Ĉi tiu sekci'o Larĝ'angul'e est'as publik'ig'at'a por mark'i la Mond'a'n Tag'o'n de Instru'ist'o, celebr'at'a'n la 5-an de oktobr'o ĉiu'jar'e.
Mal'grand'a'j en'spez'o'j, lim'ig'it'a profesi'a promoci'o, fort'a'j soci'a'j prem'o'j kaj mank'o de rimed'o'j, ĉiu'j ĉi est'as faktor'o'j, kiu'j mal'kuraĝ'ig'as ge'jun'ul'o'j'n entrepren'i ĉi tiu'n karier'o'n.
La defi'o est'as eĉ pli mal'facil'e akcept'ebl'a en kun'tekst'o'j, kiu'j est'as mark'it'a'j, tro oft'e, per mank'o de rimed'o'j, plen'plen'a'j klas'ĉambr'o'j aŭ eĉ la risk'o, ke la origin'a cel'o de la instru'ist'o perd'as si'a'n senc'o'n.
Cert'e, ĉiu re'kon'as la ŝlos'il'a'n rol'o'n de instru'ist'o'j. Je person'a nivel'o, ni ĉiu'j pov'as nom'i almenaŭ unu instru'ist'o'n, kiu grav'e influ'is ni'n — kelk'foj'e tiel efik'e, ke tio re'direkt'is ni'a'n tut'a'n viv'o'n. Je inter'naci'a nivel'o, la Cel'o'j por Daŭr'i'pov'a Evolu'ig'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (CDE) [United Nations Sustainable Development Goals, (SDGs)], precip'e la Kvar'a Cel'o, re'kon'as la grav'ec'o'n de instru'ist'o'j por plen'um'i la Cel'ar'o'n por Daŭr'i'pov'a Evolu'ig'o ĝis 2030.
Tamen, la profesi'o est'as sen'kredit'ig'at'a.
La evolu'o de kogn'a neŭr'o'scienc'o kaj la mult'a'j aplik'o'j de nov'a'j teknologi'o'j en la kamp'o de kler'ig'ad'o dev'ig'as la profesi'o'n adapt'i kaj re'invent'i si'n.
Iam respekt'at'a kaj valor'ig'at'a, la rol'o de instru'ist'o nun'temp'e est'as kontest'at'a, kaj instru'ist'o'j est'as dev'ig'at'a'j sur'pren'i la respond'ec'o'n pri la mal'sukces'o'j de la kler'ig'ad'o-sistem'o. Ĉi tiu negativ'a percept'o pri ili — kelk'foj'e — rezult'ig'as tim'ig'ad'o'n, aŭ eĉ per'fort'o'n, far'e de lern'ant'o'j aŭ ili'a'j famili'o'j.
Fakt'e, est'as tre mal'facil'e por la profesi'o al'log'i nov'a'j'n varb'it'o'j'n. Post kelk'a'j jar'o'j de labor'o, mult'a'j instru'ist'o'j rezign'as. Stud'o el 2014 far'it'a en Uson'o pri 50 000 instru'ist'o'j2 montr'is, ke pli ol 41% el ili (baz'a'j kaj mez'a'j lern'ej'o'j kun'e) rezign'as la profesi'o'n post kvin jar'o'j.
Mal'grand'a'j en'spez'o'j, lim'ig'it'a profesi'a promoci'o, fort'a'j soci'a'j prem'o'j kaj mank'o de rimed'o'j, ĉiu'j ĉi est'as faktor'o'j, kiu'j mal'kuraĝ'ig'as ge'jun'ul'o'j'n entrepren'i ĉi tiu'n karier'o'n.
Krom'e, pli ol 69 milion'o'j da instru'ist'o'j varb'end'as ĝis 2030 por plen'um'i la CDE- o'j'n [SDGs]. Inter tiu'j, 48,6 milion'o'j da nov'a'j varb'ot'o'j neces'os por anstataŭ'i la rezign'ont'a'j'n instru'ist'o'j'n. Jam est'as grav'a mank'o de instru'ist'o'j en Okcident'a Azi'o kaj Sub'sahar'a Afrik'o.
En tiu kun'tekst'o, kiel ni pov'as varb'i nov'a'n generaci'o'n de entuziasm'a'j instru'ist'o'j? Tiu ĉi demand'o inspir'is la tem'o'n de la okaz'ig'o en 2019 de la Mond'a Instru'ist'a Tag'o, la 5-an de oktobr'o: Jun'a'j Instru'ist'o'j: La Est'ont'ec'o de la Profesi'o.
Sed ekster la alarm'a'j nombr'o'j, statistik'o'j kaj kap'lini'o'j, ankoraŭ est'as instru'ist'o'j ne mal'kuraĝ'ig'it'a'j de la mal'facil'a situaci'o. Instru'ist'o'j, kiu'j daŭr'e instru'as en la plej mal'riĉ'a'j lok'o'j kaj en plen'plen'a'j klas'ĉambr'o'j. Instru'ist'o'j, kiu'j decid'as labor'i kun lern'ant'o'j kun mal'facil'a'j tra'viv'aĵ'o'j, tiu'j, kiu'j est'as ekster la lern'ej'a sistem'o aŭ loĝ'as en for'a'j region'o'j. Instru'ist'o'j, por kiu'j instru'i est'as si'n'dev'ont'ig'o kaj ĉiu'tag'a klopod'o. Est'as tiu'j instru'ist'o'j, kiu'j'n la Kurier'o honor'as hodiaŭ.
Lyne Fréchet, kanada ĵurnal'ist'o
Kun si'a'j brik'a'j mur'o'j, si'a'j desegn'aĵ'o'j al'glu'it'a'j al la mur'o'j kaj si'a'j el'uz'it'a'j ŝrank'o'j, la Centr'o por Lern'ej'a Integr'ad'o simil'as al ajn'a lern'ej'o. La lern'o'ĉambr'o mal'ferm'iĝ'as al vic'o da skrib'o'tabl'o'j antaŭ nigr'a tabul'o.
Kaj ek'de la ok'a hor'o maten'e, ge'lern'ant'o'j bru'e invad'as la grand'a'n ŝtup'ar'o'n, kiu konduk'as al la etaĝ'o'j. Sed la kompar'o ĉes'as en tio.
Ĉar tiu instituci'o situ'ant'a en la kvartal'o Rosemont akcept'as ek'de antaŭ kvin'dek jar'o'j sen'protekt'a'j'n ge'lern'ant'o'j'n, spert'ant'a'j'n lern'o'mal'facil'aĵ'o'j'n aŭ kun psik'a'j problem'o'j. Kelk'a'j hav'as mal'antaŭ si ĥaos'a'j'n voj'o'j'n, komplik'a'j'n famili'a'j'n histori'o'j'n, foj'e kun problem'o'j kun la leĝ'o.
Aĝ'a'j inter 6 kaj 18 jar'o'j'n, ili ĝeneral'e ankaŭ hav'as pez'a'n pas'int'o'n en la lern'ej'o. Ili kon'is la lern'ej'a'n mal'sukces'o'n, si'n'sekv'a'j'n for'pel'o'j'n aŭ for'ig'o'n en la mal'antaŭ'o'n de la ĉambr'o kun si'a propr'a program'o por lern'ant'o'j kun mal'facil'aĵ'o'j. La Centr'o por Integr'ad'o konsist'ig'as por ili nov'a'n start'o'n, sur ali'a'j baz'o'j.
Fin'e de juni'o, unu semajn'o'n antaŭ la somer'a'j feri'o'j, la etos'o est'as elektr'ec'a. La ge'lern'ant'o'j de la 6-a baz'lern'ej'a stud'jar'o pret'ig'as si'n por la ekzamen'o pri «soci'a univers'o», lern'objekt'o instru'at'a en la baz'a kaj mez'a lern'ej'o'j, kiu pri'trakt'as la soci'a'n kaj politik'a'n histori'o'n de Kebekio.
La infan'o'j mal'kviet'e mov'iĝ'as sur si'a seĝ'o.
Kénia Alvarado-Lar'a, ili'a jun'a instru'ist'in'o, anonc'as, ke la demand'o'j apart'e tem'os pri la “fol'a'j” 1920-aj jar'o'j kaj la demografi'a eksplod'o.
Obtuz'a'j bru'o'j aŭd'iĝ'as en la apud'a ĉambr'o. Kelk'a'j el la person'ar'o — ĉiu'j inter'lig'it'a'j per radi'o'komunik'il'o'j — ir'as al la ĉambr'o, pret'a'j por inter'ven'i. Intern'e, la instru'ist'o'j jam sukces'is trankvil'ig'i jun'ul'o'n, kiu frap'is la mur'o'n. Li kuŝ'is sur matrac'et'o en spac'o apart'ig'it'a de la ali'a'j, kaj du inter'ven'int'o'j rest'as apud li por li'n trankvil'ig'i.
Tia'j el'verŝ'o'j ne est'as rar'a'j, precip'e fin'e de la jar'o. «Mult'a'j ge'jun'ul'o'j sufer'is problem'o'j'n pri si'a'j inter'rilat'o'j, klar'ig'as la lern'ej'estr'in'o Ysabelle Chouinard, kiu dum 17 jar'o'j est'as instrunta en la lern'ej'o.
Je la al'ven'o de feri'o'j, la lern'ant'o'j est'as anksi'a'j. Ili ne sci'as, kio atend'as ili'n kaj ili tim'as la moment'o'n, kiam ili dev'os adiaŭ'i si'a'n instru'ist'o'n». La bezon'o de aprez'o est'as grand'eg'a ĉe iu'j ge'jun'ul'o'j, puŝ'at'a'j de unu lern'ej'o al ali'a, de unu famili'o al ali'a.
Neces'as sci'i pri'trakt'i subit'a'j'n ŝanĝ'o'j'n de si'n'ten'o, la emoci'a'n angor'o'n kaj la per'fort'o'n, kiu foj'e postul'as polic'a'n inter'ven'o'n. Se la lern'ej'o est'as iom grand'a por la 84 akcept'it'a'j ge'lern'ant'o'j, tio okaz'as pro la ne'antaŭ'vid'ebl'a'j si'n'ten'o'j, la kri'o'j kaj kverel'o'j ne permes'as kun'divid'i la lok'o'j'n kun ali'a'j ge'lern'ant'o'j.
Por labor'i ĉe Cis neces'as hav'i fort'a'j'n nerv'o'j'n. Al'don'e al la direktor'in'o, soci'a'j asist'ant'in'o'j, dek'du'o da instru'ist'o'j kaj fak'a'j eduk'ist'o'j respond'ec'as pri tiu ĉi unik'a lern'ej'o en Kebekio. Plur'a'j instru'ist'o'j aŭ staĝ'ant'o'j ven'int'a'j kun la cel'o help'i la ge'jun'ul'o'j'n el'turn'iĝ'i for'ir'as post kelk'a'j monat'o'j, mal'venk'int'a'j.
Kénia mem konfes'as hav'i dolor'a'n re'memor'o'n pri si'a unu'a jar'o en la instituci'o. «Mi'a klas'o konsist'is el 16 lern'ant'o'j de la unu'a mez'lern'ej'a stud'jar'o, kun tre pez'a'j histori'o'j. En ordinar'a lern'ej'o, tio est'as mal'facil'a aĝ'o. Sed kun ili, mi dev'is al'don'e al'front'i la insult'o'j'n, la fizik'a'n per'fort'o'n, la konflikt'o'j'n. Mi oft'e plor'is, kaj mi sent'is mi'n person'e atak'at'a de la insult'o'j. Mi ne plu dorm'is».
Iom post iom ŝi trov'is la manier'o'n al'parol'i tiu'j'n postul'em'a'j'n ge'lern'ant'o'j'n.
”La inter'rilat'o'j, kiu'j'n mi sukces'is star'ig'i kun la ge'jun'ul'o'j, ebl'ig'is al mi super'i ĉiu'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n,” ŝi daŭr'ig'as. Kun la temp'o, instal'iĝ'is reciprok'a respekt'o. Ali'a grav'a element'o est'is la konfid'o de mi'a estr'in'o.
Kiam mi ne plu el'ten'is, ŝi instig'is mi'n pren'i unu tag'o'n por ripoz'o. Grav'as zorg'i pri si mem. » Ankaŭ Roxanne Gagnon-Houle, kiu est'as instru'int'a en la Centr'o dek jar'o'j'n, lern'is inter'rilat'i kun la fort'a'j emoci'o'j.
Ŝi ŝat'eg'as si'a'n labor'o'n, kaj la lern'ant'o'j am'eg'as ŝi'n. Nur unu foj'o'n ŝi dub'is: la tag'o'n, kiam ŝi'a'j rip'o'j est'is romp'it'a'j dum inter'ven'o en kverel'o. «En la mez'lern'ej'o, mi hav'is lern'ant'o'j'n, kiu'j spert'is vag'ad'o'n, toks'o'mani'o'n, psik'a'j'n problem'o'j'n.
La sol'a manier'o inter'ven'i est'as per la konstru'ad'o de konfid'a rilat'o. Neces'as est'i honest'a, hav'i sincer'a'n rilat'o'n kun ili.» Honest'ec'o.
Konfid'o.
Respekt'o.
Empatio. Tiu'j vort'o'j oft'e re'aper'as en la buŝ'o de instru'ist'o'j kaj eduk'ist'o'j de la Centr'o. Sen tiu'j lig'il'o'j pacienc'e teks'at'a'j kun la lern'ant'o'j, neni'o ebl'as.
«Oni ne al'ir'as lern'ant'o'n, kiu hav'as problem'o'n de opozici'o, sam'manier'e kiel tiu'n, kiu hav'as problem'o'n pri rilat'o'j. Sed en ĉiu okaz'o, neces'as est'i trankvil'ig'a. Se lern'ant'o insult'as mi'n, mi dev'as preter'pas'i tio'n. Est'as tag'o'j, kiam la infan'o ne kapabl'as vort'ig'i si'a'j'n sent'o'j'n. Jun'ul'o, kiu kraĉ'as aŭ mord'as, est'as infan'o, kiu hav'as i'o'n por dir'i al mi», klar'ig'as Luc Fugère, fak'a eduk'ist'o kun posten'o en la lern'ej'o jam dum 28 jar'o'j, kies rol'o est'as help'i la ge'jun'ul'o'j'n reg'i propr'a'j'n emoci'o'j'n.
La instru'ist'o'j de la Centr'o spert'is kvar'jar'a'n universitat'a'n prepar'o'n pri lern'ej'a adapt'iĝ'o, fak'o, kiu permes'as instru'i al infan'o'j kun special'a'j bezon'o'j.
Ili est'as prepar'it'a'j por mal'kovr'i iu'j'n problem'o'j'n, respekt'i la lern'o'ritm'o'n de disleksi'a infan'o, mastr'um'i la ĉambr'o'n.
Sed oni ne ĉio'n lern'as sur la universitat'a'j benk'o'j. Por re'flam'ig'i la dezir'o'n lern'i ĉe tiu'j ge'jun'ul'o'j, kiu'j hav'as problem'a'n rilat'o'n al la lern'ej'o, neces'as montr'i iniciat'em'o'n kaj kre'iv'o'n.
«Kiam mi al'ven'is, — rakont'as Kénia, — mi hav'is nigr'a'n tabul'o'n, kretojn kaj libr'o'j'n. Kio'n mi est'is pov'ont'a far'i per ili? Mi konvink'iĝ'is, ke mi ne pov'as labor'i tie ĉi kiel en ordinar'a lern'ej'o». Ŝi tiam prunt'e'pren'is projekci'il'o'n de si'a frat'o kaj pet'is port'ebl'a'n komput'il'o'n de la lern'ej'estr'in'o. Ŝi pret'ig'is inter'ag'a'j'n kurs'o'j'n, al'don'ant'e vide'o'j'n kaj fot'o'j'n kaj sukces'is kapt'i la atent'o'n de si'a'j ge'lern'ant'o'j. «Mi ne plu bezon'is mastr'um'i la ĉambr'o'n. Mi al'don'is tiu'n metod'o'n al ĉiu lern'objekt'o kaj mi don'is krajon'o'n al la lern'ant'o'j por ke ili far'u not'o'j'n. Tio funkci'is!» Instru'ist'in'o por la tri'a lern'o'jar'o, Emma Chouinard-Cintrao komplet'ig'as si'a'n universitat'a'n diplom'o'n pri lern'ej'a adapt'iĝ'o. Ŝi est'as instru'int'a en la Centr'o nur dum kelk'a'j monat'o'j. Por instig'i al lern'ad'o, ŝi ne hezit'as el'ir'i el la kutim'a'j fram'o'j kaj al'ir'i lern'o'lud'o'j'n. Por stimul'i ŝat'o'n al matematik'o, ŝi aranĝ'as vend'o'n de suk'o kaj de dolĉ'aĵ'o'j ekster la lern'ej'o, por kon'at'ig'i frakci'o'j'n.
Ankaŭ la terapi'o per dorlot'best'o'j, dis'volv'it'a kun'labor'e kun fak'ul'o'j, est'as part'o de la terapi'ar'o don'at'a de la Centr'o.
Plur'a'j best'o'j integr'iĝ'is al la ĉambr'o'j: kobaj'o'j por la ĉambr'o de la mal'grand'a'j, tri'op'o de rat'o'j en la unu'a faz'o de la baz'a lern'ej'o kaj ĉas'putor'o'j kaj kunikl'o'j en la unu'a faz'o de la mez'lern'ej'o. Tag'o'j de best'o'terapi'o kun fak'ul'o'j okaz'as por help'i iu'j'n lern'ant'o'j'n, ekzempl'e por help'i ili'n komunik'iĝ'i. Iu'j infan'o'j pli tim'em'a'j lern'as far'iĝ'i pli mem'fid'a'j per obe'ig'o de hund'o, ekzempl'e.
Tiu'j klopod'o'j frukt'o'don'as. For'pel'it'a el la lern'ej'o fin'e de la baz'lern'ej'o, Andrew, 15-jar'a, part'o'pren'is plur'a'j'n seanc'o'j'n de koler'reg'ad'o antaŭ ol li ek'fart'is pli bon'e.
«Mi est'as impuls'iĝ'em'a, kaj kiam mi ek'koler'as, mi kontraŭ ĉiu'j'n batal'as. Tie ĉi oni help'is mi'n trov'i manier'o'j'n ŝanĝ'iĝ'i», li rakont'as.
Li'a deklar'o re'eĥ'as al tiu de Joé, 12- jar'a. «Mi hav'as problem'o'n pri kondut'o.
