Tekst'ar'o de Esperant'o

Part'o Unu

Hieraŭ mi ir'is kun Glaŭkono, la fil'o de Aristono, al Pire'o por ador'i la di'in'o'n. Sam'temp'e mi dezir'is vid'i kia est'os la fest'o kiu'n oni unu'a'foj'e far'os. La Procesi'o de la Pireanoj ŝajn'is bel'a al mi. Ankaŭ tiu de la tracoj ŝajn'is egal'e bon'a. Ador'int'e kaj rigard'int'e ni komenc'is re'ir'i al la urb'o.

Polemarĥo, la fil'o de Kefalo, vid'is ni'n de mal'proksim'e dum ni ir'ad'is hejm'e'n kaj li ordon'is al si'a sklav'o kur'i al ni kaj ordon'i ke ni atend'u. La sklav'o kapt'is la mal'antaŭ'a'n part'o'n de mi'a vest'o kaj dir'is, “Polemarĥo ordon'as ke vi atend'u.”

Mi turn'is mi'n kaj demand'is kie li est'as. “Li sekv'as vi'n,” li dir'is, “do atend'u.”

“Ni atend'os,” dir'is Glaŭkono.

Post ne'long'e Polemarĥo ating'is ni'n. Akompan'is li'n Adejmanto, la frat'o de Glaŭkono kaj Nikerato, la fil'o de Nikio, kaj divers'a'j ali'a'j person'o'j kiu'j re'ven'is de la procesi'o.

“Polemarĥo dir'is: “Sokrat'o, ŝajn'as al mi ke vi intenc'as ir'i al la urb'o.”

“Vi ne erar'as,” mi respond'is.

“Nu, ĉu vi ne vid'as kiom ni est'as?” li demand'is.

“Kiel mi ne pov'us vid'i?”

“Nu, vi dev'os aŭ super'fort'i ni'n aŭ rest'i ĉi tie,” li dir'is.

“Ĉu ne ekzist'as alternativ'o?” mi demand'is. “Ebl'e ni persvad'os vi'n ke vi dev'as las'i ni'n for'ir'i.”

“Sed ĉu vi pov'os persvad'i ni'n,” li demand'is, “se ni ne aŭskult'os?”

“Tut'e ne,” Glaŭkono respond'is.

“Do konklud'u ke ni ne aŭskult'os.”

Adejmanto dir'is: “Ebl'e vi ne sci'as ke ĉi-vesper'e est'os torĉ'konkurs'o sur ĉeval'o'j, honor'e al la di'in'o.”

“Sur ĉeval'o'j?” mi demand'is. “Tio est'os nov'aĵ'o. Vi dir'as ke oni trans'don'ad'os torĉ'o'j'n dum oni konkurs'e rajd'os la ĉeval'o'j'n?”

“Tiel est'os,” respond'is Polemarĥo. “Kaj oni far'os ankaŭ dum'nokt'a'n fest'o'n kiu est'os vid'ind'a. Ni lev'iĝ'os post la manĝ'o kaj ni rigard'os la nokt'a'n fest'o'n. Kaj ni konversaci'os kun mult'a'j jun'ul'o'j tie. Do nepr'e rest'u.”

Glaŭkono dir'is: “Nu, ŝajn'as ke end'os rest'i.”

Ni ir'is al la hejm'o de Polemarĥo kaj tie ni trov'is Lisiason kaj Eŭtidemon, la frat'o'j de Polemarĥo, kaj ankaŭ Tra'si'maĥ'o'n el Kalĥedonio kaj Ĥarmantideson el Pajanio kaj Klejtofonon, la fil'o de Aristonimo. Ankaŭ Kefalo, la patr'o de Polemarĥo, est'is hejm'e. Mi rimark'is ke li aspekt'as tre mal'jun'a, ĉar mi de long'e ne vid'is li'n. Li sid'is sur seĝ'o kun kusen'o, kaj girland'o est'is ĉirkaŭ li'a kap'o. Li est'is ĵus ofer'int'a en la kort'o. Ĉirkaŭ li est'is seĝ'o'j, do mi sid'iĝ'is apud li.

Kefalo salut'is mi'n tuj kiam li vid'is mi'n kaj dir'is: “Sokrat'o, vi ne oft'e ven'as al Pire'o por vizit'i ni'n, sed vi dev'us. Se mi ankoraŭ pov'us facil'e vetur'i al la urb'o, vi ne bezon'us ven'i ĉi tie'n ĉar ni ven'us al vi. Sed nun vi dev'us pli oft'e ven'i ĉi tie'n. Vi bon'e sci'as ke ju pli velk'as mi'a'j ali'a'j korp'a'j plezur'o'j, des pli kresk'as mi'a'j dezir'o kaj plezur'o je diskut'ad'o. Do ne neglekt'u akompan'i ĉi tiu'j'n jun'ul'o'j'n, kaj kalkul'u ni'n kiel kamarad'o'j'n, bon'a'j'n amik'o'j'n.”

“Nu, Kefalo,” mi dir'is, “mi ja ĝu'as konversaci'i kun mal'jun'ul'o'j. Mi opini'as ke ni dev'us lern'i de person'o'j kiu'j jam laŭ'ir'is la voj'o'n laŭ kiu ankaŭ ni mem dev'os ir'i. Kia ĝi est'as, mal'glat'a kaj mal'facil'a? Aŭ facil'a kaj sen'ĝen'a? Mi volont'e sci'iĝ'us kia vi trov'as ĝi'n, ĉar vi jam ating'is tiu'n aĝ'o'n kiu'n la poet'o'j nom'as ‘la sojl'o de mal'jun'ec'o’. Kiel vi spert'as vi'a'n viv'o'n, ĉu ĝi est'as mal'facil'a?”

“Je Zeŭso!” li dir'is, “Sokrat'o, mi dir'os al vi kiel mi spert'as ĝi'n. Oft'e kelk'a'j el ni, sam'aĝ'ul'o'j, kun'ven'as konform'e al la mal'nov'a maksim'o. La plej mult'a'j el ni lament'as, bedaŭr'ant'e la perd'o'n de la plezur'o'j de jun'ec'o kaj memor'ant'e amor'ad'o'n, drink'ad'o'n, fest'ad'o'n, kaj ĉio'n ali'a'n tia'n. Ili irit'iĝ'as, ĉar est'as kvazaŭ iu est'as for'ŝtel'int'a de ili la plej'valor'aĵ'o'j'n — ke antaŭ'e ili viv'is bon'e kaj nun ili tut'e ne viv'as. Kelk'a'j plend'as pro indign'o'j kiu'j'n ili sufer'as de si'a famili'o pro si'a mal'jun'ec'o. Tial ili sen'ĉes'e proklam'ad'as ke mal'jun'ec'o est'as la kaŭz'o de ĉiu'j turment'o'j. Sed, Sokrat'o, mi opini'as ke ili ne nom'as la ver'a'n kaŭz'o'n. Se tiu est'us la kaŭz'o, ankaŭ mi kaj ĉiu'j ali'a'j mal'jun'ul'o'j sam'e spert'us, pro ni'a mal'jun'ec'o. Sed mi parol'is ankaŭ kun ali'a'j mal'jun'ul'o'j kiu'j, simil'e al mi, ne sufer'as. Iam mi est'is kun la poet'o Sofokl'o. Iu demand'is al li: ‘Sofokl'o, kia est'as vi'a amor'ad'o, ĉu vi ankoraŭ kapabl'as koit'i kun vir'in'o?’ Li respond'is: ‘Silent'u, sinjor'o! Mi tre volont'e eskap'is de tio kvazaŭ for'kur'ant'e de frenez'a, sovaĝ'a tiran'o.’ Mi admir'is li'a'n respond'o'n tiam kaj mi plu admir'as ĝi'n. Efektiv'e, pac'o kaj liber'iĝ'o el tia'j afer'o'j ven'as dum mal'jun'ec'o. Kiam la dezir'o'j ĉes'as urĝ'i kaj mal'streĉ'iĝ'as, est'as ĝust'e kiel dir'is Sofokl'o: Oni liber'iĝ'as dis'de mult'a'j frenez'a'j tiran'o'j. Nur unu kaŭz'o de ĉio ĉi kaj de mal'harmoni'o kun la famili'o ekzist'as, Sokrat'o: Ne mal'jun'ec'o sed karakter'o. Se oni est'as ne'ofend'a kaj kontent'iĝ'em'a, ankaŭ dum la mal'jun'ec'o oni nur moder'e sufer'as. Se ne, est'as egal'e mal'facil'e, Sokrat'o, dum la mal'jun'ec'o kaj dum la jun'ec'o.”

Ĝoj'ig'is mi'n aŭd'i li'n dir'i tio'n. Mi vol'is instig'i li'n plu parol'i, do mi dir'is: “Kefalo, mi opini'as ke kiam la plej mult'a'j person'o'j aŭd'us vi'n dir'i tio'n, ili ne kred'us vi'n. Ili dir'us ke vi ne hav'as facil'a'n viv'o'n dum vi'a mal'jun'ec'o pro vi'a karakter'o sed ĉar vi est'as riĉ'a. Ili dir'as ke mult'a'j konsol'aĵ'o'j ekzist'as por riĉ'ul'o.”

“Vi prav'as, ili ne kred'as,” li dir'is. “Kaj ili parol'as iom da ver'o kvankam ne tiom kiom ili supoz'as. Sed Temistokl'o* bon'e respond'is, kiam vir'o el Serifio kalumni'is li'n kaj dir'is ke Temistokl'o ne fam'iĝ'is pro si mem sed pro si'a urb'o. Temistokl'o respond'is ke li ne est'us fam'a, se li est'us serifiano; kaj ke la kalumni'ant'o ne far'iĝ'us fam'a eĉ se li est'us aten'an'o. La sam'a argument'o valid'as pri mal'riĉ'ul'o'j kiu'j trov'as la mal'jun'ec'o'n mal'facil'a: Nek mal'riĉ'a saĝ'ul'o facil'e toler'us mal'jun'ec'o'n, nek riĉ'a mal'saĝ'ul'o far'iĝ'us sen'zorg'a.”

“Kefalo, ĉu vi hered'is la plej grand'a'n part'o'n de vi'a riĉ'aĵ'o, aŭ ĉu vi per'labor'is ĝi'n?” mi demand'is.

“Ĉu per'labor'is, Sokrat'o?” li dir'is. “Kiel mon'akir'ant'o mi rang'as inter mi'a av'o kaj mi'a patr'o. Mi'a av'o, kies nom'o'n mi hav'as, hered'is proksim'um'e tiom kiom mi nun hav'as kaj mult'obl'ig'is ĝi'n. Sed mi'a patr'o Lisaniaso las'is mal'pli ol mi nun hav'as. Mi est'os kontent'a se mi ne las'os ankoraŭ mal'pli por mi'a'j fil'o'j, se mi las'os iom'et'e pli ol mi hered'is.”

“Mi demand'is,” mi dir'is, “ĉar ne ŝajn'as al mi ke vi tre alt'e taks'as mon'o'n. Tia'j est'as hom'o'j kiu'j ne per'labor'is ĝi'n. La per'labor'int'o'j am'as ĝi'n du'obl'e pli ol la ali'a'j. Sam'e kiel poet'o'j am'as si'a'j'n poem'o'j'n kaj patr'o'j si'a'j'n infan'o'j'n, tiel la per'labor'int'o'j am'as riĉ'o'n ĉar ili kre'is ĝi'n. Kaj ankaŭ, kompren'ebl'e, pro ĝi'a valor'o sam'e kiel ali'a'j hom'o'j. Est'as mal'plaĉ'e est'i kun ili, ĉar ili nur vol'as laŭd'i riĉ'ec'o'n.”

“Est'as ver'e,” li dir'is.

“Sen'dub'e,” mi dir'is. “Sed dir'u al mi, laŭ vi'a opini'o kio est'as la plej grand'a avantaĝ'o de riĉ'ec'o?”

“Io, pri kio mi ne pov'us persvad'i la plej mult'a'j'n hom'o'j'n,” li respond'is. “Vi bon'e sci'as, Sokrat'o, ke kiam oni anticip'as baldaŭ mort'i, alarm'o traf'as oni'n kaj oni medit'as pri afer'o'j kiu'j'n oni antaŭ'e ne atent'is. Mi pens'as pri la rakont'o'j kiu'j parol'as pri hom'o'j en Hadeso — ke mal-just'ul'o dev'as est'i pun'at'a tie. Ebl'e oni antaŭ'e rid'is pri tia'j rakont'o'j, sed nun la mens'o ek'dub'as, ebl'e ili est'as ver'a'j. Kaj, ĉu pro la mal'fort'iĝ'o kiu akompan'as mal'jun'ec'o'n, ĉu ĉar oni pli klar'e vid'as la afer'o'j'n ĉar oni est'as pli proksim'a al ili, tim'o, eĉ terur'o, plen'ig'as oni'n. Oni pri'pens'as kaj streb'as memor'i ĉu oni mal'just'e ag'is al iu person'o. Se oni trov'as ke oni far'is mal'just'aĵ'o'j'n dum la viv'o, est'as kvazaŭ oni vek'iĝ'as el koŝmar'o'j, plen'a de tim'eg'o kiel infan'o'j kaj oni viv'as sen esper'o. Kiu ne konsci'as pri ia mal'just'a ag'o, tiu ĉiam hav'as dolĉ'a'n esper'o'n. Kaj laŭ Pindar'o, esper'o est'as bon'a fleg'ist'o por mal'jun'ul'o. Li bel'e verk'is, Sokrat'o kiam li dir'is ke se iu tra'ir'as la viv'o'n moral'e kaj pi'e —

Dolĉ'a esper'o li'a'n kor'o'n

fleg'as, akompan'as pri'zorg'ant'e mal'jun'ec'o'n,

esper'o kiu plej reg'as

la ŝanĝ'iĝ'em'a'n mens'o'n de mort'em'ul'o'j.*

Li ver'e tre admir'ind'e dir'as tio'n. Pro tio, mi opini'as ke plej valor'e est'as est'i riĉ'a — ne por ĉiu, sed por tiu kiu est'as bon'kor'a kaj ne'ofend'a. Por ne eĉ sen'intenc'e tromp'i aŭ mensog'i, por ne ŝuld'i ofer'o'j'n al Di'o aŭ mon'o'n al hom'o, nu, se oni est'as riĉ'a, tio est'as grand'a help'o. Do, Sokrat'o, konsider'int'e ĉio'n, mi opini'as ke por saĝ'a hom'o riĉ'ec'o est'as plej valor'a por tio. Kaj ĝi est'as tre util'a ankaŭ ali'manier'e.”

“Vi parol'as konvink'e, Kefalo,” mi dir'is. “Sed kio'n pri moral'ec'o? Ĉu ni supoz'u ke ĝi konsist'as tut'e simpl'e el ver'em'o kaj ke oni re'don'as al person'o kio'n oni pren'is de li? Aŭ ĉu foj'e est'as moral'e ag'i tiel kaj foj'e ne? Jen ekzempl'o: Ĉiu konsent'us ke se oni pren'us la arm'il'o'j'n de mens'e san'a amik'o kaj post'e la amik'o far'iĝ'us frenez'a kaj ankaŭ postul'us re'don'o'n, oni dev'us ne re'don'i ili'n; ke ne est'as moral'e se oni re'don'as ili'n aŭ dir'as la pur'a'n ver'o'n al li.”

“Vi prav'as,” li dir'is.

“Sed ĉu tio ne est'as la difin'o de moral'ec'o: Parol'i la ver'o'n kaj re'don'i tio'n kio'n oni pren'is?”

“Nepr'e, Sokrat'o,” Polemarĥo inter'romp'is, “se ni kred'as Simonid'o'n.”*

“Nu,” Kefalo dir'is, “mi trans'don'as la diskut'o'n al vi, ĉar nun mi dev'as pri'zorg'i la rit'o'j'n.”

“Kompren'ebl'e,” dir'is Polemarĥo, “ĉar mi ja est'as vi'a hered'ont'o, ĉu ne?”

“Cert'e.” Li rid'is kaj for'ir'is al la ofer'o'j.

“Do dir'u, Hered'ant'o de la Diskut'o,” mi dir'is, “laŭ vi, kio'n Simonid'o prav'e dir'is pri moral'ec'o?”

“Li dir'is,” li respond'is, “ke est'as moral'e re'pag'i al ĉiu kio'n oni ŝuld'as al li. Mi opini'as ke li plen'e prav'as pri tio.”

“Nu,” mi dir'is, “est'as mal'facil'e ne kred'i Simonid'o'n, ĉar li ja est'is saĝ'a, eĉ sankt'a vir'o. Sen'dub'e vi mem, Polemarĥo, sci'as kio'n li cel'is per tiu dir'o, sed mi mem ne kompren'as. Cert'e li ne cel'is dir'i kio'n ni ĵus diskut'is, ke ni re'don'u al frenez'ul'o kio'n li las'is ĉe ni se li postul'as ĝi'n. Sed tia las'it'aĵ'o ja est'as ŝuld'at'a, ĉu ne?”

“Ĝi ja est'as.”

“Sekv'e oni dev'as ne re'don'i ĝi'n al mens'e mal'san'a person'o kiu postul'as ĝi'n.”

“Prav'e,” li dir'is.

“Do, evident'e Simonid'o intenc'is dir'i i'o'n ali'a'n kiam li dir'is ke moral'o est'as re'pag'i ŝuld'o'n.”

“I'o'n ali'a'n, jes, je Zeŭso!” li dir'is. “Li kred'as ke oni ŝuld'as al amik'o'j far'i bon'o'n, ne mal'bon'o'n.”

“Mi kompren'as,” mi dir'is. “Oni ne re'pag'as ŝuld'o'n, se oni re'don'as prunt'it'a'n or'o'n al amik'o, sci'ant'e ke est'us mal'bon'e por la amik'o se ĝi est'us re'don'it'a kaj re'ricev'it'a. Laŭ vi, Simonid'o instru'is tio'n, ĉu ne?”

“Kompren'ebl'e.”

“Sed, ĉu tio signif'as ke se tem'as pri mal'amik'o oni re'don'u ĉio'n ajn?”

“Nepr'e kio'n oni ŝuld'as,” li respond'is. “Kaj laŭ mi'a opini'o, kio'n oni ŝuld'as al mal'amik'o est'as damaĝ'i li'n.”

“Evident'e Simonid'o uz'is poezi'a'n licenc'o'n,” mi dir'is, “kiam li parol'is pri moral'ec'o — ŝajn'as ke li cel'is dir'i ke moral'e est'as don'i al ĉiu tio'n kio taŭg'as. Li nom'is tio'n ‘ŝuld'o’.”

“Klar'e,” li dir'is.

“Sed, je Zeŭso!” mi protest'is. “Se oni demand'us al li: ‘Simonid'o, kiam oni praktik'as medicin'o'n kia'n “ŝuld'o'n,” kio'n taŭg'a'n oni don'as?’ Laŭ vi kiel li respond'us?”

“Est'as mem'evident'e,” li dir'is. “Medikament'o'j'n, manĝ'aĵ'o'j'n, trink'aĵ'o'j'n, por la korp'o.”

“Kaj se oni praktik'as gastronomi'o'n kia'n ‘ŝuld'o'n’, kio'n taŭg'a'n oni don'as?”

“Bon'a'n gust'o'n al la manĝ'aĵ'o'j.”

“Jes. Do kio'n oni far'as, se oni praktik'as moral'ec'o'n?”

“Nu, Sokrat'o,” li respond'is, “se ni dev'as akcept'i kio'n ni jam dir'is, bon'o'n al amik'o'j kaj mal'bon'o'n al mal'amik'o'j.”

“Vi do dir'as ke ag'i moral'e signif'as bon'e trakt'i amik'o'j'n kaj mal'bon'e trakt'i mal'amik'o'j'n?”

“Jen mi'a opini'o.”

“Kiu est'as plej kompetent'a pri bon'a trakt'ad'o de mal'san'a'j amik'o'j kaj mis'trakt'ad'o de mal'san'a'j mal'amik'o'j kiam tem'as pri san'o kaj mal'san'o?”

“Kurac'ist'o.”

“Kiu est'as plej kompetent'a pri vel'ad'o kiam tem'as pri la danĝer'o'j de la mar'o?”

“Kapitan'o.”

“Kaj moral'a person'o? Kiel li est'as plej kompetent'a pri help'o al amik'o'j kaj mal'help'o al mal'amik'o'j?”

“Per batal'ad'o por kaj kontraŭ ili, mi supoz'as.”

“Bon'e. Sed kurac'ist'o est'as sen'valor'a por person'o kiu ne est'as mal'san'a, amik'o Polemarĥo.”

“Ver'e.”

“Kaj kapitan'o est'as sen'valor'a por person'o'j kiu'j ne mar'vojaĝ'as.”

“Jes.”

“Do moral'a person'o ne hav'as valor'o'n por person'o'j kiu'j ne batal'as?”

“Mi apenaŭ kred'as tio'n.”

“Do, ĉu moral'ec'o est'as valor'a ankaŭ dum pac'o?”

“Jes, ĝi est'as valor'a ankaŭ tiam.”

“Kaj ankaŭ kultiv'ad'o de kamp'o'j hav'as valor'o'n, ĉu ne?”

“Vi prav'as.”

“Por kresk'ig'i nutr'aĵ'o'j'n, ĉu ne?”

“Tiel est'as.”

“Kaj simil'e pri ŝu'farad'o?”

“Jes.”

“Vi dir'us ke ĝi'a valor'o est'as far'i ŝu'o'j'n, mi supoz'as.”

“Cert'e.”

“Do kio'n produkt'as moral'ec'o dum pac'o? Kiel ĝi est'as util'a tiam, laŭ vi?”

“Por negoc'ad'o, Sokrat'o.”

“Vi pens'as pri komerc'ad'o, ĉu ne? Aŭ ĉu pri io ali'a.”

“Komerc'ad'o.”

“Nu, kiu est'as plej util'a help'ant'o por ŝak'lud'o, moral'a person'o aŭ ŝak'ekspert'o?”

“Ŝak'ekspert'o.”

“Kaj ĉu moral'a person'o est'as pli util'a kaj lert'a help'ant'o ol konstru'ist'o kiam tem'as pri tabul'o'j kaj ŝton'o'j?”

“Tut'e ne.”

“Do pri kiu ag'ad'o moral'a person'o super'as konstru'ist'o'n aŭ lir'ist'o'n, simil'e kiel lir'ist'o super'as moral'a'n person'o'n kiam tem'as pri muzik'a'j not'o'j?”

“Financ'o, mi supoz'as.”

“Sed Polemarĥo, ne kiam tem'as pri la uz'ad'o de mon'o. Ekzempl'e, kiam oni bezon'as aĉet'i aŭ vend'i ĉeval'o'n. En tiu kaz'o mi kred'as ke ĉeval'ist'o est'as pli help'a, ĉu ne?”

“Mi supoz'as ke est'as tiel.”

“Sam'e pri ŝip'o. Ŝip'konstru'ist'o aŭ kapitan'o est'as pli help'a.”

“Ver'ŝajn'e.”

“Do kiam est'as moral'a person'o pli help'a ol ali'a person'o kiam tem'as pri uz'ad'o de mon'o aŭ or'o?”

“Kiam tem'as pri sekur'a depon'ad'o, Sokrat'o.”

“Ĉu vi dir'as ke kiam ĝi ne est'as uz'at'a, kiam ĝi est'as for'las'it'a?”

“Kompren'ebl'e.”

“Do kiam mon'o est'as plej sen'util'a, honest'ec'o est'as plej util'a por ĝi?”

“Tiel ŝajn'as.”

“Sekv'e, se falĉ'il'o est'as gard'end'a, moral'ec'o est'as util'a publik'e kaj privat'e. Sed se oni uz'as la falĉ'il'o'n, la art'o de vit'kultur'ad'o est'as pli util'a?”

“Mi supoz'as ke jes.”

“Do ĉu vi dir'as ke kiam neces'as gard'i sed ne uz'i ŝild'o'n aŭ lir'o'n, moral'ec'o est'as util'a; sed kiam oni uz'as ili'n, la batal'art'o kaj muzik'o est'as pli util'a'j?”

“Nepr'e.”

“Ĉu est'as sam'e pri ĉio ali'a: Kiam ĝi est'as util'a, moral'ec'o est'as sen'util'a? Kaj kiam ĝi est'as sen'util'a, moral'ec'o est'as util'a?”

“Ŝajn'as tiel.”

“Nu, mi'a amik'o, moral'ec'o ne est'as tre valor'a, se ĝi est'as util'a nur por sen'util'aĵ'o'j. Ni ekzamen'u: Ĉu la sam'a person'o est'as plej lert'a batist'o dum milit'o aŭ boks'ad'o aŭ ali'a tia ag'ad'o kaj ankaŭ plej kapabl'a defend'i si'n?”

“Kompren'ebl'e.”

“Kaj la sam'a person'o est'as plej kapabl'a gard'i si'n kontraŭ mal'san'o kaj ankaŭ sekret'e kaŭz'i ĝi'n?”

“Mi kred'as ke jes.”

“Kaj simil'e, bon'a gard'ist'o de bivak'o ankaŭ spion'as la mal'amik'o'j'n por inform'iĝ'i pri ili'a'j plan'o'j kaj ali'a'j ag'o'j?”

“Cert'e.”

“Do la plej bon'a gard'ist'o est'as ankaŭ la plej bon'a ŝtel'ist'o?”

“La argument'o sugest'as tio'n,” li dir'is.

“Do, ŝajn'as ke moral'a person'o montr'iĝ'is est'i ŝtel'ist'o. Vi probabl'e lern'is tio'n de Homero, ĉar li laŭd'as Aŭtolikon, la patr'o'n de la patr'in'o de Odise'o, kaj dir'as ke li ĉiu'j'n hom'o'j'n ‘super'is rilat'e al ŝtel'ad'o malgraŭ ĵur'o’*. Moral'ec'o ŝajn'as, laŭ vi kaj laŭ Homero kaj laŭ Simonid'o, est'i ŝtel'ad'o, valor'a por amik'o kaj mal'bon'a por mal'amik'o'j. Vi ja dir'is tio'n, ĉu ne?”

“Je Zeŭso!” li dir'is. “Mi ne plu sci'as kio'n mi dir'is. Sed mi'a opini'o est'as, malgraŭ'e, ke moral'ec'o signif'as help'i amik'o'j'n kaj mal'help'i mal'amik'o'j'n.”

“Ĉu vi dir'as ke amik'o'j est'as person'o'j kiu'j nur ŝajn'as est'i help'a'j, aŭ person'o'j kiu'j efektiv'e est'as help'a'j eĉ kvankam ne ŝajn'as tiel? Kaj simil'e pri mal'amik'o'j?”

“Probabl'e,” li dir'is, “oni am'as person'o'j'n kiu'j'n oni kred'as help'a'j kaj oni mal'am'as la mal'bon'a'j'n.”

“Sed ĉu oni ne pov'as erar'i pri tio kaj kred'i ke mult'a'j person'o'j est'as help'a'j kvankam efektiv'e ili ne est'as tia'j? Kaj invers'e pri mult'a'j ali'a'j?”

“Oni ja pov'as erar'i.”

“Do kiam ili erar'as, laŭ ili bon'ul'o'j efektiv'e est'as mal'amik'o'j kaj mal'bon'ul'o'j est'as amik'o'j?”

“Jes.”

“Tamen, ĉu est'as moral'e ke ili help'as mal'bon'ul'o'j'n kaj mal'help'as bon'ul'o'j'n?”

“Ŝajn'as tiel.”

“Eĉ kvankam bon'a'j person'o'j est'as moral'a'j kaj ne ag'as kontraŭ'moral'e?”

“Tio est'as ver'a.”

“Sekv'e, laŭ vi'a argument'o, est'as moral'e far'i mal'bon'o'n al person'o'j kiu'j far'is tut'e neni'o'n kontraŭ'moral'a'n.”

“Ne pov'as est'i, Sokrat'o,” li dir'is. “Tia konklud'o est'as evident'e erar'a.”

“Sed est'as moral'e,” mi dir'is, “far'i mal'bon'o'n al mal'moral'a'j person'o'j kaj help'i la moral'a'j'n. Ĉu est'as tiel?”

“Tio ŝajn'as pli ĝust'a.”

“Sed Polemarĥo, mult'a'j hom'o'j erar'e taks'as person'o'j'n. La konsekvenc'o est'as ke ili kred'as ag'i moral'e kiam ili far'as mal'bon'o'n al si'a'j amik'o'j, pro mis'supoz'o ke tem'as pri mal'bon'ul'o'j. Kaj ili help'as si'a'j'n mal'amik'o'j'n, pro mis'supoz'o ke ili est'as bon'ul'o'j. Konsekvenc'e, ni dir'as la invers'o'n de kio'n ni atribu'is al Simonid'o.”

“Tio est'as la konsekvenc'o,” li dir'is. “Sed ni konsider'u, ĉu ebl'e ni mis'nom'is la ‘amik'o'n’ kaj la ‘mal'amik'o'n’.”

“Kiel, Polemarĥo?”

“Ni dir'is ke amik'o est'as person'o kiu ‘ŝajn'as’ est'i help'a.”

“Do kia'n ŝanĝ'o'n ni far'u nun?” mi demand'is.

“Amik'o est'as person'o kiu ne nur ŝajn'as, sed efektiv'e est'as help'a. Person'o kiu nur ‘ŝajn'as’ est'i help'a sed efektiv'e ne est'as help'a ne est'as amik'o. Simil'e pri mal'amik'o.”

“Do laŭ ĉi tiu argument'o, amik'o est'as bon'a person'o kaj mal'amik'o est'as mal'bon'a person'o?”

“Jes.”

“Do vi vol'as ke ni persist'u pri tio kio'n ni unu'e dir'is pri moral'ec'o: Ke est'as moral'e far'i bon'o'n al amik'o kaj mal'bon'o'n al mal'amik'o. Sed nun ni dev'as al'don'i ke est'as moral'e far'i bon'o'n al amik'o kiu est'as bon'a kaj far'i mal'bon'o'n al mal'bon'a mal'amik'o, ĉu est'as tiel?”

“Cert'e,” li respond'is. “Tio ŝajn'as al mi est'i bon'e esprim'it'a.”

“Sed,” mi dir'is, “ĉu moral'a person'o far'as mal'bon'o'n al iu ajn hom'o?”

“Cert'e,” li respond'is. “Oni dev'as far'i mal'bon'o'n al mal'bon'ul'o'j kaj mal'amik'o'j.”

“Se oni far'as mal'bon'o'n al ĉeval'o'j, ĉu ili far'iĝ'as pli bon'a'j aŭ mal'bon'a'j?”

“Pli mal'bon'a'j.”

“Ĉu ili far'iĝ'as pli mal'bon'a'j hund'o'j aŭ pli mal'bon'a'j ĉeval'o'j?”

“Pli mal'bon'a'j ĉeval'o'j.”

“Se oni far'as mal'bon'o'n al hund'o'j, ili'a hund'a karakter'o sufer'as, ne ili'a ĉeval'a karakter'o.”

“Kompren'ebl'e.”

“Nu, mi'a kar'ul'o, ĉu ni erar'e konklud'us, se ni dir'us ke kiam oni far'as mal'bon'o'n al hom'o'j, ili'a human'ec'o sufer'as?”

“Ni ne erar'us.”

“Sed moral'ec'o est'as human'a kvalit'o.”

“Nepr'e jes.”

“Do, amik'o, se oni far'as mal'bon'o'n al hom'o'j, ili ne'evit'ebl'e perd'as human'ec'o'n kaj oni ag'as mal'moral'e.”

“Mi supoz'as ke jes.”

“Nu, ĉu muzik'ist'o pov'as uz'i si'a'n muzik'a'n talent'o'n por far'i sen'muzik'ul'o'j'n?”

“Tio ne est'as ebl'a.”

“Nek ĉeval'ist'o trejn'as person'o'j'n cel'ant'a'j'n ne'bon'e pri'zorg'i ĉeval'o'j'n?”

“Ne.”

“Sed ĉu moral'a person'o pov'as uz'i si'a'n moral'ec'o'n por far'i mal'moral'a'j'n hom'o'j'n? Kaj ĝeneral'e, ĉu bon'ul'o'j pov'as uz'i si'a'n karakter'o'n por mal'bon'ig'i hom'o'j'n?”

“Tio tut'e ne est'as ebl'a.”

“Tut'e sam'e kiel varm'ec'o ne mal'varm'ig'as.”

“Jes.”

“Nek sek'ec'o mal'sek'ig'as.”

“Cert'e.”

“Nek bon'ec'o far'as mal'bon'o'n.”

“Ŝajn'as tiel.”

“Kaj ĉu moral'a person'o est'as bon'a?”

“Bon'a? Cert'e.”

“Do moral'a person'o tut'e ne cel'as far'i mal'bon'o'n, Polemarĥo, nek al amik'o, nek al iu ali'a person'o. Tio'n far'as nur mal'moral'a person'o.”

“Mi opini'as ke vi plen'e prav'as, Sokrat'o,” li dir'is.

“Do, se iu dir'is ke moral'ec'o signif'as re'don'i al ĉiu person'o tio'n kio est'as taŭg'a, sed intenc'is dir'i per tio ke est'as taŭg'e ke moral'a person'o far'u mal'bon'o'n al si'a'j mal'amik'o'j kaj help'o'n al si'a'j amik'o'j, nu, tiu person'o ne est'is saĝ'a, ĉar li ne dir'is la ver'o'n. Al ni est'as klar'e ke neniam est'as moral'e far'i mal'bon'o'n al hom'o.”

“Mi akord'as,” li dir'is.

“Do,” mi dir'is, “ni kun'e, vi kaj mi, kontraŭ'os se iu dir'os ke Simonid'o aŭ Bias'o aŭ Pitak'o* aŭ iu ali'a saĝ'a, ben'it'a hom'o deklar'is tio'n.”

“Mi pret'as sub'ten'i vi'n pri tio,” li respond'is.

“Ĉu vi sci'as,” mi demand'is, “kiu, laŭ mi'a opini'o, origin'ig'is tiu'n koncept'o'n ke est'as moral'e help'i amik'o'j'n kaj far'i mal'bon'o'n al mal'amik'o'j?”

“Kiu?”

“Mi kred'as ke Periandro aŭ Perdiko aŭ Kserks'o aŭ Ismeniaso el Tebo aŭ iu ali'a riĉ'ul'o kiu opini'is si'n grav'a.”*

“Vi plen'e prav'as,” li dir'is.

“Bon'e,” mi dir'is. “Tio ne montr'iĝ'is est'i moral'ec'o aŭ moral'a. Kio'n ali'a'n oni pov'as dir'i pri la tem'o?”

Tra'si'maĥ'o plur'foj'e prov'is inter'romp'i dum ni parol'is, sed la ĉirkaŭ'sid'ant'o'j re'ten'is li'n, ĉar ili vol'is aŭskult'i la diskut'o'n. Sed nun kiam ni paŭz'is kaj mi demand'is tio'n, li ne plu silent'is. Li pret'ig'is si'n kiel sovaĝ'a best'o kaj atak'is ni'n kvazaŭ por dis'ŝir'i ni'n.

Mi kaj Polemarĥo panik'iĝ'is. Li kri'eg'is inter'romp'ant'e: “Kia'n absurd'aĵ'o'n vi ĵus parol'ad'is, Sokrat'o! Kial vi tiel stult'e inter'ŝerc'ad'as? Se vi ver'e vol'as sci'i kio est'as moral'a, ne nur far'u demand'o'j'n, nek fier'u refut'ant'e kio'n ajn oni respond'as al vi. Vi sci'as ke est'as pli facil'e demand'i ol respond'i. Vi mem respond'u kaj dir'u kio, laŭ vi, est'as moral'a? Kaj ne dir'u al mi ke ĝi est'as kio taŭg'as, aŭ kio profit'ig'as aŭ don'as avantaĝ'o'n, aŭ est'as super'a. Parol'u al mi saĝ'e kaj zorg'e, ĉar mi ne akcept'os ke vi dir'u tia'j'n sen'senc'aĵ'o'j'n.”

Mi terur'iĝ'is kiam mi aŭd'is tio'n. Kaj kiam mi rigard'is li'n, mi tim'is. Mi kred'as ke se mi ne est'us jam rigard'int'a li'n antaŭ ol li rigard'is mi'n?mi sen'dub'e far'iĝ'us mut'a. Sed ver'dir'e mi jam rimark'is li'n kiam la diskut'o komenc'is koler'ig'i li'n, do mi est'is pret'a respond'i al li. Mi dir'is iom trem'e: “Tra'si'maĥ'o, ne est'u mal'mild'a al mi. Se mi kaj mi'a amik'o iel erar'is dum ni'a ekzamen'ad'o de la argument'o, vi bon'e sci'as ke ni ne intenc'is erar'i. Cert'e vi ne supoz'as ke se ni serĉ'us or'o'n, ni konsci'e sub'fos'us unu la ali'a'n dum la serĉ'ad'o, por ne'ebl'ig'i ke ni trov'u ĝi'n. Nek ke kiam ni serĉ'as moral'ec'o'n, kiu est'as mult'e pli valor'a ol or'o, ni sen'kompren'e jes'us unu al la ali'a, anstataŭ plej streb'i trov'i ĝi'n. Vi ebl'e pens'as tio'n, amik'o, sed mi opini'as ke ni ne pov'as ag'i tiel. Vi, la lert'ul'o'j, dev'us kompat'i ni'n, prefer'e ol riproĉ'i ni'n.”

Aŭd'int'e tio'n, li sardon'e rid'is kaj dir'is: “Je Heraklo, jen la bon'e kon'at'a sokrat'a ironi'o. Mi jam antaŭ'avert'is ke vi rifuz'os respond'i, ke vi tut'e simpl'e ironi'os prefer'e ol respond'i, se oni far'os demand'o'n al vi.”

“Sed vi ja est'as saĝ'a, Tra'si'maĥ'o,” mi dir'is. “Vi tut'e bon'e sci'as ke se oni demand'us kiom est'as dek'du, sed sam'temp'e postul'us: ‘Kaj, estim'at'a sinjor'o, tut'e ne dir'u al mi ke dek'du est'as du'obl'e ses, aŭ tri'obl'e kvar, aŭ ses'obl'e du, nek kvar'obl'e tri, ĉar mi rifuz'os akcept'i tia'n respond'o'n de vi’ — mi opini'as ke eĉ vi klar'e sci'as ke neni'u pov'us respond'i al la demand'int'o. Sed se li dir'us al vi: ‘Tra'si'maĥ'o kio'n vi vol'as? Ke mi tut'e ne rajt'u far'i unu el tiu'j respond'o'j? Admir'ind'a sinjor'o, eĉ se unu el tiu'j respond'o'j est'as ĝust'a, ĉu mi dev'as mensog'i? Ĉu tio'n vi vol'as?’ Kio'n vi dir'us pri tio al li?”

“Kvazaŭ,” li dir'is, “est'us simil'ec'o inter tio kaj ni'a diskut'o!”

“Pov'as est'i,” mi dir'is. “Sed eĉ se ne est'as simil'ec'o inter ili, sed la demand'it'o kred'us ke ja est'as, ĉu vi supoz'as ke li ne respond'us laŭ si'a kred'o, ne'grav'e ĉu aŭ ne vi mal'permes'us ĝi'n?”

“Sed,” li dir'is, “ĉu vi intenc'as ag'i tiel kaj don'i respond'o'n kiu'n mi mal'permes'is?”

“Tio ne mir'ig'us mi'n,” mi dir'is. “Se mi konvink'iĝ'us pri ĝi, post ekzamen'ad'o de la tem'o.”

“Supoz'u,” li dir'is, “ke mi montr'us al vi ali'a'n respond'o'n pri moral'ec'o ol tiu'j, pli bon'a'n respond'o'n. Kiel vi sent'us?”

“Kiel mi pov'us sent'i?” mi demand'is. “Ali'e ol kiel sent'as ne'sci'ant'o? Neces'as ke mi lern'u de sci'ant'o. Kaj mi opini'as ke mi sent'us tio'n.”

“Vi ja est'as kar'ul'o,” li dir'is. “Sed por lern'i oni dev'as pag'i.”

“Nu jes kiam mi pov'os,” mi dir'is.

“Vi pov'as,” Glaŭkono dir'is. “Se koncern'as mon'o'n, Tra'si'maĥ'o, parol'u, ĉar ni ĉiu'j kontribu'os por Sokrat'o.”

“Sen'dub'e,” li dir'is, “por ke Sokrat'o daŭr'ig'u si'a'n kutim'o'n ne mem respond'i, sed nur refut'i argument'o'n prezent'it'a'n al li.”

“Sed kiel, Moŝt'o,” mi demand'is, “oni pov'us respond'i se, unu'e, oni nek sci'as, nek pretend'as sci'i, tamen oni supoz'as ke unu el la mal'permes'it'a'j respond'o'j est'as ĝust'a, sed honor'ind'a sinjor'o mal'permes'as oni'n dir'i si'a'n supoz'o'n? Est'as mult'e pli taŭg'e ke vi parol'u, ĉar vi pretend'as sci'i kaj pov'i dir'i. Do ne rifuz'u, sed favor'u ni'n per respond'o, kaj ne mal'akcept'u instru'i Glaŭkonon kaj la ali'a'j'n.”

Kiam mi dir'is tio'n, Glaŭkono kaj la ali'a'j pet'eg'is li'n akcept'i. Est'is evident'e ke Tra'si'maĥ'o ja tre vol'as parol'i por glor'ig'i si'n, ĉar li kred'is sci'i la nepr'e ĝust'a'n respond'o'n kvankam li ŝajn'ig'is insist'i ke mi dev'as est'i la respond'ant'o. Fin'e li akcept'is kaj dir'is: “Jen la saĝ'ec'o de Sokrat'o! Li rifuz'as instru'i, sed nur vol'as lern'i de ali'a'j kaj eĉ ne dank'i ili'n.”

“Vi prav'as, Tra'si'maĥ'o, ke mi lern'as de ali'a'j,” mi dir'is. “Sed est'as mal'ver'e kiam vi dir'as ke mi ne dank'as ili'n. Mi est'as kiel ebl'e plej dank'em'a. Mi'a dank'o dev'as lim'iĝ'i al laŭd'o, ĉar mi ne hav'as mon'o'n. Ke mi tre volont'e laŭd'as kiam mi opini'as ke iu bon'e parol'is, vi cert'e konstat'os nun kiam vi respond'os, ĉar mi kred'as ke vi bon'e parol'os.”

“Do aŭskult'u,” li dir'is. “Mi kred'as ke tio kio est'as moral'a est'as neni'o ali'a ol tio kio avantaĝ'as super'ul'o'n. Nu kial vi ne laŭd'as? Vi ne vol'as.”

“Jes kiam mi unu'e koncept'os kio'n vi dir'as, ĉar ĝust'e nun mi ne kompren'as. Vi dir'as ke kio est'as moral'a est'as kio avantaĝ'as super'ul'o'n. Kio'n vi cel'as dir'i per tio, Tra'si'maĥ'o? Ke se Polidamaso la lukt'ant'a boks'ist'o super'as ni'n, kaj ke manĝ'i bov'a'n viand'o'n est'as avantaĝ'e al li'a korp'o, tia nutr'ad'o est'as avantaĝ'a kaj ‘moral'a’ ankaŭ por ni kiu'j est'as mal'pli fort'a'j?”

“Vi est'as fi'a, Sokrat'o!” li respond'is. “Vi distord'as kiel ebl'e plej malic'e mi'a'n deklar'o'n.”

“Tut'e ne, Estim'ind'a Sinjor'o,” mi dir'is. “Nur dir'u pli klar'e kio'n vi cel'as.”

“Sen'dub'e vi sci'as,” li dir'is, “ke kelk'a'j civit'o'j hav'as diktator'o'j'n, kelk'a'j est'as demokrati'a'j kaj ali'a'j est'as aristokrati'a'j.”

“Kompren'ebl'e.”

“Kaj al la reg'ist'ar'o aparten'as la potenc'o en ĉiu urb'o?”

“Cert'e.”

“Nu, ĉiu reg'ist'ar'o far'as leĝ'o'j'n por si'a propr'a avantaĝ'o: Demokrati'ul'o'j far'as demokrati'a'j'n leĝ'o'j'n, diktator'o'j diktator'a'j'n leĝ'o'j'n, kaj tiel plu. Far'int'e la leĝ'o'j'n, ili nom'as si'a'n avantaĝ'o'n ‘just'a’ por la reg'at'o'j kaj ili pun'as hom'o'n kiu mal'obe'as, dir'ant'e ke tem'as pri krim'ul'o, sen'moral'ul'o. Tio'n mi cel'is esprim'i, Moŝt'o, kiam mi dir'is ke ĉie,?en ĉiu'j civit'o'j, kio est'as moral'a est'as kio avantaĝ'as la establ'iĝ'int'a'n reg'ist'ar'o'n, kaj ĉi tio valid'as laŭ ne'opon'ebl'a logik'o: Kio est'as just'a, tio est'as ĉiam unu'sol'a afer'o, avantaĝ'o por la super'ul'o.”

“Nun mi kompren'as vi'n,” mi dir'is. “Sed ĉu vi prav'as, ĉu ne, mi prov'os konstat'i. Vi'a respond'o, Tra'si'maĥ'o, est'as ke kio don'as avantaĝ'o'n est'as moral'a — kvankam vi mal'permes'is ke mi far'u tia'n respond'o'n — sed vi tamen pli'grand'ig'as la difin'o'n: ‘...kio don'as avantaĝ'o'n por la super'ul'o’.”

“Nur mal'grand'a al'don'o” li dir'is.

“Ankoraŭ ne est'as klar'e ke ĝi ne est'as grand'a. Sed ja est'as klar'e ke neces'as ekzamen'i ĉu vi prav'as. Mi akcept'as ke kio est'as moral'a, tio est'as avantaĝ'a, sed vi al'don'as ‘por la super'ul'o’ kaj pri tio mi ne sci'as. Neces'as ekzamen'i.”

“Do ekzamen'u,” li dir'is.

“Bon'e,” mi respond'is. “Dir'u al mi ĉu laŭ vi est'as just'e obe'i la reg'ant'o'j'n.”

“Jes, laŭ mi.”

“Kaj ĉu ĉiu'j reg'ant'o'j de civit'o'j est'as sen'erar'a'j, aŭ ĉu kelk'a'j far'as erar'o'j'n?”

“Cert'e iu'j erar'as,” li respond'is.

“Kaj kiam ili entrepren'as far'i leĝ'o'j'n, ĉu foj'e ili bon'e far'as ili'n kaj foj'e ne?”

“Mi akord'as pri tio.”

“Kaj ‘bon'e’ signif'as ‘avantaĝ'e’ far'i ili'n, dum ‘mal'bon'e’ signif'as mal'avantaĝ'e, ĉu?”

“Kompren'ebl'e.”

“Sekv'e, laŭ vi'a argument'o, est'as moral'e ne far'i nur avantaĝ'o'n por la super'ul'o, sed ankaŭ la mal'o'n, mal'avantaĝ'o'n.”

“Kio'n vi dir'as?” li demand'is.

“Kio'n vi dir'as, mi kred'as. Ni ekzamen'u pli zorg'e. Est'as akcept'it'e ke kiam reg'ant'o'j postul'as ke la reg'at'o'j far'u i'o'n, foj'e ili erar'as pri kio est'as avantaĝ'a. Sed est'as just'e ke la reg'at'o'j far'u kio'n ajn postul'as la reg'ant'o'j. Tio est'as akcept'it'a, ĉu ne?”

“Mi konsent'as pri tio.”

“Do,” mi dir'is, “vi akcept'is ke est'as just'e far'i mal'avantaĝ'o'n al la reg'ant'o'j — la super'ul'o'j — kiam la reg'ant'o'j sen'intenc'e postul'as mal'bon'o'n por si. Vi ja dir'is ke est'as just'e far'i kio'n ajn ili ordon'as. Konsekvenc'e, Plej'saĝ'a Tra'si'maĥ'o, ĉu ne neces'as akcept'i ke est'as just'e far'i la mal'o'n de kio'n vi dir'is? La mal'super'ul'o'j ja ricev'as ordon'o'n far'i mal'avantaĝ'o'n al la super'ul'o'j.”

“Jes, je Zeŭso, Sokrat'o!” Polemarĥo dir'is. “Jen perfekt'a saĝ'ec'o!”

“Se vi konfirm'as li'n,” Klejtofono dir'is inter'romp'ant'e.

“Kial oni bezon'as konfirm'o'n?” li demand'is. “Tra'si'maĥ'o mem akcept'as ke foj'e reg'ant'o'j ordon'as tio'n, kio est'as mal'bon'a por ili kaj ke est'as just'e far'i ĝi'n por ili.”

“Est'as ĉar, Polemarĥo, Tra'si'maĥ'o deklar'is ke est'as just'e far'i kio'n ajn ordon'as la reg'ant'o'j.”

“Ankaŭ ĉar li deklar'is, Klejtofono, ke kio avantaĝ'as la super'ul'o'n est'as just'a. Kiam li far'is ambaŭ deklar'o'j'n li akcept'is ke foj'e la super'ul'o'j ordon'as ke la mal'super'ul'o'j, la reg'at'o'j, far'u mal'avantaĝ'o'n al ili. Laŭ tiu'j deklar'o'j ne est'as pli just'e avantaĝ'i super'ul'o'n ol mal'avantaĝ'i li'n.”

“Sed,” Klejtofono dir'is, “li dir'is ke avantaĝ'o por super'ul'o est'as tio, kio'n la super'ul'o opini'as avantaĝ'a. La mal'super'ul'o dev'as plen'um'i tio'n, kaj li dir'is ke tio est'as just'ec'o.”

“Sed li ne dir'is tio'n,” Polemarĥo respond'is.

“Ne grav'as, Polemarĥo,” mi dir'is. “Sed se Tra'si'maĥ'o dir'as tio'n nun, ni akcept'u ke li tiel opini'as. Dir'u al mi, Tra'si'maĥ'o: Ĉu vi intenc'is dir'i ke la esenc'o de moral'ec'o est'as far'i tio'n por la super'ul'o kio'n li kred'as avantaĝ'a, sen'disting'e ĉu ĝi efektiv'e est'as avantaĝ'a? Dir'u ĉu ni ĝust'e prezent'as vi'a'n intenc'o'n.”

“Neniel,” li dir'is. “Ĉu vi supoz'as ke mi nom'as erar'ant'o'n super'a kiam li erar'as?”

“Nu, jes,” mi respond'is. “Mi ja kred'is aŭd'i vi'n akcept'i ke reg'ant'o'j ne est'as sen'erar'a'j, ke ili pov'as far'i erar'o'j'n.”

“Vi est'as ne'dub'ebl'e fals'ist'o kiam vi argument'as, Sokrat'o,” li dir'is. “Ĉu vi dir'us ke iu est'as kurac'ant'o, se li erar'e trakt'as mal'san'ul'o'j'n kaj ni diskut'as li'a'j'n erar'o'j'n? Aŭ ekspert'o pri matematik'o se li far'as erar'o'j'n pri matematik'o kaj ni diskut'as li'a'j'n erar'o'j'n? Mi sci'as ke oni parol'as tiel kaj dir'as ‘la kurac'ist'o far'is erar'o'n’ kaj ‘la matematik'ist'o erar'is’, kaj simil'e pri instru'ist'o. Sed mi kred'as ke ĉiu el ili, se ili ver'e merit'as si'a'n titol'o'n, neniam erar'as. Se hom'o far'as erar'o'j'n, li perd'is si'a'n kompetent'o'n kaj do ne est'as fak'ul'o. Neni'u kompetent'a fak'ul'o, neni'u reg'ist'o far'as erar'o'n dum li reg'as, eĉ kvankam oni dir'as ‘la kurac'ist'o far'is erar'o'n’ kaj ‘la reg'ist'o far'is erar'o'n’. Vi rimark'as ke mi mem ĵus respond'is tiel al vi, sed por preciz'e parol'i, neces'as dir'i ke reg'ant'o kiu est'as aŭtentik'a reg'ist'o nek far'as erar'o'j'n nek erar'e decid'as pri tio, kio est'as plej bon'a por li. Sekv'e, mi ripet'as kio'n mi dir'is je la komenc'o: Ke kio est'as moral'a, tio don'as avantaĝ'o'n al la super'ul'o.”

“Sed Tra'si'maĥ'o,” mi dir'is, “ĉu vi kred'as ke mi fals'as vi'a'j'n dir'o'j'n?”

“Cert'e,” li respond'is.

“Ĉu vi ver'e kred'as ke mi intenc'e mis'trakt'is vi'n per mi'a'j demand'o'j dum la diskut'o?

“Mi tut'e bon'e sci'as ke vi far'is tio'n,” li dir'is. “Sed vi tut'e ne sukces'os. Vi nek pov'os ne'rimark'it'e mis'trakt'i mi'n, nek mal'kaŝ'e super'fort'i mi'n en la argument'o.”

“Mi ne vol'us eĉ prov'i, kar'a amik'o,” mi dir'is. “Sed por evit'ig'i tio'n, dir'u klar'e: Ĉu vi uz'as la vort'o'j'n ‘reg'ant'o’ kaj ‘super'ul'o’ laŭ la vulgar'a senc'o aŭ laŭ la preciz'a difin'o kiu'n vi ĵus don'is, kiam vi dir'as ke est'as just'e ke mal'super'ul'o far'u avantaĝ'o'n por la super'ant'o?”

“‘Reg'ant'o’ laŭ la plej preciz'a difin'o,” li respond'is. “Mis'trakt'u kaj fals'u se vi pov'os — mi ne postul'as ke vi special'e komplez'u mi'n — sed vi ne pov'os.”

“Vi cert'e ne kred'as ke mi est'as tiom frenez'a,” mi dir'is, “ke mi prov'us raz'i leon'o'n, aŭ fals'i kio'n dir'as Tra'si'maĥ'o!”

“Vi ĵus prov'is ĝust'e tio'n,” li respond'is.

“Sufiĉ'e pri tio!” mi dir'is. “Dir'u al mi: Ĉu aŭtentik'a kurac'ist'o, laŭ vi'a ĵus'a difin'o, est'as person'o kies cel'o est'as kurac'i mal'san'ul'o'j'n aŭ akir'i mon'o'n por si?”

“Person'o kiu kurac'as mal'san'ul'o'j'n,” li dir'is.

“Kaj ĉu aŭtentik'a kapitan'o est'as la direkt'ant'o de ŝip'o, aŭ nur vel'ist'o?”

“Direkt'ant'o de ŝip'o.”

“Mi ne kred'as ke nur ĉar li vetur'as en la ŝip'o ni konsekvenc'e dev'as nom'i li'n vel'ist'o. Li hav'as si'a'n titol'o'n ‘kapitan'o’ ne pro si'a vel'ad'o sed pro la teknik'o direkt'i ŝip'o'n.”

“Vi prav'as,” li dir'is.

“Nu, ĉu ne ekzist'as io avantaĝ'a por ĉiu el tiu'j person'o'j?”

“Cert'e.”

“Kaj,” mi dir'is, “ĉu la avantaĝ'o por ĉiu art'o est'as io ali'a ol est'i kiel ebl'e plej perfekt'a?”

“Kial vi demand'as tio'n?”

“Est'as kvazaŭ vi demand'us al mi,” mi dir'is, “ĉu sufiĉ'as ke korp'o est'as korp'o, aŭ ĉu ĝi hav'as bezon'o'j'n. Mi respond'us: ‘Kompren'ebl'e ĝi hav'as bezon'o'j'n, ĝust'e pro tio oni invent'is la art'o'n kurac'i, por kiam korp'o mal'bon'e fart'as kaj ne est'as kontent'ig'e ke ĝi rest'u kia ĝi est'as. La art'o de medicin'o est'is el'trov'it'a por proviz'i avantaĝ'o'n al ĝi’ — ĉu vi opini'as ke mi prav'as pri tio, aŭ ne?”

“Vi prav'as.”

“Ĉu la medicin'o mem hav'as difekt'o'j'n? Aŭ ĉu iu ali'a art'o ekzist'as kiu bezon'as i'o'n ekstr'a'n — simil'e kiel okul'o'j bezon'as vid'o'n kaj orel'o'j aŭd'o'n, kaj pro tio ekzist'as bezon'o de art'o atent'ant'a tia'j'n afer'o'j'n kaj ebl'ig'ant'a ili'n? Ĉu en iu art'o ekzist'as mank'o kiu'n ankoraŭ ali'a art'o dev'as pri'zorg'i, kaj tiu ali'a art'o mem bezon'as ali'a'n, kaj tiel plu sen'fin'e? Aŭ ĉu ĉiu art'o jam hav'as si'a'n propr'a'n util'o'n, kaj ne bezon'as si'n mem aŭ iu'n ali'a'n art'o'n por proviz'i tio'n kio mank'as? Tio est'us ĉar neni'u art'o hav'as mank'o'j'n nek difekt'o'j'n. Kaj ne dec'as ke iu art'o serĉ'u avantaĝ'o'n por si, sed nur por tio pro kio ĝi ekzist'as. Se ĝi est'as valid'a, ĝi mem est'as sen'mank'a, sen'makul'a, se ĝi est'as tut'e tia, kia ĝi dev'us est'i. Konsider'u tio'n laŭ la ‘preciz'a’ difin'o: Ĉu jes, ĉu ne est'as tiel?”

“Jes, ŝajn'as est'i tiel,” li respond'is.

“Sekv'e,” mi dir'is, “medicin'o ne cel'as avantaĝ'o'n por si sed por korp'o.”

“Jes,” li dir'is.

“Kaj la art'o pri'zorg'i ĉeval'o'j'n ekzist'as por ĉeval'o'j. Neni'u art'o cel'as akir'i avantaĝ'o'n por si — ĉar ĝi ne hav'as mank'o'j'n — sed nur por tio, kio'n ĝi pri'trakt'as.”

“Efektiv'e ŝajn'as est'i tiel,” li dir'is.

“Kaj, Tra'si'maĥ'o, la art'o'j est'as la reg'ant'o'j kaj super'ant'o'j de tio, por kio ili ekzist'as.”

Li konsent'is pri tio, sed tre mal'volont'e.

“Do neni'u profesi'o cel'as aŭ ordon'as avantaĝ'o'n por super'ul'o, sed nur por tiu, kiu est'as mal'super'a kaj reg'at'a de ĝi.”

Li fin'fin'e akcept'is tio'n, kvankam li klopod'is disput'i pri ĝi. Kiam li akcept'is, mi dir'is: “Sekv'e, neni'u kurac'ist'o, ag'ant'e kiel kurac'ist'o, cel'as aŭ ordon'as i'a'n avantaĝ'o'n por si, sed nur por la mal'san'ul'o. Vi ja akcept'is ke aŭtentik'a kurac'ist'o est'as pri'zorg'ant'o de korp'o'j, kaj ne mon'akir'ist'o, ĉu ne?”

Li jes'is.

“Kaj ĉu ni ne inter'konsent'is ke aŭtentik'a kapitan'o est'as ‘direkt'ant'o de ŝip'o’ kaj ne ‘ŝip'an'o’?”

“Tiel ni inter'konsent'is.”

“Kaj tiu kapitan'o, tiu reg'ant'o, ne cel'as kaj ordon'as avantaĝ'o'n por si sed por la ŝip'an'o'j, li'a'j reg'at'o'j.”

Li mal'volont'e konsent'is.

“Do, ĉu ne est'as ver'e, Tra'si'maĥ'o, ke neni'u ali'a reg'ant'o, ne'grav'e kio'n li reg'as, ag'ant'e kiel reg'ant'o, cel'as aŭ ordon'as avantaĝ'o'n por si sed nur por la reg'at'o kaj por kiu ajn li labor'as? Ke li dir'as kio'n li dir'as, kaj far'as kio'n li far'as, konsider'ant'e tiu'n person'o'n kaj ties avantaĝ'o'n kaj bon'stat'o'n?”

Kiam ni ating'is tiu'n part'o'n de la argument'o kaj est'is klar'e al ĉiu ke la difin'o de moral'ul'o est'is tut'e mal'pruv'it'a, anstataŭ respond'i Tra'si'maĥ'o dir'is: “Dir'u al mi, Sokrat'o, ĉu vi hav'as vart'ist'in'o'n?”

“Kial?” mi demand'is. “Ĉu vi ne dev'as respond'i anstataŭ demand'i i'o'n tia'n?”

“Ĉar,” li dir'is, “ŝi vid'as ke muk'o flu'as el vi'a naz'o sed ŝi ne pur'ig'as ĝi'n. Vi neniam lern'is de ŝi la diferenc'o'n inter ŝaf'o'j kaj ŝaf'ist'o.”

“Kial vi dir'as tio'n?” mi demand'is.

“Est'as kvazaŭ vi imag'as ke ŝaf- aŭ bov-paŝt'ist'o'j cel'as la bon'sort'o'n de la ŝaf'o'j aŭ bov'o'j, ke ili gras'ig'as ili'n kaj pri'zorg'as ili'n kun tiu cel'o, anstataŭ por propr'a profit'o kaj por profit'o de la posed'ant'o'j. Vi supoz'as ke la reg'ant'o'j de civit'o'j, la aŭtentik'a'j reg'ant'o'j, ial konsider'as si'a'j'n reg'at'o'j'n ali'manier'e ol ŝaf'o'j'n, ke ili pri'zorg'as ili'n nokt'e kaj tag'e kun ali'a cel'o ol profit'i pro ili. Vi tiom mis'kompren'as moral'ec'o'n kaj la koncept'o'n de kio est'as moral'a, kaj mal'moral'ec'o'n kaj kio est'as kontraŭ'moral'a, ke vi ne sci'as ke moral'ec'o kaj moral'a ag'ad'o efektiv'e ekzist'as por la profit'o de ali'a person'o — nom'e, por la profit'o de la super'ul'o, la reg'ant'o. Sed ili est'as por la mal'profit'o de la serv'ant'o. Kaj est'as invers'e pri mal'moral'ec'o: Ĝi reg'as la stult'a'j'n moral'ul'o'j'n, ĉar la reg'at'o'j far'as avantaĝ'o'n por la super'ant'o kaj serv'as por prosper'ig'i li'n, neniel si'n mem. Do, Plej'stult'a Sokrat'o, est'as konstat'end'e ke moral'a hom'o ĉiu'okaz'e mal'super'as mal'moral'ul'o'n. Unu'e, kiam tem'as pri partner'ec'o: Se mal'honest'ul'o est'as partner'o de honest'ul'o, kiam la partner'ec'o fin'iĝ'is oni neniam trov'as ke la honest'ul'o ricev'as pli ol la mal'honest'ul'o. Tut'e mal'e. Kaj kiam neces'as pag'i impost'o'j'n en civit'o, honest'ul'o pag'as pli kaj mal'honest'ul'o mal'pli, kvankam oni impost'as sam'a'j'n sum'o'j'n. Kaj kiam tem'as pri en'spez'o'j, honest'ul'o gajn'as neniom, sed mal'honest'ul'o gajn'as mult'o'n. Kaj kiam ambaŭ reg'as, nu, la real'o est'as ke eĉ se la honest'ul'o perd'as neni'o'n ali'a'n, tamen li'a'j propr'a'j posed'aĵ'o'j sufer'as pro neglekt'o, kaj li tut'e ne profit'as per la publik'a kas'o, pro si'a honest'ec'o. Tial li'a'j famili'an'o'j kaj kon'at'o'j mal'am'as li'n, ĉar li rifuz'as help'i ili'n, pro si'a honest'ec'o.

“Por mal'honest'ul'o ĉio ĉi est'as tut'e ali'a. Ni parol'u pri tiu, kiu'n mi ĵus menci'is, person'o kapabl'a vast'e profit'i. Konsider'u li'n, se vi vol'as decid'i ĉu est'as pli avantaĝ'e est'i honest'a aŭ mal'honest'a. Vi plej facil'e konstat'os, se vi ekzamen'os la plej sen'mank'a'n mal'honest'ec'o'n, kio plej prosper'ig'as la mal'honest'ul'o'n kaj plej sufer'ig'as la viktim'o'j'n kiu'j tut'e ne vol'as mem ag'i mal'honest'e. Tem'as pri tiran'ism'o, kiu ne mal'grand'skal'e for'pren'as la posed'aĵ'o'j'n de ali'a'j person'o'j — ĉu sankt'a'j'n, ĉu profan'a'j'n, ĉu privat'a'j'n, ĉu publik'a'j'n — sed grand'skal'e. Se oni ne sukces'as kaŝ'e mal'honest'i rilat'e al nur unu ag'et'o tia, pun'o kaj mal'honor'o traf'as oni'n — ĉar hom'o'j kiu'j far'as unu'op'a'j'n krim'o'j'n est'as kondamn'at'a'j kiel templ'o'rab'ist'o'j kaj hom'ŝtel'ist'o'j kaj dom'rab'ist'o'j kaj fraŭd'ist'o'j kaj ŝtel'ist'o'j — sed se oni ne nur pren'as la posed'aĵ'o'j'n de la civit'an'o'j sed ankaŭ ŝtel'as kaj sklav'ig'as la civit'an'o'j'n mem, nu, anstataŭ est'i tiel kondamn'it'a oni est'as aklam'at'a kiel beat'a, ben'it'a, ne nur de la civit'an'o'j sed ankaŭ de ĉiu'j ali'a'j person'o'j kiu'j ek'sci'as ke oni far'is tiel komplet'a'n mal'just'ec'o'n. Oni ne mal'respekt'as mal'honest'ec'o'n pro tim'o far'i ĝi'n, sed pro tim'o sufer'i pro ĝi. Sekv'e, Sokrat'o, mal'honest'ec'o est'as pli fort'a kaj pli liber'a kaj pli potenc'a ol honest'ec'o, kiam ĝi est'as sufiĉ'e ampleks'a. Tial mi dir'is en la komenc'o ke moral'ec'o signif'as far'i profit'o'n por la super'ul'o, kaj mal'moral'ec'o signif'as ke oni far'as profit'o'n kaj avantaĝ'o'n por si mem.”

Dir'int'e tio'n Tra'si'maĥ'o intenc'is for'ir'i kvazaŭ ban'ist'o verŝ'eg'int'a vort'o'j'n sur ni'a'j'n orel'o'j'n. Sed la ĉe'est'ant'o'j ne permes'is ke li for'ir'u. Ili dev'ig'is li'n rest'i kaj respond'ec'i pri la argument'o. Ankaŭ mi pet'eg'is li'n:

“Estim'at'a Tra'si'maĥ'o, ĉu pov'as est'i ke ĵet'int'e argument'o'n al ni vi intenc'as for'ir'i antaŭ ol sufiĉ'e instru'i aŭ lern'i ĉu ĝi est'as ĝust'a, aŭ mal'ĝust'a? — Ke vi kred'as difin'i i'o'n mal'grav'a'n? Tem'as pri kiel ni kondut'u dum ni'a tut'a viv'o, kondut'o kiu ebl'ig'os al ĉiu el ni viv'i kiel ebl'e plej valor'a'n viv'o'n.”

“Ĉu ŝajn'as ke mi kred'as ke tem'as pri io mal'grav'a?” demand'is Tra'si'maĥ'o.

“Ŝajn'as tiel,” mi dir'is. “Se ne est'as tiel, evident'e tut'e ne grav'as al vi, ne koncern'as vi'n, ĉu ni viv'os pli bon'e aŭ mal'pli bon'e ne sci'ant'e kio'n vi pretend'as sci'i. Sed, amik'o, bon'vol'u klar'ig'i al ni — ne est'os sen'util'e por vi help'i tiom el ni — ĉar mi ne est'as konvink'it'a kaj mi ne opini'as ke mal'moral'ec'o est'as pli profit'ig'a ol moral'ec'o, eĉ se oni permes'as ĝi'n anstataŭ mal'permes'i ĝi'n ag'i kiel ajn ĝi vol'as. Tamen, amik'o, supoz'u ke iu est'as mal'honest'a kaj ke li sukces'as per si'a mal'honest'ec'o, ne'grav'e ĉu sekret'e, ĉu per'fort'e. Mi ne konvink'iĝ'is ke tio est'as pli profit'ig'a ol honest'ec'o. Ebl'e ankaŭ iu ali'a el ni spert'as tio'n, ne nur mi. Do, kar'a amik'o, bon'vol'u persvad'i ni'n ke ni ne prav'e prefer'as moral'ec'o'n al mal'moral'ec'o.”

“Kiel mi persvad'us vi'n?” li dir'is. “Se mi'a ĵus'a parol'ad'o ne konvink'is vi'n, kio'n pli mi pov'as far'i? Ĉu mi pov'as en'ir'i vi'a'n mens'o'n kaj met'i la argument'o'n tie'n?”

“Je Zeŭso!” mi dir'is, “mi ne kred'as tio'n. Sed unu'e, kiam vi dir'as i'o'n rest'u ĉe ĝi; aŭ kiam vi ŝanĝ'as ĝi'n, ŝanĝ'u ĝi'n klar'e, ne prov'u tromp'i ni'n. Atent'u, Tra'si'maĥ'o — ni plu ekzamen'u la pli fru'a'n diskut'o'n — unu'e vi difin'is kurac'ist'o'n ‘aŭtentik'a'n’, sed nun vi ne plu opini'as ke aŭtentik'a paŝt'ist'o dev'as zorg'e gard'i la ŝaf'o'j'n. Vi kred'as ke li gras'ig'as ili'n, ag'ant'e kiel paŝt'ist'o, ne cel'ant'e la plej'bon'o'n por la ŝaf'o'j sed por festen'o, kvazaŭ gast'o intenc'ant'a part'o'pren'i en banked'o, aŭ por vend'i ili'n, kvazaŭ mon'akir'ist'o anstataŭ paŝt'ist'o. La art'o paŝt'i ja ne okup'iĝ'as pri io ali'a ol tio por kio ĝi est'is establ'it'a, por plej'bon'e proviz'i por la ŝaf'ar'o — ĉar ĝi plej bon'e proviz'as por si kiam ĝi hav'as neniu'n mank'o'n, est'ant'e la art'o paŝt'ad'i — mi kred'as ke ni ĵus akcept'is ke tio est'as neces'a por la ver'a karakter'o de ĉiu reg'ad'o, nom'e: Cel'i la plej'bon'o'n por neni'u ali'a ol la reg'at'o, la pri'zorg'at'o, ĉu en politik'o, ĉu en la civil'a reg'ad'o. Vi ja ne kred'as ke la reg'ant'o'j de civit'o'j, la aŭtentik'a'j reg'ant'o'j, volont'e reg'as?”

“Mi tut'e ne ‘kred'as’ tio'n,” li respond'is, “mi ‘sci'as’ tio'n.”

“Tra'si'maĥ'o,” mi dir'is, “ĉu vi ver'e ne konsci'as ke neni'u vol'as reg'i en iu ali'a form'o de reg'ad'o sen postul'i mon'o'n? Tio implic'as ke la valor'o de reg'ad'o est'as ne por ili sed por la reg'at'o'j. Nu, dir'u: Ĉu ni ne inter'akord'as ke ĉiu art'o est'as unik'a, ĉar ĝi hav'as propr'a'n funkci'o'n? Kaj, kar'a amik'o, ne respond'u kontraŭ'e al vi'a kred'o, por ke ni pov'u ating'i konklud'o'n.”

“Jes, ĉiu hav'as propr'a'n,” li respond'is.

“Kaj ĉiu el ili don'as al ni i'o'n unik'e util'a'n, mal'simil'a'n al tiu'j de la ali'a'j. Ekzempl'e, medicin'o don'as san'o'n, navig'ad'o sekur'a'n vel'ad'o'n, kaj simil'e pri la ali'a'j.”

“Cert'e.”

“Kaj la art'o lukr'i, lukr'o'n, ĉu ne? Jen ĝi'a funkci'o. Aŭ ĉu vi opini'as ke medicin'o kaj la navig'art'o est'as ident'a'j? Aŭ, se vi vol'as disting'i preciz'e, kiel vi propon'is, se iu kapitan'o re'san'iĝ'us pro la bon'a efik'o de vel'ad'o sur la mar'o, vi ja ne nom'us tio'n medicin'o, ĉu?”

“Ne,” li dir'is.

“Kaj vi ne dir'us ke la art'o lukr'i est'as form'o de medicin'o, se dung'it'o est'as san'a.”

“Vi prav'as,” li dir'is.

“Nu, ĉu vi difin'us medicin'o'n kiel la art'o'n lukr'i, ĉar oni ricev'as pag'o'n kiam oni kurac'as?”

“Ne,” li dir'is.

“Kaj ĉu ni ne inter'akord'is ke ĉiu art'o hav'as propr'a'n valor'o'n?”

“Jes,” li dir'is.

“Do, se ĉiu'j meti'ist'o'j ricev'as i'o'n komun'e valor'a'n, est'as klar'e ke ili ricev'as tiu'n valor'o'n uz'ant'e i'o'n komun'a'n.”

“Tiel ŝajn'as,” li respond'is.

“Do ni dev'as konklud'i ke meti'ist'o'j gajn'as pag'o'n per util'ig'o de la art'o lukr'i.”

Li mal'volont'e konsent'is.

“Do, oni ne ricev'as tiu'n efik'o'n, la ricev'o'n de pag'o, per uz'ad'o de si'a art'o. Se ni dev'as ‘preciz'e’ konsider'i, medicin'o okaz'ig'as san'o'n, la art'o lukr'i, mon'o'n, kaj konstru'ad'o dom'o'n. La rezult'o de lukr'art'o est'as pag'o, kaj ĉiu ali'a art'o simil'e efektiv'ig'as si'a'n propr'a'n rezult'o'n kaj valor'as por kio ĝi est'as destin'it'a. Se li ne ricev'as pag'o'n ĉu iu meti'ist'o gajn'as per si'a art'o?”

“Ne ŝajn'as tiel,” li respond'is.

“Sed ĉu li far'as neni'o'n util'a'n kiam li labor'as sen'pag'e?”

“Sed jes ja.”

“Do, Tra'si'maĥ'o, ĉu ne est'as jam klar'e ke neni'u art'o est'ig'as valor'o'n por si mem sed, kiel ni dir'is antaŭ'e, ĝi est'ig'as kaj postul'as por la reg'at'o tio'n, kio est'as avantaĝ'a por la reg'at'o, cel'ant'e la mal'super'ul'o'n, ne la super'ul'o'n? Tial, amik'o Tra'si'maĥ'o, mi ĵus dir'is ke neni'u laŭ'vol'e reg'as kaj pri'trakt'as la mal'ĝust'aĵ'o'j'n de ali'a'j person'o'j, sed li postul'as pag'o'n. Kiu cel'as ĝust'e uz'i si'a'n art'o'n, tiu neniam far'as nek postul'as i'o'n avantaĝ'a'n por si kiam tem'as pri la art'o mem, sed nur por la reg'at'o. Pro tio, ŝajn'e, dev'as est'i pag'o por instig'i ke oni reg'u, ĉu mon'o, ĉu honor'o, ĉu pun'o se li ne reg'as.”

“Kio'n vi dir'as, Sokrat'o?” Glaŭkono demand'is. “Mi kon'as tiu'j'n du form'o'j'n de pag'o, sed mi ne kompren'as pri la pun'o kiu'n vi en'list'ig'as inter la pag'o'j.”

“Ĉu vi ne kon'as la plej efik'a'n pag'o'n,” mi demand'is, “pro kiu la plej kapabl'a'j person'o'j reg'as, kiam ili akcept'as reg'i? Ĉu vi ne sci'as ke oni prav'e kred'as ke est'as riproĉ'ind'e avid'i honor'o'n kaj mon'o'n?”

“Jes, mi sci'as,” li dir'is.

“Sekv'e,” mi dir'is, “bon'a'j hom'o'j ne akcept'as reg'i pro mon'o nek pro honor'o. Ili ne vol'as vid'ebl'e praktik'i si'a'n reg'ad'o'n por mon'o, por ne nom'iĝ'i dung'it'o'j; nek kaŝ'e, por ne nom'iĝ'i ŝtel'ist'o'j; nek por honor'o, ĉar ili ne avid'as honor'o'n. Neces'as est'i ia pun'o por ili por ke ili vol'u reg'i — tial person'o kiu volont'e akcept'as reg'i anstataŭ atend'i dev'ig'o'n risk'as opini'iĝ'i fi'a — la plej grand'a pun'o: Est'i reg'at'a de iu mal'pli kompetent'a, se oni rifuz'as mem reg'i.

“Mi kred'as ke kiam taŭg'ul'o'j akcept'as reg'i, ili reg'as pro tim'o pri tio kaj ili ne akcept'as reg'ist'a'n ofic'o'n kvazaŭ ĝi est'us io bon'a aŭ ke ili profit'us pro ĝi, sed pro dev'ig'o kaj ĉar ili ne pov'as trans'don'i ĝi'n al pli kompetent'a'j person'o'j. Tial, probabl'e, se ekzist'us civit'o kiu est'us plen'a de bon'ul'o'j, neni'u streb'us reg'i, mal'e al la nun'a situaci'o, kaj tie est'us vid'ebl'e ke ver'e aŭtentik'a reg'ant'o ne cel'as si'a'n propr'a'n avantaĝ'o'n sed avantaĝ'o'n por la reg'at'o. Ĉiu inteligent'ul'o prefer'us ricev'i avantaĝ'o'n de ali'a, anstataŭ avantaĝ'i ali'a'n. Tial mi tut'e ne pov'as akord'i kun Tra'si'maĥ'o ke kio est'as moral'a est'as avantaĝ'o por super'ul'o. Sed ni konsider'u tio'n post'e. Al mi ŝajn'as ke mult'e pli grav'a est'as kio'n Tra'si'maĥ'o ĵus dir'is: Ke la viv'o de mal'honest'ul'o est'as pli bon'a ol tiu de honest'ul'o. Kiu'n vi prefer'as, Glaŭkono?” mi demand'is. “Laŭ vi'a opini'o, kiu ŝajn'as est'i pli ĝust'e prefer'ind'a?”

“Mi kred'as ke la viv'o de honest'ul'o est'as prefer'ind'a.”

“Sed ĉu vi aŭd'is,” mi demand'is, “kiom da bon'a'j karakteriz'aĵ'o'j la viv'o de mal'bon'ul'o hav'as, laŭ Tra'si'maĥ'o?”

“Mi aŭd'is,” li respond'is, “sed mi ne est'as konvink'it'a.”

“Do, se ni pov'os, ĉu vi vol'as ke ni konvink'u li'n ke li erar'as?”

“Kial mi ne vol'us?” li dir'is.

“Nu, se,” mi dir'is, “ni respond'us per argument'o kontraŭ li'a argument'o kaj ni deklar'us kiom da bon'aĵ'o'j honest'ul'o hav'as, kaj li respond'us, kaj ni de'nov'e respond'us, neces'us kalkul'i kiom da bon'aĵ'o'j ĉiu el ni atribu'as al ĉiu, kaj ni bezon'us juĝ'ant'o'n por far'i decid'o'n. Sed se ni pov'os inter'akord'i, kiel ĝis nun, per ekzamen'ad'o, ni est'os kaj juĝ'ant'o'j kaj decid'ant'o'j.”

“Cert'e,” li dir'is.

“Kiu'n metod'o'n vi prefer'as?” mi demand'is.

“Ĉi tiu'n.”

“Bon'e,” mi dir'is. “Do, Tra'si'maĥ'o, respond'u al ni de la komenc'o: Ĉu vi asert'as ke plej konsekvenc'a mal'moral'ec'o est'as pli profit'ig'a ol plej konsekvenc'a moral'ec'o?”

“Kompren'ebl'e, kaj mi dir'is kial,” li respond'is.

“Sed moral'ec'o est'as cel'ind'a, kaj mal'moral'ec'o est'as mal'bon'a?”

“Mi'a kar'ul'o!” li dir'is. “Ĉu tio est'as ver'ŝajn'a, kiam mi dir'as ke mal'moral'ec'o profit'ig'as kaj moral'ec'o ne?”

“Kio, do?”

“La mal'o.”

“Ke moral'ec'o est'as mal'bon'a?”

“Ne, sed ke ĝi est'as nobl'e naiv'a.”

“Do vi nom'as mal'moral'ec'o'n mal'nobl'a?”

“Ne, mi nom'as ĝi'n prudent'a,” li respond'is.

“Tra'si'maĥ'o, ĉu vi do kred'as ke mal'moral'ul'o'j est'as sagac'a'j kaj bon'a'j?”

“Ili est'as plej kompetent'e mal'just'a'j kiam ili pov'as jug'i civit'o'j'n kaj popol'o'j'n. Ebl'e vi supoz'as ke mi parol'as pri rab'ist'o'j kiu'j for'tranĉ'as mon'uj'o'j'n. Tio ja profit'ig'as, se ĝi est'as sukces'e kaŝ'it'a,” li dir'is, “sed tio ne merit'as menci'o'n kompar'e kun tio, kio'n mi nun dir'as.”

“Tiu'rilat'e,” mi respond'is, “mi ja sci'as kio'n vi intenc'as dir'i. Sed mir'ig'as mi'n ke vi deklar'as ke mal'moral'ec'o est'as cel'ind'a kaj saĝ'a, kaj ke moral'ec'o est'as mal'a.”

“Sed cert'e mi deklar'as tio'n.”

“Tio est'as pli mal'facil'a, mi'a amik'o, kaj ne plu est'as facil'e sci'i kio'n dir'i. Se vi dir'us ke mal'moral'ec'o est'as profit'ig'a, sed akord'us ke ĝi est'as mal'bon'a aŭ pri'hont'ind'a, kiel ali'a'j person'o'j dir'as, ni pov'us respond'i sur'baz'e de la kutim'e akcept'at'a vid'punkt'o. Sed nun est'as klar'e ke vi dir'as ke ĝi est'as bon'a, kaj kompetent'a kaj ĉiel tia, kia ni mem opini'as moral'ec'o'n. Vi eĉ aŭdac'as dir'i ke ĝi est'as cel'ind'a kaj saĝ'a.”

“Vi profet'as tre bel'e,” li dir'is.

“Nu,” mi dir'is, “ni dev'as ne hezit'i ekzamen'i vi'a'n asert'o'n zorg'e por kompren'i kio'n vi pens'as. Ŝajn'as al mi, Tra'si'maĥ'o, ke vi nun ver'e ne mok'as ni'n sed dir'as vi'a'n ver'a'n opini'o'n.”

“Kiel grav'as al vi,” li demand'is, “ĉu aŭ ne mi kred'as ĝi'n, se vi ne refut'as la argument'o'n?”

“Ne grav'as,” mi respond'is. “Sed prov'u respond'i al mi ankaŭ pri ĉi tio: Ĉu vi kred'as ke just'ul'o vol'us super'i ali'a'n just'ul'o'n?”

“Tut'e ne,” li respond'is. “Tiu'kaz'e li ne est'us tiel ĉarm'e naiv'a kiel nun.”

“Eĉ ne rilat'e al just'a ag'ad'o?”

“Eĉ ne rilat'e al just'ec'o,” li dir'is.

“Kaj ĉu li opini'us ke est'as dec'e sukces'i pli ol mal'just'ul'o, aŭ ĉu li ne opini'us tio'n?”

“Li opini'us ke est'as dec'e,” li respond'is. “Sed li ne pov'us sukces'i.”

“Mi ne demand'is tio'n,” mi dir'is. “Mi demand'is ĉu just'ul'o opini'us ke ne est'as dec'e super'i ali'a'n just'ul'o'n kaj ne vol'us tio'n, sed nur super'i mal'just'ul'o'n?”

“Est'as tiel,” li respond'is.

“Kaj kio'n pri la mal'just'ul'o? Ĉu li opini'us ke est'as prav'e super'i kaj just'ul'o'n kaj just'a'n ag'ad'o'n?”

“Kial ne?” li dir'is. “Li ja opini'as ke est'as prav'e super'i ĉiu'n.”

“Ĉu mal'just'ul'o ne streb'us laŭ'ebl'e super'i kaj rival'i kun mal'just'a hom'o rilat'e al ĉio?”

“Li ja streb'as far'i tio'n.”

“Sekv'e ni dir'as,” mi resum'is, “ke just'ul'o ne cel'as super'i person'o'n simil'a'n al li sed nur mal'simil'a'n. Sed mal'just'ul'o vol'us super'i kaj simil'a'n kaj mal'simil'a'n person'o'n.”

“Vi plen'e prav'as,” li respond'is.

“Kaj ĉu mal'just'ul'o est'as sagac'a kaj bon'a,” mi demand'is, “sed just'ul'o ne est'as tia?”

“Ankaŭ tio est'as ver'a,” li respond'is.

“Do,” mi demand'is, “ĉu mal'just'ul'o est'as simil'a al sagac'a, bon'a person'o, sed just'ul'o ne est'as tia?”

“Kiel mal'just'ul'o pov'us ne est'i simil'a, ĉar li ja est'as tio?” li respond'is. “Kaj just'ul'o ne est'as tia.”

“Bon'e. Do ambaŭ est'as tia'j, kia'j la hom'o'j al kiu'j ili simil'as.”

“Kompren'ebl'e.”

“Nu, Tra'si'maĥ'o, ĉu vi akcept'as ke unu person'o hav'as muzik'a'n talent'o'n kaj ali'a person'o ne?”

“Jes, mi akcept'as tio'n.”

“El ili, kiu est'as sagac'a kaj kiu est'as ne sagac'a?”

“Est'as klar'e ke la muzik'ul'o est'as sagac'a kaj la ne'muzik'ul'o ne est'as sagac'a.”

“Kaj ĉu la muzik'ul'o est'as bon'a rilat'e al la afer'o'j pri kiu'j li est'as sagac'a? Kaj la ne'muzik'ul'o est'as mal'bon'a rilat'e al la afer'o'j pri kiu'j li ne est'as sagac'a?”

“Jes.”

“Ĉu est'as sam'e rilat'e al medicin'ist'o?”

“Jes, est'as sam'e.”

“Nu, mi'a kar'a amik'o, ĉu vi kred'as ke muzik'em'a person'o agord'ant'a lir'o'n vol'as rival'i kun ali'a muzik'ul'o rilat'e al la streĉ'ad'o aŭ mal'streĉ'ad'o de la kord'o'j? Aŭ ke li eĉ supoz'us ke est'as taŭg'e cel'i streĉ'i aŭ mal'streĉ'i la kord'o'j'n pli ol la ali'a muzik'ul'o?”

“Mi ne kred'as tio'n.”

“Tamen li'a opini'o est'us mal'simil'a al tiu de ne'muzik'em'a person'o.”

“Sen'dub'e,” li respond'is.

“Kio'n pri medicin'ist'o? Ĉu li kred'as hav'i avantaĝ'o'n super ali'a kurac'ist'o aŭ alies kurac'ad'o, kiam tem'as pri manĝ'aĵ'o'j aŭ trink'aĵ'o'j?”

“Cert'e ne.”

“Tamen li kred'as hav'i avantaĝ'o'n super ne'medicin'ist'o.”

“Jes.”

“Konsider'u pri ĉiu'j sci'o kaj ne'sci'o: Ĉu vi kred'as ke iu ajn sci'ant'o vol'us hav'i aŭ far'i aŭ parol'i ali'e ol egal'a sci'ant'o, anstataŭ est'i simil'a al li, kiam tem'as pri la sam'a fak'o?”

“Ver'ŝajn'e li ja vol'us ag'i simil'e.”

“Kio'n pri ne'sci'ant'o? Ĉu li streb'us super'i kaj sci'ant'o'n kaj ne'sci'ant'o'n?”

“Ver'ŝajn'e.”

“Sed sci'ant'o est'as saĝ'a.”

“Konsent'it'e.”

“Sekv'e, bon'a, saĝ'a person'o ne dezir'as super'i person'o'n simil'a'n al li, sed nur ne'simil'a'n, kontraŭ'ant'a'n person'o'n.”

“Jes, ŝajn'as tiel.”

“Sed mal'bon'a ne'lern'int'o streb'as super'i kaj simil'a'n kaj ne'simil'a'n person'o'j'n?”

“Mi supoz'as ke jes.”

“Sed, Tra'si'maĥ'o, ĉu ne est'as ver'e ke laŭ vi la mal'just'ul'o streb'as super'i kaj mal'simil'a'n kaj simil'a'n person'o'j'n — ĉu vi ne dir'is tio'n?”

“Mi ja dir'is tio'n,” li respond'is.

“Sed just'ul'o ne streb'as super'i simil'a'n person'o'n, nur mal'simil'a'n?”

“Vi prav'as.”

“Do just'ul'o simil'as al saĝ'ul'o kaj bon'ul'o, sed mal'just'ul'o simil'as al mal'bon'ul'o kaj ne'lern'int'o.”

“Tiel ŝajn'as.”

“Sed ni inter'akord'is ke kia est'as person'o al kiu oni simil'as, tia oni mem est'as.”

“Jes, ni inter'akord'is pri tio.”

“Sekv'e ni trov'is ke just'ul'o est'as bon'a kaj saĝ'a, sed mal'just'ul'o est'as ne'lern'int'o mal'bon'a.”

Tra'si'maĥ'o ne akcept'is ĉio'n ĉi tiel facil'e kiel mi prezent'as. Li streb'is re'tir'i si'n kaj respond'is ne'volont'e. Li ŝvit'eg'is kvazaŭ pro la somer'o — kaj tiam mi vid'is i'o'n, kia'n mi neniam antaŭ'e vid'is: Tra'si'maĥ'o ruĝ'iĝ'is!

Post ni'a inter'konsent'o ke just'ec'o est'as ind'a kaj saĝ'a, sed mal'just'ec'o est'as mal'bon'a kaj sen'lern'ec'o, mi daŭr'ig'is: “Nu, ni las'u tio'n. Sed ni dir'is ke mal'just'ec'o est'as fort'a. Aŭ ĉu vi ne memor'as, Tra'si'maĥ'o?”

“Mi memor'as,” li dir'is. “Sed ne plaĉ'as al mi kio'n vi ĵus dir'is. Mi pov'as disput'i pri ĝi. Sed se mi parol'us, mi bon'e sci'as ke vi dir'us ke mi cel'as nur retor'i. Nu, se vi permes'as ke mi dir'u kio'n mi vol'as, tiel est'u. Sed se vi vol'as demand'i, do demand'u. Mi dir'os ‘jes ja’ al vi, kiel oni parol'as al mal'jun'ul'in'o'j ripet'ant'a'j folklor'o'n, kaj mi sku'os mi'a'n kap'o'n jes'e kaj ne'e.”

“Tut'e ne kontraŭ vi'a propr'a kred'o,” mi dir'is.

“Por plaĉ'i al vi,” li dir'is, “ĉar vi ne permes'as ke mi parol'u laŭ'vol'e. Kio'n ali'a'n vi do vol'as?”

“Neni'o'n, je Zeŭso!” mi dir'is. “Sed se vi prefer'as ag'i tiel, do ag'u. Mi demand'os.”

“Do demand'u.”

“Mi nun demand'os pri tio, kio'n ni ĵus diskut'is, por ekzamen'i la argument'o'n laŭ'ord'e. Kia est'as moral'ec'o, kompar'e kun mal'moral'ec'o? “Est'is dir'it'e ke mal'moral'ec'o est'as pli potenc'a kaj pli fort'a ol moral'ec'o. Nu,” mi daŭr'ig'is, “se moral'ec'o est'as saĝ'a kaj ind'a, mi kred'as ke est'os facil'e vid'i ke ĝi est'as pli fort'a ol mal'moral'ec'o, ĉar mal'moral'ec'o est'as sen'lern'ec'o — kiel ĉiu nun sci'as. Sed mi ne fervor'as nur pri tio, Tra'si'maĥ'o. Konsider'u ĉi tio'n: Ĉu vi akcept'as ke civit'o ebl'e est'as mal'moral'a kaj prov'as sklav'ig'i ali'a'j'n civit'o'j'n kontraŭ'moral'e? Ke ĝi jug'as ili'n por hav'ig'i al si mult'a'j'n sklav'ig'it'o'j'n?”

“Kial ne?” li respond'is. “La plej kompetent'a, plej mal'just'a civit'o ja far'as tio'n.”

“Mi kompren'as ke vi'a argument'o dir'as tio'n,” mi dir'is. “Sed mi vol'as ekzamen'i ĝi'n. Ĉu civit'o iĝ'int'a tiel potenc'a pov'as kontraŭ'moral'e super'fort'i ali'a'n civit'o'n, aŭ ĉu nur kiam tio est'as laŭ'moral'a ag'o?”

“Se,” li dir'is, “est'as kiel vi ĵus proklam'is — ke moral'ec'o est'as saĝ'ec'o, do laŭ'moral'e. Sed se est'as kiel mi dir'is, do kontraŭ'moral'e.”

“Mi mir'as, Tra'si'maĥ'o,” mi dir'is. “Vi ne nur sku'as la kap'o'n jes'e kaj ne'e, vi tre bel'e respond'as.”

“Est'as ĉar mi komplez'as vi'n,” li dir'is.

“Vi bon'e far'as tio'n. Do bon'vol'u komplez'i mi'n pri ĉi tio: Ĉu vi kred'as ke civit'o aŭ arme'o aŭ pirat'o'j aŭ ŝtel'ist'o'j aŭ iu ali'a grup'o kiu entrepren'as far'i i'o'n kontraŭ'moral'a'n pov'as sukces'i se ili mal'just'e trakt'as unu'j la ali'a'j'n?”

“Ne,” li respond'is.

“Sed ili ja pov'us sukces'i se ili ne mal'just'e trakt'us unu'j la ali'a'j'n?”

“Cert'e.”

“Ĉar, Tra'si'maĥ'o, mal'just'ec'o kaj mal'am'o est'ig'as ribel'o'n kaj batal'ad'o'n inter ili, sed just'ec'o est'ig'as akord'o'n kaj amik'ec'o'n, ĉu ne?”

“Ni dir'u ke jes,” li respond'is, “por ke mi ne mal'konsent'u kun vi.”

“Est'as bon'e ke vi far'as tio'n, mi'a bon'a amik'o. Do dir'u al mi: Se tio est'as la efik'o de mal'just'ec'o — est'ig'i mal'am'o'n kie ajn ĝi est'as, ne'grav'e ĉu ĝi okaz'as inter liber'ul'o'j aŭ inter sklav'o'j — ĝi rezult'e instig'as ili'n mal'am'i unu'j la ali'a'j'n, kaj ribel'i, kaj mal'kapabl'ig'as ili'n kun'e entrepren'i i'o'n.”

“Cert'e.”

“Kaj se ili est'us nur du person'o'j: Ĉu ili mal'akord'us inter si kaj mal'am'us unu la ali'a'n tiel ke ĉiu est'us mal'amik'o de la ali'a, kiel ankaŭ mal'amik'o de just'ul'o'j?”

“Jes,” li respond'is.

“Kaj se, Admir'ind'a Sinjor'o, mal'just'ec'o ekzist'as intern'e de unu person'o, ĉu ĝi plen'e detru'as ties kapabl'o'n, aŭ ĉu li konserv'as ĝi'n?”

“Li plen'e konserv'as ĝi'n.”

“Sed ĝi'a efik'o montr'iĝ'is est'i ke kie ajn ĝi ekzist'as — ĉu en civit'o, ĉu arme'o, ĉu ali'lok'e — ĝi, unu'e, mal'ebl'ig'as unu'ec'a'n ag'ad'o'n, pro ribel'ad'o kaj mal'akord'o'j, kaj, du'e, ĝi far'as oni'n mal'amik'o'j kaj de si mem kaj de just'ul'o.”

“Cert'e tia est'as ĝi'a efik'o.”

“Kaj mi kred'as ke se ĝi ekzist'as en individu'o ĝi'a efik'o est'as tut'e sam'a. Unu'e, ĝi far'as li'n ne'kapabl'a ag'i, pro intern'a'j ribel'o kaj mal'akord'o, kaj du'e, ĝi far'as li'n li'a propr'a mal'amik'o kaj ankaŭ mal'amik'o de just'ul'o'j.”

“Jes.”

“Mi'a amik'o, ĉu la Di'o'j est'as just'a'j?”

“Ni dir'u ke jes,” li respond'is.”

“Sekv'e, Tra'si'maĥ'o, mal'just'ul'o est'as mal'amik'o de la Di'o'j, kaj just'ul'o est'as ili'a amik'o.”

“Sen'tim'e ĝu'u la argument'o'n,” li dir'is. “Mi ne opon'os ĝi'n, por ke ĉi ĉe'est'ant'o'j ne mal'am'u mi'n.”

“Dank'o'n,” mi dir'is. “Nun komplet'ig'u ni'a'n festen'o'n respond'ant'e kiel ĝis nun. Montr'iĝ'is ke just'ul'o'j ag'as pli saĝ'e kaj pli bon'e kaj pli kapabl'e, kaj ke mal'just'ul'o'j ne pov'as eĉ komun'e ag'i. Do kiam ni dir'is ke mal'just'a'j person'o'j komun'e vigl'e entrepren'as i'o'n, ni ne parol'is tut'e prav'e. Ili ne rezign'us atak'i unu'j la ali'a'j'n se ili est'us absolut'e mal'just'a'j. Klar'e iom da just'ec'o est'as en ili kaj instig'as ili'n ne atak'i unu'j la ali'a'j'n sed nur tiu'j'n, kiu'j'n ili plan'is kun'e atak'i. Ili est'as nur du'on'e mal'bon'a'j kiam ili entrepren'as mal'just'aĵ'o'n, ĉar plen'e mal'bon'a'j hom'o'j kaj absolut'e mal'just'a'j hom'o'j ne pov'as ag'i. Laŭ mi'a kompren'o est'as tiel kaj ne kiel vi unu'e propon'is. Sed est'as konsider'end'e ĉu just'ul'o'j viv'as pli bon'e kaj pli kontent'e ol mal'just'ul'o'j. Ni dir'is ke ni post'e diskut'os tio'n. Al mi ŝajn'as ke tio est'as demonstr'it'a — kaj tio est'as la konklud'o de la argument'o. Sed ni pli zorg'e ekzamen'u ĉar tem'as ne pri banal'aĵ'o sed pri kiel ni dev'as viv'i.”

“Do ekzamen'u,” li dir'is.

“Mi ekzamen'as,” mi dir'is. “Dir'u al mi: Ĉu vi kred'as ke ĉeval'o hav'as funkci'o'n?”

“Mi kred'as ke jes.”

“Kaj ĉu vi dir'us ke la funkci'o de ĉeval'o, aŭ de io ali'a, est'as tio, por kio oni pov'as util'ig'i nur ĝi'n — aŭ almenaŭ plej'bon'e ĝi'n?”

“Mi ne kompren'as,” li dir'is.

“Est'as ĉi tiel: Ĉu vi vid'as per io ali'a ol la okul'o'j?”

“Ne.”

“Ĉu vi aŭd'as per io ali'a ol la orel'o'j?”

“Tut'e ne.”

“Do oni prav'us dir'ant'e ke jen ili'a'j funkci'o'j, ĉu ne?”

“Cert'e oni prav'us.”

“Nu, ĉu vi pov'as for'tranĉ'i vit'branĉ'o'n per kling'o, tond'il'o, kaj mult'a'j ali'a'j instrument'o'j?”

“Kompren'ebl'e.”

“Sed mi opini'as per neni'o tiel bon'e kiel per vit'o'tond'il'o special'e far'it'a tiu'cel'e.”

“Est'as ver'e.”

“Nu, ĉu ni konsider'u tio'n ĝi'a funkci'o?”

“Ni konsider'u ĝi'n tia.”

“Nun mi kred'as ke vi pli bon'e kompren'os kio'n mi ĵus demand'is. Mi vol'is sci'i ĉu la funkci'o de ĉio est'as tio, kio'n nur ĝi pov'as far'i — aŭ almenaŭ kio'n ĝi far'as pli bon'e ol ĉio ali'a.”

“Nun mi kompren'as,” li dir'is, “kaj mi opini'as ke ĉiu objekt'o hav'as tia'n funkci'o'n.”

“Bon'e,” mi dir'is. “Kaj ĉu vi akcept'as ke la util'o de ĉiu objekt'o est'as tio, por kio ĝi funkci'as? Ni ripet'u: Ni kred'as ke okul'o'j hav'as funkci'o'n, ĉu ne?”

“Vi prav'as.”

“Tio est'as la util'o de okul'o'j.”

“Jes.”

“Kaj ankaŭ orel'o'j hav'as funkci'o'n, ĉu ne?”

“Vi prav'as.”

“Kaj tio est'as ili'a util'o?”

“Jes, tio est'as ili'a util'o.”

“Kaj ĉu est'as sam'e pri ĉio ali'a?”

“Est'as sam'e.”

“Bon'e. Nu, ĉu la okul'o'j plen'um'us si'a'n funkci'o'n ĝust'e, se ili ne hav'us si'a'n propr'a'n util'o'n, sed anstataŭ util'o'n ili hav'us difekt'o'n?”

“Kiel tio pov'us okaz'i?” li demand'is. “Ver'ŝajn'e vi parol'as pri blind'ec'o kontrast'e kun vid'kapabl'o.”

“Kia ajn est'as ili'a util'o,” mi dir'is. “Ni ankoraŭ ne demand'as pri tio, sed nur ĉu ili bon'e plen'um'as si'a'n funkci'o'n laŭ si'a propr'a util'o, kaj mal'bon'e pro difekt'o.”

“Jes, vi prav'as pri tio.”

“Kaj se oni for'pren'us la util'o'n de la orel'o'j, ili mal'bon'e plen'um'us si'a'n funkci'o'n, ĉu ne?”

“Cert'e ja est'us tiel.”

“Ĉu ni kun'e akcept'as ke est'as simil'e pri ĉio ali'a?”

“Jes.”

“Bon'e. Do nun konsider'u: Ĉu la mens'o* hav'as funkci'o'n kiu'n oni ne pov'as efektiv'ig'i per io ali'a? Tia'n funkci'o'n: Pri'zorg'i, reg'i, decid'i, kaj ĉio tia. Ĉu ni pov'as atribu'i ĉio'n ĉi al io ali'a ol la mens'o kaj dir'i ke tio est'as ĝi'a unik'ec'o?”

“Al neni'o ali'a.”

“Kio'n pri viv'ad'o: Ĉu ni akcept'as ke tio est'as funkci'o de la psik'o?”

“Nepr'e.”

“Nu, ĉu est'as prav'e dir'i ke la psik'o hav'as util'o'n?”

“Jes.”

“Nu, Tra'si'maĥ'o, ĉu la mens'o bon'e plen'um'as si'a'n funkci'o'n se mank'as al ĝi ĝi'a unik'a util'o, aŭ ĉu tio ne est'as ebl'a.”

“Tio ne est'as ebl'a.”

“Est'as ne'evit'ebl'e ke difekt'it'a mens'o mal'bon'e reg'as kaj pri'zorg'as, kaj bon'a mens'o far'as ĉio'n ĉi.”

“Ne'evit'ebl'e.”

“Ĉu ni ankaŭ inter'konsent'is ke moral'ec'o est'as util'o de la mens'o, kaj mal'moral'ec'o est'as difekt'o?”

“Ni inter'konsent'is pri tio.”

“Do moral'a mens'o kaj moral'a hom'o bon'e viv'as, sed mal'moral'a mal'bon'e.”

“Ŝajn'as tiel, laŭ vi'a argument'o,” li respond'is.

“Kaj ankaŭ: Kiu bon'e viv'as ankaŭ feliĉ'as kaj prosper'as. Tamen, est'as mal'e pri kiu mal'bon'e viv'as.”

“Kiel pov'us est'i ali'e?”

“Do moral'a person'o prosper'as kaj mal'moral'a person'o sufer'as.”

“Vi prav'as,” li respond'is.

“Sed sufer'ad'o ne profit'ig'as, nur prosper'ad'o.”

“Kiel pov'us est'i ali'e?”

“Sekv'e, kar'a Tra'si'maĥ'o, mal'moral'ec'o ne pov'as est'i pli profit'ig'a ol moral'ec'o.”

“Ĉi tio, Sokrat'o,” li dir'is, “est'u vi'a Festen'o de Bendisa.”*

“Dank’ al vi, Tra'si'maĥ'o,” mi respond'is, “ĉar vi mild'e trakt'as mi'n kaj ĉes'is mizer'ig'i mi'n. Sed mi ne bon'e festen'is, kvankam mi kulp'as pri tio, ne vi. Mi est'as kiel manĝ'em'ul'o'j kiu'j ek'pren'as ĉio'n prezent'at'a'n por gust'um'i ĝi'n antaŭ ol ĝust'e fin'i la antaŭ'a'n manĝ'aĵ'o'n. Al mi ŝajn'as ke antaŭ ol trov'i kio'n ni origin'e serĉ'is, nom'e: Kio est'as moral'ec'o, mi for'las'is tio'n por komenc'i ekzamen'i ĉu ĝi est'as mal'bon'o kaj sen'lern'ec'o aŭ saĝ'ec'o kaj util'o. Kaj kiam post'a argument'o est'is prezent'it'a ke mal'moral'ec'o est'as pli profit'ig'a ol moral'ec'o, mi ne pov'is re'ten'i mi'n de trans'ir'o al tiu tem'o. Pro tio, nun mi sci'as neni'o'n malgraŭ la diskut'o. Mi ne sci'as kio est'as moral'ec'o, do mi apenaŭ pov'as sci'i ĉu aŭ ne ĝi est'as util'a kaj ĉu person'o posed'ant'a ĝi'n jes aŭ ne est'as feliĉ'a.”

Part'o Du

Dir'int'e tio'n, mi supoz'is ke mi fin'is pri la tem'o, sed montr'iĝ'is ke ĉio dir'it'a est'is nur prolog'o. Glaŭkono, ĉiam kuraĝ'a, ne akcept'is la ced'o'n far'it'a'n de Tra'si'maĥ'o. Li dir'is: “Sokrat'o, ĉu vi vol'as nur ŝajn'i konvink'i ni'n, aŭ ĉu vi vol'as ver'e konvink'i ni'n ke est'as ĉiu'manier'e pli bon'e est'i moral'a ol mal'moral'a?”

