Jun'ec'o pov'as est'i ekscit'a kaj amuz'a, sed ĝi ĉiam est'as mal'facil'a: fin'i vi'a'j'n stud'o'j'n, trov'i labor'o'n, trov'i loĝ'ej'o'n – resum'e, far'i la unu'a'j'n paŝ'o'j'n de vi'a ceter'a viv'o. Se ĝi ne est'is facil'a antaŭ la pandemi'o de Kovim- 19, ĝi est'as des pli mal'facil'a nun'temp'e.
Krom la tut'a ne'cert'ec'o, la san'kriz'o influ'is la soci'a'n viv'o'n de jun'ul'o'j kaj mal'help'is ili'n dis'volv'i ret'o'n de amik'o'j kaj sub'ten'o, kiu'j est'as esenc'a'j por ili'a bon'fart'o.
La kriz'o divers'flank'e mal'util'is al la jun'ul'ar'o, ekzempl'e kadr'e de eduk'ad'o: preskaŭ 75% de tiu'j en aĝ'o inter 8 kaj 19-jar'o'j, kiu'j est'is stud'ant'a'j antaŭ la pandemi'o, spert'is lern'ej'a'n ferm'o'n – kun 13% for'las'it'a'j sen ajn'a al'ir'o al kurs'o'j, instru'ist'o'j aŭ ia'spec'a lern'ad'o, pro mank'o'j pri ret'al'ir'o kaj long'distanc'a lern'ad'o.
Est'is mal'kresk'o de mon'sub'ten'o'j al eduk'ad'o, kaj la mank'o'j daŭr'os dum la ven'ont'a'j jar'o'j.
Krom eduk'ad'o, ankaŭ la dung'ad'o sufer'is, kun 8.7 procent'o'j de jun'a'j labor'ist'o'j for'las'ant'a'j la labor'merkat'o'n.
Ĉio ĉi profund'e efik'is sur la mens'a san'o de jun'ul'o'j. En Uson'o, preskaŭ du tri'on'o'j de la jun'a'j plen'kresk'ul'o'j hav'as simptom'o'j'n de psikologi'a'j problem'o'j – kun 25% raport'ant'a'j pli'ig'o'n de konsum'ad'o de drog'o'j por trakt'i la streĉ'o'n kaŭz'it'a'n de la pandemi'o. Ceter'e 25% deklar'is, ke ili pri'pens'is mem'mort'ig'o'n.
Malgraŭ tiu mal'ĝoj'ig'a bild'o, mi esper'as, ke jun'ul'o'j hav'os la elast'ec'o'n kaj la vizi'o'n el'ir'i pli fort'a'j de la kriz'o. Hodiaŭ, sam'kiel en la pas'int'ec'o, jun'ul'o'j pret'as batal'i por ŝanĝ'i afer'o'j'n. Ili ne akcept'as la pli'ig'it'a'j'n mal'egal'ec'o'j'n pri en'spez'o'j kaj ŝanc'o'j. Ili est'as ĉe la avan'gard'o de medi'protekt'a'j kampanj'o'j. Ili antaŭ'e'n'ig'as solidar'ec'o'n kaj sub'ten'o'n al la plej vund'ebl'a'j hom'o'j. Ili pret'as risk'i ĉio'n por defend'i demokrati'o'n. Ili est'as la mov'fort'o de mult'a'j soci'a'j mov'ad'o'j.
Mi ĉiu'tag'e observ'as ĉi tie, ĉe Unesk'o, ke la entuziasm'o kaj inteligent'ec'o de jun'ul'o'j help'as ili'n trov'i solv'o'j'n – ne nur por ili mem, sed por ni ĉiu'j.
Dum ni komenc'as ripar'i la damaĝ'o'n kaŭz'it'a'n de la pandemi'o kaj la politik'o'j'n, kiu'j ĝi'n pli mal'bon'ig'is, ni okup'iĝ'u pri jun'ul'o'j, kaj por jun'ul'o'j, por konstru'i pli bon'a'n mond'o'n por ni ĉiu'j en la ven'ont'a'j jar'o'j.
Gabriela Ram'os Asist'ant'a Ĝeneral'a Direktor'o pri Soci'a'j kaj Hom'a'j Scienc'o'j, Unesk'o -El la angl'a esperant'ig'is Rafael Henrique Zerbetto (Brazilo)
Agnès Bard'o'n
“Mi est'is 20-jar'aĝ'a. Mi permes'as al neni'u dir'i, ke tiu'j est'as la plej bon'a'j jar'o'j de la viv'o.” Tiu fraz'o de la franc'a verk'ist'o Paul Niz'a'n (1905-1940) nun'temp'e hav'as fort'a'n signif'o'n, unu jar'o'n post kiam la pandemi'o de Kovim-19 – kaj la sen'precedenc'a'j lim'ig'o'j al liber'ec'o, kiu'j ven'is kun ĝi – komenc'iĝ'is.
Kio'n signif'as est'i 20-jar'aĝ'a en mond'o, kie vojaĝ'o'j est'as lim'ig'it'a'j, lern'ad'o est'as de'distanc'a, rilat'o'j kaj amik'ec'o'j est'as blok'it'a'j kaj profesi'a'j horizont'o'j est'as mal'klar'a'j? En la aĝ'o kiam la inter'lig'o'j kun la mond'o form'iĝ'as, la sub-25-jar'aĝ'ul'o'j – kiu'j est'as preskaŭ 40 procent'o'j de la mond'a loĝ'ant'ar'o – vid'as si'a'j'n rev'o'j'n serioz'e damaĝ'it'a'j de la san-kriz'o.
Fru'e en april'o 2020, la raport'o de Inter'naci'a Labor'a Organiz'o (Il'o), Jun'ul'o'j kaj Kovim-19: Efik'o'j sur labor'o, eduk'ad'o, rajt'o'j Kaj mens'a bon'fart'o, montr'is, ke “la efik'o de la pandemi'o sur jun'ul'o'j est'as sistem'a, profund'a kaj ne'proporci'a. Ĝi est'as precip'e pez'a por la vir'in'a'j jun'ul'o'j, la plej jun'a'j hom'o'j kaj la jun'ul'o'j en evolu'land'o'j”.
Ne surpriz'e, la raport'o – kiu enket'is 12 000 jun'ul'o'j'n en 112 land'o'j – ankaŭ montr'as ili'a'j'n dub'o'j'n pri la est'ont'ec'o kaj pri ili'a lok'o en soci'o.
Est'as ver'e, ke la labor'a'j perspektiv'o'j far'iĝ'as pli pesimism'a'j dum la kriz'o daŭr'as.
Se la pandemi'o ating'is ĉiu'j'n labor'ul'o'j'n en la mond'o, tiu'j kiu'j aĝ'as de 18 ĝis 25 jar'o'j, est'is pli fort'e ekonomi'e frap'it'a'j ol la pli aĝ'a'j.
Laŭ inform'o'j publik'ig'it'a'j de Il'o en januar'o 2021, la mal'dung'o'j kaŭz'it'a'j de la pandemi'o inter plen'kresk'ul'o'j est'as je 3.7 procent'o'j – sed je 8.7 procent'o'j, pli ol tri'obl'e, inter jun'ul'o'j.
Tiu anksi'a situaci'o, kun'e kun la sens'o de izol'ec'o, mal'trankvil'o kaj mank'o de mal'long'a perspektiv'o, al'don'is streĉ'o'n al la mens'a san'o de tiu'j mal'pli-ol-25-jar'aĝ'a'j.
En Latin'amerik'o kaj Karibio, enket'o pri jun'ul'o'j montr'is, ke pli ol kvar'on'o de ili sent'as anksi'o'n, kaj 15 procent'o'j sent'as si'n deprim'a'j (U-Raport'o de UNICEF).
D o, ĉu la antaŭ-kriz'a Generaci'o Z far'iĝ'os la for'ofer'it'a generaci'o?
Tio ne klar'as. Kvankam est'as tro fru'e por antaŭ'vid'i la efik'o'j'n de la pandemi'o sur la viv'o'j de jun'ul'o'j, jam est'as klar'e, ke – malgraŭ la lim'ig'o'j trud'it'a'j de viv'o sub la kriz'o – ili montr'as real'a'n el'ten'em'o'n. Ĉie, ili star'ig'is iniciat'o'j'n por re'ag'i al la kriz'o – pri'trakt'o de urĝ'ec'o, kontraŭ'batal'o de mis'inform'ad'o kaj unu'iĝ'o en solidar'ec'o – kiel aper'is ĉe la kampanj'o de Unesk'o Mi'a Rakont'o pri Kovim-19 #YouthOfUNESCO, star'ig'it'a en april'o 2020.
Dum tiu sufer'ad'o, soci'a'j ret'ej'o'j kaj la inter'ret'o – la ne'diskut'ebl'a'j sign'o'j de ĉi tiu tro'lig'it'a generaci'o – ebl'ig'is al tiu'j “cifer'ec'a'j infan'o'j” est'ig'i lig'o'j'n, aŭd'ig'i si'a'j'n voĉ'o'j'n kaj dis'kon'ig'i si'a'j'n koler'o'j'n kaj frustr'iĝ'o'j'n.
Tamen, ankaŭ ekscit'is ili'a'n kre'em'o'n kaj engaĝ'iĝ'o'n – precip'e pri medi'protekt'o kaj batal'o kontraŭ klimat'ŝanĝ'iĝ'o, kiu'j est'as ili'a'j ĉef'a'j mal'trankvil'o'j, kun'e kun la batal'o kontraŭ ras'a kaj seks'a diskriminaci'o.
Cert'e tro fru'as por disting'i inter la ŝanĝ'o'j rilat'a'j al la kriz'o kaj la afer'o'j kiu'j jam est'is sur'voj'e. Tamen, postul'ant'e pli just'a'n kaj medi'respekt'a'n mond'o'n, la nun'temp'a jun'ul'ar'o jam hav'as unu pied'o'n firm'e sur la post-pandemi'a mond'o.
Jun'ul'o'j est'as sur la plej bon'a pozici'o por kompren'i kaj analiz'i kio'n ili tra'viv'as ek'de la komenc'o de la san-kriz'o. Tio est'is la ide'o mal'antaŭ Jun'ul'o'j kiel Esplor'ist'o'j (Youth As Researchers – YAR), tut'mond'a iniciat'o de Unesk'o por esplor'i la efik'o'n de Kovim-19 sur jun'ul'o'j. El'pens'it'a de Unesk'o, la Naci'a Universitat'o de Irlando en Galivo kaj la Universitat'o de Pensilvani'o en Uson'o, la esplor'o gvid'it'a de jun'ul'o'j est'is oficial'e star'ig'it'a la 4-an de decembr'o 2020.
La program'o, kiu kun'ig'as ĉirkaŭ 270 volont'ul'o'j'n kun aĝ'o'j inter 18 kaj 35 jar'o'j, invit'as jun'a'j'n esplor'ist'o'j'n kun'labor'i kun Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, universitat'o'j kaj la civil'a soci'o. Kun'e ili help'os kre'i sci'o'j'n pri kiel Kovim-19 efik'is sur la viv'o'j de jun'ul'o'j – rilat'e al bon'fart'o, lern'ad'o, jun'ul'a ag'ad'o, hom'a'j rajt'o'j kaj la uz'o de teknologi'o.
La cel'o est'as kolekt'i kaj analiz'i datum'o'j'n por trov'i solv'o'j'n por kontraŭ'batal'i la efik'o'j'n de Kovim-19 sur jun'ul'o'j. La YAR- iniciat'o inkluziv'as trejn'ad'o'n por part'o'pren'ant'o'j, konsil'ad'o'n kaj mentor'ad'o'n dum la esplor'a procez'o.
La kolekt'it'a'j datum'o'j est'os uz'at'a'j por kontribu'i en la efektiv'ig'o de rimed'o'j por mal'pez'ig'i la problem'o'j'n kaŭz'it'a'j'n de la pandemi'o, kaj antaŭ'e'n'ig'i decid'o'j'n pri publik'a'j politik'o'j favor'e al jun'ul'o'j en naci'a kaj lok'a nivel'o.
Kvar'dek team'o'j nun'temp'e labor'as en la program'o kaj la rezult'o'j est'os publik'ig'it'a'j fin'e de juni'o 2021.
Alt'iĝ'o de sen'labor'ec'o, distanc'a lern'ad'o en oft'e mal'facil'a'j kondiĉ'o'j, sent'o de izol'ec'o, jun'ul'in'o'j el mal'avantaĝ'a'j fon'o'j re'ven'as al hejm'labor'o: en land'o kie ĉirkaŭ unu el du loĝ'ant'o'j est'as mal'pli ol 25 jar'aĝ'a, la jun'ul'o'j pag'as alt'a'n prez'o'n de san'kriz'o.
Sébastien Farcis
La jar'o 2020 komenc'iĝ'is bon'e por Gaurav – februar'e li est'is dung'it'a kiel vend'ist'o ĉe sport'a vend'ej'o en la are'o Pul Bangash en Mal'nov'a Delhi'o. Tio est'is la unu'a labor'o por ĉi amator'a boks'ist'o kiu fru'e for'las'is lern'ej'o'n.
Tamen la koron'virus'a pandemi'o brutal'e fin'ig'is tiu'n unu'a'n spert'o'n. “La publik'a transport'o mal'oft'iĝ'is, sekv'e est'is halt'ig'it'a en'tut'e”, rakont'as la 20-jar'a jun'ul'o. “Ĉar mi ne pov'is ĉiu'tag'e pag'i taksi'o'n, mi dev'is pet'i demisi'o'n. Ĉiu'kaz'e, li ne pov'us ten'i si'a'n labor'posten'o'n pro la strikt'a en'ŝlos'o trud'it'a je la 25-a de mart'o de tiu jar'o. Tio halt'ig'is la barat'an ekonomi'o'n dum pli ol 6 monat'o'j, kaj dis'ŝir'is la rev'o'j'n de mult'a'j jun'ul'o'j.
Barato hav'as unu el la plej jun'a'j popol'o'j de la mond'o. Pli ol 600 milion'o'j da hom'o'j, aŭ preskaŭ unu el du barat'an'o'j, est'as mal'pli ol 25-jar'aĝ'a. Kaj, kiel Gaurav, mult'a'j nun al'front'as mal'facil'aĵ'o'j'n por en'ir'i la labor'merkat'o'n. Laŭ la last'a'j projekt'o'j baz'it'a'j sur la popol'nombr'ad'o en 2011, 11.5% el la barata popol'o, aŭ 157.7 milion'o'j da hom'o'j, aĝ'as inter 18 kaj 23. Tiu apenaŭ spert'int'a labor'fort'o est'as la plej minac'at'a okaz'e de ekonomi'a dis'fal'o.
Ĉi kriz'o est'as la plej grand'a jam spert'it'a de la land'o ek'de si'a sen'de'pend'iĝ'o en 1947: dum la fisk'jar'o 2020-2021, la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) fal'is je 8.5%. Laŭ tri'jar'a enket'o de la Centr'o por Kontrol'o de la Barata Ekonomi'o al 170 000 hejm'o'j, 42.2% de la pri'enket'it'o'j perd'is si'a'n labor'o'n inter Decembr'o 2019 kaj April'o 2020.
Tiu nombr'o alt'iĝ'as al 58.8% por la jun'ul'o'j de 15 ĝis 24 jar'o'j. “La urb'a'j jun'ul'o'j est'is mult'e pli tuŝ'it'a'j ol tiu'j en kamp'ar'o”, analiz'as Paaritosh Nath, esplor'ist'o pri ekonomi'o ĉe la universitat'o Azim Premi'j el Bangal'or'o. “La agrikultur'a sektor'o daŭr'ig'is si'a'n funkci'ad'o'n kaj la program'o pri garanti'it'a publik'a labor'o en kamp'ar'a'j are'o'j ebl'ig'is pli grand'a'n ofert'o'n de labor'o tie. Sed tiu program'o ne ekzist'as en urb'o'j, escept'e en kelk'a'j ŝtat'o'j.”
La en'ŝlos'o ankaŭ prokrast'ig'is la voj'o'n al ekonomi'a sen'de'pend'ec'o de jun'a'j barat'an'in'o'j, kiel Shabri, mez'lern'ej'a diplom'iĝ'int'o el Nov-Delhi'a lad'urb'o. En decembr'o 2019, ŝi ek'part'o'pren'is projekt'o'n ĉe la asoci'o Life Project For Youth (LP4Y), special'iĝ'int'a je profesi'a kapabl'ig'o de jun'ul'o'j de 17 ĝis 24 jar'o'j. Ŝi tra'pas'is mal'facil'aĵ'o'j'n re'ven'i al si'a famili'o dum la en'ŝlos'o. “Ni ir'is al mi'a'j ge'av'o'j, en la kamp'ar'o de Bihar, ŝtat'o lok'it'a nord'orient'e de la land'o, kie mi dev'is respond'ec'i pri ĉiu'j hejm'task'o'j”, klar'ig'as la jun'ul'in'o okul'streĉ'ant'e mal'antaŭ buŝ'mask'o.
Tamen tiu mal'help'o nur du'obl'ig'as ŝi'a'n mem'instig'o'n. Dum ŝi'a patr'o grad'e re'pren'as si'a'j'n aktiv'ec'o'j'n kiel te'o'vend'ist'o, Shabri re'ven'is al si'a'j stud'o'j.
La NRO (Ne'reg'ist'ar'a Organiz'aĵ'o) LP4Y far'iĝ'is sav'il'o por tiu'j jun'ul'o'j frap'it'a'j de la pandemi'o. Sed antaŭ ol ĝi pov'us re'pren'i si'a'j'n aktiv'ec'o'j'n post la en'ŝlos'o, la volont'ul'ar'o dev'is re'star'ig'i la labor'lok'o'n, kiu est'is sku'it'a de la muson'o'j. “Septembr'e, kiam oni permes'is al ni re'mal'ferm'i, ĉiu'j balkon'o'j ekster ni'a'j ofic'ej'o'j est'is kovr'it'a'j de kot'o”, dir'as Roma'in Butticker, administr'ant'o de la Centr'o Paharganj, kiu etend'iĝ'as tra tri mal'larĝ'a'j etaĝ'o'j en iu konstru'aĵ'o en tiu popular'a kvartal'o de Mal'nov-Delhi'o. Post grand'a streb'o re'pren'i kontakt'o'n kun la jun'a'j part'o'pren'ant'o'j, ĉirkaŭ 30 student'o'j re'trov'is si'a'n voj'o'n re'e'n al la centr'o decembr'e. “La epidemi'o est'is katastrof'o por tiu'j jun'ul'o'j kiu'j viv'as en la lad'kvartal'o, kelk'foj'e 6 aŭ 7 hom'o'j en unu ĉambr'o”, rakont'as Roma'in Butticker. Antaŭ la en'ŝlos'o, ili est'is stud'ant'a'j kaj pov'is antaŭ'vid'i est'ont'ec'o'n. Subit'e, ĉio halt'is.” Ili re'ven'is el'ĉerp'it'a'j, sed ankaŭ tre em'a'j el'turn'iĝ'i.
Ankaŭ student'o'j sufer'eg'is pro la kriz'o.
Kvar'on'o de la jun'a'j barat'an'o'j ir'as al universitat'o kaj por ili la klas'o'j far'iĝ'is virtual'a'j. Dum la trans'ir'o al distanc'a instru'ad'o bon'e ir'is ĉe privat'a'j fakultat'o'j, tiu ŝanĝ'iĝ'o est'is mal'pli facil'a ĉe publik'a'j universitat'o'j, kaj por tiu'j mal'pli mon'hav'a'j aŭ loĝ'ant'a'j for de la grand'a'j urb'o'centr'o'j. “Ĉiu'j ni'a'j kurs'o'j est'is per vacapaj voĉ'mesaĝ'o'j”, klar'ig'as Munazza, ĵus-magistr'iĝ'int'o pri la Angl'a ĉe la publik'a universitat'o Jamia Millia Islamia en Nov-Delhi'o. “Est'is la nur'a manier'o por student'o'j kiel mi, kiu'j dev'is re'ven'i al Kaŝmir'o, daŭr'ig'i si'a'j'n stud'o'j'n”.