En mi'a antaŭ'a lern'ej'o, mi la tut'a'n temp'o'n disput'ad'is. Tie ĉi est'as hom'o'j por ni'n brid'i, kiam est'as kverel'o'j.» Tiu pacienc'a labor'o kun la ge'lern'ant'o'j por ebl'ig'i al ili esprim'i si'n, direkt'i si'a'n agres'em'o'n, ebl'ig'as la lern'ad'o'n.
«Komenc'e mi hav'is la impres'o'n, ke mi instru'as por neni'o, klar'ig'as Kénia.
Mi pens'is, ke ili hav'as tro da kondut'a'j mal'facil'aĵ'o'j por progres'i pri la lern'ej'a'j stud'o'j. Sed fakt'e ili tre antaŭ'e'n'ir'is en la dis'volv'o de si'a'j kapabl'o'j. Est'as tiom mult'e da manier'o'j mal'sam'e instru'i.» Ju pli jun'a'j la lern'ant'o'j al'ven'as, des pli ili sukces'as re'integr'iĝ'i en la ordinar'a lern'ej'o, klar'ig'as Ysabelle Chouinard, kiu menci'as okaz'o'j'n pri lern'ant'o'j, kiu'j plen'e sukces'is for'ir'int'e el la Centr'o, kiel Stéphanie, nun en magistr'iĝ'o pri komunik'ad'o, aŭ ali'a lern'ant'o, kiu al'iĝ'is al profesi'a korb'o'pilk'ad'a team'o en Uson'o.
«Oni ne nepr'e cel'as universitat'a'j'n stud'o'j'n por ĉiu'j, — insist'as la direktor'in'o de la Centr'o. — Grav'as, ke ili pov'u kontent'ig'i si'n. Konduk'i ili'n al la plen'kresk'ul'a viv'o jam est'as mult'e».
Sébastien Farcis, franc'a korespond'ant'o en Nov-Delhi'o
Ĉi tiu lern'ej'o ne aper'as sur iu ajn map'o. Ĝi ne hav'as komplet'a'j'n mur'o'j'n aŭ komplet'a'n tegment'o'n, kaj ni ne parol'u pri seĝ'o'j kaj tabl'o'j. Kiel la mal'grand'a'j strat'a'j vend'ej'o'j, kiu'j viv'ig'as la barat'an ĉef'urb'o'n, la “Free School under the Bridge”
[Liber'a lern'ej'o sub la pont'o] simpl'e en'iĝ'is en la urb'a'n spac'o'n de Nov-Delhi'o [naī dillī]. Ĝi niĉ'as inter la gigant'a'j kolon'o'j de la super'ter'a fer'voj'o de ĉi tiu grand'eg'a urb'o kun 20 milion'o'j da loĝ'ant'o'j. Kaj dum la last'a'j naŭ jar'o'j ĉi tiu lern'ej'o proviz'is per sen'pag'a instru'ad'o cent'o'j'n da mal'riĉ'a'j infan'o'j de la ĉirkaŭ'a'j kvartal'aĉ'o'j de la river'bord'o'j de la river'o Jamuna [Yamuna, foj'e nom'at'a Ĵamuna d͡ʒəmʊna:] – nenies teren'o situ'ant'a en la kor'o de Barato, kiu est'as prosper'a en kelk'a'j lok'o'j, sed sever'e super-amas-loĝ'at'a.
La kvartal'o est'as beton-griz'a, kaj la ĉiel'o est'as mal'alt'a kaj pez'a en ĉi tiu sezon'o de muson'o. Sed la strat'a lern'ej'o est'as plen'a je viv'o kaj kolor'o'j. La tri vand'o'j, kiu'j en'ferm'as ĝi'a'n spac'o'n est'as pentr'it'a'j ĉiel- blu'a'j, kun arb'ar'o de alt'a'j arb'o'j kaj gigant'a'j roz'o'j ĉirkaŭ'ant'a'j la kvin nigr'a'j'n tabul'o'j'n, kiu'j pend'as de la mal'antaŭ'a mur'o. Tuj, kiam ili ek'vid'as la instru'ist'o'n, la lern'ant'o'j kur'as al li el ĉiu'j flank'o'j kaj kri'as “Namasté, instru'ist'o!” La hom'o tiel estim'at'a de la infan'o'j est'as Rajesh Kumar Sharma, 49- jar'a, fond'int'o de la “Free school under the bridge”. Li konsider'as si'a misi'o help'i romp'i la mal'riĉ'ec'o-cikl'o'n per pli'bon'ig'o de la kler'iĝ'o de la plej mal'riĉ'a'j.
Li'a lukt'o est'as ankaŭ person'a venĝ'o.
Sharma, kiu ven'as el mal'riĉ'a famili'o de naŭ infan'o'j en la agrikultur'a sub'ŝtat'o de Utarpradeŝ'o [Uttar Pradesh] en la nord'a part'o de la land'o, ĉiam vol'is stud'i, sed li ne pov'is fin'i la universitat'o'n, ĉar al li mank'is la rimed'o'j. “La lern'ej'o est'is sep kilo'metr'o'j'n for de mi'a hejm'o,” li dir'as. “Mi bezon'is pli ol unu hor'o'n por bicikl'i tie'n. Kiam mi est'is en la super'a lern'ej'o, mi ĉiam mal'traf'is ĥemi'o'n, kiu est'is en la unu'a instru-hor'o.
Kiel rezult'o mi ne ricev'is bon'a'j'n poent'o'j'n en ĉi tiu fak'o kaj ne pov'is ir'i plu'stud'i inĝenier-art'o'n, kio est'is mi'a rev'o.”
Sharma ĉiu'okaz'e sukces'is ricev'i atest'o'n de super'a lern'ej'o, atest'o, kiu'n neni'u el li'a'j ok pli aĝ'a'j ge'frat'o'j sukces'is ating'i.
Li registr'iĝ'is student'o ĉe la universitat'o, vend'int'e si'a'j'n libr'o'j'n por pag'i la kost'o'n de la registr'iĝ'o. Por al'ven'i tie'n li dev'is vetur'i pli ol kvar'dek kilo'metr'o'j'n per bicikl'o kaj aŭtobus'o. Sed post unu jar'o, la mal'jun'a'j membr'o'j de la famili'o ĉes'is proviz'i la mon'o'n por li'a stud'ad'o. Li'a rev'o est'is halt'ig'it'a.
La post'a faz'o en la viv'o de Sharma est'is plen'a da defi'o'j. Kiam li est'is ĉirkaŭ 20-jar'a li trans'loĝ'iĝ'is al Nov-Delhi'o kun si'a frat'o. “Mi vend'is akv'o'melon'o'j'n, labor'is en konstru'ej'o'j, far'is ĉio'n, kio'n mi pov'is far'i por gajn'i kelk'a'j'n rupi'o'j'n,” li re'memor'as.
Iam, en la konstru'ej'o de la fer'voj'o, li est'is ŝok'it'a vid'i la infan'o'j'n de la konstru'ist'o'j vag'i tra la konstru-rest'aĵ'o'j, Mult'a'j el ili en'tut'e ne est'is en la lern'ej'o. Unu'e li propon'is al ili dolĉ'aĵ'o'j'n kaj vest'o'j'n kaj post'e pens'is don'i al ili pli daŭr'a'n help'o'n.
Kaj tiel en 2006, sub arb'o, li komenc'is help'i du infan'o'j'n pri ili'a'j hejm'task'o'j. Unu el ili, nun 18-jar'a, ĵus en'ir'is la universitat'o'n, kaj vol'as iĝ'i inĝenier'o.
Kvar jar'o'j'n post'e, en 2010, li star'ig'is ĉi tiu'n improviz'it'a'n lern'ej'o'n sub la ĵus konstru'it'a super'ter'a pont'o, kie nun li bon'ven'ig'as pli ol 200 lern'ant'o'j'n ĉiu'tag'e – en nivel'o'j, kiu'j ir'as de la unu'a jar'o de la baz'a lern'ej'o al la tri'a jar'o de la mez'grad'a lern'ej'o. La lern'ant'o'j est'as divid'it'a'j en du grup'o'j'n, knab'o'j en la maten'o kaj knab'in'o'j en la post'tag'mez'o, dum almenaŭ du hor'o'j por ĉiu grup'o. La plej'mult'o el ili frekvent'ad'as ankaŭ la lok'a'n lern'ej'o'n, sed venad'as al li por instru'a help'o. “Ni hav'as ses'dek tri lern'ant'o'j'n en mi'a klas'o,” dir'as Mamta, 13-jar'a, kiu vizit'as la tri'a'n jar'o'n de la mez-lern'ej'o. “Foj'e ni ne sukces'as kompren'i ĉio'n, kaj do ni ven'as demand'i sinjor'o'n Rajesh.”
Est'as mult'a'j ali'a'j infan'o'j, kiu'j ne vizit'ad'as lern'ej'o'j'n ĉar ili'a'j ge'patr'o'j — el'migr'int'o'j aŭ ne'formal'e dung'it'a'j labor'ist'o'j – ne hav'as dokument'o'j'n. Sharma help'as ili'n akir'i la dokument'o'j'n, tiel, ke ili pov'u en'skrib'i si'a'j'n infan'o'j'n en la lern'ej'o'n.
Li far'as tio'n sen'pag'e, dank'e al la ne tro grand'a'j en'spez'o'j de la famili'a manĝ'aĵ- vend'ej'o kaj al hazard'a'j donac'o'j. Ĝis nun li rifuz'is kre'i ne'reg'ist'ar'a'n organiz'aĵ'o'n (NRO).
“Tio est'as manier'o evit'i administr'aĵ'o'j'n, sed ankaŭ mi tim'as, ke ĉe formal'a struktur'o, la fer'voj'a'j instanc'o'j tim'os, ke ni fiks'iĝ'is, kaj for'puŝ'os ni'n el si'a ter'o,” li klar'ig'as. Sed pro mank'o de laŭ'leĝ'a organiz'aĵ'o, donac'o'j est'as ricev'at'a'j en li'a person'a nom'o, kio last'a'temp'e el'met'is li'n al kritik'o'j. “Mi far'as mi'a'n plej'ebl'o'n, sed mi ne pov'as proviz'i faktur'o'n, se mi uz'as la donac'it'a'n mon'o'n por manĝ'ig'i la infan'o'j'n,” li dir'as. Por for'ig'i tiu'j'n dub'o'j'n li ĉes'is akcept'i mon'o'n kaj nur ricev'as donac'e vest'o'j'n, manĝ'aĵ'o'j'n kaj libr'o'j'n.
En ĉi tiu varm'eg'a juli'a post'tag'mez'o la lecion'o en la liber'a aer'o est'as iom mal'organiz'it'a. La 105 lern'ant'o'j est'as divid'it'a'j en grup'o'j'n de mal'sam'a'j nivel'o'j.
Tri instru'ist'o'j, ĉiu'j volont'ul'o'j, help'as Rajesh Kumar Sharma kaj dev'as kri'i, kiam ili montr'as liter'o'j'n sur la nigr'a tabul'o, por kovr'i la bru'o'n de la fer'voj'o super ili'a'j kap'o'j. Unu instru'ist'o plej'ebl'e klopod'as por re'ten'i la atent'o'n de la plej jun'a'j lern'ant'o'j. Sharma, inter'temp'e. okup'iĝ'as pri interpret'ad'o de tekst'o en la hindia por rond'o de kvin tre atent'a'j knab'in'o'j. “Ni uz'as la naci'a'n lern'o'libr'o'n, kaj ni far'as ĉio'n, kio'n ni pov'as per la mal'mult'a'j rimed'o'j, kiu'j'n ni hav'as, por help'i ili'n progres'i,” klar'ig'as ĉi tiu improviz'ant'a instru'ist'o. “En la mal'nov'a'j temp'o'j lecion'o'j okaz'is en la liber'a aer'o, kaj tial mi ne kred'as, ke est'as esenc'e hav'i ferm'it'a'j la lern'o-ĉambr'o'j'n por bon'e instru'i. En Barato oni dir'as, ke la plej bon'a'j lotus'a'j flor'o'j nask'iĝ'as en marĉ'o'j.”
Intervju'o de Agnès Bard'o'n, Unesk'o
Tio est'is en 2002, unu jar'o'n antaŭ la fin'o de la milit'o en Sieraleon'o. Mi part'o'pren'is en program'o de UNICEF de sen'arm'ig'o, de mal'mobiliz'ad'o kaj de re'integr'ad'o de la infan'o'j-soldat'o'j. Mi aĝ'is preskaŭ dek jar'o'j'n. Mi neniam est'is en la lern'ej'o. Ĉio, kio'n mi sci'is far'i, est'is ŝarg'i la mitral'et'o'n AK-47. Sed UNICEF cert'ig'is, ke mi far'iĝ'u lern'ant'o, per tio, ke ĝi donac'is al mi'a element'a lern'ej'o libr'o'j'n, krajon'o'j'n kaj il'ar'o'n. Sen tiu apog'o, la histori'o de mi'a viv'o est'int'us sen ajn'a dub'o tre mal'sam'a ol tia, kia ĝi est'as hodiaŭ. Ir'i al la lern'ej'o vek'is mi'a'n sci'vol'em'o'n lern'i, kaj est'as tiu sci'vol'em'o, kiu daŭr'e est'as mi'a ĉef'a instig'o hodiaŭ.
La unu'a'n foj'o'n, kiam mi trov'is mi'n sid'ant'a en klas'ĉambr'o, mi est'is perd'it'a.
Mi sent'is mi'n perd'it'a. Mi ne sent'is mi'n sur mi'a lok'o. Sed antaŭ ĉio, mi sent'is mi'n sol'a. Dek'jar'aĝ'a'j, la plej'mult'o el la infan'o'j, kiu'j est'is tie, sci'is liter'um'i si'a'n nom'o'n, leg'i, skrib'i kaj kalkul'i. Mi mem ne sci'is far'i i'o'n ajn el ĉio ĉi. Mi hont'is kaj ne sent'is mi'n bon'ven'a inter ili. Sed mi daŭr'ig'is, ne ĉar mi konsci'is la grav'ec'o'n de kler'ig'ad'o, sed ĉar la lern'ej'o, malgraŭ ĉio, est'is la plej sekur'a lok'o por mi.
El'kresk'int'e dum la milit'o, mi mal'fid'is la plen'kresk'ul'o'j'n. Je kontakt'o kun ili, mi'a nur'a cel'o est'is far'i mi'n tut'e mal'grand'a por ne al'tir'i ili'a'n atent'o'n. Est'i ne'vid'ebl'a est'as la nur'a manier'o post'viv'i inter'civit'an'a'n milit'o'n. Komenc'e, mi'a'j inter'rilat'o'j kun la plej'mult'o de ni'a'j instru'ist'o'j ne est'is bon'a'j.
Ili'a koler'o pri la perd'o de ĉio dum la milit'o, mi'a frustr'iĝ'o front'e al tio, kio'n mi mem perd'is, kaj mi'a tim'o de plen'kresk'ul'o'j ig'is la rilat'o'j'n mal'facil'a'j. Mi est'is tre tent'at'a for'las'i ĉio'n.
Kiam oni est'as nur unu el 80 lern'ant'o'j en publik'a lern'ej'o de kvartal'aĉ'o, oni est'as nur unu vizaĝ'o inter la ali'a'j. Sed unu instru'ist'in'o impres'is mi'n por ĉiam.
Ŝi est'is special'a pro mult'a'j kial'o'j. Infan'o sen'hejm'a, mi hav'is neni'o'n por manĝ'i dum la lunĉ'o. Do, de temp'o al temp'o, ŝi divid'is si'a'n manĝ'o'n kun mi. En la klas'ĉambr'o ŝi ne ven'ig'is mi'n al la tabul'o, ĉar ŝi konsci'is, ke, ĉar mi ne sci'as leg'i, la ali'a'j lern'ant'o'j pri'mok'us mi'n.
Kaj tiam ŝi hav'is la bon'a'n ide'o'n sid'ig'i mi'n apud la plej bril'a knab'in'o el mi'a klas'o, kiu iĝ'is mi'a gvid'a instru'ist'in'o. Kaj eĉ se ŝi sci'is, kia est'as mi'a viv'o ekster ŝi'a klas'o, ŝi ĉiam demand'is pri nov'aĵ'o'j de mi'a tag'o. Kiam ŝi kompren'is, ke mi ne ŝat'as la lern'ej'o'n, ŝi hav'is sufiĉ'e da saĝ'o por ne dev'ig'i mi'n. Tiu'rilat'e, ŝi far'is kio'n ŝi pov'is por ke mi sent'u mi'n sekur'a. Ŝi sci'is, ke se mi sent'os mi'n bon'a, mi daŭr'e venad'os al la lern'ej'o. Kaj ŝi prav'is. En tia spec'o de si'n'ten'o oni re'kon'as bon'a'n instru'ist'o'n.
Ĉiam ven'as moment'o, kiam milit'o'j fin'iĝ'as. Sed la cikatr'o'j, kiu'j'n ili las'as en la viv'o de vir'o'j kaj vir'in'o'j, daŭr'as la tut'a'n viv'o'n. La instru'ist'o'j est'as la meti'ist'o'j de la re'konstru'o de la komun'um'o. Ili'a labor'o ne nur konsist'as el tio, ke ili trans'don'as sci'o'j'n, sed ankaŭ ke ili cert'ig'as, ke la infan'o'j sent'u si'n sekur'a'j. Ili dev'as kompren'i, ke la infan'o'j, kiel mi, ven'as el mond'o, kie la plen'kresk'ul'o'j ne nur ne sukces'is protekt'i ili'n, sed ankaŭ ŝtel'is ili'a'n infan'ec'o'n kaj ili'a'n sen'kulp'ec'o'n. La unu'a afer'o, kiu'n ni vid'as, kiam ni en'ir'as la klas'ĉambr'o'n, ne est'as instru'ist'o'j, sed plen'kresk'ul'o'j, pret'a'j ekspluat'i ni'n re'e. La rol'o de la instru'ist'o'j est'as do re'don'i al ni la mem'fid'o'n.
Komenc'e, oni ne ir'as al la lern'ej'o kun dezir'o lern'i, kun la ide'o plen'kresk'iĝ'i kaj est'i pli bon'a'j civit'an'o'j. Foj'e, ĉio, kio'n mi bezon'is, est'is nur, ke iu sid'iĝ'u apud mi.
Neces'as rimed'o'j. Oft'e la instru'ist'o'j, kiu'j praktik'as en milit'a'j zon'o'j aŭ en region'o'j en situaci'o de post-konflikt'o, ne dispon'as adapt'it'a'n trejn'ad'o'n. Fakt'e, ili'a labor'o konsist'as mal'pli en trans'don'o de sci'o'j ol re'ten'ad'o de la lern'ant'o'j ĝis la fin'o de la jar'o. Ili ne sukces'as inspir'i si'a'j'n lern'ant'o'j'n, ne ĉar al ili mank'as la imag'o, sed ĉar la firm'ten'o de la disciplin'o plej'e grav'as.
