The Project Gutenberg EBook of Tri Ceteraj Noveloj, by Mark Twain  
  
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with  
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or  
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included  
with this eBook or online at www.gutenberg.org  
  
  
Title: Tri Ceteraj Noveloj  
       Three Additional Stories  
  
Author: Mark Twain  
  
Translator: Edwin Grobe  
  
Release Date: March 30, 2007 [EBook #20943]  
  
Language: Esperanto  
  
Character set encoding: UTF-8  
  
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK TRI CETERAJ NOVELOJ ***  
  
  
  
  
Produced by Robert L. Read, Andrew Sly, William Patterson  
and the Online Distributed Proofreading Team at  
http://www.pgdp.net  
  
  
  
  
  
  

La Am'aventur'o De La ESKIMOA Fraŭl'in'o

“Jes, mi rakont'os al vi ĉio'n ajn pri mi'a viv'o kio'n plaĉ'us al vi ek'sci'i, S-ro Tvajno,” ŝi dir'is en si'a dolĉ'a voĉ'o kaj las'ant'e ripoz'i trankvil'e sur mi'a'n vizaĝ'o'n si'a'j'n honest'a'j'n okul'o'j'n, “ĉar est'as afabl'e kaj bon'kor'e ke vi ŝat'as mi'n kaj dezir'as inform'iĝ'i pri mi.”

Tiel parol'ant'e, ŝi sen'atent'e for'skrap'is balen'gras'o'n de sur si'a'j vang'o'j per mal'grand'a ost'o'tranĉ'il'o kaj ĝi'n trans'ig'is sur si'a'n pelt'a'n manik'o'n dum ŝi spekt'ad'is Arkt'a'n Aŭror'o'n sving'i si'a'j'n flam'ant'a'j'n flag'ruband'o'j'n el la ĉiel'o kaj lav'i la sol'ec'a'n neĝ'eben'aĵ'o'n kaj la templ'o'form'a'j'n glaci'mont'o'j'n per riĉ'a'j prism'o'farb'o'j, spektakl'o de preskaŭ ne'toler'ebl'a'j pomp'o kaj bel'ec'o. Sed nun ŝi for'sku'is si'a'n rev'ad'o'n kaj pret'iĝ'is rakont'i al mi la modest'a'n histori'et'o'n kiu'n mi pet'is.

Ŝi komfort'ig'is si'n konven'e sur la glaci'blok'o kiu'n ni util'ig'is kiel sof'o'n kaj mi ek'pret'is aŭskult'i.

Ŝi est'is bel'eg'a est'aĵ'o. Mi parol'as laŭ la Eskimoa vid'punkt'o. Ali'a'j ŝi'n taks'int'us iom'et'e tro plen'form'a. Ŝi est'is nur du'dek'jar'a kaj ŝi'a'j sam'gent'an'o'j juĝ'is ŝi'n la plej sorĉ'ant'a jun'ul'in'o de la trib'o. Eĉ nun, en la sub'ĉiel'a aer'o, kun ŝi'a'j ĝen'pez'a kaj sen'form'a pelt'o'mantel'o kaj pantalon'o kaj bot'o'j kaj ampleks'a kapuĉ'o, almenaŭ la bel'ec'o de ŝi'a vizaĝ'o vid'ebl'is, sed ŝi'a'n figur'o'n oni pov'is nur diven'i. Inter ĉiu'j gast'o'j al'ven'int'a'j kaj for'ir'int'a'j mi vid'is neni'a'n knab'in'o'n ĉe la gast'am'a trog'o de ŝi'a patr'o pov'ant'a'n ŝi'n egal'i. Tamen ŝi ne est'is tro'indulg'it'a. Ŝi est'is afabl'a kaj natur'a kaj sincer'a kaj se ŝi konsci'is est'i bel'a, ŝi'a kondut'manier'o neniel el'montr'is tia'n konsci'o'n.

Ŝi est'is mi'a ĉiu'tag'a kun'est'ant'o jam de unu semajn'o kaj ju pli bon'e mi kon'is ŝi'n des pli bon'e ŝi plaĉ'is al mi. Ŝi est'is am'e kaj zorg'e eduk'it'a en etos'o de apart'e mal'komun'a rafin'ad'o por la polus'a'j region'o'j ĉar ŝi'a patr'o est'is la plej grav'a hom'o de la trib'o kaj rang'is ĉe la supr'o de Eskimoa kultur'o. Mi far'is long'a'j'n hund'o'sled'a'j'n ekskurs'o'j'n trans la vast'a'j'n glaci'kamp'o'j'n kun Laskino—tio est'is ŝi'a nom'o—kaj trov'is ŝi'a'n kompani'o'n ĉiam plaĉ'a kaj ŝi'a'n konversaci'o'n ĉiam agrabl'a. Mi ir'is fiŝ'kapt'ad'i kun ŝi sed ne en ŝi'a danĝer'eg'a boat'o. Mi nur sekv'is ŝi'n laŭ la glaci'o kaj spekt'ad'is ŝi'n traf'i si'a'n pred'o'n per si'a pere'ig'e preciz'a lanc'o. Mi akompan'is ŝi'n okaz'e de fok'kapt'a'j ekspedici'o'j. Plur'a'j'n foj'o'j'n mi star'is apart'e kaj rigard'is ŝi'n kaj ŝi'a'n famili'o'n el'fos'i gras'o'n el grund'it'a balen'o kaj iu'n foj'o'n akompan'is ŝi'n mez'distanc'e'n kiam ŝi ĉas'is urs'o'n sed mi for'turn'iĝ'is antaŭ la fin'o ĉar fin'analiz'e mi tim'as urs'o'j'n.

Tamen ŝi pret'is komenc'i si'a'n rakont'o'n nun kaj jen tio kio'n ŝi dir'is:

“Ni'a trib'o ĉiam kutim'is ĉirkaŭ'nomad'i de lok'o al lok'o sur la frost'a'j mar'o'j sam'e kiel la ceter'a'j trib'o'j sed mi'a patr'o lac'iĝ'is pri tio antaŭ du jar'o'j kaj konstru'is ĉi tiu'n vast'a'n dom'eg'o'n el glaci'iĝ'int'a'j neĝ'blok'o'j. Rigard'u ĝi'n. Ĝi alt'as je sep fut'o'j kaj est'as tri-kvar'obl'e pli long'a ol la ali'a'j. Kaj ĉi tie ni daŭr'e loĝ'as ek'de tiam. Li est'is tre fier'a pri si'a dom'eg'o kaj tiu fier'ec'o taŭg'is. Ĉar se vi jam ĝi'n kontrol'is, laŭ'neces'e vi rimark'is kiom pli bel'a kaj komplet'a ĝi est'as ol dom'o'j kutim'as est'i. Se ne, tamen, vi dev'as, ĉar vi konsci'os ke ĝi hav'as luks'a'j'n aparten'aĵ'o'j'n kiu'j mult'e preter'ir'as la kutim'o'n. Ekzempl'e, en tiu ekstrem'aĵ'o kiu'n vi nom'is ‘salon'o’, la podi'o lev'it'a por gast'ig'i vizit'ant'o'j'n kaj la famili'o'n je manĝ'o'hor'o'j est'as la plej grand'a kiu'n vi vid'is iam ajn en iu ajn dom'o, ĉu ne?”

“Jes, vi prav'as, Laskino. Ĝi est'as la plej grand'a. Ni hav'as neni'o'n kiu ĝi'n simil'as eĉ en la plej luks'a'j dom'o'j de Uson'o.” Tiu agnosk'o bril'ig'is ŝi'a'j'n okul'o'j'n pro fier'ec'o kaj plezur'o. Mi rimark'is tio'n kaj kondut'is konform'e.

“Mi juĝ'is ke tio laŭ'neces'e vi'n surpriz'is,” ŝi dir'is. “Kaj est'as ceter'aĵ'o. Ĝi est'as kovert'a de pli da pelt'o'j ol kutim'as—ĉiu'spec'a'j pelt'o'j—fok'a'j, mar'lutr'a'j, arĝent-griz-vulp'a'j, urs'a'j, martes'a'j, zibel'a'j—ĉiu spec'o de pelt'o, abund'a'kvant'e. Kaj sam'e pri la glaci'blok'a'j laŭ'mur'a'j dorm'benk'o'j, kiu'j'n vi nom'as ‘lit'o'j’. Ĉu vi'a'j podi'o'j kaj dorm'benk'o'j est'as pli bon'e proviz'it'a'j ĉe vi?”

“Efektiv'e, ne, Laskino. Tia kvalit'o eg'e mank'as al ili.” Tio plaĉ'is al ŝi de'nov'e. Ŝi pens'is nur pri la kvant'o da pelt'o'j kiu'n ŝi'a estetik'a patr'o pen'ad'is re'ten'i ĉe'man'e, ne pri ili'a valor'o. Mi pov'int'us dir'i al ŝi ke tiu'j amas'o'j da riĉ'a'j pelt'o'j konsist'ig'us trezor'eg'o'n—aŭ almenaŭ en mi'a land'o—sed tio'n ŝi ne kompren'int'us. Tiu'j ne est'is la spec'o de posed'aĵ'o'j kiu'j taks'iĝ'as kiel valor'aĵ'o'j ĉe ŝi'a gent'o. Mi pov'int'us dir'i al ŝi ke la vest'aĵ'o'j sur'port'at'a'j de ŝi, aŭ la ĉiu'tag'a'j vest'aĵ'o'j de la plej ordinar'a najbar'o ŝi'a, valor'as dek du-dek kvin cent dolar'o'j'n, kaj ke ĉe mi mi kon'as neniu'n kiu sur'met'as dek'du'cent'dolar'a'n vest'aĵ'o'n por ir'i fiŝ'kapt'ad'i. Tamen ŝi ne kompren'int'us. Tial mi dir'is neni'o'n. Ŝi re'parol'is:

“Kaj al'don'e la for'ĵet'akv'uj'o'j. Ni hav'as du en la salon'o kaj du en la rest'aĵ'o de la dom'o. Tre mal'oft'as ke oni hav'u du en la salon'o. Ĉu vi hav'as du en la salon'o ĉe vi?” Mi anhel'is pens'ant'e pri tiu'j kuv'o'j, sed re'normal'iĝ'is antaŭ ol ŝi konsci'is pri mi'a kondiĉ'o kaj mi dir'is entuziasm'e:

“Nu, Laskino, mi hont'as perfid'ant'e mi'a'n land'o'n kaj vi promes'u ne ĉirkaŭ'sci'ig'u tio'n ĉar mi parol'as al vi konfidenc'e, sed mi ĵur'as laŭ mi'a honor'o ke eĉ la plej riĉ'a vir'o de Nov-Jork'o ne hav'as du for'ĵet'akv'uj'o'j'n en si'a salon'o.”

Ŝi aplaŭd'ig'is si'a'j'n pelt'o'kovr'it'a'j'n man'o'j'n pro sen'kulp'a ĝoj'eg'o kaj kri'eg'is:

“Ho, sed ne ebl'as ke vi ver'dir'as, nepr'e ne ebl'as!”

“Efektiv'e, eg'e ebl'as, mi'a kar'ul'in'o. Ni konsider'u Vanderbilton. Vanderbilto est'as preskaŭ la plej riĉ'a hom'o de la tut'a mond'o. Nu, se mi kuŝ'us sur mi'a mort'o'lit'o, mi ad'e dir'us al vi ke eĉ li ne hav'as du en si'a salon'o. Ho, li hav'as eĉ ne unu. Mi mort'fal'u sur'lok'e se mi ne dir'as la ver'o'n.”

Ŝi'a'j bel'a'j okul'o'j larĝ'iĝ'is pro surpriz'o kaj ŝi dir'is mal'rapid'e kun spec'o de mir'o en la voĉ'o:

“Kiel strang'e! Kiel ne'kred'ebl'e! Oni apenaŭ pov'as koncept'i tio'n. Ĉu li est'as avar'a?”

“Ne—ne tem'as pri tio. Li ne mal'trankvil'iĝ'as pri la kost'o. Sed, nu, ho, nu, vi sci'as, tio pov'us ŝajn'i pomp'eg'a. Jes, jen est'as la ide'o. Li est'as simpl'a vir'o kaj mal'bon'vol'as si'n met'i en el'montr'ad'o'n.”

“Nu, tia humil'ec'o taŭg'as,” dir'is Laskino, “se ni ne tro'ig'as la afer'o'n. Sed kiel aspekt'as li'a loĝ'ej'o?”

“Nu, dev'ig'e ĝi aspekt'as mal'plen'e kaj mal'fin'konstru'it'e, sed—”

“Mi pov'as kred'i tio'n! Mi neniam aŭd'is ti'aĵ'o'n. Ĉu ĝi est'as bel'a loĝ'ej'o—tio est'as, ali'rilat'e?”

“Sufiĉ'e bel'a, jes. Oni eg'e alt'taks'as ĝi'n.”

La knab'in'o silent'is dum kelk'e da temp'o kaj sid'is rev'em'e, ronĝ'ant'e kandel-ekstrem'aĵ'o'n, ver'ŝajn'e streb'ant'e tra'pens'i la afer'o'n. Fin'fin'e ŝi iom flank'e'n'sku'is la kap'o'n kaj sci'ig'is decid'ig'e si'a'n opini'o'n:

“Nu, laŭ mi, est'as spec'o de humil'ec'o kiu est'as en si spec'o de pomp'o, kiam vi penetr'as la tem'o'n ĝis'medol'e. Kaj kiam vir'o kapabl'as el'port'i la kost'o'n de du for'ĵet'akv'uj'o'j en si'a salon'o sed mal'konsent'as ili'n met'i tie, pov'as est'i ke li est'as aŭtent'e humil'mens'a, sed cent'obl'e pli ebl'as ke li nur streb'as atent'ig'i la publik'a'n rigard'o'n. Laŭ mi'a juĝ'o vi'a S-ro Vanderbilto sci'as kio'n li far'as.”

Mi entrepren'is modif'i tiu'n verdikt'o'n, opini'ant'e ke du-for'ĵet'akv'uj'o'j-norm'o mal'taŭg'as por taks'i hom'o'j'n laŭ tut'mond'a skal'o kvankam ĝi sufiĉ'e taŭg'as en propr'a soci'a medi'o. Sed la opini'o de la knab'in'o est'is fiks'it'a kaj mi ne sukces'is ŝi'n konvink'i. Baldaŭ ŝi dir'is:

“Ĉe vi ĉu la riĉ'ul'o'j hav'as dorm'benk'o'j'n tiel bon'a'j'n kiel la ni'a'j, kaj far'it'a'j'n el bel'a'j larĝ'a'j glaci'blok'o'j?”

“Nu, ili est'as iom bon'a'j, sufiĉ'e bon'a'j. Sed ili ne est'as far'it'a'j el glaci'blok'o'j.”

“Mi eg'e sci'vol'as. Kial ili ne est'as far'it'a'j el glaci'blok'o'j?”

Mi klar'ig'is la mal'facil'aĵ'o'j'n pri tio kaj la alt'a kost'o de glaci'o en land'o kie neces'as atent'e kontrol'i vi'a'n glaci'liver'ist'o'n, sen kio vi'a glaci'faktur'o pez'os pli ol vi'a glaci'o. Tiam ŝi demand'is kri'voĉ'e:

“Ne'kred'ebl'e! Ĉu vi aĉet'as vi'a'n glaci'o'n?”

“Jes ja, dev'ig'e, kar'ul'in'o.”