“Mi prefer'us ver'e konvink'i vi'n,” mi respond'is, “se est'us ebl'e.”

“Nu,” li dir'is, “vi ne sukces'is. Dir'u al mi: Ĉu vi konsent'as ke ekzist'as io bon'a kio'n ni ĝoj'e al'pren'as pro ĝi mem kaj ne pro ĝi'a'j est'ont'a'j rezult'o'j? Ekzempl'e, est'i feliĉ'a, kaj ali'a'j sen'ofend'a'j plezur'o'j kiu'j las'as neni'o'n por la futur'o krom spert'i feliĉ'ec'o'n?”

“Jes,” mi respond'is. “Mi kred'as ke tio okaz'as.”

“Kaj al'don'e est'as afer'o'j kiu'j'n ni ŝat'as pro ili mem kaj ankaŭ pro ili'a'j rezult'o'j. Ekzempl'e, vid'i, kaj est'i san'a mens'e kaj korp'e. Ni ĝoj'as al'pren'i ili'n ambaŭ'kial'e.”

“Jes,” mi respond'is.

“Kaj ĉu vi kon'as tri'a'n form'o'n de bon'aĵ'o,” li demand'is, “kiu inklud'as ekzerc'ad'o'n, kaj kurac'iĝ'i de mal'san'o, kaj medicin'o'n, kaj ankaŭ lukr'ad'o'n? Ni agnosk'as ke ili kaŭz'as dolor'o'n, sed ili help'as ni'n kaj tial ni akcept'as ili'n — ne pro ili mem sed pro ili'a rekompenc'o kaj ĉio rezult'ont'a el ili.”

“Jes,” mi dir'is, “mi kon'as ankaŭ tiu'n tri'a'n kategori'o'n. Kio'n vi cel'as per tiu'j demand'o'j?”

“En kiu'n el la tri kategori'o'j vi met'as moral'ec'o'n?” li demand'is.

“Mi kred'as,” mi dir'is, “ke en la plej bon'a'n kategori'o'n: Kio'n ni ŝat'as pro ĝi mem kaj ankaŭ pro ĝi'a'j rezult'o'j, por est'i feliĉ'a'j.”

“La plej mult'a'j person'o'j,” li dir'is, “ne sam'opini'as. Ili met'as ĝi'n en la kategori'o'n de dolor'o'j kiu'j'n ni akcept'as por est'ont'a'j rekompenc'o kaj honor'o, sed de kiu oni fuĝ'us kiel de io mal'agrabl'a se tiu rezult'o ne ekzist'us.”

“Mi sci'as,” mi respond'is, “ke oni opini'as tiel. Tra'si'maĥ'o jam mal'akcept'is ĝi'n tial. Li laŭd'is mal'moral'ec'o'n. Sed sen'dub'e mi est'as iom stult'a.”

“Nu, aŭskult'u mi'n nun,” li dir'is, “por trov'i ĉu vi opini'as sam'e kiel mi. Ŝajn'as al mi ke Tra'si'maĥ'o est'is mult'e tro rapid'e sorĉ'it'a de vi, kvazaŭ de serpent'o. Mi ne est'as konvink'it'a ke ni trov'is pruv'o'n pri moral'ec'o kaj mal'moral'ec'o. Mi dezir'as aŭd'i kia'j ili est'as, kaj kia'n potenc'o'n ili hav'as kiam ili est'as en la mens'o — sen atent'o al ili'a'j rekompenc'o'j kaj rezult'o'j. Jen kio'n mi far'os, se vi akcept'os:

“Mi re'ir'os al la argument'o de Tra'si'maĥ'o. Unu'e mi parol'os pri kia oni opini'as moral'ec'o'n, kaj kiel ĝi origin'is. Du'e mi parol'os pri la fakt'o ke kiam oni praktik'as ĝi'n, oni far'as tio'n kontraŭ'vol'e. Oni opini'as ke ĝi est'as neces'a, sed ne bon'a. Kaj tri'e, mi montr'os ke oni prav'as kiam oni dir'as ke la viv'o de mal'moral'a person'o est'as pli bon'a ol tiu de moral'a.

“Sokrat'o, mi mem ne kred'as tio'n. Sed mi est'as konfuz'it'a de Tra'si'maĥ'o kaj mult'eg'a'j ali'a'j person'o'j kiu'j surd'ig'as mi'a'j'n orel'o'j'n, kaj mi neniam aŭd'is argument'o'n kia'n mi vol'as: Ke moral'ec'o est'as pli bon'a ol mal'moral'ec'o. Mi vol'as aŭd'i laŭd'o'n pri ĝi'a propr'a natur'o. Mi kred'as ke vi plej bon'e instru'os mi'n. Do mi kiel ebl'e plej serioz'e laŭd'os mal'moral'a'n viv'ad'o'n, kaj per tiu ekzempl'o mi montr'os al vi kia'n mal'laŭd'o'n de mal'moral'ec'o kaj laŭd'o'n de moral'ec'o mi vol'as aŭd'i de vi. Dir'u: Ĉu vi akcept'as mi'a'n propon'o'n?”

“Nepr'e jes,” mi respond'is. “Bon'senc'ul'o ne pov'us prefer'i parol'i kaj aŭskult'i pri io ali'a.”

“Bon'eg'e!” li dir'is. “Do aŭskult'u nun dum mi parol'os kiel mi ĵus propon'is pri kia est'as moral'ec'o kaj kiel ĝi origin'is.

“Oni dir'as ke praktik'i mal'just'ec'o'n* est'as bon'e, sed sufer'i ĝi'n est'as mal'bon'e. Tamen est'as mult'e pli mal'bon'e kiam oni sufer'as mal'just'ec'o'n ol est'as bon'e kiam oni praktik'as ĝi'n. Tial se oni mal'just'e trakt'as ali'a'j'n person'o'j'n kaj ankaŭ mem est'as traktat'a mal'just'e — kaj tiu'manier'e spert'as ambaŭ flank'o'j'n — se oni ne pov'as eskap'i de unu flank'o kaj konserv'i nur la ali'a'n, oni decid'as ke est'as plej profit'ig'e inter'konsent'i nek far'i mal'just'ec'o'n nek sufer'i ĝi'n. Tio est'as la baz'o de leĝ'o'j kaj kontrakt'o'j. Kio'n la leĝ'o ordon'as, tio'n oni nom'as laŭ'leĝ'a kaj sekv'e just'a. Oni dir'as ke tio est'as la origin'o kaj karakter'o de just'ec'o: Ĝi est'as kompromis'o inter kio est'as plej bon'a — tio est'as mal'just'e ag'i kaj tamen ne est'i pun'it'a pro tio — kaj kio est'as plej mal'bon'a — tio est'as sufer'i mal'just'ec'o'n kaj ne pov'i venĝ'i si'n. Oni prefer'as just'ec'o'n kiel kompromis'o'n inter tiu'j du flank'o'j. Ne ĉar ĝi est'as bon'a, sed ĉar ĝi dev'as est'i honor'at'a pro oni'a propr'a mal'lert'o rilat'e la praktik'ad'o'n de mal'just'ec'o. Se oni pov'us praktik'i ĝi'n kiel ver'a mastr'o, oni neniam akcept'us nek praktik'i nek sufer'i mal'just'ec'o'n. Oni dev'us est'i frenez'a por akcept'i tio'n. Do jen la karakter'o de just'ec'o, Sokrat'o, kaj kiel ĝi origin'is, laŭ tiu argument'o.

“Ni plej bon'e kompren'os kial hom'o'j praktik'ant'a'j just'ec'o'n mal'volont'e far'as tio'n, kaj ke ili akcept'as nur pro si'a mank'o de kapabl'o ag'i mal'just'e, se ni pri'pens'os ĉi tio'n: Imag'u ke ni don'as kaj al la moral'ul'o kaj al la mal'moral'ul'o la kapabl'o'n far'i kio'n ajn ili vol'as. Imag'u ke ni akompan'os ili'n por vid'i kie'n ili'a'j dezir'o'j konduk'os ili'n. Ni trov'os ke, pro si'a avid'em'o, la moral'a kaj la mal'moral'a ag'os sam'e. Ĉiu opini'as avid'o'n bon'a. Nur la leĝ'o'j dev'ig'as oni'n trakt'i ali'a'j'n person'o'j'n kiel egal'rajt'a'j'n. Mi parol'as pri kapabl'o kiel ebl'e plej grand'a, simil'a al tiu, kiu'n laŭ la tradici'o hav'is la pra'patr'o de Giges'o de Lidio. Li est'is paŝt'ist'o kiu servut'is por la tiam'a reg'ant'o de Lidio. Okaz'is grand'a ŝtorm'o kaj ter'trem'o, kaj la ter'o fend'iĝ'is form'ant'e apertur'o'n kie li paŝt'is. Mir'eg'ant'e li descend'is kaj vid'is, laŭ la rakont'o, divers'a'j'n mir'ind'aĵ'o'j'n, inter kiu'j est'is kav'a bronz'a ĉeval'o kun pord'et'o'j. Kiam li en'rigard'is, li vid'is nur kadavr'o'n kiu aspekt'is pli grand'a ol hom'o kaj sur ĝi'a man'o est'is or'a ring'o. Nu, li pren'is la ring'o'n kaj for'ir'is.

“Kiam la paŝt'ist'o'j, laŭ si'a kutim'o, kun'ven'is por far'i si'a'n monat'a'n raport'o'n pri la ŝaf'o'j al la reĝ'o, ankaŭ li ven'is kun la ring'o. Li sid'iĝ'is kun la ali'a'j kaj sen'atent'e ĉirkaŭ'turn'is la ring'o'n, tiel ke la ŝton'o tuŝ'is la polm'o'n de li'a man'o. Tuj kiam li far'is tio'n, li far'iĝ'is ne'vid'ebl'a al la ĉirkaŭ'sid'ant'o'j kaj ili parol'is kvazaŭ li est'us for'ir'int'a. Li mir'eg'is pro tio, kaj de'nov'e li tuŝ'is la ring'o'n kaj turn'is la ŝton'o'n ĝis la dors'o de la man'o, kaj tuj li far'iĝ'is vid'ebl'a. Li pens'is pri tio kaj li decid'is prov'i ĉu la ring'o ja hav'as tia'n kapabl'o'n, kaj li trov'is ke tiel est'as. Konstat'int'e tio'n, li sukces'is akompan'i la mesaĝ'ist'o'j'n al la reĝ'o, kaj li koit'is kun ties edz'in'o kaj kun ŝi li atak'is kaj murd'is la reĝ'o'n. Tiel li akir'is li'a'n regn'o'n.

“Nu, se ekzist'us du ring'o'j tia'j, kaj se la moral'ul'o sur'met'us unu el ili kaj la mal'moral'ul'o la ali'a'n, ver'ŝajn'e neni'u est'us tiel rigor'a ke li rest'us honest'a kaj re'ten'us si'n de la posed'aĵ'o'j de ali'a'j person'o'j kaj ne tuŝ'us ili'n, ĉar li pov'us sen'tim'e pren'i kio'n ajn li vol'us el la bazar'o, kaj en'ir'i dom'o'j'n kaj koit'i kun kiu ajn li dezir'us, kaj murd'i kaj liber'ig'i kiu'j'n ajn li dezir'us, kaj far'i kio'n ajn ali'a'n inter hom'o'j, kvazaŭ li est'us di'o. Li far'us tio'n kaj neniel mal'simil'us al la ali'a. Ambaŭ entrepren'us sam'e. Oni dir'us ke tio pruv'as ke neni'u est'as just'a volont'e, sed nur pro dev'ig'o. Neni'u est'as bon'a privat'e, ĉar ĉiu mal'honest'as kiam li kred'as ke tio est'as ebl'a. Oni dir'us ke est'as mult'e pli profit'ig'e est'i mal'moral'a ol moral'a. Kaj oni prav'us pri tio, laŭ la propon'ant'o de ĉi tiu argument'o. Se iu ricev'us tia'n kapabl'o'n kaj dezir'us nek ag'i mal'moral'e, nek tuŝ'i la posed'aĵ'o'j'n de ali'a'j person'o'j, ĉiu sci'iĝ'int'a pri tio konsider'us li'n kompat'ind'a kaj stult'a. Kompren'ebl'e oni publik'e laŭd'us li'n inter si, mensog'ant'e inter si pro tim'o mem sufer'i mal'just'ec'o'n. Do, tiel est'as.

“Por taks'i la viv'o'j'n pri kiu'j ni parol'as ni pov'os taks'i ĝust'e nur se ni kontrast'ig'os la plej moral'a'n kaj la plej mal'moral'a'n. Kia kontrast'ig'o? Nu, ĉi tia: Ni ne mild'ig'u la mal'moral'ec'o'n de la mal'moral'a person'o, nek la moral'ec'o'n de la moral'a person'o, sed ni supoz'u ke ambaŭ perfekt'e plen'um'as si'a'j'n karakter'o'j'n. Unu'e, ni dev'os supoz'i ke la mal'moral'a entrepren'as nur tio'n, kio est'as ebl'a — simil'e al la plej kompetent'a'j meti'ist'o'j, aŭ plej lert'a navig'ist'o aŭ kurac'ist'o, kiu'j sci'as kio est'as far'ebl'a kaj kio ne est'as far'ebl'a. Se ili ial stumbl'as, ili kapabl'as re'star'iĝ'i. Simil'e la mal'moral'a person'o pov'u sekret'e entrepren'i si'a'j'n mal'moral'a'j'n ag'o'j'n por est'i kiel ebl'e plej super'e mal'moral'a. Se li kapt'iĝ'as, li est'as mal'kompetent'a. La plej super'a form'o de mal'moral'ec'o est'as ke oni kred'as tia'n person'o'n honest'a kvankam li ne est'as honest'a. Ni dev'as atribu'i al la mal'moral'ul'o plej perfekt'a'n mal'moral'ec'o'n, kaj ne las'i ĝi'n mal'pli'iĝ'i. La plej grand'a mal'moral'ul'o est'u fam'a pro si'a honest'ec'o, kaj se li ial stumbl'as li pov'u re'star'iĝ'i. Li est'u kapabl'a est'i konvink'a se iu dis'kon'ig'os li'a'n mal'honest'ec'o'n, kaj li pov'u ag'i per'fort'e kiam per'fort'o est'as neces'a, kuraĝ'e, potenc'e, uz'ant'e si'a'j'n amik'o'j'n kaj riĉ'o'n.

“Apud li'n ni'a argument'o met'u la moral'ul'o'n: Simpl'a'n, naiv'a'n person'o'n kiu, kiel dir'as Esĥil'o,* vol'as est'i ne nur ŝajn'e sed efektiv'e bon'a. Sed ni for'pren'u la ŝajn'o'n. Se li est'us vid'ebl'e honest'a, li ricev'us honor'o'j'n kaj privilegi'o'j'n pro tio. Sekv'e ni ne pov'us sci'i ĉu li ag'as pro si'a honest'a karakter'o aŭ nur ĉar li cel'as la privilegi'o'j'n kaj honor'o'j'n. Mank'u al li ĉio kun escept'o de honest'ec'o, kaj li'a situaci'o est'u preciz'e mal'simil'a al tiu de la mal'honest'ul'o. Kvankam li far'as neni'o'n mal'honest'a'n, oni kred'u ke li est'as plej mal'fid'ind'a. Nur tiel li'a honest'ec'o est'os pruv'it'a. Kaj li'a honest'ec'o dev'as ne mal'fort'iĝ'i pro li'a fi'fam'o kaj la konsekvenc'o'j de fi'fam'o. Ne'ŝanĝ'iĝ'int'e li renkont'u mort'o'n kred'at'e est'i mal'honest'a dum si'a tut'a viv'o, kvankam li efektiv'e est'is honest'a. Tiel ambaŭ hom'o'j est'u ekstrem'a'j: Unu ekstrem'e honest'a, la ali'a ekstrem'e mal'honest'a. Nur tiam ni pov'os taks'i kiu el ili est'as pli feliĉ'a.”

“Hur'a, amik'o Glaŭkono!” mi dir'is. “Kiel ekspert'e vi polur'as la du hom'o'j'n, kvazaŭ statu'o'j'n juĝ'ot'a'j'n.”

“Laŭ'ebl'e plej,” li respond'is. “Kiam ili est'as tia'j, mi kred'as ke ne est'as mal'facil'e decid'i kia viv'o atend'as ĉiu'n el ili, do ĝi est'as dir'end'a. Kaj se son'as rustik'e, ne supoz'u ke mi mem pens'as tiel, Sokrat'o, sed la person'o'j kiu'j laŭd'as mal'moral'ec'o'n kiel super'a'n al moral'ec'o. Ili dir'as ke en tia situaci'o la honest'ul'o est'os vip'at'a, tortur'at'a, ĉen'it'a, oni el'brul'ig'os li'a'j'n okul'o'j'n, kaj plej'plen'e sufer'int'e li est'os palis'um'it'a, kaj li agnosk'os ke oni dev'as vol'i est'i ne efektiv'e sed nur ŝajn'e honest'a. Est'us mult'e pli ĝust'e aplik'i la dir'o'n de Esĥil'o al la mal'moral'ul'o. Efektiv'e oni dir'us ke mal'moral'ul'o kiu intenc'e akcept'as la real'o'n kaj ne viv'as por nur ŝajn'e, sed por ver'e est'i mal'moral'a:

Unu'e, li reg'as la civit'o'n kaj oni kred'as li'n honest'a. Li edz'iĝ'as laŭ si'a dezir'o, li ge'edz'ig'as si'a'j'n infan'o'j'n laŭ si'a dezir'o. Li negoc'as kaj partner'as kun tiu'j, kiu'j'n li dezir'as. Li profit'as per ĉio ĉi ĉar neni'u suspekt'as ke li est'as mal'honest'a. Li venk'as en proces'o'j, ĉu civil'a'j, ĉu civit'a'j, kaj super'as si'a'j'n mal'amik'o'j'n. Li far'iĝ'as riĉ'a per si'a'j venk'o'j kaj help'as si'a'j'n amik'o'j'n kaj mis'trakt'as si'a'j'n mal'amik'o'j'n. Kaj li sufiĉ'e pomp'e ofer'as al la Di'o'j kaj don'as vot'aĵ'o'j'n. Tiel li serv'as la Di'o'j'n kaj hom'o'j'n laŭ si'a vol'o, mult'e pli sukces'e ol honest'ul'o, tiel ke li laŭ'rajt'e ricev'as di'favor'o'n mult'e pli ol honest'ul'o. Tial, Sokrat'o, oni dir'as ke mal'moral'a viv'o est'as pli bon'ig'at'a de la Di'o'j kaj de la hom'o'j ol moral'a viv'o.”

Kiam Glaŭkono ĉes'is parol'i mi intenc'is respond'i, sed li'a frat'o Adejmanto dir'is: “Ĉu vi supoz'as, Sokrat'o, ke la argument'o est'as adekvat'e prezent'it'a?”

“Kial vi demand'as tio'n?” mi demand'is.

“Ankoraŭ ne est'as dir'it'a tio, kio nepr'e bezon'as est'i dir'it'a.”

“Nu, la proverb'o dir'as ‘frat'o help'as frat'o'n’, mi koment'is. “Do se li el'las'is i'o'n help'u li'n, kvankam li jam dir'is sufiĉ'o'n por venk'i mi'n kaj ne'ebl'ig'i ke mi sub'ten'u moral'ec'o'n.”

“Vi parol'as absurd'e,” li respond'is. “Sed aŭskult'u plu. Ni dev'as konsider'i la kontraŭ'a'j'n argument'o'j'n kiu'j laŭd'as moral'ec'o'n kaj mal'akcept'as mal'moral'ec'o'n. Nur tiel ni pli'klar'ig'os kio'n — laŭ mi'a kompren'o — cel'as Glaŭkono. Patr'o'j intens'e rekomend'as al si'a'j fil'o'j — sam'e kiel ĉiu'j, kiu'j hav'as pri'zorg'at'o'j'n — est'i moral'a'j. Ili laŭd'as ne moral'ec'o'n mem sed la honor'o'n kiu rezult'as pro ĝi. Dis'kon'ig'o de ili'a honest'ec'o ebl'ig'os al ili ating'i reg'ad'o'n kaj ge'edz'iĝ'o'j'n kaj ĉio'n ajn ĵus menci'it'a'n de Glaŭkono, pro tiu reputaci'o pri honest'ec'o. La person'o'j nom'ant'a'j ĉi tiu'j'n rezult'o'j'n de reputaci'o al'don'as eĉ pli. Ili dir'as ke la Di'o'j al'don'as al la di'don'at'a'j honor'o'j ankaŭ ali'a'j'n abund'a'j'n bon'aĵ'o'j'n por pi'ul'o'j, kiel dir'as nobl'a'j Hesiodo kaj Homero. Hesiodo dir'as ke la Di'o'j dev'ig'as la kverk'o'j'n produkt'i por honest'ul'o'j

kaj li dir'as ke ili hav'as mult'a'j'n ali'a'j'n simil'a'j'n bon'aĵ'o'j'n. Homero parol'as simil'e:

Musajo kaj li'a fil'o* asert'as ke la Di'o'j don'as eĉ pli grandioz'a'j'n bon'aĵ'o'j'n al moral'ul'o'j. Laŭ ili'a rakont'o, la Di'o'j konduk'as moral'ul'o'j'n en Hadeson kaj kuŝ'ig'as ili'n kaj far'as banked'o'n por ili kun la pi'ul'o'j, kron'as ili'n per girland'o'j, kaj okaz'ig'as ke ili est'u sen'ĉes'e ebri'a'j, kred'ant'e ke la plej valor'a rekompenc'o est'as etern'a ebri'ec'o. Kaj ali'a'j eĉ pli vast'ig'as la rekompenc'o'j'n don'at'a'j'n de la Di'o'j. Ili dir'as ke fidel'a pi'ul'o las'as pra'fil'ar'o'n. Per tia'j asert'o'j kaj mult'a'j ali'a'j ili glor'as moral'ec'o'n. Sed ili ŝov'as mal'pi'a'j'n mal'moral'ul'o'j'n en la kot'o'n de Hadeso kaj dev'ig'as ili'n port'i akv'o'n per kribr'il'o. Eĉ dum la viv'o ili mal'honor'ig'as ili'n. Ili dir'as ke mal'moral'ul'o'j sufer'as tia'j'n pun'o'j'n kia'j'n Glaŭkono menci'is parol'ant'e pri moral'ul'o'j kiu'j'n oni supoz'as mal'moral'a'j. Ili dir'as neni'o'n ali'a'n. Jen do la laŭd'o kaj la mal'aprob'o por tiu'j du kategori'o'j.

“Ankaŭ konsider'u, Sokrat'o, ali'a'n spec'o'n de diskut'o pri moral'ec'o kaj mal'moral'ec'o, far'at'a'n de vulgar'a'j person'o'j kiel ankaŭ de poet'o'j. Per unu voĉ'o ĉiu'j laŭd'e rekomend'as diskret'ec'o'n kaj moral'ec'o'n kiel bon'aĵ'o'j'n, sed dir'as ke ili est'as mal'facil'a'j kaj dolor'ig'a'j. Ili dir'as ke sen'disciplin'ec'o kaj mal'moral'ec'o est'as dolĉ'a'j kaj sen'ĝen'a'j, kaj nur la fam'o kaj leĝ'o'j nom'as ili'n mal'ind'a'j. Mal'honest'a'j ag'o'j est'as plej'part'e pli profit'ig'a'j ol honest'a'j ag'o'j laŭ ili. Ili opini'as ke mal'bon'a'j riĉ'ul'o'j kaj ali'a'j potenc'ul'o'j est'as bon'sort'a'j, kaj ili sen'hezit'e honor'as ili'n publik'e kaj privat'e, dum ili mal'honor'as kaj mal'estim'as la febl'ul'o'j'n kaj mal'riĉ'ul'o'j'n, eĉ kvankam ili agnosk'as ke ili est'as pli bon'a'j ol la ali'a'j.

“Sed la plej mir'ind'a'j rakont'o'j pri la Di'o'j kaj karakter'o est'as ke la Di'o'j atribu'as mal'bon'a'n sort'o'n kaj mal'bon'a'n viv'o'n al mult'a'j bon'ul'o'j kaj mal'a'n sort'o'n al mal'bon'a'j hom'o'j. Almoz'pet'ant'a'j pastr'o'j kaj profet'o'j ir'as al la pord'o'j de riĉ'ul'o'j kaj konvink'as ili'n ke ili hav'as kapabl'o'n, proviz'it'a'n de la Di'o'j, akir'i per ofer'ad'o kaj sorĉ'ad'o pardon'o'n por ia ajn pek'o far'it'a de la riĉ'ul'o aŭ de li'a'j pra'patr'o'j. Kaj se riĉ'ul'o vol'as ruin'ig'i mal'amik'o'n, kontraŭ mal'grand'a pag'o ebl'os fi'sort'ig'i la mal'amik'o'n, ĉu honest'a'n, ĉu mal'honest'a'n, ĉar ili asert'as ke per sorĉ'dir'o'j ebl'as dev'ig'i la Di'o'j'n obe'i. Ili al'vok'as la poet'o'j'n kiel atest'ant'o'j'n pri ĉi tiu'j promes'o'j je indulg'o pri pek'em'o. Ekzempl'e:

kaj tiu voj'o est'as long'a kaj mal'glat'a kaj krut'a. Hom'o'j kiu'j pretend'as ke oni pov'as mis'konduk'i la Di'o'j'n cit'as Homeron kiel atest'ant'o'n, ĉar li dir'as:

Oni pov'as persvad'i la Di'o'j'n per preĝ'o,

Ili atent'ig'as pri amas'eg'o da libr'o'j de Musajo kaj Orfe'o, laŭ'dir'e la id'o'j de Selena kaj la Muz'o'j, laŭ kiu'j ili ofer'as. Ili persvad'as ne nur individu'o'j'n, sed ankaŭ civit'o'j'n ke ekzist'as liber'ig'o kaj pur'ig'o de pek'o'j per ofer'o'j kaj infan'ec'a'j amuz'aĵ'o'j dum ni viv'as; kaj ke tio ankaŭ est'as ebl'a por mort'int'o'j. Ili nom'as tio'n ‘inic'o'j’, kiu'j liber'ig'as ni'n de sufer'ad'o Tie* dum teror'o atend'as ne'ofer'int'o'j'n.

“Amik'o Sokrat'o,” li dir'is, “kiam ĉiu'j tia'j afer'o'j est'as dir'at'a'j pri bon'ec'o kaj mal'bon'ec'o, kaj oni dir'as ke kaj hom'o'j kaj Di'o'j estim'as ili'n, kia ni dev'as supoz'i ili'a'n influ'o'n en la mens'o'j de aŭskult'ant'a'j jun'ul'o'j? Jun'ul'o'j est'as lert'a'j kaj ili kapabl'as kvazaŭ kolekt'i ĉio'n dir'it'a'n kaj konklud'i el ĝi kia oni dev'as est'i kaj kiel oni kondut'u por hav'i plej bon'a'n viv'o'n. Ver'ŝajn'e la demand'o de Pindar'o est'us ripet'at'a al mi:* ‘Ĉu mi supr'e'n'grimp'u la alt'a'n mur'o'n per honest'ec'o aŭ per devi'a tromp'o’ por protekt'at'e viv'i? Oni dir'as ke se mi est'as honest'a sed oni ne rimark'as tio'n, mi spert'as nur sufer'o'n kaj perd'o'n, kaj ĉio jam dir'it'a est'as sen'util'a por mi. Sed ke admir'eg'ind'a viv'o atend'as la mal'honest'ul'o'n kiu akir'is reputaci'o'n de honest'ec'o. Ĉar kiel la saĝ'ul'o'j klar'ig'as al mi, ‘Ŝajn'o super'reg'as veron’ kaj est'as la mastr'o de feliĉ'ec'o, do oni dev'as plen'e turn'i si'n al ĝi. Mi dev'as far'i iluzi'a'n sed prestiĝ'a'n portik'o'n de fid'ind'ec'o kaj tren'i la tromp'a'n insid'a'n vulp'o'n de plej'saĝ'a Arĥiloĥ'o*. ‘Sed,’ iu dir'os, ‘ne est'as facil'e ĉiam rest'i kaŝ'it'a kiam oni est'as mal'bon'a’. Tamen, neni'u ali'a grav'aĵ'o est'as facil'a, ni respond'as. Se ni cel'as feliĉ'iĝ'i, ni dev'as sekv'i la voj'o'n kie'n konduk'as la spur'o'j de la argument'o. Por kaŝ'i ni'n ni kun'ven'ig'os politik'a'j'n grup'o'j'n kaj klub'o'j'n. Ekzist'as instru'ist'o'j de persvad'ad'o kiu'j lern'ig'as la orator'art'o'n kaj efik'a'n pled'ad'o'n. Tiel, part'e per persvad'o kaj part'e per fort'o, ni sen'pun'e uzurp'os.

“Sed ‘nek ebl'as kaŝ'i si'n de la Di'o'j, nek per'fort'i ili'n’. Nu, se ili ne ekzist'as, aŭ se hom'o'j ne interes'as ili'n kial ni klopod'u kaŝ'i ni'n? Se ili ja ekzist'as kaj interes'iĝ'as, ni aŭd'is kaj sci'as pri ili neni'o'n krom per la epos'o'j kaj la genealog'a'j poet'o'j, kiu'j mem dir'as ke oni pov'as erar'vag'ig'i kaj tromp'i la Di'o'j'n per ofer'o'j kaj ‘mild'a'j vot'o'j’ kaj vot'aĵ'o'j. Ni dev'as kred'i la tut'o'n aŭ neni'o'n. Se ni dev'as kred'i, do ni est'u mal'honest'a'j kaj pur'ig'u ni'n de la mal'honest'ec'o per ofer'o'j. Se ni est'as honest'a'j, est'as ver'e ke la Di'o'j ne pun'os ni'n, sed ni perd'os la profit'o'n kiu'n mal'honest'ec'o ebl'ig'as. Se ni est'as mal'honest'a'j, ni profit'as. Kaj per preĝ'ad'o dum ni uzurp'os kaj pek'os ni persvad'os la Di'o'j'n absolv'i ni'n de pun'o. ‘Sed en Hadeso ni est'os pun'at'a'j pro ni'a'j pek'o'j ĉi tie. — Ni mem aŭ ni'a'j pra'id'o'j.’ ‘Sed, amik'o,’ la respond'o est'os, post konsider'ad'o, ‘la inic'a'j rit'o'j pov'as far'i mirakl'o'j'n, kiel ankaŭ la sav'ist'a'j Di'o'j. Tio'n proklam'as la plej grav'a'j civit'o'j kaj la di'id'o'j kiu'j far'iĝ'is la poet'o'j kaj profet'o'j de la Di'o'j, ili ja instru'as tio'n.’

“Kial, do, ni prefer'u est'i moral'a'j anstataŭ kiel ebl'e plej mal'moral'a'j? La Di'o'j kaj la hom'ar'o, la plej aŭtoritat'a'j person'o'j, aprob'as ke ni viv'u kaj mort'u kiel plaĉ'as al ni, kondiĉ'e ke ni montr'u fals'a'n respekt'ind'ec'o'n. Sokrat'o, pro ĉio ĉi, kiel est'as ebl'e ke iu vol'us honor'i moral'ec'o'n se li hav'as fort'a'n karakter'o'n aŭ sub'ten'o'n de mon'o aŭ korp'o aŭ famili'o? Ĉu li pov'us ne rid'i, kiam li aŭd'as laŭd'o'n al moral'ec'o? Do, se iu vol'as deklar'i ke ni'a vid'punkt'o est'as erar'a, kaj est'as konvink'it'a ke moral'ec'o est'as plej bon'a, li kompat'u la mal'moral'a'j'n hom'o'j'n kaj ne koler'u kontraŭ ili. Li sci'u ke ebl'e iu pro si'a di'a karakter'o mal'estim'as mal'moral'ec'o'n aŭ lern'is for'ten'i si'n de ĝi, sed li dev'as sci'i ankaŭ ke neni'u ali'a volont'e est'as moral'a, kaj ke oni nur mal'akcept'as ag'i mal'moral'e pro si'a ne'kapabl'o — pro mank'o de kuraĝ'o, aŭ pro mal'jun'ec'o aŭ pro ia ali'a febl'ec'o. Est'as klar'e ke tuj kiam oni akir'as la neces'a'n kapabl'o'n, oni ag'as kiel plej mal'moral'e.

“La kaŭz'o de mi'a protest'o kaj de la tut'a argument'o origin'e est'is ĉi deklar'o, Sokrat'o: ‘Admir'ind'a Sinjor'o, komenc'e kun la instru'o'j rest'ant'a'j de la unu'a'j hero'o'j ĝis ni'a propr'a generaci'o, neni'u el vi kiu'j pretend'as laŭd'i moral'ec'o'n, neni'u el vi iam mal'aprob'is mal'moral'ec'o'n aŭ laŭd'is moral'ec'o'n krom per parol'ad'o pri reputaci'o kaj honor'o'j kaj rekompenc'o'j. Sed pri la efik'o de moral'ec'o kaj mal'moral'ec'o sur la karakter'o'n de individu'o, kaŝ'it'a'j dis'de la Di'o'j kaj de la hom'ar'o — nu, ankoraŭ neni'u montr'is, nek en poezi'o nek per ordinar'a'j vort'o'j, kial mal'moral'ec'o est'as la plej grand'a mal'bon'o kiu'n karakter'o pov'us hav'i kaj kial moral'ec'o est'as la plej grand'a bon'o. Se vi ĉiu'j est'us pruv'int'a'j vi'a'n asert'o'n dum ni est'is jun'a'j kaj tiel konvink'int'a'j ni'n, ni ne bezon'us defend'i ni'n kontraŭ atak'o'j kiu'j'n ni far'as inter ni, unu'j al la ali'a'j, ĉar ĉiu est'us si'a propr'a plej bon'a defend'ant'o — li tim'us ke ag'i mal'moral'e kontraŭ ali'a person'o rezult'ig'us la plej grand'a'n mal'bon'o'n por li mem.’

“Tio'n, Sokrat'o, kaj ebl'e ankoraŭ pli Tra'si'maĥ'o kaj ver'ŝajn'e ĉiu ali'a dir'us. Ili fi'e mis'prezent'us la natur'o'n de moral'ec'o kaj mal'moral'ec'o, laŭ mi'a opini'o. Sed ĉar mi ne vol'as kaŝ'i i'o'n de vi, mi kiel ebl'e plej detal'e prezent'is ili'a'n vid'punkt'o'n por aŭd'i vi'n refut'i ĝi'n. Ne nur montr'u al ni per argument'o ke moral'ec'o est'as super'a al mal'moral'ec'o, sed montr'u kiel ili per si mem far'as si'a'n posed'ant'o'n mal'bon'a aŭ bon'a. For'pren'u reputaci'o'n, kiel Glaŭkono postul'is. Se vi ne for'pren'os la ĝust'a'n aspekt'o'n de moral'ec'o kaj de mal'moral'ec'o kaj anstataŭ'ig'os ĝi'n per mal'ĝust'a aspekt'o, ni pov'os dir'i ke vi ne laŭd'as moral'ec'o'n, vi nur laŭd'as ĝi'a'n reputaci'o'n; vi ne mal'aprob'as ies mal'moral'ec'o'n, nur ties reputaci'o'n. Ni prav'e konklud'os ke vi akord'as kun Tra'si'maĥ'o, ke vi simpl'e rekomend'as ke oni kaŝ'u si'a'n mal'moral'a'n karakter'o'n. Kaj ke vi akcept'as ke moral'ec'o rezult'ig'as bon'o'n ne por la ag'ant'o sed por la ricev'ant'o, nom'e la super'ul'o. Kontrast'e, mal'moral'ec'o est'as avantaĝ'a kaj profit'ig'a por si'a praktik'ant'o, la super'ul'o. Ĝi est'as mal'avantaĝ'a nur por la sufer'ant'a mal'super'ul'o. Sed vi deklar'is ke moral'ec'o est'as unu el la plej grand'a'j bon'aĵ'o'j, valor'a ne nur pro si'a'j konsekvenc'o'j sed eĉ pli pro si mem, simil'e kiel vid'ad'o, aŭd'ad'o, pens'ad'o, bon'a san'o kaj ĉio ali'a kiu hav'as propr'a'n valor'o'n kaj ne de'pend'as de oni'a opini'o pri ĝi. Do tiel laŭd'u moral'ec'o'n, dir'u kiel ĝi est'as avantaĝ'a per si mem por si'a praktik'ant'o, kaj kiel mal'moral'ec'o est'as mal'profit'ig'a. Las'u ke ali'a'j far'u laŭd'o'n pri rekompenc'o kaj reputaci'o. Mi akcept'as ke ali'a'j laŭd'u moral'ec'o'n kaj mal'aprob'u mal'moral'ec'o'n per laŭd'ad'o kaj glor'ad'o de reputaci'o'j kaj rekompenc'o'j, sed mi ne akcept'as ke vi far'u tio'n — krom se vi insist'os — ĉar vi pas'ig'is vi'a'n tut'a'n viv'o'n ekzamen'ant'e neni'o'n ali'a'n ol tiu'n tem'o'n. Ne nur montr'u al ni per argument'o ke moral'ec'o est'as super'a al mal'moral'ec'o, sed kiel ili efik'as sur si'a'j'n praktik'ant'o'j'n, ne'grav'e ĉu ili sukces'as kaŝ'i si'n de la Di'o'j kaj de la hom'ar'o aŭ ne. Montr'u kiel unu hom'o far'iĝ'as bon'a kaj ali'a ne.”

Mi ĉiam admir'is la karakter'o'n de Glaŭkono kaj Adejmanto, kaj kiam mi aŭskult'is ĉi tio'n mi far'iĝ'is ĝoj'plen'a kaj dir'is: “La admir'ant'o de Glaŭkono ne mis'verk'is pri vi, fil'o'j de tia patr'o, la komenc'o'n de si'a'j elegi'o'j, pro vi'a disting'iĝ'o dum la batal'o ĉe Megaro, kiam li dir'is:

fil'o'j de Aristono, di'a famili'o de grand'fam'a vir'o.*

Mi kred'as, amik'o'j, ke tio est'is bon'e verk'it'a. Nepr'e vi est'as di'a'j, se vi ne konvink'iĝ'is ke mal'just'ec'o est'as pli bon'a ol bon'ec'o, kvankam vi pov'as tiel elokvent'e parol'i pri ĝi. Mi kred'as ke vi efektiv'e ne est'as konvink'it'a'j — mi konklud'as tio'n pro vi'a ceter'a karakter'o, ĉar per vi'a'j vort'o'j mi ne fid'us vi'n — sed ju pli mi fid'as, des pli mi'n konfuz'as kiel pri'trakt'i ĝi'n. Mi tut'e ne sci'as kiel help'i, ŝajn'as al mi ne'ebl'e — indik'o pri tio est'as ke vi ne akcept'as kio'n mi dir'is al Tra'si'maĥ'o, kiam mi kred'is pruv'i al li ke just'ec'o est'as pli bon'a ol mal'just'ec'o — sed mi ne sci'as kiel mi pov'as ne help'i, ĉar mi tim'as ke ne est'us di'o'tim'e, ĉe'est'i kiam just'ec'o est'as kalumni'at'a kaj for'las'i ĝi'n kaj ne don'i help'o'n dum mi ankoraŭ spir'as kaj pov'as uz'i mi'a'n voĉ'o'n. Mi dev'as kiel ebl'e plej fort'e defend'i ĝi'n.”

Glaŭkono kaj la ali'a'j pet'is ke mi nepr'e help'u, ke mi ne for'las'u la argument'o'n, por ekzamen'i kia'j est'as ambaŭ kvalit'o'j kaj la ver'o'n pri ili'a'j valor'o'j. Mi dir'is mi'a'n opini'o'n: “Ni'a entrepren'o ne est'as trivial'a sed neces'ig'as akr'a'n vid'o'n, mi kred'as. Ni ne est'as ekspert'o'j, do mi opini'as ke ni dev'us ag'i sam'e kiel se iu postul'us ke person'o kun ne'akr'a vid'kapabl'o leg'u mal'grand'a'j'n liter'o'j'n de mal'proksim'e. Se li trov'us ke la sam'a'j liter'o'j est'as skrib'it'a'j ali'lok'e en pli grand'a form'o, sur pli grand'a surfac'o, mi kred'as ke li opini'us tio'n di'don'it'a oportun'o, pov'i leg'i ili'n unu'e tie kaj post'e rigard'i la mal'grand'a'j'n liter'o'j'n — se tem'as pri la sam'a'j liter'o'j.”

“Cert'e,” dir'is Adejmanto. “Sed kia'n paralel'o'n vi vid'as inter tio kaj la serĉ'o je just'ec'o?”

“Mi dir'os al vi,” mi respond'is. “Ni pov'as dir'i ke just'ec'o ekzist'as ne nur por la unu'op'a'j person'o'j sed ankaŭ por la tut'a civit'o, ĉu ne?”

“Cert'e,” li dir'is.

“Nu, ĉu urb'o est'as pli grand'a ol unu'op'a person'o?”

“Jes,” li dir'is.

“Ebl'e just'ec'o est'as pli'grand'skal'a en la pli grand'a kaj est'as pli facil'e kompren'ebl'a. Se vi akcept'as, ni unu'e serĉ'u kia ĝi est'as en civit'o'j, nur post'e ni ekzamen'os individu'o'j'n. Kio'n ni rigard'is en grand'a form'o ni sam'e rigard'os en mal'pli grand'a form'o.”

“Mi kred'as,” li dir'is, “ke vi far'as bon'a'n propon'o'n.”

“Nu,” mi dir'is, “se dum ni'a diskut'o ni rigard'us la establ'iĝ'o'n de civit'o, ĉu ni vid'us la est'iĝ'o'n kaj de just'ec'o kaj de mal'just'ec'o en ĝi?”

“Ver'ŝajn'e,” li respond'is.

“Kaj ĉu ni pov'us esper'i pli facil'e vid'i kio'n ni serĉ'as, dum ĝi'a est'iĝ'o?”

“Cert'e.”

“Do, ĉu vi kred'as ke ni dev'us prov'i? Mi kred'as ke tio ne est'os mal'grand'a task'o, do pri'pens'u zorg'e.”

“Mi pri'pens'is,” Adejmanto respond'is. “Nepr'e prov'u.”

“Mi kred'as,” mi dir'is, “ke civit'o establ'iĝ'as ĉar ne est'as sufiĉ'e ke ĉiu el ni est'as sen'de'pend'a, ke ni bezon'as est'i mult'a'j. Aŭ ĉu vi kred'as ke oni fond'as urb'o'n pro ia ali'a kaŭz'o?”

“Tut'e ne,” li respond'is.

“Do oni kun'grup'iĝ'as ĉar oni bezon'as unu'j la ali'a'j'n divers'kial'e. Kiam mult'a'j person'o'j grup'iĝ'as en unu lok'o por inter'ag'i kaj inter'help'i, ni nom'as tia'n grup'o'n urb'o, ĉu ne?”

“Cert'e.”

“Oni part'o'don'as kaj part'o'pren'as inter si, kred'ant'e ke tiel est'as plej bon'e, ĉu ne?”

“Cert'e.”

“Bon'e,” mi dir'is. “En ni'a diskut'o ni konstru'u civit'o'n ek'de la fond'iĝ'o. Kred'ebl'e ia bezon'o ni'a kaŭz'us tio'n.”

“Ver'e.”

“Sen'dub'e la unu'a kaj plej grand'a bezon'o est'as la proviz'ad'o de nutr'aĵ'o'j por ekzist'o kaj viv'o.”

“Kompren'ebl'e.”

“La du'a est'as loĝ'ej'o'j, la tri'a est'as vest'aĵ'o'j, kaj ceter'e.”

“Vi prav'as.”

“Nu, do,” mi demand'is, “kiel la civit'o sukces'e proviz'os ĉio'n ĉi? Ebl'e tiel: Unu person'o est'u kultiv'ist'o, ali'a est'u dom'konstru'ist'o, kaj ali'a est'u teks'ist'o. Ĉu ni al'don'u al ili ŝu'far'ist'o'n kaj ĉiu'n ajn ali'a'n bezon'at'o'n por proviz'i por la korp'o?”

“Cert'e.”

“Do civit'o minimum'e dev'as en'hav'i kvar aŭ kvin person'o'j'n.”

“Supoz'ebl'e.”

“Nu, ĉu ĉiu el ili far'u si'a'n labor'o'n por la tut'a komun'um'o, tiel ke unu kultiv'ist'o kresk'ig'as kvar'obl'a'n kvant'o'n da gren'o, kaj uz'as kvar'obl'a'n kvant'o'n da temp'o, kaj far'as kvar'obl'a'n kvant'o'n da labor'o, por proviz'i gren'o'n al ĉiu'j? Aŭ ĉu li ignor'u ili'n kaj proviz'u nur por si, kresk'ig'ant'e kvar'on'a'n kvant'o'n da gren'o dum kvar'on'a kvant'o da temp'o, kaj uz'u la ali'a'j'n tri part'o'j'n de la temp'o por proviz'i dom'o'n por si, kaj vest'aĵ'o'j'n, kaj ŝu'o'j'n, tiel ke oni ne komun'e kun'labor'us sed ĉiu ag'us nur por si?”

Adejmanto respond'is: “Ver'ŝajn'e, Sokrat'o, la unu'a sistem'o est'as pli facil'a ol la du'a.”

“Je Zeŭso, ne est'as mir'ind'e!” mi dir'is. “Mi pens'as, kiam vi dir'as tio'n, ke, unu'e, la natur'o de ĉiu el ni ne est'as ident'a al la natur'o de ĉiu ali'a person'o. Kaj ĉar ekzist'as diferenc'o inter ni'a'j natur'o'j, ĉiu far'as propr'a'spec'a'n labor'o'n. Ĉu vi kred'as tiel?”

“Jes.”

“Nu, ĉu person'o labor'as pli bon'e kiam li praktik'as ĉiu'j'n meti'o'j'n aŭ nur unu?”

“Kiam li praktik'as nur unu,” li dir'is.

“Mi kred'as ke est'as klar'e ke se iu las'as for'pas'i oportun'o'n por labor'o ĝi perd'iĝ'as.”

“Klar'e,” li dir'is.

“Mi ne kred'as ke la labor'o est'as pret'a atend'i la labor'ist'o'n. La labor'ist'o dev'as dediĉ'i si'n al ĝi, li ne est'u amator'o.”

“Nepr'e ne.”

“Sekv'e est'as plej bon'e kaj plej facil'e por ĉiu person'o, kiam ĉiu labor'as konform'e al si'a natur'o kaj kiam est'as oportun'e, sen pri'atent'i la ali'a'j'n meti'o'j'n.”

“Kompren'ebl'e.”

“Nu, Adejmanto, oni bezon'us pli ol kvar civit'an'o'j'n por proviz'ad'o kia'n ni pri'parol'is. Evident'e la kultiv'ist'o ne konstru'os si'a'n propr'a'n plug'il'o'n, se li vol'os ke ĝi est'u taŭg'a. Nek pioĉ'o'n, nek la ali'a'j'n kultiv'il'o'j'n. Kaj simil'e, la dom'konstru'ist'o bezon'os mult'a'j'n il'o'j'n. Kaj sam'e la teks'ist'o kaj la ŝu'far'ist'o, ĉu ne?”

“Est'as ver'e.”

“Kiam tiom da lign'aĵ'ist'o'j kaj forĝ'ist'o'j kaj ali'a'j meti'ist'o'j est'os kun'e en ni'a vilaĝ'o ĝi far'iĝ'os pli grand'a.”

“Cert'e.”

“Sed ĉu ĝi ne far'iĝ'os tro grand'a, se ni al'don'os ankaŭ bov'ist'o'j'n kaj ŝaf'ist'o'j'n kaj ali'a'j'n paŝt'ist'o'j'n por ke la kultiv'ist'o hav'u bov'o'j'n por plug'ad'o kaj la dom'konstru'ist'o'j pov'u uz'i tir'best'o'j'n sam'e kiel la kultiv'ist'o'j, kaj por ke la teks'ist'o'j kaj ŝu'far'ist'o'j hav'u haŭt'o'j'n kaj lan'o'n?”

“Ver'e,” li dir'is, “ĝi ne est'os tre mal'grand'a urb'o se ĝi en'hav'os tiom da hom'o'j.”

“Krom'e,” mi dir'is, “est'us preskaŭ ne'ebl'e establ'i tia'n urb'o'n en lok'o kie oni ne bezon'us import'i bezon'aĵ'o'j'n.”

“Ja est'us ne'ebl'e.”

“Do ĝi bezon'os ankoraŭ ali'a'j'n person'o'j'n, kiu'j import'os el ali'a urb'o tio'n, kio'n oni bezon'as.”

“Jes.”

“Kaj se la serv'ist'o ir'os sen'hav'e, port'ant'e neni'o'n bezon'at'a'n de la import'ist'o'j en la ali'a urb'o, li re'ven'os sen'hav'a, ĉu ne?”

“Evident'e.”

“Sekv'e, neces'os produkt'i ne nur sufiĉ'e por si mem sed ankaŭ sufiĉ'e da produkt'o'j bezon'at'a'j de person'o'j en ali'a urb'o.”

“Ankaŭ tio est'os neces'a.”

“Do ni'a civit'o bezon'os ankoraŭ pli da kultiv'ist'o'j kaj ali'a'j meti'ist'o'j.”

“Jes.”

“Kaj la ali'a'j serv'ist'o'j kiu'j import'as kaj eksport'as ĉio'n — ili est'as komerc'ist'o'j, ĉu ne?”

“Jes.”

“Do ni bezon'os komerc'ist'o'j'n.”

“Cert'e.”

“Kaj se la komerc'ad'o okaz'os trans'mar'e'n, oni bezon'os tre mult'a'j'n ali'a'j'n person'o'j'n spert'a'j'n pri sur'mar'a ag'ad'o.”

“Cert'e oni bezon'os mult'a'j'n.”

“Sed ankoraŭ plu: En tiu urb'o, kiel oni inter'ŝanĝ'os si'a'j'n produkt'o'j'n? Ni ja establ'is la urb'o'n por tia komun'a ag'ad'o.”

“Est'as klar'e,” li respond'is, “tio okaz'os per vend'ad'o kaj aĉet'ad'o.”

“Do oni establ'os bazar'o'n kaj fabrik'os mon'er'o'j'n tiu'cel'e.”

“Cert'e.”

“Kaj se la kultiv'ist'o, aŭ iu ali'a meti'ist'o, port'os si'a'j'n produkt'o'j'n al la bazar'o sed ne tuj renkont'os tie person'o'j'n kiu'j komerc'os kun li, ĉu li dev'os do neglekt'i si'a'n labor'o'n kaj sid'i atend'ant'e en la bazar'o?”

“Tut'e ne,” li dir'is. “Ekzist'as person'o'j kiu'j okup'as si'n pri tio kiam ili vid'as bezon'o'n. En ĝust'e organiz'it'a'j urb'o'j est'as person'o'j kiu'j est'as febl'a'j kaj ne kapabl'as far'i ali'a'n labor'o'n. Ili rest'u ĉe la bazar'o por don'i mon'o'n kontraŭ var'o'j kiu'j'n oni vol'as vend'i. Kaj ili pren'u mon'o'n kontraŭ var'o'j kiu'j'n oni vol'as aĉet'i.”

“Sekv'e,” mi dir'is, “la urb'o ek'bezon'os negoc'ist'o'j'n. Ni disting'u inter negoc'ist'o'j — ili aĉet'ad'as kaj vend'ad'as en bazar'o — kaj komerc'ist'o'j kiu'j vetur'ad'as al ali'a'j urb'o'j.”

“Cert'e.”

“Ankaŭ est'as ali'a'j labor'ist'o'j, mi kred'as, kiu'j ne est'as tre util'a'j en ni'a komun'um'o rilat'e al si'a intelekt'o, sed kiu'j hav'as grand'a'n korp'a'n fort'o'n. Ili vend'as la util'ig'o'n de si'a fort'o. Oni pag'as ili'n por tio, kaj nom'as ili'n ‘dung'it'o'j’, mi kred'as. Ĉu ne?”

“Cert'e.”

“Mi supoz'as ke nun la civit'o est'as komplet'a, kun la dung'it'o'j.”

“Mi kred'as ke jes.”

“Nu, Adejmanto, ĉu ni'a civit'o do nun plen'e kresk'is kaj est'as sen'mank'a?”

“Ver'ŝajn'e.”

“Do kie en ĝi est'as just'ec'o kaj mal'just'ec'o? Kun kiu el ni'a'j ekzamen'it'o'j ĝi est'iĝ'as?”

“Mi ne sci'as, Sokrat'o,” li respond'is. “Ebl'e en la inter'ag'ad'o de tiu'j person'o'j.”

“Tio pov'as est'i bon'a respond'o,” mi dir'is. “Ni ekzamen'u ĝi'n sen'hezit'e. Unu'e ni ekzamen'u kiel viv'ad'os ĉi tiu'j pri'parol'it'o'j. Ĉu ili far'os i'o'n pli ol proviz'i gren'o'n kaj vin'o'n kaj vest'aĵ'o'j'n kaj ŝu'o'j'n? Konstru'int'e si'a'j'n dom'o'j'n, ĉu dum la somer'o ili plej'part'e labor'ad'os nud'a'j kaj sen'ŝu'a'j, kaj dum la vintr'o adekvat'e vest'it'a'j kaj ŝu'um'it'a'j? Kaj ili nutr'os si'n per horde'a'j kaj tritik'a'j kern'o'j. Ili bak'os la tritik'o'n, kaj ili far'os bon'gust'a'j'n bul'o'j'n el la ne'kuir'it'a'j horde'a'j gren'o'j, kaj met'os la bul'o'j'n sur fragmit'a'j'n tig'o'j'n aŭ pur'a'j'n foli'o'j'n. Ili kuŝ'iĝ'os sur matrac'o'j teks'it'a'j el smilak'o kaj mirt'o, kaj festen'os kun si'a'j infan'o'j kaj drink'os la vin'o'n, kun girland'o'j sur la kap'o'j kaj himn'ant'e al la Di'o'j, ĝoj'o'plen'e kun'est'ant'e, kaj ne nask'ig'ant'e pli da infan'o'j ol est'as konven'e, por evit'ig'i mal'riĉ'ec'o'n kaj milit'o'n.”

Glaŭkono inter'romp'is: “Ŝajn'as ke vi far'as festen'o'n sen kuir'aĵ'o'j por la hom'o'j.”

“Vi prav'as,” mi respond'is. “Mi forges'is. Ili hav'os kuir'aĵ'o'j'n, kaj, kompren'ebl'e, sal'o'n kaj oliv'o'j'n kaj fromaĝ'o'n. Oni bol'ig'os bulb'o'j'n kaj ali'a'j'n kresk'aĵ'o'j'n, legom'o'j'n el la kamp'o'j, kaj ni dev'as proviz'i por ili sek'ig'it'a'j'n frukt'o'j'n, fig'o'j'n, kiker'o'j'n, fab'o'j'n. Ili rost'os mitelberojn kaj glan'o'j'n ĉe la fajr'o, kaj ili moder'e drink'os. Kaj tiel pas'ig'int'e si'a'j'n viv'o'j'n san'e kaj pac'e, ili ver'ŝajn'e mort'os mal'jun'a'j, trans'don'ant'e simil'a'n viv'o'n al si'a'j id'o'j.”

Li dir'is: “Se vi establ'us urb'o'n por pork'o'j, Sokrat'o, per kio ali'a vi nutr'us ili'n?”

“Sed kio mank'as, Glaŭkono?” mi demand'is.

“Kio est'as kutim'a,” li respond'is. “Ili dev'os ripoz'i sur sof'o'j, por ne sufer'i dolor'o'n, kaj manĝ'i de tabl'o'j, kaj hav'i manĝ'aĵ'o'j'n kaj desert'o'j'n kiel nun.”

“Bon'e,” mi dir'is, “mi kompren'as. Ni ne ekzamen'as la origin'o'n nur de simpl'a sed de luks'a civit'o. Ebl'e tio ne est'as mal'bon'a. Rigard'ant'e tia'n civit'o'n ebl'e ni pli facil'e vid'os kiel just'ec'o kaj mal'just'ec'o origin'as. Mi opini'as ke aŭtentik'e san'a civit'o est'as kia'n ni pri'parol'is. Sed se vi dezir'as, ni rigard'u mal'san'a'n civit'o'n. Mi supoz'as ke neni'o evit'ig'as ke la san'a spec'o ne kontent'ig'us iu'j'n person'o'j'n pro si'a viv'manier'o. Do ankaŭ est'os sof'o'j kaj tabl'o'j kaj ali'a'j mebl'o'j, kaj manĝ'aĵ'o'j kaj parfum'o kaj incens'o kaj hetajr'o'j kaj dolĉ'a'j manĝ'aĵ'o'j kaj ĉio tia. Kaj la neces'aĵ'o'j ne plu lim'iĝ'os al kio'n ni antaŭ'e nom'is — dom'o'j kaj vest'aĵ'o'j kaj ŝu'o'j — sed ankaŭ pentr'ad'o est'os hav'end'a, kaj brod'ad'o, kaj or'o kaj ebur'o kaj ĉio tia est'os akir'end'a, ĉu ne?”

“Akir'end'a'j ili est'os,” li respond'is.

“Sekv'e neces'os pli'grand'ig'i la urb'o'n. Kio est'as san'ig'a ne plu sufiĉ'os do la urb'o dev'os far'iĝ'i plen'plen'a de person'o'j kiu'j ne ekzist'as en la urb'o pro neces'o. Ekzempl'e, ĉi'a'j ĉas'ist'o'j kaj art'ist'o'j, mult'a'j person'o'j okup'ant'a'j si'n pri figur'o'j kaj kolor'o'j, kaj mult'a'j ali'a'j pri muzik'o, poet'o'j kun si'a'j help'ist'o'j, rapsod'o'j, aktor'o'j, danc'ist'o'j, kontrakt'ist'o'j, fabrik'ist'o'j de ĉia'spec'a'j prepar'aĵ'o'j, inkluziv'e de kosmetik'aĵ'o'j por vir'in'o'j. Kaj ni bezon'os mult'e pli da serv'ist'o'j. Ĉu vi ne kred'as ke neces'os hav'i sklav'o'j'n por akompan'i knab'o'j'n al la lern'ej'o, kaj suĉ'ist'in'o'j'n, kaj infan'vart'ist'in'o'j'n, har'aranĝ'ist'in'o'j'n, barbir'o'j'n, kuir'ist'o'j'n, viand'ist'o'j'n? Kaj ni ankaŭ bezon'os pork'o'gard'ist'o'j'n. Tio'n ni ne hav'is en la unu'a urb'o, ĉar ne est'is bezon'o, sed ja est'os bezon'o en ĉi tiu luks'a urb'o. Kaj oni ankaŭ bezon'os ĉi'a'j'n ali'a'j'n brut'o'j'n por manĝ'i, ĉu ne?”

“Cert'e oni bezon'os ili'n.”

“Kaj nepr'e ni bezon'os kurac'ist'o'j'n pro tia viv'manier'o, mult'e pli ol pro la pli simpl'a viv'o.”

“Jes, nepr'e.”

“Kaj la ter'o kiu est'is sufiĉ'a por nutr'i oni'n unu'e nun est'os tro mal'grand'a por oni'a bezon'o, ĉu ne?”

“Ja est'as ver'e,” li dir'is.

“Do neces'os al'pren'i iom da najbar'a ter'o por ke ni hav'u sufiĉ'a'n por paŝt'ad'o kaj plug'ad'o. Kaj ni'a'j najbar'o'j for'pren'os iom da ni'a, se ankaŭ ili dediĉ'os si'n al sen'lim'a mon'akir'ad'o preter la lim'o de neces'o.”

“Sen'dub'e, Sokrat'o,” li respond'is.

“Do ni milit'os pro tio, Glaŭkono, ĉu ne?”

“Vi prav'as,” li respond'is.

“Ni ne diskut'os,” mi dir'is, “ĉu milit'o hav'as mal'bon'a'n aŭ bon'a'n rezult'o'n sed ni dir'os nur ke ni trov'is la origin'o'n de milit'o, la origin'o'n de katastrof'o'j por individu'o'j kaj la publik'o en civit'o kiam ĝi okaz'as.”

“Cert'e.”

“Kaj, mi'a amik'o, la urb'o bezon'os est'i ankoraŭ pli grand'a, hav'ant'e grand'a'n arme'o'n kiu el'ir'os por batal'i kontraŭ atak'ant'o'j, kiu'j atak'os ni'n pro ĉiu'j ĉi posed'aĵ'o'j kiu'j'n ni menci'is.”

“Kial?” li demand'is. “Ĉu la civit'an'o'j mem ne sufiĉ'os?”

“Ne,” mi respond'is. “Ne, se vi kaj ni ĉiu'j ĝust'e inter'konsent'is kiam ni plan'is la civit'o'n. Memor'u: Ni inter'konsent'is ke est'as ne'ebl'e ke unu person'o praktik'u mult'a'j'n meti'o'j'n.”

“Vi prav'as,” li dir'is.

“Nu,” mi dir'is, “la praktik'ad'o de milit'o est'as meti'o.”

“Sen'dub'e,” li respond'is.

“Ĉu la fabrik'ad'o de ŝu'o'j dev'us koncern'i ni'n pli ol milit'ad'o?”

“Tut'e ne.”

“Sed ni postul'is ke ŝu'far'ist'o ne prov'u est'i kultiv'ist'o aŭ teks'ist'o aŭ dom'konstru'ist'o sam'temp'e. Li est'u nur ŝu'far'ist'o, kaj tiel ni hav'os ĝust'e far'it'a'j'n ŝu'o'j'n. Kaj ni ordon'is sam'e pri ĉiu ali'a meti'ist'o: Ĉiu pri'zorg'u si'a'n propr'a'n laŭ'natur'a'n meti'o'n dum si'a viv'o, kaj las'u la ali'a'j'n meti'o'j'n, tiel ke li ne perd'os oportun'o'n ĝust'e labor'i. Kaj ĉu la praktik'ad'o de milit'o ne dev'as est'i kiel ebl'e plej bon'e far'at'a? Aŭ ĉu ĝi est'as tiel facil'a ke kultiv'ist'o pov'as sam'temp'e est'i milit'ist'o? Kaj sam'e rilat'e al ŝu'far'ist'o aŭ kiu ajn praktik'as ali'a'n meti'o'n. Oni ne far'iĝ'as ekspert'a ŝak'ist'o* aŭ hazard'lud'ist'o sen dediĉ'i si'n al tio jam de la infan'ec'o. Ĉu hom'o pov'as pren'i ŝild'o'n aŭ ali'a'n batal'il'o'n kaj tuj est'i kiras'it'a batal'ist'o aŭ ia ali'a ekspert'a milit'ist'o? Oni ne far'iĝ'as kompetent'a meti'ist'o aŭ atlet'o nur ĉar oni pren'is tiu'cel'a'n il'o'n. Il'o est'as sen'util'a por person'o kiu ne sci'as uz'i ĝi'n kaj neniam ekzerc'is si'n je ĝi.”

“Se instrument'o pov'us efektiv'ig'i tio'n, ĝi ja est'us ne'kred'ebl'e valor'a,” li respond'is.

“Nu,” mi daŭr'ig'is, “ju pli grav'a est'as la labor'o de ni'a'j gard'ist'o'j, des pli da temp'o ĝi postul'as. Ĝi neces'ig'as eĉ pli da temp'o ol ĉiu ali'a labor'o aŭ okup'o.”

“Vi nepr'e prav'as,” li respond'is.

“Kaj sen'dub'e ĝi bezon'as natur'o'n special'e taŭg'a'n.”

“Cert'e.”

“Do, ŝajn'e ni'a task'o est'as ke se ni kapabl'os, ni trov'u kiu'j kaj kia'j natur'o'j taŭg'as por gard'ist'ar'o de ni'a civit'o.”

“Jes, tia est'as ni'a task'o.”

“Je Zeŭso!” mi dir'is. “Ni ne entrepren'as facil'a'n task'o'n. Tamen ĝi dev'as ne for'tim'ig'i ni'n. Ni far'u ni'a'n plej'ebl'o'n.”

“Vi prav'as,” li dir'is.

“Ĉu vi kred'as,” mi demand'is, “ke ekzist'as diferenc'o inter la natur'o'j de zorg'e bred'it'a hund'id'o kaj nobl'a jun'ul'o, kiam ni pens'as pri kapabl'o ekspert'e gard'i?”

“Pri kia natur'o vi parol'as?”

“Ambaŭ dev'as hav'i akr'a'j'n sens'o'j'n, kapabl'i rapid'e ĉas'i sens'it'o'n, kaj est'i fort'a por pov'i batal'i kontraŭ kapt'it'o se neces'e.”

“Ĉio ĉi est'as neces'a,” li respond'is.

“Kaj ankaŭ est'i kuraĝ'a, por bon'e batal'i.”

“Cert'e.”

“Ĉu ĉeval'o aŭ bov'o aŭ iu ali'a animal'o est'as kuraĝ'a sen pasi'a spirit'o? Ĉu vi ne konsci'as ke ne'rezist'ebl'a'n kaj ne'venk'ebl'a'n spirit'o'n hav'as person'o kies anim'o est'as tut'e sen'tim'a kaj ne'konker'ebl'a?”

“Mi konsci'as pri tio.”

“Est'as klar'e, nun, kia dev'as est'i la korp'o de gard'ist'o.”

“Jes.”

“Kaj la anim'o dev'as est'i pasi'spirit'a.”

“Jes, tia.”

“Sed, Glaŭkono,” mi demand'is, “kiel ili evit'os est'i sovaĝ'a'j unu'j kontraŭ la ali'a'j, kaj ankaŭ kontraŭ la ali'a'j civit'an'o'j, se ili hav'os tia'n natur'o'n?”

“Je Zeŭso!” li respond'is. “Ne facil'e.”

“Tamen ili dev'as est'i mild'a'j rilat'e al si'a'j kun'ul'o'j, sed sen'indulg'a'j rilat'e al si'a'j kontraŭ'batal'ant'o'j. Ali'e, ili ne atend'os ĝis ali'a'j detru'os ili'n, ili jam detru'os si'n mem.”

“Ver'e,” li dir'is.

“Do kio'n ni far'u?” mi demand'is. “Kie ni trov'os karakter'o'n sam'temp'e mild'a'n kaj sovaĝ'a'n? Ĉar sovaĝ'a spirit'o est'as la mal'o de mild'a natur'o.”

“Evident'e.”

“Sed se iu part'o de tiu karakter'o mank'os, ni ne hav'os bon'a'n gard'ist'o'n. Sed ŝajn'as ke unu'sol'a karakter'o ne pov'as hav'i ambaŭ kvalit'o'j'n, kaj ke sekv'e est'os ne'ebl'e hav'i bon'a'n gard'ist'o'n.”

“Tiel ŝajn'as,” li respond'is.

Mi est'is en grand'a embaras'o. Sed re'konsider'int'e ni'a'n diskut'o'n mi dir'is: “Mi'a amik'o, ni est'as prav'e en embaras'o, ĉar ni forges'is la kompar'o'n kiu'n ni far'is.”

“Kiu'n kompar'o'n?”

“Ni neglekt'is konsci'i ke ja ekzist'as karakter'o kiu'n ni ne konsider'is, sed kiu ja hav'as tiu'n du'obl'a'n natur'o'n.”

“Kiu?”

“Oni trov'as ĝi'n en ali'a'j animal'o'j, kaj ne mal'plej en tiu animal'o kiu'n ni kompar'is al gard'ist'o. Vi sci'as ke bon'e bred'it'a'j hund'o'j hav'as tia'n karakter'o'n. Ili pov'as est'i mild'eg'a'j kun si'a'j kun'ul'o'j kaj kon'at'o'j, sed sovaĝ'eg'a'j kontraŭ ne'kon'at'o'j.”

“Jes, mi sci'as.”

“Do tio ja est'as ebl'a,” mi dir'is, “kaj ni ne serĉ'as ne'ekzist'i'pov'a'n spec'o'n de gard'ist'o.”

“Ŝajn'as ke ne.”

“Nu, ĉu vi kred'as ke person'o kapabl'a gard'i dev'as ne nur hav'i pasi'a'n spirit'o'n sed ankaŭ sagac'a'n natur'o'n?”

“Mi ne kompren'as,” li respond'is.

“En hund'o,” mi dir'is, “vi trov'os i'o'n ver'e mir'ind'a'n kiam tem'as pri best'o.”

“Kio'n?”

“Kiam ĝi vid'as ne'kon'at'o'n, ĝi far'iĝ'as sovaĝ'a kvankam ĝi neniam sufer'is pro li. Ĉu tio ne mir'ig'as vi'n?”

“Mi ver'e ne pri'pens'is tio'n ĝis nun,” li respond'is. “Sed est'as klar'e ke ĝi ja ag'as tiel.”

“Do ĝi montr'as tre inĝeni'a'n karakter'o'n kaj ver'e est'as kler'a.”

“Kiel?”

“Ĉar ĝi disting'as inter amik'a kaj mal'amik'a aspekt'o'j, uz'ant'e la simpl'a'n princip'o'n ke ĝi re'kon'as tiu'n kaj ne kon'as ĉi tiu'n. Kiel ĝi ne pov'as est'i ne'lern'em'a, se ĝi disting'as inter familiar'a kaj ne'familiar'a laŭ kon'o kaj ne'kon'o?”

“Neniel pov'us est'i ali'e.”

“Sed,” mi dir'is, “lern'em'o kaj kler'ec'o est'as sam'a afer'o, ĉu ne?”

“Ili est'as sam'a afer'o,” li respond'is.

“Do, laŭ ni, por est'i bon'a, kompetent'a gard'ist'o de civit'o, oni dev'as est'i kler'a, spirit'e pasi'a, rapid'a, kaj fort'a.”

“Nepr'e,” li respond'is.

“Do li komenc'u est'ant'e tia. Kiel ni kultur'u kaj eduk'u li'n? Se ni konsider'os tio'n, ĉu tio help'os ni'n trov'i la cel'o'n de ni'a diskut'ad'o? Ni serĉ'as kiel just'ec'o kaj mal'just'ec'o origin'as en civit'o. Ni dev'as sufiĉ'e diskut'i, sed ne sen'neces'e tro'long'ig'i la diskut'o'n.”

La frat'o de Glaŭkono respond'is: “Cert'e mi opini'as ke ĉi tiu diskut'o help'os.”

“Je Zeŭso, amik'o Adejmanto,” mi dir'is. “Ni do dev'as ne for'las'i ĝi'n, eĉ se ĝi far'iĝ'os pli long'a.”

“Tut'e ne.”

“Bon'e. Ni diskut'u kiel eduk'i la vir'o'j'n, sen atent'o al prem'o de temp'o.”

“Tio neces'as.”

“Kio est'as eduk'ad'o? Ĉu ne est'as mal'facil'e trov'i i'o'n pli bon'a'n, ol kio'n oni jam de'long'e sci'as, sport'o'j'n por la korp'o kaj art'o'j'n por la anim'o?”

“Tiel est'as.”

“Ĉu ni komenc'u instru'ant'e la art'o'j'n, kaj nur post'e sport'o'j'n?”

“Kial ne?”

“Ĉu vi inklud'as rakont'ad'o'n inter la art'o'j?”

“Jes,” li dir'is.

“Kaj ekzist'as du spec'o'j de rakont'o'j: Ver'a'j kaj fikci'a'j.”

“Jes.”

“Ambaŭ est'as instru'end'a'j. Sed unu'e oni instru'u la fikci'a'j'n, ĉu ne?”

“Mi ne kompren'as kio'n vi cel'as dir'i,” li respond'is.

“Ĉu vi ne kompren'as,” mi demand'is, “ke ni unu'e rakont'as fabel'o'j'n al infan'o'j? Plej'part'e ili est'as fiktiv'a'j, kvankam en'est'as iom da ver'o. Ni uz'as fabel'o'j'n por infan'o'j antaŭ ol sport'o'j'n.”

“Vi prav'as.”

“Do kiel mi dir'is, la art'o'j dev'as est'i unu'a'j, nur post'e est'u sport'o'j.”

“Jes, ĝust'e,” li respond'is.

“Ĉu vi ne sci'as ke la komenc'o de ĉiu task'o est'as plej grav'a? Special'e kiam tem'as pri nov'a, simpl'a person'o. Hom'o'j est'as plej muld'ebl'a'j tiam, kaj plej facil'e akcept'as la tip'o'n per kiu oni vol'as stamp'i ili'n.”

“Est'as preciz'e tiel.”

“Ĉu ni facil'e permes'u ke la infan'o'j aŭskult'u kaj pren'u en si'a'n anim'o'n i'a'j'n ajn rakont'o'j'n far'it'a'j'n de i'a'j ajn person'o'j? Plej'part'e la rakont'o'j prezent'as la mal'o'n de la kred'o'j kiu'j'n ni vol'as konserv'i en la infan'o'j kiam ili est'os adolt'o'j.”

“Ni tut'e ne permes'u tio'n.”

“Unu'e, evident'e, neces'os kontrol'i la rakont'ist'o'j'n — aprob'i bon'a'n rakont'o'n sed mal'akcept'i mal'bon'a'n. Ni persvad'os la suĉ'ist'in'o'j'n kaj patr'in'o'j'n rakont'i la aprob'it'a'j'n rakont'o'j'n al la infan'o'j. Ili muld'u la anim'o'j'n de la infan'o'j per ĉi tiu'j fabel'o'j mult'e pli ol man'o'j muld'as korp'o'j'n. La plej mult'a'j aktual'a'j fabel'o'j est'as mal'aprob'end'a'j.”

“Kiu'j?” li demand'is.

“Ni pov'as uz'i la grand'a'j'n fabel'o'j'n kiel model'o'n laŭ kiu ni pov'os taks'i ankaŭ la mal'grand'a'j'n,” mi dir'is. “La grand'a'j kaj la mal'grand'a'j sen'dub'e hav'as la sam'a'n tip'o'n kaj la sam'a'n fort'o'n. Sen'dub'e vi akord'as.”

“Jes,” li respond'is. “Sed mi ne sci'as pri kiu'j grand'a'j fabel'o'j vi parol'as.”

“La fabel'o'j kia'j'n Hesiodo kaj Homero kaj la ali'a'j poet'o'j rakont'as al ni,” mi dir'is. “Ili verk'is mensog'a'j'n fabel'o'j'n por la hom'ar'o kaj rakont'is ili'n, kaj ankoraŭ rakont'as ili'n.”

“Kiu'j'n?” li demand'is. “Pri kio en ili vi plend'as?”

“Tio'n pri kiu oni dev'as ĉef'e kaj plej fort'e plend'i,” mi respond'is. “Des pli ĉar ili fi'e mensog'as.”

“Kiam?”

“Kiam oni mis'prezent'as la karakter'o'n de la Di'o'j kaj hero'o'j. Est'as kvazaŭ pentr'ist'o far'as portret'o'n tut'e mal'simil'a'n al la person'o'j kies bild'o'j'n li pentr'as.”

“Jes, ver'e,” li respond'is. “Est'as prav'e mal'aprob'i tio'n. Sed pri kio ni parol'as? Pri kiu'j verk'o'j?”

“Unu'e,” mi dir'is, “la plej grand'a mensog'o, kiu'n fi'e mensog'ant'e dir'is Hesiodo: Pri kio'n Uran'o far'is, kaj kiel Kron'o venĝ'is si'n.* Kaj la ag'ad'o de Kron'o, kaj li'a sufer'o kaŭz'it'a de li'a fil'o. Eĉ se tio est'us ver'a, mi kred'as ke oni dev'us ne tiel facil'e rakont'i ĝi'n al naiv'a'j jun'ul'o'j. Plej bon'e est'us silent'i pri ĝi. Se oni nepr'e dev'as rakont'i ĝi'n, do kiel ebl'e plej mal'mult'a'j person'o'j aŭskult'u, kaj nur sekret'e, post ofer'o de — ne pork'id'o, sed iu ali'a grand'a kaj mal'facil'e akir'ebl'a ofer'best'o — tiel ke kiel ebl'e plej mal'grand'a nombr'o da person'o'j aŭskult'u.”

“Vi prav'as,” li dir'is. “Tia'j rakont'o'j est'as danĝer'a'j.”

“Kaj oni nepr'e ne rakont'u ili'n, Adejmanto, en ni'a urb'o,” mi dir'is. “Kaj oni ne rakont'u al aŭskult'ant'a jun'ul'o, tiel ke li supoz'os ke eĉ se li far'os la plej grand'a'n mal'just'ec'o'n li far'os neni'o'n ekster'ordinar'a'n; aŭ ke se li pun'os si'a'n mal'just'a'n patr'o'n ajn'manier'e, li nur imit'os la unu'a'j'n kaj plej grand'a'j'n Di'o'j'n.”

“Ne, je Zeŭso!” li dir'is. “Ankaŭ mi opini'as ke est'as ne'dec'e rakont'i tiel.”

“Kaj neniel,” mi dir'is, “ke unu'j Di'o'j komplot'as milit'o'n kaj batal'as kontraŭ ali'a'j Di'o'j — ĉar ankaŭ tio ne est'as ver'a. La gard'ant'o'j de ni'a civit'o dev'os kred'i ke la plej hont'ind'a ag'o est'us sen'ĝen'e mal'amik'iĝ'i inter si. Do des mal'pli oni rakont'u al ili kaj brod'u por ili pri batal'o'j de gigant'o'j kaj mult'a'j ali'a'j ĉia'spec'a'j mal'amik'ec'o'j inter Di'o'j kaj hero'o'j, kontraŭ si'a'j parenc'o'j kaj kun'ul'o'j. Se ni cel'as konvink'i ili'n ke neni'u civit'an'o iam mal'amik'iĝ'u kontraŭ ali'a, ke tio est'us mal'pi'a ag'o, tiel est'as dir'end'e de la ge'mal'jun'ul'o'j jam al la jun'a'j infan'o'j, kaj ankaŭ dum ili pli'aĝ'iĝ'as. Kaj la poet'o'j nepr'e dev'os verk'i konform'e. Ke Hera est'is ĉen'it'a de si'a fil'o, kaj Hefesto est'is ĵet'it'a de si'a patr'o kiam li vol'is defend'i si'a'n batat'a'n patr'in'o'n, kaj la batal'o'j inter la Di'o'j, kiu'j'n Homero pri'verk'is — ĉio ĉi dev'os est'i mal'permes'it'a, ne'grav'e ĉu aŭ ne tiu'j rakont'o'j hav'as profund'a'n, kaŝ'it'a'n signif'o'n. Tio, pri kio infan'o konvink'iĝ'as em'as far'iĝ'i ne'el'lav'ebl'a kaj ne'ŝanĝ'ebl'a. Pro tio, ĉiu'j fabel'o'j, sen'escept'e, kiu'j'n ili unu'e aŭskult'os est'as tiel verk'end'a'j ke ili aŭskult'os plej moral'a'j'n rakont'o'j'n.”

“Tio est'as logik'a,” li respond'is. “Sed se iu demand'os al ni kia'j kaj kiu'j est'as la fabel'o'j kiu'j'n ni akcept'os, kiu'j'n ni nom'u?”

Mi respond'is: “Adejmanto, ĝust'e nun vi kaj mi ne est'as poet'o'j sed fond'ant'o'j de civit'o. Est'as ĝust'e ke la fond'ant'o'j sci'u la tip'o'j'n laŭ kiu'j la poet'o'j verk'u si'a'j'n fabel'o'j'n kaj mal'permes'u al ili devi'i de ili, sed ne ke la fond'ant'o'j mem verk'u fabel'o'j'n.”

“Vi prav'as,” li dir'is. “Sed preciz'e pri tio: Kia'j dev'os est'i la tip'o'j de rakont'o'j pri la Di'o'j?”

“Ĉi tia'j:” mi dir'is. “Kia Di'o ver'e est'as. Tio est'as ĉiam atribu'end'a, ne'grav'e ĉu oni verk'as epos'o'n, kant'o'n, aŭ tragedi'o'n.”

“Tiel dev'as est'i.”

“Ĉu Di'o real'e est'as bon'a, kaj ĉu oni nepr'e dev'as dir'i tio'n?”

“Jes.”

“Kaj neni'o bon'a ag'as mal'bon'e?”

“Tiel mi kred'as.”

“Kaj se iu ne far'as mal'bon'o'n, ĉu ebl'as ke li far'as mal'util'o'n?”

“Tut'e ne.”

“Kaj se iu far'as neni'o'n mal'bon'a'n, tiu est'as la kaŭz'o de neni'o mal'bon'a.”

“Li ne pov'us est'i.”

“Bon'ec'o est'as help'em'a, ĉu ne?”

“Tia ĝi est'as.”

“Kaj la kaŭz'o de bon'a ag'ad'o?”

“Jes.”

“Do la Bon'o ne est'as la kaŭz'o de ĉio, sed nur de kio est'as ver'e bon'a, kaj ne est'as la kaŭz'o de io mal'bon'a.”

“Nepr'e.”

“Sekv'e Di'o, kiu est'as bon'a, ne est'as la kaŭz'o de ĉio kvankam oni deklar'as tio'n. Rilat'e al hom'o'j Di'o est'as la kaŭz'o de nur kelk'a'j afer'o'j, sed plej'part'e ne, ĉar ni'a'j bon'ec'o'j est'as mult'e mal'pli ol ni'a'j mal'bon'ec'o'j. Pri la bon'o'j neni'o ali'a est'as respond'ec'a. Sed rilat'e al la mal'bon'o'j, neces'as serĉ'i la kaŭz'o'n kaj ne kulp'ig'i Di'o'n.”

“Mi kred'as,” li respond'is, “ke vi plen'e prav'as.”

“Sekv'e,” mi dir'is, “est'as mal'akcept'end'e, kiam Homero aŭ ali'a poet'o pek'as kontraŭ la Di'o'j per tia'j mal'inteligent'aĵ'o'j:

du vin'urn'o'j sid'as ĉe la sojl'o de Zeŭso

plen'a'j de vaks'it'a'j tabel'o'j, unu de fortun'ig'a'j,

sed la ali'a de mal'nobl'ig'a'j.

Kaj kiam Zeŭso kun'miks'as ili'n kaj don'as ili'n al iu:

Kaj ne ke Zeŭso dis'don'as al ni —

kaj rilat'e al la mal'observ'o de ĵur'o'j kaj pac'akord'o'j, kio'n Pandaro far'is, se iu dir'os ke tio'n kaŭz'is Atena kaj Zeŭso, ni ne aprob'os; nek ke Temisa kaj Zeŭso kaŭz'is kverel'o'j'n kaj disput'o'j'n inter la Di'o'j. Nek est'os permes'ebl'e ke la jun'ul'o'j aŭskult'u la vort'o'j'n de Esĥil'o:

Sed se iu deklam'us la tekst'o'n en kiu trov'iĝ'as ĉi tiu'j jamb'o'j, la Sufer'ad'o de Nioba, aŭ pri la Pelops'id'o'j aŭ la Troj'milit'o, tiu dev'us deklar'i ke ne tem'as pri la ag'o'j de Di'o; aŭ se ja de Di'o, li dev'os el'trov'i i'a'n argument'o'n simil'a'n al tiu, kiu'n ni nun proklam'as. Li dev'os dir'i ke Di'o ag'is just'e kaj bon'e, kaj ke ili profit'is pro si'a pun'iĝ'o. Sed ke Di'o, kiu est'as bon'a, kaŭz'as mal'bon'o'n al iu — nu, ni dev'as cert'ig'i ke neni'u dir'u tio'n en la civit'o, por ke la civit'o est'u bon'norm'a. Neni'u aŭd'u ĝi'n, nek jun'ul'o, nek mal'jun'ul'o, ne'grav'e ĉu rakont'at'a'n en poezi'a ĉu en ne'poezi'a fabel'o. Se ĝi est'us deklam'at'a, ĝi est'us nek pi'a nek util'a por ni, kaj ankaŭ ĝi ne hav'as senc'o'n.”

“Mi voĉ'don'as kun vi,” li dir'is, “por ĉi tiu leĝ'o; ĝi plaĉ'as al mi.”

“Do,” mi dir'is, “ĉi tiu est'u unu el la leĝ'o'j kaj tip'o'j pri la Di'o'j, laŭ kiu'j la rakont'ist'o'j dev'os rakont'i kaj poet'o'j poem'i: Ke Di'o ne est'as la kaŭz'o de ĉio, sed nur de bon'o.”

“Tio est'as kontent'ig'a,” li respond'is.

“Kio'n pri ĉi tiu du'a? — ĉu vi kred'as ke Di'o est'as iluzi'ist'o, ke li kapabl'as intenc'e tromp'i ni'n aper'ant'e foj'e laŭ ali'a'j ekster'aĵ'o'j, foj'e laŭ si'a propr'a? Ke ŝanĝ'ant'e si'a'n aspekt'o'n li pren'as mult'a'j'n form'o'j'n por erar'ig'i ni'n kaj kred'ig'i tia'j'n afer'o'j'n pri si? Aŭ ĉu li est'as sen'afekt'a, kaj plej mal'em'a for'las'i si'a'n propr'a'n form'o'n?”

“Mi ne sci'as respond'i al tio,” li dir'is.

“Sed pri'pens'u: Ĉu ne est'as ne'evit'ebl'e ke se io for'las'us si'a'n propr'a'n form'o'n ĝi dev'us ŝanĝ'i si'n aŭ est'i ŝanĝ'it'a de io ali'a?”

“Tio ja est'as ne'evit'ebl'a.”

“Sed ĉu ne est'as ver'e ke kio est'as plej perfekt'a plej mal'mult'e ŝanĝ'iĝ'as kaj mov'iĝ'as? Ekzempl'o, korp'o pro manĝ'aĵ'o'j kaj trink'aĵ'o'j kaj labor'o'j, kaj ĉiu plant'o pro la varm'eg'o de la sun'o kaj pro la vent'o'j kaj tia'j spert'o'j — la plej san'a kaj fort'a plej mal'mult'e ŝanĝ'iĝ'as.”

“Kompren'ebl'e.”

“Kaj la plej fort'a kaj prudent'a psik'o plej mal'mult'e influ'iĝ'as de ekster'e kaj plej mal'mult'e mis'konduk'iĝ'as aŭ ŝanĝ'iĝ'as?”

“Jes.”

“Kaj laŭ la sam'a argument'o ĉiu'j kun'met'it'a'j instrument'o'j kaj konstru'aĵ'o'j kaj vest'aĵ'o'j kiu'j est'as bon'e far'it'a'j kaj bon'stat'a'j plej mal'mult'e ŝanĝ'iĝ'as pro temp'o kaj ali'a'j influ'o'j.”

“Tio est'as ver'a.”

“Do ĉio bon'stat'a, ĉu pro si'a natur'o, ĉu pro art'o, ĉu pro ambaŭ, plej mal'mult'e ŝanĝ'iĝ'as pro io ali'a.”

“Tiel ŝajn'as.”

“Sed Di'o kaj kio est'as di'a est'as ĉiu'rilat'e perfekt'a.”

“Cert'e.”

“Konsekvenc'e, Di'o hav'as kiel ebl'e plej mal'mult'a'j'n form'o'j'n.”

“Ver'e.”

“Sed ĉu Li don'us ali'a'n form'o'n al si?”

“Evident'e,” li respond'is, “se Li trans'form'iĝ'as.”

“Nu, ĉu Li ŝanĝ'us si'n por far'iĝ'i pli bon'a kaj ind'a, aŭ mal'pli bon'a kaj mal'pli ind'a?”

“Dev'as est'i por far'iĝ'i mal'pli bon'a,” li respond'is, “se Li efektiv'e ŝanĝ'as si'n, ĉar ni ne pov'as dir'i ke mank'as al Di'o ind'ec'o aŭ perfekt'ec'o.”

“Vi plen'e prav'as,” mi dir'is. “Kaj se est'as tiel, ĉu vi kred'as, Adejmanto, ke aŭ Di'o aŭ hom'o volont'e mal'pli'bon'ig'us si'n?”

“Est'as ne'ebl'e,” li respond'is.

“Do, mi'a bon'a amik'o,” mi dir'is, “neni'u poet'o dir'u al ni ke —

nek ke iu mensog'u pri Prote'o kaj Tetisa. Kaj nek en tragedi'o'j nek en ali'spec'a'j poezi'aĵ'o'j Hera est'u prezent'at'a kiel sur'pren'int'a la form'o'n de pastr'in'o kolekt'ant'a mon'o'n —

kaj ili ne mensog'u al ni pri mult'a'j ali'a'j simil'a'j afer'o'j. Kaj ili ne persvad'u patr'in'o'j'n terur'i si'a'j'n infan'o'j'n per fi'a'j rakont'o'j pri Di'o'j kiu'j dum la nokt'o ĉirkaŭ'vag'ad'as pren'int'e la form'o'n de fremd'ul'o'j el fremd'a'j lok'o'j — por ne blasfem'i la Di'o'j'n kaj sam'temp'e por ne mizer'ig'i la infan'o'j'n.”

“Ne,” li respond'is.

“Sed ĉu,” mi demand'is, “kvankam la Di'o'j mem ne kapabl'as ŝanĝ'i si'n, ili kred'ig'as ni'n ke ili aper'as kun ĉi'a'j form'o'j por tromp'i kaj sorĉ'i ni'n?”

“Ebl'e,” li respond'is.

“Ĉu?” mi demand'is. “Ĉu Di'o vol'us mensog'i per vort'o'j aŭ ag'o'j kaj prezent'i fantom'o'n?”

“Mi ne sci'as,” li dir'is.

“Ĉu vi ne sci'as,” mi demand'is, “ke ĉiu'j Di'o'j kaj hom'o'j mal'am'as ver'a'n mensog'o'n — se ebl'as uz'i tia'n esprim'o'n —?”

“Kio'n vi cel'as dir'i?” li demand'is.

“Ĉi tio'n:” mi dir'is. “Neni'u ver'e dezir'as mensog'i en si'a plej grav'a part'o kaj pri la plej grav'a'j afer'o'j. Oni plej tim'as okaz'ig'i tio'n tie.”

“Mi ankoraŭ ne kompren'as,” li protest'is.

“Est'as ĉar vi supoz'as ke mi dir'as i'o'n solen'a'n,” mi dir'is. “Mi dir'as simpl'e ke ĉiu person'o plej mal'akcept'as kaj plej mal'am'as fals'i la ver'o'n en si'a mens'o. Oni mal'am'as est'i tromp'it'a kaj est'i sen'sci'a kaj kred'i mal'ver'o'n.”

“Cert'e,” li respond'is.

“Sed est'us plej ĝust'e, kiel mi ĵus dir'is, nom'i la sen'sci'o'n de tromp'it'o ver'a mensog'o. Kio est'as mensog'e vort'ig'it'a est'as imit'aĵ'o de sent'o en la mens'o, de kio oni post'e far'as bild'o'n, kaj ne pur'a mensog'o, ĉu ne?”

“Vi prav'as.”

“Efektiv'a mensog'o est'as mal'am'at'a ne nur de la Di'o'j sed ankaŭ de la hom'ar'o.”

“Mi akcept'as tio'n.”

“Kio'n pri vort'ig'it'a mensog'o? Ĉu foj'e ĝi est'as valor'a kaj ne merit'as est'i mal'am'at'a? Ekzempl'e, kiam oni dir'as ĝi'n al opon'ant'o'j, aŭ al supoz'at'a'j amik'o'j kiu'j pro frenez'o aŭ ia mis'pens'o prov'as far'i i'o'n mal'bon'a'n. Ĉu ĝi ne est'as valor'a kiel medikament'o por evit'ig'i la ag'o'n? Kaj en la fabel'o'j pri kiu'j ni ĵus parol'is, ĉu ni ne kiel ebl'e plej ver'ŝajn'ig'as la mal'ver'o'n por util'ig'i ĝi'n?”

“Ja est'as tiel,” li dir'is.

“Kaj pro kiu el tiu'j kial'o'j mensog'o valor'us por Di'o? Ĉu ĉar Li ne sci'as pri la pra'temp'o do dev'as far'i ver'ŝajn'ant'a'n mensog'o'n?”

“Tiu sugest'o est'as rid'ind'a,” li respond'is.

“Do Di'o ne hav'as la karakter'o'n de mensog'ant'a poet'o.”

“Laŭ mi, ne.”

“Nu, ĉu Li mensog'us ĉar Li tim'as Si'a'j'n mal'amik'o'j'n?”

“Tio ne est'as ebl'a.”

“Nu, ĉu la mis'pens'ad'o aŭ frenez'o de Li'a'j kun'ul'o'j?”

“Sed neni'u mis'pens'ant'o,” li respond'is, “aŭ frenez'ul'o hav'as di'am'o'n.”*

“Do ekzist'as neni'o pro kio Di'o mensog'us.”

“Ne.”

“Do di'ec'o ne pov'as mensog'i.”

“Nepr'e ne.”

“Do Di'o est'as simpl'a kaj ver'a, ag'e kaj vort'e, kaj Li nek ŝanĝ'as si'n nek tromp'as ali'a'j'n, nek per percept'iĝ'o, nek per vort'o'j, nek per send'o de sign'o'j, nek dum vek'it'ec'o nek dum sonĝ'o.”

“Tiel mi mem kred'as,” li respond'is, “pro vi'a parol'ad'o.”

“Do vi konsent'as,” mi dir'is, “pri ĉi tiu du'a tip'o laŭ kiu oni dev'as parol'i kaj poezi'i pri Di'o'j: Ke ili nek est'as sorĉ'ist'o'j kiu'j ali'form'ig'as si'n, nek ili mensog'ant'e mis'konduk'as ni'n per vort'o'j aŭ per ag'o'j.”

“Mi konsent'as.”

“Do kvankam ni mult'e laŭd'as Homeron, ĉi tio'n ni ne laŭd'as: La sonĝ'o'n send'it'a'n de Zeŭso al Agamemnon'o; nek Esĥil'o'n, kiam Tetisa dir'as ke kiam ŝi edz'in'iĝ'is Apolon'o kant'is ‘glor'ant'e ŝi'a'n beat'a'n id'ar'o'n’ —

kiam iu dir'os ti'aĵ'o'n pri Di'o'j, ni koler'iĝ'os kaj ne don'os al li ĥor'o'n* kaj ni ne permes'os instru'ist'o'j'n uz'i ĝi'n por eduk'i la jun'ul'o'j'n. Ĉar ni intenc'as ke ni'a'j gard'ist'o'j est'u tiel di'serv'ant'a'j kaj di'ec'a'j kiel ebl'as por hom'o.”

“Nepr'e,” li respond'is, “mi konsent'as pri tiu'j tip'o'j kaj uz'us ili'n kiel leĝ'o'j'n.”

Part'o Tri

“Ĉi ti'aĵ'o'j pri Di'o'j,” mi dir'is, “evident'e est'as aŭskult'end'a'j kaj ne'aŭskult'end'a'j jam de infan'ec'o, por ke oni honor'u Di'o'j'n kaj ge'patr'o'j'n kaj ne mal'estim'u inter'amik'ec'o'n.”

“Mi kred'as ke ni ĝust'e indik'is tio'n,” li respond'is.

“Kaj kio'n, por ke ili est'u kuraĝ'a'j? Ĉu ne est'as dir'end'a kio plej instig'os ili'n ne tim'i mort'o'n? Aŭ ĉu vi opini'as ke oni pov'as far'iĝ'i kuraĝ'a hav'ant'e tia'n tim'o'n?”

“Je Zeŭso!” li dir'is, “Ne mi.”

“Kio'n do? Se iu kred'as je ekzist'o en Hadeso kaj ĝi'a'j terur'aĵ'o'j, ĉu vi kred'as ke li est'os sen tim'o pri mort'o kaj ke dum batal'ad'o li prefer'os mort'o'n al est'i venk'it'a kaj sklav'ig'it'a?”

“Tut'e ne.”

“Do evident'e ni dev'os kontrol'i la rakont'ont'o'j'n de ĉi tiu'j fabel'o'j kaj postul'i ke ili ne simpl'e ne kalumni'u Hadeson sed eĉ ke ili laŭd'u ĝi'n, ĉar ili ne rakont'as kio est'as ver'a kaj help'a por est'ont'a'j milit'ist'o'j.”

“Jes, ni dev'os,” li respond'is.

“Do ni el'las'u ĉio'n tia'n,” mi dir'is. “Ni komenc'u per el'las'o de la vers'o:

kaj

kaj

kaj

kaj

kaj

kaj

Ni pet'os Homeron kaj la ali'a'j'n poet'o'j'n ne koler'i pro ni'a el'strek'o de tiu'j tekst'o'j kaj ĉiu'j simil'a'j tekst'o'j. Ni el'strek'as ili'n ne ĉar ili ne est'as poezi'a'j kaj plaĉ'a'j kiam la plej mult'a'j person'o'j aŭskult'as ili'n, sed ju pli poezi'a'j ili est'as, des mal'pli dev'as aŭskult'i infan'o'j kaj vir'o'j kiu'j dev'os est'i liber'a'j kaj tim'i sklav'iĝ'o'n pli ol mort'o'n.”

“Kompren'ebl'e.”

“Konsekvenc'e, la tut'a terur'a kaj tim'ig'a nom'ar'o tiu'rilat'a est'as el'ĵet'end'a: La River'o de Lament'ad'o, Stiks'o*, ‘Sub'ter'ul'o'j’ kaj ‘Kadavr'o'j’ kaj ali'a'j tiu'tip'a'j nom'o'j kiu'j, kiel oni sci'as, horor'ig'as ĉiu'j'n aŭd'ant'o'j'n. Ebl'e ili hav'as ali'a'n valor'o'n, sed ni tim'as pri la gard'ist'o'j. Ni tim'as ke pro si'a horor'o ili far'iĝ'os pli febr'a'j kaj tim'em'a'j ol ni vol'as.”

“Ni prav'e tim'as tio'n,” li respond'is.

“Do ili est'as el'pren'end'a'j?”

“Jes.”

“Mal'a tip'o est'as rakont'end'a kaj pri'poezi'end'a al ili?”

“Klar'e.”

“Kaj ni ankaŭ el'pren'u la lament'o'j'n kaj la ve'kri'o'j'n de estim'ind'a'j vir'o'j?”

“Nepr'e,” li respond'is, “se ni el'pren'as la antaŭ'a'j'n vort'o'j'n.”

“Konsider'u,” mi dir'is, “ĉu ni prav'e el'pren'os ili'n. Ni dir'as ke ind'a vir'o ne opini'as ke est'as terur'e kiam ind'a kamarad'o mort'as.”*

“Tio'n ni dir'as.”

“Do li ne lament'us pri li, kvazaŭ sufer'int'e i'o'n terur'a'n.”

“Tut'e ne.”

“Sed ni ankaŭ dir'as ke tiu ind'ul'o est'as plej sen'de'pend'a kiam tem'as pri bon'a viv'ad'o. Mal'simil'e al ali'a'j hom'o'j, li plej mal'mult'e bezon'as iu'n ali'a'n person'o'n.”

“Prav'e,” li respond'is.

“Tut'e ne est'us terur'e por li perd'i fil'o'n aŭ frat'o'n aŭ mon'o'n aŭ i'o'n ali'a'n tia'n.”

“Tut'e ne est'us.”

“Do li tut'e ne lament'as sed akcept'as mild'anim'e kiam tia mal'feliĉ'aĵ'o traf'as li'n.”

“Cert'e.”

“Do ni prav'e el'pren'os la lament'o'j'n de la fam'a'j vir'o'j kaj don'os ili'n al vir'in'o'j — kvankam ne al laŭd'ind'a'j vir'in'o'j — kaj al mal'ind'a'j vir'o'j. Ni'a'j pret'ig'at'a'j gard'ont'o'j de la region'o dev'os sent'i naŭz'o'n pri tia ag'ad'o.”

“Prav'e,” li respond'is.

“Do de'nov'e ni pet'os Homeron kaj la ali'a'j'n poet'o'j'n ne dir'i ke Aĥil'o, kiu est'is fil'o de Di'in'o:

kuŝ'as jen sur si'a flank'o, jen

sur si'a dors'o, jen sur si'a diafragm'o

kaj post'e

nek ke li ve'kri'is kaj lament'is kiel est'as pri'skrib'it'e. Nek ke Priam'o, kiu ja est'is parenc'o de la Di'o'j, pet'eg'is kaj

Kaj eĉ pli ol pri ĉi tiu'j cit'aĵ'o'j ni pet'os ke ili ne prezent'u Di'o'j'n lament'ant'a'j'n kaj dir'ant'a'j'n:

Kaj se Di'o'j'n des pli ili ne aŭdac'u mis'prezent'i la plej grand'a'n el la Di'o'j:

kaj

Se, amik'o Adejmanto, ni'a'j jun'ul'o'j serioz'e aŭskult'us tia'j'n vort'o'j'n anstataŭ mok'i ili'n kiel mal'ind'a'j'n rakont'aĵ'o'j'n, nu apenaŭ unu person'o kred'us ke tia'j ag'ad'o'j est'as mal'ind'a'j, kaj neni'u riproĉ'us si'n se eĉ ven'us en la mens'o'n dir'i aŭ far'i i'o'n tia'n. Tut'e sen'hont'e kaj energi'e li far'us mult'a'j'n plor'kant'o'j'n kaj lament'o'j'n pro mal'grav'a'j sufer'o'j.”

“Vi parol'as plej ver'e,” li respond'is.

“Tio nepr'e dev'as ne okaz'i, kiel ni'a diskut'o ĵus indik'is. Ni rest'u konvink'it'a'j pri tio ĝis iu konvink'os per pli bon'a argument'o.”

“Nepr'e.”

“Kaj ili dev'as est'i ne'rid'em'a'j. Kutim'e kiam iu si'n don'as al fort'a rid'ad'o tio em'as est'ig'i sever'a'n ŝanĝ'o'n.”

“Tiel ŝajn'as al mi,” li respond'is.

“Do, se ni dev'as mal'akcept'i ke iu rakont'u pri ind'a'j hom'o'j super'fort'it'a'j de rid'ad'o, des mal'pli pri Di'o'j.”

“Ja ne,” li dir'is.

“Do ni ne akcept'os eĉ de Homero ĉi tio'n pri Di'o'j:

tio est'as mal'akcept'end'a, laŭ vi'a kred'o.”

“Se vi vol'as nom'i ĝi'n mi'a,” li respond'is. “Vi prav'as, est'as mal'akcept'end'e.”

“Do la ver'o est'as plej valor'a. Se ni ĵus prav'e dir'is ke mal'ver'o est'as efektiv'e sen'util'a al Di'o'j sed util'a al hom'o'j, ke ĝi est'as ia medikament'o, est'as klar'e ke ĝi dev'os est'i las'at'a al kurac'ist'o'j kaj ĝi est'u ne'tuŝ'ebl'a de laik'o.”

“Klar'e,” li respond'is.

“Do neces'os ke nur la reg'ant'o'j de la civit'o — se iu'j, krom kurac'ist'o'j — rajt'u mensog'i al kontraŭ'batal'ant'o'j aŭ civit'an'o'j por serv'i la civit'o'n, sed neni'u ali'a. Se laik'o mensog'us al tiu'j reg'ant'o'j, ni nom'us tio'n eĉ pli grand'a mis'far'o ol se mal'san'ul'o mensog'us al kurac'ist'o aŭ sport'lern'ant'o al si'a trejn'ist'o pri la fart'o de si'a korp'o, aŭ se iu parol'us mal'ver'e al kapitan'o pri la ŝip'o kaj la ŝip'an'o'j, ne dir'ant'e la ver'o'n pri si'a propr'a stat'o aŭ la stat'o de iu el la kun'ŝip'an'o'j.”

“Tut'e ver'e,” li respond'is.

“Se, do, iu ali'a en la civit'o trov'iĝ'us —

li est'u pun'it'a kiel en'konduk'int'o de kutim'o tiel renvers'a kaj ruin'ig'a por civit'o kiel por ŝip'o.”

“Se,” li dir'is, “oni dev'as ag'i konform'e al la postul'o'j.”

“Nu, ĉu ni'a'j jun'ul'o'j bezon'os est'i prudent'a'j?”

“Kompren'ebl'e.”

“Por la plej mult'a'j person'o'j la ĉef'a'j aspekt'o'j de prudent'ec'o est'as obe'i la reg'ant'o'j'n kaj reg'i si'n mem rilat'e al la plezur'o'j de drink'ad'o kaj amor'ad'o kaj manĝ'ad'o, ĉu ne?”

“Mi akord'as kun vi.”

“Do mi opini'as ke bon'e dir'it'a est'as tio, kio'n (laŭ Homero) Diomed'o dir'is:

kaj kio sekv'as:

kaj ĉio ali'a tia.”

“Ili est'as bon'a'j dir'aĵ'o'j.”

“Sed kio'n pri ĉi tio:

kaj la sekv'aĵ'o? Ĉu tio est'as bon'e dir'it'a? Kaj ĉia ali'a mal'respekt'aĵ'o kiu'n civit'an'o dir'as al la reg'ant'o'j, ĉu en proz'o, ĉu en poezi'o?”

“Tio ne est'as bon'e dir'it'a.”

“Mi ne opini'as ke est'as dec'e ke jun'ul'o'j aŭskult'u ĝi'n, ne tiel ili far'iĝ'os prudent'a'j. Se ĝi don'as i'a'n ali'a'n plezur'o'n, ne est'as mir'ind'e. Ĉu vi sam'opini'as?”

“Jes,” li respond'is.