Jen kial oni dev'as don'i la rimed'o'j'n al la instru'ist'o'j, precip'e per adapt'it'a kapabl'ig'o, ke ili plen'e lud'u si'a'n rol'o'n rilat'e la infan'o'j'n, kiu'j sufer'is.
Inter la migr'ant'a'j infan'o'j kaj la rifuĝ'int'o'j hav'ant'a'j la aĝ'o'n vizit'ad'i lern'ej'o'n, mult'nombr'a'j est'as tiu'j, kiu'j sufer'is traŭmat'ig'a'j'n spert'o'j'n, ĉu antaŭ for'las'i si'a'n hejm'o'n, ĉu dum si'a vojaĝ'o aŭ en la komun'um'o aŭ land'o, kie ili trov'as rifuĝ'o'n. Por instru'i al tiu'j sen'protekt'a'j infan'o'j, neces'as adapt'it'a trejn'iĝ'o, kiu oft'e mank'as al la instru'ist'o'j.
Tio est'as la konstat'o, kiu'n la Mond'a analiz'a raport'o pri kler'ig'o [Glob'al Education Monitoring Re'port] (Gem) prezent'is en la dokument'o titol'it'a Education as healing: addressing the trauma of displacement through social and emotional learning [Kler'ig'o kiel kurac'ad'o: trakt'i traŭmat'ec'o'n per soci'a kaj emoci'a al'ir'o], prezent'it'a juni'e 2019]. Tiu publik'aĵ'o sub'strek'as la neces'o'n pli bon'e prepar'i la instru'ist'o'j'n cel'e al'port'i psik'o'soci'a'n apog'o'n al la infan'o'j, kiu'j bezon'as tio'n.
En German'uj'o, kvin'on'o de la rifuĝ'int'a'j infan'o'j sufer'as post-traŭmat'a'n streĉ'o'n. La ne'plen'aĝ'ul'o'j, kiu'j'n ne plu akompan'as ge'patr'o'j, est'as eg'e vund'ebl'a'j. Tri'on'o de la 160 infan'o'j ne'akompan'at'a'j pet'at'ant'a'j azil'o'n en Norveg'uj'o, de'ven'ant'a'j el Afgan'uj'o, Islam'a Respublik'o Irano kaj de Somalujo, sufer'as post-traŭmat'a'n streĉ'o'n. Inter la 166 infan'o'j kaj adolesk'ant'o'j rifuĝ'int'a'j ne'akompan'at'a'j en Belg'uj'o, 37 ĝis 47% prezent'as simptom'o'j'n de anksi'o «grav'a'j'n aŭ eg'e grav'a'j'n», de deprim'o kaj de post- traŭmat'a streĉ'o.
La nivel'o'j de traŭmat'ism'o'j ĉe la person'o'j, dis'lok'it'a'j en land'o'j'n kun mal'mult'a'j kaj mez'a'j en'spez'o'j, est'as sam'e alt'a'j. Ekzempl'e, 75% el 331 infan'o'j dis'lok'it'a'j en la rifuĝ'ej'o'j'n sud'e de Darfuro, en Sudano, prezent'is sindrom'o'n de post-traŭmat'a streĉ'o, kaj 38% prezent'is simptom'o'j'n de deprim'o.
Pro mank'o de centr'o'j pri'zorg'ant'a'j la san'o'n, lern'ej'o'j lud'as oft'e ĉef'a'n rol'o'n en la est'ig'o de stabil'ec'a sent'o. Sed tio pov'as funkci'i kondiĉ'e, ke la instru'ist'o'j hav'u kon'o'j'n pri la simptom'o'j de la traŭmat'ism'o'j, por pli bon'e sub'ten'i la lern'ant'o'j'n. Sed en German'uj'o, la plej'mult'o de la instru'ist'o'j kaj kler'ig'ist'o'j deklar'as sent'i si'n ne'sufiĉ'e prepar'it'a'j por respond'i al la bezon'o'j de la rifuĝ'int'a'j infan'o'j. En Nederlando, 20% el la instru'ist'o'j, kiu'j hav'as pli ol 18 jar'o'j'n da didaktik'a spert'o, deklar'as tra'viv'i mult'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n, kiam ili inter'ag'as kun traŭmat'iz'it'a'j lern'ant'o'j.
La analiz'o de la por'instru'ad'a'j struktur'o'j kaj de la protekt'ad'o de la fru'a infan'aĝ'o koncern'e la infan'o'j'n rifuĝ'int'a'j'n en Eŭrop'o kaj en Nord'a Amerik'o evident'ig'is la jen'a'n fakt'o'n: malgraŭ ke mult'nombr'a'j program'o'j akcept'is kiel ver'a'n la grav'ec'o'n proviz'i per fleg'ad'o, la taŭg'a trejn'ad'o kaj la mon'rimed'o'j «mank'as preskaŭ tut'mond'e».
Laudes Martial Mbon, konga ĵurnal'ist'o
En la polv'ec'a kort'o de la element'a lern'ej'o La Poudrière, la kri'o'j mut'iĝ'is ek'de la komenc'o de juni'o, kun la komenc'o de la lern'ej'ofer'i'o'j. Nur la zum'eg'o de aviad'il'a'j motor'o'j de la flug'haven'o Maya-Maya de Brazavilo, kies avi'o'kur'ej'o est'as dis'ig'it'a de la lern'ej'o per simpl'a gudr'it'a voj'o kaj kelk'a'j loĝ'ej'o'j, perturb'as foj'foj'e la kviet'o'n de tiu varm'a somer'post'tag'mez'o.
Antaŭ nur kelk'a'j semajn'o'j, 76 lern'ant'o'j — 27 knab'o'j kaj 49 knab'in'o'j — ĉiu'maten'e tuj post la sep'a hor'o kun'prem'iĝ'is en la klas'ĉambr'o de la unu'a'jar'a mez'grad'a kurs'o — la antaŭ'last'a nivel'o de la element'a cikl'o, de Saturni'n Serge Ngoma.
«Se mi al'don'as la ses infan'o'j'n, kiu'j'n mi hav'as hejm'e, mi pri'zorg'is 82 infan'o'j'n ĉi-jar'e. Lac'eg'e...», kun rid'et'o dir'as ĉi tiu grand'eg'ul'o, alt'a pli ol unu metr'o'n kaj ok'dek, sid'ant'e ĉe la pied'o de mang'arb'o.
La element'a lern'ej'o, kies nom'o ven'as de la kvartal'o, kie pulv'ej'o est'is instal'it'a antaŭ la sen'de'pend'ec'o, est'is li'a plej unu'a posten'o ek'de kiam li'n varb'is la ŝtat'o, en 2017. «Oni pov'as dir'i, ke mi simpl'e bon'ŝanc'is», dir'as li montr'ant'e la lern'ej'o'loĝ'ej'o'j'n, du simpl'a'j'n improviz'it'a'j'n kaban'o'j'n, kiu'j ŝirm'as ses kurs'o'ĉambr'o'j'n, ĉirkaŭ'it'a'j'n de alt'a herb'o kaj de por'nutr'a'j ĝarden'o'j. Dum pluv'o'tag'o'j, la bat'it'a grund'o de la kort'o iĝ'as glu'a kot'o. La lern'ej'o ne ferm'iĝ'as. Dum la tut'a jar'o la instru'ist'o'j gvid'as kurs'o'j'n kun mal'ferm'it'a pord'o, rigard'at'e de la preter'pas'ant'o'j, kiu'j tra'ir'as la kort'o'n por ir'i de unu punkt'o al ali'a de la kvartal'o.
Ĉio mank'as en tiu ĉi konstru'aĵ'o sen ĉirkaŭ'bar'il'o'j, kiu ne hav'as eĉ neces'ej'o'n.
Komenc'e de la jar'o, antaŭ ol pli'a'j tabl'o'j est'is trov'it'a'j, la lern'ant'o'j de Saturni'n Serge Ngoma kun'prem'iĝ'is ĉe la skrib'o'tabl'o po kvar. La ali'a'j sid'is sen'per'e sur la nud'a ter'o. Front'e al tiu sen'hav'ec'o la el'turn'iĝ'em'o ven'as en la tag'ord'o'n.
«La lern'ant'o'j kolekt'is tabul'et'o'j'n, sur kiu'j ili si'n instal'is. Tio est'is tut'e ne facil'a situaci'o», suspir'e dir'as la instru'ist'o.
La infan'o'j dev'is ankaŭ dis'divid'i kelk'a'j'n kurs'libr'o'j'n, kiu'j'n dispon'as la lern'ej'o, kun'iĝ'ant'e tri-aŭ-kvar'op'e por far'i ekzerc'o'j'n aŭ dum la leg'ad'o'temp'o.
La situaci'o est'as des pli kriz'a pro tio, ke mult'a'j lern'ant'o'j sufer'as lern'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n. La lern'ad'o de la franc'a apart'e klopod'ig'as ili'n. «Neces'as atent'i dum la leg'ekzerc'o'j, ĉar pro ne'bon'a reg'ad'o de la lingv'o, iu'j lern'ant'o'j leg'as i'o'n ali'a'n ol la tekst'o'n. Ili el'pens'as.» Ankaŭ ne est'as facil'e respekt'ig'i la disciplin'o'n al tro da lern'ant'o'j. Por ne perd'i la reg'o'n, la instru'ist'o uz'as tut'e person'a'n metod'o'n. La unu'a est'as ir'ig'i la pli sen'pacienc'a'j'n mis'ag'em'a'j'n lern'ant'o'j'n al la nigr'a tabul'o. «Ili tim'as, ke ili ne sci'os kiel far'i la ekzerc'o'n front'e al la ali'a'j, tial ili ag'as por ne traf'i en tiu'n situaci'o'n. Se ili est'as mal'kviet'a'j, mi don'as al ili pun'o'j'n — konjug'i verb'o'j'n, kaj en pli grav'a'j okaz'aĵ'o'j, mi ir'ig'as ili'n pur'ig'i la kort'o'n».
Malgraŭ tiu'j mal'favor'a'j kondiĉ'o'j, 62 lern'ant'o'j de la klas'o de Saturni'n Serge Ngoma est'is akcept'it'a'j en la super'a kurs'o fin'e de si'a lern'ej'a jar'o. Li fier'as, ke unu el li'a'j lern'ant'o'j iĝ'is la plej sukces'a el la tut'a lern'ej'o kun mez'nombr'a'j poent'o'j de 12,5.
Diplom'it'a magistr'o pri ekonomik'o de daŭr'i'pov'a evolu'o, tiu instru'ist'o kvar'dek'jar'aĝ'a far'iĝ'is instru'ist'o mal'fru'e, post labor'o en gard'o'entrepren'o kaj instru'ad'o en privat'a'j instituci'o'j. Tamen, malgraŭ mal'facil'a ĉiu'tag'ec'o kaj bagatel'a salajr'o, li ne antaŭ'vid'as praktik'i ali'a'n profesi'o'n.
Ven'ont'a'n septembr'o'n, li re'ir'os la voj'o'n, kiu gvid'as li'n post du'on'hor'a pied'ir'ad'o de si'a kvartal'o La Frontière ĝis la lern'ej'o La Poudrière (Pulv'ej'o). «Majstr'o Ngoma, — resum'as Guelor, unu el li'a'j antaŭ'a'j lern'ant'o'j, — ĉiam re'dir'as al ni, ke li kon'as ne mult'e da person'o'j, kiu'j sukces'is sen vizit'ad'i lern'ej'o'n».
«Re'don'i al la instru'ist'o'j ili'a'n kvalit'o'n de grand'pov'a'j viv'hero'o'j, ĉar ili ŝanĝ'as la sort'o'n de la ge'knab'o'j, kiu'j si'a'vic'e ŝanĝ'os la est'ont'o'n de la mond'o». Jen la ambici'a cel'o de la dokument'a film'o Instru'ist'o'j de la mal'ebl'o (provizor'a titol'o), nun'temp'e real'ig'at'a far'e de la franc'a produkt'a kompani'o Winds [“Vent'o'j”]. La ide'o, inspir'it'a de Unesk'o, kiu est'as partner'o en la produkt'ad'o de la film'o, est'as montr'i, per'e de plur'a'j portret'o'j, instru'ist'o'j'n, kiu'j zorg'as pli ol tiom, kiom la profesi'o normal'e postul'as, kaj montr'i la universal'ism'o'n de ili'a engaĝ'iĝ'o.
Sandrine en Burkino, Taslima en Bangladeŝo kaj Svetlana en Siberio (Ruslando) est'as tia'j heroin'o'j, ĉiu si'a'manier'e. Kun si'a'j profesi'a'j al'vok'iĝ'o'j en la kor'o, la tri instru'ist'in'o'j en la film'o, por sukces'i instru'i al si'a'j klas'o'j, trans'ir'as plur'a'j'n obstakl'o'j'n: ne'stabil'a'j'n infra'struktur'o'j'n, geografi'a'n izol'iĝ'o'n, ekstrem'a'j'n klimat'kondiĉ'o'j'n, inter'romp'o'j'n en la instru'ad'o, kultur'a'j'n problem'o'j'n, nomad'ec'o'n… Adapt'iĝ'em'a'j, kaj pret'a'j por mult'a'j si'n'ofer'o'j, tiu'j vir'in'o'j, kiel milion'o'j da ali'a'j instru'ist'o'j tra la mond'o, tra'viv'as ĉiu'n tag'o'n kiel efektiv'a'n aventur'o'n, ĉef'e pedagogi'a'n, sed ankaŭ hom'a'n kaj fizik'a'n.
Svetlana, ekzempl'e, far'is la mal'facil'a'n decid'o'n las'i si'a'j'n infan'o'j'n por port'i kler'ig'o'n ĉe la tend'ar'o'j de la boac'bred'ist'o'j — evenkoj, aŭtokton'a popol'o de la Orient'a Siberio. Per si'a nomad'a lern'ej'o, mond'e unik'a, kiu okaz'as sur sled'o, kaj si'a edz'o, kiu mem est'as boac'bred'ist'o, ŝi sekv'as la nomad'o'j'n tra la siberia tajg'o.
La produkt'ist'o de la film'o, Barthélémy Fougea, daŭr'e mir'as pri la izol'ec'o de la region'o: «Dum mi'a tri'dek'jar'a karier'o, mi neniam hav'is produkt'o'vojaĝ'o'j'n tiom long'a'j'n». La film'team'o, fakt'e, bezon'is sep'tag'a'n vojaĝ'o'n por ating'i la lok'o'j'n, komenc'e aviad'il'e, post'e per trajn'o kaj kamion'o, kaj fin'e per motor'sled'o.
Mal'antaŭ tiu engaĝ'iĝ'o de Svetlana est'as defi'o ig'i la nomad'a'j'n infan'o'j'n sent'i si'n est'i kaj Rus'o'j kaj Evenkoj sam'temp'e.
Tem'as ankaŭ pri defi'o tut'e person'a, ĉar la instru'ist'in'o, nask'iĝ'int'a dum la sovet'a epok'o, est'ant'e Evenka mem, est'is send'it'a al intern'ul'a lern'ej'o, kio for'ig'is ŝi'n de la tradici'o'j de ŝi'a popol'o.
Nun en la faz'o de post'film'ad'a pret'ig'o, tiu ĉi long'a film'o, real'ig'at'a far'e de Émilie Thérond, aper'os sur la ekran'o'j en 2020. Ĝi est'as part'o de trans'medi'a [rakont'at'a per divers'a'j manier'o'j kaj cifer'ec'a'j il'o'j] projekt'o, kiu en'hav'os, inter'ali'e, televid'seri'o'n, libr'o'j'n, infan'libr'o'j'n kaj ankaŭ ekspozici'o'n. Sam'temp'e est'as star'ig'at'a'j help'o'j cel'ant'a'j sub'ten'o'n al la kler'ig'ad'o kadr'e de la asoci'o «Sur'voj'e al la lern'ej'o», kiu pren'as si'a'n nom'o'n de la film'o, kiu mem gajn'is plur'a'j'n inter'naci'a'j'n premi'o'j'n, real'ig'it'a en 2013 far'e de Winds, sam'e partner'ec'e kun Unesk'o.
la franc'a lingv'o traduk'is Norberto Saletti (Ital'uj'o)
Carolina Jerez Henríquez, Region'a Ofic'ej'o de Unesk'o en Santiag'o,Ĉilio
Ĉiu'tag'e, la instru'ist'o'j, kiu'j tie labor'as, dev'as al'front'i la mal'facil'aĵ'o'j'n de la prizon'a mond'o, la mal'sam'ec'o'j'n de lern'a'j kapabl'o'j kaj la bol'ant'a'j'n emoci'o'j'n. En 2015 tiu ĉi kler'ig'ej'o gajn'is la Inter'naci'a'n Konfuceo-Premi'o'n de Unesk'o por Alfabet'ig'o.
For'e de la histori'a centr'o de la urb'o, kiu est'as Mond'a Hered'aĵ'o de Unesk'o, la mal'liber'ej'o de Valparais'o trov'iĝ'as en kvartal'o sen'ŝirm'a kontraŭ la vent'o, for de la turist'a'j itiner'o'j kaj mez'e de unu el la plej vund'ebl'a'j urb'o-are'o'j. Tie est'as la lern'ej'o Ju'a'n Lu'is Vives, kie lern'as mal'liber'ul'o'j, kiu'j vizit'ad'as ĝi'n por re'komenc'i si'a'n inter'romp'it'a'n lern'ad'o'n aŭ lern'i en kurs'o'j pri profesi'o. En ĉiu'j okaz'o'j tem'as pri pli bon'a sin'prepar'o por la viv'o, kiu ili'n atend'as ekster'e, tuj post kiam ili tra'pas'as si'a'j'n kondamn'o'j'n.
En la lern'ej'o Ju'a'n Lu'is Vives ĉiu tag'o est'as mal'sam'a. “Ne ebl'as anticip'i la okaz'ont'aĵ'o'j'n, kaj ĉio mult'e de'pend'as — klar'ig'as al ni la instru'ist'o- ĉu okaz'as io en'e, aŭ ĉu, ekzempl'e, oni tra'serĉ'as aŭ inspekt'as la prizon'ul'o'j'n. Kelk'a'j'n tag'o'j'n oni pov'as hav'i normal'a'n hor'ar'o'n. Ali'a'j'n tag'o'j'n oni eĉ ne pov'as instru'i”.