Ŝi el'ig'is vent'eg'o'n da sen'ruz'a rid'ad'o, kaj dir'is:

“Ho, neniam mi aŭd'is simil'a'n stult'aĵ'o'n! Do, est'as abund'eg'o da ĝi. Ĝi hav'as neni'a'n valor'o'n. Vi konsider'u! Glaci'o ĝis distanc'o de cent mejl'o'j vid'ebl'as en la nun'eg'a moment'o. Mi ne konsent'us inter'ŝanĝ'i fiŝ'vezik'o'n kontraŭ la tut'a amas'o da ĝi.”

“Nu, vi dir'as tio'n ĉar vi ne sci'pov'as ĝi'n taks'i, vi provinc'a simpl'a'mens'ul'in'et'o. Se vi dispon'us tiu'n glaci'o'n en Nov-Jork'o dum la somer'o, inter'ŝanĝ'e de ĝi vi pov'us aĉet'i ĉiu'j'n balen'o'j'n de la merkat'o.”

Ŝi rigard'is mi'n dub'em'e kaj dir'is:

“Ĉu vi parol'as honest'a'vort'e?”

“Nepr'eg'e. Tio'n mi pri'ĵur'as.”

Tio medit'em'ig'is ŝi'n. Baldaŭ ŝi dir'is, kun et'a suspir'o:

“Plaĉ'us al mi ek'pov'i loĝ'i tie.”

Mi nur cel'is proviz'i ŝi'n per valor'norm'o kiu'n ŝi sci'pov'us kompren'i. Sed mi'a cel'o mis'traf'is. Mi nur nask'ig'is en ŝi la supoz'o'n ke en Nov-Jork'o balen'o'j est'as abund'a'j kaj mal'mult'kost'a'j kaj ek'saliv'ig'is ŝi'a'n buŝ'o'n pri ili. Mi opini'is ke pli bon'e est'us entrepren'i mild'ig'i la mal'bon'o'n far'it'a'n de mi. Tial mi dir'is:

“Sed se vi loĝ'us tie, ne plaĉ'us al vi balen'viand'o. Ĝi plaĉ'as al neni'u.”

“Kio!”

“Efektiv'e, balen'viand'o plaĉ'as al neni'u.”

“Sed kial ne?”

“Nu, mi ne bon'e sci'as. Tem'as pri antaŭ'juĝ'ad'o, mi opini'as. Jes, jen la kial'o. Nur'a antaŭ'juĝ'ad'o. Mi supoz'as ke star'ig'is antaŭ'juĝ'ad'o'n pri ĝi iu'n antaŭ'a'n foj'o'n person'o hav'ant'a neni'o'n pli bon'a'n por far'i kaj post kiam tia kapric'o est'as ek'sur'voj'ig'it'a, vi sci'as, ĝi em'as daŭr'i sen'fin'e.”

“Tio ver'as, nepr'e ver'as,” dir'is la knab'in'o medit'em'e. “Sam'e kiel ni'a antaŭ'juĝ'o pri sap'o ĉi tie—ni'a'j trib'o'j sent'is antaŭ'juĝ'o'n kontraŭ sap'o en la komenc'o, vi sci'as.”

Mi ek'rigard'is ŝi'n por cert'ig'i ĉu ŝi serioz'as. Ver'ŝajn'e ŝi jes ja serioz'is. Mi hezit'is, tiam dir'is, si'n'gard'e:

“Sed pardon'u mi'n. Ĉu ili sent'is antaŭ'juĝ'o'n kontraŭ sap'o? Ĉu sent'is, kun is'a fin'aĵ'o?” kaj mi'a voĉ'o sub'e'n'modul'iĝ'is.

“Jes. Sed nur en la komenc'o. Neni'u bon'vol'is manĝ'i ĝi'n.”

“Ho, jes. Nun mi kompren'as. Antaŭ'e mi ne kapt'is vi'a'n ide'o'n.”

Ŝi re'parol'is:

“Est'is nur'a antaŭ'juĝ'o. Kiam fremd'ul'o'j al'ven'ig'is sap'o'n ĉi tie'n la unu'a'n foj'o'n, ĝi plaĉ'is al neni'u. Sed post kiam ĝi laŭ'mod'iĝ'is, ĝi plaĉ'is al ĉiu'j kaj nun hav'as ĝi'n ĉiu pov'ant'a pag'i ties prez'o'n. Ĉu vi ŝat'as ĝi'n?”

“Jes ja, efektiv'e. Se mi ne dispon'us pri ĝi, mi mort'us, precip'e ĉi tie. Ĉu vi ŝat'as ĝi'n?”

“Mi ĝi'n am'eg'as. Ĉu vi ŝat'as kandel'o'j'n?”

“Mi ili'n juĝ'as nepr'a bezon'aĵ'o. Ĉu ŝat'as ili'n vi?”

Ŝi'a'j okul'o'j kvazaŭ ek'danc'ad'is kaj ŝi proklam'is:

“Ho! Ne parol'u pri tio! Kandel'o'j! Kaj sap'o!

“Kaj fiŝ'intern'aĵ'o'j!”

“Kaj fer'voj'mazut'o!”

“Kaj neĝ'ŝlim'o!”

“Kaj balen'gras'o!”

“Kaj kadavr'aĵ'o! Kaj saŭrkraŭt'o! Kaj abel'vaks'o! Kaj gudr'o! Kaj terebint'o! Kaj melas'o! Kaj—”

“Ho, ne! Ne daŭr'ig'u la list'o'n! Mi pere'os pro ekstaz'o!”

“Kaj tiam kun'serv'i ĉio'n en ŝlim'trog'o kaj invit'i la najbar'o'j'n kaj ek'manĝ'eg'i!”

Sed tiu vizi'o pri ideal'a banked'o est'is tro'aĵ'o por ŝi kaj la kompat'ind'ul'in'o sven'is. Mi frot'ig'is neĝ'o'n kontraŭ ŝi'a'n vizaĝ'o'n kaj ŝi'n re'anim'ig'is kaj post iom da temp'o sukces'is mild'ig'i ŝi'a'n ekscit'iĝ'o'n. Iom post iom ŝi re'aktiv'ig'is si'a'n rakont'ad'o'n:

“Do, ni komenc'is loĝ'i ĉi tie, en tiu bon'eg'a dom'o. Sed mi est'is mal'feliĉ'a. Jen est'as la kial'o. Mi nask'iĝ'is por am'i. Mi opini'is ne pov'i ver'e feliĉ'iĝ'i sen am'o. Mi dezir'is est'i am'at'a por mi mem. Mi dezir'is idol'o'n kaj mi dezir'is est'i la idol'in'o de mi'a idol'o. Nur reciprok'a idol'ador'ad'o kontent'ig'us mi'a'n ard'a'n natur'o'n. Mi dispon'is abund'e pri am'kandidat'o'j—tro abund'e, efektiv'e—sed ĉiu el ili, sen'escept'e, hav'is fatal'a'n difekt'o'n. Neni'u el ili sukces'is ĝi'n kamufl'i. Ne est'is mi kiu'n ili dezir'is sed mi'a'n riĉ'ec'o'n.”

“Ĉu vi'a'n riĉ'ec'o'n?”

“Jes, ĉar mi'a patr'o est'as la plej riĉ'a hom'o de ni'a trib'o, eĉ de iu ajn trib'o de ĉi tiu'j region'o'j.”

Mi sci'vol'em'is pri la konsist'ig'o de la riĉ'ec'o de ŝi'a patr'o. Ne pov'us tem'i pri la dom'o. Iu ajn pov'us konstru'i ties sam'aĵ'o'n. Ne pov'us tem'i pri la pelt'o'j. La trib'o taks'is ili'n sen'valor'a'j. Ne pov'us tem'i pri la sled'o, la hund'o'j, la harpun'o'j, la boat'o, la ost'a'j fiŝ'hok'o'j kaj kudr'il'o'j, aŭ ceter'a'j ti'aĵ'o'j. Ne, tiu'j ne konsist'ig'is riĉ'ec'o'n. Tial, kio pov'us est'i la font'o de la riĉ'ec'o de tiu vir'o? Kio pov'int'us al'ven'ig'i al li'a dom'o tiu'n amas'o'n da fi'cel'a'j edz'iĝ'kandidat'o'j? Ŝajn'is al mi, fin'analiz'e, ke pli bon'e est'us pri'demand'i tio'n. Tial mi pri'demand'is. Vid'ebl'e mi'a demand'o tiel kontent'ig'is la knab'in'o'n ke mi ek'konsci'is ke ŝi jam antaŭ'e dezir'eg'is ke mi ĝi'n star'ig'u. Ŝi sufer'is tiom mult'e dezir'ant'e sci'ig'i la afer'o'n kiom mi dezir'ant'e ĝi'n ek'sci'i. Ŝi si'n al'prem'is konfidenc'e kontraŭ mi'n kaj dir'is:

“Diven'u kiom li valor'as—vi neniam sci'pov'os diven'i.”

Mi ŝajn'ig'is konsider'i la afer'o'n profund'e dum ŝi rigard'is mi'a'n anksi'a'n kaj labor'em'a'n mien'o'n kun vor'ant'a kaj rav'it'a interes'iĝ'o. Kaj kiam fin'fin'e mi rezign'is kaj pet'is ŝi'n kontent'ig'i mi'a'n dezir'o'n dir'ant'e al mi ŝi mem kiom valor'as tiu polus'a Vanderbilto, ŝi met'is la buŝ'o'n kontraŭ mi'a'n orel'o'n kaj flustr'is, impon'e:

“Du'dek du fiŝ'hok'o'j—ne ost'a'j, sed fremd'a'j—fabrik'it'a'j el aŭtent'a fer'o!”

Tiam ŝi re'tir'iĝ'is kun teatr'a salt'et'o, por observ'i la efekt'o'n. Mi far'is mi'a'n nepr'a'n plej'o'n por ne mal'kontent'ig'i ŝi'n.

Mi pal'iĝ'is kaj murmur'et'is:

“Nom'e de la Grand'a Skot'o!”

“Tio tiel ver'as kiel vi viv'as, S-ro Tvajno!”

“Laskino, vi mi'n tromp'as. Vi ne parol'as sincer'e.”

Ŝi ek'tim'iĝ'is kaj mal'trankvil'iĝ'is. Ŝi proklam'is:

“S-ro Tvajno, ĉiu vort'o ver'as, ĉiu vort'o. Kred'u mi'n. Vi jes ja mi'n kred'as, ĉu ne? Dir'u ke vi mi'n kred'as. Bon'vol'u dir'i ke vi kred'as mi'n!”

“Mi—nu, jes, mi kred'as—almenaŭ mi pen'ad'as kred'i. Sed ĉio okaz'is tiel subit'e. Tiel subit'e kaj humil'ig'e. Vi ne dev'us far'i ti'aĵ'o'n en tiu rapid'a manier'o. Tio—”

“Ho, mi tiom bedaŭr'as! Se mi nur antaŭ'pens'int'us—”

“Nu, ne grav'as, kaj mi ne plu vi'n kulp'ig'as ĉar vi est'as jun'a kaj sen'pri'pens'a kaj kompren'ebl'e vi ne sci'pov'is antaŭ'sci'i kiu'n efekt'o'n—”

“Sed, ho, ve, mi cert'e dev'int'us pli bon'e taks'i la situaci'o'n. Nu—”

“Vid'u, Laskino, se vi parol'int'us pri kvin-ses fiŝ'hok'o'j por anonc'i la tem'o'n kaj tiam iom post iom—”

“Ho, mi kompren'as, mi kompren'as. Tiam iom post iom al'don'int'us unu, tiam du, tiam—ho, kial mi ne el'pens'is tio'n?”

“Ne grav'as, kar'a infan'o, tut'e ne grav'as. Mi fart'as pli bon'e nun. Post iom da temp'o mi est'os re'normal'iĝ'int'a. Sed—ek'lanĉ'i la tut'a'n du'dek'du'ensembl'o'n al mal'pret'ul'o kiu al'don'e iom mal'bon'fart'as—”

“Ho, krim'o jes ja tio est'is. Sed vi pardon'u mi'n. Bon'vol'u dir'i ke vi mi'n pardon'as. Bon'vol'u!”

Post rikolt'i bon'a'n proviz'o'n da tre plaĉ'a'j pet'ad'o kaj persvad'o kaj konvink'ad'o, mi pardon'is ŝi'n kaj ŝi re'feliĉ'iĝ'is kaj post iom da temp'o re'komenc'is rakont'i si'a'n aventur'o'n. Baldaŭ mi konsci'is ke la famili'a trezor'o en'hav'as ankoraŭ ceter'a'n valor'aĵ'o'n—iu'spec'a'n juvel'aĵ'o'n, ver'ŝajn'e—kaj ke ŝi klopod'as evit'i parol'i mal'kaŝ'e pri ĝi, tim'ant'e ke mi de'nov'e paraliz'iĝ'u. Sed mi dezir'is inform'iĝ'i ankaŭ pri tiu aĵ'o kaj pet'eg'is ŝi'n dir'i al mi kio ĝi est'as. Ŝi tim'is. Sed mi insist'is kaj promes'is antaŭ'apog'i mi'n ĉi tiu'n foj'o'n kaj est'i pret'a por ke la ŝok'o ne mi'n difekt'u. Ŝi plen'is je mal'cert'o'j sed tro fort'is por ŝi la tent'o sci'ig'i tiu'n mir'ind'aĵ'o'n al mi kaj ĝu'i mi'a'j'n mir'o'n kaj admir'o'n kaj ŝi konfes'is ĝi'n port'i sur si'a person'o kaj dir'is ke se mi cert'as est'i pret'a—kaj tiel plu kaj tiel plu—kaj tiam en'ig'is man'o'n en la sin'o'n kaj el'ig'is bat'it'a'n kvadrat'o'n de latun'o, sam'temp'e kontrol'ant'e anksi'e mi'a'n rigard'o'n. Mi fal'is kontraŭ ŝi'n en bon'e ŝajn'ig'it'a sven'o, kiu kontent'ig'is ŝi'a'n kor'o'n kaj sam'temp'e preskaŭ sen'ig'is ŝi'n je ĝi. Kiam mi re'normal'iĝ'is kaj trankvil'iĝ'is, ŝi dezir'eg'is ek'sci'i kio'n mi opini'as pri ŝi'a juvel'aĵ'o.

“Kio'n mi opini'as pri ĝi? Mi taks'as ĝi'n la plej ĉarm'a aĵ'o kiu'n mi iam vid'is.”

“Ĉu ver'e? Kiom agrabl'e est'as ke vi tiel dir'as. Sed ĝi est'as jes ja ver'a am'ind'aĵ'o, ĉu ne?”

“Nu, mi nepr'e ne pov'as mal'konsent'i. Pli plaĉ'us al mi ĝi'n posed'i ol la ekvator'o'n.”

“Mi opini'is ke vi admir'os ĝi'n,” ŝi dir'is. “Mi juĝ'as ĝi'n tiom bel'a. Kaj ne ekzist'as ceter'a en ĉiu'j ĉi tiu'j latitud'o'j. Hom'o'j al'ven'is la tut'a'n distanc'o'n ek'de Mal'fermat'a Polus'a Mar'o por ĝi'n rigard'i. Ĉu iam antaŭ'e vi vid'is simil'aĵ'o'n?”

Mi dir'is ke ne, ĉi tiu est'as la unu'a kiu'n mi vid'is iam. Mult'e mi'n dolor'ig'is dev'i dir'i tiu'n mal'avar'a'n mensog'o'n, pro tio ke mi jam vid'is en antaŭ'a'j temp'o'j milion'o'n da ili ĉar tiu simpl'a juvel'o ŝi'a est'is neni'o ali'a ol mal'nov'a difekt'it'a bagaĝ'ident'ig'il'o de Nov-Jork'o-Centr'a-Trajn'dom'o.