La pandemi'o ankaŭ pli'grand'ig'is soci'a'j'n ne'egal'ec'o'j'n kaj ig'is milion'o'j'n da student'o'j inter'romp'i si'a'n stud'ad'o'n. Ekzempl'e, en la region'o Majsur'o (Mysore) sud'e de la land'o, 43% el student'o'j ĉe publik'a'j universitat'o'j ne plu sekv'is si'a'n bakalaŭr'a'n kurs'o'n en decembr'o 2020. La proporci'o de for'las'o ĉe jun'ul'in'o'j alt'iĝ'as al 65%. “Tuŝ'it'a'j de la kriz'o, mult'a'j ge'patr'o'j prefer'is edz'in'ig'i si'a'j'n fil'in'o'j'n”, klar'ig'as la soci'olog'o kaj femin'ism'a aŭtor'o Manjima Bhattacharjya.
Tiu'j kiu'j daŭr'e stud'as oft'e sufer'as sent'o'n pri izol'ec'o. Kiam la kun'ĉambr'an'o'j de Munazza for'ir'is dum la en'ŝlos'o, la 24-jar'ul'in'o trov'is si'n sol'a en Nov-Delhi'o.
“Post kiam ili for'ir'is, mi trov'is mal'facil'o'j'n por daŭr'ig'i mi'a'n stud'ad'o'n. Eĉ kuir'i est'is streb'o”, ŝi kun'divid'as. Rilat'e al la perspektiv'o trov'i kvalifik'it'a'n kaj bon'salajr'a'n labor'o'n, ĝi mal'al'proksim'iĝ'is. “Oni propon'is al mi labor'i tri hor'o'j'n tag'e kontraŭ salajr'o mal'pli grand'a ol tiu de taksi'ist'o”, ŝi bedaŭr'as. “Se tiel, kial stud'i pli'a'j'n kvin jar'o'j'n?”
Munazza sukces'is re'star'iĝ'i kun'labor'ant'e kun tiu'j student'o'j kiu'j help'as la milion'o'j'n da labor'ist'o'j migr'int'a'j el la kamp'ar'region'o'j kiu'j perd'is si'a'n labor'o'n kaj ne est'is pov'int'a'j re'ven'i kamp'ar'e'n pro la mank'o de transport'il'o'j.
Munazza magistr'iĝ'is en juni'o 2020 kaj nun plan'as doktor'iĝ'i. Sed universitat'o'j, ankoraŭ ferm'it'a'j aŭ kun redukt'it'a stab'o, ebl'e mal'fru'iĝ'os monat'o'j'n publik'ig'i la al'iĝ'il'o'j'n. Ĉi kriz-jar'o fin'fin'e ne hav'is nur mal'bon'a'j'n efik'o'j'n al ŝi. Ĝi help'is ŝi'n far'iĝ'i pli matur'a kaj pli bon'e kon'i si'n mem. “Mi est'as natur'e tim'em'a person'o. Mi nun kompren'as, ke se mi rest'as trankvil'a, ĉio ir'os glat'e”.
En la jar'o ek'de la komenc'o de la pandemi'o, instru'ad'o est'is inter'romp'it'a 25 semajn'o'j'n averaĝ'e pro en'tut'a kaj part'a ferm'ig'o de lern'ej'o'j. Rezult'e, pli ol 100 milion'o'j da infan'o'j ne leg'kapabl'os cel'konform'e. Fakt'e, 584 milion'o'j da infan'o'j ne hav'as baz'a'j'n leg'kapabl'o'j'n, alt'iĝ'o je pli ol 20% en unu jar'o.
Tiu'j est'as la trov'aĵ'o'j de iu raport'o de Unesk'o-Institut'o por Statistik'o publik'ig'it'a mart'e 2021. Ĝi indik'as ke la plej grand'a'j perd'o'j est'as en Latin'amerik'o kaj Karibio, kaj Centr'a kaj Sud'orient'a Azi'o. Eĉ pli mal'trankvil'ig'a est'as la fakt'o ke pov'as est'i neces'a jar'dek'o por re'ven'i al la situaci'o antaŭ la pandemi'o, skrib'as la stud'o. Tamen, pov'us est'i re'bon'iĝ'o je 2024 se klopod'o est'os far'it'a por liver'i help'klas'o'j'n kaj post'kur'a'j'n strategi'o'j'n.
Tiu'j zorg'o'j est'is la fokus'o de ministeri'a kun'sid'o de Unesk'o la 29-an de mart'o 2021.
Nom'it'a Unu Jar'o da Kovim: Prioritat'ig'o de eduk'a re'san'iĝ'ad'o por evit'i generaci'a'n katastrof'o'n, la renkont'iĝ'o sub'strek'is la grav'ec'o'n de daŭr'ig'o de lern'ad'o , kiam 65% de la reg'ist'ar'o'j en mal'riĉ'a'j land'o'j jam est'as for'tranĉ'int'a'j el'spez'o'j'n pri eduk'ad'o.
Malgraŭ la ekzist'o de fisk'a'j rimed'o'j kapabl'a'j kresk'ig'i la buĝet'o'n de eduk'ad'o, kalkul'o de Unesk'o montr'as, ke ĝi ricev'os nur 2% de la buĝet'o por ekonomi'a re'vigl'ig'o.
Ĉu la Generaci'o Z introspekt'as kaj ne interes'iĝ'as pri politik'o?
Tio est'as oft'a mis'kompren'o, dir'as la franc'a psikolog'o kaj politik'olog'o Anne Muxel. La direktor'in'o pri esplor'o'j ĉe la Naci'a Centr'o de Scienc'a'j Esplor'o'j de Franci'o CNRS – kiu est'as special'ist'o pri la rilat'o'j inter ge'jun'ul'o'j kaj politik'o – pri'skrib'as generaci'o'n firm'a'n kaj rezist'em'a'n al la pandemi'o.
Intervju'o de Laetitia Kac'i
Laŭ demografi'a vid'punkt'o, generaci'o est'as grup'o da individu'o'j nask'iĝ'int'a'j en la sam'a period'o, sign'it'a'j de la sam'a soci'a kaj histori'a fon'o. Tiu ĉi est'as objektiv'a fakt'o. Tamen, la aparten'sent'o al generaci'o, de divid'it'a'j spert'o'j, de komun'a ident'ec'o, est'as pli kompleks'a real'o. De'pend'e de la status'o de la individu'o'j en la soci'o, ties kultur'o, ties spert'o'j kaj viv'kondiĉ'o'j, tiu ĉi noci'o pri aparten'sent'o pov'as est'i pri'dub'ig'it'a.
Ĝeneral'e est'as event'o, aŭ cirkonstanc'ar'o, kiu ebl'ig'as ident'ig'i referenc'punkt'o'n komun'a'n por individu'o'j de divers'a'j soci'a'j origin'o'j.
Tio antaŭ'supoz'as la ekzist'o'n de histori'a'j kaj soci'kultur'a'j indik'il'o'j, en kiu'j tiu ĉi aĝ'o'grup'o en'kadr'iĝ'as. Ĉi-senc'e, ni parol'as pri la generaci'o de maj'o 1968 en Franci'o, aŭ la generaci'o de la Alĝeri- Milit'o (1954-1962).
Ne facil'as ili'n difin'i. La koncept'o de generaci'o dev'as est'i zorg'em'e traktat'a, tial ke ĝi kovr'as divers'a'j'n individu'a'j'n spert'o'j'n kaj mal'sam'a'j'n manier'o'j'n aparten'i al la soci'o.
Ĉi-senc'e, la spert'o'j akir'it'a'j dum tiu ĉi period'o est'as fundament'a'j.
Tial, ni pov'as raci'e kred'i ke la soci'ekonomi'a kriz'o kaj la pandemi'o de Kovim-19 hav'as long'daŭr'a'n efik'o'n sur la Generaci'o Z, kiu'n kelk'a'j person'o'j jam nom'as la generaci'o'n Kovim. Kvankam ĉiu'j aĝ'o'grup'o'j spert'as tiu'j'n ĉi event'o'j'n, ĉi-generaci'o est'os pli damaĝ'it'a, ĉar la event'o'j okaz'is en la moment'o kiam ili far'iĝ'as plen'kresk'ul'o'j.
El mi'a vid'punkt'o, la ge'jun'ul'o'j est'as politik'ig'it'a'j. Mi eĉ dir'us ke ili em'as est'i pli mobiliz'it'a'j ol ties pli'aĝ'ul'o'j. Ili est'as pli interes'it'a'j pri soci'a'j tem'o'j kiel soci'a justic'o kaj hom'a'j rajt'o'j.
Sed ili'a mobiliz'iĝ'o ne nepr'e ir'as tra la tradici'a'j politik'a'j kanal'o'j, jen per elekt'o'j aŭ aparten'o al politik'a parti'o aŭ sindikat'o. Hodiaŭ, la ge'jun'ul'o'j prefer'as ali'a'j'n form'o'j'n de civit'an'a part'o'pren'o, kiel manifestaci'o'j, pet'skrib'o'j, bojkot'o'j aŭ kolektiv'a'j mobiliz'o'j en soci'a'j ret'ej'o'j.
Plur'a'j stud'o'j evident'ig'as, ke fakt'e, ili'a part'o'pren'o en volont'ul'ad'o kresk'is dum la last'a'j jar'o'j, kaj ili'a interes'o pri politik'o ne mal'kresk'is. Pro tio, la ide'o ke la ge'jun'ul'o'j est'as kun'e en'mem'iĝ'int'a'j kaj indiferent'a'j al la ĝeneral'a interes'o ne est'as ĝust'a.
Greta Thunberg est'as bon'a ekzempl'o. El individu'a si'n'dev'ig'o, kiu iĝ'is lern'ej'a strik'o, ĉi tiu jun'a knab'in'o pov'is konsci'ig'i la ge'jun'ul'o'j'n tut'mond'e kaj mobiliz'i ili'n per pri'klimat'a'j marŝ'o'j.
Mult'a'j mov'ad'o'j de soci'a trans'form'o inkluziv'is manifestaci'o'j'n kaj pet'skrib'o'j'n. Fakt'e, tiu'j ĉi est'as esprim'rimed'o'j kaj demokrati'a'j praktik'o'j ekzist'ant'a'j de'long'e. Sed tiu ĉi protest'o-kultur'o, eg'e dis'vast'iĝ'int'a, gajn'is legitim'ec'o'n, apart'e inter la ge'jun'ul'o'j, kiu'j mult'nombr'e okaz'ig'as ili'n. Antaŭ'e, tiu'j ĉi ag'o'j est'is percept'at'a'j kiel protest'o'j. Hodiaŭ, oni konsider'as ili'n kiel viv'a kor'o de la demokrati'o'j kaj ili etend'iĝ'is al ali'a'j segment'o'j de la soci'o.
La ge'jun'ul'o'j al'iĝ'as al la aktiv'a civit'an'ar'o per tiu'j ĉi nov'a'j komunik'il'o'j, kiu'j ŝanĝ'is ties rilat'o'n kun la civit'a kaj politik'a viv'o.
Kadr'e de mobiliz'o, tiu'j ĉi il'o'j hav'as mult'obl'ig'a'n efik'o'n, kaj ofer'as al la ge'jun'ul'o'j ebl'ec'o'n pli vast'a'n por si'n esprim'i – kaj en la person'a, kaj en la profesi'a, kultur'a aŭ politik'a viv'o.
La soci'a'j ret'ej'o'j far'iĝ'is politik'ig'a'j kanal'o'j, kiu'j ebl'ig'as al la ge'jun'ul'o'j unu'iĝ'i kaj defend'i iu'n kaŭz'o'n. Tiu'j ĉi kanal'o'j ne plu pov'as est'i ignor'at'a'j. Fakt'e, hodiaŭ ni vid'as pli kaj pli da gvid'ant'o'j politik'a'j, kiu'j al'parol'as jun'ul'o'j'n tra tiu'j ĉi ret'o'j.
Fakt'e, tiu ĉi est'as la bild'o, kiu'n la soci'o don'as al ili. Sed front'e al la sufer'o'j, kiu'j'n ili al'front'as, ili dis'volv'as ver'a'n fortik'ec'o'n kaj adapt'iĝ'em'o'n.
Tiu ĉi jun'a generaci'o karakteriz'iĝ'as pro tio ke ili kresk'is en era'o mark'it'a de plur'a'j kriz'o'j, jen pri san'o, jen pri ekonomi'o kaj medi'o.
Krom'e, la pandemi'o trud'is lim'ig'o'j'n al la liber'ec'o de la ge'jun'ul'o'j, al kiu'j ili ne est'is al'kutim'iĝ'int'a'j. Ankaŭ al'front'is ili'n brutal'e la demand'o'j pri la vund'ebl'ec'o kaj fin'it'ec'o de la viv'o, kiu'j pov'as kaŭz'i angor'o'n.
Sed la nun'a san'kriz'o ankaŭ est'as ŝanc'o por ke ili iĝ'u pli konsci'a'j kaj serĉ'u signif'o'j'n. Tiu ĉi est'as generaci'o, kiu dev'os el'trov'i ekvilibr'o'n inter si'a person'a viv'o, la ekologi'a'j kaj teknologi'a'j defi'o'j, kaj la scienc'a progres'o. Ĝi est'as ankaŭ generaci'o mem'fid'a je si'a kapabl'o trans'viv'i tiu'j'n ĉi kriz'o'j'n. Fakt'e, la spert'o tra'viv'at'a de la ge'jun'ul'o'j hodiaŭ pov'us konduk'i al nov'a'j kaj promes'plen'a'j demokrati'a'j esper'o'j.
Ŝanĝ'i la mond'o'n, por la nov'a generaci'o signif'as, antaŭ ĉio, sav'i la planed'o'n.
Ili proklam'as tio'n laŭt'e kaj klar'e – sur soci'a'j ret'ej'o'j, sur'strat'e aŭ per civit'an'a'j mal'obe'em'a'j mov'ad'o'j, kiel lern'ej'a'j strik'o'j. La ampleks'o de la tut'mond'a mobiliz'ad'o de sub-25-jar'aĝ'ul'o'j kongru'as kun la urĝ'ec'o de la medi'a'j defi'o'j, kiu'j'n ni al'front'as.
Anna Turns
Ek'de la tag'o, kiam ŝi kaŭr'is antaŭ la sved'a parlament'o en aŭgust'o 2018, kaj komenc'is lern'ej'a'n strik'o'n por konsci'ig'i pri la klimat'a kriz'o, Greta Thunberg engaĝ'ig'is milion'o'j'n da adolesk'ant'o'j ĉirkaŭ la mond'o. Hodiaŭ, la jun'ul'ar'a mov'ad'o por klimat'o reprezent'as, por mult'a'j, voĉ'o'n, kiu simbol'as unu'iĝ'int'a'n signif'o'n kaj kiu trov'is en Generaci'o Z, tiu'j nask'it'a'j post 1995, grand'eg'a'n resonanc'o'n.
Lern'ant'in'o en Fort William, Holly Gillibrand, 15-jar'aĝ'a, strik'as ĉiu'n vendred'o'n ek'de januar'o 2019. “Ni vok'as al ribel'o, kaj ĉi tiu form'o de civil'a mal'obe'o ŝanĝ'os la mond'o'n. Ni bezon'as est'i pli mult'a'j, jun'ul'o'j kaj mal'jun'ul'o'j, por postul'i ŝanĝ'o'j'n kaj ribel'i kontraŭ la sistem'o, kiu provok'is ĉi tiu'n kriz'o'n”, insist'as la jun'ul'in'o engaĝ'it'a en la klimat'a mov'ad'o Vendred'o'j por la Est'ont'ec'o en Skot'land'o, Briti'o.
“Ni ĉiu'j labor'as por la sam'a cel'o, kiu signif'as kre'i ali'a'n est'ont'ec'o'n, kaj tio don'as al mi esper'o'n, kvankam mi est'as lac'a de ĉiu'j ĉi plen'kresk'ul'o'j, kiu'j kuraĝ'ig'as mi'n kaj absolut'e far'as neni'o'n ili'a'flank'e.”
Ne ebl'as atend'i ĝis kiam la hodiaŭ'a'j jun'ul'o'j far'iĝ'u la morgaŭ'a'j estr'o'j por ek'ag'i, laŭ Holly, “grav'as ke la jun'ul'o'j kompren'u, ke ili pov'as kaŭz'i ŝanĝ'o'j'n jam nun: ni pov'as fort'e influ'i la balot'o'j'n de ni'a'j ge'patr'o'j, aŭ lig'iĝ'i kun ali'a'j person'o'j, kiu'j hav'as ni'a'j'n sam'a'j'n aspir'o'j'n.”
Por Holly, sam'kiel por mult'a'j ali'a'j jun'ul'o'j, la batal'o kontraŭ klimat'a ŝanĝ'iĝ'o est'as kolektiv'a spert'o. Part'o'pren'i tut'mond'a'j'n strik'o'j'n don'as la sent'o'n pov'i ag'i, kontribu'i al io pli grand'a ol si mem.
Charly Cox, aktiv'ist'o en Oksford'o, Briti'o, kiu ag'ad'as por facil'ig'i trans'ir'o'n de tradici'a'j labor'posten'o'j al pli “verd'a'j”
karier'o'j, opini'as ke ĉi tiu'j mov'ad'o'j kre'as lig'o'j'n kaj pli grand'a'j'n ebl'ec'o'j'n de ŝanĝ'o.
“Izol'ad'o est'as la mal'amik'o de aktiv'ism'o, kaj tial jun'ul'o'j em'as amas'iĝ'i en lern'ej'o'j aŭ universitat'o'j, por kompens'i individu'a'j'n mal'fort'o'j'n kaj labor'i kun'e”, ŝi deklar'as, konvink'it'a ke la aspir'o al ŝanĝ'o ir'as mult'e ekster la pli jun'a generaci'o.” Ĉiu'j ni,” ŝi daŭr'ig'as, “kred'as, ke la tut'a sistem'o mov'iĝ'as al nov'a'j paradigm'o'j por la est'ont'ec'o; kaj la epidemi'o don'is kapabl'o'j'n al ni'a imag'o'pov'o, kiu'j'n ni ne hav'is antaŭ'e.
Mi pens'as ke la voĉ'o'j de ni aktiv'ul'o'j nun kongru'as kun ŝanĝ'o pli ĝeneral'a.”
Ĉi tiu paradigm'a ŝanĝ'o okaz'as unu'e tra la lern'ej'o'j. En Briti'o, la kampanj'o Teach the Futur'e, lanĉ'it'a de student'o'j, postul'as tuj'a'n revizi'o'n de la eduk'a sistem'o por pli bon'e reflekt'i la ekologi'a'n kriz'o'n kaj klimat'a'n urĝ'ec'o'n. Komenc'ant'e per la adapt'ig'a trejn'ad'o de la instru'ist'o'j, al la fizik'a'j struktur'o'j de la lern'ej'o'konstru'aĵ'o'j, kiu'j dev'as est'i pli energi'ŝpar'a'j, kaj program'o'j kiu'j en'ten'as la klimat'a'j'n problem'o'j'n kaj profesi'ul'o'j'n eduk'it'a'j'n pri verd'a'j kompetent'o'j.
Skrib'int'e la libr'o'n Klimat'a kriz'o por komenc'ant'o'j, Eddie Reynolds, unu el la kun'aŭtor'o'j, streb'is don'i il'o'j'n al infan'o'j (kaj al la plen'kresk'ul'o'j, kiu'j kontrol'as ili'n) sen dikt'i al ili, kio'n far'i. ” Ni sub'taks'as la kapabl'o'n de infan'o'j kompren'i la koncept'o'j'n kaj administr'i ili'n sur emoci'a nivel'o. Do ni simpl'e klopod'is por pli'palp'ebl'ig'i ĉiu'n klimat'a'n dimensi'o'n, de ekonomi'o al politik'o, klar'ig'ant'e ke ili est'as la rezult'o de mult'a'j elekt'o'j individu'a'j, de mal'sam'a'j hom'o'j.
Ĉiu ag'o, eĉ la plej mal'grand'a, hav'as si'a'n grav'ec'o'n, emfaz'as Eddie Reynolds, kiu esper'as, ke ĉi tiu spec'o de labor'o kre'os nov'a'j'n debat'o'j'n.
