El MONATO 1980/10, p. 7:
La komputor mond-firm IBM nun varb por nov kontor ekip⸱aĵ, kiu inter⸱lig la divers skrib- kaj komputor-sistem en kontor kaj ofic⸱ej. Oni sukces tiel super la tradici lim inter tekst kaj daten maŝin kaj kre integr⸱it sistem de tajp⸱ad, komputor-memor kaj pres⸱ad. Ebl baldaŭ la ordinar skrib-maŝin en kontor est ekran ...
El MONATO 1980/11, p. 5:
Eĉ ne unu semajn post la tut⸱land elekt en FRGermanio, la reg⸱ist⸱ar de German Demokrati Respublik alt⸱ig drast la minimum sum, kiu oni dev ŝanĝ al orient-german mark vojaĝ⸱ant al la land: De antaŭ 13 al nun 25 mark tag kaj person. Krom nun ankaŭ por pensi⸱ul kaj infan (7,50 mark) valid la dev⸱ig mon⸱ŝanĝ. La reg⸱ist⸱ar en orient Berlin deklar, ke oni intenc atend ĝis post la balot en FRG, ĉar oni ne vol sub⸱ten eventual venk de la kandidat Strauß [ŝtraŭs] de l' krist⸱an⸱demokrati parti.
El MONATO 1980/11, p. 6:
Ek⸱de komenc de septembr motor⸱cikl transit tra German Demokrati Respublik, kiu antaŭ est permes⸱it nur inter FRGermanio kaj okcident Berlin, nun ebl al ĉiu ali najbar land. Tamen vojaĝ rekt al GDR ankoraŭ ne est permes⸱it por motor⸱cikl⸱ant.
Ĵus ge⸱edz for⸱las la hejm de si ge⸱patr kaj kre si propr. En tiu du hejm ili viv pli ol tri⸱dek jar.
Nask⸱int id, la ge⸱patr tuj konstru kiel ebl plej komfort dom, kie la nas⸱kit viv kutim pli ol du⸱dek jar. Nun⸱temp, mult mez⸱aĝ vir⸱in loĝ por⸱temp en tri hejm en Ĉini.
Kutim, mez⸱aĝ av⸱in dev loĝ en la hejm de si nep aŭ nep⸱in, ĉar laŭ la ĉin soci asekur vir⸱in rajt ricev pensi ek⸱de la aĝ de 50 jar, kaj ili hav mult liber temp kaj energi.
La ge⸱patr de mez⸱aĝ av⸱in probabl ankoraŭ viv, tamen ili oft bezon help pro mal⸱jun⸱ec, kaj ili fil⸱in est la plej taŭg help⸱ant. Pro tio, tia av⸱in de⸱nov loĝ en la hejm de si ge⸱patr.
Student, kiu fin universitat stud⸱ad en 2020, mal⸱kovr tut ali labor⸱merkat, kiu jam aparten al la post-pandemi mond.
La uson agent⸱ej Apartment List decid help labor⸱ont kaj esplor pri tio, kie est en Uson pli da perspektiv por ili. La esplor⸱ad okaz baz de inform pri mez salajr, nivel de sen⸱labor⸱ec en la printemp de 2020, prez por lu⸱ad de loĝ⸱ej, el⸱cent de ebl „virtual” labor-lok ktp.
El la teksas urb la plej alt lok hav la ĉef⸱urb Aŭstino (ses lok). Sekv Dalaso en la 21a lok kaj Hjustono en la 26a. Est interes, ke eĉ ne unu el la kvin plej loĝ⸱at uson urb trov⸱iĝ en la unu dek lok. La agent⸱ej rekomend al nov labor⸱ont elekt pli mal⸱grand urb, ĉar tio don ekvilibr inter ekonomi kaj geografi ebl.
La list komenc⸱iĝ per San-Joseo (t.n. ĉef⸱urb de „Silici Val”). Post San-Francisk, Vaŝington, Boston kaj Milvoki. Hav perspektiv je labor est tre mal⸱facil en Miamo, Or⸱land (Florid) kaj Lasvegaso (Nevad).
Dum la pandemi kriz⸱stat oni konstat, ke la pli⸱mult de la polu⸱ant mal⸱pli⸱iĝ pro la for⸱est de tra⸱fik. Ke la aer grav por ni san, ne est mal⸱kovr de la last monat. Jam dum plur jar, divers asoci batal por kler⸱ig sur⸱lok pri tiu tem. Ni korespond⸱ant Mark Gallardo intervju en Marsejl la direktor⸱in de la asoci L'Air et Moi (La aer kaj mi), Marie Anne Le Meur, kiu labor pri aer polu⸱ad.
Aer polu⸱ad est ĉef publik san⸱afer por ĉiu land de la mond, kaj mult region est tuŝ⸱at de ĝi. Daŭr koncentr⸱iĝ kaj pint de polu⸱ad (nitrogen di⸱oksid, ŝveb⸱ant partikl, ozon kaj ali noc⸱aĵ) respons pri mal⸱san (astm, kardi⸱vaskul patologi, kancer ktp), mal⸱long⸱ig la viv (9 milion da antaŭ⸱temp mort en la mond ĉiu⸱jar) kaj noc la san de plant. Por invers⸱ig la tendenc la asoci L'Air et Moi dis⸱volv la program „Aer kaj mi” ĉirkaŭ la mond, partner⸱ec kun AtmoSud, kiu kresk⸱ig ĝi en la sud-franc region Provenc-Alp-Lazur Mar⸱bord.
L'Air et Moi est kre⸱it en 2009 laŭ la iniciat de Victor Hug Espinosa. Ĉi tiu projekt kun⸱labor kun scienc⸱ist kaj instru⸱ist por proviz ar da instru kaj dialog il (bild⸱prezent, kviz, gvid⸱il, praktik labor, film⸱et, komiks, rol⸱lud ktp.), kiu est sen⸱pag el⸱ŝut⸱ebl kaj destin⸱it al instru⸱ist, ge⸱patr kaj anim⸱ant. Lud⸱em kaj dinamik, L'Air et Moi lok jun⸱ul (baz⸱lern⸱ant, mez⸱lern⸱ant, gimnazi⸱an kaj ali) kern de la de⸱bat, kiu prezent la kaŭz kaj efik de aer polu⸱ad, sed ankaŭ la solv por mal⸱ferm horizont kaj preter⸱pas la mal⸱seren⸱ig dimensi, kiu est kontraŭ⸱produkt⸱iv.
Hodiaŭ pli ol du⸱on⸱milion da infan profit la program kaj pli ol 500 plen⸱kresk⸱ul est trejn⸱it por ĉi tiu cel. La modul „Fundament” de la program est traduk⸱it en 14 lingv, kaj last⸱temp aper versi en Esperant en la ret⸱ej airandme.org.
La projekt reprezent grav hom kaj financ invest avantaĝ al kolektiv⸱um, instru⸱ist kaj anim⸱ant en sud Franci. Ĉio est far⸱at por facil⸱ig part⸱pren en la projekt kaj ĝi dis⸱vast⸱iĝ⸱ad.
Fin de tag post lern⸱ad pri polu⸱ad en la lern⸱ej San Francesco en Aost, Itali. Fot: MARIE ANNE LE MEUR
La fin de aŭgust 2017 la loĝ⸱ant de sud-orient Teksas kaj Luizian memor tre long. La katastrof uragan Harvey 1 – kategori 4 – damaĝ grav industri region, inkluziv la energi⸱potenc ĉef⸱urb Hjustono, kiu laŭ kvant de loĝ⸱ant okup la kvar lok en Uson .
La ŝtorm grav damaĝ koloni de „botel⸱naz” delfen, kies hejm est Meksik Golf. Scienc⸱ist klar⸱ig, ke dum la uragan inund pluv⸱akv fal kaj miks⸱iĝ kun rub⸱aĵ kaj kemi⸱aĵ, kaj post grand kvant ven en la mar. Tio ŝanĝ la sal⸱nivel en la Golf kaj rezult⸱ig ŝanĝ⸱iĝ de la delfen viv⸱medi.
Kvankam mult delfen evaku pli nord region, kelk daŭr rest ĉe la bord de urb Gal⸱vest (apud⸱mar ripoz⸱centr). Laŭ statistik, en aŭgust 2017 en unu kvadrat kilo⸱metr trov⸱iĝ 1,09 delfen, sed en septembr de la sam jar la indic est 0,29. Esplor⸱program montr, ke ĉ. 96 % de la delfen hav vund sur⸱haŭt, kaj 65 % de la vund est danĝer por ili.
Feliĉ, la sal⸱nivel de la golf normal⸱iĝ, kaj delfen re⸱ven. Mult hjustonanoj nun rev pri tio, ke oni pov baldaŭ de⸱nov renkont ĉarm best boat⸱um⸱ant en la apud golf.
Gal⸱vest Bay Foundation propon al ĉiu best⸱ŝat⸱ant adopt tia saĝ best. Kontraŭ 200 dolar ebl kon⸱at⸱iĝ kun delfen, don al ĝi nom, kaj ricev fot kaj regul raport pri ĝi loĝ⸱lok.
Ekzist plur ali ebl real sub⸱ten la pri⸱zorg⸱ad kaj pri⸱esplor⸱ad de delfen, kaj ek⸱sci pli pri tiu simpati best.
Tiu ĉi artikol pri⸱trakt la ekonomi evolu de Padov, urb en la nord-orient part de Itali, en la centr de la region Veneci⸱land (Ven⸱et), kaj reprezent la kor de la industri kaj de la serv de ĉi tiu region.
La star⸱ig de la Foir de Specimen en 1919 mark la re⸱san⸱iĝ de la ekonomi post la unu mond⸱milit kaj sam⸱temp la komenc de modern⸱ig projekt. Por la kre⸱ad de tiu ĉi foir, kiu nom⸱iĝ tiel, ĉar ĝi dev prezent komerc produkt lanĉendajn, oni inspir⸱iĝ de la eŭrop foir, kiel tiu de Pariz kaj Lion kaj special tiu de Lepsik. Padov iĝ la pont inter Itali kaj centr-danubia Eŭrop. Ekzempl est ankaŭ la naci foir de Florenc kaj de Torin. Pli ol 600 kompani ĉe⸱est, el kiu 21 ekster⸱land. La foir est lok⸱it en tri divers kvartal de la urb. Por la tri el⸱don en 1921 oni real⸱ig la grand⸱eg foir kvartal, kiu ekzist ankoraŭ nun.
La re⸱akir de ekonomi vigl⸱ec trov kulmin per la star⸱ig de la Uni de Industri⸱ist en 1922. En la modern⸱ig de la urb lud decid rol tri potenc lok bank: Cassa di Risparmio (Ŝpar⸱kas, aktiv ek⸱de 1822), Banca Popol⸱ar Ven⸱et (Popol Bank, laik) kaj Banca Antoniana (katolik). La modern⸱ig projekt antaŭ⸱vid la kre⸱ad de nov urb are en la urb⸱centr, kiu por tio dev est detru⸱it kaj post re⸱konstru⸱it. Fin⸱fin la projekt fiask kaj oni elekt industri lok en la ekster⸱centr kvartal, konserv⸱ant tiel sen⸱difekt la histori centr.
Padov iĝ rapid centr ne nur de agrikultur kaj brut⸱bred⸱ad, sed ankaŭ de industri. Impuls ricev precip la serv kaj financ ag⸱ad. Krom, en la jar 1930aj, la urb iĝ gvid kadr de la kin⸱industri. Mal al Treviso, Veron kaj Viĉenzo, kie je la fin de la 19a jar⸱cent la ekonomi plekt⸱aĵ est jam industri⸱ig⸱it, en Padov la manufaktur aktiv⸱aĵ koncentr⸱iĝ sur art⸱meti. La sektor plej evolu⸱int est juvel⸱ar, pelt, vest⸱aĵ kaj manĝ⸱aĵ. Ek ankaŭ la liut⸱far⸱ad.