“Sankt'a ter'o!” mi dir'is. “Vi cert'e ne ĉirkaŭ'ir'as port'ant'e tio'n sur vi'a person'o tiu'manier'e, tut'e sol'e kaj sen'ŝirm'e, eĉ sen'hund'e, ĉu?”

“Ŝŝŝ! Ne tiel laŭt'e!” ŝi dir'is. “Neni'u sci'as ke mi ĝi'n sur'port'as. Ili supoz'as ke ĝi est'as en la trezor'ej'o de Pa'ĉj'o. Kutim'e ĝi est'as tie.”

“Kie est'as la trezor'ej'o?”

Est'is mal'subtil'a demand'o kaj dum moment'o ŝi aspekt'is surpriz'it'e kaj iom suspekt'e, sed mi dir'is:

“Ho, kompren'u, vi ne pri'tim'u mi'n. En mi'a land'o est'as sep'dek milion'o'j da loĝ'ant'o'j kaj, kvankam ne dec'as ke mi mem dir'u tio'n, ĉiu'j el sen'escept'e, bon'vol'us konfid'i al mi sen'nombr'a'j'n fiŝ'hok'o'j'n.”

Tio re'trankvil'ig'is ŝi'n kaj ŝi dir'is al mi kie en la dom'o la hok'o'j est'as kaŝ'it'a'j. Tiam ŝi iom for'las'is si'a'n tem'o'n por fanfaron'et'i pri la grand'o de la tabul'o'j da tra'vid'ebl'a glaci'o konsist'ig'ant'a'j la fenestr'o'j'n de la dom'eg'o kaj demand'is al mi ĉu iam mi vid'is simil'aĵ'o'j'n ĉe mi kaj mi respond'is sen'hezit'e kaj tut'e mal'kaŝ'e ke ne, kio pli plaĉ'is al ŝi ol ŝi sukces'is el'trov'i vort'o'j'n en kiu'j vest'i si'a'n kontent'iĝ'o'n. Est'is tiel facil'e plaĉ'i al ŝi kaj tiel plaĉ'e al mi ke mi daŭr'ig'is la tem'o'n, dir'ant'e:

“Ho, Laskino, vi est'as jes ja bon'ŝanc'a knab'in'o—ĉi tiu bel'eg'a dom'o, ĉi tiu delikat'a juvel'aĵ'o, tiu riĉ'a trezor'o, la tut'aĵ'o de tiu impon'a neĝ'o, kaj luks'a'j glaci'mont'o'j kaj sen'fin'a steril'ec'o, kaj publik'a'j urs'o'j kaj rosmar'o'j, kaj nobl'a'j liber'ec'o kaj grand'ec'o, kaj ĉies admir'a'j okul'o'j vi'n rigard'ant'a'j, kaj ĉies omaĝ'o kaj respekt'o sen'pet'e dispon'ebl'a'j al vi; jun'a, riĉ'a, bel'eg'a, serĉ'at'a, am'ind'um'at'a, envi'at'a, kun ĉiu bezon'o hav'ebl'a, ĉiu dezir'o ating'ebl'a, ĉiu vol'o plen'um'ebl'a—tio est'as sen'lim'a bon'fortun'o! Mi jam vid'is miriad'o'j'n da knab'in'o'j, sed ĉiu'j'n tiu'j'n ekster'ordinar'a'j'n kompliment'o'j'n mi rajt'as asert'i ver'dir'e nur pri vi. Kaj vi merit'as—vi merit'as ĉio'n tio'n, Laskino—tio'n mi kred'as en mi'a kor'o.”

Fier'ig'is kaj feliĉ'ig'is ŝi'n aŭd'i mi'n dir'i tio'n kaj ŝi dank'is mi'n foj'e kaj re'foj'e pro tiu last'a asert'aĵ'o kaj ŝi'a'j voĉ'o kaj okul'o'j kompren'ig'is al mi ke ŝi'a kor'o est'is tuŝ'it'a. Baldaŭ ŝi dir'is:

“Tamen ne ĉio est'as sun'bril'o. Ankaŭ nub'a'n flank'o'n hav'as la situaci'o. La ŝarĝ'o de riĉ'ec'o est'as pez'a por sub'ten'i. Foj'e mi sci'vol'is ĉu ne est'us pli bon'e est'i mal'riĉ'a—almenaŭ ne preter'moder'e riĉ'a. Dolor'ig'as mi'n vid'i najbar'a'j'n trib'an'o'j'n kiu'j preter'pas'as kaj sub'aŭd'i ili'n dir'i, respekt'eg'e, unu al la ali'a, ‘Jen—jen ŝi est'as—la fil'in'o de la milion'ul'o!’ Kaj foj'e ili dir'as bedaŭr'e, ‘Ŝi rul'iĝ'as en fiŝ'hok'o'j dum mi—neni'o'n mi hav'as.’ Tio romp'as al mi la kor'o'n. Kiam mi est'is infan'o kaj ni est'is mal'riĉ'a'j, ni dorm'is sen ferm'i la pord'o'n, se ni tiel dezir'is. Sed nun—nun ni bezon'as dung'i nokt'o'gard'ist'o'n. En tiu epok'o mi'a patr'o est'is mild'a'humor'a kaj komplez'em'a al ĉiu'j. Sed nun li est'as aŭster'a kaj arogant'a kaj mal'toler'as sen'formal'ec'o'n. Pas'int'ec'e li pens'is nur pri si'a famili'o sed nun, dum li ĉirkaŭ'ir'as, li'a'j fiŝ'hok'o'j konsist'ig'as li'a'n unu'nur'a'n pri'okup'aĵ'o'n. Kaj pro li'a riĉ'ec'o ĉiu'j kaŭr'as antaŭ li kaj montr'iĝ'as serv'em'aĉ'a'j pri li. Antaŭ'e neni'u rid'is pri li'a'j ŝerc'o'j ĉar ĉiam ili est'is mal'nov'mod'a'j kaj preter'kred'ebl'a'j kaj sen'bon'kvalit'a'j ĉar mank'is al ili la unu'nur'a element'o pov'ant'a prav'ig'i ŝerc'o'n—la humur'element'o'n. Sed nun ĉiu'j rid'as kaj rid'aĉ'as pri tiu'j morn'aĵ'o'j kaj se iu ajn forges'as far'i tio'n, tio eg'e mal'plaĉ'as al mi'a patr'o kaj li ne hezit'as el'montr'i si'a'n mal'ĝoj'o'n. Antaŭ'e oni ne pet'is li'a'n opini'o'n pri io ajn kaj kiam li sci'ig'is ĝi'n sen'pet'e, ĝi est'is sen'valor'a. Ĝi hav'as ankoraŭ tiu'n difekt'o'n, tamen ĉiu'j pet'as ĝi'n kaj ĝi'n aplaŭd'as. Kaj li mem part'o'pren'as en la aplaŭd'ad'o, ĉar mank'as al li aŭtent'a diskret'ec'o kaj abund'a takt'o. Li mal'alt'ig'is la karakter'o'n de ni'a tut'a trib'o. Antaŭ'e ĝi est'is honest'a kaj vir'ec'a gent'o. Nun ĝi konsist'as el mizer'a'j hipokrit'o'j, mol'ig'it'a'j per servitud'o. En la profund'eg'o de mi'a kor'o mi abomen'as ĉiu'j'n milion'ul'a'j'n viv'manier'o'j'n! Ni'a trib'o est'is antaŭ'e ordinar'a simpl'a gent'o kiu'n kontent'ig'is la ost'a'j fiŝ'hok'o'j de ili'a'j ge'patr'o'j. Nun avar'ec'o ili'n konsum'as kaj ili volont'e si'n sen'ig'us je ĉiu sent'o pri honor'o kaj honest'ec'o por hav'ig'i al si la mal'nobl'ig'ant'a'j'n fer'a'j'n fiŝ'hok'o'j'n de la fremd'ul'o. Tamen mi ne rajt'as insist'i pri tiu'j mal'ĝoj'a'j tem'o'j. Kiel mi jam dir'is, est'is mi'a rev'o est'i am'at'a por mi mem.

“Fin'fin'e ŝajn'is ke tiu rev'o est'is plen'um'ot'a. Iu'n tag'o'n al'ven'is ne'kon'at'o dir'ant'e ke li'a nom'o est'as Kalulo. Mi sci'ig'is al li mi'a'n nom'o'n kaj li dir'is ke li mi'n am'as. Mi'a kor'o salt'eg'is pro dank'em'o kaj plezur'o ĉar mi jam ek'am'is li'n unu'a'vid'e kaj nun mi agnosk'is al li tiu'n am'o'n. Li mi'n al'pren'is sur la brust'o'n kaj dir'is ne dezir'i est'i pli feliĉ'a ol nun. Ni pied'promen'ad'is kun'e trans la bankiz'er'o'j'n, rakont'ant'e ĉio'n pri si unu al la ali'a kaj plan'ant'e, ho! la plej bel'a'n est'ont'ec'o'n. Kiam ni lac'iĝ'is ni sid'iĝ'is kaj manĝ'is ĉar li hav'is sap'o'n kaj kandel'o'j'n kaj mi kun'port'is balen'gras'o'n. Ni mal'sat'is kaj neniam antaŭ'e manĝ'aĵ'o hav'is tiel bon'a'n gust'o'n.

“Li aparten'is al trib'o kies frekvent'ej'o'j situ'is en la for'a nord'o kaj mi ek'sci'is ke li neniam aŭd'is pri mi'a patr'o, kio eg'e mi'n ĝoj'ig'is. Mi vol'as dir'i ke li jam aŭd'is pri la milion'ul'o sed neniam aŭd'is li'a'n nom'o'n. Tial, vi kompren'u, li ne pov'is sci'i ke mi est'as la hered'ont'in'o. Vi rajt'as kred'i ke mi ne dir'is tio'n al li. Fin'fin'e mi est'is am'at'a por mi kaj est'is kontent'a. Mi est'is tiel feliĉ'a—ho! pli feliĉ'a ol vi pov'as imag'i.

“Iom post iom la vesper'manĝ'hor'o al'proksim'iĝ'is kaj mi konduk'is li'n al ni'a hejm'o. Kiam ni est'is ating'ont'a'j ni'a'n dom'o'n li ek'mir'eg'is kaj kri'is:

“‘Kiom bon'eg'a! Ĉu aparten'as al vi'a patr'o tio?’

“Aŭd'i tiu'n voĉ'ton'o'n kaj vid'i tiu'n admir'a'n lum'o'n en li'a rigard'o mi'n ek'dolor'ig'et'is, sed baldaŭ la sent'o for'pas'is ĉar mi tiom am'is li'n kaj li hav'is tiel bel'a'n kaj nobl'a'n aspekt'o'n. Mi'a tut'a famili'o da onkl'in'o'j kaj onkl'o'j kaj ge'kuz'o'j kontent'iĝ'is pri li kaj oni invit'is mult'a'j'n gast'o'j'n kaj ferm'eg'is la dom'o'n kaj ek'brul'ig'is la ĉifon'lamp'o'j'n kaj kiam ĉio est'is varm'a kaj komfort'a kaj sufok'eg'a, ni est'ig'is ĝoj'a'n banked'o'n por fest'i mi'a'n fianĉ'in'iĝ'o'n.

“Kiam la banked'o fin'iĝ'is, la orgojl'o de mi'a patr'o li'n super'is kaj li ne rezist'is al la tent'o el'montr'i si'a'j'n riĉ'ec'o'j'n kaj vid'ig'i al Kalulo kia'n bon'ŝanc'o'n tiu ating'is hazard'a'voj'e—kaj ĉef'kial'e, kompren'ebl'e, li dezir'is ĝu'i la mir'eg'o de la kompat'ind'ul'o. Mi pov'int'us ek'plor'i—sed ti'aĵ'o ne sukces'int'us mal'persvad'i mi'a'n patr'o'n, tial mi dir'is neni'o'n sed daŭr'e sid'ad'is kaj sufer'is.

“Mi'a patr'o al'ir'is rekt'a'lini'e la kaŝ'ej'o'n, en la plen'a vid'kamp'o de ĉiu'j, kaj el'ig'is la fiŝ'hok'o'j'n kaj re'ven'port'is ili'n kaj sving'ĵet'is ili'n super mi'a kap'o, tia'manier'e ke ili fal'is en bril'a miks'aĵ'o sur la provizor'a'n tabl'et'o'n kiu'n konsist'ig'is la genu'o de mi'a am'ant'o.

“Kompren'ebl'e, la mir'ig'a spektakl'o sen'spir'ig'is la kompat'ind'a'n knab'o'n. Li sukces'is nur fiks'rigard'i pro stult'a surpriz'iĝ'o kaj sci'vol'i kiel unu'nur'a hom'o pov'as akir'i tia'j'n ne'kred'ebl'a'j'n riĉ'ec'o'j'n. Tiam baldaŭ li supr'e'n'rigard'is bril'okul'e kaj ek'kri'is:

“‘Tial, est'as vi kiu est'as la renom'a milion'ul'o!’

“Mi'a patr'o kaj ĉiu'j ceter'a'j ĉe'est'ant'o'j kvazaŭ eksplod'is per kri'eg'o'j de feliĉ'a rid'ad'o kaj kiam mi'a patr'o kun'ig'is la trezor'o'n sen'zorg'e sam'e kiel ĝi est'us nur'a rub'aĵ'o hav'ant'a neni'a'n valor'o'n kaj ĝi'n re'ven'port'is al ties kaŝ'lok'o, la surpriz'o de Kalulo est'is stud'ind'aĵ'o. Li dir'is:

“‘Ĉu ebl'as ke vi stapl'as ti'aĵ'o'j'n sen ili'n nombr'i?’

“Mi'a patr'o el'ig'is orgojl'a'n ĉeval'rid'eg'o'n kaj dir'is:

“‘Nu, ver'dir'e, oni konsci'as ke vi neniam est'is riĉ'a pro tio ke tiel grav'as por vi simpl'a afer'o kiel unu-du fiŝ'hok'o'j.’

“Kalulo konfuz'iĝ'is kaj klin'is la kap'o'n, tamen dir'is:

“‘Ho, efektiv'e, sinjor'o, mi neniam valor'is eĉ la pik'il'o'n de unu el tia'j mult'kost'aĵ'o'j kaj neniam antaŭ'e vid'is vir'o'n tiel riĉ'a'n je ili ke valor'is la pen'o'n nombr'i li'a'n proviz'o'n ĉar ĝis nun la plej riĉ'a vir'o kiu'n mi kon'is dispon'is nur tri.’

“Mi'a stult'a patr'o kri'eg'is de'nov'e pro naiv'a plezur'eg'o kaj ne entrepren'is korekt'i la supoz'o'n ke li ne kutim'as nombr'i si'a'j'n hok'o'j'n por ili'n atent'e kontrol'i. Li pav'ad'is, vi kompren'u. Ĉu ili'n nombr'i? Ho, ĉiu'n tag'o'n li nombr'is ili'n.

