Unesk'o-Kurier'o April'o-Juni'o 2017

Ĉi numer'e

Ĉi tiu unu'a numer'o de 2017, kiu sign'as la re'aper'ig'o'n de la Kurier'o post kvin'jar'a paŭz'o, ne est'as escept'o de la regul'o : fak'ul'o'j, fam'ul'o'j, art'ist'o'j kaj ĵurnal'ist'o'j el la tut'a mond'o kun'iĝ'is por diskut'i aktual'a'j'n afer'o'j'n.

Klimat'a ŝanĝ'iĝ'o kaj daŭr'i'pov'a energi'o (p. 23), la est'ont'ec'o de urb'o'j kaj inteligent'a'j urb'o'j (p. 15), al'ir'o al akv'o kaj la stat'o de grund'akv'o (p. 19), eduk'politik'o'j kaj la grav'ec'o, kiu'n ili atribu'as al knab'in'o'j (p. 8), nov'a'j teknologi'o'j kaj ili'a rol'o en la star'ig'o de efik'a'j demokrati'a'j instituci'o'j (p. 27), alianc'o'j kaj partner'ec'o'j forĝ'end'a'j por streb'i al pli bon'a mond'o (p. 31) - jen resum'e la tem'o'j kiu'j konsist'ig'as la ĉef'a'n dosier'o'n, larĝ'angul'o, de ĉi tiu numer'o dediĉ'it'a al Cel'o'j por Daŭr'i'pov'a Evolu'ig'o (CDE).

Unesk'o est'as strikt'e lig'it'a kun la evolu'o kaj efektiv'ig'o de tiu inter'naci'a itiner'o cel'ant'a ating'i la dek sep cel'o'j'n star'ig'it'a'j'n de UN, kiu est'as konvink'it'a ke kultur'o, kvankam oficial'e for'est'ant'a de la CDE, est'as ĉe la kor'o de daŭr'i'pov'a'j evolu'ig'politik'o'j (p. 12). Elyx, la gaj'a fikci'ul'o kre'it'a de Yacine Ait Kac'i (YAK) kaj nom'um'it'a virtual'a ambasador'o de UN, sub'ten'as la Kurier'o'n en ĝi'a misi'o por ig'i palp'ebl'a'j la mal'sam'a'j'n real'aĵ'o'j'n ĉirkaŭ la mond'o. Ili est'as ilustr'it'a'j per kelk'a'j CDE kaj relief'ig'as la rol'ant'o'j'n kiu'j part'o'pren'as en la efektiv'ig'o de tiu tag'ord'o por ĉiu'j. Tiu'j inkluziv'as la inter'naci'a'n komun'um'o'n, ŝtat'o'j'n, la civil'a'n soci'o'n, lok'a'j'n komun'um'o'j'n kaj aŭtoritat'ul'o'j'n, la privat'a'n sektor'o'n, kaj la partner'ec'o'j'n kiu'j'n rol'ul'o'j star'ig'as unu kun la ali'a'j.

La rubrik'o Ide'o'j, kiu est'as dediĉ'it'a al ali'a tre aktual'a tem'o –la nun'temp'a percept'o de Islam'o - invit'as al la re'interpret'ad'o de la Koran'o (p. 42) kaj Ŝari'o (p. 48). Tiu ĉi numer'o de la Kurier'o ankaŭ prezent'as referenc'a'n tekst'o'n pri la Diferenc'a'j Aspekt'o'j de Islam'a Kultur'o.

Lanĉ'it'e en 1977, sekv'e de monument'a verk'o el'don'it'a de la Unesk'o-el'don'ej'o pri ĝeneral'a kaj region'a histori'o'j, ĉi tiu ampleks'a verk'o est'is komplet'ig'it'a en novembr'o 2016, per la publik'ig'o de du volum'o'j, kiu'j konsist'ig'as grav'a'n kontribu'o'n al la debat'o pri Islam'o.

En la rubrik'o Aktual'aĵ'o'j de la jar'kvar'on'o april'o-juni'o 2017, La Kurier'o fest'os la lanĉ'o'n de la program'o Mond'a Libr'a Ĉef'urb'o de la Libr'o en Konakri'o la 23- an de april'o (p. 70) kaj la Inter'naci'a'n Ĵaz'tag'o'n, kun la kuba pian'ist'o Chucho Valdés (p. 58) la 30- an de april'o en Havano. La Kurier'o ankaŭ part'o'pren'os la celebr'ad'o'n de ali'a'j inter'naci'a'j tag'o'j dediĉ'it'a'j al la gazet'ar'a liber'ec'o, la 3- an de maj'o (p. 62), al la ocean'o'j, la 8- an de juni'o (p. 65), kaj al la for'ig'o de seks'a per'fort'o en temp'o de konflikt'o, la 19- an de juni'o (p. 61).

Ĉi tiu numer'o de la Kurier'o ankaŭ invit'as vi'n plonĝ'i en la propr'a'n kaj plej'part'e ne'kon'at'a'n mond'o'n de Haenyeo-j el la insul'o Ĵeĵu, la sub'naĝ'ant'a'j vir'in'o'j el Kore'a Respublik'o.

Mal'kovr'u, per la impon'a'j bild'o'j de la rubrik'o Zom'o, la escept'a'j'n destin'o'j'n de tiu'j ekster'ordinar'a'j vir'in'o'j (p. 36).

Ni esper'as ke vi ĝu'os la leg'ad'o'n de ĉi tiu numer'o ! La artikol'o'n el la angl'a lingv'o traduk'is Pablo León, Ĵurnal'ist'o, Argentino, kaj Nicola Minnaja, Italio. 7364 (ret'a)

En'hav'o

El'don'direktor'o : éric Falt Plen'um'direktor'o : Vincent Defourny Redakci'a direktor'o : Jasmina šopova Produkt'a kaj antaŭ'e'n'ig'a direktor'o : I'a'n Denison Asist'a redaktor'o : Katerin'a Markelova Bit'a redaktor'o : Malahat Ibrahimova Lingv'a'j redaktor'o'j : • Arab'a : Anissa Barrak • Ĉin'a : Xiaomei Wang kaj Camille Yihua Chen • Angl'a : Shiraz Sidhva • Franc'a : Isabelle Motchane-Bru'n • Portugal'a : An'a Lúcia Guimarães • Rus'a : Marin'a Yaloyan • Hispan'a : Lucía Iglesias Kuntz • Esperant'a : Trezor'o Huang Yinbao Angl'a traduk'ad'o : Olivia Fuller kaj Beatrix de Koster Fot'aĵ'a redakt'o : Danica Bijeljac Desegn'o kaj en'paĝ'ig'o : Abjad Desegn'o Pres'ad'o : Unesk'o, aŭ UEA (Esperant'a) Bild'o'j kaj kovr'il'paĝ'o'j : © Selçuk El'don'ant'o de la Esperant'a versi'o : Universal'a Esperant'o Asoci'o (UEA), Nieuwe Binnenweg 176, 3015 BJ Rotterdam, Nederlando, tel. : + 31 10 436 1044, info@uea. org.

Kun'ord'ig'ant'o : Trezor'o Huang Yinbao, Esperant'o-Centr'o Or'a Pont'o, Jingchuan- Xian, Pingliang 744300, Ĉini'o, + 86- 9333329289, + 86- 18893316800, trezor'o@qq. com. QQ552319856, Esperant'ig'o kaj prov'leg'o : Volont'ul'a team'o de UEA (list'o en la paĝ'o 7).

Sen'pag'a el'ŝut'o de Esperant'a versi'o ĉe : http : //uea. org /pdf /Unesk'o-Kurier'o _ 1- 2017. pdf ne'esperant'a'j versi'o'j ĉe : http : //en. unesco. org /courier Inform'o'j kaj re'produkt'a'j rajt'o'j ĉe Unesk'o courier@unesco. org 7, plac'e de Fontenoy, 75352 Parizo 07 SP, Franci'o © Unesk'o 2017 ISSN 2521- 7356 e-ISSN 2521- Larĝ'angul'o Peng Liyuan : " Ŝanc'egal'ec'o est'as fundament'o " Intervju'o de Jasmina šopova Kultur'o : la kern'o de CDE Jyoti Hosagrahar Generaci'o entrepren'ist'o'j Ayoko Mensah Akv'a kriz'o en Angkor Chamroeun Sok Ameenah Gurib- Fakim : " Scienc'o est'as la baz'o de soci'a progres'o " Intervju'o de Isabelle Motchane-Bru'n Tut'mond'a'j lecion'o'j el la teknologi'em'a reg'ist'ar'o de Estoni'o Mar'i Roonemaa Nov'ig'a'j partner'ec'o'j por nov'a dinamik'o Shiraz Sidhva

El la redakt'ej'o

Ek'de si'a nask'iĝ'o en 1948 Unesk'o-kurier'o dis'vast'ig'as tra la mond'o la ideal'o'n de hom'ar'o kun'ven'int'a en si'a divers'ec'o, unu'iĝ'int'a ĉirkaŭ universal'a'j valor'o'j kaj la fundament'a'j rajt'o'j, kun la riĉ'ec'o de si'a'j kultur'o'j, de si'a'j kon'o'j, de si'a'j far'o'j.

La Kurier'o est'as ĉef'a element'o de la ident'ec'o de la Unesk'o, kaj unu el la el'star'a'j instrument'o'j de ĝi'a human'ism'a mandat'o. En 1988, Sandy Koffler, fond'int'o kaj unu'a ĉef'redaktor'o de la revu'o, esprim'is si'n jen'e : „ Inter ĉiu'j gazet'o'j el'don'at'a'j de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j kaj de ĝi'a'j special'a'j instituci'o'j, la Unesk'o-kurier'o ĉiam okup'is la unu'a'n pozici'o'n laŭ la nombr'o de si'a'j leg'ant'o'j kaj la vari'ec'o de si'a publik'o. ” Tra ĉiu'j kontinent'o'j, la Kurier'o en'karn'ig'as la misi'o'n de la Unesk'o : konstru'i la pac'o'n en la mens'o'j de hom'o'j, per dis'vast'ig'o de kon'o'j kaj de kultur'o'j, per liber'a cirkul'ad'o de la ide'o'j kaj per vort'a'j kaj bild'a'j inform'o'j, kiu'j help'as fort'ig'i la reciprok'a'n kompren'o'n, la spirit'o'n de toler'em'o, la kler'a'n debat'o'n, kaj la pac'o'n.

La re'aper'o de tiu ĉi histori'a revu'o en 2017, dank'e al la larĝ'anim'a sub'ten'o de Ĉin'a Popol'a Respublik'o, est'as ja pli ol la daŭr'ig'o de el'don'histori'o : ĝi est'as la alt'valor'a okaz'o por re'nov'ig'i ni'a'n fidel'ec'o'n al ĝi'a'j fond'o-valor'o'j.

La aper'ig'o de tiu ĉi numer'o, kiu montr'as la re'lanĉ'o'n de la Unesk'o-kurier'o, est'as des pli oportun'a, ĉar ĝi trov'iĝ'as en la Tag'ord'o 2030 por la daŭr'i'pov'a dis'volv'ad'o, kiu'n la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j adopt'is en septembr'o 2015. Tiu nov'a agend'o reprezent'as human'ism'a'n ŝanĝ'o'n de la mond'a'j dis'volv'o-politik'o'j, ĉar ĝi baz'iĝ'as sur la kapabl'o'j de la popol'o'j lev'i la defi'o'j'n de pac'o kaj de klimat'a ŝanĝ'iĝ'o, per kler'ig'ad'o, per la scienc'o'j kaj per la kultur'o trov'iĝ'ant'a sub ĉiu el la Cel'o'j de Daŭr'i'pov'a Evolu'ig'o.

Ni hav'as la konvink'o'n, ke en la mond'o lim'ig'it'a –kun lim'o'j de ni'a'j resurs'o'j, lim'o'j de ni'a'j rimed'o'j –la hom'ar'o pov'as kalkul'i pri la re'nov'ig'ebl'a'j resurs'o'j de si'a inteligent'o, de si'a kre'em'o, de si'a invent'em'o. Tiu riĉ'ec'o, nutr'at'a de la etik'a postul'o respekt'i la rajt'o'j'n kaj la dign'o'n de ĉiu, est'as sen'fin'a font'o de progres'o. Por liber'ig'i tiu'n potencial'o'n, ni dev'as ankaŭ help'i konsci'iĝ'i pri la kre'a riĉ'ec'o de la hom'ar'o, kaj la Kurier'o pov'as kontribu'i al tio, per dis'vast'ig'o de la vort'o de pac'o, de konfid'o kaj de inteligent'o, respond'e al la vort'o de mal'am'o, de tim'o aŭ de eksklud'o, kiu nun'temp'e tre facil'e dis'vast'iĝ'as per Inter'ret'o kaj sur ni'a'j strat'o'j. Unesk'o-kurier'o est'as krom'e potenc'a instrument'o de tiu fundament'a aspir'o, kaj mi hodiaŭ al'vok'as ĉiu'j'n membr'o'ŝtat'o'j'n kaj partner'o'j'n de Unesk'o, kaj unu'a'vic'e intelekt'ul'o'j'n, art'ist'o'j'n kaj fak'ul'o'j'n, aŭd'ig'i si'a'j'n voĉ'o'j'n, nutr'i la paĝ'o'j'n de tiu ĉi Kurier'o, kiu inspir'is tiom da generaci'o'j de leg'ant'o'j kaj daŭr'e far'os tio'n. Ir'in'a Bokova

La artikol'o'n el la franc'a lingv'o traduk'is Vilhelm'o Lutermano, Kubo

Tag'ord'o 2030 : Defi'o por ni ĉiu'j Unesk'o kaj la CDE

Tem'as pri 17 ambici'a'j cel'o'j, reciprok'e de'pend'a'j, kun ŝlos'il'a'j vort'o'j kiel inkluziv'ig'o, integr'ad'o kaj universal'ec'o.

Tem'as pri gvid'lini'o'j sekv'ind'a'j ne nur de la reg'ist'ar'o'j, sed ankaŭ de la privat'a sektor'o, de la civil'a soci'o kaj eĉ de individu'o'j cel'e al la part'o'pren'o en tiu komun'a projekt'o por mal'aper'ig'i la mal'riĉ'ec'o'n, protekt'i la planed'o'n kaj hav'ig'i prosper'o'n al ĉiu'j.

Kiel aktiv'a membr'o de tiu mond'a koalici'o, Unesk'o kontribu'as specif'e al la real'ig'o de naŭ cel'o'j de CDE en la ag'ad'kamp'o'j, kie ĝi'a ekspertiz'o kaj gvid'ant'ec'o est'as agnosk'at'a'j. Kvankam neni'u cel'o est'as specif'e lig'it'a al kultur'o, ties rol'o est'as re'kon'at'a kiel ŝlos'il'a por la real'ig'o de ĉi tiu tag'ord'o.

Sur'baz'e de la mal'aper'ig'o de mal'riĉ'ec'o (CDE 1) kaj la mal'grand'ig'o de mal'egal'ec'o (CDE 10), kaj kalkul'ant'e je partner'o'j por la real'ig'o de la cel'ar'o (CDE 17), la organiz'o special'e engaĝ'iĝ'as en la kun'ord'ig'o'n de la tag'ord'o Eduk'ad'o 2030, kies cel'o est'as inkluziv'ig'a kaj kvalit'a eduk'ad'o kaj antaŭ'e'n'ig'o de la lern'ebl'o'j por ĉiu'j, viv'long'e (CDE 4).

Unesk'o intens'ig'as si'a'j'n klopod'o'j'n por la egal'ec'o inter seks'o'j kaj la mem'star'ec'o de la vir'in'o'j kaj knab'in'o'j (CDE 5) en ĉiu'j si'a'j program'o'j : laŭ al'ir'o al eduk'ad'o, por la part'o'pren'o de vir'in'o'j en decid'a'j sfer'o'j, apart'e en scienc'o, por la eduk'ad'o de vir'in'o'j, la ag'ant'o'j de soci'a trans'form'ad'o, por lukt'ad'o kontraŭ per'fort'o al la vir'in'o'j.

Per si'a'j esplor'program'o'j pri la mastr'um'ad'o de akv'a'j rimed'o'j, de fort'ig'o de la scienc'a'j kaj teknologi'a'j kapabl'o'j, la organiz'o pli'bon'ig'as la sekur'a'n al'ir'o'n al trink'akv'o (CDE 6) kaj part'o'pren'as en la re'kon'o de la scienc'o, teknologi'o kaj nov'ig'o, sen kiu'j ne est'as daŭr'i'pov'a evolu'ig'o (CDE 9).

Ĝi dis'vast'ig'as ocean'ologi'a'j'n sci'o'j'n kaj part'o'pren'as en la pli'kapabl'ig'o por daŭr'i'pov'a mastr'um'ad'o de la ocean'o'j kaj mar'bord'o'j (CDE 14) ; sub'ten'as la protekt'ad'o'n kaj daŭr'i'pov'a'n util'ig'o'n de la viv'divers'ec'o kaj mastr'um'ad'o'n de la natur'a'j rimed'o'j dank'e al la mond'hered'aĵ'a'j lok'o'j kaj la biosfer'a'j rezerv'ej'o'j (CDE 15) ; sub'ten'as la klopod'o'j'n por mild'ig'o kaj adapt'iĝ'o al la klimat'a'j ŝanĝ'iĝ'o'j (CDE 13).

Unesk'o aktiv'e part'o'pren'as en la kre'ad'o de inkluziv'ig'a'j urb'o'j, sekur'a'j kaj daŭr'i'pov'a'j, cel'ant'e i. a. la konserv'ad'o'n de la kultur'a kaj natur'a mond'hered'aĵ'o (CDE 11). Ĝi ag'ad'as por publik'a al'ir'o al la inform'ad'o kaj por sekur'ec'o de ĵurnal'ist'o'j, sam'e por la antaŭ'e'n'ig'o de taŭg'a administr'ad'o kaj de la jur'stat'o (CDE 16).

La artikol'o'n el la franc'a lingv'o traduk'is s- ro James Rezende Pit'o'n /Ĵajro, komput'il'ist'o, Brazilo.

36 volont'ul'o'j el 23 land'o'j kun'labor'as Team'o por el'don'i la Unesk'o-Kurier'o'n en Esperant'o (2017 - n ° 1)

Prov'leg'ist'o'j (12 person'o'j el 12 land'o'j.) Rob Moerbeek (Nederlando) János Petik (Hungari'o) Hamzeh Shafiee (Irano) Radojica Petrovic (Serbi'o) Małgosia Komarnicka (Pollando) Anna Bennett (Uson'o) Guy Matte (Kanado) Raita Pyhälä (Finnlando) Johan Derks (Nederlando) Andre'j Pechonkin (Rusio) Stefano Keller (Svisio) Navin Shrest (Nepalo) Trigo Peng Zhengming (Ĉini'o).

Team'o el la Estr'ar'o de UEA Mark T. Fettes (prezid'ant'o) Maria Rosaria Spanò (estr'ar'an'o) Veronik'a Poór (Ĝeneral'a Direktor'o) Kun'ord'ig'ant'o kaj redaktor'o Trezor'o Huang Yinbao (Ĉini'o).

Peng Liyuan : " Ŝanc'egal'ec'o est'as fundament'o "

Intervju'o de Jasmina šopova

Rilat'e la ĝeneral'ig'o'n de seks'egal'ec'o en la eduk'a kamp'o vi ricev'is abund'a'n laŭd'o'n. Kiam do vi komenc'is dediĉ'i vi'a'n atent'o'n al la seks'egal'ec'o en la eduk'a kamp'o? Kaj kia privat'a motiv'o en la komenc'o instig'is vi'n sekv'i kun interes'o tiu'n ĉi problem'o'n?

Mult'e influ'it'e de mi'a patr'o mi entrepren'is eduk'a'n labor'o'n. En la mez'o de la du'dek'a jar'cent'o la ĉin'a'j kamp'ar'a'j eduk'a'j kondiĉ'o'j est'is tre mal'fort'a'j, mult'a'j hom'o'j, precip'e vir'in'o'j, ne kon'is skrib'o'n. En tiu temp'o mi'a patr'o serv'is kiel vesper'lern'ej'a estr'o en iu vilaĝ'o, kaj likvid'i la analfabet'ec'o'n est'is li'a respond'ec'o. Li si'n engaĝ'is entuziasm'e en la labor'o'n. Help'at'e de li, mult'e da hom'o'j unu'a'foj'e komplet'e skrib'is si'a'n nom'o'n, unu'a'foj'e leg'is kun kompren'o ĵurnal'o'n, gazet'o'n kaj eĉ libr'o'n. Apart'e not'ind'e, ke iu'j patr'in'o'j, liber'ig'it'a'j de ne'leg'i'pov'o, komenc'is instru'i al si'a'j infan'o'j kio'n ili el'lern'is.

Mi el'kresk'is sub la influ'o de mi'a patr'o, kaj mi far'iĝ'is instru'ist'in'o kaj patr'in'o. En tiu temp'o mi kompren'is la grav'ec'o'n de kler'ig'ad'o pli profund'e.

Seks'a ne'egal'ec'o est'as persist'a mal'san'o, kiu'n sufer'as la tut'a mond'o. En mult'a'j lok'o'j vir'in'o'j est'as marĝen'ig'it'a'j : 70 procent'o'j de la mal'riĉ'a'j loĝ'ant'o'j sur ni'a planed'o est'as el vir'in'o'j ; preskaŭ du tri'on'o'j de la plen'kresk'ul'o'j en la mond'o, sufer'ant'a'j pro ne'leg'i'pov'o, form'iĝ'as el vir'in'o'j ; pli ol du'on'o de la infan'o'j en la tut'a mond'o, kiu'j rest'as ekster lern'ej'o, est'as knab'in'o'j ; kaj amas'o da vir'in'o'j, al kiu'j oft'e mank'as kapabl'o reg'i si'a'n sort'o'n, sufer'as plen'a'n viv'o'mizer'o'n. Vir'in'o'j plej aspir'as al egal'ec'o kaj respekt'o, kaj tial, por la eduk'ad'o de knab'in'o'j kaj vir'in'o'j, mi vol'as far'i mi'a'n plej'ebl'o'n.

Kio est'as la ĉef'a task'o por vi, kiel special'a send'it'o de Unesk'o por akcel'i la eduk'ad'o'n de knab'in'o'j kaj vir'in'o'j? Kaj kio plej grav'as je ŝanĝ'o, laŭ vi, en la eduk'a kamp'o, en kiu oni dev'as cert'ig'i, ke knab'in'o'j, sam'e kiel knab'o'j, ĝu'u ega­lan ŝanc'o'n dis'volv'i si'a'n ebl'o'n?

La eduk'ad'o de knab'in'o'j kaj vir'in'o'j est'as nobl'a kaj grav'a afer'o. En mart'o 2014, kiam mi ricev'is el la man'o'j de Ir'in'a Bokova, la ĝeneral'a direktor'o de Unesk'o, atest'il'o'n de special'a send'it'o pri la eduk'ad'o de knab'in'a'j kaj vir'in'o'j, mi sent'is mi'n glor'ig'it'a kaj sam'temp'e ŝarĝ'it'a per grand'a dev'o. La pen'o akcel'i, ke vir'in'o'j, sam'e kiel vir'o'j, ĝu'u egal'a'n ŝanc'o'n dis'volv'i si'a'j'n kapabl'o'j'n, est'as grav'a premis'o progres'ig'i la soci'o'n, egal'ig'i la seks'o'j'n, kaj ebl'ig'i al la hom'ar'o daŭr'i'pov'e dis'volv'iĝ'i. En tiu ĉi procez'o la funkci'o'j de eduk'ad'o montr'iĝ'as tre grav'a'j. La eduk'egal'ec'o inkluziv'as egal'ec'o'n de ŝanc'o, procedur'o, kaj rezult'o, kaj ni'a pen'ad'o dev'as direkt'iĝ'i al tio, ke la vir'in'o'j kaj vir'o'j sam'rajt'e ĝu'u la ŝanc'o'n je en'lern'ej'iĝ'o, en'ir'o en pli alt'a'n lern'ej'o'n, dung'iĝ'o, kaj soci'a akcept'ebl'o. Volont'e kaj laŭ'ebl'e mi far'as kontribu'o'n por tia cel'o.

Ĉu vi, kiel special'a send'it'o de Unesk'o, pov'us don'i ekzempl'o'n kaj eksplik'i, kiel vi alt'ig'as la rajt'o'j'n de knab'in'o'j kaj vir'in'o'j? Vi kutim'e frekvent'is lern'ej'o'n dum vi'a vizit'o ekster'land'a, kia'n inform'o'n do vi esper'as komunik'i el tio?

Rol'ant'e pli ol du jar'o'j'n kiel special'a send'it'o de Unesk'o, mi oft'e vizit'is lern'ej'o'j'n, instituci'o'j'n por infan'o'j kaj jun'ul'o'j, kaj struktur'o'j'n por evolu'ig'o de eduk'ad'o de vir'in'o'j, kun la cel'o inform'iĝ'i pli mult'e pri la real'o, ĉerp'i saĝ'o'n kaj fort'o'n el tiu'j ĉi lok'o'j, kaj divid'i kun ili spert'o'j'n. En la koncern'a'j aktiv'aĵ'o'j mi kutim'e al'vok'is, ke oni re'kon'u la grav'ec'o'n de instru'ist'in'o'j, la grav'ec'o'n akcel'i la eduk'ad'o'n de knab'in'o'j kaj vir'in'o'j, –ekzempl'e, en la alt'nivel'a kun'ven'o por la por'mond'a iniciat'o “ primar'ec'o de eduk'ad'o ”, okaz'ig'it'a kadr'e de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, mi al'vok'is, ke ĉiu'j land'o'j dev'as don'i pli grand'a'n pri'zorg'o'n al la akcel'o de eduk'a egal'ec'o kaj al la alt'ig'o de eduk'a kvalit'o.

En Ĉini'o ekzist'as projekt'o, nom'at'a “ flor'burĝon'o ”, kiu cel'as help'i knab'in'o'j'n pren'i instru'ad'o'n. Ek'de la jar'o 1989, kiam ĝi lanĉ'iĝ'is, per tiu ĉi projekt'o oni jam financ'e help'is 3, 42 milion'o'j'n da knab'in'o'j, konstru'ig'is 1 489 lern'ej'o'j'n kun la nom'o “ flor'burĝon'o ”, trejn'is 52, 3 dek'mil'o'j'n da knab'in'o'j en praktik'a'j teknik'o'j, kaj kompil'is kaj distribu'is 1, 5 milion'o'j'n da kolekt'o'j da libr'o'j pri la fleg'ad'o de knab'in'o'j. Kiel special'a send'it'o pri la eduk'ad'o de knab'in'o'j, kadr'e de la projekt'o “ flor'burĝon'o ”, mi vizit'is somer'a'n kamp'ad'ej'o'n, kie mi spekt'is art'ism'a'n prezent'ad'o'n de knab'in'o'j, kiu'j iam est'is ekster lern'ej'o. Mi sent'is ĝoj'o'n, kiam mi vid'is, ke ili viv'as mult'e'talent'a'j kaj plen'gaj'a'j.

Mi vol'as dir'i, ke ĝu'ad'o de egal'a ŝanc'o, est'i instru'at'a, est'as fundament'o, sur kiu la hom'o pov'as evolu'i en ĉiu'j direkt'o'j kaj viv'i signif'a'n viv'o'n, kaj ĝi ankaŭ est'as unu el la decid'a'j faktor'o'j por far'i, ke la hom'ar'o daŭr'i'pov'e dis'volv'iĝ'u. Mi kred'as ke, se nur kun rev'o, kaj se nur kun kuraĝ'o kaj vol'fort'o batal'ad'i por rev'o, la knab'in'o'j kaj la vir'in'o'j ĉiu hav'u la ŝanc'o'n bril'ig'i si'a'n viv'o'n.

En Pekino, la 6- an de juni'o 2016, la premi'it'o'j ven'int'a'j el Zimbabvo kaj Indonezio ricev'as la diplom'o'n respektiv'e de la man'o'j de Ir'in'a Bokova, la ĝeneral'a direktor'o de Unesk'o, kaj de sinjor'in'o Peng Liyuan, en la unu'a premi'ad'a ceremoni'o de Unesk'o por la eduk'ad'o de knab'in'o'j kaj vir'in'o'j .

La ĉin'a reg'ist'ar'o mon'rimed'e instal'is la premi'o'n destin'it'a'n por la eduk'ad'o de knab'in'o'j kaj vir'in'o'j. En 2016 en Pekino vi kaj Ir'in'a Bokova dis'don'is diplom'o'j'n al la unu'a'j premi'it'o'j. Ĉu vi pov'us iom parol'i pri tiu'j premi'it'o'j laŭ'impres'e? Kia'n grav'a'n rol'o'n hav'as tia premi'o, laŭ vi'a opini'o, por alt'ig'i la grad'o'n de atent'em'o pri eduk'ad'o de knab'in'o'j kaj vir'in'o'j mond'skal'e?

La premi'o por la eduk'ad'o de knab'in'o'j kaj vir'in'o'j, propon'it'a kaj financ'at'a de la ĉin'a reg'ist'ar'o, est'as la unu'a kaj ĝis'nun'e unik'a premi'o kadr'e de Unesk'o, kun la cel'o premi'i person'o'j'n kaj instituci'o'j'n, kiu'j far'is el'star'a'n kontribu'o'n por la dis'volv'ad'o de la afer'o pri la eduk'ad'o de knab'in'o'j kaj vir'in'o'j, kaj instig'i pli mult'e da hom'o'j engaĝ'iĝ'i en tiu ĉi entrepren'ad'o. En 2016 en Pekino mi renkont'iĝ'is kun la premi'it'o'j ven'int'a'j el Indonezio kaj Zimbabvo. Ili kaj tiu'j instituci'o'j, kiu'j'n ili reprezent'is, far'is mult'a'j'n real'a'j'n afer'o'j'n por akcel'i la afer'o'n pri kler'ig'ad'o de vir'in'o'j. Al mi impon'is ili'a'j ag'o'j. Ĝust'e ĉar ekzist'as ili kaj ali'a'j hom'o'j, kiu'j, kiel ili, si'n ofer'as kaj sen'lac'e far'as pen'o'j'n, ni ja hav'as la mond'o'n pli varm'iĝ'ant'a. Al ili mi esprim'as nobl'a'n respekt'o'n kaj sincer'a'n dank'o'n.

Vi mem est'as instru'ist'o. Ĉu vi pov'us divid'i kun ni iu'n spert'o'n, kiu tuŝ'is vi'n intern'e? Kiu'j'n apog'o'j'n la instru'ist'o'j plej bezon'as laŭ vi'a opini'o?

Ĉini'o ĉiam hav'as tia'n tradici'o'n, t. e. respekt'i la instru'ist'o'j'n kaj don'i grand'a'n atent'o'n al instru'ad'o. Kiam Han Yu, la ĉin'a fam'a literatur'ist'o el la dinasti'o Tang (618 - 907), parol'is pri la task'o de la instru'ist'o, li difin'is ĝi'n kiel “ predik'i doktrin'o'j'n, don'i sci'o'j'n kaj for'ig'i dub'o'j'n ”. La bon'a instru'ist'o, por la lern'ant'o'j, est'as kiel ili'a voj'montr'ant'o : li ne nur don'as sci'o'j'n kaj inspir'as saĝ'o'n, sed ankaŭ dis'vast'ig'as pens'o'j'n kaj ekscit'as pasi'o'n ; kaj, por la soci'o, li est'as kiel pri'sem'ant'o de kamp'o, en kiu'n –en la kor'o'j'n de la lern'ant'o'j –li sem'as bon'kor'ec'o'n, just'ec'o'n kaj pac'o'n.

Laŭ mi, la bon'a instru'ist'o dev'as est'i diligent'a kaj lert'a en lern'ad'o, ĉiam nutr'i en si kre'iv'a'n dinamik'o'n, vigl'ec'o'n kaj kapabl'ec'o'n, kaj konstant'e kresk'ig'i si'n en talent'ec'o ; li dev'as est'i takt'em'a kultur'i hom'o'j'n per civiliz'ad'o, edif'i hom'o'j'n per bel'aĵ'o'j, modl'i lern'ant'o'j'n hom'o'j kun perfekt'a temperament'o per art'a fort'o ; li dev'as ten'i en si respekt'ec'o'n, inkluziv'em'o'n kaj kompren'em'o'n, kaj en si'a'j instru'ad'o kaj kondut'ad'o kultur'i lern'ant'o'j'n bon'kor'a'j, pardon'em'a'j kaj akcept'em'a'j, por ke ili bon'e serv'u en est'ont'ec'o al la soci'o kun tia bon'a fundament'o.

Ĉini'o energi'e konduk'as eduk'ad'o'n kaj rikolt'is rimark'ind'a'j'n ating'o'j'n. Kiu'j flank'o'j do est'as plej grav'a'j en la eduk'a politik'o de Ĉini'o?

En Ĉini'o, akcel'i just'a'n kler'ig'ad'o'n kaj far'i, ke ĉiu hav'u egal'a'n ŝanc'o'n est'i instru'at'a, est'as ŝtat'a fundament'a politik'o pri eduk'ad'o. Ĉini'o praktik'as financ'ad'o'n al mal'riĉ'a'j lern'ant'o'j kaj liver'ad'o'n de nutr'aĵ'o'j al ili. La leĝ'o'j kaj politik'o'j el'labor'it'a'j de la ŝtat'o garanti'as la rajt'o'n de la knab'in'o'j kaj vir'in'o'j est'i kler'ig'at'a'j. Ĉini'o el'don'is Ĉin'a Ag'o'plan'o pri Tut'popol'a Eduk'ad'o (2001- 2015) -, laŭ kiu oni ĉiu'jar'e far'as super'rigard'o'n pri la tut'popol'a eduk'ad'o en tiu'j lok'o'j, kiu'j si'n montr'as mal'fort'a'j en eduk'ad'o ; en ĉiu kvin'a jar'o publik'iĝ'as Ĉin'a Evolu'ig'a Program'o por Vir'in'o'j kaj Ĉin'a Evolu'ig'a Program'o por Infan'o'j, en kiu'j oni difin'as la cel'o'j'n kaj rimed'o'j'n valid'iĝ'ant'a'j'n ĝis 2020, ĝu'ig'i al la vir'in'o'j egal'a'n rajt'o'n en san'o, kler'ig'ad'o, ekonomi'o kaj ali'a'j kamp'o'j, postul'i, ke nepr'e neces'u ĉiu'flank'e efektiv'ig'i la princip'o'n pri egal'ec'o, garanti'i, ke la knab'in'o'j kaj vir'in'o'j ĝu'u la rajt'o'n kaj ŝanc'o'n je eduk'ad'o, en kiu ili ĉiam kresk'os laŭ si'a kler'ec'o. Nun Ĉini'o jam ating'is la seks'egal'ec'o'n en eduk'ad'o laŭ la Jar'mil'a'j Evolu'ig'a'j Cel'o'j, kaj grand'a'j amas'o'j da ĉin'a'j vir'in'o'j mult'e lev'is si'n en la kapabl'o reg'i pri si mem kaj engaĝ'iĝ'i en evolu'ig'ad'o de la soci'o.

Sam'temp'e, Ĉini'o aktiv'e grand'ig'as al'ekster'land'a'j'n kun'labor'o'n kaj help'ad'o'n en la eduk'a kamp'o. En la Universal'a Vir'in'a Pint'konferenc'o de 2015 la ĉin'a prezid'ant'o Xi Jinping vort'ig'is, ke Ĉini'o don'os 10 milion'o'j'n da uson'a'j dolar'o'j por sub'ten'i la plen'um'o'n de la koncern'a'j cel'o'j de La Pekina Deklaraci'o, Program'o de Ag'ad'o kaj Tag'ord'o de Daŭr'i'pov'a Evolu'ig'o 2030. Ĉini'o, ceter'e, per'e de Unesk'o instal'is fondus'o'n, premi'o'n kaj ali'a'j'n form'o'j'n por sub'ten'i evolu'ant'a'j'n land'o'j'n el'radik'ig'i la ne'leg'i'pov'ec'o'n, trejn'i instru'ist'o'j'n kaj antaŭ'e'n'ig'i la eduk'ad'o'n de knab'in'o'j kaj vir'in'o'j.