Dum la period inter la du mond⸱milit la padov ekonomi gravit ĉirkaŭ merkat, esenc lok, sed ne mank nom fam je region nivel. Inter tiu cit⸱ind Rizzato por bicikl, Barbieri kun la mark Aperol kaj Cedam por la el⸱don industri. La konstru⸱firma Grassetto ag en divers urb de Itali. En Rom, ekzempl, ĝi en la 50aj kaj 60aj jar part⸱pren en la real⸱ig de la nov kvartal Eur.
En la jar 30aj kaj 40aj kresk la industri⸱ig. Aper kelk industri klas⸱it de la ministr⸱ej pri milit kiel „help”, t.e. entrepren dediĉ⸱it al produkt⸱ad por milit ag⸱ad. Tem ĉef pri labor⸱ej, kiu konstru tank kaj fer⸱voj infra⸱struktur aŭ paf⸱aĵ kaj grenad. Ankaŭ kelk entrepren „ne help” est taks⸱at taŭg por la produkt⸱ad de milit material, ekzempl tekstil industri por la vest⸱aĵ de milit⸱ist kaj konstru⸱entrepren por la konstru⸱ad de kontraŭ⸱avi rifuĝ⸱ej.
Dum la milit la padov ekonomi sufer kolaps. La komerc est plej tuŝ⸱it. Padov est urb de vend⸱plac kiel Prat della Valle por divers var kaj For Boario por brut⸱ar. En la urb⸱centr Piazza delle Erbe kaj Piazza de Frutti est dediĉ⸱it al frukt⸱legom vend⸱ad, Piazza Capitaniato kaj Piazza de Signori por konfekci, ŝu ktp. Ankoraŭ nun, escept de For Boario kaj Piazza Capitaniato, ĉi tiu est vend⸱plac. Padov est ankaŭ centr de la rezist⸱ad, kaj en tiu period est plur tumult en de fabrik.
Okaz de la mal⸱ferm⸱iĝ de la inter⸱naci merkat re⸱start la produkt⸱ad. En 1948 intens⸱iĝ la produkt⸱ad de tram kaj trole⸱bus, post tiu de aŭtobus. Padov kompani akir mend pri metro lok⸱motiv en Rom kaj pri trole⸱bus en Milan. La konstru sektor montr grand vigl⸱ec, komenc por la milit⸱ripar, sed post ankaŭ por nov konstru⸱aĵ. Re⸱komenc⸱iĝ la procez de urb⸱ig kun la pli⸱vast⸱ig de la periferi kvartal.
La post⸱milit period konduk al nov ekvilibr en la rilat inter Padov kaj Veneci, al⸱pren⸱ig⸱ant al Padov aŭtonom rol. Est grand dis⸱volv⸱iĝ de po⸱grand⸱ist, de bank kaj de transport⸱entrepren.
Dum la 50aj jar en Padov okaz ver modern⸱ig. La du propuls fort est la komun⸱um, kies urb⸱estr Cesare Crescente interes⸱iĝ pri la urb kresk, kaj la universitat, kun la rektor Guido Ferro, kiu aktiv⸱iĝ pri re⸱nov⸱ig, daŭr⸱ig⸱ant la human⸱ism tradici kaj sam⸱temp lanĉ⸱ant la scienc fak. Tiu ĉi strategi kontribu al krom⸱nom de Padov „Milan de Veneci⸱land”.
En 1961 pli⸱iĝ la nombr de mekanik establ. La tekstil industri rest stabil kaj el⸱star la pri⸱labor⸱ad de lign kaj la produkt⸱ad de mebl. Ĉi-last al⸱pren form de seri produkt⸱ad ne nur de modern, sed ankaŭ de laŭ⸱stil mebl, koncentr⸱it en la municip Casale di Scodosia, Merlara kaj Montagnana. Inter la industri ni memor pri tiu de Giovanni Bortolani, kiu en 1948 mov si mal⸱grand labor⸱ej de Voltabarozzo al Roncaglia, trans⸱form⸱ant ĝi en modern mebl⸱fabrik.
Ankaŭ la industri de ŝu spert dis⸱volv⸱iĝ, precip en la entrepren de Rivier del Brenta. En Vigonza est la firma Rossimoda, kiu kon⸱at⸱ig la ŝu-industri ankaŭ ekster⸱land. En la kemi industri ek⸱est nov special⸱iĝ, kiel pri⸱labor⸱ad de plast. La el⸱don⸱ej pli⸱grand⸱ig si merkat je region nivel. Inter ili ni de⸱nov cit Cedam, kiu uz pli progres⸱int teknologi ol la ali. Tial pren grav⸱ec la paper⸱fabrik.
Koncern la provinc ni vid, ke la nord are konsist el tri ĉef centr: Cittadella, Camposampiero kaj Piazzola sul Brenta. En Cittadella relief⸱iĝ la mekanik industri, la paper⸱fabrik, la produkt⸱ad de antaŭ⸱fabrik⸱it beton produkt kaj fin la en⸱botel⸱ig de mineral akv, far de la kompani Acqua Ver SpA. En Camposampiero est precip agrikultur maŝin⸱ar kun la kompani Carraro SpA kaj Antonio Carraro SpA, la produkt⸱ad de kandelabr kaj lum-teknologi kaj la produkt⸱ad de valiz, pri kio ni menci la kompani Valigeria Roncato SpA. Fin Piazzola sul Brenta special⸱iĝ pri tekstil industri kaj konfekci; la plej grav fabrik est Bel⸱vest SpA.
La sud are, kontraŭ, est pli agrikultur, tamen ne mank industri establ. Est el⸱star en industri de ne⸱formal vest⸱aĵ⸱ar (ĝinz, ĵerz), en produkt⸱ad de mebl⸱ar, sed precip en art ceramik. Montagnana est kaj rest renom pro la produkt⸱ad de pekl⸱it viand, ĉef de ŝink. En la ĉirkaŭ⸱aĵ de Monselice el⸱star pozici okup la cement⸱industri. Fin Piove di Sacco, kiu influ ankaŭ la proksim Saonara, Noventa Padov⸱an kaj Vigonza, disting⸱iĝ pro la produkt⸱ad de ŝu kaj de mebl.
La 80aj jar est period de profund struktur trans⸱form⸱iĝ, kiu est la sekv de du procez okaz⸱int en la antaŭ jar⸱dek. La unu rilat al industri⸱ig kaj centr⸱ad, la du al mal⸱centr⸱ad kaj dis⸱vast⸱iĝ de mal⸱grand entrepren. La teritori map de 1989 montr la provinc sub⸱divid⸱it en tri makro⸱region, kiu si⸱vic est divid⸱it en dek mikro⸱zon. Aper nov komun⸱um, Legnaro, sud-orient, kiu iĝ „park de ekonomi ag⸱ad” kun la Agr⸱ar-Industri Centr de la Universitat, CNR (Naci Centr de Scienc Esplor⸱ad) kaj la Zo⸱profilakt Institut de Veneci.
La Komerc Ĉambr hav propuls rol en tiu ĉi period. Ĝi nask⸱iĝ en la fin de la 18a kaj la komenc de la 19a jc., sed en la 20a jar⸱cent ĝi al⸱pren la aspekt, kiu ĝi hav ankoraŭ nun. Impon person est Marco Volpato, kiu estr ĝi de 1950 ĝis 1982. En 1973 la Komerc Ĉambr, kun kun tri ali instituci, kre en Padov trafik⸱haven por loĝistik de var. Krom tio oni projekt la konstru de modern akv⸱voj por la komerc inter Padov kaj Veneci. Tiu projekt fiask, sed plu funkci ankoraŭ nun la var⸱haven.
La Komerc Ĉambr spron ankaŭ la dis⸱volv⸱iĝ de la komput⸱il-sektor. Aper nov firma, Cerv⸱ed SpA, daten⸱bank, kiu iĝ la ĉef ret proviz⸱ant de ekonomi inform en Itali kaj unu el la plej grav ag⸱ant de tiu ĉi kamp en la mond. Krom rimark⸱ind impuls ricev la sektor de elektron⸱ik kaj de tele⸱komunik⸱ad. Ali element, kiu mark ĉi tiu period, est la mal⸱ferm al inter⸱naci merkat, ne al Amerik, kiel far la provinc Treviso kaj Vicenza, sed al Afrik kaj Azi. Padov iĝ do, en la veneci⸱land kun⸱tekst, la pivot⸱punkt de vigl inter⸱ŝanĝ kun tiu merkat.
Last fenomen est la projekt je urb nivel, kiu real⸱ig la urb⸱estr Ettore Bentsik, por re⸱ord⸱ig la mov⸱iĝ⸱ad en la padov are, klopod⸱ant stimul ekonomi aktiv⸱aĵ, sed sam⸱temp simpl⸱ig tra⸱fik en la urb zon. Krom firm⸱iĝ Padov Industri Zon, kiu en 1989 hav 540 firma.
Dum la 90aj jar, kun la komenc de la tut⸱mond⸱iĝ, oni konstat trans⸱lok⸱iĝ de la produkt⸱ad al land kun mal⸱alt labor⸱kost, kaj fortik⸱iĝ la terciar sektor. La statistik pri 2001 montr, ke la ĉef sektor en tiu jar⸱dek est la pri⸱labor⸱ad de fel kaj led, la produkt⸱ad de ŝu kaj de preciz instrument kaj la konfekci. La produkt⸱ad de mekanik aparat kaj maŝin hav bon pozici ankaŭ en ekster⸱land merkat. Kresk la fak de gum kaj plast, de lign kaj mebl, la paper-industri kaj pres⸱ad.
La protagonist de tiu re⸱struktur⸱ad de la produkt plekt⸱aĵ est la Komerc Ĉambr, la konsorci Zip kaj la Foir de Padov. Grav rol lud ankaŭ CNR kaj la Scienc Teknologi Park Galile, soci⸱et, kiu hav la task dis⸱vast⸱ig nov⸱ig⸱ad kaj trans⸱ig la teknologi al entrepren.
La Foir de Padov, kiu komenc⸱iĝ kiel Specimen Foir, pli⸱vast⸱ig si ag⸱kamp kiel organiz⸱ant de sektor manifestaci: la mebl-foir de Triveneto, la ŝu-salon⸱eg, Turismart (turism), Flormart (inter⸱naci flor⸱ar⸱spektakl), ekspozici pri lign kaj rilat teknologi, Urbania (ekspozici dediĉ⸱it al tra⸱fik, nov⸱ec transport kaj urb mebl⸱ar). En 2005 la foir akir la franc Gl Events SpA, kiu re⸱lanĉ ĝi aktiv⸱aĵ. En 2016 ĝi iĝ Ge SpA, kiu est la aktual nom.
Ankaŭ koncern la tri plej grav bank est ŝanĝ. Cassa di Risparmio, lig⸱it kun la lok politik sfer, trans⸱form⸱iĝ en modern inter⸱region bank, al⸱don⸱ant serv virtual. Banca Popol⸱ar Ven⸱et kaj la Banca Antoniana unu⸱iĝ kaj iĝ la Banca Antonveneta, trans⸱ir⸱ant de kooperativ soci⸱et kun lim⸱ig⸱it respond⸱ec al akci kompani.
