Tekst'ar'o de Esperant'o

La Grand'a Aventur'o

Pri Mi'a Knab'in'a Anim'o

Antaŭ ol komenc'i tiu'n ĉi rakont'o'n mi dev'as rimark'ig'i, ke la antaŭ'nom'o de la aŭtor'o “Ferenc” est'as vir'nom'o kaj la histori'o ne est'as novel'o, nask'it'a de la profesi'a fantazi'o de la verk'ist'o, sed ver'a okaz'int'aĵ'o. Sed se oni est'as vir'o, oni ĝeneral'e ne hav'as knab'in'a'n anim'o'n... Kio est'os tio? — vi vol'as demand'i — ĉu fantom'histori'o pri ŝanĝ'it'a'j anim'o'j en la stil'o de Stevenson? Kalkul'em'a kaj malic'a verk'ist'o nun komenc'us petol'a'n diven'lud'o'n kun la sci'vol'em'o de la afabl'a leg'ant'o, sed mi vol'as pruv'i al la tut'a mond'o, ke mi est'as nek kalkul'em'a nek malic'a kaj tial sen plu'a'j zigzag'o'j kaj nerv'milit'o mi komenc'as la rakont'o'n.

*

Sid'ant'e apud skrib'o'tabl'o en la bel'a kaj ĉiam pac'a Sved'land'o oni mal'facil'e re'memor'as la komenc'o'n de la tri'a jar'dek'o en tiu ĉi ĝis nun tre mal'feliĉ'a jar'cent'o. Ĉu tem'as efektiv'e nur pri tiel mal'mult'e da jar'o'j, oni prefer'e kred'us, ke tiu temp'o est'is antaŭ tut'a jar'cent'o. Tut'a'j grand'a'j land'o'j dron'is inter'temp'e, land'o'j iĝ'is ne're'kon'ebl'a'j kaj ĉio trans'form'iĝ'is surfac'e kaj intern'e en la viv'o de la hom'o'j. Est'is antaŭ long'a temp'o...! Ekzakt'e sep jar'o'j'n antaŭ la du'a kaj ĉiu'n antaŭ'a'n milit'o'n super'ant'a mond'konflikt'o. Eŭrop'o ne est'is eĉ tiam lok'o de idili'a trankvil'o, sed oni ne kuraĝ'is antaŭ'vid'i tio'n, kio'n oni dev'is kaj oni prefer'e tromp'is si'n per la rev'o'j pri la, iom'post'iom'a pli'bon'iĝ'o de la mond'febr'o. Oni tromp'is si'n kaj rev'is, mal'grand'ul'o'j kaj grand'politik'ist'o'j egal'e.

Jam tiam mi est'is fervor'a kurs'gvid'ant'o en mi'a mal'proksim'a hejm'urb'o, kiu'n la sort'o tiel kruel'e tortur'is dum la last'a'j jar'o'j de la du'a mond'milit'o. Tiam oni ne pens'is pri tio, ke la kor'prem'e bel'a apud'danub'a urb'o iam trans'form'iĝ'os je la val'o de lament'o'j. Kvankam ankaŭ tiam ĝi est'is nur ŝajn'a paradiz'o. Mi instru'is esperant'o'n kun ĝoj'o kaj vol'o de la optimism'o, kun entuziasm'o kaj kun esper'o de ia'spec'a “malgraŭ'ĉi'o”. Ĉar tro optimism'a, kiel dir'it'e, oni ne pov'is est'i en Mez'eŭrop'o. La situaci'o post la unu'a mond'milit'o est'is eg'e mal'facil'a en mi'a land'o, kaj se oni vol'us verk'i histori'a'n traktat'o'n, oni konsum'us mult'a'j'n paĝ'o'j'n de tiu ĉi libr'o. Sed mi vol'as parol'i nur tiom pri tiu ĉi tem'o, kiom est'as neces'a por tut'e kompren'i la form'iĝ'o'n de tiu ĉi et'a rakont'o.

Est'is ja tiel, ke mult'a'j dek'mil'o'j kur'ad'is sur la strat'o'j de la post'milit'a, milion'a kaj de ĉiu ekster'land'an'o superlativ'e laŭd'it'a ĉef'urb'o — sen kaj por labor'o kur'is tiu'j dek'mil'o'j, kaj la fak'organiz'o'j serĉ'is ĉiu'j'n rimed'o'j'n por okup'ig'i la amas'o'j'n, por evit'ig'i la danĝer'a'j'n brul'punkt'o'j'n. La sen'labor'ec'o est'is special'e grand'a en la kontor'ist'a fak'o kaj ankaŭ tiu fak'organiz'o aranĝ'is divers'a'j'n kurs'o'j'n al la sen'labor'ul'o'j. Inter tiu'j kurs'o'j trov'iĝ'is ankaŭ esperant'o-kurs'o kaj mi ricev'is kaj volont'e akcept'is la task'o'n instru'i ĝi'n al tiu, en'tut'e ne gaj'ig'e interes'a publik'o.

Sed dum la kurs'o oni ne pens'is pri la aflikt'ig'a motiv'o de la kurs'o. Ĉar la publik'o efektiv'e est'is tre interes'a kaj tre vari'a. Ili est'is sen'labor'a'j kontor'ist'o'j, pli bon'e dir'it'e ge'kontor'ist'o'j, sed plej bon'e dir'it'e jun'a'j, ĉarm'a'j kontor'ist'in'o'j, en kies amas'o nur mal'oft'e oni pov'is mal'kovr'i iu'n aŭ iu'j'n sen'signif'a'j'n vir'o'j'n. Mi ne pov'as dir'i, ke mi fart'is mal'bon'e pro tio, eĉ... La knab'in'o'j volont'e lern'is esperant'o'n, foj'e-foj'e unu aŭ ali'a mal'aper'is el la kurs'o pro okaz'a, aŭ definitiv'a labor'o, kelk'a'j re'aper'is post provizor'a okup'o, kaj la instru'ist'o ĝoj'is, kvankam tia re'aper'o signif'is sam'temp'e mal'ĝoj'o'n, ĉes'o'n de labor'okaz'o, kaj part'e ankaŭ tiu'n de la esper'o. Sed oni trov'as i'o'n bon'a'n en ĉio mal'bon'a, oni est'as ego'ist'o kaj oni ĝoj'is pro la re'aper'int'a dekor'o, kiu'n tia vizaĝ'o signif'is al tiu ĉarm'a kaj vigl'a kurs'o. Laŭ mi'a sci'o kelk'a'j rest'is fidel'a'j al esperant'o kaj uz'is la lingv'o'n en divers'a'j rilat'o'j en la land'o kaj dum est'is ebl'e ankaŭ al la ekster'a mond'o. Unu el ili pov'is dank'i eĉ si'a'n edz'in'iĝ'o'n al esperant'o, jun'a esperant'ist'o, komerc'ist'o edz'in'ig'is ŝi'n kaj sekv'e post tio ŝi ĉes'ig'is ĉiu'n inter'rilat'o'n kun la lingv'o kaj mov'ad'o. Mi ver'e ne sci'as, ĉu ŝi'a ge'edz'ec'o est'is mal'pli sukces'a ol ŝi atend'is, aŭ — pli ver'ŝajn'e — ŝi opini'as, ke esperant'o fin'is si'a'n task'o'n: “La maŭr'o far'is si'a'n dev'o'n, li for'ir'u!” Kvankam est'as suspekt'ind'e, ke post'e ankaŭ la edz'o, pli fru'e tre fervor'a sam'ide'an'o, mal'aper'is el la esperant'ist'a mond'o.

Inter la fraŭl'in'o'j est'is jun'a, ĉarm'a blond'ul'in'o, ceter'e tre mal'riĉ'a knab'in'o, kiu est'is tre fidel'a al la kurs'o. La plej rid'em'a'j sun'radi'o'j, la plej ambici'a kaj persist'a flirt'em'o de vir'seks'a sam'sort'an'o ne pov'is ŝi'n for'log'i de la lecion'o'j. Ŝi est'is diligent'a kaj ŝi'a interes'iĝ'o ne kon'is lim'o'n. Por eĉ stimul'i kaj premi'i ŝi'a'n ambici'o'n jam fru'e mi propon'is al ŝi komenc'i korespond'ad'o'n.

— Ebl'e vi pov'os trov'i iu'n bon'vol'a'n kaj influ'hav'a'n sam'ide'an'o'n, per kies help'o vi pov'os ven'i ekster'land'e'n.

Ĉar tio est'is la pint'o de ŝi'a'j sopir'o'j. Ni stud'is diligent'e la Herold'o'n kaj inter la anonc'o'j baldaŭ ni trov'is tre promes'a'n kaj al'log'a'n. Por evit'i komplik'aĵ'o'j'n ni ŝanĝ'u nun li'a'n hejm'land'o'n kaj ni dir'u ke li est'is portugal'o. Li est'is ĉef'ofic'ist'o, estr'o en iu akci'a societ'o. La anonc'o plaĉ'is al la knab'in'o, est'is tia fid'o'vek'ant'a, solid'a anonc'o, kiu for'ig'is eĉ la plej et'a'n suspekt'o'n pri aventur'em'ul'o. Ĝi ne est'is tia “Hej knab'in'o'j, mi est'as ĉi tie” anonc'o kun plen'a despot'ism'o de la fripon'a kaj facil'anim'a jun'aĝ'o, sed est'is serioz'a anonc'o de solid'iĝ'int'a, agrabl'a kaj ĝentil'hom'a sinjor'o en solid'a kaj agrabl'a land'o. La knab'in'o hav'is em'o'n al la korespond'ad'o.

— Sed kiel mi pov'us korespond'i. Mi est'as ankoraŭ ĉe la komenc'o. Apenaŭ mi sci'as iom'et'e el esperant'o.

— Ne grav'as, tut'e ne grav'as — mi trankvil'ig'is ŝi'n — komenc'e mi help'os vi'n kaj post'e dum la turn'o de la leter'o'j vi progres'os kaj pov'os iom post iom mem korespond'i.

La korespond'ad'o komenc'iĝ'is. Ver'dir'e ne est'is mult'a'j la kontribu'o'j de la knab'in'o. La plej grand'a part'o de la pli kaj pli amas'iĝ'int'a'j kart'o'j kaj leter'o'j est'is mi'a'j verk'o'j. Neniam en mi'a viv'o mi vid'is tiel fervor'a'n korespond'ant'o'n kiel la portugal'o est'is. Kaj li'a'j leter'o'j pli'long'iĝ'is de semajn'o al semajn'o. Li'a individu'ec'o pli'jun'iĝ'is de leter'o al leter'o. Dum kelk'a'j semajn'o'j li jun'iĝ'is almenaŭ dek jar'o'j'n. Sed dir'ant'e tio'n mi kalkul'is tre si'n'gard'e. Ankaŭ ni'a'j respond'o'j pli'long'iĝ'is. Li pet'is ankaŭ portret'o'n kaj ni send'is, sed ĉio'kaz'e tamen ŝi'a'n kaj ne la mi'a'n. Ankaŭ li send'is si'a'n portret'o'n. Li est'is simpati'a kaj honest'aspekt'a kvar'dek'jar'ul'o en tiu period'o de la har'perd'o, kiam oni tre zorg'e prov'as geometri'e aranĝ'i la rest'o'n de la har'ar'o. Simpati'a aspekt'o kaj tre konven'a al la baz'a'j motiv'o'j.

Post la reciprok'a ŝanĝ'o de la portret'o'j la am'o subit'e ek'flam'is. Li send'is ard'a'n, ok'paĝ'a'n leter'o'n kun amas'o da laŭd'o'j pri la ĉarm'o de la blond'ul'in'o, kaj la ĉarm'ul'in'o reciprok'is la laŭd'o'j'n kun mi'a tre aktiv'a help'o en preskaŭ sam'e long'a leter'o.

Tiel daŭr'is la afer'o dum kelk'a'j monat'o'j. Re'e'n ne plu est'is voj'o, kvankam la knab'in'o, est'ant'e honest'a anim'o, prov'is mem'star'ig'i si'n. Ŝi jam kon'is bon'e la lingv'o'n kaj prov'is skrib'i sen mi'a amik'a help'o, sed la rezult'o est'is tre mal'esper'ig'a. Li angor'e demand'is: “Ĉu ebl'e vi est'as mal'san'a? Vi'a last'a leter'o impres'is lac'a! Skrib'u tuj!” Ŝi dev'is vol'e-ne'vol'e re'ven'i al mi kaj mi daŭr'e far'is nov'a'j'n kaj nov'a'j'n leter'o'j'n, pren'ant'e help'o'n de mi'a profesi'a fantazi'o. La sukces'o far'iĝ'is iel tro bon'a. La portugal'o iom post iom plen'e — ĝis la orel'o'j — en'am'iĝ'is al la knab'in'o. Pri tio ni est'is ja plen'e kontent'a'j, sed-sed — post proksim'um'e du'on'jar'a korespond'ad'o ven'is la grand'a, ver'a, sen'mank'a am'konfes'o. Laŭ mi'a memor'o la portugal'o skrib'is proksim'um'e jen'e:

“Kiam antaŭ kelk'e da monat'o'j vi send'is al mi vi'a'n portret'o'n, mi est'is feliĉ'a. Vi ja est'is tiel ĉarm'a, jun'a sur la bild'o. Sed mi'a impres'o tamen ne rest'is daŭr'a. Ĉarm'a'j jun'ul'in'o'j trov'iĝ'as ĉie. Ankaŭ ĉi tie. Sed iom post iom, laŭ vi'a'j leter'o'j el'volv'is si'n vi'a ĉarm'a, rav'a, knab'in'a, ver'e knab'in'a anim'o kaj nun mi sent'as, ke mi am'as vi'n, jes mi am'as vi'n, ne tiel mult'e vi'a'n ekster'aĵ'o'n, kiu'n real'ig'as al mi moment'e nur vi'a portret'o, sed tiu'n individu'o'n, kiu'n vi'a'j leter'o'j prezent'is al mi tiel konvink'e kaj am'ind'e...”

Ankaŭ la punkt'o'j vic'iĝ'is fin'e de la fraz'o kun la honest'a intenc'o, ke ili mal'kaŝ'u la sent'o'j'n en tiu sfer'o, kie la vort'o'j ne plu pov'as serv'i pro si'a'j materi'a'j mank'o'j, sed en la konkret'a okaz'o tiu'j punkt'o'j aspekt'is kiel malic'a'j diabl'id'o'j, montr'ant'a'j si'a'n lang'o'n al mi kaj eĉ pli al ŝi.

Jen tiel ek'am'is portugal'a direktor'o mi'a'n ver'a'n, jun'a'n, knab'in'a'n anim'o'n kaj li ebl'e eĉ nun mir'as (se ĉiu strang'aĵ'o, okaz'int'a en la mond'o ne for'tir'is li'a'n atent'o'n en ali'a'n direkt'o'n), kial li ne ricev'is respond'o'n al si'a ver'a, grand'a, sen'mank'a am'konfes'o. Ĉar li ne plu ricev'is respond'o'n. Ĉiu pen'ad'o li'a far'iĝ'is van'a.

Kaj ankaŭ mi far'is grav'a'j'n konklud'o'j'n kaj sub'met'is mi'n al la konsekvenc'o'j: Mi ĵur'is solen'e, ke mi gard'os mi'n ĉiam kaj nur en nepr'a neces'o skrib'os leter'o'n en la nom'o de bel'a, blond'a knab'in'o. Kaj tiel mal'aper'as mi'a rav'a, mild'a, knab'in'a anim'o inter mi'a'j mult'a'j re'memor'o'j el mi'a hero'a epok'o en Esperant'uj'o.

La Liber'iĝ'o De La Juĝ'ist'o

La Dolĉ'a Portret'o

Hungar'a poet'o — T. Fal'u — verk'is la jen'a'n poem'et'o'n kun la titol'o “Mi protest'as”.

Por mal'san'i, mal'jun'iĝ'i
en ĉi mond’ mi ja ne est'as;
Mi protest'as kontraŭ Temp'o,
kontraŭ Mort'o mi protest'as.

Kaj skrib'e mi apelaci'as,
motiv'ar'o jen ĉi-kun'e:
Am'o, kant’, feliĉ’, dom'et'o,
flor’ printemp'e, kamp’ aŭtun'e.

La temp'o pas'as kaj la tag'o'j de la protest'o pli'mult'iĝ'as. Kontraŭ ĉiu pas'o de la viv'plezur'o'j oni protest'as per memor'o'j. Ĉiu memor'o est'as protest'o. Kaj nun mi el'lev'as unu el mi'a'j esperant'o'memor'o'j por protest'i.

Tio okaz'is antaŭ mult'a'j jar'o'j. La unu'a mond'milit'o jam pas'is antaŭ relativ'e long'a temp'o kaj la mal'trankvil'ig'a'j antaŭ'vent'o'j de la du'a ankoraŭ ne ek'lev'is si'n. Mi est'is kelk'jar'a esperant'ist'o, sed jam kurs'gvid'ant'o. En tiu jar'o mi hav'is grand'a'n kaj eg'e bon'kvalit'a'n kurs'o'n en mi'a hejm'urb'o. La publik'o de la kurs'o konsist'is el proksim'um'e kvar'dek inteligent'a'j person'o'j, ge'student'o'j, ge'aktor'o'j, inter ili trov'iĝ'is du kurac'ist'o'j, inĝenier'o'j kelk'a'j, advokat'o, labor'ist'o'j, kontor'ist'o'j el ambaŭ seks'o'j, kaj sam'e la instru'ist'ar'o est'is reprezent'it'a inter ili per kelk'a'j membr'o'j. La kurs'o komenc'iĝ'is post la fin'o de la budapeŝta foir'o, kie ni ricev'is okaz'o'n propagand'i. Tio signif'is, ke la kurs'o komenc'iĝ'is en la du'a part'o de maj'o kaj fin'iĝ'is en la plej ard'a juli'o. Kaj en tiu part'o de Eŭrop'o la juli'a varm'eg'o pov'as konkurenc'i kun la afrik'a. Sed mi'a ar'o tut'e ne dis'fend'iĝ'is en la varm'eg'o. La kurs'a atmosfer'o est'is tiel bon'a, ke la cirkonstanc'o'j ne pov'is dorm'em'ig'i ĝi'n. Post la fin'o de la kurs'o aper'is ni'a anonc'o en la Herold'o de Esperant'o:

Bel'a'j, bon'a'j, simpati'a'j, jun'a'j kaj mal'jun'a'j, dik'a'j kaj mal'dik'a'j, riĉ'a'j kaj mal'riĉ'a'j ge'lern'ant'o'j de F.S. dezir'as korespond'i kun sam'kvalit'a'j ekster'land'an'o'j.

La anonc'o rikolt'is mir'ind'a'n sukces'o'n. Se mi bon'e memor'as, ven'is ne mal'pli ol 113 respond'o'j el proksim'um'e du'dek land'o'j. Long'a'j korespond'ad'o'j, long'a'j roman'o'j, amik'ec'o'j, diskut'o'j, poŝt'mark'ŝanĝ'ad'o'j komenc'iĝ'is per tiu anonc'o. Interes'a'j, oft'e tre inteligent'a'j leter'o'j, bel'a'j kart'o'j, karakteriz'a'j ton'o'j de divers'a'j land'o'j akir'is plezur'o'n sam'e al la instru'ist'o kiel al la lern'ant'o'j. Sed unu el la last'a'j leter'o'j special'e kapt'is mi'a'n interes'o'n. Tuj. Eĉ antaŭ ol mi komenc'is leg'i ĝi'n. Ĉar sur la supr'o de la leter'o rid'et'is portret'o. Portret'o de ver'e ĉarm'a fraŭl'in'o. Kaj ŝi'a leter'o est'is sprit'a, bon'humor'a, freŝ'a, kiel kamp'a buked'o. La ĉarm'a sam'ide'an'in'o, jun'a instru'ist'in'o ie en Sud'a Eŭrop'o — la land'o kaj lok'o ja ne est'as grav'a'j — ne sen'sukces'e atak'is mi'n, la kurs'gvid'ant'o'n. Ŝi ne vol'is korespond'i kun lern'ant'o, sed kun la instru'ist'o. Kaj ŝi pet'is de mi tuj portret'o'n. Mi bon'e memor'as, la leter'o al'ven'is iu'n sabat'o'n kaj mi, est'ant'e en mi'a plej plen'e flor'ant'a jun'ec'o, est'is ankoraŭ dimanĉ'e daŭr'e rav'at'a, rav'it'a kaj rav'ot'a. Kaj mi decid'is tuj skrib'i al la mal'proksim'a proksim'ul'in'o. Mi ne memor'as, kio'n mi skrib'is, sed mi bon'e kaj klar'e memor'as, ke mi long'e medit'is pri la portret-problem'o. Mi ne vol'is perd'i la fraŭl'in'o'n. Kaj la sol'a portret'o, kiu flat'is mi'a'n ekster'aĵ'o'n, est'is tiu, kiu aper'is en la Hungar'a Herold'o. Mi do decid'is al'don'i tiu'n portret'o'n. Sed ĝi'a dors'flank'o est'is ĉia, nur ne elegant'a, tie est'is la liter'o'j de iu artikol'o. Mi do el'tond'is la portret'o'n kaj vol'is ĝi'n glu'i sur la supr'o'n de la leter'o. Sed tiu'n post'tag'mez'o'n ŝajn'e mi neniam pov'is est'i pret'a pri mi'a'j problem'o'j. Ĉar nun sekv'is nov'a, kaj ne mal'pli grav'a problem'o. En la tut'a dom'o ne trov'iĝ'is glu'il'o. Kaj est'is dimanĉ'o. Mi ne vol'is atend'i ĝis lund'o. La afer'o mem ŝajn'is al mi terur'e urĝ'a kaj krom tio, se mi ne tuj for'send'is iu'n leter'o'n, mi forges'os en'poŝt'ig'i ĝi'n ĝis ĉifon'iĝ'o en la poŝ'o. Ebl'e mi'a tim'o est'is iom tro'ig'it'a, sed almenaŭ pri ali'a'j leter'o'j okaz'is tiel.

Oni do dev'is ag'i tuj. Sed kiel? Mi'a'n cerb'um'ad'o'n inter'romp'is la post'tag'mez'a kaf'o, kiu'n mi ricev'is. Al la kaf'o mi ricev'is pan'o'n, buter'o'n kaj miel'o'n. Mi met'is flank'e'n la leter'o'n kaj komenc'is konsum'i kaf'o'n kaj miel'it'a'n buter'pan'o'n. La miel'o subit'e don'is la solv'o'n de mi'a problem'o. Ĝi pov'as ja glu'i, ĝi sen'dub'e est'as glu'il'o. Rapid'e mi fin'is la kaf'trink'o'n, tra'leg'is mi'a'n inspir'it'a'n leter'o'n, pren'is la portret'o'n, zorg'e miel'is ĝi'a'n dors'o'flank'o'n, glu'is ĝi'n sur la leter'o'n, al'rigard'is ŝi'a'n portret'o'n, zorg'e tra'leg'is mi'a'n leter'o'n de'nov'e, de'nov'e al'rigard'is mi'a'n portret'o'n kaj sent'is mi'n kontent'a. (Kiel mi jam menci'is, la portret'o est'is konsider'ind'e flat'a kompar'e al mi'a ver'a aspekt'o.)

Kaj mi'a leter'o vetur'is al la plej sud'a part'o de Eŭrop'o kun mi'a'j, ne tut'e sen'flam'a'j vort'o'j. Kaj mi atend'is la respond'o'n.

Mi ne dev'is atend'i tre long'e. Ne pas'is pli, ol du semajn'o'j, kiam la leter'port'ist'o, person'e trans'don'ant'a al mi leter'o'n, hav'is okaz'o'n vid'i mi'a'n plej agrabl'a'n kaj plej afabl'a'n mien'o'n. Ebl'e ne est'as neces'e apart'e menci'i, ke la leter'o ven'is de ŝi.

Skrib'ant'e tiu'j'n ĉi vort'o'j'n mi fakt'e ne sci'as, ĉu mi'a arĥiv'o en mi'a hejm'urb'o ekzist'as, aŭ ĝi mal'aper'is sub la milit'a'j ruin'o'j, sed mi memor'as pri la en'hav'o de tiu leter'o, supoz'ebl'e tut'e laŭ'vort'e:

Ŝat'at'a Sam'ide'an'o — ŝi skrib'is — mi ĉiam supoz'is, ke vi est'as dolĉ'a knab'o. Sed neniam mi pov'is supoz'i, ke vi est'as tiel dolĉ'a. Vi'a long'a kaj afabl'a leter'o ven'is hodiaŭ kun vi'a portret'o kaj mi ek'leg'is vi'a'n leter'o'n en mi'a ĉambr'et'o, kiu est'is plen'a de sun'lum'o. Sed mi ne pov'is leg'i long'e. La sun'o bril'is, la fenestr'o est'is mal'ferm'it'a. Kaj jen tra la fenestr'o en'flug'is unu muŝ'o, du muŝ'o'j, mult'a'j muŝ'o'j, vesp'o'j eĉ burd'o kaj ĉiu vol'is okup'i, obsed'i, kis'i vi'a'n portret'o'n. Mi dev'is ferm'i la fenestr'o'n kaj dir'i: “Pardon'o'n fraŭl'in'o'j, la portret'o est'as mi'a.” Sed bon'vol'u al mi afabl'e mal'kaŝ'i sekret'o'n: ĉu ankaŭ vi'a real'a est'aĵ'o efik'as tiel al'log'e?

Pas'is mult'a'j jar'o'j de tiam. Kiu sci'as, kie est'as nun mi'a iam'a, ĉarm'a korespond'ant'in'o. En'tut'e mult'o ŝanĝ'iĝ'is dum la pas'int'a'j temp'o'j. Inter ali'a'j mi ne plu uz'as miel'o'n kiel glu'il'o'n kaj per memor'o'j protest'as kontraŭ la Temp'o.

Sen'nom'e

Liber'a Rab'o

Kiam tiu'j ĉi lini'o'j est'as skrib'at'a'j, oni pov'as trankvil'e parol'i pri sovaĝ'a'j jar'o'j de la histori'o. Supoz'ebl'e tiu'j jar'o'j ankoraŭ ne fin'iĝ'is kaj long'e ni ne pov'os dir'i: post la du mond'milit'o'j sekv'is la long'a'j jar'o'j de la ideal'a pac'o en la mond'o. Kaj eĉ se sekv'us relativ'e trankvil'a'j jar'o'j, oni long'e re'memor'os ĉiu'j'n mal'ben'o'j'n, kiu'j detru'is la hom'a'n anim'o'n de jar'o al jar'o, kiam la plej krud'a per'fort'o pen'is okup'i la lok'o'n de la plej alt'a hom'a ideal'o.

Sed milit'o est'is en la daŭr'o de la histori'o preskaŭ ĉiam. Tio esper'ebl'e ne signif'as, ke ni bezon'as ĝi'n, sed tio'n, ke ni prevent'iv'e ŝirm'u ni'n kontraŭ ĝi. Ni ricev'is long'a'j'n lecion'o'j'n el tiu tez'o. Ni kiu'j viv'as nun kaj antaŭ ni long'a karavan'o de la generaci'o'j.