Sonia Álvarez est'as instru'ist'in'o pri histori'o kaj civit'an'a kler'ig'o. De antaŭ 40 jar'o'j ŝi labor'as por la rajt'o je kler'ig'o en prizon'o. ”Antaŭ'e mi hav'is la impres'o'n, ke io mank'is en mi'a viv'o. Nun mi sci'as, ke mi'a labor'o est'as ne'mal'hav'ebl'a”, ŝi dir'as supr'e'n'ir'ant'e la ŝtup'ar'o'n sur'voj'e al la du'a etaĝ'o de la lern'ej'o, spac'o tut'e nov'a, kiu'n ŝi mem koncept'is kaj konstru'ig'is kadr'e de la mal'liber'ej'o dank'e al publik'a'j kaj privat'a'j fondus'o'j.
Kun tiu'j ĉi mal'facil'aĵ'o'j tip'a'j por la karcer'a real'o, la lern'ej'o don'as instru'o'n baz'a'n, mez'a'n kaj teknik'o-profesi'a'n lig'it'a'n al la gastronomi'o kaj publik'a nutr'ad'o, kio ebl'ig'as al la mal'liber'ul'o'j hav'i posten'o'n kaj pli'ig'i si'a'j'n ŝanc'o'j'n trov'i labor'o'n post kiam ili el'prizon'iĝ'os.
Laŭ la Naci'a Kun'ord'ig'a organ'o pri kler'ig'ad'o de ge'jun'ul'o'j kaj adolt'o'j de Ĉilio, en 2018 ekzist'is 72 kler'ig'ej'o'j en'e de la land'a'j mal'liber'ej'o'j. La lern'ej'o Ju'a'n Lu'is Vives aparten'as al tiu ĉi ret'o, kaj la kun'labor'ant'o'j de Sonia Álvarez kred'as, ke kler'ig'o est'as liber'ig'a procez'o, kiu re'nov'ig'as la soci'a'n kondiĉ'o'n de la individu'o — kiel dir'us la brazila pedagog'o Paulo Freire — kaj en la mal'liber'ej'o kaj ekster ĝi, kaj help'as ili'n pri'pens'i kaj don'i senc'o'n al tiu ĉi procez'o.
Instru'i en tiu'j ĉi kun'tekst'o'j est'as ĉiu'tag'a defi'o. «Ĝi mult'e rilat'as al la motiv'ad'o de la instru'ist'o kaj koncept'o pri kvalit'a kler'ig'o, kiu est'u adekvat'a por la lern'ant'ar'o», klar'ig'as Jassmin Dapik, unu el la instru'ist'in'o'j. «Ĉi tie esenc'as, ke la instru'ist'o hav'u la neces'a'n kre'iv'em'o'n, por ke la instru'ad'o est'u util'a. Kiel instru'ist'o'j ni bezon'as kapabl'ig'i ili'n por pli'a lern'ad'o, kaj ĉef'e, por ke ili kapabl'u kondut'i kiel civit'an'o'j kaj far'i ĝust'a'j'n decid'o'j'n, ŝi al'don'is.
Tamen la rol'o de la instru'ist'o ne lim'iĝ'as al trans'don'o de sci'o'j, sed kontribu'as ankaŭ al tio, ke la mal'liber'ul'o'j re'hav'ig'u al si part'o'n de si'a mem'estim'o. “Unu el la plej grav'a'j afer'o'j est'as, ke la instru'ist'o'j ne trakt'u ni'n kiel mal'liber'ul'o'j'n”, asert'as José, kiu plen'um'as karcer'pun'o'n en Valparais'o kaj regul'e ĉe'est'as la kurs'o'n. “Por ili ni est'as person'o'j, kiu'j hav'as dign'o'n kaj rajt'o'j'n, kaj ili vol'as, ke ni el'ir'u est'ant'e pli bon'a'j person'o'j ol kiam ni en'ir'is ĉi tie'n, kaj por tio ili dev'as hav'i empation», preciz'ig'is Carlos, ali'a mal'liber'ul'o. «Pro tiu trajt'o, kiam ni est'as en la lecion'o'j kun la instru'ist'o'j, ni ne sent'as ni'n en mal'liber'ej'o, sed kiel liber'ul'o'j», li al'don'as.
Kiam la lecion'o'j est'as ekster la karcer'o, est'as privilegi'a'j moment'o'j, dum kiu'j liber'iĝ'as la parol'o por la rakont'o'j mal'facil'e dir'ebl'a'j. «Mi nom'as ili'n super'viv'int'o'j, kaj ĉi tie, mal'antaŭ ĉiu person'o, ekzist'as terur'a'j dram'o'j, kaj oni kiel instru'ist'o dev'as asimil'i tiu'n inform'o'n kaj konstru'i dinamik'o'j'n por al'front'i tiu'n ĉi real'o'n. La ge'lern'ant'o'j mal'pli'ig'it'as ĉiu'senc'e. Pli ol la scienc'a instru'ad'o, ni okup'iĝ'as pri sav'ad'o de la hom'a est'aĵ'o», klar'ig'as Leopold'o Braz'o, ali'a instru'ist'o.
Jessica León est'as psikolog'in'o, kiu sub'ten'as la labor'o'n de la instru'ist'ar'o en tiu ĉi lern'ej'o kaj instig'as la ge'lern'ant'o'j'n est'i pli mal'ferm'a'j al la lern'o'procez'o, dank'e al la Program'o de Lern'ej'a Integr'iĝ'o [Program'a de Integración Escolar] (Pi'e), kiu ebl'ig'as sub'ten'i la instru'ist'a'n labor'o'n. “Ĉi tio tre neces'as, — dir'as Jessica, — ĉar en tiu ĉi kun'tekst'o ili dev'as mult'e streb'i por plen'ig'i iel ajn la mank'o'j'n de la prizon'ul'o'j en la stud'a kaj emoci'a kamp'o'j. Por ni, kiel team'o, tre grav'as ten'i harmoni'o'n en kun'tekst'o, kie ekzist'as kontraŭ'dir'a'j emoci'o'j”.
La mal'liber'ul'o'j mem agnosk'as, ke la instru'ist'o'j labor'ant'a'j en'e de la mur'o'j hav'as mal'facil'eg'a'n task'o'n. La lern'ant'o'j rakont'as, ke ili hav'as problem'o'j'n pri koncentr'iĝ'o, kiu kost'as al ili, kaj ke ili ne hav'as la bezon'at'a'n temp'o'n por antaŭ'e'n'ir'i, kiel ja okaz'as en “regul'a'j”
lern'ej'o'j. “Ni mult'e de'pend'as de tio, kio'n decid'as la gard'ist'o'j, ni ne hav'as regul'a'n hor'ar'o'n”, indik'as José.
Ali'a esenc'a defi'o est'as, ke apenaŭ ekzist'as plan'o'j kaj stud'program'o'j special'e dediĉ'it'a'j al tiu real'o aŭ adapt'it'a'j al la situaci'o de tiu'j lern'ant'o'j. Fakt'e, la instru'ist'o'j mem, sen apart'a prepar'o, plan'as strategi'o'j'n kaj ag'ad'o'j'n kaj pri'taks'as en'hav'o'j'n, por ke la lecion'o'j est'u adekvat'a'j, kaj la lern'ad'o est'u util'a.
Krom'e, la lecion'o'j en la mal'liber'ej'o'j kutim'e est'as divers'grad'a'j, kun lern'ant'o'j kun divers'a'j spert'o'j kaj mal'sam'a'j kapabl'o'j, kaj tial, plan'i lecion'o'n est'as nepr'a task'o kaj ĉiu'tag'a defi'o. “Ni dev'as konsider'i ĉio'n-ĉi, kiam ni prepar'as ni'a'n tag'o'n. Ni dev'as konsider'i kio'n ni est'as instru'ont'a'j kaj kiu'j'n valor'o'j'n ni vol'as trans'don'i, ĉar ni'a kurs'o baz'iĝ'as ĉef'e sur koncept'o'j, ni vol'as, ke ili konserv'u i'o'n”, — dir'as Jassmin Dapik. Por tio, sur'baz'e de la stud'plan'o'j de la ministeri'o pri kler'ig'ad'o de Ĉilio, la instru'ist'ar'o de la lern'ej'o Ju'a'n Lu'is Vives adapt'as ili'n por person'o'j kun mal'sam'a'j lern'a'j nivel'o'j kaj divers'a'j bezon'o'j.
Al'don'a defi'o est'as sukces'i sam'nivel'ig'i ili'n, ĉar oft'e ili'a lern'ad'o est'is inter'romp'at'a unu aŭ pli da foj'o'j. Ili tra'viv'is mult'a'j'n inter'romp'o'j'n, kio prezent'as grand'a'n defi'o'n por labor'kapabl'o. Tiu ĉi histori'o ripet'it'a ne mal'entuziasm'ig'as ili'n: “Ni sci'as, ke kler'ig'ad'o trans'form'as, kaj tiu'j ŝanĝ'o'j iĝ'as vid'ebl'a'j tra la temp'o'pas'o, tio kontent'ig'as ni'n”, dir'as la instru'ist'o Leopold'o.
Wang Shuo (王烁 Wáng Shuò),ĉin'a ĵurnal'ist'o
Se vi for'ir'as de la guberni'o Zhenping (镇平 Zhènpíng） kaj ir'os laŭ la mont'a voj'o al la pint'o, kiu lev'iĝ'as pli ol 1 600 metr'o'j'n super la mar'nivel'o, vi pov'as vid'i la baz'lern'ej'o'n Heihumiao (黑虎庙 Hēihǔ Miào), lok'it'a'n en la sub'a val'o.
Jen kie Zhang Yungun (张玉滚 Zhāng Yùgǔn) instru'as dum la last'a'j dek ok jar'o'j.
La vilaĝ'o Heihumiao (黑虎庙 Hēihǔ miào) est'as for de ĉio. En pli fru'a'j temp'o'j vilaĝ'an'o'j, kiu'j vol'is for'las'i la mont'o'n, dev'is sekv'i la spur'o'j'n las'it'a'j'n de bov'o'j kaj ŝaf'o'j sur la krest'o, grimp'i la mont'o'pint'o'n kaj post'e tra'pas'i la krut'a'n dekliv'o'n de Bali-mont'o. (八里坡 Bālǐ Pō)La mont'a voj'o est'as tiel mal'eben'a, ke ne ebl'as bicikl'i laŭ ĝi — kutim'e neces'is almenaŭ kvin hor'o'j por supr'e'n'ir'i la mont'o'n, sen hav'ebl'a transport'il'o. La sever'a'j kondiĉ'o'j signif'is, ke mal'mult'a'j instru'ist'o'j dezir'as okup'i posten'o'j'n ĉi tie.
“Se instru'ist'o'j de ekster'e ne ven'os ĉi tie'n, kaj la lern'ant'o'j, kiu'j'n ni instru'as, ne rest'os, kiu'j respond'ec'os pri la kler'ig'ad'o de la infan'o'j ĉi tie?” demand'as Zhang. Ĉi tiu demand'o hant'is li'n, post kiam li vizit'is si'a'n antaŭ'a'n lern'ej'o'n, akompan'at'e de la iam'a lern'ej'estr'o, Wu Longqi (吴龙 奇 Wú Lóngqí), Kvankam li hezit'is, pro la mal'alt'a salajr'o kaj la sever'a medi'o, li fin'fin'e decid'is rest'i. Li promes'is al Wu, ke li trans'form'os la viv'o'n de la infan'o'j, kaj li ten'is si'a'n vort'o'n.
Libr'o'j, lern'o'libr'o'j, krajon'o'j kaj skrap'gum'o'j — la lern'ej'o bezon'is tiu'j'n ĉi instru'a'j'n material'o'j'n, sed ankaŭ baz'a'j'n nutr'aĵ'proviz'o'j'n, kiel ole'o'n, sal'o'n, vinagr'o'n, legom'o'j'n, riz'o'n. Ĉiu'j'n ĉi aĵ'o'j'n neces'is en'port'i el la urb'o. De 2001 ĝis 2006, Zhang port'is ĉi tiu'j'n proviz'o'j'n de la urb'o supr'e'n'ir'ant'e la tut'a'n mont'a'n voj'o'n, uz'ant'e korb'o'j'n lig'it'a'j'n al vekt'o, kiu'n li hered'is de Wu. Ĉi tiu est'is la sol'a manier'o ebl'ig'i al la infan'o'j vizit'ad'i la lern'ej'o'n kaj don'i al ili la ebl'o'n for'las'i la mont'o'n, se ili elekt'os tio'n.
Unu vintr'a'n tag'o'n, la mont'a voj'o est'is tro glit'ig'a por paŝ'i. Est'is preskaŭ la unu'a tag'o de lern'ad'o, kaj la lern'o'libr'o'j de la infan'o'j ankoraŭ est'is en Gaoqiu [高丘 Gāo Qiū], urb'o pli ol tri'dek kilo'metr'o'j'n for. Front'e al ĉi tiu defi'o, Zhang kaj ali'a instru'ist'o rapid'is al la urb'o fru'maten'e, port'ant'e la vekt'o'n tra kot'a'j voj'o'j. Kiam ili re'ven'is al la lern'ej'o, ŝarĝ'it'a'j per la lern'o'libr'o'j, ili est'is preskaŭ tut'e kovr'it'a'j de kot'o. Sed la libr'o'j rest'is pur'a'j.
La kondiĉ'o'j pli'bon'iĝ'is en last'a'j jar'o'j.
Ek'de 2006 beton'a voj'o ebl'ig'as al'ir'o'n al la vilaĝ'o, romp'ant'e ĝi'a'n izol'ec'o'n. Bus'o'j komenc'is sporad'a'j'n vetur'o'j'n ek'de la vintr'o de 2017. Zhang nun vetur'as per motor'cikl'o por port'i lern'o'libr'o'j'n kaj ĉiu'tag'a'j'n neces'aĵ'o'j'n al la vilaĝ'o — li oft'e est'as ŝarĝ'it'a per pli ol cent kilo'gram'o'j.
Sed la kondiĉ'o'j ankoraŭ mal'facil'as.
Ek'de la re'ven'o de la instru'ist'o, kvar el li'a'j motor'cikl'o'j romp'iĝ'is, kaj li dev'is anstataŭ'ig'i sen'nombr'a'j'n pneŭ'o'j'n.
Zhang tamen rifuz'as plend'i. “Mi opini'as, ke ĉiu'j mi'a'j klopod'o'j ind'as, ĉar la lern'ant'o'j, kiu'j'n mi instru'is, pov'is el'ir'i el la mont'o'j,” li dir'as. Antaŭ ol li far'iĝ'is instru'ist'o en la vilaĝ'o, li est'is la sol'a student'o el Heihumiao (黑虎庙 Hēihǔ Miào), kiu est'is frekvent'ant'a universitat'a'n kolegi'o'n — de tiam la nombr'o pli'iĝ'is ĝis du'dek du.
Pro la mank'o de instru'ist'o'j, Zhang trejn'is si'n por okup'i mult'a'j'n rol'o'j'n. Li est'as kaj la direktor'o kaj instru'ist'o pri matematik'o kaj etik'a eduk'ad'o. Dum la last'a'j dek ok jar'o'j, li ankaŭ akir'is kapabl'o'j'n, kiu'j ir'as mult'e preter la ampleks'o de li'a komenc'a trejn'ad'o. Krom instru'ad'o, li labor'as ankaŭ kiel kuir'ist'o, tajlor'o post la lern'o'hor'o'j kaj eĉ fleg'ist'o, en kriz'o'j.
Sed li'a rol'o por help'i lern'ant'o'j'n ir'as eĉ plu. Plej mult'a'j el la ge'patr'o'j de la infan'o'j labor'as for de si'a'j hejm'o'j, kaj Zhang kompren'as la aflikt'o'j'n, kiu'j'n ĉiu'j famili'o'j al'front'as. “Dum ĉiu'j ĉi jar'o'j, neni'u el la lern'ant'o'j de ni'a vilaĝ'o for'las'is la lern'ej'o'n pro mal'riĉ'ec'o, precip'e la knab'in'o'j,” dir'is la estr'o de la vilaĝ'o. Zhang persvad'is la ge'patr'o'j'n de lern'ant'o'j, kies famili'o'j loĝ'as mal'proksim'e de la lern'ej'o, las'i si'a'j'n infan'o'j'n viv'i kaj manĝ'i en la lern'ej'a'j konstru'aĵ'o'j. Sub'ten'at'e de si'a edz'in'o, li help'is la lern'ant'o'j'n lav'i kaj ripar'i si'a'j'n vest'aĵ'o'j'n, kaj pri'zorg'is ĉiu'j'n ili'a'j'n ĉiu'tag'a'j'n bezon'o'j'n. Per si'a mal'grand'a en'spez'o, li financ'is pli ol 300 lern'ant'o'j'n, por ke ili pov'u daŭr'ig'i si'a'j'n stud'o'j'n.
Feliĉ'e, dank'e al la help'o de la kler'ig'a departement'o, la kondiĉ'o'j en la lern'ej'o daŭr'e pli'bon'iĝ'as. La lern'ej'o — en kiu nun'temp'e est'as en'skrib'iĝ'int'a'j kvin'dek unu lern'ant'o'j — nun hav'as nov'a'j'n dorm'o'ĉambr'o'j'n, manĝ'ej'o'j'n, lud'ej'o'j'n kaj komput'il'a'j'n klas'ĉambr'o'j'n.
Influ'it'a'j kaj inspir'it'a'j de Zhang, kvar emerit'a'j instru'ist'o'j decid'is re'ven'i al la mont'o'j por re'komenc'i instru'i. Instig'it'e de soci'a varb'ad'o, hodiaŭ en la lern'ej'o labor'as dek unu instru'ist'o'j. “Tiel long'e kiel la infan'o'j est'os tie, tiel ni est'os,” iu'j el ili dir'as.
Fot'o'j: David Seymour
Magnum Photos
Tekst'o: Giovanna Hendel, Unesk'o
Ĝust'e mal'ferm'int'e unu el ĉi tiu'j kest'o'j ni far'is mir'ig'a'n mal'kovr'o'n: ne'publik'ig'it'a'n album'o'n de tri'dek ok kontakt'foli'o'j kaj akompan'ant'a'j'n tekst'o'j'n de David “Chim” Seymour, unu el la plej grand'a'j fot'ist'o'j de la du'dek'a jar'cent'o. En 1947 Seymour, kun'e kun Henri-Cartier Bresson, Robert Capa, Georg'e Rodger kaj ali'a'j el'star'a'j fot'ist'o'j, kun'fond'is la fotografi'a'n kooperativ'o'n Magnum — nun kon'at'a'n kiel Magnum Photos (Fot'o'j Magnum).