Per ĉi tiu disertaci pri la padov ekonomi evident⸱iĝ la jen: la super⸱ec de mal⸱grand entrepren signif pli facil super⸱ad de la ekonomi kriz, kiu sekv unu la ali dum la post⸱milit jar⸱dek; la for⸱est de gvid⸱ant sektor ebl⸱ig fleks⸱ebl kaj bon⸱ord evolu en plur kamp kun sekv stabil⸱ec de la sistem; la em al eksport⸱ad produkt ekspansi de la merkat; la kun⸱labor spirit ebl⸱ig la star⸱ig de infra⸱struktur kaj ekonomi organiz kun efik cert favor; la nur mank rimark⸱ebl est la tendenc de iu sektor prokrast nov⸱ig⸱ad kaj la mal⸱facil⸱eg en⸱ir la tut⸱mond konkurenc⸱ad. Aspekt pli⸱bon⸱ig⸱end est la komunik⸱ad.
Ankaŭ Padov tuŝ la kron⸱virus pandemi, kiu blok super ĉio la ekonomi kaj la soci kadr. Tamen la urb re⸱ag bon, trov⸱ant nov il kaj nov metod de labor, ekzempl la en⸱konduk de labor en la propr hejm kun propr teknik rimed kaj la intens⸱ig de komunik⸱ad per Inter⸱ret kun ret far⸱at preleg kaj kun⸱ven.
Ĉiu⸱okaz la padov teritori kun si komerc, kun si universitat kaj si alt⸱nivel terciar sektor aspekt kiel voj⸱kruc⸱iĝ de inter⸱ag kaj kiel propuls centr de ekonomi.
Per tiu ĉi tekst ĝi aŭtor part⸱pren en la konkurs „Premi Paul Gubbins por Nov Ĵurnal⸱ism Talent”.
Pri Leopold la 2a kaj Charles Lemaire (MONATO 2020/10, p. 5): Neni hom est tut krim⸱ul aŭ tut sankt. Ĉiu dum si viv ag bon kaj mal⸱bon. Ag, kiu antaŭ jar⸱cent est tut respekt⸱ind, nun pov est konsider⸱at aĉ (aŭ invers). Ankaŭ sam⸱temp⸱ul oft hav tre kontraŭ juĝ.
Pri Churchill, Leopold la 2a kaj ali grav⸱ul ekzist abund literatur, kiu ĉiu interes⸱at pov konsult por el⸱trov, ĉu la fin bilanc de ies ag est favor aŭ mal⸱favor. Tamen pri Charles Lemaire (1863-1926) est kon⸱at, krom la libr, kiu li mem verk, nur kelk cit⸱aĵ trans⸱pren⸱it de ali aŭtor. Simpl civit⸱an, kiu aŭd la nom kaj serĉ vikipedie, trov iom detal artikol nur nederland- kaj esperant-lingv. Ek⸱de 1908 Lemaire mal⸱aper el la publik viv kaj re⸱aper nur en 1920 kiel direktor de la nov kre⸱it koloni alt⸱lern⸱ej.
Por pov far fin bilanc pri la viv de Lemaire unu est bezon⸱at mult da special⸱ist esplor- kaj stud-labor.
Kiam brit setl en Aŭstrali en 1788, ili sci, ke la kontinent est pri⸱loĝ⸱at de brun⸱haŭt ras, sed ĉar tiu hom est grand⸱part nomad kaj ne kultiv la ter angl⸱manier, la invad⸱int konklud, ke la indiĝen ne ver rajt posed tiu ter. Do tut laŭ⸱leĝ eŭrop⸱an rajt simpl for⸱pren la ter kaj mort⸱ig aŭ for⸱pel la indiĝen. Kaj ĉar la indiĝen hav nek modern arm⸱il, nek soci struktur por kun⸱ord⸱ig rezist, la rezult de la invad de „blank⸱ul” est jam de⸱komenc klar.
La indiĝen oni facil sen⸱posed⸱ig, sed la „aŭstrali⸱an” (mi uz tiu vort malgraŭ tio, ke la termin ek⸱est nur en 1901) daŭr tim ali eventual mal⸱amik: la hom⸱plen land de sud kaj sud-orient Azi kaj la eŭrop rival de Briti.
El la vid⸱punkt de aŭstrali⸱an est kompren⸱ebl, ke ili rigard si antaŭ ĉio an de la plej grand imperi en la mond. Se iu minac la koloni, Panj Briti, kiu reg la ond tut⸱mond, defend. Eĉ kiam la koloni unu⸱iĝ en 1901 por form unu land, reg⸱ist⸱ar de Aŭstrali hav neniu propr ambasad: la brit ĉie reprezent ankaŭ la interes de Aŭstrali.
Kiam ek⸱furioz la unu mond⸱milit, aŭstrali⸱an amas volont⸱ul por defend Briti, kvankam el hodiaŭ vid⸱punkt oni mal⸱facil vid fakt avantaĝ en tiu part⸱pren en la milit, kiu mort⸱ig dek⸱mil da aŭstrali⸱an kaj vund cent⸱mil. Sed la sent est part de la Brit Imperi est tre fort.
Ne mult hom kompren, ke la unu mond⸱milit ĉes⸱ig la status de Briti kiel la plej potenc land. Cert ne la divers aŭstrali reg⸱ist⸱ar. Inter la mond⸱milit aŭstrali⸱an ek⸱rigard Japani kiel la plej danĝer mal⸱amik. La japan tre ĉagren⸱iĝ, ke ĉe Lig de Naci oni rifuz akcept egal⸱ec de ras – kaj la plej fort opon⸱ad est tiu de la aŭstrali ĉef⸱ministr Hughes 1, kiu pren sur si la rol de defend⸱ant de la politik pri Blank Aŭstrali.
Kiel Aŭstrali si defend kontraŭ ekspansi⸱ant japan potenc? Oni de⸱pend ankoraŭ de la mar⸱arme de Briti. Singapur est la plej fort defend⸱at haven de la mond, kaj dum Singapur rest en brit man, aŭstrali⸱an dorm trankvil. Kiam Briti deklar milit al Germani en 1939, Aŭstrali tuj send soldat al la iam Patr⸱in⸱land.
Sed fin de 1941 la japan imperi arme, detru⸱int grand part de la uson mar⸱arme ĉe Perl-Haven, facil konker Singapur kaj post ripet bomb urb en nord Aŭstrali. Briti, mem lukt⸱ant por super⸱viv kontraŭ Hitler, pov neniel help en la pacifik milit. La aŭstrali ĉef⸱ministr Curtin anonc, ke ek⸱de nun Aŭstrali met si je la dispon de Uson malgraŭ tradici lig kun Briti. Krom Curtin postul, ke la brit ĉef⸱ministr Churchill re⸱send al Aŭstrali ĝi soldat lukt⸱ant en Eŭrop.
Fakt, la uson general McArthur uz Aŭstrali kiel baz por milit kontraŭ Japani. Tio est turn⸱punkt en la histori de Aŭstrali: la land de⸱pend sam kiel antaŭ de grand⸱potenc defend⸱ant, sed la lig kun Briti pli kaj pli mal⸱fort⸱iĝ.
Post⸱milit Aŭstrali mal⸱ferm⸱iĝ al en⸱migr⸱ant, kondiĉ ke ili est eŭrop⸱an. Pli kaj pli, tiu en⸱migr⸱ant ne plu est brit, kaj tiu ne⸱brit sent neni nostalgi pri la epok de la dis⸱fal⸱ant Brit Imperi.
Dum antaŭ oni vid preskaŭ nur angl film en aŭstrali kin⸱ej, post⸱milit uson produkt vast pli⸱nombr⸱iĝ. Aŭstrali reg⸱ist⸱ar, ĉu iom⸱et mal⸱dekstr, ĉu dekstr, vol lig Uson al la land (unu por cert⸱ig, ke Japani neniam plu minac). Form⸱iĝ ANZUS, spec de alianc inter Aŭstrali, Nov-Zeland kaj Uson. La fond tekst cert⸱ig, ke se iu el la tri est atak⸱it, la ali reg⸱ist⸱ar dev inter⸱konsult⸱iĝ (ne nepr batal).
Pro an⸱ec en ANZUS aŭstrali reg⸱ist⸱ar part⸱pren en esenc ĉiu grav uson milit: en Korei, Vjetnami, Irak, Afgani kaj re⸱foj Irak. Kvankam la nombr de aŭstrali part⸱pren⸱ant en tiu milit neniam est grand, tiu simbol solidar⸱ec kun Uson kaŭz mult mort, kaj mal⸱facil vid ia profit por Aŭstrali (eĉ se ĉef⸱ministr Howard fier pri la titol „uson ŝerif en okcident Pacifik”).
Nun⸱temp, part pro la ne⸱stabil⸱ec de prezident Trump (eĉ iu konservativ⸱ul ne vol fid reg⸱ist⸱ar de tia hom), tiu de⸱pend⸱ec de ANZUS est pli kaj pli pri⸱dub⸱at. Sed jam antaŭ oni lev dub. Kaj la plej fort esprim de tia dub ven de tut ne⸱atend⸱it font. Malcolm Fraser (1930-2015), konservativ ĉef⸱ministr de 1975 ĝis 1983, iam fervor kontraŭ-komun⸱ist „mal⸱varm-milit⸱ist”, verk libr kun la titol Dangerous Allies 2 (Danĝer alianc⸱an).
Fraser skrib, ke strategi de⸱pend⸱ec de iu grand⸱potenc est senc⸱hav, eĉ neces, ĝis la fin de la mal⸱varm milit: li asert, ke Sovet⸱uni est danĝer ekspansi⸱em kaj ni bezon la uson ŝild.
Sed post la fal de Soveti, kiam Uson iĝ la sol super⸱potenc, ANZUS est danĝer alianc por Aŭstrali. Li mem kiel ĉef⸱ministr oft spert, ke uson reg⸱ist⸱ar ag nur por la propr interes kaj ne aŭskult eĉ alianc⸱an. ANZUS deklar nur, ke se Aŭstrali est atak⸱it, oni inter⸱konsult⸱iĝ kun Uson. Fraser tre dub, ke Uson hav kial por defend Aŭstrali.
Paradoks, laŭ Fraser, ali land ne hav motiv por atak Aŭstrali – krom tio, ke ĝi est part de la uson milit⸱sistem. Do la alianc, pri kiu antaŭ aŭstrali reg⸱ist⸱ar insist kiel pri si⸱defend aranĝ, pov far el Aŭstrali atak⸱cel.
Fraser atent⸱ig, ke ASEAN (Asoci de Sud-Orient Azi Naci) per pacienc diplomati dum la last jar⸱dek kre grand zon de pac inter land, kiu antaŭ oft kverel. Aŭstrali, laŭ Fraser, dev trov si lok en la propr geografi region, do en ASEAN, sed la alianc kun Uson obstakl tio. Azi⸱an ne volont amik⸱iĝ kun uson ŝerif.
Krom tio, en Aŭstrali est tre grav uson baz, kiu rol ne nur en kolekt⸱ad de inform, sed ankaŭ direkt bomb al cel en la tut mond: ili est part de la sistem, kiu ebl⸱ig, ke droneoj murd hom en Pakistan, Jemen, Afgani kaj ali⸱lok. Do vol-ne⸱vol Aŭstrali kun⸱ag en uson ag, kiu Fraser kaj mult ali juĝ milit⸱krim.
Fraser iom tuŝ la moral argument. Uson, kun milit⸱baz sur la tut ter⸱glob, kun absurd grand kvant da bomb (sufiĉ por detru la tut planed), kaj konvink⸱iĝ, ke ĝi rajt ag sen⸱konsil⸱iĝ kaj laŭ⸱plaĉ, est la ĉef danĝer al mond pac. Aŭstrali dev montr si neŭtral en grand⸱politik kverel kaj kuraĝ don bon ekzempl de mal⸱arm⸱ad, spit al la nun⸱temp em amas⸱ig milit-maŝin. Ĉiu nov bomb⸱port sub⸱mar ŝip, ĉiu nov milit-aviad⸱il pov instig najbar land akir propr kaj do pov kontribu al tut ne⸱neces vet⸱arm⸱ad. Des pli, kiam Aŭstrali pli kaj pli integr⸱iĝ en la uson milit⸱maŝin, dispon⸱ig pli kaj pli da teren al uson „partner milit⸱lud” kaj pli kaj pli integr si mar⸱arme kun la uson.