La milit'o ĉe'est'is kaj cert'a'grad'e ĉe'est'as en ni'a viv'o, ĝi est'as fantom'o, terur'a inkub'o, amas'frenez'o, per normal'a cerb'o ne-kompren'ebl'a, sed tamen ĉiam ekzist'ant'a monstr'o, kiu trans'form'as la viv'ant'o'j'n je mort'int'o'j, la sobr'ul'o'j'n je ebri'ul'o'j kaj la honest'ul'o'j'n je rab'ist'o'j.

Mi re'memor'as tamen escept'a'n histori'et'o'n el ali'a sovaĝ'a epok'o de Eŭrop'o. Tiu histori'et'o est'as bel'a kaj kor'tuŝ'a. Ĝi okaz'is en tiu temp'o kiam la franc'a revoluci'o febr'ig'is Eŭrop'o'n kaj fin'e de tiu revoluci'o Franc'uj'o milit'is al ĉiu direkt'o de la mond'o. La sun'o de Napoleono ankoraŭ est'is apenaŭ lev'iĝ'int'a. Pri li oni ne sci'is mult'e.

Tiu et'a epizod'o ven'as de tiu temp'o. Mi ŝat'as ĝi'n. Oni vol'us preskaŭ kares'i ĝi'n kiel flor'o'n, kiam oni parol'as pri ĝi kaj oni vol'as ornam'i ĝi'n per la kolor'o'j de la viv'o, ke eĉ er'o ne perd'iĝ'u el ĝi'a nobl'a konklud'o. Ni prov'u do pri'skrib'i, kiel tio okaz'is.

La arme'o de la aŭstria imperi'estr'o serpent'um'is en Franc'uj'o. La milit'ir'o ne kaŭz'is ekster'ordinar'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n. La franc'o'j est'is ankoraŭ okup'at'a'j pri si'a'j intern'a'j aranĝ'o'j kaj ekzekut'o'j. Ekster'e'n la revoluci'o ankoraŭ ne pov'is montr'i organiz'o'n. La Organiz'a Vol'o, kiu post'e dum jar'dek'o'j kned'is Eŭrop'o'n kiel mol'a'n mas'o'n, ankoraŭ hav'is zorg'o'j'n pri si'a'j lav'faktur'o'j.

La taĉment'o mal'rapid'e ir'is sur la kot'a, kurb'a land'voj'o. La voj'o'j est'is profund'a'j kaj kav'a'j post la printemp'a pluv'o kaj la nigr'a'j trab'o'j en la brul'odor'a'j vilaĝ'o'j fulg'e sibl'is, fum'is, barakt'is. Antaŭ la taĉment'o jam est'is ali'a'j. Ili las'is si'a'n post'sign'o'n. Oni pov'is nur blasfem'i rajd'ant'e en tiu ĉi mal'ben'it'a region'o. Oni trov'is neni'o'n, kelk'foj'e oni ne pov'is re'ten'i si'n por don'i al iu mizer'ul'o. La kot'o sur'ŝpruc'is la soldat'o'j'n, la uniform'o'j est'is mal'pur'a'j, mizer'a'j kaj sang'makul'it'a'j. La taĉment'o ne est'is unu'ec'a. Nek la uniform'o'j, nek la blasfem'o'j. Oni aŭd'is blasfem'o'j'n, mal'ben'o'j'n en la plej divers'a'j lingv'o'j de Eŭrop'o. En tiu miks'o de la divers'naci'a'j soldat'o'j oni blasfem'is, ve'is kaj kalkul'is en si'a ge'patr'a lingv'o. Ceter'e oni parol'is pli-mal'pli bon'e german'e. Slav'o'j, german'o'j, hungar'o'j, mahomet'an'o'j marŝ'is en la revoluci'a Franc'uj'o.

La gvid'ant'o de la taĉment'o est'is jun'a hungar'o. Li est'is soldat'o jam de jar'o'j kaj ankoraŭ mult'a'j jar'o'j est'is antaŭ li. Kiel li rekrut'iĝ'is, kial nun parol'i pri tio, est'us long'a histori'o rakont'i. Sed li est'as nun en la arme'o kaj sen'humor'e prov'as far'i disciplin'o'n inter tiu mult'lingv'a, mal'ord'a, fripon'a kaj sovaĝ'a taĉment'o. Nun li tut'e for'ŝir'iĝ'is de ili. Neni'o romp'as la trankvil'o'n, almenaŭ neni'o grav'a. Li pov'as profund'iĝ'i en si'a'j pens'o'j. Strang'e, ke li pov'as pens'i pri ali'a'j afer'o'j. Strang'e, ke en li vek'iĝ'as poezi'a'j pens'o'j. Se li liber'iĝ'os, li verk'os libr'o'j'n. Kaj li re'ven'os al la jun'a knab'in'o, blu'okul'a, al tiu knab'in'et'o, al kiu li instru'is la franc'a'n lingv'o'n tie en la mal'proksim'a land'o. Domaĝ'e, ke ŝi est'as tiel riĉ'a. Li ne hav'as esper'o'j'n. Li memor'is, kiam li instru'is la korp'o'part'o'j'n: Tempi'o, menton'o, okul'o'j — li klar'ig'is en la franc'a lingv'o kaj kiam ili ven'is al la vort'o “okul'o'j”, la rigard'o'j renkont'iĝ'is kaj ili ambaŭ ruĝ'iĝ'is. Okaz'is antaŭ long'a temp'o. Kie ŝi est'as? Ĉu li iam renkont'os ŝi'n? Li pov'as rest'i ie en Franc'uj'o, en amas'tomb'o. Kaj eĉ se ne, kiam kaj kiel li pov'os re'ven'i? Ŝi est'is tiel delikat'a. La kontrast'o'j pli'bel'ig'is kaj relief'ig'is la pal'a'n romantik'o'n de tiu infan'histori'o, kiu'n li jam de'long'e est'us forges'int'a, se li est'us pov'int'a daŭr'ig'i si'a'n burĝ'a'n viv'o'n. Riĉ'a ja li neniam est'is, ver'ŝajn'e neniam est'os, li grimp'is de-mal'supr'e kaj neniam forges'is la sub'prem'o'n kaj humil'ig'o'n, kiu'n la servut'ul'o'j hav'is en tiu for'a land'o. Tiu'j ĉi radikal'e ĉes'ig'is la sub'prem'o'n, sed tio kio'n oni rakont'as pri la kruel'aĵ'o'j, ne pov'as al'log'i li'n al la ide'o de la franc'o'j. Tro mult'e da fulg'o ombr'um'as la ide'o'n kaj la sang'o'flu'o kvazaŭ vol'us for'ŝov'i ĝi'n. Sed la kamp'ul'o, la ne-taks'at'a, nun mal'fort'a popol'o, la pleb'o nobl'iĝ'os kaj per si'a'j radik'a'j kvalit'o'j ĝi ating'os la egal'rajt'ec'o'n. Kiam li ating'os relativ'a'n trankvil'o'n, li sur'paper'ig'os si'a'n fabel'o'n pri la kamp'ul'o, kiu ricev'is du'dek'kvin baston'bat'o'j'n de si'a sinjor'o; post'e li trov'as tri divers'a'j'n kaj rid'ig'a'j'n okaz'o'j'n kiam li pov'as — artifik'e, sed just'e — re'don'i la bat'o'j'n kun ĝi'a'j rent'o'j al la sinjor'o.

Dum li salt'is de unu pens'o al la ali'a, preter'ir'is la taĉment'o'n la kutim'a bild'o de milit'a land'o. La voj'o est'is border'it'a de ruin'o'j kaj fulg'aĵ'o'j, kelk'lok'e hom'kadavr'o, du'on'e el'fos'it'a el la ter'o al'log'is kadavr'o'bird'o'j'n al si, la insekt'o'j jam vek'iĝ'is, kelk'lok'e eĉ mult'kolor'a papili'o flirt'is super la kamp'makul'o'j. La printemp'o, la somer'o est'is sur'voj'e malgraŭ ĉio kaj en la land'o de la mort'o rajd'is la jun'a oficir'o mal'rapid'e kaj en li'a kor'o kant'is la viv'o. Li pens'is pri si'a propr'a mond'o kaj la papav'o'j, cejan'o'j, kiu'j ruĝ'ig'is, blu'ig'is la pli mal'proksim'a'j'n kamp'o'j'n, re'memor'ig'is al li la orient'a'n hejm'land'o'n.

* * *

La lac'a'j paŝ'o'j de la soldat'o'j subit'e ek'vigl'iĝ'is. En la mal'proksim'o aper'is kontur'o'j de du pli larĝ'a'j tur'o'j, ol tiu'j de vilaĝ'a'j preĝ'ej'o'j. Li al'rigard'is si'a'j'n paper'o'j'n. Se ili turn'as si'n mal'dekstr'e'n ili ating'os urb'et'o'n. La ĉef'lini'o gvid'is dekstr'e'n kaj ankaŭ tie oni vid'is urb'o'n, ebl'e eĉ pli grand'a'n. Sed la soldat'o'j est'is lac'a'j, hieraŭ ili hav'is ankaŭ batal'o'n, sen'senc'a'n kaj sen'rezult'a'n. Ili est'is mal'sat'a'j. Est'us pli saĝ'e elekt'i la flank'voj'o'n, mal'pli plug'it'a'n de hom'a'j kaj best'o'pied'o'j kaj de fusil'ĉar'o'j kaj post'e al'iĝ'i al la ĉef'arme'o. Li don'is ordon'o'n por flank'e'n'iĝ'o. La ekscit'o far'iĝ'is ĝeneral'a. La voj'o aspekt'is relativ'e pac'a, la tut'a aventur'o promes'is ekonomi'a'n profit'o'n al la soldat'avid'o. Ankaŭ am-aventur'o'j'n. La voj'o gvid'is mal'supr'e'n. Ili ven'is pli kaj pli profund'e'n en mild'a val'o, kie bel'a, mal'grand'a, freŝ'kolor'a urb'o montr'is si'n pli kaj pli rav'e:

— Jen, mi est'as ĉi tie! Mi est'as je vi'a dispon'o!

Post du'on'hor'o ili al'ven'is. La urb'estr'o kaj la urb'a konsil'ant'ar'o akcept'is ili'n ĉe la urb'a pord'eg'o kaj akcept'is ili'n kun riverenc'o. Fazekas ricev'is la simbol'o'n de la dispon'o, la ŝlos'il'o'n de la pord'eg'o. Ĝis nun la urb'et'o ne vid'is mult'e el la milit'o, kaj oni esper'is, ke la soldat'o'j ne est'os tro mal'mol'man'a'j. Ĝis nun la urb'et'o'n eĉ la revoluci'ul'o'j indulg'is, la ŝanĝ'o'j ne est'is tre grand'a'j, kaj la nov'a'j gvid'ant'o'j ĉiu'j est'is sam'urb'an'o'j, kiu'j prefer'e simbol'e sent'ig'is la turn'o'n de la temp'o'j. La manĝ'aĵ'o'j propon'it'a'j al la soldat'o'j tamen ŝajn'is est'i tro mal'mult'a'j. La soldat'o'j est'is ne-kontent'a'j, la lok'o ne est'is sufiĉ'e grand'a. Oni ripoz'u kelk'a'j'n hor'o'j'n kaj post'e oni daŭr'ig'u! Tio est'is la publik'a dezir'o. La urb'an'o'j ek'spir'is. La taĉment'o ne rest'os, la vir'in'o'j est'os en cert'ec'o kaj ĉio re'bon'iĝ'os. Sed murmur'o kresk'is inter la sovaĝ'a'j figur'o'j, rajd'ant'o'j inter'flustr'is kun la taĉment'estr'o. Jam de monat'o ili ne ricev'is si'a'n sold'o'n. Oni ne pov'as viv'i el aer'o kaj jen la unu'a okaz'o, kiam ili ven'as unu'a'j i'e'n. La hurl'ad'o pli'fort'iĝ'is kaj form'iĝ'is en unu dezir'o:

Liber'a'n rab'o'n!

La taĉment'estr'o hav'is simpati'o'n al la civil'ul'o'j, kun kiu'j li pov'is parol'i kaj kiu'j aspekt'is tiel rezign'em'a'j. Ili'a viv'o aspekt'is tiel diferenc'a de la ali'a'j, ke li kompat'is ili'n kaj hav'is mal'agrabl'a'n sent'o'n kaj fremd'iĝ'o'n nur pro la sol'a pens'o perturb'i la escept'a'n ord'o'n kaj bon'a'n spirit'o'n en la urb'et'o. Ĝi aspekt'is, kiel ali'a mond'o en la kaos'o. Sed est'is milit'o kaj li ne pov'is risk'i i'o'n. Li'a simpati'o ced'is al mal'bon'a humor'o. Kaj rigard'ant'e al la mal'sat'a, avid'a taĉment'o li'a mal'bon'humor'o don'is lok'o'n al indiferent'ec'o kaj rapid'e li ĵet'is la ordon'o'n al la sub'ul'o'j:

— Du'hor'a rab'ad'o! Sed eĉ unu minut'o'n ne pli!

Li al'rigard'is la ek'trem'ant'a'j'n civil'ul'o'j'n, kaj sen paŭz'o li daŭr'ig'is:

Tiu kiu tuŝ'os vir'in'o'n sen ŝi'a vol'o, est'os pend'ig'it'a.

Por trankvil'ig'i la civil'ul'o'j'n, kiu'j'n la ek'hurl'o de la ĝoj'o vid'ebl'e ek'tim'ig'is kaj konstern'is, li sci'ig'is al ili la en'hav'o'n de li'a ordon'o.

Li mir'is kaj iom ofend'et'iĝ'is, ĉar ili ne aspekt'is trankvil'a'j kaj ne dank'em'a'j.

Ankaŭ la taĉment'o ne jubil'is tiel kiel kutim'e, sed ili tamen est'is kontent'a'j. Ili esper'is pri frand'aĵ'o'j kaj bel'aĵ'o'j kaj pri ced'em'a'j vir'in'o'j.

La urb'a konsil'ant'ar'o rapid'e pren'is lok'o'n en si'a grand'a ĉeval'vetur'il'o kaj la ĉeval'o'j ek'kur'eg'is. Ili hav'is urĝ'o'n. La vir'o'j est'is pal'a'j.

Kaj post pas'o de du'on'hor'o la sub'oficir'o'j don'is signal'o'n por la komenc'o.

Miĥaelo Fazekas, la taĉment'estr'o, pli fru'e student'o, botanik'ist'o, est'ont'a poet'o kaj pro la dev'ig'a'j cirkonstanc'o'j nun soldat'o tut'e ne intenc'is el'tir'i si'n el la rab'ad'o. Ankaŭ li est'is mal'sat'a, salajr'o'n ankaŭ li ne ricev'is kaj al li valid'is sam'e la sever'a'j leĝ'o'j, la kruel'a'j regul'o'j de la milit'o, kiel al la ali'a'j. Li ek'spron'is si'a'n ĉeval'o'n, rajd'is tra la mal'larĝ'a antaŭ'urb'a strat'et'o, de kie la hom'o'j subit'e mal'aper'is. Kie'n? Ebl'e en la preĝ'ej'o'n? Ebl'e en la kript'o'j'n, kiu'j'n kutim'e oni ne perturb'is. Sed mult'e da kaŝ'ej'o'j ne est'is en la urb'et'o. Kaj strang'e: la intern'a part'o de la urb'o aspekt'is trankvil'a, sen'hom'a, sed jen kaj jen oni vid'is rapid'e re'tir'iĝ'ant'a'n hom'kap'o'n en iu fenestr'o. Ili ankoraŭ ne kon'as la milit'o'n.

Li ating'is la grand'a'n plac'o'n, preter'rajd'is la hont'kaĝ'o'n kaj al'ven'is bon'e zorg'it'a'n flank'strat'o'n, trankvil'a'n — kaj pli elegant'a'n ol la ali'a'j part'o'j de la urb'et'o kaj antaŭ bel'a, grand'a dom'o li halt'is. De mal'proksim'e oni aŭd'is la murmur'o'n de la taĉment'o, kiu distanc'e sekv'is li'n en la urb'o'n. Strang'e ke la revoluci'o indulg'is tiu'n ĉi urb'o'n sam'e, kiel la milit'a'j detru'o'j tut'e mank'is. Li halt'is moment'e ĉe la dom'o, li hav'is trans'kur'a'n percept'o'n de iu blond'a ombr'o, kiu en'tir'is la fenestr'o'n supr'e. La dom'o plaĉ'is al li. Inter'temp'e du sub'oficir'o'j ating'is li'n sur si'a'j ĉeval'o'j, sed li for'ordon'is ili'n de tie:

— Ir'u ali'lok'e'n! Est'as sufiĉ'e da dom'o'j en tiu ĉi urb'o! Ek! Ne gap'u! E-ee-ek! —

La sub'oficir'o'j for'iĝ'is. Ankoraŭ unu'foj'e li rigard'is supr'e'n. Sed ĉiu viv'o ŝajn'e ĉes'is en la dom'o kaj li en'paŝ'is.

Li halt'is por moment'o en la vast'a, grand'a ŝtup'ar'ej'o. Li est'is lac'a kaj polv'a kaj moment'e li pens'is pri la kontrast'o inter li'a ĉifon'iĝ'ant'a uniform'o kaj la ord'a konstant'ec'o de tiu ĉi dom'o. Li aŭd'is super li kaj ankaŭ sub'e bru'et'o'n, kur'o'n, facil'a'j'n ŝu'frap'o'j'n. Li ne dezir'is est'i mal'afabl'a, kun for'tim'ig'a spron'tint'ig'o li ir'is supr'e'n laŭ la ŝtup'ar'o. La dom'o est'is bel'a, agrabl'a, vast'a, kvankam tut'e ne pomp'a. Sur la mur'o de la ŝtup'ar'ej'o pend'is la portret'o'j de la enciklopedi'ist'o'j kaj tio klar'ig'is, ke la jakob'in'o'j ne tuŝ'is la famili'o'n. Li est'is kler'ul'o cert'e kun grand'a prestiĝ'o, ebl'e li mem est'as ideal'a revoluci'an'o, adept'o de la enciklopedi'ist'o'j. Sed li mem ne est'is vid'ebl'a. Ĉiu bru'o ĉes'is en la dom'o. Ĉiu fuĝ'is antaŭ la barbar'o. Ne grav'as. Li ne est'is en konversaci'em'a humor'o. Li sekv'is si'a'n profesi'o'n kaj tio ne konven'is por filozof'a'j konversaci'o'j. Fazekas tra'ir'is inter'temp'e du bel'a'j'n, grand'a'j'n ĉambr'o'j'n kaj la lavend-odor'o hejm'ec'e flug'is en la naz'o'n. Ankaŭ en li'a ge'patr'a hejm'o oni hav'is la sam'a'n odor'o'n en la plej bel'a ĉambr'o. Ne ĉie. En la ali'a'j ĉambr'o'j oni sent'is hejm'e la acid'a'n odor'o'n de la barit'a'j cirkonstanc'o'j, mult'a'j kun'prem'it'a'j hom'o'j. Sed ĉi tiu'j bon'e ord'ig'is si'a'n viv'o'n. Kaj ankaŭ nun ili hav'as bon'ŝanc'o'n, li est'as ja sol'a kaj la dom'o ne sufer'os mult'e. Cert'e la ali'a'j riĉ'ul'o'j ne liber'iĝ'os tiel mal'mult'e'kost'e. Post iom da ĉirkaŭ'rigard'o en la du'a ĉambr'o, kie'n li vol'is post'e re'ven'i, nun li est'is en la tri'a ĉambr'o.

Tiu ĉambr'o est'is la bibliotek'o de la kler'ul'o. Sur mult'etaĝ'a'j bret'o'j vic'iĝ'is dik'a'j foliant'o'j, led'e'bind'it'a'j, korpulent'a'j volum'o'j. Ĝis la plafon'o est'is libr'o'j kaj libr'o'j. Mez'e de la ĉambr'o star'is grand'a tabl'o, sub tio bel'a orient'a tapiŝ'o kaj du grand'a'j apog'seĝ'o'j, ŝtup'et'ar'o, kiel en la universitat'a bibliotek'o, sur la tabl'o grand'a pip'o kaj larĝ'a ink'uj'o, anser'plum'o, komenc'it'a leter'o, pli ĝust'e nur dat'o. La leter'o est'os skrib'at'a kaj en ĝi cert'e oni raport'os pri la vizit'o de la barbar'o'j.

Kaj jen tiu'j pomp'a'j verk'o'j. Scienc'a'j verk'o'j en serioz'e mal'hel'a'j bind'o'j, sentimental'a'j verk'o'j en hel'a bind'o, filozof'a'j kaj satir'a'j roman'o'j, poezi'aĵ'o'j, bind'it'a'j en ĉiu kolor'o de la ĉiel'ark'o, laŭ la elekt'o de libr'o'am'ant'o. Est'is ver'a ĉiel'land'o por intelekt'ul'o, kiu tut'e forges'is, ke li est'as mens'hav'ant'a est'aĵ'o. La sun'radi'o koket'e en'rigard'is tra la grand'a fenestr'o, kiu montr'is vast'a'n kaj ĝarden'e aranĝ'it'a'n kort'o'n, mez'e kun antikv'a statu'et'o. Sed li de'nov'e re'turn'is si'a'n rigard'o'n al la libr'o'j. Al tiu'j forges'it'a'j bon'a'j amik'o'j, al tiu'j mir'ind'a'j donac'o'j de la spirit'o, kiu'j rav'is li'n kaj ankaŭ nun rav'as li'n. Neniam li liber'iĝ'os de ili'a sorĉ'o. Cert'e nun li ne pov'is si'n liber'ig'i de tio, sed li eĉ ne pens'is pri el'ŝir'iĝ'o de tiu sorĉ'o. En li de'nov'e kaj kun ond'ant'a fort'o kaj entuziasm'o re'vek'iĝ'is la student'o, la poet'o, la serv'ant'o de la Natur'o, la botanik'ist'o. Dum long'a'j minut'o'j li star'is nur antaŭ la long'a'j libr'o'bret'o'j. La regn'o de la libr'o'j ek'kresk'is kaj okup'is la tut'a'n hom'o'n. Li sent'is si'n grand'a kaj mal'grand'a sam'temp'e. Li kvazaŭ ferm'is la odor'o'n de la kultur'o en si'n, li en'spir'is kaj absorb'is ĝi'n. Li vol'is rest'i ĉi tie. Inter du alt'a'j bret'ar'o'j kaŝ'it'a mur'horloĝ'o bat'is. Jam pas'is kvar'on'hor'o. Li dev'as rapid'i. Rapid'e kaj febr'e li tra'serĉ'is la libr'o'j'n. Oni dev'as tamen pens'i pri la temp'o. Kaj per subit'a mov'o li el'tir'is unu'e la “Sonet'o'j'n” de Petrarca, sed post'e li de'met'is la libr'o'n, ĉar li ek'vid'is la verk'o'n de tiu grand'a upsalaano, Linnaeus. En si'a taĉment'o li hav'is grand'statur'a'n sved'o'n, kiu'n li demand'is pri si'a grand'a sam'land'an'o, sed li sci'is neni'o'n pri li. Li hav'is interes'o'n nur pri la vag'ad'o kaj inter'bat'iĝ'o'j. Sed li estim'is kaj admir'is tiu'n nord'a'n geni'o'n, kies “arme'o infanteri'a est'is plur'mil'o'j de plant'o'j, li'a'j rajd'arme'o kaj mar'ist'ar'o konsist'is el pli mult'a'j tia'j ol la arme'o de kiu ajn potenc'ul'o, deput'it'o'j de la tut'a mond'o ĉiu'tag'e prezent'as si'n al la okul'o'j en la parad'ej'o kaj aŭdienc'ej'o, nom'it'a ĝarden'o”, kiel Linné mem skrib'is en iu leter'o, kies supr'a'n cit'aĵ'o'n li leg'is ie kaj re'memor'is.

La apog'seĝ'o kvazaŭ mal'ferm'is si'a'j'n brak'o'j'n kaj li dron'is en la komfort'a profund'o de la afabl'a, agrabl'a mebl'o. Li ek'leg'is. Li'a'j lip'o'j mov'is si'n, sekv'ant'e la lini'o'j'n pri la natur'scienc'o, pri kiu la scienc'ul'o antaŭ'dir'is, ke ĝi kresk'os ne'kompar'ebl'e al ĉiu'j ali'a'j scienc'o'j, inter kiu'j mult'a'j est'as nur fals'a'j, pseŭd'a'j. Li sent'is radi'iĝ'i, verŝ'iĝ'i la harmoni'o en li'a'n cerb'o'n kaj kor'o'n kaj ĉiel'a kontent'ec'o plen'ig'is li'n. Li ek'pren'is la long'a'n pip'o'n, plen'ig'is ĝi'n per bon'odor'a propr'a tabak'o kaj fum'ring'o'j ĉirkaŭ'is li'n. Li leg'is, leg'is kaj forges'is pri ĉio ali'a sur la ter'o.

* * *

Li forges'is pri temp'o, milit'o, mizer'o kaj salajr'o. Ankaŭ pri la du'hor'a rab'o. Akr'a trumpet'son'o aŭd'iĝ'is. Li ek'sku'is si'n. La du hor'o'j de la rab'ad'o for'pas'is kaj li re'star'iĝ'is, kvazaŭ vek'it'a el ali'a mond'o. Kun profund'a ĝem'o li de'met'is la verk'o'n de la upsalaa geni'o kaj per la man'o li flank'e'n'ŝov'is la bukl'o'j'n, fal'int'a'j'n sur la frunt'o'n dum la leg'ad'o. Li ek'pren'is si'a'n kask'o'n. Li'a kap'o ankoraŭ mal'klar'e percept'is tio'n kio okaz'is. Est'is mal'facil'e re'star'iĝ'i. Li prov'is ir'i du paŝ'o'j'n, sed li est'is ebri'a. Li ebri'iĝ'is dum tiu'j du hor'o'j. Kiam la unu'a'n foj'o'n li ĉirkaŭ'rigard'is, li konstat'is, ke li ne est'as sol'a en la ĉambr'o. Kvar person'o'j rigard'is li'n. Li ek'tim'is kaj kun subit'a mov'o re'ord'ig'is si'n, serĉ'is la glav'o'n, sed la okul'o'j kiu'j direkt'is si'n al li, est'is rid'et'ant'a'j, afabl'a'j. La mastr'a famili'o est'is en la ĉambr'o.