En 1950 Unesk'o komisi'is al Seymour raport'i pri grav'a kampanj'o kontraŭ'batal'i analfabet'ec'o'n en Sud'a Ital'uj'o. Unesk'o- Kurier'o publik'ig'is artikol'o'n pri la tem'o en mart'o 1952, kun fot'o'j de Seymour kaj la tekst'o de Carlo Lev'i, aŭtor'o de la fam'a roman'o el 1945 Krist'o fin'halt'is ĉe Ebol'i. La libr'o baz'iĝ'as sur tio, kio'n spert'is la ital'a intelekt'ul'o, kiam li est'is ekzil'it'a en la 1930-aj jar'o'j de la faŝism'a'j aŭtoritat'o'j al for'a region'o, kon'at'a hodiaŭ kiel Basilicata antikv'ec'e kon'at'a kiel Lucania, esperant'e Basilikato]. Ĝi rakont'as la histori'o'n de la viv'o de ĝi'a'j loĝ'ant'o'j, ili'a'j mor'o'j, ili'a'j kred'o'j kaj la mizer'o, tra kiu ili barakt'is.
Ses'dek sep jar'o'j'n post'e, okaz'e de la publik'ig'o de la libr'o They Did Not Stop at Ebol'i: UNESCO and the Campaign against Illiteracy in a Reportage by David “Chim”
Seymour and Texts by Carlo Lev'i [Oni ne fin'halt'is ĉe Ebol'i: Unesk'o kaj la kampanj'o kontraŭ analfabet'ec'o en raport'o de David “Chim” Seymour kaj tekst'o'j de Carlo Lev'i] (1950), kiu re'produkt'as la tut'o'n de la album'o de Seymour, akompan'at'a de analiz'a'j ese'o'j, la Kurier'o prezent'as ali'a'n vid'punkt'o'n de la verk'o de la fot'ist'o.
La histori'a kun'tekst'o de la raport'aĵ'o de Seymour est'is la batal'o kontraŭ analfabet'ec'o gvid'at'a de la post'milit'a Ital'a reg'ist'ar'o kaj ne'reg'ist'ar'a'j asoci'o'j kiel la Unione Nazionale per la Lotta contro l’Analfabet'ism'o (UNLA), [La Naci'a Lig'o por la lukt'o kontraŭ analfabet'ec'o].
Analfabet'ec'o est'is tre dis'vast'ig'it'a en la sud'o de la land'o. En iu'j region'o'j, kiel Kalabrio, kie Seymour vojaĝ'is por si'a raport'aĵ'o, preskaŭ kvin'dek el'cent'o'j de la loĝ'ant'ar'o est'is analfabet'a'j tiu'temp'e.
Por kontraŭ'batal'i ĉi tiu'n plag'o'n, UNLA kontribu'is al la kre'ad'o de mult'a'j lern'ej'o'j propon'ant'a'j baz'a'j'n alfabet'ig'a'j'n klas'o'j'n por infan'o'j kaj plen'kresk'ul'o'j, post kiam ĝi est'is fond'it'a en 1947. La plej original'a iniciat'o de la organiz'o est'is la kre'o de Popol'an'a'j Kultur'a'j centr'o'j tra la land'o. Direkt'at'e de UNLA-instru'ist'o, plen'kresk'ul'o'j, kiu'j jam profit'is de leg'o'kapabl'ig'a'j klas'o'j, pov'as daŭr'ig'i si'a'n kler'iĝ'o'n per demand'o'j pri si'a praktik'a viv'o, sed ankaŭ pli teori'a'j demand'o'j.
La UNLA-instru'ist'o prov'is respond'i ili'n sub'ten'at'e de profesi'ul'o'j en la komun'um'o — kiel kurac'ist'o'j, apotek'ist'o'j, veterinar'o'j, paroĥ'estr'o'j ktp.
Unesk'o unu'e interes'iĝ'is kaj post'e sub'ten'is la Ital'a'n kampanj'o'n — klar'e konsider'ant'e ĝi'n tre grav'a, ĉar la raport'o est'is komisi'it'a al unu el la grand'a'j fot'ist'o'j de la temp'o.
Por si'a raport'aĵ'o, Seymour ne nur fot'is cent'o'j'n da event'o'j, sed ankaŭ verk'is tre detal'a'j'n not'o'j'n por akompan'i la fot'o'j'n.
Li dispon'ig'is apart'a'j'n rakont'lini'o'j'n aŭ tem'o'j'n por grup'o'j de fot'o'j, kaj eĉ far'is sugest'o'j'n pri ebl'a'j redakt'a'j elekt'o'j. Iu'j, sed ne ĉiu'j, de ĉi tiu'j elekt'o'j est'is sekv'it'a'j en la artikol'o en la Kurier'o de 1952, kaj nur mal'grand'a part'o de la tekst'o est'is uz'at'a.
Ses'dek sep jar'o'j'n post'e, ven'is temp'o por ind'e aprez'i tio'n, al kio Seymour don'is atent'o'n.
Ekzempl'e, tre mal'mult'e da atent'o est'is don'it'a al la skrupul'a'j observ'o'j de Seymour pri la kondiĉ'o'j de vir'in'o'j en la kun'tekst'o analiz'at'a. Precip'e en la tekst'o akompan'ant'a ali'a'n seri'o'n de fot'o'j de vir'in'o'j lern'ant'a'j leg'i (inkluziv'e la fot'o'n de la vir'in'o lern'ant'a leg'i kun si'a fil'in'o, re'produkt'it'a en la artikol'o de 1952), Seymour emfaz'as la lig'o'n de la alfabet'ig'a kampanj'o kun la far'o'j por kre'i egal'a'j'n ŝanc'o'j'n por antaŭ'e'n'ig'i soci'a'n progres'o'n.
La artikol'o en la Kurier'o de 1952 ankaŭ re'produkt'is unu el la fot'o'j de Seymour de vir'in'o'j port'ant'a'j ŝarĝ'o'j'n sur la kap'o (en ĉi tiu artikol'o, ni re'produkt'is ali'a'n fot'o'n de ĉi tiu seri'o [pĝ. 26], bit'ig'it'a por Oni ne fin'halt'is ĉe Ebol'i). Tamen la apud'skrib'o akompan'ant'a ĉi tiu'n fot'o'n lim'ig'is ĝi'a'n rol'o'n. Ĝi est'is uz'it'a por ilustr'i la fakt'o'n, ke la labor'ist'o'j dev'is est'i instru'at'a'j ĉe vesper'a'j klas'o'j, post mal'facil'a tag'o en la kamp'o'j.
Simil'e, la artikol'o de 1952 re'produkt'is unu el la fot'o'j de Seymour de vir'o'j labor'ant'a'j en la kamp'o'j. Tamen, ankoraŭ'foj'e, la rol'o de la fot'o redukt'iĝ'is per la apud'skrib'o, kiu ilustr'is la mal'facil'a'n dum'tag'a'n labor'o'n, sekv'it'a'n de vesper'a'j klas'o'j. Leg'ant'e la koment'o'j'n de Seymour pri unu el li'a'j seri'o'j de vir'o'j, kiu'j labor'as sur la kamp'o'j, tamen oni pov'as aprez'i la profund'ec'o'n de li'a'j observ'aĵ'o'j — ĉar li emfaz'is, ke kler'ig'a'j'n kampanj'o'j'n dev'as akompan'i soci'a'j kaj ekonomi'a'j re'form'o'j.
Ĉi tiu mis'e en abyme [[miz ɑ̃n abim] “rakont'o en'e de rakont'o”] de la Kurier'o ilustr'as, kiel la arĥiv'o'j de Unesk'o daŭr'e lum'ig'as pas'int'a'j'n kampanj'o'j'n, kiu'j hodiaŭ rest'as tut'e aktual'a'j — emfaz'ant'e, kiel ĉi tiu'j kampanj'o'j est'is pri'atent'ig'at'a'j por la leg'ant'o'j.
Ami'n Al-Habaibeh
Kiel rezult'o de tut'mond'a varm'iĝ'o kaj la alt'iĝ'o de nivel'o'j de forc'ej'a'j gas'o'j, urb'o'j tra la mond'o est'as pli kaj pli ver'ŝajn'e sub'met'ot'a'j al ekstrem'a'j temperatur'o'j.
Tio ĉi est'as precip'e ĝust'a en la land'o'j de Persa Golf'o, kie est'as atend'at'e, ke la temperatur'o'j alt'iĝ'os al pli ol 50°C dum la du'dek unu'a jar'cent'o. Sed tiu'j ĉi varm'eg'a'j ond'o'j ne domaĝ'is ali'a'j'n region'o'j'n de la mond'o — precip'e Eŭrop'o'n, kie dum la somer'o de 2019 rekord'a'j temperatur'o'j est'is ating'it'a'j en Franc'uj'o, Unu'iĝ'int'a Reĝ'land'o kaj Svis'uj'o, inter ali'a'j land'o'j.
Hodiaŭ, viv'manier'o'j kaj arkitektur'o de'pend'as de klimat'iz'o kaj modern'a'j material'o'j kiel beton'o, asfalt'o aŭ vitr'o.
Tamen tiu'j ĉi material'o'j ne est'as adapt'it'a'j al alt'a'j temperatur'o'j. Vitr'o reflekt'as sun'a'n radi'ad'o'n al la ĉirkaŭ'aĵ'o, kre'ant'e varm'eg'a'j'n insul'o'j'n kaj la risk'o'n de forc'ej'a efik'o en konstru'aĵ'o'j. Ankaŭ asfalt'o absorb'as grand'a'n part'o'n de la sun'a'j radi'o'j, kiu'j'n ĝi turn'as en varm'o'flu'o'n — tiel kontribu'ant'e al varm'iĝ'o de la lok'a viv'medi'o. Beton'o, ali'flank'e, konsum'as mult'eg'a'n energi'o'n dum ĝi'a produkt'ad'o, kio kontribu'as al tut'mond'a varm'iĝ'o per karbon'a'j el'ig'o'j. Al'don'e, modern'a urb'a plan'ad'o ne favor'as publik'a'n transport'ad'o'n. Tio neces'ig'as privat'a'j'n vetur'il'o'j'n, kre'ant'e pli da mal'pur'ig'o kaj lok'e lim'ig'it'a'j varm'eg'a'j insul'o'j, precip'e, kiam kombin'it'e kun la klimat'iz'a'j sistem'o'j de konstru'aĵ'o'j.
viv'medi'o. Beton'o, ali'flank'e, konsum'as mult'eg'a'n energi'o'n dum ĝi'a produkt'ad'o, kio kontribu'as al tut'mond'a varm'iĝ'o per karbon'a'j el'ig'o'j. Al'don'e, modern'a urb'a plan'ad'o ne favor'as publik'a'n transport'ad'o'n. Tio neces'ig'as privat'a'j'n vetur'il'o'j'n, kre'ant'e pli da mal'pur'ig'o kaj lok'e lim'ig'it'a'j varm'eg'a'j insul'o'j, precip'e, kiam kombin'it'e kun la klimat'iz'a'j sistem'o'j de konstru'aĵ'o'j.
Pas'int'ec'e, antaŭ la al'pren'o de la modern'a viv'manier'o, plej mult'a'j hom'o'j sur la planed'o viv'is en pli harmoni'a manier'o kun si'a viv'medi'o. Ili aŭ est'is kultiv'ist'o'j en'e de oaz'o, agrikultur'a'j aŭ fiŝ'kapt'a'j vilaĝ'a'j komun'um'o'j, beduen'o'j, aŭ nomad'o'j, viv'ant'a'j en tend'o'j en la dezert'o, aŭ urb'a'j loĝ'ant'o'j, kiu'j viv'is en urb'o'j.
La material'o'j, kiu'j'n oni elekt'is por konstru'i si'a'j'n loĝ'ej'o'j'n, venad'is el la viv'medi'o. Ili est'is daŭr'ig'ebl'a'j, adapt'it'a'j al oni'a viv'manier'o kaj baz'it'a'j sur kio nun est'as nom'at'a cirkl'a ekonomi'o. Pro si'a nomad'ant'a viv'manier'o kaj paŝt'ad'o de best'o'j, la beduen'o'j viv'is en tend'o'j, kiu'j est'is optimum'ig'it'a'j por protekt'o kontraŭ veter'o kaj por fleks'ebl'ec'o. La tend'o'j est'is projekt'at'a'j kaj konstru'at'a'j por efik'e funkci'i en la viv'medi'o — oni teks'is ili'n uz'ant'e hav'ebl'a'j'n rimed'o'j'n, kiel kapr'a'n vilaron kaj ŝaf'a'n lan'o'n. Tial ili est'as nom'at'a'j arab'e “dom'o'j far'it'a'j el har'ar'o”.
La material'o, el kiu est'as far'it'a la tend'o, permes'as al la aer'o cirkul'ad'i. La fibr'o'j ŝvel'as kaj iĝ'as akv'o-imun'a'j, kiam mal'sek'a'j, kio est'as ideal'a dum pluv'a veter'o. En la varm'eg'a kaj sek'a veter'o, la beduen'o'j mal'sek'ig'as la tend'o'n kaj ĝi'a'n ĉirkaŭ'aĵ'o'n kaj ankaŭ humid'ig'as al'don'a'j'n pec'o'j'n de tuk'o kaj tapiŝ'et'o'j'n por redukt'i temperatur'o'j'n per akv'a vapor'iĝ'o. La grand'a izol'a kapabl'ec'o de la tend'o'j permes'as ten'i ili'n frisk'a'j somer'e kaj varm'a'j vintr'e, help'e de fajr'et'o. Neni'o mal'help'as ni'n uz'i simil'a'j'n material'o'j'n por kre'i modern'a'n arkitektur'o'n, kaj far'i temperatur'o'j'n pli toler'ebl'a'j.
Ali'flank'e, pas'int'ec'e oni projekt'is konstru'aĵ'o'j'n kun tre dik'a'j mur'o'j, uz'ant'e natur'a'j'n kaj medi'protekt'a'j'n material'o'j'n kiel kalk'o'ŝton'o'n kaj natur'a'n kot'o'n, kiu est'is miks'it'a kun lok'a'j dezert'a'j plant'o'j en kelk'a'j okaz'o'j. Tio dispon'ig'is konstru'a'n material'o'n kun alt'a termik'a kapabl'o por regul'ig'i la temperatur'o'j'n de la konstru'aĵ'o'j.
La material'o'j hav'is la avantaĝ'o'n absorb'i humid'ec'o'n dum'nokt'e, kiu for'vapor'iĝ'is dum la varm'eg'a'j kaj sun'a'j tag'o'j, por proviz'i la bezon'at'a'n mal'varm'et'ig'a'n efik'o'n. Tiu ĉi efik'o est'as evident'a ĉe la Ruĝ'a Palac'o en Al-Jahra, Kuvajt'o — bon'eg'a ekzempl'o de la arkitektur'a kaj konstru'a teknologi'o'j, kiu'j iam ekzist'is en la region'o de Persa Golf'o.
En varm'a'j klimat'o'j, urb'o'j kaj konstru'aĵ'o'j est'is projekt'at'a'j por optimum'ig'i ombr'o'n, redukt'i la rekt'a'n kaj ne'rekt'a'n termik'a'n pli'iĝ'o'n de sun'a radi'ad'o, regul'ig'i konstru'aĵ'a'j'n temperatur'o'j'n kaj pli'ig'i aer'a'n cirkul'ad'o'n por mal'pli'varm'ig'o. La strat'o'j est'is pavim'it'a'j per natur'a'j ŝton'o'j aŭ simpl'e las'it'a'j kovr'it'a'j per sabl'o. Tio signif'is, ke ili mult'e pli bon'e re'ag'is al alt'a'j temperatur'o'j ol la asfalt'o hodiaŭ'e uz'at'a. Pro la mal'larĝ'a'j voj'o'j kaj strat'et'o'j kaj konstru'aĵ'o'j met'it'a'j unu apud la ali'a, la proporci'o de la are'o sub'met'it'a al la sun'o relativ'e al la tut'a volumen'o de la konstru'aĵ'o'j est'is redukt'it'a al minimum'o.
Konstru'aĵ'o'j est'is projekt'at'a'j kun intern'a'j kort'o'j ĉirkaŭ'it'a'j de ĉambr'o'j aŭ mur'o'j — en plej mult'a'j okaz'o'j, de ĉiu'flank'e. Tio kre'is grand'a'n are'o'n por soci'a'j ag'ad'o'j dum nokt'o kaj dum mal'fru'a'j post'tag'mez'o'j, pro la maksimum'ad'o de ombr'o ebl'ig'at'a de la ĉirkaŭ'a'j ĉambr'o'j. En plej mult'a'j okaz'o'j la centr'a kort'o en'hav'is arb'o'j'n kaj fontan'o'n aŭ put'o'n, uz'at'a'j'n por kapt'i pluv'o-akv'o'n. Dum tag'mez'o, la kort'o funkci'is kiel aer'tub'o por ke la varm'eg'a aer'o lev'iĝ'u kaj est'u anstataŭ'ig'at'a per pli mal'varm'a aer'o el la ĉirkaŭ'a'j ĉambr'o'j, kio pli'bon'ig'is aer'a'n cirkul'ad'o'n.
Tiu ĉi tip'o de arkitektur'o est'is tre kutim'a en Damasko, Sirio, kaj en Andaluzi'o, Hispan'uj'o. La mal'larĝ'a'j strat'o'j pov'is est'i kovr'it'a'j per mal'pez'a'j material'o'j el daktil'arb'o'j. Tio pli'bon'ig'is aer'o-cirkul'ad'o'n inter la strat'o'j kaj kort'o'j de la konstru'aĵ'o'j, per'e de la ĉambr'o'j. La tekstur'o kaj la sabl'a kolor'o de la mur'o'j lim'ig'is la absorb'o'n kaj el'ig'o'n de la radi'ant'a varm'eg'o.
Vitr'o ne est'is ordinar'a konstru'material'o en la pas'int'ec'o. Iu'j ĉambr'o'j hav'is nur du fenestr'o'j'n. La unu'a est'is et'a fenestr'o en la tegment'o, met'it'a tre alt'e kaj ĉiam mal'ferm'it'a por aer'o-cirkul'ad'o kaj natur'a lum'o, sam'temp'e konserv'ant'a privat'ec'o'n. La du'a, pli grand'a, fenestr'o kutim'e est'is ferm'it'a, kun lign'a'j ŝutr'o'j, kiu'j ebl'ig'is aer'flu'o'n en la ĉambr'o'n, ankaŭ protekt'ant'e privat'ec'o'n.