“Nu, kio'n pri kiam la plej saĝ'a vir'o dir'as ke laŭ li'a opini'o est'as plej bon'e kiam:

ĉu vi kred'as ke est'as taŭg'e ke jun'ul'o aŭd'u tio'n, se ni'a cel'o est'as ke li lern'u si'n reg'i? Aŭ:

Aŭ aŭskult'i pri Zeŭso kiu, dum la ali'a'j Di'o'j kaj hom'o'j dorm'is, est'is la sol'a ne'en'dorm'iĝ'int'o? Li facil'e forges'is ĉiu'j'n si'a'j'n plan'o'j'n pro si'a amor'em'o. Kiam tio traf'is li'n, li vid'is Her'a'n. Li eĉ ne vol'is atend'i ĝis ili en'ir'os la lit'ĉambr'o'n sed insist'is koit'i sur la ter'o. Li dir'is ke li'a dezir'o est'as eĉ pli fort'a ol kiam ili unu'a'foj'e seks'kun'iĝ'is ‘ne'rimark'at'a'j de si'a'j am'at'a'j ge'patr'o'j’.* Aŭ simil'aĵ'o pri kiam Hefesto en'ĉen'ig'is Ares'o'n kaj Afrodit'a'n:”*

“Ne, je Zeŭso!” li dir'is. “Mi ne opini'as tio'n taŭg'a.”

“Sed se,” mi dir'is, “sen'ced'a persist'ad'o malgraŭ ĉio, far'at'a de fam'a'j vir'o'j, est'as rakont'at'a tio est'as rigard'end'a kaj aŭskult'end'a. Ekzempl'e:

“Nepr'e,” li respond'is.

“La vir'o'j dev'as est'i ne'sub'aĉet'ebl'a'j kaj ne'mon'avid'a'j.”

“Absolut'e!”

“Do ne est'os permes'at'e ke oni kant'u:

Nek oni laŭd'u pri Fojnikso, la serv'ist'o de Aĥil'o, ke li prav'e konsil'is li'n akcept'i donac'o'j'n por help'i la aĥaj'an'o'j'n, sed sen donac'o'j ne ĉes'ig'i si'a'n koler'o'n. Kaj ni ne estim'os Aĥil'o'n mem, kaj ni ne akcept'os ke li est'is tiel mon'avid'a ke li akcept'is donac'o'j'n de Agamemnon'o — ke kontraŭ pag'o li akcept'is trans'don'i mort'int'o'n, sed rifuz'is sen pag'o.”*

“Ne est'as ĝust'e laŭd'i ti'aĵ'o'j'n,” li respond'is.

“Mi hezit'as,” mi dir'is, “akuz'i Homeron pri mal'pi'ec'o kiam li tiel parol'as pri Aĥil'o kaj verk'as ali'a'j'n rakont'o'j'n. Sed kiam Aĥil'o dir'as al Apolon'o

kaj ke li mal'obe'is la river'o'n, kiu est'is Di'o, kaj est'is pret'a batal'i, kaj ke li dir'is pri si'a'j har'o'j konsekr'it'a'j al la ali'a river'o, Sperĥejo:

kiu ja est'is mort'int'a — nu, ni ne pov'as kred'i ke li far'is tio'n. La tren'iĝ'o de Hektor'o ĉirkaŭ la korp'o de Patrokl'o, kaj la viv'ant'a'j kapt'it'o'j kies gorĝ'o'j'n oni tranĉ'is sur la funebr'a ŝtip'ar'o — ĉio'n tia'n ni deklar'os ne'ver'a. Kaj ni ne permes'os ke ili kred'ig'u ni'a'n popol'o'n ke Aĥil'o, fil'o de Di'in'o kaj Peleo, plej prudent'a vir'o kaj nep'o de Zeŭso, kaj eduk'it'a de sagac'a Kiron'o, est'is tiel plen'a de mens'a konfuz'o ke li hav'is en si du mal'san'o'j'n si'n'kontraŭ'ant'a'j'n: Avar'em'a'n mon'avid'o'n kaj arogant'ec'o'n rilat'e kaj al Di'o'j kaj al hom'o'j.”

“Vi prav'as,” li respond'is.

“Kaj ankaŭ,” mi dir'is, “ni nek konvink'iĝ'os nek permes'os dir'i ke Teze'o, fil'o de Pozidon'o, kaj Pirituso, fil'o de Zeŭso, entrepren'is tiel terur'a'j'n per'fort'o'j'n, nek ke iu ali'a di'id'o kaj hero'o far'is terur'a'j'n, mal'pi'a'j'n ag'o'j'n, kiel oni nun mensog'as pri ili. Ni dev'ig'os la poet'o'j'n aŭ ne rakont'i tia'j'n ag'o'j'n, aŭ ne pretend'i ke tem'as pri infan'o'j de Di'o'j. Ili ne dir'u ambaŭ. Kaj ili ne prov'u kred'ig'i ni'a'j'n jun'ul'o'j'n ke la Di'o'j kre'as mal'bon'o'n, kaj ke hero'o'j ne est'as pli bon'a'j ol hom'o'j. Kiel ni jam dir'is, tia'j asert'o'j est'as nek pi'a'j nek ver'a'j, ĉar ni antaŭ'e demonstr'is ke Di'o'j ne pov'as far'i mal'bon'o'n.”

“Cert'e.”

“Kaj est'us danĝer'e por la aŭskult'ant'o'j, ĉar ĉiu mal'bon'ul'o ekskuz'us si'n se li kred'us ke far'as kaj far'is tia'j'n afer'o'j'n:

parenc'o'j de la Di'o'j,

proksim'a'j al Zeŭso, de kiu'j sur Mont’ Ida

altar’ al Patr'o Zeŭso est'as en la ĉiel'o

kaj

Tial tia'j rakont'o'j dev'as ĉes'i, por ke ili ne far'u ni'a'j'n jun'ul'o'j'n toler'em'a'j pri mal'bon'ec'o.”

“Preciz'e tial,” li respond'is.

“Nu,” mi demand'is, “kiu tem'o rest'as pri kiu ni decid'u kio est'as aŭ ne est'as dir'ebl'a? Ni decid'is pri Di'o'j, kaj dajmon'o'j, kaj hero'o'j, kaj la person'o'j en Hadeso.”

“Ver'e.”

“Do nun rest'as diskut'i pri hom'o'j.”

“Klar'e.”

“Ni ne pov'as, amik'o, preskrib'i pri tio jam nun.”

“Kial?”

“Mi supoz'as ke ni dir'us ke poet'o'j kaj rakont'ist'o'j mis'prezent'as la plej grav'a'j'n afer'o'j'n pri hom'o'j: Ke mult'a'j est'as mal'just'a'j tamen prosper'a'j, kaj just'ul'o'j est'as mizer'a'j, kaj ke ag'i mal'just'e est'as profit'ig'e se oni ag'as sekret'e, ke just'ec'o est'as bon'a por iu ali'a sed kaŭz'as perd'o'n al la ag'ant'o. Kaj ni mal'permes'us ke ili dir'u ti'aĵ'o'j'n, kaj ni ordon'us ke ili kant'u kaj rakont'ad'u la mal'o'n de ĉio tia, ĉu ne?”

“Mi plen'e akord'as,” li respond'is.

“Nu, se vi akcept'as ke mi prav'as, mi pov'as dir'i ke vi akord'as pri tio, kio'n ni de'komenc'e vol'as trov'i.”

“Vi'a supoz'o est'as prav'a,” li respond'is.

“Nu, ni inter'konsent'u ke ni dev'os parol'i tiel pri hom'o'j kiam ni est'os trov'int'a'j kia est'as just'ec'o kaj kial pro si'a natur'o ĝi hav'as valor'o'n por si'a posed'ant'o ne'grav'e ĉu aŭ ne li ŝajn'as est'i just'a.”

“Tut'e prav'e,” li respond'is.

“Do ni rigard'u la ekzamen'ad'o'n de fabel'o'j kiel fin'it'a'n. Laŭ mi'a opini'o ni nun dev'as ekzamen'i stil'o'n, por ke ni est'u plen'e ekzamen'int'a'j ne nur kio'n sed ankaŭ kiel oni dev'as rakont'i.”

Adejmanto dir'is: “mi ne kompren'as kio'n vi dir'as.”

“Tamen, vi dev'us,” mi dir'is. “Ebl'e vi pli facil'e kompren'os ĉi tio'n: Ĉio rakont'at'a de fabel'ist'o'j aŭ de poet'o'j tem'as pri okaz'int'a'j aŭ okaz'ant'a'j aŭ okaz'ont'a'j event'o'j.”

“Kiel pov'us est'i ali'e?”

“Kaj ili recit'as aŭ per simpl'a rakont'ad'o aŭ per imit'ad'o aŭ ambaŭ'manier'e.”

“Ankaŭ tio'n mi bezon'as pli klar'e kompren'i,” li dir'is.

“Mi ŝajn'e est'as rid'ind'a kaj mal'kompetent'a instru'ist'o,” mi dir'is. “Kiel person'o'j ne kapabl'a'j esprim'i si'n, mi prov'os indik'i kio'n mi cel'as ne per ĝeneral'aĵ'o sed per specif'a ekzempl'o. Dir'u al mi, ĉu vi kon'as la komenc'o'n de la Iliad'o kie la poet'o dir'as ke Ĥriseso pet'is Agamemnon'o'n liber'ig'i li'a'n fil'o'n, kaj Agamemnon'o koler'is, kaj Ĥriseso post si'a mal'sukces'o preĝ'is al la Di'o kontraŭ la aĥaj'an'o'j?”

“Jes.”

“Vi sci'as ke ĝis ĉi tiu'j vers'o'j:

nu, ĝis tie Homero mem parol'as kaj li tut'e ne prov'as kred'ig'i ni'n ke iu ali'a ol li mem parol'as. Sed post tiu'j vers'o'j li parol'as kvazaŭ li mem est'us Ĥriseso, kaj li prov'as kiel ebl'e plej kred'ig'i ni'n ke ne Homero sed la mal'jun'a pastr'o parol'as. Kaj tiel li verk'is preskaŭ la tut'a'n poem'o'n pri la event'o'j en Ilion'o, kiel ankaŭ en la tut'a Odise'ad'o.”

“Cert'e,” li dir'is.

“Nu, ĝi est'as rakont'o, ne'grav'e ĉu li dir'as la vort'o'j'n de ĉiu person'o aŭ pri event'o'j inter ties vort'o'j, ĉu ne?”

“Kompren'ebl'e.”

“Sed kiam li parol'as vort'o'j'n kvazaŭ li est'us ali'a person'o, ĉu ni prav'e pov'as dir'i ke li konform'ig'as si'a'j'n vort'o'j'n kiel ebl'e plej zorg'e al la vort'o'j de ĉiu person'o prezent'at'a kiel parol'ant'a?”

“Tiel est'as. Do?”

“Nu, konform'ig'i si'n al iu ali'a rilat'e al parol'ad'o aŭ si'n'ten'o est'as imit'i tiu'n person'o'n.”

“Kio'n vi konklud'as?”

“Ag'ant'e tiel, evident'e li kaj la ali'a'j poet'o'j far'as si'a'n rakont'ad'o'n per imit'ad'o.”

“Cert'e.”

“Se la poet'o neni'e kaŝ'us si'n, la tut'a poem'o kaj rakont'o est'us far'it'a de li sen imit'ad'o. Por ke vi ne dir'u ke vi ne kompren'as, mi don'os ekzempl'o'n. Homero jam dir'is ke Ĥriseso ir'is port'ant'e el'aĉet'o'n por si'a fil'in'o, kaj por far'i pet'o'n al la aĥaj'an'o'j, precip'e al la reĝ'o'j. Se li daŭr'ig'us ne kvazaŭ li ek'iĝ'is Ĥriseso sed ankoraŭ rest'as Homero, nu tio ne est'us imit'ad'o sed simpl'a rakont'ad'o. Est'us proksim'um'e ĉi tiel — mi parol'os sen'metr'e, ĉar mi ne est'as poet'o: La pastr'o ir'is kaj preĝ'is ke la Di'o'j ebl'ig'u ke ili konker'u Troj'o'n kaj ili mem sav'iĝ'u, akcept'int'e la el'aĉet'o'n kaj liber'ig'int'e li'a'n fil'in'o'n kaj tim?respekt'ant'e la Di'o'n. Kiam li est'is dir'int'a tio'n, la ali'a'j est'is ador'em'a'j kaj konsent'is, sed Agamemnon'o far'iĝ'is sovaĝ'a kaj ordon'is ke li nun for'ir'u kaj ne re'ven'u, ĉar la girland'it'a sceptr'o ne plu sufiĉ'os por protekt'i li'n. Li dir'is ke antaŭ ol li'a fil'in'o liber'iĝ'os, ŝi mal'jun'iĝ'os kun li en Arg'o. Li ordon'is ke li for'ir'u kaj ne provok'u li'n, por re'ven'i hejm'e'n bon'stat'a. Aŭd'int'e, la mal'jun'ul'o ek'tim'is kaj for'ir'is silent'e. Kiam li est'is mal'proksim'iĝ'int'a de la bivak'o, li long'e preĝ'is al Apolon'o, recit'ant'e la honor'titol'o'j'n de la Di'o kaj memor'ig'ant'e kaj pet'ant'e rekompenc'o'n se iam li akcept'ind'e donac'is al li per konstru'ad'o de templ'o'j aŭ per sankt'a'j ofer'o'j. Pro ĉio ĉi, li preĝ'is, li venĝ'u li'n per si'a'j sag'o'j kontraŭ la aĥaj'an'o'j pro li'a'j larm'o'j. Tiel, amik'o,” mi dir'is, “ni hav'as simpl'a'n rakont'o'n sen imit'ad'o.”

“Mi kompren'as,” li respond'is.

“Nu, kompren'u,” mi dir'is, “ke la mal'o okaz'as kiam oni for'pren'as la tekst'o'n de la poem'o inter la parol'ad'o'j kaj las'as nur la dialog'o'n.”

“Mi ankaŭ kompren'as tio'n,” li dir'is. “Tio okaz'as en tragedi'o'j.”

“Vi plen'e prav'as,” mi respond'is. “Mi kred'as ke nun est'as klar'a al vi tio, kio'n vi antaŭ'e ne kompren'is. Unu spec'o de poezi'o kaj fabel'ad'o konsist'as plen'e el imit'ad'o. Kiel vi dir'is, tio est'as tragedi'o'j kaj komedi'o'j. Ali'a spec'o konsist'as el raport'ad'o far'it'a de la poet'o mem. Oni plej oft'e trov'as tio'n en ditiramb'o'j. Kaj ambaŭ spec'o'j est'as trov'ebl'a'j en epos'a'j poem'o'j, kiel ankaŭ en mult'a'j ali'a'j verk'o'j. Ĉu vi kompren'as mi'n?”

“Jes, nun mi kompren'as kio'n vi cel'is dir'i,” li respond'is.

“Memor'u ankaŭ ke ni antaŭ'e jam diskut'is pri kio rajt'as est'i rakont'at'a, sed ni ankoraŭ bezon'as konsider'i kiel ĝi est'u rakont'at'a.”

“Mi memor'as.”

“Nu, jen, laŭ mi'a ekzempl'o, neces'as inter'konsent'i ĉu ni permes'os la poet'o'j'n imit'i kiam ili far'as si'a'j'n rakont'o'j'n por ni. Aŭ foj'e imit'i kaj foj'e ne, kaj se tiel, do kiam? Aŭ tut'e ne imit'i.”

“Mi supoz'as,” li respond'is, “ke vi demand'as ĉu aŭ ne ni akcept'os tragedi'o'j'n kaj komedi'o'j'n en la civit'o.”

“Probabl'e,” mi dir'is, “sed ebl'e eĉ pli ol tio'n. Efektiv'e, mi ne sci'as. Sed kie'n ajn konduk'os la diskut'o, kvazaŭ vent'o, tie'n ni ir'u.”

“Vi bon'e propon'as,” li respond'is.

“Rigard'u ĉi tio'n, Adejmanto: Ĉu ja aŭ ne ni'a'j gard'ist'o'j dev'us est'i imit'ant'o'j? Ĉu tio sekv'as el tio, kio'n ni unu'e dir'is, ke ĉiu person'o pov'as bon'e far'i unu spec'o'n de labor'o, sed ne mult'a'j'n? Se li prov'us ĉi tio'n, prov'ant'e kapabl'i en mult'a'j fak'o'j, pri ĉiu fak'o li mal'sukces'us est'i kompetent'a.”

“Dev'as est'i tiel.”

“Ĉu la sam'a argument'o est'as aplik'ebl'a al imit'ad'o? Se li imit'us mult'a'j'n, li mal'sukces'us bon'e imit'i eĉ nur unu?”

“Li mal'sukces'us.”

“Do li apenaŭ pov'us sam'temp'e okup'i si'n pri iu labor'fak'o kaj imit'i mult'a'j'n person'o'j'n. La sam'a'j hom'o'j ne pov'as eĉ sukces'e verk'i ambaŭ spec'o'j'n de imit'ad'o kiu'j ŝajn'as est'i tre proksim'a'j unu al la ali'a, nom'e komedi'o'j'n kaj tragedi'o'j'n. Vi ja ĵus nom'is ili'n imit'ad'o, mi kred'as.”

“Jes. Kaj vi prav'as, ili ne pov'as.”

“Nek sam'temp'e est'i rapsod'o'j kaj aktor'o'j?”

“Prav'e.”

“Kaj la sam'a'j person'o'j ne pov'as est'i aktor'o'j kaj en tragedi'o'j kaj en komedi'o'j. Ĉio tia ja est'as imit'ad'o, ĉu ne?”

“Ĝi est'as imit'ad'o.”

“Kaj, Adejmanto, la hom'a natur'o ŝajn'as al mi konsist'i el tiel mal'grand'a'j er'o'j ke ĝi ne pov'as adekvat'e imit'i mult'a'j'n afer'o'j'n, aŭ far'i tiu'j'n afer'o'j'n, kiu'j'n la imit'ad'o reprezent'as.”

“Tut'e ver'e,” li dir'is.

“Se ni plu akcept'as ni'a'n original'a'n konklud'o'n ke ni'a'j gard'ist'o'j dev'os evit'i ĉiu'j'n ali'a'j'n meti'o'j'n kaj est'i kiel ebl'e plej kompetent'a'j meti'ist'o'j pri la liber'ec'o de la civit'o kaj far'i neni'o'n kio ne cel'as tio'n, est'as ne dezir'ind'e ke ili far'u aŭ imit'u i'o'n ali'a'n. Se ili nepr'e dev'as imit'i, ili imit'u jam de infan'ec'o tio'n, kio dec'as al ili: Est'i kuraĝ'a'j, si'n'reg'ant'a'j, pi'a'j, liber'a'j, kaj ĉi ĉi'a'j, kaj ili nek far'u nek kapabl'u imit'i mal'liber'ec'o'n, nek i'o'n ali'a'n hont'ind'a'n por ke ili ne inter'ŝanĝ'u est'ad'o'n kontraŭ imit'ad'o. Ĉu vi rimark'is ke imit'ad'o, se oni persist'as je ĝi jam de jun'ec'o, far'iĝ'as korp'a, parol'a kaj pens'a kutim'o?”

“Nepr'e.”

“Do ni ne permes'os,” mi dir'is, “ke person'o'j kiu'j'n ni pretend'as pri'zorg'i, kaj kiu'j dev'os far'iĝ'i bon'a'j vir'o'j, imit'u vir'in'o'n, ĉar ili est'as vir'o'j; ili imit'u nek jun'a'n vir'in'o'n nek mal'jun'a'n, nek vir'in'o'n kiu riproĉ'aĉ'as vir'o'n, aŭ kiu fanfaron'e defi'as Di'o'j'n opini'ant'e si'n beat'a, aŭ kiu ve'kri'as kaj lament'as kiam mal'feliĉ'o traf'as ŝi'n. Kaj nepr'e ne vir'in'o'n mal'san'a'n aŭ seks'pasi'a'n aŭ nask'ant'a'n.”

“Kompren'ebl'e,” li dir'is.

“Nek ge'sklav'o'j'n kiu'j far'as sklav'a'j'n ag'o'j'n.”

“Ankaŭ ne tio'n.”

“Kaj ne mal'bon'a'j'n vir'o'j'n, evident'e, kiu'j est'as tim'em'a'j kaj far'as la mal'o'n de kio'n ni ĵus dir'is, kiu'j kalumni'as kaj mok'as unu'j la ali'a'j'n, kaj fi'parol'as, ĉu ebri'e, ĉu mal'ebri'e, aŭ mis'trakt'as si'n kaj ali'a'j'n per vort'o'j kaj ag'o'j. Ili ne kutim'iĝ'u simil'ig'i si'n al frenez'ul'o'j per vort'o'j aŭ ag'o'j. Kvankam ili dev'as sci'i re'kon'i frenez'ul'o'j'n kaj mal'bon'a'j'n vir'o'j'n kaj vir'in'o'j'n, ili dev'as nek far'i nek imit'i i'o'n tia'n.”

“Tut'e ver'e,” li respond'is.

“Krom'e,” mi dir'is, “ĉu ili imit'u forĝ'ist'o'j'n aŭ ali'a'j'n meti'ist'o'j'n, aŭ rem'ist'o'j'n de trirem'o'j aŭ ili'a'j'n komand'ant'o'j'n aŭ i'o'n ali'a'n tia'n?”

“Kiel?” li respond'is. “Ĉar ne lic'as ke ili eĉ atent'u i'o'n tia'n.”

“Krom'e, ĉu ili imit'u hen'ant'a'j'n ĉeval'o'j'n kaj blek'ant'a'j'n bov'o'j'n kaj bru'ant'a'j'n river'o'j'n kaj muĝ'ant'a'n mar'o'n kaj tondr'o'n kaj ĉio'n tia'n?”

“Sed ne lic'as ke ili ag'u frenez'e aŭ simil'ig'u si'n al frenez'ul'o'j.”

“Nu, do,” mi dir'is, “se mi kompren'as kio'n vi dir'as, ekzist'as spec'o de stil'o kaj rakont'ad'o laŭ kiu ver'e ind'a bon'ul'o rakont'us kiam li dev'us parol'i, kaj ali'a, mal'simil'a spec'o kiu'n akcept'us kaj laŭ kiu rakont'us person'o kiu est'as mal'ind'a laŭ si'a'j de'nask'a karakter'o kaj eduk'iĝ'o.”

“Kia'j ili est'as?” li demand'is.

“Mi kred'as ke kiam moder'a vir'o,” mi dir'is, “dum si'a rakont'ad'o ating'as parol'o'n aŭ ag'o'n de bon'a vir'o, li volont'e deklam'as kvazaŭ li est'us tiu vir'o kaj ne hont'us imit'i li'n tiel, precip'e kiam li imit'as bon'ul'o'n kiu ag'as fid'ind'e kaj inteligent'e; mal'pli volont'e kiam la vir'o est'as mal'pli ind'a pro mal'san'o aŭ amor'o aŭ ebri'ec'o aŭ ia ali'a mal'fort'iĝ'o. Kiam li ating'as en si'a rakont'ad'o mal'ind'a'n person'o'n, li ne volont'e simil'ig'as si'n al la mal'pli'bon'ul'o, krom mal'long'e dum li far'as i'o'n valor'a'n; li hont'as, ĉar li ne est'as spert'a pri imit'ad'o de tiuloj kaj li sent'as naŭz'o'n kiam li form'as si'n laŭ ili kaj sur'pren'as la mal'bon'a'j'n tip'o'j'n. Li mal'estim'as tio'n en si'a mens'o, ĉar li'a cel'o ne est'as amuz'i.”

“Ver'ŝajn'e,” li respond'is.

“Do ĉu li ne uz'os rakont'ad'o'n kia'n ni diskut'is antaŭ ne'long'e pri la poezi'o de Homero? Li uz'os stil'o'n kiu inklud'os kaj imit'ad'o'n kaj simpl'a'n rakont'ad'o'n, sed nur mal'mult'e da imit'ad'o en grand'a verk'o. Ĉu mi prav'as?”

“Cert'e,” li dir'is. “Tia dev'as est'i la tip'o por tiu parol'ist'o.”

“Do,” mi dir'is, “kiam tem'as pri deklam'ant'o kiu ne est'as tia, ju pli mal'adekvat'a li est'as, des pli volont'e li rakont'as ĉio'n kaj li opini'as neni'o'n mal'ind'a, tiel ke li prov'as imit'i serioz'e ĉio'n antaŭ mult'a'j aŭskult'ant'o'j, afer'o'j'n kia'j'n ni ĵus menci'is: Tondr'o'n kaj bru'ad'o'n de vent'o'j kaj hajl'o kaj aks'o'j kaj puli'o'j kaj trumpet'o'j kaj flut'o'j kaj ŝalm'o'j kaj ĉi'a'j muzik'il'o'j kaj la voĉ'o'j'n de hund'o'j kaj ŝaf'o'j kaj bird'o'j. La stil'o de tiu person'o est'as plen'a de imit'ad'o de son'o'j kaj gest'o'j kun mal'mult'e da rakont'ad'o.”

“Ne'evit'ebl'e est'as tiel.”

“Do tiu'j,” mi dir'is, “est'as la du form'o'j de stil'o kiu'j'n mi menci'is.”

“Jes,” li dir'is.

“Nu, la unu'a el ili en'hav'as nur mal'grand'a'n vari'ad'o'n. Se oni don'as taŭg'a'j'n ton'o'n kaj ritm'o'n al la recit'ad'o, ĝust'a recit'ant'o parol'ad'as laŭ unu manier'o kaj per unu ton'o — ĉar la vari'ad'o est'as mal'grand'a — kaj simil'e per preskaŭ unu'form'a ritm'o.”

“Est'as preciz'e tiel,” li respond'is.

“Kio'n pri la ali'a spec'o? Por tio oni bezon'as la mal'o'n, ĉiu'j'n ton'o'j'n, ĉiu'j'n ritm'o'j'n, por taŭg'e rakont'i, ĉar ĝi hav'as mult'a'j'n form'o'j'n de vari'ad'o.”

“Ja est'as tiel.”

“Nu, ĉu ĉiu'j poet'o'j kaj rakont'ant'o'j uz'as nur unu aŭ la ali'a'n de tiu'j du tip'o'j de recit'ad'o, aŭ ĉu iu'j inter'miks'as ili'n?”

“Iu'j inter'miks'as ili'n,” li respond'is.

“Do kio'n ni far'u?” mi demand'is. “Ĉu ni akcept'u ili'n ĉiu'j'n en la civit'o, aŭ nur la pur'form'a'n, aŭ la miks'form'a'n?”

“Se mi'a opini'o decid'os tio'n,” li respond'is, “la ne'miks'it'a'n imit'ad'o'n de kio dec'as.”

“Sed, Adejmanto, la miks'it'a spec'o est'as plaĉ'a. La mal'o de kio'n vi prefer'as. Ĝi est'as plaĉ'a al infan'o'j kaj eduk'ist'o'j kaj la plej mult'a'j person'o'j.”

“Jes, ĝi plej plaĉ'as al ili.”

“Sed ebl'e,” mi dir'is, “vi asert'us ke ĝi ne harmoni'as kun ni'a civit'an'ism'o, ĉar ne ekzist'as du'spec'a nek plur'spec'a person'o inter ni, ĉiu person'o far'as nur unu afer'o'n.”

“Efektiv'e ĝi ne harmoni'as.”

“Ĉu est'as ĉar nur en tia urb'o trov'iĝ'as ŝu'far'ist'o kiu est'as nur ŝu'far'ist'o kaj ne ankaŭ navig'ist'o, kultiv'ist'o est'as nur kultiv'ist'o kaj ne ankaŭ juĝ'ist'o, kaj batal'ist'o est'as nur batal'ist'o kaj ne ankaŭ mon'gajn'ist'o, kaj simil'e rilat'e al ĉiu'j person'o'j?”

“Ver'e,” li respond'is.

“Do, evident'e se vir'o est'as tiel lert'a ke li pov'as far'iĝ'i ĉiu'spec'a kaj imit'i ĉio'n, kaj se li ven'os en ni'a'n civit'o'n dezir'ant'e publik'e deklam'i si'a'j'n poem'o'j'n, ni klin'iĝ'os antaŭ li kvazaŭ antaŭ sankt'ul'o, mir'ind'ul'o, plezur'ig'ant'o, sed ni dir'os ke ne ekzist'as tia vir'o en ni'a civit'o, kaj ke tio ne lic'as. Ni verŝ'os parfum'o'n sur li'a'n kap'o'n kaj ni don'os al li kron'o'n el lan'o sed ni for'send'os li'n al ali'a urb'o. Ni mem prefer'os pli aŭster'a'n kaj mal'pli plezur'ig'a'n poet'o'n kaj fabel'ist'o'n por ni'a util'ig'o, kiu imit'os kio est'as dec'a kaj kiu far'os si'a'j'n rakont'o'j'n laŭ tiu'j tip'o'j kiu'j'n ni komenc'e ordon'is kiam ni diskut'is la eduk'ad'o'n de la soldat'o'j.”

“Nepr'e ni far'us tio'n,” li respond'is, “se ni pov'us.”

“Nun, amik'o,” mi dir'is, “ŝajn'as ke ni plen'e decid'is pri la art'o de rakont'o'j kaj fabel'o'j. Est'as deklar'it'e kio'n kaj kiel oni rakont'u.”

“Ankaŭ mi kred'as tio'n.”

“Nu, post tio,” mi dir'is, “rest'as diskut'i pri la spec'o'j de kant'ad'o kaj muzik'ad'o.”

“Klar'e.”

“Nu, sen'dub'e ĉiu'j jam sci'as kio'n ni dev'as dir'i: Pri kia'j ili dev'as est'i por akord'i kun la jam'dir'it'aĵ'o'j.”

Glaŭkono ek'rid'is. “Mi mem, Sokrat'o, ŝajn'e ne est'as unu el ‘ĉiu'j’, ĉar mi ĝust'e nun ne pov'as konklud'i kia'j ili dev'as est'i laŭ ni, kvankam mi pov'as konjekt'i.”

“Tamen,” mi dir'is, “vi cert'e pov'as unu'e dir'i ke muzik'aĵ'o konsist'as el tri part'o'j: Vort'o'j, melodi'o, kaj ritm'o.”

“Jes,” li respond'is, “tio'n mi sci'as.”

“Nu, rilat'e al vort'o'j, ĉu est'as diferenc'o inter la ne'kant'end'a'j vort'o'j kaj la tip'o'j de kio est'as ne'rakont'end'a, kiu'j'n ni ĵus diskut'is?”

“Ne,” li respond'is.

“Kaj la ton'o'j kaj ritm'o'j dev'as est'i konform'a'j al la vort'o'j?”

“Cert'e.”

“Sed ni dir'is ke ni ne bezon'as lament'o'j'n kaj ve'kri'o'j'n en rakont'o'j.”

“Tio'n ni dir'is.”

“Kiu'j est'as la lament'melodi'o'j? Dir'u al mi, ĉar vi est'as muzik'ist'o.”

“La miks'lidi'a modal'o,”* li respond'is, “kaj la akutlidia, kaj divers'a'j ali'a'j.”

“Kiu'j est'as la moral'e mol'a'j kaj la drink'akompan'ant'a'j melodi'o'j?”

“La ion'a modal'o,” li dir'is. “Kaj oni opini'as kelk'a'j'n lidiajn langvor'a'j.”

“Amik'o, ĉu vi util'ig'us tiu'j'n por milit'ist'o'j?”

“Tut'e ne,” li respond'is. “Do ŝajn'e rest'as por vi nur la dorik'a kaj la frigi'a modal'o'j.”

“Mi ne sci'as la modal'o'j'n,” mi dir'is, “sed konserv'u tiu'n modal'o'n kiu taŭg'e imit'us la son'o'j'n kaj ton'o'j'n de kuraĝ'ul'o kiu milit'ad'as kaj far'as ĉiu'n neces'a'n labor'o'n — vir'o kiu, se li mal'sukces'as aŭ vund'iĝ'as aŭ renkont'as mort'o'n, aŭ se iu ali'a fatal'aĵ'o traf'as li'n, ĉiu'okaz'e li si'n'reg'ant'e kaj fortik'e defend'as si'n kontraŭ la sort'o. Kaj ali'a'n modal'o'n por person'o kiu dum pac'o volont'e, sen dev'ig'o, ag'as — kiu persvad'as aŭ pet'as iu'n, ebl'e Di'o'n per preĝ'o, aŭ hom'o'n per instru'ad'o aŭ admon'o'j; aŭ, mal'e, est'as petit'a aŭ instru'it'a aŭ persvad'it'a si'n ŝanĝ'i, kaj pro tio li ag'as inteligent'e, ne arogant'e sed prudent'e kaj moder'e pri ĉio ĉi kaj ŝat'as la rezult'o'j'n. Tiu'j'n du modal'o'j'n kiu'j plej bon'e imit'as la voĉ'o'j'n de mal'sukces'ant'o'j, sukces'ant'o'j, prudent'ul'o'j, tiu'j'n du modal'o'j'n kiu'j akompan'as ag'ad'o'n-pro-dev'o kaj volont'a'n ag'ad'o'n, konserv'u ili'n.”

“Nu,” li dir'is, “vi ne pet'as mi'n konserv'i i'o'n ali'a'n ol la ĵus menci'it'a'j'n.”

“Do,” mi dir'is, “ni ne bezon'os plur'kord'a'j'n aŭ ĉia'skal'a'j'n instrument'o'j'n* por la kant'o'j kaj melodi'o'j.”

“Mi kred'as ke ne,” li respond'is.

“Do ni ne re'ten'os ĉe ni fabrik'ist'o'j'n de tri'angul'kord'a'j instrument'o'j, nek de pluk'instrument'o'j nek de iu'j ajn mult'not'a'j kaj plur'skal'a'j instrument'o'j.”

“Evident'e ne.”

“Krom'e, ĉu vi akcept'os en la civit'o ŝalm'fabrik'ist'o'j'n aŭ ŝalm'ist'o'j'n? Tiu ja est'as la plej ton'riĉ'a instrument'o, kapabl'a prezent'i ĉiu'j'n son'o'j'n.”

“Klar'e,” li dir'is.

“Rest'as por vi'a util'ig'o en la urb'o,” mi dir'is, “lir'o kaj citr'o. Kaj en la kamp'ar'o por la paŝt'ist'o'j est'us ia pajn'ŝalm'o.”

“Tio'n indik'as ni'a diskut'o,” li respond'is.

“Ni far'as neni'o'n nov'a'n, amik'o,” mi dir'is, “prefer'ant'e Apolon'o'n kaj la instrument'o'j'n de Apolon'o al Marsiaso kaj li'a'j instrument'o'j.”*

“Je Zeŭso!” li dir'is. “Mi kred'as ke ne.”

“Kaj je la Hund'o!” mi dir'is, “ni kvazaŭ'sekret'e el'pur'ig'is urb'o'n kiu'n ni antaŭ'ne'long'e nom'is luks'a.”

“Ni prudent'e ag'is,” li dir'is.

“Bon'e, do,” mi dir'is. “Ni pur'ig'u la rest'o'n. Post la modal'o'j ni dev'as diskut'i ritm'o'j'n. Ni ne serĉ'u komplik'it'a'j'n aŭ mult'kategori'a'j'n, sed ni atent'u kia'j est'as la ritm'o'j de bon'ord'a, kuraĝ'o'plen'a vir'o. Trov'int'e ili'n ni postul'u ke la pied'o'j kaj la melodi'aĵ'o konform'u al tia parol'ad'o, ne ke la vort'o'j konform'u al la pied'o'j kaj melodi'aĵ'o'j. Est'as vi'a task'o dir'i kiu'j est'as tiu'j ritm'o'j, sam'kiel vi indik'is la modal'o'j'n.”

“Sed je Zeŭso!” li respond'is. “Mi ne sci'as respond'i. Mi pov'as dir'i ke mi observ'is ke ekzist'as tri form'o'j el kiu'j konstru'iĝ'as ĉiu'j melodi'o'j. Sed mi ne sci'as dir'i kiu'j imit'as kia'n viv'o'n.”

“Tiu'kaz'e,” mi dir'is, “ni dev'os konsult'i Damonon* por trov'i kiu'j skem'o'j taŭg'as por sklav'ec'o kaj mal'respekt'o aŭ frenez'ec'o kaj ali'a'j ne'dezir'ind'a'j karakter'o'j, kaj kiu'j ritm'o'j est'as konserv'end'a'j por la mal'a'j. Mi kred'as ke mi aŭd'is li'n, ne'klar'e, nom'i i'a'j'n kombinaĵ'o'j'n milit'ist'a kaj daktil'a kaj hero'a. Mi ne sci'as kiel li aranĝ'as ili'n, tiel ke ili est'as egal'e alt'a'j kaj mal'alt'a'j, kaj kurt'a'j kaj long'a'j. Mi kred'as ke li nom'is unu kombinaĵ'o'n jamb'o, kaj ali'a'n troke'o, kaj li al'don'is long'ec'o'n kaj kurt'ec'o'n. Kaj mi kred'as ke li egal'e atent'is la temp'o'n de la pied'o'j, mal'aprob'e aŭ aprob'e, kiel ili'a'j'n ritm'o'j'n — aŭ ebl'e i'a'n kombinaĵ'o'n, mi ne sci'as — nu, kiel mi dir'is, oni konsult'u Damonon pri tio, ĉar ne'mal'grand'a diskut'o est'as neces'a por decid'o. Ĉu vi mal'akord'as?”

“Je Zeŭso, ne mi!”

“Sed vi ja pov'as decid'i ke respekt'ind'ec'o kaj mis'kondut'o akompan'as bon'ritm'o'n kaj mis'ritm'o'n.

“Cert'e.”

“Kaj bon'ritm'o akompan'as bon'a'n parol'ad'o'n kaj adapt'iĝ'as al ĝi, kaj mis'ritm'o mal'e, kaj est'as simil'e pri harmoni'o kaj mal'harmoni'o se, kiel est'as ĵus dir'it'e, ritm'o kaj melodi'o dev'as konform'i al la vort'o'j, ne la vort'o'j al ili.”

“Nu,” li dir'is, “ili nepr'e dev'as konform'i al la vort'o'j.”

“Kio'n pri la tip'o de parol'ad'o kaj de vort'o'j?” mi demand'is. “Ĉu ili ne konform'as al la karakter'o de la parol'ant'o?”

“Cert'e ili konform'as.”

“Kaj la ali'a'j afer'o'j al la parol'ad'o?”

“Jes.”

“Do bon'a parol'ad'o, harmoni'o, respekt'ind'ec'o, kaj bon'ritm'o aparten'as al bon'a karakter'o — ne stult'ec'o, kiu'n ni eŭfemism'e nom'as ‘bon'kor'a’, sed ver'e bon'a kaj ind'a pens'ad'o kiu konform'as al oni'a karakter'o.”

“Nepr'e.”

“Nu, ni'a'j jun'ul'o'j dev'as sekv'i tiu'j'n kvalit'o'j'n ĉie, por taŭg'e ag'i.”

“Ili dev'as sekv'i ili'n.”

“Pentr'ad'o est'as plen'a de tiu'j kvalit'o'j, kaj ankaŭ ĉiu parenc'a art'o: Teks'ad'o kaj brod'ad'o kaj arkitektur'o kaj fabrik'ad'o de ĉio ali'a, kaj ankaŭ la natur'o de korp'o'j kaj de la ali'a'j ekzist'aĵ'o'j, ĉar en ĉio ĉi est'as graci'o aŭ mal'graci'o. Mal'graci'o kaj mis'ritm'o kaj mal'harmoni'o est'as parenc'a'j al fi'parol'ad'o kaj fi'kondut'o. Est'as simil'e pri la mal'o'j, ili est'as parenc'a'j al prudent'a, bon'a kondut'o kaj reprezent'as ĝi'n.”

“Plen'ver'e,” li respond'is.

“Nu, ĉu ni dev'as ordon'i kaj postul'i sol'e de la poet'o'j ke ili pri'verk'u en si'a'j poem'o'j nur la karakter'o'n de bon'a kondut'o, kaj se ili ne far'as tio'n do ili tut'e ne verk'u ĉe ni? Aŭ ĉu ni dev'as ankaŭ far'i ordon'o'j'n al la ali'a'j art'ist'o'j kaj mal'permes'i ke ili reprezent'u mis'kondut'o'n, mal'respekt'o'n, sklav'ec'o'n, mal'graci'o'n — nek per bild'o'j de viv'aĵ'o'j, nek per arkitektur'o, nek per iu ali'a art'o. Kiu ne akcept'os ne rajt'os labor'i ĉe ni, por ke ni'a'j gard'ist'o'j ne eduk'iĝ'u je mal'bon'ec'o kvazaŭ en venen'a paŝt'ej'o; ĉiu'tag'e pluk'ant'e kaj paŝt'iĝ'ant'e sen'brid'e je mult'a'j ti'aĵ'o'j, ili iom post iom sen'konsci'e akumul'us grand'a'n mal'bon'o'n en si'a karakter'o. Ni dev'as el'serĉ'i art'ist'o'j'n kapabl'a'j'n trov'i la natur'o'n de la bel'o kaj graci'o por ke la jun'ul'o'j, kvazaŭ loĝ'ant'e en san'ig'a region'o, profit'u pro ĉio kiu per'vid'e aŭ per'aŭd'e renkont'as ili'n el la bel'a'j verk'o'j, kvazaŭ freŝ'a vent'et'o port'ad'us san'o'n el san'ig'a'j region'o'j. Tiel jam de infan'ec'o ili est'u konduk'at'a'j sen'konsci'e al simil'iĝ'o kaj amik'iĝ'o kaj agord'iĝ'o kun plej'ind'a pens'ad'o.”

“Cert'e” li respond'is. “Tiel ili est'us plej'bon'e eduk'at'a'j.”

“Nu,” mi dir'is, “Glaŭkono: Ĉu eduk'o pri art'o'j ne est'as plej valor'a? Ĉar ritm'o kaj harmoni'o penetr'as la karakter'o'n kaj plej unu'iĝ'as kun ĝi, al'port'ant'e graci'o'n kaj far'ant'e graci'o'n, se oni est'as ĝust'e eduk'at'a. Kaj se ne, do la mal'o okaz'as. Se oni est'us tiel eduk'it'a, oni plej akut'e percept'us mank'o'j'n kaj mis'far'it'a'j'n fabrik'aĵ'o'j'n aŭ mis'form'iĝ'int'aĵ'o'j'n. Tia'j prav'e naŭz'us. Sed oni laŭd'us kaj ĝoj'e akcept'us bel'aĵ'o'n en si'n, ĉar ili nutr'as, kaj per ili oni far'iĝ'as bel'a kaj bon'a. Oni ĝust'e mal'akcept'us kaj mal'am'us mal'ind'aĵ'o'j'n, jam kiel jun'ul'o, eĉ antaŭ ol kapabl'i kompren'i la kial'o'n. Sed kiam rezon'ad'o establ'iĝ'os, oni plej bon'ven'ig'os ĝi'n, re'kon'ant'e ĝi'n pro familiar'ec'o, sekv'e de tia eduk'ad'o.”

“Mi kred'as,” li respond'is, “ke tial neces'as eduk'i pri la art'o'j.”

“Est'is simil'e,” mi dir'is, “kiam ni jam plen'e lern'is la alfabet'o'n, kiam est'is klar'e al ni ke ekzist'as mal'mult'a'j liter'o'j, kaj ili est'as sam'a'j en ĉi'a'j kombinaĵ'o'j. Ni ne mal'estim'is ili'n en mal'grand'a'j aŭ grand'a'j vort'o'j, kvazaŭ ili est'us ne atent'ind'a'j, sed ni fervor'e vol'is re'kon'i ili'n ĉie, ĉar ni ne est'us mal'analfabet'a'j antaŭ ol kapabl'i — ”

“Vi prav'as.”

“Kaj ĉu ni re'kon'us liter'o'j'n reflekt'it'a'j'n de akv'o aŭ spegul'o'j antaŭ ol plen'e lern'i ili'n? La art'o kaj stud'o est'as sam'a'j.”

“Kompren'ebl'e.”

“Nu, do, je Di'o'j! Mi dir'as ke ni neniam est'os art'ist'o'j, nek ni nek la gard'ist'o'j kiu'j'n ni vol'as eduk'i, antaŭ ol ni re'kon'os la original'a'n karakter'o'n de prudent'o kaj kuraĝ'o kaj liber'ec'o kaj grand'anim'ec'o kaj ĉio parenc'a al tio, kaj ankaŭ de ili'a'j mal'o'j. Ni dev'as re'kon'i ili'n en ĉi'a'j kombinaĵ'o'j, kiam ni percept'as ili'n aŭ ili'a'j'n reflekt'aĵ'o'j'n. Kaj ni dev'as estim'i ili'n en mal'grand'a'j kaj grand'a'j manifest'iĝ'o'j, ĉar la art'o kaj stud'o est'as sam'a'j.”

“Nepr'e,” li respond'is.

“Nu,” mi daŭr'ig'is, “kiam okaz'as ke bel'a karakter'o kaj respond'a, agord'iĝ'ant'a korp'a aspekt'o kun'ekzist'as en unu'sol'a person'o, tio ja est'as la plej bel'a vid'aĵ'o por tiu, kiu kapabl'as vid'i ĝi'n.”

“Cert'e.”

“Kaj la plej bel'a est'as la plej am'ind'a?”

“Dev'as est'i.”

“Do art'ist'o plej am'us tia'j'n hom'o'j'n. Sed ne person'o'n al kiu mank'as agord'iĝ'ant'a karakter'o.”

“Ne,” li dir'is, “se ekzist'us mank'o en la karakter'o. Tamen se tem'us pri ne'perfekt'a korp'o, li tamen akcept'us kaj malgraŭ'e ĝoj'us.”

“Mi kompren'as,” mi dir'is. “Vi am'as aŭ am'is tia'n jun'ul'o'n, kaj mi akcept'as. Sed dir'u al mi: Ĉu ekzist'as io komun'a al eksces'a plezur'o kaj al prudent'ec'o?”

“Kiel pov'us est'i?” li respond'is. “Ĝi frenez'ig'as almenaŭ tiom kiom dolor'o.”

“Nu, ĉu al ali'a virt'o?”

“Neniel.”

“Al kio, do? Diboĉ'o kaj sen'moder'ec'o?”

“Plej'e al tio.”

“Ĉu vi pov'as nom'i plezur'o'n pli grand'a'n kaj pli pasi'a'n ol amor'o?”

“Mi ne pov'as,” li dir'is, “nek pli frenez'a'n.”

“Sed laŭ si'a natur'o dec'a am'o signif'as prudent'e kaj art'ism'e am'i bon'kondut'a'n, bel'a'n person'o'n.”

“Nepr'e,” li dir'is.

“Kaj neni'o frenez'ec'a aŭ parenc'a al sen'moder'ec'o akompan'as dec'a'n am'o'n?”

“Neni'o tia akompan'as ĝi'n.”

“Do tia plezur'o ne akompan'as kaj ne est'as komun'a al am'ant'o kaj al jun'ul'o'j kiu'j dec'e am'as kaj est'as am'at'a'j.”

“Je Zeŭso!” li respond'is. “Sokrat'o, ĝi dev'as nepr'e ne akompan'i tio'n.”

“Evident'e, do, vi far'os leĝ'o'n en la fond'at'a civit'o ke am'ant'o pov'as kis'i kaj akompan'i kaj ĉirkaŭ'prem'i knab'o'n kvazaŭ fil'o'n, pro ties nobl'a'j kvalit'o'j, se la knab'o konsent'as. Koncern'e ĉio'n ali'a, oni rilat'u kun la knab'o pri kiu oni zorg'as tiel ke neniam montr'iĝ'as ke io pli ol tio okaz'as. Se ne, oni merit'os riproĉ'o'n pro si'a'j krud'ec'o kaj ne'civiliz'it'ec'o.”*

“Prav'e,” li respond'is.

“Nu,” mi dir'is, “ŝajn'as ke ni ating'is la fin'o'n de ni'a diskut'o pri la art'o'j. Kaj la fin'o est'is taŭg'a, ĉar art'o dev'as kulmin'i per am'o al la bel'o.”

“Mi akord'as,” li dir'is.

“Post la art'o'j la jun'ul'o'j dev'os est'i eduk'at'a'j per sport'o'j.”

“Jes.”

“Ili dev'as est'i tre zorg'e eduk'at'a'j per sport'o'j ek'de la infan'ec'o kaj daŭr'e dum la tut'a viv'o. Est'as ĉi tiel, laŭ mi'a opini'o — sed ankaŭ vi konsider'u ĝi'n —: Mi ne kred'as ke kio est'as valor'a por la korp'o per si mem far'as bon'a'n karakter'o'n. Sed invers'e, bon'a karakter'o pro si'a'j kvalit'o'j far'as kiel ebl'e plej bon'a'n korp'o'n. Kiel vi opini'as?”

“Mi opini'as sam'e,” li respond'is.

“Nu, se ni adekvat'e pri'zorg'os la mens'o'n kaj trans'don'os al ĝi la task'o'n atent'i pri la korp'o kaj ni instru'os la norm'o'j'n al ĝi — por ne tro'long'ig'i la diskut'o'n — ni ag'os ĝust'e, ĉu ne?”

“Cert'e.”

“Ni dir'is ke ili dev'as evit'i ebri'ec'o'n. Prefer'ind'e est'us ke ĉiu ali'a rajt'u far'iĝ'i ebri'a kaj ne sci'i kie sur la ter'o li est'as, ol ke gard'ist'o rajt'u est'i tia.”

“Est'us absurd'e se la gard'ist'o mem bezon'us gard'ant'o'n,” li koment'is.

“Kio'n pri nutr'ad'o? La vir'o'j est'as kvazaŭ atlet'o'j en la plej grand'a konkurs'o, ĉu ne?”

“Tia'j ili ja est'as.”

“Nu, ĉu la trejn'ad'o de sport'ist'o'j taŭg'as por ili?”

“Ebl'e.”

“Sed,” mi dir'is, “ĝi est'as dorm'ig'em'a kaj ne'san'ig'a. Ĉu vi ne rimark'is ke sport'ist'o'j for'dorm'as si'a'n viv'o'n kaj se ili nur et'e for'paŝ'as de si'a preskrib'it'a viv'manier'o ili grav'e mal'san'iĝ'as?”

“Mi rimark'is tio'n.”

“Do,” mi dir'is, “la batal'ist'a'j atlet'o'j bezon'os pli konven'a'n trejn'ad'o'n, ĉar ili dev'as est'i vigl'a'j kiel hund'o'j kaj kiel ebl'e plej akr'e'vid'a'j kaj akr'aŭskult'a'j. Kaj en si'a'j ekspedici'o'j ili dev'os toler'i mult'a'j'n ŝanĝ'o'j'n de akv'o kaj de ali'a'j nutr'aĵ'o'j, kaj la varm'eg'o'n de la sun'o, kaj ŝtorm'o'j'n, sen en'danĝer'ig'i si'a'n san'o'n.”

“Tiel mi kred'as.”

“Nu, ĉu la plej adekvat'a trejn'ad'o est'us parenc'a al la simpl'a art'o kiu'n ni diskut'is antaŭ ne'long'e?”

“Kio'n vi vol'as dir'i?”

“Trejn'ad'o est'u simpl'a kaj taŭg'a, precip'e por milit'o.”

“Kiel?”

“Oni pov'us lern'i tio'n de Homero,” mi dir'is. “Vi sci'as ke dum ekspedici'o, li ne festen'ig'as hero'o'j'n per fiŝ'o'j, kvankam ili est'as sur'bord'e de la mar'o ĉe Helespont'o, nek per bol'ig'it'a viand'o. Ili manĝ'as nur rost'aĵ'o'n, kio est'as plej konven'a por soldat'o'j ĉar, oni pov'as dir'i, ĉiam est'as pli facil'e uz'i fajr'o'n ol kun'port'i pot'o'j'n.”

“Nepr'e.”

“Mi kred'as, ankaŭ, ke Homero neniam menci'as spic'o'j'n. Eĉ ordinar'a'j atlet'o'j sci'as tio'n: Ke por bon'a korp'a fart'o oni dev'as abstin'i de ĉiu'j spic'o'j.”

“Ili ja sci'as kaj abstin'as de ili,” li respond'is.

“Do, amik'o, se vi akcept'as tio'n, evident'e vi ne aprob'as la sirakuz'a'n tabl'o'n* kaj siciliajn mult'spec'a'j'n kuir'aĵ'o'j'n.”

“Laŭ mi'a opini'o ili ne est'as aprob'ind'a'j.”

“Kaj sekv'e, vi mal'aprob'us korint'an knab'in'o'n kiel amik'in'o'n por vir'o kiu dev'as bon'fart'ig'i si'a'n korp'o'n.”

“Kompren'ebl'e.”

“Mi kred'as ke ni prav'e kompar'us tia'j'n manĝ'aĵ'o'j'n kaj manĝ'kutim'o'j'n kun la verk'ad'o de muzik'o kaj kant'o'j laŭ ĉiu'j modal'o'j kaj ritm'o'j.”

“Cert'e.”

“Sed grand'a vari'ad'o de muzik'o kre'as sen'disciplin'ec'o'n kaj, simil'e, grand'a vari'ad'o de manĝ'aĵ'o'j kaŭz'as mal'san'o'n. Simpl'ec'o en muzik'o kre'as prudent'o'n kaj en sport'o'j ĝi kre'as san'o'n.”

“Plen'e ver'e,” li respond'is.

“Kiam sen'disciplin'ec'o kaj mal'san'o abund'as en urb'o, la sekv'o est'as ke mal'ferm'iĝ'as tribunal'o'j kaj kurac'ej'o'j, kaj jurisprudenc'o kaj medicin'o est'as alt'e estim'at'a'j, kaj mult'a'j liber'ul'o'j* tre serioz'e okup'iĝ'as pri ili.”

“Kiel pov'us est'i ali'e?”

“Kaj ĉu vi kon'as pli klar'a'n pruv'o'n pri mal'adekvat'a kaj pri'hont'ind'a eduk'ad'o ol ke bezon'as ekspert'a'j'n kurac'ist'o'j'n kaj juĝ'ist'o'j'n ne nur vulgar'ul'o'j kaj meti'ist'o'j sed ankaŭ hom'o'j kiu'j pretend'as est'i eduk'it'a'j laŭ liber'a manier'o? Ĉu vi akord'as ke tio pruv'as mal'ind'ec'o'n kaj sen'eduk'it'ec'o'n, kiam oni dev'as util'ig'i just'ec'o'n administr'at'a'n de ali'a'j hom'o'j, de mastr'o'j kaj juĝ'ist'o'j, pro mank'o de propr'a kapabl'o?”

“Ver'e, tio est'as eĉ pli hont'ind'a,” li respond'is.

“Kaj bezon'i medikament'o'n,” mi dir'is, “ne pro vund'o'j aŭ iu'j period'a'j epidemi'o'j, sed pro pigr'em'o kaj manĝ'aĵ'ar'o kia'n ni diskut'is, plen'iĝ'i de humor'o'j kaj vent'o'j kvazaŭ marĉ'o, kaj tiel dev'ig'i la lert'a'j'n asklepi'id'o'j'n invent'i nom'o'j'n, ‘flatulenco’* kaj ‘kataro’ — ĉu vi akor-das ke tio est'as hont'ind'a?”

“Efektiv'e,” li respond'is, “ĉi tiu'j est'as ver'e nov'a'j kaj absurd'a'j nom'o'j de mal'san'o'j.”

“Kia'j ne ekzist'is laŭ Asklepio*, mi opini'as,” mi dir'is. “Mi konklud'as tio'n ĉar li'a'j fil'o'j en Troj'o ne riproĉ'is la knab'in'o'n kiu don'is al vund'it'a Eŭripilo vin'o'n de Pramno, sur kiu'n ŝi ŝut'is mult'a'n horde'o'n kaj grat'is fromaĝ'o'n, kiu'j'n oni opini'as inflam'ig'a'j. Kaj oni ne kritik'is Patrokl'o'n, kiu est'is la kurac'ist'o.”

“Jes, ver'e tio est'is strang'a trink'aĵ'o por tia sufer'ant'o,” li koment'is.

“Ne se vi konsci'as ke la modern'a medicin'o kiu pri'trakt'as mal'san'o'j'n ne est'is uz'at'a de la aklepiidoj, laŭ'dir'e, antaŭ la temp'o de Herodiko. Herodiko est'is instru'ist'o de gimnastik'o, kaj li mal'san'iĝ'is. Li do kombin'is gimnastik'o'n kaj medicin'o'n, kaj triv'is unu'e kaj precip'e si'n mem, kaj post'e mult'a'j'n ali'a'j'n person'o'j'n.”

“Kiel?”

“Pli'distanc'ig'ant'e si'a'n mort'o'n,” mi dir'is. “Kvankam li zorg'e atent'is la detal'o'j'n de si'a mort'ig'a mal'san'o, mi kred'as ke li ne sukces'is kurac'i si'n. Tamen li dediĉ'is si'a'n viv'o'n ekskluziv'e al la kurac'ad'o de simptom'o'j. Li turment'is si'n se li neglekt'is eĉ iom'et'e si'a'n kutim'a'n viv'stil'o'n, kaj per si'a lert'ec'o li ating'is mal'jun'ec'o'n barakt'ant'e kontraŭ la mort'o.”

“Li do ricev'is bel'a'n rekompenc'o'n pro si'a teknik'o,” li deklar'is.

“Nu,” mi dir'is, “taŭg'a'n por person'o kiu ne sci'as ke Asklepio ne instru'is ĉi tiu'n spec'o'n de medicin'o al si'a'j id'o'j. Tio ne est'is pro mank'o de sci'o aŭ de spert'o, sed ĉar li sci'is ke ĉiu bon'e reg'at'a person'o en la civit'o hav'as difin'it'a'n task'o'n plen'um'end'a'n. Neni'u hav'as temp'o'n por est'i mal'san'a dum si'a tut'a viv'o kaj est'i daŭr'e fleg'at'a. Paradoks'e, ni kompren'as tio'n kiam tem'as pri meti'ist'o'j, sed ni ne kompren'as kiam tem'as pri riĉ'ul'o'j, person'o'j kiu'j'n oni supoz'as prosper'a'j.”

“Kiel?” li demand'is.

“Mal'san'a ĉarpent'ist'o,” mi dir'is, “atend'as ricev'i medikament'o'n de la kurac'ist'o, trink'i ĝi'n kaj el'vom'i si'a'n mal'san'o'n. Aŭ ricev'i laks'ig'aĵ'o'n, aŭ est'i kaŭteriz'it'a aŭ operaci'it'a kaj tiel est'i kurac'it'a. Se iu preskrib'us por li long'a'n kurac'plan'o'n, ĉirkaŭ'volv'us li'a'n kap'o'n, ktp, li dir'us tuj ke li ne hav'as temp'o'n por est'i mal'san'a. Ke ne valor'as viv'i tiel, okup'ant'e si'a'n mens'o'n pri la mal'san'o kaj neglekt'ant'e labor'o'n kiu atend'as li'n. Do li adiaŭ'us tiu'n kurac'ist'o'n kaj re'komenc'us si'a'n kutim'a'n viv'manier'o'n. Re'san'iĝ'int'e li viv'us far'ant'e si'a'n labor'o'n — aŭ se li'a korp'o ne est'us kapabl'a toler'i tio'n, li mort'us kaj tiel liber'iĝ'us de si'a'j kondiĉ'o'j.”

“Mi opini'as ke est'as taŭg'e ke li tiel uz'as la medicin'o'n,” li respond'is.

“Tiel est'as,” mi dir'is, ĉar li hav'as labor'o'n kaj se li ne far'as ĝi'n do ne valor'as viv'i.”

“Klar'e,” li respond'is.

“Riĉ'ul'o'n, kiel ni dir'is, atend'as neni'u labor'o tia ke li'a viv'o far'iĝ'as ne'toler'ebl'a se li dev'as for'las'i ĝi'n.”

“Neni'u labor'o tia est'as menci'it'a.”

“Ĉu vi aŭd'is,” mi demand'is, “ke Fokilido* dir'as ke kiam oni jam hav'as per'viv'aĵ'o'n, oni dev'as ekzerc'ad'i si'n pri virt'o?”

“Kaj ankaŭ antaŭ'e, mi opini'as.”

“Nu, ni ne disput'u kun li pri tio,” mi dir'is. “Sed ni trov'u por ni mem ĉu riĉ'ul'o dev'as okup'i si'n tiel, kaj ĉu li'a viv'o est'as ne'toler'ebl'a se li ne okup'as si'n pri ĝi. Aŭ ĉu si'n'okup'o pri mal'san'o est'as obstakl'o por si'n'koncentr'ad'o de ĉarpent'ist'o kaj ali'a'j meti'ist'o'j, sed tut'e ne est'as obstakl'o al tio, pri kio Fokilido admon'is.”

“Jes, je Zeŭso!” li dir'is. “Ver'ŝajn'e la plej grand'a obstakl'o est'as tro'okup'iĝ'o pri la korp'o — pli ol normal'a'j sport'o'j — ĉar ĝi kaŭz'as problem'o'j'n en administr'ad'o kaj milit'ad'o kaj por ofic'ist'o'j de la civit'o.”

“Plej grav'e est'as ke ĉi'a'j lern'ad'o kaj pens'ad'o kaj medit'ad'o est'as mal'facil'ig'at'a'j kiam oni konstant'e atend'as kap'dolor'o'n aŭ vertiĝ'o'n kaj dir'as ke filozofi'o est'as la kaŭz'o. Do est'as obstakl'o kiam ajn oni okup'iĝ'as per tia ‘virt'o’, ĉar tio kred'ig'as ke oni est'as konstant'e mal'san'a kaj oni neniam ĉes'as plend'i pri si'a korp'o.”

“Ĝust'e,” li dir'is.

“Ni rajt'as dir'i ke Asklepio sci'is tio'n, kaj kiam li trov'is person'o'j'n kiu'j laŭ'natur'e kaj laŭ si'a viv'manier'o fart'as bon'e sed iu specif'a mal'san'o form'iĝ'is en ili, li invent'is medicin'o'n por ili, por tia situaci'o. Per medikament'o'j kaj kirurgi'o li el'ig'is ili'a'j'n mal'san'o'j'n kaj preskrib'is ke ili daŭr'ig'u si'a'n kutim'a'n viv'manier'o'n por ne damaĝ'i la soci'o'n. Sed li ne prov'is far'i long'a'n mal'bon'a'n viv'o'n por hom'o kies korp'o est'as intern'e plen'e mal'san'a. Li ne preskrib'is diet'o'j'n por far'i el'flu'o'j'n kaj en'flu'o'j'n kun la rezult'o ke ver'ŝajn'e la mal'san'ul'o nask'ig'os id'o'j'n simil'e mal-san'a'j'n. Li opini'is ke oni ne kurac'u person'o'n kiu ne pov'as viv'i laŭ si'a normal'a manier'o, ĉar tia person'o hav'as valor'o'n nek por si nek por la civit'o.”

“Laŭ vi Asklepio est'is politik'ist'o,” li koment'is.

“Klar'e,” mi dir'is. “Tia est'is li kaj ankaŭ li'a'j fil'o'j. Ĉu vi ne vid'as kiel en Troj'o ili montr'is si'n kapabl'a'j pri milit'o kaj ke ili uz'is medicin'o'n kiel mi pri'parol'is? Ĉu vi memor'as ke post kiam Pandaro traf'is Menela'o'n per sag'o, el la vund'o oni

el'suĉ'is la sang'o'n kaj sur'ŝmir'is mild'sent'ig'a'n medikament'o'n

(Iliad'o 4:218)

Sed oni ne preskrib'is kio'n li dev'us trink'i aŭ manĝ'i post'e. Est'is sam'e kiel pri Eŭripid'o. Oni opini'is ke la medikament'o'j sufiĉ'as por re'san'ig'i vir'o'j'n kiu'j antaŭ si'a vund'iĝ'o est'is san'a'j kaj bon'ord'e manĝ'ad'is, eĉ se ili foj'e trink'as vin'miks'aĵ'o'n. Sed oni ne opini'is ke viv'o hav'as valor'o'n por person'o'j kiu'j laŭ'natur'e est'as mal'san'em'a'j kaj sen'disciplin'a'j, kaj ili'a viv'o ankaŭ ne hav'as valor'o'n por ali'a'j person'o'j. Oni opini'is ke oni dev'as ne uz'i medicin'o'n por tia'j hom'o'j nek kurac'i ili'n eĉ se ili est'us pli riĉ'a'j ol Midas'o.”

“Laŭ vi'a opini'o la asklepi'id'o'j est'is tre lert'a'j,” li koment'is.

“Prav'e,” mi dir'is. “Kvankam la tragedi'ist'o'j kaj Pindar'o ne kred'as ni'n. Ili dir'as ke Asklepio est'is fil'o de Apolon'o, sed ke per or'o li est'is persvad'it'a kurac'i riĉ'ul'o'n jam mort'ant'a'n. Pro tio fulm'o traf'is li'n. Sed, konform'e al kio'n ni dir'is, ni ne kred'os ili'n. Ni dir'os ke se li est'is fil'o de Di'o li ne est'is mon'avid'a. Se li est'is mon'avid'a, li ne est'is fil'o de Di'o.”

“Tut'e prav'e,” li dir'is. “Sed kio'n vi dir'as pri ĉi tio, Sokrat'o?: Ĉu ne neces'os akir'i bon'a'j'n kurac'ist'o'j'n por la civit'o? Kaj la plej bon'a'j est'us kurac'ist'o'j kiu'j pri'zorg'is la plej mult'a'j'n san'a'j'n kaj mal'san'a'j'n person'o'j'n. Simil'e pri juĝ'ist'o'j, kiu'j familiar'iĝ'is kun ĉia'natur'a'j person'o'j.”

“Mi cert'e vol'as bon'a'j'n,” mi respond'is. “Sed ĉu vi sci'as kiu'j ili est'as, laŭ mi'a opini'o?”

“Bon'vol'u dir'i,” li pet'is.

“Mi prov'os,” mi dir'is. “Sed vi kombin'is mal'simil'a'j'n afer'o'j'n en unu demand'o.”

“Kiel?” li demand'is.

“Kurac'ist'o'j,” mi dir'is, “far'iĝ'as ekspert'a'j se ili komenc'as lern'i si'a'n teknik'o'n jam de infan'ec'o, kaj familiar'iĝ'as kun kiel ebl'e plej mult'a'j mal'san'a'j korp'o'j, kaj mem sufer'as ĉiu'j'n mal'san'o'j'n, kaj est'as pro si'a natur'o ne tre san'em'a'j. Ĉar mi kred'as ke ili ne kurac'as korp'o'j'n per korp'o — se est'us tiel, ne est'us permes'ebl'e ke ili'a'j korp'o'j est'u aŭ far'iĝ'u mal'san'a'j — sed ili kurac'as korp'o'n uz'ant'e si'a'n mens'o'n. Ne est'as ebl'e ke mens'o mal'san'iĝ'int'a pov'us adekvat'e kurac'i.”

“Vi prav'as,” li respond'is.

“Sed, amik'o, juĝ'ist'o reg'as mens'o'n per mens'o. Ne est'as permes'ebl'e ke jam de jun'ec'o ĝi est'u eduk'at'a kaj familiar'ig'at'a kun mal'san'a'j mens'o'j kaj prov'u ĉiu'j'n mal'honest'aĵ'o'j'n, por pov'i klar'vid'e konstat'i la mal'just'aĵ'o'j'n de ali'a'j person'o'j per kompar'o kun si'a propr'a stat'o. Est'as mal'simil'e al kurac'ist'o'j, kiu'j tiel kompren'as mal'san'o'j'n de la korp'o. La mens'o de juĝ'ist'o dev'as est'i sen'spert'a kaj ne'tuŝ'it'a de mal'bon'a'j karakter'o'j jam de jun'ec'o, por ke tut'e pur'a kaj san'a ĝi juĝ'u pri just'ec'o. Pro tio virt'ul'o'j ŝajn'as naiv'a'j kiam ili est'as jun'a'j, kaj ili est'as facil'e tromp'at'a'j de mal'honest'ul'o'j, ĉar ili ne hav'as en si karakter'o'n simil'a'n al tiu de mal'bon'ul'o'j.”

“Jes,” li respond'is. “Ili spert'as tio'n mult'e.”

“Tial,” mi dir'is, “ bon'a juĝ'ist'o dev'as est'i mal'jun'a, ne jun'a. Li dev'as est'i person'o kiu ne lern'is dum jun'ul'o kia est'as mal'honest'ec'o, kaj kiu ne percept'as ĝi'n en si mem, sed dum long'a temp'o stud'is ĝi'n kiel fremd'aĵ'o'n trov'ebl'a'n en ali'a'j person'o'j. Li tiel lern'as per si'a intelekt'o, kaj ne per introspekt'o, kia est'as mal'bon'o.”

“Evident'e,” li respond'is. “Tia juĝ'ist'o est'us ver'e nobl'a.”

“Kaj bon'a,” mi dir'is. “ — pri tio vi demand'is — ĉar kiu hav'as bon'a'n karakter'o'n, tiu est'as bon'a. Suspekt'em'a lert'ul'o kiu mem mult'e ag'is mal'honest'e, kaj opini'as si'n tre sagac'a, ja ŝajn'as ekspert'e si'n'gard'a, kiam li est'as kun simil'ul'o'j ĉar li kompar'as ili'n kun la model'o en si. Sed kiam li est'as kun spert'a'j bon'ul'o'j li montr'iĝ'as stult'a, tro mal'fid'em'a, kaj ne re'kon'ant'a bon'a'n karakter'o'n, ĉar li ne hav'as model'o'n de tio en si. Ĉar li renkont'as mal'bon'ul'o'j'n pli oft'e ol honest'ul'o'j'n, al ali'a'j kaj al si mem li hav'as sagac'a'n ŝajn'o'n anstataŭ stult'a'n.”

“Tut'e ver'e,” li respond'is.

“Tia'n person'o'n ni do ne serĉ'u por trov'i bon'a'n, saĝ'a'n juĝ'ist'o'n, sed la unu'a'n tip'o'n,” mi dir'is. “Mal'bon'o neniam pov'us re'kon'i kaj virt'o'n kaj si'n mem sed natur'a virt'o pov'as dum la for'pas'ad'o de temp'o est'i instru'at'a kon'i si'n mem kaj ankaŭ mal'bon'o'n. Kaj natur'e virt'a person'o, mi opini'as, far'iĝ'as saĝ'a.”

“Kaj mi akord'as kun vi,” li respond'is.

“Do, ĉu vi per'leĝ'e establ'os en la civit'o tia'n medicin'o'n kia'n ni diskut'is kaj ankaŭ tia'n just'ec'o'n, kiu'j pri'zorg'os vi'a'j'n civit'an'o'j'n kun bon'spec'a'j korp'o'j kaj mens'o'j, sed las'os mort'i tiu'j'n sen bon'spec'a'j korp'o'j kaj mem mort'ig'os tiu'j'n kun ne'korekt'ebl'a psikopat'ec'o?”

“Tio pruv'iĝ'is est'i plej bon'a kaj por la sufer'ant'o'j kaj por la civit'o,” li respond'is.

Mi daŭr'ig'is: “Klar'e ke vi'a'j jun'ul'o'j ne bezon'os juĝ'ist'o'j'n se ili util'ig'os tiu'n simpl'ec'o'n de art'o kiu, laŭ ni'a konklud'o, nask'as prudent'o'n.”

“Nepr'e,” li respond'is.

“Nu, est'as sam'e evident'e ke la art'ist'o sekv'os la sam'a'n voj'o'n rilat'e al sport'o'j, volont'e akcept'ant'e ili'n por ne bezon'i medicin'o'n preter'neces'e.”

“Mi kred'as ke jes.”

“Li uz'os sport'o'j'n kaj ekzerc'ad'o'n por pli'vigl'ig'i kaj vek'i si'a'n spirit'o'n, ne simpl'e por nur pli'fort'iĝ'i — mal'simil'e al ali'a'j atlet'o'j kiu'j uz'as manĝ'sistem'o'j'n kaj ekzerc'o'j'n sol'e por pli'fort'ig'i la korp'o'n.”

“Plej'ver'e,” li dir'is.

“Do, Glaŭkono,” mi dir'is, “la fond'int'o'j de eduk'ad'o pri art'o kaj sport'o'j ne far'is tio'n kun la kutim'e supoz'at'a cel'o. Kutim'e oni supoz'as ke la cel'o est'as zorg'i pri la korp'o per sport'o'j kaj zorg'i pri la mens'o per la art'o'j.”

“Do kio est'as la ver'a cel'o?” li demand'is.

“Est'as pli ver'ŝajn'e,” mi dir'is, “ke la tut'a eduk'ad'o cel'as zorg'i pri la mens'o.”

“Kiel?”

“Ĉu vi ne sci'as,” mi demand'is, “kiel pens'as person'o'j dediĉ'int'a'j si'n al sport'o'j dum la tut'a viv'o kaj neniam tuŝ'ant'a'j la art'o'j'n? Kaj invers'e?”

“Mi ne kompren'as.”

“Tem'as pri kruel'ec'o kaj mal'mild'ec'o kaj pri tro'sent'em'o kaj tro'mild'ec'o,” mi dir'is.

“Mi kred'as,” li respond'is, “ke person'o'j dediĉ'int'a'j si'n sol'e al sport'o'j far'iĝ'as pli sovaĝ'a'j ol dec'as. Kontrast'e, person'o'j dediĉ'int'a'j si'n sol'e al la art'o'j far'iĝ'as pli mild'manier'a'j ol dec'as.”

“Tamen, mi dir'is, “fervor'o kontribu'as sovaĝ'ec'o'n al oni'a natur'o, kaj se ĝi est'as ĝust'e kultur'it'a ĝi far'iĝ'as kuraĝ'o. Sed se oni sub'met'iĝ'as al ĝi pli ol dec'as oni far'iĝ'as mal'mild'a kaj sever'eg'a. Tio est'as evident'a.”

“Tiel mi opini'as,” li respond'is.

“Sed filozof'o hav'as mild'a'n natur'o'n, kaj se li tro dediĉ'us si'n al ĝi li far'iĝ'us pli mild'em'a ol dec'as. Sed per ĝust'a eduk'o li far'iĝ'as kaj kultur'it'a kaj moder'a.”

“Tiel est'as.”

“Ni dir'as ke la gard'ist'o dev'as hav'i ambaŭ karakter'o'j'n?”

“Jes.”

“Kaj la du karakter'o'j dev'as inter'akord'i?”

“Cert'e.”

“Kaj rezult'e de tio li est'as prudent'a kaj kuraĝ'a?”

“Kompren'ebl'e.”

“Kaj se intern'a inter'akord'o ne okaz'as, li est'as tim'em'a kaj ne'civiliz'it'a?”

“Nepr'e.”

“Se oni dediĉ'as si'n al muzik'o kaj plen'ig'as si'a'n anim'o'n per ŝalm'lud'ad'o, kvazaŭ verŝ'ant'e ĝi'n en si'a'j'n orel'o'j'n tra funel'o, kaj uz'as la modal'o'j'n kiu'j'n ni diskut'is, la plaĉ'a'j'n, mild'a'j'n, kaj lament'a'j'n, zum'ant'e ili'n, kaj est'as sub la influ'o de kant'ad'o dum si'a tut'a viv'o — unu'e, se oni far'as tio'n fervor'e, est'as kvazaŭ oni mol'ig'as fer'o'n kaj far'as sen'util'a'n mal'mol'aĵ'o'n util'a. Se se tio persist'as kaj sorĉ'as oni'n, la konsekvenc'o est'as ke oni ek'mol'iĝ'as kaj degel'as ĝis la spirit'o solv'iĝ'as. Oni far'iĝ'as ‘sen'kuraĝ'a lanc'ist'o’, kvazaŭ tenden'o est'us tranĉ'it'a en la anim'o.”

“Jes, cert'e,” li respond'is.

“Se,” mi dir'is, “oni hav'as de'komenc'e sen'kuraĝ'a'n natur'o'n oni rapid'e ating'as tia'n stat'o'n. Sed se tro'kuraĝ'ul'o mal'fort'ig'as si'a'n spirit'o'n, ĝi balanc'iĝ'as, tiel ke li rapid'e ekscit'iĝ'as pro mal'grav'aĵ'o'j kaj egal'e rapid'e kviet'iĝ'as. Tia person'o far'iĝ'as koler'iĝ'em'a anstataŭ fervor'a, plen'a de mal'kontent'o.”

“Preciz'e.”

“Kaj kio okaz'as se oni dediĉ'as si'n al sport'o'j kaj bon'e festen'as sed ne tuŝ'as muzik'o'n kaj filozofi'o'n? Mi kred'as ke unu'e oni plen'iĝ'as de fier'o kaj viv'o pro si'a bon'stat'a korp'o kaj far'iĝ'as pli kuraĝ'a pro tio.”

“Cert'e.”

“Kio'n se li far'as neni'o'n ali'a'n kaj amik'iĝ'as kun neni'u el la muz'o'j? Se ja ekzist'as ia lern'em'o en li, sed ĝi ne gust'um'as eduk'iĝ'o'n nek sci'vol'em'o'n, nek part'o'pren'as en diskut'ad'o nek en iu ali'a art'o, ĉu ĝi ne febl'iĝ'as kaj far'iĝ'as surd'a kaj blind'a, ĉar ĝi neniam est'as vek'it'a aŭ sub'ten'it'a kaj li'a'j senc'o'j ne est'as rafin'it'a'j?”

“Tiel est'as,” li respond'is.

“Mi kred'as ke li far'iĝ'us mal'am'ant'o de diskut'ad'o kaj ne'rafin'it'a, kaj li tut'e ne prov'us persvad'i per rezon'ad'o, sed kiel sovaĝ'a best'o li far'us ĉio'n per fort'o kaj kruel'ec'o, kaj li viv'us ne'eduk'it'a, mal'lert'a, sen'ritm'a, mal'graci'a.”

“Nepr'e est'as tiel,” li dir'is.

“Do mi dir'us, evident'e, al ambaŭ person'o'j ke iu Di'o don'is kaj la art'o'j'n kaj la sport'o'j'n por ambaŭ, por la mult'energi'ul'o kaj por la lern'em'ul'o, ne por la mens'o kaj korp'o respektiv'e — kvankam tio pov'us est'i krom'rezult'o — por ke tiu'j kvalit'o'j inter'harmoni'u, pli'fort'iĝ'ant'e kaj mal'pli'fort'iĝ'ant'e laŭ la bezon'o.”

“Evident'e,” li respond'is.

“Do ni dir'us ke la person'o kiu plej bon'e kombin'as art'o'j'n kaj sport'o'j'n kaj plej taŭg'e aplik'as ili'n al si est'as plej bon'a kaj plej trankvil'em'a, mult'e pli ol person'o kiu kun'son'ig'as kord'o'j'n.”

“Est'as ver'ŝajn'e, Sokrat'o,” li respond'is.

“Glaŭkono, ĉu oni ne ĉiam bezon'os tia'n intendant'o'n en ni'a civit'o, por ke la soci'o pov'u rest'i sen'ŝanĝ'a?”

“Li ja est'os nepr'e neces'a.”

“Do jen la tip'o'j de eduk'ad'o kaj trejn'ad'o. Ĉu neces'as detal'um'i ili'a'j'n danc'o'j'n kaj ĉas'ad'o'n kaj atlet'a'j'n kaj per'ĉeval'a'j'n konkurs'o'j'n? Mi supoz'as ke est'as klar'e ke ĉio tia dev'as hav'i la sam'a'j'n princip'o'j'n, kaj ke ne plu est'as mal'facil'e trov'i kia'j ili est'as.”

“Ebl'e ne est'as mal'facil'e,” li dir'is.

“Bon'e,” mi dir'is. “Kio'n ni plu dev'as konsider'i? Ĉu: Kiu'j el ili est'os la reg'ant'o'j kaj kiu'j la reg'at'o'j?

“Ver'e.”

“Ĉu ne est'as klar'e ke la reg'ant'o'j dev'as est'i mal'jun'a'j, kaj la reg'at'o'j jun'a'j?”

“Est'as klar'e.”

“Kaj ke ili dev'as est'i la plej bon'a'j el ili?”

“Jes.”

“La plej bon'a'j kultiv'ist'o'j est'as la plej kompetent'a'j kultiv'ist'o'j?”

“Jes.”

“Do nun, ĉar ili dev'as est'i la plej bon'a'j gard'ist'o'j, ili do est'as la plej kompetent'a'j gard'ist'o'j de la civit'o?”

“Jes.”

“Nu, ĉu neces'as ke ili est'u prudent'a'j kaj kapabl'a'j, plej em'a'j protekt'i la civit'o'n?”

“Est'as tiel.”

“Oni plej protekt'as tiu'n, kiu'n oni am'as.”

“Nepr'e.”

“Kaj oni am'as tio'n kio hav'as la sam'a'j'n bezon'o'j'n kiel oni mem, kaj pri kio oni kred'as ke ĝi'a bon'fart'o est'as oni'a bon'fart'o, kaj mal'e.”

“Tiel est'as,” li respond'is.

“Do neces'as elekt'i el ĉiu'j gard'ist'o'j tiu'j'n vir'o'j'n kiu'j laŭ ni'a opini'o dum si'a tut'a viv'o fervor'e serĉ'os kio'n ili kred'os plej bon'a por la civit'o, kaj far'os ĝi'n, kaj kiu'j plen'e rifuz'os far'i i'o'n mal'bon'a'n rilat'e al la civit'o.”

“Ja neces'as.”

“Mi kred'as ke ni dev'os observ'i ili'n dum ili'a tut'a viv'o por cert'ig'i ke ili est'u gard'ant'o'j de la regul'ar'o, kaj ili ne el'ĵet'u sen'sci'e si'a'n konvink'o'n ke neces'as far'i tio'n kio est'as plej bon'a por la civit'o, ne'grav'e ĉu traf'os ili'n sorĉ'o aŭ per'fort'o.”

“Pri kia el'ĵet'o vi parol'as?” li demand'is.

“Mi dir'os al vi,” mi respond'is. “Al mi ŝajn'as ke konvink'o for'las'as la mens'o'n aŭ laŭ oni'a vol'o aŭ kontraŭ oni'a vol'o. Laŭ oni'a vol'o, kiam oni mal'lern'as mal'ver'aĵ'o'n. Kontraŭ oni'a vol'o kiam el'ir'as io ajn ver'a.”

“Mi kompren'as kiam tem'as pri ‘laŭ oni'a vol'o’, sed mi ankoraŭ ne kompren'as pri ‘kontraŭ oni'a vol'o’.

“Ĉu?” mi dir'is. “Ĉu vi ne kred'as ke hom'o'j mal'volont'e sen'iĝ'as de bon'aĵ'o'j sed volont'e de mal'bon'aĵ'o'j? Ĉu tromp'iĝ'i pri la ver'o ne est'as mal'bon'e, kaj sci'i la ver'o'n est'as bon'e? Aŭ ĉu vi ne kred'as ke la Ver'o signif'as sci'i la Real'o'n?”

“Nu, kompren'ebl'e vi prav'as,” li dir'is, “kaj mi kred'as ke nur kontraŭ'vol'e oni sen'iĝ'as de sci'o pri la ver'o.”

“Nu, ĉu tio ne okaz'as pro ŝtel'o aŭ pro sorĉ'o aŭ pro per'fort'o?”

“Mi ankoraŭ ne kompren'as,” li respond'is.

“Ŝajn'as ke mi parol'as obskur'e, kiel parol'as la tragedi'ist'o'j,” mi dir'is. “Kiam mi dir'as ‘pro ŝtel'o’, mi parol'as pri hom'o'j kiu'j est'as mis'persvad'it'a'j aŭ forges'int'a'j — forges'int'a'j pro la for'pas'o de temp'o — aŭ kiu'j sen'konsci'e est'as mis'gvid'it'a'j per argument'o. Ĉu vi kompren'as nun?”

“Jes.”

“Kiam mi dir'as ‘pro per'fort'o’, mi parol'as pri hom'o'j kiu'j mis'pens'as pro dolor'o aŭ pro sufer'o.”

“Mi kompren'as ankaŭ tio'n,” li dir'is, “kaj vi prav'as.”

“Rilat'e al ‘sorĉ'it'o'j’, mi kred'as ke ankaŭ vi karakteriz'us tiel person'o'j'n kiu'j mis'pens'as ĉar plezur'o rav'as ili'n aŭ tim'o terur'as ili'n.”

“Evident'e ĉio kio tromp'as ‘sorĉ'as’,” li respond'is.

“Kiel mi ĵus dir'is, ni dev'as el'serĉ'i tiu'j'n, kiu'j est'as la plej bon'a'j gard'ant'o'j de si'a konvink'o ke ĉiam est'as far'end'a tio, kio'n ili kred'as plej bon'a por la civit'o. Oni dev'as observ'i ili'n jam de ili'a infan'ec'o, kaj don'i al ili task'o'j'n kiu'j plej forges'ig'us kaj tromp'us ili'n pri tiu princip'o. Ni dev'as akcept'i nur tiu'j'n kiu'j memor'as kaj est'as mal'facil'e tromp'ebl'a'j, kaj mal'akcept'i la ali'a'j'n. Ĉu vi akord'as?”

“Jes.”

“Kaj ni dev'as okaz'ig'i dolor'o'j'n kaj sufer'o'n por ili, por pov'i observ'i ili'n ankaŭ tiam.”

“Prav'e,” li respond'is.

“Kaj,” mi dir'is, “ni dev'as far'i ankaŭ tri'a'n kompar'o'n rilat'e al sorĉ'o. Sam'e kiel oni ekzamen'as por trov'i ĉu ĉeval'id'o'j alarm'iĝ'as pro son'o'j aŭ bru'o'j, ni simil'e dev'as konduk'i ili'n dum ili ankoraŭ est'as jun'a'j al terur'aĵ'o'j, kaj ankaŭ don'i al ili plezur'ig'a'j'n spert'o'j'n, kaj tiel prov'i ili'n mult'e pli zorg'e ol or'o'n per fajr'o. Ni observ'os ili'n por trov'i ĉu ili est'as mal'facil'e sorĉ'ebl'a'j kaj ĉiu'rilat'e nobl'a'j, bon'a'j gard'ant'o'j de si mem kaj de la art'o'j kiu'j'n ili lern'is, por trov'i ĉu ili rest'as bon'ritm'a'j kaj intern'e harmoni'a'j dum ĉio, por est'i plej util'a'j al si kaj al la civit'o. Person'o kiu konstant'e prov'iĝ'as kaj montr'iĝ'as sen'mank'a, kiam infan'o kaj jun'ul'o kaj adolt'o, nepr'e dev'as far'iĝ'i reg'ant'o kaj gard'ist'o de la civit'o. Oni dev'as don'i honor'o'j'n dum li viv'as, kaj post li'a mort'o oni dev'as don'i al li plej honor'plen'a'j'n funebr'o'n kaj memor'ig'il'o'j'n. Ni dev'as mal'akcept'i ali'kvalit'a'n person'o'n. Tia'j, Glaŭkono,” mi dir'is, “dev'as est'i la elekt'o kaj en'ofic'ig'o de la reg'ant'o'j kaj gard'ist'o'j, laŭ mi'a opini'o — mi don'as nur skiz'o'n, sen detal'o'j.”

“Ankaŭ mi sam'e opini'as,” li dir'is.

“Ĉu do ni ĝust'e karakteriz'us ĉi tia'j'n jun'ul'o'j'n kiu'j'n ni ĵus nom'is gard'ist'o'j, ke ili est'as perfekt'a'j gard'ist'o'j kontraŭ ekster'a'j mal'amik'o'j kaj en'civit'a'j amik'o'j? Por ke tiu'j ne vol'u kaj ĉi tiu'j ne pov'u mal'bon'e ag'i — ke ni nom'u ili'n protekt'ant'o'j kaj help'ant'o'j de la regul'ar'o de la reg'ant'o'j?”

“Mi kred'as ke jes,” li respond'is.

“Kiu'n metod'o'n,” mi demand'is, “ni uz'u por establ'i unu el tiu'j mensog'o'j, kiu'j'n ni ĵus diskut'is? Nobl'a mensog'o, pri kiu ni pov'us konvink'i precip'e la reg'ant'o'j'n, aŭ se ne ili'n, almenaŭ la ceter'a'n publik'o'n?”

“Kia'n mensog'o'n?”

“Neni'o'n nov'a'n,” mi dir'is. “Nur fenic'a'n mit'o'n kiu jam popular'iĝ'is mult'e'lok'e, ĉar la poet'o'j konvink'e rakont'as ĝi'n. Inter ni ĝi ne popular'iĝ'is, kaj mi ne sci'as ĉu ĝi pov'us popular'iĝ'i. Oni dev'us fort'e streb'i por kred'ig'i ĝi'n.”

“Vi ŝajn'e hezit'as dir'i ĝi'n,” li respond'is.

“Vi opini'os ke mi tut'e prav'e hezit'as, kiam mi dir'os ĝi'n,” mi dir'is.

“Dir'u sen'tim'e,” li respond'is.

“Do jen — sed mi ne sci'as kie trov'i sufiĉ'a'n kuraĝ'o'n, kaj kia'j'n vort'o'j'n uz'i por dir'i ĝi'n — sed mi unu'e prov'os konvink'i la reg'ant'o'j'n mem kaj la soldat'o'j'n, kaj post'e la ceter'a'n publik'o'n, ke ili kvazaŭ en sonĝ'o nur imag'is ke ni eduk'is ili'n, kaj nur imag'is ke ili spert'is ĉio'n ĉi. Ke, efektiv'e, ili form'iĝ'is kaj eduk'iĝ'is sub la ter'o. Ili kun si'a'j arm'il'o'j kaj ali'a'j ekip'aĵ'o'j fabrik'iĝ'is tie. Kiam ili est'is el'labor'it'a'j, la ter'o, kiu est'as ili'a patr'in'o, nask'is ili'n. Nun ili dev'as sen'ŝancel'iĝ'e defend'i la region'o'n kie ili loĝ'as kiel si'a'n patr'in'o'n kaj suĉ'ist'in'o'n, se iu atak'os ŝi'n. Kaj ili dev'os rigard'i la ali'a'j'n civit'an'o'j'n kiel si'a'j'n frat'o'j'n nask'it'a'j'n de la ter'o.”

“Ne est'as mir'ind'e ke vi hont'is rakont'i la mensog'o'n,” li respond'is.

“Tut'e prav'e,” mi dir'is. “Sed aŭskult'u ankaŭ la rest'o'n de la mit'o. ‘Vi ĉiu'j en la civit'o est'as frat'o'j,’ ni dir'os al ili en la mit'o, ‘sed kiam Di'o form'is vi'n, li en'miks'is or'o'n en kelk'a'j, kaj tiel li pret'ig'is tiu'j'n el vi kiu'j rajt'os reg'i. Ili tial est'as plej valor'a'j. Li en'miks'is arĝent'o'n kiam li pret'ig'is la help'ist'o'j'n. Fer'o'n kaj kupr'o'n kiam li pret'ig'is la kultiv'ist'o'j'n kaj ali'a'j'n labor'ist'o'j'n. Ĉar vi ĉiu'j est'as parenc'o'j, plej'part'e vi'a'j infan'o'j simil'os al vi. Sed foj'e or'ul'o nask'os arĝent'ul'o'n, kaj foj'e arĝent'ul'o nask'os or'ul'o'n, kaj simil'e pri ĉiu'j ali'a'j person'o'j. Di'o ordon'as unu'e kaj plej emfaz'e al la reg'ant'o'j ke ili atent'u neni'o'n pli zorg'e ol la miks'aĵ'o'n el kiu konsist'as la karakter'o de la id'o'j. Se iu id'o ili'a hav'as kupr'a'n aŭ fer'a'n karakter'o'n, ili nepr'e ne hav'u kompat'o'n sed konstat'u ties ver'a'n karakter'o'n kaj for'puŝ'u tiu'n id'o'n inter la labor'ist'o'j'n kaj kultiv'ist'o'j'n. Kaj se inter la labor'ist'o'j kaj kultiv'ist'o'j or'ul'o aŭ arĝent'ul'o est'os nask'it'a, ili honor'u kaj alt'ig'u li'n por ke li est'u gard'ist'o aŭ help'ist'o konform'e al si'a karakter'o.’ Ili pretend'u ke laŭ orakol'o la civit'o est'os detru'it'a kiam fer'a aŭ kupr'a gard'ist'o gard'os ĝi'n. Ĉu vi sci'as kiel ni pov'us kred'ig'i ĉi tiu'n mit'o'n?”

“Ni neniel pov'us kred'ig'i la unu'a'n generaci'o'n,” li respond'is. “Sed jes ili'a'j'n fil'o'j'n kaj pra'fil'o'j'n kaj ali'a'j'n post'e'ul'o'j'n.”

“Nu, tio est'us bon'a por help'i instig'i ili'n pri'zorg'i la civit'o'n kaj ke reciprok'e ĉiu protekt'u ĉiu'n ali'a'n. Mi kred'as ke mi kompren'as kio'n vi dir'as. Do tiel est'os, kie'n ajn la tradici'o konduk'os. Trejn'int'e ĉi tiu'j'n ter'nask'it'o'j'n ni marŝ'ig'os ili'n laŭ la komand'o'j de la reg'ant'o'j. Ili trov'os la plej taŭg'a'n situ'o'n en la urb'o por loĝ'ig'i la soldat'o'j'n, de kie ĉi tiu'j pov'os plej bon'e super'fort'i la urb'an'o'j'n se iu rifuz'os obe'i la leĝ'o'j'n, kaj for'ten'i ekster'ul'o'j'n se trov'iĝ'os mal'amik'o kvazaŭ lup'o ir'ant'a kontraŭ ŝaf'ar'o'n. Trov'int'e arme'situ'o'n kaj ofer'int'e al la neces'ul'o'j, ili konstru'os si'a'j'n loĝ'ej'o'j'n, ĉu ne?”

“Vi prav'as.”

“Kaj tem'as pri loĝ'ej'o'j adekvat'a'j vintr'e kaj somer'e?”

“Kial ne?” li respond'is. “Mi supoz'as ke vi parol'as pri dom'o'j.”

“Jes,” mi dir'is. “Loĝ'ej'o'j adekvat'a'j por soldat'o'j, ne por mon'avid'ul'o'j.”

“Kia'n diferenc'o'n vi trov'as?” li demand'is.

“Mi prov'os dir'i al vi,” mi dir'is. “Est'us plej danĝer'e kaj hont'ind'e se paŝt'ist'o'j trejn'us hund'o'j'n por protekt'i la ŝaf'ar'o'j'n tiel ke la hund'o'j atak'us la ŝaf'o'j'n simil'ant'e pli al lup'o'j ol al hund'o'j. Tio pov'us okaz'i pro sen'disciplin'ec'o, aŭ mal'san'o, aŭ iu ali'a kutim'iĝ'o de la hund'o'j.”

“Danĝer'e? Jes, cert'e,” li dir'is.

“Do ni dev'as ĉiel gard'i ke ni'a'j protekt'ant'o'j ne ag'u tiel kontraŭ la civit'an'o'j, est'ant'e pli fort'a'j. Anstataŭ bon'vol'a'j kun'protekt'ant'o'j ili far'iĝ'us sovaĝ'a'j despot'o'j.”

“Ni dev'as gard'i kontraŭ tio,” li akord'is.

“Kaj oni plej adekvat'e antaŭ'zorg'as kontraŭ tio, se oni ver'e bon'e eduk'as ili'n?”

“Prav'e,” li respond'is.

Kaj mi dir'is: “ne est'as ebl'e plen'konfid'e asert'i tio'n, kar'a Glaŭkono. Sed tio kio'n ni ĵus dir'is est'as prav'a, ke ili dev'as ricev'i ĝust'a'n eduk'o'n, kia ajn tio est'us, por ke ili est'u plej mal'sovaĝ'a'j rilat'e al si'a'j protekt'at'o'j.”

“Jes, ver'e.”

“Nu, saĝ'ul'o dir'us ke krom tia'n eduk'ad'o'n oni dev'as proviz'i tia'j'n loĝ'ej'o'j'n kaj ali'a'j'n posed'aĵ'o'j'n kiu'j ne instig'os ili'n ĉes'i est'i plej bon'a'j gard'ist'o'j kaj ne provok'os ili'n mis'ag'i rilat'e al la ali'a'j civit'an'o'j.”

“Li prav'us dir'ant'e tio'n.”

“Konsider'u,” mi dir'is, “ĉu ili dev'us viv'i kaj loĝ'i ĉi tiel por far'iĝ'i taŭg'a'j: Unu'e, tut'e ne hav'i propr'a'j'n posed'aĵ'o'j'n pli ol nepr'e neces'as. Du'e, neni'u posed'u propr'a'j'n dom'o'n kaj trezor'ej'o'n en kiu'j'n ĉiu person'o ne rajt'as laŭ'vol'e en'ir'i. La ali'a'j civit'an'o'j proviz'u al ili tia'j'n bezon'aĵ'o'j'n kia'j'n bezon'os prudent'a'j, kuraĝ'a'j milit'batal'ist'o'j. Tio est'os pag'o pro la protekt'ad'o, kaj oni aranĝ'u ke ili hav'u nek tro mult'o'n nek tro mal'mult'o'n je la jar'fin'o. La gard'ist'o'j kun'e loĝ'os kaj kun'e manĝ'os, kiel dum kampanj'o. Oni dir'os al ili ke ili jam ĉiam hav'as sankt'a'j'n or'o'n kaj arĝent'o'n de la Di'o'j en la anim'o, kaj tut'e ne bezon'as hom'a'j'n. Est'us mal'pi'e mal'pur'ig'i tiu'n di'a'n posed'aĵ'o'n kun'miks'ant'e ĝi'n kun la or'o de mort'em'ul'o'j, ĉar oni far'as mult'a'j'n mal'pi'a'j'n ag'o'j'n rilat'e al la mon'o de la publik'o, sed ili'a est'as sen'makul'a. Nur por la gard'ist'o'j inter la civit'an'o'j est'as mal'dec'e uz'i kaj tuŝ'i or'o'n kaj arĝent'o'n, aŭ eĉ en'ir'i sub la sam'a'n tegment'o'n sub kiu ti'aĵ'o'j ekzist'as. Kaj gard'ist'o'j ne rajt'as uz'i ili'n kiel juvel'o'j'n, nek trink'i el arĝent'a aŭ or'a uj'o. Tiel la gard'ist'o'j sekur'ig'os si'n mem kaj sekur'ig'os la civit'o'n. Se ili akir'os posed'aĵ'o'j'n kaj dom'o'j'n kaj mon'o'n, ili far'iĝ'os dom'estr'o'j kaj kultiv'ist'o'j anstataŭ gard'ist'o'j. Sekv'e ili far'iĝ'os mal'amik'a'j despot'o'j anstataŭ kun'protekt'ant'o'j de la ali'a'j civit'an'o'j. Ili mal'am'os kaj est'os mal'am'at'a'j, komplot'os kaj kontraŭ'komplot'iĝ'os dum la tut'a viv'o, detru'ant'e si'n mem kaj la tut'a'n civit'o'n. Pro ĉi ĉio,” mi dir'is, “ni dir'u ke tiel oni proviz'u loĝ'ad'o'n kaj ĉio'n ali'a'n por la gard'ist'o'j, kaj ni far'u leĝ'o'j'n tiu'cel'e. Ĉu vi akord'as?”

“Cert'e,” dir'is Glaŭkono.

Part'o Kvar

Glaŭkono inter'romp'is: “Sokrat'o, kiel vi apologi'us se iu dir'us al vi ke vi ne tre feliĉ'ig'as ĉi tiu'j'n vir'o'j'n per ili'a viv'manier'o? La urb'o ver'e aparten'as al ili, tamen ili tut'e ne ĝu'as la avantaĝ'o'j'n de la urb'o. Ali'a'j person'o'j posed'as agr'o'j'n kaj konstru'as bel'a'j'n grand'a'j'n dom'o'j'n kaj posed'as taŭg'a'j'n mebl'o'j'n. Ili far'as propr'a'j'n ofer'o'j'n al Di'o'j kaj gast'ig'as vizit'ant'o'j'n. Kaj, kiel vi ĵus dir'is, ili posed'as or'o'n kaj arĝent'o'n kaj ĉio'n kutim'a'n por feliĉ'ul'o'j. Li dir'us ke la gard'ist'o'j ŝajn'as est'i tut'e simpl'e dung'it'o'j ekzist'ant'a'j nur por gard'ad'i.”

“Jes,” mi dir'is. “Kaj krom'e, ili'a pag'o konsist'as nur el manĝ'aĵ'o'j, mal'simil'e al la ali'a'j civit'an'o'j, tiel ke ili ne pov'us privat'e vojaĝ'i eĉ se ili vol'us. Ili ne pov'us far'i donac'o'j'n al amik'in'o'j, nek el'spez'i mon'o'n ali'lok'e se ili vol'us, mal'simil'e al hom'o'j opini'at'a'j feliĉ'a'j. Vi ne inklud'is tio'n kaj mult'a'j'n ali'a'j'n afer'o'j'n en vi'a riproĉ'o!”

Li dir'is: “Do ankaŭ tio est'u en la riproĉ'o.”

“Kaj vi demand'as kiel ni apologi'us?”

“Jes.”

“Sekv'ant'e la sam'a'n voj'o'n,” mi dir'is, “mi kred'as ke ni trov'us respond'o'n. Ni dir'us ke tut'e ne est'us mir'ind'e se ĉi tiu'j est'us la plej feliĉ'a'j civit'an'o'j. Sed ni ne establ'as la civit'o'n cel'ant'e ke unu el la soci'a'j klas'o'j est'u special'e feliĉ'a, sed por ke la tut'a civit'o est'u kiel ebl'e plej feliĉ'a. Ni supoz'is ke en ĉi tia civit'o ni plej klar'e trov'us just'ec'o'n, kaj en la plej mal'bon'e establ'it'a civit'o mal'just'ec'o'n. Observ'ant'e ili'n ni pov'os decid'i pri la original'a cel'o de ni'a serĉ'o. Nu, nun laŭ ni'a supoz'o ni est'ig'as feliĉ'o'n ne por nur kelk'a'j person'o'j en la civit'o sed por la tut'a civit'o. Baldaŭ ni ekzamen'os la kontraŭ'o'n. Sed est'as kvazaŭ ni kolor'ig'us statu'o'n kaj iu riproĉ'us ni'n dir'ant'e ke ni ne uz'as la plej bel'a'j'n kolor'o'j'n por la plej bel'a'j part'o'j de la bild'o — ĉar la okul'o'j est'as plej bel'a'j, ili dev'us est'i purpur'a'j, ne nigr'a'j. Ni kred'us ke ni adekvat'e defend'us ni'n dir'ant'e: ‘Admir'ind'a Sinjor'o, ne supoz'u ke ni dev'as kolor'ig'i okul'o'j'n tiel bel'a'j'n ke ili tut'e ne aspekt'as kiel okul'o'j, nek la ali'a'j'n part'o'j'n. Pri'pens'u: Se ni ĝust'e kolor'ig'os ĉiu'j'n part'o'j'n, ni far'os la tut'o'n bela’. Do ne postul'u ke ni proviz'u al la gard'ist'o'j feliĉ'o'n kiu far'us el ili i'o'n ali'a'n ol gard'ist'o'j. Ni pov'us ordon'i ke kultiv'ist'o'j est'u vest'it'a'j per luks'a'j rob'o'j kaj port'u or'a'j'n ornam'aĵ'o'j'n por est'i feliĉ'a'j dum ili kultiv'as. Aŭ ke ceramik'ist'o'j kuŝ'u dekstr'e de la fajr'o drink'ant'e kaj luks'e manĝ'ant'e antaŭ la rad'o dum ili ceramik'as laŭ'dezir'e. Ni pov'us simil'e feliĉ'ig'i ĉiu'j'n ali'a'j'n por ke la tut'a civit'o est'u feliĉ'a.

“Sed ne admon'u ni'n far'i tio'n, ĉar se ni obe'us vi'n la kultiv'ist'o ne est'us kultiv'ist'o kaj la ceramik'ist'o ne est'us ceramik'ist'o kaj neni'u ali'a hav'us rol'o'n kia est'ig'as civit'o'n. Tamen rilat'e al la civit'an'o'j ali'a'j ol la gard'ant'o'j la danĝer'o est'as mal'pli grav'a. Se ŝu'ripar'ist'o'j far'iĝ'as pigr'a'j kaj korupt'it'a'j kaj pretend'as est'i kia'j ili ne est'as, tio ne en'danĝer'ig'as la civit'o'n. Sed kompren'u ke se la gard'ist'o'j de la leĝ'o'j kaj de la civit'o mem ne ver'e gard'as, sed nur ŝajn'as gard'i, ili plen'e detru'as la tut'a'n civit'o'n ĉar ili est'as la sol'a kaŭz'o de la bon'fart'o kaj prosper'o de la civit'o’. Do se ni ver'e far'as gard'ist'o'j'n kiel ebl'e plej mal'mult'e damaĝ'ant'a'j'n la civit'o'n, tiu riproĉ'ant'o far'us kultiv'ist'o'j'n kvazaŭ gast'ig'ant'o'j'n ĉe publik'a banked'o: Prosper'a'j, jes, sed ne en civit'o. Li pens'as pri io ali'a ol civit'o. Ni pri'pens'u: Kiam ni decid'as pri la gard'ist'o'j, ĉu ni'a cel'o est'as ke ili est'u plej prosper'a'j, aŭ ĉu ni cel'as ke la tut'a civit'o prosper'u? Neces'as konvink'i la serv'ist'o'j'n kaj gard'ist'o'j'n ke la natur'o de ĉiu soci'a klas'o decid'u pri ĉi ties part'o'pren'o en feliĉ'ec'o.”

“Nu,” li respond'is, “mi opini'as ke vi bon'e parol'as.”

“Do,” mi daŭr'ig'is, “ĉu vi kred'as ke mi pov'as kontent'ig'e prezent'i parenc'a'n argument'o'n?”

“Ĝust'e kio'n?”

“Pri'pens'u: Ĉu la sam'a'j kaŭz'o'j ankaŭ detru'as la ali'a'j'n labor'ist'o'j'n kaj sen'valor'ig'as ili'n?”

“Kiu'j kaŭz'o'j?”

“Riĉ'ec'o kaj mal'riĉ'ec'o,” mi respond'is.

“Kiel?”

“Ĉi tiel: Ĉu vi kred'as ke riĉ'iĝ'int'a pot'ist'o vol'us plu praktik'i si'a'n art'o'n?”

