe la pint'o. 1994 : la kandidat'o de la Pri Luís Donald'o Colosio Murrieta minac'is romp'i kun la lini'o de si'a antaŭ'ul'o. Li murd'iĝ'is. 2000 : ĉi-foj'e la instituci'a normal'ec'o ne est'is romp'it'a. La “demokrati'a trans'ig'o”, kiu'n la potenc'o celebr'is post sep'dek-unu jar'o'j da absolut'a reg'ad'o de la Pri, inter'ŝanĝ'is reprezent'ant'o'n de la sistem'o kontraŭ ĝi'a politik'a sam'ul'o, membr'o de la Pan : la eks'a'n gvid'ant'o'n de Coca-Col'a Vicente Fox. 2006 : jam en si'a unu'a elekt'o'kampanj'o s-ro López Obrador propon'is for'las'i la nov'liberal'ism'o'n, en kiu Meksiko est'is engaĝ'it'a. Masiv'a fraŭd'o for'pren'is al li la venk'o'n. 2012 : “AMLO” prov'is si'a'n ŝanc'o'n de'nov'e. La manovr'o'j de la Pri (kaj la sub'ten'o de la grand'a'j komunik'il'o'j) port'as s-ro'n Peña Nieto en la prezid'ej'o'n.

S-ro López Obrador ne ignor'as tiu'n kun'tekst'o'n. “Por ŝanĝ'i la afer'o'j'n ekzist'as nur du opci'o'j : arm'it'a batal'o aŭ la elekt'a voj'o, deklar'is li dum televid-el'send'o de la gazet'ar'a grup'o Mileni'o, la 21-an de mart'o 2018. Mi pes'as, ke ebl'as trans'form'i Meksikon en pac'a manier'o. [… Kaj do, kvankam la ĵet'kub'o'j est'as fals'it'a'j, mi lanĉ'as mi'n en la elekt'o-batal'o'n. Tio ne est'as kontraŭ'dir'o, sed tio okaz'as, ĉar mi ne hav'as ali'a'n elekt'o'n. […] Kelk'foj'e tio est'as pli mal'facil'a ol la arm'it'a voj'o. Ĉar oni frap'iĝ'as kontraŭ la ŝtat'o ; ŝtat'o kontraŭ'demokrati'a kaj aŭtoritat'a. Mi far'as al mi neni'a'n iluzi'o'n, jam sufer'is elekt'a'n fraŭd'o'n. Sed mi ne rezign'as pri la esper'o.”

Ĉu mal'optimism'o de la raci'o kaj optimism'o de la vol'o ? Meksiko tra'ir'as ekstrem'e per'fort'a'n kriz'o'n, analiz'as la soci'scienc'ist'o Mateo Crossa. Tiu situaci'o tuŝ'as evident'e la plej mal'riĉ'a'j'n loĝ'ant'ar'o'j'n. Sed ĝi fin'e tuŝ'as ankaŭ la burĝ'ar'o'n. Tiu dis'ŝir'as si'n. Por la unu'a foj'o ĝi prezent'as mult'a'j'n kandidat'o'j'n, kio util'as por « AMLO ».” Nek la Pan nek la Pri sukces'is unu'iĝ'i. En la unu'a la kandidat'ec'o de s-ro Anaya ne konvink'is la proksim'ul'o'j'n de la prezid'int'o Calderón, kies edz'in'o, s-in'o Margarita Ester Zavala Gómez del Campo, prezent'is si'n kiel sen'de'pend'ul'o, antaŭ ol rezign'i la 16-an de maj'o. En la Pri la nom'um'o de s-ro Meade far'e de la aktual'a prezid'ant'o Peña Nieto – sen'kredit'ig'it'a kaj suspekt'a je kontraŭ'leĝ'a riĉ'iĝ'o – kaŭz'is fuĝ'o'n de kadr'ul'o'j al la Mov'ad'o de Naci'a Re'gener'ad'o (Moren'a, mal'dekstr'a), la parti'o de s-ro López Obrador.

“Se ili ĉantaĝ'as vi'n, sen'propriet'ig'u ili'n !”

Spit'e Al tiu'j mal'konsent'o'j (kaj inter'ŝanĝ'o'j de afabl'aĵ'o'j dum la april'a debat'o), inter'konsent'o inter la Pri kaj la Pan ne est'as tut'e eksklud'it'a. Sed Crossa nom'as du'a'n faktor'o'n, kiu pov'as lud'i favor'e al s-ro López Obrador. “Neniam la land'o sufer'is je tiom da diskredit'o de la politik'a klas'o, de la korupt'o. La aktual'a situaci'o ne pov'as daŭr'i. Nu, « AMLO » dispon'as pri io, kio'n la elit'o avid'as : la legitim'ec'o'n.” En diskut'o publik'ig'it'a la 27-an de mart'o s-ro Valerian'o Suárez, vic'prezid'ant'o de Coparmex, iu el la precip'a'j mastr'a'j organiz'aĵ'o'j, ne dir'is i'o'n ali'a'n : “Est'as ver'e, ke la ekzempl'o de prezid'ant'o decid'int'a montr'i si'n ne korupt'ebl'a est'us ideal'a por impuls'i la trans'form'ad'o'n de la sistem'o, kiu reg'as ni'a'n politik'a'n mond'o'n kaj ĝi'a'j'n de'pend'aĵ'o'j'n de la privat'a sektor'o” (El Sol de México).

De tie ĝis sub'ten'i mal'dekstr'a'n politik'a'n gvid'ant'o'n est'as paŝ'o, kiu'n part'o de la elekt'ant'o'j rifuz'as far'i. Ŝajn'as, ke s-ro López Obrador don'is al si la misi'o'n kuraĝ'ig'i ĝi'n far'i tiu'n paŝ'o'n, per mult'ig'o de si'a'j promes'o'j de moder'ec'o. Li'a prefer'at'a slogan'o ? “Am'o'n kaj pac'o'n”, tiu, kiu'n ankaŭ s-ro Luiz Inácio Lul'a da Silva uz'is por trankvil'ig'i la brazilajn elit'o'j'n en la jar'o 2002. “Pro la grav'ec'o de la situaci'o, la profund'o de la kriz'o, ni plan'as i'a'n batal'halt'o'n, […] por far'i tiel, ke la afer'o'j rest'u funkci'ant'a”, klar'ig'is li du la el'send'o organiz'it'a de Mileni'o. Tio kaŭz'is entuziasm'a'n re'ag'o'n de la ĉef'artikol'ist'o Jesús Silva-Herzog Márquez : “Mi hav'as la sent'o'n, ke vi al'pren'as plen'e, kaj kun ia fier'o, tendenc'o'n mal'kaŝ'e konservativ'a'n.”

Kvankam li est'as la sol'a kandidat'o, kiu el'vok'as la nutr'aĵ'a'n suveren'ec'o'n de la land'o, kiu vol'as pri'trakt'i la soci'a'j'n radik'o'j'n de la per'fort'o, kiu denunc'as la mal'alt'a'j'n salajr'o'j'n, kiu promes'as pli'bon'ig'i la al'ir'o'n al la universitat'o, « AMLO » trankvil'ig'is la konservativ'a'j'n part'o'j'n de la soci'o per si'a alianc'o kun la Partido Encuentro Social (Pes, dekstr'a) evangeli'a kaj kontraŭ'a al abort'ig'o [5] – sam'e kiel grand'a part'o de la loĝ'ant'ar'o kaj la plej mult'a'j politik'a'j parti'o'j. Li kaĵol'is la arme'o'n promes'ant'e ne tuŝ'i la leĝ'o'n de intern'a sekur'ec'o, voĉ'don'it'a'n en decembr'o 2017, kiu permes'as la ĉe'est'o'n de arme'an'o'j sur la strat'o'j kaj larĝ'ig'as ili'a'j'n prerogativ'o'j'n tiom, ke ĝi mal'trankvil'ig'is la Unu'iĝ'int'a'n Naci'ar'o'n [6] kaj organiz'aĵ'o'j'n, kiu'j defend'as la hom'rajt'o'j'n. [7] Li'a program'o ceter'e de'log'is ankaŭ kelk'a'j'n part'o'j'n de la privat'a sektor'o, kiu'j nun pens'as, kun la Financal Times, ke s-ro López Obrador “ne est'os tiom danĝer'a, kiom mult'a'j imag'as” (24-an de januar'o 2018).

La mal'amik'ec'o tamen rest'as viv'a inter la mastr'ar'o, kiu ne kutim'as ke oni incit'as ĝi'n. “Kvankam tio pov'as ŝajn'i paradoks'a, Moren'a est'as la plej bon'a opci'o por la entrepren'ist'o'j”, pen'as cert'ig'i s-ro Martí Batres, unu el la gvid'ant'o'j de la parti'o, antaŭ ol nom'i la program'o'n : “Ĉes'ig'i la trud'akir'o'j'n kaj la sub'aĉet'o'j'n, kiu'j mal'util'as al la afer'o'j”, “ne alt'ig'i la impost'o'j'n”, “konserv'i la makro'ekonomi'a'j'n ekvilibr'o'j'n” kaj “kre'i liber'komerc'a'j'n zon'o'j'n por facil'ig'i la privat'a'j'n invest'o'j'n kun impost'a'j avantaĝ'o'j” (El Universal, 6-an de mart'o 2017). “Neni'a'j'n konfisk'ad'o'j'n, neni'a'j'n sen'propriet'ig'o'j'n, neni'a'j'n ŝtat'ig'o'j'n. Neni'a'n korupt'o'n. Neni'a'n problem'o'n.”, resum'is la kandidat'o antaŭ la bank'ist'o'j de la land'o kun'ven'int'a'j por si'a jar'a konferenc'o. [8] S-ro López Obrador rest'as tamen tro mal'dekstr'a por mult'a'j entrepren-ĉef'o'j, kiu'j prov'as diskredit'ig'i li'n kompar'ant'e li'n kun ali'a “popol'ist'o” : la uson'a prezid'ant'o Donald Trump, kiu'n la meksik'an'o'j abomen'as.

Invers'a riproĉ'o ĉe la ali'a flank'o de la politik'a ŝak'tabul'o “Moren'a, la dekstr'o vest'it'a mal'dekstr'e”, resum'as karikatur'o, kiu cirkul'as en la soci'a'j ret'o'j. Iu'j sen'dub'e prefer'int'us ke en'potenc'iĝ'u nov'a Hug'o Chávez. Evident'e s-ro López Obrador ne est'as la tiam'a social'ist'a gvid'ant'o. Sed la Meksiko de 2018 ankaŭ ne simil'as al la Venezuelo de la mez'o de la 2000-aj jar'o'j, kiam la prez'o'j de la krud'material'o'j flug'is alt'e'n. En la potenc'o “AMLO” dev'os stir'i mal'fort'iĝ'int'a'n ŝtat'o'n. Milic'o'j kaj kartel'o'j kontest'as al li la monopol'o'n de legitim'a per'fort'o en cert'a'j region'o'j. La arme'o kaj la inform'serv'o de li'a potenc'a nord'a najbar'o kadr'ig'as, financ'as kaj kelk'foj'e vart-akompan'as li'a'j'n propr'a'j'n sekur'ec'o-serv'o'j'n. La administr'a'j, elekt'a'j kaj impost'a'j instituci'o'j sufer'as mal'oft'eg'a'n mis'kredit'o'n. Kaj, ek'de la 1980-aj jar'o'j, la ekonomi'o est'is ali'struktur'it'a kun la sol'a cel'o liver'i mal'mult'e kost'a'n labor'ist'ar'o'n al la uson'a'j trans'naci'a'j konzern'o'j. Kun aŭ sen Chávez, la ag'o'spac'o montr'iĝ'as lim'ig'it'a …

“Imag'u, ke ni gajn'is, ek'kri'is la roman'verk'ist'o Pac'o Ignacio Taibo la 2-a al membr'o'j de Moren'a, kies an'o li est'as. La Kongres'o est'os kontraŭ ni, ĉar ni dispon'os tie pri grup'o de mal'pli'mult'o, 35 el'cent'o'j maksimum'e. La pli'mult'o de la guberni'estr'o'j ? Hom'o'j de la Pri kaj de la Pan, aŭ, eĉ pli mal'bon'e, de la PRD. […] Do, jen : Andrés Manuel est'as en Los Pin'os [rezid'ej'o de la ŝtat'estr'o], en la tag'o post si'a en'potenc'iĝ'o. Li akcept'as komision'o'n de grand'a'j mastr'o'j, kiu dir'as al li : « Atent'u, Andrés, ĉar se vi daŭr'ig'as tiel, ni de'lok'os ni'a'j'n entrepren'o'j'n al Kostariko. » […] En tiu tag'o, en tiu hor'o, ni dev'as est'i du aŭ tri milion'o'j sur la strat'o kaj dir'i : « Se ili ĉantaĝ'as vi'n, Andrés, sen'propriet'ig'u ili'n. Ili for'paf'u si'n ! » […] La prem'o est'as gigant'a, kiu'n tiu'j hom'o'j pov'as far'i al gvid'ant'o, kiom ajn radikal'a, kompetent'a kaj honest'a li est'as. Neces'as soci'a mov'ad'o, kiu puŝ'as al ŝanĝ'o.” [9]

Renaud LAMBERT.



La aŭtor'o

Renaud LAMBERT
ĵurnal'ist'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Komunik'il'o'j kontraŭ komunik'il'o'j

La brazila Par'ana'o front'e al la « modern'ig'o » de la agr'o'kultur'o

Carlos Slim, la tut'a or'o de Meksikio

Kiel kub'an'o'j viv'as



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Sergio Meana, “Corrupción representa 9 % del PIB : Banco mundial”, El Financiero, Meksik'urb'o, 5-an de novembr'o 2015.

[2] Vd Anne Vign'a, „En Brazilo, la dis'branĉ'iĝ'o'j de la skandal'o Odebrecht”, Le Mond'e diplomatique en Esperant'o, septembr'o 2017], last'a'n mart'o'n voĉ'don'is kontraŭ jur'a persekut'ad'o de alt'a'j funkci'ul'o'j kulp'a'j pro person'a riĉ'iĝ'o. Pli last'a'temp'e la elekt'o-tribunal'o akcept'is la kandidat'iĝ'o'n por la prezid'ant-elekt'o de la guberni'estr'o de la sub'ŝtat'o Nuevo León, s-ro Jaime Heliodor'o Rodríguez Calderón, kvankam 58 el'cent'o'j de la sub'skrib'o'j neces'a'j por valid'ig'i li'a'n kandidat'iĝ'o'n est'is juĝ'at'a'j fraŭd'a'j. “La regul'ar'o preciz'ig'as, ke neces'as sufiĉ'a nombr'o de sub'skrib'o'j, prav'ig'is unu el la juĝ'ist'o'j. Ĝi ne dir'as, ke la sub'skrib'o'j dev'as est'i valid'a'j” (El País, 12-an de april'o 2018).

Laŭ kelk'a'j taks'aĵ'o'j la meksikaj mastr'um'o'j dediĉ'as mez'um'e 14 el'cent'o'j'n de si'a'j en'spez'o'j por kontent'ig'i la postul'o'j'n de korupt'a'j funkci'ul'o'j – tiu nombr'o est'as 33 el'cent'o'j por la famili'o'j, kies membr'o'j ricev'as nur la minimum'a'n salajr'o'n.[[“La corrupción costó 1,600 mdp a las empresas en 2016 : Inegi ; 65 % de las mordidas son par'a trámites”, 3-an de juli'o 2017, www.sinembargo.mx.

[3] Sond'aĵ'o de “Business environment in Mexico“, Enterprise Surveys, Mond'a Bank'o, Vaŝington'o, DC, 2010.

[4] 41,2 el'cent'o'j de voĉ'don-intenc'o'j, kontraŭ'u 28,2 el'cent'o'j por s-ro Anaya kaj 21,9 el'cent'o'j por s-ro Meade, laŭ sond'aĵ'o de El País, Madrido, la 31-an de mart'o 2018.

[5] La leĝ'o'j vari'as de unu sub'ŝtat'o al ali'a en la federaci'o : kelk'a'j permes'as ĝi'n, oft'e kun kondiĉ'o'j ; ali'a'j sever'e pun'as ĝi'n.

[6] Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o : esprim'o por “Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j”, kiu'n mi uz'as kelk'foj'e, ĉar ĝi est'as net'e pli Esperant'ec'a kaj ĉef'e pli ĝust'a ol tiu ĉi. -vl

[7] Paulina Villegas, “Missing Mexicanscase shines light on militarys rol'e in drug war”, The New York Times, 30-an de april'o 2018.

[8] Cit'it'a de Jud'e Webber, en “Mexico leftiest AMLO vows no nationalisation, no expropriations”, Financial Times, Londono, 9-an de mart'o 2018.

[9] “Deben expropiarse las empresas que no cooperen con AMLO [“Oni dev'as sen'propriet'ig'i la entrepren'o'j'n, kiu'j ne kun'labor'as kun AMLO”] : Pac'o Ignacio Taibo II”, 28-an de april'o 2018, www.sdpnoticias.com.


Akcept'ej'o >> 1a juni'o 2018

Mal'larĝ'a voj'o por sen'nukle'iĝ'o de Korei'o

La politik'o de sun'radi'o


S-ro Donald Trump anonc'is la 24-an de maj'o al S-ro Kim Jong-un la nul'ig'o'n de la Uson-Nord-Korei'a renkont'iĝ'o plan'it'a por la 12-a de juni'o. Trans la retor'ik'a'j ruz'o'j cel'ant'a'j akir'i ced'o'j'n de la ali'a part'o, ambaŭ mal'konsent'as pri la metod'o por sen'nukle'ig'i la du'on'insul'o'n. La Sud-Kore'a prezid'ant'o Mu'n Ĝae-in, si'a'part'e, ne ŝpar'as klopod'o'j'n por ating'i pac'traktat'o'n.



de  Mart'in'e BULARD , Sung Ilkwon

En la tut'a mond'o oni imag'is li'n, kiel diktator'o'n terur'a'n, stult'a'n kaj mal'afabl'a'n, li montr'iĝ'is rid'et'em'a, afabl'a kaj mal'ferm'it'a. Per kelk'a'j tag'o'j la estr'o de Kore'a Demokrati'a Popol'a Respublik'o (KDPR) pas'is de la status'o de "Little Rocket Man" ("raked'vir'et'o"), laŭ la mal'ĝentil'a esprim'o de la Uson'a prezid'ant'o Donald Trump, al tiu de respond'ec'em'a ŝtat'estr'o, sam'nivel'a al si'a Sud-Kore'a koleg'o. La plaĉ'ofensiv'o de S-ro Kim Ĝong-un tra'pas'ant'a la demarkaci'a'n lini'o'n man'en'man'e kun S-ro Mu'n Ĝae-in, ŝerc'ant'e kaj rid'ant'e, est'is plen'a sukces'o. Ĉe part'o de la Sud-Kore'a elit'o, oni preskaŭ ating'as Kim-mani'o'n, kaj la nord'a estr'o ne plu est'as konsider'at'a kiel pari'o, tio, kio tamen est'as prefer'ind'a por komenc'i trakt'ad'o'j'n.

De'post la vintr'a'j olimpi'a'j lud'o'j de Pjongĉang en februar'o 2018, la diplomat'a danc'o pli'rapid'iĝ'is : post tiu renkont'iĝ'o sur la 38-a paralel'o en Panmunĝom, histori'a pint'kun'ven'o, nun nul'ig'it'a, dev'os okaz'i inter la Nord-Kore'a kaj Uson'a estr'o'j en Singapur'o la 12-an de juni'o.

Por traf'e taks'i la vast'ec'o'n de la renvers'o, oni dev'as memor'ig'i, ke antaŭ mal'pli ol unu jar'o S-ro Kim lanĉ'is si'a'j'n misil'o'j'n al Pacifik'o kaj test'is si'a'j'n nukle'a'j'n arm'il'o'j'n, dum la Uson'a prezid'ant'o bomb'ad'is li'n per venĝ'em'a'j pep'mesaĝ'o'j, kaj la Konsili'o pri Sekur'ec'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j pli'grav'ig'is si'a'j'n pun'o'j'n. Kiel klar'ig'i tia'n renvers'o'n ?

Ne'surpriz'e, S-ro Trump kaj li'a'j parti'an'o'j vid'as en tio la sukces'o'n de si'a'j dik'muskol'a'j metod'o'j (inkluziv'e pep'mesaĝ'ad'o'n) kaj la pruv'o'n de la taŭg'ec'o de si'a favor'a frap'fraz'o : trud'i "pac'o'n per fort'o". Laŭ ili, nur la minac'o'j de fajr'o'diluv'o sur Nord-Korei'o ced'ig'is la mastr'o'n de Pjongjang'o. Tiu fabel'o est'as plaĉ'a, sed se ĝi est'us ver'a, jam de'long'e la dinasti'o Kim est'us obe'iĝ'int'a. Mal'e : la unu'a paf'o de Nord-Kore'a misil'o en 1993 okaz'is post la Uson'a rifuz'o diskut'i kun la av'o, Kim Il-sung. La decid'o de prezid'ant'o Georg'e W. Bush mal'alt'ig'i Nork-Korei'o'n al la status'o de "fripon'a ŝtat'o" kaj pli'fort'ig'i ties embarg'o'n en 2002-2003 pel'is la patr'o'n, Kim Ĝong-il al pli'fort'ig'o de si'a nukle'a program'o.

La fil'o akcel'is la kur'ad'o'n, dum en Seulo la konservativ'a'j reg'ant'o'j (S-ro I Mjung-bak, kaj post'e S-in'o Bak Geun-hje nun en'prizon'ig'it'a pro korupt'ad'o) ferm'is ĉiu'j'n pord'o'j'n kun la aprob'o de la Uson'a prezid'ant'o Barack Obama, kiu ig'is la rezign'o'n pri nukle'a'j arm'il'o'j antaŭ'kondiĉ'o. Tio'n oni mal'prav'e nom'is la "strategi'a pacienc'o" de la Uson'a administraci'o. Kiel klar'ig'as la Sud-Kore'a eks'ministr'o pri re'unu'iĝ'o Ĝong Se-hjon, "tio ne est'is iu politik'o. Oni ne pov'is esper'i, ke Nord-Korei'o bon'vol'e for'las'u la atom'a'n arm'il'o'n sen ia ajn kompens'o". Kaj li plu'dir'as : "Ironi'e, tio don'is al ĝi la temp'o'n por komplet'ig'i si'a'n nukle'a'n teknologi'o'n." [1]

Pli ol la minac'o'j, ja la ĉes'o de tiu strategi'o de "ĉio aŭ neni'o" ven'ig'is la Nord-Kore'a'n estr'o'n al tabl'o por trakt'ad'o. Kvankam kutim'e lud'ant'a milit'ir'em'ul'o'n, S-ro Trump, ja feliĉ'a kontraŭ'i la politik'o'n de si'a antaŭ'ul'o, ne mal'ŝat'as paŝ'et'a'n politik'o'n. "Ĉiu paŝ'o grav'as", asert'as li'a Ŝtat'sekretari'o Michael Pompe'o. La cel'o rest'as sam'a : sen'arm'iĝ'o komplet'a, kontrol'ebl'a, ne'invers'ig'ebl'a. Tio est'as la cel'o de ni'a administraci'o" [2], la cel'o, ne antaŭ'kondiĉ'o. Li preciz'ig'as, iom emfaz'ant'e, ke tem'as pri "sen'precedenc'a okaz'o por ŝanĝ'i la flu'o'n de histori'o". Evident'e, eĉ se oni pov'as bedaŭr'i tio'n, tiu (esper'it'a) renvers'o ne est'us ebl'a sen la nukle'a arm'il'o de Pjongjang'o.

Ĉiel, la ide'o en'skrib'i si'a'n nom'o'n en la histori'o'n diferenc'iĝ'int'e de S-ro Obama, ver'ŝajn'e tre motiv'is la komplet'a'n turn'o'n de S-ro Trump. Des pli, ke li ja esper'as rapid'e akir'i la detru'o'n de la balist'ik'a'j misil'o'j kapabl'a'j ating'i la uson'a'n teritori'o'n : "Ni hav'as la dev'o'n komenc'i diskut'o'j'n por prov'i pac'a'n solv'o'n, kiu cert'ig'os, ke la Uson'an'o'j ne plu est'as en danĝer'o", ceter'e klar'ig'is S-ro Pompe'o [3].

Sen sub'taks'i la grav'ec'o'n de ebl'a renkont'o inter la estr'o'j Nord-Kore'a kaj Uson'a, kiu est'us la unu'a de'post 1953, la ŝanĝ'o de si'n'ten'o ambaŭ'flank'e de Pacifik'o de'ven'as antaŭ ĉio de la persist'em'o de la Sud-Kore'a prezid'ant'o. Ĉi last'a la pas'int'a'n somer'o'n est'is admon'it'a en pep'mesaĝ'o de S-ro Trump : "Strategi'o por pac'iĝ'o ir'ig'as neni'e'n" (3-a de septembr'o 2017) [4]. Jam la antaŭ'a'n printemp'o'n, dum la prezid'ant'ec'a balot'kampanj'o, kiu sekv'is la "revoluci'o'n de kandel'o'j", tiu'j gigant'a'j manifestaci'o'j, kiu'j ating'is la eks'ig'o'n de S-in'o Bak [5], S-ro Mu'n dev'ont'ig'is si'n por favor'i re'okaz'o'n de inter'kore'a dialog'o. Ne est'as tro dir'i, ke li dev'is super'i mult'a'j'n obstakl'o'j'n.

Unu monat'o'n post si'a en'posten'iĝ'o, li klar'e anonc'as : "Ni firm'e intenc'as komenc'i sen'kondiĉ'a'n diskut'o'n, se Nord-Korei'o ĉes'ig'as si'a'j'n provok'o'j'n [6]." Van'e. Li pli long'e repekas la 6-an de juli'o, dum preleg'o en Berlino. La German'a ĉef'urb'o, dis'divid'it'a dum la mal'varm'a milit'o, ne est'is hazard'e elekt'it'a : dek sep jar'o'j'n antaŭ'e, Kim Da'e-ĝung, prezid'ant'o de 1998 ĝis 2003, tie difin'is la "Berlin'an doktrin'o'n", kiu rezult'ig'is histori'a'n man'prem'o'n kun la Nord-Kore'a land'estr'o, Kim Ĝong-il, en juni'o 2000, inaŭgur'ant'e jar'dek'o'n da diskut'o'j kaj inter'ŝanĝ'o'j. Sed tiu politik'o de sun'radi'o (sunshine policy) kolizi'is kun Uson'a mal'ced'em'o, antaŭ ol sven'i per la re'ven'o al reg'ad'o de konservativ'ul'o'j en Seulo en 2008 [7].

Apud'a kun'labor'ant'o de du eks'a'j demokrat'a'j prezid'ant'o'j, Kim Da'e-ĝung kaj No Mu-hjong, S-ro Mu'n re'pren'is la torĉ'o'n en Berlino, du tag'o'j'n post nov'a Nord-Kore'a misil'paf'o. Li dir'as, ke li vol'as "komenc'i aŭdac'a'n vojaĝ'o'n cel'ant'a'n star'ig'i en la Kore'a du'on'insul'o pac'reĝim'o'n, kun ĉef'a rol'o por la Kore'a reg'ist'ar'o". Preciz'e elekt'it'a'j vort'o'j : "vojaĝ'o" supoz'as plur'a'j'n etap'o'j'n kaj sen'de'pend'ec'o el Vaŝington'o. Kaj li preciz'ig'as : "Ni ne dezir'as frakas'iĝ'o'n de Nord-Korei'o, kaj ni ne labor'os por ia ajn re'unu'iĝ'o per en'sorb'o de la Nord'o en la Sud'o." [8]. Jen io por trankvil'ig'i sam'temp'e Pjongjang'o'n kaj si'a'n propr'a'n loĝ'ant'ar'o'n, ne favor'a'n al kun'fand'iĝ'o, kiu est'us tre mult'e'kost'a.

Mal'antaŭ la buton'milit'o

Kompren'ebl'e la Sud-Kore'a prezid'ant'o kon'as la decid'ig'a'n pez'o'n de Uson'o, al kiu li ced'is pri la instal'aĵ'o de la misil'sistem'o THAAD (Terminal High Altitud'e Are'a Defens'e), kiu'n li est'is blok'int'a unu monat'o'n pli fru'e. Tamen, li tim'as mis'temp'a'j'n inter'ven'o'j'n, kiel tiu'j, kiu'j mal'sukces'ig'is la mal'ferm'iĝ'o'n de la jar'o'j 2000-aj. Li ja bon'e memor'as tio'n, ĉar li okup'is plur'a'j'n funkci'o'j'n en la team'o de prezid'ant'o No kaj part'o'pren'is la trakt'ad'o'n kun la Nord'o. Sen atend'i permes'o'n, li invit'as KDPR-on part'o'pren'i la vintr'a'j'n olimpi'a'j'n lud'o'j'n.

Tamen, li sub'strek'as en Berlino, "neces'as est'i du'op'o por danc'i tang'o'n". Neni'o est'us ebl'a, sen la metamorfoz'o de S-ro Kim Ĝong-un. Cert'e tiu last'a, en si'a'j bon'dezir'o'j por la jar'o 2018, kiel kutim'e el'dir'is akr'eg'a'n kritik'o'n kontraŭ Uson'o : "La nukle'a buton'o ĉiam est'as apud mi'a man'o sur mi'a skrib'o'tabl'o", deklar'o, kiu instig'is la nun mond'fam'a'n pep'mesaĝ'o'n de S-ro Trump : "Ankaŭ mi hav'as nukle'a'n buton'o'n, kaj ĝi est'as ja pli grand'a kaj pli potenc'a ol li'a" (3-a de januar'o 2018).

Sed mal'antaŭ tiu buton'milit'o aper'as ŝanĝ'o. S-ro Kim Ĵong-un ne plu kvalifik'as Kore'a'n Respublik'o'n kiel "marionet'o'n" en la man'o'j de Vaŝington'o, kaj, precip'e, li anonc'as : "2017 est'is jar'o de grand'a venk'o, jar'o en kiu ni met'is ne'detru'ebl'a'n mark'ŝton'o'n [9]", indik'ant'e, ke li'a land'o hav'as nukle'a'n arm'il'o'n, kaj pov'as nun rol'i kiel grand'ul'o. Kaj li akcept'as la invit'o'n por la olimpi'a'j lud'o'j kaj send'as deleg'it'ar'o'n estr'at'a'n de li'a pli'aĝ'a frat'in'o S-in'o Kim Sul-song. La 27-an de april'o, li tra'pas'as la demarkaci'a'n lini'o'n, ankaŭ konsci'a pri si'a rang'o en la mond'o : "Nov'a histori'o komenc'iĝ'as hodiaŭ, period'o de pac'o", li skrib'as sur la or'a libr'o de la Dom'o de pac'o. Sekv'e, li pomp'e anonc'as la detru'o'n de la ej'o de Punggye-ri, kie okaz'is ses nukle'a'j prov'o'j ek'de 2006, kaj kiu mal'aper'as la 24-an de maj'o sub okul'o'j de fremd'a'j ĵurnal'ist'o'j. Inter'naci'a'j fak'ul'o'j ne est'as invit'it'a'j, kaj tio mal'ebl'ig'as kontrol'i la real'ec'o'n de tio, kio okaz'is en tiu tunel'o.

Est'as nun cert'eg'e, ke KDPR ne plu bezon'as sub'ter'a'j'n prov'ad'o'j'n kaj majstr'as tiu'n teknologi'o'n [10]. La mastr'o de Pjongjang'o pov'as do esper'i trakt'i sam'rang'e kun Uson'o, grand'a rev'o de la dinasti'o Kim, kaj ir'i al du'a apog'o de si'a politik'o, ekonomi'a progres'o, por ke "la popol'o neniam plu bezon'u pli'streĉ'i si'a'n zon'o'n", tiel, kiel li promes'is, kiam li en'posten'iĝ'is. Por nun, ĉiu'j sekv'as li'n, inkluziv'e la arme'o'n, kiu'n S-ro Kim "re'en'ir'ig'is en si'a'j'n barak'o'j'n", laŭ la esprim'o de unu el la plej grand'a'j franc'a'j fak'ul'o'j pri Korei'o, Patrick Maurus. Sub la reĝim'o de Kim Ĝong-il ĝi est'is ĉie'est'ant'a. Kaj pri la nov'a riĉ'o'hav'a klas'o, kiu jam profit'is la mild'iĝ'o'n de la ekonomi'a politik'o [11], ĝi cert'e puŝ'is al tiu strategi'a ŝanĝ'o, tut'e ne vol'ant'a est'ont'a'n re'ferm'iĝ'o'n pro embarg'o.

La voj'o al pac'o tamen aper'as plen'a de obstakl'o'j. Ĉiu'j akord'iĝ'as por sen'nukle'ig'o de la du'on'insul'o'n, sed neni'u el la parti'o'j akord'iĝ'as pri ĝi'a en'hav'o. Unu'e la Uson'an'o'j inter si mem. S-ro Pompe'o kred'as je la sub'skrib'o de pac'traktat'o anstataŭ la milit'paŭz'o efektiv'a de 1953, kaj je "real'a ŝanc'o por sen'nukle'ig'o" dank'e al "konkret'a'j ag'o'j de Nord-Korei'o", kiu'j pov'as esper'ig'i part'a'n ĉes'o'n de la embarg'o [12]. Sed la konsil'ist'o por naci'a sekur'ec'o, John Bolt'o'n, kiu'n la prezid'ant'o ankaŭ aŭskult'as, prefer'e imag'as "scen'ar'o'n kiel en Libio", referenc'e al la eks'prezid'int'o Muammar Ĥadafi, kiu, en 2003, rezign'is pri ĉia nukle'a kaj kemi'a arm'il'ar'o. La destin'o de ĉi'last'a, pel'it'a el reg'ad'o kaj mort'ig'it'a ok jar'o'j'n post'e, ne inklin'ig'as S-ro'n Kim en'ir'i tiu'n voj'o'n, kvankam, mal'e al Libia estr'o, li mem hav'as la teknologi'o'n, kiu ebl'ig'us li'n, se neces'us, re'ven'i en la atom'kur'ad'o'n. Kompren'ebl'e ambaŭ Uson'a'j trakt'ant'o'j tamen akord'iĝ'as pri la fin'a cel'o : Nord-Korei'o pur'ig'it'a el ĉiu'j nukle'a'j bomb'o'j, ĉiu'j misil'o'j kaj ĉiu'j kemi'arm'il'o'j.

Tem'as pri sen'arm'ig'i nur KDPR-on, dum Pjongjang'o, sam'e kiel Seulo, parol'as pri sen'nukle'iĝ'o de la tut'a du'on'insul'o. La komun'a deklar'o adopt'it'a en Panmunĝom klar'e preciz'ig'as : "Sud'o kaj Nord'o konfirm'as si'a'n komun'a'n cel'o'n, tio est'as traf'i du'on'insul'o'n arm'il'e sen'nukle'a'n"... kaj do sen Uson'a nukle'a protekt'il'o. La akord'o ankoraŭ ne est'as far'it'a, ĉar oni ne vid'as, kiel Pjongjang'o pov'us rezign'i pri nukle'a'j arm'il'o'j. Ĝi konsider'as ili'n, kiel si'a'n viv'asekur'o'n, front'e al Sud-Korei'o, kiu hav'as la ses'a'n arme'o'n en la mond'o, kaj pov'as kalkul'i kun la help'o de 28 500 Uson'a'j soldat'o'j sur'lok'e instal'it'a'j kun si'a'j plej modern'a'j arm'il'o'j [13].

La vid'punkt'o de Pjongjang'o baz'iĝ'as prefer'e sur ar'o de "progresiv'a'j kaj sinkron'a'j decid'o'j". La Nord'a'j ced'o'j, dis'munt'ad'o de instal'aĵ'o'j, akcept'o de inter'naci'a kontrol'ad'o, ktp, est'us sekv'at'a'j de ced'o'j Uson'a'j kaj Sud-Kore'a'j : sub'skrib'o de formal'a pac'traktat'o, normal'ig'o de la rilat'o'j kun Uson'o, ĉes'ad'o de la pun'o'j, mal'kresk'o kaj post'e for'ig'o de la milit'ist'a'j ekzerc'o'j komun'a'j de Uson'o kaj Sud-Korei'o. Tio est'as preskaŭ la pozici'o de Seulo.

Ne intenc'ant'a romp'i si'a'n histori'a'n alianc'o'n kun Vaŝington'o, la Sud-Kore'a prezid'ant'o esper'as brems'i la trud'vol'em'a'n impet'ec'o'n de la Uson'a'j trakt'ant'o'j apog'ant'e si'n sur... Pekino. An'o de la prezid'ant'a sekretari'ar'o opini'is ja re'memor'ig'ind'e, ke "La rol'o de Ĉini'o por star'ig'i pac'o'n en la du'on'insul'o est'as fundament'a" [14]. Preciz'ig'o des pli util'a, ke la komunik'il'o de Panmunĝom menci'is, ke la inter'trakt'ad'o por ating'i pac'traktat'o'n okaz'os tri'op'e, ambaŭ Korei'o'j kaj Uson'o, aŭ kvar'op'e, kun Ĉini'o ". Mal'preciz'ec'o vol'it'a, oni dir'as en Seulo, de la "por'uson'a'j de Pjongjang'o", kiu'j esper'as (iom'et'e) emancip'iĝ'i el la Ĉin'a ekonomi'a kurator'ec'o vet'ant'e sur Vaŝington'o, sam'e kiel ili'a'j pra'ul'o'j vet'is foj'e sur Rusio, foj'e sur Ĉini'o, tiam mal'amik'a'j frat'o'j, por gard'i si'a'n sen'de'pend'ec'o'n. Jen almenaŭ unu inter'konsent'it'a punkt'o kun la Uson'a'j reg'ant'o'j, kiu'j prov'as brems'i la Ĉin'a'n potenc'o'n en tiu region'o. Pekino, alarm'it'a, re'memor'ig'is en frap'a ĉef'artikol'o de la tre oficial'a Glob'al Times, ke : "Ĉini'o est'as ne'mal'hav'ebl'a por sen'nukle'ig'o de la du'on'insul'o [15]. S-ro Kim mem ir'is por trankvil'ig'i S-ro'n Xi Jinping, kelk'a'j'n tag'o'j'n post'e.

Pri Prezid'ant'o Mu'n, li atend'as de Ĉini'o ne nur politik'a'n sub'ten'o'n, sed ankaŭ mon'a'n help'o'n. Ambaŭ land'o'j jam inter'konsent'is por dis'volv'i rel'voj'o'n inter Seulo kaj la Ĉin'a haven'o Dandong, tra'ir'ant'a'n Pjongjang'o'n kaj Sinuiju, Nord-Kore'a'n haven'urb'o'n trans la river'o Jalu. Serĉ'ant'a nov'a'j'n ekonomi'a'j'n kresk'il'o'j'n kre'ont'a'j'n labor'posten'o'j'n (la jun'ul'a sen'labor'ec'o super'as 11,5%) la Sud-Kore'a prezid'ant'o vet'as sur tio, kio'n li nom'as "nov'a ekonomi'a zon'o de la du'on'insul'o". Ĉi last'a inkluziv'as sam'e energi'a'j'n esplor'o'j'n en la orient'a mar'o (kie laŭ'dir'e est'as petrol'o) kiel projekt'o'j'n pri grand'a'j infra'struktur'o'j kaj vast'a'j'n turism'a'j'n zon'o'j'n ambaŭ'flank'e de la land'lim'o.

En'land'e, S-ro Mu'n pli'fort'ig'is si'a'n pozici'o'n. Tuj antaŭ la olimpi'a'j lud'o'j, 70% el la pri'demand'it'a'j Sud-Kore'o'j esprim'is mal'kontent'o'n pro la star'ig'o de komun'a vir'in'a team'o por glaci'hoke'o, kiu'n li trud'is. Tuj post la pint'kun'ven'o de Panmunĝom, 78,3% aprob'is li'a'n ag'o'n, kaj 64,7% deklar'is fid'i Nord-Korei'o'n por konserv'i pac'o'n, kontraŭ nur 14,7% antaŭ ĝi'a mal'ferm'o [16].

Ĉu ili est'as tro optimism'a'j, kiel opini'as iu'j Sud-Kore'a'j fak'ul'o'j ? Ne cert'as, ke eventual'a renkont'o inter S-ro Trump kaj S-ro Kim mal'ferm'os voj'o'n al ver'a'j inter'trakt'ad'o'j kies agend'o est'os ĉiel mal'facil'e el'labor'ebl'a.

SUNG Il-kwon kaj Mart'in'e BULARD



La aŭtor'o

Mart'in'e BULARD


Sung Ilkwon
Direktor'o de la kore'a el'don'o de Le Mond'e diplomatique, instru'ist'o en la universitat'o Dongguk en Seulo.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

La fripon'aĵ'o'j de s-ro Camdessus

Ĉini'o ŝancel'as la mond'a'n ord'o'n

Du'vizaĝ'a Ĉini'o

Barato re-al'pren'as si'a'n rang'o'n

Ordon'em'a turn'iĝ'o en Seulo

"Revoluci'o de kandel'o'j" en Seulo



Traduk'it'a de:
Thierry TAILHADES
el la franc'a

[1] Le'e Jeong-ho kaj Minnie Chan, "Kore'a summit could help clarify denuclearisation process ahead of Kim-Trump talks, says Souths ex-unification minister", South China Morning Post, Hongkongo, 25-a de april'o 2018.

[2] Inter'parol'o en la televid'kanal'o American Broadcasting Company (ABC) News, 29-a de april'o 2018.

[3] Hamish MacDonald, "A bad deal with North Kore'a is not an option, Pompe'o says", 2-a de maj'o 2018, www.nknews.org

[4] Leg'u : Mart'in'e Bulard, "Sen'kondiĉ'e trakt'i kun Pjongjang'o", Le Mond'e diplomatique, oktobr'o 2017.

[5] Leg'u : Sung Ilkwon, "Revoluci'o de kandel'o'j en Seulo", Le Mond'e diplomatique, januar'o 2017.

[6] JH Ahn, "Following in Kim Da'e-jun’s footsteps ? Moons jun'e 15 speech, in summary", 16-a de juni'o 2017, www ;nknews.org

[7] Vid'u : Philippe Pons, Corée du Nord. Un état-guérilla en mutation, Gallimard, kolekt'o "La suit'e des temps", Parizo, 2016.

[8] "Parol'ad'o de prezid'ant'o Mu'n ĉe la fond'aĵ'o Körber", Berlino, 6-a de juli'o 2017, http://overseas.mofa.go.kr

[9] Vid'u : Park Jong-hee, "Six things you should know about Kim Jong Uns 2018 new year address", East Asia Institut'e, 7-a de februar'o 2018.

[10] Vid'u : Sipri Yearbook 2017 : Armaments, Disarmament and International Security, Inter'naci'a institut'o por esplor'o pri pac'o de Stokholmo (Sipri), 2018.

[11] Leg'u Patrick Maurus, "En Nord-Korei'o la ekonomi'o antaŭ'as la politik'o'n Aŭ : La drak'o Nord-Korei'o vek'iĝ'as", kaj Mart'in'e Bulard, "Voyage sous bonn'e gard'e en Corée du Nord", Le Mond'e diplomatique, respektiv'e februar'o 2014 kaj aŭgust'o 2015.

[12] Yi Yong-in, "Pompe'o and Bolt'o'n offer different stances regarding North Kore'a’s denuclearization", The Hankyoreh, Seulo, 1-a de maj'o 2018.

[13] Vid'u : Rémy Hémez, "Corée du Sud : une puissance militaire entravée", Mond'e chinois, n°53, Parizo, april'o 2018.

[14] Ock Hyun-ju, "Complex calculation over signing peace treaty", The Kore'a Herald, Seulo, 2-a de maj'o 2018.

[15] "Chinas rol'e indispensable in resolving North Kore'a nuclear crisis", Glob'al Times, Pekino, 14-a de maj'o 2018.

[16] Opini'a'j esplor'o'j far'it'a'j de Realmeter kaj publik'ig'it'a'j de la inform'agent'ej'o Yonhap, Seulo, 30-a de april'o kaj 3-a de maj'o 2018.


Akcept'ej'o >> 1a juni'o 2018

Demografi'a ŝanĝ'eg'o en Eŭrop'o

Long'viv'ec'o, la lim'o'j de esper'o


Ĉiam pli long'a viv'o : jen la promes'o de la tri jar'dek'o'j post 1945, mezur'o de la soci'a kaj medicin'a progres'o ating'it'a de post la Du'a Mond'milit'o. La pli'long'ig'o de viv'daŭr'o'j est'as la fundament'o de mult'a'j politik'o'j, inter ili la pli'alt'ig'o de la aĝ'o de emerit'iĝ'o. Sed tio pov'us ŝanĝ'iĝ'i ...



de  Claude AUBERT

En Franci'o, kiel en la pli'mult'o de eŭrop'a'j land'o'j, prognoz'ist'o'j ĝeneral'e anonc'as kontinu'a'n pli'long'iĝ'o'n de mez'a'j viv'daŭr'o'j ek'de nask'iĝ'o. Konsent'it'e, ĉi tiu kresk'o pov'us est'i pli mal'rapid'a ol en la last'a'j jar'dek'o'j, sed ĝi pov'us est'ig'i viv'daŭr'o'n de 93 jar'o'j por vir'in'o'j kaj 90 jar'o'j por vir'o'j en 2070, laŭ la "centr'a hipotez'o" de la Institut National de la Statistique et des Études Économiques [1]. Far'i projekci'o'j'n est'as risk'e [2], konsider'ant'e la mult'a'j'n ne'sci'at'a'j'n don'it'aĵ'o'j'n, kiel la evolu'o de la soci'a kaj ekologi'a kun'tekst'o. En la pas'int'ec'o, ĉiam, kiam demograf'o'j prov'is tio'n, ili erar'e prognoz'is kresk'o'j'n kiu'j est'is pli mal'alt'a'j ol la efektiv'a'j. Hodiaŭ, ĉu ili ne pov'us traf'i en la mal'a'n erar'o'n ?

Eĉ last'a'temp'e, kelk'a'j region'o'j de la mond'o spert'is period'o'j'n kiam la mez'a viv'daŭr'o mal'kresk'eg'is, ĝeneral'e ne'daŭr'a'j'n kaj pro politik'a'j renvers'iĝ'o'j aŭ mal'san'o'j kiu'j'n ni ne sci'pov'as kontraŭ'batal'i. Tio est'is la kaz'o en Orient'a Afrik'o kaj Sud-Afrik'o post la ek'aper'o de Aidos'o, sed ankaŭ por la popol'o'j en la land'o'j de la eks'komun'ism'a blok'o post la fal'o de la berlina mur'o en 1989. En Rusio, la mez'a viv'daŭr'o re'ven'is al la nivel'o de 1988 nur post 2013 [3]. Ankoraŭ pli rivel'a est'as la mal'kresk'o registr'it'a en Uson'o en la du last'a'j jar'o'j por kiu'j cifer'o'j est'as hav'ebl'a'j (2015 kaj 2016) kaj post kvar jar'o'j da stagn'ad'o [4]. En Franci'o, ni jam vid'as regres'o'n. Post relativ'e konstant'a kresk'o de proksim'um'e tri monat'o'j'n ĉiu'jar'e inter 1980 kaj 2010, la viv'daŭr'o mez'um'e kresk'is je nur unu monat'o ĉiu'n jar'o'n. Ĝis 2014, ĝi stabil'iĝ'is por vir'in'o'j kaj apenaŭ kresk'is por vir'o'j. Do al kiu direkt'o ir'os la viv'daŭr'o ?

Ĉu la mal'kresk'o de mort'ad'o daŭr'os kaj, se jes, ĉu ĝi daŭr'os sam'e rapid'e ? Por la du ĉef'a'j mort'o'kaŭz'o'j - kancer'o kaj kardi'o'vaskul'a mal'san'o - oni pov'as kred'i, ke jes. La medicin'o ankoraŭ progres'as kaj pov'as re'san'ig'i pli kaj pli da tiu'j, kiu'j est'as traf'it'a'j de ĉi tiu'j mal'san'o'j, aŭ pli'long'ig'i ili'a'j'n viv'o'j'n. Sed neni'u pov'as antaŭ'juĝ'i la progres'o'n ven'ont'a'n, dum la nombr'o de pacient'o'j kresk'as.

Kio'n pri mal'san'o'j kiu'j komenc'is dis'volv'iĝ'i en la fin'a'j jar'o'j de la 20a kaj la fru'a 21a jar'cent'o'j - ne koincid'e, konsider'e la radikal'a'n ŝanĝ'o'n de viv'manier'o'j en kelk'a'j jar'dek'o'j ? Tri ĉef'a'j faktor'o'j grav'e ŝanĝ'iĝ'is : la diet'o mal'bon'iĝ'is, la nivel'o de fizik'a ag'ad'o mal'pli'iĝ'is, kaj la el'met'iĝ'o al kemi'a'j polu'aĵ'o'j kresk'is. La negativ'a efik'o de ĉi tiu'j tri element'o'j sur la san'o'n kutim'e manifest'iĝ'as nur post kelk'a'j jar'dek'o'j, kio klar'ig'as kial ĝi ankoraŭ ne est'as kaŭz'int'a kresk'o'n de mort'ad'o.

La manĝ'kutim'o'j de la franc'o'j profund'e modif'iĝ'is dum la du'a du'on'o de la 20a jar'cent'o. Ili ne nur manĝ'as pli, sed la proporci'o de ĉiu spec'o de produkt'o konsum'it'a mult'e ŝanĝ'iĝ'is. Inter 1960 kaj 2001, la plej grav'a'j ŝanĝ'iĝ'o'j est'is la konsider'ind'a kresk'o de pri'labor'it'a'j nutr'aĵ'o'j (pri'labor'it'a'j kaj konserv'it'a'j legom'o'j +158%, pri'labor'it'a'j viand'o'j +98%, suker'aĵ'o'j, kuk'aĵ'o'j kaj dolĉ'a'j trink'aĵ'o'j +60%), mal'favor'e al freŝ'a'j nutr'aĵ'o'j (freŝ'a'j legom'o'j -36%, freŝ'a'j frukt'o'j -21%, tradici'a'j krud'a'j nutr'aĵ'o'j -59%) [5]. La efik'o de la kresk'ant'a porci'o de pri'labor'it'a'j kaj suker'a'j nutr'aĵ'o'j est'as ne'disput'ebl'e negativ'a. Ĝi est'ig'as grand'a'n mal'kresk'o'n de la konsum'ad'o de san'ig'a'j substanc'o'j (vitamin'o'j, anti'oksid'ant'o'j) kaj kresk'o'n de ne'dezir'ind'a'j substanc'o'j (sal'o, suker'o, satur'it'a'j gras'o'j, konserv'il'o'j kaj ĉi'a'j al'miks'aĵ'o'j). Last'a'temp'a esplor'o, far'it'a ĉe kohort'o el pli ol 100 000 hom'o'j, konklud'is ke dek-procent'a kresk'o de la konsum'o de tre pri'labor'it'a'j nutr'aĵ'o'j est'ig'is dek-du-procent'a'n kresk'o'n de kancer'o'j [6].

Ceter'e, ni sci'as ke la long'sid'a viv'o est'as grav'a risk'faktor'o por kronik'a'j mal'san'o'j. Eĉ se mank'as al ni preciz'a kompar'o kun la pas'int'ec'o, ni pov'as dir'i ke la ĉiu'tag'a fizik'a ekzerc'ad'o, precip'e pied'ir'ad'o, mult'e mal'pli'iĝ'is. La plej frap'ant'a ekzempl'o est'as tiu de infan'o'j kaj adolesk'ant'o'j. Ĝis la 1970aj jar'o'j, mult'a'j el ili hejm'e'n're'ven'is je tag'mez'o por lunĉ'o, pied'ir'e aŭ bicikl'e. Post la ferm'iĝ'o'j de mult'a'j vilaĝ'a'j lern'ej'o'j, kaj - pli last'a'temp'e - pro la tim'o pri akcident'o'j kaj for'kapt'o'j, la plej'part'o el ili nun uz'as la aŭtobus'o'n aŭ la aŭt'o'n, aŭ manĝ'as en la lern'ej'a kantin'o. En 1982, 60% de vetur'o'j al la stud'lok'o est'is far'it'a sen motor'iz'it'a'j rimed'o'j, sed nur 36% en 2008 [7]. Al'don'e, la temp'o pas'ig'at'a antaŭ ekran'o mult'e kresk'is : por la aĝ'grup'o 18-44, tio est'is kvin hor'o'j'n kaj 26 minut'o'j'n ĉiu'tag'e en 2014-2015 [8].

La last'a'j enket'o'j montr'as ke la nivel'o de fizik'a ag'ad'o rest'as mult'e mal'pli ol rekomend'o'j. Ekzempl'e, nur 5% el 15-jar'ul'in'o'j ating'as kontent'ig'a'n nivel'o'n malgraŭ tio, ke sport'o'j est'as determin'a faktor'o por adolesk'ant'o'j rilat'e al ost'a fort'o en plen'aĝ'ec'o. Laŭ divers'a'j enket'o'j, du'on'o de vir'o'j kaj du tri'on'o'j de vir'in'o'j ne sufiĉ'e pied'ir'as, mank'o kiu pli'ig'as la risk'o'n de obez'ec'o, diabet'o kaj iu'j kancer'o'j. Est'as konstat'it'e ke fizik'a ag'ad'o redukt'as la risk'o'n de diabet'o en tiu'j, kiu'j est'as ne'toler'em'a'j al glukoz'o je 58%, sed kurac'ad'o per medikament'o'j nur redukt'as ĝi'n je 31%. Regul'a fizik'a ekzerc'ad'o ankaŭ redukt'as kaj la oft'ec'o'n de apopleksi'o'j je 25% kaj la risk'o'n de kojlokancero.

La vast'a industri'ig'o de produkt'ad'o en ĉiu'j kamp'o'j sekv'ig'is invad'o'n de kemi'aĵ'o'j en ni'a'n ĉiu'tag'a'n medi'o'n : pest'icid'o'j, hidrokarbon'o'j, pez'a'j metal'o'j, ftal'at'o'j, bisfenolo A kaj mil'o'j da ali'a'j kun'met'aĵ'o'j de kiu'j la sekur'ec'o neniam est'is taks'it'a. La pli'mult'o hav'as tre long'a'temp'a'j'n akumul'a'j'n efik'o'j'n kiu'j'n oni ankoraŭ ne'bon'e kompren'as. "Oni taks'as, ke mal'san'o'j kaŭz'it'a'j de aer'a polu'ad'o respond'ec'is pri naŭ milion'o'j da tro'fru'a'j mort'o'j en 2015, aŭ 16% de ĉiu'j mort'o'j tut'mond'e" dir'is The Lanc'et en oktobr'o 2017. Bedaŭr'ind'e, ankoraŭ est'as mal'mult'a'j don'it'aĵ'o'j hav'ebl'a'j pri la sekv'o'j de ali'a'j form'o'j de polu'ad'o.

Neni'u pov'as preciz'e prognoz'i la efik'o'n de la kresk'o de ĉi tiu'j tri risk'faktor'o'j. Ali'flank'e, ni sci'as ke la unu'a generaci'o el'met'at'a al fi'manĝ'aĵ'o, long'sid'a viv'manier'o kaj kemi'a'j koktel'o'j, nask'iĝ'is en la 1980aj jar'o'j. Ili ankoraŭ est'as tro jun'a'j por est'i amas'e traf'it'a'j de kronik'a'j mal'san'o'j. Sed prognoz'i ke ili pov'os viv'i mult'e pli long'e ol 70 jar'o'j'n est'as risk'a vet'o, krom se medicin'a esplor'o far'os grand'eg'a'j'n antaŭ'e'n'ir'o'j'n kaj est'os radikal'e re'orient'it'a al prevent'o.

La nombr'o de kaz'o'j de diabet'o, mal'san'o kiu mal'alt'ig'as la mez'a'n viv'daŭr'o'n, kresk'is je 5,4% ĉiu'n jar'o'n inter 2006 kaj 2009 kaj je 2,8% ĉiu'n jar'o'n inter 2012 kaj 2015. Franci'o hav'as 3,3 milion'o'j'n da kurac'at'a'j diabet'ul'o'j, kaj ver'ŝajn'e 700 000 diabet'ul'o'j'n kiu'j ne sci'as ke ili hav'as la mal'san'o'n. Kvankam fum'ad'o laŭ'paŝ'e mal'pli'iĝ'as ĉe vir'o'j, la indic'o de pacient'o'j en'hospital'ig'it'a'j pro kronik'a obstrukc'a pulm'o'pati'o kresk'is inter 2000 kaj 2012, je 88,4% por vir'o'j kaj 30,5% por vir'in'o'j [9].

Iu'j mal'san'o'j est'is ne'kon'at'a'j aŭ mal'oft'a'j antaŭ eĉ 50 jar'o'j. Hodiaŭ, la mal'san'o de Alzheimer efik'as sur preskaŭ 1 milion'o'n da hom'o'j en Franci'o, kaj tiu de Parkinson proksim'um'e 150 000. Oni sci'as, ke tiu last'a hav'as i'a'n rilat'o'n al la natur'medi'o, inter'ali'e la el'met'iĝ'o al pest'icid'o'j. La ĝeneral'a publik'o ne kon'is ne'alkohol'a'n hepat'a'n steat'oz'o'n ĝis kiam la amas'komunik'il'o'j rivel'is ke la sport'a kolumn'ist'o Pierre Ménès sufer'as ĝi'n. Sen specif'a'j simptom'o'j, kaj ne'kurac'ebl'a en la nun'a stat'o de sci'o, pov'us est'i ke ĝi efik'as sur inter 20% kaj 30% de la eŭrop'a loĝ'ant'ar'o kaj inter 27% kaj 34% de uson'an'o'j [10]. Eksces'o de gras'o en la hepat'o'j de pacient'o'j kaŭz'as spec'o'n de gras'hepat'aĵ'o, plej'part'e pro diabet'o de tip'o-2, obez'ec'o kaj hipertensi'o. Uson'a esplor'o konklud'is, ke la konsum'o de pli ol unu lad'skatol'o da dolĉ'a trink'aĵ'o ĉiu'tag'e pli'ig'is la risk'o'n ke oni est'os traf'it'a de ĝi je inter 50% kaj 60% [11].

Jam, la mez'a viv'daŭr'o en bon'a san'o (aŭ sen handikap'o) ne kresk'is en la last'a'j dek jar'o'j (64,1 jar'o'j por vir'in'o'j kaj 62,7 por vir'o'j). Ni pas'ig'as kresk'ant'a'n nombr'o'n de jar'o'j de ni'a'j viv'o'j - 21 jar'o'j por vir'in'o'j kaj 17 por vir'o'j - kun almenaŭ unu handikap'o. Ankaŭ est'as konstant'a kresk'o de la nombr'o de tiu'j, kiu'j hav'as long'a'temp'a'n mal'san'o'n, de 8,3 milion'o'j en 2008 al 10,4 milion'o'j en 2015.

Ĉi tiu situaci'o koncern'as ĉiu'j'n industri'a'j'n land'o'j'n, precip'e la ali'a'j'n land'o'j'n de Eŭrop'o, kie la kurb'o de viv'daŭr'o, mez'um'e, ŝanĝ'iĝ'as kiel tiu de Franci'o. Ali'flank'e, ĝi tre vari'as laŭ la soci'a klas'o kaj la nivel'o de eduk'it'ec'o. En Franci'o, tiu'j vir'o'j, kiu'j aparten'as al la 5% kiu'j est'as financ'e bon'hav'a'j, pov'as atend'i ke ili viv'os 13 jar'o'j'n pli long'e ol la 5% kiu'j est'as la mal'plej bon'hav'a'j [12]. Simil'e, diplom'iĝ'int'o'j de alt'lern'ej'o'j viv'as 7 jar'o'j'n pli long'e ol ne'diplom'iĝ'int'o'j. Ĉi tiu'j diferenc'o'j hav'as kelk'a'j'n kaŭz'o'j'n : pli bon'a'j viv'manier'o'j ĉe alt'rang'a'j kadr'ul'o'j kaj diplom'iĝ'int'o'j, mal'pli'a el'met'iĝ'o al kemi'a'j polu'aĵ'o'j, pli bon'a post'kurac'ad'o, kaj tio sekv'ig'as pli mal'alt'a'n oft'ec'o'n de obez'ec'o kaj de iu'j mal'san'o'j, inter'ali'e diabet'o, kaj pli bon'a kurac'ad'o de kronik'a'j mal'san'o'j. La diferenc'o de viv'daŭr'o inter ne'bon'hav'a'j kaj bon'hav'a'j kvartal'o'j est'is plen'e stud'it'a en la skot'land'a urb'o Glasgovo, kie la diferenc'o'j est'as grand'eg'a'j : 16 jar'o'j'n por vir'o'j kaj 11 jar'o'j'n por vir'in'o'j [13].

Kio'n ni pov'as konklud'i pri la sekv'ont'a'j jar'o'j ? Ajn'a numer'a prognoz'o est'us ne'prudent'a, sed la optimism'o montr'int'a en publik'a'j parol'ad'o'j kaj oficial'a'j statistik'o'j merit'as est'i diskut'at'a, kaj eĉ tre moder'ig'it'a, ceter'e konsci'o est'as aper'ant'a ĉe kelk'a'j konsum'ant'o'j. Kelk'a'j fon'a'j tendenc'o'j, konfirm'it'a'j de last'a'temp'a'j indik'o'j, sugest'as ke la mez'a viv'daŭr'o baldaŭ stagn'os, aŭ eĉ regres'os se ni ne ŝanĝ'os ni'a'n viv'manier'o'n rapid'e kaj rigor'e. Du ŝanĝ'o'j ŝajn'as est'i prioritat'o'j por plej'ebl'e pli'long'ig'i ni'a'n ekzist'o'n : pli da korp'ekzerc'ad'o, kaj diet'o sen pest'icid'o'j kaj sen noc'iv'a'j trakt'ad'o'j kaj al'miks'aĵ'o'j (suker'o'j, sal'o, kemi'a'j konserv'il'o'j, ktp.).



La aŭtor'o

Claude AUBERT
Claude Aubert est'as agr'o'kultur'a inĝenier'o kiu special'iĝ'as pri ekologi'a kultiv'ad'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Mike Le'o'n
el la franc'a

[1] ’Projections de population à l’horizon 2070. Deux fois plus de personnes de 75 ans ou plus qu’en 2013’, Insee Première, no 1619, Institut national de la statistique et des études économiques (Insee), Parizo, novembr'o 2016. Krom se ali'e indik'it'e, ĉiu'j statistik'o'j en ĉi tiu artikol'o ven'is el Insee.

[2] En ’Espérance de vi'e, la fi'n des illusions’ (Terre Viv'ant'e, 2006)), ni antaŭ'vid'is supr'a'n lim'o'n kaj post'e mal'kresk'o'n de la mez'a viv'daŭr'o tiel fru'e kiel 2013. Feliĉ'e, ĉi tiu dat'o est'is erar'a.

[3] Vid'u Philippe Descamps, ’Rus'uj'o sur'voj'e al mal'kresk'o de si'a loĝ'ant'ar'o’, Le Mond'e diplomatique, juni'o 2011.

[4] Vid'u Maxime Robin, ’Super'doz'o'j per preskrib'o'j’, Le Mond'e diplomatique, februar'o 2018.

[5] ’La consommation alimentaire depuis quarante ans. De plus en plus de produits élaborés’, Insee Première, n-ro 846, maj'o 2002.

[6] ’Consumption of ultra-processed foods and cancer risk : results from NutriNet-Santé prospective cohort’, British Medical Journal, Londono, la 14a de februar'o 2018.

[7] Corinne Praznoczy, Céline Lambert kaj Charlotte Pascal, ’État des lieux de l’activité physique et de la sédentarité en Franc'e. Édition 2017’, Observatoire national de l’activité physique et de la sédentarité, Parizo, februar'o 2017. La ali'a'j cifer'o'j est'as pren'it'a'j el la sam'a dokument'o.

[8] ’INCA 3. Évolution des habitudes et modes de consommation, de nouveaux enjeux en matière de sécurité sanitaire et de nutrition’, Agence nationale de sécurité sanitaire, de l’alimentation, de l’environnement et du travail, Maisons-Al'fort, 2017.

[9] Michel Vernay, Christophe Bonaldi kaj Isabelle Grémy, ’Les maladies chroniques : tendances récentes, enjeux et perspectives dévolution’, Santé publique, vol. 27,supplément no 1, Laxou, januar'o-februar'o 2015.

[10] ’Stéatose hépatique n'o'n alcoolique et stéato-hépatite n'o'n alcoolique’, World Gastroenterology Organisation, Milwaukee, juni'o 2012.

[11] ’Sugar-sweetened beverages, diet sod'a, and fatty liver disease in the Framingham heart study cohorts’, , vol. 63, no 2, Nov'jork'o, aŭgust'o 2015.

[12] ’L’espérance de vi'e par niveau de vi'e : chez les hommes, 13 ans décart entre les plus aisés et les plus modestes’, Insee Première, n-ro 1687, februar'o 2018.

[13] Ruairidh Nixon, ’Comparisons of aspects of Glasgows 56 neighbourhoods’, Glasgow Centr'e for Population Health, februar'o 2016. Vid'u Juli'e'n Brygo, ’Viv'i riĉ'ul'e en urb'o de mal'riĉ'ul'o'j’, Le Mond'e diplomatique, aŭgust'o 2010.


Akcept'ej'o >> 1a juni'o 2018

Demografi'a ŝanĝ'eg'o en Eŭrop'o

Pejzaĝ'o post la trans'ir'o


de  Philippe DESCAMPS

 

Afer'o Pri Am'o, Pri Viv'o'j Kaj Mort'o'j... sed ne nur tio. La nombr'o'j kaj la vort'o'j de demograf'o'j – edz'iĝ'o, fekund'ec'o, mort'o'kvant'o – rivel'as kun grand'a preciz'ec'o la histori'o'n de la nun'a temp'o, ties sufer'o'j'n kaj ties turn'o'j'n. Eŭrop'o ating'as nov'a'n epok'o'n. Ties loĝ'ant'ar'o ĝeneral'e ne plu kresk'as de 1993 kaj mal'rapid'e mal'kresk'os, kiel jam observ'ebl'as en pli'mult'o da land'o'j [1].

La histori'a turn'o'punkt'o situ'as ĉe la fin'o de 1989, kun la fal'o de la berlina mur'o. Tiu potenc'a simbol'o de la re'unu'iĝ'o de la kontinent'o retrospektiv'e mark'as la aper'o'n de nov'a'j divid'o'j, apart'e en la dis'divid'o de labor'o kaj riĉ'aĵ'o'j. Tiu'j divid'o'j est'ig'is en centr'a kaj orient'a Eŭrop'o demografi'a'n kataklism'o'n eĉ pli akut'a'n kaj pli persist'a'n ol tiu de la unu'a mond'mil'lit'o en okcident'a Eŭrop'o.

Dum la jar'o'j 1950 ĝis1970, la kun'ekzist'o de du grand'a'j geopolitik'a'j sistem'o'j ne mal'help'is fort'a'n konverĝ'o'n. Trans la region'a'j diferenc'o'j, ĉie, la mort'o'kvant'o ced'is, larĝ'e preter'pas'it'a de nask'o'kvant'o, dum la kurb'o'j de mez'a viv'daŭr'o alt'e'n flug'is. Kun diferenc'o de 30 milion'o'j da person'o'j en 1989, kontraŭ 60 milion'o'j en 1950, la orient'eŭrop'a loĝ'ant'ar'o [2] iom post iom re'ating'is tiu'n de la okcident'o. Post'e, la pejzaĝ'o est'is tut'e sen'ord'ig'it'a, ne nur pro la fin'o de la demografi'a trans'ir'o - la nask'o'kurb'o'j kun'iĝ'as kun la mort'o'kurb'o'j -, sed ĉef'e pro la ekonomi'a kaj soci'a trans'ir'o en la Orient'o. Por konvink'iĝ'i pri tio, sufiĉ'as kompar'i la loĝ'ant'ar'o'n de Franc'uj'o kaj tiu'n de Ukrain'uj'o. Ĝis 1989, ili'a evolu'o est'is paralel'a. De'post tiam, la unu'a gajn'is 9 milion'o'j'n da loĝ'ant'o'j ; la du'a perd'is sam'a'n nombr'o'n...

Pli detal'e, la evolu'o de la tri'dek last'a'j jar'o'j montr'as tri sufiĉ'e mal'sam'a'j'n grup'o'j'n. En la unu'a, tiu de nord'okcident'o (nord'a'j land'o'j, Brit'a'j Insul'o'j, Beneluks'o, Svis'uj'o kaj Franc'uj'o), la nombr'o de nask'o'j daŭr'e super'as tiu'n de mort'o'j. Tiu daŭr'e pozitiv'a natur'a sald'o al'don'iĝ'as al pozitiv'a migr'a sald'o – plus'o de la en'ir'o'j kontraŭ el'ir'o'j el la teritori'o. Rezult'o : la loĝ'ant'ar'o kresk'is almenaŭ 10 % de 1989. Spit'e al fekund'o-indic'o super'a al la eŭrop'a mez'o, tiu'j land'o'j ne evit'os mal'jun'iĝ'o'n, apart'e pro la tre abund'a'j aĝ'o'klas'o'j de la jar'o'j 1945 ĝis 1965 kaj pro la gajn'o'j rilat'e al la mez'a viv'daŭr'o.

En la land'o'j de la du'a grup'o, ĝerman'a'j land'o'j kaj tiu'j de la Sud'o, la natur'a sald'o far'iĝ'is nul'a, eĉ negativ'a, sed ĝi est'as kompens'at'a de pozitiv'a migr'a sald'o. Ek'de la fin'o de la 1960-aj jar'o'j por German'uj'o, kaj ek'de la komenc'o de la 1970-aj jar'o'j por ltalujo kaj Aŭstr'uj'o, la fekund-indic'o for'fal'is kaj daŭr'e fiks'iĝ'is inter 1,4 kaj 1,5 infan'o por ĉiu vir'in'o - tio est'as tre sub la nombr'o neces'a por cert'ig'i la generaci-re'nov'ig'o'n (2,1). German'uj'o evit'is mal'pli'ig'o'n de loĝ'ant'o'j nur amas'e al'tir'ant'e gast'labor'ist'o'j'n, inter kiu'j mult'a'j ven'is de najbar'a'j land'o'j. De 1987, ĝi'a migr'a sald'o hav'as kolos'a'n akumul'it'a'n plus'o'n : 10 milion'o'j da hom'o'j...

Hispan'uj'o, Portugal'uj'o kaj Grek'land'o spert'is komenc'e de la 1980-aj jar'o'j sam'a'n fal'o'n de si'a fekund'ec'o, kaj tuj post'e al'flu'o'n de ekster'land'an'o'j en la 1990-aj jar'o'j. Hispan'uj'o tiel al'tir'is 6 milion'o'j'n da hom'o'j pli'a'j ol ĝi perd'is. Tiu'j hom'o'j ven'is ĉef'e el Maroko, Latin-Amerik'o kaj centr'a Eŭrop'o, sen forges'i la mult'a'j'n brit'a'j'n aŭ german'a'j'n emerit'o'j'n, nek la re'hejm'iĝ'ant'a'j'n el'migr'int'o'j'n. Laŭ plur'a'j indik'il'o'j (beb-mort'ad'o, mez'a viv'daŭr'o, ktp.), tiu'j tri ŝtat'o'j, sub'met'at'a'j al diktatur'o'j ĝis la mez'o de la 1970-aj jar'o'j, est'is tiam mal'fru'ant'a'j kompar'e kun centr'a kaj orient'a Eŭrop'o, kiu'j'n ili de post tiam larĝ'e trans'pas'is. Spert'int'e el'migr'ad'o'n ĝis la fin'o de la 1980-aj jar'o'j, kaj post'e fort'a'n en'migr'ad'o'n, ili de'nov'e vid'as part'o'n de si'a jun'ul'ar'o serĉ'i dung'iĝ'o'n ekster'land'e de'post la financ'a kriz'o de 2008 kaj est'os al'front'it'a'j al tre rapid'a mal'jun'iĝ'o.

La tri'a grup'o ar'ig'as praktik'e la tut'a'n centr'a'n kaj orient'a'n Eŭrop'o'n, flank'e'n-met'ant'e Rus'uj'o'n kaj ties apart'aĵ'o'j'n [3]. Tiu region'o al'don'as negativ'a'n natur'a'n sald'o'n al migr'a sald'o, sam'e negativ'a. Kiel resum'as lok'a sprit'aĵ'o : « kio plej mal'facil'as en komun'ism'o, tio est'as la fin'o de komun'ism'o ! » En tridej jar'o'j Ruman'uj'o perd'is 3,2 milion'o'j'n da loĝ'ant'o'j, tio est'as 14 % de si'a loĝ'ant'ar'o de 1987. Ankoraŭ pli intens'a est'is la « hemoragi'o » ĉe ĝi'a'j najbar'o'j : 16,9 % en Moldav'uj'o, 18 % en Ukrain'uj'o, 19,9 % en Bosnio, 20,8 % en Bulgar'uj'o kaj Litov'uj'o, aŭ 25,3 % en Latv'uj'o. Ĉu ni pov'as imag'i Franc'uj'o'n perd'int'a'n kvar'on'o'n de si'a loĝ'ant'ar'o de 1987, kun nur 41 milion'o'j'n da loĝ'ant'o'j ?

Ĝeneral'e iom pli fekund'a ol okcident'a Eŭrop'o antaŭ 1989, tiu region'o tamen sufer'is pli fort'a'n mort'ad'o'n kaj stagn'o'n de la mez'a viv'daŭr'o en la jar'dek'o'j 1970 kaj 1980. Efik'a kontraŭ la infekt'a'j mal'san'o'j, la san'sistem'o montr'iĝ'is ne'kapabl'a redukt'i la nombr'o'n de kor'vaskul'a'j mal'san'o'j kaj kancer'o'j. Dum la 1970-aj jar'o'j, ĉar la pri'san'a'j diferenc'o'j kresk'is, la sovet'a'j reg'ant'o'j eĉ decid'is suspend'i en 1975 la publik'ig'o'n de kelk'a'j don'it'aĵ'o'j...

Post la fal'o de la berlina mur'o kaj la trud'it'a sovaĝ'a kapital'ism'o, mort'ad'o laŭ ĉiu'j form'o'j kresk'is, apart'e ĉe vir'o'j, dum fekund'ec'o fal'is. Oni pov'as cit'i plur'a'j'n ekzempl'o'j'n, kiel tiu'n de Orient'a German'uj'o, en kiu du'obl'iĝ'is hepat'a'j ciroz'o'j en'e de tri jar'o'j, aŭ la aŭtomobil'a'j akcident'o'j ek'de 1990, dum la mez'nombr'o de nask'o'j por unu vir'in'o est'is du'on'ig'it'a. Anstataŭ al'proksim'iĝ'i de tiu'j de la Okcident'o, mult'a'j indic'o'j unu'e mal'proksim'iĝ'is, apart'e la mez'a viv'daŭr'o.

La centr'a kaj orient'a Eŭrop'o precip'e disting'iĝ'as de la ceter'a kontinent'o per la amas'a el'migr'o, kiu'n ĝi sufer'as, oft'e el'migr'o de la plej jun'a kaj plej instru'it'a part'o de la loĝ'ant'ar'o, la plej entrepren'em'a sur la ekonomi'a, politik'a aŭ soci'a kamp'o'j. Kapt'ant'e la okaz'o'n de nov'a liber'ec'o trans'lok'iĝ'i kaj instal'iĝ'i, mult'a'j vid'as en tio la solv'o'n por eskap'i la anonc'it'a'n mal'riĉ'iĝ'o'n kaj social'a'n mal'alt'iĝ'o'n. Est'as ĉiam respond'o al la soci'a dumpado kiam, por la sam'a labor'o, la salajr'o est'as apenaŭ tri'on'o de tiu praktik'at'a ali'flank'e de la land'lim'o, kiel inter Bratislav'o kaj Vieno. Tiu el'migr'ad'o trans'pas'as tiu'n observ'ebl'a'n en Afrik'o, kun migr'a sald'o super'ant'a ĉie 10 % de la loĝ'ant'ar'o de 1987, eĉ 16 % en Latv'uj'o, 17,1 % en Moldav'uj'o aŭ 17,8 % en Litov'uj'o ! Marĝen'ig'it'a'j per la al'log'ec'o-logik'o de la eŭrop'a'j politik'o'j, sub'met'at'a'j al la vol'o de la ekster'land'a'j firma'o'j sur si'a ter'o kaj mal'em'a'j al en'migr'ad'o, tiu'j land'o'j ŝajn'as en'sorb'at'a'j en spiral'o'n.

La apart'a ir'voj'o de Sloven'uj'o, kiu, per si'a demografi'o, pli proksim'as al la du'a grup'o, memor'ig'as pri ĝi'a rifuz'o de ŝok-terapi'o'j kaj ĝi'a elekt'it'a al'ir'o, mult'e pli laŭ'grad'a, al la en'konduk'o de merkat-ekonomi'o. Tio ankaŭ part'e ver'as pri Ĉeĥ'uj'o, kiu jam en 1992 kondamn'is la politik'o'j'n de salajr'o-lim'ig'o diktat'a'j'n de la okcident'a'j fak'ul'o'j, kaj organiz'is la kre'ad'o'n de dens'a ret'o de et'a'j kaj mez'a'j entrepren'o'j. Fin'e, kelk'a'j balkanaj land'o'j (Alban'uj'o, Bosnio-Hercegovin'o, Makedon'uj'o, Montenegro kaj Kosovo) hav'as pozitiv'a'n natur'a'n sald'o'n kaj (tre) negativ'a'n migr'a'n sald'o'n dum la period'o (-37,6 % de la loĝ'ant'ar'o por Alban'uj'o). Tiu'j land'o'j pov'us baldaŭ al'iĝ'i al la tri'a grup'o, se kred'i la nun'a'n evolu'o'n de ili'a fekund'ec'o, pas'int'a sub la eŭrop'a mez'o.

Mank'o de labor'fort'o, pez'o de la emerit'o'j kaj de'pend'a'j person'o'j, kelk'a'j defi'o'j de la mal'jun'iĝ'o est'os komun'a'j al ĉiu'j eŭrop'a'j land'o'j, malgraŭ ke fru'a mort'ad'o prokrast'as ĝi'n en la Orient'o. Sed la situaci'o'j aper'as tre mal'sam'a'j inter tiu'j tri grup'o'j. La rimed'o'j por ĝi'n respond'i est'os sen komun'a mezur'o kiam, ekzempl'e, la mez'a en'spez'o de moldav'o est'as - laŭ la Mond'a Bank'o - apenaŭ tri'dek'on'o de tiu de luksemburg'an'o.

La Serĉ'ad'o de pli bon'a ekvilibr'o inter la generaci'o'j neces'ig'as bala'i la mal'nov'a'j'n skem'o'j'n de la famili'o kaj de la lok'o de vir'in'o'j en la soci'o. La land'o'j kie nask'iĝ'as plej da infan'o'j est'as tiu'j, kie est'as plej da nask'o'j ekster ge'edz'ec'o, kaj kie vir'in'o'j est'as plej aktiv'a'j (grup'o de nord-okcident'o). Kiel rimark'as la demograf'o Alain Monnier, en Skandinavi'o, « Ar'o da dispon'o'j propon'as al la vir'in'o'j kun infan'o'j labor'i kun larĝ'a soci'a protekt'o, kiu ebl'ig'as seren'e rigard'i la famili'a'n est'ont'ec'o'n, kaj fin'e ofert'as pli egal'ec'a'n koncept'o'n de la rilat'o'j inter vir'o'j kaj vir'in'o'j [4] ». Determin'a'n rol'o'n lud'as la vir'o'j, kaj fekund'ec'o rest'as mal'vigl'a kiam ili ne pren'as si'a'n part'o'n en la privat'a sfer'o (vart'ad'o, patr'iĝ'a feri'o, ĉiu'tag'a'j task'o'j), apart'e en la sud'o de Eŭrop'o.

La pur'e nask'o-instig'a'j iniciat'o'j, kiel ekzempl'e tiu'j aplik'it'a'j en Demokrat'a Respublik'o German'uj'o en 1976, aŭ en Sved'uj'o en la 1980-aj jar'o'j, pov'as est'i efik'a'j, sed ili mal'oft'e est'as long'daŭr'a'j. Est'as la harmoni'o de la social'a'j politik'o'j ebl'ig'ant'a'j al la ge'patr'o'j hav'i tiom da ge'fil'o'j kiom ili dezir'as, kiu grav'as, preciz'ig'as kolektiv'o de demograf'o'j : « La politik'o'j kiu'j hav'as efik'o'n al la decid'o'j de la par'o'j est'as tiu'j, kiu'j rest'as en la long'daŭr'o, kontribu'ant'e al soci'a klimat'o favor'a al la famili'o'j, kaj kiu'j cert'ig'as sub'ten'o'n koher'a'n kaj daŭr'a'n dum la tut'a infan'aĝ'a period'o [5]. »

Sur la geopolitik'a kamp'o, la demografi'a pez'o ver'ŝajn'e ne est'as sen grav'ec'o. La Franc'a Revoluci'o ver'ŝajn'e ne hav'int'us sam'a'n eĥ'o'n se la land'o de Robespierre ne est'int'us tiam la plej loĝ'at'a en Okcident'o. Kun 28 milion'o'j da loĝ'ant'o'j [6], Franc'uj'o nombr'is en 1789 tri'obl'e pli da loĝ'ant'o'j ol Angl'uj'o kaj Kimr'uj'o (8 milion'o'j en'tut'e), praktik'e tiom, kiom la tut'a rus'a imperi'o aŭ ambaŭ Amerik'o'j kun'e. Sed, en la sam'a period'o, Ĉin'uj'o hav'is pli ol tri'on'o'n de la tut'mond'a loĝ'ant'ar'o, tio est'as dek'obl'e pli ol Franc'uj'o, kaj kun dis'influ'o lim'ig'it'a je Azi'o [7]. De du jar'cent'o'j, la demografi'a relativ'a pez'o de Ĉin'uj'o sur la planed'o du'on'iĝ'is, sed ne ties geopolitik'a pez'o.

Lac'ig'it'a'j de la napoleonaj milit'o'j, la industri'a revoluci'o kaj la kamp'ar'an'a amas'a el'migr'o, la franc'in'o'j kaj la franc'o'j est'is la unu'a'j en Eŭrop'o, kiu'j redukt'is si'a'n fekund'ec'o'n. Ĝis tiu grad'o, ke, spit'e al el'migr'o rest'int'a moder'a, Franc'uj'o est'is nur la kvin'a land'o de la kontinent'o per si'a loĝ'ant'ar'o, kun 4000 loĝ'ant'o'j mal'pli ol Ital'uj'o. Hodiaŭ la « kaduk'olog'o'j » dev'us re'leg'i la alarm'o'j'n de si'a'j pra'patr'o'j Michel DebréPierre Chaunu, kiu'j profet'is en la 1970-aj jar'o'j, al'ven'o'n de « blank'a pest'o » : la « sen'infan'a soci'o ». Franc'uj'o jam re'far'iĝ'is la tri'a, kun 67 milion'o'j da loĝ'ant'o'j, kaj pov'us preter'pas'i German'uj'o'n antaŭ 25 jar'o'j [8]. Je la horizont'o de 2050, la eŭrop'an'o'j est'os plu nur unu ter'an'o el dek tri. Sed oni evit'u konsider'i prognoz'o'j'n kiel inventar'o'j'n : kiu ja antaŭ'vid'is la fal'o'n de la berlina mur'o ?

Philippe Descamps 



La aŭtor'o

Philippe DESCAMPS
Ĵurnal'ist'o
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Rus'uj'o sur'voj'e al mal'kresk'o de si'a loĝ'ant'ar'o

La long'a parlament'a marŝ'o de la nepalaj maoistoj

Sobr'ec'o kontraŭ mal'abund'o

De scienc'o al politik'o



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a

[1] La apoge'o est'as iom pli post'a se oni kalkul'as nur la Eŭrop'a'n Uni'o'n. Krom se ali'a indik'o, la don'it'aĵ'o'j est'as tiu'j de la Naci'a Institut'o pri Demografi'a'j Stud'o'j (Institut national détudes démographiques - INED), Parizo

[2] Eŭrop'a part'o de USSR, Alban'uj'o, Orient-German'uj'o, Bulgar'uj'o, Hungar'uj'o, Pol'uj'o, Ruman'uj'o, Ĉek'o'slovak'uj'o kaj Jugoslavio.

[3] Vd. « La Rus'si'e en voie de dépeuplement », Le Mond'e diplomatique, juni'o 2011.

[4] Alain Monnier, Démographie contemporaine de l’Europe. Évolutions, tendances, défis, Armand Colin, Parizo, 2006.

[5] Alexandre Avdeev (sub la dir. de), « Population et tendances démographiques des pays européens (1980-2010) », Population, vol. 66, n-ro 1, INED, 2011.

[6] Michel-Louis Lévy, « La population de la Franc'e en 1989 et 1789 », Population & Sociétés, n-ro 233, INED, mart'o 1989.

[7] Je'a'n-Claude Casanova kaj Béatrice Dedinger, « L’Europe de 1800 à 2055 », Commentaire, n-ro 161, Parizo, printemp'e 2018.

[8] Organisation des Nations unies, projections de la population mondiale, 2018.


Akcept'ej'o >> 1a juni'o 2018

Bon'a'n dorm'et'o'n en la bibliotek'o !


de  Eric DUSSERT , Cristina I'o'n

La film'dokument'ist'o Frederick Wiseman ĵus dediĉ'is film'o'n, Ex Libr'is [1], al la Nov'jork'a Publik'a Bibliotek'o [New York Public Library], vast'a ret'o de pli ol naŭ'dek bibliotek'o'j dis'sem'it'a'j en Nov'jork'o, de la 5-a Avenu'o ĝis la Bronx. Kvazaŭ por ilustr'i la fraz'o'n de Ton'i Morrison, Nobel-premi'it'o pri literatur'o, cit'it'a en la film'o, “La bibliotek'o'j est'as la pilier'o'j de ni'a demokrati'o”, la instituci'o est'as montr'at'a kiel lok'o de popol'a eduk'ad'o, kie, apud la komunik'ad'o de libr'o'j, de film'o'j aŭ de muzik'o, oni trov'as danc-lecion'o'j'n, spektakl'o'j'n, preleg'o'j'n kaj ĉi'a'j'n serv'o'j'n, ekzempl'e help'o'n al integr'iĝ'o, serĉ'ad'o de labor'o aŭ star'ig'o de entrepren'o. La zorg'ad'o pri mal'pli'mult'o'j, tre vid'ebl'a, montr'iĝ'as per kurs'o'j de sub'ten'ad'o, de alfabet'ig'o, per parol-grup'o'j – etn'a'j mal'pli'mult'o'j, handikap'o, genr'o ktp. Tiu grav'a dimensi'o kontribu'as al prav'ig'o de financ'a'j pet'o'j. Ĉar la uson'a'j bibliotek'o'j ne est'as financ'at'a'j nur de la publik'a'j kolektiv'aĵ'o'j : la mecenat'o lud'as determin'a'n rol'o'n, kaj la konkurenc'o inter kultur'a'j instituci'o'j est'as krud'a.

Kvankam ekzist'as not'ind'a'j diferenc'o'j inter la uson'a kaj la franc'a sistem'o'j, tamen en ambaŭ la emfaz'o'j sur la divers'a'j aktiv'ec'o'j, kiu'j'n oni atribu'as kiel task'o'j'n al la bibliotek'o'j, est'as ĉiam politik'a'j. La publik'a bibliotek'o (nom'at'a tiel por kontrast'ig'i ĝi'n al la privat'a bibliotek'o) en Franc'uj'o hav'as long'a'n histori'o'n. Jam komenc'e de la 17-a jar'cent'o, Gabriel Naudé emfaz'as en si'a Advis pour dresser une bibliothèque (1627), ke ĝi dev'as est'i mal'ferm'it'a al ĉiu, kiel model'o por la “Respublik'o de literatur'o” (République des lettres), kiu'n star'ig'i ĝi post'e kontribu'is. Ek'de la 18-a jar'cent'o la Reĝ'a Bibliotek'o efektiv'e pli kaj pli mal'ferm'iĝ'is al la kler'ul'o'j kaj al la profan'ul'o'j. La Revoluci'o, kiu dispon'ig'is al la naci'o la eklezi'a'j'n bibliotek'o'j'n, post'e tiu'j'n de la nobel'o'j fuĝ'int'a'j el la land'o, far'is inventar'o'n, dediĉ'is si'n al konserv'ad'o de la bibliotek'o'j kaj pag'is salajr'o'n al profesi'ul'o'j. En la jar'o 1803 oni kre'is la distrikt'a'j'n bibliotek'o'j'n. Ali'flank'e neces'is atend'i ĝis 1879 por ke aper'u la diplom'o de bibliotek'ist'o (por la universiataj bibliotek'o'j). La dekret'o de la 19-a de Aŭgust'o 1945 fin'e fond'is la Direkt'ej'o'n de la bibliotek'o'j kaj de publik'a leg'ad'o ; per ĝi oni cel'is dis'volv'i ver'a'n politik'o'n de leg'ad'o ĉe la tut'a loĝ'ant'ar'o, kaj la adjektiv'o paralel'as al “publik'a instru'ad'o”. En 2009 ĝi est'is anstataŭ'it'a de la Serv'o de libr'o kaj leg'ad'o. Kvankam la ŝtat'a kurator'ec'o ĉiam difin'as la leĝ'a'n kadr'o'n kaj la kondiĉ'o'j'n por sub'ten'i la establ'o'j'n, ali'flank'e ne cert'as, ke la cel'o'j ne ŝanĝ'iĝ'is.

Ĉar tio, kio hodiaŭ est'as pli aŭ mal'pli diskret'e dub'ig'at'a, est'as la soci'a profit'o de la bibliotek'o, kiu mem est'as mal'ferm'it'a – jam de long'a temp'o – al ali'a'j komunik'il'o'j kaj far'iĝ'is komunik'il'ej'o. Per ali'a'j vort'o'j, la prav'ec'o de la el'spez'o'j est'as disput'at'a en Franc'uj'o sam'e kiel en la Nov'jork'a publik'a bibliotek'o … La bibliotek'ist'o'j, en si'a intenc'o facil'ig'i la al'ir'o'n al la kultur'o, ĉiam demand'is si'n pri la ekvilibr'o trov'end'a inter verk'o'j kler'a'j, aŭ mal'mult'e konsult'at'a'j, aŭ mal'mult'e kon'at'a'j, kaj tiu'j, kun kiu'j mult'a'j familiar'as ; krom'e, ili ĉiam praktik'is konsil'o'n, orient'ad'o'n de la leg'ant'o, kiu tiam pov'as mal'kovr'i i'o'n, al kiu li ne turn'iĝ'us spont'e. Pro tio la grav'ec'o de la “slip'ar'o”, kiu organiz'as la sci'o'j'n, obl'ig'as ties fac'et'o'j'n kaj ebl'ig'as, tra ĉi'a'j en'ir'o'j, respond'i al plej divers'a'j demand'o'j.

Hodiaŭ ŝajn'as, ke tiu misi'o jam ne est'as mem'kompren'ebl'a. Suspekt'at'a je elit'ism'o, respond'ant'e nur (evident'e) ne'kontent'ig'e al la cel'o'j de la fam'a kultur'a demokrati'ig'o, la model'o est'as dub'ig'at'a, eĉ inter la bibliotek'a'j profesi'ul'o'j. Por kio serv'as libr'o'j, kiu'j ne est'as popular'a'j ? Ĉu Inter'ret'o ne signif'as, ke oni dev'as ĉio'n ŝanĝ'i ? Nov'a koncept'o de bibliotek'o, kiu'n oni supoz'as kongru'a kun la aktual'a'j trans'form'iĝ'o'j de la soci'o, jam de dek'o da jar'o'j trud'iĝ'as : tiu de la “tri'a lok'o”, kapabl'a en'ir'ig'i en la modern'ec'o'n.

Tiu koncept'o de'ven'as de la uson'an'o Ray Oldenburg, profesor'o pri urb'a soci'scienc'o ĉe la universitat'o de Pensacola en Florido. En 1989 li propon'is propon'is stud'aĵ'o'n pri “The Great Good Plac'e” (“la bonegejo”), tiu “tri'a lok'o”, kiu disting'iĝ'as de la unu'a, la hejm'o, kaj la du'a, tiu kie oni labor'as. Far'it'a por la kolektiv'a viv'o kaj regul'ig'at'a ne-oficial'e, io inter la antikv'a agor'o kaj la viena grand'a kaf'ej'o, tiu tri'a lok'o est'is, laŭ li, pere'ant'a post la fin'o de la du'a mond'milit'o, ĉef'e pro la uson'a'j urb'o-konstru'ad'o kaj “aŭtomobil'a'j antaŭ'urb'o'j”, sen ver'a'j centr'o'j. Neŭtral'a kaj viv'ant'a spac'o, veter'ŝirm'at'e, akcept'ant'a kutim'ul'o'j'n, sam'e kiel hejm'e, en etos'o de soci'a ekumen'ism'o, kaj favor'a al debat'o'j, ĝi don'is, laŭ li, la ebl'ec'o'n batal'i kontraŭ la dis'er'iĝ'o de la soci'a lig'il'o per tio ke ĝi kontraŭ'star'as al la hegemoni'o de la individu'ism'a viv'manier'o, al kiu la konsum'ism'a kultur'o instig'as.

Ne mir'ig'as, ke la koncept'o est'is rapid'e integr'it'a de la merkat'o kaj la komerc'o (Starbucks [2] ekzempl'e, kiu'n si'a'j led'a'j sof'o'j kaj si'a'j kontakt'ing'o'j por komput'il'o'j, difin'as si'n kiel “tri'a'n lok'o'n, inter hejm'o kaj labor'o”). Sed la eĥ'o, kiu'n li'a prov'o renkont'is en la mond'o de bibliotek'o'j, unu'e en Uson'o kaj post'e, kelk'a'j'n jar'kvin'o'j'n post'e, en Eŭrop'o, cert'e mir'ig'is Ray Oldenburg … La “tri'a lok'o” ŝajn'as efektiv'e far'iĝ'a evident'a, kiu simbol'as moment'o'n de trans'form'iĝ'o de la rilat'o al sci'ad'o (ĉu taks'at'a diskriminaci'o ?), mal'ferm'iĝ'o'n al politik'o, kiu seren'e turn'iĝ'as al la postul'o anstataŭ propon'o de kon'o'j, kvankam ne cert'as, ke ĉiu'j person'ar'o'j favor'as tiu'n evolu'o'n.

“Por al'tir'i en si'a'j'n mur'o'j'n publik'o'j'n kutim'e mal'mult'e ricev'em'a'j, ili re'difin'as si'a'n arĥitektur'a'n semantik'o'n kaj definitiv'e romp'as kun la koncept'o'n de bibliotek'o'j kiel templ'o'j de la sci'o. La trans'ir'o de la sankt'a al la profan'a est'as far'it'a.” [3] Se kred'i la prezent'aĵ'o'n de la Ŝtat'a alt'lern'ej'o pri inform'a'j scienc'o'j kaj bibliotek'o'j (Enssib) [4], kiu instru'as la konserv'ant'o'j'n, la bibliotek'o'j tiam far'iĝ'as la lok'o'j de ne'oficial'a'j renkont'iĝ'o'j, plej proksim'e de la kutim'o'j de la “frekvent'ant'o'j”, dis'volv'as part'o'pren'ig'a'n funkci'ad'o'n kaj orient'iĝ'as al “konstru'ad'o de inkluziv'a soci'o” – angl'ism'o, kiu ŝajn'as signif'i “mal'ferm'it'a al ĉiu'j”. La rilat'o inter la bibliotek'ist'o'j, tiu'j bedaŭr'ind'a'j “sav'ul'o'j”, kaj la “uz'ant'o'j”, dev'as trans'form'iĝ'i al ĉiam pli da “proksim'ec'o”.

Mend'it'a de la ministr'in'o pri kultur'o, la ĵus aper'int'a raport'o de la ĝeneral'a inspekt'ist'o de kultur'a'j afer'o'j, Noël Corbin kaj de la verk'ist'o Erik Orsenna, “Vojaĝ'o en la land'o'n de bibliotek'o'j” [5], konfirm'as la progres'ad'o'n de tiu'j ide'o'j en la franc'a opini'o, kvankam la noci'o aper'as tie nur implic'it'e. Ĝi'a'j dek naŭ propon'o'j hav'as cert'e la afiŝ'it'a'n cel'o'n respond'i al la promes'o de la elekt'o'kampanj'o de la prezid'ant'o Emmanuel Macron : “pli bon'e mal'ferm'i, kaj do, pli, la bibliotek'o'j'n”. Est'as simpl'e : sufiĉ'as mal'ferm'i vesper'e kaj semajn'fin'e, kio est'is jam pri'trakt'it'a en raport'o al la ministr'in'o Fleur Pellerin en la jar'o 2015 [6], kaj plan'it'a en la financ-leĝ'o por 2018, kiu plan'as sub'ten'i – per 8 milion'o'j da eŭr'o'j – du'cent tia'j'n projekt'o'j'n. “Unu'a paŝ'o de tiu plan'o est'as la preciz'a kon'o, en ĉiu viv'ej'o, de tio, kio ekzist'as, kaj de la bezon'o'j”, skrib'as la raport'ist'o'j. “Kun kia'j ajn kutim'o'j de la bibliotek'o'j, neceas ke ili'a'j hor'ar'o'j kongru'u kun la real'a'j temp'o'j de la civit'o.” Klar'e dir'it'e, la bibliotek'o'j dev'as est'i sam'e mal'ferm'it'a'j kiel la komerc'o'j, aŭ eĉ pli long'e : du'dek kvar'o hor'o'j'n el du'dek kvar, sept tag'o'j'n el sep, jen kio'n la aŭtor'o'j dezir'as.

Sed ili'a projekt'o ne halt'as tie. Kvankam ili flat'e emfaz'as “la em'o'n, tiu'n far-dezir'o'n kaj tiu'n ag-plezur'o'n, kiu'j vek'is [ili'a'n] admir'o'n”ĉe la person'ar'o de la franc'a'j bibliotek'o'j, ili ne hezit'as atak'i la en'hav'o'j'n. Logik'e, ĉar tem'as fakt'e pri “re'nov'ig'o” de la ide'o mem de bibliotek'o, kiu'n neces'as trans'form'i en centr'o'n de sen'disting'a publik'a aktiv'ec'o : poŝt'ej'o (akcept'o de pak'aĵ'o'j de ret'a komerc'o), dung-per'ad'o, urb'a'j serv'o'j, salon'o'j de komun'a labor'ad'o, zon'o de rapid'manĝ'o, ali'a de ripoz'o kaj de dorm'et'o protekt'at'a'j de la kolektiv'o, sed ankaŭ elektr'a'j kontakt'ing'o'j por telefon'a'j kaj inform'ad'a'j aparat'o'j, ktp : ekzist'os ĉio, aŭ preskaŭ ĉio, en la “dom'o de kultur'a publik'a serv'o de proksim'ec'o” – kiel nom'as ĝi'n la ret'ej'o de la kultur-ministr'ej'o.

Labiblioteko, ĝi'a'j libr'o'j, ĝi'a scienc'a organiz'ad'o de la sci'ad'o, eklips'iĝ'as mal'antaŭ la kun'viv'ad'a'j kaj util'ec'a'j spac'o'j, sam'e kiel la leg'ant'o mal'aper'as mal'antaŭ la “frekvent'ul'o”, pli banal'e nom'at'a “uz'ant'o”. Kiel la aŭtor'o'j emfaz'as, kio pli bon'as ol la eksperiment'o en la departement'o Seine-Saint-Denis, kie oni instal'is aŭtomat'a'j'n distribu'il'o'j'n de libr'o'j ? Sed sen la dev'o konsum'i : do, jen io eĉ pli bon'a ol kaf'ej'o.

Tiel, “la « kultur'a », kiel grand'a kresk'ant'a river'eg'o, ir'as trans si'a lit'o kaj miks'iĝ'as kun la soci'a” ; la “lok'o'j de libr'o” tiel far'iĝ'as ankaŭ “lok'o'j de viv'o”, kie oni aktiv'ig'as “ĉio'n kio facil'ig'as la mov'iĝ'em'o'j'n kaj ebl'ig'as eskap'i el la ĉi'a'j determin'ism'o'j”. Leg'i jam ne est'as ekskluziv'a prioritat'o, kaj kiam oni el'vok'as la “dis'part'ig'o'n de la sci'o'j”, tiam tem'as pri tiu'j de la dizajnistoj, entrepren'ist'o'j, hejm'labor'ul'o'j” renkont'at'a'j en la “lok'o de viv'o”.

En la moment'o de “sen'gras'ig'o” de la publik'a funkci'o, la etend'o de la hor'ar'o'j pov'as ŝajn'i tre komplik'a. En'ver'e, eĉ sen etend'ad'o, la bibliotek'o'j jam sufer'as : en 2014 sep federaci'a'j bibliotek'o'j est'is ferm'it'a'j en Kanado, kaj tiel mil'o'j da scienc'a'j verk'o'j est'is dis'ig'it'a'j aŭ neni'ig'it'a'j ; ek'de 2016, pro la politik'o'j de mal'abund'o, 441 urb'a'j bibliotek'o'j dev'is ferm'i en Brit'uj'o … Por anim'i la “tri'a'n lok'o'n” neces'as praktik'i “nov'a'n meti'o'n” kaj kalkul'i kun “volont'ul'o'j”. La neces'o al'vok'i special'e instru'it'a'n funkci'ul'o'j'n pov'as est'i taks'at'a mult'e mal'pli urĝ'a. Mir'ig'a mal'progres'o, grand'eg'a simbol'o. Hieraŭ la bibliotek'o plen'um'is la publik'a'n vol'o'n kontribu'i al emancip'iĝ'o de ĉiu. Nun ĝi dev'as help'i “teks'i soci'a'n lig'o'n” kaj por ke “ĉiu pov'u viv'i si'a'n kultur'o'n”. Ĉu triumf'o de la klient'o-reĝ'o sub pretekst'o de pseŭdo-demokrati'ig'o ?

Eric DUSSERT kaj Cristina I'o'n.



La aŭtor'o

Eric DUSSERT
Verk'ist'o ; aŭtor'o de “Une forêt cachée et conservatrice” [Kaŝ'it'a arb'ar'o konservativ'a] (La Tabl'e rond'e, Parizo, 2013)
(vid'u)

Cristina I'o'n


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[2] Vd Benoît Bréville, « Starbucks et Subway, l’illusion des fast-foods nouvelle génération », Le Mond'e diplomatique, Aŭgust'o 2015.

[3] Agnès Camus, Je'a'n-Michel Cretin kaj Christophe Evans, Les Habitués. Le microcosme dune grand'e bibliothèque, Bibliothèque publique dinformation - Centr'e Georges Pompidou, kol. « Études et recherche », Parizo, 2000.

[4] « Bibliothèque troisième lieu » [“Bibliotek'o tri'a lok'o”], 26-an de Novembr'o 2015, www.enssib.fr. Kp ankaŭ Mathilde Servet, Les Bibliothèques troisième lieu, mémoire détude, Enssib, Villeurbanne, Januar'o 2009, www.enssib.fr.

[5] Erik Orsenna et Noël Corbin, “Voyage au pays des bibliothèques. Lir'e aujourdhui, lir'e demain”, ministère de la culture et de la communication, Parizo, Februar'o 2018, www.ladocumentationfrançaise.fr.

[6] Sylvie Robert, “L’adaptation et l’extension des horaires douverture des bibliothèques publiques », ministère de la culture et de la communication, Novembr'o de 2015, www.ladocumentationfrançaise.fr.


Akcept'ej'o >> 1a juni'o 2018

Demografi'a ŝanĝ'eg'o en Eŭrop'o

Spiral'o de mal'plen'o en orient'o de German'uj'o


Al'log'il'o kaj ĉef'a lok'o al kiu cel'as la migr'ant'o'j en Eŭrop'o, German'uj'o spert'as dezert'iĝ'o'n en kelk'a'j region'o'j. De'post la reuniĝo, la loĝ'ant'ar'o de la federaci'a land'o Meklenburgo-Antaŭ'pomeri'o eg'e mal'kresk'is kaj mal'jun'iĝ'is je 15 jar'o'j.



de  Rachel KNAEBEL

Long'temp'e, Anklam, en la ekstrem'a nord'orient'o de German'uj'o, est'is kon'at'a pro si'a nov'nazi'ism'a scen'ej'o [1]. Sed la urb'o ankaŭ sufer'as pro ali'a mal'pli vid'ebl'a mal'bon'o : mal'plen'o. En 1990, ĝi nombr'is 19 000 loĝ'ant'o'j'n ; hodiaŭ ĝi nombr'as tri'on'o'n mal'pli, kaj plej ver'ŝajn'e est'os nur 10 000 en 2020 laŭ la prognoz'o'j. Inter 2000 kaj 2012, la proporci'o de la 15-25-jar'ul'o'j fal'is je du'on'o, dum tiu de la pli ol 65-jar'ul'o'j kresk'is je 20 %.

Tamen, la pavim'it'a'j plac'o'j, la bazar-plac'o, la tip'a'j nord'a'j dom'o'j, ŝajn'as kvazaŭ nov'a'j. « Oni mult'e labor'is pri urb'o'plan'ad'o por ig'i la urb'o'n al'log'a », konfirm'as s-in'o Jeannine Rösler promen'ant'e en la urb'o'centr'o. « Sed ĉio ĉi est'as nur fasad'o : mank'as viv'o mal'antaŭ ĝi, flustr'as tiu mal'dekstr'a deput'it'in'o ĉe la Parlament'o de Meklenburgo-Antaŭ'pomeri'o, kaj ankaŭ elekt'it'a ĉe la distrikt'a asemble'o de kiu de'pend'as Anklam. Est'as sam'e en la najbar'a'j urb'o'j Demmin kaj Pasewalk. Kaj ĉie en la region'o. »

La situaci'o de Anklam spegul'as tiu'n de la tut'a federaci'a land'o situ'ant'a inter Lübeck, la Balt'a Mar'o kaj la pol'a land'lim'o. Inter 1990 kaj 2015, la loĝ'ant'ar'o tie mal'kresk'is je 16 %, dum tiu de Bavari'o, en sud'orient'o, kresk'is je 13 %. Ĝi hodiaŭ est'as la mal'plej dens'e loĝ'at'a el la tut'a ŝtat'o, kun mez'e 69 loĝ'ant'o'j en unu kvadrat'a kilo'metr'o, kontraŭ 233 en la tut'a Federaci'o. De la fal'o de la berlina mur'o, en 1989, la region'o'j de la eks'a German'a Demokrat'a Respublik'o (GDR) perd'is preskaŭ tri milion'o'j'n da loĝ'ant'o'j, pro la migr'ad'o al okcident'o kaj la nask'o'mal'kresk'o. « La jun'ul'o'j, kaj ĉef'e jun'ul'in'o'j, for'ir'is por nask'i ali'lok'e », ve'as s-in'o Ulrike Dörnbrack, dung'it'in'o de la lok'a sekci'o de la Krist'an-demokrat'a Unu'iĝ'o (CDU, konservativ'a) en la urb'o Neubrandenburg. Rezult'e, « la mez'a aĝ'o lev'iĝ'is 15 jar'o'j'n de 1990 : ĝi pas'is de 34 ĝis 49 jar'o'j, deklar'as s-ro Thomas Reimann, direktor'o pri dis'volv'o de la teritori'o ĉe la region'a ministr'ej'o pri agr'o'kultur'o. En 1989 ni est'is la plej jun'a federaci'a land'o ; hodiaŭ ni est'as la plej mal'jun'a. »

« Ferm'i infan-ĝarden'o'j'n, ferm'i lern'ej'o'j'n, ferm'i administr'ej'o'j'n... »

Tiu demografi'a trans'form'iĝ'o komplik'as la viv'o'n de tiu'j, kiu'j rest'as. « Ni jam de jar'o'j ne plu hav'as infan'vart'ej'o'n, sen parol'i pri lern'ej'o, dir'as s-ro Holger Kluk'as, urb'estr'o de dek'du jar'o'j de Gallin-Kuppentin, ses'dek kilo'metr'o'j'n for de Schwerin, ĉef'urb'o de la federaci'a land'o. Ankaŭ ne plu ebl'as butik'um'i ĉi tie. Est'as neni'o. Kelk'foj'e ven'as friz'ist'o. Jen ĉio. » La vilaĝ'o plu en'hav'as 437 vilaĝ'an'o'j'n, kontraŭ 600 antaŭ dek'o da jar'o'j, dir'as la urb'estr'o, kiu mem plu'viv'as dank'e al la minimum'a en'spez'o "Hartz 4". « Ĉi-last'a'j'n jar'o'j'n, la urb'a politik'o esenc'e konsist'is administr'i la mal'kresk'o'n : ferm'i infan-ĝarden'o'j'n, ferm'i lern'ej'o'j'n, ferm'i administr'ej'o'j'n... Ni dev'is ĉio'n mal'konstru'i », rakont'as s-ro Tilo Lorenz, ĉef'o de la CDU-grup'o ĉe la Asemble'o de la eben'aĵ'o de la mecklemburgaj lag'o'j. La distanc'o'j long'iĝ'as : por la agr'o'kultur'ist'o kiu pet'as konstru'permes'o'n, por la hom'o kiu depon'as protest'o'n, por la elekt'it'o kiu vizit'as si'a'j'n administr'at'o'j'n, ĉiu ir-re'ven'o neces'ig'as pli da temp'o.

Unu el la kial'o'j de tiu dis'harmoni'o de la rilat'o'j inter loĝ'ant'ar'o kaj administraci'o est'as la teritori'a re'form'o de 2011, kiu re'desegn'is la map'o'n de la Landkreis de la region'o, tiu'j kamp'ar'a'j distrikt'o'j, kiu'j hav'as kompetent'o'j'n tiel grav'a'j'n, kiel la social'a'n help'o'n, social'a'n help'o'n por infan'o'j, la pri'zorg'o'n de mult'a'j voj'o'j, la pri'zorg'o'n de rub'uj'o'j, la urĝ'help'a'j'n serv'o'j'n... Sub la pretekst'o adapt'i la administr'a'j'n struktur'o'j'n al la demografi'a evolu'o - kaj precip'e por ŝpar'i -, la fand'iĝ'o de distrikt'o'j nask'is gigant'a'j'n spac'o'j'n. « Ni hodiaŭ est'as la plej vast'a distrikt'o de German'uj'o, eĉ pli vast'a ol la Sar'land'a », sub'strek'as s-ro Lorenz.

Kvar jar'o'j'n post'e, la federaci'a land'o ankaŭ grup'ig'is la administr'a'j'n tribunal'o'j'n. Ne plu est'ant'e distrikt'a ĉef'urb'o, Anklam perd'is la administr'a'j'n posten'o'j'n, kiu'j rilat'is al tiu status'o, sed ankaŭ si'a'n tribunal'o'n, sen kalkul'i la profesi'a'n lice'o'n, kiu est'is ferm'it'a kaj las'is mal'plen'a vast'a'n beton'a'n konstru'aĵ'o'n apud la urb'o'centr'o. « La for'ir'o de tiu'j struktur'o'j rekt'e influ'as la aĉet'pov'o'n, bedaŭr'as s-in'o Rösler. Kun la re'form'o, la elekt'it'o'j de la distrikt'a'j konsili'o'j ankaŭ mal'proksim'iĝ'is de la civit'an'o'j. La distanc'o'j far'iĝ'is tiom grand'a'j, ke oni ne nepr'e kon'as la problem'o'j'n de la ali'a fin'o de la distrikt'o. »

La loĝ'ant'o'j de la orient'o de German'uj'o daŭr'e en'spez'as 25 % mal'pli ol tiu'j de la okcident'o

« Hodiaŭ, sincer'e, kiu distrikt'a elekt'it'o ankoraŭ kon'as la vilaĝ'o'j'n ? » si'n demand'as s-ro Hartmut Kühn, emerit'o de Anklam. En ĉi tiu tag'o de april'o, la administraci'a de'pend'aĵ'o, kiu plu'est'as en la urb'et'o, sed ankaŭ pov'us baldaŭ ferm'iĝ'i, inaŭgur'as ekspozici'o'n de lok'a desegn'ist'o. Tie trov'iĝ'as dung'it'o'j, kelk'a'j adolesk'ul'o'j, mal'jun'ul'o'j... kaj s-ro Dietger Wille, konservativ'a elekt'it'o, task'it'a pri la financ'o'j de la distrikt'o : « Kun la teritori'a re'form'o, la neces'a temp'o por la administr'a'j decid'o'j far'iĝ'is mult'e pli long'a. Mi opini'as, ke neces'as ja adapt'i la administr'a'j'n struktur'o'j'n al la nombr'o de loĝ'ant'o'j, sed la respond'o ne est'as taŭg'a. La ver'a problem'o est'as tiu de la financ'ad'o de la komun'um'o'j. » Kaj tio'n dir'as dekstr'ul'o...

La region'a reg'ist'ar'o ja prov'is far'i pli ol raci'a'n re'distribu'o'n de la administraci'o, ekzempl'e propon'i stipendi'o'n – 300 monat'e – al medicin'a'j student'o'j kiu'j si'n dev'ont'ig'as instal'iĝ'i en la zon'o'j plej minac'at'a'j far'iĝ'i medicin'a'j dezert'o'j. Ĝi ankaŭ lanĉ'is program'o'n por re'vigl'ig'i vilaĝ'o'j'n, kaj ankaŭ kampanj'o'n por al'log'i jun'a'j'n instru'ist'o'j'n... « akv'o'gut'o'j en la mar'o !, dir'as s-in'o Rösler. La ver'a obstakl'o, ĉi tie, est'as la nivel'o de en'spez'o'j. Ĝi est'as tro mal'alt'a. » Pli ol kvar'on'o'n de jar'cent'o post la re'unu'iĝ'o, la loĝ'ant'o'j de la orient'a'j region'o'j en'spez'as ĉirkaŭ 25 % mal'pli ol ties kun'civit'an'o'j de la okcident'o. Kaj, en la plej orient'a'j zon'o'j de la federaci'a land'o, apud la pol'a land'lim'o, sen'labor'ec'o est'as ĉiam pli ol 10 % (kontraŭ 8,8 % en la region'o kaj mal'pli ol 5,5 % en la tut'a German'uj'o [2].

En 2016, ĉe la region'a'j elekt'o'j, la ekstrem-dekstr'a parti'o Alternativ'o por German'uj'o (AfD) rikolt'is 20 % de la voĉ'o'j en la federaci'a land'o. Ĝi'a rezult'o alt'iĝ'is ĝis 26, 27 kaj eĉ 32 % en la plej orient'a'j distrikt'o'j. La naci-demokrati'a Parti'o de German'uj'o (NPD), la nov-nazi'a parti'o, krom'e ar'ig'is 3 % de la voĉ'o'j je la nivel'o de la land'o, kaj ĝis 8 % en unu el la orient'a'j distrikt'o'j [3]. Ĉu re'ag'o kontraŭ en'migr'ad'o ? Ne'ver'ŝajn'e : mal'pli ol 6000 azil'pet'ant'o'j instal'iĝ'is en 2016 en Meklenburgo-Antaŭ'pomeri'o ; la region'a ŝtat'o en'hav'as 4 % da ekster'land'a'j loĝ'ant'o'j, kontraŭ pli ol 11 % ĉe la federaci'a Respublik'o [4]. Du monat'o'j'n post la balot'o, la reg'ist'ar'o de la land'o kre'is por Pomeri'o specif'a'n ŝtat'sekretariat'o'n. La ŝtat'sekretari'o dispon'as pri fondus'o por subvenci'i projekt'o'j'n, sed nur tem'as pri 3 milion'o'j da eŭr'o'j.

« La faktor'o'j, kiu'j klar'ig'as la alt'a'n nombr'o'n de voĉ'o'j por la AfD en la region'o est'as evident'e mult'a'j. Sed la teritori'a re'form'o de 2011 est'as oft'e citat'a », sub'strek'as Felix Rösel, ekonomik'ist'o ĉe la dresdena Institut'o de Ekonomik'a'j Analiz'o'j (CES-IFO) kaj aŭtor'o de enket'o pri la politik'a'j efik'o'j de la administr'a re'struktur'ig'o en Meklenburgo-Antaŭ'pomeri'o. « En la komun'um'o'j trov'iĝ'ant'a'j en la plej vast'a'j distrikt'o'j kre'it'a'j de la re'form'o de 2011, la AfD ricev'as pli alt'a'j'n rezult'o'j'n ol ali'lok'e. La ŝpar'o'j rezult'ant'a'j el la re'form'o est'as mal'grand'a'j, ĉar la pli'long'ig'o de distanc'o'j kost'as. La sol'a kamp'o de ver'a ŝpar'o est'as la dung'it'ar'o. Sed ja dank'e al tiu dung'it'ar'o plu'viv'as la rilat'o kun la administr'at'o'j, kiu'j plend'as ke ili ne plu kon'as si'a'j'n reprezent'ant'o'j'n. » La etend'iĝ'o de la map'o kaj la malpoksimiĝo de la publik'a'j serv'o'j tiel kresk'ig'as la mis'kredit'o'n de la politik'a mond'o, jam akuz'at'a est'i sen kontakt'o kun la loĝ'ant'ar'o. « Kun la re'form'o de 2011 la loĝ'ant'o'j pens'is : "Ni do valor'as eĉ ne plu sufiĉ'e por hav'i administraci'o'j'n sur ni'a teritori'o", klar'ig'as s-in'o Rösler. Kaj la mult'a'j loĝ'ant'o'j kiu'j mobiliz'iĝ'is kontraŭ tiu re'form'o est'is simpl'e ignor'at'a'j. »

S-ro Lars Tschirschwitz, respond'ec'ul'o de lok'a ofic'ej'o de la region'a Centr'o por politik'a kultur'o, preciz'e labor'as pri la organiz'ad'o de debat'o kun la kandidat'o'j por la distrikt'a'j elekt'o'j, kiu'j okaz'os kelk'a'j'n semajn'o'j'n post'e. La AfD ĉe'est'os. Sed s-ro Tschirschwitz est'as optimist'o. « Iam oni preskaŭ dir'is, ke oni baldaŭ mal'ŝalt'os la lum'o'n ĉi tie. Est'as tro'ig'o. Turism'o dis'volv'iĝ'as. Loĝ'ant'o'j de grand'a'j urb'o'j, de Berlino (180 km) , ven'as instal'iĝ'i en la region'o. Tiu'n dis'volv'ad'o'n la politik'ul'o'j ne antaŭ'vid'is nek plan'is », koment'as tiu geograf'o. Fakt'e, la loĝ'ant'ar'o de la federaci'a land'o ĉef'e stabil'iĝ'is ĉi-last'a'j'n jar'o'j'n, mal'e al la plej pesimism'a'j prognoz'o'j. « En mi'a urb'o, ni perd'is ĉirkaŭ 100 loĝ'ant'o'j'n jar'e, atest'as s-ro Michael Sack, urb'estr'o de Loitz, 4 300 loĝ'ant'a-komun'um'o. La tendenc'o ŝanĝ'iĝ'is last'jar'e : ni gajn'is 8 ! Tio ebl'e ŝajn'as mal'mult'e, sed por ni est'as io. »

Rachel KNAEBEL



La aŭtor'o

Rachel KNAEBEL


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

La german'a ord'o'liberal'ism'o, fer'a kaĝ'o por Eŭrop'o



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a

[1] Hubert'us Buchstein kaj Gudrun Heinrich, Rechtsextremismus in Ostdeutschland. Demokrati'e und Rechtsextremismus im ländlichen Raum, Wochenschau Wissenschaft, Frankfurto, 2014.

[2] « Jahresbericht zum Stand der Deutschen Einheit 2016 », federaci'a ministr'ej'o pri ekonomi'o, Berlino, 2016 ; Federaci'a Agent'ej'o por dung'o, Nurenbergo ; « Statistisches Jahrbuch Mecklenburg-Vorpommern 2017 », Ofic'ej'o por la intern'a'j afer'o'j de Meklenburgo-Antaŭ'pomeri'o, statistik'o-ofic'ej'o, Schwerin, 2017, www.laiv-mv.de

[3] Ĉe la parlament'a'j elekt'o'j de 2017, la AfD ankaŭ ricev'is en Mecklenburgo-Antaŭ'pomeri'o rezult'o'n (18,6%) tre super'a'n al tiu en la tut'a land'o (12,6%).

[4] Ofic'ej'o pri la intern'a'j afer'o'j de Mecklenburgo-Antaŭ'pomeri'o, ofic'ej'o de statistik'o'j, www.laiv-mv.de


Akcept'ej'o >> 1a juni'o 2018

Dosier'o : Demografi'a ŝanĝ'eg'o en Eŭrop'o


En 1900, Eŭrop'o loĝ'ig'is unu ter'an'o'n el kvar. Spit'e al gajn'o de 180 milion'o'j da loĝ'ant'o'j inter 1950 kaj 2000, ĝi hodiaŭ loĝ'ig'as nur unu el dek. Sur la tut'a kontinent'o la demografi'a kresk'o mal'rapid'iĝ'as, kaj pli'mult'o de region'o'j eĉ mal'kresk'as. Sed tiu ĝeneral'a evolu'o kaŝ'as fort'a'j'n diferenc'o'j'n. La loĝ'ant'o'j de Okcident'o apenaŭ konsci'iĝ'is pri la ĥaos'o, kiu sekv'is en Orient'o la fal'o'n de la berlina mur'o, kun subit'a kresk'eg'o de mal'egal'ec'o'j, mal'riĉ'ec'o kaj mort'o'kvant'o. La « ŝok-terapi'o'j » diktat'a'j de la okcident'a'j financ'a'j fak'ul'o'j ne fin'mort'ig'is la mal'san'ul'o'n, sed ili ig'is li'n anemi'a kaj tre de'pend'a de la ekonomi'a brul'aĵ'o de la Okcident'o. Mal'kresk'o de nask'o'kvant'o kaj amas'a el'migr'ad'o konduk'as al sever'a demografi'a bilanc'o : du'dek kvar milion'o'j da loĝ'ant'o'j mal'pli de 1989 en la eks'a'j orient'a'j land'o'j, krom Rus'uj'o. Knab'o nask'iĝ'ant'a hodiaŭ en Ukrain'uj'o pov'as esper'i viv'i ses'dek ses jar'o'j'n, tio est'as dek tri mal'pli ol svis'o aŭ sved'o. Dek tri jar'o'j, tio ankaŭ est'as la diferenc'o de viv'daŭr'o de riĉ'a franc'o kaj mal'riĉ'a franc'o.



de  la Redakt'ej'o

Long'temp'e ter'o de el'migr'ad'o, Eŭrop'o far'iĝ'is akcept'o-ter'o, tre al'log'a en si'a okcident'a part'o. Sed en ĝi'a'j centr'a kaj orient'a part'o'j, la amas'a el'migr'o neni'ig'as la perspektiv'o'j'n de re'salt'o, kiel en la balkanaj land'o'j (vd. « Cet exode qui dépeuple les Balkans »). La tim'o de kaduk'iĝ'o nutr'as la naci'ism'a'n diskurs'o'n en Hungar'uj'o, dum eĉ kelk'a'j region'o'j el German'uj'o ne pov'as evit'i dezert'iĝ'o'n (Vd « Spiral'o de mal'plen'o en la orient'o de German'uj'o »). La viv'daŭr'o progres'as sam'temp'e kiel medicin'o, sed la rev'o de pli grand'a viv'daŭr'o por ĉiu'j stumbl'as sur la mal'bon'iĝ'o de la viv'kondiĉ'o'j kaj viv'kadr'o (Vd. « Long'viv'ec'o, la lim'o'j de esper'o »). Fin'fin'e, Eŭrop'o spert'is dum la tri last'a'j jar'dek'o'j demografi'a'n apoge'o'n, mark'it'a'n per la politik'a'j kaj soci'a'j ŝanĝ'o'j (Vd. « Pejzaĝ'o post la trans'ir'o »).

La redakci'o



La aŭtor'o

la Redakt'ej'o


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

La kap'o ne est'is la ĝust'a

Super'flu'a histori'o

Kiosk'o

Kvin jar'o'j perd'it'a'j por la lukt'o kontraŭ aidos'o



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a


Akcept'ej'o >> 1a juni'o 2018

Projekt'o de agr'o-akapar'o ali'vest'it'a en promes'o de dis'volv'ad'o

La mozambikaj kamp'ar'an'o'j retro'puŝ'as la agr'o-industri'o'n


La agr'o-industri'ist'o'j de la Sud'o simil'as al tiu'j de la Nord'o : ili rev'as pri facil'a'j profit'o'j per dis'volv'ad'o de komerc'a'j kultur'o'j mal'avantaĝ'e al la nutr'a agr'o'kultur'o de kamp'ar'an'o'j. Tiel nask'iĝ'is la projekt'o ProSavana, kiu asoci'as Japan'uj'o'n kaj Brazilon al Mozambiko. Sed la ne'atend'it'a rezist'o de la kamp'ar'an'o'j de la tri ŝtat'o'j ebl'ig'is halt'ig'i la operaci'o'n.



de  Stefano LIBERTI

NAKARARI, vilaĝ'o perd'it'a mez'e de vepr'ej'o en la distrikt'o Mal'em'a, du mil kilo'metr'o'j'n nord'e de Maput'o. Sub la mang'o'arb'o sid'ant'a'j sur'grund'e aŭ sur lign'a'j benk'o'j, kvar'dek'o da ge'vir'o'j akcept'as la vizit'ant'o'j'n. Ĉirkaŭ ili, infan'o'j salt'as kvazaŭ risort'o'j, ĉiu'foj'e kiam frukt'o fal'as el la branĉ'o'j. La vilaĝ'o- sekretari'o ek'parol'as. Kun si'a vizaĝ'o mark'it'a de la sun'o kaj si'a'j kal'a'j man'o'j de ter'kultur'ist'o, s-ro Agostinho Mocernea montr'iĝ'as sever'a : « Ni ne dev'as kred'i tio'n, kio'n dir'as la reg'ist'ar'o. Ni dev'as daŭr'e dir'i ne. » Kaj li trans'don'as la parol'o'n al la reprezent'ant'o'j de la kamp'ar'an'a'j organiz'aĵ'o'j ĵus al'ven'int'a'j el la najbar'a'j urb'o'j. « La reg'ist'ar'o est'as en sak'strat'o, asert'as s-ro Dionisio Mepoteia, de la Naci'a Uni'o de Kamp'ar'an'o'j (UNAC). Ni'a lukt'o ebl'ig'is unu'a'n histori'a'n venk'o'n. Ni mal'help'is la rab'ad'o'n kaj re'asert'is, ke la ter'o aparten'as nur al ni, kiu'j ĝi'n kultur'as de generaci'o'j. » Kaj la kvar'dek'jar'ul'o al'don'as : « Ja dank'e al ni'a unu'ec'o ni ating'is tiu'n rezult'o'n. Ni dev'as rest'i unu'ec'a'j. »

La popol'a mobiliz'o, kies centr'o est'as Nakarari, port'is bat'o'n, esper'ebl'e mort'ig'a'n, al la plej grand'a agr'o-industri'a projekt'o de tut'a Afrik'o : ProSavana. La renkont'iĝ'o sub la mang'o'arb'o est'as nur la last'a el long'a seri'o. S-ro Mepoteia oft'e vojaĝ'as por inform'i la vilaĝ'a'j'n komun'um'o'j'n pri tio, kiu okaz'as « en'urb'e ». Jes ja, la Inter'ret'o est'as ankoraŭ nur miraĝ'o en tiu part'o de Mozambiko, kaj la poŝ'telefon'o'j kapt'as nur foj'foj'e.

« Nov'ig'a partner'ec'o », laŭ la Gates-Fond'aĵ'o

Rezult'o de tri'angul'a kun'labor'ad'o inter la reg'ist'ar'o de Mozambiko, la japan'a Agent'ej'o de inter'naci'a Kun'labor'ad'o (JICA) kaj la brazila Agent'ej'o de Kun'labor'ad'o (ABC), ProSavana cel'as instal'i komerc'a'j'n agr'o'kultur'a'j'n ekspluat'ej'o'j'n laŭ'long'e de la koridor'o Nacala, kiu tra'ir'as dek naŭ distrikt'o'j'n de tri provinc'o'j en la nord'o de la land'o. Dek kvar milion'o'j'n da hektar'o'j vast'a - tio est'as kvar'on'o de Franc'uj'o -, la zon'o est'as konsider'at'a favor'a al la « rent'a'j kultur'o'j » (soj'o, koton'o, maiz'o) destin'at'a'j por la tut'mond'a merkat'o. La Nacala-haven'o, rand'e de la Hind'a Ocean'o, lig'it'a al la region'o per fer'voj'o, dispon'ig'as komerc'a'j'n vend'o-rimed'o'j'n al Ĉin'uj'o.

ProSavana en'kadr'iĝ'as en la grand'a konkur'ad'o por agr'o'kultur'a'j ter'o'j, kiu, de 2008, detru'as la sud'a'n hemisfer'o'n kaj la sub'sahar'a'n Afrik'o'n [1]. De'post la tut'mond'a nutr'a kriz'o, dum kiu du'obl'iĝ'is, eĉ tri'obl'iĝ'is la prez'o de la baz'a'j produkt'o'j, akir'o de spac'o por grand'skal'a produkt'ad'o al'log'as la invest'ist'o'j'n kaj la aventur'ist'o'j'n serĉ'ant'a'j'n facil'a'j'n profit'o'j'n. Al'log'at'a'j est'as ne nur la agr'o'nutr'a'j grup'o'j, sed ankaŭ ag'ant'o'j el la alt'a financ'o : makler'ist'o-entrepren'o, spekul'a'j fondus'o'j, ĉiu'spec'a'j invest-fondus'o'j, star'ig'it'a'j de individu'o'j ĝis nun labor'int'a'j por komerc'a'j bank'o'j, tia'j kia'j Goldman Sachs, Merril Lynch kaj ali'a'j [2]. De Etiop'uj'o ĝis la Demokrati'a Respublik'o Kongo, de Sen'egal'o ĝis Sudano, cent'o'j da milion'o'j da hektar'o'j est'is vend'it'a'j, por produkt'aĵ'o'j destin'at'a'j ne al la intern'a merkat'o, sed al ekster'land'a merkat'o, pli profit'don'a [3]. Mal'mult'e integr'it'a en la lok'a ekonomi'o, projekt'o tia, kia est'as ProSavana « redukt'as la ter'o'n al simpl'a vend'ebl'a hav'aĵ'o kaj neniel konsider'as ĝi'a'n grav'ec'o'n por la et'a'j vilaĝ'a'j produkt'ant'o'j », klar'ig'as s-ro Olivier De Schutter, eks'a special'a raport'ist'o pri la rajt'o pri nutr'ad'o de la Hom'rajt'o-Konsili'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j [4].

Vast'eg'a (799 000 kvadrat'a'j kilo'metr'o'j) kaj mal'mult'e loĝ'at'a (28 milion'o'j da loĝ'ant'o'j), Mozambiko si'n trud'is kiel esenc'a'n cel'o'n, en tiu mal'util'a impet'eg'o. En 2010, jam, okaz'e de inter'naci'a konferenc'o en Rijado, en Saŭd-Arab'uj'o, la ministr'o pri agr'o'kultur'o José Pacheco antaŭ'e'n'puŝ'is si'a'n land'o'n, for'vend'ant'e si'a'j'n ter'o'j'n kun kvin'dek-jar-daŭr'a'j lu'kontrakt'o'j kontraŭ prez'o de... 1 dolar'o por unu hektar'o :« Tia est'as ni'a prez'o ĉar ni kred'as je la kun'divid'it'a dis'volv'ad'o. Ni dev'as lanĉ'i nov'a'n verd'a'n revoluci'o'n [5]. »

Mal'antaŭ la « modern'ec'o » de sud-sud'a kun'labor'ad'o « je la serv'o de dis'volv'ad'o », ProSavana renvers'as la produkt'o-rilat'o'j'n sur la kamp'ar'o, ŝanĝ'as la et'a'j'n kamp'ar'an'o'j'n en kontrakt'ant'o'j'n de la grand'a'j entrepren'o'j kaj ig'as Mozambikon referenc'o-centr'o de industri'a'j produkt'o'j eksport'end'a'j al la tut'a mond'o. Kre'it'a en 2009 ĉe la G8-kun'ven'o en L’Aquila, en Ital'uj'o, dum privat'a'j diskut'o'j inter la japan'a ĉef'ministr'o Tar'o As'o kaj la brazila prezid'ant'o Luiz Inacio Lul'a da Silva, la projekt'o cel'as re'produkt'i legend'a'n eksperiment'o'n : la trans'form'ad'o, inter la 1970-aj kaj la 1990-aj jar'o'j, de la humid'a tropik'a savan'o Mat'o Gros'o en la ĉef'a region'o produkt'ant'a soj'o'n el la planed'o. En tiu temp'o, la trans'form'ad'o de la brazila Cerrado, « la plej grav'a zon'o de agr'o'kultur'a ekspansi'o en la mond'o », laŭ la patr'o de la verd'a revoluci'o Norm'a'n Borlaug, est'is konduk'it'a help'e de japan'a'j inĝenier'o'j kaj de grav'a financ'ad'o de Tokio. La tri'angul'a kun'labor'ad'o de ProSavana inspir'iĝ'as el ĝi, kun la cel'o dis'volv'i la nord'o'n de la land'o dank'e al brazilaj teknik'ar'o'j, konfid'ant'e al japan'a'j entrepren'o'j la komerc'ig'o'n de la produkt'o'j, apart'e sur la azi'a'j merkat'o'j.

Tuj post si'a lanĉ'o, la projekt'o ricev'is laŭd'o'n de influ'a'j mond'a'j gvid'ant'o'j. En novembr'o 2011, okaz'e de la 4-a Alt'a Forum'o pri efik'ec'o de la help'o en Bus'a'n, Sud-Kore'uj'o, la uson'a Ŝtat-sekretari'in'o Hilary Clinton bon'ven'ig'is la streb'o'n de « tiu'j evolu'ant'a'j land'o'j labor'ant'a'j kun'e por trov'i solv'o'j'n al la komun'a'j defi'o'j ». La magnat'o Bill Gates, kiu konduk'as plur'a'j'n evolu'program'o'j'n en Afrik'o tra la Fond'aĵ'o Bill kaj Melinda Gates, ĝi'n konsider'as kiel « ekzempl'o'n de nov'ig'a partner'ec'o [6] ».

Mal'antaŭ la kulis'o'j de la « nov'ig'a partner'ec'o » aktiv'as GV Agr'o, konsil-kompani'o lig'it'a al la Fond'aĵ'o Getulio Vargas, pens'fabrik'o kaj fam'a instru'ej'o de Brazilo. GV Agr'o est'as estr'at'a de eks'ministr'o pri agr'o'kultur'o Roberto Rodrigues, kiu si'n konsider'as ĉampion'o de la agr'o-industri'a dis'volv'ad'o de la tut'a band'o situ'ant'a inter la tropik'o'j en Afrik'o. Ceter'e, konsil'ant'o por la min'ej'a kompani'o Val'e, kiu el'fos'as karb'o'n en la region'o Tet'e, la eks'ministr'o aper'as kiel diskret'a konsil'ant'o de ProSavana : al li oni ŝuld'as la kompar'o'n inter Mat'o Gros'o kaj la nord'o de Mozambiko, kaj ankaŭ la legend'o'n pri dis'volv'ad'o de unu'kultur'o'j sur tiu'j « ne'ekspluat'at'a'j ter'o'j [7] » Ankaŭ est'as li, kiu organiz'as sur'lok'a'j'n vizit'o'j'n por brazilaj eventual'a'j invest'ist'o'j. Oni ankaŭ ŝuld'as al GV Agr'o la gvid'plan'o'n de ProSavana kaj ties financ'ad'o-mekanism'o'n. Lanĉ'it'a unu'e kun 38 milion'o'j da dolar'o'j kiel komenc'a invest'o ven'ant'a ĉef'e el la japan'a reg'ist'ar'o, la projekt'o ankoraŭ dev'as est'i sub'ten'at'a de por'okaz'a fondus'o nom'it'a Nacala, de kiu oni atend'as al'log'o'n de 2 miliard'o'j da dolar'o'j da privat'a'j invest'o'j. La deklar'it'a cel'o de la fondus'o est'as « kre'i long'daŭr'a'j'n profit'o'j'n por la invest'ist'o'j, stimul'ant'e la lok'a'n kaj region'a'n ekonomi'a'n dis'volv'iĝ'o'n ». Paralel'e, Maput'o kaj Tokio kre'as Fondus'o'n por la evolu'ad'o-iniciat'o ProSavana, cel'e « sub'ten'i divers'a'j'n model'o'j'n de integr'ad'o de la et'a'j agr'o'kultur'ist'o'j ».

La agr'o'kultur'ist'o'j ek'sci'is la nov'aĵ'o'n per la gazet'ar'o

Tiu'j plan'o'j de trans'form'ad'o kaj kamp'ar'a dis'volv'ad'o el'labor'iĝ'as mal'proksim'e de la et'a'j agr'o'kultur'ist'o'j viv'ant'a'j en la region'o. « La unu'a'n foj'o'n, kiam ni aŭd'is pri la program'o, tio est'is en aŭgust'o 2011, okaz'e de intervju'o don'it'a de la ministr'o pri agr'o'kultur'o Pacheco al brazila ĵurnal'o [8] », memor'as s- ro Jeremias Vunjane, direktor'o de la akademi'a Ag'ad'o por dis'volv'ad'o de la kamp'ar'a'j komun'um'o'j (Adecru), asoci'o de Maput'o kiu sub'ten'as la famili'a'n kamp'ar'an'ar'o'n. « Est'is ŝok'o. Ni'a reg'ist'ar'o vend'is al ekster'land'an'o'j i'o'n, pri kio ĝi neniam parol'is al la land'o ! », indign'as tiu eks'ĵurnal'ist'o port'ant'a long'a'n nigr'a'n barb'o'n kaj parol'ant'a kun elokvent'o de predik'ist'o. « Tiu intervju'o mal'ferm'is ni'a'j'n okul'o'j'n. Ni far'is enket'o'j'n kaj kompren'is, ke tem'as pri kadr'o-program'o cel'ant'a mal'ferm'i ni'a'n land'o'n al la agr'o-industri'a'j inter'naci'a'j kompani'o'j ». La enket'o'j ne est'as mal'facil'e konduk'ebl'a'j. En la sam'a artikol'o, brazilaj entrepren'ist'o'j entuziasm'e deklar'as si'n pret'a'j migr'i en la afrik'a'n land'o'n, kie atend'as ili'n rid'ind'a'j lu'prez'o'j. « Mozambiko est'as Mat'o Gros'o mez'e de Afrik'o, kun sen'pag'a'j ter'o'j, mal'mult'a'j hom'medi'a'j obstakl'o'j kaj transport'kost'o'j de var'o'j al Ĉin'uj'o mult'e mal'pli alt'a'j", asert'as s-ro Carlos Ernest'o Augustin, prezid'ant'o de la asoci'o de la koton-produkt'ist'o'j de Mat'o Gros'o.

Kio'n ajn dir'as la parol'ad'o imag'it'a de GV Agr'o kaj ripet'at'a kvazaŭ mantr'o de la gvid'ant'o'j de la projekt'o, la Nacala-koridor'o tamen mal'mult'e simil'as al Cerrado. Ambaŭ teritori'o'j est'as ĉe sam'a latitud'o, sed la zon'o cel'at'a de ProSavana est'as mult'e pli fekund'a, sekv'e pli grav'a por la lok'a kamp'ar'an'ar'o, ol ĝi'a brazila ekvivalent'o. Ĉef'e, mal'e al Mat'o Gros'o, kiu en la 1970-aj jar'o'j, ne est'is tre loĝ'at'a, ĝi en'hav'as kvin milion'o'j'n da hom'o'j, la plej mult'a'j et'a'j agr'o'kultur'ist'o'j, kiu'j produkt'as grand'a'n part'o'n de la nutr'aĵ'o konsum'at'a en la land'o...

Virg'a ter'o... loĝ'at'a de kvin milion'o'j da hom'o'j

En Mozambiko, sam'e kiel en mult'a'j afrik'a'j land'o'j, la ter'o aparten'as al la ŝtat'o kaj ne est'as vend'ebl'a. Tiu fundament'a leĝ'o, al'pren'it'a ĉe la sen'de'pend'ec'o en 1975, est'as garanti'it'a de la konstituci'o de 1990. Laŭ la leĝ'o, la reg'ist'ar'o don'as al la komun'um'o'j aŭ al individu'o'j « rajt'o'n uz'i kaj ekspluat'i la ter'o'n » (direito de us'o e aproveitamento da terra, DUAT) por kultur'i ties machamba, la et'a'j'n agr'o'kultur'a'j'n parcel'o'j'n. Sed, en la kamp'ar'a'j zon'o'j, ne ĉiu posed'as DUAT, dokument'o'n kies grav'ec'o'n kamp'ar'an'o'j oft'e sub'taks'as. Pov'as do okaz'i, ke la ter'o insid'e ŝanĝ'as mastr'o'n.

La Wuacua komun'um'o, situ'ant'a ĉirkaŭ dek kvin minut'o'j'n aŭt'e for de Nakarari, si'a'flank'e bon'e sci'as tio'n. Iu'n tag'o'n en 2012, distrikt'a'j funkci'ul'o'j ven'is por sub'skrib'ig'i dokument'o'j'n al la loĝ'ant'o'j. Kompens'e ili promes'is mon'o'n kaj real'ig'o'n de « social'a'j projekt'o'j ». Sed tem'is pri tut'e ali'a afer'o : la eksplic'it'a rezign'o pri DUAT. « Ili est'is tromp'it'a'j. Oni dir'is al ili, ke ili part'o'pen'os en program'o de kamp'ar'a dis'volv'ad'o kaj oni sub'skrib'ig'is al ili dokument'o'j'n kiu'j'n ili ne kompren'is. Kiel kompens'aĵ'o'n ili ricev'is inter 4 500 kaj 6 000 meticals [60 kaj 80 eŭr'o'j], kaj est'is dev'ig'at'a'j trans'loĝ'iĝ'i », indign'as s-ro Mepoteia. Iom da temp'o post'e, Agromoz – entrepren'o kun miks'a kapital'o brazila kaj portugal'a kun part'o'pren'o de mozambika kompani'o posed'at'a de la eks'prezid'ant'o Armand'o Guebuza – ricev'is naŭ-mil-hektar'a'n koncesi'o'n, sur kiu ĝi kultiv'as ĉef'e soj'o'n. « Ili profit'is el tio, ke grand'a part'o de la ĉi tie'a loĝ'ant'ar'o est'as analfabet'a kaj ke mal'mult'a'j kompren'as la portugal'a'n. » Hodiaŭ, Wuakua est'as fantom'a vilaĝ'o, ĉirkaŭ'at'a de la Agromoz-plant'ej'o'j. Gard'ist'o'j varb'it'a'j de la entrepren'o las'as neniu'n al'proksim'iĝ'i. La nud'a ter'o atend'as est'i pri'sem'at'a. Frap'a est'as la kontrast'o kun la pejzaĝ'o de Nakarari, kie etend'iĝ'as et'a'j parcel'o'j de fazeol'o'j kaj maniok'o, kie kresk'as mang'o'arb'o'j kaj ĉie kur'as infan'a'j band'o'j.

Sen rekt'a lig'o kun ProSavana, la Agromoz-afer'o tamen pri'lum'as la intenc'o'j'n de ties iniciat'ant'o'j. Tra la tut'a region'o, la histori'o de Wuacua kaj de la eks'propriet'ig'o de la ter'o'j dis'vast'iĝ'as per'buŝ'e. Instru'it'a'j de tiu spert'o, la reprezent'ant'o'j de la kamp'ar'an'o'j defi'as la reg'ist'ar'o'n. « Funkci'ul'o'j kun'vok'is ni'n ĉe la distrikt'a sid'ej'o por parol'i pri dis'volv'iĝ'o. Ili far'is bel'a'n prezent'aĵ'o'n per diapozitiv'o'j. Ni met'is demand'o'j'n pri Agromoz, sed ili ne respond'is. Tiam ni for'ir'is », rakont'as s-ro Mepoteia. La Mal'em'a-distrikt'o tiam rapid'e far'iĝ'as la simbol'o de kontest'ad'o, kiu, laŭ'long'e de la monat'o'j, dis'vast'iĝ'as al la tut'a land'o kaj rapid'e trans'pas'as la land'lim'o'j'n.

Inter'naci'a rezist'o-kampanj'o

« Ĉio komenc'iĝ'is per vojaĝ'o al Brazilo », rakont'as s-ro Vunjane. Lern'int'e pri la program'o kaj ties simil'ec'o kun tio, kio okaz'is en Mat'o Gros'o tri'dek jar'o'j'n antaŭ'e, la mozambikaj organiz'aĵ'o'j decid'as mem pri'stud'i la afer'o'n. En novembr'o 2012, kvin'person'a deleg'it'ar'o ek'vojaĝ'as al la brazila kamp'ar'o. La part'o'pren'ant'o'j re'ven'as ŝok'it'a'j. « Ni ir'is cent'o'j'n da kilo'metr'o'j kaj vid'is nur soj'o'kamp'o'j'n. Neniu'n kamp'ar'an'o'n nek kamp'ar'a'n komun'um'o'n », memor'as s-ro Abel Saida, de la kamp'ar'a asoci'o por inter'help'o (Or'am). « La tut'a teritori'o est'as sen'arb'ig'it'a. Neni'u form'o de viv'o rest'as, ĉar la intens'a uz'o de pest'icid'o'j kaj kemi'a'j sterk'o'j kre'is dezert'o'n. La perspektiv'o vid'i ni'a'n ter'o'n trans'form'it'a en pejzaĝ'o tiel mal'plen'a ŝajn'is al ni koŝmar'o. » Dokument'a film'o pri la vojaĝ'o, traduk'it'a en la lok'a'j lingv'o'j, cirkul'as tra tut'a Mozambiko [9].

« Ni decid'is ek'ag'i, ĉar oni daŭr'e rifuz'is don'i al ni inform'o'j'n », klar'ig'as la prezid'ant'o de la region'a sekci'o de UNAC en Nampula, s-ro Costa Estêvao. Fier'e port'ant'e la sign'o'j'n de si'a organiz'aĵ'o – flav'a t-ĉemiz'o kaj basbal'a-kasked'o -, li akr'e kritik'as la reg'ist'ar'o'n. « Ni ne est'as kontraŭ dis'volv'ad'o, sed ni kred'as, ke la agr'o'kultur'ist'o'j dev'as est'i part'o'pren'ant'o'j kaj konsult'it'a'j, li deklar'as. Anstataŭ tio, ili unu'e el'labor'is la tut'a'n plan'o'n sen ni'n inform'i. Kaj ili prov'is trud'i ĝi'n al ni, parol'ant'e pri kamp'ar'a dis'volv'ad'o, sed el'pren'ant'e la ter'o'n el tiu'j, kiu'j kultur'as ĝi'n de jar'dek'o'j. » Sen perd'i la faden'o'n de si'a diskurs'o, li far'as tru'o'j'n en la ter'o'n per rastr'o kaj sem'as maiz'o'n en si'a et'a machamba, per'aŭt'e je du'on'hor'o for de Nampula. « Kiam ni fin'fin'e vid'is la gvid'plan'o'n, ni kompren'is ke tio, kio'n oni propon'is al ni est'as ver'a tromp'o. » Rivel'it'a pro lik'o, la dokument'o el'labor'it'a de GV Agr'o kaj du japan'a'j konsil-agent'ej'o'j, Orient'al Consulting kaj NTC International, konfirm'as la mal'trankvil'o'n. Oni parol'as pri puŝ'i la agr'o'kultur'ist'o'j'n evolu'i de la tradici'a'j praktik'o'j de kultur'o kaj mastr'um'o de la ter'o al intens'a'j agr'o'kultur'a'j praktik'o'j baz'it'a'j sur komerc'a'j sem'o'j, ĥemi'a'j element'o'j kaj privat'a'j propriet'o-dokument'o'j [10] ».

Unu'e nur lok'a mov'ad'o, la mobiliz'ad'o rapid'e ampleks'iĝ'as. En Brazilo, en Japan'uj'o kaj en Mozambiko, la kamp'ar'an'a'j mov'ad'o'j kaj la aocioj kun'divid'as la inforrmojn kaj kun'ord'ig'as la ag'o'j'n. Du'dek tri mozambikaj organiz'o'j skrib'as mal'ferm'a'n leter'o'n al la japan'a, brazila kaj mozambika reg'ist'ar'o'j en kiu'j ili kritik'as « la for'est'o'n de publik'a, larĝ'a, tra'vid'ebl'a kaj demokrati'a debat'o » pri demand'o « tre grav'a soci'e, ekonomi'e kaj hom'medi'e, kun rekt'a influ'o al ili'a'j viv'o'j » [11]. Kvar'dek'o da organiz'aĵ'o'j sub'skrib'as la dokument'o'n kaj cirkul'ig'as ĝi'n. Tiam s-ro Estêvao, de la afrik'a vepr'ej'o est'as send'it'a al la luks'a'j koridor'o'j de la Ĉambr'o de la Reprezent'ant'o'j en Tokio. « Mi est'is invit'it'a renkont'i japan'a'j'n parlament'an'o'j'n. Mi dir'is al ili, ke ni kritik'as ProSavana ĉar tio negativ'e efik'as al ni'a viv'manier'o. »

La manifestaci'o'j, la misi'o'j ekster'land'e, la malfema leter'o, opini'mov'ad'o kiu unu'ig'as la mozambikajn kamp'ar'an'a'j'n organiz'aĵ'o'j'n al tiu'j de Brazilo, al la universitat'an'o'j kaj al la japan'a'j kaj eŭrop'a'j organiz'aĵ'o'j de la civil'a soci'o : ĉio tio fin'e mal'fort'ig'as la projekt'o'n. « La protest'ad'o ating'is ĉiu'j'n provinc'o'j'n. Ni organiz'is karavan'o'j'n por inform'i la komun'um'o'j'n kaj kuraĝ'ig'i ili'n ne akcept'i la mal'plen'a'j'n promes'o'j'n de la ŝtat'funkci'ul'o'j, rakont'as s-ro Vunjane. Tio est'is mal'facil'a. Ni laŭ'ir'is grand'eg'a'j'n distanc'o'j'n. Sed ni gajn'is ekster'ordinar'a'n rezult'o'n : la unu'a'n foj'o'n, la mozambika reg'ist'ar'o est'is dev'ig'at'a aŭskult'i la popol'o'n, kiu laŭt'e kaj klar'e dir'is, ke ĝi ne akcept'os trud'it'a'n dis'volv'o-model'o'n. »

Jes ja, la iniciat'int'o'j de la grandioz'a projekt'o por trans'form'ad'o de la Nacala-koridor'o en nov'a Mat'o Gros'o komenc'as sen'kuraĝ'iĝ'i. Est'ant'e zorg'em'a'j ne aper'i kiel la agent'o'j de nov'a agr'a koloni'ism'o, la japan'o'j la unu'a'j esprim'is dub'o'j'n pri ĝi'a kongru'ec'o. La brazilaj entrepren'ist'o'j, kiu'j est'is vizit'int'a'j la land'o'n invit'it'a'j de GV Agr'o anonc'as, ke ili ne plu interes'iĝ'as. La teknik'ist'o'j de ABC re'ir'as al si'a land'o. Kaj la Fondus'o Nacala, kiu dev'is kolekt'i 2 miliard'o'j'n da dolar'o'j, est'is diskret'e ferm'it'a. ProSavana est'as suspend'it'a.

« La program'o ne est'is kompren'at'a »

« Ni erar'e taks'is la situaci'o'n », konfes'as s-ro Yokayama Hirashi, respond'ec'ul'o de ProSavana ĉe la JICA. Ĉe la sid'ej'o de la agent'ej'o, en modern'a konstru'aĵ'o de la centr'o de Maput'o, la funkci'ul'o honest'e re'kon'as, ke neni'u stud'o de far'ebl'ec'o est'is far'it'a. « Komenc'e, ni pens'is ke ebl'os re'produkt'i la eksperiment'o'n de Mat'o Gros'o. Post'e, ni ek'konsci'is, ke la du kun'tekst'o'j tre mal'simil'as, kaj ke aplik'i ĉi tie la brazil'an dis'volv'o-model'o'n ne taŭg'as . » S-ro Yokoyama nun argument'as pri neces'a « sub'ten'o al la et'a'j produkt'ist'o'j » kaj for'ĵet'as grand'skal'a'n agr'o'kultur'o'n, kio tamen est'is la kern'o de la projekt'o. « Ni nun est'as re'skrib'ant'a'j la ĉef'plan'o'n, kun mekanism'o por konsult'ad'o de la koncern'a'j kamp'ar'an'a'j komun'um'o'j. » GV Agr'o ne plu part'o'pren'as la procez'o'n. La iniciat'int'o'j asert'as, ke ili el'tir'is la lecion'o'j'n kaj propon'as re'pren'i la projekt'o'n ek'de la komenc'o.

Preskaŭ dek jar'o'j'n post si'a oficial'a lanĉ'o ĉe la G8-kun'ven'o de L’Aquila, ProSavana pens'ig'as pri ge'edz'iĝ-pere'o antaŭ eĉ la ceremoni'o. La japan'o'j invest'is tro da mon'o kaj prestiĝ'o por re'tir'iĝ'i, sed la brazil'an'o'j jam for'ir'is. Kaj Maput'o, kiu rev'is trans'form'i la land'o'n en centr'o'n de la afrik'a agr'o'kultur'a industri'o, fin'e dev'as mastr'um'i simpl'a'n kun'labor-plan'o'n, ankoraŭ nur skrib'it'a'n, al kiu ĝi ŝajn'e ne mult'e kred'as...