La maŝrabija el'star'ant'a fenestr'o kun skulpt'it'a'j lign'a'j latis'o'j, kutim'e trov'at'a sur la supr'a'j etaĝ'o'j de konstru'aĵ'o'j, cert'ig'as pli bon'a'n aer'o-cirkul'ad'o'n kaj protekt'a kontraŭ rekt'a sub'met'o al la sun'o. Tio est'is kutim'a trajt'o de konstru'aĵ'o'j en mult'a'j region'o'j de Mez-Orient'o, inkluziv'e de Egipt'uj'o, la region'o Heĝaz'o [al-Ḥiĝāz] en Sauda Arab'uj'o kaj Irako — kie la fenestr'o'j est'as kon'at'a'j kiel rūŝān aŭ ŝanŝūl. Kelk'a'j konstru'aĵ'o'j en Persa Golf'o hav'is vent'o- tur'o'j'n por kre'i natur'a'n ventol'ad'o'n, kie ebl'is mal'ferm'i kaj ferm'i la pord'o'j'n en la plafon'o, de'pend'e de la vent'o-direkt'o — ili funkci'is simil'e al modern'a'j per'aer'a- mal'varm'ig'a'j sistem'o'j.
Ali'a'j trajt'o'j de konstru'aĵ'o'j est'is alt'a'j struktur'o'j kaj klostr'o'j, por maksimum'ig'i ombr'o'n kaj pli'bon'ig'i aer'o-cirkul'ad'o'n.
Ili oft'e est'is uz'at'a'j kun volb'o'j, por pli'grand'ig'i la aer'o-volumen'o'n intern'e, kaj mal'grand'ig'i ekster'a'n pli'varm'iĝ'o'n. La ide'o est'is kre'i termik'a'n diferenc'o'n, kiu kaŭz'as mal'pli'varm'iĝ'a'n briz'o'n, sen'de'pend'e de la real'a vent'a rapid'ec'o.
En Afrik'o, kaban'o'j el kot'o ankoraŭ est'as konstru'at'a'j hodiaŭ. Laŭ daŭr'ig'ebl'a projekt'o kaj simpl'a, far'at'a'j per argil'o kaj pajl'a tegment'o, la kaban'o'j ne nur ebl'ig'as pasiv'a'n mal'varm'iĝ'o'n, sed ankaŭ est'as rapid'e konstru'ebl'a'j, mal'mult'e'kost'a'j kaj re'cikl'ig'ebl'a'j. La sam'o valid'as pri la tradici'a'j kan'a'j dom'o'j far'at'a'j de la popol'o Maʻdān, aŭ Marĉ'a'j arab'o'j [Arab al-Ahwār], de la marĉ'o'j de Sud'a Irako - ili'a unik'a konstru'projekt'o ebl'ig'as protekt'o'n per pli'bon'ig'it'a aer'o-cirkul'ad'o.
En Petra [Al-Batrāʾ; grek'e: Πέτρα “ŝton'o”], Jordanio, la nabatea popol'o pren'is tiu'n simbioz'o'n kun natur'o eĉ plu'e'n, uz'ant'e la termik'a'n inerci'o'n de la grund'o. Ili kre'is inĝeni'e plan'it'a'j'n urb'o'j'n, kun nov'ig'a'j loĝ'ej'o'j kaj kompetent'a pluv'o- akv'a rikolt'a sistem'o. La indiĝen'a'j loĝ'ant'o'j util'ig'is la natur'a'j'n mont'o'j'n en la region'o, tranĉ'ant'e si'a'j'n loĝ'ej'o'j'n en la mont'a dekliv'o. Tio cert'ig'is bon'e regul'ig'at'a'j'n temperatur'o'j'n kaj somer'e kaj vintr'e — mal'kiel en modern'a'j konstru'aĵ'o'j, kie temperatur'o'j vari'as sezon'e.
Simil'a'j'n struktur'o'j'n kaj koncept'o'j'n uz'ant'a'j'n la termik'a'n inerci'o'n de la grund'o oni ankaŭ pov'as trov'i en Kapadocujo, Turk'uj'o; la klif'a'j loĝ'ej'o'j de la indiĝen'a amerik'a popol'o Sinagua ĉe Kastel'o Montezuma en Arizon'o, kaj la cavates, aŭ hom'far'it'a'j loĝ'kav'o'j, kaj voj'et'o'j hak'it'a'j el mol'a tof'a rok'o ĉe Tsankawi, Nov-Meksiko — ambaŭ en Uson'o.
Unu'n el la plej fascin'a'j histori'a'j arkitektur'a'j konstru'projekt'o'j, la sub'ter'a'j'n troglodit'a'j'n loĝ'ej'o'j'n, oni pov'as trov'i en la berber'a vilaĝ'o Matmata, en sud'a Tunizio.
Konstru'it'a'j per la el'fos'ad'o de grand'a kav'aĵ'o en la ter'o, kutim'e sur mont'et'ar'a lok'o, kav'o'j, kiu'j serv'as kiel ĉambr'o'j, est'as el'fos'at'a'j el la centr'a kav'aĵ'o, kiu far'iĝ'as centr'a kort'o. Tiu ĉi konstru'projekt'o cert'ig'as bon'eg'a'n termik'a'n izol'ad'o'n.
Unu el la matmataj loĝ'ej'o'j, nun turn'it'a en hotel'o'n, est'as prezent'it'a en la film'o de 1977, Star Wars: Episode Iv — A New Hop'e [Inter'stel'a'j milit'o'j: Epizod'o Iv — Nov'a esper'o], kiel la dom'o de Luk'e Skywalker sur la fikci'a dezert'a planed'o, Tatooine.
Adapt'ant'e si'a'j'n viv'manier'o'j'n est'is tamen ali'a manier'o, per kiu hom'o'j trakt'is ekstrem'a'j'n veter'a'j'n kondiĉ'o'j'n en la pas'int'ec'o. La labor'a tag'o komenc'iĝ'is ĵus'e antaŭ maten'iĝ'o, kaj hom'o'j serĉ'is rifuĝ'o'n de la tag'mez'a sun'o ĝis mal'fru'a post'tag'mez'o — kiam ili daŭr'ig'is si'a'j'n negoc'o'j'n kaj komun'um'a'n inter'komunik'iĝ'o'n en pli mal'varm'a'j temperatur'o'j. Tiu ĉi kultur'o est'as ĝis nun praktik'at'a en Mez-Orient'o kaj Hispan'uj'o, kie siest'a [post'tag'mez'a ripoz'o, oft'e dorm'et'ad'a] est'as observ'at'a. Trink'ebl'a akv'o est'as konserv'at'a en argil'a'j pot'o'j aŭ akv'o-sak'o'j far'it'a'j el best'a led'o, kaj ten'at'a en la ombr'o. La vapor'iĝ'a procez'o kre'as mal'varm'ig'a'n efik'o'n kaj por la konserv'it'a akv'o kaj la ĉirkaŭ'aĵ'o'j.
Hom'o'j si'n vest'is per vest'aĵ'o'j far'it'a'j el natur'a'j material'o'j — la loz'a'j fason'o'j est'is far'at'a'j por pli'bon'ig'i mal'varm'ig'o'n kaj aer'o-cirkul'ad'o'n, dum la vest'aĵ'o'j kovr'is la plej'part'o'n de la korp'o por prevent'i sun'brul'iĝ'o'n. La kap'o'j kaj vizaĝ'o'j kaj de vir'o'j kaj de vir'in'o'j est'is plej oft'e protekt'at'a'j per skarp'o'j — far'it'a'j por redukt'i akv'o- perd'o'n pro spir'ad'o, filtr'i la aer'o'n de polv'o, protekt'i kontraŭ sun'frap'o kaj prevent'i mal'jun'iĝ'o'n de la haŭt'o. Tiu ĉi mult'util'a teks'aĵ'o est'as kon'at'a per divers'a'j nom'o'j, de'pend'e de seks'o, region'o kaj fason'o.
Inkluvizi tradici'a'j'n far'aĵ'o'j'n en modern'a'n arkitektur'o'n ebl'e est'as ankoraŭ unu solv'o por pri'trakt'i klimat'a'n ŝanĝ'o'n. La uz'o de tradici'a arkitektur'o bon'e funkci'is por kelk'a'j modern'a'j konstru'aĵ'o'j, ekzempl'e, en Sevil'o, Hispan'uj'o.
Akv'o-fontan'o mez'e de kort'o ĉirkaŭ'at'a de arb'o'j, kun'e kun la struktur'o de kaj la konstru'aĵ'o bon'e funkci'as por redukt'i la temperatur'o'n.
Masdaro, urb'a projekt'o en Abudabi'o [Abū Ẓabī [ɐˈbuˈðˤɑbi]], Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j, prov'is kombin'i lecion'o'j'n el la pas'int'ec'o kun modern'a'j teknologi'o'j — uz'ant'e maŝrabijajn fenestr'o'j'n, mal'larĝ'a'j'n strat'o'j'n kaj tradici'a'j'n kolor'o'j'n.
Ankaŭ ali'a'j land'o'j de Persa Golf'o labor'as por projekt'i daŭr'ig'ebl'a'j'n ekologi'a'j'n konstru'aĵ'o'j'n.
Daŭr'e esplor'ant'e kaj pli'bon'ig'ant'e konstru'aĵ'a'j'n kaj pavim'a'j'n material'o'j'n, konstru'aĵ'a'n projekt'ad'o'n kaj urb'a'n plan'ad'o'n, izol'ad'o'n kaj la uz'o'n de re'nov'ig'ebl'a'j energi'o'j, urb'o'j de Persa Golf'o kaj ali'a'j land'o'j kun alt'a'j temperatur'o'j pov'as daŭr'ig'i si'a'j'n komfort'a'j'n viv'manier'o'j'n — kun konsider'ind'e mal'alt'a'j nivel'o'j de karbon'a'j el'ig'o'j kaj uz'o de fosili'a'j brul'aĵ'o'j.
En Eŭrop'o, kie temperatur'o'j est'as atend'at'a'j vari'i inter varm'eg'o kaj mal'varm'eg'o en la est'ont'ec'o, bon'a komenc'o est'us pli'ig'i la dik'ec'o'n de mur'o'j de konstru'aĵ'o'j per al'don'o de izol'ad'o kaj natur'a'j material'o'j. Tio redukt'us la bezon'o'n por hejt'ad'o vintr'e kaj klimat'iz'o somer'e.
Feliĉ'e, la alt'iĝ'o de temperatur'o'j ankaŭ permes'as pli'iĝ'o'n de re'nov'ig'ebl'a sun'a energi'o. En plej mult'a'j dom'o'j la uz'o de lum'elektr'a sun'a energi'o kombin'it'e kun pli bon'a izol'ad'o pov'us dispon'ig'i la bezon'at'a'n energi'o'n por funkci'ig'i klimat'iz'a'j'n sistem'o'j'n. Sed tio kre'us varm'eg'o-insul'o'j'n sur la voj'o'j — precip'e tiu'j far'it'a'j el asfalt'o, kiel nun est'as. Plant'i pli da arb'o'j help'us regul'ig'i temperatur'o'j'n en tiu'j ĉi kondiĉ'o'j, kaj ebl'ig'i pli mal'varm'a'j'n viv'medi'o'j'n.
La uz'o de natur'a'j aŭ nov'ig'a'j material'o'j, kiu'j absorb'as kondens'aĵ'o'n kaj pli'ig'as termik'a'n kapabl'ec'o'n, pov'us regul'ig'i pli'varm'iĝ'o'n kaj help'i la natur'a'n mal'pli'varm'ig'a'n procez'o'n. Inteligent'a urb'a plan'ad'o, kiu simul'as mal'nov'a'j'n urb'o'j'n, pov'us far'i la uz'o'n de pur'a publik'a transport'il'ar'o pli real'ig'ebl'a opci'o. Ĉar la temperatur'o de mar'akv'o est'as pli regul'ig'at'a ol la aer'o, anstataŭ'ig'i ekzist'ant'a'j'n klimat'iz'a'j'n sistem'o'j'n per grand'a'j mal'pli'varm'ig'a'j kaj hejt'a'j sistem'o'j laŭ la distrikt'a nivel'o pov'us dispon'ig'i daŭr'ig'ebl'a'n alternativ'o'n. La sam'a'n teknologi'o'n oni pov'us aplik'i al river'akv'o kaj akv'o el inund'it'a'j karb'o'min'ej'o'j.
Ekzist'as mult'a'j lecion'o'j lern'end'a'j el tradici'a'j konstru'aĵ'o'j ĉirkaŭ la mond'o.
Dum jar'cent'o'j, hom'o'j projekt'ad'is konstru'aĵ'o'j'n por ke ili est'u daŭr'ig'ebl'a'j, kiam tem'as pri hejt'ad'o kaj mal'pli'varm'iĝ'ad'o, uz'ant'e inĝeni'a'j'n teknik'o'j'n kaj daŭr'ig'ebl'a'j'n material'o'j'n, kiu'j'n ili pov'is trov'i en la lok'a viv'medi'o. Se ni vol'as redukt'i tut'mond'a'n varm'iĝ'o'n por est'ont'a'j generaci'o'j, ni dev'as integr'i tiu'j'n ĉi lecion'o'j'n kun ni'a'j modern'a'j teknologi'o'j por kre'i daŭr'ig'ebl'a'j'n kaj sen'karbon'a'j'n urb'o'j'n.
Intervju'o de Lucía Iglesias Kuntz, Unesk'o
Tiom, ke ekzist'as tiu'j, kiu'j bapt'is ŝi'n “la verd'a reĝ'in'o”, pro la kolor'o de la tuk'o'j, per kiu'j si'n ident'ig'as sub'ten'ant'o'j de liber'a kaj sekur'a abort'ig'o, mal'long'e, de “leĝ'o por ne mort'i”.
Mi'a patr'o el'migr'is al Argentino en la aĝ'o de 23 jar'o'j el Besarabi'o (hodiaŭ'a Moldavio). Li hav'is si'a'n tut'a'n famili'o'n en Eŭrop'o, do ni tra'viv'is la Du'a'n Mond'milit'o'n tre intens'e. Mi memor'as aŭd'i la voĉ'o'n de Hitler en radi'o, tiu ponard'ant'a voĉ'o est'is tre mal'facil'a afer'o, kiu las'is si'a'n spur'o'n en mi kaj sen'dub'e inklin'ig'is mi'n far'i tio'n, kio'n mi far'as.
Mi mensog'us, se mi menci'us al vi nom'o'j'n de grand'a'j figur'o'j. Mi'a'j model'o'j est'is sen'de'pend'a'j vir'in'o'j. Laŭ mi'a sci'o, vir'in'o'j en la famili'o de mi'a edz'o ĉiu'j est'is profesi'ul'in'o'j: ĥemi'ist'in'o'j, instru'ist'in'o'j de la franc'a... Mi ĉiam est'is ĉirkaŭ'at'a de progres'em'a'j hom'o'j. Mi sukces'e stud'is jur'o'n kaj interes'iĝ'is pri femin'ism'o kiel part'o de hom'a'j rajt'o'j ĝeneral'e, ĉar mi tra'viv'is plur'a'j'n diktatur'o'j'n. Mi special'iĝ'is pri Famili'a Jur'o kaj komenc'is rimark'i, ke la jur'a mal'kapabl'o de vir'in'o'j efektiv'e koncern'as edz'in'iĝ'int'a'j'n vir'in'o'j'n. Fraŭl'in'o'j hav'is tre mal'mult'a'j'n lim'o'j'n kaj ĝu'is preskaŭ ĉiu'j'n rajt'o'j'n. Ali'flank'e, pro la ekonomi'a model'o kaj la klopod'o konserv'i famili'a'n en'spez'o'n, edz'in'iĝ'int'a'j vir'in'o'j est'is mult'e pli lim'ig'it'a'j. Kiam mi interes'iĝ'is pri kiel ŝanĝ'i la afer'o'j'n, mi interes'iĝ'is pri femin'ism'o.
La kampanj'o por la rajt'o je abort'ig'o est'iĝ'is en 2005, sed ĝi'a origin'o est'as en la Naci'a'j Vir'in'a'j Renkont'iĝ'o'j, kiu'j nask'iĝ'is en 1986, baldaŭ post la re'star'ig'o de la demokrati'o. La Renkont'iĝ'o'j est'as forum'o'j por diskut'ad'o pri valor'o'j, princip'o'j kaj form'o'j de organiz'o far'e de kaj por vir'in'o'j, kiu'j okaz'as ĉiu'jar'e en mal'sam'a urb'o en la land'o. Kiam ili komenc'iĝ'is, ĝi'n part'o'pren'is ĉirkaŭ mil vir'in'o'j kaj nun la part'o'pren'ant'ar'o est'as pli ol 60 000.
Est'as du tag'o'j kaj du'on'o, kiam la tut'a aktiv'ad'o rond'ir'as ĉirkaŭ afer'o'j rilat'a'j al seks'aparten'o, kun labor'kun'ven'o'j, teatr'aĵ'o'j, meti'a'j foir'o'j, fak'ul'a'j diskut'o'j pri san'o, mam'nutr'ad'o, debat'o'j pri literatur'o je la vid'punkt'o de aparten'o al cert'a seks'o ... Ĝi est'as unik'a spert'o, kiu kun'ig'as mal'sam'a'j'n soci'a'j'n klas'o'j'n, en mal'sam'a'j aĝ'o'j ... Mi'a opini'o est'as, ke ni, vir'in'o'j, hav'as ĉi tiu'n apart'aĵ'o'n - est'as pli facil'e por ni ol por vir'o'j kun'iĝ'i, eĉ se ĉiu el ni hav'as si'a'j'n politik'a'j'n ide'o'j'n. Oni kun'iĝ'as kun municip'a'j dung'it'in'o'j kaj kun jun'a'j lern'ej'an'in'o'j... kaj oni spir'as ĝoj'o'n. La Renkont'iĝ'o'j ankaŭ est'as plur'ism'a'j, tiel ke nun oni vol'as ŝanĝ'i ili'a'n nom'o'n al “Plur'naci'a'j Renkont'iĝ'o'j”
por gast'ig'i ni'a'j'n indiĝen'a'j'n popol'o'j'n.
Mi hav'as teori'o'n, kvankam mi kred'as, ke mi neniam profund'iĝ'os en ĝi'n. Tio est'as, ke vir'in'murd'o'j mal'aper'os, kiam progres'os integr'a seks'a eduk'ad'o. La pruv'o est'as, ke en ĉiu'j land'o'j, kie oni serioz'e ricev'as tia'n eduk'ad'o'n de tre jun'a aĝ'o, la indic'o'j de murd'o'j pro seks'a per'fort'o est'as pli mal'alt'a'j. En mult'a'j el ni'a'j land'o'j ni dev'os ankoraŭ atend'i jar'o'j'n por ating'i tio'n.