“Tut'e ne.”

“Anstataŭ'e, li far'iĝ'us pigr'a kaj neglekt'em'a?”

“Cert'e.”

“Ĉu li do far'iĝ'us mal'pli bon'a pot'ist'o?”

“Tut'e cert'e,” li respond'is.

“Tamen, se, pro si'a mal'riĉ'ec'o, li ne pov'as proviz'i al si instrument'o'j'n kaj ali'a'j'n il'o'j'n por si'a art'o, li far'as mal'pli bon'a'n labor'o'n. Kaj konsekvenc'e li instru'as si'a'j'n fil'o'j'n aŭ ali'a'j'n lern'ant'o'j'n est'i mal'pli bon'a'j meti'ist'o'j.”

“Tio est'as sen'dub'e ver'a.”

“Do kaj mal'riĉ'ec'o kaj riĉ'ec'o degener'ig'as la labor'o'n de la meti'ist'o'j kaj la meti'ist'o'j'n mem.”

“Evident'e.”

“Do, est'as klar'e ke ni trov'is ankoraŭ pli'a'n danĝer'o'n por la gard'ist'o'j, kontraŭ kiu ili dev'os zorg'e atent'i por ke ĝi ne sekret'e en'ŝtel'iĝ'u en la civit'o'n.”

“Kiu'n danĝer'o'n?”

“Riĉ'ec'o kaj mal'riĉ'ec'o,” mi dir'is. “Tiu en'konduk'as luks'am'o'n kaj pigr'em'o'n kaj ribel'o'n, kaj ĉi tiu en'konduk'as avar'em'o'n kaj degener'o'n krom ribel'o'n.”

“Jes, cert'e,” li respond'is. “Tamen konsider'u, Sokrat'o: Kiel ni'a civit'o kapabl'us batal'i se ĝi ne akir'us kapital'o'n, precip'e se neces'us batal'i kontraŭ grand'a, riĉ'a mal'amik'o?”

“Klar'e ke est'us mal'facil'e,” mi dir'is, “se oni dev'us batal'i kontraŭ nur unu. Sed est'us facil'e se oni batal'us kontraŭ du mal'amik'o'j.”

“Kial vi dir'as tio'n?” li demand'is.

“Unu'e,” mi dir'is, “kvankam ebl'e neces'us batal'i kontraŭ riĉ'a'j vir'o'j, tamen ni'a'j gard'ist'o'j est'os ekspert'a'j milit'ist'o'j.”

“Jes, ili est'os tia'j,” li respond'is.

“Sed, Adejmanto,” mi demand'is, “ĉu, laŭ vi'a kred'o, ekspert'e trejn'it'a boks'ist'o ne pov'us facil'e venk'i du riĉ'a'j'n, gras'a'j'n ne'boks'ist'o'j'n?”

“Ebl'e ne sam'temp'e.”

“Eĉ se li pov'us for'kur'i de la unu'a,” mi dir'is, “sed pov'us konstant'e turn'i si'n kaj atak'i per bat'o, kaj li far'us tio'n mult'foj'e en varm'eg'a sun'lum'o? Ĉu tia person'o ne venk'us mult'a'j'n tia'j'n mal'amik'o'j'n?”

“Ver'dir'e,” li respond'is, “ne est'us mir'ind'e.”

“Sed ĉu vi ne kred'as ke riĉ'ul'o'j est'as pli sci'plen'a'j kaj spert'a'j pri boks'ad'o ol pri batal'ad'o?”

“Mi ja kred'as tio'n, li dir'is.”

“Ver'ŝajn'e, do, ni'a'j atlet'o'j facil'e batal'us kontraŭ du'obl'e aŭ tri'obl'e pli grand'a nombr'o da mal'amik'o'j.”

“Mi akord'as kun vi,” li respond'is, “ĉar mi kred'as ke vi prav'as.”

“Supoz'u, do, ke ili send'us ambasador'o'n al la ali'a civit'o por dir'i la ver'o'n: ‘Ni hav'as nek or'o'n nek arĝent'o'n, ĉar posed'i tio'n est'as mal'permes'it'e al ni, kvankam ne al vi. Se vi batal'os kun'e kun ni, vi pov'os pren'i la riĉ'aĵ'o'j'n de la ali'a'j’. Ĉu vi kred'as ke person'o'j aŭd'int'a'j tio'n prefer'us batal'i kontraŭ fortik'a'j kaj mal'gras'a'j hund'o'j anstataŭ kontraŭ gras'a'j kaj mol'a'j ŝaf'o'j?”

“Mi kred'as ke ne. Sed,” li respond'is, “se la trezor'o de ĉiu'j ali'a'j kolekt'iĝ'us en unu civit'o, ĉu ne est'us danĝer'e por mal'riĉ'a civit'o?”

“Vi est'as naiv'a,” mi koment'is, “se vi kred'as prav'e nom'i i'o'n ali'a'n ‘civit'o’ ol ĉi tiu'n kiu'n ni establ'as.”

“Kiel pov'as est'i?” li demand'is.

“Neces'as uz'i pli larĝ'a'n koncept'o'n pri la ali'a'j, ĉar ĉiu el ili est'as mult'part'a urb'o, ne integr'a civit'o eĉ se ĝi kvazaŭ'lud'e nom'as si'n tio. Rilat'e al milit'o, du grup'o'j ekzist'as en ĝi, milit'it'ant'a'j unu kontraŭ la ali'a. Ili est'as la riĉ'ul'o'j kaj la mal'riĉ'ul'o'j. Kaj en ambaŭ grup'o'j est'as mult'a'j ali'a'j grup'o'j, tiel ke se vi supoz'as ke tem'as pri unu civit'o vi plen'e erar'as. Sed se vi trakt'as ili'n kiel mult'a'j'n grup'o'j'n kaj don'as al iu'j grup'o'j la mon'o'n kaj potenc'o'n kaj eĉ la ali'a'j'n hom'o'j'n, vi ĉiam hav'os mult'a'j'n kun'batal'ant'o'j'n je vi'a dispon'o kaj mal'mult'a'j'n mal'amik'o'j'n. Dum vi'a civit'o rest'os prudent'a, kia ĝi est'as nun aranĝ'it'a, ĝi est'os la plej potenc'a eĉ se ĝi hav'os nur mil defend'ant'o'j'n. Mi ne parol'as pri ĝi'a reputaci'o sed pri ĝi'a ver'a karakter'o. Vi ne facil'e trov'us integr'a'n civit'o'n tiu'spec'a'n inter grek'o'j aŭ inter barbar'o'j, kvankam vi trov'us mult'a'j'n aspekt'ant'a'j'n tia'j kaj mult'obl'e pli grand'a'j'n. Ĉu vi akord'as kun mi?”

“Je Zeŭso, jes!” li respond'is.

“Ĉu,” mi demand'is, “tio ne est'us la plej bon'a lim'o por ni'a'j reg'ant'o'j rilat'e al la grand'ec'o de la urb'o? Difin'int'e la dimensi'o'n de ĝi'a teritori'o ili ne interes'iĝ'us pri pli'a?”

“Kia lim'o?”

Mi dir'is “Jen mi'a ide'o: Ĝis tiu punkt'o post kiu ĝi ne plu rest'us integr'a.”

“Jes, tiel est'as bon'e,” li respond'is.

“Do jen est'as ankoraŭ ali'a ordon'o por ni'a'j gard'ist'o'j: Ke ili ĉiel atent'u ke la urb'o est'u nek tro mal'grand'a nek tro grand'a, sed preciz'e sufiĉ'e grand'a por est'i integr'a.”

“Ordon'i tio'n al ili,” li respond'is, “ebl'e est'us simpl'e.”

“Kaj,” mi al'don'is, “est'as eĉ pli simpl'e, kiel ni jam menci'is, ordon'i ke se ne'ind'a id'o nask'iĝ'os al la gard'ist'o'j, ili for'send'u li'n inter la ali'a'j'n civit'an'o'j'n. Kaj, invers'e, se ind'a id'o nask'iĝ'os al la ali'a'j civit'an'o'j, ili send'u li'n inter la gard'ist'o'j'n. La cel'o de tio est'as ke la ali'a'j civit'an'o'j atent'u nur tiu'n labor'o'n por kiu ili est'as laŭ'natur'e taŭg'a'j. Tiel ĉiu person'o okup'iĝ'os nur pri si'a propr'a task'o kaj li ne mal'integr'iĝ'os. Sam'e, la tut'a civit'o dev'as kresk'i integr'a, sen mult'a'j part'o'j.”

“Jes,” li akord'is, “ĉi tio est'as pli simpl'a.”

“Kar'a Adejmanto,” mi dir'is, “ni ne, kiel oni ebl'e supoz'us, don'as mult'a'j'n grand'a'j'n ordon'o'j'n al ili, sed nur unu tut'e simpl'a'n ordon'o'n: Ke — laŭ la proverb'o — ili ‘pri'zorg'u la unu grand'a'n afer'o'n’, kvankam anstataŭ ‘grand'a'n’ ni dir'u ‘neces'a'n’.”

“Kiu'n?”

“Si'a'n eduk'iĝ'o'n,” mi respond'is. “Se ili far'iĝ'os taŭg'a'j per bon'a eduk'o, ili facil'e observ'os ĉio'n ĉi kaj ĉio'n ali'a'n kiu'n ni el'las'is — ekzempl'e, la hav'ig'o'n de edz'in'o'j, ge'edz'iĝ'o'j'n, nask'ad'o'n de infan'o'j. Ĉio ĉi dev'as laŭ la proverb'o, ‘est'i komun'a afer'o de amik'o'j’.”

“Tut'e ĝust'e,” li dir'is.

“Krom'e,” mi dir'is, “se ŝtat'o hav'as bon'a'n komenc'o'n, ĝi kresk'as kvazaŭ'cikl'e: Se oni konserv'as ĝust'a'cel'a'n eduk'ad'o'n, tio kre'as bon'a'j'n karakter'o'j'n; kaj taŭg'a'j karakter'o'j tiel eduk'it'a'j far'iĝ'as eĉ pli bon'a'j ol la antaŭ'a'j rilat'e al si'a natur'o kaj ĉio ali'a, ĝust'e kiel inter ali'a'j animal'o'j.”

“Est'as ver'ŝajn'e,” li respond'is.

“Do, por parol'i mal'long'e: La reg'ant'o'j de la civit'o dev'as kroĉ'iĝ'i al ĉi tio por evit'i ĝi'a'n sekret'a'n detru'iĝ'o'n. Precip'e ili dev'as atent'i ke neni'u nov'aĵ'o rilat'e sport'o'j'n aŭ art'o'j'n est'u far'at'a kontraŭ la regul'o'j. Ili zorg'e gard'u ke ĉiu nov'aĵ'o est'u dec'a, kaj ili tim'u se iu recit'os ke

kant'o'n plej prudent'a'n hom'o'j

kant'as, kiu plej nov'e ŝveb'as*

por ke oni ne erar'e kred'u ke la poet'o parol'as ne pri nov'a'j kant'o'j sed pri nov'a spec'o de kant'o'j. Oni nek laŭd'u tio'n nek tiel kompren'u la cit'aĵ'o'n. End'as evit'i nov'a'j'n form'o'j'n de muzik'o pro ili'a grand'a danĝer'o. Se oni ŝanĝ'as la form'o'n de muzik'o, ne'evit'ebl'e oni ankaŭ ŝanĝ'as la plej grav'a'j'n soci'a'j'n mor'o'j'n. Damono deklar'as tio'n, kaj mi kred'as tio'n.”

“Inter la kred'ant'o'j ankaŭ kalkul'u mi'n,” dir'is Adejmanto.

“Est'as evident'e,” mi daŭr'ig'is, “ke ĉi tie la gard'ist'o'j dev'as konstru'i si'a'n fortik'aĵ'o'n, nom'e en muzik'o.”

“Ĉi tia kontraŭ'leĝ'ec'o,” li dir'is, “facil'e en'ŝtel'iĝ'as sekret'e.”

“Jes,” mi dir'is. “Kvazaŭ ĝi est'us nur sen'danĝer'a distr'aĵ'o.”

“Efektiv'e ĝi ja est'as sen'danĝer'a, Sokrat'o,” li koment'is. “Krom ke iom post iom ĝi far'iĝ'as familiar'a kaj do kviet'e penetr'as la karakter'o'n kaj viv'manier'o'n. De tie ĝi marŝ'as, pli'fort'iĝ'int'e, por penetr'i la negoc'ad'o'n inter hom'o'j. El negoc'ad'o ĝi progres'as por violent'e atak'i la leĝ'o'j'n kaj la struktur'o'n mem de la soci'o, ĝis fin'e ĝi renvers'as ĉio'n kaj privat'e kaj publik'e.”

“Sufiĉ'as,” mi dir'is. “Ĉu ver'e est'as tiel?”

“Tiel mi kred'as,” li respond'is.

“Nu, ni jam de la komenc'o dir'is ke ni'a'j infan'o'j dev'as tuj part'o'pren'i en plej laŭ'leĝ'a amuz'o, ĉar se infan'o'j part'o'pren'as en kontraŭ'leĝ'a amuz'o, ne est'as ebl'e ke ili kresk'int'e est'os vir'o'j leĝ'obe'em'a'j kaj ind'a'j.”

“Nepr'e,” li dir'is.

“Sed kiam infan'o'j de'komenc'e intern'ig'as laŭ'leĝ'em'o'n en si'n per muzik'o, kontraŭ'e al tiu'j ali'a'j ĉio sekv'as, kaj ili kresk'int'e rekt'ig'as kio ajn est'is antaŭ'e renvers'it'a en la civit'o.”

“Jes, ver'e,” li dir'is.

“Kaj ili re'el'trov'os,” mi dir'is, “ĉiu'j'n laŭ'ŝajn'e mal'grav'a'j'n kutim'o'j'n kiu'j'n la antaŭ'ul'o'j abol'is.”

“Kiu'j'n?”

“Ĉi tiu'j'n: Ke jun'ul'o'j est'u dec'e silent'a'j apud pli'aĝ'ul'o'j, kaj sid'ig'u ili'n kaj star'iĝ'u por ili, kaj pri'zorg'u si'a'j'n ge'patr'o'j'n, kaj pri'zorg'u si'a'n stil'o'n de har'tond'iĝ'o kaj de vest'ad'o kaj de ŝu'o'j, kaj la tut'a'n mien'o'n de la korp'o, kaj ĉio'n ali'a'n tia'n.”

“Prav'e.”

“Mi opini'as ke est'us stult'e far'i leĝ'o'j'n pri tio, ĉar oni nek plen'um'us nek konserv'us tia'j'n leĝ'o'j'n, ne'grav'e ĉu vort'e, ĉu skrib'e far'it'a'j'n.”

“Evident'e.”

“Mi supoz'as, Adejmanto,” mi dir'is, “ke kia est'as la eduk'ad'o, tio decid'as la sekv'aĵ'o'j'n. Ĉu simil'ec'o ne ĉiam al'vok'as simil'ec'o'n?”

“Sen'dub'e.”

“Kaj mi kred'as ke mi pov'as dir'i ke la rezult'o est'as sen'mank'a kaj vigl'a, ne'grav'e ĉu bon'a, ĉu mal'bon'a.”

“Dev'as est'i,” li dir'is.

“Nu, mi,” mi dir'is, “pro tio ne vol'us prov'i plu far'i leĝ'o'j'n pri tia'j afer'o'j.”

“Prav'e,” li dir'is.

“Ekzempl'e, je Di'o'j,” mi dir'is, “kio'n pri komerc'o kaj negoc'ad'o intern'e de la soci'o? Kaj kontrakt'o'j kun meti'ist'o'j, kaj kalumni'ad'o, krim'a'j atak'o'j, denunc'o'j, lot'ad'o je ĵuri'an'o'j, kaj ĉu oni bezon'as impost'o'j'n ĉe la bazar'o aŭ ĉe la haven'o'j, kaj ĝeneral'a regul'ig'o de komerc'ad'o, de polic'o, haven-dogan'o'j, ktp., ĉu ni aŭdac'u far'i leĝ'o'j'n pri ĉio ĉi?”

“Oni ne bezon'us far'i ordon'o'j'n pri tia'j tem'o'j por ind'a'j vir'o'j,” li respond'is. “Ili facil'e trov'us kia'j'n leĝ'o'j'n neces'as far'i por tia'j afer'o'j.”

“Jes, amik'o,” mi akord'is, “se Di'o* instig'os ili'n observ'i la leĝ'o'j'n kiu'j'n ni jam diskut'is.”

“Se ne,” li dir'is, “ili plen'ig'os si'a'n viv'o'n per konstant'a farad'o de leĝ'o'j kaj amend'ad'o de la leĝ'o'j pri mult'a'j ti'aĵ'o'j, ĉiam kred'ant'e ke ankoraŭ est'as mank'o.”

“Vi dir'as,” mi demand'is, “ke ili viv'us simil'e al mal'san'ul'o'j, kiu'j pro si'a sen'brid'ec'o rifuz'as for'las'i mal'bon'a'n viv'manier'o'n?”

“Cert'e.”

“Ili lert'e daŭr'ig'as, neniam ĉes'ant'e serĉ'i kurac'o'n. Ili konstant'e pli'ampleks'ig'as kaj pli'grand'ig'as si'a'j'n mal'san'o'j'n, ĉiam kun la esper'o ke iu rekomend'os al ili medikament'o'n kiu re'san'ig'os ili'n.”

“Cert'e,” li dir'is, “tia'j mal'san'ul'o'j far'as tio'n.”

“Ili'a lert'ec'o,” mi dir'is, “konsist'as el tio, ke ili kred'as ke tiu person'o est'as ili'a plej grand'a mal'amik'o, kiu dir'as la ver'o'n al ili: Ke se ili ne ĉes'os ebri'iĝ'i kaj tro'manĝ'i kaj koit'ad'i kaj est'i pigr'a'j, nek medikament'o'j nek kaŭteriz'o nek operaci'o'j nek eĉ sorĉ'o'j kaj amulet'o'j nek io ali'a iel util'os.”

“Ne est'as tre lert'e,” li respond'is, “koler'iĝ'i pri person'o don'ant'a bon'a'n konsil'o'n.”

“Ŝajn'as al mi,” mi respond'is, “ke vi ne est'as admir'ant'o de ĉi tiu'j ul'o'j.”

“Je Zeŭso, ne!”

“Do vi ne est'us admir'ant'o de tut'a civit'o ag'ant'a tiel, kiel ni ĵus dir'is. Ĉu vi ne kred'as ke tio'n far'as civit'o'j kiu'j est'as mal'bon'e reg'at'a'j kaj mal'permes'as al si'a'j civit'an'o'j tuŝ'i eĉ part'o'n de la tradici'a leĝ'ar'o, kaj deklar'as ke kiu far'as tio'n dev'as mort'i? Sed person'o est'as honor'at'a de la civit'an'ar'o kaj nom'at'a bon'a kaj saĝ'a, kiu plej plezur'ig'e serv'as la reg'at'o'j'n kaj flat'as ili'n kaj proviz'as tio'n kio'n ili vol'as, kaj lert'e kontent'ig'as ili'n.”

“Mi kred'as ke ili ja far'as tio'n,” li respond'is, “kaj mi neniel admir'as tia'n person'o'n.”

“Kio'n pri la hom'o'j kiu'j volont'e gvid'as tia'j'n civit'o'j'n. Ĉu vi admir'as ili'a'j'n kuraĝ'o'n kaj aplomb'o'n?”

“Jes,” li respond'is. “Sed ne kiam ili tromp'iĝ'as kaj opini'as si'n ver'e taŭg'a'j politik'ist'o'j pro la laŭd'ad'o don'at'a de la publik'o.”

“Kio'n vi dir'as? Ĉu vi ne pov'as simpati'i kun tiu'j vir'o'j? Ĉu vi supoz'as ke se ĉiu'j dir'us ke iu person'o est'as kvar uln'o'j'n alt'a, li pov'us mal'kred'i ili'n, se li mem ne sci'pov'us mezur'i?”

“Ne,” li agnosk'is.

“Do ne riproĉ'u, ĉar tiu'j person'o'j est'as ver'e lert'a'j kiam ili far'as leĝ'o'j'n, kiel ni ĵus diskut'is, kaj far'as amend'o'j'n, ĉiam kred'ant'e trov'i kiel lim'ig'i fraŭd'o'j'n kaj ali'a'j'n krim'o'j'n pri kiu'j mi ĵus parol'is. Ili ne sci'as ke est'as kvazaŭ prov'i for'tranĉ'i kap'o'n de hidr'o.”

“Jes, ĝust'e tiel ili ag'as,” li respond'is.

“Nu mi kred'as,” mi dir'is, “ke ver'a leĝ'ist'o ne bezon'us okup'iĝ'i pri ĉi tia'j leĝ'o'j kaj reg'ad'o, nek en mal'bon'e nek en bon'e reg'at'a civit'o. En mal'bon'e reg'at'a civit'o est'us sen'util'e kaj sen'valor'e; en bon'e reg'at'a civit'o ĉiu ajn el'trov'us tia'j'n leĝ'o'j'n sur'baz'e de la tradici'o.”

“Do kio,” li demand'is, “ankoraŭ rest'as por ni'a leĝ'farad'o?”

Mi dir'is: “Por ni, neni'o. Tamen por Apolon'o en Delf'o'j, la ĉef'a'j, plej valor'a'j, kaj unu'a'j leĝ'proklam'o'j.”

“Kiu'j?”

“La establ'o de templ'o'j kaj ofer'o'j kaj ĝeneral'a ador'ad'o de Di'o'j kaj dajmon'o'j kaj hero'o'j. Kaj kiel en'ter'ig'i mort'int'o'j'n, kaj serv'i la Tie'ul'o'j'n* por gard'i ili'a'n favor'o'n. Ni ne hav'as sci'o'n pri tia'j afer'o'j, kvankam ni pret'ig'as la civit'o'n. Se ni est'as inteligent'a'j, ni ne obe'os ali'a'n hom'o'n kaj ni ne util'ig'os ali'a'n konsil'ist'o'n ol la tradici'a'n. Apolon'o en Delf'o'j est'as la tradici'a konsil'ist'o pri ĉi tiu'j afer'o'j por ĉiu'j hom'o'j, sid'ant'e sur la umbilik'o de la ter'o por don'i konsil'o'j'n.”*

“Vi bon'e parol'as,” li respond'is. “Tiel est'as far'end'e.”

“Do nun vi'a civit'o est'as pret'a, fil'o de Aristono,” mi dir'is. “Nun serĉ'u en ĝi, pren'int'e adekvat'a'n lum'o'n el ie, kun la help'o de vi'a frat'o kaj de Polemarĥo kaj de la ali'a'j, por trov'i ĉu est'as vid'ebl'e el kie just'ec'o kaj mal'just'ec'o ven'as, kaj kiu diferenc'o est'as inter ili, kaj kiu'n el ili oni dev'us akir'i por est'i feliĉ'a ne'grav'e ĉu aŭ ne ĉiu'j Di'o'j kaj hom'o'j sci'as pri ĝi.”

“Sen'senc'aĵ'o!” respond'is Glaŭkono. “Vi promes'is mem serĉ'i ĉar est'us mal'pi'e se vi ne defend'us just'ec'o'n ĉiu'manier'e.”

“Vi prav'e re'memor'ig'as mi'n,” mi dir'is. “Kaj dev'os est'i tiel. Sed mi bezon'os vi'a'n help'o'n.”

“Jes, ni help'os,” li respond'is.

“Nu, mi esper'as,” mi dir'is, “trov'i ĝi'n ĉi tiel: Mi kred'as ke ni'a urb'o, se ĝust'e prepar'it'a, est'os perfekt'a.”

“Nepr'e.”

“Klar'e ke ĝi est'os saĝ'a, kuraĝ'a, prudent'a kaj just'a.”

“Klar'e.”

“Nu, ĉu, se ni trov'os kelk'a'j'n el tiu'j trajt'o'j en ĝi, la rest'o est'os tio, kio'n ni ne trov'is?”

“Kompren'ebl'e.”

“Supoz'u ke ni ekzamen'us ĝi'n por trov'i karakteriz'aĵ'o'j'n. Se ni serĉ'us unu karakteriz'aĵ'o'n kaj tuj trov'us ĝi'n, tio sufiĉ'us por ni. Sed se ni unu'e re'kon'us la ali'a'j'n tri karakteriz'aĵ'o'j'n, tio ebl'ig'us ke ni trov'u kio'n ni serĉ'as, ĉar klar'e ĝi dev'as est'i kio post'rest'as.”

“Vi prav'as,” li respond'is.

“Do ankaŭ pri ĉi tiu'j trajt'o'j ni dev'as sam'e serĉ'i.”

“Klar'e.”

“Mi kred'as ke ni'a unu'a trov'o est'as saĝ'ec'o, kaj ĝi est'as iel strang'a.”

“Kiel?” li demand'is.

“Mi kred'as ke la civit'o kiu'n ni diskut'is est'as ver'e saĝ'a, ĉar ĝi est'as bon'e gvid'at'a, ĉu vi akord'as?”

“Jes.”

“Kaj est'as klar'e ke ĉi tiu bon'a gvid'o hav'as la form'o'n de sci'o, ĉar oni bon'e gvid'as ne per ne'sci'o sed per sci'o.”

“Klar'e.”

“Mult'a'j, ĉia'spec'a'j sci'o'j est'as en la civit'o.”

“Cert'e.”

“Nu, ĉu ni dev'us nom'i la civit'o'n saĝ'a kaj bon'e gvid'at'a pro la sci'o de la ĉarpent'ist'o'j?”

“Tut'e ne pro tio,” li respond'is. “Tio nur prav'ig'us ke ni nom'u ĝi'n centr'o por la ĉarpent'a art'o.”

“Kaj oni ankaŭ ne nom'us la civit'o'n saĝ'a pro ekspert'a sci'o pri lign'aĵ'o'j.”

“Ankaŭ ne pro tio.”

“Nu, pro sci'o pri kupr'o aŭ io ali'a tia?”

“Tut'e ne,” li respond'is.

“Kaj ankaŭ ne pro kresk'ig'o de nutr'aĵ'o'j el la ter'o. Oni nur nom'us ĝi'n ekspert'a pri agronomi'o.”

“Tiel mi kred'as.”

“Do,” mi demand'is, “ĉu ekzist'as iu sci'o inter la civit'an'o'j de ni'a ĵus establ'it'a civit'o, kiu ne rilat'as al nur unu ag'ad'o en la civit'o sed al la tut'a civit'o? Ĉu pri rilat'o'j inter ĝi kaj ali'a'j civit'o'j?”

“Jes ja.”

“Kiel?” mi demand'is. “Inter kiu'j person'o'j?”

“La art'o gard'i, kaj oni trov'as ĝi'n inter la reg'ant'o'j, kiu'j'n ni ĵus nom'is perfekt'a'j gard'ist'o'j.”

“Kia vi nom'us la civit'o'n pro tiu sci'o?”

“Bon'e gvid'at'a,” li respond'is, “kaj ver'e saĝ'a.”

“Kaj ĉu vi kred'as,” mi daŭr'ig'is, “ke en ni'a civit'o tamen est'os pli mult'a'j forĝ'ist'o'j ol ver'a'j gard'ist'o'j?”

“Mult'e pli da forĝ'ist'o'j,” li respond'is.

“Nu, efektiv'e la gard'ist'o'j est'as la plej mal'grand'a grup'o inter ĉiu'j meti'ist'o'j kaj profesi'ul'o'j.”

“Vi prav'as.”

“Do, pro la plej mal'grand'a part'o de la plej mal'grand'a grup'o — ali'vort'e pro la sci'o de la estr'o'j, la reg'ist'o'j — la tut'a civit'o fond'it'a laŭ'natur'e est'as saĝ'a. Kaj tiu grup'o evident'e est'as laŭ'natur'e la plej mal'grand'a, tiu grup'o al kiu aparten'as la sol'a sci'o rajt'ant'a nom'iĝ'i saĝ'a.”

“Vi plen'e prav'as,” li respond'is.

“Do ni trov'is, mi ne sci'as kiel, ĉi tiu'n, la unu'a'n el la kvar: Kio est'as saĝ'ec'o kaj kie en la civit'o oni trov'as ĝi'n.”

“Mi kred'as ke ni kontent'ig'e trov'is ĝi'n,” li akord'is.

“Kaj ne est'as mal'facil'e trov'i kuraĝ'o'n kaj kie ĝi trov'iĝ'as en la civit'o, kio prav'ig'as ke oni nom'u la civit'o'n kuraĝ'a.”

“Kiel?”

“Kiu'n part'o'n oni rigard'u,” mi demand'is, “por nom'i civit'o'n mal'kuraĝ'a aŭ kuraĝ'a, se ne la part'o'n kiu batal'as kaj milit'as por ĝi?”

“Neniu'n ali'a'n.”

“Mi ne kred'as,” mi dir'is, “ke la ali'a'j grup'o'j pro si'a'j propr'a'j karakter'o'j sufiĉ'us por prav'ig'i ke oni nom'u la civit'o'n mal'kuraĝ'a aŭ kuraĝ'a.”

“Ne.”

“Kuraĝ'a est'as tiu part'o de civit'o kiu kapabl'as ĉiam konserv'i kompren'o'n pri kiu'j kaj kia'j est'as tim'ind'aĵ'o'j, laŭ proklam'o de la leĝ'ist'o'j per la eduk'ad'o. Ĉu vi akord'as ke tio est'as kuraĝ'o?”

“Mi ne plen'e kompren'as kio'n vi dir'as,” li respond'is. “Bon'vol'u ripet'i.”

“Laŭ mi,” mi dir'is, “kuraĝ'o est'as spec'o de konserv'ad'o.”

“Konserv'ad'o?”

“Konserv'ad'o de kompren'o, kiu'n la leĝ'o'j kre'is per eduk'ad'o, kompren'o pri kio kaj kia est'as tim'ind'a. Mi dir'as ke oni ‘ĉiam’ konserv'as ĝi'n, kiam oni konserv'as ĝi'n dum dolor'o kaj dum plezur'o, dum dezir'o kaj dum tim'o, oni neniam el'ĵet'as ĝi'n. Se vi vol'as, mi volont'e kompar'os ĝi'n al io kiu'n ni kred'as simil'a.”

“Mi ja vol'as tio'n.”

“Nu, vi sci'as,” mi dir'is, “ke kiam tinktur'ist'o'j vol'as tinktur'i lan'o'n purpur'a, unu'e ili pren'as el la mult'a'j kolor'o'j nur la blank'a'n lan'o'n. Post'e, ili antaŭ'prepar'as ĝi'n. Ili tre zorg'e pret'ig'as ĝi'n por ke ĝi akcept'u la kolor'o'n. Nur post tio ili tinktur'as. Kio ajn est'as tiel tinktur'it'a ricev'as permanent'a'n kolor'o'n kiu'n oni ne pov'as el'lav'i per aŭ sen sap'o. Vi sci'as kia ĝi iĝ'as, se oni uz'as ali'a'j'n kolor'o'j'n aŭ se oni ne antaŭ'prepar'as ĝi'n.”*

“Mi sci'as,” li respond'is. “Iom post iom la kolor'o mal'fort'iĝ'as kaj fin'e la lan'o aspekt'as rid'ind'a.”

“Nu,” mi dir'is, “kompren'u ke ni laŭ'ebl'e far'is la sam'o'n kiam ni selekt'is la soldat'o'j'n kaj instru'is al ili art'o'j'n kaj sport'o'j'n. Ni aranĝ'is la selekt'o'n tiel por ke ili plej volont'e ‘permanent'e tinktur'iĝ'u’ per ni'a'j leĝ'o'j, ne'grav'e ĉu tem'as pri tim'o, ĉu pri io ali'a. Por tiu cel'o ili ricev'is taŭg'a'j'n natur'o'n kaj eduk'o'n. Ili'a'n tinktur'o'n ne pov'as el'lav'i sap'o'j, ne'grav'e kiel potenc'a'j lav'il'o'j ili est'as — nek plezur'o, kvankam ĝi est'as pli potenc'a por tio ol ia ajn sod'o aŭ lesiv'o, nek dolor'o, nek tim'o, nek dezir'o, kiu'j est'as pli potenc'a'j ol ĉi'a'j sap'o'j. Mi nom'as tia'n kapabl'o'n konserv'i ĉiam ĝust'a'n, permes'at'a'n kred'o'n pri kio est'as tim'ind'a kaj kio ne est'as tim'ind'a, kuraĝ'o. Mi est'as cert'a pri tio, se vi ne ali'e dir'as.”

“Mi ne ali'e dir'as,” li respond'is. “Mi supoz'as ke vi don'us ali'a'n nom'o'n ol kuraĝ'o'n al ĝust'a kred'o pri afer'o'j ne rezult'int'a el eduk'ad'o sed natur'a en best'o'j kaj sklav'o'j, ĉar vi kred'as ke eduk'ad'o ne est'as la kaŭz'o tiu'kaz'e.”

“Vi tut'e prav'as,” mi dir'is.

“Nu, mi akcept'as ke vi ĝust'e karakteriz'is kuraĝ'o'n.”

“Se vi akcept'as ke tiel est'as pri la kuraĝ'o de civit'an'o, vi prav'e akcept'as,” mi dir'is. “Post'e, se ni vol'os, ni konsider'os ĝi'n pli detal'e. Sed nun ni ne serĉ'as kuraĝ'o'n sed just'ec'o'n. Mi opini'as ke por ni'a serĉ'o tiu diskut'o de kuraĝ'o est'as sufiĉ'a.”

“Vi plen'e prav'as,” li respond'is.

“Du kvalit'o'j rest'as,” mi dir'is, “kiu'j'n ni dev'as ekzamen'i en la civit'o: Prudent'o, kaj la cel'o de ni'a serĉ'o — just'ec'o.”

“Jes.”

“Kiel ni pov'us trov'i just'ec'o'n sen dev'i okup'i ni'n pri prudent'o?”

“Nu,” li respond'is, “mi ne sci'as, kaj mi ne vol'us el'trov'i just'ec'o'n antaŭ ol ekzamen'i prudent'o'n. Bon'vol'u komplez'i mi'n kaj ekzamen'i unu'e prudent'o'n.”

“Jes, mi akcept'as, por ne ag'i mal'just'e,” mi dir'is.

“Do ekzamen'u,” li pet'is.

“End'as ekzamen'i,” mi dir'is. “Laŭ si'a karakter'o prudent'o pli simil'as harmoni'o'n kaj konkord'o'n ol la ali'a'j.”

“Kial?”

“Prudent'o est'as mastr'o de plezur'o'j kaj dezir'o'j,” mi eksplik'is. “Ĝi est'as ‘si'a propr'a mastr'o’ — mi ne sci'as kiel tiu strang'a esprim'o origin'is — kaj oni dir'as ali'a'j'n simil'aĵ'o'j'n kiu'j pov'as serv'i kiel spur'o'j, mi kred'as.”

“Plej cert'e,” li respond'is.

“Sed ĉu ‘si'a propr'a mastr'o’ ne est'as absurd'a esprim'o? Se oni est'us si'a mastr'o, sekv'e oni dev'us ankaŭ est'i si'a propr'a sklav'o, do la sklav'o est'us mastr'o, ĉar tem'as pri la sam'a person'o.”

“Jes.”

“Sed,” mi dir'is, “mi kred'as ke tiu esprim'o cel'as dir'i ke en la karakter'o de unu'sam'a person'o ekzist'as pli bon'a kaj mal'pli bon'a part'o'j, kaj kiam la laŭ'natur'e pli bon'a part'o reg'as la mal'pli bon'a'n ni pov'as dir'i ke oni ‘est'as si'a propr'a mastr'o’ — ĉar ja tem'as pri laŭd'o. Sed kiam, pro mal'bon'a'j eduk'o aŭ kamarad'o'j, la pli bon'a part'o, kiu est'as mal'pli grand'a, est'as reg'at'a de la mult'e pli grand'a mal'bon'a part'o, oni riproĉ'e mal'akcept'as tio'n kaj ni pov'as dir'i ke tia person'o ‘est'as si'a propr'a sklav'o’ sen'disciplin'a.”

“Evident'e,” li respond'is.

“Do nun rigard'u ni'a'n nov'a'n civit'o'n,” mi dir'is. “Vi trov'os la unu'a'n karakter'o'n en ĝi. Vi prav'e nom'is ĝi'n ‘si'a propr'a mastr'o’, se oni dev'as nom'i prudent'a kaj ‘si'a propr'a mastr'o’ lok'o'n kie la pli bon'a reg'as la mal'pli bon'a'n.”

“Mi rigard'as,” li respond'is, “kaj vi prav'as.”

“Vi trov'os mult'a'j'n ĉia'spec'a'j'n dezir'o'j'n kaj plezur'o'j'n kaj dolor'o'j'n, ĉef'e inter infan'o'j, vir'in'o'j, sklav'o'j kaj la mult'a'j fi'a'j t.n. ‘liber'ul'o'j.”

“Cert'e.”

“Simpl'ec'o'n kaj moder'em'o'n, kiu'j'n oni inteligent'e konserv'as per san'a mens'o kaj kun ĝust'a kred'o, vi trov'os inter mal'mult'a'j person'o'j, kiu'j laŭ'natur'e est'as la plej bon'a'j kaj la plej bon'e eduk'it'a'j.”

“Prav'e,” li respond'is.

“Kaj ĉu vi ne vid'as en vi'a civit'o ke la dezir'o'j de la mult'a'j fi'ul'o'j est'as super'reg'at'a'j de la dezir'o'j kaj sagac'o de la mal'mult'a'j dec'ul'o'j?”

“Jes,” li respond'is.

“Do el ĉiu'j civit'o'j ĉi tiu merit'as est'i nom'at'a mastr'o de plezur'o'j kaj dezir'o'j kaj de si mem.”

“Nepr'e,” li respond'is.

“Do ĉu ĝi est'as prudent'a pro ĉio ĉi?”

“Ho, jes,” li respond'is.

“Kaj se en iu civit'o la sam'a kred'o ekzist'us inter reg'ant'o'j kaj reg'at'o'j pri kiu'j dev'as reg'i, tio okaz'us en ĉi tiu civit'o. Ĉu vi akord'as?”

“Plen'fort'e,” li respond'is.

“Inter kiu'j civit'an'o'j, laŭ vi'a opini'o, est'as prudent'o tiu'kaz'e? Inter la reg'ant'o'j aŭ inter la reg'at'o'j?”

“Nu, inter ambaŭ,” li respond'is.

“Do vi vid'as,” mi koment'is, “ke ni ĵus prav'e profet'is ke prudent'o simil'as al konkord'o.”

“Kial?”

“Est'as mal'simil'e al kuraĝ'o kaj saĝ'ec'o, kiu'j ekzist'as en nur part'o de la civit'an'ar'o tamen far'as la tut'a'n civit'o'n kuraĝ'a kaj saĝ'a. Prudent'o ne est'as tia. Ĝi tra'penetr'as ĉiu'j'n civit'an'o'j'n, konkord'ig'as la plej mal'fort'a'j'n kaj la plej fort'a'j'n kaj la mez'fort'a'j'n rilat'e al saĝ'ec'o, se vi vol'as, aŭ fort'o, aŭ kvant'o, aŭ mon'o, aŭ io ali'a tia. Do ni prav'e nom'u ĉi tiu'n unu'anim'ec'o'n prudent'o, ĉi tiu'n inter'akord'o'n de la plej mal'bon'a'j kaj la plej bon'a'j pri kiu dev'as reg'i en la civit'o, kaj kio dev'as reg'i en ĉiu individu'o.”

“Mi cert'e akord'as,” li respond'is.

“Bon'e,” mi dir'is. “Do ni jam ekzamen'is tri kvalit'o'j'n en la civit'o, kiel est'as montr'it'e. Kiu est'as la rest'ant'a, don'ant'a virt'o'n al la civit'o? Klar'e ke tio est'as just'ec'o.”

“Klar'e.”

“Nu, Glaŭkono, nun ni dev'as atent'i, kvazaŭ ĉas'ist'o'j star'ant'a'j ĉirkaŭ arbust'o, por ke just'ec'o ne for'fuĝ'u kaj far'iĝ'u ne'vid'ebl'a. Ĝi ja est'as ie vid'ebl'a en ĉi tiu lok'o. Rigard'u, prov'u trov'i ĝi'n. Ebl'e vi ek'vid'os ĝi'n pli fru'e ol mi, kaj do vi pov'os inform'i mi'n.”

“Se tio help'os,” li konsent'is. “Sed mi kred'as ke vi trov'os mi'n pli util'a kiel sekv'ant'o'n, kaj ke vi mem ebl'ig'os ke mi re'kon'u tio'n kio montr'iĝ'os.”

“Do sekv'u,” li dir'is, “preĝ'ant'e kun mi.”

“Mi far'os tio'n,” li dir'is. “Nur gvid'u.”

Mi dir'is: “La teren'o ŝajn'as mal'facil'e tra'paŝ'ebl'a kaj sen'lum'a. Ĝi est'as obskur'a kaj mal'facil'e tra'serĉ'ebl'a, tamen neces'os ir'i.”

“Jes, neces'os ir'i,” li akord'is.

Mi rigard'is kaj kri'is: “Hur'a! Glaŭkono! Mi kred'as ke mi trov'is spur'o'j'n, kaj mi kred'as ke ĝi ne eskap'os ni'n!”

“Bon'a anonc'o!” li dir'is.

“Nu, ver'e ni ja est'is stult'a'j,” mi konstat'is.

“Kial?”

“Mi'a kar'ul'o, ĝi kvazaŭ jam de la komenc'o rul'iĝ'as ĉe ni'a'j pied'o'j kaj ni ne rimark'is ĝi'n. Ni est'as ver'e mok'ind'a'j. Ni simil'as person'o'j'n kiu'j jam ten'as en la man'o kio'n ili serĉ'as. Ni tut'e ne rimark'is ĝi'n sed rigard'is for'e'n, ebl'e tial ĝi kaŝ'is si'n de ni.”

“Kio'n vi cel'as dir'i?” li demand'is.

“Ke,” mi respond'is, “mi kred'as ke ni jam dir'is kaj aŭd'is ĝi'n, sed mi ne ek'konsci'is kio'n ni dir'is, kiam ni dir'is kia ĝi est'as.”

“Vi far'as long'a'n prolog'o'n,” li protest'is, “por person'o vol'ant'a aŭd'i.”

“Aŭskult'u por trov'i ĉu mi dir'as i'o'n senc'o'plen'a'n,” mi pet'is. “Kiam ni prepar'is la civit'o'n, jam de la komenc'o ni far'is universal'a'n postul'o'n, kaj mi kred'as ke tio — aŭ io simil'a — efektiv'e est'as just'ec'o. Ni postul'is kaj oft'e ripet'is, se vi memor'as, ke ĉiu person'o dev'as okup'iĝ'i en la civit'o pri unu'sol'a task'o, tiu task'o por kiu li laŭ'natur'e est'as plej taŭg'a.”

“Jes, ni ja dir'is tio'n.”

“Kaj ke just'ec'o konsist'as el pri'atent'i si'a'j'n propr'a'j'n afer'o'j'n kaj ne alies. Nu, ni aŭd'is tio'n de mult'a'j ali'a'j person'o'j kaj ni mem oft'e ripet'is ĝi'n.”

“Jes.”

“Nu, amik'o,” mi dir'is, “tio ver'ŝajn'e est'as form'o de just'ec'o: Pri'atent'i si'a'j'n propr'a'j'n afer'o'j'n. Ĉu vi sci'as kial mi far'as tiu'n konklud'o'n?”

“Ne, dir'u,” li respond'is.

“Mi kred'as,” mi eksplik'is, “ke kio rest'as en la civit'o krom tiu'j virt'o'j kiu'j'n ni jam ekzamen'is — prudent'o kaj kuraĝ'o kaj sagac'o — tio proviz'as fort'o'n al la ali'a'j tri virt'o'j kaj ebl'ig'as ke ili est'u establ'it'a'j kaj konserv'at'a'j dum ĝi mem rest'as. Ni ja dir'is ke just'ec'o est'as tio, kio rest'os se ni trov'os la tri ali'a'j'n virt'o'j'n.”

“Tio est'as nepr'e ver'a,” li dir'is.

“Tamen,” mi dir'is, “se ni dev'us decid'i kiu el ili est'as plej grav'a por ni'a civit'o, est'us mal'facil'e decid'i: Ĉu la inter'akord'o de la kred'o'j de la reg'ant'o'j kaj de la reg'at'o'j; ĉu la per'leĝ'e preskrib'it'a kred'o konserv'at'a de la soldat'o'j pri kio est'as tim'ind'a kaj kio ne est'as tim'ind'a; ĉu plej grav'a por ĝi est'as la princip'o ke ĉiu far'as si'a'n propr'a'n task'o'n kaj ne est'as ĉio'n'far'ul'o, ne'grav'e ĉu tem'as pri infan'o, vir'in'o, sklav'o, liber'ul'o, meti'ist'o, reg'ant'o aŭ reg'at'o.”

“Ja est'as mal'facil'e decid'i,” li dir'is.

“Do, evident'e la princip'o ke ĉiu pri'atent'u si'a'n propr'a'n afer'o'n rival'as la saĝ'ec'o'n kaj prudent'o'n kaj kuraĝ'o'n de la civit'o, kiam tem'as pri ĉi ties plej grav'a virt'o.”

“Nepr'e,” li respond'is.

“Kaj vi akord'as ke just'ec'o est'as egal'a virt'o de la civit'o?”

“Kompren'ebl'e.”

“Dir'u ĉu vi ankaŭ akord'as ke la reg'ant'o'j dev'as est'i juĝ'ant'o'j dum proces'o'j.”

“Sen'dub'e.”

“Kaj mi supoz'as ke vi akcept'as ke la princip'o laŭ kiu ili juĝ'as est'as ke neni'u person'o hav'u tio'n, kio aparten'as al ali'a person'o, kaj ke neni'u for'pren'u tio'n, kio aparten'as al tiu ali'a person'o?”

“Jes, jen la princip'o.”

“Ĉar tio est'as just'a?”

“Jes.”

“Do ni inter'konsent'as ke just'ec'o signif'as ke oni hav'as kaj far'as nur tio'n, kio est'as propr'a al oni.”

“Tiel est'as.”

“Nu, rigard'u ĉu vi akord'as kun mi: Se ĉarpent'ist'o prov'us far'i la labor'o'n de ŝu'far'ist'o, aŭ ŝu'far'ist'o la labor'o'n de ĉarpent'ist'o, aŭ se ili inter'ŝanĝ'us si'a'j'n instrument'o'j'n aŭ reputaci'o'j'n, aŭ se unu'sol'a person'o prov'us far'i ambaŭ labor'o'j'n, for'las'ant'e ĉio'n ali'a'n, ĉu vi opini'as ke tio mult'e damaĝ'us la civit'o'n?”

“Ne mult'e,” li respond'is.

“Nun plu rigard'u: Ĉu vi akord'as kun mi ke est'us danĝer'e por la civit'o, se person'o kiu est'as laŭ si'a natur'o meti'ist'o — aŭ ia ajn lukr'ant'o — sukces'us en'ir'i la klas'o'n de batal'ist'o'j nur pro si'a riĉ'ec'o aŭ popular'ec'o aŭ fort'o, ks.? Aŭ se batal'ist'o sukces'us en'ir'i la konsili'o'n kvankam li ne merit'as est'i gard'ist'o*? Est'us danĝer'e se ili inter'ŝanĝ'us si'a'j'n instrument'o'j'n kaj reputaci'o'j'n. Kaj mi kred'as ke vi ankaŭ akord'os ke est'us danĝer'e por la civit'o, se unu'sol'a person'o prov'us far'i ĉio'n ĉi sam'temp'e. Tia'j ŝanĝ'o kaj ĉio'n'far'em'o est'as danĝer'a'j por la civit'o.”

“Kompren'ebl'e.”

“Do mult'spec'a si'n'okup'o kaj inter'ŝanĝ'o inter la tri klas'o'j est'as la plej grav'a damaĝ'o por la civit'o kaj ni prav'us nom'ant'e ĝi'n la plej grand'a krim'o.”

“Ĝust'e tiel.”

“Ĉu vi akord'as ke la plej grav'a krim'o kontraŭ la civit'o est'as mal'just'ec'o?”

“Cert'e.”

“Jen, do, mal'just'ec'o. Ni ripet'u: La mal'o de tio est'as just'ec'o. Just'ig'as la civit'o'n kiam la lukr'ant'a, milit'ist'a, kaj gard'ist'a klas'o'j pri'atent'as si'a'j'n propr'a'j'n task'o'j'n en la civit'o.”

“Mi kred'as ke nepr'e dev'as est'i tiel.”

“Ni ne dir'u tio'n tro definitiv'e,” mi avert'is. “Sed se ni pov'os asert'i ke tiu koncept'o pri just'ec'o est'as valid'a por ĉiu individu'a person'o, ni dev'os akcept'i ĝi'n. — Kio'n ali'a'n ni pov'us dir'i? — Se ne, do ni dev'os serĉ'i i'o'n ali'a'n. Nun ni komplet'ig'u ni'a'n enket'o'n pri ni'a supoz'o: Ke se ni unu'e prov'os trov'i just'ec'o'n en io pli grand'a, est'os facil'e trov'i ĝi'n en individu'o. Ni propon'is ke tiu ‘io pli grand'a’ est'as civit'o, do ni establ'is laŭ'ebl'e plej bon'a'n civit'o'n, ĉar ni ja sci'is ke just'ec'o trov'iĝ'us en bon'a civit'o. Do kio'n ni trov'is tie ni nun aplik'u al la individu'o. Se tio sukces'os, est'os bon'e. Se ni trov'os ke just'ec'o dev'as est'i io ali'a en la individu'o, ni re'ir'u al la civit'o por ekzamen'i ĉu tio ankaŭ est'as valid'a tie. Esper'ebl'e se ni kompar'os ili'n, se ni kun'frot'os ili'n kvazaŭ fajr'o'baston'et'o'j'n, ni ek'flam'ig'os just'ec'o'n. Kaj trov'int'e ĝi'n, ni pov'os fiks'i ĝi'n en ni'a kompren'o.”

“Nu,” li akcept'is, “kiel vi dir'as, tiel ni dev'as ag'i.”

Mi dir'is: “Se oni don'as la sam'a'n nom'o'n al pli grand'a kaj mal'pli grand'a afer'o'j, ĉu ili'a simil'ec'o konsist'as el tio, pro kio oni nom'is ili'n, aŭ ĉu ili'a mal'simil'ec'o konsist'as el tio?”

“Simil'ec'o,” li respond'is.

“Kaj just'ul'o tut'e ne diferenc'as de just'a civit'o, kiam tem'as pri just'ec'o, sed simil'as al ĝi.”

“Jes, li simil'as,” li respond'is.

“Est'as klar'e ke civit'o est'as just'a kiam en ĝi est'as tri'obl'a klas'struktur'o en kiu ĉiu far'as si'a'j'n propr'a'j'n afer'o'j'n. Ĝi est'as prudent'a kaj kuraĝ'a kaj saĝ'a pro la spert'o kaj stat'o de ĝust'e tiu'j klas'o'j.”

“Prav'e,” li respond'is.

“Kaj, amik'o, ni kred'as ke individu'o rajt'as est'i simil'e karakteriz'at'a se li hav'as karakter'o'n simil'a'n al tiu de la civit'o pro la sam'a'j spert'o'j.”

“Tiel est'as konklud'end'e,” li respond'is.

“Mi'a admir'ind'a kamarad'o,” mi dir'is, “ni plonĝ'is en mal'grand'a'n problem'o'n, demand'ant'e ĉu aŭ ne ies psik'o hav'as tiu'j'n tri karakteriz'aĵ'o'j'n.”

“Mi ver'e ne kred'as ĝi'n mal'grand'a,” li respond'is. “Sed pov'as est'i, Sokrat'o, ke oni prav'e far'is la sentenc'o'n ke ‘kio est'as bel'a, tio est'as mal'facil'a’.”

“Evident'e,” mi dir'is. “Kaj sci'u, Glaŭkono, ke laŭ mi'a opini'o ni neniam solv'os la problem'o'n per la metod'o'j kiu'j'n ni uz'is ĝis nun en la diskut'ad'o. Pli long'a kaj for'etend'iĝ'ant'a voj'o konduk'as al tiu cel'o. Tamen, ebl'e sufiĉ'os diskut'i laŭ ni'a'j ĝis'nun'a'j argument'o'j kaj enket'o'j.”

“Ĉu ni ne kontent'iĝ'u per tio?” li dir'is. “Cert'e por mi tio nun sufiĉ'us.”

“Kaj mi mem est'os plen'e kontent'a,” mi dir'is.

“Do ne hezit'u ekzamen'ad'i.”

“Nu,” mi daŭr'ig'is, “ĉu ne est'as agnosk'end'e ke la sam'a'j karakter'o kaj karakteriz'aĵ'o'j est'as en ĉiu el ni kaj en la civit'o? Ili ja ne pov'us origin'i ali'lok'e. Est'us absurd'e supoz'i ke emoci'em'o ekzist'as en civit'o'j krom pro la civit'an'o'j kiu'j hav'as ĉi tiu'n reputaci'o'n — ekzempl'e, la tracoj kaj la scitoj kaj, ĝeneral'e, ĉiu'j nord'ul'o'j. Aŭ sci'am'o, per kiu oni plej bon'e karakteriz'us ni'a'n lok'o'n. Aŭ mon'avid'o, kiu'n, oni pov'as dir'i, oni ne mal'plej trov'as inter la fenic'o'j kaj la egiptoj.”

“Nepr'e,” li respond'is.

“Jen kiel est'as,” mi dir'is, “kaj ne est'as mal'facil'e agnosk'i tio'n.”

“Tut'e ne.”

“Sed jen mal'facil'aĵ'o: Ĉu ni efektiv'ig'as ĉiu'j'n karakter'er'o'j'n per la sam'a fakult'o, aŭ ĉu tem'as pri tri fakult'o'j el kiu'j ĉiu efektiv'ig'as propr'a'n karakter'er'o'n? Ebl'e ni lern'as per unu fakult'o, vol'as per ali'a fakult'o, fervor'as pri manĝ'aĵ'o'j kaj seks'plezur'o kaj parenc'a'j plezur'o'j per tri'a fakult'o. Aŭ ĉu ni uz'as la tut'a'n psik'o'n por ĉiu el ili de'komenc'e. Est'as ver'e mal'facil'e konklud'i pri tio.”

“Ankaŭ tiel ŝajn'as al mi,” li respond'is.

“Nu, ni prov'u decid'i ĉu tem'as pri unu'sol'a aŭ plur'a'j fakult'o'j.”

“Kiel?”

“Klar'e ke unu'sol'a afer'o ne pov'as sam'temp'e kaj sam'cel'e kaj sam'kaŭz'e far'i aŭ spert'i mal'o'j'n. Sekv'e, se ni trov'os ke tio okaz'as rilat'e al ĉi tiu'j karakter'er'o'j, ni sci'os ke ne tem'as pri unu sed pri plur'a'j fakult'o'j.”

“Bon'e.”

“Ekzamen'u kio'n mi dir'os.”

“Parol'u,” li pet'is.

“Ĉu est'as ebl'e ke unu'sam'a objekt'o star'as kaj mov'iĝ'as sam'temp'e kaj sam'manier'e?”

“Neniel.”

“Ni detal'u pli preciz'e, por ke ni ne post'e disput'u. Se iu dir'us ke hom'o star'as kaj sam'temp'e mov'as si'a'j'n man'o'j'n kaj kap'o'n, do ke li sam'temp'e star'as kaj mov'iĝ'as, mi kred'as ke ni ne akcept'us tiu'n konklud'o'n, ĉar nur part'o de tiu hom'o star'as kaj ali'a part'o mov'iĝ'as, ĉu ne?”

“Vi prav'as.”

“Se iu ŝerc'e plu menci'us la paradoks'o'n ke tut'a'j turb'o'j star'as kaj tamen mov'iĝ'as kiam ili rotaci'as dum la pint'o'j rest'as fiks'it'a'j ĉe unu punkt'o, aŭ kiam io ali'a rotaci'as rest'ant'e en la sam'a lok'o, ni ne akcept'us tiu'n argument'o'n, ĉar ne est'as ver'e ke la sam'a part'o ripoz'as kaj mov'iĝ'as. Ni dir'us ke tem'as pri vertikal'o kaj cirkonferenc'o. La vertikal'o star'as — se ĝi ne est'as klin'it'a — dum la cirkonferenc'o rivolu'as. Kiam la vertikal'o est'as klin'it'a, ĉu dekstr'e'n, ĉu mal'dekstr'e'n, ĉu antaŭ'e'n, ĉu mal'antaŭ'e'n, ankaŭ ĝi mov'iĝ'as kaj tut'e ne star'as.”

“Tio est'as ver'a,” li respond'is.

“Do ni ne est'os perpleks'a'j kaj neni'u konvink'os ni'n ke unu'sam'a objekt'o sam'temp'e ag'as laŭ du mal'a'j manier'o'j, aŭ spert'as laŭ du mal'a'j manier'o'j, aŭ hav'as du mal'a'j'n karakteriz'aĵ'o'j'n.

“Cert'e mi ne est'os,” li dir'is.

“Kaj,” mi dir'is, “por liber'iĝ'i de la dev'o long'e'daŭr'e ekzamen'ad'i kaj demonstr'ad'i ke ĉiu tia deklar'o est'as erar'a, ni akcept'u ke tiel est'as kaj ni daŭr'ig'u ni'a'n enket'o'n. Sed ni konsent'u ke se iam montr'iĝ'os ke ili ne est'as erar'o'j, ĉio tiel konklud'it'a de ni est'os refut'it'a.”

“Tiel ni dev'as ag'i,” li respond'is.

“Nu,” mi daŭr'ig'is, “ĉu vi ankaŭ akord'as ke kap'jes'o kaj kap'ne'o, sopir'o kaj rifuz'o, al'tir'o kaj for'pel'o, ĉio ĉi est'as par'o'j da mal'o'j, tut'e ne'grav'e ĉu tem'as pri ag'o'j aŭ pri spert'o'j?”

“Ili cert'e est'as mal'o'j,” li dir'is.

“Nu,” mi dir'is, “ĉu vi do sam'e parol'us pri soif'o kaj mal'sat'o kaj ĉia em'o inkluziv'e de dezir'o kaj vol'o? Ĝeneral'e: Ke la psik'o de dezir'ant'o ĉiam aŭ sopir'as al la dezir'at'aĵ'o, aŭ al'tir'as ĝi'n? Cel'ant'e ek'hav'i i'o'n, li kap'jes'as al si kvazaŭ al pet'ant'o fervor'a hav'i i'o'n.”

“Mi akord'as.”

“Kaj rilat'e mal'dezir'o'n kaj mal'vol'o'n kaj mal'em'o'n, ĉu ni klasifik'u ili'n kiel simil'a'j'n al mal'akcept'o, mal'aprob'o, kaj, ĝeneral'e, la tia'j mal'o'j?”

“Jes, cert'e.”

“Ĉu ni sekv'e dir'u ke ĉi tia'j em'o'j konsist'ig'as klas'o'n, kaj el'star'a'j est'as soif'o kaj mal'sat'o?”

“Ni dir'u tio'n.”

“Soif'o je trink'ad'o, mal'sat'o je manĝ'ad'o?”

“Jes.”

“Kaj se tem'as pri simpl'a soif'o, ĉu tem'as pri dezir'o je io pli ol tio, kio'n ni dir'is? Ekzempl'e, ke oni hav'as soif'o'n je varm'a trink'aĵ'o aŭ frid'a, je mult'a aŭ mal'mult'a — unu'vort'e, al specif'a trink'aĵ'o? Se la soif'o iel hav'us varm'ec'o'n, ĝi ja est'us dezir'o je frid'aĵ'o. Kaj se ĝi hav'us mal'varm'ec'o'n, la dezir'o est'us je varm'aĵ'o. Se la soif'o est'us grand'a ĉar ĝi en'hav'as mult'ec'o'n, ĝi ja est'us dezir'o je mult'o; kaj se ĝi en'hav'us mal'mult'ec'o'n, do dezir'o je mal'mult'ec'o. Sed soif'o per si mem neniam est'as dezir'o je io ali'a ol ĝi'a natur'a cel'o, nom'e: Trink'aĵ'o. Kaj simil'e, mal'sat'o cel'as hav'ig'i al si manĝ'aĵ'o'n.”

“Est'as tiel,” li respond'is. “Ĉiu dezir'o per si mem cel'as nur plen'um'o'n. La specif'a karakter'o de la cel'aĵ'o est'as ali'a afer'o.”

“Do neni'u kritik'u ni'n,” mi plu'dir'is, “dir'ant'e ke ni preter'vid'as la fakt'o'n ke oni ne soif'as je ia ajn trink'aĵ'o sed nur je konven'a trink'aĵ'o, nek je ia ajn manĝ'aĵ'o, sed nur je konven'a manĝ'aĵ'o. Ke ĉiu person'o vol'as nur tio'n, kio est'as konven'a. Ke ĉar soif'o est'as dezir'o, ĝi kompren'ebl'e est'as dezir'o je konven'a trink'aĵ'o aŭ konven'a kio-ajn. Kaj ke est'as sam'e pri la ali'a'j dezir'o'j.”

“Tamen mi kred'as ke tiu kritik'ant'o ebl'e prav'as,” li dir'is.

“Sed,” mi dir'is, “laŭ mi, kio est'as kvalifik'it'a est'as relativ'a al tio laŭ kio oni kvalifik'as ĝi'n. Kio est'as simpl'a est'as relativ'a nur al si mem.”

“Mi ne kompren'as,” li dir'is.

“Ĉu vi ne kompren'as,” mi demand'is, “ke se oni nom'as i'o'n grand'a, oni dir'as tio'n ĉar ĝi est'as grand'a relativ'e al io ali'a?”

“Evident'e.”

“Nom'e, relativ'e al io mal'pli grand'a.”

“Jes.”

“‘Mult'e pli grand'a’ est'as relativ'a al ‘mult'e mal'pli grand'a,’ ĉu ne?”

“Tiel ja est'as.”

“Kaj est'as tut'e sam'e, ke oni dir'as ke io est'is grand'a relativ'e al kio est'is mal'grand'a, kaj pri kio est'os pli grand'a relativ'e al kio est'os mal'pli grand'a.”

“Sen'dub'e,” li dir'is.

“Kaj est'as sam'e kiam tem'as pri mult'a relativ'e al mal'mult'a, aŭ du'obl'a relativ'e al du'on'a, kaj tiel plu: Pli pez'a relativ'e al pli leĝer'a, rapid'a relativ'e al lant'a, varm'a relativ'e al frid'a, kc.”

“Evident'e.”

“Kaj est'as ankaŭ sam'e rilat'e al divers'a'j sci'o'j. Sci'o hav'as propr'a'n tem'o'n kaj tiu est'as la cel'o de tiu sci'o. Kia est'as la sci'o, tia est'as la tem'o. Ekzempl'e: Kiam ek'ekzist'is sci'o pri konstru'ad'o, oni disting'is ĝi'n dis'de ali'a'j sci'o'j kaj nom'is ĝi'n arkitektur'o.”

“Sen'dub'e.”

“Kaj est'as tiel ĉar ĝi hav'as tem'o'n kia'n hav'as neni'u ali'a sci'o.”

“Jes.”

“Ĉar ĝi pri'trakt'as i'o'n specif'a'n ĝi hav'as propr'a'n specif'a'n tem'o'n. Kaj est'as sam'e pri la ali'a'j art'o'j kaj sci'o'j.”

“Tiel est'as.”

“Do nun vi pov'as dir'i kio'n mi cel'is esprim'i, se vi nun kompren'as,” mi daŭr'ig'is. “Est'as ke kiam ni parol'as pri la karakter'o de io, se ĝi est'as simpl'a, ĝi'a karakter'o est'as simpl'a. Sed se ĝi est'as kompleks'a, ĝi hav'as pli kompleks'a'n karakter'o'n. Mi ne vol'as dir'i ke ĝi est'as ident'a kun si'a'j cel'o'j — kvazaŭ sci'o pri san'o kaj mal'san'o est'us mem san'a aŭ mal'san'a; aŭ ke kio pri'trakt'as mal'bon'o'n kaj bon'o'n est'as mem mal'bon'a kaj bon'a. Sed kiam sci'o ĉes'as est'i tut'e simpl'e sci'o sed sci'o pri io, ekzempl'e pri san'o kaj mal'san'o, ĝi far'iĝ'as specif'a sci'o. Konsekvenc'e, ni ne plu nom'as ĝi'n simpl'e sci'o, sed don'as al ĝi specif'a'n nom'o'n, por indik'i ke ĝi est'as sci'o pri specif'a tem'o — ĉi'kaz'e, medicin'o.”

“Mi kompren'as,” li dir'is, “kaj mi kred'as ke tiel est'as.”

“Do ĉu vi ne dir'us,” mi demand'is, “ke soif'o est'as en la kategori'o de tiu'j afer'o'j hav'ant'a'j cel'o'n? Nom'e, ke soif'o — ”

“Cel'as trink'aĵ'o'n,” li dir'is. “Jes, mi akcept'as tio'n.”

“Kia est'as la specif'a trink'aĵ'o, tiu'cel'a est'as la specif'a soif'o. Sed soif'o mem ne est'as soif'o je mult'o aŭ mal'mult'o, aŭ bon'aĵ'o aŭ mal'bon'aĵ'o, sed, unu'vort'e, soif'o sol'e je trink'aĵ'o.”

“Tut'e ver'e.”

“Do la psik'o de soif'ant'o, kiam tem'as pri soif'o, cel'as tut'e simpl'e trink'i, al tio ĝi sent'as urĝ'o'n.”

“Klar'e.”

“Do se io al'log'as soif'ant'o'n ali'direkt'e'n, tio dev'as est'i io ali'a en la psik'o ol trink'em'o, ĉar trink'em'o pel'as li'n kvazaŭ sovaĝ'a'n best'o'n al trink'ad'o. Ni ja dir'is ke unu'sam'a part'o de unu'sam'a objekt'o ne pov'as sam'temp'e far'i mal'o'j'n pri unu'sam'a afer'o.”

“Ne pov'us est'i.”

“Sekv'e mi opini'as ke est'us mal'prav'e dir'i ke la man'o'j de ark'ist'o sam'temp'e streĉ'as kaj al'tir'as la ark'o'n. Unu man'o streĉ'as ĝi'n, kaj ali'a man'o al'tir'as ĝi'n.”

“Tut'e ver'e,” li akcept'is.

“Tamen, ĉu est'as ebl'e trov'i hom'o'j'n rifuz'ant'a'j'n trink'i malgraŭ si'a soif'o?”

“Jes, cert'e, kaj oft'e,” li dir'is.

“Do kio'n ni dir'u pri ili?” mi demand'is. “Dev'as est'i en ili'a psik'o io ordon'ant'a trink'ad'o'n, kaj io mal'permes'ant'a trink'ad'o'n. Kaj ĉi tiu est'as io ali'a ol la ordon'ant'o kaj super'reg'as ĝi'n.”

“Mi kred'as ke jes,” li respond'is.

“Kiam oni sent'as tia'n mal'permes'o'n, tio efektiv'e est'as efik'o de rezon'ad'o. Kio pel'as kaj al'tir'as est'as efik'o de emoci'o'j kaj mal'san'o'j.”

“Tiel ŝajn'as.”

“Do ne est'as kontraŭ'logik'e,” mi daŭr'ig'is, “kred'i ke tem'as pri du apart'a'j afer'o'j. Ni nom'as la rezon'ant'a'n part'o'n de la psik'o raci'a. Sed la part'o'n per kiu la psik'o am'as kaj mal'sat'as kaj soif'as kaj ekscit'iĝ'as pro emoci'o'j ĉia'spec'a'j ni nom'as mal'raci'a kaj afekci'a, kamarad'o de pasi'o'j kaj plezur'o'j.”

“Efektiv'e,” li dir'is, “tio est'as prav'a.”

“Do,” mi dir'is, “ni disting'as tiu'j'n du trajt'o'j'n en la psik'o. Ĉu koler'o, kaj la part'o de la psik'o per kiu ni sent'as ĝi'n, est'as tri'a? Aŭ ĉu ĝi est'as sam'natur'a kun unu el la ali'a'j du trajt'o'j?”

“Ver'ŝajn'e kun la du'a, afekci'o,” li respond'is.*

“Tamen,” mi koment'is, “mi iam aŭd'is rakont'o'n kiu'n mi kred'as: Ke kiam Leontio, la fil'o de Aglajono, est'is ir'ant'a el Pire'o sub la ekster'a part'o de la nord'a mur'o, li konsci'iĝ'is pri kuŝ'ant'a'j kadavr'o'j apud la ekzekut'ist'o. Li sam'temp'e vol'is rigard'i ili'n kaj sent'is naŭz'o'n kaj vol'is for'turn'i si'n. Dum kelk'a temp'o li rezist'is kaj kovr'is si'a'n vizaĝ'o'n. Sed fin'e dezir'o super'fort'is li'n. Li mal'ferm'is si'a'j'n okul'o'j'n kaj kur'is al la kadavr'o'j. ‘Rigard'u do, demon'aĵ'o'j!’ li kri'is al si'a'j okul'o'j, “sat'iĝ'u per la bel'a vid'aĵ'o!’”

“Ankaŭ mi aŭd'is tiu'n rakont'o'n,” li dir'is.

“Tamen ĉi tiu rakont'o indik'as,” mi dir'is, “ke koler'o foj'e pov'as batal'i kontraŭ dezir'o, kvazaŭ ili est'us opon'ant'o'j unu de la ali'a.”

“Ĝi ja indik'as tio'n,” li respond'is.

“Kaj,” mi demand'is, “ĉu ni ne konsci'as pri mult'a'j ali'a'j okaz'o'j kiam emoci'o'j super'fort'as malgraŭ raci'o, tiel ke oni riproĉ'as si'n kaj koler'as pri la super'fort'ant'o en si? Est'as kvazaŭ du parti'o'j ekzist'ant'a'j en unu person'o, opon'ant'a'j unu la ali'a'n. La koler'o far'iĝ'as koleg'o de la raci'o. Sed ke ĝi far'iĝ'as kamarad'o de la emoci'o'j malgraŭ rezon'ad'o insist'ant'a ke oni rezist'u — nu, mi kred'as ke vi tut'e ne deklar'us ke vi percept'is tio'n en vi mem nek, mi'a'kred'e, en iu ali'a person'o.”

“Je Zeŭso, ne!” li dir'is.

“Nu,” mi demand'is, “kio'n pri kiam oni kred'as est'i mal'prav'e ag'int'a? Ja est'as ver'e, mi kred'as, ke ju pli nobl'a oni est'as, des mal'pli oni koler'as kiam oni konsekvenc'e sufer'as mal'sat'o'n kaj tim'o'n kaj i'a'n ali'a'n mal'plezur'o'n kiu'n oni kred'as just'a? Laŭ mi, oni'a koler'o rifuz'as ekscit'iĝ'i pro tio.”

“Est'as ver'e,” li respond'is.

“Nu, kio'n se oni kred'as si'n mal'just'e traktat'a? Tiu'kaz'e, ĉu oni ne bol'as kaj furioz'as kaj asoci'iĝ'as kun tio kio'n oni kred'as just'a? Kaj dum mal'sat'o kaj frid'o kaj ĉiu ali'a sufer'o oni persist'as kaj venk'as sen perd'i si'a'n nobl'ec'o'n — ĝis sukces'o aŭ ĝis mort'o, aŭ ĝis, kiel hund'o vok'it'a de paŝt'ist'o, la raci'o trankvil'ig'as oni'n.”

“Nepr'e est'as kiel vi dir'as,” li respond'is. “Kaj ni ja en ni'a civit'o far'is la gard'ist'o'j'n simil'a'j al hund'o'j de la reg'ist'o'j, kiu'j est'as la Paŝt'ist'o'j de la civit'o.”

“Vi tre bon'e kompren'as,” mi dir'is. “Sed ni dev'as pri'pens'i i'o'n ali'a'n.”

“Kio'n?”

“Ke ŝajn'as est'i invers'e al ni'a ĵus'a supoz'o pri koler'o. Ni opini'is ke ĝi est'as emoci'o, sed nun, tut'e kontraŭ'e, ni kalkul'as ĝi'n batal'ant'o apud la raci'o, en la organiz'o de la psik'o.”

“Tut'e ver'e,” li dir'is.

“Nu, ĉu ĝi est'as io apart'a, aŭ part'o de la raci'o, tiel ke ne est'as tri sed nur du part'o'j en la psik'o, raci'o kaj emoci'o? Aŭ ĉu est'as kiel la konsist'o de la civit'o, en kiu est'as tri klas'o'j, la lukr'ant'o'j, la milit'ist'o'j, kaj la konsili'an'o'j. Ĉu simil'e en la psik'o fervor'o est'as tri'a part'o, serv'ant'o de la raci'o se ĝi ne est'is korupt'it'a per mal'bon'a eduk'ad'o?”

“Ĝi nepr'e est'as tri'a part'o,” li dir'is.

“Jes,” mi respond'is. “Se ĝi montr'iĝ'as est'i ali'a ol raci'o, sam'e kiel ĝi est'as ali'a ol emoci'o.”

“Ne est'as mal'facil'e pruv'i tio'n,” li dir'is. “Oni vid'as tio'n en infan'o'j. Tuj post la nask'iĝ'o ili est'as plen'a'j de fervor'o. Sed laŭ mi'a opini'o, kelk'a'j el ili neniam ating'as raci'o'n, kaj la plej mult'a'j nur post long'a temp'o.”

“Jes, je Zeŭso!” mi dir'is. “Vi bon'e parol'as. Oni ankaŭ trov'as tio'n inter sovaĝ'a'j best'o'j. Kaj al'don'e, ni de'nov'e pov'as menci'i la atest'o'n de Homero:

Per tio Homero klar'e indik'as ke est'as kvazaŭ unu part'o riproĉ'as ali'a'n. La part'o ekzamen'int'a plej'bon'o'n kaj plej'mal'bon'o'n riproĉ'as la mal'raci'a'n fervor'o'n.”

“Est'as ĝust'e kiel vi dir'as,” li respond'is.

“Ni apenaŭ tra'rigard'is la tem'o'n,” mi dir'is, “sed ver'ŝajn'e ni prav'e inter'akord'is ke la sam'a'j tri part'o'j ekzist'as kaj en la civit'o kaj en la individu'a psik'o.”

“Tiel est'as.”

“Do evident'e ni nun dev'as agnosk'i ke individu'o est'as saĝ'a sam'manier'e kiel civit'o.”

“Sen'dub'e,”

“Kaj individu'o est'as ankaŭ kuraĝ'a sam'kaŭz'e kaj sam'manier'e kiel civit'o? Kaj tiu propozici'o valid'as pri ĉiu'j ali'a'j kvalit'o'j?”

“Dev'as est'i.”

“Do, Glaŭkono, mi kred'as dev'i dir'i ke individu'o est'as just'a sam'manier'e kiel civit'o.”

“Ankaŭ tio est'as agnosk'end'a.”

“Kaj ni ankaŭ dev'as memor'i ke kiam ĉiu part'o de ies psik'o atent'as si'a'j'n propr'a'j'n afer'o'j'n, tiu person'o en'tut'e est'as just'a kaj far'as si'a'n propr'a'n task'o'n.”

“Tio est'as nepr'e memor'end'a,” li respond'is.

“La raci'o dev'as reg'i ĉar ĝi est'as saĝ'a kaj plan'as por la tut'a psik'o, kaj fervor'o dev'as est'i ĝi'a'j serv'ant'o kaj asist'ant'o.”

“Nepr'e.”

“Nu, ĉu ne est'as kiel ni dir'is, ke kun'miks'o de la art'o'j kaj sport'o'j kun'agord'as ili'n, intens'ig'ant'e kaj nutr'ant'e la raci'o'n per bon'a'j princip'o'j kaj stud'o'j, kaj trankvil'ig'ant'e la fervor'o'n, human'ig'ant'e ĝi'n per harmo-ni'o kaj ritm'o.”

“Est'as ĝust'e tiel,” li respond'is.

“Do tiel nutr'it'e kaj lern'int'e kaj bon'e instru'it'e pri kio aparten'as al ili, la raci'o kaj la fervor'o far'iĝ'as la estr'o'j de la emoci'o'j. La emoci'o'j est'as la plej grand'a part'o de ĉies psik'o, kaj laŭ'natur'e est'as plej avid'a'j. La raci'o kaj la fervor'o gard'os por ke la emoci'o'j ne plen'iĝ'u per la tiel nom'at'a'j plezur'o'j de la korp'o kaj ne far'iĝ'u grand'a'j kaj fort'a'j kaj ne neglekt'u si'a'j'n propr'a'j'n afer'o'j'n. Ili dev'as ne prov'i sklav'ig'i kaj reg'i la part'o'j'n ne aparten'ant'a'j'n al ili tiel ke ĉies tut'a viv'o est'as renvers'it'a.”

“Nepr'e,” li dir'is.

“Nu,” mi daŭr'ig'is, “ĉu ili ankaŭ plej bon'e defend'us la psik'o'n kaj la korp'o'n kontraŭ ekster'a'j mal'amik'o'j, unu plan'ant'e, kaj la ali'a batal'ant'e sekv'ant'e la reg'ant'o'n kaj plen'um'ant'e la plan'o'j'n per si'a kuraĝ'o?”

“Tiel est'as.”

“Kaj mi kred'as ke ni nom'as ĉiu'n person'o'n kuraĝ'a, kies fervor'o konstant'e memor'as dum sufer'ad'o kaj plezur'o'j kio'n la raci'o proklam'as tim'ind'a kaj kio ne.”

“Prav'e,” li dir'is.

“Saĝ'a tiu'n kies mal'grand'a part'o reg'as en li kaj proklam'as laŭ si'a sci'o pri kio est'as plej bon'a por ĉiu'j tri part'o'j kiel ankaŭ por la tut'o.”

“Nepr'e.”

“Kaj mi kred'as ke prudent'a pro la amik'ec'o kaj konkord'o inter ili kiam la reg'ant'o kaj la reg'at'o akord'as ke la raci'o dev'as reg'i kaj neni'o ribel'as kontraŭ ĝi.”

“Prudent'o,” li dir'is, “est'as neni'o ali'a ol tio, ĉu en civit'o, ĉu en individu'o.”

“Kaj just'ul'o, kiel ni oft'e dir'is, spert'as sam'e.”

“Cert'e est'as tiel.”

“Nu,” mi demand'is, “ĉu just'ec'o ial far'iĝ'as mal'klar'a, tiel ke ĝi aspekt'as ali'manier'e ol en la civit'o?”

“Mi kred'as ke ne.”

“Ni pov'as, se io en ni plu dub'as, plen'e konvink'iĝ'i ekzamen'ant'e tre vulgar'a'j'n afer'o'j'n” —

“Kia'j'n?”

“Nu, se ni dev'us decid'iĝ'i pri tiu civit'o kaj pri vir'o tiel nask'it'a kaj eduk'it'a, ĉu est'as kred'ebl'e ke se iu depon'us ĉe li or'o'n aŭ arĝent'o'n li fraŭd'us la depon'int'o'n? Kiu pov'as kred'i ke li far'us tio'n, anstataŭ ali'a'j person'o'j?”

“Neni'u,” li respond'is.

“Kaj ĉu li ne ten'us si'n apart'a de sakrilegi'o'j kaj ŝtel'o'j kaj perfid'o'j, ne'grav'e ĉu kontraŭ amik'o'j, se li est'as privat'a individu'o, ĉu kontraŭ civit'o'j, se li est'as publik'a ofic'ist'o?”

“Li ja ten'us si'n apart'a.”

“Kaj li neniam est'us mal'fidel'a rilat'e al ĵur'o'j nek al ali'spec'a'j inter'akord'o'j?”

“Kiel li pov'us?”

“Adult'ad'o kaj neglekt'o de la ge'patr'o'j kaj mal'pi'ec'o pov'us karakteriz'i ĉiu'n ali'a'n person'o'n, sed neniel ĉi tiu'n vir'o'n.”

“Tut'e ver'e.”

“Ĉu la kaŭz'o de ĉi tio ne est'as ke ĉiu part'o de li plen'um'as si'a'n propr'a'n task'o'n, ne'grav'e ĉu tem'as pri reg'i, ĉu pri est'i reg'at'a?”

“La kaŭz'o est'as preciz'e tio, kaj neni'o ali'a.”

“Do ĉu vi plu kred'us i'o'n ali'a'n ol ĉi tio'n just'ec'o, ĉi tiu'n kapabl'o'n ekzist'ig'i tia'j'n vir'o'j'n kaj civit'o'j'n?”

“Je Zeŭso,” li respond'is, “ne mi.”

“Do fin'e ni'a rev'o est'as plen'um'it'a, kiu'n ni hipotez'is; jam kiam ni komenc'as pret'ig'i la civit'o'n, kun di'a help'o ni iel sukces'is trov'i la fundament'o'n de unu tip'o de just'ec'o.”

“Tut'e ver'e.”

“Ni'a princip'o, Glaŭkono, ke person'o kiu laŭ si'a natur'o est'as ŝu'far'ist'o dev'as far'i nur ŝu'o'j'n kaj neni'o'n ali'a'n, kaj ĉarpent'ist'o dev'as ĉarpent'i, kaj ceter'e, help'as ni'n, est'ant'e kvazaŭ bild'o de just'ec'o.”

“Tiel ŝajn'as.”

“Est'as evident'e ke la ver'o est'as ke just'ec'o ne tem'as pri ekster'a ag'ad'o sed pri intern'a ag'ad'o. Tio est'as la ver'o, ke tem'as pri oni mem kaj oni'a karakter'o. Ke oni ne permes'as ĉiu'n part'o'n de si entrepren'i la task'o'j'n de la ali'a'j aŭ pri'trakt'i ili'n, sed nur tio'n kio est'as ver'e ĝust'e atribu'it'a al ĝi. Oni reg'as kaj ord'as si'n kaj far'as si'n si'a propr'a amik'o. Oni harmoni'ig'as la tri part'o'j'n kvazaŭ la not'o'j'n de muzik'il'o: La supr'a'n, la mez'a'n, kaj la mal'supr'a'n — kaj se est'as ali'a'j inter ili, oni agord'as ĉiu'j'n — tiel ke kombin'int'e ili'n oni far'iĝ'as unu tut'aĵ'o. Oni ag'as prudent'e, harmoni'iĝ'int'e, ne'grav'e kio'n oni far'as. Ne'grav'e ĉu tem'as pri akir'ad'o de mon'o, ĉu pri pri'zorg'o de la korp'o, ĉu pri io politik'a, ĉu pri privat'a negoc'ad'o. Ĉiu'okaz'e oni kred'as kaj nom'as just'a kaj bel'a ag'ad'o tio'n kio konserv'as ĉi tiu'n si'n'ten'o'n kaj help'as efektiv'ig'i ĝi'n. Oni nom'as saĝ'a ĉi tiu'n reg'ant'a'n princip'o'n dum ag'ad'o. Kaj oni nom'as mal'just'a ĉiu'n ag'o'n kiu detru'as tio'n, tia'n reg'ant'a'n princip'o'n de ag'ad'o oni nom'as perversi'a.”

“Vi parol'as tut'e ver'e, Sokrat'o,” li respond'is.

“Bon'e,” mi dir'is. “Mi opini'as ke ni ne mult'e erar'us se ni pretend'us est'i trov'int'a'j kia'j est'as just'a'j vir'o kaj civit'o, la just'ec'o'n mem kiu est'as en ili.”

“Je Zeŭso, ne!” li kun'akord'is.

“Ĉi ni do deklar'u tio'n?”

“Ni deklar'u ĝi'n.”

“Tiel est'u,” mi dir'is. “Post tio, mi supoz'as ke neces'as ekzamen'i mal'just'ec'o'n.”

“Klar'e ke jes.”

“Ĉu ĝi pov'as est'i io ali'a ol ribel'o inter la tri part'o'j? Mult'spec'a si'n'okup'o, si'n'okup'o pri alies afer'o'j, ribel'o de unu part'o kontraŭ la tut'a psik'o? La rezult'o est'as ke reg'as la psik'o'n ne ĝi'a natur'a reg'ant'o sed ĉi ties laŭ'natur'a sklav'o. Mi supoz'as ke ni dir'os ke mal'kviet'iĝ'o kaj mis'gvid'iĝ'o de la part'o'j de la psik'o est'as mal'just'ec'o, ne'disciplin'it'ec'o, mal'kuraĝ'o, sen'kultur'ec'o, en'sum'e: Ĉia mal'bon'o.”

“Est'as preciz'e tiel,” li respond'is.

“Do,” mi daŭr'ig'is, “se tia'j est'as mal'just'ec'o kaj just'ec'o, est'as tut'e klar'e montr'it'e kia'j est'as mal'just'e ag'i aŭ mal'just'e viv'i, kontrast'e kun just'a'j.”

“Kiel?”

“Ĉar,” mi dir'is, “tem'as pri la sam'a diferenc'o inter san'o kaj mal'san'o, ne'grav'e ĉu de la korp'o, ĉu de la psik'o.”

“Ĝust'e kiel?”

“Nu, ĉu ne est'as ver'e ke ag'i just'e efektiv'ig'as just'ec'o'n? Kaj mal'just'e mal'just'ec'o'n?”

“Kompren'ebl'e est'as tiel.”

“Por est'ig'i san'o'n, oni dev'as cert'ig'i ke la reg'ant'a'j kaj reg'at'a'j part'o'j de la korp'o laŭ'natur'e inter'rilat'as. Por est'ig'i mal'san'o'n, ke la reg'ant'a'j kaj reg'at'a'j part'o'j kontraŭ'natur'e inter'rilat'as.”

“Tiel est'as.”

“Do,” mi dir'is, por est'ig'i just'ec'o'n, oni dev'as cert'ig'i ke la reg'ant'a'j kaj reg'at'a'j part'o'j de la psik'o laŭ'natur'e inter'rilat'as. Por est'ig'i mal'just'ec'o'n, ke la reg'ant'a'j kaj reg'at'a'j part'o'j kontraŭ'natur'e inter'rilat'as.”

“Ĝust'e tiel.”

“Do montr'iĝ'is ke virt'o est'as i'a'j san'o kaj bel'ec'o kaj bon'fart'o de la psik'o, kaj mal'virt'o est'as mal'san'o, mal'bel'ec'o, morb'o.”

“Nepr'e est'as tiel.”

“Do evident'e rest'as,” mi dir'is, “ekzamen'i ĉu est'as profit'ig'e ag'i just'e kaj praktik'i bon'o'n kaj est'i just'a, ne'grav'e ĉu aŭ ne tio est'as kaŝ'at'a. Aŭ ĉu est'as profit'ig'e ag'i mal'just'e kaj est'i mal'just'a, se oni ne rekompenc'e sufer'as pun'o'n kaj tial far'iĝ'as pli bon'a.”

“Sed, Sokrat'o,” li dir'is, “ŝajn'as al mi ke la propozici'o jam pruv'iĝ'is absurd'a. Se la natur'o de la korp'o est'is tiel ruin'it'a ke ne ind'us plu viv'i malgraŭ ĉiu'j manĝ'aĵ'o'j kaj trink'aĵ'o'j kaj riĉ'ec'o kaj reg'pov'o, cert'e est'as simil'e pri la psik'o: Se la natur'o de tio per kiu ni viv'as konfuz'iĝ'is kaj est'as ruin'it'a, est'us absurd'e pretend'i ke tamen ind'as plu viv'i se nur oni pov'as far'i kio'n ajn oni vol'as. Est'us viv'ind'e nur se oni far'us tio'n, kio liber'ig'as de mal'bon'o kaj mal'just'ec'o, kaj est'ig'us just'a'n, virt'a'n karakter'o'n, laŭ ni'a ĵus'a diskut'o pri kia'j est'as tiu'j du karakter'o'j.”

“Ja est'us absurd'e,” mi dir'is. “Tamen, ĉar ni ating'is tiu'n konklud'o'n, end'as ne halt'i ĝis est'os demonstr'it'e plej klar'e ke tiel est'as.”

“Je Zeŭso, est'as plej ne'halt'end'e!” li respond'is.

“Ven'u nun por vid'i,” mi dir'is, “kiom da form'o'j mal'bon'o hav'as, kiu'j laŭ mi'a opini'o est'as vid'ind'a'j.”

“Mi sekv'as,” li dir'is. “Nur parol'u.”

“Est'as,” mi dir'is, “kvazaŭ nun, ating'int'e ĉi tiu'n part'o'n de la argument'o, ni vid'as el observ'tur'o ke bon'o hav'as nur unu form'o'n, sed mal'bon'o hav'as sen'lim'a'n kvant'o'n da form'o'j. Tamen el ili nur kvar merit'as menci'o'n.”

“Kio'n vi cel'as dir'i?” li demand'is.

“Ver'ŝajn'e ekzist'as tiom da form'o'j de karakter'o kiom est'as de politik'a'j sistem'o'j.”

“Kiom?”

“Kvin spec'o'j de sistem'o'j,” mi respond'is, “kaj kvin de karakter'o'j.”

“Kiu'j ili est'as?”

“La unu'a el ili,” mi dir'is, “est'as la spec'o de soci'o kiu'n ni ĵus diskut'is. Oni pov'as don'i al ĝi du nom'o'j'n. Se est'as nur unu ver'e el'star'a vir'o inter la reg'ant'o'j, ni nom'as tio'n monarki'o; se pli, do aristokrati'o.”

“Ver'e,” li respond'is.

“Do,” mi dir'is, “jen mi nom'is unu form'o'n. Ĉar ne'grav'e ĉu tem'as pri mult'a'j person'o'j, ĉu pri nur unu, la leĝ'o'j de la civit'o ne est'us atent'ind'e ŝanĝ'it'a'j, se la reg'ant'o ja spert'is tia'j'n pri'zorg'o'n kaj eduk'o'n kia'j'n ni diskut'is.”

“Ver'ŝajn'e ke ne,” li akord'is.

Part'o Kvin

“Mi nom'as ĉi tia'j'n civit'o'n kaj soci'o'n bon'a'j kaj ĝust'a'j. Mi opini'as ke la ali'a'j est'as mal'bon'a'j kaj mis'a'j, se ĉi tiu civit'o est'as ĝust'a. Ili hav'as kvar form'o'j'n de mal'bon'ec'o rilat'e al administraci'o kaj al la karakter'o de individu'o'j.”

“Kiu'j'n form'o'j'n?” li demand'is.

Nu, mi est'is pret'a diskut'i laŭ'ord'e kiel, laŭ mi'a opini'o, ĉiu form'o origin'as el la antaŭ'a. Sed Polemarĥo — kiu sid'is proksim'e al Adejmanto — etend'is si'a'n man'o'n kaj tir'is la ŝultr'o'n de li'a vest'o. Li klin'is si'n kaj dir'is i'o'n al li, el kio mi pov'is aŭd'i nur ĉi tio'n: “Ĉu ni permes'u, aŭ kio'n ni far'u?”

“Tut'e ne!” dir'is Adejmanto, nun tre laŭt'e.

“Kaj ĝust'e kio'n,” mi demand'is, “vi ne permes'os?”

“Vi'n,” li respond'is.

“Kial?” mi demand'is.

“Mi kred'as ke pro langvor'o vi el'las'is tut'a'n sekci'o'n de la diskut'o,” li respond'is. “Efektiv'e, la plej grav'a'n, ĉar vi ne vol'as pri'trakt'i ĝi'n. Vi opini'as ke vi pov'as sen'zorg'e preter'pas'i ĝi'n kvazaŭ est'us evident'e al ĉiu ke la vir'in'o'j kaj infan'o'j est'os komun'a'j por amik'o'j.”

“Nu, ĉu mi ne prav'as, Adejmanto?” mi demand'is.

“Jes,” li dir'is. “Sed efektiv'e, sam'e kiel la ali'a'j, ĉi tiu part'o de la argument'o bezon'as diskut'o'n: Kia est'u tia komun'ec'o? Ja est'as mult'a'j ebl'ec'o'j. Ne el'las'u kio'n vi cel'as. Ni jam de'long'e atend'as ke vi sci'ig'u pri la nask'ig'ad'o de infan'o'j, kaj post ili'a nask'iĝ'o, kiel oni pri'zorg'u ili'n, kaj pri ĉio rilat'ant'a al la komun'ec'o de vir'in'o'j kaj infan'o'j. Ni ja kred'as ke tem'as pri tre grav'a afer'o, ke tem'as pri ĉu la tut'a soci'o est'os ĝust'a aŭ mal'ĝust'a. Nun, kiam vi intenc'as konsider'i ali'a'j'n part'o'j'n de la soci'o antaŭ ol adekvat'e diskut'i ĉi tiu'n, ni decid'is kiel vi aŭd'is: Ni ne permes'u al vi daŭr'ig'i sen unu'e diskut'i ĉi tio'n sam'e kiel la ali'a'j'n tem'o'j'n.”

“Ankaŭ mi'n,” Glaŭkono dir'is, “kalkul'u kiel voĉ'don'ant'a'n tiel.”

“Efektiv'e,” Adejmanto dir'is, “tiel kalkul'u ni'n ĉiu'j'n, Sokrat'o.”

“Kia'n task'o'n vi postul'as de mi!” mi respond'is. “Est'as kvazaŭ vi insist'us ke mi re'komenc'u la tut'a'n diskut'o'n pri la soci'o. Mi kun plezur'o kred'is ke ni nun fin'is pri ĝi, ĉar est'is kontent'ig'e al mi ke oni akcept'is la argument'o'n. Vi ne sci'as kia'n svarm'o'n da disput'o'j vi ekscit'as per vi'a nun'a postul'o. Mi evit'is la tem'o'n ĉar mi sci'is kiom da problem'o'j ĝi kaŭz'us.”

“Kio'n?” daŭr'ig'is Tra'si'maĥ'o. “Ĉu vi supoz'as ke oni ven'is ĉi tie'n por fand'i or'erc'o'n* anstataŭ aŭskult'i diskut'o'n?”

“Jes,” mi respond'is, “iom tiel.”

“Nu, Sokrat'o,” Glaŭkono dir'is, “saĝ'a'j person'o'j vol'as aŭskult'i ‘iom’ de tia diskut'ad'o dum la tut'a viv'o. Do ced'u al ni, kaj ne hezit'u detal'i vi'a'n opini'o'n pri ni'a demand'o: Kia'j est'u la soci'a'j rol'o'j de infan'o'j kaj vir'in'o'j inter la gard'ist'o'j, kaj kia est'u la pri'zorg'ad'o de jun'a'j infan'o'j inter nask'iĝ'o kaj eduk'iĝ'o, tiu period'o kiu'n oni opini'as plej mal'facil'a? Prov'u dir'i kiel tio dev'as okaz'i.”

“Ne est'as facil'e detal'i, afabl'a amik'o,” mi respond'is. “La afer'o est'as mult'e pli dub'ind'a ol la tem'o'j jam diskut'it'a'j de ni. Oni pov'as dub'i ĉu la propon'o est'as ebl'a. Kaj eĉ se ĝi est'as ebl'a, oni pov'as dub'i ĉu ĝi est'as la plej bon'a. Tial mi iom hezit'is menci'i ĝi'n, tim'ant'e ke ĝi est'as nur fantazi'o, kar'a kamarad'o.”

“Tut'e ne hezit'u,” li dir'is, “ĉar la aŭskult'ont'o'j est'as nek mal'amik'a'j, nek ne'kred'em'a'j, nek mal'bon'vol'a'j.”

Mi respond'is: “Amik'o, ĉu vi dir'as tio'n intenc'ant'e kuraĝ'ig'i mi'n?”

“Nepr'e,” li dir'is.

“Nu,” mi dir'is, “la mal'o okaz'as. Se mi kred'us est'i cert'a pri tio, kio'n mi dir'as, la kuraĝ'ig'o est'us tre bon'ven'a. Oni neni'o'n risk'as se oni sci'as la ver'o'n pri la plej grav'a'j kaj kar'a'j afer'o'j kaj dir'as ĝi'n al sagac'a'j amik'o'j. Sed parol'i kiam oni est'as ne'cert'a kaj serĉ'ant'a, kiel mi ag'as nun, est'as tim'ig'e kaj danĝer'e. Mi ne tim'as ke vi mok'os mi'n — tio est'us infan'ec'a — sed ke erar'ant'e pri la ver'o mi ne nur mem fal'os sed ankaŭ fal'ig'os mi'a'j'n amik'o'j'n. Kaj ja tem'as pri afer'o pri kiu oni dev'as nepr'e ne erar'i. Mi risk'as ofend'i Nemezan,* Glaŭkono, rilat'e al tio, kio'n mi dir'os. Mi eĉ kred'as ke sen'intenc'e mort'ig'i hom'o'n est'as mal'pli grand'a pek'o ol tromp'i respekt'ind'ul'o'j'n pri kio est'as ind'a, bon'a, kaj just'a. Est'as prefer'ind'e risk'i tio'n, kiam oni parol'as al mal'amik'o'j ol al amik'o'j, do bel'e vi kuraĝ'ig'as mi'n!”

Glaŭkono rid'is. “Sed Sokrat'o,” li dir'is, “se ni sufer'os pro erar'o'j en la diskut'o, ni verdikt'os ke vi ne kulp'as pri murd'o, kaj ke vi ne tromp'is ni'n. Parol'u kuraĝ'e.”

“Nu,” mi respond'is, “ĉar tia verdikt'o signif'as ke oni est'as sen'kulp'a, ver'ŝajn'e est'as tiel en ĉi tiu kaz'o.”

“Sekv'e,” li dir'is, “parol'u.”

“Neces'as diskut'i nun,” mi dir'is, “i'o'n, kio'n ni dev'us est'i diskut'int'a'j laŭ'ord'e, jam antaŭ nun. Kvankam ebl'e est'as ĝust'e ke nun, plen'e konsider'int'e la rol'o'n de vir'o'j, ni difin'u tiu'n de vir'in'o'j; precip'e ĉar vi pet'as tio'n.

“Laŭ mi'a opini'o, por hom'o'j kies natur'o'n kaj eduk'o'n ni diskut'is, ne ekzist'as ali'a ĝust'a rol'o en la soci'o por infan'o'j kaj vir'in'o'j ol tiu, pri kiu ni komenc'e decid'is. Ni prov'is establ'i sistem'o'n de vir'a'j gard'ist'o'j de la soci'o, en ni'a diskut'o.”*

“Jes.”

“Ni sekv'u la sam'a'n sistem'o'n por la nask'iĝ'o kaj eduk'o de vir'in'o'j, por trov'i ĉu tio ankaŭ taŭg'as por ni.”

“Kiel?” li demand'is.

“Ĉi tiel: Ĉu vi akcept'as ke gard'hund'in'o'j dev'as gard'i kaj ĉas'i kun la vir'hund'o'j? Kaj ambaŭ seks'o'j komun'e far'u ĉio'n ali'a'n? Aŭ ĉu la gard'hund'in'o'j dev'as rest'i en'dom'e, ĉar pro si'a dev'o nask'i kaj mam'nutr'i id'o'j'n ili ne est'as simil'e kapabl'a'j kiel la vir'hund'o'j, kiu'j labor'eg'as kaj pri'zorg'as la ŝaf'ar'o'n?”

“Ili labor'as kun la vir'hund'o'j. Nur est'as ke ni konsci'as ke ili est'as mal'pli fort'a'j kaj la vir'hund'o'j pli fort'a'j.”

“Ĉu est'as ebl'e,” mi demand'is, “util'ig'i iu'n ajn best'o'n por la sam'a cel'o sen don'i al ĝi la sam'a'j'n zorg'ad'o'n kaj eduk'o'n?”

“Ne est'as ebl'e.”

“Do se ni util'ig'os la vir'in'o'j'n por la sam'a'j cel'o'j kiel la vir'o'j'n, ili dev'os est'i sam'e eduk'at'a'j.”

“Jes.”

“Ni preskrib'is la art'o'j'n kaj sport'o'j'n por la vir'o'j.”

“Jes.”

“Do ni dev'os don'i kaj util'ig'i por la vir'in'o'j la sam'a'n eduk'o'n, kiel ankaŭ batal'trejn'ad'o'n.”

“Ver'ŝajn'e, laŭ vi'a argument'o.”

“Probabl'e,” mi dir'is, “se ni'a plan'o est'os plen'um'at'a, mult'o el tio, kio'n ni dir'is, ŝajn'os mok'ind'a pro si'a ne'kutim'ec'o.”

“Cert'e.”

“Kio ŝajn'as al vi plej mok'ind'a?” mi demand'is. “Sen'dub'e ke la vir'in'o'j lukt'os nud'a'j kun la vir'o'j en la palestr'o'j — ne nur jun'ul'in'o'j sed ankaŭ la mal'jun'ul'in'o'j, tut'e ne bel'aspekt'a'j, sam'e kiel la old'a'j falt'iĝ'int'a'j vir'o'j en la gimnastik'ej'o'j, pro si'a am'o al korp'a ekzerc'ad'o.”

“Jes, je Zeŭso!” li respond'is. “Ja est'us mok'ind'e, se est'us kiel nun'temp'e.”

“Sed,” mi dir'is, “ĉar ni komenc'is la tem'o'n, ni dev'as ne tim'i mok'ant'o'j'n, ne'grav'e kio'n ili dir'os pri ĉi tia ŝanĝ'o, pri korp'a ekzerc'ad'o kaj la art'o'j kaj nepr'e ne pri posed'o de arm'il'o'j kaj ĉeval'rajd'ad'o, ĉu ne?”

“Vi prav'as,” li dir'is.

“Sed ĉar ni komenc'is diskut'i, ni dev'os ir'i ankaŭ ĝis la rasp'a part'o de la leĝ'o'j. Ni pet'os la mok'ant'o'j'n ne ag'i kiel kutim'e* sed serioz'e pens'i. Ni memor'ig'os al ili ke antaŭ ne tre long'e la grek'o'j opini'is hont'ind'a kaj rid'ind'a vid'i nud'a'j'n vir'o'j'n, kiel ankoraŭ opini'as la barbar'o'j. Kaj kiam la kret'an'o'j kaj post'e la lacedemon'an'o'j komenc'is nud'a'n korp'a'n ekzerc'ad'o'n, ankaŭ tiam la ŝerc'em'ul'o'j mok'is, ĉu ne?”

“Tiel est'is.”

“Sed mi kred'as ke oni nun sci'as ke est'as pli bon'e ke spert'ul'o'j est'u sen'vest'a'j, ne'kovr'it'a'j, por tia'j ag'o'j. Tial la rid'o en la okul'o'j mal'aper'is antaŭ la pli'bon'o indik'it'a de logik'o. Est'as klar'e ke nur stult'ul'o mok'as i'o'n ali'a'n ol mal'bon'o'n, aŭ ŝerc'as kred'ig'ant'e ke io est'as mok'ind'a, krom kiam tem'as pri io sen'senc'a kaj mal'bon'a; aŭ fervor'e rigard'as i'o'n ali'a'n kiel ind'a'n, ol tio'n kio est'as bon'a.”

“Tut'e ver'e.”

“Nu, ni do dev'as nun inter'akord'i ĉu tem'as pri ebl'aĵ'o, aŭ ne. Kaj diskut'i, ne'grav'e ĉu oni nur ŝerc'e aŭ serioz'e vol'as disput'i, ĉu la natur'o de la in'a hom'o pov'as part'o'pren'i kun la vir'a en ĉia labor'o, aŭ en neni'u, aŭ en kelk'a'j spec'o'j de labor'o sed ne en ali'a'j. Kaj, kiam tem'as pri milit'o, kiel est'as? Aŭ ĉu tio ne est'as la plej bon'a komenc'o por ating'i la plej ver'ŝajn'a'n kaj ĝust'a'n konklud'o'n?”

“Tio est'as tre grav'a,” li respond'is.

“Nu, ĉu vi vol'as ke ni mem prezent'u al ni la disput'o'n kiu'n oni far'us, por ke tiu flank'o de la diskut'o ne mank'u?”

“Neni'o mal'help'as.”

“Do, parol'ant'e por ili, ni dir'u:

‘Sokrat'o kaj Glaŭkono, ali'a'j tut'e ne bezon'as disput'i kun

vi, ĉar vi mem, jam kiam vi komenc'is establ'i la civit'o'n, akord'is

ke ĉiu natur'o dev'as far'i nur tio'n, kio taŭg'as por ĝi.’

‘Jes, mi kred'as ke ni inter'akord'is pri tio. Do?’

‘Ĉu la natur'o de vir'in'o ne tre diferenc'as de tiu de vir'o?’

‘Evident'e ĝi diferenc'as.’

‘Do neces'as decid'i pri labor'o por ili konform'e al la diferenc'o inter la natur'o'j.’

‘Sen'dub'e.’

‘Do kiel pov'as est'i ke vi ne erar'e kontraŭ'dir'as vi'n mem, kiam vi dir'as ke la vir'o'j kaj vir'in'o'j dev'as sam'e ag'i kvankam ili'a'j natur'o'j est'as tiel diferenc'a'j?’

Mi'a admir'ind'a amik'o, ĉu vi sci'as respond'i?”

“Tiel subit'e respond'i ne est'as facil'e,” li dir'is. “Sed mi pet'as ke vi mem proklam'u ni'a'n vid'punkt'o'n — kia ajn ĝi est'as.”

“Glaŭkono, mi jam antaŭ long'e antaŭ'vid'is ke tio est'os neces'a, kaj mult'o ali'a. Tial mi hezit'is tuŝ'i la leĝ'o'n pri la posed'o kaj eduk'o de vir'in'o'j kaj infan'o'j.”

“Je Zeŭso!” li dir'is, “Ja ne ŝajn'as simpl'e.”

“Ne,” mi respond'is. “Sed jen kiel est'as. Ne'grav'e ĉu oni plonĝ'as en mal'grand'a'n naĝ'ej'o'n aŭ la plej grand'a'n mar'o'n, oni tut'e sam'e dev'as naĝ'i.”

“Nepr'e.”