La mal'jun'a mastr'o est'is la unu'a, kiu'n ek'kuraĝ'ig'is la daŭr'a silent'o. Oni ne kompren'is tiu'n silent'o'n. Ili kred'is, ke la sovaĝ'a soldat'o jam for'las'is la dom'o'n. Sed neni'o est'is cert'a kaj pro tio unu'e nur li kuraĝ'is silent'e tra'serĉ'i la ĉambr'o'j'n. Mir'ind'e, neni'o mank'is, neni'o est'is tuŝ'it'a. Sed el la bibliotek'a ĉambr'o fum'o ring'iĝ'is. Kaj tie sid'is la soldat'o, leg'is kaj fum'is kaj ne interes'iĝ'is pri la ekster'a mond'o. Li ne vid'is la mal'jun'ul'o'n. Sed ankaŭ al li tiu vid'o est'is mirakl'o, la re'trov'o de mond'o, pri kiu li ne plu em'is kred'i, kiu'n li ne esper'is re'trov'i. Profund'a ĝoj'o kaj simpati'o al tiu ne'kon'at'a soldat'o kapt'is li'n. Pied'fingr'e li re'ir'is al si'a'j edz'in'o kaj du fil'in'o'j kaj met'int'e la fingr'o'n antaŭ la lip'o'j'n, li vok'is ili'n kun si. Sen'vort'e, kor'tuŝ'it'e kaj rid'et'ant'e ili star'is ĉiu'j en la pord'o kaj rid'et'ant'e ili salut'is la jun'a'n soldat'o'n, kiam li al'rigard'is ili'n kun plen'a konfuz'o kaj ĝen'o. La ĝen'o baldaŭ mal'aper'is kaj li far'is du paŝ'o'j'n mal'antaŭ'e'n kun riverenc'o kaj prezent'is si'n.

Kaj komenc'iĝ'is mal'long'a regal'ad'o, rapid'e far'it'a manĝ'invit'o, kor'a, sed ho kiel mal'long'a diskut'et'o kun la afabl'a'j mal'jun'ul'o'j kaj kun la du bril'okul'a'j knab'in'o'j. Li'n satur'is la nov'ec'o de la situaci'o kaj li'a cerb'o funkci'is, kiel fajr'o. Li parol'is la franc'a'n lingv'o'n kiel neniam antaŭ'e. Kaj li rigard'is profund'e en la okul'o'j'n de la knab'in'o'j.

* * *

Ne, rest'i li ne pov'is. Tiu epizod'o for'flug'is el la real'a viv'o kaj rest'os memor'o, sed tio cert'e rest'os dum li'a tut'a viv'o. Kaj real'a memor'aĵ'o est'as tiu or'horloĝ'o, kiu'n la afabl'a mastr'o trans'don'is al li kiel objekt'o'n de li'a privat'a “liber'a rab'o”. Sed li rab'is ankaŭ melankoli'a'j'n rigard'o'j'n de la jun'ul'in'o'j. Ĉu li forges'os ili'n? Nun li ne pov'as kred'i tio'n. Sed la viv'o de la soldat'o est'as plen'a de vari'o kaj est'as nur domaĝ'e, ke li ne pov'as halt'i ĉi tie.

Kun tiu'j memor'o'j kaj pens'o'j, kun plen'a kor'o for'las'is la jun'a taĉment'estr'o la scen'ej'o'n de si'a liber'a rab'o kaj kun tiu'j re'memor'o'j kaj sent'o'j ek'ir'is la jun'a poet'o, botanik'ist'o, student'o kaj stud'em'ul'o, aktual'e taĉment'estr'o de cent kaj kelk'a'j du'on'sovaĝ'a'j vagabond'o'j al la vol'o de pli pac'a, pli bel'a kaj pli harmoni'a viv'o.

* * *

Strang'e, aŭ ebl'e tut'e ne strang'e, ke en tiu'j ĉi mal'trankvil'a'j temp'o'j oni asoci'as tiu'n ĉi kurioz'e rav'a'n epizod'o'n kun esperant'o. Kaj tial mi trans'don'as tiu'n ĉi epizod'o'n al la esperant'ist'ar'o kun special'a dediĉ'o. La skelet'o de la histori'et'o trov'iĝ'as en hungar'a anekdot'ar'o kaj la biografi'a'j dat'o'j de Miĥaelo Fazekas est'as 1766-1828. Post re'ven'o al si'a hejm'land'o Fazekas okup'is ne-sen'signif'a'n lok'o'n en la hungar'a literatur'histori'o.

Sed tiu ĉi histori'et'o ne est'as lig'it'a al unu naci'o, ĝi est'as komplet'e kaj universal'e inter'naci'a.

La Sep'a'n De Maj'o

(Not'o el tag'libr'o.)

Oni vek'iĝ'as fru'e. Tiu'n ĉi foj'o'n “oni” signif'as mi'a'n grav'a'n person'o'n. La ali'a part'o de la hejm'a “oni” — sen'dub'e la pli grav'a — far'as preciz'e la mal'o'n, kio'n mi. Kiel kutim'e. Ŝi nun dorm'as. Si'n'gard'e mi ir'as al la fenestr'o kaj ek'okul'um'as tra la kurten'o. Kio'n far'as la sun'o? Tut'e konciz'e: la sun'o bril'as. La dat'o est'as la sep'a de maj'o en la strang'a kaj fantazi'a kaj absurd'a jar'o 1945, kiam la grand'a konflikt'o ating'is si'a'n kulmin'o'n kaj si'a'n esting'iĝ'o'n.

Maten'o do la sep'a'n de maj'o. Bon'e. Est'is varm'a'j tag'o'j hieraŭ kaj antaŭ'hieraŭ, Dan'uj'o liber'iĝ'is. Holando liber'iĝ'is. Hur'a! Sed oni pens'as kun angor'o pri la situaci'o en Norveg'uj'o, pri kiu land'o ni ankoraŭ ne sci'as i'o'n cert'a'n, kaj ni sent'as dolor'a'n angor'o'n pens'ant'e pri ni'a propr'a sud'o.

“Intenc'is kant'i mi ali'e,
sed. kapt'is mi'n la viv'plezur’.
Riproĉ'e kaj melankoli'e
ne ebl'as kant'i sub lazur’.”

Tiel mi kant'is foj'e, kaj est'as sam'e ankaŭ nun. La vid'aĵ'o est'as tiel rav'a de ĉi tie. Tiu ĉi part'o de la sved'a urb'o, kie mi nun trov'iĝ'as, — Borås — ver'e ne est'as urb'o'part'o, sed arb'ar'o. Aŭ urb'o en la arb'ar'o. La ĝarden'o de ni'a loĝ'dom'o prezent'as printemp'a'n bon'humor'o'n kaj jun'a'n ĉarm'o'n. La foli'o'j kresk'as kiel la esper'o'j kaj la rapid'krur'a'j turd'o'j kompon'as marŝ'o'j'n por la honor'o de la nov'a liber'o. En la proksim'a vila'o Elsa kaj Allan jam vek'iĝ'is. Ni ne kon'as ili'n person'e, sed ili mem mal'kaŝ'is si'a'n nom'o'n. Elsa est'as blond'a, rond'et'a, jun'a sinjor'in'o, pov'us est'i dan'in'o, aŭ sud'a sved'in'o. Sed Allan aspekt'as preciz'e kiel hispan'a intrig'ul'o en mal'nov'mod'a film'o el la ok'dek'a'j jar'o'j. Li'a vizaĝ'o est'as mal'gras'a, li hav'as mal'dik'a'n lip'har'ar'o'n. Ili est'is la sol'a par'o de la apud'a vila'o, kiu'j ĝis nun ne kontribu'is aktiv'e al la nask'iĝ'statistik'o de Sved'land'o. Sed ĉiu'kaz'e ili hav'as bel'a'n lup'hund'o'n kun grandioz'a hund'ej'o kaj eĉ kun eg'e grandioz'a hund'kort'o, kie la fidel'a hom'amik'o pov'as liber'e promen'i — ĝis la drat'a bar'il'o. Preciz'e kiel en la koncentr'ej'o'j, sed la diferenc'o est'as, ke Hektor hav'as tre bon'a'n sort'o'n, bon'a'n manĝ'aĵ'o'n, kaj ricev'as kares'o'j'n kaj hom'a'j'n vort'o'j'n. Kelk'foj'e Hektor rajt'as promen'i kun si'a'j mastr'o kaj mastr'in'o. Laŭ ni'a opini'o Hektor est'as la plej grav'a membr'o de la Elsaallana famili'o. Hektor star'as kutim'e en si'a kort'o kaj zorg'as pri si'a'j task'o'j kaj plezur'o'j. Unu el la ĉef'a'j far'aĵ'o'j ĝi'a'j est'as boj'i al ĉiu uniform'ul'o. Hektor est'as pacifist'o. Sed Hektor iom tro'ig'as la afer'o'j'n boj'ant'e eĉ ek'vid'ant'e la leter'port'ist'o'n. Sed tio est'as ja tre praktik'a. Kvin minut'o'j'n post ĝi'a signal'o ni pov'as ir'i mal'supr'e'n el ni'a alt'e situ'ant'a loĝ'ej'et'o, kaj el'pren'i la leter'o'j'n el ni'a poŝt'kest'o, kie'n la inter'temp'e al'ven'int'a leter'port'ist'o en'met'is la ĉiam tre atend'it'a'j'n leter'o'j'n. Ricev'i leter'o'j'n signif'as la grav'a'j'n moment'o'j'n kaj la sensaci'o'j'n en ni'a viv'o — eĉ kiam la mond'o ŝanĝ'as aspekt'o'n. Oni viv'as ankaŭ si'a'n viv'o'n. Se foj'e-foj'e Hektor est'as okup'at'a pri io ali'a, aŭ ne ĉe'est'as, mi kutim'as atent'i la najbar'a'n kort'o'n, kaj ek'vid'int'e la leter'port'ist'o'n, mi boj'as, ĉar ord'o est'as ord'o.

— Ord'o est'as ord'o — mi kutim'as dir'i do tia'okaz'e al la vir'in'a sekci'o de ni'a loĝ'ej'o, laŭ kies opini'o mi'a mens'kapabl'o respond'as al tiu de iom ne-evolu'int'a kvin-jar'a knab'o.

— Ne, tiel long'e mi ne volont'e re'ir'us en la temp'o, sed volont'e ĝis la 25-a jar'o. Nek mal'pli, nek pli! Tiom mi est'as kaj est'os. Punkt'o!

Nun ni ambaŭ est'as sur'pied'e.

— Kio'n vi dezir'as, kaf'o'n aŭ te'o'n — ŝi demand'as mi'n.

— Jes — mi respond'as.

— Sed kial oni ne pov'as ricev'i normal'a'n respond'o'n de vi?

— Sed mi ja dir'is jes, ĉu ne?

— Vi est'as stult'a, dir'u rapid'e, ĉu vi vol'as kaf'o'n aŭ te'o'n?

— Nu bon'e, mi dir'as kun rezign'o — don'u do te'o'n.

Post'e mi ricev'os — kaka'o'n!

La ok'a hor'o... Nov'aĵ'o'j. Neni'o nov'a kaj neni'o klar'a pri la norveg'o'j. La nerv'o'streĉ'o est'as grand'a. Terur'e! Ĉu ebl'e la milit'o daŭr'os. Ne, tio ne est'as ebl'a, sed ebl'e flu'os plu'a sang'o...

— Hodiaŭ okaz'os neni'o — dir'as unu el ni, pri kiu mi diskret'e mal'kaŝ'as nur tiom, ke ŝi hav'as vir'in'a'n intuici'o'n.

Ni decid'as pri ni'a program'o. Ni ir'os al ni'a, tut'e nov'e lu'it'a ter'pec'o kaj labor'os. Post iom da temp'o ni hav'os ja ter'pom'o'n, piz'o'n, bulb'o'n, rafan'o'n, sal'ad'o'n, spinac'o'n, kukum'o'n ktp. en laŭ'ebl'e plej grand'a kvant'o. Ebl'e ni pov'os eĉ vend'i el ni'a rikolt'o. Kolekt'i kapital'o'n el la nom'it'a'j verd'aĵ'o'j. Pri melon'o, paprik'o, citron'o, ananas'o kaj oranĝ'o sur ni'a propr'a ter'o ni rezign'as post iom da diskut'o.

Ni diskut'as ĉiam.

— Nun Grönborg est'as feliĉ'a — ŝi dir'as. (Grönborg est'as ni'a dan'a amik'o.) — Kaj pri'pens'u la ĝoj'o'n de li'a famili'o.

— Li'a'j infan'o'j far'iĝ'is jam preskaŭ plen'kresk'ul'o'j — mi dir'as.

— Terur'e, kiel pas'as la temp'o — dir'as la vir'in'a sekci'o.

— Jes — respond'as kompren'em'e sub'skrib'int'o — terur'e. Baldaŭ est'os la naŭ'a! Ni rapid'u!

Post tiu konstat'o sekv'as dub'valor'a kompliment'o pri la jun'ec'o de mi'a mens'a stat'o.

Mi el'rigard'as. En la apud'a kort'o star'as jam Mim'i kaj pend'ig'as lav'aĵ'o'j'n, kiel ĉiam. Ŝi ricev'is si'a'n nom'o'n rekt'e de ni laŭ tiu ekster'aĵ'a simil'ec'o, kiu ekzist'as inter ŝi kaj la edz'in'o de la Iel-ĉef'deleg'it'o de Stockholm. Ŝi simil'as tiu'n Mim'i kaj sekv'e ni nom'as ŝi'n tiel. Ŝi hav'as ne'difin'ebl'a'n nombr'o'n da et'a'j infan'o'j, kiu'j don'as al ŝi konstant'a'n lav'labor'o'n. Kontraŭ'e al ni Telefon'a star'as en si'a loĝ'ej'o ĉe la fenestr'o kaj telefon'as. Kiel ĉiam. En mal'oft'a'j paŭz'o'j ŝi fum'as cigared'o'n kaj pri'zorg'as si'a'n infan'o'n.

Sed nun ni ir'u al la “Ter'o”. La Ter'o est'as en kvar'on'hor'a distanc'o mez'e de la romantik'a ĉirkaŭ'aĵ'o de tiu ĉi bel'a urb'o. La Ter'o aspekt'as bon'e — provizor'e. Kiel ĝi aspekt'os post ni'a en'miks'iĝ'o, tio ankoraŭ est'as sekret'o kaj problem'o. Kvankam ni ricev'as bon'a'j'n konsil'o'j'n de ĉiu preter'ir'ant'o. Supoz'ebl'e la fakt'o, ke ni ne est'as fak'ul'o'j en la ter'kultur'o, ne rest'as sekret'o, ĉar oni al'parol'as ni'n, inform'as ni'n pri la detal'o'j de la agrikultur'a art'o. La inform'o'j oft'e kontraŭ'dir'as unu la ali'a'n. Ni ricev'as special'e util'a'j'n inform'o'j'n el la apud'a vila'o. “Frat'in'o” Thora est'as la posed'ant'o de tiu vila'o. Ŝi est'as bon'kor'ul'in'o. Antaŭ mult'a'j, mult'a'j jar'o'j — sen special'a'j ekonomi'a'j ebl'ec'o'j — ŝi akcept'is en si'a hejm'o ost'o'tuberkul'oz'a'j'n infan'o'j'n, fleg'is ili'n je si'a propr'a kost'o. El tiu si'n'ofer'a iniciat'o kresk'is pli kaj pli grand'a institut'o kaj dank’ al tiu sen'lac'a, sen'pretend'a et'a vir'in'o nun Borås hav'as la plej grand'a'n kaj plej modern'a'n infan'mal'san'ul'ej'o'n en Sved'land'o. Frat'in'o Thora help'as ni'n per bon'a'j konsil'o'j. Komenc'ant'o'j hav'as ja problem'o'j'n. Mult'a'j'n. Ekzempl'e, kiam oni fos'as. La ter'o est'as ja plen'a de serpent'um'ant'a'j lumbrik'o'j. Unu el ni est'as tre mal'esper'a pro ili.

— Est'as terur'a labor'o el'ĵet'i ĉiu'j'n ĉi lumbrik'o'j'n. Mi jam for'ĵet'is du'cent.

Unu el ni est'as, kiel dir'it'e tre mal'esper'a pro la lumbrik'o'j...

— Sed kial for'ĵet'i ili'n? Ili ja est'as util'a'j al la ter'o, dir'as la ali'a iu.

— Tut'e ne! Ĉu vi ne sci'as, ke ili for'maĉ'as la ter'pom'o'j'n?

— Rid'ind'e — dir'as la ali'a iu — tiu'j ĉi best'o'j? Ili ja mem ne sci'as, kie ili hav'as si'a'n buŝ'o'n? Ili aspekt'as egal'e ambaŭ'flank'e.

La diskut'o daŭr'as. Sed al'ven'as fak'ul'o, kiu klar'ig'as, ke la lumbrik'o'j efektiv'e est'as util'a'j. La fier'a reprezent'ant'o de la ĝust'a opini'o ricev'as la titol'o'n de blind'a kok'in'o, trov'int'a sem'o'n. Sed rimark'u: la proverb'o parol'as pri blind'a kok'in'o, kaj ne pri kok'o. Kok'o'j neniam est'as blind'a'j. Sekv'e vir'o'j prav'as ĉiam, kiel ankaŭ nun. Ĉu ne?

En ŝvit'ig'a labor'o kaj diskut'o pas'as la hor'o'j. Je la dek'du'a kaj du'on'o ni halt'as kaj ŝtel'aŭskult'as la radi'a'j'n nov'aĵ'o'j'n. Neni'o nov'a. Oni de'nov'e sent'as, ke la pens'o'j stern'as mal'varm'a'n vent'o'n super la kor'o'n. Sed la sun'o tamen bril'as, kaj ni labor'as, post'e ni ir'as hejm'e'n. Ni est'as lac'a'j. Tre lac'a'j. Ni fos'is, diskut'is, nombr'is la lumbrik'o'j'n, kvankam ni ne proviz'is ili'n per ring'et'o'j por sci'i, ke ili est'as la ni'a'j. Ni ir'as hejm'e'n. Mi mal'ferm'as la radi'o'n. Ĝi est'as obstin'a individu'o. Aŭ ĝi kri'as, aŭ ĝi flustr'as. Pro ni'a'j najbar'o'j kaj sam'dom'an'o'j ni dev'as flustr'ig'i ĝi'n. Ĝi flustr'as printemp'a'n muzik'o'n, sufiĉ'e ted'a'n. Por est'i facil'a muzik'o ĝi est'as tro serioz'a, por est'i klasik'a muzik'o, ĝi est'as tro sen'geni'a. Tiu part'o de ni'a du'o, kiu hav'as vir'in'a'n intuici'o'n, kri'as el la kuir'ej'o, kie'n ŝi re'tir'is si'n por prepar'i la tag'manĝ'o'n:

— Ferm'u la radi'o'n. Est'as terur'a muzik'o. Est'as ted'e aŭskult'i ĝi'n. Hodiaŭ ne est'os ekstr'a'j nov'aĵ'o'j. Hodiaŭ okaz'os neni'o.

Ĝust'e dum tiu ĉi intuici'a antaŭ'dir'o mi aŭd'is flustr'ad'o'n el la aparat'o kaj mi ek'aŭd'is la nom'o'n de admiral'o Dönitz.

— Ĉu vi ebl'e las'us parol'i admiral'o'n Dönitz. Almenaŭ por moment'o?

Admiral'o DÖNITZ Don'is Ordon'o'n Al Ĉiu'j German'a'j Trup'o'j Por Kapitulac'i.

Mi kur'as al la radi'o por laŭt'ig'i ĝi'n. Kio est'as? Mi demand'as mi'n. Ŝi demand'as mi'n. Mi demand'as ŝi'n. Ĉiu ĉe'est'ant'o demand'as la ali'a'n. Kiom'a hor'o est'as? Pas'is la du'a hor'o. Oni ne kuraĝ'as kred'i al si'a'j orel'o'j. Ĉu pov'as est'i ver'o? Kaj post la unu'a mens'a frap'o oni komenc'as kompren'i, ke tio est'as la fin'o de la eŭrop'a milit'o! Nun est'as tut'e cert'e. Sed ĉu est'as tut'e cert'e? Mi ne kuraĝ'as kred'i, ke mi ne mis'aŭd'is. Sed sekv'as ankoraŭ kelk'a'j vort'o'j. Nun est'as absolut'e cert'e! Oni perd'as ĉiu'n lac'ec'o'n, oni komenc'as kur'i tie'n-re'e'n en la ĉambr'o, ekscit'it'e, frenez'e. Oni parol'as konfuz'e. Mi rigard'as al la ali'a vila'o, ĉie est'as trankvil'o, sed se iu observ'as ni'n de tie, cert'e ni est'as konsider'at'a'j kiel frenez'ul'o'j de la plej ekstrem'a grad'o. Kaj nun subit'e vek'iĝ'as la dezir'o, la psikologi'a bezon'o: El'kri'i! Ni kur'as mal'supr'e'n al la sub'a'j etaĝ'o'j. Nur la du mal'jun'a'j serv'ist'in'o'j est'as hejm'e. La pli jun'a est'as 70-jar'a, la pli mal'jun'a nur 50, sed ŝi est'as fakt'e la pli mal'jun'a. Ili ĝoj'as, sed ne sufiĉ'e. Ni dev'as telefon'i. Al Erik. Erik hav'as vend'ej'o'n.

— Ĉu vi sci'as, ke... mi rotaci'as la vort'o'j'n.

Sed Erik ne est'as prepar'it'a al 100-kilo'metr'a rapid'ec'o en esperant'o.

— Kiu far'is, kio'n far'is kiu?

Mi vid'as li'n, kvazaŭ ĉirkaŭ'flar'ant'a la mikrofon'o'n por ne perd'i eĉ la odor'o'n de la vort'o'j.

— Sed ĉu vi est'as cert'a pri tio?

Mi est'as ofend'it'a. Mi sent'as, kvazaŭ mi est'us far'int'a la pac'o'n.

Absolut'e — mi dir'as fier'e kaj de'met'as la mikrofon'o'n. Mi ne est'as kontent'a. La du'a'n foj'o'n ne. Oni dub'is pri mi'a pac'o. Mi telefon'u al Linnea. Linnea labor'as en grand'a kontor'o.

— Ĉu vi aŭd'is?

— Kio'n?

Ŝi aŭd'is neni'o'n ankoraŭ! Bon'eg'e! Nun ven'is mi'a moment'o:

— Fin'it'a la milit'o! Kapitulac'o!

Mi sent'as, ke la vizaĝ'o de Linnea ek'bril'as. Ŝi kri'as el la telefon'o:

— La german'o'j kapitulac'is! Norveg'uj'o est'as liber'a! La mond'o est'as liber'a!!

Kaj tie en la kontor'o, ĉe la ali'a flank'o de la drat'o du'dek hom'o'j ĉes'ig'as la labor'o'n, de'met'as la plum'o'n, lev'as si'a'j'n man'o'j'n de la skrib'maŝin'o'j kaj kalkul'maŝin'o'j kaj ĉi tie mi ban'as mi'n en la feliĉ'o, ke por tiu ĉi moment'o kaj por tiu ĉi punkt'o de la mond'o mi far'iĝ'is aŭtor'o de la Pac'o. Pri tio atest'as ankaŭ la kor'eg'a telefon'a dank'o.

Kio okaz'is post'e? Tio'n vi sci'as jam. Post'e ĉes'is la individu'a viv'o por tiu tag'o kaj ni far'iĝ'is rid'ant'a, plor'ant'a, kri'ant'a, kant'ant'a kaj kontent'a er'o de la grand'a amas'o, kiu rid'is, plor'is, kri'is, kant'is kaj ĝoj'is, ĉar la plej stult'a kaj plej malic'a part'o de la grand'a mal'pac'iĝ'o fin'iĝ'is.

Sur La Pont'o

Se ĝis nun vi ne sci'as, nun mi konfes'as sen mult'a'j vort'o'j, ke mi est'as rev'em'ul'o, optimist'o en ĉiu'j rilat'o'j. Pli rev'em'a, pli optimism'a oni ne pov'as est'i. Mi kred'as, ke oni pov'as gajn'i per tio. Sed mi'a'j amik'o'j kutim'as man'gest'i strang'e, bedaŭr'e, kelk'foj'e kompat'e, kiam ili parol'as pri mi'a praktik'a valor'o. Kondiĉ'e ke mi ne ĉe'est'as. Oft'e kiam mi al'ven'as, la konversaci'o subit'e esting'iĝ'as, oni ne'natur'e mov'as si'n, ŝajn'ig'as natur'ec'o'n kaj tiam mi sci'as, ke oni parol'is pri mi. Oni dir'as, ke mi sonĝ'as en la mond'o, mi est'as mal'labor'em'a, mal'praktik'a, ne kre'it'a por tiu ĉi mond'o, dum la ali'a'j, la sobr'a'j, aktiv'a'j hom'o'j ag'ad'as ĉiam. Ili ne pov'as ripoz'i, eĉ kiam la sort'o for'rab'as ili'a'n labor'ebl'ec'o'n. Mi kon'as aktiv'ul'o'n, li est'as mi'a parenc'o, mal'jun'ul'o li est'as. Kiam li pensi'iĝ'is, li ne pov'is trov'i si'a'n lok'o'n kaj li re'ir'is en si'a'n ofic'ej'o'n kaj pet'is tabl'o'n kaj ord'ig'is paper'o'j'n, don'is inform'o'j'n al la preter'ir'ant'o'j en la koridor'o kaj far'is ali'a'j'n mil ne-neces'a'j'n ag'o'j'n sen'pag'e, nur ke li pov'u en'spir'i la sam'a'n atmosfer'o'n kaj ŝajn'ig'i la febr'a'n ag'ad'o'n. Est'as bon'e, ke oni kompren'is li'n tie, en la ofic'ej'o kaj rid'et'ant'e toler'is li'n. Kvankam la tut'a ag'ad'o est'is nur lud'o.

Oni pli mal'facil'e kompren'as mi'n. Ankaŭ mi kelk'foj'e mal'aprob'e balanc'as mi'a'n kap'o'n pro mi mem. Ver'e mi est'as sen'taŭg'ul'o, kaj mi'a'j dezir'o'j, sopir'o'j, mi'a opini'o pri la viv'o, ĉio en mi kaj ĉio sur mi diferenc'as de la normal'a hom'o. Ne pens'u, ke mi est'as fier'a pri tio! Iom post iom mi'a'j korp'o, vest'o kaj anim'o for'ĉifon'iĝ'as, mi'a'j sonĝ'o'j kaj rev'o'j — unu post la ali'a — for'cindr'iĝ'as kaj mi rest'as inter la nest'posed'ant'a'j, ord'em'a'j burĝ'o'j la krisp'a, komik'a paser'o, kiu salt'ad'as tie'n kaj re'e'n, ĝis ven'as la grand'a frost'o, la mort'a neĝ'kovr'il'o. Mi kondamn'is mi'n cent'foj'e, far'is al mi mem solen'a'j'n promes'o'j'n, ĉiam pri morgaŭ, sed neni'o est'as pli ne'ating'ebl'a ol la morgaŭ'a tag'o. Ebl'e ankaŭ vi vid'is tiu'n karikatur'o'n, kie la vetur'ig'ist'o ten'as antaŭ la ĉeval'o per si'a long'a vip'o, ĉe la fin'o de la ŝnur'o fask'et'o'n de bon'odor'a fojn'o. La fojn'o est'as konstant'e antaŭ la ĉeval'o, ĝi kur'as post ĝi'n, sed neniam ĝi pov'as ating'i ĝi'n. Tiel mi insist'as, stimul'as mi'a'n viv'o'n per la promes'o de la morgaŭ'a trans'form'iĝ'o, sed tiu morgaŭ rest'as ĉiam nur la sam'a morgaŭ. Kaj trans'form'iĝ'i est'as ne'ebl'e!