Mi plen'um'os mi'a'n dev'o'n, kiu'n dev'as far'i special'a send'it'o, sub'ten'ant'e la eduk'ad'o'n de knab'in'o'j kaj vir'in'o'j, kiu'n konduk'as Unesk'o mond'skal'e. Mi plu ag'os kiel oni'dir'o dir'as : far'u, kio'n vi pov'as.

La artikol'o'n el la ĉin'a lingv'o traduk'is Xiong Linping, ali'nom'e Minosun el Ĉin'a Radi'o Inter'naci'a, polur'is Johan Derks, Nederlando.

Premi'o por eduk'ad'o de knab'in'o'j

Kre'it'a en 2015 far'e de Unesk'a Plen'um'a Estr'ar'o kaj financ'at'a de Popol'a Respublik'o de Ĉin'uj'o, la Unesk'o-premi'o por Eduk'ad'o de Knab'in'o'j kaj Vir'in'o'j re'kon'as la nov'ig'o'j'n kaj escept'a'j'n kontribu'o'j'n de individu'o'j, instituci'o'j kaj organiz'o'j en ĉi tiu kamp'o. La Premi'o est'as don'at'a ĉiu'jar'e al du laŭreat'o'j, elekt'it'a'j de ĵuri'o de inter'naci'a'j fak'ul'o'j, kiu'j ambaŭ ricev'as 50 000 dolar'o'j'n por help'i ili'n en ili'a labor'o antaŭ'e'n'ig'i la eduk'ad'o'n al knab'in'o'j kaj vir'in'o'j.

La Premi'o est'is al'juĝ'it'a por la unu'a foj'o en juni'o 2016, en ceremoni'o kiu okaz'is en Beijing, al la Direkci'o pri Evolu'o de Fru'aĝ'a Infan'eduk'ad'o de la Ministeri'o de Eduk'ad'o kaj Kultur'o de la Respublik'o de Indonezio kaj al la Pri'asign'it'a (Trust) Ret'o de Vir'in'a'j Student'o'j en Zimbabvo por ili'a'j nov'ig'a'j projekt'o'j.

Tiu premi'o cel'as kontribu'i al la ating'ad'o de la streb'objekt'o'j pri eduk'ad'o kaj seks'egal'ec'o de la Agend'o 2030 por Daŭr'i'pov'a Evolu'o. Ĝi krom'e util'as por montr'i la grav'ec'o'n kiu'n Ĉin'uj'o atribu'as al la plej vund'ebl'a'j grup'o'j kaj al egal'a'j ŝanc'o'j por knab'in'o'j kaj vir'in'o'j tra leĝ'o'j, politoj (1) kaj inter'naci'a kun'labor'ad'o, antaŭ ĉio por cert'ig'i ili'a'n sen'de'pend'ec'o'n kaj pli'bon'ig'i ili'a'n kvalit'o'n de viv'o.

(1) Politoj : Nov'vort'o kun signif'o : Ĉiu aspekt'o de la kondut'o de instituci'o en ekster'a'j rilat'o'j, ĝeneral'e baz'it'a sur intern'a regul'ar'o aŭ formul'it'a politik'a cel'o.

La artikol'o'n el la angl'a lingv'o traduk'is Johan Derks, Nederlando.

Kultur'o : la kern'o de CDE

de Jyoti Hosagraher

Al kultur'o la inter'naci'a agend'o de dis'volv'ad'o kadr'e de la Cel'o'j de Daŭr'i'pov'a Evolu'ig'o (CDE), aprob'it'a de UN septembr'e de 2015, alud'as je la unu'a foj'o. Unesk'o laŭd'as ĉi tio'n kiel „ sen'paralel'a'n re'kon'o'n ”.

La sekur'ig'o kaj antaŭ'e'n'ig'o de kultur'o en si mem est'as cel'o kaj ĝi sam'temp'e ankaŭ rekt'e kontribu'as al CDE : al sekur'a'j kaj daŭr'i'pov'a'j urb'eg'o'j, ind'a'j labor'o'j kaj ekonomi'a kresk'o, redukt'it'a'j mal'egal'ec'o'j, natur'a medi'o, antaŭ'e'n'ig'o de seks'a egal'rajt'ec'o kaj pac'em'a'j, inkluziv'a'j soci'o'j. La per'a'j kontribu'o'j de kultur'o de'ven'as de kultur konsci'a kaj efik'a real'ig'o de la dis'volv'a'j cel'o'j.

La CDE implic'as koncept'a'n ŝanĝ'o'n en pens'ad'o pri dis'volv'ad'o trans la ekonomi'a kresk'o –vizi'ant'a dezir'ind'a'n futur'o'n, kiu est'as just'a, inkluziv'a, pac'em'a kaj medi'e daŭr'i'pov'a. Tiu ĉi kuraĝ'a vizi'o postul'as kre'iv'a'j'n al'ir'o'j'n trans la al'ir'o'j tip'a'j, linear'a'j kaj sektor'a'j, aplik'it'a'j de la pli'mult'o da land'o'j en la last'a'j jar'dek'o'j.

Kultur'a hered'aĵ'o –ĉu bel'art'a, ĉu ne'tanĝ'ebl'a –kaj kre'iv'ec'o est'as resurs'o'j, bezon'ant'a'j protekt'ad'o'n kaj zorg'em'a'n manaĝer'ad'o'n. Ili pov'as serv'i kaj kiel direkt'ant'o'j por ating'i la CDE- o'j'n, kaj kiel ebl'ig'ant'o'j, kiam la kultur antaŭ'e'n'ig'a'j solv'o'j pov'as cert'ig'i la sukces'o'n de inter'ven'o'j por ating'i la CDE- o'j'n.

Inkluziv'a'j urb'eg'o'j Kultur'o lud'as decid'a'n rol'o'n en CDE 11 : far'i urb'eg'o'j'n kaj hom'a'j'n setl'ej'o'j'n inkluziv'a'j, sekur'a'j, rezist'o'kapabl'a'j kaj daŭr'i'pov'a. La cel'o 11. 4 al'vok'as al pli'grand'ig'o de fort'o'streĉ'o'j por protekt'i kaj sekur'ig'i la kultur'a'n kaj natur'a'n hered'aĵ'o'j'n de la mond'o.

Por ĉi tiu cel'o Unesk'o labor'is jam antaŭ ĝi'a formal'a en'konduk'o en 2015. Ek'de la Hangzhou Deklaraci'o, lok'int'a la kultur'o'n en la centr'o'n de la politik'o pri daŭr'i'pov'a evolu'o, adopt'it'a maj'e de 2013 ĉe la inter'naci'a kongres'o, aranĝ'it'a de Unesk'o en Hangzhou, ĝis la Hangzhou Rezult'o'j, adopt'it'a'j decembr'e de 2015, la emfaz'o de hom'o'centr'a'j urb'eg'o'j rest'is firm'a'j kaj kontribu'is al la dis'volv'o de Agend'a por Nov'a Urb'eg'o de Unu'­iĝ'int'a'j Naci'o'j.

La agend'o'n, kiu proviz'is 20­- jar'a'n voj'map'o'n por direkt'i la daŭr'i'pov'a'n dis'volv'ad'o'n urb'eg'a'n, kaj cel'is trans'form'i la urb'eg'o'j'n de la mond'o, adopt'is ĉiu'j land'o'j okaz'e de la kun'ven'o Habitat III en Kvit'o, Ekvadoro oktobr'e de 2016.

Unesk'o lanĉ'is ankaŭ la raport'o'n „ Urb'a'n Futur'e ” (Urb'a Futur'o), kiu prezent'is tut'mond'a'n revizi'o'n de sekur'ig'o, konserv'o, manaĝer'ad'o kaj Unesk'o-Kurier'o antaŭ'e'n'ig'o de kultur'a'j kaj kre'iv'a'j industri'o'j.

Ekzempl'o de ĉi tio est'as la adapt'a re'uz'ad'o de for'las'it'a'j kaj damaĝ'it'a'j konstru'aĵ'o'j en Nablus, Palestino, far'it'a por la benefic'o de la lok'a komun'um'o. La antikv'a'n karavan serajon en Khan al- Wazaka oni trans'form'is en publik'a'n ej'o'n kun miks'it'a'j funkci'o'j : por publik'a'j event'o'j kaj kultur'a'j ag'ad'o'j. Per tia'j fort'o'streĉ'o'j la lok'a'j komun'um'o'j riĉ'iĝ'as ne sol'e ekonomi'e, sed ankaŭ je pov'o'j. Kun'ig'ant'e individu'o'j'n kaj grup'o'j'n por la dis'volv'ad'o de la projekt'o, tiu'j fort'o'streĉ'o'j ankaŭ pli'grand'ig'as la soci'a'n koher'em'o'n (CDE 17 : re'viv'ig'i la tut'mond'a'n partner'ec'o'n por la daŭr'i'pov'a evolu'o).

Turism'o est'as rapid'e kresk'ant'a sektor'o ekonomi'a kaj en'land'e kaj inter'naci'e. La en'spez'o'j de kultur'a turism'o konsist'ig'as 40 % - o'j'n de tiu'j de la tut'mond'a turism'o. Ili far'as pozitiv'a'n efik'o'n sur la CDE 8 : ind'a'j labor'o'j kaj ekonomi'a kresk'o.

Si'n'gard'e manaĝer'it'a hered'aĵ'o kultur'a al'tir'as turism'a'j'n invest'o'j'n laŭ daŭr'i'pov'a manier'o, inklud'ant'e lok'a'j'n komun'um'o'j'n sen damaĝ'o al la teren'o hered'aĵ'a.

Kultur'o por divers'ec'o

Kre'iv'a'j industri'o'j kaj kultur'a'infra'struktur'o est'as valor'a'j resurs'o'j por produkt'i viv'rimed'o'j'n. Tio ĉi valid'as precip'e pri dis'volv'iĝ'ant'a'j land'o'j, riĉ'a'j je kre'iv'a'j industri'o'j.

Al'don'e : signif'a part'o de dung'at'o'j est'as vir'in'o'j (CDE 5 : seks'a egal'ec'o).

La fort'ig'o de komerc'o per kultur'a'j var'o'j kaj serv'o'j don'as impet'o'n al lok'a'j kaj naci'a'j merkat'o'j, kiu'j si'a'vic'e liver'as dung'oportun'o'j'n por ind'a labor'o (CDE 8. 3 kaj 8. 5) kaj antaŭ'e'n'ig'as lok'a'n produkt'ad'o'n.

Kultur'a'j politik'o'j, antaŭ'e'n'ig'ant'a'j prefer'a'n trakt'ad'o'n en komerc'o por lok'a'j produkt'aĵ'o'j, kontribu'as al redukt'iĝ'o de mal'egal'ec'o'j en'e de kaj inter land'o'j (CDE 10).

Ilustr'aĵ'e pri tio serv'as la pen'o'j de Teatr'o Argentino de la Plat'a en Buenos Aires, rezult'e de kiu'j 610 sen'labor'a'j ge'jun'ul'o'j ricev'as trejn'ad'o'n pri profesi'a scen'ej'a manaĝer'ad'o kaj pri prezent'o-art'a'j kapabl'o'j. La projekt'o, fond'it'a de International Fund for Cultural Diversity (IFCD), help'is student'o'j'n en perfekt'ig'o de si'a'j kapabl'o'j, tiel ili pov'is trov'i labor'o'n kaj iĝ'i entrepren'ist'o'j.

Urb'o'part'o'j, riĉ'a'j je kultur'a'j hered'aĵ'o'j kaj hav'ant'a'j vigl'a'n sektor'o'n kre'iv'a'n, est'as pli al'log'a'j por negoc'ist'o'j. La antaŭ'e'n'ig'o de inkluziv'a kaj daŭr'i'pov'a kresk'o ekonomi'a per dung'ad'o en kultur'o kaj aktiv'ad'o kuraĝ'ig'as ind'a'n labor'o'n. La ekonomi'o de kelk'a'j urb'eg'o'j grand­ mezur'e baz'iĝ'as sur hered'aĵ'o'j de tia'j art'o'j kiel meti'o'j, muzik'o, danc'o, bel'art'o'j, tradici'a kulinar'o, teatr'o, kiu'j oft'a'kaz'e prezent'as integr'a'n flank'o'n de histori'a'j part'o'j de urb'eg'o'j.

Urb'eg'o de muzik'o

Medellin, la du'a plej grand'a urb'eg'o de Kolombio, serv'as model'e pri kiel don'as muzik'o impuls'o'j'n al urb'eg'o, uz'ant'e kultur'o'n, eduk'ad'o'n kaj nov'ig'ad'o'n. Krom fort'ig'i civil'a'n kultur'o'n, soci'a'j'n just'ec'o'n kaj pac'o'n precip'e por ge'jun'ul'o'j, la urb'eg'o al'log'as mil'o'j'n da turist'o'j, kre'as en'spez'ebl'o'j'n kaj labor'lok'o'j'n per'e de seri'o da muzik'a'j event'o'j kaj merkat'o de la popular'a muzik'o.

Inter'ven'o'j por human'a dis'volv'ad'o sur tia'j teren'o'j, kiel CDE 3 : san'o kaj bon'stat'o kaj CDE 4 : kvalit'a eduk'ad'o, plej efik'a'j est'as tiam, se ili respond'as al la kultur'a kun'tekst'o kaj specif'aĵ'o'j de la lok'o kaj komun'um'o. Kultur'o est'as not'it'a precip'e en la sub'cel'o 4. 7 (CDE 4), kiu pled'as por eduk'ad'o al antaŭ'e'n'ig'o de la kultur'o de pac'o kaj sen'per'fort'ec'o, aprec'ad'o de kultur'a divers'ec'o kaj kontribu'ad'o de kultur'o al daŭr'i'pov'a dis'volv'ad'o.

La antaŭ'e'n'ig'o de respekt'o al kultur'a divers'ec'o en'e de al'ir'o, baz'it'a sur hom'a'j rajt'o'j, al'don'e, facil'ig'as la kultur'a'n kompren'em'o'n kaj pac'o'n (CDE 16 : pac'o, just'ec'o kaj fort'a'j instituci'o'j), prevent'as konflikt'o'j'n, protekt'as la rajt'o'j'n de marĝen'iĝ'int'a'j grup'o'j. Ankaŭ la last'a'temp'a'j event'o'j demonstr'is, kiel grav'a'j est'as la protekt'o de kultur'o, kultur'a divers'ec'o kaj soci'a koher'o en arm'it'a'j konflikt'o'j.

Kultur'o hav'as evident'a'n interri­laton kun klimat'a ag'ad'o (CDE 13).

Plur'a'j tradici'a'j okup'iĝ'o'j kaj meti'o'j baz'iĝ'as sur lok'a'j kon'o de eko'sistem'a manaĝer'ad'o, ekspluat'ad'o de natur'a'j resurs'o'j kaj lok'a'j material'o'j.

Bezon'ant'e mal'pli alt'a'n nivel'o'n de teknologi'o, energi'o kaj invest'ad'o, mult'a'j el ili help'as la kre'ad'o'n de daŭr'i'pov'a'j viv'rimed'o'j kaj kontribu'as al verd'a'j ekonomi'o'j.

Sistem'o'j de sci'o'j

En Ugando, kadr'e de projekt'o, cel'ant'a sekur'ig'o'n de bel'art'a'j hered'aĵ'o'j, oni trejn'is meti'ist'o'j'n, precip'e jun'a'j'n, pri la antaŭ'long'a meti'o pri farad'o de ŝel'ŝtof'o. Kadr'e de la sam'a projekt'o oni ankaŭ establ'is la daŭr'i'pov'a'n praktik'o'n util'ig'i la indiĝen'a'n arb'o'n Mutuba (viv'ant'a ankaŭ en ali'a'j region'o'j), kiu est'is neglekt'it'a pro la inter'civit'an'a'j milit'o'j en la region'o. Tiu ĉi fort'o'streĉ'o, krom sekur'ig'i la meti'o'n pri farad'o de ŝtof'o de tia spec'o, kontribu'is al la ating'o de medi'o-rilat'a'j cel'o'j kaj cert'ig'is en'spez'o'j'n.

La en'rigard'o en la sci'o-sistem'o'j'n kaj medi'o-manaĝer'a'j'n praktik'o'j'n de la indiĝen'a'j kaj lok'a'j hom'o'j ebl'ig'is pli bon'a'n manaĝer'ad'o'n de ekologi'a'j defi'o'j, antaŭ'mal'help'o'n de perd'o'j en la bio'divers'ec'o, redukt'ad'o'n de mal'fekund'iĝ'o de grund'o'j kaj mild'ig'o'n de efik'o'j de klimat'ŝanĝ'iĝ'o'j. Kultur'o, precip'e la tradici'a'j sci'o'j, kontribu'as ankaŭ al rezist'em'o kaj re'san'iĝ'o okaz'e de natur'a'j katastrof'o'j.

La baz'a sistem'o de Tag'ord'o 2030, malgraŭ ĝi'a'j alud'o'j al kultur'o, ne'adekvat'e re'kon'is la signif'a'n kontribu'o'n de kultur'o al la real'ig'o de CDE. Pri la preciz'a rol'o kaj la efik'o de kultur'o en daŭr'i'pov'a evolu'o est'as bezon'at'a sistem'a esplor'ad'o kaj operaci'ec'a pret'ig'ad'o. Dum la real'ig'o de CDE progres'as, neces'as pli'a labor'ad'o por konstru'i sistem'o'n kaj mezur'ebl'a'n atest'o'baz'o'n por demonstr'i ĉiu'n kontribu'aĵ'o'n de kultur'o al la daŭr'i'pov'a dis'volv'ad'o.

Arkitekt'o, plan'ist'o kaj kultur'a special'ist'o, Jyoti Hosagraher (Hindio) est'as direktor'o de la departement'o pri Kre'ebl'ec'o en la Kultur'a Sekci'o de Unesk'o, kie ŝi inspekt'as i. a. la integr'ad'o'n de kultur'o en la real'ig'o'n de Agend'o 2030 de UN. Antaŭ la al'iĝ'o al Unesk'o ŝi est'is profesor'o ĉe Columbia Universitat'o en Nov'jork'o kaj Unesk'o-katedr'a profesor'o ĉe la Srishti-Institut'o en Bangal'or'e, Hindio.

La artikol'o'n el la angl'a lingv'o traduk'is János Petik, emerit'a lingv'o'instru'ist'o, Hungari'o.

Generaci'o entrepren'ist'o'j

de Ayoko Mensah

De Dakar al Nairobi la jun'ul'o'j est'as en la mez'o de la cifer'ec'a aŭd'vid'a revoluci'o, kiu dis'volv'iĝ'as tra la afrik'a kontinent'o. Per'e de start'ig'a'j inkubator'o'j, Fab Lab (invent'laboratori'o'j aŭ ne'grand'a'j atelier'o'j), ret'ej'o'j kaj cifer'spac'a'j serv'o'j, kaj nov'a'j kun'labor'ant'a'j labor'lok'o'j, daŭr'e kresk'ant'a nombr'o da jun'ul'o'j –teknik'ist'o'j, hiper- konekt'it'a'j, eduk'it'a'j kaj el'trov'em'a'j –tut'plen'e brak'um'as la nov'a'n cifer'ec'a'n ekonomi'o'n.

Tiu nov'a generaci'o est'as nom'it'a “ Afropreneurs ”. Ne grav'as kiel divers'a'j est'as ili'a'j aktiv'aĵ'o'j, ili kun'divid'as komun'a'n DNA –la cifer'ec'a'n mond'o'n, al'ir'o'n kiu ne'evit'ebl'e inter'konekt'as la lok'o'n kun la mond'o, kaj dezir'o'n kontribu'i por pli'bon'ig'i la viv'kondiĉ'o'j'n tra Afrik'o.

La Dakar- baz'it'a Karim Sy, kiu fond'is Jokko Labs en 2010, est'as ver'ŝajn'e la plej kon'at'a el la jun'a'j entrepren'ist'o'j. Li'a ne'profit'cel'a organiz'o est'as difin'it'a kiel “ virtual'a grup'o dediĉ'it'a al soci'a ŝanĝ'o, baz'it'a sur komun'um'o de entrepren'ist'o'j kaj ret'o de mov'iĝ'em'a'j centr'o'j ”. Sed ekzist'as mult'a'j ali'a'j ekzempl'o'j, kiel la start'ig'a Agendakar (la plej grand'a kultur'a ret'portal'o en la ĉef'urb'o de Sen'egal'o). Tie la jun'a entrepren'ist'o Ousseynou Khadim Béye, kiu kre'is vide'o'lud'o'n por plur'funkci'ant'a'j telefon'o'j nom'at'a'n Cross Dakar City, uz'as la lud'o'n por avert'i la ĝeneral'a'n publik'o'n pri la trist'a ekzist'o de “ talibés ” –knab'o'j kiu'j for'las'as si'a'j'n hejm'o'j'n por stud'i en la Koran'a'j lern'ej'o'j, kaj est'as ekspluat'at'a'j kaj redukt'it'a'j al almoz'ul'o'j en la strat'o'j de Dakar.

Oni pov'as cert'e vet'i ke tiu'j el'trov'em'ul'o'j en kultur'a'j kaj kre'iv'a'j industri'o'j est'os ankaŭ ŝlos'il'a'j lud'ant'o'j en Diamniadio, la unu'a Sen'egal'a Inteligent'a Urb'o, lok'it'a preciz'e 30 kilo'metr'o'j'n for de Dakar. Oni atend'as ke ĝi grav'e kresk'os dum la proksim'a'j ven'ont'a'j jar'o'j.

(Ĝis ĉi tie est'as traduk'it'a de Ileana Schroder, Dani'o ; La sekv'a part'o ĝis la fin'o est'as traduk'it'a de Pablo León).

15WAZIHack Tog'o !, du'tag'a event'o (2017) cel'ant'a akcel'i la adopt'o'n de Ide'a (Inter'ret'o de la Aĵ'o'j) - solv'o'j en Afrik'o.

De Inteligent'a Urb'o al Vulgar'a Urb'o

Diamniadio ne est'as la sol'a Inteligent'a Urb'o en Afrik'o. Kiel atest­antoj de la okaz'ant'a revoluci'o, la dis'volv'iĝ'o de mult'a'j urb'a'j projekt'o'j kaj el'star'eg'a'j cifer'ec'a'j centr'o'j komenc'iĝ'as ankaŭ en ali'a'j land'o'j.

En Niĝerio, Jabo (Yaba), antaŭ'urb'o de Lagoso, est'as jam fam'kon'at'a teknologi'a nab'o krom'nom'at'a Jabakon- Val'o (Yabacon Valley).

En Kenjo, Konza Teknologi'a Urb'o gast'ig'as 250 nov'a'j'n firma'o'j'n kaj est'as kon'at'a kiel la Afrik'a Silici'a Savan'o. Simil'a'j ekzempl'o'j ekzist'as en Benino, kie la reg'ist'ar'o dis'volv'is la projekt'o'n Benina Inteligent'a Urb'o ; en Maroko, kie est'as lanĉ'it'a la projekt'o Inteligent'a Urb'o e-Madina en Kazablank'o, kaj tiel ankaŭ en Ruando kaj Sud Afrik'o.

Kvankam tiu'j nov'a'j urb'a'j evolu'ig'o'j sen'dub'e mal'ferm'as nov'a'j'n ŝanc'o'j'n por afrik'a'j jun'ul'o'j, ili ankaŭ lev'as kelk'a'j'n demand'o'j'n. En 2010, Senamé Koffi Agboginou, la sendep­enda togoland'a antrop'olog'o kaj student'o pri arkitektur'o, fond'is la afrik'a'n arkitektur'a'n platform'o'n. Li kred'as ke afrik'a'j Inteligent'a'j Urb'o'j ne dev'us klopod'i re'produkt'i okcident'a'j'n ekzempl'o'j'n, sed dev'us invent'i si'a'j'n propr'a'j'n model'o'j'n de'ven'ant'a'j'n de lok'a'j kun'tekst'o'j. Li dis'volv'as la ide'o'n pri " en'radik'iĝ'int'a modern'ec'o " en kvartal'o de Lomeo, La togoland'a ĉef'urb'o, kie li mal'ferm'is Woelab, kiu'n oni pri'skrib'as kiel " la unu'a afrik'a spac'o dediĉ'it'a al teknologi'a demokrati'o ". Ĝi'a cel'o est'as ig'i pint'a'n teknologi'o'n akir'ebl'a por ĉiu'j lok'a'j hom'o'j.

Ĝi est'as spec'o de “ fabrik laboratori'o je la nivel'o de la strat'o ”.

" Ni dev'as ir'i preter la Inteligent'a Urb'o al la morgaŭ'a vulgar'a urb'o, la kun'divid'em'a urb'o ", dir'as S. K.

Agboginou, kiu evolu'ig'is si'a'n teori'o'n de " mal'alt'a alt'teknologi'o ", far'ant'e teknologi'o'n al'ir'ebl'a al la mal'riĉ'a'j konsum'ant'o'j. Li propon'as spec'o'n de cifer'ec'a demokrati'o kaj kolektiv'a inteligent'ec'o, kiu aŭtonom'ig'as la loĝ'ant'o'j'n de tiu are'o : " Ni est'as la sol'a'j en Afrik'o, kun'ig'ant'a'j dezajn'ist'o'j'n, program'ist'o'j'n, mason'ist'o'j'n, ĉar­ pent'ist'o'j'n, vest'dezajn'ist'o'j, kaj eĉ sen'hejm'ul'o'j'n en unu lok'o por kun'divid'i projekt'o'j'n, " li klar'ig'as en artikol'o aper'int'a en la revu'o Forbes Afrique. Hom'o'j ĉie parol'as pri Woelab kiel kov'ej'o por nov'a'j entrepren'o'j kaj lok'o, kie trejn'ad'o kaj labor'ej'o'j est'as ating'ebl'a'j por ĉiu'j. La team'o relief'ig'is si'a'n teknologi'a'n lert'ec'o'n ĉe la el'pens'o de W. Afate, alt'teknologi'a 3D- print'il'o tut'e far'it'a el elektron'ik'a'j rub'aĵ'o'j.

Kultur'o kun fort'a soci'a orient'iĝ'o

La aper'o de ĉiam kresk'ant'a nombr'o de cifer'ec'a'j entrepren'ist'o'j ne dev'us eklips'i la ag'em'o'n kaj kre'iv'o'n de jun'a'j art'ist'o'j kaj kultur'a'j ag'ant'o'j en ĉiu'j afrik'a'j urb'o'j. Ĉi tiu'j art'ist'o'j labor'as por aŭd'ig'i si'a'j'n voĉ'o'j'n, prov'ant'e viv'ten'i si'n per si'a art'o, kaj labor'as por pli'bon'ig'i si'a'j'n urb'o'j'n malgraŭ lim'ig'it'a'j rimed'o'j kaj mal'facil'a'j cirkonstanc'o'j.

En Brazavilo, Kinŝaso, Lubumbaŝo, Dualao, Segou kaj Nĵameno est'as plur'a'j prototip'a'j projekt'o'j, kiu'j lig'as art'a'n al'ir'o'n kun soci'a efik'o.

La Atelier'o'j Salm, fond'it'a'j de la skulpt'ist'o Bill Kouélany en Brazavilo, sub'ten'as nov'a'n generaci'o'n de tre talent'a'j jun'a'j art'ist'o'j. La Lubumbaŝa Bienal'o, okaz'int'a por la kvar'a foj'o en 2015, al'tir'is inter'naci'a'n atent'o'n. En Kinŝaso, jam kon'at'a pro si'a muzik'o, est'as pli kaj pli da festival'o'j kiu'j relief'ig'as la urb'a'n escept'a'n kultur'a'n riĉ'ec'o'n.

En Dakar'o, krom la renom'a Dak Art Biennale pri nun'temp'a afrik'a art'o, la festival'o Afropixel, organiz'it'a de la Ker Thiossane-Asoci'o, gajn'as re'kon'o'n kiel platform'o por projekt'o'j, event'o'j, debat'o'j, diskut'o'j, kaj art'a kaj soci'a eksperiment'ad'o. Ker Thiossane intenc'as esplor'i la potencial'o'n de nov'a'j amas'komunik'il'o'j por stimul'i lok'a'n dis'volv'iĝ'o'n, kiu est'u inkluziv'a kaj daŭr'i'pov'a, dum observ'ad'o de tio, kio pov'as difin'i la apart'a'j'n trajt'o'j'n de afrik'a kre'iv'a urb'o. Tiel, en 2016, la tem'o de la kvin'a festival'o Afropixel est'is " Kun'divid'it'a Urb'o ", ampleks'a tem'o rezult'ig'ant'a abund'a'n program'o'n de fabrik laboratori'a'j labor'ej'o'j, art'ist'o'j en loĝ'ej'o, mal'ferm'a'j atelier'o'j, ekspozici'o'j, publik'a'j instal'aĵ'o'j, projekci'ad'o'j de vide'o-map'ad'o, kaj mult'nombr'a'j inter'ŝanĝ'o'j.

Dum la last'a'j dek jar'o'j, kelk'a'j event'o'j lig'it'a'j al hiphop'o flor'is tra la kontinent'o. Rimark'ind'e, tio iom post iom est'ig'is tut'a'n ret'o'n de art'ist'o'j, produkt'ist'o'j kaj festival'o'j, kiu'j nun'temp'e help'as impuls'i art'a'n kun'labor'ad'o'n, solidar'ec'o'n kaj soci'a'n trans'form'o'n. Rep'ist'o'j mult'e engaĝ'iĝ'is en komun'um'a'j'n cel'o'j'n kaj protest'a'j'n soci'a'j'n mov'ad'o'j'n, kiel la muzik'grup'o Y en a Marre (Tro'as por mi) en Sen'egal'o, Le Bala'i Citoyen (la Civit'an'a Bala'il'o), politik'a de'sub'a mov'ad'o en Burkino, kaj la mov'ad'o Iyina [ kio signif'as " ni est'as lac'a'j " en lok'a arab'a lingv'o ] en Ĉado.

En maj'o 2016, Smokey [ Serge Bambara ], la burkina rep'ist'o, aktiv'ul'o kaj kun'fond'int'o de Le Bala'i Citoyen, est'is la unu'a ricev'ant'o de la prestiĝ'a premi'o Music in Exile Fund Fellowship, kiu ĉiu'jar'e rekompenc'as la art'ist'o'j'n el la tut'a mond'o, kiu'j met'is si'a'n art'o'n je la serv'o de liber'ec'o.

Du monat'o'j'n post'e, kiam la studi'o de la muzik'ist'o en Vagadugu'o, est'is detru'it'a pro brul'eg'o, fort'a inter'naci'a mobiliz'ad'o tuj manifest'iĝ'is ĉe soci'a'j ret'ej'o'j kaj est'is lanĉ'it'a mon kolekt'ad'o por financ'i ĝi'a'n re'konstru'o'n.

La jun'a'j afrik'a'j art'ist'o'j kaj kultur'a'j entrepren'ist'o'j est'as kre'em'a'j kaj engaĝ'iĝ'em'a'j, sed ili est'as ankaŭ determin'it'a'j dediĉ'i la konsider'ind'a'n potencial'o'n kaj rimed'o'j'n de la cifer'ec'a'j il'o'j al la kiel ebl'e plej bon'a uz'o en la efektiv'ig'o de la est'ont'ec'o, pri kiu ili rev'as.

Ret'o por kre'iv'a'j urb'o'j

Dum kelk'a'j urb'o'j kiel Kab'urb'o, Dakar'o, Praj'o, Johanesburgo, Vagadugu'o, Kinŝaso kaj Brazavilo - cel'as kultur'a'j'n kaj kre'iv'a'j'n industri'o'j'n kiel lok'a'n vektor'o'n de daŭr'i'pov'a evolu'o, la koncept'o pri Kre'iv'a Urb'o est'as ankoraŭ sufiĉ'e nov'a en Afrik'o. Tio'n evident'ig'as la mal'fort'a reprezent'at'ec'o de Afrik'o en la Ret'o de Kre'iv'a'j Urb'o'j de Unesk'o nask'iĝ'int'a en 2004. Ĝis nun, nur kvar afrik'a'j urb'o'j (Brazavilo en 2012, Dakar'o en 2014, Kinŝaso kaj Lubumbaŝo en 2015) al'iĝ'is al la ret'o, kiu'n konsist'ig'as 116 urb'o'j en 54 land'o'j.

Dakar'o jam est'is nom'um'it'a de Unesk'o kiel " Kre'iv'a Urb'o por Cifer'ec'a'j Art'o'j . Por la urb'estr'o de Dakar'o, Khalifa Sall, ĉi tiu re'kon'o send'as fort'a'n signal'o'n, ne nur al invest'ant'o'j kaj politik'a'j decid'o'pren'ant'o'j, sed ankaŭ al Dakar'a'j jun'a'j entrepren'ist'o'j, kiu'j jam est'is evolu'ig'ant'a'j kultur'a'j'n kaj kre'iv'a'j'n industri'o'j'n kiel part'o'n de la cifer'ec'a ekonomi'o sufiĉ'e pli fru'e ol oni don'is la etiked'o'n.

La vide'o-danc'a spektakl'o " Urb'a'n Matters " de Tiziana Manfredi kaj Andreya Ouamba, esplor'as la rilat'o'n inter la ĉiu'tag'a viv'o kaj urb'a spac'o, Dak Art 2016.

© Tiziana Manfredi Ayoko Judith Mensah est'as franc'a-togoland'a ĵurnal'ist'o kaj konsil'ist'o. Post kiam ŝi fond'is kaj redakt'is la revu'o'n Afriscope, ŝi labor'is kiel spert'ul'o en la program'o Eŭrop'uni'a-Afrik'a, Karibia kaj Pacifik'a (EU- ACP) ACPCultures +, en la Sekretari'ej'o ACP en Bruselo.

Nun'temp'e ŝi labor'as kiel konsult'ist'o por la Afrik'a Ofic'ej'o de la Centr'o por Bel'art'o'j en Bruselo.

La artikol'o'n el la angl'a lingv'o traduk'is Pablo León, ĵurnal'ist'o, Argentino, kaj Ileana Schroder, Dani'o, vic'prezid'ant'o de De'a.

Antaŭ'vid'e al urb'a est'ont'ec'o

En 2030, 60 % de la mond'a loĝ'ant'ar'o loĝ'os en urb'a'j are'o'j. Urb'o'j al'front'os enorm'a'j'n defi'o'j'n en rilat'o al polu'ad'o, loĝ'ej'o'j, ekonomi'a evolu'o, mal'riĉ'ec'o, mastr'um'ad'o de rimed'o'j kaj energi'o.

Kadr'e de si'a projekt'o pri Kultur'o por Daŭr'i'pov'a Urb'a Dis'volv'iĝ'o, lanĉ'it'a en 2015, Unesk'o el'don'is tut'mond'a'n raport'o'n titol'it'a'n Kultur'o : Urb'a Est'ont'ec'o. El'labor'it'e kun la sub'ten'o de naŭ region'a'j partner'o'j kaj ties respektiv'a'j ret'o'j, spert'ul'o'j kaj inter'naci'a'j organism'o'j, ĝi propon'as re'konsider'o'n pri la mastr'um'ad'o de la ŝanĝ'o'j efik'ant'a'j sur urb'o'j kaj la rol'o de kultur'o en daŭr'i'pov'a urb'a evolu'o.

Ĝi analiz'as la tendenc'o'j'n, minac'o'j'n kaj perspektiv'o'j'n en mal'sam'a'j region'a'j kun'tekst'o'j.