Eks ĉef⸱ministr Fraser tut konsci, ke Uson eg mal⸱facil⸱ig aŭstrali streb sen⸱de⸱pend⸱iĝ. Sed li skrib konvink pri „la de⸱bat, kiu ni dev far”.
La 5an de septembr 2020 for⸱pas la 82-jar ĉeĥ reĝisor kaj aktor Jiří [jiĵi] Menzel, kiu jam 29-jar gajn Oskar pro la film Ostře sledované vlaky (Strikt gard⸱at trajn). Kiu est Menzel kaj kial li est fam kaj popular en Ĉeĥi kaj Slovaki?
Menzel nask⸱iĝ la 23an de februar 1938 en la histori urb Prag, kie li pas⸱ig si infan⸱aĝ. Tie li stud en la fakultat pri kin⸱art de la Akademi de Scen Art. Dum si kre⸱em viv li reĝisor du⸱dek da film kaj aktor en pli ol 40.
Menzel est ĵuri⸱an ĉe plur inter⸱naci film⸱festival. En Ĉeĥi li ricev la prestiĝ premi Ĉeĥ Leon 1 pro long⸱temp art⸱ist kontribu al film kre⸱ad. Li est ankaŭ premi⸱it de la franc Ordre des Arts et des Lettres (Orden de Art kaj Literatur).
Kiel teatr reĝisor li kun⸱labor kun plur prag teatr kaj labor en Bulgari kaj si⸱temp Jugoslavi. Li est ankaŭ universitat instru⸱ist ĉe la Prag Akademi de Scen Art. Li aktor kaj film ag⸱ad je la fin de li viv mal⸱facil⸱ig grav mening⸱it, kiu ig li mal⸱venk en la batal por la viv.
Laŭ film⸱analiz⸱ist kaj fak⸱ul, Menzel est kun⸱fond⸱int de la Nov Ond de Film⸱far⸱ad. Al la ĉeĥ film⸱produkt⸱ad li al⸱port si propr simpl popol humur, romantik⸱ec kaj poezi. Li film en⸱hav natur moral⸱ec: la hero est ordinar hom el vilaĝ kaj urb, kaj ili ne kon hipokrit⸱ec. Ne mir⸱ind do, ke li film influ la sent kaj pens⸱ad de hom. Li unu film Strikt gard⸱at trajn tuj rikolt grand sukces kaj al⸱port al li Oskar, kiu li ricev de la man de la uson aktor kaj filantrop Danny Kaye. La si⸱temp komun⸱ism reĝim ne aprez ĉi tiu inter⸱naci sukces de la jun reĝisor, ĉar ĝi ven de uson film⸱akademi.
La original⸱ec de li film baz⸱iĝ sur la kombin de divers art pozici (popol humur kaj saĝ, satir, grotesk⸱aĵ kaj ali). Inter la ne⸱forges⸱ebl film, kiu daŭr projekci⸱iĝ en Ĉeĥi kaj Slovaki pro la grand ŝat, est la humur film Vesničko má středisková (Mi vilaĝ⸱et pitoresk), kiu est elekt⸱it por Oskar, sed ne ricev ĝi.
Popular est ankaŭ la film Postřižiny (Har⸱tond⸱ad), en kiu lud la jun slovak aktor⸱in Magda Vášáryová 2. Per ĉi tiu vir⸱in figur Menzel esprim la grand⸱eg energi, kiu al la privat viv de ordinar hom al⸱port nov soci ŝanĝ, sed ankaŭ la mal⸱ĝoj, kiu la mal⸱aper de pas⸱int temp las en la kor de hom.
Est interes, ke la last verk, kiu Menzel real⸱ig en la fin de si viv, rilat al Slovaki. En la oper⸱ej de la Ŝtat Teatr en Košice li prezent la tri⸱akt humur oper Falstaff de Giuseppe Verd. Krom ebl menci la slovak film Tlmočník (Interpret⸱ist), kie li lud unu el la ĉef rol. Li memor⸱aĵ kun la titol Rozmarná léta (Kapric jar) el⸱don la slovak el⸱don⸱ej Slovart en 2013.
Juli Hauser est emerit ambasador de Slovaki. Li tut profesi viv est lig⸱it kun diplomati. Li labor en divers alt⸱rang posten en la ministr⸱ej pri ekster⸱land afer kaj ekster⸱land.
... est unu el la plej agrabl aktiv⸱aĵ, kiu vi pov far en ĉi tiu strang land. Tie la pejzaĝ ŝajn sam⸱temp kaj ĥaos kaj organiz⸱it, kaj sovaĝ kaj pri⸱pens⸱it. La akv ŝajn flu per magi, tiom la teren est eg eben. Ĉu per magi, ver?
Ver ... ne. Fakt, antaŭ ne pli ol kelk jar⸱mil (unu palpebr⸱um laŭ geologi mezur) trov⸱iĝ tie ne⸱profund golf, pri⸱sem⸱it per insul kaj insul⸱et, viv⸱ant laŭ la ritm de la tajd.
Mal⸱facil kred⸱ebl, kiam oni rigard tiu bov sun⸱um⸱ant si en tiu verd pejzaĝ, kiam oni tremp la man en la ne⸱sal, mal⸱varm⸱et, kaj iom ŝlim⸱odor akv de ĉi tiu labirint de kanal, kanal⸱eg kaj kanal⸱et. Vi ne perd la map!
Tia trans⸱form est verk kaj de natur kaj de hom. La natur al⸱port sediment el Luar kaj Garon, du najbar river⸱eg, kaj el Sevro kaj Vende, river kiu en⸱flu en tiu Golf de la Pik⸱ton (tiel nom⸱at laŭ la gaŭl trib, kiu loĝ ĉirkaŭ ĝi), kiu est part de la okcident gaŭl mar⸱bord. Iom post iom, plen⸱iĝ⸱ant de sediment, ĝi iĝ la Puatu Marĉ: miks⸱aĵ de ŝlim kaj sabl, de sal kaj ne⸱sal akv, de insul, marĉ kaj lag⸱et.
La ĉirkaŭ loĝ⸱ant trov tie fekund⸱eg ter, sed mal⸱facil ekspluat⸱ebl pro la oft inund. Tial, ek⸱de la romi okup⸱ad ĝis nun, altern period de konstru⸱ad (ekzempl dum la fin de la mez⸱epok kaj dum la dek-naŭ jar⸱cent) kaj de for⸱las (ekzempl dum la religi milit de la dek-ses jar⸱cent). Tiel, iom post iom, kamp post kamp, jar⸱cent post jar⸱cent, sekv⸱ad konstru⸱labor por super⸱reg la akv, alt⸱ig la kamp, kre navig⸱ebl voj. Kanal, dig, kluz, ĉu por al⸱konduk, ĉu por for⸱konduk la akv. Lift por boat, urb⸱et haven, ĉen⸱pram, ĉu por brut⸱ar, ĉu por labor⸱ist.
Hodiaŭ, la marĉ etend⸱iĝ sur proksim⸱um cent mil hektar kaj en⸱hav pli ol kvar mil kilo⸱metr da navig⸱ebl voj. Ĝi est divid⸱it en du part: okcident sek⸱ig⸱it (ali⸱vort sen⸱inund) marĉ, dediĉ⸱it al kultiv⸱ad, kaj orient mal⸱sek (ali⸱vort inund⸱iĝ⸱em) marĉ, dediĉ⸱it al best⸱bred⸱ad, legom-produkt⸱ad kaj arb⸱kultiv⸱ad, kiu ag kiel spong kiu reg la al⸱port de akv okcident. Ĉi tiu orient part, rest⸱int pli sovaĝ kun mult pli da kanal kaj arb⸱ar⸱et ol la okcident, nun⸱temp al⸱log tur⸱ist kaj est nom⸱at „Verd Veneci”, franc⸱lingv Venise vert.
Rem⸱il⸱bat dekstr, rem⸱il⸱bat mal⸱dekstr, jen ek⸱flug arde kun fiŝ en la bek! Ĉi tie la mal⸱jun⸱ul uz „pigouille” [pigúj] prefer al rem⸱il. Tio est kelk metr long baston, kiu la boat⸱ist puŝ en la fund de la akv por antaŭ⸱ir⸱ig la boat: tio est pli rapid, sed mal⸱pli facil reg⸱ebl. Sci⸱ind, ke la pli⸱mult de la marĉ ŝose est ne tre mal⸱nov (pli-mal⸱pli unu jar⸱cent), kaj antaŭ la akv voj est la sol. Tio, kio hodiaŭ util por promen⸱ig tur⸱ist, est tiam afer de mem⸱konserv⸱ad. Mult tip de boat est konstru⸱at laŭ la uz: mal⸱grand por ĉas aŭ fiŝ⸱kapt, mez⸱grand por ĉiu⸱tag task, grand por trans⸱lok brut⸱ar aŭ rikolt. Nun⸱temp, nur kelk marĉ ter⸱pec est ating⸱ebl nur per akv voj, kaj nur promen⸱ant en boat kun sid⸱il vi vid.
Silent, kaj rigard antaŭ! Kojp naĝ antaŭ ni. Kojp aspekt bel⸱et, kiel marmot perd⸱iĝ⸱int apud la ocean, sed ili est katastrof por la marĉ. Ven⸱ig⸱it el Amerik por la ekspluat⸱ad de ili pelt, kelk individu est el⸱las⸱it dum la depresi de la tri⸱dek jar. Sed de tiam ili prosper kaj mult⸱iĝ, trov⸱int bon⸱eg medi en la Puatu Marĉ. En Eŭrop est neni kajman, ili natur pred⸱ant en Amerik. Mir⸱ind⸱eg, neni vol en⸱konduk kajman ĉi tie ... Kiel tia mal⸱grand best pov est katastrof? Ĉar tiu kojp fos grand⸱eg sub⸱ter⸱aĵ en la bord de la kanal, kaŭz⸱ant grav difekt, iom post iom fal⸱ig⸱ant la talus en la kanal, plen⸱ig⸱ant ĉi-last.
Kojp ne est la sol danĝer por la marĉ. Krom ali invad speci (florid testud, zebr mitul, ludvigioj ktp: est dek da ili), mult problem ven de hom mem. La marĉ vek mult interes, oft ne⸱akord⸱ig⸱ebl kaj kelk⸱foj kontraŭ al sav⸱ad de natur. Dum la sep⸱dek jar, parcel⸱kun⸱ig mal⸱aper⸱ig cent da hektar de natur mal⸱sek⸱ej por la profit de la ter⸱kultur-nutr industri. Ne⸱pri⸱zorg⸱at kanal ŝlim⸱iĝ. Kluz, kiu dev rest mal⸱ferm⸱it por ebl⸱ig al la akv cirkul (aŭ ferm⸱it por konserv kanal plen), est kontraŭ⸱leĝ, sed kelk⸱foj kun komplic⸱ec de iu lok aŭtoritat, ferm⸱it (aŭ mal⸱ferm⸱it) laŭ privat interes, kontraŭ publik interes kaj sav⸱ad de natur. Antaŭ kelk jar, projekt de aŭt⸱ŝose, tiom sen⸱util kiom mult⸱kost, kiu tra⸱ir la marĉ, est feliĉ for⸱las⸱it de la tiam reg⸱ist⸱ar.