Sufiĉ'as ir'i al la ministr'ej'o pri agr'o'kultur'o por konstat'i tiu'n skal'o-ŝanĝ'o'n. La sid'ej'o de tio, kio est'is desegn'it'a kiel la plej grand'a agr'o'kultur'a dis'volv'o-projekt'o en Afrik'o est'as re'leg'it'a en la fin'o de du'a'rang'a al'o de la konstru'aĵ'o. En nud'a ĉambr'o, sen komput'il'o nek telefon'o, mal'antaŭ skrib'o'tabl'o sur kiu star'as du mini'flag'et'o'j de Mozambiko kaj Japan'uj'o, sid'as la land'a kun'ord'ig'ant'o de ProSavana. S-ro Antonio Limbau ricev'is la pen'ig'a'n task'o'n ne'i la evident'o'n : « Ni neniam intenc'is eksport'i la brazil'an model'o'n de Cerrado. Ni ĉiam vol'is antaŭ'e'n'ig'i kamp'ar'an'a'n dis'volv'ad'o'n adapt'it'a'n al ni'a land'o, favor'ig'ant'e la et'a'j'n, mez'a'j'n kaj grand'a'j'n entrepren'o'j'n. La nutr'a suveren'ec'o de ni'a popol'o est'as ni'a prioritat'o », li asert'as. Laŭ li, la projekt'o progres'os, « malgraŭ la prokrast'o'j kaj la mis'kompren'o'j ».

Sed, laŭ'long'e de la Nacala-koridor'o, ProSavana simil'as fantom'o'n. Sol'ec'a kvazaŭ katedral'o strang'e ne'kongru'a mez'e de vepr'ej'o, rand'e de Mampula star'as laboratori'o por analiz'o de la grund'o'j, unu el la mal'mult'a'j ent'o'j konstru'it'a'j kadr'e de la plan'o. En la konstru'aĵ'o mal'plen'a kaj trist'a, kelk'a'j student'o'j kaj agronom'o sen'entuziasm'e propon'as montr'i la funkci'ad'o'n de si'a'j aparat'o'j. S-ro Americo Uaciquete, respond'ec'ul'o pri ProSavana en la provinc'o, recit'as la oficial'a'n tez'o'n : « La program'o est'as bon'a, sed ĝi ne est'is kompren'it'a. Ĉio nun est'as halt'ig'it'a. »

Je kelk'a'j hor'o'j da distanc'o, sub la mang'o'arb'o de Nakarari, sufiĉ'as prononc'i la vort'o'n « ProSavana » por ke la viziĝoj esprim'u koler'o'n. « Ili pov'as ven'i mil'foj'e, neniam ili konvink'os ni'n », martel'as s-ro Mocernea. Flank'e de li, s-ro Vunjane, kiu esprim'as si'a'n kontent'o'n pro tiu « histori'a venk'o », montr'iĝ'as tamen si'n'gard'em'a : « La reg'ist'ar'o ŝanĝ'is si'a'n diskurs'o'n. Sed ni rest'as vigl'e atent'a'j, ĉar ĝi re'atak'os. »

Stefano LIBERTI

Ĉi tiu raport'aĵ'o ricev'is stipendi'o'n de la Pulitzer Center on Crisis Reporting. Ĝi est'is far'it'a kadr'e de dokument'a film'o pri la mond'a industri'o de viand'o kaj la soj'o-unu'kultur'o, real'ig'it'a de la aŭtor'o kaj de Enrico Parenti, kiu laŭ'plan'e est'os spekt'ebl'a en aŭtun'o 2018. (http://www.soyalism.com).


La aŭtor'o

Stefano LIBERTI
Ĵurnal'ist'o kaj film'ist'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a

[1] Vd Joan Baxter, « Ruée sur les terres africaines », Le Mond'e diplomatique, januar'o 2010.

[2] Vd. Ward Anseeuw, Liz Ald'e'n Wily, Lorenzo Cotula kaj Michael Taylor, « Land rights and the rush for land. Findings of the glob'al commercial pressures on land research project », International Land Coalition, Romo, 2012.

[3] Vd. la daten-bank'o'n Land Matrix, www.landmatrix.org

[4] Olivier De Schutter, « How not to think of land-grabbing : Three critiques of larg'e-scale investments in farmland », The Journal of Peasant Studies, vol. 38, n-o 2, Routledge, Abingdon (Brit'uj'o), 2011.

[5] Vd. Main-bass'e sur la terre. « Land grabbing » et nouveau colonialisme, Ru'e de l’échiquier, Parizo, 2013.

[6] (Ju'n Hongo, « Od'a transforming Mozambique », The Japan Times, Tokyo, 6-a de januar'o 2012.

[7] Vd. Alex Shankland kaj Euclides Gonçalves, « Imagining agricultural development in South-South Cooperation:The contestation and transformation of ProSavana », World Development, vol. 81, Amsterdamo, maj'o 2016.

[8] Patrícia Campos Mello, « Moçambique oferece terra à soj'a brasileira », Folha de São Paulo, 14-a de aŭgust'o 2011

[9] Fac'e ocultado ProSavana, 7-a de oktobr'o 2013, www.youtube.com

[10] « Leaked ProSavana masterplan confirms worst fears », 30-a de april'o 2013, www.grain.org

[11] « Op'e'n letter from Mozambican civil society organisations and movements to the presidents of Mozambique and Brazil and the Prim'e Minister of Japan », 3-a de juni'o 2013, www.grain.org



Akcept'ej'o >> 1a maj'o 2018

Milit'a'j sukces'o'j, geopolitik'a kap'romp'il'o

Kio'n Rusio vol'as en Proksim-Orient'o ?


Decid'int'e milit'e inter'ven'i en Sirio en septembr'o 2015, Moskvo sav'is la reĝim'o'n de S-ro Baŝar Al-Assad kaj ebl'ig'is al li re'pren'i la plej grand'a'n part'o'n de la perd'it'a teritori'o. De nun Kreml'o prov'as trud'i si'a'n ide'o'n pri politik'a solv'o, dum ĝi gard'as ekvilibr'o'n en si'a'j rilat'o'j kun ĉiu'j part'o'pren'ant'o'j sur la teren'o : Okcident'ul'o'j, Turk'o'j, Israel'an'o'j, Saud'an'o'j, kaj ankaŭ Iran'an'o'j.



de  Nikolaï KOŽHANOV

La milit'a inter'ven'o de Rusio en Sirio ne est'is evident'aĵ'o. Dum la unu'a jar'o de la konflikt'o (2011-2012), Kreml'o opini'is, ke la reĝim'o de S-ro Baŝar Al-Assad trans'pas'os la tempest'o'n, sub kondiĉ'o de protekt'o kontraŭ ekster'land'a'j en'miks'iĝ'o'j. Jen iluzi'o, kiu formal'aper'is laŭ la pli'grav'iĝ'o de batal'o'j. Tiam Moskvo prov'is ebl'ig'i kompromis'o'n inter Damasko kaj la "inter'naci'a komun'um'o". La Rusiaj reg'ant'o'j tiel komenc'is star'ig'i disting'o'n inter S-ro Al-Assad kaj la Siria ŝtat'o. Instru'it'a'j de la dis'romp'iĝ'o de Libio post la fal'o de la reĝim'o de Muammar Khadafi en 2011, ili unuaecigis la protekt'o'n de la Siriaj instituci'o'j. Sed sam'temp'e ili daŭr'e opini'is, ke nur S-ro Al-Assad pov'as mal'help'i dis'ig'o'n de la Siria ŝtat'o. Tio tamen ne signif'is, ke ili etern'e lig'iĝ'os al ĝi'a estr'o.

La Rusiaj reg'ant'o'j neniam met'is komplet'a'n fid'o'n sur S-ro'n Al-Assad. Ili ne forges'is, ke tuj post si'a en'posten'iĝ'o, li prov'is proksim'iĝ'o'n kun Eŭrop'o kaj apart'e Franci'o. Nur kiam tiu prov'o mal'sukces'is, precip'e pro la Siria ĉe'est'o en Libano, li turn'iĝ'is al Rusio. Ili ankaŭ memor'as, ke en la jar'o'j 1990-aj kaj 2000-aj Damasko tut'e pri'fajf'is la pet'o'j'n de Moskvo pri la Ĉeĉen'a'j ribel'ul'o'j, kiu est'is fuĝ'int'a'j en Sirion post okaz'ig'o de atak'o'j kontraŭ Rus'a'j soldat'o'j kaj civil'ul'o'j. Tial Moskvo rest'as si'n'gard'em'a en si'a partner'iĝ'o. S-ro Vladimir Putin deklar'is en parol'ad'o de juli'o 2016, ke li ne vol'as, fid'ant'e reĝim'o'n, kiu pov'as ŝanĝ'i si'a'n alianc'o'n iam ajn, re'far'i la sam'a'n erar'o'n, kiel en Egipti'o : en juli'o 1972, Anuar Al-Sadate for'pel'is plur'a'j'n mil'o'j'n da Sovet'a'j konsil'ist'o'j por mark'i si'a'n romp'o'n kun USSR.

En septembr'o 2015, la maltranviliĝo de Kreml'o pri la ebl'ec'o de plu'viv'o de la Damaska reĝim'o pli'grav'iĝ'is pro la radikal'iĝ'o de la Siria opon'ant'ar'o, kaj ĝi'a'j teren'a'j progres'o'j. Tiam ĝi tim'is tuj'a'n frakas'iĝ'o'n de la reĝim'o.

S-ro Putin opini'is, ke la help'o milit'ist'a, teknik'a kaj ekonomi'a, kiu est'is don'at'a al la Siria reĝim'o, nur pli'long'ig'os ĝi'a'n agoni'o'n sen sav'i ĝi'n. Rekt'a kaj daŭr'a milit'ist'a inter'ven'o est'is do por li prefer'ind'a al la du jen'a'j scen'ar'o'j : sub'ten'i S-ro'n Al-Assad per punkt'a'j kaj mult'e'kost'a'j milit'ist'a'j inter'ven'o'j, aŭ las'i li'a'n reĝim'o'n frakas'iĝ'i. De'nov'e la Rus'a'j reg'ant'o'j motiv'is si'a'n elekt'o'n referenc'e al la Libia kaj Iraka antaŭ'aĵ'o'j, du land'o'j en kiu'j, laŭ ili, la fal'o de la reg'ant'a reĝim'o neniel pli'bon'ig'is i'o'n ajn. Por ili, Sirio ne dev'is est'iĝ'i nov'a ĝihad'ist'a nest'o en tiu region'o.

Long'e antaŭ septembr'o 2015, Kreml'o atent'ig'is la "inter'naci'a'n komun'um'o'n" pri tia risk'o. Komenc'e, tiu'j deklar'o'j ĉef'e est'is komunik'a kampanj'o, kiu prezent'is la Okcident'o'n, kiel tumult'o'kre'ant'o'n en Proksim-Orient'o. Sed tia minac'o iĝ'is real'a en 2015, kiam kresk'ant'a nombr'o de fremd'a'j batal'ant'o'j ven'int'a'j el Eŭrop'o, Rusio, Kaŭkazio kaj centr'a Azi'o ŝvel'ig'is la rot'o'j'n de Organiz'o de la Islam'a Ŝtat'o (OIŜ) kaj de ali'a'j islam'ist'a'j grup'o'j en Sirio kaj Irako. Laŭ la Rus'a'j sekur'ec'o'serv'o'j kaj sen'de'pend'a'j analiz'ist'o'j, en 2015, ĉirkaŭ dek du mil rus'lingv'a'j batal'ant'o'j de'ven'int'a'j de Nord-Kaŭkazio, de la ceter'o de Rusio kaj de Ĉeĉen'a'j komun'um'o'j el fremd'a'j land'o'j batal'is en Sirio flank'e de divers'a'j islam'ist'a'j grup'o'j, kiel Front'o Al-Nosra kaj Ahrar Al-Ŝam. Pli'e, tiu'j arm'it'a'j grup'o'j en'hav'is cent'o'j'n da hom'o'j ven'int'a'j el Azerbajĝano kaj el eks'sovet'a'j respublik'o'j de centr'a Azi'o, kiel Taĝiki'o kaj Uzbeki'o. Ne ĉiu'j ident'ig'is si'n kun la cel'o'j de OIŜ kaj Front'o Al-Nosra. Por iu'j, la milit'o en Sirio est'is ĉef'e trejn'ad'o por la batal'o'j far'end'a'j en ili'a propr'a land'o.

Unu el la ĉef'a'j cel'o'j de la Rus'a inter'ven'o en Sirio est'is la re'star'ig'o de milit'ist'a kaj politik'a kapabl'ec'o'j de la reĝim'o. Tial, la aer'bomb'ad'o'j tuj cel'is ĉiu'n grup'o'n pov'ant'a'n est'i serioz'a minac'o por Damasko, inkluziv'e tiu'j'n, kiu'j ne est'is radikal'a'j islam'ist'o'j aŭ kiu'j ne est'is taks'it'a'j "teror'ist'o'j" de la Okcident'ul'o'j. Sed Kreml'o tio'n neniam agnosk'is, kaj daŭr'e asert'as, ankoraŭ nun, ke ĝi cel'is nur "teror'ist'o'j'n", inter kiu'j, tiu'j'n de OIŜ.

Rapid'eg'e la al'ven'o de la Rus'a aviad'il'ar'o ating'is du cel'o'j'n. Unu'e ĝi pli'ig'is la long'daŭr'a'n viv'esper'o'n de la reĝim'o. Du'e ĝi mal'ebl'ig'is la kre'o'n far'e de la okcident'a'j arme'o'j de sen'aviad'il'a zon'o, kaj mal'facil'ig'is eventual'a'n rekt'a'n inter'ven'o'n de ili kontraŭ la lojal'a'j trup'o'j. Sam'temp'e, inter'ŝanĝ'ant'e inform'o'j'n kaj prov'ant'e kun'ord'ig'i si'a'j'n milit'ist'a'j'n streb'o'j'n kun ali'a'j land'o'j, inter ili Uson'o, Kreml'o daŭr'e reklam'is la ide'o'n de grand'a koalici'o kontraŭ OIŜ inkluziv'ant'a ankaŭ la Siri'an reĝim'o'n, tiel ĉes'ig'ont'e la inter'naci'a'n izol'ad'o'n de S-ro Al-Assad. Instal'int'e si'a'n aer'arme'o'n en la baz'o de Hmeimin, sud'orient'e de la urb'o Ladikija, Rusio ankaŭ pli'fort'ig'is si'a'n diplomati'a'n pozici'o'n, tiel montr'int'e ke neni'u decid'o pri Sirio pov'os mal'atent'i ĝi'a'n opini'o'n.

Tiel ĝi cel'is i'o'n ja pli ambici'a'n ol la tuj'a'n sav'o'n de la reĝim'o. Cert'e, ĝi unu'e pretend'is ĉes'ig'i la milit'o'n organiz'ant'e naci'a'n dialog'o'n inter la reĝim'o kaj la opon'ant'a'j grup'o'j (krom radikal'a'j islam'ist'o'j kaj grup'o'j de fremd'a'j batal'ant'o'j). Tamen ĝi ankaŭ prov'is lanĉ'i la re'amik'iĝ'a'n procez'o'n per si'a'j propr'a'j kondiĉ'o'j, kiu'j inkluziv'as la tut'ec'o'n de la Siria teritori'o kaj la kre'o'n de koalici'o kontraŭ OIŜ, kiel asert'is S-ro Putin en la ĝeneral'a asemble'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j en septembr'o 2015. Moskvo ankaŭ postul'is la konserv'o'n de la Siriaj ŝtat'a'j instituci'o'j kaj koncept'is la trans'form'ad'o'n de la reĝim'o nur kadr'e de la jam ekzist'ant'a'j konstituci'a'j regul'o'j. En 2016, S-ro Putin daŭr'e insist'is pri la pac'procez'o, esperant'e i'a'n divid'o'n de la reg'potenc'o inter la nun'a reĝim'o kaj la "san'a'j" er'o'j de la opon'ant'ar'o. La for'pel'o de S-ro Al-Assad ne plu pov'is est'i antaŭ'kondiĉ'o por la komenc'o de naci'a dialog'o.

La fal'o de Aleppo en decembr'o 2016, don'is al Rusio la cert'ec'o'n, ke ĝi pov'as direkt'i la okaz'ont'aĵ'o'j'n en Sirio kaj la tut'a region'o. Eĉ la ŝanĝ'iĝ'o de la Uson'a politik'a pejzaĝ'o post la elekt'o de S-ro Donald Trump ne difekt'is tiu'n konvikiĝon. En 2017, Moskvo opini'is unu el si'a'j ĉef'a'j cel'o'j jam ating'it'a : sav'i la reĝim'o'n kaj ebl'ig'i al ĝi la re'pren'o'n de iu'j teritori'a'j zon'o'j. Malgraŭ tio, ĝi ankoraŭ ne fin'is la afer'o'n. Ĝi pov'os re'hejm'ig'i si'a'j'n trup'o'j'n nur per la fin'o de politik'a'j inter'trakt'ad'o'j, por nun daŭr'e konjekt'a'j.

Kreml'o don'as al si la bon'a'n rol'o'n

Por tiu plan'o, est'is antaŭ'met'it'a la ide'o de nov'a platform'o por inter'trakt'ad'o nom'it'a Astan'a (el la nom'o de la Kazaĥ'a ĉef'urb'o, kie okaz'is la unu'a'j kun'ven'o'j), kiu ebl'ig'as pri'diskut'i milit'paŭz'o'n inter Damasko kaj la opon'ant'ar'o, tiel flank'pas'ant'e la procez'o'n star'ig'it'a'n en Ĝenevo de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j. La komenc'iĝ'o de rekt'a dialog'o kun Turk'a'j kaj Iranaj reprezent'ant'o'j - grav'a'j lok'a'j ag'ant'o'j, kiu'j antaŭ'e ne part'o'pren'is la inter'trakt'ad'o'j'n - progres'ig'is la ide'o'n de diplomat'a solv'o por la konflikt'o.

La Rus'a strategi'o ŝanĝ'iĝ'is kun la fal'o, fin'e de 2017, de la ĉef'a'j milit'pozici'o'j de OIŜ. En decembr'o, S-ro Putin eĉ ordon'is nov'a'n part'a'n re'tir'iĝ'o'n far'e de Rusio. Sed Kreml'o ne iluzi'iĝ'as : ĝi sci'as, ke OIŜ est'as dis'romp'it'a sed ne tut'e detru'it'a, ke la en'land'a milit'o ne ĉes'is, kaj ke li dev'os daŭr'ig'i si'a'n milit'sub'ten'o'n se ĝi vol'as gard'i la reg'ad'o'n de S-ro Al-Assad. En tia situaci'o, ĝi ja intenc'as konserv'i milit'a'n ĉe'est'o'n en la land'o, des pli, ke la nun'a faz'o de la konflikt'o ne postul'as mult'a'j'n soldat'o'j'n sur la teren'o. Kiam part'o de la trup'o'j est'is re'hejm'e'n'ig'it'a'j, tem'is ĉef'e pri deĵor'ŝanĝ'o por adapt'i la milit'ist'a'n ĉe'est'o'n al la real'a'j bezon'o'j. Ceter'e, la antaŭ'a'j anonc'o'j pri re'tir'iĝ'o montr'is, ke la Rus'a arme'o ĉiam pov'as pli'ig'i si'a'n taĉment'o'n, kiam la situaci'o postul'as tio'n.

La anonc'o pri re'tir'iĝ'o hav'is funkci'o'n pli politik'a'n ol milit'a'n. Tuj antaŭ la prezident'a balot'ad'o de mart'o 2018, S-ro Putin zorg'is montr'i iu'j'n sukces'o'j'n sur la inter'naci'a scen'ej'o. Dum la okcident'a'j land'o'j pli'daŭr'ig'is ekonomi'a'j'n pun'o'j'n kontraŭ Rusio en sen'ŝanĝ'a situaci'o en Ukrainio, Proksim-Orient'o est'is unu el la sol'a'j lok'o'j, kie Kreml'o pov'as pretend'i frukt'o'don'a'n ekster'a'n politik'o'n. Sen'ĉes'e asert'ant'e, ke la ĉe'est'o de Rus'a'j trup'o'j est'as nur por'temp'a, Moskvo ankaŭ don'is al si la bon'a'n rol'o'n, kiam la Uson'a ŝtat'sekretari'o Rex Tillerson est'is plan'ant'a gard'i daŭr'a'n Uson'a'n ĉe'est'o'n en la nord-orient'a Sirio.

Nun la Rus'a'j diplomat'o'j ĉef'e diskut'as kun si'a'j sam'rang'ul'o'j de land'o'j, kiu'j hav'as rekt'a'n influ'o'n sur la Siria teren'o, kiel Irano, Turki'o, kaj Saud-Arabi'o. Dum la vizit'o en Moskvo de la Saud-Arabi'a reĝ'o Salm'a'n Be'n Abdelaziz Al-Saud, en oktobr'o 2017, Rusio instig'is li'n por kre'i unu'ig'it'a'n opon'ant'a'n grup'o'n, kiu reprezent'us la fort'o'j'n mal'amik'a'j'n al S-ro Al-Assad dum la inter'trakt'ad'o de Ĝenevo. Sam'temp'e Kreml'o intens'ig'as si'a'j'n diskut'o'j'n kun Teherano kaj Ankar'o por debat'i pri Afrin kaj Idlib, kaj ankaŭ pri la est'ont'a'j mal'akr'iĝ'int'a'j zon'o'j. Moskvo prov'as ankaŭ trankvil'ig'i tiu'j'n du ĉef'urb'o'j'n, kiu'j dub'as pri ĝi'a dev'ont'iĝ'o al si'a'j partner'o'j. La 14-an de novembr'o 2017, la Rusia ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, S-ro Sergej Lavrov, tiel insist'e asert'is la prav'ec'o'n de la Irana milit'ist'a ĉe'est'o en Sirio, sign'o por Teherano, ke la kun'labor'o kun Irano tiel grav'as por Moskvo, kiel tiu, kiu'n ĝi hav'as kun Israelo.

Oficial'e, Rusio kondamn'is la arme'a'n operac'o'n lanĉ'it'a'n de Turki'o komenc'e de januar'o 2018 kontraŭ Arab-Kurd'a'j milit'fort'o'j en la region'o de Afrin. Fakt'e, ĝi mal'ferm'is la ĉiel'o'n al ĝi'a'j aviad'il'o'j kaj don'is si'a'n konsent'o'n, laŭ ne'formal'a inter'konsent'o kun Turki'o : ĉi last'a pov'as liber'e ag'i en la region'o de Afrin, kondiĉ'e, ke ĝi ne kontraŭ'star'as la antaŭ'ir'o'n de la Siriaj milit'fort'o'j en la zon'o'j de Idlib kaj de Gĥouta, last'a milit'pozici'o de la ribel'ul'o'j en la Damaska antaŭ'urb'o. La sukces'o de tiu operac'o ankaŭ hav'is la avantaĝ'o'n, ke ĝi iom pli mal'proksim'ig'is Turki'o'n el Uson'o kaj ali'a'j land'o'j de NATO, kiel Franci'o, kiu'j sub'ten'as la Arab-Kurd'a'j'n milit'fort'o'j'n.

Atak'o de sold'ul'o'j

Malgraŭ la Uson'a'j, Brit'a'j kaj Franc'a'j bomb'ad'o'j de april'o 2018 kontraŭ Siriaj arme'a'j instal'aĵ'o'j, Moskvo opini'as, ke nek Eŭrop'a Uni'o, nek Uson'o lud'as decid'ig'a'n rol'o'n. La Rus'a'j strateg'o'j opini'as, ke tiu'j ag'ant'o'j ne montr'is ver'a'n vol'o'n por inter'ven'i en la Siriaj afer'o'j sur la teren'o. Dum la renkont'o inter S-ro Putin kaj S-ro Trump, kiu okaz'is en Vjetnami'o en novembr'o 2017, Rusio akir'is de Vaŝington'o tio'n, kio'n ĝi esper'is : la cert'ig'o'n, ke Uson'o agnosk'as S-ro'n Al-Assad, kiel rajt'a'n prezid'ant'o'n de Sirio, ke ĝi respekt'os la princip'o'n de la tut'ec'o de la Siria teritori'o, kaj la princip'o'n de mal'akr'iĝ'end'o inter la konflikt'ant'o'j, kaj ke ĝi daŭr'e sub'ten'os la Ĝenev'an procez'o'n. Inter'ŝanĝ'e, S-ro Putin sekv'is la vol'o'n de si'a partner'o, kiu antaŭ'ec'e met'as la lukt'o'n kontraŭ teror'ism'o en la region'o. En ili'a komun'a deklar'o, Rusio tiel konfirm'is si'a'n vol'o'n batal'i kontraŭ OIŜ ĝis fin'a venk'o, kun help'o de Uson'o. Sum'e, Moskvo konsent'os diskut'i pri la est'ont'o de Sirio, preter la tem'o'j debat'it'a'j en Vjetnami'o, nur kiam Uson'o intenc'os pli inter'ven'i en la intern'a Siria politik'o.

Ĝis nun Rusio kaj Uson'o atent'as evit'i rekt'a'n kolizi'o'n en Sirio. Tamen tiu si'n'ten'o iĝ'as mal'facil'e daŭr'ig'ebl'a. Tiel, en februar'o 2018, Rus'a'j sold'ul'o'j, kun'labor'ant'a'j kun la Siriaj milit'fort'o'j, prov'is pren'i petrol'kamp'o'n ekspluat'at'a'n de la firma'o Conoco kaj reg'at'a'n de la Kurd'a'j milit'fort'o'j apud la urb'o De'ir-Ezzor, ĉe la bord'o'j de Eŭfrat'o. Kreml'o asert'as, ke ĝi ne aprob'is tiu'n operac'o'n, kiu est'is, laŭ'dir'e, iniciat'o de Damasko kaj de la Rus'a entrepren'o Euro Pol'is, lig'it'a al afer'ist'o Evgeni Prigoĵin. Laŭ inform'o'j publik'ig'it'a'j en la Rus'a gazet'ar'o, tiu entrepren'o de milit'ist'a'j kontrakt'ul'o'j sub'skrib'is kontrakt'o'n kun Damasko por "liber'ig'i" per'e de sold'ul'o'j la lok'a'j'n petrol'kamp'o'j'n inter'ŝanĝ'e kun kontrakt'o'j en la Siria petrol'a sektor'o, Euro Pol'is tiel akir'ont'a kvar'on'o'n de la krud'aĵ'o el'tir'at'a de tiu'j kamp'o'j.

Sed Moskvo ne pov'is ne'sci'i la ven'ont'a'n atak'o'n. La Rus'a'j milit'fort'o'j en Hmeimin ricev'is inform'o'j'n el Kurd'a'j kaj Uson'a'j batal'ant'o'j pri koncentr'iĝ'o de milici'an'o'j, sold'ul'o'j kaj Siriaj milit'fort'o'j apud la petrol'kamp'o. Tamen ili far'is neni'o'n por mal'help'i la operac'o'n, pro almenaŭ tri kial'o'j : ili vol'is test'i la Uson'a'n re'ag'ec'o'n en Sirio, ili vol'is prov'i la milit'ist'a'n kapabl'ec'o'n de la Kurd'o'j, kaj fin'e, okaz'e de sukces'o, la re'pren'o de la petrol'kamp'o kaj la mon'flu'o, kiu'n ĝi kre'us, est'us pli'fort'ig'ont'a la Damask'an reĝim'o'n.

Sub'ten'ant'e la Kurd'o'j'n, la Uson'a aviad'il'ar'o fin'ig'is tiu'n atak'o'n, plur'a'j dek'o'j da Rus'a'j atak'ant'o'j mort'is pro la Uson'a'j bomb'o'j.

La sukces'a kontraŭ'atak'o de Uson'o vol'is el'montr'i al Rusio, ke, mal'e al tiu de S-ro Barack Obama, la administraci'o de S-ro Trump est'as pret'a defend'i si'a'j'n interes'o'j'n. Ne pro hazard'o, de'post februar'o 2018, Rusio evit'is ĉi'a'n ajn provok'o'n al Uson'o, eĉ se Rusio minac'as liver'i misil'o'j'n S-300 al Damasko. El tiu vid'punkt'o, la bomb'ad'o'j far'e de Uson'o, Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o kaj Franci'o, deklar'it'a'j pas'int'a'n april'o'n respond'o al supoz'it'a Siria trans'pas'o de la "ruĝ'a lini'o" de uz'o de kemi'a'j arm'il'o'j, cel'is ankaŭ re'memor'ig'i al Rusio, ke ĝi ne est'as la sol'a fort'o, kiu decid'as la situaci'a'n evolu'o'n sur la teren'o.

Nikolaï KOŽHANOV


La aŭtor'o

Nikolaï KOŽHANOV
Docent'o pri politik'a ekonomi'o de Mez-Orient'o ĉe la Eŭrop'a Universitat'o de Sankt-Peterburgo kaj asoci'at'a esplor'ist'o en la program'o Rus'uj'o-Eŭrazi'o de la Reĝ'a Institut'o pri (...)
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Pragmat'a alianc'o inter Moskvo kaj Teherano



Traduk'it'a de:
Thierry TAILHADES
el la Franc'a

30185

Akcept'ej'o >> 1a maj'o 2018

Maj'o, ocean'o da esper'o


de  Serge HALIMI

En La Viv'o de popol'o tiu moment'o est'as valor'eg'a. La kovr'il'o de la soci'a'j leĝ'o'j lev'iĝ'as. Subit'e la rezignaci'o, la kutim'o'j est'as pri'pens'at'a'j kaj pri'dub'at'a'j. La "river'eg'o da griz'a'j urb'o'j sen esper'o de ocean'o" [1] renkont'as ali'a'j'n, hel'iĝ'as ; kaj ĉiu'j ating'as la mar'o'n. La "kial ne ?" anstataŭ'as la "est'as tiel !". Kontaĝ'a'j ribel'a'j mov'ad'o'j - antaŭ kvin'dek jar'o'j oni ankoraŭ ne parol'is pri "konverĝ'o de la batal'o'j" - memor'ig'as, ke la histori'o ankoraŭ ne fin'iĝ'is, ke la re'form'o'j kaj revoluci'o'j, kiu'j form'is ĝi'n, oft'e vol'is abol'i la dev'o'n obe'i kaj sub'iĝ'i.

En Maj'o de 1968 la ĝeneral'a'n prov'lud'o'n ne sekv'is premier'o. Ribel'a mov'ad'o mark'it'a de unu el la plej grand'a'j labor'ist'a'j strik'o'j de la hom'ar'o eĉ makul'is la post'a'j'n, ĉar ĝi'a'j en la komunik'il'o'j plej prezent'at'a'j reprezent'ant'o'j est'is sam'temp'e tiu'j, kiu'j est'is plej de'voj'iĝ'int'a'j. Jacques Sauvageot, la tiam'a student'a gvid'ant'o, kiu en la last'jar'a oktobr'o mort'is, est'is mal'e unu el la plej hel'a'j vizaĝ'o'j de la mov'ad'o de Maj'o, kaj sekv'e ne uz'ebl'a por fremd'a'j cel'o'j. Li vid'is en la mov'ad'o de Maj'o 68 la "produkt'o'n de kolektiv'o'j ag'ant'a'j laŭ princip'o, kiu trans'ir'is la individu'ec'o'j'n." [2] Li memor'ig'is, ke la tiam'a'j ribel'ul'o'j pens'is pri for'ig'o de la kapital'ism'o, demand'o kiu'n, je li'a bedaŭr'o, "nun nur mal'mult'a'j hom'o'j lev'as". Li'a'j kamarad'o'j kaj li rifuz'is "modern'ec'o'n" baz'it'a'n sur raci'ig'o de la labor'o anstataŭ sur ĝi'a dis'divid'o aŭ sur tiu de la riĉ'aĵ'o'j. La tut'mond'ig'o, kiu'n ili aspir'is, cel'is la "neces'a'n dis'volv'ad'o'n de la inter'naci'a solidar'ec'o", ne la ĉiam pli rapid'a'n cirkul'ad'o'n de var'o'j. Fin'e, en Maj'o 68 ili batal'is kontraŭ potenc'o, kiu jam tiam vol'is "far'i la universitat'o'n profit'ig'a entrepren'o". [3]

Tia'j memor'ig'o'j relativ'ig'as la nov'a'n domin'ant'a'n retor'ik'o'n, laŭ kiu ĉiu'j politik'a'j al'front'iĝ'o'j est'u vid'at'a'j kiel kontraueco inter kultur'a progres'ism'o en la kolor'o'j de Maj'o 68 - kiu'n en'karn'ig'us s-ro Emmanuel Macron, s-in'o Angel'a Merkels-ro Justin Trudeau - kaj "mal'liberal'a demokrati'o" laŭ la hungar'a manier'o. Ĉar, trans ili'a'j mal'sam'a'j trajt'o'j, la plur'ism'o de la mal'ferm'it'a'j soci'o'j kaj la naci'ism'a aŭtoritat'ec'o hav'as la sam'a'n cel'o'n daŭr'ig'i la ekonomi'a'n sistem'o'n kaj la rilat'o'j'n de domin'ad'o, kiu'j'n ĝi implic'as. [4] Prezent'i la franc'a'n prezid'ant'o'n kiel inter'naci'a'n simbol'o'n de demokrati'a moder'ec'o kontraŭ la "ekstrem'o'j", tamen est'as apart'a paradoks'o en moment'o, kiam li al'front'as la sindikat'o'j'n, en'danĝer'ig'as la azil'rajt'o'n kaj ŝajn'as hav'i la ĉef'a'n ambici'o'n ke "jun'a'j franc'o'j dezir'u far'iĝ'i miliard'ul'o'j".

S-ro Macron vol'is memor'ig'i la Maj'o'n 68. Tia fest'o hav'us senc'o'n, sed kontraŭ la "mal'nov'a mond'o", kiu'n li reprezent'as ; tiu kiu, kvin'dek jar'o'j'n post'e, ankoraŭ memor'as si'a'n tim'o'n kaj vol'as komplet'ig'i si'a'n venĝ'o'n.

Serge HALIMI.


La aŭtor'o

Serge HALIMI


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Por la kriz'o de la merkat'o, rimed'o'j de merkat'o ...

La por'uson'a obsed'o

Ide'o'j ek'de nun konsider'at'a'j "natur'a'j"

Kript'a kot'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] René Crevel, Détours, La Nouvelle Revu'e Franc,aise, Parizo, 1924.

[2] "Mémoire combattante : quelques écrits de Jacques Sauvageot", Contretemps, n-ro 37, Parizo, april'o 2018.

[3] Laŭ la vort'o'j de la rektor'o Je'a'n Capelle analiz'ant'e reg'ist'ar'a'n plan'o'n de 1966 pri la sistem'o de super'a instru'ad'o.

[4] Vd Pierre Rimbert, "De Varsovio al Vaŝington'o, invers'it'a Maj'o 68", Le Mond'e diplomatique en Esperant'o, januar'o 2018.


Akcept'ej'o >> 1a maj'o 2018

La Latin-amerik'a'j mastr'o'j pren'as la reg'ad'o'n


En Latin-Amerik'o la entrepren'estr'o'j kaper'as la plej alt'a'j'n ekzekutiv'a'j'n funkci'o'j'n : prezid'ant'ec'o'n en Peruo, Ĉilio, Paragvajo, Argentino... Esplor'o konfirm'as la nun'a'n eg'a'n super'ĉe'est'o'n de ekonomi'a'j elit'o'j en'e de la leĝ'far'a potenc'o.



de  Miguel SERNA

En Peruo, S-ro Pedro Pablo Kuczynski, entrepren'estr'o elekt'it'a kiel prezid'ant'o en 2016 kaj dev'ig'it'a demisi'i pro skandal'o pri korupt'ad'o, est'is anstataŭ'ig'it'a la 23-an de mart'o 2018 de S-ro Martìn Albert'o Vizcarra, ankaŭ entrepren'estr'o. Sam'a scen'ar'o antaŭ baldaŭ kvar jar'o'j en Panam'o, kie la mastr'eg'o Ju'a'n Carlos Varela post'ir'is la mastr'eg'o'n Ricardo Martinelli. Kaj post Meksikio, kie la lok'a estr'o de Coca-Col'a, S-ro Vicente Fox prezid'ant'is de 2000 ĝis 2006, jen Ĉilio, kiu re'elekt'as la afer'ist'o'n Sebastián Piñera, kiu jam hav'is la plej alt'a'n funkci'o'n inter 2010 kaj 2014. Ĉu la prezid'ant'o de Argentino ? Afer'ist'o, S-ro Mauricio Macri, elekt'it'a en 2015. Ĉu en Paragvajo ? Ali'a, S-ro Horaci'o Cartes fin'as si'a'n mandat'o'n...

En Latin-Amerik'o, la al'ven'o de entrepren'estr'o'j al plej alt'a'j ekzekutiv'a'j funkci'o'j est'as fenomen'o tiel nov'a, kiel oft'a. Dum la trans'ir'a'j faz'o'j, kiu'j sekv'is la diktatur'o'j'n en la jar'o'j 1980-aj, la mastr'ar'o diskret'iĝ'is pro si'a sub'ten'o al la milit'ist'a'j reĝim'o'j de la jar'o'j 1970-aj. Est'is ne'util'e, ceter'e, tro ekscit'iĝ'i, ĉar la nov'al'ven'int'a'j demokrati'o'j adopt'is fundament'a'n princip'o'n : ne kontest'i la merkat'a'n ekonomi'o'n nek la super'a'n interes'o'n de la entrepren'o'j'n.

La du'a cikl'o de nov'liberal'a'j re'form'o'j, dum la jar'o'j 1990-aj, facil'ig'is la re'konker'o'n de la politik'a kamp'o far'e de la privat'a sektor'o, apart'e per la al'ven'o de entrepren'estr'o'j al grav'a'j posten'o'j de la publik'a administraci'o, eĉ foj'e per balot'ad'o. En iu'j lok'o'j la mastr'ar'o sukces'is organiz'i intim'a'n proksim'iĝ'o'n kun grav'a'j person'o'j korp'ig'ant'a'j la dekstr'a'n Latin-Amerik'a'n popol'ism'o'n : ekzempl'e S-ro'j Albert'o Fujimori en Peruo kaj Carlos Menem en Argentino.

De post la last'a'j 1990-aj jar'o'j, tri faktor'o'j mal'fort'ig'is la tradici'a'n ekonomi'a'n sektor'o'n kaj dev'ig'is ĝi'n taktik'e retro'paŝ'i : la kriz'o'j, precip'e tiu'j de 1998 kaj 2001, la al'flu'o de fremd'a'j kapital'o'j, ĉef'e per privat'ig'o'j, kaj la al'ven'o en reg'ad'o'n de progres'ist'a'j reg'ist'ar'o'j (Venezuelo, Brazilo, Argentino, Bolivio, Ekvadoro, ktp...). Sed la nun'a situaci'o de'nov'e montr'iĝ'as favor'a al nov'a politik'a mastr'a ofensiv'o. La mal'dekstr'o sven'em'as, kiam ĝi ne perd'as la reg'ad'o'n, dum la kriz'o em'ig'as mal'kred'indig'i ĝi'a'n soci-ekonomi'a'n projekt'o'n. En tiu situaci'o, la entrepren'estr'o'j re'trov'as la voj'o'n al politik'a ag'ad'o, kiel en Brazilo, kie la federaci'o de industri'o'j de la ŝtat'o de Saõ Paulo, la plej grand'a mastr'a organiz'aĵ'o en la land'o, rekt'e organiz'is mobiliz'ad'o'j'n kontraŭ la prezid'ant'o Dilma Roussef la tag'o'n antaŭ ŝi'a parlament'a renvers'o, en 2016 [1]

En tia'j cirkonstanc'o'j, ni'a stud'team'o esplor'is cel'ant'e preciz'e mezur'i la part'o'pren'o'n de entrepren'estr'o'j en la leĝ'far'a potenc'o de ok land'o'j (Argentino, Brazilo, Ĉilio, Kolombio, Meksikio, Peruo, Salvadoro kaj Urugvajo) dum la period'o 2010-2017 [2]. Inter la 801 deput'it'o'j de tiu land'ar'o, ni ident'ig'is tiu'j'n, kiu'j jam est'is estr'o'j aŭ ĉef'a'j kadr'ul'o'j de entrepren'o'j, grand'a'j land'posed'ant'o'j aŭ komerc'ist'o'j antaŭ est'i elekt'it'a'j kiel deput'it'o'j. Averaĝ'e, tio est'is preskaŭ kvar'on'o (23%) de ili, eĉ se la nombr'o vari'as de unu land'o al ali'a, kun maksimum'o 40% en Salvadoro kaj minimum'o 13% en Argentino.

Tiu'j rezult'o'j konfirm'as la ide'o'n pri super'ĉe'est'ad'o de la ekonomi'a'j elit'o'j en'e de la leĝ'far'a potenc'o en Latin-Amerik'o, ĉar la entrepren'estr'o'j kaj simil'a'j konsist'ig'as nur 3,4% el la aktiv'a'j loĝ'ant'o'j de tiu region'o. Baz'e de la ekzist'ant'a'j stud'o'j, la situaci'o est'as eĉ pli karikatur'a en la senat'o'j, kiam la land'o'j hav'as : tiel ili konsist'ig'as 30% de la membr'o'j de la alt'a asemble'o de Brazilo [3] kaj 20% de la Urugvaja Senat'o [4].


Procent'o de mastr'o'j inter la elekt'it'o'j

  • Argentino : 13%
  • Urugvajo : 17%
  • Meksikio:21%
  • Peruo : 23%
  • Brazilo : 24%
  • Ĉilio : 24%
  • Kolombio : 26%
  • Salvadoro : 40%

Font'o : Miguel Serna kaj Eduard'o Bottinelli, "El poder fáctico de las empresariales en la politica latinoamericana", Clacso-Oxfam, Bon'aer'o, 2018


Miguel SERNA


La aŭtor'o

Miguel SERNA
Profesor'o pri soci'ologi'o en la universitat'o de la Respublik'o, Montevide'o (Urugvajo), invit'it'a ĉe la Institut'o de Alt'a'j Stud'o'j pri Latin-Amerik'o (IHEAL), en la universitat'o (...)
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Thierry TAILHADES
el la Franc'a

[1] Leg'u Laurent Delcourt, "Tromp'a printemp'o en Brazilo", Le Mond'e diplomatique, maj'o 2016.

[2] Miguel Sem'a kaj Eduard'o Bottinelli, "El poder fáctico de las elites empresariales en la politica latinoamericana", Conseil latin'o-américain en sciences sociales (Clacso)-Oxfam, Bon'aer'o, 2018. Ceter'e la esplor'o preciz'ig'as la influ'o'n de la privat'a sektor'o sur la reg'ist'ar'o'j kaj la supr'a'j ŝtat'ofic'ist'o'j.

[3] Paulo Roberto Neves Costa, Luiz Domingos Costa kaj Wellington Nunes, "Os Senadores-empresários : recrutamento, carreira e partidos politicos dos empresários no Senado brasileiro (1986-2010)", Rev'ist'a Brasileira de Ciéncia Politica, n°14, Brazilj'o, maj'o-aŭgust'o 2014.

[4] Miguel Serna, Eduard'o Bottinelli, "Los empresarios en la politica en Uruguay en tiempos de cambio (2000-2015)", esplor'o prezent'it'a dum la 16-aj tag'o'j de scienc'a esplor'o en la fakultat'o pri soci'a'j scienc'o'j de la Universitat'o de la Respublik'o en Montevide'o, en septembr'o 2017.

30584

Akcept'ej'o >> 1a maj'o 2018

Falĉ'il'et'o kaj turban'o


El : Leter'o'j al la redakt'ej'o, LMD 2018-05, p. 2



de 

En Irako la ŝijaism'a religi'a mov'ad'o de la imam'o Moqtada Al-Sadr alianc'iĝ'is kun la Iraka Komun'ist'a Parti'o vid'e al la parlament-elekt'o'j de tiu ĉi maj'o. Mir'ig'a asoci'iĝ'o, analiz'as la libana franc'lingv'a ĵurnal'o L‘Orient – Le Jour de la 16-a de april'o : “Ĉar laik'a, la Iraka Komun'ist'a Parti'o est'as plej mal'proksim'a de la konfesi'a'j konflikt'o'j kiu'j divid'as la irak'an soci'o'n ek'de la uson'a inter'ven'o en la jar'o 2003. Kial do alianc'iĝ'i kun la sadr-ist'o'j, kiu'j en la pas'int'ec'o mult'foj'e montr'is si'a'n gust'o'n por inter'religi'a'j disput'o'j.

La ge'edz'iĝ'o inter turban'o kaj falĉ'il'et'o est'as mal'pli kontraŭ'natur'a ol ĝi ŝajn'as. Moqtada Al-Sadr est'as hodiaŭ la plej naci'ist'a el ĉiu'j ŝijaist'a'j milic'o'ĉef'o'j en Irako, ĝis'ost'a kontraŭ'ant'o al la uson'a'j kaj iranaj en'miks'iĝ'o'j. Per si'a alianc'iĝ'o kun mov'ad'o, kiu trans'ir'as la konfesi'a'j'n divid'o'j'n li cel'as emfaz'i la irak'an naci'o'n. Jen bon'a voj'o por la elekt'o'j, vid'e al la popol'a'j manifestaci'o'j kiu'j, ek'de 2015, postul'as la fin'o'n de la konfesi'a sistem'o kaj de la korupt'o.



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a


Akcept'ej'o >> 1a maj'o 2018

La el'pel'o de la palestin'an'o'j en 1948, nigr'a tru'o en la naci'a rakont'o


Israelo hant'at'a de la Nakba

En tiu ĉi maj'o komenc'iĝ'as la solen'a'j memor'ad'o'j de la 70-a dat're'ven'o de la star'ig'o de la ŝtat'o Israelo. Por la palestina popol'o tio est'as okaz'o por memor'ig'i la katastrof'o'n spert'it'a'n en 1948 kaj postul'i la rajt'o'n de la rifuĝ'int'o'j re'ven'i, laŭ la rezoluci'o'j de la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o [1]. La manifestaci'ant'o'j, kiu'j en Gaz'o, al'front'as la kugl'o'j'n de la israelaj soldat'o'j, apog'as tiu'n postul'o'n de just'ec'o.



de  Thomas VESCOVI

„La Marŝ'o de la grand'a re'ven'o“ : tiel la palestinaj politik'a'j organiz'aĵ'o'j nom'as la ĉiu'jar'a'j'n ag'ad'o'j'n ek'de 2009 inter la 30-a de mart'o kaj la 15-a de maj'o. Por la ŝtat'o Israelo la 14-a de maj'o signif'as la memor'o'n pri tiu tag'o en 1948, kiam David Be'n Gurion deklar'is la sen'de'pend'ec'o'n. La palestina soci'o si'a'vic'e memor'ig'as sekv'a'tag'e la Nakba („katastrof'o“ en la arab'a) : la el'pel'o'n de la 805.000 palestin'an'o'j, kies post'e'ul'o'j daŭr'e atend'as la aplik'ad'o'n de la rezoluci'o 194, voĉ'don'it'a la 11-an de decembr'o 1948 de la Ĝeneral'a Asemble'o de la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o (UN). Tiu tekst'o fond'as la „rajt'o'n re'ven'i“ : do re'ven'i en si'a'j'n hejm'o'j'n aŭ ricev'i kompens'aĵ'o'n. Fin'e, en tiu dat'o la reg'ist'ar'o de s-ro Donald Trump vol'as solen'e mal'ferm'i la nov'a'n ambasador'ej'o'n de Uson'o en Jerusalemo.

Fin'e de la unu'a israela-arab'a milit'o cent'o'j da mil'o'j de palestin'an'o'j trov'iĝ'is dis'pel'it'a'j tra la tut'a region'o. Histori'ist'o'j registr'as la okaz'aĵ'o'j'n, konsci'a'j ke la versi'o de la venk'int'o pov'as trud'iĝ'i. La tekst'o'j de Walid Khalidi aŭ de Sam'i Hadawi est'as sen'ambigu'a'j : ĉu ĝi prefer'is fuĝ'i mem por protekt'i si'n aŭ ĉu ĝi est'is dev'ig'it'a fuĝ'i, la palestina popol'o est'is for'pel'it'a el si'a ter'o. [2] Sed, por ke tiu ĉi versi'o de la event'o'j de 1948 dis'vast'iĝ'u trans la arab'a mond'o, neces'is atend'i ĝis la jar'o 1987 kaj la aper'o'n de la unu'a'j verk'o'j de la israelaj „nov'a'j histori'ist'o'j“, inter ili Benny Morris, Tom Segev, Il'a'n Pappé kaj Av'i Shlaïm. [3] Tiu'j esplor'ist'o'j, apog'ant'e si'n sur la arĥiv'o'j de si'a ŝtat'o, sku'is la pilier'o'j'n de la oficial'a histori'o.

La temp'a aper'o de tiu'j verk'o'j ne est'as sen'signif'a. La unu'a aper'is, kiam eksplod'is la unu'a Intifado, preskaŭ jar'dek'o'n post la en'potenc'iĝ'o de la dekstr'ul'ar'o kaj ĉe la komenc'o de la mov'ad'o refuznik, en kiu rifuz'ant'o de milit'serv'o rifuz'is serv'i en okup'at'a'j teritori'o'j, dum israelaj milit'ist'o'j demand'is si'n pri la praktik'o'j de si'a arme'o. La pac'ist'o'j en'ir'is faz'o'n de mal'ferm'iĝ'o kaj de demand'o'j pri si'a soci'o, pri si'a ŝtat'o kaj pri si'a rilat'o al la ali'a. La al'ven'o de Ichak Rabi'n en la funkci'o'n de ĉef'ministr'o en 1992 kaj la komenc'o de inter'trakt'ad'o'j kun la Organiz'aĵ'o por Liber'ig'o de Palestino (OLP), kiu'j konduk'is al la sub'skrib'o de la inter'konsent'o'j de Oslo en septembr'o de 1993, trov'iĝ'is en tiu kadr'o. Tio est'is la epok'o, kiam la mal'varm'a milit'o fin'iĝ'is kaj kiam la sub'ten'o de mult'a'j arab'a'j land'o'j al la kontraŭ'irak'a koalici'o dum la Golf-milit'o de 1991 ĉes'ig'is la princip'o'n de tut'arab'ism'o, kiu dum long'a temp'o kontraŭ'is ĉi'a'n inter'trakt'ad'o'n kun Israelo.

Vort'o nun for'ig'it'a

Dum La unu'a du'on'o de la 1990-aj jar'o'j la labor'aĵ'o'j de la „nov'a'j histori'ist'o'j“ vek'is real'a'n interes'o'n en part'o de la israela soci'o. Konferenc'o'j, seminari'o'j, debat'o'j en la komunik'il'o'j : sen est'i akcept'at'a'j de ĉiu'j, la tez'o'j en tiu'j verk'o'j est'is almenaŭ diskut'at'a'j. Aper'is projekt'o'j de verk'ad'o de israela-palestina histori'o, sam'e kiel komision'o'j cel'ant'a'j revizi'i la lern'ej'a'j'n program'o'j'n pri histori'o. Tamen la diskut'o'j rest'is lim'ig'it'a'j al la rond'o'j de intelekt'ul'o'j. La murd'o de Rabi'n far'e de jud'a ekstrem'ist'o en 1995, post'e la en'potenc'iĝ'o de s-ro Benjamin Netanjahu en 1996 kaj la komenc'o de la mem'mort'ig'a'j atenc'o'j en israela teritori'o tre ĝen'is tiu'n procez'o'n de mal'ferm'iĝ'o, sed ne inter'romp'is ĝi'n.

La est'iĝ'o de la du'a Intifado, fin'e de septembr'o 2000, tamen ferm'is la last'a'j'n spac'o'j'n de inter'ŝanĝ'ad'o kaj de dialog'ad'o inter israel'an'o'j kaj palestin'an'o'j pri ili'a'j histori'a'j rakont'o'j. La pac'ist'a'j mov'ad'o'j – la precip'a'j instig'ant'o'j por tia'j rilat'o'j – kolaps'is post la mal'sukces'o, en juli'o 2000, de la pint'kun'ven'o de Camp David ; mal'sukces'o, kiu'n la labor'ist'parti'a ĉef'ministr'o Ehud Barak, per ŝajn'ig'o mask'ant'e si'a'n propr'a'n ne'fleks'iĝ'em'o'n (post'e li re'kon'is, ke li propon'is neni'o'n al la palestina gvid'ant'o) atribu'is sol'e al Jasir Arafat. Kvankam la membr'o'j de la cion'ist'a mal'dekstr'o ne est'is la avan'gard'o de la mov'ad'o, ili sukces'is kun'ig'i larĝ'a'j'n sektor'o'j'n de la israela soci'o. Kun la deklar'o'j de s-ro Barak kaj la est'iĝ'o de du'a palestina ribel'o mult'e pli mort'ig'a kaj milit'ec'a ol la unu'a, la plej grand'a part'o de ili ĉes'ig'is ĉi'a'n pac'ism'a'n ag'ad'o'n ; ili'a'j organiz'aĵ'o'j perd'is la spir'o'n.

Por la jud'a soci'o, tiam ekzist'is „jam neni'u partner'o“, kun kiu far'i la pac'o'n. La israel'an'o'j percept'is la du'a'n Intifadon kiel sen'avert'a'n atak'o'n de la palestin'an'o'j, kiu krom'e est'is stamp'it'a de la mobiliz'iĝ'o de Hamaso, nov'a politik'a fort'o kun islam'ism'a tendenc'o, kio fort'ig'is tut'mond'a'n angor'ig'a'n raport'ad'o'n de la komunik'il'o'j. En 2001 Ariel Ŝaron, gvid'ant'o de la dekstr'ul'ar'o, venk'is en la elekt'o'j propon'ant'e ali'a'n solv'o'n : ĉar la kun'ekzist'ad'o mal'ebl'as, la dis'ig'o konduk'os al pac'o. Laŭ tiu unu'flank'ec'a logik'o oni konstru'is mur'o'n en Cis'jordani'o inter palestin'an'o'j kaj israelaj koloni'ant'o'j, kaj la arme'o re'tir'iĝ'is el Gaz'o.

La memor'o pri la Nakba est'is de'nov'e profund'e en'fos'it'a profit'e al la mal'nov'a propagand'o : laŭ ĝi, la palestin'an'o'j for'las'is si'a'n ter'o'n por ne viv'i kun la jud'o'j ; Israelo hav'as rajt'o'n je tiu ter'o, kiu'n Di'o don'is al Abrahamo. Ek'de si'a en'funkci'iĝ'o Ŝaron for'pren'ig'is el la lern'ej'o'j la lern'o'libr'o'n pri histori'o de Ejal Naveh, kiu en'konduk'is mal'ortodoks'a'n interpret'o'n de 1948. En la universitat'o oni vigl'e kontraŭ'batal'is la labor'aĵ'o'j'n de la „nov'a'j histori'ist'o'j“. Hodiaŭ tiu batal'o est'as la ĉef'a ag'ad'o de Im Tircu, student'a organiz'aĵ'o proksim'a al la ekstrem-dekstr'a gvid'ant'o kaj aktual'a ministr'o pri eduk'ad'o Naftali Benet, kies membr'o'j en la last'a'j jar'o'j far'is kampanj'o'n kun la nom'o „La Nakba est'as mensog'o“. [4] La israel'an'o'j rifuz'as konsider'i si'n kiel part'o'pren'ant'a'j en la palestina histori'o, kaj la instituci'o'j martel'as al ili, ke ili est'as la hered'ant'o'j de emancip'a'j kaj progres'em'a'j ide'o'j.

La kre'o de Israelo okaz'is post la plej mort'ig'a milit'o de la histori'o, post kiam la ideal'o'j de liber'ec'o triumf'is kontraŭ la faŝism'o. La jud'o'j en'karn'ig'is la ĉef'a'j'n viktim'o'j'n de la nazi'a teror'o, kaj la fond'o de fuĝ'o'ŝtat'o en la Proksim-Orient'o dev'is kompens'i tiu'n tragedi'o'n tamen eŭrop'a'n. Pro tio defend'i Israelon far'iĝ'is sam'temp'e politik'a kaj civilizaci'a task'o. La memor'o pri la Nakba pov'as makul'i la komplet'a'n sen'kulp'ec'o'n, kiu'n la israela ŝtat'aparat'o afiŝ'as. Akcept'i, ke ĉe la star'ig'o de la land'o ĝi'a'j batal'ant'o'j ne est'is viktim'o'j, sed ekzekut'ist'o'j, ruin'ig'us la „pur'ec'o'n de la arm'il'o'j“, pri kiu orgojl'as la arme'o nom'at'a „de defend'o“ de Israelo.

La logik'o de separ'ad'o est'ig'is en la israela jud'a soci'o profund'a'n mal'interes'o'n pri la palestina demand'o. Dum la parlament-elekt'o'j de mart'o 2015 nur 9 el'cent'o'j konsider'is la ating'o'n de pac-inter'konsent'o kun la palestin'an'o'j prioritat'o por la ven'ont'a reg'ist'ar'o. [5] Ĉar tiu tem'o por ili far'iĝ'as ne'vid'ebl'a, fort'a proporci'o de israel'an'o'j al'iĝ'as al la plej naci'ism'a'j ide'o'j. En 2001, kiam la per'fort'o de la du'a Intifado kulmin'is, 35 el'cent'o'j da ili esprim'is si'n favor'a'j al „trans'ig'o“ de la arab'a loĝ'ant'ar'o ekster Israelon al Cis'jordani'o aŭ al Jordanio. [6] En 2015, 58 el'cent'o'j apog'is tiu'n propon'o'n, kaj 59 el'cent'o'j la star'ig'o'n de ras'dis'ig'a reĝim'o, kiu privilegi'as la jud'o'j'n en kaz'o de aneks'ad'o de Cis'jordani'o.

Sur la ruin'o'j de la grand'a pac'mov'ad'o tamen aper'is mal'grand'a'j organiz'aĵ'o'j, kiu'j ag'ad'as pri demand'o'j pli detal'e cel'at'a'j. Ekzempl'e Zochrot, fond'it'a en 2001, cel'as instru'i la Nakba al la israela soci'o. Ĝi iniciat'is la unu'a'n konferenc'o'n pri la rajt'o de la palestinaj rifuĝ'int'o'j re'ven'i al Israelo kaj ek'de 2013 organiz'as ĉiu'jar'a'n film'festival'o'n titol'it'a'n „De la Nakba ĝis re'ven'o“. Ĝi ankaŭ propon'as vizit'o'j'n al palestinaj lok'o'j „for'las'it'a'j“ en 1948. La loĝ'dom'o de ŝejk'o far'iĝ'is kaf'ej'o de la universitat'o de Tel-Avivo, palestinaj dom'o'j trans'form'it'a'j en psiĥiatrian centr'o'n en Kfar Ŝaul : mult'a'j element'o'j de la israela pejzaĝ'o, kiu'j memor'ig'as pri la arab'ec'o de tiu ter'o. Por la fond'int'o'j de la alternativ'a esplor'centr'o Decolonizer (sen'koloni'ig'i), Eleonor'e Merza kaj Eitan Bronstein, la Nakba rest'as tabu'o en Israelo. Praktik'e, „la diskut'o lim'iĝ'as ĝeneral'e al la demand'o ĉu est'as dezir'ind'e aŭ eĉ permes'at'e diskut'i pri ĝi“. Tamen ili not'as, ke la situaci'o evolu'is, ĉar la vort'o hav'as sufiĉ'a'n eĥ'o'n por mal'trankvil'ig'i la politik'a'j'n respond'ec'ul'o'j'n.

La 23-an de mart'o 2011 la israela parlament'o adopt'is amend'o'n al la buĝet'o, laŭ kiu neni'a organiz'aĵ'o, kiu memor'ig'as la tag'o'n de la naci'a fest'o kiel funebr'o'n rajt'as plu ricev'i subvenci'o'n. Kompren'ebl'e tiu'j asoci'o'j ankaŭ antaŭ'e ne ricev'is ĝi'n, sed tio serv'is por publik'e mal'laŭd'eg'i ili'n kaj ke part'o'pren'i en tia'j manifestaci'o'j met'as vi'n ekster la soci'o'n. Krom'e, la amend'o ne'as al la arab'a loĝ'ant'ar'o de Israelo – do al ĉiu kvin'a loĝ'ant'o – la rajt'o'n honor'i si'a'n histori'o'n. Ceter'e, ek'de 2009, la arab'a'j lern'ej'o'j oficial'e ne hav'as plu la rajt'o'n uz'i la termin'o'n „Nakba“ en si'a'j program'o'j.

Por la soci'scienc'ist'o Ronit Lentin, en Israelo ekzist'as tri manier'o'j konsider'i la Nakba. [7] Mal'pli'mult'o gurd'as la fantazi'o'n pri Palestino kiel „ter'o sen popol'o por popol'o sen ter'o“. Ali'a'j part'e re'kon'as la tragedi'o'n tra'viv'it'a'n de la palestin'an'o'j, sed rifuz'as re'kon'i i'a'n ajn jud'a'n respond'ec'o'n kaj eĉ ripet'as la haladz'a'j'n argument'o'j'n pri la lig'o'j inter la arab'o'j kaj la nazi'o'j. [8] Fin'e, iu'j eksplic'it'e re'kon'as la el'pel'o'n, sed rifuz'as la ide'o'n pet'i pardon'o'n aŭ ili eĉ bedaŭr'as, ke la trans'ig'o ne est'is komplet'a – kiel la eks'a „nov'a histori'ist'o“ Benny Morris, kiu fin'e asert'as : „Jud'a ŝtat'o ne pov'int'us est'i kre'it'a sen el'radik'ig'i la palestin'an'o'j'n.“ [9]

La Likud si'a'vic'e daŭr'ig'as la oficial'a'n versi'o'n kaj ne'as ĉi'a'n el'pel'o'n, kaj sekv'e ĉi'a'n rajt'o'n de la palestin'an'o'j pri la ter'o. La cion'ist'a mal'dekstr'o re'kon'as masakr'o'j'n kaj el'pel'o'j'n, sed atribu'as la respond'ec'o'n pri ili al la naci'ist'a'j milic'o'j de la revizi'ist'a parti'o, la Irgun kaj la Lehi.

Por iu'j aktiv'ul'o'j kontraŭ la okup'ad'o, la mal'kovr'o de la real'o de 1948 est'is la komenc'o de pli ĝeneral'a pri'dub'ad'o de la ŝtat'o Israelo. Tio klar'ig'as la mal'em'o'n de mult'a'j sam'civit'an'o'j pens'i pri tiu period'o. Akcept'i la dis'fal'o'n de la rakont'o inokul'it'a ek'de la lern'ej'o kondamn'as ili'n al marĝen'iĝ'o, eĉ al soci'a mal'laŭd'o ; oni akuz'us ili'n akcept'i la retor'ik'o'n de la kontraŭ'ul'o. Tiel iu'j fin'e en'fos'as tiu'j'n ver'o'j'n plej profund'e en si'n mem por daŭr'ig'i si'a'n normal'a'n viv'o'n.

Laŭ la freŭd'a teori'o [10] Israelo ag'as pri la Nakba sam'e kiel traŭmat'iz'it'a spirit'o, kiu prov'as sub'ŝov'i tio'n, kio hant'as ĝi'n. Ia „mal'trankvil'ig'a strang'aĵ'o”, ĉe la font'o de hont'o-sent'o pri la pas'int'aĵ'o'j, kaŭz'as ĝen'o'n, kiu vol'ig'as mal'aper'ig'i ili'n. Tiu ĝen'ant'a pas'int'ec'o re'ven'as, laŭ Freŭd'o, kiam la lim'o'j inter la imag'o kaj la real'o mal'aper'as. La memor'o pri la Nakba re'ven'as al la surfac'o per'e de divers'a'j ag'ant'o'j, kiu'j detru'as la imag'a'j'n kre'aĵ'o'j'n por montr'i la real'o'n, kaj per'e de la palestin'an'o'j, kiu'j kapt'as ĉi'a'j'n okaz'o'j'n por re'aper'i en la publik'a spac'o.

La marŝ'o de la 30-a de mart'o kaj tiu'j, kiu'j sekv'is, kun si'a pez'a bilanc'o de hom'a'j viv'o'j, est'as prem'sonĝ'o por la ŝtat'o Israelo ; memor'ig'o pri la fakt'o, ke kvin milion'o'j da palestin'an'o'j, la rifuĝ'int'o'j kaj ili'a'j id'o'j, kiu'j viv'as en Gaz'o, en Cis'jordani'o aŭ en ali'a'j land'o'j de la region'o, daŭr'e al'kroĉ'as si'n al si'a rajt'o re'ven'i, aŭ je kompens'aĵ'o pro est'i for'pel'it'a'j el si'a ter'o kaj el si'a'j hejm'o'j. Ili en'karn'ig'as just'ec'o'n, pri kiu la israel'an'o'j rest'as plen'um'dev'ig'a'j.

Thomas VESCOVI.


La aŭtor'o

Thomas VESCOVI
Sen'de'pend'a esplor'ist'o pri nun'temp'a histori'o, aŭtor'o de La Mémoire de la Nakba en Israël, L’Harmattan, kol. „Comprendre le Moyen-Orient”, Parizo, (...)
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a

[1] Tiu'n ĉi termin'o'n mi uz'as kelk'foj'e (ne ekskluziv'e) ; kvankam ankoraŭ mal'mult'e uz'at'a, ĝi est'as evident'e pli konsekvenc'e Esperant'a ol „Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j“, ĉar ĝi signif'as i'o'n pli ol (i'a'j'n) naci'o'j'n, kiu'j unu'iĝ'is … -vl

[2] Walid Khalidi, Nakba, 1947-1948, Sindbad-Actes sud – Institut des études palestiennes, Arles, 2012.

[3] Dominique Vidal kun Sébastien Boussois : Kiel Israelo el'pel'is la palestin'an'o'j'n (1947-1949), traduk'it'a de Vilhelm'o Lutermano, Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas), 2009, 364 paĝ'o'j, ISBN 978-2-918300-6-4, libr'o kiu'n en recenz'o Jorge Camacho nom'is „la libr'o de la jar'o“. -vl

[4] Vd Charles Enderlin, Israël à l’heure de l’Inquisition [„Israelo en la hor'o de Inkvizici'o], Le Mond'e diplomatique, mart'o 2016.

[5] The Times of Israel, Jerusalemo, 25-an de januar'o 2015.

[6] Gideon Levy, „Survey : Most Israeli Jews wouldnt give Palestinians vot'e if West Bank was annexed”, Haaretz, Tel-Avivo, 23-an de oktobr'o 2012.

[7] Ronit Lentin, Co-memory and Melancholia. Israelis memorialising the Palestinian Nakba, Manchester University Press, 2010.

[8] Vd Gilbert Achcar, Inusable grand mufti de Jérusalem, Le Mond'e diplomatique en Esperant'o, maj'o 2010.

[9] Haaretz, 9-an de januar'o 2004.

[10] Sigmund Freud, L’inquiétante Étrangeté et autres essais, Gallimard, kol. „Foli'o essais”, Parizo, 1985 (1-a eld. : 1919).

31090

Akcept'ej'o >> 1a maj'o 2018

Milit'a'j sukces'o'j, geopolitik'a kap'romp'il'o

Pragmat'a alianc'o inter Moskvo kaj Teherano


La 12-an de maj'o, s-ro Donald Trump anonc'os ĉu Uson'o daŭr'e sub'ten'as la inter'konsent'o'n pri la iranaj nukle'a'j arm'il'o'j. Negativ'a respond'o mal'ferm'us voj'o'n al nov'a kriz'o kun la Islam'a Respublik'o, kiu tiam pov'us re'vigl'ig'i si'a'n program'o'n pri urani'o-riĉ'ig'o. Irano ankaŭ prov'os pli'fort'ig'i si'a'n proksim'iĝ'o'n kun Moskvo, spit'e al tumult'a komun'a histori'o.



de  Nikolaï KOŽHANOV

La Rus'o-IRANAJ Rilat'o'j neniam est'is trankvil'a river'eg'o. En la 19-a jar'cent'o kaj ĝis la komenc'o de la 20-a, la brit'a kaj rus'a imperi'o'j divid'is Iranon en zon'o'j de politik'a kaj ekonomi'a influ'o. La dis'fal'o de la rus'a monarĥi'o en 1917 kaj la al'ven'o al reg'opozici'o de la bolŝevik'o'j, kiu'j formal'e for'ĵet'is la car'a'n imperi'ism'a'n hered'aĵ'o'n, don'is al Teherano esper'o'n, ke Moskvo ne plu minac'os la sen'de'pend'o'n de Pers'uj'o [1].

Malgraŭ la sub'prem'o de la irana revoluci'a mov'ad'o far'e de Reza Ŝah'o Pahlavi en la provinc'o Guilanl, Irano kaj la sovet'a Rus'uj'o sub'skrib'is traktat'o'n met'ant'a'n la baz'o'j'n de la est'ont'a'j du'flank'a'j rilat'o'j, la 26-an de februar'o 1921. La sovet'a'j reg'ant'o'j ĉiam prezent'is tiu'n dokument'o'n kiel unu el la unu'a'j« just'a'j » kaj « honest'a'j » inter'konsent'o'j subsksribitaj inter Teherano kaj la grand'a'j regn'o'j. Ĉiu'j koncesi'o'j kaj inter'konsent'o'j lig'ant'a'j Iranon al la car'a reĝim'o est'is nul'ig'it'a'j. Moskvo eĉ trans'don'is al la persa reg'ist'ar'o, sen ia ajn kompens'o, ĉiu'j'n rus'a'j'n propriet'aĵ'o'j'n kaj hav'aĵ'o'j'n en Irano. Tamen, tiu traktat'o ankaŭ decid'is (art. 5 kaj 6) ke, se la irana teritori'o est'us uz'at'a de regn'o minac'ant'a la sekur'ec'o'n de Sovet'a Uni'o, tiu last'a rajt'os invad'i ĝi'n cel'e al si'n'defend'o.

La 25-an de aŭgust'o 1941, USSR kaj la Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o lanĉ'is milit'a'j'n operac'o'j'n kontraŭ Irano. La oficial'a pretekst'o de tiu invad'o est'is la rifuz'o de Reza Ŝah'o Pahlavi el'land'ig'i la german'a'j'n civit'an'o'j'n. Real'e, ambaŭ regn'o'j tim'is ke Irano en'ir'os la milit'o'n flank'e de German'uj'o, kaj intenc'is tiel protekt'i si'a'j'n interes'o'j'n : la kuŝ'ej'o'j'n de la angl'o-irana petrol'kompani'o (Angl'o-Iranian Oil Company) kaj la sekur'ig'o'n de la « persa koridor'o » por transit'o de la uson'a milit'material'o al USSR. La 16-an de septembr'o, la abdik'o de Reza Ŝah'o Pahlavi favor'e al si'a fil'o Mohammad Reza en'ir'ig'is Iranon en la tend'ar'o'n de la alianc'it'o'j kaj garanti'is al ĝi lok'o'n inter la venk'ont'o'j de la du'a mond'milit'o.

Post 1945, Teherano konsider'as Sovet-Uni'o'n pli grand'a minac'o ol Okcident'o. Plur'est'ant'a en la nord'o de la land'o malgraŭ la fin'o de la konflikt'o, la Ruĝ'a Arme'o tiam sub'ten'as la kre'ad'o'n de la efemer'a popol'a reg'ist'ar'o de Azerbajĝano kaj de la Respublik'o de Mahabad en la irana Kurd'uj'o. Tiu epizod'o, unu el la unu'a'j de la mal'varm'a milit'o, fin'iĝ'as per la for'ir'o de la sovet'a'j trup'o'j, inter'ŝanĝ'e de petrol'a kontrakt'o, kiu'n la irana Parlament'o fin'e el'ĵet'is. Laŭ Josif Stalin, Irano klar'e est'is part'o de la sovet'a influ'zon'o. Li ne intenc'is nur dis'vast'ig'i en ĝi komun'ism'o'n, sed ankaŭ avid'is la petrol-kamp'o'j'n de la nord'a part'o de la land'o. Por dev'ig'i la ŝah'o'n ag'i laŭ li'a'j interes'o'j, Kreml'o uz'is ĉiu'j'n il'o'j'n je si'a dispon'o, kaj unu'e la Toudeh, la Parti'o de la amas'o'j de Irano – komun'ist'a. Ĉi tiu last'a, tre proksim'a de Moskvo, part'o'pren'is la reg'ist'ar'a'n alianc'o'n star'ig'it'a'n en 1951 de la naci'ism'a ĉef'ministr'o Mohammad Mossadegh, kiu konduk'is progres'em'a'n politik'o'n, mark'it'a'n inter'ali'e per ŝtat'ig'o de la petrol-industri'o. Sed tiu reg'ist'ar'o est'is renvers'it'a en 1953 de puĉ'o instig'it'a de la brit'a'j kaj uson'a'j sekret'a'j serv'o'j.

En la post'a'j jar'o'j, la ŝah'o konduk'is sub'prem'o-politik'o'n kontraŭ la komun'ist'a'j aktiv'ul'o'j : sen'juĝ'a'j ekzekut'o'j, el'pel'o el la arme'o kaj el la sekur'ec-serv'o'j. Est'as interes'e not'i, ke la sovet'a sub'ten'o proviz'it'a al Toudeh konsist'ig'is sam'temp'e avantaĝ'o'n kaj mal'ben'o'n por tiu parti'o. Tre de'pend'a de Moskvo, ĝi est'is grav'e kompromit'it'a en la rigard'o de la irana popol'o kiam la sovet'o'j prov'is ĝi'n uz'i, inter 1940 kaj la komenc'o de la 1950-aj jar'o'j, por protekt'i la interes'o'j'n de USSR en la irana petrol'a sektor'o. Ĉi tiu strategi'o met'is Toudeh en kontraŭ'dir'a pozici'o kun la postul'o ŝtat'ig'i la hidrokarbon'o'j'n, kiu'n ĝi ĉiam defend'is.

La al'iĝ'o de Irano al la pakt'o de Bagdado, sub'skrib'it'a en 1955 inter la por'okcident'a'j land'o'j de la region'o ne mal'help'is pli'bon'iĝ'o'n de la du'land'a'j ekonomi'a'j rilat'o'j. Dum la 1960-1970-aj jar'o'j, USSR part'o'pren'is pli ol ses'dek grav'a'j'n projekt'o'j'n en Irano kaj far'iĝ'is ankaŭ unu el ties ĉef'a'j aĉet'ant'o'j de natur'a gas'o. Post'e, la islam'a revoluci'o de 1978-1979 est'is plej'grav'a turn'iĝ'o en la sovet'o-iranaj rilat'o'j. Sur geopolitik'a kamp'o, la ferm'o de la uson'a'j aŭskult'o-centr'o'j kaj milit'baz'o'j sur la irana teritori'o est'is bon'a operaci'o por Moskvo, kiu, ek'de la komenc'o, prov'is plu'ten'i la dialog'o'n, malgraŭ ke Teherano, pro ideologi'a'j kial'o'j, prov'is lim'ig'i la sovet'a'n ĉe'est'o'n. En 1982, la rezign'o de KGB-oficir'o, Vladimir Kouzitchkine, est'is grav'a bat'o por Toudeh, ĉar la trans'fuĝ'int'o rivel'is la nom'o'j'n de sovet'a'j agent'o'j inter la membr'o'j de tiu parti'o. Tio don'is al la gvid'ant'o'j de la Islam'a Respublik'o pretekst'o'n por pli'fort'ig'i la sub'prem'o'n kontraŭ la komun'ist'o'j, mal'prav'e akuz'at'a'j prepar'i puĉ'o'n.

Lev'il'o vid'al'vid'e al Vaŝington'o

Kvankam ĝi proviz'is arm'il'o'j'n al la reĝim'o de Saddam Hussein, USSR evit'is parti'an'iĝ'i en la Ir'a'n-Iraka konflikt'o. Kaj, malgraŭ la sub'prem'o sufer'it'a de la iranaj komun'ist'a'j aktiv'ul'o'j, ĝi eĉ em'is pli'fort'ig'i la rilat'o'j'n kun Irano, kiu sufer'is pro la milit'o kaj si'a inter'naci'a izol'ec'o. Kvankam tre kritik'a pri la sovet'a ĉe'est'o en Afgan'uj'o, Teherano tiel pov'is al'ir'i al la tut'mond'a'j merkat'o'j, ĉar Moskvo permes'is la transit'o'n de var'o'j tra ĝi'a teritori'o. La dis'fal'o de Sovet-Uni'o kaj la ekonomi'a kriz'o kiu sekv'is tamen lim'ig'is la konsekvenc'o'j'n de la pli'mult'a'j inter'konsent'o'j sub'skrib'it'a'j kun Irano ĉe la fin'o de la 1980-aj jar'o'j.

De 1991 ĝis 2012, la rus'o-iranaj rilat'o'j est'is ne'stabil'a'j kaj ne'antaŭ'vid'ebl'a'j, period'o'j de politik'a dialog'o altern'is kun long'a'j paŭz'o'j dum kiu'j ĉiu akuz'is la ali'a'n ne respekt'i la dev'ig'o'j'n kaj la antaŭ'a'j'n traktat'o'j'n. Tio apart'e okaz'is dum la land'lim'o-desegn'ad'o ĉe la Kaspi'a Mar'o. Por Moskvo la rus'a'j interes'o'j hav'is nur du'a'grad'a'n rol'o'n. Irano est'is precip'e krom'a lev'il'o por ĝi'a rilat'o'j kun Uson'o. Tiel, inter 2006 kaj 2009, kiam tiu'j rilat'o'j est'is plej streĉ'a'j, Moskvo kaj Teherano re'funkci'ig'is si'a'n kun'labor'ad'o'n, apart'e en la sektor'o energi'o.

Sed tiu akord'o ne daŭr'is, kaj ĝi'a fin'o koincid'is, kvazaŭ hazard'e, kun la « nov'a start'o » (reset) de la rus'o-uson'a'j rilat'o'j decid'it'a de la administraci'o de s-ro Barack Obama. Tiu « re'start'o » part'e klar'ig'as la rus'a'n sub'ten'o'n al la rezoluci'o 1929 de la Sekur'ec-Konsili'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN), kiu, en 2010, mal'ferm'is la voj'o'n al nov'a'j sankci'o'j kontraŭ Irano por dev'ig'i ĝi'n suspend'i si'a'n program'o'n de urani'o-riĉ'ig'o. Ĝi ankaŭ klar'ig'as la decid'o'n de Moskvo suspend'i la liver'ad'o'n de ter-aer'a'j misil'o'j S-300 al la Islam'a Respublik'o kaj la fakt'a'n trud'o'n de unu'flank'a'j sankci'o'j kontraŭ Irano far'e de s-ro Dmitri Medvedev, tiam'a prezid'ant'o de la Rus'uj'o-Federaci'o.

Ĝis 2012 Rus'uj'o ĉiam opini'is, ke prefer'ind'as diplomati'a solv'o en la dosier'o de la irana nukle'a arm'il'o, cel'e prevent'i aper'o'n de nov'a konflikt'a kaj ne'stabil'a zon'o ĉe ties land'lim'o. Sam'temp'e, ĝi'a reg'ist'ar'o rest'is mal'inklin'a al la akir'o de nukle'a amil'o far'e de Teherano, opini'ant'e, ke tio modif'us la fort'o-ekvilibr'o'n en la region'o mal'favor'e al ĝi. Laŭ Kreml'o, se Irano posed'us nukle'a'n arm'il'o'n, ĝi hav'us pli agres'em'a'n kaj sen'de'pend'a'n politik'o'n en Kaŭkazio kaj en centr'a Azi'o, kaj pov'us far'iĝ'i sekv'end'a ekzempl'o rilat'e al nukle'a'j arm'il'o'j por la reĝim'o'j de Proksim-Orient'o. En tiu'j kondiĉ'o'j ĝi'a pozici'o pri la nukle'a demand'o ne pov'is est'i kvalifik'it'a por-irana aŭ por-okcident'a, ĉar ĝi ĉiam serĉ'is ekvilibr'o-punkt'o'n inter Uson'o, Eŭrop'o kaj Israelo unu'flank'e, kaj la Islam'a Respublik'o ali'flank'e.

La jar'o 2012 tamen mark'as turn'iĝ'o'n. Rus'uj'o subit'e decid'as trans'form'i si'a'j'n rilat'o'j'n kun Teherano en pli daŭr'a'n partner'ec'o'n, kiu eksklud'u la ne'atend'it'a'j'n ŝanĝ'o'j'n de la antaŭ'a'j jar'o'j. Ĝi ambici'as far'iĝ'i de'nov'e grav'a ag'ant'o en Proksim-Orient'o, status'o, kiu'n ĝi perd'is post la dis'fal'o de USSR. Ĝi'a'j nun'a'j gvid'ant'o'j opini'as, ke ili'a land'o dev'as divers'ig'i si'a'n politik'a'n kaj ekonomi'a'n diplomati'o'n, kiu'n ili taks'as tro centr'ig'it'a sur la Okcident'o de'post 1991.

Ek'de 2012, la rus'a reg'ist'ar'o do labor'is favor'e al frukt'o'don'a dialog'o inter Teherano kaj la Okcident'o pri la nukle'a dosier'o. Neces'as re'memor'ig'i, ke ja la ripet'it'a'j propon'o'j de la rus'a ministr'o pri ekster'a'j afer'o'j, s-ro Sergueï Lavrov, en februar'o kaj en juni'o 2012, mal'ferm'is la voj'o'n al la inter'trakt'ad'o, kiu rezult'ig'is en juli'o 2015 la sub'skrib'o'n de la Plan'o de Kun'a kaj Komplet'a Ag'ad'o (PKKA) (Joint Comprehensive Plan of Action) inter Irano kaj la grup'o « P5 + 1 » (Ĉin'uj'o, Franc'uj'o, Rus'uj'o, Brit'uj'o, Uson'o kaj German'uj'o) kaj la part'a'n for'ig'o'n de la sankci'o'j.

Por Moskvo, tia inter'konsent'o garanti'is la redukt'o'n de streĉ'o-punkt'o ĉirkaŭ la post-sovet'a spac'o. La iom-post-iom'a re'integr'iĝ'o de Irano en'e de la « inter'naci'a komun'um'o » pov'is ebl'ig'i al Moskvo pli aktiv'e kun'labor'i kun la islam'a Respublik'o pri la region'a'j afer'o'j (Sirio, Kaspi'a Mar'o, Kaŭkazio, centr'a Azi'o) sen est'i akuz'at'a lig'i diskut'ind'a'j'n alianc'o'j'n.

Fin'e, Rus'uj'o esper'is, ke la sub'skrib'o de la inter'konsent'o pri la nukle'a arm'il'o elimin'us la sankci'o'j'n, kiu'j mal'help'is ĝi'a'j'n ekonomi'a'j'n ambici'o'j'n en Irano. Ĝi apart'e dev'is mal'ferm'i voj'o'n al la konstru'o de ses civil'a'j nukle'a'j reaktor'o'j, al inter'konsent'o'j pri la ekspluat'ad-teknik'ar'o'j de la hidrokarbon'o'j aŭ al la real'ig'o de arm'il'a'j kontrakt'o'j, inter kiu'j tiu'j koncern'ant'a'j la misil'o'j'n S-300, fin'e lilveritajn en 2016. Fakt'e, dum la ok jar'o'j, kiu'j antaŭ'is la sub'skrib'o'n de la PKKA, la rus'a'j entrepren'o'j ne ricev'is substanc'a'j'n gajn'o'j'n en Irano, malgraŭ la re'tir'iĝ'o de ili'a'j eŭrop'a'j konkurenc'ul'o'j.

La rus'a milit'a engaĝ'iĝ'o en la siria konflikt'o fin'e de 2015 konsist'ig'as nun la ĉef'a'n faktor'o'n, kiu unu'ig'as Rus'uj'o'n kaj Iranon. Por la iranaj gvid'ant'o'j, la milit'a part'o'pren'o de Moskvo en la siriaj afer'o'j est'as la garanti'aĵ'o, kiu'n ili atend'is de jar'dek'o : solid'a politik'a kaj milit'ist'a baz'o por la dis'volv'ad'o de la du'land'a'j rilat'o'j. Tamen, ankoraŭ tro fru'as por parol'i pri emerĝ'o de ver'a rus'o-irana alianc'o, en Sirio aŭ ali'lok'e.Ĝis nun, la kun'ord'ig'o inter ambaŭ land'o'j sur la siria teren'o est'is mal'egal'a kaj punkt'a. En la plej mult'a'j okaz'o'j, ĉiu intenc'as sekv'i si'a'n propr'a'n strategi'o'n, eĉ se la cel'o'j est'as sam'a'j.

La rus'a diplomati'o en Proksim-Orient'o rest'as baz'it'a sur la princip'o de ekvilibr'o inter la ŝtat'o'j de la region'o, dum tiu'j pret'as trakt'i kun Moskvo. Ĝis nun, kaj spit'e al la nun'a tempest'o, Kreml'o tio'n sukces'is sufiĉ'e bon'e, plu'ten'ant'e la kontakt'o'n tiom kun Israelo kiom kun Irano, Sauda Arab'uj'o aŭ Turk'uj'o. Form'i plen'a'n alianc'o'n kun Teherano est'as do por ĝi ne'ating'ebl'a luks'o, ĉar tio ruin'ig'us tiu'n ekvilibr'o-strategi'o'n. Kvankam, en kelk'a'j kaz'o'j, la rus'a'j kaj iranaj pozici'o'j ŝajn'as proksim'a'j, neni'u sci'as ĉu ili ĉiam koincid'os. Tiel, la du land'o'j hav'as mal'sam'a'j'n vid'punkt'o'j'n pri la jur'a status'o de la Kaspi'a Mar'o. Krom'e, Moskvo ŝajn'as kapabl'a akcept'i la scen'ar'o'n de Sirio reg'at'a sen s-ro Baŝar Al-Asad, dum Teherano pled'as por li'a plur'est'ad'o ĉe la reg'a posten'o.

La inter'naci'a kun'tekst'o ja puŝ'is Rus'uj'o'n kaj Iranon al'proksim'iĝ'i. Sed, se oni konsider'as ili'a'j'n diferenc'o'j'n kaj respektiv'a'j'n zorg'aĵ'o'j'n, la form'ad'o de plen'a alianc'o pov'as mal'util'i al ili'a'j rilat'o'j kun ali'a'j land'o'j. Do la rus'o-irana akord'o ŝajn'as ĉe si'a plej alt'a ebl'a punkt'o.

Nikolaï KOŽHANOV


La aŭtor'o

Nikolaï KOŽHANOV
Docent'o pri politik'a ekonomi'o de Mez-Orient'o ĉe la Eŭrop'a Universitat'o de Sankt-Peterburgo kaj asoci'at'a esplor'ist'o en la program'o Rus'uj'o-Eŭrazi'o de la Reĝ'a Institut'o pri (...)
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Kio'n Rusio vol'as en Proksim-Orient'o ?



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a

[1] Nom'o uz'at'a de la Okcident'an'o'j, dum la imperi'a'j reg'ant'o'j uz'is la nom'o'n « Irano » de la 19-a jar'cent'o.



Akcept'ej'o >> 1a maj'o 2018

Kiam dung'it'o'j aŭdac'as denunc'i korupt'o'n

De Johanesburgo ĝis Kinŝaso, la avert'o-lanĉ'ant'o'j kern'e de la batal'o


En Afrik'o kresk'ant'a nombr'o da avert'o-lanĉ'ant'o'j diskret'e konduk'as danĝer'a'n batal'o'n por denunc'i korupt'o'n kaj kontraŭ'leĝ'a'j'n praktik'o'j'n. En la land'o'j, kie la ali'a'j demokrati'a'j esprim-manier'o'j (honest'a'j elekt'o'j, gazet'ar'liber'ec'o) est'as ne'funkci'ant'a'j aŭ pervertitaj, mal'kaŝ'i la turp'o'j'n de la reg'ant'o'j far'iĝ'as last'a ag'o de rezist'o.



de  Olivier PIOT

En JOHANESBURGO, en februar'o 2018, kelk'a'j'n tag'o'j'n antaŭ la anonc'o de la demisi'o de la sud'afrik'a prezid'ant'o Jacob Zum'a, la tut'a gazet'ar'o si'n demand'as pri la sort'o, kiu'n la Afrik'a Naci'a Kongres'o (ANK) prepar'as al si'a ĉef'o, implik'it'a en la plej grand'a korupt'o-skandal'o de'post la fin'o de la apart'ism'o-reĝim'o [1]. Kern'e de tiu politik'o-financ'a ter'trem'o trov'iĝ'as la intim'a'j rilat'o'j de la prezid'ant'o kaj li'a fil'o kun la klan'o Gupta, hind-origin'a famili'o, kiu, en apenaŭ du jar'dek'o'j, alt'ig'is si'n ĝis la reg'ad'o de ekonomi'a imperi'o en Sud'afrik'o. La fal'o de s-ro Zum'a far'iĝ'is ne'evit'ebl'a en juni'o 2017, post la rivel'o de mil'o'j da konfidenc'a'j dokument'o'j pruv'ant'a'j, ke tiu'j entrepren'ist'o'j pov'is, kontraŭ mon'favor'o'j, inter'ven'i ĉe la plej alt'a nivel'o, inkluziv'e pri nom'um'o de ministr'o'j.

S-in'o'j Bianca Goodson kaj Mosilo Mothepu sid'as en laŭ'mod'a restoraci'o de la sud'afrik'a ĉef'urb'o. Respektiv'e 32- kaj 39-jar'a'j, ili aparten'as al tiu'j mez'a'j klas'o'j (ras'miks'it'a'j), kiu'j kred'is je la valor'o kaj la promes'o'j de la ekonomi'o kaj de la demokrati'a trans'form'iĝ'o de ili'a land'o. Ili ambaŭ hav'is antaŭ si bel'a'n est'ont'ec'o'n. Bril'a'j stud'o'j en Johanesburgo, rapid'a profesi'a alt'iĝ'o : ili est'as en 2014 en la direktor'ar'o de du fili'o'j (Trillian Management Consulting kaj Trillian Financial Advisory) de la grup'o Trillian Capital, grav'a konsil'o-kompani'o posed'at'a de s-ro Salim Essa, proksim'ul'o de la Gupta-klan'o.

Sed, dum ili ankoraŭ ne kon'as unu la ali'a'n, ili mal'kovr'as, ke ili'a'j respektiv'a'j entrepren'o'j part'o'pren'as en vast'a ret'o de influ'komerc'o lig'ant'a an'o'j'n de la Gupta-famili'o al unu'a'rang'a'j politik'ist'o'j kaj gvid'ant'o'j de grand'a'j publik'a'j entrepren'o'j, kiel la gigant'a elektro'entrepren'o Eskom : kontraŭ'leĝ'a'j akir'o'j de kompani'o'j, kontrakt'o'j sen adjudik'o, ne'leĝ'a'j mon'a'j trans'ig'o'j, nepotism'o por atribu'o de ŝlos'il'a'j posten'o'j... « Mi tre rapid'e kaj plur'foj'e avert'is mi'a'j'n ĉef'o'j'n, intern'e, rakont'as s-in'o Goodson. Sed, front'e al ili'a silent'o kaj eĉ ili'a insist'o ke mi forges'u tio'n, mi decid'is ag'i. » Je printemp'o 2016, ambaŭ vir'in'o'j demisi'as kaj decid'as publik'e denunc'i kelk'a'j'n el la mal'honest'aĵ'o'j'n, kiu'j'n ili mal'kovr'is.

Tuj akuz'it'a'j pri mis'fam'ig'o, minac'at'a'j, ili tiam dev'as al'front'i la prem'o'j'n de si'a hierarki'o, kun'ig'i la akuz'a'j'n dokument'o'j'n, dung'i advokat'o'j'n kaj pag'i justic'o'kost'o'j'n, foj'e sufer'i riproĉ'o'j'n de si'a'j proksim'ul'o'j. Ili ankaŭ dev'as lern'i mastr'um'i la ĥaos'a'j'n rilat'o'j'n kun la gazet'ar'o, kaj akcept'i, ke ili'a'j nom'o'j kaj vizaĝ'o'j est'as asoci'it'a'j al la koncern'a'j afer'o'j. Kaj tio sen cert'ec'o, ke la prav'ec'o de ili'a'j akuz'o'j est'os iam agnosk'at'a de la justic'o... Aŭtun'e 2016, la mediaci'ist'in'o de la Respublik'o, s-in'o Thuli Madonsela, ricev'as part'o'n de la dosier'o. Spit'e al fort'a'j prem'o'j ven'ant'a'j el la plej alt'a nivel'o de la ŝtat'o, ŝi publik'ig'as sever'a'n raport'o'n nom'at'a « Stat'e of capture » (Ŝtat'o de kaper'ad'o). La amas'inform'il'o'j de tiam uz'as la esprim'o'n por indik'i de'voj'ig'o'n de publik'a'j misi'o'j kaj mon'o profit'e al privat'a'j interes'o'j.

Cit'it'a'j kiel ekzempl'o'j en mult'a'j artikol'o'j de la naci'a kaj inter'naci'a gazet'ar'o, s-in'o'j Goodson kaj Mothepu est'as gratul'it'a'j pro si'a « kuraĝ'o » kaj « civit'an'a engaĝ'iĝ'o ». Sed ili'a ag'o hav'as prez'o'n. « La tut'a profesi'a kaj person'a viv'o est'as detru'it'a, rakont'as s-in'o Mothepu. Neces'as firm'e plu'ten'i, kaj tio ne est'as facil'a. Eĉ se mi nur dir'is la ver'o'n, kiel re'trov'i respond'ec'a'n posten'o'n en grand'a entrepren'o ? » Post preskaŭ du jar'o'j sen labor'o nek en'spez'o, la du vir'in'o'j hav'as ne'cert'a'n voĉ'o'n kiam ili el'vok'as la etap'o'j'n de si'a long'a batal'o. « La plej mal'facil'a est'as vid'i mal'aper'i ĉio'n tio'n, al kio mi fid'is : just'ec'o kaj honest'ec'o, aŭ, almenaŭ, la zorg'o pri honest'ec'o kaj tra'vid'ebl'o en la negoc'o », dir'as s-in'o Goodson. En oktobr'o 2017, dum la « Gupta Leaks [2] » disgrejnigas si'a'j'n rivel'o'j'n tra la amas'inform'il'o'j, s-in'o Mothepu konsent'as atest'i antaŭ la Parlament'o. Est'as krepusk'o por s-ro Zum'a.

Kvankam kuraĝ'a'j kaj ekzempl'a'j, la ag'ad'o'j iniciat'it'a'j de la du sud'afrik'a'j vir'in'o'j ne pov'int'us sukces'i sen la sub'ten'o de la platform'o por protekt'o de avert'o-lanĉ'ant'o'j en Afrik'o - PPALAF, (en la franc'a : PPLAAF), kre'it'a en 2017 en Dakar'o, Sen'egal'o, far'e de grup'o de advokat'o'j, aktiv'ul'o'j, ĵurnal'ist'o'j kaj jurisdikci'a'j publik'a'j funkci'ul'o'j el divers'a'j naci'ec'o'j [3]. Ĝi'a scienc'a konsil'ant'ar'o en'hav'as aktiv'ul'o'j'n el sep land'o'j de la kontinent'o, inter kiu'j la tunizia eks'ministr'o Kamel Jendoubi. Ili'a cel'o est'as propon'i larĝ'a'n paletr'o'n de rimed'o'j por respond'i al la bezon'o'j de la avert'o-lanĉ'ant'o'j : kript'ad'o de mesaĝ'o'j, jur'a sub'ten'ad'o, asist'o dum la publik'a dis'kon'ig'ad'o, propon'o'j por pli'bon'ig'i la leĝ'a'j'n kadr'o'j'n, ktp. La platform'o est'as financ'at'a de divers'a'j don'ant'o'j, inter kiu'j la Fond'aĵ'o por egal'ec'o de ŝanc'o'j en Afrik'o (kre'it'a en 2015 de la maŭritani'a negoc'ist'o Mohamed Ould Bouamatou) kaj la Op'e'n Society Initiative for West-Afrik'a (Osiwa), fond'it'a en 2000 de la uson'a miliard'ul'o Georg'e Sor'os.

Mis'funkci'ant'a jur'a protekt'ad'o

Ek'de 2016, dank'e al la labor'o de sud'afrik'a esplor'ist'in'o kaj ĵurnal'ist'in'o, Khadija Sharife, nun direktor'in'o de la PPALAF, la gvid'ant'o'j de la platform'o ek'kontakt'as la du avert'o-lanĉ'ant'o'j'n. « Ili rapid'e kompren'is mi'a'n situaci'o'n kaj ili'a ĉe'est'o je mi'a flank'o est'is decid'ig'a, ne nur financ'e, sed precip'e psikologi'e, asert'as s-in'o Goodson. Antaŭ la dis'kon'ig'o de la afer'o, la konsil'ist'o'j de la platform'o far'is serioz'a'n taksakon de la risk'o'j kaj gvid'is mi'n por elekt'i advokat'o'n. Cefe, tem'as pri hom'o'j kun kiu'j mi pov'is parol'i kaj kiu'j help'is mi'n sent'i mi'n mal'pli sol'a kaj kred'i al la grav'ec'o kaj la prav'ec'o de mi'a batal'o. »

Ek'de la printemp'o 2017, per'e de ali'a sud'afrik'a avert'o-lanĉ'ant'o (kiu postul'is anonim'ec'o'n), la PPLAAF konsist'ig'as valor'a'n datum-baz'o'n de preskaŭ 200 000 ret'mesaĝ'o'j kaj dokument'o'j ven'ant'a'j el la Gupta-klan'o. En juni'o, tiu'j element'o'j est'as kun'divid'it'a'j de la platform'o kun la franc'a ĵurnal'o Le Mond'e [4]. Pri ili enket'as en Sud'afrik'o la Centr'o pri esplor'ĵurnal'ism'o amaBhungane [5] kaj la ret'a ĵurnal'o Daily Maverick. Je decid'a moment'o de ili'a batal'o, tiu'j mal'kaŝ'o'j kredit'ig'as kaj protekt'as la labor'o'n komenc'it'a'n de monat'o'j de s-in'o'j Goodson kaj Mothepu.

« La rivel'o'j proviz'it'a'j de tiu'j du vir'in'o'j montr'as ĝis kiu grad'o la ekzist'o de avert'o-lanĉ'ant'o'j est'as esenc'a por la konstru'o kaj la defend'o de jur'o-ŝtat'o kaj demokrati'o », koment'as la franc'a advokat'o William Bourdon, prezid'ant'o-fond'int'o de la organiz'aĵ'o Sherpa kaj kun'fond'int'o de la PPALAF. En februar'o 2018 la jur'ist'o ir'is al Johanesburgo por sub'ten'i la du sud'afrik'an'in'o'j'n. « La ide'o de tiu platform'o nask'iĝ'is el batal'o'j tia'j, kia'j ili'a. Sed la engaĝ'iĝ'o de tiu'j gvat'ist'o'j de la demokrati'o ne sufiĉ'as se ĝi ne est'as help'at'a, protekt'at'a kaj do ankaŭ kuraĝ'ig'it'a, li klar'ig'as. Tio est'as ni'a cel'o : detekt'i kaj konkret'e help'i afrik'an'o'j'n, kie ajn ili est'as sur la kontinent'o, aŭd'ig'i alarm'il'o'n. Ĉar en la nun'a Afrik'o, tiu'j, kiu'j komenc'as denunc'i mal'just'aĵ'o'j'n kaj postul'i tra'vid'ebl'ec'o'n renkont'as tre tre mult'a'j'n obstakl'o'j'n. »

Inter la obstakl'o'j, est'as la for'est'o de leĝ'o'j protekt'ant'a'j la avert-lanĉ'ant'o'j'n. Eĉ en Sud'afrik'o, kie la jur'o-ŝtat'o esprim'iĝ'as per instituci'o'j pli solid'a'j ol ali'lok'e, la batal'o est'as mal'mild'a. Tiam, kio'n dir'i pri la aŭtoritat'em'a'j ŝtat'o'j ? En Niĝerio, ekzempl'e, s-ro Bourdon kaj li'a platform'o akompan'as de 2017 labor'o'n komenc'it'a'n sin'e de la Parlament'o por proviz'i la land'o'n per jur'a kadr'o de lukt'o kontraŭ korupt'o. Kun'labor'e kun asoci'o'j kiel la ne'reg'ist'ar'a organiz'aĵ'o HEDA Resource Centr'e, kaj kun ĵurnal'ist'o'j kaj advokat'o'j, la parlament'an'o'j pri'stud'as leĝ'projekt'o'n. Ĝi'n apart'e sub'ten'as s-ro Kayode Oladele, prezid'ant'o de la komision'o pri la financ'a'j krim'o'j de la naci'a Asemble'o.

En Niĝero, s-in'o Falamata Aouami mult'e'kost'e pag'is pro la for'est'o de tia jur'a kadr'o. Hodiaŭ dung'it'o de modest'a sandviĉ'o-vend'ej'o en Niame'o, la ĉef'urb'o, ŝi denunc'is la aktiv'aĵ'o'j'n de si'a eks'a dung'ant'o, la Agr'o'kultur'a Bank'o de Niĝero (Bagr'i). En 2013, nur du'dek-ok-jar'a, freŝ'e diplom'it'a de prestiĝ'a alt'lern'ej'o pri komerc'o de Dakar'o, ŝi est'is nom'um'it'a ĝeneral'a kontrol'ist'in'o. Kre'it'a de la ŝtat'o en 2010 por sub'ten'i la kamp'ar'a'n sektor'o'n, la Bagr'i – kies kapital'o ŝrump'is de 10 ĝis 3,4 miliard'o'j da afrik'a'j frank'o'j (de 15,2 ĝis 5,1 milion'o'j da eŭr'o'j) en'e de tri jar'o'j – est'is ĵus met'it'a sub provizor'a kurator'ec'o. Task'it'a pri intern'a kontrol-procedur'o, s-in'o Aouami mal'kovr'as ne're'pag'it'a'j'n kredit'o'j'n, dub'ind'a'j'n kreditor'aĵ'o'j'n kaj kas'o-diferenc'o'j'n. Ŝi rapid'e renkont'as sistem'a'n re'ten'o'n de inform'o'j, mal'ferm'a'n lukt'o'n kontraŭ la procedur'o, kaj ricev'as minac'leter'o'j'n... En la komenc'o ŝi ricev'as la sub'ten'o'n de la ĉef'a administr'ant'o, sed tiu est'as rapid'e anstataŭ'it'a. La misi'o de la jun'a vir'in'o tiam far'iĝ'as koŝmar'o. Rest'ant'e firm'a, ŝi redakt'as raport'o'j'n en kiu'j ŝi bedaŭr'as « La mal'fort'ec'o'n de la intern'a'j kontrol'procedur'o'j » kaj denunc'as« la ne'respekt'o'n de la rekomend'o'j » de la bank'a komision'o kaj de la kont'o-kontrol'ist'o'j. Ŝi'a hierarki'o postul'as, ke ŝi rezign'u pri si'a'j esplor'o'j. Sed por ŝi, « Tiu kontrol'procedur'o est'as la sol'a manier'o evit'i la bankrot'iĝ'o'n de la Bagr'i ». Des pli, ke ŝi nur sekv'as la rekomend'o'j'n de la ekonomi'a kaj mon'a Uni'o de Okcident'a Afrik'o (en la franc'a : Uemoa) pri intern'a'j kontrol'procedur'o'j. Nov'a'j minac'o'j, insult'o'j, pun'o'j, labor'ĉes'ig'o : s-in'o Aouami fin'e est'as mal'dung'it'a en maj'o 2015. Kaj ŝi est'as akuz'it'a pri « fals'ig'o kaj publik'ig'o de inform'o'j, kiu'j pov'as mal'help'i la plu'a'n ekspluat'ad'o'n » de la bank'o.

Ŝi tiam decid'as far'i jur'a'n procedur'o'n kontraŭ la Bagr'i. Sen fid'ind'a advokat'o -« Neni'u hav'is sufiĉ'e da kuraĝ'o » -, la eks'a kadr'ul'o konduk'as sol'a si'a'n dosier'o'n kaj perd'iĝ'as en la labirint'o de pervers'ig'it'a justic'o : ripet'at'a'j prokrast'o'j, mal'aper'o de la dosier'o, modif'it'a'j decid'o'j, juĝ'ist'o eks'ig'it'a de la afer'o... « Mi neni'o'n bedaŭr'as, sed lanĉ'i avert'o'j'n en tia'j kondiĉ'o'j est'as defi'o al prudent'o. Neni'u dev'us perd'i si'a'n labor'o'n pro tio, ke li nur laŭ'etik'e ag'as, ŝi dir'as al ni el Niame'o. Neni'u instanc'o de ekster'a kontrol'o mov'iĝ'is por mi'n defend'i, nek la bank'a komision'o, nek la Uemoa, nek eĉ la labor-inspektor'o'j, kiu'j'n mi al'vok'is. Tri jar'o'j'n post mi'a mal'dung'o, mi ankoraŭ atend'as re'ag'o'n de la Halcia [Alt'a aŭtoritat'o por lukt'o kontraŭ korupt'o kaj simil'a'j ag'o'j]. »

Anonim'ul'o'j kontraŭ la Kabil'a-klan'o

En ALĜERIO, la instituci'o'j kaj la leĝ'o oficial'e protekt'as la hom'o'j'n, kiu'j denunc'as korupt'o'n. Jam en 2006 leĝ'o plan'as kre'ad'o'n de Naci'a instanc'o por prevent'o kaj lukt'o kontraŭ korupt'o (en la franc'a : ONPLC). La artikol'o 45 de tiu leĝ'o ig'as krim'o la tim'ig'o'j'n al person'o'j, kiu'j rivel'as tia'j'n fakt'o'j'n, kaj la nov'a kod'o de pun'procedur'o'j (re'form'it'a en 2015) eksplic'it'e garanti'as ili'a'n protekt'ad'o'n. En 2011, Centr'a Ofic'ej'o por sub'prem'o de korupt'o est'as kre'it'a per prezid'ant'a dekret'o. Fid'ant'e pri tiu jur'a arm'il'ar'o, s-ro Noureddine Tounsi, 50-jar'a, eks'a respond'ec'ul'o de la haven'a entrepren'o de Or'a'n (EPO), publik'a ent'o, pens'is ke li rajt'as avert'i – unu'e anonim'e – la ĝendarm'ej'o'n kaj la prokuror'o'n de la Respublik'o, konstat'int'e mal'honest'aĵ'o'j'n en la administr'ad'o de la haven'o kie li labor'is de du'dek kvar jar'o'j.

Li mal'kovr'is « dub'ind'a'n mekanism'o'n » en la ord'o de pri'zorg'o de la ŝip'o'j far'e de la haven'o-serv'o'j. Dum ŝip'o'j de la Alĝeria Inter'profesi'a Ofic'o de cereal'o'j, ali'a publik'a ent'o, al'ven'as unu'a'j en la rod'o, ili est'as atend'ig'it'a'j kaj pas'os post ŝip'o'j de privat'a'j import'ist'o'j, tiel pag'ont'e tag'a'j'n mon'pun'o'j'n kiu'j pov'as ating'i ĝis 20 000 aŭ 30 000 dolar'o'j'n. S-ro Tounsi ankaŭ rivel'as la korupt'o'n de la bon'far'a serv'o mastr'um'at'a de la sindikat'o'j de la EPO. La elekt'it'a'j vojaĝ'agent'ej'o'j por vend'i la Mek'o-pilgrim'ad'o'n al la 2 500 dung'it'o'j (kaj eks'a'j salajr'ul'o'j) est'as elekt'it'a'j sen adjudik'o, mal'respekt'e al la regul'o'j de la publik'a'j kontrakt'o'j. Unu'e si'n'gard'em'a, s-ro Tounsi decid'as anonim'e denunc'i la fakt'o'j'n. Kelk'a'j artikol'o'j aper'as sed neni'o ek'mov'iĝ'as. Neni'u enket'o ek'est'as kaj neni'u EPO-respond'ec'ul'o est'as pri'demand'it'a.

En 2016, s-ro Tounsi mal'kovr'as tri'a'n afer'o'n. « La tro'a gut'o kiu el'verŝ'ig'as la akv'o'n », li koment'as. Kelk'a'j pag'end'a'j serv'o'j de EPO est'is, laŭ li, okaz'o de faktur'o-fals'ig'o'j kaj de ne'prav'ig'it'a'j re'pag'o'j, profit'e apart'e al la Entrepren'o de voj'o'j, hidraŭlik'o kaj konstru'o (ETRHB), kompani'o posed'at'a de s-ro Al'i Haddad, grav'a alĝeria negoc'ist'o, prezid'ant'o de la Forum'o de la entrepren'ist'o'j.

Ĉi foj'e, li decid'as plend'i person'e ĉe la ĝendarm'a Brigadejo de Orano kaj ĉe la prokuror'o. « Mi rapid'e kompren'is, ke mi'a'j anonim'a'j plend'o'j ebl'ig'is al la denunc'it'o'j pli facil'e sufok'i la afer'o'n. Tial mi decid'is el'ir'i el anonim'ec'o », li klar'ig'as. Sed, tuj post kiam enket'o mal'ferm'iĝ'is, li sufer'is reprezali'o'j'n. Tim'ig'it'a, minac'at'a, eksklud'it'a por kelk'a'j tag'o'j, kaj rang'o'mal'alt'ig'it'a, li fin'e est'is mal'dung'it'a el la EPO en septembr'o 2016, kvankam protekt'o-pet'o est'is trans'don'it'a du monat'o'j'n antaŭ'e de li'a advokat'o al la prokuror'o.

La vajc'o tiam rapid'e re'ferm'iĝ'as. Iom post si'a mal'dung'o, s-ro Tounsi decid'as aper'i la unu'a'n foj'o'n en film'et'o distribu'it'a de Youtube. En april'o 2017 li est'as kondamn'it'a je du monat'o'j en mal'liber'ej'o (kun prokrast'o) kaj mon'pun'o de 200 000 dinar'o'j (1 400 eŭr'o'j) pro minac'o'j kaj insult'o'j. Sen kaŝ'i si'n, li daŭr'ig'as si'a'j'n denunc'o'j'n en kelk'a'j alĝeriaj amas'inform'il'o'j : la ĵurnal'o Al-Akhbar kaj la esplor'ret'ej'o Algérie Part. Sub'ten'at'a de la alĝeria lig'o por defend'o de la hom'rajt'o'j, li kre'as komenc'e de 2018 la Naci'a'n Kun'ord'ig'o'n de la avert'o-lanĉ'ant'o'j. Sed ĉio tio ne mal'help'as : fin'e de april'o, li'a proces'o pro kalumni'o kaj mal'kaŝ'o de entrepren-sekret'o'j plej ver'ŝajn'e est'os daŭr'ig'at'a en Orano.

Je proksim'um'e 6000 km sud'e de Orano, en Demokrati'a Respublik'o Kongo (DRK), neni'u leĝ'o protekt'as la avert'o-lanĉ'ant'o'j'n. Kiu ja hav'us la ide'o'n atak'i la nepotism'o'n de la prezid'ant'o Joseph Kabil'a ? Kaj tamen, en oktobr'o 2016, la belg'a ĵurnal'o Le Soir [6] kre'is sensaci'o'n en Kinŝaso rivel'ant'e korupt'o-fakt'o'j'n, kiu'j rekt'e akuz'as la prezid'ant'a'n klan'o'n. Ali'a'j artikol'o'j sekv'as, liver'ant'a'j tio'n, kio'n la kong'o'land'a'j amas'inform'il'o'j fin'e nom'is la « Lumumba Papers », el la nom'o de jun'a avert'o-lanĉ'ant'o.

Unu kaj du'on'o jar'o'n post la unu'a'j mal'kaŝ'o'j, s-ro Je'a'n-Jacques Lumumba, 32-jar'a kaj profesi'e bank'ist'o, ankoraŭ viv'as ekzil'e en Eŭrop'o. Li ja konsci'as, ke li'a nom'o port'as apart'a'n simbol'a'n ec'o'n. Sed, kvankam li est'as la pra'nep'o de Patric'e Lumumba, la patr'o de la sen'de'pend'o de DRK, murd'it'a en 1961, li tut'e ne est'as politik'a opon'ant'o. En 2016, ja kiel kadr'ul'o de la Banque Gabonaise et Française Internationale (BGFI), unu el la plej grand'a'j establ'o'j de Kinŝaso, la jun'ul'o decid'is en'ir'i rezist'ad'o'n.

En 2015, sukces'int'e nur kelk'a'j'n jar'o'j'n antaŭ'e magistr'o-diplom'o'n pri financ'o en la katolik'a universitat'o de Kong'o'land'o, li okup'as la ŝlos'il'a'n posten'o'n ’Departement'estr'o de la ŝuld'o'j’ (risk'o'j lig'it'a'j al la kredit'o'j). Jam en decembr'o 2015 li konstat'as fraŭd'a'j'n operaci'o'j'n sur kelk'a'j kont'o'j. Li tuj avert'as si'a'n ĝeneral'a'n direktor'o'n, kiu est'as unu el adopt'o-frat'o'j … de la prezid'ant'o Kabil'a. Ricev'int'e parol-minac'o'j'n, li rezign'as. Sed en april'o 2016, li mal'kovr'as nov'a'j'n suspekt'a'j'n operaci'o'j'n, koncern'ant'a'j'n ĉi-foj'e plur'a'j'n dek'o'j'n da milion'o'j da dolar'o'j, inter la Centr'a Bank'o de Kongo, estr'at'a de la famili'o Kabil'a, kaj kompani'o'j – ankaŭ en la man'o'j de proksim'ul'o'j de la reĝim'o – kies kont'o'j'n mastr'um'as la BGFI. « Lumumba, ĉu vi am'as vi'a'n edz'in'o'n kaj vi'a'j'n infan'o'j'n ? », demand'as li'n li'a direktor'o, minac'ant'e li'n per paf'il'o . Ne ebl'as est'i pli klar'a...

Kelk'a'j'n semajn'o'j'n post'e, avert'it'a de proksim'ul'o'j, ke okaz'as manipul'ad'o por li'n kondamn'ig'i kaj en'prizon'ig'i, la jun'a kadr'ul'o urĝ'e for'las'as la DRK por ir'i en Eŭrop'o'n, kie li, li'a edz'in'o kaj tri ge'fil'o'j re'kun'iĝ'as. Sed ekzil'o ne sufiĉ'as por protekt'i li'n. Li posed'as cent'o'n da kompromit'a'j dokument'o'j : kont'o'raport'o'j, ret'mesaĝ'o'j, bank'a'j ĝir'o'j... « Mi rapid'e kompren'is, ke kun ĉio, kio'n mi sci'as, eĉ en Eŭrop'o ni'a'j viv'o'j est'as en danĝer'o. Tial mi oficial'e avert'is la polic'o'n de la urb'o kie mi loĝ'as [patrol'o'j est'as nun organiz'it'a'j] kaj elekt'is kontakt'i la eŭrop'a'n gazet'ar'o'n. » En 2017, si'n'sekv'a'j esplor'o'j konduk'it'a'j de la PPALAF kaj divers'a'j amas'inform'il'o'j laŭ la datum'o'j, kiu'j'n li trans'don'is, ebl'ig'as mal'kaŝ'i la praktik'o'j'n de la Kabil'a-klan'o, kies hav'aĵ'o laŭ'dir'e est'as plur'a'j cent'o'j da milion'o'j da dolar'o'j.

La kong'o'land'a prezid'ant'o, li'a edz'in'o, ili'a'j du fil'o'j kaj ok el li'a'j ge'frat'o'j posed'as ne mal'pli ol 70 kompani'o'j'n divers-sektor'a'j'n, kaj pli ol cent du'dek ekspluat-permes'o'j'n en min'ej'o'j de diamant'o, or'o, kupr'o kaj kobalt'o en DRK. Oni ankaŭ ek'sci'as, ke s-ro Kabil'a mobiliz'as si'a'j'n negoc'ist'o-ret'o'j'n (kaj ankaŭ la publik'a'n mon'o'n) por ŝip'e ven'ig'i el Namibi'o cent'o'j'n da sovaĝ'a'j best'o'j por en'met'i ili'n en la gigant'a'j'n rezerv'ej'o'j'n, kiu'j ĉirkaŭ'ir'as si'a'j'n privat'a'j'n rest'ad'ej'o'j'n de Kingakati. Oni malovras, fin'fin'e, ke du el li'a'j proksim'ul'o'j mal'ŝpar'is 25 milion'o'j'n da dolar'o'j por re'nov'ig'i luks'a'n jaĥt'o'n (72 metr'o'j'n long'a'n), kiu ankoraŭ atend'as klient'o'j'n en la golf'et'o de Kab'urb'o...

« Neniam tiu'j rivel'o'j est'us pov'int'a'j el'ir'i se mi ne est'us elekt'int'a ekzil'o'n kaj trov'int'a sub'ten'o'j'n ĉi tie, sub'strek'as s-ro Lumumba. En mi'a land'o, kiel en mult'a'j afrik'a'j ŝtat'o'j, nur postul'i la respekt'o'n de la regul'o'j signif'as prizon'o'n, mort'o'n aŭ ekzil'o'n. La amas'inform'il'o'j, la justic'o kaj ĉiu'j instituci'o'j est'as rigl'it'a'j kaj ne toler'as ek'parol'o'n nom'e de la ver'o. » Ek'de la fin'o de 2016, li est'is help'at'a de la PPALAF, kiu pri'zorg'is li'a'n jur'a'n protekt'o'n, analiz'is la dokument'o'j'n, kiu'j'n li hav'is, kaj eblegis ili'a'n mal'kaŝ'o'n.

Du jar'o'j'n post la for'las'o de si'a nask'iĝ'land'o, s-ro Lumumba opini'as ke li hav'as respond'ec'o'n « sub'ten'i kaj kuraĝ'ig'i la mil'o'j'n da jun'a'j Kong'o'land'an'o'j, kiu'j, kiel li, hav'as ideal'o'n por si'a land'o ». Li preciz'ig'as : « Kapt'it'a'j en la ung'eg'o'j de la reĝim'o, ili pov'as lanĉ'i avert'o'n ĉie kie ili est'as, en la funkci'o'j kiu'j'n ili okup'as kaj la meti'o'j kiu'j'n ili praktik'as. En tia land'o, kia la ni'a, lanĉ'i avert'o'j'n est'as la sol'a kaj last'a manier'o ek'rezist'ad'i por antaŭ'e'n'ir'i al kre'ad'o de demokrati'a jur'o-ŝtat'o. »

De plur'a'j monat'o'j la PPALAF labor'as pri nov'a dosier'o komun'a al plur'a'j avert-lanĉ'ant'o'j, kiu'j kontakt'is ĝi'n. Unu el ili viv'is en Ĝibutio. Ekzil'it'a en Brit'uj'o de kelk'a'j semajn'o'j, s-ro Zoubir Z., 45-jar'a, ankaŭ okup'is respond'ec'a'n posten'o'n en grand'a privat'a kompani'o de si'a land'o. Tut'e hazard'e, li ricev'is al'ir'o'n al konfidenc'a'j dokument'o'j pri la vast'a projekt'o de konstru'ad'o de la profund'a haven'o de Banan'a, en la provinc'o Centr'a Kongo (eks'a Mal'alt'a Kongo), la sol'a al'ir'ej'o al la Atlantik'a Ocean'o.

Kun jar'a kapacit'o taks'it'a je 332 000 kontener'o'j kaj pli ol 1,3 milion'o'j da tun'o'j da var'o'j, tiu nov'a haven'a terminal'o kre'os laŭ'dir'e preskaŭ 2 000 dung'o'j'n, sen kalkul'i la ne'rekt'a'j'n dung'o'j'n. La tut'a kost'o de la projekt'o est'as unu miliard'o da dolar'o'j. Evident'e tia operaci'o al'tir'as avid'ec'o'n. Laŭ la font'o'j de la PPALAF kaj part'e publik'ig'it'a'j en mart'o 2018 [7], tiu projekt'o dev'us apart'e est'ig'i fond'o'n de kun'entrepren'o inter la DRK kaj la kompani'o Dubai Ports World (DP World), la tri'a tut'mond'a ag'ant'o de la sektor'o, kiu hav'os misi'o'n ekspluat'i la nov'a'n haven'o'n.

Sed, spit'e al la grav'ec'o de la projekt'o por la kong'o'land'a ekonomi'o, neni'u publik'a ent'o est'os reprezent'at'a en tiu kompani'o. Laŭ la deklar'o'j de la avert-lanĉ'ant'o'j, ĝi est'os posed'at'a 60 % de DP World kaj 40 % de privat'a kong'o'land'a entrepren'o indik'it'a en la dokument'o'j publik'ig'it'a'j de la PPALAF per la vort'o'j « DRK- privat'ul'o ». La demand'o est'as grav'a ĉar, laŭ propr'a taks'o de DP World, la konstru'o kaj plan'at'a aktiv'ad'o de la haven'o ebl'ig'os al tiu enigm'a « DRK-privat'ul'o » en'kas'ig'i 45,3 milion'o'j'n da eŭr'o'j dum la sep ven'ont'a'j jar'o'j. Laŭ la avert'o-lanĉ'ant'o'j, tiu est'as « la prezid'ant'o Kabil'a aŭ membr'o'j de li'a proksim'a ĉirkaŭ'aĵ'o ».

Ĉi tiu'j'n rivel'o'j'n konfirm'as inter'ŝanĝ'o'j, de kiu'j la PPLAAF posed'as kopi'o'j'n, inter la prezid'ant'o de DP World, s-ro Sultan Ahmed Be'n Soulayem, kaj s-ro Kabil'a. La ĉef'o de la grup'o sub'kompren'ig'as, ke la klaŭz'o pri la privat'a ent'o est'as garanti'o, kiu'n DP World dev'as respekt'i por ke la DRK-reg'ist'ar'o konsent'u inter'trakt'i. La 24-an de februar'o 2018, raport'o de la kong'o'land'a ministr'o-konsili'o anonc'is, ke tiu inter'konsent'o est'as baldaŭ fin'trakt'ot'a. Pro la tuj'ec'o de tiu sub'skrib'o, ni decid'is publik'ig'i tiu'n nov'a'n afer'o'n, kiu montr'as la metod'o'j'n de la prezid'ant'o kaj la lukr'a'j'n ard'o'j'n de kelk'a'j kompani'o'j », klar'ig'as s-ro Henri Thulliez, membr'o de la administr'a konsili'o de la PPALAF.

Renkont'it'a en la londona ĉirkaŭ'urb'o, kie li viv'as sen oficial'a permes'o, s-ro Zoubir zorg'e elekt'as si'a'j'n vort'o'j'n. Kvankam la ekzil'it'o plen'e akcept'as la respond'ec'o'n pri si'a ag'o, tim'o de'nun est'as part'o de li'a viv'o. En 2015, en DRK, tri'dek-jar'a ĵurnal'ist'o, Steve Abongi, est'is murd'it'a dum li enket'is pri la kont'o'j de la general'o Gabriel Amisi Kumba, ali'nom'it'a Tang'o Four. Ali'a proksim'ul'o de s-ro Kabil'a.

Olivier PIOT


La aŭtor'o

Olivier PIOT


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Franci'o for'vend'as la afrik'a'n koton'o'n

Intern'a'j de'lok'it'o'j

En Gabon'o, la mekanik'o de nepotism'o blok'iĝ'as

La model'a lern'ant'o de la « Franc'afrik'o »



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a

[1] Vd. Sabin'e Cessou, « Anc, origin'o de ŝtat-parti'o » , Le Mond'e diplomatique en esperant'o, mart'o 2018.

[2] Vd. www.gupta-leaks.com

[3] Vd. https://pplaaf.org

[4] Vd. Adri'e'n Barbier, « Les Gupta, la famille indienne qui fait trembler l’Afrique du Sud », Le Mond'e, 24-a de juli'o 2017.

[5] Ne-reg'ist'ar'a Organiz'aĵ'o sen lukr'a cel'o : http://amabhungane.co.za

[6] Vd. Xavier Counasse kaj Colette Braeckman, « Corruption au Congo : les preuves qui accablent le régime Kabil'a », Le Soir, Bruselo, 29-a de oktobr'o 2016.

[7] « Press Release : DRC/Dubai : Newport project tainted by corruption charges », PPLAAF, 2-a de mart'o 2018, https://pplaaf.org

32108


Akcept'ej'o >> 1a maj'o 2018

Boston'o, aŭ la religi'o de nov'ig'ad'o


de  Thomas Frank

Kiam oni demand'as al membr'o'j de la Demokrat'a Parti'o de Uson'o pri ili'a'j ating'o'j - akord'o'j pri liber'a komerc'ad'o, ekzempl'e, aŭ ne'kompren'ebl'a leĝ'o por re'form'i Wall Street - ili respond'as, ke neni'u est'us pov'int'a far'i pli bon'e. Ĉio'n dir'int'e, ili dev'is trakt'i kun tiu'j horor'a'j Respublik'an'o'j kiu'j est'is sistem'ec'e mal'help'em'a'j en la Senat'o kaj re'distribu'is voĉ'don'a'j'n distrikt'o'j'n por si'a avantaĝ'o. Ne pens'u, do, ke ĉiu'j tiu'j leĝ'o'j, de moder'a'j al sen'verv'a'j, kiu'j'n prezid'ant'o'j Clinton kaj Obama aprob'is, ver'e reprezent'as la vigl'a'n Demokrat'a'n anim'o'n.

Por taks'i ĉi tiu'n argument'o'n, ni elekt'u lok'o'n kie la reĝ'ad'o de la Demokrat'o'j renkont'as preskaŭ neniu'n kontraŭ'star'o'n, kie mal'help'o kaj sabot'ad'o far'e de Respublik'an'o'j ne pov'as adulter'i la histori'o'n. La map'o de elekt'ad'o'j en Uson'o propon'as al ni kelk'a'j'n ebl'ec'o'j'n el kiu'j unu est'as elekt'end'a : Boston'o, Masaĉusec'o, la ver'a spirit'a hejm'o de la progres'ism'a klas'o. La uson'a ĉef'urb'o de alt'lern'ej'a eduk'ad'o ankaŭ est'as tiu, kiu plej favor'as la Demokrat'a'n Parti'o'n, kaj kie oni mal'oft'e renkont'as elekt'it'a'n Respublik'an'o'n. Kiam ali'a'j urb'o'j kaj ŝtat'o'j, sen'esper'a'j pro si'a daŭr'ant'a sen'industri'iĝ'o, pen'as al'log'i loĝ'ant'ar'o'j'n el fals'a'j bohemi'an'o'j, kaj pet'eg'as al ili'a'j universitat'o'j produkt'i profit'a'j'n ide'o'j'n, Boston'o est'as la lok'o kiu'n ili cel'as imit'i. Ĉi tiu est'as la urb'o kiu preskaŭ invent'is la ekonomi'a'n model'o'n de la "Blu'a Ŝtat'o" (blu'o est'as la emblem'a kolor'o de la Demokrat'a Parti'o), kie prosper'o nask'iĝ'as el alt'lern'ej'a eduk'ad'o kaj la scienc'a'j kaj teknik'a'j industri'o'j kiu'j akompan'as ĝi'n.

Ne'vid'ebl'a'j ŝip'romp'iĝ'o'j

En 2010, proksim'um'e 152 000 student'o'j loĝ'is en Boston'o, nom'e 24,6% de la loĝ'ant'ar'o de la urb'o. Boston'o kaj ĝi'a kun'urb'aĵ'o est'as la hejm'o de pli ol cent privat'a'j kaj publik'a'j universitat'o'j, la plej grand'a koncentr'iĝ'o de instituci'o'j de alt'lern'ej'a eduk'ad'o en la land'o - kaj ver'ŝajn'e la mond'o - kaj el ili ĝi deriv'as ĉiu'j'n bon'efik'o'j'n : tre kler'a'n loĝ'ant'ar'o'n, apart'e grand'a'n nombr'o'n de patent'o'pet'o'j, kaj pli da Nobel-premi'o'j ol iu ajn ali'a urb'o en la land'o. Masaĉusec'o konstant'e rang'as unu'a'lok'e en la Stat'e New Economy Index, kiu mezur'as ĝis kiom la ekonomi'o'j de la ŝtat'o'j de Uson'o est'as baz'it'a'j sur la sci'o, est'as al'iĝ'int'a'j al la tut'mond'iĝ'o, kaj est'as entrepren'em'a'j, direkt'at'a'j de inform'teknologi'o kaj nov'ig'ad'em'a'j.

Ĝi ankaŭ est'as la sid'ej'o'j de mult'a'j firma'o'j de medikament'o'j kaj bio'teknologi'o, ar'iĝ'int'a'j en tio, kio'n oni nom'as la "grand'eg'a centr'o de la viv'o'scienc'o'j", kiu est'as part'o de "ekologi'a sistem'o" kie disertaci'ant'o'j pov'as "asoci'iĝ'i" kun risk'o'kapital'a'j firma'o'j, kaj kie grand'a'j farmaci'a'j firma'o'j pov'as akir'i pli mal'grand'a'j'n firma'o'j'n. Dum ali'a'j industri'o'j nan'iĝ'as, la grand'eg'a centr'o en Boston'o kresk'as, kaj viv'o'scienc'a'j profesi'ul'o'j el ĉiu'j part'o'j de la mond'o amas'e ven'as al ĉi tiu "Ateno de Uson'o" kaj al la nov'a'j "centr'o'j de nov'ig'ad'o" amas'iĝ'ant'a'j en la universitat'a antaŭ'urb'o Kembriĝo, okcident'e de Boston'o.

Sed se ni rigard'as ĝi'n iom pli kritik'e, Boston'o est'as la sid'ej'o de du industri'o'j kiu'j kaŭz'as la ruin'ig'o'n de mez'um'a Uson'o : alt'lern'ej'a eduk'ad'o kaj la farmaci'a industri'o. Ambaŭ pag'ig'as tarif'o'j'n kiu'j'n preskaŭ ĉiu'j dev'as pag'i, kaj kiu'j pli'iĝ'as mult'e pli rapid'e ol salajr'o'j kaj inflaci'o.

Logik'e, tial, Masaĉusec'o okup'as kern'a'n lok'o'n en ali'a kategori'o, tiu de mal'egal'ec'o. Tuj post kiam vizit'ant'o'j el'ir'as el Boston'o kaj ĝi'a super'proviz'o de intelekt'o'j, ili el'trov'as ŝtat'o'n plen'a'n de ruin'o'j - eks'a'j industri'a'j urb'o'j, kaj labor'ist'o'j kiu'j vid'atest'as la for'velk'o'n de si'a viv'manier'o, kiel tiu'j de Fall River. Ĉi tiu urb'o sud'e de Boston'o antaŭ'long'e perd'is si'a'j'n mult'a'j'n teks'ej'o'j'n, kaj kun ili ĝi'a'n prav'o'n de ekzist'o. Mult'a'j mal'plen'a'j labor'ej'o'j ankoraŭ star'as. Solid'a'j struktur'o'j de la dek'naŭ'a jar'cent'o, ĉi tiu'j grand'eg'a'j skatol'o'j el granit'o kaj brik'o super'reg'as la pejzaĝ'o'n. La pli'mult'o de ĉi tiu'j mal'nov'a'j fabrik'o'j hav'as fenestr'o'j'n kovr'it'a'j'n per tabul'o'j, re'kon'ebl'a'j emblem'o'j de mal'esper'o, de la ter'etaĝ'o ĝis la tegment'o.

Kiel tre mult'a'j ali'a'j pejzaĝ'o'j de Uson'o, ĉi tiu est'as la produkt'o de jar'dek'o'j da sen'industri'ig'o far'it'a de la Respublik'an'o'j kaj prav'ig'it'a de la Demokrat'o'j. Ok'dek kilo'metr'o'j'n for, Boston'o triumf'as. Sed la doktrin'o de prosper'o, kiu'n oni vid'as en ĉiu angul'o de la ĉef'urb'o, serv'as por prav'ig'i la mal'sukces'o'n oni vid'as en ĉiu angul'o de Fall River. Ĉi tiu est'as lok'o kie abund'o neniam re'ven'as, ĉar la gvid'ant'o'j de la land'o simpl'e akcept'is soci'a'n ord'o'n kiu sub'e'n'prem'as la salajr'o'j'n de hom'o'j kiel la loĝ'ant'o'j de Fall River, kaj sam'temp'e pli'ig'as la salajr'o'j'n de nov'ig'ad'ant'o'j, kre'iv'ul'o'j kaj alt'rang'a'j kadr'ul'o'j.

Kvankam mal'plen'a'j teks'ej'o'j est'as dis'e vid'ebl'a'j ĉie en Fall River, la strat'o'j de Boston'o, kontrast'e, est'as plen'a'j de ekip'aĵ'o'j destin'it'a'j por facil'ig'i kaj oportun'ig'i entrepren'em'o'n. Dum mi'a rest'ad'o tie, mi pas'ig'is mi'a'n temp'o'n vizit'ant'e centr'o'j'n de nov'ig'ad'o, ĉiu'j kun bril'kolor'a'j mebl'o'j, mal'ferm'a'j labor'spac'o'j, inspir'a'j cit'aĵ'o'j pri invent'em'o, tabl'o'tenis'a'j tabl'o'j, konzol'o'j por lud'i la muzik'lud'o'n Guitar Her'o kaj ali'a'j aparat'o'j (neniam uz'at'a'j dum mi'a vizit'o) por don'i iom da mal'streĉ'iĝ'o dum labor'paŭz'o'j, kaj mur'o'j super'ŝut'it'a'j per bril'a farb'o sur kiu'j oni pov'as skrib'i per for'viŝ'ebl'a'j felt'krajon'o'j.

La karier'o de model'a guberni'estr'o

La fundament'o de la "nov'ig'ad'a infra'struktur'o" de Boston'o est'as la universitat'o ; ceter'e, iu'j en ĉi tiu urb'o laŭ'paŝ'e konvink'iĝ'is ke la lanĉ'o de komerc'a'j entrepren'o'j kaj profesi'a'j karier'o'j est'as la cel'o mem de alt'lern'ej'a eduk'ad'o. Unu akompan'as la ali'a'n. Tial la Massachusetts Institut'e of Technology (Mit) hav'as ne unu, sed du vic'fakultat'estr'o'j'n kun respond'ec'o pri nov'ig'ad'o, kaj tial ĝi'a prezid'ant'o skrib'as en en'ret'a'j forum'o'j por instru'i al Uson'o la ĝust'a'n metod'o'n por "produkt'i nov'ig'ad'o'n". Pro la sam'a kial'o, Northwestern University hav'as "akcel'il'o'n de entrepren'o'j" nom'at'a Ide'a ; Harvard hav'as si'a'n fam'a'n "centr'o'n por nov'ig'ad'o" ; Boston University hav'as si'a'n "fak'o'n pri strategi'o kaj nov'ig'ad'o" ; kaj unu el ĝi'a'j fakultat'o'j propon'as profesi'a'n diplom'o'n pri "nov'ig'ad'o kaj entrepren'em'o".

La ident'ig'o de Masaĉusec'o kun la Demokrat'a Parti'o est'as profund'a. Bastion'o de la famili'o Kennedy, la ŝtat'o produkt'is du ali'a'j'n Demokrat'a'j'n kandidat'o'j'n por la prezid'ant'ec'o en la last'a'j jar'dek'o'j : guberni'estr'o Michael Dukakis en 1988 kaj senat'an'o John Kerry en 2004. Eĉ kiam Masaĉusec'o hav'is Respublik'an'a'j'n guberni'estr'o'j'n (kiel Charles Baker, en'ofic'iĝ'int'a ek'de 2015), ili ne nur plej'part'e est'as tiel konvink'it'a'j kiel si'a'j rival'o'j pri la model'o de Demokrat'a Masaĉusec'o, sed la masaĉusec'a parlament'o, ankoraŭ super'reg'at'a de la Demokrat'o'j, sukces'as nul'ig'i ili'a'n veto'o'n.

El la ĉef'a'j politik'ist'o'j en la ŝtat'o, pli'mult'o, se ne ĉiu'j, help'is propagand'i la kult'o'n pri sci'o'j, nov'entrepren'o'j, kaj la kre'iv'a klas'o. Sur ĉi tiu honor'tabul'o, Deval Patrick, la antaŭ'ul'o de s-ro Baker, okup'as eminent'a'n lok'o'n. Li est'as tip'a gvid'ant'o de la progres'ism'a klas'o, eĉ la plej el'star'a ekzempl'o, oni pov'us dir'i. Ĉiu'j ŝajn'e ŝat'as li'n, eĉ li'a'j opon'ant'o'j.

La viv'o de s-ro Patrick sekv'is la klasik'a'n trajektori'o'n de Demokrat'o. Ekstrem'e inteligent'a sed mal'riĉ'a jun'a nigr'ul'o, li pov'is lev'iĝ'i super si'a'j cirkonstanc'o'j per stipendi'o kiu ebl'ig'is al li est'i akcept'it'a de bon'a privat'a lern'ej'o. Kelk'a'j'n jar'o'j'n post'e, li student'iĝ'is ĉe la fakultat'o pri jur'o de Harvard kaj, ĝust'e kiel okaz'is por Bill Clinton kaj Barack Obama, la pord'o'j de ĝis tiam ne'kon'at'a mond'o subit'e mal'ferm'iĝ'is por li. Labor'int'e por organiz'aĵ'o defend'ant'a la rajt'o'j'n de mal'pli'mult'o'j, li ir'is al Vaŝington'o, kie li estr'is la fak'o'n pri civil'a'j rajt'o'j de la uson'a Departement'o pri Justic'o. En 1994, li gajn'is kompens'o'n de 54 milion'o'j'n da dolar'o'j por si'a'j klient'o'j en fam'a proces'o pro diskriminaci'o kontraŭ la restoraci'a ĉen'o Dennys.

Dum la 2000aj jar'o'j, s-ro Patrick far'iĝ'is advokat'o pri komerc'a'j afer'o'j kaj post tio li far'is la normal'a'n paŝ'o'n por iu spec'o de Demokrat'o : li komenc'is labor'i por la grand'a'j kompani'o'j kiu'j'n li est'is jur'e persekut'int'a : en 2004 li al'iĝ'is al la direktor'ar'o de la patr'in'firma'o de Ameriquest, prunt'ist'o de alt'risk'a'j hipotek'a'j kredit'o'j.

En 2004, Ameriquest est'is plej grand'a tia prunt'ist'o en Uson'o kaj, kiel ni nun sci'as, pionir'o de tia'j praktik'o'j kia'j preskaŭ detru'is la tut'mond'a'n financ'a'n sistem'o'n. Por la adept'o'j de Ameriquest, kun'met'i "mensog'a'j'n kredit'o'j'n", kaj send'i ili'n al Wall Street en la form'o de obligaci'o'j, est'is ekstrem'e profit'a negoc'o - eĉ negoc'o "nov'ig'ad'a" ; por la ceter'a mond'o, tio simil'is glut'eg'i arsen'o'n. Bank'ist'o'j profit'is ĝis la mond'o dev'is pag'i - kaj ĝi pag'as ankoraŭ.

Ĉiu politik'ist'o, kiu implik'iĝ'is en ĉi tiu mal'nobl'a aranĝ'o, dev'us est'i demisi'ig'it'a tuj kaj sen'kondiĉ'e. Sed s-ro Patrick super'viv'is. Li est'is elekt'it'a guberni'estr'o de Masaĉusec'o en novembr'o 2006 kaj far'iĝ'is ia misi'ist'o de la kult'o pri nov'ig'ad'o. "La ekonomi'o de Masaĉusec'o est'as ekonomi'o de nov'ig'ad'o" li kutim'is dir'i, kaj li ripet'is ĉi tiu'n rimark'o'n foj'e-re'foj'e, iom ŝanĝ'ant'e la ord'o'n de la optimism'a'j ŝlos'il'vort'o'j : "Nov'ig'ad'o est'as la spin'o de la masaĉusec'a ekonomi'o", ktp. [1]. La guberni'estr'o mal'ferm'is "fakultat'o'j'n pri nov'ig'ad'o". Li sub'skrib'is la "Kontrakt'o'n pri Soci'a Nov'ig'ad'o, kiu hav'is i'a'n rilat'o'n al "la plen'um'o de la bezon'o'j de la privat'a sektor'o por kvalifik'it'a'j nov'ul'o'j en la profesi'o'j."

"Eksplod'o de nov'entrepren'o'j"

Tre oft'e, tio est'is neni'o ol vant'a'j vort'o'j - la rutin'a'j banal'aĵ'o'j util'ig'it'a'j ĉiu'foj'e, kiam farmaci'a firma'o mal'ferm'is ofic'ej'o'n en la ŝtat'o. En ali'a'j okaz'o'j, la plej ŝat'at'a slogan'o de s-ro Patrick est'is eg'e alt'e'kost'a - subvenci'o'j kaj sen'impost'ig'o'j de 1 miliard'o da dolar'o'j don'it'a'j de la guberni'estr'o en 2008 por instig'i al farmaci'a'j kaj bio'teknologi'a'j firma'o'j establ'i si'n en Masaĉusec'o, ekzempl'e [2].

Foj'e, ankaŭ, stimul'i nov'ig'ad'o'n signif'is dis'bat'i hom'o'j'n sur si'a voj'o - ekzempl'e taksi'ist'o'j'n kies viv'ten'o est'is uzurp'at'a de serv'o'j kiel Uber. Kiam ĉi tiu'j labor'ist'o'j organiz'is divers'a'j'n protest'a'j'n ag'o'j'n en Boston'o, s-ro Patrick klar'e al'ig'is si'n al la firma'o ; ŝajn'e, la komfort'o de tiu'j, kiu'j mend'as aŭt'o'j'n kun ŝofor'o'j, est'is pli grav'a ol dec'a salajr'o por la ŝofor'ant'o'j.

Sen'dub'e, la fakt'o ke Uber dung'is eks'a'n konsil'ist'o'n de s-ro Patrick neniel rilat'is al tio. Sed la motiv'o est'is, kompren'ebl'e, nov'ig'ad'o : Uber reprezent'is la est'ont'ec'o'n ; taksi'ist'o'j, la pas'int'ec'o'n.

Antaŭ'vid'ebl'e, la unu'a'n "Premi'o'n Deval Patrick por Publik'a Nov'ig'ad'o" ricev'is Deval Patrick. Ĝi est'is prezent'it'a al li en 2014 de John Harthorne, direktor'o de la nov'entrepren'a inkubator'o MassChallenge, kun'e kun la fond'int'o de Uber, Travis Kalanick. "Mi dezir'is est'i ĉi tie por dank'i al la guberni'estr'o pro li'a gvid'ant'ec'o, li'a vizi'o pri novigadao kaj teknik'ar'o, kaj pro tio, ke li kre'is ĉi tiu'n nov'ig'ad'a'n spirit'o'n ĉi tie en Masaĉusec'o" dir'is s-ro Kalanick. Eric Schmidt, la tiam'a prezid'ant'o de Google, ankaŭ ĉe'est'is por salut'i Masaĉusec'o'n kaj ĝi'a'n "eksplod'o'n de nov'entrepren'o'j". "Ni bezon'as pli da entrepren'ist'o'j ĉar ili kre'as labor'posten'o'j'n, ili solv'as ĉiu'j'n problem'o'j'n kiu'j'n ni sci'as," li dir'is. Tri monat'o'j'n post la premi'o, la du'a mandat'o de s-ro Patrick fin'iĝ'is. Iom post'e, li gajn'is eĉ pli grand'a'n premi'o'n : la posten'o'n de ĝeneral'a direktor'o ĉe Bain Capital, la firma'o de financ'a'j serv'o'j kaj administr'ad'o de aktiv'o'j kun'fond'it'a de Mitt Romney, la prezident'a kandidat'o de la Respublik'an'o'j en 2012.

La spec'o de progres'o kiu reg'is en Masaĉusec'o en la last'a'j jar'dek'o'j ne est'as tiu de Franklin Roosevelt aŭ de la labor'sindikat'o de la aŭt'o'labor'ist'o'j. La blank'kol'um'ul'o'j kun universitat'a'j diplom'o'j, eĉ kiam ili voĉ'don'as favor'e al la Demokrat'o'j, ne ver'e zorg'as pri la grand'eg'a'j salajr'o'j de la gajn'int'o'j en la soci'o. Mal'e, tia'j salajr'o'j ŝajn'as natur'a'j al ili, ĉar ili est'as la gajn'int'o'j en la soci'o. La progres'ism'o de la super'a'j klas'o'j ne etend'iĝ'as al demand'o'j pri mal'egal'ec'o, domajno en kiu tener'a'j kor'o'j subit'e mal'mol'iĝ'as.

La liberal'ism'o de nov'ig'ad'o est'as "liberal'ism'o de la riĉ'ul'o'j" laŭ la vort'o'j de lok'a labor'sindikat'estr'o Harris Grum'a'n. Tio, kio'n oni dezir'as en Masaĉusec'o, est'as pli perfekt'a merit'o'krati'o, kie tiu'j, kiu'j hav'as talent'o'n, pov'as lev'iĝ'i. La postul'o'j de ordinar'a'j labor'ist'o'j ne tuŝ'as ili'n, dir'is Grum'a'n : "Sekur'ec'a'j gard'ist'o'j, rapid'manĝ'a'j kelner'o'j, dom'help'ist'o'j kaj infan'vart'ist'o'j - el kiu'j la pli'mult'o est'as vir'in'o'j kaj kolor'haŭt'ul'o'j - ne hav'as universitat'a'j'n diplom'o'j'n." Kaj se vi ne hav'as universitat'a'n diplom'o'n en Boston'o, mi'a frat'o, kulp'as sol'e vi.

Thomas Frank

Thomas Frank, ĵurnal'ist'o kaj verk'ist'o, est'as la aŭtor'o de ’Pourquoi les riches votent à gauche’, ĵus el'don'it'a de Agone (Marsejlo), el kiu ĉi tiu tekst'o est'as ĉerp'it'a.


La aŭtor'o

Thomas Frank
Thomas Frank est'as la aŭtor'o de ’Poor White Trash. La pauvreté odieuse du Blanc américain’, Presses de l’Université Paris-Sorbonne, Parizo, 2011.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Kiel la uson'a dekstr'ul'ar'o de'turn'is la koler'o'n de la popol'o

Kiam la dung'it'o'j de la rapid'manĝ'ej'o „fast food” romp'as pec'o'n de la uson'a rev'o

Kulp'ig'i la mal'riĉ'ul'o'j'n

La mal'dekstr'o laŭ Harvey Weinstein



Traduk'it'a de:
Mike Le'o'n
el la franc'a

[1] Deval Patrick, parol'ad'o'j far'it'a'j respektiv'e je la 8a de decembr'o 2010 kaj je la 17a de juni'o 2010.

[2] Vid'u Bri'a'n Johnson, ’Gov. Deval Patricks Life Sciences Legacy’, la 12a de januar'o 2015, www.masdevice.com


Akcept'ej'o >> 1a maj'o 2018

Afrik'o sen'posed'ig'it'a je si'a'j fiŝ'o'j


Ocean'o'j est'as tiom intens'e ekspluat'at'a'j, ke tio mal'cert'ig'as la re'produkt'o'n de mult'a'j speci'o'j. La akapar'o de la fiŝ'oz'a'j akv'o'j de Afrik'o far'e de la industri'a'j trol'ŝip'o'j franc'a'j, hispan'a'j, ĉin'a'j, kore'a'j, japan'a'j aŭ rus'a'j minac'as la nutr'a'n sekur'ec'o'n de la kontinent'o. Ĝi pren'as laŭ'leĝ'a'n form'o'n kun la inter'konsent'o'j mal'ferm'ant'a'j la mar'bord'a'j'n zon'o'j'n al la ŝip'o'j de la riĉ'a'j land'o'j, al kiu'j al'don'iĝ'as grand'skal'a rab'ad'o kontraŭ kiu la lukt'o ŝajn'as ne'egal'a.



de  Kyle G. BROWN

En Si'a Vast'a ofic'ej'o de Gaborone, en Bocvan'o, s-ro Per Erik Bergh detal'e tra'rigard'as la satelit'a'j'n bild'o'j'n de la mar'a komerc'o trans la mar'bord'o'j de Orient'a Afrik'o. Inter la dek'o'j de et'a'j punkt'o'j mov'iĝ'ant'a'j sur li'a ekran'o, unu fokus'ig'as li'a'n atent'o'n.

De pli ol tri'dek jar'o'j tiu fortik'a blank'har'a norveg'o post'ĉas'as la industri'a'j'n fiŝ'kapt'a'j'n ŝip'o'j'n, kiu'j ven'as ekspluat'i la fiŝ'a'j'n riĉ'aĵ'o'j'n de la afrik'a kontinent'o, mal'respekt'e al la leĝ'o'j kaj regul'ar'o'j. Jar'o'j'n post jar'o, li prov'as avert'i la lok'a'j'n aŭtoritat'ul'o'j'n, oft'e mal'em'a'j'n, aŭ ne sufiĉ'e ekip'it'a'j'n, por ke ili ag'u kontraŭ tiu'j mar'a'j krim'ul'o'j, kiu'j kontraŭ'leĝ'e kapt'as en si'a'j ret'o'j mil'o'j'n da tun'o'j da fiŝ'o'j.

Dank'e al la inform'o'j proviz'it'a'j de la mar'arme'o'j de Eŭrop'a Uni'o en la Hind'a Ocean'o, kompar'kontrol'it'a'j per la fot'o'j de ili'a'j lok'a'j kun'labor'ant'o'j kaj inform'o'j trans'don'it'a'j per satelit'o'j kaj radar'o'j, s-ro Bergh kaj la dek membr'o'j de li'a team'o – ĉiu'j dung'it'o'j de la ne'reg'ist'ar'a organiz'aĵ'o Stop Illegal Fishing - SIF (« Ni ĉes'ig'u la kontraŭ'leĝ'a'n fiŝ'ad'o'n ») baldaŭ ident'ig'as la suspekt'ul'o'n : Greco 1. En ĉi tiu tag'o de oktobr'o 2016, tiu grek'a trol'ŝip'o, kiu jam plur'foj'e ŝanĝ'is si'a'n naci'a'n flag'o'n, est'as fiŝ'ant'a en la somali'a'j teritori'a'j akv'o'j, rezerv'it'a'j por la et'a'j fiŝ'kapt'ist'o'j de la mar'bord'o.

S-ro Bergh tuj avert'as la inter'ven-polic'o'n FISH-i, dispozici'o'n ar'ig'ant'a'n ok land'o'j'n de la region'o – de Somali'o ĝis Mozambiko – sub la kun'ord'ig'o de SIF. Inter la lok'a'j aŭtoritat'ul'o'j kaj la asoci'o'j instal'iĝ'as labor'divid'o, neces'a pro la mal'fort'a'j financ'a'j resurs'o'j ; SIF proviz'as konsil'o'j'n kaj inform'o'j'n ; la aktiv'ul'o'j de Greenpeace kaj de Se'a Shepherd ŝip'e patrol'as kaj en'ŝip'ig'as la agent'o'j'n de la publik'a polic'o, al kiu'j mank'as ali'a'j rimed'o'j, por far'i la arest'o'j'n. Sed, ĉi-foj'e, la reprezent'ant'o'j de la region'o ja inter'ven'as.

La Grek'o 1 trov'iĝ'as proksim'e de la haven'o de Mogadiŝ'o kiam la mesaĝ'o de la norveg'o ating'as la okul'o'j'n de s-ro Saïd Jam'a Mohamed, tiam'a vic'ministr'o pri fiŝ'ad'o kaj mar'a'j resurs'o'j. La nom'o de la ŝip'o est'as ja kon'at'a de li. La Grek'o 1 jam plur'foj'e est'is lokaliz'it'a en la teritori'a'j akv'o'j de li'a land'o. S-ro Mohamed sci'as, ke li dev'os rapid'e ag'i, se li vol'as kapt'i ĝi'n dum la delikt'o kaj kapt'i ĝi'a'n ŝip'an'ar'o'n antaŭ ol ili el'ŝip'iĝ'os kun fals'a'j ident'ig'il'o'j.

Pirog'o'j kontraŭ industri'a'j ŝip'o'j

Sur rapid'a'j ŝip'o'j prunt'it'a'j de la polic'o – la mal'mult'a'j patrol'boat'o'j de la ministr'ej'o pri fiŝ'ad'o ne hav'as sufiĉ'e da dizel'ole'o por ating'i tiu'n distanc'o'n -, li rapid'as al kaper'o. La inspekt'ad'o montr'iĝ'as frukt'o'don'a : en la trol'ŝip'o trov'iĝ'as tri'dek tun'o'j da fiŝ'o'j, inter kiu'j speci'o'j kutim'a'j en la somal'a'j akv'o'j, kiel ruĝ'a perk'o aŭ trigl'o. La aŭtoritat'ul'o'j ankaŭ trov'as ar'o'n de fals'a'j ident'ig'il'o'j. La 12-an de oktobr'o, s-ro Mohamed ordon'as justic'a'n enket'o'n. Sed la morgaŭ'o'n maten'e, la Grek'o 1 est'as jam mal'proksim'e. « Ni pet'is la membr'o'ŝtat'o'j'n de FISH-i arest'i ĉiu'n ŝip'o'n ven'ant'a'n el Somali'o por kontrol'i ĝi'a'j'n dokument'o'j'n, deklar'as s-ro Mohamed. Ni dir'is al ĉiu'j : ’Neniam ni don'is rajt'ig'il'o'n al Grek'o 1 por 2016, do halt'ig'u ĝi'n, ni pet'as’. Est'as tiom da ŝip'o'j kiu'j uz'as fals'a'j'n dokument'o'j'n por navig'i de land'o al ali'a. » Ankoraŭ kaj ĉiam est'as la sam'a histori'o : ŝip'o lu'pren'it'a en riĉ'a land'o rab'ad'as la viv'riĉ'aĵ'o'j'n de unu el la plej mal'riĉ'a'j land'o'j en la mond'o, kaj eskap'as, spit'ant'e si'a'j'n viktim'o'j'n. Front'e al tiu organiz'it'a pred'ad'o, la kelk'a'j patrol'ŝip'o'j, konstant'e sen brul'aĵ'o, pri kiu'j dispon'as Somali'o por kontrol'i si'a'n tri-mil- kilo'metr'o'j'n long'a'n mar'bord'o'n – la plej long'a de la kontinent'o – ne sufiĉ'e fort'as.