Si'a'flank'e, Sarah Goody, gimnazi'an'in'o 16-jar'aĝ'a, kiu loĝ'as en San-Francisko, Uson'o, dir'as ke ŝi “trov'is si'a'n misi'o'n” post kurs'o pri la klimat'a kriz'o en si'a lern'ej'o. Ŝi al'iĝ'is al la strik'o, pli'profund'e esplor'is la tem'o'n, sekv'e fond'is la asoci'o'n Klimat'o Nun, kiu cel'as eduk'i kaj prepar'i ge'jun'ul'o'j'n.
Ŝi mem jam inter'ven'is en klas'o'j en pli ol 70 lern'ej'o'j.
Je la inter'naci'a nivel'o, Klimat'o- Kardinal'o'j, ne'profit'cel'a platform'o administr'at'a de jun'ul'o'j, liver'as pli facil'a'n al'ir'o'n al klimat'rilat'a'j inform'o'j dank'e al traduk'o'j. “Ĉiu tag'o grav'as, kaj ĉiu motiv'ig'it'a du'lingv'a student'o jam pov'as ek'ebl'ig'i al ali'ul'o'j kompren'i esenc'a'j'n inform'o'j'n pri la klimat'a kriz'o”, klar'ig'as Cristina C. Le'o'n, 17-jar'a kaj volont'ul'in'o de la platform'o.
Lern'ant'in'o en Lim'o, Peruo, parol'ant'a hispan'e, angl'e kaj german'e, Cristina kompren'is, ke lingv'o est'as mal'help'o al la tut'mond'a dis'vast'ig'ad'o de scienc'a'j kon'o'j.
Ek'de la lanĉ'o de la platform'o printemp'e 2020, pli ol 8 000 jun'ul'o'j, volont'ul'o'j kiel ŝi, traduk'is tiu'j'n inform'o'j'n al pli ol cent lingv'o'j, de la hebre'a ĝis la urdu'a. “Ni'a'j traduk'o'j don'as al la pli vund'ebl'a'j komun'um'o'j rimed'o'j'n por decid'i si'a'j'n propr'a'j'n prioritat'o'j'n por ag'ad'o'j favor'e al la klimat'o.
Ni'a cel'o est'as, ke neni'u rest'u for'las'it'a, pro ia ajn lingv'a mal'help'o kaj si'a eduk'nivel'o,”
ŝi al'don'as.
Sed tem'as ne nur pri scienc'o. Ĉi tiu batal'o ankaŭ kun'port'as en si mem la vol'o'n vid'i la aper'o'n de pli solidar'a mond'o kie kultur'o lud'as grav'a'n rol'o'n.
Serayna Solanki, 25-jar'aĝ'a aktiv'ul'o pri klimat'a just'ec'o viv'ant'a en Briti'o, reĝisor'as “La Ĝarden'o'n de la Av'in'o'j”, kre'iv'a inter'generaci'a program'o cel'it'a al etn'a'j mal'pli'mult'o'j kiu fokus'iĝ'as al klimat'a ŝanĝ'iĝ'o, natur'o kaj medi'detru'ad'o.
“Art'o est'as bon'eg'a font'o de rakont'o'j kaj prezent'as sen'nombr'a'j'n form'o'j'n en la komun'um'o'j de la mond'o, de kant'o'j kaj tradici'a'j tapiŝ'o'j, ĝis verk'ad'o kaj kre'iv'a'j desegn'o'j. Art'o est'as vektor'o de emoci'o'j, kaj gvid'il'o al saĝ'ec'o kaj kompleks'ec'o”, klar'ig'as la fraŭl'in'o.
“La fort'o de la jun'ul'ar'a aktiv'ism'o de'ven'as de la fakt'o, ke ne ekzist'as por jun'ul'o'j tromp'o'j nek dub'o'j. Ni don'as klar'a'n nom'o'n al la problem'o ĉar ni kompren'as la defi'o'n: Klimat'a ŝanĝ'iĝ'o est'as produkt'o de koloni'a kapital'ism'o ”, ŝi asert'as.
Laŭ ŝi'a vid'punkt'o, la mobiliz'ad'o de Generaci'o Z ĵus ek'as. “Se la jun'a generaci'o profund'e konsci'iĝ'os pri la klimat'a ŝanĝ'iĝ'o, mi pens'as, ke la sekv'a impuls'o est'os la sent'em'o pri fals'a'j aŭ ne daŭr'i'pov'a'j solv'o'j.
Kun la neces'a fid'o, aŭdac'o kaj kre'iv'o, est'ont'e rezerv'o'j de energi'o'j aper'os.”
24-jar'a, Kirgizi'o
Post kvin jar'o'j da labor'o por AKIpress, la unu'a sen'de'pend'a nov'aĵ'agent'ej'o en mi'a land'o, mi nun labor'as pri datum'a ĵurnal'ism'o – kiu uz'as grafik'o'j'n kaj statistik'o'j'n por rakont'i i'o'n laŭ la plej bon'a manier'o.
Datum'a ĵurnal'ism'o est'as mal'facil'a labor'o, sed ĝi permes'is al mi esplor'i tem'o'j'n kiel mens'o'san'o, kor'mal'san'o'j kaj problem'o'j pri jun'ec'o kaj mal'riĉ'ec'o.
Kiel ĉia bon'kvalit'a ĵurnal'ism'o, ĝi lud'as esenc'a'n rol'o'n en kontraŭ'batal'o al fals'a'j nov'aĵ'o'j. Mi tre fier'as est'i ĉirkaŭ'it'a de jun'ul'o'j, kiu'j okup'iĝ'as pri efektiv'ig'o de si'a'j ide'o'j – labor'ant'e pri soci'a'j projekt'o'j, zorg'ant'e pri publik'a bon'fart'o kaj antaŭ'e'n'ig'ant'e konsci'a'n konsum'ad'o'n. Ili ne tim'as esprim'i si'a'j'n pens'o'j'n kaj emoci'o'j'n, postul'i observ'ad'o'n de leĝ'o'j kaj defend'i hom'a'j'n rajt'o'j'n – malgraŭ ili'a jun'ec'o kaj mank'o de spert'o'j. Mi sent'as la kuraĝ'o'n de la generaci'o al kiu mi aparten'as – liber'a je stereotip'o'j kaj pret'a por tut'mond'a ŝanĝ'o. Est'as la jun'ul'o'j, kiu'j defi'as tradici'o'n, antaŭ'e'n'ig'as ŝanĝ'o'j'n kaj kontribu'as al la dis'volv'iĝ'o de la soci'o. La jun'ul'ar'o est'as ne nur la est'ont'ec'o, sed ankaŭ la nun'o.
11-jar'a, Kolombio Aktiv'ul'o pri protekt'ad'o de la viv'o.
Mi ag'as per konsci'ig'o de hom'o'j, kiu'j ne est'as sent'em'a'j al ĉi tiu'j afer'o'j, instig'ant'e ili'n pri'zorg'i si'n mem, best'o'j'n kaj eko'sistem'o'j'n. Mi aparten'as al generaci'o, kiu ek'konsci'is pri la grav'ec'o de la viv'o.
Sam'kiel mi, mult'a'j infan'o'j ag'as por protekt'i ĝi'n. Ni est'as la generaci'o, kiu hav'as la ŝanc'o'n antaŭ'e'n'ig'i ŝanĝ'o'j'n, util'ig'ant'e ni'a'n civit'an'ec'o'n cel'e al la viv'o, kaj ankaŭ pet'ant'e ni'a'j'n publik'a'j'n aŭtoritat'o'j'n pri urĝ'a'j kaj ambici'a'j ag'o'j.
21, Paragvajo
Ĉi tiu pandemi'o mult'e influ'is ĉiu'j'n. Hom'o'j ĉirkaŭ ni sufer'is pro perd'o de kar'ul'o'j, labor'posten'o'j aŭ liber'ec'o'j supoz'ebl'e garanti'it'a'j, kiel ekzempl'e la rajt'o el'hejm'iĝ'i. Ĉiu hom'o dev'as kontribu'i en ĉi tiu moment'o, por ke ni kun'e super'u ĉi tiu'n komplik'a'n kaj tragedi'a'n situaci'o'n.
Mi'a kontribu'o est'as al'pren'i antaŭ'zorg'a'j'n rimed'o'j'n.
Sam'temp'e, mi sent'as mi'n privilegi'ul'o, ĉar mi daŭr'e pov'as far'i tio'n, kio'n mi ŝat'as: lud'i futbal'o'n. Mi'a klub'o don'is al ni ĉiu'j'n ebl'a'j'n kondiĉ'o'j'n kaj regul'e test'as ni'n, por ke ni pov'u sekv'i la protokol'o'j'n postulat'a'j'n de la konkurs'o. Kaj kiam mi est'as kun mi'a famili'o aŭ amik'o'j, mi prepar'as terereon, kiu est'as pra'a gvarani'a trink'aĵ'o.
Ĝi est'as kvazaŭ intim'a amik'o, kiu'n ni port'as ĉi'e'n, kun varm'o'botel'o kaj mateujo, kaj kiu akompan'as ni'n en bon'a'j kaj mal'bon'a'j moment'o'j.
Se futbal'o est'as tio, kio'n vi plej Se vi far'as tio'n, kio'n vi plej ŝat'as, vi dev'as ŝat'as, vi dev'as labor'i diligent'e ĉiu'tag'e labor'i diligent'e ĉiu'tag'e por antaŭ'e'n'ir'i. Eĉ se neni'u pov'as garanti'i al vi sukces'o'n, vi ne dev'os kulp'ig'i vi'n post'e – ĉar vi ja far'is vi'a'n plej'bon'o'n.
27-jar'a, Tunizio
Mi aparten'as al generaci'o kiu rezist'as – generaci'o sen'esper'a, sed optimism'a; frustr'it'a, sed pasi'a.
Malgraŭ la mal'stabil'ec'o kaj ekonomi'a'j, politik'a'j kaj soci'a'j kriz'o'j, ni ne pov'as forges'i la eŭfori'o'n de la unu'a'j balot'ad'o'j, nek la solidar'ec'o'n dum la nokt'o'j de la tunizia revoluci'o antaŭ dek jar'o'j. Mult'a'j jun'ul'o'j okup'iĝ'as pri asoci'o'j, lok'a'j komun'um'o'j aŭ politik'a viv'o. Ĉiu'tag'e ili si'n risk'as en nov'a'j'n aventur'o'j'n por help'i antaŭ'e'n'puŝ'i la land'o'n. Ĝust'e dank'e al ĉi tiu generaci'o nask'iĝ'is la Kun'labor'a Spac'o ECOZONE.
Ĝi est'as ej'o, kie jun'ul'o'j de la region'o Sfax pov'as aktual'iĝ'i pri nov'a'j teknik'o'j, re'nov'ig'i si'n, inspir'iĝ'i kaj nov'ig'i. Ĝi est'as lok'o kie ili pov'as renkont'iĝ'i, help'i unu la ali'a'n kaj labor'i en kre'ad'o de Tunizio kiu spegul'as ili'a'n vizi'o'n.
La ver'a zorg'o de jun'a'j tunizi'an'o'j hodiaŭ est'as ne nur post'viv'i aŭ cert'ig'i si'a'n propr'a'n est'ont'ec'o'n, sed ankaŭ cert'ig'i la sukces'o'n de ni'a land'o. Mi aparten'as al ĉi tiu generaci'o de rezist'o kaj ĉef'e de fortik'ec'o.
17-jar'a, Uson'o
Mi ĉiam vol'is help'i mi'a'n komun'um'o'n - la san'kriz'o don'is al mi okaz'o'n far'i tio'n. En februar'o 2020, mi rimark'is, kiel mal'komfort'e est'as sur'port'i mask'o'n dum long'a temp'o. Por solv'i ĉi tiu'n problem'o'n, mi projekt'is prototip'o'n – rekt'angul'o kun mult'a'j fend'o'j por est'i met'it'a mal'antaŭ la kap'o. Per ĝi ebl'as al'ĝust'ig'i la pozici'o'n de la mask'o por evit'i, ke faden'o'j frot'u la orel'o'j'n kaj kaŭz'u irit'o'n. Post 3D-pres'ad'o de kelk'a'j ar'o'j, mi ir'is al lok'a'j hospital'o'j por demand'i, ĉu ili ŝat'us prov'i mi'a'n invent'aĵ'o'n. Mi pet'is patent'o'n pri la projekt'o – kiu'n ni post'e nom'is Earstrap – kaj pet'is help'o'n de iu'j el mi'a'j plej proksim'a'j amik'o'j en la fabrik'ad'o per ili'a'j 3D-pres'il'o'j. Per platform'o pri financ'ad'o, ni en'spez'is pli ol 10 mil dolar'o'j'n en kelk'a'j monat'o'j. Ĉi tio permes'is al ni aĉet'i pres'il'o'j'n kaj fibr'o'j'n. Iam ni far'is 2 000 Orel'ring'o'j'n en unu semajn'o.
22-jar'a, Zimbabvo
Mi kontraŭ'batal'as diskriminaci'o'n kontraŭ aktiv'ul'in'o'j pri politik'o. Ret'a humil'ig'o kaj seks'ĉikan'o est'as ĉiu'tag'a afer'o por ili. Vir'o'j, kaj eĉ vir'in'o'j, uz'as soci'a'j'n ret'ej'o'j'n por silent'ig'i la politik'a'n ag'ad'o'n de vir'in'o'j.
Mi rifuz'as sekv'i la norm'o'n pri ‘silent'a seks'o’. Kiel prezid'ant'o de la Reprezent'a Konsili'o de Student'o'j, mi labor'as por potenc'ig'i ambici'a'j'n jun'ul'in'o'j'n, por ke ili batal'u kontraŭ seks'a diskriminaci'o. Por esprim'i ĉi tio'n, mi uz'is la slogan'o'n ‘Lev'iĝ'u, vir'in'o, lev'iĝ'u’ dum mi'a kampanj'o. Mi defi'is la universitat'a'j'n aŭtoritat'o'j'n inkluziv'i ni'n en politik'a'j'n decid'o'j'n.
Mi kontraŭ'batal'is la mis'uz'o'n de in'a'j aktiv'ul'o'j kaj cert'ig'is, ke la krim'ul'o'j respons'u pri tio. Ĉi tio ebl'is, ĉar mi hav'as la privilegi'o'n est'i part'o de la pri'disciplin'a komitat'o.
Dum la en'hejm'iĝ'o, ni okaz'ig'is ret'a'j'n seminari'o'j'n kaj kun'sid'o'j'n pri mens'o'san'o de vir'in'o'j. Mi ver'e sent'as, ke mi est'as part'o de generaci'o batal'ant'a por seks-egal'ec'o. Ni'a cel'o est'as kre'i medi'o'n, kie jun'a'j politik'ist'in'o'j est'u aŭskult'at'a'j kaj pov'u parol'i sen'tim'e. La lukt'o daŭr'as!
Est'as facil'e kred'i ke jun'ul'o'j nask'iĝ'int'a'j en la cifer'ec'a epok'o est'us natur'e pli bon'e dot'it'a'j per la neces'a'j kapabl'o'j por uz'i nov'a'j'n teknologi'o'j'n. Preter la kliŝ'o, la real'o est'as tamen mult'e pli kompleks'a. La kapabl'o de la jun'a generaci'o mastr'um'i nov'a'j'n cifer'ec'a'j'n il'o'j'n de'pend'as tre mult'e de ili'a soci'o-ekonomi'a kaj famili'a medi'o.
Su'e Bennett
La ide'o ke jun'ul'o'j est'as “cifer'ec'a'j de'nask'ul'o'j” – termin'o kre'it'a de la konsil'ist'o pri eduk'ad'o kaj verk'ist'o Marc Prensky – unu'e iĝ'is popular'a antaŭ du'dek jar'o'j. Ili ankaŭ est'is nom'at'a'j la “ret'a generaci'o” kaj “saĝ'telefon'a generaci'o”, por esprim'i la kern'a'n ide'o'n, ke jun'a'j generaci'o'j est'as fundament'e mal'sam'a'j pro si'a ekspon'o al teknologi'o.
Est'is dir'it'e ke jun'ul'o'j pov'us far'i plur'a'j'n task'o'j'n sam'temp'e pli facil'e, hav'us redukt'it'a'n atent'o'kapabl'o'n, prefer'us la vid'a'n aspekt'o'n kaj la inter'ag'o'n, kaj pli ŝat'us uz'i teknologi'o'n. Kiel konsekvenc'o, radikal'a ŝanĝ'o est'us bezon'at'a por cert'ig'i ke mal'nov'stil'a'j ide'o'j kaj instituci'o'j ne lim'ig'us la kapabl'o'j'n de tiu'j jun'a'j generaci'o'j.
La problem'o est'as ke grand'a part'o de tiu ĉi fru'a koment'ar'o est'is baz'it'a sur observ'o'j kaj anekdot'o'j, kun mal'mult'a'j pruv'o'j por sub'ten'i ili'n. Sed la ide'o baldaŭ komenc'is al'log'i la atent'o'n de esplor'ist'o'j, kiu'j akcept'is esplor'i por kontrol'i ĉu tiu'j asert'o'j est'us pruv'it'a'j. De la mez'o de la jar'o'j 2000, stud'o'j est'is far'it'a'j tra la mond'o por analiz'i kiel jun'ul'o'j uz'as teknologi'o'n por si'a eduk'o kaj en si'a ĉiu'tag'a viv'o.
Esplor'ist'o'j far'is grand'skal'a'j'n enket'o'j'n demand'ant'e pri tio, al kiu'j il'o'j jun'ul'o'j hav'as al'ir'o'n, kiu'j'n aplik'aĵ'o'j'n kaj platform'o'j'n ili uz'as kaj kiom oft'e. Detal'a'j, pli mal'grand'skal'a'j stud'o'j por observ'i la uz'o'n de teknologi'o est'is ankaŭ far'at'a'j en klas'ĉambr'o'j de lern'ej'o'j kaj super'a eduk'ad'o, en kun'tekst'o'j hejm'a'j kaj komun'um'a'j.
La rezult'o'j de tiu ĉi ampleks'a kaj atent'a labor'o ripet'e rimark'ig'is la sam'a'n konklud'o'n – jun'ul'o'j ne est'as tiom facil'e kategori'ig'it'a'j kiel la etiked'o “cifer'ec'a'j de'nask'ul'o'j”
sugest'as. Ili est'as fakt'e tre mal'sam'a'j rilat'e al la manier'o'j en kiu'j ili uz'as kaj pens'as pri cifer'ec'a teknologi'o. Ankaŭ, kompar'o'j inter generaci'o'j ne hav'ig'is pruv'o'j'n ke pli jun'a'j hom'o'j hav'as imanent'a'n avantaĝ'o'n. Mal'pli jun'a'j hom'o'j pov'as kaj iĝ'as pli kapabl'a'j kaj mem'fid'a'j uz'ant'e la sam'a'j'n teknologi'o'j'n.
Eĉ pli grav'e, en'e de la jun'a generaci'o, est'is mal'kovr'it'e ke soci'o-ekonomi'a'j faktor'o'j lud'as ŝlos'il'a'n rol'o'n en la oportun'o'j kiu'j'n jun'ul'o'j hav'as por dis'volv'i teknologi'a'j'n kapabl'o'j'n kaj kon'o'n. Tiu'j influ'as ili'a'j'n oportun'o'j'n pri eduk'ad'o, labor'o kaj soci'a konekt'o.
Esplor'o konduk'it'a en 2007 en Briti'o kun 1 500 jun'ul'o'j de 9 ĝis 19 jar'o'j, ekzempl'e, trov'is ke pli riĉ'a'j famili'o'j hav'is pli alt'a'n al'ir'kvalit'o'n, ebl'ig'ant'e pli oft'a'n uz'ad'o'n – kio ebl'ig'is ili'n dis'volv'i pli grand'a'n mem'fid'o'n kaj kapabl'o'n pri teknologi'o. Kaj esplor'o de 2008 en Uson'o kun jun'ul'o'j de 18 ĝis 26 jar'o'j mal'kovr'is ke tiu'j kun pli alt'a'j eduk'nivel'o'j far'is ret'a'j'n aktiv'ec'o'j'n kiu'j est'is pli mem'fid'ig'a'j.