“Nu, sen'dub'e ni dev'as naĝ'i kaj prov'i sav'i ni'n el la disput'o, esperant'e ke iu delfen'o sub'ten'os ni'n aŭ trov'iĝ'os ia ali'a ne'kred'ebl'a sav'o.”*

“Tiel ŝajn'as,” li respond'is.

“Pov'as est'i ke ni iel trov'os el'ir'o'n,” mi dir'is. “Oni akuz'as ke ni akcept'as ke diferenc'a natur'o dev'as okup'i si'n diferenc'e, kaj ke la natur'o'j de vir'o'j kaj de vir'in'o'j est'as diferenc'a'j. Sed ke nun ni ankaŭ dir'as ke la diferenc'a'j natur'o'j dev'as okup'i si'n sam'e. Jen, pri tio oni akuz'as ni'n, ĉu ne?”

“Ĝust'e tiel.”

“Glaŭkono, kiel nobl'a est'as la potenc'o de la art'o kontraŭ'dir'i si'n mem!” mi dir'is.

“Kial vi dir'as tio'n?”

“Ĉar ŝajn'as al mi,” mi respond'is, “ke mult'a'j person'o'j sen'intenc'e fal'as en si'n'kontraŭ'dir'o'n sen sci'i ke ili ne dialektik'as sed sofism'as. Tio okaz'as ĉar ili ne kapabl'as ekzamen'i tem'o'n kaj disting'i ĝi'a'j'n form'o'j'n. Ili uz'as unu'sol'a'n vort'o'n al kiu ili atribu'as kontraŭ'a'j'n senc'o'j'n. Tio est'as sofism'o, ne dialektik'o.”

“Jes, tio'n spert'as mult'a'j person'o'j,” li akord'is. “Sed ĉu vi cel'as dir'i ke tio okaz'as nun inter ni?”

“Tut'e sen dub'o,” mi dir'is. “Ja est'as danĝer'o ke ni en'ir'as tia'n situaci'o'n.”

“Kiel?”

“Ni tre brav'e, tamen sofism'e, laŭ'vort'e ekzamen'as la deklar'o'n ke diferenc'a'j natur'o'j dev'as nepr'e ne simil'e okup'iĝ'i. Sed ni tut'e ne demand'is ni'n, kia'n spec'o'n de diferenc'o aŭ de simil'ec'o hav'as tiu'j du natur'o'j. Nek pri kio ni pens'is, kiam ni decid'is ke diferenc'a natur'o dev'as hav'i diferenc'a'n si'n'okup'o'n, sed simil'a natur'o simil'a'n si'n'okup'o'n.”

“Vi prav'as, ni ne diskut'is tio'n,” li dir'is.

“Sekv'e,” mi dir'is, “ŝajn'as ke ni eĉ pov'us demand'i ni'n ĉu kalv'ul'o kaj long'har'ul'o hav'as unu'sam'a'n natur'o'n aŭ diferenc'a'j'n natur'o'j'n. Ni konklud'us ke ili hav'as diferenc'a'j natur'o'j'n — do se kalv'ul'o'j far'iĝ'us ŝu'fabrik'ist'o'j, ni mal'permes'us ke long'har'ul'o'j hav'u tia'n profesi'o'n; aŭ se long'har'ul'o'j hav'us tiu'n profesi'o'n, neni'u ali'a rajt'us.”

“Sed tio est'us absurd'a argument'o,” li plend'is.

“Absurd'a nur ĉar ni parol'is kvazaŭ tem'us pri plen'e sam'a aŭ plen'e mal'sam'a natur'o'j,” mi eksplik'is. “Ni dev'us est'i konsider'int'a'j nur la karakter'o'n de la mal'simil'ec'o aŭ la simil'ec'o'n de la natur'o'j kiam tem'as pri specif'a okup'o. Ekzempl'e, kiam kaj vir'o kaj vir'in'o hav'as kurac'ist'a'n talent'o'n, ili hav'as unu'sam'a'n natur'o'n, ĉu ne?”

“Vi ja prav'as.”

“Sed kurac'ist'o kaj konstru'ist'o hav'as diferenc'a'j'n natur'o'j'n?”

“Ankaŭ pri tio vi prav'as.”

“Konsekvenc'e,” mi dir'is, “kiam tem'as pri vir'o'j kaj vir'in'o'j: Se montr'iĝ'us ke ili diferenc'as rilat'e al profesi'o aŭ ia ali'a okup'iĝ'o, ni dir'us ke ĉiu seks'o dev'as lim'ig'i si'n al tio. Sed se la sol'a diferenc'o est'as ke la in'o nask'as kaj la maskl'o graved'ig'as, ni dev'as konklud'i ke tio pruv'as neni'o'n rilat'e al ni'a demand'o pri la diferenc'o inter vir'in'o kaj vir'o. Ni plu opini'os ke kaj ni'a'j vir'gard'ist'o'j kaj ili'a'j vir'in'o'j dev'os sam'e okup'iĝ'i.”

“Ĝust'e tiel,” li dir'is.

“Sekv'e, ni postul'u ke ni'a opon'ant'o indik'u al ni rilat'e al kiu profesi'o aŭ kiu okup'iĝ'o diferenc'as la natur'o'j de vir'in'o kaj de vir'o, kiam tem'as pri la funkci'ad'o de la soci'o.”

“Tio est'as prav'a demand'o.”

“Sed ebl'e, sam'e kiel vi, ali'a person'o dir'us ke ne est'as facil'e tuj decid'i, sed post konsider'ad'o tut'e ne est'as mal'facil'e.”

“Ebl'e.”

“Ĉu vi do dezir'as ke ni pet'u ni'a'n opon'ant'o'n akompan'i ni'n, tiel ke ni pov'os montr'i al li ke ekzist'as neni'u si'n'okup'o unik'a por vir'in'o'j en la funkci'ad'o de la soci'o?”

“Nepr'e.”

“Bon'e. Ni dir'os al li: Bon'vol'u respond'i. Ĉu vi ne dir'is ke unu person'o est'as lert'a pri io, dum ali'a person'o est'as ne'lert'a, kaj ke oni konstat'as tio'n per tio ke tiu lern'as facil'e kaj ĉi tiu mal'facil'e? La unu'a person'o post ne'long'a stud'o pov'as aplik'i si'a'n lern'aĵ'o'n al mult'a'j task'o'j, sed la ali'a person'o, malgraŭ mult'a'j stud'ad'o kaj ekzerc'o'j, ne pov'as memor'i la lern'aĵ'o'n? Kaj la unu'a person'o trov'as ke la korp'o help'as la mens'o'n, dum ĝi est'as mal'help'o por la ali'a person'o? Ĉu ekzist'as ali'a'j baz'o'j ol tio, laŭ kiu'j vi decid'as ke unu person'o est'as geni'a kaj ali'a ne?”

“Neni'u dir'us ke ekzist'as ali'a'j,” li respond'is.

“Ĉu vi kon'as i'o'n praktik'at'a'n de hom'o'j, en kiu io tia est'as diferenc'a por la vir'a seks'o ol por la in'a seks'o? Aŭ ĉu ni long'e diskut'u pri teks'ad'o kaj ofer'kuk'o'j kaj prepar'ad'o de legom'o'j, kiu'j laŭ'dir'e est'as propr'a'j al la in'a seks'o, kaj pri kiu'j est'us kiel ebl'e plej absurd'e parol'i pri mal'super'ec'o?”*

“Vi prav'as,” li respond'is. “Kiel dir'as la proverb'o, ‘natur'o super'as seks'o'n’. Krom'e, mult'a'j vir'in'o'j est'as mult'e'manier'e pli kompetent'a'j ol mult'a'j vir'o'j. Sed ĝeneral'e est'as kiel vi dir'as.”

“Do, amik'o, ekzist'as en la soci'o neni'u task'o kiu est'as propr'a al vir'in'o nur ĉar ŝi est'as vir'in'o, nek al vir'o nur ĉar li est'as vir'o. La natur'o'j est'as egal'e distribu'it'a'j inter ambaŭ seks'o'j, kaj vir'in'o dev'as part'o'pren'i ĉiu'j'n task'o'j'n laŭ si'a natur'o, kaj sam'e la vir'o'j, kvankam ĝeneral'e vir'in'o'j est'as mal'pli fort'a'j ol vir'o'j.”

“Vi prav'as.”

“Do ĉu ni atribu'u ĉiu'j'n task'o'j'n al vir'o'j kaj neniu'j'n al vir'in'o'j?”

“Ne est'as ebl'e.”

“Mi kred'as ke ni dev'os dir'i ke unu vir'in'o hav'as kurac'ist'a'n talent'o'n kaj ali'a ne, aŭ muzik'a'n talent'o'n kaj ali'a ne.”

“Sen'dub'e.”

“Kaj unu vir'in'o est'as sport'em'a kaj milit'em'a, sed ali'a vir'in'o est'as ne'milit'em'a kaj ne'sport'em'a?”

“Mi akord'as.”

“Kio, do? Ĉu unu est'as filozof'a kaj ali'a ne, aŭ unu pasi'a kaj ali'a ne?”

“Tiel est'as.”

“Kaj unu vir'in'o hav'as gard'ist'a'n talent'o'n kaj ali'a ne. Ĉu tia natur'o ne est'is ni'a kriteri'o por vir'gard'ist'o'j?”

“Tio ĝi est'as.”

“Do est'as la sam'a natur'o, ne'grav'e ĉu de vir'in'o, ĉu de vir'o, kiam tem'as pri protekt'ad'o de la civit'o, kvankam la fort'o vari'as.”

“Tiel ŝajn'as.”

“Do neces'os selekt'i tia'j'n vir'in'o'j'n por loĝ'i kaj gard'i kun tiu'j vir'o'j, ĉar ili est'as kapabl'a'j kaj hav'as taŭg'a'n natur'o'n.”

“Cert'e.”

“Kaj end'as don'i sam'a'j'n task'o'j'n al sam'a'j natur'o'j.”

“Jes.”

“Do ni re'ven'is al la komenc'punkt'o. Ni inter'akord'as ke ne est'as kontraŭ'natur'e instru'i art'o'j'n kaj sport'o'j'n al la gard'ist'in'o'j.”

“Tut'e ver'e.”

“Do ni'a leĝ'o ordon'as neni'o'n ne'ebl'a'n aŭ fantazi'a'n, ĉar ĝi akord'as kun la natur'o. Invers'e, kio nun est'as far'at'a est'as evident'e kontraŭ'natur'a.”

“Evident'e.”

“Nu, ĉu la cel'o de ni'a diskut'o ne est'is trov'i ĉu ni decid'is pri tio, kio est'as ebl'a kaj plej bon'a?”

“Ja tiel est'is.”

“Kaj ni inter'konsent'as ke ĝi ja est'as ebl'a.”

“Jes.”

“Nun ni dev'as inter'akord'i ke ĝi est'as plej bon'a.”

“Klar'e.”

“Do por pret'ig'i vir'in'o'j'n ke ili est'u gard'ist'o'j, ni don'os la sam'a'n eduk'o'n al kaj vir'o'j kaj vir'in'o'j, precip'e ĉar tem'as pri unu'sam'a natur'o, ĉu ne?”

“Tut'e sam'a'n.”

“Kio'n do vi opini'as pri ĉi tio —?”

“Pri kio?”

“La supoz'o ke unu hom'o est'as pli kapabl'a kaj ali'a mal'pli kapabl'a. Aŭ ĉu vi opini'as ke ĉiu'j est'as ident'a'j?”

“Neniel.”

“Do en la civit'o kiu'n ni establ'as, kiu'j est'os, laŭ vi'a opini'o, pli kapabl'a'j: La gard'ist'ar'o eduk'it'a laŭ ni'a preskrib'o, aŭ ŝu'far'ist'o'j eduk'it'a'j pri ŝu'farad'o?”

“Vi'a demand'o est'as absurd'a,” li respond'is.

“Mi kompren'as,” mi dir'is. “Do la gard'ist'o'j est'os sen'dub'e la plej bon'a'j civit'an'o'j.”

“Kompren'ebl'e.”

“Kaj la vir'in'o'j est'os la plej bon'a'j el la vir'in'o'j?”

“Ankaŭ tio est'as evident'a,” li respond'is.

“Ĉu pov'as est'i io pli bon'a por civit'o ol tio: Ke la vir'in'o'j kaj vir'o'j est'as plej alt'kvalit'a'j?”

“Neni'o pov'as est'i pli bon'a.”

“Kaj la spert'ad'o de la art'o'j kaj sport'o'j laŭ ni'a preskrib'o efektiv'ig'os tio'n?”

“Ne'evit'ebl'e.”

“Do la sistem'o establ'it'a de ni est'os ne nur ebl'a sed plej bon'a por la civit'o.”

“Jes.”

“Do ankaŭ la gard'ist'in'o'j dev'os nud'iĝ'i, ĉar ili kovr'os si'n per honor'o anstataŭ vest'o'j, kaj ili dev'os far'i neni'o'n ali'a'n ol part'o'pren'i milit'ad'o'n kaj protekt'ad'o'n de la civit'o. La mal'pli pez'a'j task'o'j dev'os est'i don'at'a'j al la vir'in'o'j anstataŭ al la vir'o'j, pro la mal'fort'ec'o de tiu seks'o. Vir'o rid'ant'a pri nud'a'j vir'in'o'j lud'ant'a'j sport'o'j'n por si'a bon'fart'o ‘de'ŝir'as ne'matur'a'n frukt'o'n de saĝ'ec'o’* pro si'a rid'ad'o kaj evident'e tut'e ne sci'as pro kio li rid'as, nek kio'n li far'as. Ĉar plej profund'e est'as dir'it'e kaj dir'ot'e ke kio est'as util'a, tio est'as bel'a; kaj kio est'as mal'util'a, tio est'as fi'a.”

“Tut'e ver'e.”

“Ni pov'as, do, dir'i ke ni kvazaŭ eskap'is dron'iĝ'o'n pro unu ond'o, dank’ al ni'a leĝ'o pri vir'in'o'j, kiu ordon'as ke ni'a'j ge'gard'ist'o'j okup'u si'n komun'e pri ĉio. Est'as akcept'it'e ke ĝi est'as kaj ebl'a kaj util'a.”

“Vi eskap'is ver'e ne mal'grand'a'n ond'o'n,” li dir'is.

“Vi ne nom'os ĝi'n grand'a,” mi respond'is, “kiam vi vid'os kio sekv'os.”

“Parol'u, por ke mi vid'u,” li dir'is.

“Tem'as pri leĝ'o kiu, mi kred'as, sekv'as tiu'n kaj la antaŭ'a'j'n leĝ'o'j'n,” mi dir'is.

“Dir'u.”

“Ĉi tiu'j vir'in'o'j loĝ'os komun'e kun ĉiu'j ĉi vir'o'j. Neni'u vir'in'o loĝ'os apart'e kun vir'o. Kaj la infan'o'j est'os komun'a'j. Neni'u patr'in'o aŭ patr'o re'kon'os si'a'n infan'o'n, nek infan'o si'a'n patr'in'o'n aŭ patr'o'n.”

“Nun,” li respond'is, “ver'e est'as eĉ pli dub'ind'e ĉu tio est'as ebl'a aŭ dezir'ind'a.”

“Mi ne kred'as ke oni pov'us disput'i pri ĝi'a dezir'ind'ec'o,” mi dir'is. “Se est'as plej bon'e ke la vir'in'o'j est'u komun'a'j, sekv'as ke la infan'o'j dev'us laŭ'ebl'e est'i komun'a'j. Sed mi konsci'as ke oni ja pov'us mult'e disput'i ĉu tio est'as ebl'a.”

“Nu,” li respond'is, “ja est'as disput'ebl'e pri ambaŭ punkt'o'j.”

“Do vi vol'as du'obl'a'n argument'o'n,” mi respond'is. “Mi supoz'is ke mi pov'us evit'i almenaŭ unu argument'o'n se vi akcept'us ke la komun'ec'o de infan'o'j est'as dezir'ind'a — nur neces'us diskut'i ĉu aŭ ne ĝi est'as ebl'a.”

“Nu, vi ne sukces'is evit'i ĝi'n,” li dir'is. “Vi dev'os apog'i ambaŭ.”

“Neces'as akcept'i la verdikt'o'n,” mi dir'is. “Bon'vol'u almenaŭ permes'i al mi ĉi tio'n: Las'u mi'n feri'i, simil'e al pigr'ul'o'j kiu'j kutim'as distr'i si'n per si'a'j propr'a'j pens'o'j dum ili promen'ad'as sol'a'j. Ili tut'e flank'e'n'met'as la demand'o'n pri kiel ili'a rev'o pov'us efektiv'iĝ'i, por ne ted'i si'n pri ĉu la rev'o'j est'as ebl'a'j aŭ ne. Ili simpl'e antaŭ'supoz'as ke ili'a dezir'o jam plen'um'iĝ'is kaj nun ili aranĝ'as la detal'o'j'n. Ili ĝu'as imag'ad'i kiel ili praktik'os ĝi'n, ankoraŭ pli pigr'ig'ant'e pigr'a'n mens'o'n. Mi ced'os al tiu tent'o kaj prokrast'os konsider'i la praktik'ec'o'n ĝis post'e. Se vi permes'os, mi supoz'os ke mi'a'j propon'o'j est'as praktik'a'j. Do mi diskut'os kiel la reg'ant'o'j aplik'os ili'n, kaj kial ili est'os plej valor'a'j ne nur por la civit'o sed ankaŭ por la gard'ist'o'j. Kun vi'a permes'o, mi unu'e diskut'os tio'n kun vi, kaj nur post'e la praktik'ec'o'n.”

“Mi permes'as,” li dir'is. “Komenc'u la diskut'o'n.”

“Mi opini'as,” mi dir'is, “ke se la reg'ant'o'j merit'os si'a'n titol'o'n, kiel ankaŭ ili'a'j serv'ist'o'j, la serv'ist'o'j volont'e plen'um'os la ordon'o'j'n kaj la reg'ant'o'j far'os la ordon'o'j'n. Ili obe'os la leĝ'o'j'n kaj far'os simil'cel'a'j'n leĝ'o'j'n pri ĉiu'j decid'o'j kiu'j'n ni las'os al ili.”

“Ver'ŝajn'e,” li respond'is.

“Vi, ili'a leĝ'far'ant'o,” mi dir'is, “sam'e kiel vi selekt'is la vir'o'j'n, tiel vi selekt'os kaj al'don'os laŭ'ebl'e sam'natur'a'j'n vir'in'o'j'n. Nu, ŝajn'as al mi ke ne'evit'ebl'e ili inter'koit'os, se ili kun'e loĝ'os kaj manĝ'os kaj hav'os neniu'j'n propr'a'j'n posed'aĵ'o'j'n, kaj kun'e part'o'pren'os en sport'o'j kaj ĉiu ali'a part'o de la viv'o. Ĉu vi akcept'as ke tio est'as ne'evit'ebl'a?”

“Ne laŭ matematik'a logik'o,” li respond'is, “sed jes laŭ erotik'a logik'o, kiu kutim'e pli akut'e konvink'as kaj gvid'as la plej mult'a'j'n hom'o'j'n.”

“Cert'e,” mi dir'is. “Sed, apart'e de tio, Glaŭkono, ne est'us pi'e, kaj la reg'ant'o'j ne permes'us, ke oni sen'regul'e koit'u aŭ sen'regul'e far'u i'o'n ajn ali'a'n, en bon'ord'a civit'o.”

“Ja ne est'us permes'ebl'e,” li respond'is.

“Konsekvenc'e, est'as klar'e ke ni aranĝ'os kiel ebl'e plej sankt'a'n kopulaci'ad'o'n — kaj plej sankt'a est'as tiu kiu est'as plej util'a.”

“Tut'e ver'e.”

“Kia est'os la plej util'a? Dir'u tio'n al mi, Glaŭkono. Mi vid'as ke en vi'a dom'o vi hav'as tre mult'a'j'n ĉas'hund'o'j'n kaj selekt'it'a'j'n kok'o'j'n. Je Zeŭso, ĉu vi iam atent'is ili'a'n kopulaci'ad'o'n kaj nask'ad'o'n?”

“Kiu'rilat'e?”

“Unu'e, kvankam ili est'as selekt'e bred'it'a'j, ĉu unu'j el ili ne est'as pli bon'a'j ol la ali'a'j?”

“Kompren'ebl'e iu'j est'as pli bon'a'j.”

“Kaj ĉu vi selekt'e bred'as ĉiu'j'n sen'disting'e, aŭ ĉu vi klopod'as laŭ'ebl'e bred'i nur la plej bon'a'j'n?”

“Nur la plej bon'a'j'n.”

“Kaj ĉu per la plej jun'a'j, aŭ la plej mal'jun'a'j, aŭ laŭ'ebl'e la primar'a'j?”

“La primar'a'j.”

“Kaj se tio ne okaz'us, ĉu vi kred'as ke la speci'o de kok'o'j aŭ de hund'o'j mult'e degener'us?”

“Jes,” li respond'is.

“Kaj ĉeval'o'j?” mi demand'is. “Kaj ali'a'j best'o'j? Ĉu est'as diferenc'e rilat'e al ili?”

“Tio est'us mir'ind'a,” li respond'is.

“Ho, kar'a kamarad'o,” mi eksklamaci'is, “kiom urĝ'e neces'as ke ni'a'j gard'ist'o'j est'u plej alt'kvalit'a'j, por ke est'u sam'e pri la hom'a speci'o.”

“Jes, vi prav'as,” li dir'is, “sed kio'n vi konklud'as?”

“Ke ili dev'os uz'i mult'a'j'n ‘medikament'o'j'n’,” mi respond'is. “Ni supoz'is ke mal'pli alt'kvalit'a kurac'ist'o sufiĉ'as por korp'o'j ne bezon'ant'a'j medikament'o'j'n kaj pret'a'j akcept'i diet'o'n. Sed kiam medikament'o est'as neces'a, ni sci'as ke la kurac'ist'o dev'as est'i pli kapabl'a.”

“Prav'e. Sed kio'n vi cel'as dir'i?”

“Ĉi tio'n:” mi dir'is. “Neces'os ke ni'a'j reg'ant'o'j util'ig'u mult'a'j'n mensog'o'j'n kaj mal'ver'aĵ'o'j'n por la bon'o de la reg'at'o'j. Ni dir'is ke ĉio tia est'as spec'o de medikament'o.”

“Ver'e.”

“Rilat'e al seks'kun'iĝ'o kaj nask'ad'o de infan'o'j tiu prav'ig'o hav'os ne mal'grand'a'n rol'o'n.”

“Kial?”

“Neces'as,” mi respond'is, “laŭ ni'a'j decid'o'j, ke la plej alt'kvalit'a'j vir'o'j kopulaci'u kun la plej alt'kvalit'a'j vir'in'o'j kiel ebl'e plej mult'e — kaj mal'e rilat'e al la kopulaci'ad'o de mal'alt'kvalit'a'j vir'o'j kaj mal'alt'kvalit'a'j vir'in'o'j. La infan'o'j de la alt'kvalit'a'j ge'patr'o'j est'os pri'zorg'at'a'j, kaj tiu'j de la mal'alt'kvalit'a'j ne, por ke la greg'o est'u plej lert'a. Sed ĉio ĉi dev'as okaz'i sekret'e. Nur la reg'ant'o'j sci'u pri ĝi, por ke la grup'o de gard'ist'o'j est'u kiel ebl'e plej harmoni'a.”

“Plen'e prav'e,” li respond'is.

“Sekv'e, la leĝ'o establ'os festen'o'j'n kaj ofer'rit'o'j'n al kiu'j ni ven'ig'os la ge'jun'ul'o'j'n, kaj ni'a'j poet'o'j dev'os kompon'i kant'o'j'n por la est'ont'a'j kun'iĝ'o'j. Ni las'os al la reg'ant'o'j decid'i pri la kvant'o da kun'iĝ'o'j, por ke la nombr'o da person'o'j rest'u kiel ebl'e plej konstant'a. Ili dev'os konsider'i milit'o'j'n kaj mal'san'o'j'n kaj la ceter'a'j'n mis'event'o'j'n por ke ni'a civit'o laŭ'ebl'e nek kresk'u nek mal'kresk'u.”

“Prav'e,” li dir'is.

“Do mi opini'as ke dev'os est'i tre lert'e aranĝ'it'a lot'ad'o, tiel ke mal'alt'kvalit'ul'o ĉiu'foj'e kulp'ig'os la ŝanc'o'n kaj ne la reg'ant'o'j'n.”

“Cert'e,” li dir'is.

“La jun'ul'o'j kiu'j montr'iĝ'os alt'kvalit'a'j — ĉu dum batal'ad'o, ĉu ali'okaz'e — dev'os ricev'i honor'o'n kaj ali'a'j'n premi'o'j'n, kaj la plej oft'a'n oportun'o'n seks'kun'iĝ'i kun la vir'in'o'j, ĉiam kun la cel'o nask'ig'i per ili la plej mult'a'j'n infan'o'j'n.”

“Prav'e.”

“Kaj ĉiu'j'n nask'it'o'j'n al'pren'os estr'o'j nom'it'a'j por tio, ĉu vir'in'o'j, ĉu vir'o'j, ĉu ambaŭ — ĉar estr'o'j est'os kaj vir'in'o'j kaj vir'o'j — ”

“Jes.”

“Mi supoz'as ke ili port'os la nask'it'o'j'n de la alt'kvalit'ul'o'j al vart'ej'o por trans'don'i ili'n al vart'ist'in'o'j kiu'j loĝ'os en ali'a part'o de la civit'o. Kaj la nask'it'o'j'n de la mal'alt'kvalit'ul'o'j, kiel ankaŭ iu'j'n difekt'a'j'n nask'it'o'j'n de la ali'a'j, ili sekret'e ‘mal'aper'ig'os’. Tiel dev'os est'i.”

“Se,” li dir'is, “la klas'o de gard'ist'o'j dev'os rest'i pur'a.”

“Kaj est'os task'o de tiu'j vart'ist'in'o'j konduk'i la patr'in'o'j'n al la vart'ej'o dum ili kapabl'os suĉ'ig'i, sed uz'ant'e ĉi'a'n ruz'o'n por mal'ebl'ig'i ke patr'in'o re'kon'u si'a'n propr'a'n nask'it'o'n. Kaj ili ankaŭ al'don'os ali'a'j'n vir'in'o'j'n produkt'ant'a'j'n lakt'o'n, se la patr'in'o'j ne sufiĉ'os. Ili zorg'os ke ili suĉ'ig'u dum taŭg'a period'o, sed ili trans'don'os la dorm'problem'o'j'n kaj ali'a'j'n sufer'o'j'n al suĉ'ig'ant'o'j kaj vart'ant'o'j.”

“Vi tre facil'ig'as la nask'ad'o'n de infan'o'j por la gard'ist'in'o'j,” li koment'is.

“Tiel dev'as est'i,” mi respond'is. “Nun ni konsider'u la sekv'ant'a'n punkt'o'n kiu'n ni propon'is: Ke la infan'o'j dev'os est'i id'o'j de kiel ebl'e plej kapabl'a'j person'o'j.”

“Prav'e.”

“Ĉu vi akord'as kun mi ke ĝeneral'e la plej flor'a part'o de la viv'o de vir'in'o daŭr'as du'dek jar'o'j'n, kaj de vir'o tri'dek?”

“Do dum kiu'j aĝ'o'j, respektiv'e?”

“Vir'in'o,” mi respond'is, “nask'u por la civit'o inter si'a'j du'dek'a kaj kvar'dek'a jar'o'j. Vir'o nask'ig'u por la civit'o inter la aĝ'o kiam ‘li ĉes'as est'i plej kapabl'a kuri’ ĝis si'a kvin'dek'kvin'a jar'o.”*

“Rilat'e al ambaŭ,” li dir'is, “vi nom'is la jar'o'j'n kiam ili flor'as korp'e kaj mens'e.”

“Ne est'os permes'at'e ke pli aĝ'a aŭ mal'pli aĝ'a person'o part'o'pren'u la nask'ad'o'n por la komun'um'o. Ni nom'os tia'n mis'ag'o'n mal'sankt'a kaj mal'just'a, dir'ant'e ke tem'as pri nask'ig'o de infan'o por la civit'o. Se infan'o est'us sekret'e nask'it'a, tio okaz'us sen la ofer'o'j kaj preĝ'o'j kiu'j'n far'as la ge'pastr'o'j kaj la tut'a civit'o por ĉiu seks'par'iĝ'o. Ni'a cel'o est'as ke ĉiam la plej bon'a'j kaj util'a'j infan'o'j est'u nask'at'a'j de bon'a'j kaj valor'a'j person'o'j. Anstataŭ'e, sekret'a infan'o nask'iĝ'us en la mal'lum'o, koncip'it'e pro fi'a ne'kapabl'o si'n brid'i.”

“Prav'e,” li dir'is.

“La sam'a leĝ'o est'os aplik'end'a,” mi dir'is, “al vir'o nask'ig'aĝ'a, kiu sen rajt'ig'o don'it'a de la reg'ant'o'j tuŝ'as vir'in'o'n nask'aĝ'a'n. Ni dir'os ke li prezent'as al la civit'o bastard'o'n, kontraŭ'leĝ'a'n, mal'sankt'a'n infan'o'n.”

“Plen'e prav'e,” li dir'is.

“Sed mi opini'as ke kiam vir'in'o'j kaj vir'o'j jam preter'pas'is la aĝ'o'n de nask'rajt'o, ni permes'us ili'n laŭ'vol'e koit'i. Sol'a escept'o est'as koit'o kun fil'in'o aŭ patr'in'o aŭ nep'in'o'j aŭ pra'patr'in'o'j — kaj koit'o de vir'in'o kun fil'o aŭ patr'o aŭ pra'fil'o'j aŭ pra'patr'o'j. Ni ordon'os ke ili tut'e ne vol'u en'lum'ig'i eĉ unu koncip'it'o'n. Sed se ĝi nask'iĝ'os, se io neces'ig'os tio'n, ili mort'ig'u ĝi'n ĉar ne est'as permes'at'e vart'i tia'n infan'o'n.”*

“Tio est'as bon'e dir'it'a,” li koment'is. “Sed kiel patr'o'j kaj fil'in'o'j kaj la ali'a'j kiu'j'n vi nom'is re'kon'os unu la ali'a'n?”

“Ili ne pov'os,” li respond'is. “Sed vir'o nom'os maskl'a'j'n infan'o'j'n nask'it'a'j'n inter sep kaj dek monat'o'j* post kopulaci'o fil'o'j, kaj la femal'o'j'n fil'in'o'j, kaj ili nom'os tiu'n vir'o'n patr'o. Kaj simil'e, li nom'os ili'a'j'n infan'o'j'n ge'nep'o'j. Si'a'vic'e ili nom'os person'o'j'n ge'av'o'j laŭ la sam'a princip'o. Person'o'j nask'it'a'j dum la dir'it'a period'o post la kopulaci'o de ge'patr'o'j nom'os unu'j la ali'a'j'n frat'in'o'j kaj frat'o'j, por evit'ig'i, kiel ni ĵus dir'is, ebl'ec'o'n ke ili tuŝ'us unu la ali'a'n. Sed la leĝ'o permes'os kun'iĝ'o'n de frat'o'j kaj frat'in'o'j se la loto decid'os tiel kaj La Pitia* ankaŭ permes'os.”

“Tut'e ĝust'e,” li dir'is.

“Do tia est'as la komun'ec'o, Glaŭkono, de vir'in'o'j kaj infan'o'j por vi'a'j gard'ist'o'j de la civit'o. Nun mi dev'as demonstr'i per argument'o ke ĝi akord'as kun la ceter'a soci'o kaj est'as nepr'e la plej bon'a sistem'o, ĉu ne?”

“Je Zeŭso, vi prav'as!” li respond'is.

“Nu, la baz'o de inter'akord'o dev'as est'i ke ni demand'u ni'n pri kio est'as la plej'bon'o kiu'n ni pov'as dir'i rilat'e al la natur'o de civit'o, laŭ kiu la leĝ'far'ist'o dev'as far'i la leĝ'o'j'n. Ni ankaŭ dev'as ekzamen'i por trov'i tio'n, kio est'as plej mal'bon'a. Kaj post tio, ni ekzamen'u por decid'i ĉu ni'a ĵus'a diskut'o akord'as kun la spur'o'j de la bon'o kaj mal'akord'as kun tiu'j de mal'bon'o.”

“Nepr'e.”

“Ĉu ekzist'as io pli mal'bon'a por civit'o ol kio dis'ŝir'as ĝi'n kaj far'as el ĝi mult'a'j'n part'o'j'n anstataŭ unu tut'aĵ'o'n? Aŭ io pli bon'a ol kiu kun'lig'as ĝi'n kaj far'as el ĝi unu'ec'a'n tut'o'n?”

“Ne.”

“Komun'a'j ĝoj'o kaj lament'o kun'lig'as, kiam kiel ebl'e plej mult'a'j civit'an'o'j egal'e ĝoj'as kaj lament'as pro la sam'a'j nov'aĵ'o'j kaj perd'o'j.”

“Tut'e ver'e,” li dir'is.

“Sed apart'ig'o detru'as — kiam iu'j sufer'as dum ali'a'j ĝoj'as pro la sam'a'j spert'o'j — ĉu spert'o'j de individu'o'j, ĉu de la tut'a civit'o.”

“Sen'dub'e.”

“Nu, tio okaz'as kiam oni ne plu komun'e dir'as ‘mi'a’ kaj ‘ne mi'a’ kaj ‘alies’.”

“Ĝust'e tiel.”

“Sed civit'o est'as plej bon'e administr'at'a kiam laŭ'ebl'e ĉiu'j dir'as ‘mi'a’ kaj ‘ne mi'a’ pri la sam'a'j afer'o'j.”

“Nepr'e.”

“Tia civit'o est'as plej simil'a al individu'o. Kiam unu el ni'a'j fingr'o'j est'as frap'it'a, la tut'a ‘komun'um'o’ el kiu konsist'as la korp'o plus mens'o unu'iĝ'int'a'j kun unu reg'ant'aĵ'o sufer'as kvazaŭ unu'sol'a dolor'ant'a sistem'o, kvankam nur unu part'o dolor'as. Tial ni dir'as ke la tut'a hom'o sent'as fingr'o'dolor'o'n. Est'as tut'e sam'e rilat'e al ĉiu ali'a part'o de hom'o, part'o sufer'ant'a dolor'o'n aŭ feliĉ'e spert'ant'a sen'dolor'iĝ'o'n.”*

“Est'as sam'e,” li dir'is. “Vi'a kompar'o est'as ĝust'a, la plej bon'e organiz'it'a civit'o plej simil'as tio'n.”

“Do mi supoz'as,” mi dir'is, “ke kiam unu civit'an'o hav'os bon'a'n aŭ mal'bon'a'n spert'o'n, tia civit'o est'os plej pret'a dir'i ke ĝi mem hav'as la spert'o'n, kaj ĝi kun'e ĝoj'os aŭ kun'e lament'os kvazaŭ unu individu'o.”

“Dev'as est'i tiel, se ĝi est'as bon'ord'a.”

“Do nun est'as la temp'o,” mi dir'is, “re'ir'i al ni'a civit'o kaj ekzamen'i ĉu la afer'o'j pri kiu'j ni akord'is dum la diskut'o trov'iĝ'as en ĝi, aŭ ĉu ni dev'os serĉ'i ali'spec'a'n civit'o'n.”

“Jes, ni far'u tio'n,” li dir'is.

“Nu, ĉu en la ali'a'j civit'o'j ekzist'as reg'ant'o'j kaj publik'o, kiel ankaŭ en ĉi tiu?”

“Jes.”

“Kaj ili ĉiu'j nom'as unu'j la ali'a'j'n ‘civit'an'o'j’?”

“Cert'e.”

“Sed kiu'n nom'o'n don'as la publik'o al la reg'ant'o'j en ali'a'j civit'o'j, krom la nom'o'n ‘civit'an'o'j’?”

“En la plej mult'a'j, ‘despot'o'j’. En demokrati'o'j, simpl'e ‘reg'ant'o'j’.”

“Kaj rilat'e al ni'a popol'o? Krom ‘civit'an'o'j’ kiu'n nom'o'n oni don'us al la reg'ant'o'j?”

“Sav'ant'o'j kaj Gard'ist'o'j.”

“Kaj kiel ili koncept'as la popol'o'n?”

“Kiel dung'ant'o'j'n kaj sub'ten'ant'o'j'n.”

“Kaj en ali'a'j civit'o'j kiel la reg'ant'o'j koncept'as la popol'o'n?”

“Kiel sklav'o'j'n.”

“Kaj kiel la reg'ant'o'j nom'as unu'j la ali'a'j'n?”

“Kun'reg'ant'o'j.”

“Kaj ni'a'j?”

“Kun'gard'ist'o'j.”

“Ĉu ebl'as dir'i pri la reg'ant'o'j en ali'a'j civit'o'j ke kelk'a'j nom'as iu'j'n kun'reg'ant'o'j'n amik'o'j, kaj iu'j'n opon'ant'o'j?”

“Mult'a'j far'as tio'n.”

“Amik'o est'as person'o kiu kun'akord'as, kaj opon'ant'o est'as person'o kiu mal'akord'as, laŭ ili?”

“Jes.”

“Kiel est'as pri vi'a'j gard'ist'o'j? Ĉu iu el ili pov'us koncept'i kun'gard'ist'o'n kiel opon'ant'o'n?”

“Neniel,” li respond'is. “Gard'ist'o rigard'us ĉiu'n ali'a'n gard'ist'o'n renkont'at'o'n kiel frat'o'n aŭ frat'in'o'n, aŭ patr'o'n aŭ patr'in'o'n, aŭ fil'o'n aŭ fil'in'o'n, aŭ pra'patr'o'n aŭ pra'id'o'n.”

“Vi tre bon'e respond'as,” mi dir'is. “Sed kio'n vi dir'as pri ĉi tio: Ĉu vi'a leĝ'o est'os ke ili simpl'e uz'u famili'a'j'n vort'o'j'n? Aŭ ke ili pri'trakt'u person'o'j'n konform'e al la signif'o de tiu'j vort'o'j? Ekzempl'e pri ge'patr'o'j: La tradici'a kutim'o est'as ke oni dev'as respekt'i kaj pri'zorg'i kaj serv'i si'a'j'n ge'patr'o'j'n. Kiu mal'obe'as tio'n, tiu trov'as favor'o'n nek ĉe la Di'o'j nek ĉe hom'o'j, pro si'a mal'pi'a kaj mal'just'a ag'ad'o. Ĉu la tut'a popol'o tut'e klar'e kant'u tiu'j'n vi'a'j'n vort'o'j'n en la orel'o'j'n de la infan'o'j, kiam tem'as pri la person'o'j kiu'j'n oni deklar'as est'i la ge'patr'o'j? Kaj simil'e pri ali'a'j parenc'o'j? Aŭ ĉu oni instru'u i'o'n ali'a'n?”

“Nur tio'n,” li dir'is, “ĉar est'us sen'senc'e se oni parol'us kvazaŭ tem'as pri famili'an'o sed oni ne ag'us konform'e.”

“Do el ĉiu'j civit'o'j, precip'e en ĉi tiu la tut'a komun'um'o dir'os, kiam individu'o spert'os fortun'o'n aŭ mis'fortun'o'n, ‘mi spert'as fortun'o'n’ aŭ ‘mi spert'as mis'fortun'o'n’, kiel ni diskut'is.”

“Vi est'as tut'e prav'a,” li respond'is.

“Ni ja dir'is ke pro ĉi tia pens- kaj parol-manier'o oni komun'e spert'os plezur'o'j'n kaj dolor'o'j'n.”

“Ni prav'e dir'is tio'n.”

“Precip'e ĉar ni'a'j civit'an'o'j komun'e nom'os ĉio'n ‘mi'a’? Pro tiu komun'ec'o ili kiel ebl'e plej komun'e spert'os plezur'o'n kaj dolor'o'n.”

“Cert'e.”

“Kaj la kaŭz'o est'as, krom la ceter'a aranĝ'o, la komun'ec'o de vir'in'o'j kaj infan'o'j inter la gard'ist'o'j?”

“Tio est'as la ĉef'a kaŭz'o,” li dir'is.

“Krom'e ni kun'akord'is ke ĝi est'as plej bon'a por civit'o. Ni kompar'is bon'e organiz'it'a'n civit'o'n al korp'o spert'ant'a dolor'o'n aŭ plezur'o'n en iu si'a part'o.”

“Ni ankaŭ prav'e kun'akord'is pri tio.”

“La kaŭz'o de la plej grand'a bon'o en civit'o montr'iĝ'is est'i la komun'ec'o de vir'in'o'j kaj infan'o'j inter la gard'ant'o'j.”

“Nepr'e.”

“Ni ankaŭ kun'akord'as pri antaŭ'a decid'o. Ni dir'is ke dev'os mank'i al ili propr'a'j dom'o'j kaj ter'o kaj posed'aĵ'o'j. Ili ricev'os de la publik'o si'a'j'n nutr'aĵ'o'j'n, kiu'j est'os pag'o por la gard'ad'o, kaj ili ĉiam komun'e manĝ'os, por est'i ver'a'j gard'ist'o'j.”

“Prav'e,” li dir'is.

“Do ĉu vi akord'as ke est'as kiel mi dir'as, ke tio kio'n ni dir'is antaŭ'e kaj tio kio'n ni dir'as nun eĉ pli efik'e far'os ili'n aŭtentik'a'j gard'ist'o'j? Tiel ebl'os ne dis'ŝir'i la civit'o'n per disput'o'j pri kio ‘est'as mi'a’. Unu person'o ne pov'os tir'i al si'a dom'o posed'aĵ'o'n kiu'n li sukces'is akir'i apart'e de la ali'a'j, dum ali'a person'o port'os al si'a dom'o ali'a'n hav'aĵ'o'n, kaj propr'a'j'n edz'in'o'n kaj infan'o'j'n. Tiel ili ne kre'os individu'a'j'n plezur'o'j'n kaj sufer'o'j'n por si. Unu'anim'e ili akord'os pri kio aparten'as al ili. Ili hav'os unu cel'o'n, por kiel ebl'e plej kun'e spert'i dolor'o'n kaj plezur'o'n.”

“Ĝust'e tiel,” li dir'is.

“Do proces'o'j kaj akuz'o'j fuĝ'os de ili — se ebl'as uz'i tia'n esprim'o'n — ĉar la sol'a privat'a posed'aĵ'o est'os la korp'o, ĉio ali'a est'os komun'a. Sekv'e, ili ne hav'os disput'o'j'n, ĉar oni disput'as pro posed'aĵ'o'j aŭ infan'o'j kaj parenc'o'j.”

“Tut'e cert'e tia disput'ad'o mank'os inter ili.”

“Kaj proces'o pro per'fort'o aŭ violent'ec'o ne pov'os okaz'i inter ili. Ni dir'os ke si'n'defend'o kontraŭ sam'aĝ'ul'o est'as bon'a kaj just'a, ĉar ili dev'as pri'zorg'i si'a'j'n korp'o'j'n.”

“Prav'e,” li dir'is.

“Kaj ĉi tiu leĝ'o krom'e ebl'ig'as,” mi dir'is, “ke se ial iu koler'us kontraŭ iu ali'a kaj esprim'us si'a'n koler'o'n per fort'o, tem'us pri mal'grand'a disput'o anstataŭ io pli grav'a.”

“Cert'e.”

“Pli'aĝ'ul'o hav'as la task'o'n reg'i kaj pun'i la jun'ul'o'j'n.”

“Klar'e.”

“Kaj krom se la reg'ant'o'j tiel ordon'us, al mi est'as ver'ŝajn'e ke neni'u jun'ul'o prov'us super'fort'i aŭ bat'i pli'aĝ'ul'o'n aŭ mal'respekt'i li'n iu'manier'e. Du protekt'il'o'j sufiĉ'as por mal'ebl'ig'i tio'n: Tim'o kaj hont'o. Hont'o, ĉar est'as mal'permes'it'e atak'i si'a'n patr'o'n. Kaj tim'o ke ali'a'j help'os la atak'it'o'n, est'ant'e fil'o'j, frat'o'j, kaj patr'o'j.”

“Tiel est'as.”

“Do ĉiu'rilat'e oni hav'os pac'o'n inter si pro la leĝ'o'j.”

“Grand'a'n pac'o'n.”

“Kaj ĉar ili ne inter'disput'os, ne neces'os tim'i ke la ceter'a popol'o ribel'os kontraŭ ili aŭ inter si mem.”

“Efektiv'e ne.”

“Mi hezit'as parol'i, pro ili'a mal'moral'ec'o, pri la plej et'a'j mal'bon'o'j de kiu'j oni liber'iĝ'os: La neces'o fi'flat'i riĉ'ul'o'j'n, la embaras'o kaj sufer'ad'o de mal'riĉ'ul'o'j dev'ant'a'j pri'zorg'i si'a'j'n infan'o'j'n kaj lukr'i por nutr'i si'a'j'n famili'o'j'n, prunt'e'pren'ad'o de mon'o, rifuz'o'j pag'i ŝuld'o'j'n, bezon'o ĉiam trans'don'i si'a'n lukr'o'n al edz'in'o'j kaj famili'o'j por ke ili el'spez'u ĝi'n, ĉio tia, amik'o, kaj la konsekvenc'a'j sufer'o'j, est'as klar'a kaj mal'nobl'a kaj est'as mal'ind'e diskut'i ĝi'n.”

“Tio est'as klar'a eĉ al blind'ul'o,” li respond'is.

“Ili liber'iĝ'os de ĉio tia, kaj spert'os eĉ pli beat'a'n viv'o'n ol kiu'n spert'as venk'int'o'j en la Olimpik'o'j.”

“Kiel?”

“La triumf'ant'o'j en la Olimpik'o'j ricev'as mal'pli grand'a'n premi'o'n ol kiu'n ricev'os ni'a'j liber'iĝ'int'o'j. Ĉi tiu'j hav'os venk'o'n pli dolĉ'a'n kaj ili'a publik'a rekompenc'o est'os pli komplet'a. La venk'o kiu'n ili efektiv'ig'os sav'os la tut'a'n civit'o'n, kaj ili'a flor'kron'o est'os la nutr'aĵ'o'j kaj neces'aĵ'o'j por la viv'o, por ili kaj por ili'a'j infan'o'j. Dum ili viv'os ili ricev'os honor'o'j'n de si'a civit'o, kaj post mort'o ili ricev'os ind'a'n en'ter'ig'o'n.”

“Tio est'as tut'e taŭg'a.”

“Ĉu vi memor'as,” mi demand'is, “ke antaŭ'e dum la diskut'o, iu — mi ne sci'as kiu — kritik'is ke ni ne feliĉ'ig'as la gard'ist'o'j'n, ke ili pov'us hav'i ĉio'n de la civit'an'o'j, sed anstataŭ'e ili hav'as neni'o'n. Ni respond'is ke se est'os oportun'e, ni re'ekzamen'os la afer'o'n, sed ke nun ni nur prepar'as la gard'ist'o'j'n. Ni laŭ'ebl'e plej'feliĉ'ig'os la civit'o'n, sen la cel'o feliĉ'ig'i nur unu klas'o'n en ĝi.”

“Mi memor'as,” li respond'is.

“Nu,” mi demand'is, “se ni dir'as ke la viv'o de la gard'ant'o'j ŝajn'as mult'e pli bel'a kaj pli bon'a ol tiu de venk'int'o'j en la Olimpik'o'j, ĉu neces'as kompar'i ĝi'n kun la viv'o de ŝu'far'ist'o'j aŭ de ali'a'j labor'ist'o'j kaj kultiv'ist'o'j?”

“Mi kred'as ke ne,” li dir'is.

“Nu, se tio, kio'n ni dir'is tiam est'as plu ver'a: Ke se gard'ist'o prov'us feliĉ'iĝ'i tiu'manier'e, li ja ne rest'us gard'ist'o, kaj li ne est'us kontent'a pro la modest'a, firm'e baz'it'a viv'o kiu'n ni ĵus nom'is plej bon'a — se mal'saĝ'a, infan'ec'a ide'o traf'us li'n ke li akir'u feliĉ'o'n, kaj instig'us li'n per'fort'e al'propr'ig'i ĉio'n en la civit'o, li trov'us ke Hesiodo tre saĝ'e dir'is ke iel ‘du'on'o est'as pli ol la tut'o’*.”

“Se li konsult'us mi'n,” li koment'is, “li kontent'iĝ'us pro si'a viv'o.”

“Do vi akord'as,” mi dir'is, “pri la komun'a viv'o de vir'in'o'j kaj vir'o'j, kiu'n ni ĵus diskut'is, rilat'e al la eduk'ad'o kaj pri'zorg'o de infan'o'j kaj protekt'ad'o de la ali'a'j civit'an'o'j, kaj dum la vir'in'o'j est'os en la civit'o kaj kiam ili el'ir'os por batal'i kaj kun'gard'i kaj kun'ĉas'i, sam'e kiel hund'in'o'j, kaj komun'e hav'i ĉio'n ali'a'n. Far'ant'e tio'n ili ag'os plej bon'e. Ne est'as kontraŭ'e al la natur'o de in'o kompar'e kun tiu de vir'o, kiam ili komun'e ag'ad'as unu'j kun la ali'a'j.”

“Mi akord'as.”

“Do nun rest'as diskut'i,” mi dir'is, “ĉu ĉi tia komun'ec'o est'as ebl'a por hom'o'j, kiel por ali'a'j best'o'j, kaj kiel ĝi est'as ebl'a.”

“Mi intenc'is demand'i ĝust'e pri tio,” li respond'is.

“Rilat'e al milit'o,” mi dir'is, “mi kred'as ke est'as klar'e kiel ili batal'os.”

“Kiel?” li demand'is.

“Ili komun'e batal'ad'os, kaj ili konduk'os al la batal'o la pli'aĝ'a'j'n infan'o'j'n. Est'os sam'e kiel pri ali'a'j meti'o'j: La infan'o'j rigard'as por vid'i kiel ili dev'os labor'i kiam ili adolt'iĝ'os. Krom rigard'ad'i, ili serv'os kaj asist'os pri ĉio en la milit'o por help'i si'a'j'n ge'patr'o'j'n. Ĉu vi ne rimark'is ke la infan'o'j de meti'ist'o'j, ekzempl'e pot'ist'o'j, rigard'ant'e help'ad'as dum long'a temp'o antaŭ ol tuŝ'i pot'ad'o'n?”

“Mi ja rimark'is tio'n.”

“Nu, ĉu est'as pli grav'e ke meti'ist'o'j zorg'e instru'u si'a'j'n infan'o'j'n, ol ke la gard'ist'o'j instru'u si'a'j'n propr'a'j'n infan'o'j'n lern'i kiel ag'i per spert'o kaj observ'o?”

“Tio est'us absurd'a,” li respond'is.

“Kaj vi sci'as ke ĉiu animal'o batal'as pli fervor'e kiam la id'o'j ĉe'est'as.”

“Tiel. Sed est'as ne'mal'grand'a danĝer'o, Sokrat'o, kiu ja ekzist'as en milit'o: Ke pere'us ne nur ili sed ankaŭ la infan'o'j. La rest'o de la civit'o ne pov'us super'viv'i.”

“Vi prav'as,” mi dir'is. “Sed ĉu vi kred'as ke ni'a unu'a dev'o est'as cert'ig'i ke la infan'o'j neniam gust'um'u danĝer'o'n?”

“Tut'e ne.”

“Nu, se ili dev'as spert'i danĝer'o'n, nepr'e sukces'o pli'lert'ig'os ili'n.”

“Klar'e.”

“Sed ĉu vi opini'as ke est'as nur mal'grand'a avantaĝ'o ne merit'ant'a danĝer'o'n, ĉu aŭ ne la infan'o'j kiu'j est'ont'e est'os soldat'o'j observ'u la praktik'ad'o'n de milit'o?”

“Ne. Tio ja est'as avantaĝ'o, kiel vi dir'is.”

“Do ni dev'as tiel komenc'i, dev'ig'ant'e la infan'o'j'n observ'ad'i. Sed ni zorg'os ke ili ne est'u en'danĝer'ig'at'a'j. Tiel est'os bon'e, ĉu ne?”

“Bon'e? Jes.”

“Kaj ni konsider'u ke la ge'patr'o'j ne est'os sen'spert'a'j pri milit'o, ili ja sci'os — kiom ebl'as por hom'o — kiu'j kampanj'o'j est'os danĝer'a'j kaj kiu'j ne.”

“Ver'ŝajn'e,” li respond'is.

“Do ili zorg'os ke la infan'o'j akompan'u ili'n dum la ne'danĝer'a'j kampanj'o'j, ne dum la danĝer'a'j.”

“Jes, vi prav'as.”

“Kaj ili ne nom'os komand'ant'o'j si'a'j'n plej mal'lert'a'j'n soldat'o'j'n, sed tiu'j'n kiu'j est'os plej kapabl'a'j pro spert'o kaj aĝ'o komand'i kaj ankaŭ pri'zorg'i la infan'o'j'n.”

“Tiel est'os dec'e.”

“Tamen ni ja dev'as agnosk'i ke oni oft'e spert'as ne'atend'it'a'j'n event'o'j'n.”

“Ver'e.”

“Pro tio, amik'o, ni dev'os jam de la komenc'o don'i flug'il'o'j'n al la infan'o'j por ke ili pov'u fuĝ'i se tio est'os neces'a.”

“Mi ne kompren'as,” li dir'is.

“Ankoraŭ tre jun'a'j,” mi eksplik'is, “la infan'o'j dev'os sur'ĉeval'iĝ'i. Lern'int'e rajd'i ĉeval'o'j'n, ili est'os konduk'at'a'j sur ĉeval'o'j por observ'ad'i. La ĉeval'o'j dev'os est'i trankvil'a'j kaj ne ekscit'iĝ'em'a'j, tamen tre rapid'a'j kaj ĉiam pret'a'j obe'i. Tiel la infan'o'j pov'os plej bon'e observ'i la ag'ad'o'n kaj ankaŭ est'i kiel ebl'e plej sekur'a'j. Se neces'os, ili pov'os sav'i si'n sekv'ant'e la pli'aĝ'a'j'n gvid'ant'o'j'n.”

“Mi kred'as ke vi prav'as,” li respond'is.

“Kio'n vi opini'as pri la milit'o mem?” mi demand'is. “Kiel vi'a'j soldat'o'j kondut'u inter si kaj rilat'e al la mal'amik'o'j? Ĉu mi'a vid'punkt'o pri tio ankaŭ est'as prav'a?”

“Dir'u.”

“Se iu for'las'os la ploton'o'n aŭ for'ĵet'os si'a'j'n arm'il'o'j'n aŭ far'os i'o'n ali'a'n pro mal'kuraĝ'o, neces'os dev'ig'i tiu'n person'o'n far'iĝ'i meti'ist'o aŭ kultiv'ist'o.”

“Nepr'e.”

“Viv'ant'a kapt'it'o est'os donac'o al la kapt'int'o'j, kaj est'os traktat'a laŭ ili'a vol'o, ĉu ne?”

“Ĝust'e tiel.”

“Kaj vi akcept'as ke la plej kuraĝ'a, plej honor'plen'a en kampanj'o dev'os est'i, unu'e, jam dum la kampanj'o, kron'at'a per laŭr'o de si'a'j kun'batal'ant'o'j kaj la infan'o'j laŭ'vic'e?”

“Jes.”

“Kaj post'e: Honor'e gratul'at'a per man'prem'o?”

“Jes, ankaŭ tio.”

“Sed ver'ŝajn'e vi ne aprob'os mi'a'n sekv'ant'a'n ide'o'n.”

“Dir'u.”

“Kis'i ĉiu'n, kaj est'i kis'at'a de ĉiu.”

“Tio nepr'e dev'as okaz'i,” li respond'is. “Kaj mi al'don'as al la leĝ'o ke dum kampanj'o neni'u rajt'os rifuz'i tiu'n kis'o'n. Mi'a ide'o est'as ke se iu am'as iu'n, ĉu maskl'a'n, ĉu femal'a'n, tiu des pli fervor'os merit'i la premi'o'n pro kuraĝ'o.”

“Bon'e,” mi dir'is. “Jam est'as dir'it'e ke kopulaci'o est'os pli hav'ebl'a por bon'a gard'ist'o ol por la ali'a'j, kaj ke tia gard'ist'o est'os selekt'at'a mult'e pli oft'e ol la ali'a'j, por ke kiel ebl'e plej mult'a'j infan'o'j nask'iĝ'u de tiu person'o.”

“Tiel ni dir'is,” li respond'is.

“Ankaŭ Homero dir'as ke est'as just'e honor'i la plej bon'a'j'n jun'ul'o'j'n. Ĉar Homero dir'as ke Ajaks'o, kiu disting'iĝ'is en la milit'o,

kvazaŭ tio est'us la plej taŭg'a premi'o por kuraĝ'a, matur'a jun'ul'o, ĉar li ricev'as per ĝi kaj honor'o'n kaj pli'fort'iĝ'o'n.”

“Plej prav'e.”

“Ni fid'os Homeron pri tio,” mi dir'is. “Kaj ĉe ofer'o'j kaj ĉiu'j simil'a'j ceremoni'o'j ni honor'os la brav'ul'o'j'n pro la brav'ec'o kiu'n ili montr'is, per kant'o'j kaj tiu'j honor'o'j kiu'j'n ni ĵus diskut'is, kaj krom'e est'os:

por sam'temp'e inspir'i brav'ec'o'n en ind'a'j vir'o'j kaj vir'in'o'j.”

“Vi tut'e bon'e parol'as,” li respond'is.

“Bon'e. Kiam tem'as pri person'o'j mort'int'a'j dum kampanj'o, ĉu ni ne komenc'us per proklam'o ke kiu plej'brav'e mort'is est'is el la or'a ras'o?”

“Kompren'ebl'e ni proklam'us tio'n.”

“Do ni fid'os Hesiodon, kiam tia'spec'a'j person'o'j mort'is:

“Jes, ni fid'u tio'n.”

“Ni konsult'os Apolon'o'n pri kiel ni dev'os en'ter'ig'i tia'j'n sankt'ul'o'j'n, kaj ni obe'os Li'a'j'n instrukci'o'j'n.”

“Ni nepr'e far'os tio'n.”

“Kaj post'e, ni ĉiam honor'os ili'n kiel dajmon'o'j'n kaj klin'os ni'n antaŭ ili'a'j tomb'o'j. Kaj ni sam'e honor'os person'o'j'n mort'int'a'j'n pro mal'jun'ec'o aŭ ali'a kaŭz'o, se ni taks'os ili'n ekster'ordinar'e ind'a'j dum la viv'o.”

“Tio est'os just'a,” li respond'is.

“Sed dir'u, kiel ni'a'j soldat'o'j trakt'os mal'amik'o'j'n?”

“Pri kio vi pens'as?”

“Unu'e, pri sklav'ig'o. Ĉu vi kred'as ke est'as just'e ke grek'o'j sklav'ig'as grek'a'j'n urb'o'j'n? Aŭ ĉu vi opini'as ke anstataŭ'e, kiam ajn ili pov'os, ili mal'ebl'ig'u ke ali'a'j far'u tio'n. Per tio far'iĝ'us kutim'o de la grek'o'j ŝpar'i la grek'a'n popol'o'n pro la risk'o est'i sklav'ig'it'a'j de barbar'o'j.”

“Est'as ĉiel prefer'ind'e ŝpar'i ili'n,” li respond'is.

“Do ili mem ne posed'u grek'a'j'n sklav'o'j'n, kaj ili simil'e konsil'u la ali'a'j'n grek'o'j'n.”

“Cert'e,” li dir'is. “Pro tio ili almenaŭ ĉes'os turn'i si'n unu'j kontraŭ la ali'a'j'n kaj kun'e front'os la barbar'o'j'n.”

“Krom'e,” mi dir'is, “ĉu la kutim'o est'as bon'a, ke oni for'pren'as de mort'int'o'j kiu'j'n oni venk'is i'o'n krom la arm'il'o'j'n? Aŭ ĉu tio est'as nur pretekst'o de mal'kuraĝ'ul'o'j por ne atak'i la plu viv'ant'a'j'n mal'amik'o'j'n? Ili ag'as kvazaŭ far'ant'e i'o'n neces'a'n, pri'serĉ'ant'e la kadavr'o'j'n. Mult'a'j arme'o'j pere'is pro tia rab'em'o.”

“Sen'dub'e.”

“Ĉu ne est'as hont'ind'e kaj avid'em'e, ŝtel'i de mort'int'o? Ĉu ne est'as vir'in'ec'e, kaj indik'as stret'a'n mens'o'n, kiam oni supoz'as ke la mal'amik'o est'as la kadavr'o anstataŭ person'o kiu for'las'is si'a'n batal'il'o'n kaj for'kur'is? Ĉu vi supoz'as ke est'as diferenc'o inter person'o far'ant'a tio'n kaj hund'o'j kiu'j koler'as kontraŭ la ŝton'o'j ĵet'it'a'j kontraŭ ili'n anstataŭ atak'i la ĵet'int'o'n?”

“Neni'a diferenc'o.”

“Do est'as mal'permes'end'e ŝtel'i de mort'int'o'j kaj rifuz'i la for'port'o'n de la kadavr'o'j.”*

“Je Zeŭso, est'as mal'permes'end'e!” li respond'is.

“Kaj ni ne port'os la for'pren'it'a'j'n arm'il'o'j'n al la sankt'ej'o'j kiel ofer'o'j'n. Precip'e ne tiu'j'n de grek'o'j, se valor'os por ni la bon'vol'o de ali'a'j grek'o'j. Anstataŭ'e, ni tim'os ke ni pek'as port'ant'e posed'aĵ'o'j'n de sam'gent'ul'o'j al sankt'ej'o — krom pro di'a ordon'o.”

“Tut'e prav'e,” li dir'is.

“Kaj kio'n pri la for'rab'ad'o de grek'a ter'o kaj incendi'ad'o de la dom'o'j? Kio'n vi'a'j soldat'o'j far'os kontraŭ si'a'j mal'amik'o'j tiu'rilat'e?”

“Mi volont'e aŭskult'us vi'a'n opini'o'n,” li respond'is.

“Nu,” mi dir'is, “Ili far'u neni'o'n tia'n. Ili nur for'port'u la jar'a'n rikolt'o'n. Ĉu mi dir'u al vi la kial'o'n?”

“Nepr'e.”

“Mi opini'as ke la du vort'o'j ‘milit'o’ kaj ‘ribel'o’ tem'as pri du apart'a'j afer'o'j. ‘Ribel'o’ tem'as pri parenc'o'j kaj sam'a gent'o, dum ‘milit'o’ tem'as pri ali'a'j, fremd'a'j popol'o'j.”

“Vi dir'as neni'o'n surpriz'a'n.”

“Nu, pri'pens'u ĉu mi sen'surpriz'e parol'os nun: Mi dir'as ke la grek'a popol'o est'as parenc'ar'o, unu'sol'a gent'o. Por ĝi, barbar'o est'as ali'a, fremd'a.”

“Sen'dub'e tio est'as ver'a.”

“Do ni dev'as dir'i ke kiam grek'o'j batal'as kontraŭ barbar'o'j, kaj barbar'o'j kontraŭ grek'o'j, tem'as pri ‘milit'o’, ĉar grek'o'j kaj barbar'o'j est'as laŭ si'a natur'o mal'amik'o'j. Sed grek'o'j kontraŭ grek'o'j — kiam ili far'as i'o'n tia'n, kvankam ili est'as laŭ si'a natur'o amik'o'j — tiam Helas'o mal'san'as kaj tem'as pri ‘ribel'o’.”

“Mi akcept'as tia'n vort'uz'o'n,” li dir'is.

“Supoz'u, do,” mi dir'is, “ke dum tiel nom'it'a ribel'o urb'o sen'de'pend'ig'as si'n. Sed ĉiu parti'o for'rab'as la kamp'o'j'n de la ali'a, kaj incendi'as ĉi ties dom'o'j'n, tia ribel'o est'as abomen'ind'a kaj neni'u el ili est'as patriot'a — ĉar ili neniam aŭdac'us for'tranĉ'i si'a'j'n nutr'int'in'o'n kaj patr'in'o'n. Sufiĉ'as ke la super'fort'ant'o'j for'port'as la rikolt'o'n de la super'fort'it'o'j. Ili re'amik'iĝ'u kaj ne konstant'e batal'ad'u inter si.”

“Ĉi tia si'n'ten'o est'as mult'e pli civiliz'it'a,” li dir'is.

“Nu,” mi demand'is, “ĉu vi ne fond'as grek'a'n civit'o'n?”

“Cert'e ĝi est'as grek'a.”

“Kaj ili est'os bon'a'j kaj civiliz'it'a'j, mi supoz'as.”

“Tut'e cert'e.”

“Do ili est'os amik'o'j de ĉiu'j ali'a'j grek'o'j, ĉu ne? Ili rigard'os Helas'o'n kiel si'a'n, kaj ili frekvent'os la sankt'ej'o'j'n komun'e kun la ali'a'j.”

“Jes, tut'e cert'e.”

“Do mal'akord'o'n inter grek'o'j oni rigard'u kiel ribel'o'n, ĉar ili est'as parenc'o'j. Oni ne nom'u ĝi'n milit'o.”

“Ne.”

“Kaj ili kondut'u kiel est'ont'a'j amik'o'j.”

“Cert'e.”

“Ili amik'em'e pun'u, ili ne postul'u pun'o'n per sklav'ig'o aŭ neni'ig'o, ĉar ili dev'as est'i prudent'a'j pun'ant'o'j, ne milit'ant'o'j.”

“Tiel est'os.”

“Do ver'a'j grek'o'j ne detru'os Helas'o'n, nek incendi'os dom'o'j'n, nek en ĉiu urb'o ili supoz'os ke ĉiu person'o est'as ili'a mal'amik'o — ne'grav'e ĉu vir'o, vir'in'o, aŭ infan'o — sed ĉiam ke nur kelk'a'j mal'amik'o'j kulp'as pri la konflikt'o. Pro ĉio ĉi ili rifuz'os detru'i ili'a'n ter'o'n kaj ruin'ig'i ili'a'j'n dom'o'j'n, ĉar plej'part'e ili est'as amik'o'j. Tial ili daŭr'ig'os la konflikt'o'n nur ĝis kiam la kulp'ul'o'j est'os dev'ig'it'a'j de la sufer'ant'a'j sen'kulp'ul'o'j est'i ĝust'e pun'it'a'j.”

“Mi ja akord'as,” li respond'is, “ke tiel ili dev'us kondut'i rilat'e al mal'amik'a'j urb'o'j de ni'a popol'o. Kontraŭ barbar'o'j, tamen, ili dev'os ag'i sam'e kiel grek'o'j ag'as inter si nun'temp'e.”

“Do ĉu ni far'u tiu'n leĝ'o'n por la gard'ist'o'j: Ke ili nek detru'u ter'o'n nek incendi'u dom'o'j'n?”

“Jes, ni far'u tia'n leĝ'o'n, kaj ni akcept'u ke ĉio jam dir'it'a est'as ĝust'a. Sed, Sokrat'o, ŝajn'as al mi ke se oni las'os vi'n daŭr'ig'i tiel, vi tut'e forges'os la tem'o'n kiu'n vi flank'e'n'met'is pli fru'e por dir'i ĉio'n ĉi: Kiel est'us ebl'e ke ĉi tia soci'o establ'iĝ'us, kaj laŭ kiu manier'o. Se ĝi ja establ'iĝ'us, ĝi ne'evit'ebl'e est'us bon'a soci'o. Kaj kio'n vi ne menci'is, tio'n mi dir'os: Ke ili plej bon'e batal'us kontraŭ mal'amik'o'j. Ili ne for'las'us unu'j la ali'a'j'n, kiu'j'n ili nom'as frat'o'j, patr'o'j, fil'o'j. Se femal'o'j kun'batal'us, ĉu en la sam'a vic'o, ĉu mal'antaŭ'e por tim'ig'i la mal'amik'o'j'n aŭ por don'i help'o'n laŭ'bezon'e, mi sci'as ke la mal'amik'o'j sen'pov'iĝ'us pro ĉio ĉi. Kaj mi vid'as la avantaĝ'o'j'n hejm'e, kiu'j'n vi neglekt'is menci'i. Sed ĉar ni inter'akord'as pri ĉio ĉi kaj sen'nombr'a'j ali'a'j afer'o'j, ke tiel est'u se ĉi tia soci'o ekzist'us, ne plu parol'u pri ĝi. Ni nun prov'u konvink'i ni'n ke ĝi est'as ebl'a kaj kiel ĝi est'as ebl'a, kaj ni ignor'u la rest'o'n.”

Mi dir'is: “Subit'e vi kvazaŭ atak'as mi'a'n argument'o'n kaj vi ne simpati'as mi'a'n hezit'em'o'n. Ebl'e vi ne sci'as ke mi apenaŭ eskap'is du ond'o'j'n, kaj nun vi ven'ig'as tri'a'n, plej grand'a'n kaj danĝer'a'n ond'o'n. Kiam vi rigard'os kaj aŭskult'os vi ver'e hav'os simpati'o'n, ĉar mi bon'kial'e hezit'is kaj tim'is menci'i ĉi tiu'n paradoks'o'n kaj prov'i ekzamen'i ĝi'n.”

“Ju pli vi parol'os tiel,” li respond'is, “des mal'pli ni permes'os vi'n kaŝ'i kiel ĉi tia soci'o est'us establ'ebl'a. Do parol'u kaj ne plu mal'ŝpar'u temp'o'n.”

“Sed ni ja unu'e dev'as memor'i ke ni ating'is ni'a'n aktual'a'n pozici'o'n ĉar ni cel'is trov'i kia'j est'as just'ec'o kaj mal'just'ec'o.”

“Jes. Sed kio'n vi cel'as dir'i?” li demand'is.

“Neni'o'n. Sed se ni trov'os kia est'as just'ec'o, ĉu ni konklud'os ke just'a person'o tut'e ne diferenc'us de ĝi kaj ĉiu'rilat'e est'us preciz'e kia ĝi est'as? Aŭ ĉu kontent'ig'os ni'n se tiu person'o est'us tre simil'a al ĝi kaj partner'us ĝi'n pli ol ia ajn ali'a person'o.”

“Ĉi tio kontent'ig'os ni'n.”

“Ni'a cel'o,” mi dir'is, “est'as serĉ'i la esenc'o'n de just'ec'o. Kaj, se ekzist'us tut'e just'a hom'o, kia est'us ĉi ties karakter'o. Sam'e pri mal'just'ec'o kaj hom'o kiu est'as kiel ebl'e plej mal'just'a, tiel ke ni pov'os observ'i ili'n. Trov'int'e kiom feliĉ'a kaj mal'feliĉ'a ili est'as, ni dev'os akcept'i pri ni mem ke kiu plej simil'as tia'n person'o'n, tiu part'o'pren'os la sam'a'n sort'o'n. Ni'a cel'o ne est'is montr'i kiel tio pov'us okaz'i.”

“Jes, vi prav'as pri tio,” li dir'is.

“Ĉu vi opini'as ke portret'ist'o est'as mal'pli kompetent'a, ĉar li pov'as bild'ig'i kiel aspekt'us plej bel'a hom'o, kaj far'as tut'e kontent'ig'a'n portret'o'n, sed ne pov'as klar'ig'i kiel tia person'o pov'us ekzist'i?”

“Je Zeŭso, ne!”

“Nu, ĉu ne est'as ver'e ke ni far'is vort'portret'o'n de bon'a civit'o?”

“Ni ja far'is tio'n.”

“Do ĉu vi opini'as ke ni parol'is mal'pli prav'e, nur ĉar ni ne pov'as klar'ig'i kiel tia civit'o pov'us est'i establ'it'a?”

“Ne,” li respond'is.

“Jen la ver'o,” mi dir'is. “Sed se, por komplez'i vi'n, neces'as montr'i kiel tio est'us plej ebl'a, vi de'nov'e dev'us konsent'i kun mi pri la sam'a argument'o.”

“Pri kio?”

“Ĉu est'as ebl'e ke io efektiv'iĝ'us preciz'e kiel ĝi est'is pri'parol'it'a. Aŭ ĉu laŭ'natur'e ag'o est'as mal'pli ver'a ol parol'o eĉ se ne ŝajn'as tiel. Ĉu vi akord'as pri tio, aŭ ne?”

“Mi akord'as.”

“Do ne postul'u ke mi montr'u kiel sen'escept'e ĉio diskut'it'a dev'us est'i praktik'at'a. Se ni sukces'os trov'i kiel establ'i civit'o'n laŭ'ebl'e simil'a'n al tia, kia'n ni diskut'is, tio sufiĉ'os por indik'i ke ni trov'is kiel tio pov'as okaz'i. Tio'n vi postul'is, ĉu tio kontent'ig'us vi'n? Mi mem kontent'iĝ'us.”

“Ankaŭ mi,” li dir'is.

“Mi opini'as ke ni'a task'o est'as prov'i trov'i kaj demonstr'i kio est'as mis'far'at'a en la civit'o'j nun'temp'e, tiel ke ili ne hav'as tia'n karakter'o'n. Kaj kia est'us la plej mal'grand'a ŝanĝ'o kiu efektiv'ig'us ĉi tia'n soci'o'n. Se ebl'e, nur unu ŝanĝ'o; se tio ne ebl'as, do du; kaj se tio ne sufiĉ'us, do ke la nombr'o da ŝanĝ'o'j kaj la kvant'o da trud'o est'u kiel ebl'e plej mal'grand'a'j.”

“Nepr'e,” li respond'is.

“Se unu ŝanĝ'o okaz'us,” mi dir'is, “mi kred'as pov'i montr'i ke la trans'form'o est'us ebl'a, kvankam tiu ŝanĝ'o est'us nek mal'grand'a nek facil'a — tamen ĝi pov'us okaz'i.”

“Kio ĝi est'as?” li demand'is.

“Mi est'as,” mi dir'is, “sur la plej grand'a ond'o nun. Ĝi dev'as est'i dir'it'a, eĉ se ĝi risk'as est'i super'inund'at'a de rid'ad'o kaj mok'ad'o. Konsider'u kio'n mi nun dir'os.”

“Parol'u,” li dir'is.

“Nur kiam,” mi respond'is, “la filozof'o'j reg'os la civit'o'j'n, aŭ la tiel nom'at'a'j reĝ'o'j kaj reg'ant'o'j ver'e kaj adekvat'e sci'os filozofi'o'n, tiel ke politik'a potenc'o kaj filozofi'o akompan'os unu la ali'a'n — nur kiam la mult'a'j person'o'j kiu'j pri'atent'as nur unu aŭ la ali'a'n est'os ne'evit'ebl'e eksklud'it'a'j — nur tiam, amik'o Glaŭkono, pov'os ven'i fin'o de mal'bon'o por la civit'o'j kaj por la hom'ar'o. Nur tiam ĉi tiu soci'o, kiu'n ni ĵus diskut'is, pov'us far'iĝ'i praktik'a kaj vid'i la lum'o'n de la sun'o. Jen, tio'n mi hezit'is dir'i ankaŭ'e ĉar mi sci'is kiom radikal'a est'as mi'a propon'o. Sed est'as mal'facil'e vid'i kiel pov'us ven'i prosper'o por la individu'o kaj por la publik'o ali'manier'e.”

Li dir'is: “Sokrat'o, vi al'ĵet'as vi'a'j'n argument'o'n kaj deklar'o'n. Pro tio, kio'n vi dir'is, vi nepr'e dev'as atend'i ke tre mult'a'j estim'ind'a'j person'o'j kvazaŭ for'ĵet'os si'a'j'n vest'o'j'n kaj, nud'a'j, pren'os kiu'n ajn oportun'a'n arm'il'o'n por kur'e atak'i vi'n laŭ ne'anticip'ebl'a manier'o. Se vi ne defend'os vi'n kaj eskap'os ili'n per argument'o, ili pun'os vi'n per tre real'a mok'ad'o.”

“Ĉu vi ne mem kulp'as ke oni far'os tio'n al mi?” mi demand'is.

“Jes, kaj tut'e prav'e,” li respond'is. “Sed mi ne for'las'os vi'n. Mi defend'os vi'n laŭ'ebl'e. Mi pov'as don'i al vi bon'vol'o'n kaj kuraĝ'ig'o'n. Ebl'e mi kapabl'as pli adekvat'e respond'i al vi ol pov'us ali'a person'o. Do kun tiu help'o prov'u demonstr'i al dub'ant'o'j ke ja est'as kiel vi dir'is.”

“Neces'as prov'i,” mi dir'is, “ĉar vi propon'as tiel grand'a'n help'o'n en la batal'o. Nu, ŝajn'as al mi ke por eskap'i tiu'j'n person'o'j'n kiu'j'n vi menci'is, est'as neces'e difin'i kiu'j est'as la filozof'o'j kiu'j'n ni aŭdac'e proklam'os ind'a'j reg'i. Kiam est'os klar'e kiu'j ili est'os, ebl'os defend'i ni'n kaj montr'i ke ili hav'as taŭg'a'n karakter'o'n por pri'trakt'i filozofi'o'n kaj estr'i la civit'o'n. La ali'a'j ne filozof'u sed sekv'u la estr'o'n.”

“Nun est'as la ĝust'a temp'o por far'i tia'n difin'o'n,” li dir'is.

“Bon'e. Akompan'u mi'n ĉar ebl'e ni iel pov'os sufiĉ'e klar'ig'i.”

“Gvid'u,” li dir'is.

“Neces'os re'memor'ig'i vi'n,” mi dir'is, “aŭ ebl'e vi jam memor'as ke, laŭ ni, am'ant'o dev'as montr'i am'o'n al tut'o, se tem'as pri ver'a am'o kaj ne dezir'o nur pri unu part'o sen dezir'o pri la rest'o.”

“Ŝajn'as ke vi dev'os re'memor'ig'i mi'n,” li respond'is, “ĉar mi tut'e ne kompren'as.”

“Est'us taŭg'e se ali'a person'o ol vi dir'us tio'n, Glaŭkono. Ne taŭg'as ke am'o'plen'a vir'o forges'u ke ĉiu'j flor'ant'a'j knab'o'j iel am'mord'as am'ant'o'n de knab'o'j kaj ekscit'as li'n. Ili ŝajn'as merit'i li'a'j'n atent'o'n kaj kares'o'j'n. Vi ĉiu'j kondut'as tiel kiam tem'as pri bel'ul'o'j, ĉu ne? Knab'o'n kun plat'a naz'o vi ĉiu'j laŭd'e deklar'as ‘ĉarm'a’. Vi ĉiu'j dir'as ke knab'o kun hok'a naz'o est'as ‘reĝ'a’. Knab'o'n kies naz'o est'as mez'e inter tiu'j tip'o'j vi ĉiu'j proklam'as ‘perfekt'proporci'a’. Nigr'a'j'n knab'o'j'n vi ĉiu'j nom'as ‘ver'e maskl'a'j’, blank'a'j'n knab'o'j'n vi ĉiu'j nom'as ‘infan'o'j de la di'o'j’. Kaj ĉu vi ĉiu'j supoz'as ke knab'o'j kun ‘miel'a’ haŭt'o ricev'is tiu'n epitet'o'n de ali'a person'o ol am'ant'o don'ant'a dolĉ'a'n nom'o'n al flor'ant'a knab'o flav'et'a? Unu'vort'e, vi ĉiu'j far'as ĉi'a'j'n pretekst'o'j'n kaj uz'as ĉi'a'j'n epitet'o'j'n por ne elimin'i iu'n ajn flor'ant'a'n jun'ul'o'n.”

“Se vi vol'as ke mi parol'u nom'e de ĉiu'j am'ant'o'j,” li respond'is, “mi akcept'as, por ebl'ig'i la argument'o'n.”

“Nu, ĉu vi rimark'is ke am'ant'o'j de vin'o sam'e ag'as? Ili ĝoj'e akcept'as ĉiu'n vin'o'n, uz'ant'e ĉi'a'n ajn pretekst'o'n.”

“Cert'e.”

“Kaj am'ant'o'j de honor'o — mi kred'as ke vi rimark'is ke se ili ne pov'as est'i general'o'j, ili vol'as est'i kolonel'o'j. Kaj se ili ne pov'as ricev'i honor'o'j'n de ali'a'j respekt'ind'a'j person'o'j, ili akcept'as ricev'i honor'o'n de mal'grav'a'j, ne'impon'a'j person'o'j, ĉar ili nepr'e vol'as ricev'i i'a'n honor'o'n.”

“Vi plen'e prav'as.”

“Do kio'n pri ĉi tio? Se ni deklar'as ke iu fervor'e dezir'as, ĉu ni dir'as ke tiu est'as fervor'a pri tut'a spec'o, aŭ nur pri kelk'a'j el tiu spec'o kaj ne pri ali'a'j?”

“Pri la tut'a spec'o.”

“Kaj person'o kiu est'as kritik'em'a pri stud'o'j, special'e jun'ul'o kiu ne hav'as spert'o'n por pov'i taks'i ĉu io est'as aŭ ne est'as util'a: Ni ne nom'us tia'n person'o'n lern'em'a aŭ sci'vol'em'a. Tut'e sam'e est'as pri person'o kiu kverel'as pro manĝ'aĵ'o'j: Ni ne dir'as ke tiu est'as mal'sat'a aŭ fervor'a ricev'i manĝ'o'n, aŭ manĝ'em'ul'o. Ni nom'as tiu'n person'o'n ne'manĝ'em'ul'o.”

“Kaj prav'e ni nom'as tiel.”

“Ni prav'e nom'us ‘filozof'o’ person'o'n kiu sen'hezit'e dezir'as gust'um'i ĉi'a'n lern'o'n, kiu volont'e akcept'as lern'i kaj ne est'as sat'ig'ebl'a, ĉu ne?”

Glaŭkono respond'is: “Vi hav'os mult'a'j'n strang'ul'o'j'n. Ĉar ŝajn'as al mi ke ĉiu'j spekt'em'ul'o'j vol'as lern'i. Kaj est'us strang'eg'e nom'i aŭskult'em'ul'o'j'n filozof'o'j, se ili rifuz'as propr'a'vol'e ĉe'est'i diskut'o'j'n kaj tia'j'n distr'aĵ'o'j'n. Est'as kvazaŭ ili lu'don'as si'a'j'n orel'o'j'n por aŭskult'i ĉiu'j'n ĥor'o'j'n, kaj ili ĉirkaŭ'kur'as al ĉiu'j dioniz'a'j fest'o'j* — ili ne preter'las'as la fest'o'j'n en urb'o'j aŭ vilaĝ'o'j. Ĉu ni nom'u ĉiu'j'n tiu'j'n kaj ankoraŭ ali'a'j'n lern'em'a'j, kaj la am'ant'o'j'n de hobi'o'j filozof'o'j?”

“Tut'e ne,” mi dir'is. “Tamen ili simil'as al filozof'o'j.”

“Kiu'j, laŭ vi, est'as ver'a'j filozof'o'j?”

“Person'o'j kiu'j kontempl'as la ver'o'n.”

“Jes, prav'e,” li dir'is. “Sed preciz'e kio'n vi cel'as dir'i per tio?”

“Tut'e ne est'as facil'e,” mi respond'is, “klar'ig'i al ali'a person'o. Sed mi kred'as ke vi akord'os kun mi pri — ”

“Pri kio?”

“Nu, bel'o est'as la mal'o de hont'ind'ec'o. Tem'as pri du apart'a'j afer'o'j.”

“Jes.”

“Kaj ĉar ili est'as du apart'a'j afer'o'j, ili est'as disting'ebl'a'j.”

“Jes.”

“Kaj tio est'as valid'a argument'o ankaŭ pri just'o kaj mal'just'o, bon'o kaj mal'bon'o, kaj ĉiu'j ec'o'j. Ĉiu el ili est'as apart'a afer'o, sed pro ili'a kun'aper'o, kiel ankaŭ pro ili'a manifest'iĝ'o kombin'it'a kun ag'o'j kaj korp'o'j, oni supoz'as ili'n mult'karakter'a'j.”*

“Vi prav'as,” li dir'is.

“Nu,” mi dir'is, “mi disting'as inter person'o'j kiu'j'n vi ĵus nom'is spekt'em'a'j, hobi'em'a'j, praktik'em'a'j — kaj person'o'j kia'j'n pri'tem'as ni'a argument'o. Nur ĉi tiu'j merit'as la nom'o'n ‘filozof'o'j’.”

“Mi ne kompren'as.”

“Aŭskult'em'ul'o'j kaj rigard'em'ul'o'j,” mi klar'ig'is, “bon'ven'ig'as bel'a'j'n son'o'j'n kaj kolor'o'j'n kaj form'o'j'n kaj ĉio'n far'it'a'n el ti'aĵ'o'j. Sed ili'a mens'o ne kapabl'as vid'i la karakter'o'n de bel'o mem kaj bon'ven'ig'i ĝi'n.”

“Jes, tiel est'as,” li dir'is.

“Efektiv'e, nur tre mal'mult'a'j person'o'j pov'as renkont'i la bel'o'n kaj vid'i ĝi'n pur'a'n.”

“Cert'e.”

“Ĉu vi supoz'as ke hom'o viv'as en sonĝ'o aŭ est'as ver'e vek'iĝ'int'a, se li pov'as re'kon'i bel'aĵ'o'j'n tamen ne kapabl'as koncept'i pri la bel'o eĉ kiam iu gvid'as li'n? Pri'pens'u: Ni rajt'as nom'i ‘sonĝ'o’ la stat'o'n de person'o kiu, ĉu dum dorm'o ĉu post vek'iĝ'o, ne kapabl'as disting'i inter imag'aĵ'o kaj real'aĵ'o.”

“Mi akcept'as ke tia person'o sonĝ'as,” li dir'is.

“Do kio'n vi dir'as pri la mal'o? Pri person'o kiu kompren'as kio est'as la bel'o, kaj kiu kapabl'as vid'i kaj bel'o'n kaj bel'aĵ'o'j'n, kaj ne konfuz'as bel'o'n kun bel'aĵ'o'j? Ĉu vi kred'as ke tiu person'o est'as vek'iĝ'int'a aŭ viv'as en sonĝ'o?”

“Nepr'e li est'as vek'iĝ'int'a.”*

“Ĉu ni do prav'e dir'us ke la koncept'o de sci'ant'o est'as sci'o, dum tiu de imag'ant'o est'as imag'o?”

“Cert'e.”

“Nu, supoz'u ke person'o kiu, laŭ ni, nur imag'as kaj ne sci'as, koler'os kontraŭ ni kaj disput'e dir'os ke ni mal'prav'as? Ĉu ni pov'os trankvil'ig'i kaj mild'manier'e persvad'i tiu'n person'o'n sen mal'kaŝ'i ni'a'n opini'o'n ke tem'as pri mal'san'o de li'a mens'o?”

“Ni nepr'e dev'os.”

“Nu, pri'pens'u kio'n ni dir'os. Ĉu vi vol'as ke ni demand'u: ‘Ni tut'e ne demand'as pro malic'o, efektiv'e plezur'ig'os ni'n vid'i ke vi sci'as i'o'n. Tamen dir'u al ni, ĉu sci'ant'o sci'as i'o'n, aŭ neni'o'n?’ Vi respond'u por li.”

“Mi respond'as ke oni ja sci'as i'o'n.”

“I'o'n real'a'n aŭ ne'real'a'n?”

“Real'a'n. Kiel pov'us io ne'real'a est'i sci'at'a?”

“Do ni est'as konvink'it'a'j, eĉ se ni ekzamen'as la afer'o'n mult'manier'e, ke io tut'e real'a est'as tut'e sci'ebl'a, sed kio est'as ne'real'a est'as neniel sci'ebl'a?”

“Plen'e konvink'it'a'j.”

“Bon'e. Sed se io est'us kaj ekzist'ant'a kaj ne ekzist'ant'a, ĝi ne'evit'ebl'e situ'us mez'e inter absolut'a real'ec'o kaj mal'real'ec'o?”

“Jes.”

“Se sci'o est'as pri io real'a, kaj mal'sci'o est'as pri io mal'real'a, neces'as serĉ'i tio'n, kio est'as mez'e inter mal'sci'o kaj sci'o, se io tia ekzist'as.”

“Jes.”

“Ĉu ni ambaŭ kon'as ‘supoz'o’?”

“Kompren'ebl'e.”

“Ĉu ĝi est'as ident'a kun sci'o, aŭ diferenc'a?”

“Diferenc'a.”

“Do supoz'o kontrast'as kun sci'o rilat'e al si'a natur'o?”

“Jes.”

“Sci'o koncern'as real'ec'o'n. Oni ‘sci'as’ i'o'n real'a'n. — Sed unu'e, mi kred'as, ni dev'os decid'i pri io ali'a.”

“Pri kio?”

“Ni dir'u ke fakult'o'j est'as afer'o'j per kiu'j ni kaj ĉio ali'a kapabl'as ag'i kiel ni kaj ĝi ag'as. Ekzempl'e, vid'o kaj aŭd'o est'as fakult'o'j. Ĉu vi kompren'as pri kio mi parol'as?”

“Jes, mi kompren'as.”

“Aŭskult'u mi'a'n pens'o'n pri ili: Mi ne pov'as vid'i kolor'o'n de fakult'o, aŭ form'o'n, aŭ i'o'n tia'n, mal'simil'e al ali'a'j afer'o'j kiu'j'n mi pov'as rigard'i kaj inter kiu'j mi pov'as disting'i per tia'j aspekt'o'j. Kiam tem'as pri fakult'o, mi pov'as nur rigard'i por trov'i al kio ĝi rilat'as kaj kio'n ĝi efektiv'ig'as. Sur tiu baz'o mi nom'as ĉiu'n fakult'o'n. Se ĝi rilat'as sam'o'n kaj efektiv'ig'as sam'o'n, mi dir'as ke ĝi est'as unu'sam'a fakult'o. Sed mi dir'as ke tem'as pri ali'a fakult'o, se ĝi rilat'as al io ali'a kaj efektiv'ig'as ali'a'n rezult'o'n. Kio'n pri vi? Kiel vi ag'as?”

“Ankaŭ tiel,” li dir'is.

“De'nov'e, estim'ind'a amik'o,” mi dir'is, “ĉu vi akcept'as ke sci'o est'as fakult'o, aŭ ĉu vi aliel klasifik'as ĝi'n?”

“Mi klasifik'as ĝi'n tiel,” li respond'is. “Ĝi est'as la ĉef'a fakult'o.”

“Ĉu ni klasifik'u ‘supoz'o’ ankaŭ inter fakult'o'j?”

“Jes. Supoz'ad'o est'as, simpl'e, ni'a fakult'o far'i supoz'o'j'n.”

“Sed antaŭ nur kelk'a temp'o vi akord'is ke sci'o kaj supoz'o ne est'as unu'sam'a afer'o.”

“Kiel pov'us iu mens'hav'ant'a person'o pretend'i ke sen'erar'ec'o est'as ident'a kun erar'i'pov'o?” li demand'is.

“Tre bon'e,” mi dir'is. “Est'as klar'e ke ni inter'akord'as ke sci'o kaj supoz'o ne est'as unu'sam'a afer'o.”

“Prav'e.”

“Kaj ĉiu el ili est'as apart'a fakult'o pri apart'a afer'o?”

“Nepr'e.”

“Sci'o rilat'as al real'ec'o, oni sci'as tio'n kio est'as real'a?”

“Jes.”

“Supoz'o,” mi daŭr'ig'is, “signif'as ke oni hav'as opini'o'n?”

“Jes.”

“Pri la sam'a afer'o kiu'n oni sci'as? Ĉu sci'at'aĵ'o kaj supoz'at'aĵ'o est'as sam'a'j? Aŭ ĉu tio ne est'as ebl'a?”

“Tio ne est'as ebl'a,” li respond'is, “laŭ ni'a'j inter'akord'o'j. Se ĉiu fakult'o hav'as propr'a'n tem'o'n, kaj se kred'o kaj supoz'o est'as apart'a'j fakult'o'j, kiel ni dir'is, tio demonstr'as ke sci'at'aĵ'o kaj supoz'at'aĵ'o ne pov'as est'i unu'sam'a afer'o.”

“Se la real'o est'as sci'ebl'a, tio kio'n oni supoz'as dev'as est'i io ali'a?”

“Jes, io ali'a.”

“Ĉu oni supoz'as mal'real'o'n? Aŭ ĉu est'as ne'ebl'e supoz'i mal'real'o'n? Pens'u. Se oni supoz'as, ĉu oni supoz'as pri io? Aŭ ĉu oni pov'as supoz'i, sed neni'o'n supoz'i?”

“Tio est'as ne'ebl'a.”

“Do supoz'ant'o supoz'as pri io?”

“Jes.”

“Sed ĉu ne est'us prav'e deklar'i ke mal'real'o ne est'as ‘io’, ke ĝi est'as neni'o?”

“Est'us prav'e.”

“Ni dev'as dir'i ke mal'real'o est'as ne'sci'ebl'a, sci'o est'as pri real'o.”

“Prav'e.”

“Kaj oni ne supoz'as real'o'n nek mal'real'o'n?”

“Tiel est'as.”

“Do supoz'o nek est'as ne'sci'o nek sci'o.”

“Tiel ŝajn'as.”

“Sekv'e ĝi est'as ekster tio, ĝi est'as preter la klar'ec'o de sci'o kaj la mal'klar'ec'o de ne'sci'o.”

“Ĝi est'as nek sci'o nek ne'sci'o.”

“Ĉu vi dir'us ke supoz'o est'as mal'pli lum'a ol sci'o, sed pli lum'a ol ne'sci'o?”

“Nepr'e,” li dir'is.

“Ĝi situ'as inter ili?”

“Evident'e.”

“Nu, ni jam antaŭ'e deklar'is ke se ni pov'os trov'i i'o'n kiu sam'temp'e ekzist'as kaj ne ekzist'as, ĝi situ'as inter la absolut'a karakter'o de real'o kaj de plen'a mal'real'o. Kaj ke ĝi est'as nek sci'o nek ne'sci'o sed mez'e inter ne'sci'o kaj sci'o.”

“Vi prav'as.”

“Kaj nun montr'iĝ'is ke tio kio'n ni nom'as ‘supoz'o’ est'as inter ili.”

“Tiel montr'iĝ'is.”

“Ŝajn'as, do, ke rest'as ke ni trov'u i'o'n kiu part'o'pren'as en ambaŭ, en ekzist'o kaj ne'ekzist'o. Ni dir'us ke ĝi ne est'as absolut'a, tiel ke se ĝi montr'iĝ'os ni prav'e nom'os ĝi'n ‘supoz'at'a’. Ni lok'ig'as la ekstrem'o'j'n de kontinu'aĵ'o ĉe la fin'o'j, kaj kio est'as mez'a ĉe la mez'o.”

“Vi prav'as.”

“Sur tiu baz'o mi pet'os ke respond'u al mi tiu simpl'ul'o kiu opini'as ke nek bel'o nek arketip'o de bel'ec'o ekzist'as kaj ke ili ne rest'as etern'e sen'ŝanĝ'a'j, kiu supoz'as ke nur ekzist'as mult'a'j bel'aĵ'o'j, kaj kiu ne toler'as ke oni dir'u ke bel'o est'as unu'sol'a afer'o. Kaj simil'e pri just'o, kaj la ali'a'j tem'o'j. Mi dir'os: ‘Estim'ind'a amik'o, ĉu ni pov'as dir'i ke el la mult'a'j bel'aĵ'o'j est'as iu kiu neniam aspekt'os mal'plaĉ'a? Kaj el la just'aĵ'o'j, iu kiu neniam ŝajn'os mal'just'a? Kaj el la sankt'aĵ'o'j, iu kiu neniam ŝajn'os profan'a?”

“Ne. Ne'evit'ebl'e ili ŝajn'os kaj bel'a'j kaj ne'plaĉ'a'j, kaj sam'e pri la ali'a'j demand'o'j.”

“Kio'n pri la mult'a'j du'obl'aĵ'o'j? Ĉu ne ebl'as dir'i ke ili est'as du'on'o'j de io, kaj ne nur du'obl'aĵ'o'j?”

“Tio'n ni pov'as dir'i.”

“Kaj grand'a/mal'grand'a, pez'a/mal'pez'a, ĉi iu el ili est'as absolut'a? Aŭ ĉu ili est'as relativ'a'j nom'o'j?”

“Ĉiu el ili est'as relativ'a.”

“Do kiam oni dir'as iu'n el la mult'a'j tia'j adjektiv'o'j, ĉu ĝi ekzist'as absolut'e?”

“Ŝajn'as simil'e al fest'o'j,” li dir'is, “kie oni lud'as per ambigu'a'j dir'o'j. Aŭ al la enigm'o am'at'a de infan'o'j pri la eŭnuk'o kaj la traf'o de la vespert'o, kaj oni dev'as diven'i kio'n li ĵet'is kaj kontraŭ kio'n.”* La vort'o'j est'as ambigu'a'j kaj oni ne pov'as far'i absolut'a'n konklud'o'n ĉu ili ekzist'as aŭ ne ekzist'as en si mem, ĉu du part'o'j de part'o, ĉu nur unu'aĵ'o.”

“Ĉu vi sci'as pri'trakt'i ili'n?” mi demand'is. “Aŭ kie est'us prefer'ind'e lok'ig'i ili'n ol inter ekzist'o kaj ne'ekzist'o? Ĉar ne pov'us est'i pli mal'lum'a lok'o ol ne'ekzist'o, nek pli lum'a ol ekzist'o.”

“Vi est'as tut'e prav'a,” li dir'is.

“Do ŝajn'as al mi ke ni trov'is ke mult'a'j koncept'o'j de la plej mult'a'j person'o'j pri bel'o kaj ali'a'j tem'o'j vag'as ie inter ne'ekzist'o kaj absolut'a ekzist'o.”

“Tio'n ni trov'is.”

“Kaj ni antaŭ'e akord'is ke se ni trov'os i'o'n tia'n, i'o'n vag'ant'a'n inter la ekstrem'o'j, neces'os nom'i ĝi'n ‘supoz'at'a’, ne ‘sci'at'a’.”

“Tiel ni akord'is.”

“Do ni dev'os dir'i ke tiu'j person'o'j hav'as nur supoz'o'n, ne sci'o'n, kiu'j rigard'as mult'a'j'n bel'aĵ'o'j'n sed ne vid'as bel'o'n mem kaj kiu'j ne pov'us sekv'i tiu'n kiu pov'as montr'i ĝi'n al ili. Kaj sam'e ili rigard'as mult'a'j'n just'aĵ'o'j'n sed ne just'o'n mem, kaj ceter'e.”

“Dev'as est'i,” li dir'is.

“Kio'n pri person'o'j kiu'j vid'as ĉiu'n el tiu'j kaj konstat'as ke ĝi est'as ĉiam unu'sam'a. Ĉu ni ne dir'u ke ili ‘sci'as’, ne ‘supoz'as’?”

“Ankaŭ vi'a konklud'o pri ili dev'as est'i prav'a.”

“Ĉu ili ne prefer'as kaj am'as tio'n kio est'as sci'at'a? Kaj la ali'a'j tio'n kio est'as supoz'at'a? Ĉu vi memor'as ke ni dir'is ke est'as person'o'j kiu'j am'as spert'i bel'a'j'n son'o'j'n kaj kolor'o'j'n kaj tiel plu, sed kiu'j ne pov'as koncept'i la bel'o'n mem?”

“Mi memor'as.”

“Ĉu do ni erar'us se ni dir'us ke ili est'as ‘fil'o'supoz'a'j’ anstataŭ ‘filozof'a'j’?* Ĉu ili koler'e riproĉ'us ni'n, se ni dir'us tio'n?”

“Ne se ili fid'os mi'n,” li dir'is. “Ne dec'as far'i riproĉ'o'n pri la ver'o.”

“Kaj sekv'e ni dev'as nom'i la person'o'j'n kiu'j bon'ven'ig'as la real'o'n ‘filozof'o'j’ kaj ne ‘fil'o'supoz'a'j’, ĉu vi akord'as?”

“Nepr'e ni nom'u ili'n tiel.”

Part'o Ses

“Glaŭkono,” mi dir'is, “apenaŭ est'as montr'it'e per tre detal'a ekzamen'o kiel disting'i inter filozof'o'j kaj ne'filozof'o'j.”

“Ebl'e,” li dir'is, “ĉar ne est'as facil'e pli kurt'e ating'i ni'a'n cel'o'n.”

“Ŝajn'as ke ne,” mi dir'is. “Tamen est'us pli plaĉ'e al mi se ni bezon'us nur diskut'i tio'n sen bezon'o diskut'i mult'a'j'n ali'a'j'n tem'o'j'n por trov'i kiel just'ul'o disting'iĝ'as de mal'just'ul'o.”

“Kio rest'as ekzamen'ot'a?” li demand'is.

“Ĉi tio:” mi dir'is. “Ĉar filozof'o'j est'as hom'o'j kapabl'a'j percept'i kio est'as etern'e sam'a, kaj ne'filozof'o'j mis'vag'ad'as inter ĉi'a'j afer'o, do kiu'j dev'os est'i la reg'ant'o'j de la civit'o?”

“Kiel ni parol'u por pov'i ĝust'e respond'i tio'n?” li demand'is.

“Ke tiu'j,” mi respond'is, “kiu'j ŝajn'as kapabl'a'j gard'i la leĝ'o'j'n kaj kutim'o'j'n de civit'o dev'as far'iĝ'i gard'ist'o'j.”

“Prav'e,” li dir'is.

“Est'as klar'e,” mi dir'is, “ke ni facil'e pov'as dir'i ĉu blind'ul'o aŭ akr'e'vid'ul'o dev'as gard'i, ĉu ne?”

“Kiel pov'us est'i mal'klar'e?” li respond'is.

“Ĉu est'as ia diferenc'o inter blind'ul'o'j kaj person'o'j al kiu'j efektiv'e mank'as sci'o pri la real'o? Person'o'j kiu'j hav'as neniu'n facil'e vid'at'a'n desegn'o'n de la real'o en si'a mens'o, de'seg'o'n kiu'n ili pov'as rigard'i kaj plej preciz'e, sam'kiel pentr'ist'o, trans'pren'i la form'o'n por far'i ĉi tie leĝ'o'j'n pri kio est'as bel'a, just'a kaj bon'a, se neces'as, kaj kapabl'as konserv'i la jam'a'j'n leĝ'o'j'n?”

“Je Zeŭso, ne!” li respond'is. “Ja ne est'as diferenc'o.”

“Do ĉu ni dev'us nom'i tia'j'n spirit'e blind'a'j'n person'o'j'n gard'ist'o'j, anstataŭ person'o'j'n kiu'j sci'as la real'o'n kaj hav'as tiom da spert'o kiom la ali'a'j kaj ne mal'super'as ili'n rilat'e al iu ajn kapabl'o?”

“Est'us absurd'e prefer'i la ‘blind'ul'o'j'n’,” li dir'is, “se est'as neni'u mal'super'ec'o, ĉar ja tem'as pri la plej grav'a super'ec'o.”

“Do ĉu ni dir'u kiel est'as ebl'e ke unu'sam'a'j person'o'j pov'as super'i pri tiu special'a sci'o kaj ankaŭ ali'a'j kapabl'o'j?”

“Cert'e.”

“Kiel ni dir'is komenc'e de ĉi tiu diskut'o, unu'e neces'as sci'iĝ'i pri ili'a natur'o. Mi kred'as ke se ni nun inter'akord'os pri tio, ni ankaŭ inter'akord'os ke se ili hav'as la ali'a'j'n kapabl'o'j'n, nur ili rajt'as est'i reg'ist'o'j de civit'o'j.”

“Kiel?”

“Ni inter'akord'u pri la natur'o de filozof'o'j ke ili ĉiam am'as sci'o'n pri tio kio montr'as al ili la esenc'o'n de etern'a real'ec'o, kaj kiu ne vag'ad'as inter est'iĝ'o kaj mal'est'iĝ'o, do est'as permanent'a.”

“Ni pov'as inter'akord'i pri tio, jes.”

“Krom'e,” mi dir'is, “ili am'as la tut'a'n real'o'n. Ili ne propr'a'vol'e ignor'as part'o'n mal'grand'a'n nek grand'a'n, ind'a'n nek mal'ind'a'n. Tiu'rilat'e ili simil'as al person'o'j serĉ'ant'a'j honor'o'n, aŭ al am'ant'o'j kia'j'n ni jam diskut'is.”

“Vi prav'as,” li respond'is.

“Pri'pens'u nun, ĉu la person'o'j kia'j'n ni pri'detal'is hav'as ankoraŭ pli'a'n kvalit'o'n?”

“Kiu'n?”

“Fid'ind'ec'o'n, ĉar ili mal'am'as mal'ver'o'n kaj am'as ver'o'n, kaj absolut'e rifuz'as akcept'i mensog'o'n.”

“Ver'ŝajn'e.”

“Ne nur ver'ŝajn'e, amik'o, sed tut'e sen'dub'e. Person'o kun am'ant'a natur'o am'as ĉio'n natur'a'n kaj propr'a'n al la am'at'o'j.”

“Prav'e,” li dir'is.

“Ĉu vi pov'as trov'i i'o'n pli parenc'a'n al saĝ'ec'o ol la ver'o'n?”

“Ne.”

“Ĉu ebl'as ke la sam'a natur'o est'as filozof'a kaj mensog'em'a?”

“Neniel.”

“Do person'o kiu ver'e vol'as lern'i nepr'e jam de jun'ec'o kiel ebl'e plej fervor'as pri absolut'a ver'o.”

“Sen'escept'e.”

“Tamen, ju pli la libid'o* pasi'as je io, ni sci'as ke des pli ĝi mal'fort'iĝ'as pri ali'a'j afer'o'j — kvazaŭ river'o de'ŝanel'ig'it'a.”

“Do?”

“Kiam ĝi flu'as al lern'ad'o kaj ĉio tia, mi kred'as ke ĝi koncern'as pur'e spirit'a'n feliĉ'o'n kaj ne interes'iĝ'as pri tiu de la korp'o, se tem'as pri aŭtentik'a filozof'o kaj ne pseŭdo'filozof'o.”