La raport'o est'as valor'a il'o por help'i al reg'ist'ar'o'j efektiv'ig'i la Tag'ord'o'n 2030 por Daŭr'i'pov'a Evolu'ig'o kaj precip'e la 11- an CDE- on. (1) (1) La 11- a Ced : " Far'i urb'o'j'n kaj hom'a'j'n setl'ej'o'j'n inklud'em'a'j, sekur'a'j, resiliencaj (ne'o = re'nov'ig'ebl'a'j) kaj daŭr'i'pov'a'j. "

Akv'a kriz'o en Angkor

de Chamroeun Sok Angkor,

unu el la plej rav'a'j kolekt'o'j da monument'o'j kaj ruin'o'j de templ'o'j en la mond'o, etend'iĝ'as sur pli ol 400 kvadrat'a'j kilo'metr'o'j intern'e de la park'o arĥeologi'a sam'nom'a kaj protekt'at'a de la Unesk'o. Ĝi al'tir'as kresk'ant'a'n nombr'o'n da turist'o'j ek'de ĝi'a mal'ferm'o antaŭ mal'pli ol du'dek kvin jar'o'j. Pli ol kvar milion'o'j da vizit'ant'o'j —2, 5 milion'o'j de ili est'is fremd'a'j turist'o'j —flu'is al tiu apart'a fond'o de la mez'a'j jar'cent'o'j last'a'n jar'o'n, pez'ant'e tre'eg'e sur la mal'abund'a'j akv'a'j font'o'j de la region'o.

La templ'ar'o de Angkor, kun si'a'j 112 vilaĝ'o'j kaj si'a'j arb'ar'o'j, kaj la najbar'a urb'o Siem Reap, pli aŭ mal'pli freŝ'a dis'volv'aĵ'o por serv'i la prosper'a'n industri'o'n de turism'o, est'as en danĝer'o far'iĝ'i viktim'o'j de si'a sukces'o.

Kun si'a inter'naci'a flug'haven'o kaj ĉiam pli kaj pli grand'a loĝ'ant'ar'o de pli ol unu milion'o, krom la turist'o'j kiu'j sub'ten'as ĝi'a'n ekonomi'o'n, la provinc'a ĉef'urb'o Siem Reap ŝanĝ'iĝ'is de kviet'a lok'o al vigl'a urb'o en mal'pli ol du jar'dek'o'j. La urb'o posed'as inter'naci'a'n flug'haven'o'n, pli ol cent hotel'o'j'n, restoraci'o'j'n, kaf'ej'o'j'n kaj butik'o'plen'a'j'n bazar'o'j'n. Tamen la verd'a'j herb'o'tapiŝ'o'j de la kvin'stel'a'j hotel'o'j kaj turism'a'j centr'o'j, la nov'a'j ekstravaganc'a'j konstru'aĵ'o'j kaj pomp'a golf'ej'o mult'e kost'as.

Fort'a sen'arb'ig'ad'o —la sen'per'a rezult'o de hak'ad'o kaj brul'ig'ad'o —kaŭz'as difekt'o'j'n en la Naci'a Park'o Phnom Kul'e'n.

© Erik'a Pineros Ĉiu'n jar'o'n, la templ'ar'o de Angkor al'tir'as pli ol kvar milion'o'j'n da vizit'ant'o'j, nombr'o kies kresk'ad'o oni atend'as.

Danĝer'e mal'alt'a grund'akv'a supr'aĵ'o

La provinc'o Siem Reap perd'as po ĉirkaŭ 300 milion'o'j da kubaj metr'o'j da akv'o jar'e. Por sub'ten'i ĝi'a'n sen'halt'a'n dis'volv'iĝ'o'n kaj kovr'i la dom'a'j'n bezon'o'j'n, la Akv'a Serv'o de Siem Reap dev'as ĉerp'i po ĉirkaŭ'e 27. 900 kubajn metr'o'j'n da grund'akv'o tag'e.

La nivel'o'n de la grund'akv'a supr'aĵ'o pli minac'as la hotel'o'j kaj ali'a'j komerc'o'j kiu'j bor'as kaj pump'as tra la urb'o tut'e kontraŭ'leĝ'e por privat'a uz'ad'o.

En Siem Reap, la grund'akv'a supr'aĵ'o trov'iĝ'as je profund'o de ĉirkaŭ kvin metr'o'j : ĝi est'as do facil'e al'ir'ebl'a.

La kontraŭ'leĝ'a pump'ad'o de la akv'o, kies preciz'a'n ampleks'o'n oni ne sci'as, minac'as la fundament'o'n de la templ'o'j kaj tur'o'j de Angkor. La arĥitektur'a'j trezor'o'j est'as far'it'a'j por ripoz'i sur tavol'o de sabl'o, kies firm'ec'o'n asekur'ig'as konstant'a al'port'ad'o de sub'ter'a akv'o, kiu ŝanĝ'iĝ'as laŭ la sezon'o'j.

La mal'lev'iĝ'o de la grund'o pov'us kaŭz'i ne'kalkul'ebl'a'j'n difekt'o'j'n al la templ'o'j kiu'j kontraŭ'star'is al kapric'o'j de la natur'o kaj al la konflikt'o'j dum mil jar'o'j. Inter la plej oft'a'j kaŭz'o'j de mal'lev'iĝ'o pro hom'a'j aktiv'ec'o'j est'as la pump'ad'o de la sub'ter'a grund'akv'o. <2> (Ĝis ĉi tie traduk'it'a de Gilles- Philippe Morin, Kanado).

La mal'alt'ig'o de la nivel'o de la grund'o est'as daŭr'a, ankaŭ se oni re'ŝarĝ'as la nivel'o'n de la grund'akv'o.

Kvankam ankoraŭ ne est'is serioz'a'j problem'o'j de ced'o en Angkor, kaj neni'u specif'a esplor'o est'is far'it'a pri ĉi tio, ĝi pov'us iam ĝen'eg'i la lok'o'n de la Mond'a Hered'aĵ'o. Turism'o respond'ec'as pri pli ol 16 % de la Mal'net'a En'land'a Produkt'o de Kamboĝo kaj ĝi help'is mal'alt'ig'i mal'riĉ'ec'o'n en la last'a'j pac'a'j du'dek jar'o'j, post tri'dek jar'o'j de lukt'o'j.

Kvankam est'is prov'o'j mal'pli'ig'i la nombr'o'n de loĝ'ant'o'j en ĉi tiu region'o, ne est'as far'ebl'e mal'help'i vilaĝ'an'o'j'n el apud'a'j komun'um'o'j ricev'i avantaĝ'o'j'n pro labor'lok'o'j rilat'ant'a'j al turism'o en la provinc'o Siem Reap.

Por respond'i al la defi'o proviz'i la provinc'o'n per la neces'a akv'o, kaj sam'temp'e cert'ig'i la stabil'ec'o'n de la templ'o de Angkor, La Unesk'o kun'labor'is kun interes'at'o'j. Ĉi tiu'j inkluziv'as IKK- Angkor (Inter'naci'a Kun'ord'ig'a Komitat'o por Sav'o kaj Evolu'ig'o de la Histori'a Lok'o Angkor), forum'o de teĥnik'a'j fak'ul'o'j en plur'a'j kamp'o'j ; kaj la IPLMRSA (Instanc'o por la Protekt'o de la Lok'o kaj Mastr'um'ad'o de la Region'o Siem Reap- Angkor), Naci'a Instanc'o, kiu funkci'ig'as la Park'o'n de Angkor. La labor'o de ĉi tiu'j interes'at'o'j, task'it'a'j pri la daŭr'o'pov'a evolu'ig'o de la lok'o, komenc'as don'i kelk'a'j'n pozitiv'a'j'n rezult'o'j'n.

Uz'i la lag'o'n Tonle Sap

Unu el la sugest'o'j por mal'pli'ig'i la akv'o-problem'o'n est'as pump'i akv'o'n el la apud'a Tonle Sap (la grand'a lag'o). Ĝi est'as part'o de la viv'medi'a rezerv'ej'o de Tonle Sap, la plej grand'a lag'o de sud orient'a Azi'o kaj unu el la mond'a'j plej signif'a'j marĉ'a'j ekologi'a'j sistem'o'j pro ĝi'a'j unu'nur'a'j medi'a'j kvalit'o'j kaj pro ĝi'a ekster'ordinar'a'j bio'divers'ec'o. La divers'ec'o de la best'o'j kaj arb'o'j de Tonle Sap est'as prezent'at'a en la relief'o'j de la templ'o Bayon en Angkor. Mult'a'j el la spec'o'j de kresk'aĵ'o'j est'as uz'at'a'j por religi'a'j kaj kurac'a'j cel'o'j far'e de kamboĝ'an'o'j.

Du milion'o'j da kamboĝ'an'o'j ankaŭ de'pend'as de la produkt'o de la fiŝ'kapt'ej'o'j en la ne'sal'a akv'o de la lag'o –inter la plej produkt'ad'a'j en la mond'o, kun jar'a fiŝ'rikolt'o de pli ol 250 000 tun'o'j.

Est'as esenc'e por la kamboĝa reg'ist'ar'o juĝ'i pri la efik'o al la medi'o antaŭ ol aprob'i iu'n ajn projekt'o'n pump'i akv'o'n favor'e al Siem Reap.

La viv medi'o, kiu est'as ankaŭ la lul'il'o de la river'o Tonlé Sap, hav'as ekster'ordinar'a'n signif'o'n por kamboĝ'an'o'j. Ĝi funkci'as kiel per'ant'o por la inund'o'j de la river'o Mekong'o, kiu flu'as tra kvin ali'a'j sud orient'a'j azi'a'j land'o'j, kaj pro tio ĝi'a signif'o ating'as land'o'j'n mal'proksim'a'j'n de Kamboĝo.

Ĉiu'jar'e dum la pluv'sezon'o la nivel'o de la akv'o en Mekong'o lev'iĝ'as kaj trans'flu'as en la river'o'n Tonlé Sap, kiu, anstataŭ el'tir'i akv'o'n el la lag'o, kiel ĝi far'as dum la sek'a sezon'o, est'as dev'ig'at'a ŝanĝ'i si'a'n direkt'o'n kaj flu'i mal'antaŭ'e'n en la lag'o'n. Ĉi tiu fenomen'o ig'as la river'o'n Mekong'o la sol'a grand'a river'o en la mond'o, kiu flu'as al du direkt'o'j je mal'sam'a'j temp'o'j de la jar'o. Ĉi tiu jar'a inund'o lev'as la lag'a'n nivel'o'n de 1 ĝis 1, 5 metr'o'j al 8 ĝis 10 metr'o'j, kaj ĝi pli'ig'as ĝi'a'n are'o'n kvin'obl'e, ĉar la lag'o el'verŝ'as si'n al la inund'it'a eben'aĵ'o.

Kiel unu el la mond'a'j rakont'o'j pri grand'a'j sav sukces'o'j, kiu inkluziv'as la re'viv'ig'o'n de plur'a'j spec'o'j de en'danĝer'ig'it'a'j bird'o'j ek de la protekt'a'j klopod'o'j komenc'iĝ'int'a'j en 1999, Tonle Sap kaj ĝi'a inund'it'a eben'aĵ'o est'is list'ig'it'a'j kiel la Viv Medi'a Rezerv'ej'o Tonlé Sap en la kadr'o de la Program'o de Unesk'o Hom'o kaj viv medi'o (HVM). (Ĝis ĉi tie traduk'it'a de Renat'o Corsetti, ital'o el Briti'o ; La sekv'a'j tekst'o'j ĝis la fin'o est'as traduk'it'a de Vilhelm'o Lutermano, Kubo).

Real'a kun'labor'ad'o Sur komun'um'a nivel'o, la klopod'o'j cel'as en'konduk'i la daŭr'ig'ebl'o'n per la mastr'um'ad'o de la akv'o inter la urb'o kaj ĝi'a'j ĉirkaŭ'aĵ'o'j. La projekt'o en'ten'as akv'o-kampanj'o'n por konsci'ig'i la loĝ'ant'o'j'n de Siem Reap pri la efik'o'j de mal'alt'ig'o de la grund'akv'o por Angkor kaj de la sen'arb'ar'ig'o por la biosfer'a rezerv'ej'o de Tonle Sap.

Daŭr'ig'ebl'a dis'volv'ad'o de la provinc'o de Siem Reap ebl'as, se real'a kun'labor'ad'o okaz'os inter la reg'ist'ar'o, la aktiv'ul'o'j kaj la loĝ'ant'o'j.

La ŝtat'o pov'us ekzempl'e respekt'ig'i la mal'permes'o'n ekspluat'i lign'o'n, kiu'n ĝi mem star'ig'is pri la mont'o Kul'e'n.

Mastr'o'j pri akv'o'sistem'o'j

Por solv'i la esenc'e grav'a'n demand'o'n de akv'o-mastr'um'ad'o oni dev'us dispon'i pri preciz'a'j datum'o'j pri tiel esenc'a'j inform'o'j kiel la kvant'o de pump'ad'o, la nivel'o de la sub'ter'a grund'akv'o kaj la kvot'o de ĝi'a re'ŝarĝ'iĝ'o, kaj dis'don'i ili'n al la koncern'at'a'j lok'a'j kaj naci'a'j organiz'aĵ'o'j. Oni pov'us ankaŭ cel'i kaj plan'i la akv'o'resurs'o'j'n de la region'o. La don'it'aĵ'o'j pri pump'ad'o ebl'ig'us preciz'e ek'kon'i la bezon'o'n je sub'ter'a akv'o, kaj dank'e al sistem'o de super'rigard'o de tiu'j resurs'o'j en la Angkor- zon'o, avert'i la pump'ej'o'j'n kaj la privat'a'j'n konsum'ant'o'j'n kaz'e de trans'paŝ'o de kriz'a'j sojl'o'j, por ke ili inter'romp'u la el'pump'ad'o'n ĝis re'ŝarĝ'iĝ'o de la akv'o'nivel'o'j. Unu'e oni dev'us instru'i la hom'o'j'n ne ĵet'i la rub'aĵ'o'j'n en la river'o'n. Oni pov'us ankaŭ pri'zorg'i la river'o'n Siem Reap por far'i ĝi'n turism'e al'log'a kaj sam'temp'e zon'o de daŭr'ig'ebl'a proviz'ad'o je surfac'a akv'o. Kaj re'nov'ig'i ali'a'j'n templ'o'j'n ĉirkaŭ Angkor pov'us ankaŭ protekt'i la ĉef'a'n turism'a'n cel'o'n kontraŭ la uz'difekt'o'j kaŭz'at'a'j de la kresk'ant'a turism'o.

Last'a'temp'a'j esplor'o'j montr'is, ke la kmeroj, kiu'j antaŭ mil jar'o'j konstru'is Angkoron, est'is majstr'o'j pri akv'o'mastr'um'ad'o. La reg'ant'o'j, kiu'j –sam'e kiel administr'ant'o'j de ni'a'j modern'a'j urb'o'j –dev'is protekt'i la loĝ'ant'o'j'n kontraŭ inund'o'j dum la pluv'sezon'o kaj liver'i akv'o'n por hejm'a kaj kamp'kultur'a uz'ad'o dum la sek'a'j sezon'o'j, konstru'is sistem'o'n de akv'o'struktur'o'j, kiu'j sub'ten'is tiu'n civilizaci'o'n dum ses jar'cent'o'j. La kompleks'a'j akv'o'sistem'o'j en'ten'is art'e'far'it'a'j'n lag'o'j'n kaj kanal'o'j'n por akcept'i kaj direkt'i pluv'akv'o'n, konstru'it'a'j'n rezerv'uj'o'j'n por stok'i akv'o'n por akv'um'ad'o, basen'o'j'n el laterit'o, ring'fos'aĵ'o'j'n, pont'o'j'n kaj dig'o'j'n.

La Departement'o pri mastr'um'ad'o de akv'o de la naci'a instanc'o APSARA dum ok jar'o'j far'is teori'a'j'n kaj praktik'a'j'n esplor'o'j'n por re'star'ig'i la antikv'a'n akv'o'sistem'o'n de Angkor.

Ekzempl'e la fos'o'j ĉirkaŭ la templ'o'j de Angkor Thom kaj Angkor Vat est'is re'plen'ig'it'a'j de akv'o post cent'o'j da jar'o'j.

Chamroeun Sok (Respublik'o de Kore'uj'o kaj de Kamboĝo) est'as doktor'o pri civil'a kaj medi'a mastr'um'ad'o. Kiel special'ist'o pri mastr'um'ad'o de akv'o'resurs'o'j li est'is konsult'ist'o ĉe la ofic'ej'o de la Unesk'o en Pnompen'o, de 2015 ĝis 2016.

La artikol'o'n traduk'is Gilles- Philippe Morin el Kanado, Renat'o Corsetti, ital'o el Briti'o, kaj Vilhelm'o Lutermano el Kubo. La last'a traduk'ist'o polur'is la tut'o'n.

Ameenah Gurib- Fakim : " Scienc'o est'as la baz'o de soci'a progres'o "

Intervju'o de Isabelle Motchane-Bru'n

Ni viv'as en temp'o de senprece­denca ekonomi'a, demo­grafia, ekologi'a kaj teknologi'a ŝanĝ'o. Kiel la scienc'o, teknologi'o kaj nov'ig'ad'o est'as la respond'o al tiu'j defi'o'j?

Scienc'o, teknologi'o kaj nov'ig'ad'o ĉiam est'as la baz'o de soci'a progres'o kaj la pli'bon'ig'o de hom'a'j viv'kondiĉ'o'j.

Kun la eksplod'simil'a kresk'o de la mond'a loĝ'ant'ar'o - naŭ miliard'o'j en 2050 - ni dev'os hav'i pli bon'a'j'n teknologi'a'j'n il'o'j'n, uz'ant'e mal'pli da rimed'o'j, por cert'ig'i la mond'a'n proviant sekur'ec'o'n kaj mem'star'ec'o'n de akv'a kaj energi'a proviz'ad'o, en la medi'o ĉiu'j tiu'j est'as minac'at'a'j pro la klimat'a ŝanĝ'iĝ'o.

En januar'o 2017, vi prezent'is la Koalici'o'n por Afrik'a'j Esplor'ad'o, Nov'ig'ad'o kaj Entrepren'em'o (CARIE), ĉe la Mond'a Ekonomi'a Forum'o. Kio est'as ĝi'a cel'o?

CARIE est'as asoci'o kiu grup'ig'as plur'a'j'n partner'o'j'n, nom'e la Bill kaj Melinda Gates Foundation, la Wellcome Trust, la Nov'a'n Partner'ec'o'n por Afrik'a Evolu'o (NEPAD), kaj la uson'a'n Naci'a'n Institut'o'n de San'o, kiu decid'is kun'iĝ'i en komun'a klopod'o antaŭ'e'n'ig'i esplor'ad'o'n kaj nov'ig'ad'o'n en la afrik'a kontinent'o.

Ĝi'a cel'o est'as kontribu'i al la dis'volv'ad'o de la kapabl'o'j de afrik'a'j esplor'ist'o'j kaj help'i fort'ig'i la medi'o'n en kiu ili ag'ad'as. Okaz'is grand'eg'a progres'o en Afrik'o en la kamp'o de esplor'o, sed la efik'o de la labor'o far'it'a est'as relativ'e lim'ig'it'a kaj oft'e ne tre kon'at'a.

Kio'n far'i por ŝanĝ'i ĉi tio'n?

Oft'e, esplor'ist'o'j ne hav'as la rimed'o'j'n por real'ig'i si'a'j'n ide'o'j'n en la senc'o de produkt'o'j aŭ por ek'funkci'ig'i entrepren'o'j'n. Ceter'e, la jur'a kadr'o por intelekt'a aŭtor'rajt'o est'as ne'adekvat'a. Rezult'o'j oft'e fin'iĝ'as en en'tomb'ig'o en tir'kest'o aŭ publik'ig'o en revu'o'j dis'kon'ig'it'a'j antaŭ ol est'i protekt'it'a'j de patent'o'j.

La Koalici'o cel'as inter'ven'i ĉe mal'sam'a'j nivel'o'j por don'i al tiu'j esplor­istoj la rimed'o'j'n por ŝanĝ'i la ĉiu'tag'a'n viv'o'n de afrik'an'o'j.

La vort'o " koalici'o " pli proksim'e rilat'as al la politik'a prefer'e ol scienc'a vort'en'hav'o. Ĉu la evolu'o de scienc'o est'as ĉef'e politik'a lukt'o?

La tem'o " politik'o " influ'as ĉiu'j'n nivel'o'j'n. Evident'e, se bon'a'j decid'o'j est'as pren'it'a'j je politik'a'j nivel'o'j, ali'vort'e de tiu'j en pov'o, ili pozitiv'e efik'as al scienc'a'j instituci'o'j.

Afrik'o progres'os scienc'e nur se politik'o'far'ist'o'j re'kon'as la grav'ec'o'n de scienc'a financ'ad'o.

Oni do ne vid'u la vort'o'n " koalici'o " izol'e sed prefer'e ĝi est'u kompren'at'a kiel rimed'o kun'ig'ant'a fort'o'j'n por antaŭ'e'n'ig'i scienc'o'n en Afrik'o por la bon'stat'o de ĝi'a loĝ'ant'ar'o.

Kiel ĝi diferenc'as de la Alian­co por Akcel'i Plej'bon'ec'o'n en Scienc'o en Afrik'o (EFSA), kre'it'a de la Afrik'a Akademi'o de Scienc'o'j kaj NEPAD?

Ekzist'as pli da simil'ec'o'j ol diferenc'o'j. La cel'o de AESA est'as labor'i pri la tem'o de san'o. Ĝi ricev'as sub'ten'o'n de la Bill kaj Melinda Gates Foundation kaj la Wellcome Trust, inter ali'a'j.

Ĉu la mult'iĝ'o de la organiz'o'j kun simil'a'j cel'o'j kaŭz'as risk'o'n de inter­kovro kaj dilu'o'n de financ'ad'o?

Ne est'as inter'kovr'o inter tiu'j or­ga­ni­zoj kaj ili labor'as en komplement'ec'o.

Vi sci'as, la bezon'o'j est'as tiom grand'a'j en Afrik'o, ĉar la kontinent'o est'as post'rest'int'a, kaj risk'o de financ'a " dilu'o " ne est'as. Ni dev'as sub'ten'i ĉiu'j'n iniciat'o'j'n kiu'j cel'as trejn'i hom'rimed'o'j'n kaj evolu'ig'i esplor'ad'o'n.

Mi memor'ig'as al vi ke la kontinent'o bezon'as plur'a'j'n milion'o'j'n da inĝenier'o'j kaj scienc'ist'o'j por ating'i la proporci'o'n de la loĝ'ant'ar'o /inĝenier'o en evolu'int'a'j land'o'j.

Mal'grand'a'j Insul'o'j Ŝtat'o'j kiel ekzempl'e Maŭricio est'as laŭ'difin'e vund'ebl'a'j. Kio'n ili far'as por batal'i kontraŭ ekologi'a'j minac'o'j? Maŭricio est'as jam en la list'o de land'o'j ĉe risk'o, precip'e en la kun'tekst'o de klimat'a ŝanĝ'o. Bedaŭr'ind'e, la nombr'o de solv'o'j por kontraŭ'star'i la lev'iĝ'ant'a'n mar'nivel'o'n est'as lim'ig'it'a, sed ni dev'as pli'firm'ig'i kaj far'i bon'a'n uz'o'n de la teritori'o. Ekzempl'e, la erozi'o de ni'a'j plaĝ'o'j pov'as est'i redukt'it'a per la program'o plant'i pli da mangrov'o'j. Ili don'as bon'eg'a'n eko'sistem'o'n por fiŝ'o'j kaj ali'a'j mar'a'j best'o'j.

Ĉiu'okaz'e, ni dev'as daŭr'e plant'i arb'o'j'n ĉar ili est'as la plej cert'a manier'o por redukt'i la karb'o'n el'ig'o'n en la atmosfer'o. Ni dev'as re'du'obl'ig'i ni'a'j'n klopod'o'j'n laŭ strategi'o'j por evolu'ig'i re'nov'ig'ebl'a'j'n energi'o'j'n, akv'a'j'n re'cikl'ig'ad'o'n kaj administr'ad'o'n. Ĉar la mal'abund'ec'o de akv'o est'os sever'e sent'ebl'a.

Maŭricio ratifik'is la Pariz'an Akord'o'n pri klimat'a ŝanĝ'iĝ'o. Do se konkret'e dir'i, kia'j'n paŝ'o'j'n la land'o jam pren'is por pri'trakt'i la tem'o'n de tut'mond'a varm'iĝ'o?

Mi dev'as unu'e dir'i ke Maŭricio, kiel la tut'a afrik'a kontinent'o, ne ver'e kontribu'is al forc'ej'a'j gas'o'j (GHG), sed ni est'as inter la plej tuŝ'it'a'j.

Ni ag'as en solidar'ec'o kun la mond'o per klopod'ad'o por plu'e redukt'i GHG- on. Ni jam komenc'is evolu'ig'i ni'a'n strategi'o'n en re'nov'ig'ebl'a'j energi'o'j, pli'bon'ig'i akv'a'n mastr'um'ad'o'n kaj revizi'i plan'ad'o'n kaj kultiv'ad'o'n. Sed ni dev'as du'obl'ig'i ni'a'j'n klopod'o'j'n por cert'ig'i ke ni'a'j infra'struktur'o'j renkont'as " verd'a'j'n " norm'o'j'n, per pli da sun'a'j panel'o'j ekzempl'e, aŭ ke ili plen'um'as ajn'a'n ali'a'n norm'o'n, kiu est'as part'o de daŭr'ig'ebl'a evolu'o.

Ni dev'as kuraĝ'ig'i al ĉiu'j teknologi'o'j kiu'j konduk'os al mal'pli mal'ŝpar'em'a uz'o de rimed'o'j, pli bon'a'j ebl'o'j pri re'cikl'ig'ad'o kaj energi'o-efik'a'j, mal'alt konsum'a'j industri'o'j.

Ĉi tiu'j koncept'o'j est'as mal'rapid'e akcel'iĝ'ant'a'j ; precip'e iu'j tekstil'a'j entrepren'o'j jam funkci'as uz'ant'e sun'a'n energi'o'n.

Eduk'ad'o kaj konsci'ig'o rest'as en du grav'a'j teren'o'j, ĉar est'as esenc'e bezon'at'e, ke la loĝ'ant'ar'o kaj ekonomi'a'j part'o'pren'ant'o'j sub'ten'u tiu'n ĉi koncept'o'n, en ĉiu'j iniciat'o'j kiu'j'n la ŝtat'o vol'as pren'i.

Kiel Maskaren'o'j vic'as tut'mond'e laŭ produkt'ad'o de re'nov'ig'ebl'a'j energi'o'j? Kaj kio pri Maŭricio kompar'e kun si'a'j najbar'o'j, kiel ekzempl'e Reunio?

Inter Maskaren'o'j, Reunio mult'e progres'is. Mi kred'as ke ĝi produkt'as ĝis 35 % da verd'a energi'o. Rodrigues star'ig'is cel'o'n por de'pend'i nur de re'nov'ig'ebl'a energi'o en la proksim'a est'ont'ec'o. En Maŭricio, ni jam star'ig'is plur'a'j'n vent'a'j'n kaj sun'a'j'n park'o'j'n. Mi kred'as ke la est'ont'ec'o de ĉi tiu sektor'o est'as promes'plen'a kaj ni antaŭ'e'n'ir'as en la ĝust'a'n direkt'o'n.

Forbes list'ig'is vi'n inter la 100 Plej Influ'a'j Vir'in'o'j en la Mond'o. Kio'n tio signif'as por vi?

Unu'e, mi dank'as la revu'o'n por tiu re'kon'o. Mi pens'as ke ĉi tiu spec'o de vid'ebl'ec'o est'as ĉiam bon'a por la land'o. Mi est'us tre feliĉ'a, se mi pov'as help'i montr'i al la mond'o, ke Maŭricio, kvankam mal'grand'a land'o, pov'as hav'i grand'a'j'n ambici'o'j'n ! En Twitter vi dir'is : " afrik'a'j vir'in'o'j est'as ĉe la kor'o de la tag'ord'o por la kontinent'a dis'volv'ad'o, sed ili'a'j kontribu'o'j est'as mal'oft'e taks'at'a'j kaj re'kon'at'a'j "...

Jes, est'as evident'e, ke la ver'a valor'o de vir'in'a'j kontribu'o'j ne ĉiam re'kon'iĝ'is en la afrik'a kontinent'o. Se ni konsider'u la agrikultur'o'n, est'as la afrik'a vir'in'o kiu nutr'as la kontinent'o'n. Sed kondiĉ'o'j ne ĉiam est'as pret'a'j por cert'ig'i ili'a'n plen'a'n dis'volv'iĝ'o'n laŭ al'ir'o al financ'o, ter posed'o aŭ trejn'ad'o. Se vir'in'o'j pov'us for'ig'i ĉiu'j'n ĉi tiu'j'n obstakl'o'j'n, ni cert'e vid'us konsider'ind'a'j'n pli'bon'ig'o'j'n en la nivel'o de produkt'ad'o de nutr'aĵ'o'j.

Tio ĉi er'as ankaŭ pri al'ir'o al eduk'ad'o en kaj la unu'a'grad'a kaj la tri'a'grad'a eduk'ad'o : tro oft'e knab'in'o'j ankoraŭ est'as met'at'a'j en mal'avantaĝ'o'n.

Se tiu potencial'o est'os plen'e dis'volv'it'a kun konven'a gvid'o, vir'in'o'j pov'us ver'e help'i la kontinent'o'n super'i la nun'a'n situaci'o'n.

Antaŭ kelk'a'j jar'o'j, vi vol'is evolu'ig'i fit'o'drog'o'j'n (phyto-drugs), drog'o'j sur'baz'e de plant'o'j, por trakt'i mal­sanojn je pli mal'alt'a kost'o. Ĉu vi progres'as?

La valid'ig'o de tradici'a'j recept'o'j est'as projekt'o al kiu mi direkt'is mi'n kiam mi est'is en universitat'o en 1990- aj jar'o'j.

La rezult'o'j de ĉi tiu esplor'o est'is pli aprez'it'a kiam mi kre'is en 2009 la centr'o'n por Kurac'herb'a Esplor'o (Centr'e for Phytotherapy Research - CEPHYR), kiu en 2015 iĝ'is Centr'e International de Développement Pharmaceutique (Inter'naci'a Centr'o por Farmaci'a Evolu'ig'o), CIDP R&I.

Kre'i vari'o'n de kurac plant'a'j medikament'o'j est'as ankoraŭ en la list'o de cel'o'j por CIPD R&amp ; I, sed trans'ir'i de esplor'ad'o al merkat'um'ad'o postul'as temp'o'n kaj vast'a'n skal'o'n da rimed'o'j.

La labor'o daŭr'os eĉ kiam mi ne plu est'os tie. Ekzempl'e, dank'e al la labor'o ĉe CIDP R&amp ; I, la esenc'a ole'o ĉerp'it'a de Rodrigues- citron'o'j trov'is aĉet'ant'o'n en la parfum industri'o ! Mult'a'j kurac'a'j plant'o'j de Maŭricio est'as uz'at'a'j kiel kurac'herb'a'j ingredienc'o'j kiu'j renkont'as la bezon'o'j'n de la kosmetik'a kaj farmaci'a industri'o'j.

Por vi, potenc'o est'as la kapabl'o hav'i long'a'temp'a'n influ'o'n per las'o de legac'o. Kiel Prezid'ant'o kaj re'kon'it'a scienc'ist'o, kiu'n hered'aĵ'o'n vi ŝat'us las'i al post'e'ul'o'j?

Mi'a dev'ont'ig'o al scienc'o kaj nov'ig'ad'o rest'as sen'ŝanĝ'a. Mal'sam'a'n form'o'n ĝi pren'is nur pro tio ke mi est'as engaĝ'it'a kun decid far'ant'o'j kaj ali'a'j instituci'o'j. Mi fort'e kred'as je la neces'o invest'i en instituci'o'j por don'i al jun'ul'o'j la rimed'o'j'n labor'i pri tem'o'j kiu'j est'as prioritat'o por la kontinent'o kaj kiu'j postul'as bon'a'n instru'ad'o'n de la scienc'o. Ni lanĉ'is ĝust'e kun tia cel'o la koalici'o'n por afrik'a'j esplor'ad'o, nov'ig'ad'o kaj entrepren'em'o, kiu'n vi menci'is pli fru'e. La hered'aĵ'o kiu'n mi for'las'os al post'e'ul'o'j, mi esper'as, est'as la kon­scio pri la neces'o hav'i fort'a'j'n instituci'o'j'n, kaj pri la rimed'o'j per kiu'j ni dev'as proviz'i jun'ul'o'j'n por evit'i fuĝ'o'n de talent'o'j, evolu'ig'ant'e ili'a'j'n potencial'o'j'n kaj la medi'o'n en kiu ili labor'os. Tio postul'as rimed'o'j'n kaj mi est'as konvink'it'a, ke tiu'j far'iĝ'os pli facil'e hav'ebl'a'j. Ĉi tiu'j ag'o'j help'os land'o'j'n de la region'o Emerge. Histori'o ĉiam montr'is, ke land'o'j kiu'j mult'e invest'as en scienc'o, teknologi'o kaj nov'ig'ad'o, plej sukces'as.

Kiel Prezid'ant'o de la Respublik'o Maŭricio ek'de juni'o 2015 kaj laŭreat'o de la premi'o'j " L Oréal " 2017 Unesk'o por vir'in'o'j en scienc'o, Ameenah Gurib- Fakim est'as re'kon'it'a pro si'a scienc'a labor'o pri la medicin'a'j plant'o'j de la insul'o'j Maskaren'o'j. Ŝi ankaŭ est'as membr'o de la Line'o-Societ'o Linnean Society of London, la Afrik'a Akademi'o de Scienc'o'j, la Mond'a Islam'a Akademi'o de Scienc'o de Jordanio kaj la Afrik'a Scienc'a Institut'o en Uson'o.

La artikol'o'n el la angl'a lingv'o traduk'is Hamzeh Shafiee (Irano) inĝenier'o pri tele'komunik'ad'o.

Tut'mond'a'j lecion'o'j el la teknologi'em'a reg'ist'ar'o de Estoni'o

de Mar'i Roonemaa

La inspir'a rakont'o pri tio kiel Estoni'o far'iĝ'is E- stonio [ taŭg'a ŝerc'o el'pens'it'a de la eks'prezid'ant'o Toomas Hendrik Ilves ] komenc'iĝ'is en 1996 kun la help'o de la Tiger Leap Foundation (Tigr'a Salt'o-Fond'aĵ'o), reg'ist'ar'e sub'ten'at'a teknologi'a invest'a organiz'aĵ'o. Ne'long'e post si'a sen'de'pend'iĝ'o el Sovet'uni'o en 1991, la land'o decid'is, ke la en'ret'a ekonomi'o kaj grand'eg'a teknologi'a nov'ig'ad'o est'as la sol'a avanc'manier'o por land'o sen natur'a'j rimed'o'j por sub'ten'i ĝi'n. Per Tiger Leap, ĉiu'j estoni'a'j lern'ej'o'j en'ret'iĝ'is antaŭ la fin'o de la 90- a dek'jar'o kaj grand'a'j invest'aĵ'o'j far'iĝ'is en komput'il'a'j ret'o'j kaj infra'struktur'o.

Kvin jar'o'j'n post'e, dek ne'publik'a'j kaj publik'a'j kompani'o'j komenc'is fort'a'n publik'a'n- ne'publik'a'n kun'labor'ad'o'n, kre'ant'e la Look@world Foundation (Rigard'u- la-Mond'o'n Fond'aĵ'o). Sub'ten'at'a de tele'komunik'a'j kaj bank'a'j interes'o'j, la projekt'o kresk'ig'is cifer'ec'a'n konsci'o'n kaj popular'ig'is la uz'o'n de la inter'ret'o kaj inform'a'j kaj komunik'a'j teknologi'o'j, special'e en eduk'ad'o, scienc'o kaj kultur'o. La unu'a projekt'o de la iniciativ'o klopod'is mal'vast'ig'i la " cifer'ec'a'n dis'lim'o'n " de la land'o per la dispon'ig'o de sen'pag'a komput'il'a trejn'ad'o al 102 697 part'o'pren'ant'o'j, tio est'as 10 % de la adult'a loĝ'ant'ar'o.