La daŭr'ig'o de tiu'j ĉi tendenc'o'j est'is rimark'ig'it'a en raport'o de la Organiz'o por Ekonomi'a Kooper'ad'o kaj Dis'volv'iĝ'o (OEKD), Student'o'j, komput'il'o'j kaj lern'ad'o: far'ant'e la konekt'o'n. Ĝi sugest'as ke dum material'a al'ir'o al teknologi'o kresk'is, jun'ul'o'j de pli avantaĝ'it'a'j medi'o'j pas'ig'as si'a'n temp'o'n ret'e, far'ant'e aktiv'aĵ'o'j'n kiu'j dis'volv'as pli ampleks'a'j'n kaj profit'ig'a'j'n kapabl'o'j'n. Tio montr'as daŭr'a'j'n “cifer'ec'a'j'n divid'o'j'n” inter tiu'j kiu'j est'is kapabl'a'j dis'volv'i la kapabl'o'j'n uz'i teknologi'o'n efik'e por ating'i dezir'at'a'j'n rezult'o'j'n kaj tiu'j kiu'j ne hav'is tiu'n kapabl'o'n.
Romp'ant'e stereotip'o'j'n Ni dev'us evit'i ĝeneral'ig'o'j'n kaj supoz'o'j'n pri jun'ul'o'j kaj teknologi'o. Generaci'a'j trajt'o'j est'as ne'kontest'ebl'e de'log'a ide'o kaj oni ne pov'as ne'i ke ĉiu'j est'as muld'it'a'j de la temp'o'j en kiu'j oni nask'iĝ'as. Sed tio preter'vid'as mult'e pli grav'a'j'n kun'tekst'a'j'n diferenc'o'j'n kiu'j influ'as ni'a'n medi'o'n kaj muld'as ni'a'j'n ŝanc'o'j'n en la viv'o. La atribu'o de trajt'o'j laŭ aĝ'o est'as mis'gvid'a kaj pov'us fakt'e est'i damaĝ'a, ĉar ĝi ig'as hom'o'j'n preter'vid'i bar'o'j'n kaj mal'egal'ec'o'j'n.
Hav'i pli nuanc'it'a'n vid'punkt'o'n ebl'ig'us al hom'o'j plonĝ'i pli profund'e en tio'n, kiel soci'ekonomi'a'j cirkonstanc'o'j lud'as rol'o'n en la uz'ad'o de teknologi'o – kaj kia'j'n oportun'o'j'n oni hav'as tra lert'a kaj mem'fid'a uz'o de teknologi'o.
Konsider'i ke al'ir'o al teknologi'o est'as vari'a est'as sekv'a kritik'a paŝ'o. Ĉar la kost'o'j por aĉet'i teknologi'o'n mal'pli'grand'iĝ'is, pli da jun'ul'o'j hav'as al'ir'o'n al aparat'o'j, kaj oft'e propr'a'j aparat'o'j. Sed ekzist'as apart'a'j diferenc'o'j inter tio far'ebl'a per poŝ'telefon'o kaj kompar'e kun tek'komput'il'o, kaj inter la kvalit'o de lim'ig'it'a al'ir'o al poŝ'telefon'a'j datum'o'j kaj alt'rapid'a larĝ'bend'o. Bon'e ekip'it'a'j dom'o'j trans'ir'is al hejm'a'j lern'ad'o kaj labor'ad'o sufiĉ'e facil'e. Est'is mult'e pli defi'e por famili'o'j kun lim'ig'it'a'j aparat'o'j kaj konekt'ebl'o. Kaj dum la pandemi'o lim'ig'is la mov'iĝ'o'n kaj la kapacit'o'n, mult'a'j jun'ul'o'j perd'is la al'ir'o'n al sen'pag'a publik'a vifi'o, aŭ alt'rapid'a al'ir'o en lern'ej'o, lice'o, universitat'o aŭ labor'ej'o'j.
Ni dev'as ankaŭ agnosk'i ke soci'a'j kun'tekst'o'j muld'as la uz'ad'o'n de teknologi'o. Tio inkluziv'as kiel famili'o'j, eduk'ist'o'j, amik'o'j kaj komun'um'o'j uz'as teknologi'o'n por lern'i, labor'i kaj lud'i. Tiu'j ĉi soci'a'j kontakt'o'j form'as la manier'o'n en kiu jun'ul'o'j vid'as la ebl'ec'o'j'n de teknologi'o'j en si'a viv'o. Dum la kron'virus'a pandemi'o ten'as ni'n fizik'e mal'proksim'a'j, ni iĝ'is pli de'pend'a'j de teknologi'o ol iam ajn.
Kiel rezult'o, pli bon'a al'ir'o kaj pli riĉ'a'j soci'a'j ret'ej'o'j est'as apart'a'j avantaĝ'o'j.
Eĉ antaŭ la pandemi'o, teknologi'o iĝ'is pli kaj pli esenc'a por eduk'a'j ating'o'j, labor'a viv'o, soci'a engaĝ'iĝ'o kaj liber'temp'o. La rapid'a ŝanĝ'o al urĝ'ec'a distanc'a instru'ad'o, hejm'labor'ad'o kaj ret'a soci'um'ad'o nur akcel'is la tendenc'o'n.
Fin'fin'e, “cifer'ec'ul'o kiel aprior'aĵ'o” akr'e relief'ig'is la cifer'ec'a'j'n mal'egal'ec'o'j'n kiu'j long'e ekzist'is. Tio dev'us instig'i ni'n plu esplor'i tiu'j'n diferenc'o'j'n kaj ag'ad'i por kre'i soci'o'n pli inkluziv'a'n de cifer'ec'a vid'punkt'o por hom'o'j de ĉiu'j aĝ'o'j.
Ne'kon'at'a ĝis antaŭ ne'long'e, la profesi'o de influ'ant'o ĝu'as kresk'ant'a'n sukces'o'n sur la kontinent'o. En serĉ'ad'o de jun'a kaj inter'lig'it'a klient'ar'o, kompani'o'j nun rigard'eg'as la plej popular'a'j'n el ĉi tiu'j nov'a'j fam'ul'o'j de soci'a'j ret'ej'o'j.
Kesia Ebale
Antaŭ unu jar'o, Elsa Majimbo anonim'e kaj trankvil'e viv'is kiel student'o pri ĵurnal'ism'o en Najrobo, Kenjo. Ne'atend'it'e kapt'it'a, kiel grand'a part'o de la hom'ar'o, de la pandemi'o de Kovim-19, ŝi komenc'is afiŝ'i komedi'a'j'n skiz'o'j'n en si'a Instagram- kont'o, por kontraŭ'star'i la monoton'ec'o'n de la kvaranten'o. Per si'a ne'bon'e en'kadr'ig'it'a'j film'et'o'j – spic'it'a'j per ek'rid'eg'o'j kaj man'plen'o'j da frit'it'a'j ter'pom'o'j konsum'it'a'j inter ŝerc'o'j – la 18-jar'ul'in'o vid'is la nombr'o'n de si'a'j sekv'ant'o'j tre alt'iĝ'i.
Kunhavigitaj dek'mil'o'j da foj'o'j, ŝi'a'j mesaĝ'o'j kapt'is la atent'o'n de Rihanna, la fam'eg'a kant'ist'in'o, aktor'in'o, kaj komerc'ist'in'o. Tio est'is grand'a ating'o por Majimbo, kiu nun hav'as 2.2 milion'o'j'n da sekv'ant'o'j, kaj last'a'temp'e est'ig'is partner'ec'o'n kun la ital'a mod'o'kre'ant'o Valentino por antaŭ'e'n'ig'i ŝi'a'n mark'o'n.
Post nur kelk'a'j monat'o'j, Majimbo iĝ'is unu el la influ'ant'o'j de Orient'afrik'o – iu, kiu hav'as la potenc'o'n influ'i la aĉet'kutim'o'j'n aŭ mezur'ebl'a'j'n ag'o'j'n de ali'a'j, uz'ant'e soci'a'j'n ret'ej'o'j'n. Ŝi al'iĝ'is al la nobl'a'j vic'o'j de “en'hav'o'kre'ant'o'j”, kiu'j mon'ig'as la fam'o'n, kiu'n ili akir'is ĉe Instagram, YouTube aŭ Twitter.
Mod'o, viv'stil'o, muzik'o, humur'o, kuir'ad'o kaj bel'ec'o est'as la plej popular'a'j – sekv'e la plej profit'a'j – tem'o'j por influ'ant'o'j.
En Afrik'o – la plej jun'a kontinent'o de la mond'o, kie la merkat'o de inteligent'a'j poŝ'telefon'o'j eksplod'is en la last'a'j jar'o'j – ĉi tiu nov'a karier'o al'log'as kresk'ant'a'n nombr'o'n de jun'ul'o'j log'it'a'j de la cifer'ec'a lum'o kaj la promes'o de signif'a riĉ'ec'o por iu'j. La kolos'a'j influ'ant'o'j – tiu'j, kiu'j hav'as pli ol milion'o'n da sekv'ant'o'j – rest'as et'a mal'pli'mult'o.
La influ'ant'o-fenomen'o, kiu komenc'is antaŭ ĉirkaŭ jar'dek'o, evolu'as de tiam.
Dum mult'a'j el la soci-ret'ej'a'j stel'ul'o'j komenc'iĝ'is kiel aktiv'ul'o'j por ŝanĝ'o, ili nun cel'as lok'a'j'n aŭ mult'naci'a'j'n kompani'o'j'n, kiel tele'komunik'ad'o-liver'ant'o'j'n, hotel'o'ĉen'o'j'n, flug'kompani'o'j'n ktp.
“Influ'ant'o'j nask'it'a'j en Twitter en la 2010-aj jar'o'j komenc'is postul'i inter'ret'o'n por ĉiu'j, kaj denunc'i la cifer'ec'a'n fend'o'n”, klar'ig'as Kahi Lumumba, fond'int'o kaj ĉef'ofic'ist'o de Totem Experience, cifer'ec'a merkat'ad'o- agent'ej'o en Abiĝano.
“En Ebur'bord'o, ekzempl'e, Edith Brou (en'hav'o'kre'ant'o, inter'ret'a aktiv'ul'o, blog'ant'o kaj mark'a influ'ant'o), unu el la plej sekv'it'a'j person'o'j en la land'o nun'temp'e, komenc'is si'a'n karier'o'n per el'send'o de inform'o'j pri la politik'a kriz'o de 2010”, li al'don'as.
La praktik'o uz'i cifer'ec'a'j'n platform'o'j'n por rekomend'i afer'o'n ne ĉes'is. Fakt'e, ĝi est'as instig'it'a de iu'j privat'a'j kompani'o'j implik'it'a'j en la batal'o kontraŭ mal'egal'ec'o, diskriminaci'o aŭ mond'varm'iĝ'o.
“Ĉiu'jar'e, la Ebur'bord'a Elektro'kompani'o don'as premi'o'j'n al la plej bon'a'j student'o'j de la land'o. Influ'ant'o'j est'as varb'it'a'j por reklam'i la iniciat'o'n. Ni ankaŭ labor'is kun la Inter'naci'a Organiz'o por Migr'ad'o (Iom) por konsci'ig'i jun'ul'o'j'n pri afer'o'j rilat'a'j al kontraŭ'leĝ'a migr'ad'o”, daŭr'ig'as Lumumba.
Sed la hodiaŭ'a'j fam'ul'o'j de soci'a'j ret'ej'o'j est'as apart'e serĉ'at'a'j de kompani'o'j vol'ant'a'j al'log'i jun'a'n kaj lig'it'a'n urb'an'a'n spekt'ant'ar'o'n. Totem Experience konekt'as mark'o'j'n – fervor'e reklam'as si'a'j'n nov'a'j'n serv'o'j'n – per influ'ant'o'j sekv'it'a'j de lojal'a komun'um'o. Ekzempl'e, ĉirkaŭ dek kvin influ'ant'o'j ĵus afiŝ'is film'et'o'j'n en si'a'j person'a'j kont'o'j, kun la karakter'o de liver'ist'o'j reklam'ant'a'j hejm'liver'ad'o-aplik'aĵ'o'j'n kre'it'a'j'n en Abiĝano. “Por kompani'o'j, tio est'as manier'o pli'ig'i vend'o'j'n kaj proksim'iĝ'i al si'a'j klient'o'j”, dir'as Lumumba, kies agent'ej'o baldaŭ pli'grand'iĝ'os de tri'dek al kvin'dek dung'it'o'j.
Ĉi tiu'j stel'ul'o'j de la ret'o kutim'e est'as pag'it'a'j por antaŭ'e'n'ig'i kaj reklam'i fot'o'j'n aŭ film'et'o'j'n. De'pend'e de la nombr'o de klak'o'j, kiu'j'n ili al'log'as, bonuso al'don'iĝ'as oft'e al ili'a kotiz'o. Influ'ant'o'j, kiu'j labor'as pri mod'o, vojaĝ'o'j aŭ turism'o ankaŭ ricev'as divers'a'j'n avantaĝ'o'j'n, kia'j vest'aĵ'o'j aŭ sen'pag'a'j rest'ad'o'j en luks'a'j hotel'o'j, kiu'j'n kompren'ebl'e ili dev'as si'a'vic'e dis'kon'ig'i inter si'a'j sekv'ant'o'j.
Est'as mal'facil'e taks'i kiom da influ'ant'o'j en Afrik'o viv'ten'as si'n nur de tio. Plej mult'a'j el ili hav'as ali'a'n labor'o'n aŭ flank'a'n komerc'o'n por sub'ten'i si'n. La tre lim'ig'it'a rond'o de grand'a'j influ'ant'o'j pli probabl'e est'as A-list'a'j fam'ul'o'j kon'at'a'j pro propr'a talent'o ĝust'e, kiel kant'ist'o'j, aktor'o'j, sport'a'j stel'o'j aŭ mod'a'j ikon'o'j, prefer'e ol tiu'j, kiu'j akir'is fam'o'n nur per inter'ret'o.
La merkat'ist'a influ'ant'o-platform'o StarNgage hav'as pint'a'n Instagram- rang'o'tabel'o'n pri influ'ant'o'j list'ig'ant'a'n la plej bon'a'j'n 1 000 stel'ul'o'j'n tut'mond'e, laŭ land'o'j. En Niĝerio, la plej loĝ'at'a land'o de la kontinent'o, Afropop-kant'ist'o, kant'verk'ist'o kaj aktiv'ul'o Yemi Alade gvid'as per 12.3 milion'o'j da sekv'ant'o'j.
En franc'parol'ant'a Okcident'a Afrik'o, Dudu “fait des vidéos” est'as popular'a inter'ret'a influ'ant'o. Kon'at'a pro si'a'j bild'ig'o'j de ĉiu'tag'a viv'o en Dakar'o, Sen'egal'o, Dudu - kies ver'a nom'o est'as Mouhamadou Ndiaye – far'is inter'konsent'o'n kun poŝ'telefon'a kompani'o kun fort'a ĉe'est'o en Afrik'o por reklam'i si'a'j'n film'et'o'j'n.
Ali'flank'e de la kontinent'o, Sud'afrik'a Kefilwe Mabote – kiu hav'as 1.1 milion'o'j'n da sekv'ant'o'j en Instagram – konstru'is solid'a'n reputaci'o'n en la mod'a kaj luks'a merkat'o. Impon'a komerc'ist'in'o, ŝi forĝ'is partner'ec'o'j'n kun prestiĝ'a'j inter'naci'a'j mark'o'j. En april'o 2020, ŝi publik'ig'is libr'o'n Kefilwe Mabote: Influencer De Luxe: de Soweto al Milano, kiu rakont'as pri ŝi'a sukces'a histori'o.
Dum mult'a'j el la sam'a'j tendenc'o'j pov'as est'i observ'at'a'j tra la kontinent'o – precip'e pri la popular'ec'o de la trakt'it'a'j tem'o'j – signif'a'j mal'egal'ec'o'j ankoraŭ ekzist'as de unu land'o al ali'a, kaj de unu afrik'a region'o al ali'a. Ne ĉiu'j land'o'j hav'as la sam'a'n nivel'o'n de cifer'ec'a infra'struktur'o kaj ret'kvalit'o. La influ'ant'o- komerc'o memor'ig'as ni'n pri ver'o, kiu est'as oft'e ignor'at'a de komerc'ist'o'j - ke ekzist'as ne nur unu Afrik'o, sed mult'a'j Afrik'o'j. Tiel, angl'a'lingv'a Afrik'o, pel'at'a de grand'pez'a'j Niĝerio kaj Sud'afrik'o, nun'temp'e super'as franc'lingv'a'n Afrik'o'n. Okcident'a Afrik'o, kie tri'dek ses procent'o'j de la loĝ'ant'ar'o hav'as al'ir'o'n al la inter'ret'o, hav'as avantaĝ'o'n super Centr'a Afrik'o, kie nur du'dek du procent'o'j de la loĝ'ant'ar'o est'as konekt'it'a'j.
Fak'ul'o'j opini'as, ke la situaci'o far'iĝ'os pli just'a en la ven'ont'a'j jar'o'j. “Kiam Centr'a Afrik'o hav'os la infra'struktur'o'n, kiu nun'temp'e mank'as al ĝi, est'os ond'eg'o. En la kre'iv'a mond'o ĝeneral'e, la Demokrati'a Respublik'o Kongo diferenc'as”, antaŭ'dir'as Lumumba. La nep'o de la gvid'ant'o de la naci'a sen'de'pend'iĝ'o Patric'e Lumumba, pens'ant'e pri Kinŝaso – la plej grand'a urb'o en franc'lingv'a Afrik'o – dir'as ke ĝi iĝ'as centr'o por cifer'ec'a kre'em'o. La jun'a entrepren'ist'o esper'as, ke la kongaj kant'ist'o'j Innoss’B, Gaz Mawete, kaj Moise Mbiye – kies Instagram-kont'o'j est'as nun'temp'e la plej popular'a'j en DRK – baldaŭ divid'os la atent'o'n kun nov'a'j ret'a'j stel'ul'o'j, pli'ig'ant'e la promes'plen'a'n merkat'o'n de influ'ant'o'j en ĉi tiu land'o de 80 milion'o'j da hom'o'j.
Urb'an'o'j, eduk'it'a'j kaj lert'a'j pri cifer'ec'a'j teknologi'o'j, jun'ul'o'j de la “oblikv'a generaci'o” ne hezit'as, mal'e al pli'aĝ'ul'o'j, mult'obl'ig'i si'a'j'n ag'ad'o'j'n kaj si'n dediĉ'as, help'e de soci'a'j ret'ej'o'j, al praktik'o'j tiel divers'a'j kiel mod'o, muzik'o, hiphop'a danc'o aŭ pentr'ad'o.
Zhang Yiwu
Jiajia, 26-jar'a mod'o'desegn'ist'in'o diplom'iĝ'int'a en ĉin'a Anhui- provinc'o, prov'as mult'a'j'n afer'o'j'n. Ŝi est'is model'o de kosmetik'aĵ'o, sur'met'is maskotan kostum'o'n por dis'don'i flug'foli'o'j'n, labor'is kiel akcept'ist'o kaj angl'a'lingv'a tajp'ist'o. Tiu ĉi jun'a art'ist'o nun est'as art'a influ'ant'o kun 6 milion'o'j da sekv'ant'o'j sur Douyin – la ĉin'a versi'o de Tiktok, la platform'o de mal'long'a'j vide'o'j – kie ŝi nun montr'as si'a'n lert'ec'o'n pri mur'pentr'ad'o.
Kiam Jiajia unu'e kun'divid'is si'a'j'n vide'o'j'n sur la platform'o, la ide'o est'is nur registr'i kiel ŝi far'as mur'pentr'aĵ'o'j'n. Sed tio ŝanĝ'iĝ'is kun ŝi'a kresk'ant'a popular'ec'o – la art'ist'o, kies ver'a nom'o est'as Zhang Lijia, est'as nun nom'at'a Mur'pentr'ist'o Jiajia. Ŝi'a nun'a plen'temp'a labor'o est'as sur'lok'a rekt'a dis'send'o kaj inter'ag'o kun si'a'j sekv'ant'o'j.