“Mi renkont'is mi'a'n kar'ul'o'n kaj kon'at'iĝ'is kun li je tag'iĝ'o kaj li'n konduk'is ĉe mi je nokt'iĝ'o nur tri hor'o'j'n post'e—ĉar en tiu temp'o la tag'o'j mal'pli'long'iĝ'is anticip'e al la ses'monat'daŭr'a nokt'o. Ni fest'is dum mult'a'j hor'o'j. Tiam fin'fin'e la gast'o'j for'ir'is kaj ni ceter'a'j ni'n situ'ig'is dis'e laŭ la mur'o'j sur la dorm'benk'o'j kaj baldaŭ ĉiu'j krom mi perd'iĝ'is en sonĝ'ad'o. Mi est'is tro feliĉ'a, tro ekscit'it'a por dorm'i. Post kiam mi jam kuŝ'is sen'bru'e dum long'a, long'a temp'o, mal'klar'a form'o preter'pas'is mi'n kaj en'glut'iĝ'is en la mal'hel'o plen'ig'ant'a la for'a'n ekstrem'aĵ'o'n de la dom'o. Mi ne sci'pov'is disting'i kiu ĝi est'is, nek ĉu ĝi est'is vir'o aŭ vir'in'o. Baldaŭ la form'o, aŭ ebl'e ali'a form'o, preter'pas'is ir'ant'e en la kontraŭ'a direkt'o. Mi sci'vol'is kio'n signif'as ĉio tio sed sci'vol'i mal'util'is. Kaj sci'vol'ant'e, mi ek'dorm'is.

“Mi ne sci'as dum kiom da temp'o mi dorm'is sed subit'e mi plen'e vek'iĝ'is kaj aŭd'is mi'a'n patr'o'n dir'i en terur'a voĉ'o: ‘Laŭ la grand'a Neĝ'o-Di'o, mank'as fiŝ'hok'o!’ Io dir'is al mi ke tio aŭgur'as mal'ĝoj'o'n por mi kaj la sang'o de mi'a'j vejn'o'j ek'mal'varm'iĝ'is. Mi'a antaŭ'sent'o konfirm'iĝ'is en la sam'a moment'o. Mi'a patr'o kri'eg'is: ‘Vek'iĝ'u ĉiu'j kaj ek'kapt'u la fremd'ul'o'n!’ Tiam aŭd'iĝ'is ek'bru'o de kri'eg'o'j kaj sakr'aĵ'o'j el ĉiu'j flank'o'j kaj vid'iĝ'is frenez'a hast'ad'o de mal'klar'a'j figur'o'j tra la mal'hel'o. Mi kur'eg'is sub'ten'i mi'a'n kar'ul'o'n sed kio'n mi pov'is far'i krom star'i kaj prem'tord'i la man'o'j'n? Jam apart'ig'is li'n dis'de mi viv'ant'a hom'mur'o. Oni lig'is al li man'o'j'n kaj pied'o'j'n. Nur post kiam li est'is sekur'e lig'it'a oni permes'is ke mi li'n al'ir'u. Mi lanĉ'is mi'n sur li'a'n kompat'ind'a'n ofend'it'a'n form'o'n kaj plor'eg'is pro mal'ĝoj'o sur li'a brust'o dum mi'a patr'o kaj mi'a tut'a famili'o mi'n pri'mok'is kaj li'n mis'trakt'is per minac'o'j kaj hont'ig'a'j epitet'o'j. Li toler'is tiu'n mal'bon'trakt'ad'o'n kun trankvil'a dign'o kiu am'at'ig'is li'n de mi eĉ pli ol iam ajn kaj fier'ig'is kaj feliĉ'ig'is mi'n, ben'it'a'n per la ŝanc'o sufer'i kun li kaj por li. Mi aŭd'is mi'a'n patr'o'n ordon'i ke la pli'aĝ'ul'o'j de la trib'o kun'ven'iĝ'u cel'e al juĝ'i mi'a'n Kalulon por li'a viv'o.

“‘Kio?’ mi dir'is. ‘Ĉu antaŭ ol serĉ'i la perd'it'a'n hok'o'n?’

“‘Ĉu perd'it'a'n hok'o'n?’ ĉiu'j kri'eg'is pri'rid'e. Kaj mi'a patr'o al'don'is mok'e: ‘Re'tir'iĝ'u, ĉiu'j, kaj dec'e ek'serioz'iĝ'u. Ŝi dezir'as serĉ'i tiu'n perd'it'a'n hok'o'n. Ho, sen'dub'e ŝi mal'kovr'os ĝi'n.’ Post kio ĉiu'j ek'rid'is de'nov'e.

“Mi ne perturb'iĝ'is. Mi sent'is neni'a'j'n tim'o'j'n, neni'a'j'n dub'o'j'n. Mi dir'is:

“‘En la nun'a moment'o est'as vi'a vic'o rid'i. Sed al'ven'os ni'a vic'o. Atend'u kaj konsci'u.’

“Mi al'pren'is ĉifon'lamp'o'n, opini'ant'e pov'i mal'kovr'i tiu'n mizer'aĉ'aĵ'o'n en nur'a moment'et'o. Kaj mi iniciat'is mi'a'n serĉ'ad'o'n kun tiom da mem'fid'o ke mi'a'j trib'an'o'j serioz'iĝ'is, ek'ant'e suspekt'i est'i ebl'e tro hast'int'a'j. Sed, ve! ho, ve! Ho, la amar'ec'o de ĉi tiu serĉ'ad'o. Okaz'is profund'a silent'o dum kiu oni pov'is nombr'i la fingr'o'j'n dek-dek du foj'o'j'n. Tiam mi'a kor'o komenc'is mal'fort'iĝ'i kaj ĉirkaŭ mi re'komenc'iĝ'is la kun'mok'ad'o kiu daŭr'e pli'laŭt'iĝ'is kaj pli'cert'iĝ'is ĝis, kiam fin'fin'e mi rezign'is, ili eksplod'is en salv'o post salv'o da krud'a rid'ad'o.

“Neni'u ek'sci'os iam kio'n mi sufer'is tiam. Sed mi'a am'o sub'ten'is kaj pli'fort'ig'is mi'n kaj mi al'ir'is mi'a'n dec'a'n posten'o'n flank'e de Kalulo kaj ĉirkaŭ'brak'is li'a'n kol'o'n kaj flustr'is en li'a'n orel'o'n, dir'ant'e:

“‘Vi est'as sen'kulp'a, mi'a propr'ul'o. Tio'n mi pri'cert'as. Sed dir'u tio'n al mi vi mem por mi'n komfort'ig'i por ke mi toler'u kia'n ajn ni'n atend'ant'a'n est'ont'ec'o'n.’

“Li respond'is:

“‘Tiel cert'eg'e kiel mi star'as mort'o'rand'e en la nun'a moment'o, mi est'as sen'kulp'a. Trankvil'iĝ'u, tial, ho, kontuz'it'a kor'o! Est'u en pac'o, ho, vi spir'ad'o de mi'a'j naz'tru'o'j, viv'o de mi'a viv'o!’

“‘Nun, tial, al'ven'u la pli'aĝ'ul'o'j!’ Kaj dum mi el'dir'is la vort'o'j'n, mi aŭd'is ekster'e al'proksim'iĝ'ant'a'n son'ad'o'n de knar'ant'a neĝ'o kaj tiam vizi'o'n pri klin'iĝ'ant'a'j form'o'j en'ir'ant'a'j laŭ'vic'e tra'pord'e—la pli'aĝ'ul'o'j.

“Mi'a patr'o akuz'is plen'ceremoni'e la kapt'it'o'n kaj rakont'is la event'o'j'n de la nokt'o. Li dir'is ke la sentinel'o star'is ekster'e antaŭ'pord'e kaj ke en'est'is la dom'o'n neni'u krom la famili'an'o'j kaj la fremd'ul'o. ‘Ĉu famili'an'o'j ŝtel'pren'us propr'a'j'n hav'aĵ'o'j'n?’

“Li paŭz'is. La pli'aĝ'ul'o'j sid'is sen'parol'e dum mult'a'j minut'o'j. Fin'fin'e unu post la ali'a ĉiu dir'is al si'a najbar'o, ‘Ĉi tio aŭgur'as mal'bon'e por la fremd'ul'o.’ Dolor'ig'a'j vort'o'j por mi'a'j orel'o'j. Tiam mi'a patr'o sid'iĝ'is. Ho, mizer'a, mizer'ul'in'o ke mi! En tiu sam'a moment'o mi dispon'is la ebl'o'n sen'kulp'ig'i mi'a'n kar'ul'o'n sed pri tio ne konsci'is!

“La tribunal'estr'o demand'is:

“‘Ĉu ĉe'est'as iu ajn dezir'ant'a defend'i la akuz'it'o'n?’

“Mi star'iĝ'is kaj dir'is:

“‘Kial li vol'int'us ŝtel'pren'i tiu'n hok'o'n, aŭ iu'n ajn ceter'a'n aŭ ĉiu'j'n el ili? Post plu'a tag'o li far'iĝ'int'us hered'ont'o de la tut'a ar'o!’

“Mi star'is, atend'ant'e. Est'is long'a silent'o dum la vapor'o'j de la mult'a'j spir'ad'o'j lev'iĝ'is ĉirkaŭ mi kiel nebul'o. Fin'fin'e unu post la ali'a la pli'aĝ'ul'o'j kap'jes'is plur'foj'e mal'rapid'e kaj murmur'is: ‘La el'dir'aĵ'o de la knab'in'o hav'as fort'o'n!’ Ho, kiel kor'komfort'ig'a'j est'is tiu'j vort'o'j! Tiel efemer'a'j, tamen tiel alt'valor'a'j! Mi sid'iĝ'is.

“‘Se iu ajn dezir'as parol'i pli long'e, ek'parol'u nun li aŭ ŝi. Se ne, tiu rest'u de nun antaŭ'e'n en silent'o,’ dir'is la tribunal'estr'o.

“Mi'a patr'o star'iĝ'is kaj dir'is:

“‘En la nokt'o, form'o preter'pas'is mi'n en la mal'hel'o, ir'ant'e en la direkt'o al la trezor'ej'o, kaj baldaŭ re'ven'is. Mi nun opini'as ke est'is la fremd'ul'o.’

“Ho, mi est'is sven'ont'a! Ĝis nun mi supoz'is ke tio est'as mi'a sekret'o. Eĉ la al'kroĉ'o de la grand'a Glaci-Di'o mem ne pov'int'us ĝi'n el'tren'eg'i el mi'a kor'o.

“La tribunal'estr'o dir'is sever'e al mi'a kompat'ind'a Kalulo:

“‘Parol'u!’

“Kalulo hezit'is, tiam respond'is:

“‘Est'is mi. Mi ne sukces'is dorm'i tiom mi pens'is pri la bel'a'j hok'o'j. Mi ir'is tie'n kaj kis'is ili'n kaj ili'n kares'is por pac'ig'i mi'a'n spirit'o'n kaj ĝi'n dron'ig'i en sen'kulp'a ĝoj'o. Tiam mi re'met'is ili'n. Ebl'as ke mi fal'ig'is unu sed mi ŝtel'pren'is ne eĉ unu.’

“Ho, pere'ig'a konfes'o por far'i en tia lok'o! Okaz'is terur'a silent'o. Mi konsci'is ke li proklam'is propr'a'n kondamn'o'n kaj ke ĉio fin'iĝ'is. Sur ĉiu vizaĝ'o hieroglif'iĝ'is la vort'o'j: ‘Konfes'o ĝi est'as! kaj bagatel'a, lam'a, mal'solid'a.’

“Mi sid'is, spirant'e anhel'e, atend'ant'e. Baldaŭ mi aŭd'is la solen'a'j'n vort'o'j'n kiu'j'n mi sci'is est'i ven'ont'a'j. Kaj ĉiu vort'o, kiam ĝi al'ven'is, est'is tranĉ'il'o en mi'a kor'o:

“‘Est'as la ordon'o de la tribunal'o ke la akuz'it'o est'u sub'met'it'a al juĝ'ad'o per akv'o.’

“Ho, mal'ben'it'a est'u la kap'o de tiu al'port'int'a al ni'a land'o ‘juĝ'ad'o'n per akv'o’. Ĝi al'ven'is, antaŭ generaci'o'j, el iu for'a land'o situ'ant'a neni'u sci'as kie. Antaŭ tio ni'a'j patr'o'j util'ig'is aŭgur'ad'o'n kaj ali'a'j'n mal'cert'a'j'n juĝ'rimed'o'j'n kaj sen'dub'e okaz'is foj'foj'e ke kelk'a'j kompat'ind'a'j est'aĵ'o'j tra'viv'is la spert'o'n. Sed ne okaz'as tiel en la kaz'o de juĝ'ad'o per akv'o kiu est'as el'trov'aĵ'o de hom'o'j pli saĝ'a'j ol ni kompat'ind'a'j sen'sci'a'j sovaĝ'ul'o'j. Per'e de ĝi la sen'kulp'ul'o'j montr'iĝ'as sen'kulp'a'j sen'dub'e, sen'disput'e, ĉar ili dron'as. Kaj la kulp'ul'o'j montr'iĝ'as kulp'a'j kun la sam'a cert'ec'o ĉar ili ne dron'as. Mi'a kor'o romp'iĝ'is en mi'a brust'o, ĉar mi dir'is, ‘Li est'as sen'kulp'a, kaj li sub'ir'os la ond'o'j'n kaj neniam plu mi li'n re'vid'os.’

“Mi ne for'las'is li'n post tio. Mi lament'is en li'a'j brak'o'j dum la tut'a daŭr'o de la preter'valor'a'j hor'o'j kaj li el'verŝ'is sur mi'n la profund'a'n flu'ad'o'n de li'a am'o kaj, ho! mi est'is tiel mizer'a kaj tiel feliĉ'a! Fin'fin'e, ŝir'pren'e ili dis'apart'ig'is ni'n kaj mi post'sekv'is ili'n plor'eg'ant'e kaj vid'is ili'n li'n for'lanĉ'i en la mar'o'n. Tiam mi kovr'is la vizaĝ'o'n per'man'e. Ĉu dolor'eg'o? Ho, mi kon'as la plej profund'a'j'n el la divers'a'j profund'a'j signif'o'j'n de tiu vort'o!

“En la sekv'int'a moment'o la hom'o'j kri'eg'is eksplod'e pro malic'a ĝoj'o kaj mi mal'kovr'is la vizaĝ'o'n, surpriz'eg'it'e. Ho, amar'a vid'aĵ'o! Li naĝ'ad'is!

“Tuj mi'a kor'o ŝton'iĝ'is, glaci'iĝ'is. Mi dir'is: ‘Li est'is kulp'a kaj li mensog'is al mi!’

“Mi for'turn'iĝ'is mal'estim'e kaj sur'voj'iĝ'is hejm'direkt'e'n.

“Ili konduk'is li'n sur la for'a'n mar'o'n kaj li'n post'las'is sur glaci'mont'o driv'ant'a sud'e'n en la grand'a'j akv'o'j. Tiam mi'a famili'o hejm'e'n're'ven'is kaj mi'a patr'o dir'is al mi:

“‘Vi'a ŝtel'ist'o send'is al vi si'a'n mesaĝ'o'n de mort'ant'o, dir'ant'e: “Dir'u al ŝi ke mi est'as sen'kulp'a kaj ke laŭ'long'e de la tag'o'j kaj la hor'o'j kaj la minut'o'j dum kiu'j mi mal'sat'os kaj pere'os mi daŭr'e am'os ŝi'n kaj pens'os pri ŝi kaj ben'os la tag'o'n kiu dispon'ig'is al mi la vid'aĵ'o'n pri ŝi'a dolĉ'a vizaĝ'o.” Tre bel'a, eĉ poezi'a!’