Kun si'a'j fiŝ'oz'a'j akv'o'j kaj si'a'j sen'fort'a'j aŭ mis'funkci'ant'a'j ŝtat'o'j, la afrik'a'j land'o'j est'as bon'ŝanc'o por fiŝ'kapt'a'j industri'ist'o'j rus'a'j, azi'a'j kaj eŭrop'a'j. Ĉi tiu'j, el'ĉerp'int'e la fiŝ- rezerv'o'j'n en si'a'j propr'a'j geografi'a'j zon'o'j, send'as si'a'j'n uzin'o-ŝip'o'j'n ĉirkaŭ la mond'o'n, ĉef'e en la afrik'a'n eldorad'o'n. Sur la orient'a mar'bord'o de la kontinent'o, la mar'a'j instanc'o'j jam hav'as grand'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n por for'ten'i la cent'o'j'n da trol'ŝip'o'j, kiu'j for'rab'as la hind'a'n ocean'o'n. Sed la gigant'a kvant'o da ŝip'o'j, kiu abund'e el'ĵet'iĝ'as ali'flank'e de la kontinent'o, sur la okcident'a mar'bord'o, est'as problem'o de ali'a skal'o.

Laŭ taks'o de la daten-centr'o FishSpektrum, fak'a platform'o pri ident'ig'o de ŝip'o'j, Ĉin'uj'o sol'a dispon'as pri ses cent ŝip'o'j dis'met'it'a'j laŭ'long'e de Okcident'a Afrik'o, de Ĝibraltaro ĝis Kab'urb'o. Ili'a'j eŭrop'a'j, rus'a'j kaj turk'a'j konkurenc'ul'o'j akr'e kontest'as tiu'n spac'o'n. De la plaĝ'o'j de Maŭritani'o, oni pov'as ek'vid'i la balet'o'n de la trol'ŝip'o'j, kiu'j bril'as la tut'a'n nokt'o'n laŭ la horizont'o-lini'o, kvazaŭ lum'a girland'o.

« De vesper'o ĝis maten'o, est'as ĉie lum'o'j, oni kred'us si'n en grand'a ĉef'urb'o » , flustr'as s-ro Doudou Sène. De tri'dek kvin jar'o'j, tiu kvin'dek'jar'a fiŝ'ist'o fiŝ'kapt'as ĉirkaŭ Saint-Louis, en la land'lim'a'j akv'o'j de Sen'egal'o kaj Maŭritani'o. Li vid'is la nombr'o'n de ekster'land'a'j trol'ŝip'o'j grand'iĝ'i iom post iom, ĝis tio ig'is li'a'j'n labor'kondiĉ'o'j'n pli kaj pli danĝer'a'j. Sur la mar'bord'o'j de nord'a Sen'egal'o, kie fiŝ'ad'o est'as tradici'o, la kvazaŭ ĉiu'tag'a rotaci'o de preskaŭ du'dek mil pirog'o'j lud'as grav'eg'a'n rol'o'n por la ekonomi'a plu'viv'o kaj la soci'a koher'o de la vilaĝ'a'j komun'um'o'j.

La pirog'o de s-ro Sène est'as dek kvar metr'o'j'n long'a. Plur'foj'e semajn'e li puŝ'is ĝi'n al akv'o por kapt'i pulp'o'j'n, ĝis tiu tag'o de januar'o 2017, kiam ĉio romp'iĝ'is. El si'a antaŭ'a viv'o, li konserv'is muskol'a'j'n brak'o'j'n, jun'ec'a'n korp'a'n fleks'ebl'ec'o'n, kaj la vest'aĵ'o'j'n de mar'ist'o : sen'manik'a trik'it'a ĉemiz'o kaj lan'a mar'ist'a ĉap'o sur li'a kap'o. Sed nun s-ro Sène viv'as ferm'it'a en si'a dorm'o'ĉambr'o kaj rigard'as al la plafon'o dum li rakont'as si'a'n last'a'n tag'o'n sur la mar'o.

Li ek'ir'is antaŭ la aŭror'o kun'e kun Youssoupha, la plej aĝ'a el si'a'j sep ge'fil'o'j, la sol'a kiu vol'is hered'i la meti'o'n de si'a patr'o. Youssoupha jam de'long'e atend'is la taŭg'a'n moment'o'n, kiam li pov'os dir'i al si'a « mal'jun'ul'o » rest'i hejm'e kaj ne plu zorg'iĝ'i. En Sen'egal'o est'as fort'a kutim'o, ke unu el la fil'o'j re'pren'as la famili'a'n pirog'o'n kaj si'a'vic'e nutr'as la famili'an'ar'o'n. Pri Youssoupha, la patr'o fier'e rakont'as, ke li ne est'is kiel tiu'j hom'o'j, kiu'j facil'e sen'kuraĝ'iĝ'as pro la mal'mild'ec'o de la mar-labor'o nek pro la neces'o navig'i pli kaj pli mal'proksim'e'n por rezult'o pli kaj pli magr'a. « En la komenc'o, mi ne ir'is pli ol tri'dek aŭ kvar'dek kilo'metr'o'j'n de la mar'bord'o, preciz'ig'as s-ro Sène. Hodiaŭ, neces'as ir'i almenaŭ cent tri'dek kilo'metr'o'j'n por trov'i fiŝ'o'j'n. »

Tiu'n 16-an de januar'o je aŭror'o, s-ro Sène, li'a fil'o kaj tri ŝip'ist'o'j halt'as je nur ok mar'a'j mejl'o'j (15 km) de la mar'bord'o. Ili ĵus fin'preĝ'is kaj ĵet'is la ret'o'j'n, kiam Youssoupha ek'vid'as mal'antaŭ'e trol'ŝip'o'n, kiu rapid'eg'e ir'as renkont'e al ili. Rapid'eg'e, li'a patr'o re'ŝalt'as la motor'o'n kaj akcel'as, sed est'as jam tro mal'fru'e. La ŝtal'a monstr'o plen'rapid'e kolizi'as ili'n. « Kiam mi re'hav'is konsci'o'n, mi est'is sub la akv'o. Mi re'ven'is al la surfac'o nur kiam la ŝip'o est'is jam mal'proksim'e », rakont'as s-ro Sène. Nek li, nek la ali'a'j hav'is temp'o'n sur'met'i la sav'vest'o'j'n. La korp'o de Youssoupha ne est'is trov'it'a, kaj s-ro Sène est'is amput'it'a el si'a mal'dekstr'a brak'o.

Kelk'a'j'n kilo'metr'o'j'n for, sur la plen'plen'a plaĝ'o de Saint-Louis, la fiŝ'ist'o'j el'salt'as el si'a'j pirog'o'j kaj aktiv'iĝ'as por el'port'i si'a'j'n fiŝ-kest'o'j'n. Rigard'ant'e la fiskaptistojn, s-ro Moustapha Dieng, ĉef'o de ili'a sindikat'o, sub'strek'as ke kolizi'o'j est'as « pli kaj pli oft'a'j ». « Ni'a impres'o est'as, ke ek'de cert'a hor'o en la nokt'o, la industri'a'j ŝip'o'j ek'funkci'ig'as aŭtomat'a'n pilot'ad'o'n, tiel ke neni'u rest'as ĉe la estr'a lok'o, li dir'as. Ili eĉ ne vid'as la pirog'o'j'n, kiu'j est'as antaŭ ili. Ili kolizi'as sen eĉ halt'i. »

La akcident'o, kiu kost'is la viv'o'n al Youssoupha Sène ankaŭ rezult'as el la drast'a konkurenc'o de la industri'ist'o'j ĉirkaŭ iom post iom mal'aper'ant'a riĉ'aĵ'o. Al la mal'ben'o de la kontraŭ'leĝ'a fiŝ'ad'o ja al'don'iĝ'as la tro'fiŝ'ad'o « laŭ'leĝ'a », ĉar permes'at'a de privat'a'j (kaj oft'e ne'tra'vid'ebl'a'j) inter'konsent'o'j inter la mar'bord'a'j land'o'j kaj la ŝip'ekip'ist'o'j, kaj de la Partner'ec'o-Inter'konsent'o'j pri Daŭr'ig'ebl'a Fiŝ'ad'o-PIDF (en la franc'a : APPD), sub'skrib'it'a'j inter Eŭrop'a Uni'o kaj plur'a'j afrik'a'j land'o'j – el kiu'j dek nun'temp'e valid'as. Tiu'j land'o'j ced'as al la eŭrop'a'j ŝip'o'j la rajt'o'n ekspluat'i ili'a'j'n ekskluziv'a'j'n ekonomi'a'j'n zon'o'j'n (bend'o, kiu etend'iĝ'as ĝis 370 km trans la teritori'a'j akv'o'j) inter'ŝanĝ'e kun financ'a kaj teknik'a sub'ten'o, tre vari'a – 1,8 milion'o da eŭr'o'j por Sen'egal'o kaj 59 milion'o'j por Maŭritani'o, kies mar'bord'o'j est'as pli vast'a'j kaj fiŝ'oz'a'j [1]. Tiu'j'n sum'o'j'n neniam ek'vid'as la lok'a'j fiŝ'kapt'ist'o'j, kiu'j ankaŭ ne profit'as el la mon'o destin'it'a al mastr'um'o de la fiŝ'a'j resurs'o'j.

« Industri'a fiŝ'ad'o est'as katastrof'o por Sen'egal'o, opini'as s-ro Abdou Karim Sall, prezid'ant'o de la platform'o de la meti'ist'a'j fiŝ'ist'o'j de Sen'egal'o kaj respond'ec'ul'o pri la protekt'at'a'j mar'a'j are'o'j de la land'o. « Ili fiŝ'as en mal'permes'at'a'j zon'o'j. La deklar'it'a'j kapt'o'kvant'o'j neniam respond'as al la real'a'j pez'o'j. Kiam ili deklar'as kvin'dek mil tun'o'j'n, real'e est'as ja cent mil. Kaj ili ne nur tro'fiŝ'kapt'as : ili ankaŭ uz'as ekip'aĵ'o'n, kiu detru'as la natur'a'n loĝ'ej'o'n de la mar'a faŭn'o. »

Ankoraŭ balbut'a region'a kun'labor'ad'o

Ĉar ili'a'j kapt'aĵ'o'j est'as pli kaj pli mal'abund'a'j proksim'e de ili'a mar'bord'o, la sen'egal'a'j fiŝ'ist'o'j ir'as en la maŭritani'a'j'n akv'o'j'n. Sed, de'post la kaduk'iĝ'o en 2015 de inter'konsent'o inter ambaŭ land'o'j, kiu permes'is la meti'ist'a'n fiŝ'ad'o'n ĉe la najbar'a land'o, Maŭritani'o sen'hezit'e paf'as al la mal'obe'ant'o'j [2]. Plur'a'j sen'egal'a'j pirog'ist'o'j mort'is paf'it'a'j de maŭritani'a'j gard'ist'o'j. La kaz'o de Serigne Fallou Sall, dek-naŭ-jar'a fiŝ'ist'o mort'paf'it'a en januar'o 2018 sub la okul'o'j de ties ok kompan'o'j, est'ig'is per'fort'a'j'n protest'o'j'n en Saint-Louis kaj re'vigl'ig'is la streĉ'it'ec'o'n inter Dakar'o kaj Nuakŝot'o. Tri semajn'o'j'n post'e, la sen'egal'a prezid'ant'o, s-ro Macky Sall, vizit'is si'a'n maŭritani'a'n sam'rang'ul'o'n, s-ro Mohamed Ould Abdel Aziz, promes'ant'e far'i nov'a'n inter'konsent'o'n kun li [3]. S-ro Sall est'is elekt'it'a en 2012 kun la promes'o, ke li re'form'os la fiŝ'ad-sektor'o'n, kiu viv'ig'as 600 000 hom'o'j'n en Sen'egal'o, kaj moder'ig'os la postul'o'j'n de la riĉ'a'j land'o'j. De post tiam, la land'o strikt'ig'is si'a'n leĝ'ar'o'n, nul'ig'is la rajt'ig'il'o'j'n de plur'a'j dub'ind'a'j industri'a'j fiŝ'ist'o'j, kaj star'ig'is sistem'o'n de atest'il'o'j cel'ant'a'n redukt'i fraŭd'o'j'n. La direkci'o de protekt'o kaj kontrol'o de fiŝ'ad'o (DPKF) ricev'is krom'a'j'n rimed'o'j'n kaj al'juĝ'as pli alt'a'j'n mon'pun'o'j'n – klopod'o'j laŭd'it'a'j en stud'aĵ'o pri la kontraŭ'leĝ'a fiŝ'ad'o antaŭ ne'long'e publik'ig'it'a de la ret'a revu'o Frontiers in Marin'e Scienc'e [4].

« La damaĝ'o'j kaŭz'it'a'j de la kontraŭ'leĝ'a fiŝ'ad'o mal'pli'iĝ'as sam'temp'e kiam kresk'as la mon'pun'o'j sankci'ant'a'j ĝi'a'j'n ekstrem'a'j'n form'o'j'n, la kontraŭ'leĝ'a fiŝ'ad'o ne deklar'it'a kaj ne regul'ig'it'a », observ'as Dyhia Belhabib, kun'aŭtor'in'o de tiu stud'aĵ'o, kiu super'rigard'as la projekt'o'n Se'a Around Us (« La mar'o ĉirkaŭ ni ») sin'e de esplor-institut'o pri la hom'a kaj hom'medi'a efik'o de fiŝ'ad'o, ĉe la universitat'o de Brit'a Kolombio. Laŭ Belhabib kaj ŝi'a'j koleg'o'j el Maŭritani'o, Sen'egal'o, Gambi'o, Gvineo, Gvineo Bisaŭ'a kaj Sieraleon'o, la kontraŭ'leĝ'a fiŝ'ad'o est'as por ĉi tiu'j ses land'o'j du miliard'o'j da eŭr'o'j ne'gajn'it'a'j ĉiu'jar'e. « La kontraŭ'leĝ'a fiŝ'ad'o, al'don'as la aŭtor'o'j, ekvivalent'as 65 % de la laŭ'leĝ'a'j kapt'aĵ'o'j en Okcident'a Afrik'o. Ĝi konsist'ig'as serioz'a'n problem'o'n rilat'e al nutr'a sekur'ec'o kaj ekonomi'o por la tut'a region'o. » Problem'o des pli urĝ'a, ke la Organiz'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j antaŭ'vid'as du'obl'iĝ'o'n de la afrik'a loĝ'ant'ar'o antaŭ 2050.

Kvankam la trol'ŝip'o'j pri'fajf'as land'lim'o'j'n, la region'a kun'labor'ad'o rest'as ankoraŭ balbut'ant'a, kiel montr'is incident'o okaz'int'a dum ordinar'a inspekt'ad'o konduk'at'a de la sen'egal'a mar'arme'o la 25-an de februar'o 2016. Tiu'n vesper'o'n, ĉirkaŭ la 21-a hor'o, mar'arme'an'o'j kapt'as la Got'land, 94-metr'o'j'n long'a'n uzin'o-trol'ŝip'o'n, kiu fraŭd'e fiŝ'kapt'as en ili'a'j akv'o'j. La deĵor'ant'a team'o kontakt'as per radi'o la ŝip'estr'o'n, cel'e en'ir'i la ŝip'o'n, sed la Got'land eskap'as. Sekv'as kvar'hor'a ĉas'ad'o tra la maŭritani'a'j akv'o'j, post kiam Nuakŝot'o rifuz'as sub'ten'o'n al la sen'egal'a patrol'o. La Got'land mal'aper'as kaj ĝi'a'j post'kur'ant'o'j re'ven'as al Dakar'o, ĉagren'it'a'j. « Ni pet'is help'o'n de ni'a'j najbar'o'j, sed bedaŭr'ind'e ili ne kun'labor'is, ve'as s-ro Mamadou Ndiaye, direktor'o de la DPSP. Vi ja pov'as kontrol'i vi'a'n ekskluziv'a'n ekonomi'a'n zon'o'n, sed se tiu de vi'a najbar'o est'as sen kontrol'o, la ŝip'o'j pov'as tie trov'i rifuĝ'ej'o'n, kaj re'ven'i tuj kiam ni re'ating'is ni'a'n baz'o'n. Ni ne hav'as sufiĉ'a'j'n rimed'o'j'n por ten'i patrol'o'j'n en la zon'o 24 hor'o'j'n el 24. » La ĝeneral'a direkci'o por ekspluat'ad'o de la fiŝ'a'j resurs'o'j (DGERH) de Maŭritani'o asert'as si'a'flank'e, ke ĝi ricev'is neniu'n avert'o'mesaĝ'o'n rilat'e la Got'land.

Pli'mult'o de la ŝtat'o'j de mar'bord'a Afrik'o prefer'as vend'i ekspluat-permes'o'j'n pri si'a'j teritori'a'j akv'o'j, ol konstru'i propr'a'n industri'a'n trolŝiparon, tiel ced'ant'e al ekster'land'a'j industri'ist'o'j la plej bon'a'n part'o'n. La Organiz'aĵ'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j por nutr'ad'o kaj agrokullturo (On'a) (Fa'o en la angl'a) opini'as, ke vend'o de tiu'j fiŝ'kapt'a'j permes'o'j en'spez'ig'as al ili 400 milion'o'j'n da dolar'o'j jar'e, dum se ili mem fiŝ'kapt'us, ili ricev'us 3,3 miliard'o'j'n da dolar'o'j [5].

La mar'a jur'o est'as tajl'it'a por la ŝip'ekip'ist'o'j

Kelk'a'j land'o'j tamen konsent'as kun'labor'i kun organiz'aĵ'o'j por defend'o de la hom'medi'o pro zorg'o pli bon'e administr'i si'a'j'n mar'a'j'n resurs'o'j'n. En februar'o 2017, Greenpeace tiel send'is si'a'n ŝip'o'n Esperanza por du'monat'a kontrol-misi'o front'e al la mar'bord'o'j de Sen'egal'o, Gvineo, Sieraleon'o kaj Gvineo Bisaŭ'a. Sur tiu impon'a sep'dek-metr'o'j'n long'a ŝip'o konstru'it'a en Rus'uj'o dum la sovet'a epok'o, ekip'it'a per helikopter'o kaj rapid'a'j patrol'ŝip'o'j, aktiv'ul'o'j kaj mar'ist'ar'o uz'is daten'bank'o'j'n de ŝip'o'j kaj la inform'o'j'n proviz'it'a'j'n de la lok'a'j gard'ist'o'j por lokaliz'i la suspekt'a'j'n ŝip'o'j'n. Per kvar- ĝis sep-tag'a'j patrol'ad'o'j en la akv'o'j de ĉiu land'o, la team'o'j el Greenpeace-aktiv'ul'o'j kaj agent'o'j de la fiŝ'kapt'o-ministr'ej'o'j efektiv'ig'is pli da arest'o'j ol kelk'a'j land'o'j far'as en la tut'a jar'o. Pli ol la du'on'o de la kapt'it'a'j ŝip'o'j est'is ĉin'a'j, la ali'a'j ven'is el Eŭrop'o, Sud'a Kore'uj'o kaj Komor'o'j.

Konsci'ant'e, ke la land'o'j kaj la organiz'aĵ'o'j pli kaj pli uz'as la satelit'a'j'n bild'o'j'n, kresk'ant'a nombr'o de trol'ŝip'o'j fals'ig'as aŭ mal'aktiv'ig'as si'a'j'n el'send'o-signal'o'j'n. Kiam, de vi'a ŝip'o, vi vid'as ĉiu'j'n tiu'j'n trol'ŝip'o'j'n, kiu'j ne aper'as sur vi'a komput'il'a ekran'o, tio signif'as, ke ili mal'ŝalt'is si'a'n aŭtomat'a'n ident'ig'o-sistem'o'n [6] », klar'ig'as s-ro Pavel Klinck-hamers, la misi'o'n'estr'o de la Esperanza, kiu ni'n akcept'as sur si'a ŝip'o dum dek'o da tag'o'j. Tiu 46-jar'a nederlanda ekologi'ist'o labor'as 16 hor'o'j'n tag'e pri'stud'ant'a map'o'j'n, ekran'o'j'n kaj daten'bank'o'j'n, inter'romp'ant'e si'a'n task'o'n nur por supr'e'n'ir'i al la ferdek'o kaj observ'i la ĉirkaŭ'a'j'n ŝip'o'j'n. « Pli ol la du'on'o de tiu'j ŝip'o'j ne el'send'as signal'o'j'n, li konstat'as. Ili est'as kaŝ'it'a'j ŝip'o'j. »

Jar'dek'o'j da intens'a fiŝ'ad'o produkt'is si'a'n efik'o'n. Pas'int'jar'e, la Uni'o Inter'naci'a por Konserv'ad'o de la Natur'o (UIKN) konduk'is raport'o'n pri la stok'o'j de ost'a'j fiŝ'o'j en la afrik'a'j akv'o'j, de Maŭritani'o ĝis Angolo. El ĝi rezult'as, ke 51 speci'o'j, plej mult'a'j ne'mal'hav'ebl'a'j por la nutr'ad'o de la mar'bord'a'j loĝ'ant'ar'o'j, sur'voj'as al mal'aper'o [7].

Unu maten'o'n de mart'o, mez'e de mal'kviet'a mar'o la Esperanza renkont'as etend'aĵ'o'n de for'ĵet'aĵ'o'j. Cent'o'j da mort'a'j fiŝ'o'j flos'as sur la akv'o. Laŭ ni'a ŝip'estr'o, ili est'is for'ĵet'it'a'j de trol'ŝip'o, kiu serĉ'is pli komerc'ig'ebl'a'j'n speci'o'j'n. Subit'e, aper'as du pirog'o'j. Ili'a'j boat'an'ar'o'j plonĝ'as en akv'o'n kaj ek'kolekt'as la manĝ'ebl'a'j'n fiŝ'o'j'n, apart'e la « Argyrosomus regi'us », grand'dimensi'a kaj dik'a speci'o, simil'a al la labrak'o, el kiu unu individu'o sufiĉ'as por nutr'i tut'a'n famili'o'n, sep- aŭ ok-person'a'n. La furioz'a impet'o de tiu'j et'a'j fiŝ'ist'o'j kruel'e kontrast'as kun la mal'ŝpar'o-ekonomi'o propr'a al la industri'ist'o'j, kiu'j for'ĵet'as la fiŝ'o'j'n taks'at'a'j'n ne sufiĉ'e profit'don'a'j'n sur la merkat'o'j de la Nord'o.

S-ro Abdou Karim Sall oft'e vid'is tia'j'n scen'o'j'n. « Kiam trol'ŝip'o cel'as polp'o'j'n, ĉiu'j ali-speci'a'j fiŝ'o'j kapt'it'a'j en ĝi'a'j ret'o'j est'as re'ĵet'it'a'j en akv'o'n, mort'a'j ! » Dek milion'o'j da tun'o'j da fiŝ'o'j tiel mal'aper'as ĉiu'jar'e, tio est'as 10 % de la tut'a kvant'o kapt'it'a el mar'o, laŭ taks'o'j de Se'a Around Us [8]. Dum la Esperanza direkt'iĝ'as al sud'o, la ĉe'est'ant'a'j oficir'o'j el Gvineo Bisaŭ'a rimark'as suspekt'a'n trol'ŝip'o'n, kiu navig'as kun karg'o'ŝip'o el Komor'o'j, la Saly Reefer. La rapid'a patrol'ŝip'o de Greenpeace impet'e post'sekv'as ili'n. Kun ŝton'a vizaĝ'o, la rus'a ŝip'estr'o ne protest'as kiam unu el la oficir'o'j anonc'as, ke li dev'os pag'i mon'pun'o'n pro kontraŭ'leĝ'a trans'ŝarĝ'ad'o – la kapt'aĵ'o de la trol'ŝip'o ja est'is trans'ŝarĝ'it'a en la karg'o'ŝip'o'n mar'mez'e – kaj ke la du ŝip'o'j est'os eskort'it'a'j ĝis la haven'o. Jen et'a venĝ'o por la lok'a'j aŭtoritat'ul'o'j, kiu'j mal'oft'e hav'as la rimed'o'j'n inter'ven'i pli mal'proksim'e ol kelk'a'j'n mar'a'j'n mejl'o'j'n.

Por la kompani'o'j, trans'ŝarĝ'ad'o est'as rapid'a kaj efik'a manier'o mal'pli'ig'i la temp'o'n inter la kapt'ad'o de la fiŝ'o'j kaj la sur'merkat'ig'o – precip'e se la operaci'o okaz'as mar'mez'e, sen rigard'o'j kaj regul'ar'o'j. Tio ebl'ig'as miks'i laŭ'leĝ'a'j'n kaj ne'laŭ'leĝ'a'j'n kapt'aĵ'o'j'n kaj vend'i kiel ebl'e plej rapid'e suspekt'ind'a'n produkt'aĵ'o'n. La Eŭrop'a Uni'o – plej vast'a merkat'o de la planed'o - taks'is en 2005 je unu miliard'o da eŭr'o'j la kvant'o'n de ĉiu'jar'e kontraŭ'leĝ'e import'it'a'j fiŝ'o'j [9].

Sam'manier'e kiel la Got'land aŭ la Saly Reefer, mult'a'j ŝip'o'j ag'as por eŭrop'a'j kompani'o'j, si'n ŝirm'ant'e mal'antaŭ la flag'o de ekzotik'a land'o, ĝeneral'e mal'riĉ'a kaj sen'zorg'a, al kiu tio kelk'foj'e al'port'as riproĉ'o'j'n de la Eŭrop'a Uni'o [10]. La inter'naci'a mar'a jur'o est'as ja tajl'it'a por la ŝip'ekip'ist'o'j, ĉar ĝi permes'as al ili his'i la flag'o'n de la land'o kiu'n ili dezir'as. Nekontentiĝante uz'i komplez'a'j'n flag'o'j'n, kelk'a'j ŝanĝ'as laŭ'vol'e la nom'o'j'n de si'a'j ŝip'o'j, uz'as fals'ig'it'a'j'n registr'o-dokument'o'j'n, aŭ kre'as ne tra'vid'ebl'a'j'n struktur'o'j'n por kaŝ'i la ident'ec'o'n de la komandit'ant'o.

La Got'land, ekzempl'e, est'as lig'it'a al kompani'o lok'it'a en Belg'uj'o, Inok NV. Kiam oni prov'as telefon'e kontakt'i ĝi'n, oni est'as re'direkt'at'a al rus'a ofic'ej'o, kiu si'a'vic'e re'direkt'as al la land'o, de kiu la Got'land prunt'is la flag'o'n : Sankt'a-Vincent'o-kaj-Grenad'in'o'j, et'a fisk'a paradiz'o de Karaib'o'j. Kaj la real'a propriet'ul'o rest'as kompren'ebl'e ne'kon'at'a. Jen ideal'a tip'o de aranĝ'o por erar'ig'i eventual'a'j'n enket'ist'o'j'n.

La Saly Reefer, si'a'flank'e, si'n prezent'as kiel aparten'ant'a al kompani'o baz'it'a en Hispan'uj'o, Se'a Group S.L., ne'kontakt'ebl'a spit'e al ripet'at'a'j prov'o'j. Malgraŭ tiu oficial'a lig'o, la hispan'a ministr'ej'o pri fiŝ'ad'o ne'atend'it'e publik'e ne'is, ke la ŝip'o aparten'as al civit'an'o de si'a land'o. Ver'as, ke, post jar'o'j da ne'ag'ad'o, Madrido antaŭ ne'long'e ek'ig'is ofensiv'o'n kontraŭ la kontraŭ'leĝ'a fiŝ'ad'o, jur'e persekut'ant'e grav'a'j'n ŝip'ekip'ist'o'j'n, kiel Vidal Armadores – eĉ se la procedur'o komenc'it'a kontraŭ ĉi last'a pas'int'jar'e ĉe la Plej Alt'a Kort'um'o fiask'is.

Trans'ig'o de protein'o'j inter mal'riĉ'a'j kaj riĉ'a'j land'o'j

En Somali'o, for de tiu'j artifik'a'j fripon'aĵ'o'j, s-ro Mohamed en la ministr'ej'o pri fiŝ'ad'o, fin'fin'e ricev'as bon'a'n nov'aĵ'o'n : avert'o el Kenjo signal'as al'ven'o'n de la Grek'o 1 en la Mombasa-haven'o. Kelk'a'j'n hor'o'j'n post'e, li'a team'o en'aviad'il'iĝ'as direkt'e al Kenjo. La nombr'o de uniform'ul'o'j, kiu'j akcept'as ili'n ĉe la el'ŝip'ad'o ver'ŝajn'e surpriz'is la hind'a'n ŝip'estr'o'n kaj li'a'n ŝip'an'ar'o'n, for'ir'int'a'j'n tiom subit'e el Mogadiĉo, ke ili las'is tie si'a'j'n ident'ig'a'j'n dokument'o'j'n kaj eĉ la ankr'o'n de si'a ŝip'o. La akcept'o-komitat'o en'hav'as la kenj'an polic'o'n, la lok'a'j'n haven'a'j'n kaj mar'a'j'n aŭtoritat'ul'o'j'n, la reprezent'ant'o'j'n de Somali'o kaj membr'o'j'n de la inter'ven-arme'o FISH-i. « Inspekt'ant'e la ŝip'o'n, ni trov'is tiom da fiŝ'o'j, ke ne plu est'is lok'o eĉ por alumedo », atest'as s-ro Bergh. La somali'an'o'j ten'as plur'a'j'n akuz'o'j'n inter kiu'j for'est'o de rajt'ig'il'o, fiŝ'ad'o en la zon'o de la du'dek kvar mar'a'j mejl'o'j, kiu'j'n la ŝtat'o rezerv'as por la lok'a'j fiŝ'ist'o'j, posed'o de fals'a'j dokument'o'j. Inter'trakt'ad'o komenc'iĝ'as, post kiu la parti'o'j inter'konsent'as pri mon'pun'o de 60 000 eŭr'o'j – ja modest'a sankci'o kompar'e kun la 300 000 eŭr'o'j, kiu'n valor'as la en'hav'o de la ŝip'o.

La propriet'ul'o, s-ro Stavros Mandalios, tamen plend'as pri mal'just'aĵ'o. Kvankam ni rifuz'is la akuz'o'j'n sub'ten'it'a'j'n de la aŭtoritat'ul'o'j ni ne hav'is ali'a'n ebl'ec'o'n, ol pag'i, li protest'as. Neces'is plej rapid'e kiel ebl'e ĉes'ig'i la sen'mov'o'n de la ŝip'o, kaj ni vol'is evit'i long'a'j'n procedur'o'j'n ĉe tribunal'o'j. » Sekv'e de tiu afer'o, la Beliz'e-ŝtat'o el'pren'is el si'a registr'o la Grek'o'n 1, nun sen'naci'ec'a'n – almenaŭ ĝis ĝi trov'os nov'a'n flag'o'n.

La sen'pun'ec'o, kiu'n ĝu'as la eŭrop'a'j fiŝ'ŝip'o'j tamen pov'us baldaŭ ĉes'i. La Uni'o akcept'is en 2017 regul'ar'o'n cel'ant'a'n ig'i la fiŝ'ad'a'n komun'a'n politik'o'n (FKP) pli trud'a'n por la mil'o'j da ŝip'o'j kiu'j fiŝ'ad'as ekster la eŭrop'a'j akv'o'j [11]. Ek'de ĉi-jar'o, ĉiu ŝip'o ricev'as ident'ig'a'n numer'o'n en'skrib'it'a'n en la naci'a'j registr'o'j. La membr'o-ŝtat'o'j pov'as for'ig'i el tiu registr'o la ŝip'o'j'n deklar'it'a'j'n kulp'a'j pri delikt'o aŭ kiu'j tro'uz'as flag'o-ŝanĝ'o'j'n.

« Tiu nov'a leĝ'ar'o est'as ekzempl'o por la ceter'a mond'o, vol'as kred'i s-ro Bergh. Fiŝ'ad'o est'as industri'o kiu mult'e'kost'as : se oni mal'permes'as al ili fiŝ'i, eĉ por unu jar'o, la kompani'o'j risk'os hav'i pez'a'j'n mal'profit'o'j'n. » Rest'as dorn'o, sufiĉ'e grav'a : okaz'e de jur'a'j persekut'o'j, la ŝip'ekip'ist'o'j konserv'as la ebl'ec'o'n inter'trakt'i aranĝ'aĵ'o'n, kiel tiu de s-ro Mandalios. « La pli'mult'o de la konflikt'o'j solv'iĝ'as per komun'a akord'iĝ'o, sen tribunal'a procedur'o, not'as s-ro Bergh. Est'as latent'a mank'o, ĉar la propriet'ul'o'j kaj la ambasad'o'j trov'as komun'a'n interes'o'n en tiu'j marĉand'ad'o'j kaj ĉar, fin'fin'e, rest'as neni'u spur'o de la delikt'o. » Kvankam tiu regul'ar'o ne aplik'ebl'as al la ĉin'a ŝip'ar'o, kiu est'as implik'it'a en mult'a'j romp'o'j de la regul'o'j pri fiŝ'ad'o In'n, Pekino anonc'is en februar'o si'a'n intenc'o'n sankci'i la kontraŭ'leĝ'a'n fiŝ'ad'o'n praktik'at'a'n de ŝip'o'j flirt'ig'ant'a'j ruĝ'a'n flag'o'n.

En la vast'eg'o de la ocean'o'j, mal'facil'as prognoz'i kiom da Got'land daŭr'ig'os tra'pas'i la ret'o'n. Sign'o ke ŝanĝ'iĝ'as la temp'o, plur'a'j afrik'a'j land'o'j tamen fort'ig'is si'a'n kontrol-sistem'o'n. Ret'o'j kiel FISH-i aŭ la sub'region'a komision'o pri fiŝ'kapt'ad'o de Okcident'a Afrik'o pli'bon'ig'is si'a'n dispon'o'n pri inform'ad'o kaj inform'o-intrerŝanĝo, tiel iom mal'facil'ig'ant'e la task'o'j'n de la mar'a'j bandit'o'j.

Sed ali'a'j reg'ist'ar'o'j daŭr'e bon'ven'ig'as ili'n, kio tre mal'kontent'ig'as ili'a'j'n opozici'o'j'n. Dum Sen'egal'o adopt'is leĝ'ar'o'n cel'ant'a'n sub'ten'i la meti'ist'a'n fiŝ'ad'o'n, klaŭz'o protekt'a por la industri'a fiŝ'ad'o est'is al'don'it'a per trud'a manier'o, kun ĉiu'j rezult'ant'a'j risk'o'j pri ne'stabil'ec'o [12].

Kiel ajn, la fundament'a problem'o rest'as : malgaŭ ties alt'a kost'o, la long-distanc'a intens'a fiŝ'ad'o rest'os flor'ant'a tiom long'e, kiom ĝi kontent'ig'os la mend'o'n de la konsum'ant'o'j. En Eŭrop'o kaj Azi'o, la konsum'ad'o de fiŝ'o'j je individu'o ne ĉes'is kresk'i, ĝis ating'i du'dek du kilo'gram'o'j'n jar'e [13]. Sam'temp'e ĝi fort'e retro'ir'as en sub'sahar'a Afrik'o, kie ĝi ne est'as pli ol, mez'e, dek'o da kilo'gram'o'j [14]. Tiu trans'ig'o de protein'o'j el la mal'riĉ'a'j land'o'j al la riĉ'a'j land'o'j hav'as enorm'a'j'n konsekvenc'o'j'n, avert'as la On'a ; kiu taks'as ke tri kvar'on'o'j de la mar'a'j speci'o'j fiŝ'kapt'it'a'j sur la planed'o sufer'as tro'a'n ekspluat'ad'o'n aŭ est'as jam sur'voj'e al el'ĉerp'iĝ'o.

« Dum jar'o'j, Sen'egal'o pens'is, ke ties resurs'o'j est'is ne'el'ĉerp'ebl'a'j kaj la reg'ist'ar'o'j blind'e sub'skrib'is kontrakt'o'j'n post kontrakt'o, dir'as s-ro Abdou Karim Sall. Kio okaz'os kiam ne plu est'os fiŝ'o'j ? Kiam hom'o komenc'as ek'mal'sat'i, kio'n li kapabl'as far'i ? »

Kyle G. BROWN

Tiu raport'aĵ'o est'is kun'financ'it'a de la eŭrop'a sen'de'pend'a organiz'aĵ'o sen profit'a cel'o Journalismfund.eu kaj Le Mond'e diplomatique.



La aŭtor'o

Kyle G. BROWN
Ĵurnal'ist'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a

[1] Vd « Accords de pêche bilatéraux avec les pays n'o'n membres de l’UE », Eŭrop'a Komision'o, Bruselo, https://ec.europa.eu. Vd ankaŭ Je'a'n-Sébastien Mor'a, « Ravages de la pêche industrielle en Afrique », Le Mond'e diplomatique, novembr'o 2012.

[2] « Mauritanie : faute daccord, les pêcheurs sénégalais sont au chômage technique », Radi'o Franc'e Internationale, 10-a de februar'o 2017.

[3] Amadou Oury Diallo, « Sénégal-Mauritanie : le casse-tête des accords de pêche », Jeune Afrique, Parizo, 9-a de februar'o 2018.

[4] Kolektiv'o,« Assessing the effectiveness of monitoring control and surveillance of illegal fishing : The case of West Africa », Frontiers in Marin'e Scienc'e, 7-a de mart'o 2017, www.frontiersin.org

[5] Gertjan de Graaf kaj Luca Garibaldi, « La valeur des pêches africaines », Cirkuler'o pri fiŝ'kapt'ad'o kaj akv'o'kultur'o n-o 1093, Fa'o, Romo, 2014, www.fa'o.org

[6] La aŭtomat'a ident'ig'o-sistem'o (A'is) est'as ret'o de aŭtomat'ig'it'a'j mesaĝ-inter'ŝanĝ'o'j, kiu ebl'ig'as al la trafik-kontrol'ist'o'j kon'i la ident'ec'o'n, la status'o'n, la pozici'o'n kaj la voj'o'n de la ŝip'o'j situ'ant'a'j en la navig'ad-zon'o.

[7] « Overfishing threatens food security off Africas western and central coast as many fish species in the regi'o'n fac'e extinction-IUCN re'port », Uni'o'n internationale pour la conservation de la natur'e (IUCN), Gland (Svis'land'o), 19-a de januar'o 2017, www.iucn.org

[8] « Te'n million tonnes of fish wasted every year despite declining fish stocks », Se'a Around Us, 26-a de juni'o 2017, www.seaaroundus.org

[9] « Handbook on the practical application of Council Regulation (Ec) establishing a Community system to prevent, deter and elimin'at'e illegal, unreported and unregulated fishing », Eŭrop'a Komision'o, oktobr'o 2009, https://ec.europa.eu

[10] « Lutte contre la pêche illicite : la Commission distribu'e des cartons jaunes à Taïwan et aux Comores, à titr'e davertissement, et se félicite des réformes menées au Ghana et en Papouasie », Eŭrop'a Komision'o,1-a de oktobr'o 2015, http://europa.eu

[11] Regul'ar'o 2017/2403 de la 12-a de decembr'o 2017 rilat'ant'a al la daŭr'ig'ebl'a administr'ad'o de la ekster'eŭrop'e fiŝ'kapt'ant'a'j ŝip'ar'o'j, Journal officiel de l’Uni'o'n européenne, 28-a de decembr'o 2017, https://eur-lex.europa.eu

[12] Leĝ'o n-ro 2015-18 de la 13-a de juli'o 2015 en'hav'ant'a kod'o'n de la mar'a fiŝ'kapt'ad'o. Journal officiel de la République du Sénégal, Dakar'o, 14-a de januar'o 2016.

[13] « The stat'e of world fisheries and aquaculture 2016 », www.fa'o.org

[14] « Fish to 2030 : Prospects for fisheries and aquaculture », 2013, www.fa'o.org

33326

Akcept'ej'o >> 1a april'o 2018

En Fukushima, banal'ig'it'a katastrof'o


Ter'trem'o, cunam'o, kaj post'e fand'iĝ'o de tri reaktor'o'j : Japani'o rest'as vund'it'a de tiu katastrof'a si'n'sekv'o de mart'o 2011. Kvankam tiam la plej'part'o'n de viktim'o'j kaj damaĝ'o'j far'is la cunam'o, la konsekvenc'o'j hom'a'j kaj ekonomi'a'j de la kolaps'o de la sekur'ig'il'o'j en la central'o de Fukushima est'os profund'a'j kaj daŭr'a'j.



de  Philippe Pataut Célérier

Antaŭ la lern'ej'an'a'j tabl'et'o'j, la nigr'a tabul'o est'as ankoraŭ plen'a de sign'o'j, ideografi'aĵ'o'j, cifer'o'j, desegn'aĵ'o'j. Ŝajn'as, ke neni'o ŝanĝ'iĝ'is de post la 11-a de mart'o je 14:46. Du tut'sek'eg'a'j spong'o'j dis'pec'iĝ'as sur kretujo. Jen bild'o kruel'e ironi'a, ĉar ekster tio, kio antaŭ sep jar'o'j est'is la element'a lern'ej'o de Arahama, ĉio est'is for'viŝ'it'a de akv'eg'o'j. Vid'at'a de la teras'tegment'o de la lern'ej'o, el la distrikt'o Wakabayashi rest'as nur sabl'a pejzaĝ'o sen'ĉes'e tra'ir'at'a de ŝut'kamion'o'j kaj fos'maŝin'o'j. Est'as mal'facil'e imag'i, ke tiu lern'ej'o est'is ĉirkaŭ'it'a de 800 dom'o'j, en kiu'j viv'is 2 200 hom'o'j. La ocean'o trov'iĝ'as je 700 metr'o'j. Dig'o est'as konstru'at'a, dum rapid'voj'o alt'ig'it'a je sep metr'o'j komenc'as ir'i al land'intern'o. Inter tiu'j du konstru'ej'o'j, neni'o halt'ig'as la rigard'o'j'n, krom tomb'ej'et'o kun tomb'kolon'et'o'j inter'plekt'iĝ'int'a'j kiel en mikad'o'lud'o.

Ni est'as en la region'o Tōhoku, ĉe la orient'a mar'bord'o de Honŝu'o, la ĉef'a insul'o de la japan'a insul'ar'o. Kun unu milion'o da loĝ'ant'o'j, la urb'o Sendai est'as la ĉef'urb'o de Miyagi prefekt'ej'o, lim'ig'it'a sud'e de Fukushima prefekt'ej'o kaj orient'e de Pacifik'a ocean'o. La cunam'o de la 11-a de mart'o 2011 est'is kre'it'a de ter'trem'o ne'imag'ebl'e fort'a, registr'it'a je 130 kilo'metr'o'j mar'mez'e for el Sendai [1]. "Ond'o'j alt'a'j je 20 metr'o'j impet'is al la bord'o per tre grand'a rapid'ec'o. Nur tiu lern'ej'o fond'it'a en 1873 rezist'is ! Tri cent du'dek hom'o'j, lern'ej'an'o'j, labor'ant'o'j, proksim'a'j najbar'o'j rifuĝ'is tie antaŭ ol est'i helikopter'e vinĉ'tir'it'a'j", rakont'as la volont'ul'o, kiu vizit'ig'as la lok'o'n al ni. "Komenc'e la municip'o vol'is detru'i ĝi'n, kaj post'e oni opini'is ĝi'n konserv'end'a. Ni'a prefekt'ej'o est'is la plej traf'it'a. Dek du mil hom'o'j mort'is. En Sendai la plej'part'o de la viktim'o'j (930) loĝ'is en la distrikt'o Wakabayashi." Ni mal'supr'e'n'ir'as al la unu'a'j etaĝ'o'j. Konstern'it'a'j, ni observ'as fot'o'j'n de klas'ĉambr'o'j tra'apert'ig'it'a'j de vetur'il'o'j en gang'o de ter'o, rub'aĵ'o'j kaj fer'aĵ'o'j. "Ĉio rest'is en ĉi stat'o. Ni nur pli'fort'ig'is la struktur'o'n por mal'ferm'i ĝi'n por la publik'o, en la printemp'o de 2017. De tiam ni akcept'as ĉiu'tag'e ĉirkaŭ mil'o'n da hom'o'j. Ili ven'as de ĉiu'j region'o'j de Japani'o."

La distrikt'o est'as nun klasifik'it'a de la municip'o kiel risk'o'zon'o, kie est'as mal'permes'it'e konstru'i. La post'viv'ant'o'j rifuĝ'is land'intern'e'n en por'temp'a'j loĝ'ej'o'j. La katastrof'o okaz'is en tri period'o'j : ter'trem'o, post'e cunam'o, kaj fin'e nukle'a akcident'o. El la 450 000 trans'lok'ig'it'a'j hom'o'j, 160 000 dev'is fuĝ'i pro la radioaktiv'ec'o sekv'ant'a la eksplod'o'n de la central'o Fukushima-Daiichi. En 2018 oni pov'as vid'i ties efekt'o'n per la gigant'eg'a'j vork'o'j, kiu'j mark'as 500 kilo'metr'o'j'n da mar'bord'o, foj'e detru'it'a ĝis 30 kilo'metr'o'j for en'e'n de la land'o. Ĉie mil'o'j da konstru'maŝin'o'j labor'as por for'met'i, terporti, re'konstru'i. Dum la bus'o laŭ'ir'as la Pacifik'a'n mar'bord'o'n, la vid'at'a'j labor'eg'o'j don'as kap'turn'iĝ'o'n.

90 kilo'metr'o'j'n nord-orient'e de Sendai, Minami-Sanriku est'is urb'et'o kun 17 000 loĝ'ant'o'j. Detru'it'a je 70%, ĝi est'as anstataŭ'it'a de pli'alt'ig'it'a'j ter'aĵ'o'j piramid'form'a'j. Sur tiu'j grund'o'j amas'ig'it'a'j per rub'aĵ'o'j kaj mont'et'o'j far'it'a'j de fos'maŝin'o'j, lign'a'j konstru'aĵ'et'o'j vid'ebl'as. Aper'as poŝt'ofic'ej'o, friz'ist'ej'o, suŝi'vend'ej'o kaj jam kuk'vend'ej'o kun ĝi'a montr'o'fenestr'o ornam'it'a per kuk'aĵ'o'j superb'e prezent'it'a'j. Dolĉ'a muzik'o ĉirkaŭ'as du'dek'o'n da komerc'ej'o'j. Ter'aĵ'ist'o observ'as mi'n. Ĉi labor'o est'as la sol'a, kiu rest'as por tiu eks'fiŝ'ist'o. "Ni re'konstru'as, sed ni ne ver'e sci'as por kiu. Mult'a'j ne vol'as re'ven'i tie'n, kie ili perd'is ĉio'n. Post sep jar'o'j, la plej jun'a'j jam re'far'is si'a'j'n viv'o'j'n, oft'e for el ĉi tie. Mi est'as bon'ŝanc'a, mi ankoraŭ hav'as mi'a'n famili'o'n, kiu loĝ'as ĉe mi'a frat'o, cent'o'n da kilo'metr'o'j for. Kaj mi hav'as tiu'n labor'o'n. Ĉu re'iĝ'i fiŝ'ist'o ? Preskaŭ neni'u vol'as manĝ'i ni'a'j'n fiŝ'o'j'n, eĉ kiam ili'a radioaktiv'ec'o est'as sub la permes'it'a norm'o." Kesennuma, Rikuzentakata, Ōfunato, Kamaishi : en ĉiu'j tiu'j mar'bord'a'j urb'et'o'j reg'as mal'trankvil'ec'o.

Mal'varm'a for'ej'o lum'ig'it'a de elektro-fe'in'o

Sur la alt'ej'o de Kamaishi star'as statu'o de Kann'o'n, di'in'o de kompat'o [2]. El ĝi'a 48-metr'a kulmin'o la vid'aĵ'o est'as mir'ind'a. La konstru'maŝin'o'j aktiv'as por re'konstru'i la dig'o'j'n, kiu'j est'is inaŭgur'it'a'j iom'et'e antaŭ la cunam'o : tri mur'o'j kun mal'simil'a'j long'ec'o'j (990, 670 kaj 330 metr'o'j), fiks'it'a'j en profund'ec'o de pli ol 63 metr'o'j, kiu'j est'is komplet'e sub'akv'ig'it'a'j. Eĉ pli mal'bon'e, ili kre'is ond're'ven'o'n mult'obl'ig'ant'a'n la ond'eg'a'n potenc'o'n. "Sed kio'n ali'a'n far'i ? demand'as labor'estr'o. Se oni vol'as, ke la loĝ'ant'o'j re'ven'u, neces'as trankvil'ig'i ili'n. Por nun, tie pli est'as labor'ist'o'j ol loĝ'ant'o'j. Sed por ankoraŭ kiom da temp'o ? Ĉar la ŝtat'o komenc'as mal'dev'ont'ig'i si'n. La reg'ist'ar'o invest'is 25 500 miliard'o'j'n da en'o'j (195,7 miliard'o'j'n da eŭr'o'j) inter 2011 kaj 2015, ĝi divid'is tiu'n sum'o'n per kvar por la period'o 2016-2020 [3].

"Sci'u, atest'as S-ro Kowata, nask'iĝ'int'a en ĉi tiu Tōhoku ("Orient-Nord'o"), kiu hav'as 10 milion'o'j'n da loĝ'ant'o'j, ĉi tie, ni ne est'as en la region'o'j Kantō (Tokia region'o) aŭ Kansai (Kiot'a region'o), kiu'j koncentr'as hom'o'j'n kaj kapital'o'j'n." Kiel skrib'as Tawada Yōko en si'a Tag'libr'o de trem'a'j tag'o'j [4], "Post la ter'trem'o de Kobe'o, en 1995, por tuj'a proviz'o de nutr'aĵ'o, ekzempl'e, sufiĉ'is, ke la grand'a'j ĉio'vend'ej'o'j dispon'ig'is la var'o'j'n de si'a'j bret'o'j, vic'ig'int'e ili'n sur la trotuar'o'j. Nu, en la fiŝ'ist'a'j vilaĝ'o'j de Orient-Nord'o, ne est'as ĉio'vend'ej'o'j, kaj ceter'e la viktim'o'j ne viv'as grup'e sur lim'ig'it'a teritori'o". Kial, en 2011, nutr'aĵ'o'j ne est'is ĵet'it'a'j de helikopter'o'j ? Tial, "ke la leĝ'o pri sekur'ec'o de la naci'a teritori'o ne permes'as tio'n, plu'dir'as la verk'ist'in'o. Neni'u politik'ist'o hav'is kuraĝ'o'n por sur si'n pren'i escept'a'n mal'obe'a'n decid'o'n pro urĝ'a situaci'o."

La plej grand'a region'o de Honŝu'o iam est'is land'o de Ajnu'o'j, la aŭtokton'a popol'o, kiu viv'is ankaŭ en la insul'o Hokajd'o antaŭ la Japan'a konker'o de la 19-a jar'cent'o. Tio est'is dum'long'e la ekstrem'aĵ'o de la mond'o, kiu'n la japan'o'j mal'estim'e for'met'is ĉe la mal'varm'a ĉirkaŭ'aĵ'o de la imperi'a centr'o, iam Kiot'o, nun Tokio. Tiu Michinoku ("Trans la voj'fin'o'j"), eks'nom'o de Tōhoku, est'is tiom mal'proksim'a de la reg'ad'a'j lok'o'j, ke ĝi pov'is est'i loĝ'at'a nur de barbar'o'j, el'ĵet'it'o'j aŭ kontraŭ'soci'ul'o'j, kiel tiu'j yamabushi, vag'ant'a'j ermit'o'j de la mont'ar'o'j de Yamagata.

Kiam, ek'de la jar'o'j 1960-aj, la ŝtat'o decid'is konstru'i en la region'o Tōhoku plur'a'j'n nukle'a'j'n central'o'j'n, tem'is pri, real'senc'e kaj figur'senc'e, lum'ig'i ĝi'a'j'n loĝ'ant'o'j'n, kvankam la ĉef'a'j uz'ant'o'j est'as la loĝ'ant'o'j de la ĉef'urb'o. Por Tokio kaj ĝi'a'j ĉirkaŭ'aĵ'o'j (40 milion'o'j da loĝ'ant'o'j), Tōhoku est'as bon'ŝanc'o, proporci'a al mal'bon'sort'o, kiu traf'as tiu'n vast'a'n region'o'n (67 000 kvadrat'a'j kilo'metr'o'j) mal'mult'e dis'volv'iĝ'int'a. Serĉ'ad'o de labor'o, krom fiŝ'ad'o, agr'o'kultur'o kaj ĵus'nask'it'a turism'o, pel'as la jun'a'j'n diplom'it'o'j'n al ekzil'o.

La ses prefekt'ej'o'j de Tōhoku konkurenc'as pri tiu nukle'a mirakl'o, kiu ankaŭ inkluziv'as kompleks'o'n en Rokkasho, konstru'it'a'n ĉe la nord'a ekstrem'aĵ'o. Tiu lok'o hav'as pli'riĉ'ig'ej'o'n, stok'ej'o'n kaj re'trakt'ej'o'n partner'e koncept'it'a'n kun la Franc'a grup'o Areva laŭ la model'o de tiu de La Hague. La pas'int'a'n januar'o'n, tri'dek jar'o'j'n post la anonc'o de ĝi'a konstru'o kaj 16 miliard'o'j da eŭr'o'j invest'it'a'j, la mal'ferm'o de la re'trakt'ej'o est'is prokrast'it'a du'dek tri'a'n foj'o'n... Ĝi ebl'e ek'labor'os en 2021, kaj ek'produkt'os la tre debat'at'a'n MOX (miks'aĵ'o de plutoni'a di'oksid'o kaj urani'a di'oksid'o, kiu re'uz'as part'o'n de konsum'it'a material'o), la sekv'ant'a'n jar'o'n.

Kun si'a mar'bord'o favor'a al mal'varm'ig'o de reaktor'o'j, mank'e de grand'a'j river'o'j en Japani'o, la prefekt'ej'o de Fukushima kandidat'iĝ'is, sub'ten'it'a de plur'a'j municip'o'j : Fukushima, Ōkuma, Futaba, ktp. 225 kilo'metr'o'j'n for el Tokio tiu energi'a proviz'o trov'iĝ'as ĉe taŭg'a distanc'o. Ses nukle'a'j reaktor'o'j est'is si'n'sekv'e konstru'it'a'j inter 1967 kaj 1979. Ĉiu'j kon'as la central'o'n Fukushima-Daiichi. La ombr'o laŭd'it'a de la verk'ist'o Tanizaki Junichirō ne plu est'as [5]. La mult'a'j kaj grav'a'j ŝtat'a'j help'o'j al'port'it'a'j de la elektro-fe'in'o (subvenci'o'j, favor'a taks'ad'o) vigl'ig'as la region'a'n ekonomi'a'n viv'o'n. La municip'estr'o'j profit'as el gigant'a'j funkci'buĝet'o'j (sep ĝis ok jar'o'j'n da aŭtonomi'o por la urb'o Fukushima), kiu'j garanti'as popular'ec'o'n trans'form'ebl'a'n al balot'gajn'o'j. La sigl'o de la nukle'a ekspluat'ant'o, Elektr'a Kompani'o de Tokio (angl'e Tepco, japan'e 東京電力) parad'as ĉe la fronton'o de la staci'dom'o de Fukushima.

La mal'munt'ad'o ebl'e daŭr'os kvar'dek jar'o'j'n

Se la ombr'o rest'as, ĝi ne plu est'as serĉ'ebl'a en tiu klar'obskur'o, kiu, laŭ Tanizaki, don'is al ĉiu'j afer'o'j ĝi'a'n intim'a'n esenc'o'n, ĝi'a'n tut'intern'a'n lum'o'n, sed en tiu sekret'a inter'konsent'o inter la ŝtat'o, la lok'a'j administraci'o'j (municip'o'j, prefekt'ej'o'j) kaj sen'skrupul'a nukle'a ekspluat'ant'o. Ne nur ĝi kaŝ'is ĉirkaŭ 200 incident'o'j'n inter 1997 kaj 2002 kaj fals'is kontrol'raport'o'j'n [6], sed Tepco ankaŭ ignor'is raport'o'n, kiu, en 2009, signal'is risk'o'n de cunam'o kun ond'alt'ec'o pli alt'a ol antaŭ'vid'it'e (6 metr'o'j'n). 14 aŭ 15 metr'a ond'o al'ven'is mal'pli ol unu hor'o'n post la ter'trem'o de 2011. Post kiam la tut'a elektro'proviz'o ĉes'is, kaj la mal'varm'ig'a'j help'o'sistem'o'j dron'is, tri reaktor'o'j ek'fand'iĝ'is el'spirant'e si'a'j'n mort'ig'a'j'n blov'o'j'n.

Sep jar'o'j'n post'e, la kost'o de la katastrof'o ŝajn'as gigant'eg'a, ĉu por mal'munt'i la central'o'n, ĉu por mal'polu'i grund'o'j'n kaj akv'o'j'n. Kiel trov'i labor'ist'ar'o'n konsent'ant'a'n far'i tio'n ? Tepco mult'obl'ig'as la sub'kontrakt'a'j'n nivel'o'j'n, kaj konsekvenc'e, laŭ la si'n'sekv'o de sub'kontrakt'ant'o'j pli kaj pli for'a'j el ĉef'a ekspluat'ant'o, aper'as kresk'ant'a mal'serioz'ec'o pri komptenteco kaj dung'o'kriteri'o'j [7]. La dung'ist'o'j, foj'e en'sorb'it'a'j de japan'a'j mafi'o'j (Yakuza) [8], ŝajn'as serv'i ĉies'a'j'n interes'o'j'n : la labor'ist'o pret'a en'danĝer'ig'i si'a'n viv'o'n por gajn'i iom'et'e pli preter'ant'e la kriz'a'n doz'o'n en infekt'it'a zon'o, kaj la ekspluat'ant'o sen'ĉes'e serĉ'ant'a labor'ist'ar'o'n, kiu mal'mult'iĝ'as pro la mult'a'j danĝer'o'j de tiu ekster'norm'a kaj ne'kon'at'a labor'o.

Pli ol 60 000 hom'o'j est'as labor'int'a'j en la central'o post 2011, kaj 6 000 ĉiu'tag'e labor'as por la mal'munt'ad'o de la tri reaktor'o'j, kiu'j fand'iĝ'is. La ĉef'a mal'facil'aĵ'o est'as lokaliz'i kaj reg'i la kern'um'o'n, tiu'n eg'e radioaktiv'a'n miks'aĵ'o'n rezult'ant'a'n de fand'iĝ'o de nukle'a'j brul'ig'aĵ'o'j kun metal'a'j material'o'j, kiu'j'n ĝi iom post iom kun'agreg'as. Iu'j bild'o'j liver'it'a'j de Tepco en januar'o 2018 montr'as, ke la kern'um'o bor'is la ŝel'o'n de la reaktor'o numer'o du kaj de nun atak'as la beton'fundament'o'n de la central'o, last'a'n protekt'o'n antaŭ ol tiu korod'a magm'o polu'os la akv'o'tavol'o'j'n, kiu'j font'as en Pacifik'o.

La Japan'a'j kaj inter'naci'a'j oficial'a'j raport'o'j minimum'ig'as la pri'san'a'j'n konsekvenc'o'j'n de la katastrof'o al bagatel'o, not'ind'e atribu'ant'e la kresk'o'n de la kancer'o'j al efektiv'ig'it'a'j sistem'a'j el'serĉ'ad'o'j. De post 2011, Cécile Asanuma-Brice esplor'ist'o pri urb'a soci'ologi'o en CNRS (Franc'a Naci'a Centr'o por Scienc'a'j Esplor'o'j) kaj asoci'it'a esplor'ant'o de la Franc-Japan'a Dom'o, tra'ir'as la region'o'n. Ŝi dub'as pri tiu trankvil'ig'a asert'ad'o : "La reg'ant'o'j konsent'as agnosk'i 18 labor'ist'o'j'n mort'a'j'n pro mort'ig'a'j doz'o'j. Ebl'as konsider'i, ke tiu nombr'o est'as tre sub'taks'it'a." La epidemi'ologi'a esplor'o far'it'a pri 380 000 infan'o'j de la prefekt'ej'o de Fukushima jam trov'is 197 tiroid'a'j'n kancer'o'j'n. Laŭ ŝi, "la ag'ad'o'j por pur'ig'i kaj vizit'ig'i la lok'o'n hav'as centr'a'n cel'o'n : trankvil'ig'i la loĝ'ant'o'j'n, por ke ili re'ven'u viv'i en si'a'n de'ven'a'n vilaĝ'o'n. Eĉ risk'ant'e pli'alt'ig'i la akcept'ebl'a'n radioaktiv'ec'o'n, kiel far'is la reg'ist'ar'o tuj en april'o 2011". La akcept'ebl'a doz'o por la loĝ'ant'ar'o ir'is de 1 mili'sivert'o (mSv) al 20 mSv, tio est'as la doz'o akcept'ebl'a por la labor'ist'o'j de nukle'a industri'o en normal'a epok'o, dum tiu por la labor'ist'o'j de la central'o est'is pli'alt'ig'it'a unu'e al 100, kaj post'e al 250 mSv, laŭ la situaci'a urĝ'ec'o.

Ĉu ebl'os anstataŭ'ig'i tiu'n sen'lim'e serv'o'dev'a'n labor'ist'ar'o'n, dum la mal'munt'ad'o dev'as daŭr'i ankoraŭ kvar'dek jar'o'j'n ? Kvankam la scienc'esplor'ist'o'j pri robot'o'j tut'streb'e labor'as, la gigant'a'j task'o'j rest'as por nun la plej baz'a'j. Tri cent tun'o'j da akv'o est'as ĉiu'tag'e verŝ'it'a'j kaj polu'it'a'j por mal'varm'ig'i la fand'iĝ'int'a'n kern'o'n de la reaktor'o'j. Plur'a'j mil'o'j da tun'o'j da akv'o part'e trakt'it'a, sed daŭr'e plen'a de triti'o, est'is el'las'it'a'j al Pacifik'o. Kaj pli ol unu milion'o da kubaj metr'o'j da akv'o est'as nun stok'it'a'j, atend'ant'e permes'o'n el'las'i ili'n al mar'o, malgraŭ la kontraŭ'star'o de fiŝ'ist'o'j kaj vilaĝ'an'o'j.

Ceter'e, 600 kvadrat'a'j kilo'metr'o'j est'as traktat'a'j por mal'polu'ad'o ekster la central'o. Iom post iom, la reg'ist'ar'o aĉet'as al mult'eg'a'j posed'ant'o'j teren'o'j'n, kiu'j ricev'os milion'o'j'n da radioaktiv'a'j kubaj metr'o'j, aneks'ant'e monat'o'n post monat'o, kvadrat'a'n kilo'metr'o'n post kvadrat'a kilo'metr'o, tiu'j'n for'las'it'a'j'n komun'um'o'j'n proksim'a'j'n de la central'o. La surfac'e skrap'it'a ter'o est'as oft'e met'it'a nur kelk'a'j'n kilo'metr'o'j'n pli for'e, kun la risk'o dis'ŝut'i radioaktiv'ec'o'n kaj infekt'i labor'ist'o'j'n, por ja ne'cert'a'j rezult'o'j. Almenaŭ 15 milion'o'j da kubaj metr'o'j de ter'o kaj polu'it'a'j rub'aĵ'o'j kuŝ'as en grand'a'j nigr'a'j plast'a'j sak'o'j kies viv'daŭr'o lim'iĝ'as al ĉirkaŭ tri aŭ kvar jar'o'j, kiam ili ne est'as tra'tru'it'a'j. Tiu'j, kiu'j montr'as mal'pli ol po 8 000 bekerel'o'j'n kilo'gram'e est'as re'uz'at'a'j en bitum'o por ŝose'o'j.

Ne ir'i al mont'ar'o'j, nek al river'bord'o'j

Por konvink'i la rifuĝ'int'o'j'n daŭr'e rifuz'ant'a'j'n la ide'o'n pri re'ven'o (ĉirkaŭ tri'on'o el la 160 000 trans'lok'ig'it'a'j hom'o'j), la 31-an de mart'o 2017, la ŝtat'o nul'ig'is la sen'kondiĉ'a'j'n help'mon'o'j'n por re'loĝ'ad'o, kiu'j ebl'ig'is ili'n viv'i ekster la polu'it'a'j zon'o'j. Konsekvenc'o : preskaŭ 27 000 vir'o'j, vir'in'o'j kaj infan'o'j ne hav'as ali'a'n ebl'ec'o'n ol re'ven'i.

Ali'a'j strategi'o'j est'as pli insid'a'j. Atest'as pri tio tiu al'vok'o por rest'em'o far'it'a al viktim'o'j. La program'o Ethos instru'as al la loĝ'ant'o'j kiel viv'i en polu'it'a medi'o : lern'ej'a'j man'libr'o'j est'as tiu'cel'e dis'don'it'a'j, televid'a'j kampanj'o'j est'is lanĉ'it'a'j por reklam'i la freŝ'a'j'n produkt'o'j'n de la polu'it'a zon'o kaj laŭd'i la efik'o'n de mal'polu'ad'o, kiu neniam est'is pruv'it'a [9]. Se kred'i la instig'int'o'j'n de tiu kampanj'o, la polu'it'a medi'o est'as mal'pli danĝer'a por la loĝ'ant'ar'o ol la "radioaktiv'o'fobi'o" aŭ la stres'o kre'it'a de dolor'plen'a el'radik'iĝ'o [10]. Loĝ'ant'o de la urb'o Iitate atest'as : "Oni dir'as al ni, ke est'as neni'u problem'o. Ke sufiĉ'as ne ir'i en la risk'a'j'n zon'o'j'n ! Ni ne pov'as ir'i al mont'ar'o'j, nek proksim'iĝ'i al river'o'j, ne ir'i dekstr'e'n, nek mal'dekstr'e'n... Kiel ebl'as viv'i ĉi tie [11] ? Jen terur'a'j viv'kondiĉ'o'j, kiu'j'n la ĵurnal'o Fukushima Minpo pri'skrib'is memor'ig'ant'e en si'a numer'o de la 3-a de mart'o 2018, ke de post la dram'o, 2 211 hom'o'j mem'mort'ig'is si'n aŭ las'is si'n mort'i per ĉes'o de kurac'ad'o aŭ kurac'il'o.

Dum Tepco fin'e est'is juĝ'it'a respond'ec'ul'o, la 22-an de septembr'o 2017, la ŝtat'o est'as sen'kulp'ig'it'a kaj pov'as produkt'i mal'ver'aĵ'o'j'n "por ke la loĝ'ant'ar'o ne sci'u la real'a'j'n damaĝ'o'j'n far'it'a'j'n de nukle'a industri'o", asert'as Cécile Asanuma-Brice. Produkt'ad'o de ne'sci'ec'o est'as la kern'o de la konvikaj metod'o'j, kiu'j cel'as dub'ig'i kaj konfuz'i pri la radioaktiv'a'j lim'o'j akcept'ebl'a'j de la hom'a korp'o. La ŝtat'o kaj la nukle'a'j prem'grup'o'j pli'fort'ig'as si'a'n influ'o'n, ĉar la land'o, insist'as la konservativ'a ĉef'ministr'o Abe Shinzo, ne pov'as mal'hav'i tiu'n energi'o'n, el kiu konsist'is 30% de la elektr'o produkt'it'a en Japani'o, antaŭ la akcident'o.

Nun, en la land'o, 5 reaktor'o'j de'nov'e aktiv'as, kaj 19 est'as laŭ'dir'e atend'ant'a'j permes'o'n. Banal'ig'o de radioaktiv'ec'o rapid'e antaŭ'e'n'ir'as. La Plen'um'a Komision'o de la Inter'naci'a olimpinka komitat'o misi'it'a por la olimpik'a'j lud'o'j de Tokio en 2020 aprob'is en mart'o 2017 la propon'o'n organiz'i maĉ'o'j'n en la baz'o'pilk'a stadion'o de Fukushima (je 90 kilo'metr'o'j nord-okcident'e de la central'o), kiu est'os tiu'okaz'e re'nov'ig'it'a. "Prefer'a'j prez'o'j ebl'e est'os rezerv'it'a'j por la de'ven'ant'o'j de Tōhoku, mok'dir'as S-ro Takeda, trans'lok'ig'it'o de Fukushima, antaŭ ol ŝanĝ'i si'a'n opini'o'n. Ebl'e ne. Ni iĝ'is la pari'o'j de Japani'o. Sci'u, iu'j daŭr'e kred'as ke ni est'as kontaĝ'a'j..."

Philippe PATAUD CÉLÉRIER


La aŭtor'o

Philippe Pataut Célérier
Ĵurnal'ist'o, www.phillippepataudcelerier.com.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Ĉin'uj'o en la fokus'o de la ĉin'o'j



Traduk'it'a de:
Thierry TAILHADES
el la franc'a

[1] Leg'u : Ishida Hidetaka, "L’espoir dun nouveau souffle", Harry Harootunian, "La maison Japon se fissure", kaj Gavan McCormak, "Le Japon nucléaire ou l’hubris pun'i", Le mond'e diplomatique, april'o 2011.

[2] Fakt'e la japan'a oft'e vir'in'a form'o de Avalokiteŝvar'o.

[3] Reiji Yoshida, "Tsunami-hit Rikuzentakata rebuilding on raised ground, hoping to thrive anew", The Japan Times, Tokio, 7-a de mart'o 2017.

[4] Tawada Yōko, Journal des jours tremblants. Après Fukushima, Verdier, kolekt'o "Der Doppelgänger", Lagrasse, 2012.

[5] Tanizaki Junichirō, Éloge de l’ombr'e (In’ei Raisan), Verdier, 2011, (unu'a el'don'o : 1933).

[6] "Tepco must probe 199 plant check coverups", The Japan Times, 2-a de februar'o 2007.

[7] Vid'u : Tatsuta Kazuto, Au coeur de Fukushima. Journal dun travailleur de la central'e nucléaire 1F, tri tom'o'j, Kan'a, Bruselo, 2016.

[8] Philippe Pons, "Les yakuzas font peau neuve", Le Mond'e, 3-a de april'o 2017.

[9] Vid'u : Louise Lis, "À Fukushima, la population est dans une situation inextricable", CNRS Le journal, Parizo, 11-a de mart'o 2016, https://lejournal.cnrs.fr/articles/...

[10] Yves Bar'o'n, Jacques Foos, Je'a'n-Paul Mart'in kaj Bernard Rozé, "L’accident de Fukushima, six ans après", groupe argumentaire sur les énergies nucléaires et alternatives (gaena), oktobr'o 2017, www.energethique.com

[11] Cécile Asanuma-Brice, "Les migrants du nucléaire", Géoconfluences, 18-an de oktobr'o 2018, http://geoconfluences.ens-lyon.fr/i...



Akcept'ej'o >> 1a april'o 2018

Permes'o mort'ig'i


de  Serge HALIMI

La polic'o taks'as ke la enket'o daŭr'os „plur'a'j'n monat'o'j'n ”, sed la brit'a ĉef'ministr'in'o Theresa May jam ident'ig'is la kulp'ul'o'n : la ordon'o mort'ig'i s-ro'n Sergej Skripal ven'is el Kreml'o. Por la ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j Bor'is Johnson la „ danĝer'a kondut'o de la prezid'ant'o Vladimir Putin ” efektiv'e est'as la „ ruĝ'a faden'o ”, kiu lig'as la prov'o'n venen'e mort'ig'i la eks'a'n kolonel'o'n de la rus'a'j sekret'a'j serv'o'j, fuĝ'int'a'n al Londono, kun la antaŭ'a'j fi'aĵ'o'j de Kreml'o : „ la aneks'ad'o de Krimeo ”, „ la kibernetik'a'j atak'o'j en Ukrain'uj'o ”, „ la pirat'a al'ir'o al la german'a parlament'o Bundestag ”, „ la en'miks'iĝ'o en plur'a'j'n eŭrop'a'j'n elekt'o'j'n ”, „ la indulg'o por la horor'aĵ'o'j far'it'a'j de Assad en Sirio ”. [1] Resum'e : S-ro Putin kapabl'as tio'n, do la kulp'ul'o est'as li.

Inter glaci-pik'il'o kaj te'o kun poloni'o, inter Le'o Trocko (murd'it'a en Meksiko) [2] kaj Aleksandro Litvinenko (venen'ig'it'a en Londono) la rus'a'j sekret'a'j sekur'ec'o-serv'o'j tut'cert'e likvid'is mult'a'j'n opozici'ul'o'j'n, kiu'j viv'is ekster'land'e. Ali'a'j reg'ist'ar'o'j uz'is tut'e sam'e abomen'ind'a'j'n praktik'o'j'n, sen ke la afer'o vek'is sam'a'n diplomati'a'n tumult'bru'eg'o'n. La „ long'a histori'o de murd'o'j ordon'it'a'j de la ŝtat'o ”, pri kiu hodiaŭ s-ro Johnson skandal'iĝ'as, makul'as kelk'a'j'n el la okcident'a'j ĉef'urb'o'j (Parizon, Berlinon, Vaŝington'o'n) kiu'j, sekv'ant'a'j s-in'o'n May, tuj fulm'is kontraŭ Ruslando.

Israelo, mal'e, montr'is la el'star'a'n saĝ'o'n si'n'de'ten'i, cert'e ĉar ĝi trov'iĝ'as en la unu'a vic'o de la land'o'j, kiu'j „ uz'as tia'j'n operaci'o'j'n, kiu'j'n ili kvalifik'as « ekster'teritori'a'j elimin'ad'o'j » ” [3]. La list'o de palestin'an'o'j, inter'ali'e oficial'a'j reprezent'ant'o'j, ekster'land'e mort'ig'it'a'j de ĝi'a'j sekret'a'j serv'o'j, preskaŭ aper'ig'us la rus'o'j'n kiel jun'a'j'n diletant'o'j'n : almenaŭ ses nur en Parizo, sen ke apart'a'j sankci'o'j sekv'is. Parizo, kie ankaŭ mal'aper'is la maroka opozici'ul'o Medhi Be'n Bark'a, kaj kie murd'iĝ'is la sud'afrik'an'in'o Dulce September, deleg'it'in'o de la Afrik'a Naci'a Kongres'o (Anc), post'e, pli last'a'temp'e, tri kurd'a'j aktiv'ul'o'j. En Vaŝington'o ĉilia eks'ministr'o de Salvador Allende, Or'land'o Letellier, est'is tie mort'ig'it'a de agent'o'j de Augusto Pinochet. Ronald Re'ag'a'n tamen ne ĉes'is alt'e laŭd'i ties diktator'ec'o'n, kaj Margaret Thatcher ne hezit'is en Londono trink'i te'o'n (sen poloni'o) kun la puĉ'ist'a general'o nek donac'i al li arĝent'a'n teler'ar'o'n Arm'ad'a.

„Ekster'teritori'a'j elimin'ad'o'j” ankaŭ sufiĉ'e bon'e difin'us la uson'a'n praktik'o'n ekster'land'e mort'ig'i, per sepavoj [4], supoz'at'a'j'n teror'ist'o'j'n. S-ro Barack Obama oficial'e permes'is pli ol 2300 tia'j'n murd'o'j'n dum si'a prezid'ant'ec'o. La tiam'a franc'a prezid'ant'o François Hollande konfes'is, ke li ordon'is plur'a'j'n ekster'tribunal'a'j'n ekzekut'o'j'n de „ŝtat-mal'amik'o'j” – proksim'um'e unu ĉiu'monat'e dum si'a mandat'o. Tamen neni'u el li'a'j politik'a'j amik'o'j demand'it'a'j pri tiu tem'o dum la social'ist'a'j pra'elekt'o'j en januar'o 2017 riproĉ'is li'n pro tio. [5]

„Jes, tio kelk'foj'e neces'as”, eĉ klar'ig'is s-ro François de Rugy, kiu post'e far'iĝ'is prezid'ant'o de la Naci'a Asemble'o.

Serge HALIMI.


La aŭtor'o

Serge HALIMI


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Por la kriz'o de la merkat'o, rimed'o'j de merkat'o ...

La por'uson'a obsed'o

Ide'o'j ek'de nun konsider'at'a'j "natur'a'j"

Kript'a kot'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Tribun'e publik'ig'it'a de Le Parisien, 16-an de mart'o 2018.

[2] Ceter'e, de Le'o Trocko ekzist'as plur'a'j verk'o'j en Esperant'o (laŭ la vic'o de ili'a'j aper'o'j kaj ili'a respektiv'a numer'o de Mas-libr'o'j) :

– 143. Le'o Trocko : Antaŭ'parol'o kaj en'konduk'o al la german'a el'don'o de „La kon­stanta revoluci'o” kaj La mal'san'o de Lenin'o. Kun biografi­et­oj de Jurij Finkel. Traduk'o el la german'a kaj post'parol'o de Vilhelm'o Luter­mano, Mas, 2016, 112 p., ISBN 978-2-36960-045-9

– 148. Le'o Trocko : La testament'o de Lenin'o. El'angl'ig'is Vilhelm'o Lutermano. Mas, 2016, 102 p., ISBN 978-2-36960-052-7 155. Le'o Trocko : La daŭr'ig'at'a revoluci'o. El'german'ig'it'a de Vilhelm'o Lutermano, Mas, 2016, 416 p., ISBN 978-2-36960-059-6

– 155. Le'o Trocko : La daŭr'ig'at'a revoluci'o. El'german'ig'it'a de Vilhelm'o Lutermano, Mas, 2016, 416 p., ISBN 978-2-36960-059-6

– 168. Le'o Trocko : Tekst'o'j antaŭ kaj dum la german'a katastrof'o. El'german'ig'it'a'j de Vilhelm'o Lutermano. Mas, 2016, 86 p., ISBN 978-2-36960-074-9

– 180. Hans Heinz Holz : Pri la konstituci'o de la USSR de 1936. Le'o Trocko : La USSR en la spegul'o de si'a nov'a konstituci'o. Traduk'it'a'j de Vilhelm'o Lutermano. Kun biografi'et'o'j de Jurij Finkel. Mas, 2017, 78 p., ISBN 978-2-36960-087-9

– 181 : Le'o Trocko : La rus'a revoluci'o. Kopenhaga parol'ad'o, novembr'o de 1932. Pri oportun'ist'a distord'o de histori'o de la Februar'a revoluci'o. Deklar'o de repre­zentantoj de komun'ist'a'j kaj labor'ist'a'j orga­nizaĵoj, unu'iĝ'int'a'j en Organiz'a komitat'o « Ok­tobro-100 », 20-an de Mart'o 2017, Leningrado. Le'o Trocko : La tragedi'o de la german'a prolet'ar'o. Traduk'it'a'j de Vilhelm'o Lutermano kaj Jurij Finkel, respektiv'e. Mas, 2017, 70 p., ISBN 978-2-36960-089-3

– 183. Le'o Trocko : La Cimervalda Manifest'o ; Pri la aktual'ec'o de la slogan'o „Unu'iĝ'int'a'j Ŝtat'o'j de Eŭrop'o” ; Roz'o Luksemburgo kaj la 4-a Inter'naci'o ; Burĝ'a demokrati'o kaj la batal'o kontraŭ la faŝism'o ; stalin'ism'o kaj bolŝevism'o. Traduk'it'a'j de Vilhelm'o Lutermano, Mas, 78 p., ISBN 978-2-36960-092-3

– 184. Le'o Trocko : Labor'ist'a ŝtat'o, termidor'o kaj bonapart'ism'o. Histori'a-teori'a esplor'aĵ'o. Antaŭ'parol'o (1932) ; Pri dialektik'a materi'ism'o. El'tir'aĵ'o'j el la not'libr'o'j de Trocko de 1933 ĝis 1935 ; Naŭ'dek jar'o'j da Komun'ist'a Manifest'o (1937). Traduk'it'a'j de Vilhelm'o Lutermano. Mas, 2017, 56 p., ISBN 978-2-36960-091-6

– 187. Le'o Trocko : 1917 La instru'o'j de la Oktobr'o (1924). Traduk'it'a de Vilhelm'o Lutermano. Mas,2017, 76 p., ISBN 978-2-36960- 096-1

– 196. Le'o Trocko : Ili'a moral'o kaj la ni'a ; Por Grynspan. Kontraŭ faŝist'a'j pogrom'klik'o'j kaj stalin'ist'a'j fripon'o'j ; Pri la teror'o ; La uson'a pac'ism'o ; La aŭstr'a kriz'o, la social'demokrat'ar'o kaj la komun'ism'o ; Art'o kaj revoluci'o. Traduk'it'a'j de Vilhelm'o Lutermano. Mas, 2017, 92 p., ISBN 978-2-36960-111-1

– 199. Le'o Trocko : Antaŭ nov'a mond'milit'o (1937) ; Instru'o'j de Hispan'uj'o, last'a avert'o (1937) ; La ĝemel'a'j stel'o'j Hitlero-Stalin'o (1939). Traduk'it'a'j de Vilhelm'o Lutermano. Mas, 2018, 74 p., ISBN 978-2-36960-114-2. -vl

[3] Por uz'i formul'o'n de la esplor'ist'o Mathieu Boulègue, cit'it'a de L’Opini'o'n, Parizo, la 13-an de mart'o 2018.

[4] Sen'pilot'a'j aviad'il'o'j. -vl

[5] Débat télévisé, TF1, 12-an de januar'o 2017.

34116


Akcept'ej'o >> 1a april'o 2018

La dek du venk'o'j de la prezid'ant'o Maduro


de  Ignacio RAMONET

En tiu ĉi hero'a jar'o de kruel'a'j kaj sen'fin'a'j atak'o'j, la ĉavismo pruv'is si'a'n potenc'o'n kaj kapabl'o'n kresk'i.

Unu'e end'as memor'i, ke la prezid'ant'o Nicolás Maduro est'as la plej mal'just'e ĉirkaŭ'barit'a, kalumni'it'a kaj atak'it'a ŝtat'estr'o en la histori'o de Venezuelo, mult'e pli oft'e atak'it'a ol la komand'ant'o Hug'o Chávez, fond'int'o de la bolivarista revoluci'o … Iel ajn for'ig'i Nicolás Maduro el la palac'o Miraflores est'is kaj est'as la mal'san'a cel'o de la intern'a mal'progres'em'a opozici'o kaj de ties inter'naci'a'j potenc'a'j alianc'an'o'j, el kiu'j la uson'a reg'ist'ar'o est'as la unu'a.

Jam en la komenc'o de la jar'o 2017 ek'is la atak'o'j kontraŭ la prezid'ant'o. La unu'a atak'o ven'is el la Parlament'o, kie domin'as la kontraŭ'revoluci'o, kiu la 9-an de januar'o decid'is „ignor'i” la prezid'ant'o'n. Ĝi akuz'is Nicolás Maduro pri „for'las'o de si'a posten'o”. Tio est'as mal'ver'a kaj absurd'a.

Re'ag'e al tiu intenc'o je konstituci'a puĉ'o – inspir'it'a de la parlament'a puĉ'o, kiu fal'ig'is Dilma Rousseff en Brazilo, en 2016 – la Super'a Tribunal'o (ST) inter'ven'is por indik'i, ke sur'baz'e de la Konstituci'o la Parlament'o ne rajt'as for'ig'i ŝtat'estr'o'n rekt'e elekt'it'a'n de la popol'o.

La prezid'ant'o re'ag'is per organiz'ad'o, la 14-an de januar'o, de amas'a'j manovr'o'j civil-milit'ist'a'j tiel nom'at'a'j „Ekzerc'o de komplet'a kontraŭ'imperi'ism'a ag'ad'o Zamora 2000”. Oni mobiliz'is ĉirkaŭ 600.000 hom'o'j'n : milit'ist'o'j'n, soldat'o'j'n kaj membr'o'j'n de la soci'a'j mov'ad'o'j. Tiel li impon'e pruv'is la unu'ec'o'n de la arm'it'a'j fort'o'j, la reg'ist'ar'o, Unu'ec'a Social'ism'a Parti'o de Venezuelo (USPV) kaj la popol'o. Tiu est'is la unu'a venk'o en 2017.

Kuraĝ'ig'it'e de la elekt'o de Donald Trump – kandidat'o de la domin'ant'a dekstr'ul'ar'o, kaj kiu ek'reg'is la 20-an de januar'o en Uson'o – la venezuela opozici'o klopod'is tim'ig'i la reg'ist'ar'o'n de Maduro per grand'a marŝ'ad'o en Karakaso la 23-an de januar'o – en tiom'a tag'o de 1958 fal'is la diktator'o Marcos Pérez Jiménez. Sed ankaŭ tio est'is dolor'ig'a mal'venk'o, ĉar inter'ali'e la prezid'ant'o Maduro organiz'is en tiu sam'a tag'o la publik'a'n trans'lok'iĝ'o'n al la Venezuela Panteon'o, de la kadavr'o-rest'aĵ'o'j de Fabrici'o Ojeda, revoluci'a gvid'int'o de la for'pel'o de Pérez Jiménez. Al la prezid'ant'a al'vok'o pozitiv'e respond'is cent'mil'o'j da karakasanoj, kiu'j plen'ig'is la ĉef'urb'a'j'n avenu'o'j'n. Oni pov'is klar'e konstat'i, ke la popol'a ĉavistaro domin'as en la strat'o'j, dum la opozici'o el'montr'is si'a'j'n dis'divid'o'j'n kaj ekstrem'a'n mal'fort'ec'o'n. Tiu est'is la du'a venk'o de la prezid'ant'o Maduro.

Iom post'e okaz'is la inter'ven'o de la ST, kiu konfirm'is la pozici'o'n de „mal'akcept'em'o” de la Parlament'o, en 2016. Oni cert'e memor'as, ke okaz'e de la leĝ'a'j elekt'o'j la 6-an de decembr'o 2015 oni pri'raport'is fraŭd'o'j'n en la guberni'o Amazon'as. La pruv'o'j est'is son'registr'aĵ'o'j, laŭ kiu'j la lok'a guberni'estr'in'o per mon'kvant'o'j instig'is la elekt'ant'o'j'n voĉ'don'i por la opozici'a'j kandidat'o'j. Sekv'e, la ST sen'rajt'ig'is tiu'j'n deput'it'o'j'n. Tamen la Parlament'o insist'is valid'ig'i ili'n. La oficial'ig'o de tiu'j tri suplement'a'j parlament'an'o'j est'us don'int'a al la opozici'o absolut'a'n pli'mult'o'n (du tri'on'o'j'n el la deput'it'ar'o), pov'o'n nul'ig'i parlament'a'j'n leĝ'o'j'n kaj lim'ig'i la ag'ad'o'n de la prezid'ant'o mem.

La polemik'o'j inter parlament'o kaj super'a tribunal'o est'as relativ'e oft'a'j en ĉiu'j grand'a'j demokrati'o'j. En Eŭrop'o, ekzempl'e, okaz'e de konstituci'a konflikt'o inter potenc'ul'o'j la Super'a Tribunal'o kutim'e al'pren'as task'o'j'n de la Parlament'o. En Uson'o, eĉ prezid'ant'o tiom ne'kompren'ebl'a kiom Donald Trump dev'is akcept'i la last'a'j'n decid'o'j'n de la Super'a Kort'um'o.

Tamen, en Karakaso la kontraŭ'revoluci'o uz'is tiu'n debat'o'n por re'lanĉ'i inter'naci'a'n kampanj'o'n por supoz'ig'i „mal'ĉe'est'o'n de demokrati'o en Venezuelo”. Kun la komplic'ec'o de la nov'a uson'a reg'ist'ar'o la opozici'o far'is grand'eg'a'n operaci'o'n por gazet'ar'e tut'mond'e atak'i Nicolás Maduro instig'ant'e la ĉef'a'j'n komunik'il'o'j'n : de CNN kaj Fox News ĝis la londona BBC kaj la ĉef'a'j amas'komunik'il'o'j de Latin'amerik'o kaj Karibio. La opozici'o instig'is ankaŭ la plej influ'a'j'n tut'mond'a'j'n tag'gazet'o'j'n – sub'ten'il'o'j'n de la komunik'a konserv'em'a hegemoni'o – kaj la soci'a'j'n ret'o'j'n.

Sam'temp'e, la venezuela dekstr'ul'ar'o manovr'is kun la cel'o inter'naci'ig'i la intern'a'n konflikt'o'n met'ant'e ĝi'n en la kadr'o'n de la Organiz'aĵ'o de Amerik'a'j Land'o'j (OAL), kiu laŭ Che Guevara [1] est'as „ministr'ar'o de uson'a'j koloni'o'j”. Sekv'ant'e slogan'o'j'n de la nov'a reg'ist'ar'o de Donald Trump, kaj kun la help'o de plur'a'j konserv'em'a'j reĝim'o'j de Latin'amerik'o, Lu'is Almagro – ĝeneral'a sekretari'o de la OAL – tiam akcept'is la mizer'a'n task'o'n estr'i tiu'n manovr'o'n postul'ant'e aplik'i kontraŭ Venezuelo la Demokrati'a'n Ĉart'o'n.

Tamen, Karakaso tuj re'ag'is kaj ating'is la diplomati'a'n solidar'ec'o'n de la pli'mult'o el la latin'amerik'a'j kaj karib'a'j ŝtat'o'j. Malgraŭ la mal'honest'a'j ruz'aĵ'o'j kaj la fals'a'j argument'o'j de la ĝeneral'a sekretari'o de la OAL, Venezuelo neniam est'is sen'valor'ig'it'a. Ĝi ne'kontest'ebl'e venk'is. La mal'amik'o'j de la Bolivarista Revoluci'o – inter ili trov'iĝ'as Vaŝington'o – si'n frakas'is kontraŭ la firm'a strategi'o el'pens'it'a de la prezid'ant'o Maduro kaj baz'it'a sur la real'o, la politik'a honest'ec'o kaj la etik'o. Fin'e, en april'o Karakaso rezign'is la membr'ec'o'n en la OAL akuz'ant'e tiu'n organiz'aĵ'o'n pri „en'trud'a'j ag'ad'o'j kontraŭ la suveren'ec'o de Venezuelo”. En tiu komplik'a inter'naci'a etos'o Nicolás Maduro, kun imag'kapabl'o kaj kuraĝ'o, ating'is si'a'n tri'a'n grand'a'n venk'o'n en 2017.

La streĉ'o kresk'is en Karakaso la 29-an de mart'o, kiam la Konstituci'a Ofic'ej'o de la ST deklar'is, ke „dum ekzist'os la situaci'o de rifuz'em'o kaj ne'valid'ec'o de la parlament'a'j ag'ad'o'j, tiu ĉi Konstituci'a Ofic'ej'o garanti'os, ke la parlament'a'j'n task'o'j'n rekt'e plen'um'os tiu ĉi Ofic'ej'o aŭ la de ĝi task'it'a instanc'o, por respekt'ig'i la rajt'o'stat'o'n”.

Antaŭ'e, la ST jam indik'is, ke ne ekzist'is parlament'a imun'ec'o de la deput'it'o'j, ĉar ĝi „valid'as nur dum la plen'um'o de ili'a'j funkci'o'j”, kaj la Parlament'o trov'iĝ'is en situaci'o de „rifuz'o”.

La kontraŭĉavista opozici'o tre koler'is. Kun la help'o – unu pli'a'n foj'o'n – de la inter'naci'a'j konserv'em'a'j fort'o'j ĝi iniciat'is ribel'incit'a'n kontraŭ'revoluci'a'n plan'o'n. Tiam komenc'iĝ'is la long'a kaj tragik'a „kriz'o de la guarimbas“. Dum kvar monat'o'j – de april'o ĝis juli'o – la kontraŭ'revoluci'o lanĉ'is la plej frenez'a'n kaj brutal'a'n atak'o'n kontraŭ la bolivarista reg'ist'ar'o. Pag'it'e – per dolar'o'j – de la inter'naci'a dekstr'ul'ar'o la kontraŭĉavistaj fort'o'j – gvid'at'a'j de Unu'e Just'ec'o kaj Popol'a Vol'o, organiz'aĵ'o'j de la ekstrem'dekstr'ul'ar'o – ne hezit'is dung'i salajr'at'a'j'n milit'ist'o'j'n, teror'ist'o'j'n, membr'o'j'n de la organiz'it'a krim'ul'ar'o kaj spert'ul'o'j'n pri psikologi'a milit'o kaj „demokrati'a” propagand'o, por aplik'i ne'kutim'a'j'n taktik'o'j'n kun la cel'o fal'ig'i Nicolás Maduro.

Kun grand'a em'o al per'fort'o la ,guarimberas’ hord'o'j atak'is la venezuel'an demokrati'o'n. Ili atak'is, brul'ig'is kaj detru'is hospital'o'j'n, mal'san'ul'ej'o'j'n, infan'vart'ej'o'j'n, lern'ej'o'j'n, institut'o'j'n, graved'ul'in'ej'o'j'n, stok'ej'o'j'n de nutr'aĵ'o'j kaj medikament'o'j, reg'ist'ar'a'j'n ofic'ej'o'j'n, cent'o'j'n da privat'a'j entrepren'o'j, metro'staci'o'j'n, bus'staci'o'j'n, publik'a'j'n konstru'o'j'n … dum mult'obl'iĝ'is la barikad'o'j en la burĝ'a'j urb'a'j spac'o'j de ili reg'at'a'j.

Ĵet'ant'e dek'o'j'n da koktel'o'j molotov la violent'ul'o'j atak'is ĉef'e la polic'o'n. Kvin polic'an'o'j est'is paf'murd'it'a'j. Ali'flank'e, mult'a'j ,guarimberos’ el'montr'is si'a'n terur'a'n sovaĝ'ec'o'n met'ant'e ŝtal'kabl'o'j'n sur la strat'o'j por sen'kap'ig'i motor'cikl'ist'o'j'n … aŭ brul'ig'ant'e – plen'plen'a'j je mal'am'o kaj ras'ism'o – du'dek naŭ viv'ant'a'j'n jun'a'j'n ĉavistojn, el kiu'j mort'is naŭ. Rezult'o : cent du'dek unu murd'it'o'j, mil'o'j da vund'it'o'j, kaj perd'o'j de milion'o'j da dolar'o'j.

Dum tiu'j kvar monat'o'j da kontraŭ'revoluci'a frenez'ec'o la opozici'o far'is al'vok'o'j'n atak'i milit'ist'a'j'n baz'o'j'n, kaj ĝi instig'is la arm'it'a'j'n fort'o'j'n ag'ad'i kontraŭ la leĝ'a reg'ist'ar'o kaj atak'i la prezid'ant'a'n palac'o'n. La ekstrem'a dekstr'ul'ar'o per ĉiu'j rimed'o'j klopod'is est'ig'i inter'civit'an'a'n milit'o'n, romp'i la civil-milit'ist'a'n unu'ec'o'n kaj detru'i la venezuel'an demokrati'o'n.

Sam'temp'e, en la inter'naci'a spac'o daŭr'is la frenez'a gazet'ar'a kampanj'o prezent'i brul'ig'ant'o'j'n de hospital'o'j, murd'ant'o'j'n de sen'kulp'ul'o'j, detru'ant'o'j'n de lern'ej'o'j kaj brul'ig'ant'o'j'n de viv'ant'a'j hom'o'j, kiel „hero'o'j'n de la liber'ec'o”. Tiu est'is la renvers'it'a mond'o ; tiu de la ,fals'a'j ver'o'j’ kaj de la ,alternativ'a'j fakt'o'j’ …

Ne est'is facil'e rezist'i al tiom da teror'o, tiom da atak'o'j, kaj daŭr'ig'i la ord'ig'it'a'n publik'a'n stat'o'n laŭ vid'punkt'o de demokrati'a aŭtoritat'ec'o, de proporci'o kaj respekt'o de la hom'a'j rajt'o'j. Laŭ la konstituci'o kaj la leĝ'o la prezid'ant'o Nicolás Maduro tio'n ating'is. Li sukces'is trov'i i'o'n ŝajn'e mal'ebl'a'n : la el'ir'ej'o'n de la labirint'o de per'fort'o ; per geni'a ide'o, kiu'n neni'u atend'is. Tiu ide'o de'lok'is kaj konfuz'is la opozici'o'n : re'ven'i al la origin'a konstituci'a pov'o.

La pretekst'o pri teror'ism'o ,guarimbero’ baz'is si'n, fakt'e, sur la mal'akord'o inter du leĝ'o'j : tiu de la Super'a Tribunal'o kaj tiu de la Parlament'o. Neni'u el ambaŭ vol'is rezign'i. Kiel solv'i la problem'o'n ? Sur'baz'e de la artikol'o'j 347, 348 kaj 349 de la ĉavista konstituci'o, la prezid'ant'o Maduro decid'is funkci'ig'i konstituci'a'n popol'a'n procez'o'n. Tiu est'is la nur'a manier'o, per politik'a dialog'o kaj parol'o, inter'konsent'i kun la opozici'o. Tiu est'is ankaŭ la nur'a manier'o mild'ig'i la histori'a'n konflikt'o'n, por el'pens'i solv'o'j'n al la problem'o'j de la land'o. La 1-an de maj'o ekzist'is ĉiu'j cirkonstanc'o'j. Tiu'tag'e la prezid'ant'o anonc'is, ke la elekt'o de la deleg'it'o'j al la Konstituci'a Asemble'o okaz'os la 30-an de juli'o. Tiu est'is la nur'a ebl'o por la pac'o.

Tamen, konfirm'ant'e si'a'n politik'a'n mal'lert'ec'o'n la opozici'o ne akcept'is la amik'ec'a'n propon'o'n. Kun aplaŭd'o'j de la mond'a gazet'ar'o – kiel part'o de la kruel'a kaj mal'mild'a kampanj'o kontraŭ la bolivarista revoluci'o – la opozici'a'j parti'o'j inter'konsent'e decid'is ne part'o'pren'i … sed sabot'i la elekt'o'j'n, bar'i la voĉ'don'ad'o'n, al'met'i bar'il'o'j'n, brul'ig'i balot'il'uj'o'j'n kaj minac'i tiu'j'n, kiu'j vol'is voĉ'don'i.

Ili mal'sukces'is. Ili est'is ne'kapabl'a'j mal'ebl'ig'i, ke la 30-an de juli'o la hom'o'j amas'e voĉ'don'is por la demokrati'o, kontraŭ la per'fort'o kaj la teror'o. Pli ol ok milion'o'j kaj du'on'o da civit'an'o'j voĉ'don'is. Ili venk'is super ĉiu'j obstakl'o'j al'front'ant'e pag'it'a'j'n milit'ist'o'j'n kaj ,guarimberos’, tra'ir'ant'e bar'il'o'j'n sur la strat'o'j, tra'ir'ant'e akv'o'flu'o'j'n kaj river'o'j'n, far'ant'e ĉio'n ebl'a'n por plen'um'i si'a'n civit'a'n, politik'a'n, etik'a'n kaj moral'a'n dev'o'n … Ili super'is ĉiu'j'n minac'o'j'n en'land'a'j'n kaj ekster'a'j'n.

Mal'mult'a'j atend'is tiu'n grand'a'n popol'a'n mobiliz'o'n, tiu'n kun'ven'o'n de voĉ'don'ant'o'j kaj la grand'a'n elekt'a'n sukces'o'n. La sekv'int'a'n tag'o'n, kiel antaŭ'anonc'is la prezid'ant'o, la ,guarimbas’ dis'iĝ'is. La per'fort'o mal'aper'is. La pac'o de'nov'e domin'is. Kun subtil'o, pacienc'o, kuraĝ'o kaj firm'ec'o, kaj kun detal'e el'pens'it'a strategi'a saĝ'ec'o la prezid'ant'o Maduro sukces'is venk'i la ,guarimbas’ kaj fiask'ig'i la evident'a'n klopod'o'n pri puĉ'o. Li firm'e star'is kontraŭ la minac'o'j, kaj tio'n li far'is sen ŝanĝ'i la esenc'o'n de si'a politik'o. Tiu est'is li'a plej impon'a venk'o en la jar'o 2017.

„La konstituci'a procez'o – koment'is Nicolás Maduro – signif'is, sen'dub'e, la est'iĝ'o'n de pac'a etos'o ebl'ig'ant'a antaŭ'e'n'puŝ'i la politik'a'n ag'ad'o'n de la bolivarista revoluci'o”. Tiu ag'ad'o est'is favor'a al tio, kio'n mult'a'j kred'is ne'ebl'a : du ali'a'j grand'a'j kaj grav'a'j elekt'a'j venk'o'j. Unu est'is tiu de la guberni'estr'o'j de la ŝtat'o'j, la 15-an de oktobr'o, kiu'j okup'is 19 el 23 estr'a'j posten'o'j, inter kiu'j trov'iĝ'is tiu'j de Miranda kaj Lar'a, kies social'a politik'o est'is preskaŭ mort'int'a sub la reg'ad'o de la opozici'o. Ali'a est'is la venk'o en Zulia, strategi'a ŝtat'o kun mult'nombr'a loĝ'ant'ar'o kaj hav'ant'a grav'a'j'n petrol'a'j'n kaj gas'a'j'n rezerv'o'j'n.

Ali'flank'e, la bolivarista revoluci'o venk'is en la distrikt'a'j elekt'o'j de la 10-a de decembr'o, ĉar ĝi okup'is 308 el 335 urb'estr'a'j posten'o'j (93 % de la distrikt'o'j) … La ĉavistaro venk'is en 22 (el 24) ĉef'urb'o'j inkluziv'e de Karakaso. Sed la kontraŭ'revoluci'o konfirm'is si'a'n mal'popular'ec'o'n per grand'a perd'o de pli ol 2 100 000 voĉ'o'j …

El'montr'ant'e al la mond'o la vigl'ec'o'n de si'a demokrati'a sistem'o Venezuelo est'is la nur'a land'o organiz'int'a, en 2017, tri grand'a'j'n tut'land'a'j'n elekt'o'j'n. En ĉiu'j venk'is la ĉavistaro. La dekstr'ul'ar'o, mal'e, est'ant'e en ĥaos'o pro tiom da si'n'sekv'a'j mal'venk'o'j, est'is bat'it'a, mal'unu'iĝ'int'a, sven'em'a … Ĝi'a'j gvid'ant'o'j est'is mal'ŝat'at'a'j. Ĝi'a'j sekv'ant'o'j est'is konfuz'it'a'j. Tamen, ĝi plu hav'is la help'o'n de si'a'j inter'naci'a'j protekt'ant'o'j, ĉef'e de la plej atak'em'a : la nov'a uson'a prezid'ant'o Donald Trump.

En 2017 – per daŭr'a valid'ig'o de la prezid'ant'a ordon'o de la 8-a de mart'o 2015, sub'skrib'it'a de Barack Obama, kaj per kiu Venezuelo est'is deklar'it'a „ne'kutim'a kaj ekster'ordinar'a minac'o al la sekur'ec'o de Uson'o” – Donald Trump aplik'is plur'a'j'n pun'o'j'n kontraŭ la bolivarista revoluci'o.

La 11-an de aŭgust'o li minac'is Venezuelon. Al'parol'ant'e artikol'ist'o'j'n en si'a golf'lud'ej'o en Nov-Ĵerzej'o, Trump dir'is : „Ni hav'as plur'a'j'n ebl'o'j'n kontraŭ Venezuelo, inkluziv'e milit'o'n, se neces'e.” La 25-an de aŭgust'o, kadr'e de la financ'a embarg'o kontraŭ tiu land'o, Trump mal'permes'is, ke „iu ajn hom'o, instituci'o, entrepren'o aŭ asoci'o leĝ'e establ'iĝ'int'a aŭ ag'ant'a en Uson'o, negoc'u per nov'a'j obligaci'o'j emisi'it'a'j de iu ajn venezuela ŝtat'a instanc'o (obligaci'o'j de la respublik'o emisi'it'a'j de la venezuela centr'a bank'o aŭ la ŝtat'a entrepren'o Pdvsa)”.

Tiu'j pun'o'j cel'as, ke Venezuelo est'u ne'pag'i'pov'a (rilat'e al la ekster'a ŝuld'o), ĉar la ŝtat'o kaj Pdvsa ne pov'os al'ir'i la merkat'o'j'n en rilat'o'j kun Uson'o, kaj do, ne pov'os tie ofert'i obligaci'o'j'n nek akir'i valut'o'j'n.

Lawrence Eagleburger, eks'a Ŝtat-Sekretari'o de la prezid'ant'o Georg'e W. Bush, antaŭ'e publik'e agnosk'is, en intervju'o kun Fox News, ke la ekonomi'a milit'o kontraŭ Venezuelo est'is prepar'it'a en Vaŝington'o : „Ni dev'as util'ig'i la ekonomi'a'j'n il'o'j'n – asert'is la eks'a sekretari'o – por mal'bon'ig'i la venezuel'an ekonomi'o'n, kaj tiel ating'i, ke la influ'o de la ĉavistoj en la land'o kaj en la region'o fiask'os (…). Ĉio, kio'n ni pov'os far'i por met'i en kriz'o'n la venezuel'an ekonomi'o'n, est'os bon'e far'it'a.” La nun'a sekretari'o de la Trezor'ej'o, Steven Mnuchin, oficial'e konfirm'is, ke la nov'a'j pun'o'j cel'as „sufok'i Venezuelon”. Kontraŭ tiu'j mal'respekt'em'a'j dir'o'j, Nicolás Maduro deklar'is, ke la kriz'o „neniam est'iĝ'os”. Unu'e, ĉar Venezuelo est'as tiu sud'amerik'a land'o, kiu pli mult'e pag'is si'a'n ŝuld'o'n. En la last'a'j kvar jar'o'j Karakaso pag'is ĉirkaŭ 74 mil milion'o'j'n da dolar'o'j. Du'e, ĉar la bolivarista reg'ist'ar'o „ĉiam aplik'os klar'a'n strategi'o'n” cel'e al real'ĝust'ig'o kaj re'aranĝ'o de la ekster'a ŝuld'o. La prezid'ant'o klar'ig'is, ke la mal'amik'o'j de la ĉavistoj cel'as ekonomi'e izol'i la bolivaristan revoluci'o'n, ĝis al ĝi mank'os ebl'o'j pri kredit'o. Tio cel'as iom post iom dron'ig'i ĝi'n. Ili vol'as est'ig'i tim'o'j'n ĉe la privat'a'j invest'ant'o'j, por ke ili ne aĉet'u obligaci'o'j'n, ne part'o'pren'u en la real'ĝust'ig'o'n de la ŝuld'o kaj krom'e ne okaz'os invest'o'j. Nicolás Maduro klar'ig'is, ke krom embarg'o Venezuelo al'front'as „ver'a'n” persekut'ad'o'n, kie part'o'pren'as ankaŭ land'o'j kiel Kanado kaj tiu'j de la Eŭrop'a Uni'o. Tio est'as aktiv'a persekut'ad'o kontraŭ la komerc'ad'o, la bank'kont'o'j kaj la financ'a mov'ad'o.

Tamen, la ŝtat'estr'o sci'pov'is evit'i tiu'j'n atak'o'j'n. Unu pli'a'n foj'o'n li surpriz'is si'a'j'n mal'amik'o'j'n anonc'ant'e, la 3-an de novembr'o, la kre'ad'o'n de Komision'o por firm'ig'i la re'pag'o'n kaj re'struktur'ad'o'n de la ekster'a ŝuld'o, kun la cel'o super'i la financ'a'j'n atak'o'j'n. „Ni far'os komplet'a'n re'form'o'n de la ekster'a'j pag'o'j por ating'i ekvilibr'o'n – li deklar'is. Ni romp'os ĉiu'j'n inter'naci'a'j'n skem'o'j'n.” Tiel okaz'is. Kelk'a'j'n tag'o'j'n post'e, kontraŭ'star'ant'e la ekonomi'a'n embarg'o'n, kaj kiel unu manier'o al'proksim'iĝ'i al la real'ĝust'ig'o kaj re'aranĝ'o prezent'it'a de la prezid'ant'o, ten'ist'o'j de la venezuela ŝuld'o al'ven'is al Karakaso por kun'sid'i kun la bolivarista reg'ist'ar'o. Ili ven'is el Uson'o, Panam'o, Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o, Portugali'o, Kolombio, Ĉilio, Argentino, Japani'o kaj Germanio. Tio est'is ne'dub'ind'a venk'o de la prezid'ant'o Maduro.

Ĉi tie end'as preciz'ig'i, ke la konflikt'o de kvar'a grad'o kontraŭ la bolivarista revoluci'o hav'as plur'a'j'n ag'ad'kamp'o'j'n kaj inkluziv'as kvar sam'temp'a'j'n kaj daŭr'a'j'n milit'o'j'n : 1) ribel'a'n milit'o'n el'pens'it'a'n de spert'ul'o'j pri mal'stabil'ig'o, sabot'o kaj psikologi'o de hom'amas'o'j, kun util'ig'o de salajr'at'a'j soldat'o'j, si'n'sekv'a'j eksplod'o'j de krim'a'j ,guarimbas’ kaj teror'ist'aĵ'o'j kontraŭ kazern'o'j, milit'ist'a'j rimed'o'j kaj tut'land'a'j struktur'o'j (elektr'a ret'o, petrol'rafin'ej'o'j, akv'o'serv'o'j, ktp) ; 2) gazet'ar'a ag'ad'o, per gazet'o'j, radi'o, televid'o kaj la soci'a'j ret'o'j far'iĝ'int'a'j nov'a'j konker'arme'o'j per plan'it'a util'ig'o de reklam'ad'o cel'ant'a reg'i la mens'o'j'n kaj al'log'i la kor'o'j'n ; 3) diplomati'a milit'o kun atak'o'j en kelk'a'j inter'naci'a'j forum'o'j, ĉef'e en la Organiz'aĵ'o de Amerik'a'j Ŝtat'o'j, kaj atak'o'j de la land'o'j aparten'ant'a'j al la tiel nom'at'a „grup'o de Lim'a”, kun kiu'j regul'e kun'iĝ'as Uson'o, Kanado kaj Eŭrop'a Uni'o ; kaj 4) ekonomi'a milit'o kun akapar'ad'o kaj mal'proviz'o de nutr'aĵ'o'j kaj medikament'o'j, manipul'ad'o de la kurz'o far'e de kontraŭ'leĝ'a'j ofic'ej'o'j, kre'it'a inflaci'o, bank'a blok'ad'o kaj distord'o de la land'o-risk'o.

Rilat'e al land'o-risk'o oni ne dev'as forges'i, ke en la last'a'j kvar jar'o'j, kiel est'is dir'it'e, Karakaso plen'um'is sen'escept'e ĉiu'j'n si'a'j'n promes'o'j'n por pag'o de la ŝuld'o, kun pli ol 74 miliard'o'j da dolar'o'j. Tio dev'is drast'e mal'grand'ig'i la land'o-risk'o'n, ĉar prunt'e'don'i al Venezuelo ne est'as risk'o : ĝi regul'e pag'as ĉiu'j'n si'a'j'n ŝuld'o'j'n. Tamen, la land'o-risk'o daŭr'e kresk'as. Nun'temp'e, laŭ la bank'o JP Morgan ĝi'a land'o-risk'o hav'as 4.820 punkt'o'j'n, do, ĝi est'as ok'obl'e pli grand'a ol tiu de Ĉilio, kies proporci'o ŝuld'o/MEP est'as egal'a al tiu de Venezuelo. Tiel oni mult'e tre pag'ig'as Karakason, ĉar ĝi demokrati'e elekt'is social'ist'a'n politik'a'n sistem'o'n.

Rilat'e al la bank'a embarg'o, en 2017 kaj ĉef'e post la pun'o'j far'it'a'j de Donald Trump, mult'iĝ'is la unu'nombr'a'j nul'ig'o'j de kontrakt'o'j. En juli'o, ekzempl'e, la pag'agent'ej'o Delaware raport'is, ke ĝi'a fili'o – la PNC Bank de Uson'o – ne akcept'is mon'o'n el Pdvsa. En aŭgust'o, Nov'o Banco de Portugal sci'ig'is Karakason pri la ne'ebl'o operaci'i per dolar'o pro la blok'ad'o far'e de la per'ant'a'j uson'a'j bank'o'j. Post'e, ankaŭ ne Bank of China Frankfurt, alianc'an'o de Karakaso, pov'is pag'i 15 milion'o'j'n da dolar'o'j ŝuld'at'a'j'n de Venezuelo al la kanada min'entrepren'o Gold Re'serv'e … En novembr'o, pli ol 39 milion'o'j da dolar'o'j – pro pag'o de 23 aĉet'operaci'o'j de nutr'aĵ'o'j okaz'e de Krist'nask'o – est'is re'don'it'a'j al Karakaso, ĉar la per'ant'a'j bank'o'j de la proviz'ant'o'j ne akcept'is mon'o'n de Venezuelo.

Ali'flank'e, komenc'e de septembr'o est'is kon'at'e, ke la financ'entrepren'o Euroclear, fili'o de la uson'a bank'o JP Morgan, blok'ad'is pag'o'n de 1.200 milion'o'j da dolar'o'j far'it'a'n de la bolivarista reg'ist'ar'o por aĉet'i medikament'o'j'n kaj nutr'aĵ'o'j'n. Tio mal'permes'is akir'i 300.000 doz'o'j'n de insulin'o … Sam'temp'e, kolombia laboratori'o aparten'ant'a al la sved'a grup'o BSN Medical rifuz'is akcept'i de Venezuelo la pag'o'n de ŝarĝ'o da primaquina [primakina] – medikament'o por trakt'ad'o de malari'o.

La cel'o'j de tiu'j blok'ad'o'j est'as mal'ebl'ig'i, ke la bolivarista reg'ist'ar'o util'ig'os si'a'j'n rimed'o'j'n por akir'i la nutr'aĵ'o'j'n kaj medikament'o'j'n bezon'at'a'j'n de la popol'o. Tio cel'as instig'i la hom'o'j'n plend'i, kaj mal'stabil'ig'i la san'sistem'o'n met'ant'e en danĝer'o'n la viv'o'n de mil'o'j da mal'san'ul'o'j.

Ĉi-okaz'e, dank'e al si'a'j inter'naci'a'j rilat'o'j la prezid'ant'o real'ig'is en novembr'o la urĝ'a'n en'land'ig'o'n de grav'a'j ŝarĝ'o'j da insulin'o ven'int'a'j el Hind'uj'o. Cent'o'j da mal'san'ul'o'j en viv'o'danĝer'o pov'is sav'i si'a'n viv'o'n, kio sen'dub'e est'is nov'a venk'o de Nicolás Maduro.

Por romp'i la ekonomi'a'n embarg'o'n la prezid'ant'o anonc'is en novembr'o pli'a'n iniciat'o'n : kre'ad'o'n de la cifer'ec'a mon'o petro. Tiu anonc'o entuziasm'ig'is la invest'ant'o'j'n de cifer'ec'a mon'o, met'is Venezuelon en la avan'gard'o'n de la teĥnologi'o kaj la tut'mond'a financ'o, kaj est'ig'is grand'a'j'n perspektiv'o'j'n des pli, ke la prez'o de la petro ne est'os lig'at'a al la kapric'o kaj spekulaci'o de la merkat'o'j, sed al la inter'naci'a valor'o de real'a'j aktiv'o'j kiel or'o, gas'o, diamant'o kaj petrol'o. Tiel, Venezuelo far'is grand'eg'a'n paŝ'o'n por hav'ig'i al si revoluci'a'n financ'o'rimed'o'n, kiu'n neni'u ekster'a potenc'o pov'os pun'i, kaj ankaŭ ne pov'os bojkot'i la al'ven'o'n de kapital'o. En tiu senc'o, la petro est'as pli'a klar'a venk'o de la prezid'ant'o Maduro.

End'as al'don'i, ke en tiu'j batal'o'j – malgraŭ la komplet'a romp'iĝ'o de la model'o de petrol'de'pend'ec'o – la prezid'ant'o zorg'is preciz'e pri tio, ke la bolivarista social'ism'o ne halt'os, kaj ke al neni'u mank'os lern'ej'o, labor'o, dom'o, kurac'ist'a atent'o, en'spez'o'j, nutr'aĵ'o'j … La revoluci'a reg'ist'ar'o ne ĉes'ig'is la mon'sub'ten'ad'o'n de grav'a'j publik'a'j konstru'o'j, kaj ankaŭ ne la konstru'ad'o'n de loĝ'ej'o'j : en 2017 est'is don'it'a'j pli ol 570 mil dom'o'j'n … La Task'o En la Kvartal'o plu plen'um'iĝ'is, kaj ankaŭ ĉiu'j social'a'j task'o'j. Potenc'iĝ'is la Plan'o Sem'ad'o. Vast'iĝ'is la Task'o Suveren'a Dispon'ig'o. Mult'obl'iĝ'is la Foir'o'j de la Suveren'a Kamp'ar'o … Oni mult'e pen'ad'is, kaj mez'e de tiom da turment'o'j la prezid'ant'o Maduro far'is la social'a'n mirakl'o'n sav'i la land'o'n. La kontraŭ'revoluci'o ne pov'is halt'ig'i la marŝ'o'n de la social'ism'o.

En tiu'j cirkonstanc'o'j la Lok'a'j Komitat'o'j de Dispon'ig'o kaj Produkt'ad'o (LKDP) – centraliz'it'a model'o de rekt'a distribu'ad'o – daŭr'e progres'is en la tut'a land'o, kaj ili ating'as jam kvar milion'o'j'n da venezuel'an'o'j el la popol'a'j sektor'o'j, kiu'j'n oni protekt'as kontraŭ la mal'proviz'o est'ig'it'a de la ekonomi'a milit'o.

Krom'e, la prezid'ant'o Maduro far'is en 2017 nov'a'j'n social'a'j'n iniciat'o'j'n. La plej impon'a est'is tiu de la Ident'o'kart'o de la Patr'uj'o, nov'a ident'o'dokument'o permes'ant'a kon'i per la kod'sistem'o QR [kuo-ro] la soci'ekonomi'a'n stat'o'n de la civit'an'o'j. Ĝi ebl'ig'as la al'ir'o'n de la mal'riĉ'ul'o'j al la social'a'j help'o'j de la social'ist'a'j task'o'j. Fin'e de decembr'o 2017, 16 milion'o'j kaj du'on'o da civit'an'o'j registr'iĝ'is en la Ident'o'kart'o de la Patr'uj'o.

La prezid'ant'o instig'is ankaŭ la kre'ad'o'n de la mov'ad'o Ni est'as Venezuelo, kun la cel'o rapid'ig'i la procez'o'n de social'a'j help'o'j. La du'cent mil brigad'an'o'j de Ni est'as Venezuelo est'is task'it'a'j ident'ig'i, en ĉiu dom'o, la bezon'o'j'n de la registr'it'a'j famili'o'j. Post'e, ili liver'as la help'o'n al la famili'o'j laŭ la ver'a'j bezon'o'j. Ali'a'j grav'a'j cel'o'j de la mov'ad'o Ni est'as Venezuelo est'as garanti'i la pensi'o'n al ĉiu'j emerit'o'j en la tut'a land'o, kiel promes'is Nicolás Maduro.

La prezid'ant'o propon'is ankaŭ la plan'o'n Jun'ul'ar'a Chamba por la jun'ul'o'j inter 15 kaj 35 jar'o'j, kun la cel'o labor'ig'i ili'n en posten'o'j lig'at'a'j al la iniciat'o Ident'o'kart'o de la Patr'uj'o, en la mov'ad'o Ni est'as Venezuelo. La plan'o cel'as sen'labor'a'j'n universitat'an'o'j'n, jun'ul'o'j'n sen lern'ej'a lig'o, ne edz'in'iĝ'int'a'j'n patr'in'o'j'n kun grand'a famili'o, kaj jun'a'j'n sur'strat'em'ul'o'j'n. Oni konsider'as, ke tiu ĉi nov'a Plan'o kre'os ĉirkaŭ 800 mil posten'o'j'n. Ĉi tiu'j social'a'j progres'o'j est'is, sen'dub'e, kelk'a'j el la plej grav'a'j venk'o'j de la prezid'ant'o Maduro en 2017.

Okaz'is venk'o'j ankaŭ en la kamp'o de ekster'a politik'o, kiel la ekster'ordinar'a inter'naci'a turne'o de la prezid'ant'o en oktobr'o, tra Belorusio, Alĝerio, Rusio kaj Turki'o, kiu fin'iĝ'is per grav'a'j du'op'a'j inter'konsent'o'j cel'ant'a'j venk'i kontraŭ la ekonomi'a kaj soci'a milit'o. Menci'end'as ankaŭ la sen'halt'a'j dialog'o'j de la prezid'ant'o kun la petrol'produkt'ant'o'j (membr'o'j kaj ne-membr'o'j de la Organiz'aĵ'o de Petrol-Produkt'ant'o'j), kiu'j ebl'ig'is en 2017 ekster'ordinar'a'n kresk'o'n de la prez'o'j de la petrol'barel'o je pli ol 23 % !

Sub'strek'ind'as la grand'a ag'ad'o kontraŭ la korupt'ad'o, komenc'iĝ'int'a fin'fin'e en novembr'o per la anonc'o de plur'a'j dek'o'j da ekster'ordinar'a'j arest'o'j de estr'ar'an'o'j el Pdvsa kaj Citgo, inkluziv'e de alt'rang'ul'o'j. Neni'o simil'a okaz'is en cent jar'o'j da venezuela petrol'industri'a histori'o. Tiu ĉi venk'o de la prezid'ant'o Maduro est'is sen'dub'e la plej pri'koment'it'a fin'e de 2017.

Fin'e, end'as dir'i, ke detru'i la figur'o'n de Nicolás Maduro est'as la ĉef'a cel'o de la mond'a'j kampanj'o'j instig'at'a'j de la grand'a'j komunik-korporaci'o'j. Oni ne forges'u la daŭr'a'n cifer'ec'a'n milit'o'n en la Inter'ret'o far'it'a'n per mult'a'j ret'ej'o'j kaj soci'a'j ret'o'j kiel Facebook, Twitter, WhatsApp, Youtube, Instagram, ktp. Ĉi tiu'j arm'il'o'j de amas'a manipul'ad'o klopod'as mal'prestiĝ'ig'i la prezid'ant'o'n kaj fals'ig'i la venezuel'an real'o'n. Ili ne'vid'ebl'ig'as la real'a'n sub'ten'o'n al la prezid'ant'o far'e de vast'a'j sektor'o'j de la loĝ'ant'ar'o, kaj kaŝ'as la per'fort'aĵ'o'j'n de la opozici'o. La cel'o est'as politik'a : mal'fort'ig'i la bolivaristan Venezuelon, kiu est'as kern'a rol'ant'o de la mond'o-sistem'o, ne nur pro ĝi'a'j mult'a'j riĉ'aĵ'o'j, sed ĉef'e pro ĝi'a revoluci'a kaj social'a model'o. Cert'e ankaŭ pro ĝi'a geopolitik'a grav'ec'o, ĉar ĝi est'as kontraŭ'imperi'ism'a potenc'o kun region'a influ'o.

Ĝis nun ĉiu'j plan'o'j por fal'ig'i Nicolás Maduro mal'sukces'is. Li mem asert'is : „La imperi'ism'o ne pov'is fal'ig'i ni'n, kaj ankaŭ ne pov'os venk'i la bolivaristan revoluci'o'n en iu ajn kamp'o.” Mal'e, la prezid'ant'o potenc'iĝ'is en 2017.

Tio ebl'ig'is al li re'pren'i la strategi'a'n iniciat'o'n por pac'ig'i la land'o'n. Kun zorg'o'j pri la defend'o de la grand'a'j land'a'j interes'o'j, kaj kun princip'o'j de honest'ec'o kaj respekt'em'o Nicolás Maduro propon'is al la opozici'o kun'e kun'sid'i por inter'konsent'i kaj re'pren'i la dialog'o'n, ĉi-foj'e en la neŭtral'a Sandoming'o, sur'baz'e de reciprok'a respekt'em'o. La cel'o est'as re'star'ig'i daŭr'a'n en'land'a'n inter'trakt'ad'o'n kiel demokrati'a'n metod'o'n por defend'i la super'a'n interes'o'n de la land'o, kaj por mild'ig'i la konflikt'o'n, kiu natur'e ven'as el la politik'a'j kontraŭ'dir'o'j aper'ant'a'j en revoluci'o. Tia al'proksim'iĝ'o al la pac'o est'is ebl'e la plej ŝat'at'a prezid'ant'a venk'o.

En tiu ĉi glor'a jar'o de mult'a'j kaj kruel'a'j atak'o'j la ĉavistoj pruv'is si'a'n potenc'o'n kaj kapabl'o'n kresk'i. Ili sukces'is grand'ig'i si'a'n baz'o'n kresk'ig'ant'e si'a'j'n politik'a'j'n kaj soci'a'j'n fort'o'j'n favor'e al la revoluci'o. Tie ili est'as pli firm'a'j ol iam ajn. Tio signif'as kontent'o'n kaj lum'a'n esper'o'n por la tut'a Latin'amerik'o. La mal'amik'o'j mal'kontent'as, ĉar la prezid'ant'o Nicolás Maduro konfirm'is – per si'a'j dek du bril'a'j venk'o'j en 2017 –, ke li plu est'as, kiel dir'as li'a'j admir'ant'o'j, „ne'detru'ebl'a”.

Ignacio Ramonet

el'hispan'ig'it'a de Norberto Díaz Guevara font'o : http://www.cubadebate.cu/opini'o'n/20...


La aŭtor'o

Ignacio RAMONET


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Tunizio, Egipti'o, Maroko - tiu'j “amik'a'j diktatur'o'j”

Indign'u !

Kvin kaŭz'o'j de la arab'a insurekci'o

Libio — just'o kaj mal'just'o



Traduk'it'a de:
Norberto Díaz Guevara


[1] Ernest'o Guevara de la Serna (1928-1967), argentina revoluci'a batal'ant'o inter'naci'e kon'at'a kiel Che Guevara. -ndlt


Akcept'ej'o >> 1a april'o 2018

Kio est'as Ĉavismo ?


de  Ignacio RAMONET

Ĉu neces'as demand'i si'n ,kio est'as ĉavismo’ kiam de antaŭ plur'a'j jar'dek'o'j ĝi est'as ĉiu'tag'e praktik'at'a en Venezuelo … ? La respond'o est'as : jes. Ĉar – kvankam la ĉavismo de antaŭ pli ol kvin jar'o'j est'as praktik'at'a, kaj tio'n oni far'as kiel kutim'o'n – al'ven'as la moment'o, kiam de la praktik'o ni dev'as trans'ir'i al la teori'o. Trans'ir'i al la teori'o – en scienc-politik'o – supoz'ig'as, ke sur'baz'e de konkret'a spert'o, per analiz'ad'o, ni est'os kapabl'a dedukt'i la objektiv'a'n ekvaci'o'n, kiu far'os universal'a tiu'n praktik'ad'o'n, por ĝi'n el'pren'i el ,ĉi tie kaj nun’ kaj far'i tiu'n spert'o'n ebl'a ,ĉie kaj ĉiam’. Sen teori'o ĉiu praktik'o – ĉef'e en la politik'a kamp'o – far'iĝ'as folklor'a … antaŭ ol mal'aper'i. Krom'e, ni ten'u en konsider'o, ke la ĉavismo ne el'lern'it'a de ni est'os el'lern'it'a de ali'a'j kontraŭ ni. Kio, do, est'as ĉavismo ?

Ĉavismo est'as la inter'kruc'iĝ'o de plur'a'j voj'o'j mal'ferm'it'a'j de la liber'ig'ant'o'j, kaj la renkont'iĝ'o de plur'a'j iniciat'o'j – far'it'a'j de mult'a'j rev'ant'o'j pri soci'a'j pli'bon'iĝ'o'j –, kiu'j inter'kruc'iĝ'as en kern'a punkt'o : la pens'ad'o de Hug'o Chávez.

Kiel ĉiu'j revoluci'o'j, la Bolivarista Revoluci'o est'as arĥitektur'aĵ'o, kie kun'iĝ'as plur'a'j grav'a'j divers'a'j fort'o'j, kiu'j unu'iĝ'int'e konsist'ig'as politik'a'n dinamik'o'n radikal'e nov'a'n.

Kiam Hug'o Chávez prezid'ant'iĝ'is – en 1999 – li ne hav'is grand'a'n parti'o'n ; li gvid'is tre divers'ec'a'n popol'a'n mov'ad'o'n, kiu inkluziv'is milit'ist'o'j'n, eks'batal'ant'o'j'n kaj tre mal'simil'a'j'n mal'dekstr'ul'ar'o'j'n. Li sukces'is hav'ig'i al si la popol'a'n sub'ten'o'n per diskurs'o pri re'fond'iĝ'o : la re'fond'iĝ'o de Venezuelo, kiu est'as la baz'o mem de la ĉavismo. Ĉar en la kern'o de la ĉavista filozofi'o ni trov'as la re'nov'ig'o'n de la koncept'o naci'o, kaj la re'star'iĝ'o kaj defend'o de la naci'a fier'ec'o.

Chávez invent'is por Venezuelo kaj Latin'amerik'o tio'n, kio'n ni pov'as nom'i „politik'o'n de liber'iĝ'o”, sam'kiel ni dir'as, ke ekzist'as „teologi'o de la liber'iĝ'o”. La popol'o, la mal'riĉ'ul'o'j, la sen'potenc'ul'o'j est'is prioritat'o'j. Kun ekster'ordinar'a kapabl'o pri politik'a pedagogi'o Chávez instig'is amas'a'n politik'ig'o'n de la popol'o, kaj li koncept'ig'is politik'o'n de liber'iĝ'o de la popol'o, kie la popol'o, kun politik'a konscienc'o, est'as aŭtor'o de si'a propr'a destin'o.

El'montr'ant'e ekster'ordinar'a'n talent'o'n kaj gvid'at'e de tre kler'a politik'a sent'o Chávez intuici'is, ke la epok'o permes'is ir'i nov'a'j'n voj'o'j'n. Li ja sukces'is el'labor'i kaj trans'don'i al la sen'iluzi'iĝ'int'a venezuela popol'o nov'a'n propon'o'n pri esper'o.

Tiu'senc'e, la ĉavismo est'as procez'o, kiu klar'ig'as al la venezuel'an'o'j kio ili est'as, al kio ili pov'as aspir'i kaj kiu'j est'as ili'a'j rajt'o'j. Tio est'as nov'a klar'ig'o, kiu respond'as mal'nov'a'j'n demand'o'j'n : Kio est'as la venezuela soci'o ? Kiu'j est'as ĝi'a'j problem'o'j ? Kiu'j est'as la viktim'o'j ? Kiu'j est'as la kulp'ul'o'j ? Kiu'j est'as la solv'o'j ? Tiu nov'a pens'ad'o est'is prezent'it'a, tag'o'n post tag'o, diskurs'o'n post diskurs'o, kun grand'a komunik'a efik'ec'o, de Hug'o Chávez, kiu far'iĝ'is intelekt'a kaj al'log'a referenc'o.

Do, ĉavismo est'as nov'a latin'amerik'a politik'a voj'o, kiu est'as liber'a de la etern'a eŭrop'a koncept'a kurator'ec'o. Politik'o, kiu por la unu'a foj'o est'as original'a, est'as baz'o, font'o kaj ne spegul'o aŭ kopi'o de tio far'it'a en ali'a'j kontinent'o'j, en ali'a'j kultur'o'j.

Tiu'senc'e, ĉavismo est'as ankaŭ revoluci'a ebl'o. Ĝi est'as la plej nov'a kaj kuraĝ'a projekt'o ekzist'ant'a en Venezuelo de la temp'o de Bolívar. Ĝi est'as la nur'a projekt'o de pac'o, progres'o, just'ec'o kaj prosper'o por la venezuela popol'o de 1810.

Kio'n signif'as est'i ĉavisto ? Est'i ĉavisto signif'as est'i bolivaristo, kiel ebl'o je viv'o, ĉar tio signif'as est'i kontraŭ'imperi'ism'a, kontraŭ'koloni'ism'a kaj ver'e venezuel'an'o. Tio signif'as ankaŭ est'i zamorano kaj est'i robinson'an'o. Do, tio signif'as al'proksim'iĝ'i al la politik'a pens'ad'o de la fond'int'o'j de la respublik'o, ĉar la „Arb'o de la Tri Radik'o'j” est'as ĉef'a ĉavisma koncept'o, kiu'n Chávez difin'is jen'e : „Unu'e est'as la bolivarista radik'o pro la dir'o de Simón Bolívar pri egal'ec'o kaj liber'ec'o, kaj pro li'a geopolitik'a vid'punkt'o pri la integr'iĝ'o de Latin'amerik'o ; du'e, la zamora radik'o, pro Ezequiel Zamora, la general'o de la suveren'a popol'o kaj de la unu'iĝ'o civil-milit'ist'a ; kaj fin'e la radik'o robinson'a pro Simón Rodríguez, la instru'ist'o de Bolívar, la ,Robinson'o’, la saĝ'ul'o de la popol'a eduk'ad'o, kaj de'nov'e la liber'ec'o kaj la egal'ec'o”. Kvankam al tiu'j tri radik'o'j Chávez al'don'is ali'a'j'n : ekzempl'e, Miranda kaj Sucre. Post'e ali'a'j'n, kiel José Martí, Che Guevara kaj Fidel Castro

Sed est'i ĉavisto signif'as profund'e est'i ankaŭ krist'an'o. La komand'ant'o Chávez post'las'is al ni la ver'a'n krist'an'ism'o'n kiel part'o'n de ni'a viv'o, de ni'a esenc'o kaj de ni'a'j valor'o'j. Kun'ig'ant'e ĉio'n oni pov'as dir'i : mi est'as ĉavisto, ĉar mi est'as sen'de'pend'ist'o, ĉar mi est'as demokrat'o, patriot'o, krist'an'o, revoluci'ul'o, kontraŭ'oligark'a, kontraŭ'kapital'ism'a kaj kontraŭ'imperi'ism'a hom'o. Tio est'as ver'o, sed neni'u el tiu'j element'o'j hav'as senc'o'n se ni ne sci'as kiu don'is ideologi'a'n kaj politik'a'n koĥeron al la tut'o de tiu'j koncept'o'j : Hug'o Chávez est'as la aŭtor'o de tiu revoluci'a sistem'ig'o.

Pro tio, kiam ni dir'as „Mi est'as ĉavisto” ni don'as absolut'a'n koher'ec'o'n al komplet'a projekt'o, al komplet'a sistem'o de ide'o'j, al komplet'a politik'a program'o, kiu est'as la bibli'o de la est'ont'ec'o de Venezuelo, est'ont'ec'o de prosper'o, de pac'o, de soci'a just'ec'o, de etik'o, kaj ĉef'e de social'ism'o kiel manier'o viv'i.

Est'i ĉavisto signif'as ankaŭ hav'i si'n'ten'o'n de bolivaristo, latin'amerik'an'o kaj revoluci'ul'o, kiu est'as la plej dign'a kaj alt'a karakter'o en la hom'a skal'o. Konsider'i si'n ĉavisto est'as konsider'i si'n ,social'ist'o de la 21-a jar'cent'o’, tio est'as, krist'an'a social'ist'o, human'ec'a social'ist'o kaj demokrat'a social'ist'o. Tio est'as konsci'e star'i en Venezuelo kaj ag'ad'i, kiel aŭtent'a inter'naci'ist'o, en universal'a spac'o.

Est'i ver'a ĉavisto signif'as est'is integr'a, radikal'a bolivaristo, kaj vol'i, ke la ide'o'j de Simón Bolívar plu'viv'u en la est'ont'a'j jar'cent'o'j. La nur'a manier'o konsider'i si'n ĉavista aktiv'ul'o est'as al'pren'i la revoluci'a'n projekt'o'n don'it'a'n al ni de la komand'ant'o Chávez.

Hug'o Chavez est'is pragmat'a gvid'ant'o, kiu sci'pov'is adapt'i si'a'j'n ag'ad'metod'o'j'n al la histori'a'j cirkonstanc'o'j ; kiu neniam forges'is la ating'ot'a'j'n cel'o'j'n, kaj kiu ĉiam hav'is si'a'j'n princip'o'j'n ne'tuŝ'ebl'a'j. Li konvink'iĝ'is, ke se Venezuelo pov'is pas'int'ec'e far'i hero'aĵ'o'j'n kaj est'i unu el la ĉef'a'j naci'o'j en Latin'amerik'o, tio okaz'is ĉar ĝi est'is instig'at'a de alt'a ide'ar'o al komun'a destin'o. Mal'e, Chávez sci'is, ke la venezuel'an'o'j daŭr'e hav'as la tent'o'n re'ir'i sur si'a'j'n kontraŭ'dir'o'j'n kaj intern'a'j'n dis'divid'o'j'n (politik'a'j'n, soci'a'j'n, intelekt'a'j'n), kio – laŭ la ĉavista vizi'o – met'as ili'n en konstant'a'n risk'o'n fal'i kaj rul'i tra la tobogan'o de la mal'progres'o.

Sekv'e, por pov'i efik'e for'don'i si'n kaj lok'i si'n kap'e de la latin'amerik'a'j land'o'j Venezuelon dev'as unu'ec'ig'i histori'a gvid'ant'o kaj grandioz'a projekt'o, kaj ĝi'n struktur'i (en efik'a ekvilibr'o de fort'o'j) politik'a'j, milit'ist'a'j, ekonomi'a'j kaj soci'a'j instituci'o'j firm'e evit'ig'ant'a'j la intern'a'j'n batal'o'j'n.

End'as insist'i pri la fakt'o, ke en la ĉavismo ekzist'as patr'uj'am'a filozofi'o de la human'ec'o, kiu hered'is la krist'an'ism'o'n kaj la teologi'o'n de la liber'iĝ'o. La ĉavista human'ec'o est'as, sam'temp'e, cel'o de la venezuela grand'ec'o, ĉar la mesaĝ'o send'it'a de Venezuelo al la mond'o est'as profund'e human'ec'a. Ĝi est'as sekv'o de soci'a politik'o, kies unu'a cel'o est'as unu'ec'ig'i la naci'o'n.

La ĉavismo hav'as divers'a'j'n flank'o'j'n : histori'a'n, filozofi'a'n kaj politik'a'n. De ideologi'a vid'punkt'o la ĉavismo kun'pren'as kaj koncept'ig'as, kiel est'is dir'it'e, la politik'a'n ag'ad'o'n de Hug'o Chávez kaj ankaŭ li'a'n politik'a'n pens'ad'o'n, tio est'as, la doktrin'o'n dedukt'it'a'n el li'a'j parol'ad'o'j kaj skrib'aĵ'o'j.

La ĉavismon, est'ant'e politik'a aktiv'ad'o, est'as karakteriz'at'a de la jen'a'j grand'a'j lini'o'j :

- suveren'ec'o kaj naci'a sen'de'pend'ec'o ; mal'akcept'o de reg'ad'o far'e de iu ajn imperi'ism'a super'potenc'o, precip'e de Uson'o. Chávez dir'is : „Pov'as nek kompren'i nek defend'i la patr'uj'o'n tiu, kiu ne sci'as, ke ĝi'a ĉef'a mal'amik'o est'as la uson'a imperi'ism'o” ;
- mal'akcept'o de iu ajn pretend'em'a ekonomi'a kaj financ'a potenc'o (Inter'naci'a Mon-Fondus'o, Mond'a Bank'o, Mond'a Komerc-Organiz'aĵ'o). La sen'de'pend'ec'o'n oni defend'as ne nur en la politik'a, sed ankaŭ en la ekonomi'a'j, geopolitik'a'j, kultur'a'j, diplomati'a'j eĉ milit'ist'a'j kamp'o'j.
- fort'a'j ŝtat'a'j instituci'o'j, kiel tiu'j de Va República est'ig'it'a'j de la Konstituci'a Ĉart'o de 1999 ;
- potenc'a estr'ar'o kaj ia person'ig'o de la politik'o por opozici'i la mal'potenc'o'n de la reĝim'o de parti'o'j ;
- potenc'a kaj stabil'a estr'ar'o, kiu don'as kern'a'n rol'o'n al la prezid'ant'o de la respublik'o ;
- rekt'a rilat'o inter la gvid'ant'o-prezid'ant'o kaj la popol'o establ'it'a super la per'ant'o'j, dank'e al ,inkluziv'a’ koncept'ad'o de la demokrati'o, kun oft'a al'ir'o al referendum'o'j kaj elekt'o'j, kaj al la inter'aktiv'a dialog'o gvid'ant'o-popol'o per unik'a uz'ad'o de la amas'komunik'il'o'j ;
- civil-milit'ist'a artik'iĝ'o, kiu'n struktur'as la prezid'ant'o mem, kiu kun'ord'ig'as la plej bon'a'j'n element'o'j'n de la civil'a'j progres'em'a'j mov'ad'o'j kaj la patr'uj'a'n inteligent'ec'o'n de la milit'ist'a'j aparat'ar'o'j ; la arm'it'a'j fort'o'j est'as intim'e lig'at'a'j al la projekt'o de naci'a progres'o kadr'e de la civil-milit'ist'a unu'iĝ'o ;
- la naci'a sen'de'pend'ec'o kaj la grand'ec'o de Venezuelo ;
- la naci'a unu'iĝ'o de ĉiu'j venezuel'an'o'j – preter la tradici'a'j politik'a'j aŭ region'a'j diferenc'o'j, kiu'j pas'int'ec'e est'is kaŭz'o de dis'divid'o kaj mal'progres'o – kun rekt'a'j rilat'o'j inter gvid'ant'o kaj popol'o, kiu'j est'as solid'ig'it'a'j de la social'a'j politik'o'j de inkluziv'iĝ'o kaj just'ec'o ;
- prioritat'o de la politik'o super ali'a'j konsider'o'j (ekonomi'a'j, administr'a'j, teĥnik'a'j, burokrat'a'j, ktp) ;
- respekt'o de la ŝtat'a aŭtoritat'o ;
- profund'a vol'o je social'a just'ec'o ;
- inter'ven'o de la ŝtat'o en la ekonomi'o ;
- kontraŭ'koloni'ism'o kaj rajt'o je la mem'decid'em'o de la popol'o'j ;
- re'aktiv'iĝ'o de la Organiz'aĵ'o de Petrol-Eksport'a'j Land'o'j (OPEL), kaj kun'ord'ig'ad'o de la petrol'politik'o'j de la produkt'ant'o'j kaj eksport'ant'o'j ;
- latin'amerik'a integr'iĝ'o kiel daŭr'a horizont'o kaj ideologi'a bezon'o, dikt'it'a de Simón Bolívar mem ; kaj kre'ad'o de konkret'a'j organiz'aĵ'o'j por la integr'iĝ'o (Alb'a [1], Unasur [2], Celac [3], Petrocaribe [4], TeleSUR [5]) ;
- koncept'ad'o de plur'flank'a mond'o sen hegemoni'o'j, kio postul'as nul'ig'i la projekt'o'n de unu'flank'a imperi'a hegemoni'o por garanti'i la planed'a'n pac'o'n kaj la „ekvilibr'o'n de la univers'o”. End'as instig'ad'o al mult'centr'a kaj plur'flank'a mond'o. Chávez indik'is tio'n kiel la kvar'a'n grand'a'n histori'a'n cel'o'n de la ,Plan'o de la Patr'uj'o’, kiu est'is li'a reg'ist'ar'a program'o por la period'o 2013-2019 ;
- diplomati'a rilat'o Sud'o-Sud'o kun mult'obl'iĝ'o de la lig'o'j kun la sud'a'j land'o'j per la mov'ad'o de la ne-al'iĝ'int'a'j land'o'j kaj de alianc'o'j kun egal'rajt'ec'o de la flank'o'j : Sud-Amerik'o / Afrik'o (SAA) kaj Sud-Amerik'o / Arab'a'j Land'o'j (SAAL). Chávez sub'ten'is ankaŭ la grup'o'n BRICS (Brazilo, Rus'uj'o, Hind'uj'o, Ĉin'uj'o kaj Sud-Afrik'o) kaj li propon'is al si far'i alianc'o'n de Venezuelo kun tiu grup'o por pli'fort'ig'i mult'flank'a'n mond'o'n ;
- naci'a solidar'ec'o inter la civit'an'o'j kaj la teritori'o'j, kaj latin'amerik'a solidar'ec'o ;
- respekt'o de la naci'o'j, kiu'j est'as kultur'a'j est'aĵ'o'j form'it'a'j de la histori'o kaj bastion'o'j de la popol'o'j kontraŭ la imperi'ism'o'j ;
- mal'akcept'o de la doktrin'o de la ekonomi'a nov-liberal'ism'o, kaj prefer'o'j por ekonomi'o gvid'at'a de la ŝtat'o cel'e al propr'a'vol'a kaj struktur'a progres'o (kun ambici'a'j publik'a'j projekt'o'j, mal'privat'ig'o de la strategi'a'j sektor'o'j, suveren'ec'o je nutr'aĵ'o'j, ktp) ;
- konstru'i ,Ŝtat'o'n de la task'o'j’ por pli rekt'e respond'i la divers'a'j'n social'a'j'n bezon'o'j'n de la popol'o ;
- evolu'i al venk'o super la kapital'ism'o (kiu est'as ekspluat'ad'o de unu klas'o far'e de ali'a) kaj la difin'o de bolivarista kaj human'ism'a social'ism'o, en demokrati'o kaj liber'ec'o, kiu krom don'i al la labor'ist'o'j progres'int'a'n social'a'n sekur'ec'o'n don'os ankaŭ pov'o'n al ili per al'ir'ebl'ec'o kaj al decid'o'j de la entrepren'o kaj al ties util'o'j.

Unu el la ĉef'a'j cel'o'j de la ĉavismo est'as re'amik'ig'i la venezuel'an'o'j'n kun la patr'uj'o, inter'frat'ig'i ili'n kaj konstru'i ŝtat'o'n kun pli grand'a suveren'ec'o, pli grand'a administr'a efik'ec'o, pli grand'a just'ec'o kaj pli grand'a egal'ec'o.

La ĉavismo kun'ig'as vir'o'j'n kaj vir'in'o'j'n de ĉiu'j politik'a'j origin'o'j ĉirkaŭ grand'a projekt'o de ,potenc'o land'o’, kaj ĉirkaŭ la volont'ec'a ag'ad'o de gvid'ant'o. Por ating'i la plan'it'a'j'n cel'o'j'n la ĉavista metod'o est'as pragmat'ism'o kaj mal'akcept'o de la ideologi'a'j bar'o'j. Ĝi'a'j du ĉef'a'j aks'o'j : intern'a unu'ec'o por sub'ten'i ambici'a'n patr'uj'a'n kaj social'a'n projekt'o'n ; kaj sen'de'pend'ec'o kaj ekster'ig'o de ,Venezuelo potenc'o’ en Latin'amerik'o kaj en la mond'o.

Ĉavismo est'as, do, sistem'o de pens'ad'o, de vol'o kaj de ag'ad'o. Ĝi baz'as si'n sur la fakt'o'j kaj la cirkonstanc'o'j ; ĝi ne ag'ad'as sur'baz'e de dogm'o'j de doktrin'o aŭ ideologi'o. Vol'o kontraŭ la fatal'ism'o ; ag'ad'o kontraŭ kviet'ec'o, kontraŭ for'las'o kaj rezign'o.

Laŭ la si'n'ten'o de Chávez la unu'a afer'o est'as Venezuelo. Li'a politik'a ag'ad'o konsist'is en la kre'ad'o de kondiĉ'o'j, por ke la patr'uj'o kiel ebl'e plej bon'e far'os. Tio'n oni pov'as ating'i nur se la venezuela popol'o unu'ec'iĝ'as ĉirkaŭ projekt'o de social'a progres'o difin'it'a de al'log'a gvid'ant'o, kiu konduk'as ĝi'n al li'a histori'a ide'ar'o.

Ĉavismo est'as ne nur original'a politik'a doktrin'o, sed tra'viv'it'a histori'o kaj pens'ad'o de ekster'ordinar'a hom'o, kiu mark'is la venezuel'an soci'o'n eĉ en la plej profund'a'j struktur'o'j.

La ideologi'a'j baz'o'j de la ĉavista pens'ad'o est'as plur'a'j radik'o'j inter'plekt'iĝ'ant'a'j por form'i nov'a'n progres'em'a'n venezuel'an ideologi'o'n. Ĝi'n karakteriz'as la mal'ĉe'est'o de dogm'o'j, por est'i mal'sam'a dis'de tiu'j mal'sukces'a'j social'ist'a'j eksperiment'o'j en Eŭrop'o, en la 20-a jar'cent'o. Pro tio, por disting'i ĝi'n dis'de la mal'akcept'it'a ideologi'o de la labor'ist'a klas'o en Pollando en 1980, aŭ dis'de tiu fal'int'a kun la berlina mur'o en 1989, aŭ dis'de tiu, kiu mem eksplod'is en 1991 kun la fal'o de Sovet'uni'o, Chávez parol'is pri „social'ism'o de la 21-a jar'cent'o”. Tem'as pri social'ism'o – aper'int'a en Latin'amerik'o –, kiu dev'as al'ĝust'iĝ'i al ni'a temp'o, kaj pro tio Chávez al'don'is al ĝi ĉef'e part'o'pren'a'n demokrati'o'n, vir'in'a'n ĉe'est'o'n kaj ekologi'ism'a'n sent'o'n.

Tiu „social'ism'o de la 21-a jar'cent'o” est'as konsider'at'a kongru'a kun la privat'a propriet'o, ĉar ĝi instig'as ali'a'j'n social'ist'a'j'n kaj solidar'a'j'n form'o'j'n de propriet'o, kiel la kooperativ'o'n kaj la kun'demarŝ'ad'o'n. Ĝi est'as sam'e kongru'a kun la patr'uj'am'o kaj la ekonomi'a naci'ism'o. Chávez ne hezit'is mal'privat'ig'i la grand'a'j'n entrepren'o'j'n de strategi'a'j sektor'o'j posed'at'a'j de ekster'land'a kapital'o, kaj la mastr'um'ad'o'n de tiu'j ŝtat'ig'it'a'j entrepren'o'j li met'is sub la gvid'ad'o'n de patr'uj'am'a'j kaj kompetent'a'j venezuel'an'o'j.

La „social'ism'o de la 21-a jar'cent'o” est'as kongru'a ankaŭ kun la social'a krist'an'ism'o. Chávez al'pren'is por si la slogan'o'n de la sandin'ist'o'j : „Krist'an'ism'o kaj revoluci'o : ne est'as kontraŭ'dir'o”, sur'baz'e de la postulat'o pri tio, ke la ver'a'n ident'ec'o'n de la krist'an'ism'o don'as la teologi'o de la liber'iĝ'o. Ne sen'kial'e Chávez asert'is, ke Jesuo Krist'o est'is la unu'a social'ist'o de la modern'a era'o, kaj ke la ,regn'o de Di'o” dev'as est'i konstru'it'a ĉi tie en la Ter'o.

El tio oni konklud'as, ke la ĉavismo em'as natur'e hav'i, en Venezuelo, hegemoni'o'n, pro ĝi'a kapabl'o estr'i la intelekt'o'n kaj moral'o'n de la soci'o kaj pro tio, ke ĝi permes'is politik'a'n re'san'iĝ'o'n de demokrati'o, kie nun part'o'pren'as reg'ist'ar'o, arm'it'a fort'o kaj popol'o unu'iĝ'int'a'j kadr'e de la ekspansi'o de la soci'a'j rajt'o'j kaj de la just'a re'distribu'ad'o de la land'a'j riĉ'aĵ'o'j.

Ignacio Ramonet

el'hispan'ig'it'a de Norberto Díaz Guevara font'o : http://www.cubadebate.cu/opini'o'n/20...


La aŭtor'o

Ignacio RAMONET


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Tunizio, Egipti'o, Maroko - tiu'j “amik'a'j diktatur'o'j”

Indign'u !

Kvin kaŭz'o'j de la arab'a insurekci'o

Libio — just'o kaj mal'just'o



Traduk'it'a de:
Norberto Díaz Guevara


[1] Bolivarista komerc-alternativ'o por Amerik'o. -ndlt

[2] Uni'o de sud-amerik'a'j land'o'j. -ndlt

[3] Komun'um'o de latin'amerik'a'j kaj karib'a'j land'o'j. -ndlt

[4] Alianc-organiz'aĵ'o pri petrol'o inter kelk'a'j karib'a'j land'o'j kaj Venezuelo. -ndlt

[5] Liber'a kaj sen'kost'a televid'kanal'o el'send'ant'a el Karakaso, Venezuelo. -ndlt


Akcept'ej'o >> 1a april'o 2018

Ideologi'a oportun'ism'o de la Mov'ad'o 5 Stel'o'j en Ital'uj'o

Nek dekstr'o nek mal'dekstr'o... nek centr'o


La parlament'a'j elekt'o'j de la 4-a de mart'o en'ir'ig'is Ital'uj'o'n en mal'cert'a'n period'o'n. Du parti'o'j mem'proklam'it'a'j « kontraŭ'sistem'a », far'iĝ'int'e cefaj parti'o'j, postul'as la reg'pov'o'n, sed neni'u el ili dispon'as pri pli'mult'o por gvid'i reg'ist'ar'o'n. Far'iĝ'int'e en kelk'a'j jar'o'j la unu'a parti'o de la land'o, la Mov'ad'o 5 Stel'o'j aspekt'as kvazaŭ Nif'o (ne ident'ig'it'a flug'ant'a objekt'o) en la ital'a kaj eŭrop'a pejzaĝ'o.



de  Luca MANUCCI

La Rezult'o de la Mov'ad'o 5 stel'o'j (M5S) ĉe la last'a'j parlament'a'j elekt'o'j en Ital'uj'o est'ig'is lavang'o'n de skeptik'a'j re'ag'o'j. Ĝi tamen est'as la antaŭ'vid'ebl'a frukt'o de politik'a kaj ekonomi'a kriz'o, kiu pli kaj pli daŭr'as. Adres'it'a al la politik'a klas'o, al la ĵurnal'ist'o'j kaj al la eŭrop'a'j instituci'o'j, la fingr'o'gest'o el kiu tiu parti'o far'is si'a'n simbol'o'n, est'is uz'at'a kiel rimed'o por de'turn'i la koler'o'n de milion'o'j da voĉ'don'ant'o'j. La ital'o'j ŝajn'e aprez'as ties kurac'a'n dimensi'o'n.