“Nepr'eg'e.”

“Aŭtentik'a filozof'o est'as prudent'a, kaj tut'e ne mon'am'ant'o. Kiam tem'as pri afer'o'j por kiu'j oni fervor'e el'spez'as mult'a'n mon'o'n, pli dec'e est'as ke ali'a person'o hav'u tia'n fervor'o'n, ne filozof'o.”

“Tiel est'as.”

“Ekzist'as ankaŭ io ali'a ekzamen'end'a, se vi vol'as disting'i inter la natur'o de filozof'o kaj de ne'filozof'o.”

“Kio?”

“Ne neglekt'u avar'em'o'n. Avar'ul'o est'as la preciz'a mal'o de person'o kiu plen'e kaj sen'ĉes'e fervor'as pri kio est'as di'a kaj hom'a.”

“Tio est'as nepr'e ver'a.”

“Ĉu vi kred'as ke super'a mens'o kiu pov'as vid'i etern'o'n kaj la natur'o'n de ekzist'o mem pov'us opini'i la hom'a'n viv'o'n grand'valor'a?”

“Ne est'as ebl'e,” li dir'is.

“Ĉu tia mens'o kred'us ke la mort'o est'as tim'ind'a?”

“Tut'e ne.”

“Do ŝajn'as ke tim'em'a, avar'em'a natur'o ne trov'as lok'o'n en ver'a filozofi'o.”

“Mi kred'as ke ne.”

“Sekv'e ĉu est'us ebl'e ke mens'e bon'ord'a person'o, kiu ne est'as mon'avid'a nek avar'a nek ĉarlatan'a nek tim'em'a, pov'us est'i ne'fid'ind'a aŭ mal'just'a?”

“Ne.”

“Do kiam vi ekzamen'os ies karakter'o'n por trov'i ĉu aŭ ne ĝi est'as filozof'a, vi atent'os ĉu jam de jun'ec'o ĝi est'as just'a kaj mild'karakter'a, aŭ ne atent'as la bezon'o'j'n de la soci'o kaj est'as sovaĝ'a.”

“Cert'e.”

“Kaj vi ne forges'os ankoraŭ i'o'n ali'a'n, mi supoz'as.”

“Kio'n?”

“La kapabl'o'n facil'e lern'i, aŭ ĝi'a'n mank'o'n. Ĉu vi opini'as ke iu sufiĉ'e am'us i'o'n far'ebl'a'n nur kun mult'a'j dolor'o'j kaj produkt'ant'a'n nur mal'mult'e da rezult'o'j?”

“Tio ne okaz'as.”

“Kaj se li pov'us memor'i tut'e neni'o'n lern'it'a'n, se li plen'e forges'us ĉio'n? Ĉu est'as ebl'ec'o ke al li ne mank'us ĉia sci'o?”

“Kiel pov'us est'i tia ebl'ec'o?”

“Cert'e est'as ke pro li'a tut'e van'a streb'ad'o li rezult'e mal'am'us kaj si'n kaj ĉi'a'n lern'ad'o'n.”

“Jes, ja.”

“Sekv'e ni ne akcept'as ke forges'em'o pov'as karakteriz'i ver'a'j'n filozof'o'j'n. Ni dev'as postul'i kapabl'o'n memor'i.”

“Nepr'e.”

“Sed ankaŭ est'as ver'e ke natur'o sen'art'a kaj ne pov'ant'a si'n kon'i pov'as konduk'i nur al intern'a mal'ekvilibr'o.”

“Vi prav'as.”

“Ĉu vi opini'as ke Ver'o parenc'as al intern'a mal'ekvilibr'o aŭ al ekvilibr'o?”

“Al ekvilibr'o.”

“Do ni ankaŭ dev'as el'serĉ'i ekvilibr'a'n kaj graci'a'n mens'o'n kies natur'o est'as facil'e gvid'at'a al la fundament'e real'a karakter'o de ĉio.*”

“Kompren'ebl'e.”

“Nu, ĉu vi kred'as ke ni nun ekzamen'is ĉiu'j'n neces'a'j'n kaj inter'konform'a'j'n kvalit'o'j'n kiu'j'n dev'as hav'i mens'o por adekvat'e kaj plen'e kompren'i la Real'o'n?”

“Jes, la nepr'e plej neces'a'j'n,” li respond'is.

“Ĉu vi pov'as iel riproĉ'i si'n'okup'o'n kiu'n oni ne kapabl'us efektiv'ig'i sen natur'o kiu memor'as, facil'e lern'as, impon'as, est'as graci'a, kaj est'as am'ant'o kaj parenc'o de la Ver'o, Just'ec'o, Kuraĝ'o kaj Prudent'o?”

“Eĉ la Kulp'ig'ist'o* ne pov'us riproĉ'i tio'n,” li dir'is.

“Do,” mi daŭr'ig'is, “kiam tia'j person'o'j est'as plen'e eduk'it'a'j kaj aĝ'a'j, ĉu vi akcept'as trans'don'i la civit'o'n nur al ili?”

Adejmanto inter'romp'is: “Sokrat'o, neni'u pov'us refut'i tio'n. Sed aŭskult'ant'o'j, kiam ajn ili aŭd'as kio'n vi dir'as nun, spert'as mal'agrabl'a'n sent'o'n. Ili sent'as ke pro si'a mank'o de spert'o pri demand'ad'o kaj respond'ad'o, ĉe ĉiu demand'o ili est'as iom'et'e mis'gvid'at'a'j. Kaj kiam la ripet'it'a mal'grand'a mis'gvid'o sum'iĝ'as ĉe la fin'o, ili fal'eg'as kaj kontraŭ-dir'as kio'n ili unu'e dir'is. Est'as simil'e al renkont'iĝ'o kun ekspert'a'j ŝak'lud'ist'o'j — sen'spert'a'j lud'ant'o'j en'kadr'iĝ'as kaj ne sci'as kiel eskap'i. Est'as sam'e nun, ili fin'e en'kadr'iĝ'as kaj ne sci'as kio'n dir'i en ĉi tiu ali'a spec'o de ŝak'o, kie oni uz'as vort'o'j'n anstataŭ lud'figur'o'j'n. La ver'o tut'e ne est'as tuŝ'it'a. Nun'temp'e ebl'e ili ne sci'as respond'i al ĉiu'j vi'a'j demand'o'j, sed est'as rimark'ebl'e ke person'o'j kiu'j ne tuŝ'as filozofi'o'n nur por eduk'iĝ'o dum si'a jun'ec'o kaj post'e for'las'as ĝi'n, person'o'j kiu'j daŭr'e okup'iĝ'as per ĝi plej oft'e far'iĝ'as tre strang'a'j, mi preskaŭ dir'us frenez'a'j. Eĉ tiu'j kiu'j ŝajn'as plej kapabl'a'j, kiam ili spert'as ĉi tiu'n si'n'okup'o'n kiu'n vi laŭd'as far'iĝ'as sen'util'a'j por la soci'o.”

Aŭskult'int'e, mi dir'is: “Ĉu vi supoz'as ke oni erar'as dir'ant'e tio'n?”

“Mi ne sci'as,” li respond'is. “Sed mi volont'e aŭd'us vi'a'n opini'o'n.”

“Vi aŭd'os ke mi opini'as ke vi prav'e obĵet'as.”

“Sed kiel,” li demand'is, “ebl'as dir'i ke mal'bon'o'j ne mank'os en civit'o'j ĝis filozof'o'j est'os la reg'ant'o'j, se ni inter'akord'as ke filozof'o'j est'as sen'util'a'j por la civit'o'j?”

“Vi far'as demand'o'n kiu neces'ig'as analogi'o'n por si'a respond'o,” mi dir'is.

“Kaj mi supoz'as,” li dir'is, “ke vi ne kutim'as parol'i per analogi'o'j?”

“Bon'e,” mi dir'is. “Mok'u, ĵet'int'e mi'n en argument'o'n tiel mal'facil'e pruv'ebl'a'n. Aŭskult'u la analogi'o'n por vid'i eĉ pli klar'e kiel mi dev'as streb'i por trov'i analogi'o'n. Tiel dolor'o'plen'a est'as la spert'o de la plej'taŭg'ul'o'j kiu'n ili ricev'as de la soci'o, ke neni'u ali'a spert'o est'as simil'a al ĝi. Mi dev'os kolekt'i pec'o'j'n el mult'a'j spert'o'j por far'i analogi'o'n kaj apologi'o'n por ili, kiel pentr'ist'o far'ant'a bild'o'n pri kapr'o'cerv'o kaj ali'a'j tia'j miks'best'o'j. Nu, supoz'u ke ĉi tio okaz'as, ne'grav'e sur mult'a'j ŝip'o'j, ĉu sur nur unu: La ŝip'estr'o est'as pli grand'a kaj pli fort'a ol ĉiu'j ali'a'j ŝip'an'o'j. Sed li est'as iom surd'a kaj iom miop'a, kaj simil'e est'as rilat'e al li'a sci'o pri navigaci'o. La ŝip'an'o'j kverel'as inter si pri navig'ad'o, ĉiu opini'as si'n la ĝust'a navig'ist'o — eĉ kvankam li neniam lert'is la art'o'n, nek pov'as nom'i si'a'n instru'int'o'n, nek la temp'o'n kiam li lern'is ĝi'n. Krom'e, ili pretend'as ke ĝi ne est'as instru'ebl'a, kaj ke ili pret'as dis'tranĉ'i kiu'n ajn person'o'n kiu dir'as ke ĝi est'as instru'ebl'a. Kaj ili sen'ĉes'e ĉirkaŭ'as la ŝip'estr'o'n, postul'ant'e kaj far'ant'e ĉio'n por ke li trans'don'u al ili la stir'il'o'n. Foj'e ili ne sukces'as konvink'i li'n, sed ali'a'j sukces'as kaj sekv'e mort'ig'as si'a'j'n rival'o'j'n aŭ ĵet'as ili'n el la ŝip'o. Ili sen'konsci'ig'as la ver'a'n ŝip'estr'o'n per beladon'o aŭ alkohol'o aŭ io tia, kaj katen'as li'n, kaj tiel las'as la ŝip'an'o'j'n reg'i la ŝip'o'n.

“Ili drink'as kaj fest'as kaj vel'as kiel oni atend'us de tia'j person'o'j. Krom'e, ili nom'as tiu'n person'o'n ŝip'estr'o kaj kapitan'o kaj kompren'ant'o de la vel'art'o, kiu est'as plej kapabl'a sukces'e kapt'i la ŝip'estr'o'n ĉu per persvad'o, ĉu per'fort'e, kaj tiel ebl'ig'as ke ili reg'u. Person'o'n ne tiel kapabl'a'n ili opini'as sen'util'a. Ili tut'e ne kompren'as ke ver'a kapitan'o dev'as okup'i si'n pri la temp'o, la sezon'o'j, la astr'o'j, la vent'o'j, kaj ĉio ali'a aparten'ant'a al la navig'art'o. Por ver'e est'i la estr'o de ŝip'o li dev'as tiel gvid'i ĝi'n, ne'grav'e ĉu aŭ ne oni aprob'as, kaj ne'grav'e ĉu ili opini'as ke ne est'as ebl'e sam'temp'e sci'i la art'o'n kaj si'n okup'i pri ĝi kaj ankaŭ pri navig'ad'o. Sed ili, en la ŝip'o, ne kred'as li'n ver'a navig'ist'o. Ili nom'as li'n astr'o'rigard'ant'o, sen'senc'a babil'ant'o, tut'e sen'util'a por ili, la ŝip'an'o'j en tiel mis'aranĝ'it'a'j ŝip'o'j.”

“Ja est'as tiel,” dir'is Adejmanto.

Mi dir'is: “Mi ne kred'as ke vi bezon'os detal'a'n ekzamen'ad'o'n de la analogi'o por vid'i ke civit'o'j si'n ten'as tiel pri ver'a'j filozof'o'j. Vi kompren'as kio'n mi dir'as.”

“Cert'e,” li dir'is.

“Do unu'e instru'u la analogi'o'n al tiu person'o kiu mir'as ke filozof'o'j'n ne honor'as la soci'o. Prov'u persvad'i li'n ke est'us eĉ pli mir'ind'e se oni ja honor'us ili'n.”

“Jes, tiel mi instru'os,” li dir'is.

“Nun ni pri'trakt'u mi'a'n deklar'o'n ke vi prav'as, ke ekspert'o'j pri filozofi'o est'as sen'util'a'j por la plej mult'a'j hom'o'j. Vi dev'as kulp'ig'i pri sen'util'ec'o tiu'j'n kiu'j ne uz'as ĝi'n, ne la ekspert'o'j'n. Ne dec'as ke person'o kun kapitan'a karakter'o pet'u la vel'ist'o'j'n est'i reg'at'a'j de li. Nek ke saĝ'ul'o'j ir'u al la pord'o'j de riĉ'ul'o'j. Kiu origin'ig'is tiu'n lert'a'n dir'o'n mensog'is.* La ver'o est'as ke ne'grav'e ĉu mal'san'as riĉ'ul'o, ĉu mal'riĉ'ul'o, tiu dev'as ir'i al la pord'o'j de la kurac'ist'o'j. Kaj ĉiu person'o bezon'ant'a est'i reg'at'a dev'as ir'i al la pord'o'j de person'o kapabl'a reg'i. Ne dec'as ke reg'ist'o pet'u la reg'ot'o'j'n est'i reg'at'a'j, se li efektiv'e kapabl'as help'i. Sed vi ne erar'us se vi kompar'us la nun'a'j'n politik'ist'o'j'n al la ŝip'an'o'j kiu'j'n ni ĵus menci'is. Kaj se vi kompar'us la hom'o'j'n kiu'j'n ili nom'as sen'util'a'j kaj astr'o'rigard'ant'o'j al aŭtentik'a'j kapitan'o'j.”

“Tut'e prav'e,” li dir'is.

“Tiu'kaz'e, sekv'e, ne est'as facil'e ke la plej ind'a'n si'n'okup'o'n honor'u person'o'j kiu'j praktik'as la mal'o'n. Plej'part'e la plej grand'a kaj fort'a, malic'a kondamn'o je filozofi'o est'as de person'o'j kiu'j nom'as si'n filozofi'ant'o'j. Jen la hom'o'j pri kiu'j vi parol'is, kiam vi dir'is ke oni kalumni'as filozofi'o'n per akuz'o ke la plej mult'a'j praktik'ant'o'j de ĝi est'as fi'ul'o'j, kaj ke la plej ekspert'a'j est'as sen'util'a'j, kaj mi akord'is ke vi prav'e parol'is, ĉu ne?”

“Vi prav'as.”

“Ĉu, do, ni nun plen'e konsider'is la akuz'o'n ke la plej ekspert'a'j est'as sen'util'a'j?”

“Cert'e.”

“Ĉu vi nun vol'as ke ni ekzamen'u la ne'evit'ebl'ec'o'n de la mis'kondut'o de la plej mult'a'j person'o'j kaj, se ni pov'os, ni prov'u montr'i ke la kaŭz'o ne est'as filozofi'o?”

“Cert'e.”

“Do ni aŭskult'u kaj parol'u komenc'ant'e per memor'o pri kiam ni diskut'is kia dev'as est'i la natur'o de ver'a ind'ul'o. Se vi memor'as, ĉef'e grav'as ke ver'o gvid'u li'n, kaj li dev'as serĉ'i ĝi'n ĉiam kaj ĉiel. Se li ne far'as tio'n li est'as ĉarlatan'o kaj tut'e ne part'o'pren'ant'o en ver'a filozofi'o.”

“Tiel est'is dir'it'e.”

“Ĉu tiu unu afer'o ne est'as tut'e kontraŭ'a al la ĝeneral'a opini'o nun'temp'a?”

“Cert'e,” li respond'is.

“Do ĉu ni taŭg'e defend'os li'n, se ni dir'os ke ver'a am'ant'o de lern'ad'o streb'as ating'i la Real'o'n kaj ne halt'as por rest'i kun la mult'a'j objekt'o'j kred'at'a'j est'i real'a'j? Li plu'ir'as kaj nek perd'as fervor'o'n nek for'las'as si'a'n am'o'n antaŭ ol kontakt'i la natur'o'n de ĉio. Tiu'cel'e li uz'as tiu'n part'o'n de si mem kiu taŭg'as por tio — la parenc'a'n Real'o'n en ni. Tiam li kun'iĝ'as kun la Real'o, kaj kompren'o kaj ver'o est'as nask'it'a'j. Li ating'as sci'o'n. Li viv'as ver'e, kresk'as, kaj tiel ĉes'as sufer'i. Nur tiam.”

“Est'os kiel ebl'e plej taŭg'e,” li dir'is.

“Ĉu li am'us mensog'o'n, aŭ, tut'e kontraŭ'e, li mal'am'us ĝi'n?”

“Li mal'am'us ĝi'n,” li dir'is.

“Kiam ver'o gvid'as, mi opini'as ke ni neniam pov'us dir'i ke band'o da mal'bon'o'j akompan'as ĝi'n.”

“Ne pov'us est'i.”

“Ne pov'us. Li'a karakter'o est'us san'a kaj just'a, kaj prudent'o akompan'us.”

“Prav'e,” li dir'is.

“Ni ne bezon'as de'nov'e list'ig'i de la komenc'o la rest'ant'a'n band'o'n da karakteriz'aĵ'o'j de la filozof'a natur'o. Memor'u ke ili'n akompan'as taŭg'a'j kvalit'o'j: Kuraĝ'o, honor'ind'ec'o, lern'em'o, memor'o. Nu, vi obĵet'is ke neni'u pov'us mal'akcept'i tio'n kio'n mi dir'is. Sed ke se ni for'turn'us ni'a'n atent'o'n de la vort'o'j al la person'o'j pri kiu'j tem'as la vort'o'j, oni dir'us ke oni trov'as sen'util'ul'o'j'n inter ili, eĉ ke la plej mult'a'j est'as efektiv'e ne'kred'ebl'e mal'bon'eg'a'j. Nun ni dev'as ekzamen'i la kaŭz'o'n de tiu akuz'o, kaj trov'i kial la plej mult'a'j est'as mal'bon'a'j, kaj por far'i tio'n ni ne pov'os evit'i la task'o'n re'ekzamen'i kaj difin'i la natur'o'n de ver'a'j filozof'o'j.”

“Tiel est'as,” li dir'is.

“Ni bezon'as ekzamen'i la pere'o'n de tiu natur'o,” mi dir'is, “kaj trov'i kial ĝi nul'iĝ'as en la plej mult'a'j person'o'j tiel ke nur mal'mult'a'j konserv'as ĝi'n, kaj eĉ tiu'j'n oni nom'as, nu, ne mal'bon'a'j sed sen'util'a'j. Kaj post tio ni dev'as konsider'i la karakter'o'n de person'o'j kiu'j mim'ik'as tiu'n natur'o'n kaj far'as ĝi'n si'a okup'o. Ili al'pren'as okup'o'n ne'taŭg'a'n kaj tro grand'a'n. Ili far'as ĉi'a'j'n erar'o'j'n kaj ĉie kaj ĉiel kaj pri ĉio ili don'as al filozofi'o la reputaci'o'n kiu'n vi menci'is.”

“Pri kia korupt'iĝ'o vi parol'as?” li demand'is.

“Mi klopod'os karakteriz'i ĝi'n por vi,” mi dir'is, “kiom mi'a kapabl'o ebl'ig'os. Mi kred'as ke ĉiu akcept'us kun ni ke tia natur'o kun ĉiu'j kvalit'o'j kiu'j'n ni ĵus nom'is neces'as por ke oni far'iĝ'u filozof'o, sed ke ili mal'oft'e ekzist'as en hom'o'j, kaj ili ekzist'as en nur mal'mult'a'j hom'o'j. Ĉu mi prav'as?”

“Plen'e.”

“Konsider'u kiom mult'a'j kaj potenc'a'j danĝer'o'j ekzist'as por tiu'j mal'mult'a'j person'o'j.”

“Kia'j danĝer'o'j?”

“Plej surpriz'e, ĉio kio'n ni laŭd'is en ies natur'o tamen detru'as li'n kaj for'log'as li'n de filozofi'o. Mi parol'as pri kuraĝ'o, prudent'o, efektiv'e ĉio diskut'it'a de ni.”

“Tio est'as grand'eg'a paradoks'o.”

“Kaj, krom ili,” mi dir'is, “ĉio opini'at'a bon'a tamen detru'as kaj for'log'as: Bel'ec'o, riĉ'ec'o, korp'a fort'o, potenc'a'j parenc'o'j en la civit'o, kaj ĉio rilat'ant'a al tiu'j kvalit'o'j. Vi kompren'as kio'n mi cel'as dir'i.”

“Mi kompren'as,” li respond'is, “sed mi volont'e kompren'us pli klar'e.”

“Se vi kompren'os ĝi'n kiel tut'o'n,” mi dir'is, “est'os klar'e al vi, kaj ĝi ne plu ŝajn'os paradoks'a al vi.”

“Kiel vi vol'as ke mi far'u tio'n?” li demand'is.

“Pri ĉiu ĝerm'o,” mi dir'is, “ĉu de plant'o ĉu de best'o, ni sci'as ke ju pli mank'as taŭg'a nutr'aĵ'o aŭ taŭg'a klimat'o aŭ taŭg'a lok'o, kaj ju pli fortik'a est'as la ĝerm'o, des pli ĝi bezon'as la taŭg'aĵ'o'n. Tio est'as ĉar mal'taŭg'ec'o est'as pli kontraŭ'a al taŭg'ec'o ol ne'taŭg'ec'o.”

“Jes.”

“Est'as do logik'e ke la plej bon'a natur'o vart'at'a laŭ ne'konven'a manier'o sufer'as pli ol ne'ind'a natur'o.”

“Tiel est'as.”

“Nu, Adejmanto,” mi dir'is, “ĉu vi akord'as ke la plej bon'a'j karakter'o'j far'iĝ'as el'star'e mal'bon'a'j se ili ricev'as mal'bon'a'n eduk'ad'o'n? Aŭ ĉu vi supoz'as ke ordinar'a karakter'o, ruin'ig'it'a de eduk'o, respond'ec'as pri la plej grand'a'j krim'o'j kaj pur'a mal'bon'ec'o, eĉ kvankam mal'fort'a natur'o ne pov'as est'i la kaŭz'o de grand'a'j bon'o aŭ mal'bon'o.”

“Ne. Mi akord'as kun vi.”

“Mi kred'as ke tio kio'n ni nom'is filozof'a natur'o konven'e eduk'it'a nepr'e akir'us ĉiu'n virt'o'n dum ĝi kresk'as, sed se ĝi ne est'us konven'e sem'it'a kaj plant'it'a kaj kresk'ig'it'a, ĝi spert'us la mal'o'n — krom se iu Di'o help'us ĝi'n. Aŭ ĉu vi, kiel la plej mult'a'j person'o'j, kred'as ke sofist'o'j ruin'ig'as kelk'a'j'n jun'ul'o'j'n, aŭ ke iu'j individu'a'j sofist'o'j ĝis grav'a grad'o ruin'ig'as ili'n? Ĉu vi ne sci'as ke la person'o'j deklar'ant'a'j tio'n est'as mem la plej grand'a'j sofist'o'j kaj kapabl'as per si'a instru'ad'o form'i laŭ si'a dezir'o la karakter'o'n ĉu de jun'ul'o'j, ĉu de mal'jun'ul'o'j, ĉu de vir'o'j, ĉu de vir'in'o'j?”

“Kiam okaz'as tio?”

“Kiam ili grup'e kun'sid'as,” mi respond'is, “en asemble'o aŭ juĝ'ej'o'j aŭ teatr'o'j aŭ arme'ej'o'j aŭ iu ali'a komun'a kun'ven'o. Ili tumult'e mal'aprob'as i'o'n dir'it'a'n aŭ far'it'a'n kaj laŭd'as i'o'n ali'a'n, tro'ig'ant'e ambaŭ, kri'ant'e kaj aplaŭd'ant'e ĝis la ŝton'o'j kaj la lok'o kie ili sid'as per'eĥ'e du'obl'ig'as la mal'aprob'o'j'n kaj laŭd'o'j'n. Kiel pov'us ‘la kor'o de la jun'ul'o rest'i kviet'a,’ kiel oni dir'as? Aŭ kiel la eduk'it'ec'o de tiu jun'ul'o rezist'ig'us li'n kaj evit'ig'us ke li est'u inund'it'a de la mal'aprob'o aŭ la aplaŭd'o kaj for'flu'u kun la ond'o kie'n ajn ĝi konduk'as? Tiel ke la jun'ul'o imit'ant'e ili'n aprob'us aŭ mal'aprob'us, kaj kondut'us kiel ili, unu'iĝ'int'e kun ili?”

“Tio est'as ne'evit'ebl'a, Sokrat'o,” li koment'is.

“Sed ni ankoraŭ ne menci'is la plej grand'a'n influ'o'n,” mi dir'is.

“Kiu'n?” li demand'is.

“Ne nur kio'n ĉi tiu'j eduk'ist'o'j kaj sofist'o'j dir'as, sed ankaŭ kio'n ili far'as al mal'akord'ant'o'j. Vi ja sci'as ke ili pun'as mal'akord'ant'o'n per mal'honor'o, aŭ pun'pag'o, aŭ ekzekut'o.”

“Mi tre bon'e sci'as tio'n,” li dir'is.

“Kiu ali'a sofist'o, laŭ vi'a opini'o, aŭ kiu'j argument'o'j de privat'ul'o'j pov'us el'ten'i kontraŭ ili?”

“Neni'u, laŭ mi'a opini'o,” li dir'is.

“Vi prav'as,” mi dir'is, “kaj est'us stult'e eĉ prov'i. Ne est'is kaj ne est'as, mi'a amik'o, kaj neniam est'os instru'at'a ali'a si'n'ten'o pri ‘virt'o’ ol ili'a — ‘krom per ag'o de Di'o’, kiel dir'as la proverb'o. Est'as re'kon'end'e ke kiam la soci'o konserv'as dec'a'n karakter'o'n, tio ŝuld'iĝ'as nur al Providenc'o.”

“Ankaŭ mi plen'e akcept'as tio'n,” li dir'is.

“Vi ankoraŭ dev'as konsider'i i'o'n ali'a'n,” mi dir'is.

“Kio'n?”

“Ĉiu'j'n privat'a'j'n instru'ist'o'j'n al kiu'j oni pag'as kaj kiu'j'n oni nom'as sofist'o'j kaj rigard'as kiel rival'o'j'n kaj kiu'j instru'as kaj nom'as saĝ'a'j nur la popular'a'j'n kred'o'j'n, la kred'o'j kiu'j far'iĝ'as evident'a'j kiam oni kun'ven'as. Est'as kvazaŭ iu pri'zorg'as grand'a'n, potenc'a'n animal'o'n kaj stud'as ĝi'a'n temperament'o'n, kaj sci'iĝ'as pri kiam ebl'as proksim'iĝ'i kaj tuŝ'i ĝi'n, kaj kiam ĝi est'as sovaĝ'a kaj kiam mild'a, kaj kial ĝi est'as tia. Kaj kiu'j'n son'o'j'n ĝi kutim'e uz'as ambaŭ'kaz'e, kaj kiu'j son'o'j far'at'a'j de ali'a'j person'o'j trankvil'ig'as aŭ koler'ig'as ĝi'n. Est'as kvazaŭ, post long'a rest'ad'o kun tiu best'o, tiu person'o decid'as nom'i si'a'j'n trov'o'j'n absolut'a saĝ'ec'o, kaj far'i sistem'o'n el ĝi kaj komenc'as instru'i tiu'n sistem'o'n. Kaj tut'e ne mem sci'ant'e kiu'j el ĉi tiu'j kred'o'j kaj emoci'o'j est'as ind'a'j kaj hont'ind'a'j, bon'a'j kaj mal'bon'a'j, just'a'j kaj mal'just'a'j, li taks'as ĉio'n laŭ la vid'punkt'o de la Grand'a Best'o. Kio'n ĝi aprob'as li nom'as bon'a, kaj kio'n ĝi mal'aprob'as li nom'as mal'bon'a, li tut'e ne hav'as propr'a'n vid'punkt'o'n. Se io est'as ne'evit'ebl'a li nom'as ĝi'n just'a kaj bon'a, ne re'kon'int'e kaj ne pov'ant'e inform'i ali'a'n person'o'n pri kia est'as la diferenc'o inter ‘neces'o’ kaj ‘bon'o’. Je Zeŭso, ĉu vi ne opini'as li'n absurd'a instru'ist'o?”

“Mi ja opini'as li'n tia.”

“Nu, laŭ vi'a opini'o, kia diferenc'o ekzist'as inter li kaj person'o kiu stud'as la opini'ar'o'n de la hom'amas'o kaj nom'as tio'n saĝ'ec'o — ne'grav'e ĉu tem'as pri art'o, muzik'o aŭ politik'o? Se iu familiar'iĝ'as kun la vid'punkt'o de la hom'amas'o kaj ekspon'as si'a'j'n konklud'o'j'n per poezi'o aŭ iu ali'a art'o aŭ serv'o al la publik'o, kaj tiel far'as la hom'amas'o'n si'a mastr'o kaj publik'ig'as nur kio'n ili laŭd'as, pli ol absolut'e end'as — se li proklam'as ke ĉio tia est'as ind'a kaj dec'a — nu, ĉu vi iam aŭd'is ne'rid'ind'a'n apologi'o'n por tia instru'ad'o?”

“Mi kred'as,” li dir'is, “ke mi ne aŭd'is kaj neniam aŭd'os prav'ig'o'n de tio.”

“Nun, pri'pens'int'e ĉi ĉio'n, de'nov'e konsider'u: Ĉu est'as ebl'e ke la hom'amas'o sub'ten'os la kred'o'n ke ekzist'as bel'o kaj ne nur bel'aĵ'o'j, aŭ ke ekzist'as iu ali'a abstrakt'a kvalit'o kaj ne nur aĵ'o'j hav'ant'a'j tia'n kvalit'o'n?”

“Neniel,” li dir'is.

“Do la publik'o ne pov'as est'i filozof'ar'o,” mi konklud'is.

“Vi prav'as.”

“Kaj ne'evit'ebl'e la publik'o mal'aprob'as filozofi'em'a'j'n person'o'j'n.”

“Nepr'e.”

“Kaj sam'e mal'aprob'as ĝi'n individu'o'j kiu'j est'as part'o de la hom'amas'o kaj fervor'as plaĉ'i al ĝi.”

“Klar'e.”

“Sur'baz'e de ĉi ĉio, kia'n help'o'n vi pov'as trov'i por la filozof'a natur'o, por instig'i ĝi'n persist'i ĝis ĝi ating'os si'a'n cel'o'n? Pri'pens'u kio'n ni antaŭ'e dir'is. Ni akcept'is ke filozof'a natur'o facil'e lern'as, bon'e memor'as, est'as kuraĝ'a kaj honor'ind'a.”

“Jes.”

“Sekv'e, jam dum infan'o tia person'o est'as plej el'star'a, precip'e se li'a korp'a natur'o est'as simil'a al la spirit'a.”

“Kiel pov'us est'i ali'e?” li demand'is.

“Kaj mi supoz'as ke kiam li adolt'iĝ'os li'a'j parenc'o'j kaj kun'civit'an'o'j vol'os util'ig'i li'n por si'a'j propr'a'j cel'o'j.”

“Kompren'ebl'e.”

“Ili klopod'os per pet'o'j kaj honor'o'j flat'i li'n, anticip'ant'e li'a'n est'ont'a'n potenc'o'n.”

“Kutim'e tiel est'as,” li dir'is.

“Do kio'n vi kred'as?” mi demand'is. “Kio'n li far'os en tia'j cirkonstanc'o'j, precip'e se tem'os pri grand'a civit'o kaj li mem est'os riĉ'a kaj nobl'a, kaj ankaŭ bel'aspekt'a kaj alt'a? Sen'dub'e li'n plen'ig'os ne'kred'ebl'a esper'o, kaj li kred'os si'n kapabl'a pri'zorg'i la afer'o'j'n de kaj grek'o'j kaj barbar'o'j. Do li ekzalt'os si'n, kun mien'o de super'ec'o kaj plen'a de vant'a fier'o kaj mank'o de prudent'o.”

“Cert'e,” li dir'is.

“Ĉar li est'as tia person'o, se iu mild'e dir'us al li ke la ver'o est'as ke li ne hav'as adekvat'a'n kompren'o'n kaj ke sagac'o mank'as al li, kaj li ne akir'os ĝi'n krom se li streb'os kvazaŭ sklav'o akir'i ĝi'n, ĉu vi supoz'as ke li bon'anim'e akcept'us tiu'n kritik'o'n dum tiom da mal'bon'o'j influ'as li'n?”

“Nur mal'facil'eg'e,” li dir'is.

“Sed se,” mi daŭr'ig'is, “pro si'a bon'a karakter'o kaj si'a natur'a logik'o li atent'us kaj turn'us si'n al filozofi'o, kio'n, laŭ ni'a supoz'o, far'us tiu'j kiu'j kred'us perd'i li'a'j'n util'o'n kaj amik'ec'o'n? Ĉu ili ne far'us ĉio'n ebl'a'n, kaj dir'us ĉio'n ebl'a'n, por ke li ne est'u persvad'it'a? Kaj por ke la persvad'o ne pov'u sukces'i, ili far'us sekret'a'n komplot'o'n kaj dev'ig'us la persvad'ant'o'n est'i publik'e juĝ'it'a en tribunal'o.”

“Ne'evit'ebl'e,” li dir'is.

“Do ĉu la povr'ul'o stud'us filozofi'o'n?”

“Apenaŭ.”

“Do nun vi vid'as,” mi dir'is, “ke ni ne erar'is dir'ant'e ke se li est'us mal'bon'e eduk'it'a, eĉ tiu'j er'o'j de filozof'a natur'o est'us la kaŭz'o de neglekt'o de si'a dev'o, simil'e al la ali'a'j supoz'at'a'j bon'aĵ'o'j: Riĉ'ec'o kaj ĉio tia.”

“Tio est'as tut'e ver'a,” li respond'is.

“Do, kiel ni dir'is, mi'a kar'a amik'o,” mi dir'is, “tiu plej bon'a natur'o renkont'as pere'o'n, neni'iĝ'o'n, precip'e se ĝi est'as mal'grand'a*, kiel ni dir'is, rilat'e al la plej grav'a ag'ad'o. El inter tia'j vir'o'j ven'as tiu'j kiu'j far'as la plej grand'a'n mal'bon'o'n al civit'o'j kaj al individu'o'j — kaj ankaŭ la plej grand'a'n bon'o'n, se ili hav'as tia'n em'o'n. — Mal'grand'a natur'o neniam pov'as far'i i'o'n grand'a'n, ne'grav'e ĉu al individu'o ĉu al civit'o.”

“Plen'ver'e,” li respond'is.

“Do ĉi tiu'j tiel for'fal'as, por kiu'j ĝi plej taŭg'as, las'ant'e ĝi'n dezert'a kaj mal'komplet'a, kaj ili hav'as nek taŭg'a'n nek ver'a'n viv'o'n. Kvazaŭ orf'a'n, sen'parenc'a'n, ali'a'j sen'taŭg'ul'o'j al'ven'as kaj hont'ig'e riproĉ'as ĝi'n, kiel vi dir'is ke riproĉ'ant'o'j riproĉ'as kaj pretend'as ke kelk'a'j ĝi'a'j akompan'ant'o'j est'as sen'valor'a'j dum la plej mult'a'j est'as la kaŭz'o de mult'a'j mal'bon'o'j.”

“Jes,” li respond'is, “tiel oni parol'as.”

“Kaj prav'e,” mi koment'is. “Kiam ali'a'j hom'et'o'j vid'as ke la teren'o est'as ne'okup'it'a sed plen'a de titol'o'j kaj ŝajn'ig'o'j, kiel hom'o'j for'kur'int'a'j el prizon'o kaj rifuĝ'ant'a'j en templ'o'j'n ili ĝoj'plen'e eskap'as la meti'o'j'n kaj kur'as al filozofi'o, ĝust'e tiu'j person'o'j kiu'j est'as plej ruz'a'j rilat'e al si'a meti'et'o. Malgraŭ tio la filozofi'o konserv'as si'a'n plej honor'a'n reputaci'o'n kompar'e kun la ali'a'j meti'o'j, kaj mult'a'j hom'o'j kun mal'adekvat'a natur'o aspir'as ĝi'n. Sam'e kiel meti'ist'o'j kaj labor'ist'o'j korp'e sufer'as, ili spirit'e sufer'as kaj romp'iĝ'as pro si'a ĉarlatan'ism'o — tio est'as ne'evit'ebl'a. Ĉu vi akord'as?”

“Cert'e,” li dir'is.

“Ĉu vi vid'as i'a'n diferenc'o'n,” mi demand'is, “inter ili kaj ĵus el'ĉen'ig'it'a, kalv'a, mal'grand'a forĝ'ist'o kiu akir'is mon'o'n kaj ban'is si'n kaj sur'met'is nov'a'j'n vest'o'j'n kvazaŭ edz'in'ig'ont'e la fil'in'o'n de la eks'mastr'o kiu mal'riĉ'iĝ'is kaj for'las'iĝ'is?”

“Apenaŭ est'as diferenc'o,” li dir'is.

“Kia'j'n infan'o'j'n ili nask'os? Evident'e hibrid'a'j'n* kaj sen'taŭg'a'j'n.”

“Ne'evit'ebl'e.”

“Kio'n, do, pri person'o'j ne'taŭg'a'j por eduk'iĝ'o? Kiam ili mal'ind'e ek'tuŝ'os sofism'o'j'n, neni'o'n aŭtentik'a'n aŭ saĝ'a'n?”

“Preciz'e tiel.”

“Adejmanto,” mi dir'is, “nur ver'e mal'grand'a grup'et'o rest'as el tiu'j kiu'j ind'e ven'as al filozofi'o. Ebl'e iu ekzil'it'o konserv'as nobl'a'n karakter'o'n kaj, ĉar mank'as opon'ant'o'j, rest'as fidel'a al filozofi'o. Aŭ en iu urb'et'o grand'mens'ul'o nask'iĝ'as kaj mal'estim'as la urb'et'a'n etos'o'n. Aŭ iu grup'et'o prav'e disdegn'as ali'a'n okup'o'n kaj tut'e natur'e ven'as al filozofi'o. Ebl'e la brid'o de ni'a kamarad'o Teago pov'as sufiĉ'i. Rilat'e al Teago, ĉiu'j kondiĉ'o'j por for'pel'i li'n de filozofi'o ekzist'is, sed li'a mal'san'em'a korp'o mal'help'is li'n entrepren'i politik'a'n karier'o'n. Ne est'as menci'ind'a ni'a spert'o, la di'a sign'o;* mi kred'as ke apenaŭ iu ajn ali'a spert'is ĝi'n, ebl'e neni'u. Nu, an'o de tiu mal'grand'a grup'et'o, kiu gust'um'is la dolĉ'ec'o'n kaj plezur'o'n de ĉi tiu posed'aĵ'o kaj klar'e vid'is la frenez'ec'o'n de la civit'o'j, kaj, mi pov'us dir'i, ke neni'o san'a ekzist'as en la aktual'a soci'o, kaj ke ekzist'us neni'u akompan'ant'o por protekt'i li'n se li prov'us sub'ten'i just'ec'o'n, ke li est'us kvazaŭ hom'o fal'int'a inter sovaĝ'a'j'n best'o'j'n, li ja ne vol'us ankaŭ est'i mal'honest'em'a, sed li ne pov'us gard'i si'n kontraŭ tiom da sovaĝ'ul'o'j. Kaj li ne vol'us est'i jam detru'it'a antaŭ ol pov'i help'i la civit'o'n aŭ amik'o'j'n, ĉar li ag'us mal'profit'e kaj al si kaj al la ali'a'j. Konsider'int'e ĉi ĉio'n li silent'e far'us si'a'j'n propr'a'j'n afer'o'j'n. Est'us kvazaŭ li rifuĝ'us al protekt'ant'a mur'o dum vintr'a tempest'o, ĉar li vid'as ke la ali'a'j est'as tut'e plen'a'j de kontraŭ'leĝ'em'o. Li vol'as, se iel est'as ebl'e, viv'i si'a'n viv'o'n sur ĉi ter'o, liber'a de mal'honest'ec'o kaj mal'sankt'a'j ag'o'j, kaj sen'kulp'e kaj di'ben'it'e for'pas'i kun bon'a esper'o.”

“Nu,” li dir'is, “li ne for'pas'us far'int'e nur mal'grav'aĵ'o'n.”

“Sed ankaŭ neni'o'n grav'a'n,” mi respond'is, “se li ne viv'is en taŭg'a soci'o. En taŭg'a soci'o li sukces'us kresk'i kaj li sav'us ne nur si'a'n propr'a'n famili'o'n sed la komun'um'o'n mem. — Do, al mi ŝajn'as ke est'as adekvat'e diskut'it'e pri kial oni kalumni'as filozofi'o'n, kaj kial tio ne est'as prav'ig'ebl'a. Krom se vi vol'as al'don'i i'o'n.”

“Mi hav'as tut'e neni'o'n pli por dir'i,” li respond'is, “pri ĉi tio. Sed kiu el ni'a'j politik'a'j sistem'o'j, laŭ vi'a opini'o, est'as taŭg'a por ĝi?”

“Neni'u,” mi dir'is. “Ĝust'e pri tio mi plend'as, ke neni'u soci'a sistem'o de ni'a'j civit'o'j est'as adekvat'a por filozof'a natur'o. Tial ĝi est'as distord'at'a kaj ŝanĝ'at'a, kiel fremd'a sem'o plant'it'a en ne'taŭg'a'n ter'o'n perd'as si'a'n karakteriz'a'n kapabl'o'n kaj est'as sufok'it'a de la indiĝen'a'j plant'o'j. Ĉi tiu hom'a karakter'o ne konserv'as si'a'n kvalit'o'n sed est'as super'at'a de fremd'a karakter'o. Sed se ĝi trov'os la plej bon'a'n soci'a'n sistem'o'n, ĝust'e ĉar ĝi mem est'as plej bon'a, ĝi montr'os si'n ver'e di'a, dum ĉio ali'a est'as hom'a laŭ si'a natur'o kaj laŭ si'a'j efik'o'j. Est'as klar'e ke nun vi demand'os pri kiu soci'a sistem'o tem'as.”

“Vi erar'as,” li dir'is. “Mi ne intenc'is demand'i tio'n, sed ĉu tem'as pri la soci'o kiu'n ni diskut'is plan'ant'e la civit'o'n, ĉu pri ali'a.”

“Ĝeneral'e ĝi est'as tiu,” mi dir'is, “sed jam est'as dir'it'e ke ĉiam dev'os est'i en la civit'o io sekv'ant'a la sam'a'n logik'o'n kiu'n vi, la leĝ'far'int'o, sekv'is kiam vi far'is la leĝ'o'j'n.”

“Tiel est'as dir'it'e,” li konsent'is.

“Sed ĝi ne est'as sufiĉ'e klar'ig'it'a,” mi dir'is, “pro la tim'o ke vi ĉiu'j obĵet'os ke la pruv'o est'as tro long'a kaj mal'facil'a. Krom'e, ne est'as facil'e diskut'i la rest'o'n.”

“Pri kio vi pens'as?”

“Kiel civit'o uz'ant'a filozofi'o'n ne pere'os. Eĉ la plej grand'a pov'as fal'i, kaj, laŭ la proverb'o, kio est'as bon'a, tio ne est'as facil'a.”

“Tamen,” li dir'is, “neces'as komplet'ig'i la pruv'o'n per klar'ig'o de tiu problem'o.”

“Ne est'as ke mi ne vol'as,” mi dir'is. “La problem'o est'as ĉu tio est'os ebl'a. Sed vi konstat'os mi'a'n fervor'o'n. Vi observ'os kiel fervor'e kaj aŭdac'e mi parol'os, ĉar ĉi tia civit'o dev'os okup'i si'n pri filozofi'o tut'e mal'simil'e ol nun okaz'as.”

“Kiel?”

“Aktual'e,” mi dir'is, “la stud'ant'o'j de filozofi'o est'as jun'ul'o'j, ankoraŭ preskaŭ infan'o'j, kiu'j for'las'as ĝi'n ĝust'e kiam ili proksim'iĝ'as al la plej mal'facil'a part'o, por anstataŭ'e estr'i famili'o'n kaj per'labor'i mon'o'n. Ili'n oni opini'as la ĉef'filozof'o'j. La ‘plej mal'facil'a part'o’ est'as argument'ad'o. Post'e, se ili ricev'as invit'o'n aŭskult'i ali'a'j'n person'o'j'n far'i tio'n, ili volont'e akcept'as kaj supoz'as far'i i'o'n ver'e grav'a'n. Por ili ĝi est'as nur hobi'o. Kiam ili est'as old'a'j — kun kelk'a'j, mal'mult'a'j escept'o'j — ili esting'iĝ'as eĉ pli ol, laŭ Heraklit'o, la sun'o*, ĉar ili neniam re'flam'os.”

“Kiel dev'us est'i?”

“Preciz'e la mal'o. Dum ili est'as jun'ul'o'j aŭ infan'o'j, ili'a'j eduk'iĝ'o kaj filozofi'o dev'us est'i taŭg'a'j por jun'a'j person'o'j. Est'as prefer'ind'e ke ili pri'zorg'u si'a'j'n korp'o'j'n kiu'j kresk'as kaj adolt'iĝ'as, tiel prepar'ant'e si'n por filozofi'o. Kiam ili ating'as la aĝ'o'n kiam la mens'o komenc'as matur'iĝ'i, ili dev'us trejn'i ĝi'n. Kiam la korp'a fort'o komenc'as ĉes'i, kaj ne plu taŭg'as por politik'o aŭ arme'a serv'ad'o, tiam ili dev'us est'i liber'a'j kaj atent'i neni'o'n ali'a'n ol filozofi'o'n, krom hobi'o'n. Nur tiel ili'a'j viv'o'j est'os prosper'a'j, kaj kiam ili mort'os, ili spert'os ‘Tie’sort'o'n respond'ant'a'n al la viv'o kiu'n ili viv'is.”

“Cert'e ŝajn'as al mi ke vi parol'as tre ard'e, Sokrat'o. Sed mi kred'as ke la plej mult'a'j aŭskult'ant'o'j eĉ pli ard'e rezist'os kaj vi konvink'os neniu'n, precip'e ne Tra'si'maĥ'o'n.”

“Ne met'u mal'amik'ec'o'n inter mi'n kaj Tra'si'maĥ'o'n, kiu'j nun far'iĝ'is amik'o'j — kaj eĉ antaŭ'e ne est'is opon'ant'o'j. Ni ne halt'os ĝis ni konvink'os li'n kaj la ali'a'j'n, aŭ almenaŭ far'os i'o'n util'a'n por tiu viv'o en kiu ili re'nask'iĝ'os kaj de'nov'e renkont'os ĉi tiu'j'n argument'o'j'n.”*

“Vi ja ne parol'as pri long'a temp'o!” li ironi'is.

“Pri neniom da temp'o kompar'e kun etern'o,” mi respond'is. “Sed est'us tut'e ne surpriz'e se la publik'o ne est'us konvink'it'a. Ili ja neniam vid'is i'o'n simil'a'n al tio nun dir'at'a. Ili kutim'iĝ'is al zorg'e prepar'it'a'j preleg'o'j anstataŭ spontane'a diskut'o kia okaz'as nun. Ili neniam vid'is eĉ unu vir'o'n, des mal'pli plur'a'j'n, proksim'iĝ'ant'a'n kiel ebl'e plej perfekt'e al virt'o per si'a'j ag'o'j kaj vort'o'j kaj reg'ant'a'n en tia civit'o. Ĉu mi erar'as?”

“Tut'e ne.”

“Nek, amik'o, ili iam sufiĉ'e aŭskult'is ind'a'j'n, liber'a'j'n vort'o'j'n kies cel'o est'as el'serĉ'i la ver'o'n por ke ili sci'u ĝi'n kiel ajn est'as ebl'e. Vort'o'j kiu'j kiel ebl'e plej mal'proksim'as de subtil'a'j sofist'a'j disput'o'j kies cel'o est'as nur ili'a propr'a glor'o dum disput'ad'o, ĉu en tribunal'o ĉu en privat'a viv'o.”

“Ankaŭ pri tio vi prav'as.”

“Tial,” mi dir'is, “kvankam ni antaŭ'vid'is kaj tim'is tio'n, tamen ni parol'is kiel la ver'o neces'ig'as. Nom'e, ke nek civit'o, nek soci'o, nek hom'o far'iĝ'os perfekt'a antaŭ ol ia providenc'o dev'ig'os tiu'j'n mal'mult'a'j'n, ne mal'bon'a'j'n filozof'o'j'n kiu'j nun hav'as reputaci'o'n est'i sen'valor'a'j, pri'zorg'i la civit'o'n ĉu aŭ ne kontraŭ'vol'e, kaj la civit'o dev'os aŭskult'i. Aŭ, egal'e, se la id'o'j de la nun'a'j oligark'o'j kaj reĝ'o'j, aŭ tiu'j reg'ant'o'j mem, tut'ver'e ek'am'os ver'a'n filozofi'o'n pro ia di'a inspir'o. Mi opini'as ke dir'i ke unu aŭ ambaŭ alternativ'o'j mal'ebl'as est'as kontraŭ'logik'e. Se tiel est'us, ni prav'e est'us mok'at'a'j kvazaŭ ni est'us plen'a'j de fantazi'o'j, ĉu ne?”

“Prav'e.”

“Se plej ard'a'j filozof'o'j iam dev'is pri'zorg'i civit'o'n antaŭ long'eg'e, aŭ nun'temp'e en barbar'a lok'o mult'e tro mal'proksim'a de ni'a vid'pov'o, aŭ se tio iam okaz'os, ni pret'as insist'i ke tia soci'o ekzist'is kaj ekzist'as kaj ekzist'os sub la reg'o de la respond'a Muz'o. Ne est'as mal'ebl'e ke ĝi ekzist'u, nek ni dir'as ne'ebl'aĵ'o'n. Tamen ni agnosk'as ke ĝi est'as mal'facil'a.”

“Tio'n ankaŭ mi kred'as.”

“Vi dir'as tamen ke la plej mult'a'j hom'o'j ne kred'as tio'n?”

“Ĝust'e tiel.”

“Mi'a amik'o,” mi dir'is, “ne tiel kulp'ig'u la plej mult'a'j'n hom'o'j'n. Ili ŝanĝ'os si'a'n kred'o'n se vi sci'ig'os kia'j est'as la person'o'j kiu'j'n vi nom'as filozof'o'j. Vi dev'os far'i tio'n kuraĝ'ig'ant'e kaj sen sent'ig'i ke vi vol'as venk'i per argument'ad'o. Vi dev'os nul'ig'i la mal'bon'a'n reputaci'o'n de lern'em'ul'o'j. Kaj vi dev'os difin'i ili'a'j'n natur'o'n kaj ag'ad'o'n, kiel vi ĵus far'is, por ke oni ne supoz'u ke vi parol'as pri tia'j hom'o'j kia'j'n oni konjekt'is. Aŭ se oni obstin'os, ĉu vi dir'as ke ili ali'manier'e ricev'os ali'a'n kred'o'n kaj respond'os? Aŭ ĉu vi kred'as ke ili koler'os kontraŭ tiu kiu ne minac'as ili'n, aŭ malic'os kontraŭ mal'malic'ul'o kiu est'as sen'ofend'a kaj mild'karakter'a? Mi anticip'e dir'as ke laŭ mi'a opini'o ebl'e iu'j person'o'j est'as tia'j sed ne la plej mult'a'j.”

“Kompren'ebl'e mi akord'as kun vi.”

“Kaj ĉu vi akord'as ankaŭ pri tio: La kulp'o pro kiu la plej mult'a'j person'o'j mal'respekt'as filozofi'o'n trov'iĝ'as ĉe hom'o'j kiu'j al'kur'ant'e distr'as si'n mal'dec'e per ĝi, kaj kverel'ant'e akuz'as unu'j la ali'a'j'n, ĉiam disput'ant'e pri individu'o'j — en'tut'e, far'as tio'n kio est'as plej mal'taŭg'a por filozofi'o?”

“Vi plen'e prav'as,” li respond'is.

“Ĉar, Adejmanto, person'o kiu ver'e kontempl'as la Real'o'n apenaŭ rigard'us mal'supr'e'n por pri'trakt'i ag'o'j'n de hom'o'j kaj koler'e disput'ad'i kaj plen'iĝ'i de mal'amik'ec'o. Ver'a'j filozof'o'j rigard'as afer'o'j'n kiu'j est'as fiks'it'a'j, neniam ŝanĝ'iĝ'ant'a'j. Ili observ'as ke tia'j afer'o'j nek ag'as mal'just'e nek sufer'as mal'just'ec'o'n unu'j de la ali'a'j, sed form'as kosm'o'n kiu est'as tut'e raci'a. Ili vol'as imit'i ĝi'n kaj est'i kiel ebl'e plej simil'a'j al ĝi. Aŭ ĉu vi kred'as ke iu'manier'e oni pov'as am'e stud'i i'o'n sen imit'i ĝi'n?”

“Est'as mal'ebl'e,” li respond'is.

“Filozof'o, ĉar li am'e stud'as ĉio'n di'a'n kaj bon'ord'a'n, mem far'iĝ'as tiel di'a kaj bon'ord'a kiel ebl'as por hom'o. Ĉar trov'iĝ'as kalumni'ad'o ĉie.”

“Cert'e.”

“Nu,” mi demand'is, “ĉu vi akord'as ke ne'evit'ebl'e person'o observ'ant'a tio'n turn'as si'n al la hom'a karakter'o privat'a kaj publik'a anstataŭ re'form'i nur si'n mem? Ĉu vi kred'as ke li far'iĝ'us mal'kompetent'a pri prudent'o kaj just'ec'o kaj ĉiu ali'a virt'o?”

“Tut'e ne,” li dir'is.

“Sed se la publik'o ek'konsci'os ke ni parol'as la ver'o'n pri li ĉu ili plu kalumni'os filozof'o'j'n kaj mal'kred'os ni'a'n deklar'o'n ke ekzist'as nur unu'sol'a metod'o por prosper'ig'i civit'o'n: Ke la plan'ant'o'j far'u por si desegn'o'n de la civit'o simil'a'n al la di'a?”

“Ili ne kalumni'os, se ili ek'konsci'os pri tio,” li respond'is. “Sed pri kiu plan'o vi parol'as?”

“Ili pren'u kaj la civit'o'n kaj la hom'a'n karakter'o'n,” mi dir'is, “kvazaŭ skrib'tabul'et'o'n, kaj ili viŝ'e pur'ig'u ĝi'n — kio ne est'as facil'e far'ebl'a. Sed kompren'u ke per tio ili jam diferenc'as de la ali'a'j. Ili rifuz'as pri'trakt'i civit'an'o'n aŭ civit'o'n aŭ far'i leĝ'o'j'n sen ricev'i tut'e pur'ig'it'a'n skrib'tabul'et'o'n aŭ sen pret'ig'i ĝi'n.”

“Vi prav'as,” li respond'is.

“Kaj post tio, ĉu vi supoz'as ke ili ne far'us skiz'o'n pri la soci'o?”

“Ili nepr'e far'us tio'n.”

“Por kolor'ig'i la skiz'o'n, mi supoz'as ke ili zorg'e rigard'us ambaŭ'direkt'e'n: Unu'direkt'e'n por observ'i kia'j est'as natur'e la just'o kaj bel'o kaj prudent'o kaj ĉi ĉio, kaj ali'direkt'e'n por el'trov'i kiel kre'i tio'n en si'a bild'o de hom'o'j. Ili kun'miks'us la divers'a'j'n kvalit'o'j'n kvazaŭ kolor'o'j'n por produkt'i tiu'n de la hom'a haŭt'o. La model'o por la bild'o est'us kiel dir'is Homero kiam li parol'as pri ĝi'a aper'o inter hom'o'j: Diforma kaj di'karakter'a.”

“Prav'e,” li dir'is.

“Kaj mi supoz'as ke ili pur'ig'e viŝ'us ĝi'n kaj re'desegn'us ĝi'n ĝis ili ating'os laŭ'ebl'e plej di-am'at'a'n hom'a'n karakter'o'n.”

“La desegn'o est'us bel'eg'a,” li dir'is.

“Nu, ĉu,” mi demand'is, “ni pov'us iel konvink'i ni'a'j'n atak'ant'o'j'n ke ĉi tiu est'as tia spec'o de soci'a portret'ist'o kia'n ni rekomend'is al ili — tia'n person'o'n pro kiu ili koler'iĝ'is ĉar ni vol'as trans'don'i la civit'o'n al li. Ĉu nun ili aŭskult'os kaj far'iĝ'os pli mild'anim'a'j?”

“Cert'e,” li dir'is, “se ili est'as prudent'a'j.”

“Kio'n ili pov'us kritik'i? Ke filozof'o'j est'as am'ant'o'j de la Bel'o kaj la Ver'o?”

“Est'us absurd'e,” li dir'is.

“Aŭ ke ili'a natur'o kiu'n ni diskut'is ne taŭg'as por la Plej'bon'o?”

“Ankaŭ tio est'as mal'ebl'a.”

“Do kio'n? Ke tia natur'o kun la taŭg'a'j kvalit'o'j ne est'us plen'e bon'a kaj filozof'a, se iu merit'as tia'n karakteriz'o'n? Aŭ ke ili dir'us ke tia'j est'as la person'o'j kiu'j'n ni eksklud'is?”

“Ankaŭ ne tio'n.”

“Do ĉu ili koler'us ĉar ni dir'as ke ĝis filozof'a klas'o reg'os la civit'o'n mal'bon'o ne ĉes'os por la civit'o nek por la civit'an'o'j? Ĉu ili dir'us ke la soci'o kiu'n ni pri'fantazi'as tut'e ne pov'as real'iĝ'i?”

“Ver'ŝajn'e ili mal'pli koler'us,” li dir'is.

“Ĉu vi ne prefer'e dir'u,” mi demand'is, “ke laŭ ni'a opini'o ili ne nur far'iĝ'us mal'pli koler'a'j sed tut'e mild'anim'a'j kaj est'us konvink'it'a'j tiel ke ili akord'os kun ni pro hont'o se pro neni'o ali'a?”

“Cert'e.”

“Do ĉi tiu'j person'o'j konvink'iĝ'os,” mi konklud'is. “Sed ebl'e iu kritik'us ni'n dir'ant'e ke neniam filozof'a'j natur'o'j trov'iĝ'us inter reĝ'id'o'j aŭ la id'ar'o de reg'ant'o'j?”

“Neni'u dir'us tio'n,” li dir'is.

“Ĉu iu pov'us dir'i ke se ili nask'iĝ'us ili nepr'e pere'us? Ke ili mal'facil'e pov'us plu'viv'i, jes, ni akord'as pri tio. Sed ke dum la tut'a etern'o eĉ ne unu sukces'us plu'viv'i — ĉu iu pov'us deklar'i tio'n?”

“Tut'e ne.”

“Sed,” mi dir'is, “est'us sufiĉ'e se nur unu plu'viv'us kaj estr'us konvink'it'a'n civit'o'n por efektiv'ig'i ĉio'n nun mal'kred'at'a'n.”

“Jes, unu sufiĉ'us,” li respond'is.

“Kaj se reg'ant'o,” mi dir'is, “establ'us la leĝ'o'j'n kaj viv'manier'o'j'n kiel ni diskut'is, ne est'as mal'ebl'e ke civit'o akcept'us plen'um'i ili'n.”

“Tut'e ne est'as mal'ebl'e.”

“Sed ĉu ni'a kred'o,” mi daŭr'ig'is, “ŝajn'os mal'kred'ebl'a al ali'a'j person'o'j kaj neniel efektiv'ig'ebl'a?”

“Mi opini'as ke ne,” li dir'is.

“Kaj se ĝi je est'as ebl'a ĝi ja est'as nepr'e plej'bon'a. Jam tio est'is adekvat'e pruv'it'a de ni, mi kred'as.”

“Tut'e adekvat'e.”

“Nun do ŝajn'as ke ni sukces'is montr'i ke la leĝ'ar'o diskut'it'a de ni est'us la plej bon'a — se ĝi real'iĝ'us. Ja est'us mal'facil'e ke ĝi real'iĝ'us, sed ne mal'ebl'e.”

“Tio montr'iĝ'is.”

“Kvankam ĉi tiu argument'o apenaŭ ating'is si'a'n konklud'o'n, la rest'o est'as dir'end'a: Kiel kaj per kiu'j stud'o'j kaj kondut'ad'o ni'a'j Sav'ant'o'j part'o'pren'os la soci'o'n, kaj je kiu'j aĝ'o'j ili ir'u de unu stud'o al ali'a.”

“Tio ja est'as dir'end'a,” li respond'is.

“Mi'a ruz'o preter'pas'i diskut'o'n de la akir'iĝ'o de edz'in'o'j fiask'is, kiel ankaŭ la diskut'o'n pri nask'ad'o kaj pri la establ'iĝ'o de reg'ant'o'j. Mi klopod'is far'i tiu'n ruz'o'n ĉar mi sci'is kiel mal'plaĉ'a kaj mal'facil'e efektiv'ig'ebl'a est'as la pur'a ver'o. Tamen mi tut'e ne sukces'is mal'long'ig'i la diskut'o'n tiel. Nu, ni fin'is la diskut'o'n pri vir'in'o'j kaj infan'o'j, sed ŝajn'as ke ni dev'os plen'e re'komenc'i pri la reg'ant'o'j. Ni dir'is, memor'u, ke ili dev'os montr'i si'n am'ant'o'j de la civit'o. Ili dev'os prov'iĝ'i per plezur'o'j kaj mal'plezur'o'j. Ili dev'os pruv'i ke ili ne for'ĵet'os la instru'ar'o'n dum sufer'ad'o aŭ tim'o aŭ iu ali'a spert'o. Kiu trov'iĝ'os ne'kapabl'a est'os mal'akcept'end'a. Sed kiu rest'os pur'a, kiel or'o prov'it'a en fajr'o, dev'os far'iĝ'i reg'ant'o. Tiu dev'os ricev'i honor'o'n kaj premi'o'j'n dum viv'o kaj post mort'o. Ni dir'is tio'n dum la diskut'o vual'it'e preter'kur'is ni'n, tim'ant'e vek'i la tem'o'n kiel nun okaz'as.”

“Vi tut'e prav'as,” li dir'is. “Mi bon'e memor'as.”

“Mi hezit'is, amik'o,” mi dir'is, “parol'i tiel aŭdac'e kiel nun. Sed nun mi dev'os dir'i aŭdac'e ke filozof'o'j est'os la plej bon'a'j gard'ist'o'j.”

“Tiel est'u dir'it'e,” li respond'is.

“Pri'pens'u kiel mal'mult'a'j'n vi hav'os. La kvalit'o'j neces'a'j por ili'a natur'o, kiel ni diskut'is, rar'e em'as kun'e kresk'i en unu person'o; plej'oft'e ili kresk'as dis'ŝut'it'e.”

“Pri kiu'j kvalit'o'j vi parol'as?”

“Kapabl'o facil'e lern'i, memor'i, est'i lert'a, rapid'e re'ag'i, kaj ĉio tia. Vi sci'as ke ili ne em'as kun'e kresk'i en tia'j vigl'a'j, alt'kvalit'a'j mens'o'j kiu'j em'as bon'ord'e, trankvil'e kaj konstant'ec'e viv'i. Hom'o'j kun tia'j kvalit'o'j rapid'e dis'kur'as ĉi'e'n ajn, kaj konstant'ec'o for'las'as ili'n.”

“Vi prav'as,” li dir'is.

“Efektiv'e, karakter'o'j konstant'em'a'j kaj ne'vari'em'a'j kia'j'n oni prefer'e fid'us, ĉar dum batal'ad'o ili mal'facil'e ek'tim'as, re'ag'as sam'e al lern'ad'o. Ili mal'facil'e ek'lern'as kaj est'as mal'vigl'a'j. Dorm'em'o kaj osced'ad'o super'reg'as ili'n kiam ili dev'as stud'i.”

“Tiel est'as,” li dir'is.

“Sed ni dir'is ke ili dev'as bon'e kaj ind'e hav'i ambaŭ karakter'o'j'n. Se ne, ili ne ricev'os la plej alt'kvalit'a'n eduk'o'n, nek honor'o'n, nek reg'o'n.”

“Ĝust'e,” li dir'is.

“Ĉu vi akord'as ke tia kun'grup'iĝ'o de karakter'er'o'j est'as mal'oft'a?”

“Cert'e.”

“Do neces'os prov'i ili'n kiel ni antaŭ'e dir'is: Per sufer'ad'o kaj terur'ad'o kaj plezur'o'j kaj ankaŭ afer'o'j antaŭ'e ignor'at'a'j de ni sed nun preskrib'end'a'j: Ili dev'os est'i mult'e ekzerc'at'a'j per stud'ad'o por trov'i ĉu ili pov'as toler'i eĉ la plej mal'facil'a'n lern'ad'o'n aŭ ĉu ili perd'os si'a'n kuraĝ'o'n, sam'e kiel oni perd'as kuraĝ'o'n rilat'e al ali'a'j afer'o'j.”

“Taŭg'as ekzamen'i tiel,” li respond'is. “Sed laŭ vi kiu'j est'as la plej grav'a'j stud'tem'o'j?”

“Memor'u,” mi dir'is, “ke ni disting'is tri part'o'j'n de la psik'o, kaj ni ankaŭ inter'akord'is pri la karakter'o de just'ec'o kaj prudent'o kaj kuraĝ'o kaj saĝ'ec'o.”

“Se mi ne memor'us,” li respond'is, “ne est'us just'e las'i mi'n aŭskult'i la sekv'ont'a'n argument'o'n.”

“Kaj ankaŭ la jam'dir'it'aĵ'o'j'n?”

“Ĝust'e kio'n?”

“Ni dir'is ke est'us plej bon'e sekv'i ali'a'n, pli long'a'n voj'o'n por plej'bon'e observ'i ĉi tio'n, kvankam est'as ebl'e ating'i pruv'o'n laŭ la manier'o jam uz'it'a por la ali'a'j tem'o'j. Vi dir'is ke vi est'os kontent'a'j je ni'a ĝis'nun'a metod'o, do tiel ni diskut'is — el'las'ant'e, laŭ mi'a vid'punkt'o, esenc'a'j'n detal'o'j'n. Bon'vol'u dir'i al mi ĉu vi est'as kontent'a'j nun.”

“Nu, mi kaj la ali'a'j opini'as ke la diskut'o est'is sufiĉ'a,” li dir'is.

“Sed, mi'a amik'o,” mi dir'is, “se eĉ unu detal'o de la Real'o mank'as, la diskut'o ne est'as tut'e sufiĉ'a. Neni'o ne'komplet'a est'as sufiĉ'a, kvankam foj'foj'e iu'j supoz'as ke jam sufiĉ'as kaj ke ne neces'as serĉ'i plu.”

“Jes,” li dir'is, “mult'a'j person'o'j est'as tia'j pro si'a pigr'o.”

“Sed,” mi dir'is, “tio est'us plen'e mal'taŭg'a por gard'ist'o de la civit'o kaj de la leĝ'o'j.”

“Ver'ŝajn'e.”

“Do, kamarad'o,” mi dir'is, “tiu dev'os sekv'i la pli long'a'n voj'o'n kaj labor'i je si'a'j stud'o'j tut'e sam'e kiel je sport'o'j. Ali'e, kiel ni ĵus dir'is, la plej grav'a, plej konven'a stud'o neniam est'os fin'it'a.”

“Sed ĉu ni ne diskut'is la plej grav'a'j'n tem'o'j'n?” li demand'is. “Aŭ ĉu ekzist'as io pli grav'a ol just'ec'o kaj la ali'a'j tem'o'j diskut'it'a'j?”

“Ni dev'as ne nur skiz'i la plej grav'a'n el ili, kiel ĝis nun,” mi dir'is. “Ni dev'as ne permes'i ke la plej preciz'a detal'o mank'u. Ĉu ne est'us rid'ind'e se ni plej fort'e streb'us por cert'ig'i ke mal'grav'aĵ'o'j est'u preciz'a'j kaj tut'e klar'a'j sed ni ne opini'us ke la plej grav'a tem'o dev'as est'i plej detal'e ekzamen'it'a?”

“Cert'e,” li dir'is. “Sed ĉu vi kred'as ke oni las'os vi'n for'ir'i sen demand'i al vi: Kiu est'as tiu plej grav'a stud'o? Pri kio ĝi tem'as?”

“Efektiv'e ne,” mi dir'is. “Do demand'u. Kvankam vi ja ne mal'oft'e aŭd'is ĝi'n, ĉu tamen vi ankoraŭ ne kompren'as? — Aŭ ĉu vi nur vol'as koler'ig'i mi'n per atak'o? Mi kred'as ke est'as tiel. Cert'e vi oft'e aŭd'is ke la arketip'o de Bon'o est'as la plej grav'a tem'o kaj pro ties valor'o la just'ec'o kaj la ali'a'j kvalit'o'j far'iĝ'as valor'a'j kaj util'a'j. Nun mi supoz'as ke vi kompren'as ke mi intenc'as parol'i pri ĉi tio, kaj ke mi intenc'as al'don'i ke ni ankoraŭ ne sufiĉ'e kon'as ĝi'n. Se ni ne kon'as ĝi'n, eĉ se ni plej bon'e sci'us ĉio'n ali'a'n, vi sci'as ke est'us sen'valor'e por ni. Est'as tiel ke ni pov'us hav'i neni'o'n sen la Bon'o. Aŭ ĉu vi opini'as ke ebl'as akir'i ĉio'n sen la Bon'o? Aŭ ke oni pov'as kompren'i ĉio'n ali'a'n sen la Bon'o, se oni ne pov'as kompren'i la Bel'o'n kaj la Bon'o'n?”

“Je Zeŭso, ne mi!” li dir'is.

“Sed vi ja sci'as ke ĝeneral'e oni opini'as ke plezur'o est'as la bon'o, dum ‘lert'ul'o'j’ opini'as ke la bon'o est'as kompren'ad'o.”

“Kompren'ebl'e.”

“Krom'e, amik'o, tiu'j ‘lert'ul'o'j’ ne pov'as inform'i ni'n pri kio tem'as la kompren'ad'o. Ili fin'e dev'as dir'i ke tem'as pri ‘kompren'o de la bon'o’.”

“Kiel absurd'e!” li dir'is.

“Dev'as est'i,” mi dir'is. “Ĉar ili riproĉ'as ni'n dir'ant'e ke ni ne kon'as la Bon'o'n, sed ili parol'as kvazaŭ ni ja sci'us! Ili dir'as ke tem'as pri kompren'i la bon'o'n, kvazaŭ ni konsent'us kun ili kiam ajn ili dir'as la vort'o'n ‘bon'o’.”

“Vi plen'e prav'as,” li dir'is.

“Kio'n pri person'o'j kiu'j dir'as ke plezur'o est'as la difin'o de bon'o? Ĉu ili ne erar'as sam'e kiel la ali'a'j? Aŭ ĉu ili ne dev'as akcept'i ke ekzist'as mal'bon'a'j plezur'o'j?”

“Tio'n ili ja dev'as akcept'i.”

“La rezult'o, mi kred'as, est'as ke ili dev'as akcept'i ke la sam'a'j afer'o'j est'as kaj bon'a'j kaj mal'bon'a'j, ĉu ne?”

“Klar'e.”

“Est'as evident'e ke mult'a'j grand'a'j disput'o'j okaz'as pro tio.”

“Cert'e.”

“Nu, do est'as evident'e ke oni akcept'as la ŝajn'ig'o'n de just'ec'o kaj bel'ec'o eĉ se tem'as pri nur iluzi'o. Oni far'as kaj akir'as kaj kred'as. Sed kiam tem'as pri Bon'o, al neni'u person'o sufiĉ'as akir'i nur iluzi'o'n. Oni serĉ'as la real'o'n kaj ĉiu opini'as ŝajn'o'n sen'valor'a.”

“Cert'e,” li dir'is.

“Nu, ĉu la plej bon'a'j person'o'j en ni'a civit'o al kiu'j ni en'man'ig'as ĉio'n dev'as est'i blind'a'j pri tio kio'n pen'as akir'i ĉiu person'o? Pri tio por kio oni far'as ĉio'n eĉ kvankam oni hav'as nur intuici'o'n kaj neni'a'n cert'ec'o'n pri ĝi'a natur'o, mal'e ol pri ali'a'j afer'o'j? Kaj pro kio oni mal'traf'as la valor'o'n de ĉio ali'a, ĉar ĝi est'as tiel grav'a kaj oni est'as konfuz'it'a pri ĝi ne pov'ant'e kontent'ig'e sci'i kio ĝi est'as?”

“Neniel,” li dir'is.

“Mi opini'as ke se oni ne sci'as kiel just'ec'o kaj bel'ec'o est'as bon'aĵ'o'j, oni ne mult'e merit'as est'i ili'a gard'ist'o. Mi aŭgur'as ke sen tia antaŭ'sci'o oni est'us mal'adekvat'a.”

“Vi tre bon'e aŭgur'as,” li dir'is.

“Ni'a soci'o far'iĝ'os perfekt'a se ĝi'a gard'ist'o sci'os ĉi ĉio'n, ĉu ne?”

“Nepr'e,” li dir'is. “Sed ĉu vi mem, Sokrat'o, dir'as ke la Bon'o est'as sci'o aŭ plezur'o aŭ io ali'a?”

“Tamen jen vi est'as la person'o,” mi eksklamaci'is, “kiu tut'e klar'e deklar'is jam antaŭ long'e ke vi'n ne kontent'ig'os alies opini'o'j pri ti'aĵ'o'j!”

“Nek ŝajn'as al mi est'i prav'e, Sokrat'o,” li dir'is, “nur diskut'i la opini'o'j'n de ali'a'j person'o'j sed ne vi'a'n propr'a'n, kvankam vi okup'is vi'n dum tiom da temp'o pri ĉi tia'j afer'o'j.”

“Kio'n?” mi dir'is. “Ĉu ŝajn'as al vi est'i just'e ke person'o sci'ant'a neni'o'n diskut'u kvazaŭ ekspert'o?”

“Tut'e ne kiel ekspert'o,” li respond'is, “sed li dev'us est'i pret'a dir'i si'a'n opini'o'n.”

“Kio'n?” mi demand'is. “Ĉu vi ne kred'as ke est'as hont'ind'e esprim'i opini'o'n pri tio, kio'n oni ne sci'as? Eĉ la plej lert'a opini'o tiu'kaz'e est'as blind'a. — Aŭ ĉu vi kred'as ke person'o hazard'e esprim'ant'a prav'a'n opini'o'n tut'e sen sci'o diferenc'as de blind'ul'o'j hazard'e laŭ'ir'ant'a'j ĝust'a'n strat'o'n?”

“Ne,” li akcept'is.

“Ĉu vi do vol'as kontempl'i hont'ind'aĵ'o'j'n blind'a'j'n kaj distord'it'a'j'n, anstataŭ aŭskult'i klar'a'j'n bel'a'j'n vid'punkt'o'j'n de ali'a'j person'o'j?”

“Je Zeŭso, Sokrat'o!” Glaŭkono dir'is. “Ne for'las'u ni'n kiam vi preskaŭ ating'is konklud'o'n. Plaĉ'us al ni se vi ekzamen'us la Bon'o'n sam'e kiel vi ekzamen'is just'ec'o'n kaj prudent'o'n kaj la ali'a'j'n virt'o'j'n.”

“Ankaŭ tre plaĉ'us al mi, kamarad'o,” mi respond'is. “Sed ĉar mi ne pov'as, mi hont'ind'e risk'us volont'e mok'indig'i mi'n. Sed, estim'ind'a'j amik'o'j, provizor'e mi las'u tiu'n demand'o'n: Kia est'as la Bon'o — ĉar ŝajn'as al mi ke mi bezon'us mult'e pli ol mi'a'n nun'a'n kapabl'o'n por prav'ig'i mi'a'n nun'a'n supoz'o'n. — Sed kio'n, laŭ'ŝajn'e, nask'ig'as la Bon'o, kaj est'as plej simil'a al ĝi, tio'n mi volont'e dir'os se vi vol'as akcept'i tio'n. Se ne, do ni las'u la afer'o'n.”

“Ja parol'u,” li dir'is. “Vi pov'os re'pag'i ni'n per rakont'o pri ĝi'a patr'o post'e.”

“Volont'eg'e mi rakont'us jam nun, se mi pov'us, kaj tiel re'pag'us al vi, anstataŭ nur pag'i la interez'o'n kiel nun'temp'e. Nu, vi ricev'os kiel interez'o'n la infan'o'n de la Bon'o. Sed atent'u ke mi ne sen'konsci'e tromp'u vi'n fals'ant'e la kvant'o'n da interez'o.”

“Ni atent'os laŭ'ebl'e,” li respond'is. “Nur parol'u.”

“Konsent'int'e,” mi dir'is, “kaj memor'ig'int'e vi'n pri kio est'is dir'it'a antaŭ'e kaj est'is oft'e ripet'at'a ali'lok'e.”

“Pri kio?”

“Ni dir'as ke mult'a'j bel'aĵ'o'j kaj mult'a'j bon'aĵ'o'j ekzist'as,” mi dir'is. “Ni dir'as ke ĉiu el ili est'as tia'karakter'a.”

“Jes, tio'n ni dir'as.”

“Kaj ni parol'as pri la Bel'o kaj la Bon'o mem, kaj tiel, kvankam ni parol'is pri mult'a'j objekt'o'j, ni tamen dir'as ke ekzist'as unu'sol'a arketip'o de ĉiu kvalit'o.”

“Jes.”

“Ni dir'as ke ni vid'as la objekt'o'j'n, ne ke ni koncept'as ili'n. Sed ni dir'as ke ni koncept'as la arketip'o'j'n, ni ne vid'as ili'n.”

“Kompren'ebl'e.”

“Per kio ni vid'as tio'n kio'n ni vid'as?”

“Per la vid'o,” li dir'is.

“Kaj ni percept'as son'o'j'n per la aŭd'o, kaj ali'a'j'n percept'aĵ'o'j'n per percept'kapabl'o, ĉu ne?”

“Tiel ni ja percept'as.”

“Nu, ĉu vi iam pri'pens'is kiel sen'mal'ŝpar'e la kre'int'o de percept'ad'o far'is la kapabl'o'j'n vid'i kaj est'i vid'at'a?”

“Ne mult'e.”

“Nu, konsider'u: Ĉu aŭd'o kaj son'o bezon'as i'o'n ali'a'n por efektiv'ig'i si'a'j'n aŭd'o'n kaj aŭd'iĝ'o'n? Ĉu tri'a element'o neces'as tiel ke se ĝi mank'as okaz'os nek aŭd'o nek aŭd'iĝ'o?”

“Tut'e ne.”

“Mi kred'as ke est'as sam'e rilat'e al mult'a'j ali'a'j percept'o'j,” mi dir'is, “ebl'e ĉiu'j — neni'o ekstr'a est'as neces'a. Aŭ ebl'e vi pov'as nom'i escept'o'j'n?”

“Ne mi,” li dir'is.

“Rilat'e al vid'o kaj vid'aĵ'o, vi ne kon'as i'a'n mank'o'n?”

“Kia'n?”

“Se vid'o ekzist'as en la okul'o'j kaj ankaŭ la kolor'o'j est'as en la objekt'o'j kaj oni streb'as vid'i, se tri'a afer'o special'e ekzist'ant'a por ĉi tiu cel'o ne ĉe'est'as, la vid'o vid'as neni'o'n kaj la kolor'o'j est'as ne'vid'ebl'a'j.”

“Kio est'as tiu tri'a afer'o?” li demand'is.

“Ni nom'as ĝi'n lum'o,” mi dir'is.

“Vi prav'as.”

“Do la vid'percept'o kaj la kapabl'o est'i vid'at'a est'as kun'lig'it'a'j per io pli grav'a ol la kun'lig'il'o'j de la ali'a'j percept'par'o'j, se lum'o ne est'as tro alt'e taks'at'a.”

“Ĝi neniel est'as tro alt'e taks'at'a,” li dir'is.

“Laŭ vi'a opini'o kiu el la Di'o'j en la ĉiel'o est'as la mastr'o kies lum'o ebl'ig'as ke la vid'o vid'u plej perfekt'e, kaj ke vid'aĵ'o'j vid'iĝ'u?”

“Mi hav'as la sam'a'n opini'o'n kiel vi kaj ĉiu ali'a person'o,” li dir'is. “Est'as evident'e ke vi parol'as pri la sun'o.”

“Sekv'e, ni pov'as konsider'i la rilat'o'n de la vid'o al tiu Di'o, ĉu ne?”

“Kiel?”

“Nek la vid'o nek tio en kio ĝi okaz'as — ni nom'as ĝi'n okul'o — est'as la sun'o.”

“Evident'e.”

“Sed ĝi est'as la plej sun'simil'a el ĉiu'j percept'organ'o'j.”

“Cert'e.”

“Kaj ĝi ricev'as si'a'n kapabl'o'n kvazaŭ ĝi'n el'verŝ'us la sun'o, ĉu ne?”

“Tiel est'as.”

“La sun'o ne est'as vid'o, sed ĝi est'as la kaŭz'o de vid'o kaj tial est'as percept'ebl'a per ĝi, ĉu mi prav'as?”

“Jes,” li dir'is.

“Do al mi ŝajn'as ke neces'as dir'i ke bon'aĵ'o, nask'it'a de la Bon'o, hav'as simil'a'n rilat'o'n al la Bon'o. Ĝi rilat'as en la mens'a mond'o al la pens'ad'o kaj pens'o'j, ĝust'e kiel la sun'o en la vid'mond'o rilat'as al la vid'o kaj vid'aĵ'o'j.”

“Ĝi est'as kio? Bon'vol'u eksplik'i al mi de'nov'e,” li pet'is.

“Vi sci'as,” mi dir'is, “ke kiam oni ĉes'as turn'i si'a'j'n okul'o'j'n al objekt'o'j kies kolor'o'j'n traf'as la tag'lum'o kaj turn'as ili'n all objekt'o'j kies kolor'o'j'n traf'as la lun- kaj stel'lum'o, la okul'o'j est'as preskaŭ blind'a'j. Est'as kvazaŭ mank'as klar'a vid'o en ili.”

“Est'as ver'e,” li dir'is.

“Kaj, mi kred'as, kiam la sam'a'j okul'o'j est'as turn'it'a'j al objekt'o'j kies kolor'o'j'n ilumin'as la sun'o, ili klar'e vid'as kaj vid'o ŝajn'as est'i en ili.”

“Evident'e.”

“Konsider'u la psik'o'n simil'e: Kiam ĝi rigard'ad'as i'o'n ilumin'at'a'n de la Ver'o kaj Real'o, ĝi re'kon'as kaj sci'as ĝi'n, kaj ŝajn'as ke ĝi hav'as mens'o'n. Sed kiam ĝi rigard'as i'o'n en kiu'n miks'iĝ'is mal'lum'o — afer'o'j'n kiu'j est'iĝ'as kaj pere'as — ĝi hav'as nur supoz'o'j'n, ĝi mal'akr'iĝ'as kaj daŭr'e ŝanĝ'as si'a'j'n opini'o'j'n kaj est'as kvazaŭ mens'o mank'as.”*

“Tiel est'as.”

“Do neces'as dir'i ke kio proviz'as ver'o'n al sci'aĵ'o'j kaj sci'kapabl'o'n al sci'ant'o est'as la arketip'o de Bon'o. Ĝi est'as la kaŭz'o de sci'o kaj de ver'o, tiom kiom oni pov'as sci'i ĝi'n. Kvankam sci'o kaj ver'o est'as bel'a'j, vi prav'as dir'ant'e ke la Bon'o est'as pli bel'a ol ambaŭ. Kiel vi prav'e supoz'is ke lum'o kaj vid'o simil'as al la sun'o sed ne est'as la sun'o mem, tut'e sam'e est'as prav'e kred'i ke sci'o kaj ver'o simil'as al la Bon'o, sed ne est'as ĝust'e supoz'i ke ili est'as la Bon'o mem. La posed'o de la Bon'o est'as mult'e pli honor'end'a.”

“Vi nom'as ĝi'n ne'koncept'ebl'e bel'a,” li dir'is. “Se ĝi proviz'as kaj sci'o'n kaj ver'o'n kaj est'as eĉ pli bel'a ol ili. Vi ja ne dir'as ke ĝi est'as plezur'o.”

“Pro Di'o silent'u!”* mi respond'is. “Nur konsider'u ali'a'n kompar'o'n.”

“Kiu'n?”

“Sen'dub'e vi akcept'as ke la sun'o ne nur don'as al vid'aĵ'o'j la kapabl'o'n est'i vid'at'a'j, sed ankaŭ origin'o'n kaj kresk'o'n kaj nutr'o'n, kvankam la sun'o mem ne est'as tiu origin'o.”

“Kompren'ebl'e.”

“Simil'e vi dev'as akcept'i ke sci'aĵ'o'j ne nur ŝuld'as si'a'n sci'iĝ'o'n al la Bon'o, sed ankaŭ si'a'j'n ekzist'o'n kaj real'ec'o'n. Sed la Bon'o ne est'as real'ec'o, ĝi hav'as mult'e pli alt'a'n rang'o'n kaj potenc'o'n ol la real'ec'o.”*

Glaŭkono rid'eg'is. “Apolon'o!” li sakr'is. “Jen gigant'a hiperbol'o!”

“Vi mem kulp'as,” mi dir'is. “Vi dev'ig'is mi'n dir'i mi'a'n opini'o'n pri la afer'o.”

“Nu, nepr'e ne hezit'u,” li respond'is. “Daŭr'ig'u la analogi'o'n kun la sun'o, se vi el'las'is i'o'n.”

“Nu,” mi dir'is, “mi el'las'is mult'eg'o'n.”

“Do ne el'las'u eĉ plej mal'grand'a'n part'o'n.”

“Mi kred'as ke neces'os el'las'i mult'o'n,” mi dir'is. “Tamen, laŭ'ebl'e mi ne intenc'e el'las'os i'o'n.”

“Nepr'e ne,” li dir'is.

“Konsider'u,” mi respond'is, “kio'n mi dir'is: Est'as du princip'o'j. Unu reg'as la mens'a'n sfer'o'n, la ali'a la vid'at'a'n sfer'o'n — mi ne dir'as la ĉiel'a'n sfer'o'n, por ke vi ne supoz'u ke mi far'as vort'lud'o'n pri la nom'o'j. Vi ja akcept'as ke est'as tiu'j du spec'o'j, vid'aĵ'o kaj pens'aĵ'o?”

“Jes.”

“Est'as kvazaŭ oni divid'us lini'o'n en du ne'egal'a'j'n part'o'j'n, kaj oni plu divid'us ambaŭ part'o'j'n laŭ la sam'a'j proporci'o'j. Unu el la original'a'j lini'part'o'j est'as la vid'ebl'a mond'o, kaj la ali'a est'as la mond'o de koncept'o'j. La vid'ebl'a part'o est'as divid'it'a en klar'ec'o'n kaj obskur'ec'o'n, kun la sam'a'j princip'o'j inter si. Unu est'as bild'o'j — inter bild'o'j mi inklud'as ombr'o'j'n, reflekt'o'j'n en akv'o, kaj ĉe ĉio dens'a, glat'a kaj bril'ant'a, kaj tiel plu. Ĉu vi kompren'as?”

“Jes.”

“La ali'a est'as tio al kio la bild'o'j respond'as: La best'o'j ĉirkaŭ ni, kaj ĉiu'j plant'o'j kaj ĉio far'it'a.”

“Mi akcept'as tio'n.”

“Ĉu vi akcept'us ankaŭ dir'i,” mi demand'is, “ke la ver'o kaj mal'ver'o est'as sam'manier'e konsider'ebl'a'j: Ke supoz'o rilat'as al sci'o sam'e kiel bild'o rilat'as al kio est'is bild'ig'it'a?”

“Cert'e, jes,” li dir'is.

“Pri'pens'u nun: Kiel ni divid'u la sfer'o'n de koncept'o'j?”

“Kiel ni divid'u ĝi'n?”

“Laŭ unu part'o la psik'o hav'as antaŭ'supoz'o'j'n kaj uz'as ili'n kiel mens'a'j'n bild'o'j'n; anstataŭ serĉ'i la absolut'o'n el kiu ili ven'is, ĝi far'as konklud'o'j'n sur'baz'e de la bild'o'j. La ali'a part'o ankaŭ komenc'as per antaŭ'supoz'o'j, sed ĝi cel'as trov'i la absolut'a'n komenc'o'n. Ĝi ne uz'as mens'a'j'n bild'o'j'n sed sur'ir'as nur la voj'o'n de la arketip'o'j mem.”

“Mi ver'e ne kompren'as kio'n vi dir'as,” li dir'is.

“Mi de'nov'e prov'os,” mi respond'is. “Vi kompren'os pli facil'e se mi far'os kelk'a'j'n unu'a'j'n eksplik'o'j'n. Mi kred'as ke vi sci'as ke person'o'j stud'ant'a'j geometri'o'n kaj kalkul'ad'o'n kaj ti'aĵ'o'j'n uz'as kiel aksiom'o'n ke numer'o'j est'as par'a'j kaj ne'par'a'j. Kaj ili antaŭ'supoz'as figur'o'j'n kaj la tri spec'o'j'n de angul'o'j, kaj parenc'a'j'n afer'o'j'n laŭ la divers'a'j matematik'a'j fak'o'j. Ili ag'as kvazaŭ ili sci'as ĉio'n ĉi, nom'ant'e ili'n aksiom'o'j. Ili supoz'as ke ne neces'as pruv'i tiu'j'n aksiom'o'j'n por si aŭ por ali'a'j person'o'j, ke tem'as pri evident'aĵ'o'j. Komenc'ant'e per ĉi tiu'j aksiom'o'j ili far'as si'a'n matematik'ad'o'n kaj ating'as konklud'o'n konform'a'n al tio kio'n ili komenc'e vol'is ekzamen'i.”

“Jes, mi tre bon'e sci'as tio'n,” li dir'is.

“Ankaŭ ke ili uz'as vid'ebl'a'j'n figur'o'j'n kaj argument'as sur'baz'e de tio, kvankam efektiv'e ili vol'as parol'i ne pri tiu'j vid'ebl'a'j figur'o'j sed pri io abstrakt'a, kiu'n la figur'o'j bild'ig'as. Ili parol'as pri kvadrat'o aŭ diagonal'o, sed ili ne cel'as diskut'i la desegn'aĵ'o'j'n mem, nur tio'n, kio'n ili reprezent'as. Ili parol'as pri konkret'aĵ'o'j kiu'j hav'as ombr'o'j'n kaj est'as reflekt'at'a'j de akv'o, sed ili uz'as ili'n nur kiel model'o'j'n. Ili'a cel'o est'as far'i okul'e vid'ebl'a'j model'o'j'n de tio, kio est'as nur per'mens'e vid'ebl'a.”

“Vi prav'as.”

“Mi nom'is tio'n koncept'o, kaj la mens'o dev'as uz'i antaŭ'supoz'o'j'n por pri'trakt'i ĝi'n. La mens'o ne ating'as la absolut'a'n origin'o'n de koncept'o, pro mank'o de kapabl'o ir'i pli supr'e'n ol la antaŭ'supoz'o'j. Sekv'e ĝi uz'as konkret'aĵ'o'j'n kiu'j mem est'as bild'ig'ebl'a'j. Kompar'ant'e ili'n kun la bild'o'j, oni honor'e respekt'as ili'n.”

“Mi kompren'as,” li dir'is. “Tem'as pri geometri'o kaj parenc'a'j stud'o'j.”

“Do nun vi pov'as kompren'i mi'n kiam mi parol'as pri tiu part'o de la koncept'ar'o kiu'n oni pov'as kompren'i nur se oni uz'as dialektik'a'n argument'ad'o'n. Oni tiam kompren'as ke oni'a'j antaŭ'supoz'o'j ne est'as real'aĵ'o'j sed nur supoz'o'j, kaj sur'baz'e de ili oni prov'as supr'e'n'ir'i por ating'i la absolut'a'n Real'o'n. Tuŝ'int'e ĝi'n, oni kompren'as la konsekvenc'o'j'n kaj do sub'ir'ant'e oni ating'as konklud'o'n. Oni tut'e ne parol'as pri percept'aĵ'o'j sed pri arketip'o'j, argument'ad'o per arketip'o'j por konklud'i arketip'e.”

“Mi komenc'as kompren'i,” li dir'is, “sed ne tut'e. — Ŝajn'as al mi ke vi propon'as grand'eg'a'n task'o'n. — Vi vol'as apart'ig'i pli klar'e la sci'o'n pri Real'o kaj la koncept'ar'o'n, kiu'n oni akir'as dialektik'e, dis'de la tem'o de ali'a'j stud'o'j. Tiu'j stud'o'j uz'as si'a'j'n antaŭ'supoz'o'j'n kiel baz'o'n. Ili ja ne'evit'ebl'e uz'as la mens'o'n kaj ne percept'o'j'n por far'i si'a'n ekzamen'o'n. Sed ĉar ili ne cel'as ekzamen'ad'o'n de absolut'a baz'o, kaj anstataŭ'e kiel baz'o'n uz'as antaŭ'supoz'o'j'n, vi opini'as ke ili ne ver'e intelekt'e labor'as — kvankam oni ja pov'us per'intelekt'e sci'i se oni komenc'us per la absolut'a baz'o. Ŝajn'as al mi ke vi nom'as la ating'o'j'n de la geometri'ist'o'j kaj ili'a'j koleg'o'j ‘kompren'o’, kio est'as mez'e inter opini'o'j kaj sci'o.”

“Vi tre bon'e resum'as,” mi dir'is. “Do: akcept'u ke konform'e al la kvar part'o'j est'as kvar mens'a'j stat'o'j. Unu'a'rang'a est'as sci'o, du'a'rang'a est'as intelekt'a pens'ad'o, tri'a'rang'a est'as kred'o, kaj kvar'a'rang'a est'as konjekt'ad'o. Oni dev'as aranĝ'i ili'n laŭ tiu ord'o, est'as ekzakt'a paralel'o inter la grad'o de klar'ec'o de ĉiu el ili kaj la ver'ec'o kiu aparten'as al ĝi.”

“Mi kompren'as,” li dir'is, “kaj akcept'as vi'a'n aranĝ'o'n.”

Part'o Sep

“Nun,” mi dir'is, “kompar'u la natur'o'n de ni'a eduk'ad'o, aŭ mank'o de eduk'ad'o, kun ĉi tio: Imag'u hom'o'j'n loĝ'ant'a'j'n en ia sub'ter'a kavern'o. La grand'a en'ir'ej'o las'as la lum'o'n tra'ir'i la tut'a'n kavern'o'n. Ek'de si'a infan'ec'o la hom'o'j est'as ĉi tie, kun la krur'o'j kaj la kol'o'j katen'it'a'j tiel ke ili pov'as rigard'i sol'e antaŭ'e'n. Pro la katen'o'j ili ne pov'as turn'i si'a'j'n kap'o'j'n. La lum'o ven'as de fajr'o brul'ant'a super ili'a nivel'o grand'distanc'e mal'antaŭ ili. Inter la fajr'o kaj la katen'it'o'j, supr'e, est'as voj'o. Laŭ'long'e de la voj'o mur'o est'is konstru'it'a simil'a al la ekran'o'j en pup'teatr'o kiu'j est'as antaŭ la pup'ist'o'j kaj super kiu'j oni vid'as la pup'o'j'n.”

“Mi bild'ig'as tio'n al mi,” li respond'is.

“Nun imag'u ke mal'antaŭ la mur'o hom'o'j port'ad'as ĉi'a'j'n objekt'o'j'n kaj figur'o'j'n de hom'o'j kaj ali'a'j animal'o'j, far'it'a'j'n el ŝton'o kaj lign'o kaj ĉia material'o. Ili port'as ili'n tiel ke la objekt'o'j kaj figur'o'j est'as super la mur'o. Ver'ŝajn'e iu'j el la port'ant'o'j parol'as kaj ali'a'j silent'as.”

“Vi pri'parol'as tre strang'a'j'n bild'o'j'n kaj katen'it'o'j'n,” li dir'is.

“Simil'a'j'n al ni,” mi respond'is. “Unu'e, ĉu vi kred'as ke ili vid'us si'n mem kaj unu'j la ali'a'j'n — aŭ nur la ombr'o'j'n sur la kavern'a mur'o tuj antaŭ ili, kaŭz'it'a'j'n de la fajr'o?”

“Nur la ombr'o'j'n,” li dir'is, “se est'as ne'ebl'ig'it'e ke ili mov'u la kap'o'n dum la tut'a viv'o.”

“Kio'n pri la port'at'a'j objekt'o'j? Est'as sam'e, ĉu ne.”

“Est'as sam'e.”

“Se ili pov'us konversaci'i, ĉu ili do supoz'us ke kio'n ili vid'as est'as la real'o?”

“Ne'evit'ebl'e.”

“Supoz'u ke la kavern'mur'o antaŭ ili eĥ'us. Kiam iu el la port'ant'o'j parol'us, ĉu vi opini'as ke ili kred'us ke io ali'a ol la preter'pas'ant'a ombr'o parol'as?”

“Je Zeŭso, ne!” li dir'is.

“Sekv'e,” mi dir'is, “ne'evit'ebl'e ili kred'us ke la ombr'o'j de la art'e'far'it'a'j objekt'o'j est'as la ver'o.”

“Dev'us est'i tiel.”

“Konsider'u nun,” mi dir'is, “kiel est'us se hazard'e okaz'us liber'iĝ'o dis'de la katen'o'j kaj kurac'iĝ'o de ili'a mal'sci'o. Supoz'u ke unu el ili est'us liber'ig'it'a kaj dev'ig'it'a ek'star'i kaj turn'i si'a'n kap'o'n kaj paŝ'i kaj rigard'i la lum'o'n. Se li far'us ĉio'n ĉi, li sent'us dolor'o'n kaj pro la bril'eg'o li ne pov'us vid'i la objekt'o'j'n kies ombr'o'j'n li vid'is. Laŭ vi'a opini'o, kio'n li dir'us se oni dir'us al li ke li tiam vid'is mal'ver'aĵ'o'j'n sed ke nun li est'as pli proksim'a al la real'o kaj turn'it'a al pli real'a'j objekt'o'j, kaj sekv'e pli ĝust'e vid'as? Kaj se oni montr'us al li ĉiu'n el la preter'pas'ant'aĵ'o'j kaj demand'ant'e dev'ig'us li'n respond'i kio ili est'as — ĉu ne est'as ne'evit'ebl'e ke li est'us konfuz'it'a kaj opini'us ke kio'n li antaŭ'e rigard'ad'is est'as pli real'a ol kio'n oni nun montr'as al li?”

“Ja est'as ne'evit'ebl'e.”

“Kaj se oni dev'ig'us li'n rigard'i rekt'e al la lum'o, li'a'j okul'o'j dolor'us kaj li turn'us si'n por fuĝ'i al tio kio'n li pov'as vid'i, kaj li kred'us ke tio est'as ver'e pli klar'a ol kio'n oni montr'as al li, ĉu ne?”

“Tio'n li kred'us.”

“Kaj se,” mi dir'is, “oni per'fort'e tir'us li'n de tie por grimp'i mal'glat'a'n dekliv'o'n, kaj oni ne liber'ig'us li'n ĝis li est'us tir'it'a en la lum'o'n de la sun'o, sen'dub'e li sent'us dolor'o'n kaj plend'us dum oni li'n tir'us. Kaj ven'int'e en la lum'o'n li'a'j okul'o'j est'us tiel blind'ig'at'a'j de la lum'o ke li ne pov'us vid'i eĉ unu el tiu'j afer'o'j kiu'j'n ni nom'as ver'a'j.”

“Nu, li ne pov'us tuj vid'i ili'n,” li respond'is.

“Mi kred'as ke li dev'us kutim'iĝ'i al la lum'o por pov'i vid'i kio est'as supr'a. Unu'e li plej facil'e vid'us la ombr'o'j'n, kaj post'e la reflekt'o'j'n en akv'o kaŭz'it'a'j'n de hom'o'j kaj ali'aĵ'o'j. Post'e li vid'us ili'n mem. Rilat'e al kio est'as en la ĉiel'o, li pli facil'e vid'us la ĉiel'o'n nokt'e, rigard'ant'e la lum'o'n de la stel'o'j kaj de la lun'o, ol la sun'o'n dum la tag'o kaj ĝi'a'n lum'o'n.”

“Cert'e.”

“Kaj plej last'e, mi opini'as, li vid'us la sun'o'n, ne reflekt'o'n de ĝi en akv'o aŭ io ali'a, sed la sun'o'n mem en ĝi'a propr'a lok'o, kia ĝi efektiv'e est'as.”

“Ne'evit'ebl'e est'us tiel.”

“Post tio li konklud'us ke ĝi est'as la kaŭz'o de la sezon'o'j kaj de la jar'o'j kaj ke ĝi est'as la mastr'o de ĉio en la vid'ebl'a lok'o, kaj ke iel ĝi est'is la kaŭz'o de ĉio kio'n ili vid'is.”

“Est'as evident'e ke li ating'us tiu'n konklud'o'n pro si'a'j spert'o'j.”

“Supoz'u ke est'as honor'o'j kaj laŭd'o'j inter ili, kaj premi'o'j por tiu kiu klar'e vid'as la preter'pas'ant'a'j'n ombr'o'j'n, kiu plej preciz'e memor'as kiu'j aper'as unu'e kaj kiu'j post'e kaj kiu'j sam'temp'e, kaj pro tio plej bon'e pov'as antaŭ'dir'i tio'n kio okaz'os. Ĉu vi kred'as ke li entuziasm'us pri la honor'o'j kaj ke li est'us ĵaluz'a pri la honor'at'a'j aŭtoritat'ul'o'j? Aŭ ĉu li simpati'us kun Homero kaj prefer'us

kiel servut'ul'o, serv'i ali'a'n person'o'n sen'hav'a'n*

kaj spert'i i'o'n ajn prefer'e ol kred'i kaj viv'i kiel ili.”

“Tiel mi kred'as,” li dir'is. “Li prefer'us spert'i kio'n ajn ol viv'i tiel.”

“Nun konsider'u,” mi daŭr'ig'is. “Se li re'ir'us mal'supr'e'n al si'a antaŭ'a seĝ'o, ĉu li ne trov'us si'a'j'n okul'o'j'n plen'a'j de mal'lum'o, ĉar li subit'e ven'is el la sun'lum'o?”

“Cert'e,” li dir'is.

“Kaj se li de'nov'e dev'us konkur'i kontraŭ la ali'a'j person'o'j kiu'j dum'e rest'is katen'it'a'j, por disting'i inter la ombr'o'j dum li ankoraŭ est'us kvazaŭ blind'a, antaŭ ol li'a vid'pov'o re'ven'us — kaj la temp'o bezon'at'a por tio ne est'us mal'long'a — ĉu oni ne mok'us li'n dir'ant'e ke li'a'j okul'o'j difekt'iĝ'is pro li'a supr'e'n'ir'o, kaj ke ne est'as dezir'ind'e eĉ prov'i supr'e'n'ir'i? Kaj ke se ili pov'us kapt'i kaj mort'ig'i person'o'n kiu prov'us mal'lig'i kaj for'konduk'i ili'n, ili mort'ig'us li'n?”

“Sen'dub'e,” li dir'is.

“Nu, amik'o Glaŭkono,” mi dir'is, “ĉi tiu parabol'o est'as aplik'end'a al ĉio jam dir'it'a de ni. La vid'ebl'a kosm'o est'as kompar'end'a kun la lok'o kie est'is la katen'it'o'j. La fajr'o est'as la lum'o de la sun'o. La supr'e'n'ir'o'n kaj rigard'o'n al la supr'aĵ'o'j kompren'u kiel penetr'o'n en la raci'a'n kosm'o'n far'e de la psik'o — jen mi'a opini'o kiu'n vi tiel fervor'e vol'is aŭskult'i. Di'o sci'as ĉu ĝi est'as ver'a. Sed tiel ŝajn'as al mi, ke en la kon'ebl'a kosm'o la arketip'o de Bon'o est'as la last'a kaj est'as apenaŭ vid'ebl'a. Sed kiam oni vid'as ĝi'n oni dev'as konsci'i ke ĝi est'as la kaŭz'o de ĉio prav'a kaj bel'a. Ĝi est'as la patr'o de la lum'o kaj ties mastr'o en la vid'ebl'a kosm'o. En la intelekt'o ĝi est'as la mastr'o kiu proviz'as ver'o'n kaj kompren'o'n. Kiu esper'as ag'i inteligent'e, ĉu privat'e ĉu publik'e, dev'as vid'i ĝi'n.”

“Mi akord'as kun vi,” li dir'is, “laŭ mi'a ebl'o.”

“Bon'e,” mi dir'is. “Akord'u kun mi pri io pli'a. Ne mir'u ke person'o'j kiu'j ir'is tie'n ne vol'as okup'i si'n pri hom'a'j afer'o'j. Ili'a'j psik'o'j ĉiam sent'as pel'o'n rest'i tie. Sen'dub'e est'as tiel, se ni'a antaŭ'a kompar'o plu valid'as.”

“Sen'dub'e.”

“Nu, ĉu vi kred'as ke est'as mir'ind'e,” mi demand'is, “ke post kontempl'ad'o pri kio est'as di'a, kiam oni re'ven'as al la hom'a mond'o oni ag'as mal'dec'e kaj ŝajn'as ver'e rid'ind'a dum oni ankoraŭ est'as konfuz'it'a kaj ankoraŭ ne re'kutim'iĝ'is al la mal'lum'o tamen dev'as en tribunal'o'j aŭ ali'lok'e advokat'i pri la ombr'o'j de just'ec'o aŭ pri la statu'o'j pro kiu'j la ombr'o'j aper'as, kaj disput'ad'i pri ĝi, kiel ĝi'n koncept'as person'o'j neniam mem vid'int'a'j Just'ec'o'n?”