Ĉiu'tag'e, ĉirkaŭ la tag'mez'o mi ir'as tra la pont'o. La pont'o est'as larĝ'a kaj long'a. Pont'o inter la du bord'o'j de la vast'a, majest'a river'o kaj pont'o inter la grand'urb'o kaj ĉirkaŭ'a'j vilaĝ'o'j. Tiu ĉi pont'o est'as solid'a, masiv'a, konfid'ind'a. Ĝi est'as ind'a al la river'o. La river'o est'as grand'a, la pont'o est'as grand'a, sed oni est'as mal'grand'a. Sur la griz'e verd'a'j ond'o'j, (ili est'as mal'pur'a'j pro la akv'o de la nord'a'j industri'ej'o'j, fabrik'o'j), ŝip'o'j naĝ'as, motor'boat'o'j paf'paf'as kaj la river'o prov'as sput'i blank'a'n, koler'a'n ŝaŭm'o'n al la arogant'a'j hom'invent'aĵ'o'j, kiu'j ĝen'as ĝi'a'n flu'o'n. Ĉar la river'o est'as grand'a, sed oni sent'as, ke la ali'a'j pov'as grand'iĝ'i kaj mult'a'j pigme'o'j pov'as katen'i la plej grand'a'n Guliveron.

Mi ne aparten'as al tiu'j pigme'o'j. Mi est'as pli pigme'a ol ili. Long'temp'e mi kutim'as rigard'ad'i la akv'o'n star'ant'e mez'e de la pont'o. Sen'taŭg'a temp'o'pas'ig'o, oni dir'as kaj oni prav'as. Dum mi gap'ad'as, aŭt'o'j, ĉar'o'j, ŝarĝ'vetur'il'o'j, bicikl'o'j kaj zorg'o'ŝarĝ'it'a'j hom'o'j kur'as preter mi. Sed mi ne rapid'as, ĉar mi sent'as, ke mi dev'as solv'i problem'o'j'n, kiu'j est'as tut'e special'a'j. Ekzempl'e: Kial mi star'as sur la pont'o, super la akv'o? Kial mi pov'as rest'i etern'e infan'o kaj kial oni ne rest'as infan'o'j? Aŭ se oni pov'us rest'i etern'e infan'o'j, kial oni pren'as aplomb'o'n de ŝajn'a grav'ec'o?

— Sen'util'a temp'o'pas'ig'o! — oni dir'as.

— Sen'util'a temp'o'ŝtel'ad'o! — dir'as tre sever'e mi'a nov'a amik'o, kiu'n mi kon'as nur de hieraŭ. Hieraŭ mi renkont'is tiu'n nov'a'n amik'o'n ĉe la ekstrem'o de la pont'o kaj ni al'ven'is al la ali'a ekstrem'o sam'temp'e. Dum tiu temp'o ni'a'j rigard'o'j kelk'foj'e renkont'iĝ'is kaj de temp'o al temp'o ni'a'j okul'o'j komenc'is interes'a'n kaj kontinu'a'n dialog'o'n.

Hodiaŭ ni renkont'iĝ'is de'nov'e. Mi'a'j okul'o'j ek'bril'is pro la re'vid'o. Mi'a nov'a kon'at'o est'as interes'a kaj simpati'a individu'o. Kaj mi vid'is, ke ankaŭ mi est'is re'kon'at'a kun la sam'a'j sent'o'j.

Sed mi babil'aĉ'as ĉi tie laŭ mi'a abomen'a kutim'o kaj forges'as menci'i, kiu kaj kia est'as mi'a nov'a amik'o, kiu ek'ir'is jam du'a'foj'e sur la pont'o kaj al'ven'is la pont'o'fin'o'n jam du'a'foj'e en la sam'a minut'o.

Mi'a amik'o ne est'as alt'a, eĉ oni pov'us dir'i — mal'alt'a. La okul'o'j est'as la plej karakteriz'a'j: akr'a, fervor'a, atent'em'a, si'n mov'em'a, ruĝ'e en'kadr'it'a est'as tiu okul'par'o. Okul'par'o kun la maksimum'a kapabl'o por esprim'i ĉio'n kaj sur tiu skal'o trov'iĝ'as esprim'o'j de la atent'ig'o ĝis la neglekt'o kaj riproĉ'o. Mi'a amik'o ne hav'as humur'o'n, nur preciz'a'n dev'o'sci'o'n. Li — ĉar est'as li — ne hav'as temp'o'n pri'zorg'i si'n. Li est'as koto'kovr'it'a, li est'as mal'pur'a, li'a'j har'o'j est'as plen'a'j de mal'pur'aĵ'o. Bel'a li ne est'as, sed pri bel'ec'o li ne pens'as, nur pri la dev'o. Li mov'as si'n konstant'e, salt'ad'as, kur'ad'as tie'n-re'e'n, gvid'as, ord'ig'as kaj unu'a'vic'e kaj ĉef'e li boj'as sur la pont'o, kie renkont'iĝ'as modern'a'j aŭt'o'j kaj lam'ant'a'j ĉar'o'j, bicikl'o'j kaj tram'o'j. Kie la ritm'o ne est'as unu'ec'a kaj kie oni dev'as ord'ig'i, atent'ig'i, inspekt'i kaj riproĉ'i. En la kaos'o de la motor'tambur'ad'o, siren'ad'o, hom'kri'o'j, tram'sonor'il'o'j pli akr'e son'as la voĉ'o de mi'a amik'o. La amik'o, kiu ek'ir'as kaj al'ven'as al la pont'o'fin'o sam'temp'e kun mi. Li est'as ag'em'a, mi est'as pasiv'a. Kaj tamen ni al'ven'as sam'temp'e. Kiel do, — vi demand'as.

Jes, est'as tiel, kvankam la manier'o de ni'a marŝ'ad'o est'as tut'e diferenc'a. Mi ir'as mal'rapid'e, kelk'foj'e mi star'ad'as, rigard'as la koler'a'n river'o'n. La river'o plej oft'e est'as mal'bon'humor'a. Jen mi vid'as diskret'a'n almoz'ul'o'n sur la pont'o, mi gap'ad'as al li'a'j ĉifon'o'j. Nun pomp'a aŭt'o hav'as obstakl'o'n, ĝi'n mi rigard'as, kiel mirakl'o'n, ne ating'ebl'a'n, sed mi'n pov'as interes'i la bicikl'o de labor'ist'o sam'e, aŭ la ĉar'o de vilaĝ'an'o. Oni pov'as pens'i pri tio, kie'n ili ir'as? Kaj kial? Mi admir'as bel'a'n vir'in'o'n, jen iu, aŭ io ali'a, preter'ant'a mi'n, vek'as mi'a'n rigard'o'n kaj analiz'em'o'n.

Mi'a amik'o hav'as ali'a'n princip'o'n. Li ne hav'as paŭz'o'n en temp'o. Sed la rekt'a'n voj'o'n li ne ŝat'as. Li kur'ad'as mez'e de la pont'o, inter la vetur'il'o'j, li kuraĝ'as risk'i si'a'n viv'o'n, li salt'ad'as tie'n-re'e'n, li kur'ad'as egal'e, sen'parti'e, koler'e kaj dev'o'sci'e ĉu post elegant'a'n aŭt'o'n, ĉu post kamp'ul'a'n ĉar'o'n, ĉu post labor'ist'a'n bicikl'o'n. Erar'e trafik'ant'a'j hom'o'j provok'as li'a'n indign'o'n kaj li hodiaŭ sever'e avert'is aŭt'o'n de ministr'o, kiu est'is tro rapid'em'a. Li'n ne tim'ig'as eĉ la grand'a, flav'a, monokl'a monstr'o, la tram'o, li egal'e, sen'parti'e kaj absolut'e ne'evit'ebl'e pri'boj'as ĉio'n kaj ĉiu'n sur la pont'o.

La river'o ne interes'as li'n. Li'a ag'ad'o'sfer'o trov'iĝ'as sur la pont'o.

Ja, jes, ĝis nun mi forges'is dir'i, ke mi'a amik'o est'as mal'grand'a vag'em'a hund'o, kiu tut'e preciz'e sci'as kaj trov'is si'a'n lok'o'n en la soci'o. En tiu rilat'o est'as la plej grand'a diferenc'o inter ni. Li est'as ordon'it'a al la pont'o kaj li'a dev'o est'as ĉiu'tag'e pri'boj'i — risk'ant'e la viv'o'n kaj la san'o'n — sen'parti'e, serioz'e kaj konsci'e la ĉar'o'n, la bicikl'o'n, la sinjor'a'n aŭt'o'n, motor'cikl'o'n, aŭ la Flav'a'n Monstr'o'n, la elegant'a'n sinjor'in'o'n kaj la lac'a'n kaj sen'zorg'a'n labor'ist'o'n. Li zigzag'as tie'n-re'e'n; okaz'as bon'ŝanc'a'j moment'o'j kiam ni de'nov'e renkont'iĝ'as ie sur la pont'o: li, la ag'em'ul'o kaj mi la ne'sav'ebl'a rev'ant'o.

Kaj tiam ni komenc'as mal'long'a'n dialog'o'n; li dir'as al mi:

— Ŝajn'as al mi, ke vi ne labor'as. Vi est'is hieraŭ ĉi tie. Ĉu vi ne hav'as labor'o'n? Ĉu vi ne sci'as, ke ni viv'as en soci'o?

Mi al'rigard'as li'n kaj konfes'as:

— Jes, vi prav'as. Mi sci'as, ke mi est'as sen'taŭg'ul'o! Mi mal'zorg'as mi'a'j'n dev'o'j'n. Sed...

— Ne est'as sed, — li dir'as kaj de'nov'e for'las'as mi'n, ĉar jen de'nov'e ven'is sen'disciplin'a vetur'il'o, kiu'n li dev'as re'pel'i en la trafik'ord'o'n. Li de'nov'e mal'aper'as en la grand'urb'a trafik'o, nur li'a akr'a, ordon'a kaj ne'sub'aĉet'ebl'a hund'voĉ'o aŭd'iĝ'as. Mi efektiv'e trem'as pro li, ĉar li est'as tro'kuraĝ'a, tro'risk'em'a. Oft'e nur har'er'o dis'ig'as li'n de la mort'o. Mi admir'as li'n.

Sed al li ne pov'as okaz'i io. Li re'ven'as post iom da temp'o, ŝvit'ant'e, spir'eg'ant'e, sed ĉiam kun la sam'a esprim'o de la kontent'ec'o pri si. Ni daŭr'ig'as la diskut'o'n. Li mal'laŭd'as mi'n, mi prov'as mi'n defend'i. Sed mi'a opini'o est'as pli mal'fort'a. Kontraŭ li'a'j ŝvit'o, fervor'o kaj lac'ec'o mi hav'as neni'o'n prezent'i. Li'a gorĝ'o est'as pli hard'it'a ol mi'a kaj li est'as pli sever'a ol mi. Li est'as serioz'a kaj postul'em'a. Mi ne plu pov'as argument'i.

— Hont'u! li dir'as al mi kaj mi dev'as ĵur'i al li solen'e, ke li est'u tut'e kontent'a pri si'a hodiaŭ'a tag'o:

— De morgaŭ mi est'os util'a membr'o de la soci'o!

Mi silent'as pri la tromp'o. Li ne sci'as, ke oni pov'as tromp'i per la vort'o morgaŭ. Li ne sci'as, ke ebl'e morgaŭ mi dir'os, ke morgaŭ est'os morgaŭ. Li ne sci'as tio'n.

Li mal'aper'as kontent'a en la polifoni'o de la pont'a koncert'o. Li boj'as, ordon'as sen'ĉes'e. La okul'o'j turn'ad'as en si'a'j kav'o'j. Li'a labor'produkt'o jam nun est'as super'hund'a kaj super'hom'a. Li boj'as, kur'as, zigzag'as, stertor'as, mord'as al la rad'o'j kaj vetur'il'o'j, kaj ili obe'as. Li ŝvit'as, la sun'o ek'bril'as, ĝis nun ĝi kaŝ'is si'n sub la nub'o'j, sed nun la sun'o or'um'as la mal'pur'a'n hund'et'o'n. Li merit'as la sun'radi'o'j'n. Li est'as brav'a membr'o de la soci'o.

Sed nun li est'as lac'a. Li'a'j har'o'j mal'sek'e pend'as de la kot'o'plen'a korp'o. En la okul'o'j ek'bril'as io. Ĉu ne est'as dub'o? Mi demand'as mi'n pri tio. Li'n mi ne kuraĝ'as demand'i. Sed tio ne pov'as est'i. Li kon'as si'a'n dev'o'n kaj kon'as si'a'n lok'o'n. Li ne est'as sen'taŭg'ul'o, sed util'a membr'o de la soci'o.

Ni al'ven'is la pont'o'kap'o'n.

Li de'nov'e al'rigard'as mi'n, li riproĉ'as mi'n, sed nun iom'et'e lac'e kaj el'ĉerp'iĝ'int'e:

— Nu, vi de'nov'e for'ŝtel'is la temp'o'n! Kiam vi re'bon'iĝ'os? Hont'u!

Mi hont'as.

Li ek'plend'as:

— Kiel grand'a kaj long'a est'as la pont'o! Kiel larĝ'a est'as tiu ĉi pont'o! Kiom da pen'ad'o, kiom da ŝvit'o! Vi ne pov'as hav'i imag'o'n pri tio, kiom, kiel terur'e mult'e est'as tio, kio'n oni dev'as pri'boj'i kaj al'boj'i dum la viv'o!

Ni ambaŭ al'ven'is la pont'o'fin'o'n.

ELINJO

Tiu ĉi rakont'o en'hav'as tre mal'nov'a'j'n memor'o'j'n.

Mi est'is preskaŭ nur knab'o, kiam mi ek'kon'is Elinjon. Mi ek'kon'is ŝi'n en tiu aĝ'o, kiam oni en'tut'e komenc'as pens'i pri vir'in'o'j. En la aĝ'o de la du'on'infan'a ideal'ism'o, kiam oni ne sci'as, kial oni est'as mal'trankvil'a kaj tiu mal'trankvil'o efik'as divers'manier'e al la divers'karakter'a'j infan'o'j. Mi far'iĝ'is pli rezerv'em'a en tiu temp'o kaj komenc'is kaŝ'i mi'n mult'e pli fervor'e ol antaŭ'e kaj en tiu mem'far'it'a izol'ec'o mi ek'vid'is la unu'a'n foj'o'n Elinjon. Elinjo est'is tre bel'a jam tiam kaj ŝi far'iĝ'is pli kaj pli bel'a kun la temp'o. Ŝi halt'is en si'a aĝ'o, kiam ŝi iĝ'is 17-18-jar'a kaj ankaŭ tiu ĉi rakont'o est'as dat'it'a en tiu temp'o, kiam ŝi ating'is la menci'it'a'n aĝ'o'n.

Kia ŝi est'is? Ŝi est'is jun'a, tio'n mi jam dir'is, sed ŝi est'is jun'a en ali'a manier'o kiel la ali'a'j knab'in'o'j, kiu'j'n mi kon'is. Ŝi'a jun'ec'o est'is tut'e imun'a de la temp'o'pas'o. Ŝi est'is egal'e jun'a ĉiam. Ŝi'a jun'ec'o ne de'pend'is de tag'o'j kaj hor'o'j, ne de tag'o kaj vesper'o, kiel tiu de ali'a'j knab'in'o'j, ĝi est'is ĉiam egal'a. Ŝi est'is nek alt'a nek mal'alt'a, preciz'e tia kia ĝi dev'is est'i. Ŝi hav'is kaŝtan'brun'a'n har'ar'o'n, mild'a'j'n, sed sincer'e klar'a'j'n, blu'a'j'n okul'o'j'n, en la rigard'o est'is kuraĝ'o kaj modest'ec'o sam'temp'e, ŝi'a frunt'o est'is pur'a, la naz'o et'a, regul'a, sur ŝi'a'j vang'et'o'j oni pov'is vid'i la blank'ec'o'n de la porcelan'o kaj la mild'a'n roz'kolor'o'n de la malv'o unu apud la ali'a. Kvankam mi ne vol'as sekc'i ŝi'a'n bel'ec'o'n per tre detal'a pri'skrib'o, mi dev'as menci'i la bel'form'a'j'n et'a'j'n lip'o'j'n, mal'larĝ'a'j'n, el kiu'j et'a perl'rad'o blank'is, kiam ŝi rid'is, la menton'et'o'n, kies mild'a ark'o atest'is pri bon'kor'ec'o, la graci'a'n statur'o'n kun prefer'e mal'larĝ'a'j ol larĝ'a'j ŝultr'o'j kaj bel'form'a tali'o, la ideal'a'j'n lini'o'j'n de la facil'mov'a'j krur'o'j, la elast'a'n, nimf'a'n ir'o'n kaj al'don'i, ke ĉio, kio'n ŝi hav'is est'is perfekt'a, bel'a, al'log'a kaj komplet'a.

Halt'u — vol'as dir'i la leg'ant'o, tiu ĉi rakont'o, aŭ almenaŭ tiu ĉi pri'skrib'o de Elinjo mal'hav'as la plej minimum'a'n kvant'o'n de la original'ec'o. Tiu pri'skrib'o est'as ne'pardon'ebl'e mal'nov'mod'a, fremd'a al la real'o, ĝi est'as mal'nov'mod'a ole'o're'produkt'aĵ'o. Jes, mal'nov'mod'a.

Sen'dub'e la pri'skrib'o est'as mal'modern'a, sed ne forges'u, ke mi mem est'is tiam mal'nov'mod'a, sam'e kiel la gust'o de ĉiu est'aĵ'o ĉiam est'as mal'nov'mod'a en la trans'ir'a aĝ'o de infan'ec'o al la jun'ul'ec'o. Al mi'a gust'o Elinjo est'is neces'a. Fe'in'o aŭ mit'ologi'a bel'ec'o. Kaj mi trov'is ŝi'n. Mi renkont'is ŝi'n, sam'e kiel ali'a'j knab'o'j el mi'a “sang'o'grup'o” kutim'as renkont'i si'a'n ideal'o'n. Kiel knab'o mi renkont'is ŝi'n kaj ŝi rest'is fidel'a al mi. Kio'n mi ne kuraĝ'is entrepren'i ĉe ali'a'j knab'in'o'j, parol'i kuraĝ'e, dir'i bel'a'j'n vort'o'j'n, eĉ kis'i, ĉio'n ĉi permes'is al mi mi'a rev'o'mond'o, kie Elinjo est'is la Centr'o kaj kie nek konkurenc'o, nek psik'a'j bar'o'j obstakl'is mi'a'n korekt'a'n kaj konvenci'a'n kondut'o'n.

Nun vi jam kompren'as, ke Elinjo origin'e ne ekzist'is. Ŝi est'is la ideal'a knab'in'o, kiu'n mi ne pov'is trov'i en la mond'o de la real'aĵ'o'j, ĉar ŝi est'is perfekt'a en ĉiu'j rilat'o'j. Oni neniam pens'is ekzempl'e pri tio, ke Elinjo okup'is si'n pri proz'a'j afer'o'j. Ŝi ŝveb'is en la plej alt'a'j sfer'o'j de mi'a fantazi'o kaj la sol'a rilat'iĝ'o al la ter'o est'is la kis'o'j, kiu'j'n ŝi ricev'is de mi. Nun ne est'us saĝ'e parol'i pri tio, kiom el tiu'j rev'o'j est'is prudent'a'j, kiom est'is la rezult'o de mank'o pri infan'psikologi'o, sufiĉ'as dir'i, ke est'is tiel kaj supoz'ebl'e ne mi est'is la last'a, kiu okup'is si'a'n vek'iĝ'ant'a'n sent'o'mond'o'n per tia'j rev'o'figur'o'j.

La histori'o de Elinjo tamen far'iĝ'is pli konkret'a ol oni pov'us kred'i. Mi mem pov'is far'i klar'a'n diferenc'o'n inter mi'a rev'o'mond'o kaj la real'a, mi est'is ceter'e san'e pens'ant'a knab'o kaj la rev'o'j neniam rivel'iĝ'is en la form'o de halucin'o aŭ vizi'o'j. Malgraŭ tio mi oft'e fuĝ'is en tiu'n rev'o'mond'o'n. Elinjo do ne ek'viv'is en la form'o de vizi'o, sed tut'e ali'e kaj iom'et'e pli mal'fru'e, ol la menci'it'a period'o de mi'a viv'o.

* * *

La rakont'o pri Elinjo ricev'is si'a'n daŭr'ig'o'n dum la temp'o de la unu'a mond'milit'o. Ni trans'salt'u la pri'skrib'o'n, kiel okaz'is la eksplod'o de tiu milit'o, kiel oni akcept'is la al'ven'o'n de tiu ne'kon'at'a danĝer'o, kiel reakci'is la anim'o de knab'o pri la milit'a'j stimul'il'o'j, (ebl'e sufiĉ'as dir'i, ke oni akcept'is la milit'propagand'o'n sen'kritik'e kaj iĝ'is entuziasm'a por ĝi), ni trans'salt'u long'a'j'n monat'o'j'n, ebl'e eĉ pli ol tut'a'n jar'o'n post la eksplod'o de la unu'a mond'milit'o kaj ni halt'u en tiu temp'o, kiam la milit'a entuziasm'o tut'e for'flug'is eĉ el la anim'o'j de jun'ul'et'o'j, kies lip'har'o'j tiam komenc'is montr'i mal'kuraĝ'a'j'n specimen'o'j'n.

La milit'a fervor'o jam est'is for'blov'it'a. Al la ĉef'urb'o ven'is pli kaj pli da vund'it'o'j. Kaj ĝust'e la unu'a ek'vid'o de la grav'a'j vund'it'o'j konsci'ig'is mi'n pri tio, kio'n signif'as la milit'o, kiel kulp'a, terur'a entrepren'o ĝi est'as kaj kiel mal'proksim'a ĝi est'as de tiu rapid'a imag'o, kiu'n mi'a'aĝ'a'j knab'o'j kaj pli aĝ'a'j stult'ul'o'j form'is al si pri ĝi. La milit'o ne est'is triumf'ir'o, la milit'o ne konsist'is el fest'o'tag'o'j. Kaj mi ben'is la hazard'o'n, kiu iel mal'help'is mi'n anonc'i mi'n mem'vol'e al la arme'o.

Inter la vund'it'o'j est'is ankaŭ kon'at'o'j kaj amik'o'j. Tiu'n tag'o'n kiam Elinjo de'nov'e vizit'is mi'n, mi sid'is en la bel'a mont'ĝarden'o de grand'a milit'mal'san'ul'ej'o. Est'is bril'a somer'a tag'o kaj la ŝveb'ant'a'j ombr'o'j de la grand'a platan'o, sub kiu mi sid'is kun mild'a riproĉ'o kares'is la kap'o'n de mi'a amik'o kaj mi'n:

— Hom'o'j, vi est'as stult'a'j! Kio'n vi far'as? Ĉu vi ne pov'as est'i prudent'a'j?

Ver'dir'e li est'is pli mal'jun'a ol mi. Li est'is la frat'o de mi'a amik'o, almenaŭ tri jar'o'j'n pli mal'jun'a ol mi. Sed tiam ankaŭ mi est'is jam trans la abiturient'a ekzamen'o. Li al'ven'is hejm'e'n kiel vund'it'o; kiel t.n. oficir'aspir'ant'o li batal'is en la rus'a front'o kaj nun li kuŝ'is tie antaŭ mi kaj rakont'is la histori'o'n de si'a invalid'iĝ'o. Proksim'um'e la buŝ'o est'is la sol'a korp'o'part'o, kiu'n li kapabl'is mov'i kaj reg'i, la ali'a'j est'is sen'mov'a'j, paraliz'it'a'j. Kiel li rakont'is, li sid'is en la tranĉe'o ie en Galici'o,* la front'o ripoz'is, li kaj li'a'j kamarad'o'j kart'lud'is kaj li re'memor'is ke li hav'is atut'o'n en si'a man'o, kiu'n li ĵus vol'is el'met'i kaj en tiu ĉi triumf'a sent'o ating'is li'a'n tranĉe'o'n la rus'a grenad'o. Ĝi mort'ig'is la kun'lud'ant'o'j'n per si'a'j split'o'j, li'n la aer'prem'o ĵet'is du'dek metr'o'j'n de tie kaj al tio li pov'is dank'i, ke li rest'is viv'ant'a, kvankam tut'e paraliz'it'a. Ĉu tiu paraliz'iĝ'o pov'os ced'i aŭ ne, pri tio nek li nek la tiam'a kurac-art'o pov'is mult'e dir'i. Oni komenc'is ĝust'e tiam eksperiment'i pri elektr'a terapi'o. Sed rezult'o'j'n oni ankoraŭ ne hav'is.

Kaj nun li kuŝ'is tie en la dekliv'a ĝarden'o kaj mi sid'is apud li. De la dekliv'o mi pov'is vid'i unu el la plej bel'a'j panoram'o'j de la mond'o kaj ni turn'is la lit'o'n de la mal'san'ul'o tiel, ke ankaŭ li vid'u la grand'urb'o'n, la river'o'n, la viv'o'n, de kiu li'n izol'ig'is la vent'o de la grenad'o. Ni aŭd'is la bird'o'orkestr'o'n de la rav'a somer'o kaj ni en'spir'is la silent'o'n de la natur'a pac'o, kiu'n la hom'o'j por la moment'o ne pov'is perturb'i, romp'i. Nur la lam'ant'o'j, la bandaĝ'it'a'j kap'o'j, la fleg'ist'in'o'j kaj la jun'a, rigid'e kuŝ'ant'a vir'o re'memor'ig'is al ni la milit'o'n. Ebl'e est'as strang'e dir'i “nur”, sed en tiu moment'o ankaŭ ili sen'kritik'e kaj ĉio'n forges'e akcept'is la pac'a'n varm'o'n de la natur'o. Ankaŭ mi'a amik'o ĝu'is la viv'o'n. Li ja est'is jun'a kaj li tut'e ne pens'is pri tio, ke li ebl'e ne re'san'iĝ'os. Kaj oni ne pov'is kred'i i'o'n mal'favor'a'n, kiam la bird'o'j kant'is rav'e, la flor'o'j odor'is rav'e, la sun'radi'o'j abund'is rav'e kaj la ombr'o kares'is ni'n rav'e kaj proviz'is ni'n per rav'a'j fabel'o'j pri re'ven'int'a'j bel'aĵ'o'j de la viv'o. Ni ek'silent'is. Mi rev'is. Pri kio, mi ne sci'as. Ankaŭ mi'a amik'o silent'is, li'n okup'is pens'o'j de jun'ul'o. Li est'is relativ'e sol'a jam antaŭ la milit'o kaj ne pli ĉirkaŭ'at'a de hom'o'j nun. Li ven'is en la milit'o'n jun'a, ĝust'e en tiu temp'o, kiam normal'a ĉef'urb'a jun'ul'o komenc'is la agrabl'a'n period'o'n de si'a viv'o. La front'o est'is front'o kaj dum la tut'a rest'ad'o tie li ne hav'is okaz'o'n romp'i la krud'a'n ver'ec'o'n de la milit'o per mal'long'a romantik'a aventur'o, kiu'n li sopir'is.