En raport'o publik'ig'it'a en 2016, la ekonomik'ist'o'j Guglielmo Baron'e kaj Sauro Mocetti montr'as, ke la aktual'a'j plej riĉ'a'j famili'o'j de Florenco hav'as la sam'a'n nom'o'n aŭ aparten'as al la sam'a'j gent'o'j kiel tiu'j, kies grand'eg'a riĉ'ec'o jam impon'is en la 15-a jar'cent'o [1]. La ne'mov'ebl'ec'o de la posed'ant'o'j de la ekonomi'a pov'o ebl'e part'e klar'ig'as kial preskaŭ dek unu milion'o'j da ital'o'j elekt'is la M5S. La grand'a'j parti'o'j, kiu'j reg'as Ital'uj'o'n de du'dek jar'o'j respond'ec'as pri mal'vigl'a ekonomi'a kresk'o, alt'a sen'labor'ec'o (precip'e ĉe la jun'ul'o'j) kaj ne'reg'at'a publik'a ŝuld'o [2]. Kombin'it'a kun la skandal'o'j de korupt'o lig'it'a'j al la ĉie'a ĉe'est'o de la Mafi'o, tiu mal'bon'eg'a bilanc'o detru'is la fid'o'n de la loĝ'ant'ar'o al si'a'j reg'ant'o'j. La M5S est'as do percept'at'a de mult'a'j kiel eskap'manier'o, promes'o re'trov'i ali'a'n ŝanc'o'n kontraŭ politik'a aparat'o konsider'at'a kiel kast'o, kiu zorg'as nur pri si'a'j privilegi'o'j.

Per'ret'a'j decid'o'j

Fond'int'o de la mov'ad'o, s-r o Giuseppe (« Beppe ») Grillo avert'is en 2014 sur si'a blog'o, ke la M5S intenc'as batal'i kontraŭ tri kategori'o'j da mal'amik'o'j : « La ĵurnal'ist'o'j, kiu'j protekt'as unu la ali'a'n por protekt'i la « kast'o'n » (kaj si'a'j'n propr'a'j'n en'spez'o'j'n) ; la industri'ist'o'j de la reĝim'o, ĉiam pret'a'j inter'ŝanĝ'i serv'o'j'n (aŭ garanti'i al ĝi pak'aĵ'o'n da balot'il'o'j) kontraŭ rajt'o al'ir'i al la publik'a'j kontrakt'o'j aŭ al la ŝtat-koncesi'o'j ; kaj fin'e la politik'ist'o'j, kiu'j valor'as mal'pli ol prostitu'it'in'o'j. » S-ro Lu'ig'i Di Maio, 31-jar'a, kandidat'o de la M5S por la posten'o prezid'ant'o de la konsili'o, koment'is la rezult'o'n de la 4-a de mart'o, prognoz'ant'e la al'ven'o'n de « 3-a Respublik'o de civit'an'o'j », sur la ruin'o'j de la nun'a 2-a Respublik'o. Kiu est'is mem konstru'it'a sur la ruin'o'j de la korupt'o-skandal'o'j, kiu'j ritm'is la politik'a'n histori'o'n de Ital'uj'o ĝis la dis'fal'o, en 1994, de la grand'a'j politik'a'j parti'o'j de la post'milit'a period'o, kaj la al'ven'o ĉe la reg'posten'o de s-ro Silvi'o Berlusconi. Kiam la M5S prezent'iĝ'is la unu'a'n foj'o'n ĉe naci'a'j elekt'o'j, en 2013, ĝi promes'is mal'ferm'i la Parlament'o'n « kvazaŭ tinus'o-lad'skatol'o'n » - por dis'kon'ig'i ties sekret'o'j'n, komplot'o'j'n, aranĝ'o'j'n. Hodiaŭ s-ro Di Maio laŭt'e asert'as, ke li'a tend'ar'o pret'as gvid'i reg'ist'ar'o'n kaj ke la ali'a'j parti'o'j dev'os inter'trakt'i kun ĝi. Kre'it'a en 2005, la blog'o de s-ro Grillo nask'is, kvar jar'o'j'n post'e, inter'ret'a'n mov'ad'o'n, kiu far'iĝ'is hodiaŭ la unu'a parti'o de la land'o.

Tiu fenomen'o klar'iĝ'as unu'e per la sistem'o de inform'ad'ik'a'j il'o'j el'labor'it'a de la parti'o por facil'ig'i la part'o'pren'o'n de ties simpati'ant'o'j kaj star'ig'i rekt'a'n demokrati'o'n, kun ebl'ec'o elekt'i si'a'j'n kandidat'o'j'n kaj si'a'j'n reprezent'ant'o'j'n, fiks'i la pozici'o'j'n de la parti'o pri tiu aŭ ali'a tem'o aŭ real'ig'i referendum'o'j'n. La M5S antaŭ'e'n'ig'as koncept'ad'o'n de demokrati'o baz'it'a'n sur la princip'o de decid'o per inter'ret'o, kiu laŭ ĝi don'as al ties decid'o'j pli grand'a'n rajt'ec'o'n. Ĝi'a bit'a utopi'o – organiz'i konsult(iĝ)on de la civit'an'o'j tra inter'ret'a'j forum'o'j – jam ŝanĝ'is la politik'a'n viv'o'n. Ĉiu ital'o de nun pov'as esprim'i si'a'n opini'o'n aŭ si'a'n humor'o'n per simpl'a klak'o, sen per'ad'o, taks'it'a nepr'e mal'ŝat'ind'a, de parti'o, sindikat'o aŭ gazet'o.

Ali'a konsider'ind'a element'o : la M5S est'as, almenaŭ ĝis nun, la sol'a parti'o en Ital'uj'o, kiu pov'as fier'i pri (preskaŭ) for'est'o de tribunal'a kondamn'o. La politik'o-financ'a'j afer'o'j est'as tiom oft'a'j en la land'o, ke unu for'pel'as la ali'a'n sen produkt'i ali'a'n efik'o'n ol ruin'ig'i iom pli la kredit'o'n de la parti'o'j. La log'ec'o'n de la M5S far'as apart'e tiu baz'a postulat'o : civit'an'o sen politik'a spert'o ĉiam est'os pli honest'a ol iu ajn profesi'ul'o de la mal'nov'a reĝim'o. Neni'u 5-stel'a miting'o okaz'as sen ke, en taŭg'a moment'o, aktiv'ul'o'j ek'kant'as si'a'n ŝat'at'a'n refren'o'n, « Onestà, onestà », (honest'o, honest'o !), far'iĝ'int'a la son-emblem'o de la mov'ad'o.

Oni ankaŭ pov'as lig'i la supr'e'n'ir'o'n de la M5S al ĝi'a promes'o establ'i universal'a'n minimum'a'n en'spez'o'n. Kvankam tiu ĉi est'us relativ'e modest'a pro si'a fin'a sum'o (780 eŭr'o'j) sam'e kiel pro si'a daŭr'o, la balot'a'j sukces'o'j de la mov'ad'o est'as intim'e lig'it'a'j al la nombr'o de sen'labor'ul'o'j. En la sud'o de la land'o, kie la sen'labor'ul'a proporci'o de jun'ul'o'j est'as plej alt'a en la Eŭrop'a uni'o, ĝi ricev'is pli ol 40 % de la voĉ'o'j. Naci'nivel'e, ĝi ricev'is pli grand'a'n kvant'o'n da voĉ'o'j inter sen'labor'ul'o'j, labor'ist'o'j, dung'it'o'j, dom'mastr'in'o'j kaj student'o'j. Ĝi krom'e anonc'is mal'avar'a'n soci'a'n program'o'n – pli da mon'o por lern'ej'o'j kaj hospital'o'j, alt'ig'o de la emerit'a'j pensi'o'j, ktp - kombin'it'a kun promes'o mal'alt'ig'i impost'o'j'n. Sed tio ne sufiĉ'is por si'n disting'i dis'de la konkurenc'ul'o'j : ĉe la mart'a balot'o, ĉiu'j grand'a'j parti'o'j propon'is pli'ig'i la publik'a'j'n el'spez'o'j'n kaj mal'pli'ig'i impost'o'j'n...

Ankaŭ la « post'ideologi'a » al'ir'o de la parti'o ebl'e lud'is rol'o'n favor'a'n al ĝi. Dum ĝi ne hav'as preciz'a'n lini'o'n aŭ kred'o-sistem'o'n, la M5S dispon'as pri grand'eg'a program'a fleks'ebl'ec'o, kaj pov'as direkt'i si'n tie'n kie'n vent'o ĝi'n port'as. Tio permes'as al ĝi kun'ven'ig'i en si'a'n sin'o'n voĉ'don'ant'o'j'n, kies vid'punkt'o'j est'as esenc'e mal'sam'a'j. La komunik-strategi'o de la parti'o pli'fort'ig'as ĉi tiu'n tendenc'o'n. Dum la laŭt'eg'a s-ro Grillo kaj li'a help'ant'o s-ro Alessandro Di Battista log'as la plej radikal'a'j'n voĉ'don'ant'o'j'n, la serioz'a kaj kompren'em'a s-ro Di Maio trankvil'ig'as la moder'ul'o'j'n. La politik'olog'o Ilvo Diamant'i kompar'as la M5S al bus'o, kiu ĉe la unu'a halt'ej'o ven'ig'us mal'dekstr'a'j'n vojaĝ'ont'o'j'n kaj kiu, ĉe la post'a halt'ej'o, akcept'us dekstr'a'j'n aŭ ekstrem'dekstr'a'j'n vojaĝ'ont'o'j'n, tiel far'iĝ'ant'e kolekt'ant'o de ĉiu'j kontraŭ'politik'a'j protest'ant'o'j [3].

« Le M5S est'as nek dekstr'e, nek mal'dekstr'e : ĝi est'as ĉe la flank'o de la civit'an'o'j, asert'is s-ro Grillo sur si'a blog'o en 2013. Abrupt'e popol'ism'a. Se leĝ'o bon'as, ni voĉ'don'as ĝi'n ; se ĝi est'as mal'bon'a, ni ne voĉ'don'as ĝi'n. » Laŭ tiu mond'bild'o, faŝism'o kaj komun'ism'o est'as simil'e kondamn'it'a'j de la histori'o, sam'e kiel ceter'e la tradici'a'j parti'o'j, konsider'at'a'j kiel relikv'o'j. Mult'a'j ital'o'j kun'divid'as tiu'n vid'manier'o'n, tiel ke la termin'o mem « ideologi'o » est'as nun percept'at'a en la land'o kiel mal'ĝentil'a vort'o. La ide'o, ke ni dev'as prov'i nov'a'n voj'o'n, « trans'ir'ant'e la divid'o'j'n » sen'ĉes'e dis'volv'iĝ'as .

Pri delikat'a'j tem'o'j, kiel la rajt'o'j de la sam'seks'em'ul'o'j aŭ en'migr'ad'o, la M5S evit'as plej'oft'e esprim'i klar'a'n star'punkt'o'n. En esplor'o konduk'it'a kun Michi Amsler ni prov'is mezur'i la elast'ec'o'n de la M5S-diskurs'o sur'baz'e de la skrib'aĵ'o'j sur'ret'ig'it'a'j de dek jar'o'j en la blog'o de s-ro Grillo, kiu lud'as rol'o'n de oficial'a komunik-kanal'o [4]. Ĝi'a ampleks'a produkt'ad'o – unu tekst'o tag'e – pri'trakt'as impon'a'n divers'ec'o'n de tem'o'j. Ĝi pli simil'as al meta-diskurs'o pri cert'a koncept'o de rekt'a demokrati'o ol al esprim'o de star'punkt'o pri ĉiu el'vok'it'a tem'o. Plej'oft'e tem'as pri trud'i maniĥe'ism'an mond'koncept'o'n al'front'ig'ant'a'n pur'a'n popol'o'n al korupt'it'a'j elit'o'j.

Eĉ la kvin stel'o'j supoz'at'a'j simbol'ig'i la prioritat'o'j'n de la mov'ad'o – publik'a serv'o pri akv'o, publik'a'j transport'o'j, daŭr'ig'ebl'a dis'volv'ad'o, sen'pag'a al'ir'o al Inter'ret'o por ĉiu'j kaj protekt'o de hom'medi'o – iom post iom perd'is si'a'n signif'o'n. Lok'it'a'j en la centr'o de la diskurs'o en 2005 kaj 2006, ili de'nov'e est'is antaŭ'en'ig'it'a'j en 2011 kaj 2012, antaŭ ol de'nov'e mal'aper'i.

La M5S pruv'as si'a'n adapt'o-kapabl'o'n precip'e pri la eŭrop'a demand'o. Konsider'at'a kiel neglekt'ebl'a inter 2005 kaj 2013, tiu demand'o el'star'is kiel plej grav'a tem'o ĵus antaŭ la eŭrop'a'j elekt'o'j de 2014, kiam la parti'o si'n ĵet'is en la batal'o'n postul'ant'e, ke Ital'uj'o el'ir'u el la eŭr'o'zon'o - postul'o forges'it'a tuj post la balot'o. S-ro Grillo mem tiam klar'ig'is ĝi'n : ĉar la M5S hav'as « nek doktrin'o'n nek ideologi'a'n skelet'o'n », ties pozici'iĝ'o est'as « tre klar'a kaj adapt'ebl'a : ni pov'as tiel konserv'i la eŭr'o'n, kiel for'las'i ĝi'n, laŭ la interes'o'j de la naci'o ».

Dub'ind'a'j kompetent'o'j

Balot'e Profit'don'a'j en mez'long'a perspektiv'o, la sen'ĉes'a'j direkt'o'ŝanĝ'o'j, prav'ig'it'a'j de la inter'ret'a'j konsult'ad'o'j, ne ŝajn'as daŭr'ig'ebl'a'j en long'a daŭr'o. Se la M5S ricev'us la task'o'n gvid'i reg'ist'ar'o'n, ĝi nepr'e dev'us decid'i si'a'n pozici'o'n koncern'e tem'o'j'n, kiu'j divid'as la publik'a'n opini'o'n, kun risk'o mal'kontent'ig'i part'o'n de si'a voĉ'don'ant'ar'o. Ceter'e, la princip'o selekt'i la kandidat'o'j'n pli laŭ ili'a honest'ec'o ol ili'a kompetent'o aŭ spert'o ne hav'as nur avantaĝ'o'j'n. La « ekonomik'ist'in'o » elekt'it'a de s-ro Di Maio por form'i si'a'n fak'ul'a'n team'o'n, s-in'o Alessia DAlessandro, dev'os iam klar'ig'i la fakt'o'n, ke ŝi hav'as neniu'n titol'o'n aŭ diplom'o'n pri ekonomik'o, sed nur interes'o'n pri la tem'o (« Dum mi'a liber'a temp'o mi leg'as The Economist », ŝi sci'ig'is.) La si'n'sekv'o da mal'lert'aĵ'o'j de s-in'o Virginia Raggi kaj da skandal'o'j en kiu'j ŝi implik'iĝ'is de'post kiam ŝi elekt'iĝ'is urb'estr'in'o de Romo, en juni'o 2016, ankaŭ konfirm'as, ke kelk'a'j klak'o'j sur la Inter'ret'o ne sufiĉ'as por selekt'i la plej bon'a'j'n kandidat'o'j'n, nek por garanti'i perfekt'a'n tra'vid'ebl'ec'o'n.

La voĉ'don'ant'o'j de la M5S hav'as kial'o'j'n sent'i si'n perfid'it'a'j aŭ el'rev'iĝ'int'a'j, se oni konsider'as la situaci'o'n de ili'a land'o. Tiu rankor'o ceter'e ne est'as ital'a specif'ec'o. La post'ideologi'a'j parti'o'j kresk'ig'as si'a'n influ'o'n en ali'a'j eŭrop'a'j land'o'j. Tie kaj ĉie, la social'demokrat'a'j parti'o'j ŝrump'as, dum ĉe la konservativ'a'j, part'o de la baz'o driv'as al la eksremdekstro. En tiu histori'a kun'tekst'o, mal'agnosk'i ĉi'a'n ideologi'o'n pov'as aper'i kiel magi'a formul'o por ricev'i larĝ'a'n inter'konsent'o'n ĉe balot'o. Far'iĝ'as pli kaj pli mal'facil'e klas'i la parti'o'j'n laŭ dekstr'a/mal'dekstr'a logik'o. Organiz'aĵ'o pov'as montr'iĝ'i dekstr'a sur la ident'ec'a aŭ kultur'a kamp'o, kampanj'ant'e kontraŭ en'migr'ad'o aŭ edz'iĝ'o de sam'seks'em'ul'o'j, kaj sam'temp'e rekomend'i progres'em'a'j'n re'form'o'j'n sur la ekonomi'a kaj soci'a teren'o. Ĝis nun tamen, la M5S rest'as escept'o en Eŭrop'o. Neni'u ali'a parti'o port'as en si'a esenc'o tiom alt'a'n grad'o'n da post'ideologi'o. Ankaŭ Podemos, en Hispan'uj'o, nask'iĝ'is el part'o'pren'em'a mov'ad'o kontraŭ mal'egal'ec'o kaj korupt'o (la « indign'ant'o'j ») kaj kun'divid'as kun la M5S entuziasm'o'n por rekt'a demokrati'o. Tamen, ĝi situ'as klar'e mal'dekstr'e. Kontraŭ'e, la Naci'a Front'o de s-in'o Marin'e Le Pen en Franc'uj'o aŭ la Parti'o por sen'de'pend'o de la Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o (UKIP) de s-ro Nigel Far'ag'e ripet'as, ke ili est'as nek dekstr'e, nek mal'dekstr'e, dum ili'a naci'ism'a diskurs'o invit'as sen'hezit'e klas'i ili'n ĉe ekstrem'dekstr'o.

Fin'fin'e, la M5S dev'us prefer'e est'i kompar'at'a kun la pirat'o-parti'o'j, kiu'j prosper'is iom da temp'o en Sved'uj'o, German'uj'o, Ĉeĥ'uj'oIslando. Ankaŭ ili laŭd'is rekt'a'n demokrati'o'n, tra'vid'ebl'ec'o'n, inform-liber'ec'o'n kaj lukt'o'n kontraŭ korupt'o. Antaŭ ol, ĉe kelk'a'j el ili, dis'fal'i mank'e de fort'a kaj koher'a gvid'ant'ar'o, kaj mank'e de sufiĉ'e larĝ'a kaj popular'a soci'a baz'o. Ĉar Ital'uj'o ĉiam est'is laboratori'o por la ceter'o de Eŭrop'o (faŝism'o en la 1920-aj jar'o'j, politik'a ne'stabil'ec'o en la 1960-aj jar'o'j, reg'ist'ar'o de fak'ul'o'j en la 1990-aj jar'o'j...), ali'a'j ver'ŝajn'e inspir'iĝ'os, por la plej bon'o kaj la plej mal'bon'o, el la strategi'o de la M5S.

Luca MANUCCI


La aŭtor'o

Luca MANUCCI
Esplor'ist'o pri politik'a scienc'o en la universitat'o de Zurik'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a

[1] Guglielmo Baron'e kaj Sauro Mocetti, « Intergenerational mobility in the very long ru'n : Florence, 1427-2011 », Working Papers, n-ro 1060, Banque dItalie, Romo, april'o 2016.

[2] Vd. Andre'a Fumagalli, « “Jobs Act”, la grand'a bluf'o de Matteo Renzi », Le Mond'e diplomatique en esperant'o, juli'o 2016.

[3] Ilvo Diamant'i, « M5S, destra sinistr'a : il partitopigliatuttiche punt'a ai delusi della politica », La Repubblica, Romo, 10-a de april'o 2017.

[4] Luca Manucci kaj Michi Amsler, « Wherethe windblows : Five Star Movements populism, direct democracy and ideological flexibility », Itali'an Political Scienc'e Review, vol. 48, n-ro 1, Kembriĝo (Brit'uj'o), mart'o 2018.


Akcept'ej'o >> 1a april'o 2018

Fon'e de fiask'o de privat'ig'o'j

Re'nask'iĝ'o de la labor'ist'parti'o en Brit'uj'o


Ĉu land'o, kie la dis'divid'o'j karakteriz'as antaŭ ĉio la konservativ'a'n tend'ar'o'n ? Kie la mal'dekstr'o vek'as la entuziasm'o'n de la amas'o'j ? Kie la esper'o je nov'a'j konker'o'j incit'as la progres'em'ul'o'j'n ? Tiu land'o ekzist'as : tem'as pri Brit'uj'o, post kiam la elekt'o de s-ro Jeremy Corbyn al la pint'o de la Labor'ist'parti'o, en la jar'o 2015, ebl'ig'is re'fond'iĝ'o'n de la mal'dekstr'o intern'e de la tradici'a social'demokrat'a parti'o mem.



de  Allan POPELARD , Paul VANNIER

„Se Vi Vol'as vid'i, kiel la mal'riĉ'ul'o'j mort'as, ven'u por vid'i la tur'o'n Grenfell.” En si'a fin'parol'ad'o de la labor'ist'parti'a kongres'o de septembr'o 2017 la ĉef'o de la Labor'ist'parti'o (Labour), s-ro Jeremy Corbyn, cit'is tiu'n vers'o'n de la niĝeria poet'o kaj roman'verk'ist'o Be'n Okr'i, kiu el'vok'as la brul'eg'o'n, kiu kost'is la viv'o'n al 79 loĝ'ant'o'j de social'loĝ'ej'a dom'eg'o, la 14-an de juni'o 2017 en Londono. Nord'e de la kvartal'o Kensington, unu el la plej ŝik'a'j de la brit'a ĉef'urb'o, la tur'dom'o lev'iĝ'is en enklav'o de simpl'a popol'o. Ĝi'a'j loĝ'ant'o'j, for'puŝ'it'a'j al la rand'o de la aŭt'o'voj'o kaj de la fer'voj'o, est'is for'las'it'a'j de politik'o fort'e mal'egal'ec'a. En Brit'uj'o la part'o de la en'spez'o'j kapt'at'a'j de la 1-el'cent'o de la plej riĉ'a'j loĝ'ant'o'j du'obl'iĝ'is en la last'a'j tri'dek jar'o'j kaj pas'is de proksim'um'e 4 el'cent'o'j al pli ol 8,5 el'cent'o'j de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP). En Brighton s-ro Corbyn parol'is pri la senc'o de la dram'o : Grenfell reprezent'as sistem'o'n fiask'int'a'n, romp'it'a'n, kiu'n la Labor'ist'parti'o dev'as anstataŭ'ig'i – kaj anstataŭ'ig'os.”

En la man'o'j de la konservativ'ul'o'j ek'de la 1970-aj jar'o'j, la distrikt'o Kensington kontraŭ ĉies atend'o est'is gajn'it'a de la labor'ist'parti'o en juni'o de 2017. La labor'ist'parti'o de s-ro Corbyn, oni em'us preciz'ig'i, ĉar tiom la politik'a lini'o de la ĉef'a brit'a mal'dekstr'a parti'o trans'form'iĝ'is. „Mult'a'j hom'o'j for'las'is ĝi'n sub [s-ro Anthony] Blair. [1] Mi rest'is, pinĉ'ant'e al mi la naz'o'n, dir'as s-in'o Emma Dent Coad, la nov'a deput'it'in'o. Ili re'ven'is kaj mult'a'j jun'ul'o'j al'iĝ'is. Ali'a'j sub'ten'is la elekt'o'kampanj'o'n sen al'iĝ'i al la parti'o.” Lok'e bon'e en'radik'iĝ'int'a, la elekt'it'in'o profit'is fort'a'n vigl'ec'o'n de aktiv'ul'o'j – la nombr'o de membr'o'j de la lok'a sekci'o en du jar'o'j pas'is de 300 al 1000 – kaj la „dis'ŝir'iĝ'o'n de la konservativ'ul'o'j pro la brit'el'ir'o” [2]. En elekt'o'distrikt'o tre favor'a al rest'ad'o de Brit'uj'o en la Eŭrop'a Uni'o, s-in'o Dent Coad kun'ig'is ĉirkaŭ si mult'e pli ol la tradici'a'n labor'ist'parti'a'n elekt'ant'ar'o'n. „Dekstr'ul'o'j voĉ'don'is por mi, hom'o'j kiu'j est'is mal'proksim'iĝ'int'a'j de la Labor'ist'parti'o, hom'o'j kiu'j neniam voĉ'don'is, hom'o'j kiu'j jam ne fid'is al politik'ist'o'j. Mult'a'j dir'is al mi, ke ili mov'iĝ'as al la urn'o por la unu'a foj'o..”

Simil'e kiel en Kensington mult'a'j distrikt'o'j ŝanĝ'iĝ'is ek'de kiam s-ro Corbyn gvid'as la parti'o'n, en septembr'o de 2015. Kvankam ili rest'as mal'pli'mult'a'j en la parlament'o, la parti'an'o'j ating'is histori'a'n ŝanĝ'o'n ĉe la anticip'a'j parlament-elekt'o'j en juni'o de 2017 : tri milion'o'j'n kaj du'on'o da krom'a'j voĉ'o'j kaj tri'dek krom'a'j'n seĝ'o'j'n. Rezult'o des pli rimark'ind'a, ke en la ceter'a Eŭrop'o la mal'nov'a'j social'demokrat'a'j parti'o'j est'as en kriz'o. En Franc'uj'o la Social'ist'a Parti'o perd'is proksim'um'e 140 000 membr'o'j'n inter 2007 kaj 2016. En German'uj'o la social'demokrat'a (SPD) membr'ar'o ŝrump'is je 70 000 en la sam'a period'o. La brit'a Labor'ist'parti'o nombr'as 570 000, do 300 000 pli ol en 2015. Neni'a nov'a parti'o, kiu – kiel en Franc'uj'o aŭ Hispan'uj'o – part'o'pren'as en profund'a re'desegn'ad'o de la politik'a pejzaĝ'o, ceter'e kontest'as ĝi'a'n hegemoni'o'n. Kaj, per la propon'o re'ŝtat'ig'i la fer'voj'o'n aŭ far'i la al'ir'o'n al la universitat'o sen'pag'a, la labor'ist'parti'o romp'as kun la nov'liberal'ism'o, kiu'n la membr'o'j de la Social'ist'a Inter'naci'o ali'i'e en la mond'o daŭr'e defend'as. Trans la voĉ'don-regul'o'j, kiu'j favor'as la du'parti'ism'o'n, [3] kiel ebl'as klar'ig'i tiu'n tri'obl'a'n brit'a'n escept'o'n ?

„Neces'as ŝanĝ'i ne nur la reg'ist'ar'o'n. Kriz'as la tut'a model'o.” En la grand-londona periferi'o la ĉef'artikol'ist'o Owen Jones, figur'o de la brit'a mal'dekstr'o, al'parol'as cent kvin'dek membr'o'j'n. Ili kun'ven'is en salon'eg'o de la komun'um'o Uxbridge ornam'it'a per la kolor'o'j de la labor'ist'parti'o. Intern'e oni dis'don'as mal'long'a'n argument'ar'o'n pri impost'a'j dispon'o'j, dung'o, san'o, loĝ'ad'o kaj pri la labor'ist'parti'a pozici'o pri la brit'el'ir'o ; oni pozici'iĝ'as pri la lok'a'j problem'o'j ; oni trejn'iĝ'as lud'ant'e skeĉ'o'j'n de tip'a'j situaci'o'j – kiel renkont'iĝ'o kun elekt'ant'o de la ekstrem'dekstr'a Parti'o por Sen'de'pend'ec'o de la Reĝ'land'o (UKIP). Oni fin'e organiz'as tri'dek'o'n da grup'o'j por post'tag'mez'a ag'ad'o de pord'o-al-pord'o. La lok'o est'is elekt'it'a ne hazard'e : S-ro Bor'is Johnson, eks'a urb'estr'o de la ĉef'urb'o kaj aktual'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, est'as la deput'it'o de tiu distrikt'o. La pozici'o, kiu'n li akir'is en 2015, ŝancel'iĝ'as. Tiel la labor'ist'parti'o ident'ig'is en la land'o ses'dek'o'n da region'o'j, kiu'j pov'us trans'ir'i al la mal'dekstr'o. „Ĉu ni vol'as sen'iĝ'i je Johnson ?, dir'as Owen Johnes. „Do ek ! Ni el'ig'u li'n !”

La sub'ten'o far'e de Momentum

Ni Sekv'as grup'o'n de pord'o-al-pord'o inter Crowley Road kaj Ferndale Crescent. „Ne'ver trust a tory („Neniam kred'u iu'n tory [membr'o'n de la konservativ'a parti'o]”) leg'ebl'as ĉe fenestr'o. Kvin vir'o'j kaj vir'in'o paŝ'as en tiu ĝarden'dom'a kvartal'o de la mal'grand'a mez'a klas'o, sub la aer'koridor'o de la flug'haven'o de Londono-Heathrow. Inter ili est'as nur unu sol'a membr'o de la lok'a labor'ist'parti'a sekci'o. „Mi al'iĝ'is komenc'e de la 1980-aj jar'o'j, klar'ig'as tiu pensi'iĝ'int'a muzik-instru'ist'o. Kiam Blair est'is elekt'it'a, mi for'las'is la parti'o'n. Mi est'is tre mal'kontent'a pri la dispon'o'j pri eduk'ad'o far'it'a'j de li'a reg'ist'ar'o. Kaj post'e mi re'ven'is kun Corbyn.” Ĉe li'a flank'o s-ro Seamus McCauley, 41-jar'a, labor'as en la komunik'ad'o. Pro neni'o en la mond'o li voĉ'don'us por la parti'o de s-ro Blair. Sed en 2015 li al'iĝ'is al tiu de s-ro Corbyn. En la sam'a jar'o s-in'o Keith Webb, kvin'dek'jar'a, decid'is engaĝ'iĝ'i. Antaŭ'e la politik'o ne interes'is ŝi'n. Invers'e s-ro David Carr jam de'long'e membr'is en la Komun'ist'a Parti'o. Li re'kon'is si'n „en Corbyn, ĉar tiu ven'is el la sindikat'ism'o”. Li ankaŭ aprez'as, „ke li est'as femin'ist'o kaj ekologi'ist'o, ke li defend'as la palestin'an popol'o'n kaj ke li kontraŭ'is la Irak-milit'o'n”. Fin'e est'as s-ro Amir N., kiu engaĝ'iĝ'is antaŭ du monat'o'j, kaj s-in'o Deborah Olszewski, kiu sub'ten'as s-ro'n Corbyn, kvankam ŝi aparten'as al ali'a parti'o, la Parti'o por egal'ec'o inter vir'o'j kaj vir'in'o'j (Womens Equality Party).

La divers'ec'o (ankaŭ soci'a) de tiu grup'et'o atest'as pri la popol'a vigl'ec'o, kiu'n la labor'ist'parti'o spert'as. Ĉe la flank'o de mal'nov'a'j membr'o'j, iom mal'jun'a'j, re'ven'int'a'j al la labor'ist'parti'o post for'las'i ĝi'n, mult'as la jun'ul'o'j, kiu'j far'is la decid'a'n paŝ'o'n : la organiz'aĵ'o de la labor'ist'parti'a jun'ul'ar'o, Young Labour, laŭ'dir'e hav'as sol'e pli da membr'o'j ol la Konservativ'a Parti'o ĉiu'aĝ'a'j. Diplom'it'a'j kaj membr'o'j de la mez'a klas'o, la nov'a'j membr'o'j est'as mal'pli oft'e en sindikat'o, sed ili vid'as en s-ro Corbyn la hom'o'n de la situaci'o.

Post la demisi'o de s-ro Edward Miliband en maj'o 2015 la elekt'o de s-ro Corbyn tamen okaz'ig'is plej mal'bon'a'j'n antaŭ'dir'o'j'n, ĉar li'a'j kontraŭ'ul'o'j neniam preter'las'is okaz'o'n por memor'ig'i pri la elekt'o'fiask'o en la jar'o 1983, kiam la mal'dekstr'o reg'is la parti'o'n. Tiam ĝi'a'j kritik'ant'o'j nom'is ĝi'a'n program'o'n „la plej long'a mem'mort'ig'a leter'o de la histori'o”. Elekt'it'a al la pint'o de la parti'o per la plej mult'a'j voĉ'o'j – 59,5 el'cent'o'j –, [4] la deput'it'o de Islington North (Londono), turn'ant'e si'a'favor'e la princip'o'n de mal'ferm'it'a pra'elekt'o, sukces'is kristal'ig'i ĉirkaŭ si'a person'o kaj ĉirkaŭ si'a'j ide'o'j ampleks'a'n popol'a'n aspir'o'n. Li'a'j sub'ten'ant'o'j, kontraŭ'a'j al la politik'o de konsum'restrikt'o kaj al la milit'o, [5] amas'e membr'iĝ'ant'e en la labor'ist'parti'o, ebl'ig'is lim'ig'i la ribel'ad'o'n de la labor'ist'parti'a'j elit'o'j konvert'it'a'j al la nov'liberal'ism'o. En 2016 nov'a voĉ'don'o komfort'ig'is li'n ĉe la pint'o de la parti'o per 61,8 el'cent'o'j de la voĉ'o'j. De tiam la vigl'ec'o ne mal'fort'iĝ'is. Kiel sign'o de la temp'o la flug'foli'o dis'don'at'a al la loĝ'ant'o'j de Uxbridge titol'as „Labor'ist'parti'o pret'a por reg'i”.

La elekt'o'distrikt'o de s-ro Johnson, cel'at'a de la labor'ist'parti'o, trov'iĝ'as ankaŭ en la centr'o de la kampanj'o „Ni el'ĵet'u ili'n !” (#Unseat) organiz'it'a sam'moment'e de Momentum. Fond'it'a en oktobr'o de 2015 de proksim'ul'o'j de s-ro Corbyn, tiu mov'ad'o est'is kre'it'a por „firm'ig'i la pozici'o'n” de la labor'parti'a gvid'ant'o, klar'ig'as s-ro Yannis Gourtsoyannis, membr'o de la naci'a kun'ord'ig'a grup'o, la gvid'ant'ar'o de la organiz'aĵ'o. „Ek'de si'a elekt'o li est'is la cel'o de atak'o'j” de la „parlament'a parti'o” : la en'posten'ig'it'a'j deleg'it'o'j, oft'e proksim'a'j de la blair-ism'o.

Kun si'a'j 36 000 membr'o'j Momentum spert'as supr'e'n'ir'o'n. Laŭ'dir'e ĉiu'semajn'e al'iĝ'as plur'a'j cent'o'j da hom'o'j. Mal'simil'a ol ali'a'j grup'o'j de la mal'dekstr'ul'o'j pro si'a pez'o kaj si'a aktiv'ism'o, ĝi mobiliz'as sen'de'pend'e de la instrukci'o'j de la parti'o, per si'a'j propr'a'j rimed'o'j : cifer'ec'a platform'o kaj ret'a aplik'aĵ'o. „Ni est'as en konstant'a elekt'o'kampanj'o”, klar'ig'as s-ro Gourtsoyannis. Tiu jun'a kurac'ist'o de la publik'a mal'san'ul'ej'o opini'as, ke nov'a'j parlament-elekt'o'j „program'ebl'as ĉiu'moment'e” kaj ten'as si'n pret'a. La reg'ist'ar'o de s-in'o Theresa May efektiv'e mal'fort'iĝ'is pro korupt'o-skandal'o'j kaj pro la inter'trakt'ad'o'j pri la brit'el'ir'o (vid'u la artikol'o'n de Renaud Lambert : Rid'et'o mal'antaŭ la barb'o).

Momentum, kun si'a'j 170 lok'a'j grup'o'j, okup'iĝ'as nun pri si'a struktur'iĝ'o. Oni organiz'as kurs'o'j'n pri soci'a'j ret'o'j, anim'at'a'j kelk'foj'e de kadr'ul'o'j el la skip'o de s-ro Bernie Sanders, eks'kandidat'o pri la uson'a'j demokrat'a'j pra'elekt'o'j. Ili'a'j membr'o'j trejn'iĝ'as pri organiz'ad'o de publik'a'j kun'ven'o'j aŭ pri ag'ad'o'j de pord'o-al-pord'o. Mal'proksim'a'j de la kutim'o'j de kongres'o, la naci'a'j konferenc'o'j de Momentum prefer'as uz'i labor'grup'o'j'n, ĉe kiu'j ebl'as inter'ŝanĝ'i praktik'o'j'n de la membr'o'j. „Ni ne est'as pens'fabrik'o. Ni ne produkt'as raport'o'j'n. Kio'n ni far'as, est'as cert'iĝ'i, ke la politik'o de la labor'ist'parti'o spegul'u la aspir'o'j'n de ĝi'a'j membr'o'j kaj ne tiu'j'n de ĝi'a'j teknokrat'o'j.” Tiu mov'ad'o ne prov'as don'i al si ali'a'n doktrin'ar'o'n, sed prov'as influ'i la propon'o'j'n de la parti'o pri publik'a san'o, defend-industri'o aŭ pri la migr'ad-politik'o. „Tio est'as la plej mal'dekstr'a program'o de la labor'ist'parti'o de la last'a'j kvar'dek jar'o'j. Sed ĝi rest'as tro tim'em'a pri tiu'j ĉi punkt'o'j.”

Dum 37 el'cent'o'j de la labor'ist'parti'a'j elekt'int'o'j – nom'e tiu'j el la medi'o de la simpl'a popol'o – voĉ'don'is favor'e al brit'el'ir'o, la grup'o de aktiv'ul'o'j en 2016 far'is intens'a'n kampanj'o'n por rest'ad'o de Brit'uj'o en la Eŭrop'a Uni'o. La organiz'aĵ'o do pov'us ŝajn'i en mal'akord'o kun part'o de la elekt'o'baz'o de la labor'ist'parti'o. Sed ĝi'a ag'ad'o ceter'e kontribu'is al ia re'ekvilibr'ig'o ĉe la jun'a elekt'ant'ar'o, kvalifik'it'a kaj urb'a, kiu'n la eŭrop'a kampanj'o de s-ro Corbyn, ŝpar'em'a, pov'is ĝen'i. Tiel Momentum iom post iom trud'iĝ'as kiel unu el la centr'a'j part'o'j de la labor'ist'parti'o. Last'a'n januar'o'n tri el ĝi'a'j kandidat'o'j, inter ili s-ro J'o'n Lansman, ĝi'a fond'int'o, est'is elekt'it'a'j en la labor'ist'parti'a'n plen'um'komitat'o'n. Ĝi'a'j membr'o'j, plen'e integr'it'a'j, dev'as membr'i en la parti'o. Kvankam la kontraŭ'ul'o'j al Momentum daŭr'e akuz'as ĝi'n je enirismo, ali'flank'e far'iĝ'as por ili ĉiam pli mal'facil'a pentr'i ĝi'n kiel grup'et'o'n de hirt'har'a'j jun'ul'o'j …

La sindikat'o'j re'trov'is si'a'n centr'a'n rol'o'n

„Ni'a Cel'o est'as trans'form'i la labor'ist'parti'o'n, konfid'as s-ro Gourtsoyannis. Ni vol'as re'star'ig'i la lig'o'n inter la parlament'a parti'o kaj la grand'a nombr'o de membr'o'j.” La post'gvardi'o de la deput'it'o'j kontraŭ'is la kandidat'ec'o'n de s-ro Corbyn, kaj nur apenaŭ tiu reprezent'ant'o de la mal'dekstr'a al'o sukces'is prezent'iĝ'i, per tio ke li kolekt'is unu patron'o'n pli ol la neces'a'n minimum'o'n de tri'dek kvin. La sub'ten'o de 15 el'cent'o'j de la parlament'a grup'o efektiv'e est'as ne'ĉirkaŭ'ir'ebl'a antaŭ'kondiĉ'o por ĉia kandidat'ec'o por la gvid'a funkci'o de la labor'ist'parti'o. Por lim'ig'i la grav'ec'o'n de tiu „veto'o” Momentum defend'as la mal'alt'ig'o'n de tiu sojl'o al 10 el'cent'o'j.

Neces'as re'star'ig'i, daŭr'ig'as s-ro Gourtsoyannis, „la lig'o'j'n kun la civit'an'a'j mov'ad'o'j, kiu'j mobiliz'iĝ'as kontraŭ la politik'o de konsum'lim'ig'o, [6] la milit'o aŭ la detru'ad'o de la publik'a mal'san'ul'ej'o”. Dum mult'a'j parti'o'j, ferm'it'a'j en si mem, far'iĝ'is elekt'o'maŝin'o'j sub'fos'it'a'j de la burokrati'iĝ'o kaj la oportun'ism'o, Momentum vol'as esplor'i alternativ'a'n voj'o'n.

Ŝefildo [7] en Yorkshire. La urb'o est'as labor'ist'parti'a bastion'o ek'de la 1920-aj jar'o'j. Ĝi'a'j fabrik'o'j de la Lower Do'n Valley est'as ankoraŭ nun'temp'e centr'o de la brit'a metal'industri'o. Tie fond'iĝ'is en la jar'o 1866 la organiz'aĵ'o, kiu post'e far'iĝ'is la Trades Uni'o'n Congress (TUC).Tiu konfederaci'o en'hav'as hodiaŭ kvin milion'o'j'n kaj du'on'o'n da labor'ist'o'j. Preskaŭ ĉiu'j kvar'dek naŭ sindikat'o'j, kiu'j'n ĝi en'ten'as, est'as „al'ig'it'a'j” al la labor'ist'parti'o kaj tiel part'o'pren'as en ties financ'ad'o kaj en ĝi'a'j decid'o'j. La histori'o de la brit'a labor'ist'a mov'ad'o, original'a en Eŭrop'o, konduk'is al dens'a asoci'iĝ'o de la parti'o kaj sindikat'o'j. Tiu'j ĉi kre'is la Labor'ist'parti'o'n en la jar'o 1900.

Gvid'ant'o de la TUC en Ŝefildo, s-ro Mart'in Mayer sid'is ĝis la somer'o de 2017 en la plen'um'komitat'o de la Labor'ist'parti'o, ĝi'a organ'o de politik'a gvid'ad'o. „La du last'a'j jar'o'j est'is tre mal'facil'a'j, dir'as li.. Corbyn est'is sen'ĉes'e atak'at'a.” Kontraŭ la 172 parlament'an'o'j, kiu'j en juni'o de 2016 prov'is el'ig'i li'n per propon'o de mal'konfid'o, la sindikat'ist'o'j blok'is.

Marĝen'ig'it'a'j dum la period'o de la New Labour, kiam s-ro Blair (1994-2007) kaj post'e s-ro Gordon Brown (2007-2010) est'is en la pint'o de la parti'o, la sindikat'o'j nun re'trov'is si'a'n centr'a'n rol'o'n. La temp'o, kiam cert'a'j organiz'aĵ'o'j, mal'konsent'a'j kun la politik'o de la nov'labor'ist'ul'o'j, mal'al'iĝ'is de la parti'o (ekzempl'e la Fire Brigades Uni'o'n, la sindikat'o de la fajr'o'brigad'ist'o'j, en 2004), ŝajn'as est'i fin'it'a. Sam'e kiel tiu, kiam labor'ist'parti'a gvid'ant'o pov'is si'a'vic'e plen'um'i la esenc'a'n part'o'n de la kontraŭ'sindikat'a leĝ'don'ad'o de Margaret Thatcher kaj redukt'i la pez'o'n de la labor'ist'a'j organiz'aĵ'o'j en la ĉiu'jar'a naci'a kongres'o. [8] „Antaŭ la al'ven'o de Corbyn, rakont'as s-ro Mayer, mult'a'j sindikat'o'j demand'is si'n, ĉu ili dev'as mal'al'iĝ'i. La salajr'ul'o'j demand'is al si'a'j gvid'ant'o'j : ‘Kial vi rest'as en la Labor'ist'parti'o, kvankam vi ricev'as neni'o'n ?’ Sed oni ne hav'is ver'a'n elekt'o'n. La ali'a'j parti'o'j, ekzempl'e la Komun'ist'a Parti'o, est'as tiom mal'fort'a'j, ke hav'as neni'a'n ŝanc'o'n iam ajn gajn'i la elekt'o'j'n. Do, ni rest'is.”

Kvankam ili ne est'as homogen'a blok'o, la sindikat'a'j batalion'o'j aktiv'e engaĝ'iĝ'is flank'e de s-ro Corbyn. En la londona sid'ej'o de Unit'e, la plej grand'a brit'a sindikat'o, kiu hav'as 1,4 milion'o'j'n da membr'o'j, s-ro Andrew Murray, kabinet'a direktor'o de la ĝeneral'a sekretari'o, klar'ig'as ke li'a organiz'aĵ'o „hav'as hodiaŭ apart'e fort'a'n rilat'o'n kun s-ro Corbyn”. „Rilat'o'n politik'a'n, emfaz'as li. Ni esper'as de li'a venk'o radikal'a'n ŝanĝ'o'n por batal'i kontraŭ la social'a'j mal'egal'ec'o'j, por trans'ig'i la potenc'o'n profit'e al la labor'o kaj al la salajr'ul'o'j, etend'i la publik'a'n sfer'o'n kompar'e kun la privat'a, por ekster'a politik'o kiu romp'as kun la atlantik'ism'a sen'pens'ec'o, por ŝanĝ'o por la pac'o en la Proksim-Orient'o.”

Li est'as unu el ni

Por La Moment'o la eŭrop'a demand'o – kiu ĝen'as precip'e la konservativ'ul'o'j'n – ŝajn'as ne mal'help'i la okaz'ant'a'n re'program'ad'o'n.

La brit'a'j sindikat'o'j, dum long'a temp'o mal'amik'a'j al Bruselo, en 1975 prem'is al organiz'ad'o de unu'a referendum'o por for'las'i la politik'a'n Eŭrop'o'n. La venk'o de Thatcher en 1979 ŝanĝ'is la situaci'o'n. Eŭrop'o far'iĝ'is por iu'j la „valor'a ŝild'o kontraŭ la eksces'o'j de la nov'liberal'ism'o”. [9] En 2016 la kampanj'o favor'e al brit'el'ir'o far'at'a de la konservativ'ul'o'j vigl'ig'is la debat'o'j'n en la sindikat'a'j organiz'aĵ'o'j. En Ŝefildo „deput'it'o'j kaj sindikat'ist'o'j el ambaŭ tend'ar'o'j inter'ven'is en la publik'a'j kun'ven'o'j, klar'ig'as s-ro Mayer, sed la sindikat'a konsil'ant'ar'o ne decid'is pro la daŭr'a'j substanc'a'j dis'opini'o'j.” En la land'o dek tri el la du'dek sep ĉef'a'j sindikat'o'j de la TUC fin'e – kaj tre mal'fru'e – deklar'is si'n favor'e al rest'ad'o de Brit'uj'o en la Eŭrop'a Uni'o, dek unu ne far'is decid'o'n kaj tri batal'is por el'ir'o sur'baz'e de alternativ'a kampanj'o nom'it'a „lexit”, kun'tir'aĵ'o de left (mal'dekstr'a) kaj exit (el'ir'o). [10]

La sindikat'o'j, kiu'j daŭr'e kontribu'as al du'on'a financ'ad'o de la Labor'ist'parti'o kaj dispon'as pri tri'on'o da seĝ'o'j en ĝi'a plen'um'a organ'o, instig'as si'a'j'n membr'o'j'n part'o'pren'i en la viv'o de la parti'o. Ili inter'ven'as ankaŭ en la intern'a'j kampanj'o'j, per mult'a'j ret'poŝt'a'j mesaĝ'o'j kaj tekst'o'j. Ekzempl'e en Skot'land'o, kie la ĝeneral'a sekretari'o de Unit'e, s-ro Le'n McCluskey, esprim'is si'a'n sub'ten'o'n al s-ro Richard Leon'ard, kandidat'o proksim'a al s-ro Corbyn, kiu kandidat'is por la pint'o de la skot'a Labor'ist'parti'o. Posten'o strategi'a, ĉar tie, kie la labor'ist'parti'o, por esper'i konker'i la potenc'o'n, dev'as re'gajn'i la teren'o'n perd'it'a'n al la Skot'a Naci'a Parti'o (SNP).

Re'star'ig'ant'e la organism'a'n lig'o'n de si'a organiz'aĵ'o kun la sindikat'a mov'ad'o, s-ro Corbyn re'kun'ig'is la progres'em'a'n tend'ar'o'n. „La decid'a punkt'o est'as, ke ni hav'as nun parti'o'n demokrati'a'n”, ĝoj'as s-ro Murray, por kiu Momentum kaj Unit'e est'as kiel la du pilier'o'j de la gvid'ad'o de Jeremy Corbyn. La konstru'aĵ'o tamen pov'us montr'iĝ'i pli romp'iĝ'em'a ol ĝi ŝajn'as. Komenc'e de mart'o, je la ĝeneral'a surpriz'o, s-ro Lansman, de Momentum, kandidat'iĝ'is por la posten'o de ĝeneral'a sekretari'o de la Labor'ist'parti'o kontraŭ s-in'o Jenny Formby, de'ven'a el la vic'o'j de Unit'e kaj sub'ten'at'a de s-ro Corbyn.

Kvankam s-ro Lansman fin'e re'tir'is si'n, tiu epizod'o est'as cert'e antaŭ'lud'o al est'ont'a'j strategi'a'j dis'opini'o'j, eĉ politik'a'j. Kvankam tiu funkci'o est'as tradici'e rezerv'it'a al reprezent'ant'o de la sindikat'a mov'ad'o, s-ro Lansman ne hezit'is prezent'i si'n kiel apelaci'o'n. Propon'ant'e ke la ĝeneral'a sekretari'o est'u nom'um'ot'a de ĉiu'j membr'o'j de la parti'o kaj ne nur de ĝi'a'j gvid'ant'o'j, li dezir'is „fort'ig'i la rajt'o'j'n de la membr'o'j” kaj „anstataŭ'ig'i la mal'nov'a'n hierarĥi'a'n model'o'n per modern'a demokrati'o, mal'ferm'it'a kaj tra'vid'ebl'a, plur'ism'a kaj part'o'pren'ig'a.”

Durham, en la nord'okcident'o de Angl'uj'o. Kun 200 min'ej'o'j kaj 200 000 labor'ist'o'j tiu graf'land'o est'is dum long'a temp'o la plej grand'a min'ej'a basen'o de la planed'o. Kvankam la politik'o de brul'ig'it'a ter'o far'it'a de Thatcher, urĝ'ant'e la mal'industri'ig'o'n, sub'prem'is la karb'o-labor'ist'o'j'n, tiu'j tamen daŭr'ig'as part'o'n de si'a'j aktiv'ec'o'j. La fest'a ceremoni'o de la min'ist'o'j, ĉiu'jar'a event'o okaz'ant'a en juli'o, ritm'ig'as la viv'o'n de la brit'a mal'dekstr'o ek'de 1871. „La last'a kun'ig'is 200 000 hom'o'j'n”, triumf'as s-ro Al'a'n Cummings, la sekretari'o de la Asoci'o de Min'ist'o'j de Durham. Simbol'o de la labor'ist'a mov'ad'o, la event'o al'tir'as membr'o'j'n kaj simpati'ant'o'j'n de la tut'a land'o. Jeremy Corbyn est'as regul'e tie. Oni bon'e kon'as li'n ĉi tie. Kiam li decid'is kandidat'iĝ'i, oni eĉ ne sekund'o'n hezit'is por sub'ten'i li'n. Li est'as hom'o de princip'o. Li est'as unu el ni.” Por la eks'a'j min'ist'o'j la venk'o de s-ro Corbyn son'as kvazaŭ hor'o de venĝ'o, en tiu region'o, kiu dum long'a temp'o est'is unu el la bastion'o'j de la New Labour.

Tony Blair est'is tory ali'vest'it'a en labor'ist'parti'an'o. Dum li est'is ĉef'ministr'o li neniam degn'is ven'i al iu el ni'a'j fest'a'j ceremoni'o'j.” Tamen, s-ro Blair est'is deput'it'o de Sedgefield, je kelk'a'j kilo'metr'o'j de tie ; kaj li'a dekstr'a brak'o, s-ro Peter Mandelson, tiu de Hartlepool, en la sam'a region'o. Sed la „modern'ig'ist'o'j” mal'mult'e zorg'is pri la hered'aĵ'o de la labor'ist'a mov'ad'o. Post kvar si'n'sekv'a'j mal'venk'o'j (1979, 1983, 1987 kaj 1992) ili decid'is konker'i la konservativ'a'j'n bastion'o'j'n ŝanĝ'ant'e la elekt'o-baz'o'n de la Labor'ist'parti'o, fond'ant'e projekt'o'n de sen'klas'a soci'o, politik'o'n sen kontraŭ'ul'o'j sublim'ig'it'a'n en la figur'o de la Essex man. [11] Invers'e, s-ro Corbyn ne hezit'is re'star'ig'i la rilat'o'j'n kun la histori'o de la labor'ist'a klas'o, romp'ant'e kun la ideologi'a kaj soci'ologi'a centr'ig'o kiu, serĉ'ant'e „ekstrem'a'n centr'o'n”, favor'is la konvert'ad'o'n de la Labor'ist'parti'o al la nov'liberal'ism'o.

La „nov'labor'ist'o'j”, antaŭ'e domin'ant'a'j, nun trov'iĝ'as en la defensiv'o. S-ro Phil Wilson, kiu okup'as la seĝ'o'n de s-ro Blair en la parlament'o, ne pov'is kontraŭ'star'i la Corbyn-efik'o'n en si'a propr'a elekt'o-distrikt'o. En 2016 li'a'j instrukci'o'j ne sufiĉ'is por konvink'i pli'mult'o'n de membr'o'j voĉ'don'i por s-ro Owen Smith, la kandidat'o de la dekstr'a al'o. „Tio okaz'is, ĉar mult'a'j hom'o'j re'ven'is al la parti'o, klar'ig'as s-ro Peter Brookes. En 2015 ni est'is kvar'cent. Hodiaŭ la du'obl'o.” Deleg'it'o de la graf'land'o Durham, s-ro Brookes reprezent'as la komun'um'o'n Trimdon, preciz'e tiu'n, kie s-ro Blair decid'is loĝ'i. Li part'o'pren'as en tiu „kvin'op'a band'o” kiu, laŭ la legend'o, prepar'is la teren'o'n por „Tony” en ties unu'a venk'o, en 1983. Tiu konsil'ist'o, volont'e re'kon'ant'e, ke „io est'as okaz'ant'a”, konced'as, ke la civit'an'o'j, precip'e la plej jun'a'j, vid'as en s-ro Corbyn „hom'o'n simpl'a'n, konstant'a'n, hom'o'n kiu far'as politik'o'n ali'e kaj pov'as ŝanĝ'i ili'a'n viv'o'n al io pli bon'a”, En si'a temp'o, memor'as s-ro Brookes, s-ro Blair sukces'is vek'i la sam'a'n entuziasm'o'n : „la nombr'o de membr'o'j en la lok'a'j sekci'o'j pas'is de du'cent al du mil en'e de du jar'o'j.”

La „nov'labor'ist'parti'an'o'j”, nun en la mal'pli'mult'o, laŭ li aspir'as „konserv'i si'a'j'n elekt'o'distrikt'o'j'n kaj port'i si'a'j'n kandidat'o'j'n al la pint'o de la parti'o”. Sed ili jam ne dispon'as pri la ret'o'j por far'i tio'n. Ili'a ĉef'a grup'o, Progress, hodiaŭ pen'as por ekzist'i, post kiam ĝi'a fidel'a donac'ant'o, s-ro David Sainsbury, unu el la plej riĉ'a'j hom'o'j de Brit'uj'o, re'tir'is si'a'n engaĝ'iĝ'o'n en 2017. Krom'e ĝi funkci'is kiel pens'fabrik'o kaj ne kiel mov'ad'o en'radik'iĝ'int'a en la parti'o kaj en la soci'o. „Ni dev'us pli bon'e organiz'iĝ'i”, konced'as s-ro Brookes. Post dezir'i la for'ir'o'n de la „moder'ul'o'j” por fond'i kun ili nov'a'n parti'o'n, li esper'as trov'i „rimed'o'n kontraŭ Momentum.

Ĉe la pint'o de la plej grand'a parti'o de Okcident'eŭrop'o, s-ro Corbyn trans'form'is la vizaĝ'o'n de la Labor'ist'parti'o. Tiu amas'parti'o montr'as original'a'n voj'o'n. Sen montr'i la sam'a'n romp'o'n kun la ekzist'ant'a'j politik'o'j kiel Podemos en Hispan'uj'o aŭ La ne'sub'met'at'a Franc'uj'o, ĝi est'as la lok'o de viv'ig'a re'kombin'ad'o. „For the many, not the few („Por la mult'a'j, ne por la mal'mult'a'j” : ŝajn'as ke s-ro Corbyn decid'is ne ced'i.

Allan POPELARD

kaj Paul VANNIER.


La aŭtor'o

Allan POPELARD


Paul VANNIER


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Kaj la distrikt'o far'iĝ'is demokrat'a

Kaj la distrikt'o far'iĝ'is demokrat'a



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Ĉef'ministr'o de 1997 ĝis 2007, s-ro Blair [bler] est'is la arĥitekt'o de la dekstr'ig'o de la Labor'ist'parti'o (New Labour).

[2] Brit'el'ir'o : el'ir'o de Brit'uj'o el la Eŭrop'a Uni'o. -vl

[3] La pli'mult'a unu'nom'a voĉ'don'o en nur unu balot'o, valid'a por la parlament-elekt'o'j, konduk'as al elekt'o de tiu kandidat'o, kiu en la voĉ'don'o ricev'as la pli'mult'o'n.

[4] Kvin jar'o'j'n antaŭ'e la reprezent'ant'in'o de la mal'dekstr'a al'o, s-in'o Dian'e Abbott, ating'is nur 7,2 el'cent'o'j'n de la voĉ'o'j.

[5] Vd Alex Nunns, „Jeremy Corbyn, la fal'ig'end'a vir'o”, Le Mond'e diplomatique en Esperant'o, oktobr'o 2015.

[6] Ekzempl'e la mov'ad'o „The Peoples Assembly Against Austerity, lanĉ'it'a en 2013 de sindikat'a'j gvid'ant'o'j, de labor'ist'parti'a'j membr'o'j kaj de ĵurnal'ist'o'j. Organiz'it'a en 80 grup'o'j tra la land'o, ĝi kun'ig'is 250 000 manifestaci'ant'o'j'n la 20-an de juni'o 2015 kaj inter 50 000 kaj 100 000 en april'o de 2016.

[7] Naci'lingv'e Sheffield. -vl

[8] Ili'a part'o est'is redukt'it'a de 90 el'cent'o'j al 50 el'cent'o'j de la voĉ'o'j.

[9] Houcine Msaddek, „Des anti-Marketeers aux Brexiteers : la rhéthorique eurosceptique des syndicats britanniques dun référendum à l’autre”, vol. XXII, n-ro 2, Parizo, 2017

[10] Stefano Fella, „Should I stay or should I go ?”, Labour Research, Londono, juni'o 2016.

[11] „La vir'o de Essex”, de la nom'o de sud'orient'a graf'land'o de Angl'uj'o, sign'as la mez'um'a'n elekt'ant'o'n. Am'ind'um'at'a de la konservativ'ul'o'j en la 1990-aj jar'o'j, li far'iĝ'is la objekt'o de ĉi'a'j atent'o'j de la labor'ist'parti'o ek'de la al'ven'o de s-ro Blair ĉe la pint'o de la parti'o.



Akcept'ej'o >> 1a april'o 2018

La ĝeneral'a interes'o rub'uj'e'n

La publik'a'j ofic'ist'o'j, jen la mal'amik'o


La franc'a reg'ist'ar'o, dis'vast'ig'ant'e plej grand'a'n konfuz'o'n inter profit'ebl'o por privat'a'j cel'o'j kaj efik'ec'o profit'e al ĉiu'j, vol'as iom pli mal'legitim'ig'i la soci'ŝtat'o'n, kiu tamen por mult'a'j generaci'o'j est'is la promes'o de emancip'iĝ'o. Post mult'ig'i la impost'a'j'n donac'o'j'n al la ver'a'j privilegi'ul'o'j, ĝi prov'as de'voj'ig'i la atent'o'n for de la publik'a funkci'o.



de  Anicet Le PORS

Komenc'e De Februar'o la ĉef'ministr'o Édouard Philippe far'is la unu'a'j'n decid'o'j'n de la reg'ist'ar'o pri la publik'a funkci'o : plan'o de liber'vol'a'j pensi'iĝ'o'j, pli rapid'a dung'ad'o per apart'a'j kontrakt'o'j, salajr'o'j „laŭ merit'o”, mult'ig'o de individu'a'j rezult-indik'o'j … Tiel li komenc'is kruc'milit'o'n kontraŭ la status'o'j : unu'e tiu de la fer'voj'ist'o'j, post'e de la ali'a'j, precip'e la ĉef'a pec'o de la ĝeneral'a status'o de publik'a'j ofic'ist'o'j, kiu koncern'as proksim'um'e kvin milion'o'j'n kaj du'on'o'n de salajr'ul'o'j, do 20 el'cent'o'j'n de la aktiv'a loĝ'ant'ar'o.

En tiu kamp'o sam'e kiel en la ali'a'j la prezid'ant'o Emmanuel Macron vol'as rapid'i. Task'it'a de la domin'ant'o'j – la inter'naci'a financ'o, de kiu li de'ven'as, la gvid'a'j rond'o'j de la Eŭrop'a Uni'o, la mastr'ar'o, la administr'a teknokrati'o, la flat'ist'o'j de la distr'o-industri'o, preskaŭ ĉiu'j komunik'il'o'j, la jun'a gvid'ant'o sci'as, ke la temp'o ne labor'as por li.

Dum la kampanj'o por la prezid'ant-elekt'o s-ro Macron taks'is la status'o'n de la funkci'ul'o'j „mal'taŭg'a” kaj plan'is la for'ig'o'n de 120.000 dung'o'j. Li brul'mark'is la insiders [1], tiu'j'n, kiu'j laŭ li konstru'is por si agrabl'a'n nest'o'n intern'e de la „sistem'o’ kaj kies privilegi'o'j bar'as la voj'o'n al tiu'j kun mal'pli bon'a'j ŝanc'o'j. La 13-an de oktobr'o 2017 la ĉef'ministr'o direkt'is si'n al la ministr'o'j por anonc'i la star'ig'o'n de Komitat'o Publik'a Ag'ad'o 2022 (CAP 22), kiu cel'as „trans'ig'o'j'n al la privat'a sektor'o, eĉ for'las'o'n de misi'o'j” kaj prezent'is ĝi'n kiel centr'a'n pec'o'n de la ŝtat're'form'a plan'o. Ceter'e la re'form'o de la labor'leĝ'o – prioritat'o, kiu respond'as al la vol'o de la mastr'ar'a organiz'aĵ'o Mov'ad'o de la entrepren'o'j de Franc'uj'o (Medef) – lev'is la kontrakt'o'n, pli specif'e, la individu'a'n entrepren-kontrakt'o'n, al la rang'o de soci'a referenc'o ĝeneral'ig'ebl'a al ĉiu'j salajr'ul'o'j de la privat'a kaj publik'a sektor'o'j.

Kaj ĉe tio li est'as proviz'it'a per la arm'il'o'j, kiu'j ebl'ig'os rekt'e atak'i la status'o'n de la person'ar'o'j en la publik'a sektor'o, kiu trov'iĝ'as en la lini'o de tiu el'labor'it'a tuj post la Liber'iĝ'o kaj post'e en 1983. Memor'ig'i ĝi'a'n est'iĝ'o'n klar'ig'as la nun'a'n situaci'o'n.

La histori'o de la franc'a publik'a funkci'o montr'as du grand'a'j'n lini'o'j'n : koncept'o'n aŭtoritat'ec'a'n kiu prioritat'is la hierarĥi'a'n potenc'o'n, kaj ali'a'n, baz'it'a'n sur la respond'ec'o de la ofic'ist'o, kia ajn est'as li'a lok'o en la hierarĥi'o – la koncept'o'n de la ofic'ist'o-civit'an'o. Adopt'it'a en la jar'o 1944, la program'o de la Naci'a konsil'ant'ar'o de la rezist'ad'o (CNR laŭ la franc'a) ne plan'is specif'a'n re'form'o'n tiu'rilat'e. La general'o Charles de Gaulle tamen dezir'is pov'i apog'i si'n sur administraci'o'n lojal'a'n kaj efik'a'n. Michel Debré, [2] task'it'a pri misi'o tiu'kamp'e, impuls'is unu'a'n seri'o'n de re'form'o'j, kiu'j est'is adopt'it'a'j per dekret'o la 9-an de oktobr'o 1945. per tio nask'iĝ'is la Ŝtat'a lern'ej'o pri administr'ad'o (En'a laŭ la franc'a), la gvid'ad'o de la publik'a funkci'o, la inter'ministr'a instituci'o de civil'a'j administr'ant'o'j kaj de administr'a'j sekretari'o'j, la konstant'a egal'ec'a konsil'ant'ar'o de la civil'a administraci'o kaj la institut'o'j de politik'a'j stud'o'j (IEP laŭ la franc'a).

Maurice Thorez, ĝeneral'a sekretari'o de la Franc'a Komun'ist'a Parti'o (PCF), la 21-an de novembr'o 1945 nom'um'it'a ŝtat'ministr'o task'it'a pri la publik'a funkci'o, stumbl'is super plur'a'j mal'facil'aĵ'o'j ĉe la el'labor'ad'o de propr'a status'o. Tio komenc'iĝ'is jam ĉe la rezerv'o'j de la Ĝeneral'a Federaci'o de Publik'a'j Funkci'ul'o'j (FGF-CGT), kiu insist'is pri si'a postul'o de „kolektiv'a kontrakt'o”, kiu asoci'is la ide'o'n de status'o kun tiu de „trud'kitel'o”. Jacques Pruja, unu el la gvid'ant'o'j de la federaci'o, tamen kontraŭ'is la pozici'o'n de si'a organiz'aĵ'o kaj fin'e sukces'is konvink'i ĝi'n. Ceter'e, la Ĝeneral'a Konfederaci'o de Labor'o (CGT) kaj la Franc'a Konfederaci'o de Krist'an'a'j Labor'ist'o'j (CFTC) – tiam la sol'a'j sindikat'o'j – hav'is mal'sam'a'j'n pozici'o'j'n pri la manier'o de la sindikat'o'j reprezent'iĝ'i.

La unu'a leĝ'projekt'o ricev'is vigl'a'j'n kritik'o'j'n, el kiu'j mult'a'j esprim'is si'n ĉirkaŭ la star'ig'o de posten'o de ĝeneral'a sekretari'o de administr'ad'o, suspekt'at'a spegul'i la vol'o'n met'i la administr'ad'o'n sub politik'a'n kontrol'ad'o'n. Thorez pri tiu punkt'o kompromis'is, sed trud'iĝ'is pri ĉio ceter'a. Li'a'j plan'o'j est'is ankoraŭ brems'at'a'j per la rifuz'o, la 5-an de maj'o 1946, de unu'a projekt'o de konstituci'o, kiu dev'ig'is far'i nov'a'j'n konstituci'ig'a'j'n elekt'o'j'n. Post la est'iĝ'o de la reg'ist'ar'o Thorez – tiam vic'prezid'ant'o de ministr'o-konsil'ant'ar'o prezid'at'a de Georges Bidault – ating'is, ke li'a projekt'o est'u diskut'at'a la 5-an de oktobr'o en la parlament'o (naci'a asemble'o). Ĝi est'is adopt'it'a unu'anim'e, sen ĝeneral'a diskut'ad'o, post nur kvar hor'o'j da debat'o. Por Thorez la leĝ'o de la 19-a de oktobr'o 1946 est'is unu'a paŝ'o al la „liber'ig'o” de la publik'a ofic'ist'o, „fin'e konsider'at'a hom'o kaj ne sen'person'a rad'et'o de la administr'a maŝin'o”. [3]

La tiam kre'it'a status'o koncern'is nur la ŝtat'ofic'ist'o'j'n, 1 105 000 ofic'ist'o'j'n, el kiu'j nur 47 el'cent'o'j hav'is la titol'o'n. Ĝi star'ig'is nov'a'j'n garanti'o'j'n pri salajr'o, dung'o, karier'o, sindikat'a'j rajt'o'j, social'a protekt'o kaj pensi'o. La plej surpriz'a nov'ig'o est'is la difin'o de „viv'neces'a minimum'o” : „La sum'o sub kiu la individu'a'j kaj soci'a'j bezon'o'j de la hom'a person'o konsider'at'a'j element'a'j kaj ne redukt'ebl'a'j ne pov'as plu est'i kontent'ig'at'a'j” (artikol'o 32, paragraf'o 3). Tiu dispon'o est'is la baz'o de dispozici'o kun la princip'o, ke neni'a salajr'o de komenc'o de karier'o est'u mal'pli ol 120 el'cent'o'j de tiu viv'neces'a minimum'o. La ofic'ist'o'j de la teritori'a'j kolektiv'aĵ'o'j dev'is atend'i la leĝ'o'n de la 28-a de april'o de 1952 por akir'i nov'a'j'n status'a'j'n dispozici'o'j'n ; tiu'j de la pri'san'a'j instituci'o'j la leĝ'dekret'o'n de la 20-a de maj'o 1955.

Status'o kiu ricev'is 225 leĝ'a'j'n modif'o'j'n en tri'dek jar'o'j

Ĉe la komenc'o de la 5-a Respublik'o la dekret'o de la 4-a de februar'o 1959 nul'ig'is la leĝ'o'n de la 19-a de oktobr'o 1946, sed la esenc'a'j dispozici'o'j de la status'o konserv'iĝ'is. Pro la soci'a mov'ad'o de 1968 la ofic'ist'o'j ĝu'is sekv'o'j'n de tiu'j okaz'aĵ'o'j (ekzempl'e la agnosk'o'n de la sindikat'a sekci'o de la entrepren'o), antaŭ ol la elekt'o de François Mitterrand kiel prezid'ant'o de la respublik'o, la 10-an de maj'o 1981, est'ig'is nov'a'n labor'o'n pri la status'o …

Ĉar li far'is el la mal'centraliz'ad'o unu el si'a'j prioritat'o'j, Mitterrand task'is si'a'n ministr'o'n pri intern'a'j afer'o'j kaj pri mal'centraliz'ad'o, la urb'estr'o'n de Marsejlo Gast'o'n Defferre, el'labor'i leĝ'projekt'o'n pri tiu tem'o. Tiam mi est'is ministr'o pri la publik'a funkci'o, kaj la demand'o pri status'a'j garanti'o'j por la teritori'a'j person'ar'o'j kaj kolektiv'aĵ'o'j rapid'e kontraŭ'star'ig'is mi'n al la logik'o de Defferre. Li plan'is simpl'a'n fort'ig'o'n de la ekzist'ant'a'j dispozici'o'j ; mi dezir'is, mal'e, ĉiom'a'n unu'ig'o'n de la status'o pri la garanti'o'j de karier'o difin'it'a'j por la ŝtat'a'j ofic'ist'o'j.

Antaŭ ol la ĉef'ministr'o Pierre Mauroy decid'is pri tio, mi inter'ven'is en la naci'a asemble'o, la 27-an de juli'o 1981, favor'e al „star'ig'o, por la lok'a'j person'ar'o'j, de status'o sam'a kiel tiu por la ŝtat'a publik'a funkci'o, do kiel por la ĝeneral'a status'o de la ofic'ist'o'j”. Oni pov'is tim'i la kun'ekzist'ad'o'n de du spec'o'j de publik'a funkci'o : tiu de la ŝtat'o, baz'it'a sur la sistem'o de karier'o, kaj tiu de la teritori'a publik'a funkci'o, kiu sub'met'is la dung'o'n al la hazard'o'j de la meti'o, mal'pli avanc'em'a kaj pli el'met'it'a al ĉi'a'j prem'o'j. Kun la temp'o la du'a pov'is trud'iĝ'i kontraŭ la unu'a, mal'favor'e al la neŭtral'ec'o de la administraci'o, al la garanti'o'j por la ofic'ist'o'j, al la avanc'ad'o de la person'ar'o kaj al la efik'ec'o de la publik'a serv'o. S-ro Olivier Schrameck, tiam teĥnik'a konsil'ist'o de Gast'o'n Defferre, post'e radikal'ig'is mi'a'n pozici'o'n skrib'ant'e pri mi : „Jakoben'o de temperament'o kaj tut'e apart'e mal'fid'a pri la klient'ist'a'j tent'o'j de la deleg'it'o'j, li decid'is don'i al la aŭtonom'ec'o de la lok'a'j kolektiv'aĵ'o'j nur tio'n, kio est'is ili'a'j konstituci'a'j rajt'o'j.” Post mult'a'j sort'o'ŝanĝ'o'j Mauroy decid'is tiu'senc'e. „Tiu kompromis'o do re'spegul'is la fort'rilat'o'j'n”, konklud'is s-ro Schrameck. [4]

La unu'ig'it'a status'o est'is oficial'ig'it'a de la leĝ'o de la 13-a de juli'o 1983 pri la rajt'o'j kaj dev'o'j de ĉiu'j ofic'ist'o'j, sekv'at'a de tri leĝ'o'j pri, respektiv'e, la ŝtat'a publik'a funkci'o, la teritori'a publik'a funkci'o kaj la mal'san'ul'ej'a publik'a funkci'o, kiu'j karakteriz'is „tri'flank'a'n” sistem'o'n. La nov'a status'o en'ten'is rajt'o'j'n, kiu'j antaŭ'e ne ekzist'is tie (rajt'o'n je strik'o, opini-liber'ec'o'n, kapabl'o'n de inter'trakt'ad'o de sindikat'a'j organiz'aĵ'o'j, garanti'o'n de avanc'ad'o, rajt'o'n pri konstant'a profesi'a plu'instru'ad'o ktp) kaj etend'is si'a'n aplik'o'kamp'o'n al la teritori'a'j kaj mal'san'ul'ej'a'j ofic'ist'o'j. Post kelk'a'j hezit'o'j de kelk'a'j el ili, la sindikat'a'j organiz'aĵ'o'j sub'ten'is la re'form'o'n. La asoci'o'j de deleg'it'o'j montr'iĝ'is rezerv'it'a'j, eĉ kontraŭ'a'j, ĉar ili tim'is ke tiu status'o lim'ig'os ili'a'j'n prerogativ'o'j'n. Sed, en la parlament'o, la opozici'o rapid'e sen'kuraĝ'iĝ'is.

Komenc'e François Mitterrand apenaŭ interes'iĝ'is pri tia'j demand'o'j. Li mult'e pli atent'is la administr'a'j'n re'form'o'j'n, cert'e ĉar li tim'is, ke oni riproĉ'os al li, ke li las'as komun'ist'a'n ministr'o'n interes'iĝ'i tro proksim'e de la ŝtat'aparat'o. Ek'de la star'ig'o de la reg'ist'ar'o kaj mi'a nom'um'o, li nur kun rezerv'o akcept'is, ke la atribu'aĵ'o'j de la ministr'o pri publik'a funkci'o etend'iĝ'u al la administraci'a'j re'form'o'j. Li post'e mult'ig'is si'a'j'n kontraŭ'star'o'j'n al ni'a'j propon'o'j pri tio. Li dub'is pri tiu'j okaz'ant'a'j re'form'o'j post si'a „liberal'a turn'iĝ'o” de 1983. S-ro Jacques Fournier, tiam ĝeneral'a sekretari'o de la reg'ist'ar'o, rakont'as tio'n : „La prezid'ant'o laŭt'e demand'is si'n, la 29-an de maj'o 1985, pri la util'o de la leĝ'a tut'aĵ'o pri la status'o de la publik'a funkci'o. […] En tiu tag'o en la ministr'o-konsil'ant'ar'o pas'is la leĝ'projekt'o pri la mal'san'ul'ej'a publik'a funkci'o, la last'a part'o de tiu tut'aĵ'o. La koment'o de Mitterrand est'as miks'it'a kaj de'ten'iĝ'em'a : « La adopt'o de tiu ĉi tekst'o trov'iĝ'as en la logik'o de tio, kio'n ni far'is. Laŭ mi, tio ne est'as kio'n ni far'is plej bon'e. » Li el'vok'as « rigid'ec'o'n kiu pov'as far'iĝ'i ne'el'ten'ebl'a » kaj « solv'o'j'n diskut'ind'a'j'n ». « Oni jam ne pov'as dung'i en'tomb'ig'ist'o'n en komun'um'o sen organiz'i konkurs'o'n. » « Est'as ver'e, ke mi mem prezid'is la el'labor'ad'o'n de tiu'j leĝ'o'j. Ebl'e mi est'is ne sufiĉ'e inform'it'a. Ĉio ĉi ŝarĝ'as la administraci'o'n kaj konduk'as al paraliz'o de la ŝtat'o. Rest'as, ke tio ĉi est'as la kvar'a kaj last'a part'o de tut'aĵ'o. Mi ver'e ne cert'as, ke tiu'j leĝ'o'j hav'os long'a'n viv'o'n. »” [5] Tio est'is antaŭ tri'dek tri jar'o'j …

Kun la komenc'o de la liberal'a seri'o oni mal'prav'e mir'us pri la obstin'o de la adept'o'j de la var'ig'o de la publik'a viv'o kaj de la mal'trik'ad'o de la leĝ'a'j aŭ regul'ad'a'j status'o'j (kaj tut'e special'e de la ĝeneral'a status'o de publik'a'j ofic'ist'o'j), ĉu en form'o de brutal'a'j atak'o'j, ĉu per la efik'o de pli insid'a'j sub'ter'a'j trans'form'o'j. Tiel la leĝ'o Galland de la 13-a de juli'o 1987 (sub la reg'ist'ar'o de s-ro Jaques Chirac) simbol'e ŝanĝ'is la „korpus'o'j'n” de la teritori'a'j ofic'ist'o'j en kadr'o'j'n kaj re'star'ig'is la sistem'o'n nom'at'a'n „ricev'it'a'j-rifuz'it'a'j”, do, post konkurs'o, la substitu'o'n de la list'o de la sukces'int'a'j kandidat'o'j en alfabet'a vic'o al la list'o prezent'it'a laŭ'merit'a vic'o en la teritori'a publik'a funkci'o. Ĝi mal'util'is por la kapabl'o kompar'i la publik'a'j'n funkci'o'j'n kaj pro tio al la avanc'ad'o de la ofic'ist'o'j, kiu'n la status'o lev'is al la rang'o de „fundament'a garanti'o” (artikol'o 14 de la 1-a titol'o de la status'o). Sed ankaŭ : mis'paŝ'o de la ŝtat-konsil'ant'ar'o, kiu en si'a jar'raport'o de 2003 rekomend'is far'i la kontrakt'o'n „aŭtonom'a font'o de jur'o de la publik'a funkci'o”. Mal'prudent'a proklam'o de s-ro [Nicolas Sarkozy], kiu en septembr'o 2007 al'vok'is al „kultur'revoluci'o” kaj deklar'is si'a'n intenc'o'n antaŭ'e'n'ig'i la „kontrakt'o'n de privat'a jur'o inter'traktat'a'n laŭ okaz'a inter'konsent'o”, sed dev'is rezign'i pri tio pro la financ'a kriz'o de 2008, ĉar la publik'a opini'o re'kon'is, ke Franc'uj'o posed'as aprez'ind'a'n kontraŭ'kriz'a'n atut'o'n en la ekzist'o de grav'a publik'a sektor'o, kiel efik'a'n „soci'a'n sku'sorb'il'o'n”.

Ĉar la front'a'j atak'o'j fiask'is, oni dis'volv'is pli insid'a'n strategi'o'n : unu'flank'e la etend'o'n de la paradigm'o de privat'a entrepren'o en la publik'a serv'o en la form'o de la new public management („nov'a publik'a mastr'um'ad'o”) ; ali'flank'e „dis'pec'ig'o'n” de la status'o : 225 leĝ'a'j'n modif'o'j'n en tri'dek jar'o'j, plej'part'e kripl'ig'o'j'n, kiu'j malgraŭ ĉio sam'temp'e montr'as ĝi'a'n solid'ec'o'n kaj adapt'ebl'o'n.

La franc'a koncept'o de publik'a serv'o kaj ĝi'a jur'a form'o de ĝeneral'a status'o de la ofic'ist'o'j esprim'as logik'o'n ne akcept'ebl'a'n en la okul'o'j de la oligarĥ'o'j, kiu'j klopod'as por dis'sem'i si'a'n liberal'a'n ideologi'o'n en la soci'o. Eĉ kiam ĝi mal'kvalifik'iĝ'as teori'e kaj hav'as kontraŭ si la mov'ad'o'n de la mond'o.

La social'ig'o de la financ'ad'o'j ŝajn'as ne'invers'ig'ebl'a

„Oni pli facil'e mal'ebl'ig'os al la Ter'o turn'iĝ'i ol al la hom'o soci'iĝ'i”, laŭ'dir'e deklar'is Pierre Teilhard de Chardin (1881-1955) paleontologi'ist'o kaj jezuit'o, scienc'ul'o kaj profet'o. [6] Neni'a reg'ist'ar'o kapabl'as invers'ig'i pez'a'j'n tendenc'o'j'n, kiu'j port'as la evolu'o'n de la soci'o'j. Ek'de la fin'o de la mez'epok'o oni spert'as sekular'iĝ'o'n de la politik'a potenc'o akompan'at'a'n de aŭtonom'iĝ'o de la ŝtat'aparat'o kaj de konstant'a administraci'a ekspansi'o. La social'ig'o de la financ'ad'o'j, kiu respond'as al fundament'a'j bezon'o'j, ŝajn'as ne'invers'ig'ebl'a : en Franc'uj'o la dev'ig'a'j de'pren'o'j ne alt'is pli ol 15 el'cent'o'j'n de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) antaŭ la unu'a mond'milit'o ; ili est'as nun je 45 el'cent'o'j. Komenc'e de la 20-a jar'cent'o ne est'is pli ol 200 000 ŝtat'ofic'ist'o'j ; la publik'a sektor'o (publik'a'j administraci'o, entrepren'o'j, organism'o'j) proksim'as al sep milion'o'j da salajr'ul'o'j en 2018.

Tamen Franc'uj'o ne est'as „super'administr'at'a”. Ĝi trov'iĝ'as, mal'e, en la supr'a mez'o de la evolu'int'a'j land'o'j, kio'n montr'is last'a'temp'a stud'aĵ'o de Franc'e Stratégie : laŭ ĝi ni hav'as 89 publik'a'j'n ofic'ist'o'j'n el mil loĝ'ant'o'j, mult'e mal'antaŭ la skandinav'a'j land'o'j, mal'antaŭ Kanado kaj ĝust'e antaŭ Brit'uj'o. [7] Nek la ampleks'o de la person'ar'o'j nek ili'a evolu'o disting'as Franc'uj'o'n de la ali'a'j land'o'j, sed la fakt'o, ke ĉi tie la ofic'ist'o'j est'as protekt'at'a'j de la leĝ'o, en la kadr'o de status'o rigard'at'a kiel kondiĉ'o de administraci'o neŭtral'a kaj integr'a.

La liberal'ul'o'j kred'is pov'i anonc'i la definitiv'a'n venk'o'n de si'a doktrin'o, la fin'o'n de la histori'o, kaj sankt'ig'i la ne'trans'paŝ'ebl'a'n horizont'o'n de kapital'ism'o hegemoni'a sur la planed'o. En tiu ĉi komenc'o de la 21-a jar'cent'o la mond'o, tia kia ĝi est'as, montr'as ili'a'n erar'o'n. Kvazaŭ kiel efik'o de neces'o evolu'as form'o de objektiv'a social'ig'o, kvankam ĝi esprim'as si'n en kapital'ism'a'j kondiĉ'o'j. En kriz'o, kiu'n Edgar Morin analiz'as kiel „metamorfoz'o'n” [8], universal'a'j valor'o'j aper'as kaj firm'iĝ'as : la hom'rajt'o'j, la protekt'o de la mond'a ekologi'a sistem'o, la al'ir'o al la ne'mal'hav'ebl'a'j natur'riĉ'aĵ'o'j, la rajt'o je evolu'o, la mov'iĝ'rajt'o de la hom'o'j, la egal'ec'o de vir'o'j kaj vir'in'o'j, la dev'o de gast'ig'ad'o, la sekur'ec'o. Ali'a'j est'iĝ'as, kiu'j akr'ig'as la kontraŭ'ec'o'j'n. La tut'mond'iĝ'o est'as ne nur tiu de la kapital'o ; ĝi tuŝ'as ĉiu'j'n form'o'j'n de inter'ŝanĝ'o kaj de form'iĝ'o de la civit'an'ec'o : inform'ad'a revoluci'o, administr'a'j kaj scienc'a'j kun'labor'ad'o'j, inter'naci'a'j konvenci'o'j, flor'ad'o de kultur'a'j kre'ad'o'j. Mal'long'e, tiu ĉi jar'cent'o ebl'e est'os tiu de la inter'de'pend'ec'o'j, de la inter'konekt'iĝ'o'j, de la kun'labor'ad'o'j, de la solidar'ec'o'j, kaj ĉiu'j ĉi formul'o'j en Franc'uj'o kondens'iĝ'as en la koncept'o de publik'a serv'o. Oni ebl'e ne ĉiu'tag'e konsci'as pri tio aŭskult'ant'e s-ro'n Macron, sed, mal'e al la esper'o'j kaj proklam'o'j de la trumpet'ist'o'j de liberal'ism'o, la 21-a jar'cent'o pov'us anonc'i la or'a'n epok'o'n de la publik'a serv'o … [9]

Anicet Le PORS.


La aŭtor'o

Anicet Le PORS


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Le Point, Parizo, 31-an de aŭgust'o 2017.

[2] Michel Debré inaŭgur'is la posten'o'n de ĉef'ministr'o laŭ la konstituci'o de la 5-a Respublik'o, en kies redakt'ad'o li est'is grav'e part'o'pren'int'a.

[3] Cit'it'a de René Bidouze, Les Fonctionnaires, sujets ou citoyens ? Le syndicalisme, des origines à la scission de 1947-1948, Éditions sociales, coll. „Notre temps / Société”, Parizo, 1979.

[4] Olivier Schrameck, La Fonction publique territoriale, Dalloz, coll. „Connaissance du droit”, Parizo, 1995.

[5] Jacques Fournier, Itinéraire dun fonctionnaire engagé, Dalloz, 2008.

[6] Cit'it'a de Gérard Donnadieu, Comprendre Teilhard de Chardin, Saint-Léger Productions, Chouzé-sur-Loire, 2013.

[7] Flor'e Deschard kaj Marie-Françoise Le Guilly, „Tableau de bord de l’emploi public. Situation de la Franc'e et comparaisons internationales”, Franc'e Stratégie, Parizo, decembr'o de 2017 www.strategi'e.gouv.fr.

[8] „Edgar Morin : « La ide'o de metamorfoz'o en'ver'e dir'as, ke ĉio dev'as ŝanĝ'iĝ'i »”, L’Humanité, Saint-Denis, 19-an de juli'o 2013. En la sam'a spirit'o : Anicet Le Pors, Pend'ant la mu'e le serpent est aveugle. Chronique dune différence, Albin Michel, Parizo, 1993.

[9] Gérard Aschieri kaj Anicet Le Pors, La fonction publique du XXIe siècle, Éditions de l’Atelier, Ivry-sur-Seine, 2015.


Akcept'ej'o >> 1a april'o 2018

Rid'et'o sub la barb'o


de  Renaud LAMBERT

Fin'e De La Vintr'o la brit'a politik'a mond'o ŝajn'as ŝancel'iĝ'i. „La politik'a retor'ik'o est'as tut'e renvers'it'a, konstat'as ĉef'artikol'o de la Financial Times, evident'e konfuz'it'a. S-ro [Jeremy] Corbyn, ne'korekt'ebl'a social'ist'o favor'e al amas'a'j ŝtat'ig'o'j […], montr'iĝ'as pli zorg'em'a pri la interes'o'j de la ekonomi'o ol la Konservativ'a Parti'o de [la ĉef'ministr'in'o] Theresa May, tradici'e proksim'a de la privat'a sektor'o.” [1] Sen'lac'a advokat'o de la interes'o'j de la potenc'ul'o'j, konservativ'a eks'ministr'o pri ekonomi'o far'iĝ'int'a ĵurnal'ist'o, la milion'ul'o Georg'e Osborne al'iĝ'as al tiu analiz'o : „La labor'parti'a gvid'ant'o montr'iĝ'as pli favor'a al la mastr'ar'o kaj pli liber'komerc'ist'a ol la reg'ist'ar'o.” [</a> goal”, Evening (...)" id="nh2">2] Io ne'imag'ebl'a dum la elekt'o de s-ro Corbyn al la pint'o de si'a parti'o, [3] komunik'aĵ'o de la Konfederaci'o de la Brit'a Industri'o (CBI) „salut'as” la klopod'o'j'n de la labor'ist'parti'o (Labour) por „garanti'i la liber'komerc'o'n”. [4]

Tamen kelk'a'j'n monat'o'j'n antaŭ'e la nom'o de s-ro Corbyn vek'is angor'o'n ĉe la posed'ant'o'j. „Adiaŭ'u la koktel'o'j'n en Dubrovnik kaj la krist'nask-aĉet'o'j'n en Nov'jork'o. Ĉio ĉi fin'iĝ'os”, lament'is Money Week imag'ant'e li'a'n elekt'o'n en la funkci'o'n de ĉef'ministr'o. [5] En la ofic'ej'o'j de la bank'o Morgan Stanley tiu perspektiv'o kaŭz'is spasm'o'j'n de ekscit'iĝ'o : „Oni dev'as antaŭ'vid'i ke la impost'o'j alt'iĝ'os, ke oni ŝtat'ig'as, ke ekonomi'a sistem'o kiu favor'is la kapital'o'n mal'favor'e al la labor'o dum la last'a'j dek aŭ du'dek jar'o'j nun favor'os la labor'o'n mal'favor'e al la kapital'o.” [6] Kio do okaz'is ? (Vid'u la artikol'o'n de Allan Popelard kaj Paul Vannier : "Fon'e de fiask'o de privat'ig'o'j - Re'nask'iĝ'o de la labor'ist'parti'o en Brit'uj'o".)

La 26-an de februar'o de tiu ĉi jar'o s-ro Corbyn far'is parol'ad'o'n, en kiu li prezent'is la strategi'o'n de si'a parti'o por real'ig'i la el'ir'o'n el la Eŭrop'a Uni'o, decid'it'a'n de la referendum'o la 23-an de juni'o 2016 : se li est'as en la potenc'o „dum la trans'ir'a period'o [kiu komenc'iĝ'os post la efektiv'a el'ir'o, la 29-an de mart'o 2019], la Labor-parti'o ag'ad'os por rest'ig'i la land'o'n en dogan-uni'o kun ĝi'a'j eŭrop'a'j partner'o'j kaj en la komun'a merkat'o”. Tiu propon'o, konsist'ant'a el 450 vort'o'j en parol'ad'o, kiu en'ten'as dek'obl'e pli, sufiĉ'as por dancig'i la politik'a'j'n kompas'o'j'n en la parlament'o.

En la vic'o'j de la konservativ'ul'o'j la deklar'o efik'is kiel man'plen'o da sal'o frot'it'a sur ili'a'j vund'o'j. La inter'trakt'ad'o'j komenc'it'a'j de s-in'o May kontent'ig'as tie neniu'n : nek la al'o'n favor'a'n al tia brit'el'ir'o, kiu hav'us nur ĝi'a'n nom'o'n ; nek la al'o'n kiu vol'as drast'a'n el'ir'o'n, percept'at'a'n kiel unu'a'n paŝ'o'n al trans'form'iĝ'o de la land'o al nov'a Singapur'o aŭ kiel rimed'o por re'mal'kovr'i la „konfisk'it'a'n suveren'ec'o'n” de la reĝ'land'o. La unu'a tend'ar'o, en'karn'ig'it'a de la ekonomi-ministr'o Philip Hammond, dispon'as pri sub'ten'o de grand'a part'o de la mastr'ar'o, sed pri mal'larĝ'a parlament'a sokl'o (tamen kapabl'a blok'i „mal'mol'a'n” brit'el'ir'o'n) kaj pri soci'a baz'o eĉ pli mal'larĝ'a. La du'a tend'ar'o, nun asoci'at'a kun la vizaĝ'o de reprezent'ant'o de la aristokrat'ar'o, Jacob Rees-Mogg, ĝu'as la sen'kondiĉ'a'n apog'o'n de la plej mult'a'j membr'o'j de la parti'o. Ĵus'a stud'aĵ'o de la universitat'o Queen Mary de Londono far'is de ili tip'a'n bild'o'n, kiu disting'as ili'n de la ceter'a soci'o : vir'o'j, matur'a'j, favor'a'j al mort'pun'o, konvink'it'a'j ke la „brit'a'j valor'o'j” ne est'as plu respekt'at'a'j, opini'ant'e ke la konsum'redukt'o (ankoraŭ) ne est'as sufiĉ'a kaj kontraŭ'ant'a'j la ide'o'n ke la vir'in'o'j, la handikap'it'o'j, la etn'a'j mal'pli'mult'o'j aŭ – eĉ pli mal'bon'e – la sam'seks'em'ul'o'j est'u pli bon'e reprezent'at'a'j en la parlament'o. [7] Mal'long'e, koncentr'aĵ'o de si'n'ten'o'j, kiu instig'is grand'a'n part'o'n de la brit'o'j krom'nom'i la tories the nasty party („la malic'a'n parti'o'n”). Mok'nom'o, kiu'n unu el la part'o'pren'int'in'o'j en la konservativ'a kongres'o de 2002 opini'is urĝ'e forges'ig'end'a. Ŝi'a nom'o ? Theresa May.

Ĉe la flank'o de la labor'ist'parti'o ŝajn'as ke la propon'o'j de s-ro Corbyn sukces'is la mal'ebl'o'n : de'log'i ĉiu'j'n. La eŭrop'amik'a'j part'o'j, oft'e de'ven'a'j el la blair-ism'o, sent'em'a'j pri la bruselaj kaj mastr'ar'a'j siren'o'j, sed ankaŭ la sektor'o'j plej mal'fid'em'a'j al Eŭrop'o, kiu'j rimark'is, ke la propon'o est'is akompan'at'a de kondiĉ'o'j. Inter ili, la permes'o de ŝtat'a'j help'o'j al cert'a'j industri'o'j. Ali'vort'e, la postul'o ke nov'liberal'a Eŭrop'o … ĉes'u est'i tia. La labor'ist'parti'a deput'it'o Frank Field – unu el la plej kritik'em'a'j pri la New Labour kaj pri la Eŭrop'a Uni'o –, kiu unu'e stumbl'is super la projekt'o de si'a gvid'ant'o, fin'e deklar'is al la Financial Times ke li trov'as la propon'o'n de s-ro Corbyn „bon'eg'a” kaj ke li sub'ten'as ĝi'n, ĉar li'a'j postul'o'j est'as ne akcept'ebl'a'j el la vid'punkt'o de Bruselo”. [8] Ĉu oni ebl'e rimark'is rid'et'o'n sub la barb'o de la labor'ist'parti'a gvid'ant'o, ĉi tiu'n 26-an de februar'o ?

Tiu ŝajn'ig'a lud'o est'is ja rimark'it'a de li'a'j por'temp'a'j laŭd'ant'o'j. Salut'ant'e la „direkt'o'ŝanĝ'o'n” de si'a politik'a kontraŭ'ul'o ili direkt'is si'n mal'pli al li ol al s-in'o May kaj al la plej radikal'a'j part'o'j de la Konservativ'a Parti'o. „La entrepren'o'j ne forges'is la ambici'o'j'n de Labour pri re'ŝtat'ig'o”, emfaz'is la ĝeneral'a direktor'in'o de la CBI, s-in'o Carolyn Fairbairn. [9] Tamen, sen si'a ĉef'artikol'o la Financial Times memor'ig'is, ke S-ro Corbyn kaj li'a ekstrem'mal'dekstr'a grup'o est'as por la kresk'o de la reĝ'land'o mult'e pli grand'a danĝer'o ol la plej mult'a'j scen'ar'o'j de brit'el'ir'o”.

Renaud LAMBERT.


La aŭtor'o

Renaud LAMBERT
ĵurnal'ist'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Komunik'il'o'j kontraŭ komunik'il'o'j

La brazila Par'ana'o front'e al la « modern'ig'o » de la agr'o'kultur'o

Carlos Slim, la tut'a or'o de Meksikio

Kiel kub'an'o'j viv'as



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] „Jeremy Corbins welcome shift on the custums unions”, Financial Times, Londono, 26-an de februar'o 2018.

[2] Georg'e Osborne, „Brexiteers hav'e handed Labour an op'e'n goal”, Evening Standard, Londono, 26-an de februar'o 2918.

[3] Vd Pierre Rimbert, „Far'u ke li for'ir'u”, Le Mond'e diplomatique en Esperant'o, septembr'o de 2016.

[4] „CBI welcomes Labour backing for custums uni'o'n”, Konfederaci'o de la Brit'a Industri'o (CBI), Londono, 1-an de mart'o 2018.

[5] Merryn Somerset Webb, „Batten down the batches : a Corbyn government could be on the way”, Money Week, Londono, 5-an de decembr'o 2017.

[6] Cit'it'a de Aleksandra Gjorgievska, „Morgan Stanley says politics can upstage Brexit for UK stocks”, 28-an de novembr'o 2917, www.bloomberg.com.

[7] Tim Bal'e, Paul Webb kaj Mon'ic'a Poletti, „Grassroots. Britains party members : who they ar'e, what they think, and what they do”, Mil'e End Institut'e, universitat'o Queen Mary de Londono, januar'o 2018.

[8] Jim Pickard, Georg'e Parker kaj Laura Hughes, „Re'bel ToriesBrexit alliance with Labour set to raise heat on May”, Financial Times, 27-an de februar'o 2018.

[9] „Comprehensive customs uni'o'n with the EU a « real world » solution”, CBI, 26-an de februar'o 2018.


Akcept'ej'o >> 1a april'o 2018

De Saint-Just ĝis Macron, vari'aĵ'o'j pri sam'a tem'o


De antaŭ du jar'cent'o'j ĉia'tendenc'a'j politik'ist'o'j postul'is la mal'pli'ig'o'n de la nombr'o de ŝtat'ofic'ist'o'j. Pro kial'o'j kelk'foj'e diametr'e kontraŭ'a'j.



de  Émilien RUIZ

Per La Deklar'o, ke li vol'as for'ig'i 120.000 posten'o'j'n de ofic'ist'o'j en kvin jar'o'j, s-ro Emmanuel Macron ne dir'is i'o'n original'a'n. Mal'laŭd'o de la pez'o de la ŝtat'o kaj de la nombr'o de ĝi'a'j dung'it'o'j est'as ĉiam ripet'at'a gvid'motiv'o jam de du jar'cent'o'j, laŭ la period'o'j, de ag'ant'o'j, kies konvink'o'j tra'ir'as la tut'a'n politik'a'n spektr'o'n. Kvankam tia divers'ec'o pov'as hodiaŭ mir'ig'i, ĝi tamen facil'e klar'ig'ebl'as : pli ol ili'a'n nombr'o'n oni oft'e kritik'as tio'n, kio'n la ofic'ist'o'j simbol'as.

Ek'de la Franc'a Revoluci'o ĝis en la mez'o de la 19-a jar'cent'o la mal'laŭd'o de la ŝtat'o kaj de ĝi'a administraci'o baz'iĝ'a ĉef'e sur dub'ind'ig'o de la politik'a potenc'o de la ofic'ej'o'j kaj de eksces'a influ'o de la administraci'o, sub nom'o stamp'it'a de la fiziokrata ekonomik'ist'o Vincent de Gournay mez'e de la 18-a jar'cent'o : la „burokrati'o”. En la jar'o 1793 Louis Antoine Saint-Just tiel opini'is, ke „ĉiu'j, kiu'j'n la reg'ist'ar'o dung'as, est'as pigr'ul'o'j” kaj ke neces'as „ĉie mal'pli'ig'i la nombr'o'n de la ofic'ist'o'j.” [1] Li'a cel'o ne est'is buĝet'a, sed politik'a. Tiam li vip'is la „star'ig'o'n de buro'o'j kiel aŭtonom'a potenc'o”, la „risk'o'n de konfisk'ad'o de la ŝtat'potenc'o” far'e de la administr'a sistem'o, kiu est'is percept'at'a kiel „kapabl'a mal'help'i la rekt'a'n reg'ist'ar'o'n de la ĝeneral'a vol'o”.[Pierre Rosanvallon, [L’État en Franc'e de 1789 à n'os jours, Seuil, kol. „L’univers historique”, Parizo, 1990.]]

Front'e al la ekspansi'o kaŭz'it'a de la napoleona „administr'a super'monarĥi'o [2] nask'iĝ'is projekt'o de kritik'o de la nombr'o de ŝtat-funkci'ul'o'j : la „funkci'ul'ism'o”. En la jar'o 1872 ĝi tut'e en'ir'is la ok'a'n volum'o'n de la Universal'a Grand'a Vort'ar'o de la 19-a jar'cent'o [3] de Pierre Larousse kaj tiam difin'as ĝi'n „sistem'o baz'it'a sur la ekzist'o de grand'a nombr'o da funkci'ul'o'j”, „mani'o de publik'a'j dung'o'j”, kiu'j konsist'ig'as „social'a'n plag'o'n”. Ankaŭ tie Larousse ne montr'iĝ'as ŝpar'em'a. Kiel ĝis'ost'a respublik'an'o li montr'as la nask'iĝ'o'n de tiu mal'bon'aĵ'o en la monarĥi'o kaj la respond'ec'o'n pri ĝi de ĝi'a evolu'o al la Imperi'o : „De 1789 ĝis 1800 en Franc'uj'o ekzist'is civit'an'o'j, skrib'as li. Ek'de la jar'o 1800 ekzist'is jam nur funkci'ul'o'j kaj administr'at'o'j”, el kiu'j la unu'a'j konsist'ig'as ver'a'n „arme'o'n de la despot'ism'o”.

La buĝet'vor'ul'o'j pik'e traktat'a'j en „Le Grelot

Sub la 3-a Respublik'o (1875-1940) la plend'o'j kontraŭ la nombr'o da funkci'ul'o'j al'pren'is la form'o'n de metafor'o de buĝet'vor'ul'o'j. En la satir'a gazet'o Le Grelot la karikatur'ist'o Alfred Le Petit prezent'is ili'n en form'o de bonapart'ist'o'j, de milit'ist'o'j kaj de pastr'o'j, kiu'j pri'ŝtel'as la Respublik'o'n. [4] En la serv'o de kritik'o al la administr'a sistem'o, la publik'a mal'laŭd'o de la funkci'ul'ism'o signif'is tiam al'vok'o'n al neces'a pur'ig'ad'o por la bon'a ir'ad'o de la respublik'o. Nu, en la sam'a moment'o, ĉe la ali'a ekstrem'o de la politik'a spektr'o, la vic'graf'o Georges dAvenel atribu'is la respond'ec'o'n pri la funkci'ul'ism'o al ĝust'e tiu reĝim'o. Li skrib'is en La Revu'e des deux mondes : „Dir'i, ke la soci'o ŝuld'as la sen'pag'a'n baz'lern'ej'o'n al ĉiu'j intelekt'a'j nivel'o'j est'as paradoks'o sam'a, se ne pli grand'a, ol tiu kiu'n konsist'ig'as la dir'o, ke ĝi ŝuld'as sen'pag'a'n manĝ'o'n al ĉiu'j stomak'o'j.” Per tio li vol'as dir'i, ke mult'ig'o de la ŝtat'a'j labor'ul'o'j atest'as pri la ne'kapabl'o de la respublik'o plen'um'i si'a'j'n promes'o'j'n de „mal'mult'e'kost'a” reg'ad'o [5] kaj sam'temp'e dub'ind'ig'as la perimetr'o'n de la publik'a inter'ven'o.

Spit'e al tia unu'anim'ec'o neni'a politik'o por redukt'i la nombr'o'n de publik'a'j labor'ul'o'j far'iĝ'is antaŭ la fin'o de la unu'a mond'milit'o. En la printemp'o de 1920, post kvar jar'o'j da konflikt'o kaj da sen'egal'a etend'o de la ŝtat'a'j task'o'j, la financ'ministr'o anonc'is al la parlament'o, ke “la financ'problem'o en si'a tut'ec'o” postul'as “energi'a'n redukt'o'n de la el'spez'o'j” kaj la for'ig'o'n de “ĉia sen'util'a serv'o”. [6] Dum la temp'o inter la du mond'milit'o'j oni far'is mult'e'spec'a'j'n politik'o'j'n en tiu senc'o, sen ke la kvant'o de labor'ul'o'j en la publik'a serv'o re'trov'is si'a'n nivel'o'n de 1913. Antaŭ ĉio la al'ven'o de la Viŝio-reĝim'o kaŭz'is nov'a'n akcel'iĝ'o'n en la pli'iĝ'o de la task'o'j de la ŝtat'a'j serv'o'j de la ŝtat'ig'o de la urb'a'j polic'o'j ĝis la star'ig'o de la ministr'ej'o pri industri'a produkt'ad'o kaj de la nombr'o de la publik'a'j labor'ul'o'j.

Tuj post la liber'iĝ'o la publik'a mal'laŭd'ad'o de la nombr'o de funkci'ul'o'j re'e vek'is tre larĝ'a'n konsent'o'n, de la komun'ist'o'j ĝis la nostalgi'ul'o'j de la Viŝ'i-reĝim'o. La unu'a'j vid'is en la mal'grand'ig'o'j manier'o'n daŭr'ig'i la pur'ig'ad'o'n per ali'a'j rimed'o'j. En decembr'o de 1947, kiam la komun'ist'a'j ministr'o'j est'is jam sep monat'o'j'n antaŭ'e eksklud'it'a'j, Jacques Duclos daŭr'e sub'ten'is la reg'ist'ar'a'n politik'o'n de redukt'ad'o de la nombr'o de funkci'ul'o'j. Dum debat'o en la naci'a asemble'o la komun'ist'a gvid'ant'o postul'as eĉ “i'o'n impres'a'n” en tiu senc'o. [7] Fakt'e, almenaŭ ĝis 1948, la politik'o'j pri ekonomi'o dev'is tuŝ'i antaŭ ĉio la funkci'ul'o'j'n rekrut'it'a'j'n en la “parazit'a'j organism'o'j nask'it'a'j post Viŝio [8] kaj ne la person'ar'o'j'n eksklud'it'a'j'n de la [viŝ'i-reg'ist'ar'a] Franc'a Ŝtat'o kaj post'e re'en'pren'it'a'j'n. [9]

La nostalgi'ul'o'j de la pétain-ism'o si'a'vic'e ankaŭ mal'laŭd'is la mult'iĝ'o'n de la publik'a'j funkci'ul'o'j post la Liber'iĝ'o kaj per tio cel'is la ŝtat'ig'it'a'j'n entrepren'o'j'n kaj la star'ig'o'n de la sistem'o'n de soci'a sekur'ec'o. En la jar'o 1949, en la kolon'o'j de ekstrem'dekstr'a revu'o, kun kiu li regul'e labor'is, Pierre-Étienne Flandin, efemer'a prezid'int'o de la konsil'ant'ar'o en 1934, post'e ministr'o de la Viŝ'i-reĝim'o, tiel asert'as, ke la nombr'o de funkci'ul'o'j, la “reĝ'o'j de la sistem'o”, “sen'ĉes'e kresk'is”. “Tiu monstr'a evolu'o est'as la manifest'iĝ'o de la mal'san'a procez'o, kiu invad'as la franc'a'n ekonomi'a'n sistem'o'n kaj kies nombr'o pov'as est'i nur la mort'iĝ'ad'o de la maŝin'o invad'it'a de rust'o”, li skrib'is. [10]

Dispon'o'j “iom brutal'a'j kaj simpl'ism'a'j”

La inter'konsent'o, kiu reg'is tuj post la du'a mond'milit'o, tiel sekv'ig'is konsider'ind'a'j'n redukt'o'j'n de la nombr'o de funkci'ul'o'j. La aplik'ad'o de la dispon'o'j postulat'a'j de la “hak'il'a'j” komision'o'j, post'e de la “gilotin'o”, por for'ig'i almenaŭ 150.000 posten'o'j'n inter 1946 aj 1949, konduk'is al real'a'j redukt'o'j de inter iom pli ol 63.000 (laŭ la ministr'ej'o pri financ'o'j) kaj iom'et'e mal'pli ol 140.000 (laŭ la Naci'a institut'o pri statistik'o kaj ekonomi'a'j stud'o'j). La sekv'o'j ne est'is et'a'j. La direktor'o de la buĝet'o, ard'a adept'o de la ŝpar'politik'o, mem konstat'is, ke tiu'j dispon'o'j “iom brutal'a'j kaj simpl'ism'a'j” damaĝ'is la bon'a'n funkci'ad'o'n de la administr'a'j serv'o'j. [11] Por ver'e redukt'i la nombr'o'n de ŝtat'funkci'ul'o'j kaj ŝpar'i, la observ'ant'o'j tiam inter'konsent'is pri la neces'o de “elekt'o inter la task'o'j, kiu'j'n la ŝtat'o vol'as plen'um'i”. [12]

Pli last'a'temp'e, inter 2007 kaj 2012, la politik'o de ne'anstataŭ'ig'o de unu pensi'iĝ'int'o el du sekv'ig'is kompar'ebl'a'j'n efik'o'j'n. Antaŭ si'a elekt'o s-ro Nicolas Sarkozy promes'is for'ig'i ĝis milion'o'n da posten'o'j, argument'ant'e ke tiel la ŝtat'o est'os pli efik'a kaj mal'pli kost'a. Laŭ la jar'raport'o'j pri la stat'o de la publik'a funkci'o fin'e 94.000 posten'o'j, ekvivalent'a'j al plen'temp'a'j, mal'aper'is (kaj ne 150.000, kiel li'a'j sub'ten'ant'o'j em'as asert'i). Nu, la bilanc'o far'it'a de la grand'a'j ŝtat'a'j inspekt'ej'o'j montr'as, ke tiu politik'o mal'pli ebl'ig'is ŝpar'i ol ĝi mal'organiz'is la serv'o'j'n. “Ĉe konstant'a'j task'o'j ne atend'ebl'as signif'o'hav'a'j ŝpar'o'j nur en la ŝtat'a funkci'ad'o”, konklud'as ili en 2012. [13]

Dum la promes'o'j redukt'i la nombr'o'n de funkci'ul'a'j posten'o'j mult'iĝ'is, la buĝet'a efik'ec'o de la far'it'a'j dispon'o'j en la 1990-aj kaj 2000-aj jar'o'j tut'e ne el'star'as. Tamen, en la parlament'a kaj reg'ist'ar'a'j retor'ik'o'j ĉio okaz'as kvazaŭ la argument'o de “tro da funkci'ul'o'j” est'us komplet'e sen'rilat'a kun la demand'o de la perimetr'o de la publik'a'j serv'o'j. La kritik'ant'o'j de la funkci'ul'ism'o de la 21-a jar'cent'o, kiu'j paradoks'e atest'as pri la legitim'ec'o akir'it'a de la evolu'o de la ŝtat'o, sistem'e minimum'ig'as la pur'e politik'a'j'n konsekvenc'o'j'n de la ŝpar'ad'o'j, kiu'j'n ili propon'as.

Émilien RUIZ.

Entuziasm'o

“Privat'ig'o de publik'a'j societ'o'j kontribu'as al redukt'ad'o de la publik'a ŝuld'o kaj de la subvenci'o'j, de ali'a'j trans'ig'o'j kaj de ŝtat'a'j garanti'o'j. Ĝi ebl'ig'as pli'bon'ig'i la efik'ec'o'n de la societ'o'j kaj, pli ĝeneral'e, la konkurenc'kapabl'o'n de la tut'a ekonomi'o kaj sam'temp'e al'tir'i rekt'a'j'n ekster'land'a'j'n invest'o'j'n.”

(Eŭrop'a Komision'o, Bruselo, la 30-an de oktobr'o 2012)

Dub'o'j

“Kiam la partner'ec'o'j inter publik'a'j kaj privat'a'j organiz'aĵ'o'j (PPP) konduk'as al trans'form'ad'o de publik'a'j prunt'aĵ'o'j al privat'a'j prunt'aĵ'o'j, la kost'o'j de financ'ad'o tendenc'as alt'iĝ'i. La esenc'a punkt'o est'as do determin'i, ĉu la PPP gener'as gajn'o'j'n en efik'ec'o, kiu'j kompens'as tiu'n alt'iĝ'o'n de la kost'o'j de financ'ad'o. […] La plej mult'a'j defend'ant'o'j de la PPP apog'as si'n sur la ide'o, laŭ kiu la privat'a sektor'o est'as pli efik'a. Kvankam la scienc'a literatur'o abund'as por sub'ten'i tiu'n ide'o'n, la teori'o rest'as ambigu'a kaj la empiri'a'j pruv'o'j mank'hav'a'j. […] Oni do ne pov'as konklud'i, ke la PPP est'as pli efik'a'j ol la publik'a'j invest'o'j aŭ la serv'o'j ŝtat'e gvid'at'a'j.”

(Inter'naci'a Mon-Fondus'o [IMF], Vaŝington'o, DG, 12-an de mart'o 2004)

Pedagogi'o

“La reg'ist'ar'o dev'as ankoraŭ konvink'i la franc'o'j'n pri la privat'ig'o'j”, la 20-an de mart'o 2018 bedaŭr'is la gazet'o Les Échos, propriet'o de s-ro Bernard Arnault, la kvar'a plej riĉ'a hom'o en la mond'o.

Dum la reg'ist'ar'o de s-ro Édouard Philippe pret'ig'as si'n por re'komenc'i la vend'ad'o'n de publik'a'j entrepren'o'j, enket'o mend'it'a de la ekonomi'a ĵurnal'o konstat'is, ke “la franc'o'j rest'as tre favor'a'j (je 65 el'cent'o'j) al la part'o'pren'o de la ŝtat'o en la entrepren'o'j”, sent'o “komun'a al la tut'a politik'a spektr'o, de la elekt'ant'o'j por Je'a'n-Luc Mélenchon (75-el'cent'e) ĝis tiu'j por Emmanuel Macron (71-el'cent'e), kaj eĉ inter tiu'j, pli liberal'a'j, de François Fillon (58-el'cent'e).

De kie ven'as tiu “franc'a apart'ec'o” ? El “mank'o de klar'ig'o'j”, kompren'ebl'e ! “Ne okaz'is publik'a debat'o pri tiu tem'o dum la elekt'o'kampanj'o, tiel ke mank'as klar'ig'a'j element'o'j por kompren'i tio'n, kio'n Emmanuel Macron vol'as far'i”, opini'as s-ro Brun'o Jeanbart, direktor'o de la enket-institut'o task'it'a pri la enket'o. Ni vet'u, ke la komunik'il'o'j sci'os kurac'i tiu'n deficit'o'n de pedagogi'o. Ebl'e eĉ tiu'j de s-ro Arnault.


La aŭtor'o

Émilien RUIZ
Ĵurnal'ist'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a

[1] Saint-Just, Œuvres complètes, Gallimard, coll. „Foli'o histoire”, Parizo, 2004.

[2] Pierre Legendre, Trésor historique de l’État en Franc'e. L’administration classique, Fayard, kol. „Les savoirs”, Parizo, 1992.

[3] Or'ig. : Grand Dictionnaire universel du XIXe siècle.

[4] Ekzempl'e : Le Grelot, Parizo, 25-an de januar'o 1880.

[5] Georges dAvenel, „L’extension du fonctionnarisme depuis 1870”, La Revu'e des deux mondes, vol. 86, Parizo, mart'o-april'o 1888.

[6] Sesi'o de la 29-a de mart'o 1920, “Débats parlementaires”, Journal officiel, 30-an de mart'o 1920.

[7] Unu'a sesi'o de la 19-a de decembr'o 1947, Débats parlementaires”, Journal officiel, 20-an de decembr'o 1947.

[8] Sesi'o de la 15-a de februar'o 1946. “Débats de l’Assemblée nationale constituante”, Journal officiel, 16-an de februar'o 1946.

[9] Cirkuler'o n-ro 1/1 B/4 de la 4-a de januar'o 1947, Journal officiel, 7-an de januar'o 1947.

[10] Pierre-Étienne Flandin, “Le problème financier français, Écrits de Par'is, n-ro 51, januar'o 1949.

[11] Not'o n-ro 11305 de la buĝet-direktor'o por la ministr'o koncern'e la for'ig'o'n de dung'o'j, Parizo, 28-an de oktobr'o 1949, Centr'o de la ekonomi'a'j kaj financ'a'j arĥiv'o'j.

[12] Gabriel Ard'ant, Problèmes financiers contemporains, Hatier, Parizo, 1949.

[13] “Bilanc'o de la RGPP [ĝeneral'a revizi'ad'o de la politik'o de publik'a'j serv'o'j] kaj kondiĉ'o'j por sukces'i nov'a'n politik'o'n de ŝtat're'form'o”, raport'o de la ĝeneral'a inspekt'ej'o de financ'o'j kaj de la ĝeneral'a inspekt'ej'o de soci'a'j afer'o'j, La Documentation française, Parizo, septembr'o 2012.



Akcept'ej'o >> 1a april'o 2018

Dis'er'ig'it'a politik'a opozici'o

La kong'o'land'a Eklezi'o kontraŭ Kabil'a


De la 31-a de decembr'o 2017, manifestaci'o'j de katolik'a'j aktiv'ul'o'j mult'iĝ'as en Demokrati'a Respublik'o Kongo. Ili postul'as liber'a'j'n elekt'o'j'n antaŭ la fin'o de 2018. La reg'ant'o'j respond'as per'fort'e : almenaŭ du'dek'o da mort'int'o'j (mal'facil'as nombr'i preciz'e), arbitr'a'j arest'o'j kaj profan'it'a'j kult'ej'o'j.



de  François MISSER

Kvankam li'a mandat'o oficial'e fin'iĝ'is la 19-an de decembr'o 2016, s-ro Joseph Kabil'a ankoraŭ prezid'as la Demokrati'a'n Respublik'o'n Kongo (DRK). Li jam du'foj'e prokrast'is la balot'o'n, spit'e al la inter'konsent'o de la tag'o de Sankt'a Silvestr'o (la 31-a de decembr'o), en 2016, inter la reg'ist'ar'o kaj la opozici'o, kiu plan'is elekt'a'n kalendar'o'n. La 4-an de oktobr'o 2016, la ŝtat'estr'o prav'ig'is la unu'a'n prokrast'o'n ĉar dek milion'o'j da hom'o'j – ĉef'e jun'a'j voĉ'don'ant'o'j, tiel nom'at'a'j « nov'a'j plen'kresk'ul'o'j » - ne est'is en'skrib'it'a'j sur la list'o'j. La 7-an de juli'o 2017, la prezid'ant'o de la Naci'a Sen'de'pend'a Elekt'a Komision'o (NSEK), s-ro Corneille Nangaa, fidel'ul'o de s-ro Kabil'a, anonc'is nov'a'n prokrast'o'n, argument'ant'e, ke en plur'a'j provinc'o'j, apart'e en Kasajo, la sekur'ec-kondiĉ'o'j ne est'is sufiĉ'a'j. La opozici'o publik'e mal'laŭd'as manipul'ad'o'n, memor'ig'ant'e ke la eksplod'o de per'fort'o en tiu region'o okaz'is sekv'e de la mort'o de la tradici'a ĉef'o Je'a'n-Princ'e Mpandi, mort'ig'it'a de la polic'o la 12-an de aŭgust'o 2016.

Iniciat'e de la Kun'ord'ig'a Laik'a Komitat'o (KLK), la mobiliz'ad'o por organiz'ad'o de elekt'o'j dis'volv'iĝ'as en la ĉef'urb'o Kinŝaso, sed ankaŭ en la provinc'o'j, kiel ekzempl'e en Kisangani. Ĉi tiu'n 21-an de januar'o 2018, la demonstraci'ant'o'j lev'as flag'ruband'o'j'n sur kiu'j leg'ebl'as : « Ni, laik'a'j fidel'ul'o'j, postul'as plen'a'n aplik'ad'o'n de la inter'konsent'o de Sankt'a Silvestr'o 2016 », antaŭ ol est'i dis'pel'at'a'j de la polic'o, kiu vund'is plur'a'j'n membr'o'j'n de la paroĥ'o Sankt'a Spirit'o. La sam'a'n tag'o'n, manifestaci'o plan'it'a en Lubumbaŝo est'is nul'ig'it'a pro la ĉe'est'o de mult'a'j arm'it'a'j arme'an'o'j, kiu, laŭ la reg'ant'o'j, neces'is por prevent'i « teror'ist'a'n » komplot'o'n.

Post la mobiliz'ad'o de asoci'o'j kaj civit'an'o'j organiz'at'a tra soci'a'j ret'o'j dum la jar'o'j 2016 kaj 2017 [1], tiu de la katolik'o'j far'iĝ'is la last'a ag'o de la kong'o'land'an'o'j kontraŭ la obstin'o de la prezid'ant'o plu'ten'i si'n kiel ŝtat-reg'ant'o'n. La katolik'a Eklezi'o, kiu rol'is kiel mediaci'ant'o inter la reg'ant'a pli'mult'o kaj la opozici'o por inter'trakt'i la inter'konsent'o'n de Sankt'a Silvestr'o, sent'is si'n tromp'it'a de la si'n'ten'o de s-ro Kabil'a. Ĝi trans'pren'as la rol'o'n de opozici'o, kiu est'is sub'fos'it'a de intern'a'j dis'divid'o'j, sen'kap'ig'it'a'n pro la mort'o, en februar'o 2017, de si'a ĉef'figur'o, Etienne Tshisekedi, kaj kies last'a'j operaci'o'j « mort'a urb'o » montr'iĝ'is mal'sukces'o'j.

Unu'e en la konservativ'a tend'ar'o

La Rol'o de la katolik'a eklezi'o, kies fidel'ul'o'j est'as ĉirkaŭ la du'on'o de la land'a loĝ'ant'ar'o, klar'iĝ'as pro ĝi'a kapabl'o en'korp'ig'i tra ĝi'a'j paroĥ'o'j, ĝi'a'j bon'far'a'j asoci'o'j, ĝi'a'j baz-komun'um'o'j kaj ĝi'a laik'ul'a mov'ad'o, unu el la last'a'j instituci'o'j al kiu'j la loĝ'ant'ar'o fid'as. La lig'it'ec'o al la reg'ant'o'j de la eks'a prezid'ant'o de la Eklezi'o de Krist'o en Kong'o'land'o, protest'ant'o-de'ven'a, eĉ pli'fort'ig'as tiu'n lok'o'n : episkop'o Pierre Marin'i Bodho konsent'is sid'i en la senat'o en la prezid'ant'a tend'ar'o, antaŭ ol est'i forneita de part'o de li'a'j paroĥ'an'o'j. Mult'a'j protest'ant'o'j, kimbangistoj [2] aŭ an'o'j de la tendenc'o « Eklezi'o'j de la vek'iĝ'o » part'o'pren'as en la sur'strat'a'j manifestaci'o'j iniciat'it'a'j de la katolik'o'j.

La Naci'a Episkop'a Konferenc'o de Kong'o'land'o (NEKK) kaj ĝi'a komision'o ’Just'o kaj pac'o’ publik'e mal'laŭd'as la rab'ad'o'n de natur'a'j riĉ'aĵ'o'j, la mal'just'a'j'n min'ej'a'j'n kontrakt'o'j'n, polu'o'n. La episkop'o de la episkop'ej'o Kilwa-Kasenga, en Katango, monsinjor'o Fulgence Muteba, publik'e mal'laŭd'as la kontraŭ'leĝ'a'n komerc'o'n de ruĝ'a lign'o en kiu part'o'pren'as membr'o'j de la prezid'ant'a famili'o. Li met'as si'a'n lukt'o'n sub la sign'o de la enciklik'o Laudato si’ (« Laŭd'at'a est'u ») [3], en kiu Pap'o Francisko asert'as : « Mis'trakt'i la Ter'o'n egal'as pek'i kontraŭ si mem . » La loĝistik'o star'ig'it'a de la NEKK okaz'e de la nombr'ad'o de la balot'o de 2011 mal'kaŝ'is la amas'a'n fraŭd'o'n, kiu ebl'ig'is la re'elekt'o'n de s-ro Kabil'a, reg'ant'a de 2001. Ĝi tiel atest'is pri sen'de'pend'o, kiu, tra la histori'o de la land'o, ne ĉiam est'is tiel el'star'a.

Katolik'ism'o en'ir'is Kong'o'land'o'n en 1548, kun portugal'a'j jezuit'o'j. Post'e, la Eklezi'o konsist'ig'is unu el la sub'ten'kolon'o'j de la koloni'a tri'unu'o, kun'e kun la belg'a administraci'o kaj la ĉart'o-kompani'o'j – privat'a'j kompani'o'j, kiu'j kolekt'as impost'o'j'n kaj posed'as min'ej'a'j'n koncesi'o'j'n. Okaz'e de la sen'de'pend'iĝ'o, ĝi lud'as ĉef'e konservativ'a'n rol'o'n, ne favor'a'n al Patric'e Lumumba, kiu « pek'is » help'vok'ant'e Moskvon okaz'e de la Katango-secesi'o. En 1985, la decid'o de Johano-Paŭlo la 2-a beat'ig'i Marie-Clementine Anuarite Nengapeta, monah'in'o'n martir'e mort'int'a'n en 1964, kapt'it'a'n de lumumbistaj simba-ribel'ul'o'j, atest'as pri la etos'o de « mal'varm'a milit'o », kiu ankoraŭ ekzist'as en part'o de la katolik'a hierarki'o en Kong'o'land'o.

Post'e, iom post iom, la Eklezi'o baskul'as en la opozici'o'n al la ideologi'o de « aŭtent'ec'o », tut'e invent'it'a de marŝal'o Joseph Mobutu, prezid'ant'o de la Respublik'o de 1965 ĝis 1997. Tiu postulat'a re'ven'o al la antaŭ'koloni'ism'a'j radik'o'j konduk'as apart'e al la for'ig'o de la krist'an'a'j person'a'j nom'o'j el la ŝtat'a'j registr'o'j, komenc'e de la 1970-aj jar'o'j.Tiam rapid'e okaz'as dis'iĝ'o inter la ŝtat'o kaj la katolik'o'j. Malgraŭ tio, la Eklezi'o de tio, kio'n oni tiam nom'as Zairo, ne ĉiam est'is obe'em'a disĉipl'o de Romo : ĝi postul'is si'a'n afrik'a'n ident'ec'o'n sin'e de la universal'a Eklezi'o, el'labor'ant'e la zairan rit'o'n de la danc'at'a mes'o, agnosk'it'a de Romo en 1988, kaj dis'kon'ig'ant'e si'a'n mesaĝ'o'n dank'e al la laik'a'j paroĥ'estr'o'j « bakambi ».

Dum la diktatur'o de Mobutu la fend'o pli'profund'iĝ'as. Spronata de la baz'a'j komun'um'o'j, sent'em'a'j al la teologi'o de liber'iĝ'o, la hierarki'o mem fin'e dis'vast'ig'as la aspir'o'j'n al pli da liber'ec'o kaj soci'a just'ec'o. Atest'as pri tio Chemins de libération (Voj'o'j de liber'iĝ'o), la libr'o de la ĉef'episkop'o de Kanang'a, Mart'in-Léonard Bakole wa Ilunga, el'don'it'a en 1978, tre kritik'a pri la Mobutu-reĝim'o, la rol'o de la Eklezi'o dum la koloni'a period'o kaj la ekonomi'a model'o de la land'o [4]. Ali'a grav'a figur'o de tiu tendenc'o, abat'o José Mpundu, fond'int'o de la grup'o Am'os, kiu rekomend'as ne'per'fort'o'n respond'e al atenc'o'j kontraŭ la hom'rajt'o'j kaj al ne'ad'o de demokrati'o. Sed tiu evolu'o est'as nuanc'at'a : origin'a el la provinc'o Ekvadoro kaj katolik'o (mal'e al s-ro Kabil'a, kiu est'as protest'ant'o), Mobutu est'as dum kelk'a temp'o sub'ten'at'a de la episkop'o'j de li'a region'o [5].

Fin'fin'e, la katolik'a'j episkop'o'j ja don'as la last'a'n bat'o'n al li'a reĝim'o, per si'a klar'ig-raport'o de la 9-a de mart'o 1990. Tiu dokument'o, kies publik'ig'o aper'as kvazaŭ majest'atenc'o, proklam'as, ke « la parti'o ne est'as la naci'o » kaj postul'as, ke « ĉiu'j laŭ'leĝ'a'j rimed'o'j est'u uz'at'a'j por evit'i ke mal'pli'mult'o aŭ grup'o de civit'an'o'j pov'us konfisk'i la reg'potenc'o'n kaj trud'i ĝi'n al la popol'o por si'a propr'a profit'o ». Unu monat'o'n post'e, Mobutu anonc'as re'star'ig'o'n de plur'parti'ism'o. La kardinal'o de Kinŝaso Laurent Monsengwo prezid'as la Suveren'a'n Naci'a'n Konferenc'o'n (1990-92), kiu cel'as kun'ig'i la viv'fort'o'j'n de la land'o kaj organiz'i demokrat'ig'o'n. La prov'o trud'e ferm'i tiu'n instanc'o'n est'ig'as la marŝ'o'n de la krist'an'o'j de la 16-a de februar'o 1992, kiu est'as sang'e sub'prem'at'a. Pro la indign'a protest'o, la reg'ist'ar'o est'as dev'ig'at'a re'mal'ferm'i la konferenc'o'n. Kvin jar'o'j'n post'e, la kruel'a sub'prem'ad'o, kiu kaŭz'as inter dek sep (laŭ la reg'ant'o'j) kaj kvar'dek naŭ (laŭ la NRO ’Kurac'ist'o'j sen land'lim'o’) mort'int'o'j'n inter la katolik'a'j aktiv'ul'o'j, kontribu'as al kre'ad'o de klimat'o favor'a al renvers'o de la reĝim'o.

En la epok'o de kaduk'iĝ'ant'a « mobutismo », jam, la katolik'a Eklezi'o ne nur aŭd'ig'as kritik'a'n voĉ'o'n, kiu publik'e mal'laŭd'as « mal'util'a'j'n ĉef'o'j'n » ; ĝi ankaŭ est'as la sol'a instituci'o ĉe'est'ant'a ĉie sur la naci'a teritori'o, kiu plen'um'as task'o'j'n for'las'it'a'j'n de la ŝtat'o sur la kamp'o'j eduk'ad'o, san'o, kaj eĉ ŝpar'ad'o, en land'o kie la bank'a sistem'o bankrot'is.

Sekv'e de tiu sur'ter'a rol'o, la NEKK mal'nod'as la kriz'o'n est'ig'it'a'n de la rifuz'o de s-ro Kabil'a for'las'i la reg'posten'o'n. Ĉu la sub'prem'ad'o de la katolik'a'j manifestaci'o'j anonc'as la baldaŭ'a'n fin'o'n de la prezid'ant'o ? La indign'o est'ig'it'a de la profan'ad'o de kult'ej'o'j kaj arest'ad'o de infan'a'j mes'serv'ant'o'j vek'is tra la mond'o solidar'ec'o'n de la « inter'naci'a firma'o » Vatikan'o] kaj de ties satelit'o'j. En la imag'o de la kong'o'land'a'j kaj ali'lok'a'j krist'an'o'j, la ŝtat'estr'o pren'as la rol'o'n de la reĝ'o Herodo, mort'ig'int'o de sen'pek'ul'o'j, kaj de Faraon'o, mal'help'ant'a la elekt'it'a'n popol'o'n ating'i la promes'it'a'n ter'o'n de demokrati'o. Kvankam ebl'e karikatur'a'j, ĉi tiu'j analog'ec'o'j, percept'at'a'j de milion'o'j da hom'o'j kiel real'ec'o, far'iĝ'as inspir'a'j fort'o'j kaj « far'as » la politik'o'n.

Kruc'milit'o dis'volv'iĝ'as en D.R. Kongo. Por la aktiv'ul'o'j, akir'i la for'ir'o'n de s-ro Kabil'a ne plu est'as nur civit'an'a dev'o, sed ankaŭ religi'a postul'o. En si'a parol'ad'o de la 2-a de januar'o, la kardinal'o Monsengwo (nun 78-jar'a) est'is akr'e kritik'a : « Est'as temp'o nun por ke la ver'o venk'u la sistem'a'n mensog'o'n, ke la mal'bon'ul'o'j for'ir'u kaj ke reg'u pac'o kaj just'ec'o en DRK. » Li ankaŭ fort'e kritik'as tiu'j'n, « kiu'j pied'prem'as la religi'a'n liber'ec'o'n de la popol'o, religi'a'n liber'ec'o'n, kiu est'as la baz'o de ĉiu'j liber'ec'o'j », kaj la « barbar'ec'o'n » de la « pretend'e kuraĝ'a'j uniform'e vest'it'a'j hom'o'j ».

« Rezist'o kaj persist'em'o »

En Leter'o adres'it'a al la kong'o'land'a klerik'ar'o la 5-an de januar'o, la argentin'an'o Lu'is Marian'o Montemayor, vatikan'a ambasador'o proksim'a al la pap'o, sub'strek'as « la popular'ec'o'n de la marŝ'o de la 31-a de decembr'o » kaj prognoz'as, « ke ali'a'j iniciat'o'j aper'os en la ven'ont'a'j monat'o'j ». Li invit'as la prelat'o'j'n sub'ten'i la al'vok'o'j'n al nov'a'j marŝ'o'j.

Tuj post'e, la KLK al'vok'as « al rezist'o kaj al persist'em'o ». La 8-an de januar'o, La Bukavu-ĉef'episkop'ej'o iniciat'as preĝ'ĉen'o'n por organiz'ad'o de liber'a kaj tra'vid'ebl'a elekt'o. Ĉiu'ĵaŭd'e je la 21-a hor'o, tra la tut'a land'o, la paroĥ'estr'o'j sonor'ig'as la sonor'il'o'j'n por postul'i respekt'o'n de la inter'konsent'o de Sankt'a Silvestr'o. La baz'o de la protest'ad'o sen'ĉes'e pli'larĝ'iĝ'as. Dum la marŝ'o de la 31-a de decembr'o 2017, al la krist'an'o'j al'iĝ'is manifestaci'ant'o'j el ali'a'j religi'o'j. Post'e, tre kon'at'a'j fam'ul'o'j el tiu'j rond'o'j publik'e engaĝ'iĝ'is, kiel ekzempl'e s-ro Sim'o'n Kimbangu Kiangani, nep'o de la profet'o fond'int'o de la kimbangista eklezi'o, kiu al'vok'as si'a'j'n sam'religi'an'o'j'n marŝ'manifestaci'i kun palm'o'branĉ'o'j la 21-an de januar'o. Kaj la ĉef'o de la islam'a komun'um'o, ŝejk'o Al'i Mwinyi MKuu, pet'as la reg'ant'o'j'n respekt'i si'a'j'n promes'o'j'n kaj la Konstituci'o'n.

La kong'o'land'a eklezi'o, la plej prestiĝ'a sur la kontinent'o, tamen ne est'as la sol'a en Afrik'o, kiu plen'um'as grav'a'n politik'a'n rol'o'n. En Ruando, la spirit'a kaj sur'ter'a grav'ec'o de la katolik'a Eklezi'o est'is konsider'ind'a antaŭ la genocid'o de la tucioj de 1994, kiu'n ĝi ne mal'help'is pro la koluzi'o de la hierarki'o kun la reĝim'o de la prezid'ant'o'j Grégoire Kayibanda kaj Juvénal Habyarimana, herold'o'j de la hutua super'ec'ism'a ideologi'o. Atest'is pri tio la aparten'o ĝis 1990 de la ĉef'episkop'o de Kigalo, monsinjor'o Vincent Nsengiyumva, al la centr'a komitat'o de la unu'sol'a parti'o, kaj la part'o'pren'o de kelk'a'j pastr'o'j en la amas'murd'o'j. En Burundo, la el'pel'o de misi'ist'o'j kaj persekut'ad'o de la eklezi'a'j komun'um'o'j Imana sahwanya, kritik'a'j pri la diskriminaci'o kontraŭ la hutua pli'mult'o far'e de la reĝim'o reg'at'a de tucioj, kre'is kun'tekst'o'n favor'a'n al akcept'ad'o de la puĉ'o de major'o Pierre Buyoya, en 1987.

Tra la tut'a kontinent'o, la katolik'a Eklezi'o kontribu'is al emerĝ'o de la naci'a'j konferenc'o'j, kiu'j anonc'is la fin'o'n de la unu'sol'a'j parti'o'j. La unu'a konferenc'o, prezid'at'a de monsinjor'o Isidore de Souza, okaz'is en Benino en 1990. Post'e, ili'a rol'o daŭr'is, en DRK, sed ankaŭ Burundo, kie, en septembr'o 2017, la episkop'a konferenc'o al'vok'is la reg'ist'ar'o'n re'star'ig'i dialog'o'n kun la opozici'o en ekzil'o. En Burkina Faso, la kardinal'o Philippe Ouedraogo al'vok'is en 2014 al la obe'o al la konstituci'o, kiu mal'permes'is al s-ro Blaise Compaoré, reg'ant'a de du'dek sep jar'o'j, kandidat'i por nov'a mandat'o-period'o. En Sen'egal'o, la kardinal'o Théodore Adri'e'n Sarr engaĝ'iĝ'is en la batal'o por pac'o en Kazamanco, dum en Niĝerio en 2016, la kardinal'o Anthony Olubunmi Okogie parol'is pri la « mal'sat'o pri pan'o kaj bon'a reg'ad'o » de la popol'o. Tri'dek jar'o'j'n antaŭ'e, la dominik'an'a Frat'o Albert Nolan est'is je la origin'o, kun protest'ant'a'j pastor'o'j, de la « dokument'o Kairos », potenc'a teologi'a il'o por la lukt'o kontraŭ apart'ism'o publik'ig'it'a en 1985. Ĝi proklam'is, sam'e kiel far'as nun la kong'o'land'a'j katolik'o'j, la profet'a'n rol'o'n de la evangeli'a mesaĝ'o kontraŭ la eksces'o'j de Cezar'o.

La potenc'o-el'prov'o, en kiu'n en'ir'is la kong'o'land'a katolik'a Eklezi'o far'iĝ'as kontinent'a simbol'o. La 23-an de februar'o 2018, du tag'o'j'n antaŭ la tri'a marŝ'o, la episkop'o'j de Madagaskaro, Burkina Faso kaj Niĝero esprim'is si'a'n solidar'ec'o'n kun la NEKK.

François MISSER


La aŭtor'o

François MISSER
Ĵurnal'ist'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a

[1] Vd. Sabin'e Cessou, « Alt-risk'a trans'ir'o en Demokrati'a Respublik'o Kongo », Le Mond'e diplomatique en esperant'o, decembr'o 2016.

[2] Eklezi'o fond'it'a en 1921 de Sim'o'n Kimbangu, en'prizon'ig'it'a de la belg'a koloni'ant'o. Membr'o de la Ekumen'a Konsili'o de la Eklezi'o'j ĝis 2004, ĝi inkluziv'as plur'a'j'n milion'o'j'n da adept'o'j en DRK.

[3] Vd. Je'a'n-Michel Dumay, « La pap'o kontraŭ la “sterk'o de la diabl'o” », Le Mond'e diplomatique en esperant'o, septembr'o 2015.

[4] Mart'in-Léonard Bakole wa Ilunga, Chemins de libération, Éditions de l’archidiocèse, Kanang'a, 1978

[5] Ignac'e Ndongala Maduk'u, Religi'o'n et politique en RD Congo. Marches des chrétiens et paroles des évêques catholiques sur les élections, Karthala, Parizo, 2016.


Akcept'ej'o >> 1a mart'o 2018

La ĝeneral'a ofensiv'o de s-ro Macron


de  Serge HALIMI

Social'ist'a eks'ministr'o pri ekonomi'o, kiu post'e kre'is liberal'a'n parti'o'n laŭ si'a koncept'o, iu'n tag'o'n detal'ig'is la art'o'n kaj la manier'o'n kre'i merkat'a'n soci'o'n : „Ne prov'u progres'i laŭ'paŝ'e. Klar'e difin'u vi'a'j'n cel'o'j'n kaj proksim'iĝ'u al ili per kvalit'a'j salt'o'j antaŭ'e'n, por ke la kritik'ant'o'j ne hav'u temp'o'n por mobiliz'iĝ'i kaj en'ŝlim'ig'i vi'n. La rapid'o grav'eg'as, vi neniam ir'os tro rapid'e. Ek'de kiam la aplik'ad'o de la re'form'program'o komenc'iĝ'as, ne halt'u antaŭ ol ĝi est'u fin'it'a : la paf'ad'o de vi'a'j kontraŭ'ul'o'j perd'os preciz'o'n, kiam ĝi dev'as al'cel'i i'o'n, kio sen'halt'e mov'iĝ'as.” Ĉu s-ro Emmanuel Macron ? Ne, s-ro Roger Douglas, en novembr'o de 1989 en Nov'zeland'o. Li tiam liver'is la recept'o'j'n de la liberal'a kontraŭ'revoluci'o, kiu'n li'a land'o tiam est'is ĵus spert'int'a. [1]

Preskaŭ tri'dek jar'o'j'n post'e la franc'a prezid'ant'o al'pren'as ĉiu'j'n ĉi mal'nov'a'j'n faden'o'j'n de tiu „ŝok'strategi'o”. Fer'voj'o, publik'a funkci'o, hospital'o'j, lern'ej'o'j, labor'leĝ'o, impost'o por kapital'o, en'migr'ad'o, publik'a'j aŭd'vid'a'j komunik'il'o'j : kie'n rigard'i kaj kie rezist'i, kiam, pretekst'e de la ven'ant'a katastrof'o, de la eksplod'ant'a ŝuld'o, de „la hont'o de la Respublik'o”, la radar'o de la „re'form'o'j” plen'pov'e rapid'as ?

Ĉu la fer'voj'o'j ? Raport'o konfid'it'a al samagulo sen'polv'ig'as la kolekt'aĵ'o'n de liberal'a'j preĝ'o'j ĝis tiam ne kontent'ig'it'a'j (ĉes'ig'o de la status'o de fer'voj'ist'o'j, trans'form'ad'o de ili'a entrepren'o en akci'societ'o'n, ferm'o de deficit'a'j fer'voj'lini'o'j). Kvin tag'o'j'n post ĝi'a publik'ig'o komenc'iĝ'is „inter'trakt'ad'o” por ŝmink'i la dikt'aĵ'o'n, kiu'n oni vol'as trud'i al la sindikat'o'j. Efektiv'e konven'as sen'prokrast'e profit'i la etos'o'n de politik'a sen'mobiliz'ec'o, de sindikat'a divid'o, de incit'eg'o de la uz'ant'o'j ĉe la mal'fru'iĝ'o'j, la akcident'o'j, la kaduk'ec'o de la rel'o'j, la tro alt'a prez'o de la bilet'o'j. Ĉar la „urĝ'o ag'i”, kiu'n la transport-ministr'o el'vok'as, tiu urĝ'o ja est'as real'a. Kiam la okaz'o prezent'iĝ'as, „vi neniam ir'as tro rapid'e”, insist'is jam s-ro Douglas.

La franc'a reg'ist'ar'o kalkul'as ankaŭ kun la fals'a'j nov'aĵ'o'j („fak'e news de la grand'a'j komunik'il'o'j por dis'sem'i „lingv'aĵ'o'j'n” favor'a'j'n al si'a'j projekt'o'j. La ide'o – rapid'e lanĉ'it'a kaj tuj dis'sem'it'a – ke „la franc'a fer'voj'o kost'as 1.000 eŭr'o'j'n al ĉiu franc'o, eĉ al tiu'j, kiu'j ne uz'as trajn'o'n”, ceter'e konfuz'ig'e memor'ig'as la fam'a'n „Ĉiu franc'o pag'us 735 eŭr'o'j'n por for'ig'i la grek'a'n ŝuld'o'n”, kiu en la jar'o 2015 kontribu'is al la financ'a strangol'ad'o de Ateno far'e de la Eŭrop'a Uni'o.

Kelk'foj'e la ver'o evident'iĝ'as, sed tro mal'fru'e. Plur'a'j „re'form'o'j” de la pensi'o'j est'is prav'ig'it'a'j per la ĝeneral'a long'iĝ'o de la viv'esper'o. Oficial'a stud'aĵ'o tamen ĵus konklud'is, ke „por la generaci'o'j de 1951 kaj sekv'a'j”, do por 80 el'cent'o'j de la franc'a loĝ'ant'ar'o, „la mez'um'a esper'at'a viv'o'daŭr'o post pensi'iĝ'o dev'us iom'et'e mal'long'iĝ'i kompar'e kun la generaci'o de 1950”. [2] Tio signif'as, ke histori'a progres'o ĵus invers'iĝ'is. Tia inform'o ne turment'is ni'a'j'n orel'o'j'n. Kaj s-ro Macron ne avert'is ni'n, ke neces'as „urĝ'e ag'i” ĉe tiu front'o …

Serge HALIMI.


La aŭtor'o

Serge HALIMI


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Por la kriz'o de la merkat'o, rimed'o'j de merkat'o ...

La por'uson'a obsed'o

Ide'o'j ek'de nun konsider'at'a'j "natur'a'j"

Kript'a kot'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Kp Le Grand Bond en arrière. Comment l’ordre libéral s’est imposé au mond'e, Agone, Marsejlo, 2012 (1-a eld. : 2004).

[2] „L’âge moyen de départ à la retraite a augmenté de 1 an et 4 mois depuis 2010. ” [„ La mez'a aĝ'o de pensi'iĝ'o alt'iĝ'is je 1 jar'o kaj 4 monat'o'j post 2010 ”], Études et Résultats, n-ro 1052, Direction de la recherche, des études, de l’évaluation et des statistiques (DREES), ministr'ej'o pri san'o, Parizo, februar'o 2018.


Akcept'ej'o >> 1a mart'o 2018

En Sud-Afrik'o la hered'int'o de Nelson Mandela si'a'vic'e pren'as si'a'n ŝanc'o'n

Anc : origin'o de Ŝtat-parti'o


Post long'a'j monat'o'j de inter'trakt'ad'o kaj ok mal'fid'a'j moci'o'j de la parlament'o, la Sud-Afrik'a prezid'ant'o Jacob Zum'a, implik'it'a en plur'a'j skandal'o'j pri korupt'ad'o, fin'e rezign'is, la 14-an de februar'o, profit'e al S-ro Cyril Ramaphosa. Afrik'a Naci'a Kongres'o (Anc) al'front'as grav'a'j'n intern'a'j'n batal'o'j'n, kiu'j mal'fort'ig'as hegemoni'o'n akir'it'a'n per la fin'o de apart'ism'o en 1991.



de  Sabin'e CESSOU

Kon'at'a kiel la unu'a nigr'ul'a miliard'ul'o de Sud-Afrik'o, S-ro Cyril Ramaphosa est'is elekt'it'a, la 18-an de decembr'o 2017, kiel prezid'ant'o de Afrik'a Naci'a Kongres'o (Anc). Li est'os, plej'ver'ŝajn'e, la ven'ont'a prezid'ant'o de la respublik'o en 2019, post si'a provizor'a en'ofic'iĝ'o, kiu'n li plen'um'as de post la dev'ig'it'a rezign'o, la pas'int'a'n 14-an de februar'o, de S-ro Jacob Zum'a pro korupt'ad'o. La sku'plen'a'n karier'o'n de tiu veteran'o de la lukt'o kontraŭ apart'ism'o plej'part'e klar'ig'as la apart'a'j kultur'o kaj funkci'ad'o de la plej mal'nov'a Afrik'a parti'o. Aparten'ant'a al Social'demokrati'o, membr'o de la du'a Inter'naci'o, Anc est'as, sam'e kiel la Alĝeria Front'o de Naci'a Liber'iĝ'o (FLN) aŭ la Zimbabva Afrik'a Naci'a Uni'o-Patriot'a Front'o (ZANU-PF), unu el tiu'j eks'a'j mov'ad'o'j por naci'a liber'iĝ'o, kiu'j uz'is arm'it'a'n lukt'o'n antaŭ ol ating'i reg'ad'o'n. Malgraŭ si'a'j intern'a'j konflikt'o'j, skandal'o'j de ĉi last'a'j jar'o'j kaj erodado de si'a'j balot'a'j rezult'o'j de post 2014, tiu komplik'a organiz'aĵ'o, ŝat'ant'a si'a'j'n demokrat'a'j'n regul'o'j'n, daŭr'e pov'as okaz'ig'i ĉio'n kaj neni'o'n en Sud-Afrik'o [1].

Fond'it'a en 1912 dum la Brit'a koloni'ad'o, por kontest'i la sen'propr'ig'o'n de la grund'o'j okup'it'a'j de la nigr'ul'a pli'mult'o, Anc tra'ir'is la 20-an jar'cent'o'n konstant'e re'nov'iĝ'ant'e. Ĝi don'is al la ne-okcident'a mond'o ĝi'a'n unu'a'n Nobel premi'o'n pri pac'o, ja antaŭ S-ro Desmond Tut'u (1984) kaj Nelson Mandela (1993) : en 1960 ĝi'a prezid'ant'o Albert Luthuli, pac'ist'a Zulu'a pastor'o, est'is premi'it'a post la mond'kon'at'a buĉ'ad'o de Sharpeville. Ses'dek naŭ hom'o'j, kiu'j manifestaci'is kontraŭ la pass (pas'permes'o) trud'it'a al la nigr'ul'o'j por cirkul'i en urb'o'j, est'is de'proksim'e mort'ig'it'a'j de la polic'o.

Rifuz'o lud'i la ras'a'n kart'o'n

Mal'permes'it'a sam'temp'e kiel Tut-Afrik'a Kongres'o (Pac) kaj Sud-Afrik'a Komun'ist'a Parti'o (SACP), Anc, laŭ'leĝ'ism'a kaj pac'ism'a, turn'iĝ'is al arm'it'a lukt'o nur en 1961. Por mult'a'j, tio est'is kaŝ'it'ec'o kaj ekzil'iĝ'o. Sub la gvid'ad'o de Oliver Tambo, la ekzil'iĝ'int'o'j organiz'iĝ'as en Lusak'o, en Zambio, kie la parti'o establ'as si'a'n sid'ej'o'n. Ali'a'j, de intern'e batal'as la ras'ism'a'n reĝim'o'n, kiel S-ro Ramaphosa kaj la tut'a "perd'it'a generaci'o". Ĉi last'a ek'lukt'as kontraŭ apart'ism'o sub la flag'o de Unu'iĝ'int'a Demokrat'a Front'o (UDF), laŭ'leĝ'a flank'o de Anc en'e de la land'o, unu'ig'int'a permes'it'a'j'n asoci'o'j'n, eklezi'o'j'n, kaj sindikat'o'j'n. La rilat'o'j inter UDF kaj Anc est'as konstant'a'j kaj organiz'a'j sed mark'it'a'j per suspekt'o : la last'a'j vol'as konserv'i la reg'ad'o'n, kaj eĉ si'n demand'as ĉu Mandela mem ne perfid'is la afer'o'n, kiam li komenc'is trakt'ad'o'n, sol'a en prizon'o, ek'de 1986, kun la Afrikans'a'j naci'ist'o'j.

Per la fin'o de apart'ism'o en 1991, Anc, kun aŭreol'o de lukt'a'j jar'o'j kaj profit'ant'a el la prestiĝ'o de Mandela, unu'a nigr'ul'a elekt'it'a prezid'ant'o de la nov'a Sud-Afrik'o, iĝ'is hegemoni'a. Ĝi gajn'is balot'ad'o'n post balot'ad'o. La "kamarad'o" Mandela flustr'is al intim'ul'o'j sen neniam publik'e dir'i tio'n : anstataŭ S-ro Thabo Mbeki, li est'is prefer'int'a, ke S-ro Ramaphosa post'sekv'u li'n ĉe la fin'o de li'a unik'a prezid'ant'a mandat'o, en 1999. Inter 1982 kaj 1992, tiu diplom'it'a jur'ist'o, fil'o de polic'an'o, kresk'int'a en Soweto, trans'form'is la naci'a'n sindikat'o'n de la min'ist'o'j (Num) al organiz'aĵ'o kun 300 000 membr'o'j. El'star'a lert'a trakt'ant'o, li montr'is si'a'j'n kapabl'o'j'n dum la tre mal'facil'a trakt'ad'o kun Naci'a Parti'o de Frederik De Klerk pri la trans'ir'o al post'apart'ism'o. Je la okul'o'j de Mandela, li ankaŭ hav'is la avantaĝ'o'n aparten'i al mal'pli'mult'a etn'o de nord'a Sud-Afrik'o, la Vendaoj. Tiu elekt'o est'us solv'ont'a, flank'e'n'met'ant'e ĝi'n, la demand'o'n pri ekvilibr'o inter Zulu'o'j kaj Kosaoj, la du pli'mult'a'j grup'o'j (po ĉirkaŭ 20%). Tio est'as tikl'a politik'a afer'o, pro la rifuz'o de Anc lud'i la ras'a'n kart'o'n, sen'lim'e manipul'it'a'n de la apart'ism'a reĝim'o : por dis'ig'i la nigr'ul'a'n pli'mult'o'n, la reg'ant'o'j fam'e grav'ig'is la per'fort'aĵ'o'j'n inter la Zulu'a'j naci'ist'o'j de Inkatha Parti'o por Librereco (IFP) kaj la aktiv'ul'o'j de Anc, kiu'j stamp'is la tut'a'n trans'ir'a'n period'o'n (1990-1994).

S-ro Ramaphosa est'is minac'ant'a tio'n, kio est'as flustr'e nom'at'a en la kulis'o'j de Anc, kiel "Kosaa Nostra" [2], tio est'as la estr'iĝ'o de Kosaoj, la etn'o de Mandela, Tambo kaj Walter Sisulu, super la administr'ad'o de la parti'o. Tiu histori'a domin'ad'o de'ven'as de la lok'o de la universitat'o de Fort Har'e en la Kosaa land'o (eks'a "Transkei", en la nun'a provinc'o de Orient'a-Kab'o). Tiu Brit'a instituci'o, kiu vol'is form'i nigr'ul'a'j'n kadr'ul'o'j'n, malgraŭ'vol'e produkt'is la hero'o'j'n de la sen'de'pend'iĝ'o'j de la sud'a Afrik'o, kiel S-ro'n Mandela, sed ankaŭ S-ro'j'n Kenneth Kaunda (Zambio) kaj Robert Mugabe (Zimbabvo). Kiel inzile, en'land'a aktiv'ul'o rest'int'a en Sud-Afrik'o por rekt'e lukt'i kontraŭ la ras'ism'a reĝim'o, S-ro Ramaphosa minac'is ankaŭ la mal'pli'mult'a'n kamp'o'n de la "ekzil'iĝ'int'o'j".