“Mi dir'is: ‘Li est'as mal'pur'aĵ'o! Mi neniam plu aŭd'u pri li de'nov'e!’ Kaj, ho! konsider'u! Li est'is jes ja malgraŭ ĉio sen'kulp'a.

“Naŭ monat'o'j—naŭ morn'a'j, mal'feliĉ'a'j monat'o'j—for'pas'is kaj fin'fin'e al'ven'is la tag'o de la Grand'a Ĉiu'jar'a Ofer'o, kiam ĉiu'j fraŭl'in'o'j de la trib'o lav'as la vizaĝ'o'n kaj komb'as la har'ar'o'n. Respond'e al la unu'a mov'o de mi'a komb'il'o, el'fal'is la fatal'a fiŝ'hok'o de kie ĝi nest'is dum ĉiu'j tiu'j monat'o'j kaj mi fal'is en sven'ad'o en la brak'o'j'n de mi'a rimors'a patr'o! Ĝem'ant'e, li dir'is: ‘Ni murd'is li'n kaj neniam plu mi rid'et'os.’ Li ten'is la promes'o'n. Aŭskult'u: ek'de tiu tag'o ĝis la hodiaŭ'a ne for'pas'as unu'nur'a monat'o sen ke mi komb'u la har'ar'o'n. Sed, ho! por kio util'as ĉio tio nun?”

Tial fin'iĝ'is la modest'a rakont'et'o de la kompat'ind'a fraŭl'in'o, per'e de kiu ni ek'sci'as ke, pro tio ke cent milion'o'j da dolar'o'j en Nov-Jork'o kaj du'dek du fiŝ'hok'o'j sur la lim'o de Arkt'a Cirkl'o reprezent'as la sam'a'n financ'a'n super'ec'o'n, hom'o trov'iĝ'ant'a en mal'riĉ'a'j cirkonstanc'o'j stult'ul'iĝ'as rest'ant'e en Nov-Jork'o kiam li pov'as aĉet'i fiŝ'hok'o'j'n ĝis valor'o de dek cend'o'j kaj el'migr'i.

Kanibal'ism'o En La Vagon'o'j

Mi vizit'is Sankt'a-Luiz'o'n last'a'temp'e kaj dum mi'a ĝis'okcident'a vojaĝ'o, post vagon'ŝanĝ'o ĉe Ter'o-Hoto, en ŝtat'o Indiani'o, mild'a bon'vol'aspekt'a sinjor'o ĉirkaŭ kvar'dek'kvin-, aŭ ebl'e kvin'dek'jar'a, en'trajn'iĝ'is ĉe unu el la laŭ'voj'a'j staci'o'j kaj sid'iĝ'is apud mi. Ni inter'parol'is afabl'e pri divers'a'j tem'o'j dum, ebl'e, hor'o, kaj mi juĝ'is li'n eg'e inteligent'a kaj distr'a. Kiam li ek'sci'is ke mi loĝ'as en Vaŝington'o, li tuj komenc'is star'ig'i demand'o'j'n pri divers'a'j publik'a'j hom'o'j kaj pri Uson-Parlament'a'j afer'o'j. Kaj mi baldaŭ konsci'is ke mi inter'parol'as kun vir'o bon'e kon'ant'a la publik'a'j'n kaj mal'publik'a'j'n flank'o'j'n de la politik'a viv'o de la Ĉef'urb'o, eĉ la kutim'o'j'n kaj manier'o'j'n kaj proced'rimed'o'j'n de Senat'an'o'j kaj Reprezent'ant'o'j en la Ĉambr'o'j de la tut'land'a Parlament'o. Baldaŭ du vir'o'j halt'is apud ni dum unu'nur'a moment'o kaj unu dir'is al la ali'a:

“Haris'o, se vi konsent'os far'i tio'n por mi, mi neniam vi'n forges'os, mi'a knab'o.”

La rigard'o de mi'a nov'a kamarad'o ek'lum'iĝ'is plaĉ'e. La vort'o'j re'vigl'ig'is feliĉ'a'n memor'aĵ'o'n, mi supoz'is. Tiam li'a vizaĝ'o far'iĝ'is medit'em'a, preskaŭ mal'ĝoj'a. Li turn'iĝ'is al mi kaj dir'is, “Permes'u ke mi rakont'u al vi histori'et'o'n. Permes'u ke mi vi'n inform'u pri sekret'a ĉapitr'o de mi'a viv'o—ĉapitr'o neniam alud'it'a de mi ek'de la tag'o kiam okaz'is ties event'o'j. Aŭskult'u pacienc'e kaj promes'u al mi ke vi mi'n ne inter'romp'os.”

Mi promes'is kaj li rakont'is la sekv'ont'a'n strang'a'n aventur'o'n, parol'ant'e foj'e kun vigl'ec'o, foj'e kun melankoli'o, sed ĉiam kun emoci'o kaj serioz'o.

En la 19a de decembr'o 1853 mi for'las'is Sankt'a-Luiz'o'n sur la vesper'a trajn'o al'ir'ant'a Ĉikagon. En'tut'e est'is nur du'dek kvar pasaĝer'o'j. Est'is neni'a'j vir'in'o'j, neni'a'j infan'o'j. Ni est'is en bon'a humor'o kaj baldaŭ form'iĝ'is plaĉ'a'j kun'rilat'o'j. La vojaĝ'o promes'is est'i feliĉ'a. Neni'a an'o de ni'a kompani'o, mi opini'as, spert'is eĉ la plej svag'a'n antaŭ'sent'o'n pri la honor'aĵ'o'j baldaŭ ni'n sur'fal'ont'a'j.

Je la dek'unu'a de la vesper'o pez'a neĝ'o komenc'is fal'ad'i. Baldaŭ post el'ir'i vilaĝ'et'o'n Veldenon, ni en'ir'is tiu'n vast'eg'a'n preri'a'n sol'ec'ej'o'n etend'ant'a'n si'a'n sen'fin'a'n leŭg'ar'o'n da sen'dom'a morn'o en la direkt'o al Jubile'a'j Koloni'o'j. La vent'o'j, mal'brems'at'a'j far arb'o'j aŭ mont'et'o'j, aŭ eĉ nomad'a'j rok'o'j, fajf'eg'is feroc'e trans la eben'a'n sovaĝ'ej'o'n, pel'ant'e la fal'ant'a'n neĝ'o'n antaŭ si kiel ŝpruc'aĵ'o'n font'int'a'n el la krest'hav'a'j ond'o'j de ŝtorm'a mar'o. La neĝ'o pli'profund'iĝ'is rapid'e kaj ni sci'is, pro la mild'ig'it'a rapid'o de la trajn'o, ke la lokomotiv'o tra'plug'is ĝi'n kun konstant'e pli'grand'iĝ'ant'a mal'facil'ec'o. Efektiv'e, foj'e ĝi preskaŭ plen'halt'is mez'e de grand'eg'a'j driv'aĵ'o'j si'n amas'ig'int'a'j kiel kolos'a'j tomb'o'j trans la fer'voj'o'n. Inter'parol'ad'o komenc'is mal'oft'iĝ'i. Gaj'ec'o'n anstataŭ'is serioz'a mal'trankvil'iĝ'o. La ebl'o ek'mal'liber'iĝ'i en la neĝ'o, sur la mal'mild'a preri'o, kvin'dek mejl'o'j'n for de iu ajn konstru'aĵ'o, si'n anonc'is al ĉiu mens'o kaj etend'is sur ĉiu'n spirit'o'n si'a'n mal'esper'ig'ant'a'n influ'o'n.

Je la du'a de la maten'o mi vek'iĝ'is el mal'facil'a dorm'ad'o pro la ĉes'o de ĉiu mov'ad'o ĉirkaŭ mi. La tim'ig'eg'a ver'o si'n trud'is al mi kun fulm'a rapid'ec'o: neĝodrivaĵo mal'liber'ig'is ni'n! “Ĉiu'j man'o'j ek'salt'u al la sav'ad'o!” Ĉiu vir'o obe'is tuj'eg'e. En la sovaĝ'a'n nokt'o'n, la peĉ'a'n mal'hel'o'n, la ond'eg'a'n neĝ'o'n ĉiu est'ul'o si'n lanĉ'is, plen'e konsci'ant'e ke moment'o mal'ŝpar'at'a nun pov'os pere'ig'i ni'n ĉiu'j'n post'e. Ŝovel'il'o'j'n, man'o'j'n, tabul'o'j'n—i'o'n ajn, ĉio'n ajn pov'ant'a'n flank'e'n'mov'i neĝ'o'n ni ek'funkci'ig'is. Strang'a'n bild'o'n konsist'ig'is tiu mal'grand'a kompani'o da frenez'a'j vir'o'j batal'ant'a'j kontraŭ la amas'iĝ'ant'a'j neĝ'o'j, du'on'e en la plej mal'hel'a ombr'o, du'on'e en la koler'ig'it'a lum'o de la lokomotiv'a reflektor'o.

Nur'a mal'long'a hor'o sufiĉ'is por pruv'i la nepr'a'n sen'util'o'n de ni'a'j klopod'o'j. La ŝtorm'o barikad'is la voj'o'n per dek'du'o da driv'aĵ'o'j dum ni for'ŝovel'is unu. Kaj eĉ pli mal'bon'e, ni ek'sci'is ke la last'a grand'a antaŭ'e'n'pel'o de la lokomotiv'o romp'is la antaŭ-mal'antaŭ-ŝaft'o'n de la pel'rad'o! Eĉ hav'ant'e mal'ferm'it'a'n voj'o'n antaŭ ni, ni est'int'us tamen sen'help'a'j. Ni en'ir'is la vagon'o'n lac'ig'it'a'j pro ni'a labor'o kaj eg'e mal'ĝoj'a'j. Ni kun'iĝ'is ĉirkaŭ la hejt'o'stov'o'j kaj analiz'is tre serioz'e ni'a'n situaci'o'n. Ni dispon'is pri nepr'e neni'a'j proviz'o'j—sur tio baz'iĝ'is ni'a ĉef'a ĉagren'o. Mal'ebl'is ke ni frost'iĝ'u ĉar est'is bon'a proviz'o da lign'o en la tendr'o. Jen est'is ni'a sol'a konsol'aĵ'o. La diskut'ad'o fin'iĝ'is je ni'a agnosk'o pri la mal'kuraĝ'ig'a decid'o de la konduktor'o, t.e., ke cert'eg'e mort'us iu ajn hom'o klopod'ont'a pied'ir'i kvin'dek mejl'o'j'n tra tia neĝ'o. Mal'ebl'is ke ni al'vok'u help'o'n kaj eĉ se ebl'us, help'o ne al'ven'us. Neces'is ke ni rezign'u kaj atend'u, kiel ebl'e plej pacienc'e, help'o'n aŭ mal'sat'mort'o'n! Mi'a'opini'e, eĉ la plej fort'a kor'o tie'a sent'is dum'moment'a'n ek'mal'varm'o'n kiam est'is dir'it'a'j tiu'j vort'o'j.

Antaŭ ol for'pas'is nov'a hor'o, inter'parol'ad'o mild'iĝ'is ĝis mal'laŭt'a murmur'ad'o en divers'a'j angul'o'j de la vagon'o, sub'aŭd'at'e laŭ'interval'e inter la pli'laŭt'iĝ'o kaj mal'pli'laŭt'iĝ'o de la ŝtorm'o. La lamp'o'j mal'bril'iĝ'is. La plej'part'o el la abandon'it'o'j si'n komfort'ig'is inter la flagr'et'ant'a'j ombr'o'j por medit'ad'i—por forges'i la nun'a'n temp'o'n, se ebl'us al ili—por ek'dorm'i, se ili pov'us.

La etern'a nokt'o—cert'eg'e ĝi ŝajn'is etern'a al ni—el'uz'is fin'fin'e si'a'j'n lant'int'a'j'n hor'o'j'n kaj mal'varm'a griz'a tag'iĝ'o aper'is en la orient'o. Dum la lum'o pli'fort'iĝ'is la pasaĝer'o'j komenc'is vek'iĝ'i kaj el'montr'i viv'o'sign'o'j'n, unu post la ali'a, kaj laŭ'vic'e ĉiu for'lev'is de sur la frunt'o si'a'n tie'n ŝov'it'a'n ĉapel'o'n, streĉ'is si'a'j'n mal'mol'ig'it'a'j'n membr'o'j'n kaj ek'rigard'is tra la fenestr'o'j la sen'ĝoj'a'n perspektiv'o'n. Sen'ĝoj'a tio est'is, efektiv'e! Neni'a viv'ant'aĵ'o vid'ebl'is ie ajn, neni'a hom'a loĝ'ej'o! Vid'ebl'is nur vast'a blank'a dezert'o. Lev'it'a'j neĝ'tabul'o'j driv'is tie'n kaj re'e'n antaŭ la vent'o: mond'o da kirl'iĝ'ant'a'j neĝ'er'o'j el'bar'ant'a'j la supr'a'n firmament'o'n.

Dum la tut'a tag'o ni mal'gaj'ad'is en la vagon'o'j, dir'ant'e mal'mult'e, mult'e pens'ant'e. De'nov'a lant'ant'a morn'a nokt'o—kaj mal'sat'o.

Nov'a tag'iĝ'o—nov'a tag'o da silent'o, mal'feliĉ'o, atrofi'a mal'sat'o, sen'esper'a anticip'ad'o pri help'o mal'ven'ont'a. Nokt'o da sen'ripoz'a dorm'ad'o, plen'a je sonĝ'o'j pri banked'o'j—ek'vek'iĝ'o'j ĝen'eg'it'a'j per mal'sat'ronĝ'ad'o.

La kvar'a tag'o al'ven'is kaj for'ir'is—kaj la kvin'a! Kvin tag'o'j da terur'a mal'liber'iĝ'o! Sovaĝ'a mal'sat'o spekt'ad'is el ĉiu okul'o. En'est'is ĝi'n sign'o de horor'a signif'o. La antaŭ'anonc'o pri io mal'klar'e form'iĝ'ant'a en ĉiu kor'o—io kiu'n neni'a lang'o ankoraŭ kuraĝ'is en'vort'ig'i.

La ses'a tag'a for'pas'is—la sep'a ek'lum'ig'is la plej marasm'a'n kaj griz'vizaĝ'a'n kaj sen'esper'a'n vir'ar'o'n iam star'int'a'n en la ombr'o de la mort'o. Nun neces'as ke tio ekster'iĝ'u! Tiu aĵ'o kresk'ad'int'a en ĉiu kor'o nun pret'is tra'salt'i fin'fin'e ĉiu'n lip'par'o'n! La natur'o est'is ŝarĝ'it'a ĝis la last'a toler'ebl'a nivel'o—neces'is ke ĝi ced'u. Rikard'o H. Gaston'o, el ŝtat'o Minesot'o, alt'a, kadavr'em'a, pal'a, star'iĝ'is. Ĉiu'j antaŭ'sci'is kio est'as okaz'ont'a. Ĉiu'j pret'iĝ'is—ĉiu emoci'o, ĉiu sign'o pri ekscit'iĝ'o est'is sub'prem'it'a'j—nur trankvil'a pens'em'a serioz'o aper'is en la okul'o'j kiu'j nur last'a'temp'e est'is tiel sovaĝ'a'j.

“Sinjor'o'j: Tio'n ni ne pov'as daŭr'e prokrast'i! La hor'o ĉe'man'as! Ni dev'as elekt'i tiu'n el ni dev'ont'a'n mort'i por proviz'i per manĝ'aĵ'o la ceter'a'j'n.”