Pli last⸱temp, projekt de konstru de 19 akv-stokejegoj divid la loĝ⸱ant⸱ar. Trov⸱iĝ⸱ont apud la marĉ, en la akv⸱kolekt are de la river Sevro, la stok⸱ej, ĉiu grand kiel kvin aŭ ses futbal-teren kaj 8 ĝis 15 metr profund, dev vintr pump grund⸱akv por somer uz⸱ad de ter⸱kultur⸱ist. La sub⸱ten⸱ant (lok „tradici” ter⸱kultur⸱ist, ter⸱kultur sindikat) asert, ke tia rezerv evit⸱ig somer tro⸱uz⸱ad de grund⸱akv kaj opini, ke oni tiel kontent⸱ig la kresk⸱ant akv⸱bezon kaŭz⸱at de la kli⸱mat pli⸱varm⸱iĝ. La kontraŭ⸱ul (lok ekologi ter⸱kultur⸱ist, ekologi⸱ism asoci) mal opini, ke la projekt instig ne⸱daŭr⸱pov ter⸱kultur model, ĉiam pli akv-frand⸱em, kiu sek⸱ig la river kaj pere⸱ig ili eko⸱sistem. Ili tim, ke la mal⸱kresk de la flu de ne⸱sal akv al la mar dum la vintr en⸱danĝer⸱ig la produkt⸱ad de ostr kaj mitul ĉe la en⸱flu⸱ej de Sevro. Ili ankaŭ skandal⸱iĝ, ke tiom da publik rimed est dediĉ⸱at al la profit de kelk⸱et ter⸱kultur⸱ist (buĝet de 60 milion da eŭr, el kio 70 % el publik rimed, por nur 230 bien, 6 % el la tie). Fin, ili mal⸱trankvil⸱iĝ, apog⸱iĝ⸱ant sur esplor de la lok sanitar agent⸱ej, pri la kvalit de la trink⸱akv.
Mult manifestaci kaj kontraŭ⸱manifestaci okaz, kaj fin de 2018, inter⸱konsent protokol est sub⸱skrib⸱it de asoci, sindikat kaj publik aŭtoritat pri 16 akv⸱uj⸱eg, kun kompens ag (engaĝ⸱iĝ pri pli⸱bon⸱ig⸱ad de kultur praktik kaj pri bi⸱divers⸱ec: mal⸱pli⸱ig de la uz⸱ad de pest⸱icid, pli⸱divers⸱ig de la produkt⸱aĵ, re⸱plant⸱ad de heĝ ktp). Tamen, la ĉef kontraŭ ekologi asoci Bassines no merci (Akv⸱uj ne dank) ne rajt part⸱pren la inter⸱trakt⸱ad, kaj plu daŭr⸱ig si ag⸱ad, sub⸱ten⸱at de la ekologi⸱ism franc parti Europe-Ecologie-Les Verts, esperant mal⸱help la komenc de la konstru⸱labor.
Sed sufiĉ pri la problem, kaj ni profit de la mild⸱ec de la aer! Promen boat est cert tre agrabl, sed ne est la sol manier vizit la marĉ. Vi pov bicikl aŭ pied⸱ir sur la mult pad kaj voj⸱et, vag en bel urb⸱et, gust⸱um lok plad ktp. Aŭ simpl, dum bel somer post⸱tag⸱mez, kuŝ⸱iĝ sur herb de kamp, en ombr de popl aŭ de fraksen, aŭskult⸱ant la kant⸱ad de la bird, ĝis ĝi for⸱port vi tra verd strang kanal ĝis la ocean de la dorm ...
... Jen la ond!
Fakt, ĉi tiu land est kiel iu lingv, kiu vi kon. Konstru⸱it sed natur. Bel, facil ating⸱ebl ... kaj verd!
Per tiu ĉi tekst ĝi aŭtor part⸱pren en la konkurs „Premi Paul Gubbins por Nov Ĵurnal⸱ism Talent”.
Matthieu Guillot, ekologi legom⸱produkt⸱ist en Arçais, Elodie Leyssène, ĉio⸱vend⸱ist⸱in en Le Vanneau kaj Judith Faure, 11-jar⸱aĝ loĝ⸱ant⸱in en Arçais.
Labirint de akv⸱voj, kie oni promen boat por surpriz la best⸱ar. Pejzaĝ pitoresk, far⸱it el ter, akv kaj hom: subtil ge⸱edz⸱iĝ kontrakt hom/natur. Ni dev atent pri bon mor por evit divorc. (Matthieu Guillot)
Mi ŝat⸱eg la akv, la akv, la akv. La grand spac, la natur plen verd kaj abund. Mi ŝat la kviet de la marĉ. Unu⸱vort ĝi natur aspekt. (Elodie Leyssène)
Mi prefer la flank natur: la veget⸱aĵ apud la blank gruz voj⸱et, apud Sevro, kaj la arb. La pejzaĝ est ankaŭ agrabl rigard⸱ind. Tre agrabl promen en la marĉ. (Judith Faure)
Dum 50 jar la marĉ pov vid evolu de si pejzaĝ kaj si loĝ⸱ant⸱ar. Pli 2 oC kaj la pli alt ocean evolu⸱ig la best⸱ar kaj la veget⸱aĵ⸱ar. La arb risk mal⸱dens⸱iĝ kaj la akv sal kaj ne⸱sal trud ŝanĝ al la ekonomi aktiv⸱aĵ. Grand ter⸱pec est tiam ter⸱kultur for⸱las⸱it (spontane re⸱ir al natur), dum ali est sub⸱met⸱it al intens⸱iĝ de praktik ĉiam pli teknik malgraŭ la kost de energi. (Matthieu Guillot)
Mi esper, ke la marĉ est pli kaj pli bon pri⸱zorg⸱at kaj administr⸱at, kaj ke ĉiu loĝ⸱ant est konsci⸱iĝ⸱int pri la grav⸱ec fleg ĉiu ter⸱pec kaj ĉiu akv⸱voj kaj respond⸱ec ag pri tio. (Elodie Leyssène)
Mi vid la marĉ, kvin⸱dek jar post⸱nun, kun mult rub⸱aĵ ĉie, kaj en la kamp, pro mult-mult pest⸱icid, mal⸱pli da best. (Judith Faure)
Bastien Lacour est franc mal⸱san⸱ul⸱ej fizioterapi⸱ist, esperant⸱ist⸱iĝ en 2014 pro hazard, en⸱am⸱iĝ pri, kaj ankoraŭ mir pri tio.
En si artikol pri mis⸱fam⸱ig de Esperant far de lingv⸱ist (MONATO 2020/08-09, p. 23-27) Lu Wunsch-Rolshoven esprim agac pri la si⸱ten de tiu supoz⸱ebl lert person, kiu arog al si la rajt parol aŭ skrib pri lingv, kiu ili ne parol, kaj el kiu ili sci eĉ ne unu vort. Kar⸱memor Claude Pir iam koment, ke neni, kiu neni sci pri la indonezi lingv, aŭdac pri⸱juĝ ĝi, sed tiom da hom ne hezit sam far pri Esperant.
Antaŭ kelk jar mi send al literatur revu en Skot⸱land et libr⸱et en la skot lingv, en kiu mi inklud mal⸱long en⸱konduk en Esperant. La tiam recenz⸱ant (post for⸱pas⸱int), doktor D.P., kiu est unu el la plej respekt⸱at poet verk⸱ant en la skot, skrib: „En Esperant ne ebl verk poezi aŭ kant lul⸱kant.” Mi respond al⸱don⸱ant list de esperant poet kaj aŭtor el plur land, kaj postul, ke li korekt tiu mis⸱inform. Tio li rifuz far.
Pri la tiu⸱titol libr de Saimir Maloku
Saimir [saimír] est nur unu jar pli jun ol mi. Mi oft ir al li hejm, ĉar ĝi trov⸱iĝ apud la urb⸱centr. Ĝi est ordinar mal⸱nov dom kun et kort, en kiu est mult flor⸱vaz.
La patr de Saimir, Rehit [reŝít] Maloku, stud en la reĝ temp en la Uson Teknik Lern⸱ej en Tiran, kiu kun kun kelk ali renom lern⸱ej, kiu disting simil praktik⸱ism kaj util⸱ism, not⸱ind pli⸱alt⸱ig la nivel de kler⸱ec en la land. Bedaŭr⸱ind, mult el ĝi fin⸱stud⸱int, la komun⸱ism reĝim post⸱milit 1 persekut, eĉ mort⸱ig.
Saimir lern mult de si patr kaj ties kultur, kvankam mem li stud en mez kaj alt milit⸱ist lern⸱ej kaj iĝ diplom⸱it pri radi⸱komunik⸱ad. Sed li stud⸱ad diligent kaj si disting en ĉiu cikl de kler⸱iĝ, apart en la universitat en la fakultat de elektron⸱ik inĝenier⸱ad. Li akir la diplom de inĝenier pri elektron⸱ik kun plej alt rezultat. La akir⸱it sci Saimir tuj aplik en la ĉiu⸱tag viv, en la milit⸱ist taĉment kie li deĵor kaj ankaŭ hejm. Sed plej grav, ke de la „en⸱doktrin⸱iĝ” per la komun⸱ism ideologi li eskap, dank al la rakont de si patr pri la mond kaj al tio, kio li aŭd en la fremd okcident radi⸱staci kaj televid. Saimir ek⸱kon la simpl grand ver, laŭ kiu la mond est sufiĉ pli grand, pli vari⸱plen, pli interes ol tiu, en kiu la enverisma 2 (komun⸱ism) reĝim en⸱ferm la alban popol.
Ek⸱de la infan⸱aĝ, Saimir kolekt kaj inter⸱ŝanĝ poŝt⸱mark. Ili est fenestr⸱et por al⸱rigard la fremd mond. Li ek⸱korespond kun fremd filatel⸱ist. La korespond⸱ad est tre dis⸱vast⸱ig⸱it ĉe alban ge⸱jun⸱ul ĝis la fru 1960aj jar. Tiu⸱temp Albani est part de la tiel nom⸱at „social⸱ism tend⸱ar”, sekv la komun⸱ism instanc eĉ rekomend al la jun⸱ul⸱ar korespond⸱ad kun sam⸱aĝ⸱ul el land de tiu blok. Natur, la lingv⸱komunik⸱il est la rus, instru⸱at en ĉiu en⸱land lern⸱ej ek⸱de 11-jar⸱iĝ. Saimir praktik tio kun sam⸱aĝ⸱ul, ge⸱fil⸱et de la soveti konsil⸱ist loĝ⸱ant apud li hejm dum la jar 1950-1960.
Saimir ek⸱lern, help de si patr, ankaŭ la angl. Tiel li pov komunik⸱iĝ ankaŭ kun angl⸱lingv⸱an. Dum la jar de li jun⸱aĝ, tia angl⸱lingv⸱an pov est nur „amik” de la komun⸱ism reĝim kaj de la komun⸱ism parti. Kun kelk tia hom Saimir ek⸱parol kaj korespond, ne intenc⸱ant iam ajn far⸱iĝ agent de la fremd mal⸱amik serv. Tiu fremd amik aŭ tur⸱ist, ĉef brit⸱de⸱ven, help al Saimir ankaŭ per medikament neces por kurac li patr paraliz⸱it ek⸱de la jar 1968.
Komenc li ne konsci, ke per tia kondut li far⸱iĝ suspekt⸱at de la ŝtat sekret sekur⸱ec-serv, kiu inter⸱temp komenc special enket⸱ad pri Saimir, je tip 2A (eventual spion⸱ad), kaj pri li patr. Simil okaz por almenaŭ 800 000 alban civit⸱an! La dosier de Saimir est pli grav, ĉar li est oficir pri radi⸱komunik⸱ad.