Evit'ant'e ĉi'a'n aŭtokrat'ec'o'n, Mandela lim'ig'is si'n al observ'ad'o de la batal'o'j inter la kandidat'o'j al si'a post'sekv'o. Spert'ul'o pri la sekret'aĵ'o'j de la parti'o kaj lert'a manovr'ant'o, S-ro Mbeki trud'is si'n en 1994 kiel vic'prezid'ant'o'n de Anc ... kaj de la land'o. S-ro Ramaphosa tiam distanc'iĝ'is el politik'o kaj uz'is si'a'n talent'o'n en afer'o'j, sam'temp'e rest'ant'a unu el la membr'o'j la mal'plej parol'em'a'j sed la plej popular'a'j de la naci'a reg'komitat'o, la plej grav'a instanc'o de Anc, kiu en'hav'as 86 membr'o'j'n, kies du'on'o laŭ'statut'e est'as vir'in'o'j.

Ne'skrib'it'a regul'o postul'as, ke kandidat'o por prezid'ant'ec'o supr'e'n'ir'as laŭ'sekv'a'j'n ŝtup'o'j'n : elekt'o de la membr'ar'o al vic'prezid'ant'ec'o de la parti'o, sekv'ot'a de aŭtomat'a nom'um'o al vic'prezid'ant'ec'o de la respublik'o, kaj post'e konfirm'o kiel prezid'ant'o de la parti'o dum ĉiu'kvin'jar'a kongres'o, kiu okaz'as du jar'o'j'n antaŭ la parlament'a'j balot'ad'o'j. La prezid'ant'o est'as post'e elekt'it'a de la parlament'o, kie Anc ĝu'as larĝ'a'n pli'mult'o'n de post 1994. Tiu sistem'o iniciat'it'a de Mandela ebl'ig'as sam'temp'e vid'ebl'ec'o'n kaj spert'o'n de la nom'um'it'a kandidat'o [3].

Sed dum si'a lukt'o por reg'ec'o S-ro Mbeki far'is elekt'o'n plen'a'n de pez'a'j konsekvenc'o'j. Li nom'is S-ro'n Zum'a, eks'estr'o'n de la inform'iĝ'serv'o'j de la arm'it'a branĉ'o de Anc, kiel si'a'n vic'prezid'ant'o'n en 1997, por pli efik'e flank'e'n'met'i pli taŭg'a'j'n hom'o'j'n por prezid'ant'ec'o. Kaj post si'a propr'a re'elekt'o, en 2004, por du'a prezid'ant'a mandat'o, kaj tri jar'o'j'n antaŭ parti'a kongres'o plan'it'a por la fin'o de 2007, li mal'ferm'is la "dosier'o'j'n". Proces'o pro korupt'o est'is far'it'a en 2005 kontraŭ S-ro Zum'a, pro ŝmir'aĵ'o'j, kiu'j'n li est'us ricev'int'a dum trakt'ad'o de mult'e'kost'a'j arm'il'a'j kontrakt'o'j en 1998. En 2006 plend'o far'it'a de jun'ul'in'o, "amik'o de la famili'o" Zum'a, pri seks'per'fort'aĵ'o est'is denunc'it'a de la akuz'it'o, kiel ali'a politik'a manovr'o.

La konferenc'o de 2007 en Polokwane est'is tre akr'a, Zum'a kaj Mbeki disput'eg'is pri demand'o'j sam'temp'e person'a'j kaj politik'a'j. Per si'a'j lukt'o'kant'o'j kontraŭ apart'ism'o, S-ro Zum'a uz'is gam'o'n popular'ism'a'n por distanc'iĝ'i el Mbeki taks'at'a tro rafin'it'a kaj distanc'a el popol'o. Li ankaŭ lud'is per la frustr'iĝ'o'j de la mal'dekstr'a al'o de la parti'o pri la aper'o de nigr'ul'a burĝ'ar'o lig'it'a al reg'ant'ar'o kaj al la nov'liberal'a reg'o de la land'o, sur fon'o de ekonomi'a kresk'o, sed ankaŭ de daŭr'a'j sen'labor'ec'o (27%) kaj mal'riĉ'ec'o (42%). La long'a batal'o fin'iĝ'is per venk'o de S-ro Zum'a, sub'ten'at'a de vast'a mov'ad'o nom'it'a Amik'o'j de JZ. Ĉi last'a ar'ig'is ĉiu'j'n el'rev'ig'it'o'j'n de la t.n. "thabokratio", la mal'dekstr'a al'o de Anc, konvink'it'a pri social'ism'a ideal'o por distribu'o de riĉ'aĵ'o'j, kaj balot'ont'o'j al'log'it'a'j de firm'a'j promes'o'j pri kre'o de du'on'milion'o da laporpostenoj. Ne'plen'um'it'a promes'o pro la mond'a financ'a kriz'o, fin'e de 2008, sed ankaŭ pro la hezit'em'a reg'ad'o de S-ro Zum'a kaj pro daŭr'ant'a korupt'ad'o. La sol'a kresk'eg'ant'a merkat'o de la Afrik'a kontinent'o est'is de post 2015 sub'rang'ig'it'a de la inter'naci'a'j taks'agent'ej'o'j pro ĝi'a'j "negativ'a'j" perspektiv'o'j. Al konstant'a mal'alt'iĝ'o de la Rand'o, naci'a valut'o, al'don'iĝ'is recesi'o en 2017.

La pas'int'a'n decembr'o'n, la est'ont'o de Sud-Afrik'o de'nov'e decid'iĝ'is en kongres'o de Anc, kaj neniel ali'lok'e. Diferenc'o de 179 voĉ'o'j el 4708 profit'is al S-ro Ramaphosa kontraŭ S-in'o Nkosazana Dlamini-Zum'a, eks'edz'in'o daŭr'e proksim'a de S-ro Zum'a, eks'ministr'o kaj eks'prezid'ant'o de la Komision'o de Afrik'a Uni'o. S-ro Ramaphosa, kies program'o lim'iĝ'as al kelk'a'j vort'o'j, "re'ven'o al origin'a'j valor'o'j de la fond'int'o'j de Anc", for el korupt'ad'o, klan'ism'o kaj popular'ism'o de la reĝim'o Zum'a, ĉes'ig'is la tim'o'j'n de la Sud-Afrik'an'o'j pri la antaŭ'vid'ebl'a sen'pun'ec'o de la eks'prezid'ant'o se li'a eks'edz'in'o est'us venk'int'a. Tiu'j valor'o'j flu'as tra Ĉart'o pri liber'o, decid'it'a en 1955 de ĉiu'j tiam'a'j politik'a'j opon'ant'o'j en la land'o : tri mil deleg'it'o'j, inter ili tri cent hind'o'j, du cent mestiz'o'j kaj cent'o da blank'ul'o'j. Anc tiam est'is unu el la sub'skrib'int'o'j, antaŭ ol far'i el ĝi si'a'n politik'a'n program'o'n. Tiu fond'int'a tekst'o en'hav'as preciz'a'n ideal'o'n : universal'a'n balot'rajt'o'n, sam'a'n oportun'ec'o'n por ĉiu'j, kaj mult'ras'a'n demokrati'o'n, pri kiu plur'a'j generaci'o'j de Sud-Afrik'an'o'j tro dediĉ'is si'n por tiel rapid'e forges'i ĝi'n.

Iĝ'int'a amas'a parti'o ĉe la fin'o de apart'ism'o, en'hav'ant'a nun 700 000 membr'o'j'n, Anc daŭr'e est'as la muld'il'o de la plej grav'a'j politik'a'j dinamik'o'j en Sud-Afrik'o. Per si'a histori'a prav'ec'o, ĝi est'as sam'temp'e garanti'o pri stabil'ec'o por unu el la pli jun'a'j demokrati'o'j en Afrik'o, kaj ĝi'a ĉef'a mal'fort'ec'o pro si'a hegemoni'o. Ĝi'a'j estr'o'j, kiu'j est'as ankaŭ ministr'o'j kaj provinc'estr'o'j, pov'as decid'i nom'um'o'j'n de ĉiu'nivel'a'j posten'o'j, eĉ en la privat'a sektor'o, kaj publik'a'j'n kontrakt'o'j'n. Ĝi'a'j de'voj'iĝ'o'j pov'as do for'port'i la tut'a'n land'o'n.

Malgraŭ la skandal'o'j kaj mult'a'j ŝtorm'bru'a'j kun'ven'o'j de la naci'a ekzekutiv'a komitat'o, la ŝtat'estr'o dum'long'e profit'is el la sub'ten'o de la parti'a aparat'o, kiu'n li reg'is de'intern'e, apart'e en si'a de'ven'region'o de Kwazulu-Natal. En la politik'a kultur'o de Anc, la "organiz'aĵ'o", kiel la aktiv'ul'o'j nom'as ĝi'n, pli grav'as ol la person'o'j. Tio, kio est'is viv'ig'a neces'o por rezist'i al tiran'ec'o, ebl'ig'is al parti'o plu'viv'i, kiu'j ajn est'as ĝi'a'j ĉef'o'j, sen'ĉes'e produkt'ant'e nov'a'j'n parti'kadr'ul'o'j'n en si'a'j branĉ'o'j (simil'a'j al social'ist'a'j sekci'o'j aŭ komun'ist'a'j ĉel'o'j). Dum ĉiu'j kongres'o'j la kart'o'j est'as de'nov'e dis'don'at'a'j. La apenaŭ'a elekt'o de S-ro Ramaphosa, kiel prezid'ant'o de Anc far'e de la branĉ'a'j reprezent'ant'o'j pov'as est'i kompren'it'a kiel "sku'iĝ'o de la baz'a aktivuklaro por sav'i tio'n, kio pov'as ankoraŭ est'i sav'at'a", opini'as la Sud-Afrik'a politik'olog'o William Gumede.

Konkurenc'o kaj secesi'o

Fakt'e la parti'o est'as damaĝ'it'a post la epok'o'j de Mbeki kaj Zum'a, la rezign'o de ĉi last'a est'is akir'it'a nur post ok mal'fid'a'j moci'o'j de la parlament'o de post 2015. Ĝi'a'j rezult'o'j ek'mal'alt'iĝ'as, de 65,9% en 2009 ĝis 62,15% en 2014, kaj post'e 54% en la municip'a'j balot'ad'o'j de aŭgust'o 2016. Tiu avert'o'bat'o perd'ig'is al Anc tri grand'a'j'n urb'o'j'n : Johanesburgon, Kab'urb'o'n kaj Port-Elizabeton.

La konkurenc'o de la opozici'o pli kaj pli sever'iĝ'as. Ĉe la dekstr'o'centr'o Demokrat'a Alianc'o (22,23% en 2014 kaj 26,89% en 2016), ĉef'e blank'ul'a kaj mestiz'a parti'o sur'voj'a al sen'ras'ec'o, est'as reg'at'a de 2015 de jun'a nigr'ul'o, S-ro Mmusi Maimane. Ĝi ar'ig'as prometante far'i tio'n, kio'n Anc ne sukces'is far'i : lukt'i kontraŭ la mal'egal'aĵ'o'j kaj pli bon'e dis'don'i riĉ'aĵ'o'j'n, la nigr'ul'a'j famili'o'j en'spez'as ses'obl'e mal'pli (po 6600 eŭr'o'j jar'e, laŭ la Sud-Afrik'a statistik'a institut'o) ol la blank'ul'a'j famili'o'j (po 36 500 eŭr'o'j). Ĉe la mal'dekstr'o, Batal'ant'o'j por ekonomi'a liber'ec'o (EFF), parti'o fond'it'a en 2013 de la skism'ul'o de Anc Juli'us Mal'em'a (6,35% en 2014 kaj 8,19% en 2016) postul'as naci'ig'o'n de la min'ej'o'j - t.e. 7% de la mal'net'a en'land'a produkt'o - kaj sen'propriet'ig'o'n de cirkaŭ kvin'dek mil blank'ul'a'j ter'kultur'ist'o'j - agrikultur'o konsist'ig'as 2,5% de la MEP - laŭ la model'o de la Zimbabvo de S-ro Mugabe.

Ceter'e fort'a'j intern'a'j batal'o'j okaz'as en Anc. La grand'a sindikat'o de metal'ist'o'j (Numsa), eks'ig'it'a en 2014 de la Kongres'o de Sud-Afrik'a'j Sindikat'o'j (Cosatu, histori'a alianc'an'o de Anc) pro ĝi'a'j akr'a'j kritik'o'j al la reg'ist'ar'o, minac'as kre'i parti'o'n de sen'de'pend'a'j labor'ist'o'j.

Puŝ'it'a kiel provizor'a prezid'ant'o sekv'e de la dev'ig'it'a rezign'o de S-ro Zum'a, forneita de si'a parti'o, S-ro Ramaphosa, eks'sindikat'estr'o kaj ĉef'a akci'ul'o de McDonalds en Sud-Afrik'o, dev'as ar'ig'i ĉirkaŭ la slogan'o "Pli bon'a viv'o por ĉiu'j", kiu ŝajn'as iom vaku'a. Li tamen promes'as sen'pag'a'n lern'ej'o'n por la famili'o'j, kiu'j en'spez'as mal'pli ol 22 800 eŭr'o'j'n jar'e, ver'a'n re'distribu'o'n de la grund'o'j, kre'o'n de esplor'komision'o pri korupt'ad'o, kaj liberal'a'n ekonomi'a'n politik'o'n por al'log'i invest'ont'o'j'n kaj re'trov'i kresk'ad'o'n. La est'ont'ec'o ŝajn'as tamen mal'cert'a, ĉar Anc ne mark'is klar'a'n mal'lig'iĝ'o'n el la jar'dek'o de Zum'a. Ĝi fakt'e elekt'is kiel vic'prezid'ant'o'n la tre kontest'ebl'a'n S-ro'n Davis Mabuza, 57 jar'a'n, nom'um'it'a'n en 2009 provinc'estr'o de Mpumalanga, kiel rekompenc'o de li'a sub'ten'o al S-ro Zum'a. Jen observ'end'a karier'o, ĉar li mem est'as akuz'it'a pri korupt'ad'o. Kaj eĉ suspekt'at'a pri kun'respond'ec'o en politik'a'j murd'o'j.

Sabin'e CESSOU


La aŭtor'o

Sabin'e CESSOU


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Tri ribel'o'j tag'e en Sud-Afrik'o

Post'milit'a'j tag'o'j en Kongo

Benino funkci'as per kontraband'o

Alt-risk'a trans'ir'o en Demokrati'a Respublik'o Kongo



Traduk'it'a de:
Thierry TAILHADES
el la franc'a

[1] Leg'u : Sud-Afrik'o lac'ig'it'a de si'a'j liber'ig'int'o'j, Le Mond'e diplomatique, juni'o 2017

[2] Alud'o al "Cosa Nostra" (ni'a afer'o) krom'nom'o de la Ital'a Mafi'o.

[3] Vid'u : Raphaël Porteille, Judith Hayem, Marianne Séverin kaj Pierre-Paul Dik'a (sub la direkt'o de), Afrique du Sud. Vingt ans de démocratie contrastée, L’Harmattan, kolekt'o "Études africaines", Parizo, 2016.



Akcept'ej'o >> 1a mart'o 2018

Egipta reg'ad'o pli sub'prem'a ol iam ajn

Plac'o Tahrir, sep jar'o'j'n post la « revoluci'o »


Egiptoj est'as invit'at'a'j voĉ'don'i la 26-an de mart'o por elekt'i si'a'n prezid'ant'o'n. La opozici'o denunc'as balot'o'n, kies rezult'o est'as jam kon'at'a, ĉar neni'u serioz'a kandidat'o est'is rajt'ig'it'a al'front'i la prezid'ant'o'n, marŝal'o Abdel Fattah Al-Sissi. La voĉ'don'ad'o okaz'as en kun'tekst'o, kie la esper'o'j nask'it'a'j de la ribel'o de januar'o 2011 jam for'vapor'iĝ'is, kaj kie la loĝ'ant'ar'o est'as al'front'it'a al mal'bon'iĝ'o de si'a ekonomi'a situaci'o kaj al la aŭtokrat'ec'o de la reĝim'o.



de  Pierre DAUM

Unu vesper'o'n en decembr'o 2017. Sur la eben'a kort'o de Mogamma-dom'eg'o, grand'eg'a administr'a konstru'aĵ'o de la 1950-aj jar'o'j konstru'it'a de USSR laŭ sub'prem'a sovet'a stil'o, grup'o da jun'ul'o'j trejn'iĝ'as pri rul'tabul'o lanĉ'ant'e defi'o'j'n unu al la ali'a'j, sub rigard'o de du kviet'a'j polic'an'o'j. Divers'aĝ'a'j par'o'j sid'ant'a'j tie ĉie sur mur'et'o'j ĝu'as la spektakl'o'n. Ĉiu'j ŝajn'as indiferent'a'j pri la bru'eg'o de la vetur'il'o'j kaj la polv'o, tiu'j du plag'o'j de Kairo, kiu'n neni'u revoluci'o prov'is venk'i. Kiom for ŝajn'as la temp'o kiam cent'mil'o'j da egiptoj, ŝultr'o'n kontraŭ ŝultr'o sur ĉi tiu vast'eg'a plac'o Tahrir, renvers'is velk'int'a'n reĝim'o'n, kri'ant'e « Mubarak, for ! » aŭ « ’Aïch, horia, ’adala edjtema ’ia ! » - (Pan'o, liber'ec'o, social'a just'o ! ».

Du jar'o'j'n kaj du'on'o'n post tiu « januar'a revoluci'o », kiel ĝi'n nom'as la egiptoj – sen eĉ menci'i la tag'o'n (la 25-an) nek la jar'o'n (2011) -, sur tiu plac'o far'iĝ'int'a la ne'evit'ebl'a lok'o de la popol'a esprim'iĝ'o, pli grand'a nombr'o da egiptoj postul'is la for'ir'o'n de la prezid'ant'o demokrat'e elekt'it'a en juni'o 2012, s-ro Mohamed Mors'i, membr'o de la organiz'aĵ'o Islam'a Frat'ar'o. Post puĉ'o dezir'at'a de part'o de la loĝ'ant'ar'o, la arme'o re'pren'is la reg'pov'o'n la 3-an de juli'o 2013 [1]. La por-Mors'i-rezist'ad'o organiz'iĝ'is ; ĝi est'is sub'prem'it'a en sang'o kelk'a'j'n semajn'o'j'n post'e : mil'o da mort'int'o'j la 14-an de aŭgust'o 2013 sur Rabi'a-plac'o en Kairo. Sekv'is mil'o'j da arest'o'j. Unu jar'o'n post'e, en maj'o 2014, la marŝal'o Abdel Fattah Al-Sissi est'is elekt'it'a prezid'ant'o de la Respublik'o kun 97 % de la voĉ'o'j. Kaj de'post tiam kio okaz'as ? Kiel oni viv'as en Kairo ?

La televid-ĉen'o'j en la man'o de la reĝim'o

Unu'a'vid'e, ne pli mal'bon'e ol antaŭ'e. La popol'a'j kaf'ej'o'j, kie oni ven'as por fum'i nargile'o'n dum hor'o'j, spekt'ant'e futbal'o'n aŭ diskut'ant'e pri kio ajn kun ŝat'at'a'j hom'o'j, ĉiam plen'as. Tiu'j, kiu'j prefer'as trink'i bier'o'n, in'o'j kaj vir'o'j miks'it'a'j, renkont'iĝ'as en trink'ej'o'j situ'at'a'j sur teras'o'j de la ĉirkaŭ'a'j konstru'aĵ'o'j. Ebl'as ir'i al kin'ej'o, ĉe'est'i koncert'o'j'n aŭ admir'i art'aĵ'o'j'n de nun'temp'a'j art'ist'o'j, ekzempl'e en la galeri'o Townhouse, bel'eg'a ekspozici'ej'o instal'it'a en eks'a paper'fabrik'o, cent metr'o'j'n for de Tahrir-plac'o. Kun bel'a sub'ter'a aŭt'o'park'ej'o kaj surfac'e plant'it'a vast'eg'a egipta flag'o, la plac'o mem ŝajn'as ĉio'n far'i por forges'i ke, antaŭ'e, la popol'o tie postul'is la kap'o'n de du prezid'ant'o'j [2]. La najbar'a'j avenu'o'j montr'as ord'o'n kaj pur'ec'o'n, kaj la ministr'ej'o pri intern'a'j afer'o'j, objekt'o de ĉiu'j revoluci'a'j mal'am'o'j, si'n'gard'em'e trans'lok'iĝ'is al for'a cirkaŭurbo. Escept'e de kelk'a'j blu'e vest'it'a'j agent'o'j pri cirkul'ad'o, kun si'a mon'pun'a foli'ar'o en'man'e, ŝajn'as, ke neni'u polic'a ĉe'est'o vid'ebl'as. Kaj tamen, en la last'a aŭtun'o, Amnesty International pri'skrib'is en raport'o danĝer'a'n politik'a'n klimat'o'n. « Advokat'o'j, ĵurnal'ist'o'j, politik'a'j opon'ant'o'j, aktiv'ul'o'j, defend'ant'o'j de la hom'rajt'o'j, neni'u kritik'a voĉ'o pov'as eskap'i el la masiv'a sub'prem'o de la egiptaj aŭtoritat'ul'o'j, kiu'j daŭr'e arest'as, jur'e persekut'as aŭ mal'liber'ig'as hom'o'j'n pro la nur'a pac'a uz'o de si'a rajt'o al esprim'liber'ec'o », skrib'is la organiz'aĵ'o [3].

S-in'o Mir'a'n F., jun'a vir'in'o kiu'n ni renkont'as kun ŝi'a'j amik'o'j proksim'e de Tahrir-plac'o, ne sam'opini'as. « ĉu mi hav'as sent'o'n, ke mi viv'as en diktatur'o ? Ne, ver'e ne ! » Nask'iĝ'int'a antaŭ tri'dek jar'o'j en et'burĝ'a famili'o de Kairo – patr'o inĝenier'o kaj ĉe'hejm'a patr'in'o -, ŝi « kompren'ebl'e » part'o'pren'is la revoluci'o'n de 2011, kaj la popol'a'j'n manifestaci'o'j'n de 2013. « Mi'a patr'in'o est'as sen'kondiĉ'e por Sissi ! Ŝi ŝat'eg'as li'n ! Mi'a patr'o est'as pli kritik'em'a, li opini'as, ke li ne sci'pov'as funkci'ig'i la ekonomi'o'n, ke de li'a en'pov'iĝ'o la viv'kost'o iĝ'is tro alt'a. Mi est'as inter ili : mi ne ŝat'eg'as li'n sed opini'as, ke li hered'is katastrof'a'n ekonomi'a'n situaci'o'n kaj far'as tio'n, kio'n li pov'as. » Sed la sub'prem'ad'o, tiom da hom'o'j en'karcer'ig'it'a'j, ĉu tio ne ŝok'as ŝi'n ? « Tamen jes, iom'et'e, sed inter ili trov'iĝ'as ankaŭ teror'ist'o'j. Kaj mi opini'as, ke Sissi est'as konsci'a hom'o. Tuj kiam la situaci'o pli'bon'iĝ'os kaj ebl'ig'os tio'n, li liber'ig'os ili'n. » Ĉiel ajn, s-in'o F. kaj ŝi'a'j amik'o'j ne tim'as parol'i pri politik'o en kaf'ej'o'j mal'ferm'it'a'j al la strat'o, kie, malgraŭ la konstant'a bru'o de vetur'il'o'j, la sid'ant'o ĉe la apud'a tabl'o pov'as ĉio'n aŭd'i. « Eĉ sur Fejsbuk'o mi ne ĝen'as mi'n kritik'i la reg'ist'ar'o'n, eĉ la prezid'ant'o'n ! Kaj oni neniam mi'n riproĉ'is. » Ŝi'a amik'o Ahmed T. inter'ven'as : « Ĉiel ajn, la ver'a demand'o ne est'as liber'ec'o, sed mon'o. Kaj hodiaŭ, ĉiu'j sufer'as pro la ekonomi'a kriz'o ! » (Vid'u art. "Ekster'ordinar'e mult'e'kost'a far'iĝ'is la viv'o").

Ekster la dis'a'j pri'pens'o'j kolekt'it'a'j dum hazard'a'j renkont'o'j, kie la opini'o'j montr'iĝ'as tiel divers'a'j kiel en la famili'o de s-in'o F., mal'facil'as sci'i kio'n pens'as la egiptoj pri tiu reĝim'o, kiu abrupt'e de'admon'as ĉi'a'n kontest'ad'o'n. « Hom'o'j, kiu'j neni'o'n kompren'as pri tio kio'n signif'as la ŝtat'o, vol'as inter'ven'i kaj far'i deklaraci'o'j'n.Tio est'as ne'akcept'ebl'a », tiel minac'is en januar'o s-ro Al-Sissi, adres'ant'e avert'o'n al opozici'a'j fam'ul'o'j kaj parti'o'j, kiu'j al'vok'is al bojkot'o de la prezid'ant'a elekt'o plan'it'a por la fin'o de mart'o. Ili kvalifik'is tiu'n balot'o'n « absurd'a komedi'o », pro la arest'ad'o, pli mal'pli trud'it'a re'tir'iĝ'o aŭ mal'help'o de mult'a'j rival'o'j de la prezid'ant'o. « Ni pri'zorg'as la stabil'ec'o'n kaj sekur'ec'o'n, sen tio, okaz'os dis'fal'o daŭr'ig'is s-ro Al-Sissi. Mi neniu'n minac'as. Sed tio, kio okaz'is antaŭ sep jar'o'j ne ripet'iĝ'os en Egipt'uj'o. »

Unu afer'o cert'as : la politik'a klimat'o karakteriz'iĝ'as per re'ven'o de arme'an'o'j en ĉiu'j ej'o'j de la reg'pov'o, kaj apart'e en ekonomi'o. « La arme'o long'temp'e hav'is pozitiv'a'n bild'o'n, memor'ig'as la politik'olog'o Tewfik Aclimandos, instru'ant'o ĉe la Kairo-universitat'o. Prav'e aŭ ne, ĝi est'is konsider'at'a mal'pli korupt'it'a ol la polic'o, pli efik'a ol la civil'a'j administraci'o'j, kaj ĝi ŝajn'as ven'i el la popol'o. En Egipt'uj'o, ĉiu hav'as proksim'ul'o'n aŭ kon'at'o'n en la arme'o. » Kaj rilat'e al sci'i, kio'n hom'o'j pens'as pri la prezid'ant'o, « est'as ĉiu'okaz'e mal'permes'it'e konduk'i ver'a'j'n opini-enket'o'j'n tiu'tem'e », daŭr'ig'as la universitat'ul'o. « Ni dev'as kontent'iĝ'i pri indic'o'j de optimism'o. Ek'de tie, ŝajn'as preskaŭ cert'e, ke la fervor'o, kiu port'is la prezid'ant'o'n Al-Sissi ĉe la reg'ad'o en 2013-2014, est'as grand'part'e mal'aper'int'a, apart'e post la atak'o de la rus'a aviad'il'o, en 2015 [4]. Sed ĝi ankoraŭ ĝu'as solid'a'n baz'o'n. »

Por plu'ten'i sufiĉ'a'n proporci'o'n de favor'a'j opini'o'j, la reĝim'o dispon'as pri tre potenc'a il'o : reg'ad'o de amas'komunik'il'o'j, precip'e la plej konsum'at'a : televid'o [5]. Sub prezid'ant'ec'o de s-ro Hosni Mubarak, kaj dum la jar'o'j, kiu'j sekv'is la revoluci'o'n, privat'a'j ĉen'o'j est'is aper'int'a'j, kiu'j propon'is tre popular'a'j'n intervju-spektakl'o'j'n (talk show), kun ver'a'j debat'o'j. Ĉio tio mal'aper'is. Hodiaŭ ĉiu'j'n ĉen'o'j'n posed'as la reĝim'o kaj ĝi'a'j amik'o'j. Sam'e pri la skrib'a gazet'ar'o, escept'e ebl'e de Al-Masri Al-Youm, tag'gazet'o pres'it'a cent-du'dek'mil-ekzempler'e – por loĝ'ant'ar'o kiu baldaŭ trans'pas'os cent milion'o'j'n da hom'o'j. « Ver'as, ke ni est'as sen'de'pend'a'j, koment'as Doaa Eladl, unu el la fam'a'j karikatur'ist'o'j de la ĵurnal'o, sed ekzist'as lim'o'j. Mal'bon'e difin'it'a'j, ceter'e, kio eĉ pli komplik'ig'as mi'a'n labor'o'n. Kiu ajn tem'o pov'as koler'ig'i la reĝim'o'n. Mi streb'as ne'cenzur'i mi'n, sed mi sci'as, ke mi far'as tio'n. » Est'as ne'pens'ebl'e, ekzempl'e, desegn'i la prezid'ant'o'n. Invers'e, en novembr'o 2017, ŝi publik'ig'is desegn'o'n de jun'a'j egiptoj en prizon'o, en la moment'o kiam la prezid'ant'o Al-Sissi inaŭgur'is en Ŝarm el Ŝejĥ la Mond'a'n Forum'o'n de la Jun'ul'ar'o. « Mi hav'as pli profund'a'n problem'o'n, ŝi daŭr'ig'as. Ek'de kiam tem'o est'as tro tikl'a, neni'u ĵurnal'o, eĉ ne la ni'a, parol'os pri ĝi. »

Tiu cenzur'o ebl'ig'is al la reg'ant'o'j dis'ŝut'i en la mens'o'j'n tim'o'n de ekster'land'a spion'ad'o. « Sur la televid-scen'ej'o'j, en la gazet'ar'o, est'as ĉiam reprezent'ant'o de la reĝim'o, por klar'ig'i al ni, ke Uson'o kaj ĝi'a'j eŭrop'a'j alianc'an'o'j sub'ten'is la egipt'an civil'a'n soci'o'n por renvers'i Mubarak, klar'ig'as la verk'ist'o Khaled Al-Khamissi, aŭtor'o de fam'a novel'ar'o, Taxi (2007), kaj de la roman'o L’Arche de Noé (2009) [6]. Aŭ ke uson-sionism'a komplot'o cel'as don'i part'o'n de Sinajo al la Palestin'an'o'j. Sed ke, bon'ŝanc'e, la prezid'ant'o Al-Sissi sukces'is mal'nod'i tiu'j'n komplot'o'j'n kaj sav'i Egipt'uj'o'n ! » Kaj tio funkci'as. Sufiĉ'as fot'i tra la vitr'o'j de bus'o por ke, post kelk'a'j moment'o'j, vojaĝ'ant'o ordon'as al vi ĉes'i « tuj ». Kial ? « Tem'as pri naci'a sekur'ec'o ! »

La islam'a Frat'ar'o for'viŝ'it'a el la politik'a pejzaĝ'o

En tiu kun'tekst'o, la spac'o de la rezist'ad'o est'as ekstrem'e redukt'it'a. Laŭ la egiptaj organiz'aĵ'o'j por defend'o de hom'rajt'o'j, est'is « ses'dek mil politik'a'j mal'liber'ul'o'j », sed ili preciz'ig'as la ne'ebl'o'n hav'i fid'ind'a'j'n nombr'o'j'n. Mult'a'j hom'o'j est'as arest'it'a'j, kaj liber'ig'it'a'j kontraŭ mon'garanti'o. La plej mult'a'j hav'as lig'o'n kun la Frat'ar'o, aŭ est'as nur suspekt'at'a'j simpati'i al ĝi. Al'don'iĝ'as la aktiv'ul'o'j el la revoluci'a tend'ar'o. La egipta Komision'o por la rajt'o'j kaj liber'ec'o'j (ECRF) el'vok'as, si'a'flank'e, kvar'dek trud'it'a'j'n mal'aper'o'j'n ĉiu'monat'e. La Islam'a Frat'ar'o, kiu est'is dum jar'dek'o'j la sol'a opozici'a mov'ad'o, est'is laŭ'liter'e for'viŝ'it'a el la politik'a pejzaĝ'o, sam'temp'e pro la sufer'it'a sub'prem'ad'o kaj pro la profund'a'j intern'a'j konflikt'o'j. Plur'mil'o'j da ili rifuĝ'is en Turk'uj'o. « Kaj tiu'j rest'int'a'j en Egipt'uj'o, se ili ne est'as en prizon'o, viv'as fantom'a'n viv'o'n, preciz'ig'as la esplor'ist'in'o Fatiha Amal Abbassi, aŭtor'in'o de tez'o pri la frat'ar'o.Ili ŝanĝ'is si'a'n vest'o-kutim'o'n, parol'kutim'o'n, kaj la « ousra », tiu ĉiu'semajn'a kun'ven'o al kiu la membr'o'j dev'ig'e ĉe'est'is, est'is suspend'at'a. Mult'a'j ankaŭ est'as tiu'j, kiu'j tut'e mal'konsent'as kun la gvid'ant'o'j kaj distanc'iĝ'is de la organiz'aĵ'o. » Iu'j ver'ŝajn'e al'iĝ'is al teror'ism'a'j organiz'o'j, sed neni'u enket'o ebl'as pri tiu fenomen'o, sen'hont'e instrument'ig'it'a de la aŭtoritat'ul'o'j, laŭ kiu'j ĉiu opon'ant'o est'as « teror'ist'o ».

Kaj pri la aktiv'ul'o'j de 2011, tiu'j, kiu'j est'is la motor'o de la revoluci'o - « grup'o de kelk'mil hom'o'j je la komenc'o, laŭ la franc-egipta politik'olog'o Youssef El Chazli, ĉirkaŭ kiu'j grup'iĝ'is plur'a'j dek'mil'o'j da simpati'ant'o'j, sen tamen kre'i organiz'aĵ'o'n nek parti'o'n » -, la pli'mult'e ĉes'is ĉi'a'n aktiv'ad'o'n. Kelk'a'j est'as en karcer'o ; ali'a'j elekt'is viv'i ekster'land'e ; mult'a'j tra'ir'is mal'facil'a'n deprim'a'n period'o'n [7]. « Est'as tre dolor'ig'e est'i part'o'pren'int'a en tiom grand'eg'a aĵ'o kiel revoluci'o, est'i rev'int'a ŝanĝ'i la vizaĝ'o'n de vi'a land'o, kaj trov'iĝ'i fin'e atest'ant'o de vi'a propr'a mal'venk'o », suspir'as Mansoura Ez-Eldin, literatur'a ĵurnal'ist'o ĉe la semajn'ul'o Akhbar Al-Adab kaj aŭtor'in'o de subtil'a roman'o pri la neces'o de verk'ad'o, Le mont émeraude (2014) [8]. Ĉe'tabl'ig'it'a en La Chesa, « svis'a kaf'ej'o » (kiel skrib'it'e sur la fasad'o) de la strat'o Adly, ne mal'proksim'e de la plac'o Tahrir kaj de ŝi'a ĵurnal'o, ŝi daŭr'ig'as : « Pri mi, mi preter'viv'is leg'ant'e, verk'ant'e kaj koncentr'iĝ'ant'e pri la et'a'j afer'o'j de mi'a viv'o. Kun mi'a edz'o kaj mi'a'j infan'o'j, ni trans'loĝ'iĝ'is al New Cairo, apud'urb'o mal'proksim'a de ĉi tie. Tie, mi hav'as la impres'o'n, ke mi viv'as en ali'a spac'o, mal'proksim'e de Tahrir. »

Ĉiu iom grand'a kun'ven'o est'as mal'permes'at'a

Kelk'a'j eks'revoluci'an'o'j pli'viv'ig'as si'a'n engaĝ'iĝ'o'n en ne'reg'ist'ar'a'j organiz'o'j (NRO) por defend'o de hom'rajt'o'j. Tio'n far'as s-ro Malek Adly, respond'ec'ul'o pri la advokat'o-ret'o Egyptian Center for Economic and Social Rights (ECESR), kiu rest'ad'is kelk'a'j'n monat'o'j'n en mal'liber'ej'o en 2016 : « Ni'n incit'ad'as la polic'o, pli'mult'o el ni est'as mal'permes'at'a'j el'ir'i la land'o'n, ni hav'as pend'ant'a'j'n proces'o'j'n pro tio, ke ni ricev'is ekster'land'a'n mon'o'n aŭ ke ni « atenc'is al la ŝtat'a sekur'ec'o », ni risk'as dek'o'j'n da jar'o'j da mal'liber'ec'o, sed ni daŭr'ig'as ! Ni daŭr'ig'os, ĝis mort'o se'neces'e ! » Tiu mal'permes'o ricev'i ekster'a'n mon'o'n, kiu'n la aŭtoritat'ul'o'j prav'ig'as pro la neces'o lukt'i kontraŭ la « man'o de ekster'land'o » est'as ver'a maŝin'o por detru'i aktiv'ul'a'j'n organiz'aĵ'o'j'n. Ĝi ankaŭ tuŝ'as la kultur'a'n ag'ad'o'n. Ĉar la ministr'ej'o pri kultur'o don'as neniu'n subvenci'o'n, tiu'j struktur'o'j de jar'o'j kutim'is funkci'i dank'e al okcident'a'j help'o'j. Ili nun dev'as trov'i ali'a'j'n ekonomi'a'j'n model'o'j'n, aŭ mal'aper'i. En maj'o 2017 nov'a leĝ'o pri la NRO est'is promulg'it'a, kiu risk'as mal'aper'ig'i la last'a'j'n enkoraŭ aktiv'a'j'n : krom la mal'permes'o ricev'i mon'o'n el ekster'land'o, ĉiu organiz'aĵ'o dev'as nun prezent'i nov'a'n pet'o'n pri registr'ad'o antaŭ komision'o kie ofic'as arme'an'o'j.

S-in'o Esraa Abdel Fattah, kon'at'a dum la revoluci'o kiel « The Facebook Girl », atest'as pri la sam'a sen'iluzi'iĝ'o : « Mi tra'viv'is la dek ok tag'o'j'n de 2011 [de la 25-a de januar'o ĝis la 11-a de februar'o, la tag'o de la re'tir'iĝ'o de s-ro Mubarak] kiel bel'eg'a'n utopi'o'n. Sed ni est'is stult'ul'o'j. Stult'ul'o'j pro kred'i je la promes'o'j pri demokrati'o de Mors'i, kaj post'e je tiu'j de Sissi. Kaj nun, la situaci'o est'as eĉ pli mal'bon'a ol sub Mubarak. Kelk'foj'e, mi pens'as ke est'as neni'u esper'o, ke Mors'i por'etern'e rest'os. Sed se mi ĉes'us aktiv'i, mi hav'us la sent'o'n perfid'i ĉiu'j'n, kiu'j mort'is aŭ est'as en'karcer'ig'it'a'j. »

Malgraŭ si'a ŝajn'a plen'potenc'o – plen'e reg'at'a'j amas'inform'il'o'j kaj neni'ig'it'a opozici'o -, la reĝim'o de s-ro Al-Sissi ŝajn'as profund'e tim'i la popol'o'n. « Kvazaŭ mov'at'a de la obsed'a angor'o pri « nov'a Tahrir », la reg'ant'ar'o far'as si'a'n ebl'o'n por ten'i eventual'a'j'n elan'o'j'n de la soci'o », analiz'as Karima H., franc'a soci'olog'o de'long'e instal'it'a en Kairo, kiu postul'as anonim'ec'o'n « ĉar, en ĉi tiu'j moment'o'j, oni prefer'e est'u si'n'gard'em'a'j » Ĉia manifestaci'o, ĉia iom grav'a kun'ven'o est'as mal'permes'at'a. Sub la pretekst'o de « teror'ism'a danĝer'o », kvar-metr'o'j'n-alt'a'j beton'a'j kurb'ig'it'a'j mur'o'j est'is konstru'it'a'j ĉirkaŭ ĉiu ministr'ej'o, kaj ĉirkaŭ la Centr'a Egipta Bank'o, kaj arm'it'a'j soldat'ar'o'j protekt'as la en'ir'ej'o'j'n. Ĉiuvendede, feri'tag'o dum kiu okaz'as kutim'e la grand'a'j manifestaci'o'j, polic'an'o'j port'ant'a'j kask'o'n kaj bot'o'j'n pozici'iĝ'as antaŭ la sep avenu'o'j, kiu'j konduk'as al la Tahrir-plac'o, dum kontraŭ'ribel'a'j kamion'o'j pozici'iĝ'as en la ĉirkaŭ'aĵ'o, pret'a'j inter'ven'i. Ĉi tiu'j'n du last'a'j'n jar'o'j'n, nur du manifestaci'o'j pov'is okaz'i, en ali'a'j lok'o'j de la urb'o : unu kontraŭ la trans'don'o al Sauda Arab'uj'o de du ne'loĝ'at'a'j insul'et'o'j de la Ruĝ'a Mar'o, Tir'a'n kaj Sanafir, en april'o 2016 [9] ; la ali'a kontraŭ la decid'o de s-ro Donald Trump agnosk'i Jerusalemon kiel ĉef'urb'o'n de Israelo, komenc'e de decembo 2017. Decid'o kritik'at'a de ĉiu'j egiptoj, ĉiam tre tikl'em'a'j rilat'e al la palestino-demand'o. Sed, fin'e de la manifestaci'o, kelk'a'j laŭt'e kri'is : « Pan'o ! Liber'ec'o ! For la reĝim'o ! » La mal'ord'o'sem'ant'o'j est'is tuj mal'liber'ig'it'a'j. Komenc'e de februar'o dek sep hom'o'j est'is kondamn'it'a'j je tut'viv'a mal'liber'o pro ili'a ĉe'est'o en manifestaci'o en 2014 kontraŭ la kandidat'iĝ'o de s-ro Al-Sissi por la prezid'ant'a elekt'o.

Mult'a'j tabu'o'j en la publik'a debat'o est'is romp'it'a'j

En publik'a'j lok'o'j, ebl'as ja diskut'i pri politik'o kun si'a'j amik'o'j, kiel far'as s-in'o F. por ĉi tiu enket'o, mult'a'j intervju'o'j est'is konduk'it'a'j sen problem'o. Sed ekzist'as lim'o, kiu'n oni ne trans'ir'u : al'parol'i ne'kon'at'o'j'n kaj konduk'i ili'n kritik'i la reĝim'o'n. Ni renkont'as s-ro'n Mahmoud S. apud ĉe li, en Aïn Shams, unu el tiu'j kvartal'o'j tret'it'a'j de mizer'o kiel tiom da en tiu Kairo, kiu hav'as du'dek milion'o'j'n da loĝ'ant'o'j, je pli ol unu vetur'hor'o for de plac'o Tahrir. « Mi ne pov'as mal'help'i mi'n parol'i, est'ig'i diskut'o'j'n en la kaf'ej'o'j de mi'a kvartal'o, klar'ig'as tiu sen'labor'a tri'dek-jar'ul'o, kiu manifestaci'is en 2011. La situaci'o est'as tiom mal'bon'aĉ'a. Ĉiu mal'sat'as, est'as neni'u liber'ec'o. Sed, antaŭ tri tag'o'j, amik'o'j dir'is al mi ke civil'vest'it'a'j polic'an'o'j ven'is demand'i pri mi. Mi hav'as amik'o'n al kiu tio okaz'is ; li nun est'as en mal'liber'ej'o. Jen avert'o, mi ĉes'os parol'i al kiu ajn. »

Plu'ten'i la loĝ'ant'ar'o'n sub kontrol'o per tiu'tip'a'j avert'o'j, tia est'as la taktik'o por mal'help'i ĉiu'n prov'o'n de ribel'ad'o. La diskut'o'j rest'as liber'a'j, sed mult'a'j el ni'a'j intervju'it'o'j preciz'ig'is al ni : « Ĉi tiu'n fraz'o'n ne en'skrib'u, se ne mi risk'as en'karcer'iĝ'o'n ! » En la universitat'a medi'o, la mort'o en obskur'a'j kondiĉ'o'j, en januar'o 2016, de la ital'a esplor'ist'o Giulio Regeni, post ties for'rab'ad'o sur'strat'e, ja lud'is rol'o'n de avert'o. Laŭ la Reuter-agent'ej'o, la jun'ul'o est'is arest'it'a de civil'vest'it'a'j polic'an'o'j kaj konduk'it'a en polic'ej'o'n de la ĉef'urb'o, antaŭ ol mal'aper'i, kaj est'i re'trovit'a mort'a, kun tortur'it'a kaj kripl'ig'it'a korp'o [10]. La egiptaj aŭtoritat'ul'o'j si'a'flank'e propon'is plur'a'j'n voj'o'j'n, apart'e tiu'n de bandit'a for'rab'ad'o, kiu mal'bon'e fin'iĝ'is, aŭ seks'a krim'o, kiu'j neniu'n konvink'is [11]. Ĉu est'as bedaŭr'ind'a incident'o aŭ mend'it'a murd'o, ni ĉiu'j far'iĝ'is tre si'n'gard'em'a'j », konfid'as franc'a esplor'ist'o, dev'ig'it'a sekret'e konduk'i si'a'j'n enket'o'j'n ĉe la loĝ'ant'ar'o.

Malgraŭ si'a profund'a sen'kuraĝ'iĝ'o front'e al sub'prem'a situaci'o, kiu'n ili unu'anim'e taks'as « pli mal'bon'a ol sub Mubarak », ĉiu'j eks-aktiv'ul'o'j de la « revoluci'o de januar'o » konfes'as tamen, ke tiu ĉi las'is pozitiv'a'j'n ne'for'viŝ'ebl'a'j'n spur'o'j'n en la soci'o. Por Ghada Abdel Aal, 39-jar'ul'in'o, aŭtor'in'o en 2008 de fam'a libr'o La rond'e des prétendants [12], « La revoluci'o ebl'ig'is romp'i mult'a'j'n tabu'o'j'n en la publik'a debat'o kaj en la konversaci'o'j sur la soci'a'j ret'o'j. Hodiaŭ, ebl'as parol'i pri antaŭ'edz'iĝ'a'j seks'a'j rilat'o'j, sam'seks'em'o, seks'a'j agres'o'j, kaj ankaŭ pri'diskut'i kelk'a'j'n religi'a'j'n princip'o'j'n, kaj eĉ la di'o'kred'o'n mem. La reg'ist'ar'o, kiu rest'as tre konservativ'a pri tiu'j demand'o'j, daŭr'e pun'ad'as. Sed sin'e de la soci'o, la debat'o ekzist'as. »

Hom'o'j sent'as si'n mal'pli sub'met'at'a'j al la rigard'o de ali'ul'o'j

Antaŭ tri jar'o'j, ŝi mem permes'is al si ag'o'n, kiu'n ĝi ig'is publik'a ĉe si'a'j 180 000 abon'ant'o'j ; ŝi for'ig'is la hiĝabon, kiu'n ŝi si'n dev'ig'is port'i de infan'aĝ'o « nur pro kial'o de soci'a kutim'o ». Laŭ la doktor'o Georges Seif, kiu est'is volont'ul'a kurac'ist'o sur la plac'o Tahrir en 2011, « la hom'o'j sent'as si'n mal'pli sub'met'at'a'j al la rigard'o de la ali'a'j. Eĉ la bawab, spec'o de spion-dom'gard'ist'o, kiu sem'as tim'eg'o'n en ĉiu dom'ar'o, perd'is iom'et'e da si'a pov'o. » Antaŭ 2011, al'don'as s-in'o Sarah Mohamed, aktiv'ul'in'o de la unu'a hor'o, « kiam hom'o'j vid'is vir'in'o'n fum'ant'a'n en kaf'ej'o, ili aŭtomat'e ŝi'n konsider'is aĉ'ul'in'o. Nun ne est'as tiel ». Sur'strat'e, aŭ en administraci'o, viktim'o'j de arbitr'ec'o de funkci'ul'o aŭ eĉ de polic'an'o, kuraĝ'as hodiaŭ dir'i « ne », kaj postul'i respekt'o'n de si'a'j rajt'o'j. « Antaŭ'e, tio ne est'is pens'ebl'a ! »

Trans politik'o kaj la diskut'o pri la rigl'ad'o de la prezid'ant'a elekt'o, la entuziamo de la egiptoj baldaŭ manifest'iĝ'os pri mult'e pli mobiliz'ig'a tem'o : post du'dek ok jar'o'j da for'est'o en konkur'ad'o, Egipt'uj'o est'is kvalifik'at'a por la Mond'a Pokal'o de futbal'o, kiu okaz'os en ven'ont'a juni'o en Rus'uj'o. La reĝim'o sci'as, ke tio de'turn'os la atent'o'n de loĝ'ant'ar'o dum kelk'a'j semajn'o'j, sed li ankaŭ sci'as, ke bon'a tra'ir'o aŭ mal'e humil'ig'a mal'venk'o, sufiĉ'us por ke la plac'o Tahrir de'nov'e plen'iĝ'u. Kun ĉiu'j implic'e ver'ŝajn'a'j mal'ord'o-eksplod'o'j.

Pierre DAUM


La aŭtor'o

Pierre DAUM
Ĵurnal'ist'o
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Ĉio, kio'n ili propon'as al ni, est'as far'iĝ'i polic'an'o'j !

Alĝeria Saharo : Eldorad'o de tomat'o'j

Flor'ig'i la dezert'o'n, mal'nov'a rev'o

Ekster'ordinar'e mult'e'kost'a far'iĝ'is la viv'o



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a

[1] Vd. Alain Gresh, « En Egipt'uj'o, la revoluci'o en la ombr'o de la arme'o », Le Mond'e diplomatique en esperant'o, aŭgust'o 2013.

[2] Post plur'a'j proces'o'j, s-ro Hosni Mubarak est'is fin'e liber'ig'it'a en mart'o 2017. S-ro Mors'i, iam minac'it'a pri mort'o'pun'o, est'as nun en mal'liber'ej'o por kvar'dek kvin jar'o'j.

[3] « Égypte : les voix critiques réduites au silence », Amnesty International, Parizo 21-a de oktobr'o 2017.

[4] La 31-an de oktobr'o 2015, eksplod'o de rus'a aviad'il'o en Sinajo, iom post ĝi'a ek'flug'o el la urb'et'o Ŝarm el Ŝejĥ, kaŭz'is 224 mort'int'o'j'n. Unu'a el long'a seri'o, la atenc'o est'is agnosk'it'a kiel propr'a ag'o de islam'ist'a grup'o lig'it'a al la Organiz'aĵ'o de islam'a ŝtat'o (OIŜ).

[5] Vd. Aziz El Massassi, « La presse égyptienne mis'e au pas », Le Mond'e diplomatique, novembr'o 2015.

[6] Ambaŭ en la franc'a ĉe Actes Sud, Arles, respektiv'e 2009 kaj 2012.

[7] Vd la film'o'n de Pauline Beugnies Rester vivants (2017, 110 minut'o'j), dokument-film'o'n, kiu pri'skrib'as portret'o'n de kvar eks-manifestaci'ant'o'j de Tahrir-plac'o, kies viv-voj'o'j tre mal'simil'as.

[8] En la franc'a ĉe Actes Sud, 2017.

[9] « Le pouvoir égyptien dans l’imbroglio de l’affaire des îles Tir'a'n et Sanafir », Orient XXI, 25-a de januar'o 2017 (traduk'o de arab'lingv'a artikol'o de Mada Masr, Kairo, 17-a de januar'o 2017).

[10] « Exclusive : Egyptian polic'e detained Itali'an student before his murder », Reuters, 21-a de april'o 2016.

[11] Hélène Sallon kaj Philippe Rid'et,« L’Italie doute de la versi'o'n égyptienne de la mort de l’étudiant Giulio Regeni », Le Mond'e, 26-a de mart'o 2016.

[12] Publik'ig'it'a en la franc'a de Editions de l ’Aube, Avinjono, 2013.


Akcept'ej'o >> 1a mart'o 2018

Tahrir-plac'o, sep jar'o'j'n post la « revoluci'o »

Ekster'ordinar'e mult'e'kost'a far'iĝ'is la viv'o


de  Pierre DAUM

FMI Énergie Économie Alimentation Mouvement de contestation Égypte Proche-Orient

Ĉu Ili Est'as Strat-Vend'ist'o'j en ne'formal'a kvartal'o de Kairo [1], dung'it'o'j de la administraci'o aŭ fam'a verk'ist'o instal'it'a en bel'a apartament'o de Wast Al Balad (arab'a nom'o de la urb'o'centr'o, cirkaŭ Tahrir-plac'o), respond'e al la demand'o : « Kio ŝanĝ'iĝ'is de 2011 ? », ĉiu'j ni'a'j intervju'it'o'j tuj dir'as : « La viv'o far'iĝ'is tiom mult'e'kost'a, est'as terur'e ! » Tiu pli'kost'ec'o komenc'is est'i sent'at'a en 2014, tuj post la prezid'ant'a elekt'o, kiam la reg'ist'ar'o de la marŝal'o Abdel Fattah Al-Sissi engaĝ'iĝ'is en « struktur'a'j re'form'o'j » trud'it'a'j de la Inter'naci'a Mon-Fondus'o (IMF) inter'ŝanĝ'e kun help'o de 12 miliard'o'j da dolar'o'j en 3 jar'o'j. « Tem'as pri trans'ir'i de ĝeneral'ig'it'a subvenci'ad'o de la baz'a'j konsum'produkt'o'j al pli cel'traf'a financ'a help'o al la hom'o'j hav'ant'a'j tre mal'alt'a'j'n en'spez'o'j'n », klar'ig'as Marie Vannetzel, esplor'ist'in'o ĉe la Centr'e National de la Recherche scientifique (CNRS), nun viv'ant'a en Kairo kadr'e de stud'aĵ'o pri la tem'o.

En la mal'nov'a sistem'o, esenc'a'j produkt'o'j, kiel pan'o, suker'o, ole'o, fab'o'j, ktp., kaj ankaŭ benzin'o, gas'o kaj elektr'o, est'is fort'e subvenci'at'a'j. Antaŭ la re'form'o, ekzempl'e, la et'a rond'a pan'o, fundament'a element'o de la egipta nutr'ad'o, kost'is 5 piastr'o'j'n (0,25 centim'o'j'n da eŭr'o'j en 2018) en subvenci'at'a pan'vend'ej'o, kontraŭ 36 piastr'o'j sur la liber'a merkat'o. Ĉiu pov'is aĉet'i tie, en ne'lim'ig'it'a kvant'o. Sufiĉ'is por tio konsent'i vic'iĝ'i, foj'e long'temp'e, antaŭ la pan'vend'ej'o'j.

Por La Ali'a'j Produkt'o'j, neces'is libr'et'o, sur kiu la vend'ist'o not'is tio'n, kio'n vi aĉet'as, en la lim'o'j de monat'a kvant'o. Tiu'j libr'et'o'j, teori'e atribu'at'a'j laŭ soci'a'j kriteri'o'j, real'e est'is en la man'o'j de 85 % de la loĝ'ant'ar'o. Hodiaŭ la nombr'o de pan'o'j est'as lim'ig'it'a je du'dek por unu famili'o. Tiu'j du'dek kost'as unu pund'o'n (5 centim'o'j'n da eŭr'o komenc'e de 2018). Sed ili mal'oft'e sufiĉ'as por famili'o'j pli mult'nombr'a'j. Precip'e kiam, en tiu epok'o de kresk'ant'a mal'riĉ'ec'o, pan'o far'iĝ'as la ĉef'a nutr'aĵ'o. Neces'as tiam ĝi'n aĉet'i je pli alt'a prez'o, tio est'as 20 pund'o'j (1 eŭr'o) por 20 pan'o'j. Por la ali'a'j baz'a'j nutr'aĵ'o'j, la libr'et'o'n anstataŭ'is ic'o-kart'o, sur kiu la ŝtat'o ŝut'as monat'a'n mon'sum'o'n : 200 pund'o'j por 4-person'a famili'o. La nombr'o de kart'o-hav'ant'o'j est'as proksim'um'e sam'a kiel tiu de posed'int'o'j de la mal'nov'a libr'et'o, sed la subvenci'at'a'j produkt'o'j est'as tre pli'mult'ek'ost'a'j. Inter 2014 kaj 2017, kilo'gram'o da suker'o pas'is de 4,5 al 10 pund'o'j [0,50 eŭr'o], ole'o-litr'o de 6,5 al 14 pund'o'j [0,70 eŭr'o], ktp. », detal'ig'as Marie Vannetzel, en land'o kie hospital'a kurac'ist'o gajn'as 1 300 pund'o'j'n monat'e (65 eŭr'o'j), direktor'o de publik'a administraci'o 4 500 pund'o'j'n (225 eŭr'o'j), kaj kie labor'ist'o est'as konsider'at'a bon'ŝanc'a kiam li ricev'as 1 200 pund'o'j'n (60 eŭr'o'j). Por la plej mal'riĉ'a'j - kiu'j est'as naŭ milion'o'j laŭ la nun'a'j kriteri'o'j – krom'a mon'help'o ĉirkaŭ 700 pund'o'j (35 eŭr'o'j) por ĉiu famili'o est'as pag'at'a.

Koncern'e energi'o'n, la reg'ist'ar'o abrupt'e mal'pli'ig'is si'a'n subvenci'ad'o'n, kiu profit'is al ĉiu'j egiptoj. En'e de tri jar'o'j, la prez'o'j de benzin'o kaj gas'o est'is tri'obl'ig'it'a'j, tiu de elektr'o kvar- aŭ kvin-obl'ig'it'a. Ne est'as mir'ig'e do ke la proporci'o de loĝ'ant'o'j sub la mal'riĉ'o-lim'o pas'is, laŭ la Mond'a Bank'o, de 25 % en 2010 ĝis preskaŭ 28 % en 2015 – ĝi ver'ŝajn'e trans'pas'is 30 % nun. Des pli ke, kun la abrupt'a fal'o de la pund'o en novembr'o 2016, ĉiu'j prez'o'j kresk'is, dum la salajr'o'j tre mal'mult'e evolu'is.

Tiu Ekonomi'a Sufer'o spert'at'a de la egiptoj el ĉiu'j soci'a'j klas'o'j, est'ig'is, precip'e en provinc'o, kelk'a'j'n social'a'j'n mov'ad'o'j'n, rapid'e sub'prem'it'a'j'n [2]. Mult'a'j rest'as konvink'it'a'j ke, « al'ven'ant'e ĉe la reg'ist'ar'o, Sissi trov'is la ŝtat'o-kas'o'n en terur'a stat'o » kaj ke li « far'as kio'n li pov'as ». La arme'o, jam ĉe'est'ant'a en mult'a'j sektor'o'j (turism'o, konstru'ad'o, industri'o) kaj kiu masiv'e invest'as, de la fal'o de s-ro Hosni Mubarak, en ĉiu'j sektor'o'j de la ekonomi'o sub pretekst'o, ke « sen [ĝi], neni'o funkci'as », ŝajn'e vol'as rol'i kiel amortiz'il'o, sam'temp'e fleg'ant'e si'a'n bild'o'n de instituci'o proksim'a al la popol'o. « Foj'e maten'e, ebl'as vid'i arme'a'j'n kamion'o'j'n al'ven'i en mal'riĉ'a kvartal'o, plen'a'j'n je viand'o, kiu'n ili vend'as je prez'o tre mal'pli alt'a ol la merkat'a », rakont'as Marie Vannetzel. En tiu'j sam'a'j kvartal'o'j, patr'in'o'j kiu'j dev'as nutr'i si'a'j'n dek ge'fil'o'j'n kaj nep'o'j'n ĉiu'tag'e per « nur pan'o kaj ter'pom'o'j » asert'as per obtuz'a voĉ'o « Se tiel daŭr'os, ĉiu'j tie'a'j hom'o'j ir'os sur'strat'e'n ! La arme'o pov'os paf'i al ni, ni pri'fajf'as ! » Kiel klar'ig'as la soci'olog'in'o Karima H., la prezid'ant'o Al-Sissi « ŝajn'as est'i firm'e decid'int'a konduk'i ĉi tiu'j'n re'form'o'j'n, kiu'j'n li'a'j antaŭ'ul'o'j Sadate kaj Mubarak jam komenc'is, antaŭ ol retro'ir'i antaŭ la koler'o de la popol'o » Ĉu je la risk'o al'front'i grand'a'j'n manifestaci'o'j'n, kompar'ebl'a'j'n al tiu'j de 1977, sen Anwar Al-Sadat ? La universitat'ul'o ne kred'as je tio. « Sporad'a'j'n popol'ribel'o'j'n, ebl'e, sed neni'o'n pli. » En mart'o 2017, la egiptoj protest'is kontraŭ la prez'o'kresk'o de pan'o, sed la mov'ad'o ne el'bord'iĝ'is al la politik'a sfer'o. Inter la obe'em'a'j amas'komunik'il'o'j, detru'it'a opozici'o kaj region'a kun'tekst'o uz'at'a kiel tim'ig'il'o – intern'a'j milit'o'j en Libio, Sirio kaj Irako -, la reĝim'o ŝajn'as firm'e ten'i la popol'o'n.

Pierre DAUM


La aŭtor'o

Pierre DAUM
Ĵurnal'ist'o
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Ĉio, kio'n ili propon'as al ni, est'as far'iĝ'i polic'an'o'j !

Alĝeria Saharo : Eldorad'o de tomat'o'j

Flor'ig'i la dezert'o'n, mal'nov'a rev'o

Plac'o Tahrir, sep jar'o'j'n post la « revoluci'o »



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a

[1] Ĥaos'a aglomer'aĵ'o kun du'dek milion'o'j da loĝ'ant'o'j, Kairo konsist'as el mult'eg'a'j kvartal'o'j, inter kiu'j la pli'mult'o est'is konstru'it'a'j sen inter'ven'o de publik'a aŭtoritat'o. Eĉ kiam ili est'as « mal'mol'e » konstru'it'a'j, la loĝ'ej'o'j de tiu'j « ne'formal'a'j kvartal'o'j » rest'as plej'oft'e tre provizor'a'j.

[2] Vd. Moustafa Bassiouni, « En Egipt'uj'o, neni'o halt'ig'as la labor'ist'a'n mov'ad'o'n », Le Mond'e diplomatique en esperant'o, aŭgust'o 2014.


Akcept'ej'o >> 1a mart'o 2018

Analiz'o de la strategi'o de la Pentagon'o

Vaŝington'o re'lanĉ'as la atom'a'n vet'arm'ad'o'n


La intern'a politik'a prem'o dev'ig'as ĉiu'tag'e pli s-ro'n Donald Trump rekt'e al'front'iĝ'i al Moskvo, supoz'at'a est'i manipul'int'a la uson'a'n prezid'ant-elekt'o'n de 2016. En tia etos'o la masiv'a alt'ig'o de la milit-buĝet'o de Uson'o apenaŭ vek'as opozici'o'n. Des pli ke la Pentagon'o emfaz'as la danĝer'o'n de la ekster'land'a'j inter'ret'a'j atak'o'j kaj la neces'o'n modern'ig'i si'a'n – jam konsider'ind'a'n – atom'arm'il'ar'o'n.



de  Michael Klar'e

Dum Preskaŭ du'on'a jar'cent'o, de la detru'o de Hiroŝim'o, la 6-an de aŭgust'o 1945, ĝis la dis'fal'o de Sovet'uni'o, la 25-an de decembr'o 1991, grand'a part'o de la mond'a loĝ'ant'ar'o viv'is en la tim'o de atom'a neni'iĝ'o. Por mal'alt'ig'i tiu'n risk'o'n oni organiz'is pint'kun'ven'o'j'n inter grand'a'j potenc'land'o'j, oni sub'skrib'is inter'konsent'o'j'n pri kontrol'ad'o de la arm'il'ar'o'j … Sed la tim'o al katastrof'o neniam ver'e for'iĝ'is. Neces'is atend'i la fin'o'n de la mal'varm'a milit'o por ke la situaci'o trankvil'iĝ'u. Stok'o'j da kolos'a'j arm'il'o'j daŭr'e rest'is, sed la zorg'o pro tio est'is mal'pli grand'a … Nu, jam de kelk'a'j monat'o'j ŝajn'as, ke la atom'milit'a danĝer'o re'ven'is.

La ĉef'a'j potenc'land'o'j kun atom'arm'il'o'j – Uson'o, Ruslando kaj Ĉin'uj'o – last'a'temp'e lanĉ'is procez'o'n de modern'ig'o de si'a'j ekip'aĵ'o'j, kaj Vaŝington'o jam ne hezit'as konsider'i ili'a'n uz'ad'o'n. Tio'n mal'kaŝ'as la raport'o pri la „Pri'taks'o de la atom'a aparat'ar'o” de Uson'o (Nuclear Posture Review, „NPR”) publik'ig'it'a de la Pentagon'o la 2-an de februar'o 2018. [1]

La defend-ministr'ej'o met'as sub la termin'o'n „atom'a aparat'ar'o” sam'temp'e pri'taks'o'n de la sekur'ec'o en la mond'o, oficial'a'n deklar'o'n de la uson'a politik'o pri atom'arm'il'o'j kaj inventar'o'n de la ekip'aĵ'o'j, kies dis'volv'ad'o'n oni taks'as neces'a. En ĉiu'j ĉi punkt'o'j la nov'a „NPR” montr'iĝ'as apart'e alarm'a. Laŭ ĝi, Uson'o est'as al'front'it'a al pli mult'a'j minac'o'j ol iam ajn antaŭ'e, jam pro la mal'amik'ec'o kaj milit'ism'o de Ruslando kaj Ĉin'uj'o. Ĝi do konsider'as, ke ili komplet'e revizi'as si'a'n atom'politik'o'n kaj ke ili dis'volv'as nov'a'j'n munici'o'j'n por larĝ'ig'i la ag'o'spac'o'n de si'a prezid'ant'o kaj por ebl'ig'i al li ek'ag'i, se neces'e.

La „atom'a aparat'ar'o” prezent'it'a de la Trump-reg'ist'ar'o romp'as kun la strategi'o difin'it'a de la antaŭ'a reg'ist'ar'o. Publik'ig'it'a en april'o de 2010, la „NPR” de s-ro Barack Obama met'is al si la cel'o'n mal'grand'ig'i la grav'ec'o'n de la atom'arm'il'o'j en la uson'a arme'a doktrin'o, sed ankaŭ mal'grand'ig'i la arm'il'ar'o'n mond'vast'e, per inter'trakt'ad'o'j kun la ceter'a'j grand'potenc'a'j land'o'j.

„Por ĉes'ig'i la spirit'o'n de la mal'varm'a milit'o, ni redukt'os la rol'o'n de la atom'arm'il'o'j en ni'a strategi'o de naci'a sekur'ec'o kaj ni instig'os la ceter'a'j'n land'o'j'n far'i sam'e”, asert'is s-ro Obama la 5-an de april'o 2009, dum parol'ad'o en Prago. Tiu decid'o trov'iĝ'is en optimism'a interpret'o de la est'ont'ec'o de la diplomati'o. Ĝi supoz'is, ke la rilat'o'j inter la grand'a'j potenc'land'o'j pov'as pli'bon'iĝ'i, ke la perspektiv'o de atom'milit'o mal'proksim'iĝ'is kaj ke far'iĝ'is ebl'a redukt'i la arm'il-stok'o'j'n en tut'a sekur'ec'o. La raport'o publik'ig'it'a ok jar'o'j'n post'e refut'as tiu'j'n tri fraz'o'j'n. Kiel ver'a manifest'o por nov'a atom-era'o ĝi asert'as eĉ la mal'o'n.

„Ek'de la jar'o 2010, leg'ebl'as tie, ni konstat'as la re'ven'o'n de la rival'ec'o'j inter grand'a'j potenc'land'o'j. Divers'grad'e Ruslando kaj Ĉin'uj'o kompren'ig'is, ke ili vol'as renvers'i la inter'naci'a'n ord'o'n post la mal'varm'a milit'o kaj la kondut-norm'o'j'n.” Oni menci'as kelk'a'j'n ekzempl'o'j'n por apog'i tiu'n tez'o'n, special'e la aneks'ad'o'n de Krimeo far'e de Ruslando kaj la dis'met'o'n de ĉin'a'j milit'baz'o'j sur insul'o'j disput'at'a'j kun Japan'uj'o en la Sud'ĉin'a Mar'o. Moskvo kaj Pekino „prov'as akir'i mal'simetri'a'j'n rimed'o'j'n por kontraŭ'ag'i la konvenci'a'j'n kapabl'o'j'n de Uson'o, kaj tiel alt'ig'as la risk'o'j'n de kalkul-erar'o kaj la potencial'o'n de milit'a al'front'iĝ'o kun Uson'o, ties alianc'an'o'j kaj partner'o'j”, asert'as la Pentagon'o.

En neni'a moment'o la „NPR” re'kon'as la rol'o'n de Uson'o kaj de ĝi'a'j alianc'an'o'j en la supoz'at'a mal'bon'iĝ'o de la inter'naci'a'j rilat'o'j. La raport'o tiel el'las'as menci'i la ekspansi'o'n de la Nord-Atlantik'a Trakt'ad-Organiz'aĵ'o (NATO) sur la teritori'o'n de la eks'a Sovet'uni'o aŭ la provok'a'n „pivot'o'n” de Uson'o en la azi'a-pacifik'a region'o. [2] Sam'e neni'o pri ĝi'a gigant'a super'ec'o de atom'arm'il'o'j nek pri ĝi'a'j masiv'a'j invest'o'j en la konvenci'a'j'n arm'il'ar'o'j'n kaj en la konker'o'n de la spac'o.

Leg'ant'e tiu'n raport'o'n oni preskaŭ pov'us konklud'i, ke Uson'o sufer'as mal'fru'o'n post Ruslando kaj Ĉin'uj'o kaj dev'as do fort'ig'i si'a'n arme'o'n. Nu, en 2016 ĝi okup'is, kaj kun grand'a distanc'o, la unu'a'n lok'o'n en la mond'a rang'list'o de el'spez'o'j por arme'o. Kun 611 miliard'o'j da dolar'o'j ĝi super'is la sum'o'n de la ok sekv'a'j land'o'j. Nur la sol'a alt'ig'o, je 80 miliard'o'j da dolar'o'j, decid'it'a por 2018, super'as la tut'a'n arme'a'n buĝet'o'n de ĉia ajn land'o escept'e de Ĉin'uj'o. La Pentagon'o dispon'as pri milit'baz'o'j dis'sem'it'a'j tra la tut'a mond'o kaj ten'as ag'o'pret'a'j'n batal'fort'o'j'n ĉe la periferi'o de Ruslando kaj de Ĉin'uj'o – kiu'j si'a'vic'e ne amas'ig'as trup'o'j'n en MeksikoKanado. Kaj ĉie, laŭ la „NPR”, Uson'o est'as sever'e minac'at'a de Moskvo kaj Pekino, la sol'a'j respond'ec'a'j pri la pli'akr'iĝ'o de la atom'arm'il'a streĉ'it'ec'o.

Ruslando est'as akuz'at'a je streb'o domin'i si'a'j'n najbar'o'j'n, je prepar'o de milit'o kontraŭ la NATO kaj je atribu'o de mis'proporci'a grav'ec'o al atom'arm'il'o'j por minac'i la Okcident'o'n kaj por trud'iĝ'i sur la batal'kamp'o. „La rus'a'j strategi'o kaj doktrin'o emfaz'as la pun'rimed'o'j'n kaj la uz'ad'o'n de atom'arm'il'o'j”, frap'as la „NPR” kia'j sam'temp'e asert'as, ke Moskvo far'as „total'a'n modern'ig'o'n de si'a atom'arm'il'ar'o”, nom'e „mult'spec'a'n nivel-alt'ig'o'n de ĉiu'j part'o'j de la rus'a atom-tri'op'o konsist'ant'a el strategi'a'j bomb'aviad'il'o'j kaj el raket'o'j baz'it'a'j mar'e aŭ ter'e”. La raport'o fin'e el'vok'as la dis'volv'ad'o'n, far'e de Ruslando, de „ne strategi'a'j atom'arm'il'o'j” destin'it'a'j al uz'ad'o en est'ont'a'j eŭrop'a'j front'o'j kontraŭ la konvenci'a'j fort'o'j de la NATO.

Tiu insist'ad'o pri la rus'a minac'o pov'as surpriz'i, se oni memor'as la bon'ven'ig'a'j'n vort'o'j'n de s-ro Donald Trump pri s-ro Vladimir Putin dum la prezid'ant-kampanj'o de 2016. Sed la Pentagon'o neniam akcept'is tiu'n pac'ig'a'n si'n'ten'o'n. Dum la demokrat'o'j kaj la komunik'il'o'j ne ĉes'as frenez'i pri rus'a komplot'o kontraŭ la uson'a demokrati'o, ĝi instrument'ig'as tiu'n obsed'o'n por puf'ig'i la el'spez'o'j'n por la arme'o kaj por akir'i nov'a'j'n arm'il'o'j'n, konvenci'a'j'n kaj atom'a'j'n.

Dub'ind'a de'ir'punkt'o

La Tut'a konstru'aĵ'o de la „NPR” baz'iĝ'as sur ne apog'it'a asert'o : Ruslando kaj Ĉin'uj'o don'as kresk'ant'a'n grav'ec'o'n al la atom'arm'il'o'j en si'a'j respektiv'a'j defend-strategi'o'j. „Dum Uson'o daŭr'e redukt'ad'is la nombr'o'n kaj la grav'ec'o'n de si'a'j atom'arm'il'o'j, ali'a'j land'o'j, kiel Ruslando kaj Ĉin'uj'o, adopt'is la mal'a'n strategi'o'n. Ili al'don'is nov'a'j'n atom'a'j'n tip'o'j'n al si'a arm'il'ar'o […] La doktrin'o kaj la strategi'o'j de naci'a sekur'ec'o de Ruslando, kiu insist'as pri la minac'o de lim'ig'it'a atom'arm'il'a reciprok'a pli'streĉ'ig'o, est'as tre zorg'ig'a'j”, mal'trankvil'iĝ'as la Pentagon'o. En kaz'o de milit'o kontraŭ la NATO en Eŭrop'o Moskvo eĉ konsider'as uz'i la unu'a „taktik'a'j'n” atom'arm'il'o'j'n, nom'e „mal'fort'a'j'n atom'a'j'n munici'o'j'n” por dev'ig'i la Okcident'o'n for'las'i la batal'o'n – strategi'o, kiu'n Vaŝington'o kelk'foj'e nom'as „akr'ig'o-mal'akr'ig'o”. Tamen neni'a pruv'o apog'as tiu'n teori'o'n, kiu'n mult'a'j sen'de'pend'a'j analiz'ist'o'j nom'as fantazi'a. Tiu'j memor'ig'as, ke la milit'a doktrin'o de Moskvo ja konsider'as uz'ad'o'n de atom'arm'il'o'j kiel la unu'a, sed nur kiel eventual'ec'o de frap'o kontraŭ la rus'a teritori'o. Jen princip'o kompar'ebl'a al tiu de la NATO, kiu konsider'as ĝust'e tio'n en la kaz'o de „strategi'a ne atom'a atak'o” de Ruslando kontraŭ la Okcident'o.

Sed ĝust'e sur tiu dub'ind'a asert'o la „NPR” apog'as si'n por postul'i pli da „fleks'iĝ'em'o” en la politik'o de uz'ad'o de atom'arm'il'o'j kaj pli da „divers'ec'o” en la gam'o de la arm'il-sistem'o'j. Laŭ la dokument'o Ruslando pov'us prav'e taks'i, ke uson'a prezid'ant'o hezit'us uz'i unu el la potenc'a'j atom'arm'il'o'j en si'a posed'o respond'e al uz'ad'o, far'e de Moskvo, de pli mal'fort'a arm'il'o : tia re'ag'o aŭtomat'e sekv'ig'us krom'a'j'n paŝ'o'j'n de Kreml'o kaj do la total'a'n milit'o'n. La aŭtor'o'j insist'as pri la neces'o por Vaŝington'o dispon'i pri pli modest'a'j arm'il'o'j por elimin'i tiu'n supoz'at'a'n mal'egal'ec'o'n de mal'instig'a'j rimed'o'j.

Ĉin'uj'o est'as traktat'a simil'e. Kvankam ĝi neniam minac'is uz'i kiel la unu'a si'a'j'n atom'arm'il'o'j'n – kiu'j est'as ceter'e mal'pli dis'volv'it'a'j ol tiu'j de Franc'uj'o [3] –, la „NPR” asert'as, ke Uson'o dev'as pov'i minac'i ĝi'n per pli grand'a elekt'o de atom'arm'il'o'j, kun cel'o de mal'instig'o : „La strategi'o, kiu'n ni dis'volv'is pri Ĉin'uj'o, cel'as mal'ebl'ig'i Pekinon mal'prav'e konklud'i, ke ĝi pov'us akir'i avantaĝ'o'n dank'e al lim'ig'it'a uz'ad'o de atom'arm'il'o'j en la batal'kamp'o.” Inter la cel'o'j de la Pentagon'o trov'iĝ'as ankaŭ Nord-Kore'uj'o. La „NPR” emfaz'as, ke Pjongjang'o protekt'as si'a'n arme'a'n sistem'o'n per sub'ter'a'j infra'struktur'o'j, kaj al'don'as : „Uson'o daŭr'ig'os la dis'met'ad'o'n de konvenci'a'j kaj atom'a'j kapacit'o'j kontraŭ tiu'j cel'o'j.”

Por kred'indig'i tiu'n strategi'o'n, la „NPR” postul'as profund'e re'nov'ig'i la uson'a'n arm'il'ar'o'n per nov'a'j munici'o'j. La plej mult'a'j nun'a'j arm'il'o'j, koncept'it'a'j antaŭ plur'a'j jar'dek'o'j, baldaŭ ating'os si'a'n viv'o'fin'o'n. Do neces'as anstataŭ'ig'i ĉiu'j'n element'o'j'n de la „atom'a tri'op'o” per pli efik'a'j sistem'o'j : inter'kontinent'a'j balist'ik'a'j raket'o'j lanĉ'at'a'j ter'e (intercontinental ballistic missiles, ICBM), strategi'a'j balist'ik'a'j raket'o'j mar'a'j-ter'a'j (sub'marin'e launched ballistic missiles, SLMB), kroz'a'j aviad'il'e port'at'a'j bomb'o'j kaj raket'o'j (air launched cruise missiles, ALCM).

Nov'a'j ekip'aĵ'o'j

Kun La esper'o konvink'i la kongres'o'n sub'ten'i la mal'pli'ig'o'n de atom'arm'il'o'j, s-ro Obama akcept'is la konstru'ad'o'n de nov'a'j ekip'aĵ'o'j : raket'o'lanĉ'a'j sub'mar'ŝip'o'j (klas'o Columbia), strategi'a'j bomb'aviad'il'o'j (B-21), el la aer'o lanĉ'at'a'j long'distanc'a'j kroz'misil'o'j aŭ krom'e sistem'o de „strategi'a mal'instig'o baz'it'a sur ter'o”, por anstataŭ'ig'i la inter'naci'a'j'n balist'ik'a'j'n raket'o'j'n kun atom'kap'o Minuteman. Sed la antaŭ'a prezid'ant'o las'is al si'a post'e'ul'o la task'o'n decid'i ĉu ver'e neces'as akir'i ili'n. La Trump-reg'ist'ar'o decid'is dis'volv'i ili'n ĉiu'j'n.

La koncept'ad'o kaj produkt'ad'o de tiu artileri'o dis'part'iĝ'os tra mult'a'j jar'o'j, kun tut'a taks'at'a faktur'o de minimum'e 1.200 miliard'o'j da dolar'o'j. [4] En si'a buĝet'propon'o por 2019 la Trump-reg'ist'ar'o jam nun plan'is 2,3 miliard'o'j'n da dolar'o'j por la bomb'aviad'il'o'j B-21, 3,7 miliard'o'j por la Columbia, 600 milion'o'j'n por la long'ating'a'j raket'o'j kaj 300 milion'o'j'n por la mal'instig'a sistem'o, do unu'a'n pag'o'n de 6,9 miliard'o'j da dolar'o'j. Por real'ig'i si'a'n mal'instig'a'n strategi'o'n „fleks'iĝ'em'a'n” kaj „laŭ'mezur'a'n”, la Pentagon'o dev'us fin'e akir'i mal'fort'a'j'n atom-munici'o'j'n uz'ebl'a'j'n kontraŭ Ruslando aŭ Ĉin'uj'o en eventual'a konflikt'o. Kadr'e de si'a engaĝ'iĝ'o en la NATO Uson'o tamen jam dispon'as en Eŭrop'o du'sistem'e kapabl'a'j'n aviad'il'o'j'n (ĉas'aviad'il'o'j'n F-15), kiu'j pov'as lanĉ'i mal'fort'a'j'n atom'bomb'o'j'n B61 sur la rus'a'n mal'amik'o'n.

La Kongres'o dev'as ankoraŭ decid'i pri buĝet'o por ĉiu'j ĉi program'o'j, kaj ebl'as ke ne ĉiu'j cel'o'j de la „NPR” est'as ating'ot'a'j. Tamen la kontraŭ'rus'a etos'o, kiu ebri'ig'as la uson'a'n politik'a'n klas'o'n, mut'ig'as ĉi'a'n opozici'o'n kontraŭ tiu vet'arm'ad'o, kio'n atest'as la preskaŭ unu'anim'a aprob'o, far'e de la parlament'an'o'j de la du parti'o'j, de masiv'a alt'ig'o de la el'spez'o'j por la arme'o en 2018. La rus'a'j kaj ĉin'a'j gvid'ant'o'j, inter ali'a'j, cert'e inspir'iĝ'os de tiu strategi'o por si'a'vic'e puf'ig'i si'a'j'n propr'a'j'n arm'il'ar'o'j'n.

Michael Klar'e.

Preskaŭ unu'anim'a indign'o

Ĉin'uj'o

La raport'o pri la „Pri'taks'o de la [uson'a] atom-arm'il'ar'o” („NPR”) […] al'kroĉ'iĝ'as al arĥaiĝinta mens'o'stat'o propr'a al la mal'varm'a milit'o, […] pli'grav'ig'as la konkurenc'o'n inter grand'a'j potenc'o'j kaj fort'ig'as la rol'o'n de atom'arm'il'o'j en la naci'a sekur'ec'o, kontraŭ la al'vok'o'j de la inter'naci'a komun'um'o por atom'a mal'arm'ad'o […]. Ĉin'uj'o neniam part'o'pren'is – nek part'o'pren'os – en kia ajn vet'arm'ad'o. Ĝi vol'as ten'i si'a'j'n atom'a'j'n kapacit'o'j'n sur la plej mal'alt'a nivel'o postulat'a por cert'ig'i si'a'n naci'a'n sekur'ec'o'n. La uson'a raport'o prov'as prav'ig'i la etend'o'n kaj fort'ig'o'n de si'a arm'il'ar'o per intenc'a de'form'ad'o de la ĉin'a'j politik'o'j kaj praktik'o'j.

Gazet'ar'a konferenc'o de s-ro Geng Shuang, pro'parol'ant'o de la ĉin'a ministr'ej'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, la 5-an de februar'o 2018

Japan'uj'o

Japan'uj'o laŭd'as la last'a'n uson'a'n „NPR”, kiu klar'e montr'as la decid'o'n de Uson'o garanti'i la efik'ec'o'n de si'a mal'instig'o kaj si'a'n promes'o'n liver'i mal'instig'o'n etend'it'a'n al si'a'j alianc'an'o'j, inter ili Japan'uj'o, en kun'tekst'o de inter'naci'a sekur'ec'o, kiu rapid'e mal'bon'iĝ'is ek'de la publik'ig'o de la „NPR” de 2010.

Komunik'aĵ'o de s-ro Tar'o Kon'o, japan'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, la 3-an de februar'o 2018

Irano

La uson'a „NPR” spegul'as de'pend'o'n de la atom'arm'il'o'j, romp'ant'e la TAD [traktat'o de atom'a ne dis'vast'ig'o] kaj proksim'ig'as la hom'ar'o'n al neni'ig'o. Neni'a dub'o, ke la horloĝ'o de la apokalips'o est'as en si'a plej danĝer'a punkt'o ek'de 1953. La obstin'o de s-ro Donald Trump mort'ig'i la inter'konsent'o'n de Vieno pri la irana atom'program'o de'ven'as el la sam'a danĝer'a mal'prudent'o.

Re'ag'o de s-ro Mohamad Javad Zarif, irana min'ist'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, en Twitter, la 3-an de februar'o 2018

Nord-Kore'uj'o

La reg'ist'ar'o Trump antaŭ ne'long'e publik'ig'is raport'o'n pri la „Pri'taks'o de la atom'arm'il'ar'o”, kiu klar'e montr'as si'a'n mal'am'a'n vol'o'n ĉantaĝ'i ali'a'j'n suveren'a'j'n ŝtat'o'j'n kaj domin'i la mond'o'n dank'e al la atom'arm'il'o'j. […] Uson'o est'as la unu'a land'o, kiu dis'volv'is atom'arm'il'o'j'n kaj la sol'a, kiu, uz'ant'e ili'n, masakr'is cent'o'j'n da mil'o'j da civil'ul'o'j. […] Uson'o ĉiam mal'pli kaŝ'as si'a'n tent'o'n konserv'i si'a'n domin'ad'o'n de la mond'o per obscen'a romp'ad'o de la inter'naci'a leĝ'o. […] La aktual'a akr'a real'o pruv'as, ke ni absolut'e prav'is sub'ten'i ni'a'n program'o'n de atom'a mal'instig'o, spit'ant'e ĉi'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n.

Koment'o de la ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j de Nord-Kore'uj'o, la 6-an de februar'o 2018

Ruslando

La dokument'o est'as struktur'it'a ĉirkaŭ logik'o'j de al'front'iĝ'o kaj ĉirkaŭ logik'o kontraŭ'rus'a. Bedaŭr'ind'e Uson'o prav'ig'as si'a'n politik'o'n de amas'a kresk'ig'o de si'a'j atom'a'j kapacit'o'j apog'ant'e si'n sur la politik'o de atom'a modern'ig'o de Ruslando kaj sur la supoz'at'a pli'grav'ig'o de la atom'arm'il'o en si'a doktrin'o. […] Ĉio ĉi hav'as neni'o'n komun'a'n kun la real'o. La rus'a arme'a doktrin'o klar'e lim'ig'as la ebl'ec'o'n uz'i atom'arm'il'o'j'n al du defend'a'j scen'ar'o'j : respond'e al agres'o kontraŭ Ruslando kaj/aŭ kontraŭ ĝi'a'j alianc'an'o'j per atom'arm'il'o'j aŭ per ĉia amas'detru'a arm'il'o, aŭ respond'e al ne'atom'a agres'o, sed nur se la trans'viv'ad'o de Ruslando est'as minac'at'a.

Komunik'aĵ'o de s-ro Sergej Lavrov, rus'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, la 3-an de februar'o 2018


La aŭtor'o

Michael Klar'e
Profesor'o ĉe la universitat'o Hampshire, Masaĉusec'o, aŭtor'o de "Resource Wars : the New Landscape of Glob'al Conflict", Metropolit'a'n Books, Nov-Jork'o, 2001, kaj de Rising Powers, (...)
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Tri prioritat'o'j, unu cel'o : la uson'a super'ec'o

La si'n'gard'em'o de la kandidat'o Kerry

La lim'o'j de saŭda petrol'a potenc'o

La mond'o el vid'punkt'o de la (est'ont'a) Blank'a Dom'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a

[1] ”Nuclear Posture Review 2918”, uson'a defend-ministr'ej'o, Vaŝington'o, DC, 2-an de februar'o 2018. Escept'e de ali'a menci'o la sekv'a'j cit'aĵ'o'j est'as pren'it'a'j el tiu dokument'o.

[2] 2

[3] 3

[4] 4



Akcept'ej'o >> 1a mart'o 2018

Du'obl'a diskriminaci'o por la aŭtoĥton'o'j kaj la mal'alt'a'j kast'o'j

La el'ĵet'it'o'j de la barata mirakl'o


Barato est'as tre baldaŭ far'iĝ'ont'a la kvin'a plej potenc'a land'o en la mond'o. Tie mal'egal'ec'o'j progres'as, kaj al la klas-divid'o al'don'iĝ'as la hierarki'o de kast'o'j. La kvot'o-sistem'o en la instru'ad'o kaj la publik'a funkci'ul'ar'o ebl'ig'is al mal'mult'a'j dalitoj (ne'tuŝ'ebl'ul'o'j) integr'i la mez'klas'o'n, sed la pli'mult'o plu'viv'as en mal'riĉ'o. Sam'e kiel la aŭtoĥton'a'j popol'o'j (« adivasi »).



de  Dalel BENBABAALI

« Dis'prem'it'a'j de la ekonomi'a kresk'o [1] », adivasi kaj dalitoj tamen kontribu'as al tiu subit'a ekonomi'a dis'volv'iĝ'o de Barato. La unu'a'j est'as tiel nom'at'a'j trib'a'j popol'o'j, kiu'j prefer'as ident'ig'i si'n kiel « aŭtoĥton'o'j'n », ĉar ja adivasi signif'as « origin'a'j'n loĝ'ant'o'j'n » ; ili est'as 8,6 % de la loĝ'ant'ar'o, t.e. pli ol unu milion'o da hom'o'j el en'tut'e 1,2 miliard'o. La du'a'j sent'as si'n « dis'romp'it'a'j » de la kast'a sub'prem'o, ja la vort'o « dalito », kiu anstataŭ'is « ne'tuŝ'ebl'ul'o », signif'as « sub'prem'at'a » : ili est'as 16,6 % el la loĝ'ant'ar'o, t.e. 200 milion'o'j.

El administr'a vid'punkt'o, tiu'j histori'e mal'riĉ'a'j grup'o'j est'as « list'ig'it'a'j trib'o'j kaj kast'o'j » (schedules tribes kaj scheduled castes). Tiu klasifik'o ebl'ig'as al ili profit'i el kvot'o'j proporci'a'j al ili'a demografi'a pez'o, kiu'j don'as al ili rezerv'it'a'j'n seĝ'o'j'n en la eduk'a'j instituci'o'j, publik'a'j dung'o'j kaj elekt'it'a'j asemble'o'j [2]. Tiu pozitiv'a diskriminaci'o, en'skrib'it'a en la konstituci'o de 1950, favor'is cert'a'n soci'a'n mov'iĝ'o'n, malgraŭ ke ĝi ne aplik'iĝ'as al la privat'a sektor'o, kie la respond'ec'a'j posten'o'j rest'as pli'mult'e en la man'o'j de la alt'a'j kast'o'j [3].

De fabrik'o'j al te'plant'ej'o'j

Malgraŭ Tio, adivasi kaj dalitoj rest'as pli ol proporci'a'j en'e de la mal'riĉ'a loĝ'ant'ar'o. La rekord'a ekonomi'a kresk'o registr'it'a de la ekonomi'a liberal'ig'o (mez'e 6 % jar'e dum du jar'dek'o'j ek'de la mez'o de la 1980-aj jar'o'j, kaj 8 % dum la post'a jar'dek'o) ne permes'is al ili el'ir'i el si'a kondiĉ'o : la mez'a kvot'o de mal'riĉ'o-redukt'o est'as mal'pli ol 1 % jar'e de'post 2000 ; 82 % da ili ankoraŭ viv'as sub la inter'naci'a lim'o de mal'riĉ'o, fiks'it'a je 2 dolar'o'j tag'e. Uz'ant'e indic'o'n baz'it'a'n sur mult'a'j faktor'o'j (en'spez'o, al'ir'o al elektr'o, trink'ebl'a akv'o, neces'ej'o, eduk'ad'o, ktp.), oni trov'as la sam'a'n hierarki'o'n : 81,4 % de adivasi kaj 65,8 % de la dalitoj est'as mal'riĉ'a'j, kontraŭ 33,3 % de la an'o'j de alt'a'j kast'o'j kaj, mez'e, 55,4 % de la tut'a loĝ'ant'ar'o (kompar'e kun 12,6 % en Ĉin'uj'o, ekzempl'e) [4]. Por kompren'i tiu'n situaci'o'n, neces'as interes'iĝ'i pri la diskriminaci'o profund'e ankr'it'a en la barata soci'o. Kaj al la form'o'j de sub'prem'ad'o uz'ant'a'j kast'o'j'n, klas'o'j'n, genr'o'n, etn'ec'o'n kaj region'o'n.

Tut'e ne mal'fort'ig'it'a'j de la kapital'ism'o-dis'volv'ad'o kaj de la modern'ig'o'j kiu'n ĝi al'port'is, tiu'j ident'ec'o'j paradoks'e far'iĝ'as pli fort'a'j. La nov'liberal'a'j re'form'o'j en'konduk'it'a'j de la reg'ist'ar'o ek'de la 1980-aj jar'o'j, kaj, pli grav'e, en 1991, sekv'e de financ'a kriz'o, cel'is instig'i la kresk'o'n per mal'ferm'o de la ekonomi'o al inter'ŝanĝ'o'j kaj log'ad'o de ekster'land'a'j invest'o'j. La barataj kaj inter'naci'a'j invest'ist'o'j profit'is el ĝi, uz'ant'e mal'mult'e'kost'a'n labor'ist'ar'o'n soci'e divid'it'a'n. Nun'temp'e 90 % de la barataj labor'ist'o'j est'as dung'it'a'j en la ne'formal'a sektor'o kaj hav'as neniu'n social'a'n protekt'o'n. Por ili mal'facil'as organiz'iĝ'i por postul'i pli alt'a'j'n salajr'o'j'n aŭ est'ig'i solidar'ec'o'n kun la labor'ist'o'j de la formal'a sektor'o, relativ'e pli favor'at'a'j.

Trans tiu'j klas'divid'o'j intern'e de la labor'ist'ar'o, la etn'a'j kast'a'j kaj genr'a aparten'o'j daŭr'e lud'as decid'ig'a'n rol'o'n por la distribu'o de dung'o'j. La task'o'j plej pen'ig'a'j aŭ konsider'at'a'j sen'honor'ig'a'j est'as atribu'at'a'j prefer'e al dalitoj, dum la plej sen'daŭr'a'j'n dung'o'j'n okup'as pli'mult'e sezon'a'j migr'ul'o'j ven'ant'a'j el la plej mal'riĉ'a'j teritori'o'j, kie la adivasi spert'is konfisk'o'n de si'a'j ter'o'j far'e de la ŝtat'o. La klas-diferenc'iĝ'o en'e de la dalitoj kaj de la adivasi ceter'e pli kaj pli sent'iĝ'as, sam'temp'e kiam elit'o, ankoraŭ tre mal'pli'mult'a, sukces'as kre'iĝ'i sin'e de tiu'j grup'o'j, apart'e dank'e al la kvot'o-politik'o : nur 18 % de tiu'j loĝ'ant'ar'o'j dispon'as pri mez'a aŭ alt'a en'spez'o [5], kontraŭ 55 % en la ali'a'j kast'o'j.

Kiel tio'n montr'is la brit'a antrop'olog'o Brendan Donegan, en la industri'a koridor'o de Cuddalore, en la ŝtat'o Tamilnado (sud'o de la land'o) [6], la dalitaj agr'a'j labor'ist'o'j de la najbar'a'j vilaĝ'o'j emancip'iĝ'is el cert'a form'o de sklav'ec'o, kiu, pro la tro'a ŝuld'iĝ'o, lig'is ili'n foj'e dum'viv'e al la grand'a'j ter'posed'ant'o'j ven'ant'a'j el la domin'ant'a'j klas'o'j. Sed ili'a'j edz'in'o'j ja plu labor'ad'as sur ili'a'j agr'o'j, kontraŭ tag'a salajr'o. Krom'e, ne tem'as pri ver'a liber'iĝ'o ĉar, ne hav'ant'e la eduk'nivel'o'n neces'a'n por kandidat'iĝ'i al dung'iĝ'o en la publik'a administr'ad'o, ili nun est'as varb'it'a'j ĉe la plej mal'alt'a'j nivel'o'j en eg'e polu'a'j fabrik'o'j, kie ili manipul'as danĝer'a'j'n substanc'o'j'n. La Pioneer-fabrik'o Jellice de Cuddalore, ekzempl'e, neniu'n protekt'il'o'n proviz'as al ili kiam ili uz'as ĥemi'a'j'n produkt'o'j'n por pur'ig'i la bov-ost'o'j'n por produkt'i gelatinon. Kiam en 2008, tiu'j labor'ist'o'j, inter kiu'j 70 % da dalitoj, ek'is strik'o'n por postul'i pli'bon'ig'o'n de si'a'j labor'kondiĉ'o'j, la direktor'ar'o elekt'is romp'i la mov'ad'o'n, dung'ant'e anstataŭ ili'n sezon'a'j'n adivasi-migr'ant'o'j'n sen sindikat'o'j.

Tiu'j mastr'ar'a'j strategi'o'j trov'iĝ'as ankaŭ en la te-plant'ej'o'j de Keralao-ŝtat'o, kie la adivasi- labor'ist'ar'o ven'ant'a de la mal'riĉ'a'j region'o'j de orient'o de la land'o (Ĵarkhand), konsider'at'a pli obe'em'a, kaj pag'it'a laŭ kvant'o'j, iom post iom anstataŭ'is la dalitajn pluk'ist'in'o'j'n, kiu'j est'is konstant'a'j dung'it'o'j kaj montr'iĝ'is pli batal'em'a'j, kiel klar'ig'as Jayaseelan Raj [7]. Tiu « super-ekspluat'ad'o » rivel'as la manier'o'n laŭ kiu la hind'a kapital'ism'o uz'as la soci'a'j'n dis'divid'o'j'n por si'a profit'o.

En septembr'o 2016, unu'monat'a strik'o mobiliz'is ok mil dalitojn – precip'e vir'in'o'j'n rest'int'a'j'n en la plant'ej'o'j – kontraŭ la drast'a mal'bon'iĝ'o de ili'a'j labor'kondiĉ'o'j, en tiu sektor'o rekt'e frap'it'a de la kriz'o kaj ankaŭ respond'ec'a pri la mal'dung'o de ili'a'j edz'o'j, kiu'j sur'lok'e labor'is en la te-fabrik'o'j. Dev'ig'it'a'j migr'i al la grand'a'j urb'o'j de la najbar'a Tamilnado, ĉi last'a'j trov'is dung'iĝ'o'j'n en la teks-industri'o, kie ili plu est'as al'front'at'a'j al diskriminaci'o'j. Kelk'a'j eĉ decid'as kaŝ'i si'a'n ident'ec'o'n, modif'ant'e si'a'n famili'a'n nom'o'n, oft'e mark'il'o de kast'o.

En la region'o'j, kie la adivasi est'as pli'mult'a'j, ili'a mal'riĉ'iĝ'o de'ven'as ĉef'e de procez'o « akumul'ad'o per elposediĝo ». Ĝi rezult'as el la kresk'ant'a penetr'ad'o de entrepren'ist'o'j kaj agr'o'kultur'ist'o'j aparten'ant'a'j al la domin'a'j kast'o'j, kiu'j de'turn'as si'a'profit'e la natur'a'j'n riĉ'aĵ'o'j'n de kiu'j de'pend'as la aŭtoĥton'a'j loĝ'ant'ar'o'j. Tio okaz'as apart'e en la trib'a terirorio de Bhadrachalam, en orient'o de Telangana-ŝtat'o, kie ni konduk'is ni'a'j'n teren'o-enket'o'j'n [8]. Teori'e protekt'at'a'j de la Konstituci'o, la teritori'o'j pli'mult'e loĝ'at'a'j de adivasi kaj klas'it'a'j kiel rezerv'it'a'j zon'o'j (scheduled are'as) est'as sub'met'at'a'j al special'a'j leĝ'o'j mal'permes'ant'a'j al la ali'a'j loĝ'ant'ar'o'j aĉet'i ter'o'j'n. En la real'o, tiu'j rajt'o'j est'as konstant'e re'konsider'at'a'j : unu'flank'e, pro la al'ven'o de kapital'ist'a'j agr'o'kultur'ist'o'j, kiu'j sukces'as kontraŭ'leĝ'e okup'i tiu'j'n ter'o'j'n por en'konduk'i komerc'a'j'n kultur'o'j'n kiel tabak'o'n aŭ koton'o'n ; ali'flank'e, pro la ŝtat'o mem, kiu, nom'e de la dis'volv'ad'o, akeras teren'o'j'n por ili'n vend'i al invest'ist'o'j aŭ por real'ig'i grand'a'j'n infra'struktur'a'j'n projekt'o'j'n, kiel ekzempl'e grand'a'j'n bar'aĵ'o'j'n.

La batal'o kontraŭ akapar'o de ter'o'j

Oni Tiel Trov'as, en Bhadrachalam, instal'it'a kern'e de rezerv'it'a zon'o en la fekund'a val'o de river'eg'o Godavari, grand'eg'a'n paper'fabrik'o'n, kiu aparten'as al la Indi'an Tobacco Company (ITC), barata konglomerat'o kiu est'as inter la plej grav'a'j paper- kaj pak'aĵ-produkt'ant'o'j en Sud'a Azi'o. Mal'e al tio, kio'n asert'as la barata reg'ist'ar'o por prav'ig'i la industri'ig'o'n de la trib'a'j teritori'o'j, tre mal'mult'e da adivasi est'as en ili dung'it'a'j : ili est'as mal'pli ol 5 % el la 1575 konstant'a'j dung'it'o'j de tiu fabrik'o, kaj nur 8 % el ĝi'a'j 4000 okaz'a'j labor'ist'o'j pag'at'a'j po'tag'e, laŭ ni'a enket'o. Mult'a'j dalitoj ja tie labor'as kiel labor'ist'o'j, ĉar ili ne rajt'as posed'i ter'o'n en la trib'a'j teritori'o'j, mult'a'j adivasi prefer'as daŭr'ig'i si'a'n praktik'o'n de viv'ig'a agr'o'kultur'o sur si'a'j ter'o'j, por konserv'i si'a'n kultur'a'n aŭtonomi'o'n kaj ekonomi'a'n sen'de'pend'ec'o'n - almenaŭ sur la parcel'o'j, kiu'j'n ili ankoraŭ reg'as.

Sed, sam'temp'e kiam ili est'as sen'posed'ig'at'a'j el si'a'j ter'o'j kaj si'a'j akv'o-resurs'o'j, apart'e kun la polu'ad'o de Godavari-river'o pro la el'ĵet'aĵ'o'j de la fabrik'o, ili prolet'ar'iĝ'as. La ITC, el'ĉerp'int'e la bambu'o'j'n, kiu'j natur'e kresk'as en la arb'ar'o'j, nun invest'as en eŭkalipt'o-plant'ej'o'j. Tiu'j ne nur est'as katastrof'o por la medi'o, ĉar ili mal'riĉ'ig'as la grund'o'j'n kaj mal'plen'ig'as la akv'o'tavol'o'j'n, sed ili dis'volv'iĝ'as sur ter'o'j aparten'ant'a'j al adivasi, kiu'j tiel trov'iĝ'as el'pel'it'a'j kaj de tiam dev'as vend'i si'a'n labor'fort'o'n aŭ migr'i al urb'o'j.

Trans la region'a'j specif'ec'o'j, simil'a'j procez'o'j aper'as tra ni'a'j enket'o'j konduk'it'a'j en divers'a'j ŝtat'o'j de Barato. Kun la mal'pli'iĝ'o de la agrikultur'a part'o en la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) (de 29 % en 1990 ĝis 17 % en 2016), la kamp'ar'o'j ne plu konsist'ig'as la ĉef'a'n ej'o'n de kapital-akumul'ad'o por la domin'ant'a'j agr'o'kultur'a'j kast'o'j, kiu'j divers'ig'as si'a'n aktiv'ec'o'n per invest'o en komerc'o kaj industri'o. Tiu'n ekonomi'a'n mutaci'o'n akompan'is trans'form'iĝ'o de la sub'ord'ig'ad'o-manier'o'j kaj de la reg-strategi'o'j, sen ke la pov'o-rilat'o'j mem est'is fundament'e modif'it'a'j. Kaj, kiam ili est'as modif'it'a'j, tio est'as dank'e al lukt'o'j.

La lukt'o de la adivasi kontraŭ la akapar'o de si'a'j ter'o'j ricev'as la sub'ten'o'n de la maoisma geril'o [9]. Ĝi jam sukces'is retro'pel'i kelk'a'j'n inter'naci'a'j'n firma'o'j'n : Pohang Ir'o'n and Steel Company (Posco), la sud'kore'a produkt'ant'o de ŝtal'o, kiu ricev'is permes'o'n de la barata reg'ist'ar'o por instal'iĝ'i sur 800-hektar'a teren'o [10] ; Vedant'a, min'ej'a kompani'o sid'ant'a en Londono, kiu ekspluat'is la baŭksit'a'j'n min'ej'o'j'n, masiv'e polu'ant'e ; aŭ Tata, la gigant'a firma'o de ŝtal'o [11]. Tamen la reg'ist'ar'o konduk'is sen'kompat'a'n sub'prem'ad'o'n, sam'e kiel en 2006 , okaz'e de la amas'murd'ad'o de Kalinganagar, en la Oris'o-ŝtat'o (hodiaŭ Odiŝo), kiam polic'o mort'ig'is almenaŭ dek du hom'o'j'n kaj vund'is dek'o'j'n, paf'ant'e al la hom'amas'o kiu manifestaci'is kontraŭ instal'ad'o de Tata-ŝtal'uzin'o.

La dalita mov'ad'o, si'a'flank'e, ebl'ig'is al si'a'j membr'o'j politik'e emancip'iĝ'i el la hegemoni'o de la alt'a'j kast'o'j dank'e al form'ad'o de propr'a'j parti'o'j kaj organiz'aĵ'o'j, eĉ se la brahm'an'o'j kaj ali'a'j domin'ant'a'j kast'o'j plu reg'as la produkt'o'sistem'o'n kaj la ŝtat'o-aparat'o'n. La barataj komun'ist'a'j parti'o'j, mem reg'at'a'j de la alt'a'j kast'o'j, ne em'as ver'e pren'i en konsider'o'n ĉi tiu'n demand'o'n, privilegi'ant'e klas-analiz'o'n, nom'e de marks'ism'a ortodoks'ec'o.

Sed, kiel montr'as la stud'aĵ'o'j, la klas-ekspluat'ad'o en Barato est'as implik'e lig'it'a al la kast'a sub'prem'o, ĉar la nov'a'j mekanism'o'j de domin'ad'o greft'iĝ'as sur la mal'nov'a'j, modif'ant'e ili'n. Ĉi tiu'j form'o'j de sub'prem'ad'o konverĝ'as por plu'ten'i adivasi kaj dalitojn en domin'at'o-pozici'o, eĉ kiam ili est'as diplom'it'o'j : 47,8 % el tiu'j, kiu'j hav'as diplom'o'n ekvivalent'a'n al abiturient'a ekzamen'o est'as mal'riĉ'a'j, kaj la kast'a'j diskriminaci'o'j plu'daŭr'as sin'e de la universitat'o'j, kiel tragik'e memor'ig'is ĝi'n la si'n'mort'ig'o en 2016 de Rohith Vemula, doktor'iĝ'ant'a dalito en la Hajderabad-universitat'o [12]. La pov'o-rilat'o'j histori'e al'front'ig'ant'a'j la domin'a'j'n kast'o'j'n al tiu'j marĝen'ig'it'a'j kaj publik'e kritik'at'a'j grup'o'j pli'fort'iĝ'is kun la integr'ad'o de ĉi last'a'j al la merkat'a ekonomi'o laŭ mal'favor'a'j kondiĉ'o'j. La intern'a'j dis'divid'o'j de la sub'prem'at'a'j grup'o'j, baz'at'a'j sur la etn'a'j, region'a'j kaj kast'a'j ident'ec'o'j, intens'iĝ'as per la penetr'ad'o de kapital'ism'o, kio sub'fos'as la unu'ec'o'n de la lukt'o'j por social'a just'ec'o. Unu el la nun'a'j prioritat'o'j est'as preciz'e trans'ir'i tiu'j'n divid'o'j'n.

Dalel BENBABAALI


La aŭtor'o

Dalel BENBABAALI
Antrop'olog'o, aŭtor'in'o (kun Alp'a Shah, Jens Lerche, Richard Axelby, Brendan Donegan, Jayaseelan Raj kaj Vikramaditya Thakur) de Ground Down by Growth : Trib'e, Caste, Class and (...)
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a

[1] Laŭ la titol'o de la kolektiv'a verk'o Ground Down by Growth, jam cit.

[2] Vd. Purushottam Agrawal, « En Ind'e, des quotas pour les basses castes », Le Mond'e diplomatique, maj'o 2007.

[3] En Barato, 80 % el la loĝ'ant'ar'o est'as hindu'ist'a kaj aparten'as al tre kompleks'a sistem'o de kast'o'j. Oni disting'as la alt'a'j'n kast'o'j'n kiu'j konsist'as el brahm'an'oj (pastr'o'j, kler'ul'o'j), kŝatrijoj (nobel'ul'o'j, milit'ist'o'j) aŭ vajŝjoj (komerc'ist'o'j). La plej mal'alt'a'n kast'o'n form'as la ŝudr'oj (kamp'ar'an'o'j, meti'ist'o'j). La dalitoj est'as ekster kast'o'j.

[4] Ground Down by Growth, jam cit.

[5] jam cit.

[6] BrendanDonegan,« Cuddalore, chemical industrial estate, Tamil Nadu », dans Ground Down by Growth, op. cit.

[7] Jayaseelan Raj, « Te'a Belts of the Western Ghats, Keral'a », en Ground Down by Growth, jam cit.

[8] « Bhadrachalam scheduled are'a », en Ground Down by Growth, jam cit.

[9] Vd. Naïké Desquesnes kaj Nicolas Jaoul, « Les intellectuels, le défi maoïste et la répression en Ind'e », Le Mond'e diplomatique, oktobr'o 2011.

[10] (« Ind'e. Posco ne s’en tirera pas comme ça », Courrier international, Parizo, 4-a de juli'o 2011.

[11] Vd. Jyotsna Saksena, « Des accaparements facilités par les pouvoirs publics », Le Mond'e diplomatique, april'o 2015.

[12] « Suicid'e dun étudiant dalit et discriminations de caste dans les universités indiennes », Contretemps, 22-a de februar'o 2016.


Akcept'ej'o >> 1a mart'o 2018

La el'ĵet'it'o'j de la barata « mirakl'o »

Vir'in'o'j ek'mastr'um'as agr'o'kultur'o'n


En kamp'ar'a Barato, kiu kurb'iĝ'as sub la sek'ec'o kaj la ŝuld'o'j, kie mil'o'j da kamp'ar'an'o'j si'n mort'ig'as, vir'in'o'j nun si'a'vic'e decid'as ag'i kaj re'star'ig'as solidar'a'n kaj daŭr'i'pov'a'n agr'o'kultur'o'n.



de  Jack FEREDAY

Femmes Travail Agriculture Alimentation Agroalimentaire Droits des femmes Ind'e

Dum ŝi'a'j najbar'in'o'j instal'iĝ'as ĉirkaŭ ŝi, ĉe ombr'o de dom'et'o el brik'o'j, s-in'o Shaila Shikrant, vest'it'a per oranĝ'kolor'a sari'o, plen'ig'as bovl'o'j'n per cereal'o'j kaj grajn'o'j : riz'o, tritik'o, maiz'o, piz'o'j, arakid'o'j, sezam-grajn'o'j, kiker'o'j, lent'o'j, fenugrek'o... Pro ŝi'a rid'et'o, oni diven'as, ke tio est'as frukt'o de ŝi'a labor'o. Sed est'as ankaŭ tiu de et'a revoluci'o.

Ni est'as en Masla, ok'cent-famili'a vilaĝ'o kern'e de Marathwada, en la ŝtat'o Maharaŝtr'o, kvin'cent kilo'metr'o'j'n orient'e de ties ĉef'urb'o, Mumbajo. La region'o, sufer'ant'a ond'o'j'n de ekstrem'a varm'o, far'iĝ'is la epicentr'o de grav'a agr'o'kultur'a kriz'o : pli ol ses mil kamp'ar'an'o'j si'n mort'ig'is tie dum la du last'a'j jar'o'j, incit'eg'it'a'j pro si'n'sekv'a'j sek'ec'o'j kaj pro kronik'a en'ŝuld'iĝ'o. La fenomen'o hav'as naci'a'n dimensi'o'n : ĉiu'jar'e de 2013, dek du mil kamp'ar'an'o'j si'n mort'ig'as en Barato, laŭ statistik'o trans'don'it'a de la reg'ist'ar'o al la Plej alt'a Kort'um'o en maj'o 2017.

La fak'ul'o'j ankaŭ kritik'as ne'taŭg'a'n agr'o'kultur'a'n strategi'o'n : de dek jar'o'j, la nutr'a'j kultiv'aĵ'o'j est'is iom post iom for'las'it'a'j favor'e al komerc'a'j kultiv'aĵ'o'j, inter kiu'j suker'kan'o – plant'o ja pli profit'don'a, sed kiu postul'as grand'eg'a'n kvant'o'n da akv'o. Laŭ la reg'ist'ar'o, la are'o uz'at'a por ĝi pas'is de 300 000 ĝis unu milion'o da hektar'o'j inter 2004 kaj 2014, kaj sorb'as 70 % de la region'a irigaci'o.

« Kun ni'a'j kvin hektar'o'j, ni produkt'is nur tio'n, rakont'as s-in'o Shikrant. Tiam, kiam akv'o mank'is, ni ĉio'n perd'is – ni ne plu hav'is mon'o'n por nutr'i ni'n. » La agr'o'kultur'ist'in'o fingr'um'as en la bovl'o'j da fab'ac'o'j, kiu'j'n ŝi elgrajnigas kvazaŭ tener'e. La vir'in'o'j sid'ant'a'j ĉirkaŭ ŝi atent'e ŝi'n aŭskult'as. De post la ond'o de si'n'mort'ig'o'j, kiu sku'is la region'o'n en 2014, ili ĉiu'j sekv'is la ekzempl'o'n de tiu pionir'o de daŭr'ig'ebl'a agr'o'kultur'o. « Mi pet'is mi'a'n edz'o'n las'i al mi unu hektar'o'n por kultiv'i du'dek'o'n da plant'o'j pli akv'o-ŝpar'em'a'j. Mi vol'is hav'i sufiĉ'e da nutr'aĵ'o por mi'a famili'o, por la okaz'o, se la suker'kan'o mal'sukces'us, kaj re'ven'i al la tradici'a'j praktik'o'j, uz'ant'e natur'a'j'n sterk'o'j'n. Komenc'e, li est'is skeptik'a, sed li fin'e konsent'is. Unu jar'o'n post'e, kiam li vid'is la rezult'o'j'n, li las'is al mi la du'on'o'n de la teren'o. »

La rikolt'o'j rapid'e trans'pas'is ŝi'a'j'n esper'o'j'n. Ili ne nur ebl'ig'is nutr'i ŝi'a'n famili'o'n, sed la vend'o de la ceter'o du'obl'ig'is la jar'a'n en'spez'o'n de la famili'o, kiu est'as hodiaŭ 6 000 eŭr'o'j, t.e., preskaŭ kvar'obl'e la mez'a'n en'spez'o'n de kamp'ar'an'o'j en tiu ŝtat'o (1 600 eŭr'o'j jar'e). De post tiam, tiu vir'in'o ne ĉes'is divers'ig'i si'a'n aktiv'ad'o'n : akir'ant'e brut'ar'o'n, kiu proviz'as al ŝi sterk'o'n, kaj vend'ant'e si'a'j'n ekologi'a'j'n sem'o'j'n en Mumbajo. Ŝi'a last'a etap'o est'as la registr'ad'o propr'a'nom'e de ŝi'a propr'a agr'o'kultur'a entrepren'o, ŝi preciz'ig'as sub la admir'a rigard'o de si'a'j najbar'in'o'j. Dank'e al ŝi'a'j konsil'o'j, ankaŭ ili akir'is nov'a'n status'o'n sin'e de si'a'j famili'o'j. Unu el ili ankoraŭ mir'as pri tio : « Kiam ni dir'is al ni'a'j edz'o'j kaj ni'a'j bo-famili'o'j, ke ni vol'as okup'iĝ'i pri part'o de la teren'o, ili mok'is ; nun kiam ni gajn'as pli ol ili, ili rigard'as ni'n ali'manier'e ! »

En Maharaŝtr'o, sam'e kiel en la ceter'o de Barato, la vir'in'o'j proviz'as pli ol la du'on'o'n de la agr'o'kultur'a labor'fort'o ; sed la mastr'um'o est'as pli'mult'e far'it'a de vir'o'j, kiu'j posed'as preskaŭ 80 % de la kultur'at'a ter'o. Tradici'a (patriark'a) soci'a sistem'o, kiu'n s-in'o Shikrant kaj ŝi'a'j amik'in'o'j decid'is for'sku'i – kaj ili ne est'as la sol'a'j ! Laŭ la ne'reg'ist'ar'a organiz'aĵ'o (NRO) Swayam Shikshan Prayog (SSP) (Eksperiment'o pri mem-meti'lern'ad'o), en la 2,3 milion'o'j da kamp'ar'a'j famili'o'j viv'ant'a'j en la region'o Marathwada, kvar'dek mil vir'in'o'j tiel ek'mastr'um'is almenaŭ unu hektar'o'n da teren'o por tie dis'volv'i nutr'a'n agr'o'kultur'o'n oft'e for'las'it'a'n de vir'o'j. Kelk'a'j el ili est'is unu'e form'it'a'j de la Agricultural Technology Management Agency (Agent'ej'o de agr'o'kultur'a kaj teknologi'a administr'ad'o, Atm'a) de la barata reg'ist'ar'o, kun'labor'e kun NRO, inter kiu'j la SSP. Sed la mov'ad'o nun dis'vast'iĝ'as per si mem, per la kre'ad'o de mil'o'j da women farmers groups – inter'help'a'j grup'o'j, kies membr'o'j dis'part'ig'as (por komun'a uz'o) si'a'j'n sci'o'j'n, kaj part'o'n de si'a ŝpar'aĵ'o. De la legom'kultiv'ist'in'o'j de Utar Pradeŝo ĝis la riz'kultiv'ist'in'o'j de Tamilnado, ili far'iĝ'is unu el la apog'kolon'o'j de la lok'a dis'volv'ad'o en tut'a Barato, kaj ricev'as kresk'ant'a'n sub'ten'o'n de la universitat'o'j, NRO kaj lok'a'j reg'ist'ar'o'j.

En'e de mal'pli ol du jar'o'j, en la vilaĝ'o Chivuri, kvar'dek kilo'metr'o'j'n for de Masla, la Delt'a Sakhi Farmers group tiel met'is pli ol 1 300 eŭr'o'j'n en komun'a'n kont'o'n. Jen bon'ŝanc'o por ties du'dek kvin membr'o'j, kies edz'o'j antaŭ'e dev'is ŝuld'iĝ'i ĉe tim'ig'a'j al'prunt'ist'o'j, je interez'kvot'o'j ĝis 12 %. Kiam ili bezon'as financ'i projekt'o'n, la vir'in'o'j nun turn'iĝ'as al tiu grup'o, kiu pov'as post'e ricev'i kredit'o'n ĉe lok'a bank'o. Kaj koncern'e la tradici'a'j'n mon'prunt'ist'o'j'n, ili ferm'is si'a'n butik'o'n.

« La vir'o'j est'as pli individu'ist'a'j : ili pri'labor'as propr'a'j'n kamp'o'j'n, ĉiu en si'a angul'o, dum ni labor'as prefer'e team'e », klar'ig'as s-in'o Vanita Balbhim, prezid'ant'in'o de la grup'o, kies ĉiu'semajn'a'n kun'ven'o'n ŝi akcept'as en si'a hejm'o. « Kaj precip'e, ni pli bon'e mastr'um'as la mon'o'n ! » el'dir'as ŝi'a amik'in'o Lakshmi Brirajdar, est'ig'ant'e rid'o'j'n de si'a'j kamarad'in'o'j. « Ni, ni marĉand'as por 10 rupi'o'j (10 centim'o'j de eŭr'o) se'neces'e ! Kaj, kiam ni soif'as, ni trink'as te'o'n hejm'e, anstataŭ mal'ŝpar'i mon'o'n por alkohol'o ! »

Chivuri est'as lig'it'a al la ceter'a mond'o per simpl'a kot'a voj'o, tret'it'a de magr'a'j zebu'o'j, inter mal'plen'a'j kamp'o'j ĝis horizont'o. Mez'e de la dom'o'j kun lad'o-tegment'o'j star'as konus-form'a hindu'ism'a templ'o, kateĉu'akaci'o sub kiu la pli'aĝ'ul'o'j kun'ven'as, kaj mal'grand'a sen'pord'a dom'o, kie infan'a'j voĉ'o'j recit'as la alfabet'o'n. En tiu'j for'a'j vilaĝ'o'j, kie 30 % de la famili'o'j viv'as sub la mal'riĉ'o'lim'o, la agr'o'kultur'a'j vir'in'grup'o'j est'as refondantaj la lok'a'n ekonomi'o'n, proviz'ant'e al ili nutr'a'n aŭtonom'ec'o'n kaj al'ir'o'n al mikro'kredit'o – du viv'neces'a'j il'o'j dum tiu kriz'a temp'o.

Tiel, De'post kiam ŝi lanĉ'is si'a'n entrepren'o'n de frukt'o'j kaj legom'o'j, antaŭ du jar'o'j, s-in'o Balbhim nutr'as si'a'n famili'o'n, al'don'ant'e pli ol 1000 eŭr'o'j'n al la 780 eŭr'o'j de la famili'a jar'a en'spez'o. Tiu ŝpar'aĵ'o ebl'ig'is al ŝi instal'i nov'a'n tegment'o'n kaj frid'uj'o'n, kaj, precip'e, financ'i la eduk'ad'o'n de si'a'j kvar fil'in'o'j. « Mi est'as tiom fier'a pri ŝi, emoci'e konfid'as Supriya, la plej aĝ'a fil'in'o, student'in'o pri inform'ad'ik'o. Ŝi decid'is el'ir'i el hejm'o por kultur'i si'a'n kamp'o'n, kaj nun ŝi prezid'as grup'o'n de agr'o'kultur'ist'in'o'j... Ĉi tie neni'u vir'in'o jam far'is i'o'n tia'n ! »

Kiel konsekvenc'o de amas'a vir'a migr'ad'o al la grand'a'j urb'o'j, la vir'in'o'j lud'as pli kaj pli grav'a'n rol'o'n en la agr'o'kultur'a'j ekspluat'aĵ'o'j en Barato – sen tamen est'i agnosk'it'a'j kiel ver'a'j agr'o'kultur'ist'o'j. « Ĉu ili'a edz'o for'ir'as serĉ'i labor'o'n en urb'o'n, aŭ ĉu li mort'as antaŭ ili, ili jam est'as fakt'e mastr'um'ant'o'j ! Sed, sen leĝ'a agnosk'o, la vir'in'o'j ne hav'as al'ir'o'n al la neces'a'j resurs'o'j, tio est'as la bank'a'j prunt'o'j, asekur'o'j aŭ subvenci'o'j de la reg'ist'ar'o », nervoz'iĝ'as s-in'o Som'a Parthasarathy, unu el la fond'int'o'j de Mahila Kis'a'n Adhikaar Manch (Makaam), ret'o de asoci'o'j por la rajt'o'j de agr'o'kultur'ist'in'o'j. La amend'o de 2005 de la hindu'ism'a leĝ'o pri hered'o jam don'as al barataj vir'in'o'j rajt'o'n egal'a'n al tiu de la frat'o'j, sed ĝi est'as mal'mult'e aplik'at'a. « La soci'a'j kondiĉ'o'j ne mult'e ŝanĝ'iĝ'is : vir'in'o'j tre mal'oft'e postul'as si'a'n hered'o-part'o'n, ĉar oni instig'as ili'n ced'i ĝi'n al la vir'o'j de la famili'o, klar'ig'as tiu ses'dek'jar'a femin'ist'in'o en bru'a kaf'ej'o de Nov-Delhi'o. Oni rest'as en soci'a sistem'o de vir'a aŭtoritat'o, kie la vir'o'j plu reg'as la riĉ'aĵ'o'j'n, cel'e reg'i la vir'in'o'j'n. Neces'as ag'i mult'e pli ol nun por ŝanĝ'i tio'n... »

Apud la NRO Oxfam, Makaam aktiv'as por adopt'o de leĝ'o'tekst'o depon'it'a en maj'o 2012 ĉe la Alt'a Ĉambr'o de la Parlament'o far'e de s-ro Monkombu Sambasivan Swaminathan, la patr'o de la « verd'a revoluci'o » en Barato. Tiu leĝ'o ebl'ig'us al la municip'a'j instanc'o'j pli facil'e atribu'i la agr'o'kultur'ist'o-status'o'n al vir'in'o'j, kiu'j lu'pren'as kaj pri'labor'as la ter'o'n, kaj ig'us ne'valid'a'j la propriet'o-dokument'o'j'n, kiu'j ne menci'as la nom'o'n de la edz'in'o. Agr'o'kultur'ist'in'o'j ven'int'a'j el tut'a Barato – inter kiu'j mult'a'j vidv'in'o'j de si'n'mort'ig'int'a'j farm'ist'o'j – ripet'is tiu'n postul'o'n, okaz'e de grand'a kamp'ar'an'a manifestaci'o ĉe la Parlament'o, la 20-an kaj 21-an de novembr'o 2017.

Dum'e, emancip'iĝ'o de la kamp'ar'a'j vir'in'o'j antaŭ'e'n'ir'as je divers'a'j rapid'ec'o'j, laŭ la apart'ec'o'j de ĉiu ŝtat'o. En la region'o'j kie la agr'o'kultur'a kriz'o instig'as la vir'o'j'n migr'i al urb'o'j aŭ si'n'mort'ig'i, ĝi aper'as precip'e kiel neces'o. « Ĉiu katastrof'o est'as ŝanc'o antaŭenriri : la vir'in'o'j kapt'is la okaz'o'n de la long'a'j sek'ec'o-period'o'j por persvad'i si'a'j'n famili'o'j'n, ke ili kapabl'as hav'i rol'o'n de gvid'ant'o », observ'as s-in'o Naseem Shaikh, projekt-gvid'ant'o ĉe SSP, en si'a ofic'ej'o en Osmanagad (Maharaŝtr'o). De tri jar'o'j, la NRO hav'as rol'o'n de per'ant'o inter la lok'a reg'ist'ar'o kaj la agr'o'kultur'ist-grup'o'j, al kiu'j ĝi facil'ig'as al'ir'o'n al trejn'ad'o kaj al subvenci'o'j. « La vir'in'a labor'o parol'as per si mem : kiam mon'o komenc'as en'ven'i, tio don'as al ili fort'o'n kaj kapabl'o'n por inter'trakt'ad'o. La akir'o de bank'kont'o kaj de ter'pec'o natur'e sekv'os, sen bezon'o en'trud'iĝ'i. » S-ro Anup Shengulwar, unu el la administr'a'j estr'o'j de la distrikt'o, kun'divid'as ŝi'a'n entuziasm'o'n : « Pri la nombr'o de propriet'ul'in'o'j, ni ankoraŭ post'rest'as kompar'e kun la sud'a'j ŝtat'o'j, kiel TelanganoAndra-Pradeŝo, sed la situaci'o est'as ŝanĝ'ant'a. Ĉi tie, ni mult'e sufer'is pro sek'ec'o. La vir'o'j sen'interes'iĝ'as pri agr'o'kultur'o, dum la vir'in'o'j plu vol'as kultur'i la ter'o'n. Tiam, ni prov'as trejn'i ili'n tiom, kiom ebl'as. Kaj oni jam observ'as kresk'o'n de la ekonomi'a nivel'o en la vilaĝ'o'j. »

Tri'on'o de la agr'o'kultur'ist'in'o'j list'ig'it'a'j de la SSP posed'as nun part'o'n de la famili'a teren'o ; sed ili precip'e akir'is soci'a'n ekzist'o'n. « Antaŭ'e, neni'u respekt'is mi'n, atest'as s-in'o Rekha Shinde, en la vilaĝ'o Hinglajwadi. Se mi vol'is 10 rupi'o'j'n, mi dev'is pet'eg'i dum kvin tag'o'j, kaj mi ne rajt'is el'ir'i el hejm'o. Nun mi en'spez'ig'as 10 000 rupi'o'j'n [126 ] monat'e al mi'a famili'o, kaj mi help'is kvar'dek vir'in'o'j'n kre'i si'a'n propr'a'n entrepren'o'n. » Sign'o de ili'a nov'a grav'ec'o en la komun'um'o, la inter'help'a grup'o, kiu'n ŝi prezid'as, dispon'as nun pri propr'a kun'ven'ej'o, star'ig'it'a de la urb'a administraci'o en la centr'o de la vilaĝ'o.

La vir'o'j est'as ebl'e la unu'a'j profit'ant'o'j de tiu nov'a ekvilibr'o : en la famili'o'j, kie vir'in'o'j ek'mastr'um'is, neni'u si'n'mort'ig'o est'is ĝis nun raport'it'a. « Antaŭ'e, dum la sek'ec'o-period'o, mi sent'is mi'n ver'e izol'it'a », konfid'as s-ro Vishnu Kumbhar, kvin'dek'jar'ul'o kun vizaĝ'o sulk'ig'it'a de la sun'o. Kun si'a'j 700 eŭr'o'j monat'e kaj naci'a premi'o pri mikro'entrepren'ec'o, li'a edz'in'o Kamal far'iĝ'is fam'ul'in'o en la distrikt'o Osmanabad. Fil'in'o de tag'labor'ist'o, eduk'it'a en mal'riĉ'o, ŝi trans'form'is ses hektar'o'j'n ĉe la el'ir'ej'o de Hinglajwadi en eksperiment'a'n farm'o'n kaj ating'as si'a'n labor'lok'o'n per skoter'o. Akv'o-rezerv'uj'o, elektr'a inkub'ej'o, alg'o'basen'o por nutr'i si'a'j'n best'o'j'n : al tiu patr'in'o de du infan'o'j neniam mank'as ide'o'j. Ŝi'a last'a poker-bat'o : import'ad'o el la najbar'a ŝtat'o Madhja Pradeŝo de kvin cent kok'id'o'j kadaknath – speci'o ŝat'at'a pro ties nutr'a valor'o -, kiu'j'n ŝi nutr'as sub la sci'vol'a'j okul'o'j de la vilaĝ'a'j infan'o'j. « Nun mi sekv'as ŝi'a'j'n konsil'o'j'n, dir'as rid'et'ant'e s-ro Kumbhar, kun rigard'o al si'a edz'in'o. Mi pens'as ke, kun mi'a sub'ten'o, ne est'as lim'o al ŝi'a kapabl'o. »

Jack FEREDAY


La aŭtor'o

Jack FEREDAY


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a


Akcept'ej'o >> 1a mart'o 2018

La arme'o, apart'a instituci'o


Kubo, la oliv'verd'a land'o

La kuba prezid'ant'o Raúl Castro en april'o for'las'os la potenc'o'n. Por la unu'a foj'o de si'a histori'o la insul'o ver'ŝajn'e est'os gvid'at'a de hom'o nask'it'a post la fal'ig'o de la diktator'o Fulgencio Batist'a en la jar'o 1959. Tia ŝanĝ'eg'o lev'as mult'a'j'n demand'o'j'n. Tamen unu cert'ec'o rest'as : la arme'o lud'os decid'a'n rol'o'n en la nun komenc'iĝ'ant'a faz'o.



de  Renaud LAMBERT

Kelk'a'j'n Monat'o'j'n post si'a en'posten'iĝ'o s-ro Donald Trump decid'is nul'ig'i „la tut'e mal'egal'ec'a'n inter'konsent'o'n sub'skrib'it'a'n kun Kubo de li'a antaŭ'ul'o Barack Obama la 17-an de decembr'o 2014. La demokrat'a prezid'ant'o est'is taks'int'a sen'efik'a la uson'a'n strategi'o'n de strangol'ad'o – milit'a agres'o, embarg'o, romp'o de la diplomati'a'j rilat'o'j. Laŭ li est'us pli bon'e normal'ig'i la rilat'o'j'n inter Vaŝington'o kaj Havano, tiel ke tio rapid'ig'u la „mal'ferm'iĝ'o'n“ de la karibia land'o. [1] Mal'e, re'bat'is la respublik'an'o : la flu'o de uson'a'j turist'o'j, kiu'n la indulg'em'o de s-ro Obama help'is nutr'i, laŭ li „pli grav'ig'is la sub'prem'ad'o'n“ per fort'ig'o de la pozici'o de la arm'it'a'j fort'o'j. Post la „komun'ist'a diktator'ec'o“ Kubo, laŭ li, fal'os sub la jug'o'n de arme'a puĉ'o-reg'ist'ar'o ! Ĉu ne est'as ok general'o'j en la pint'o de la potenc'o, inter la dek sep membr'o'j de la politik'a buro'o de la Komun'ist'a Parti'o de Kubo (PCC) ?

La latin'amerik'a'j drelik-uniform'o'j divers'a'j'n re'ag'o'j'n en Vaŝington'o. Kontent'iĝ'o'n, kiam ili fal'ig'as la prezid'ant'o'n Manuel Zelaya en Hondur'o (2009). Entuziasm'o'n, kiam ili bomb'as la prezid'ant'a'n palac'o'n en Ĉilio (1973). Indign'o'n, kiam trov'iĝ'as super ĝi ruĝ'a ĉap'o de Venezuelo aŭ antaŭ si cigar'o en Kubo. En tiu'j last'a'j kaz'o'j la Blank'a Dom'o pli volont'e memor'ig'as, ke la sabr'o ne ĉiam bon'e harmoni'is kun la voĉ'don'il'o kaj ke kanon'o'j por respekt'ig'i la kontraŭ'ul'o'n kelk'foj'e turn'iĝ'is kontraŭ la loĝ'ant'ar'o. Kiel la afer'o'j pri tio stat'as en Kubo ?

Ĉi tie la arme'o simil'as al hom'o diskret'a, sed rigor'a ; pragmat'a, sed decid'o'firm'a : s-ro Raúl Castro, prezid'ant'o ek'de 2006 (provizor'a, kaj post la elekt'o de 2008) kaj … arme-general'o. Ne'sku'ebl'a ministr'o pri defend'o inter 1959 kaj li'a al'ven'o ĉe la kap'o de la ŝtat'o, li modl'is tiu'n instituci'o'n laŭ si'a imag'o, sur'baz'e de si'a spert'o en la Sierra Maestra.

Post el'ŝip'iĝ'o de la barb'ul'o'j (barbudos) al la insul'o, en la jar'o 1956, Fidel Castro pet'is si'a'n frat'o'n gvid'i kolon'o'n de arm'it'a'j ribel'ul'o'j en for'a zon'o de la land'a orient'o. La region'o tiam met'it'a sub la komand'o'n de la pli jun'a frat'o est'is nom'at'a 2-a naci'a front'o Frank País, la nom'o de revoluci'a student'o. „Dum Fidel Castro en si'a zon'o mult'e parol'as – pri si'a'j ambici'o'j, pri si'a'j grand'a'j ide'o'j –, Raúl organiz'as la si'a'n, klar'ig'as la ĵurnal'ist'o Fernand'o Ravsberg. Ekzempl'e li kre'as ŝu'ist'a'n serv'o'n, por ke li'a'j hom'o'j dispon'u pri ŝu'o'j ind'a'j je tiu nom'o.“ Tra'ir'ant'e la orient'a'n teritori'o'n por kun'ord'ig'i la rekrut'ad'o'n kaj proviz'ad'o'n de si'a'j trup'o'j, s-ro Raúl Castro dekret'is kamp'ar'a'n re'form'o'n, kre'is lern'ej'o'j'n kaj mal'ferm'is mal'san'ul'ej'o'j'n – kiu'j'n li financ'is per star'ig'o de impost'o.

Fazeol'o'j'n antaŭ kanon'o'j

En Septembr'o de 1958 la jun'ul'o (li est'is tiam 27-jar'a) kun'vok'is al kamp'kultur'ist'a kongres'o, dum kiu la loĝ'ant'o'j de si'a region'o est'is pet'at'a'j prezent'i si'a'j'n plend'o'j'n. „Fin'e de la jar'o, resum'as la esplor'ist'o Hal Klepak, Raúl est'is met'int'a la baz'o'j'n de form'o de reg'ist'ar'o ne nur por si'a'j trup'o'j, sed ankaŭ por la loĝ'ant'ar'o. Per i'a'j ministr'ej'o'j pri milit'o, pri justic'o, pri propagand'o, pri san'o, pri financ'o'j, pri publik'a'j labor'o'j, pri komunik'ad'o, pri eduk'ad'o kaj ankaŭ per ofic'ej'o'j por kamp'ar'a'j demand'o'j aŭ pri labor'o.“ [2]

La arme'a instituci'o, kiu'n la kub'an'o'j hodiaŭ kon'as, oficial'e star'ig'it'a la 2-an de decembr'o 1961, de'ven'as do el la kaldron'o de la geril'o, pro tio ĝi'a nom'o : Revoluci'a'j arm'it'a'j fort'o'j (Far). Ĝi est'is koncept'it'a ne por defend'i la land'o'n, sed en la perspektiv'o de liber'ig'o de la popol'o el la diktator'ec'o – politik'a task'o, kiu ne for'las'os ĝi'n, eĉ kiam la komenc'a projekt'o ŝanĝ'iĝ'as, pas'ant'e de naci'ism'o al konstru'ad'o de „kub'an'ec'a“ social'ism'o. La Far do ĝu'as konsider'ind'a'n bon'fam'o'n ĉe tiu'j, kiu'j tra'viv'is la fal'ig'o'n de la diktator'o Fulgencio Batist'a. Por ili la milit'ist'o'j est'as la iam'a'j geril'an'o'j, al kiu'j ili sufiĉ'e oft'e ŝuld'as si'a'j'n unu'a'j'n ŝu'o'j'n, si'a'j'n unu'a'j'n libr'o'j'n, si'a'n unu'a'n venk'o'n. La inter'naci'ism'o de la Far kontribu'as al ili'a fam'o en loĝ'ant'ar'o pli politik'ig'it'a ol ali'lok'e kaj mem al'front'it'a al la turment'o'j de rezist'ad'o kontraŭ la atak'o'j de Vaŝington'o : ili ag'is ĉe la latin'amerik'a'j geril'o'j, en Alĝerio, en Etiop'uj'o kaj antaŭ ĉio en Angolo, kie dek'mil'o'j da kubaj soldat'o'j batal'is kontraŭ la trup'o'j de la sud-afrik'a reĝim'o de ras'dis'ig'o (apartheid). Krom'e, kaj pli grav'e, la leĝ'o postul'as, ke almenaŭ la du'on'o el la jun'ul'o'j en'ir'ant'a'j la milit'ist'a'n akademi'o'n est'u id'o'j de labor'ist'o'j aŭ de kamp'ul'o'j, pli mal'riĉ'a'j (kaj do plej oft'e nigr'ul'o'j) ol la ceter'a loĝ'ant'ar'o. [3]

Sed la bild'o de la Far en la loĝ'ant'ar'o konstru'iĝ'as ankaŭ okaz'e de ali'a epizod'o, pli last'a'temp'a, de la kuba histori'o : la tiel nom'at'a "special'a period'o", kiu komenc'iĝ'is tuj post la kolaps'o de la sovetia blok'o. Inter 1991 kaj 1994 la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) fal'is je proksim'um'e 35 el'cent'o'j. La fort'eg'o de tiu frap'o ebri'ig'is la kontraŭ'kastr'ist'o'j'n. Andrés Oppenheimer, unu el la prefer'at'a'j ĉef'artikol'ist'o'j de la gazet'ar'o kun sid'ej'o en Miamo, publik'ig'is libr'o'n titol'it'a'n La last'a hor'o de Castro [4] : li ŝton'firm'e kred'is tio'n.

"Subit'e Fidel dir'is al Raúl : « Mi jam ne hav'as mon'o'n por vi. Neces'as, ke la arme'o el'turn'iĝ'u »", rakont'as Ravsberg. En mal'pli ol jar'o la pli jun'a frat'o mal'grand'ig'is la arm'it'a'j'n fort'o'j'n du'on'e, dum ĝi'a buĝet'o ŝrump'is kiel neĝ'o en la sun'o (de 1.249 al 736 milion'o'j da kubaj pes'o'j, valut'o, kies valor'o mem est'is ŝrump'int'a)", raport'as Klepak. En kun'tekst'o, kie la kuba ŝtat'o ŝajn'is est'i ŝton'ig'it'a de la ekonomi'a kriz'o kaj kie Fidel obstin'e promes'is dign'o'n, fier'o'n kaj honor'o'n al la mal'plen'a'j stomak'o'j kiu'j aŭskult'is li'n , la Far el'star'iĝ'is per si'a kapabl'o adapt'iĝ'i. En raport'aĵ'o, kiu'n ĝi dediĉ'is al ili en la jar'o 1995, la New York Times prezent'as ili'n kiel "la sol'a'n afer'o'n kiu ankoraŭ funkci'as" sur la insul'o. [5]

Al la milit'ist'o'j mank'is mon'o, brul'aĵ'o, ŝanĝ'o'pec'o'j kio'n ili antaŭ'e akir'is de Moskvo. "Ni'a misi'o est'as defend'o de la land'o, sed defend'o en larĝ'a senc'o, tamen deklar'is s-ro Raúl Castro. Por la moment'o tio implic'as liver'i nutr'aĵ'o'n al la popol'o. […] Fazeol'o'j pli grav'as ol kanon'o'j." [6] La milit'ist'o'j do ŝanĝ'is si'a'j'n fusil'o'j'n kontraŭ ŝpat'o'j … kaj drink'aĵ'miks'il'o'j.

Ek'de 1980 la Far efektiv'e ek'ag'ad'is en la turism'a sektor'o, tra la societ'o Gaviota, kiu antaŭ'e mastr'um'is centr'o'j'n de liber'temp'ad'o por la soveti'an'o'j. Ili tiam mal'ferm'is ĉen'o'n de butik'o'j por ekster'land'a'j vizit'ant'o'j, kie ili sorb'is la dolar'o'j'n cirkul'ant'a'j'n en la land'o. Part'o de la met'is si'a'n uniform'o'n en la ŝrank'o'n kaj sur'met'is guayabera, tip'o'n de ĉemiz'o lev'it'a'n en la rang'o'n de formal'a kostum'o en Kubo. Iu'j ir'is ekster'land'e'n por sekv'i kurs'o'j'n de entrepren-gvid'ad'o ; ali'a'j daŭr'ig'is si'a'n karier'o'n en la hotel'a sektor'o. Ĉas'aviad'il'a'j pilot'o'j far'iĝ'is pilot'o'j de civil'a aer'trafik'o, admiral'o'j komand'ant'o'j de jaĥt'o.

Oni taks'as ke mez'e de la 1990-aj jar'o'j la Far produkt'is inter tri'on'o'n kaj du'on'o'n de la nutr'aĵ'o konsum'at'a de la loĝ'ant'ar'o. La buĝet'o'j por eduk'ad'o kaj por san'o jam alt'iĝ'is, kiam tiu por defend'o daŭr'e mal'alt'iĝ'is kaj dev'ig'is la milit'ist'o'j'n star'ig'i financ'a'n aŭtonom'ec'o'n. "Dum la tut'a ĉi temp'o la balet-lern'ej'o'j ten'is si'a'j'n pord'o'j'n mal'ferm'it'a'j", memor'as Ravsberg, kiu jam tiam loĝ'is en Kubo. [7] En kun'tekst'o, en kiu Uson'o decid'as pli'grav'ig'i la sankci'o'j'n kontraŭ la land'o, la Far si'a'manier'e eĉ demonstr'as, ke ili daŭr'e cert'ig'os la protekt'ad'o'n de la teritori'o. Kvar jar'o'j'n post la aper'o de la libr'o de Oppenheimer, s-ro Raúl Castro prezid'as milit'ist'a'n parad'o'n, kies soldat'o'j el'montr'is ter-aer-misil'o'j'n teĥnik'e alt'e perfekt'ig'it'a'j'n kaj tir'at'a'j'n de bicikl'o'j …

La Far est'as do la laboratori'o de re'form'o'j, kiu'j'n s-ro Castro prov'is star'ig'i ek'de si'a en'potenc'iĝ'o, ekzempl'e salajr'o'j indeks'it'a'j laŭ la produkt'iv'o. [</a> Le Mond'e diplomatique en (...)" id="nh8">8] La romp'o kelk'foj'e montr'iĝ'as palp'ebl'a : Ĉu Fidel Castro prefer'is ke neni'u kub'an'o ĝu'u la hotel'a'j'n infra'struktur'o'j'n, se nur riĉ'ul'o'j pov'is al'ir'i ili'n ? Li'a frat'o, kiu publik'e mal'laŭd'as la de'voj'iĝ'o'j'n de la "egal'ec'ism'o", decid'is, mal'e, mal'ferm'i ili'n al ĉiu'j kaj las'i la merkat'o'n ag'i. Oni tiam mal'kovr'is, ke cert'a'j kub'an'o'j konserv'is konsider'ind'a'j'n sum'o'j'n sub si'a matrac'o. El'spez'ant'e ili'n en la hotel'o'j (de la Far …), ili liber'ig'is la gast'o'ĉambr'o'j'n de privat'ul'o'j, je kiu'j ili ĝis tiam dev'is kontent'iĝ'i, kaj kies prez'o'j mal'alt'iĝ'is.

Ĉu for'las'o de la social'ism'a projekt'o ? Kvankam ĉiu parol'ad'o de la pli jun'a frat'o promes'as la daŭr'ig'o'n de la "vizi'o" de la pli mal'jun'a, li for'las'as ĝi'a'n utopi'a'n koncept'o'n, laŭ kiu nur la ide'o'j pov'as mov'i la amas'o'j'n. Mult'a'j observ'ant'o'j taks'is situaci'o'n paradoks'a, en kiu Raúl, membr'o de la komun'ist'a jun'ul'ar'o, dum Fidel ne est'is tia, far'iĝ'is la diskret'a "en'tomb'ig'ist'o" de la projekt'o long'temp'e port'at'a de Fidel. La nun'a prezid'ant'o [9] montr'iĝ'as ebl'e pli sent'em'a pri la fakt'o, ke analiz'o de la konkret'a medi'o profit'as al politik'a'j batal'o'j. Nu, la ekonomi'a'j kaj geopolitik'a'j kun'tekst'o'j ne est'as ver'e favor'a'j al aper'o de social'ism'o "sur unu sol'a insul'o". [10] Evident'as, ke la kapital'ism'o kaj ĝi'a'j recept'o'j mal'trankvil'ig'as mal'pli en la kazern'o'j ol en la sid'ej'o de la PCC.

Kvankam neni'a oficial'a nombr'o dispon'ebl'as, oni taks'as, ke la membr'o'j de la Far est'as nun proksim'um'e 80.000 vir'o'j kaj vir'in'o'j, kontraŭ pli ol 200.000 en la 1980-aj jar'o'j. La societ'o'j, kiu'j'n ili reg'as ekzempl'e Gaviota, CimexTRD est'as kun'ig'it'a'j sub la tegment'a Grup'o de administración empresarial SA (Gaesa) gvid'at'a de la pli aĝ'a bo'fil'o de s-ro Raúl Castro, s-ro Luís Albert'o Rodríguez López-Callejas. La unu'a reg'as 40 el'cent'o'j'n de la hotel'sektor'a'j ĉambr'o'j. En detal'a artikol'o dediĉ'it'a al mal'munt'ad'o de la fantazi'a'j nombr'o'j de la Miama gazet'ar'o la uson'a universitat'an'o Wiliam LeoGrande ne ver'e suspekt'ind'a je simpati'o'j por la Castro-reĝim'o taks'as la en'spez'o'j'n de Gaviota je 1,7 miliard'o'j'n da dolar'o'j en 2015. [11] Cimex ĉen'o de magazen'o'j, aŭtomobil-lu'ej'o'j laŭ li en'spez'is profit'o'n de 1,3 miliard'o'j'n da dolar'o'j en la sam'a jar'o. La TRD, special'iĝ'int'a pri komerc'o por la grand'a publik'o (de sap'o tra produkt'o'j por turist'o'j ĝis dom'mastr'um'a'j elektro'aparat'o'j, laŭ li en 2016 ating'is spez'o'n de proksim'um'e 440 milion'o'j da dolar'o'j. Do, tio est'us tut'a sum'o de proksim'um'e 3,4 miliard'o'j da dolar'o'j por Gaesa, la ekvivalent'o de 20 el'cent'o'j de la deviz'a'j en'ir'o'j en la land'o kaj de 4 el'cent'o'j de la MEP de 2015. Kun specif'ec'o, kiu'n s-ro Trump ne preter'vid'is : la en'spez'o'j de la societ'o'j reg'at'a'j de la Far vari'as kun la en'spez'o'j de la turism'a sektor'o.

Mastr'um'ej'a'j elektro'aparat'o'j kaj lu'ad'o de aŭtomobil'o'j

En Tiu'j Kondiĉ'o'j ne est'as tut'e mal'ĝust'a konklud'i, ke normal'ig'i la rilat'o'j'n kun Havano signif'as facil'ig'i la viv'o'n de la milit'ist'o'j. Kaj de tio konklud'i, ke tio "pli'grav'ig'as la sub'prem'ad'o'n" … Ĉiu nov'a tra'ir'o de uragan'o en Karibio ig'as la inter'naci'a'j'n observ'ant'o'j'n demand'i si'n : kial Kubo trans'viv'as ili'n pli bon'e ol ali'a'j land'o'j ? Por la loĝ'ant'o'j de la insul'o la respond'o trov'iĝ'as en du punkt'o'j : dank'e al la solidar'ec'o, kiu ig'as tiu'j'n en pli bon'a pozici'o mal'ferm'i si'a'j'n pord'o'j'n por akcept'i tiu'j'n, kiu'j est'as en danĝer'o ; sed ankaŭ dank'e al la loĝistik'a organiz'it'ec'o de la Far, kiu'j direkt'as la civil'a'n protekt'ad'o'n. Ĉu tiu tamen ignor'as la fenomen'o'n de korupt'ad'o, kiu grangrenigas part'o'n de la kubaj instituci'o'j ? Ne kvankam la reputaci'o de la Far en la loĝ'ant'ar'o rest'as pli bon'a ol tiu de la polic'o. La mon'o, kiu'n Gaesa kolekt'as, pov'us kresk'ig'i la tent'o'n uz'i iu'n el la mil'o'j da ruz'aĵ'o'j por facil'ig'i la person'a'n riĉ'iĝ'o'n : ali'a'j land'o'j (ekzempl'e Vjetnam'uj'o) spert'is tia'n evolu'o'n. Sed por la moment'o oni ne mal'oft'e vid'as kolonel'o'n ĉe la voj'rand'o pet'i kun'vetur'ad'o'n. Ali'lok'e en la mond'o li vetur'us en klimat'iz'it'a aŭtomobil'o.

Renaud LAMBERT.


La aŭtor'o

Renaud LAMBERT
ĵurnal'ist'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Komunik'il'o'j kontraŭ komunik'il'o'j

La brazila Par'ana'o front'e al la « modern'ig'o » de la agr'o'kultur'o

Carlos Slim, la tut'a or'o de Meksikio

Kiel kub'an'o'j viv'as



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a

[1] Vd Patrick Howlett-Mart'in, „Dégel sous les tropiques entre Washington et La Havane“, Le Mond'e diplomatique, novembr'o 2014.

[2] Hal Klepak, Raúl Castro and Cuba : A Military Story. Palgrave Macmillan, Nov'jork'o, 2012.

[3] Du'jar'a milit'serv'o est'as dev'ig'a por vir'o'j. Ankaŭ vir'in'o'j pov'as plen'um'i ĝi'n, sur'baz'e de liber'vol'o.

[4] Andrés Oppenheimer, Castros Final Hour, Touchstone, Nov'jork'o, 1992.

[5] Larry Rother, In Cuba, army takes on party jobs, and may be only thing that works", The New York Times, 8-an de juni'o 1995.

[6] Cit'it'a de Larry Rother, art. cit.

[7] Fernand'o Ravsberg, "¿Quien pag'a la salud y la educación en Cuba ?", Cartas desde Cuba, 30-an de mart'o 2017.

[8] Vd "Kubo vol'as la merkat'o'n … sen kapital'ism'o", Le Mond'e diplomatique en Esperant'o, oktobr'o 2017.

[9] Tem'as ankoraŭ en mart'o de 2018 pri Raúl Castro. -vl

[10] Vd "Les enfants ont vielli", en : "Cuba, Ouragan sur le siècle", Manière de voir, n-ro 155, oktobr'o-novembr'o 2017.

[11] William LeoGrande, "¿Cuánto de la economía cubana controlan las empresas militares ?", Resum'e'n Latinoamericano, Bon'aer'o, 30-an de juni'o 2017.



Akcept'ej'o >> 1a mart'o 2018

Religi'o, man-en-man'e kun naci'ism'o

Partner'ec'o de Kreml'o kaj la ortodoks'a eklezi'o


Ĝis la 18a de mart'o 2018, la re'elekt'iĝ'o de Vladimir Putin ŝajn'is est'i cert'a. Li'a'n antaŭ'a'n mandat'o'n mark'is ĉiam pli streĉ'a'j rilat'o'j kun okcident'a'j land'o'j, sed ankaŭ konservativ'a mov'iĝ'o. Dum ses jar'o'j, la ŝtat'estr'o aper'is kun ortodoks'a'j eminent'ul'o'j. Li tiel instrument'ig'as ili'a'n influ'o'n kiel rimed'o'n por re'vigl'ig'i patriot'ism'o'n kaj hav'i influ'o'n ekster'land'e.



de  Anaïs LLOBET

En sun'a tag'o de maj'o 2017, patriark'o Ciril'o de Moskvo kaj Tut'rusi'o inaŭgur'is la preĝ'ej'o'n de la monaĥ'ej'o Sretenski en la kor'o de la ĉef'urb'o. Ĉe li'a flank'o star'is prezid'ant'o Vladimir Putin kiu observ'is ĉiu'j'n rit'o'j'n kun solen'a kaj sen'emoci'a esprim'o. Tiam, li trans'don'is al la patriark'o kvar'cent'jar'a'n ikon'o'n kun bild'o de Johano la Baptist'o, la profet'o kiu anonc'is la ven'o'n de Jesuo, montr'at'a'n ĝis tiam en li'a ofic'ej'o en Kreml'o. Ĝi est'is met'it'a sur la altar'o'n de la nov'a preĝ'ej'o.