S-Ro JOHANO J. VILJAMSO, el ŝtat'o Ilinojs'o, star'iĝ'is kaj dir'is: “Sinjor'o'j, mi kandidat'ig'as Pastor'o'n Jakobon Saŭjeron el ŝtat'o Tenesi'o.”

S-Ro Vilhelm'o R. ADAMSO, el ŝtat'o Indiani'o, dir'is: “Mi kandidat'ig'as S-ro'n Danielon Sloton el Nov-Jork'o.”

S-Ro KAROLO J. LANGDONO: “Mi kandidat'ig'as S-ro'n Samuelon A. Bovenon de Sankt'a-Luiz'o.”

S-Ro SLOTO: “Sinjor'o'j, mi dezir'as mal'akcept'i favor'e al S-ro Johano A. Van-Nostrando, Fil'o, el ŝtat'o Nov-Ĵerzeo.”

S-Ro Gaston'o: “Se ne est'as protest'o, ni konsent'u pri la dezir'o de la sinjor'o.”

S-Ro Van-NOSTRANDO protest'is; tial la mal'akcept'o de S-ro Sloto mal'akcept'iĝ'is. Ankaŭ la mal'akcept'o'j de S-ro'j Saŭjero kaj Boveno est'is propon'it'a'j kaj mal'akcept'it'a'j pro la sam'a'j kial'o'j.

S-Ro A. L. BASKOMO el ŝtat'o Ohi'o: “Mi propon'as ke la kandidat'ig'proced'o ferm'iĝ'u kaj ke la Ĉambr'o nun entrepren'u elekt'i per balot'ad'o.”

S-Ro SAŬJERO: “Sinjor'o'j, mi kontraŭ'star'u serioz'eg'e tiu'j'n proced'o'j'n. Ili est'as, ĉiu'manier'e, kontraŭ'regul'a'j kaj mal'dec'a'j. Mi pet'eg'u ke ni tuj for'las'u ili'n kaj elekt'u prezid'ant'o'n de la kun'ven'o kaj taŭg'a'j'n funkci'ul'o'j'n por li'n help'i kaj tiam ni pov'os de'nov'e konsider'i la afer'o'n nun ni'n al'front'ant'a'n, sed kun pli grand'a kompren'kapabl'o.”

S-Ro Bel'o el ŝtat'o Iova'o: “Sinjor'o'j, mi mal'aprob'as. Ne est'as temp'o por respekt'i formal'a'j'n kaj ceremoni'a'j'n regul'o'j'n. Ni jam pas'ig'is pli ol sep tag'o'j sen manĝ'i. Ĉiu'n moment'o'n kiu'n ni mal'ŝpar'as per sen'cel'a diskut'ad'o pli'grand'ig'as ni'a'n ĉagren'o'n. Kontent'ig'as mi'n la kandidat'o'j jam propon'it'a'j—ĉiu'n ĉe'est'ant'a'n sinjor'o'n ili kontent'ig'as, mi opini'as—kaj mi, mi'a'flank'e, ne kompren'as kial ni ne tuj entrepren'u elekt'i unu aŭ pli el ili. Mi dezir'as propon'i rezoluci'o'n—”

S-Ro Gaston'o: “Oni kontraŭ'star'us ĝi'n kaj neces'us ke ĝi atend'u en suspend'iĝ'o dum unu tag'o, kio okaz'ig'us la prokrast'o'n mem kiu'n vi dezir'as evit'i. La sinjor'o el Nov-Ĵerzeo—”

S-Ro Van-NOSTRANDO: “Sinjor'o'j, jen mi est'as fremd'ul'o inter vi. Mi ne serĉ'is la honor'o'n al'juĝ'it'a'n al mi kaj mi sent'as diskret'ec'o'n—”

S-Ro Morgan'o de ŝtat'o Alabamio (inter'romp'ant'e): “Mi moci'as la antaŭ'a'n propon'o'n.”

La propon'o akcept'iĝ'is kaj brems'iĝ'is daŭr'a debat'ad'o, kompren'ebl'e. La propon'o elekt'i funkci'ul'o'j'n sukces'is voĉ'don'e kaj sub ĝi S-ro Gaston'o elekt'iĝ'is kiel prezid'ant'o; S-ro Blako, sekretari'o; S-ro'j Holkombo, Dajero kaj Baldvino, kandidat'ig'komitat'o; kaj S-ro R. M. Haŭlando, provizi'ant'o, por help'i la komitat'o'n far'i elekt'o'j'n.

Sekv'is du'on'hor'a paŭz'o dum kiu okaz'is flank'a'j kun'sid'et'o'j. Kiam la male'o ek'son'is, la part'o'pren'ant'o'j re'kun'iĝ'is kaj la komitat'o raport'is, aprob'ant'e S-ro'j'n Georg'o'n Fergusonon de ŝtat'o Kentuki'o, Lucienon Herman'o'n de ŝtat'o Luizian'o kaj V.-on Mesikon de ŝtat'o Koloradi'o kiel kandidat'o'j'n. La raport'o akcept'iĝ'is.

S-Ro Roĝer'o de ŝtat'o Misuri'o: “Sinjor'o Prezid'ant'o, pro tio ke la raport'o star'as dec'e antaŭ la Ĉambr'o nun, mi moci'as ĝi'n amend'i, anstataŭ'ig'ant'e la nom'o'n de S-ro Herman'o per tiu de S-ro Luci'o Haris'o de Sankt'a-Luiz'o kiu bon'e kon'at'as kaj honor'at'as de ni ĉiu'j. Oni ne supoz'u ke mi suspekt'ig'as la alt'a'j'n karakter'o'n kaj star'rang'o'n de la sinjor'o de Luizian'o. Tut'e kontraŭ'e. Mi tiom respekt'as kaj estim'as li'n kiom kapabl'as far'i iu ajn ĉi-tie'a sinjor'o. Sed neni'u el ni pov'as mal'konsci'i ke li perd'is pli da karn'o dum la semajn'o kiu'n ni pas'ig'is ĉi tie ol iu ajn inter ni—neni'u el ni pov'as mal'konsci'i ke la komitat'o neglekt'is si'a'n dev'o'n, ĉu pro mal'atent'o, ĉu pro pli grav'a kial'o, propon'ant'e proviz'i ni'a'j'n bezon'o'j'n per sinjor'o kiu, kiom ajn pur'a'j est'u li'a'j apart'a'j motiv'o'j, en'hav'as en si efektiv'e mal'pli da nutr'aĵ'o—”

La Estr'o: “La sinjor'o de Misuri'o sid'iĝ'u. La Estr'o ne rajt'as permes'i dub'ind'ig'i la honest'ec'o'n de la komitat'o krom per la kutim'a proced'o laŭ la regul'o'j. Kiu'n ag'o'n la Ĉambr'o efektiv'ig'u respond'e al la propon'o de la sinjor'o?”

S-Ro HALIDEJO, de Virginio: “Mi propon'as al'don'e amend'i la raport'o'n, anstataŭ'ig'ant'e S-ro'n Mesikon per S-ro Harvejo Daviso de Oregon'o. Iu'j sinjor'o'j dezir'os emfaz'i ebl'e ke la mal'facil'aĵ'o'j kaj sen'ig'ad'o'j de preter'lim'ej'a viv'o mal'mol'ig'is S-ro'n Davison. Sed, sinjor'o'j, ĉu est'as nun la moment'o ĉikan'i pri mal'mol'ec'o? Ĉu nun est'as la moment'o elekt'em'iĝ'i pri mal'grav'aĵ'o'j? Ĉu nun est'as la moment'o disput'ad'i pri tem'o'j de mal'mult'a signif'o? Ne, sinjor'o'j. Kio neces'as al ni est'as mas'o—solid'ec'o, pez'o, mas'o—jen est'as nun la ĉef'eg'a'j bezon'aĵ'o'j—ne talent'o, ne geni'o, ne kler'ec'o. Mi insist'as pri mi'a propon'o.”

S-Ro Morgan'o (ekscit'e): “Sinjor'o Estr'o—mi ja fort'eg'e mal'aprob'as ĉi tiu'n amend'o'n. La sinjor'o de Oregon'o est'as mal'jun'a kaj al'don'e est'as mas'a nur je ost'o, ne je karn'o. Mi demand'as al la sinjor'o de Virginio, ĉu est'as sup'o kiu'n ni dezir'as anstataŭ solid'a nutr'aĵ'o? Ĉu li dezir'as dup'i ni'n per ombr'o'j? Ĉu li cel'as pri'mok'i ni'a'n sufer'ad'o'n per Oregon'a fantom'o? Mi demand'as al li ĉu li sci'pov'as rigard'i la anksi'a'j'n vizaĝ'o'j'n li'n ĉirkaŭ'ant'a'j'n, ĉu li sukces'as en'rigard'i ni'a'j'n mal'ĝoj'a'j'n okul'o'j'n, ĉu li kuraĝ'as aŭskult'i la bat'ad'o'n de ni'a'j esperant'a'j kor'o'j kaj daŭr'e ŝov'trud'i al ni tiu'n mal'sat'eg'ig'it'a'n fraŭd'ul'o'n? Mi pet'as de li ĉu li rajt'as pens'i pri ni'a dezert'ig'it'a stat'o, pri ni'a'j pas'int'a'j mal'ĝoj'o'j, pri ni'a mal'hel'a est'ont'ec'o, kaj tamen sen'kompat'e tromp'trud'i al ni tiu'n frakas'ul'o'n, tiu'n ruin'ul'o'n, tiu'n ŝancel'iĝ'ant'a'n dup'ul'o'n, tiu'n nod'ec'a'n, velk'int'a'n, kaj sen'suk'a'n vagabond'o'n de la mal'amik'em'a'j bord'o'j de Oregon'o? Neniam!” [Aplaŭd'o.]

Oni voĉ'don'is pri la amend'o post ard'a debat'o kaj ĝi mal'sukces'is. Rilat'e al la origin'a amend'o, oni substitu'is la nom'o'n de S-ro Haris'o al tiu de S-ro Herman'o. Tiam komenc'iĝ'is la voĉ'don'ad'o. Kvin voĉ'don'o'j okaz'is sen'rezult'e. Je la ses'a, S-ro Haris'o elekt'iĝ'is kiam ĉiu'j krom li mem voĉ'don'is por li. Tiam oni propon'is ke la elekt'o ratifik'iĝ'u aklam'e, sed tio mal'sukces'is pro la de'nov'a mal'konsent'o de S-ro Haris'o.

S-Ro RADVAJO propon'is ke la Ĉambr'o nun konsider'u la ceter'a'j'n kandidat'o'j'n kaj far'i elekt'o'n por la maten'manĝ'o. La propon'o aprob'iĝ'is.

Je la unu'a voĉ'don'ad'o okaz'is egal'aĵ'o kiam du'on'o el la part'o'pren'int'o'j favor'is unu kandidat'o'n pro li'a jun'aĝ'o kaj du'on'o favor'is la ali'a'n pro li'a super'a grand'ec'o. La Prezid'ant'o far'is la decid'ig'a'n voĉ'don'o'n favor'e al tiu'last'a, S-ro Mesiko. Tiu decid'o est'ig'is grand'a'n mal'kontent'o'n inter la amik'o'j de S-ro Fergusono, la venk'it'a kandidat'o, kaj oni diskut'is la ebl'o'n postul'i nov'a'n voĉ'don'ad'o'n; sed mez'e de tio oni aprob'is propon'o'n ferm'i la kun'ven'o'n, kiu tuj dis'iĝ'is.

La prepar'aĵ'o'j por la vesper'manĝ'o devi'ig'is dum long'a temp'o la atent'o'n de la Ferguson-parti'et'o dis'de la diskut'ad'o pri ili'a plend'o kaj tiam, kiam ili ek'vol'is re'diskut'i ĝi'n, for'pel'is ĉiu'n pens'ad'o'n pri ĝi kvazaŭ en la vent'o'j'n la feliĉ'a anonc'o ke S-ro Haris'o pret'as.

Ni improviz'is tabl'o'j'n sub'ten'ant'e la apog'il'o'j'n de la vagon'seĝ'o'j kaj sid'iĝ'is kun kor'o'j plen'a'j je dank'em'o antaŭ la plej bon'a vesper'manĝ'o ben'int'a ni'a'n vid'o'n dum sep tortur'a'j tag'o'j. Kiom mult'e ni est'is ŝanĝ'it'a'j kompar'e al ni'a kondiĉ'o de antaŭ kelk'a'j mal'long'a'j hor'o'j! Sen'promes'a, mal'ĝoj'okul'a mizer'o, mal'sat'o, febr'a anksi'ec'o, sen'esper'o, tiam; dank'em'o, seren'ec'o, ĝoj'o tro profund'a por en'vort'ig'o, nun. Tio, mi sci'as, est'is la plej gaj'a hor'o de mi'a event'o'plen'a viv'o. La vent'o'j hurl'is kaj dis'blov'is la neĝ'o'n sovaĝ'e ĉirkaŭ ni'a mal'liber'ej'o, sed ili ne plu hav'is la kapabl'o'n ni'n mal'kuraĝ'ig'i. Haris'o plaĉ'is al mi. Li pov'int'us est'i iom pli bon'e kuir'it'a ebl'e, sed mi ne hezit'as dir'i ke neni'a hom'o iam pli konven'is al mi ol Haris'o, aŭ hav'ig'is al mi tiel alt'a'n grad'o'n de kontent'iĝ'o. Mesiko est'is sufiĉ'e plaĉ'a, kvankam iom alt'sapor'a, sed se tem'as pri aŭtent'a nutr'ad'o kaj delikat'ec'o de fibr'o, serv'u al mi Haris'o'n. Mesiko hav'is si'a'j'n bon'a'j'n kvalit'o'j'n—mi ne entrepren'as ne'i tio'n kaj mi ne dezir'as far'i tio'n—sed li ne pli taŭg'is kiel maten'manĝ'aĵ'o ol mumi'o, sinjor'o—nepr'e ne. Ĉu magr'a? Ho, ben'u mi'n! Kaj ĉu mal'mol'a? Ho, li est'is mal'mol'eg'a! Ne ebl'us ke vi tio'n imag'u! I'o'n simil'a'n ne ebl'us ke vi iam imag'u.