Jiajia reprezent'as la plej bon'a'n ec'o'n de ĉin'a Generaci'o Z. Nask'it'a inter 1996 kaj 2010, zomantoj – kiel Z-generaci'an'o'j est'as foj'e nom'at'a'j - est'as de'nask'a'j cifer'ec'ul'o'j kiu'j kresk'is kun la inter'ret'o. En mult'a'j flank'o'j, ili'a'j viv'o'j eĥ'as la popular'iĝ'o'n de inter'ret'o en Ĉini'o dum la last'a'j du jar'dek'o'j.
Por tiu ĉi generaci'o, soci'a ret'ej'o est'as la ĉef'a komunik'il'o, amuz'il'o kaj inform'il'o, kaj ankaŭ en'ir'pord'o al mon'profit'a karier'o. La klak'sum'o de art'o-rilat'a'j vide'o'j sur Douyin ating'is 2 100 miliard'o'j'n ĝis decembr'o 2020 – proksim'um'e 300 000-obl'e pli ol vizit'o'j al Nov-Jork'a Metropol'a Muze'o de Art'o en 2019.
Hiphop'a danc'o, muzik'a'j dram'o'j, rokenrol'o kaj ceramik'o est'as kelk'a'j el plur'a'j aktiv'aĵ'o'j kiu'j al'log'as jun'a'j'n entuziasm'ul'o'j'n en soci'a'j ret'ej'o'j kiel Douyin, Bilibili, Xiaohongshu kaj WeChat.
Sam'kiel Jiajia, kiu prov'is divers'a'j'n labor'o'j'n en si'a'j fru'a'j jar'o'j, pli kaj pli da jun'a'j ĉin'o'j elekt'as viv'stil'o'n de sen'de'pend'a labor'ist'o, kiu ebl'ig'as al ili hav'i pli ol unu posten'o aŭ ident'ec'o'n. Kon'at'a kiel ĉin'a oblikv'a generaci'o [la termin'o “oblikv'a karier'o” (angl'e: slash career) est'is original'e kre'it'a de Marci Alboher, rubrik'ist'o ĉe The New York Times en 2007, kaj popular'ig'it'a en Ĉini'o de la verk'ist'o/danc'ist'o/entrepren'ist'o Susan Kuang kaj ŝi'a libr'o Oblikv'ul'a Generaci'o (Slasher Generation) de 2016], la termin'o indik'as hom'o'j'n, kiu'j ŝat'as hav'i plur'a'j'n labor-ident'ec'o'j'n kaj la simbol'o'n “/”
en si'a profesi'a pri'skrib'o.
Kresk'ant'e en la pint'a period'o de ĉin'a ekonomi'o, Ge'n Z reprezent'as kultur'a'n ŝanĝ'o'n for de antaŭ'a'j generaci'o'j. Por la oblikv'a generaci'o, individu'ec'o, fleks'ebl'a labor'temp'o, kre'em'o kaj entrepren'em'o est'as pli al'log'a'j ol tradici'a karier'o – kio deale inklud'as – laŭ ili'a'j antaŭ'ul'o'j - long'daŭr'a'n posten'o'n, soci'a'j'n avantaĝ'o'j'n kaj stabil'ec'o'n.
Laŭ raport'o de la ŝtat'a nov'aĵ-agent'ej'o Xinhua, en Ĉini'o oblikv'ul'o'j super'as 80 milion'o'j'n – tiu nombr'o supoz'ebl'e kresk'os.
La plej'part'o de tiu'j jun'ul'o'j est'as bon'e eduk'it'a'j urb'an'o'j mal'ferm'a'j al la mond'o, kun mult'a'j elekt'ebl'o'j kaj en intim'ec'o kun teknologi'o. La oblikv'a viv'stil'o far'iĝ'is kultur'a fenomen'o tiom popular'a, ke Festival'o de Oblikv'ul'o'j okaz'is en luks'a butik'um'centr'o en Xi’an en 2019.
Mo Guiling, diplom'it'o pri vid'komunik'ad'o kaj liber'a fot'ist'o, est'as tip'a ekzempl'o de la oblikv'a generaci'o. Li el'spez'as part'o'n de si'a temp'o por esprim'i si'a'j'n ide'o'j'n ne'ordinar'a'j'n hejm'e – ekzempl'e imit'ant'e s-ro'n Fab'o (Mr. Be'a'n, rol'ul'o de la brit'a aktor'o Rowan Atkinson en televid'seri'o), aŭ kovr'ant'e la mur'o'j'n de si'a ĉambr'o per ĵurnal'o antaŭ ol registr'i ili'n sur vide'o.
La unu'a vide'o de Mo amas'dis'vast'iĝ'is sur Douyin, hav'ant'e 2.2 milion'o'j'n da ŝat'o'j.
Tio kuraĝ'ig'is li'n produkt'i vide'a'j'n rakont'o'j'n – pri'skrib'ant'e ne nur si'a'n propr'a'n viv'o'n, sed ankaŭ popular'a'n kultur'o'n, kia'j est'as japan'a animacio kaj uson'a'j film'o'j. Li imag'plen'a'j fot'o'j kaj vide'o'j el'vok'as rid'ad'o'n kaj pens'ad'o'n.
Ali'a'j kiel Mo est'as labor'ant'a'j super re'viv'ig'o de tradici'a'j kultur'a'j hered'aĵ'o'j.
Unu el la ĉef'a'j influ'o'j form'ant'a'j ĉin'a'n kostum'ant'a'n kultur'o'n est'as la lev'iĝ'o de Guochao (ĉin'a stil'o) – kun nov- kaj mal'nov-stil'a'j vest'aĵ'o'j de ĉin'a'j mark'o'j, kiu'j konkurenc'as kun inter'naci'a'j firma'o'j pri mod'o. Gaochao kontribu'is por la lev'iĝ'o de lok'a'j mark'o'j kaj de la naci'a mod'a industri'o.
Fascin'it'a'j de la riĉ'ec'o de si'a kultur'a hered'aĵ'o, ĉin'a'j jun'a'j zomantoj kaj influ'ant'o'j fervor'as por dis'kon'ig'i ĝi'n. Unu el ili est'as Peng Jingxuan, 25-jar'ul'o el Wuhan, kiu loĝ'as en Franci'o ek'de 2017 kaj magistr'iĝ'as pri muzik'ologi'o ĉe la universitat'o Bordeaux Montaigne.
Sci'ant'e, ke popol'o'j ekster Ĉini'o kon'as mal'mult'e pri ĉin'a'j tradici'a'j instrument'o'j, ŝi decid'is dis'kon'ig'i al ili la son'o'n de guzheng-o, ĉin'a citr'o kre'it'a en Qin-dinasti'o, antaŭ pli ol 2 000 jar'o'j.
Vest'it'e en ĉin'a tradici'a han-rob'o, Peng komenc'is lud'i si'a'n bel'a'n guzheng-on antaŭ la Grand'a Teatr'ej'o, sid'ej'o de Bordoz'a Oper'o.
Ŝi registr'is si'a'j'n muzik'o'n kaj vojaĝ'o'j'n tra Eŭrop'o, kie ŝi lud'is si'a'n guzheng-on en mult'a'j lok'o'j – ekzempl'e ĉe la pied'o de la Ejfel'tur'o, sur la dig'o'j de la Lag'o Ĝenevo, aŭ en nupt'o en franc'a kastel'o.
Peng hav'as pli ol 7.7 milion'o'j'n da fan'o'j sur Douyin. “Kiam mi aŭd'as hom'o'j'n aplaŭd'i post la lud'o, mi est'as ĉiam plen'a de naci'a fier'o,” ŝi dir'is al la Ĉin'a Tag'ĵurnal'o en april'o 2020.
Kun oportun'o'j lig'iĝ'i al ali'a'j part'o'j de la mond'o per inter'ret'o, ĉin'a Ge'n Z est'as pli mal'ferm'it'a kaj al'ir'ebl'a. Ili oft'e hav'as mult'e da spert'o'j pri la mond'o. Kiel si'a'j sam'aĝ'ul'o'j en ali'a'j part'o'j de la mond'o, ili hav'as fort'a'n interes'o'n pri tem'o'j kia'j klimat'ŝanĝ'iĝ'o kaj medi'protekt'ad'o, zorg'as pri sen'defend'a'j loĝ'ant'ar'o'j kaj bon'fart'o de best'o'j, kaj klopod'as por soci'a ŝanĝ'o.
Ĉin'a'j jun'ul'o'j engaĝ'iĝ'as en komun'um'a'j ag'ad'o'j kaj volont'ul'a labor'o. La last'a'temp'a re'prosper'iĝ'o de tradici'a kultur'o kaj viv'stil'o montr'as, ke ili'a'j voĉ'o'j est'as ver'e aŭd'at'a'j. Ni ja hav'as kial'o'n por kred'i, ke ili'a rev'o pri pli divers'ec'a soci'o real'iĝ'os.
En la daŭr'o de du jar'dek'o'j, la jun'ul'ar'o for'turn'iĝ'is de la tradici'a'j komunik'il'o'j – radi'o, televid'o, pres'aĵ'o'j – al cifer'ec'a'j kanal'o'j. Sed preter la ŝanĝ'o en la form'o, la tut'a rilat'o al inform'ad'o ŝanĝ'iĝ'is. Latin'amerik'o est'as bon'a ekzempl'o pri tiu mov'iĝ'o al pli soci'a, inter'ag'a kaj re'ag'em'a inter'ret'o.
Marian'a Souquett
Elìas Haig, 15-jar'ul'o, sopir'as far'iĝ'i scienc'a popular'ig'ist'o. Cel'e al lern'ad'o pri tem'o'j interes'a'j por li, tiu ĉi jun'ul'o el Los Teques, en la antaŭ'urb'o de Karakaso komenc'is konsult'i la platform'o'j'n kiu'j'n li trov'is sur la ret'o. Li ankaŭ regul'e konsult'as Twitter-on. “Ĝi permes'as al mi hav'i pli komplet'a'n ide'o'n pri tio, kio okaz'ad'as nun”, li klar'ig'as.
En 2018, kiam li est'is 12-jar'a, Haig kre'is la blog'o'n La noción de la procrastinación (La ide'o de prokrast'em'o), kie li parol'as pri vide'o'lud'o'j, scienc'o, soci'a'j ret'ej'o'j kaj eĉ pri fals'a'j nov'aĵ'o'j. Li nun decid'is pli'fokus'iĝ'i ĉe la blog'o kaj la kont'o ĉe Twitter, ali'a soci'a ret'ej'o kie li hav'as pli ol 4 400 sekv'ant'o'j'n. Cel'e al pli rekt'a kontakt'o kun si'a sekv'ant'ar'o, li nun komenc'is kre'i podkast'o'n en Jutub'o.
En la serĉ'o de inform'ad'o, Haig sufiĉ'e bon'e reprezent'as si'a'n generaci'o'n: super'konekt'it'a, favor'as li la soci'a'j'n ret'ej'o'n kompar'e kun la tradici'a'j rimed'o'j, kaj li dis'send'as inform'o'j'n pri si'a'j plej ŝat'at'a'j tem'o'j.
Jun'ul'o'j iom post iom al'propr'ig'as al si la komunik'il'o'j'n, ĝis tiu grad'o, ke okaz'as trans'form'iĝ'o de la komunik'il'o'j en laboratori'o'j'n por la konstru'o de ident'ec'o'j kaj de la soci'a mond'o, asert'as Jorge Albert'o Hidalg'o Toledo, prezid'ant'o de AMIC (Meksika Asoci'o de Esplor'ist'o'j pri Komunik'ad'o). Ili est'as sam'temp'e konsum'ant'o'j kaj produkt'ant'o'j de en'hav'o.
Malgraŭ tio, ke jun'ul'o'j daŭr'e konsum'as politik'a'j'n, soci'a'j'n kaj ekonomi'a'j'n nov'aĵ'o'j'n en la komunik'il'o'j, ili kutim'e uz'as tiu'n inform'ad'o'n kiel meĥanism'o'n por trov'i respond'o'j'n al la ekzist'o'kial'a'j demand'o'j kiu'j ili'n zorg'ig'as, al'don'as Hidalg'o Toledo, kiu ankaŭ rol'as kiel instru'a kun'ord'ig'ant'o en la fak'o pri komunik'ad'o de la Universitat'o de Anáhuac en Meksiko.
“Ekzist'as tre'eg'e mult'a'j manier'o'j est'i jun'a”, li daŭr'ig'as. “Kutim'e, oni imag'as la jun'ul'ar'o'n io homogen'a, unu'ec'a hom'amas'o. Sed kelk'a'j el ĝi'a'j membr'o'j est'as eg'e konsci'a'j politik'e, kio ĉef'e de'ven'as el la fakt'o, ke ili'n tre mult'e koncern'as unu fundament'a problem'o: la est'ont'ec'o. Kaj ili pov'as vid'ig'i tiu'n est'ont'ec'o'n el'de politik'a, ekonomi'a, famili'a aŭ labor'a perspektiv'o.”
Kiel fart'os mi'a famili'o? Kia est'os la mond'o kiam mi fin'os mi'a'j'n stud'o'j'n? Tiu'j ĉi est'as kelk'a'j el la demand'o'j kiu'j'n la jun'ul'o'j demand'as si'n mem en la cifer'ec'a'j soci'a'j spac'o'j, opini'as la spert'ul'o.
Sed tiu jun'ul'ar'a interes'o pri politik'o kaj ekonomi'o rest'as sufiĉ'e for mal'antaŭ ili'a interes'iĝ'o pri sport'o kaj pri la natur'a medi'o, kiel montr'is stud'o de la Institut'o de Investigaciones de la Comunicación (Institut'o pri Esplor'o'j pri Komunik'ad'o de la Centr'a Universitat'o de Venezuelo (ININCO-UCV).
Ali'a stud'o de ININCO montr'as, ke la jun'ul'ar'o fokus'iĝ'as al inform'ad'o signif'a por ili'a ĉiu'tag'a viv'o, kiel la urb'a publik'a transport'o aŭ la kurz'o de la dolar'o.
“Inform'ad'o est'a nun pli kaj pli pri afer'o'j praktik'e interes'a'j. Por tiu'j jun'ul'o'j, la ŝanĝ'o en la komunik'a paradigm'o konduk'is al divers'iĝ'o de la inform'font'o'j aŭ al anstataŭ'ig'o de la tradici'a'j komunik'a'j kanal'o'j per la nov'a'j il'o'j – nun eĉ mem pov'as serv'i kiel inform'font'o – simil'e pri Twitter-a faden'o aŭ podkast'o”, klar'ig'as Morella Alvarado, profesor'o ĉe ININCO-UCV.
Front'e al tiu'j ĉi ŝanĝ'o'j en la kutim'o'j de la nov'a'j generaci'o'j, la tradici'a'j komunik'il'o'j klopod'as adapt'iĝ'i. Kelk'a'j ĵurnal'ist'o'j klopod'as produkt'i en'hav'o'n kiu cel'as hom'o'j'n mal'pli ol 30-jar'aĝ'a'j'n. En Brazilo, Evandro Almeida, 23-jar'a, membr'o de la Latin'amerik'a Ret'o de Jun'a'j Ĵurnal'ist'o'j, favor'as format'o'j'n al'log'ant'a'j'n li'a'j'n sam'aĝ'ul'o'j'n. Antaŭ'ne'long'e li produkt'is seri'o'n de vide'aĵ'o'j por Instagram TV (IGTV) kaj por Jutub'o pri hom'o'j el Latin'amerik'o kiu'j loĝ'as en region'o'j bat'it'a'j de milit'a'j konflikt'o'j.
“Mi kre'is tio'n ĉi specif'e por soci'a'j ret'ej'o'j, por inform'i la jun'ul'a'n publik'o'n en tiu ĉi region'o pri la okaz'ant'aĵ'o'j en ali'a'j land'o'j”, dir'is Almeida. “Ek'de 2019, ĉiu'j mi'a'j raport'o'j fokus'iĝ'as al soci'a'j ret'ej'o'j, cel'ant'e al'tir'i la jun'ul'ar'o'n”.
Simil'a'n histori'o'n rakont'as Noelia Esquivel, 25-jar'a raport'ist'in'o ĉe The Voice of Guanacaste, sen'de'pend'a nov'aĵ'per'ant'o en Kostariko. Ŝi daŭr'e turn'as si'n for de la tradici'a'j nov'aĵ'font'o'j, favor'e al cifer'ec'a'j platform'o'j. Ŝi prefer'as nov'aĵ'o'j'n liver'it'a'j'n per'e de ret'poŝt'a'j bulten'o'j.
Eĉ se ŝi opini'as ke la jun'ul'ar'o en ŝi'a land'o turn'as si'n pli kaj pli al la soci'a'j ret'ej'o'j por trov'i inform'o'j'n, tamen ŝi re'kon'as ke ankoraŭ oni dev'as mult'o'n far'i por kapt'i la atent'o'n de la jun'a publik'o per'e de pli al'log'a'j format'o'j. Ŝi rimark'is ke: “Ili pas'ig'as mult'a'n temp'o'n ĉe la soci'a'j ret'ej'o'j. Tie ili inform'iĝ'as pri la bon'fart'o de si'a'j ge'amik'o'j, kaj ankaŭ pri kio okaz'as en si'a'j land'o'j, si'a'j region'o'j kaj en la mond'o.”
La trans'ir'o'n al cifer'ec'a'j komunik'il'o'j prav'ig'as enket'o al latin'amerik'a'j uz'ant'o'j de inter'ret'o, kies rezult'o'j'n publik'ig'is GlobalWebIndex en 2020. Kvin'dek unu procent'o'j'n de la enket'it'o'j esprim'is, ke ili'a ĉef'a kial'o uz'i la soci'a'j'n ret'ej'o'j'n est'as inform'iĝ'i pri la nov'aĵ'o'j. Tio est'as ankoraŭ pli'a kial'o por pli'fort'ig'i la inter'ret'a'n al'ir'o'n en la region'o: mal'pli'ig'i la breĉ'o'n inter tiu'j kiu'j hav'as facil'a'n al'ir'o'n al la nov'aĵ'flu'o kaj tiu'j kiu'j est'as “mal'riĉ'a'j je inform'ad'o”.
Trans'ir'ant'e de unu soci'a ret'ej'o al ali'a, ge'jun'ul'o'j en la region'o de Mez-Orient'o kaj Nord-Afrik'o (Mon'a) nun ek'hav'as si'a'j'n inform'o'j'n el YouTube, Instagram kaj Facebook. Por ke oni pov'u disting'i inter fid'ind'a'j inform'o'j dis'de fals'a'j nov'aĵ'o'j, urĝ'as dis'volv'i kritik'a'n pens'ad'o'n.
Hadil Abuhmaid
Antaŭ kelk'a'j tag'o'j, mi'a nev'o demand'is al mi kiu est'as mi'a prefer'at'a YouTube-an'o. Sen'hezit'e mi respond'is “Neni'u”, ĉar mi mal'oft'e spekt'as YouTube-on. Li gap'is kaj demand'is: “Kio'n do vi far'as per vi'a port'ebl'a komput'il'o ĉiu'tag'e?”
Nu, mi est'as 34-jar'aĝ'a doktor'iĝ'ont'a student'o, ne 11-jar'ul'o. Sed li'a re'ag'o re'spegul'as la pov'o'n kaj influ'o'n, kiu'n platform'o'j kiel YouTube hav'as ĉe mult'a'j jun'ul'o'j tra la mond'o – inkluziv'e de Mez- Orient'o, la region'o de kie mi ven'as kaj pri kiu mi plu stud'as.
En unu el la plej jun'aĝ'a'j region'o'j en la mond'o – kie pli ol 28 el'cent'o'j de la loĝ'ant'ar'o aĝ'as inter 15 kaj 29 jar'o'j – ne est'as surpriz'e, ke naŭ el dek jun'a'j plen'kresk'ul'o'j uz'as almenaŭ unu platform'o'n de soci'a ret'o por babil'i, al'ir'i inform'o'j'n kaj kun'divid'i en'hav'o'j'n, laŭ la Enket'o Arab'a Jun'ul'ar'o 2019.