Ortodoks'a patriark'o flank'e de rus'a ŝtat'estr'o : la scen'o est'us ŝajn'int'a strang'a antaŭ kelk'a'j jar'dek'o'j. Situ'ant'a nur kelk'a'j'n paŝ'o'j'n de la Lubjanka, la konstru'aĵ'o de la Ministeri'o pri Intern'a'j Afer'o'j, simbol'o de la grand'a sub'prem'o de la 1930aj jar'o'j, la preĝ'ej'o est'as dediĉ'it'a al la memor'o de la "martir'o'j de la kontraŭ'religi'a persekut'ad'o". La decid'o konsekr'i ĝi'n en la cent'jar'a dat're'ven'o de la februar'a kaj oktobr'a revoluci'o'j est'is "profund'e simbol'a" dir'is Putin post la ceremoni'o. "Ni sci'as kiel fragil'a est'as la civil'a pac'o. Ni dev'as neniam forges'i kiel est'as mal'facil'e re'san'ig'i la vund'o'j'n nask'iĝ'int'a'j'n el mal'akord'o'j. Jen ni'a komun'a respond'ec'o : far'i ĉio'n far'ebl'a'n por konserv'i la unu'ec'o'n de la rus'a naci'o."

La ortodoks'a eklezi'o ne tut'e mal'aper'is dum la komun'ism'a epok'o, sed tio est'is mal'facil'a temp'o : la bolŝevist'o'j per'fort'e persekut'is la klerik'o'j'n pro ties proksim'a'j rilat'o'j kun la aŭtokrati'o kiu'n ili kontraŭ'batal'is, kaj ĝis la du'a mond'milit'o nur 250 paroĥ'o'j rest'is aktiv'a'j, kompar'e kun 54 000 en 1914 [1]. Post kiam nazi'a Germanio invad'is, Stalin'o rehabilit'is la eklezi'o'n por sub'ten'i la ĝeneral'a'n mobiliz'o'n, laŭ la long'a tradici'o en Rusio de sankt'a'j milit'ir'o'j kontraŭ barbar'a'j invad'ant'o'j. "Ge'frat'o'j, mort'a danĝer'o minac'as ni'a'n hejm'land'o'n" li dir'is je la 3a de juli'o 1941 en ankoraŭ fam'a parol'ad'o.

La re'instal'o de la klerik'ar'o en 1943 est'is far'it'a sub la strikt'a kontrol'o de la sekret'a polic'o kaj la Konsili'o por la Afer'o'j de la Rus'ortodoks'a Eklezi'o, kaj kvankam oni toler'is diskret'a'j'n Di'serv'o'j'n, est'is mal'permes'it'e al la eklezi'o iel ajn part'o'pren'i la publik'a'n viv'o'n. Ek'de la dis'romp'o de Sovet'uni'o, pli da rus'o'j si'n turn'as al Di'o : en 1991, nur tri'on'o nom'is si'n ortodoks'ul'o'j sed, ĝis 2012, tiu cifer'o est'is preskaŭ tri kvar'on'o'j. Islam'an'o'j est'is nur mal'grand'a mal'pli'mult'o (7%) [2].

Mal'mult'a'j praktik'ant'a'j krist'an'o'j

La ŝtat'o kaj la eklezi'o ating'is reciprok'e profit'a'n inter'kompren'o'n. Laŭ Andre'i Beglov, unu el la plej eminent'a'j rus'a'j fak'ul'o'j pri ortodoks'ism'o, "post jar'dek'o'j da eksklud'o, la eklezi'o prov'as pli'ig'i si'a'n vid'ebl'ec'o'n kaj influ'o'n en la sfer'o'j kiu'j grav'as al ĝi : la famili'o, la kultur'o, la eduk'ad'o, la re'produkt'iĝ'o, la moral'o", kun iom da sukces'o.

Sekv'e de kampanj'o far'e de ortodoks'a'j aktiv'ul'o'j, kurs'o pri la "fundament'o'j de la religi'a kultur'o kaj la sekular'a etik'o" nun est'as dev'ig'a part'o de la instru'plan'o en lern'ej'o'j. Ek'de 2012, ge'patr'o'j pov'as elekt'i kurseron adapt'it'a'n al si'a kred'o, kvankam ĉi tiu elekt'o efektiv'e ne ĉiam est'as respekt'at'a, pro mank'o de rimed'o'j. La patriark'ej'o ankaŭ pov'as kalkul'i je la amik'ec'o de la ministr'o pri eduk'ad'o Olga Vassilieva. Ĉi tiu tre kon'at'a histori'ist'o de la ortodoks'a eklezi'o, proksim'a kun'labor'ant'o de la arkimandrit'o Tiĥon Ŝevkunov, favor'as pli'ig'i la nombr'o'n de hor'o'j dediĉ'it'a'j al religi'a'j stud'o'j.

La eklezi'o ankaŭ hav'as al'ir'o'n al la Ministeri'o pri San'o. Regul'e invit'at'a'j al ĝi'a'j komitat'o'j pri la san'o de civit'an'o'j, episkop'o'j don'as si'a'n opini'o'n pri politik'o'j de san'afer'o'j. Ĉe unu el ĉi tiu'j kun'sid'o'j, en oktobr'o 2015, episkop'o Panteleimon Ŝatov klar'ig'is al ministr'o Veronik'a Skvortsova ke HIV/Aidos'o hav'as "soci'a'n kaj moral'a'n, aŭ pli ĝust'e mal'moral'a'n, kaŭz'o'n". La sol'a metod'o por kontraŭ'batal'i la mal'san'o'n est'as, laŭ li, "la instig'o al san'a'j moral'a'j valor'o'j".

La reg'ist'ar'o subvenci'as hejm'o'j'n por graved'ul'in'o'j kaj jun'a'j patr'in'o'j administr'at'a'j'n de ortodoks'a'j asoci'o'j, kiel la hejm'o por patr'in'o'j en centr'a Moskvo. "La dek'du'o da vir'in'o'j, kiu'j'n ni bon'ven'ig'as, rifuz'is abort'ig'o'n malgraŭ la prem'o de si'a viv'partner'o aŭ si'a mal'facil'a ekonomi'a situaci'o" dir'is ĝi'a direktor'o, Maria Studenikina, kies mol'a vizaĝ'o mal'mol'iĝ'as ĉiam, kiam ŝi parol'as pri ĉi tiu'j "amas'murd'o'j". Laŭ ĉi tiu 29-jar'aĝ'a vir'in'o, "est'i ortodoks'ul'o signif'as est'i patriot'o kaj am'i Rusion, rifuz'i mort'ig'i est'ont'a'j'n infan'o'j'n kiu'j far'iĝ'os soldat'o'j kaj defend'os ĝi'n." "Putin", ŝi al'don'is, "atent'em'e aŭskult'as ni'a'n patriark'o'n."

En 2014, la eklezi'o sukces'e venk'is projekt'o'n de re'form'o ĉe la jun'ul'a justic'o kiu cel'is en'konduk'i la princip'o'n de special'a jurisdikci'o por ge'jun'ul'o'j kaj mal'pli pun'a'n pri'trakt'o'n, ekzempl'e per alternativ'o'j al en'prizon'ig'o. En la nom'o de la defend'o de la famili'a unu'ec'o, ĝi ankaŭ sukces'e blok'is leĝ'o'n pri social'a protekt'o, sistem'o de sub'ten'o por ge'patr'o'j en mal'facil'ec'o, kiu est'us dev'int'a mal'help'i ke ili'a'j infan'o'j est'u send'it'a'j al instituci'o'j.

Est'us mal'prav'e, tamen, dir'i ke la eklezi'o pov'as trud'i si'a'n politik'a'n lini'o'n sur la rus'a'n reg'ist'ar'o'n. Unu'flank'e, la patriark'ej'o est'as flank'e'n'puŝ'it'a de la aktiv'ism'o de iu'j ekstrem'ortodoks'a'j grup'o'j. Last'a'n aŭtun'o'n, ili inter'romp'is la prezent'ad'o'n de Matilda, film'o de Aleksej Uĉitel pri la romantik'a rilat'o de car'o Nikolao la 2a, sankt'proklam'it'a en 2000, kaj balet'ist'in'o de la Mariinskj-Teatr'o ; ili dev'ig'is al du el la plej grand'a'j kin'o'ĉen'o'j ne prezent'i la film'o'n. Post kiam tri an'o'j de la femin'ist'a kant'ist'ar'o Pussy Riot est'is kondamn'it'a'j pro tio, ke ili kant'is punkan preĝ'o'n en la katedral'o de Krist'o la Sav'int'o en Moskvo en 2012, la patriark'ej'o bon'ven'ig'is la aprob'o'n de leĝ'o kiu establ'is la krim'o'n de "ofend'o kontraŭ la religi'a'j sent'o'j de kred'ant'o'j". Embaras'it'e de la amas'eg'a'j kontraŭ'manifestaci'o'j kiu'j'n ĉi tiu agnosk'o de la krim'o de blasfem'o ŝajn'e prav'ig'is, metropolit'o Hilari'o'n, prezid'ant'o de la Departement'o pri Ekster'a'j Eklezi'a'j Rilat'o'j de la Moskva Patriark'ej'o, deklar'is si'n "sen'kondiĉ'e kaj kategori'e kontraŭ ĉiu'j al'vok'o'j al per'fort'o". " Sam'temp'e" li al'don'is, "mi nek pov'as nek dezir'as al'iĝ'i al tiu'j, kiu'j defend'as ĉi tiu'n film'o'n" [3].

Ali'flank'e, la pozici'o'j de la eklezi'o ne ĉiam triumf'as. La liber'vol'a abort'ig'o, laŭ'leĝ'a ek'de 1920 en Rusio - krom inter 1936 kaj 1955 - est'as konstant'e atak'at'a de la eklezi'o. En septembr'o 2016, patriark'o Ciril'o sub'skrib'is pet'skrib'o'n kiu al'vok'is al "la ĉes'ig'o de la laŭ'leĝ'a mort'ig'o de infan'o'j antaŭ nask'iĝ'o" kaj postul'is "leĝ'amend'o'j'n" por mal'permes'i la post'koit'a'n pilol'o'n.

Sed ĉi tiu'j manovr'o'j est'is sen'efik'a'j. En Rusio, kiel en Franci'o, vir'in'o pov'as decid'i abort'ig'i ĝis la dek'du'a semajn'o de graved'ec'o. La far'it'a'j leĝ'far'a'j ŝanĝ'o'j rilat'as al eventual'a'j escept'o'j post la laŭ'leĝ'a period'o. Ek'de la dek'tri'a semajn'o, abort'ig'o est'as permes'at'a sol'e kiam est'is seks'per'fort'o aŭ pro kurac'a'j motiv'o'j ; ĝis 2012, kontrast'e, soci'a'j kriteri'o'j ankaŭ est'is permes'at'a'j, ekzempl'e mal'riĉ'ec'o aŭ mal'liber'ig'o de la patr'o. "Sen ni, ĉi tiu'j murd'o'j est'us ignor'it'a'j. Nun, dank'e al ĉi tiu dialog'o kiu'n ni far'as por ili'a mal'permes'o, abort'ig'o'j du'on'iĝ'is [en la daŭr'o de la pas'int'a'j kvar jar'o'j]" dir'is patr'o Dmitrij Smirnov, la nov'a pro'parol'ant'o por la ortodoks'a eklezi'o. Li forges'as ke ĉi tiu sensaci'a cifer'o est'as ankaŭ ŝuld'at'a al pli bon'a al'ir'o al kontraŭ'koncip'a'j metod'o'j kaj pli'bon'ig'it'a san'zorg'o por vir'in'o'j.

Laŭ enket'o far'it'a de la Centr'o Lev'ad'a en januar'o 2018, 35% de respond'int'o'j konsider'as ke la abort'ig'o est'as "ŝok'a", eĉ se la famili'o ne pov'as plen'um'i la bezon'o'j'n de la infan'o. En 1998, 18% de respond'int'o'j kred'is tio'n. Sed la re'nov'ig'it'a influ'o de la ortodoks'a eklezi'o en la politik'a viv'o ne est'as akompan'at'a de kresk'o de mal'toler'em'o. El tiu'j, kiu'j pretend'as est'i ortodoks'ul'o'j, preskaŭ 30% dir'as, ke ili ne kred'as je la ekzist'o de Di'o [4]. Nur 3% el ili frekvent'as preĝ'ej'o'n almenaŭ unu foj'o'n semajn'e, praktik'o'j kompar'ebl'a'j al tiu'j de katolik'o'j en Franci'o (4,5%), kaj mult'e mal'pli ol tiu'j de protest'ant'o'j en Uson'o (48%) [</a> La Croix, Parizo, 2009 ; (...)" id="nh5">5].

La mank'o de preĝ'ej'o'j lok'it'a'j je moder'a distanc'o nur part'e klar'ig'as ĉi tiu'n mal'alt'a'n frekvent'ad'o'n : kvankam preĝ'ej'o'j en Moskvo est'as tre mult'a'j, ili tamen oft'e est'as mal'plen'a'j. Tiel est'as ĉe la preĝ'ej'o de Poem'e'n la Grand'a en la nord'o de la ĉef'urb'o. Dimanĉ'o'n, la pastr'o'j oft'e prezid'as la liturgi'o'n antaŭ nur du'dek av'in'o'j. "Ja ĉiam est'as pli ol en la sovet'a epok'o" dir'is Maria Lizevskaja, kap'tuk'o kun tradici'a desegn'aĵ'o kaŝ'ant'a ŝi'a'n blank'a'n har'ar'o'n. La 67-jar'aĝ'a emerit'in'o neniam mal'traf'as liturgi'o'n, sed rimark'as ke ge'jun'ul'o'j for'est'as. Ili praktik'as si'a'n kred'o'n ali'manier'e, ŝi esper'as.

Ekzempl'e Ilija Stoniakin, sen'de'pend'a grafik'ist'o, frekvent'as preĝ'ej'o'n nur unu foj'o'n ĉiu'jar'e por la ortodoks'a pask'o. Li opini'as ke li est'as religi'em'a : li port'as kruc'o'n, observ'as karesm'o'n kaj antaŭ ses monat'o'j tatu'ig'is si'n per grand'eg'a Virg'ul'in'o Maria sur la dors'o. "Mi far'is ĝi'n iom spit'em'e, ĉar mi ven'as el ateist'a famili'o kiu kred'as ke religi'o est'as la opi'o de la popol'o" li klar'ig'is, cit'ant'e Karlon Marks'o'n. Li favor'as la proksim'ec'o'n inter la prezid'ant'o kaj la patriark'o ĉar, laŭ li, la eklezi'o est'as la "moral'a garanti'ant'o" de la politik'a viv'o de Rusio.

Kvankam pli'mult'o de rus'o'j difin'as si'n kiel ortodoks'ul'o'j, ĉi tiu termin'o mal'pli reflekt'as religi'a'n kred'o'n ol asert'o'n de aparten'ec'o al la naci'o. Tial la interes'o pri re'pac'iĝ'o kun la patriark'ej'o, laŭ la vid'punkt'o de reg'ist'ar'o koncern'at'a ek'de 1991 met'i la ideologi'a'j'n fundament'o'j'n de naci'ŝtat'o.

En 1721, Petro la Grand'a anstataŭ'ig'is la patriark'o'n per kolegi'o de eminent'ul'o'j - la Sankt'a Sinod'o - kiu'n li mem nom'um'is. De tiu temp'o, la rus'a sur'ter'a pov'o super'reg'as la pov'o'n religi'a'n. La ortodoks'ec'o est'as difin'it'a kiel element'o de la naci'a ident'ec'o laŭ la teori'o'j de graf'o Sergei Jurov, la ministr'o pri eduk'ad'o sub Nikolao la 1-a (1825-1855). "La ortodoks'ec'o, la aŭtokrati'o kaj la princip'o de la naci'o" : en ĉi tiu tri'op'o, la ministr'o vid'is la kor'o'n mem de "rus'ec'o" en temp'o kiam li cel'is protekt'i si'a'n land'o'n kontraŭ kontaminado de la "Liber'ec'o, Egal'ec'o, Frat'ec'o" de la Franc'a Revoluci'o.

En 1997, dum la prezid'ant'ec'o de Bor'is Jelcin, unu'a romp'o est'is far'it'a kun la princip'o de sekular'ism'o asert'it'a en la Konstituci'o de 1993 : leĝ'o kiu agnosk'is "la special'a'n rol'o'n de la ortodoks'ism'o en la histori'o de Rusio, en la evolu'o kaj la dis'volv'iĝ'o de ĝi'a spiritualeco kaj ĝi'a kultur'o". Ĝi don'as super'ec'o'n al la ortodoks'a religi'o kaj en'konduk'as, ali'vort'e, "hierarki'a'n plur'ism'o'n", laŭ Aleksander Agadjanian, fak'ul'o pri religi'o'j en Moskvo [6].

Dum si'a'j unu'a'j du mandat'o'j kiel prezid'ant'o (2000-2008), Putin prezent'is si'n kiel bon'a'n administr'ant'o'n sen ideologi'o. Foj'e li moder'ig'is la ambici'o'j'n de la eklezi'o al kiu li rifuz'is la kre'o'n de impost'o por financ'i ĝi'n kaj tut'land'a'n televid'kanal'o'n [7]. Post'e, la "special'a" rol'o de la ortodoks'ism'o est'is konkret'ig'it'a dum la prezid'ant'ec'o de Dmitrij Medvedev, kies mandat'o'komenc'o'n mark'is la mort'o de la patriark'o Alexis la Du'a fin'e de 2008. Li'a post'e'ul'o, Ciril'o, prov'is rehabilit'i la model'o'n de la "simfoni'o de pov'o'j" establ'it'a'n de la bizanca imperi'estr'o Justinian'o en la ses'a jar'cent'o. Laŭ ĉi tiu koncept'o, la materi'a kaj spirit'a pov'o'j rajt'as kun'labor'o'n kaj reciprok'a'n sub'ten'o'n. S-ro Medvedev respond'is per gratul'mesaĝ'o al la nov'a patriark'o al'vok'ant'a al dialog'o kun la eklezi'o por "la evolu'ad'o de la land'o kaj la firm'ig'o de spirit'a'j valor'o'j" kiu'j, laŭ li, est'as ne'apart'ig'ebl'a'j.

"Ador'klin'iĝ'o antaŭ eklezi'ul'o'j"

Instig'it'e de s-ro Medvedev kaj li'a ĉef'ministr'o Vladimir Putin, la eklezi'o rapid'e akir'is grand'a'j'n impost'o'redukt'o'j'n je si'a'j kolos'a'j en'spez'o'j : 5,6 miliard'o'j da rubl'o'j (76 milion'o'j da eŭr'o'j) en 2014 [8], dank'e al la donac'o'j de la fidel'ul'o'j kaj riĉ'a'j mecenat'o'j, sed ankaŭ al paroĥ'a'j vend'o'j de ikon'o'j, kandel'o'j, dekoraci'a'j objekt'o'j kaj kuk'o'j. Inter 2008 kaj 2010, dum Rusio barakt'is kun la inter'naci'a ekonomi'a kriz'o, Medvedev vol'e pag'is 6 miliard'o'j'n da rubl'o'j por la konstru'o de preĝ'ej'o'j tra la tut'a land'o. Kaj en 2010, la ŝtat'o dev'ont'ig'is si'n re'don'i pli ol 6 400 ne'mov'ebl'aĵ'o'j'n konfisk'it'a'j'n de la sovet'a'j aŭtoritat'ul'o'j [9]. Inter'ŝanĝ'e, patriark'o Ciril'o konsent'is aprob'i la program'o'n de "modern'ig'o" lanĉ'it'a'n sub la prezid'ant'ec'o de Medvedev, kiu kombin'is re'viv'ig'o'n de mal'ŝtat'ig'o'j de grand'a'j ŝtat'a'j firma'o'j kaj la mal'ferm'o'n de elekt'ad'o'j al pli da politik'a'j fort'o'j. "La eklezi'o help'as la ŝtat'o'n ĉar ĝi profit'as de ĝi, sed oni ankaŭ dev'as dir'i ke la eklezi'o ne ver'e hav'as alternativ'o'n" delikat'e klar'ig'is Alexander Verĥovski, estr'o de la Sova-Centr'o en Moskvo kiu produkt'as stud'o'j'n pri religi'a toler'em'o kaj ksenofobi'o.

"Ne tem'as pri rilat'o egal'rajt'ec'a : reg'as la ŝtat'o." Ĉi tiu ne'simetri'a rilat'o de reciprok'a help'o evident'iĝ'is kiam s-ro Putin re'en'ofic'iĝ'is. Re'elekt'it'a en 2012, post kampanj'o inter'punkt'it'a de manifestaci'o'j laŭ skal'o neniam vid'it'a de post li'a unu'a elekt'iĝ'o en mart'o 2000, la ŝtat'estr'o decid'is ke li jam ne mobiliz'os la loĝ'ant'ar'o'n ĉirkaŭ si'a person'o, sed ĉirkaŭ ĝeneral'e akcept'it'a prioritat'o : la defend'o de tradici'a'j rus'a'j valor'o'j kontraŭ la Okcident'o kiu, laŭ Moskvo, prov'as ĉirkaŭ'i Rusion per arm'it'a fort'o kaj demisi'ig'i reĝim'o'j'n kiu'j ne akord'as kun ĝi'a'j permes'em'a'j tendenc'o'j kaj ĝi'a'j geopolitik'a'j interes'o'j. "Sen la moral'a'j norm'o'j, kiu'j form'iĝ'is en la daŭr'o de la jar'mil'o'j, hom'o'j ne'evit'ebl'e perd'os si'a'n hom'a'n dign'o'n" li dir'is al la debat'o'societ'o Valdai en 2013. Post'e, al la sam'a aŭskult'ant'ar'o, li al'don'is : "Por ke la soci'o ekzist'u, est'as neces'e sub'ten'i (...) la respekt'o'n al ni'a'j tradici'o'j kaj al la grand'a'j religi'o'j." Ĉi tiu prezid'ant'ec'a ofensiv'o ĝoj'ig'as patr'o'n Dmitrij Smirnov, la pro'parol'ant'o. "Kiel pov'as rus'o, ortodoks'ul'o, akcept'i la gej'edz'iĝ'o'n ? Ne ! Rusio kaj la eklezi'o ne pov'as akcept'i ĝi'n" li insist'is. "Nek pov'as ni'a prezid'ant'o."

Kiel ingredienc'o de patriot'ism'o, la ortodoks'ism'o ankaŭ proviz'as bon'eg'a'n rimed'o'n por projekci'i Rusion preter ĝi'a'j land'lim'o'j. La moskva patriark'ej'o hav'as ne mal'pli ol preskaŭ 150 milion'o'j'n da fidel'ul'o'j tut'mond'e, kaj precip'e sur la marĝen'o'j de la eks'a rus'a imperi'o. Post la aneks'ad'o de Krimeo, hejm'o de la tre strategi'a rus'a mar'arme'a baz'o de Sebastopolo, s-ro Putin memor'is ke, sur ĉi tiu du'on'insul'o, Sankt'a Vladimir'o est'is bapt'it'a, "ortodoks'a bapt'o kiu fiks'is la baz'o'n de la kultur'o, la valor'o'j'n kaj la civilizaci'o'n de la rus'a, ukraina kaj belorus'a popol'o'j". Sed la konverĝ'o de vid'punkt'o'j inter Ciril'o kaj la ŝtat'estr'o ne ĉiam est'as perfekt'a, kvankam tio ne nepr'e konsist'ig'as embaras'o'n por Kreml'o. La zorg'o de Ciril'o pri la grand'a ortodoks'a komun'um'o de Ukrainio far'as li'n pont'o inter Kievo kaj la separ'at'ism'a'j ribel'ul'o'j de Donbaso sub'ten'at'a'j de Moskvo. Je la 27a de decembr'o, la mediaci'o de la moskva patriark'ej'o est'ig'is inter'ŝanĝ'o'n de pli ol tri cent kapt'it'o'j el ambaŭ flank'o'j de la front'o.

Kun la inaŭgur'o de la Rus'ortodoks'a Spirit'a kaj Kultur'a Centr'o en Parizo fin'e de 2016, la kupol'o'j de la ortodoks'ism'o nun bril'et'as mal'supr'e de la plej emblem'a monument'o de la Okcident'o, la Eiffel-Tur'o. Laŭ la esplor'ist'o Marlène Laruelle, la konstru'o de ĉi tiu kompleks'o, kiu inkluziv'as katedral'o'n, lern'ej'o'n kaj kultur'a'n centr'o'n, kost'is al Moskvo 150 milion'o'j'n da eŭr'o'j kaj konfirm'is "la instrument'ig'o'n de ortodoks'ism'o kiel element'o de la rus'a mol'a potenc'o [[Marlène Laruelle, ’Le soft power russe en Franc'e : la para'diplomati'e culturelle et daffaires’, Carnegie Council for Ethics in International Affairs, Nov'jork'o, la 8a de januar'o 2018.".

La ŝtat'o dispon'as ĉiu'j'n atut'o'j'n, sed "la situaci'o pov'us rapid'e far'iĝ'i ne'reg'ebl'a" dir'is Bor'is Viŝnevski, deput'it'o de la duma'o de Sankt-Peterburgo kaj la gvid'ant'o de la mov'ad'o kiu kontraŭ'as la trans'don'o'n al la ortodoks'a eklezi'o de la rajt'o uz'i la katedral'o'n de Sankt'a Isaako. Trans'form'it'a en muze'o'n pri ateism'o far'e de Stalin'o, tiam en muze'o'n pri la histori'o kaj la art'o en 1937, la katedral'o est'as unu el la ĉef'a'j vid'ind'aĵ'o'j de la urb'o. Ĝi produkt'as grand'a'j'n en'spez'o'j'n (12,5 milion'o'j'n da eŭr'o'j en 2016), kiu'j de nun re'ven'os al la eklezi'o, kvankam la ŝtat'o daŭr'e respond'ec'os pri la bon'ten'ad'o de la konstru'aĵ'o. "Mi ne kompren'as kial la ŝtat'o favor'as la ortodoks'a'n eklezi'o'n" dir'is Viŝnevsky. Li opini'as ke tio est'as "ekstrem'e danĝer'a lud'o" : kiam ĝi privilegi'as la ortodoks'ism'o'n kompar'e kun ali'a'j religi'o'j, la ŝtat'o risk'as fremd'ig'i tiu'j'n, eksklud'i tiu'j'n el la rus'a social'a kontrakt'o. "La ĉef'a afer'o ne est'as la influ'o de la eklezi'o sur la praktik'o'j'n de la ĉiu'tag'a viv'o" dir'is esplor'ist'o Kathy Rousselet, fak'ul'o pri la ortodoks'a eklezi'o en Rusio, sed ĝi'a "simbol'a kapital'o". Dum la ŝtat'o bezon'os ĝi'n kiel defend'ant'o'n de tradici'a'j valor'o'j, "la reg'ist'ar'o ador'klin'iĝ'os por plaĉ'i al la eklezi'ul'o'j" antaŭ'vid'as Viŝnevski. "Ĉi tiu inter'fekund'ig'o pov'us nask'i monstr'o'n".


La aŭtor'o

Anaïs LLOBET


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Mike Le'o'n
el la Anaïs Llobet est'as ĵurnal'ist'o.

[1] Alexey D. Krindatch, ’Changing relationships between religi'o'n, the Stat'e, and society in Rus'si'a’, GeoJournal, vol. 67, no 4, Nov'jork'o, 2006.

[2] Opini'sond'o de la Centr'o Lev'ad'a, Moskvo, decembr'o 2012.

[3] Jacques Berset, ’Le film Matilda, réprouvé par l’Église, réveille les extrémistes orthodoxes’, svis'a katolik'a ret'portal'o, la 25a de septembr'o 2017, www.cath.ch .

[4] Bor'is Dubin, ’Formes de la foi orthodoxe en Rus'si'e contemporaine’, konferenc'o ĉe la Centr'o Carnegie, Moskvo, juni'o 2012, http://carnegie.ru .

[5] Institut Sreda, aŭgust'o 2012 ; opini'sond'o IFOP por La Croix, Parizo, 2009 ; Pew Research Center, Vaŝington'o 2014.

[6] Alexander Agadjanian, ’Plural'ism'e religieux et identité nationale en Rus'si'e’, International Journal on Multicultural Societies, vol. 2, no 2, Unesk'o, Parizo, 2000.

[7] (7) Régis Genté, ’Rus'si'e : l’Église orthodoxe, l’État et la société. Entretien avec Nikolaï Mitrokhine’, Religioscope, la 10a de januar'o 2014, www.religi'o'n.i .

[8] Esplor'o de la rus'a ĵurnal'o RBK, Moskvo, februar'o 2016

[9] Agence Franc'e-Presse, la 30a de novembr'o 2010.


Akcept'ej'o >> 1a mart'o 2018

Ĉu la ide'o'j sufiĉ'as por ŝanĝ'i la mond'o'n ?


Kio la kultur'batal'o ne est'as

Dum la 1980-aj kaj 90-aj jar'o'j la ide'o, ke ekzist'as neni'a solv'o por anstataŭ'ig'i la merkat-demokrati'o'j'n, sekv'ig'is i'a'n fatal'ism'o'n. Mal'e, re'fort'iĝ'o de la kontest'ad'a mov'ad'o, observ'ebl'a jam dum du jar'dek'o'j, emfaz'as la ideologi'a'j'n al'front'iĝ'o'j'n. Tiom, ke ĝi kelk'foj'e atribu'as al la batal'o de la ide'o'j rol'o'n kaj pov'o'n, kiu'j'n ĝi ne posed'as.



de  Razmig KEUCHEYAN

S-in'o Najat Valland-Belkacem, post mult'a'j ali'a'j, ripet'as en artikol'o aper'int'a en januar'o de 2018 : La Social'ist'a Parti'o (PS) perd'is la „kultur'a'n batal'o'n“ tiu esprim'o aper'as tri'foj'e. [1] Kiam s-ro François Hollande gajn'is la prezid'ant-elekt'o'n de 2012, la PS hav'is tamen ĉiu'j'n lev'il'o'j'n de la potenc'o : la prezid'ant'ec'o'n, la reg'ist'ar'o'n, la naci'a'n asemble'o'n kaj ankaŭ la senat'o'n kaj du'dek unu region'o'j'n el du'dek du. Ŝajn'is, ke neni'o pov'us mal'ebl'ig'i la real'ig'o'n de la mal'dekstr'a politik'o, kiu'n s-in'o Vallaud-Belkacem, en la reg'ist'ar'o dum la tut'a daŭr'o de la kvin'jar'a prezid'ant-mandat'o, retro'rigard'e dir'as est'i vol'int'a. Sed la kontraŭ'a'j vent'o'j ŝajn'e blov'is tro fort'e. La “kultur'a batal'o”, tiu mister'a geni'o, kiu brid'as la ard'a'n vol'o'n de la si'n'sekv'a'j mal'dekstr'a'j reg'ist'ar'o'j, est'is perd'it'a.

En'e de la mal'dekstr'o kun ĉi'a'j tendenc'o'j nun cirkul'as noci'o'j, kiu'j ŝajn'as politik'e traf'a'j, sed kiu'j montr'iĝ'as danĝer'a'j. Unu el ili est'as la argument'o de la 99 el'cent'o'j. [2] La mov'ad'o Occupy Wall Street, apog'ant'e si'n sur statistik'o'j dis'volv'it'a'j de la ekonomik'ist'o'j Emmanuel Saez kaj Thomas Piketty, propon'is la ide'o'n ke la hom'ar'o est'as divid'it'a en du grup'o'j : la unu'a, la 1 el'cent'o da plej riĉ'a'j, akapar'as la plej'part'o'n de la profit'o'j el la kresk'o ; la ali'a, la ceter'a'j 99 el'cent'o'j, sufer'as ĉiam pli kap'turn'a'j'n mal'egal'ec'o'j'n. Tiu argument'o montr'iĝ'is efik'a por iom da temp'o, ĉar ĝi mobiliz'is en divers'a'j land'o'j. Sed la problem'o rapid'e aper'is : tiu'j 99 el'cent'o'j konsist'as el ekstrem'e mal'sam'a'j element'o'j. Tiu kategori'o en'ten'as sam'e la loĝ'ant'o'j'n de lad'urb'o'j de Delhi'o aŭ de Rio-de-Ĵanejro kiel la prosper'a'j'n loĝ'ant'o'j'n de Neuilly-sur-Seine aŭ de Manhatano, al kiu'j mank'as nur iom'et'e da riĉ'aĵ'o por ne est'i inter la 1 el'cent'o. Mal'facil'as imag'i, ke tiu'j loĝ'ant'ar'o'j kun'iĝ'as aŭ ke ili iu'n tag'o'n far'iĝ'os koher'a'n politik'a'n grup'o'n.

La argument'o de la „kultur'batal'o” sufer'as analog'a'n mis'o'n. Ĝi ne est'as propr'a'dir'e mal'ĝust'a, sed ĝi konduk'as al problem'ec'a politik'a strategi'o. Oni renkont'as ĝi'n oft'e mal'dekstr'e, ĉe la PS, ĉe La ne sub'met'it'a Franc'uj'o, sed ankaŭ dekstr'e, nom'e ĉe la tendenc'o'j kiu'j konsider'as si'n hered'ant'o'j de la „nov'a dekstr'o”. Ĝi de'ven'as el tro urĝ'a leg'ad'o de Anton'o Gramŝo [3] kaj de li'a koncept'o de hegemoni'o. La ide'o est'as simpl'a : La politik'o last'analiz'e baz'iĝ'as sur la kultur'o. Por praktik'i politik'o'n neces'as unu'e, ke la termin'ar'o kaj la „mond'rigard'o”, sur kiu'j ĝi baz'iĝ'as, trud'iĝ'is al la plej grand'a part'o de la loĝ'ant'ar'o. Se la reg'ist'ar'o'j ne aplik'as si'a'n program'o'n, tiam ne ĉar ili ne hav'as sufiĉ'e da kuraĝ'o kaj da ambici'o, nek ĉar ili rifuz'as defend'i la interes'o'j'n de tiu'j, kiu'j elekt'is ili'n, sed ĉar la politik'a etos'o kontraŭ'star'as ĝi'a'n aplik'ad'o'n. Neces'as do modif'i la etos'o'n por ig'i la koncern'at'a'n politik'o'n akcept'ebl'a.

En la era'o de Facebook kaj de Twitter oni pov'as kompren'i la log'o'n de tiu argument'o. Al'iĝ'ant'e al ĝi, oni pov'as far'i politik'o'n komfort'e instal'it'e en si'a hejm'o, antaŭ si'a'j ekran'o kaj komput'il'o. Met'i koment'o'n en ret'ej'o aŭ skrib'i koler'a'n tviton, tio far'iĝ'as bon'eg'a politik'a'j ag'o'j. Sam'e kiel publik'ig'i petici'o'j'n aŭ venĝ'a'j'n tekst'o'j'n en la kolumn'o'j de gazet'o'j kiu'j perd'as leg'ant'o'j'n, kun la esper'o, ke tiu'j tekst'o'j cirkul'os tra la ret'o.

Ident'ig'i la port'ant'o'j'n de la ŝanĝ'o

La „Kultur'batal'o” bon'e kompren'is si'a'n grav'ec'o'n. Ĉin'uj'o ekzempl'e hodiaŭ pren'as si'a'n soft power tre serioz'e. Ĉe tio tem'as pri koncept'o el'labor'it'a de la uson'a politik-scienc'ist'o Joseph Nye, kiu konsil'is plur'a'j'n demokrat'a'j'n reg'ist'ar'o'j'n post Jimmy Carter. Laŭ Nye, en la 21-a jar'cent'o la potenc'o de land'o mezur'iĝ'as mal'pli per si'a hard power, do laŭ si'a milit'a potenc'o, ol per si'a kapabl'o influ'i sur la mond'a publik'a sfer'o, per tio ke ĝi don'as pozitiv'a'n bild'o'n pri si mem.

La ĉin'a reg'ist'ar'o tiel organiz'as la ag'ad'o'n de netizens (kun'tir'aĵ'o de net kaj citizens), de la civit'an'o'j kiu'j inter'ven'as en Inter'ret'o por defend'i la interes'o'j'n de si'a land'o. [4] Kiel propon'is la prezid'ant'o Xi Jinping en parol'ad'o al la 19-a kongres'o de la Ĉin'a Komun'ist'a Parti'o en oktobr'o de 2917, neces'as „bon'e rakont'i la rakont'o'n de Ĉin'uj'o kaj konstru'i ĝi'a'n soft powerper dis'vast'ig'ad'o de „pozitiv'a energi'o” tra la ret'o. Cert'e, sed jen : mal'antaŭ la batalion'o'j da netizens trov'iĝ'as unu el la grand'a'j mond'potenc'o'j. Ĉin'uj'o okup'as si'a'n rang'o'n en la inter'naci'a'j rilat'o'j ne pro si'a soft power aŭ pro ia ajn „kultur'batal'o”, sed pro si'a ekonomi'a potenc'o, kiu'n ĝi'a'j gvid'ant'o'j klopod'as por trans'form'i en milit'a'n potenc'o'n.

La esprim'o „kultur'batal'o” ŝuld'as part'o'n de si'a sukces'o al la hipotez'o, laŭ kiu dum la last'a'j jar'dek'o'j la dekstr'o trud'is ide'o'j'n, nask'is miks'aĵ'o'n de ekonomi'a nov'liberal'ism'o kaj de moral'a konservativ'ism'o, en kiu ni nun plen'e trov'iĝ'as.

Sed unu'e, la dekstr'o ne ver'e dev'is gajn'i la „kulurbatalon”, ĉar ĝi'a'j baz'a'j kategori'o'j, ekzempl'e la privat'a propriet'o de la produkt'ad'rimed'o'j aŭ la merkat'ekonomi'o, ek'de la mez'o de la 1970-aj jar'o'j ne plu est'is fundament'e kontest'at'a'j. Eĉ la impres'o, ke la temp'o post la Maj'o 68 est'is or'a epok'o por la mal'dekstr'o, eĉ ke ĝi'a'j ide'o'j est'is hegemoni'a'j, de'ven'as grand'part'e el retro'rigard'a iluzi'o : en Franc'uj'o la dekstr'ul'ar'o okup'is la potenc'o'n sen'inter'romp'e dum tiu tut'a period'o. La politik'o'j de ali'distribu'ad'o kaj de agnosk'o de la rajt'o'j de la vir'in'o'j, kiu'j'n ĝi konced'is, est'is praktik'at'a'j mal'pli pro la rezult'o de "batal'o de ide'o'j” ol sub la prem'o de la orient'a blok'o kaj de la potenc'a'j soci'a'j mov'ad'o'j. financ'ism'ig'o'n Eĉ ne est'as dir'it'a, ke la ras'ism'o, kies re'kresk'o'n oni kelk'foj'e prezent'as kiel simptom'o'n de„dekstr'iĝ'o” de la aktual'a soci'o, pli grav'iĝ'is, kvankam ĝi ŝanĝ'is si'a'n form'o'n. La franc'a soci'o de la 1960-aj kaj 70-aj jar'o'j est'is cert'e ne mal'pli ras'ism'a ol la nun'a. [5] Ek'de la 1970-aj jar'o'j la kapital'ism'o sufer'is profund'a'j'n trans'form'iĝ'o'j'n : financ'ig'o'n, dis'fal'o'n de la orient'a blok'o kaj en'ig'o'n de tiu region'o en la mond'a'n ekonomi'o'n, kapital'ism'a'n turn'iĝ'o'n en Ĉin'uj'o, mal'industri'iĝ'o'n, kriz'o'n de la labor'ist'a mov'ad'o, nov'liberal'a'n konstru'ad'o'n de Eŭrop'o … En tiu ĉi kun'tekst'o de kriz'o kaj de re'struktur'ad'o de la sistem'o la dekstr'ul'ar'o ten'is si'n pret'a por uz'i la okaz'o'j'n. Ĝi ne rezign'is pri tio kaj ŝov'is en la publik'a'n debat'o'n koher'a'j'n politik'a'j'n kaj ekonomi'a'j'n ide'o'j'n. Sed la nov'a nov'liberal'a hegemoni'o pov'is aper'i nur post la struktur'a'j trans'form'eg'o'j, kiu'j objektiv'e mal'fort'ig'is la fort'o'j'n de la progres'o. Imag'i, ke sufiĉ'as venk'i en la „batal'o de la ide'o'j” por ke la sistem'o ŝanĝ'iĝ'u, signif'as el'met'i si'n al el'rev'iĝ'o'j.

La argument'o de la 99 el'cent'o'j kaj tiu de la „kultur'batal'o” aparten'as al la sam'a koncept'o de la soci'a mond'o : tiu, kiu konsider'as la soci'o'n kiel sen'nuanc'a'n ent'o'n, kiel flu'a'n spac'o'n, kiu'n oni pov'as influ'i en iu aŭ ali'a senc'o per tio ke oni cirkul'ig'as retor'ik'o'j'n. La teori'o'j de Ernest'o Laclau kaj de Chantal Mouffe, kiu'j inspir'is la mov'ad'o'n Podemos [6] kaj de La Franc'e insoumise est'as ekzempl'o'j de tiu koncept'o.

Proksim'ul'o'j de la mov'ad'o gvid'at'a de s-ro Je'a'n-Luc Mélenchon komenc'e de la jar'o kre'is televid'a'n ĉen'o'n nom'at'a'n Le Média kaj lanĉ'is lern'ej'o'n por trejn'ad'o. Laŭ ĝi'a'j anim'ant'o'j oni cel'as per tiu'j nov'a'j rimed'o'j far'i la „kultur'a'n batal'o'n”, prepar'i la voj'o'n por ali'a'j politik'o'j. [7] Per tio La Franc'e insoumise inspir'iĝ'as – kaj sam'temp'e aktual'ig'as ili'n – de social'demokrat'a'j kaj komun'ist'a'j instituci'o'j : la labor'ist'a gazet'o kaj la lern'ej'o de kadr'ul'o'j. Tiu'j ebl'ig'is dis'vast'ig'i koher'a'n vid'o'n al la mond'o inter la membr'o'j kaj en ili'a social'a baz'o.

Tamen mank'as esenc'a element'o : kiu'j soci'a'j klas'o'j aŭ koalici'a de klas'o'j est'os la port'ant'o'j de la ŝanĝ'o ? Al kiu'j Le Média kaj la trejn'ad-lern'ej'o unu'a'vic'e direkt'iĝ'as ? La komun'ist'o'j hav'is kiel baz'o'n la labor'ist'a'n klas'o'n kaj la alianc'an'a'j'n klas'o'j'n, la kamp'ul'ar'o'n kaj frakci'o'j'n domin'at'a'j'n precip'e de la mez'a'j klas'o'j. La „soci'a blok'o” koncern'at'a de la labor'ist'a gazet'o kaj la lern'ej'o de kadr'ul'o'j est'is tiu. Sed en la kaz'o de La Franc'e insoumise ? „Mond'rigard'o” far'iĝ'as politik'e efik'a nur se ĝi est'as tiu de koalici'o de klas'o'j, kiu kontraŭ'star'as al ali'a'j klas'o'j. Do neces'as ankoraŭ imag'i la kontur'o'j'n de est'ont'a soci'a blok'o.

Mal'e al tio, kio'n cert'a'j interpret'ist'o'j ig'as li'n dir'i, Gramŝo neniam vol'is far'i la „kultur'a'n batal'o'n” la centr'o de la klas'batal'o. El'vok'ant'e la evolu'o'n de la si'a'temp'a marks'ism'o, li asert'as, ke „la plej last'a'temp'a faz'o de ĝi'a evolu'o konsist'as ĝust'e en la postul'o de la hegemoni'a moment'o kiel esenc'a element'o de ĝi'a ŝtat'koncept'o kaj en la « valor'ig'o » de la kultur'a fakt'o, de la kultur'a ag'ad'o, de la neces'o de kultur'a front'o apud la front'o'j pur'e ekonomi'a kaj politik'a.” [8] Kun'lig'i „kultur'a'n front'o'n” kun la ekzist'ant'a'j ekonomi'a kaj politik'a front'o'j, jen li'a grand'a ide'o.

Tio neniel signif'as antaŭ'rang'ec'o'n de la „kultur'a front'o” antaŭ la ali'a'j. Nek ke tiu front'o far'iĝ'u la apart'a teren'o de la aktiv'ul'o'j, kiu'j ag'as en la sfer'o de la ide'o'j. Por Gramŝo la sindikat'ist'o oft'e trov'iĝ'as en la unu'a lini'o ĉe la „kultur'a front'o”. Per la batal'o'j, kiu'j'n li organiz'as, li influ'as la fort'rilat'o'j'n kaj tiel ig'as vid'ebl'a la ebl'ec'o'n de ali'a mond'o. Tio, kio'n Gramŝo nom'as „kultur'o”, sent'ebl'e diferenc'as de tio, kio'n ni kutim'e kompren'as sub tiu termin'o. La noci'o „kultur'a hegemoni'o” ne signif'as la sen'ĉes'a'n antaŭ'preĝ'ad'o'n de intelekt'ul'o'j aŭ de kontest'mov'ad'a'j gvid'ant'o'j en la domin'ant'a'j komunik'il'o'j, sed la kapabl'o'n de parti'o forĝ'i kaj gvid'i larĝ'a'n soci'a'n blok'o'n vek'ant'e la klas'konsci'o'n. Ne mank'as ekzempl'o'j, nek en li'a epok'o nek hodiaŭ.

En decembr'o de 2017 salajr'ul'o'j de la entrepren'o pri pur'ig'o Onet en la pariza region'o ating'is grav'a'n venk'o'n. [9] Tiu'j sub'kontrakt'ul'o'j de la Ŝtat'a Fer'voj'o (SNCF) task'it'a'j pri la pur'ec'o de la staci'dom'o'j postul'is al'iĝ'o'n al la kolektiv'a konvenci'o pri fer'voj'a lok'a var'mov'ad'o de la SNCF, la re'tir'o'n de klaŭz'o pri mov'iĝ'o, kiu dev'ig'is ili'n far'i long'a'j'n vetur'ad'o'j'n, alt'ig'o'n de la salajr'a krom'aĵ'o por manĝ'o kaj oficial'ig'o'n de sen'dokument'a'j koleg'o'j. Fin'e de kvar'dek-kvin-tag'a strik'o ili ricev'is kontent'ig'o'n pri la esenc'a'j part'o'j. Komenc'e tia batal'o ŝajn'is des pli mal'ver'ŝajn'a, ke ĝi est'is far'at'a de last'a'temp'a'j en'migr'int'o'j, en entrepren'o de sub'kontrakt'ad'o kaj en sektor'o, kie la inter'romp'o de la labor'o ne hav'as grav'eg'a'n efik'o'n al la ir'ad'o de la soci'a viv'o. Blok'i petrol'rafin'ej'o'n signif'as blok'i la land'o'n. Sed ĉes'i pur'ig'i marĝen'a'n staci'dom'o'n en la departement'o Seine-Saint-Denis … ?

Kaj tamen, pro persist'em'o la strik'ant'o'j kaj ili'a'j sindikat'a'j koleg'o'j gajn'is. La struktur'a'j trans'form'ad'o'j de la kapital'ism'o ek'de la 1970-aj jar'o'j ŝanĝ'is la labor'ist'a'n klas'o'n. Tiu cert'e ne mal'aper'is ; ĝi far'iĝ'is pli divers'a social'e, etn'e kaj spac'e. Far'i la „batal'o'n de la ide'o'j” signif'as politik'ig'i tiu'j'n nov'a'j'n popol'a'j'n klas'o'j'n, per batal'o'j analog'a'j al tiu'j far'it'a'j de la salajr'ul'o'j de Onet. Ili'a venk'o montr'as, ke tio, kio est'as mal'ver'ŝajn'a, tamen rest'as ebl'a. La „kultur'a front'o”, kun'ig'it'a kun la ekonomi'a kaj la politik'a front'o'j, jen preciz'e est'as tio. Ili ebl'e ne sci'as tio'n, sed la strik'int'o'j de Onet est'as la ver'a'j hered'ant'o'j de Gramŝo.

Razmig KEUCHEYAN.


La aŭtor'o

Razmig KEUCHEYAN
Docent'o pri soci'scienc'o'j ĉe la universitat'o Parizo-Sorbon'o (Parizo-Iv).
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Sur'voj'e al eŭrop'a cezar'ism'o

Kio'n la afer'o Cahuzac mal'kaŝ'as - La karnaval'o de esplor'ad'o

Kiam la financ'o interes'iĝ'as pri la natur'o

Nigr'a pint'list'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a

[1] Najat Vallaud-Belkacem, Éloge de l’imperfection en politique ”, Le Nouveau Magazin'e littéraire, Parizo, januar'o 2018.

[2] Vd Serge Halimi : La tromp'log'il'o de la 99 el'cent'o'j, Le Mond'e diplomatique en Esperant'o, aŭgust'o 2017.

[3] Anton'o Gramŝo, ital'e : Antonio Gramsci [antónjo Grámŝi] (1891-1937), en 1921 kun'fond'is kaj kun'gvid'is la ital'a'n komun'ist'a'n parti'o'n. Al la materi'ism'a dialektik'o li al'don'is „filozofi'o'n de la praktik'o” ; li'a koncept'o pri „kultur'a hegemoni'o” kiel rimed'o por potenc'akir'o en kapital'ism'a soci'o hav'is apart'e grav'a'n eĥ'o'n. -vl

[4] Kp Yuan Yang, Chinas Communist Party raises army of nationalist trolls”, Financial Times, Londono, 29-an de decembr'o 2017.

[5] Kp ekz-e Yvan Gastaut, „La flambée raciste de 1973 en Franc'e”, Revu'e européenne des migrations internationales, vol. 9, n-ro 2, Poitiers, 1993. Vd ankaŭ Benoît Bréville, „Integr'ad'o, la grand'a obsed'o”, Le Mond'e diplomatique en Esperant'o, februar'o 2018.

[6] Vd Razmig Keucheyan kaj Renaud Lambert, „Kiel feder'i la dis'a'j'n batal'o'j'n ? Ernest'o Laclau, inspir'ant'o de Podemos”, Le Mond'e diplomatique, septembr'o 2915.

[7] Kp Laure Beaudonnet, „Aude Lancelin, auteure de « La pensée en otage » : « Tout le circuit de l’information est pollué »”, 20 Minutes, Parizo, 10-an de januar'o 2018.

[8] Kp Antonio Gramsci, Guerre de mouvement et guerre de position, textes choisis et présentés par Razmig Keucheyan, La Fabrique, Parizo, 2012.

[9] Kp Cécile Manchette, Onet. Victoire éclatante des grévistes du nettoyage des gares franciliennes [„Onet. Bril'a venk'o de la strik'ant'o'j de pur'ig'ad'o de la staci'dom'o'j en la departement'o Île de Franc'e”], Révolution permanent'e [Daŭr'ig'at'a revoluci'o], 15-an de decembr'o 2017.


Akcept'ej'o >> 1a februar'o 2018

La dek du venk'o'j de la prezid'ant'o Maduro en 2017


de  Ignacio RAMONET

En tiu ĉi hero'a jar'o de kruel'a'j kaj sen'fin'a'j atak'o'j, la ĉavismo pruv'is si'a'n potenc'o'n kaj kapabl'o'n kresk'i.

Unu'e end'as memor'i, ke la prezid'ant'o Nicolás Maduro est'as la plej mal'just'e ĉirkaŭ'barit'a, kalumni'it'a kaj atak'it'a ŝtat'estr'o en la histori'o de Venezuelo, mult'e pli oft'e atak'it'a ol la komand'ant'o Hug'o Chávez, fond'int'o de la bolivarista revoluci'o … Iel ajn for'ig'i Nicolás Maduro el la palac'o Miraflores est'is kaj est'as la mal'san'a cel'o de la intern'a mal'progres'em'a opozici'o kaj de ties inter'naci'a'j potenc'a'j alianc'an'o'j, el kiu'j la uson'a reg'ist'ar'o est'as la unu'a.

Jam en la komenc'o de la jar'o 2017 ek'is la atak'o'j kontraŭ la prezid'ant'o. La unu'a atak'o ven'is el la Parlament'o, kie domin'as la kontraŭ'revoluci'o, kiu la 9-an de januar'o decid'is „ignor'i” la prezid'ant'o'n. Ĝi akuz'is Nicolás Maduro pri „for'las'o de si'a posten'o”. Tio est'as mal'ver'a kaj absurd'a.

Re'ag'e al tiu intenc'o je konstituci'a puĉ'o – inspir'it'a de la parlament'a puĉ'o, kiu fal'ig'is Dilma Rousseff en Brazilo, en 2016 – la Super'a Tribunal'o (ST) inter'ven'is por indik'i, ke sur'baz'e de la Konstituci'o la Parlament'o ne rajt'as for'ig'i ŝtat'estr'o'n rekt'e elekt'it'a'n de la popol'o.

La prezid'ant'o re'ag'is per organiz'ad'o, la 14-an de januar'o, de amas'a'j manovr'o'j civil-milit'ist'a'j tiel nom'at'a'j „Ekzerc'o de komplet'a kontraŭ'imperi'ism'a ag'ad'o Zamora 2000”. Oni mobiliz'is ĉirkaŭ 600.000 hom'o'j'n : milit'ist'o'j'n, soldat'o'j'n kaj membr'o'j'n de la soci'a'j mov'ad'o'j. Tiel li impon'e pruv'is la unu'ec'o'n de la arm'it'a'j fort'o'j, la reg'ist'ar'o, Unu'ec'a Social'ism'a Parti'o de Venezuelo (USPV) kaj la popol'o. Tiu est'is la unu'a venk'o en 2017.

Kuraĝ'ig'it'e de la elekt'o de Donald Trump – kandidat'o de la domin'ant'a dekstr'ul'ar'o, kaj kiu ek'reg'is la 20-an de januar'o en Uson'o – la venezuela opozici'o klopod'is tim'ig'i la reg'ist'ar'o'n de Maduro per grand'a marŝ'ad'o en Karakaso la 23-an de januar'o – en tiom'a tag'o de 1958 fal'is la diktator'o Marcos Pérez Jiménez. Sed ankaŭ tio est'is dolor'ig'a mal'venk'o, ĉar inter'ali'e la prezid'ant'o Maduro organiz'is en tiu sam'a tag'o la publik'a'n trans'lok'iĝ'o'n al la Venezuela Panteon'o, de la kadavr'o-rest'aĵ'o'j de Fabrici'o Ojeda, revoluci'a gvid'int'o de la for'pel'o de Pérez Jiménez. Al la prezid'ant'a al'vok'o pozitiv'e respond'is cent'mil'o'j da karakasanoj, kiu'j plen'ig'is la ĉef'urb'a'j'n avenu'o'j'n. Oni pov'is klar'e konstat'i, ke la popol'a ĉavistaro domin'as en la strat'o'j, dum la opozici'o el'montr'is si'a'j'n dis'divid'o'j'n kaj ekstrem'a'n mal'fort'ec'o'n. Tiu est'is la du'a venk'o de la prezid'ant'o Maduro.

Iom post'e okaz'is la inter'ven'o de la ST, kiu konfirm'is la pozici'o'n de „mal'akcept'em'o” de la Parlament'o, en 2016. Oni cert'e memor'as, ke okaz'e de la leĝ'a'j elekt'o'j la 6-an de decembr'o 2015 oni pri'raport'is fraŭd'o'j'n en la guberni'o Amazon'as. La pruv'o'j est'is son'registr'aĵ'o'j, laŭ kiu'j la lok'a guberni'estr'in'o per mon'kvant'o'j instig'is la elekt'ant'o'j'n voĉ'don'i por la opozici'a'j kandidat'o'j. Sekv'e, la ST sen'rajt'ig'is tiu'j'n deput'it'o'j'n. Tamen la Parlament'o insist'is valid'ig'i ili'n. La oficial'ig'o de tiu'j tri suplement'a'j parlament'an'o'j est'us don'int'a al la opozici'o absolut'a'n pli'mult'o'n (du tri'on'o'j'n el la deput'it'ar'o), pov'o'n nul'ig'i parlament'a'j'n leĝ'o'j'n kaj lim'ig'i la ag'ad'o'n de la prezid'ant'o mem.

La polemik'o'j inter parlament'o kaj super'a tribunal'o est'as relativ'e oft'a'j en ĉiu'j grand'a'j demokrati'o'j. En Eŭrop'o, ekzempl'e, okaz'e de konstituci'a konflikt'o inter potenc'ul'o'j la Super'a Tribunal'o kutim'e al'pren'as task'o'j'n de la Parlament'o. En Uson'o, eĉ prezid'ant'o tiom ne'kompren'ebl'a kiom Donald Trump dev'is akcept'i la last'a'j'n decid'o'j'n de la Super'a Kort'um'o.

Tamen, en Karakaso la kontraŭ'revoluci'o uz'is tiu'n debat'o'n por re'lanĉ'i inter'naci'a'n kampanj'o'n por supoz'ig'i „mal'ĉe'est'o'n de demokrati'o en Venezuelo”. Kun la komplic'ec'o de la nov'a uson'a reg'ist'ar'o la opozici'o far'is grand'eg'a'n operaci'o'n por gazet'ar'e tut'mond'e atak'i Nicolás Maduro instig'ant'e la ĉef'a'j'n komunik'il'o'j'n : de CNN kaj Fox News ĝis la londona BBC kaj la ĉef'a'j amas'komunik'il'o'j de Latin'amerik'o kaj Karibio. La opozici'o instig'is ankaŭ la plej influ'a'j'n tut'mond'a'j'n tag'gazet'o'j'n – sub'ten'il'o'j'n de la komunik'a konserv'em'a hegemoni'o – kaj la soci'a'j'n ret'o'j'n.

Sam'temp'e, la venezuela dekstr'ul'ar'o manovr'is kun la cel'o inter'naci'ig'i la intern'a'n konflikt'o'n met'ant'e ĝi'n en la kadr'o'n de la Organiz'aĵ'o de Amerik'a'j Land'o'j (OAL), kiu laŭ Che Guevara [1] est'as „ministr'ar'o de uson'a'j koloni'o'j”. Sekv'ant'e slogan'o'j'n de la nov'a reg'ist'ar'o de Donald Trump, kaj kun la help'o de plur'a'j konserv'em'a'j reĝim'o'j de Latin'amerik'o, Lu'is Almagro – ĝeneral'a sekretari'o de la OAL – tiam akcept'is la mizer'a'n task'o'n estr'i tiu'n manovr'o'n postul'ant'e aplik'i kontraŭ Venezuelo la Demokrati'a'n Ĉart'o'n.

Tamen, Karakaso tuj re'ag'is kaj ating'is la diplomati'a'n solidar'ec'o'n de la pli'mult'o el la latin'amerik'a'j kaj karib'a'j ŝtat'o'j. Malgraŭ la mal'honest'a'j ruz'aĵ'o'j kaj la fals'a'j argument'o'j de la ĝeneral'a sekretari'o de la OAL, Venezuelo neniam est'is sen'valor'ig'it'a. Ĝi ne'kontest'ebl'e venk'is. La mal'amik'o'j de la Bolivarista Revoluci'o – inter ili trov'iĝ'as Vaŝington'o – si'n frakas'is kontraŭ la firm'a strategi'o el'pens'it'a de la prezid'ant'o Maduro kaj baz'it'a sur la real'o, la politik'a honest'ec'o kaj la etik'o. Fin'e, en april'o Karakaso rezign'is la membr'ec'o'n en la OAL akuz'ant'e tiu'n organiz'aĵ'o'n pri „en'trud'a'j ag'ad'o'j kontraŭ la suveren'ec'o de Venezuelo”. En tiu komplik'a inter'naci'a etos'o Nicolás Maduro, kun imag'kapabl'o kaj kuraĝ'o, ating'is si'a'n tri'a'n grand'a'n venk'o'n en 2017.

La streĉ'o kresk'is en Karakaso la 29-an de mart'o, kiam la Konstituci'a Ofic'ej'o de la ST deklar'is, ke „dum ekzist'os la situaci'o de rifuz'em'o kaj ne'valid'ec'o de la parlament'a'j ag'ad'o'j, tiu ĉi Konstituci'a Ofic'ej'o garanti'os, ke la parlament'a'j'n task'o'j'n rekt'e plen'um'os tiu ĉi Ofic'ej'o aŭ la de ĝi task'it'a instanc'o, por respekt'ig'i la rajt'o'stat'o'n”.

Antaŭ'e, la ST jam indik'is, ke ne ekzist'is parlament'a imun'ec'o de la deput'it'o'j, ĉar ĝi „valid'as nur dum la plen'um'o de ili'a'j funkci'o'j”, kaj la Parlament'o trov'iĝ'is en situaci'o de „rifuz'o”.

La kontraŭĉavista opozici'o tre koler'is. Kun la help'o – unu pli'a'n foj'o'n – de la inter'naci'a'j konserv'em'a'j fort'o'j ĝi iniciat'is ribel'incit'a'n kontraŭ'revoluci'a'n plan'o'n. Tiam komenc'iĝ'is la long'a kaj tragik'a „kriz'o de la guarimbas“. Dum kvar monat'o'j – de april'o ĝis juli'o – la kontraŭ'revoluci'o lanĉ'is la plej frenez'a'n kaj brutal'a'n atak'o'n kontraŭ la bolivarista reg'ist'ar'o. Pag'it'e – per dolar'o'j – de la inter'naci'a dekstr'ul'ar'o la kontraŭĉavistaj fort'o'j – gvid'at'a'j de Unu'e Just'ec'o kaj Popol'a Vol'o, organiz'aĵ'o'j de la ekstrem'dekstr'ul'ar'o – ne hezit'is dung'i salajr'at'a'j'n milit'ist'o'j'n, teror'ist'o'j'n, membr'o'j'n de la organiz'it'a krim'ul'ar'o kaj spert'ul'o'j'n pri psikologi'a milit'o kaj „demokrati'a” propagand'o, por aplik'i ne'kutim'a'j'n taktik'o'j'n kun la cel'o fal'ig'i Nicolás Maduro.

Kun grand'a em'o al per'fort'o la ,guarimberas’ hord'o'j atak'is la venezuel'an demokrati'o'n. Ili atak'is, brul'ig'is kaj detru'is hospital'o'j'n, mal'san'ul'ej'o'j'n, infan'vart'ej'o'j'n, lern'ej'o'j'n, institut'o'j'n, graved'ul'in'ej'o'j'n, stok'ej'o'j'n de nutr'aĵ'o'j kaj medikament'o'j, reg'ist'ar'a'j'n ofic'ej'o'j'n, cent'o'j'n da privat'a'j entrepren'o'j, metro'staci'o'j'n, bus'staci'o'j'n, publik'a'j'n konstru'o'j'n … dum mult'obl'iĝ'is la barikad'o'j en la burĝ'a'j urb'a'j spac'o'j de ili reg'at'a'j.

Ĵet'ant'e dek'o'j'n da koktel'o'j molotov la violent'ul'o'j atak'is ĉef'e la polic'o'n. Kvin polic'an'o'j est'is paf'murd'it'a'j. Ali'flank'e, mult'a'j ,guarimberos’ el'montr'is si'a'n terur'a'n sovaĝ'ec'o'n met'ant'e ŝtal'kabl'o'j'n sur la strat'o'j por sen'kap'ig'i motor'cikl'ist'o'j'n … aŭ brul'ig'ant'e – plen'plen'a'j je mal'am'o kaj ras'ism'o – du'dek naŭ viv'ant'a'j'n jun'a'j'n ĉavistojn, el kiu'j mort'is naŭ. Rezult'o : cent du'dek unu murd'it'o'j, mil'o'j da vund'it'o'j, kaj perd'o'j de milion'o'j da dolar'o'j.

Dum tiu'j kvar monat'o'j da kontraŭ'revoluci'a frenez'ec'o la opozici'o far'is al'vok'o'j'n atak'i milit'ist'a'j'n baz'o'j'n, kaj ĝi instig'is la arm'it'a'j'n fort'o'j'n ag'ad'i kontraŭ la leĝ'a reg'ist'ar'o kaj atak'i la prezid'ant'a'n palac'o'n. La ekstrem'a dekstr'ul'ar'o per ĉiu'j rimed'o'j klopod'is est'ig'i inter'civit'an'a'n milit'o'n, romp'i la civil-milit'ist'a'n unu'ec'o'n kaj detru'i la venezuel'an demokrati'o'n.

Sam'temp'e, en la inter'naci'a spac'o daŭr'is la frenez'a gazet'ar'a kampanj'o prezent'i brul'ig'ant'o'j'n de hospital'o'j, murd'ant'o'j'n de sen'kulp'ul'o'j, detru'ant'o'j'n de lern'ej'o'j kaj brul'ig'ant'o'j'n de viv'ant'a'j hom'o'j, kiel „hero'o'j'n de la liber'ec'o”. Tiu est'is la renvers'it'a mond'o ; tiu de la ,fals'a'j ver'o'j’ kaj de la ,alternativ'a'j fakt'o'j’ …

Ne est'is facil'e rezist'i al tiom da teror'o, tiom da atak'o'j, kaj daŭr'ig'i la ord'ig'it'a'n publik'a'n stat'o'n laŭ vid'punkt'o de demokrati'a aŭtoritat'ec'o, de proporci'o kaj respekt'o de la hom'a'j rajt'o'j. Laŭ la konstituci'o kaj la leĝ'o la prezid'ant'o Nicolás Maduro tio'n ating'is. Li sukces'is trov'i i'o'n ŝajn'e mal'ebl'a'n : la el'ir'ej'o'n de la labirint'o de per'fort'o ; per geni'a ide'o, kiu'n neni'u atend'is. Tiu ide'o de'lok'is kaj konfuz'is la opozici'o'n : re'ven'i al la origin'a konstituci'a pov'o.

La pretekst'o pri teror'ism'o ,guarimbero’ baz'is si'n, fakt'e, sur la mal'akord'o inter du leĝ'o'j : tiu de la Super'a Tribunal'o kaj tiu de la Parlament'o. Neni'u el ambaŭ vol'is rezign'i. Kiel solv'i la problem'o'n ? Sur'baz'e de la artikol'o'j 347, 348 kaj 349 de la ĉavista konstituci'o, la prezid'ant'o Maduro decid'is funkci'ig'i konstituci'a'n popol'a'n procez'o'n. Tiu est'is la nur'a manier'o, per politik'a dialog'o kaj parol'o, inter'konsent'i kun la opozici'o. Tiu est'is ankaŭ la nur'a manier'o mild'ig'i la histori'a'n konflikt'o'n, por el'pens'i solv'o'j'n al la problem'o'j de la land'o. La 1-an de maj'o ekzist'is ĉiu'j cirkonstanc'o'j. Tiu'tag'e la prezid'ant'o anonc'is, ke la elekt'o de la deleg'it'o'j al la Konstituci'a Asemble'o okaz'os la 30-an de juli'o. Tiu est'is la nur'a ebl'o por la pac'o.

Tamen, konfirm'ant'e si'a'n politik'a'n mal'lert'ec'o'n la opozici'o ne akcept'is la amik'ec'a'n propon'o'n. Kun aplaŭd'o'j de la mond'a gazet'ar'o – kiel part'o de la kruel'a kaj mal'mild'a kampanj'o kontraŭ la bolivarista revoluci'o – la opozici'a'j parti'o'j inter'konsent'e decid'is ne part'o'pren'i … sed sabot'i la elekt'o'j'n, bar'i la voĉ'don'ad'o'n, al'met'i bar'il'o'j'n, brul'ig'i balot'il'uj'o'j'n kaj minac'i tiu'j'n, kiu'j vol'is voĉ'don'i.

Ili mal'sukces'is. Ili est'is ne'kapabl'a'j mal'ebl'ig'i, ke la 30-an de juli'o la hom'o'j amas'e voĉ'don'is por la demokrati'o, kontraŭ la per'fort'o kaj la teror'o. Pli ol ok milion'o'j kaj du'on'o da civit'an'o'j voĉ'don'is. Ili venk'is super ĉiu'j obstakl'o'j al'front'ant'e pag'it'a'j'n milit'ist'o'j'n kaj ,guarimberos’, tra'ir'ant'e bar'il'o'j'n sur la strat'o'j, tra'ir'ant'e akv'o'flu'o'j'n kaj river'o'j'n, far'ant'e ĉio'n ebl'a'n por plen'um'i si'a'n civit'a'n, politik'a'n, etik'a'n kaj moral'a'n dev'o'n … Ili super'is ĉiu'j'n minac'o'j'n en'land'a'j'n kaj ekster'a'j'n.

Mal'mult'a'j atend'is tiu'n grand'a'n popol'a'n mobiliz'o'n, tiu'n kun'ven'o'n de voĉ'don'ant'o'j kaj la grand'a'n elekt'a'n sukces'o'n. La sekv'int'a'n tag'o'n, kiel antaŭ'anonc'is la prezid'ant'o, la ,guarimbas’ dis'iĝ'is. La per'fort'o mal'aper'is. La pac'o de'nov'e domin'is. Kun subtil'o, pacienc'o, kuraĝ'o kaj firm'ec'o, kaj kun detal'e el'pens'it'a strategi'a saĝ'ec'o la prezid'ant'o Maduro sukces'is venk'i la ,guarimbas’ kaj fiask'ig'i la evident'a'n klopod'o'n pri puĉ'o. Li firm'e star'is kontraŭ la minac'o'j, kaj tio'n li far'is sen ŝanĝ'i la esenc'o'n de si'a politik'o. Tiu est'is li'a plej impon'a venk'o en la jar'o 2017.

„La konstituci'a procez'o – koment'is Nicolás Maduro – signif'is, sen'dub'e, la est'iĝ'o'n de pac'a etos'o ebl'ig'ant'a antaŭ'e'n'puŝ'i la politik'a'n ag'ad'o'n de la bolivarista revoluci'o”. Tiu ag'ad'o est'is favor'a al tio, kio'n mult'a'j kred'is ne'ebl'a : du ali'a'j grand'a'j kaj grav'a'j elekt'a'j venk'o'j. Unu est'is tiu de la guberni'estr'o'j de la ŝtat'o'j, la 15-an de oktobr'o, kiu'j okup'is 19 el 23 estr'a'j posten'o'j, inter kiu'j trov'iĝ'is tiu'j de Miranda kaj Lar'a, kies social'a politik'o est'is preskaŭ mort'int'a sub la reg'ad'o de la opozici'o. Ali'a est'is la venk'o en Zulia, strategi'a ŝtat'o kun mult'nombr'a loĝ'ant'ar'o kaj hav'ant'a grav'a'j'n petrol'a'j'n kaj gas'a'j'n rezerv'o'j'n.

Ali'flank'e, la bolivarista revoluci'o venk'is en la distrikt'a'j elekt'o'j de la 10-a de decembr'o, ĉar ĝi okup'is 308 el 335 urb'estr'a'j posten'o'j (93 % de la distrikt'o'j) … La ĉavistaro venk'is en 22 (el 24) ĉef'urb'o'j inkluziv'e de Karakaso. Sed la kontraŭ'revoluci'o konfirm'is si'a'n mal'popular'ec'o'n per grand'a perd'o de pli ol 2 100 000 voĉ'o'j …

El'montr'ant'e al la mond'o la vigl'ec'o'n de si'a demokrati'a sistem'o Venezuelo est'is la nur'a land'o organiz'int'a, en 2017, tri grand'a'j'n tut'land'a'j'n elekt'o'j'n. En ĉiu'j venk'is la ĉavistaro. La dekstr'ul'ar'o, mal'e, est'ant'e en ĥaos'o pro tiom da si'n'sekv'a'j mal'venk'o'j, est'is bat'it'a, mal'unu'iĝ'int'a, sven'em'a … Ĝi'a'j gvid'ant'o'j est'is mal'ŝat'at'a'j. Ĝi'a'j sekv'ant'o'j est'is konfuz'it'a'j. Tamen, ĝi plu hav'is la help'o'n de si'a'j inter'naci'a'j protekt'ant'o'j, ĉef'e de la plej atak'em'a : la nov'a uson'a prezid'ant'o Donald Trump.

En 2017 – per daŭr'a valid'ig'o de la prezid'ant'a ordon'o de la 8-a de mart'o 2015, sub'skrib'it'a de Barack Obama, kaj per kiu Venezuelo est'is deklar'it'a „ne'kutim'a kaj ekster'ordinar'a minac'o al la sekur'ec'o de Uson'o” – Donald Trump aplik'is plur'a'j'n pun'o'j'n kontraŭ la bolivarista revoluci'o.

La 11-an de aŭgust'o li minac'is Venezuelon. Al'parol'ant'e artikol'ist'o'j'n en si'a golf'lud'ej'o en Nov-Ĵerzej'o, Trump dir'is : „Ni hav'as plur'a'j'n ebl'o'j'n kontraŭ Venezuelo, inkluziv'e milit'o'n, se neces'e.” La 25-an de aŭgust'o, kadr'e de la financ'a embarg'o kontraŭ tiu land'o, Trump mal'permes'is, ke „iu ajn hom'o, instituci'o, entrepren'o aŭ asoci'o leĝ'e establ'iĝ'int'a aŭ ag'ant'a en Uson'o, negoc'u per nov'a'j obligaci'o'j emisi'it'a'j de iu ajn venezuela ŝtat'a instanc'o (obligaci'o'j de la respublik'o emisi'it'a'j de la venezuela centr'a bank'o aŭ la ŝtat'a entrepren'o Pdvsa)”.

Tiu'j pun'o'j cel'as, ke Venezuelo est'u ne'pag'i'pov'a (rilat'e al la ekster'a ŝuld'o), ĉar la ŝtat'o kaj Pdvsa ne pov'os al'ir'i la merkat'o'j'n en rilat'o'j kun Uson'o, kaj do, ne pov'os tie ofert'i obligaci'o'j'n nek akir'i valut'o'j'n.

Lawrence Eagleburger, eks'a Ŝtat-Sekretari'o de la prezid'ant'o Georg'e W. Bush, antaŭ'e publik'e agnosk'is, en intervju'o kun Fox News, ke la ekonomi'a milit'o kontraŭ Venezuelo est'is prepar'it'a en Vaŝington'o : „Ni dev'as util'ig'i la ekonomi'a'j'n il'o'j'n – asert'is la eks'a sekretari'o – por mal'bon'ig'i la venezuel'an ekonomi'o'n, kaj tiel ating'i, ke la influ'o de la ĉavistoj en la land'o kaj en la region'o fiask'os (…). Ĉio, kio'n ni pov'os far'i por met'i en kriz'o'n la venezuel'an ekonomi'o'n, est'os bon'e far'it'a.” La nun'a sekretari'o de la Trezor'ej'o, Steven Mnuchin, oficial'e konfirm'is, ke la nov'a'j pun'o'j cel'as „sufok'i Venezuelon”. Kontraŭ tiu'j mal'respekt'em'a'j dir'o'j, Nicolás Maduro deklar'is, ke la kriz'o „neniam est'iĝ'os”. Unu'e, ĉar Venezuelo est'as tiu sud'amerik'a land'o, kiu pli mult'e pag'is si'a'n ŝuld'o'n. En la last'a'j kvar jar'o'j Karakaso pag'is ĉirkaŭ 74 mil milion'o'j'n da dolar'o'j. Du'e, ĉar la bolivarista reg'ist'ar'o „ĉiam aplik'os klar'a'n strategi'o'n” cel'e al real'ĝust'ig'o kaj re'aranĝ'o de la ekster'a ŝuld'o. La prezid'ant'o klar'ig'is, ke la mal'amik'o'j de la ĉavistoj cel'as ekonomi'e izol'i la bolivaristan revoluci'o'n, ĝis al ĝi mank'os ebl'o'j pri kredit'o. Tio cel'as iom post iom dron'ig'i ĝi'n. Ili vol'as est'ig'i tim'o'j'n ĉe la privat'a'j invest'ant'o'j, por ke ili ne aĉet'u obligaci'o'j'n, ne part'o'pren'u en la real'ĝust'ig'o'n de la ŝuld'o kaj krom'e ne okaz'os invest'o'j. Nicolás Maduro klar'ig'is, ke krom embarg'o Venezuelo al'front'as „ver'a'n” persekut'ad'o'n, kie part'o'pren'as ankaŭ land'o'j kiel Kanado kaj tiu'j de la Eŭrop'a Uni'o. Tio est'as aktiv'a persekut'ad'o kontraŭ la komerc'ad'o, la bank'kont'o'j kaj la financ'a mov'ad'o.

Tamen, la ŝtat'estr'o sci'pov'is evit'i tiu'j'n atak'o'j'n. Unu pli'a'n foj'o'n li surpriz'is si'a'j'n mal'amik'o'j'n anonc'ant'e, la 3-an de novembr'o, la kre'ad'o'n de Komision'o por firm'ig'i la re'pag'o'n kaj re'struktur'ad'o'n de la ekster'a ŝuld'o, kun la cel'o super'i la financ'a'j'n atak'o'j'n. „Ni far'os komplet'a'n re'form'o'n de la ekster'a'j pag'o'j por ating'i ekvilibr'o'n – li deklar'is. Ni romp'os ĉiu'j'n inter'naci'a'j'n skem'o'j'n.” Tiel okaz'is. Kelk'a'j'n tag'o'j'n post'e, kontraŭ'star'ant'e la ekonomi'a'n embarg'o'n, kaj kiel unu manier'o al'proksim'iĝ'i al la real'ĝust'ig'o kaj re'aranĝ'o prezent'it'a de la prezid'ant'o, ten'ist'o'j de la venezuela ŝuld'o al'ven'is al Karakaso por kun'sid'i kun la bolivarista reg'ist'ar'o. Ili ven'is el Uson'o, Panam'o, Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o, Portugali'o, Kolombio, Ĉilio, Argentino, Japani'o kaj Germanio. Tio est'is ne'dub'ind'a venk'o de la prezid'ant'o Maduro.

Ĉi tie end'as preciz'ig'i, ke la konflikt'o de kvar'a grad'o kontraŭ la bolivarista revoluci'o hav'as plur'a'j'n ag'ad'kamp'o'j'n kaj inkluziv'as kvar sam'temp'a'j'n kaj daŭr'a'j'n milit'o'j'n : 1) ribel'a'n milit'o'n el'pens'it'a'n de spert'ul'o'j pri mal'stabil'ig'o, sabot'o kaj psikologi'o de hom'amas'o'j, kun util'ig'o de salajr'at'a'j soldat'o'j, si'n'sekv'a'j eksplod'o'j de krim'a'j ,guarimbas’ kaj teror'ist'aĵ'o'j kontraŭ kazern'o'j, milit'ist'a'j rimed'o'j kaj tut'land'a'j struktur'o'j (elektr'a ret'o, petrol'rafin'ej'o'j, akv'o'serv'o'j, ktp) ; 2) gazet'ar'a ag'ad'o, per gazet'o'j, radi'o, televid'o kaj la soci'a'j ret'o'j far'iĝ'int'a'j nov'a'j konker'arme'o'j per plan'it'a util'ig'o de reklam'ad'o cel'ant'a reg'i la mens'o'j'n kaj al'log'i la kor'o'j'n ; 3) diplomati'a milit'o kun atak'o'j en kelk'a'j inter'naci'a'j forum'o'j, ĉef'e en la Organiz'aĵ'o de Amerik'a'j Ŝtat'o'j, kaj atak'o'j de la land'o'j aparten'ant'a'j al la tiel nom'at'a „grup'o de Lim'a”, kun kiu'j regul'e kun'iĝ'as Uson'o, Kanado kaj Eŭrop'a Uni'o ; kaj 4) ekonomi'a milit'o kun akapar'ad'o kaj mal'proviz'o de nutr'aĵ'o'j kaj medikament'o'j, manipul'ad'o de la kurz'o far'e de kontraŭ'leĝ'a'j ofic'ej'o'j, kre'it'a inflaci'o, bank'a blok'ad'o kaj distord'o de la land'o-risk'o.

Rilat'e al land'o-risk'o oni ne dev'as forges'i, ke en la last'a'j kvar jar'o'j, kiel est'is dir'it'e, Karakaso plen'um'is sen'escept'e ĉiu'j'n si'a'j'n promes'o'j'n por pag'o de la ŝuld'o, kun pli ol 74 miliard'o'j da dolar'o'j. Tio dev'is drast'e mal'grand'ig'i la land'o-risk'o'n, ĉar prunt'e'don'i al Venezuelo ne est'as risk'o : ĝi regul'e pag'as ĉiu'j'n si'a'j'n ŝuld'o'j'n. Tamen, la land'o-risk'o daŭr'e kresk'as. Nun'temp'e, laŭ la bank'o JP Morgan ĝi'a land'o-risk'o hav'as 4.820 punkt'o'j'n, do, ĝi est'as ok'obl'e pli grand'a ol tiu de Ĉilio, kies proporci'o ŝuld'o/MEP est'as egal'a al tiu de Venezuelo. Tiel oni mult'e tre pag'ig'as Karakason, ĉar ĝi demokrati'e elekt'is social'ist'a'n politik'a'n sistem'o'n.

Rilat'e al la bank'a embarg'o, en 2017 kaj ĉef'e post la pun'o'j far'it'a'j de Donald Trump, mult'iĝ'is la unu'nombr'a'j nul'ig'o'j de kontrakt'o'j. En juli'o, ekzempl'e, la pag'agent'ej'o Delaware raport'is, ke ĝi'a fili'o – la PNC Bank de Uson'o – ne akcept'is mon'o'n el Pdvsa. En aŭgust'o, Nov'o Banco de Portugal sci'ig'is Karakason pri la ne'ebl'o operaci'i per dolar'o pro la blok'ad'o far'e de la per'ant'a'j uson'a'j bank'o'j. Post'e, ankaŭ ne Bank of China Frankfurt, alianc'an'o de Karakaso, pov'is pag'i 15 milion'o'j'n da dolar'o'j ŝuld'at'a'j'n de Venezuelo al la kanada min'entrepren'o Gold Re'serv'e … En novembr'o, pli ol 39 milion'o'j da dolar'o'j – pro pag'o de 23 aĉet'operaci'o'j de nutr'aĵ'o'j okaz'e de Krist'nask'o – est'is re'don'it'a'j al Karakaso, ĉar la per'ant'a'j bank'o'j de la proviz'ant'o'j ne akcept'is mon'o'n de Venezuelo.

Ali'flank'e, komenc'e de septembr'o est'is kon'at'e, ke la financ'entrepren'o Euroclear, fili'o de la uson'a bank'o JP Morgan, blok'ad'is pag'o'n de 1.200 milion'o'j da dolar'o'j far'it'a'n de la bolivarista reg'ist'ar'o por aĉet'i medikament'o'j'n kaj nutr'aĵ'o'j'n. Tio mal'permes'is akir'i 300.000 doz'o'j'n de insulin'o … Sam'temp'e, kolombia laboratori'o aparten'ant'a al la sved'a grup'o BSN Medical rifuz'is akcept'i de Venezuelo la pag'o'n de ŝarĝ'o da primaquina [primakina] – medikament'o por trakt'ad'o de malari'o.

La cel'o'j de tiu'j blok'ad'o'j est'as mal'ebl'ig'i, ke la bolivarista reg'ist'ar'o util'ig'os si'a'j'n rimed'o'j'n por akir'i la nutr'aĵ'o'j'n kaj medikament'o'j'n bezon'at'a'j'n de la popol'o. Tio cel'as instig'i la hom'o'j'n plend'i, kaj mal'stabil'ig'i la san'sistem'o'n met'ant'e en danĝer'o'n la viv'o'n de mil'o'j da mal'san'ul'o'j.

Ĉi-okaz'e, dank'e al si'a'j inter'naci'a'j rilat'o'j la prezid'ant'o real'ig'is en novembr'o la urĝ'a'n en'land'ig'o'n de grav'a'j ŝarĝ'o'j da insulin'o ven'int'a'j el Hind'uj'o. Cent'o'j da mal'san'ul'o'j en viv'o'danĝer'o pov'is sav'i si'a'n viv'o'n, kio sen'dub'e est'is nov'a venk'o de Nicolás Maduro.

Por romp'i la ekonomi'a'n embarg'o'n la prezid'ant'o anonc'is en novembr'o pli'a'n iniciat'o'n : kre'ad'o'n de la cifer'ec'a mon'o petro. Tiu anonc'o entuziasm'ig'is la invest'ant'o'j'n de cifer'ec'a mon'o, met'is Venezuelon en la avan'gard'o'n de la teĥnologi'o kaj la tut'mond'a financ'o, kaj est'ig'is grand'a'j'n perspektiv'o'j'n des pli, ke la prez'o de la petro ne est'os lig'at'a al la kapric'o kaj spekulaci'o de la merkat'o'j, sed al la inter'naci'a valor'o de real'a'j aktiv'o'j kiel or'o, gas'o, diamant'o kaj petrol'o. Tiel, Venezuelo far'is grand'eg'a'n paŝ'o'n por hav'ig'i al si revoluci'a'n financ'o'rimed'o'n, kiu'n neni'u ekster'a potenc'o pov'os pun'i, kaj ankaŭ ne pov'os bojkot'i la al'ven'o'n de kapital'o. En tiu senc'o, la petro est'as pli'a klar'a venk'o de la prezid'ant'o Maduro.

End'as al'don'i, ke en tiu'j batal'o'j – malgraŭ la komplet'a romp'iĝ'o de la model'o de petrol'de'pend'ec'o – la prezid'ant'o zorg'is preciz'e pri tio, ke la bolivarista social'ism'o ne halt'os, kaj ke al neni'u mank'os lern'ej'o, labor'o, dom'o, kurac'ist'a atent'o, en'spez'o'j, nutr'aĵ'o'j … La revoluci'a reg'ist'ar'o ne ĉes'ig'is la mon'sub'ten'ad'o'n de grav'a'j publik'a'j konstru'o'j, kaj ankaŭ ne la konstru'ad'o'n de loĝ'ej'o'j : en 2017 est'is don'it'a'j pli ol 570 mil dom'o'j'n … La Task'o En la Kvartal'o plu plen'um'iĝ'is, kaj ankaŭ ĉiu'j social'a'j task'o'j. Potenc'iĝ'is la Plan'o Sem'ad'o. Vast'iĝ'is la Task'o Suveren'a Dispon'ig'o. Mult'obl'iĝ'is la Foir'o'j de la Suveren'a Kamp'ar'o … Oni mult'e pen'ad'is, kaj mez'e de tiom da turment'o'j la prezid'ant'o Maduro far'is la social'a'n mirakl'o'n sav'i la land'o'n. La kontraŭ'revoluci'o ne pov'is halt'ig'i la marŝ'o'n de la social'ism'o.

En tiu'j cirkonstanc'o'j la Lok'a'j Komitat'o'j de Dispon'ig'o kaj Produkt'ad'o (LKDP) – centraliz'it'a model'o de rekt'a distribu'ad'o – daŭr'e progres'is en la tut'a land'o, kaj ili ating'as jam kvar milion'o'j'n da venezuel'an'o'j el la popol'a'j sektor'o'j, kiu'j'n oni protekt'as kontraŭ la mal'proviz'o est'ig'it'a de la ekonomi'a milit'o.

Krom'e, la prezid'ant'o Maduro far'is en 2017 nov'a'j'n social'a'j'n iniciat'o'j'n. La plej impon'a est'is tiu de la Ident'o'kart'o de la Patr'uj'o, nov'a ident'o'dokument'o permes'ant'a kon'i per la kod'sistem'o QR [kuo-ro] la soci'ekonomi'a'n stat'o'n de la civit'an'o'j. Ĝi ebl'ig'as la al'ir'o'n de la mal'riĉ'ul'o'j al la social'a'j help'o'j de la social'ist'a'j task'o'j. Fin'e de decembr'o 2017, 16 milion'o'j kaj du'on'o da civit'an'o'j registr'iĝ'is en la Ident'o'kart'o de la Patr'uj'o.

La prezid'ant'o instig'is ankaŭ la kre'ad'o'n de la mov'ad'o Ni est'as Venezuelo, kun la cel'o rapid'ig'i la procez'o'n de social'a'j help'o'j. La du'cent mil brigad'an'o'j de Ni est'as Venezuelo est'is task'it'a'j ident'ig'i, en ĉiu dom'o, la bezon'o'j'n de la registr'it'a'j famili'o'j. Post'e, ili liver'as la help'o'n al la famili'o'j laŭ la ver'a'j bezon'o'j. Ali'a'j grav'a'j cel'o'j de la mov'ad'o Ni est'as Venezuelo est'as garanti'i la pensi'o'n al ĉiu'j emerit'o'j en la tut'a land'o, kiel promes'is Nicolás Maduro.

La prezid'ant'o propon'is ankaŭ la plan'o'n Jun'ul'ar'a Chamba por la jun'ul'o'j inter 15 kaj 35 jar'o'j, kun la cel'o labor'ig'i ili'n en posten'o'j lig'at'a'j al la iniciat'o Ident'o'kart'o de la Patr'uj'o, en la mov'ad'o Ni est'as Venezuelo. La plan'o cel'as sen'labor'a'j'n universitat'an'o'j'n, jun'ul'o'j'n sen lern'ej'a lig'o, ne edz'in'iĝ'int'a'j'n patr'in'o'j'n kun grand'a famili'o, kaj jun'a'j'n sur'strat'em'ul'o'j'n. Oni konsider'as, ke tiu ĉi nov'a Plan'o kre'os ĉirkaŭ 800 mil posten'o'j'n. Ĉi tiu'j social'a'j progres'o'j est'is, sen'dub'e, kelk'a'j el la plej grav'a'j venk'o'j de la prezid'ant'o Maduro en 2017.

Okaz'is venk'o'j ankaŭ en la kamp'o de ekster'a politik'o, kiel la ekster'ordinar'a inter'naci'a turne'o de la prezid'ant'o en oktobr'o, tra Belorusio, Alĝerio, Rusio kaj Turki'o, kiu fin'iĝ'is per grav'a'j du'op'a'j inter'konsent'o'j cel'ant'a'j venk'i kontraŭ la ekonomi'a kaj soci'a milit'o. Menci'end'as ankaŭ la sen'halt'a'j dialog'o'j de la prezid'ant'o kun la petrol'produkt'ant'o'j (membr'o'j kaj ne-membr'o'j de la Organiz'aĵ'o de Petrol-Produkt'ant'o'j), kiu'j ebl'ig'is en 2017 ekster'ordinar'a'n kresk'o'n de la prez'o'j de la petrol'barel'o je pli ol 23 % !

Sub'strek'ind'as la grand'a ag'ad'o kontraŭ la korupt'ad'o, komenc'iĝ'int'a fin'fin'e en novembr'o per la anonc'o de plur'a'j dek'o'j da ekster'ordinar'a'j arest'o'j de estr'ar'an'o'j el Pdvsa kaj Citgo, inkluziv'e de alt'rang'ul'o'j. Neni'o simil'a okaz'is en cent jar'o'j da venezuela petrol'industri'a histori'o. Tiu ĉi venk'o de la prezid'ant'o Maduro est'is sen'dub'e la plej pri'koment'it'a fin'e de 2017.

Fin'e, end'as dir'i, ke detru'i la figur'o'n de Nicolás Maduro est'as la ĉef'a cel'o de la mond'a'j kampanj'o'j instig'at'a'j de la grand'a'j komunik-korporaci'o'j. Oni ne forges'u la daŭr'a'n cifer'ec'a'n milit'o'n en la Inter'ret'o far'it'a'n per mult'a'j ret'ej'o'j kaj soci'a'j ret'o'j kiel Facebook, Twitter, WhatsApp, Youtube, Instagram, ktp. Ĉi tiu'j arm'il'o'j de amas'a manipul'ad'o klopod'as mal'prestiĝ'ig'i la prezid'ant'o'n kaj fals'ig'i la venezuel'an real'o'n. Ili ne'vid'ebl'ig'as la real'a'n sub'ten'o'n al la prezid'ant'o far'e de vast'a'j sektor'o'j de la loĝ'ant'ar'o, kaj kaŝ'as la per'fort'aĵ'o'j'n de la opozici'o. La cel'o est'as politik'a : mal'fort'ig'i la bolivaristan Venezuelon, kiu est'as kern'a rol'ant'o de la mond'o-sistem'o, ne nur pro ĝi'a'j mult'a'j riĉ'aĵ'o'j, sed ĉef'e pro ĝi'a revoluci'a kaj social'a model'o. Cert'e ankaŭ pro ĝi'a geopolitik'a grav'ec'o, ĉar ĝi est'as kontraŭ'imperi'ism'a potenc'o kun region'a influ'o.

Ĝis nun ĉiu'j plan'o'j por fal'ig'i Nicolás Maduro mal'sukces'is. Li mem asert'is : „La imperi'ism'o ne pov'is fal'ig'i ni'n, kaj ankaŭ ne pov'os venk'i la bolivaristan revoluci'o'n en iu ajn kamp'o.” Mal'e, la prezid'ant'o potenc'iĝ'is en 2017.

Tio ebl'ig'is al li re'pren'i la strategi'a'n iniciat'o'n por pac'ig'i la land'o'n. Kun zorg'o'j pri la defend'o de la grand'a'j land'a'j interes'o'j, kaj kun princip'o'j de honest'ec'o kaj respekt'em'o Nicolás Maduro propon'is al la opozici'o kun'e kun'sid'i por inter'konsent'i kaj re'pren'i la dialog'o'n, ĉi-foj'e en la neŭtral'a Sandoming'o, sur'baz'e de reciprok'a respekt'em'o. La cel'o est'as re'star'ig'i daŭr'a'n en'land'a'n inter'trakt'ad'o'n kiel demokrati'a'n metod'o'n por defend'i la super'a'n interes'o'n de la land'o, kaj por mild'ig'i la konflikt'o'n, kiu natur'e ven'as el la politik'a'j kontraŭ'dir'o'j aper'ant'a'j en revoluci'o. Tia al'proksim'iĝ'o al la pac'o est'is ebl'e la plej ŝat'at'a prezid'ant'a venk'o.

En tiu ĉi glor'a jar'o de mult'a'j kaj kruel'a'j atak'o'j la ĉavistoj pruv'is si'a'n potenc'o'n kaj kapabl'o'n kresk'i. Ili sukces'is grand'ig'i si'a'n baz'o'n kresk'ig'ant'e si'a'j'n politik'a'j'n kaj soci'a'j'n fort'o'j'n favor'e al la revoluci'o. Tie ili est'as pli firm'a'j ol iam ajn. Tio signif'as kontent'o'n kaj lum'a'n esper'o'n por la tut'a Latin'amerik'o. La mal'amik'o'j mal'kontent'as, ĉar la prezid'ant'o Nicolás Maduro konfirm'is – per si'a'j dek du bril'a'j venk'o'j en 2017 –, ke li plu est'as, kiel dir'as li'a'j admir'ant'o'j, „ne'detru'ebl'a”.

Ignacio Ramonet

el'hispan'ig'it'a de Norberto Díaz Guevara font'o : http://www.cubadebate.cu/opini'o'n/20...


La aŭtor'o

Ignacio RAMONET


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Tunizio, Egipti'o, Maroko - tiu'j “amik'a'j diktatur'o'j”

Indign'u !

Kvin kaŭz'o'j de la arab'a insurekci'o

Libio — just'o kaj mal'just'o



Traduk'it'a de:
Norberto Díaz Guevara


[1] Ernest'o Guevara de la Serna (1928-1967), argentina revoluci'a batal'ant'o inter'naci'e kon'at'a kiel Che Guevara. -ndlt



Akcept'ej'o >> 1a februar'o 2018

La mal'dekstr'o laŭ Harvey Weinstein


de  Thomas Frank

Kiam La afer'o Harvey Weinstein aper'is en la titol'paĝ'o'j de la gazet'o'j, mi neniam est'is aŭd'int'a parol'i pri tiu person'o. Sen'dub'e mi est'is la sol'a ĵurnal'ist'o de Uson'o kun tiom komplet'a sen'sci'o. Kiu do est'is tiu film'produkt'ist'o akuz'at'a est'i seks'e agres'int'a sen'nombr'a'j'n vir'in'o'j'n ? Mi komenc'is esplor'i kaj mal'kovr'is, ke en tiom pas'int'a epok'o li est'is fam'a pro tut'e ali'a motiv'o : li'a intim'a rilat'o kun la Demokrat'a Parti'o kaj li'a larĝ'anim'a sub'ten'o al divers'a'j person'o'j kaj pro bon'a'j afer'o'j klas'it'a'j kiel progres'em'a'j. Dum long'a temp'o li est'is eĉ konsider'at'a kiel ne'trakt'ebl'a mal'amik'o de ras'ism'o, de seks'ism'o kaj de cenzur'o. Oni dank'as al li ekzempl'e mult'a'j'n bon'eg'a'j'n vesper'o'j'n destin'it'a'j'n al kolekt'ad'o de mon'o por la batal'o kontraŭ la ajdosa virus'o. En 2004 li sub'ten'is grup'o'n de vir'in'o'j nom'at'a'j „la patr'in'o'j kontraŭ Bush”. [1] En la sekv'o de la teror'ist'a atak'o kontraŭ la franc'a gazet'o Charlie Hebdo li alt'e sving'is la flag'o'n de esprim'liber'ec'o : „Neni'u pov'os iam detru'i la kapabl'o'n de la grand'a'j art'ist'o'j pentr'i ni'a'n mond'o'n”, proklam'is li la 11-an de januar'o 2015 en la paĝ'o'j de la magazin'o Variety.

Li est'is ankaŭ, kaj precip'e, sen'kondiĉ'a adept'o de s-ro Barack Obama kaj de s-rin'o Hillary Clinton. Neni'u pli bon'e ol li en'karn'ig'is la ambigu'ec'o'j'n de tiu demokrat'a moŝt'ul'ar'o reprezent'at'a de la Clinton-fond'aĵ'o. La karitat'a'j vesper'o'j, kiu'j'n ĝi organiz'ad'is, cert'ig'is la sam'a'n funkci'o'n kiel la pas'int'a'j bon'far'aĵ'o'j de s-ro Weinstein : tiu'n de ĉambr'o de social'a kompens'ad'o, kie la nov'a'j en'ir'ant'o'j en la bel'a'n mond'o'n ricev'as si'a'n titol'o'n de nobel'ec'o – en Franc'uj'o, ali'epok'e, oni nom'is tio'n savonnette à vilain [2].

Part'o'pren'i en event'o de la Clinton-Fond'aĵ'o signif'as plen'ig'i si'a'n benzin'uj'o'n per alt'a okt'an-indic'o. Vi renkont'as tie bunt'a'n ar'o'n da fam'ul'o'j, gam'o'n da person'o'j glor'at'a'j pro si'a altruism'o kaj si'a sen'mank'a moral'a valor'o kaj kiu'j tre oft'e hav'as simpl'a'n nom'o'n, kiel la kant'ist'o Bon'o aŭ la jun'a pakistan'an'in'o Malala, nobel'premi'it'o pri pac'o. Person'o'j sankt'ig'it'a'j, beat'ig'it'a'j, ĉe kies kontakt'o okaz'as inter'ŝanĝ'o de bon'a'j proced'o'j, kiu ebl'ig'as al la grand'a'j fiŝ'o'j de la afer'mond'o per financ'a'j kontribu'aĵ'o'j akir'i patent'o'n de bon'a samaritano. En la centr'o de tiu ĵongl'ad'o la par'o Clinton lud'as la ceremoni'estr'o'j'n. Ili hav'as pied'o'n en ĉiu kamp'o, tiu de la grand'a'j virt'a'j anim'o'j kaj tiu, mal'pli bril'a, de la entrepren'a afer'ism'o. S-ro Weinstein person'ig'is pli ol iu ajn tiu'n bors'o'n de moral'a'j valor'o'j.

Jen tiu ĉampion'o de human'ec'o akuz'at'a je seks'a'j per'fort'aĵ'o'j de ne'kred'ebl'a'j frekvenc'o kaj nombr'o. Jen tiu sen'lac'a defend'ist'o de la gazet'ar'a liber'ec'o sen'mask'iĝ'as kiel virtuoz'a manipul'ist'o de ĵurnal'ist'o'j, kun la risk'o ĝen'i ili'n, kiam ili obstin'as met'i ĝen'a'j'n demand'o'j'n. [3] Sed la stel'ul'a produkt'ist'o de Holivud'o sci'is ankaŭ prezent'i plaĉ'a'n vizaĝ'o'n, teks'i ret'o'n de dank'em'ul'o'j, ricev'i kaj reciprok'i.

En la jar'o 2012 li aĉet'is la uz'rajt'o'j'n sur la uson'a teritori'o de Serment de Tobrouk, dokument'film'o far'it'a de franc'a ese'ist'o elegant'e vest'it'a, Bernard-Henri Lévy – ankaŭ simpl'e nom'at'a BHL –, kaj destin'it'a por sub'ten'i sur la inter'naci'a scen'ej'o la detru'ad'o'n de la reĝim'o de Muhamar Kadafi – detru'ad'o pli kon'at'a en Uson'o sub la nom'o „milit'o de Hillary” kaj de kiu Libio, sep jar'o'j'n post'e, ne re'san'iĝ'is. La pri'skrib'o, kiu'n s-ro Weinstein don'as pri ĝi, montr'as la nivel'o'n de emfaz'o kaj de pedant'ism'o ating'ebl'a en unu sol'a paragraf'o : „Tiu ĉi mir'ind'a film'o montr'as la ne'kred'ebl'a'n kuraĝ'o'n de BHL kaj la fort'o'n de la prezid'int'o Nicolas Sarkozy kaj sam'temp'e relief'ig'as la ne'taks'ebl'a'n gvid'kapabl'o'n de la prezid'ant'o Barack Obama kaj de la ŝtat'sekretari'in'o Hillary Clinton. Ĝi ebl'ig'as al la uson'a publik'o penetr'i en la kulis'o'j, kie la reg'ist'ar'o de ni'a land'o kaj tiu de Franc'uj'o ag'is kun'e por ĉes'ig'i la masakr'o'n de sen'kulp'a'j civil'ul'o'j kaj bril'e sukces'is fal'ig'i reĝim'o'n.” Tio valor'is la reciprok'a'n sent'o'n de Bernard-Henri Lévy : „Mi hav'as profund'a'n estim'o'n por Harvey Weinstein. Trans si'a kin'art'a sukces'o li est'as por mi la hom'o kiu lanĉ'is Amnesti'o'n Inter'naci'a'n en Uson'o, batal'is kontraŭ la mort'pun'o kaj unu el la mal'mult'eg'a'j, en Uson'o, kiu'j batal'is kontraŭ la linĉ'ul'o'j'n de [Roma'n] Polanski – la reĝisor'o de Chinatown kaj de Rosemarys Baby, jur'e persekut'it'a pro seks'per'fort'o de 13-jar'a knab'in'o.

La progres'ism'o de s-ro Weinstein est'is mezur'ebl'a en laŭr'o'j almenaŭ sam'e kiel en dolar'o'j. La holivud'a erar'int'a knab'o sid'is en la estr'ar'o de divers'a'j ne'profit'cel'a'j organism'o'j ; la film'o'j de li'a societ'o, Miramax, rikolt'is amas'e Oskar-o'j'n kaj Golden Globes ; en Franc'uj'o li eĉ ricev'is la Honor'legi'o'n. En juni'o de 2017, kvar monat'o'j'n antaŭ la eksplod'o de la skandal'o de li'a'j agres'o'j kaj de li'a'j manovr'o'j por silent'ig'i la viktim'o'j'n de si'a seks'a tiran'ec'o, la gazet'ar'a klub'o de Los-Anĝeleso ankoraŭ don'is al li la Truthteller Award, la premi'o'n de la „ver-rakont'ist'o”.

Ĉu krud'a tromp'ad'o ? Cert'as, ke li'a politik'a konscienc'o bril'as ne per si'a solid'ec'o nek per si'a profund'o. Ekzempl'e li fort'e mal'aprob'is la kandidat'ec'o'n de s-ro Bernie Sanders en la demokrat'a'j kandidat'iĝ'o'j de 2016. Vesper'e de la prezid'ant'elekt'o de novembr'o 2008 li aplaŭd'is la venk'o'n de s-ro Obama, ĉar la „bors'a'j kurs'o'j alt'iĝ'os ĉie en la mond'o”. Kaj li'a human'ism'o kelk'foj'e nuanc'iĝ'as de verd'o en griz'o'n. La 5-an de novembr'o 2012, okaz'e de la montr'ad'o de Code Name Geronimo (SEAL Team Six en la original'a versi'o), film'o kiu glor'as la uson'a'n taĉment'o'n, kiu mort'ig'is Osama Be'n Lad'e'n, kun'produkt'it'a de la societ'o, li far'is flam'a'n omaĝ'o'n al unu el la plej sen'kredit'iĝ'int'a'j far'int'o'j de la Irak-milit'o : Colin Powell, la plej grand'a milit'a geni'o de ni'a temp'o, sub'ten'as la prezid'ant'o'n Obama. Kaj la milit'ist'o'j ador'as li'n. Mi far'is tiu'n film'o'n. Mi kon'as la milit'ist'o'j'n. Ili respekt'as iu'n pro tio, kio'n li far'is. Li mort'ig'is pli da teror'ist'o'j en la mal'long'a plen'um'ad'o de si'a'j funkci'o'j ol Georg'e W. Bush en ok jar'o'j. La ver'a falk'o est'as li."

En La Mond'o de s-ro Weinstein la politik'a engaĝ'iĝ'o met'iĝ'as sub la patron'ec'o'n de la luks'o-industri'o ĉe Marthas Vineyard sam'e kiel en la Hamptons – du centr'o'j de la krem'o de la uson'a soci'o –, dum la fest'ceremoni'o por sub'ten'i kandidat'o'n sam'e kiel en karitat'a vesper-aranĝ'o. Roger Ebert, influ'hav'a film'recenz'ist'o, tiel ekzempl'e rakont'is akcept'o'n, kiu'n li far'is en 2000 en Cannes favor'e al esplor'ad'o kontraŭ aidos'o : „Post la privat'a aŭkci'o kaj la mod'o-prezent'ad'o sekv'is vesper'manĝ'o kaj publik'a aŭkci'o gvid'at'a de la ĉef'o de Miramax, Harvey Weinstein, kiu, ĉi-jar'e, aŭkci'e vend'is ne nur masaĝ'o'n far'e de [la stel'ul'a model'in'o] Heidi Klum, sed ankaŭ persvad'is [la aktor'o'n Kenneth] Branagh kaj [la aktor'o'n James] Caan de'met'i si'a'j'n ĉemiz'o'j'n kaj serv'i kiel kobaj'o'j por demonstr'i ŝi'a'j'n talent'o'j'n. La masaĝ'o vend'iĝ'is por 33 000 dolar'o'j. „Karlo Marks'o est'as mort'int'a”, rimark'ig'is la reĝisor'o James Gray.” [4]

Ĉiu parti'o hav'as si'a'j'n pervers'ul'o'j ; s-ro Donald Trump ekzist'as por ĉiu'semajn'e memor'ig'i tio'n al ni. Tamen eĉ laŭ la mezur'o de tiu regul'o, s-ro Weinstein el'star'as. Tre mal'oft'e hom'o, kiu tiom pomp'e defend'is la bon'a'j'n cel'o'j'n tiom klopod'is por ili'n pied'prem'i. Kiel kompren'i, ke li pov'is ident'ig'i si'n kun mal'dekstr'a'j ide'o'j ? Pro ŝat'o de potenc'o, ebl'e, por ĝu'i tikl'ad'o'n est'i kalkul'at'a inter la amik'o'j de ekzempl'e William Clinton. Aŭ pro la dezir'o de moral'a absolv'o, tiu sam'a kiu instig'as Walmart, Goldman SachsExxonMobil patron'i karitat'a'j'n aranĝ'o'j'n. En la mond'o de la grand'a'j riĉ'aĵ'o'j la progres'ism'o serv'as kiel lav'maŝin'o por far'i ili'a'n rab'ec'o'n pli prezent'ebl'a. Ne est'as hazard'o ke, kiel unu'a mal'esper'a re'bat'o al la akuz'o'j akumul'it'a'j kontraŭ li, s-ro Weinstein promes'is batal'i kontraŭ la National Rifle Association (NRA, la potenc'a uson'a prem'grup'o de am'ant'o'j de fajr'o'paf'il'o'j) kaj financ'i stipendi'o'n por vir'in'o'j (The New York Times, 5-an de oktobr'o 2017).

Ĉe tiu afer'o sen'dub'e ankaŭ tem'as pri io pli profund'a. Mult'a'j mal'dekstr'ul'o'j vid'as si'n kiel rezist'ant'o'j kontraŭ la aŭtoritat'o. Sed en la okul'o'j de cert'a'j ili'a'j gvid'ant'o'j la modern'a mal'dekstr'o est'as rimed'o por prav'ig'i kaj star'ig'i potenc'o'n de klas'o – nom'e de tiu de la „kre'a klas'o”, kiel iu'j em'as nom'i la krem'o'n de Wall Street, de la Silikon-Val'o kaj de Holivud'o. La idol'kult'o al tiu'j ikon'o'j de la kapital'ism'o de'ven'as el politik'a doktrin'o, kiu ebl'ig'is al la demokrat'o'j rikolt'i preskaŭ sam'e mult'a'n mon'o'n kiel ili'a'j respublik'an'a'j rival'o'j kaj trud'iĝ'i kiel natur'a'j reprezent'ant'o'j de la riĉ'a'j kvartal'o'j.

La fakt'o, ke tiu mond'um'a nov'liberal'a mal'dekstr'o al'tir'as person'o'j'n kiel s-ro'n Weinstein kun ili'a mir'ind'a kapabl'o al'tir'i mon'o'n kaj kun ili'a respekt'eg'o al „grand'a'j art'ist'o'j”, neniel surpriz'as ni'n. En tiu'j rond'o'j, kiu'j miks'as bon'a'n konscienc'o'n kun sent'o de social'a super'ec'o, kie oni kultur'as la fikci'o'n de intim'a rilat'o inter popol'a'j klas'o'j kaj stel'ul'o'j de la spektakl'o-industri'o, la kun'fond'int'o de Miramax est'is fiŝ'o en akv'o.

Ili est'as mult'eg'a'j, kiu'j frekvent'as tiu'j'n rond'o'j'n kaj kiu'j, perfekt'e sci'ant'e kiel kondut'i, nun al'pren'as grand'a'j'n skandal-mien'o'j'n antaŭ la hont'ind'aĵ'o'j de iu el ili. Ili'a blind'ec'o est'as sam'e grand'a kiel ili'a potenc'o. En tiu'j ĉi temp'o'j ili erar'vag'as en labirint'o de moral'a'j tord'spegul'o'j kaj verŝ'as larm'o'j'n de kor'mol'iĝ'o pri si'a'j virt'o'j kaj pri si'a bon'a gust'o.

Thomas Frank.


La aŭtor'o

Thomas Frank
Thomas Frank est'as la aŭtor'o de ’Poor White Trash. La pauvreté odieuse du Blanc américain’, Presses de l’Université Paris-Sorbonne, Parizo, 2011.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Kiel la uson'a dekstr'ul'ar'o de'turn'is la koler'o'n de la popol'o

Kiam la dung'it'o'j de la rapid'manĝ'ej'o „fast food” romp'as pec'o'n de la uson'a rev'o

Kulp'ig'i la mal'riĉ'ul'o'j'n

Boston'o, aŭ la religi'o de nov'ig'ad'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] La grup'o Mothers Opposing Bush star'iĝ'is por mal'ebl'ig'i la re'elekt'o'n de prezid'ant'o konsider'at'a mal'util'i al la „valor'o'j de honest'ec'o, de kompat'o, de komun'um'o kaj de patriot'ism'o”, kiu'j laŭ'dir'e karakteriz'as Uson'o'n.

[2] Proksim'um'e : „fajn'aĵ'o por kamp'ul'o”. -vl

[3] Tio ŝajn'as est'i okaz'int'a en novembr'o de 2000 al la ĵurnal'ist'o de la New York Observer Andrew Goldman. Kp Rebecca Traister, Why the Harvey Weinstein sexual-harassment allegation did'n’t com out until now”, The Cut, 5-an de oktobr'o 2017.

[4] Roger Ebert, Elizabeth Taylor helps host sur'real AIDS benefit, 21-an de maj'o 2000.


Akcept'ej'o >> 1a februar'o 2018

La „util'a'j idiot'o'j” de la Pentagon'o


de  Serge HALIMI

En Vaŝington'o demokrat'o'j kaj respublik'an'o'j unu'anim'as almenaŭ kiam tem'as pri batal'ad'o kontraŭ Ruslando. Laŭ ili, s-ro Vladimir Putin dub'as pri la decid'em'o de Uson'o defend'i si'a'j'n alianc'an'o'j'n kaj li vol'as protekt'i si'a'n aŭtoritat'ec'a'n reĝim'o'n kontraŭ demokrati'a kaj liberal'a kontaĝ'o. Li do decid'is agres'i la Okcident'o'n. Kaj do, por garanti'i la pac'o'n kaj la demokrati'o'n, la uson'a arme'o kaj la parlament'an'o'j de la du parti'o'j decid'is kontraŭ'atak'i …

La uson'a arme'o, tut'unu'e. Respond'ant'e al komand'o de la Blank'a Dom'o, la Pentagon'o ĵus fin'far'is stud'aĵ'o'n, kiu propon'as pli larĝ'anim'a'n uz'ad'o'n de la atom'arm'il'o'j. [1] Ĉar tiu'j aktual'e est'as tro detru'a'j por ke ili'a uz'ad'o est'u imag'ebl'a, kaj ili do ne lud'as si'a'n rol'o'n de mal'instig'o, est'us oportun'a pli et'ig'i ili'n por ke oni pov'u uz'i ili'n kontraŭ pli etend'it'a gam'o da minac'o'j. Inkluziv'e de „ne'atom'a'j” : detru'ad'o de komunik'a'j ret'o'j, „atak'o'j ĥemi'a'j, biologi'a'j, kibernetik'a'j” ktp.

En 2016, mal'mult'e kon'ant'a la baz'o'j'n mem de la mal'instig'o, la kandidat'o Donald Trump ŝajn'as est'i demand'int'a al unu el si'a'j konsil'ist'o'j : „Por kio hav'i atom'arm'il'o'j'n, se ni ne uz'as ili'n ?” [2] La pentagon'a dokument'o respond'as si'a'manier'e. Front'e al „ geopolitik'a'j ambici'o'j ” de Ruslando (sed ankaŭ de Ĉin'uj'o), al la dezir'o de Moskvo „per'fort'e modif'i la map'o'n de Eŭrop'o” kaj „dub'ind'ig'i la inter'naci'a'n ord'o'n post la mal'varm'a milit'o” Uson'o dev'as sen'prokrast'e komenc'i „la modern'ig'o'n de si'a'j atom'a'j fort'o'j”. Por rest'i „la fidel'a'j gard'ist'o'j de la liber'ec'o”. Tiu demokrati'a altruism'o ne hav'as prez'o'n, aŭ pli ĝust'e jes : tri'obl'ig'o'n de la uson'a arme'a buĝet'o dediĉ'it'a al atom'arm'il'o'j.

Tia geopolitik'a alarm'ism'o en la serv'o de nov'a vet'arm'ad'o vek'us pli da kontraŭ'star'o en Uson'o, se, ek'de antaŭ jar'o, tiu'j, kiu'j est'as konsider'at'a'j kiel la uson'a mal'dekstr'o, ne obstin'e prezent'us s-ro'n Trump kiel marionet'o'n de Moskvo. [3] Tiom, ke ĝi dev'ig'is li'n liver'i arm'il'o'j'n al Ukrain'uj'o (li'a demokrat'a antaŭ'ul'o rifuz'is tio'n) kaj akr'ig'i la sankci'o'j'n kontraŭ Ruslando. La vic'prezid'int'o Joseph Bid'e'n ĵus ĝoj'is pri tio en artikol'o, kies titol'o tuj mal'kaŝ'as ĝi'a'n subtil'ec'o'n : „Defend'i la demokrati'o'n kontraŭ ĝi'a'j mal'amik'o'j : kiel rezist'i al Kreml'o.” [4]

Sam'temp'e la demokrat'a'j senat'an'o'j de la komision'o pri ekster'land'a'j afer'o'j publik'ig'is raport'o'n, kiu analiz'as „la mal'simetri'a'n atak'o'n de Putin kontraŭ la demokrati'o en Ruslando kaj en Eŭrop'o”. Eĉ pli indign'a kiel kutim'e, la stel'ul'a ĵurnal'ist'in'o Rachel Maddow, pro'parol'ant'o de la kontraŭ-Trump-a „rezist'ad'o” en la televid'o NBC, tuj re'eĥ'is : „Ni'a prezid'ant'o ne nur far'is neni'o'n por esting'i tiu'n incendi'o'n, sed li observ'is la grand'iĝ'o'n de la flam'o'j !” Ŝi pov'as est'i trankvil'a : la Pentagon'o sci'os atent'i pri tio.

Serge HALIMI.


La aŭtor'o

Serge HALIMI


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Por la kriz'o de la merkat'o, rimed'o'j de merkat'o ...

La por'uson'a obsed'o

Ide'o'j ek'de nun konsider'at'a'j "natur'a'j"

Kript'a kot'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Ashley Feinberg, "Exclusive : her'e is a draft of Trump’s nuclear review. He wants a lot mor'e nukes", 11-an de januar'o 2018,.

[2] Matthew J. Belveder'e, [« Trump asks why Us cant us'e nukes : MSNBC », 3-an de aŭgust'o 2016, www.cnbc.com].

[3] Vd „Donald Trump super'ŝut'it'a de la kontraŭ'rus'a parti'o”, Le Mond'e diplomatique en Esperant'o, septembr'o 2017.

[4] Foreign Affairs, Nov'jork'o, januar'o-februar'o 2018.


Akcept'ej'o >> 1a februar'o 2018

Milit'a'j sukces'o'j kaj soci'a'j ŝanĝ'iĝ'o'j

Irano re'invent'as si'n, kiel region'a'n potenc'o'n


En la mal'varm'a milit'o, kiu kontraŭ'star'ig'as ĝi'n al Saud-Arabi'o, Irano pov'as apog'i si'n sur ar'o de ŝijaist'a'j aŭ ŝijasimilaj mal'pli'mult'o'j. La Islam'a Respublik'o oportun'e sub'ten'is ili'n, apart'e por kontraŭ'batal'i ĝihad'ist'o'j'n en Sirio kaj Irako. Sed la font'o de la rival'ec'o inter la du Golf'a'j potenc'o'j ja aper'as pli politik'a ol etn'a aŭ religi'a.



de  Bernard HOURCADE

Per la inter'ven'o de gard'ist'o'j de la revoluci'o (Pasdaran) en Sirio kaj Irako, Irano unu'a'foj'e dum si'a modern'a histori'o, venk'is batal'o'n ekster'e de si'a'j land'lim'o'j. La 21-an de novembr'o 2017, prezid'ant'o Hasan Rohani proklam'is la fin'o'n de la Organiz'o de Islam'a Ŝtat'o (OIŜ), dum general'o Ghasem Soleimani, ĉef'komand'ant'o de la special'a'j milit'fort'o'j Al-Qods, laŭd'is tiu'n "decid'ig'a'n venk'o'n". Tiu sukces'o kontraŭ la ĝihad'ist'o'j rilat'as al la re'aper'o de Irano sur la inter'naci'a scen'ej'o, post la diplomat'a venk'o de Irano per sub'skrib'o la 14-an de juli'o 2015 kun ses grand'a'j potenc'o'j de inter'konsent'o pri nukle'aĵ'o'j, ebl'ig'ant'a, ke la land'o el'ir'u el si'a diplomat'a kaj komerc'a izol'ec'o.

Fakt'e, la Islam'a Respublik'o ne mult'e el'tir'as profit'o'n el tiu'j venk'o'j. Ĝi trov'as si'n akuz'at'a pri hegemoni'a ambici'o, dum la Uson'a reg'ist'ar'o de S-ro Donald Trump, fakt'e rifuz'ant'e ĉes'ig'i la ekonomi'a'j'n pun'o'j'n, mal'help'as la tiom esper'it'a'n ekonomi'a'n re'nov'iĝ'o'n. Evident'e, post preskaŭ kvar jar'dek'o'j de apart'ig'o, bar'ad'o, inter'naci'a embarg'o kaj milit'minac'o'j, Irano tut'e ne est'as agnosk'it'a, kiel "normal'a" region'a potenc'o. La land'o al'kutim'iĝ'is viv'i izol'it'a, "rezist'i al fremd'a atak'o" kaj rest'i for el la tut'mond'iĝ'o.

Islam'o ating'it'a de naci'ism'o

Mult'a'j koment'ist'o'j prov'as klar'ig'i tiu'n izol'ec'o'n per pas'int'ec'o foj'e for'a, el'vok'ant'e la Akemenidan imperi'o'n de la 5-a jar'cent'o AK, la Pers'an kultur'o'n aŭ la ŝijaism'o'n kaj ĝi'a'n eklezi'ul'ar'o'n. Tro oft'e ili neglekt'as la profund'a'j'n ŝanĝ'iĝ'o'j'n de la soci'o kaj de la politik'a viv'o, kiu'j okaz'is de post la revoluci'o de 1979. Naci'ism'o, islam'ism'o, mal'ferm'ec'o : tiu'j kompon'aĵ'o'j sen'ĉes'e evolu'is, inter'batal'is, kombin'iĝ'is. Neni'u el ili pov'as mal'aper'i, kaj taŭg'a ekvilibr'o inter ili viv'ig'as la politik'a'n viv'o'n.

Malgraŭ opon'ad'o de la religi'ul'o'j, la naci'a sent'o, kiu kulmin'is dum la reĝ'ad'o de Reza Pahlavi (1925-1941) kaj laŭd'eg'is la antaŭ'islam'a'n pas'int'ec'o'n, kaj dum la naci'ig'o de la petrol'o en 1953, neniam mal'fort'iĝ'is. Ekzist'as inter'konsent'o pri la ide'o de bel'a etern'a Irano, de la land'o de Arj'o'j - Iranzamin - kiu sci'is, kiel konserv'i si'a'n ident'ec'o'n, se ne si'a'n sen'de'pend'ec'o'n, rezist'int'e al invad'o'j de Grek'o'j, Arab'o'j, Turk'o'j kaj Mongol'o'j aŭ al minac'o'j de la imperi'o'j Otoman'a, Rus'a kaj Brit'a [1]. Paradoks'e la Islam'a respublik'o tut'e al'pren'is tiu'n hered'aĵ'o'n. Ĝi pli fort'ig'is centr'a'n ŝtat'o'n [2] tuj dum la unu'a'j jar'o'j de la revoluci'o, kiam ĝi batal'is kontraŭ tri alianc'int'a'j fort'o'j : Irako, la petrol'monarki'o'j kaj la okcident'a'j land'o'j.

La Iraka atak'o de septembr'o 1980 sigel'is la kombinaĵ'o'n de naci'ism'o kaj islam'ism'o. La universal'em'a ambici'o de la islam'a revoluci'o rapid'e est'is preterit'a de la neces'o defend'i la land'lim'o'j'n. La gard'ist'o'j de la revoluci'o kaj la milic'an'o'j (bassiĝi) iĝ'is hero'o'j de la patr'uj'o. La venk'o de Ĥoramŝahr kaj la re'pren'o de tiu urb'o la 22-an de maj'o 1982, mark'as liber'ig'o'n de la naci'a teritori'o, kaj ne venk'o'n de la politik'a islam'o, pri kiu ĝi eĉ signif'as unu'a'n ced'o'n. La fort'o de la politik'a potenc'o de la ŝijaism'a eklezi'ul'ar'o kaj de la super'eg'a gvid'ant'o rest'as real'a, sed ĝi baz'iĝ'as sur la ebl'o mobiliz'i milion'o'j'n da eks'batal'ant'o'j, kiu'j defend'is sam'temp'e Iranon kaj la jun'a'n islam'a'n respublik'o'n.

La Irana naci'ism'o kultiv'as sent'o'n de rezist'o, sed ne tiu'n de konker'o. Dum si'a long'a histori'o Irano est'is oft'e invad'it'a. Kaj de post ĝi'a kre'iĝ'o kiel modern'a ŝtat'o en la 16-a jar'cent'o, ĝi mal'venk'is milit'o'j'n kontraŭ si'a'j najbar'o'j kaj perd'is teritori'o'j'n. Ĝi nur sukces'is en kelk'a'j ekspedici'o'j, kelk'a'j razi'o'j, ekzempl'e kontraŭ Delhi'o en 1739 aŭ Tbilis'o en 1795. Ĉar ĝi est'as sam'temp'e Irana kaj ŝijaism'a, ĉirkaŭ'it'a de Turk'o'j aŭ Arab'o'j, suna'a'j aŭ krist'an'a'j, la Persa reĝ'land'o ne prov'is konker'i ekster'a'j'n teritori'o'j'n, sed nur vol'is gard'i influ'o'n en la bufr'o'zon'o'j, kiu'j ĉirkaŭ'as la Iran'an alt'eben'aĵ'o'n : orient'a bord'o de Tigris'o, Trans'kaŭkazi'o, Kaspi'a mar'o, Turkmen'a step'o, provinc'o'j de Herat kaj Helmand en Afgani'o, kaj kompren'ebl'e Persa-Arab'a golf'o.

Post la du'a mond'milit'o la ĉef'a cel'o de la arme'o de la ŝah'o est'is kontraŭ'star'i hipotez'a'n Sovet'a'n atak'o'n. La milit'a politik'o de la Islam'a respublik'o sekv'as tiu'n defend'a'n strategi'o'n, pro neces'o - la embarg'o pri arm'il'o'j mank'ig'as ĉi'a'j'n modern'a'j'n arm'il'o'j'n - sed precip'e pro naci'a tradici'o. La milit'fort'o'j, plan'it'a'j por ne'simetri'a milit'o defend'a, ne hav'as kapabl'o'n long'daŭr'e ekspedici'i ekster'e'n. Irano do est'as naci'ism'a sed ne imperi'ism'a, tio tamen neces'ig'as hav'i efik'a'j'n defend'rimed'o'j'n.

La eks'batal'ant'o'j de la milit'o kontraŭ Irako, kiu'j nun hav'as la potenc'o'n kaj reg'as la administraci'o'j'n, pri'zorg'as la memor'o'n pri la milit'o de urb'o'j, pri la damaĝ'o'j far'it'a'j de la Irakaj misil'o'j en urb'a'j centr'o'j. Tial ili prioritat'ig'as la produkt'ad'o'n de tia'j balist'ik'a'j il'o'j, des mal'pli diskut'ebl'a'n, ke la najbar'a'j land'o'j hav'as mult'e pli potenc'a'n arm'il'ar'o'n, liver'it'a'n de la okcident'a'j land'o'j. La naci'a inter'konsent'o pri tiu afer'o est'as eĉ pli fort'a ol tiu pri nukle'aĵ'o'j.

Malgraŭ ne'akord'o'j pri la neces'o hav'i la atom'arm'il'o'n, la popol'o akord'iĝ'is por opini'i, ke la land'o mem hav'as rajt'o'n por decid'i pri ĝi. La elekt'o de diplomati'o por solv'i la kriz'o'n pri nukle'aĵ'o'j, sukces'e pli'vast'ig'is la efik'o'kamp'o'n de la rezist'o'sent'o. Irano ja fier'as, ke ĝi dev'ig'is la grand'a'j'n potenc'o'j'n inter'trakt'i kun ĝi egal'rang'e kaj pri grav'eg'a afer'o. De tiam, la reg'ant'o'j sen'ĉes'e re'asert'as si'a'n respekt'o'n de la inter'naci'a'j leĝ'o'j kaj serĉ'as sub'ten'o'n de Eŭrop'a Uni'o, Rusio kaj Ĉini'o por kontraŭ'ekvilibr'ig'i la politik'a'n ŝanĝ'iĝ'o'n de Uson'o.

Delongeco de la Libanaj rilat'o'j

La ĉef'a kontraŭ'ul'o de la nov'a mal'ferm'a politik'o, ĉiam est'as tiu mal'nov'a naci'ism'o, kiu prefer'ig'as mal'venk'o'n, "martir'iĝ'o'n" kaj mem'ferm'iĝ'o'n ol venk'o'n, kiu bezon'us rilat'o'n kun ali'a'j mond'o'j. Sed la tim'o de mal'ord'o'j kaj milit'o'j, kiu'j ruin'ig'as la najbar'a'j'n land'o'j'n, sam'e kiel la memor'o de la dram'o'j dum la revoluci'o, favor'as la stabil'ec'o'n de la sistem'o. De post si'a elekt'iĝ'o en 2013, S-ro Rohani korp'ig'as tiu'n moder'ec'a'n spirit'o'n, kiu ebl'ig'as konserv'i balot'a'n lud'o'n, ja lim'ig'it'a'n, sed real'a'n, kaj la instituci'a'n super'ec'o'n de la eklezi'ul'ar'o [3].

La modern'a Irana ŝtat'o est'is fond'it'a en la 16-a jar'cent'o ĉirkaŭ ŝijaism'o de la turk'lingv'a dinasti'o de Safavidoj, sed islam'o iĝ'is marĝen'a politik'a element'o en la Irano de la dinasti'o Pahlavi. Difin'int'e si'n , kiel "islam'a'n", la jun'a respublik'o re'lig'is si'n al hered'aĵ'o, kiu facil'ig'is unu'iĝ'o'n kontraŭ la ŝah'o. Kvankam la eklezi'ul'ar'o kaj ajatol'o Ruhollah Ĥomejni kapt'is la revoluci'a'n procez'o'n por si'a profit'o, ili dev'is konsider'i la mal'pli'mult'ec'o'n de la Iranaj ŝijaist'o'j en suna'ism'a ocean'o asert'ant'e la unu'ec'o'n de la "umma", la komun'um'o de la kred'ant'o'j, por ne blok'i la universal'em'a'j'n ambici'o'j'n de la revoluci'o. La radikal'a kontraŭ'star'o al Israelo rol'is tuj kiel grav'a rimed'o por est'i akcept'it'a en la islam'a mond'o.

Fakt'e, neni'o el tio funkci'is. Por defend'i la ŝtat'o'n kaj rezist'i la Irak'an invad'o'n, la Islam'a respublik'o rapid'e dev'is re'ir'i al si'a ident'ec'o sam'temp'a Irana kaj ŝijaist'a por trov'i alianc'an'o'j'n en insul'ar'o de dis'a'j teritori'o'j, loĝ'at'a'j de mal'pli'mult'o'j etn'a'j kaj religi'a'j. Armen'o'j, pers'lingv'a'j Taĝik'o'j en Afgani'o kaj eĉ Kurd'o'j en Irako kontraŭ'star'ant'a'j la baathistan reĝim'o'n de Bagdado en la jar'o'j 1970-aj est'is part'o'j de tiu insul'ar'o, kies pli'mult'o est'as ŝijaism'a'j mal'pli'mult'o'j, foj'e heterodoks'a'j, dis'iĝ'int'a'j en la suna'ism'a mond'o Arab'a aŭ Turk'a. Tiu geografi'o insul'ar'a mal'ebl'ig'as i'a'n ajn teritori'a'n kontinu'ec'o'n, kaj sub'met'as al risk'o de ĉirkaŭ'iĝ'o.

La Libana Hizbolaho ja est'as la pej bel'a ornam'aĵ'o de tiu ŝijaism'a insul'ar'o. De plur'a'j jar'cent'o'j, la ŝijaism'a Libana mal'pli'mult'o hav'as fort'a'j'n rilat'o'j'n kun Irano [4]. La polic'o de la ŝah'o, SAVAK, jam est'is tre aktiv'a en Bejrut'o dum la jar'o'j 1970-aj por sub'ten'i la ŝijaism'a'n parti'o'n Amal, kaj precip'e por kontrol'i la Libanajn eklezi'ul'o'j'n, kiel ajatol'o'n Mussa Sadr, kiu rilat'is kun Ĥomejni. Tiu'j Libanaj rilat'o'j est'is tuj uz'it'a'j de la Islam'a respublik'o por frap'i, per ostaĝ'pren'o'j kaj atenc'o'j, la land'o'j'n kiu'j sub'ten'is Irakon, kiel Franci'o'n kaj Uson'o'n. La Israela invad'o de Libano en juli'o 1982 okaz'is preciz'e kiam Irano, venk'int'a sur la Iraka front'o, postul'is, van'e, de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, ke ili agnosk'u, ke Bagdado est'is la atak'int'o. Ĝi est'is decid'ig'a por inklin'ig'i Iranon al pli'fort'ig'o de si'a'j pozici'o'j en Libano, pro la evident'a antaŭ'vid'o de pli'long'ig'o de la Irak-Irana milit'o.

Hizbolaho est'is tiam kre'it'a por est'ig'i stabil'a'n alianc'an'o'n kun tri rol'o'j : kiel grav'a politik'a ag'ant'o en Arab'a land'o, kiel arme'a fort'o kapabl'a ag'i milit'ist'e aŭ ne'konvenci'e, kaj kiel pint'batal'ant'o de la rifuz'o'front'o kontraŭ Israelo. La sukces'o de tiu strategi'o net'e aper'as per la fin'o de la Israela okup'ad'o de la sud'a Libano en maj'o 2000, la part'o'pren'o de Hizbolaho al la Libana reg'ist'ar'o ek'de 2005 kaj ĝi'a centr'a rol'o en la Siria milit'o, flank'e de Iranaj special'a'j milit'fort'o'j kaj ŝijaism'a'j milic'o'j, kiel sub'ten'o de S-ro Baŝar Al-Assad. Tiu sukces'o fakt'e rest'as la sol'a akir'it'a de Irano, kiu mal'facil'e fidel'ig'as si'a'j'n sub'ten'o'j'n en la ali'a'j komun'um'o'j de la ŝijaism'a insul'ar'o.

La ŝijaist'o'j de Kuvajt'o, de Saud-Arabi'o aŭ de Barejno hav'as tradici'o'n fort'a'n kaj mal'nov'a'n pri naci'a politik'a opon'ad'o, ekzempl'e reprezent'at'a de la sub'ten'ant'o'j de la Kuvajt'a ajatol'o Muhamad Al-Ŝirazi. Sed, kvankam ili profit'is de la sub'ten'o de la revoluci'a Irano, ili rapid'e distanc'iĝ'is el la Irana ŝtat'o, kies trud'em'o mal'fort'ig'is ili'a'n konstru'o'n de unu'iĝ'int'a naci'a opon'ant'ar'o [5]. En Afgani'o, Irano de'long'e sub'ten'as la Hazarajn ŝijaist'o'j'n, don'ant'e instru'ad'o'n religi'a'n aŭ milit'ist'a'n kaj hom'help'o'n, en daŭr'e ne'stabil'a situaci'o. Sed tiu tre mal'mult'ec'a popol'o est'as nur marĝen'a alianc'an'o. Ĝi dev'as apog'i si'n ankaŭ sur la Taĝik'a'j pers'lingv'a'j suna'ist'o'j por kontraŭ'star'i la influ'o'n de la talibanoj. La Afgan'a'j, kaj ankaŭ Pakistanaj, ŝijaist'o'j tamen don'is mult'a'j'n milic'an'o'j'n en Sirio, la sum'o de la fremd'a'j milit'fort'o'j ating'as ĉirkaŭ dek mil hom'o'j, inter ili du aŭ tri mil Iran'an'o'j, ven'ant'a'j ĉef'e de la milit'fort'o Al-Qods. En Jemeno, la ŝijaism'a heterodoks'a mal'pli'mult'o Zajdita hav'is neniu'n rilat'o'n kun la dek'du'ism'a Irana ŝijaism'o, sed la huthista ribel'o, kiu unu'ig'as ili'n kontraŭ la Saudaj interes'o'j donac'is al Irano okaz'o'n por kontraŭ'i la politik'o'n de Riad'o en Sirio.

La rilat'o'j kun Irako hav'as ali'a'n esenc'o'n kaj est'as ja pli kompleks'a'j. La grand'a'j religi'a'j lern'ej'o'j kaj sankt'a'j lok'o'j de ŝijaism'o trov'iĝ'as en la Irakaj urb'o'j Nadĵaf kaj Kerbala, ne en la Iranaj QomMaŝhad. Tiu rival'ec'o inter la Persa kaj Arab'a ŝijaism'o'j est'as intens'ig'it'a de la opozici'o inter la ŝtat'o'j Irana kaj Iraka, kaj precip'e de la kontraŭ'star'o de ajatol'o Al'i Al-Sistani, tre influ'a en Irako, al la Irana doktrin'o de super'eg'a gvid'ant'o (doktrin'o pri velayat-e faqih), kiu don'as al la eklezi'ul'ar'o precip'ec'a'n rol'o'n.

La fal'ig'o de Saddam Hussein far'e de la Uson'an'o'j en 2003, ebl'ig'is al Teherano la konstru'o'n de bon'a'j sed tikl'a'j najbar'a'j rilat'o'j : sub'ten'o al la nov'a reg'ist'ar'o el la ŝijaism'a pli'mult'o, intens'a'j komerc'a'j rilat'o'j, fleg'ad'o de potenc'a rilat'ar'o kaj milic'o'j. Oft'e trud'em'a, tiu Irana ĉe'est'o al'front'as ĉiam fort'a'n Irak'an naci'ism'o'n, hered'ant'o'n de jar'cent'o de sen'de'pend'ec'o kaj de baath-central'ism'o kaj pli'fort'ig'it'a'n de ok'jar'a milit'o (1980-1988), kiu fortik'ig'is la land'lim'o'n inter la mal'nov'a'j imperi'o'j Otoman'a kaj Safavida.

Ribel'o de la nov'a mez'a klas'o

S-ro Haidar Al-Abadi, la Iraka ĉef'ministr'o, ŝat'as la dis'volv'iĝ'o'n de ekonomi'a'j rilat'o'j kun Teherano kaj la sub'ten'o'n de la milit'fort'o'j Al-Qods kaj de la ŝijaism'a'j milic'o'j sub'ten'at'a'j aŭ reg'at'a'j de Irano por batal'i kontraŭ OIŜ. Sed de nun li prov'as montr'i pli grand'a'n sen'de'pend'ec'o'n ol si'a antaŭ'ul'o. La liber'ig'o de Mosul'o est'is unu'e far'it'a de la or'a divizi'o de la Iraka arme'o, las'int'e nur et'a'n rol'o'n al la milit'fort'o'j reg'at'a'j de Teherano. La Iranaj real'politik'o kaj unu'a'ec'o de ĝi'a naci'a defend'o dev'ig'as si'n'gard'em'o'n al li. Li hav'as neniu'n elekt'o'n krom pli'fort'ig'i si'a'n influ'o'n laŭ'long'e de la land'lim'a bufr'o'zon'o, de Basrah ĝis Kurdi'o, en la ŝijaism'a'j sankt'a'j urb'o'j, sam'temp'e prov'ant'a pli'fort'ig'i unu'iĝ'int'a'n kaj stabil'a'n Irak'an ŝtat'o'n.

En Sirio preskaŭ ne est'as loĝ'ant'o'j ver'e ŝijaist'a'j. La alavitoj est'is oficial'e konsider'it'a'j kiel ŝijaist'o'j en la epok'o de la prezid'ant'o Hafez Al-Assad (1971-2000) por pli'fort'ig'i alianc'o'n inter Damasko kaj Teherano. La Siria prezid'ant'o est'is, post Jasser Arafat, la unu'a ŝtat'estr'o, kiu ir'is en Iranon post la venk'o de la Islam'a respublik'o cel'ant'e ĉes'ig'i la izol'ec'o'n de si'a land'o. Post'e, tiu alianc'o daŭr'is dum ĉiu'j region'a'j milit'o'j, kaj precip'e en la batal'o kontraŭ la ĝihad'ist'o'j. Irano tim'is venk'o'n de ĉi last'a'j en Damasko, kaj sekv'e en Bagdado, tio, kio est'us kre'int'a ĉe ĝi'a land'lim'o vast'eg'a'n teritori'o'n sub la rekt'a super'reg'ad'o de Saud-Arabi'o kaj la petrol'a'j reĝ'land'o'j.

La rilat'o'j kun la ŝijaism'a insul'ar'o grav'iĝ'as en situaci'o de intens'iĝ'int'a rival'ec'o kun Saud-Arabi'o, mal'kviet'a pro la Irana pli'influ'o. Irano profit'is, sen pet'i tio'n, el la Uson'a inter'ven'a politik'o en tiu region'o, renvers'o de la Afgan'a'j talibanoj en 2001 kaj fal'ig'o de Saddam Hussein en 2003, kaj el ĝihad'ist'a'j mal'sukces'o'j. Laŭ la Iranaj okul'o'j, Riad'o simbol'as la arogant'ec'o'n de monarki'a'j reĝim'o'j, kiu'j profit'is el la izol'ig'o de Irano de post 1979 por konstru'i ekonomi'a'n, komunik'il'a'n kaj politik'a'n imperi'o'n trud'ant'e si'a'j'n vid'punkt'o'j'n en la tut'a region'o kun la sub'ten'o de la okcident'a'j ŝtat'o'j. La konflikt'o kun Saud-Arabi'o kaj la batal'o kontraŭ la takfiri ("ekskomunikistoj") est'ig'as larĝ'a'n inter'konsent'o'n, ne por sub'ten'i la reĝim'o'n de S-ro Al-Assad, sed por evit'i la ĉirkaŭ'ig'o'n far'e de la Saud'an'o'j, per sub'ten'o en Damasko de reg'ist'ar'o amik'a, sen'de'pend'a kaj stabil'a. La venk'o kontraŭ la "kalif'ej'o", eĉ se ĝi dev'ig'as mal'daŭr'a'n kompromis'o'n kun mal'fid'ind'a reĝim'o, est'as vid'at'a de Teherano, kiel prav'a re'ag'o al fremd'a atak'o, simil'a al tiu de 1980.

Nov'a generaci'o de gard'ist'o'j de la revoluci'o kaj milic'an'o'j, venk'int'o'j en milit'o aktiv'a kaj ne nur defend'a, ŝajn'as form'iĝ'i. La ŝijaism'a insul'ar'o, nov'a il'o por ekster'land'a politik'o, mal'trankvil'ig'as la najbar'a'j'n land'o'j'n, sed ankaŭ la Iran'an'o'j'n sub'ten'ant'a'j'n la strikt'a'n naci'ism'a'n tradici'o'n, kaj precip'e la sub'ten'ant'o'j'n de mal'ferm'ec'o, kiu'j tim'as pli'fort'ig'o'n de la islam'a kompon'aĵ'o de la sistem'o. Ĝi ankaŭ mal'trankvil'ig'as la eks'batal'ant'o'j'n de la Irak-Irana milit'o, kaj la revoluci'ist'o'j'n de 1979, kiu'j vid'as rival'o'j'n star'iĝ'ant'a'j'n.

Nun'temp'e oni konstat'as, ke la soci'ig'o de la vir'in'o'j, la pli'grav'iĝ'o de la jun'a'j generaci'o'j kaj la progres'o'j de instru'ad'o profund'e trans'form'is Iranon, kiu paradoks'e iĝ'is unu el la plej sekular'a'j land'o'j de la region'o. Kvankam la instituci'a islam'o rest'as tre vid'ebl'a kaj sub'prem'ant'a, ĝi de nun dev'as respond'i al postul'o'j de soci'o, en kiu modern'ec'o ne plu est'as la privilegi'o de okcident'em'a mal'pli'mult'o [6]. Post la spert'o de politik'a islam'o, Irano vol'as sen'kriz'e el'ir'i el tiu revoluci'a utopi'o, kiam plur'a'j el si'a'j najbar'o'j, precip'e post la "Arab'a'j printemp'o'j", prov'as trov'i en vari'aĵ'o'j de ĉi last'a solv'o'n por si'a'j problem'o'j.

La original'ec'o de la Irana cirkonstanc'o trov'iĝ'as en la ekzist'o de grav'a mez'a klas'o, divers'a, kiu'n la Islam'a respublik'o pli'fort'ig'is oft'e kontraŭ'vol'e. Grand'a part'o de la loĝ'ant'ar'o, for'las'it'a dum la epok'o de la ŝah'o, vid'is si'a'n situaci'o'n pli'bon'iĝ'i. La milit'o Irak-Irana akcel'is la soci'a'n pli'alt'iĝ'o'n en la urb'et'o'j de urb'eg'a'j ĉirkaŭ'urb'o'j kaj kamp'ar'o'j mobiliz'ant'e milion'o'j'n da hom'o'j : arme'a'j kadr'ul'o'j, gard'ist'o'j de la revoluci'o kaj ĉef'e simpl'a'j bassiĝi. Ĉiu'j tiu'j veteran'o'j post'e profit'is el avantaĝ'o'j financ'a'j, soci'a'j aŭ politik'a'j, kiu'j en'ir'ig'is ili'n en la nov'a'n mez'a'n klas'o'n, eĉ en la elit'ul'ar'o'n, dank'e al precip'e publik'a instru'ad'o kaj demokrat'ig'o de la super'a instru'ad'o. Dum ĝi rest'as lig'it'a al la islam'a reĝim'o, de kiu ĝi ven'as, tiu nov'a mez'a klas'o komenc'is mal'kovr'i, kaj ŝat'i, la ekster'a'n mond'o'n.

La tumult'o'j de januar'o 2018 en la urb'et'o'j vid'ebl'ig'is tiu'n loĝ'ant'ar'o'n dum'long'e kaŝ'it'a'n de la ekskluziv'a atent'o de la grand'a'j okcident'a'j amas'komunik'il'o'j al la "okcident'iĝ'int'a'j" burĝ'o'j, mal'mult'a'j, de la grand'a'j urb'o'j, kiu'j ribel'is en 2009 kontraŭ la balot'fraŭd'o. En 2018 la ribel'o mobiliz'is la profund'a'n Iranon. La eks'batal'ant'o'j de la Irak-Irana milit'o hav'as nun pli ol ses'dek jar'o'j'n. Ili ne opon'as la mal'ferm'iĝ'o'n, sed, kiel dir'is la super'eg'a gvid'ant'o Al'i Ĥamejni post akcept'o de la inter'konsent'o pri nukle'aĵ'o'j, ili vol'as daŭr'e rezist'i al ia mal'ferm'iĝ'o, kiu'n ili ne reg'as, kaj risk'ig'as perd'ig'i potenc'o'n al ili. Ili'a'j infan'o'j rest'as integr'it'a'j en la kultur'o de la Islam'a respublik'o, kaj el'ten'as ĝi'a'n soci'a'n kontrol'o'n, ja pli fort'a'n en la mal'grand'a'j kaj mez'a'j urb'o'j ol en la grand'a'j. Amas'e instru'it'a'j, ili est'as ankaŭ la plej mult'nombr'a generaci'o de la land'o, tiu de aĝ'o'j 25 ĝis 40. Ili kon'as la ekster'a'n mond'o'n pli bon'e ol si'a'j ge'patr'o'j, kaj aŭdac'as postul'i pli da soci'a kaj ekonomi'a just'ec'o. Ili komenc'as kontest'i la potenc'ul'ar'o'n, la metod'o'j'n kaj korupt'ad'o'n de tiu'j, kiu'j reg'as la land'o'n, sed al kiu'j ili est'as lig'it'a'j... Por ili, la demand'o ne est'as ŝanĝ'i la reĝim'o'n, ambici'o por nun ne'imag'ebl'a mank'e de ali'a solv'o, sed unu'e akir'i pli'bon'iĝ'o'n de si'a'j viv'kondiĉ'o'j.

La evident'a neces'o de pli rapid'a ekonomi'a dis'volv'iĝ'o renkont'as du obstakl'o'j'n. La unu'a, kiu mal'ebl'ig'as ĉi'a'n ajn inter'naci'a'n mal'ferm'iĝ'o'n, est'as la mank'o de profund'a re'form'o de la financ'a'j kaj bank'a'j struktur'o'j, kaj precip'e la grav'ec'o de korupt'it'a ekonomi'a elit'o. Tiu problem'o dum'long'e ŝajn'is ne'solv'ebl'a por S-ro Rohani, kiu dev'is kontent'iĝ'i nur trov'ant'e ekvilibr'o'n inter la ekzist'ant'a'j fort'o'j kaj kontent'ig'i la konservativ'ul'o'j'n por protekt'i la inter'konsent'o'n pri nukle'aĵ'o'j, esperant'e ekonomi'a'n dis'volv'iĝ'o'n per la ĉes'o de la ekonomi'a'j pun'o'j. Sed la protest'o'j de la nov'a'j mez'a kaj popol'a klas'o'j ŝanĝ'as la fort'ekvilibr'o'n, star'ig'ant'e akr'a'n debat'o'n inter tiu'j, kiu'j ĉiam vol'as rezist'i al ŝanĝ'o'j, kaj tiu'j, kiu'j opini'as prefer'ind'e far'i ced'o'j'n por konserv'i la reg'potenc'o'n.

La ali'a obstakl'o al mal'ferm'iĝ'o est'as Uson'a. Cert'e, S-ro Trump ne formal'e neni'ig'is la inter'konsent'o'n pri nukle'aĵ'o'j, li eĉ ĵus, januar'mez'e, pli'daŭr'ig'is ĝi'n, sed anonc'ant'e, ke tio est'as la last'a foj'o. La Uson'a Kongres'o ĉef'e daŭr'ig'is kaj pli'fort'ig'is ali'a'j'n pun'o'j'n, ne'agnosk'it'a'j'n de UN nek de Eŭrop'a Uni'o, prav'ig'it'a'j'n de la situaci'o pri hom'a'j rajt'o'j kaj "teror'ism'o" (tio est'as sub'ten'o al Hizbolaho). Spit'e al inter'naci'a'j leĝ'o'j, Uson'o mal'permes'as al Eŭrop'a'j kompani'o'j, kiu'j hav'as interes'o'j'n en Uson'o, invest'i en Irano aŭ komerc'i kun ĝi. Tiel ili mal'ebl'ig'as ver'a'n dis'volv'iĝ'o'n de komerc'a'j rilat'o'j kun Okcident'o kaj ard'ig'as la popol'a'n mal'pacienc'o'n. La Uson'a'j pun'o'j est'ant'e precip'e motiv'it'a'j de la sub'ten'o al Hizbolaho kaj mal'amik'ec'o al Israelo, mult'a'j voĉ'o'j, ĉef'e en la generaci'o'j, kiu'j ne kon'is la revoluci'o'n kaj la milit'o'n, pet'as, ke tiu politik'o apog'it'a sur la ŝijaism'a insul'ar'o mal'fort'iĝ'u. Tamen ekzist'as neni'u instituci'a fort'o nek respond'ec'ul'o por port'i tia'n ŝanĝ'o'n.

Mov'o al mal'ferm'iĝ'o

Kiel antaŭ'vid'is Olivier Roy [7], islam'o est'is iom post iom margênigita de politik'o. La Iran'an'o'j rest'as fidel'a'j al si'a fid'o, sed ili iĝ'is respublik'an'o'j. Nov'a komun'a akord'iĝ'o favor'a al mal'ferm'iĝ'o de la land'o okaz'as nun inter la divers'a'j kompon'aĵ'o'j de la mez'a klas'o, inkluziv'e kaj eĉ precip'e de tiu'j, kiu'j respekt'as la hered'aĵ'o'n de la revoluci'o, de la rezist'ad'o dum la milit'o kaj de islam'o.

Vid'i la nun'a'n Iranon nur per ĝi'a kompon'aĵ'o de ŝijaism'o kaj aktiv'ism'o korp'ig'it'a en Hizbolaho est'us erar'o. Tio est'us ignor'i la soci'a'j'n kaj politik'a'j'n ŝanĝ'o'j'n de la last'a'j kvar'dek jar'o'j. La Islam'a respublik'o iĝ'as unu'a'rang'a aktor'o en la proksim-orient'a scen'ej'o kaj dis'taŭz'as la region'a'n ord'o'n. Sed ĉu la nun'a fort'o de la land'o ven'as de ĝi'a al'log'a kapabl'ec'o, soci'ig'o de la vir'in'o'j, ebl'ec'o de ekonomi'a dis'volv'iĝ'o aŭ de influ'o de ĝi'a'j art'ist'o'j kaj film'ist'o'j ? La Irana ŝtat'o ja rest'as despot'a, kaj la intern'a'j politik'a'j batal'o'j ankoraŭ ne fin'iĝ'is, sed la defi'o de la lukt'o kontraŭ ĝihad'ism'o dev'ig'as, ke oni met'u la real'aĵ'o'j'n kaj dinamik'o'j'n antaŭ la mit'o'j'n. La eksport'o de la islam'a revoluci'o, kiu en'hav'is ambici'o'j'n pri sen'de'pend'o, liber'o kaj respublik'o, est'is barit'a en la jar'o'j 1980-aj. Sed la nun'a dinamik'o por inter'naci'a mal'ferm'iĝ'o don'as nov'a'n viv'o'n al ĝi'a'j frap'fraz'o'j, precip'e inter Kabul'o kaj Bejrut'o, en tiu "respublik'ar'o" mez'e de kiu'j, Irano, sen eĉ retro'ir'i ĝis la Abasida epok'o, ĉiam hav'is influ'o'n. Kompens'e, inter Omano kaj Jordanio reg'as monarki'o'j, kiu'j'n Irano neniam influ'is. Post rezist'ad'o por asert'i si'a'n islam'a'n kaj naci'a'n ident'ec'o'n, kaj la organiz'ad'o de si'a region'a influ'rilat'ar'o, la land'o kaj pli preciz'e ĝi'a'j loĝ'ant'o'j prov'as asert'i si'a'n original'ec'o'n, kiel ekonomi'a, industri'a, kultur'a potenc'o.

Ja en la manier'o regul'i politik'a'n kaj soci'a'n viv'o'n, pli ol en opon'ad'o inter Arab'o'j kaj Persoj, aŭ inter suna'ist'o'j kaj ŝijaist'o'j, trov'iĝ'as la kor'o de la rival'ec'o inter Irano kaj Saud-Arabi'o. Por evit'i milit'ist'a'n pli'akr'iĝ'o'n, oni pli kaj pli parol'as, precip'e en Parizo, pri serĉ'o de ne'agres'a pakt'o, simil'a al la inter'konsent'o de Helsink'o en 1975 inter la Okcident'an'o'j kaj la Sovet'an'o'j. Ĉar tiu'j du star'iĝ'ant'a'j potenc'o'j, kiu'j'n ĉio kontraŭ'star'ig'as, est'as ankaŭ la sol'a'j kapabl'a'j trud'i minimum'a'n sekur'ec'o'n en la region'o, ne nur por cert'ig'i eksport'ad'o'n de petrol'o kaj gas'o el la Persa-Arab'a golf'o, sed ankaŭ por respond'i al la esper'o'j de ĝi'a'j soci'o'j.