La famili eduk⸱it⸱ec de Saimir est solid, patr⸱uj-am, sed ne dogm⸱ec. En li hejm aŭd⸱iĝ kaj alban, kaj fremd muzik. Tio ebl, ĉar en la jar 1968 la ŝtat instanc donac al li patr Reshit, ĵus paraliz⸱it, televid⸱il (tiu⸱temp rar⸱aĵ) pro li merit en la re⸱konstru⸱ad de la post⸱milit Albani (voj, pont kaj simil). Krom, pro eminent⸱ec en paf-sport, Reshit est land ĉampion kaj trejn⸱ist de la land team de sport paf⸱ist.
Tiu⸱temp la hejm de Saimir fakt iĝ ia⸱spec kaŝ⸱it centr de okcident kultur, ĉar tie ĉiu⸱vesper venad dek da sam⸱land⸱an por spekt ital kaj jugoslavi televid el⸱send kaj sport matĉ. En juli 1970 Saimir invent et elektron⸱ik rimed, kiu post krom⸱nom⸱iĝ „led⸱aĵ”. Tiu ekip⸱aĵ ebl⸱ig liber spekt⸱ad de fremd televid kanal. Ankaŭ mi aŭd tiu⸱temp muzik en la hejm de Saimir kaj spekt bel fremd film, kiu ne aper sur la ekran de la urb kin⸱ej aŭ de la ŝtat televid el⸱send⸱ant nur dum kelk hor tag. Labor⸱em kaj invent⸱em Saimir konstru kaj star⸱ig alt anten, proviz⸱ant ili per taŭg ekip⸱aĵ por ricev kaj pli⸱fort⸱ig la televid kaj radiofoni signal – simpl cel al pli komplet civit⸱an kaj jun⸱ul kultur!
Sed kiel pov toler tia „herez” la tiam reĝim?! Fakt pruv⸱ant ia mal⸱amik ag⸱ad kontraŭ⸱ŝtat kaj kontraŭ⸱parti ne ekzist, do, kial oni ne invent ili per fals denunc⸱aĵ de la kaŝ inform⸱ist, kiu vizit regul la hejm de Saimir, kvazaŭ ili est „famili amik”? Tiel komenc⸱iĝ la grand person dram de Saimir. Tamen Saimir daŭr⸱ig deĵor en si taĉment, for de la ĉef⸱urb, ĉiam diligent kaj honest, kred⸱ant ke li est sen⸱kulp.
Sed li kaj la tut popol traf tre mal⸱facil temp, nov pur⸱ig politik kampanj ripet⸱at period⸱ec, sam⸱kiel iam en Soveti kaj en Ĉini, ankaŭ en la et Albani for⸱kapt⸱it de kruel diktatur. Mez de la jar 1976 cent da milit⸱serv⸱ant est arest⸱it, kondamn⸱it, mort⸱paf⸱it aŭ en⸱prizon⸱ig⸱it, kaj ili famili oni intern⸱ig en for vilaĝ aŭ koncentr⸱ej de la land. Hom tim part⸱pren ĝeneral kun⸱ven de la labor⸱kolektiv, ĉar tut surpriz ili pov far⸱iĝ vic viktim.
La tri de maj 1976 Mehmet Shehu, la ĉef⸱ministr de Albani kaj sam⸱temp ministr pri defend, or⸱don arest Saimiron Maloku, man⸱skrib⸱ant: „Arest li! Li est fi mal⸱amik!”
La 13an de maj sam⸱jar, antaŭ cent da milit⸱ist kaj membr de la komun⸱ism parti, en la grand kun⸱ven⸱ej de la milit⸱ist divizi de Burrel, oni arest Saimir kaj tuj en⸱ferm li en antaŭ⸱prizon sub⸱ter karcer.
Saimir tra⸱viv ver terur⸱aĵ. Al⸱don⸱iĝ la pli⸱long⸱ig⸱it enket⸱ad, la fars juĝ⸱proces, kie la hom⸱amas „cerb⸱lav⸱it” per la reg⸱ant ideologi, fingr⸱montr al li kiel „fi mal⸱amik, danĝer krim⸱ul” kaj postul pend⸱um aŭ mort⸱paf li. Tia scen est ordinar en la politik juĝ⸱proces en komun⸱ism Albani ek⸱de la jar 1945.
Ne sufiĉ la mult⸱jar pun, sed, ordon⸱it de la alt ŝtat instanc, oni plu⸱ten li ankoraŭ sep monat en tiu infer sub⸱ter karcer. Oni trakt li kiel sovaĝ best kaj ten li en ekstrem viv⸱kondiĉ (mal⸱sat⸱eg, mal⸱pur⸱ec, frost, komplet izol⸱iĝ sen ia ajn komunik⸱iĝ kun la famili, sen rajt plend al la organ de la justic). Kiel pun, oni mal⸱permes la nutr⸱aĵ kaj vest⸱aĵ al⸱port⸱ebl de la famili.
La dens sesi de enket⸱ad komenc⸱iĝ post nokt⸱mez kaj daŭr ĉirkaŭ ses hor. Ili akompan fizik kaj psik⸱ologi turment⸱ad plen je ofend kaj minac. Est ja ver mirakl, ke Saimir ne mort, ĉar li perd du⸱on de si korp pez, sep dent, normal vid⸱kapabl, sens kaj part la pens⸱kapabl.
Tio oni far, ĉar la cel de Sekur⸱ec est, ke Saimir kaj li patr Reshit paraliz⸱it jam plur jar denunc si „agent de la Brit Sekret Serv”.
La ali kaŝ⸱plan de la polic est, ke Saimir mort en la sub⸱ter karcer pro la mal⸱human viv⸱kondiĉ.
Tamen Saimir, dank al kaŝ help de unu el la bon⸱vol⸱em polic⸱ist, alarm la tie person⸱ar. Tial, kiam Saimir est ĉe la sojl de kruel mort, oni permes al li renkont⸱iĝ kun si famili. Kurac⸱ist en Tiran ne permes, ke Reshit est arest⸱it, ĉar li mov⸱iĝ nur per handikap⸱ul ĉar⸱et kaj tuj mort en la prizon.
La patr⸱in Fatime kaj la onkl Shaban Maloku, kiu akompan ŝi, tut ne re⸱kon Saimir. Li simil al kavern hom, kvankam ne tiel fort kiel tiu: skelet⸱ec, kovr⸱it per lan sur⸱vizaĝ kaj sur⸱kap, sen⸱dent kaj mal⸱bon⸱odor⸱ant pro mal⸱pur⸱ec, li apenaŭ pov star sur⸱pied.
Tio klar pruv la plan de la Ŝtat Sekur⸱ec, ja iu enket⸱ist dir al Saimir post la arest: „Konfes, fi mal⸱amik, pri vi agent⸱ec ag⸱ad favor al Okcident. Vi anĝel⸱ec vizaĝ ni ig diabl vizaĝ, por ke eĉ vi famili ne re⸱kon vi!”
La famili sukces postul, ke oni send li al prizon, laŭ la leĝ, por daŭr⸱ig la pun tie.
En la fi⸱fam prizon de Burrel Saimir trov profesor, pastr kaj ali tre kler hom sam trans⸱viv⸱int kiel li. Li lern mult de ili, ankaŭ en la prizon de Ballshi, iom post, kie Saimir pas⸱ig kelk monat. En la prizon de Spaçi, konsider⸱at unu el la plej terur en Eŭrop, Saimir labor en kupr-min⸱ej sed ankaŭ help per si profesi, ke la viv de la prizon⸱ul iĝ iom pli el⸱ten⸱ebl pro la kanzon aŭd⸱at de la laŭt⸱parol⸱il ripar⸱it de Saimir aŭ pro la film per televid⸱il bon⸱ten⸱at de li, elektron⸱ik inĝenier.
Saimir labor pli long jar ĝis post pli ol ok jar, dank al amnesti en la jar 1985, ankaŭ li liber⸱iĝ. Re⸱ven⸱int hejm, li renkont⸱iĝ kun si patr. Sekv jar, ne⸱long post la edz⸱iĝ de Saimir, Reshit Maloku mort. Saimir labor kiel ordinar ripar⸱ist de konsum elektr⸱aĵ ĝis la grand politik ŝanĝ en la jar 1991.
La 20an de februar 1991 Saimir trov⸱iĝ en la plac Skanderbeg kun kun dek⸱mil da protest⸱ant postul⸱ant la fal⸱ig de la grand statu de la diktator En⸱ver Hoha [hoĝa]. En januar li fond la unu asoci de la eks politik persekut⸱at kaj daŭr⸱ig labor en si profesi de inĝenier, kvankam oni propon al li ŝtat⸱posten.
Bedaŭr⸱ind la persekut⸱int sen⸱ĝen ĝu⸱ad pac viv, ne sent⸱ant moral kaj jur respond⸱ec pro la plen⸱um⸱it krim.
La popol sen⸱iluzi⸱iĝ dev⸱ig ĉirkaŭ 1 300 000 alban for⸱las la land por pli bon viv en Okcident; pli⸱mult el ili est demokrat. La plur⸱ism reg⸱ist⸱ar ne sukces sen⸱komun⸱ist⸱ig Albani; mal, en la ŝtat aparat ili permes dung de persekut⸱int kaj en la gazet⸱ar dis⸱vast⸱ig de la ide, ke social⸱ism est pli bon soci ord, tia⸱manier fort influ⸱ant la jun generaci, kiu ne tra⸱viv la pas⸱int reĝim.
Por almenaŭ iom mal⸱help re⸱ven de la eks komun⸱ist en nov social⸱ist vest, Saimir decid verk la libr Kiel mi trans⸱viv en la komun⸱ism infer, en kiu en⸱est re⸱memor ne nur li propr, sed ankaŭ de li sam⸱sort⸱an. Konsider⸱ant la person⸱ec de Saimir, intelekt⸱ul kaj fak⸱ul kun mult da sci kaj liber je antaŭ⸱juĝ, dogm kaj parti⸱ec, oni prav atend, ke la libr spegul mult fakt el la viv en Albani dum la komun⸱ism pas⸱int⸱ec kaj port mult mesaĝ grav por la nun⸱temp kaj la est⸱ont⸱ec.
En si libr Saimir rakont, kiel li sukces trans⸱viv en la komun⸱ism infer dum ĉirkaŭ 200 tag en la sub⸱ter karcer. Tie li ten alt si moral preĝ⸱ant al Di tag⸱nokt antaŭ la kruc⸱eg, kiu li en⸱ĉiz sur la mur per la sep dent fal⸱int el li buŝ pro skorbut. Sam⸱temp li danc en la karcer kaj kant muzik de la legend⸱ul de rokenrol dum la jar 1960-1970.
Saimir decid verk libr, en kiu en⸱est re⸱memor ne nur li propr, sed ankaŭ tiu de li sam⸱sort⸱an. Fot: BARDHYL SELIMI
Mehmet Shehu, la ĉef⸱ministr de Albani kaj sam⸱temp ministr pri defend, or⸱don arest Saimiron Maloku. Fot: Ministr⸱ej Pri Intern Afer
Saimir Maloku (dekstr) kun la aŭtor (septembr 2020). Fot: BARDHYL SELIMI
Bardhyl Selimi (1945) fin⸱stud pri matematik en la universitat de Tiran. Li est kun⸱labor⸱int de Piv. Pro si rol en la pli⸱fort⸱ig de la alban Esperanto-mov⸱ad li est honor⸱it per Diplom pri El⸱star Ag⸱ad de Universal Esperanto-Asoci.
En aŭgust, okaz de la 100a dat⸱re⸱ven de la Respublik Tatari, mal⸱ferm⸱iĝ en la Ŝtat Tretjakova Galeri en Moskv ekspozici „Ĉef⸱verk de Kaz. De Reriĥ ĝis Kandinskij.”.