“Mi kontrol'as mi'a'j'n kont'o'j'n ĉe Facebook kaj Instagram ĉirkaŭ kvin'dek foj'o'j'n tra la tag'o,” dir'is Tabarek Raad, 28-jar'a, traduk'ist'o el Basra, Irako. “Mi uz'as tiu'j'n du soci'a'j'n ret'ej'o'j'n por konekt'iĝ'i kun ge'amik'o'j kaj por ke mi rest'u en la inform'flu'o de tio, kio okaz'as en la mond'o,” ŝi al'don'as.
Uz'i platform'o'j'n de soci'a'j ret'ej'o'j por kontrol'i la last'a'j'n notic'o'j'n, spekt'i kaj inter'ag'i kun rakont'o'j de amik'o'j, kun'divid'i i'o'n aŭ simpl'e pasiv'e tra'rigard'i la aktual'ig'o'j'n est'as universal'a okup'o inter la ge'jun'ul'o'j hodiaŭ, ĉie. Sed interes'e pri internet-uz'ant'o'j en Mez-Orient'o est'as tio, ke ili averaĝ'e hav'as 8.4 kont'o'j'n de soci'a ret'ej'o, laŭ GlobalWebIndex, la firma'o pri merkat-esplor'ad'o.
Mohammed Haraba, 28-jar'a, kiu labor'as por grand'a naft'o-kompani'o en Al-Ahsa, Saud-Arabi'o, hav'as naŭ kont'o'j'n de soci'a ret'o – inkluziv'e de WhatsApp, Snapchat, Instagram kaj Facebook.” Mi kontrol'as WhatsApp-on ĉiu'hor'e, krom en moment'o'j kiam mi est'as tro okup'at'a. Ĝi est'as la sol'a platform'o en kiu famili'o kaj ge'amik'o'j kun'ven'as. Mi ne kon'as iu'n, kiu ne hav'as kont'o'n,” li rakont'as.
Facebook, kiu antaŭ kvar jar'o'j est'is la ĉef'a platform'o por la inter'rilat'o'j de Haraba, nun est'as en tre mal'alt'a rang'o por li. Kun pli ol sep el dek arab'o'j uz'ant'a'j Facebook-on kaj WhatsApp-on, tiu'j platform'o'j plu hav'as fort'a'n part'o'pren'o'n en la region'o, kun 45 milion'o'j da Facebook-kont'o'j nur en Egipti'o, Statist'a raport'as.
Platform'o'j de soci'a ret'ej'o nun est'as la ĉef'a font'o de nov'aĵ'o'j por jun'a'j arab'o'j.
Statistik'aĵ'o'j el la Enket'o Arab'a Jun'ul'ar'o montr'as, ke en 2020 sep'dek naŭ el'cent'o'j de la jun'a'j arab'o'j ricev'as nov'aĵ'o'j'n tra soci'a'j ret'ej'o'j, kompar'e kun nur du'dek kvin el'cent'o'j en 2015. “Facebook est'as unu el mi'a'j precip'a'j font'o'j de nov'aĵ'o'j kaj komunik'ad'o kun ge'amik'o'j. Mi kontrol'as ĝi'n pli ol dek foj'o'j'n tag'e,” dir'is Pamella Hadawar, 24, el Palestino. “Kaj, de'pend'e de la font'o, mi kontrol'as per'e de ali'a'j nov'aĵ- agent'ej'o'j kaj font'o'j por cert'ig'i, ke tio est'as akurat'a.”
Tiu tendenc'o kaŭz'is redukt'iĝ'o'n en la ricev'ad'o de nov'aĵ'o'j tra ĵurnal'o'j kaj televid'o.
Saud-Arabi'a jun'ul'ar'o, ekzempl'e, raport'is pri preskaŭ tri'dek'el'cent'a redukt'o en la spekt'ad'o de televid'a'j amas'inform'o'j en la pas'int'a'j kvar jar'o'j.
La dis'vast'ig'it'a uz'ad'o de ret'ej'o en la region'o est'as kaj fascin'a kaj tim'ig'a – kun inform'o'j, kiu'j daŭr'e bombard'as ni'n, far'iĝ'is pli mal'facil'e filtr'i la en'hav'o'j'n. Fals'a'j nov'aĵ'o'j kaj mis'inform'ad'o iĝ'is apart'e vid'ebl'a'j dum la pandemi'o. Fals'a'j kaj ne'akurat'a'j nov'aĵ'o'j dis'vast'iĝ'is eĉ pli rapid'e per la soci'a'j ret'ej'o'j kaj rezult'ig'is infodemion.
La inund'o de inform'o'j est'as grand'eg'a por iu'j. “Mi kutim'e hav'is plej mult'a'j'n nov'aĵ'o'j'n el Twitter, sed mi mal'aktiv'ig'is mi'a'n kont'o'n kiam la pandemi'o ek'is,” dir'as Tal'a Zabalawi, 31-jar'a, fak'ul'in'o pri cifer'ec'a merkat'ik'o en Aman'o, Jordanio. “Est'is tiel streĉ'e leg'i pri la pandemi'o, ke mi decid'is anstataŭ'e atent'i pri feliĉ'a'j pens'o'j.”
La kresk'ad'o de ret'a konsum'ad'o kaj la popular'iĝ'o de nov'a'j teknologi'o'j montr'as pli'dis'vast'ig'o'n en uz'ad'o de soci'a ret'ej'o en la mez-orient'a region'o. Grand'a'j entrepren'o'j pri teĥnik'o rapid'e profit'is de tiu aper'int'a merkat'o. Tio star'ig'is grav'a'n diskut'ad'o'n pri kler'ec'o de amas'komunik'il'o'j.
Rimark'ant'e la valor'o'n de ret'a eduk'ad'o por jun'a'j plen'kresk'ul'o'j, plur'a'j organiz'aĵ'o'j en la region'o dispon'ig'as trejn'ad'o'n kaj seminari'o'n por mult'obl'ig'i la konsci'o'n pri la tem'o. Ali'a'j iniciat'o'j – kiel la platform'o de Jordan Fatabayyano en la arab'a – dispon'ig'as serv'o'j'n de fakt'o-kontrol'ad'o.
Tio est'as komenc'o. Por dis'volv'i kritik'a'n pens'ad'o'n, kiu ebl'ig'as la disting'o'n inter ver'o kaj mensog'o'j, inter fakt'o'j kaj opini'o'j, ni bezon'as la vast'a'n en'konduk'o'n de ret'a eduk'ad'o, special'e en lern'ej'o'j.
Disting'i fakt'o'j'n dis'de oni'dir'o'j, lern'i serĉ'i kaj taks'i ret'a'n en'hav'o'n, ident'ig'i font'o'j'n – la bezon'o hav'i kritik'a'n rigard'o'n al la inform'o'j neniam est'is tiel nepr'a kiel en la kun'tekst'o de la pandemi'o de Kovim-19 kaj ĝi'a seri'o de fals'a'j nov'aĵ'o'j pri la mal'san'o.
Tra la jar'o'j, Unesk'o dis'sem'is sci'pov'o'n pri komunik'il'o'j kaj inform'ad'o, special'e inter instru'ist'o'j. Ret'a'j kurs'o'j sen'pag'a'j kaj mal'ferm'a'j al ĉiu'j est'as dispon'ebl'a'j por mem'lern'ad'o.
De'post 2012, la Tut'mond'a Semajn'o por Kler'ec'o de Ret'o kaj Inform'o'j est'is la okaz'o por antaŭ'e'n'ig'i tiu'n kritik'a'n lern'ad'o'n kaj la divers'ec'o'n kaj plur'ec'o'n de en'hav'o.
Organiz'it'a de la Alianc'o de Unesk'o por Kler'ec'o de Ret'o kaj Inform'o'j, ĝi kun'ig'as pli ol 600 organiz'aĵ'o'j'n en pli ol ok'dek land'o'j. La tem'o de la Semajn'o por 2020, kiu okaz'is en oktobr'o, est'is “Rezist'i al la misinfodemio”.
Dum grand'a'j part'o'j de la kultur'a sektor'o halt'is pro la pandemi'o, K-pop – la sud'kore'a muzik'a ĝenr'o, kiu far'iĝ'is tut'mond'a fenomen'o, daŭr'e prosper'as.
Yu Young Jin
“Dynamite”, la unu'a kant'o de K-pop- grup'o BTS kant'it'a tut'e en la angl'a lingv'o, est'is tiel sukces'a kiam ĝi est'is publik'ig'it'a en aŭgust'o 2020, ke ĝi kontribu'is pli ol 1,4 miliard'o'j'n da uson'a'j dolar'o'j al la ekonomi'o de Kore'a Respublik'o, laŭ taks'ad'o de la Ministeri'o pri Kultur'o, Sport'o'j kaj Turism'o de la land'o. La muzik'film'et'o de la tre popular'a grup'o super'is ĉiu'j'n antaŭ'a'j'n rekord'o'j'n en YouTube – kun en'tut'e 1 011 milion'o'j da vid'o'j en unu tag'o, du'dek kvar hor'o'j'n post K-pop, ebl'e la plej sukces'a kultur'a eksport'aĵ'o de la land'o, ne sufer'is pro la pandemi'o. Mal'e, la influ'o de la ĝenr'o, mezur'ebl'a precip'e per la popular'ec'o de inter'ret'a'j koncert'o'j, konstant'e kresk'is dum la last'a'j monat'o'j. Ekzempl'e, KCON: TACT 2020, tut'semajn'a ret'a koncert'o en juni'o 2020, al'log'is pli ol 4 milion'o'j'n da spekt'ant'o'j.
Preskaŭ kvar'dek procent'o'j de tiu'j, kiu'j ĉe'est'is ĉi tiu'j'n virtual'a'j'n event'o'j'n, dir'is, ke ili aĉet'os bilet'o'j'n de'nov'e, tio'n trov'is la Kore'a Agent'ej'o Kre'a En'hav'o. Konsider'ant'e la potencial'o'n de la ekonomi'a kontribu'o de inter'ret'a'j K-pop-koncert'o'j, la reg'ist'ar'o anonc'is, ke ĝi asign'os 29 miliard'o'j'n da sud'kore'a'j vonoj al konstru'ad'o de studi'o por kuraĝ'ig'i distr'a'j'n kompani'o'j'n organiz'i pli da tia'j event'o'j.
Sen'ig'it'a'j je el'hejm'iĝ'o'j kaj aktiv'aĵ'o'j, jun'ul'o'j de la land'o si'n turn'is tro oft'e al si'a'j ekran'o'j, kiu'j nun far'iĝ'is la sol'a voj'o por al'ir'i kultur'o'n kaj inform'o'n.
En enket'o de konsil'ant'a firma'o 20s Lab pri la amas'komunik'il'a konsum'ad'o de Generaci'o Z, 88.4% de la respond'int'o'j dir'is, ke ili'a amas'komunik'il'a uz'ad'o pli'iĝ'is dum la pandemi'o. YouTube, el'send'il'o'j kaj televid'a'j program'o'j est'is inter la plej oft'a'j spec'o'j de en'hav'o, kiu'n rigard'is ĉi tiu'j jun'a'j sud'kore'an'o'j.
En unu el la plej konekt'it'a'j land'o'j de la mond'o – kun inter'ret'a en'penetr'o de pli ol naŭ'dek kvin procent'o'j en 2018 – ne surpriz'as, ke preskaŭ 80% de la jun'ul'o'j inter 20 kaj 29 jar'aĝ'a'j est'as tro'lig'it'a'j kaj de'pend'as de soci'a'j ret'ej'o'j, laŭ stud'o de 2019 far'e de Statist'a, tut'mond'a komerc'a datum'a platform'o.
Preskaŭ kvar'on'o de la jun'ul'o'j kadr'e de la stud'o de 20s Lab en oktobr'o 2020 est'is kvalifik'it'a'j kiel “intens'a'j uz'ant'o'j” – ili pas'ig'is pli ol tri hor'o'j'n ĉiu'tag'e en soci'a'j ret'ej'o'j. La stud'o ankaŭ mal'kaŝ'is, ke ĉiu platform'o est'is uz'at'a por mal'sam'a cel'o: Instagram por inform'iĝ'i pri ĝis'dat'ig'o'j de amik'o'j kaj vast'ig'i propr'a'j'n interes'o'j'n; Facebook por trov'i util'a'j'n inform'o'j'n aŭ kun'hav'ig'i interes'a'j'n en'hav'o'j'n, kaj Twitter por esprim'i sent'o'j'n aŭ pens'o'j'n.
Minjeong Kang, profesor'o ĉe la Bel'art'a Alt'lern'ej'o de Hongik-Universitat'o, Seulo, trov'is, ke Ge'n Z “vol'as est'i konekt'it'a la tut'a'n temp'o'n kaj esprim'i si'a'j'n konvink'o'j'n”
en soci'a'j ret'ej'o'j.
Ali'a disting'a trajt'o est'as, ke mal'e al antaŭ'a'j generaci'o'j, kiu'j aprez'as long'format'a'n fikci'a'n en'hav'o'n, jun'ul'o'j prefer'as mal'long'a'j'n film'et'o'j'n, kiu'j fokus'iĝ'as al real'o. En si'a esplor'ad'o, Minjeong Kang trov'is, ke pli ol ok'dek procent'o'j de la Gen- Z-an'o'j de la land'o uz'as YouTube-on kiel si'a'n ĉef'a'n inform'font'o'n.
K-pop eĉ pozitiv'e efik'is sur la psikologi'a'n stat'o'n de jun'ul'o'j. Mult'a'j dir'as, ke ĉi tiu'j leĝer'a'j film'et'o'j help'is ili'n trakt'i la koron'virus'o-melankoli'o'n – termin'o, kiu pri'skrib'as la anksi'ec'o'n kaŭz'it'a'n de la pandemi'o.
Respond'e al la popular'ec'o de muzik'a'j program'o'j kaj mal'long'a'j format'o'j, adapt'iĝ'is la industri'o. En'hav'o rilat'a al K-pop help'is kanal'o'j'n kiel Ding'o Music en YouTube amas'ig'i pli ol 2.7 milion'o'j'n da abon'ant'o'j.
Lanĉ'it'a en 2015, cel'ant'e la generaci'o'n de 18- ĝis 24-jar'aĝ'a, la kanal'o prezent'as la plej popular'a'j'n idol'o'j'n kaj art'ist'o'j'n de la land'o – inkluziv'e de la kant'aŭtor'o'j Hyuna, Taemin kaj Chung Ha.
Antaŭ ol uz'i YouTube-on kiel ĉef'a'n platform'o'n, la kompani'o komenc'is per Facebook, kaj special'iĝ'is pri unu-minut'a'j “manĝ'et'a'j film'et'o'j” – mord'a'j en'hav'o'pec'o'j kun rapid'ritm'a redakt'ad'o. Ĉi tiu format'o taŭg'as por la mal'long'a'j'n atent'o'j'n de jun'ul'o'j, klar'ig'as Jay Yeon, eks-produkt'ant'o de Ding'o Music. Li atribu'as part'o'n de la sukces'o de la kompani'o al ĝi'a rapid'a adapt'iĝ'o al laŭ'mod'a'j platform'o'j de soci'a'j ret'ej'o'j.
K-pop ankaŭ don'is akcel'o'n al pag'a'j muzik-el'send'a'j ret'ej'o'j kiel Mel'o'n, la plej popular'a muzik'a el'send'il'o de la land'o inter jun'ul'o'j, sekv'it'a de YouTube Premium, laŭ Statist'a. Hom'o'j en ĉi tiu aĝ'o'klas'o aŭskult'as averaĝ'e 137 minut'o'j'n da muzik'o po'tag'e, not'is 20s Lab.
Pro la popular'ec'o de ĉi tiu muzik'o en la pli jun'a generaci'o, aper'is nov'a'j soci'a'j ret'ej'o'j kiel Clubhouse, aŭd'konversaci'a soci'a ret'ej'o al'ir'ebl'a nur per invit'o, kie membr'o'j el la tut'a mond'o pov'as babil'i real'temp'e.
Instig'it'a'j de la grand'eg'a sukces'o de grup'o'j de K-pop, ĉi tiu'j nov'a'j tendenc'o'j en kultur'a konsum'o ne nask'iĝ'is kun la san'kriz'o, sed la pandemi'o pli'fort'ig'is kaj emfaz'is ili'n. Kaj ni nur pov'as imag'i, ke ili est'as ĉi tie por rest'i.
Fot'o'j: Stephan Zaubitzer
Tekst'o: Katerin'a Markelova
Kvankam ni ne pov'as vizit'i tiu'j'n lok'o'j'n, tamen ni pov'as re'memor'i tiu'n agrabl'a'n impres'o'n de la kin'ej'o'j kaj la film'o'j, dank’ al fot'aĵ'o'j de franc'a fot'ist'o Stephan Zaubitzer.
Li vojaĝ'is tra la mond'o, fot'ant'e kin'ej'o'j'n laŭ projekt'o por kiu li labor'is ek'de 2003.
Tiu'j kin'ej'a'j “portret'o'j” de Zaubitzer montr'as al ni la arkitektur'a'n unik'ec'o'n de ĉi tiu'j kon'at'a'j hered'aĵ'o'j – tiom mal'sam'a'j ol la nun'a'j plur'ĉambr'a'j kin'ej'o'j. Rialto en Kazablank'o, Roxy en Rio-de-Ĵanejro kaj Raj Mandir en Ĝajpuro ĉiu'j montr'as si'a'j'n impon'a'j'n kaj iom mal'modern'a'j'n fasad'o'j'n, kiel spektakl'o antaŭ la spektakl'o.
Lok'o'j por kolektiv'a'j spert'o'j, kin'ej'o'j est'is fort'e bat'it'a'j de la pandemi'o de Kovim-19.
Nur en mart'o 2020, la mal'profit'o de la mond'a film'industri'o kalkul'iĝ'is al ĉirkaŭ sep miliard'o'j da uson'a'j dolar'o'j. Kelk'a'j kin'ej'o'j ebl'e neniam re'mal'ferm'iĝ'os.
Dum ni fest'as en 2021 la Inter'naci'a'n Jar'o'n de Kre'iv'a Ekonomi'o por Daŭr'i'pov'a Evolu'ig'o, Unesk'o instig'as decid'far'ant'o'j'n al'don'i kultur'o'n en si'a'j'n plan'o'j'n, trakt'i la vund'ebl'ec'o'n de art'ist'o'j kaj la risk'o'n, ke kultur'a produkt'ad'o est'u homogen'ig'it'a.
Literatur'a'j komplot'o'j de'long'e est'is lig'it'a'j al konspir'a'j teori'o'j, kiu'j est'as, fakt'e, ag'o'j de la imag'ad'o. Sed tiu'j fikci'a'j noci'o'j – oft'e kre'it'a'j sub la mask'o de kompren'o pri la mond'o ĉirkaŭ ni – kelk'foj'e pov'as hav'i tre real'a'j'n, eĉ tragik'a'j'n, konsekvenc'o'j'n por ni'a'j viv'o'j, klar'ig'as la aŭtor'o.
Peter Knight
Literatur'o de'long'e hav'as fascin'o'n kun esoter'a sci'ad'o, sekret'a'j societ'o'j kaj konspir'o'j – de Bacchae (Bakĥ'ant'in'o'j), klasik'a dram'o de Eŭripid'o, ĝis The Da Vinci Code de Da'n Brown. Bon'a konspir'o, laŭ difin'o, ne post'las'as spur'o'j'n, kaj do konspir'a teori'o est'as mens'a spekul'ad'o pri la ekzist'o de sekret'a grup'o mal'antaŭ la scen'o'j, ruz'e manipul'ant'e event'o'j'n.
Konspir'a'j teori'o'j kre'as tip'o'j'n de rakont'o'j, kiu'j promes'as don'i senc'o'n al event'o'j, kiu'j ali'kaz'e est'us konsider'at'a'j hazard'a'j okaz'int'aĵ'o'j, vid'ant'e ili'n kiel part'o de vast'a kaj ampleks'a plan'o.
Dum mult'a'j konspir'a'j fikci'o'j nur amuz'as, ili kelk'foj'e pov'as hav'i surpriz'a'n efik'o'n sur la real'a mond'o. La sturm'atak'o de la Vaŝington'a Kapitol'o la 6-an de januar'o 2021, ekzempl'e, est'is part'e inspir'it'a de The Turner Diaries, konspir-influ'it'a novel'o de 1978, kiu imag'as apokalips'a'n, kresk'ant'a'n domin'ad'o'n de blank'haŭt'ul'o'j.