“Tut'e ne est'as mir'ind'e,” li dir'is.

“Sed kompren'em'a person'o,” mi dir'is, “memor'us ke est'as du spec'o'j de konfuz'o kiu'j'n okul'o pov'as spert'i kaj ke est'as du kaŭz'o'j: En'ir'i lum'o'n el mal'lum'o, kaj mal'lum'o'n el lum'o. Li sci'us ke est'as sam'e pri la psik'o. Kiam li vid'us mens'e perturb'it'a'n person'o'n kiu ne pov'as klar'e percept'i, li ne mok'us mal'raci'e. Li streb'us sci'iĝ'i ĉu la perturb'it'o ĵus ven'is el pli ilumin'it'a viv'o en mal'lum'o'n al kiu tiu ne kutim'iĝ'is, aŭ ĉu tiu ir'is el viv'o pli sen'sci'a en pli ilumin'it'a'n, pli plen'a'n de bril'o. Tiel li sci'us ĝoj'i pri la spert'o de ĉi tiu kaj kompat'i tiu'n. Se li vol'us rid'i pro ili, li'a rid'ad'o est'us mal'pli fort'a rilat'e la person'o'n ĵus re'ven'int'a'n el la supr'a lum'o.”

“Vi tre bon'senc'e parol'as,” li dir'is.

“Ni dev'as pens'i pri ili ĉi tiel,” mi dir'is, “se tio est'as ver'a. Eduk'ad'o ne est'as kia ĝi'n proklam'as person'o'j dir'ant'a'j ke la psik'o hav'as neniu'n sci'o'n kaj tial ili en'met'as sci'o'n kvazaŭ en'met'ant'e vid'o'n en blind'a'j'n okul'o'j'n.”

“Ili ja dir'as tio'n,” li respond'is.

“Ni'a diskut'o,” mi dir'is, “indik'as ke ĉi tiu kapabl'o ekzist'as en ĉiu psik'o. La psik'o est'as la organ'o per kiu ĉiu lern'as. Est'as sam'e kiel oni ne pov'as turn'i si'a'n okul'o'n sen turn'i la tut'a'n korp'o'n el mal'lum'o al lum'o. Simil'e, oni dev'as psik'e tut'e turn'i si'n for de la mond'o de far'iĝ'ad'o ĝis oni pov'as toler'i la vid'o'n de la Real'o kaj de la bril'eg'o de la Real'o. Ni dir'as ke tio est'as la Bon'o, ĉu ne?”

“Tiel ni dir'as.”

“Sekv'e,” mi dir'is, “ni bezon'as art'o'n de turn'ad'o: Kiel plej facil'e kaj efik'e turn'iĝ'i. Neces'as trov'i rimed'o'n, ne por ebl'ig'i ke oni pov'u vid'i — oni jam hav'as tiu'n kapabl'o'n — sed oni ne turn'as si'n ĝust'e kaj ne vid'as kio'n oni dev'us vid'i. Jen kio est'as el'trov'end'a.”

“Ŝajn'as ke est'as tiel.”

“Ĉiu'j ali'a'j tiel nom'it'a'j virt'o'j de la psik'o probabl'e est'as proksim'a'j al tiu'j de la korp'o — ĉar efektiv'e, se ili ne jam en'est'as ili est'as hav'ig'ebl'a'j per al'kutim'iĝ'o kaj praktik'ad'o — sed ŝajn'e est'as mult'e pli di'ec'e inteligent'e pens'i. La potenc'o de tio neniam pere'as. De'pend'e de kiel ĝi turn'iĝ'as, ĝi est'as valor'a kaj util'a, aŭ sen'valor'a kaj danĝer'a. Ĉu vi rimark'is ke kvankam oni nom'as kelk'a'j'n hom'o'j'n mal'bon'a'j malgraŭ ili'a lert'ec'o, ili'a'j psik'et'o'j est'as akr'e'vid'a'j kaj klar'e vid'as al kio ili turn'iĝ'as? Do al ili'a vid'pov'o neni'o mank'as, ĝi nur est'as dev'ig'at'a serv'i mal'bon'o'n. Sekv'e, ju pli akr'e ĝi rigard'as, des pli da mal'bon'o ĝi okaz'ig'as.”

“Cert'e,” li dir'is.

“Nu,” mi dir'is, “se la natur'o de tiu vid'pov'o jam de infan'ec'o est'us martel'at'a kiel oni el'martel'as plumb'aĵ'o'n, kaj est'us kvazaŭ per'martel'e liber'ig'it'a dis'de si'a'j origin'o kaj karakter'o, kiu'j dediĉ'as si'n al manĝ'aĵ'o'j kaj plezur'o'j kaj avid'o kaj tiel mal'supr'e'n rigard'ig'as la vid'kapabl'o'n de la psik'o, se liber'ig'it'e ĝi turn'iĝ'us al la ver'o, tiu'j sam'a'j psik'o'j de la sam'a'j hom'o'j plej'akr'e vid'us sam'manier'e kiel ili vid'as al kio ili est'as nun turn'it'a'j.”

“Ver'ŝajn'e,” li dir'is.

“Nu,” mi dir'is, “ankaŭ est'as ver'ŝajn'e, pro la pli fru'a diskut'ad'o, ke la ne'eduk'it'a'j person'o'j neniam spert'int'a'j ver'o'n ne est'us kompetent'a'j estr'i civit'o'n. Kaj tut'e sam'e est'us mal'kompetent'a'j ĉiu'j person'o'j dediĉ'int'a'j si'n al eduk'iĝ'o sen'fin'a. Tiu'j ne hav'as en si'a viv'o cel'o'n kiu'n ili streb'u efektiv'ig'i per ĉiu ag'o, ĉu privat'a, ĉu publik'a. Kaj ĉi tiu'j ĉar ili ne volont'e ag'as — ili fantazi'as ke ili jam dum si'a viv'o loĝ'as sur la Insul'o'j de Beat'ul'o'j.”

“Est'as ver'e,” li dir'is.

“Do ĉar ni est'as la fond'int'o'j,” mi dir'is, “ni'a task'o est'as dev'ig'i la plej bon'a'j'n natur'o'j'n ating'i tiu'n sci'o'n kiu'n ni antaŭ'e nom'is plej grav'a: Vid'i la Bon'o'n kaj grimp'i sur tiu'n alt'aĵ'o'n. Sed ni dev'as mal'permes'i tio'n kio'n oni nun'temp'e permes'as.”

“Kio'n?”

“Ke ili rest'u tie,” mi dir'is, “rifuz'ant'e re'ir'i mal'supr'e'n al la katen'it'o'j, kaj rifuz'ant'e part'o'pren'i ili'a'j'n task'o'j'n kaj honor'o'j'n, ne'grav'e ĉu tem'as pri mal'ind'a'j aŭ ind'a'j afer'o'j.”

“Ĉu ni tiel mal'just'e ag'u al ili, trud'ant'e al ili mal'bon'a'n viv'o'n kvankam ili pov'us hav'i pli bon'a'n?” li demand'is.

“Vi de'nov'e forges'as, mi'a amik'o,” mi dir'is, “ke la leĝ'o ne cel'as ke unu grup'o en la civit'o prosper'u; ĝi klopod'as efektiv'ig'i tio'n en la tut'a civit'o. Ĝi persvad'e dev'ig'as la civit'an'o'j'n inter'akord'i kaj help'i unu'j la ali'a'n, tiel ke ĉiu'j serv'as la civit'o'n laŭ si'a kapabl'o. Ĝi far'as tia'j'n person'o'j'n en la civit'o ne por las'i ke ĉiu sekv'u si'a'n propr'a'n vol'o'n sed por util'ig'i ili'n, tiel ke la civit'o unu'iĝ'us.”

“Prav'e,” li respond'is. “Mi ja forges'is.”

“Atent'u, Glaŭkono,” mi dir'is, “ke ni ne mis'trakt'os tiu'j'n hom'o'j'n inter ni kiu'j far'iĝ'os filozof'o'j. Laŭ ni, ni prav'e trakt'as ili'n dev'ig'ant'e ili'n pri'zorg'i kaj gard'i la ali'a'j'n. Ni dir'os ke simil'a'j person'o'j nask'it'a'j en ali'a'j civit'o'j rajt'as ne part'o'pren'i en civit'a'j task'o'j, ĉar ili spontane'e kaj ne'plan'it'e kresk'as en ĉiu civit'o. Est'as just'e ke person'o kiu per'labor'is si'a'n propr'a'n ekzist'o'n ne ŝuld'as al la soci'o nek fervor'as re'pag'i al la soci'o. Sed ni pret'ig'is vi'n por est'i gvid'ant'o'j kaj reĝ'o'j de la abel'ar'o por la bon'fart'o de vi mem kaj de la tut'a civit'o. Eduk'it'e pli bon'e kaj pli perfekt'e ol la ali'a'j, vi kapabl'as part'o'pren'i en ambaŭ region'o'j. Ĉiu el vi dev'as laŭ'vic'e mal'supr'e'n'ir'i en la loĝ'ej'o'j'n de la ali'ul'o'j kaj kutim'iĝ'i al la mal'lum'o. Post tia kutim'iĝ'o vi mult'e pli bon'e vid'os ol la hom'o'j tie, kaj vi re'kon'os ĉiu'n el la reflekt'aĵ'o'j, ĉar vi jam vid'is la ver'o'n pri la Bel'o kaj la Just'o kaj la Bon'o. Sekv'e, ni'a kaj vi'a civit'o est'os reg'at'a de vek'iĝ'int'o'j anstataŭ de dorm'ant'o'j, mal'simil'e al la ali'a'j, kiu'j est'as reg'at'a'j de person'o'j kiu'j kvazaŭ boks'as unu la ali'a'n kaj konkur'as por akir'i la reg'pov'o'n supoz'ant'e ke ĝi est'as ia grand'a bon'aĵ'o. La ver'o est'as ke nur civit'o'j kie la reg'ont'o'j plej kontraŭ'vol'e reg'as est'as reg'at'a'j plej bon'e kaj sen mal'pac'o. Civit'o'j kun ali'spec'a'j reg'ant'o'j spert'as la mal'o'n.”

“Cert'e,” li dir'is.

“Ĉu vi kred'as ke la jun'a'j lern'ant'o'j mal'obe'os ni'n aŭd'int'e tio'n, kaj ke ili rifuz'os laŭ'vic'e part'o'pren'i en la task'o'j de la civit'o kvankam ili rajt'os kun'e viv'i en la Pur'o plej'oft'e?”

“Ne'ebl'e,” li dir'is, “ĉar ni postul'os just'ec'o'n de just'ul'o'j. Ĉiu el ili kompren'os ke reg'i est'as neces'a dev'o — tut'e mal'e ol opini'as la reg'ant'o'j en ĉiu el la aktual'a'j civit'o'j.”

“Mi'a amik'o,” mi dir'is, “est'as tiel: Se vi pov'os trov'i pli bon'a'n viv'o'n ol reg'ad'o'n por la reg'ont'o'j, vi'a civit'o pov'os est'i bon'e reg'at'a. Nur tiam ĝi'n reg'os ver'a'j riĉ'ul'o'j, riĉ'a'j ne pro or'o sed pro beat'a stat'o: Bon'a kaj prudent'a viv'o. Se ili est'us mal'riĉ'a'j sen'hav'ul'o'j kaj ven'us al civit'a ofic'o kred'ant'e ke tiel ili akir'os bon'aĵ'o'j'n, tia stat'o ne ekzist'us. Kiam ili lukt'as inter si streb'ant'e far'iĝ'i reg'ant'o'j, publik'e kaj privat'e tia batal'ad'o detru'as ne nur ili'n sed la tut'a'n civit'o'n.”

“Plen'e ver'e,” li dir'is.

“Ĉu vi kon'as ali'a'n spec'o'n de viv'ad'o,” mi demand'is, “kiu mal'respekt'as politik'a'n reg'ad'o'n krom tiu de ver'a filozofi'o?”

“Je Zeŭso, ne!” li respond'is.

“Sekv'e, nur person'o'j kiu'j ne vol'as reg'i dev'us rajt'i reg'i. Ali'e, rival'o'j batal'us inter si.”

“Kompren'ebl'e.”

“Kiu'j'n ali'a'j'n vi dev'ig'us protekt'i la civit'o'n, ol tiu'j'n kiu'j plej sagac'e sci'as plej bon'e reg'i civit'o'n ĉar ili posed'as ali'a'j'n honor'o'j'n kaj pli bon'a'n viv'o'n ol politik'a'n?”

“Neniu'j'n ali'a'j'n,” li dir'is.

“Ĉu vi do vol'as ke ni nun ekzamen'u kiel tia'j hom'o'j est'iĝ'os? Kaj kiel oni pov'us konduk'i ili'n supr'e'n al la lum'o kiel, laŭ'dir'e, iu'j hom'o'j supr'e'n'ir'is el Hadeso ĝis la Di'o'j?”

“Nu, est'as klar'e ke ne tem'as pri la ĵet'turn'iĝ'o de ŝel'o* sed psik'a si'n'turn'o for de ia nokt'ec'a tag'o al ver'a, al supr'e'n'ir'o al la Real'o, al la ver'o kiu'n ni nom'is filozofi'o.”

“Cert'e.”

“Do ni dev'as ekzamen'i kiu stud'o kapabl'as far'i tio'n, ĉu ne?”

“Ni nepr'e dev'as ekzamen'i tio'n.”

“Kiu stud'o, Glaŭkono, pov'us tir'i la psik'o'n el la ĉiam ŝanĝ'iĝ'ant'a mond'o al la Real'o? Sam'temp'e mi ek'pens'as demand'i ankaŭ: Ĉu ni ne dir'is ke ili dev'as est'i ekspert'e ekzerc'at'a'j je milit'ad'o dum ili est'as jun'a'j?”

“Ni ja dir'is tio'n.”

“Do ĉi tiu stud'o kiu'n ni serĉ'as dev'as hav'i ankaŭ ali'a'n kvalit'o'n.”

“Kiu'n?”

“Ĝi dev'as est'i util'a al milit'em'a'j person'o'j.”

“Tiel dev'as est'i,” li dir'is, “se est'as ebl'e.”

“Ni antaŭ'e dir'is ke ni dev'as instru'i sport'o'j'n kaj art'o'j'n al ili.”

“Jes,” li dir'is.

“Sport'o'j rilat'as al ek'est'iĝ'o kaj pere'o, ĉar ili est'as por korp'o'j kaj korp'o'j kresk'as kaj mort'as.”

“Evident'e.”

“Do tio ne est'as la stud'o kiu'n ni serĉ'as.”

“Ne.”

“Ĉu do muzik'o, kia'n ni komenc'e ekzamen'is?”

“Sed memor'u,” li dir'is, “ke ĝi est'as la mal'o de sport'o'j. Ĝi instru'as kondut'o'n al la gard'ist'o'j — per si'a'j son'o'j ĝi trans'don'as i'a'n humor'o'n sed neniu'n sci'o'n. Simil'e, per si'a ritm'o ĝi trans'don'as ritm'ec'o'n. Kaj la vort'o'j hav'as parenc'a'j'n influ'o'j'n, ne'grav'e ĉu tem'as pri legend'o'j, ĉu pri pli ver'a'j afer'o'j. Ne est'as en ĝi ia stud'o konduk'ant'a al kio'n vi nun serĉ'as.”

“Vi plej prav'e memor'ig'as mi'n,” mi respond'is. “Efektiv'e tio ne est'as en ĝi. Sed, plej estim'ind'a Glaŭkono, kiu stud'o pov'us plen'um'i la bezon'o'n? Ĉar ĉiu'j meti'o'j ja ŝajn'as est'i ne'ind'a'j.”

“Kompren'ebl'e. Sed kio rest'as apart'e de art'o kaj sport'o'j kaj la meti'o'j?”

“Bon'e,” mi dir'is. “Se ni ne pov'as trov'i i'o'n apart'a'n de ili, do ni dev'os trov'i i'o'n propr'a'n al ili ĉiu'j.”

“Kio'n?”

“I'o'n komun'a'n al ĉiu'j meti'o'j kaj pens'o'j kaj sci'o'j — kio'n oni plej'unu'e dev'as lern'i.”

“Kio'n?” li demand'is.

“I'o'n tre simpl'a'n,” mi respond'is. “La kapabl'o disting'i inter unu, du, tri. Mal'long'e: Kalkul'ad'o, aritmetik'o. Tio rilat'as al ĉio, ĉiu meti'o kaj sci'o dev'as atent'i tio'n, ĉu ne?”

“Tiel atent'i? Jes ja.”

“Kaj ankaŭ la milit'art'o?”

“Nepr'e jes.”

“Do Palamedo en la tragedi'o'j* ĉiam montr'as ke Agamemnon'o est'is rid'ind'a general'o. Palamedo pretend'as, ĉu ne?, est'i el'trov'int'a aritmetik'o'n, kaj per tio li aranĝ'is la arme'o'n en Ilion'o kaj li kalkul'is la ŝip'o'j'n kaj ĉio'n ali'a'n, kvazaŭ neni'u antaŭ'e far'is tia'j'n kalkul'ad'o'j'n. Kaj Agamemnon'o, ŝajn'e, eĉ ne sci'is kiom da pied'o'j li hav'as, ĉar li ne sci'is kalkul'i. Kia general'o est'us li, laŭ vi'a opini'o?”

“Cert'e tre strang'a,” li dir'is, “laŭ mi'a opini'o, se tio est'as ver'a.”

“Do ĉu ni dir'os ke milit'ont'o nepr'e dev'as stud'i i'o'n ali'a'n prefer'e ol kalkul'i kaj nombr'i?”

“Tio est'as la plej grav'a stud'o,” li dir'is, “por person'o kiu dev'os kompren'i aranĝ'i arme'o'n. Efektiv'e, eĉ por est'i nur hom'o.”

“Ĉu vi sci'as kio'n mi opini'as pri tiu stud'o?” mi demand'is.

“Kio'n?”

“Evident'e ĝi est'as unu el tiu'j stud'o'j kiu'j'n ni serĉ'as por instig'i la kresk'o'n de koncept'ad'o. Sed neni'u uz'as ĝi'n ĝust'e, kvankam ĝi kapabl'as tir'i oni'n al la Real'o.”

“Kio'n vi dir'as?” li demand'is.

“Mi prov'os eksplik'i al vi mi'a'n pens'o'n,” mi dir'is. “Vi est'os observ'ant'o kiu akcept'os aŭ mal'akcept'os ĉu tio kio'n mi esprim'os jes aŭ ne konduk'as al ni'a cel'o. Tiel ni pli klar'e vid'os ĉu est'as kiel mi suspekt'as.”

“Eksplik'u,” li dir'is.

“Jen mi'a eksplik'o,” mi dir'is. “Se vi pri'pens'as, kelk'a'j percept'aĵ'o'j ne postul'as ke la mens'o atent'u ili'n, ĉar ni'a percept'o mem sufiĉ'e disting'as ili'n. Kio neces'ig'as mens'a'n atent'o'n est'as kio'n la percept'o ne adekvat'e prezent'as.”

“Klar'as ke vi parol'as pri mal'proksim'aĵ'o'j,” li dir'is. “Kaj pri pentr'aĵ'o'j en kiu'j oni prov'as montr'i perspektiv'o'n.”

“Vi plen'e mis'kompren'as mi'n,” mi respond'is.

“Do kio'n vi cel'as esprim'i?” li demand'is.

“Kio ne postul'as atent'o'n,” mi dir'is, “est'as ĉio kio ne sam'temp'e montr'as mal'a'n aspekt'o'n. Mi dir'as ke io postul'as la ag'ad'o'n de la mens'o kiam la percept'o ne klar'e disting'as inter ĝi kaj ĝi'a mal'o, ne'grav'e ĉu ĝi est'as mal'proksim'a aŭ proksim'a. Ĉi tio pli klar'e montr'as kio'n mi dir'os: Jen tri fingr'o'j, la plej mal'grand'a, la du'a, kaj la mez'a.”

“Jes,” li dir'is.

“Supoz'u ke mi parol'as pri ili kiam ili est'as proksim'a'j. Vi dev'as atent'i i'o'n pri ili.”

“Kio'n?”

“Ĉiu el ili egal'e ŝajn'as est'i fingr'o. Ne est'as diferenc'e ĉu vi rigard'as la mez'a'n aŭ la last'a'n, nek ĉu ĝi est'as blank'a aŭ nigr'a, dik'a aŭ mal'dik'a, kaj tiel plu. Rilat'e al ĉiu'j tri fingr'o'j, nenies mens'o dev'as okup'i si'n per la demand'o ĉu tem'as pri fingr'o — ĉar oni'a vid'o neniam kred'ig'as ke fingr'o est'as sam'temp'e mal'fingr'o.”

“Ver'e,” li dir'is.

“Do,” mi dir'is, “est'as ver'ŝajn'e ke ĝi ne vek'us mens'a'n atent'o'n.”

“Ja est'as ver'ŝajn'e.”

“Nun pri'pens'u: Ĉu la vid'o sufiĉ'e bon'e vid'as ili'a'j'n grand'ec'o'n kaj mal'grand'ec'o'n sed ne grav'as al ĝi ĉu tem'as pri la mez'a fingr'o aŭ la last'a? Kaj sam'e, ne grav'as al la tuŝ'o ĉu ĝi est'as dik'a aŭ mal'dik'a, ĉu mol'a aŭ mal'mol'a? Kaj la ali'a'j percept'o'j montr'as ke ili hav'as la sam'a'n mank'o'n, ĉu ne? Ĉiu el ili far'as ĉi tio'n: Unu'e, la tuŝ'o traf'as mal'mol'aĵ'o'n kaj ankaŭ mol'aĵ'o'n, do ĝi raport'as al la mens'o ke unu'sol'a afer'o est'as percept'at'a kiel kaj mal'mol'a kaj mol'a?”

“Jes,” li dir'is.

“Sekv'e,” mi dir'is, “la mens'o ne'evit'ebl'e est'as konfuz'it'a pri kio est'as mal'mol'ec'o, se la sam'a percept'o ankaŭ indik'as mol'ec'o'n. Kaj se percept'o indik'as kaj leĝer'ec'o'n kaj pez'ec'o'n, kio est'as leĝer'ec'o kaj kio est'as pez'ec'o, se ĝi indik'as ke pez'ec'o est'as leĝer'a kaj leĝer'ec'o pez'a?”

“Jes,” li dir'is, “tia'j interpret'o'j est'us tre strang'a'j laŭ la mens'o, kaj neces'us ekzamen'i la afer'o'n.”

“Est'as ver'ŝajn'e,” mi dir'is, “ke la mens'o unu'e serĉ'us help'o'n ĉe aritmetik'o, por trov'i ĉu la percept'it'aĵ'o est'as nur unu aŭ du objekt'o'j.”

“Cert'e.”

“Kaj se montr'iĝ'as ke tem'as pri du objekt'o'j, ĉiu el ili est'as apart'a objekt'o.”

“Jes.”

“Do se ĉiu est'us disting'ebl'a, ĉar ili ja est'as du objekt'o'j, la mens'o konklud'us ke tem'as pri du apart'a'j objekt'o'j. Ĉar ĝi ne mis're'kon'us du objekt'o'j'n kaj kred'us ke ili est'as nur unu.”

“Vi prav'as.”

“Ankaŭ vid'o vid'as grand'o'n kaj mal'grand'o'n, ni dir'is, kaj ne apart'ig'as ili'n sed miks'as ili'n.”

“Jes.”

“Por klar'ig'i ĉu tem'as pri grand'a aŭ mal'grand'a, la mens'o dev'as atent'i kaj far'i disting'o'n, anstataŭ kun'miks'i kiel tio'n far'as percept'o.”*

“Prav'e.”

“Kaj de tio unu'a'foj'e ven'as al ni la demand'o: Kio, do, est'as grand'ec'o aŭ mal'grand'ec'o, ĉu ne?”

“Grav'a demand'o.”

“Do ni parol'as pri koncept'o disting'it'a dis'de vid'aĵ'o.”

“Tut'e ĝust'e.”

“Nu, jen kio'n mi prov'is esprim'i. Kelk'a'j afer'o'j aktiv'ig'as pens'ad'o'n kaj ali'a'j ne. Ni pov'as disting'i inter kiu'j aktiv'ig'as pens'ad'o'n; ili est'as percept'o'j kiu'j koincid'as kun si'a mal'o. Kio ne est'as tia, tio ne aktiv'ig'as la mens'o'n.”

“Mi kompren'as nun,” li dir'is, “kaj ŝajn'as al mi ke tiel est'as.”

“Nu, en kiu kategori'o est'as nombr'o kaj la Unu?”*

“Mi ne sci'as,” li dir'is.

“Rezon'u pri ĝi sam'manier'e kiel ĝis nun,” mi dir'is. “Se sufiĉ'as vid'i la Unu'n aŭ uz'i ali'a'n percept'o'n, tio ne konduk'us ni'n al la Real'o, sam'e kiel pri la fingr'o'j. Sed se ĝi'a mal'o ĉiam est'as vid'at'a kun ĝi, tiel ke ni ne pov'as vid'i ĉu tem'as pri la Unu aŭ la Mal'un'u, neces'us disting'i kaj la mens'o est'us konfuz'it'a kaj dev'us ekzamen'i, uz'ant'e si'a'n pens'ad'o'n kaj demand'ant'e ĝust'e kio est'as la Unu. La rezult'o est'us ke tiu stud'o est'us konduk'ant'o kaj turn'il'o por vid'ig'i la Real'o'n.”

“Sed,” li protest'is, “la vid'o ja est'as tre grav'a tiu'rilat'e. Ni sam'temp'e vid'as objekt'o'n kiel unu'aĵ'o'n kaj kiel grand'a'n nombr'o'n da part'o'j.”

“Se tio est'as valid'a pri la Unu,” mi dir'is, “ĉiu numeral'o hav'as sam'a'n karakter'o'n.”

“Cert'e.”

“Sed kalkul'ad'o kaj aritmetik'o tem'as nur pri numeral'o'j.”

“Ja jes.”

“Do ili ŝajn'as konduk'il'o al la ver'o.”

“Ekster'ordinar'e grav'a konduk'il'o.”

“Do ĝi montr'iĝ'is est'i unu el la stud'o'j kiu'j'n ni serĉ'is. Milit'ist'o dev'as nepr'e lern'i ĝi'n por aranĝ'i la batal'ant'o'j'n, kaj filozof'o bezon'as ĝi'n por pov'i tuŝ'i la Real'o'n kaj por eskap'i la mond'o'n de ŝanĝ'iĝ'ad'o. Sen tio, li neniam pov'os raci'e rezon'ad'i.”

“Tiel est'as,” li dir'is.

“Ni'a gard'ist'o est'os kaj milit'ist'o kaj filozof'o.”

“Sen'dub'e.”

“Sekv'e, Glaŭkono, ĝust'e est'as per leĝ'o dev'ig'i ĉi tiu'n stud'o'n kaj konvink'i la person'o'j'n part'o'pren'ont'a'j'n en la plej grav'a'j afer'o'j de la civit'o ir'i al aritmetik'ad'o kaj firm'e ten'i ĝi'n. Ili ne neglekt'u ĝi'n sed lig'u si'n al ĝi ĝis ili vid'os la natur'o'n de nombr'o'j kaj ating'os ĝi'n per pur'a rezon'ad'o — ne por aĉet'ad'o aŭ vend'ad'o, kvazaŭ plan'ant'e est'i komerc'ist'o'j aŭ butik'ist'o'j, sed por milit'ad'o kaj por facil'ig'i la turn'iĝ'o'n de la psik'o al la Ver'o kaj la Real'o, for de la ŝanĝ'iĝ'em'a mond'o.”

“Vi bon'eg'e parol'as,” li dir'is.

“Nun,” mi dir'is, “parol'int'e pri la stud'ad'o de aritmetik'o mi pens'as kiel ind'a kaj ĉiel util'a ĝi est'as por ni rilat'e al ni'a cel'o, se oni okup'as si'n pri ĝi por pli'ig'i si'a'n kompren'o'n kaj ne por dis'vend'ad'o.”

“Kial?” li demand'is.

“Pro kio'n ni ĵus dir'is, ke ĝi fort'e tir'as la psik'o'n supr'e'n kaj ĝi dev'ig'as diskut'ad'i la numeral'o'j'n mem. Ĝi ne akcept'as por diskut'o ke iu prezent'us konkret'a'j'n nombr'o'j'n vid'ebl'a'j'n aŭ palp'ebl'a'j'n. Vi sci'as ke la ekspert'o'j mok'as person'o'n prov'ant'a'n dis'ig'i la Unu, kaj rifuz'as akcept'i tia'n ag'o'n. Se vi mem dis'hak'us ĝi'n ili mult'ig'us ĝi'n, pro la risk'o ke la Unu trov'iĝ'us est'i ne unu sed ar'o da er'o'j.”*

“Vi plen'e prav'as,” li dir'is.

“Kio'n vi opini'us, Glaŭkono, se iu dir'us al ili: ‘Plej estim'at'a'j sinjor'o'j, pri kiu'j numeral'o'j vi parol'as, se inter ili la Unu est'as tia, kiel vi dir'as, egal'a al ĉiu ali'a Unu, eĉ ne plej et'e diferenc'a kaj hav'ant'a en si tut'e neniu'n part'o'n?’ Kiel ili respond'us, laŭ vi'a supoz'o?”

“Nu, laŭ mi'a supoz'o, ili dir'us ke tem'as nur pri koncept'o, ke ne est'us ebl'e ali'e pri'trakt'i ĝi'n.”

“Do vi vid'as, amik'o,” mi respond'is, “ke evident'e ni ne pov'as evit'i tiu'n stud'o'n, ĉar ĝi neces'ig'as ke la mens'o konsider'u ĝi'n por ating'i la Ver'o'n.”

“Tio'n ĝi nepr'e far'as,” li dir'is.

“Nu, ĉu vi rimark'is ke person'o'j kiu'j est'as natur'e kalkul'ist'a'j est'as tre lert'a'j pri preskaŭ ĉiu'j subjekt'o'j, kaj se mal'lert'ul'o'j est'as instru'at'a'j pri ĝi kaj dediĉ'as si'n al ĝi, eĉ se ili ricev'as neniu'n ali'a'n profit'o'n tamen ili far'iĝ'as pli lert'a'j ol antaŭ'e?.””

“Mi akord'as,” li dir'is.

“Kaj mi kred'as ke vi ne facil'e trov'os ali'a'n tem'o'n kiu postul'as pli da labor'o kaj stud'ad'o.”

“Vi prav'as.”

“Do ĉia'kaŭz'e tiu stud'o dev'as ne est'i ignor'at'a sed la natur'e plej bon'a'j person'o'j est'u eduk'at'a'j per ĝi.”

“Do nun ni las'u tiu'n punkt'o'n,” mi dir'is, “kaj ni ekzamen'u ĉu la sekv'ont'aĵ'o merit'as ni'a'n atent'o'n.”

“Kio? Ĉu geometri'o?”

“Ĝust'e tio,” mi dir'is.

“Klar'as ke kiam oni aplik'as ĝi'n al milit'ad'o,” li dir'is, “ĝi est'as atent'ind'a. Por bivak'ad'o kaj por okup'i region'o'n kaj por vic'ig'i la soldat'o'j'n kaj ĉiu ali'a aranĝ'ad'o de arme'o dum batal'o'j kaj marŝ'ad'o; por ĉio ĉi estr'o sci'ant'a geometri'o'n super'us estr'o'n kiu ne sci'as ĝi'n.”

“Sed por tia'j afer'o'j,” mi dir'is, “nur'a element'a sci'o de geometri'o kaj aritmetik'o sufiĉ'us. Ni dev'as ekzamen'i ĉu la pli komplik'it'a kaj progres'int'a part'o de ĝi kontribu'as al pli klar'a vid'o de la arketip'o de la Bon'o. Laŭ ni, ĉio konduk'as tie'n kio dev'ig'as la psik'o'n turn'i si'n al la direkt'o kie est'as la plej beat'a form'o de la Real'o, kie oni plej sen'mank'e vid'as ĝi'n.”

“Vi prav'as,” li respond'is.

“Do se ĝi dev'ig'as vid'i la Real'o'n, ĝi est'as taŭg'a. Sed se nur la ŝanĝ'iĝ'em'o'n, ne.”

“Ni konsent'as pri tio.”

“Kaj neni'u kiu eĉ iom'et'e kon'as geometri'o'n,” mi dir'is, “kontraŭ'dir'os ni'a'n deklar'o'n ke tiu stud'tem'o far'as preciz'e la mal'o'n laŭ la vort'uz'o de ĝi'a'j uz'ant'o'j.”

“Kio'n?” li demand'is.

“Ili ne'evit'ebl'e parol'as plej rid'ind'e. Ili parol'as kvazaŭ far'ant'e i'o'n kaj cel'ant'e ag'o'n. Ili parol'as pri kvadrat'ig'ad'o, kaj kun'lig'ad'o de figur'o kun rekt'a lini'o, kaj al'don'ad'o,* kaj tiel plu. Sed ni util'ig'as la tut'a'n stud'o'n nur por akir'i ver'a'n sci'o'n.”

“Vi tut'e prav'as,” li dir'is.

“Kaj ankoraŭ neces'as konsent'i pri io ali'a.”

“Pri kio?”

“Ke ver'a sci'o tem'as pri la etern'a Real'o, ne pri afer'o'j kiu'j ek'est'iĝ'as kaj pere'as.”

“Konsent'o pri tio est'as facil'a,” li dir'is. “Geometri'o est'as stud'o pri tio kio est'as etern'e real'a.”

“Do, kar'a amik'o, ĝi dev'as tir'i la psik'o'n al la ver'o, kaj efik'i tiel ke la filozof'a mens'o atent'u supr'e'n, kaj ne fuŝ'atent'u kiel nun mal'supr'e'n.”

“Kiel ebl'e plej tiel,” li dir'is.

“Kaj kiel ebl'e plej postul'end'e,” mi dir'is, “por ke la loĝ'ant'o'j en vi'a plej perfekt'a civit'o nenial for'las'u geometri'o'n, kies krom'a'j avantaĝ'o'j est'as ne mal'mult'a'j.”

“Kia'j?” li demand'is.

“Vi jam parol'is pri milit'ad'o,” mi respond'is, “kaj ke geometri'o pli'facil'ig'as ĉiu'j'n ali'a'j'n stud'o'j'n. Ni sci'as ke ĉiu'rilat'e person'o spert'a pri geometri'o super'as person'o'n ne pri'trakt'int'a'n ĝi'n.”

“Je Zeŭso, jes, ĉiel!”

“Do ĉu ni far'u tio'n la du'a stud'tem'o por la jun'ul'o'j?”

“Jes,” li dir'is.

“Kaj la tri'a? Ĉu vi opini'as ke astronomi'o'n?”

“Laŭ mi, jes,” li dir'is. “Est'i lert'a pri la sezon'o'j kaj la monat'o'j kaj la jar'o'j util'as ne nur por agr'o'kultur'o kaj navig'ad'o sed ankaŭ por milit'a strategi'o.”

“Est'as amuz'e,” mi dir'is, “ke vi tiom tim'as ke oni supoz'os ke vi postul'as sen'util'a'j'n stud'o'j'n. Ja ne est'as simpl'a kaj facil'a afer'o kred'i ke ĉiu person'o hav'as psik'a'n organ'o'n kiu est'as pur'ig'at'a kaj reordigata per ĉi tiu'j stud'o'j eĉ kvankam ĝi est'as detru'it'a kaj blind'ig'it'a pro ali'a'j si'n'okup'o'j. Organ'o'n kiu valor'as sen'nombr'a'j'n okul'o'j'n. Person'o'j akord'ant'a'j kun vi pri ĉi tio simpl'e akcept'os ke vi prav'as. Sed person'o'j neniam renkont'int'a'j la tem'o'n ver'ŝajn'e opini'os ke vi parol'as sen'senc'aĵ'o'n, ĉar ili pov'as vid'i neniu'n ali'a'n util'o'n menci'ind'a'n. Bon'vol'u konsider'i al kiu el tiu'j grup'o'j vi parol'as. Aŭ ĉu vi ver'e ne parol'as ĉef'e al ali'a'j person'o'j, sed al vi mem, kvankam kompren'ebl'e ne ĉagren'as vi'n se ali'a person'o aŭd'as kaj trov'as ĝi'n help'a?”

“Tiel est'as,” li dir'is. “Plej'part'e mi parol'as por help'i mi'n mem, pro tio mi demand'as kaj respond'as.”

“Atent'u,” mi dir'is. “Ni ĵus erar'is akcept'ant'e ke astronomi'o tuj sekv'as geometri'o'n.”

“Kial ni erar'is?”

“Post konsider'ad'o de la unu'a dimensi'o,” mi dir'is, “ni tuj komenc'is parol'i pri ĉirkaŭ'ir'ant'a'j solid'o'j sen stud'i tri'dimensi'aĵ'o'j'n. Ĝust'e est'us post trakt'ad'o de du dimensi'o'j ke ni ekzamen'u la tri'a'n dimensi'o'n — nom'e, parol'i pri kuboj kaj ĉio hav'ant'a dik'o'n.”

“Prav'e,” li dir'is. “Sed, Sokrat'o, ŝajn'as ke ĝis nun neni'u stud'is tio'n.”*

“Pro du kial'o'j,” mi respond'is. “Neni'u soci'o opini'as tio'n stud'ind'a, do oni apenaŭ pri'trakt'as ĝi'n pro ĝi'a mal'facil'ec'o. Stud'ant'o'j bezon'as majstr'o'n — pro mank'o de majstr'o ili mal'sukces'as. Sed trov'i tia'n majstr'o'n est'as mal'facil'e kaj, en la aktual'a medi'o, eĉ se tia majstr'o ekzist'us, fak'ul'o'j pro si'a arogant'ec'o ne akcept'us lern'i. Sed se la tut'a soci'o kun'e honor'us tia'j'n stud'o'j'n, ili ja akcept'us kaj ili daŭr'e kaj fervor'e re'serĉ'us ĝis ating'i si'a'n cel'o'n. Malgraŭ tio, eĉ nun tia'j stud'o'j kresk'as pro si'a al'log'o, do ne est'os mir'ind'e se oni sukces'os plen'um'i ili'n, eĉ kvankam ili est'as mal'estim'at'a'j kaj pri'mok'at'a'j de la publik'o kiu ne sci'as kial oni vol'us far'i tia'n stud'o'n kaj ne kompren'as kia'n valor'o'n ĝi hav'as.”

“Nu, cert'e ili est'as ekster'ordinar'e al'log'a'j,” li dir'is. “Sed bon'vol'u klar'ig'i al mi kio'n vi cel'as dir'i. Vi deklar'is ke geometri'o stud'as desegn'o'j'n sur surfac'o'j.”

“Jes,” mi respond'is.

“Post'e,” li daŭr'ig'is, “vi asert'is ke astronomi'o sekv'as. Sed nun vi re'tir'as tiu'n asert'o'n.”

“Mi tiel fervor'is rapid'e pri'trakt'i ĉio'n,” mi eksplik'is, “ke la rezult'o est'is ke mi lant'as. Logik'e la dik'o dev'us sekv'i. Sed ĉar oni opini'as stud'o'j'n pri tio rid'ind'a'j, mi preter'pas'is ĝi'n kaj dir'is ke astronomi'o sekv'as geometri'o'n, ĉar astronomi'o tem'as pri la mov'iĝ'ad'o de solid'aĵ'o'j.”

“Vi prav'as,” li dir'is.

“Do ni nun dir'u ke la kvar'a stud'tem'o est'as astronomi'o,” mi dir'is. “Ni imag'u ke la stud'o pri solid'o'j, kiu'n ni ĵus preter'pas'is, est'as far'it'a — se la soci'o akcept'os ĝi'n.”

“Bon'e,” li dir'is. “Kaj ĉar vi riproĉ'is mi'n, Sokrat'o, kiam mi laŭd'is astronomi'o'n laŭ la vulgar'a vid'punkt'o nun mi laŭd'os laŭ vi'a princip'o. Ŝajn'as tut'e klar'e al mi ke astronomi'o dev'ig'as la psik'o'n rigard'i supr'e'n kaj tir'as ĝi'n for de ĉi tie.”

“Ebl'e tio est'as klar'a al ĉiu escept'e de mi,” mi obĵet'is, “ĉar mi ne opini'as ke ĝi est'as prav'a.”

“Sed kial?” li demand'is.

“Kiel ĝi'n nun uz'as la person'o'j vol'ant'a'j konduk'i ni'n en filozofi'o'n, ĝi efektiv'e dev'ig'as ni'n rigard'i mal'supr'e'n.”

“Kio'n vi dir'as?”

“Ŝajn'as al mi,” mi respond'is, “ke vi interpret'as ‘supr'a'j'n stud'o'j'n’ tre inĝeni'e. Evident'e vi supoz'as ke se iu lev'as si'a'n kap'o'n por observ'i la ornam'aĵ'o'j'n sur la plafon'o, tiu vid'as per si'a mens'o anstataŭ per si'a'j okul'o'j. Ebl'e vi est'as prav'a kaj mi est'as nur simpl'ul'o. Mi pov'as kompren'i ‘kontempl'i super'aĵ'o'j'n’ nur'e kiel signif'ant'a'n ‘kontempl'i la Real'o'n kaj la Ne'vid'at'a'n Mon'don’. Se iu rigard'ad'as supr'e'n kun la buŝ'o mal'ferm'eg'it'a aŭ mal'supr'e'n kun la buŝ'o ferm'it'a, cel'ant'e trov'i i'o'n pri percept'aĵ'o'j, mi dir'us ke li trov'as neni'o'n — ĉar li akir'os neniu'n kompren'o'n pri ili — li'a psik'o rigard'as ne supr'e'n sed mal'supr'e'n, eĉ se li sur'dors'e kuŝ'as sur la ter'o aŭ flos'as sur la mar'o.”*

“Mi'a asert'o est'as korekt'it'a,” li agnosk'is. “Vi prav'e riproĉ'as mi'n. Sed dir'u kiel oni dev'as stud'i astronomi'o'n ali'manier'e ol kiel ĝis nun, por ke la stud'o est'u util'a por ni'a cel'o.”

“Ĉi tiel,” mi dir'is. “Tiu'j ornam'aĵ'o'j en la ĉiel'o, ĉar ili est'as vid'ebl'a'j ornam'aĵ'o'j, pov'as est'i rigard'at'a'j kiel la plej bel'a'j kaj ekzakt'a'j vid'ebl'aĵ'o'j. Sed al ili mank'as la karakter'o de Ver'o mem: La ver'a kalkul'ad'o de real'a rapid'o kaj de real'a mal'rapid'o, de ĉia aspekt'o de trans'ir'ad'o de unu'j relativ'e al la ali'a'j, kaj ĉio ajn ebl'a. Tiu'j est'as afer'o'j kiu'j'n la intelekt'o kaj la mens'o pov'as kompren'i, sed ne la vid'o. Ĉu vi mal'akord'as?”

“Neniel,” li respond'is.

“Do,” mi dir'is, “por stud'i tia'j'n afer'o'j'n ni dev'as uz'i la ornam'aĵ'o'j'n de la ĉiel'o kiel model'o'j'n ekster'ordinar'e zorg'e prepar'it'a'j'n, kvazaŭ ili'n skulpt'is Dajdalo,* aŭ iu ali'a skulpt'ist'o aŭ art'ist'o. Ĉiu person'o spert'a pri geometri'o, rigard'ant'e la ĉiel'o'n opini'us ke tem'as pri bel'eg'a art'aĵ'o. Sed est'us absurd'e ekzamen'i ili'n esperant'e trov'i la ver'o'n pri egal'ec'o aŭ du'obl'ec'o aŭ iu ali'a matematik'a inter'rilat'o.”

“Oni nepr'e nom'us tio'n absurd'a,” li dir'is.

“Ver'a astronom'o,” mi dir'is, “cert'e sam'e konvink'iĝ'us rigard'ant'e la ir'ad'o'n de la astr'o'j. Li dir'us ke tiu'j desegn'o'j est'as kiel ebl'e plej bel'e far'it'a'j de la far'int'o de la ĉiel'o kaj ĉio en ĝi. Sed rilat'e al la simetri'o inter tag'o kaj nokt'o, kaj la rilat'o inter ili kaj monat'o, kaj inter monat'o kaj jar'o, kaj inter tio kaj ali'a'j astr'o'j kaj tiu'j inter si mem — nu, li nepr'e kred'us frenez'a tiu'n person'o'n kiu kred'as ke tio rest'as etern'e sam'a, sen vari'o, kaj tial prov'us trov'i la ver'o'n per ili, kvankam ili est'as materi'a'j kaj vid'ebl'a'j.”*

“Mi akcept'as tio'n, aŭskult'int'e vi'n,” li dir'is.

“Do ni uz'os astronomi'o'n sam'e kiel geometri'o'n,” mi dir'is, “por problem'o'j. Ni preter'pas'u nun la ĉiel'aĵ'o'j'n, se ni ver'e intenc'as inter'ŝanĝ'i astronomi'o'n por valor'ig'o de la natur'a inteligent'o en la psik'o anstataŭ las'i ĝi'n sen'util'a.”

“Vi postul'as task'o'n mult'obl'e pli mal'facil'a'n ol la nun'a'n astronomi'o'n,” li dir'is.

“Mi kred'as,” mi dir'is, “ke ni dev'os postul'i i'o'n simil'a'n pri la ali'a'j tem'o'j, se ni, la leĝ'far'ant'o'j, vol'as ke ili est'u util'a'j. Kio'n vi pov'as sugest'i pri la parenc'a'j stud'o'j?”

“Mi tut'e ne pov'as far'i sugest'o'n, ĝust'e nun,” li respond'is.

“Laŭ mi'a kred'o,” mi dir'is, “mov'iĝ'o hav'as ne unu sed plur'a'j'n spec'o'j'n. Ebl'e iu geni'o pov'os nom'i ili'n ĉiu'j'n, sed ni mem pov'as jam trov'i du.”

“Kiu'j ili est'as?”

“Unu est'as korelativ'a al la astronomi'a.”

“Kiel?”

“Ŝajn'as ver'ŝajn'e,” mi dir'is, “ke sam'e kiel la okul'o'j fiks'as si'a'n rigard'o'n sur astronomi'aĵ'o'j'n, la orel'o'j fiks'as si'a'n atent'o'n sur la muzik'a'n son'ar'o'n. Ili est'as parenc'a'j stud'o'j, kiel la Pitagor'an'o'j* dir'as kaj ni akcept'as, Glaŭkono, ĉu ne?”

“Efektiv'e ni ja akcept'as tio'n,” li dir'is.

“Do ĉar tem'as pri grand'a labor'o, ni akcept'os kio'n ili dir'as pri tia'j tem'o'j, kiel ĉio'n ali'a'n kio'n ili vol'os al'don'i. Sam'temp'e, ni streb'os protekt'i ni'a'n propr'a'n task'o'n.”

“Kiu'n?”

“Ke neni'u el ni'a'j pri'zorg'at'o'j prov'u lern'i i'o'n mank'o'hav'a'n de ili, i'o'n ne konduk'ant'a'n al tia konklud'o al kia ĉio dev'as konduk'i, kiel ni ĵus dir'is pri astronomi'o. Ĉu vi ne sci'as ke ili ag'as sam'e pri harmon'o'j? Ili sen'fin'e mezur'as la rilat'o'j'n inter la aŭd'ebl'a'j agord'o'j kaj son'o'j, ĝust'e kiel la astronom'o'j.”

“Jes, je la Di'o'j!” li dir'is. “Kaj tre absurd'e. Ili don'as nom'o'j'n al la plej mal'grand'a'j interval'o'j inter son'o'j kaj klin'as si'a'j'n orel'o'j'n, kvazaŭ serĉ'ant'e kapt'i son'o'j'n el najbar'a'j dom'o'j. Kelk'a'j dir'as ke ili aŭd'as son'o'n inter du ali'a'j, kun interval'o tiel mal'grand'a ke oni apenaŭ pov'as mezur'i ĝi'n. Ali'a'j disput'as, dir'ant'e ke la ‘du’ son'o'j est'as efektiv'e nur unu, kaj ĉiu uz'as la orel'o'j'n anstataŭ la mens'o'n.”

“Vi parol'as,” mi dir'is, “pri la ind'ul'o'j kiu'j atent'e ekzamen'as la kord'o'j'n, streĉ'ant'e ili'n per la agord'kejl'o'j kaj — por ke la kompar'o ne far'iĝ'u tro long'a — vibr'ig'ant'e la kord'o'j'n per plektr'o ili ĝust'ig'as ili'n por ke la kord'o'j ne est'u tro streĉ'it'a'j aŭ mal'streĉ'it'a'j. Mi ne daŭr'ig'os la kompar'o'n, ĉar mi ne parol'as pri tiu'j person'o'j. Mi parol'as pri la person'o'j al kiu'j, ni ĵus dir'is, ni vol'as demand'i pri oktav'o'j. Ili ag'as sam'e kiel la astronom'o'j. Ili serĉ'as nombr'o-rilat'o'n inter la harmon'o'j, sed ili ne konsider'as la ĉef'problem'o'n: Nom'e el'trov'i kiu'j nombr'o'j kun'son'as kaj kiu'j ne, kaj kial tio okaz'as.”

“Vi parol'as pri gigant'a task'o,” li dir'is.

“Sed util'a,” mi respond'is, “por serĉ'i la Bel'o'n kaj Bon'o'n; ali'e, est'as sen'util'e entrepren'i ĝi'n.”

“Ver'ŝajn'e,” li dir'is.

“Mi kred'as,” mi dir'is, “ke la cel'o de ĉiu'j ni'a'j stud'o'j ĝis nun est'is trov'i ili'a'j'n inter'rilat'o'n kaj parenc'ec'o'n. Se ni ating'as konklud'o'n pri tiu inter'rilat'o, ni'a si'n'okup'o konduk'as al la cel'o kaj ne est'as sen'util'a. Se ĝi ne konduk'as tie'n, ĝi ja est'as sen'util'a.”

“Ankaŭ mi sent'as tio'n,” li dir'is. “Sed vi parol'as pri tre grand'a labor'o, Sokrat'o.”

“La prelud'o?” mi demand'is. “Aŭ kio? Ĉu vi ne ĉiu'j sci'as ke ĉio ĉi est'as prelud'o por la leĝ'o kiu'n neces'as el'trov'i? Ĉar cert'e vi ne supoz'as ke la ekspert'o'j pri ĉi tia'j stud'o'j est'as dialektik'ist'o'j.”

“Je Zeŭso, ne!” li respond'is. “Krom kelk'a'j kiu'j'n mi renkont'is.”

“Sed,” mi demand'is, “ĉu person'o'j ne kapabl'a'j detal'e diskut'i per argument'o'j iam sci'os tio'n, kio'n laŭ ni neces'as sci'i.”

“Ili cert'e ne kapabl'as,” li respond'is.

“Nu, Glaŭkono,” mi dir'is, “Ĉu jen la leĝ'o kiu'n dialektik'o proklam'as? Kvankam ni parol'as pri intelekt'o, la vid'kapabl'o est'as analog'a al ĝi. Ni dir'is ke la vid'kapabl'o prov'as rigard'i animal'o'j'n kaj post'e astr'o'j'n kaj fin'e la sun'o'n mem. Analogi'e, kiam oni prov'as dialektik'e ekzamen'i sen percept'o'j, per nur'a intelekt'o, tio'n, kio'n oni cel'as ating'i — se oni ne ĉes'ig'as si'a'n ekzamen'o'n antaŭ ol trov'i la Bon'o'n per si'a intelekt'o, oni ating'as la cel'o'n de la intelekt'o, sam'e kiel en la analogi'o oni trov'as la cel'o'n de vid'o.”

“Nepr'e jes,” li dir'is.

“Vi nom'as tiu'n entrepren'o'n dialektik'o, ĉu ne?”

“Cert'e mi nom'as ĝi'n tio.”

“Nu,” mi dir'is, “la liber'ig'o dis'de la katen'o'j kaj la si'n'turn'o for de la ombr'o'j al la figur'o'j kaj la lum'o, kaj la supr'e'n'ir'o el la kavern'o en la sun'o'n, kaj tie la ne'kapabl'o rigard'i la animal'o'j'n kaj plant'o'j'n kaj la lum'o'n de la sun'o, sed nur la di'a'j'n reflekt'o'j'n kaj ombr'o'j'n de la Real'o en la akv'o, ne nur la ombr'o'j'n de figur'o'j pro ordinar'a fajr'o kiu kompar'e kun tiu de la sun'o est'as iluzi'o — la tut'a teknik'o kiu'n ni diskut'is pov'as supr'e'n'en'konduk'i la plej bon'a'n part'o'n de la psik'o al la kapabl'o vid'i la plej nobl'a'j'n real'aĵ'o'j'n, ĝust'e kiel la plej sagac'a part'o de la korp'o est'is konduk'it'a al tio kio est'as plej observ'ebl'a en la materi'a vid'ebl'a region'o.”

“Mi akcept'as tio'n,” li dir'is. “Sed malgraŭ tio, ŝajn'as al mi tre mal'facil'e akcept'i — kvankam laŭ ali'a vid'punkt'o mal'facil'e ne akcept'i. Tamen, ĉar ne tem'as nur pri unu'foj'a aŭd'o sed neces'as oft'e ripet'i ĝi'n — ni akcept'u kiel est'as ĵus dir'it'e, kaj ir'u al la ĉef'muzik'o mem por ekzamen'i ĝi'n sam'e kiel ni ekzamen'is la prelud'o'n. Dir'u al mi: Kia est'as la kapabl'o dialektik'i, el kia'j form'o'j ĝi konsist'as, kaj kia'j est'as ĝi'a'j voj'o'j? Ĉar ŝajn'e ĉi tiu'j konduk'as al lok'o kie est'as kvazaŭ ripoz'ej'o apud la voj'o, la cel'o de ni'a marŝ'ad'o.”

“Ĝust'e nun, mi'a amik'o Glaŭkono, vi ne kapabl'as plu akompan'i mi'n — kvankam ne mank'as al mi la dezir'o konduk'i vi'n — volont'e mi ne plu montr'us al vi nur bild'o'n sed la Ver'o'n mem, kiel mi vid'as ĝi'n — kvankam mi ankoraŭ ne pov'as plen'e cert'ig'i ke mi prav'as pri ĝi. Sed neces'as akcept'i ke io tia est'as vid'end'a, ĉu ne?”

“Evident'e ĝi vid'end'as.”

“Kaj nur la kapabl'o dialektik'i pov'as montr'i ĝi'n, kaj nur al ekspert'o kia'n ni ĵus diskut'is. Neni'u ali'a ebl'ec'o ekzist'as.”

“Ankaŭ tio est'as plen'e akcept'end'a,” li dir'is.

“Sekv'e,” mi dir'is, “neni'u opon'u ni'n dir'ant'e ka ali'a metod'o pov'as trov'i la ver'o'n pri ĉio ekzist'ant'a. Ĉiu'j ali'a'j prov'o'j nur kon'ig'as hom'a'j'n opini'o'j'n kaj cel'o'j'n, aŭ pri'tem'as est'iĝ'o'n kaj sintez'o'n, aŭ pri'zorg'as kresk'ant'aĵ'o'j'n aŭ kun'met'aĵ'o'j'n. Rilat'e al la kelk'a'j rest'ant'a'j prov'o'j, kiu'j, kiel ni dir'is, iom'et'e ating'as ver'o'n — geometri'o kaj ĝi'a'j parenc'a'j stud'o'j — ni vid'as ke ili kontempl'as la Real'o'n kvazaŭ en sonĝ'o, sed ili ne kapabl'as vid'i vek'iĝ'int'e. Ili kapabl'us tio'n nur se ili ĉes'us las'i si'a'j'n hipotez'o'j'n ne'tuŝ'ebl'a'j sen la pov'o eksplik'i ili'n. Ĉar se oni ne kompren'as la komenc'o'n, tamen konstru'as la mez'o'n kaj la rezult'o'j'n el si'a ne'sci'o, kiel tia'j premis'o'j pov'as konduk'i al sci'o?”

“Neniel,” li dir'is.

“Do,” mi dir'is, “dialektik'o est'as la sol'a metod'o kiu abol'as hipotez'o'j'n kaj tiel cert'ig'as si'a'n fundament'o'n. Kaj efektiv'e, kiam la okul'o de ies psik'o est'as sink'int'a en barbar'a'n merd'o'n,* dialektik'o mild'manier'e el'tir'as ĝi'n kaj konduk'as ĝi'n supr'e'n. Ĝi uz'as la rimed'o'j'n kiu'j'n ni diskut'is, kiel help'il'o'j'n kaj konvink'il'o'j'n. Ni oft'e laŭ'tradici'e nom'is tiu'j'n rimed'o'j'n sci'aĵ'o'j, kvankam ili ver'e bezon'as ali'a'n nom'o'n. Nom'o'n kiu indik'as i'o'n pli klar'a'n ol opini'o sed mal'pli klar'a'n ol sci'o — mi kred'as ke ni uz'is la vort'o'n ‘kompren'o’ antaŭ'e. — Tamen ni ne kverel'u pri nom'o kiam tiom rest'as por ni'a ekzamen'ad'o.”

“Tut'e ne,” li dir'is.

“Sufiĉ'os ke ĝi indik'u la grad'o'n de klar'ec'o en la psik'o.”

“Jes.”

“Kaj sufiĉ'os,” mi dir'is, “kiel antaŭ'e, nom'i la unu'a'n part'o'n sci'o, la du'a'n kompren'o, la tri'a'n kred'o, kaj la kvar'a'n supoz'o. Mi kun'ig'as kred'o'n kaj supoz'o'n kaj nom'as tio'n ‘opini'o’. Mi kun'ig'as sci'o'n kaj kompren'o'n kaj nom'as tio'n ‘intelekt'o’. ‘Opini'o’ pri'trakt'as la ŝanĝ'iĝ'em'a'n mond'o'n, dum ‘intelekt'o’ pri'trakt'as la Real'o'n. La rilat'o inter Real'o kaj ŝanĝ'iĝ'em'o est'as simil'a al la rilat'o inter intelekt'o kaj opini'o. La rilat'o inter intelekt'o kaj opini'o est'as simil'a al la rilat'o inter sci'o kaj kred'o, kaj ankaŭ simil'a al la rilat'o inter kompren'o kaj supoz'o. Sed ni preter'las'u la inter'rilat'o'j'n de opini'o kaj intelekt'o, Glaŭkono, kaj ili'a'n dis'divid'o'n en par'o'j'n, por ke ne inund'u ni'n diskut'ad'o plur'obl'e pli grand'a ol la ĝis'nun'a.”

“Nu, mi akord'as kun vi pri ĉio ali'a, kiom mi pov'as kompren'i la argument'o'n,” li dir'is.

“Do ĉu vi akcept'as ke hom'o kompren'ant'a la natur'o'n de ĉio real'a est'as dialektik'ist'o? Kaj ke hom'o ne'kapabl'a klar'ig'i tiu'n natur'o'n al si kaj al ali'a'j person'o'j tiu'rilat'e ne kapabl'as rezon'ad'i?”

“Kiel mi pov'us ne'i tio'n?” li respond'is.

“Kaj est'as sam'e pri la Bon'o. Se iu ne kapabl'as disting'i la arketip'o'n de la Bon'o, se li ne pov'as abstrakt'i ĝi'n el ĉio ali'a, se li ne kvazaŭ dum batal'o venk'as ĉiu'n opon'o'n, se li ne fervor'as refut'i per la Real'o anstataŭ per opini'o'j, kaj konstant'e sen'erar'e rezon'i, vi dir'us ke li ne kon'as la Bon'o'n nek eĉ bon'ec'o'n. Se li iel re'kon'us i'a'n figur'o'n de ĝi, tio est'us pro opini'o, ne pro sci'o. Kaj ĉar li en'dorm'e sonĝ'as la viv'o'n nun, antaŭ ol vek'iĝ'i li en'ir'os Hadeson por tie plen'e dorm'i.”

“Je Zeŭso, tio'n mi firm'eg'e proklam'as!” li dir'is.

“Sekv'e, mi kred'as ke se vi iam eduk'us vi'a'j'n infan'o'j'n, kiu'j'n vi eduk'as per'vort'e, lern'i per praktik'ad'o, vi ne permes'us ili'n est'i reg'ant'o'j en la civit'o, mastr'o'j de la plej grav'a'j afer'o'j kvankam ili est'us sen'raci'a'j* kiel desegn'it'a'j lini'o'j.”

“Vi prav'as.”

“Do vi far'os leĝ'o'n ke ili dediĉ'u si'n plej atent'e al ĉi tiu stud'o kiu instru'as akir'i la plej fundament'a'n sci'o'n per demand'ad'o kaj respond'ad'o.”

“Kun vi mi far'os tiu'n leĝ'o'n,” li respond'is.

“Nu, ĉu vi kred'as,” mi demand'is, “ke tiel dialektik'o kuŝ'as super ĉiu'j stud'o'j kiel entablement'o, kaj ke neni'u pli super'a stud'o est'as trov'ebl'a, do ni fin'is la diskut'o'n pri stud'ad'o?”

“Tio'n mi kred'as,” li dir'is.

“Nun vi'a task'o,” mi dir'is, “est'as decid'i pri la plen'um'ig'o: Al kiu'j person'o'j ni atribu'os ĉi tiu'j'n stud'o'j'n, kaj kiel.”

“Klar'e,” li dir'is.

“Ĉu vi memor'as ni'a'n antaŭ'a'n selekt'o'n de la reg'ant'o'j, kia'j'n hom'o'j'n ni selekt'is?”

“Kompren'ebl'e,” li dir'is.

“Nu, akcept'end'as,” mi dir'is, “ke tia'j person'o'j est'u selekt'ot'a'j. Prefer'e oni selekt'u la plej fidel'a'j'n kaj kuraĝ'a'j'n, kaj laŭ'ebl'e la plej bel'aspekt'a'j'n. Krom'e, ni dev'as el'serĉ'i ne nur la plej nobl'a'j'n kaj fort'a'j'n karakter'o'j'n sed ankaŭ cert'ig'i ke tiu'j karakter'o'j est'u plej taŭg'a'j por ĉi tia eduk'o.”

“Kia'j'n vi pri'parol'as?”

“Ili dev'as est'i plej fervor'a'j pri stud'ad'o, kamarad'o,” mi dir'is. “Kaj ili dev'as kapabl'i facil'e lern'i. Mens'o'j est'as mult'e pli mal'kuraĝ'a'j kiam tem'as pri intens'a'j stud'o'j ol pri sport'o'j. La mal'facil'ec'o de stud'ad'o traf'as specif'e la mens'o'n kaj ne ankaŭ la korp'o'n.”

“Vi prav'as,” li dir'is.

“Plej neces'as el'serĉ'i person'o'j'n kiu'j bon'e memor'as, persist'as, kaj est'as ĉiam labor'em'a'j. Se ili ne est'as tia'j, kiel ili pov'os akcept'i kiam ili dev'os sufer'i korp'e kaj far'i tiom da stud'ad'o kaj trejn'ad'o?”

“Ili ne pov'os,” li dir'is, “se ili ne est'os ĝust'e'natur'a'j.”

“La nun'a erar'o kaj mal'honor'o,” mi dir'is, “kiu fal'as sur filozofi'o'n, pri kio ni antaŭ'e diskut'is, okaz'as ĉar ne'ind'ul'o'j pri'trakt'as ĝi'n. Ne la hibrid'o'j dev'us pri'trakt'i ĝi'n, sed la ne'hibrid'o'j.”

“Kiel?”

“Unu'e,” mi dir'is, “ili dev'os ne est'i lam'a'j, du'on'e labor'em'a'j kaj du'on'e mal'labor'em'a'j. Lam'a est'as person'o am'ant'a sport'o'j'n kaj ĉas'ad'o'n kaj ĉio'n korp'o'rilat'ant'a'n, sed kiu ne am'as stud'i, diskut'i, aŭ serĉ'i la ver'o'n kaj ĉio'n tia'n. Simil'e lam'as person'o kiu est'as karakter'e invers'a al tio.”

“Vi plen'e prav'as,” li dir'is.

“Nu, rilat'e ver'o'n,” mi daŭr'ig'is, “ĉu ni simil'e konsider'u difekt'ul'o'n? Tia person'o konsci'e mal'am'as la mal'ver'o'n kaj rifuz'as toler'i ĝi'n, kaj est'as kolor'eg'a je mensog'ul'o'j. Tamen li ne est'as ĉagren'it'a se li sen'intenc'e dir'as mal'ver'o'n, kaj ne est'as koler'a kiam oni trov'as li'n sen'sci'a. Li trov'as plezur'o'n en la kot'o de mal'sci'o tiel toler'em'e kiel apr'o.”

“Sen'dub'e,” li dir'is.

“Kaj rilat'e al prudent'ec'o,” mi dir'is, “kaj kuraĝ'o kaj grand'anim'ec'o kaj ĉiu'j form'o'j de virt'o'j, neces'as atent'i la hibrid'o'j'n kaj la ne'hibrid'o'j'n. Se individu'o aŭ civit'o ne sci'as observ'i ĉio'n tia'n, ne'rimark'ant'e oni util'ig'as la lam'ul'o'j'n kaj hibrid'o'j'n kiel amik'o'j'n kaj reg'ant'o'j'n por kiu ajn bezon'o.”

“Cert'e est'as tiel,” li dir'is.

“Ni dev'as evit'i ĉio'n ĉi,” mi dir'is. “Se ni instig'os mal'lam'ul'o'j'n kaj plen'prudent'ul'o'j'n atent'i tiel grav'a'j'n stud'o'j'n kaj trejn'ad'o'n, la Just'ec'o mem ne pov'os riproĉ'i ni'n. Ni protekt'os la civit'o'n kaj la soci'o'n. Sed se ni instig'os ali'spec'a'j'n person'o'j'n ni far'os preciz'e la mal'o'n. La sekv'o est'os ke oni verŝ'os inund'o'n da mok'ad'o sur filozofi'o'n.”

“Est'us hont'ind'e,” li dir'is.

“Cert'e,” mi dir'is. “Sed ŝajn'as ke mi mem rid'ind'ig'is mi'n nun.”

“Kiel?” li demand'is.

“Mi preter'atent'is,” mi dir'is, “ke ni nur lud'as kaj mi tro fervor'e parol'is. Dum mi parol'is mi konsider'is nur filozofi'o'n. Kiam mi rimark'is ke oni fi'riproĉ'as ĝi'n sen'kial'e, mi kred'as ke mi tro koler'iĝ'is je la kulp'ul'o'j kaj furioz'ant'e mi tro fervor'e dir'is kio'n mi dir'is.”

“Je Zeŭso, ne!” li dir'is. “Ne dum mi aŭskult'is.”

“Sed jes, ĉar mi parol'as publik'e. Ni ne forges'u ke antaŭ'e dum ni'a diskut'o ni selekt'is mal'jun'ul'o'j'n, sed nun tio ne est'as ebl'a. Ni ne pov'as kred'i Solon'o'n* kiu dir'is ke kiam oni mal'jun'iĝ'as oni pov'as mult'o'n lern'i. Tio est'as por ili pli mal'facil'a ol vet'kur'i. Ĉiu'j grand'a'j, ampleks'a'j task'o'j atribu'end'as al jun'ul'o'j.”

“Nepr'e,” li dir'is.

“Do kalkul'ad'o kaj geometri'o kaj ĉiu'j ali'a'j prepar'a'j stud'o'j kiu'j'n end'as instru'i antaŭ ol dialektik'o'n dev'as est'i prezent'at'a'j al infan'o'j. Sed neces'as ke la instru'metod'o ne trud'u la stud'o'n.”

“Kial?”

“Ĉar,” mi dir'is, “ne dec'as ke liber'ul'o lern'u kvazaŭ'sklav'e. Kvankam korp'a'j task'o'j far'at'a'j pro per'fort'o ne damaĝ'as la korp'o'n, neni'o per'fort'e lern'it'a rest'as en la mens'o.”

“Est'as ver'e,” li dir'is.

“Do, estim'at'a amik'o,” mi dir'is, “oni dev'as evit'i trud'i stud'o'n al infan'o'j, sed instru'i ili'n per lud'o'j. Tiel vi kapabl'os disting'i kia est'as la natur'o de ĉiu el la infan'o'j.”

“Vi'a dir'o est'as logik'a,” li respond'is.

“Ĉu vi memor'as, mi demand'is, “ke ni dir'is ke la infan'o'j dev'as est'i konduk'at'a'j al batal'o'j por rigard'ad'i sid'ant'e sur ĉeval'o'j? Kaj ke se est'as sen'danĝer'e ili dev'as est'i konduk'at'a'j proksim'e'n al la gust'o de sang'o kvazaŭ ili est'us hund'id'o'j?”

“Mi memor'as,” li dir'is.

“Person'o kiu montr'iĝ'is plej kapabl'a,” mi dir'is, “dum ĉi tiu'j task'o'j kaj lern'ad'o kaj teror'o'j, dev'os est'i apart'ig'it'a.”

“Je kiu aĝ'o?” li demand'is.

“Kiam ili est'os fin'int'a'j la postul'it'a'j'n sport'o'j'n. Ĝis tiam, ne'grav'e ĉu tem'as pri du ĉu pri tri jar'o'j, ili ne pov'os far'i i'o'n ali'a'n. Lac'o kaj dorm'o est'as la mal'amik'o'j de lern'ad'o. Krom'e, unu el la pruv'o'j — kaj ne la plej mal'grav'a — pri ili'a kompetent'o est'os kiel ĉiu el ili sukces'os en sport'o'j.”

“Cert'e,” li dir'is.

“Post tiu temp'o,” mi dir'is, “tiu'j du'dek'jar'ul'o'j kiu'j'n oni taks'os ind'a'j ricev'i la plej grand'a'j'n honor'o'j'n dev'os kun'ig'i la tre divers'a'j'n lern'aĵ'o'j'n kiu'j'n ili lern'is infan'aĝ'e, tiel ke ili laŭ'ord'e kompren'os la divers'a'j'n tem'o'j'n kaj la natur'o'n de la Real'o.”

“Jen la sol'a permanent'a lern'sistem'o por person'o'j spert'ont'a'j ĝi'n,” li dir'is.

“Ankaŭ ĝi est'as la plej grand'a test'o de dialektik'a kapabl'o,” mi dir'is. “Ĉar dialektik'ist'o pov'as ek'kon'i la inter'rilat'o'n de ĉio. Kiu ne pov'as, tiu ne est'as dialektik'ist'o.”

“Mi akord'as kun vi,” li dir'is.

“Sekv'e,” mi dir'is, “vi dev'os observ'ad'i por trov'i kiu'j est'as la plej taŭg'a'j el ili. Kiu'j est'as plej diligent'a'j rilat'e al stud'o'j, rilat'e al batal'ad'o, kaj rilat'e al la ali'a'j permes'at'a'j ag'ad'o'j. Kiam ili far'iĝ'os tri'dek'jar'a'j, neces'os ankoraŭ pli honor'i el la antaŭ'a'j selekt'it'o'j tiu'j'n kiu'j pruv'iĝ'as per si'a dialektik'a kapabl'o ke ili pov'as ir'i rekt'e al la Real'o kaj Ver'o sen bezon'i uz'i la okul'o'j'n kaj ali'a'j'n percept'organ'o'j'n. Pri tio, kamarad'o, oni dev'as est'i plej si'n'gard'a.”

“Kial?” li demand'is.

“Ĉu vi ne konsci'as,” mi dir'is, “kiel grand'a est'as la mal'bon'o kaŭz'at'a de dialektik'o nun'temp'e?”

“Kiu'manier'e?” li demand'is.

“Oni sat'ig'as si'n per mal'moral'ec'o,” mi respond'is.

“Cert'e est'as tiel,” li dir'is.

“Ĉu vi mir'as pri tio anstataŭ simpati'i kun ili?” mi demand'is.

“Sed kial?”

“Est'as kvazaŭ iu pri'zorg'at'a de grand'a, grav'a, riĉ'a famili'o kred'us si'n ver'a famili'id'o kaj hav'us mult'a'j'n admir'ant'o'j'n. Sed far'iĝ'int'e adolt'o'n li ek'sci'us ke li ne est'as fil'o de la supoz'at'a'j ge'patr'o'j, sed li ne pov'as trov'i si'a'j'n ver'a'j'n ge'patr'o'j'n. Ĉu vi pov'as konjekt'i kiel li kondut'us al si'a'j admir'ant'o'j kaj al si'a'j adopt'int'o'j dum la period'o kiam li ne sci'is pri si'a adopt'it'ec'o? Kaj post'e kiam li ja sci'as pri ĝi? Aŭ ĉu vi vol'as aŭskult'i mi'a'n konjekt'o'n?”

“Tio'n mi vol'as.”

“Mi konjekt'as,” mi dir'is, “ke li ver'ŝajn'e honor'us si'a'j'n patr'o'n kaj patr'in'o'n kaj la ali'a'j'n person'o'j'n kiu'j'n li kred'us famili'an'o'j, pli ol la admir'ant'o'j'n. Kaj ne est'as ver'ŝajn'e ke li neglekt'us si'a'n famili'o'n. Kaj est'as egal'e ver'ŝajn'e ke li dir'us neni'o'n mal'dec'a'n rilat'e al ili. Li est'us mal'pli em'a mal'obe'i ili'n ol la admir'ant'o'j'n kiam tem'as pri io grav'a. Tio est'as dum la period'o kiam li ne sci'us la ver'o'n.”

“Probabl'e.”

“Sed kiam li ek'sci'us la ver'o'n, mi konjekt'as ke li nek honor'us nek respekt'us la famili'o'n. Li prefer'us atent'i si'a'j'n admir'ant'o'j'n kaj est'i persvad'at'a de ili mult'e pli ol antaŭ'e. Li viv'us kiel ili kaj mal'kaŝ'e akompan'us ili'n, kaj li tut'e ne atent'us si'a'j'n supoz'it'a'j'n patr'o'n kaj ali'a'j'n famili'an'o'j'n. — Krom se li est'us laŭ'natur'e bon'kor'a.”

“Sen'dub'e est'as ĝust'e kiel vi dir'as,” li dir'is. “Sed kiel tiu parabol'o est'as aplik'ebl'a al la stud'ant'o'j de logik'o?”

“Est'as jen'e: Jam de infan'ec'o ni ricev'as instru'o'j'n pri just'ec'o kaj bon'ec'o. Ni akcept'as tiu'j'n instru'o'j'n kvazaŭ de ge'patr'o'j. Ni obe'as kaj honor'as ili'n.”

“Ja est'as tiel.”

“Ekzist'as ankaŭ ali'a'j plezur'a'j ag'o'j kiu'j est'as tut'e mal'a'j. Tiu'j plezur'o'j fi'al'log'as ni'n. Ili tamen ne sukces'as konvink'i bon'anim'a'j'n person'o'j'n kiu'j honor'as la tradici'o'j'n de la pra'patr'o'j kaj obe'as ili'n.”

“Tiel est'as.”

“Nu,” mi dir'is, “kiam tia person'o renkont'as la demand'o'n ‘Kio est'as la Bel'o?’ kaj respond'as laŭ la instru'o'j de la leĝ'far'int'o'j, oni refut'as li'n per argument'o'j. Post mult'a'j ĉia'spec'a'j refut'o'j li'a kred'o tiom konfuz'iĝ'as ke li ne plu sci'as ĉu io est'as bel'a aŭ hont'ind'a. Est'as sam'e pri just'ec'o kaj bon'o kaj ĉio antaŭ'e honor'at'a de li. Post tio, laŭ vi'a opini'o, kiom li plu honor'os kaj obe'os ili'n?”

“Est'as ne'evit'ebl'e,” li respond'is, “ke li ne plu honor'os kaj obe'os ili'n sam'kiel antaŭ'e.”

“Nu,” mi dir'is, “kiam li ne plu dediĉ'os si'n al honor'ind'aĵ'o'j kaj respekt'ind'aĵ'o'j kiel antaŭ'e, nek trov'os la ver'o'n, ĉu est'as ver'ŝajn'e ke li prefer'os ali'spec'a'n viv'o'n ol tiu'n kiu al'log'as li'n?”

“Ne.”

“Ver'ŝajn'e, laŭ mi'a opini'o, li prefer'os krim'ad'o'n al obe'ad'o je la tradici'o'j.”

“Ne'evit'ebl'e.”

“Do,” mi dir'is, “est'as probabl'e ke tia'j est'os la person'o'j atak'at'a'j per la menci'it'a'j argument'o'j kaj, kiel mi ĵus dir'is, ili merit'as mult'a'n simpati'o'n, ĉu ne?”

“Kaj kompat'o'n,” li dir'is.

“Sekv'e, por evit'i la bezon'o'n je kompat'o al vi'a'j tri'dek'jar'ul'o'j ni dev'os ĉiel tre zorg'i pri kiel ili stud'os argument'ad'o'n.”

“Nepr'e,” li dir'is.

“Nu, unu ĉef'zorg'o tiu'rilat'a est'as evit'i ke ili gust'um'os ĝi'n dum ili est'os jun'a'j, ĉu ne? Mi kred'as ke vi sen'dub'e rimark'is ke infan'o'j, kiam ili unu'a'foj'e gust'um'as argument'ad'o'n, far'as el ĝi lud'o'n. Ili konstant'e prezent'as kontraŭ'a'j'n argument'o'j'n, kaj imit'ant'e la refut'ant'o'j'n ili mem refut'as ali'a'j'n person'o'j'n. Kiel hund'id'o'j, ili am'as ĉiam tir'i kaj dis'pec'ig'i ĉio'n proksim'a'n.”

“Ili am'eg'as far'i tio'n,” li dir'is.

“Nu, mem refut'int'e mult'a'j'n person'o'j'n, kaj refut'it'e de mult'a'j person'o'j, ili rapid'e fal'eg'as en stat'o'n de ne plu kred'i kiel antaŭ'e. La rezult'o est'as ke ili kaj filozofi'o mem est'as mal'honor'at'a'j de ali'a'j person'o'j.”

“Plen'ver'e,” li dir'is.

“Sed mal'jun'ul'o,” mi dir'is, “rifuz'us part'o'pren'i en tia frenez'ec'o. Li prefer'os imit'i person'o'n vol'ant'a'n per dialektik'o trov'i la ver'o'n. Li mal'akcept'os person'o'n nur ĝu'ant'a'n lud'e refut'i per manipul'ad'o de vort'o'j. Li mem pli ind'e ag'os kaj far'os la afer'o'n honor'ind'a anstataŭ mal'honor'ind'a.”

“Prav'e,” li dir'is.

“Nu, ĉio antaŭ'e dir'it'a de ni est'is dir'it'a por cert'ig'i ke la natur'o'j al kiu'j oni trans'don'os la art'o'n de argument'ad'o est'os honest'a'j kaj stabil'a'j. Mal'simil'e al la nun'a situaci'o en kiu ĉiu ajn mal'ind'ul'o pov'as uz'i ĝi'n.”

“Cert'e,” li dir'is.

“Ĉu sufiĉ'os ke ili diligent'e kaj sincer'e part'o'pren'u sol'e en argument'ad'o, simil'e kiel en sport'o'j, dum du'obl'e tiom da jar'o'j?”

“Ses?” li demand'is, “aŭ kvar?”

“Ne'grav'e,” mi dir'is. “Est'u kvin. Post tio vi dev'os re'descend'ig'i ili'n en la kavern'o'n kaj dev'ig'i ili'n estr'i batal'ad'o'n kaj ĉio'n ali'a'n taŭg'a'n por jun'ul'o'j, por ke ili'a spert'o egal'u tiu'n de la ali'a'j. Ankaŭ rilat'e al ĉio ĉi ili est'os observ'end'a'j por trov'i ĉu ili rest'as firm'a'j malgraŭ ĉiu'j al'log'o'j aŭ ĉu ili de'klin'iĝ'as.”

“Kiom da temp'o est'os dediĉ'at'a al tio?” li demand'is.

“Dek'kvin jar'o'j,” mi dir'is. “Kaj kiam ili far'iĝ'os kvin'dek'jar'a'j, la sukces'int'o'j montr'int'a'j si'n plej bon'a'j rilat'e al ag'ad'o kaj sci'o est'os konduk'end'a'j al la cel'o. Ili est'os dev'ig'at'a'j supr'e'n'turn'i la okul'o'n de la mens'o por rigard'i tio'n kio lum'ig'as ĉio'n. Vid'int'e la Bon'o'n mem, ili dev'os uz'i ĝi'n kiel model'o'n. Laŭ'vic'e ili dev'os ord'ig'i la civit'o'n kaj la civit'an'o'j'n kaj si'n mem dum la rest'o de si'a viv'o. Dum la plej'mult'o de tiu temp'o ili dediĉ'os si'n al filozofi'o. Sed kiam ven'os ĉies vic'o, tiu dev'os sufer'i de politik'o per la dev'o reg'i la civit'o'n. Oni ne opini'os tio'n agrabl'a, sed neces'a. Simil'e eduk'int'e ali'a'j'n person'o'j'n ili rajt'os las'i ili'n kiel gard'ant'o'j'n de la civit'o kaj for'ir'i por loĝ'i sur la Insul'o'j de la Beat'ul'o'j. La civit'o star'ig'os monument'o'j'n kaj ofer'o'j'n al ili kiel al dajmon'o'j, se la Pitia* aprob'os. Se ne, kiel al beat'a'j pi'ul'o'j.”

“Vi skulpt'as bel'eg'a'j'n reg'ant'o'j'n, Sokrat'o, kvazaŭ profesi'ul'o.”

“Kaj reg'ant'in'o'j'n, Glaŭkono,” mi dir'is. “Ne supoz'u ke mi intenc'is ke mi'a'j dir'o'j est'u aplik'end'a'j al vir'o'j pli ol al vir'in'o'j egal'e kapabl'a'j.”

“Vi prav'as,” li dir'is. “ĉar, kiel ni diskut'is, ili part'o'pren'os en ĉio sam'e kiel la vir'o'j.”

“Nu,” mi demand'is, “ĉu vi akord'as ke la civit'o kaj la soci'o kiu'j'n ni diskut'is ne est'as nur rev'o? Mal'facil'a jes, tamen efektiv'ig'ebl'a. Kaj nur kiel ni diskut'is. Kiam ver'a'j filozof'o'j far'iĝ'os la mastr'o'j de la civit'o, ne'grav'e ĉu plur'a'j, ĉu nur unu, ili disdegn'os la nun'temp'a'j'n honor'o'j'n. Ili opini'os ili'n pri'hont'ind'a'j kaj tut'e sen'valor'a'j. Anstataŭ'e, ili plej valor'ig'os la ĝust'o'n kaj ĝi'a'j'n honor'o'j'n. Ili'a premis'o est'os ke just'ec'o est'as plej grav'a kaj neces'a. Serv'ant'e kaj pli'fort'ig'ant'e tio'n ili ord'ig'os si'a'n civit'o'n.”

“Kiel?”

“Ili for'send'os en la kamp'ar'o'n ĉiu'j'n person'o'j'n en la civit'o aĝ'a'j'n pli ol dek jar'o'j'n,” mi dir'is. “Ili for'pren'os ili'a'j'n infan'o'j'n, for de la nun'temp'a'j kutim'o'j de la ge'patr'o'j. Ili eduk'os ili'n laŭ si'a'j propr'a'j kutim'o'j kaj leĝ'o'j, kiu'j'n ni ĵus diskut'is. Tiel ili plej rapid'e kaj facil'e prosper'ig'os la civit'o'n kaj soci'o'n pri kiu'j ni parol'is. Tiel ili plej help'os la popol'o'n kiu est'iĝ'os tie.”

“Nepr'e,” li dir'is. “Kaj mi opini'as, Sokrat'o, ke vi admir'ind'e diskut'is kiel tia civit'o efektiv'iĝ'os, se ĝi iam ja efektiv'iĝ'os.”

“Nu,” mi demand'is, “ĉu vi kred'as ke ni nun sufiĉ'e diskut'is tia'n civit'o'n kaj tia'n hom'o'n? Ĉu est'as nun klar'e kia tia hom'o dev'os est'i laŭ ni'a opini'o?”

“Est'as klar'e,” li dir'is. “Kaj rilat'e al vi'a demand'o, mi kred'as ke ni ating'is ni'a'n cel'o'n.”

Part'o Ok

“Bon'e. Do, Glaŭkono, ni decid'is ke en la perfekt'a civit'o la vir'in'o'j, la infan'o'j, kaj la tut'a eduk'a sistem'o est'os komun'a'j. Kaj ĉiu'j task'o'j est'os sam'e komun'a'j, kaj dum milit'o kaj dum pac'o. Ili'a'j reg'ant'o'j est'os person'o'j montr'ant'a'j si'n plej kapabl'a'j rilat'e kaj al filozofi'o kaj al batal'ad'o.”

“Tiel ni decid'is.”

“Kaj ni ankaŭ inter'akord'is ke kiam la reg'ant'o'j est'os jam instal'it'a'j, ĉar ili est'os estr'o'j de la arme'o ili loĝ'ig'os la soldat'o'j'n en loĝ'ej'o'j kia'j'n ni pri'diskut'is. Neni'u soldat'o posed'os propr'aĵ'o'j'n, ĉio est'os komun'a por ili. Memor'u ke ni inter'konsent'is ne nur pri ili'a'j loĝ'ej'o'j sed ankaŭ ili'a'j posed'aĵ'o'j.”

“Mi memor'as, cert'e,” li dir'is, “ke laŭ ni'a vid'punkt'o ili posed'u neni'a'j'n posed'aĵ'o'j'n, mal'simil'e al la ali'a'j civit'an'o'j. Est'ant'e la special'ist'o'j pri batal'ad'o kaj defend'ad'o, ĉiu'jar'e ili ricev'os nutr'aĵ'o'n de la ali'a'j civit'an'o'j kiel pag'o'n pro la defend'ad'o, dum ili mem dev'os pri'zorg'i la rest'o'n de la civit'o.”

“Vi respond'as ĝust'e,” mi dir'is. “Sed ĉar ni nun fin'is tiu'n diskut'o'n, por re'ir'i al la dezir'at'a voj'o ni dev'as memor'i kial ni de'voj'iĝ'is tiu'direkt'e'n.”

“Ne est'as mal'facil'e,” li respond'is. “Est'is ĝeneral'e kiel nun. Vi est'is argument'int'a ke, rilat'e al la civit'o, la soci'o diskut'it'a de ni est'as bon'a, kaj sam'e bon'a est'as tia person'o. Sed, ŝajn'e, ke vi pov'us ankoraŭ pli kontent'ig'e parol'i pri civit'o kaj person'o'j. Ĉiu'kaz'e, vi asert'is ke se ĉi tia civit'o est'as ĝust'a, la ali'a'j civit'o'j dev'as est'i ne'kontent'ig'a'j. Laŭ mi'a memor'o, vi dir'is ke ekzist'as kvar spec'o'j de soci'o en la ali'a'j civit'o'j. Kaj vi dir'is ke valor'us ekzamen'i ili'a'n mal'ĝust'ec'o'n kaj la simil'karakter'a'j'n person'o'j'n. Ni'a cel'o est'us ke, rigard'int'e ĉiu'j'n, ni pov'os inter'konsent'i pri la plej bon'a kaj la plej mal'bon'a tip'o de hom'o'j. Tio ebl'ig'os trov'i ĉu la plej bon'a est'as ankaŭ la plej feliĉ'a, kaj la plej mal'bon'a la plej mizer'a, aŭ ĉu est'as invers'e. Mi demand'is kia'j est'as la kvar spec'o'j de soci'o, sed tiam Polemarĥo kaj Adejmanto inter'romp'is, kaj pro tio vi konduk'is la diskut'o'n ĝis ni'a'j nun'a'j konklud'o'j.”

“Vi memor'as tut'e ĝust'e,” mi dir'is.

“Nu, kiel lukt'ist'o, re'pren'u la antaŭ'a'n pozici'o'n kaj prov'u dir'i kio'n vi intenc'is dir'i kiam mi far'os la sam'a'n demand'o'n.”

“Se mi pov'os,” mi dir'is.

“Mi mem,” li dir'is, “dezir'eg'as aŭd'i vi'n dir'i kia'j est'as tiu'j kvar spec'o'j de soci'o.”

“Ne est'os mal'facil'e aŭd'i,” mi dir'is. “Oni nom'as ili'n kiel mi dir'is. La unu'a est'as tiu de Kreto kaj Lacedemono, kaj la plej mult'a'j person'o'j laŭd'as tiu'n spec'o'n. La du'a est'as ankaŭ du'a'rang'e laŭd'at'a. Tem'as pri oligarkio, spec'o de soci'o plen'a de mult'a'j mal'bon'aĵ'o'j. Sekv'as ĝi'n ĝi'a mal'o, demokrati'o. La nobl'a tiran'ec'o super'as la ali'a'j'n tri kiel la kvar'a kaj last'a mal'san'o de soci'o. Ĉu vi kon'as ali'a'n spec'o'n de soci'o, mal'simil'a'n al tiu'j? Ekzist'as variant'o'j de tiu'j kvar, ekzempl'e monarki'o'j kaj eĉ aĉet'it'a reĝ'posten'o. Oni trov'as ili'n kaj inter la barbar'o'j kaj inter la grek'o'j.”

“Jes, oni parol'as pri mult'a'j tre strang'a'j sistem'o'j,” li dir'is.

“Ĉu vi agnosk'as,” mi demand'is, “ke dev'as ekzist'i tiom da hom'karakter'o'j kiom est'as da soci'o'j? Aŭ ĉu vi supoz'as ke soci'o'j origin'as el kverk'o aŭ rok'o anstataŭ el la karakter'o de la civit'an'o'j kiu kvazaŭ tir'ant'e ili'n direkt'as ili'n?”

“Nur el tio,” li dir'is, “ili pov'as origin'i.”

“Sekv'e, se ekzist'as kvin spec'o'j de soci'o'j, dev'as ekzist'i kvin spec'o'j de individu'a'j karakter'o'j.”

“Evident'e.”

“Ni jam diskut'is la karakter'o'n respond'ant'a'n al aristokrati'o. Ni prav'e dir'as ke ĝi est'as bon'a kaj just'a.”

“Jes, ni diskut'is tio'n.”

“La unu'a task'o est'as zorg'e konsider'i la mal'bon'a'j'n: Rival'em'a'n kaj honor'avid'a'n, kiel en la lacedemona soci'o kaj la oligarkia kaj la demokrati'a kaj la tiran'a. Se ni kompar'os la plej mal'just'a'n kun la plej just'a, ni'a ekzamen'o pov'os est'i komplet'a kaj ni pov'os vid'i kiel stat'as pur'a just'ec'o kaj pur'a mal'just'ec'o rilat'e la feliĉ'o'n aŭ mizer'o'n de la praktik'ant'o'j. Tiel ni sci'os ĉu akcept'i la instru'o'n de Tra'si'maĥ'o kaj sekv'e streb'i ating'i mal'just'ec'o'n, ĉu akcept'i la argument'o'n ĵus far'it'a'n kaj streb'i ating'i just'ec'o'n.”

“Ni nepr'e dev'as konsider'i tio'n,” li dir'is.

“Nu, sam'e kiel ni unu'e ekzamen'is la moral'o'n en soci'o'j, ĉar ĝi est'as plej observ'ebl'a tie, antaŭ ol en individu'o'j, nun ni dev'as ekzamen'i soci'o'n kiu am'as honor'o'n — mi kred'as ke neni'u nom'o por tio ekzist'as, ebl'e ni pov'us nom'i ĝi'n ‘honorokratio’ aŭ ‘honor'arki'o’ — kaj post tio ni pov'os konsider'i tia'n hom'o'n. Post tio sekv'os oligarkio kaj oligarkia hom'o, kaj post tio ni rigard'u demokrati'o'n por vid'i kia est'as demokrati'a hom'o. Kaj kvar'e ni ir'u al tiran'e reg'at'a civit'o por rigard'i ĝi'n kun la cel'o observ'i tiran'a'n karakter'o'n. Se ni prov'os plen'um'i tia'n task'o, ĉu ni trov'iĝ'os kompetent'a'j juĝ'ist'o'j?”

“Tia'j ekzamen'ad'o kaj juĝ'ad'o ja est'us logik'a'j,” li dir'is.

“Bon'e. Do,” mi dir'is, “ni prov'u dir'i kiel honorokratio evolu'us el aristokrati'o. Aŭ ebl'e simpl'e est'as ke ĉiu soci'o evolu'as el la antaŭ'a reg'sistem'o kiam mal'akord'o est'iĝ'as en ĝi. Se est'as plen'a akord'o, ne'grav'e kiel mal'grand'a est'as la reg'ant'ar'o, ŝanĝ'o ne est'as ebl'a.”

“Tiel est'as.”

“Do kiel, Glaŭkono,” mi demand'is, “ni'a civit'o ŝanĝ'iĝ'us? Kaj kial la gard'ist'o'j kaj la reg'ant'o'j disput'us ne nur kontraŭ ali'a'j person'o'j sed eĉ inter si mem? Aŭ ĉu, kiel Homero, ni preĝ'u ke la Muz'o'j dir'u al ni ‘kiel unu'e fal'is sur ni'n’* mal'akord'o?” Ĉu ni dir'us ke ili lud'as kun ni kvazaŭ ni est'us infan'o'j, kaj ŝerc'as parol'ant'e pomp'e, fier'e, pseŭdo'serioz'e?

“Kio'n ili dir'us?”

“Pli-mal'pli ĉi tio'n: Est'as ver'e ke civit'o tiel establ'it'a mal'facil'e ŝanĝ'iĝ'us. Sed ĉio pere'as kaj eĉ ĉi tiu establ'it'a sistem'o ne pov'us rest'i etern'e, ankaŭ ĝi degener'us. Jen kiel ĝi degener'us: Est'as si'n'sekv'a'j cikl'o'j de produkt'iv'ec'o kaj mal'produkt'iv'ec'o, kaj emoci'e kaj korp'e, inter kaj plant'o'j kaj animal'o'j. La cikl'o'j est'as mal'long'a'j por mal'long'viv'ant'o'j, long'a'j por long-viv'ant'o'j. Malgraŭ si'a saĝ'ec'o, la hom'o'j eduk'it'a'j por est'i gvid'ist'o'j de la civit'o ne pov'us per logik'o kaj raci'o kompren'i la princip'o'j'n de produkt'iv'ec'o kaj mal'produkt'iv'ec'o en vi'a'j selekt'it'o'j. Do ili mis'kon'os la princip'o'j'n kaj gener'os infan'o'j'n mal'ĝust'a'temp'e. Por di'nask'it'o ekzist'as cikl'o kiu'n reg'as perfekt'a numer'o. Por hom'id'o* (en kiu unu'e est'as mult'obl'ig'o laŭ matematik'a'j radik'o'j kaj potenc'o'j, est'as tri interval'o'j kaj kvar term'o'j de la simil'a'j kaj la mal'simil'a'j, la kresk'ant'a'j kaj la pere'ant'a'j, montr'ant'e ĉio'n inter'akord'ant'a kaj racional'a. La unu'a par'o de numer'o'j hav'ant'a la proporci'o'n 4:3 kun 5, tri'obl'ig'it'a, est'ig'as du harmoni'o'j'n. Unu est'as kvadrat'o cent'obl'ig'it'a. Komun'a faktor'o est'as por unu, ne'komun'a faktor'o por la ali'a. Cent numer'o'j laŭ la diametr'o'j racional'a'j de la 5 min'us 1 ĉiu'foj'e, de la ne'racional'a'j min'us 2; kaj cent kuboj de tri'op'o.) Ĉi tiu tut'e geometri'a numer'o est'as la mastr'o de bon'a'j kaj mal'bon'a'j nask'o'j. Kiam vi'a'j gard'ist'o'j ignor'os tio'n kaj seks'kun'ig'os vir'o'j'n kaj vir'in'o'j'n je la mal'ĝust'a temp'o, la infan'o'j est'os nek nobl'a'j nek ben'ind'a'j.

“Kiam la antaŭ'a generaci'o instal'os la plej bon'a'j'n sekv'ont'o'j'n, tiu'j nov'a'j reg'ant'o'j est'os ne'ind'a'j, eĉ kvankam ili ricev'as reg'pov'o'n. La nov'a'j gard'ist'o'j komenc'os neglekt'i ni'n. Ili ne sufiĉ'e alt'e taks'os la art'o'j'n kaj la sport'o'j'n, kaj tiel vi'a'j jun'ul'o'j degener'os. El ĉi tiu'j gard'ist'o'j nur mal'mult'a'j est'os trov'ebl'a'j kiu'j ind'as est'i reg'ist'o'j kaj prov'i hom'o'j'n laŭ la princip'o de Hesiodo kaj de ni: Or'a'j, arĝent'a'j, bronz'a'j, fer'a'j. Kiam fer'o miks'iĝ'os kun arĝent'o kaj bronz'o kun or'o, vari'ad'o ek'ekzist'os kaj ne'konven'a mal'regul'ec'o, kaj ne'evit'ebl'e okaz'os milit'o kaj mal'amik'ec'o. El tia genealogi'o ne'evit'ebl'e ven'as mal'akord'o ĉie.”

“Ni dev'os agnosk'i ke la muz'o'j prav'as,” li dir'is.

“Ne'evit'ebl'e, ĉar ili est'as muz'o'j,” mi respond'is.

“Kio'n dir'as la muz'o'j post tio?” li demand'is.

“Kiam konflikt'o ek'okaz'os,” mi respond'is, “ambaŭ klas'o'j streb'os al propr'a'j cel'o'j. La fer'a kaj bronz'a cel'os akir'i mon'o'n kaj posed'i ter'o'n, dom'o'j'n, or'o'n, arĝent'o'n. La or'a kaj arĝent'a klas'o ne est'as povr'a ĉar ĝi hav'as riĉ'a'n natur'o'n, kaj ĝi klopod'os gvid'i oni'n al virt'o kaj al la mal'nov'a stat'o de la soci'o. Kontraŭ'batal'int'e kaj rezist'int'e unu la ali'a'n, ambaŭ klas'o'j akcept'os kompromis'o'n pri la distribu'ad'o kaj posed'o de ter'o kaj dom'o'j. Ili sklav'ig'os la person'o'j'n kiu'j'n ili antaŭ'e gard'is kiel liber'a'j'n amik'o'j'n kaj asist'ant'o'j'n, kaj far'os el ili servut'ul'o'j'n. Ili dediĉ'os si'n al milit'ad'o kaj gard'ad'o de si'a'j posed'aĵ'o'j.”

“Ŝajn'as al mi,” li dir'is, “ke soci'a ŝanĝ'o ja komenc'iĝ'us tiel.”

“Ĉu vi kun'akord'as ke tia soci'a sistem'o est'as inter aristokrati'o kaj oligarkio?”

“Cert'e.”

“Do tiel ŝanĝ'o okaz'us. Post la ŝanĝ'o, kiel ĝi est'os reg'at'a? Ĉu est'as klar'e ke kelk'manier'e oni imit'os la original'a'n sistem'o'n, kelk'manier'e oligarkion, kaj kelk'manier'e ĝi hav'os propr'a'n karakter'o'n?”

“Tiel est'as,” li dir'is.

“Rilat'e al honor'ad'o de la reg'ant'o'j, kaj si'n'de'ten'o de ter'kultiv'ad'o kaj de meti'o'j kaj de ali'a'j metod'o'j akir'i mon'o'n, kaj rilat'e al la proviz'ad'o de komun'a'j manĝ'o'j kaj sport'o'j kaj atent'o al mult'a'j ekzerc'o'j, far'e de la gard'ist'ar'o, ĉio ĉi imit'os la original'a'n sistem'o'n.”

“Jes.”

“Sed ĝi'a'n propr'a'n karakter'o'n montr'os ĝi'a tim'o las'i saĝ'ul'o'j'n reg'i, ĉar ĝi ne plu akir'os simpl'a'j'n serioz'ul'o'j'n sed miks'karakter'a'j'n. Kaj per si'a inklin'o prefer'i fervor'a'j'n, simpl'anim'a'j'n person'o'j'n, kiu'j pli em'as al milit'o ol al pac'o. Kaj per si'a honor'ad'o al strategi'o'j kaj arm'il'o'j, pro konstant'a si'n'don'o al milit'ad'o.”

“Jes.”

“Ĉi tiu'j person'o'j est'os mon'avid'a'j, sam'e kiel en oligarkioj,” mi dir'is. “Sekret'e ili fervor'e akumul'os or'o'n kaj arĝent'o'n. Ili hav'os propr'a'j'n trezor'ej'o'j'n en kiu'j ili kaŝ'os si'a'j'n riĉ'o'j'n. Kaj dom'o'j'n ĉirkaŭ'it'a'j'n de mur'eg'o'j, privat'a'j'n nest'o'j'n kie ili pov'os el'spez'i si'a'j'n riĉ'o'j'n por donac'o'j al vir'in'o'j kaj ali'a'j favor'at'o'j.”

“Vi plen'e prav'as,” li dir'is.

“Ili avar'eg'as je mon'o, kiu'n ili ador'as sed ne pov'as mal'kaŝ'e posed'i. Sekv'e ili fervor'e mal'ŝpar'as alies mon'o'n, kaj sekret'e ĝu'as la akir'aĵ'o'j'n. Ili for'kur'as de la leĝ'o kiel infan'o'j for'kur'as de patr'o. Tio est'as ĉar oni eduk'is ili'n ne per konvink'ad'o sed per fort'o, tiel ke ili neglekt'is la muz'o'n de argument'ad'o kaj filozofi'o, kaj prefer'is sport'o'j'n mult'eg'e pli ol la art'o'j'n.”

“Vi tre klar'e pri'parol'as soci'o'n konsist'ant'a'n el miks'aĵ'o de mal'bon'o kaj bon'o.”

“Jes, ĝi est'as miks'aĵ'o,” mi dir'is. “Sed plej klar'a en ĝi est'as unu karakteriz'aĵ'o rezult'int'a el ili'a ĉef'a fervor'o: Venk'avid'o kaj honor'avid'o.”

“Nepr'e,” li dir'is.

“Nu,” mi daŭr'ig'is, “tiel origin'as tia soci'o kaj tia est'as ĝi'a karakter'o. Est'as nur vort'a skiz'o sen detal'o'j, sed ĝi sufiĉ'as por vid'ig'i al ni just'ul'o'n kaj mal'just'ul'o'n. Est'us ne'ebl'e detal'e pri'trakt'i ĉi'a'j'n soci'o'j'n kaj ĉi'a'j'n karakter'o'j'n sen'escept'e.”

“Prav'e,” li dir'is.

“Kies karakter'o est'as analogi'a al ĉi tiu soci'o? Kia ĝi est'as kaj kiel ĝi est'iĝ'as?”

“Mi opini'as,” dir'is Adejmanto, “ke Glaŭkono est'as iom tia, pro si'a venk'avid'o.”

“Ebl'e tiu'rilat'e,” mi respond'is, “sed mi kred'as ke est'as diferenc'o'j.”

“Kia'j?”

“Tia person'o est'us pli obstin'a,” mi respond'is. “Kaj mal'pli amik'em'a kun la muz'o'j. Li est'us lert'a pri art'o kaj aŭskult'em'a, sed tut'e ne kompetent'a pri retor'ik'o. Li est'us kruel'a al sklav'o'j, anstataŭ nur mal'estim'ant'a ili'n kiel bon'e eduk'it'a person'o. Li est'us ĝentil'a al liber'ul'o'j, nepr'e obe'em'a al si'a'j estr'o'j. Li est'us ambici'a, honor'avid'a, ne pretend'ant'a la rajt'o'n reg'i pro si'a orator'a kapabl'o aŭ io tia, sed pro si'a spert'o de milit'ad'o kaj de prepar'ad'o por milit'o kaj si'a am'o al sport'o'j kaj ĉas'ad'o.”

“Tio ja est'as la karakter'o de tia soci'o,” li dir'is.

“Rilat'e al mon'o,” mi daŭr'ig'is, “tia person'o mal'estim'us ĝi'n dum si'a jun'ec'o, sed ju pli aĝ'a li iĝ'us, des pli li em'us est'i mon'am'ant'o. Ĝeneral'e li ne est'as tre virt'a, pro la mank'o de la plej grav'a gard'ant'o.”

“Kiu gard'ant'o?” demand'is Adejmanto.

“Raci'o kombin'it'a kun la art'o'j,” mi dir'is. “Nur tio pov'as gard'i virt'o'n dum la tut'a viv'o de si'a posed'ant'o.”

“Vi tut'e prav'as,” li dir'is.

“Do tia est'as honorokrata jun'ul'o, simil'a al tiu'spec'a soci'o.”

“Nepr'e.”

“Li far'iĝ'as tia,” mi dir'is, “pli-mal'pli ĉi'manier'e: Foj'e li est'as fil'o de bon'a patr'o loĝ'ant'a en mal'bon'e organiz'it'a soci'o. La patr'o evit'as honor'o'j'n kaj oficial'a'j'n ofic'o'j'n kaj juĝ'proces'o'j'n kaj ĉi'a'n en'miks'iĝ'em'o'n. Li prefer'as iom da mank'o, se pro tio li evit'as problem'o'j'n — ”

“Kiel la jun'ul'o akir'as propr'a'n karakter'o'n?” li demand'is.

“Unu'e,” mi dir'is, “li aŭd'as si'a'n patr'in'o'n plend'i ĉar ŝi'a edz'o ne est'as unu el la reg'ant'o'j kaj pro tio la ali'a'j vir'in'o'j mal'estim'as ŝi'n. Kaj ŝi plend'as ke li ne fervor'as akir'i mon'o'n, ke li ne atak'as kaj kondamn'as ali'a'j'n person'o'j'n en tribunal'o'j nek en publik'a'j kun'ven'o'j, ke li trankvil'anim'e kontent'as pri ĉio. Kaj ŝi trov'as ke li atent'as si'n mem kaj ne tro dorlot'as nek tro mal'dorlot'as ŝi'n. Ŝi plend'as pri ĉio ĉi kaj dir'as ke la edz'o ne est'as ver'a vir'o, est'as tro mal'zorg'em'a, kaj ŝi ĉant'as ĉi'a'n ali'a'n plend'o'n kia'n vir'in'o'j kutim'as dir'i pri tia'j vir'o'j.”