Mi est'is pli bon'ŝanc'a. Mi jam tra'vad'is la rev'kamp'o'n de la vek'iĝ'ant'a sent'o'viv'o kaj el'uz'is la situaci'o'n. La pli mal'jun'a'j kaj pli fort'a'j jun'ul'o'j est'is en la arme'o kaj ni'a kurz'o alt'iĝ'is. Ver'ŝajn'e mi'a amik'o sci'is pri mi'a “grand'mond'a” viv'o, ĉar subit'e li ek'parol'is:

— Oni kuŝ'as kaj kuŝ'as. Mi est'as tiel sol'a ĉi tie. Sed vi viv'as societ'a'n viv'o'n. Mi tiel dezir'us vid'i ĉi tie kelk'foj'e knab'in'o'n. Iu'n bel'a'n, jun'a'n fraŭl'in'o'n el bon'a famili'o, kun kiu oni pov'us parol'i. Mi tiel sopir'as al tia societ'o, kaj neniam mi hav'is okaz'o'n trov'i tia'n knab'in'o'n. Unu'e oni sid'is apud la libr'o'j, kaj ŝvit'is pro la ekzamen'o'j. Mi lern'is mal'facil'e. Post'e oni en'ŝov'is ni'n en la uniform'o'n kaj rips-rops ni est'is jam en Galici'o, ie mal'antaŭ la dors'o de Di'o. Ĉu vi vol'as help'i mi'n?

Mi'n okup'is mi'a'j propr'a'j pens'o'j kaj distr'it'e mi respond'is al li:

— Jes!

Li'a mien'o ek'bril'is:

— Ĉiam mi sci'is, ke vi est'as bon'a kamarad'o. Mi'a plej bon'a amik'o. Vi cert'e jam pri'pens'is, kiu'n knab'in'o'n vi ven'ig'os ĉi tie'n!

La respond'o est'is du'a, sen'pri'pens'a jes. Mi'a'j pens'o'j daŭr'e est'is ie ali'lok'e. Ebl'e mi dorm'em'iĝ'is kaj nur du'on'e konsci'is pri mi mem.

Sed nun mi dev'is re'vek'iĝ'i:

— La nom'o'n, ŝi'a'n nom'o'n...

Re'tir'iĝ'i ne est'is ebl'e. Li'a emfaz'o, ĝoj'o kaj fid'o tut'e sen'arm'ig'is mi'n. Nun mi dev'is daŭr'ig'i la afer'o'n. Mi silent'is moment'o'n kaj sen pri'pens'o de eventual'a'j sekv'o'j mi dir'is:

— Elinjo... Elinjo... Erdei...

— Bel'a nom'o. Ĉu ŝi est'as jun'a? Kiom aĝ'a ŝi est'as? Kiel ŝi aspekt'as?

Elinjo el'paŝ'is el la rev'o'mond'o de mi'a fru'a jun'ec'o. Mi pri'skrib'is ŝi'n tiel kiel mi konserv'is ŝi'n en mi'a fantazi'o. Mi rimark'is, ke Elinjo ankoraŭ hav'is si'a'n log'fort'o'n eĉ al mi. Kaj des pli ŝi kapt'is la kor'o'n kaj la fantazi'o'n de la kompat'ind'a, paraliz'it'a soldat'o en la milit'mal'san'ul'ej'o. Por ni ambaŭ mal'aper'is la milit'o kun si'a'j krud'a'j real'aĵ'o'j kaj el la tut'a mond'o grav'is nur la, ebl'e mal'nov'mod'a, sed tre al'log'a jun'ul'in'a ĉarm'o de Elinjo...

— Kiam vi intenc'as ven'i ĉi tie'n kun ŝi?

Sed nun mi dev'is pri'pens'i la afer'o'n. Mi ne est'is malic'a kaj mi ne serĉ'is amuz'o'n je la kost'o de tiu mal'feliĉ'a knab'o. Mi kompat'is li'n kaj kompren'is, ke mi dev'as far'i i'o'n kaj sam'temp'e mi ne rajt'as sen'iluzi'ig'i li'n per marĉand'o kaj korekt'ad'o. La afer'o ne ŝajn'is est'i facil'a. Sed mi dev'is gajn'i temp'o'n kaj la temp'o pov'os don'i help'o'n kaj bon'a'n konsil'o'n. Mi do respond'is, ke mi ankoraŭ ne sci'as, la afer'o ne de'pend'as tut'e de mi, mi inter'konsil'iĝ'os kun ŝi, sed ŝi ja est'as tre bon'vol'a, bon'kor'a knab'in'o kaj ni vid'os, kiel ni pov'os aranĝ'i kaj mi daŭr'ig'is en la sam'a, cert'a ton'o dum la tut'a temp'o antaŭ mi'a for'ir'o.

Mi'a amik'o tut'e vek'iĝ'is el la letargi'o. Elinjo hav'is tre bon'a'n efik'o'n al li. Li vigl'iĝ'is, li kvazaŭ tut'e liber'iĝ'is de si'a sen'mov'a korp'o, li est'is plen'a de flam'o kaj inspir'o. Li est'is ekscit'it'a, sed tiu ekscit'o est'is la vibr'o de la feliĉ'o.

Mi adiaŭ'is, for'las'is li'n kaj la tut'a post'tag'mez'o kaj eĉ part'o de la nokt'o pas'is per tio, ke mi cerb'um'is: kio'n far'i? Mi dev'is trov'i iu'n Elinjon. Sed est'is mal'feliĉ'a afer'o, ke mi pri'skrib'is ŝi'n tiel detal'e! Inter mi'a'j kon'at'o'j ne est'is eĉ unu knab'in'o, kiu tut'e simil'is Elinjon kaj ceter'e en la tut'a mond'o ne est'is tia. Ebl'e el ĉiu'j bon'a'j kaj bel'a'j knab'in'o'j, kiu'j'n mi kon'is, oni est'us pov'int'a kun'met'i unu tia'n, sed en unu knab'in'o ne pov'is est'i tiom da bon'o kaj bel'o. Sed mi dev'is trov'i solv'o'n pro mi'a amik'o kaj ankaŭ pro mi mem. Fin'e mi kompren'is, ke est'as nur unu solv'o kaj tio est'as, ke Elinjo moment'e pov'u nur korespond'i kun mi'a amik'o kaj post'e ni vid'os, kio'n oni pov'as far'i el la afer'o.

La sekv'a'n post'tag'mez'o'n mi vizit'is unu el mi'a'j kamarad'o'j kaj pet'is sekret'a'n aŭdienc'o'n de li'a frat'in'o. Tiu ĉi knab'in'o est'is inteligent'a, bon'kor'a, vigl'a. Ŝi est'is mal'alt'a, dik'et'a, hav'is tre bel'a'n vizaĝ'o'n kaj bril'a'j'n, nigr'a'j'n okul'o'j'n. Ŝi est'is agrabl'a knab'in'o, sed tut'e ne simil'is Elinjon. En mult'a'j detal'o'j ŝi reprezent'is la mal'o'n. Mi rakont'is al ŝi la tut'a'n afer'o'n, mi kompren'ig'is mi'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n kaj diplomati'e el'vok'is ŝi'a'n bon'ec'o'n kaj ankaŭ i'o'n ali'a'n, kio'n mi tiam ne tuj rimark'is, t.e., ke ŝi post'e ambici'e klopod'is forges'ig'i mi'a'n rev-ideal'o'n, ŝi'a pra'motiv'o est'is cert'e sub'konsci'a vant'ec'o. Sed tio ne aparten'as al la histori'o kaj en'tut'e ne efik'is al mi'a sort'o, tut'e ne al ŝi'a kaj ne tuŝ'is la rakont'at'a'n histori'o'n.

Ŝi akcept'is la korespond'rol'o'n de Elinjo kaj tio'n ŝi pov'is far'i des'pli facil'e, ĉar ŝi est'is for'vojaĝ'ont'a por kelk'a'j monat'o'j al iu provinc'a lok'o kaj oni do ne dev'is pens'i pri la aranĝ'o de la poŝt'a'j stamp'o'j. Dum la sam'a post'tag'mez'o ni verk'is la unu'a'n leter'o'n kun'e, en kiu ŝi esprim'is si'a'n bedaŭr'o'n: nun ŝi ne hav'os okaz'o'n vizit'i li'n. Sed mi rakont'is tiel mult'e pri li, ke ŝi ver'e volont'e renkont'us li'n post si'a re'al'ven'o — bedaŭr'ind'e ne tre baldaŭ — kaj dum la for'est'o ŝi tre volont'e ricev'us leter'o'j'n de li. Ŝi sci'as, ke li mem ne pov'as ankoraŭ skrib'i si'a'j'n leter'o'j'n, sed li pov'as send'i ili'n per'e de mi, kiu cert'e volont'e per'os li'a'j'n pens'o'j'n al ŝi. Ŝi est'is tre inteligent'a knab'in'o kaj ŝi trov'is ver'e ĉarm'a'j'n esprim'o'j'n kaj pens'is pri ĉiu detal'o.

Tiu'n leter'o'n mi don'is person'e al li. Unu'e li est'is iom mal'bon'humor'a pro la ne'atend'it'a for'vojaĝ'o, sed la leter'o est'is tiel delikat'a kaj ĉarm'a, ke li sen'rezerv'e akcept'is ankaŭ tiu'n ĉi surogat'o'n de la renkont'iĝ'o. Sam'e kiel oni akcept'as la ali'a'j'n surogat'o'j'n.

Elinjo for'vojaĝ'is kaj send'is si'a'j'n leter'o'j'n rekt'e al la mal'san'ul'ej'o. Mi memor'as pri tiu feliĉ'a tag'o kaj mi bon'e memor'as pri la redakt'ad'o de la unu'a kaj sekv'a'j respond'o'j. Iom post iom mi pov'is konstat'i, ke mi'a sen'pri'pens'a tro'rapid'o rikolt'is bon'a'j'n efik'o'j'n. Mi'a amik'o ricev'is si'n'okup'o'n kaj trov'is vari'ec'o'n kaj dank’ al tiu'j leter'o'j li'a apetit'o pli'bon'iĝ'is, li'a kontraŭ'star'o firm'iĝ'is. Ankaŭ mi trov'is plezur'o'n en la ambaŭ'flank'a en'miks'iĝ'o, kombin'ad'o, en la apart'a korespond'ad'o kun la knab'in'o — ĉiam mi en'poŝt'ig'is la leter'o'j'n kaj tiam est'is okaz'o al'don'i mi'a'j'n privat'a'j'n sci'ig'o'j'n — kaj la afer'o'j do flu'is kontent'ig'e.

Sed ĉio dev'as hav'i si'a'n fin'o'n. La somer'o pas'is kaj la temp'o de ŝi'a re'ven'o proksim'iĝ'is. Mi tim'is komplik'aĵ'o'j'n. Tre si'n'gard'e mi propon'is al la pseŭdo-Elinjo mal'san'iĝ'o'n. Ŝi akcept'is mi'a'n propon'o'n, kaj en la sekv'a leter'o komenc'iĝ'is ŝi'a mal'san'o. Kia mal'san'o? Kompren'ebl'e tiu mal'san'o, kiu est'as la plej malic'a, sed kiu ek'hav'is civit'an'a'n rajt'o'n en la romantik'a literatur'o. Ŝi komenc'is tus'i kaj ĉiu sign'o montr'is pri ftiz'o, kiel klar'iĝ'is el la sekv'a'j leter'o'j. Unu'e mi tim'is tiu'n ĉi brutal'a'n turn'o'n, sed mi rimark'is, ke sur la horizont'o aper'is real'a vizaĝ'o, jun'a volont'ul'a fleg'ist'in'et'o kaj ŝi'a ĉe'est'o esenc'e mild'ig'is la mal'gaj'ec'o'n de mi'a amik'o. Ŝi fakt'e iom'et'e simil'is al Elinjo.

Inter'ven'is ankaŭ ali'a afer'o. Mi propon'is al Elinjo ne'kutim'e long'a'n paŭz'o'n, por ver'ŝajn'ig'i ŝi'a'n mal'san'o'n kaj prov'i la efik'o'n de la paŭz'o. Sed ĝust'e tiam decid'iĝ'is ankaŭ la san'stat'o de mi'a amik'o. Ven'is nov'a ĉef'kurac'ist'o en la mal'san'ul'ej'o'n, jun'a, energi'a vir'o, kiu jam de'long'e stud'is la nerv'paraliz'iĝ'o'j'n kaj en'tut'e li est'is unu el la plej mult'promes'a'j nerv'special'ist'o'j de la tiam'a monarki'o. Li'a'j metod'o'j est'is revoluci'a'j kaj mi'a amik'o est'is unu el la unu'a'j, kies paraliz'iĝ'o ĉes'is pro en'gvid'o de fort'eg'a elektr'a kurent'o — mi ne sci'as kiom da mil'o'j da volt'o'j est'is — en li'a'n korp'o'n. Sed okaz'is mirakl'o. Li, pri kiu oni kred'is, ke li ne plu pov'os si'n mov'i, re'gajn'is la reg'ad'o'n super si'a korp'o. Kaj ĝust'e tuj antaŭ tiu period'o Elinjo ek'silent'is. Mi ne tre mir'is, ke tiu sensaci'o forges'ig'is Elinjon. Kvankam iom'et'e, (ne tut'e moral'e) mi komenc'is medit'i pri la hom'a ego'ism'o. Sed mi ĝoj'is pro tiu ne'atend'it'a favor'a turn'iĝ'o. Ke li ne re'san'iĝ'is de unu tag'o al la ali'a, kvankam li pov'is jam mov'i si'n, tio est'as kompren'ebl'a afer'o. Li dev'is al'kutim'iĝ'i al la ir'o, pren'ad'o de objekt'o'j, kelk'a'j'n mov'o'j'n li dev'is re'trov'i, sed malgraŭ ĉio kaj malgraŭ la long'a sen'mov'ec'o, li tre rapid'e re'gajn'is si'a'j'n fort'o'j'n kaj ne pas'is pli ol dek tag'o'j, kiam li akcept'is mi'n en la koridor'o, kun larĝ'a gest'o mal'ferm'ant'e la pord'o'n al mi. Apenaŭ ni komenc'is babil'i, aper'is la ĉarm'a fleg'ist'in'et'o, kiu ĝust'e tiam deĵor'is kaj ni pas'ig'is la temp'o'n tre agrabl'e en amik'a kaj bon'ton'a konversaci'o. Ŝi'a ĉarm'o jam pli fru'e kapt'is mi'n kaj mi komenc'is est'i ĵaluz'a al mi'a amik'o. Tamen la sent'o ne pren'is danĝer'a'n ampleks'o'n, mi nur sent'is, ke ĝi ekzist'as. Pri Elinjo ni ne parol'is eĉ unu vort'o'n. Sed kiel vi memor'as, ŝi est'is mal'san'a kaj tiu mal'san'o jam ne est'is tut'e freŝ'dat'a.

Mi'a'j stud'o'j mal'help'is mi'n vizit'i mi'a'n amik'o'n tuj post'e kaj mi al'ven'is al la mal'san'ul'ej'o post proksim'um'e dek tag'o'j. Mi ven'is iom mal'fru'e, en'tut'e en ne'kutim'a temp'o. La aŭtun'o jam al'ven'is, la veter'o est'is pluv'a kaj mal'varm'et'a, kaj mi ir'is rekt'e al la ĉambr'o de mi'a amik'o. Inter'temp'e li far'iĝ'is sub'leŭtenant'o kaj kiel oficir'o li hav'is propr'a'n, mal'grand'a'n ĉambr'o'n en la mal'san'ul'ej'o. Mi ir'is tie'n kaj post rapid'a frap'o mi mal'ferm'is la pord'o'n. Oni ne pov'is konstat'i tut'e klar'e, ke la du hom'o'j, est'ant'a'j en la ĉambr'o inter'kis'iĝ'is, sed la fleg'ist'in'et'o iĝ'is ruĝ'a, tut'e purpur'ruĝ'a kaj ankaŭ mi'a amik'o tre konfuz'e ten'is si'n sen konstat'ebl'a motiv'o en ali'a angul'o de la ĉambr'o. Kaj ili tre vid'ebl'e ŝajn'ig'is sen'ĝen'o'n. Kaj pro tio la ĝen'o kresk'is. Mi'a ĵaluz'o re'vek'iĝ'is. Mi'a amik'o prov'is gvid'i la konversaci'o'n. Li balbut'is. Fin'e li ek'bril'is. Li demand'is:

— Kiel fart'as Elinjo?

Kompat'ind'a Elinjo! Li ne merit'is ŝi'n. Mi sent'is kaj kondamn'is li'a'n perfid'o'n. Mi'a sang'o ek'bol'is kaj koler'e mi respond'is:

— Elinjo mort'is... ŝi est'as mort'int'a.

— Elinjo mort'is? li balbut'is. De kiu vi sci'as tio'n?

— Mi ricev'is telegram'o'n de ŝi'a patr'in'o. Mi hav'as ĝi'n ĉi tie...

Mi ŝajn'ig'is serĉ'i la telegram'o'n, sed kompren'ebl'e mi ne pov'is trov'i ĝi'n. Se Elinjo mort'is, mi murd'is ŝi'n.

Mi'a amik'o silent'is. La fleg'ist'in'et'o silent'is. Ŝi ne kuraĝ'is demand'i mult'e. Mi silent'is kaj baldaŭ ni ambaŭ for'las'is li'n. En la koridor'o ŝi demand'is mi'n pri la mal'san'o kaj pri la cirkonstanc'o'j de Elinjo. Supoz'ebl'e ŝi pli'facil'iĝ'is aŭd'ant'e, ke li ne kon'is Elinjon person'e. Kaj ŝi eg'e kompat'is la poezi'a'n Elinjon, kiu for'las'is tiu'n ĉi viv'o'n simil'e al bel'a flor'o. Ŝi ne mort'is, ŝi for'velk'is. Ŝi est'is tro bon'a kaj tro bel'a al tiu mond'o. Mi ne sci'as, kiom da mal'gaj'a'j hor'o'j kaŭz'is ŝi'a mort'o al mi'a amik'o, sed mi tim'as, ke ne tre mult'e. La rival'in'o de Elinjo viv'is kaj ŝi est'is proviz'it'a de konkurenc'kapabl'a'j kvalit'o'j. Kvankam ŝi ne est'is tut'e tia, kia Elinjo. Sed ŝi hav'is unu grand'a'n avantaĝ'o'n, ke ŝi est'is viv'ant'a. Kaj Elinjo est'is mort'int'a.

Kaj ĉi tie fin'iĝ'as tiu ĉi histori'o, kiu en'hav'as la pri'skrib'o'n de la sol'a murd'o de mi'a viv'o. Se oni ne konsider'as la alt'nivel'a'j'n kvalit'o'j'n de la viktim'o, oni pov'as konstat'i, ke est'as grand'a rezult'o fier'i nur pri tiu murd'o post du grand'a'j milit'o'j. Sed ebl'e la sort'o favor'os mi'n kaj mi ne bezon'os mort'ig'i plu... Mi pent'as eg'e pro ŝi. Ŝi est'is tiel bel'a kaj mi ne kred'is, ke mi mal'jun'iĝ'os sen ŝi.

Kaj Post'e PINOKJO...

Antaŭ ne'long'e mi re'leg'is la ĉarm'a'n fabel'libr'o'n de Collodi pri Pinokjo, iam mi vid'is la film'variant'o'n de tiu fabel'o. Ebl'e ankaŭ vi vid'is ĝi'n, kaj ebl'e ankaŭ vi leg'is la libr'et'o'n. Sed se ne mi prov'as resum'i per kelk'e da vort'o'j, kio est'as la en'hav'o de la libr'o, aŭ tiu de la film'o.

Infan'kor'a mal'jun'ul'o viv'as sol'a inter si'a'j mem'fabrik'it'a'j lud'il'o'j, pup'o'j. Lud'figur'et'o'j'n li fabrik'as, nov'a'j'n kaj nov'a'j'n por ĝoj'ig'i la infan'o'j'n kaj kre'i plezur'o'n al si. Foj'e li super'as si'n mem, kaj li'a lert'a man'o don'as form'o'n al tre bel'a knab'figur'o. Knab'figur'o el lign'o. La knab'et'o est'as perfekt'a, ĉarm'a, kaj la mal'jun'ul'o hav'as la ne'venk'ebl'a'n dezir'o'n vid'i la figur'et'o'n mov'i si'n. Iu'n bel'a'n nokt'o'n la Sopirstelo plen'um'as li'a'n dezir'o'n, kaj Pinokjo, la lign'a knab'et'o ek'mov'as si'n kaj mov'iĝ'as liber'e, tut'e simil'e al ali'a'j infan'o'j. Sed... sed Pinokjo ne est'as ankoraŭ ver'a knab'o, li est'as ĉarm'a, sed li ne est'as viv'ant'e varm'a, li ne hav'as anim'o'n simil'a'n al tiu de ali'a'j knab'o'j, ver'a'j knab'o'j. Sekv'as pen'o'plen'a'j kaj tent'o'plen'a'j tag'o'j, kaj foj'e Sopirstelo konstat'as, ke Pinokjo merit'as iĝ'i ver'a knab'o, ĉar li forges'is pri si mem por ke li pov'u sav'i la mal'jun'ul'o'n el grand'a danĝer'o kaj tiam okaz'as ver'a mirakl'o: Pinokjo subit'e venk'as ĉio'n, kio ankoraŭ est'as lign'o en li, kaj li ek'viv'as kiel ver'a, ver'a knab'o ne nur kun korp'o, sed ankaŭ kun anim'o.

Jen tiom est'as en la histori'o kaj foj'e mi prov'is rakont'i la fabel'o'n al knab'et'o, kiu est'is tre kontent'a pri ĝi. Sed post'e mi pens'is pri mi mem, kaj mi de'nov'e sekv'is la form'iĝ'o'n de la rakont'o, kaj mi'a infan'mem'o, ne'dis'ig'ebl'a de la ali'a, de tiu kiu kresk'as kaj mal'jun'iĝ'as, de tiu, kiu'n oni montr'as al la hom'o'j, tiu kaŝ'it'a infan'mem'o dir'is al mi:

— Kiel vi daŭr'ig'us tiu'n ĉi fabel'o'n?

Mi sid'is iom'et'e sen'vort'a, en'pens'a kaj post'e mi ek'rakont'is:

*

Pinokjo, la nov'a, et'a knab'o, jam nun ver'a knab'o suĉ'is la plezur'o'j'n, sorb'is ili'n, ĝu'is la viv'o'n kaj am'is ĝi'n. La viv'o est'is tre-tre interes'a. Bril'is la sun'o, la printemp'o est'is varm'a, susur'is la flor'o'j kaj plaŭd'is la font'o'j. Ĉio est'is mir'ind'a. Iom post iom Pinokjo lern'is skrib'i, leg'i, kalkul'i kaj ek'kon'i la ĉirkaŭ'a'n viv'o'n. Li est'is tre saĝ'a, inteligent'a knab'o, kaj tre fru'e li komenc'is leg'i la tag'a'j'n gazet'o'j'n, el kiu'j mult'e da sci'o kaj amas'o da saĝ'o radi'is al la freŝ'a cerb'o de la knab'et'o. Aŭt'o'j gaj'e trumpet'ant'e preter'vetur'is la dom'o'n, kie Pinokjo viv'is kun la mal'jun'ul'o, kun si'a lud'em'a katet'o kaj kun la or'fiŝ'et'o en la akvari'o. Vesper'e oni aŭskult'is la radi'o'n, kaj la loĝ'ant'o'j de la dom'et'o en'dorm'iĝ'is ĉe dolĉ'a'j son'o'j de bel'a muzik'o. Se Pinokjo est'is mal'sat'a, kvin kontinent'o'j super'ŝut'is li'n per delikat'aĵ'o'j, kaj li ne mult'e aŭd'is pri tio, ke ie, ne tre mal'proksim'e, est'is ne mal'mult'a'j hom'o'j, ver'a'j hom'o'j, kiu'j viv'is en mal'pli envi'ind'a'j cirkonstanc'o'j. Sed ili ebl'e ne est'is tiel ver'a'j hom'o'j tamen, kiel Pinokjo. En la dom'et'o est'is ĉio en la plej grand'a kaj plej envi'ind'a ord'o. Est'is tre agrabl'e. Se li long'e promen'is en la apud'a arb'ar'o kaj ek'dezir'is i'o'n varm'a'n post la rest'ad'o en la mal'varm'et'a dens'ej'o, rapid'a'j ŝip'o'j jam pli fru'e pri'zorg'is, ke li pov'u trink'i ver'a'n, sud'amerik'a'n kaf'o'n; te'o, banan'o, ananas'o ven'is el ali'a'j direkt'o'j. Kaf'o vapor'is sur la tabl'o kaj neni'u pri'pens'is, ĉu est'as ind'e ŝpar'i pri la suker'pec'o'j, oni pov'is met'i en ĝi'n kiom ajn, oni pov'is manĝ'i kuk'o'j'n kiom oni vol'is, oni hav'is en'land'a'j'n kaj ekster'land'a'j'n frukt'o'j'n kaj oni pov'is sen'pens'e ĝoj'i pri la bel'a, bon'a, komfort'a, nov'a kaj ver'a viv'o. Se li opini'is, ke est'us bon'e iom da vari'ec'o post la monoton'o de la dom'et'o, li pov'is vetur'i per trajn'o aŭ aŭtobus'o, li hav'is esper'o'n ricev'i propr'a'n aŭt'o'n, foj'e li eĉ vetur'is per aeroplan'o. La urb'o'j kaj lok'o'j, kiu'j'n li vizit'is, est'is bel'a'j, vast'a'j, komfort'a'j kaj li'a rigard'o preter'pas'is la ombr'o'j'n kaj mal'lum'o'n, kiu'j tamen trov'iĝ'is proksim'e al la luks'o kaj pomp'o. Ili rest'is kaŝ'it'a'j al li, ĉar ne est'is konven'e por nov'a, ver'a knab'o rigard'i ili'n. Ceter'e ili est'os baldaŭ mal'aper'ont'a'j, oni dir'is. Se li ne vol'is for'las'i si'a'n hejm'o'n, li pov'is telefon'i al si'a'j amik'o'j.