Bernard HOURCADE


La aŭtor'o

Bernard HOURCADE
Emerit'a esplor-direktor'o ĉe la Naci'a Centr'o por Scienc'a esplor'ad'o Centr'e national de la recherche scientifique (CNRS), Laboratoire Mondes iranien et indien, (...)
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Thierry TAILHADES
el la franc'a

[1] Vid'u : Xavier de Planhol, Les Nations du Prophète. Manuel géographique de politique musulmane, Fayard, Parizo, 1993.

[2] "Nationalism and the Islamic Republic of Ir'a'n", en Meir Litvak (sub la direkt'o de), Constructing Nationalism in Ir'a'n : From the Qajars to the Islamic Republic. Routledge, Abingdon, 2017.

[3] Vid'u Philippe Descamp kaj Cécile Marin, "Une mollahrchie constitutionnelle", Le Mond'e diplomatique, maj'o 2016.

[4] Houchang Chehabi kaj Hassan Mneimneh (sub la direkt'o de), Distant Relations : Ir'a'n and Libanon in the last 500 years, I.B.Tauris, Londono, 2006.

[5] Laurence Louër, Sunnites et chiites. Histoire politique dune discorde, Seuil, Parizo, 2017.

[6] Amélie Myriam Chelly, Ir'a'n, autopsie du chiisme politique, Cerf, Parizo, 2017.

[7] Olivier Roy, L’Échec de l’islam politique, Seuil, 2015 (1-a el'don'o en 1992).



Akcept'ej'o >> 1a februar'o 2018

De'lok'ad'o'j en proksim'ec'o'n al Centr'a Eŭrop'o

La ekonomi'a german'a Sankt'a Imperi'o


de  Pierre RIMBERT

Jen bel'a roman'o, bel'a histori'o : konsider'at'a en la jar'o 1999 kiel „la mal'san'ul'o de la eŭr'o-zon'o” (The Economist, 3-an de juni'o 1999), German'uj'o laŭ'dir'e mirakl'e re'san'iĝ'is dank'e al la leĝ'o'j de provizor'ec'o de la salajr'ul'o'j (Hartz-leĝ'o'j) decid'it'a'j inter 2003 kaj 205. Tiu'j re'form'o'j laŭ'dir'e sol'e re'star'ig'is la konkurenc'kapabl'o'n de la entrepren'o, vigl'ig'is la ekster'land'a'j'n vend'o'j'n de Mercedes – kaj konvink'is s-ro'n Emmanuel Macron aplik'i tiu'n recept'o'n en Franc'uj'o. Fatal'a erar'o. „Por kompren'i la sukces'o'n de German'uj'o kiel mond'a eksport'ist'o, klar'ig'as la histori'ist'o pri ekonomi'o Stephen Gross, neces'as rigard'i trans ĝi'a'j'n lim'o'j'n. Ĉar tiu model'o baz'iĝ'as en decid'a part'o sur la dis'volv'o de komerc'a ret'o kun la land'o'j de la centr'a kaj orient'a Eŭrop'o.” [1] Pli pli preciz'e sur mal'egal'ec'a'j ekonomi'a'j inter'ŝanĝ'o'j star'ig'it'a'j kun Pollando, Ĉeĥ'uj'o, Hungar'uj'o kaj Slovak'uj'o, kvar'op'o nom'at'a „Viŝegrad-grup'o”. De antaŭ kvar'on'a jar'cent'o la riĉ'a German'uj'o efektiv'e praktik'as kun si'a'j najbar'o'j tio'n, kio'n Uson'o star'ig'is kun si'a'j fabrik'o'j instal'it'a'j en Meksiko : la de'lok'ad'o'n en proksim'ec'o.

La privilegi'a'j ekonomi'a'j inter'ŝanĝ'o'j inter German'uj'o kaj la centr'a Eŭrop'o, solid'e star'ig'it'a'j inter la 2-a regn'o de Bismark'o fin'e de la 19-a jar'cent'o, do ne est'as nov'a'j. Lim'ig'it'a'j de la mal'varm'a milit'o, ili en la 1970-aj jar'o'j re'vigl'iĝ'is en la 1970-aj jar'o'j en la form'o de industri'a'j, teĥnologi'a'j kaj bank'a'j partner'ec'o'j favor'e al la Ostpolitik [politik'o de pozitiv'a'j rilat'o'j kun la orient'a'j – social'ism'a'j – land'o'j] (1969-1974) lanĉ'it'a de la social'demokrat'a kancelier'o Willy Brandt. La fal'o de la berlina mur'o sonor'ig'is la manĝ'hor'o'n de la rab'o'best'o'j. Ek'de la komenc'o de la 1990-aj jar'o'j la german'a'j mult'naci'a'j konzern'o'j avid'is la ŝtat'a'j'n entrepren'o'j'n, privat'ig'at'a'j'n en etos'o de industri'a apokalips'o. Dum la re'funkci'ig'o de la ĉeĥ'o'slovak'a aŭtomobil'fabrik'o Škoda far'e de Volkswagen en la jar'o 1991 ĉe'est'as en la mens'o'j, la kapital'ist'a najbar'o uz'is la ekzist'ant'a'j'n instal'aĵ'o'j'n unu'e kiel platform'o'j'n de vic'entrepren'o.

Por far'i tio'n, ĝi profit'is mal'nov'a'n meĥanism'o'n de de'lok'ad'o sam'e diskret'a'n kiel ne'kon'at'a'n : la inter'ŝanĝ'o'n de pasiv'a perfekt'ig'o (IPP). Tiu procedur'o, laŭ'leĝ'ig'it'a en la eŭrop'a jur'o en 1986, permes'as la por'temp'a'n eksport'ad'o'n de inter'a var'o aŭ de anstataŭ'a'j pec'o'j) al ne'membr'a land'o, kie ĝi est'os trans'format'a, format'a – do perfekt'ig'at'a – antaŭ ol est'i re'import'at'a en si'a origin'a'n land'o'n ĝu'ant'e part'a'n aŭ tut'a'n liber'ig'o'n el dogan'aĵ'o'j. [2] Post la dis'fal'o de la orient'a blok'o la etend'iĝ'o de la import'kvot'o'j el centr'eŭrop'a'j land'o'j mal'ferm'is al la german'a mastr'ar'o ĝoj'ig'a'j'n perspektiv'o'j'n. Ĉu vic'labor'ig'i la ĥromadon de kran'o'j aŭ polur'ad'o'n de ban'kuv'o'j al super'kvalifik'it'a'j, sed sub-postul'em'a'j ĉeĥ'o'slovak'a'j labor'ist'o'j ? Ĉu konfid'i teks'aĵ'o'n al la lert'a'j fingr'o'j de pol'in'o'j pag'at'a'j per zlot'o'j kaj re'ricev'i vest'aĵ'o'j'n vend'at'a'j'n sub nom'o de berlina mark'o ? Ĉu sen'ŝel'ig'i mar'frukt'o'j'n en la najbar'a land'o ? Tio ebl'as ek'de la 1990-aj jar'o'j, kvazaŭ la lim'o'j de la Uni'o est'us jam nul'ig'it'a'j.

„La inter'ŝanĝ'o de pasiv'a perfekt'ig'o est'as la eŭrop'a versi'o de la uson'a dispon'o, kiu mal'ferm'is la voj'o'n al dis'volv'ad'o de la maquiladora en la lim'region'o inter Meksiko kaj Uson'o”, [3] klar'ig'as la ekonomik'ist'o Juli'e Pellegrin. Pli ol iu ajn ali'a membr'o'land'o German'uj'o profit'is tiu'n vic'labor'o'n de pri'labor'ad'o, precip'e en la teks'aĵ'a, en la elektron'ik'a kaj aŭtomobil'a branĉ'o'j : en 1996 la rejn'land'a'j societ'o'j re'import'is du'dek-sep-obl'e (en valor'o) pli da produkt'o'j perfekt'ig'it'a'j en Pollando Ĉeĥ'uj'o, Hungar'uj'o aŭ Slovak'uj'o ol la franc'a'j entrepren'o'j. En tiu jar'o la inter'ŝanĝ'o de pasiv'a perfekt'ig'o ampleks'is 13 el'cent'o'j'n de la eksport'o'j de la Viŝegrad-grup'o al la Uni'o kaj 16 el'cent'o'j'n de la german'a'j import'o'j el tiu zon'o. Kelk'a'j sektor'o'j en'profund'iĝ'as en tio : 86,1 el'cent'o'j de la german'a'j teks'aĵ'a'j kaj vest'aĵ'a'j import'o'j el Pollando sekv'as tiu'n reĝim'o'n. En mal'pli ol jar'dek'o, konstat'as Juli'e Pellegrin, „la entrepren'o'j de la land'o'j de centr'a kaj orient'a Eŭrop'o trov'iĝ'as integr'it'a'j en produkt'ad-ĉen'o'j reg'at'a'j precip'e de german'a'j societ'o'j”. Tiu kontrol'ad'o de naci'o'j, kiu'j hieraŭ est'is ankoraŭ ankr'it'a'j orient'e en la Konsil'ant'ar'o pri reciprok'a ekonomi'a help'o, gvid'at'a de Moskvo (Comecon, 1949-1991) est'is des pli rapid'a, ke la glor'ad'o de la „liber'ig'it'a konsum'ant'o” per al'ir'o al okcident'a'j produkt'o'j por'temp'e kompens'is la konfuz'eg'o'n de la labor'ist'o sub'met'it'a al vic'labor'o de tiu'j sam'a'j produkt'o'j.

Tiom, kiom la inter'konsent'o'j pri liber'komerc'o for'ig'as la dogan'aĵ'o'j'n, en la du'a du'on'o de la 1990-aj jar'o'j, la inter'ŝanĝ'o de pasiv'a perfekt'ig'o perd'as si'a'n util'o'n profit'e al rekt'a'j invest'o'j ekster'land'e'n (RIE). La mult'naci'a'j entrepren'o'j ne plu kontent'iĝ'as per de'lok'ad'o de mal'grand'a segment'o de si'a produkt'ad'o, sed nun financ'as konstru'ad'o'n de fabrik'o'j tie, kie la labor'o kost'as mal'pli. De 1991 ĝis 1999 la flu'o de german'a'j RIE al la orient'eŭrop'a'j land'o'j du'dek-tri-obl'iĝ'is. [4] Komenc'e de la nul'a'j jar'o'j German'uj'o sol'e far'is du tri'on'o'j'n de la RIE far'it'a'j n la land'o'j de la viŝegrada grup'o kaj etend'as si'a'n kapital'ism'a'n reg'ad'o'n en Sloven'uj'o, Kroat'uj'o kaj Ruman'uj'o. La fabrik'o'j de aŭtomobil'a'j ekip'aĵ'o'j (Bosch, Draexlmaier, Continental, Benteler), de plast'aĵ'form'ad'o, de elektron'ik'o, kresk'as fung'e. Ĉar, de Varsovio ĝis Budapeŝto, la mez'a'j salajr'o'j est'as dek'on'o de tiu'j praktik'at'a'j en Berlino de 1990 ; kvar'on'o en 2010.

Tamen la labor'ist'o profit'is la solid'a'n sistem'o'n de profesi'a kaj teĥnik'a instru'ad'o valid'a en la orient'o. Mult'e pli kvalifik'it'a'j ol ili'a'j azi'a'j koleg'o'j, ili est'as krom'e pli proksim'a'j : dum neces'as kvar semajn'o'j'n por kest'eg'o de Ŝanghajo ĝis Roterdam'o, kvin hor'o'j sufiĉ'as al ŝarĝ'aŭt'o ŝarĝ'it'a per pec'o'j fabrik'it'a'j en la labor'ej'o'j de Mladá Boleslav, nord'orient'e de Prago, por ating'i la sid'ej'o'n de Volkswagen en Volfsburgo. Tiel German'uj'o, ĉe la jar'mil'ŝanĝ'iĝ'o, far'iĝ'is la unu'a komerc'a partner'o por Pollando, Ĉeĥ'uj'o, Slovak'uj'o, Hungar'uj'o. Tiu'j por Berlino est'as post'region'o kun 60 milion'o'j da loĝ'ant'o'j trans'form'it'a en platform'o'n de de'lok'it'a produkt'ad'o. Kompren'ebl'e, ankaŭ ital'o'j, franc'o'j kaj brit'o'j profit'as tiu'n mal'simetri'a'n komerc'o'n. Sed en mal'pli grand'a skal'o. La sukces'o de la aŭtomobil'o'j Audi kaj Mercedes ĉe la super'a'j ĉin'a'j klas'o'j ebl'e est'us mal'pli grand'a, se ili'a prez'o ne inklud'us la mal'alt'a'j'n pol'a'j'n kaj hungar'a'j'n salajr'o'j'n.

Kiam en 2004 okaz'is la larĝ'iĝ'o de la Uni'o al la land'o'j de Centr'eŭrop'o, por kiu German'uj'o sen'lac'e ag'ad'is, la aneks'o de la region'o al la rejn'a industri'a spac'o est'is jam tre progres'int'a. Ĝi eĉ fort'iĝ'is ek'de 2009, kiam la german'a aŭtomobil-industri'o grand'ig'is si'a'j'n de'lok'ad'o'j'n al la land'o'j de la viŝegrada grup'o por re'star'ig'i si'a'j'n profit'o'j'n erozi'it'a'j'n de la financ'a kriz'o. „Jen paradoks'o de la histori'o, rimark'ig'as la esplor'ist'o Vladimir Handl, ke ĝust'e la eŭrop'a integr'iĝ'o – projekt'o cel'ant'a reg'i la german'a'n ekonomi'a'n gigant'o'n de la temp'o post la mal'varm'a milit'o – ŝov'is German'uj'o'n en la rol'o'n de hegemono.” [5]

La ombr'o, kiu'n ĝi'a potenc'o ĵet'as sur la map'o'n de la kontinent'o, desegn'as industri'a'n Sankt'a'n Imperi'o'n, kies centr'o aĉet'as la pli aŭ mal'pli kvalifik'it'a'n labor'o'n de si'a'j provinc'o'j. En la nord'okcident'o Nederlando (precip'a loĝistik'a platform'o de la rejn'land'a industri'o), Belg'uj'o kaj Dan'uj'o hav'as tiu'n grand'a'n najbar'o'n kiel unu'a'n komerc'a'n eksport'ej'o'n ; sed ili'a'j industri'o'j kun grand'a al'don'valor'o kaj ili'a'j evolu'int'a'j ŝtat'o'j garanti'as al ili relativ'a'n aŭtonom'ec'o'n. Sam'e ankaŭ Aŭstr'uj'o, sud'e, sam'e integr'it'a en la german'a'j produkt'o'ĉen'o'j kaj interes'o'j, tamen hav'as si'a'j'n propr'a'j'n plej'bon'aĵ'o'j'n, nom'e en la serv'o'j kaj asekur'o'j. Sed orient'e, en sub'a, se ne koloni'a pozici'o, la pol'a'j, ĉeĥ'a'j, slovak'a'j, hungar'a'j, ruman'a'j kaj eĉ bulgar'a'j industri'o'j de'pend'as de si'a unu'a kaj ĉef'a klient'o : Berlino.

Sen tiu Ĉin'uj'o antaŭ la pord'o, german'a'j industri'ist'o'j kaj gvid'ant'o'j hav'int'us la plej grand'a'j'n mal'facil'o'j'n met'i la salajr'ul'o'j'n sub la reĝim'o'n de la Hartz-leĝ'o. Ĉar oni pli facil'e imag'as est'i anstataŭ'ot'a en si'a posten'o de la ĉe'lim'a ĉeĥ'o ol de mal'proksim'a vjetnam'o, la proksim'a'j de'lok'ad'o'j far'as tiu'n potenc'a'n efik'o'n de disciplin'ad'o pri'skrib'at'a de grup'o de ekonomik'ist'o'j ne suspekt'ebl'a'j je mal'dekstr'ism'o „La nov'a'j ebl'ec'o'j de'lok'i la produkt'ad'o'n ekster'land'e'n kaj tamen rest'i proksim'e modif'is la fort'rilat'o'n inter la german'a'j salajr'ul'o'j kaj mastr'ar'o. Sindikat'o'j kaj/aŭ entrepren-konsil'ist'ar'o'j est'is dev'ig'at'a'j akcept'i escept'a'j'n mal'observ'o'j'n de sektor'a'j inter'konsent'o'j, kio oft'e sekv'ig'is mal'alt'ig'o'n de la salajr'o'j de la labor'ist'o'j.” La reprezent'ant'o'j de la salajr'ul'o'j „kompren'is, ke ili dev'is far'i konced'o'j'n”. [6] Rezult'o : la kontraŭ'star'o al la leĝ'o'j de fleks'ig'o de dung'o est'is mal'firm'a. La salajr'o'j fal'is. Marcel Fratzscher, direktor'o de la German'a Institut'o pri Ekonomi'a Esplor'ad'o, konstat'is en 2017, ke „por hom'o'j mal'fort'e kvalifik'it'a'j la hor'kvot'o pas'is de 12 eŭr'o'j al 9 eŭr'o'j post 1990” (Financial Times, 12-an de juni'o 2017).

La instal'ad'o de ekonomi'a post'kort'o est'is ĉiu'rilat'e bon'a afer'o por la german'a'j industri'ist'o'j. Ĉar signif'a part'o de la eŭrop'a'j fondus'o'j destin'it'a'j al la nov'a'j membr'o'land'o fal'is kvazaŭ magi'e sur Berlinon. „German'uj'o est'is kun distanc'o la plej grand'a profit'ant'o de la invest'o'j far'it'a'j en la viŝegradaj land'o'j por la politik'o de kun'ten'iĝ'o de la Uni'o, klar'ig'as la pol'a ekonomik'ist'o Konrad Poplawski. Tiu'j sum'o'j kre'is krom'a'j'n eksport'o'j'n al tiu'j land'o'j en la alt'ec'o de 30 miliard'o'j da eŭr'o'j en la period'o 2004-2015. La profit'o est'is ne nur rekt'a – la sub'skrib'it'a'j kontrakt'o'j –, sed ankaŭ mal'rekt'a'j : grav'a part'o de la fondus'o'j est'is dediĉ'it'a al infra'struktur'o'j, kio facil'ig'is la transport'ad'o'n de la var'o'j inter German'uj'o kaj la centr'a kaj orient'a Eŭrop'o. Decid'a punkt'o por la german'a'j aŭtomobil-entrepren'o'j, kiu'j bezon'is bon'a'n transport'ret'o'n por konstru'i modern'a'j'n instal'aĵ'o'j'n ĉe si'a'j orient'a'j najbar'o'j”. [7]

Por la viŝegradaj land'o'j la bilanc'o montr'iĝ'as pli kontrast'ec'a. Unu'flank'e la german'a'j invest'o'j re'nov'ig'is la industri'a'n baz'o'n, sekv'ig'is masiv'a'n trans'ig'o'n de teĥnologi'o, alt'ig'is la produkt'iv'o'n kaj la salajr'o'j'n, kre'is mult'a'j'n labor'lok'o'j'n, kelk'foj'e kvalifik'it'a'j'n, tiom ke tio alarm'is la mastr'ar'o'n, kiu nun tim'as mank'o'n de labor'ist'o'j. Sed tiu rilat'o en'ferm'as la region'o'n en ekonomi'o'n de vic'labor'o kaj de sub'ord'iĝ'o : la industri'a instrument'o aparten'as al la okcident'eŭrop'a kapital'o, precip'e german'a.

Tiu fremd'iĝ'o far'iĝ'is vid'ebl'a fin'e de juni'o 2017, kiam strik'o eksplod'is por la unu'a foj'o post 1992 en gigant'a fabrik'o de Volkswagen en Bratislav'o. [8]. La slovak'a reg'ist'ar'o tiam sub'ten'is la postul'o'n de 16-el'cent'a salajr-alt'ig'o. „Kial entrepren'o, kiu fabrik'as unu el la plej luks'a'j kaj plej alt'kvalit'a'j vetur'il'o'j, kun alt'a labor'produkt'iv'o, dev'as pag'i al si'a'j slovak'a'j labor'ist'o'j la du'on'o'n aŭ tri'on'o'n de tio, kio'n ĝi pag'as al la sam'a'j labor'ist'o'j en Okcident'eŭrop'o ?”, demand'is si'n la ĉef'ministr'o Robert Fic'o, social'demokrat'o, kiu reg'as kun la naci'ist'o'j. [9] Monat'o'n antaŭ'e li'a ĉeĥ'a koleg'o Bohuslav Sobotka avert'is la ekster'land'a'j'n invest'ist'o'j'n per preskaŭ sam'a'j vort'o'j. [10] El'ir'i el la rol'o de munt'ej'o, dis'volv'i suveren'a'j'n produkt'o'j'n por la grand'a eŭrop'a merkat'o : je la ekonomi'a flank'o de la eŭrop'a kontraŭ'projekt'o, aŭtoritat'ec'a kaj konservativ'a, dis'volv'it'a de la gvid'ant'o'j de Viŝegrado. [11] Sen tio, eĉ se la lok'a'j salajr'o'j eg'e alt'iĝ'us, tiu relativ'a prosper'o pov'us favor'i nur la aĉet'ad'o'n … de german'a'j vetur'il'o'j.

Pierre RIMBERT.


La aŭtor'o

Pierre RIMBERT


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Konsum'ebl'a kontest'ad'o por la mez'a'j klas'o'j

Konstru'ist'o'j de ruin'o'j

Ĉin'a social'a model'o en la Pire'o-haven'o

Kio'n la afer'o Cahuzac mal'kaŝ'as - La karnaval'o de esplor'ad'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Stephen Gross, "The German economy and East-Central Europe", German Politics and Society, vol. 31, nr-o 108, Nov'jork'o, aŭtun'e de 2013.

[2] Kp la dosier'o'n kun'ord'ig'it'a'n de Wladimir Andreff, « Uni'o'n européenne : sous-traiter en Europe de l’Est », Revu'e détudes comparatives Est-Ouest, vol. 32, n-o 2, Parizo, 2001.

[3] Juli'e Pellegrin, « German production networks in Central/Eastern Europe : between dependency and globalisation », Wissenschaftszentrum Berlin für Sozialforschung, 1999, el kiu la nombr'o'j de tiu ĉi paragraf'o est'as pren'it'a'j.

[4] Fabienne Boudier-Bensebaa kaj Horst Brezinski, „La sous-traitance de façonnage entre l’Allemagne et les pays est-européens”, Revu'e détudes comparatives Est-Ouest, v.c.

[5] Vladimir Handl, „The Visegrád Four and German hegemony in the euro zon'e”, Visegrádexperts.eu, 2014.

[6] Christian Dustmann, Bernd Fitzenberger, Ut'a Schönberg kaj Alexandra Spitz-Oener, „From sick man of Europe to economic super'star : Germanys resurgent economy”, Journal of Economic Perspectives, vol. 28, n-ro 1, Nashville, vintr'o 2014.

[7] Konrad Poplawski, „The rol'e of central Europe in the German economy. The political consequences”, Centr'o de orient'a'j stud'o'j, Varsovio, juni'o 2016.

[8] Vd Philippe Descamps, „Victoire ouvrière chez Volkswagen”, Le Mond'e diplomatique, septembr'o de 2017.

[9] Cit'it'a de Financial Times, Londono, 27-an de juni'o 2017.

[10] Ladka Mortkowitz Bauerova, „Czech leader vows mor'e pressure on foreign investors over wages”, Bloomberg, Nov'jork'o, 18-an de april'o 2017.

[11] Vd „De Varsovio ĝis Vaŝington'o, invers'a maj'o de 1968”, Le Mond'e diplomatique en Esperant'o, januar'o 2018.


Akcept'ej'o >> 1a februar'o 2018

Re'nov'iĝ'o de la politik'a engaĝ'iĝ'o

La palestina jun'ul'ar'o ne sent'as si'n venk'it'a


La decid'o de s-ro Donald Trump agnosk'i Jerusalemon kiel israel'an ĉef'urb'o'n, la 8-an de decembr'o 2017, pli'grav'ig'is la fiask'o'n de la „pac'procez'o” kaj kaŭz'is grav'a'j'n manifestaci'o'j'n en Cis'jordani'o kaj en Gazao. Kontest'ad'o akr'e sub'prem'at'a de Israelo, kiu mult'ig'as la milit'a'j'n ekspedici'o'j'n kaj arest'o'j'n. La jun'a'j palestin'an'o'j, inkluziv'e de ne'plen'kresk'ul'o'j, est'as ĉef'e cel'at'a'j. Mult'a'j el ili romp'as kun la ag'form'o'j de si'a'j pli'aĝ'ul'o'j.



de  Olivier PIRONET , Akram BELKAID

La PALESTINAJ flag'o'j klak'as en la vent'o en la ĉef-ale'o de la universitat'o de Birzeit, en la periferi'o de Ramalaĥo, urb'o aŭ sid'ej'o de la Palestina Instanc'o. Ne mal'proksim'a de la kolon'et'o, kiu honor'as la du'dek ok student'a'j'n „martir'o'j'n” de la universitat'o, ĉiu'j mort'ig'it'a'j de la israela arme'o, ir'ant'ar'o ek'mov'iĝ'as. Membr'o de la ord'o'serv'o ir'as de unu kvadrat'o al ali'a. Sub la atak'o-kask'o kun kaŝ'it'a vizaĝ'o kaj vest'it'a per kamufl'a uniform'o kun grenad'o'j kaj eksplod-zon'o, li don'as la ritm'o'n al jun'ul'in'o'j kaj jun'ul'o'j en oliv'kolor'a'j drelik'a'j vest'aĵ'o'j, la vizaĝ'o'n mask'it'a per keffieh. Ĉiu'j skand'as slogan'o'j'n glor'e al la arm'it'a rezist'ad'o. Ili sving'as standard'o'j'n kun la kolor'o'j de la Fataĥo omaĝ'ant'e la for'pas'int'a'n prezid'ant'o'n Jaser Arafat (1929-2004), kaj banderol'o'j'n kiu'j salut'as la memor'o'n de la ŝejk'o Aĥmet Jasin (1937-2004), la fond'int'o de la Mov'ad'o de Islam'a Rezist'ad'o (Hamaso). La organiz'ant'o'j de tiu parad'o aparten'as al la jun'ul'ar'a mov'ad'o de la Fataĥo (Ĉabiba), la parti'o de la prezid'ant'o Maĥmut Abbas. Ili insist'is por ke la kun'ven'o celebr'u la du grand'a'j'n palestinajn politik'a'j'n frakci'o'j'n, kiu'j nur pen'e real'ig'as si'a'n inter'konsent'o'n pri „re'pac'iĝ'o”. Sub'skrib'it'a en oktobr'o de 2017, ĝi dev'as turn'i la paĝ'o'n post pli ol dek jar'o'j da rival'ec'o kaj da frat'o'murd'a'j al'front'iĝ'o'j.

Student'o'j pri soci'scienc'o, star'ant'e iom for'e, observ'as la scen'o'n sever'mien'e. „Tio est'as nur folklor'o, dir'as Ram'i T. [1], 20-jar'a. Jen kio'n la Fataĥo kaj la Palestina Instanc'o propon'as al la jun'ul'ar'o : simbol'a'j'n gest'um'ad'o'j'n. Tio est'as ĉio ali'a ol serioz'a politik'a ag'ad'o. La reĝim'o ne vol'as impuls'i kolektiv'a'n mobiliz'iĝ'o'n, kiu pov'us real'e port'i frukt'o'j'n. Ĝi tim'as, ke politik'iĝ'o de la jun'ul'o'j konduk'as unu'e al ribel'o kontraŭ ĝi.” Dum 70 el'cent'o'j de la loĝ'ant'ar'o est'as mal'pli ol 30-jar'a'j, la politik'iĝ'o de la jun'ul'ar'o est'as tre delikat'a tem'o por la palestinaj gvid'ant'o'j, kies legitim'ec'o est'as pli kaj pli kontest'at'a. Antaŭ la inter'konsent'o'j de Oslo, en 1993, kaj la star'ig'o de la Instanc'o, la Alt'a Konsil'ant'ar'o por la Jun'ul'ar'o kaj Sport'o, instanc'o lig'it'a kun la Organiz'aĵ'o de Liber'ig'o de Palestino (OLP), cert'ig'is la ideologi'a'n eduk'ad'o'n , nom'e per la organiz'ad'o de feri'a'j tend'ar'o'j kaj de liber'vol'a labor'o. En 1993 ministr'ej'o pri jun'ul'ar'o kaj sport'o star'iĝ'is por „don'i al la jun'ul'o'j la pov'o'n ag'i ekonomi'e, soci'e kaj politik'e”. Kun la flu'o de la temp'o la eduk'ad'o de kadr'ul'o'j est'is for'las'it'a kaj la ministr'ej'o est'is suspend'it'a en 2013, ĉar la Alt'a Konsil'ant'ar'o re'komenc'is tiu'n serv'o'n sub la egid'o de s-ro Abbas.

Por Jusef M., 22-jar'a, ankaŭ student'o pri soci'scienc'o, „la Palestina Instanc'o vol'as mal'proksim'ig'i la jun'ul'o'j'n de aŭtent'a ag'ad'o, kiu ĉe'est'as lok'e, kaj mal'ebl'ig'i la el'labor'ad'o'n de nov'a'j ag'manier'o'j sur politik'a nivel'o. Nu, ek'de la komenc'o de la nul'a'j jar'o'j kaj la fiask'o de la Oslo-procez'o la jun'ul'ar'o mal'hav'as orient'il'o'j'n. Ni koler'as. Okaz'is neni'a politik'a gajn'o por ni'a popol'o. La divid'o inter la Fataĥo kaj la Hamaso indign'ig'as ni'n. La [israela] okup'ad'o est'as konstant'a real'aĵ'o. Ni spert'as ĝi'a'n per'fort'ec'o'n ĉiu'tag'e. Ni'a soci'a kaj ekonomi'a situaci'o rest'as provizor'a. Ĉiu'j kondiĉ'o'j est'as don'it'a'j por ke nask'iĝ'u grand'skal'a mobiliz'iĝ'o”.

Kiam la Instanc'o vol'as silent'ig'i la kontest'ad'o'n

La jun'ul'o'j est'as „la unu'a'j viktim'o'j de la batal'o kontraŭ la okup'ad'o, koncern'e mort'int'o'j'n, vund'it'o'j'n, arest'o'j'n kaj mal'liber'ig'o'j'n”, montr'as ĵus'a stud'aĵ'o [2], kaj, el la 95 palestin'an'o'j mort'ig'it'a'j de la israela arme'o aŭ de la koloni'ant'o'j en 2017, kvin'dek'o est'is mal'pli ol 25-jar'a. [3] Sed ili est'as ankaŭ plen'e frap'it'a'j de la mal'facil'aĵ'o'j de la ekonomi'o, kun sen'labor'ec'a kvot'o taks'it'a je 27 el'cent'o'j (18 el'cent'o'j en Cis'jordani'o, 42 el'cent'o'j en Gazao), do unu el la „plej alt'a'j de la mond'o”, „de ampleks'o tre mal'oft'e ating'it'a (…) post la Grand'a Depresi'o”, laŭ la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o. [4] Proksim'um'e tri'on'o el la 15-29-jar'ul'o'j est'as sen'labor'a'j en Cis'jordani'o (56 el'cent'o'j en Gazao), kaj tiu proporci'o alt'iĝ'as al preskaŭ la du'on'o de la vir'in'o'j, kiu'j est'as la plej mult'a'j jun'a'j diplom'it'o'j. Naci'skal'e nur 40 el'cent'o'j de la jun'a'j palestin'an'o'j est'as integr'it'a'j en la labor'merkat'o. Kvankam la kvot'o de universitat'a lern'ad'o est'as unu el la plej alt'a'j en la arab'a mond'o (44 el'cent'o'j laŭ la Unesk'o), la student'o'j hav'as nur tre mal'mult'a'j'n profesi'a'j'n labor'ebl'ec'o'j'n post la akir'o de si'a diplom'o. Tre grand'a nombr'o inter ili dev'as turn'i si'n al la nigr'a merkat'o, kie ili tre oft'e ricev'as pli mal'alt'a'n salajr'o'n ol la minimum'a difin'it'a de la Palestina Instanc'o (2,40 dolar'o'j hor'e, do 2 eŭr'o'j) kaj dispon'as pri neni'a social'a protekt'o.

Huda A., 20-jar'a, stud'as ĵurnal'ism'o'n ĉe la universitat'o de Betlehemo, pec'o de verd'aĵ'o sur la alt'aĵ'o de urb'o obstrukc'it'a , kie'n al'flu'as la bus'o'j de turist'o'j el Israelo por mal'long'a vizit'o al la preĝ'ej'o de Nask'iĝ'o. Tiu katolik'a establ'o akcept'as 3.500 student'o'j'n, el kiu'j tri kvar'on'o'j est'as islam'an'o'j kaj proksim'um'e 80 el'cent'o'j in'a'j. Huda de'ven'as el Orient-Jerusalemo, kie la super'a'j palestinaj lern'ej'o'j est'as mal'permes'at'a'j de Israelo, bezon'as ĉiu'tag'e tri hor'o'j'n por vetur'i al'e'n kaj re'e'n inter la universitat'o kaj la Sankt'a Urb'o, tamen nur ses kilo'metr'o'j'n for'a, pro la israelaj bar'aĵ'o'j. Ŝi pri'skrib'as situaci'o'n, kiu ne ĉes'as mal'bon'iĝ'i : „La okup'ad'o pez'as sur ni'a'j student'a'j viv'o'j. Ĝi dikt'as al ni ni'a'j'n decid'o'j'n, ekzempl'e tiu'n de la universitat'o kie ni dezir'as stud'i. Se oni loĝ'as en Jerusalemo, oni pri'pens'as du'foj'e antaŭ en'skrib'i si'n en Birzeit aŭ en Nablus, eĉ se nur pro la lim'ig'o de mov'liber'ec'o trud'at'a de Israelo. [5] Sed la universitat'o rest'as kokon'o, kiu ne instru'as ni'n politik'e por al'front'i tiu'n situaci'o'n. Por ni'a'j pli'aĝ'ul'o'j, ir'i en universitat'o'n signif'is elekt'i parti'o'n kaj engaĝ'iĝ'i en ties ag'ad'o. Tio jam ne okaz'as hodiaŭ.” Mult'a'j renkont'it'a'j student'o'j kaj instru'ist'o'j bedaŭr'as, ke nek la Fataĥo nek la Hamaso hav'as politik'a'n projekt'o'n kapabl'a'n mobiliz'i la jun'ul'ar'o'n kaj favor'i la aper'o'n de elit'o'j kapabl'a'j anstataŭ'i la kap'o'n de el'ĉerp'it'a naci'a mov'ad'o.

Tiu'n riproĉ'o'n ni post'e plur'foj'e re'aŭd'is. En la universitat'o de Betlehemo ekzempl'e, kie part'o'pren'i en maten'o de liber'a'j ag'ad'o'j ebl'ig'as mezur'i la ambigu'o'n de la situaci'o. Unu'flank'e, en ombr'a kort'o, proksim'um'e du'cent gaj'mien'a'j kaj bru'ant'a'j student'o'j part'o'pren'as en lud'o de demand'o'j-respond'o'j skand'at'a'j laŭ la son'o de okcident'a'j kanzon'o'j aŭ de libana pop'muzik'o. Ali'flank'e, en mal'mult'e okup'at'a amfiteatr'o en stud'em'a etos'o tri'dek'o da person'o'j sekv'as debat'o'n pri la disput'at'a leĝ'o pri elektron'ik'a krim'ec'o, kiu'n la Palestina Instanc'o adopt'is en juni'o de 2017. Tiu tekst'o, oficial'e destin'it'a por regul'ig'i la uz'ad'o'n de Inter'ret'o kaj de la soci'a'j ret'o'j, ebl'ig'as mal'liber'ig'i ĉiu'n civit'an'o'n kies skrib'aĵ'o'j atenc'as „kontraŭ la integr'ec'o de la ŝtat'o, la publik'a ord'o kaj al la intern'a aŭ ekster'a sekur'ec'o de la land'o”, aŭ minac'as „la naci'a'n unu'ec'o'n kaj la soci'a'n pac'o'n” [6]. Tiu leĝ'o, kiu'n grand'a part'o de la civil'a soci'o konsider'as kontraŭ'a al la fundament'a'j rajt'o'j, cel'as silent'ig'i kaj pun'i la ĵurnal'ist'o'j'n kiu'j mal'estim'as la reĝim'o'n, la opon'ant'o'j'n, sed ankaŭ la aktiv'ul'o'j'n kaj la jun'ul'o'j'n, tre aktiv'a'j'n en la soci'a'j ret'o'j, kie la kritik'o'j kontraŭ la potenc'o pluv'as. Pri tio atest'as la preter'pas'a arest'o, far'e de la palestinaj sekur'ec'o'serv'o'j, de s-ro Issa Amro, respond'ec'ul'o de „La Jun'ul'ar'o kontraŭ la koloni'o'j”, mov'ad'o en Hebrono (Al-Ĥalil), kiu en Facebook est'is publik'e kritik'int'a la arest'o'n de ĵurnal'ist'o al'vok'int'a al demisi'o de s-ro Abbas. S-ro Amro est'is jam arest'it'a de la israela arme'o en februar'o de 2016 post organiz'i pac'a'n manifestaci'o'n kontraŭ la koloni'ad'o. [7]

Nabd, mov'ad'o kontraŭ la okup'ad'o kaj kontraŭ la koloni'ad'o

Jasir D., 23-jar'a, en'skrib'it'a en kurs'o pri ĵurnal'ism'o, est'as unu el la iniciat'int'o'j de tiu debat'o. Li ne mir'as pri la mank'o de interes'o de la student'o'j por tem'o, kiu tamen koncern'as ili'n unu'a'vic'e, nek pri la for'est'o de popol'a mobiliz'iĝ'o kontraŭ tiu tekst'o. „Ni'a'j ge'patr'o'j est'as incit'it'a'j de la reg'ist'ar'o en'ŝuld'iĝ'i por konsum'i [8] kaj pro tio hezit'as kontest'i la establ'it'a'n ord'o'n. La jun'ul'o'j si'a'vic'e, ili'a'j viv'kondiĉ'o'j est'as tia'j, ke ili vol'as ankaŭ amuz'iĝ'i. Do, oni don'as al ili la iluzi'o'n ke ili pov'as far'i tio'n kiel ie ajn ali'lok'e. Tio ne signif'as, ke ili ne hav'as politik'a'n konsci'o'n ; sed ili ne re'kon'as si'n en iu el la ekzist'ant'a'j parti'o'j.” Laŭ stud'aĵ'o de referenc'o, 73 el'cent'o'j de la 15- ĝis 29-jar'a'j palestin'an'o'j asert'as, ke ili aparten'as al neni'u parti'o kaj esprim'as grand'a'n mal'fid'o'n pri la instituci'o'j. [9]

Manal J., 22-jar'a, student'in'o pri komunik'a'j scienc'o'j, sekv'is la tut'a'n debat'o'n. Ŝi aplaŭd'is la verk'ist'o'n kaj kronik'ist'o'n Hamdi Fraj, kiam li mal'laŭd'is „liber'mort'ig'a'n leĝ'o'n, kiu cel'as silent'ig'i la disident'a'j'n voĉ'o'j'n” kaj ne kaŝ'as si'a'n koler'o'n, kiam advokat'o proksim'a al la potenc'o asert'as, ke „la mal'facil'a situaci'o [de la palestin'an'o'j] postul'as re'ten'iĝ'em'o'n kaj sent'o'n de respond'ec'o, ĉar total'a esprim'liber'ec'o est'as nek ebl'a nek dezir'ind'a”. Ĉu ŝi sent'as si'n pret'a ankaŭ ag'i politik'e ? Ŝi don'as ĝen'at'a'n respond'o'n : „Mi est'as decid'it'a far'i tio'n, sed tio ne est'as simpl'a. Ekzist'as regul'o, kiu'n ĉiu'j jun'ul'o'j kon'as : far'i politik'o'n, tio signif'as, pli aŭ mal'pli fru'e, ir'i en mal'liber'ej'o'n, ĉu israel'an, ĉu palestin'an. Por vir'in'o tio pov'as hav'i dram'ec'a'j'n efik'o'j'n. Trans la korp'a'j kaj moral'a'j sekv'o'j de mal'liber'o, oni risk'as neniam pov'i trov'i edz'o'n, ĉar ni'a soci'o rest'as tre konservativ'a, kaj ĉi'a'j oni'dir'o'j pov'as ruin'ig'i la reputaci'o'n de vir'in'o kiu est'is en mal'liber'ej'o.” Ne ĉiu'j arest'it'a'j vir'in'o'j ĝu'as la sam'a'n inter'naci'a'n komunik'il'a'n atent'o'n kiel Ahed Tamimi, 16-jar'ul'in'o, mal'liber'ig'it'a en decembr'o de 2017, ĉar ŝi puŝ'is du israelajn soldat'o'j'n. Ek'de 1967 proksim'um'e 800 000 palestin'an'o'j de la okup'at'a'j teritori'o'j est'is met'it'a'j en mal'liber'ej'o'n far'e de la israel'an'o'j, do du plen'kresk'a'j vir'o'j el kvin – oft'e sub la reĝim'o de administr'a mal'liber'ig'o, sen kulp'ig'o nek proces'o. El tiu'j 800 000 oni nombr'as dek kvin mil vir'in'o'j'n.

Proksim'a de la ekstrem'a mal'dekstr'o, Wissam J., 26-jar'a, en la fakultat'o de soci'scienc'o'j en Birzet, ankaŭ spert'is la mal'liber'ej'o'n, sam'e kiel mult'a'j student'o'j de la universitat'o, kiu est'as konsider'at'a unu el la forĝ'ej'o'j de la politik'a'j aktiv'ul'o'j en Palestino (preskaŭ ses'dek el ili est'as aktual'e arest'it'a'j de Israelo, kaj proksim'um'e ok'cent est'is arest'it'a'j de la arme'o en la last'a'j dek du jar'o'j). Li est'is liber'ig'it'a en 2015, post pas'ig'i tri jar'o'j'n en la israelaj karcer'o'j – kio signif'as sam'a'n temp'o'n da post'rest'int'ec'o en li'a'j stud'o'j. Kial li est'is mal'liber'ig'it'a ? „Mi est'is arest'it'a kaj kondamn'it'a pro « politik'a aktiv'ism'o »”, respond'as li al ni kun diskret'a rid'et'o, sen en'ir'i detal'o'j'n. Sam'e kiel li'a'j stud'koleg'o'j Ram'i kaj Jusef, Wissam aktiv'as en la Nabd („bat'ad'o” en la arab'a), mov'ad'o de batal'ant'a'j jun'ul'o'j kontraŭ la israelaj okup'ad'o kaj koloni'ad'o, „sed ankaŭ kontraŭ la Instanc'o, la politik'a divid'o inter'palestin'a kaj la « normal'ig'o » kun Tel-Avivo, kiu'n cert'a'j NRO [ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j] kaj eminent'ul'o'j dis'volv'as”, akuz'as Jusef. Nask'it'a en Ramalaĥo en 2011, en la sekv'o de la popol'a kontest'mov'ad'o lanĉ'it'a de la Kolektiv'o de la 15-a de mart'o por al'vok'i al naci'a unu'ec'o front'e al Israelo, Nabd deklar'as si'n „sen'de'pend'a de la grand'a'j parti'o'j”, li klar'ig'as al ni, kaj al'don'as : „Sed ni ne ag'as kontraŭ ili, eĉ se ni situ'ig'as ni'n ekster la tradici'a politik'a kadr'o, kiu montr'is si'a'j'n lim'o'j'n.”

La mov'ad'o, kon'at'a kiel „mal'dekstr'a”, kiel Ram'i konfes'as al ni, kaj de kiu cert'a'j membr'o'j ankaŭ ven'is el la islam'ism'a mov'ad'o, dis'vast'iĝ'is en plur'a'j urb'o'j de Cis'jordani'o kaj prov'as teks'i lig'o'j'n kun la jun'ul'o'j de Gazao. Li ankaŭ emfaz'as la popol'a'n eduk'ad'o'n kaj ag'ad'as por la „real'propr'ig'o de la palestinaj ident'ec'o, histori'o kaj kolektiv'a memor'o, minac'at'a'j de la dis'pec'ig'o de la soci'o, kiu'j favor'as la nov'liberal'a politik'o de la Instanc'o, sub la influ'o de la Mond'a Bank'o kaj de la okcident'an'o'j”. La membr'o'j de Nabd vol'as ceter'e lukt'i kontraŭ la fragment'ig'o de la teritori'o kaj evit'i ke la dis'ig'o inter la grand'a'j urb'o'j de Cis'jordani'o – sen forges'i la izol'it'ec'o'n de Gazao – definitiv'e ankr'os la bild'o'n de „insul'ar'o de aŭtonom'a'j urb'o'j” en la palestina imag'ar'o. „Ni propon'as ankaŭ kultur'a'j'n kaj art'a'j'n aktiv'ec'o'j'n. Ekzempl'e migr'ant'a teatr'o-grup'o est'iĝ'as en la tend'ar'o'j de rifuĝ'int'o'j, por re'viv'ig'i la popol'a'n kultur'o'n de la land'o”, al'don'as Wissam.

Propon'i kolektiv'a'n horizont'o'n al la „Oslo-generaci'o”

„Tiu'j membr'o'j vol'as far'i politik'o'n « ali'e », analiz'as Sbeih Sbeih, palestina soci'scienc'ist'o kaj esplor'ist'o ĉe la universitat'o de Ajkso-Marsejlo, kiu proksim'e sekv'as la evolu'o de tiu mov'ad'o. Al la retor'ik'o de ni'a'j gvid'ant'o'j pri la « ekonomi'a dis'volv'ad'o », la « konstru'ad'o de la ŝtat'o » kaj la « pac'o » ili kontraŭ'met'as model'o'n de rezist'ad'o – kontraŭ Israelo, sed ankaŭ sur ekonomi'a, politik'a, eduk'ad'a kaj kultur'a nivel'o'j – nom'e de super'a cel'o, la liber'ig'o de la tut'a Palestino. Pro tio ili est'as en la cel'il'o de la israelaj instanc'o'j kaj en tiu de la sekur'ec'o-serv'o'j de la Instanc'o, kiel ĉiu'j, kiu'j dub'ind'ig'as la ĝis'nun'a'n ord'o'n.” La israel'an'o'j en tio ne tromp'iĝ'is : unu el la fond'int'o'j de Nabd, arest'it'a last'a'n jar'o'n, est'as daŭr'e inter krad'o'j, kun la status'o de „administr'a arest'it'o”. Bassel Al-Ar'a'j, proksim'a de la mov'ad'o, si'a'vic'e est'is mort'ig'it'a de la israela arme'o en Al-Bireh (Ramalaĥo) la 6-an de mart'o 2017, fon'e de long'a pel'ĉas'ad'o. Tiu 33-jar'a apotek'ist'o de'ven'a el Al-Walajaĥ (Betlehemo), tre aktiv'a en la kontest'ad'o, sed ankaŭ en la aranĝ'o'j de popol'a eduk'ad'o, est'is mal'long'e antaŭ'e liber'ig'it'a de la fort'o'j de palestina sekur'ec'o, kiu'j en april'o de 2016 akuz'is li'n je „prepar'o de teror'ist'aĵ'o”, kaj post'e mal'liber'ig'it'a dum ses monat'o'j. Li'a mort'o est'as alt'grad'e la frukt'o de la sekur'ec'a kun'labor'ad'o inter la palestinaj inform'serv'o'j kaj ili'a'j israelaj koleg'o'j, tre fi'fam'a ĉe la loĝ'ant'ar'o de la teritori'o'j. [10]

Nabt tut'e ne est'as la sol'a organiz'aĵ'o de jun'ul'o'j aktiv'a en Palestino. Sen nombr'i la al'iĝ'o'j'n al klasik'a'j asoci'o'j (sport'o, kultur'o, solidar'ec'o …), proksim'um'e 40 el'cent'o'j de la 15- ĝis 29-jar'ul'o'j part'o'pren'as en simil'a mov'ad'o, kaj en la last'a'j jar'o'j aper'is mult'a'j kolektiv'o'j, komitat'o'j kaj asoci'o'j, kies slogan'o est'as „la unu'ec'o de la palestina popol'o”, kiel Gaz'a Youth Breaks Out (GYBO) aŭ Jabal Al-Mukabir Local Youth Initiative. Kre'it'a en la jar'o 2010 de gaz'a'j blog'ul'o'j, la unu'a atak'as sam'temp'e la israel'an okup'ad'o'n, la korupt'o'n de la politik'a'j respond'ec'ul'o'j kaj la sen'zorg'em'o'n de la precip'a'j parti'o'j. La du'a, en Orient-Jerusalemo, fam'iĝ'is per organiz'ad'o, la 16-an de mart'o 2014, de hom'a ĉen'o ĉirkaŭ urb'o'mur'o'j de la Sankt'a Urb'o por protest'i kontraŭ la jud'a koloni'ad'o kaj por re'asert'i la palestin'an ident'ec'o'n. „Ni'a generaci'o vol'as nov'ig'i. Ĝi vol'as re'pens'i la tradici'a'n politik'a'n dialog'o'n kaj tio klar'ig'as la svarm'o'n da iniciat'o'j, kiu'j miks'as kultur'o'n, social'o'n, politik'a'n engaĝ'iĝ'o'n kaj art'o'n”, analiz'as Karim Kattan, esplor'ist'o kaj verk'ist'o'j de'ven'a el Betlehemo. Membr'o de la projekt'o El-Atlal („la ruin'o'j”), kiu instig'as jun'a'j'n art'ist'o'j'n, esplor'ist'o'j'n kaj verk'ist'o'j'n, ĉu palestinajn aŭ ekster'land'a'j'n, labor'i loĝ'ant'e en Jeriĥ'o, li est'as konvink'it'a, ke kre'ad'o „est'as part'o de la nov'a'j manier'o'j de mobiliz'iĝ'o”. Tio ebl'ig'as ankaŭ, laŭ li, re'pens'i la lig'o'j'n de solidar'ec'o inter okcident'an'o'j kaj palestin'an'o'j. „La temp'o de la NRO, kiu'j pas'ig'is tri monat'o'j'n ĉe ni kaj kiu'j re'ven'as kun la sent'o est'i plen'um'int'a'j si'a'n dev'o'n, tiu temp'o jam pas'is. La ekster'land'an'o'j – nom'e franc'o'j – ne plu ven'u por « okup'iĝ'i pri ni », sed por labor'i kun ni. Kaj por lern'i de ni sam'e kiel ni lern'u de ili.”

Sed kia est'as la efik'o de tiu'j mov'ad'o'j, ili'a pez'o en la soci'o ? Laŭ Abaher El-Sakka, profesor'o pri soci'scienc'o en Birzeit, „oni ne tro'taks'u ili'a'n influ'o'n, relativ'e lim'ig'it'a'n pro la mal'grand'a spac'o, en kiu ili pov'as ag'ad'i, la blok'ad'o'j lig'it'a'j al la struktur'o'j de la potenc'o kaj, kompren'ebl'e, pro la israela sub'prem'ad'o. Sed mov'ad'o'j kiel Nabd pov'as kre'i energi'o'n kaj prepar'i la teren'o'n por est'ont'a'j grav'a'j soci'politik'a'j ŝanĝ'o'j. Cert'as ke ili propon'as solv'o'n por kolektiv'a engaĝ'iĝ'o al la jun'a'j palestin'an'o'j, kiu'j sen'iluzi'iĝ'is pro la for'est'o de perspektiv'o'j kaj pro la mal'ebl'o lud'i decid'a'n rol'o'n en la soci'o. Mult'a'j el tiu'j jun'ul'o'j, kiu'j sent'as si'n las'it'a'j al si mem, blok'e re'ĵet'as ĉiu'j'n parti'o'j'n kaj re'tir'as si'n en si'n mem, kun la risk'o ke iu'j el ili turn'as si'n al per'fort'a'j ag'o'j.” Tio okaz'is nom'e dum la lev'iĝ'o de 2015-2016, dum kiu mult'iĝ'is izol'it'a'j atak'o'j, oft'e per simpl'a tranĉ'il'o, kontraŭ la israelaj soldat'o'j kaj koloni'ant'o'j en la okup'at'a'j teritori'o'j. Tiu'j atak'o'j plej'part'e far'iĝ'is de jun'ul'o'j mal'pli aĝ'a'j ol 25 jar'o'j, sen'de'pend'a'j de parti'o'j kaj sen deklar'o de far'int'o. [11] Ili sekv'ig'is sovaĝ'a'n sub'prem'ad'o'n, kun 174 palestin'an'o'j mort'ig'it'a'j inter oktobr'o 2015 kaj februar'o 2016.

Pri tiu'j ag'o'j de mal'esper'o mult'a'j el ni'a'j inter'parol'ant'o'j dir'as, ke ili kompren'as ili'n kaj rifuz'as kondamn'i ili'n. [12] Anissa D., 25-jar'a, viv'as en la rifuĝ'int'o-tend'ar'o de Jenin, kie 70 el'cent'o'j de la dek tri mil loĝ'ant'o'j est'as sen'labor'a'j. Kiel infan'o ŝi spert'is la israel'an ofensiv'o'n de april'o 2002 kontraŭ la tend'ar'o, kiu mort'ig'is oficial'e kvin'dek du hom'o'j'n inter la palestin'an'o'j (almenaŭ du'cent laŭ la loĝ'ant'o'j). Sen kvalifik'o, ŝi labor'as kiel mastr'um'ist'in'o en hotel'kompleks'o nord'e de la urb'o, kies klient'o'j est'as precip'e palestin'an'o'j el Israelo. Ŝi konfes'as, ke ŝi oft'e pens'as uz'i per'fort'o'n. „Mi brid'as mi'n, ĉar mi sci'as, ke la israel'an'o'j pun'os mi'a'n tut'a'n famili'o'n kaj ĉar ĉia ni'a ribel'o est'is pag'it'a alt'prez'e. Sed mi tut'e ne el'ten'as la sort'o'n de mi'a popol'o. Mi ne pov'as mal'ribel'i. Mi admir'as tiu'j'n, kiu'j don'is si'a'n viv'o'n por ni'a afer'o.” Por Huda, stud'ant'in'o pri ĵurnal'ism'o en Betlehemo, „la individu'a'j atak'o'j kontraŭ la soldat'o'j ĉe la bar'il'o'j est'as rimed'o kiel ali'a'j por rezist'i al la okup'ad'o, por met'i per'fort'o'n kontraŭ la per'fort'o praktik'at'a de Israelo.” Jusef, de Birzeit, si'a'vic'e opini'as, ke „tiu'j ekstrem'aĵ'o'j est'as la frukt'o de gigant'a frustr'o vid'e al la etern'ig'o de la koloni'ad'o, al la ĉiu'tag'a'j ĉikan'ad'o'j ĉe la kontrol'ej'o'j kaj al la komplet'e ŝtop'it'a horizont'o.” Tia'n vid'punkt'o'n esprim'as antaŭ ni, pli abrupt'e, Mohsen B, du'dek'jar'a vend'ist'o en nutr'aĵ'vend'ej'o de la mal'nov'a urb'o Naplus'o : „Ek'de mi'a nask'iĝ'o la israel'an'o'j permes'is al mi unu sol'a'n foj'o'n ir'i al Jerusalemo, kaj mi sent'as mi'n kvazaŭ strangol'at'a ĉi tie, en'ferm'it'a en mi'a propr'a land'o. Mi ne hav'as ŝpar'aĵ'o'j'n, nek vir'in'o'n, kaj mi ne far'is super'a'j'n stud'o'j'n. Mi ofer'is mi'n por la patr'uj'o rest'ant'e ĉi tie, sed nun mi dezir'as nur unu afer'o'n : for'ir'i ekster'land'e'n. Aŭ tio'n, aŭ ĵet'i mi'n sur soldat'o'n ĉe bar'il'o …” Kiel la pli'mult'o el ni'a'j inter'parol'int'o'j, Mohsen hav'as neni'a'n simpati'o'n por arm'it'a'j mov'ad'o'j kia'j Al-Kajdo aŭ la Organiz'aĵ'o de Islam'a Ŝtat'o (OIŜ).

En Hebrono, beton-mur'o'j kaj detekt'a'j portik'o'j

Por Majdi A., 28-jar'a figur'o de la rifuĝ'int'o-tend'ar'o de Deiŝeĥ, en Betlehemo, la ekzil'o ne est'as opci'o. Tiu tend'ar'o, unu el la plej grand'a'j de Cis'jordani'o, kie viv'as dek kvin mil hom'o'j, ebl'ig'as plen'e mezur'i la sen'labor'ec'o'n de la jun'ul'ar'o. Deiŝeĥ est'as en la cel'il'o de la israela arme'o, kiu tre oft'e invad'as ĝi'n, kiel la plej mult'a'j'n rifuĝ'int'ej'o'j'n, klar'ig'as al ni Majdi. La plej mult'a'j arest'it'o'j est'as jun'ul'o'j, akuz'it'a'j al'vok'i al per'fort'o en Facebook aŭ ĵet'i ŝton'o'j'n kontraŭ la soldat'o'j. Pli ol cent est'is vund'it'a'j en la kolizi'o'j dum la ses last'a'j monat'o'j. Oni nombr'as ceter'e du mort'int'o'j'n 21- kaj 18-jar'a'j'n, [en 2017] kaj proksim'um'e ok'dek knab'o'j'n handikap'it'a'j, intenc'e cel'it'a'j'n al la krur'o'j.” Kiam ni demand'as li'n pri la minac'o'j, kiu'j pez'as sur la jun'ul'o'j, kiu'j opon'as la okup'ad'o'n aŭ la politik'o'n de la Instanc'o, li sen'ornam'e respond'as : „Ni ne pov'as protest'i aŭ politik'e ag'i ali'e ol kontrol'at'e de la potenc'o ; ni sufer'as prem'o'j'n de ambaŭ flank'o'j. La sol'a solv'o est'as engaĝ'iĝ'i pac'e. Mi ekzempl'e decid'is rest'i ĉi tie, ne ir'i ekster'land'e'n, kaj ag'ad'i favor'e al la komun'um'o per social'a'j kaj kultur'a'j ag'ad'o'j. Mi rest'os ĉi tie por defend'i ni'a'j'n rajt'o'j'n, eĉ se mi dev'as ĉe tio las'i mi'a'n viv'o'n.”

Se rest'i en Palestino est'as ag'o de rezist'ad'o en la senc'o de la sumudi („tenac'o” en la arab'a), re'ven'i tie'n est'as tut'e sam'a. Tio'n opini'as Maher L., 26-jar'a komerc'ist'o en la mal'nov'a urb'o de Hebrono, kelk'cent metr'o'j'n de la tomb'o'kel'o de la patriarĥoj (aŭ moske'o Ibrahim). La palestina loĝ'ant'ar'o de la histori'a centr'o du'on'iĝ'is en la last'a'j du'dek jar'o'j. La ses mil rest'ant'a'j loĝ'ant'o'j est'as sub'met'it'a'j al konstant'a prem'ad'o de ok'cent koloni'ant'o'j apart'e agres'em'a'j kaj de proksim'um'e tri mil soldat'o'j. Beton'mur'o'j, kontrol'ej'o'j, turn'pord'o'j por filtr'i la pas'ad'o'j'n, kontrol'film'il'o'j kaj portik'o'j kun metal'detekt'il'o'j instal'it'a'j de la israela arme'o, krad'ret'o'j met'it'a'j de la komerc'ist'o'j por protekt'i la mal'mult'a'j'n butik'o'j'n ankoraŭ mal'ferm'it'a'j'n kontraŭ objekt'o'j kaj mal'pur'eg'aĵ'o'j ĵet'at'a'j el la etaĝ'o'j far'e de koloni'ant'o'j, palestinaj dom'o'j damaĝ'it'a'j de tiu'j last'a'j : viv'i ĉi tie est'as infer'o. Maher, kun vizaĝ'o mal'jun'iĝ'int'a, re'kon'as tio'n, sed dir'as, ke li ne vol'as plu for'las'i si'a'n land'o'n post est'i ekster'land'e dum tri jar'o'j. „Mi ekzil'iĝ'is en German'uj'o, sed la re'vok'o al mi'a nask'iĝ'land'o est'is pli fort'a. Mi pov'us re'e for'ir'i. La koloni'ant'o'j kaj la organiz'aĵ'o'j, kiu'j sub'ten'as ili'n, instig'as ni'n far'i tio'n ; iu'j eĉ propon'as mon'o'n. Tio est'us or'pluv'o : mi'a komerc'o est'as mort'ont'a, ĉar mal'oft'eg'as la aŭdac'ul'o'j kiu'j risk'as ven'i ĉi tie'n por far'i si'a'j'n aĉet'o'j'n ĉe ni. Sed mi vend'os neniam kaj mi rest'os ĉi tie, kio ajn okaz'os. Mi atend'as. La temp'o ne est'as ni'a mal'amik'o.”

Akram BELKAÏD

kaj

Olivier PIRONET.


La aŭtor'o

Olivier PIRONET


Akram BELKAID
Ĵurnal'ist'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Rusio : Ĉef'a'j politik'a'j parti'o'j

Irano - la struktur'o'j de la reĝim'o

La pokal'o'n ĝis'fund'e

En Cis'jordani'o, la fantom'o de la Intifado

Mal'antaŭ la ekologi'a ekspon'ej'o de la Golf'o

De Mozart'o ĝis Hitlero, kio okaz'is ?

Libio : Inter'trakt'ad'o aŭ ekster'land'a inter'ven'o, la najbar'o'j mal'sam'opini'as

En Sirio, tre mal'cert'a politik'a solv'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Ĉiu'j nom'o'j de ni'a'j inter'parol'int'o'j est'as modif'it'a'j, escept'e de tiu'j de la du soci'scienc'ist'o'j kaj de la verk'ist'o.

[2] „Palestinian Youth”, Palestinian Academic Society for the Study of International Affairs (Passia), Jerusalemo, april'o de 2017,.

[3] Kp. Deaths in 2017”, Israel-Palestine Timeline.

[4] „Rapport sur l’assistance de la Cnuced au peuple palestinien. Évolution de l’économie du territoire palestinien occupé”, Conférence des Nations unies sur le commerce et le développement (Cnuced), Ĝenevo, 10-an de juli'o 2017.

[5] Pri la atenc'o'j al la mov'iĝ'liber'ec'o de la palestin'an'o'j en Cis'jordani'o kp la map'o'n en la broŝur'o „Palestine. Un peuple, une colonisation”, Manière de voir, n-ro 157, februar'o-mart'o 2018 (en kiosk'a vend'o).

[6] Presidential Decree No. 16 of 2017 Regarding Cybercrime, artikol'o'j 20 kaj 51, Ramalaĥo, 24-an de juni'o 2017. La israela parlament'o si'a'vic'e adopt'is en unu'a faz'o, komenc'e de 2017, leĝ'o'n, kiu dev'ig'as al Facebook for'ig'i ĉi'a'n tekst'o'n kiu incit'as al „per'fort'o” aŭ al „teror'ism'o”

[7] KpAarid Al-Atrash et Issa Amro”, La Chronique dAmnesty, Parizo, novembr'o de 2017.

[8] S-ro Salam Fayyad, ĉef'ministr'o de la Palestina Instanc'o de 2007 ĝis 2013, en 2008 star'ig'is dispon'o'j'n, kiu'j facil'ig'is prunt'o'j'n por konsum'ad'o. Oni taks'as ekz-e ke du tri'on'o'j de la mastr'um'o'j de Ramalaĥo est'as en'ŝuld'iĝ'int'a'j. Kp. „Palestinian workers campaign for social justic'e”, Middle East Re'port, Richmond (Virĝinio), vol. 46, n-ro 281, vintr'o de 2016.

[9] „The stat'us of youth in Palestine 2013”, Sharek Youth Forum, Ramalaĥo, 2013.

[10] "« beacon for palestinian youth »", Al-Jazira, 7-an de mart'o 2017,. Pri la sekur'ec'a kun'labor'ad'o inter Israelo kaj Palestino vd "En Cis'jordani'e, le spectre de l’Intifada", Le Mond'e diplomatique, oktobr'o de 2014.

[11] Kp Sylvain Cypel, "Pourquoi l’« Intifada des couteaux »continue", Orient XXI, 24-an de februar'o 2016.

[12] Vd pri tio, kio'n Le'o Trocko skrib'is pri la murd'o al german'a faŝist'a ambasador'o en Parizo, far'e de la jun'a jud'o Grynspan : „Por Grynspan. Kontraŭ faŝist'a'j pogrom'klik'o'j kaj stalin'ist'a'j fripon'o'j” ; vd pri tio ankaŭ Le'o Trocko : „Pri la teror'o” kaj „Ili'a moral'o kaj la ni'a”, ĉiu'j tri ese'o'j en : Le'o Trocko : Ili'a moral'o kaj la ni'a […], Embres-et-Castelmaure, Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas), 2017, 92 paĝ'o'j, ISBN 978-2-36960-111-1 [= Mas-libr'o n-ro 196], respektiv'e p. 53-57 ; 58-63 ; 7-52. -vl


Akcept'ej'o >> 1a februar'o 2018

Entuziasm'o de scienc'ul'o'j, mal'aprob'o de loĝ'ant'ar'o'j

Ĉin'a hipokrit'ec'o pri Genetik'e Modif'it'a'j Organism'o'j (GMO)


Je la unu'a foj'o, riz'o genetik'e modif'it'a far'e de scienc'a'j esplor'ist'o'j en Wuhan, (Ĉin'uj'o), est'is valid'ig'it'a de uson'a'j instanc'o'j pri kontrol'o de nutr'aĵ'o'j kaj medikament'o'j, la 11-an de januar'o. Ĝi tamen ne pov'as est'i produkt'at'a sur la ĉin'a teritori'o. Jen la paradoks'o de Pekino, kiu kuraĝ'ig'as esplor'ad'o'n sed oficial'e lim'ig'as la kultiv'ad'o'n, front'e al opon'em'a loĝ'ant'ar'o.



de  Zhulin ZHANG

Maj'o 2017. Neces'is help'o de taksi'ist'o kaj tut'a'n maten'o'n tra'ir'ant'e la kurb'a'j'n voj'o'j'n de Shoushan por fin'e mal'kovr'i la prov-baz'o'n de kultiv'ad'o de genetik'e modif'it'a riz'o. En tiu urb'et'o, kie loĝ'as dek ses mil hom'o'j, situ'ant'a en mont'ar'o kovr'it'a de sub'tropik'a abund'a veget'aĵ'ar'o je du'dek kilo'metr'o'j de la urb'o Fuzhou, ĉef'urb'o de Fujian-provinc'o (sud'orient'a Ĉin'uj'o), neni'u el la demand'it'a'j loĝ'ant'o'j kon'as la esprim'o'n « genetik'e modif'it'a organism'o » (GMO)

Tamen, fund'e de sak'strat'o, sur plen'e mal'ferm'it'a pord'et'o kaj sen ia ajn kontrol'o, kuŝ'as plat'o menci'ant'a : « Naci'a baz'o de mez'a'j test'o'j kaj industri'ig'o de genetik'e modif'it'a riz'o ». De 2009, dank'e al la ses milion'o'j da juan'o'j (769 000 eŭr'o'j) da invest'o far'e de la centr'a reg'ist'ar'o kaj al la kvar milion'o'j da juan'o'j (512 000 eŭr'o'j) da lok'a financ'ad'o, tiu 17-mu-vast'a (= 11,33 hektar'o'j) teren'o est'as administr'at'a de la Akademi'o de agr'o'kultur'o de la provinc'o, kun'labor'e kun la pekina team'o de la esplor'ist'o Zha Zhen, unu el la « pap'o'j » de la GMO-esplor'ad'o en Ĉin'uj'o. Sub ok grand'a'j vitr'o'dom'o'j, mez'e de ordinar'a riz'kamp'o, kresk'as mil'o'j da genetitke modif'it'a'j plant'et'o'j, en cent'o da cement'a'j kuv'o'j. Ĉe ĉiu kuv'o, en'pik'it'a etiked'o preciz'ig'as plant'o'dat'o'n kaj nom'o'n de la team'o pri'zorg'ant'a ĝi'n.

Rivel'ad'o de fam'a televid-el'send'o

La Ekzist'o de tiu genetik'e modif'it'a riz'o est'is erar'e rivel'at'a per komunik'o de la provinc'o-gvid'ant'o'j, la 26-an de novembr'o 2010. Sub'skrib'it'a de la nutr'aĵ-buro'o, la serv'o de nutr'aĵ'a sekur'ec'o, la administr'ej'o de agr'o'kultur'o kaj tiu de komerc'o kaj industri'o, kaj titol'it'a « Inform'ad'o pri intens'ig'o de kontrol'o kaj administr'ad'o de la genetik'e modif'it'a riz'o », ĝi mal'permes'is ĝi'a'n vend'ad'o'n sur la bazar'o'j de Fujian. Eĉ se la komunik'o rest'is nur kelk'a'j'n tag'o'j'n sur la ret'ej'o de la reg'ist'ar'o, la dub'o pri la ekzist'o de la kresk'aĵ'o est'is ja for'ig'it'a.

Ĉin'uj'o est'is inter pionir'o'j por el'labor'ad'o de GMO. Ĝi eĉ produkt'is, en 1988, tabak-plant'aĵ'o'j'n rezist'ant'a'j'n al virus'o'j [1]. Sed ĝi hodiaŭ permes'as komerc'o'cel'a'n kultiv'ad'o'n de nur du genetik'e modif'it'a'j organism'o'j : koton'o kaj papaj'o. Mult'foj'e, la ministr'ej'o pri agr'o'kultur'o publik'e asert'is, ke est'as neni'u ali'a. Tamen unu'a grand'a skandal'o ek'aper'is en juli'o 2014 en Wuhan, ĉef'urb'o de Hubei, centr'a provinc'o. Dank'e al « Xinwen diaocha », fam'a enket'o-el'send'o de la centr'a Televid'o de Ĉin'uj'o (CCTV), la debat'o pri GMO-kultiv'aĵ'o'j akir'is naci'skal'a'n grav'ec'o'n. La ĵurnal'ist'o'j el'montr'is, ke tri el la kvin riz'o'sak'et'o'j, kiu'j'n ili aĉet'is en super'bazar'o de la urb'o en'hav'as riz'o'n Bt 63, kies genetik'a kod'o est'is modif'it'a por produkt'i toksin'o'n - Cry 1 Ac – kapabl'a'n el'radik'ig'i la piral'o'j'n, kiu'j damaĝ'as la plant'o'j'n. Ĝi'n en'konduk'is la team'o de Zhang Qifa, de la ĉin'a Akademi'o pri scienc'o'j, profesor'o ĉe la agr'o'kultur'a universitat'o Huazhong, en Wuhan, kaj respond'ec'ul'o de la esplor-program'o pri la genetik'e modif'it'a riz'o.

Tiu el'send'o efik'is kvazaŭ bomb'o en la land'o, kvankam la inform'o est'is, kiel oft'e okaz'as, import'it'a el ekster'land'o, kie ĝi est'is kon'at'a de dek jar'o'j. Ja, en decembr'o 2004, Zhang Qifa konfirm'is al la uson'a magazin'o Newsweek, ke sem'o-entrepren'o de Wuhan vend'as sem'o'j'n de genetik'e modif'it'a riz'o. Li preciz'ig'is, ke ili'a kultur'o etend'iĝ'as sur pli ol 100 hektar'o'j. [2].

Greenpeace-Ĉin'uj'o tiam konduk'is sur'lok'e enket'o'n dum du monat'o'j. Laŭ ĝi'a raport'o « La kontraŭ'leĝ'a'j genetik'e modif'it'a'j riz'o'j polu'as la ĉin'a'n riz'o'n », publik'ig'it'a en april'o 2005, 950 ĝis 1 200 tun'o'j da genetik'e modif'it'a riz'o jam cirkul'is sur la bazar'o'j de Hubei-provinc'o. La kultur'it'a'j are'o'j ating'is tiam inter 1333 kaj 1666 hektar'o'j. Greenpeace avert'is pri la risk'o'j je pli'etend'iĝ'o de tiu'j kultur'o'j. En land'o, kie la ne'reg'ist'ar'a'j organiz'o'j (NRO) est'as strikt'e kontrol'at'a'j de la reg'ant'o'j [3], Greenpeace est'as kvazaŭ la sol'a, kiu hav'as la rimed'o'j'n por enket'i sur'lok'e. Ĉiu el ĝi'a'j raport'o'j est'as ampleks'e cit'it'a de la ĉin'a gazet'ar'o, malgraŭ ke ĝi est'as tre kontrol'at'a – kio pruv'as, ke tiu demand'o divid'as la naci'a'j'n gvid'ant'o'j'n.

Kvin jar'o'j'n post'e, raport'aĵ'o de la pekina magazin'o China News Weekly re'pren'is la enket'ad'o'n kaj montr'is, ke la plant'ad'o okaz'is grand'skal'e en Hubei-provinc'o. Malgraŭ for'est'o de permes'o, « la kultiv'ad'o de genetik'e modif'it'a riz'o por sur'mark'et'ig'o est'as efektiv'a real'o », konstat'is la semajn'gazet'o. Nov'a raport'o de Greenpeace en 2010 not'is, ke tiu riz'o est'is vend'at'a (kaj ankaŭ deriv'it'a'j objekt'o'j) en tri ali'a'j sud-orient'a'j provinc'o'j de Ĉin'uj'o (Guangdong, Fujian, Hun'a'n). Du jar'o'j'n post'e, Jiang Goaming, ĉef'esplor'ist'o ĉe la botanik'a Institut'o de la ĉin'a Akademi'o de scienc'o'j opini'is sur si'a blog'o, ke en ali'a provinc'o de sud'orient'o, Zhejiang-provinc'o, ok milion'o'j kaj du'on'o da loĝ'ant'o'j jam manĝ'is genetik'e modif'it'a'n riz'o'n, sen sci'i tio'n.

La ministr'ej'o pri agr'o'kultur'o ne respond'is al ni'a'j pet'o'j. Ĝi nur publik'e ripet'as, ke « Ne ekzist'as sen'permes'a kultiv'ad'o de GMO ». Oni tamen pov'as trov'i tia'n riz'o'n ekster la land'lim'o'j. Laŭ la Serv'o pri san'o kaj nutr'aĵ-sekur'ec'o de la Eŭrop'a Komision'o, inter 2006 kaj 2013, la Komision'o lanĉ'is 197 avert'o'j'n pri produkt'o'j en'ten'ant'a'j ne'menci'it'a'j'n GMO-jn, ven'int'a'j el Ĉin'uj'o kaj Hong-Kongo, inter kiu'j 194 koncern'is riz'o'n. De 2014 ĝis 2016 (last'a'j kon'at'a'j statistik'o'j), la nombr'o de avert'o'j mal'kresk'is : dek naŭ pri riz'o kaj unu pri papaj'o.

Komenc'e de 2016, post ok'monat'a enket'o en Liaoning-provinc'o (Nord'orient'o), unu el la strategi'a'j cereal'a'j region'o'j de la land'o, Greenpeace ĵet'is ali'a'n bomb'o'n : el sep prov'ekzempler'o'j kolekt'it'a'j sur la bazar'o de maiz'o-sem'o'j, ses est'is genetik'e modif'it'a'j. En la kamp'o'j, inter la el'pren'o'j, kiu'j'n la organiz'aĵ'o far'is laŭ hazard'a manier'o en kvin distrikt'o'j, 93 % est'is GMO. Tiu'j de'ven'is de la uson'a Monsanto, de la svis'a Syngenta,(aĉet'it'a de la ĉin'a kemi'a konglomerat'o ChemChina en 2017) kaj uson'a'j sem'vend'ist'o'j Pioneer Hi-Bred kaj Dow Chemical. « Neni'u el tiu'j genetik'e modif'it'a'j maiz'o'j ricev'is permes'o'n en Ĉin'uj'o por komerc'a kultiv'ad'o », sub'strek'as Greenpeace-Ĉin'uj'o en raport'o publik'ig'it'a sur ties ret'ej'o. La reg'ant'o'j asert'as ke tio est'as izol'it'a kaz'o.

La apud'a provinc'o Heilongjiang, fam'a pro la alt'a kvalit'o de si'a'j cereal'a'j kultiv'aĵ'o'j, ne est'as domaĝ'at'a. La ekonomik'a ĵurnal'o de Pekino, Zhong-guo Jingying Bao asert'is tio'n : « Kamp'ar'an'o'j de Heilongjiang kultiv'as genetik'e modif'it'a'n soj'o'n [kiu'n oni trov'is en la rikolt'o'j en 2013 kaj 2014] La de'ven'o de la sem'o'j est'as mister'o. » Sam'a mister'o ekzist'as je tri mil kilo'metr'o'j okcident'e, en la aŭtonom'a region'o Xinjiang. En maj'o 2016, la agr'o'kultur'a administraci'o de Fuhai-distrikt'o, en la Altay-prefekt'ej'o, detru'is kontraŭ'leĝ'a'n maiz'o-agr'o'n 133 hektar'o'j'n vast'a'n. Tamen, la koncern'it'a agr'o'kultur'ist'o, s-ro Li'u Yongjun, ĵur'is al la ĵurnal'ist'o de la magazin'o Caixin, ke li est'as sen'kulp'a. « La problem'o ven'as de la sem'o-kompani'o. Mi tut'e ne est'is inform'it'a », li asert'is.

Oficial'e, ekzist'as kvin etap'o'j por pov'i kultiv'i GMO : esplor'o'j en laboratori'o ; mez'a test'ad'o dum unu ĝis du jar'o'j en du'on'ferm'it'a lok'o, kaj la are'o ne pov'as est'i pli ol 0,2 hektar'o ; pri'medi'a test'o post kultiv'ad'o en la natur'o sur are'o lim'ig'it'a je 2 hektar'o'j kaj por unu ĝis du jar'o'j ; antaŭ-sur'merkat'ig'a test'ad'o, dum unu ĝis du jar'o'j ; permes'o per'e de patent'o de « bio'sekur'ec'o ». Pekino atribu'is nur sep patent'o'j'n de bio'sekur'ec'o : por tomat'o, petuni'o, piment'o, riz'o, maiz'o, papaj'o kaj koton'o. Nur tiu'j du last'a'j ricev'is permes'o'n est'i kultiv'at'a'j kaj sur'merkat'ig'at'a'j.

« La ĉin'a reg'ist'ar'o est'as postul'em'a nur sur'paper'e. En la real'o, est'as problem'o'j », si'n'gard'e re'ag'as s-in'o Li Yifang, respond'ec'ul'in'o de la program'o agr'o'kultur'o kaj nutr'ad'o sin'e de Greenpeace-Ĉin'uj'o. Laŭ Xue Dayuan, profesor'o ĉe la Institut'o de viv'o-scienc'o'j kaj de hom'medi'o de la Minzu-universitat'o de Pekino, « tiu'j genetik'e modif'it'a'j sem'o'j de'ven'as de ĉin'a'j esplor'ist'o'j », kiu'j import'as aŭ kre'as ili'n. Li ankoraŭ memor'as pri la konfisk'o de riz'agr'o, kies kultiv'ad'o ne est'is permes'it'a en 2005 : oficial'e pli ol 666 hektar'o'j est'is detru'it'a'j laŭ ordon'o de la agr'o'kultur'a administraci'o de Hubei. « Real'e, nur 6,66 hektar'o'j, li taks'as, Kiu, en Ĉin'uj'o, pret'as detru'i 666 hektar'o'j'n da kultur'o'j ? » Des pli, ke « kelk'a'j esplor'ist'o'j dezir'as ĝust'e kapt'i la okaz'o'n por antaŭ'e'n'ig'i la frukt'o'n de si'a'j esplor'o'j kaj test'i ties produkt'o'j'n ».

Laŭ ĵurnal'ist'o de Kanton'o, kiu real'ig'is seri'o'n de raport'aĵ'o'j pri la tem'o kaj kiu dezir'as rest'i anonim'a, « la cel'o [de kelk'a'j esplor'ist'o'j] est'as ating'i situaci'o'n de ne re'turn'ebl'a far'o ». Nun'temp'e, nek la sem'o'produkt'ist'o'j, nek la sem'vend'ist'o'j, nek la esplor-team'o'j, nek la kamp'ar'an'o'j agnosk'as si'a'n respond'ec'o'n en la kontraŭ'leĝ'a cirkul'ad'o de tiu'j sem'o'j.

Stud'aĵ'o'j influ'it'a'j de la sem'o-produkt'ist'o'j

Cel'e konvink'i opon'em'a'n loĝ'ant'ar'o'n, kelk'a'j esplor'ist'o'j star'ig'as kontraŭ'fajr'o'j'n. En maj'o kaj juni'o 2013, gust'um'ad'o'j de genetik'e modif'it'a riz'o okaz'is en du'dek'o da urb'o'j ; mil'o'j da hom'o'j tio'n part'o'pren'is. Tiu'j'n event'o'j'n part'e organiz'is la agr'o'kultur'a Universitat'o Huazhong, ne sen instig'i iom da mal'fid'o. « Kial la profesor'o Zhang Qifa montr'is al ni tiu'n gust'um'ad'o-scen'o'n ? Preter la cel'o de pri'scienc'a eduk'ad'o de la loĝ'ant'ar'o, kia'j krom'cel'o'j kaŝ'iĝ'as ? », si'n demand'as la kanton'a ĵurnal'ist'o. Respond'o ver'ŝajn'e est'as en la fakt'o, ke la profesor'o gvid'is redakt'ad'o'n de mal'ferm'a leter'o sub'skrib'it'a de ses'dek unu akademi'an'o'j postul'ant'a, ke « industri'ig'o de kultiv'ad'o de la genetik'e modif'it'a riz'o ne est'u prokrast'it'a ; la mal'o est'us mal'util'a al la land'o [4] ».

En Franc'uj'o, team'o de la naci'a Institut'o pri agronomi'a esplor'o (INRA) demonstr'is, ke proksim'ec'o inter esplor'ist'o'j kaj la sem'o-industri'o ne rest'as sen'efik'a : « Ĉi tiu'j interes-konflikt'o'j hav'as evident'a'n influ'o'n al la konklud'o'j de la publik'aĵ'o'j. Kiam ekzist'as interes-konflikt'o, la konklud'o'j hav'as 49 % da ŝanc'o'j est'i pli favor'a'j al la sem'o'industri'o [5]. » Tio natur'e ver'as pri Ĉin'uj'o, kie la rilat'o'j inter scienc'ist'o'j kaj sem'o-produkt'ist'o'j ŝajn'as tre implik'it'a'j. Tiel, la 2-an de decembr'o 2004, la akci'o'j de la sem'o-kompani'o LeFeng kresk'eg'as en la bors'o kiam ĝi anonc'as en komunik'o, ke ĝi « decid'is fond'i bio'teknologi'a'n kompani'o'n kun la grup'o Fengle, la Institut'o de genetik'o kaj dis'volv'o-biologi'o de la ĉin'a Akademi'o de agr'o'kultur'a'j scienc'o'j de la provinc'o Fujian, por esplor'ad'o kaj dis'volv'ad'o de nov'a'j sub'speci'o'j de hibrid'a genetik'e modif'it'a riz'o rezist'ant'a al insekt'o'j ». La valor'o de tiu kompani'o est'is 30 milion'o'j da juan'o'j (3,8 milion'o'j da eŭr'o'j) ; ambaŭ institut'o'j posed'is respektiv'e 18 % kaj 17 %, kaj kun'divid'is si'a'n talent'o'n kaj fam'ec'o'n [6]. Su Ju'n, esplor'ist'in'o pri GMO en la Akademi'o de agr'o'kultur'a'j scienc'o'j de Fujian, asert'as hodiaŭ ke ŝi'a institut'o ne plu posed'as akci'o'j'n de tiu bio'teknologi'a kompani'o de almenaŭ tri jar'o'j.

Zhang Qifa, la figur'o de la ĉin'a'j GMO, si'a'flank'e ne est'as domaĝ'it'a de suspekt'o'j pri interes-konflikt'o'j. Membr'o de la ĉin'a Akademi'o de scienc'o'j kaj respons'ul'o de la esplor'ad'o pri la riz'o Bt-63, li ankaŭ estr'as la taks'o-komitat'o'n de la Monsanto-stud'stipendi'o [</a> 13-an de februar'o 2009, la Monsanto-stud'stipendi'o est'as ĉiu'jar'e (...)" id="nh7">7]. Li ankaŭ est'is ĝeneral'a direktor'o de la kompani'o Ken'i, en Wuhan, special'iĝ'int'a pri genetik'e modif'it'a riz'o, fond'it'a en februar'o 2001 kaj likvid'it'a kvar jar'o'j'n post'e.

La reg'ist'ar'o masiv'e invest'as

Pli Ĝeneral'e, du tri'on'o'j de la membr'o'j (inter kvin'dek ok kaj sep'dek kvin laŭ la sesi'o'j) de la komitat'o, kiu atribu'as la patent'o'n de bio'sekur'ec'o est'as esplor'ist'o'j special'ist'o'j pri GMO. Plur'a'j el ili posed'as patent'o'n aŭ atend'as la ekzamen'ad'o'n de si'a pet'o ricev'i ĝi'n, eĉ se ili ne tio'n deklar'as publik'e ; mal'mult'a'j hav'as kiel esplor'fak'o'n hom'medi'o'n aŭ nutr'a'n sekur'ec'o'n. Jia Shirong est'as perfekt'a ekzempl'o de tio : esplor'ist'o ĉe la Institut'o pri bio'teknologi'o de la ĉin'a Akademi'o de agr'o'kultur'a'j scienc'o'j, scienc'a respons'ul'o kaj direktor'o de sem'o-kompani'o en Shenzhen, li ĉe'est'is kiel membr'o de la unu'a ĝis la tri'a sesi'o de la sekur'ec-komitat'o de 2002 ĝis 2013. « Ĉu la taks'o de la komitat'o est'as ver'e just'a ? », si'n demand'as Xue Dayuan.

Krom tiu'j mal'klar'a'j lig'o'j inter la scienc'ul'o'j kaj la kompani'o'j, la mank'o de profesi'a moral'o de kelk'a'j esplor'ist'o'j tim'ig'as. En 2008, en Hunan-provinc'o, grup'o de du'dek kvin infan'o'j de 6 ĝis 8 jar'aĝ'a'j est'is uz'at'a'j kiel kobaj'o'j por « or'a riz'o », genetik'e modif'it'a riz'o por pli'ig'i ties en'hav'o'n en beta-karoten'o. De la 20-a de maj'o ĝis la 23-a de juni'o, ili manĝ'is 60 gram'o'j'n da ĝi ĉiu'tag'e sen'sci'e de ili aŭ ili'a'j ge'patr'o'j. Tiu stud'o gvid'it'a de Tang Guangwen, profesor'in'o pri biologi'o, respons'ul'in'o de la Laboratori'o pri san'o kaj sekur'ec'o de la Tufts-universitat'o, en Uson'o, kaj sub'ten'it'a de la uson'a ministr'ej'o pri agr'o'kultur'o, est'ig'is naci'a'n skandal'o'n en Ĉin'uj'o kiam la afer'o est'is rivel'at'a kvar jar'o'j'n post'e [8].

Oft'e, la ĉin'a'j respond'ec'ul'o'j sub'strek'as la dilem'o'n de la land'o, kiu posed'as 7 % de la agr'o'j de la planed'o sed dev'as nutr'i preskaŭ 20 % de la tut'mond'a loĝ'ant'ar'o. En 2006 la mez- kaj long-daŭr'a naci'a Plan'o por dis'volv'ad'o de scienc'o kaj teknologi'o (2006 ĝis 2020) klas'ig'is la esplor'o'n pri genetik'e modif'it'a'j speci'o'j je la sam'a prioritat'a rang'o kiel la dis'volv'ad'o de naft'o'kamp'o'j kaj gas'o'kamp'o'j, aŭ la projekt'o de grand'a aviad'il'o en la aer'spac'a program'o. Du jar'o'j'n post'e, la centr'a reg'ist'ar'o antaŭ'vid'as invest'i 20 miliard'o'j'n da juan'o'j (2,56 miliard'o'j da eŭr'o'j) en la esplor'ad'o pri la GMO-j de nun ĝis 2020.

Ŝajn'as tut'e logik'e al la ministr'ej'o pri agr'o'kultur'o, ke Ĉin'uj'o, grand'a agr'o'kultur'a produkt'ant'o, akir'os lok'o'n en la teknologi'o'j de genetik'a'j modif'o'j. La ministr'o Han Changfu eĉ deklar'is, okaz'e de gazet'ar-konferenc'o en Pekino, la 6-an de mart'o 2014, ke li manĝ'as « nutr'aĵ'o'j'n baz'e de krud'material'o'j genetik'e modif'it'a'j, kiel ekzempl'e soj'o-ole'o'n ». Sed, front'e al la ĝeneral'a kresk'ant'a suspekt'em'o de la loĝ'ant'ar'o, en land'o kiu spert'is si'n'sekv'o'n de nutr'aĵ-skandal'o'j, kie la reg'ant'ar'o perd'is iom post iom ĉiu'n kredit'o'n rilat'e al la nutr'o'sekur'ec'o, la si'n'ten'o de la reg'ist'ar'o rest'as hezit'a. Tiel, en 2014, la prezid'ant'o Xi Jinping konced'is, ke la GMO-j, kiel « nov'a teknologi'o », « est'ig'as en la soci'o debat'o'j'n kaj dub'o'j'n ; tio est'as normal'a. Ni dev'as est'i aŭdac'a'j en la esplor'ad'o, sed si'n'gard'a'j en la sur'merkat'ig'o ». Kaj li preciz'ig'as : « Ni ne pov'as las'i la ekster'land'a'j'n kompani'o'j'n domin'i la merkat'o'n [9]. »

Pli ol 70 % da opon'ant'o'j

De Tiam, la tend'ar'o de la opon'ant'o'j, jam en mal'favor'a situaci'o, ŝajn'as eĉ pli mal'fort'ig'it'a . Cui Yongyuan, eks'a fam'a prezent'ist'o de CCTV-televid'ĉen'o, far'iĝ'is figur'o de la kontraŭ-GMO-aktiv'ism'o. Membr'o de la politik'a konsult'iĝ'a Konferenc'o de la ĉin'a popol'o, kiu kun'ven'as unu'foj'e jar'e por « konsil'i » la reg'ist'ar'o'n, li ne dispon'as pri arm'il'o'j pli efik'a'j ol la ali'a'j. « La unu'a'n foj'o'n, la reg'ant'o'j ŝajn'ig'is pri'stud'i mi'a'n propon'o'n pri la GMO-demand'o, sed la sekv'a'j'n foj'o'j'n, ili plen'e ignor'is ĝi'n », li bedaŭr'as. Sur Weibo, la plej influ'a soci'a ret'o de la land'o, li propon'is pli efik'ig'i la kontrol'o'j'n, kaj kre'i etiked'sistem'o'n kaj sistem'o'n de sen'de'pend'a taks'o de la nutr'aĵ-sekur'ec'o. La propon'o eĉ mal'aper'is el li'a kont'o.

Pli ol 70 % de la ĉin'o'j klar'e atest'as pri si'a mal'inklin'o al GMO, laŭ la Blank'a libr'o « Analiz'o kaj prospektiv'o de la ĉin'a soci'o en 2017 », kiu publik'ig'as opini'enket'o'n konduk'at'a'n de la ĉin'a Akademi'o de scienc'o'j kaj teknologi'o por dis'volv'ad'o kaj la Ĵurnal'o de la scienc'o'j kaj de la teknologi'o [10]. Kaj, se kred'i la Inter'naci'a'n Serv'o'n por la akir'o de agr'o'kultur'a'j bio'teknologi'a'j aplik'aĵ'o'j (ISAAA), la are'o de la genetik'e modif'it'a'j kultiv'aĵ'o'j mal'kresk'as : 2,8 milion'o'j da hektar'o'j en 2016 – la ok'a rang'o en la mond'o – tio est'as 900 000 hektar'o'j mal'pli en'e de unu jar'o. Fin'e de 2016, la provinc'a leĝ'don'a Asemble'o de Heilongjiang, tritik'o-rezerv'ej'o de la land'o, promulg'is leĝ'o'n mal'permes'ant'a'n kultiv'ad'o'n de GMO sur ĝi'a teritori'o. Klar'a respond'o al la enket'o lanĉ'it'a en dek tri urb'o'j de la lok'a reg'ist'ar'o, kiu montr'is, ke pli ol 90 % de la enket'it'o'j opon'as al tiu'j produkt'o'j...

Ekster'a prem'o lud'as ne neglekt'ebl'a'n rol'o'n. Okaz'e de la Forum'o pri la daŭr'ig'ebl'a produkt'ad'o en Amerik'o kaj pri la komerc'o kun Ĉin'uj'o, organiz'it'a la 28-an de mart'o 2017 de la inter'naci'a Uni'o de la soj'o-kultur'ist'o'j, s-ro Pedro Manuel Vignau, prezid'ant'o de kamp'ar'an'a asoci'o, konfes'is : « Se bio'teknologi'o ne pov'as ricev'i permes'o'n en Ĉin'uj'o en oportun'a moment'o, ni ne pov'os kultiv'i tiu'n genetik'e modif'it'a'n soj'o'n en Argentino [11]. » En Fuzhou, en la ej'o'j de la Akademi'o de agr'o'kultur'a'j scienc'o'j de Fujian, la esplor'ist'in'o Su Ju'n kalkul'as kun la temp'o : « Kiam Uson'o permes'os sur'merkat'ig'o'n de genetik'e modif'it'a tritik'o, aŭ se grav'a natur'a katastrof'o, kiel sek'ec'o, okaz'as, la genetik'e modif'it'a riz'o est'os sur'merkat'ig'it'a en Ĉin'uj'o. » En 2016, jam, Ĉin'uj'o import'is 83,91 milion'o'j'n da tun'o'j da soj'o, precip'e genetik'e modif'it'a.

ZHANG ZHULIN


La aŭtor'o

Zhulin ZHANG
Ĵurnal'ist'o ĉe la Courrier international. Kronik'ist'o ĉe la South China Morning Post (Honkongo) kaj ĉe Lianhe Zaobao (Singapur'o).
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Televid'a mem'kritik'o en Ĉin'uj'o



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a

[1] Vd. Zhang Ta'o kaj Zhou Shundong, « L’impact économique et social de l’utilisation dorganismes génétiquement modifiés en Chine », Perspectives chinoises, Hongkong, mart'o-april'o 2003.

[2] Craig Simons, « Of rice and men », Newsweek, Nov-Jork'o, 20-a de decembr'o 2004.

[3] Vd. Guillaume Pitron, « En Chine, la lign'e rouge du virage vert », Le Mond'e diplomatique, juli'o 2017.

[4] Nanfang Dushi Bao, Kanton'o, 20-a de oktobr'o 2013.

[5] Thomas Guillemaud, Éric Lombaert kaj Denis Bourguet, « Conflicts of interest in GM Bt crop efficacy and durability studies », PLOS On'e,15-a de decembr'o 2016, http://journals.plos.org

[6] Nanfang Zhoumo, Kanton'o, 9-a de decembr'o 2014.

[7] Kre'it'a la 13-an de februar'o 2009, la Monsanto-stud'stipendi'o est'as ĉiu'jar'e atribu'at'a al du'dek kvin student'o'j de la agr'o'kultur'a Universitat'o Huazhong. Ĝi est'as 160 000 dolar'o'j por kvin jar'o'j.

[8] The Beijing News, 7-a de decembr'o 2012.

[9] Chuin-Wei Yap,« Xis remarks on GMO signal caution », China real tim'e re'port, 9-a de okctobro 2014, https://blogs.wsj.com

[10] En Franc'uj'o, el dek pri'demand'it'a'j person'o'j, ok deklar'as si'n kontraŭ'a'j, laŭ IFOP-opini'enket'o - Dimanche Ouest-Franc'e, 27-a de septembr'o 2013.

[11] Caixin, Pekino, 29-a de mart'o 2017.



Akcept'ej'o >> 1a februar'o 2018

Cent'jar'a konflikt'o


Ĵus aper'is, en la franc'a, „Palestine. Un peuple, une colonisation” ["Palestino. Popol'o, koloni'ad'o]. Manière de voir, Le Mond'e diplomatique.



de  la Redakt'ej'o

Ek'de 1948 kaj la star'ig'o de Israelo la palestin'an'o'j neniam ĉes'is batal'i por defend'i si'a'n ter'o'n kaj si'a'n rajt'o'n viv'i en sen'de'pend'a kaj suveren'a ŝtat'o. Malgraŭ obstin'a rezist'ad'o, ili'a nun'temp'a histori'o est'as miks'it'a kun long'a list'o da mal'venk'o'j, da el'rev'iĝ'o'j, da sub'prem'ad'o'j kaj da kolektiv'a'j pun'o'j.

Post la fiask'o de tiu „pac'procez'o” nask'it'a de la Oslaj Inter'konsent'o'j de 1993 la israela domin'ad'o trud'as ĉiu'tag'a'n humil'iĝ'o'n, al kiu al'don'iĝ'as la rival'ec'o'j kaj politik'a'j divid'o'j – ĉef'e kiam la per'fort'o, kelk'foj'e frat'o'murd'a, trud'iĝ'as inter la du grand'a'j palestinaj parti'o'j. La Palestina Instanc'o (en la naci'a'j lingv'o'j oft'e nom'at'a Palestina Aŭtoritat'o), gvid'at'a de s-ro Maĥmud Abbas kaj kiu est'as konsider'at'a kiel la pro'parol'ant'o de la aspir'o'j de ĝi'a popol'o, trov'iĝ'as en la grand'a kaj konstant'a kontraŭ'ec'o inter la kondamn'o de la okup'ad'o kaj pac'iĝ'em'a si'n'ten'o, nom'e pri sekur'ec'o. La Hamaso, si'a'flank'e en la potenc'o en Gaz'o dum jam dek'o da jar'o'j, inter'temp'e perd'is la spir'o'n.

Tiu ĉi kajer'o de Manière de voir en unu'a part'o re'ven'as al la origin'o'j de la israela-palestina konflikt'o kaj al la last'a'temp'a'j evolu'o'j. La du'a part'o vid'ig'as la real'o'j'n de la koloni'a okup'ad'o de la palestinaj teritori'o'j, dum la last'a okup'iĝ'as pri la inter'naci'a'j implik'iĝ'o'j en al'front'iĝ'o, kiu ne ĉes'as. Nov'aĵ'o en tiu ĉi numer'o est'as grand'format'a afiŝ'a map'o, kiu ebl'ig'as kompren'i la konflikt'o'n per la ĉiu'tag'a'j mal'facil'aĵ'o'j de la palestin'an'o'j liber'e cirkul'i sur si'a propr'a teren'o. Tiu original'a dokument'o est'is koncept'it'a laŭ la last'a'j dispon'ebl'a'j don'it'aĵ'o'j kaj atest'o'j kolekt'it'a'j sur'lok'e.


La aŭtor'o

la Redakt'ej'o


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

La kap'o ne est'is la ĝust'a

Super'flu'a histori'o

Kiosk'o

Kvin jar'o'j perd'it'a'j por la lukt'o kontraŭ aidos'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.


Akcept'ej'o >> 1a februar'o 2018

Merkat'o de elektr'o kiu est'ig'as grand'a'n avid'o'n

Komerc'a'j batal'o'j por lum'ig'i Afrik'o'n


Vent'energi'a'j farm'o'j, bar'aĵ'o'j, sunernergiaj central'o'j, geoterm'a'j aŭ nukle'a'j... la merkat'o de energi'o dis'volv'iĝ'as sur la tut'a nigr'a kontinent'o, est'ig'ant'e envi'o'n de la tut'mond'a'j grand'a'j elektro'kompani'o'j, sed ankaŭ de kelk'a'j afrik'a'j entrepren'o'j. Ja la bezon'o'j est'as grand'eg'a'j : preskaŭ 650 milion'o'j da loĝ'ant'o'j ankoraŭ ne hav'as al'ir'o'n al elektr'o.



de  Aurélien BERNIER

Ne Plu Kalkul'ebl'as la iniciat'o'j cel'ant'a'j proviz'i Afrik'o'n per elektr'o. En 2012 la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j inaŭgur'as la dispon'aĵ'o'n « daŭr'ig'ebl'a energi'o por ĉiu'j », kiu cel'as proviz'i antaŭ 2030 universal'a'n al'ir'o'n al la modern'a'j font'o'j de elektr'o, kun prioritat'o kompren'ebl'e don'it'a al Afrik'o. En juli'o 2013, la uson'a prezid'ant'o Barack Obama si'a'vic'e lanĉ'as, okaz'e de vojaĝ'o en Tanzanio, la projekt'o'n Power Afrik'a (Energi'o por Afrik'o), partner'ec'e kun la Afrik'a Bank'o por Dis'volv'iĝ'o (ABD) kaj la Mond'a Bank'o. Tiu program'o gvid'at'a de la Uson'a Agent'ej'o por inter'naci'a dis'volv'ad'o (Usaid) propon'as teknik'a'n kaj jur'a'n ekspertiz'o'n, al'prunt'o'j'n kaj financ'a'j'n il'o'j'n por dis'volv'i daŭr'ig'ebl'a'j'n projekt'o'j'n... per'e de uson'a'j entrepren'o'j. En oktobr'o 2015, ĵus antaŭ la Pariza Konferenc'o pri Klimat'o (COP21), la Du'dek'land'a Grup'o (G20) organiz'as si'a'n unu'a'n kun'ven'o'n de la koncern'a'j ministr'o'j, kiu'j anonc'as plan'o'n por al'ir'o al energi'o en sub'sahar'a Afrik'o. La sam'a'n jar'o'n, la franc'a eks'ministr'o pri ekologi'o Je'a'n-Louis Borloo, kre'as fond'aĵ'o'n, Energi'o'j por Afrik'o, kiu cel'as « konekt'i 600 milion'o'j'n da afrik'an'o'j al ekektro antaŭ 2025 ». Prestiĝ'a'j partner'o'j aper'as sur ĝi'a ret'ej'o : Vivendi, Carrefour, JC Decaux, Bouygues, Electricité de Franc'e (EDF), Dassault, Eiffage, Engie, Orange, Schneider Electric, Total, Veolia, Vinci...

Mal'antaŭ la mal'avar'a'j diskurs'o'j...

Relativ'e ne'rimark'it'a dum la COP21, kiu okaz'is fin'e de 2015, la Afrik'a Iniciat'o por la re'hav'ebl'a'j energi'o'j (Air'e) ar'ig'as la kvin'dek kvar land'o'j'n de la kontinent'o. La afiŝ'it'a ambici'o de tiu koalici'o gvid'at'a de la Afrik'a Uni'o est'as « ating'i almenaŭ 10 giga'vat'o'j'n [GW] da nov'a kaj al'don'a produkt'o-kapabl'o de energi'o el re'hav'ebl'a'j energi'font'o'j antaŭ 2020, kaj mobiliz'i la afrik'a'n kapabl'ec'o'n por produkt'i almenaŭ 300 GW antaŭ 2030 ». Tio signif'as mult'obl'ig'i per preskaŭ dek la nun'a produkt'ad'o de re'hav'ebl'a energi'o (tiu pli'ig'o dev'os kontribu'i je 50 % de la tut'a kresk'o de la produkt'ad'o ĝis 2040). Tio signif'as ankaŭ kresk'ig'i, sen help'o de fosili'a'j energi'o'j, la elektr'iz'o'kvot'o'n de la kontinent'o.

Japan'uj'o, la Eŭrop'a Uni'o kaj ok okcident'a'j land'o'j (German'uj'o, Kanado, Uson'o, Franc'uj'o, Ital'uj'o, Nederlando, Brit'uj'o kaj Sved'uj'o) promes'is dediĉ'i 9,4 miliard'o'j'n da eŭr'o'j antaŭ 2020 al la financ'ad'o de la Iniciat'o, inter kiu'j 3 miliard'o'j da eŭr'o'j est'is anonc'it'a'j de Parizo. Spit'e al la de'ven'o de la financ'o'j, la fond'a kadr'o de la Air'e preciz'ig'as, ke la land'o'j de la kontinent'o dev'as hav'i ebl'ec'o'n elekt'i la projekt'o'j'n financ'ot'a'j'n kaj mastr'i ili'a'n aplik'ad'o'n ; la afrik'a'j entrepren'o'j dev'as est'i prioritat'a'j. La Iniciat'o'n direkt'as konsili'o el alt'funkci'ul'o'j pli'mult'e elekt'it'a'j de la afrik'a'j ŝtat'o'j.

Tamen, en mart'o 2017, la profesor'o Youba Sokona, vic'prezid'ant'o de la Inter'reg'ist'ar'a Spert'ul'ar'o pri Klimat'a Ŝanĝ'iĝ'o (ISKŜ) task'it'a pri la projekt'o-fak'o de la Air'e, bru'eg'e demisi'as. La mali'a scienc'ul'o opini'as, ke la financ'ont'o'j « star'ig'is strategi'o'n por trud'i al la afrik'an'o'j projekt'o'j'n aŭtomat'e selekt'it'a'j de la eŭrop'an'o'j ». Kaj li cit'as la unu'a'j'n dek naŭ dosier'o'j'n valid'ig'it'a'j'n malgraŭ la rezerv'o'j esprim'it'a'j de la afrik'a'j membr'o'j de la administr'a konsili'o de la Iniciat'o. Paralel'e, preskaŭ du'cent afrik'a'j asoci'o'j sub'skrib'as mal'ferm'a'n leter'o'n kun titol'o « Halt'ig'u la de'voj'ig'o'n de la Air'e far'e de Eŭrop'o ». Ili akuz'as plur'a'j'n eŭrop'a'j'n land'o'j'n, kaj apart'e Franc'uj'o'n, trud'i projekt'o'j'n favor'a'j'n al si'a'j energi-entrepren'o'j kaj ties stud'ofic'ej'o'j. En raport'o prezent'it'a la 20-an de septembr'o 2016, s-in'o Ségolène Royal, tiam'a ministr'o pri hom'medi'o kaj prezid'ant'o de la COP21, jam ident'ig'is 249 projekt'o'j'n kaj program'o'j'n en divers'a'j produkt-sektor'o'j : hidraŭlik'o, geo'termi'o, sun'energi'o, vent'energi'o [1].

Kial tiom da iniciat'o'j sam'temp'e, kun'met'it'a'j unu apud la ali'a'j ? Ĉiu'j el ili kun'divid'as tiu'n konstat'o'n : la ne'sufiĉ'a proviz'ad'o de Afrik'o per elektr'o mal'help'as ties dis'volv'iĝ'o'n (vd sub'e la art. « sen'ĉes'a'j mal'abund'o'j »). Ĉiu'j afiŝ'as la sam'a'j'n bild'o'j'n de infan'o'j, kies rid'et'o'n lum'ig'as elektr'a ampol'o. Ili ĉiu'j propon'as pli mal'pli la sam'a'j'n il'o'j'n : ej'o'j'n por negoc-diskut'o'j, invest-kapital'o'j'n aŭ garanti-kapital'o'j'n, prunt'o'j'n, ekspertiz'o'j'n... Kaj precip'e ili ĉiu'j insist'as pri la esenc'a grav'ec'o de la publik-privat'a'j partner'ec'o'j.

La mal'avar'ec'o de la fond'int'a'j tekst'o'j de tiu'j platform'o'j kaŝ'as oft'e tre trivial'a'j'n intenc'o'j'n. De la 1980-aj jar'o'j, la okcident'a'j land'o'j mal'ferm'as si'a'j'n elektro-merkat'o'j'n al konkurenc'o, est'ig'ant'e intens'a'n komerc'a'n milit'o'n inter la grand'a'j kompani'o'j de la sektor'o. Sed la elektr'a'j sistem'o'j de la Mal'nov'a Kontinent'o kaj tiu'j de Nord- Amerik'o rest'as en situaci'o de tro'a produkt'o-kapabl'o. En tiu'j region'o'j la kresk'o-perspektiv'o'j rest'as do relativ'e mal'grand'a'j. Est'as tut'e mal'sam'e sur la merkat'o'j de sojl'o'land'o'j kiel tiu de Afrik'o.

Por facil'ig'i si'a'n ekspansi'o'n, la ekster'land'a'j kompani'o'j profit'as el la liberal'ig'a procez'o komenc'it'a de preskaŭ tri'dek jar'o'j sur la kontinent'o. Dum la 20-a jar'cent'o, pli'mult'o de la land'o'j kre'is publik'a'j'n entrepren'o'j'n dispon'ant'a'j'n pri monopol'o de produkt'o, transport'o kaj distribu'o de elektr'o. Mank'e de sufiĉ'a'j financ'a'j rimed'o'j, tiu'j naci'a'j serv'o'j est'as oft'e sen'fort'a'j, ne'kapabl'a'j garanti'i bon'kvalit'a'n proviz'ad'o'n. Prefer'e ol ili'n sub'ten'i, la Mond'a Bank'o, la Inter'naci'a Mon-Fondus'o aŭ la ABD instig'is ili'n adopt'i administr'o-metod'o'j'n de la privat'a sektor'o kaj iom-post-iom'e mal'ferm'iĝ'i al konkurenc'o.

La profit'donec'o de la re'hav'ebl'a'j energi'o'j

Du Aktiv'aĵ'o'j est'as tre profit'don'a'j : la produkt'ad'o de elektr'o (elektro-uzin'o'j) kaj ĝi'a sur'merkat'ig'o. Mal'e, transport'ad'o de elektr'o neces'ig'as kost'a'j'n invest'o'j'n kaj mult'e da pri'zorg'ad'o. Ĝi ne adapt'iĝ'as al konkurenc'o. Tial oni parol'as pri « natur'a monopol'o ». Laŭ la liberal'a'j ekonomik'ist'o'j, tiu'j tri aktiv'aĵ'o'j dev'as do est'i apart'a'j : produkt'ad'o kaj sur'merkat'ig'o dev'as est'i privat'ig'it'a'j kaj sub'met'at'a'j al konkurenc'o ; la ret'o dev'as rest'i monopol'o (oft'e publik'a). La sam'a logik'o trud'as, en Eŭrop'o, mal'munt'ad'o'n de publik'a'j entrepren'o'j tia'j kia'j EDF.

En 1998, Ebur'bord'o est'as la unu'a afrik'a land'o kiu aplik'as tiu'n skem'o'n, kun apog'o de la Mond'a Bank'o. La publik'a naci'a entrepren'o Energi'e électrique de Côte dIvoire , kre'it'a en 1952, est'as likvid'it'a kaj ĝi'a'j aktiv'o'j trans'don'at'a'j al la Compagnie Ivoirienne dElectricité (Ci'e) (Ebur'bord'a Kompani'o de Elektr'o), privat'a kompani'o en kiu la ŝtat'o posed'as nur 15 % de la akci'o'j. Nun la franc'a grup'o Eranove reg'as la Ci'e [2]. La ebur'bord'a reg'ist'ar'o konced'is al ĝi la ekspluat'ad'o'n de la il'ar'o de produkt'ad'o, transport'o kaj distribu'ad'o, la sur'merkat'ig'o'n, la import'ad'o'n kaj eksport'ad'o'n de elektr'a energi'o sur la tut'a naci'a teritori'o. La liberal'ig'o en Ebur'bord'o est'is ekzempl'o kaj, de post tiam, preskaŭ ĉiu'j afrik'a'j land'o'j mal'ferm'is, tut'e aŭ part'e, si'a'n merkat'o'n al la privat'a sektor'o.

En 2014, Angolo tiel lanĉ'is apog'program'o'n al la re'form'o de elektro-sektor'o, sub'ten'at'a de la ABD ĝis 800 milion'o'j da eŭr'o'j. Ĝi'a cel'o est'as « antaŭ'e'n'ig'i la inkluziv'a'n kresk'o'n tra pli'fortik'ig'o de la re'form'o de la elektro-sektor'o, kaj kresk'ig'i tra'vid'ebl'o'n kaj efik'ec'o'n en la administr'ad'o de la publik'a'j financ'o'j ». Por tio'n far'i, la raport'o publik'ig'it'a en april'o 2014 de la ABD rekomend'as « star'ig'o'n de publik-privat'a'j partner'ec'o'j » [3]. Laŭ sufiĉ'e klasik'a logik'o de privat'ig'o de profit'o'j kaj social'ig'o de perd'o'j, la dokument'o preciz'ig'as : « Kiam tem'as pri la sistem'o de elektro-transport'ad'o, kiu est'as natur'a monopol'o, ĝi rest'os publik-sektor'a ent'o ». [4]

En Niĝerio, La plej loĝ'at'a land'o de Afrik'o - pli ol 186 milion'o'j da loĝ'ant'o'j en 2016 -, la Usaid en'kadr'ig'as la liberal'ig'a'n program'o'n. Tiu labor'o est'is konduk'at'a kadr'e de la aranĝ'aĵ'o Power Afrik'a star'ig'it'a de s-ro Obama. Tiu metod'o memor'ig'as la praktik'o'j'n de la inter'naci'a'j financ'a'j instituci'o'j koncern'e struktur'a'j'n al'ĝust'ig'o'j'n.

La tiom atend'it'a'j ekster'land'a'j kapital'o'j kost'as oft'e... tre mult'e al la land'o. En Ugando, la bar'aĵ'o de Bujagali, situ'ant'a sur la Blank'a Nil'o, proksim'e de lag'o Viktoria, proviz'as du'on'o'n de la naci'e produkt'it'a elektr'o. La publik-privat'a tri'dek-jar'a partner'ec'o sub'skrib'it'a de Kampal'a kun la kompani'o Bujagali Energy Limited eksplod'ig'is la prez'o'j'n. En 2015, la produkt'it'a elektr'o est'as re'vend'it'a al la ŝtat'o je 11 cend'o'j por unu kilo'vat'hor'o, dum la produkt'ad'o de elektr'o liver'it'a de la ŝtat'a'j bar'aĵ'o'j kost'as 2 cend'o'j'n. Bujagali Energy Limited est'as posed'at'a de la privat'a evolu'ad-agent'ej'o de la ismaela religi'a ĉef'o Karim Ag'a Khan la 4-a, kaj de la uson'a kompani'o Sithe Glob'al Power.

Tamen, la mal'regul'ig'o de la elektro-sektor'o en Afrik'o ne ĉiam al'log'as la invest'ist'o'j'n, for'ig'at'a'j'n de la mal'bon'a stat'o de la distribu-ret'o, mank'o de politik'a kaj jur'a stabil'ec'o, dub'o'j kaj mal'cert'ec'o'j rilat'e al la re'pag'o de la kredit'o'j... Neces'as do ili'n trankvil'ig'i. Unu el la rimed'o'j tio'n sukces'i est'as dis'volv'o de re'hav'ebl'a'j energi'o'j. Dank'e al la de'lok'ad'o de la produkt'ej'o'j de sun'panel'o'j kaj vent'generator'o'j en la land'o'j, kie la labor'o mal'mult'e kost'as, ili'a'j instal'kost'o'j est'as pli kaj pli mal'grand'a'j. Krom'e, la afrik'a'j ŝtat'o'j est'is instig'it'a'j de la inter'naci'a'j instituci'o'j praktik'i al'log'a'n aĉet-tarif'o'n, laŭ la model'o de tiu'j ekzist'ant'a'j en Eŭrop'o : la naci'a'j kompani'o'j de elektro-distribu'o (preskaŭ ĉiam publik'a'j) propon'as al la privat'a'j produkt'ant'o'j de sun-, vent- aŭ hidraŭlik-energi'o garanti'it'a'n prez'o'n, super'a'n al la mez'a prez'o de elektr'o. Oficial'e, tiu mekanism'o cel'as sub'ten'i la energi-produkt'ad'o'n. Mal'oficial'e, ĝi subvenci'as kaŝ'it'a'n privat'ig'o'n de energi'o. « La inter'naci'a'j kapital'o'j fin'fin'e trov'is taŭg'a'n pord'o'n por en'ir'i Afrik'o'n : la dis'volv'ad'o de la re'hav'ebl'a'j energi'o'j,entuziasm'is en 2015 Thierno Bocar Tall, tiam'a ĝeneral'a direktor'o de la Afrik'a kompani'o de bio'brul'aĵ'o'j kaj de la re'hav'ebl'a'j energi'o'j (Akbre) (en la franc'a : Saber). La bezon'o'j pri invest'ad'o est'as grand'eg'a'j. Ili est'as sekur'ig'it'a'j per la publik'a aĉet'ad'o de elektr'o kaj per solid'a'j solv'o'j de risk'o-asekur'o. Ili'a profit'donec'o pov'as nur kresk'i, laŭ la evolu'o de teknologi'a'j progres'o'j » [5].

Mult'a'j franc'a'j entrepren'o'j de la CAC40 al'kur'as al la sektor'o. En juni'o 2017, Sen'egal'o tiel lig'as al la ret'o la sun'central'o'n de Senergy, 130 kilo'metr'o'j'n nord'e de Dakar'o. Tem'as pri la plej grand'a tiu'tip'a projekt'o en okcident'a Afrik'o. Apud la sen'egal'a suveren'a fondus'o Fonsis, la posed'ant'o'j de la central'o est'as la franc'a invest-fondus'o Meridiam kaj la konstru'ant'o Solairedirect, fili'o de la grup'o Engie. Ali'a'j franc'a'j kompani'o'j inter'ven'as sur la konstru'ej'o : Schneider Electric, kiu proviz'as la ond'um'il'o'j'n kaj trans'form'il'o'j'n, EiffageVinci.

Por trankvil'ig'i la invest'ant'o'j'n, oni ankaŭ pov'as kalkul'i pri la karbon'o-financ'o. La Kiot'o-protokol'o adopt'it'a en 1997, met'is la baz'o'j'n de aĉet- kaj vend'o-sistem'o de « karbon-ekvivalent'a'j tun'o'j » ; la industri'ist'o'j,kiu'j trans'pas'as cert'a'n nivel'o'n de el'send'o de forc'ej'efik'a'j gas'o'j dev'as aĉet'i rajt'o'j'n el'send'i ; invers'e, projekt'o'j kiu'j mal'mult'e el'send'as karbon'o'n ricev'as kredit'o'j'n, kiu'j'n ili rajt'as vend'i [6].

Instig'it'a'j de la inter'naci'a'j instituci'o'j kaj privat'a'j entrepren'o'j, la afrik'a'j land'o'j adopt'as taŭg'a'j'n leĝ'o'j'n kiu'j ebl'ig'as dis'volv'ad'o'n de la karbon-merkat'o. La karbon-merkat'o carbon trading ek'dis'volv'iĝ'as kaj, kun ĝi, promes'plen'a'j ek'firma'o'j. En 2009, jun'a franc'a diplom'it'o pri jur'o kre'as la entrepren'o'n Ecosur Afrique. Establ'it'a sur la Maŭricio-insul'o, ĝi hav'as tri aktiv'aĵ'o'j'n : konsil'ad'o, dis'volv'ad'o de projekt'o'j kaj komerc'o de karbon-kredit'o'j. Kun nov'a nom'o Aer'a, la kompani'o nun trans'lok'iĝ'is en Parizon kaj anonc'as 263 milion'o'j'n da eŭr'o'j da karbon-kredit'o'j inter'ŝanĝ'it'a'j de'post ĝi'a kre'ad'o. Tio est'as nur komenc'o, ĉar, laŭ ties fond'int'o, « Afrik'o est'as rezerv'uj'o de karbon-kredit'o'j preskaŭ ne'uz'it'a » [7].

Konekt'i la naci'a'j'n ret'o'j'n

Krom Tiu'j Dispon'aĵ'o'j, tre mal'alt'a'j interez'kvot'o'j kaj la mult'a'j evolu'ad'o-fondus'o'j kaj garanti-fondus'o'j star'ig'it'a'j de la ŝtat'o'j facil'ig'as la mobiliz'ad'o'n de privat'a'j invest'o'j por « elektr'iz'i Afrik'o'n ». Sed neces'as, ke la vend'o'j de elektr'o don'u profit'o'n. Du model'o'j, respond'ant'a'j al du teknik'a'j elekt'o'j, est'as konsider'at'a'j. La unu'a konsist'as el dis'volv'i et'a'j'n lok'a'j'n ret'o'j'n ne'konekt'it'a'j'n al la naci'a ret'o ; la du'a vol'as el'trov'i skal'o-ŝpar'o'j'n per kre'ad'o de gigant'a'j central'o'j.

En 2016, stud'aĵ'o de la brit'a inter'naci'a firma'o Pricewaterhouse Coopers titol'it'a « Elektr'o ekster ret'o'j : akcel'i la al'ir'o'n por ĉiu'j » analiz'as la elektr'iz'ad'o'n de Azi'o kaj Afrik'o. Ĝi konklud'as, ke la pli'vast'ig'o de la naci'a'j ret'o'j ne ĉiam respond'as al la bezon'o'j kaj rekomend'as dis'volv'i al'don'a'j'n komplet'ig'a'j'n solv'o'j'n, « mini'ret'o'j'n » aŭ aŭtonom'a'j'n sistem'o'j'n. En la logik'o de privat'ig'o, tiu'j sistem'o'j est'as de'konekt'it'a'j de la publik'a serv'o, dis'volv'it'a'j kaj ekspluat'at'a'j de privat'a'j konsorci'o'j. Mal'mult'e'kost'a'j, ili ebl'ig'as rapid'a'n invest're'pag'o'n.

Kern'a problem'o rest'as solv'end'a : kiel pag'ig'i mal'riĉ'a'j'n loĝ'ant'ar'o'j'n ? De la 2000-aj jar'o'j, antaŭ'pag'it'a'j nombr'il'o'j tre dis'vast'iĝ'is en mult'a'j afrik'a'j land'o'j. Anstataŭ pag'i faktur'o'n konsum'int'e elektr'o'n, la uz'ant'o dev'as en'ig'i kod'o'n, kiu don'as al li al'ir'o'n al lim'ig'it'a kvant'o da elektr'o. Dank'e al la cifer'ec'a teknik'ar'o, la energi'fak'ul'o'j far'as eĉ pli bon'e : partner'ec'e kun Orange, la numer'o unu de poŝ'telefoni'o en Ebur'bord'o, la Ci'e lanc'is fin'e de 2015 per'telefon'a'n sistem'o'n de antaŭ'pag'o. Krom tio, ke ĝi evit'as la pag'o'mank'o'j'n, tiu'j sistem'o'j ne bezon'as dung'it'o'j'n por kolekt'i la konsum'kvant'o'j'n.

Mal'e al la mal'centraliz'it'a'j solv'o'j, ali'a profit'don'a pri'energi'a model'o konsist'as en koncentr'i la produkt'ad'o'n en grand'a'j uzin'o'j por mal'pli'ig'i la unu'ec'a'j'n kost'o'j'n. Sed la mal'larĝ'ec'o de la naci'a'j merkat'o'j trud'as dis'volv'i la inter'ŝtat'a'j'n inter'konekt'o'j'n por pli'vast'ig'i la klient'ar'o'n. Tio est'as la liber'merkat'a princip'o adapt'it'a al elektr'o : tiu ĉi dev'as cirkul'i sen regul'ar'a'j aŭ financ'a'j obstakl'o'j per la trans'land'lim'a'j ret'o'j. Inter la dek naŭ projekt'o'j sub'ten'at'a'j de Franc'uj'o kaj la Eŭrop'a Uni'o kadr'e de la Air'e, oni trov'as du inter'konekt'a'j'n projekt'o'j'n, por en'tut'e 1 175 kilo'metr'o'j da instal'end'a'j elektr'a'j lini'o'j.

Tiel klar'iĝ'as la tre diskut'at'a bar'aĵ'o Grand Ing'a, en la Demokrati'a Respublik'o Kongo [8]. En land'o, kiu koncentr'as preskaŭ 40 % de la akv'o'elektr'a'j resurs'o'j de la kontinent'o (kio rezult'ig'is ĝi'a'n krom'nomad'o'n « akv'o'rezerv'uj'o de Afrik'o »), la projekt'o est'as konstru'i bar'aĵ'o'n du'obl'e pli impon'a'n ol la ĉin'a bar'aĵ'o Tri Gorĝ'o'j, la plej grand'a en la mond'o.

La Mond'a Bank'o, la ABD kaj la Usaid kontribu'as en la far'ebl'o-stud'aĵ'o'j de tiu projekt'o, kies kost'o vari'as, laŭ la taks'o'j, inter 80 kaj 100 miliard'o'j da dolar'o'j. La G20 en'met'is ĝi'n en si'a'n list'o'n de la dek unu grand'a'j labor'ej'o'j struktur'ig'a'j por la « inter'naci'a komun'um'o ». Nur 20 % de la produkt'ad'o est'os laŭ'dir'e destin'at'a por proviz'i la naci'a'n merkat'o'n ; la ceter'o est'os eksport'at'a. La konstru'o de Grand Ing'a neces'ig'os ne nur inund'i vast'a'n are'o'n da agr'o'kultur'a'j ter'o'j (22 000 hektar'o'j'n), sed ankaŭ konstru'i 15 000 kilo'metr'o'j'n da tre alt-tensi'a'j elektr'a'j lini'o'j.

Bar'aĵ'o'j jam ekzist'as en tiu region'o, sed ili neniam bon'e funkci'is, mank'e de koher'o en la invest'o'j. Plur'a'j turbin'o'j est'as nun halt'ig'it'a'j. Du projekt'o'j est'as nun real'ig'at'a'j : modern'ig'o de la ekzist'ant'a'j instal'aĵ'o'j kaj konstru'o de la gigant'a bar'aĵ'o Grand Ing'a. Ĝi'a'j plej grand'a'j klient'o'j est'os la min'ej'o'j de Katanga-provinc'o kaj tiu'j de Sud-Afrik'o, ĉar en Pretori'o est'as de mult'a'j jar'o'j grav'a mank'o de elektr'o. Fin'e de la 1990-aj jar'o'j, la sud-afrik'a reg'ist'ar'o konsider'as la privat'ig'o'n de Eskom, la publik'a firma'o kiu produkt'as kaj distribu'as elektr'o'n. Malgraŭ la avert'o'j de la estr'ar'o, la aŭtoritat'ul'o'j ne plen'um'as la neces'a'j'n invest'o'j'n por la kontent'ig'o de kresk'ant'a intern'a postul'o. Mult'iĝ'as la elektro-inter'romp'o'j.

En raport'o publik'ig'it'a en 2015, la Mond'a Bank'o pri'stud'as « kiel klient'o kun alt'a energi-intens'ec'o, grand'a konsum'ant'o de elektr'o, pov'us pli'intens'ig'i si'a'n kontribu'o'n al la dis'volv'ad'o de la pri'energi'a ofert'o, help'i pli'larĝ'ig'i la al'ir'o'n al elektr'o kaj al'tir'i privat'a'j'n kapital'o'j'n en tiu'n pri'energi'a'n spac'o'n  [9] ». La Bank'o sub'strek'as, ke la min'ej'a'j aktiv'aĵ'o'j, kies pez'o est'as grand'a en la ekonomi'o de Afrik'o [10], konsum'as mult'e da elektr'o. Tiu kategori'o respond'ec'as pri inter 10 % kaj 25 % de la ekspluat'kost'o'j. La min'ej'a'j kompani'o'j ĝeneral'e pov'as elekt'i : proviz'i si'n ĉe la naci'a ret'o, aŭ produkt'i si'a'n propr'a'n kurent'o'n. Mem'produkt'ad'o, laŭ la prez'o de unu produkt'it'a kilo'vat'hor'o, kost'as al ili pli (mez'e 25 cend'o'j, kontraŭ 6 por la elektr'o de naci'a'j ret'o'j), sed fin'fin'e montr'iĝ'as pli ŝpar'ig'a, se konsider'i la inter'romp'o'j'n de la naci'a ret'o. Ili do ekip'iĝ'as per termo-central'o'j funkci'ant'a'j per karb'o aŭ petrol'o.

Baldaŭ unu'a nukle'a central'o

Ĉe La Mond'a Bank'o, oni rekomend'as kun'a'n pri'zorg'o'n de la min'ej'a kaj elektr'a demand'o'j. La min'ej-sektor'o lud'us rol'o'n de ĉef'a aĉet'ant'o, kapabl'a tir'i alt'e'n la elektro-produkt'ad'o'n. Tio eĉ pli stimul'us la privat'a'j'n invest'o'j'n en la produkt'ad'o kaj la transport'o de kurent'o. La profit'o por la ekonomi'o est'us du'obl'a : la privat'a'j energi'produkt'ant'o'j ĝu'us profit'don'a'j'n merkat'o'j'n en Afrik'o, kaj la min'ej'a'j kompani'o'j redukt'us si'a'j'n ekspluat-kost'o'j'n. En la raport'o aper'as long'perspektiv'a vizi'o : la pli'fort'ig'o de la kapabl'o'j pri elektro-produkt'ad'o kondiĉ'ig'as intens'iĝ'o'n de ekspluat'ad'o de la natur'a'j riĉ'font'o'j de la kontinent'o, en kun'tekst'o kie prez'o'j de metal'o'j kaj mineral'o'j kresk'as.

La inter'naci'a asoci'o Western Sahara Resource Watch (WSRW) publik'e mal'laŭd'as la instrument'ig'o'n far'e de la maroka reg'ist'ar'o de la re'hav'ebl'a'j energi'o'j profit'e al la min'ej'a industri'o. En ĝi'a raport'o « Electrifier le pillage » (Elektr'iz'i la rab'ad'o'n), el'don'it'a fin'e de 2016, oni ek'sci'as, ke du'dek du vent'generator'o'j konstru'it'a'j de la german'a grup'o Siemens nun nutr'as la fosf'at'o-min'ej'o'j'n de Okcident'a Saharo [11]. La sun'energi'o dis'volv'iĝ'as en tiu region'o, kaj la sauda gigant'o de energi'o ACWA Power konstru'as la central'o'j'n. Sed la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j neniam agnosk'is la suveren'ec'o'n de Maroko sur la Okcident'a Saharo (rezoluci'o 1754 de la Sekur'ec-konsili'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, adopt'it'a en 2007).

Long'temp'e ignor'at'a, la afrik'a merkat'o de elektr'o ne rev'ig'as nur la okcident'a'j'n inter'naci'a'j'n kompani'o'j'n. Laŭ la kalkul'o'j de la Inter'naci'a Agent'ej'o por Energi'o (Ia'e), Ĉin'uj'o sub'skrib'is, nur por la jar'o 2015, pli ol 13 miliard'o'j'n da kontrakt'o'j en tiu sektor'o. Proksim'um'e 30 % de la nov'a'j sub'sahar'a'j elektr'a'j produkt-kapabl'o'j profit'as nun al ĝi. Ekster Sud-Afrik'o, la part'o de la ĉin'a'j invest'o'j alt'iĝ'is ĝis 46 %, tio est'as preskaŭ unu el du instal'it'a'j mega'vat'o'j (MV) [12].

Pekino special'iĝ'as pri la akv'o'elektr'a sektor'o, sed ankaŭ progres'as pri la sun'energi'o aŭ vent'energi'o. Kaj la ĉin'a reg'ist'ar'o prepar'as la sekv'a'n etap'o'n : emerĝ'o de afrik'a nukle'a elektr'o. En januar'o 2017, dum ĝi anonc'as ĝeneral'a'n redukt'o'n de si'a'j invest'o'j ekster'land'e, Ĉin'uj'o preciz'ig'as, ke ĝi plu dis'volv'ad'os strategi'a'j'n sektor'o'j'n, apart'e tiu'n de atom'energi'o. La China General Nuclear Power Corporation sub'skrib'is printemp'e 2017 inter'konsent'o'n kun Kenjo, kiu plan'as ek'funkci'ig'o'n en 2025 de unu'a nukle'a central'o 1000-MW-potenc'a, kaj instal'o'n de pli'a'j 4000 MW antaŭ 2030. La kompani'o ekspluat'as de 2012 la urani'a'n kuŝ'ej'o'n de Husab, en Namibi'o, kaj la ĉin'a'j invest'ant'o'j reg'as la kompani'o'n de la Azelik-min'ej'o'j, en Niĝero. Naŭ afrik'a'j land'o'j (Egipt'uj'o, Niĝerio, Alĝerio, Maroko, Ugando, Kenjo, Niĝero, Ganao, Tunizio) anonc'is si'a'n intenc'o'n ek'ekspluat'i la civil'a'n nukle'a'n industri'o'n, kaj Ĉin'uj'o ja intenc'as profit'i el tio. Sur ĉi tiu kamp'o ĝi dev'os al'front'i Rus'uj'on, kiu pozici'iĝ'is en Egipt'uj'o kaj en Niĝerio, kaj, kompren'ebl'e, franc'a'j'n aŭ eŭrop'a'j'n kompani'o'j'n, kiel EDFAreva.

Aurélien BERNIER


La aŭtor'o

Aurélien BERNIER
Membr'o de la region'a kun'ord'ig'ad'o Vigilence OGM Poitou-Charentes ; kun'aŭtor'o, kun Michel Gicquel, de "Transgénial !", Attac - Mille et une nuits, Parizo, (...)
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Tromp'a taks'ad'o de la genetik'e modif'it'a'j organism'o'j

Ĉu oni brul'ig'u la Protokol'o'n de Kiot'o ?



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a

[1] « Initiative africaine pour les énergies renouvelables mis'e en plac'e à la COP21 », novembr'o 2016, www.ecologique-solidaire.gouv.fr

[2] Eranove ar'ig'as la mal'nov'a'j'n aktiv'o'j'n de Bouygues en Afrik'o, vend'it'a'j'n ek'de 2008 al la invest'fondus'o Emerging Capital Partners (55,9 %) kaj al la grup'o Axa (18,6 %).

[3] La elektro-produkt'ad'o tiel nom'at'a « sen'de'pend'a » est'as privat'a produkt'ad'o, kiu konkurenc'as la ag'ant'o'j'n de publik'a'j serv'o'j. Ĝi ne est'as sub'met'at'a al sam'a'j regul-dev'ig'o'j, apart'e rilat'e al tarif'o'j.

[4] « Programme dappui à la réforme du secteur de l’électricité. Rapport dévaluation », Banque africaine de développement, (Afrik'a Bank'o por Dis'volv'ad'o) Abiĝano, april'o 2014.

[5] Énergies africaines, n-ro 2, Ĝenevo, mart'o-april'o 2015.

[6] Vd « Faut-il brûler le protocole de Kyoto ? », Le Mond'e diplomatique, decembr'o 2007.

[7] Énergies africaines, n-ro 3, maj'o-juni'o 2015.

[8] Vd.Trist'a'n Coloma, « Quand le fleuve Congo illuminera l’Afrique », Le Mond'e diplomatique, februar'o 2011.

[9] « Le potentiel transformateur de l’industri'e minière. Une opportunité pour l’électrification de l’Afrique subsaharienne », Mond'a Bank'o, Vaŝington'o, DC, 5-a de februar'o 2015, www.worldbank.org

[10] Inter 2002 kaj 2012, la part'o de Afrik'o en la tut'mond'a min'ej'o-ekspluat'ad'o pas'is de 10 % à 17 %. Min'ej'o-industri'o prezent'as pli ol la du'on'o de la tut'a'j eksport'aĵ'o'j en Burkina Faso, Demokrat'a Respublik'o Kongo, Gvineo, Maŭritani'o, Mozambiko kaj Zambio.

[11] « Électrifier le pillage », Western Sahara Resource Watch, Berlino, novembr'o 2016, www.wsrw.org

[12] « Boosting the power sector in Sub-Sahar'an Africa. Chinas involvement », Agence internationale de l’énergie (Inter'naci'a Agent'ej'o pri Energi'o), Parizo, 2016.


Akcept'ej'o >> 1a februar'o 2018

Trans'form'iĝ'o'j de seks'ec'o, daŭr'o de seks'ism'o


La parol'o de la vir'in'o'j, liber'ig'it'a, ebl'ig'is konsci'iĝ'i pri la ampleks'o de per'fort'o'j aŭ incit'ad'o, kiu'j'n ili sufer'as ĉiu'tag'e. Kiel klar'ig'i tiu'n dis'vast'iĝ'o'n de seks'ism'a'j kondut'o'j, kvankam la seks'a'j praktik'o'j evolu'is al pli da egal'ec'o inter la partner'o'j dum la last'a'j jar'dek'o'j ?



de  Michel BOZON

La Brutal'ec'o de kondut'o'j denunc'it'a'j en la aŭtun'o de 2017 en la gazet'ar'a'j enket'o'j pri la reĝisor'o Harvey Weinstein, post'e la mal'kaŝ'o'j kaj mobiliz'iĝ'o'j de vir'in'o'j, precip'e en la soci'a'j ret'o'j, kiu'j vid'ig'is mult'a'j'n seks'a'j'n incit'aĵ'o'j'n, agres'o'j'n kaj per'fort'aĵ'o'j'n, instig'is analiz'i la seks'ism'o'n kiel sistem'o'n. Tio implic'as la ide'o'n de sistem'a hierarĥi'o inter la seks'o'j, kiu ebl'ig'as al unu el la du trud'i si'a'n domin'ad'o'n, do la prefer'a'n kaj eĉ ekskluziv'a'n konsider'ad'o'n de ĝi'a'j interes'o'j. La seks'ism'o ne est'as kliŝ'o aŭ ĝen'o ĉe kelk'a'j hom'o'j kaj kiu'n sufiĉ'us intelekt'e mal'munt'i aŭ kurac'i. Ĝi est'as sistem'o, kies montr'iĝ'o'j en kamp'o de la soci'a viv'o fort'iĝ'as per la mal'egal'ec'o'j en ali'a'j sfer'o'j, kio don'as al ili terur'a'n koher'o'n kaj mal'facil'ig'as sku'i ili'n : la mal'egal'ec'o de salajr'o'j, la krom'ŝarĝ'o de mastr'um'a'j labor'o'j por la vir'in'o'j, ili'a plej grand'a profesi'a provizor'ec'o, ili'a mal'fort'a ĉe'est'o en politik'o, kultur'o kaj sport'o, ili'a mal'facil'a al'ir'o al la publik'a'j spac'o'j, la seks'ism'a uz'ad'o de la lingv'o, la seks'a incit'ad'o kaj mult'a'j ali'a'j mal'simetri'o'j est'as lig'it'a'j kun tio.

Mal'long'e, la fort'o de la seks'ism'o est'as du'obl'a. Ĉar ĝi konstru'iĝ'as en mult'spec'a'j lok'o'j, ĝi facil'e re'fort'iĝ'as, post kiam ĝi mal'fort'iĝ'as en kamp'o (en eduk'ad'o ekzempl'e). Krom'e ĝi sci'as rezist'i al la progres'o de la ide'o'j kaj norm'o'j de formal'a egal'ec'o inter la seks'o'j, per tio ke ĝi konstant'e ŝanĝ'as si'a'j'n lok'o'j'n kaj mod'o'j'n de prav'ig'o. La batal'o kontraŭ la seks'ism'o dev'as do ankaŭ est'i mov'iĝ'em'a.

Ĉu mal'egal'ism'o radik'as en la korp'a mal'sam'ec'o ?

La kondut'o'j, kiu'j kaŭz'is la indign'o'n en la aŭtun'o de 2017 ĉiu'j tuŝ'as al la seks'ec'o. Ĉu tiu lud'as apart'a'n rol'o'n en la est'iĝ'o de la seks'ism'o ? Aŭ ĉu okaz'is brutal'a degrad'ad'o en la rilat'o'j inter la seks'o'j, ĝust'e pri la seks'ec'o ?

Pozitiv'a respond'o pov'us apog'i si'n sur la labor'aĵ'o'j de la bedaŭr'ind'e for'pas'int'a Françoise Héritier [1]. Ni memor'ig'u, ke por la antrop'olog'in'o la mal'egal'ec'o de genr'o radik'as en origin'a diferenc'ig'ism'a pens'ad'o baz'it'a sur observ'ad'o de la korp'o'j kaj de la re'produkt'ad'o. Tiu est'ig'as koncept'a'n mal'simetri'o'n, en kiu la vir'o kaj la vir'ec'o ĉiam trud'iĝ'as al la vir'in'o kaj vir'in'ec'o (plen'kresk'ul'o/ne'plen'kresk'ul'o, pli aĝ'a/mal'pli aĝ'a, sek'a/mal'sek'a, Sun'o/Lun'o, hel'a/mal'hel'a …). Apog'ant'e si'n sur tiu'n mal'simetri'o'n la vir'o'j, kiu'j ne pov'as nask'i, arog'as al si rajt'o'j'n pri la id'ar'o de la vir'in'o'j kaj eĉ al'propr'ig'as ĝi'n al si. La du'ism'o aktiv'a/pasiv'a en la seks'ec'o de'ven'as el la „mal'sam'a valor'o de la seks'o'j” kaj est'as unu el la matric'o'j de tio, kio'n Françoise Héritier nom'as la „permes'ec'o'n de la vir'a impuls'o”, kiu est'as ne diskut'ebl'a nek kontraŭ'ebl'a. Laŭ tio ekzist'as pra'a kaj sen'ŝanĝ'a mal'egal'ec'o de la seks'a sfer'o, radik'ant'a en la diferenc'o de la korp'o'j kaj en'skrib'it'a en la reprezent'aĵ'o'j de la vir'ec'o kaj in'ec'o. La batal'o kontraŭ tiu „pens'ad'o de la diferenc'o” kaj ties konsekvenc'o'j est'as, laŭ tio, apart'e akr'a.

Tamen, la praktik'o de la seks'ec'o ne est'as tiom sen'ŝanĝ'a kiom tiu reprezent'aĵ'o pens'ig'as. La grav'ec'o de la ŝanĝ'o'j en genr'o kaj seks'ec'o dum la last'a'j kvin'dek jar'o'j dev'ig'as komplet'ig'i la antrop'ologi'a'n pens'ad'o'n de Françoise Héritier per pli kun'tekst'ig'it'a interpret'o de la nun'temp'a'j seks'a'j kondut'o'j kaj de la kun'lig'it'a'j per'fort'aĵ'o'j. Ne'refut'ebl'e okaz'is mal'ferm'iĝ'o de la ebl'ec'o'j por la vir'in'o'j, sed la rezist'ad'o'j al la egal'ec'o ankaŭ akir'is nov'a'j'n esprim'iĝ'o'j'n inter la vir'o'j.

La denunc'ad'o de la seks'ism'a'j kondut'o'j apog'as si'n sur fon'o de pli kaj pli egal'ec'a'j praktik'o'j en la seks'ec'o. Ni laŭ'spur'u la precip'a'j'n etap'o'j'n de la evolu'o de la seks'a'j kondut'o'j ek'de la 1960-aj jar'o'j, kun la preciz'ig'o, ke ili trov'iĝ'as en tut'aĵ'o de ŝanĝ'o'j, kiu'j tuŝ'is la situaci'o'n de la vir'in'o'j, ekzempl'e la fort'a alt'iĝ'o de ili'a nivel'o de kler'ec'o, la kresk'o de ili'a part'o'pren'o en la labor'merkat'o, la trans'form'o'j de la famili'o kaj la est'iĝ'o de jur'a'j norm'o'j de egal'ec'o. Tiu'j evolu'o'j konsider'ind'e grand'ig'is ili'a'n ag'o'spac'o'n, sen dub'ind'ig'i la ĉef'a'j'n potenc'rilat'o'j'n.

La masiv'a dis'vast'iĝ'o de kontraŭ'koncip'a'j form'o'j (ek'de la 1970-aj jar'o'j en Franc'uj'o) efik'is tiel, ke la viv'o'temp'o'j, dum kiu'j oni praktik'as seks'ec'o'n destin'it'a'n al re'produkt'ad'o – mal'mult'a'j – kaj tiu'j, dum kiu'j oni praktik'as seks'ec'o'n ne por re'produkt'ad'o, est'as nun net'e dis'a'j. La moment'o'j, kiam la vir'in'o'j port'as infan'o'j'n, jam okup'as nur mal'grand'a'n part'o'n de ili'a viv'o. La period'o de jun'ec'o, kiu long'iĝ'is post la 1980-aj jar'o'j, ŝanĝ'is si'a'n status'o'n. Ĝi est'as larĝ'e tra'viv'at'a kiel faz'o de kler'iĝ'o, pro la ĝeneral'iĝ'o de la mez'lern'ej'o kaj pro la fort'a evolu'o de la super'a instru'ad'o. Ĝi est'as nun ankaŭ moment'o de la viv'o, dum kiu la seks'ec'o, viv'at'a sen materi'a engaĝ'iĝ'o, est'as permes'at'a al ambaŭ seks'o'j, kaj la mez'um'a aĝ'o de la vir'in'o'j je si'a unu'a seks'rilat'o net'e mal'alt'iĝ'is ek'de la 1960-aj jar'o'j (17 jar'o'j kaj du'on'o en Franc'uj'o) [2] kaj la horizont'o de ge'edz'iĝ'o mal'proksim'iĝ'is : ĝi okaz'as mez'um'e je 35 jar'o'j por la vir'in'o. La nombr'o de ge'edz'iĝ'o'j krom'e mal'alt'iĝ'is de 416.000 en 1972 al 235.000 en 2016 (el kiu'j 7.000 inter sam'seks'ul'o'j). [3]

Tio est'as grand'a ŝanĝ'o kompar'e kun la 1950-aj jar'o'j kaj komenc'e de la 1960-aj : la jun'a'j vir'in'o'j dev'is tiam re'ten'i si'n por la edz'in'iĝ'o, dum la vir'o'j pov'is larĝ'e profit'i si'a'n jun'ec'o'n kun pli aĝ'a'j vir'in'o'j aŭ kun prostitu'it'in'o'j. Ankaŭ okaz'is long'ig'o de la seks'a viv'o al pli alt'a aĝ'o : dum nur 50 el'cent'o'j de la edz'in'o'j pli ol 50-jar'a'j hav'is seks'a'n aktiv'ec'o'n en 1970, en la 2000-aj jar'o'j tio est'is la kaz'o por 90 el'cent'o'j de la sam'aĝ'a'j vir'in'o'j viv'ant'a'j par'e. La menopaŭz'o tiel ĉes'is est'i la fin'o de la seks'a viv'o.

La vir'in'a pasiv'ec'o ĉes'is est'i la norm'o

Ceter'e, unu el la efik'o'j de la mal'fort'iĝ'o de la instituci'o ge'edz'ec'o ek'de la 1980-aj jar'o'j est'as la divers'iĝ'o de la viv'o'voj'o'j kaj do de la kadr'o'j, en kiu'j la seks'ec'o praktik'iĝ'as. La ŝanĝ'o est'as apart'e net'a por la vir'in'o'j. En 1970 tri'on'o el ili hav'is pli ol unu partner'o'n en si'a viv'o, kontraŭ du tri'on'o'j en 2006. La proporci'o de tiu'j, kiu'j hav'is rilat'o'j'n kun vir'in'o'j alt'iĝ'as. Post dis'iĝ'o el am'a aŭ ge'edz'a rilat'a, spert'o nun oft'a, la vir'in'o'j nun sam'e mult'e kiel vir'o'j renkont'as nov'a'j'n partner'o'j'n, ĉu por viv'i aŭ ne par'e, ĉu kun aŭ sen jun'a'j infan'o'j. En la 2000-aj jar'o'j la al'ven'o de nov'a'j komunik'a'j teĥnik'o'j kontribu'is al modif'ad'o de la scen'ar'o de am'a'j kaj seks'a'j renkont'iĝ'o'j kaŝ'ebl'a'j al la rigard'o de proksim'ul'o'j ; mult'a'j jun'a'j vir'in'o'j uz'as ili'n, kaj en proporci'o'j kompar'ebl'a'j al vir'o'j (inter 28 kaj 40 el'cent'o'j de la 18- kaj 25-jar'ul'in'o'j). [4] Ili'a seks'a aktiv'ec'o jam ne est'as lim'ig'it'a al la kadr'o de ge'edz'ec'o en nask'o'kapabl'a aĝ'o. En ĉiu'j medi'o'j la spac'o kaj la temp'o de la seks'ec'o mal'ferm'iĝ'is por la vir'in'o'j.

En la seks'a'j rilat'o'j mem la plej mal'simetri'a'j praktik'o'j mal'oft'iĝ'is, kaj nov'a scen'ar'o aper'is, pli egal'ec'a. [5] En 1970 du tri'on'o'j de la vir'in'o'j kaj de la vir'o'j deklar'is, ke tiu'j last'a'j iniciat'as la seks'a'j'n rilat'o'j'n. Do, la raport'o'j okaz'is, kiam la vir'o'j decid'is tio, sen ke tio est'is konsider'at'a kiel per'fort'aĵ'o. En la du'a du'on'o de la 2000-aj jar'o'j kvar kvin'on'o'j de la vir'in'o'j sam'e kiel de la vir'o'j deklar'is, ke ili'a'n last'a'n seks'rilat'o'n ambaŭ sam'e dezir'is. La vir'in'a pasiv'ec'o jam ne est'as la norm'o. La reciprok'a dezir'o est'as nun ordinar'a kaj atend'at'a part'o de la seks'a rilat'o. La rilat'o'j, kiu'j ne kongru'as kun tiu model'o est'as konsider'at'a'j kiel ne'kontent'ig'a'j, eĉ kiel per'fort'a'j.

La list'o de praktik'o'j long'iĝ'as, kaj la valor'o de reciprok'ec'o inter la partner'o'j progres'as. La grad'a'j enket'o'j far'it'a'j en Franc'uj'o en la last'a'j kvar'dek jar'o'j montr'as la grav'ec'o'n atribu'at'a'n al kares'o'j, al reciprok'a masturb'ad'o aŭ al per'buŝ'a seks'ec'o – en la 2000-aj jar'o'j 65 el'cent'o'j de la vir'in'o'j de 25 ĝis 49 jar'o'j deklar'is, ke ili oft'e aŭ kelk'foj'e praktik'as midz'ad'o'n, kaj 70 el'cent'o'j de la vir'o'j frandz'ad'o'n. Ceter'e far'iĝ'is oft'a praktik'i frandz'ad'o'n kaj midz'ad'o'n dum la sam'a rilat'o. La seks'a aktiv'ec'o al'pren'as ankaŭ la form'o'n de sen'penetr'a rilat'o, oft'a praktik'o kiu est'as font'o de tut'e komplet'a ĝu'ad'o. [6] La sol'ec'a masturb'ad'o de vir'in'o, antaŭ ne'long'e ne'pens'ebl'a, konsider'ind'e mult'iĝ'is. Sam'e, la pli'mult'o de vir'in'o'j (73 el'cent'o'j) vid'is pornografi'a'j'n film'o'j'n en si'a viv'o, kvankam nur 20 el'cent'o'j el ili rigard'as ili'n regul'e [7]. La impres'a alt'iĝ'o, inter la 1970-aj kaj 2000-aj jar'o'j, de la kontent'iĝ'o, kiu'n la vir'in'o'j esprim'as pri si'a seks'a viv'o kaj la kresk'int'a proporci'o de tiu'j, kiu'j deklar'as, ke ili hav'is orgasm'o'n dum si'a last'a rilat'o (81 el'cent'o'j en la 2000-aj jar'o'j) est'as lig'it'a'j kun ili'a nun pli aktiv'a si'n'ten'o dum la seks'a inter'ag'ad'o.

Per'fort'o serv'ant'a cel'o'j'n de pov'o

Kvankam en la last'a'j jar'dek'o'j montr'iĝ'is mal'ferm'iĝ'o de la kondut'o'j kaj proksim'iĝ'o de la voj'o'j kaj praktik'o'j inter vir'in'o'j kaj vir'o'j, tamen ili'a'j seks'a'j kondut'o'j ne est'as mezur'at'a'j nek juĝ'at'a'j laŭ la sam'a'j kriteri'o'j. La person'o'j demand'it'a'j en la 2000-aj jar'o'j rest'is ĉe tre du'ism'a reprezent'iĝ'o de si'a'j respektiv'a'j motiv'o'j. Tiel, du tri'on'o de la ge'vir'o'j dir'is, ke „la vir'o'j hav'as natur'e pli da seks'a'j bezon'o'j”. Ceter'e la fraz'o „Oni pov'as hav'i seks'a'j'n rilat'o'j'n kun iu sen am'i li'n” est'as kontest'at'a („tut'e ne konsent'as”) de 54 el'cent'o'j de la vir'in'o'j, sed nur de 30 el'cent'o'j de la vir'o'j.

Tiel daŭr'as hierarĥi'a reprezent'iĝ'o de la seks'a inter'ag'ad'o, kiu jam ne kongru'as kun la praktik'a evolu'o. Ŝajn'as, ke ekzist'as mal'kongru'o inter in'ec'o kaj konfirm'it'a seks'a dezir'o. La domin'ant'a ide'o, apog'at'a de cert'a'j psiĥ'olog'o'j, est'as ke la vir'in'o'j montr'as antaŭ ĉio dezir'o'n re'ag'a'n aŭ sub'ul'a'n, aktiv'ig'at'a'n de la vir'a postul'o. La vir'o'j si'a'vic'e, laŭ tio, est'as de'pend'a'j de ne'kontraŭ'star'ebl'a'j impuls'o'j. Laŭ tiu hierarĥi'a reprezent'iĝ'o de la seks'ec'o la in'a dezir'o rest'as plej'part'e dorm'ant'a, ĝis kiam vir'o vek'as ĝi'n. Tiu reprezent'ad'o en'ver'e est'as slogan'o. Vir'in'o, kiu montr'as eksplic'it'a'n dezir'o'n ne laŭ am'a'j aspir'o'j aŭ ne laŭ mal'sam'seks'ec'o, est'as sever'e juĝ'at'a pro si'a mis'kondut'o. La reputaci'a'j sankci'o'j, kiu'j sekv'as de tio, est'as tim'at'a'j de la vir'in'o'j de ĉiu'j medi'o'j.