“Ĉu vi vol'as dir'i ke—”

“Bon'vol'u ne inter'romp'i mi'n. Post la maten'manĝ'o ni elekt'is vir'o'n nom'iĝ'ant'a'n Valkero, el Detrojt'o, por la vesper'manĝ'o. Li est'is tre bon'gust'a. Post'e mi dir'is tio'n en leter'o kiu'n mi skrib'is al li'a edz'in'o. Li est'is ĉiu'manier'e laŭd'ind'eg'a. Mi memor'os ĉiam Valkeron. Li est'is iom sub'kuir'it'a sed eg'e bon'gust'a. Kaj tiam la sekv'int'a'n maten'o'n ni ĝu'is Morgan'o'n el Alabam'o kiel maten'manĝ'aĵ'o'n. Li est'is unu el la plej bon'a'j vir'o'j antaŭ kiu mi iam ĉe'tabl'iĝ'is—bel'aspekt'a, kler'ig'it'a, rafin'it'a, sci'pov'is parol'i flu'e plur'a'j'n lingv'o'j'n—nepr'a ĝentleman'o—nepr'a ĝentleman'o li est'is, kaj apart'e suk'plen'a. Kiel vesper'manĝ'aĵ'o'n ni pren'is tiu'n Oregon'a'n patriark'o'n, kaj li ja est'is fraŭd'ul'o, ne dub'end'as—mal'jun'a, mal'gras'a, mal'mol'a, neni'u pov'as imag'i la real'ec'o'n. Fin'fin'e mi dir'is, ‘Sinjor'o'j, vi rajt'as ag'i laŭ'vol'e, sed mi'a'flank'e, mi prefer'as atend'i ali'a'n elekt'o'n.’ Kaj Grajmzo, el Ilinojs'o, dir'is, ‘Sinjor'o'j, ankaŭ mi atend'os. Kiam vi elekt'os vir'o'n hav'ant'a'n i'o'n por li'n rekomend'i, feliĉ'e mi al'iĝ'os al vi de'nov'e.’ Baldaŭ evident'iĝ'is ke la mal'kontent'o pri Daviso de Oregon'o est'is ĝeneral'a kaj tial, por konserv'i la bon'vol'o'n reg'int'a'n tiel plaĉ'e ek'de kiam ni ĝu'is Haris'o'n, oni okaz'ig'is elekt'o'n, rezult'e de kio nom'iĝ'is Bakero, el Georgio. Li est'is bon'eg'a! Nu, nu—post tio ni pren'is Dulitlon kaj Haŭkinzon kaj Makelrojon (aŭd'iĝ'is kelk'a'j plend'o'j pri Makelrojo, ĉar li est'is mal'kutim'e mal'alt'a kaj mal'dik'a) kaj Penrodon, kaj du Smitojn, kaj Bajlejon (Bajlejo hav'is lign'a'n krur'o'n, kio est'is nepr'a perd'o, sed li est'is ali'e bon'gust'a) kaj Indi'an'knab'o'n kaj gurd'ist'o'n kaj ĝentleman'o'n nom'iĝ'ant'a'n Bukminstero—kompat'ind'a'n baton'aspekt'a'n vagabond'o'n kiu mal'valor'is kaj kiel konversaci'ant'o kaj kiel manĝ'aĵ'o. Ni ĝoj'is pov'int'e elekt'ig'i li'n antaŭ la al'ven'o de help'o.”

“Kaj tial la ben'it'a help'o ja al'ven'is fin'fin'e, ĉu?”

“Jes, ĝi al'ven'is iu'n bril'a'n sun'a'n maten'o'n, ĵus post la elekt'o. Johano Murfio est'is la elekt'it'o kaj ke neniam est'is pli bon'a mi bon'vol'as atest'i. Sed Johano Murfio hejm'e'n're'ven'is kun ni, en la trajn'o al'ven'int'a ni'n sav'i, kaj viv'is sufiĉ'e long'a'n temp'o'n por edz'iĝ'i kun Vidv'in'o Haris'o—”

“Post'e'ul'in'o de—”

“Post'e'ul'in'o de ni'a unu'a elekt'o. Li edz'iĝ'is kun ŝi kaj est'as feliĉ'a kaj respekt'at'a kaj prosper'a ankoraŭ hodiaŭ. Ho, est'is kiel roman'o, sinjor'o—est'is kiel romanc'o. Jen est'as mi'a halt'ej'o, sinjor'o. Mi dev'as adiaŭ'i. Kiam ajn vi hav'os la temp'o'n pas'ig'i unu-du tag'o'j'n ĉe mi, ĝoj'e mi vi'n gast'ig'os. Vi plaĉ'as al mi, sinjor'o. Mi sent'as kar'ec'o'n est'ant'e kun vi. Vi pov'us plaĉ'i al mi eĉ tiom kiom Haris'o mem, sinjor'o. Bon'a'n tag'o'n, sinjor'o, kaj bon'a'n vojaĝ'o'n.”

Li est'is for. Neniam en mi'a viv'o mi mi'n sent'is tiel ŝok'it'a, tiel aflikt'it'a, tiel mistifik'it'a. Sed en mi'a anim'o mi ĝoj'is pri li'a for'ir'o. Malgraŭ li'a afabl'a manier'o kaj li'a dolĉ'a voĉ'o, mi trem'aĉ'is kiam ajn li direkt'is al mi si'a'n mal'sat'a'n rigard'o'n kaj kiam mi aŭd'is ke mi gajn'is li'a'n danĝer'a'n kar'ec'o'n kaj ke mi star'as antaŭ li'a estim'o preskaŭ sam'nivel'e kiel la for'pas'int'a Haris'o, preskaŭ sen'mov'iĝ'is mi'a kor'o.

Mi mistifik'iĝ'is preskaŭ preter pri'skrib'o. Mi ne dub'is kio'n li dir'is. Mi ne rajt'is kontest'i unu'nur'a'n er'o'n de deklar'o tiel sigel'it'a per la honest'ec'o de la ver'o kiel la li'a. Sed ĝi'a'j terur'a'j detal'o'j super'venk'is mi'n kaj ĵet'is mi'a'j'n pens'ad'o'j'n en sen'esper'a'n konfuz'o'n. Mi vid'is la konduktor'o'n kiu mi'n rigard'is. Mi dir'is: “Kiu est'as tiu vir'o?”

“Li est'is Kongres'an'o foj'e, kaj bon'a Kongres'an'o. Sed li est'is kapt'it'a en la vagon'o'j en neĝ'dun'o kaj preskaŭ mal'sat'mort'is. Li est'is tiel frost'vund'it'a kaj ĝeneral'e frost'ig'it'a kaj el'uz'it'a pro mank'o de manĝ'aĵ'o ke li mal'san'iĝ'is kaj ekster'cerb'um'iĝ'is post'e dum du-tri monat'o'j. Li bon'san'as nun krom ke li est'as monomani'ul'o kaj kiam li komenc'as parol'i pri tiu mal'nov'a tem'o, li neniam ĉes'as antaŭ ol el'manĝ'i la tut'a'n vagon'plen'o'n da hom'o'j pri kiu'j li parol'as. Li jam est'us el'manĝ'int'a la tut'a'n ar'o'n nun, krom ke li dev'is for'ir'i. Li sci'pov'as recit'i ili'a'j'n nom'o'j'n tiel facil'e kiel A-B-C. Kiam li el'manĝ'as ĉiu'n krom si mem, li dir'as ĉiam: ‘Tiam kiam al'ven'is la hor'o por la kutim'a elekt'o por la maten'manĝ'o, pro tio ke est'is neni'a kontraŭ'star'ad'o, mi mem elekt'iĝ'is laŭ'regul'e, post kio, pro mank'o da mal'aprob'o'j, mi demisi'is. Tial jen mi est'as.’”

Mi sen'zorg'iĝ'is ĝis ne'dir'ebl'a grad'o, ek'sci'int'e ke mi nur aŭskult'is la sen'danĝer'a'j'n kapric'o'j'n de frenez'ul'o anstataŭ la aŭtent'a'j spert'o'j de sang'avid'a kanibal'o.

Bon'ŝanc'o

Okaz'is dum banked'o de Londono honor'ant'a unu el la du-tri el'star'e renom'a'j Angl'a'j milit'a'j nom'o'j de la nun'a generaci'o. Pro kial'o'j baldaŭ aper'ont'a'j, mi re'ten'os li'a'n ver'a'n nom'o'n kaj titol'o'j'n kaj li'n nom'os Leŭtenant'o-General'o Lord'o Artur'o Skorzbio, J.C., K.C.B., ktp., ktp., ktp. Kia fascin'o en'est'as renom'a'n nom'o'n! Jen sid'is la vir'o, en si'a ver'a karn'o, pri kiu mi aŭd'is je tiom da mil'o'j da foj'o'j ek'de tiu tag'o, tri'dek jar'o'j'n antaŭ'e, kiam li'a nom'o ek'lev'iĝ'is kugl'o'rapid'e al la zenit'o ek'de Krimea batal'kamp'o, por rest'i ĉiam fest'at'a. Est'is por mi manĝ'aĵ'o kaj trink'aĵ'o pov'i rigard'i, kaj rigard'i, kaj rigard'i tiu'n du'on'di'o'n; kontrol'ant'e, serĉ'ant'e, konstat'ant'e: la trankvil'o'n, la rezerv'o'n, la nobl'a'n grav'ec'o'n de li'a mien'o; la simpl'a'n honest'ec'o'n kiu si'n dis'lim'is ĉie sur li; la dolĉ'a'n sen'konsci'o'n pri li'a eminent'ec'o—sen'konsci'o'n pri la cent'o'j da admir'a'j okul'o'j li'n fiks'rigard'ant'a'j, sen'konsci'o'n pri la profund'a, am'a, sincer'a respekt'eg'o tajd'font'ant'a el la brust'o'j de tiu'j hom'o'j kaj li'n ĝis'flu'ant'a'j.

La klerik'o sid'ant'a mal'dekstr'e de mi est'is mal'nov'a kon'at'o mi'a—klerik'o nun, sed li pas'ig'is la unu'a'n du'on'o'n de si'a viv'o en garnizon'o kaj sur kamp'o kaj kiel instru'ist'o ĉe la milit'lern'ej'o de Vulviĉo. En tiu sam'a moment'o kiu'n mi pri'parol'as, vual'it'a kaj mal'kutim'a lum'o ek'bril'et'is en li'a'j okul'o'j kaj li flank'e'n'klin'iĝ'is kaj murmur'is konfidenc'e al mi—indik'ant'e per'gest'e la banked'a'n hero'o'n.

“Privat'e dir'it'e, li est'as nepr'a stult'ul'o.”

Tiu verdikt'o eg'e surpriz'is mi'n. Se ties tem'o est'int'us Napoleono aŭ Sokrat'o aŭ Salomono, mi ne pov'int'us pli mir'eg'i. Mi bon'e konsci'is pri du fakt'o'j: la pastor'o est'is vir'o de nepr'a honest'ec'o kaj li'a juĝ'kapabl'o pri hom'o'j est'is bon'a. Tial mi sci'is, preter dub'o aŭ kontest'o, ke la mond'o erar'is pri tiu hero'o; li ja est'is stult'ul'o. Tial mi ek'cel'is ek'sci'i, en taŭg'a moment'o, kiel la klerik'o, sol'ec'e kaj sol'e, mal'kovr'is la sekret'o'n.

Kelk'a'j'n tag'o'j'n post'e prezent'iĝ'is la oportun'o, kaj jen kio'n dir'is al mi la pastor'o:

Antaŭ ĉirkaŭ kvar'dek jar'o'j mi est'is instru'ist'o ĉe la milit'akademi'o de Vulviĉo. Mi est'is tie en unu el la sekci'o'j kiam la jun'a Skorzbio spert'is si'a'n prepar'a'n ekzamen'o'n. Mi sent'is kompat'o'n ĝis'karn'e, ĉar la ceter'o de la klas'o respond'is vigl'e kaj bel'e, dum li—ho, pardon'u mi'n, li sci'is neni'o'n, por tiel dir'i. Li est'is ver'ŝajn'e bon'kondut'a, dolĉ'a'humor'a, am'ind'a kaj sen'ruz'a. Tial est'is eg'e ĝen'e vid'i li'n star'i tie, tiel seren'a kiel ĉiz'it'a figur'o, kaj el'ig'i respond'o'j'n ver'fakt'e mirakl'a'j'n pri stult'ec'o kaj mal'sci'o. Mi'a tut'a proviz'o da kompat'o aktiv'iĝ'is nom'e de li. Mi dir'is al mi, ke kiam li dev'os ekzamen'iĝ'i de'nov'e, li mal'sukces'os aĉ'e, kompren'ebl'e. Tial est'os simpl'e sen'ĝen'a far'o de karitat'o mild'ig'i li'a'n fal'o'n kiel ebl'e plej mult'e. Mi flank'e'n'konduk'is li'n kaj ek'sci'is ke li iom kon'as la histori'o'n de Cezar'o. Kaj ĉar li sci'is neni'o'n ceter'a'n, mi ek'labor'is kaj li'n trejn'eg'is kiel galer'sklav'o'n per apart'a si'n'sekv'o da kutim'a'j demand'o'j pri Cezar'o kiu'j'n, mi cert'is, util'ig'os la ekzamen'ont'o'j. Se vi bon'vol'os kred'i mi'n, li sukces'is bril'eg'kolor'e en la ekzamen'tag'o! Li sukces'is pro tiu nepr'e supr'aĵ'a mens'o'farĉ'o kaj ceter'e ricev'is kompliment'o'j'n dum ali'a'j, kiu'j sci'is mil'obl'e pli ol li, mal'sukces'aĉ'is. Sekv'e al strang'e bon'ŝanc'a hazard'o—hazard'o mal'probabl'e okaz'ont'a du'foj'e en unu'op'a jar'cent'o—oni star'ig'is al li neni'a'n demand'o'n preter'pas'ant'a'n la mal'larĝ'a'j'n lim'o'j'n de li'a farĉ'o'trejn'ad'o.

Stupor'ig'e est'is. Nu, dum li'a tut'a kurs'ar'o mi li'n sub'ten'is, kun iom de la sent'o kiu'n patr'in'o spert'as pri kripl'ig'it'a infan'o. Kaj ĉiam li si'n sav'is—kaj nur mirakl'e, ver'ŝajn'e.

Nu, kompren'ebl'e, est'is matematik'o kiu li'n el'met'us kaj mort'ig'us fin'fin'e. Mi decid'iĝ'is far'i li'a'n mort'o'n laŭ'ebl'e plej mal'ĝen'a. Tial mi trejn'is li'n kaj farĉ'instru'is li'n, kaj farĉ'instru'is li'n kaj trejn'is li'n, nur pri la si'n'sekv'o da demand'o'j kiu'j'n la ekzamen'ont'o'j plej probabl'e star'ig'us kaj tiam sur'voj'ig'is li'n en la direkt'o al li'a sort'o. Nu, sinjor'o, klopod'u koncept'i la rezult'o'n: je mi'a konstern'iĝ'o, li merit'is la unu'a'n premi'o'n! Kaj al'don'e li ricev'is nepr'a'n ovaci'o'n en la form'o de kompliment'o'j.

Ĉu dorm'i? Mi ne sukces'is dorm'i dum pli ol semajn'o. Mi'a konscienc'o mi'n tortur'is tag'e kaj nokt'e. Kio'n mi far'is, tio'n mi far'is nur por karitat'o kaj nur por facil'ig'i la fal'o'n de la kompat'ind'a jun'ul'o. Mi neniam imag'is rezult'o'n tiel absurd'a'n kiel la okaz'int'aĵ'o'n. Mi sent'is mi'n tiel kulp'a kaj mizer'a kiel Frankenstejno. Jen est'is lign'o'kap'ul'o kiu'n mi star'ig'is sur'voj'e al bril'a'j promoci'o'j kaj mir'ig'a'j respond'ec'o'j, kaj pov'us okaz'i nur unu'op'aĵ'o: li kaj ĉiu'j respond'ec'o'j li'a'j kun'fal'us en ruin'iĝ'o'n je la unu'a oportun'o.

Krimea Milit'o ĵus eksplod'is. Kompren'ebl'e, neces'is ke okaz'u milit'o, mi dir'is al mi. Ne ebl'is daŭr'ig'i la pac'o'n kaj hav'ig'u al tiu stult'ul'o la ŝanc'o'n mort'i antaŭ ol mal'kovr'ig'i la ver'o'n pri si. Mi atend'is la ter'trem'o'n. Ĝi okaz'is. Kaj ĝi ŝancel'eg'is mi'n kiam ĝi okaz'is. Oni li'n promoci'is al kapitan'ec'o en marŝ'regiment'o! Pli valor'a'j vir'o'j mal'jun'iĝ'as kaj griz'har'iĝ'as antaŭ ol grimp'ating'i tia'n super'a'n rang'o'n. Kaj kiu iam antaŭ'vid'int'us ke la aŭtoritat'ul'o'j elekt'os depon'i tia'n ŝarĝ'o'n da respond'ec'o sur ŝultr'o'j'n tiel mal'spert'a'j'n kaj mal'taŭg'a'j'n? Mi apenaŭ toler'int'us ke oni nom'u li'n standard'ist'o. Sed ĉu kapitan'o? Pri'pens'u tio'n! Mi cert'is ke mi'a har'ar'o blank'iĝ'os.