Tiu kontraŭ'reg'ist'ar'a novel'o ankaŭ influ'is Timothy McVeigh-on, kiu eksplod'ig'is la federaci'a'n konstru'aĵ'o'n en Oklahom'o, murd'ant'e 168 hom'o'j'n.
Malgraŭ tio, ke konspir'a'j teori'o'j pri la Illuminati unu'e aper'is en la 1790-aj jar'o'j, mult'a'j el la plej fantast'a'j versi'o'j de ĉi tiu rakont'o, kiu'j cirkul'ad'as en la inter'ret'o, ne'vol'e de'ven'as de The Illuminatus! Trilogy el la jar'o 1975, frenez'a, kontraŭ-kultur'a novel'o verk'it'a de Robert Shea kaj Robert Ant'o'n Wilson, du redakt'ist'o'j de la revu'o Playboy.
Fascin'it'a'j de la mult'a'j leter'o'j al la revu'o, kiu'j asert'is ĉi'a'j'n ne'kred'ebl'a'j'n konspir'a'j'n teori'o'j'n, Shea kaj Wilson komenc'is la novel'o'n per la demand'o, kio okaz'us, se “ĉi ĉiu'j frenez'ul'o'j est'us prav'a'j, kaj ĉiu ajn konspir'o, pri kiu ili plend'as, ver'e ekzist'us”.
La plej grav'a ekzempl'o de el'pens'it'a konspir'a tekst'o, kiu est'is konsider'at'a ver'a, est'as la Protokol'o'j de cion'a'j saĝ'ul'o'j. Tiu fals'it'a dokument'o est'is unu'e publik'ig'it'a en 1903 en Rusio, kaj prezent'it'a kiel la Protokol'o'j de sekret'a renkont'iĝ'o de jud'a'j mal'jun'a'j erudici'a'j saĝ'ul'o'j, kiu'j plan'is super'reg'ad'o'n de la mond'o. En 1921, oni pruv'is ĝi'n fals'aĵ'o, sed tio ne mal'help'is ke ĝi est'u uz'at'a de nazi'o'j por prav'ig'i Holokaŭst'o'n.
La Protokol'o'j ankoraŭ cirkul'as en mult'a'j land'o'j nun'temp'e, kaj apog'as mult'a'j'n nun'temp'a'j'n konspir'a'j'n teori'o'j'n kontraŭ “elit'o'j”, “tut'mond'ist'o'j” kaj “financ'ist'o'j”
– oft'e kod'o'vort'o'j por jud'o'j. Esplor'o'j montr'is, ke part'o'j de la tekst'o est'is adapt'it'a'j de la obskur'a german'a novel'o Biarritz, publik'ig'it'a en 1868 de la antisemit'a german'a aŭtor'o Herman'n Goedsche – kaj ali'a'j part'o'j est'is pren'it'a'j de Dialogue aux enfers entre Machiavel et Montesquieu, satir'a franc'a pamflet'o, publik'ig'it'a de Maurice Joly en 1864, atak'ant'a la reĝim'o'n de Napoleono la-3-a. Plagiat'it'a'j el fikci'a'j tekst'o'j, tiel nom'at'a'j la Protokol'o'j prezent'as fikci'a'j'n konspir'o'j'n, kiu'j re'e – kun tragik'a'j konsekvenc'o'j – est'as konsider'at'a'j kiel fakt'o'j.
Por leg'ant'o'j, fikci'a'j tekst'o'j – inkluziv'e de fals'aĵ'o'j kiel la “protokol'o'j” – hav'as avantaĝ'o'j'n super tekst'o'ĝenr'o'j kiel resum'o'j, pamflet'o'j, dokument'ad'a'j tekst'o'j, en kiu'j konspir'a'j teori'o'j pli oft'e aper'as, ĉar en fikci'a'j tekst'o'j oni pov'as dram'ig'i la supoz'it'a'j'n moment'o'j'n de konspir'ad'o en fum'o'plen'a'j ĉambr'o'j.
Malgraŭ tio, ke literatur'o de'long'e okup'iĝ'is pri konspir'ad'o kaj sekret'a'j societ'o'j – ne antaŭ la 19-a jar'cent'o tiu'j tem'o'j iĝ'is centr'a'j element'o'j de la dram'o.
Melodram'o kaj gotik'a literatur'o (ĝenr'o kun horor'o aŭ obskur-romantik'a'j tem'o'j), ekzempl'e, kutim'e tem'as pri sensaci'a'j rakont'o'j pri mal'bon'ul'o'j, kiu'j kaŝ'e manipul'as si'a'j'n sen'kulp'a'j'n viktim'o'j'n kun malic'a'j intenc'o'j.
En la 19-a jar'cent'o aper'is en Germanio t.n. Geheimbundromane (roman'o'j pri sekret'a'j societ'o'j), dum brit'a'j verk'ist'o'j sent'is sam'temp'e abomen'o'n kaj mir'o'n pri ag'o'j de framason'o'j, ital'a'j kaj irlandaj sekret'a'j societ'o'j kontraŭ la reg'ist'ar'o.
Sed est'is detektiv'novel'o'j kaj krim'roman'o'j, kiu'j ver'e nask'is la konspir'a'j'n fikci'o'j'n kiel propr'a literatur'a ĝenr'o fin'e de la 20-a jar'cent'o. Ĉi tiu'j ĝenr'o'j est'is ankr'it'a'j en la suspekt'o, ke ekzist'as profund'a real'o si'n kaŝ'ant'a sub la konfuz'o de surfac'a'j detal'o'j.
Kiel ajn, la konspir'a fikci'o ne nur montr'as la en'a'n ag'ad'o'n de konspir'ad'o en manier'o, ke ĝi si'n re'ten'as de supoz'it'a'j pli fak'a'j versi'o'j. Oft'e ĝi ankaŭ kuraĝ'ig'as leg'ant'o'j'n si'n ident'ig'i kun individu'a'j karakter'o'j – kutim'e kun sol'ec'a, hero'a detektiv-figur'o.
En detektiv'a'j fikci'o'j kaj konspir'a'j krim'o'j oft'e trov'iĝ'as du tem'o'j, si'n direkt'ant'e al kontraŭ'a'j direkt'o'j. Unu rakont'motiv'o est'as la esplor'vojaĝ'o de detektiv'o, interes'o'kapt'a tem'o, kiu pli kaj pli rapid'iĝ'as antaŭ'e'n – ek'de la komenc'a ek'kon'o, ke ĉio, kio'n li aŭ ŝi kred'is, est'as mensog'o, ĝis fin'a sen'mask'iĝ'o de la ag'ad'o kaj la sopir'it'a re'star'ig'o de la ord'o en la nun'temp'o.
Tamen sam'temp'e, est'as la ag'ad'o de la origin'a krim'o, kiu okaz'as antaŭ ol la libr'o komenc'iĝ'as. Oft'e en konspir'a fikci'o, ju pli mult'e la detektiv'o mal'kovr'as fakt'o'j'n pri la konspir'o, des pli mult'e la imag'it'a plan'o pli'vast'iĝ'as. La tensi'o inter tiu'j ĉi ambaŭ rakont'a'j struktur'o'j help'as klar'ig'i kial la pad'o al la fin'a mal'kovr'o en konspir'a fikci'o est'as sen'lim'e prokrast'at'a, kiam ni mal'kovr'as ripet'foj'e, ke tio, kio'n ni konsider'is ver'a, est'is nur fals'a konjekt'o, kaŝ'e en'penetr'ig'it'a de mal'bon'a'j konspir'int'o'j. Por la leg'ant'o de konspir'a fikci'o mult'o de la plezur'o ven'as de la dezir'o trov'i grand'a'n sekret'o'n, sed ankaŭ, dezir'ant'e ne tut'e ating'i tiu'n cel'o'n.
La liter'ar'a fokus'o al suspekt'ad'o kaj interpret'ad'o hav'as si'a'j'n radik'o'j'n en aŭtor'o'j de la 19-jar'cent'o kiel Edgar Allen Po'e kaj Henry James, kaj iĝ'is ĉef'a apog'il'o de modern'ism'a verk'ad'o en la 20-a jar'cent'o.
Kiel ajn, konspir'a fikci'o ating'is si'a'n plen'a'n flor'ad'o'n en uson'a post-du'a-mond'milit'a literatur'o. Konspir'ad'o est'as centr'a tem'o de kelk'a'j inter la plej fam'a'j post'milit'a'j uson'a'j aŭtor'o'j, kiel William S. Burroughs, Do'n DeLillo, Joseph Heller, Ke'n Kesey kaj Thomas Pynchon.
Ili ripet'foj'e kre'as scen'ar'o'j'n, en kiu la hero'o (preskaŭ ĉiam vir'a blank'haŭt'ul'o) sent'as, ke si'a liber'o, ident'ec'o kaj pov'o – kaj eĉ si'a korp'o – est'as en danĝer'o est'i kontrol'at'a de vast'a'j, ombr'ec'a'j fort'o'j. Por ke oni kompren'u kio ver'e okaz'ad'as, ĉi tiu'j fikci'o'j intenc'e ĉirkaŭ'brak'as form'o'n, kiu'n Pynchon nom'is “kre'iv'a paranoj'o”. Ili prezent'as konspir'a'j'n teori'o'j'n kiel manier'o'n de kompren'ad'o de sen'person'a'j sistem'o'j en la epok'o de ŝtat'a pov'o, korporaci'a kapital'ism'o kaj amas'komunik'il'o'j. La konspir'ad'o ne plu est'as facil'e mal'kovr'ebl'a fremd'a sekret'a plan'o por penetr'i en la naci'o'n, sed ne'klar'a kaj subtil'a intern'a minac'o.
En ĉi tiu situaci'o, ne est'as surpriz'e, ke mult'o de ĉi tiu fikci'o mem'konsci'e fokus'as sur la demand'o kiel ni pov'as est'i cert'a'j, ke tio'n, kio'n ni antaŭ'e supoz'is sci'i, ni ja ver'e sci'as. Konstat'ebl'as ŝov'iĝ'o de konspir'a'j rakont'o'j, kiu'j dram'ig'as ag'ad'o'j'n, al ali'a'j, kiu'j el'pens'as la ebl'a'n ekzist'o'n de tia'j ag'ad'o'j. Ĉi tiu'j pli nov'a'j fikci'o'j oft'e hav'as ne'klar'a'j'n, ne'konvink'ebl'a'j'n fin'o'j'n, tiel, ke la detektiv'a anstataŭ'ant'o neniam pov'as est'i tut'cert'a, ĉu la antaŭ'sign'o'j nur est'is fals'a'j spur'o'j.
Se modern'ism'a verk'ad'o invit'as al paranoj'ec'a leg'ad'o – ĉar ĝi kuraĝ'ig'as la leg'ant'o'n mal'kovr'i kaŝ'it'a'j'n signif'o'j'n kaj mask'it'a'j'n alud'o'j'n – tiam post'modern'a verk'ad'o postul'as tio'n, kio est'is nom'it'a “meta-paranoj'o”: mem-spegul'ant'a fokus'o sur demand'o'j pri profund'a mal'konfid'o.
Konspir'a fikci'o de scienc-fikci'a'j aŭtor'o kiel Philip K. Dick aŭ film'o'j kiel The Matrix sugest'as, ke tio, kio'n ni konsider'is real'o, mem pov'us est'i iluzi'ig'a kre'aĵ'o de mal'bon'kor'a'j konspir'ant'o'j. “Konfid'u al neni'u”, apelaci'as la televid'a dram'seri'o The X-Files.
La post'modern'a konspir'a literatur'o fokus'as sur la ne'cert'ec'o de sci'ad'o kaj montr'as si'n ankaŭ en la ĉef'a manier'o de literatur'a kaj pri'kultur'a kritik'ad'o dum last'a'temp'a'j jar'dek'o'j – fort'ig'it'a de tio, kio'n la franc'a literatur'kritik'ist'o Paul Ricoeur nom'as “hermeneŭtik'o'n de suspekt'ad'o”. La tradici'o de kritik'ad'o komenc'iĝ'as kun Marx, Nietzsche kaj Freud, kiu'j streb'is mal'kovr'i la kaŝ'it'a'j'n ekonomi'a'j'n, moral'a'j'n, kaj psikologi'a'j'n fort'o'j'n, kiu'j reg'as la hom'a'n kondut'o'n kaj la kompren'o'n de histori'o.
Tiu manier'o de interpret'ad'o komenc'iĝ'as kun la supoz'o, ke ekzist'as pli profund'a real'o, kiu kuŝ'as sub tromp'a'j ver'ŝajn'o'j, kaj la task'o de kritik'ist'o est'as mal'kovr'i ĝi'n. En sam'a manier'o konspir'a'j teori'o'j komenc'iĝ'as kun la supoz'o, ke neni'o est'as tiel, kiel ĝi ŝajn'as est'i, neni'o okaz'as hazard'e, kaj ĉio est'as lig'it'a al ĉio. Konspir'a'j teori'o'j oft'e en'volv'as danĝer'a'j'n obsed'o'j'n, kaj kelk'foj'e la konspir'a literatur'o kontribu'is al tia'j mal'bon'aĵ'o'j.
Ali'flank'e, konspir'a fikci'o kre'iv'e esplor'as la svag'a'n lim'o'n inter prav'ig'it'a interpret'ad'o kaj paranoj'ec'a tro-interpret'ad'o. Ĝi fort'ig'as leg'ant'o'j'n pri'pens'ad'i la natur'o'n de liber'a vol'o, special'e en kresk'ant'a kompleks'o de mond'a ekonomi'o – las'ant'e al ni ne'decid'ebl'a'j'n alternativ'o'j'n inter mond'o de nur'a hazard'o, en kiu neni'o hav'as senc'o'n, kaj mond'o de total'a konspir'o, en kiu ĉio est'is plan'it'a jam antaŭ'e.
Met'ant'e la leg'ant'o'n en la pozici'o'n de la detektiv'o, la konspir'a literatur'o pov'as help'i ni'n kompren'i la al'log'a'j'n al'tir'aĵ'o'j'n de konspir'ad'a pens'manier'o, kaj sam'temp'e instig'i pens'ad'o'n pri la problem'o'j de konspir'ad'o kiel il'o por don'i senc'o'n al la mond'o.
Soci'a'j kriz'o'j pov'as kaŭz'i konspir'a'n pens'ad'o'n ĉe iu'j individu'o'j, sed ĉi tio ne plen'e klar'ig'as la flor'ad'o'n de konspir'teori'o'j. La aŭtor'o argument'as ke ekzist'o de antagonism'a ekster'grup'o profund'e mal'fid'at'a kaj mal'estim'at'a oft'e kre'as oportun'a'n pro'pek'a'n kapr'o'n dum tia'j soci'a'j renvers'iĝ'o'j kiel pandemi'o, teror'ist'a atak'o aŭ perd'it'a balot'ad'o.
J'a'n-Willem van Prooijen
Kiam koler'ig'it'a amas'o da sub'ten'ant'o'j de Donald Trump – tiam'a prezid'ant'o de Uson'o – atak'is la Kapitol'o'n de Vaŝington'o la 6an de januar'o 2021, ili est'is motiv'it'a'j de la konspir'a kred'o, ke la prezid'ant'a'j'n elekt'o'j'n de la land'o oni ŝtel'is de ili.
En Nederlando, restrikt'a'j rimed'o'j – precip'e la efektiv'ig'o de el'ir'mal'permes'o – por batal'i kontraŭ la pandemi'o de Kovim-19 est'ig'is per'fort'a'j'n protest'o'j'n en januar'o 2021, kiu'j inkluziv'is tumult'o'j'n kaj detru'o'n de posed'aĵ'o'j tra la land'o. Mult'a'j el ĉi tiu'j manifestaci'ant'o'j sub'ten'as konspir'a'j'n kred'o'j'n supoz'ant'e, ke la reg'ist'ar'o hav'as malic'a'j'n motiv'o'j'n, kiel tro'ig'i la danĝer'o'j'n de la koron'virus'o por sub'prem'i la hom'o'j'n, aŭ trud'i dev'ig'a'n vakcin'ad'o'n per mister'a'j substanc'o'j, kiu'j facil'ig'us mens'a'n kontrol'o'n.
Kiu'n rol'o'n konspir'teori'o'j lud'as en du'polus'ig'ad'o kaj radikal'ig'o? Oft'e cit'it'a esplor'trov'o est'as, ke soci'a'j kriz'a'j situaci'o'j nutr'as konspir'a'n pens'ad'o'n ĉe ceter'e bon'e integr'it'a'j civit'an'o'j montr'ant'a'j neniu'n sign'o'n de patologi'o. Kiam hom'o'j spert'as aflikt'o'j'n – kiel ne'cert'ec'o'n pri la est'ont'ec'o, mank'o'n de kontrol'o aŭ angor'o'n – la natur'a respond'o est'as pli'ig'i si'a'j'n mens'a'j'n klopod'o'j'n por don'i senc'o'n al si'a fizik'a kaj soci'a medi'o, kaj do kompren'i ĝi'n. Ĉi tiu respond'o hav'is post'viv'a'n valor'o'n en ni'a evolu'a histori'o, ĉar impuls'o kompren'i la natur'o'n kaj origin'o'j'n de minac'a'j stimul'o'j pli'ig'as la kapabl'o'n de la hom'o'j efik'e antaŭ'vid'i tia'j'n minac'o'j'n.
Sed kvankam ĉi tiu procez'o est'as part'o de la enigm'o, ĝi ne sufiĉ'as por plen'e klar'ig'i konspir'a'n pens'ad'o'n. Soci'a'j kriz'o'j ne sen'disting'e konduk'as al tia pens'manier'o.
Kiam teror'ism'a'j atak'o'j okaz'is en Nov'jork'o je la 11a de septembr'o 2001, cert'e mult'a'j civit'an'o'j kred'is je konspir'a'j teori'o'j, ke la event'o est'is organiz'it'a intern'e de la uson'a reg'ist'ar'o. Tamen, mult'a'j ali'a'j civit'an'o'j star'is firm'e mal'antaŭ prezid'ant'o Bush, kiu tiu'temp'e ĝu'is la plej alt'a'j'n aprob'a'j'n taks'o'j'n iam ajn registr'it'a'j'n ĉe uson'a prezid'ant'o.
Kaj kvankam la surpriz'e grand'a nombr'o da civit'an'o'j, kiu'j kred'as je konspir'a'j teori'o'j rilat'a'j al Kovim-19, est'as mal'trankvil'ig'a – ekzempl'e, en maj'o 2020, du'dek ses procent'o'j da kanad'an'o'j kaj tri'dek naŭ procent'o'j da aŭstrali'an'o'j kred'is, ke la koron'virus'o est'is bio'arm'il'o kre'it'a en laboratori'o – eĉ pli grand'a nombr'o da civit'an'o'j ne kred'as ĉi tiu'j'n konspir'teori'o'j'n.
Por pli'firm'ig'i konspir'a'n pens'ad'o'n neces'as almenaŭ unu al'don'a faktor'o: la ekzist'o de antagonism'a ekster'grup'o, tio est'as, soci'a kolektiv'o, kiu'n oni profund'e mal'fid'as kaj mal'estim'as. Tia grup'o hav'ig'as oportun'a'n vic'kulp'ul'o'n, kiu ebl'ig'as facil'a'n kaj rekt'a'n manier'o'n don'i senc'o'n al soci'a kriz'a situaci'o kiel pandemi'o, teror'ist'a atak'o aŭ perd'it'a elekt'o. La tut'a situaci'o est'is intenc'e kaŭz'it'a de “ili”; ĝi est'as malic'a kaj krim'a intrig'o de tiu perfid'a grup'o.
Iu'senc'e la ekzist'o de tia vic'kulp'ul'o eĉ pov'as konsol'i. Est'as mal'facil'e prepar'iĝ'i kaj si'n defend'i kontraŭ mal'bon'ŝanc'o (aŭ ne'vid'ebl'a mal'amik'o kiel virus'o), sed oni pov'as prepar'iĝ'i kaj defend'i si'n kontraŭ klar'e ident'ig'ebl'a mal'amik'a grup'o.