— Mi est'as nov'a knab'o, dir'is Pinokjo, sed mi dev'as dir'i, ke ĉio ĉi est'as mir'ind'a. Ne est'as io pli potenc'a ol la civilizaci'o. Kiel bel'a kaj bon'e aranĝ'it'a est'as ĉio en tiu ĉi mond'o.

Kial mi plekt'u la vort'o'j'n? Sufiĉ'as dir'i, ke Pinokjo hav'is bel'a'n, agrabl'a'n viv'o'n, li est'is ja jun'a kaj nov'a knab'o, kaj li tut'e forges'is, ke iam li est'is el lign'o. La viv'o vigl'e puls'is en li, kaj li don'is si'n tut'e al tiu pomp'a sent'o, kies nom'o est'as sen'mank'a jun'ec'o. Ĉio est'is kor'plen'ig'e bel'a, kaj por komplet'ig'i la plezur'o'j'n li iam eĉ ek'lern'is esperant'o'n kaj komenc'is korespond'o'n pri amuz'a'j afer'o'j kun ali'a'j ver'a'j knab'o'j kaj knab'in'o'j en la tut'a, vast'a kaj bel'a mond'o.

Pas'is kelk'a'j jar'o'j. Pinokjo est'is ankoraŭ jun'a kaj nov'a knab'o. Oni montr'is al li geografi'a'n kart'o'n kaj dir'is:

— Rigard'u, Pinokjo! Ĝis tiu ĉi dik'a, nigr'a lini'o la hom'o'j est'as bon'a'j, sed trans ĝi ili est'as hom'aĉ'o'j.

Iom post'e la instru'o iom'et'e ŝanĝ'iĝ'is, kaj oni dir'is:

— Trans la lim'o viv'as fi'hom'o'j. Ĉu vi kompren'as, Pinokjo?

Pinokjo jes'is per la kap'o kaj dir'is:

— Mi est'as preskaŭ tut'e nov'a knab'o, kaj vi ĉiu'j est'as tiel saĝ'a'j.

Kaj de tiu tag'o li far'is akr'a'n diferenc'o'n inter la hom'o'j.

Ankaŭ en ali'a'j land'o'j est'is mult'a'j, et'a'j Pinokjoj, kaj ili ricev'is simil'a'j'n instru'o'j'n. Kaj inter ili jam est'is kelk'a'j, kiu'j pens'is kun mal'estim'o pri Pinokjo. Ne kred'u, ke li ne ricev'is mal'ĝentil'a'n leter'o'n eĉ en esperant'o! En'tut'e li'a korespond'ad'o iĝ'is mal'pli vast'a kaj ankaŭ la radi'o ĉes'is est'i ekskluziv'a ĝoj'o'font'o. Oni aŭd'is en ĝi pli kaj pli da krud'a'j vort'o'j, insult'o'j en ĉiu'j lingv'o'j. Eĉ en esperant'o! La propr'a'land'a radi'o muel'is ĉiam la sam'a'j'n afer'o'j'n dum tiu jar'o kaj kvankam oni kred'is si'a'n propr'a'n radi'o'staci'o'n, oni tamen ted'iĝ'is pro la monoton'a'j insult'o'j kontraŭ la najbar'a land'o. Pinokjo ne plu aŭskult'is ĝi'n tiel volont'e kiel pli fru'e.

Foj'e komenc'iĝ'is la milit'o. Oni dev'is milit'i, tio est'is ja natur'a afer'o, ne'evit'ebl'a, natur'a leĝ'o, oni dev'is re'freŝ'ig'i la ŝlim'iĝ'int'a'n sang'o'n, kiel oni dir'is en mult'a'j land'o'j kaj inter ili ankaŭ en la land'o de Pinokjo. La mal'jun'ul'o ne pens'is pri tio, ke la land'o pov'as ven'i en milit'o'n kaj ne send'is Pinokjon en konven'a temp'o al ali'a, pli pac'a lok'o. Pinokjo nun star'is mez'e de nov'a situaci'o. Mi efektiv'e ne sci'as, ĉu la land'o de Pinokjo est'is atak'ant'o, aŭ atak'at'o, el la gazet'o'j ne klar'iĝ'is tio, sed oni dir'is ĉiu'kaz'e:

— Oni dev'as defend'i si'n kaj si'a'j'n interes'o'j'n, kaj la plej bon'a defend'o est'as la atak'o.

Mi ne pov'as dir'i, ke Pinokjo tuj kompren'is ĉio'n, kio'n oni dir'is al li, sed fin'e li konvink'iĝ'is:

— Mi est'as relativ'e nov'a kaj sen'spert'a knab'o, kaj la hom'o'j est'as tiel saĝ'a'j. Est'as tre mal'facil'e konstat'i, kie est'as la komenc'o, kaj ceter'e jam nun est'as egal'e. La milit'o est'as fakt'o, kaj mi pov'as far'i neni'o'n kontraŭ ĝi, sam'e kiel la ali'a'j ne, kiu'j ne est'as nov'a'j knab'o'j kiel mi.

Pinokjo hav'is bel'a'n ĉambr'o'n kaj bon'a'n lit'o'n, sed nun li oft'e dev'is nokt'e for'las'i si'a'n lit'o'n kaj rapid'eg'i kun si'a'j mal'jun'ul'o, fiŝ'o kaj kat'o en la bomb'ŝirm'ej'o'n. Li'a adopt'a patr'o konsider'ind'e mal'jun'iĝ'is kaj kaduk'iĝ'is, kaj li ne pov'is kur'i tiel rapid'e kiel Pinokjo, kaj tiel okaz'is, ke foj'e li mort'is dum flug'atak'o. Pinokjo tiam plor'is dum long'a temp'o. Sed ankaŭ post'e li oft'e kur'eg'is en la bomb'ŝirm'ej'o'n. Ĝi est'is mal'vast'a kaj ne'komfort'a, kaj la muĝ'o de la bomb'maŝin'o'j ne est'is lul'kant'o.

La viv'o est'is interes'a, sed ne bel'a. Oni ne plu ŝat'is uz'i la radi'o'aparat'o'n, ĉar oni ne rajt'is aŭskult'i tio'n kio'n oni vol'is, kaj tiel ĉes'is la esenc'a potenc'o de la radi'o'sorĉ'o, kaj tiel ven'is de'nov'e en la viv'o'n la despot'ism'o de la mal'proksim'o. Antaŭ'e ĉio ven'is pli kaj pli proksim'e'n, nun ĉio komenc'is for'iĝ'i en la spac'o'n. Oni ebl'e pov'is kaj rajt'is skrib'i al ali'a'j land'o'j, sed oni dev'is atent'i, oni observ'is, cenzur'is la leter'o'j'n kaj en'tut'e ĉio'n en la viv'o por la interes'o de la propr'a land'o. Oni skrib'is nur pri privat'a'j afer'o'j, sed oni ne pov'is facil'e sci'i, kie komenc'iĝ'as la publik'a interes'o kaj kie fin'iĝ'as la privat'a'j. Ĉio est'is danĝer'a. La privat'a viv'o far'iĝ'is pli kaj pli mal'vast'a. La aŭt'o'j ne hav'is benzin'o'n, la ole'o est'is neces'a por esting'i la viv'o'n de ali'a'j Pinokjoj. La kontinent'o'j, kiu'j tiel serv'o'pret'e zorg'is pri la bon'fart'o de Pinokjo, nun mal'aper'is en amas'o de la eksplod'min'o'j, kaj en Sud'amerik'o oni verŝ'is kaf'o'n kaj ananas'o'n tun'kvant'e en la mar'o'n. Oni komenc'is sent'i mal'sat'o'n, kaj mal'san'o'j reg'is. Ven'is mal'facil'e venk'ebl'a'j epidemi'o'j. Oni perd'is si'a'n loĝ'ej'o'n, kaj oni palp'ad'is vesper'e en sen'lum'a'j strat'o'j. Oni eĉ tim'is la lun'lum'a'j'n, bel'a'j'n, hel'a'j'n nokt'o'j'n, kiam la urb'o sen'help'e sven'is sub la flug'atak'o de la mal'amik'o. Ruin'o'j est'is ĉie kaj inter la ruin'o'j flu'is la sang'o. Kaj kiu sci'us rapid'e pri'nombr'i ĉiu'n mal'ben'o'n, kiu'n la milit'o al'port'is, kiu iĝ'is aĉ'a kaj perd'it'a en la viv'o.

Sed Pinokjo ne perd'is la esper'o'n kaj la kred'o'n pri la hom'o'j.

— Mi ankoraŭ est'as nov'a, jes, ne mal'nov'a knab'o, kaj ili dev'as est'i saĝ'a'j.

Kaj est'is tiel. Pinokjo ankoraŭ est'is nov'a kaj jun'a knab'o.

Tiel daŭr'is dum jar'o'j kaj jar'o'j, kaj fin'e ankaŭ Pinokjo ven'is al la front'o. Li jam forges'is la mal'jun'ul'o'n kaj la kat'o'n, la or'fiŝ'o'n. Ĉio mal'aper'is, rest'is nur la milit'o. Li loĝ'is en tend'o'j, en tranĉe'o'j, en grot'o'j, tra'nokt'is en marĉ'o, ŝvit'is, frost'is, sang'is, sent'is dolor'o'n, ŝirm'is si'n, defend'is si'n kaj sekv'e ankaŭ murd'is. Kiam perd'iĝ'is por li ĉio, kio'n li ŝat'is, kaj kio pli'bel'ig'is la viv'o'n, kiam ĉio, kio'n oni nom'is la rezult'o de la civiliz'o serv'is al nur unu sol'a cel'o, por la eksterm'o de ali'a viv'o, kiu si'a'flank'e vol'is murd'i li'n, tiam subit'e kaj ne'pardon'ebl'e li forges'is, ke li est'as nov'a knab'o kaj li ek'ĝem'is al la Sopirstelo, lum'ant'a dolor'e kaj larm'ant'a ros'o'n super la dezert'a batal'ej'o:

— Ho Sopirstelo kar'a, bon'a, ho, se mi pov'us de'nov'e est'i, se mi pov'us de'nov'e est'i lign'o...!

La Sopirstelo aŭd'is la dezir'o'n de Pinokjo. En la sam'a moment'o sibl'is kugl'o de la kontraŭ'a flank'o de la batal'ej'o kaj ĝi traf'is li'a'n kor'o'n. Oni en'ter'ig'is li'n, arb'o kresk'is el li'a korp'o, pas'is jar'o'j kaj jar'o'j, la arb'o fort'iĝ'is, dik'iĝ'is, oni fal'ig'is la arb'o'n, el la arb'o far'iĝ'is lign'o, kaj sol'e viv'ant'a mal'jun'ul'o, infan'kor'a mal'jun'ul'o, rid'et'ant'a inter si'a'j mem'fabrik'it'a'j pup'o'j, lud'il'o'j, iu'n tag'o'n don'is form'o'n al tre bel'a knab'figur'o el la lign'o. Tiu figur'o est'is...

Kaj tiel komenc'iĝ'as de'nov'e la histori'o de Pinokjo...

Mi'a knab'o-aŭskult'ant'o, tio est'as: mi mem, ne est'is kontent'a pri la fabel'o. Li pren'is la mien'o'n de literatur'kritik'ist'o kaj dir'is:

— Nu, ĉu vi rakont'as tia'n pesimist'a'n histori'o'n al mi? Ĉu tio pov'as hav'i senc'o'n? Oni dev'as instig'i kaj stimul'i per optimism'o! Pri tiu'j ĉi pesimist'a'j afer'o'j oni sci'as kaj aŭd'is jam sufiĉ'e kaj oni ne dezir'as tiel real'a'n fabel'o'n.

Mi respond'is:

— Ebl'e vi prav'as. Mi ne sci'as. Sed ebl'e mi prav'as. Mi vol'us ating'i per la fabel'o la est'ont'a'n Pinokjon, por avert'i li'n pri la daŭr'ig'o de la fabel'o. Por ke la daŭr'ig'o ŝanĝ'iĝ'u!

Vintr'o

La Knab'in'et'o Kaj La Karb'o

La poŝt'o al'port'is tiu'n ĉi histori'o'n al mi en la jar'o 1940. Bon'ŝanc'e la leter'o ne dron'is dum si'a long'a vojaĝ'o tra cenzur'o'j kaj tra la milit'ant'a Eŭrop'o. La land'o, de kie ĝi ven'is, ankoraŭ tiam est'is neŭtral'a. Est'as domaĝ'e, ke ĝi ne rest'is ĝis la fin'o. Ne est'as sekret'o, pri kiu land'o mi parol'as, sed el la vid'punkt'o de la rakont'o est'as tut'e indiferent'e. La nom'o'j de la land'o'j est'as ja divers'a'j, sed ili'a aspekt'o dum la milit'o est'is la sam'a; la milit'a mizer'o kaj infer'o ŝut'is egal'e cindr'o'n sur ili'a'n viv'o'n por sufok'i la iam'a'j'n kolor'o'j'n de la viv'o.

La knab'in'et'o, pri kiu mi rakont'os, viv'is kaj esper'ebl'e viv'as nun (kun mult'e da akir'it'a'j spert'o'j pri la krud'ec'o de la viv'o) en la antaŭ'urb'o de mez'eŭrop'a metropol'o. Kiam la leter'o al'ven'is, ŝi est'is ne tut'e ok'jar'a. Mal'dik'a knab'in'o. Tiu mal'dik'ec'o part'e de'pend'is de hered'it'a'j kvalit'o'j, part'e de tio, ke la famili'o est'as mal'riĉ'a kaj jam en tiu faz'o de la milit'o ĝi ne pov'is ating'i la nutr'aĵ'o'j'n de la nigr'a bors'o. Ili hav'is mal'grand'a'n dom'o'n en la antaŭ'urb'o, ankaŭ tiu dom'o kontribu'is al la mal'dik'ec'o de la knab'in'o, ĉar la amortiz'o'n de la hipotek'o oni dev'is ŝpar'i el la manĝ'el'spez'o'j. Se oni vol'as ĵet'i rigard'o'n antaŭ'e'n en la temp'o, kelk'a'j'n jar'o'j'n post'e bomb'o detru'is part'o'n de la dom'et'o. Sed pri tio oni sci'is neni'o'n, kiam la leter'o est'is skrib'at'a. Tiam oni ne sci'is, ke iam oni re'sopir'os eĉ tiu'j'n tag'o'j'n, kiel paradiz'a'n period'o'n. Pa'nj'o, la pa'nj'o de la knab'in'et'o, oft'e ĝem'is tiam:

— Oni ne pov'as el'ten'i, ĉio kost'as tiel terur'e mult'e!

Pa'nj'o est'as art'ist'in'o de la viv'o, tio'n sci'is ĉiu, kiu kon'is ŝi'n. Est'is preskaŭ ne'kompren'ebl'e, kiel ŝi pov'is direkt'i la boat'et'o'n de la mastr'um'ad'o ĝis la feliĉ'a haven'o de la nov'a monat'komenc'o, kiam Pa'ĉj'o ricev'is si'a'n salajr'o'n. Sed la mon'sum'o, al'ven'int'a, preskaŭ tuj degel'is, kiel la aŭtun'a neĝ'o. Sed en tiu jar'o la aŭtun'o jam est'is mal'varm'a kaj la metafor'o do ne montr'as si'n tre traf'a. La vintr'o komenc'iĝ'is fru'e kaj daŭr'is long'e. Kaj ankaŭ tio pli'grand'ig'is la zorg'o'j'n de la et'a famili'o. En la sud'a part'o de Eŭrop'o tia'j long'a'j vintr'o'j ne est'is kutim'a'j kaj oni ne proviz'is si'n por ili, eĉ kiam oni hav'is ebl'o'n.

Judit, la knab'in'et'o hav'is karb'e nigr'a'j'n har'o'j'n kaj karb'e nigr'a'j'n okul'o'j'n. Bel'a'j har'o'j, bril'a'j okul'o'j! Ili merit'as la simil'ig'o'n al la trezor'o de la kriz'a'j jar'o'j, al la karb'o, pri kiu oni pov'os leg'i mult'a'j'n vort'o'j'n en tiu ĉi histori'o. Sed unu'e ni parol'u pri Judit. Dum ni'a'j mal'oft'a'j renkont'o'j — mi plej oft'e vag'ad'is en la mond'o — mi hav'is kaŭz'o'n sent'i, ke la et'a, vigl'a, rapid'a, saĝ'a individu'o de Judit merit'as simpati'o'n. Ŝi kun'port'is saĝ'a'n viv'kapabl'o'n al tiu ĉi viv'o kaj ŝi'a viv'o matur'ig'is en ŝi fru'a'j'n viv'spert'o'j'n. Ŝi est'is infan'o, kiu ne tim'iĝ'is de si'a propr'a ombr'o kaj re'trov'is si'n jam tut'e fru'e inter ĉi'a'j cirkonstanc'o'j. Fru'matur'a, interes'a knab'in'et'o ŝi est'is. Mal'pli motiv'it'a est'is ŝi'a simpati'o al mi.

Mi memor'as pri mi'a vizit'o en mi'a hejm'urb'o mez'e de la tri'dek'a'j jar'o'j. Mi est'is en sufiĉ'e mizer'a stat'o, kiam ŝi, kvar'jar'a infan'et'o, vizit'is mi'n en la mal'san'ul'ej'o, kie mi kuŝ'is post operaci'o. Et'a Judit rigard'is mi'n serioz'e per si'a'j grand'a'j buton-okul'o'j. Pli serioz'e ŝi rigard'is mi'n kiel kvar'jar'a'j infan'o'j kutim'as rigard'i. La antaŭ'urb'a'j infan'o'j plej part'e vizit'is la infan'vart'ej'o'n de monaĥ'in'a orden'o kaj mi jam aŭd'is pri tio, ke la monaĥ'in'o'j tre ŝat'is ŝi'n pro ŝi'a inteligent'ec'o, bon'a prezent'kapabl'o kaj muzik'em'o. Est'us interes'e sci'i, kio far'iĝ'is el tiu'j kvalit'o'j dum la pas'o de la temp'o, sed nun oni ricev'as neni'a'n sci'ig'o'n el tiu part'o de Eŭrop'o.

Judit rigard'is mi'n serioz'e el si'a, t.n. urs'id-vest'et'o, tut'e blank'a, el kiu nur stri'o de la nigr'a har'ar'o kaj la mal'hel'a'j okul'o'j vid'iĝ'is. Post'e ŝi'a pa'nj'o kaj ŝi for'las'is mi'n. Ili for'las'is la mal'san'ul'ej'o'n, ven'is al mal'grand'a plac'o kun krucifiks'o. Mal'fru-vintr'a tag'o est'is tiam, la bel'a, blank'a neĝ'o trans'form'iĝ'is je mal'pur'a kot'o. Pa'nj'o ne hav'is temp'o'n atent'i la knab'in'et'o'n. Ŝi subit'e ek'genu'is antaŭ la krucifiks'o kaj send'is sincer'e pi'a'n preĝ'o'n al la ĉiel'o por re'san'ig'i la kompat'ind'a'n onkl'o'n. Post'e ŝi re'lev'iĝ'is kaj rimark'is la terur'a'j'n kot'makul'o'j'n sur la neĝ'blank'a urs'pantalon'o. Ŝi tim'e rigard'is pa'nj'o'n. Sed pa'nj'o est'is okup'at'a, subit'e io fal'is en ŝi'a'j'n okul'o'j'n kaj et'a Judit liber'iĝ'is de mal'laŭd'o'j pro la mal'pur'ig'o de la vest'aĵ'o'j. Krom tio est'is je ŝi'a favor'o, ke onkl'o re'san'iĝ'is kaj nun li ŝat'us, se Judit pov'us kun sam'a efik'o inter'ven'i por la re'san'ig'o de tiu ĉi mal'san'a mond'o.

Ceter'e ne kred'u, ke Judit ne kutim'as ricev'i mal'laŭd'o'j'n. Tio est'us grand'a erar'o. Tiu'rilat'e ne nur pa'nj'o kaj pa'ĉj'o est'as tro'sever'a'j, sed ankaŭ la instru'ist'in'o. Laŭ ŝi Judit est'as tro parol'em'a dum la lecion'o'j. Sed ĉu Judit pov'as far'i i'o'n kontraŭ tio, ke ĉiu parol'as al ŝi? Oni oft'e ricev'as mal'just'a'n pun'o'n. Judit mult'e pens'is pri la aplomb'o de la plen'aĝ'ul'o'j kaj nutr'is en ŝi ne sen'signif'a'n ribel'em'o'n. La plen'aĝ'ul'o'j nur ŝajn'ig'as est'i ne'tromp'ebl'a'j, sed oni oft'e ne pov'as ricev'i respond'o'n eĉ pri simpl'a'j demand'o'j, sed anstataŭ normal'a respond'o oni urĝ'e ordon'as al ŝi al'port'i glas'o'n da akv'o. Unu el ŝi'a'j fam'a'j demand'o'j, pli fru'a'j est'as:

— Pa'nj'o, kiu est'is mi'a pa'nj'o, kiam vi est'is fraŭl'in'o?

Tio'n ŝi nun ne plu demand'us, sed ekzist'as ali'a'j demand'o'j en kontakt'o kun la milit'o. Oni ne rajt'as mort'ig'i, ĉu ne? Sed ĉu oni rajt'as mort'ig'i la mal'amik'o'n? Sed se ni milit'us kontraŭ la land'o, kie onkl'o Nikolao loĝ'as, ĉu pa'ĉj'o dev'us li'n mort'ig'i? Ĉu tiam onkl'o Nikolao est'us mal'amik'o? Kaj oni trov'as ali'a'j'n demand'o'j'n, je kiu la respond'o est'as: glas'o da akv'o. Judit mem ne est'as milit'em'a. Oni al'vok'as, ordon'as la vir'o'j'n unu post la ali'a al la arme'o. Sed se oni ven'os por Pa'ĉj'o, ŝi kaŝ'os li'n sub la lit'o kaj dir'os kun Pa'nj'o:

— Ni ne hav'as pa'ĉj'o'n, ni est'as orf'o'j.

Ne est'is mir'ind'e, ke la plen'aĝ'ul'o'j ne impon'is al Judit. Ili ne montr'is mult'e da saĝ'o dum la pas'int'a'j jar'o'j. Ŝi decid'is fin'e, ke ŝi ne pri'parol'os la problem'o'j'n kun la plen'aĝ'ul'o'j, sed prefer'e kun si'a'j kamarad'o'j, kiu'j ne far'as komplik'aĵ'o'j'n el simpl'a'j afer'o'j. Sed tio signif'as, ke oni vol'as hav'ig'i inform'o'j'n tiam, kiam oni bezon'as ili'n kaj tiel ven'as la konflikt'o'j kun la instru'ist'in'o dum la lecion'o'j. Kaj efektiv'e ŝi est'as popular'a inter la kamarad'o'j. Ili tuj al'parol'as ŝi'n. Kaj ŝi ricev'is pun'o'n, ne mal'oft'e, t.e. ke ŝi dev'is genu'i en la angul'o de la klas'ĉambr'o — tre mal'just'e, ĉu ne? — kaj ne sufiĉ'as la hont'o en la klas'o, sed oni dev'as ricev'i mal'laŭd'o'n hejm'e, ĉar la plank'o de la klas'ĉambr'o est'is pur'ig'it'a per ia ole'o kaj la ole'o'makul'o perfid'as la pun'o'n hejm'e.

Oni ĝeneral'e ne kred'as al infan'o'j, kiu'j asert'as, ke la instru'ist'in'o est'as mal'just'a. Judit ted'iĝ'is pro la moral'predik'o'j kaj el'cerb'um'is bon'a'n manier'o'n por evit'i la hejm'a'n part'o'n de tia moral'predik'o. Ŝi proviz'is si'n per gazet'paper'o kaj kiam la instru'ist'in'o de'nov'e genu'ig'is ŝi'n en la angul'o'n, ŝi pren'is la gazet'paper'o'n, pedant'e stern'is ĝi'n sub si'n kaj est'is ek'genu'ont'a. La instru'ist'in'o ek'aŭd'is la gazet'susur'o'n, ek'interes'iĝ'is pri la afer'o:

— Kio'n vi far'as, Judit? — ŝi demand'is konstern'it'e.

La lang'o de Judit rapid'e rotaci'is la vort'o'j'n:

— Pa'nj'o plend'as, ke ŝi ne pov'as el'lav'i la ole'o'makul'o'j'n el mi'a'j ŝtrump'o'j.

La instru'ist'in'o dev'is akcept'i tiu'n ĉi vid'punkt'o'n. Dum kelk'a temp'o ĉio est'is en ord'o. Pa'nj'o kred'is, ke ŝi'a kar'a infan'o mir'ig'e pli'bon'iĝ'is kaj ŝi ne plu ornam'ad'as la klas'angul'o'n. Sam'temp'e ŝi pens'is pri psikologi'a'j metod'o'j en ia infan'eduk'ad'o kaj ne vol'is far'i grand'a'n sensaci'o'n el tiu ĉi pli'bon'iĝ'o. Ambaŭ part'o'j silent'is do. Sed foj'e pa'nj'o aranĝ'is grand'a'n libr'o- kaj kajer-kontrol'o'n en la valiz'o de Judit kaj tiam ŝi el'tir'is eg'e mal'pur'a'n, ŝmir'makul'it'a'n gazet'paper'o'n, don'ant'a'n ali'a'n klar'ig'o'n pri la pur'a'j ŝtrump'o'j.

Nun vi proksim'um'e sci'as, kia Judit est'as.

La patr'o de Judit labor'as en la ĉef'urb'o kaj kiam ne est'as tro mal'varm'e, aŭ ne tro pluv'as, li kutim'as uz'i si'a'n bicikl'o'n por vetur'i kaj re'ven'i el la labor'o. Sed la nun'a vintr'o — tio est'as la vintr'o de la menci'it'a jar'o 1940 — est'as pli mal'varm'a ol kutim'e. La mal'grand'a dom'o ne pov'as varm'iĝ'i, ĉar la kutim'a hejt'aĵ'o, la karb'o kaj koaks'o far'iĝ'is pli alt'rang'a, ol ekzempl'e la smerald'o. Pa'ĉj'o kutim'as al'port'i karb'o'n el la urb'o. Sed oni vend'as por unu person'o maksimum'e dek kilo'gram'o'j'n. Kun tiu'j dek kilo'gram'o'j pa'ĉj'o tram'vetur'as al la centr'a staci'dom'o kaj al'ven'as per la lok'a vagon'ar'o. Ĉe la staci'o Judit kutim'as atend'i si'a'n patr'o'n kaj nun ili transport'as hejm'e'n la nigr'a'n diamant'o'n, ĉar la dom'et'o situ'as du kilo'metr'o'j'n de la staci'o.