Kaj oni lern'ig'as al estoni'a'j infan'o'j komput'il'a'n program'ad'o'n ek'de la aĝ'o de sep jar'o'j. Ne ebl'as re'e'n ir'i. En Juli'o 2016, 91, 4 % de la eston'o'j uz'is la inter'ret'o'n ; grand'a kresk'o ek'de 2000, kiam nur 28. 6 % de la loĝ'ant'ar'o est'is konekt'it'a.

Kun'labor'o est'as la ŝlos'il'o

La ŝlos'il'o'j al la sukces'o de la e-revoluci'o de Estoni'o est'as kun'labor'o kaj reciprok'ec'o. Si'n'sekv'a'j reg'ist'ar'o'j sub'ten'is e-Estoni'o'n ek'de ĝi'a lanĉ'o en la fru'a part'o de la 90- a jar'dek'o. La ne'publik'a sektor'o, akademi'a'j instituci'o'j kaj civit'an'o'j ĉiu'j kun'labor'is por sukces'ig'i la iniciativ'o'n.

Reciprok'ec'o, ĉar la ŝtat'o gajn'is la konfid'o'n de si'a'j civit'an'o'j, kiu'j sekv'e don'is plen'a'n konsent'o'n al la ŝtat'o por uz'i ili'a'j'n person'a'j'n datum'o'j'n.

Eston'o'j hav'as cifer'a'n ident'ig'a'n sistem'o'n, kiu est'as envi'at'a de land'o'j mult'e pli grand'a'j - ili pov'as plen'um'i preskaŭ ĉiu'j'n municip'a'j'n aŭ ŝtat'a'j'n serv'o'j'n ret'e en nur kelk'a'j minut'o'j.

Por asekur'i mal'kaŝ'ec'o'n kaj respond'ec'o'n, civit'an'o'j rajt'as kontrol'i si'a'n propr'a'n privat'ec'o'n. Ili pov'as vid'i ajn'a'n person'o'n, kiu prov'is leg'i ili'a'j'n datum'o'j'n per en'salut'ad'o al la ŝtat'a hejm'paĝ'o, eesti. ee. Ja est'is kelk'a'j okaz'o'j - inter kurac'ist'o'j kaj polic'an'o'j, ekzempl'e - en kiu'j hom'o'j est'is kondamn'it'a'j pro ne'etik'a al'ir'o al datum'bank'o'j. " Ne ebl'as sub'aĉet'i komput'il'o'n, " Ilves - la prezid'ant'o de Estoni'o inter 2006 kaj 2016, kiu konduk'is la cifer'ec'a'n revoluci'o'n de la land'o - - iam dir'is.

Land'o de Skajp'o

Estoni'o mal'ferm'is si'a'j'n land'lim'o'j'n por al'tir'i talent'o'n kaj kresk'ig'i la entrepren'a'n ekonomi'o'n de la land'o.

La New York Times iam dir'is, ke Tallinn, la ĉef'urb'o, kun pli ol 400 entrepren'em'a'j kompani'o'j, est'as " spec'o de Silic'o'n Valley sur la Balt'a Mar'o ". Ĉi tiu est'as la land'o, kie kre'iĝ'is Skajp'o, la sen'kost'a vide'a serv'o, revoluci'a rimed'o de komunik'iĝ'o. Ĝi est'as telefon'a kart'o kiu met'is Estoni'o'n firm'e sur la mond'a'n map'o'n. Nun Skajp'o ankaŭ est'as vort'o en la Oxford- Angl'a Vort'ar'o ! Ali'a'j rimark'ind'a'j entrepren'em'a'j kompani'o'j inkluziv'as TransferWise, ekster'land'a'n valut­ser­von, kaj Jobbatical, labor'a'n ret'paĝ'ar'o'n kiu ebl'ig'as al mond'vojaĝ'ant'o'j daŭr'ig'i si'a'j'n vojaĝ'o'j'n.

La tri'a'rang'a aŭ " liber'a sektor'o " de Estoni'o lud'is aktiv'a'n rol'o'n en la form'ad'o de mal'ferm'a reg'ad'o kaj e-demokrati'o. Por kun'ord'ig'i publik'a'j'n kontribu'aĵ'o'j'n por la politik'a debat'o, kre'iĝ'is tri mal'sam'a'j portal'o'j financ'it'a'j de impost'pag'ant'o'j. Laŭ la Sekretari'o de Ŝtat'o Heiki Loot, " Estoni'o est'as kon'at'a kiel la sol'a land'o, kie la redakt'ad'o de la leĝ'ar'o kaj inter'ministeri'a'j kun'ord'ig'a'j procez'o'j est'as tiom mal'kaŝ'it'a'j. " En 2016, Estoni'o est'is agnosk'it'a kiel unu el la land'o'j, kiu'j plej bon'e inkluziv'ig'as NROjn (ne reg'ist'ar'a'j'n organiz'aĵ'o'j'n) en la procez'o de konsult'ad'o de la mal'ferm'it'a reg'ist'ar'a ag'ad'plan'o. Pas'int'jar'e, oni lanĉ'is la civit'an'a'n iniciativ'a'n portal'o'n Rahvaalgatus. ee, ebl'ig'ant'e, ke oni verk'u kaj send'u kolektiv'a'j'n iniciativ'o'j'n al la Estoni'a Parlament'o.

Estoni'o ankaŭ aŭdac'e eksperiment'is pri modern'a'j metod'o'j de la decid'far'ad'a procez'o. Rahvakogu aŭ la Popol'a Asemble'o est'as bon'a ekzempl'o. Origin'e ĝi est'is platform'o por kun'e kolekt'i ide'o'j'n por amend'i balot'a'j'n leĝ'o'j'n, nun jam tri el dek kvin propon'o'j send'it'a'j al la parlament'o per la en'ret'a platform'o fakt'e leĝ'iĝ'is.

Ĉe la Gustav Adolph- Element'a Lern'ej'o en Tallinn, unu el la plej mal'nov'a'j mez'lern'ej'o'j en Eŭrop'o (fond'it'a en 1631), lern'ant'o'j el ĉiu'j nivel'o'j labor'as kun komput'il'o'j kaj tabul'komput'il'o'j ek'de la aĝ'o de 7.

© Stefano De Lu'ig'i /Vi'i Infan'o'j komenc'as fru'e per komput'il'o'j : lecion'o pri program'ad'o ĉe la Gustav Adolph Element'a Lern'ej'o, Tallinn, unu el la plej mal'jun'a'j mez'lern'ej'o'j en Eŭrop'o (fond'it'a en 1631), lern'ant'o'j el ĉiu'j nivel'o'j labor'as kun komput'il'o'j kaj tabul'komput'il'o'j ek'de la aĝ'o de 7 jar'o'j.

© Stefano De Lu'ig'i /Vi'i

Mal'sat'a je komput'ik'o

Kiel asekur'os Estoni'o, ke la Balt'a Tigr'o daŭr'ig'os si'a'n salt'eg'ad'o'n? Av'e Lauringson, ĉef'a special'ist'o en la Inform'a Soci'a Sekci'o ĉe la Ministeri'o pri Ekonomi'a'j Afer'o'j kaj Komunik'aĵ'o'j, dir'as, ke est'as bon'a signal'o, ke krom la reg'ist'ar'o la popol'o mem " mal'sat'iĝ'as je komput'ik'o ". Tra la jar'o'j, komput'ik'a eduk'ad'o dis'vast'iĝ'is de lern'ej'o'j al komun'um'o'j kaj hobi'a eduk'ad'o. Antaŭ ne'long'e, pli ol 200 hom'o'j - el kiu'j mult'a'j est'as ge'patr'o'j - instru'iĝ'is pri la instru'ad'o de robot'ik'o kiel ekster instru'plan'a ag'ad'o. " Tri'on'o de la lern'ant'o'j, kiu'j antaŭ'e kontakt'iĝ'is per hobi'o'j rilat'a'j al komput'ik'o, konfes'is, ke ĝi influ'is ili'a'n ven'ont'a'n karier'decid'o'n, " dir'as Lauringson.

Eesti 2. 0, ne profit'cel'a organiz'aĵ'o, kiu cel'as inspir'i jun'a'j'n eston'o'j'n brak'um'i est'ont'ec'o'n en teknologi'o (kun Ilves kiel ĝi'a patron'o), proviz'as lern'ant'o'j'n per divers'a'j teknologi'a'j il'o'j kaj propon'as al ili ide'o'j'n por aplik'i ĉi tiu'j'n teknologi'o'j'n. La ide'o, laŭ la ret'paĝ'o de la organiz'aĵ'o (www. eesti2. ee), est'as " nutr'i kre'em'a'n pens'ad'o'n tra fak'o'j kaj kun'ig'i scienc'e baz'it'a'j'n teori'o'j'n kun real'viv'a'j fenomen'o'j kaj okaz'aĵ'o'j. " Robot'ik'o, program'ad'a'j klub'o'j kaj program'ad'o ĝu'as popular'ec'o'n, sed la afer'o de reciprok'a amik'ec'o inter jun'a'j hom'o'j kaj la e-ŝtat'o ankoraŭ est'as disput'ig'a. " La plej grand'a surpriz'o est'as, ke jun'ul'o'j kiu'j posed'as divers'a'j'n cifer'ec'a'j'n kapabl'o'j'n oft'e mal'traf'as ili'n rilat'e al don'o de cifer'ec'a sub'skrib'o, ekzempl'e, " Lauringson koment'as. " Ili ankoraŭ ne hav'is bezon'o'n por ali'a'j e-serv'o'j, sed tuj kiam ili adolt'iĝ'as, ĝi aper'as. Dum ĉi tio rest'os problem'o, ili ne pov'os komenc'i dialog'o'n kun la e-ŝtat'o. " Ali'a grand'a defi'o est'as la kresk'ig'ad'o de la komput'il'a kapabl'ec'o de la pli mal'jun'a generaci'o, kun mult'a'j hom'o'j pli aĝ'a'j ol ses'dek jar'o'j'n, kiu'j pen'e lukt'as por akir'i baz'a'j'n kapabl'o'j'n. Kun Tiger Leap, Estoni'a'j publik'a'j bibliotek'o'j far'iĝ'is centr'o'j por la inter'ret'o, kaj mult'a'j pli aĝ'a'j hom'o'j ankoraŭ uz'as bibliotek'o'j'n por al'ir'i al la e-ŝtat'o. Ĉi tio oft'e far'as el bibliotek'ist'o'j " komput'ik'a'j'n special'ist'o'j'n ", kiu'j'n oni nun trejn'as por don'i konsil'o'j'n.

Al 2020

Sekur'ec'a konsci'o kaj datum'a protekt'ad'o daŭr'e est'as grav'a'j cel'o'j en la cifer'ec'a epok'o. Publik'a'j aŭtoritat'o'j lev'as konsci'o'n kaj promoci'as inteligent'a'n kondut'o'n sur'ret'e per divers'a'j kampanj'o'j kaj ag'o'j. Ekzempl'e, la Estoni'a Uni'o de Infan'a Bon'stat'o pet'as la mal'ebl'ig'o'n de en'ret'a distribu'o de material'o pri seks'a mis'uz'o de infan'o'j. Ne mal'mult'a'j'n eduk'a'j'n program'o'j'n administr'as la Inform'a Teknologi'a Fond'aĵ'o por Eduk'ad'o (HITSA), cel'ant'a la pli'alt'ig'ad'o'n kaj intens'ig'ad'o'n de la kun'labor'ad'o inter la komput'ik'a industri'o, eduk'a'j instituci'o'j kaj la ŝtat'o.

La plej popular'a el ĉi tiu'j est'as la ProgeTiger program'o, komenc'it'a de Lauringson. Ĉi tiu unik'a publik'a-propo­ privat'a partner'ec'a program'o lanĉ'is tut'land'a'n projekt'o'n por instru'i al lern'ej'a'j infan'o'j el la aĝ'o de sep ĝis dek naŭ jar'o'j kiel skrib'i kod'o'n.

ProgeTiger kombin'as la instru'ad'o'n de tri integr'a'j fak'o'j : inĝenier'a'j scienc'o'j, de'sign ad o kaj inform'a kaj komunik'a teknologi'o.

Trov'i kompetent'a'j'n instru'ist'o'j'n rest'as grand'a obstakl'o. Profesor'o Jaak Vil'o de la Institut'o pri Komput'il'a Scienc'o ĉe la Universitat'o de Tartu antaŭ ne'long'e asert'is, ke oni ne pov'os eduk'i sufiĉ'a'j'n instru'ist'o'j'n pri program'ad'o eĉ dum la ven'ont'a'j dek jar'o'j. Li propon'is, ke oni aranĝ'u sur'ret'a'j'n kurs'o'j'n por gimnazi'a'j diplom'it'o'j. Sen'pag'a'j sur'ret'a'j kurs'o'j ekzist'as por adolt'o'j, sed ni ver'e bezon'as komenc'i i'o'n simil'a'n por la pli jun'a generaci'o, Vil'o asert'as.

Ĝis nun, ni ankoraŭ hav'as mal'sufiĉ'a'j'n datum'o'j'n por mezur'i cifer'ec'a'n kapabl'o'n. La unu'a decid'a moment'o est'os en 2018, kiam lern'ant'o'j en si'a naŭ'a lern'jar'o far'os tut'land'a'n ekzamen'o'n pri cifer'ec'a'j kapabl'o'j. Ni sci'as, ke hom'o'j pov'as uz'i la komput'il'o'n, sed tia'j kapabl'o'j ne sufiĉ'as por al'port'i nov'ig'ad'o'n - - ni dev'as kapabl'i kre'i cifer'ec'a'n kaj teknologi'a'n en'hav'o'n. Kvankam la ekzamen'a'j rezultat'o'j de la Pis'a (Programme for International Student Assessment, Esperant'e : Program'o por Inter'naci'a Lern'ant'o-Taks'ad'o) flat'e met'as ni'n sur la supr'o'n de la mond'o, ni ne dev'us kontent'iĝ'i per ni'a'j ĝis'nun'a'j progres'o'j. Kompleks'a problem'solv'ad'o, kritik'a pens'o, kre'em'o, hom'a administr'ad'o kaj emoci'a inteligent'ec'o est'os la plej grav'a'j posed'ind'a'j kapabl'o'j en 2020.

Ni ankaŭ bezon'as sci'iĝ'i, kiel daŭr'e feliĉ'ig'i ni'a'j'n lern'ant'o'j'n, por ke ili daŭr'e ĝu'u la lern'ad'a'n procez'o'n.

Mar'i Roonemaa

Mar'i Roonemaa (Estoni'o) est'as Komunik'il'a Kun'ord'ig'ant'o de la Op'e'n Estoni'a Foundation (Fond'aĵ'o Mal'ferm'a Estoni'o), kiu labor'is por est'ig'i demokrati'a'j'n kaj mal'ferm'a'j'n soci'o'j'n en Estoni'o kaj ali'a'j land'o'j dum la pas'int'a'j 27 jar'o'j. La eks'a redakt'ist'o de el'don'aĵ'o kiu trakt'is la tri'a'grad'a'n sektor'o'n de Estoni'o, ŝi est'as ankaŭ ĵurnal'ist'o.

La artikol'o'n el la angl'a lingv'o Traduk'is Mixi, Uson'o.

Nov'ig'a'j partner'ec'o'j

de Shiraz Sidhva

Kiam la gvid'ant'o'j de la tut'mond'a komerc'o kun'iĝ'is ĉe la Mond'a Ekonomi'a Forum'o en la svis'a urb'o Davos januar'e de 2017, ĉie vid'ebl'a ornam'aĵ'o en tiu elit'a ĵambore'o est'is rond'a broĉ'o prezent'ant'a la kolor'o'j'n de la 17 Cel'o'j por Daŭr'i'pov'a Evolu'ig'o (CDE) de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j.

Anstataŭ streb'i al real'ig'o de cel'o'j en mal'long'a daŭr'o, kiel alt'ig'i statistik'o'j'n pri vend'o'j kaj profit'o'j, grup'o de eminent'a'j komerc'a'j gvid'ant'o'j uz'as si'a'j'n pozici'o'j'n kaj firma'o'j'n por kontraŭ'batal'i klimat'ŝanĝ'iĝ'o'n, for'ig'i mal'sat'o'n, garanti'i eduk'ad'o'n por ĉiu'j, plen'pov'ig'i vir'in'o'j'n, kaj brems'i lafatva dis'vast'ig'o'n de mal'san'o'j.

Tra jar'dek'o'j for'pel'it'a'j de evolu­igaj ofic'ej'o'j, la privat'a sektor'o en 2015 est'is invit'it'a de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j asoci'iĝ'i kun ĝi'a'j organiz'o'j, naci'a'j reg'ist'ar'o'j, la scienc'a komun'um'o kaj civil'a soci'o por help'i antaŭ'e'n'ig'i la ambici'a'n cel'ar'o'n por la jar'o 2030. Tiu universal'a konsent'o est'as la plej inkluziv'a model'o por daŭr'i'pov'a evolu'ig'o ĝis nun. Sed ĝi'a'n fundament'a'n cel'o'n —pli da pac'o, daŭr'i'pov'ec'o kaj prosper'o por ĉiu'j hom'o'j —ni pov'os ating'i nur, se ĉiu'j engaĝ'iĝ'os en tiu labor'ad'o. Tiu'n ide'o'n esprim'as la 17- a cel'o : re'vigl'ig'i la tut'mond'a'n partner'ec'o'n por daŭri­pova evolu'ig'o.

“ Mir'ind'a progres'o je bon'fart'o ”

Dum special'a sesi'o nom'e “ Kun­laboro por pac'o : kiel front'i la radik'a'j'n kaŭz'o'j'n de la tut'mond'a kriz'o ” en Davos, la Ĝeneral'a Sekretari'o de UN António Guterres deklar'is, ke por ating'i daŭr'i'pov'a'n kaj inkluziv'a'n evolu'o'n, “ ni bezon'as... star'ig'i nov'a'n generaci'o'n de partner'ec'o'j, ne nur inter reg'ist'ar'o'j, akademi'o kaj civil'a soci'o, sed ankaŭ kun la privat'a sektor'o, por profit'i de la konvenci'o (Kadr'a Konvenci'o pri Klimat'ŝanĝ'iĝ'o) kaj kre'i kamp'o'j'n por ag'ad'o, kaj tiel ni pov'os prevent'i kriz'o'j'n kaj konflikt'o'j'n, kiu'j sufer'ig'as ni'a'n mond'o'n nun­tempe. ”

Sur'baz'e de freŝ'a'j kalkul'o'j, Guterres deklar'is, ke la tut'a ating'o de la strategi'a'j cel'o'j pov'as kre'i el invest'o'j profit'o'j'n de 30 miliard'o'j da dolar'o'j ĉiu'jar'e, kaj ke tiu'j nov'a'j partner'ec'o'j pov'as konduk'i ni'n “ al mir'ind'a progres'o pri la bon'fart'o de la hom'o'j. ”

En si'a unu'a parol'ad'o kiel vic'ĝeneral'a sekretari'o de UN en la 28- a de februar'o 2017, kelk'a'j'n hor'o'j'n post la oficial'a nom'um'o, Amin'a Mohammed deklar'is, ke “ sukces'o (pri la ating'o de CDE) postul'os pli aŭdac'a'n si'n'ten'o'n koncern'e financ'ad'o'n kaj partner'ec'o'j'n. Neni'o'n ni ating'os, se ne per engaĝ'ad'o de ĉiu'j rol'ul'o'j. ” Ŝi instig'is ĉiu'j'n land'o'j'n re'pens'i si'a'j'n sistem'o'j'n kaj labor'manier'o'j'n.

Tamen, ŝi al'don'is, ankaŭ Unu­iĝ­intaj Naci'o'j dev'os adapt'iĝ'i por help'i al membr'o'ŝtat'o'j labor'i sur Cel'o'j de 2030 por Daŭr'i'pov'a Evolu'ig'o.

“ Ni dev'as nov'ig'i kaj re'pens'i ni'a'n propr'a'n si'n'ten'o'n rilat'e al partner'ec'o'j kaj financ'ad'o, kun fokus'o je la long'daŭr'o. ”

Inkluziv'ig'i la komerc'o'n

Paul Polm'a'n, estr'o de la angl'a-nederlanda mult'naci'a entrepren'o Unilever ek'de 2009, est'as la plej bon'a ekzempl'o de tiu kresk'ant'a grup'o de komerc'a'j gvid'ant'o'j, kiu'j mal'ŝpar'as mult'e da temp'o kaj energi'o por la predik'ad'o pri tio kiom grav'as la part'o'pren'o de entrepren'o'j en la serĉ'ad'o al solv'o'j por la plej defi'a'j problem'o'j de ni'a planed'o. Antaŭ si'a'j akci'an'o'j li parol'is konvink'e : “ Ni jam trans'pas'is unu grad'o'n, kaj bedaŭr'ind'e Patri'n ’ Natur'o ek'send'as al ni la faktur'o'n. ”

Al student'o'j de la Londona Ekonomi'a Lern'ej'o li dir'is : “ Ni pov'as est'i la generaci'o, kiu en'e de la ven'ont'a'j 15 jar'o'j plen'e solv'os la problem'o'n de mal'riĉ'o, kiu plen'e solv'os la problem'o'n de klimat'ŝanĝ'iĝ'o. ” La ĉambr'o plen'a je entuziasm'a'j student'o'j tut'e silent'iĝ'is post li'a sekv'a deklar'o : “ Mi kutim'as dir'i, ke mi reprezent'as unu el la plej grand'a'j NRO- oj en la mond'o. ”

Tiu est'is cert'e ekster'ordinar'a diskurs'o por entrepren'ist'o, sed est'as harmoni'o inter li'a'j vort'o'j kaj ag'o'j. Pas'int'jar'e la tiam'a Ĝeneral'a Sekretari'o de UN, Ban- Ki Moon, akcept'is li'n en grup'o de eminent'a'j hom'o'j invit'it'a'j por help'i “ per si'a'j unik'a'j spert'o'j kaj gvid'kapabl'o'j ” al ating'o de la cel'ar'o, de nun ĝis 2030.

La Fond'aĵ'o por real'ig'o de la cel'ar'o, kre'it'a de la Program'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j por Dis'volv'ad'o (UNDP) en 2014, facil'ig'as la kun'labor'ad'o'n inter publik'a'j kaj privat'a'j instituci'o'j por ating'o de evolu'ig'a'j rezult'o'j. Tiu strategi'o por inkluziv'ig'i la merkat'o'n hav'as du cel'o'j'n : ek'de la komenc'o asoci'i entrepren'o'j'n en ĉiu'j si'a'j program'o'j, kaj kre'i konsil'a'n komitat'o'n de entrepren'o'j mond'nivel'e.

Itiner'o de alianc'o'j

La Konsil'a Grup'o de la privat'a sektor'o ĉe la CDE- Fond'aĵ'o, kiu konsist'as el estr'o'j de divers'a'j mond'a'j industri'a'j firma'o'j, help'as kre'i “ itiner'o'n por ebl'ig'i, ke la alianc'o'j inter la publik'a kaj privat'a sektor'o'j rezult'u el grand'skal'a'j solv'o'j por ating'o de la CDE. ” Krom asist'i ĉe la kre'ad'o de model'o'j por ag'ad'o, la Grup'o kontribu'as per part'o'pren'o en diskut'o'j kun publik'a'j kaj privat'a'j rol'ul'o'j, per aktiv'aĵ'o'j por konsci'ig'o, ofer'o de fak'konsil'a'j serv'o'j, kaj kun'labor'ad'o kun la akademi'o por el'pens'i nov'a'j'n ide'o'j'n pri kun'labor'a'j solv'o'j, inter'ali'e.

Dank'e al publik privat'a'j partner'ec'o'j (PPP- oj), respond'ec'a'j entrepren'o'j gajn'is si'a'n lok'o'n ĉe la negoc'tabl'o. Organiz'o'j kiel la Tut'mond'a Komerc'a Konsili'o por Daŭr'i'pov'a Evolu'ig'o (WBCSD) —inter'naci'a organiz'o, kiu hav'as pli ol 200 membr'o-firma'o'j'n, 19 milion'o'j'n da dung'it'o'j, 70 land'a'j'n sekci'o'j'n, kaj valor'as sum'e 8. 5 trilion'o'j'n da dolar'o'j —labor'as por kre'i efik'a'j'n komerc'a'j'n solv'o'j'n al la plej defi'a'j problem'o'j de daŭr'i'pov'ec'o. En ĝi'a administr'a komitat'o part'o'pren'as Paul Polm'a'n, kaj ankaŭ An'a Botín, prezid'ant'o de la Bank'o Santander, kaj la sol'a vir'in'o inter 15 membr'o'j.

“ Ĉar ni bezon'as 5- 7 trilion'o'j'n da dolar'o'j jar'e simpl'e por financ'i al CDE mem, (...) entrepren'o'j hav'as grav'a'n rol'o'n kiel font'o de invest'o'j kaj kataliz'il'o de teknologi'a nov'ig'o kaj evolu'ig'o, krom cert'e motor'o por la ekonomi'a kresk'o kaj kre'ad'o de labor'oportun'o'j ”, dir'is Peter Bakker, ĝeneral'a direktor'o de WBCSD. Laŭ Bakker, la cel'ar'o prezent'as al ĉiu'j entrepren'ist'o'j “ tre mal'facil'a'n task'o'n, kiu est'as labor'i super 17 cel'o'j kaj 169 sub'cel'o'j ”.

En la streb'o direkt'i entrepren'o'j'n al ĝust'a voj'o, WBCSD kun'labor'ad'is kun la Mond'a Pakt'o de Naci'o'j [ UN Nations Glob'al Compact ] kaj la Inter'naci'a Raport'a Iniciat'o (Glob'al Reporting Initiave (Gri)), inter'naci'a sen'de'pend'a kun'ord'ig'a organiz'o, kiu help'as al entrepren'o'j kompren'i kaj komunik'i pri si'a'j ag'ad'o'j sur kamp'o'j kiel klimat'ŝanĝ'iĝ'o, hom'a'j rajt'o'j kaj korupt'o. Tiu kun'labor'o cel'is kre'i nov'a'n il'o'n kun la nom'o CDE- Kompas'o. Tiu “ kompas'o ” gvid'as la entrepren'o'j'n koncern'e la Cel'ar'o'n kaj mezur'as ĝi'a'n efik'o'n. Al'don'iĝ'as al ĝi ali'a il'o, la CDE- Entrepren'a Pivot'o, “ inter'ret'a dinamik'a platform'o, en kiu trov'ebl'as komerc'a'j ide'o'j, nov'a'j il'o'j kaj rimed'o'j sur tiu kamp'o ”, al'don'is Peter Bakker.

Ombr'o'j de inter'plekt'it'a'j man'o'j. Centr'o Niemeyer. Avileso, Asturi'o, Hispanio

Ne'probabl'a'j amik'o'j

Kiel montr'is la ekzempl'o de Unilever, la engaĝ'iĝ'o de entrepren'o'j en la labor'ad'o por daŭr'i'pov'ec'o kaj nov'a spec'o de kapital'ism'o valor'as la pen'o'n. “ Konstru'a'j partner'ec'o'j kun mal'grand'a'j ter'kultur'a'j eksport'ist'o'j ig'is ni'a'j'n proviz'o'ĉen'o'j'n pli efik'a'j kaj fortik'a'j ”, skrib'is Jack Nelson, special'ist'o pri invest'o'j ĉe Stewart Investors (Stewart Invest'o), al Financial Times.

Ĉe la unu'a Mond'a Festival'o de Ide'o'j por Daŭr'i'pov'ec'o, okaz'int'a komenc'e de mars'o 2017 en Bon'n, Germanio, la grand'a defend'ant'o de la CDE Alaa Murabit, kanada fizik'ist'in'o, kiu fond'is la organiz'o'n nom'at'a'n Voĉ'o de Libiaj Vir'in'o'j, parol'is pri la neces'o de partner'ec'o kaj kun'labor'ad'o inter “ ne'probabl'a'j amik'o'j ”, kiu'j labor'u kun'e por ating'i la inter'naci'a'j'n cel'o'j'n, por profit'o de la tut'a hom'ar'o.

Se la Program'o de 2030 menci'as nov'ig'a'n inter'naci'a'n strategi'o'n pri partner'ec'o'j, tio'n pri'labor'as jam de 30 jar'o'j la Mond'a Bank'o per apog'o al tradici'a'j PPP- oj, kontrakt'a kun'labor'ad'o inter publik'a'j kaj privat'a'j rol'ul'o'j, ĝeneral'e cel'ant'e solv'i la financ'a'n deficit'o'n koncern'e projekt'o'j'n de publik'a infra'struktur'o.

“ Oni dev'as progres'i, el PPP al AEC : A de administr'ad'o, E de entrepren'o, kaj C de civit'an'o'j, kiu'j est'u egal'e partner'o'j ”, dir'as Louis Meulemon, esplor'ist'o kaj fond'int'o, kun'e kun si'a edz'in'o, de la Publik'a Strategi'o por Daŭr'i'pov'a Evolu'ig'o (PSDE).

“ La real'ig'o de CDE de'pend'as de serioz'a engaĝ'iĝ'o de la civil'a soci'o ”, insist'as Meulemon, “ AEC- aj partner'ec'o'j postul'us do re'orient'iĝ'o'n de la cel'o'j de ĉiu'j tri parti'o'j. Por administr'a'j partner'o'j la ĉef'a cel'o dev'us est'i plen'um'i konkret'a'j'n task'o'j'n asoci'e kun soci'a'j partner'o'j, tiel ke ambaŭ fin'e profit'u. Por komerc'a'j partner'o'j, akord'iĝ'i al Soci'a Entrepren'a Respond'ec'o (Corporate Social Responsability (CSR)) pov'us est'i al'don'a cel'o, krom alt'ig'i la al'don'it'a'n valor'o'n. ”

Laŭ Meulemon, “ inkluziv'ig'i la civil'a'n soci'o'n en PPP- oj ne sufiĉ'as ; met'i flug'il'o'j'n en aŭt'o, ne garanti'as, ke ĝi flug'os, ĉar ĝi daŭr'e est'os nur aŭt'o ”

Nov'a vid'punkt'o bezon'at'as

Laŭ kritik'ant'o'j de PPP- oj, la tradici'a'j PPP- oj ne funkci'os kadr'e de la Program'o de 2030, kiu postul'us la al'don'o'n de kvar'a “ P ”, de popol'o'j, kiu dev'as ven'i unu'e. La inter'naci'a fak'centr'o pri PPP- oj ĉe la Ekonomi'a Komision'o de UN por Eŭrop'o (UN- Des'a) apog'as tiu'n kvar'a'n “ P ”, kiu postul'us engaĝ'iĝ'o'n kun ĉi'a'j rol'ul'o'j en signif'o'plen'a'j diskut'o'j por fortik'ig'i la kapabl'o'n de ĉiu'j sektor'o'j real'ig'i tiu'j'n projekt'o'j'n. Krom est'i ekonomi'e plen'um'ebl'a'j, tiu'j projekt'o'j dev'as hav'i ekonomi'e ŝanĝ'a'j'n rezult'o'j'n.

“ PPP- oj ne est'as simpl'e panace'o aŭ mirakl'a solv'o por la grand'a financ'a deficit'o ĉe infra'struktur'a'j invest'o'j ”, dir'as An'is Chowdhury, aŭstrali'a (nask'iĝ'int'a en Bangladeŝo) esplor'ist'o, eks'a fak'ul'o pri mult'rol'a engaĝ'ad'o ĉe la Departement'o de UN pri Ekonomi'a'j kaj Soci'a'j Afer'o'j (UN- Des'a) kaj kun'aŭtor'o de la raport'o de Des'a titol'it'a : “ Publik Privat'a'j Partner'ec'o'j kaj la Agend'o de 2030 por Daŭr'i'pov'a Evolu'ig'o : Ĉu taŭg'a voj'o al la propon'it'a'j cel'o'j? ” “ Por garanti'i, ke PPP- oj est'u efik'a il'o por liver'i grav'a'j'n serv'o'j'n, kiel infra'struktur'o, tre grav'as, ke land'o'j hav'u instituci'a'n kapabl'o'n kre'i, administr'i kaj evolu'ig'i PPP- o'j'n, ĉef'e rilat'e al ali'a'j financ'ebl'o'j ”, konklud'is Chowdhury, “ por mult'a'j evolu'land'o'j, tio postul'us asist'o'n de la inter'naci'a komun'um'o per teknik'a sub'ten'o kaj “ help'o al si'n'help'o ”. ”

La artikol'o'n el la angl'a lingv'o traduk'is Lucas Barbosa da Silva, student'o pri Inter­naciaj Rilat'o'j.

Brazilo. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ - - -

La Haenyeo : Viv'ant'a legend'o de Jeju

Fot'o'j : Hyung- su'n Kim kaj Haenyeo-Muze'o

La fot'o'j est'as mir'ig'a'j. Plonĝ'ist'in'o'j, pli ol 60 - jar'a'j, kun la mal'nov'a'j plonĝ'vest'o'j rigard'as la kamer'o'lens'o'j'n. La rar'a'j bild'o'j provok'as demand'o'j'n : “ Ŝi'a vizaĝ'o impres'as, kvazaŭ ŝi tuj vol'as pren'i profund'a'n spir'eg'o'n [... ]. La hom'o est'as Haenyeo, ” Hyung- su'n Kim dir'as kun emoci'o. Li long'temp'e observ'is “ la gut'o'j'n de akv'o [ fal'ant'a'j'n ] de la surfac'o de ŝi'a [ la mar'vir'in'a ] plonĝ'o'vest'o, kiu est'as gras'a sam'e kiel la haŭt'o de mar'animal'o'j. ”

Tiu ĉi Sud'kore'a fot'ist'o vizit'is la insul'o'n Jeju –situ'ant'a'n for'e de la sud'a mar'bord'o de Kore'a Respublik'o –kelk'a'j'n foj'o'j'n inter 2012 kaj 2014, por fot'i la Haenyeo. La vir'in'o'j plonĝ'as 10 metr'o'j'n sub'mar'e sen iu ajn oksigen'mask'o por kolekt'i mar'manĝ'aĵ'o'j'n. Tiu apart'a form'o de plonĝ'o est'as nom'at'a Muljil. En la ĉiu'tag'a viv'o de Haenyeo la vort'o signif'as 7- hor'a'n plonĝ'ad'o'n en unu tag'o, 90 tag'o'j'n en unu jar'o tra ĉiu'j sezon'o'j.

La fot'ist'o decid'is fot'i la mar'vir'in'o'j'n antaŭ blank'a kanvas'o, for'ig'ant'e ili'a'n labor'scen'o'n. Ili'a'j fot'o'j est'is far'it'a'j, kiam ili el'ir'is el la akv'o post la Muljil. “ Ne trov'iĝ'as mar'o, ili'a labor'ej'o, nek mar'bord'o, kie mar'manĝ'aĵ'o'j est'as dis'ŝut'it'a'j el ili'a'j ret'sak'o'j. Trov'iĝ'as nur Haenyeo, ” klar'ig'as Kim. Sen i'a'j ajn mal'help'a'j vid'element'o'j la spekt'ant'o'j pov'as koncentr'iĝ'i sur la vizaĝ'o'j kaj korp'o'j en la fot'o'j, kiu'j est'as, laŭ la klar'ig'o de la fot'ist'o, la aŭtentik'a'j “ ilustr'it'a'j gvid'il'o'j al Haenyeo. ” Tiu'j fot'o'j atest'as la mal'facil'a'n viv'kondiĉ'o'n de tiu'j vir'in'o'j, la simbol'o'j de la insul'o Jeju.