Oni pov'us kontraŭ'star'i, ke civit'an'o'j oft'e sub'ten'as konspir'teori'o'j'n pri si'a propr'a reg'ist'ar'o, t.e. la gvid'ant'o'j de si'a propr'a naci'o, kaj do part'o de si'a propr'a grup'o.
Tamen, la manier'o kiel hom'o'j klasifik'as ali'a'j'n en soci'a'j'n grup'o'j'n est'as subjektiv'a kaj analiz'ebl'a laŭ divers'a'j nivel'o'j. En si'a propr'a land'o, civit'an'o'j probabl'e percept'as mal'sam'a'j'n sub'grup'o'j'n, baz'it'a'j'n sur etn'ec'o, futbal'team'a aparten'ec'o, loĝ'urb'o, ktp, kaj ili ne ident'ig'as si'n kun ĉiu'j. Pov'as okaz'i ke la propr'a reg'ist'ar'o est'as unu el tiu'j sub'grup'o'j, kaj civit'an'o'j ne nepr'e sent'as si'n reprezent'at'a'j de ĝi.
Pli facil'as fingr'o'montr'i La kombin'ad'o de soci'a'j kriz'a'j situaci'o'j kaj antagonism'a'j ekster'grup'o'j help'as klar'ig'i konspir'a'j'n teori'o'j'n kaj ili'a'n rilat'o'n kun du'polus'iĝ'o laŭ'long'e de la histori'o. Dum la pandemi'o de la t.n. hispan'a grip'o de 1918, konspir'a teori'o oft'e aper'int'a en Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o kaj Uson'o est'is tiu, ke la grip'a virus'o est'is bio'arm'il'o, intenc'e dezajn'it'a por mort'ig'i. La civit'an'o'j specif'e kred'is, ke ĉi tiu “bio'arm'il'o” est'is kre'it'a de la german'o'j, ili'a mal'amik'a grup'o en la unu'a mond'milit'o.
Ankaŭ antisemit'ism'o dis'vast'iĝ'is tra la jar'cent'o'j, kaj sekv'e sam'e teori'o'j pri jud'a'j konspir'o'j. Oft'a konspir'a teori'o en Nazi'a Germanio est'is, ke jud'o'j kaŭz'is la german'a'n mal'venk'o'n en la unu'a mond'milit'o.
Krom'e, Hitler kred'is je jud'a konspir'o por mond'reg'ad'o, kaj riproĉ'is jud'o'j'n pri kaj kapital'ism'o kaj komun'ism'o.
Konspir'teori'o'j aper'as plej probabl'e kiam kriz'a'j situaci'o'j kaj antagonism'a'j ekster grup'o'j kun'ekzist'as. Klar'ig'i kompleks'a'n kriz'a'n situaci'o'n far'iĝ'as pli facil'e kiam oni trov'as iu'n por kulp'ig'i. Hom'o'j komenc'as fingr'o'montr'i divers'a'j'n grup'o'j'n, kaj kelk'foj'e est'as suspekt'at'a'j ĝust'e grup'o'j tre neces'a'j por solv'i kriz'o'n. Ekzempl'e, mult'a'j konspir'teori'o'j pri Kovim-19 kulp'ig'as la farmaci'a'j'n kompani'o'j'n pri mank'o de tra'vid'ebl'ec'o pri la ver'a'j ingredienc'o'j aŭ la krom'efik'o'j de la vakcin'o'j kontraŭ koron'virus'o.
Sed interes'e, ankaŭ sen kriz'a'j situaci'o'j, hom'o'j foj'e akuz'as ali'a'j'n grup'o'j'n pri konspir'ad'o. La sur'lun'iĝ'o'j de la projekt'o Apollo, ekzempl'e, est'is atest'o pri hom'a ating'o'kapabl'o, kuraĝ'o kaj scienc'a progres'o. Tamen tem'is pri efik'a kaj el'star'a soci'a event'o, al kiu mult'a'j hom'o'j cel'is don'i senc'o'n. La sur'lun'iĝ'o'j do stimul'is mult'a'j'n konspir'teori'o'j'n inter hom'o'j, kiu'j hav'is profund'radik'a'n mal'fid'o'n al la uson'a reg'ist'ar'o aŭ al Nas'a (uson'a spac'a agent'ej'o).
Eĉ ĝis hodiaŭ, konsider'ind'a nombr'o da hom'o'j kred'as, ke ili est'is en'scen'ig'it'a'j en televid'a studi'o. En enket'o de 2019, dek unu procent'o'j da uson'a'j civit'an'o'j kred'is ke la sur'lun'iĝ'o'j est'as fals'it'a'j.
Ĉi tiu'j divers'a'j ekzempl'o'j lum'ig'as la rilat'o'j'n inter konspir'teori'o'j, du'polus'iĝ'o kaj radikal'ig'o. Kiam hom'o'j radikal'iĝ'as, ili ne nur pli fort'e en'radik'iĝ'as en si'a'j propr'a'j kred'o'j pri prem'a'j soci'a'j afer'o'j – kiel la pandemi'o de Kovim-19, en'migr'ad'o, klimat'a ŝanĝ'iĝ'o, ktp, sed ili ankaŭ vid'as pli akr'a'j'n disting'o'j'n kun grup'o'j de hom'o'j, kiu'j hav'as mal'sam'a'j'n kred'o'j'n pri ĉi tiu'j afer'o'j.
Konspir'teori'o'j liver'as struktur'it'a'n pens'o'n, kiu demon'ig'as ĉi tiu'j'n ali'a'j'n grup'o'j'n, atribu'ant'e al ili malic'a'j'n intenc'o'j'n, krim'a'n ag'ad'o'n kaj detru'ad'o'n. Tiel ili ig'as ali'a'j'n grup'o'j'n “mal'amik'o'j”, tiel ke radikal'a ag'o kontraŭ ili ŝajn'as legitim'a.
Ekzempl'e, mult'a'j el la nederland'an'o'j kiu'j tumult'is kontraŭ la dev'ig'a el'ir'mal'permes'o ver'ŝajn'e kred'is, ke ili lev'iĝ'as kontraŭ mal'bon'intenc'a reg'ist'ar'o, kiu prov'is lim'ig'i la liber'ec'o'n de civit'an'o'j. En ili'a'j mens'o'j, la cel'o'j prav'ig'is la rimed'o'j'n, kaj per'fort'o est'is la sol'a rest'ant'a opci'o por rezist'i si'a'n potenc'a'n mal'amik'o'n.
Efektiv'e, mal'long'temp'e ili'a'j konspir'a'j teori'o'j ebl'e ig'is la tumult'ul'o'j'n sent'i si'n special'a'j kaj grav'a'j. Kiel elekt'it'a grup'o de civit'an'o'j, kiu'j kred'is, ke ili ver'e kompren'as la danĝer'a'n tromp'ad'o'n de si'a reg'ist'ar'o, ili vol'is batal'i kontraŭ ĝi.
Ĉi tiu'j event'o'j sub'strek'as la danĝer'o'j'n de konspir'a pens'ad'o, kaj por la soci'o kaj por la percept'ant'o'j mem. Pli'akr'ig'ant'e du'polus'iĝ'o'n, la konspir'teori'o'j pov'as stimul'i radikal'a'n ag'ad'o'n kaj sub'fos'i la sam'a'j'n demokrati'a'j'n instituci'o'j'n kiu'j est'is fason'it'a'j por help'i kaj protekt'i ĉi tiu'j'n civit'an'o'j'n.
Grav'a figur'o de la haitia literatur'a medi'o, Yanick Lahens prezent'as si'a'n verk'ar'o'n, sorb'iĝ'int'a'n la popol'a'n kaj viv'ant'a'n kultur'o'n de ŝi'a land'o, for'e de la mizer'ism'a'j kliŝ'o'j. Ŝi'a'j unik'a'j kaj poezi'a'j rakont'o'j ankaŭ eĥ'as la histori'o'n de la unu'a Nigr'ul'a Respublik'o, kiu sam'temp'e est'as “produkt'o de la modern'ism'o kaj respond'o al tiu modern'ism'o”.
Intervju'o far'it'a de Agnès Bard'o'n
Mi pli em'as kred'i ke, kiel dir'as la haitia poet'o Georges Castera, “la vort'o'j elekt'as ni'n ĉar ni est'as sol'a'j”. La vort'o'j far'iĝ'as manier'o komunik'i kun ni'a mister'o, ni'a intim'a sci'o, kaj manier'o komunik'i kun ge-tiu'j kiu'j, leg'ant'e ni'n, sekv'os si'a'n propr'a'n voj'o'n en si'a mister'o kaj en tiu intim'a sci'o kiu est'as ili'a. Verk'i est'as sam'temp'e akcept'i la sol'ec'o'n kaj, paradoks'e, prov'i el'ir'i el ĝi.
Est'i verk'ist'o, tio est'as sent'i la bezon'o'n don'i senc'o'n al la real'o, met'i ĝi'n en perspektiv'o'n por ŝtop'i fundament'a'n mank'o'n per vort'o'j, kiel ali'a'j pov'as far'i tio'n per muzik'o aŭ per desegn'o kaj kolor'o'j.
Est'as plur'a'j lok'o'j kie mi skrib'as hejm'e (mi oft'e hav'as paper'pec'o'j'n en mi'a'j poŝ'o'j), sed mi'a prefer'at'a lok'o rest'as mi'a ĉambr'o. Sur mi'a labor'tabl'o mi hav'as fetiĉ'a'n objekt'o'n : rul'ŝton'o'n sur kiu est'as desegn'it'a'j fiŝ'o kaj alg'o'j kun okr'a fon'o. Mi opini'as ke ĝi bon'e resum'as la viv'ant'o'n ; sam'temp'e mineral'o, faŭn'o kaj flaŭr'o. La hom'a man'o far'is ĝi'n art'objekt'o.
Aŭtor'in'o de ese'o'j, novel'o'j kaj roman'o'j, inter kiu'j La Couleur de l’aube (La Kolor'o de la Tag'iĝ'o), Bain de lun'e (Lun-ban'o) kaj Douces déroutes (Dolĉ'a'j Dis'venk'iĝ'o'j), Yanick Lahens antaŭ'e instru'is literatur'o'n ĉe la Ŝtat'a Universitat'o de Port- au-Princ'e. Mult'e premi'it'a'j, ŝi'a'j verk'o'j est'as traduk'it'a'j i.a. en la angl'a'n, portugal'a'n, japan'a'n, german'a'n kaj ital'a'n. Yanick Lahens viv'as en Port-au-Princ'e.
Mi est'as fil'in'o de tiu urb'o. En mi'a tut'e unu'a novel'ar'o, Tante Résia et les dieux (Onkl'in'o Résia kaj la Di'o'j), est'as tekst'o titol'it'a La Vill'e (La Urb'o), kiu est'as long'a vag'ad'o de hom'o prov'ant'a kapt'i ruĝ'rob'a'n vir'in'o'n.Tiu ĉi vag'ad'o est'as pretekst'o por memor'ig'i la histori'o'n de tiu urb'o, de ĝi'a'j mit'ologi'o'j, de ĝi'a potenc'a, mir'ig'a kaj viv'ant'a nun'temp'o.
Sur tiu ĉi baz'o mi re'en'mem'iĝ'as, mi esplor'as la histori'o'n, la mit'o'j'n, la geografi'o'n, la viv'o'fort'o'n, la mond'o'n tia'n kia ĝi ir'as kun si'a'j mal'egal'ec'o'j, si'a'j mal'feliĉ'o'j kaj si'a bel'ec'o, spit'e kaj malgraŭ ĉio.
Mi opini'as ke ili'a rol'o aper'as mult'e pli vid'ebl'e ek'de la fin'o de la 80-aj jar'o'j. Tio dank’ al la labor'o de la femin'ism'a'j grup'o'j kiu'j pri'lum'is la politik'a'n kaj histori'a'n rol'o'n de la vir'in'o'j en Haitio. Tio ebl'ig'is al ni re'vizit'i la literatur'a'n produkt'o'n, kaj ĉef'e la verk'ar'o'n de la roman- kaj dram-verk'ist'in'o Marie Chauvet, kiu ver'e en'konduk'is la modern'a'n roman'o'n en Haition per si'a trilogi'o Amour (Am'o), Colère (Koler'o) kaj Foli'e (Frenez'o). Kaj post tio du nov'a'j generaci'o'j de verk'ist'in'o'j aper'is. Not'ind'as ke ili verk'as ankaŭ en la kreol'a.
Ni nask'iĝ'is en Haitio en urĝ'ec'o kiu neniam for'las'is ni'n. La haitia revoluci'o, la tri'a revoluci'o de la modern'a'j temp'o'j, post tiu'j de Uson'o kaj de Franci'o, puŝ'is pli antaŭ'e'n la projekt'o'n de la Kler'ism'o per si'a radikal'ec'o. Ĝi est'as kontraŭ-koloni'ism'a, kontraŭ-ras'ism'a kaj kontraŭ-sklav'ism'a. Ni est'as la muld'il'o kaj matric'o de la Nord'a'j- Sud'a'j rilat'o'j star'ig'it'a'j de tiu ĉi modern'ism'o.
Kvankam ni'a'j elit'o'j prov'is re'produkt'i la model'o'n de la mal'nov'a metropol'o, popol'a kontraŭ-plant'ist'a kultur'o dis'volv'iĝ'is paralel'e kun religi'o, la voduo, lingv'o, la kreol'a, sed ankaŭ manier'o lok'iĝ'i en la spac'o, ge'edz'a'j rilat'o'j, ktp. La unu'a'j verk'ist'o'j, de'ven'ant'a'j el la elit'o, verk'is en la franc'a por dir'i ke ni ekzist'as kiel Nirguloj kaj kiel hom'o'j. Parol'a literatur'o kresk'is en la kreol'a dum pli ol unu jar'cent'o kaj hodiaŭ dis'fald'iĝ'as skrib'e. Ni apog'as ni'n al tiu'j du pilier'o'j.
Hodiaŭ ni ankoraŭ est'as en tiu urĝ'ec'o ĉar, laŭ mi'a sci'o, la Nord'a'j-Sud'a'j rilat'o'j ne fundament'e ŝanĝ'iĝ'is. Ceter'e la komplic'ec'o de la elit'o'j en la sen'ŝanĝ'ig'o de tiu'j rilat'o'j daŭr'e est'as sam'e vid'ebl'a en la Sud'a'j land'o'j.
La verk'ist'o'j, kaj pli ĝeneral'e la art'ist'o'j, kre'is sur fon'o de mizer'eg'o kaj koler'o sed kun la vol'o verk'i “en poezi'a stat'o”, kiel dir'as la haitia poet'o kaj verk'ist'o René Depestre : “La poezi'a stat'o ek'flor'as lum'jar'o'j'n for'e de la sieĝ- kaj alarm-stat'o'j.”
Ĝi ĉiam ekzist'is. Unu'e, ni est'as trans'plant'it'ul'o'j. Du'e, mult'a'j furioz'e obstin'is ig'i tiu'n ter'o'n ne'loĝ'ebl'a kaj, fin'e, est'as en la imag'ar'o de la eks'koloni'it'o'j jen'a ĉiam kontraŭ-star'end'a opini'o, ke pli'bon'a viv'o pov'as trov'iĝ'i nur en tiu mit'a ali'a lok'o kiu la Nord'o est'as. La kombin'ad'o de tiu'j tri faktor'o'j kre'is tiu'n oscil'ad'o'n inter ankr'ad'o kaj fuĝ'o.
N i est'as sam'temp'e produkt'o de tiu modern'ism'o kaj respond'o al tiu modern'ism'o. Ni est'as freŝ'dat'a civilizaci'o nask'it'a de la miks'ad'o kaj renkont'o inter Atlantik'o kaj la Karaib'a mar'o. Ni est'as demand'o al la modern'ism'o ĉar ni montr'as ĉi ties kontraŭ'dir'o'j'n kaj lim'o'j'n. Ni'a ekzist'o, ek'de la komenc'o, est'as manier'o re'vizit'i la universal'aĵ'o'n de la Kler'ism'o.
Migr'ad'o est'as unu el la grav'a'j destin'o'j de la Sud'a'j land'o'j, kies teritori'o'j'n oni ig'is ne'loĝ'ebl'a'j. Do la Haiti'an'o'j mult'e migr'is ek'de la komenc'o de la XX-a jar'cent'o, kun'port'ant'e tiu'n kultur'o'n kiu est'iĝ'is en la XIX-a jar'cent'o, kaj kies esprim'o la literatur'o est'as, kiel ali'a'j art'a'j form'o'j. Hodiaŭ est'as haitiaj literatur'o'j, jen'a'j. Tiu kiu far'iĝ'as en Haitio en la kreol'a kaj en la franc'a. Tiu kiu far'iĝ'as en la angl'a en Uson'o, tiu kiu est'as nun'temp'e verk'at'a en la hispan'a en latin'amerik'a'j land'o'j kaj eĉ en la Dominika Respublik'o, kaj tiu kiu far'iĝ'as en la franc'a, en Franci'o kaj en Kanado. Tiu'j literatur'o'j est'as antaŭ'tip'o de tiu nask'iĝ'ant'a mult'obl'a mond'o kaj de la mult'lingv'ec'o pri kiu parol'as Édouard Glissant en Le Discours antillais (La Antila lingv'aĵ'o).
Mil'a Ibrahimova
Ĝis la fin'o de la jar'cent'o, du'on'o de la lingv'o'j parol'at'a'j hodiaŭ en la mond'o (ĉirkaŭ 7 000) pov'us mal'aper'i, laŭ la plej nov'a el'don'o de la Mond'a Raport'o de Unesk'o pri Lingv'o'j 2021, publik'ig'it'a en maj'o. Konklud'e, urĝ'as konserv'i kaj antaŭ'e'n'ig'i lingv'a'n divers'ec'o'n.
Inter'ret'o, kiu far'iĝ'is la ĉef'a manier'o de inter'ŝanĝ'ad'o de inform'o'j, hav'as ŝlos'il'a'n rol'o'n por antaŭ'e'n'ig'i mult'lingv'ec'o'n. Sur ĉi tiu teren'o, la situaci'o konsider'ind'e ŝanĝ'iĝ'is. Reg'int'e dum long'a temp'o en la inter'ret'o, la angl'a nun reprezent'as nur unu lingv'o'n en inter'ret'a lingv'a elit'o. Ĝi'a relativ'a part'o en kiberspaco mal'grand'iĝ'is al ĉirkaŭ 30%, dum la franc'a, german'a, hispan'a kaj ĉin'a est'as nun inter la dek plej uz'at'a'j lingv'o'j inter'ret'e.
Iu'j el ĉi tiu'j spert'is rapid'a'n pli'iĝ'o'n: la ĉe'est'o de la ĉin'a, ekzempl'e, kresk'is pli ol 1 200-el'cent'e inter 2000 kaj 2010. Al'ir'o al aparat'o'j kaj font'o'j ne est'as la sol'a problem'o: la Raport'o indik'as ke preskaŭ 43% de la lingv'o'j kaj dialekt'o'j de la mond'o est'as ne'skrib'it'a'j, kio est'as ali'a defi'o pri la manier'o, kiu'n ili pov'us en'ir'i la oft'e tekst-baz'it'a'n inter'ret'a'n mond'o'n.
La Mond'a Lingv'a Raport'o de Unesk'o 2021: al tut'mond'a regul'o pri taks'ad'o de lingv'o-divers'ec'o kaj la inter'ret'a il'o, kiu akompan'as ĝi'n, la Mond'a Atlas'o de Lingv'o'j (Mal), prezent'as nov'a'n profund'a'n pri'taks'o'n de lingv'a divers'ec'o tut'mond'a. La inter'ret'a il'o form'as baz'o'n por komplet'a'j inform'o'j pri ĉiu'j lingv'o'j de la mond'o, inkluziv'e de sign'o'lingv'o'j, kaj ĝi est'as konsult'ebl'a far'e de eduk'a'j kaj scienc'a'j instituci'o'j, bibliotek'ist'o'j, arĥiv'ist'o'j kaj la ĝeneral'a publik'o.