Est'as ver'e, ke en la last'a'j jar'o'j en Argentino oni aprob'is tiu'j'n kaj mult'a'j'n ali'a'j'n leĝ'o'j'n don'ant'a'j'n mult'a'j'n rajt'o'j'n al vir'in'o'j: leĝ'o'n pri integr'a protekt'ad'o, la Ne'dev'ig'a Protokol'o de la Konvenci'o pri For'ig'o de Ĉiu'j Form'o'j de Diskriminaci'o kontraŭ Vir'in'o'j, emerit'iĝ'o de dom'mastr'in'o'j…. Mi'a teori'o est'as, ke edz(in)iĝ'o inter samsekaj hom'o'j signif'as fin'fin'e en'ig'i grup'o'n de hom'o'j en model'a'n instituci'o'n, sub'met'i ili'n al soci'a reg'ad'o. Sed, mal'e, abort'ig'o ne akord'as kun la dezir'at'a model'o, ĝi est'as tut'e perturb'a.
Kaj sen'dub'e ĝi est'as ankaŭ unu el la plej fort'a'j bastion'o'j de patriark'ec'o.
La deviz'o de ni'a Kampanj'o est'as “Seks'a eduk'ad'o por decid'i, kontraŭ'koncip'il'o'j por ne abort'ig'i, laŭ'leĝ'a abort'ig'o por ne mort'i”.
Tiu'j ĉi tri princip'o'j montr'as, ke ekzist'as solv'o'j. Kaj ni'a projekt'o pled'as por la sen'pun'ig'o de abort'ig'o, sed ankaŭ por ĝi'a laŭ'leĝ'ig'o. La leĝ'o, kiu pun'as abort'ig'o'n, est'as diskriminaci'a leĝ'o, ĉar la vir'in'o'j, kiu'j mort'as, la knab'in'o'j graved'a'j kaj dev'ig'at'a'j patr'in'iĝ'i, est'as la vir'in'o'j kaj knab'in'o'j aparten'ant'a'j al la plej marĝen'ig'it'a'j kaj vund'ebl'a'j soci'a'j klas'o'j. Se oni ne laŭ'leĝ'ig'as abort'ig'o'n per simpl'a sen'pun'ig'o, tiu'j klas'o'j ne hav'os la ebl'o'n hav'i la rajt'o'n je ind'a kaj sekur'a san'serv'o. Inter la jar'o'j 2007 kaj 2018 est'is en Argentino sep prov'o'j prezent'i leĝ'projekt'o'n pri rajt'o je abort'ig'o, kaj baldaŭ est'os prezent'it'a la ok'a. Sed dum'e, la Kampanj'o, kiu est'as mov'ad'o konsist'ant'a el pli ol 500 organiz'aĵ'o'j, insist'as kaj daŭr'e labor'as en ĉi tiu tem'ar'o, ĉar ni konsider'as ĝi'n esenc'a, kaj la rajt'o'n je abort'ig'o oni konsider'as kaj trans'don'as kiel unu el la fundament'a'j hom'rajt'o'j.
Kiam en 2018 fin'fin'e oni ebl'ig'is la debat'o'n en la Ĉambr'o'j de la Parlament'o, okaz'is unik'a fenomen'o, epope'a situaci'o: ni sukces'is pri la sub'ten'o de unu milion'o kaj du'on'o aŭ du milion'o'j da jun'a'j knab'in'o'j sur'strat'e, ni sukces'is, ke oni invit'u ni'n preleg'i en mez'lern'ej'o'j, kie respekt'em'e ge'jun'ul'o'j demand'is, ĉu mi abort'ig'is… Oni okaz'ig'is debat'o'j'n sen skandal'iĝ'o, ni vek'is kaj trans'don'is – jen la plej kor'tuŝ'a afer'o – mesaĝ'o'n, kiu ir'is mult'e preter abort'ig'o, mesaĝ'o'n pri liber'ec'o, pri aŭtonom'ec'o…
Est'as kor'tuŝ'e vid'i knab'in'o'j'n, ge'jun'ul'o'j'n, vir'o'j'n kun la verd'a tuk'o, kiu est'as la insign'o de la sub'ten'ant'o'j de la leĝ'o. Tiel ni sukces'is pri io, kio'n ni eĉ ne pri'rev'is: la inter'akord'o inter deput'it'in'o'j el mal'sam'a'j politik'a'j parti'o'j, kiu'j, kun'e, sukces'is aprob'i la leĝ'o'n en la Deput'it'a Ĉambr'o, kio'n en Argentino ni nom'as “du'on'a sankci'o”. Tio est'is io mir'ind'a, tut'e ne'atend'it'a.
La leĝ'o est'is mal'akcept'it'a ĉe la Senat'o, sed mal'venk'i nur per sep voĉ'o'j (38 kontraŭ'a'j voĉ'o'j kaj 31 por'a'j voĉ'o'j) est'is por ni grand'a triumf'o. Ni ne mal'venk'is.
Ni ne hav'as la leĝ'o'n, sed la histori'o est'as ŝanĝ'iĝ'ant'a. Oni for'konduk'is abort'ig'o'n de la nigr'a zon'o, de la delikt'a zon'o en la mond'rigard'o de la soci'o, oni ĝi'n mal'demon'ig'is, kaj nun oni parol'as pri la seks'a'j kaj re'produkt'a'j rajt'o'j, ge'jun'ul'o'j pri'parol'as ĝi'n. En tio ni mult'eg'e progres'is.
Kaj ni breĉ'is al ni voj'o'n, ĉar ni nun'e sukces'as pri ŝanĝ'o en la soci'a konsci'o.
Ni sukces'is varb'i ge'adolesk'ant'o'j'n kaj ge'jun'ul'o'j'n, kiu'j nun rigard'as abort'ig'o'n kiel hom'rajt'o'n. Kaj ali'a'j'n tre ampleks'a'j'n hom'grup'o'j'n, ĉar star'iĝ'is ankaŭ ret'o'j de profesi'ul'o'j, de kurac'ist'o'j, de fleg'ist'in'o'j, de advokat'in'o'j… Ver'a verd'a tajd'o.
Sen'dub'e la popol'a'j mov'ad'o'j sukces'is progres'ig'i la femin'ism'a'n mov'ad'o'n.
Sed tiu progres'o ankaŭ est'ig'is re'ag'o'n, iom latent'a'n, sed daŭr'e efik'ant'a'n ĉe Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j kaj ali'a'j inter'naci'a'j forum'o'j. Ekzist'as antaŭ'ne'long'a raport'o de la Observ'ej'o pri la Universal'ec'o de la Hom'a'j Rajt'o'j titol'it'a “En'danĝer'ig'it'a'j Hom'rajt'o'j”, kiu tre bon'e evident'ig'as, kiel la plej ekstrem'ism'a'j adept'o'j de plur'a'j religi'o'j alianc'iĝ'as kun la plej konservativ'a'j sektor'o'j por prov'i regres'i, en pri'seks'a'j afer'o'j, al la Mi interes'iĝ'is pri femin'ism'o kiel part'o de hom'a'j rajt'o'j ĝeneral'e, ĉar mi tra'viv'is plur'a'j'n diktatur'o'j'n epok'o antaŭ'a al la Pekina Konferenc'o (1995), kiu mark'is turn'iĝ'o'n en la lukt'o por la seks'a egal'ec'o. Tie est'is en'konduk'it'a ekzempl'e la esprim'o “pri'seks'a ideologi'o”.
Ĝi est'as mov'ad'o progres'ant'a tag'o'n post tag'o kaj, parentez'e, kondamn'ant'a UNICEFon aŭ Unesk'o-n pri dis'vast'ig'o de tiu tiel nom'at'a ideologi'o. Ni dev'as ten'i ni'n si'n'gard'a'j.
Jordi Busqué, fot'o'ĵurnal'ist'o en Sud-Amerik'o
Neces'as proksim'um'e ok hor'o'j da si'n'gard'a stir'ad'o ĉe la turn'iĝ'ant'a'j strat'o'j por ating'i Quehue ven'ant'e de Cusco. En la unu'a semajn'o de juni'o 2019, kiam fin'iĝ'as la pluv'sezon'o, ĉi tiu vilaĝ'o, situ'ant'a en Sud'a'j And'o'j en Peruo, spert'as ver'e special'a'n moment'o'n. Kiel est'as kutim'e dum tiu ĉi temp'o ĉiu'jar'e, la loĝ'ant'o'j part'o'pren'as en jar'cent'o'j'n mal'nov'a rit'o daŭr'ant'a tri tag'o'j'n: la restaŭr'ad'o de la ŝnur'a pend'ant'a pont'o Q’eswachaka [keĉu'e qʼeswɐ ˈt͡ʃɐkɐ aŭ qʼeʃwɐˈt͡ʃɐkɐ].
Ĉi tiu pont'o est'as konstru'it'a super la inter'krut'ej'o de la river'o Apurímac (kio signif'as “orakol'o de la di'o de la mont'o'j” en la keĉu'a lingv'o). Ĝi kun'ig'as la komun'um'o'j'n Huinchiri, Chaupibanda kaj Chocayhua, kiu'j viv'as sur la mal'dekstr'a bord'o, kun la komun'um'o Qollana Quehue sur la dekstr'a bord'o. Ĝi est'as la last'e rest'int'a pont'o far'it'a el vegetal'a'j fibr'o'j en Peruo. Simbol'o de la lig'o inter la loĝ'ant'o'j kaj natur'o, ili'a'j tradici'o'j kaj ili'a histori'o, Q’eswachaka est'as konsider'at'a sakral'a.
Kelk'e da tag'o'j antaŭ ol la rit'o komenc'iĝ'as, la loĝ'ant'o'j falĉ'as q’oya, fortik'a'n herb'o'n kresk'ant'a'n en la humid'a'j alt'eben'aĵ'o'j de And'o'j. Ĝi est'as post'e tord'at'a kaj streĉ'at'a por form'i q’eswa, long'a'n ŝnur'o'n. La vilaĝ'an'o'j lern'as kiel plekt'i la fibr'o'j'n ek'de fru'a aĝ'o. Sid'ant'e ĉe promen'ej'o en la vilaĝ'o, vir'in'o plekt'as unu el ĉi tiu'j ŝnur'o'j kun mir'ind'a lert'ec'o. Ali'a bat'as la herb'o'n per rond'a ŝton'o kaj post'e tremp'as ĝi'n en akv'o'n el la river'o por ig'i ĝi'n pli fleks'ebl'a. Ĉio dev'as est'i pret'a por la post'a tag'o, kiam la re'konstru'ad'o de la pont'o komenc'iĝ'as.
La konstru'aĵ'o, kiu util'ig'as teknik'o'n 600 jar'o'j'n mal'nov'a'n, est'as atest'ant'o pri unu el la plej rimark'ind'a'j ating'o'j de la Inka'a civilizaci'o. Ili konstru'is ret'o'n de strat'o'j ‒ la Qhapaq Ñan ‒ por kun'lig'i si'a'j'n vast'a'j'n teritori'o'j'n. Ili pov'is tio'n ating'i nur defi'ant'e la mal'eben'a'n geografi'o'n de Peruo, tra'ir'at'a de la profund'a'j inter'krut'ej'o'j kaj kanjon'o'j form'it'a'j de la river'o'j. Ĉar la land'o hav'as relativ'e alt'a'n sism'a'n aktiv'ad'o'n, la fleks'ebl'ec'o liver'at'a de ŝnur'a'j pend'ant'a'j pont'o'j est'is avantaĝ'o. La mal'avantaĝ'o est'is, ke ĉi tiu'j pont'o'j est'is mal'pli rezist'a'j al mal'bon'a veter'o ol pont'o'j el ŝton'o.
En klimat'o, kie pluv'as daŭr'e preskaŭ ĉiu'tag'e dum plur'a'j monat'o'j, la ŝnur'o'j fin'e difekt'iĝ'as, kaj la pont'o'j dev'as est'i period'e re'konstru'at'a'j. Kvankam la pont'o ne plu est'as la nur'a voj'o kun'lig'ant'a la du bord'o'j'n de Apurímac, la tradici'o daŭr'as jar'o'n post jar'o.
Dum la unu'a tag'o de la re'konstru'o, la vir'o'j kun'iĝ'as ĉirkaŭ la mal'nov'a pont'o kaj plekt'as la pli mal'grand'a'j'n ŝnur'o'j'n ‒ plekt'it'a'j'n de la vir'in'o'j ‒ en pli dik'a'j'n. La ĉef'o de ĉiu famili'o al'port'as unu q’eswa, ĉirkaŭ sep'dek metr'o'j'n long'a'n. La voj'o'j, konduk'ant'a'j al la pont'o, est'as plen'plen'a'j de motor'cikl'o'j ŝarĝ'it'a'j per ŝnur'o'j.
Tradici'a mastr'o de la ceremoni'o'j, nom'at'a paqo, prezent'as ofer'o'j'n al la apus, la spirit'o'j de la mont'o'j, pri kiu'j oni kred'as, ke ili protekt'as la lok'an'o'j'n. Mal'grand'a altar'o, sur kiu est'as met'it'a'j fet'o'j de lam'o'j, spik'o'j de tritik'o kaj ali'a'j rit'a'j objekt'o'j, est'as star'ig'it'a apud la pont'o. La pli'aĝ'ul'o'j, rol'ant'a'j kiel tradici'a'j pastr'o'j, propon'as alkohol'aĵ'o'n al la vir'o'j part'o'pren'ant'a'j la re'konstru'o'n.
Ŝaf'o est'as ofer'buĉ'at'a al la apus, kaj ĝi'a kor'o est'as brul'ig'at'a en mal'grand'a fajr'o, kiu'n oni daŭr'e flam'ig'as ĉe la baz'o de la pont'o.
La pastr'o'j vol'as est'i cert'a'j, ke la labor'ant'o'j est'as protekt'at'a'j de la di'o'j kaj ke neni'u akcident'o okaz'as dum la re'konstru'ad'o.
La ŝnur'o'j est'as fiks'at'a'j la du'a'n tag'o'n, kiam la mal'nov'a pont'o est'as de'kroĉ'it'a kaj fal'as en la river'o'n, kie ĝi est'as for'port'at'a de la flu'o kaj flos'as for. Ĝi simpl'e mal'kompon'iĝ'as, ĝi ja konsist'as nur el herb'o. La tradici'o dikt'as, ke nur al vir'o'j est'as permes'at'e labor'i ĉe la efektiv'a re'konstru'o.
Vir'in'o'j rest'as ĉe la supr'a part'o de la inter'krut'ej'o, plekt'ant'e la pli mal'grand'a'j'n ŝnur'o'j'n. La ĉef'a sub'ten'o de la pont'o ven'as el ses grand'a'j tri'foj'e fald'it'a'j ŝnur'o'j, ĉiu dik'a ĉirkaŭ unu fut'o'n, far'it'a el ĉ. 120 pli mal'dik'a'j ŝnur'o'j. Kvar el la grand'a'j ŝnur'o'j konsist'ig'os la plank'o'n de la pont'o, dum la ali'a'j du util'os kiel man'ten'il'o'j. Ĉiu'j ses ŝnur'o'j est'as sekur'e al'hok'it'a'j al la grand'a'j ankr'o'j el ĉiz'it'a ŝton'o, ĉe ambaŭ flank'o'j de la kanjon'o.
La don'ad'o de la neces'a tensi'o al ĉi tiu'j pez'a'j ŝnur'o'j, nur per'e de la hom'a tir'ad'o, for'pren'as la plej'part'o'n de la du'a tag'o. La tir'ad'o est'as far'at'a ritm'e, laŭ la instrukci'o'j de la gvid'a'j arkitekt'o'j. La divers'a'j stadi'o'j de la konstru'ad'o est'as super'rigard'at'a'j de la pli'aĝ'ul'o'j kaj de du chakaruwaq, fak'a'j labor'ist'o'j, kies plekt'a'j teknik'o'j est'as trans'don'at'a'j de generaci'o al generaci'o. Tiu re'konstru'o uz'as mink’a, antaŭ'kolumb'a'n tradici'o'n de la serv'o'j de la komun'um'o, konsist'ant'a'n el And'a'j farm'ist'o'j plen'um'ant'a'j grav'a'n task'o'n, kies profit'o'j est'as kun'divid'at'a'j de la tut'a komun'um'o.
La tri'a'n tag'o'n, et'a ar'o da vir'o'j kiu'j mal'tim'as la alt'ec'o'n, paŝ'as laŭ'long'e de la struktur'o, al'lig'ant'e mal'grand'a'j'n ŝnur'o'j'n de la man'ten'il'o'j al la plank'o de la pont'o.
Tio ebl'ig'as al ĉiu'j tra'ir'i la pont'o'n sekur'e.
Du grup'o'j start'as de ĉiu el la flank'o'j de la pont'o, kaj fin'e renkont'iĝ'as en la centr'o.
Kiam la last'a ŝnur'o est'as en si'a lok'o kaj la pont'o est'as fin'e pret'a, la labor'ist'o'j lev'as si'a'j'n man'o'j'n, kio kaŭz'as, ke la hom'amas'o jubil'as laŭt'e.
La labor'ist'o'j est'as la unu'a'j uz'i la nov'a'n pont'o'n, sed ĉiu avid'as ili'n imit'i.
Por sekur'ec'o, est'as mal'permes'at'e, ke pli ol kvar person'o'j sam'temp'e uz'u la struktur'o'n. La hom'amas'o est'as grand'a, kaj neces'as long'a temp'o antaŭ ol ĉiu trans'ir'as la inter'krut'ej'o'n. Neni'u modern'a material'o, il'o'j aŭ maŝin'o'j est'as uz'at'a'j dum la tut'a re'konstru'ad'o de la pont'o ‒ nur ŝnur'o'j el herb'o kaj hom'a fort'o.
La jar'a re'konstru'a rit'o fin'iĝ'as per fest'o'j, en kiu'j ĉiu'j loĝ'ant'o'j part'o'pren'as.
Est'as star'ig'at'a scen'ej'o, kaj muzik'a grup'o lud'as tradici'a'j'n kanzon'o'j'n de la region'o. Lern'ej'an'o'j el la ĉirkaŭ'a'j vilaĝ'o'j part'o'pren'as en danc'konkurs'o. En'e de kelk'e da jar'o'j est'os ĉi tiu'j ge'knab'o'j, kiu'j trans'pren'os la re'konstru'o'n de la pend'ant'a pont'o Q’eswachaka.