Oni ven'as hejm'e'n kaj manĝ'as la tro simpl'a'n vesper'manĝ'o'n. Post'e klar'iĝ'as, ke la mal'facil'e akir'it'a kaj mult'e'kost'a karb'o est'as mizer'e mal'mult'a, la dom'et'o star'as tre izol'it'a kaj la karb'et'o ne kapabl'as varm'ig'i la frost'int'a'j'n ŝton'mur'o'j'n. Kiam Judit la ali'a'n tag'o'n re'ven'as el la lern'ej'o, apenaŭ oni pov'as sent'i iom el la varm'o de la for'brul'int'a trezor'o. Ŝi kovr'as si'n do per amas'o de tuk'o'j kaj mal'nov'a'j surtut'o'j, sid'iĝ'as en la angul'o'n de la sof'o por leg'i fabel'o'n:

— Ĉu est'is, ĉu ne est'is — komenc'iĝ'as la fabel'o — trans la vitr'o'mont'o'j viv'is mal'jun'a reĝ'o kun barb'o ĝis la ter'o. Li hav'is jun'a'n fil'o'n. La princ'o hav'is har'o'j'n el pur'a or'o. La mal'jun'a reĝ'o neniu'n am'is tiel kiel si'a'n fil'o'n. Foj'e la jun'a princ'o dir'is al si'a patr'o: “Kar'a patr'o, mi vol'as ir'i mond'e'n por liber'ig'i la stel'okul'a'n reĝ'id'in'o'n el la kapt'it'ec'o de la sep-kap'a drak'o.” La mal'jun'a reĝ'o komenc'is plor'i: “Ne ir'u, mi'a unu'nur'a fil'o...”

Proksim'um'e jen'e stat'is la afer'o en la fabel'o, kiam et'a Judit konstat'is, ke tra iu tru'o inter la tuk'o'j kaj surtut'o'j la mal'varm'o tamen ating'as ŝi'n; ŝi for'sku'is ĉiu'n kovr'aĵ'o'n kaj ir'is al pa'nj'o:

— Kial en ĉiu'j fabel'o'j la knab'o'j ir'as ĉiam mond'e'n? Neniam knab'in'o'j.

Kaj post'e:

— Pa'nj'o, don'u al mi mon'o'n, mi prov'os akir'i karb'o'n. Mi re'ven'os nur, kiam mi sukces'is.

Pa'nj'o dir'is:

— Nu prov'u!

Kaj Judit ek'ir'is. Est'is tre mal'varm'e, sed est'is bel'eg'a veter'o. Oni sent'is si'n en iu fabel'o. Sur la arb'o'j neĝ'flor'o'j bril'is kaj ĉiu mizer'o de tiu ĉi mizer'a jar'o pli'bel'iĝ'is en tiu blank'ec'o. Oni sent'is si'n ali'a hom'o; Judit ir'is antaŭ'e'n per et'a'j, rapid'a'j paŝ'o'j. Mal'antaŭ ŝi glit'is la et'a sled'et'o. Tio'n pa'ĉj'o mem far'is al Judit. Ĉio est'is kiel en fabel'o.

Ŝi pens'is pri la fabel'o kaj tre ĝust'e, ŝi ek'vid'is tre-tre mal'jun'a'n onkl'in'o'n. Ankaŭ ŝi tir'is sled'et'o'n. Sed sur la sled'o de la mal'jun'ul'in'o est'is trezor'o. Sak'o kun dek kilo'gram'o'j da karb'o. Judit iĝ'is gaj'a, ĉio est'is kvazaŭ en fabel'o. Kuraĝ'e ŝi al'parol'is la onkl'in'o'n.

— Onkl'in'o kar'a, kie vi aĉet'is la karb'o'n?

— Ir'u, knab'in'et'o — afabl'e respond'is la onkl'in'o — rekt'e, sed antaŭ la staci'o de'flank'iĝ'u dekstr'e'n kaj trans la spic'vend'ej'o vi vid'os mult'a'j'n hom'o'j'n. Tie oni vend'as karb'o'n. Kvar'on'hor'a marŝ'o est'as la tut'o.

Et'a Judit feliĉ'e al'ven'is al la karb'o'vend'ad'o. Ho, kiom da karb'o est'is tie! Alt'a, impon'a, dik'a sinjor'in'o est'is tie. Ŝi akcept'is la mon'o'n kaj mal'pur'a vir'o pes'is la dek kilo'gram'o'j'n. Judit ne special'e ŝat'is kalkul'i, sed ŝi tuj konstat'is, ke ŝi pov'us aĉet'i du'dek kilo'gram'o'j'n.

— Onkl'in'o, ĉu mi ne pov'us ricev'i du'dek kilo'gram'o'j'n?

Kalkul'i Judit ne ŝat'is, sed ŝi hav'is bril'a'j'n, vigl'a'j'n kaj esprim'plen'a'j'n okul'o'j'n kaj kuraĝ'a'n voĉ'o'n. Kaj dank’ al ili la impon'a sinjor'in'o ordon'is al la mal'pur'a vir'o:

— Johano, pes'u ankoraŭ dek al tiu ĉi et'a lert'ul'in'o.

La et'a lert'ul'in'o rapid'is hejm'e'n kun si'a milit'akir'aĵ'o. Fier'a kaj kontent'a ŝi est'is. Ankaŭ pa'nj'o est'is tre kontent'a. Sed, ĉar la hom'o neniam est'as kontent'ig'ebl'a tut'e kaj la dom'et'o est'is tre mal'varm'a en si'a izol'ec'o, ŝi al'don'is:

— Imag'u, se ni pov'us hav'ig'i ankoraŭ du'dek kilo'gram'o'j'n!

Judit jam vid'is tiom en la mond'o, ke ŝi kompren'is la ne-stabil'ec'o'n de la moral'a'j princip'o'j eĉ en la mond'o de la plen'aĝ'ul'o'j. Laŭ'dir'e oni ne rajt'as mensog'i, sed Judit bon'e sci'is, ke ekzist'as en la mond'o neces'a'j, bon'far'a'j kaj motiv'ebl'a'j mensog'o'j. Ŝi mem hav'is propon'o'n. Ŝi'a plan'o est'is bon'a kaj pa'nj'o akcept'is ĝi'n, ĉar ĝi promes'is plu'a'j'n dek kilo'gram'o'j'n da karb'o.

La plan'o hav'is interes'a'j'n kaj eĉ ekscit'o'plen'a'j'n detal'o'j'n. Est'is tut'a aventur'o. Unu'e Judit ali'form'iĝ'is. Ŝi ricev'is tre mal'nov'a'n, jam tro mal'grand'a'n surtut'o'n. Sur la kap'o'n ŝi ricev'is tuk'o'n. La har'ar'o mal'aper'is, nur la okul'o'j bril'is el la mask'o'vest'aĵ'o. Du'e, Pa'nj'o ne plu est'is, pa'nj'o, sed onkl'in'o el la najbar'a dom'o. Oni dev'is ag'i tiel, ke ili ambaŭ ricev'u po dek kilo'gram'o'j da karb'o. Sed pa'nj'o promes'ig'is de Judit, ke ŝi gard'os si'n por ne perfid'i la plan'o'n. Ŝi dev'as al'parol'i ŝi'n “onkl'in'o”, sed ankaŭ tio'n nur, se est'as neces'e. Plej saĝ'e est'as silent'i.

La onkl'in'ig'it'a pa'nj'o kaj ŝi'a trans'form'it'a fil'in'o al'ven'is al la vend'ej'o. Kaj tie okaz'is akcident'o. La impon'a sinjor'in'o tuj rimark'is la mank'o'n de la geni'a plan'o. Kaj tio est'is, ke oni ne pov'is kaŝ'i la nigr'a'j'n okul'o'j'n de Judit.

Ĝi dir'is:

— Knab'in'et'o, vi jam est'is hodiaŭ ĉi tie!

Judit konstern'iĝ'is. Kio'n oni pov'us nun dir'i:

— Ne, tiu ne mi est'is. Tiu est'is ali'a knab'in'o.

— Sed ŝi eg'e simil'is vi'n, dir'is la impon'a sinjor'in'o. — Ebl'e ŝi est'is vi'a frat'in'o, ĉu ne?

Judit en'promen'is en la kapt'il'o'n; la ide'o ŝajn'is est'i bon'a:

— Jes, ŝi est'is mi'a frat'in'o.

La publik'o ek'rid'is, pa'nj'o jam komenc'is adiaŭ'i la karb'o'n, la mal'pur'a Johano jam pret'ig'is si'n por re'ĵet'i la kar'a'j'n, fabel'a'j'n bril'a'j'n trezor'o'j'n kaj ŝi sent'is, ke baldaŭ ankaŭ ŝi'a pozici'o est'os perfid'it'a. Sed la sinjor'in'o de'nov'e kapt'iĝ'is de la bril'a'j okul'o'j kaj pro la bon'humor'a si'n'ten'o de la konkurenc'a'j aĉet'ant'o'j. Ŝi ced'is. Kaj ili nun posed'is nov'a'j'n du'dek kilo'gram'o'j'n. Sed antaŭ la triumf'a el'ir'o la impon'a sinjor'in'o dir'is al Judit:

— Sed ali'a'n foj'o'n ne perfid'u vi'a'n frat'in'o'n.

Kaj jen, kio'n respond'is et'a Judit:

— Tiu ne est'is mi'a frat'in'o.

— Sed kiu?

— Mi mem. Mi eĉ ne hav'as frat'in'o'n.

Ho, kia rid'eg'o ek'est'is. Pa'nj'o nun ek'tim'is, ke Judit sen'mask'ig'os ankaŭ ŝi'n, kaj ŝi pli mal'facil'e toler'is la publik'a'n rid'o'n ol si'a fil'in'o. Kaj ne est'as agrabl'e est'i stamp'it'a kiel tromp'ul'o, eĉ se oni montr'as bon'vol'o'n al la neces'a tromp'o. Sed pri Judit tamen oni pov'is fid'i. Si'n mem ŝi sen'mask'ig'is, sed la sekret'o'n de pa'nj'o ŝi konserv'is fidel'e. Almenaŭ ĝis la el'ir'ej'o. Tie ili ambaŭ ek'spir'is kaj vent'rapid'e komenc'is re'viv'ig'i la ekscit'a'j'n detal'o'j'n de la milit'artifik'o. Pa'nj'o tut'e el'fal'is el si'a plen'aĝ'a rol'o. Ŝi far'iĝ'is knab'in'o, kun'kulp'ul'in'o, kiu ĝoj'eg'is kaj rid'eg'is pro la bon'e sukces'int'a mistifik'o.

Kaj la daŭr'ig'o?

La daŭr'ig'o est'is efemer'a feliĉ'o, mal'long'daŭr'a varm'o en la mal'grand'a dom'o, kiu laŭ mi'a nun'a sci'o, nur part'e ekzist'as nun. Kaj et'a Judit, pri kiu nun mi pov'as aŭd'i neni'o'n est'as jam grand'a knab'in'o, de kiu la pas'int'a'j, milit'a'j jar'o'j postul'is cert'e mult'e da nov'a'j kaj nov'a'j el'trov'o'j, kaj hero'aĵ'o'j. La infan'o'j rapid'e kresk'is en saĝ'o dum tiu temp'o, kiam la plen'kresk'ul'o'j perd'is si'a'n prudent'o'n. Kaj ili'a fort'o, ili'a lert'o, la bril'o de ili'a'j okul'o'j, don'is fort'o'n kaj don'os fort'o'n ankaŭ al ni, kiu'j'n oft'e ted'us la kruel'a komedi'o, kies nom'o est'as: viv'o en kriz'a'j, trans'ir'a'j temp'o'j.

Grav'a Kun'sid'o

Grotesk'a komedi'et'o.

Person'o'j:

• Prezid'ant'o
• Sekretari'in'o
• Kas'ist'in'o
• Komitat'an'o'j
• Knab'o
• Sinjor'o Karlo Kirl'o
• Voĉ'o de bov'o
• Voĉ'o de hund'o

Scen'ej'o: ĉambr'o, aparten'ant'a al la loĝ'ej'o de la prezid'ant'o, ceter'e sam'temp'e la kun'ven'ej'o de la Sport'o-Danc'o-Krematori'a kaj Esperant'o-Klub'o de Malesp. Malesp est'as mal'grand'a urb'o kie ajn en la mond'o. Sur la mur'o verd'stel'a'j ornam'aĵ'o'j. Mez'e tabl'o, ĉirkaŭ'e seĝ'o'j. Escept'e Kirl'o'n la rol'ant'o'j ne est'as jun'a'j kaj ili'a'j vest'o'j est'as mal'nov'mod'a'j.

Kiam la kurten'o mal'ferm'iĝ'as, la scen'ej'o est'as mal'plen'a, post'e anser'vic'e en'ven'as la klub'an'o'j. Ili sid'iĝ'as.

Prezid'ant'o: Mi hav'as la honor'o'n mal'ferm'i la solen'a'n kun'ven'o'n de la Esperant'o'sekci'o de la Sport'o-Danc'o-Krematori'a kaj Esperant'o-klub'o de Malesp. Antaŭ ol ni komenc'us la kon'ig'o'n de tiu'j ekster'ordinar'e grav'a'j tem'o'j, kiu'j'n ni pri'trakt'os dum tiu ĉi kaj supoz'ebl'e ankaŭ dum la ven'ont'a'j kun'ven'o'j de ni'a klub'o, mi propon'as, ke ni kant'u. Ni'a ŝat'at'a sekretari'in'o fraŭl'in'o Eŭlalia Amand'a Peripatetia Ludovik'a Anser...

Komitat'an'o'j: Ŝi viv'u! (Sekretari'in'o riverenc'as)

Prezid'ant'o: ... verk'is special'a'n kant'et'o'n por hodiaŭ. Ni kant'u ĝi'n!

Ĉiu'j (kant'as fals'e):

Sur kap'o de l’ kok'o jen kresk'as kresp’
Viv'u la verd'a stel’:

Jen verd'as la viv'o en Grand-Malesp.
Viv'u la verd'a stel’:

Viv'u la, viv'u la, viv'u la, viv'u la stel’
Viv'u la, viv'u la, viv'u la stel’,
Viv'u la stel’, viv'u la stel’
Viv'u la verd'a stel’.

Fier'os pro ni'a decid’ la kresp’
Viv'u la verd'a stel’!
Fier'os nu ĉiu'j en Grand-Malesp.
Viv'u la verd'a stel’!
Viv'u la, viv'u la ktp.

(Post la kant'o “Brav'e”-kri'o'j. Aŭtor'o! Aŭtor'o! Sekretari'in'o riverenc'as kun dolĉ'a rid'et'o.)

Prezid'ant'o: Mi anonc'as solen'e, ke la hodiaŭ'a ekster'ordinar'a kun'ven'o est'as tre grav'a kaj ĝust'e pro tio ĝi est'as radi'e dis'aŭd'ig'ad'at'a, el kio vi pov'as kompren'i, ke ĝi est'as tre grav'a, ĉar se ĝi ne est'us tiel grav'a, tiam ĝi ne est'us dis'aŭd'ig'ad'at'a en ni'a tut'a land'o por la etern'a glor'o de ni'a ŝat'at'a urb'o, Malesp kaj por la honor'o de ni'a ŝat'at'a lingv'o.

Komitat'an'o'j: Viv'u Malesp!

(De ekster'e hund'boj'o kaj bov'o'blek'o.)

Prezid'ant'o: Kun grand'a ĝoj'o mi konstat'as — he-he-he — ke ne nur la estim'at'a'j komitat'an'o'j aprob'as mi'a'j'n vort'o'j'n, sed eĉ el la mond'o de la frat'a best'o-soci'o al'ven'as la aprob'o'j kun la klar'a intenc'o, ke ankaŭ ili rajt'u part'o'pren'i en ni'a'j grav'a'j sent'esprim'o'j — he-he-he!

Komitat'an'o'j: (rid'as) Ha-ha-ha-ha!

Prezid'ant'o: Antaŭ ol mi trans'don'us la vort'o'n al sinjor'o Karlo Kirl'o, kiu — laŭ la tag'ord'o kuŝ'ant'a antaŭ vi — trans'don'os al vi si'a'n epok'far'ant'a'n propon'o'n koncern'e la modif'o'n de la inter'naci'a lingv'o, mi vol'as vi'n de'nov'e atent'ig'i pri la grav'ec'o de tiu ĉi kun'sid'o, kiu etern'e konserv'os la nom'o'n de la Sport'o-Danc'o-Krematori'a kaj Esperant'o-Klub'o de Malesp en la kultur'histori'o de la hom'ar'o. Mi pet'as vi'n, bon'vol'u konserv'i la solen'ec'o'n de tiu ĉi kun'ven'o, ĉar ni'a'j nep'o'j ni'n ben'os, se ni pacienc'e el'ten'os.

Knab'o (en'kur'as): Pa'nj'o pet'as por moment'o la klab'o'n. Ŝi ne trov'as si'a'n viand'o'klab'o'n. Ŝi vol'as per ĝi frap'i la bifstek'o'n.

Prezid'ant'o: Jen, sed re'ven'u baldaŭ! Mi bezon'as la klab'o'n. La simbol'o de la prezid'ant'o est'as la klab'o kaj est'as ver'e domaĝ'e frap'i bifstek'o'n per ĝi. Sed kio'n far'i? Neni'u est'as prezid'ant'o en si'a propr'a dom'o! He-he!

Komitat'an'o'j (rid'as ĝentil'e): He-he-he-he!

Prezid'ant'o: Kie mi est'is antaŭ tiu ĉi simbol'a histori'o? Je-jes! Tem'as pri tio, ke sinjor'o Karlo Kirl'o, la plej jun'a, sed ne la mal'plej fervor'a membr'o de ni'a Sport'o-Danc'o-Krematori'a kaj Esperant'o-Klub'o de Malesp intenc'as trans'don'i dum ni'a hodiaŭ'a kun'ven'o al la urb'o kaj al la mond'o si'a'n sensaci'a'n, nov'a'n plan'o'n pri la re'form'o'j koncern'e la inter'naci'a'n lingv'o'n kaj tiu'n ĉi okaz'o'n...

Knab'o (en'kur'as kun la klab'o): Dank'o'n, pa'ĉj'o. Ĉu vi vol'as don'i al pa'nj'o 5 kron'o'j'n por rus'a kaviar'o?

Komitat'an'o'j: Rus'a kaviar'o?

Prezid'ant'o: Ho, mi'a edz'in'o. Ŝi ŝat'as luks'o'n kaj pri'zorg'as, ke la tut'a land'o sci'iĝ'u pri tio! Je-es... Post la inter'ven'o de tiu ĉi rus'a kaviar'o ni re'ven'u al la mond'o'sku'a, nov'aĵ'o de sinjor'o Karlo Kirl'o, al kiu mi per tio trans'don'as la vort'o'n...

Kirl'o (star'iĝ'as, aplaŭd'o'j): Tre estim'at'a'j Ge'sinjor'o'j, tre estim'at'a tut'a Mond'o kaj sinjor'o Prezid'ant'o! La mond'o al'ven'is al grav'a tag'o. Mi ne dub'as, ke tiu ĉi est'as mi'a last'a parol'ad'o en la mal'nov'a esperant'o. Ven'ont'foj'e ni parol'os la nov'e re'form'it'a'n lingv'o'n, kiu'n ĝi'a tre modest'a aŭtor'o, vi'a humil'a serv'ist'o...

Komitat'an'o'j (aplaŭd'as. Kirl'o riverenc'as).

Kirl'o: ... per tiu'j ĉi vort'o'j trans'don'os al la publik'ec'o de la tut'a mond'o. Volont'e mi parol'us pri mi'a'j spert'o'j koncern'e la sen'dub'e geni'a'n verk'o'n de Zamenhof, kiu'n mi antaŭ kvin semajn'o'j komenc'is stud'i, sed bedaŭr'ind'e la sever'e barit'a temp'o ne permes'as tro detal'a'n rakont'o'n. Tiu, kiu hav'as special'a'n interes'o'n pri mi'a anim'a evolu'o en la esperant'o-mov'ad'o, al tiu mi modest'e propon'as mi'a'n poem'volum'o'n kun la titol'o “Ideal'a Salat'o”. Tie vi trov'as inter ali'a'j ankaŭ detal'a'n kritik'o'n pri esperant'o. Sen'dub'e esperant'o ne mal'hav'as cert'a'n geni'ec'o'n; sed ĝi ne ating'as tiu'n grad'o'n de la geni'ec'o, kiu'n oni bezon'as en modern'a'j temp'o'j.

Komitat'an'o'j: Ni aŭd'u! Aŭd'u!

Kirl'o: Tre modest'e mi indik'as pri mi'a aper'ont'a detal'a verk'o, kiu pri'trakt'os la mank'o'j'n kaj difekt'o'j'n de esperant'o en kvin volum'o'j, moment'e mi vol'as cit'i nur unu ekzempl'o'n pri la mal'modern'ec'o de esperant'o, kies fundament'a'j'n ide'o'j'n oni tamen volont'e akcept'as. Sed pri'pens'u, kial esperant'o elekt'is ekzempl'e la vort'o'n pac'o kiel baz'a'n vort'o'n? Inter parentez'o'j mi dev'as dir'i, ke mi est'as rav'it'a de la prefiks'o mal-. Sed kial oni bezon'us la vort'o'n pac'o? Ĉu ekzist'as pac'o en tiu ĉi viv'o? Ne, neni'e. Nek en la privat'a viv'o, nek en la viv'o de la naci'o'j. La ĝust'a vort'o est'us do: milit'o kaj se oni bezon'us eventual'e la mal'o'n, ebl'e nur por la plen'ec'o de la vort'ar'o, oni pov'us dir'i mal'milit'o. Kaj per tia'j et'a'j ŝanĝ'o'j esperant'o est'us mult'e pli modern'a ol nun. Oni pov'us trov'i tiel mult'e pli modern'a'j'n kaj pli psikologi'a'j'n solv'o'j'n. (Aplaŭd'o'j.)

Esperant'o hav'as divers'a'j'n mank'o'j'n kaj eĉ erar'o'j'n? pri kiu'j mi'a'j kolekt'ot'a'j verk'o'j pov'os vi'n inform'i, mi vol'as nun kon'ig'i mi'a'n plej grav'a'n re'form'o'n, ver'e mi kuraĝ'as dir'i, epok'far'ant'a'n. Ĝis nun oni dir'is: La Esperant'o kaj En'ter'ig'a Asoci'o de la Invalid'a'j Kamen'pur'ig'ist'o'j en Negr'o-Kongo fest'is si'a'n jubile'o'n dum la pas'int'a sabat'o. Aŭ ali'a ekzempl'o: Post du semajn'o'j sabat'e okaz'os la inaŭgur'o de la Esperant'o-hejm'o de la sen'labor'a'j ŝtat'gvid'ant'o'j kun la part'o'pren'o de la inter'naci'a general'a stab'o kaj tut'mond'a'j civil'a'j aŭtoritat'o'j. Ĉu vi ne rimark'as, kiel sen'esper'e long'a'j est'as tiu'j ĉi fraz'o'j? Mi pet'as vi'n, bon'vol'u koncentr'i vi'n al la vort'o sabat'o, kiu re'ven'as en ambaŭ fraz'o'j. Ĉu oni ne pov'us dir'i sabat'e, sabite, sabot'e? Jen la grand'a solv'o! Oni ne bezon'os mult'a'j'n vort'o'j'n en tia fraz'o: Sabite fest'is la Esperant'o kaj tiel plu Asoci'o de la Invalid'a'j kaj tiel plu kaj tiel plu. Kaj Sabot'e: la inaŭgur'o de la Esperant'o-hejm'o de la sen'labor'a'j ŝtat'gvid'ant'o'j kaj tiel plu. Kaj ĉiu kompren'os, ke en la unu'a okaz'o oni parol'is pri la pas'int'a sabat'o (sabito) kaj en la du'a (sabot'o) pri la ven'ont'a sabat'o! Mir'ind'e ĉu ne? Oni pov'os uz'i la temp'o'sign'a'j'n liter'o'j'n en ĉiu'j vort'o'j, ne nur en verb'o'j! Mir'ind'e, ĉu ne?

Komitat'an'o'j: Viv'u! Viv'u!

Prezid'ant'o (est'as kor'tuŝ'it'a, viŝ'as la okul'o'j'n).

Kirl'o: Jes. Sabat'e, sabite, sabot'e, sam'e kiel januar'o, januiro, januoro kaj tiu'j ĉi form'o'j sam'e klar'e parol'os, kiel ekz. monat'o, monito, monoto, semajn'o, semijno, semojno kaj ĉiu kompren'os pri kiu'j period'o'j de la temp'o ni vol'as parol'i. Kaj jen par'al'o, parilo, parol'o de la prezid'ant'o. Ĉu ne est'as bon'eg'e? Pardon'u mi'n, ke mi for'ŝveb'as en la entuziasm'o. Tiu ĉi re'form'o est'as kaŝ'it'a jam en la lingv'o de la komenc'o sed eĉ la grand'a geni'o de Zamenhof ne sufiĉ'is konstat'i tio'n. Pri tio atest'as tia'j form'o'j: mon'o. Ĉu vi rimark'as la est'ont'a'n form'o'n. Mon'o simpl'e ne ekzist'as en la est'ant'ec'o. Kiu hav'as mon'o'n? La est'ant'a form'o est'us man'o, sed ĝi est'as ĉiam mal'plen'a. Analogi'e la vort'o civilizaci'o jam origin'e est'as en la form'o de la pas'int'o. Ĝi ne est'as plu! Kia'j psikologi'a'j delikat'aĵ'o'j! Vi pov'os leg'i tia'j'n raport'o'j'n el la milit'o: Aer'a bat'il'o en Santungĉingĉung. 2000 aeroplan'o'j. Kaj ĉiu kompren'os, ke est'is aer'a batal'o kun 2000 fal'int'a'j aeroplan'o'j. Ĉio laŭ la rapid'a ritm'o de la modern'a'j temp'o'j. Ĉu vi sent'as la nuanc'o'j'n: tromp'o — est'ont'a, tramp'o — okaz'ant'a, trimpo — kompat'ind'a edz'o kaj trump'o — dezir'at'a. Amas'o de la vort'o'j est'os super'flu'a, ekz. la vort'o: Hom'o. Oni dir'os simpl'e: soldat'o, soldito, soldoto. Kaj la vort'o plen'aĝ'ul'o ne est'os neces'a; oni dir'os: infan'o, infino kaj eĉ infono. Ĉu vi kompren'as, sinjor'o Prezid'ant'o?

Prezid'ant'o: Geni'e!

La vir'in'a'j membr'o'j (hont'e) A-o-oh!

Kirl'o: Kiel ĉarm'e la vort'o'j kelk'foj'e koincid'os. Komenc'e de la monat'o la jun'a par'o hav'os kas'o'n, post'e nur kis'o'n. La genitiv'a rilat'o ricev'os ne'imag'ebl'a'n nuanc'kapabl'o'n. Jen ekzempl'o, nu kio'n ni dir'u, jen: La patr'o de Aleksandro. Vi sen'dub'e kompren'as la rilat'o'n.

Sed bon'vol'u dir'i al mi sinjor'o Komitat'an'o, kio'n signif'as la pitro de Aleksandro?