La ekster'ordinar'a fenomen'o, –kiu de'ven'is de la vir'o-unu'a Kon­fuce­anisma soci'o –la kultur'o de Jeju Haenyeo est'is registr'it'a en la Unesk'o-List'o de Sen'form'a Ne'materi'a Kultur'a Hered'aĵ'o en 2016. Ĝi'a registr'iĝ'o kontribu'as al la pli'bon'ig'o de la rang'o de la vir'in'o'j en la soci'o kaj ankaŭ al la ekologi'o per ĝi'a medi'o-amik'a fiŝ'kapt'a metod'o. La komun'um'o, organiz'ant'e fiŝ'kapt'a'n kun'labor'o'n, mal'permes'as la uz'o'n de modern'a'j teknologi'o'j por evit'i super'flu'a'n fiŝ'kapt'o'n.

Ili komenc'is plonĝ'i en la mar'o'n pro la mal'fekund'a vulkan'a grund'o ne taŭg'a por grand'skal'a agrikultur'o, sed nun la vir'in'o'j est'as si'n turn'ant'a'j al ali'a'j kamp'o'j, ekzempl'e la prosper'ant'a turism'a industri'o. Inter la 600 000 loĝ'ant'o'j de Jeju, nur 4 500 vir'in'o'j ankoraŭ praktik'as la sub'mar'a'n fiŝ'kapt'ad'o'n. Ekzist'as 2 500 plonĝ'ist'o'j ankoraŭ efektiv'e labor'ant'a'j, kaj plej'mult'o de ili est'as super la aĝ'o 60, laŭ New Yorker. De'post la 1970- aj jar'o'j la labor'o de Haenyeo ne plu est'as dev'ig'a ; ĝi far'iĝ'as konsci'a elekt'o.

Kun la intenc'o rezerv'i la riĉ'a'n hered'aĵ'o'n la lok'a'j aŭtoritat'o'j real'ig'as divers'a'j'n rimed'o'j'n, el kiu'j la plej ŝat'at'a'j est'as la sen'pag'a medicin'a pri'zorg'o de post 2002 kaj la sen'pag'a proviz'o per plonĝ'vest'o'j.

“ La akv'a surfac'o de la mar'o est'as la lim'o inter viv'o kaj mort'o. Haenyeo oft'e trans'pas'as tiu'n ĉi lim'o'n, ” komentari'is la art'o'kritik'ist'o Park Young- taik. Surpriz'e la Haenyeo-oj, kiu'j est'as kaj modest'a'j kaj mal'tim'em'a'j, ŝajn'e ne kon'as “ la grav'ec'o'n de ili'a'j kontribu'o'j al la viv'o de la famili'o'j kaj ankaŭ al la lok'a ekonomi'o, ” klar'ig'as Le'e Sun- hwa, membr'o de la Konsil'ant'ar'o de la Special'a Aŭtonom'a Provinc'o Jeju, al la ĵurnal'o Kore'a Times. Tra la registr'iĝ'o en la List'o de Ne'materi'a Kultur'a Hered'aĵ'o, la inter'naci'a re'kon'o kred'ebl'e pli'alt'ig'os ili'a'n mem'estim'o'n kaj mem'fid'o'n.

La artikol'o'n el la angl'a lingv'o traduk'is D- ro Giwan Bak, Korei'o.

La Koran'o inter tekst'o kaj kun'tekst'o

de Mahmoud Hussein

La plej grand'a plej'mult'o de islam'an'o'j est'as “ honor'it'a'j ” de la barbar'a post'rest'int'ec'o, kiu'n la Islam'a Ŝtat'o [ Daeŝ aŭ Is'is laŭ konvenci'o en eŭrop'a'j lingv'o'j ] reprezent'as, kiel ankaŭ de ĝi'a pretend'o parol'i en la nom'o de islam'o –tem'as pri spec'o de islam'o, kun kiu mult'a'j islam'an'o'j ne ident'iĝ'as. Sed, dum ili kondamn'as la islam'a'n ŝtat'o'n ambaŭ'nivel'e, moral'e kaj hom'e, ili hav'as mal'facil'o'n al'front'i ĝi'n je la teologi'a, di scienc'a nivel'o. Ili em'as for'puŝ'i tiu'n organiz'aĵ'o'n kiel i'o'n, kiu ekzist'as ekster islam'o, ili do asert'as ke la ide'ar'o de la islam'a ŝtat'o ne est'as islam'a, kaj tiel ili lav'as si'a'j'n man'o'j'n pri ĝi, ne plu juĝ'as ĝi'n. Sed ver'e afer'o'j est'as mult'e mal'pli difin'it'a'j, ĉar la islam'a ŝtat'o deklar'is, ke ĝi'a origin'o est'as en islam'o. Kaj ĝi apelaci'as rekt'e al la Koran'o kaj al la Rakont'o'j [ La vort'o ‘ Rakont'o ’ en ĉi tiu artikol'o est'as la traduk'aĵ'o de la arab'a vort'o Hadith, kiu foj'e aper'as en Esperant'o ankaŭ kiel ‘ Hadito ’ aŭ ‘ Hadiso ’. ]. Por mal'akcept'i la ide'o'j'n de tiu grup'o, oni dev'as komenc'i akcept'i evident'a'n fakt'o'n, ke islam'o ne aper'as en nur unu form'o. En la pas'int'a temp'o kiel nun sub ni'a'j propr'a'j okul'o'j, ĝi al'pren'as mult'a'j'n mal'sam'a'j'n, mal'sam'direkt'a'j'n form'o'j'n, kaj kelk'a'j el ili est'as eĉ kontraŭ'a'j kaj eĉ mal'amik'a'j unu al la ali'a. Ĉi manier'e ni pov'as vid'i kiel la islam'a ŝtat'o antaŭ'e'n'ig'as apart'a'n kompren'o'n, ne por konvert'i anim'o'j'n sed por kaŭz'i terur'o'n. Ne por konvert'i anim'o'j'n sed por alt'ig'i ni'a'j'n plej pra'a'j'n kaj murd'a'j'n instinkt'o'j'n. La grup'o prezent'as mis'form'it'a'n bild'o'n pri la Koran'o kaj de la Rakont'o'j. La islam'a ŝtat'o dev'as est'i kon­ damn'it'a je du nivel'o'j. Unu'flank'e pro la manier'o, laŭ kiu ĝi pren'as kaj elekt'as pec'et'o'j'n de la original'a tekst'o, kaj post'e re'aranĝ'as ili'n, por ke ili konform'u al kontraŭ'hom'a ag plan'o de la grup'o. Ali'flank'e pro la manier'o laŭ kiu ĝi traduk'as tiu'j'n sekci'o'j'n de tiu'j tekst'o'j (kies cel'o est'is taŭg'a por la sep'a-jar'cent'a Arab'uj'o) al ordon'o'j, kiu'j'n ĝi postul'as est'i absolut'a'j kaj etern'a'j. Per tia'j rimed'o'j la islam'a ŝtat'o pov'as sankt'ig'i la sub'met'o'n de vir'in'o'j al vir'o'j kaj prav'ig'i la praktik'ad'o'n de sklav'ec'o. Tiel ĝi pov'as dum'etern'e mal'bon'e juĝ'i ĉiu'j'n jud'o'j'n kaj krist'an'o'j'n sur'baz'e de juĝ'o'j pri iu'j jud'o'j kaj iu'j krist'an'o'j ĉe konflikt'o-kondiĉ'o'j kaj en temp'o, kiu ne plu hav'as iu'n rilat'o'n kun ni'a nun'a temp'o.

Re'star'ig'o de liber'a vol'o

Kial tiom da ne'religi'a'j islam'an'o'j, kiu'j kun'hav'as ĉi tiu'n mal'pozitiv'a'n opini'o'n pri la islam'a ŝtat'o, ne aŭd'ig'as si'a'j'n kontraŭ'ide'o'j'n laŭt'e kaj klar'e? Ĉar ili dev'us akcept'i radikal'a'n ide'o'n. Ili dev'us eksplic'it'e akcept'i la fakt'o'n, ke la di'a Revelaci'o en'hav'as kaj sen'temp'a'j'n instru'o'j'n kaj instru'o'j'n lig'it'a'j'n al difin'it'a'j cirkonstanc'o'j.

Ali'vort'e ili dev'us kontest'i la dogm'o'n de la koran'a daŭr'a valid'ec'o.

Ĉi tiu dogm'o baz'iĝ'as sur io, kio unu'a'rigard'e ŝajn'as ven'i de ne'kontraŭ'star'ebl'a logik'o : ĉar la Koran'o konsist'as el la vort'o'j de Di'o [ Mi sekv'as la uz'o'n en la artikol'o kaj majuskl'ig'as la vort'o'n Di'o, kvankam ne ali'a'j'n vort'o'j'n lig'it'a'j'n kun Di'o. ] kaj ĉar Di'o est'as ne erar pov'a, ĉiu'j lini'o'j [ En ĉi tiu artikol'o lini'o egal'as al vers'o aŭ versikl'o. ] de la Koran'o dev'as laŭ'neces'e hav'i etern'a'n kaj universal'a'n valor'o'n. El tio ven'as la konscienc kriz'o, kiu'n hav'as tiom da islam'an'o'j nun'temp'e, kiam ili renkont'as lini'o'j'n de la Koran'o, kiu'j est'as kompren'ebl'a'j en la kun'tekst'o de la sep'a-jar'cent'a Arab'uj'o sed kompren'ebl'e est'as ekster kun'lig'o kun la nun'temp'a'j moral'a'j postul'o'j. Ĉi tiu kriz'o est'as sen'baz'a. La dogm'o pov'as est'i for'puŝ'it'a sen perfid'o de la kern'a valor'o de la Koran'o. Eĉ pli bon'e, la voj'o por ating'i la koran'a'n esenc'a'n ver'o'n est'as la for'puŝ'o de la dogm'o : ĉar la dogm'o ne ven'as el la Koran'o mem sed prefer'e de ideologi'a antaŭ'ide'o al'don'it'a al la Koran'o en la naŭ'a jar'cent'o –tio est'as, ke la vort'o de Di'o est'as sam'substanc'a kun Di'o mem, part'o de ĝi'a di'a natur'o kaj etern'a kiel li est'as. Sed fakt'e ĉi tiu antaŭ'ide'o tut'e kontraŭ'as la Koran'o'n. En la Koran'o Di'o kaj li'a vort'o ne hav'as la sam'a'n status'o'n. Di'o preter'temp'as, sed li'a vort'o est'as kun'lig'it'a kun la temp'o. La vort'o inter'plekt'as la absolut'o'n kaj la relativ'o'n, la universal'o'n kaj la apart'aĵ'o'n, la spirit'o'n kaj la mond'aĵ'o'n. Jen kial la Koran'o ne pov'as est'i legat'a kiel tekst'o de ordon'o'j laŭ'liter'e sekv'ind'a'j ĉie kaj ĉiam.

Kiel tia dogm'o est'is akcept'it'a en la islam'a mond'o dum tiel long'a temp'o, kiam ĝi tiel klar'e est'as kontraŭ la koran'a pruv'o? Ĝi gajn'is nur ĉe la fin'o de long'a batal'o, kiu dat'as de la naŭ'a jar'cent'o, en la Bagdado de la kalif'o'j abasidaj [ Sekv'ant'o'j de la unu'a kalif'o de la tiu dinasti'o : Abas Ibn- Abd- Al- Mutalib, patr'a onkl'o de la profet'o. ]. Tiu period'o hav'is la ec'o'n de vari'a'j escept'e fier'a'j pens'o-flu'o'j. La mutazilaj [ Islam'a filozofi'a skol'o. Vid'u ‘ mutazilismo ’ en Vikipedio. ] teologi'ist'o'j argument'is, ke hom'a liber'a vol'o est'as ne'kongru'a kun la di'a absolut'a pov'o. Di'o proviz'is hom'o'j'n per la kapabl'o por raci'a juĝ'ad'o kaj per kre'a fort'o, nom'it'a qudra, dank'e al kiu ili pov'as ag'i liber'e. La filozofi'ist'o'j (Falasifas en la arab'a el la grek'a) est'as ali'a skol'o de raci'ism'o, kiu met'is si'n ekster la kamp'o'n de teologi'o ; ili'a cel'o est'is en'pren'i ĉiu'j'n kamp'o'j'n de scienc'o, daŭr'ig'ant'e la grek'a'n filozofi'a'n tradici'o'n.

Sed la mutazilistoj kaj la filozo­fiistoj renkont'os kresk'ant'a'n kaj eĉ pli potenc'a'n konform'ism'a'n tajd'o'n. Ĉar la gard'ist'o'j de la tradici'o, jur'ist'o'j kaj teologi'ist'o'j iĝ'is decid'iĝ'int'a'j, en la respektiv'a'j scienc'o'j, detru'i iu'n ajn ide'o'n pri liber'a vol'o per la asert'o, ke ĝi defi'as la ĉio'pov'ec'o'n de Di'o. La decid'a kontrast'o inter la du pens'o'flu'o'j fin'fin'e fiks'iĝ'is je tio, kiel ĉiu grup'o vid'is la natur'o'n de la koran'a tekst'o.

Laŭ la mutazilistoj, la Koran'o est'is kre'at'a de Di'o, kaj tio signif'as, ke ĝi est'as apart'a rilat'e al Di'o kaj ke ĝi aper'is en difin'it'a moment'o de li'a kre'ad'o. Temp'a element'o est'as, do, en'plekt'it'a, kio las'as al hom'o'j i'a'n spac'o'n por interpret'ad'o. Por ili'a'j kontraŭ'ul'o'j, ĉiu'okaz'e, la Koran'o est'as ne'kre'it'a . En ali'a'j vort'o'j ĝi est'as sam'substanc'a kun Di'o kaj ĝi divid'as kun li li'a'n etern'ec'o'n. El tiu vid'punkt'o iĝ'as mal'pli grav'e kompren'i la Koran'o'n ol est'i invad'it'a de ĝi, ig'i si'n mem en'sorb'i ĝi'a'n natur'o'n per'e de ĝi'a laŭ'liter'a leg'ad'o sen'fin'e ripet'at'a. Kaj tiel la tekst'o akir'is la status'o'n de absolut'a, ne'tuŝ'ebl'a ver'o, el kio el'salt'is la ide'o de la koran'a sen'fin'a valid'ec'o.

La ide'o'j pri sen'fin'a valid'ec'o en la fin'o est'is venk'a'j en la kontraŭ'star'ad'o. Ĉi tiel tra mult'a'j jar'cent'o'j la ide'o pri liber'a vol'o est'is for'ig'it'a el islam'a teritori'o, kaj ĝi nur re'aper'is ĉe la fin'o de la dek'naŭ'a jar'cent'o.

Gvid'it'a de tre eminent'a'j islam'a'j intelekt'ul'o'j, la re'form'ism'a pens'ad'o prov'is sub'fos'i la doktrin'o'n de daŭr'a valid'ec'o. Ĝi est'is inspir'it'a de la spirit'o de kler'ism'o kaj ĝi baz'iĝ'is sur la modern'a'j scienc'o'j de histori'o, antrop'ologi'o kaj lingv'ist'ik'o. Sen pri'demand'ad'o pri la di'a origin'o de la Revelaci'o, la mov'ad'o komenc'is okup'iĝ'i pri la histori'ec'o de la unu'a'j manifest'iĝ'o'j. Kiel rezult'o ĝi kontraŭ'renkont'is la gard'ist'o'j'n de la tradici'o, kiu'j mis'fam'ig'is la nov'a'n pens'ad'o'n don'ant'e la nom'o'n de ekster'leĝ'a al ĝi'a metod'a il'o –kritik'a rezon'ad'o –kiu reg'is en la soci'a'j kaj hom'a'j scienc'o'j. Laŭ la gard'ant'o'j de la dogm'o la asert'o ke la revelaci'o de la Koran'o simil'as al io ali'a ol la etern'a vol'o de Di'o –kaj pens'o pri tio, ke ĝi pov'us est'i kun'lig'it'a iu'manier'e al iu apart'a histori'a kun'tekst'o –est'as de'voj'iĝ'o invent'it'a far'e de ne'kred'ant'o'j. Ĝi rigard'as al io di'a el ekster'a vid'punkt'o. Jen la pruv'o, ke ĉi tiu de'voj'iĝ'a ide'o est'as baz'it'a sur tem'o'j el'tir'it'a'j el laik'a'j scienc'o'j ekster'a'j al islam'o.

Je la lum'o de la naŭ'a-jar'cent'a'j kronik'o'j

La demand'o por ni nun iĝ'as : ĉu ni pov'as preter'ir'i ĉi tiu'n rimark'o'n? Ĉu ni pov'as montr'i la neces'a'n lig'o'n inter tekst'o kaj kun'tekst'o, ne pet'ant'e la help'o'n de laik'a'j scienc'o'j, sed baz'iĝ'ant'e komplet'e sur la religi'a'j tekst'o'j, konsider'at'a'j ne disput'ebl'a'j de la plej akr'a'j gard'ant'o'j de la dogm'o?

La respond'o est'as : jes !

Ekzist'as religi'a'j tekst'o'j, kiu'j permes'as ĉi tiu'n interpret'o'n kaj ili ekzist'as de long'a temp'o. Ili ek'est'is el prem'a bezon'o jam re'kon'at'a de la koran'a'j skol'o'j en la unu'a jar'cent'o en islam'o. Kler'ul'o'j bezon'is plen'e kompren'i plur'a'j'n lini'o'j'n, kiu'j est'is mal'facil'a'j, se ne ne'interpret'ebl'a'j sen analiz'ad'o de la cirkonstanc'o'j ĉirkaŭ ili'a Revelaci'ad'o.

Ili al'front'is la defi'o'n kaj re'ven'is al la font'o de ĉiu hav'ebl'a inform'o rilat'e al la temp'o de la Revelaci'o - la atest'o'j post'las'it'a'j de la kun'ul'o'j de la profet'o. Grand'a part'o de la sekv'ant'o'j ne ĉiam kompren'is la signif'o'n de la lini'o'j, kiu'j'n la profet'o recit'is al ili. Ili ir'is sol'a'j aŭ en grup'o'j kaj pet'is li'n interpret'i tiu'j'n lini'o'j'n. Kaj la profet'o respond'is, klar'ig'ant'e, pri'koment'ant'e kaj ekzempl'ant'e la unu'op'a'j'n lini'o'j'n.

Post li'a mort'o la task'o trans'don'i tio'n, kio'n ili lern'is de la buŝ'o de la profet'o, al la kresk'ant'a'j grup'o'j de nov'a'j kred'ant'o'j trans'ir'is al li'a'j kun'ul'o'j - ili'a'j vort'o'j nun est'is pli'riĉ'ig'it'a'j de la propr'a'j memor'o'j de la temp'o kaj la lok'o kiam la lini'o'j est'is revelaci'it'a'j al ili. Post la mort'o de la last'a'j kun'ul'o'j de la profet'o oni komenc'is kolekt'i tiu'j'n atest'o'j'n kaj skrib'i ili'n. Ĉe la fin'o de la naŭ'a jar'cent'o aper'is unu'a kompil'aĵ'o kun la titol'o La viv'o de la profet'o Muhamad (Al- Sîra al- nabawîyya) sub'skrib'it'a de Muhamad Ibn- Ishak. Tiu unu'a kompil'aĵ'o est'is sekv'at'a de plur'a'j ali'a'j, rimark'ind'e de tiu'j de kvar grand'a'j kronik'ist'o'j, kiu'j labor'is dum la abasida dinasti'o : Al- Ŭakidi (al- Wâqidî), la verk'int'o de la Libr'o de histori'o kaj kampanj'o'j (Kitâb al- Maghâzî) ; Muhamad Ibn- Sad (Muhammad Ibn Sa ‘ d), kiu verk'is la Libr'o'n de la plej grand'a'j klas'o'j , ankaŭ kon'at'a kiel La libr'o de kun'ul'o'j, help'ant'o'j kaj sekv'ant'o'j (Kitâb al- Tabaqât al- Kabîr) ; Al- Tabari (al- Tabarî) (839- 923), verk'int'o de la Libr'o de profet'o'j kaj reĝ'o'j (Kitâb alRusul wal- Mulûk) ; kaj Al- Balazuri (al- Balâdhurî), kiu verk'is la Libr'o'n de genealogi'o'j de nobel'o'j (Kitâb Ansâb al- Ashrâf).

La ĉef'a interes'o de tiu'j kronik'o'j est'as tio, ke ili dir'as al ni la rakont'o de la viv'o de la profet'o, kun la ĉef'a'j event'o'j, kiu'j sekv'as proksim'um'a'n temp'o'skem'o'n.

Dank'e al ili ni posed'as proksim'um'a'n map'o'n de la si'n'sekv'a'j moment'o'j de la revelaci'o, kiu permes'as al ni lok'i cent'o'j'n da lini'o'j laŭ la temp'o, ĉiu'n el ili rilat'e al ali'a'j, kaj ankaŭ en'met'i ĉiu'n el ili en ĝi'a'n propr'a'n kun'tekst'o'n.

Leg'ant'e la tekst'o'n de la Koran'o en la lum'o de ĉi tiu'j kronik'o'j, ni est'as impres'at'a'j de mem'kompren'ebl'a fakt'o : en neni'u lok'o en la Koran'o est'as permes'at'e kombin'i Di'o'n kaj li'a'n vort'o'n. Neniam est'as permes'at'e el'tir'i la etern'ec'o'n de li'a vort'o el la etern'ec'o de Di'o mem. Leg'ad'o, kiu re'met'as la tekst'o'n re'e en si'a'n kun'tekst'o'n port'as ni'n el'tir'i tri fundament'a'j'n konklud'o'j'n. La unu'a : en la Koran'o la vort'o de Di'o al'pren'as lingv'o'n, kultur'o'n kaj pens'o'manier'o'n, kiu re'don'as la zorg'o'j'n en Arab'uj'o en la sep'a jar'cent'o. La du'a : en la Koran'o la vort'o de Di'o ne est'as prezent'at'a kiel monolog'o, sed prefer'e kiel inter'ŝanĝ'o inter la ĉiel'o kaj la ter'o. Di'o inter'parol'as sam'temp'e kun la komun'um'o de la unu'a'j islam'an'o'j per'e de la profet'o. La tri'a : Di'o ne ĉiam don'as al si'a'j vort'o'j sam'a'n pez'o'n. La Koran'o prezent'as mal'sam'a'j'n rang'o'j'n de ver'o, kelk'a'j est'as absolut'a'j kaj ali'a'j relativ'a'j, kelk'a'j etern'a'j kaj kelk'a'j lig'it'a'j al la cirkonstanc'o'j.

Tiel ver'a est'as tio, ke Di'o foj'e anstataŭ'ig'as iu'j'n ver'o'j'n per ali'a'j, kaj li dekret'as tiu'n for'ig'o'n de iu'j lini'o'j per post'e revelaci'it'a'j lini'o'j.

Ĉi tiu est'as la princip'o de eks­ valid'ig'o formul'it'a en la sekv'ant'a lini'o : ’ Ni ne eks'valid'ig'as lini'o'n aŭ ig'as ĝi'n forges'it'a krom tio, ke ni propon'as pli bon'a'n ol aŭ simil'a'n al ĝi. ’ (Lini'o 2, 106).

Tiel el tiu vid'punkt'o la koncept'o de temp'o en la Koran'o iĝ'as ne'evit'ebl'a. Fakt'e nur la koncept'o de temp'o pov'as re'star'ig'i la plen'ec'o'n de la potenc'o de Di'o. Kaj est'as ĝust'e ĉar Di'o inter'ven'as laŭ'temp'e, ke li pov'as liver'i relativ'a'j'n ver'o'j'n, kiu'j est'as kun'lig'it'a'j al mal'sam'a'j cirkonstanc'o'j. Kaj kiam situaci'o'j ŝanĝ'iĝ'as relativ'a'j ver'o'j ŝanĝ'iĝ'as kun ili. Tiel, se Di'o hazard'e dir'as du si'n kontraŭ'ant'a'j'n afer'o'j'n, tio okaz'as ĉar la ver'o ŝanĝ'iĝ'is inter'temp'e. Di'o ĉiam prav'as en la moment'o, en kiu li parol'as. Por kompren'i li'a'j'n relativ'a'j'n ver'o'j'n, ni nur dev'as kun'lig'i ĉiu'n el ili al la cirkonstanc'o'j, en kiu'j ili est'is dir'it'a'j. prezent'as mal'sam'a'j'n rang'o'j'n de ver'o, kelk'a'j est'as absolut'a'j kaj ali'a'j relativ'a'j, kelk'a'j etern'a'j kaj kelk'a'j lig'it'a'j al la cirkonstanc'o'j.

Tiel ver'a est'as tio, ke Di'o foj'e anstataŭ'ig'as iu'j'n ver'o'j'n per ali'a'j, kaj li dekret'as tiu'n for'ig'o'n de iu'j lini'o'j per post'e revelaci'it'a'j lini'o'j.

Ĉi tiu est'as la princip'o de eks­ valid'ig'o formul'it'a en la sekv'ant'a lini'o : ’ Ni ne eks'valid'ig'as lini'o'n aŭ ig'as ĝi'n forges'it'a krom tio, ke ni propon'as pli bon'a'n ol aŭ simil'a'n al ĝi. ’ (Lini'o 2, 106).

Tiel el tiu vid'punkt'o la koncept'o de temp'o en la Koran'o iĝ'as ne'evit'ebl'a. Fakt'e nur la koncept'o de temp'o pov'as re'star'ig'i la plen'ec'o'n de la potenc'o de Di'o. Kaj est'as ĝust'e ĉar Di'o inter'ven'as laŭ'temp'e, ke li pov'as liver'i relativ'a'j'n ver'o'j'n, kiu'j est'as kun'lig'it'a'j al mal'sam'a'j cirkonstanc'o'j. Kaj kiam situaci'o'j ŝanĝ'iĝ'as relativ'a'j ver'o'j ŝanĝ'iĝ'as kun ili. Tiel, se Di'o hazard'e dir'as du si'n kontraŭ'ant'a'j'n a fe ro jn, ti o o ka za s ĉar l a ve ro ŝanĝ'iĝ'is inter'temp'e. Di'o ĉiam prav'as en la moment'o, en kiu li parol'as. Por kompren'i li'a'j'n relativ'a'j'n ver'o'j'n, ni nur dev'as kun'lig'i ĉiu'n el ili al la cirkonstanc'o'j, en kiu'j ili est'is dir'it'a'j.

Neni'u lini'o pov'as est'i ‘ pli bon'a ’ ol iu ajn ali'a, se ni rest'as en la regn'o de la absolut'o. En la absolut'o ĉio est'as egal'a kaj neni'u kompar'o est'as ebl'a. Por ke unu lini'o est'u ‘ pli bon'a ’ ol la ali'a, ili dev'as ambaŭ ekzist'i en kamp'o de relativ'ec'o. Kaj ili ne pov'as ambaŭ est'i ver'a'j se ili ne rilat'as al mal'sam'a'j cirkonstanc'o'j aŭ, en ali'a'j vort'o'j, al ŝanĝ'iĝ'ant'a'j temp'o'j. Tiel est'as si'n'sekv'a'j moment'o'j en la Koran'o, temp'o'j, kiu'j est'as antaŭ'a'j kaj post'a'j kaj ankaŭ moment'o'j, kiu'j for'viŝ'as unu la ali'a'n –el kio ven'as ver'e temp'a dimensi'o. La konklud'o est'as mem'evident'a : la vort'o de Di'o ne pov'as est'i konfuz'it'a kun Di'o mem. La vort'o ne pov'as est'i asimil'it'a en la di'a'n esenc'o'n de Di'o. Ni ne pov'as –kaj ni ne dev'as –leg'i la Koran'o'n, kiel se ĉiu el la lini'o'j en'hav'as la di'ec'o'n de Di'o, kaj kiel se la plej mal'grand'a de'voj'iĝ'o prezent'as perfid'o'n al Li.

Kiam la vort'o de Di'o est'as divid'it'a de Di'o, kaj kiam la vort'o est'as en'miks'it'a kun la hom'a temp'ec'o, la postul'o de la etern'a valid'ec'o de la Koran'o ne plu pov'as est'i defend'at'a.

Ĝi ne nur ne plu reflekt'as la ver'o'n de la Koran'o, ĝi eĉ kontraŭ'dir'as ĝi'n. Kred'ant'o'j est'as vok'at'a'j de la Koran'o mem uz'i si'a'n rezon'o'n kaj ekzerc'i si'n pri la liber'a vol'o, decid'i por si mem, kiu'j lini'o'j est'as dev'ig'a'j kaj kiu'j ne plu koncern'as ili'n.

La Koran'o tiam ĉes'as aper'i al la kred'ant'o'j kiel ar'o de ordon'o'j kaj mal'permes'o'j sekv'ind'a'j ĉie kaj ĉiam. Ĝi re'e iĝ'as tio, kio ĝi est'is dum du'dek du jar'o'j por la profet'o kaj li'a'j kun'ul'o'j, mal'ferm'it'a tekst'o pri la re'far'ad'o de la mond'o ; vok'o pens'i kaj ag'i en plen'a respond'ec'o, ebl'aĵ'o prezent'it'a al ĉiu, trov'i la voj'o'n de Di'o en la ĉiu'tag'a viv'o.

Mahmoud Hussein (Mahmud Husajn) est'as la kun'a kaŝ'nom'o de Bahgat Elnadi kaj Adel Rifaat, du franc'a'j- egiptaj verk'ist'o'j, kiu'j aper'ig'is kvant'o'n da norm'a'j tekst'o'j : Al- Sir'a (2005), Kompren'i la Koran'o'n Hodiaŭ (Understanding the Qur ’ an Today) (2009), kaj last'a'temp'e en 2016 Islam'an'o'j defi'at'a'j de la islam'a ŝtat'o (Les musulmans au défi de Daech). La artikol'o'n el la angl'a lingv'o traduk'is d- ro Renat'o Corsetti, prezid'int'o de UEA, Italio /Briti'o.

Kio Ne est'as ŝari'o

de Al'i Benmakhlouf

La vort'o ‘ ŝari'o ’ est'as oft'e uz'at'a termin'o kiu indik'as kelk'a'j'n fantasmagori'a'j'n signif'o'j'n : suveren'ec'o de horor'o, korp'a pun'ad'o, eks'ig'o de ge'edz'iĝ'o, ekstrem'ist'a'j tendenc'o'j de teror'ist'a'j grup'o'j, arkaik'a'j leĝ'o'j de mal'nov'a epok'o de Islam'o, ar'o de sankci'o'j kiu'j ne kongru'as kun hom­ rajt'o'j ktp.

Oni dev'as kompren'i ke la konstituci'o de ŝari'o kiu'n oni konsider'as kiel fiks'it'a'n est'aĵ'o'n aŭ kiel korpus'o'n de leĝ'ar'o kies efik'o ne de'pend'as de temp'o kaj histori'o ; esenc'e serv'as je favor'o de aŭtoritat'a'j reĝim'o'j. Dum tiu'j reĝim'o'j fond'is la konstant'ec'o'n de si'a politik'a pov'o sur'baz'e de tiu imun'e ne ŝanĝ'ebl'a leĝ'o.

En la arab'a lingv'o, ŝari'o etim'ologi'e signif'as ‘ strat'o ’, ‘ ek'mal'ferm'o ’ aŭ ‘ voj'o ’. Wael Hallaq, profesor'o ĉe Kolumbia Universitat'o, eksplik'as la termin'o'n kiel “ metod'o pri kiel viv'i en kaj rigard'i al la mond'o laŭ komplet'a kred'a korpus'o. ” La neces'o de interpret'ad'o de tiu tut'aĵ'o kaŭz'is, ke ŝari'o trans'form'iĝ'is al teologi'a leĝ'o laŭ procedur'o, kiu nom'iĝ'as Ijtihad [ iĝtihad- o ]. Kaj ĝi est'as la rezult'o de konsider'o'j pri kiu'j respond'ec'as kvalifik'it'a'j islam'a'j jur'ist'o'j, kiu'j “ traduk'is ” koran'a'j'n vers'o'j'n al leĝ'a'j norm'o'j.

Nur jar'cent'o'n post la revelaci'a aper'o de la Koran'o, tra la Islam'a mond'o jam fond'iĝ'is nombr'o da leĝ'a'j skol'o'j kiu'j hav'is si'a'j'n mal'sam'a'j'n model'o'j'n por taks'i la valor'o'j'n de la Di'a leĝ'o. Sen konsider'i interpret'o'j'n kaj diferenc'o'j'n inter jur'ist'o'j kaj filozof'o'j, ĉiu'j skol'o'j jam akcept'is ke la sankt'a'j tekst'o'j, kaj ne la aktual'a en'hav'aĵ'o de la islam'o, est'as la unu'nur'a font'o de la leĝ'o'j. Ili jam emfaz'is la fakt'o'n ke la Di'a leĝ'o ne pov'as est'i komplet'e trov'it'a en la revelaci'it'a'j tekst'o'j. Ali'vort'e, ne ekzist'as tiel nom'at'a ŝari'a kod'o. Kaj tia kod'o nek trov'ebl'as en la el'dir'o'j de la Profet'o, nek en la Koran'o mem.

En pli nov'a'j epok'o'j, egipta teolog'o, Al'i Abderrazik (1888- 1966), atent'ig'is ni'n pri la fakt'o ke ŝari'o est'as spirit'a gvid'il'o kun neni'u leĝ'a direkt'o. Do la afer'o konstitu'i sistem'o'n por organiz'i propr'a'n komun'um'o'n - sur'baz'e de ali'a'j fundament'o'j - est'as liver'at'a al popol'o mem.

Ŝari'o kaj politik'o

Debat'o, kiu dum la mez'epok'o komenc'iĝ'is kaj daŭr'as ĝis hodiaŭ, ankoraŭ hav'as signif'o'n. Tem'as pri kontraŭ'ec'o de du pens'a'j flu'o'j. En la unu'a flu'o est'is tiu'j kiu'j kred'is, ke la vort'o ŝari'o dev'as hav'i politik'a'n signif'o'n kun politik'a signif'o por ek'pren'i leĝ'don'a'n status'o'n. Juĝ'ist'o'j tra tiu infuz'o trans'form'iĝ'as al la hom'o'j, kiu'j'n Montesquieu en si'a trakt'aĵ'o de 1748 difin'as kiel ‘ Sprit'ul'o'j /Ekzegez'ist'o'j de la Leĝ'o'j ’. Ili neni'o est'os krom buŝ'o'j, kiu'j el'dir'as la vort'o'j'n de leĝ'o, tut'e pasiv'a'j ekzist'aĵ'o'j, kiu'j ne plu kapabl'as moder'ig'i la fort'o'n aŭ rigor'o'n de la leĝ'o. En ali'a flank'o star'as tiu'j kiu'j kontraŭ'e kred'as ke justic'o dev'as permes'i al juĝ'ist'o aŭtonom'e el'tir'i la konsist'o'n el ŝari'o la religi'a'n inspir'o'n, dum la proces'o. Kaj tiel la juĝ'ist'o est'os kontraŭ'pez'ul'o, kiu star'as super politik'a pov'o.

Laŭ tiu du'a pens'a flu'o, la suveren­ulo hav'os diskret'a'n pov'o'n restrikt'a'n, kiu pov'as anstataŭ'ig'i religi'a'n leĝ'o'n per administr'at'a'j regul'o'j aplik'ebl'a'j en cert'a'j aren'o'j kaj specif'a'j kaz'o'j. Tio est'as nom'at'a kiel ‘ Siasa Ŝar ’ iyya ’ (kompil'it'a politik'o laŭ revelaci'it'a leĝ'o), kiu aplik'ebl'as kontraŭ mis'uz'o de politik'a pov'o. Tiu'n fakt'o'n klar'ig'as Hallaq en si'a libr'o An introduction to Islamic Law [ En'konduk'o al Islam'a Leĝ'o ] (2009).