Sylviane A. Diouf
Ĉio komenc'iĝ'is en la jar'o 1859 en la urb'o Mobil'e [moʊˈbiːl], Alabam'o, kiam la farm'ist'o kaj kapitan'o Timothy Meaher [ˈtɪməθi ˈmiː hə] vet'is, ke li kapabl'os al'port'i “ŝip'o'n plen'a'n da nigr'ul'aĉ'o'j” rekt'e sub la naz'o'j de la aŭtoritat'o'j. Ĝis tiam, la komerc'ad'o per sklav'o'j por ven'ig'i ili'n al Uson'o — kiu laŭ'leĝ'e est'is mal'permes'it'a ek'de la 1-a de Januar'o 1808 — pov'is est'i far'at'a nur kontraŭ'leĝ'e. Delikt'int'o'j risk'is la mort'pun'o'n. Malgraŭ tio, la ŝakr'ad'o daŭr'is sen'ĉes'e, kaj pet'o'j por re'mal'ferm'i la sklav'o'komerc'ad'o'n kresk'is ek'de la 1840-aj jar'o'j.
Pro mank'o de labor'ant'o'j por la kresk'ant'a'j koton'a'j kaj suker'kan'a'j plant'ej'o'j, sklav'posed'ant'o'j en la sub'region'o Deep South [Profund'a Sud'o] dev'is aĉet'i sklav'ig'it'a'j'n labor'ist'o'j'n de la Upper South [Supr'a Sud'o], kontraŭ prez'o'j, kiu'j'n ili konsider'is tro'eg'a'j. Vir'o, vend'it'a en Virginio, pov'is ating'i prez'o'n de 50 mil dolar'o'j, dum kontraband'it'a afrik'an'o aĉet'ebl'is kontraŭ 14 mil dolar'o'j. Meaher dung'is kaj financ'is William Foster, la konstru'ist'o'n kaj posed'ant'o'n de Clotilda.
Kiel kapitan'o de improviz'it'a sklav'o'ŝip'o, Foster al'ven'is en Ouidah, en la Reĝ'land'o Dahomejo, la 15-an de maj'o 1860.
La terur'a tra'viv'aĵ'o de la 110 infan'o'j kaj jun'a'j plen'kresk'ul'o'j — du'on'o da ili vir'o'j, du'on'o vir'in'o'j — kiu'j iĝ'is la kapt'it'o'j en Clotilda, komenc'iĝ'is kelk'a'j'n semajn'o'j'n pli fru'e. Post sang'verŝ'a razi'o kontraŭ urb'et'o far'it'a de la arme'o de Dahomejo, ar'o da post'viv'int'o'j est'is al'port'it'a'j al Ouidah. Inter ili est'is la 19-aĝ'a Oluale Kossola, kiu post'e est'is renom'it'a Cudjoe Kazoola Lewis [ˈkɯʤoʊ kæˈzuːlə luːɪs]. Ali'a'j, inkluziv'e de grup'o de komerc'ist'o'j, est'is for'kapt'it'a'j.
La kapt'it'o'j de'ven'is de mal'sam'a'j lok'o'j de Benino kaj Niĝerio, inkluziv'e Atakora, Banté, Born'u kaj Dahomejo. Ili aparten'is al la etn'a'j grup'o'j de joruboj, iŝaoj [Isha], nupeoj [Nupé], Dendi, Fon, haŭs'o'j kaj Shamba. Inter ili est'is islam'an'o'j kaj inic'it'o'j el la societ'o Or'o, aŭ Orisha-konvent'o'j. Ĉiu'j el ili est'is brutal'e for'kapt'it'a'j de si'a'j famili'o'j kaj komun'um'o'j, kaj mal'liber'ig'it'a'j en sklav'o'kaĝ'o'j, post kiam Foster elekt'is ili'n el cent'o'j da kapt'it'o'j.
Kiam Ar-Zum'a, Oroh, Adissa, Kupollee, Oluale, Abache, Omolabi, Sakar'u, Jabar kaj ili'a'j kun'ul'o'j en'paŝ'is la ŝip'o'n Clotilda, ili'a'j vest'aĵ'o'j est'is for'pren'it'a'j, kiel est'is kutim'o sur sklav'o'ŝip'o'j. La humil'ig'o kaj la sufer'o, kiu'j'n ili tra'viv'is, est'is tia'j, ke eĉ kvin'dek jar'o'j'n post'e, ili ne kapabl'is parol'i pri tio — escept'e pri la fakt'o, ke ili tre soif'is, kaj ke du hom'o'j mort'is.
La 8-an de juli'o 1860, post kvar'dek kvin tag'o'j sur'mar'e, la kapt'it'o'j al'ven'is en Mobil'e, kaŝ'at'e de la nokt'o. Por for'ig'i ĉiu'n spur'o'n de la al'bord'iĝ'o, Clotilda est'is ek'brul'ig'it'a. Tamen, nov'aĵ'o'j pri la “sekret'a”
al'ven'o dis'vast'iĝ'is tra la tut'a land'o, de la okcident'a mar'bord'o al la orient'a. La federaci'a reg'ist'ar'o est'is dev'ig'it'a inter'ven'i, kaj est'is send'it'a team'o por serĉ'i la jun'a'j'n afrik'an'o'j'n. Ili est'is kaŝ'it'a'j en la marĉ'o, tut'e nud'a'j dum kelk'a'j tag'o'j, ĝis kiam kelk'a'j ĉifon'o'j kaj fel'o'j est'is dis'don'it'a'j al ili post kiam ili est'is trov'it'a'j. Oni diskret'e organiz'is vend'o'n, kaj la grup'o tra'viv'is ali'a'n kor'ŝir'a'n dis'apart'ig'o'n. Ĉar kelk'a'j el ili ir'is al mal'proksim'a'j lok'o'j, ili ĉiu'j kant'is adiaŭ'a'n kant'o'n, dezir'ant'e unu al la ali'a sekur'a'n vojaĝ'o'n. Ĉirkaŭ sep'dek ses hom'o'j est'is divid'it'a'j inter Meaher kaj li'a'j du frat'o'j, kaj Foster.
La proces'o'j kontraŭ la sklav'o- posed'ant'o'j est'is fin'fin'e ĉes'ig'it'a'j, kaj la “ŝip'kamarad'o'j” — kiel nom'is unu la ali'a'n tiu'j afrik'an'o'j, kiu'j kun'vojaĝ'is sur la sam'a sklav'o'ŝip'o — est'is dung'it'a'j, mal'kaŝ'e, por labor'i sur vapor'ŝip'o'j, en la kamp'o'j, kaj kiel serv'ist'o'j. Ili est'is firm'a komun'um'o de amik'o'j, kaj est'is kon'at'a'j pri tio, ke ili neniam toler'is brutal'ec'o'n kontraŭ si — ili kontraŭ'star'is aŭtoritat'o'j'n kaj ne tim'is la sekv'o'j'n. Afrik-uson'an'o, sklav'ig'it'a en la sam'a plant'ej'o kiel kelk'a'j de la nov'al'ven'int'o'j, rakont'is, ke iam, kiam inspekt'ist'o prov'is vip'i unu el la vir'in'o'j, ili ĉiu'j salt'is sur li'n kaj bat'eg'is li'n. Kiam kuir'ist'o vang'o'frap'is jun'a'n vir'in'o'n, ŝi kri'is.
Ŝi'a'j kamarad'o'j al'kur'is ŝi'n por ŝi'n help'i, kun il'o'j en'man'e, kaj frap'eg'is la pord'o'n de la dorm'o'ĉambr'o de s-in'o Meaher, kie'n fuĝ'is la kuir'ist'o. Oft'e mok'at'a'j de si'a'j sklav'ig'it'a'j kamarad'o'j nask'it'a'j en Uson'o, la pasaĝer'o'j de Clotilda ten'is si'n apart'e de la ali'a'j kaj plu konserv'is la fidel'ec'o'n al si'a'j propr'a'j kultur'o'j — inkluziv'e si'a'j'n funebr'a'j'n rit'o'j'n.
En april'o 1865, je la fin'o de la En'land'a Milit'o, la ŝip-kamarad'o'j liber'iĝ'is. Sed tio ne est'is tia liber'ec'o, pri kiu ili sopir'is.
Ili dezir'is re'ven'i hejm'e'n. Oss'a Keeby, unu el ili, dir'is: “Mi ir'as hejm'e'n al Afrik'o ĉiu'nokt'e en mi'a'j sonĝ'o'j.” La vir'o'j trov'is labor'o'n ĉe seg'ej'o'j kaj pulv'o'muel'il'o'j. La vir'in'o'j, kiu'j est'is mem-dung'it'a'j, per'labor'is si'a'j'n viv'rimed'o'j'n per ĝarden'um'ad'o kaj per vend'ad'o de si'a'j produkt'o'j kaj de la korb'o'j, kiu'j'n la vir'o'j plekt'is dum'nokt'e. Ili konserv'is si'a'n mon'o'n por pag'i la kost'o'j'n de si'a'j hejm'vojaĝ'o'j. Kiam ili kompren'is, ke ili neniam gajn'os sufiĉ'e, ili send'is Cudjoe Lewis por pet'i de Meaher iom da ter'o. Ili argument'is, ke ili hav'as famili'o'j'n, hejm'o'j'n kaj ter'o'n antaŭ ol li per'fort'e ven'ig'is ili'n al Mobil'e kaj pez'e labor'ig'is ili'n kontraŭ neni'u pag'o dum kvin jar'o'j. Meaher rifuz'is.
Du'obl'ig'ant'e si'a'j'n klopod'o'j'n, la ŝip'kamarad'o'j kolekt'is sufiĉ'e da mon'o por aĉet'i ter'pec'o'j'n de la famili'o Meaher kaj de ali'a'j lok'a'j ter'posed'ant'o'j. Ĉirkaŭ 1870, ili establ'is mal'grand'a'n vilaĝ'o'n en Alabam'o, kiu'n ili fier'e nom'is African town [Afrik'a Setl'ej'o], post'e renom'it'a Africatown.
Est'is klar'a manier'o montr'i, kiu'j ili est'as, kiu'j ili vol'as rest'i, kaj kie ili vol'as rest'i. Por administr'i si'a'n setl'ej'o'n, ili elekt'is estr'o'n, nom'at'a'n Gumpa, kiu est'is nobel'o de Dahomejo, kaj du juĝ'ist'o'j'n. Ili konstru'is la unu'a'n preĝ'ej'o'n kaj la unu'a'n lern'ej'o'n en la region'o, kaj kelk'a'j el ili lern'is leg'i kaj skrib'i. Ili ankaŭ rest'is en kontakt'o kun la ŝip'kamarad'o'j, el kiu'j kelk'a'j loĝ'is en for'a'j distrikt'o'j. Ĉar kelk'a'j el ili ge'edz'iĝ'is en'e kaj foj'e ekster si'a grup'o, nask'iĝ'is du'a generaci'o. Al ili oni don'is po unu uson'a'n kaj po unu afrik'a'n nom'o'j'n. Ĉi tiu'j infan'o'j ek'sci'is pri si'a'j origin'o'j — iu'j flu'e parol'is si'a'n ge'patr'a'n lingv'o'n kaj eĉ ag'ad'is kiel traduk'ist'o'j. La ŝip'kamarad'o'j parol'is am'em'e pri si'a'j hejm'urb'o'j — kiu far'iĝ'is paradiz'o, rifuĝ'ej'o — por la infan'o — kie'n ili pov'is ir'i en si'a'j sonĝ'o'j, kiam blank'a ras'ism'o kaj nigr'ul'a pri'mok'ad'o far'iĝ'is tro mal'facil'e el'port'ebl'a'j.
Ne ced'int'e dum ili est'is sklav'ig'it'a'j, la hom'o'j de Africatown daŭr'e batal'is por si'a'j rajt'o'j. Kiam la vir'o'j decid'is voĉ'don'i en la elekt'o'j de 1874, la furioz'a Meaher blok'is ili'a'n voj'o'n. Nefortimigitaj, la vir'o'j marŝ'is de balot'ej'o al balot'ej'o kaj fin'e sukces'is balot'i.
Kohenco, kiu mastr'um'is lakt'a'n farm'o'n kun si'a uson'a edz'o, far'iĝ'is membr'o de la unu'a mov'ad'o por kontribuci'o, kiu klopod'is por pensi'o'j por liber'ig'it'a'j hom'o'j.
En 1902, Lewis est'is vund'it'a per trajn'o kaj proces'is kontraŭ unu el la plej grand'a'j korporaci'o'j en la Sud'o. Malgraŭ ĉio, tut'e- blank'ul'a ĵuri'o al'juĝ'is al li $13 000, sed la juĝ'o'n nul'ig'is la Super'a Kort'um'o de Alabam'o. Ankaŭ Gumpa, vund'it'a per la trajn'o, proces'is, sed li mort'is antaŭ ol la kaz'o ir'is al tribunal'o. Tamen, tamen, li'a plend'o est'is kontent'ig'it'a per mal'grand'a mon'sum'o pag'it'a al li'a'j nep'o'j.
Kiam la ŝip'a'j kamarad'o'j est'is intervju'at'a'j, ek'de la 1890-aj jar'o'j, ili sistem'e rifuz'is bagatel'ig'i si'a'j'n iam'a'j'n religi'o'j'n, aŭ kritik'i poligami'o'n. Ili ankaŭ rifuz'is kondamn'i tiu'j'n, kiu'j est'is mal'liber'ig'int'a'j ili'n, atribu'ant'e si'a'n sort'o'n al “mal'bon'a sort'o”. Ili pacienc'e, kaj foj'e sen'esper'e, klar'ig'is kaj defend'is si'a'j'n kultur'o'j'n. Demand'it'e, ĉu ili prefer'as la urb'o'n Mobil'e aŭ si'a'j'n iam'a'j'n hejm'o'j'n, ili ĉiam kaj sen'ŝancel'e elekt'is la last'a'n.
Kiam Emma Langdon Roche, instru'ist'in'o, dir'is al la last'a'j plu'viv'ant'o'j el Africatown, kiu'j nun est'as aĝ'a'j pli ol 70 jar'o'j'n, ke ŝi vol'as skrib'i pri ili'a'j viv'o'j, ili pet'is est'i nom'at'a'j laŭ ili'a'j origin'a'j nom'o'j — tiel, ke se la rakont'o ating'os ili'a'n hejm'o'n, ili'a'j parenc'o'j sci'os, ke ili plu viv'as. La libr'o, kun ili'a'j fot'o'j far'it'a'j kvin'dek kvar jar'o'j'n post kiam oni ili'n brutal'ec'e for'pel'is el ili'a'j loĝ'lok'o'j, est'is publik'ig'it'a en 1914. La aŭtor'o Zora Neale Hurston ankaŭ intervju'is Lewis kaj film'is li'n en 1928. Cudjoe Lewis, kiu perd'is si'a'n edz'in'o'n, Abile, kaj si'a'j'n ses infan'o'j'n en rapid'a si'n'sekv'o, est'is la last'a post'viv'ant'o de Africatown. Li for'pas'is en 1935, aĝ'a 94 jar'o'j'n, kaj est'is la antaŭ'last'a kon'at'a post'viv'ant'o de la trans-Atlantik'a sklav'o'komerc'o. Du jar'o'j'n post'e, Redoshi, vir'in'o kapt'it'a en la sam'a razi'a atak'o, mort'is en Dallas. Ankaŭ ŝi est'is fot'it'a, intervju'it'a kaj film'it'a.
La ŝip'kamarad'o'j de Clotilda viv'is en Alabam'o tiom kiom ili pov'is laŭ si'a'j propr'a'j mor'o'j. Sed malgraŭ si'a intenc'a izol'it'ec'o, ili part'o'pren'is en seri'o da event'o'j, signif'a'j tiu'temp'e. Ili tamen neniam perd'is si'a'n profund'e en'radik'iĝ'int'a'n sent'o'n de aparten'ec'o al si'a'j mal'proksim'a'j land'o kaj popol'o. Hodiaŭ, la Africatown, kiu'n ili kre'is kiel alternativ'o'n, daŭr'e est'as hejm'o por kelk'a'j el ili'a'j post'e'ul'o'j.
Sed ĉi tiu iam vigl'a komun'um'o nun tra'viv'as mal'facil'a'j'n temp'o'j'n. Polu'ant'a'j paper'fabrik'o'j, strat'o'j blok'it'a'j per fabrik'a'j mur'o'j, voj'o'j tra'tranĉ'ant'a'j la kvartal'o'n — medi'a ras'ism'o ruin'ig'is la lok'o'n. Nur Uni'a Baptist'a Misi'ist'a Preĝ'ej'o [Uni'o'n Missionary Baptist Church] kaj la tomb'ej'o kun la pra'ul'a'j tomb'o'j est'as palp'ebl'a'j memor'ig'il'o'j pri la unu'a generaci'o. La loĝ'ant'o'j esper'as, ke la mal'kovr'o de Clotilda instig'os turism'o'n kaj rezult'ig'os mult'e bezon'at'a'n re'viv'iĝ'o'n de Africatown kaj ĝi'a fascin'a histori'o.
La ŝip'vrak'o de Clotilda, kaj kio'n ajn ĝi mal'kaŝ'as, est'as nur mal'honor'a simbol'o de la baz'o por la ekonomi'a dis'volv'iĝ'o de Uson'o. Pli grav'a est'as la histori'o de la spert'o de la ge'jun'ul'o'j, kiu'j perd'is ĉio'n, sed super'is si'a'j'n terur'a'j'n cirkonstanc'o'j'n.
Per la sever'a'j tra'viv'aĵ'o'j de la sklav'ŝip'a navig'ad'o trans la Atlantik'o de Afrik'o al Amerik'o, sklav'ec'o, la En'land'a Milit'o, Jim Crow [kies ŝtat'a'j kaj lok'a'j leĝ'o'j trud'is ras'a'n apart'ig'o'n en la Sud'a'j Ŝtat'o'j de Uson'o], kaj part'e de la Grand'a Depresi'o de 1929, ili re'ten'is si'a'n dign'o'n, si'a'n mem'fid'o'n kaj si'a'j'n kapabl'o'j'n, si'a'n unu'ec'o'n, si'a'n sent'o'n de famili'o kaj si'a'n fier'o'n pri si'a'j kultur'o'j. Krom'e, ili far'is ĉio'n, kio'n ili pov'is, por cert'ig'i, ke ili'a'j rakont'o'j est'u registr'it'a'j, kun'divid'it'a'j kaj memor'ig'it'a'j de la ven'ont'a'j generaci'o'j.
Est'as ili'a terur'a rakont'o pri perd'o kaj mal'feliĉ'o, sed ankaŭ pri triumf'o super mal'feliĉ'o — rakont'o pri ignor'it'a'j hero'o'j.