„49 pentr⸱aĵ de la ĉef avan⸱gard art⸱ist el la kolekt de la Ŝtat Muze de Bel Art de la Respublik Tatari est elekt⸱it por ekspozici”, anonc la vic⸱ministr pri kultur de la Rus Federaci, Vladimir Osintsev, dum kun⸱ven de la komitat por fest⸱ad de la cent⸱jar⸱iĝ de la fond de Tatar Aŭtonom Soveti Social⸱ism Respublik (TASSR).
Avan⸱gard ek⸱flor en Rusi en la komenc de la 20a jar⸱cent sub la influ de impresionism, post⸱impresion⸱ism kaj simbol⸱ism. Kvankam oni pov nom ĝi ĉef reprezent⸱ant kaj direkt, tre mal⸱facil difin ĝeneral komun aspekt. Ĝi pov est kompren⸱at kiel tut da eksperiment pri koncept, kolor kaj form. Ĝi est ar da stil, koncept, teori, lingv kaj skol, ĉiu en⸱penetr⸱ant unu la ali. La avan⸱gard mov⸱ad ne form sol stil, kaj sub tiu nom oni inkluziv⸱ig abstrakt⸱ism, suprematism, konstrukt⸱iv⸱ism, kub⸱futur⸱ism kaj ali direkt.
La Ŝtat Muze de Bel Art de Tatari, fond⸱it en 1958, est unu el la plej grand region art muze en la land. La modern kolekt en⸱hav pli ol 26 000 verk de pentr⸱art, grafik art, skulpt⸱art kaj ornam art.
Rimark⸱ind, ke nur 15 jar antaŭ, tiam kadr de la federaci ekspozici projekt „Or Map de Rusi”, oni okaz⸱ig kompar⸱ebl riĉ kaj grand ekspozici el la kolekt de la Ŝtat Muze de Bel Art de Tatari.
„De aŭgust ĝis novembr 2020 oni hav unik ŝanc vid bel pentr⸱aĵ de tiom fam majstr kiel Nikol Reriĥ, Aleksandr Golovin, Konstantin Bogajevskij, Miĥajl Larionov, Natalia Gonĉarova, Ilj Maŝkov, Pjotr Konĉalovskij, Aleander Kuprin, Aristarĥ Lentulov, Vasilij Kandinskij. Ebl vid ankaŭ en rus muze mal⸱oft ekspozici⸱it verk de mal⸱mult kon⸱at aŭtor – Miĥajl Le Dant, Beniamin Galviĉ, Bor Takke, Magda Naĥman”, al⸱don la gazet⸱ar serv de la Ŝtat Tretjakova Galeri.
La ekspozici tamen dev ferm⸱iĝ mult pli fru. Fin de aŭgust pro mult pluv la kvar etaĝ de la konstru⸱aĵ est inund⸱it. Laŭ Tatjana Mrduliaŝ, vic⸱direktor de la galeri, la ekspozici⸱aĵ en la salon ne difekt⸱iĝ, sed dek-du da verk est for⸱ig⸱it de la ekspozici kaj met⸱it en sekur ĉambr. Pro la lik⸱ad de la tegment okaz ankaŭ ŝanĝ en la kli⸱mat en la hal. La ekspozici re⸱mal⸱ferm⸱iĝ la 16an de septembr en ali ĉambr de la konstru⸱aĵ.
La ekspozici dev ferm⸱iĝ pro mult pluv, kiu inund la kvar etaĝ de la konstru⸱aĵ. Fot: HTTPS://MINCULT.TATARSTAN.RU/
Massimo Ripani est ĵurnal⸱ist en Rusi.
Leg⸱ant la ese de Lu Wunsch-Rolshoven pri la mis⸱fam⸱ig de Esperant (MONATO 2020/08-09, p. 23-27) mi ek⸱memor intervju far de franc ĵurnal⸱ist⸱in, kiu prezent la radi-el⸱send por infan Les petits bateau (La boat⸱et) ĉe Franc-inter. Infan far demand, respond fak⸱ul per simpl fraz. Okaz de la 200a el⸱send la gazet Le Mond demand, ĉu est tabu tem. „Jes, tri: di, seks⸱um⸱ad kaj ... Esperant. La hom, kiu praktik ĝi, nur laŭd ĝi; tiu, kiu neni sci pri ĝi, mis⸱fam⸱ig.”
Mi aprez, ke MONATO publik⸱ig serioz kaj ĝust artikol pri kovim (Covid-19). Ĉiu land kontraŭ⸱batal la pandemi laŭ si manier. Ie est part aŭ plen trud⸱izol⸱iĝ, ali⸱lok est ferm⸱it restoraci, trink⸱ej, mal⸱permes⸱it amas sport kaj kultur event kaj simil.
Al ĉi tiu tem mi vol al⸱don, ke strikt sekur⸱ec kaj higien dispozici en Slovaki kontraŭ kovim el⸱vok en somer monat en la land⸱lim region kun Pol⸱land nov fenomen: pandemi ge⸱edz⸱iĝ. Tio praktik signif, ke la oficial edz⸱ig ceremoni okaz en teritori de Slovaki kun minimum nombr da hom (kun nur du atest⸱ant), sed la ge⸱edz⸱iĝ fest por ĉiu famili⸱an kaj invit⸱it gast okaz ekster⸱land, tuj trans la slovak land⸱lim en Pol⸱land. Fest tie est tiu⸱temp pli mal⸱mult⸱kost kaj restoraci est mal⸱ferm⸱it. Ne mir⸱ind do, ke kovim last⸱temp dis⸱vast⸱iĝ tre rapid en slovak famili, post famili fest kaj amik renkont⸱iĝ, kaj post sekv en divers labor⸱ej.
Kun mult da plezur mi rimark, ke la grafik aspekt de MONATO iom ŝanĝ⸱iĝ ek⸱de la oktobr numer. La agac kolor blok (ekzempl en MONATO 2020/07, p. 19) trans⸱form⸱iĝ en mult pli elegant cit⸱aĵ (ekzempl en numer 2020/10, p. 23). Dank al la grafik⸱ist!
Natur⸱ist viv, la ilustr⸱it revu por nud⸱ist/natur⸱ist/nud⸱naĝ⸱ant. Bel kolor fot. Sen⸱pag prov⸱ekzempler. La revu aper 4-foj jar, sur 16 paĝ. Inter⸱naci Natur⸱ist Organiz Esperant⸱ist. Adres: Jozsef Nemeth, HU-8531 Ihász, Fö u. 41/5. Ret: Jozefo.nemeth@gmail.com.
Ret⸱butik.be don al vi mult pli da serĉ-ebl ol antaŭ. Vi pov tuj serĉ el la adres-trab de vi foli⸱um⸱il (Firefo, Chrome, Eplorer, Safari ktp). Ekzempl tajp⸱int ret⸱butik.be/trov/Steele vi tuj trov ĉiu verk de Trevor Steele, tajp⸱int ret⸱butik.be/trov/politik vi trov ĉi verk pri politik, aŭ post tajp⸱ad de ret⸱butik.be/trov/inter⸱naci vi trov ĉiu verk kun la vort „inter⸱naci” en la titol. El⸱prov tuj kiel facil tio est!
Claudio Magr
La muze de milit
Ĵus aper en Esperant „La muze de milit”, la sukces⸱roman de la ital verk⸱ist Claudio Magr, en traduk de Carlo Minnaja. Triest: Vir hav kiel viv⸱cel la kolekt⸱ad de ĉi ajn arm⸱il - paf⸱il, sub⸱mar⸱ŝip, tank - por gigant muze de milit. Ĝi dev iĝ kolekt de ĉiu mal⸱bon en la mond, dum ekster la muze ekzist nur pac. La kolekt⸱ist, tamen, mort en mister cirkonstanc, kaj tiel perd⸱iĝ la part de li not, kiu en⸱hav la nom de la kun⸱labor⸱ant en la Riz⸱ej, la koncentr⸱ej de Triest. Fascin verk, jam traduk⸱it en tiom da lingv, nun fin⸱fin por vi en Esperant!
Fortik bind⸱it libr, format 140 210 mm, 296 paĝ. ISBN 978-9077-06662-1. Prez ĉe Fel: 35 eŭr + afrank. Flandr Esperanto-Lig, Lang Beeldekensstraat 169, 2060 Antwerpen, Belgi. Ret: www.ret⸱butik.be - butik@fel.esperant.be
La rubrik „Leter” est destin⸱it al konciz (maksimum 150-vort) re⸱ag de abon⸱ant pri aktual⸱aĵ kaj pri artikol aper⸱int en Monat. La redakci far propr elekt, post lingv kaj stil polur⸱ad. Leter, ankaŭ ret, est sub⸱skrib⸱it per la nom, komplet strat⸱adres kaj telefon⸱numer. Per la send de la leter la aŭtor don si permes publik⸱ig ĝi en la paper kaj en la cifer⸱ec versi de Monat. Leter por publik⸱ig est send⸱it al leter@monat.be.
MONATO, inter⸱naci magazin sen⸱de⸱pend pri politik, ekonomi kaj kultur en la inter⸱naci lingv Esperant; fond⸱int: Stefan Maul; 41a jar⸱kolekt; aper princip la 15an de ĉiu monat, escept de aŭgust; abon⸱tarif vari laŭ⸱land.
MONATO hav 103 korespond⸱ant kun kun⸱labor⸱kontrakt en 45 land kaj abon⸱ant en 73 land; aper nur original en Esperant verk⸱it artikol (ne traduk).
La en⸱hav de la artikol ne nepr kongru kun la opini de l' el⸱don⸱ej; artikol el MONATO pov est liber kopi⸱it aŭ traduk⸱it por ne⸱komerc cel, se oni menci la font.
el⸱don⸱ej:
Vlaamse Esperantobond v.z.w. (Flandr Esperanto-Lig), Lang Beeldekensstraat 169, B-2060 Antwerpen, Belgi; telefon: + 32 3 234 34 00; ret⸱poŝt: el⸱don⸱ej@monat.be; Skype: fel-monat; BE0419 028 122 - RPR Antwerpen.
ret⸱ej: www.monat.be
soci ret⸱ej:
• Facebook: http://eo-eo.facebook.com/revu.Monat
• Instagram: Revu⸱monat
• Jutub: https://www.monat.be/jutub
• Telegram: https://monat.telegram.org
• Twitter: @Fel_Antverpen
honor ĉef⸱redaktor:
Stefan Maul
ĉef⸱redaktor:
Paŭl Peeraerts, chefredaktoro@monat.be.
redaktor:
• Art: Claude Nourmont-Moon, Luksemburg, art@monat.be.
• Ekonomi: Roland Rotsaert, Belgi, ekonomi@monat.be.
• Ese: Paŭl Peeraerts, Belgi, chefredaktoro@monat.be.
• Histori: Trevor Steele, Aŭstrali, histori@monat.be.
• Hobi: Evgeni Georgiev, Aŭstri, hobi@monat.be.
• Komput⸱ad: Edmund Grimley Evans, Briti, komput⸱ad@monat.be.
• Leter: Paŭl Peeraerts, Belgi, leter@monat.be.
• Libr: Bor Kolker, Uson, libr@monat.be. Not: Libr⸱recenz oni ne send al la redaktor propr⸱iniciat. La kun⸱labor⸱ant ricev la recenz⸱pet kaj la libr de la el⸱don⸱ej.
• Lingv: Roberto Pigr, Kipr, lingv@monat.be.
• Literatur: Trevor Steele, Aŭstrali, literatur@monat.be.
• Medi: Krys Williams, Briti, medi@monat.be.
• Modern viv: Norberto Díaz Guevara, Kub, modern_viv@monat.be.
• Politik: Aleander Shlafer, Uson, politik@monat.be.
• Scienc: Roberto Pigr, Kipr, scienc@monat.be.
• Spirit viv: Albert García Fum⸱er, Kub, spirit_viv@monat.be.
• Turism: Evgeni Georgiev, Aŭstri, turism@monat.be.