En antaŭ modern'a'j ŝtat'o'j, ŝari'o em'is ne asoci'iĝ'i kun politik'a pov'o, sed okaz'as ke de ŝtat'o al ali'a, tiu lim'o inter ĉi du tut'e ne est'is klar'a. Invers'e en modern'a'j post'koloni'a'j societ'o'j, ŝari'o konsider'iĝ'as kiel part'o de la ŝtat'a leĝ'ar'o malgraŭ ke en kelk'a'j land'o'j ĝi'a kadr'o est'as lim'ig'it'a nur al individu'a'j person'a'j afer'o'j (ge'edz'iĝ'i, hered'i ktp). La modern'a koncept'o de leĝ'o en tia'j soci'o'j est'as baz'it'a sur en'kod'ig'o kaj reg'ad'o far'e de la ŝtat'o kaj la ŝtat'o mem interpret'as ĝi'n.

Fatwa [ fatvao ] ŝanĝ'iĝ'as dum la temp'o pas'as

Do, ŝari'o est'as ek'kon'teori'a kon­ cepto kiu dum long'a temp'o est'is fleks'ebl'a kaj adapt'ebl'a. La el'dir'o “ Fatwa ŝanĝ'iĝ'as dum la temp'o pas'as ” bon'e montr'as ke leĝ'a opini'o ne est'is konsider'at'a kiel ne ŝanĝ'ebl'a ver'o kiu ne de'pend'as de la temp'o. Dum fatwa en si'a origin'a senc'o signif'as ne'lig'it'a leĝ'a opini'o. La leĝ'o est'is sub'met'it'a al modif'iĝ'o okaz'e de “ ŝanĝ'o de temp'o aŭ... ŝanĝ'o de kondiĉ'o'j de la soci'o ”, kaj tio'n Hallaq memor'ig'as al la leg'ant'o'j en la libr'o Authority, Continuity and Change in Islamic Law [ Aŭtoritat'o, Kontinu'ec'o kaj ŝanĝ'o en Islam'a Leĝ'o ] (2001).

Fakt'e, la neces'o de ŝanĝ'o eksplic'it'e klar'e est'as rigard'at'a kiel precip'a karakteriz'o de Di'a leĝ'o. La mez'epok'a filozof'o Al- Farabi (870- 950), kaj ankaŭ ali'a'j pens'ist'o'j jam pri'skrib'is kiel la sukces'a'j leĝ far'ant'o'j dev'as modif'i la leĝ'o'j'n. Farabi en si'a “ Libr'o de Religi'o ” klar'ig'as, ke la ŝanĝ'o'j help'as ke oni unu'e ŝtop'u la leĝ'a'j'n tru'o'j'n post'las'it'a'j'n de antaŭ'a'j leĝ far'ant'o'j, kiu'j em'is dekret'i leĝ'o'j'n nur laŭ la kutim'a grad'o de plej alt'a grav'ec'o, la plej grand'a util'o, valor'a koncept'o, kaj efik'e pli'proksim'ig'i membr'o'j'n de la komun'um'o unu al la ali'a'j kaj post'las'i rest'aĵ'o'n al la ali'a'j person'o'j. Kaj du'e ke oni re'nov'ig'u mult'o'n da regul'o'j de antaŭ'ul'o'j kaj dekret'u nov'a'j'n regul'o'j'n konsider'at'a'j'n pli taŭg'a'j por la nun'a moment'o.

Tiel ni dedukt'as de Farabi, ke Di'a leĝ'o ne pov'as est'i dis'ig'ebl'a de hom'a interpret'ad'o kaj kompren'ebl'e la task'o de interpret'ad'o dev'as est'i konfid'at'a al kompetent'a'j fak'ul'o'j kaj ne al ne trejn'it'o'j.

“ Islam'a leĝ'o do est'as karakteriz'it'a per leĝ'don'a plur'ism'o ", asert'as Hallaq en si'a libr'o An Introduction to Islamic Law [ En'konduk'o al Islam'a Leĝ'o ]. Li eksplik'as ke “ ne nur ĉar la religi'o re'kon'as lok'a'j'n kutim'o'j'n kaj konsider'as ili'n serioz'a'j ; sed ankaŭ ĉar la leĝ'o prezent'as tabel'o'n de simil'a seri'o de fakt'o'j. ”

Tio kaŭz'as ke Hallaq opini'as tiu'n afer'o'n tre ironi'ind'a, ke eŭrop'a'j koloni'ist'o'j akuz'is la Islam'a'n leĝ'o'n kiel tro rigid'a'n por juĝ'ad'o, kaj tial anstataŭ'ig'is ĝi'n per nov'a'j Napoleonaj kod'o'j. Tiel mal'munt'iĝ'is la ŝari'o kaj la kontribu'o de tiu okaz'aĵ'o est'as la percept'o ke “ la ŝari'o est'as super histori'a kaj super temp'a ”.

Kiam spirit'a'j gvid'lini'o'j transform­ iĝ'as al dikt'aĵ'o'j

Tiu mal'munt'ad'o de ŝari'o daŭr'is dum la du'a du'on'o de la 20- a jar'cent'o, kiam la vort'o ŝari'o jam ek'hav'is la form'o'n de dikt'aĵ'o mal'aper'ant'a tra Fatwa, kaj oni konsider'is ĝi'n kiel decid'far'a'n pov'o'n ; malgraŭ la fakt'o ke fatwa mem reprezent'as nur konsil'a'n opini'o'n.

Tra la dis'volv'o de la modern'a leĝ'o de kiu est'iĝ'as la pov'o de la ŝtat'o kaj tra dis'vast'iĝ'o de parlament'a'j instituci'o'j en iam'a'j koloni'it'a'j land'o'j de tiel nom'at'a'j okcident'a'j potenc'o'j (menci'ind'e de Franci'o kaj Briti'o) la ŝari'a leĝ'o iom post iom trov'is si'a'n lok'o'n paralel'e kun la leĝ'a sistem'o plej'part'e model'ig'it'a laŭ la Napoleonaj kod'o'j kaj “ parlament'a procedur'o ” don'is si'a'n aŭtoritat'o'n al Islam'a norm'o. Ĉi fraz'o'n dir'as Baudouin Dupret kaj Le'o'n Buskens en antaŭ'parol'o de si'a libr'o publik'ig'it'a en 2012, La charia aujourd`hui [ La ŝari'o hodiaŭ ].

Hodiaŭ la konstituci'o'j de mal'sam'a'j Islam'a'j naci'o'j cit'as la ŝari'o'n ne sam'e. Dum ĝi ie est'as plen'um'ind'a ; ie ali'lok'e ĝi est'as nur referenc'o kaj neni'e ĝi est'as konsider'at'a kiel kod'ig'it'a leĝ'o.

Ni dev'as konsci'i ke la vort'o ŝari'o ne est'as sufiĉ'e klar'a termin'o. Ke ĝi ne alud'as al seri'o de regul'o'j kon'at'a'j de ĉiu'j hom'o'j kaj oni ne pov'as tiel dir'i ke la aŭtoritat'o'j aplik'as ĝi'n ĉi tie aŭ tie. Do se ni parafraz'u la el'dir'aĵ'o'n de Dupret, ni dev'as klar'ig'i ke ju pli ni klopod'as pingl'i la ĝust'a'n signif'o'n de ŝari'o ; des mal'pli facil'as kapt'i ĝi'a'j'n form'o'n kaj funkci'o'n. Do sen rilat'ig'i ĝi'n al pov'o, politik'o kaj ideologi'o, kiel ni pov'os difin'i la termin'o'n de ŝari'o?

Al'i Benmakhlouf (Maroko)

est'as profesor'o de filozofi'o en UPEC (Université Paris- Est Créteil) kaj alt'rang'a membr'o de la Institut Universitaire de Franc'e. Li'a long'a list'o de publik'aĵ'o'j inklud'as Averroés [ Ibn Ruŝd ] (2000), la conversacion comme maniére de vivre [ konversaci'o kiel viv'manier'o ] (2016) kaj Philosopher à Bagdad au Xe siécle [ la praktik'o de filozofi'o en la 10- jar'cent'a Bagdado ] (2007) kiu'j'n li polur'is, kaj mult'nombr'a'j'n ali'a'j'n libr'o'j'n pri Orient'a'j kaj Okcident'a'j pens'ant'o'j.

La artikol'o'n el la angl'a lingv'o traduk'is Saed Abbasi, Irano, polur'is Vilhelm'o Lutermano, Kubo.

La referenc'a verk'o por ni'a epok'o

Unesk'o El'don'ej'o, 1977 –2016

de Nahid Afrose Kabir

Ni viv'as en la period'o, kiam Isla­m an'o'j kaj ili'a religi'o, Islam'o, est'as mis'kompren'at'a'j en mult'a'j part'o'j de la mond'o. Islam'an'o'j est'as ĝeneral'e percept'at'a'j en la Okcident'o kiel homogen'a, monolit'a grup'o de hom'o'j, kiu'j est'as per'fort'a'j kaj sub'prem'as si'a'j'n vir'in'o'j'n. En kelk'a'j azi'a'j land'o'j, kie islam'an'o'j kaj ne islam'an'o'j kun'divid'as sam'a'j'n lingv'o'n kaj kultur'o'n dum jar'cent'o'j, est'as rigard'at'a'j kiel ‘ mal'sam'a'j ’.

Ek'de la atak'o al la ĝemel'tur'o'j en Uson'o, la 11- an de septembr'o 2011, kaj la retor'ik'o de " Ni " kontraŭ " Ili ", est'as uz'at'a'j ekskluziv'ig'i islam'an'o'j'n de pli'mult'o de la soci'o. Kelk'a'j politik'ist'o'j postul'as mal'permes'i aŭ ne plu akcept'i en'migr'ad'o'n de islam'an'o'j. Islam'a kultur'o.

Est'as grav'e agnosk'i, ke al teror'ism'o et'a minoritat'o de Islam'an'o'j si'n turn'is. Sed egal'e grav'as not'i, ke viktim'o'j de teror'ism'o iĝ'as ankaŭ islam'an'o'j, eĉ se en mal'pli grand'a nombr'o.

Streb'ant'e dis'pel'i kelk'a'j'n mis­komprenojn ĉirkaŭ'ant'a'j islam­anojn hodiaŭ, la ses volum'a el'don'o de Unesk'o, The Different Aspects of Islamic Culture [ La Diferenc'a'j Aspekt'o'j de Islam'a Kultur'o ] (1977 ĝis 2016) est'as ĝust'a'temp'a kaj inform'a. Ĝi inform'as leg'ant'o'j'n pri islam'o, ek'de ĝi'a revelaci'o ĝis la kred'o'j kaj kutim'o'j de islam'an'o'j. La verk'o pri'skrib'as la divers'ec'o'n en islam'o tra ĝi'a'j divers'a'j skol'o'j de pens'ad'o.

Lanĉ'it'a en 1977, en la temp'o de monument'a'j verk'o'j pri ĝeneral'a kaj region'a'j histori'o'j, tiu ĉi kolektiv'a verk'o est'is pret'a en novembr'o 2016, kun el'don'it'a'j volum'o'j I kaj Vi, kiu'j konsist'ig'as grav'a'n kontribu'o'n al la aktual'a debat'o pri islam'o.

La verk'o eksplik'as puritan'a'j'n noci'o'j'n, kiu'j origin'is de branĉ'o'j de islam'o, kaj ankaŭ pri'skrib'as kiel, dum mult'a'j jar'cent'o'j, mult'a'j islam'a'j pens'ul'o'j mal'akcept'is mal'larĝ'a'n, dogm'a'n interpret'ad'o'n de la Koran'o, kaj kuraĝ'ig'is al la uz'o de raci'o.

Pri la tem'o de vir'in'o'j, la verk'o prezent'as interes'a'j'n kompren'o'j'n, apart'e, pri la avantaĝ'a situaci'o de la vir'in'o dum la Abbasid- kaj Ayyubid- epok'o'j de la 8- a jar'cent'o ĝis la 13- a jar'cent'o. Ĝi ankaŭ diskut'as pri la islam'a'j femin'ist'o'j de la fru'a 20- a jar'cent'o, kies voĉ'o'j est'is aŭd'at'a'j en la arab'a mond'o. Intern'o de la Profet'o-Moske'o (al- Masjid al- Nabawi), Medin'a,

La verk'o ankaŭ spegul'as la kontribu'o'n de islam'a'j civilizaci'o'j en la kamp'o'j de scienc'o, medicin'o, matematik'o kaj astronomi'o ; ekzempl'e, islam'an'o'j el'trov'is algebr'o'n.

La kolekt'o re'memor'ig'as la leg'ant'o'j'n pri la glor'o de la islam'a Sultan'land'o kaj kiel ĝi'a hered'aĵ'o est'as ankoraŭ nun en memor'o pro si'a art'o kaj arkitektur'o –ekzempl'e, la Taĝ Mahal en Barato. Ĝi ankaŭ diskut'as kiel la orient'o, inkluziv'e la islam'a'j'n land'o'j'n, est'is, dum kelk'a'j epok'o'j de la histori'o, pli evolu'int'a ol la (Krist'an'a) okcident'o, dank ’ al komerc'o de silk'o kaj spic'o'j laŭ la silk'a voj'o. Tamen, kiam islam'a'j land'o'j riĉ'ig'is si'n per komerc'o, la okcident'o komenc'is si'a'n teritori'a'n ekspansi'o'n kaj en'konduk'is la koloni'a'n sistem'o'n.

Re'ven'e al la nun'o, la verk'o prezent'as ekvilibr'a'n debat'o'n el'montr'ant'e streĉ'iĝ'o'n en'e de kaj inter la islam'a'j land'o'j –manifest'iĝ'ant'a'n ekz- e en la irana revoluci'o, la Irana-Iraka milit'o, la kresk'o de la Talibano, la Kaŝmir'a konflikt'o, kaj la dinamik'o'j inter la sekular'a'j kaj Islam'a'j ŝtat'o'j.

Tiu'j ĉi konflikt'o'j pli'sever'iĝ'as pro korupt'o, mizer'a'j san'serv'o'j, ekonomi'a mal'ekvilibr'o kaj analfabet'ec'o.

La demand'o pri minoritat'a'j islam'an'o'j en la mond'o hodiaŭ –la tem'o pri kiu mi verk'is en la libr'o –est'as precip'e grav'a. Ĝust'e pri tiu'j ĉi islam'an'o'j kaj ili'a'j komun'um'o'j, kaj islam'a'j en'migr'int'o'j, kiu'j sufer'as marĝen'iĝ'o'n, Islam'o'fobi'o'n kaj diskriminaci'o'n, kiel mi emfaz'is ĉe la komenc'o de tiu ĉi artikol'o.

La Unesk'o-kolekt'o ankaŭ ekzamen'as kelk'a'j'n pozitiv'a'j'n aspekt'o'j'n de la rilat'o'j inter islam'an'o'j kaj ne Islam'an'o'j, kaj don'as sugest'o'j'n help'i pli'bon'ig'i inter­komprenon inter ili.

La aŭtor'o Nahid Afrose Kabir est'as islam'a vir'in'o el Bangladeŝo. Ŝi nun est'as aŭstrali'an'in'o kaj konstant'a loĝ'ant'o de Uson'o. Aŭtor'o de Muslim Minorities in the World Today, el'don'it'a en The Different Aspects of Islamic Culture, 2016, Kabir est'as vizit'ant'a esplor'ist'o ĉe la Princ'e Alwaleed bi'n Talal Center for Muslim- Christian Understanding at Georgtown Universitat'o, Washington DC, Uson'o. Ŝi'a'j ali'a'j verk'o'j est'as : Muslims in Aŭstrali'a : Immigration, Race Relations and Cultural History (2005) ; Young American Muslims : Dynamics of Identity (2013) ; kaj Muslim Americans : Debating the Notions of American and Un- American (2017).

La artikol'o'n el la angl'a lingv'o traduk'is d- ro Potturu Ranga­na­ya­ kul'u, Profesor'o, Ajurveda Medicin'a Kolegi'o, Tirupati, Andhra Pradesh, Barato. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ - - - -

Alphadi : met'i afrik'a'n kre'iv'o'n sur la mond'a'n map'o'n

Intervju'it'a de Jasmina šopova

Vi difin'is vi'n mem per “ la plej tut afrik'ist'o de la tut'a tut'afrik'ist'ar'o ”. De kie ven'is al vi tia sent'o?

Tut afrik'ism'o radik'iĝ'is en mi'a sang'o kaj ankaŭ est'as mi'a konvink'o. Mi nask'iĝ'is en Timbuktu el maroka patr'in'o kaj niĝera patr'o arab id'o. Mi kresk'iĝ'is en Niĝero kaj fin'is part'o'n de mi'a stud'o en Togoland'o. Mi hav'as parenc'o'j'n en Maroko, Maŭritani'o, Ebur bord'o. Ĉiu'j tiu'j land'o'j form'as mi'a'n famili'a'n hered'aĵ'o'n miks'it'a'n, pri kiu mi fier'as, kaj mi rigard'as ĝi'n kiel simbol'o'n de unu'ec'o kaj dign'o de Afrik'o.

Kio puŝ'is vi'n en la inter'naci'a'n mod'vest'a'n kamp'o'n?

Mi ĉiam hav'as kre'iv'a'n dezir'o'n, de kiam mi est'is infan'o. Tamen nur post la for'pas'o de mi'a'j ge'patr'o'j mi hav'as ŝanc'o'n prezent'i tiu'n mi'a'n intenc'o'n. Ĉar permes'i al si la en'ir'o'n sur la mod'vest'a'n teren'o'n mi'a'j ge'patr'o'j ne pov'is. Laŭ ili tio est'as labor'o por vir'in'o'j kaj ne konform'a al Islam'ism'o. Por respekt'i ili'a'n dezir'o'n mi ir'is al Parizo, kie mi stud'is turism'o'n. Si'a'temp'e mi lern'is tag'e kaj vizit'is mod'vest'a'n prezent'o'n nokt'e, kaj mi tiel kontakt'is mult'a'j'n fam'a'j'n desegn'ist'o'j'n. En 1980, kiam mi diplom'iĝ'is pri turism'o, mi re'ven'is al Niĝero kaj ek'labor'is en la Turism'a Sekci'o de la Komerc'a Ministr'ej'o en Niame'o.

Post tri jar'o'j vi prezent'is vi'a'n unu'a'n seri'o'n de mod'vest'o'j en Niĝero...

Prav'e, en la komenc'o mi vol'is projekt'i program'o'n pri afrik'a teks'ad'o kun'labor'e kun Chris Seydou, el'star'a desegn'ist'o en Mali'o. Tamen li for'pas'is kaj rest'is mi sol'a, do mi el'spez'is mi'a'n tut'a'n energi'o'n por fond'i teks'a'n atelier'o'n kaj ir'is al Parizo por ricev'i trejn'ad'o'n en la lern'ej'o Chardon- Savard.

Kiel vi financ'is tiu'n program'o'n?

Komenc'e mi per mi'a mon'o invest'is en teks'a'n fabrik'o'n en Niĝero kaj per tio est'iĝ'is teks'aĵ'o Alphadi. Sekv'e mi profit'is el la sub'ten'a program'o pri liber'vol'a emerit'iĝ'o de civil'a'j serv'ant'o'j kaj pro tio mi ricev'is prunt'o'n por fond'i entrepren'o'n. Krom'e mi ricev'is ankaŭ subvenci'o'n el EU, kaj per tiu sum'o mi aĉet'is por mi'a fabrik'o maŝin'o'j'n, dung'is labor'ist'o'j'n, kaj tiel'e est'iĝ'is la produkt'mark'o Alphadi.

La produkt'mark'o ek'fam'iĝ'is en Parizo en 1985.

Tio okaz'is en la Inter'naci'a Turismsa Foir'o. Pac'o Rabanne, Yves Saint- Laurent kaj ali'a'j desegn'ist'o'j kaj model'in'o'j ven'is por sub'ten'i mi'n. Tamen la plej grav'a moment'o por mi est'as la du'a Inter'naci'a Mod'vest'a Festival'o en Parizo en 1987, kie ven'is ĉiu'j grav'ul'o'j en la mod'a kamp'o kaj kelk'mil model'in'o'j, krom'e kelk dek'mil spekt'ant'o'j kaj miliard'o'j da televid'a'j spekt'ant'o'j rigard'is la event'o'n ! Est'as eg'e kontent'ig'e, kiam mi rigard'is la de mi desegn'it'a'j'n mod'vest'o'j'n prezent'at'a'j en la ĝarden'o Trocadero kun akompan'o de menestrel'o'j kaj kamel'o'j !

La festival'o est'as kaj frukt'o de vi'a klopod'o kaj akcept'o de la publik'o por la labor'o'j de meti'ist'o'j.

Jes, mi labor'as kun'e kun tre talent'a'j meti'ist'o'j. Komenc'e mi dung'is dek kelk'a'j'n teks'ist'o'j'n, du'dek kelk'a'j'n labor'ant'o'j'n por kudr'ad'o, brod'ad'o kaj bid'ad'o. Kaj post'e mi fond'is team'o'j'n de gem'ist'o'j kaj led'aĵ'ist'o'j respektiv'e en Niĝero kaj Togoland'o.

En'ir'int'e en la 20- an jar'cent'o'n, mi lanĉ'is produkt'mark'o'n pri kosmetik'aĵ'o'j kaj parfum'o, kiu'j est'as produkt'it'a'j el material'o'j de Afrik'o. En 2005 mi desegn'is seri'o'n da sport vest'o'j, inkluziv'e de T- ĉemiz'o'j kaj ĝinz'o'j kun prez'o'j el'ten'ebl'a'j por jun'ul'o'j. Mi klopod'as kre'i valor'o'n por afrik'an'o'j kaj proviz'as ili'n per labor'ŝanc'o'j, kaj real'ig'as ili'a'n kre'iv'ec'o'n. Mi produkt'as teks'aĵ'o'j'n en Niĝer'land'o, Niĝero, Ganao, Ebur bord'o, Mali'o, Sen'egal'o, Maroko kaj ali'a'j land'o'j, kaj sam'temp'e mi al'vok'as re'fond'i teks'aĵ'a'j'n fabrik'o'j'n en Afrik'o.

Kiel vi sub'ten'is la re'fond'ad'o'n de tiu'j fabrik'o'j?

Ekzempl'e, en 2014 mi vizit'is Togoland'o'n, kie mi part'o'pren'is en la Pare'a Festival'o (Le Pagne en fête), kiu cel'as sub'ten'i la re'fond'iĝ'o'n de la teks'industri'o de la land'o. En Datcha, vilaĝ'o najbar'e de Atakpame, est'is fabrik'o kun 3 000 labor'ist'o'j, kiu antaŭ 15 jar'o'j bankrot'is, kaj konsekvenc'e la labor'ist'o'j perd'is si'a'n labor'o'n. Kaj la indien'o antaŭ'e de ili produkt'it'a est'is trans'pren'it'a de Nederlando. Mi ne vol'as ofend'i iu'n ajn, tamen mi kred'as, ke ni hav'as pli bon'a'n kondiĉ'o'n en produkt'ad'o de afrik'a'j teks'aĵ'o'j.

Re'prosper'ig'i teks'a'n industri'o'n en Afrik'o kaj alt'ig'i la nivel'o'n de tradici'a meti'o est'as kern'a task'o de la komenc'o de mi'a karier'o kiel desegn'ist'o, mi'a tut'a labor'o klopod'as en tiu direkt'o.

Kiom da labor'ant'o'j vi dung'as?

Nun mi hav'as 150- 200 labor'ant'o'j'n sen kalkul'o de sub kontrakt'ant'o'j, Ĉar ankaŭ produkt'ant'o de mod'vest'o est'as kre'ant'o de labor'posten'o'j. Mi ĉiam kred'as, ke kultur'o est'as esenc'a start'o de dis'volv'o de land'o. Mi don'u ekzempl'o'n : kiam mi en'ir'is en la mod'vest'a'n kamp'o'n, Niĝero est'is la kvar'a produkt'land'o de urani'o, sed de'long'e mi sub'strek'is, ke la mod'vest'a kamp'o por Niĝer'land'o pov'as far'iĝ'i riĉ'ig'a font'o pli sekur'a ol uran'i industri'o. Tamen si'a'temp'e neni'u serioz'e rigard'is mi'a'n opini'o'n, kaj nun la prez'o de urani'o mult'e mal'alt'iĝ'is, kaj la mod'vest'a industri'o prosper'e dis'volv'iĝ'as.

Vi far'iĝ'is prezid'ant'o de la Afrik'a Federaci'o de Mod'vest'a'j Desegn'ist'o'j de ĝi'a fond'iĝ'o. Ĉu vi pov'as parol'i pri vi'a labor'o tie?

Tiu federaci'o fond'iĝ'is en Ganao, kaj pro ŝanĝ'iĝ'o de la politik'a situaci'o inter afrik'a'j land'o'j foj'foj'e ĝi'a ĉef'sid'ej'o trans'lok'iĝ'is. Mi dev'as konfes'i, ke ni ne hav'as sufiĉ'a'n kapital'o'n por real'ig'i ni'a'n ambici'o'n. Tamen mi kiel ebl'e plej klopod'e antaŭ'e'n'puŝ'as la dis'volv'o'n en abund'ig'o de afrik'a'j mod'vest'o'j kaj desegn'o'j. Mi'a ĉef'a task'o est'as protekt'i mi'a'n produkt'mark'o'n, precip'e plen'um'i kun'labor'o'j'n kun afrik'a kaj mond'a organiz'o'j pri protekt'ad'o de intelekt'a'j propr'aĵ'o'j, kaj kuraĝ'ig'i afrik'a'j'n land'o'j'n al observ'ad'o de la inter'naci'a produkt'mark'a sistem'o.

Vi kre'as mod'vest'a'n festival'o'n en dezert'o ! Parol'u pri tiu aventur'o.

Tio est'as la plej grand'a fier'aĵ'o por mi ! La Inter'naci'a Festival'o de Afrik'a Mod'vest'o (IFAM) lanĉ'iĝ'is en la dezert'o Tiguidit de Niĝero en 1998. Ĝi est'is kulmin'o de mi'a'j plur'a'j rev'o'j : prezent'i kre'iv'ec'o'n de Afrik'o, dis'kon'ig'i jun'a'j'n desegn'ist'o'j'n, akcel'i kultur'a'j'n inter'ŝanĝ'o'j'n, koher'iĝ'o'n, divers'ec'o'n, pac'o'n... Ĉio ĉi tio por mi est'as alt'e atent'at'a valor'o.

Ne forges'u, ke dum la unu'a mod'vest'a festival'o okaz'is en Niĝero ribel'o de Touareg, tial la emblem'o de la tiu'jar'a festival'o est'is desegn'it'a kiel kap'tuk'o de Touareg. Mi vol'as re'aper'ig'i la honor'o'n de tiu kap'tuk'o, kaj per tio mi vol'as ŝanĝ'i ĝi'n en simbol'o'n de pac'o anstataŭ milit'o.

Ankaŭ la festival'o en 2016 karakteriz'is si'n per pac'o.

Jes, ni'a slogan'o est'as “ konstru'i inter'komunik'a'n kaj pac'a'n Afrik'o'n ”, ni salut'as ankaŭ al Nelson Mandela, simbol'a hom'o de pac'o. Mi desegn'is alt'klas'a'n al'mezur'at'a'n seri'o'n en blank'a kolor'o, kaj organiz'is paŝ'ad'o'n sur strat'o'j, en kiu ĉiu'j part'o'pren'ant'o'j si'n vest'is per blank'a'j vest'o'j, tio ja est'is emoci'a moment'o !

Pac'o, kultur'o kaj dis'volv'o est'as ker'n vort'o'j de ĉiu IFAM, kiu okaz'as en ĉiu du'a jar'o kaj al'tir'is al si desegn'ist'o'j'n el divers'a'j lok'o'j de la afrik'a kontinent'o, kaj gast'o'j'n el Eŭrop'o, Amerik'o kaj Azi'o. Kvankam la afrik'a mod'vest'a kultur'o lud'as ĉef'a'n rol'o'n en la festival'o, tamen en la last'a tag'o la tut'a mond'o kolekt'iĝ'as por prezent'i si'n en la komun'a scen'ej'o.

Decembr'e de 2016 ni kun'labor'e kun la Niĝero Met'i industri'a kaj Komerc'a Asoci'o okaz'ig'is la 10- an Inter'naci'a'n Festival'o'n de Afrik'a Mod'vest'o. La tem'o est'as “ Eduk'o kaj Industri'o pri la Kun'ord'ig'it'a kaj Pac'a Afrik'o ”. Mi tre ĝoj'as pri la sukces'o de tiu festival'o. En 2015 pro okaz'o de seri'o da mond'e sku'a'j event'o'j en okcident'a Afrik'o mi ne pov'os ne nul'ig'i la mod'vest'a'n festival'o'n laŭ'plan'e okaz'ont'a'n en novembr'o. Ĉar est'as ne ebl'e elimin'i ĉiu'n risk'o'n, ni opini'is, ke ni ne pov'as garanti'i la sekur'ec'o'n de la publik'o kaj al'iĝ'int'o'j.

Assoumana Mallam Issa, niĝera ministr'o pri kultur'a re'prosper'o, art'o kaj soci'a modern'ig'o prezid'is la inaŭgur'o'n de la 10- a IFAM, en kiu li publik'ig'is si'a'n sub'ten'o'n al la Inter'naci'a Festival'o de Afrik'a Mod'vest'o kaj misi'o'n de dis'volv'o pri mod'vest'a kaj alt'klas vest'a industri'o. Nun la festival'o est'as grav'a kultur'a event'o de Niĝero, kaj ni okaz'ig'os ĝi'n ĉiu'jar'e.

Ĉu jun'a'j afrik'a'j desegn'ist'o'j trov'is si'a'n lok'o'n en la festival'o?

Fakt'e ili hav'as special'a'n status'o'n en la festival'o ! De 2003 ni okaz'ig'is konkurs'o'n de jun'a'j desegn'ist'o'j en ĉiu du'a jar'o kun'labor'e kun la Franc'a Asoci'o pri Art'a Ag'ad'o, kaj de'post 2010 ni okaz'ig'as ĝi'n kun'labor'e kun la Franc'a Kultur'a Institut'o.

Ĉiu'foj'e ni ricev'is material'o'j'n de 250- 300 konkurs'ant'o'j. Pri tio la inter'naci'a ĵuri'o okaz'ig'as kun'ven'o'n en la Muze'o de Dekoraci'a Art'o por elekt'i tri venk'int'o'j'n. En la last'a'j kvin jar'o'j la mon'premi'o est'is subvenci'at'a de la Okcident Afrik'a Fondus'o pri Ekonomi'o kaj Mon'o.

Ni lanĉ'is ankaŭ premi'o'n por model'in'o'j por don'i al ili ŝanc'o'j'n far'iĝ'i super'a model'in'o.

Ĉu vi pov'as parol'i pri “ Karavan'o Alphadi ”?

La ide'o ven'is el mi'a nomad'a memor'o. Nom'e post okaz'o de la festival'o'j ni'a grup'o, konsist'ant'a el pli ol 40 desegn'ist'o'j, model'in'o'j, fak'ul'o'j en la mod'a kamp'o, subvenci'int'o'j de la festival'o kaj ĵurnal'ist'o'j, vizit'is divers'a'j'n lok'o'j'n de Afrik'o por okaz'ig'i mod'vest'a'j'n prezent'ad'o'j'n. Tiel'e ni hav'as ŝanc'o'n kon'at'iĝ'i kun jun'a'j talent'ul'o'j en divers'a'j lok'o'j, kaj ni'a ĵuri'o elekt'is desegn'ist'o'j'n por prezent'i ili'n en la ven'ont'a festival'o.

Ĉu vi hav'as ali'a'n plan'o'n por progres'ig'i jun'a'j'n desegn'ist'o'j'n en Afrik'o?

Nun mi'a grand'a plan'o est'as lanĉ'i inter'naci'a'n mod'vest'a'n kaj art'a'n lern'ej'o'n. Tiu'n rev'o'n mi ten'as (/nutr'as) jam de dek jar'o'j. Antaŭ du jar'o'j mi akir'is ter'pec'o'n por konstru'i la lern'ej'o'n, la niĝera reg'ist'ar'o dispon'ig'is al ni ter'pec'o'n de 3 000 kvadrat'metr'o'j. Nun mi atend'as ali'a'n financ'a'n help'ad'o'n por kiel ebl'e plej rapid'e real'ig'i mi'a'n rev'o'n.

Nun la plan'o pri konstru'ad'o jam est'as pret'a. Ni intenc'as konstru'i atelier'o'n kun produkt'a kapabl'o por akcept'i ĉirkaŭ 30 desegn'ist'o'j'n el Niĝero kaj ali'a'j land'o'j. En ĝi ili pov'as desegn'i si'a'j'n vest'o'j'n. Se neces'as, tie ili pov'as produkt'i kaj vend'i si'a'j'n verk'o'j'n. Ni intenc'as don'i tra'nokt'o'n kaj manĝ'o'n por ali'land'a'j desegn'ist'o'j kaj instru'ist'o'j, konstru'i mod'vest'a'n butik'o'n, star'ig'i mod'vest'a'n muze'o'n kun salon'o de teks'il'aĵ'o'j, kaj konstru'i ĉambr'o'n por mod'vest'a prezent'ad'o. La ide'o est'is part'e inspir'it'a de Xavier Niel, fond'int'o de la franc'a tele'komunik'a kompani'o Free. Li fond'is la lern'ej'o'n 42, privat'a'n ne'profit'a'n komput'il program'a'n lern'ej'o'n, kiu cel'as kultur'i lern'ant'o'j'n kun talent'o kaj kun'labor'ad'o. Ankaŭ la atelier'o Ĉard'o'n- Savard en Parizo help'as ni'n por real'ig'i tiu'n projekt'o'n.

Ni konstru'as la lern'ej'o'n kun mon'help'o de kontribu'ant'o'j, tamen ni insist'as pri mem'star'ec'o. Tio est'as la kaŭz'o de tio, ke ni postul'as kotiz'o'n de lern'ant'o'j. La Alphadi-fondus'o liver'os stipendi'o'n, aŭ lern'ant'o'j vend'is si'a'j'n verk'o'j'n en la mod'vest'a butik'o en la lern'ej'o por lukr'i mon'o'n. La lern'ej'o lanĉ'os “ kultur'a'n infan'ĝarden'o'n ” don'ant'a'n 6- 8- monat'a'n kurs'o'n pri art'a kre'iv'ad'o kaj mod'vest'a desegn'ad'o por adolesk'ant'o'j kun la aĝ'o de 9- 10 jar'o'j.

Kio est'as la rol'o de Alphadi-fondus'o?

Komenc'e de 2000 mi fond'is la Asoci'o'n Alphadi, kiu star'ig'is intim'a'j'n rilat'o'j'n kun la Inter'naci'a Festival'o de Afrik'a Mod'vest'o. La asoci'o vigl'as en la eduk'ad'a kamp'o, sed kompren'ebl'e ĝi'a rol'o ne est'as lim'ig'it'a al tiu ĉi kamp'o. Ekzempl'e mi kelk'foj'e lanĉ'is mon'ofer'o'n en televid'o, inter'ali'e tiu'n por rifuĝ'int'o'j de Mali'o en 2012, kiu hav'is grand'a'n sukces'o'n, tiam ni kun'labor'e kun la Komision'o de Fuĝ'int'o'j de UN kolekt'is mon'ofer'o'n de 52 000 eŭr'o'j kaj 80 tun'o'j'n da gren'o.