Konsider'u kio'n mi far'is—mi kiu tiel prefer'is ripoz'o'n kaj mal'ag'ad'o'n—mi dir'is al mi, mi respond'ec'as al la land'o pri tio kaj mi dev'as li'n akompan'i kaj protekt'i la land'o'n kontraŭ li kiel ebl'e plej mult'e. Tial mi pren'is mi'a'n kompat'ind'a'n mal'mult'valor'a'n mon'proviz'o'n ŝpar'amas'it'a'n dum jar'o'j da labor'o kaj mal'facil'eg'a ekonomi'o kaj ek'suspir'e aĉet'is standard'ist'ec'o'n en li'a regiment'o kaj jen ni for'ir'is cel'e al la batal'kamp'o.

Kaj jen—ho, mi'a kor'o, est'is terur'e. Ĉu erar'eg'o'j? Li far'is neni'o'n krom erar'eg'i. Tamen, vi vid'u, neni'u konsci'is pri la sekret'o de la ul'o. Ĉiu'j hav'is mal'ĝust'a'n opini'o'n pri li kaj ĉiu'n foj'o'n mis'interpret'is li'a'n farad'o'n. Rezult'e ili taks'is li'a'j'n stult'a'j'n mis'far'o'j'n ag'o'j de inspir'it'a geni'ul'o. Honest'a'vort'e, tiel ili taks'is ili'n! Li'a'j plej mild'a'j erar'et'o'j sufiĉ'is por ek'plor'eg'i bon'senc'ul'o'n. Kaj ili ja plor'eg'is mi'n—kaj furioz'ig'is kaj delir'ig'is mi'n, apart'e. Kaj kio ten'is mi'n en konstant'a ŝvit'o de tim'eg'o est'is tio ke ĉiu nov'a fuŝ'far'o de li pli'grand'ig'is la bril'o'n de li'a renom'o! Mi daŭr'eg'e dir'is al mi ke li tiel alt'rang'iĝ'os ke, kiam okaz'os la mal'kovr'o, est'os kvazaŭ la sun'o el'fal'ant'a la ĉiel'o'n.

Li daŭr'e supr'e'n'progres'is, grad'o'n post grad'o, trans la mort'a'j'n korp'o'j'n de si'a'j super'ul'o'j, ĝis fin'fin'e, en la plej varm'a moment'o de la batal'o de ...., ek'fal'is ni'a kolonel'o kaj mi'a kor'o en'salt'is mi'a'n buŝ'o'n, ĉar Skorzbio est'is la plej proksim'a laŭ'rang'e! Jen tio al'ven'as, mi dir'is. Ĉiu'j ni fin'iĝ'os en Ŝeolo post nur dek minut'o'j, cert'eg'e.

La batal'o est'is eg'e feroc'a. Konstant'e la alianc'an'o'j ced'is ĉiu'lok'e sur la kamp'o. Ni'a regiment'o okup'is grav'eg'a'n lok'o'n. Nun'a fuŝ'o kaŭz'us ni'a'n detru'o'n. En tiu kriz'a moment'o kio'n far'as tiu sen'mort'a stult'ul'o? Li el'ig'as la regiment'o'n de ĝi'a lok'o kaj ordon'as sturm'o'n trans najbar'a'n mont'et'o'n el'montr'ant'a'n neni'a'n indic'o'n pri mal'amik'a ĉe'est'ad'o! “Jen vi ek'as!” mi dir'is al mi. “Ĉi tio ja est'as la fin'fin'o.”

Kaj jen ni ja ek'is, kaj trans'ir'is la first'o'n de la mont'et'o antaŭ ol ebl'is al iu ajn mal'kovr'i kaj halt'ig'i la frenez'a'n mov'o'n. Kaj kio'n ni renkont'is? Tut'a'n kaj ne'atend'it'a'n Rus'a'n arme'o'n star'ant'a'n en rezerv'o. Kaj kio okaz'is? Ĉu ni ni'n el'manĝ'ig'is? Jen kio dev'ig'e okaz'int'us en naŭ'dek naŭ kaz'o'j el cent. Sed ne. Tiu'j Rus'o'j decid'iĝ'is ke neni'a unu'op'a regiment'o al'ven'os vag'rigard'i tie en tia moment'o. Tial dev'as tem'i pri la tut'a Angl'a arme'o kaj la ruz'a Rus'a manovr'o est'as mal'kovr'it'a kaj blok'it'a. Tial ili for'turn'iĝ'is kaj kur'is pelmel'e, trans la mont'et'o'n kaj mal'supr'e'n sur la kamp'o'n, en sovaĝ'a konfuz'iĝ'o, kaj ni ili'n post'kur'is. Ili mem romp'is la solid'a'n Rus'a'n centr'o'n sur la kamp'o kaj ĝi'n trans'kur'aĉ'is kaj baldaŭ'eg'e okaz'is la plej gigant'a dis'venk'o i'a'n vid'it'a de vi, kaj la mal'venk'o de la Alianc'an'o'j ali'iĝ'is en nepr'a'n kaj grandioz'a'n venk'o'n! Marŝal'o Kanroberto spekt'ad'is, kap'turn'iĝ'a pro mir'o, admir'o kaj ekstaz'o, kaj tuj al'ven'ig'is Skorzbion kaj li'n ĉirkaŭ'brak'is kaj li'n medal'is sur'kamp'e antaŭ la tut'a arm'ar'o!

Kaj kio est'is la fuŝ'eg'o de Skorzbio tiu'n foj'o'n? Nur la pren'o de si'a dekstr'a man'o por si'a mal'dekstr'a—nur tio. Li ricev'is ordon'o'n re'tir'iĝ'i kaj apog'i ni'a'n dekstr'a'n flank'o'n. Kaj, anstataŭ'e, li re'tir'iĝ'is antaŭ'e'n kaj trans'ir'is la mont'et'o'n en la mal'dekstr'a flank'o. Sed la renom'o kiu'n li merit'is tiu'n tag'o'n kiel mir'ind'a milit'a geni'ul'o plen'ig'is la mond'o'n je li'a glor'o kaj tiu glor'o neniam pal'iĝ'os dum daŭr'os libr'o'j pri histori'o.

Li est'as tiel bon'a kaj afabl'a kaj am'ind'a kaj sen'ŝajn'ig'a kiel ebl'as est'i, sed li ne est'as sufiĉ'e inteligent'a por en'dom'iĝ'i kiam pluv'as. Nu tio est'as la nepr'a ver'o. Li est'as la plej alt'rang'a azen'mens'ul'o de la univers'o. Ĝis antaŭ du'on'hor'o pri'konsci'is tio'n nur li kaj mi. Post'sekv'is li'n, tag'o'n post tag'o, jar'o'n post jar'o, la plej fenomen'a kaj mir'ig'a bon'ŝanc'o. Jam ek'de generaci'o li si'n renom'ig'as kiel bril'a soldat'o en ĉiu'j milit'o'j ni'a'j. Li stern'is si'a'n tut'a'n milit'a'n viv'o'n per fuŝ'eg'o'j, tamen neniam far'is fuŝ'eg'o'n mal'sukces'int'a'n li'n promoci'ig'i en kavalir'o'n aŭ baron'et'o'n aŭ lord'o'n aŭ i'o'n. Rigard'u li'a'n brust'o'n. Ho, en'tut'e vest'as li'n land'a'j kaj ekster'land'a'j medal'o'j. Nu, sinjor'o, ĉiu el ili est'as registr'o pri iu mal'laŭd'ind'a stult'aĵ'o. Kaj, kun'konsider'at'e, ili konsist'ig'as pruv'o'n ke la plej bon'a event'o pov'ant'a okaz'i al vir'o est'as nask'iĝ'i bon'ŝanc'a. Mi re'dir'u, kiel mi jam dir'is dum la banked'o, ke Skorzbio est'as nepr'a stult'ul'o.

En'hav'o

• “La Am'aventur'o de la Eskimoa Fraŭl'in'o” p. 1
• “Kanibal'ism'o en la Vagon'o'j” p. 13
• “Bon'ŝanc'o” p. 20

  
  
  
  
  
  
End of the Project Gutenberg EBook of Tri Ceteraj Noveloj, by Mark Twain  
  
*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK TRI CETERAJ NOVELOJ ***  
  
***** This file should be named 20943-h.htm or 20943-h.zip *****  
This and all associated files of various formats will be found in:  
        http://www.gutenberg.org/2/0/9/4/20943/  
  
Produced by Robert L. Read, Andrew Sly, William Patterson  
and the Online Distributed Proofreading Team at  
http://www.pgdp.net  
  
  
Updated editions will replace the previous one--the old editions  
will be renamed.  
  
Creating the works from public domain print editions means that no  
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation  
(and you!) can copy and distribute it in the United States without  
permission and without paying copyright royalties.  Special rules,  
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to  
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to  
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project  
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you  
charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you  
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the  
rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose  
such as creation of derivative works, reports, performances and  
research.  They may be modified and printed and given away--you may do  
practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is  
subject to the trademark license, especially commercial  
redistribution.  
  
  
  
*** START: FULL LICENSE ***  
  
THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE  
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK  
  
To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free  
distribution of electronic works, by using or distributing this work  
(or any other work associated in any way with the phrase "Project  
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project  
Gutenberg-tm License (available with this file or online at  
http://gutenberg.org/license).  
  
  
Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm  
electronic works  
  
1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm  
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to  
and accept all the terms of this license and intellectual property  
(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all  
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy  
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.  
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project  
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the  
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or  
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.  
  
1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be  
used on or associated in any way with an electronic work by people who  
agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few  
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works  
even without complying with the full terms of this agreement.  See  
paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project  
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement  
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic  
works.  See paragraph 1.E below.  
  
1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"  
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project  
Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the  
collection are in the public domain in the United States.  If an  
individual work is in the public domain in the United States and you are  
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from  
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative  
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg  
are removed.  Of course, we hope that you will support the Project  
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by  
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of  
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with  
the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by  
keeping this work in the same format with its attached full Project  
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.  
  
1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern  
what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in  
a constant state of change.  If you are outside the United States, check  
the laws of your country in addition to the terms of this agreement  
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or  
creating derivative works based on this work or any other Project  
Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning  
the copyright status of any work in any country outside the United  
States.  
  
1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:  
  
1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate  
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently  
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the  
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project  
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,  
copied or distributed:  
  
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with  
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or  
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included  
with this eBook or online at www.gutenberg.org  
  
1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived  
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is  
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied  
and distributed to anyone in the United States without paying any fees  
or charges.  If you are redistributing or providing access to a work  
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the  
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1  
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the  
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or  
1.E.9.  
  
1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted  
with the permission of the copyright holder, your use and distribution  
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional  
terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked  
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the  
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.  
  
1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm  
License terms from this work, or any files containing a part of this  
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.  
  
1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this  
electronic work, or any part of this electronic work, without  
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with  
active links or immediate access to the full terms of the Project  
Gutenberg-tm License.  
  
1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,  
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any  
word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or  
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than  
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version  
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),  
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a  
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon  
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other  
form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm  
License as specified in paragraph 1.E.1.  
  
1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,  
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works  
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.  
  
1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing  
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided  
that  
  
- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from  
     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method  
     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is  
     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he  
     has agreed to donate royalties under this paragraph to the  
     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments  
     must be paid within 60 days following each date on which you  
     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax  
     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and  
     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the  
     address specified in Section 4, "Information about donations to  
     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."  
  
- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies  
     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he  
     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm  
     License.  You must require such a user to return or  
     destroy all copies of the works possessed in a physical medium  
     and discontinue all use of and all access to other copies of  
     Project Gutenberg-tm works.  
  
- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any  
     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the  
     electronic work is discovered and reported to you within 90 days  
     of receipt of the work.  
  
- You comply with all other terms of this agreement for free  
     distribution of Project Gutenberg-tm works.  
  
1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm  
electronic work or group of works on different terms than are set  
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from  
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael  
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the  
Foundation as set forth in Section 3 below.  
  
1.F.  
  
1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable  
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread  
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm  
collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic  
works, and the medium on which they may be stored, may contain  
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or  
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual  
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a  
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by  
your equipment.  
  
1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right  
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project  
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project  
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project  
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all  
liability to you for damages, costs and expenses, including legal  
fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT  
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE  
PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE  
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE  
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR  
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH  
DAMAGE.  
  
1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a  
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can  
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a  
written explanation to the person you received the work from.  If you  
received the work on a physical medium, you must return the medium with  
your written explanation.  The person or entity that provided you with  
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a  
refund.  If you received the work electronically, the person or entity  
providing it to you may choose to give you a second opportunity to  
receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy  
is also defective, you may demand a refund in writing without further  
opportunities to fix the problem.  
  
1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth  
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER  
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO  
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.  
  
1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied  
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.  
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the  
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be  
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by  
the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any  
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.  
  
1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the  
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone  
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance  
with this agreement, and any volunteers associated with the production,  
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,  
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,  
that arise directly or indirectly from any of the following which you do  
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm  
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any  
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.  
  
  
Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm  
  
Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of  
electronic works in formats readable by the widest variety of computers  
including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists  
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from  
people in all walks of life.  
  
Volunteers and financial support to provide volunteers with the  
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's  
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will  
remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project  
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure  
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.  
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation  
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4  
and the Foundation web page at http://www.pglaf.org.  
  
  
Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive  
Foundation  
  
The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit  
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the  
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal  
Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification  
number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at  
http://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg  
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent  
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.  
  
The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.  
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered  
throughout numerous locations.  Its business office is located at  
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email  
business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact  
information can be found at the Foundation's web site and official  
page at http://pglaf.org  
  
For additional contact information:  
     Dr. Gregory B. Newby  
     Chief Executive and Director  
     gbnewby@pglaf.org  
  
  
Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg  
Literary Archive Foundation  
  
Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide  
spread public support and donations to carry out its mission of  
increasing the number of public domain and licensed works that can be  
freely distributed in machine readable form accessible by the widest  
array of equipment including outdated equipment.  Many small donations  
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt  
status with the IRS.  
  
The Foundation is committed to complying with the laws regulating  
charities and charitable donations in all 50 states of the United  
States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a  
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up  
with these requirements.  We do not solicit donations in locations  
where we have not received written confirmation of compliance.  To  
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any  
particular state visit http://pglaf.org  
  
While we cannot and do not solicit contributions from states where we  
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition  
against accepting unsolicited donations from donors in such states who  
approach us with offers to donate.  
  
International donations are gratefully accepted, but we cannot make  
any statements concerning tax treatment of donations received from  
outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.  
  
Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation  
methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other  
ways including checks, online payments and credit card donations.  
To donate, please visit: http://pglaf.org/donate  
  
  
Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic  
works.  
  
Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm  
concept of a library of electronic works that could be freely shared  
with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project  
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.  
  
  
Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed  
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.  
unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily  
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.  
  
  
Most people start at our Web site which has the main PG search facility:  
  
     http://www.gutenberg.org  
  
This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,  
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary  
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to  
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.