Komitat'an'o (unu'a): Ke la patr'o de Aleksandro mort'is, sed li viv'as.

Kirl'o: Bon'eg'e! Bon'eg'e! Sed ni daŭr'ig'u nun. Kio'n signif'as la esprim'o: La pitro de Aleksindro? Ebl'e iu el la publik'o bon'vol'us respond'i. Bon'e'eg'e! Tio signif'as, ke ili ambaŭ mort'is. Ili ripoz'u en pac'o! Sed ni daŭr'ig'u: Kio'n signif'as la patr'o de Aleksindro? Fraŭl'in'o Kas'ist'in'o, se mi rajt'as vi'n demand'i?

Kas'ist'in'o: Ke Aleksandro mort'is. Kompat'ind'a infan'o. Sed la patr'o viv'as kaj tio est'as bon'a.

Kirl'o: Eminent'e! Mi gratul'as, fraŭl'in'o. Kaj nun ni rigard'u ankoraŭ unu ekzempl'o'n. Kio'n signif'as, fraŭl'in'o Eŭlalia Amand'a Peripatetia Ludovik'a Anser, la jen'a esprim'o: La patr'o de Aleksondro.

Sekretari'in'o (kaŝ'as si'a'n vizaĝ'o'n en la poŝ'tuk'o'n): A-ooh, sinjor'o Kirl'o, tio'n mi ne kompren'as...

Kirl'o: Ĉu mi klar'ig'u do?

Sekretari'in'o: Ne-e-e, sinjor'o Kirl'o. Ni jam kompren'as ĉiu'j.

Kirl'o: Kor'a'n dank'o'n. Mi'a'n grand'a'n dank'o'n. Jen: dinko! Kaj tiel mi al'ven'as al la fan'o de mi'a parolido. For la lingv'o'n Esper'int'o, hura'u al nov'a langvo de Karlo-Kirl'o-Korlo. (Komenc'as danc'i sur la tabl'o.)

Prezid'ant'o: Sed sinjor'o Karlo, ni hav'as ankoraŭ unu grav'a'n punkt'o'n. Pri la Kok'in'akademi'o!

Kirl'o: Ne nun! Sabot'e! Sabot'e, semojne, monat'e. Nun neni'o est'as grav'a. Ĉio est'as nur griv'a, grova. (Danc'as sur la tabl'o).

Komitat'an'o'j (konstern'iĝ'as): Sed Karlo-Kirl'o... Korlo! (Ĝeneral'a kri'ad'o.)

(Kurten'o.)

Kok'in-Akademi'o

Grotesk'a komedi'o.

Person'o'j:

• Prezid'ant'o
• Sekretari'in'o
• Kas'ist'in'o
• Komitat'an'o'j
• La herold'o
• Blek'o de bov'o
• Hund'boj'o.

Scen'ej'o: la ĉambr'o de la Prezid'ant'o, serv'ant'a kiel kun'ven'ej'o. Ornam'aĵ'o'j pri'skrib'it'a'j en la antaŭ'a scen'o. Tabl'o, seĝ'o'j. Kiam la kurten'o mal'ferm'iĝ'as, la scen'ej'o est'as mal'plen'a. Post'e anser'vic'e en'ven'as la estr'ar'o kaj la komitat'an'o'j. Ili sid'iĝ'as.

Prezid'ant'o: Mi hav'as la special'a'n honor'o'n mal'ferm'i la ekster'ordinar'a'n kun'ven'o'n de la Esperant'o-Sekci'o de la Sport'o-Danc'o-Krematori'a kaj Esperant'o'klub'o en Malesp. Ni'a urb'o ver'e pov'os est'i fier'a pri ni'a hodiaŭ'a patriot'a ag'o, kies fakt'o est'os not'it'a en la kronik'ar'o de la histori'o. Kun grand'a bedaŭr'o mi dev'as raport'i sam'temp'e, ke ni'a fam'a membr'o, sinjor'o Karlo Kirl'o ne pov'as ĉe'est'i pro si'a, ebl'e daŭr'a rest'ad'o en la mens'mal'san'ul'ej'o de ni'a urb'o. Esper'ebl'e ni re'vid'os ni'a'n fam'a'n membr'o'n relativ'e baldaŭ en ni'a vic'o.

Antaŭ ol ni pri'trakt'us la grav'a'n tem'o'n de la hodiaŭ'a kun'sid'o, mi propon'as, ke ni kant'u la nov'a'n kant'o'n de ni'a ŝat'at'a fraŭl'in'o Eulalia Amand'a Peripatetia Ludovik'a Anser.

Komitat'an'o'j: Ŝi viv'u. (La sekretari'in'o riverenc'as.)

Ĉiu'j (kant'as):

Sur kap'o de l’ kok'o jen kresk'as kresp’
Viv'u la verd'a stel’:
Jen verd'as la viv'o en Grand-Malesp.
Viv'u la verd'a stel’!
Viv'u la, viv'u la, viv'u la stel’
Viv'u la verd'a stel’,
Viv'u la stel’, viv'u la stel’,
Viv'u la verd'a stel’.

Kri'os la kok'o kun fier'a kresp’,
Viv'u la verd'a stel’.
Pro ni'a decid’ en Grand-Malesp,
Viv'u la verd'a stel’.
Viv'u la, viv'u la, viv'u la stel’ k.t.p.

Klub'an'o'j (aplaŭd'as, de ekster'e bov'o'blek'o kaj hund'boj'o).

Prezid'ant'o: Kun varm'a ĝoj'o mi konstat'as, ke la geni'a verk'o de ni'a ŝat'at'a sekretari'in'o, fraŭl'in'o Eulalia Amand'a Peripatetia Ludovik'a Anser rikolt'is ne nur en ĉiu ĉambr'o la merit'it'a'n sukces'o'n, sed ankaŭ el la ekster'a mond'o oni aŭd'as voĉ'o'j'n de la kontent'ec'o. He-he!

Klub'an'o'j: He-he-he!

Prezid'ant'o: Antaŭ ol mi trans'don'us la vort'o'n al ni'a, ĵus menci'it'a kaj tre ŝat'at'a sekretari'in'o, fraŭl'in'o Eulalia Amand'a Peripatetia Ludovik'a Anser, mi vol'as kon'ig'i per kelk'a'j vort'o'j tiu'j'n cirkonstanc'o'j'n, kies rezult'o est'is la nask'iĝ'o de ni'a histori'a kun'ven'o. Ebl'e en ali'a'j land'o'j oni pov'is kaj pov'as dir'i, ke mont'o'j graved'iĝ'is kaj nask'iĝ'as rid'ind'a mus'o laŭ la latin'a proverb'o, sed en Malesp ne mont'o'j graved'iĝ'as kaj tamen nask'iĝ'os ne mus'o'j, sed... sed... pri tio iom'et'e pli post'e.

Tre estim'at'a'j Ge'sinjor'o'j! Ni, kiu'j sid'as ĉi tie, ni est'as esperant'ist'o'j kun kor'o kaj anim'o. Kio'n signif'as est'i esperant'ist'o? Kiu ajn el ni pov'as respond'i facil'e pri tiu demand'o. Mi vid'as, ke ni'a estim'at'a kas'ist'in'o, fraŭl'in'o Samaritana hav'as pret'a'n respond'o'n al tiu demand'o, ĉu ne?

Kas'ist'in'o: Ke oni pag'u preciz'e la klub'kotiz'o'n kaj ne forges'u si'a'n mon'uj'o'n hejm'e, kiam oni kolekt'as en la klub'o por la favor'o de la invalid'a'j vidv'in'o'j de la esperant'ist'o'j, mort'int'a'j en la batal'o apud la fam'a Akuzativ'o.

Klub'an'o'j (aplaŭd'as kun iom da hezit'o).

Prezid'ant'o: Tiu ĉi klasik'a difin'o de ni'a ŝat'at'a kas'ist'in'o ĵet'as lum'o'n al unu flank'o de la afer'o. Por don'i ĝeneral'a'n difin'o'n, tre estim'at'a'j ge'sinjor'o'j, esperant'ist'o signif'as hom'o'n, kiu uz'as si'a'n tut'a'n fort'o'n por kompren'ig'i si'n en la tut'a mond'o. Sed eĉ tio ne sufiĉ'as, ni dev'as uz'i ĉiu'n ni'a'n fort'o'n kaj mobiliz'i ĉiu'j'n ni'a'j'n ebl'ec'o'j'n por venk'i la kriz'o'n kaj por tiu cel'o ni dev'as uz'i esperant'o'n. Kaj fier'e mi pov'as asert'i, ke ebl'e neni'e en la tut'a mond'o la esperant'ist'o'j tiel klar'e kompren'is la voĉ'o'n de la temp'o'j...

Bov'o'blek'o, hund'boj'o (de ekster'e).

Prezid'ant'o: ... kiel en ni'a fam'a urb'o, en Malesp, en ni'a fier'a esperant'o-sekci'o de Malespa Sport'o-Danc'o-Krematori'a kaj Esperant'o'klub'o. La nom'o de Malesp ĉiam bril'os en la mal'lum'a'j paĝ'o'j de la histori'o. Kiel mi jam menci'is, ni'a tre ŝat'at'a sekretari'in'o, fraŭl'in'o...

Ĉiu'j: Eulalia Amand'a Peripatetia Ludovik'a Anser...

Prezid'ant'o: Dank'o'n pro la help'o! Do, Fraŭl'in'o Kaj-tiel-plu baldaŭ prezent'os si'a'n fam'a'n raport'o'n pri ni'a grav'a far'o, sed antaŭ tio mi al'vok'as ni'a'n tre ŝat'at'a'n komitat'an'o'n, sinjor'o'n Stult, bon'vol'u rakont'i al ni, kiel la grand'a ide'o nask'iĝ'is.

Komitat'an'o: Tre estim'at'a'j Ge'sinjor'o'j kaj tre estim'at'a'j Post'e'ul'o'j, kiu'j leg'os tiu'j'n ĉi vort'o'j'n! Antaŭ tri monat'o'j, kvar hor'o'j kaj tri'dek sekund'o'j mi komenc'is leg'i la gazet'o'n kaj kun special'a atent'o mi leg'is artikol'o'n de la gazet'o...

Ali'a komitat'an'o: Kiu gazet'o est'is tiu?

Komitat'an'o: Kompren'ebl'e est'is la gazet'o de ni'a urb'o: La Trumpet'o de Malesp. Tie mi vid'is artikol'o'n pri la reg'ant'a kriz'o, pri la mal'facil'aĵ'o'j, kiu'j ne est'as venk'ebl'a'j per ĉiu'tag'a hom'a fort'o kaj ne dum tiu'j ĉi temp'o'j, sed long'e post la nun'a'j kriz'a'j tag'o'j. La artikol'o est'is verk'o de sinjor'o Kluk, la kon'at'a ov'o-grand'komerc'ist'o kaj en la artikol'o li pri'trakt'is la mal'util'a'n influ'o'n de la kriz'a'j temp'o'j al la kvalit'o de la kok'in-ov'o'j. Oni ne rajt'as pens'i, dir'is la artikol'o, ke la kok'in'o'j est'as indiferent'a'j al la kriz'a'j fenomen'o'j. La kok'in'o'j ne sent'as nur la mal'facil'aĵ'o'j'n, kiu'j'n la nutr'o'problem'o kaŭz'as dum la kriz'a'j temp'o'j, ili hav'as tre sent'em'a'j'n nerv'o'j'n, kaj tiu sent'em'o re'ag'as al la kriz'a situaci'o sam'e, kiel la seizmografo al la ter'trem'o. Tio kaŭz'as, ke ili ne pov'as tut'e sen'ĝen'e trans'don'i si'n al si'a grand'a task'o, kiu rilat'as la aper'ig'o'n de la nov'a generaci'o de si'a gent'o kaj la pri'zorg'o'n de la ov'o'proviz'o de la hom'ar'o. Cert'e vi rimark'is, ke dum la kriz'a'j temp'o'j la ov'o'j de la kok'in'o'j ne reprezent'as la sam'a'n, alt'a'n kvalit'o'n, ili oft'e est'as tro mal'grand'a'j kaj eĉ ne mal'oft'e okaz'as, ke la mal'feliĉ'e sent'em'a'j kok'in'o'j kov'as ov'aĉ'o'j'n...

Ĝis tiu ĉi part'o mi ven'is en la leg'ad'o, kiam mi'a fil'et'o ven'is al mi, montr'is al mi si'a'n nov'a'n bild'libr'o'n kaj demand'is mi'n: Pa'ĉj'o, kia ”pippi” est'as tiu ĉi? Tiu bird'o est'is strut'o. Mi vid'is la strut'o'n, mi pens'is pri la strut'ov'o'j, pri la fak'spert'a artikol'o de sinjor'o Kluk, pri la inteligent'ec'o de la ge'kok'o'j kaj jen nask'iĝ'is en mi'a kap'o la ide'o, pli ĝust'e la ĝerm'o de la ide'o. Mi tuj ir'is al ni'a eminent'a prezid'ant'o, tie mi renkont'is fraŭl'in'o'n Samaritana, la kas'ist'in'o'n kaj en ŝi'a geni'a kap'o (per poŝ'lamp'o lum'ig'as la kap'o'n de la kas'ist'in'o) nask'iĝ'is la epok'far'ant'a ide'o, ke ni inter'rilat'iĝ'u al la Verd'a-Mgam-Mgam Klub'o en Tanganjik'a kaj tie ni akir'u specimen'o'n de strut'o en konven'a stat'o. La strut'o est'as grand'a, terur'e grand'a bird'o, kiu... sed ebl'e sinjor'o Prezid'ant'o, vi permes'os, ke la kas'ist'in'o bon'vol'e ripet'u ŝi'a'j'n histori'a'j'n vort'o'j'n?

Prezid'ant'o: Volont'e. Dank'o'n, sinjor'o Stult. Mi pet'as vi'n, fraŭl'in'o Samaritana, bon'vol'u ripet'i vi'a'j'n histori'a'j'n vort'o'j'n, aŭd'it'a'j'n antaŭ tri monat'o'j, tri hor'o'j kaj...

Komitat'an'o: ... du'dek-tri minut'o'j.

Prezid'ant'o: Dank'o'n pro la help'o. Fraŭl'in'o Samaritana!

Kas'ist'in'o: Mi dir'is, ke ni dev'as hav'ig'i strut'o'n por la kok'in'ar'o de Malesp. Por ke ili lern'u la alt'a'n teknik'o'n de la ov'o-kre'o. Ke la ambici'o pel'u ili'n antaŭ'e'n, ke ili pov'u kov'i pli grand'a'j'n ov'o'j'n, gigant'a'j'n ov'o'j'n, ver'a'j'n ov'eg'o'j'n.

Prezid'ant'o: Kor'a'n dank'o'n pro vi'a'j histori'a'j vort'o'j. Mi pov'as komplet'ig'i tiu'j'n ĉi raport'o'j'n per tio, ke pro la for'est'o de ni'a ŝat'at'a sekretari'in'o, fraŭl'in'o...

Ĉiu'j: Eulalia Amand'a Peripatetia Ludovik'a Anser...

Prezid'ant'o: Dank'o'n pro la help'o... jes pro tio ni'a tre ŝat'at'a anstataŭ'ant'o, sinjor'o Sen'cerb skrib'is leter'o'n al la Verd'a Mgam-Mgam-Klub'o de Tanganjik'a. Mi pet'as vi'n, sinjor'o Sen'cerb, est'u afabl'a prezent'i vi'a'n leter'o'n, skrib'it'a'n al la sam'ide'an'a klub'o en Tanganjik'a.

Tri'a Komitat'an'o: Mi dev'as pet'i pardon'o'n, sed mi ne hav'as la kopi'o'n de la leter'o, ĉar hazard'e mi uz'is la mal'ĝust'a'n flank'o'n de la karb'paper'o kaj sekv'e ambaŭ flank'o'j de la leter'o hav'is maŝin'skrib'o'n, la original'a'n tekst'o'n kaj la kopi'o'n. Mi rimark'is tio'n nur, kiam mi vol'is met'i la kopi'o'n en la arkiv'o'n. Sed mi memor'as, ke mi tre detal'e pri'skrib'is ni'a'n problem'o'n kaj pet'is la help'o'n de la nobl'a'j nigr'a'j verd'ul'o'j.

Prezid'ant'o: Nun mi kompren'as. Tial ili respond'is en leter'o, kie la vort'o'j est'is ambaŭ'flank'e. Sur la dors'a flank'o per spegul'a skrib'o. La brav'a'j nigr'a'j sam'ide'an'o'j kred'is, ke en Eŭrop'o tio est'as mod'o. Mult'a'j vort'o'j ne est'is en la leter'o. Nur tiom: Estim'at'a'j Sam'ide'an'o'j! Ni'a komitat'kun'sid'o tre bon'e — skrib'is la nigr'a'j sam'ide'an'o'j — kaj sur la paper'o est'is desegn'it'a strut'o kaj lokomotiv'o kaj ŝip'o. Kun sam'ide'an'a'j salut'o'j Bum-bam, prezid'ant'o. El tiu geni'e simpl'a leter'o ni kompren'is, ke la am'ind'a'j nigr'a'j sam'ide'an'o'j plen'um'is ni'a'n pet'o'n kaj en'poŝt'ig'is la strut'o'n. Antaŭ du semajn'o'j efektiv'e la strut'o al'ven'is! Est'is grand'a tag'o por esperant'o en Malesp. Ni ĉiu'j vid'is la al'ven'o'n, ni ĉiu'j sci'as pri la streĉ'o'plen'a atmosfer'o de tiu tag'o, sed tut'e ne est'os super'flu'e nun aŭd'i la kolor'riĉ'a'n artikol'o'n de ni'a tre ŝat'at'a sekretari'in'o, fraŭl'in'o...

Ĉiu'j: Eulalia Etcetera...

Prezid'ant'o: Dank'o'n pro la help'o... Mi pet'as vi'n, fraŭl'in'o Etcetera est'u afabl'a leg'i vi'a'n artikol'o'n pri tiu grav'a tag'o!

La sekretari'in'o: La 10-an de tiu ĉi monat'o ni vek'iĝ'is kun konjekt'o de grand'a'j okaz'aĵ'o'j. La sun'o ĵet'as mir'a'n rigard'o'n al la ceter'e tiel trankvil'a urb'o Malesp, kiu nun komenc'as bol'i, svarm'i, kri'i kaj boj'i... pardon'o'n, mi vol'is dir'i ĝoj'i. En la amas'o de la hom'o'j ni vid'as li'n, la Urb'estr'o'n, kiu kun sinjor'o Kluk ĵus al'ven'is por salut'i la sav'ont'o'n, pardon'o'n sav'ont'in'o'n de la en'land'a ov'komerc'o kaj kriz'mastr'um'ad'o, la Strut'in'o'n, tiu'n ĉi pionir'o'n de la vir'in'a labor'o. Ni vid'as ili'n kaj la ali'a'j'n grav'ul'o'j'n de ni'a urb'a viv'o en la amas'o de serioz'a'j grav'ul'o'j, rid'em'a'j sinjor'in'o'j, lud'ant'a'j infan'o'j kaj mal'pac'iĝ'int'a'j hund'o'j. La Strut'in'o al'ven'os, tiu ĉi grand'a reprezent'ant'o de la vir'in'a seks'o, kiu instru'os al ni'a'j kok'in'o'j teori'e kaj ĉef'e praktik'e, kiel oni pov'as kov'i grand'a'j'n ov'o'j'n. Bel'eg'a tag'o! La hom'amas'o kelk'lok'e tumult'iĝ'as kaj okaz'as bedaŭr'ind'a'j akcident'o'j. La edz'in'o de la buĉ'ist'o tret'as sur la vost'o'n de Ner'o, ni ĉiu'j kon'as la afabl'a'n hund'o'n de bank'direktor'o Plenpoŝ, kiu de si'a flank'o pren'as sen'kupon'a'n viand'o'pec'o'n el la tut'e ne kriz'a figur'o de la menci'it'a sinjor'in'o. Por evit'i mis'kompren'o'j'n la hund'o far'is tio'n kaj ne la bank'direktor'o. La sinjor'in'o en si'a indign'o don'is du vang'o'frap'o'j'n al Niĉjo, la fil'o de la bank'direktor'o, kiu ne sen'plezur'e observ'ad'is la bedaŭr'ind'a'n evolu'o'n de la okaz'aĵ'o'j. Nun la koler'o de la patr'o ne kon'as lim'o'n, li re'memor'ig'as al ni la fulm'ant'a'n Jupitron, ir'ant'a koler'e al la buĉ'ist'edz'in'o, kiu atend'as... atend'as... Ho, kio est'os ĉi tie? Kia tragedi'o pov'os okaz'i? Renvers'iĝ'os la pac'o de ni'a nobl'a urb'o! Sed ne, ne, okaz'as io mult'e pli grav'a! Ven'as la vagon'ar'o kun si'a valor'a ŝarĝ'o kaj ĉiu forges'as si'a'n vund'o'n, si'a'n hund'o'n, si'a'n zorg'o'n. Hund'o'j, hom'o'j montr'as egal'a'n interes'o'n. Ĉiu vol'as vid'i la unu'a'n strut'o'n de Malesp, kiu'n sekv'os la du'a, tri'a, kvar'a, cent'a. Strutviroj kaj strut'in'o'j promen'ad'os baldaŭ en ĉiu'j urb'o'j de ni'a land'o kaj la kok'in'o'j fier'e dokument'as si'a'j'n sci'o'j'n per strut'e grandioz'a'j ov'o'j... Ho, Malesp, est'u ben'at'a'j la lingv'o kaj la kap'o de fraŭl'in'o Samaritana, (lum'ig'as ŝi'a'n kap'o'n per poŝ'lamp'o) kiu'j en komun'a kun'labor'o hav'ig'is al ni tiu'n ĉi bel'a'n strut'in'o'n.

Sed nun, nun! La vagon'ar'o! Mi vid'as kirl'iĝ'ant'a'n tumult'o'n ĉirkaŭ grand'a kaĝ'o. Oni lev'as supr'e'n pord'et'o'n, la strut'in'o el'ŝov'as si'a'n graci'a'n kap'o'n. Tra la kaĝ'o oni vid'as sen'fals'a'j'n strut'plum'o'j'n. Ĉapel'o'j, man'o'j etend'iĝ'as al la ĉiel'o, mi puŝ'as mi'n antaŭ'e'n kaj lev'as supr'e'n en ekstaz'o mi'a'n, de mi'a av'in'et'o hered'it'a'n sun'ombrel'o'n kun bruselaj punt'o'j. Bedaŭr'ind'e, la strut'in'o kred'ebl'e ne ricev'is sufiĉ'e da nutr'aĵ'o dum la vojaĝ'o, ĉar ĝi, ne, ni dir'u Ŝi sen'hezit'e for'manĝ'is mi'a'n ombrel'o'n kaj sam'moment'e ankaŭ la ruĝ'a'n flag'o'n de la staci'estr'o, la kask'o'n de la fajr'o'brigad'estr'o, preskaŭ kun li'a kap'o, sed neni'u pent'is, neni'u domaĝ'is, neni'u pens'is pri si'a privat'a mal'profit'o, ĉar ĉiu sci'is, ke la ofer'o'j don'os si'a'n frukt'o'n, la kok'in'o'j graved'iĝ'os kaj strut'ov'o'j nask'iĝ'os dank’ al la instru'o de la strut'in'o.

Prezid'ant'o: Mi kred'as, ke ni ne pretend'u plu'a'n streĉ'o'n de ni'a tre ŝat'at'a fraŭl'in'o...

Ĉiu'j: Etcetera. (Grand'a aplaŭd'o.)

Prezid'ant'o: Kiel ajn ni vol'os aŭd'i kaj de'nov'e aŭd'i vi'a'j'n bel'eg'a'j'n kaj emfaz'a'j'n vort'o'j'n ĝis la fin'o de vi'a artikol'o, mi dev'as konstat'i, ke la grand'a okaz'aĵ'o proksim'iĝ'as, kaj ni dev'as do kun grand'a bedaŭr'o sen'ig'i ni'n de la aŭskult'ad'o de tiu ĉi bel'eg'a artikol'o ĝis ĝi'a fin'o. Mi vol'as al'don'i nur, ke inter'temp'e la strut'o en'glut'is ankaŭ ni'a'n tut'a'n kas'o'n, ne nur metafor'e, sed fakt'e, ĉar, mal'bon'ŝanc'e, ni'a geni'a kas'ist'in'o tiel profund'iĝ'is en la admir'o de la strut'o, ke ŝi ne rimark'is, ke la strut'o en'glut'is ŝi'a'n valiz'et'o'n kun la klub'a aktiv'o, t.e. 18 kron'o'j kaj 60 er'o'j. El tiu ĉi en'hav'o post'e kun grand'a pen'o ni sukces'is re'aper'ig'i 3 kron'o'j'n kaj 60 er'o'j'n, sed la paper'mon'o en iu mister'a manier'o tut'e mal'aper'is ŝajn'e por'etern'e. Nu, tiel est'is. Ni'a kas'ist'in'o malgraŭ ĉio akcept'is la task'o'n observ'i la evolu'o'n de la afer'o en la kok'in'farm'o de sinjor'o Kluk, kaj nun mi pet'as ŝi'n, inform'u ni'n pri tio, kio tem'as nun! Fraŭl'in'o Samaritana!

Kas'ist'in'o: Aŭskult'u! (Tre solen'e.) La strut'o kaj unu el ni'a'j plej spert'a'j kok'in'o'j, escept'e inteligent'a est'aĵ'o nun sid'as kun'e... Proksim'iĝ'as la temp'o, kiu montr'os, ke... jes, ili sid'as unu apud la ali'a kaj baldaŭ ni vid'os la re'form'it'a'n ov'o'n, la rezult'o'n de sensaci'a eksperiment'o, la nov'a'n kok'in'ov'o'n. Nun plen'um'iĝ'os la glor'o de Malesp antaŭ ĉiu'j urb'o'j de la mond'o!

Ĉiu'j (murmur'as ekscit'it'e).

Herold'o (en'kur'as kun mal'grand'a kok'in'ov'o): Jen la ov'o!

Prezid'ant'o (balbut'as, la ali'a'j konstern'iĝ'as). Ĉu... ĉu... nur tio'n... tio'n pov'is lern'i... ni'a ko-ko-ko-kok'in'o? Ĉu la instru'o ne est'is pli efik'a? Ĉu mi'a kok'in'o kov'is nur tia'n ov'o'n?

Herold'o: Ne, tio est'as la ov'o de la strut'o. Ni uz'is tro inteligent'a'n kok'in'o'n kaj ne la kok'in'o lern'is la manier'o'n, kiel kov'i grand'a'j'n ov'o'j'n, sed la strut'o, kiel oni pov'as kov'i mal'grand'a'j'n ov'o'j'n.

La klub'an'o'j (fal'as de si'a'j seĝ'o'j kun kor'ŝir'a kri'o).

(Kurten'o.)