Mi nun labor'as por fond'i Here­daĵan Fondus'o'n Alphadi (ĝi'a statut'o jam est'as pret'a). En la fokus'o de la fondus'o est'as trejn'ad'o de vir'in'o'j kaj knab'in'o'j, sed sam'temp'e atent'as pri san'o, nutr'o'mank'o k. s. Mi oft'e ŝerc'as, ke mi konfid'as vir'in'o'j'n pli ol vir'o'j'n, pro tio, ke vir'in'o'j uz'as si'a'n mon'o'n por viv'ten'i si'a'j'n infan'o'j'n kaj send'i ili'n al lern'ej'o ; tamen vir'o'j probabl'e uz'as ĝi'n por serĉ'i si'a'n du'a'n edz'in'o'n !

Alphadi, plen'nom'e Sidahmed Alphadi Seidnaly kaj mok'nom'e “ dezert'a magi'ist'o ”, nask'iĝ'is en la 1- a de juni'o 1957 en komerc'ist'a famili'o en Timbuktu, Mali'o. Li kaj li'a'j 7 ge'frat'o'j kresk'is en Niĝero. Li hav'as 6 infan'o'j'n kaj labor'as en Uson'o, Franci'o kaj afrik'a'j land'o'j. En la 25- a de januar'o 2016 Alphadi est'is honor'it'a kiel Pac'a Art'ist'o de Unesk'o, kaj en la 23- a de april'o de la sam'a jar'o li al'iĝ'is al la Koalici'o de Art'ist'o'j de Unesk'o por dis'kon'ig'i “ Ĝeneral'a'n Histori'o'n de Afrik'o ”.

La artikol'o'n el la ĉin'a lingv'o traduk'is Chen Ji, El Popol'a Ĉini'o, polur'is Johan Derks, Nederlando. La Kurier'o de Unesk'o dediĉ'is tiu'n ĉi intervju'o'n al la Afrik'a Tag'o, la 25- a de maj'o.

Chucho Valdés pian'e : Mi ir'as ĉia'voj'e !

Intervju'o de Lucía Iglesias Kuntz

Vi part'o'pren'is pas'int'jar'e en la inter'naci'a ĵaz'tag'o. Kiu'n memor'aĵ'o'n vi konserv'as de ĝi?

Ekster'ordinar'a'n. Est'is unu'a'foj'e, ke mi en'ir'is en la Blank'a'n Dom'o'n, neniam mi pens'us, ke tio okaz'os iu'n tag'o'n por mi ! Plej mir'ind'a est'as ke ni, la ĵaz'muzik'ist'o'j, ni konsist'ig'as i'a'n inter'naci'a'n famili'o'n. Ĉiu el ni, aŭ preskaŭ, hav'is ebl'o'n part'o'pren'i en sam'a'j festival'o'j tra'mond'e, sed tie okaz'is kiel famili'a kun'ven'o, kaj muzik'e ĉiu'j ni tre bon'e akord'iĝ'is. Mi lud'is kun nord'amerik'a kontrabas'ist'o, afrik'a gitar'ist'o... la trumpet'ist'o est'is aŭstrali'de'ven'a, kaj la drum'ist'o hindia : ne'forges'ebl'a spert'o ! Des pli ke ĉe'est'is Chick Corea, Aretha Franklin, Herbie Hannock, Al Jarreau, Marcus Miller... ĉiu'j ĵaz'stel'o'j kun'ig'it'a'j, tio ne vid'ebl'as ĉiu'tag'e !

Ni pruv'is, ke ĵaz'o est'as tiel inter'naci'iĝ'int'a, ke divers'latitud'a'j muzik'ist'o'j pov'as renkont'iĝ'i kaj muzik'i kun'e. Okaz'is io neniam vid'it'a, kiel inter'parenc'a brak'um'o je la glor'o de universal'ec'o de ĵaz'o.

Ĉi tiu'n jar'o'n vi part'o'pren'os en la solen'ad'o de ĵaz'tag'o en Havano.

Ĉu de tio vi atend'as apart'aĵ'o'n? Jes, mi est'as invit'it'a en Havano kaj mi eg'e ĝoj'as re'foj'e ĉe'est'i mez'e de muzik'ist'o'j el la tut'a mond'o. De tio mi atend'as, kio'n ĉiam ni don'as en Ĵaz'uj'o, spontan'a'n karakter'o'n de la muzik fenomen'o. Ni kun'iĝ'as kaj ni decid'as tem'o'n pri kiu sen'prepar'e muzik'i, kaj tio sufiĉ'as. Ĉe tio, ĉiu el'don'as si'a'n mod'o'n, si'a'n stil'o'n. Sam'a kiel ali'a est'as neni'u : vi pov'as ĝi'n ripet'i mil'foj'e, vi ating'os mil mal'simil'a'j'n afer'o'j'n. Ĉi tio est'as ekster'ordinar'a koncern'e ĵaz'o'n. Ĝi sen'ĉes'e vari'as kaj ankaŭ la spekt'ant'o'j hav'as i'o'n por dir'i.

Ni ankoraŭ ne sci'as, kio'n ni tuj lud'os, est'as des pli bon'e. Tio okaz'os spontane'e kiel kutim'e, ĉar improviz'ad'o est'as special'aĵ'o'j de ĵaz'o.

Ni lud'os en la teatr'o Alicia Alonso, kiu dispon'as bon'eg'a'n son'aŭd'ebl'o'n kaj tre bon'a'n pian'o'n. Ĝi est'is donac'it'a de la firma'o Steinway al la kultur'o'ministr'ej'o en oktobr'o 2015, kiam ni lud'is, fam'a pian'ist'o Lang Lang kaj mi mem, kun la Filharmoni'a Orkestr'o de Kubo. Jam ĉiu el ni est'as emoci'it'a de la ide'o kio el'iĝ'os el ni tiu'n foj'o'n. Kaj des pli bon'e por la publik'o !

Vi est'is volont'ul'a ambasador'o de Nutr'aĵ'a kaj Agr'o'kultur'a Organiz'aĵ'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (Fa'o). Kio instig'is vi'n akcept'i tiu'n nom'um'o'n?

Ŝajn'is al mi grav'a kun'port'i mi'a'n kontribu'o'n al la Fa'o, kiu ag'as, kie neces'as, tra'mond'e. Nom'e mi verk'is muzik'o'n de dokument'a film'o pri ter'trem'o, kiu detru'is Haition en 2010. Mi far'is ĝi'n, ĉar ĉiu'j profit'o'j de ĝi'a dis'vend'ad'o serv'is por la re'konstru'ad'o de la land'o.

Kiel vi el'labor'as muzik'o'n? Kiel mi jam dir'is, ĵaz'o grand'part'e konsist'as el improviz'ad'o, tamen ekzist'as ankaŭ aranĝ'o'j, kie la muzik'o est'as verk'it'a. Tio'n ni nom'as en Kubo la pi'e forzada, la tem'o, kiu'n oni don'as al vi por ke vi komenc'u la labor'o'n de improviz'ad'o. Oni verk'as ankaŭ harmoni'aĵ'o'j'n kaj kelk'a'j'n agord'aĵ'o'j'n, kiu'j'n vi dev'as lud'i, sed kiu'j las'as al vi spac'o'n por praktik'i vi'a'n kre'pov'ec'o'n. Koncern'e mi'n, tag'o'n post tag'o mi trejn'is est'ig'i la ritm'a'j'n baz'o'j'n de mi'a'j sen'ĉes'a'j spert'o'j kun la afrik'kub'an'a'j font'o'j de ĵaz'o : la miks'ad'o kun la tambur'o'j joruba, la tambur'o'j batá, la kub'an'a conga... Tiu'j mult'ritm'a'j aranĝ'o'j mir'ind'e taŭg'as por difin'i ritm'a'n voj'o'n pri kiu improviz'i, aŭ harmoni'a'n voj'o'n ek'de kiu la kun'iĝ'o de la korn'instrument'o'j, eĉ la pian'o mem, pov'as labor'i por nask'i improviz'ad'o'n.

Tiam, rest'as al vi en'profund'iĝ'i, ĉar est'as aranĝ'o'j, kiu'j don'as al vi skrib'a'n baz'o'n, kiu'n vi leg'as por post'e dis'volv'i vi'a'n improviz'ad'o'n.

Ĉu vi lud'as ĉiam kun sam'a'j muzik'ist'o'j?

Mi mult'e labor'as de'long'e kun mi'a grup'o, la Afro-Kub'an Messengers. Tamen okaz'as al mi est'i nur pian'ist'o, aŭ labor'i kun orkestr'o, tio mal'simil'as. Ĵus mi registr'is disk'o'n en Nanjork kun la orkestr'o de Artur'o O ’ Farrill... unu'vort'e, mi ir'as ne nur unu'voj'e, prefer'e mi ir'as ĉia'voj'e, ĉar mi prov'as ne al'lig'iĝ'i, sed mal'e vari'ig'i kaj trov'i sen'ĉes'e nov'a'j'n voj'o'j'n.

Kiel vi lern'is pian'o'n?

Aŭd'u, mi rakont'os al vi anekdot'o'n, kiu'n mi ne memor'as, sed oni ĉiam dir'is al mi, ke tiel'e mi komenc'is. Mi'a patr'o est'is pian'ist'o kaj sub'estr'o de la orkestr'o de la koncert'o'kaf'ej'o Tropicana, t. e. la ĉef'a muzik'a scen'ej'o de Kubo, kie koncert'lud'is ĉiu'j fam'a'j ĵaz'muzik'ist'o'j de la 1940- aj kaj 1950- aj jar'o'j.

Mi est'is tri'jar'aĝ'a kaj iu'n foj'o'n mi'a patr'o dev'is re'hejm'e'n'iĝ'i ĉar li est'is forges'int'a partitur'o'j'n por la du'a part'o de spektakl'o. Li aŭd'is iu'n lud'i pian'o'n, per'du'man'a'j'n melodi'o'j'n. Kaj li tie trov'is mi'n. Li demand'is mi'a'n av'in'o'n kaj mi'a'n patr'in'o'n, ĉu iu don'is pian'o'lecion'o'j'n al mi... kaj ili respond'is, ke ne, ke mi nur prov'is imit'i li'n kaj ke, kiam li el'ir'is, mi sid'iĝ'is sur li'a'n sid'lok'o'n kaj farad'is kiel li. Tiel'e mi komenc'is oni'dir'e.

Post'e li don'is al mi kelk'a'j'n lecion'o'j'n, kaj kiam mi iĝ'is kvin'jar'aĝ'a, li hejm'e'n ven'ig'is instru'ist'o'n pri teori'o kaj muzik'not'ad'o, kaj naŭ'jar'aĝ'e mi en'ir'is en muzik'lern'ej'o'n por stud'i pian'o'lud'o'n.

Post'e vi lud'is kun vi'a patr'o. Kia'n impres'o'n tio far'is lud'i kun Beb'o Valdés?

Tio est'is ekster'ordinar'a, du'obl'a emoci'o. Lud'i kun si'a instru'ist'o kaj sam'temp'e kun si'a patr'o. Kaj ĉar pli'e mi ĉiam admir'is la art'o'n de Beb'o, ĉiu'foj'e kiam ni kun'e lud'is, mi lern'is i'o'n nov'a'n. Mi komenc'is publik'e lud'i kun li mi komenc'is en mi'a aĝ'o de 15 jar'o'j, ni lud'is du'pian'e por la televid'o.

Mi opini'as, ke mi est'is la plej grand'a admir'ant'o de Beb'o Valdés. Talent'a muzik'ist'o, ekster'ordinar'a patr'o kaj tre postul'em'a instru'ist'o. Dimanĉ'e, kiam mi vol'is ir'i en kin'ej'o'n... mi jam est'is vest'it'a por el'ir'i, sed li halt'ig'is mi'n : morgaŭ vi est'os en la lern'ej'o, ek'sid'u ĉe la pian'o kaj lud'u por mi kio'n vi dev'is el'labor'i. Se la rezult'o est'is mal'bon'a, li dir'is : Aŭskult'u, ne okaz'os kin'o'spekt'ad'o, ŝanĝ'u la vest'o'j'n, sid'iĝ'u kaj labor'u. Pri tio mi est'as dank'em'a, ĉar mi kiel ebl'e plej stud'is kaj streb'is sekv'i li'a'n muzik'a'n voj'o'n.

Vi'a'vic'e vi instru'is pian'o'lud'o'n al vi'a'j ge'fil'o'j, ĉu?

Mi patr'as al ses infan'o'j, ĉiu'j muzik'ant'o'j kaj bon'a'j muzik'ist'o'j. Kaj ne ĉar mi trud'is al ili muzik'o'n, sed ĉar ili est'as ver'a'j pasi'ul'o'j. Ja la muzik'a hejm'etos'o kontribu'as al tio. Mi lud'is kun Ĉuĉito, mi lud'is kun Lejanis, mi'a fil'in'o, bon'eg'a pian'ist'o diplom'it'a en Ital'uj'o kaj en Kubo kaj kiu kompon'as kaj lud'as nun laŭ ne'kred'ebl'a manier'o. Emili'o lud'as perkut'instrument'o'j'n, kaj Jusi stud'is ĥor'gvid'ad'o'n kaj lud'as drum'o'j'n, kiel Jes'i, kiu ankaŭ est'as drum'ist'o. La pli jun'a, Julián, est'as dek'jar'aĝ'a kaj mi ĵus don'is al li lecion'o'n.

En temp'o de cifer'teĥnik'o kaj de elektron'ik'a muzik'o, kiel instig'i jun'ul'o'j'n por praktik'i daŭr'e ĵaz'o'n?

Ek'de la Irakere, mi'a unu'a grup'o en la mil naŭ'cent- ses'dek kelk'a'j jar'o'j, ĝis hodiaŭ, mi kun'labor'is kun ĉiu'j nov'a'j talent'o'j. Elektron'ik'o kaj komput'il'o, por mi, est'as la du'dek'unu'a jar'cent'o, kaj tio instig'is mult'a'j'n uz'i program'o'j'n, kiu'j larĝ'skal'e facil'ig'as orkestr'ad'o'n, la aranĝ'ar'o'j'n, hodiaŭ eg'e pli facil'e el'labor'ebl'a'j'n ol en la 1950- aj jar'o'j. La jun'a generaci'o perfekt'e kapabl'as pri tiu'j teĥnik'o'j kaj mi cert'as, ke ili grand'e util'as. Tie kuŝ'as est'ont'ec'o.

Gajn'int'o de ses premi'o'j Grammy kaj de tri Grammy Latin'os, Dionisio Jesús Valdés Rodríguez, nom'at'a «Ĉuĉo », nask'iĝ'is en 1941 en Quivicán (Kubo). Li est'as pian'ist'o, kompon'ist'o, aranĝ'ist'o kaj orkestr'estr'o. Li registr'is pli ol 90 album'o'j'n kaj kun'labor'is por pli ol 50 ali'a'j. Ni menci'u, inter ali'a'j, Lucumí (1986), Sol'o pian'o (1991), Pianissimo (1997), Babalú Ayé (1999), Boler'os inigualables (2000) kaj Border free (2013). Li est'as la fil'o de Beb'o Valdés, ankaŭ pian'ist'o de AfrikoKuba ĵaz'o.

La artikol'o'n el la franc'a lingv'o traduk'is s- ro Tell Bouvier Pjer, Franci'o, polur'is Vilhelm'o Lutermano, Kubo.

" Rigard'u mi'n, mi est'as bel'a ! "

Tiu fot'o est'is juĝ'it'a kiel la plej bon'a bild'o en la mond'o pri la tem'o de pac'o, kaj est'as part'o de " Rigard'u mi'n, mi est'as bel'a ! ", seri'o'j /kolekt'aĵ'o de 15 fotograf'aĵ'o'j de Patrici'a Willlocq (Belgi'o), venk'int'o de Alfred Fried Photography Award 2015 (Alfred Fried Fotografi'a Premi'o 2015).

La seri'o'j pri'skrib'as la vojaĝ'o'n de knab'in'et'o nask'iĝ'int'a de seks'per'fort'o, ir'ant'a tra ĉiu'j grand'a'j stadi'o'j de si'a viv'o : si'a nask'iĝ'o, si'a'j paŝ'o'j, si'a unu'a tag'o en lern'ej'o, si'a edz'in'iĝ'o, si'a unu'a tag'o kiel patr'in'o, ktp. Patrici'a nom'is la fil'in'o'n Esther, kaj elekt'is kiel ŝi'a'n nask'iĝ'lok'o'n, Goma –la urb'o'n en la Demokrati'a Respublik'o Kongo –kiu atest'is horor'a'j'n milit'krim'o'j'n kaj seks'a'j'n per'fort'o'j'n ek'de 1990. Esther pren'as la centr'a'n lok'o'n en ĉiu'j fotografi'aĵ'o'j, dum si'a kresk'iĝ'o, ĉiam ĉirkaŭ'it'a de vir'o'j kiu'j sub'ten'is kaj protekt'is ŝi'n. Ili est'is mult'a'j vir'o'j kiu'j en real'o est'is la turment'ant'o'j, sed en la fotograf'aĵ'o'j, ili protekt'is ŝi'n kaj proviz'is ŝi'n per am'o kaj dign'ec'o kiu'j'n ŝi merit'is.

Ĉiu'j infan'o'j montr'it'a'j en la bild'o'j nask'iĝ'is pro seks'per'fort'o en " la real'a mond'o ", kaj ĉiu'j vir'in'o'j est'is seks'e per'fort'it'a'j. Fotograf'aĵ'o'j de Patrici'a est'as intenc'e en'scen'ig'it'a'j preskaŭ afekt'e por provok'i mal'agrabl'o'n kaj koler'ig'o'n. Sed tiu ne'prudent'a al'proksim'iĝ'o est'is kalkul'it'a por provok'i –la idili'a scen'ej'o re'don'as dign'ec'o'n kaj mem'valor'o'n al tiu'j vir'in'o'j, kun si'a'j fest'a'j vest'aĵ'o'j kaj bel'a'j ek'rid'o'j.

" La seri'o'j impres'as kiel afrik'a fe'in'a rakont'o, " la juĝ'ist'ar'o asert'is, " en kiu'j turment'ant'o'j far'iĝ'as protekt'ant'o'j, bon'a'j venk'o'j super mal'bon'o. Tio est'as analogi'o por bon'a viv'o : la rajt'o'j de infan'o'j en eduk'ad'o'j, profesi'o'j, famili'o kaj mem'real'ig'o est'as respekt'at'a'j. La fot'o'j ne est'as en melankoli'o sed en krud'a human'ec'a asert'o, ke pac'o tem'as precip'e pri toler'em'o, respekt'o kaj aprez'o. "

Ĉi tiu paĝ'o de Unesk'o-Kurier'o est'as dediĉ'it'a al la Inter'naci'a Tag'o por For'ig'o de Seks'a Per'fort'o en Konflikt'o'j (la 19- an de juni'o 2017). La artikol'o'n el la franc'a lingv'o traduk'is s- ro James Rezende Pit'o'n /Ĵajro, komput'il'ist'o, Brazilo.

Trejn'i la juĝ'ist'o'j'n rekt'lini'e por protekt'i la ĵurnal'ist'o'j'n

En Maj'o 2013, dum konferenc'o organiz'it'a de Unesk'o en Kostariko por mark'i la 20- an Tut'mond'a'n Tag'o'n de la liber'ec'o de la gazet'ar'o, mi esprim'is mi'a'n entuziasm'o'n pri la rekt'lini'a'j kurs'o'j mal'ferm'it'a'j al ĉiu'j (MOOC), al Frank La Ru'e, tiam special'a raport'ant'o de UN pri la promoci'ad'o kaj protekt'o de la rajt'o de liber'ec'o de opini'o kaj esprim'o. Tiu'j ĉi rekt'lini'a'j kurs'o'j cel'ant'a'j part'o'pren'o'n sen lim'o'j kaj liber'a'n al'ir'o'n per la Ret'o, ĵus komenc'is gajn'i teren'o'n en 2013, kiam mi help'is lanĉ'i la unu'a'n tut'mond'a'n MOOC- program'o'n pri ĵurnal'ist'ik'o ĉe Knight Center for Journalism in the Americas de la universitat'o de Texas en Austin. Per plur'a'j MOOC ni pov'is ating'i mil'o'j'n da ĵurnal'ist'o'j –preskaŭ 100 000 ĝis nun –tra la mond'o kaj al ili propon'i trejn'ad'o'n al alt'nivel'a'j kompetent'ec'o'j al kiu'j ili neniam hav'us al'ir'o'n ali'manier'e.

Post ni'a ekstaz'o pri la magi'o de la liber'a al'ir'o al stud'o'j pri ĵurnal'ist'ik'o ofer'it'a'j de la MOOC al kvar angul'o'j de la mond'o, Frank de la Ru'e kaj mi pri'diskut'is la tem'o'n de la Unesk'o-konferenc'o, kiu'n ni ĉe'est'is : kiel fin'i la sen'pun'ec'o'n en krim'o'j kontraŭ ĵurnal'ist'o'j. Sen'pun'ec'o en kaz'o'j kie ĵurnal'ist'o'j est'is murd'it'a'j aŭ atak'it'a'j est'as grav'a problem'o en mult'a'j latin'amerik'a'j land'o'j. Nur 11 % de la murd'o'j de ĵurnal'ist'o'j en Latin'a Amerik'a kaj en la Karaib'o'j est'as solv'it'a'j en tiu'j ĉi dek last'a'j jar'o'j, laŭ la don'it'aĵ'o'j de la Unesk'o publik'ig'it'a'j en 2016. Kiel konstat'as mult'a'j fak'ul'o'j de la region'o, tiu sen'pun'ec'o oft'e est'as invit'o far'i ali'a'j'n per'fort'a'j'n ag'ad'o'j'n kontraŭ la ĵurnal'ist'o'j.

Tiu'j'n ĉi last'a'j'n jar'o'j'n, la Komitat'o por la protekt'o de la ĵurnal'ist'o'j (CPJ) ne nur klas'is Meksikon, Brazilon kaj Kolombion inter la plej murd'a'j land'o'j por la ĵurnal'ist'o'j deĵor'ant'a'j, sed ĝi ankaŭ en'skrib'is ili'n en la pint'o de la tut'mond'a indeks'o de sen'pun'ec'o, kiu grad'ig'as land'o'j'n kie la murd'int'o'j de ĵurnal'ist'o'j eskap'as la jur'o'n.

Ni demand'is ni'n ĉu la MOOC pov'is est'i arm'il'o kontraŭ la per'fort'o'j far'at'a'j al ĵurnal'ist'o'j en la region'o. Ĉu ili pov'as trejn'i la juĝ'ist'o'j'n pri la demand'o'j de la liber'ec'o de esprim'o kaj de la protekt'o de la ĵurnal'ist'o'j?

De la rev'o al la real'o

Catalina Botero, tiam special'a raport'ant'in'o pri la liber'ec'o de esprim'o al la Inter'amerik'a Komision'o de hom'a'j rajt'o'j (IACHR), tuj divid'is ni'a'n entuziasm'o'n, baldaŭ kun'ig'at'a'n de Guilherme Canela Godoi, konsil'ant'o pri komunik'ad'o kaj inform'ad'o de Unesk'o por Argentino, Brazilo, Paragvajo kaj Urugajo (MERCOSUR) kaj Ĉilio. Kun'e, ni decid'is konkret'ig'i ni'a'n rev'o'n kaj lanĉ'i MOOC destin'at'a'n al la juĝ'ist'ar'o. Propon'it'a kvar foj'o'j'n inter 2014 kaj 2016, la rekt'lini'a kurs'o, kun la titol'o «Inter'naci'a Jur'a Kadr'o de la liber'ec'o de esprim'o, de la al'ir'o al inform'ad'o kaj de la protekt'o de la ĵurnal'ist'o'j » profit'ig'is pli ol 3 000 juĝ'ist'o'j'n kaj jur'a'j'n dung'it'o'j'n de Latin'a Amerik'o. Frukt'o de kun'labor'o inter Unesk'o, IACHR kaj Knight Center, ĝi si'n direkt'as al ĉiu'j land'o'j latin'amerik'a'j, krom Kubo.

Frank de la Ru'e est'as hodiaŭ sub­direktoro ĝeneral'a pri komunik'ad'o kaj inform'ad'o ĉe Unesk'o kaj Catalina Botero est'as dekan'in'o de la Fakultat'o de Jur'o de la Universitat'o de la Andes, en Bogota en Kolombio, si'a nask'iĝ'land'o. Kun Edison Lanza, la special'a raport'ant'o pri la liber'ec'o de esprim'o de IACHR, ili labor'as pri la kvin'a el'don'o revizi'at'a kaj pli'bon'ig'at'a de MOOC pri la liber'ec'o de esprim'o, kiu start'as la 8an de Maj'o, kelk'a'j'n tag'o'j'n post la konferenc'o organiz'it'a de Unesk'o en Jakarta (Indonesio) por la Tut'mond'a Tag'o de la liber'ec'o de la gazet'ar'o.

Tiu ĉi MOOC re'pren'as la model'o'n de trejn'ad'o al ĵurnal'ist'ik'o uz'it'a'n de Knight Center. La kurs'o est'as mal'sinkron'a, tia'manier'e ĉiu student'o pov'as labor'i en tag'o'j kaj temp'o'j kiu'j plaĉ'as al li dum la period'o de trejn'ad'o –tiu'ĉi'okaz'e ses semajn'o'j, de la 8a de Maj'o ĝis la 10a de Jun'o 2017. La kurs'a en'hav'o est'as divid'it'a en semajn'a'j blok'o'j, ĉiu kun ar'o de vide'o'preleg'o'j, leg'o'material'o kaj foir'o'j, kie student'o'j dev'as diskut'i la tem'o'j'n kaj respond'i al demand'o'j star'ig'it'a'j de la instru'ist'o'j. Tiu'j kiu'j plen'um'as la postul'o'j'n de la kurs'o ricev'as atest'o'n.

Palp'i la teren'o'n

La prov'a program'o, lanĉ'it'a aŭtun'e 2014 kun subvenci'o de la Inter'naci'a Program'o por la evolu'o de la komunik'ad'o (IPDC) de Unesk'o, est'is ekskluziv'e destin'at'a al juĝ'ist'o'j kaj jur'a'j dung'it'o'j de Meksiko. Tio est'is palp'i la teren'o'n kaj ni ne sci'is ĉio'n pri la re'ag'o de la meksikaj magistrat'o'j. Tiu ĉi trans'pas'is ĉiu'j'n ni'a'j'n fesp­erojn : ni ricev'is pli ol 1000 pet'o'j'n, kaj ne mal'pli ol 932 juĝ'ist'o'j, magistrat'o'j, prokuror'o'j, aktuari'o'j kaj ali'a'j funkci'ul'o'j tra Meksiko est'is akcept'it'a'j al tiu ĉi unu'a MOOC. La sub'ten'o de la Meksika Super'a Kort'o kontribu'is al ĝi'a ekster'ordinar'a sukces'o. Ni sci'is tiam ke ni pren'is la bon'a'n voj'o'n elekt'ant'e cifer'ec'o'n por propon'i kvalit'a'n trejn'ad'o'n kun bon'a proporci'o inter kost'o'j kaj profit'o, kompar'e kun la tradici'a, ĉe'est'a trejn'ad'o.

Ĉar tiu ĉi prov'a versi'o cel'is la jur'a'n meksik'an sistem'o'n, ni pet'is Miguel Rábago, profesor'o'n en la Jur'a Lern'ej'o de la Iber'o-amerik'a Universitat'o en Meksiko, pri'trakt'i la meksik'an leĝ'don'ad'o'n koncern'e la liber'ec'o'n de esprim'o. Margarita Torres, kiu instru'as ĵurnal'ist'ik'o'n en la sam'a universitat'o, est'is komisi'it'a arbitraci'i la diskut'o'j'n en MOOC kaj facil'ig'i la kontakt'o'j'n inter student'o'j kaj instru'ist'o'j.

Post la sukces'o de la du prov'a'j projekt'o'j en Meksiko –unu sur naci'a nivel'o, la ali'a en la Ŝtat'o Coahuila –la unu'a MOOC destin'it'a al juĝ'ist'o'j de Latin'a Amerik'o komenc'iĝ'is aŭtun'o'n 2015. La sved'a reg'ist'ar'o sub'ten'is la projekt'o'n. Ĝi'n sub'ten'is ankaŭ la ret'a instru'o de Iber'o-amerik'a lern'ej'o, kaj la Iber'o-amerik'a Jur'a Pint'o : 1 200 part'o'pren'ant'o'j pov'is tiel profit'i.

Monitor'o'j pruv'as est'i efektiv'a'j

Du'a MOOC est'is lanĉ'it'a la sekv­antan jar'o'n, kun pli sever'a elekt'a proces'o prefer'ant'a juĝ'ist'o'j'n. La plej grav'a ŝanĝ'o por la 624 part'o'pren'ant'o'j elekt'it'a'j est'is la en'konduk'o de team'o de monitor'o'j –grup'o de advokat'o'j el diferenc'a'j region'o'j de Latin'a Amerik'o –kiu'j est'is special'e trejn'it'a'j de Botero por stir'i la kurs'o'n. Ekzempl'e, la monitor'o'j gvid'as aktiv'ad'o'j'n en la diskut'a'j foir'o'j –centr'a konsist'ig'aĵ'o de MOOC –kaj respond'i al leĝ'a'j demand'o'j de la student'o'j. Por la unu'a foj'o, la foir'o'j est'is divid'it'a'j en cert'a'j region'o'j aŭ land'o'j, kio facil'ig'is la diskut'o'j'n kaj prezent'ad'o'n de kaz'o'j kaj referenc'o'j. La monitor'o'j est'is tiel sukces'a'j ke ili est'is dung'it'a'j en la kurs'o de 2017. Kiel en ĉiu'j projekt'o'j de distanc'a trejn'ad'o de la Knight Center, student'o'j est'is invit'it'a'j part'o'pren'i valor'taks'ad'o'n pri la kurs'o kaj instru'ist'o'j por ĉiu MOOC. La rezult'o'j est'is tre pozitiv'a'j ĝis nun, kun alt'a'j rang'o'j de kontent'ec'o pri la kurs'o, la uz'o de ni'a platform'o kaj la instru'ist'o'j kaj monitor'o'j.

La MOOC «ŝanĝ'is mi'a'n manier'o'n pens'i pri la neces'o gard'i kaj protekt'i la rajt'o'n al liber'ec'o de esprim'o, » unu part'o'pren'ant'o skrib'is ĉe la valor'taks'ad'o. Juĝ'ist'o de apelaci'a kort'um'o, kiu sekv'is la MOOC en 2016, dir'is ke la kurs'o don'is al ŝi «pli larĝ'a'n perspektiv'o'n de la tem'o [ liber'ec'o de esprim'o ] » kaj est'is oportun'o lern'i pli detal'e la grav'ec'o'n de ĝi sur la inter'naci'a nivel'o, ĉar efektiv'e ĝi est'as kolon'o por pli'fort'ig'i la konstituci'a'n ŝtat'o'n en demokrat'a soci'o. Kompren'i ĝi'n est'is impon'e por mi. Mi konsider'os ĝi'n en mi'a'j decid'o'j kiel magistrat'o en apelaci'a kort'um'o. » Kvar jar'o'j'n post la konferenc'o en Kostariko, Latin'a Amerik'o rest'as unu el la plej danĝer'a'j region'o'j de la mond'o por ĵurnal'ist'o'j. Sed pli da juĝ'ist'o'j est'as lern'ant'a'j pri la inter'naci'a leĝ'ar'o pri liber'a esprim'o, al'ir'o al inform'ad'o kaj la protekt'o de ĵurnal'ist'o'j. La MOOC est'as ekzempl'o'j de konkret'a'j ag'o'j kiu'j pov'as kontribu'i al pli bon'a kompren'o de tem'o'j pri liber'ec'o de esprim'o en la region'o.

Rosental Calmon Alves, pionir'o de rekt'lini'a ĵurnal'ist'ik'o en si'a nask'iĝ'a Brazilo, est'as la fond'int'a direktor'o de la Knight Center for Journalism in the Americas, program'o de distanc'a trejn'ad'o kiu help'as mil'o'j'n da ĵurnal'ist'o'j tra la mond'o. Alves okup'as la Katedr'o'n Knight pri inter'naci'a ĵurnal'ist'ik'o de la universitat'o de Texas en Austin, kie li ankaŭ okup'is la Katedr'o'n de Unesk'o pri komunik'ad'o de 2004 ĝis 2016. Li est'is prezid'ant'o de Orbicom, la inter'naci'a ret'o de katedr'o de Unesk'o pri komunik'ad'o.

La artikol'o'n el la angl'a lingv'o traduk'is Kees Neeft, Nederlando, kaj el la franc'a lingv'o de Adjévi Adjé, Togoland'o.

Kompren'i ocean'o'j'n

de Shin Tan'i

La breĉ'o'n en ni'a kompren'o de la Ter'o kaŭz'as plej'part'e tio ke oni asign'as rimed'o'j'n prefer'e por esplor'i la surfac'o'n de ali'a'j planed'o'j, kaj ankaŭ la fakt'o ke map'ad'o sub akv'o est'as kompleks'a afer'o, precip'e ĉe grand'a'j profund'o'j.

Akv'o sorb'as, reflekt'as kaj refrakt'as lum'o'n tiom ke est'as mal'facil'e " vid'i " tra ĝi [ eĉ ] per vid'il'o'j ĝis pli ol kelk'dek metr'o'j. Grand'eg'a'j stri'o'j de la ocean'o'j, precip'e tiu'j for'a'j de mar'bord'a'j kaj naci'a'j are'o'j, est'as ankoraŭ ne'taŭg'e map'it'a'j. Medi'o'j kiel tiu'j sub la polus'a'j bankiz'o'j est'as sam'e ne'kon'at'a'j al ni hodiaŭ kiel est'is la profund'a ocean'o por pionir'a'j ocean'map'ant'o'j antaŭ pli ol cent jar'o'j. Sed hodiaŭ, kun la al'ven'o de satelit'a map'ad'o, plur'radi'a son'ar'o [ angl'e : Sound Navigation and Ranging ; Esperant'e : navig'ad'o kaj distanc'o'mezur'ad'o per'e de son'a'j ond'o'j ] kaj ali'a'j progres'o'j en distanc'a sond'ad'o, ni hav'as al'ir'o'n al ĉiam pli larĝ'a ar'o de teknologi'o'j kiu'j ebl'ig'as map'i la mond'a'n mar'fund'o'n pli detal'e ol iam.

Plur'radi'a map'ad'o

Last'a'temp'a'j event'o'j en plur'radi'a son'ar'a map'ad'o –alt'frekvenc'a'j sond'son'puls'o'j for de la mar'fund'o per uz'o de sur'ŝip'a'j il'o'j - pli'ig'is map'ad'a'n disting'iv'o'n tiom signif'e ke la antaŭ'e akir'it'a'j datum'o'j iĝ'is preskaŭ mal'aktual'a'j.

Scienc'a'j konklud'o'j sur'baz'e de profund'aĵ'metri'a'j [ de scienc'a mezur'ad'o de profund'aĵ'o'j ] inform'o'j re'ekzamen'end'as kaj fajn'ig'end'as. Nur ĉirkaŭ 11 % de la Arkt'o est'as map'it'a'j per plur'tavol'a'j son'ar'o'j, dum vast'a zon'o de la region'o ankoraŭ est'as mezur'end'a, por cert'ig'i ke ĉiu'j mar'a'j ag'ad'o'j en la region'o plen'e profit'u el tio. La kost'o de uz'o de la plur'radi'a teknologi'o tre mal'pli'iĝ'is ek'de la ek'uz'o en la 1960- aj kaj 1970- aj jar'o'j, do ig'ant'e ĝi'n pli ind'a propon'o ekonomi'e. Dum'e, ankaŭ ali'a'j teknik'o'j, kiel ekzempl'e geodezi'o - aŭ map'ad'o de gravit'o - de satelit'o'j est'as re'kon'at'a'j. Kalkul'ant'e anomali'o'j'n en gravit'a'j kamp'o'j, ĉi procez'o pov'as relief'ig'i pint'o'j'n kaj kav'o'j'n sur la mar'fund'o.