• Per vi Fel-kont.
• El Eŭrop al IBAN-kont de Flandr Esperanto-Lig, BE66 0000 2653 3843 (BIC-kod BPOTBEB1), Bpost, 1000 Brussel.
• Per Visa (sed ne Visa Electron) aŭ Mastercard. Send la numer, la 3 cifer de la kredit⸱kart krom⸱numer kaj la valid⸱dat tra ni sekur servil: https://www.esperant.be/fel/mon/abon⸱il.php.
• Per PayPal al kont financ@fel.esperant.be.
• Per bank⸱ĉek trat⸱it je belg bank en eŭr. Al⸱don 15 eŭr pro la bank⸱kost. Bv. not, ke person ĉek ne plu est akcept⸱at en Belgi.
• Aŭstr: Leopold Patek, Martinstr. 104/38, 3400 Klosterneuburg. Pĉk. IBAN AT80 6000 0000 0712 7744. Ret: aon.913548977@aon.at.
• Belg: Vlaamse Esperantobond, Lang Beeldekensstraat 169, B-2060 Antwerpen (IBAN BE66 0000 2653 3843 BIC BPOTBEB1). Ret: financ@fel.esperant.be.
• Bosni kaj hercegovin: Esperanto-Lig, Kralja Tvrtka 19 (Pf. 452), 71000 Sarajev. Kont: 338-900-220-635-2698 Ret: info@esperant.ba.
• Brazil: Brazil Esperanto-Lig, SDS Ed. Venâncio III Sal 301/303, Brasília - Distr⸱it Federal, 70393-902. Ret: bel-abon⸱serv@esperant.org.br.
• Brit: Viv O'Dunne, Esperanto-Asoci de Briti, Esperant House, Station Road, Barlaston,Stok-on-Trent, ST12 9DE, Briti. Ret: eab@esperant.org.uk.
• Ĉeĥ: Pavel Polnický, Lidická 939/11, 290 01 Poděbrady III, tel. 723 672 335. Kont bank: Equa bank - 101 953 9617/6100. Ret: polnickypavel@seznam.cz.
• Ĉin: Trezor Huang Yinbao, Esperanto-Centr, Jingchuan-ian Jinqiao Guoji, 744300 Pingliang, Ĉini. Poŝtel.: +86 18893316800. Ret: trezor@qq.com.
• Dan: Revu⸱serv de De, Arn Casper, Bryggervangen 70, 4. Tv., DK-2100 København Oe. Poŝtel.: +45 21 40 84 87. Ret: arnecasper@yahoo.com.
• Eston: Ahto Siimson, Kastani vk.12-11, Paikuse alev, Pärnu maakond, EE-86602. Ret: ahto.siimson@esperant.ee.
• Finn: Paula Niinikorpi, Esperanto-Asoci de Finn⸱land.
• Franc: Unu⸱iĝ Franc por Esperant, 4 bis, ru de la Cerisaie, F-75004 Par (IBAN FR76 4255 9000 0941 0200 1388 731 BIC CCOPFR-PP). Ret: esperanto-franc@esperant.org.
• German: Esperanto-Buchversand Dr. Wolfgang Schwanzer, Pfarrer-Seeger-Str. 9, D-55129 Mainz. Ret: wolfgang.schwanzer@esperant.de.
• Hispan: Pedro A. Garrote Escribano, C/Las Mercedes, 5-5º-C, 47006 Valladolid. Ret: hisperanto.uea@gmail.com.
• Hungar: HEA, HU-1146 Budapest, Thököly út 58-60. II/209. Poŝt⸱kest-adres: HU-1368 Budapest, Pf. 193. Telefon⸱numer: 36/70/932-7465, 36/70/932-7464. Ret: hungari@gmail.com, www.esperantohea.hu.
• Irland: Esperanto-Asoci de Irland, 9 Templeogue Wood, Dublin 6W. Ret: noviresp@eircom.net.
• Island: Island Esperanto-Federaci, Pósthólf 1081, -101 Reykjavík. Ret: esperant@ismennt..
• Israel: Jehoŝua Tilleman, 97-A Dereĥ-Akko, Il-2637324 Kirjat Mockin. Ret: b48705544@013.net. Telefon: (04) 8 70 55 44.
• Ital: Ital Esperanto-Federaci, Vi Villoresi 38, I-20143 Milan (pĉk.: 37312204). Ret: feisegreteria@esperant.it.
• Japan: Japan Esperanto-Institut, Wasedamati 12-3, Sinzyuku-ku, Toki 162-0042. esperant@je.or.jp.
• Kanad: Kanad Esperanto-Asoci, p/a Raymond Brisebois, kas⸱ist, 414-110 Grand Av. London, ON N6C 1L8. Ret: rjlbca@yahoo.ca.
• Katalun: Katalun Esperanto-Asoci, Apartat 1008, E-08204 Sabadell. Ret: per⸱ad@esperant.cat.
• Kore: Kore Esperanto-Asoci, Gangbyeon hansin core B/D, 1601 ho, 350 Map-dong Map-gu, Seoul 121-703. Ret: esperant@salut.net
• Kostarik: Hug Mor, Apartado 606-1250, Escazú. Ret: miaumiau@ic.co.cr
• Kroat: Kroat Esperant⸱ist Unu⸱iĝ, Sveti Duh 130, HR-10000 Zagreb. Ret: marija.belosevic@zg.t-com.hr.
• Litov: Laimius Strażnickas, Le, a.k. 178, LT-01003 Vilnius-C, Litovi. Ret: laimiuslt@gmail.com.
• Luksemburg: Le, 2, om Klaeppchen, 5682 Dalheim (pĉk.: CCPLULL IBAN LU50 1111 0089 3612 0000). Ret: bri.moon@gm.com
• Norveg: NEL, Olaf Schous vei 18, No-0572 Osl. Ret: ofic⸱ej@esperant.no.
• Nov-Zeland: David Dewar, PO Bo 35-849 Browns Bay, Auckland 0753 Nov-Zeland. Ret: gddewar@ihug.co.nz.
• Pol: Danuta Leyk, ul. Miedzyborska 117 m 8, PL-04-013 Warszawa, kont 06-1020-1156-0000-7102-0036-6328 ĉe PKO BP V O/Wwa. Ret: dankaleyk@gmail.com.
• Portugal: Portugal Esperanto-Asoci / Associação Portuguesa de Esperant Praceta Humberto Delgado, 1-B Mont Abraão PT-2745-318 Queluz SNT. Ret: portugal@esperant.web.pt.
• Rus⸱land: Halina Gorecka, Ru-236039 Kaliningrad, ab. ja. 1205, Rus⸱land. Ret: sezon@kan⸱et.ru.
• Serb: Zoran Čirić, Brank Miljkoviča 14, 18000 Niš, poŝtel. +381-63-7200 616. Ret: zciric2@gmail.com.
• Slovak: Peter Baláž - Esper, Víťazná 840/67A, SK-958 04 Partizánske, Slovaki +421 902203369. Ret: petro@iks.net.
• Sloven: Kroat Esperant⸱ist Unu⸱iĝ, Sveti Duh 130, HR-10000 Zagreb. Ret: marija.belosevic@zg.t-com.hr.
• Sud-Afrik: Colin Beckford, C2 Plaza Hill, 3 Bower Road, Wynberg, 7800. Ret: cbeckford@telkomsa.net.
• Sved: Sved Esperanto-Federaci, c/o Leif Holmlund, Kågevägen 40 B, Se-931 38 Skellefteå. Ret: svenska@esperantoforbundet.se.
• Svis: Christoph Scheidegger, Im Schleedorn 6, CH-4224 Nenzlingen, ĝir⸱kont 40-52 612-7 Basel. Ret: ch_scheidegger@bluewin.ch.
• Uson: Esperanto-, 91-J Auburn St #1248, Portland ME 04103. Tel.: +1 510 653 0998, Faks: +1 510 653 1468. Ret: eusa@esperanto-.org.
Post la land⸱nom sekv la valut⸱kod, kaj post 5 sum. La unu sum est la surfac abon⸱tarif de MONATO, la du sum est la aer abon⸱tarif de MONATO, la tri sum est la abon⸱tarif de la cifer⸱ec versi de MONATO, la kvar sum est la tarif de la agend kaj enciklopedi⸱et LA Jar send⸱it tri⸱klas (mal⸱rapid) kaj la kvin sum est tiu de LA Jar send⸱it unu⸱klas (rapid).
Land de la pag⸱ant MONATO LA Jar
surfac aer bit 3a kl. 1a
klasoArgentino EUR 37 40 22,20 6,90 9,90
Aŭstrali AUD 97 102 58,20 11,30 16,20
Aŭstri EUR 59 62 35,40 6,90 9,90
Belgi EUR 59 62 35,40 6,90 9,90
Bosni-Herc. EUR 37 40 22,20 6,90 9,90
Brazil EUR 37 40 22,20 6,90 9,90
Briti GBP 54 57 32,40 6,20 8,90
Bulgari EUR 37 40 22,20 6,90 9,90
Ĉeĥi EUR 51 54 30,60 6,90 9,90
Ĉini EUR 37 40 22,20 6,90 9,90
Dani DKK 440 465 264 51 74
Estoni EUR 42 45 25,20 6,90 9,90
Finn⸱land EUR 59 62 35,40 6,90 9,90
Franci EUR 59 62 35,40 6,90 9,90
Germani EUR 59 62 35,40 6,90 9,90
Greki EUR 59 62 35,40 6,90 9,90
Hispani EUR 59 62 35,40 6,90 9,90
Hungari Huf 15000 16000 9000 2450 3600
Irland EUR 59 62 35,40 6,90 9,90
Island EUR 59 62 35,40 6,90 9,90
Israel EUR 53 56 31,80 6,90 9,90
Itali EUR 59 62 35,40 6,90 9,90
Japani JPY 7980 8500 4788 870 1270
Kanad CAD 92 96 55,20 10,70 15,40
Kipr EUR 51 54 30,60 6,90 9,90
Korei EUR 53 56 31,80 6,90 9,90
Kostarik EUR 37 40 22,20 6,90 9,90
Kroati EUR 42 45 25,20 6,90 9,90
Latvi EUR 42 45 25,20 6,90 9,90
Litovi EUR 42 45 25,20 6,90 9,90
Luksemburg EUR 59 62 35,40 6,90 9,90
Malt EUR 51 54 30,60 6,90 9,90
Nederland EUR 59 62 35,40 6,90 9,90
Norvegi Nok 640 670 384 75 106
Nov-Zeland NZD 105 111 63 12 18
Pol⸱land PLN 190 200 114 31 44
Portugali EUR 53 56 31,80 6,90 9,90
Rusi EUR 37 40 22,20 6,90 9,90
Serbi EUR 37 40 22,20 6,90 9,90
Slovaki EUR 42 45 25,20 6,90 9,90
Sloveni EUR 51 54 30,60 6,90 9,90
Sud-Afrik EUR 53 56 31,80 6,90 9,90
Svedi Sek 640 670 384 75 105
Svis⸱land CHF 82 88 49,20 9 14
Uson USD 78 82 46,80 8 13
Ali land: Pet la tarif de la land per⸱ant, aŭ, se tiu ne ekzist, de la el⸱don⸱ej: Flandr Esperanto-Lig, Lang Beeldekensstraat 169, B-2060 Antwerpen. Telefon +32 32 34 34 00; Ret⸱poŝt financ@fel.esperant.be
Person loĝ⸱ant en ŝtat kun mal⸱fort ekonomi kaj kiu ŝat abon al MONATO, sed ne pov pro financ problem, pov pet subvenci de la Abon⸱help Fondus de MONATO.
Rabat: Por tri⸱jar abon ekzist rabat de 5 %; por kvin⸱jar abon de 10 %.