Dum en la denunc'it'a'j seks'a'j kondut'o'j oni sistem'e emfaz'as la seks'a'j'n aspekt'o'j'n („pork'o'j” sen ajn'e re'ten'iĝ'o), en'ver'e tem'as pri io tut'e ali'a. Seks'a per'fort'o, seks'a incit'ad'o kaj seks'a'j ofend'o'j ne de'ven'as el ne kontrol'ebl'a'j vir'a'j seks'a'j impuls'o'j, sed est'as strategi'o aŭ lingv'aĵ'o uz'at'a'j por „re'met'i la vir'in'o'j'n en ili'a'n lok'o'n”, por admon'i ili'n kaj por tiel prov'i konserv'i la status'o'n de la vir'o'j. La vir'in'o'j efektiv'e far'iĝ'is influ'a'j, aŭ simpl'e pli ĉe'est'a'j, en nov'a'j spac'o'j – en labor'o, en politik'o, en la publik'a spac'o, en la nov'a'j form'o'j de komunik'ad'o, kaj eĉ en la famili'o. Per'fort'o kaj incit'ad'o (inkluziv'e de inter'ret'a incit'ad'o) est'as sam'temp'e ag'o de tradici'a potenc'o kaj nov'ig'it'a seks'ist'a strategi'o, adapt'it'a al la ordinar'ec'o de la kontakt'o'j inter vir'in'o'j kaj vir'o'j en la nun'temp'a'j soci'o'j. La denunc'it'a'j per'fort'aĵ'o'j est'as re'ag'o al la progres'o al pli da egal'ec'o ; ili est'as reakci'a'j. Ili serv'as por re'asert'i hierarĥi'o'j'n kaj pozici'o'j'n.

En artikol'o, kiu prezent'as cert'a'j'n rezult'o'j'n de la enket'o Virage (Per'fort'aĵ'o'j kaj rilat'o'j de genr'o) de la Naci'a institut'o de demografi'a'j stud'o'j (INED) [8] Amandine Lebugle kaj ŝi'a'j koleg'o'j disting'as kvin tip'o'j'n de per'fort'o en la publik'a'j spac'o'j : ofend'o'j, mal'oportun'a am'ind'um'ad'o, korp'a per'fort'o, seks'a'j incit'o'j kaj atenc'o'j kaj seks'a per'fort'o. La jun'a'j vir'in'o'j en grand'a'j urb'o'j est'as plej tuŝ'at'a'j, ĉef'e de la tip'o'j de per'fort'o kun seks'a nuanc'o : mal'oportun'a am'ind'um'ad'o, incit'ad'o kaj per'fort'o. Tia'j ag'o'j mal'pli cel'as „kontent'ig'i seks'a'j'n bezon'o'j'n” ol kre'i tim'ig'a'j'n kaj eĉ humil'ig'a'j'n situaci'o'j'n, kiu'j memor'ig'as, ke la publik'a spac'o est'as la spac'o de vir'o'j. Ili est'as ag'o'j de unu'flank'a pov'o. Sam'e pri ofend'o'j, kiu'j oft'e en'ten'as seks'a'j'n epitet'o'j'n sen'valor'ig'a'j'n por la vir'in'o'j, kiu'j frekvent'as la publik'a'n spac'o'n kiu'j kontribu'as al dub'ind'ig'o de la vir'a reg'ad'o en ĝi. La seks'a incit'ad'o ĉe la labor'o, tre oft'a en la mal'kaŝ'o'j de la aŭtun'o de 2017, ankaŭ uz'as la seks'ec'o'n por montr'i al la vir'in'o'j ili'a'n profesi'a'n ne'legitim'ec'o'n aŭ ili'a'n sub'ul'ec'o'n al la vir'o'j. Ĝi est'as form'o de diskriminaci'o ĉe la labor'o.

La fakt'o, ke la seks'ism'o esprim'iĝ'as en la teren'o de la seks'ec'o, do ne indik'as, ke tiu ĉi est'as esenc'e seks'ism'a, aŭ ke ĝi de'ven'as el seks'ism'o aŭ ke la adolesk'ant'in'o'j kaj la jun'a'j vir'in'o'j dev'as ten'i si'n for de la seks'ec'o aŭ ke ni'a epok'o far'iĝ'is seks'e pli per'fort'a. La indign'o, kiu'n kaŭz'as la mal'kaŝ'o de tiu'j kondut'o'j de incit'ad'o, de agres'o kaj de per'fort'o, mal'e montr'as ribel'ad'o'n lig'it'a'n kun la progres'o de egal'ec'a'j seks'a'j scen'ar'o'j kaj histori'a'n re'ven'o'n de la pra'a tendenc'o „mal'laŭd'i la viktim'o'j'n”. Mal'kongru'e kun la pli egal'ec'a'j inter'person'a'j praktik'o'j, la per'fort'o baz'it'a sur seks'ec'o aŭ sur seks'a'j vort'o'j princip'e ne hav'as seks'a'j'n cel'o'j'n. Ĝi serv'as al cel'o'j de potenc'o, de indik'ad'o de la lim'o'j kaj de la genr'a'j privilegi'o'j, de mal'alt'ig'o de tiu'j vir'in'o'j, kiu'j asert'as si'n. Mal'ebl'ig'i tia'n per'fort'o'n est'as task'o politik'a, kiu koncern'as ni'n ĉiu'j'n.

Michel BOZON.


La aŭtor'o

Michel BOZON
Direktor'o pri esplor'ad'o ĉe la Naci'a institut'o de demografi'a'j stud'o'j (INED laŭ la franc'a), aŭtor'o i.a. de “Pratique de l’amour.Le plaisir et l’inquiétude” [Praktik'o de am'o. Plezur'o (...)
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Etnologino kaj antrop'olog'in'o, for'pas'int'a en novembr'o de 2017 ; ŝi publik'ig'is i.a. Masculin/féminin. La pensée de la différence [Vir'a/in'a. La pens'ad'o de la diferenc'o], Odile Jacob, Parizo, 1996.

[2] „Barometr'e santé 2010”, Institut national de prévention et déducation pour la santé (INPES), Saint-Denis.

[3] Kp Insee Première. Bil'a'n démograpique 2016, Institut national de la statistique et des études économiques, Parizo.

[4] Marie Bergström, „Sites de rencontres : qui les utilise en Franc'e ? Qui y trouve son conjoint ?”, Population & Société, n-ro 530, Institut national détudes démographiques (INED), Parizo, februar'o 2016.

[5] „Cinquante ans de soci'ologi'e de la sexualité. Évolution du re'gard et transformation des comportements depuis les années 1960” [„Kvin'dek jar'o'j da soci'scienc'o pri la seks'ec'o. Evolu'o de la rigard'o kaj trans'form'iĝ'o de la kondut'o'j ek'de la 1960-aj jar'o'j”] en Paul Servais (sub la dir. de), Regards sur la famille, le couple et la sexualité. Un demi-siècle de mutations, Academis-L’Harmattan, Louvain-la-NeuveParizo, 2014.

[6] Armelle Andro kaj Nathalie Bajos, „La sexualité sans pénétration. Une réalité oubliée du répertoire sexuel”, en : Nathalie Bajos kaj Michel Bozon (sub la dir. de), Enquête sur la sexualité en Franc'e, v.c.

[7] Pri la mal'trankvil'o de plen'kresk'ul'o'j pri pornografi'o kaj la jun'ul'ar'o, vd Autonomie sexuelle des jeunes et panique moral'e des adultes. Le garçon sans frein et la fille responsable [„Seks'a aŭtonom'ec'o de la jun'ul'o'j kaj moral'a panik'o de la plen'kresk'ul'o'j. La knab'o sen'brems'a kaj la knab'in'o respond'ec'a”], Agor'a. Débats/jeunesses, n-ro 60, Les Presses de Sciences Po, Parizo, 2012.

[8] Amandine Lobugle kaj la skip'o de la enket'o Virage, „Les violences dans les espaces publics touchent surtout les jeunes femmes des grandes villes”, Population & Société, n-ro550, INED, decembr'o de 2017.



Akcept'ej'o >> 1a februar'o 2018

Cifer'ec'a social'ism'o


de  Pierre RIMBERT

Ĉu la fe'in'o, okup'iĝ'ant'a pri la komenc'o de la jar'o 2018, fum'is si'a'n magi'a'n baston'et'o'n ? La 13-an de januar'o The Economist, oficial'a organ'o de la liber'komerc'o, mal'trankvil'iĝ'is pri la sort'o de la „cifer'ec'a prolet'ar'o” ; du semajn'o'j'n post'e Le Point dediĉ'is dosier'o'n al la urĝ'o „re'pren'i la kontrol'o'n” de ni'a'j person'a'j datum'o'j, tiu'j inform'o'j, kiu'j'n ĉiu inter'ret'a kroz'ant'o las'as al la gigant'o'j de Silikon-Val'o, kiu'j si'a'vic'e trans'form'as ili'n en alt'a'j'n profit'o'j'n. „Kaj ĉu Facebook kaj Google ne pag'u al ni por la datum'o'j, kiu'j'n ni liver'as al ili ?”, demand'is tiu magazin'o normal'e pli mobiliz'it'a kontraŭ alt'ig'o de la minimum'a salajr'o (la 15-an de januar'o). „Uz'ant'o'j de soci'a'j ret'o'j de ĉiu'j land'o'j, unu'iĝ'u !”, mal'long'e post'e postul'is la Financial Times (la 6-an de februar'o), kio instig'is la adept'o'j'n de Facebook adopt'i la slogan'o'n „Neni'a'n publik'ig'o'n sen pag'o !” Sam'tag'e Gaspard Koenig, gvid'ant'o de la pens'fabrik'o Generaci'o liber'a kaj plur'lok'a kronik'ist'o, Jar'o'n Lanier, kalifornia entrepren-ĉef'o kaj ese'ist'o kaj s-in'o Laurence Parisot, gvid'int'in'o de la franc'a mastr'ar'o, sub'skrib'is en Le Mond'e al'vok'o'n titol'it'a'n : „Ni'a'j « person'a'j don'it'aĵ'o'j » aparten'as al ni : ni mon'ig'u ili'n !” „Ni pled'as por star'ig'i trezor'o'n de person'a'j datum'o'j”, klar'ig'is ili. Kiel propriet'ul'o'j de ni'a'j inform'o'j, ni decid'us al kiu ili'n vend'i. „La rajt'o'j de propriet'o est'as unu el la esenc'a'j instrument'o'j de tiu human'ism'o 2.0”, konklud'is ni'a'j nov'a'j Pik'o dela Mirandola.

Leter'o De Leg'ant'o'j Al Fe'in'o

Formul'it'a de Jar'o'n Lanier en 2013, la projekt'o pag'i por la ne'vid'ebl'a labor'o de la inter'ret'a'j kroz'ant'o'j je eg'e et'a'j sum'o'j prezent'iĝ'as kiel sub'fos'a. En la real'o ĝi cel'as trans'form'i la uz'ant'o'j'n de Inter'ret'o en individu'a'j'n makler'ist'o'j'n de si'a'j propr'a'j datum'o'j – en entrepren'ist'o'j'n de si mem. „Jen ide'o, kiu pren'as la kapital'ism'o'n pli serioz'e ol iam ajn antaŭ'e”, preciz'ig'as Lanier [1] Ĉar la person'a'j datum'o'j nun serv'as por nutr'i la maŝin'o'j'n, kiu'j anstataŭ'as hom'o'j'n, al'don'as li en last'a'temp'a artikol'o [2], ŝajn'as est'i eĉ pli urĝ'e konsider'i ili'n kiel labor'o'n. Kaj do kre'i cifer'ec'a'j'n labor'merkat'o'j'n por ke ĉiu pov'u vend'i si'a'n ne'materi'a'n labor'o'n.

Tiu metod'o sen'dub'e ebl'ig'us re'ekvilibr'ig'i konkurenc'o'n taŭz'it'a'n de la kaliforniaj oligopol'o'j. Sed ĝi daŭr'ig'us fundament'a'n divid'o'n : la grand'a'j entrepren'o'j posed'as la produkt'ad'rimed'o'j'n kaj la labor'ist'o'j vend'as al ili si'a'n labor'o'n. La logik'o postul'as tut'e ali'a'n model'o'n. La person'a'j datum'o'j, individu'e pren'it'e, hav'as apenaŭ i'a'n util'o'n. Ĝust'e ili'a kun'met'o kaj ili'a statistik'a pri'labor'ad'o far'as ili'n valor'a'j. Ili'a valor'ig'o baz'iĝ'as sur ili'a kolektiv'ec'o. Anstataŭ star'ig'i la individu'a'n propriet'o'n de la datum'o'j est'us pli raci'e soci'ig'i tiu'n resurs'o'n. Met'it'a en la serv'o'n de la kolektiv'ec'o, ĝi kontribu'us al pli'bon'ig'o de la san'o, de la transport'o'j, de la eduk'ad'o, de la distribu'ad'o, al mal'alt'ig'o de la energi-el'spez'o'j. [3] Mal'antaŭ la ekstravaganc'o'j de la Nov'jar'a Fe'in'o, Gaspard Koenig, s-in'o Parisotkaj ili'a'j amik'o'j vol'as torped'i ĝust'e tiu'n projekt'o'n.

Pierre RIMBERT.


La aŭtor'o

Pierre RIMBERT


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Konsum'ebl'a kontest'ad'o por la mez'a'j klas'o'j

Konstru'ist'o'j de ruin'o'j

Ĉin'a social'a model'o en la Pire'o-haven'o

Kio'n la afer'o Cahuzac mal'kaŝ'as - La karnaval'o de esplor'ad'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Jar'o'n Lanier, Who Owns the Futur'e ?, Allan Lan'e, Londono, 2013.

[2] Imanol Arrieta Ibarra, Leon'ard Goff, Dieg'o Jiménez Hernández, Jar'o'n Lanier kaj E. Glen Weyl, „Should we treat dat'a as labor ? Moving beyond « free »”, American Economic Associaton Papers & Proceedings, vol. 1, ön-ro 1, Pittsbugh, aper'ont'a en maj'o de 2018, http://papers.ssrn.com.

[3] VdDonnées personnelles, une affaire politique”, Le Mond'e diplomatique, septembr'o de 2016.


Akcept'ej'o >> 1a februar'o 2018

200 000 jam mort'int'a'j en Uson'o

Super'doz'o'j per preskrib'o'j


Ili pli mort'ig'as ol aŭt'o'akcident'o'j kaj paf'il'o'j. Ruin'ig'int'e la nigr'ul'a'j'n enklav'o'j'n en la 1990aj jar'o'j, opi'aĵ'o'j nun eksterm'as loĝ'dom'a'j'n antaŭ'urb'o'j'n kaj la mal'super'a'j'n mez'klas'an'o'j'n de Uson'o. Ĉi tiu epidemi'o de super'doz'o'j est'as sen'precedenc'a plur'manier'e : laŭ ĝi'a ampleks'o, laŭ la nombr'o de ĝi'a'j viktim'o'j kaj laŭ la fakt'o, ke ĝi komenc'iĝ'is kiam la konsum'ant'o'j de'pend'iĝ'is de sen'dolor'ig'aĵ'o'j preskrib'it'a'j de ili'a'j kurac'ist'o'j.



de  Maxime ROBIN

Est'as dek'o'j da manier'o'j mort'i, sed ĉe la kadavr'ej'o de kanton'o Lorain, en antaŭ'urb'a distrikt'o de Ohi'o, est'as kvin : "natur'a mort'o, hom'mort'ig'o, suicid'o, akcident'o, ne'determin'it'a kaŭz'o." Super'doz'o'j'n oni rigard'as kiel akcident'o'j'n. Ĉi tie, ili tri'obl'iĝ'is en kvar jar'o'j, ating'ant'e 132 mort'o'j'n en 2016. "Doz'o'j da miks'it'a'j drog'o'j kaŭz'as 95% de mort'o'j" dir'is jur'medicin'ist'o Stephen Evans, kiu foj'e klasifik'as super'doz'o'n kiel suicid'o'n, kiam la doz'o'j est'as apart'e potenc'a'j. "Sed ali'a'j sub'distrikt'o'j ili'n klasifik'as kiel hom'mort'ig'o'j'n kiam vend'ist'o'j vend'as pulvor'o'n miks'it'a'n kun fentanilo, narkotik'o cent'obl'e pli fort'a ol heroin'o. Drog'ul'o'j kred'as ke ili injekt'as heroin'o'n al si, sed fakt'e la mezur'o est'as cent'obl'e pli fort'a". En 2017, la plej mal'jun'a viktim'o en la kanton'o est'is 75-jar'aĝ'ul'o kiu divid'is la injekt'il'o'n kun si'a nep'o.

Kanton'o Lorain, kun loĝ'ant'ar'o de proksim'um'e 300 000, situ'as apud Cleveland sur la sud'a mar'bord'o de Lag'o Erie. Ju pli ĝi etend'iĝ'as sud'e'n, des pli la antaŭ'urb'a kanton'o far'iĝ'as kamp'ar'ec'a. Kiam la nombr'o de drog'rilat'a'j mort'o'j pli'iĝ'is unu'a'foj'e en 2012, la polic'o komenc'e suspekt'is ke la drog'o'j est'is fuŝ'miks'it'a'j, sed toks'ologi'a analiz'o refut'is tio'n. Simpl'e, la nombr'o de konsum'ant'o'j de intra'vejn'a'j opi'o'id'o'j est'is kresk'int'a. Drogumado jam ne est'is lim'ig'it'a al mal'riĉ'a'j kvartal'o'j kaj nigr'ul'a'j enklav'o'j en Cleveland kaj Cincinnati, sed tiam traf'is la urb'et'o'j'n de la blank'ul'a'j mez'klas'an'o'j.

Kun pli ol 4 000 mort'o'j pro super'doz'o'j en 2016 (kresk'int'a'j de 296 en 2003), Ohi'o hav'as pli da drog'rilat'a'j mort'o'j ol iu ajn uson'a ŝtat'o krom Okcident'a Virginio. En 2015, blank'ul'o'j konsist'ig'is 89% de viktim'o'j, kaj nigr'ul'o'j kaj hispan'id'o'j (16,5% de la loĝ'ant'ar'o de la ŝtat'o) konsist'ig'is nur 10% [1]. La 500 polic'ist'o'j de kanton'o Lorain kaj ali'a'j sukur'ist'o'j nun kun'port'as Narcan, antidot'o kontraŭ super'doz'o'j. "Ni est'as pionir'o'j en ĉi tiu fak'o" dir'is vic'ŝerif'o Dennis Cavanaugh, kiu taks'as ke 350 viv'o'j est'as sav'it'a'j ek'de la en'konduk'o de la antidot'o en 2013. Naz'e en'flu'ig'it'a al viktim'o'j kun spir'halt'o, la medikament'o ankaŭ est'as distribu'at'a sen'pag'e en super'bazar'o'j tiel, ke iu ajn pov'as re'viv'ig'i viktim'o'n.

La tut-uson'a epidemi'o de super'doz'o'j kontribu'is al la regres'o de viv'daŭr'o'j en 2016, du'a'n jar'o'n si'n'sekv'e [2]. Kun preskaŭ 65 000 mort'o'j en 2016, "pli ol la total'a nombr'o de uson'a'j soldat'o'j kiu'j mort'is en Vjetnami'o" laŭ d-ro Evans, deriv'aĵ'o'j el opi'o pli mort'ig'as ol aŭt'o'akcident'o'j (37 000 mort'o'j) kaj paf'il'o'j (38 000). En kompar'o, 243 hom'o'j mort'is pro super'doz'o'j en Franci'o en 2014, 2 655 en Briti'o en la sam'a jar'o, kaj 1 226 en Germanio en 2015 [3]. Prezid'ant'o Donald Trump, kiu, dum si'a kampanj'o, promes'is ek'ag'i, relief'ig'is ĉi tiu'n problem'o kiel simbol'o'n de la sufer'ad'o de kamp'ar'a'j uson'an'o'j kaj deklar'is "sanitar'a'n kriz'o'stat'o'n" en oktobr'o. Sed sur la teren'o, oni re'ag'is al ĉi tiu'j vort'o'j per ŝultr'o'lev'o. "La uson'a kas'o por sanitar'a'j kriz'o'j hav'as rezerv'o'n de USD 57 000" suspir'ant'e dir'is Thomas Stuber kiu estr'as The LCADA Way, lok'a'n ret'o'n de kurac'ej'o'j kaj rehabilit'ej'o'j por drog'ul'o'j. "Tiom da mon'o eĉ ne sufiĉ'us por ni'a kanton'o. Sed por la tut'a land'o ...". Li prefer'us deklar'o'n de "tut'land'a kriz'o'stat'o", kiel kiam uragan'o traf'as.

En januar'o 2018, kanton'o Lorain eĉ ne hav'is rehabilit'ej'o'n ind'a'n je tiu nom'o. Por trov'i tio'n, est'is neces'e ir'i al ClevelandColumbus, la ĉef'urb'o de la ŝtat'o. "Ni nur pov'as ili'n kurac'i kiel ekster'a'j'n pacient'o'j'n" lament'is s-ro Stuber. Pacient'o'j pas'ig'as unu tag'o'n en li'a kurac'ej'o en Elyria. "Oni don'as medikament'o'n al ili por mild'ig'i ili'a'j'n simptom'o'j'n de abstin'o kaj ili'a'j'n naŭz'o'n kaj kramf'o'j'n. Tio ne for'ig'as la simptom'o'j'n, la pacient'o ankoraŭ sent'as si'n mal'san'a, sed la medikament'o ig'as ili'a'n kondiĉ'o'n pli el'ten'ebl'a. Je la du'a tag'o, ni komenc'as ili'a'n konsil'ad'o'n."

Vic'ŝerif'o Cavanaugh respond'ec'as pri la kontraŭ'drog'a taĉment'o kiu hav'as 15 polic'ist'o'j'n. Laŭ li, inter 80% kaj 90% de la krim'o'j de la kanton'o est'as lig'it'a'j al "la ŝakr'ad'o de drog'o'j aŭ al krim'o'j far'it'a'j por pag'i la kost'o'n de drog'o'j". En la tribunal'o'j, la situaci'o far'iĝ'is tiel kriz'a ke, antaŭ tri jar'o'j, lok'a distrikt'a juĝ'ist'o pet'is permes'o'n de la Super'a Kort'um'o de Ohi'o por kre'i special'a'n tribunal'o'n por drog'ul'o'j. Hodiaŭ, mard'o'n maten'e fin'e de novembr'o, du tag'o'j'n antaŭ la feri'o Thanksgiving, la proksim'um'e 30 jun'a'j plen'kresk'ul'o'j sid'as en ĉambr'o 702a de la kriminal'a tribunal'o de Elyria, renom'it'a "drog'tribunal'o". Est'as preskaŭ egal'a'j nombr'o'j de vir'o'j kaj vir'in'o'j kaj ili bon'e kon'as unu la ali'a'n pro inter'kon'at'iĝ'o'j ĉe ĉi tiu ĉiu'semajn'a renkont'iĝ'o.

La drog'ul'o est'as la knab'o kiu falĉ'as la gazon'o'n

Jen la vizaĝ'o de ĉi tiu epidemi'o kiu'n la naci'a gazet'ar'o, en si'a klopod'o trov'i superlativ'o'j'n, karakteriz'as kiel la plej grav'a'n en la hom'a histori'o : la vizaĝ'o de blank'ul'o, antaŭ'urb'a aŭ kamp'ar'a, kiu hav'as dom'o'n kaj famili'o'n. La stereotip'a drog'ul'o ne est'as rokenrol'a stel'ul'o aŭ mal'riĉ'a nigr'ul'o el Harlemo, kiel dum la ond'o da opi'aĵ'o'j de la 1970aj jar'o'j. La mort'o traf'as kaj urb'a'n kaj kamp'ar'a'n Uson'o'n, la Uson'o'n kun garaĝ'o kaj, foj'e, du aŭt'o'j. La drog'ul'o est'as la fil'o de najbar'o, la knab'o kiu falĉ'as la gazon'o'n por poŝ'mon'o, aŭ la kuraĝ'ig'ist'in'o de la mez'lern'ej'a pied'pilk'a team'o. La konsum'o de heroin'o est'as eksplod'int'a en ĉiu'j soci'a'j klas'o'j, sed la plej grand'a pli'iĝ'o (77% inter 2002 kaj 2013) est'as en famili'o'j de mal'super'a'j mez'klas'an'o'j kun en'spez'o'j inter 20 000 kaj 50 000 dolar'o'j jar'e (inter 16 000 kaj 40 000 eŭr'o'j) [4].

Post kiam ili est'as en la man'o'j de la justic'o, la kontuz'it'a'j ge'jun'ul'o'j de kanton'o Lorain driv'as de rehabilit'ej'o'j por drog'ul'o'j al prizon'o'j. La aranĝ'o, kiu'n juĝ'ist'o John Miraldi propon'as al ili, est'as simpl'a : se ili ĉes'os konsum'i drog'o'j'n, la juĝ'ist'ar'o for'viŝ'os ili'a'j'n delikt'o'j'n. Ili evit'os mal'liber'ig'o'n kaj re'komenc'os normal'a'n viv'o'n. Ili ankaŭ eskap'os la rus'a'n rulet'o'n de kontraband'a'j opi'aĵ'o'j kaj la ebl'ec'o'n ke ili aper'os en la kadavr'ej'o de d-ro Evans. Klar'e, tio ŝajn'as est'i la plej raci'a elekt'o. Sed la de'pend'ec'o de opi'o'id'o'j kre'as si'a'n propr'a'n logik'o'n. "La konsum'ant'o laŭ'vort'e ne pov'as funkci'i sen si'a doz'o. La simptom'o'j de la abstin'o est'as tre sever'a'j" dir'is Stuber kiu, post 38-jar'a spert'o, montr'as profund'a'n pesimism'o'n. Li vid'as graved'ul'in'o'j'n kiu'j ĉes'as abstin'i kaj re'ven'as al konsum'ad'o : "La drog'o tut'e ek'reg'as la person'o'n, la struktur'o de la cerb'o ŝanĝ'iĝ'as". La nov'a'j drog'o'j ŝajn'e est'as pli fort'a'j ol tiu'j de la pas'int'ec'o. Por eskap'i el ili'a kapt'o, oni bezon'as super'hom'a'n vol'o'n, kaj "oni neniam ver'e re'san'iĝ'as" dir'is Ed Barrett, eks'a drog'ul'o kaj ĉef'o de la Primary Purpose Center, rehabilit'ej'o en Elyria. "Tem'as pri de'pend'ec'o dum'viv'a."

En la tribunal'o, juĝ'ist'o Miraldi adapt'as si'a'n manier'o'n al la ĉe'est'ant'a'j ge'jun'ul'o'j, kaj evit'as juĝ'ist'a'j'n lingv'aĵ'o'j'n, sed adopt'as patr'ec'a'n ton'o'n. "La feri'o Thanksgiving ven'as, mi'a'j amik'o'j. Mi sci'as ke ĉi tiu est'as mal'facil'a moment'o. Ebl'e vi ir'os al fest'o, ebl'e vi'a'j parenc'o'j drink'as aŭ konsum'as drog'o'j'n. Est'os mal'facil'e. Gard'u vi'n." Zorg'ant'o nom'um'it'a de la tribunal'o hav'as la task'o'n asist'i la ge'jun'ul'o'j'n en ili'a rehabilit'ad'o, precip'e kiam ili serĉ'as labor'posten'o'n. La unu'a'j paŝ'o'j est'as atent'em'e kontrol'at'a'j, kun urin'test'o'j kaj dev'ig'a'j ĉiu'tag'a'j kontrol'vok'o'j. Jen sever'a, jen kun'sent'em'a, juĝ'ist'o Miraldi emfaz'as la sukces'o'j'n de ĉiu part'o'pren'ant'o, kaj post'e minac'as per re'a mal'liber'ig'o "tiu'j'n, kiu'j ne aper'as kiam al'vok'it'e aŭ kiu'j dilu'as si'a'j'n urin'specimen'o'j'n." "Mi mal'al'ig'is du person'o'j'n de la program'o. Unu, graved'ul'in'o, preskaŭ mort'is pas'int'semajn'e pro super'doz'o. Pri la ali'a, dung'it'o de la tribunal'o preskaŭ bat'fal'ig'is ŝi'n en urb'o'centr'a aŭt'o'park'ej'o. Ŝi est'is injekt'ant'a drog'o'j'n jam de mult'a'j tag'o'j kaj preskaŭ ĵet'is si'n sub la rad'o'j'n de la aŭt'o. Ŝi est'is re'en'prizon'ig'it'a dum ses monat'o'j." Post ĉi tiu avert'a ĝis'dat'ig'o, s-ro Miraldi invit'is ĉiu'n part'o'pren'ant'o'n al'paŝ'i, dum aplaŭd'o, por person'ec'ig'it'a diplom'o. "Meghan est'as pur'a dum 31 tag'o'j. Ŝi est'as en faz'o du'a de la program'o kaj est'as akcept'it'a de rehabilit'ej'o. Brav'e !" Embaras'iĝ'int'e, rid'et'ant'e aŭ petol'em'e, la ge'jun'ul'o'j al'paŝ'as unu post la ali'a. La abstin'o simil'as pied'ir'i sur streĉ'it'a ŝnur'o : last'a'n juni'o'n, la lok'a gazet'ar'o raport'is ke unu part'o'pren'ant'o pren'is super'doz'o'n mez'e de seanc'o.

Est'as preskaŭ ne'ebl'e for'las'i drog'o'j'n sen'help'e. Oni dev'as ne est'i las'it'a sol'a dum almenaŭ 100 tag'o'j kaj oni dev'as tut'e ŝanĝ'i si'a'j'n kutim'o'j'n, "turn'i la dors'o'n al vi'a mal'nov'a viv'o kaj for'las'i vi'a'j'n mal'nov'a'j'n amik'o'j'n" dir'is f-in'o Meghan Kaple, la jun'ul'in'o kiu est'as "pur'a" jam dum 31 tag'o'j kaj kiu prezent'is si'n al la polic'o antaŭ tri semajn'o'j, "ted'it'a de drog'o'j, ted'it'a de ĉio". Ŝi nun est'as pension'an'o en por'vir'in'a rehabilit'ej'o kie, mal'kiel si'a antaŭ'a ĉiu'tag'a rutin'o, ŝi sekv'as strikt'a'n reĝim'o'n : "El'lit'iĝ'o je tag'iĝ'o, jog'o, grup'a terapi'o. Telefon'o mal'permes'at'a." Ŝi far'iĝ'is drog'ul'o antaŭ 11 jar'o'j "post kiam mi'a famili'a kurac'ist'o preskrib'is sen'dolor'ig'aĵ'o'j'n por dors'dolor'o".

Kurac'ist'o oft'e preskrib'as la unu'a'n doz'o'n

Sam'e kiel f-in'o Kaple, la pli'mult'o de viktim'o'j ne el'trov'is opi'aĵ'o'j'n per'e de injekt'o, sed per preskrib'o. La epidemi'o komenc'iĝ'is en kurac'ej'o'j, kamufl'it'a mal'antaŭ la plej bon'a'j intenc'o'j : kurac'i la dolor'o'n de pacient'o'j, preskrib'ant'e al ili fort'eg'a'j'n sen'dolor'ig'aĵ'o'j'n. "Tre mal'mult'a'j drog'ul'o'j komenc'is rekt'e kun heroin'o" konfirm'is Thomas Stuber. "Oft'e, est'is kurac'ist'o kiu preskrib'is la unu'a'n doz'o'n, pro ia ajn ne'grav'a dolor'o. Pacient'o'j far'iĝ'as de'pend'a'j de drog'o'j kaj nur tiam ek'konsum'as heroin'o'n." En antaŭ'a'j epidemi'o'j de super'doz'o'j, en la jar'o'j 1970aj kaj 1990aj, proksim'um'e 80% de la konsum'ant'o'j de mal'mild'a'j drog'o'j est'is vir'o'j. En la nun'a kriz'o, la nombr'o'j de vir'o'j kaj vir'in'o'j est'as preskaŭ egal'a'j. Knab'o aŭ knab'in'o, "ĉiu'j ir'as al la kurac'ej'o. Ĉar la de'pend'ec'o komenc'iĝ'as per vizit'o al la famili'a kurac'ist'o, la dent'ist'o, sport'a kurac'ist'o. Ni kurac'as mult'a'j'n vir'in'o'j'n kiu'j lud'is sport'o'j'n en mez'lern'ej'o'j kaj universitat'o'j."

Ĉi tiu skatol'o de Pandora est'is mal'ferm'it'a antaŭ du'dek jar'o'j far'e de kelk'a'j farmaci'a'j firma'o'j en Uson'o kaj, precip'e, Purdue Pharma kaj ĝi'a stel'o, la pilol'o OxyContin, kiu est'is la kaŭz'o de la katastrof'o laŭ ĉiu'j profesi'ul'o'j intervju'it'a'j por ĉi tiu artikol'o. Klasifik'it'a kiel unu el la plej fort'a'j opi'o'id'a'j sen'dolor'ig'aĵ'o'j (nivel'o 3a) aprob'it'a de la Mond'a Organiz'o pri San'o, Oxycontin konsist'as el oksikodono, sintez'a deriv'aĵ'o el opi'o. Unu'e, ĝi est'is rezerv'it'a por mort'e mal'san'a'j kancer'ul'o'j kaj por sever'a post'operaci'a dolor'o, tre lim'ig'it'a merkat'o. Por etend'i ĝi'n, la firma'o lanĉ'is tut'fort'a'n prem'kampanj'o'n en 1995 : ĝi cel'is tut'e ŝanĝ'i la si'n'ten'o'n pri la rilat'o inter la pacient'o kaj ties sufer'ad'o - oni deklar'is la dolor'o'n, sen'konsider'e pri ĝi'a intens'ec'o, la nov'a mal'amik'o de la kurac'ist'ar'o. Esplor'o'j financ'it'a'j de Purdue Pharma rekomend'is ke kurac'ist'o'j rigard'u la dolor'o'n kiel "kvin'a parametr'o de viv'ant'o" - kun'e kun kor'ritm'o, korp'a temperatur'o, sang'o'prem'o kaj spir'ad'o.

En maj'o 1996, la Uson'a Administraci'o pri Nutr'aĵ'o'j kaj Medikament'o'j (FDA) don'is al Purdue la permes'o'n lanĉ'i OxyContin sur la merkat'o'n. La firma'o deploj'is arme'o'n de pli ol 700 vend'ist'o'j por rekomend'i la medikament'o'n al la kurac'ist'o'j de Uson'o. Ĝi el'don'is vide'o'j'n, broŝur'o'j'n kaj kant'o'j'n laŭd'ant'a'j'n la mirakl'a'n re'san'ig'il'o'n, kaj pres'is 34 000 kupon'o'j'n ofert'ant'a'j'n sen'pag'a'j'n preskrib'o'j'n. En 1996, vend'o'j de OxyContin gajn'is 45 milion'o'j'n da uson'a'j dolar'o'j. Kvar jar'o'j'n post'e, la en'spez'o'j ating'is pli ol USD 1 miliard'o'n kaj super'is la en'spez'o'j'n el Viagra. De la supr'o ĝis la fund'o, de oficial'ul'o'j en Vaŝington'o ĝis lok'a'j kurac'ej'o'j, ĉiu'j protekt'il'o'j est'is preter'pas'it'a'j.

Kiam "Oxy" far'iĝ'is valut'o de inter'ŝanĝ'o

La du'obl'a karier'o de d-ro Evans - li est'is urĝ'ej'a kurac'ist'o antaŭ ol li far'iĝ'is advokat'o - don'as al li histori'a'n perspektiv'o'n pri la fenomen'o. "Kiam mi diplom'iĝ'is ĉe fakultat'o de medicin'o en la fru'a'j 1980aj jar'o'j, kurac'ist'a'j konsult'ej'o'j ne don'is sen'dolor'ig'aĵ'o'j'n kiel OxyContin kiel mild'ig'il'o'j'n de dolor'o. En la mal'fru'a'j 1990aj jar'o'j, ni komenc'is preskrib'i narkotik'o'j'n por la el'tir'o de saĝ'o'dent'o'j kaj por distord'iĝ'int'a'j maleol'o'j. Ne'grav'a'j dolor'o'j rajt'ig'is vi'n ricev'i OxyContinPercocet." Uson'a'j pacient'o'j rapid'e ek'hav'is toler'ec'o'n al ĉi tiu'j fort'a'j drog'o'j. D-ro Evans parol'as pri frenez'a epok'o en kiu ĉi'a'j person'o'j "kun et'a'j furunk'o'j" kur'is en la urĝ'ej'o'n por postul'i pilol'o'j'n kvazaŭ ili est'is suker'aĵ'o'j. "Se ni ne don'is al ili unu Percocet, ili minac'is denunc'i ni'n ! Ili ŝajn'ig'is si'n mal'san'a'j. Iu'j eĉ tra'tranĉ'is si'a'j'n vejn'o'j'n por hav'i pilol'o'j'n. Inter la ordon'o'j de publik'a'j aŭtoritat'ul'o'j, la postul'o'j de pacient'o'j kaj la politik'o ĉe kurac'ej'o'j de "klient'a kontent'o", la prem'o ven'is de ĉiu'j flank'o'j". D-ro Evans, kiu tiu'temp'e preskrib'is vast'a'j'n kvant'o'j'n de opi'aĵ'o'j por san'kriz'o'j, nun kalkul'as la mort'int'o'j'n. Ek'de 1999, 200 000 uson'an'o'j est'as mort'int'a'j pro super'doz'o'j de OxyContin kaj ekvivalent'a'j medikament'o'j.

En la 2000-aj jar'o'j, OxyContin profund'e kaj rimark'ind'e en'radik'iĝ'is en Ohi'o. En kelk'a'j urb'o'j, ekonomi'e stagn'a'j pro ferm'o'j de fabrik'o'j, la komerc'ad'o per ĉi tiu drog'o ne'long'e re'viv'ig'is la urb'o'centr'a'j'n kvartal'o'j'n, dank'e al la mult'iĝ'o de distribu'ej'o'j. Ĝeneral'iĝ'is fraŭd'o'j rilat'e al social'a help'o. Mal'riĉ'a'j loĝ'ant'o'j kun san'asekur'o proviz'is si'n per sen'pag'a'j pilol'o'j el ŝajn'ig'a'j san'konsult'ej'o'j, la tiel nom'it'a'j "muel'ej'o'j de pilol'o'j", kaj post'e ili'n re'vend'is en la nigr'a merkat'o, tiel riĉ'ig'ant'e komplic'a'j'n kurac'ist'o'j'n per la mon'o de impost'pag'ant'o'j. En kelk'a'j urb'o'j en sud'a Ohi'o, kiel Portsmouth, "Oxy" far'iĝ'is komun'a valut'o de inter'ŝanĝ'o : kontraŭ unu tablojd'o oni pov'is ricev'i ĉi'a'j'n var'o'j'n de si'a najbar'o [5].

La nombr'o de preskrib'o'j por opi'o'id'o'j ating'is absurd'a'j'n alt'o'j'n. En 2012, kurac'ist'o'j en Ohi'o preskrib'is 793 milion'o'j'n da doz'o'j, aŭ 68 pilol'o'j por ĉiu loĝ'ant'o [6]. Por pli'ig'i vend'o'j'n, Purdue Pharma ag'is kiel kartel'o, ident'ig'ant'e la plej sen'ŝirm'a'j'n region'o'j'n de la land'o kie koncentr'iĝ'as sen'labor'a'j man'labor'ist'o'j, labor'akcident'o'j kaj mal'riĉ'ec'o. Al'don'e al la preskrib'o'j de honest'a'j kurac'ist'o'j, kiu ne sci'is la de'pend'ig'a'n potencial'o'n de la produkt'o, lik'o'j de intern'a'j dokument'o'j rivel'is ke la firma'o intenc'e instig'is la star'ig'o'n de ŝajn'ig'a'j san'konsult'ej'o'j, marionet'a'j instituci'o'j kiu'j sol'e cel'is vend'i OxyContin .

La aŭtoritat'ul'o'j mal'rapid'e re'ag'is ĉar la mal'super'a'j mez'klas'an'o'j el blank'ul'o'j, la unu'a'j viktim'o'j de la fenomen'o, ne est'is inter la prioritat'o'j de politik'a'j gvid'ant'o'j. Kiam la reg'ist'ar'o fin'e ek'konsci'is pri la problem'o kaj komenc'is serĉ'i fals'a'j'n preskrib'o'j'n, mult'a'j hom'o'j, kiu'j ne plu pov'is akir'i si'a'j'n kutim'a'j'n pilol'o'j'n, jam est'is ir'int'a'j al la strat'o por kontent'ig'i si'a'n de'pend'ec'o'n. "Post kiam la pacient'o'j est'as de'pend'ig'it'a'j kaj ili'a'j preskrib'o'j eks'valid'iĝ'as, ili dev'as trov'i si'a'n doz'o'n ali'lok'e" dir'is d-ro Evans. "Percocet en la nigr'a merkat'o kost'as 50 dolar'o'j'n por unu pilol'o. Sak'et'o da heroin'o kost'as 5 aŭ 10 dolar'o'j'n, pli mal'kar'e ol ses lad'skatol'o'j da bier'o. Jen kiel ni konvert'is tut'a'n loĝ'ant'ar'o'n al heroin'o.’’"

Poent'o'j de lojal'ec'o por konsum'ant'o'j de heroin'o

La trans'ir'o de la konsum'o de medikament'o'j al heroin'o est'is far'it'a laŭ'paŝ'e kaj ŝtel'e. Meksikaj heroin'ŝakr'ist'o'j - oft'e el Xalisco, kie papav'o'j est'as kultiv'at'a'j - invest'is en ĉi tiu grand'eg'a kamp'ar'a merkat'o, modern'ig'is si'a'j'n vend'o'teknik'o'j'n, kaj ag'is mult'e pli diskret'e ol drog'ŝakr'ist'o'j en urb'eg'o'j. Malgraŭ fort'a konkurenc'o, kiu klar'ig'as la mal'alt'a'n po'detal'a'n prez'o'n de heroin'o, kamp'ar'a'j ŝakr'ist'o'j mal'oft'e uz'as paf'il'o'j'n por regul'ig'i la kont'o'j'n aŭ defend'i si'a'n teritori'o'n. Oni mend'as la pulvor'o'n per SMS kaj ĝi'n liver'as aŭt'o de la ŝakr'ist'o'j kiu'j adopt'is la koncept'o'n de "klient'a kontent'o" kaj dis'don'as nom'kart'o'j'n kaj poent'o'j'n de lojal'ec'o. "En la komenc'a'j tag'o'j, ebl'e vi dev'as en'ir'i la fi'fam'a'j'n kvartal'o'j'n de la urb'o. Sed post kiam vi far'is konekt'o'j'n, kaj vi est'as bon'a klient'o, simil'as mend'i pic'o'n" klar'ig'is s-ro Barrett. Se la konsum'ant'o prov'as for'las'i heroin'o'n kaj ne plu mend'as, la ŝakr'ist'o send'as tekst'mesaĝ'o'n al li aŭ telefon'as al la hejm'o por ofert'i kelk'a'j'n doz'o'j'n.

Ek'de la en'konduk'o de OxyContin, si'n'sekv'a'j ond'o'j da drog'o'j amas'iĝ'as kiel sediment'o sur la mar'bord'o'j de Lag'o Erie sen tio, ke unu tut'e for'viŝ'as la ali'a'n. Al'don'e al preskrib'it'a'j pilol'o'j kiel OxyContin, kaj post'e al heroin'o, nun est'as ali'a'j sintez'a'j substanc'o'j kun terur'a fort'o. La aŭtoritat'ul'o'j al'front'as monstr'o'n kun mult'a'j kap'o'j, el kiu'j ankoraŭ neni'u est'as de'hak'it'a.

En si'a aflikt'o, la publik'o re'ag'as laŭ du manier'o'j. "Unu du'on'o est'as traf'it'a de la efik'o'j de la drog'de'pend'ec'o de am'at'o" dir'is Stuber. "Ili kompren'as ke de'pend'ec'o est'as mal'san'o kaj dezir'as solv'o'n. La ali'a du'on'o kred'as ke drog'ul'o'j ne hav'as sen'kulp'ig'o'n. Kondiĉ'e, ke ili ne vid'is si'a'n propr'a'n fil'o'n kuŝ'ant'a'n sur la tapiŝ'o en si'a ĉambr'o, ili rigard'as tio'n kiel problem'o'n de ali'ul'o'j’’. Ĉe kontraŭ'drog'a'j kun'sid'o'j en lok'a'j komun'um'o'j, profesi'ul'o'j oft'e aŭd'as al'vok'o'j'n por la ekzekut'o de drog'ŝakr'ist'o'j. "Sed la unu'a ŝakr'ist'o est'as la famili'a kurac'ist'o, aŭ la medicin'ŝrank'o de la ge'patr'o'j" respond'as d-ro Evans. "Ok'dek procent'o'j de ni'a'j infan'o'j far'iĝ'as drog'ul'o'j post kiam ili trov'as preskrib'o'n por pa'nj'o aŭ pa'ĉj'o ... Vi hav'as 15 jar'o'j'n, vi'a'j amik'o'j ven'as por tra'nokt'i, vi ŝtel'as unu Percocet. Ĉu ni do ekzekut'u pa'nj'o'n kaj pa'ĉj'o'n ?"


La aŭtor'o

Maxime ROBIN
Maxime Robin est'as ĵurnal'ist'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Uson'o kaj la art'o el'tord'i mon'o'n el la mal'riĉ'ul'o'j



Traduk'it'a de:
Mike Le'o'n
el la franc'a

[1] ’Opi'o'id overdose deaths by race/ethnicity’, The Henry J. Kaiser Family Foundation, Menlo Park (Kalifornio), www.kff.org

[2] Ĝi pas'is de 78 jar'o'j kaj 9 monat'o'j en 2014 al 78 jar'o'j kaj 7 monat'o'j en 2016. Kp. ’Soaring overdose deaths cut Us life expectancy for a second consecutive year, CDC says’, Los Angeles Times, la 20a de décembro 2017.

[3] Laŭ la last'a'j oficial'a'j cifer'o'j publik'ig'it'a'j de la kontrol'ej'o'j pri drog'o'j kaj drog'de'pend'ec'o de Franci'o kaj Eŭrop'o.

[4] ’Todays heroin epidemic infographics’, Centers for Disease Control and Prevention, Atlant'a, www.cdc.gov

[5] Sam Quinones, ’Dreamland : The Tru'e Tal'e of Americas Opi'at'e Epidemic’, Bloomsbury Publishing, Londono - Nov'jork'o, 2015.

[6] ’Opioids prescribed to Ohi'o patients decrease by 162 million doses since 2012’, Board of Pharmacy, Ŝtat'o Ohi'o, la 25a de januar'o 2017.


Akcept'ej'o >> 1a januar'o 2018

Cel'tabul'o Irano


de  Serge HALIMI

La 5-an de februar'o 2003 la uson'a ŝtat'sekretari'o [1] Colin Powell sving'is antaŭ la Sekur'ec-konsil'ant'ar'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j botel'et'o'n, kiu pov'is en'ten'i antraks'o'n kaj koment'is sekret'a'j'n satelit'a'j'n fot'o'j'n de lok'o'j, kie, laŭ li, fabrik'iĝ'as ĥemi'a'j arm'il'o'j. Tiu mal'ver'aĵ'o – post'e konced'it'a de ĝi'a aŭtor'o – en la sekv'o serv'is kiel start'ig'o de la reklam'ad'o por la milit'o kontraŭ Irako. La 11-an de decembr'o 2017 la uson'a ambasador'in'o ĉe la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o [2], s-in'o Nicky Haley, lok'is si'n antaŭ la grand'eg'a'j fragment'o'j de laŭ'asert'e irana raket'o, kiu ne ating'is si'a'n cel'o'n. Kaj ŝi asert'is, ke ĝi est'is lanĉ'it'a en Jemeno, kontraŭ civil'a flug'haven'o en Saud-Arab'uj'o, „land'o de la G20”. „Kun la risk'o mort'ig'i cent'o'j'n da sen'kulp'a'j civil'ul'o'j […] Nur imag'u, ke ĝi est'us cel'int'a la flug'haven'o'n de Vaŝington'o aŭ de Nov'jork'o. Aŭ tiu'n de Parizo, LondonoBerlino”. Ĉu la ating'o'pov'o de la arm'il'o ne ebl'ig'us ĝi'n al'ven'i ĝis tie'n ? Ne grav'as : re'foj'e tem'as pri fabrik'ad'o de tim'o por prav'ig'i la milit'o'n. Dek kvar jar'o'j'n post detru'i Irakon la uson'a reg'ist'ar'o nun cel'as Iranon.

Ĝi'a mank'o de imag'pov'o est'us ĝoj'ind'a, se la tem'o aparten'us al fantazi'o. En 2003 s-ro Powell akuz'is ankaŭ la ekzist'o'n de „tim'ind'a'j” lig'o'j inter Saddam Hussein kaj Al-Kajdo. Ankaŭ pri tio, last'a'n novembr'o'n, jen re'e : la Ci'a publik'ig'is rikolt'aĵ'o'n de dokument'o'j kapititajn en Pakistano dum la murd'o al Usama Be'n Lad'e'n kaj kiu'j, laŭ ĝi, pruv'as la ekzist'o'n de kontraŭ'natur'a'j lig'o'j inter kelk'a'j epigon'o'j (suna'ist'o'j) de tiu kaj la (ŝijaist'a) reg'ist'ar'o de Teherano. Oni pov'us kred'i, ke Vaŝington'o jam forges'is si'a'n apog'o'n, ĉi-foj'e ja real'a'n, al Be'n Lad'e'n, kiam tiu milit'is en Afgan'uj'o kontraŭ la soveti'an'o'j. Aŭ la kontraŭ'leĝ'a'n vend'o'n de arm'il'o'j al Irano, far'e de Ronald Re'ag'a'n, kia'j tiu esper'is tiel financ'i si'a'j'n ekstrem'dekstr'a'j'n nikaragvajn amik'o'j'n.

Tiam neni'u uz'is tio'n kiel pretekst'o'n por deklar'i la milit'o'n al Uson'o … Mal'e, hodiaŭ, la dezir'o venk'i Iranon kun'veld'as la saud-arab'a'n monarĥi'o'n, la israel'an reg'ist'ar'o'n kaj mult'a'j'n uson'a'j'n gvid'ant'o'j'n. La influ'hav'a respublik'an'a senat'an'o Tim Cotton, prezent'at'a kiel la ven'ont'a direktor'o de la Ci'a, nur atend'as tiu'n okaz'o'n. Li'a'opini'e ĉiu'j defi'o'j de la vaŝington'a diplomati'o (Irano, Nord-Kore'uj'o, Ĉin'uj'o, Ruslando, Sirio, Ukrain'uj'o) efektiv'e en'ten'as „milit'a'n opci'o'n”. Kaj la danĝer'o, kiu'n prezent'as Irano, laŭ li pli grand'a ol tiu de Nord-Kore'uj'o, prav'ig'as, laŭ li, „mar'a'n kaj aer'a'n kampanj'o'n de bomb'ad'o kontraŭ ĝi'a atom'a infra'struktur'o.” [3]

Antaŭ du jar'o'j la prezid'ant'o Barack Obama menci'is, ke la irana milit'a buĝet'o egal'as nur al ok'on'o de tiu de la region'a'j alianc'an'o'j de Uson'o, kaj al kvar'dek'on'o de tiu de Uson'o. Tamen la tambur'o'j kontraŭ pretend'at'a irana minac'o son'as laŭt'e. Ĉu en tia etos'o de psiĥ'ologi'a milit'o la franc'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, ĵus (la 18-an de decembr'o) ver'e ne hav'is i'o'n pli inteligent'a'n por far'i ol en Vaŝington'o akuz'i la intenc'o'n de „ hegemoni'o ” de Irano ?

Serge HALIMI.


La aŭtor'o

Serge HALIMI


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Por la kriz'o de la merkat'o, rimed'o'j de merkat'o ...

La por'uson'a obsed'o

Ide'o'j ek'de nun konsider'at'a'j "natur'a'j"

Kript'a kot'o



Traduk'it'a de:
Vilhelm'o Lutermano
el la franc'a.

[1] Tiel en Uson'o oni nom'as la ministr'o'n pri ekster'a'j afer'o'j. -vl

[2] Mal'oft'e uz'at'a, tamen pli logik'a nom'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j. -vl

[3] „A Foreign Policy for ‘Jacksonian America’ ”, The Wall Street Journal, 9-an-10 an de decembr'o 2017.



Akcept'ej'o >> 1a januar'o 2018

Fiŝ'ist'o'j kontraŭ intens'a fiŝ'kapt'ad'o en Japan'a mar'o

La insul'o Ik'i vol'as sav'i la tinus'o'j'n


Sur insul'et'o en la sud'a Japan'a mar'o, pli ol tri cent fiŝ'ist'o'j lukt'as por mal'help'i la mal'oft'iĝ'o'n de ruĝ'a'j tinus'o'j en Pacifik'a ocean'o. Ili akuz'as intens'a'n fiŝ'kapt'ad'o'n kaj denunc'as la reg'ist'ar'a'n agent'ej'o'n, kiu defend'as ĝi'n. En la land'o, kiu plej konsum'as tinus'o'n en la mond'o, ili'a batal'o montr'iĝ'as mal'facil'a.



de  Yuta YAGISHITA

Kiam li parol'as pri la plej grand'a tinus'o, kiu'n li kapt'is, S-ro Nakamura Minor'u, 49 jar'a fiŝ'ist'o, subit'e iĝ'as serioz'a : "Gi pez'is 319 kilo'gram'o'j'n, li rakont'as per si'a melodi'a akĉent'o de tiu insul'o de 27 000 loĝ'ant'o'j mez'voj'a inter la Kore'a du'on'insul'o kaj la urb'o Fukuoka, en sud'a Japani'o. La tinus'o est'is tiom dik'a, ke mi ne pov'is en'bark'ig'i ĝi'n. Mi lig'is ĝi'n al la ŝel'o. Ĉar tiom grand'a pren'o est'is mal'oft'a, la okaz'aĵ'o trov'iĝ'is sur la unu'a paĝ'o de la lok'a gazet'o en 2013. Sur fot'o, kiu akompan'as la artikol'o'n, oni vid'as S-ro'n Nakamura fier'e rid'et'ant'a apud arĝent'a gigant'a fiŝ'o long'a je 2,7 metr'o'j, pend'ant'a de gru'o. Malgraŭ la ekster'ordinar'a grand'ec'o de si'a trofe'o, la fiŝ'ist'o ne ŝajn'as ver'e ekstaz'a. La ne'cert'ec'o de la viv'o de sen'de'pend'a'j fiŝ'ist'o'j dev'ig'as i'a'n humil'ec'o'n. "Jam okaz'is, ke mi kapt'is neni'o'n dum du kaj du'on'o monat'o'j", tiam li deklar'is. Tiu'j vort'o'j nun aper'as kiel prognoz'o. Ĉu li pov'is tiam imag'i, ke li'a memor'ind'a pren'o est'is unu el la last'a'j kapt'it'a'j ruĝ'a'j tinus'o'j de pli ol tri cent kilo'gram'o'j en la ĉirkaŭ'aĵ'o'j de Ik'i ?

En tiu sub'tropik'a insul'o de 138,5 kvadrat'a'j kilo'metr'o'j mark'it'a de verd'ec'a'j mont'et'o'j, varm'a'j font'o'j, ond'iĝ'ant'a'j riz'kamp'o'j kaj blank'sabl'a'j strand'o'j, la fiŝ'ist'o'j al'front'as ekzist'ec'a'n kriz'o'n. Fiŝ'kapt'ad'o de ruĝ'a'j tinus'o'j de Pacifik'a Ocean'o, frand'at'a'j de la ŝat'ant'o'j de suŝi'o'j, drast'e mal'kresk'iĝ'as. Jar'a'j kapt'o'j fal'eg'is de 358 tun'o'j en 2005 al 23 tun'o'j en 2014. "Ne plu est'as fiŝ'o'j en ni'a mar'o" lament'as la lok'a'j fiŝ'ist'o'j. "Komenc'e la et'ul'o'j de 3 aŭ 4 kilo'gram'o'j mal'aper'is. Post'e la plej dik'a'j. Kaj nun, est'as neni'o", konstat'as S-ro Nakamura, ve'spir'ant'e.

Alarm'it'a'j, la fiŝ'ist'o kaj li'a'j koleg'o'j plur'foj'e frap'is je la pord'o de la agent'ej'o por fiŝ'kapt'ad'o, kiu de'pend'as de la Ministr'ej'o pri agr'o'kultur'o, arb'ar'o'j kaj fiŝ'kapt'ad'o. Por la reg'ist'ar'a organiz'aĵ'o, la mal'kresk'iĝ'o de la fiŝ'kapt'ad'o est'as nur konsekvenc'o de la klimat'ŝanĝ'o. "Ili dir'is al mi, ke la fiŝ'o'j migr'is for'e'n al la Kore'a du'on'insul'o, tie'n, kie ni ne hav'as rajt'o'n por fiŝ'kapt'i, tondr'as S-ro Nakamura, kiu tut'e ne kred'as tio'n.

Ĝis 50 tun'o'j da fiŝ'o'j per unu retjêto

Por li'a'j koleg'o'j kaj li, la kial'o est'as serĉ'ot'a ĉe la tinus'a'j tren'ŝip'o'j, tiu'j potenc'a'j ŝip'o'j aparten'ant'a'j al grand'a'j firma'o'j, kiel Nippon Suisan Kaisha, kiu hav'as dek mil dung'it'o'j'n. Tiu'j ŝip'o'j ven'as por tra'navig'i la zon'o'n, ven'int'e el la haven'o Sakaiminato, 400 kilo'metr'o'j'n en la nord-orient'o de la insul'o. Ili komenc'is kapt'i plen'kresk'a'j'n tinus'o'j'n en Japan'a Mar'o somer'e, ek'de 2004, kiam la pren'o'j ek'mal'kresk'is en la insul'o. Ili'a metod'o : lokaliz'i la fiŝ'ar'o'j'n per sond'il'o, kaj ĉirkaŭ'bar'i ili'n per ret'o long'a je pli ol unu kilo'metr'o. La pren'o pov'as ating'i 50 tun'o'j'n por unu ret'ĵet'o kaj 1500 tun'o'j'n en juni'o kaj juli'o, kiam tiu'j industri'a'j fiŝ'ist'o'j intens'e labor'as. Tiu'j de Ik'i, si'a'flank'e, mal'oft'e preter'as po 1200 kilo'gram'o'j monat'e por unu ŝip'o.

Tiu metod'o por fiŝ'kapt'ad'o "mult'e prem'as la medi'o'n", klar'ig'as S-in'o Komatsubara Kazu'e, aktiv'ul'o de Greenpeace en Japani'o. "Ĝi ebl'ig'as kapt'i grand'a'j'n kvant'o'j'n da fiŝ'o'j sen iel ajn disting'i speci'o'j'n aŭ grand'ec'o'j'n". Laŭ raport'o publik'ig'it'a de la scienc'a inter'naci'a komitat'o por tinus'o'j kaj parenc'a'j speci'o'j en la nord'a Pacifik'a Ocean'o (ISC), dum la last'a'j tri'dek jar'o'j, preskaŭ 60% el la kapt'it'a'j tinus'o'j de Japan'a'j ŝip'o'j est'is kapt'it'a'j per tiu metod'o.

Jen pli'grav'ig'ant'a cirkonstanc'o : grand'a part'o de la ruĝ'a'j tinus'o'j, kiu'j kutim'e cirkul'as en Pacifik'a Ocean'o, somer'e ar'iĝ'as en Japan'a Mar'o por tie de'met'i ov'o'j'n. Tio est'as unu el la du re'produkt'ej'o'j de tiu speci'o kun la nord'a Filipina Mar'o. Ironi'e, tiu si'n'ten'o facil'ig'as la labor'o'n de la fiŝ'ist'o'j de Sakaiminato, kiu dev'as nur atend'i ili'n kun si'a'j ret'o'j. Tiu metod'o koler'ig'as la medi'protekt'ant'o'j'n kaj la esplor'ist'o'j'n, kiu'j vid'as tio'n, kiel kial'o'n por la mal'kresk'ad'o de tiu speci'o. "La amas'a kapt'ad'o de tinus'o'j dum la re'produkt'a epok'o est'as tre mal'util'a por la bon'fart'o de tiu speci'o, asert'as S-ro Katsukawa Toshio, esplor'ist'o en la ocean'o'grafi'a universitat'o de Tokio, kaj fak'ul'o pri tiu demand'o. Tio eĉ est'as la antipod'o de daŭr'i'pov'a fiŝ'kapt'ad'o, kaj se ili daŭr'e uz'as tiu'n metod'o'n, ĝi okaz'ig'os ruin'iĝ'o'n de la fiŝ'kapt'a industri'o en tiu region'o. La ŝtat'o dev'as mal'permes'i tiu'n metod'o'n."

La mal'kresk'iĝ'o de tiu speci'o est'as nun konfirm'it'a tendenc'o en la tut'a Pacifik'a Ocean'o. En april'o 2014 ISC publik'ig'is ŝok'a'n nombr'o'n [1] : rest'is en 2012 mal'pli ol 12% da sufiĉ'e matur'a'j fiŝ'o'j - inter 3 kaj 5 jar'aĝ'a'j - por re'produkt'iĝ'i, kaj eĉ en 2016, nur 2,6% laŭ revizi'it'a'j daten'o'j. Respond'ec'a pri la kapt'ad'o de tri kvar'on'o'j de la ruĝ'a'j tinus'o'j kapt'it'a'j inter 1980 kaj 2014, al Japani'o est'as nun ordon'it'a efektiv'ig'i serioz'a'j'n rimed'o'j'n por halt'ig'i tiu'n mal'kresk'iĝ'o'n.

La land'o'j bord'a'j de Pacifik'o, Japani'o, Sud-Korei'o, Uson'o inter ali'a'j, ating'is inter'konsent'o'n en 2014 por lim'ig'i la kapt'ad'o'n de ruĝ'a'j tinus'o'j dum kun'ven'o de Komision'o pri fiŝ'kapt'ad'o en Pacifik'a Ocean'o okcident'a kaj centr'a (WCPFC), kre'it'a en 2004 por protekt'i la stok'o'n de grand'a'j migr'ant'a'j fiŝ'o'j en tiu region'o [2]. De tiam ĉiu an'iĝ'int'a land'o dev'as respekt'i kapt'o'kvant'o'n. Laŭ tio, Japani'o, plej grand'a konsum'ant'o de tiu speci'o, akcept'is mal'kresk'ig'i si'a'j'n kapt'o'j'n je du'on'o de la period'o 2002-2004, tio est'as maksimum'o de 4007 tun'o'j por la fiŝ'o'j mal'pli pez'a'j ol 30 kilo'gram'o'j, kaj 4882 tun'o'j por la plej grand'a'j.

Inter'temp'e Uni'o Inter'naci'a por Konserv'ad'o de Natur'o (UIKN) en'skrib'is la ruĝ'a'n tinus'o'n de Pacifik'o en la kategori'o'n "mal'firm'a" de si'a ruĝ'a list'o de minac'at'a'j speci'o'j.

Kaj la 314 fiŝ'ist'o'j de Ik'i lukt'as si'a'manier'e. Fin'e de 2013 ili kre'is la asoci'o'n Protekt'u la tinus'a'n viv'rimed'o'n de la mar'o de Ik'i, kies prezid'ant'o iĝ'is S-ro Nakamura. Kaj ili decid'is cêsi la kapt'ad'o'n de tinus'o'j dum la monat'o'j juni'o kaj juli'o, ĝis 2017. "La cel'o est'is prem'i la Agent'ej'o'n por fiŝ'kapt'ad'o, tiel ke ĝi decid'u definitiv'a'n kapt'o'ĉes'o'n dum la ov'um'a sezon'o", klar'ig'as S-ro Tominaga Tomokazu membr'o de la asoci'o. "Ni vol'is inform'i la hom'o'j'n, ke se ili daŭr'e tiel konsum'os tinus'aĵ'o'n, ili baldaŭ ne plu pov'os manĝ'i ĝi'n", resum'as ali'a. La team'o de S-ro Nakamura kun'labor'as kun fiŝ'ist'o'j de ali'a'j region'o'j, organiz'as debat'o'j'n kaj daŭr'ig'as trakt'ad'o'n kun oficial'ul'o'j kaj industri'ul'o'j de Sakaiminato. En 2016 ili est'is unu el la final'ist'o'j de la premi'o Seafood Champions Awards, atribu'it'a de Seaweb Seafood Summit, inter'naci'a kaj medi'protekt'a pint'kun'ven'o por protekt'ad'o de mar'a'j medi'o'j.

Sed la situaci'o ne evolu'is tiel, kiel la membr'o'j de la asoci'o esper'is. Hodiaŭ la tinus'a'j tren'ŝip'o'j de Sakaiminato daŭr'e tra'navig'as Japan'a'n mar'o'n antaŭ la naz'o de la fiŝ'ist'o'j de Ik'i. Lim'ig'a'j decid'o'j okaz'is post la inter'konsent'o de WCPFC, sed la sistem'o de kapt'o'kvant'o ne en'kalkul'as la kapt'o'metod'o'j'n. "La Japan'a'j instanc'o'j decid'is pri la distribu'o de kvant'o'j laŭ la rezult'o de tinus'a'j kapt'o'j de la period'o 2002-2004. La demand'o pri la kapt'o'metod'o tut'e ne est'is konsider'it'a", klar'ig'as S-in'o Komatsubara, el Greepeace en Japani'o. En Ik'i la fiŝ'meti'ist'o'j trud'e ricev'as lim'ig'o'j'n procent'e sam'a'j'n al tiu'j de la fiŝ'ist'o'j de Sakaiminato. Jen sistem'o nek logik'a nek just'a. "Kial ni dev'us kontribu'i sam'e kiel la hom'o'j de Sakaiminato, kiam ili dev'us pli klopod'e ŝanĝ'iĝ'i ol ni ?", protest'as S-ro Nakamura.

Favor'ism'o al grand'a'j firma'o'j

Por kron'i la afer'o'n, tiu'j industri'ul'o'j vend'as la tinus'o'j'n per prez'o terur'e mal'alt'a : po 1000 en'o'j (7,5 eŭr'o'j) ĉiu kilo'gram'o. Fakt'e, "est'as mal'facil'e vend'i je bon'a prez'o la tinus'o'j'n kapt'it'a'j'n dum ov'um'a sezon'o, ĉar ili'a karn'o est'as mal'pli gras'a", sci'ig'as S-ro Katsukawa de la universitat'o de Tokio. Iu'j eĉ ne trov'as aĉet'ont'o'j'n en la aŭkci'o'j de la fam'a fiŝ'bazar'o de Tsukiji en la ĉef'urb'o. Tiu strang'e mal'alt'a prez'o ne ver'e al'log'as la konsum'ant'o'j'n, tamen tre frand'em'a'j'n de si'a naci'a manĝ'aĵ'o, suŝi'o'j, kiu uz'as 62% de la tinus'a produkt'ad'o.

Por la Japan'o'j, kiu'j, laŭ arkeolog'o'j, konsum'as ĝi'n de pli ol almenaŭ kvin mil kvin'cent jar'o'j, ŝajn'as preskaŭ ne'ebl'e pens'i, ke la speci'o pov'us iam mal'aper'i pro tro'a kapt'ad'o. "La hom'o'j mal'facil'e kompren'as, ke tem'as pri minac'at'a speci'o, des pli ke ties file'o'j'n oni vend'as ĉie", bedaŭr'as S-in'o Komatsubara. Eĉ se ekzist'as neni'u oficial'a daten'o pri tiu de ruĝ'a'j tinus'o'j, la konsum'ad'o de tinus'o'j, ĉiu'speci'a'j, mal'alt'iĝ'is je tri'on'o dum la dek last'a'j jar'o'j (por loĝ'ant'o de preskaŭ po 1,5 kilo'gram'o'j ĝis 1 kilo'gram'o en 2013 [3]). Sed import'ad'o du'obl'iĝ'is inter 2010 kaj 2016 por ating'i 5000 tun'o'j'n, dum akv'o'kultur'o kresk'is je 40% en kvin jar'o'j.

Paradoks'e, iu'j Japan'o'j tim'as, ke drast'a'j decid'o'j kontraŭ tro'kapt'ad'o kre'os mank'o'n, eĉ mal'aper'o'n, de bon'kvalit'a tinus'o en ili'a'j teler'o'j. "Mult'a'j opini'as ke, se la tinus'o ne plu ekzist'os, pli bon'e est'as konsum'i ĝi'n nun tiom mult'e, kiel ebl'e", ve'as S-in'o Komatsubara. La metod'o de la fiŝ'ist'o'j de Sakaiminato, kapt'i mult'a'j'n fiŝ'o'j'n kaj vend'i ili'n mal'mult'e'kost'e, simbol'ig'as tiu'n intens'a'n konsum'ad'manier'o'n.

La situaci'o est'as des mal'pli el'ten'ebl'a por la fiŝ'ist'o'j de Ik'i, ke ili efektiv'ig'as la neces'a'j'n zorg'o'j'n - tradici'a'n mort'ig'o'n, tuj'a'n el'sang'ig'o'n - por plej'bon'ig'i la karn'o'n de si'a'j pren'o'j. "Per ni'a'j kan'o'j, ni ne pov'as kapt'i mult'a'j'n fiŝ'o'j'n, sed ni prov'as maksimum'e valor'ig'i ni'a'j'n pren'o'j'n", sub'strek'as S-ro Ogata Kazunari, ĝeneral'a sekretari'o de la asoci'o, fier'a pri la daŭr'i'pov'ec'o de ili'a metod'o. Tinus'o'j tiel mort'ig'it'a'j pov'as kost'i ĝis po 40 000 en'o'j (300 eŭr'o'j) por kilo'gram'o, kaj ili est'as precip'e konsum'it'a'j en la luks'a'j restoraci'o'j de Tokio.

Dum tiu komenc'o de juli'o, tre mal'bon'a veter'o traf'is la insul'et'o'n de Ik'i. Ĉar ili ne pov'as al'mar'ir'i pro ŝtorm'o'j, la fiŝ'ist'o'j spontane'e kun'ven'as en la ofic'o'n de S-ro Nakamura kaj parol'as pri la veter'o, la ferm'o de la lern'ej'o por si'a'j infan'o'j kaj ... pri la tinus'o'j. De kiam ili decid'is ĉes'i fiŝ'kapt'ad'o'n dum somer'o, ili sen'ĉes'e trakt'is kun la agent'ej'o pri fiŝ'kapt'ad'o por akir'i pli'vast'ig'o'n de tiu kapt'o'ĉes'o al ĉiu'j. Sed ili predik'is al surd'ul'o'j. La respond'ec'ul'o'j de la agent'ej'o firm'e kred'as, ke pli bon'e est'as protekt'i la fiŝ'et'o'j'n ol la grand'a'j'n. Por S-ro Shingo Ot'a, konsil'ist'o de la agent'ej'o, la ag'ad'o de la fiŝ'ist'o'j de Ik'i por lim'ig'ad'o est'as "sen'senc'a" : "La ruĝ'a'j tinus'o'j de'met'as gigant'eg'a'n nombr'o'n da ov'o'j - de dek milion'o'j ĝis pli ol cent milion'o'j - kaj la gigant'eg'a plej'mult'o de la jun'a'j fiŝ'o'j mort'as antaŭ ating'i si'a'n seks'a'n plen'kresk'ec'iĝ'o'n. Tio, kio est'as decid'ig'a por la super'viv'o de la speci'o est'as do la medi'o en kiu viv'as la jun'ul'o'j. Tiel, protekt'i la grand'a'j'n fiŝ'o'j'n kapabl'a'j'n re'produkt'iĝ'i neniel ŝanĝ'os la pli'alt'iĝ'o'n de la nombr'o de et'ul'o'j."

La fiŝ'ist'o'j de Sakaiminato do ne vid'as kial'o'n por ĉes'i labor'i en tiu zon'o. "Jam de du jar'o'j ni labor'as respekt'ant'e la pren'o'kvant'o'n, preciz'ig'as respond'ec'ul'o de la haven'a fiŝ'ist'a kooperativ'o, kiu pet'is anonim'ec'o'n. La oficial'ul'o'j cert'ig'as, ke fiŝ'kapt'ad'o dum ov'um'a sezon'o hav'as neniu'n mal'bon'a'n influ'o'n pri la stok'o, neni'o'n oni pov'as riproĉ'i al ni."

Nu, la opini'o de la agent'ej'o tut'e ne kre'as unu'anim'ec'o'n ĉe la esplor'ist'o'j. "Nun, preskaŭ ĉiu'j tinus'o'j est'as kapt'it'a'j antaŭ ol ating'i 5 jar'o'j'n, pro tro'kapt'ad'o, tio signif'as, ke ili re'produkt'iĝ'as nur unu aŭ du foj'o'j'n en si'a viv'o, klar'ig'as S-ro Katsukawa. Por protekt'i la stok'o'n, est'as do tre grav'a las'i la fiŝ'o'j'n de'met'i ov'o'j'n." Por fin'konklud'i la debat'o'n, la asoci'o de la fiŝ'ist'o'j de Ik'i pet'is esplor'o'j'n en la zon'o por kontrol'i la rezult'o'n de si'a kapt'o'ĉes'o. La agent'ej'o rifuz'is. Kial ? Mank'o de buĝet'o.

La fiŝ'ist'o'j de Ik'i tiel denunc'as favor'ism'o'n al grand'a'j firma'o'j, kiu'j reg'as tinus'a'j'n tren'ŝip'o'j'n, kiel tiu'j'n de Sakaiminato. "Ili regul'e propon'as posten'o'j'n al emerit'a'j funkci'ul'o'j de la agent'ej'o, tial ĝi prov'as protekt'i ili'n", asert'as S-ro Tominaga. Fakt'e, dum la last'a'j dek jar'o'j, almenaŭ kvin eks'kadr'ul'o'j de la instituci'o iĝ'is konsil'ist'o'j aŭ eĉ prezid'ant'o'j de fiŝ'ist'a'j kooperativ'o'j lig'it'a'j al firma'o'j, kiu'j reg'as tinus'a'j'n tren'ŝip'o'j'n. S-ro Shingo, konsil'ist'o de la agent'ej'o konsent'as : "Tio ne est'as mal'ver'aĵ'o, iu'j eks'ul'o'j de ni'a instituci'o labor'as ĉe ili." Sed li refut'as i'a'n ajn ide'o'n pri inter'konsent'o.

En Ik'i koler'o kresk'as. La sen'de'pend'a'j fiŝ'ist'o'j viv'ten'iĝ'as kiel ili pov'as, kapt'ant'e kalmar'o'j'n kaj skedofilojn, mal'pli valor'a'j'n speci'o'j'n. Ili'a en'spez'o almenaŭ du'on'iĝ'is de dek'du'o da jar'o'j, kiam tinus'o'kapt'o'j super'is 300 tun'o'j'n jar'e en la insul'o. Nun, ĝi oscil'as inter 1250 kaj 2500 monat'a'j eŭr'o'j, dum la naci'a averaĝ'o est'as 2800 eŭr'o'j. Ne'kapabl'a'j akir'i viv'rimed'o'j'n kaj nutr'i si'a'j'n famili'o'j'n, kvar'dek'o da fiŝ'ist'o'j jam ŝanĝ'is si'a'n profesi'o'n. Jen kial iu'j ne kaŝ'as si'a'n sen'iluzi'iĝ'o'n front'e al rezult'o de tri'jar'a lukt'o. "Neni'o ŝanĝ'iĝ'is", amar'e suspir'as S-ro Ogata. "Se la hom'o'j daŭr'e kapt'as tinus'o'j'n dum la ov'um'a sezon'o, tio mal'aper'ig'os tut'a'n part'o'n de la kuir'art'a kultur'o de ni'a land'o", bedaŭr'as S-ro Nakamura. Nun'temp'e, 53% de la tinus'a konsum'ad'o est'as import'at'a, kaj la risk'o kresk'as, ke la mal'aper'o vast'iĝ'as ali'lok'e : en Mediterane'o aŭ en Pacifik'o.

YAGISHITA Yuta


La aŭtor'o

Yuta YAGISHITA
Ĵurnal'ist'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Thierry TAILHADES
el la franc'a

[1] "Re'port of the fourteenth meeting of the International Scientific Committee for Tun'a and Tun'a-lik'e Species in the North Pacific Ocean", Inter'naci'a komitat'o por tinus'o'j kaj parenc'a'j speci'o'j en la nord'a Pacifik'a Ocean'o, 16-21-a de juli'o 2014, Tajvano, http://isc.fra.go.jp/pdf/2014_Inter...

[2] Leg'u : "Le thon rouge en'fin sauvé ?"

[3] Vid'u : Tar'o Kawamoto, "Tun'a mark'et in Japan", 14th Infofish World Tun'a Trad'e Conference, 22-23-a de maj'o 2016, http://infofish.org


Akcept'ej'o >> 1a januar'o 2018

Kontraŭ'leĝ'a agnosk'o rilat'e al la inter'naci'a jur'o

Jerusalemo, la fundament'a erar'o de la uson'a prezid'ant'o


Romp'ant'e la inter'naci'a'n inter'konsent'o'n pri la status'o de Jerusalemo, sankt'a urb'o por la jud'o'j, la krist'an'o'j kaj la islam'an'o'j, la prezid'ant'o Donald Trump konduk'is si'a'n land'o'n al izol'iĝ'o. Larĝ'a pli'mult'o de la Ĝeneral'a Asemble'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j publik'e mal'laŭd'as decid'o'n, kiu est'as obstakl'o por pac'o. Sed, sur'lok'e, pragmat'a politik'o daŭr'as.



de  Charles ENDERLIN

La 24-An De Oktobr'o 1995, la uson'a Kongres'o (Deput'it'ar'o) per fort'a pli'mult'o adopt'is tekst'o'n decid'ant'a'n trans'lok'ad'o'n de la uson'a ambasad'ej'o en Israelo de Tel-Avivo al Jerusalemo, plej mal'fru'e la 31-an de maj'o 1999. Kvankam tiu trans'lok'ad'o est'is unu el li'a'j promes'o'j far'it'a'j okaz'e de la elekt'o-kampanj'o de 1992, la prezid'ant'o William Clinton rifuz'is sub'skrib'i la Jerusamem Embassy Act. Li'a'j post'e'ul'o'j s-ro'j Georges Bush kaj Barack Obama sam'e ag'is, konsider'ant'e, ke Uson'o hav'as dev'o'n atend'i la solv'ad'o'n de la israelo-palestina konflikt'o kaj konform'i si'n al la inter'naci'a inter'konsent'o rilat'e al la jerusalema status'o.

Por ne fin'aprob'i tiu'n leĝ'o'n, la si'n'sekv'a'j uson'a'j prezid'ant'o'j sub'skrib'is, de semestr'o al semestr'o, ĝi'a'n provizor'a'n suspend'o'n, sam'e kiel far'is s-ro Donald Trump en juni'o 2017. Agnosk'ant'e, la 6-an de decembr'o, Jerusalemon ĉef'urb'o de Israelo, tiu ĉi met'as fin'o'n al tiu ambigu'ec'o. Sed li ĉef'e kontraŭ'star'as la rezoluci'o'n N-ro 476 de la sekur'ec-Konsili'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN), kiu, la 30-an de juni'o 1980, deklar'is nul'a'j ĉiu'j'n decid'o'j'n de Israelo kiu'j « modif'as la geografi'a'n, demografi'a'n kaj histori'a'n karakter'o'n de la Sankt'a Urb'o ». Unu monat'o'n post'e, la Knesset - la israela parlament'o -, aprob'is « fundament'a'n leĝ'o'n » kiu deklar'as la urb'o'n « tut'a'n kaj unu'ig'it'a'n, ĉef'urb'o de Israelo ». La sekur'ec-Konsili'o re'ag'is la sekv'a'n 20-an de aŭgust'o, per voĉ'don'o [1] de la rezoluci'o 478 pet'ant'a la membr'o'ŝtat'o'j'n el'pren'i si'a'j'n diplomati'ej'o'j'n el Jerusalemo. De'post tiam, krom kelk'a'j escept'o'j –[Kostariko] kaj Salvadoro konserv'is si'a'n ambasad'ej'o'n tie ĝis 2006 -, Jerusalemo en'hav'as nur kelk'a'j'n konsul'ej'o'j'n, dum la ambasad'ej'o'j trov'iĝ'as en Tel-Avivo.

En Israelo la iniciat'o de s-ro Trump est'is ĝoj'e akcept'it'a de la publik'o [2] kaj eĉ pli de la reg'ist'ar'o. Mal'mult'a'j est'is la koment'ist'o'j, kiu'j rimark'is, ke la Blank'a Dom'o evit'as definitiv'e solv'i la demand'o'n pri plen'a kaj ekskluziv'a suveren'ec'o de Israelo al Jerusalemo, preciz'ig'ant'e, ke ties konkret'a'j lim'o'j dev'os est'i difin'it'a'j kadr'e de inter'trakt'ad'o'j pri la fin'a status'o de la urb'o. Al tio al'don'iĝ'as la fakt'o, ke, rilat'e al ĝi'a konstru'o kaj la akir'o de la teren'o sur kiu ĝi pov'us est'i konstru'at'a, la uson'a ambasad'ej'o ne baldaŭ est'os trans'lok'it'a en Jerusalemon. Plur'foj'e la uson'a Ŝtat-sekretari'o (ministr'o pri ekster'a'j rilat'o'j) Rex Tillerson sci'ig'is, ke tiu trans'lok'o ne pov'os okaz'i antaŭ du aŭ tri jar'o'j. Ali'dir'it'e, post la fin'o de la mandat'o de s-ro Trump…

Sed, por la palestina estr'ar'o, tio est'as romp'o de la inter'naci'a jur'o, sur kiu ĝi apog'as si'n de la komenc'o de la pac-inter'trakt'ad'o'j. Est'as ankaŭ nov'a mal'sukces'o de la strategi'o de la Organiz'aĵ'o por Liber'ig'o de Palestino (OLP) front'e al Israelo, kies kaŭz'o'j est'as plur'a'j. Iu'j datum'as de la komenc'o de la Oslo-procez'o. La 29-an de juli'o 1993, mez'e de la sekret'a'j inter'trakt'ad'o'j en Halversbole, (Norveg'uj'o), la israela jur'a konsil'ist'o Yoel Singer skrib'is en si'a raport'o send'it'a al la Ĉef'ministr'o Jicĥak Rabi'n kaj li'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j Ŝim'o'n Peres en Jerusalemo : « La OLP intenc'as prokrast'i la trans'don'o'n de la civil'a potenc'o ĝis la re'tir'iĝ'o de Tsahal el Gazao kaj Jeriĥ'o. Ili klar'ig'is al ni ke tiu potenc'o dev'os est'i trans'don'it'a al la ĉef'o'j de la Tuniz'o-OLP, kiam ili al'ven'os en Gazao, kaj ne al (…) palestin'an'o'j de la intern'o. [3] » Tiam la estr'ar'o de la OLP trov'iĝ'is en Tuniz'o kaj dezir'is gard'i ekskluziv'a'n domin'ad'o'n ĉe la inter'trakt'ad'o'j, kaj lim'ig'i la influ'o'n de la politik'a'j figur'o'j viv'ant'a'j en la okup'it'a'j teritori'o'j. Kiel konsekvenc'o de tiu rival'ec'o, la for'est'o, en la inter'trakt'a team'o, de estr'o'j de la intern'o, kiu'j kon'as pli bon'e ol iu ajn la sur'lok'a'n situaci'o'n, sent'iĝ'is ek'de la komenc'o de la trakt'ad'o'j.

Intim'e lig'it'a neces'a mal'simetri'o

Dum La inter'trakt'ad'o pri aŭtonomi'o de Gazao kaj Jeriĥ'o, mez'e de oktobr'o 1993 en Egipt'uj'o, en Taba, orient'e de Sinajo-mont'o, ni pov'is konstat'i la frustr'iĝ'o'n de s-ro Khalil Toufakji, la palestina kartograf'o de orient-Jerusalemo, kiu ne rajt'is en'ir'i la trakt'ad'o-salon'o'n. La ĉef'o'j ven'int'a'j el Tuniz'o akumul'is erar'o'j'n, pri la desegn'o de la teritori'a'j lim'o'j de Jeriĥ'o… Ni observ'is la loĝistik'a'j'n diferenc'o'j'n de la israelaj kaj palestinaj team'o'j. La unu'a'j dispon'is pri plej modern'a'j tek'o-komput'il'o'j, pri stak'o'j da K-disk'o'j, kun simul'aĵ'o'j prepar'it'a'j de unu'a'rang'a'j jur'ist'o'j. La ali'a'j krajon'is not'o'j'n sur paper'a'j kajer'o'j. La OLP nur post'e uz'is la serv'o'j'n de pli profesi'a'j inter'naci'a'j jur'ist'o'j. La palestin'an'o'j ne sukces'is trans'pas'i ĉi tiu'n intim'e neces'a'n mal'simetri'o'n en tiu inter'trakt'ad'o inter liber'iĝ'o-organiz'o kaj ŝtat'o.

La team'o de Fayçal Al-Husseini (1940-2001), la tre popular'a ĉef'o de la palestin'an'o'j de la intern'o, ne ĉes'is atent'ig'i kontraŭ la dis'volv'ad'o de la israelaj koloni'o'j en la okup'it'a'j teritori'o'j. Sed neni'o, en ĉiu'j inter'konsent'o'j sub'skrib'it'a'j de la OLP, postul'as preciz'e la ĉes'ig'o'n de la koloni'ad'o, kvankam konsider'at'a kontraŭ'leĝ'a laŭ la inter'naci'a jur'o kaj mult'a'j rezoluci'o'j de la sekur'ec-Konsili'o de la UN, el kiu la last'a (n-ro 2334) datum'as je decembr'o 2016.

La palestin'an'o'j opini'as, ke du tekst'o'j sub'skrib'it'a'j kun Israelo mal'permes'as la koloni'ad'o'n. La deklaraci'o de princip'o'j de septembr'o 1993 dir'as en si'a artikol'o 4, ke « ambaŭ parti'o'j konsider'as Cis'jordani'on kaj Gaz'a-sektor'on kiel unu'sol'a'n teritori'o'n, kies integr'ec'o est'os protekt'at'a dum la inter'a period'o ». La inter'a inter'konsent'o pri aŭtonomi'o (kelk'foj'e nom'at'a Oslo-2) de septembr'o 1995 (artikol'o 31-7) preciz'ig'as : « Neni'u el la parti'o'j iniciat'u nek adopt'u decid'o'n, kiu modif'us la status'o'n de Cis'jordani'o kaj de la Gaz'a-sektor'o, dum est'as atend'at'a'j la rezult'o'j de la inter'trakt'ad'o pri la konstant'a status'o. »

Ĉiu'j israelaj reg'ist'ar'o'j for'ĵet'as ĉi tiu'j'n palestinajn argument'o'j'n. En 1996, la proksim'ul'o'j de la OLP-ĉef'o Jaser Arafat pri tio respond'is al ni : « Tio ne grav'as. Ni ĉiu'okaz'e hav'os ni'a'n ŝtat'o'n en 1999, kaj la koloni'o'j est'os for ! » En maj'o 2001, ni met'is la demand'o'n al la prezid'ant'o de la palestina Aŭtoritat'o : « La nombr'o de koloni'an'o'j kresk'as ĉiu'monat'e… Kio'n vi dir'as pri tio ? » Li'a respond'o est'is konciz'a : « Ili for'ir'os ! Ili for'ir'os ! »

Arafat pens'is, ke li pov'os solv'i la problem'o'n per kompromis'o. Inter'ŝanĝ'o de teritori'o'j inter Israelo kaj Palestino por ebl'ig'i la instal'ad'o'n de koloni'an'o'j el la kern'o de Cis'jordani'o al blok'o'j situ'ant'a'j sur la « verd'a lini'o », la land'lim'o nask'it'a el la israelo-jordania armistic'o-inter'konsent'o de la 3-a de april'o 1949. Post la mal'sukces'o de la last'a'j inter'trakt'ad'o'j de Taba, en januar'o 2001, ambaŭ parti'o'j don'is al s-ro Miguel Angel Moratinos, la eŭrop'a send'it'o, list'o'n de si'a'j konsent'o'j kaj mal'konsent'o'j [4] : « La israela parti'o deklar'is, ke ĝi ne bezon'as plu'ten'i establ'o'j'n en la jordania val'o pro sekur'ec-motiv'o, kio est'as spegul'at'a en ĝi'a'j propon'it'a'j map'o'j. La israelaj map'o'j est'is baz'it'a'j sur demografi'a projekt'o de instal'aĵ'o'j en'hav'ant'a 80 % de la koloni'an'o'j. La israela parti'o desegn'is map'o'n prezent'ant'a'n la aneks'ad'o'n de 6 % de palestinaj teritori'o'j. (…) La palestina map'o antaŭ'vid'is la aneks'ad'o'n far'e de Israelo de 3,1 % de Cis'jordani'o, kaj tio kadr'e de teritori'o-inter'ŝanĝ'o. » Diferenc'o de nur 2,9 %...

Sed pri Jerusalemo la blok'ad'o ne est'is trans'pas'it'a. La parti'o'j re'kon'is part'a'j'n inter'konsent'o'j'n pri la nov'a'j israelaj kvartal'o'j de la orient'a urb'o, la palestin'an'o'j pret'is akcept'i israel'an suveren'ec'o super la jud'a kvartal'o de la mal'nov'a urb'o, part'o de la armen'a kvartal'o kaj la okcident'a Mur'o (Mur'o de lament'ad'o'j), kies long'ec'o dev'os est'i lim'ig'it'a. Ne'ebl'e tamen trov'i inter'konsent'o'n pri la Mont'o de la Templ'o (Haram Al-Charif, « nobl'a sankt'ej'o »), sankt'a lok'o por islam'an'o'j, kie trov'iĝ'as la kupol'o de la Rok'o kaj la moske'o Al-Aks'a (lok'o ek'de kie la profet'o Muhammad laŭ'dir'e komenc'is si'a'n ĉiel'a'n vojaĝ'o'n). Por la jud'o'j, tie star'is la Templ'o de Jerusalemo, la plej sankt'a ej'o de jud'ism'o.

La leĝ'o de la pli'mult'o

Iu'n Nokt'o'n de mart'o 2002, post long'a konversaci'o kun Arafat, diskret'e kaj ne sen postul'i ni'a'n promes'o'n ten'i la sekret'o'n, proksim'ul'o de la palestina prezid'ant'o konfid'is al ni : « Vi sci'as … la rev'o de Abu Amar [milit'nom'o de la palestina prezid'ant'o] est'as proklam'i la sen'de'pend'ec'o'n de Palestino ĉe Haram Al-Charif. Li dir'os : « Est'as neni'u kial'o, por ke palestin'an'o decid'u re'ven'i en Israelon kaj far'iĝ'u israel'an'o. La palestin'an'o'j ven'os kun ni, konstru'i ni'a'n ŝtat'o'n ! » » Fin'fin'e, Orient'a Jerusalemo kiel ĉef'urb'o inter'ŝanĝ'e kontraŭ rezign'o pri la re'ven-rajt'o de la rifuĝ'int'o'j en ili'a'n origin'a'n region'o'n.

Jam, la 10-an de decembr'o 2000, la tag'o'n post sesi'o de sekret'a inter'trakt'ad'o en hotel'o David Intercontinental, en Tel-Avivo, s-ro Jaser Abed Rab'o, la palestina inter'trakt'ant'o, mal'kaŝ'is al ni antaŭ kamera'o : « Ĉi-foj'e, mi opini'as ke ili ver'e vol'as inter'konsent'o'n,ebl'e pro tim'o de dekstr'a venk'o ĉe la ven'ont'a'j elekt'o'j. Ni cert'e ating'os inter'konsent'o'n post du aŭ tri semajn'o'j. Por la unu'a foj'o, la israel'an'o'j akcept'is la princip'o'n de palestina suveren'ec'o sur la Haram Al-Charif ». En la post'tag'mez'o, s-ro Gilad Sher, inter'trakt'ant'o kaj kabinet-ĉef'o de la labor'parti'a ĉef'ministr'o Hehoud Barak, re'met'is la afer'o'j'n en'ord'e : « Mi ne kompren'as kiel la palestin'an'o'j pov'is kred'i, ke ni pret'as rezign'i pri la suveren'ec'o sur la Mont'o de la Templ'o. » S-ro Schlomo Ben- Am'i, la israela ministr'o pri ekster'a'j afer'o'j, ne hav'is permes'o'n far'i tiu'n fundament'a'n konced'o'n, kaj, dum ĉiu'j sekv'ant'a'j inter'trakt'ad'o'j, la palestin'an'o'j esper'is – kaj atend'is van'e -, ke ĝi est'os ripet'at'a de la israela delegaci'o [5].

La pint'kun'ven'o de Camp David en juli'o 2000, destin'it'a trov'i definitiv'a'n pac-inter'konsent'o'n inter Islaelanoj kaj palestin'an'o'j, mal'sukces'is pri la lok'o de la sankt'ej'o. Por la israela estr'ar'o, absolut'e ne ebl'is akcept'i palestin'an suveren'ec'o'n sur la Mont'o de la Templ'o. S-ro Barak est'is tre klar'a : « Mi ne kon'as iu'n ajn ŝtat'estr'o'n, kiu konsent'us sub'skrib'i la trans'don'o'n de suveren'ec'o sur la Unu'a kaj la Du'a Templ'o [La Mont'o de la Templ'o], kiu est'as la baz'o de sionism'o. (…) Palestina suveren'ec'o sur la mal'nov'a urb'o est'us tiel mal'facil'e [el'ten'ebl'a] kiel funebr'o. Sed, sen dis'iĝ'o dis'de la palestin'an'o'j, sen fin'o de la konflikt'o, ni en'ŝlim'iĝ'os en tragedi'o'n [6]. »

En aŭgust'o 2003, Arafat permes'is al plur'a'j el si'a'j ĉef'a'j konsil'ist'o'j, konduk'at'a'j de s-ro Abed Rab'o, inter'trakt'i kun delegaci'o de la israela mal'dekstr'a opozici'o prezid'at'a de s-ro'j Josi Beilin kaj Amnon Lipkin-Shahak, la eks'a stab'estr'o. Ili ating'is inter'konsent'o'n en decembr'o de la sam'a jar'o. Nom'at'a la ’Iniciativ'o de Ĝenevo’, ĝi baz'iĝ'as sur la princip'o de trad'e-off (« inter'ŝanĝ'o ») rifuz'it'a de Israelo. La palestin'an'o'j rezign'us pri la re'ven-rajt'o, kaj ricev'us inter'ŝanĝ'e la suveren'ec'o'n sur la Haram Al-Charif. Ariel Sharon, la ĉef'ministr'o, kvalifik'is « perfid'ul'o'j » la israelajn sub'skrib'int'o'j'n ; Arafat gratul'is, si'a'flank'e, la inter'trakt'int'o'j'n de tiu ne'aplik'ebl'a tekst'o.

Elekt'it'a ĉe la kap'o de la aŭtonom'a Aŭtoritat'o kaj de la OLP post la mal'aper'o de Arafat en novembr'o 2004, s-ro Maĥmud Abbas pov'is nur administr'i, pli mal'pli bon'e, la fakt'a'n situaci'o'n. Li re'star'ig'is si'a'n polic'o'n kaj si'a'j'n sekur'ec'o-serv'o'j'n detru'it'a'j'n dum la sub'prem'o de la du'a Intifada, li re'star'ig'is la sekur'ec'a'n kun'ord'ig'ad'o'n kun la arme'o kaj la Shin Beth, la israela intern'a inform'serv'o, kaj li gajn'is kelk'a'j'n diplomati'a'j'n sukces'o'j'n, inter kiu'j la akcept'iĝ'o de Palestino kiel membr'o-ŝtat'o en la Unesk'o en 2011. La sekv'a'n jar'o'n, la ĝeneral'a Asemble'o de la UN don'is al Palestino la status'o'n de observ'ant'o-ŝtat'o, ne'membr'o.

Sed ĉef'e, Israelo profund'e ŝanĝ'iĝ'is laŭ pas'o de la jar'o'j. S-ro Abbas est'as al'front'it'a al unu el la plej dekstr'a'j reg'ist'ar'o'j el la histori'o de la land'o, kie la religi'a'j kaj mesi'a'j element'o'j don'as la ton'o'n. Sur la intern'a kamp'o, la israela pli'mult'o konduk'at'a de s-ro Benjamin Netanjahu konsider'as demokrati'o'n kiel pov'o'n de la pli'mult'o, kun, por la mal'pli'mult'o'j, nur minimum'a'j protekt'o'j. Tiu pli'mult'o intenc'as difin'i Israelon kiel jud'a'n kaj demokrat'a'n land'o'n – laŭ tiu ord'o -, kie nur jud'o'j hav'os plen'a'j'n rajt'o'j'n. En mart'o 2016, 79 % de la israelaj jud'o'j demand'it'a'j kadr'e de opini'enket'o est'is favor'a'j al « pli'favor'a trakt'o por jud'o'j ». Tio est'as, form'o de diskriminaci'o al la ne-jud'o'j [7].

La perspektiv'o de la « du-ŝtat'a solv'o » do est'as plu nur miraĝ'o. La okup'ad'o de Cis'jordani'o far'iĝ'as konstant'a kun preskaŭ 400 000 israel'an'o'j loĝ'ant'a'j en la koloni'o'j situ'ant'a'j en 60 % de Cis'jordani'o, fakt'e aneks'it'a'j. Sen kalkul'i la 200 000, kiu'j loĝ'as en la nov'a'j jud'a'j kvartal'o'j de orient'a Jerusalemo. Nombr'o'j kompar'end'a'j kun la fakt'o, ke nur 151 200 israel'an'o'j loĝ'is en la koloni'o'j de Cis'jordani'o kaj Gazao en 1996. La mal'dekstr'o kaj la israelaj ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j (NRO), kiu'j aŭdac'as kritik'i kaj kontraŭ'batal'i la okup'ad'o'n, est'as regul'e kvalifik'it'a'j kontraŭ-patriot'o'j, eĉ perfid'ul'o'j, far'e de la reg'ant'o'j. Leĝ'o'j est'as voĉ'don'it'a'j cel'e lim'ig'i ili'a'j'n aktiv'aĵ'o'j'n [8].

Ĉio tio ig'as Matti Steinberg, eks'a ĉef'a analiz'ist'o de la Shin Beth [9], dir'i : « La nun'a situaci'o ne est'as stabil'a, sed evolu'as en la direkt'o kiu nepr'e konduk'as la parti'o'j'n al du-naci'a real'ec'o, kie Israelo, domin'ant'o, prov'os trud'i si'a'n vol'o'n al la palestin'an'o'j en'ferm'it'a'j en teritori'a'j enklav'o'j [10]. »

Charles ENDERLIN


La aŭtor'o

Charles ENDERLIN
Ĵurnal'ist'o, aŭtor'o de Au nom du Templ'e. Israël et l’irrésistible ascensi'o'n du messianisme juif (1967-2013), Seuil, Parizo, 2013.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a

[1] Dek kvar voĉ'o'j por, neni'u kontraŭ kaj unu si'n'de'ten'o (tiu de Uson'o).

[2] Sel'o'n un sondage publié le 14 décembre 2017 par le Jerusalem Post, 77 % des Juifs israéliens interrogés considéraient l’administration américaine comme pro-israélienne. Durant la première année de l’administration Obama, ils n’étaient que 4%.

[3] Vd. Paix ou guerres. Les secrets des négociations israélo-arabes, 1917-1995, Fayard, Parizo, 2004 (1-a eld. : 1997).

[4] Vd. Le Rêve brisé. Histoire de l’échec du processus de paix au Proche-Orient, 1995-2002, Fayard, Parizo, 2002. Tiu tekst'o redakt'it'a de s-ro Josi Beilin, isreala ministr'o pri justic'o, kaj s-ro Abu Al'a, la ĉef'a palestina inter'trakt'ant'o, est'is rifuz'it'a de s-ro Gilad Sher, person'a reprezent'ant'o de la ĉef'ministr'o Ehoud Barak.

[5] Vd. Le Rêve brisé, jam cit'it'a

[6] jam cit'it'a.

[7] Aluf Ben'n,« The end of the old Israel », Foreign Affairs, Nov'jork'o, juli'o 2016.

[8] Vd. « Israël à l’heure de l’Inquisition », Le Mond'e diplomatique, mars 2016

[9] Matti Steinberg instru'is en la universitat'o'j de Princ'et'o'n, de Heidelberg kaj en la hebre'a Universitat'o de Jerusalemo

[10] Intervju'o don'it'a al la aŭtor'o, Jerusalemo, 12-a de decembr'o 2017.


Akcept'ej'o >> 1a januar'o 2018

Jerusalemo, la fundament'a erar'o de la uson'a prezid'ant'o

Kvin'dek jar'o'j da sen'pun'ec'o


de  Akram BELKAID

La 4-an de juli'o 1967, la ĝeneral'a Asemble'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN) adopt'as rezoluci'o'n (2253) kiu mal'valid'ig'as « la decid'o'j'n far'it'a'j'n de Israelo por modif'i la status'o'n de Jerusalemo ». Ĝi re'asert'as ĉi tiu'n pozici'o'n la 14-an de juli'o kun la rezoluci'o 2254. Si'a'flank'e, la sekur'ec-Konsili'o de la UN plur'foj'e esprim'is si'n pri tiu tem'o. La 21-an de maj'o 1968, la rezoluci'o 252 « konsider'as, ke ĉiu'j leĝ'a'j kaj administr'a'j decid'o'j far'it'a'j de Israelo, inkluziv'e de la eks'propriet'ig'o de ter'o'j kaj sen'mov'ebl'aĵ'o'j, kiu'j cel'as modif'i la jur'a'n status'o'n de Jerusalemo est'as ne'valid'a'j kaj ne pov'as modif'i tiu'n status'o'n ». Pozici'o ripet'at'a per la rezoluci'o'j 267 (3- a de juli'o 1969), 271 (15-a de septembr'o 1969) kaj 298 (25-a de septembr'o 1971). La 1-an de mart'o 1980, la rezoluci'o 465 « konsider'as, ke ĉiu'j decid'o'j far'it'a'j de Israelo por modif'i la fizik'a'n karakter'o'n, la demografi'a'n en'hav'o'n, la instituci'a'n struktur'o'n aŭ la status'o'n de la palestinaj teritori'o'j kaj de la ali'a'j arab'a'j teritori'o'j okup'it'a'j de 1967, inkluziv'e de Jerusalemo, aŭ de ĉiu part'o de tiu'j ĉi, hav'as neniu'n jur'a'n valid'ec'o'n, kaj ke la politik'o kaj la praktik'o'j de Israelo, kiu'j konsist'as instal'i an'o'j'n de ties loĝ'ant'ar'o kaj nov'a'j'n en'migr'ant'o'j'n en tiu'j'n teritori'o'j'n konsist'ig'as evident'a'n per'fort'o'n de la Ĝeneva Konvenci'o [de la 12-a de aŭgust'o 1949] rilat'a al la protekt'o de civil'a'j person'o'j dum milit'o (...) ».

La 30-an de juni'o 1980, la sekur'ec-Konsil'ant'ar'o re'asert'as en si'a rezoluci'o 476 « la nepr'a'n neces'o'n ĉes'ig'i la plu'daŭr'ant'a'n okup'ad'o'n de la arab'a'j teritori'o'j okup'at'a'j de Israelo de 1967, inkluziv'e de Jerusalemo » kaj juĝ'as, ke « ĉiu'j decid'o'j, kiu'j modif'is la geografi'a'n, demografi'a'n kaj histori'a'n karakter'o'n, kaj la status'o'n de la sankt'a urb'o Jerusalemo, est'as nul'a'j kaj ne ekzist'ant'a'j (...) ». La 20-an de aŭgust'o 1980, la rezoluci'o 478 « decid'as ne re'kon'i la ’fundament'a'n leĝ'o'n’ kaj la ali'a'j'n ag'o'j'n de Israelo, kiu'j, pro tiu leĝ'o, cel'as modif'i la karakter'o'n kaj la status'o'n de Jerusalemo kaj pet'as (…) al la ŝtat'o'j, kiu'j establ'is diplomati'a'j'n misi'o'j'n en Jerusalemo re'tir'i tiu'j'n misi'o'j'n el la sankt'a urb'o ».

Fin'e, la 23-an de decembr'o 2016, la sekur'ec-Konsili'o « re'asert'as, ke la kre'o, far'e de Israelo, de loĝ-koloni'o'j en la palestina teritori'o okup'at'a de 1967, inkluziv'e de orient'a Jerusalemo, hav'as neniu'n jur'a'n baz'o'n kaj konsist'ig'as evident'a'n per'fort'ad'o'n de inter'naci'a jur'o kaj plej grav'a'n obstakl'o'n por la real'ig'o de la du-ŝtat'a solv'o kaj la establ'o de ĝeneral'a, just'a kaj daŭr'ig'ebl'a pac'o ».

Akram BELKAÏD


La aŭtor'o

Akram BELKAID
Ĵurnal'ist'o.
(vid'u)

La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Mal'antaŭ la ekologi'a ekspon'ej'o de la Golf'o

De Mozart'o ĝis Hitlero, kio okaz'is ?

Libio : Inter'trakt'ad'o aŭ ekster'land'a inter'ven'o, la najbar'o'j mal'sam'opini'as

En Sirio, tre mal'cert'a politik'a solv'o



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a



Akcept'ej'o >> 1a januar'o 2018

German'uj'o sub la prem'o de si'a'j alianc'an'o'j

De Varsovio al Vaŝington'o, Maj'o 1968 invers'e


De unu flank'o al la ali'a de Atlantik'o, la potenc'iĝ'o de konservativ'a'j kaj naci'ist'a'j gvid'ant'o'j met'as la sub'ten'ant'o'j'n de la eŭrop'a projekt'o kaj de la « mal'ferm'a'j soci'o'j » en defensiv'a'n pozici'o'n. German'uj'o tiel vid'as du strategi'a'j'n alianc'an'o'j'n mal'proksim'iĝ'i : centr'a Eŭrop'o, far'iĝ'int'a aŭtoritat'ism'a, kaj Amerik'o (Uson'o), tent'it'a de unu'flank'ism'o. Ĉu tiu mov'ad'o son'as la fin'o'n de la liberal'ism'a epok'o ?



de  Pierre RIMBERT

En German'uj'o, land'o de stabil'ec'o, ekzist'as sfer'o eĉ pli mal'em'a al ŝanĝ'o ol la am'o al fort'a deviz'o kaj la am'o al ekvilibr'a'j kont'o'j : la ekster'land'a politik'o, kiu tradici'e baz'iĝ'as sur la eŭrop'a konstru'ad'o kaj la trans'atlantik'a lig'il'o. La map'o de la potenc'a'j alianc'an'o'j de Berlino tamen spert'as, de tri jar'o'j, neniam kon'at'a'n trans'form'ad'o'n laŭ tio, ke la list'o de la plen'e kontent'a'j amik'o'j ŝrump'as kaj tiu de la mal'kontent'a'j partner'o'j ŝvel'as. La rilat'o'j kun la uson'a prezid'ant'o Donald Trump oscil'as inter mal'gaj'mien'a'j kaj tre mal'bon'a'j ; la rilat'o'j kun Turk'uj'o preskaŭ romp'iĝ'is ; tiu'j kun la land'o'j de Centr'a Eŭrop'o far'iĝ'as mal'pli intim'a'j. En 2015, la pun'a obstin'o de German'uj'o kontraŭ la grek'a'j reg'ist'ar'o kaj popol'o don'is al la latin'a'j land'o'j ŝok'eg'a'n antaŭ'gust'o'n de la destin'o promes'it'a al la kontraŭ'ul'o'j de mal'abund'o. Kaj, kvazaŭ ĉeriz'o sur kuk'o, la voĉ'don'o de la brit'o'j favor'e al Brit'el'ir'o, en juni'o 2016, sen'ig'is la kancelier'in'o'n Angel'a Merkel je liber'merkat'a apog'o sin'e de la eŭrop'a'j rond'o'j.

Ĉar la german'a potenc'o esprim'iĝ'as unu'e sur la komerc'a kamp'o, ja sub tia pri'lum'o tiu'j fakt'o'j montr'as koher'ec'o'n. Proksim'um'e tiu'n ĉi : kelk'a'j el la viv'grav'a'j ekonomi'a'j alianc'an'o'j de Berlino de nun pozici'iĝ'as kiel ties politik'a'j, ideologi'a'j kaj kultur'a'j kontraŭ'ul'o'j. Unu'a klient'o de la rejn'a (german'a) industri'o, Uson'o pli kaj pli mal'kaŝ'e kontest'as la merkantilism'o'n kaj la soci'a'j'n elekt'o'j'n de si'a partner'o. Unu'a'j proviz'ant'o'j de sub'kontrakt'ant'a labor'fort'o por la german'a industri'o kaj, tial, ignor'at'a'j arĥitekt'o'j de ties sukces'o, la land'o'j de Centr'a Eŭrop'o ribel'as kontraŭ la trud'aĵ'o'j'n de si'a najbar'o, apart'e rilat'e al migr'ad-politik'o. « La situaci'o minac'as re'vigl'ig'i mal'nov'a'n german'a'n koŝmar'o'n, not'as Gideon Rachman, de Financial Times (7-a de mart'o 2017) : la tim'o est'i potenc'ŝtat'o izol'it'a en la centr'o de Eŭrop'o. »

Sed la « german'a demand'o » ĉi-foj'e prezent'iĝ'as kun renvers'it'a front'o. Unu'flank'e, s-in'o Merkel, de la gazet'ar'o deklar'it'a « Ĉampion'o de la liber'a mond'o » ĉar ŝi « defend'as la liber-merkat'o'n, la plur'flank'ec'o'n, la en'migr'ad'o'n », alt'e'n sving'as la standard'o'n de nov-liberal'ism'o apog'it'a sur la kultur'it'a'j klas'o'j ; s-ro Emmanuel Macron de nun help'as ŝi'n en tiu task'o.

Ali'flank'e, ar'et'o da aŭtoritat'em'a'j reg'ant'o'j nom'it'a'j de la frenez'ig'it'a'j koment'ist'o'j « liberal'a aks'o » [1] - s-ro Trump en Uson'o, Viktor Orban en en Hungar'uj'o, Jaroslaw Kaczynski en Pollando, Andre'j Babis en Ĉeĥ'a Respublik'o – rekomend'as aŭtoritat'em'a'n kapital'ism'o'n kun popol'a baz'o, kiu miks'as entrepren'em'o'n kaj kultur'a'n konservativ'ism'o'n, suveren'ism'o'n kaj mal'estim'o'n por la tradici'a politik'a lud'o. Ideologi'e kontraŭ'a'j, ĉi tiu'j du branĉ'o'j de la kapital'ism'a famili'o tamen rest'as unu'ig'it'a'j per la sankt'a'j lig'o'j de la merkat'o. Ju pli German'uj'o, sen'per'e aŭ per la eŭrop'a Komision'o, emfaz'as pri la respekt'o de jur'ŝtat'o kaj de la demokrati'a'j liber'ec'o'j, des pli ĝi ribel'ig'as la land'o'j'n, klient'o'j'n kaj proviz'ant'o'j'n de kiu'j de'pend'as ĝi'a prosper'o, kaj des pli ĉi-last'a'j distanc'iĝ'as de partner'o taks'it'a arogant'a. Sed, kiel ĝi'n not'as sen'malic'e ekonomik'ist'o de la Centr'o de Orient'a'j Stud'o'j en Varsovio, « German'uj'o bezon'as en la Uni'o alianc'an'o'j'n, kiu'j rekomend'as liber'merkat'a'n model'o'n baz'it'a'n sur buĝet'a disciplin'o, kontraŭ la pli ŝtat'a vizi'o de Franc'uj'o, sed ankaŭ de Grek'uj'o kaj Portugal'o reg'at'a'j de mal'dekstr'a'j parti'o'j [2].

Kaj est'is la amas'komunik'il'a'j ekstravaganc'o'j de s-ro Trump, kiu'j ebl'ig'is relief'ig'i la mal'regul'ig'o'n de la german-uson'a'j rilat'o'j, ĝis tiam rest'int'a ne'rimark'it'a. En mart'o 2016, la kandidat'o por la respublik'an'a'j antaŭ'elekt'o'j, kiu kampanj'as promes'ant'e kontraŭ-migr'ul'a'n mur'o'n kaj mal'pli da liber'merkat'o ig'as la eŭrop'a'n akcept'o'n de migr'ant'o'j kontraŭ-model'o : « Tio, kio'n far'is Merkel al German'uj'o est'as hont'ind'a, trist'e hont'ind'a. » Apenaŭ elekt'it'a, li minac'as star'ig'i dogan'impost'o'n je 35 % sur la BMW-aŭtomobil'o'j fabrik'it'a'j en Meksiko. « Kiom da Chevrolet oni vid'as en German'uj'o ? Ne mult'e, preskaŭ neniu'n », dum « kiam vi rigard'as la Kvin'a'n Avenu'o'n, ĉiu hav'as Mercedes park'it'a'n antaŭ si'a hejm'o », li not'as, antaŭ ol konklud'i : « La german'o'j est'as mal'bon'a'j, tre mal'bon'a'j. »

Trans'atlantik'a depresi'o

Al La List'o de la mal'konsent'o'j, li al'don'as la dosier'o'n de la financ'ad'o de la Nord-Atlantik'a Traktat'o-Organiz'o (NATO), instituci'o kiu'n li taks'is « mal'modern'a » kaj kies regul'o'j de reciprok'a arme'a asist'ad'o mal'bon'e kongru'as kun la mot'o « Amerik'o unu'e » : « Ni hav'as Enorm'a'n [Majuskl'e en li'a tviter-mesaĝ'o] komerc'a'n deficit'o'n kun German'uj'o, kaj krom'e ili pag'as Mult'e Mal'pli ol ili dev'us por NATO kaj Defend'ad'o. Tre mal'bon'a por Uson'o. Tio ŝanĝ'iĝ'os » [3]. Profit'ant'o de la uson'a nukle'a « pluv'ombrel'o », German'uj'o dediĉ'as al Defend'ad'o nur 1,2 % de la jar'a naci'a riĉ'aĵ'o produkt'it'a, anstataŭ la 2 % rekomend'it'a'j de la NATO de'post la pint'kun'ven'o de Rig'a en 2006.

Spert'int'e glaci'etos'a'n vizit'o'n al la Blank'a Dom'o en mart'o 2017, kaj inter'naci'a'n pint'kun'ven'o'n en Ital'uj'o, kie s-ro Trump re'asert'is si'a'n mal'amik'ec'o'n al la Pariza Inter'konsent'o pri klimat'o, la kancelier'in'o ne plu kalkul'as kun la fid'ind'ec'o de la uson'a alianc'an'o. « La epok'o, kiam ni pov'is plen'e ni'n apog'i sur ali'a'j est'as part'e for, ŝi klar'ig'as la 28-an de maj'o 2017 okaz'e de parol'ad'o de kampanj'o en bavar'a bier-kiosk'o. Tial mi nur pov'as dir'i tio'n : Ni, eŭrop'an'o'j, dev'as ver'e respond'ec'e zorg'i pri ni'a destin'o. » Unu monat'o'n post'e, ŝi atent'ig'as pri la fort'o'j de protekt'ism'o kaj izol'ism'o (parol'ad'o de la 29-a de juni'o 2017). Iel simil'e kiel la uson'a'j liberal'a'j rond'o'j kultur'e difin'as si'n per si'a opozici'o al la prezid'ant'o kaj al la fort'o'j, kiu'j'n li reprezent'as, la « kontraŭ-trump'ism'o » far'iĝ'as por la german'a'j centr'a'j parti'o'j balot-argument'o tiom, kiom soci'a mark'il'o por implic'e signif'i : « Ni est'as tre super'a'j al tio. » « La uson'a reg'ist'ar'o ĵus deklar'is kultur'a'n milit'o'n », indign'as la social-demokrat'a kandidat'o Mart'in Schulz, kiu instig'as si'a'j'n sam'land'an'o'j'n « akcept'i la defi'o'n kun fid'o [4]. »

En juni'o 2017, opini'enket'o montr'is, ke apenaŭ unu german'o el kvin konsider'as Uson'o'n kiel « fid'ind'a'n partner'o'n » proporci'o tri'on'ig'it'a de'post la elekt'o de s-ro Trump. Tiu last'a ricev'is la konfid'o'n de 11 % de la pri'demand'it'a'j person'o'j, kontraŭ... 25 % por la rus'a prezid'ant'o Vladimir Putin [5] ! La konsekvenc'o'j de tiu trans'atlantik'a depresi'o vid'iĝ'as ĝis en la kampanj'o-manifest'o de la Uni'o inter krist'an'demokrat'o'j (CDU) kaj krist'an-social'a'j (CSU) por la elekt'o de septembr'o 2017. « Uson'o est'as la plej bon'a amik'o kaj partner'o de German'uj'o », klar'ig'is la broŝur'o publik'ig'it'a en 2013 ; « Ni'a plej grav'a ekster-eŭrop'a partner'o », mild'ig'as la dokument'o publik'ig'it'a kvar jar'o'j'n post'e.

De la aer-pont'o de Berlino en 1948-1949 ĝis la respekt'eg'o al Barack Obama, kaj la vizit'o de John F. Kennedy en 1963, la german'o-uson'a lig'it'ec'o est'as tiom proverb'e intim'a, ke ĝi'a mal'fort'iĝ'o ŝajn'is ekskluziv'e kaŭz'it'a de la ekscit'ec'o de s-ro Trump. Sed, krom la migr'ad-politik'o kaj la liber'merkat'o, al kiu atak'is la prezid'ant'o el'ig'ant'e uson'o'n el la trans'pacifik'a partner'ec'o kaj el la tut'mond'a pakt'o pri migr'ad'o, la interes'o'j de ambaŭ land'o'j diverĝ'as en plur'a'j dosier'o'j, sen'de'pend'e de kiu est'as la loĝ'ant'o de la Blank'a Dom'o, kaj kelk'foj'e de long'temp'e. Kvankam la unu'a not'ind'a difekt'o datum'as de la german'a rifuz'o send'i trup'o'j'n en Irako en la jar'o 2000, la mal'kaŝ'o, dek jar'o'j'n post'e, dum la prezid'ant'ec'o de s-ro Obama, de la spion'ad'o far'e de la uson'a'j serv'o'j al la poŝ'telefon'o de la kancelier'in'o kaŭz'is fort'eg'a'n ŝok'o'n.

De la elekt'ad'o de s-ro Trump, la mal'konsent'a'j tem'o'j divers'iĝ'as. La nov'a ond'o de uson'a'j sankci'o'j konfirm'it'a'j je la mez'o de juni'o 2017 de la Senat'o kontraŭ Rus'uj'o kaj la entrepren'o'j kun ĝi komerc'ant'a'j tuŝ'as ne'rekt'e ankaŭ German'uj'o'n kaj Aŭstr'uj'on, grav'a'j'n komerc'a'j'n partner'o'j'n de Moskvo kaj engaĝ'it'a'j'n kun la rus'o'j en la konstru'ad'o de la gas'o'dukt'o Nord Stream 2. En komun'a komunik'o publik'ig'it'a la 15-an de juni'o, Berlino kaj Vieno publik'e mal'laŭd'is « la minac'o'n de ekster'teritori'a'j sankci'o'j kontraŭ'a'j al la inter'naci'a jur'o », kiu « difekt'as laŭ ankoraŭ ne'spert'it'a manier'o la kvalit'o'n de la uson'o-eŭrop'a'j rilat'o'j ». Fin'e, la re'tir'iĝ'o de Uson'o el la pariza inter'konsent'o pri la redukt'o de la forc'ej'efik'a'j gas'o'j handikap'as la german'a'n industri'o'n, kiu ja intenc'is eksport'i trans'atlantik'e'n si'a'j'n teknik'ar'o'j'n tiel nom'at'a'j'n « verd'a'j » - tiu gest'o, klar'ig'is s-ro Thilo Brodtmann, prezid'ant'o de la Federaci'o de la maŝin-konstru'ant'o'j, « est'as ne nur sen'respond'ec'a por la hom'medi'o, sed ankaŭ por la tut'mond'a ekonomi'o » [6] .

Pro bon'e kon'at'a ĵam'o-efik'o, la ekstravaganc'o'j de la uson'a prezid'ant'o eklips'is la prav'ec'o'n de li'a kritik'o de la german'a merkantilism'o. Ĉar li'a'j aŭtomobil'a'j nombr'ad'o'j en la strat'o'j de Nov-Jork'o spegul'as statistik'a'n real'ec'o'n : inter 2009 kaj 2015, la german'a'j komerc'a'j plus'o'j (eksport'aĵ'o'j min'us import'aĵ'o'j) vid-al-vid'e de Uson'o pas'is de 28 miliard'o'j al pli ol 75 miliard'o'j da dolar'o'j [7]. En 2016 nur, la rejn'a'j entrepren'o'j vend'is var'o'j'n por 114 miliard'o'j da dolar'o'j al Uson'o, ili'a unu'a klient'o, kiu absorb'as 10 % de ili'a'j eksport'aĵ'o'j. Super'a eĉ al tiu de Ĉin'uj'o, la plus'o de la german'a komerc'a bilanc'o egal'as 8,7 % de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) de la Federaci'a Respublik'o en 2016, nombr'o tiom ekster'ordinar'a, ke ĝi konduk'is la liber'merkat'a'n semajn'gazet'o'n The Economist unu'a'paĝ'e titol'i : « La german'a problem'o. Kial ĝi'a plus'o difekt'as la mond'a'n ekonomi'o'n » (8-a de juli'o 2017). Jam en oktobr'o 2009, kaj de'nov'e en 2013, la uson'a administraci'o de s-ro Obama est'is mal'laŭd'int'a mal'ekvilibr'o'n mal'util'a'n al la ekonomi'a pli'bon'iĝ'o de la ali'a'j land'o'j.

Laŭ Vaŝington'o, Berlino konduk'as komerc'a'n mal'simetri'a'n milit'o'n, ne nur import'ant'e ne sufiĉ'e da Chevrolet, sed ankaŭ profit'ant'e, por eksport'i si'a'j'n Mercedes, el la eŭrop'a mon'o, « fakt'e German'a Mark'o, krud'e sub'taks'it'a » rilat'e al la vigl'ec'o de si'a ekonomi'o por konduk'i la komerc'a'n milit'o'n kontraŭ si'a'j alianc'an'o'j. Formul'it'a fin'e de januar'o 2017 de la Konsil'ist'o pri komerc'o de la Blank'a Dom'o, s-ro Peter Navarro, tiu kritik'o ricev'is la aprob'o'n de s-ro Wolfgang Schäuble mem. « La ŝanĝ'o'kvot'o de eŭr'o est'as, strikt'e dir'it'e, tro mal'alt'a por la konkurenc'a pozici'o de la german'a ekonomi'o », agnosk'is la eks'ministr'o pri financ'o'j [8].

Jes ja, la german'a'j inter'naci'a'j kompani'o'j ne nur kovr'as la nov-jork'a'j'n bulvard'o'j'n per luks'a'j aŭtomobil'o'j : ili masiv'e invest'as en Uson'o kaj dung'as 700 000 hom'o'j'n en meti'o'j oft'e industri'a'j, ĉi tiu'j mem, kiu'j'n s-ro Trump vol'as re'kre'i. La uzin'o BMW de Spartanburg, en Sud'a Karolin'o, en'hav'as naŭ mil dung'it'o'j'n. Rest'as ke, kiel agnosk'as Stefan Theil, direktor'o de la inter'naci'a versi'o de la Handelsblatt, ĉef'a german'a negoc'o-ĵurnal'o, « Se oni apart'e met'as la fanfaron'ad'o'j'n kaj simpl'ig'o'j'n, la kern'o de la akuz'ad'o de s-ro Trump – German'uj'o pli profit'is el la tut'mond'a ord'o, ol ĝi kontribu'is al ĝi – est'as grand'part'e ĝust'a » [9].

Kvankam ĝi fervor'e aktiv'as por eŭrop'a komun'a Defend'ad'o, Berlino sci'as, ke ĝi est'as de'pend'ant'a de la uson'a nukle'a pluv'ombrel'o. En oktobr'o 2017, ar'et'o da fak'ul'o'j pri ekster'land'a politik'o publik'ig'is en la semajn'gazet'o Di'e Zeit (12-a de oktobr'o) « trans'atlantik'a'n manifest'o'n je la hor'o de Donald Trump » titol'it'a « Uson'o malgraŭ ĉio » por persvad'i la kancelier'ej'o'n « evit'i la ne'real'ism'a'j'n ambici'o'j'n » rilat'e en'migr'ad'o'n, klimat'o'n, komerc'o'n, kaj don'i prioritat'o'n al la sekur'ec'a'j konsider'o'j, atend'ant'e « pli bon'a'n est'ont'ec'o'n de la trans'atlantik'a'j rilat'o'j ».

Defend'i ni'a'j'n valor'o'j'n je kiu ajn prez'o

Ni Mov'u Iom'et'e la ter'glob-map'o'n. Dum la okcident'a'j reg'ant'o'j montr'as si'a'n mal'kontent'o'n al la uson'a prezid'ant'o, s-ro Trump triumf'as en centr'a Eŭrop'o. La 6-an de juli'o 2017, ĉi last'a halt'as en Varsovio antaŭ ol part'o'pren'i kun'ven'o'n de G-20 en Hamburg'o. Post kelk'a'j bat'o'j dis'don'at'a'j al la ĵurnal'ist'o'j dis'sem'ist'o'j de « fals'a'j nov'aĵ'o'j », la uson'a prezid'ant'o celebr'as la kuraĝ'o'n de Pollando, kie reg'as de 2015 la parti'o Jur'o kaj Justic'o (Pis) de la ekstrem'konservativ'ul'o Kaczynski – kiu, kvankam sen oficial'a reg'a funkci'o, efektiv'e pilot'as la land'o'n. « La fundament'a demand'o de ni'a epok'o est'as ĉu la Okcident'o vol'as plu'viv'i, ek'kri'as s-ro Trump antaŭ pol'a'j gvid'ant'o'j, des pli rav'it'a'j, ke ili uz'as la sam'a'n argument'o'n por prav'ig'i si'a'n rifuz'o'n akcept'i en'migr'ant'o'j'n. Ĉu ni sufiĉ'e kred'as je ni'a'j valor'o'j por ili'n defend'i je kiu ajn prez'o ? » Furioz'e kontraŭ-komun'ist'a, krist'an'a, stabil'a, tiom konservativ'a, ke ĝi praktik'e el'radik'ig'is la mal'dekstr'o'n de si'a politik'a pejzaĝ'o, Varsovio est'as natur'a alianc'an'o de la Uson'o de s-ro Trump. Kaj kresk'ant'a font'o de zorg'o'j por German'uj'o.

Kun la Ĉeĥ'a Respublik'o, Slovak'uj'o kaj Hungar'uj'o reg'at'a de 2010 de la aŭtoritat'em'a konservativ'ul'o Orban, Pollando anim'as de kvar'on-jar'cent'o struktur'o'n de ne'formal'a kun'labor'ad'o, la Visegrád-grup'o, el la nom'o de la hungar'a urb'o, situ'at'a en la kurb'o de Danub'o, kiu akcept'is la fond-kun'ven'o'n en 1991. Dum tiu'j jar'o'j kaj ĝis la integr'ad'o en la eŭrop'a'n Uni'o'n en 2004, German'uj'o est'is sam'temp'e ili'a pa'nj'o, ili'a bank'o kaj ili'a patron'o. Stabil'ig'i la region'o'n, al'iĝ'ig'i ĝi'n al la atlantik'a Alianc'o, konvert'i ĝi'n al merkat'o, integr'i ties ekonomi'o'n al la rejn'a produkt'iv'a struktur'o est'is kvazaŭ strategi'a imperativ'o. La misi'o est'is plen'um'it'a : ĉiu el ili hav'ant'e German'uj'o'n kiel unu'a'n komerc'a'n partner'o'n, la land'o'j de la Visegrád-grup'o trans'form'it'a'j en labor'ej'o'j por serv'i la industri'o'n de ili'a najbar'o proviz'as labor'fort'o'n tiom mal'mult'e'kost'a'n, ke ĝi tir'as mal'alt'e'n la german'a'j'n salajr'o'j'n [10]. Jes ja, tre fervor'a atlant'ism'o ig'is Pollandon, sed ankaŭ la Ĉek'a'n Respublik'o'n kaj Ruman'uj'o'n, kun'iĝ'i al Uson'o por invad'i Irakon en 2003. Pri la ceter'o, tiu'j alianc'an'o'j montr'iĝ'as fid'ind'a'j. « De ili'a al'iĝ'o al la Uni'o, rimark'as la hungar'a ekonomik'ist'in'o Beat'a Farkas, la land'o'j de la Visegrád-grup'o sub'ten'is la german'a'n buĝet'a'n disciplin'o'n [11] », apart'e kontraŭ Grek'uj'o. La ’am'afer'o’ kun histori'e invad'int'a najbar'o inspir'is al fam'ul'o de antaŭ'a reg'ist'ar'o, s-ro Radoslaw Sikorski, si'a'n mir'ig'a'n parol'ad'o'n de la 29-a de novembr'o 2011 : « Mi est'os ver'ŝajn'e la unu'a pol'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j de la histori'o dir'int'a tio'n, sed jen : mi mal'pli tim'as la german'a'n potenc'o'n, ol mi ek'tim'as la german'a'n sen'aktiv'ec'o'n. » 

Kaj subit'e ĉio ŝanĝ'iĝ'is pro si'n'sekv'o de cirkonstanc'o'j, ne tut'e hazard'a : septembr'o 2015, German'uj'o akcept'as mil'o'j'n da rifuĝ'int'o'j ; oktobr'o 2015, la Pis de s-ro Kaczinski gajn'as la plen'a'n pli'mult'o'n ĉe la pol'a'j parlament'a'j elekt'o'j ; novembr'o 2015, s-ro Witold Waszczykowski, unu el ĝi'a'j deput'it'o'j, kiu bedaŭr'is, ke li'a land'o far'iĝ'is « german'a koloni'o » [12], far'iĝ'as ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, kaj la parti'o komenc'as la disciplin'ig'o'n de la Konstituci'a Tribunal'o, de kelk'a'j publik'a'j amas'inform'il'o'j kaj de Justic'o.

De tiam, la mal'akord'o'j inter German'uj'o kaj Pollando mult'obl'iĝ'as kaj region'iĝ'as, ĝis tia grad'o, ke ili opon'ig'as nun la eŭrop'a'n Uni'o'n al la land'o'j de la Visegrád-grup'o. Ĉef'a en la list'o de mal'akord'o'j kuŝ'as la rifuĝ'int'o-politik'o de s-in'o Merkel kaj la mekanism'o de re'lok'ad'o de 160 000 azil'pet'ant'o'j adopt'it'a de la eŭrop'a Konsili'o fin'e de 2015 sub impuls'o de la Kancelier'in'o, malgraŭ la persist'a opon'o de Varsovio, Budapeŝto, Prago kaj Bratislav'o. Kvankam respekt'ant'a la azil'rajt'o'n, tiu decid'o tamen rest'as, kiel analiz'as la soci'olog'o Wolfgang Streeck, « trud'o al Eŭrop'o de la german'a politik'o, ali'vest'it'a en eŭrop'a'n politik'o'n, laŭ kiu est'us neni'u alternativ'a solv'o [13] ».

La land'o'j de la Visegrád-grup'o, tre tim'ig'at'a'j de la perspektiv'o, ke oni trud'os al ili akcept'i islam'a'j'n en'migr'ant'o'j'n – Varsovio import'as mult'a'j'n ukrain'an'o'j'n por mal'alt'ig'i la salajr'o-nivel'o'n -, vid'as en tiu gest'o la puĉ'o'n kaj la mal'fort'o'n de tiu Uni'o ne'kapabl'a protekt'i si'a'j'n land'lim'o'j'n. Ne nur la eŭrop'a Justic'o rifuz'as ili'a'n pet'o'n sed la Komision'o, mez'e de juni'o 2017, komenc'as procedur'o'n kontraŭ Pollando, Hungar'uj'o kaj la Ĉeĥ'a Respublik'o por trud'i la akcept'o'n de rifuĝ'ant'o'j. Tiu epizod'o, ekstrem'e raport'it'a en ĉi tiu'j land'o'j, fort'ig'as la konvink'o'n, ke la liberal'a'j potenc'a'j ŝtat'o'j, kiu'j reg'as en Bruselo, ne plu kontent'iĝ'as trud'i si'a'j'n ekonomi'a'j'n interes'o'j'n, sed intenc'as nun dikt'i si'a'j'n moral'a'j'n kaj politik'a'j'n prioritat'o'j'n al la ali'a'j membr'o-ŝtat'o'j.

Tra ferm'it'a'j pord'o'j kaj mal'ferm'it'a'j mikrofon'o'j

La Procedur'o « protekt'ad'o de la jur'o-ŝtat'o » mal'ferm'it'a/ komenc'it'a en januar'o 2016 de la Komision'o kontraŭ Varsovio, la rekomend'o'j koncern'e « la for'est'o'n de sen'de'pend'a kaj laŭ'rajt'a konstituci'a justic'o en Pollando », kaj la ek'funkci'iĝ'o en decembr'o 2017 de sankci'o-mekanism'o eĉ pli fort'ig'is tiu'n sent'o'n. Kaj pli'grand'ig'is la fend'o'n inter la land'o'j de la Visegrád-grup'o kaj okcident'a Eŭrop'o ĝeneral'e, kaj apart'e inter Berlino kaj Varsovio. Ambaŭ'flank'e de la Odr'o-Nis'o-lim'o (orient'a land'lim'o de German'uj'o de'post 1945) reg'as tiom pez'a etos'o, ke s-in'o Merkel for'las'is si'a'n legend'a'n diskret'ec'o'n : « Ni simpl'e ne plu pov'as silent'i, neni'o'n dir'i, nur por evit'i disput'o'n. La jur'o'ŝtat'o en Pollando est'as grav'a tem'o. » Al kio s-ro Kaczynski re'bat'is, akuz'ant'e si'a'n najbar'o'n « rifuz'i si'a'n respond'ec'o'n pro la du'a mond'milit'o » kaj postul'ant'e la pag'o'n de kompens'aĵ'o'j, « grand'eg'a'j sum'o'j », li preciz'ig'is [14].

Percept'it'a ekster'land'e, tiu fend'o ofert'as al la ekster'eŭrop'a'j aŭtoritat'em'a'j dekstr'a'j reg'ant'o'j la okaz'o'n don'i re'bat'o'n al la Uni'o. Indign'int'e, ke tiu last'a aŭdac'is menci'i la pac-procez'o'n en Proksim-Orient'o en israelo-eŭrop'a kun'labor-inter'konsent'o, la israela ĉef'ministr'o Benjamin Netanjahu pet'is, ekzempl'e, en juli'o 2017, la reg'ist'ar'estr'o'j'n de la kvar land'o'j de la Visegrád-grup'o « help'i » li'n sub'ten'i la israel'an ŝtat'o'n, « okcident'a'n land'o'n, kiu defend'as la eŭrop'a'j'n valor'o'j'n kaj interes'o'j'n kaj kiu mal'help'as nov'a'n migr'o-ond'o'n al Eŭrop'o ». La kun'ven'o, organiz'it'a en Budapeŝto, est'is apart'e fervor'etos'a. Forges'ant'e, ke la mikrofon'o'j rest'is mal'ferm'a'j kaj aŭd'ig'is li'a'j'n vort'o'j'n al la najbar'a gazet'ar'salon'o, sinjor'o Orban tiam al'parol'as si'a'n sam'rang'ul'o'n : « Sinjor'o Netanjahu, la Eŭrop'a Uni'o ne nur trud'as kondiĉ'o'j'n al la ekster'a'j land'o'j, sed ankaŭ al tiu'j, kiu'j jam membr'as en ĝi » [15] !

La fakt'o, ke s-ro Trump trud'is redukt'o'n de en'migr'ad'o kontraŭ la liberal'a'j elit'o'j de Vaŝington'o est'is ja rimark'it'a de la reg'ant'o'j de centr'a Eŭrop'o, kiu'j adopt'as la sam'a'n pozici'o'n front'e al Bruselo. Unu post la ali'a, la hungar'a ĉef'ministr'o, la pol'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, la ĉeĥ'a prezid'ant'o kaj la prezid'ant'o de la slovak'a reg'ist'ar'o laŭd'is la en'ir-mal'permes'o'n en Uson'o'n de civit'an'o'j el kelk'a'j islam'a'j land'o'j decid'it'a'n de sinjor'o Trump. La triumf'o ĉe la ĉeĥ'a'j parlament'a'j elekt'o'j en oktobr'o 2017 de s-ro Babiŝ, oft'e pri'skrib'it'a kiel « ĉeĥ'a Trump » (kvankam li'a amas'inform'il'a imperi'o proksim'ig'as li'n ankaŭ al s-ro Silvi'o Berlusconi),eĉ pli fort'ig'is la region'a'n koher'ec'o'n.

La kvar land'o'j tamen ne form'as unu'pec'a'n blok'o'n : ekzist'as diverĝ'o'j inter la religi'a Pollando kaj la sekular'a Ĉeĥ'uj'o, inter la social-demokrat'a slovak'a Robert Fic'o kaj la hungar'a naci'ism'a konservativ'ul'o Orban, inter la kontraŭ'rus'a obsed'o de Varsovio kaj la bon'a'j rilat'o'j de Bratislav'o kun Moskvo. Sed ĉiu'j aprez'as la kontraŭ'intelekt'a'n ne'formal'ec'o'n kaj la naci'ism'o'n de tiu providenc'a uson'a alianc'an'o. Antaŭ li'a elekt'ad'o, konced'is sur Fox News la hungar'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j Péter Szijarto, « Kiu ajn asert'is si'a'n vol'o'n don'i plej grand'a'n konsider'o'n al si'a land'o unu'e (…) est'is tuj konsider'at'a faŝist'o, ekstrem'ist'o, naci'ist'o, ktp. » [16]. Tiu diskurs'o nun est'as tiu de la unu'a land'o en la mond'o. « Kiu est'as la mesaĝ'o de Uson'o ?, jubil'as la ĉef'ministr'o Orban. Make Hungary great again ! [17] ». Tiu proksim'ec'o ja pli ol incit'eg'as Berlinon...

Vaŝington'o kaj Varsovio ankaŭ sub'ten'as pri'klimat'a'j'n kaj pri'energi'a'j'n pozici'o'j'n, kiu'j'n rifuz'as German'uj'o. La prioritat'o decid'it'a en Bruselo por la redukt'o de gas-el'send'o ja perfekt'e kongru'as kun la german'a pri'energi'a turn'iĝ'o, sed la strategi'a grav'ec'o de karb'o en Pollando ig'as ĉi tiu'n postul'o'n pli mal'facil'e akcept'ebl'a.

Al la mal'akord'o pri la Inter'konsent'o de Parizo, kiu'n Pollando ratif'is nur kun bedaŭr'o, al'don'iĝ'as tiu de la konstru'ad'o de la fam'a gas'o'dukt'o Nord Stream 2 inter Rus'uj'o kaj German'uj'o. Ĉi tiu'j tub'o'j depon'it'a'j sur la fund'o de Balt'a Mar'o far'e de konsorci'o reg'at'a de Moskvo kaj direktor'at'a de la eks'a kancelier'o Gerhard Schröder sen'ig'as Pollandon je valor'a'j en'spez'o'j (pag'o de pas'rajt'o). La afer'o tiom varm'as, ke eĉ la atlant'ist'a kaj tre favor'a al German'uj'o, eks'ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j Sikorski (2007-2014) kompar'is la german'o-rus'a'n inter'konsent'o'n pri la unu'a Nord Stream al nov'a german'o-sovet'a pakt'o (kiu, sub'skrib'it'a en aŭgust'o 1939 , inkluziv'is dis'pec'ig'o'n de la pol'a Respublik'o) [18].

Tia laŭ'ŝtup'a batal-akr'iĝ'o klar'iĝ'as ankaŭ pro konkurenc'o-motiv'o'j : Pollando, kiu import'as natur'a'n likv'ig'it'a'n gas'o'n el Norveg'uj'o kaj Uson'o, ŝat'us far'iĝ'i grav'a centr'o de energi-distribu'o en centr'a Eŭrop'o kadr'e de projekt'o de infra'struktur'o-dis'volv'iĝ'o, « la Iniciat'o de la tri mar'o'j » (TSI), kiu ar'ig'as dek du eŭrop'a'j'n land'o'j'n situ'ant'a'j'n inter Baltiko, Adriatik'o kaj Nigr'a Mar'o. Lanĉ'it'a de Varsovio, tiu alianc'o ebl'ig'as sam'temp'e firm'ig'i la lig'o'n kun Uson'o kaj marĝen'ig'i German'uj'o'n. Ĝi'a kun'ven'o en juli'o 2017 akcept'is fam'a'n gast'o'n : s-ro'n Trump.

Kio'n signif'as tiu nov'a situaci'o de la rilat'o'j inter German'uj'o kaj ties partner'o'j de centr'a Eŭrop'o kaj Uson'o ? Kaj, unu'e, ĉu ĝi est'as nov'a ? Fin'fin'e, Varsovio kaj la balt'a'j land'o'j privilegi'as de la 1990-aj jar'o'j la Atlantik'a'n Alianc'o'n kompar'e kun la eŭrop'a Uni'o por cert'ig'i si'a'n defend'ad'o'n. La al'ven'o sur la pol'a teritori'o en april'o 2017 de mil cent soldat'o'j de la NATO el kiu'j naŭ cent uson'an'o'j est'is « atend'at'a de plur'a'j generaci'o'j », laŭ la prezid'ant'o Andrzej Duda [19]. La progres'o en orient'o de tio, kio'n la liberal'a'j koment'ist'o'j nom'as « la popol'ism'o'j » ne minac'as la Uni'o'n, sed ja i'a'n kompren'o'n de la eŭrop'a integr'iĝ'o. Ĝi ilustr'as la renkont'o'n de aŭtokrat'a form'o de reg'ist'ar'o kaj dezir'o de suveren'ec'o ĉe tiu'j naci'o'j long'temp'e jug'it'a'j, kiu'j spert'is de sep'dek kvin jar'o'j nur la sovet'a'n domin'ad'o'n kaj la kurator'ec'o'n trud'it'a'n de Vaŝington'o, Bruselo kaj Berlino.

Kontraŭ'e al la land'o'j de Beneluks aŭ Aŭstr'uj'o, situ'ant'a'j en la german'a orbit'o, la Visegrád-grup'o okup'as en la eŭrop'a spac'o mal'grav'a'n pozici'o'n, kiu kombin'as mal'alt-salajr'a'j'n dung'o'j'n kaj fort'a'n de'pend'ec'o'n al ekster'land'a'j invest'o'j kaj eŭrop'a'j subvenci'o'j. Tia sub'ord'ig'ad'o ir'as trans la mal'varm'a'n kadr'o'n de la statistik'a'j tabel'o'j : oni ĝi'n tra'viv'as, percept'as, kaj sent'as. Est'as ja ĝi, kiu'n politik'ig'as kaj trans'form'as en kontraŭ-migr'ad'a'n koler'o'n s-ro'j Kaczynski, Orban, Fic'o, Babis, aŭ eĉ la german'a ekstrem'dekstr'o, nun du'a politik'a fort'o en la « nov'a'j länder » de orient'o, kies loĝ'ant'ar'o'j kun'divid'as kun si'a'j orient'a'j najbar'o'j la ĥaos'a'n kaj traŭmat'ig'a'n spert'o'n de la post'sovet'a trans'ir'o.

La alt'ig'o, ne'kontest'ebl'a sed tre mal'egal'a [20], de la viv'nivel'o en centr'a Eŭrop'o, la emerĝ'o de naci'a'j burĝ'ar'o'j liber'ig'it'a'j el Moskvo kaj Bruselo mal'ferm'as spac'o'n al de'postul'o'j de suveren'ec'o, tiom ekonomi'a kiom kultur'a. En Hungar'uj'o, sam'e kiel en Pollando, la gvid'ant'o'j prav'ig'as si'a'n aŭtoritat'em'o'n per la neces'o de naci'a sen'de'pend'o. « Ni ne forges'u, ke antaŭ kvin jar'o'j la plej grav'a part'o de la hungar'a'j amas'inform'il'o'j est'is posed'at'a'j de german'o'j klar'ig'is s-ro Orban al ret'ej'o proksim'a de la reg'ist'ar'o. Kiam mi defend'is vid'punkt'o'n kontraŭ'a'n al tiu de German'uj'o, la morgaŭ'o'n la german'a gazet'ar'o en Hungar'uj'o tuj lanĉ'is kontraŭ'atak'o'n. De tiam, la situaci'o ŝanĝ'iĝ'is [21]. . »

Firm'ig'i si'n por ne stagn'e putr'i en du'a'rang'a zon'o de Eŭrop'o, kiam Franc'uj'o kaj German'uj'o re'lanĉ'as la projekt'o'n de Uni'o kun plur'a'j reĝim'o'j, tio est'as la senc'o de la re'naci'ig'o de la prioritat'o'j, intern'a'j sam'e kiel ekster'a'j, iniciat'it'a en Pollando de la O'is-parti'o komenc'e de la jar'o 2016. Al la re'form'ad'o de justic'o al'don'iĝ'as plan'o de ekonomi'a modern'ig'o per publik'a'j invest'o'j kaj part'a ŝtat'ig'o de la bank'a sektor'o (Morawiecki-plan'o, el la nom'o de la ministr'o pri financ'o nom'um'it'a ĉef'ministr'o en decembr'o 2017). Sam'temp'e kiam ĝi anonc'is si'a'n vol'o'n pli intim'e kun'labor'i kun la Visegrád-grup'o, Pollando for'las'is la prioritat'o'n don'it'a'n al la german'o-pol'a rilat'o, ĉef'a baz'o de la antaŭ'a reg'ist'ar'o, profit'e al Brit'uj'o cel'e pli'fort'ig'i liberal-atlant'ism'a'n aks'o'n mal'amik'a'n al la unu'sol'a mon'o (nur la slovak'o'j kaj la balt'o'j uz'as eŭr'o'n en la region'o) kaj al la iom-post-iom'a mal'fort'iĝ'o de la naci'a'j ident'ec'o'j. La voĉ'don'o de la brit'o'j por la Brit-el'ir'o neni'ig'is ĉi tiu'n prov'o'n kvin monat'o'j'n post'e.

« Ni est'as la est'ont'ec'o de Eŭrop'o »

Tio, Kio'n Konstru'as la reg'ant'o'j de la Visegrád-grup'o, sam'e kiel ceter'e la « suveren'ist'a'j » parti'o'j, kiu'j kapt'as sur la kontinent'o signif'a'n part'o'n de la voĉ'don'ant'ar'o'j, est'as neni'o ali'a ol eŭrop'a kontraŭ'model'o. Tiu, ne original'a sur la instituci'a kamp'o, de Eŭrop'o de naci'o'j, nutr'at'a per nov'konserv'at'ism'o, kiu'n cel'is, printemp'e 2016, la pol'a propon'o de re'form'o de la Uni'o-traktat'o. Tem'as, klar'ig'as la ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j Waszczykowski, « don'i la ĉef'a'n pov'o'n al la eŭrop'a Konsili'o, kaj ne al la Komision'o » [22], tio est'as re'ven'i al la unu'a etap'o de la eŭrop'a projekt'o : simpl'a liber'merkat'a zon'o inter suveren'a'j land'o'j, kie var'o'j, kapital'o'j kaj labor'ist'o'j liber'e cirkul'as.

La esenc'a grav'ec'o de tiu intern'a grand'a merkat'o por tiu'j land'o'j, kiu'j ŝat'us el'ir'i el de'pend'o-ekonomi'o kaj sub'trakt'ant'a ekonomi'o, sub'strek'as la lim'o'j'n de ili'a suveren'ism'o : « Ni tim'as la re'ven'o'n de protekt'ism'o en Okcident'o », konfes'as diplomat'o de la Visegrád-grup'o [23] por klar'ig'i la koler'o'n est'ig'it'a'n en Varsovio, sam'e kiel en Prago, de la franc'a vol'o revizi'i la direktiv'o'n pri la labor'o de en'migr'int'o'j el la Uni'o.

La kontraŭ'projekt'o montr'iĝ'as, invers'e, mult'e pli signif'a sur la ideologi'a kamp'o, ĉar ĝi cel'as frakas'i la intelekt'a'n dogm'o'n, pri kiu la nov'konservativ'ul'o'j suspekt'as, ke la bruselaj mastr'o'j vol'as trud'i al ili. « La retor'ik'o de la Pis insist'as pri la tem'o soci'a mal'dekstr'a inĝenier'ad'o, kiu laŭ ili pri'labor'is la okcident'a'j'n soci'o'j'n por aplik'i vizi'o'n de progres'o asoci'it'a al sekular'ig'o, ekologi'o, celebr'ad'o de minoritat'o'j, kosmopolit'ism'o kaj mult'kultur'ism'o, analiz'as Piotr Bur'as, de la pens'fabrik'o Eŭrop'a Konsili'o de la inter'naci'a'j rilat'o'j. « Laŭ la Pis kaj ties sub'ten'ant'o'j, Pollando est'as la « ver'a Okcident'o », de kiu la okcident'a Eŭrop'o perfid'is la origin'a'j'n valor'o'j'n [24] ».

Kiel, ili indign'as, konservativ'a kancelier'in'o pov'is patron'i si'n'sekv'e la el'ir'o'n el la nukle'a energi'o, la minimum'a'n salajr'o'n, la antaŭ'e'n'ig'o'n de hom'rajt'o'j, la akcept'o'n de la rifuĝ'ant'o'j kaj la edz'iĝ'o'n por ĉiu'j ? Al la « tut'mond'ism'a'j liberal'a'j fort'o'j, kiu'j okup'as la decid'a'j'n pozici'o'j'n en Bruselo », laŭ la vort'o'j de s-ro Orban, ili opon'as naci-konservativ'ism'o'n kapabl'a'n kompens'i la perd'o'n de ekonomi'a suveren'ec'o propr'a al la liber'merkat'o per la aŭtoritat'em'a re'asert'o de la kultur'a'j valor'o'j, de la land'lim'o'j de la Uni'o kaj de la naci'a spac'o kiel suveren'a politik'a ŝtup'o.

Memor'ig'ant'e en juli'o 2017 la fal'o'n de la orient'a blok'o, okaz'e de la somer'a universitat'o en Baile Tusnad (Ruman'uj'o), la hungar'a ĉef'ministr'o dir'is tiu'j'n vort'o'j'n : « Ĉi tie en centr'a Eŭrop'o, antaŭ du'dek sep jar'o'j, ni est'is konvink'it'a'j, ke Eŭrop'o est'as ni'a est'ont'ec'o ; hodiaŭ ni hav'as la sent'o'n est'i la est'ont'ec'o de Eŭrop'o [25]. » Ĉar, li est'as konvink'it'a pri tio, « la komfort'a, varm'etos'a, social-liberal'a mond'o en kiu ’ni ĉiu'j blek'as en la sam'a ŝaf'ej'o’ proksim'as al si'a fin'o ».

Aŭtokrat'a kapital'ism'o kontraŭ liberal'a kapital'ism'o, ĉu tio ja est'as la ideologi'a alternativ'o, kiu trud'iĝ'as al ni, du'on'jar'cent'o'n post la fam'a Maj'o 1968 ? Ĉu Maj'o 1968 invers'e ?

Pierre RIMBERT


La aŭtor'o

Pierre RIMBERT


La last'a'j artikol'o'j de tiu ĉi aŭtor'o:

Konsum'ebl'a kontest'ad'o por la mez'a'j klas'o'j

Konstru'ist'o'j de ruin'o'j

Ĉin'a social'a model'o en la Pire'o-haven'o

Kio'n la afer'o Cahuzac mal'kaŝ'as - La karnaval'o de esplor'ad'o



Traduk'it'a de:
Jeanne-Marie Cash
el la franc'a

[1] Éric Le Boucher, L’Opini'o'n, Parizo, 20-a de mart'o 2017 ; Sylvie Kauffmann, International New York Times, 23-24 de septembr'o, 2017.

[2] Konrad Popławski, The Rol'e of Central Europe in the German Economy : The Political Consequences, Centr'o de orient'a'j stud'o'j (OśrodekStudiów Wschodnich), Varsovio, juni'o 2016

[3] « TheTrump Interview », Piers Morgan, ITV, 25-a de mart'o 2016 ; Bild, Hamburg'o, 16-a de januar'o 2017 ; Der Spiegel, Hamburg'o, 26-a de maj'o 2017 ; Twitter, 30-a de maj'o 2017.

[4] DerSpiegel,4-a de februar'o 2017.

[5] Stefan Theil, « Berlins Balancing Act », Foreign Affairs, vol. 96, n-o 5, Nov-Jork'o, septembr'o-oktobr'o 2017.

[6] Cit'it'a de Le Mond'e, 10-a de juni'o 2017.

[7] www.cens'us.gov, rubrik'o « Foreign Trad'e ».

[8] Financial Times, Londono, 31-a de januar'o kaj 6-a de februar'o 2017

[9] Stefan Theil, art. jam cit'it'a.

[10] Tiu aspekt'o est'os dis'volv'it'a en ven'ont'a artikol'o.

[11] Beáta Farkas, « Economic and political relations between Germany and Visegrád countries in turbulent times », European Consortium for Political Research (ECPR) General Conference, universitat'o Karlo, Prago, 7-10 septembr'o 2016.

[12] Cit'it'a de Le Mond'e, 9-a de februar'o 2017.

[13] Wolfgang Streeck, « Scen'ari'o for a wonderful tomorrow », London Review of Books, vol. 38, n-o 7, 31-a de mart'o 2016.

[14] Cit'it'a de Le Mond'e, 31-a de aŭgust'o 2017.

[15] Barak Ravid, « Netanyahu launches blistering attack on EU », Haaretz, Tel-Aviv, 19-a de juli'o 2017.

[16] Cit'it'a de Financial Times,14-a de mart'o 2017.

[17] Intervju'o sur la ret'ej'o 888.hu, la 15-an de decembr'o 2016, traduk'it'a en la angl'a sur la ret'ej'o de la ĉef'ministr'o, www.miniszterelnok.hu

[18] The New York Times, 13-a de oktobr'o 2009.

[19] Reuters, 13-a de april'o 2017.

[20] Vd. Philippe Descamps, « Désenchantement européen en Slovaquie », Le Mond'e diplomatique, septembr'o 2017.

[21] 888.hu, art. Cit

[22] Andrew Rettman, « Poland to push for “radicalnew EU treaty », EU Observer, 28-a de juni'o 2016.

[23] Cit'it'a de Le Mond'e, 11-a de mart'o 2017.

[24] Piotr Bur'as, « Europe and its discontents : Polands collision course with the European Uni'o'n », European Council on Foreign Relations, Policy Brief, septembr'o 2017.

[25] www.Visegradpost.com, 24-a de juli'o 2017.