Tamen, ĉio ĉi bezon'as temp'o'n, invest'ad'o'n kaj kun'ord'ig'o'n. Precip'e, la respond'ec'o fal'as sur la scienc'a'n komun'um'o'n kiu klar'ig'u al la publik'o kaj financ'iv'a'j organiz'aĵ'o'j kial profund'aĵ'metri'o - la esplor'ad'o de ocean'fund'a profund'o kaj topografi'o, merit'as pli da atent'o. En ĉi tiu kamp'o oni vid'as cert'a'n progres'o'n.

En juni'o 2016 ĉe la Forum'o por Est'ont'a map'ad'o de la ocean'fund'o en Monak'o, s- ro Yohei Sasakawa, Prezid'ant'o de The Nippon Foundation [ Fondus'o por Japan'uj'o ], la plej grand'a privat'a fondus'o en Japan'uj'o kun long'a histori'o de sub'ten'o de ŝlos'il'a'j mar'rilat'a'j afer'o'j, uz'is si'a'n konferenc'a'n parol'ad'o'n por anonc'i plan'o'n map'i la tut'a'n ocean'fund'o'n ĝis 2030. Tio'n oni far'os partner'ec'e kun la Ĝeneral'a profund'aĵ'metri'a map'o de la ocean'o'j [ General Bathymetric Chart of the Oceans (GEBCO) ], kiu'n la Nippon- Fondus'o sub'ten'as de mult'a'j jar'o'j. GEBCO est'as komun'a projekt'o de la Inter'naci'a Hidr'o'grafi'a Organiz'o (IHO) kaj la Inter'reg'ist'ar'a Ocean'o'grafi'a Komision'o [ Intergovernmental Oceanographic Commission (IOC) ] de Unesk'o. Trov'i kial'o'j'n por en'fokus'ig'i pli da rimed'o'j por ocean map'ad'o ne est'as mal'facil'e. La ocean'o'j est'as region'o'j kiu'j est'as almenaŭ tiom fascin'a'j kaj defi'a'j por hom'o'j kiom ali'a'j medi'o'j sur tiu ĉi aŭ iu ajn ali'a planed'o. Laŭ pas'int'a spert'o, la ocean'o'j ankoraŭ re'ten'as mult'eg'e da surpriz'o'j por ni, kun miriad'o da util'a'j mal'kovr'o'j far'at'a'j dum ocean'a'j esplor'o'j. Eĉ pli, ili rekt'e efik'as sur ni'a ĉiu'tag'a viv'o mult'e pli ol la surfac'o de Mars'o.

Profund'aĵ'metri'o esenc'e grav'as por la navigaci'o kaj mar'bord'a administr'ad'o, sed ankaŭ por kresk'ant'a kiom'o da ali'a'j uz'o'j. Ĝi est'as fundament'a por esplor'i cirkul'ad'o'n de profund'a'j akv'o'j kaj, tajd'o'j, prognoz'o'n de cunam'o'j, lev'iĝ'o'n de mal'varm'a akv'o el'profund'e, fiŝ'resurs'o'j'n, influ'o'n de la ond'o'j, sediment'a'n trans'mov'iĝ'ad'o'n, medi'a'n ŝanĝ'iĝ'o'n, stabil'ec'o'n de dekliv'o'j pra'temp'a'n ocean'o'grafi'o'n ; ankaŭ por elekt'ad'o de lok'o'j por platform'o'j, kabl'o'j, tub'o'j kaj en'mar'a'j vent'o'muel'il'o'j, sen'rub'ig'o, min'ad'o de mineral'a'j resurs'o'j, kaj en mult'a'j ali'a'j kamp'o'j. Ebl'e plej facil'e el komerc'a vid'punkt'o ebl'us ekzempl'i ke ju pli bon'e ni sci'as pri la ocean'fund'o, des pli efik'e ni pov'os mastr'um'i mar'a'j'n medi'o'j'n por cert'ig'i ni'n ke ni fiŝ'kapt'ad'as daŭr'i'pov'ec'e kaj produkt'iv'ec'e. Profund'aĵ'metri'o est'as kern'a por ni'a kompren'o de la profund'akv'a'j viv'medi'o'j de mar'a viv'o. Pli bon'a kon'o de la ocean'o'j ankaŭ help'as pli'e sekur'ig'i kaj efik'ig'i la min'industri'o'j'n.

Cunam'a efik'o

La util'ec'o de ocean'fund'a map'ad'o grav'e super'as nur'e komerc'a'j'n interes'o'j'n. Ekzempl'e, cunam'stud'e, se scienc'ist'o'j sci'os pli pri la kontur'o'j de la mar'fund'o kaj ocean'a'j profund'o'j tiam prognoz'o pri kiel kondut'os la vast'a'j akv'a'j amas'o'j mal'ord'ig'at'a'j de sub'mar'a'j ter'trem'o'j, iĝ'os pli preciz'a. La model'ad'o de cunam'a dis'vast'ig'o postul'as kaj profund'a'n ocean'profund'aĵ'metri'o'n kaj alt'e disting'iv'a'n map'ad'o'n apud la mar'bord'o por dispon'ig'i komplet'a'n bild'o'n pri tio kiel akv'o mov'iĝ'os de grand'a'j al mal'grand'a'j profund'o'j, kaj kiel ĝi efik'os sur la mar'bord'o'n.

Dum pli bon'a ocean'fund'a map'ad'o pli'bon'ig'os ni'a'n kapabl'o'n prognoz'i kiam okaz'os cunam'o'j, ja ili'n ek'kaŭz'as sism'ologi'a'j okaz'aĵ'o'j, ĝi ebl'ig'os al ni pli preciz'a'j'n prognoz'o'j'n pri ili'a mov'direkt'o kaj probabl'a sever'ec'o post la ek'est'o.

Ocean'fund'a map'ad'o est'as ankaŭ esenc'a il'o en la klopod'ad'o por spur'i kaj prognoz'i pli'long'daŭr'a'j'n medi'ŝanĝ'o'j'n, kiu'j grav'e efik'os sur ni'a'n viv'o'n. Ni sci'as, ke klimat'a ŝanĝ'iĝ'o okaz'as, ke la ocean'o'j pli'varm'iĝ'is kaj ke la ocean'a'j flu'o'j ŝanĝ'iĝ'is. Kiel tiu'j ĉi event'o'j inter'lig'iĝ'as est'as pri'diskut'end'a, sed ni ja sci'as ke ili okaz'as kaj ni dev'as trakt'i ties efik'o'n.

Bon'a ekzempl'o kiel pli'bon'ig'it'a sci'o de profund'aĵ'metri'o pov'as help'i, est'as la labor'o far'at'a en la fjord'o'j de Gronland'o kaj en Antarkt'o, kie situ'as plej'mult'o da mond'a glaci'o. Ni mezur'is kaj ek'vid'is la efik'o'n de la en'flu'o de varm'a'j ocean'akv'o'j al la el'flu'kanal'o'j de glaĉer'o'j de Gronland'o kaj antarkt'a'j glaci'kovr'il'aĵ'o'j. Rezult'e la glaĉer'o'j mal'grand'iĝ'as (ili'a part'o de'kroĉ'iĝ'as), grav'e dis'pec'iĝ'as kaj re'tir'iĝ'as. La procez'o mem vid'ebl'as ekzempl'e en tia'j lok'o'j kiel Jakobshavn en okcident'a Gronland'o kaj Pin'e Island Bay en okcident'a Antarkt'o.

Tiu'j okaz'aĵ'o'j konduk'as al pli'ig'at'a akcel'o de la glaci'a'j flu'o'j kiu'j mal'plen'ig'as la glaĉer'o'j'n kaj glaci'kovr'il'aĵ'o'j'n, kio si'a'vic'e kontribu'as al pli'alt'iĝ'o de la mar'nivel'o. Oni apenaŭ pov'as prognoz'i la skal'o'n kaj rapid'ec'o'n de la lev'iĝ'ant'a mar'nivel'o, tial ni bezon'as konsider'i kiel ebl'e plej mult'a'j'n faktor'o'j'n, inkluziv'e de la rapid'ec'o de glaci'a degel'ad'o, por prognoz'i pli preciz'e.

Ĝust'e profund'aĵ'metri'o pov'as help'i ni'n mezur'i la profund'aĵ'a'n sojl'o'n de la fjord'o'j kaj la al'ir punkt'o'j'n kie varm'a sub'surfac'a akv'o pov'as en'ir'i kaj flu'i al la glaĉer'o, aŭ, kaz'e de glaĉer'kovr'il'aĵ'o, sub ĝi'n. Ĉi tiu'j are'o'j est'as dum'e tut'e ne'sufiĉ'e map'it'a'j. Por iu'j fjord'o'j ni hav'as preskaŭ neniu'n profund'aĵ'metri'o'n, kaj por are'o'j sub glaĉer'kovr'il'o'j datum'o'j est'as ĉef'e akir'at'a'j de sporad'a'j eksperiment'a'j invad'o'j de aŭtonom'a'j sub'mar'ŝip'o'j. Pli'bon'ig'it'a ocean'fund'a map'ad'o en tiu'j are'o'j pli'e kompren'ig'os ekstrem'e kompleks'a'j'n procez'o'j'n.

Dum la gajn'o'j pro la pli'bon'ig'it'a profund'aĵ'metri'a'j datum'o'j est'as signif'a'j, est'as klar'e, ke map'i vast'a'j'n ocean'are'o'j'n ebl'as nur per inter'naci'a kun'ord'ig'o kaj kun'labor'o engaĝ'ant'e la scienc'a'n komun'um'o'n, ŝip'a'j'n instituci'o'j'n kaj industri'o'n.

Vic'admiral'o (emerit'a) Shin Tan'i est'as la Prezid'ant'o de la Kun'a Gvid'a Komitat'o de IHO [ Inter'naci'a Hidr'o'grafi'a Organiz'o ] kaj IOC [ Inter'reg'ist'ar'a Ocean'o'grafi'a Komision'o [ Intergovernmental Oceanographic Commission (IOC) ] de Ĝeneral'a Profund'aĵ'metri'a Map'o de la Ocean'o'j [ General Bathymetric Chart of the Oceans (GEBCO), ten'ant'a la posten'o'n de oktobr'o de 2013. Antaŭ tio, li grav'e kontribu'is al la labor'o kaj aktiv'aĵ'o'j de GEBCO dum pli ol du'dek kvar jar'o'j. Li sukces'is posten'i kiel Kabinet'a Konsil'ist'o por la Kabinet'a Sekretari'ej'o de la Reg'ist'ar'o de Japani'o kun respond'ec'o'j pri ocean'a politik'o, re'nov'ig'ebl'a energi'o, observ'ad'o kaj monitor'ad'o de la ocean'o, datum'mastr'um'ad'o, registr'il'o de mar'a'j land'o'j, kaj la Vast'a Kontinent'bret'o kadr'e de La Konvenci'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j pri Mar'jur'o [ United Nations Convention on the Law of the Se'a (UNCLOS).

La artikol'o'n el la angl'a kaj la franc'a lingv'o'j traduk'is Andre'j A. Peĉënkin (Rusio), kaj Christian Lavarenne (Franci'o)

Fest'i libr'o'j'n kaj leg'ad'o'n

por ĉiu'j

de Koumanthio Zeinab Diallo

De la grand'a'j urb'o'j ĝis la plej et'a'j vilaĝ'o'j, la nov'aĵ'o dis'vast'iĝ'is fulm'e. Konakri'o, la ĉef'urb'o de Gvineo, est'is nom'um'it'a de la Fak'ul'konsil'a Komitat'o kun'ven'int'a en la Unesk'o-ĉef'sid'ej'o en Parizo, la Mond'a Libr'a Ĉef'urb'o por 2017. Ĉi haven'urb'o sur Atlantik'o est'as la dek sep'a urb'o en la mond'o por est'i nom'um'it'a, kaj nur la du'a en Afrik'o por ricev'i tiu'n re'kon'o'n. La start'o est'as en la 23- a de april'o 2017, la tag'o de Mond'a Libr'o kaj Kopi'rajt'o.

La nov'aĵ'o, dis'kon'ig'it'a de la amas'komunik'il'o'j kaj komun'um'a radi'o, est'is plej'part'e entuziasm'e bon'ven'ig'it'a, kvankam iu'j opini'as, ke kultur'o kaj libr'o'j ne est'as io plej grav'a, dum la loĝ'ant'ar'o dron'as en povr'ec'o.

Tamen, mult'a'j agnosk'as la nom'um'o'n ŝanc'o por la gvinea kultur'o est'i montr'at'a inter'naci'skal'e. Iu'j eĉ esper'as ke la okaz'aĵ'o al'port'os ekonomi'a'j'n avantaĝ'o'j'n, kun la nombr'o da al'tir'ot'a'j vizit'ant'o'j kaj la aktiv'ec'o tiel gener'ot'a. Por avid'a'j literatur'am'ant'o'j, ĝi est'as ŝanc'o por don'i al libr'o'j kaj kultur'o re'kon'o'n kiu'n tiu'j merit'as. Inter aŭtor'o'j atent'ot'a'j est'os Camara Laye (1928- 1980), kiu verk'is la aŭtobiografi'o'n L enfant noir [ La Nigr'a Infan'o ] kaj Keita Fodeba (1921- 1969), verk'ist'o, kompon'ist'o kaj kre'int'o de la danc'a kompani'o Les Ballets africains [ Afrik'a'j balet'o'j ]. Gvineaj el'don'ist'o'j vid'as la nom'um'o'n ŝanc'o por promoci'i si'a'j'n produkt'o'j'n, renkont'i ali'a'j'n el'don'ist'o'j'n kaj redakt'ist'o'j'n, kaj mal'kovr'i nov'a'j'n aŭtor'o'j'n.

Verk'ist'o'j, el'don'ist'o'j, libr'o'vend'ist'o'j, pres'ist'o'j, universitat'a'j profesor'o'j, ĵurnal'ist'o'j, student'o'j, kaj esenc'e ĉiu'j kiu'j sent'as si'n engaĝ'it'a'j en la libr'a mond'o, ĉiu'j klopod'as sukces'ig'i tiu'n ĉi jar'o-long'a'n event'o'n. La Ministr'o pri Kultur'o, Sport'o kaj Histori'a Hered'aĵ'o cert'ig'is ke la event'o'n oni emfaz'os dum la region'a'j tag'o'j dediĉ'it'a'j al la el'labor'o de kultur'politik'o por Gvineo, okaz'ig'it'a'j en kvar el la region'o'j de la land'o inter mez'e de novembr'o kaj mez'e de decembr'o 2016.

Instituci'o'j respond'ec'a'j pri antaŭ'e'n'ig'o de libr'o'j kaj leg'ad'o klopod'eg'is ind'e solen'i la event'o'n. En la Lab'e-region'o, la Inspektor'ej'o pri Kultur'o antaŭ'e'n'ig'as libr'o'j'n kaj leg'ad'o'n kun'labor'e kun la Fouta-Muze'o kaj la Gvinea Pen- Centr'o, kiu establ'is kvar'dek lern'ej'a'j'n klub'o'j'n kun kamp'ar'a'j bibliotek'o'j.

Lab'e, la du'a plej grand'a Gvinea urb'o, kiu fanfaron'as pri alt'a koncentr'iĝ'o de verk'ist'o'j, ĵurnal'ist'o'j, literatur'a'j klub'o'j kaj bibliotek'o'j ; establ'is renkont'ej'o'j'n por fest'i la event'o'n. Oni propon'is trans'lok'i iu'j'n aktiv'aĵ'o'j'n de Konakri'o al Lab'e. Tiu'j inklud'as la inaŭgur'o'n de kvar nov'a'j lern'ej'a'j klub'o'j de la Gvinea Pen- Centr'o, la el'don'o'n de katalog'o de la region'a'j verk'ist'o'j, kaj de fot'o'album'o de la ekspozici'o Merveilles du Fouta [ La Mir'ind'aĵ'o'j de Fouta ] ĉe la muze'o Fouta Djalon. En la universitat'o kaj en alt'lern'ej'o'j oni ankaŭ organiz'os pri'diskut'o'n de libr'o'j kaj leg'ad'o. En Konakri'o, oni glu'is afiŝ'o'j'n kun anonc'o'j pri la Mond'a Libr'a Jar'o sur la urb'o'mur'o'j, kaj ĉie dis'don'ad'as broŝur'o'j'n pri la event'o. Oni determin'is lok'o'j'n tra la urb'a'j distrikt'o'j kaj eĉ en apud'a'j vilaĝ'o'j por establ'i inform'tek'o'j'n kaj leg'ej'o'j'n.

La ĉef'cel'o mal'antaŭ ĉi grav'a event'o est'as, fin'fin'e, hav'ebl'ig'i libr'o'j'n al kiel ebl'e plej mult'a'j hom'o'j. Ja est'us mal'ebl'e kutim'ig'i kultur'o'n de leg'ad'o se libr'o'j est'us mal'facil'e trov'ebl'a'j, kaj bibliotek'o'j ne ekzist'us. La Mond'a Libr'a Jar'o help'os kuraĝ'ig'i la kler'a'n loĝ'ant'ar'o'n leg'i pli, antaŭ'e'n'ig'i la evolu'o'n kaj efik'ad'o'n de libr'o'j, kaj pli'facil'ig'i la hav'ebl'o'n de libr'o'j egal'e al student'o'j kaj civit'an'o'j, por ke ili pov'u spert'i la ĝu'o'n per leg'ad'o en la ĉiu'tag'a viv'o. Kaj, kiu sci'as, ebl'e fin'fin'e est'os inform'tek'o'j kaj leg'ej'o'j en ĉiu region'o tra Gvineo.

Tiam la rev'o de mi'a avi'nj'o fin'fin'e real'iĝ'os : simil'e al mult'a'j vir'in'o'j de ŝi'a temp'o, ŝi vol'is ornam'i si'a'n gast'a'n ĉambr'o'n per bret'ar'o'j kun libr'o'j. Kaj pro si'a en'hav'o, ili evident'iĝ'is est'i ne simpl'a libr'ar'o sed bibli'ar'o !

Koumanthio Zeinab Diallo (Gvineo) est'as fond'int'a membr'o de la land'a Verk'ist'a Asoci'o kaj la literatur'a kaj art'a klub'o " A. Hampate Ba ". Ŝi ankaŭ est'as fond'int'o de la Gvinea Pen- Centr'o kaj administr'a direktor'in'o de la Fouta-Muze'o. Ŝi verk'is kelk'a'j'n teatr'aĵ'o'j'n, kaj ankaŭ roman'o'j'n kaj premi'it'a'j'n kolekt'o'j'n de novel'o'j kaj poezi'o.

La artikol'o'n el la angl'a lingv'o traduk'is Andre'j A. Peĉënkin, Rusio

Nov'aĵ'o'j

Sport'o por pac'o

La rid'et'o'j de ĉi jun'a'j knab'o'j en Nagpur, Barato, ilustr'as la potenc'o'n de sport'o por al'port'i ĝoj'o'n kaj esper'o'n, eĉ kiam mank'as baz'a'j proviz'o'j. (En. unesco. org /sportvalues) © Unesk'o /Ashutosh Sharma La kontribu'o de fizik'a aktiv'ec'o al kler'ig'ad'o, hom'a dis'volv'iĝ'o kaj la adopt'o de san'a'j viv'stil'o'j est'is vast'e pruv'it'a. Se tem'as pri san'o, ekzempl'e, est'is pruv'it'e ke ne'sufiĉ'a ekzerc'ad'o respond'ec'as pri 6 % de koronari'a'j mal'san'o'j, 7 % de diabet'o de la du'a tip'o kaj 10 % de la brust'a kaj kojl'a kancer'o'j. Krom'e, infan'o'j, kiu'j fizik'e aktiv'ad'as mal'pli, em'as fum'i, hav'i alt'risk'a'n seks'a'n kondut'o'n aŭ uz'i drog'o'j'n. Sport'o ankaŭ kontribu'as al pac'ig'o. Ĝi'a unu'ig'a rol'o, trans geografi'a'j'n, kultur'a'j'n kaj soci'a'j'n lim'o'j'n, kre'as potenc'a'n instrument'o'n por antaŭ'e'n'ig'i la ideal'o'j'n de frat'ec'o, solidar'ec'o, ne per'fort'o, toler'em'o kaj just'ec'o. Ĝi kun'ig'as hom'o'j'n ĉirkaŭ komun'a'j, universal'a'j valor'o'j kiel ekzempl'e respekt'o, team'a labor'o, egal'ec'o, disciplin'o, pen'ad'o, persist'o, honest'o kaj honest'a lud'o. Sport'o - konkur'ad'e, konkurs'e, lud'e, ktp - neniam est'is tiel popular'a kaj pri'raport'at'a mediat'e kiel nun.

Sport'o est'as ne plu konsider'at'a luks'o sed pli ĝust'e invest'o, precip'e en evolu'ant'a'j land'o'j. Unesk'o propo­n­as help'o'n kaj kompetent'ec'o'n al ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j kaj membr'o'ŝtat'o'j kiu'j dezir'as el'labor'i dis'volv'iĝ'a'j'n program'o'j'n rilat'a'j'n al sport'o'j, aŭ evolu'ig'i kaj pli'fort'ig'i ties sistem'o'j'n pri fizik'a eduk'o. Ĝi ankaŭ part'o'pren'as aktiv'e en la lukt'o kontraŭ dop'ad'o kaj funkci'as kiel sekretari'ej'o por la Inter'reg'ist'ar'a Komitat'o por Sport'eduk'o kaj Sport'o [ franc'e Comité intergouvernemental pour l éducation physique et le sport (CIGEPS) ]. Hodiaŭ do est'as la ebl'o por re'konfirm'i la grav'ec'o'n de sport'o ne nur kiel hom'a rajt'o respekt'end'a, sed ankaŭ kiel faktor'o por pac'o sur la tut'mond'a lud'kamp'o.

Lukt'i Kontraŭ kaj evit'i la radikal'iĝ'o'n de ge'jun'ul'o'j

La radikal'iĝ'o de jun'ec'o dis­ vast'iĝ'as kaj minac'as la sekur'ec'o'n de civit'an'o'j tut'mond'e. En maj'o 2017, est'as la vic'o de Libano por ven'ig'i al Byblos, de'nov'e kun'labor'e kun Unesk'o, kelk'a'j'n fak'ul'o'j'n, reprezent'ant'o'j'n de la civil'a soci'o kaj funkci'ul'o'j'n ĉirkaŭ la tem'o " Jun'ul'ar'o kaj Teĥnologi'o'j Inform'a'j kaj Komunik'a'j : Cel'e kontraŭ'star'i per'fort'a'n ekstrem'ism'o'n en la virtual'a spac'o ".

Apog'int'e la UN- Plan'o'n de Ag'ad'o por Prevent'i Per'fort'a'n Ekstrem'ism'o'n lanĉ'it'a'n en 2015, Unesk'o help'as si'a'j'n membr'o'ŝtat'o'j'n el'labor'i prevent'a'j'n strategi'o'j'n cel'ant'a'j'n dialog'o'n kaj civit'an'ec'a'n eduk'ad'o'n. Por jun'ul'ar'o est'as destin'it'a'j program'o'j por proviz'i ili'n de fru'a aĝ'o per la rimed'o'j neces'a'j por ekzerc'i si'a'n liber'a'n vol'o'n kaj ating'i pozitiv'a'n rezult'o'n.

Unesk'o ankaŭ apog'as la amas'komunik'il'o'j'n, politik'ist'o'j'n kaj esplor'ist'o'j'n trov'i far'end'o'j'n plej bon'e taŭg'a'j'n por prevent'i kaj trakt'i tiu'n mal'trankvil'ig'a'n radikal'iĝ'o'n kiu plag'as la inter'ret'o'n kaj la strat'o'j'n.

Fakt'e, ne sufiĉ'as batal'i ekstrem­ ism'o'n, per'fort'o'n, radikal'ig'o'n, diskriminaci'o'n kaj mal'am'o'n. Nepr'e neces'as ag'i kontraŭ'flu'e efektiv'ig'ant'e il'o'j'n kviet'ig'ant'a'j'n la procez'o'n kiu en'radik'iĝ'as en mal'sci'o pri kaj tim'o de ali'a'j. Ali'vort'e : prevent'o est'as pli bon'a ol kurac'o.

La artikol'o'n el la rubrik'o Nov'aĵ'o'j el la angl'a lingv'o traduk'is Andre'j A. Peĉënkin, Rusio.

Inform'kompetent'o : klak'u saĝ'e !

Milion'o'j'n da foj'o'j : por lud'i, trov'i inform'o'j'n, leg'i, spekt'i film'et'o'j'n, aŭskult'i muzik'o'n, divid'i en'hav'o'n, sub'ten'i rilat'o'j'n kun ali'a'j, ktp - tut'dum'e sen konsci'i pri la efik'o de tiu'j en'hav'o'j sur ni'a viv'o aŭ sur tio kiel ni vid'as la mond'o'n kaj foj'e eĉ sen cert'i pri ties valid'ec'o.

La uz'o de la inter'ret'o kaj soci'a'j ret'o'j do implic'as la bezon'o'n evolu'ig'i nov'a'j'n sci'pov'o'j'n rilat'a'j'n al Kompetent'o pri mediat'o'j kaj inform'o'j - " Mil " [ angl'e Medi'a and Information Literacy ].

Tial Unesk'o lanĉ'is Mil CLICKS, kies akronim'o signif'as [ en la angl'a Critical thinking and creativity, Literacy, Intercultural, Citizenship, Knowledge and Sustainability ] Kritik'a'j'n pens'ad'o'n kaj kre'iv'o'n, Leg'o'sci'o'n, Inter'kultur'o'n, Civitan­ ec'o'n, Sci'o'n kaj Daŭr'i'pov'o'n. Ties cel'o'j inklud'as instru'ad'o'n por pri'taks'i inform'o'j'n, ident'ig'o'n kaj trov'ad'o'n de fid'ind'a'j font'o'j, kaj el'labor'o'n de kritik'a pens'ad'o kaj kre'iv'o.

Nun'temp'e, la nov'a iniciat'o de Unesk'o ekzist'as en la angl'a, portugal'a kaj serb'a lingv'o'j kaj uz'as soci'a'j'n ret'o'j'n kiel Facebook, Twitter kaj Instagram por dis'vast'ig'i kaj kon'ig'i konsil'o'j'n, sci'o'n kaj rimed'o'j'n por instig'i uz'ant'o'j'n akir'i tiu'j'n Mil- sci'pov'o'j'n en si'a'j ĉiu'tag'a'j inter'ag'o'j.

" Ni dezir'as inkluziv'ig'i ĉi noci'o'n pri lern'ad'o kaj si'n'dev'ont'ig'o por ke ĉiu'j pov'u lern'i mus'klak'i kritik'e kaj saĝ'e, " dir'as program'a fak'ul'o Alt'o'n Grizzle.

" Ĉi tiu dev'ont'ig'o ir'as man en man'e kun la kontribu'o de la ret'a'j uz'ant'o'j al la pac'o-konstru'ad'o kaj antaŭ'e'n'ig'o de toler'em'o, divers'ec'o, egal'ec'o kaj esprim'liber'ec'o. "

Mus'klak'u saĝ'e kaj al'iĝ'u al la mond'a komun'um'o de Inform­ kompetent'o –" Mil mus'klak'o'j ".

Vizit'o de urs'lag'a'j hom'o'j

Konserv'it'e mal'polu'it'a, la natur'o de la biosfer'a rezerv'ej'o, la san'a fiŝ'kapt'ad'o kaj la ĉe'est'o de plur'a'j speci'o'j inkluziv'e de griz'a'j urs'o'j, karibu'o'j [ kanadaj boac'o'j ] kaj alk'o'j en la tut'a hidrologi'a basen'o, konsist'ig'as absolut'e unik'a'n eko'sistem'o'n.

Sub'ten'i ties integr'ec'o'n est'as esenc'e por la Sahtuto ine-a komun'um'o kaj ĝi'a kultur'o.

Kvar reprezent'ant'o'j de la komun'um'o vizit'as Parizon april'e por divid'i si'a'j'n histori'o'j'n kaj prezent'i si'a'n vid'o'n dum inter'ŝanĝ'o de indiĝen'a'j strategi'o'j por protekt'ad'i la sankt'a'j'n teren'o'j'n, tradici'a'j'n viv'manier'o'j'n kaj la daŭr'i'pov'a'n uz'o'n de teren'o'j. La event'o, organiz'at'a de la Kanada Komision'o por Unesk'o, la Program'o Hom'o kaj la Biosfer'o (angl'e The Man And the Biosphere - MAB) kaj la Sistem'o'j de Lok'a'j kaj Indiĝen'a'j Sci'o'j kaj la program'o Unesk'o- LINKS [ angl'e Local and Indigenous Knowledge Systems), okaz'as la 3an de april'o ĉe la Unesk'o-ĉef'sid'ej'o.

Cert'eg'e, tio est'os memor'ind'a kaj dis'rakont'ind'a okaz'aĵ'o.

Mal'ferm'it'a'j kler'ig'a'j rimed'o'j sukces'ad'as

Dum la last'a'j dek kvin jar'o'j, Unesk'o konsider'ind'e kontribu'is al la dis'volv'o de Oer, precip'e tra la organiz'o de la 1- a Tut'mond'a Oer- Forum'o en 2002 kaj la 1- a Tut'mond'a Oer- Kongres'o en 2012. Krom'e, Unesk'o el'labor'is Platform'o'n por Mal'ferm'it'a Instru'ad'o, kiu propon'as pli ol 10 000 Oer- o'j'n, kre'it'a'j'n por help'i instru'ad'o'n kaj esplor'ad'o'n.

La 2- a Tut'mond'a Kongres'o pri Mal'ferm'it'a'j Rimed'o'j por Kler'iĝ'o okaz'os inter la 18- a kaj 20- a de septembr'o 2017 en Ljubljan'a, Sloveni'o. Prepar'iĝ'e por tiu, la Komun'um'o por Lern'ad'o [ angl'e Commonwealth Of Learning –Col ], partner'ec'e kun Unesk'o kaj la reg'ist'ar'o de Sloveni'o, organiz'as ses region'a'j'n konsil'a'j'n kun'ven'o'j'n : en Malajzi'o por Azi'o (decembr'o 2016), en Malto por Eŭrop'o (februar'o 2017), en Kataro por Mez'orient'o kaj Nord'a Afrik'o (februar'o 2017), en Maŭricio por Afrik'o (mart'o 2017), en Brazilo por Amerik'o (april'o 2017) kaj en Nov Zelando por la Pacifik'o (maj'o 2017). Tiu'j konsil'iĝ'o'j trakt'os la tem'o'n, " Mal'ferm'it'a'j Rimed'o'j por Kler'iĝ'o [ Oer ] por Inkluziv'a kaj Just'a alt'kvalit'a Kler'ig'o : de Dev'ont'ig'o al Ag'o ". Ili cel'as mezur'i la efektiv'ig'o'n de la rekomend'o'j esprim'it'a'j dum la 1a Universal'a Kongres'o en 2012, esplor'i strategi'o'j'n kaj solv'o'j'n por integr'i Oer- o'j'n en naci'a'j'n politik'o'j'n kaj kuraĝ'ig'i pli'a'j'n reg'ist'ar'o'j'n el'don'i pedagogi'a'j'n material'o'j'n kun mal'ferm'it'a permes'il'o produkt'at'a'j'n per publik'a mon'o.

Raport'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j pri Akv'o-evolu'o en la mond'o 2017

Kloak'a akv'o : la ne'uz'at'a'j rimed'o

Imag'u ke ni dev'us konsider'i la eg'a'j'n kvant'o'j'n de kloak'a akv'o el la hejm'o'j, agrikultur'o kaj industri'o ĉiu'tag'e dis'verŝ'at'a en la natur'medi'o'n prefer'e valor'a rimed'o ol mult'e'kost'a problem'o? Jen est'as fundament'a ŝanĝ'o pled'at'a en la ĉi jar'a Raport'o pri Akv'o-evolu'o en la mond'o. Ĝi argument'as ke ek'trakt'at'e, kloak'akv'o pov'us pruv'iĝ'i valor'eg'a front'e al la kresk'ant'a postul'ad'o je freŝ'akv'o kaj ali'a'j krud'material'o'j. Ĉe la konstant'a kresk'ad'o de bezon'o'j pri freŝ'akv'o mond'skal'e, kaj kun ĉiam'e kresk'ant'a'j lim'ig'o'j pri akv'a'j rimed'o'j pro tro'a for'bar'o, polu'ad'o kaj klimat'a ŝanĝ'o, neglekt'ad'i la ŝanc'o'j'n aper'ant'a'j'n el pli'bon'ig'o de kloak'aĵ'a mastr'um'ad'o est'as neni'o mal'pli ol ne'pens'ebl'a en la kun'tekst'o de ekonomi'e re'uz'ebl'a'j rimed'o'j.

Kler'ig'o por Cel'o'j de Daŭr'i'pov'a Evolu'ig'o

Lern'cel'o'j

Por kre'i pli daŭr'i'pov'a'n mond'o'n kaj engaĝ'iĝ'i en tem'o'j rilat'a'j al daŭr'i'pov'o kiel pri'skrib'it'e en la CDE [ angl'e Sustainable Development Goals - Cel'o'j de Daŭr'i'pov'a Evolu'ig'o ], individu'o'j far'iĝ'u ŝanĝ'ul'o'j de daŭr'i'pov'o. Tio postul'as la sci'o'n, sci'pov'o'j'n, valor'o'j'n kaj si'n'ten'o'j'n kiu'j kapabl'ig'as ili'n por kontribu'i al daŭr'i'pov'a evolu'o. Kler'ig'o est'as do kern'a por ating'i daŭr'i'pov'a'n evolu'o'n, kaj Kler'ig'o por Cel'o'j de Daŭr'i'pov'a Evolu'ig'o est'as precip'e neces'a ĉar ĝi pov'ig'as lern'ant'o'j'n decid'i inform'it'e kaj ag'i respond'ec'e por medi'a integr'ec'o, ekonomi'a viv'kapabl'o kaj just'a soci'o, por la nun'a'j kaj est'ont'a'j generaci'o'j. La artikol'o'j en la rubrik'o Libr'o'j el la angl'a lingv'o traduk'is Andre'j A. Peĉënkin, Rusio.

Raport'o pri observ'ad'o de la mond'a kler'ig'ad'o 2016

Kler'ig'o por hom'o'j kaj planed'o : kre'i daŭr'i'pov'a'n est'ont'ec'o'n por ĉiu'j

La nov'a Raport'o pri observ'ad'o de la mond'a kler'ig'ad'o [ angl'e Glob'al Education Monitoring –Gem ] de Unesk'o montr'as la ebl'o'n por kler'ig'ad'o cel'e antaŭ'e'n'ig'i ĉiu'j'n tut'mond'a'j'n cel'o'j'n skiz'it'a'j'n en la nov'a Prioritat'ar'o por Daŭr'i'pov'a Evolu'ig'o (angl'e Sustainable Development Goals –SDG) 2030. Ĝi ankaŭ montr'as ke kler'ig'ad'o bezon'as grav'a'n trans'form'o'n por plen'um'i la ebl'o'j'n kaj al'front'i la nun'a'j'n defi'o'j'n de la hom'ar'o kaj la planed'o. Est'as urĝ'a bezon'o por pli grand'a progres'o en kler'ig'ad'o. Kun la aktual'a'j tendenc'o'j, la mond'o ating'os universal'a'n baz'a'n kler'iĝ'o'n en 2042, universal'a'n baz'a'n mez'a'n kler'iĝ'o'n en 2059 kaj universal'a'n super'a'n mez'a'n kler'iĝ'o'n en 2084. Tio signif'as ke la mond'o mal'fru'os je jar'cent'a du'on'o por la CDE- lim'dat'o 2030.