“Ver'e ili far'as ĉi'a'j'n riproĉ'o'j'n,” dir'is Adejmanto.

“Vi sci'as ke eĉ laŭ'supoz'e fidel'a'j sklav'o'j en la dom'o sekret'e dir'as preciz'e la sam'o'n al li'a'j fil'o'j. Kaj se ili vid'as ŝuld'ant'o'n aŭ ali'a'n mal'respond'ec'ul'o'n kiu'n la patr'o ne kontraŭ'proces'as, ili konstant'e dir'as al la knab'o ke kiam li far'iĝ'os vir'o li dev'os venĝ'i al tia'ul'o'j kaj est'i pli vir'a ol la patr'o. Kaj kiam la jun'ul'o el'ir'as, li aŭd'as kaj vid'as la sam'o'n. Li trov'as ke oni nom'as person'o'j'n kiu'j pri'atent'as nur la propr'a'j'n afer'o'j'n stult'a'j kaj mal'estim'ind'a'j. Sed person'o'j'n si'n miks'ant'a'j'n en alies afer'o'j'n oni honor'as kaj laŭd'as. La jun'ul'o, kiu aŭd'as kaj vid'as ĉio'n ĉi, sed ankaŭ aŭskult'as kaj observ'as la instru'o'j'n de si'a patr'o, kies ag'ad'o ja est'as pli intim'e kon'at'a de li ol tiu de la ali'a'j, est'as tiel tir'at'a du'direkt'e'n. Li'a patr'o akv'um'as kaj nutr'as la kresk'o'n de raci'o en si'a fil'o, dum la ali'a'j aktiv'ig'as la fervor'o'n kaj pasi'em'o'n de la jun'ul'o. Ĉar li ne est'as laŭ'natur'e mal'bon'ul'o, tamen est'as mal'bon'e influ'at'a de la ali'a'j, li al'pren'as star'lok'o'n en la mez'o inter la du al'tir'ant'o'j kaj li akcept'as kompromis'o'n. Li dediĉ'as si'n al venk'em'o kaj fervor'o kaj sekv'e far'iĝ'as iom arogant'a, vir'o am'ant'a honor'o'n.”

“Vi tre klar'e prezent'as li'a'n akir'o'n de si'a karakter'o,” li dir'is.

“Do nun ni vid'is la du'a'n spec'o'n de soci'o kaj de simil'spec'a person'o.”

“Tiel est'as.”

“Ĉu, kiel Esĥil'o dir'as, ni diskut'u ‘ali'a'n vir'o'n kontraŭ ali'a urb'o’* aŭ ĉu ni unu'e konsider'u la karakter'o'n de la urb'o?”

“Nepr'e la urb'o'n,” li dir'is.

“Bon'e,” mi dir'is. “Oligarkio est'as la sekv'ant'a spec'o de soci'o.”

“Ĝust'e kio'n vi nom'as oligarkio?” li demand'is.

“Ĝi est'as soci'o baz'it'a sur posed'o,” mi dir'is, “kie la riĉ'ul'o'j reg'as kaj la mal'riĉ'ul'o'j ne rajt'as part'o'pren'i en la reg'ad'o.”

“Mi kompren'as,” li dir'is.

“Ĉu unu'e ni diskut'u kiel honorokratio ek'far'iĝ'as oligarkio?”

“Jes.”

“Eĉ blind'ul'o pov'us vid'i kiel tio okaz'as,” mi dir'is.

“Kiel?”

“Kiam,” mi dir'is, “ĉiu trezor'ej'o plen'iĝ'as de mon'o, tio detru'as la soci'o'n. Unu'e ili el'trov'as manier'o'j'n el'spez'i ĝi'n, kaj ili adapt'as la leĝ'o'j'n por permes'i tio'n, tiel ke nek ili nek ili'a'j edz'in'o'j obe'as.”

“Kred'ebl'e,” li dir'is.

“Kaj tiam ĉiu ĵaluz'e rigard'as la ali'a'n kaj tiel ĉiu est'as instig'at'a imit'i.”

“Kred'ebl'e.”

“Kaj kutim'iĝ'int'e al ĉiam pli da mon'o, ju pli alt'e ili taks'as ĝi'n, des mal'pli alt'e ili taks'as virt'o'n. Tia est'as la inter'rilat'o de riĉ'o kaj virt'o, ĉu ne? Ke ili kvazaŭ kuŝ'as sur la du teler'et'o'j de pes'il'o kaj ĉiam unu est'as pli pez'a ol la ali'a.”

“Cert'e,” li dir'is.

“Kiam riĉ'ec'o kaj riĉ'ul'o'j est'as honor'at'a'j en soci'o, virt'o kaj bon'ul'o'j perd'as honor'o'n.”

“Klar'e.”

“Kio'n oni honor'as, tio'n oni praktik'as. Kio'n oni mal'estim'as, tio'n oni evit'as.”

“Tiel est'as.”

“Anstataŭ rest'i venk'em'a'j kaj honor'avid'a'j, ili far'iĝ'as am'ant'o'j de mon'akir'ad'o, kaj de mon'o mem. Konsekvenc'e oni laŭd'as kaj admir'as riĉ'ul'o'j'n kaj don'as reg'pov'o'n al ili, sed oni mal'respekt'as mal'riĉ'ul'o'n.”

“Cert'e.”

“Kaj la sekv'o est'as ke oni establ'as oligarkian soci'o'n baz'it'a'n sur mon'hav'o. Ju pli oligarkia est'as la soci'o, des pli alt'a est'as la mon'sum'o postulat'a. Ju mal'pli ĝi est'as oligarkia, des mal'pli grand'a est'as la mon'sum'o. Oni preskrib'as ke neni'u pov'as part'o'pren'i en reg'ad'o sen hav'i difin'it'a'n minimum'o'n da riĉ'aĵ'o'j. Oni obe'ig'as tiu'n leĝ'o'n per arm'il'o'j aŭ per minac'o'j kaj tiel oni establ'as la soci'o'n, ĉu ne?”

“Nepr'e tiel.”

“Do ni rajt'as konklud'i ke tiel tia soci'o establ'iĝ'as.”

“Jes,” li dir'is. “Sed kia est'as la karakter'o de tia soci'o, kaj kia'j est'as la difekt'o'j atribu'end'a'j al ĝi?”

“Unu'e,” mi dir'is, “konsider'u la natur'o'n de la postul'o'j. Vid'u: Se oni far'us iu'n kapitan'o de ŝip'o pro li'a riĉ'ec'o kaj ignor'us mal'riĉ'ul'o'n, kvankam li est'as pli bon'e kvalifik'it'a kapitan'o — ”

“Ili spert'us mal'bon'a'n vojaĝ'o'n,” li inter'romp'is.

“Ĉu tio ne valid'as pri ĉia reg'ad'o?”

“Ĝi ja valid'as.”

“Krom se tem'as pri civit'o,” mi dir'is. “Aŭ ĉu tio est'as ankaŭ valid'a rilat'e al civit'o'j?”

“Nepr'e al civit'o'j,” li respond'is, “ĉar tem'as pri la plej mal'facil'a kaj grav'a spec'o de reg'ad'o.”

“Do jen unu tre grav'a difekt'o de oligarkio.”

“Tiel ŝajn'as.”

“Kaj ĉu la du'a difekt'o est'as mal'pli grav'a?”

“Kia?”

“Ke tia civit'o ne'evit'ebl'e est'as du urb'o'j, ne nur unu. Unu konsist'as el la riĉ'ul'ar'o, la ali'a el la mal'riĉ'ul'ar'o. Kvankam ili loĝ'as en unu'sam'a lok'o, ili konstant'e komplot'as unu kontraŭ la ali'a.”

“Je Zeŭso!” li dir'is, “tio neniel pov'as est'i mal'pli grav'a.”

“Ankaŭ io ali'a est'as mal'bon'a: Ver'ŝajn'e ili ne pov'us el'ten'i dum milit'o. Ili tim'us arm'it'a'n civit'an'ar'o'n eĉ pli ol la atak'ant'o'j'n. Kaj se ili ne arm'us la civit'an'ar'o'n, nur ili mem rest'us por la batal'o, ver'dir'e ‘oligark'o'j’*. Krom'e, ili ne vol'us uz'i mon'o'n por arme'o, ĉar ili est'as tro mon'avid'a'j.”

“Mal'feliĉ'a event'o.”

“Kaj ni jam kondamn'is plur'a'j'n okup'o'j'n por unu person'o. Ke la sam'a'j person'o'j est'u kultiv'ist'o'j kaj financ'ist'o'j kaj milit'ist'o'j sam'temp'e en unu'sam'a civit'o. Aŭ ĉu vi ali'e opini'as?”

“Tut'e ne.”

“Nun konsider'u: Ĉu el ĉiu'j krim'o'j ĉi tiu la ĉef'a mal'bon'o aper'as.”

“Kiu est'as ĝi?”

“Ke iu pov'as vend'i ĉiu'j'n si'a'j'n posed'aĵ'o'j'n al iu ali'a, kaj sekv'e loĝ'ad'i en la urb'o sen hav'i rol'o'n tie — nek est'i financ'ist'o, nek labor'ist'o, nek kavaleri'an'o, nek arm'it'a infanteri'an'o, sed tut'e simpl'e sen'hav'a mal'riĉ'ul'o.”

“Jes, unu'a'foj'e tio aper'as.”

“Neni'o mal'ebl'ig'as tio'n en oligarkioj, tial est'as super'riĉ'a'j person'o'j kaj mal'riĉ'eg'a'j.”

“Vi prav'as.”

“Nun, konsider'u: Dum li el'spez'ad'is kiam li est'as riĉ'a, ĉu li est'is util'a por la civit'o laŭ ni'a'j ĵus diskut'it'a'j kriteri'o'j? Li ŝajn'is est'i unu el la reg'ant'o'j sed efektiv'e li ne est'is reg'ant'o aŭ asist'ant'o al la reg'ant'o'j, li est'is nur person'o sen'ĉes'e el'spez'ant'a.”

“Jes,” li respond'is. “Li ŝajn'is est'i reg'ant'o sed li est'is simpl'a el'spez'ist'o.”

“Ĉu do ni dir'u ke sam'e kiel en abel'uj'o vir'abel'o'j nask'iĝ'as kvazaŭ mal'san'o de la abel'ar'o, tia person'o nask'iĝ'as en dom'o sed est'as kvazaŭ mal'san'o de la soci'o?”

“Tut'e cert'e, Sokrat'o,” li dir'is.

“Nu, Adejmanto, Di'o far'is ĉiu'j'n flug'pov'a'j'n vir'abel'o'j'n sen'pik'il'a'j, sed tamen li far'is kelk'a'j'n pied'ir'ant'o'j'n sen'pik'il'a'j, ali'a'j'n li far'is danĝer'e pik'pov'a'j. La sen'pik'ul'o'j mort'as est'ant'e mal'riĉ'a'j old'ul'o'j. Sed inter la pik'pov'ul'o'j oni trov'as ĉiu'j'n person'o'j'n opini'at'a'j'n krim'ul'o'j.”

“Tio est'as tut'e ver'a,” li dir'is.

“Est'as evident'e,” mi daŭr'ig'is, “ke en urb'o kie oni vid'as almoz'ul'o'j'n, en la sam'a lok'o est'as si'n'kaŝ'int'a'j ŝtel'ist'o'j, lert'a'j person'o'j kiu'j for'tranĉ'as al oni la mon'sak'et'o'n, person'o'j rab'ant'a'j templ'o'j'n kaj person'o'j lert'a'j pri ĉio tia.”

“Tio ja est'as evident'a,” li dir'is.

“Nu, ĉu vi trov'as almoz'ul'o'j'n en oligarkioj?”

“Preskaŭ ĉiu'j person'o'j escept'e de la reg'ant'o'j.”

“Krom'e, ni kred'as ke ekzist'as mult'a'j pik'il'hav'a'j mal'bon'ul'o'j inter ili, kiu'j'n la reg'ant'o'j dev'as per'fort'e sub'prem'i, ĉu ne?”

“Tio'n ni kred'as,” li respond'is.

“Kaj ni ankaŭ dir'us ke tia'j hom'o'j est'iĝ'as pro mank'o de taŭg'a eduk'o kaj pro la karakter'o de la soci'o, ĉu ne?”

“Tio'n ni dir'us.”

“Do tia est'as oligarkia soci'o kaj tia'j'n mal'bon'o'j'n ĝi hav'as kaj ebl'e eĉ pli.”

“Ĝeneral'e, jes.”

“Do ni rigard'u kiel fin'it'a'n,” mi dir'is, “la diskut'o'n pri oligarkia soci'o kies reg'ant'o'j konsist'as el la riĉ'ul'o'j. Nun ni dev'as ekzamen'i: Kia est'as person'o simil'a al ĝi? Kiel kaj kia li est'iĝ'as.”

“Cert'e,” li dir'is.

“Nu, la oligarkiulo plej'oft'e far'iĝ'as el honor'am'ant'o.”

“Kiel?”

“Dum li est'as jun'a li admir'as si'a'n patr'o'n kaj lern'as de li. Sed subit'e li vid'as la patr'o'n romp'iĝ'i pro la soci'o, ĝust'e kiel ŝip'o pro rok'o, tiel ke el'ĵet'iĝ'as ne nur li'a'j posed'aĵ'o'j sed ankaŭ li mem. Li est'is general'o aŭ ali'a potenc'ul'o sed tromp'ist'o'j denunc'is li'n al tribunal'o kaj li est'as ekzekut'it'a aŭ ekzil'it'a aŭ sen'rajt'ig'it'a kaj perd'ind'a ĉiu'j'n si'a'j'n posed'aĵ'o'j'n.”

“Pov'as est'i,” li dir'is.

“Kaj, amik'o, kiam li vid'as tio'n kaj sufer'as kaj perd'as si'a'j'n posed'aĵ'o'j'n, mi supoz'as ke li ek'tim'as kaj li tuj for'puŝ'as de la tron'o en si am'o'n je honor'o kaj fervor'o. Humil'ig'it'e pro si'a mal'riĉ'ec'o, li turn'as si'n al avid'a mon'gajn'ad'o, kaj per zorg'a ŝpar'ad'o kaj labor'ad'o li akumul'as mon'o'n. Sen'dub'e vi akord'as ke li tiam met'as tia'j'n fervor'o'n kaj am'o'n al mon'o sur la tron'o'n en si'a kor'o kaj far'as ĝi'n la grand'a reĝ'o en si kun tiar'o'j kaj kol'um'o'j kaj zon'it'a per pers'stil'a glav'o.”

“Tio est'as ver'a.”

“Laŭ mi'a kred'o, li ĵet'as raci'o'n kaj aspir'o'n sur la ter'o'n kaj sklav'ig'as ili'n. La raci'o'n li ne permes'as konsider'i i'o'n ali'a'n ol manier'o'j'n gajn'i mon'o'n. La ali'a'n li nur permes'as admir'i kaj honor'i riĉ'o'n kaj riĉ'ul'o'j'n. Li fier'as nur pri mon'akir'ad'o kaj kio ajn ebl'ig'as tio'n.”

“Neni'u ali'a trans'form'o,” li dir'is, “est'as tiel rapid'a kaj cert'a kiel tiu de honor'am'ant'a jun'ul'o en mon'am'ant'a'n.”

“Do jen oligarkiulo,” mi konklud'is.

“Nu, li est'as simil'a al la soci'o el kiu form'iĝ'is oligarkio.”

“Do nun ni ekzamen'u ĉu li simil'as oligarkion mem.”

“Jes, ni ekzamen'u tio'n.”

“Unu'e, li simil'as ĝi'n rilat'e al honor'ad'o de riĉ'ec'o kiel plej grav'a, ĉu ne?”

“Kompren'ebl'e li tiel simil'as.”

“Kaj li est'as tre ŝpar'em'a kaj labor'em'a, plen'um'ant'e nur si'a'j'n nepr'e neces'a'j'n bezon'o'j'n. Li ne el'spez'as mon'o'n por io ali'a, li rigard'as dezir'o'n al io ali'a kiel stult'a'n.”

“Cert'e.”

“Li est'as rigor'a,” mi al'don'is, “kaj ĉiam cel'ant'a profit'o'n kiam ajn li ag'as, hom'o ne'sat'ig'ebl'e mon'avid'a — kia'n admir'as la publik'o — mi kred'as ke tia est'us person'o simil'a al tia soci'o.”

“Cert'e mi akord'as,” li dir'is. “Mon'o est'as plej am'at'a kaj de la soci'o kaj de ĉi tia person'o.”

“Kaj mi ankaŭ kred'as ke li neniam mult'e atent'is eduk'iĝ'o'n.”

“Mi kred'as ke ne,” li dir'is. “Eduk'it'o ne far'us blind'ul'o'n honor'at'a korife'o.”

“Bon'e,” mi dir'is. “Nun pri'pens'u: Ĉu vi akord'as kun mi ke pro si'a mank'o de eduk'o li hav'as vir'abel'a'j'n trajt'o'j'n — almoz'ul'a'j'n kaj ankaŭ krim'ul'a'j'n, ne'en'viv'ig'it'a'j'n nur pro li'a'j ali'a'j koncern'aĵ'o'j?”

“Cert'e,” li dir'is.

“Ĉu vi sci'as,” mi demand'is, “kie'n rigard'i por trov'i li'a'n krim'em'o'n?”

“Kie'n?”

“Li'a'n pri'gard'ad'o'n de orf'o'j, kaj kiam ajn est'as oportun'o kapt'ebl'a por mal'honest'i.”

“Vi prav'as.”

“Est'as klar'e, do, ke rilat'e al ali'a'j negoc'o'j kiam oni opini'as li'n ver'e honest'a li dev'as per'fort'e sub'prem'i ĉi'a'n krim'em'o'n en si — ne pro konvink'o ke ĝi ne est'as pli profit'ig'a, nek pro argument'ad'o por civiliz'i si'n, sed pro neces'o kaj tim'o, tim'trem'ant'e pro la ebl'o ke li perd'os si'a'j'n rest'ant'a'j'n posed'aĵ'o'j'n.”

“Cert'e,” li respond'is.

“Kaj, je Zeŭso!” mi dir'is, “mi'a amik'o, vi trov'os ke la plej mult'a'j el ili, kiam tem'as pri el'spez'ad'o de alies mon'o, ili'a karakter'o est'as simil'a al tiu de vir'abel'o.”

“Tre simil'a.”

“Tial mi kred'as ke tia person'o est'us pli respekt'ind'a ol mult'a'j. Sed la ver'a ben'o de intern'a'j harmoni'o kaj agord'iĝ'o long'distanc'e'n for'kur'us de li.”

“Tiel kred'as ankaŭ mi.”

“Ankaŭ avar'ul'o est'us mal'sukces'a rival'o por honor'o'j kaj venk'o'j aŭ io ali'a bon'a. Li rifuz'us el'spez'i mon'o'n por tia reputaci'o kaj tia rival'ad'o. Li tim'us vek'i si'a'n em'o'n el'spez'i kaj pet'i ĝi'n help'i la venk'em'o'n. Kiel oligark'o li batal'as per nur kelk'a'j el si'a'j kapabl'o'j, tiel ke plej'part'e li mal'venk'as. Tamen li riĉ'as.”

“Cert'e,” li dir'is.

“Ĉu, do, ni pov'as plu dub'i pri la simil'ec'o inter soci'a oligarkio kaj mon'avid'a avar'ul'o?”

“Tut'e ne.”

“Nun ni dev'as ekzamen'i demokrati'o'n, mi kred'as, kaj trov'i kiel ĝi origin'as. Kaj origin'int'e, kia ĝi est'as, por pov'i ekzamen'i tiu'spec'a'n person'o'n.”

“Tio est'as ni'a jam establ'it'a procedur'o.”

“Nu, ĉu vi akcept'as ke oligarkio trans'form'iĝ'as en demokrati'o'n ĉi tiel: Pro ne'sat'ig'ebl'a avid'o al la evident'a bon'aĵ'o, nom'e far'iĝ'i kiel ebl'e plej riĉ'a?”

“Kiel?”

“Ŝajn'as al mi ke ĉar la reg'ant'o'j en oligarkio ating'is si'a'n ofic'o'n per akir'ad'o de mult'a'j posed'aĵ'o'j, ili ne vol'as per leĝ'o'j mal'ebl'ig'i al mal'ŝpar'em'a'j, ne'brid'it'a'j jun'ul'o'j el'spez'i si'a'n mon'o'n ĝis bankrot'iĝ'o. Ili ja akir'as la posed'aĵ'o'j'n per mon'prunt'o'j je grand'a interez'o. Tiel ili far'iĝ'as ankoraŭ pli riĉ'a'j kaj pli alt'e estim'at'a'j.”

“Est'as preciz'e tiel.”

“Sed est'as klar'e ke admir'i riĉ'ec'o'n kaj sam'temp'e est'i sufiĉ'e moral'saĝ'a ne est'as ebl'e. Oni ne'evit'ebl'e neglekt'as unu aŭ la ali'a'n.”

“Mi supoz'as ke tio est'as klar'a.”

“Kaj neglekt'o kaj instig'ad'o de mal'ŝpar'em'o en oligarkioj foj'e almoz'ul'ig'as ne mal'nobl'a'j'n person'o'j'n.”

“Cert'e.”

“Do mi supoz'as ke ĉi tiu'j sid'as en la urb'o kun si'a'j pik'il'o'j, si'a'j arm'il'o'j, iu'j kun ŝuld'o'j, ali'a'j sen'rajt'ig'it'a'j, kaj iu'j ŝuld'plen'a'j kaj sen'rajt'ig'it'a'j, plen'a'j de mal'am'o kaj komplot'ant'e kontraŭ la person'o'j kiu'j fi'akir'is ili'a'j'n riĉ'aĵ'o'j'n, kiel ankaŭ kontraŭ la ali'a'j, por est'ig'i revoluci'o'n.”

“Tiel est'as.”

“Kaj la financ'ist'o'j for'turn'as la kap'o'n, ŝajn'ig'ant'e eĉ ne vid'i ili'n, konstant'e pik'ant'e la rest'ant'a'j'n ced'em'a'j'n civit'an'o'j'n per en'puŝ'o de mon'o por rikolt'i mult'e pli da mon'o ol ili prunt'e'don'is. Tiel ili mult'obl'ig'as la vir'abel'o'j'n kaj almoz'ul'o'j'n en la soci'o.”

“Tia mult'obl'ig'ad'o est'as ne'evit'ebl'a,” li dir'is.

“Kaj ili,” mi daŭr'ig'is, “rifuz'as aŭ esting'i la ek'brul'o'n de tia krim'ad'o per mal'permes'o ke oni tut'e laŭ'vol'e el'spez'u si'a'n mon'o'n, aŭ far'i ali'a'n ali'a'n leĝ'o'n kiu nul'ig'us tia'n ag'ad'o'n.”

“Kia ali'a leĝ'o?”

“Leĝ'o kiu dev'ig'us la civit'an'o'j'n streb'i al moral'ec'o. Se oni ordon'us ke plej'part'e laŭ'vol'a'j prunt'kontrakt'o'j est'u risk'o por la prunt'e'don'ant'o'j, la financ'ist'o'j mal'pli sen'hont'e prov'us profit'ad'i en la civit'o, kaj mal'pli da mal'bon'o'j kresk'us tie, kia'j'n ni ĵus diskut'is.”

“Cert'e,” li dir'is.

“Ĉar nun,” mi dir'is, “la reg'ant'o'j ven'ig'as ĉiu'j'n tiu'j'n mal'bon'o'j'n al la reg'at'o'j. Sed rilat'e al si mem kaj al si'a'j infan'o'j, ili luks'ig'as la viv'o'n de la jun'ul'o'j kaj sen'dolor'ig'as por ili kaj la korp'a'n kaj la spirit'a'n viv'o'j'n, tiel ke ili pigr'iĝ'as kaj mal'facil'e rezist'as plezur'o'j'n kaj dolor'o'j'n.”

“Vi prav'as.”

“Kaj ili, krom por akir'i mon'o'n, ignor'as ali'a'j'n person'o'j'n kiu'j hav'as tiel mal'mult'e da am'o al virt'ec'o kiel la mal'riĉ'ul'o'j.”

“Tiel est'as.”

“Tiel prepar'it'e, kiam la reg'ant'o'j kaj la reg'at'o'j renkont'as unu'j la ali'a'j'n, ĉu sur la strat'o'j, ĉu en kun'ven'o'j, ĉu dum misi'o aŭ dum kampanj'o'j, kun'vel'ad'o aŭ arme'o, ĉu dum danĝer'o'j, kiam ili vid'as unu'j la ali'a'j'n la riĉ'ul'o'j tut'e ne mal'estim'as la mal'riĉ'ul'o'j'n. Ĉar oft'e dum batal'o mal'dik'a vir'o, sun'brun'ig'it'a, marŝ'as flank'e de pal'haŭt'a riĉ'ul'o tro'dik'a, kaj vid'as li'n mal'facil'e spir'i kaj perpleks'iĝ'i. Ĉu vi ne opini'as ke li konklud'os ke la riĉ'ul'o'j akir'as si'a'n riĉ'o'n per ekspluat'ad'o de mal'kuraĝ'a'j mal'riĉ'ul'o'j, kaj kiam la mal'riĉ'ul'o'j kun'ven'as ili dir'as inter si ‘ni'a'j mastr'o'j est'as neni'aĵ'o’?”

“Mi tre bon'e sci'as,” li dir'is, “ke tiel ili ag'as.”

“Sam'e kiel mal'san'em'a korp'o bezon'as nur mal'grand'a'n puŝ'o'n de ekster'e por fal'i en mal'san'o'n, kaj foj'e ne bezon'as eĉ tia'n ekster'a'n influ'o'n pro intern'a ribel'o en la korp'o mem — tiel simil'karakter'a civit'o bezon'as nur et'a'n instig'o'n, por kiu unu parti'o al'ven'ig'as alianc'an'o'j'n el oligarkio, dum ali'a ven'ig'as alianc'an'o'j'n el demokrati'o. Konsekvenc'e la civit'o mal'san'as kaj intern'e de ĝi okaz'as batal'ad'o. Foj'e ribel'o okaz'as ankaŭ sen ekster'a instig'o.”

“Nepr'e.”

“Laŭ mi'a vid'punkt'o, oni establ'as demokrati'o'n kiam la mal'riĉ'ul'o'j venk'as en la ribel'o kaj mort'ig'as si'a'j'n opon'ant'o'j'n aŭ ekzil'as ili'n, kaj don'as al la rest'ant'o'j egal'a'n part'o'n en la soci'o kaj reg'ist'ar'o. Kutim'e la reg'ant'o'j ricev'as si'a'n ofic'o'n per lot'ad'o.”

“Tiel,” li dir'is, “oni establ'as demokrati'o'n, ne'grav'e ĉu oni ating'as tio'n per arm'il'o'j aŭ ĉu la opon'ant'o'j fuĝ'as pro tim'o.”

“Kiel ili viv'as?” mi demand'is. “Kaj kia est'as ĉi tia soci'o? Est'as klar'e ke ĉi tia hom'o montr'iĝ'os est'i demokrati'a.”

“Tio est'as klar'a,” li dir'is.

“Unu'e: Ili est'as liber'a'j, kaj la civit'o est'as plen'a de liber'ec'o kaj liber'a parol'ad'o. En tia civit'o ĉiu rajt'as ag'i laŭ'vol'e.”

“Laŭ'dir'e,” li koment'is.

“Kaj kie ekzist'as tia rajt'o, est'as klar'e ke ĉiu individu'o plan'as si'a'n viv'o'n en tiu civit'o laŭ si'a plaĉ'o.”

“Klar'e.”

“Sekv'e, mi kred'as ke est'as mult'a'j spec'o'j de person'o'j en tia soci'o.”

“Kompren'ebl'e.”

“Pov'as est'i,” mi dir'is, “ke ĉi tiu est'as la plej bel'a soci'o. Kiel vest'aĵ'o ornam'it'a per ĉiu'j kolor'o'j, ĉi tiu pro si'a grand'eg'a vari'o trov'iĝ'us plej bel'a. Ebl'e sam'e kiel infan'o'j kaj vir'in'o'j opini'as la plej mult'kolor'a'n plej dezir'ind'a, sam'e, mult'a'j person'o'j taks'us ĉi tiu'n civit'o'n plej bon'a.”

“Cert'e,” li dir'is.

“Mi'a kar'a amik'o,” mi dir'is, “konven'as serĉ'i la dezir'at'a'n soci'o'n en ĉi tia civit'o.”

“Kial?”

“Ĉar en ĉi tia civit'o ekzist'as ĉia soci'o pro la menci'it'a rajt'o. Est'as ver'ŝajn'e ke person'o dezir'ant'a establ'i soci'o'n kia'n ni mem far'as trov'os neces'e ir'i al demokrati'a civit'o kaj selekt'i por si tiu'n spec'o'n kiu'n plaĉ'as al li. Demokrati'o est'as kvazaŭ magazen'o de soci'o'j. Far'int'e si'a'n selekt'o'n, oni pov'as establ'i ĝi'n.”

“Nu, ebl'e ne mank'us al li ekzempl'o'j,” li dir'is.

“En tia soci'o mank'as ĉiu dev'ig'o reg'i, eĉ se oni est'as kvalifik'it'a. Kaj oni ne dev'as est'i reg'at'a, se oni ne vol'as; nek part'o'pren'i en milit'o; nek ag'i pac'e rilat'e al ali'a'j person'o'j, se oni ne vol'as est'i pac'a. Kaj se leĝ'o mal'permes'as reg'i aŭ est'i ĵuri'an'o, oni malgraŭ'e reg'as kaj ĵuri'an'as laŭ'dezir'e. Ĉu tio ne est'as jam di'a, plezur'ig'a viv'manier'o, provizor'e?”

“Ebl'e dum kelk'a temp'o ĝi est'as tia.”

“Ĉu la delikat'ec'o de kelk'a'j kondamn'it'o'j ne est'as rafin'it'a? Ĉu vi ne vid'is en tia soci'o person'o'j'n kondamn'it'a'j'n al mort'o aŭ ekzil'o, tamen rest'i kaj publik'e promen'ad'i, laŭ'vol'e promen'ant'e kvazaŭ super'natur'ul'o'j, kaj neni'u atent'as aŭ mal'trankvil'iĝ'as?”

“Mult'a'j'n mi vid'is,” li dir'is.

“Demokrati'o, do, est'as tre permes'em'a kaj tut'e ne atent'as detal'o'j'n. Oni pri'rid'as kio'n ni solen'e proklam'is kiam ni pret'ig'is la civit'o'n. Ni dir'is ke krom se iu est'as natur'e dot'it'a per preskaŭ'di'a karakter'o, neni'u person'o pov'as far'iĝ'i bon'a adolt'o sen part'o'pren'i en ĉi'a'j ind'a'j ag'ad'o'j jam de l’infan'ec'o — en ĝust'e tia'j ag'ad'o'j kiu'j'n la demokrati'ul'o'j nobl'a'manier'e sur'tret'as. Ne interes'as ili'n el kia kultur'medi'o si'n propon'ant'a politik'ist'o ven'as. Por ricev'i honor'o'n sufiĉ'as nom'i si'n amik'o de la publik'o.”

“Ver'e nobl'e est'as,” li sarkasm'is.

“Tia'j'n kaj ali'a'j'n simil'a'j'n karakteriz'aĵ'o'j'n hav'as demokrati'o,” mi dir'is. “Kaj la sekv'o est'as, evident'e, ke rezult'as tre agrabl'a, bunt'a, anarki'a soci'o, kiu dispon'ig'as egal'ec'o'n sen'disting'e al egal'ul'o'j kaj mal'egal'ul'o'j.”

“Vi'a konklud'o est'as ĝeneral'e agnosk'at'a,” li respond'is.

“Do nun konsider'u kia est'as tia individu'o. Ĉu ni unu'e observ'u kiel tia person'o est'iĝ'as, sam'e kiel ni ekzamen'is la soci'o'n?”

“Jes,” li dir'is.

“Ĉu ne est'as tiel: Avar'a oligark'o hav'us fil'o'n kiu'n li eduk'us laŭ si'a'j princip'o'j?”

“Tiel est'as.”

“Kaj tiu oligark'o per'fort'e sub'prem'us en si dezir'o'j'n mult'e'kost'a'j'n kaj sen'profit'a'j'n, tia'j'n, kia'j'n oni opini'as ne'neces'a'j — ”

“Klar'e,” li dir'is.

“Ĉu vi prefer'as,” mi demand'is, “ke anstataŭ diskut'i en obskur'ec'o ni unu'e difin'u kia'j dezir'o'j est'as neces'a'j kaj kiu'j ne?”

“Tio'n mi prefer'as,” li dir'is.

“Ĉu vi akord'as kun mi ke ne'evit'ebl'a'j'n dezir'o'j'n ni prav'e nom'as neces'a'j? Kaj ankaŭ tiu'j'n kiu'j plen'um'it'e util'as al ni? Ni'a natur'o mem postul'as tio'n, mi kred'as.”

“Cert'e.”

“Do ni prav'e nom'as ili'n neces'a'j?”

“Prav'e.”

“Kaj la mal'o? Ni prav'e nom'as ne'neces'a'j dezir'o'j'n kiu'j'n oni pov'as nul'ig'i se oni kutim'iĝ'is al tio jam de jun'ec'o kaj ili est'as sen'util'a'j aŭ eĉ mal'util'a'j.”

“Mi plen'e akord'as.”

“Ĉu ni rigard'u ekzempl'o'n de ambaŭ spec'o'j por trov'i kiel disting'i ili'n?”

“Nepr'e jes.”

“Ĉu vi akord'as kun mi ke la dezir'o manĝ'i pan'o'n kaj ali'a'j'n nutr'aĵ'o'j'n est'as neces'a por san'o kaj bon'fart'o?”

“Jes.”

“La dezir'o manĝ'i pan'o'n est'as neces'a laŭ ambaŭ kriteri'o'j, ĉar ĝi est'as util'a kaj ne ebl'as viv'i sen ĝi.”

“Jes.”

“Kaj est'as sam'e rilat'e al ali'a'j nutr'aĵ'o'j se ili est'as util'a'j por bon'a fart'o.”

“Kompren'ebl'e.”

“Sed kio'n pri dezir'o manĝ'i ali'aĵ'o'j'n kiu'j damaĝ'as la korp'o'n kaj la mens'o'n — la intelekt'o'n kaj inteligent'o'n — dezir'o kia'n oni kutim'e pov'as nul'ig'i per pun'o'j kaj eduk'ad'o? Ĉu ni prav'as nom'ant'e ĝi'n ne'neces'a?”

“Ni tut'e plen'e prav'as.”

“Ni nom'as la unu'a'n dezir'o'n util'a pro ĝi'a bon'a efik'o. Sed la du'a'n dezir'o'n ni nom'as ekstravaganc'a.”

“Sen'dub'e.”

“Ni pov'as sam'manier'e taks'i koit'em'o'n kaj la ali'a'j'n dezir'o'j'n.”

“Jes.”

“Kaj pri tiu vir'abel'o diskut'it'a, ni dir'is ke li est'as plen'a de tia'j ne'neces'a'j plezur'o'j kaj dezir'o'j, eĉ reg'at'a de ili. Sed kiu si'n dediĉ'as al la neces'a'j est'as mal'el'spez'em'a kaj oligarkia.”

“Nepr'e.”

“Nun, de'nov'e,” mi dir'is, “ni pri'diskut'u kiel demokrati'ul'o est'iĝ'as el oligarkiulo. Mi kred'as sci'i kiel tio plej oft'e okaz'as.”

“Kiel?”

“Kiam jun'ul'o kresk'int'a kiel ni dir'is, ne'kultur'it'a, mal'el'spez'em'a, gust'um'as la miel'o'n de la vir'abel'o'j kaj amik'iĝ'as kun sovaĝ'a'j, lert'a'j person'o'j — person'o'j pov'ant'a'j proviz'i ĉi'a'j'n plezur'o'j'n — tiam komenc'as ŝanĝ'iĝ'i...* li'a oligarkia karakter'o en demokrati'a'n.”

“Ne'evit'ebl'e,” li dir'is.

“Nu, sam'e kiel la civit'o spert'is revoluci'o'n, kiam unu part'o al'vok'is help'o'n de ekster'ul'o'j por ke kamarad'o'j help'u kamarad'o'j'n, tiel ŝanĝ'iĝ'as jun'ul'o kiam el ekster'e hav'ebl'as sat'ig'o por iu respond'a dezir'o en li.”

“Tut'e cert'e.”

“Kaj, mi kred'as, se alianc'an'o help'as la oligarkiemon en li — alianc'an'o konsist'ant'a el riproĉ'o'j kaj mal'aprob'o far'e de li'a'j patr'o kaj famili'an'o'j, revoluci'o kaj kontraŭ'revoluci'o okaz'as en li, intern'a batal'o.”

“Cert'e.”

“Kaj mi supoz'as ke foj'e la demokrati'a ced'as al la oligarkia, kaj kelk'a'j em'o'j pere'as dum ali'a'j for'fal'as, tiel ke mem'respekt'o establ'iĝ'as en la spirit'o de la jun'ul'o kaj ord'o de'nov'e reg'as en li.”

“Foj'e est'as tiel,” li dir'is.

“Sed ankaŭ ŝajn'as al mi ke foj'e anstataŭ'as la for'fal'int'a'j'n em'o'j'n ali'a'j parenc'a'j al ili, kiu'j kresk'is sen la konsci'o de la patr'o kaj far'iĝ'is mult'a'j kaj fort'a'j.”

“Oft'e est'as tiel,” li dir'is.

“Tiam ili re'tir'as li'n al li'a'j antaŭ'a'j amik'o'j kaj sekret'e nask'as ankoraŭ pli da dezir'o'j.”

“Ver'e.”

“Fin'e ili kapt'as la akropol'o'n de la spirit'o de la jun'ul'o, trov'int'e ĝi'n mal'plen'a de ver'a kompren'o kaj bon'a'j plan'o'j kaj ĝust'a'j pens'o'j — tiu'j est'as la plej bon'a'j gard'ist'o'j de la mens'o de di-am'ant'o'j.”

“Nepr'e,” li dir'is.

“Mensog'a'j kaj fanfaron'a'j pens'o'j kaj ide'o'j supr'e'n'kur'as por kapt'i li'a'n citadel'o'n por si.”

“Tut'e sen dub'o,” li dir'is.

“Kaj li re'ir'as por sen'kaŝ'e loĝ'i kun tiu'j Lotus'manĝ'ant'o'j.* Se iu help'o por la ŝpar'em'a part'o de li'a psik'o ven'as de la famili'o, la fanfaron'a'j pens'o'j ferm'as la pord'eg'o'j'n de la fortres'o. Ili ne permes'as la help'em'a'n arme'o'n, nek akcept'as la konsil'o'j'n send'it'a'j'n de amik'a'j spert'int'o'j. Ili ven'as, nom'as respekt'o'n stult'a kaj sen'honor'ig'e ekzil'as ĝi'n. Ili dir'as ke prudent'ec'o est'as mank'o de kuraĝ'o kaj sen'respekt'e el'ĵet'as ĝi'n. Ili konvink'as li'n ke moder'a kaj ord'a el'spez'ad'o est'as kamp'ul'a kaj krud'a. Help'at'e de mult'a'j mal'util'a'j dezir'o'j ili el'pel'as ĝi'n.”

“Tut'e ver'e.”

“Mal'plen'ig'int'e kaj pur'ig'int'e la spirit'o'n de si'a kapt'it'o por la grand'a inic'o, ili en'konduk'as kun grand'a ĥor'o en torĉ'lum'o* violent'ec'o'n, anarki'o'n, mal'ŝpar'em'o'n kaj sen'hont'ec'o'n girland'it'a'j'n, laŭd'ant'e kaj mis'nom'ant'e ili'n. Ili nom'as violent'ec'o'n kultur'o, anarki'o'n liber'ec'o, mal'ŝpar'em'o'n glor'o, kaj sen'hont'ec'o'n brav'ec'o. Tiel,” mi dir'is, “jun'ul'o inter'ŝanĝ'as la neces'a'j'n dezir'o'j'n, kiu'j'n li lern'is honor'i, kontraŭ liber'ig'o kaj permes'o de la ne'neces'a'j kaj mal'util'a'j plezur'o'j.”

“Tio est'as tut'e klar'a.”

“Kaj, se mi ne erar'as, li el'spez'as tiom da mon'o kaj energi'o kaj temp'o por la ne'neces'a'j plezur'o'j kiom por la neces'a'j. Sed se li est'as bon'sort'a kaj ne tro fervor'a, kiam li pli'aĝ'iĝ'as kaj la emoci'a tumult'o komenc'as perd'i si'a'n intens'o'n, li akcept'as kelk'a'j'n el la for'fal'int'a'j plezur'o'j kaj ne plu dediĉ'as si'n plen'e al la post'ven'int'a'j. Li egal'ig'as la plezur'o'j'n, kaj li trakt'as la aktual'a'n plezur'o'n kvazaŭ per'lot'e akir'int'a'n si'a'n reg'pov'o'n por'temp'e.* Kaj post'e, laŭ'vic'e, li akcept'as ali'a'n, mal'respekt'ant'e neniu'n sed egal'e trakt'ant'e ĉiu'j'n.”

“Vi prav'as.”

“Kaj li ne akcept'as bon'a'n konsil'o'n, nek las'as ĝi'n en'ir'i li'a'n fortres'o'n. Se oni dir'as al li ke kelk'a'j plezur'o'j est'as bon'a'j kaj hav'ind'a'j, sed ali'a'j est'as mal'bon'a'j, ke oni dev'as honor'ant'e akcept'i la bon'a'j'n sed mal'permes'i kaj sklav'ig'i la mal'bon'a'j'n — nu, ĉio'n tia'n li rifuz'as kaj insist'as ke ĉiu'j plezur'o'j est'as simil'e honor'ind'a'j kaj egal'valor'a'j.”

“Tia li est'as kaj tio'n li far'as, nepr'e,” li dir'is.

“Kaj tiel li viv'as ĉiu'tag'e, bon'ven'ig'ant'e kia'n ajn hazard'a'n plezur'o'n — pov'as est'i ke li ebri'iĝ'as dum knab'in'o lud'as flut'o'n; pov'as est'i ke li trink'as akv'o'n kvazaŭ velk'ant'e pro soif'o; dum unu tag'o li sport'e lud'as, dum ali'a tag'o li pigr'as; kaj jen dum ali'a tag'o li stud'as filozofi'o'n. Oft'e li far'iĝ'as politik'ist'o kaj li ek'star'as kaj dir'as aŭ far'as kio'n ajn, sen'disting'e. Foj'e li'a'n mens'o'n okup'as nur milit'ad'o, ali'foj'e nur komerc'ad'o. Ekzist'as neni'u ord'o, neni'u sent'o de neces'o en li'a viv'o, sed li nom'as si'n feliĉ'a, liber'a kaj ben'it'a, ne'grav'e kiel li ag'as.”

“Jes,” li dir'is, “vi bon'e karakteriz'is la viv'o'n de hom'o kiu opini'as ĉio'n egal'e valor'a.”

“Mi kred'as,” mi dir'is, “ke ĝust'e kia est'as la civit'o, tia est'as la civit'an'o. Ili est'as plen'a'j de ĉi'a'j kutim'o'j. Jen viv'o kiu'n envi'us la plej mult'a'j person'o'j. Ĝi est'as model'o de civit'a viv'o en'hav'ant'a kiel ebl'e plej mult'a'j'n spec'o'j'n de soci'o'j.”

“Tiel est'as,” li dir'is.

“Do, nun ni ĝust'e karakteriz'is hom'o'n respond'ant'a'n al demokrati'o kaj kiu'n, sekv'e, ni prav'e nom'as demokrati'a person'o.”

“La karakteriz'o est'as ĝust'a.”

“Nun rest'as por diskut'o,” mi dir'is, “la plej elegant'a soci'o kaj la plej elegant'a hom'o: Tiran'ism'o kaj tiran'o.”

“Jes.”

“Kiel, mi'a kar'a amik'o, tiran'ism'o est'iĝ'as? Est'as jam klar'e ke ĝi origin'as el demokrati'o.”

“Klar'e.”

“Sen'dub'e tiran'ism'o origin'as el demokrati'o sam'manier'e kiel demokrati'o origin'as el oligarkio.”

“Kiel?”

“La propozici'o,” mi dir'is, “est'as ke la cel'o por kiu oligarkio establ'iĝ'as est'as riĉ'ec'o, mi kred'as.”

“Vi prav'as.”

“Tro'a avid'o je mon'o kaj neglekt'o de ali'a'j afer'o'j pro riĉ'iĝ'em'o detru'is ĝi'n.”

“Ver'e,” li dir'is.

“Nu, simil'e demokrati'o hav'as cel'o'n, kaj tro'a avid'o je tiu cel'o detru'as ĝi'n.”

“Kia'n cel'o'n ĝi hav'as,”

“Liber'ec'o'n,” mi dir'is. “Ver'ŝajn'e vi aŭd'is ke en demokrati'a civit'o tio est'as la plej honor'ind'a cel'o, kaj sekv'e ke por liber'spirit'ul'o nur tia soci'o est'as taŭg'a.”

“Jen la preskaŭ universal'a pretend'o,” li dir'is.

“Nu, kiel mi ĵus dir'is,” mi daŭr'ig'is, “tro'a avid'o je tio kaj neglekt'o de ali'a'j afer'o'j ŝanĝ'as la karakter'o'n de la civit'o kaj tiran'ism'o ne'evit'ebl'e rezult'as.”

“Kiel?”

“Jen mi'a opini'o: Kiam demokrati'a civit'o soif'eg'as je liber'ec'o mal'honest'ul'o'j influ'as ĝi'n kaj ebri'ig'as ĝi'n per tro da ‘spirit'o’*. Se la ĉef'reg'ant'o'j ne est'as ne'kutim'e mild'a'j kaj permes'as ekster'ordinar'a'n kvant'o'n da liber'ec'o, la civit'an'o'j deklar'as ke la mal'honest'ul'o'j est'as krim'ul'o'j kaj oligark'o'j.”

“Tiel est'as,” li dir'is.

“Sed se la civit'an'ar'o tro am'as liber'ec'o'n,” mi daŭr'ig'is, “ĝi mal'respekt'as person'o'j'n kiu'j obe'as la ĉef'reg'ant'o'j'n. Ĝi konsider'as tia'j'n obe'ant'o'j'n propr'a'vol'e sklav'ig'it'a'j kaj sen'valor'a'j. La civit'an'ar'o laŭd'as kaj honor'as reg'ant'o'j'n kiu'j ag'as kvazaŭ reg'at'o'j; kaj, kontrast'e, reg'at'o'j'n kiu'j ag'as kvazaŭ reg'ant'o'j, ĉu privat'e, ĉu publik'e. Ĉar ne'evit'ebl'e en tia civit'o est'as plen'a liber'ec'o.”

“Kompren'ebl'e.”

“Kaj, mi'a amik'o,” mi dir'is, “tiu liber'ec'o penetr'as la dom'o'j'n mem kaj eĉ la best'o'j'n, al'port'ant'e anarki'o'n.”

“Kial vi dir'as tio'n?”

“Patr'o ek'kutim'iĝ'as ag'i kiel infan'o kaj tim'respekt'i si'a'j'n fil'o'j'n; kaj la fil'o ek'ag'as kvazaŭ patr'o, tut'e sen'hont'e kaj tut'e sen respekt'o al la ge'patr'o'j, por est'i liber'ul'o. Kaj en'migr'int'o ricev'as sam'a'j'n rajt'o'j'n kiel natur'a civit'an'o, kaj eĉ vizit'ant'a fremd'ul'o est'as akcept'at'a kiel egal'ul'o.”

“Jes, tiel okaz'as,” li dir'is.

“Kaj krom tio,” mi dir'is, “mal'pli grav'a'j simil'aĵ'o'j okaz'as: Instru'ist'o tim'as kaj flat'as si'a'j'n student'o'j'n, dum la student'o'j mal'estim'as la instru'ist'o'j'n. Kaj ĝeneral'e la jun'ul'o'j imit'as la pli'aĝ'ul'o'j'n kaj disput'as kun ili ne nur parol'e sed ankaŭ ag'e. Old'ul'o'j sid'as kun la jun'ul'o'j kaj ŝerc'ad'as kun ili, imit'ant'e la jun'ul'o'j'n por ne ŝajn'i mal'amik'a'j aŭ sever'a'j.”

“Cert'e est'as tiel,” li dir'is.

“Kaj eĉ okaz'as, mi'a amik'o,” mi dir'is, “ke tiel ne'kred'ebl'a liber'em'o est'iĝ'as ke aĉet'it'a'j ge'sklav'o'j est'as tiel plen'e liber'a'j kiel ili'a'j posed'ant'o'j. Kaj mi preskaŭ forges'is menci'i ke vir'in'o'j kaj vir'o'j ricev'as sam'a'j'n rajt'o'j'n kaj liber'ec'o'n.”*

“Ni sekv'u Esĥil'o'n,” li dir'is, “kaj ‘dir'u jam tio'n, kio ating'as ni'a'j'n lip'o'j'n’*.”

“Cert'e,” mi dir'is. “Sen propr'a spert'o, vi ne kred'us kiom pli liber'a'j est'as la best'o'j aparten'ant'a'j al hom'o'j en tia soci'o. Kiel dir'as la proverb'o, ‘la hund'in'o'j far'iĝ'as simil'a'j al si'a'j mastr'in'o'j’. Sam'e ĉeval'o'j kaj azen'o'j liber'e kaj dign'o'plen'e marŝ'as sur la strat'o'j, fal'ig'ant'e person'o'j'n kiu'j ne flank'e'n'paŝ'as. Kaj simil'a liber'ec'o ekzist'as rilat'e al ĉio.”

“Vi parol'as pri koŝmar'ec'a spert'o, kiu'n mi mem oft'e renkont'as kiam mi promen'as en la kamp'ar'o'n.”

“La kulmin'o,” mi dir'is, “de ĉio ĉi est'as ke oni trov'as ke tia liber'ec'o tiom mol'ig'as la spirit'o'n de la civit'an'o'j ke se oni postul'as i'a'n ajn serv'o'n, ili ĉagren'iĝ'as kaj ribel'as. Kaj fin'e, kiel vi sci'as, ili eĉ ne observ'as la leĝ'o'j'n, skrib'it'a'j'n aŭ ne skrib'it'a'j'n, por ke ili hav'u neniu'n mastr'o'n.”

“Mi tre bon'e sci'as tio'n,” li respond'is.

“Ĉi tio, mi'a amik'o,” mi dir'is, “est'as la bel'a, vigl'a komenc'o el kiu kresk'as tiran'ism'o, laŭ mi'a opini'o.”

“Cert'e vigl'a,” li dir'is, “sed kiel ĝi est'as la komenc'o de tiran'ism'o?”

“Pro la sam'a mal'san'o,” mi dir'is, “kiu ek'aper'is en oligarkioj kaj detru'is ili'n. Eĉ pli fort'a epidemi'o atak'as la demokrati'o'n. Efektiv'e, ĉio ekstrem'a kutim'e ced'as al si'a mal'o. Tio valid'as sam'e pri soci'o'j kiel pri klimat'o'j kaj plant'o'j kaj korp'o'j.”

“Ver'ŝajn'e.”

“Sekv'e, tro mult'a liber'ec'o evident'e ŝanĝ'iĝ'as simpl'e en tro mult'a'n sklav'ec'o'n privat'e kaj publik'e.”

“Jes, tre ver'ŝajn'e.”

“Do kred'ebl'e,” mi dir'is, “tiran'ism'o origin'as en neni'u ali'a soci'o ol demokrati'o. Kiel ŝajn'as al mi, la plej sever'a, kruel'a sklav'ec'o rezult'as de ekstrem'a liber'ec'o.”

“Tio est'as logik'a.”

“Sed mi kred'as ke vi ne demand'is pri tio. Vi'a demand'o est'is: Kia mal'san'o pov'as detru'i egal'e oligarkion kaj demokrati'o'n?”

“Vi prav'as,” li dir'is.

“Nu, mi parol'is pri mal'ŝpar'em'a'j pigr'ul'o'j. Inter ili la plej brav'a'j est'as la gvid'ant'o'j, kaj la plej mal'brav'a'j est'as la sekv'ant'o'j. Ni kompar'is ili'n kun vir'abel'o'j, el kiu'j iu'j hav'as pik'il'o'j'n kaj iu'j ne.”

“Ĝust'e tiel,” li dir'is.

“Ili kaŭz'as la plej grand'a'n mal'trankvil'o'n en ĉiu soci'o kiam ili ek'aper'as,” mi daŭr'ig'is. “Sam'e kiel flegm'o kaj gal'o* en la korp'o. Bon'a kurac'ist'o kaj leĝ'far'ist'o de civit'o dev'as jam antaŭ'zorg'i kiel saĝ'a abel'ist'o, se ebl'e, por ne'ebl'ig'i ili'a'n nask'iĝ'o'n. Sed se ili ja nask'iĝ'as, do kiel ebl'e plej rapid'e el'tranĉ'i ili'n kaj ili'a'n ĉel'ar'o'n.”

“Jes, je Zeŭso, nepr'e!” li dir'is.

“Nu, mi dir'os al vi,” mi dir'is, “kiel ni pov'os pli klar'e vid'i tio'n.”

“Kiel?”

“Ni ekzamen'u la fakt'o'n ke demokrati'a civit'o hav'as tri part'o'j'n. Unu est'as grup'o kiu est'iĝ'as ne mal'pli potenc'a ol en oligarkio.”

“Tiel est'as.”

“En demokrati'o ĝi est'as eĉ pli lert'a ol en oligarkio.”

“Kial?”

“En oligarkio ĝi ne est'as honor'at'a. La reg'ant'o'j mal'permes'as ĝi'n tiel ke ĝi est'as sen'ekzerc'a kaj sen'fort'a. Sed en demokrati'o preskaŭ ĉiu'j reg'ant'o'j ven'as el tiu klas'o. La plej lert'a'j parol'as kaj ag'as dum la ali'a'j sid'as sur la benk'o'j zum'ant'e tiel ke neni'u ali'a pov'as parol'i. Tiel ili administr'as ĉio'n en la civit'o kun mal'grav'a'j escept'et'o'j.”

“Jes, vi prav'as,” li dir'is.

“Nun du'a grup'o disting'iĝ'as.”

“Kiu?”

“Kvankam ĉiu person'o avid'as mon'o'n, la person'o'j kies karakter'o est'as plej zorg'o'plen'a far'iĝ'as plej riĉ'a'j.

“Supoz'ebl'e.”

“Se mi ne erar'as, la vir'abel'o'j trov'as ke plej facil'e est'as for'pren'i ties miel'o'n.”

“Jes,” li dir'is. “Kiel oni pov'us for'pren'i miel'o'n de sen'hav'ul'o'j?”

“Do la riĉ'ul'o'j pov'us est'i nom'at'a'j nutr'aĵ'o por la vir'abel'o'j.”

“Probabl'e.”

“La proletari'o* est'as la tri'a klas'o. Per si'a sen'de'pend'a labor'o la prolet'o'j akir'as si'a'n mon'o'n sed ili ne part'o'pren'as politik'o'n kaj posed'as mal'mult'o'n. Ili est'as ĉef'aŭtoritat'a'j kiam ili kun'ven'as.”

“Jes,” li dir'is. “Sed ili ne oft'e em'as kun'ven'i se ili ne ricev'as iom da miel'o.”

“Tamen ili ĉiam ricev'as iom,” mi dir'is. “La estr'o'j laŭ'ebl'e for'pren'as de la riĉ'ul'o'j. Ili konserv'as la plej grand'a'n part'o'n por si kaj distribu'as la rest'o'n al la prolet'o'j.”

“Jes, ili ricev'as tiel,” li dir'is.

“Se mi ne erar'as, la riĉ'ul'o'j konsekvenc'e dev'as defend'i si'n en la Asemble'o kaj kiel ajn ebl'as al ili.”

“Evident'e.”

“Kaj la ali'a'j akuz'as ili'n, eĉ kvankam ili ne cel'as revoluci'o'n, dir'ant'e ke ili komplot'as kontraŭ la prolet'o'j kaj est'as oligarkiuloj.”

“Sen'dub'e.”

“Fin'fin'e, kiam ili vid'as ke la popol'o — ne pro propr'a decid'o sed sen'kompren'e tromp'it'a de la akuz'ant'o'j — streb'as mal'just'e trakt'i ili'n, nu, fin'e ili vol'e-ne'vol'e far'iĝ'as ver'a'j oligark'o'j. Ili ne dezir'as tio'n, sed la vir'abel'o venen'e pik'as ili'n.”

“Ĝust'e tiel okaz'as.”

“Juĝ'a'j persekut'o'j kaj proces'o'j est'as far'at'a'j de unu'j kontraŭ la ali'a'j.”

“Ne'evit'ebl'e.”

“Dum tiu tumult'o la prolet'o'j kutim'e el'star'ig'as unu person'o'n kiu'n ili sub'ten'as kaj glor'as.”

“Kutim'e, jes.”

“Tiel est'as klar'e ke kiam tiran'o burĝon'as li'a'j radik'o'j est'as en tia sub'ten'o.”

“Est'as klar'e.”

“Kia est'as la komenc'o de la trans'form'iĝ'o de gvid'ant'o de la prolet'o'j en tiran'o'n? Al mi klar'e ŝajn'as ke kiam la gvid'ant'o komenc'as reg'i li ag'as kiel la folklor'o raport'as pri la sankt'ej'o de Zeŭso en Likajo en Arkadi'o.”

“Kio'n deklar'as la folklor'o?” li demand'is.

“Ke person'o gust'um'int'a pec'o'n da karn'o de ofer'it'a hom'o miks'it'a'n kun la karn'o de ali'a'j ofer'it'a'j best'o'j ne'evit'ebl'e far'iĝ'as lup'o. Ĉu vi ne aŭd'is tiu'n folklor'o'n?”

“Mi ja aŭd'is ĝi'n.”

“Tiel est'as rilat'e al gvid'ant'o de la prolet'o'j kiu'n la hom'amas'o volont'e obe'as. Li ne pov'as rezist'i al murd'o de rival'o. Li fi'akuz'as laŭ'vol'e sen'kulp'ul'o'j'n kaj mort'kondamn'as ili'n en tribunal'o. Dum li nul'ig'as ies viv'o'n li'a'j lang'o kaj buŝ'o mal'sankt'e gust'um'as la sang'o'n de kun'civit'an'o. Li ekzil'as, mort'kondamn'as, anonc'as plan'o'n nul'ig'i ŝuld'o'j'n kaj re'distribu'i parcel'o'j'n. Ne'evit'ebl'e li'a destin'o est'as aŭ est'i mort'ig'it'a de si'a'j mal'amik'o'j aŭ far'iĝ'i tiran'o. Tiel lup'o far'iĝ'as el hom'o.”

“Li ne pov'us eskap'i el tia sort'o.”

“Est'as li,” mi dir'is, “kiu iniciat'as revoluci'o'n kontraŭ la riĉ'ul'o'j.”

“Vi prav'as.”

“Se oni ekzil'is li'n, li re'ven'as per'fort'e kontraŭ si'a'j mal'amik'o'j kiel perfekt'a tiran'o.”

“Klar'e.”

“Se ili ne sukces'as ekzil'i li'n nek incit'i la prolet'o'j'n mort'ig'i li'n ili sekret'e konspir'as murd'i li'n.”

“Tiel plej'oft'e okaz'as,” li dir'is.

“Tiam kiel ĉiu'j trov'ant'a'j si'n en tia situaci'o li far'as kutim'a'n tiran'a'n postul'o'n: Ke la popol'o don'u al li korp'o'gard'ist'o'j'n tiel ke la ‘Serv'ist'o de la Popol'o’ rest'u sekur'a.”

“Vi prav'as.”

“Pro tim'o ke li ne est'os sekur'a oni don'as la korp'o'gard'ist'o'j'n al li. La popol'o tut'e ne suspekt'as ke tia ag'o en'danĝer'ig'as ĝi'n mem.”

“Cert'e.”

“Kiam riĉ'ul'o vid'as tio'n kaj suspekt'as ke oni kred'os li'n mal'amik'o de la popol'o, nu tiam, mi'a amik'o, konform'e al la orakol'o al Krez'o*

... laŭ la ŝton'et'oz'a rand'o de la Hermoso*

li fuĝ'as, ne rest'as, kaj ne hont'as est'i mal'kuraĝ'a.”

“Du'a'n oportun'o'n por hont'o li ne ricev'us,” li dir'is.

“Ĉar tut'e sen dub'o se oni kapt'us li'n oni mort'ig'us li'n.”

“Nepr'e.”

“Kaj est'as klar'e ke tiu ‘Gvid'ant'o’ ne kuŝ'us ‘plen'e etend'it'e’,* sed for'fal'ig'us ĉiu'j kontraŭ'ul'o'j'n kaj star'us kvazaŭ sur tron'o, ne plu ‘Gvid'ant'o’ sed nun Plej'glor'a Tiran'o.”

“Ne'evit'ebl'e,” li dir'is.

“Ni pri'konsider'u la feliĉ'a'n stat'o'n de la vir'o kaj de la civit'o en kiu tia person'o kresk'us.”

“Nepr'e ni pri'konsider'u tio'n,” li dir'is.

“Nu,” mi dir'is, “dum la unu'a'j tag'o'j li rid'et'us al ĉiu renkont'at'o kaj salut'us. Li ne nom'us si'n tiran'o. Li far'us mult'a'j'n promes'o'j'n privat'e kaj publik'e. Li nul'ig'us ŝuld'o'j'n. Li distribu'us ter'parcel'o'j'n inter la popol'o kaj al si'a'j asist'ist'o'j. Li ŝajn'ig'us si'n amik'em'a kaj mild'manier'a.”

“Ne'evit'ebl'e,” li dir'is.

“Sed mi suspekt'as ke establ'int'e pac'o'n kun kelk'a'j mal'amik'o'j kaj venk'int'e la ali'a'j'n tiel ke ili ne plu est'us minac'o, li dev'us kre'i nov'a'j'n mal'amik'o'j'n por ke la popol'o plu bezon'u Gvid'ant'o'n.”

“Ver'ŝajn'e.”

“Kaj li mal'riĉ'ig'us la tut'a'n popol'o'n per alt'a'j impost'o'j por ke oni dev'u streb'i por akir'i si'a'j'n ĉiu'tag'a'j'n bezon'aĵ'o'j'n kaj ne hav'u oportun'o'n konspir'i kontraŭ li.”

“Klar'e.”

“Krom'e, mi kred'as ke se li suspekt'us ke iu pri'pens'as liber'ec'o'n kaj ne plu vol'as est'i reg'at'a de li, li el'trov'us pretekst'o'n trans'don'i tiu'n person'o'n al la mal'amik'o'j. Ĝust'e tiu'cel'e tiran'o nepr'e dev'as konstant'ig'i milit'o'j'n.”

“Tio est'as evident'a.”

“Sed se li far'as tio'n li risk'as mal'amik'ig'i la civit'an'ar'o'n.”

“Kompren'ebl'e.”

“Kaj la person'o'j kiu'j help'is diktator'ig'i li'n kaj ricev'is grav'a'j'n posten'o'j'n, sen'hezit'e diskut'us inter si kaj ankaŭ dir'us si'a'j'n opini'o'j'n al li. La plej kuraĝ'a'j kritik'us tio'n kio okaz'as.”

“Ver'ŝajn'e.”

“Do la tiran'o dev'os elimin'i ili'n ĉiu'j'n se li vol'os plu reg'i, ĝis fin'e rest'os nek amik'o nek mal'amik'o kompetent'a'j.”

“Klar'e.”

“Sekv'e, li dev'os observ'ad'i ĉu iu civit'an'o est'as ne'kutim'e kuraĝ'a aŭ arogant'a aŭ sagac'a aŭ riĉ'a. Ĉar vol'e-ne'vol'e li'a fat'o de'pend'as de la kapabl'o opon'i ili'n kaj komplot'i kontraŭ ili ĝis li sen'ig'os la civit'o'n je ili.”

“Neces'a sen'ig'o,” li konsent'is.

“Jes,” mi dir'is, “li dev'as ag'i mal'e ol kurac'ist'o'j. La task'o de kurac'ist'o est'as el'pren'i la mal'util'aĵ'o'j'n kaj las'i la util'a'j'n. Tiran'o dev'as ag'i mal'e.”

“Ŝajn'as ke tiel dev'as est'i,” li dir'is, “se li vol'as reg'i por ĉiam.”

“Do ne'evit'ebl'e li'n ben'as la fatal'o,” mi ironi'is, “kiu neces'ig'as ke li toler'u la plej mal'kompetent'a'j'n kiel asist'ist'o'j'n eĉ kvankam ili mal'am'as li'n, ĉar sen ili li ne plu viv'us.”

“Tiel est'as,” li dir'is.

“Kaj ju pli mal'am'os li'n la civit'an'ar'o, des pli li bezon'os laŭ'ebl'e plej mult'a'j'n fidel'a'j'n korp'o'gard'ist'o'j'n.”

“Tio est'as ne'evit'ebl'a.”

“Sed kiu est'as fid'ind'a?” mi demand'is. “Kaj kie li trov'os tia'j'n person'o'j'n?”

“Ili mem al'flug'os por propon'i si'n, se li pag'os ili'n.”

“Je la Hund'o!” mi sakr'is. “Ĉu vi dir'as al mi ke li dung'os ĉia'spec'a'j'n fremd'a'j'n vir'abel'o'j'n?”

“Ĝust'e tio'n.”

“Sed kio'n pri la civit'an'o'j mem? Ĉu li ne prefer'us — ”

“Prefer'us kio'n?”

“For'pren'i la sklav'o'j'n posed'at'a'j'n de la civit'an'o'j, liber'ig'i ili'n kaj far'i ili'n si'a'j korp'o'gard'ist'o'j?”

“Jes, kompren'ebl'e!” li dir'is. “Ili est'us li'a'j plej fidel'a'j korp'o'gard'ist'o'j.”

“Kia'n ben'o'n don'as la fatal'o al tiran'o!” mi dir'is. “Se tia'j fidel'ul'o'j dev'as est'i li'a'j amik'o'j ĉar li jam eksterm'is si'a'j'n antaŭ'a'j'n amik'o'j'n!”

“Nu, tio est'as neces'a,” li dir'is.

“Kaj ĉi tiu'j nov'e liber'ig'it'a'j person'o'j admir'as kaj akompan'as li'n, ĉu?” mi demand'is. “Kvankam dec'ul'o'j mal'am'as kaj evit'as li'n?”

“Kial ne?”

“Do ne est'as mir'ind'e,” mi dir'is, “ke tragedi'o'j ĝu'as ĝeneral'a'n reputaci'o'n de saĝ'ec'o kaj la plej el'star'a tragedi'ist'o est'as Eŭripid'o.”

“Kial vi dir'as tio'n?”

“Ĉar li tiel sagac'e deklar'is: ‘saĝ'a'j tiran'o'j rest'as proksim'a'j al saĝ'ul'o'j*.’ Est'as klar'e, laŭ ni'a diskut'ad'o, kia'j est'as tiu'j ‘saĝ'ul'o'j’ al kiu'j li est'as proksim'a.”

“Krom'e li laŭd'as tiran'ism'o'n dir'ant'e ke ĝi hav'as di'a'n karakter'o'n kaj tiel plu. La ali'a'j poet'o'j ankaŭ dir'as tio'n.”

“Ĝust'e ĉar,” mi dir'is, “la verk'ist'o'j de tragedi'o'j est'as saĝ'a'j, ili konsent'os kun ni kaj kun la person'o'j kies politik'a si'n'ten'o simil'as al ni'a ke ni ne akcept'u ili'n en la civit'o — specif'e ĉar ili glor'as tiran'ism'o'n.”

“Jes,” li dir'is. “Inteligent'a'j poet'o'j konsent'os.”

“Anstataŭ'e ili vizit'os la ali'a'j'n, najbar'a'j'n urb'o'j'n, dung'os aktor'o'j'n kun bon'a'j, fort'a'j, persvad'a'j voĉ'o'j, kaj antaŭ hom'amas'o'j propagand'os favor'e al tiran'ism'o kaj demokrati'o.”

“Kompren'ebl'e.”

“Tiel ili ricev'os mon'o'n kaj honor'o'n — ver'ŝajn'e plej'part'e en tiran'ism'a'j civit'o'j, sed ankaŭ en demokrati'a'j. Sed ju pli ili supr'e'n'grimp'os la rang'o'j'n de ni'a'j soci'o'j, des pli mank'os al ili honor'ad'o kvazaŭ mank'o de kapabl'o spir'i ne'ebl'ig'us ke ili plu grimp'u.”

“Cert'e.”

“Nu,” mi dir'is, “ni de'voj'iĝ'is. Ni de'nov'e diskut'u la privat'a'n arme'o'n de la tiran'o, tiu'n bel'a'n, grand'a'n, mult'spec'a'n kaj sen'ĉes'e ŝanĝ'iĝ'ant'a'n arme'o'n. Per kio la tiran'o pag'us ili'n?”

“Klar'e,” li dir'is, “se la sankt'ej'o'j en la civit'o hav'as trezor'o'n li pren'us ĝi'n por pag'i la lukr'o'n. Kiam tiu mon'o ne plu sufiĉ'us, li uz'us la propr'aĵ'o'j'n de mort'kondamn'it'o'j. Tiel li postul'us de la popol'o mal'pli da impost'o.”

“Kaj kio'n li far'os kiam tio est'os tut'e el'spez'it'a?”

“Klar'e,” li dir'is, “li dev'os uz'i si'a'n hered'it'a'n riĉ'o'n, li kaj li'a'j kun'drink'ul'o'j kaj ge'kamarad'o'j.”

“Mi kompren'as,” mi dir'is. “La popol'o kiu establ'is la tiran'o'n dev'os por'pag'i la kost'o'j'n de li kaj li'a'j ge'amik'o'j.”

“Tio est'os nepr'e neces'a.”

“Kio'n vi dir'as?” mi dir'is. “Sen'dub'e la popol'o ek'koler'us kaj dir'us ke ne est'as just'e ke patr'o viv'ten'u si'a'n adolt'a'n fil'o'n; ke, kontraŭ'e, la fil'o dev'us viv'ten'i si'a'n patr'o'n — kaj simil'e, kiam ili est'ig'is kaj establ'is li'n, ili ne far'is tio'n por ke li akir'u potenc'o'n kaj dev'ig'u ili'n serv'i si'a'j'n propr'a'j'n sklav'o'j'n, kaj viv'ten'i li'n kaj la sklav'o'j'n kaj li'a'n ceter'a'n kamarad'ar'o'n. Ke ili far'is li'n Gvid'ant'o por ke li liber'ig'u ili'n de la riĉ'ul'o'j kaj de la tiel nom'it'a'j grav'ul'o'j. Sekv'e ili ordon'us ke li kaj li'a'j amik'o'j for'ir'u el la civit'o, sam'kiel patr'o ordon'as al si'a fil'o kaj ties drink'am'ant'a amik'aĉ'ar'o for'ir'i el la dom'o.”

“Je Zeŭso!” li dir'is. “Tiu popol'o ek'trov'us kia'n brut'o'n ili ĝoj'e bon'ven'ig'is kaj ke sen'fort'ul'o'j ne sukces'as el'pel'i potenc'ul'o'j'n.”

“Kio'n vi dir'as?” mi mir'is. “Ĉu tiran'o kuraĝ'us per'fort'i si'a'n propr'a'n popol'o'n kaj bat'us ĝi'n se ĝi ne obe'us?”

“Jes,” li dir'is. “Sed unu'e li for'pren'us ili'a'j'n arm'o'j'n.”

“Do vi dir'as,” mi respond'is, “ke tiran'o murd'us si'a'n popol'o'n anstataŭ viv'ten'i ĝi'n. Ŝajn'as do ke jen aŭtentik'a tiran'o kaj, kiel oni dir'as, la popol'o prov'ant'e eskap'i el la fum'o de sklav'iĝ'o far'e de liber'a'j hom'o'j nur fal'us en fajr'o'n de sklav'iĝ'o far'e de sklav'o'j. Anstataŭ si'a'n iam'a'n tro'grand'a'n kaj mal'ĝust'a'temp'a'n liber'ec'o'n ili ek'vest'us si'n per la plej sever'a kaj amar'a serv'ad'o al sklav'o'j.”

“Cert'e tiel okaz'as,” li dir'is.

“Nu,” mi dir'is, “mi kred'as ke oni agnosk'os ke ni adekvat'e ekzamen'is la manier'o'n per kiu demokrati'o far'iĝ'as tiran'ism'o, kaj kia est'as tiran'ism'o.”

“Tut'e sufiĉ'e,” li dir'is.

Part'o Naŭ

“Nu,” mi dir'is, “ekzamen'int'e demokrati'a'n hom'o'n ni dev'as trov'i kiel tiran'ism'a hom'o est'iĝ'as el la demokrati'a. Kaj ni dev'as trov'i kia li est'as post tiu ŝanĝ'o, kaj kia'n viv'o'n li hav'as: Mizer'a'n aŭ feliĉ'a'n.”

“Jes, ni ankoraŭ dev'as far'i tio'n,” li dir'is.

“Ĉu vi sci'as kio'n mi ankaŭ vol'as trov'i?”

“Kio'n?”

“Kia'j kaj kiom est'as la em'o'j,” mi respond'is. “Mi opini'as ke ni ankoraŭ ne sufiĉ'e diskut'is ili'n. Kaj dum tio rest'os far'ot'a, des pli mal'klar'a est'os la cel'o de ni'a serĉ'o.”

“Bon'vol'u don'i ekzempl'o'j'n.”

“Cert'e. Vid'u, jen kio'n mi vol'as trov'i: Inter la ne'neces'a'j plezur'o'j kaj em'o'j iu'j est'as, mi'a'opini'e, kondamn'end'a'j. Ver'ŝajn'e ili ekzist'as en ĉiu person'o, sed la leĝ'o'j kiel ankaŭ raci'a'j hom'o'j kun pli bon'a'j em'o'j, mal'aprob'as ili'n. Tial en iu'j person'o'j tia'j dezir'o'j est'as plen'e detru'it'a'j, aŭ almenaŭ far'iĝ'as mal'fort'a'j. Sed en ali'a'j person'o'j ili rest'as pli fort'a'j kaj pli mult'nombr'a'j.”

“Ĉu vi bon'vol'os nom'i ili'n?”

“Ili vigl'iĝ'as dum ni sonĝ'as,” mi respond'is, “kiam la ali'a'j part'o'j de la mens'o dorm'as — la raci'a kaj mild'karakter'a kaj super'a part'o'j. Tiam la sovaĝ'a, ne'civiliz'it'a part'o, kvazaŭ plen'a de manĝ'aĵ'o'j aŭ drink'aĵ'o'j, kapriol'as, liber'a de la dorm'o, kaj prov'as kontent'ig'i si'n laŭ si'a vol'o. Vi sci'as ke ĝi aŭdac'as far'i ĉio'n ĉar nek prudent'ec'o nek hont'o katen'as ĝi'n. Ĝi vol'as sen'brid'e koit'i kun la patr'in'o, en'sonĝ'e, aŭ kun kiu ajn ali'a, ĉu di'o, ĉu best'o. Sen'ĝen'e ĝi murd'as kaj manĝ'as ĉio'n mal'permes'it'a'n. Unu'vort'e, ĝi evit'as neni'o'n kontraŭ'raci'a'n aŭ pri'hont'ind'a'n.”

“Vi plen'e prav'as,” li dir'is.

“Nu, mi kred'as ke oni dev'as ten'i si'n san'a kaj prudent'a kaj ek'dorm'i nur kiam oni jam vek'is si'a'n raci'a'n karakter'o'n kaj festen'ig'is ĝi'n per bon'a'j pens'o'j kaj konsider'ad'o. Tiu'manier'e oni ating'as si'n'kon'o'n, tiel ke la emoci'o'j est'as nek mal'sat'a'j nek tro'plen'a'j. Tiam ili trankvil'iĝ'as kaj ne ĝen'as la Plej'bon'o'n en ni per si'a'j plezur'o'j kaj dolor'o'j, sed permes'as ke ĝi, sol'a kaj pur'a, konsider'ad'u kaj streb'u trov'i kio'n ĝi ne sci'as, ĉu est'int'a'n, ĉu est'ant'a'n, ĉu est'ont'a'n. Simil'e, oni kviet'ig'u si'a'n fervor'o'n kaj ek'dorm'u sen koler'o. Trankvil'ig'int'e tiu'j'n du part'o'j'n oni aktiv'ig'as la tri'a'n part'o'n por ke ĝi rezon'ad'u. Vi sci'as ke efektiv'e dum tia stat'o oni plej klar'e rigard'as la ver'o'n, kaj mal'plej mult'a'j mal'dec'a'j vizi'o'j aper'as al la dorm'ant'o.”

“Mi kred'as preciz'e sam'e kiel vi,” li dir'is.

“Nu, ni ja de'voj'iĝ'is dum ni'a diskut'ad'o, sed kio est'as konklud'end'a est'as ke ekzist'as ia danĝer'a, sovaĝ'a, mal'dec'a tendenc'o en ĉiu el ni, eĉ en tiu'j kiu'j'n ni supoz'as la plej respekt'ind'a'j. Kaj ĝi manifest'iĝ'as per sonĝ'o'j. Konsider'u ĉu vi akord'as kun tio kio'n mi dir'as”

“Jes, mi cert'e akord'as.”

“Nun memor'u kio'n ni dir'is pri la karakter'o de demokrati'a person'o. Li'a patr'o, kiu eduk'is li'n jam de infan'ec'o, est'is avid'a kaj plej respekt'is komerc'o'cel'a'j'n em'o'j'n, sed mal'respekt'is ĉiu'n dezir'o'n por tio kio nur distr'as aŭ ornam'as. Ĉu ne?”

“Vi prav'as.”

“Tamen la fil'o kompan'iĝ'is kun pli rafin'it'a'j hom'o'j kiu'j est'is plen'a'j de la dezir'o'j kiu'j'n ni diskut'is. Li akcept'is ĉi'a'n eksces'o'n kaj ili'a'n viv'manier'o'n, kaj mal'akcept'is la am'o'n de si'a patr'o je mon'o. Tamen li'a natur'o est'is pli bon'a ol tiu de li'a'j korupt'ant'o'j. Pro la du'direkt'a log'o li situ'ig'is si'n mez'e inter ambaŭ vid'punkt'o'j kiel dec'as laŭ li'a kred'o, ĝu'ant'e la avantaĝ'o'j'n de ambaŭ. Kaj tiel li viv'is, nek mal'liber'a, nek anarki'a, sed far'iĝ'ant'e demokrati'a hom'o, kvankam komenc'e li est'is oligarkia.”

“Tiel ni kred'is kaj plu kred'as pri li,” li koment'is.

“Nun supoz'u ke ankaŭ li pli'aĝ'iĝ'as kaj hav'as jun'a'n fil'o'n eduk'it'a'n laŭ li'a'j princip'o'j.”

“Bon'e.”

“Supoz'u ke okaz'as sam'e al li kiel antaŭ'e al li'a patr'o: Li est'as al'log'at'a de ĉia mal'dec'aĵ'o — li'a'j al'log'ant'o'j nom'as tio'n plen'a liber'ec'o. Li'a'j patr'o kaj famili'o konsil'as ke li est'u moder'a pri si'a'j plezur'o'j, sed la kompan'o'j konsil'as mal'moder'ec'o'n. Kiam la potenc'a'j sorĉ'ist'o'j kiu'j tiran'ig'as ne sukces'as ali'manier'e estr'i la jun'ul'o'n ili trov'as manier'o'n met'i pasi'o'n en li'n por ke ĝi super'reg'u pigr'em'o'n kaj divers'a'j'n ali'a'j'n em'o'j'n. Ili far'as el tiu ĉef'pasi'o grand'a'n, sor'ant'a'n vir'abel'o'n — aŭ ĉu vi opini'as ke tia pasi'o est'as pli kompar'ind'a kun io ali'a?”

“Tut'e ne,” li respond'is.

“Nu, tiam la ali'a'j dezir'o'j zum'as ĉirkaŭ tiu ĉef'pasi'o, riĉ'a'j per incens'o'j kaj parfum'o'j kaj girland'o'j kaj vin'o'j kaj la akompan'ant'a'j plezur'o'j, por grand'ig'i kaj nutr'i tiu'n pasi'o'n ĝis fin'e ili kresk'ig'as pik'il'o'n en la vir'abel'o. Tiam ĝi uz'as frenez'ec'o'n por protekt'i si'n — tio est'as ĝi'a pik'il'o. Kaj se rest'as iu'j ind'a'j opini'o'j aŭ em'o'j kaj iu hont'em'o, ĉi tiu dezir'o mort'ig'as ili'n kaj el'ĵet'as ili'n ĝis prudent'ec'o est'as nul'ig'it'a kaj ne'natur'a frenez'ec'o anstataŭ'as ili'n.”

“Vi perfekt'e montr'is kiel tiran'ism'a hom'o est'iĝ'as.”

“Nu, mi'a amik'o, mi opini'as ke tial jam de'long'e Erotik'o est'as karakteriz'at'a kiel tiran'o.”

“Pov'as est'i,” li respond'is.

“Kaj ĉu, mi'a amik'o, ankaŭ vi trov'is ke ebri'ul'o est'as posed'at'a de arogant'a tiran'ism'o?”

“Jes.”

“Kaj tut'e frenez'a person'o esper'as kaj prov'as reg'i ne nur hom'o'j'n sed eĉ di'o'j'n.”

“Cert'e.”

“Do, kar'a amik'o, far'ant'e zorg'a'n difin'o'n ni pov'as dir'i ke hom'o far'iĝ'as tiran'ism'a kiam — ĉu pro korp'a hered'o, ĉu pro cirkonstanc'o'j, ĉu pro ambaŭ — li'n obsed'as ebri'ec'o, amor'ad'o, kaj psik'oz'o.”*

“Nepr'e.”

“Do ĉi tiel tia person'o est'iĝ'as. Kiel li viv'as?”

“Tio'n mi ne pov'as diven'i. Dir'u al mi.”

“Bon'e, mi dir'os,” mi respond'is. “Mi kred'as ke ili hav'as festen'o'j'n, kaj banked'o'j'n, kaj orgi'o'j'n, kaj hetajr'o'j'n kaj ĉio'n tia'n, kiam Erotik'o reg'as la mens'o'n.”

“Ne'evit'ebl'e,” li dir'is.

“Kaj ja est'as mult'a'j potenc'a'j dezir'o'j kun'kresk'ant'a'j tag'e kaj nokt'e kun si'a'j postul'o'j.”

“Tre mult'a'j.”

“Kaj en'spez'o'j est'as rapid'e el'pag'at'a'j, se ili ekzist'as.”

“Kompren'ebl'e.”

“Kaj post tio prunt'e'pren'o'j kaj hered'aĵ'o'j for'vapor'iĝ'as.”

“Cert'e.”

“Kiam ĉio ĉi mal'aper'is, ne'evit'ebl'e li'a'j mult'a'j nov'e el'kov'it'a'j dezir'o'j kri'os. Kvazaŭ per pik'il'o'j ili pel'os li'n, sam'kiel la ali'a'j fort'a'j dezir'o'j, ĉef'e Erotik'o kiu est'as la general'o de la lanc'ist'o'j. Sekv'e li frenez'e serĉ'os trov'i kiu hav'as posed'aĵ'o'n kiu'n li pov'os for'pren'i per tromp'o aŭ per ŝtel'o.”

“Sen'dub'e,” li dir'is.

“Neces'as ke li akir'u ĝi'n el ĉie, aliel li sufer'eg'us.”

“Nepr'e neces'as.”

“Kaj, ĝust'e kiel la nov'e nask'it'a'j dezir'o'j en li est'as sat'ig'at'a'j mal'favor'e al la antaŭ'a'j dezir'o'j, sam'e li opini'as ke, ĉar li est'as jun'a, li valor'as pli ol la patr'o kaj patr'in'o. Do kiam li'a'j propr'a'j posed'aĵ'o'j est'as el'spez'it'a'j li for'pren'as tiu'j'n de la ge'patr'o'j.”

“Kompren'ebl'e,” li dir'is.

“Se ili ne propr'a'vol'e trans'don'as ĉio'n al li, li prov'as ŝtel'i ĝi'n, tromp'ant'e la ge'patr'o'j'n.”

“Jes ja.”

“Se tio ne est'as ebl'a, li per'fort'e rab'as de ili.”

“Mi kred'as ke jes.”

“Se la mal'jun'ul'o kaj la mal'jun'ul'in'o rezist'us kaj batal'us kontraŭ li, ĉu li respekt'o'plen'e ne plu ĝen'us ili'n anstataŭ ag'i tiran'e?”

“Mi ne anticip'as bon'a'n sort'o'n por li'a'j ge'patr'o'j.”

“Sed, je Zeŭso, Adejmanto, ĉu nur por nov'a am'at'in'o, pri kiu li ne est'as dev'ig'at'a zorg'i, li bat'us si'a'n patr'in'o'n, kiu de'komenc'e am'as kaj est'as sub'ten'o por li? Aŭ nur por nov'a jun'a am'at'o, kvankam neni'o dev'ig'as ke li am'u li'n, li bat'us si'a'n mal'fort'a'n, mal'jun'a'n patr'o'n, kiu est'as li'a plej mal'nov'a amik'o? Ĉu vi kred'as ke li dev'ig'us ili'n serv'i tiu'j'n nov'ul'o'j'n se li loĝ'ig'us ili'n en unu dom'o?”

“Jes, je Zeŭso!” li respond'is.

“Do ŝajn'as ke ver'e est'as feliĉ'ig'e nask'i tiran'a'n fil'o'n!” mi ironi'is.

“Tre feliĉ'ig'e.”

“Sen'dub'e kiam tia person'o jam el'spez'is la mon'o'n de la ge'patr'o'j, la greg'o da dezir'o'j kolekt'iĝ'int'a'j en li est'as tre grand'a. Do li unu'e ŝtel'as el ies dom'o, aŭ li ŝtel'as la vest'o'n de iu marŝ'ant'a mal'fru'e en la nokt'o, kaj fin'e li ‘el'pur'ig'as’ templ'o'n. Kaj dum ĉio ĉi la mal'nov'a'j kred'o'j pri bon'o kaj mal'bon'o, kiu'j'n li hav'is jam de l’ infan'ec'o, nun est'as super'fort'it'a'j de la liber'ig'it'a'j dezir'o'j kiu'j ag'as kiel la gard'ist'o'j de Erotik'o, don'ant'e al ĝi si'a'n potenc'a'n sub'ten'o'n. Antaŭ'e ili liber'iĝ'is nur dum dorm'o, en sonĝ'o'j, kiam li plu est'is demokrat'o obe'ant'a la leĝ'o'j'n kaj si'a'n patr'o'n. Sed nun, far'iĝ'int'e sklav'o de Erotik'o, kia li iam nur foj'foj'e est'is en sonĝ'o'j, tia li ĉiam est'as vek'iĝ'int'e. Li mal'permes'as al si neniu'n fi'murd'o'n, neni'a'n manĝ'aĵ'o'n, neni'a'n ag'o'n. En li Erotik'o tiran'e kaj tut'e sen lim'o'j, viv'ant'e sen leĝ'o'j, est'ant'e la sol'a reg'ant'o kvazaŭ estr'ant'e civit'o'n, dev'ig'as li'n aŭdac'e far'i ĉio'n ajn kio sub'ten'os li'n kaj la tumult'o'n en li. Ne grav'as ĉu la origin'o de tio ŝuld'iĝ'as al mal'bon'a'j kamarad'o'j, ĉu al simil'a'j tendenc'o'j liber'ig'it'a'j en li mem. Tia est'as la viv'o de tia person'o, ĉu ne?”

“Tiel est'as.”

“Kaj,” mi daŭr'ig'is, “se est'as nur kelk'a'j tia'j person'o'j en civit'o sed plej'part'e la civit'an'ar'o est'as prudent'a, ili for'ir'as por gard'i ali'a'n tiran'o'n aŭ por far'iĝ'i dung'it'a'j soldat'o'j se ie okaz'as milit'o. Se est'as nur pac'o kaj trankvil'ec'o, ili rest'as en la civit'o kaj far'as mult'a'j'n mal'grand'a'j'n krim'o'j'n.”

“Kia'j'n krim'o'j'n?”

“Nu, ili rab'as, ŝtel'as el dom'o'j, pri'ŝtel'as promen'ant'o'j'n sur la strat'o, ŝtel'as hom'o'j'n. Foj'e, se ili parol'as konvink'e, ili denunc'as honest'ul'o'n, kaj fals'e atest'as, kaj akcept'as sub'aĉet'o'n.”

“Supoz'ebl'e vi nom'as ili'n mal'grand'a'j krim'o'j ĉar est'as mal'mult'a'j krim'ul'o'j.”

“Ili est'as mal'grand'a'j, se oni kompar'as ili'n kun la grand'a'j krim'o'j,” mi dir'is. “Ili ĉiu'j est'as nur krim'et'o'j, se oni kompar'as ili'n kun la aĉ'a stat'o kaj mizer'o de civit'o reg'at'a de tiran'o. Kiam en civit'o mult'a'j tia'j person'o'j abund'as kun si'a'j sub'ten'ant'o'j, kaj konsci'iĝ'as pri si'a abund'o, tiam ili, kun la help'o de la stult'ec'o de la publik'o, far'as tiran'o'n el person'o kiu pro si'a karakter'o est'as plej ver'e kaj plej fort'e tiran'em'a.”

“Kompren'ebl'e,” li dir'is, “ĉar li est'us tiran'eg'o.”

“Se oni laŭ'vol'e ced'us al li. Se la civit'o ne ced'us al li, li pun'us si'a'n patri'o'n ĝust'e kiel li pun'is si'a'j'n ge'patr'o'j'n, se ebl'e. Li pun'us ĝi'n al'vok'ant'e si'a'j'n nov'a'j'n akompan'ant'o'j'n kaj sklav'ig'ant'e la iam am'at'a'n ‘patr'in'o'n’ — kiel nom'as ĝi'n la kret'an'o'j — al ili. Tiel li posed'us kaj pri'zorg'us si'a'n patri'o'n. Tio ja est'as la cel'o de tia vir'o.”

“Tut'e cert'e.”

“Tia'j person'o'j akir'as si'a'n karakter'o'n antaŭ ol part'o'pren'i en politik'o,” mi dir'is. “Li'a'j kun'ul'o'j ĉef'e flat'as li'n, pret'a'j ĉiu'manier'e serv'i li'n. Se ili vol'as i'o'n ili sen'demand'e obe'as li'n. Ili ne hezit'as far'i kio'n ajn li dezir'as, kvazaŭ li'a'j plej intim'a'j amik'o'j. Akir'int'e kio'n ili vol'as ili ŝanĝ'iĝ'as.”

“Ne'evit'ebl'e.”

“Tiel ili pas'ig'as si'a'n tut'a'n viv'o'n hav'ant'e neniu'n amik'o'n, ĉiam nur mastr'o'j aŭ sklav'o'j de iu ali'a. La tiran'a karakter'o neniam gust'um'as liber'ec'o'n kaj ver'a'n amik'ec'o'n.”

“Prav'e.”

“Do ni prav'e karakteriz'us tia'j'n hom'o'j'n kiel ne'fid'ind'a'j'n.”

“Cert'e.”

“Kaj ankaŭ laŭ'ebl'e plej mal'just'a'j'n, se ni antaŭ'e diskut'is prav'e pri la natur'o de just'ec'o.”

“Ni'a diskut'o est'is prav'a.”

“Resum'e,” mi dir'is, “tia est'as la plej mal'bon'a person'o: Tio'n kio'n ni diskut'is pri sonĝ'o'j li far'as vek'iĝ'int'e.”

“Tiel est'as.”

“Do jen kiel est'iĝ'as plej komplet'a tiran'o kiam li far'iĝ'as diktator'o. Kaj ju pli long'e li viv'as kiel tiran'o, des pli tiran'a li est'as.”

“Ne'evit'ebl'e,” dir'is Glaŭkono, daŭr'ig'ant'e la diskut'o'n.

“Kaj,” mi dir'is, “evident'iĝ'as ke ju pli mal'bon'a'n karakter'o'n oni hav'as des pli mizer'a oni est'as. Kiu reg'as plej tiran'e, tiu efektiv'e est'as plej mult'e kaj plej long'temp'e mizer'a. Tio'n oni ĝeneral'e agnosk'as.”

“Ankaŭ tio est'as ne'evit'ebl'a,” li dir'is.

“Kaj ni konklud'is ke la karakter'o de tiran'o est'as plej kompar'ebl'a kun tiu de tiran'ism'a civit'o. Demokrat'a person'o est'as plej kompar'ebl'a al demokrati'a civit'o, kaj tiel plu.”

“Tiel est'as.”

“Do oni pov'as kompar'i du urb'o'j'n rilat'e al ili'a'j just'a karakter'o kaj feliĉ'ec'o. Kaj oni pov'as sam'manier'e kompar'i person'o'j'n.”

“Cert'e.”

“Ni pri'pens'u: Kia'n konklud'o'n ni ating'as se ni kompar'as la just'ec'o'n en tiran'ism'a civit'o kun tiu kiu est'as reg'at'a kiel ni antaŭ'e diskut'is?”

“Ili est'as perfekt'a'j mal'o'j,” li respond'is. “Unu est'as plej bon'a kaj la ali'a plej mal'bon'a.”

“Mi ne demand'os, kiu'n vi opini'as la bon'a kaj kiu'n la mal'bon'a, tio est'as evident'a,” mi koment'is. “Sed ĉu vi sam'e opini'as pri feliĉ'ec'o kaj mizer'o? Kaj ni'n ne tromp'u simpl'a rigard'o al la tiran'o aŭ la kelk'a'j person'o'j ĉirkaŭ li. Neces'as observ'i la tut'a'n soci'o'n, zorg'e ekzamen'i ĉio'n detal'e, kaj nur post tio est'os ebl'e far'i konklud'o'n.”

“Tio est'as ĝust'a propon'o,” li dir'is. “Kaj est'as klar'e al ĉiu observ'ant'o ke tiran'ism'a soci'o est'as la plej mizer'a soci'o hav'ebl'a, kaj soci'o reg'at'a laŭ ni'a sistem'o est'us la plej feliĉ'a.”

“Nu,” mi daŭr'ig'is, “preciz'e la sam'o est'as dir'end'a pri individu'o'j. Tia'n opini'o'n akir'us observ'ant'o pov'ant'a juĝ'i la karakter'o'n de person'o per kompren'o kapabl'a penetr'i li'n kaj ne, kiel infan'o'j, est'i tromp'it'a de la elegant'ec'o kiu'n la tiran'o montr'as al ekster'ul'o'j. Mi do supoz'as ke neces'as zorg'e atent'i la raport'o'n de person'o, kiu pov'as juĝ'i ĉar li loĝ'is kun la tiran'o kaj ĉe'est'is la en'hejm'a'j'n event'o'j'n, kiu sci'as kiel la tiran'o trakt'as ĉiu'n parenc'o'n si'a'n, kaj vid'is li'n sen la mask'o* kiel ankaŭ dum la publik'a'j danĝer'o'j. Tia'n person'o'n ni dev'us demand'i pri la feliĉ'ec'o kaj la mizer'o de tiran'o kompar'e kun ali'a'j reg'ant'o'j.”

“Ankaŭ tio est'as nepr'e ekzamen'end'a,” li respond'is.

“Ĉu ni mem pretend'u hav'i tia'j'n kapabl'o'n kaj spert'o'n, tiel ke ni pov'os respond'i ni'a'n propr'a'n demand'o'n?”

“Cert'e.”

“Konsider'u ĉi tiel,” mi dir'is. “Memor'u la simil'ec'o'n inter la soci'o kaj la civit'an'o, tiel ke vi pov'os ekzamen'i kaj juĝ'i ĉiu'n karakteriz'aĵ'o'n.”

“Pri kiu'j karakteriz'aĵ'o'j vi parol'as?” li demand'is.

“Unu'e,” mi respond'is, “pri la soci'o: Ĉu vi dir'us ke ĝi est'as liber'a aŭ sklav'ig'it'a, kiam tiran'o reg'as?”

“Ĝi est'as kiel ebl'e plej sklav'ig'it'a.”

“Tamen oni trov'as en ĝi mastr'o'j'n kaj liber'ul'o'j'n.”

“Jes, sed nur, kelk'a'j'n,” li respond'is. “Rigard'ant'e la tut'o'n, oni dev'as agnosk'i ke la plej'mult'o, kaj cert'e la plej kapabl'a'j, est'as mizer'a'j sklav'o'j sen rajt'o'j.”

“Nu, se individu'o simil'as al la soci'o,” mi dir'is, “dev'as est'i sam'a aranĝ'o en li: Li'a spirit'o dev'as est'i plen'ig'it'a per ne'super'ebl'a sklav'ec'o kaj mal'liber'ec'o. Ĝi'a'j plej kapabl'a'j part'o'j est'as sklav'ig'it'a'j, kaj ili'n reg'as la plej mal'fid'ind'a, frenez'a part'o.”

“Nepr'e,” li dir'is.

“Do ĉu vi nom'us tia'n spirit'o'n sklav'ig'it'a aŭ liber'a?”

“Nu, klar'as ke sklav'a.”

“Sklav'ig'it'a civit'o reg'at'a de tiran'o mal'plej rajt'as far'i kio'n ĝi vol'as, ĉu ne?”

“Kompren'ebl'e.”

“Kaj tiran'e reg'at'a spirit'o mal'plej kapabl'as far'i kio'n ĝi vol'as, se tem'as pri la tut'a spirit'o de person'o. Absurd'a'j pasi'o'j konstant'e tir'as ĝi'n, tiel ke ĝi far'iĝ'as plen'a de perturb'o kaj bedaŭr'o.”

“Tio dev'as okaz'i.”

“Ĉu tiran'ism'a civit'o est'as ne'evit'ebl'e riĉ'a aŭ mal'riĉ'a?”

“Mal'riĉ'a.”

“Kaj ankaŭ tiran'a karakter'o est'as mal'riĉ'a kaj avid'a.”

“Jes,” li dir'is.

“Sekv'e tia civit'o kaj tia individu'o dev'as est'i tim'o'plen'a'j.”

“Cert'e.”

“Ĉu ebl'us trov'i pli lament'o'plen'a'n, ĝem'o'plen'a'n, plor'plen'a'n, dolor'o'plen'a'n soci'o'n?”

“Neniel.”

“Ĉu vi supoz'as ke est'us ebl'e trov'i pli de la sam'a'j sent'o'j en iu ali'a hom'o ol tiu kiu est'as frenez'e reg'at'a de tiran'a'j dezir'o'j kaj pasi'o'j?”

“Ne est'us ebl'e.”

“Mi kred'as ke pro ĉi tiu'j karakteriz'aĵ'o'j kaj ali'a'j simil'a'j, vi juĝ'is ke tiran'ism'o est'as la plej mizer'a el ĉiu'j —”

“Ĉu mi erar'is?”

“Tut'e ne,” mi respond'is. “Sed kio'n vi dir'as pri tiran'spirit'a individu'o rilat'e al la sam'a'j karakteriz'aĵ'o'j?”

“Li est'as kiel ebl'e plej mizer'a.”

“Pri tio vi erar'as,” mi obĵet'is.

“Kial?” li demand'is.

“Mi ne kred'as ke li est'as la plej mizer'a hom'o.”

“Sed kiu, do?”

“Mi kred'as ke vi akcept'os ke ekzist'as eĉ pli mizer'a.”

“Dir'u.”

“Mi parol'as pri person'o kiu'n traf'as la mis'fortun'o ne nur tiran'spirit'e viv'i, sed pro ia kaŭz'o far'iĝ'i tiran'o.”

“Supoz'end'e tio est'as logik'a konsekvenc'o de tio kio'n ni dir'is.”

“Jes,” mi dir'is. “Sed ne sufiĉ'as supoz'i, kiam tem'as pri ti'aĵ'o. Neces'as zorg'e ekzamen'i la argument'o'n ĉar ni ekzamen'as la plej grav'a'n tem'o'n: Bon'a kaj mal'bon'a viv'ad'o.”

“Vi plen'e prav'as,” li respond'is.

“Do atent'u kio'n mi dir'os, ĉar ŝajn'as al mi ke neces'as zorg'e konsider'i ĝi'n.”

“Daŭr'ig'u.”

“Konsider'u riĉ'a'n civit'an'o'n kiu posed'as mult'a'j'n sklav'o'j'n. Tiu plej simil'as al tiran'o, ĉar li reg'as mult'a'j'n person'o'j'n. La diferenc'o est'as nur de kvant'o.”

“Tia est'as la diferenc'o.”

“Sed vi sci'as ke tia'j riĉ'ul'o'j ne tim'as si'a'j'n sklav'o'j'n.”

“Kio tim'ig'us ili'n?”

“Neni'o,” mi respond'is. “Sed ĉu vi sci'as kial?”

“Jes. La tut'a soci'o help'as la individu'a'j'n civit'an'o'j'n.”

“Tut'e prav'e,” mi dir'is. “Sed nun pri'pens'u: Supoz'u ke iu di'o pren'us vir'o'n kiu posed'as kvin'dek sklav'o'j'n aŭ eĉ pli, kaj ankaŭ li'a'n edz'in'o'n kaj li'a'j'n infan'o'j'n, kaj met'us ili'n en dezert'o'n kun'e kun li'a'j riĉ'aĵ'o'j kaj sklav'o'j. Ĝi est'us lok'o kie neni'u liber'ul'o pret'as help'i li'n. Ĉu vi opini'as ke li tiam tim'us ke la sklav'o'j mort'ig'os li'n kaj li'a'j'n infan'o'j'n kaj li'a'n edz'in'o'n?”

“Tiu tim'o obsed'us li'n,” li respond'is.

“Do li dev'us dorlot'i kelk'a'j'n sklav'o'j'n, mult'o'n promes'i al ili, kaj mal'volont'e liber'ig'i ili'n, tiel ke li de'pend'us de la sklav'o'j, ĉu ne?”

“Se ne, ili murd'us li'n.”

“Kaj nun supoz'u,” mi dir'is, “ke tiu di'o loĝ'ig'us najbar'o'j'n ĉirkaŭ li'n, kiu'j ne toler'us ke unu person'o despot'u je ali'a, sed se ili trov'us tia'n person'o'n ili plej'firm'e pun'eg'us li'n.”

“Tio eĉ pli'ig'us la danĝer'o'n por li,” li respond'is, “se ĉie ĉirkaŭ li mal'amik'o'j observ'ad'us li'n.”

“Kaj en preciz'e tia situaci'o est'as tiran'o kia'n ni pri'parol'is. Li est'as plen'a de tim'o'j kaj pasi'o'j. Li est'as la sol'a vir'o en la civit'o kiu ne pov'as vojaĝ'i kie'n ajn li dezir'as. Li ne pov'as spekt'i religi'a'j'n ceremoni'o'j'n laŭ'vol'e kiel la ali'a'j liber'ul'o'j. Li dev'as rest'i en si'a dom'o kvazaŭ en prizon'o, ĝust'e kiel vir'in'o, envi'ant'e la ali'a'j'n civit'an'o'j'n kiu'j pov'as laŭ'vol'e vojaĝ'i kaj spekt'i.”

“Est'as ĝust'e tiel.”

“Kaj kompar'at'e kun vir'o kiu nur intern'e de si est'as aĉ'e reg'at'a, eĉ pli da mal'bon'o rikolt'as tiu vir'o kiu'n vi nom'is la plej mizer'a: La tiran'o kiu ne viv'as kiel privat'ul'o sed kiu'n la fatal'o destin'as tiran'e reg'i — li eĉ ne pov'as reg'i si'n mem, sed li dev'as prov'i reg'i ali'a'j'n person'o'j'n. Est'as kvazaŭ vi aranĝ'us la viv'o'n de invalid'o aŭ paraliz'ul'o tiel ke li ne pov'as loĝ'i en si'a hejm'o sed dev'as est'i profesi'a atlet'o aŭ soldat'o.”

“Vi'a kompar'o est'as bon'e elekt'it'a, Sokrat'o.”

“Do, mi'a kar'a Glaŭkono, li est'as la plej'sufer'ant'o. Tiran'o sufer'as eĉ pli ol tiu person'o kiu'n vi supoz'is plej mizer'a.”

“Tio est'as evident'a.”

“Kontraŭ'e al la kutim'a supoz'o, la ver'o est'as ke real'a tiran'o est'as real'a sklav'o kiu dev'as kiel ebl'e plej mult'e flat'i kaj serv'aĉ'i la plej mal'bon'a'j'n person'o'j'n. Li neniam pov'as kontent'ig'i si'a'j'n propr'a'j'n dezir'o'j'n. Se oni sci'as rigard'i li'a'n tut'a'n karakter'o'n, oni vid'as ke li est'as la plej mank'o'hav'a, efektiv'e la plej mal'riĉ'a, plen'a de tim'o dum si'a tut'a viv'o, distord'at'a de sufer'o'j — se est'as prav'e kompar'i la stat'o'n de civit'o kaj de individu'o, kaj ja est'as prav'e, ĉu ne?

“Cert'e ja est'as prav'e.”

“Kaj ni ja dev'as al'don'i pri tia vir'o tio'n kio'n ni antaŭ'e dir'is: Ke ne'evit'ebl'e li jam est'as, kaj des pli far'iĝ'as pro si'a reg'ad'o, envi'a, sen'fid'a, mal'just'a, sen'amik'a, sen'di'a, hotel'ist'o kaj drink'aĵ'serv'ist'o por ĉia mal'bon'o. Pro ĉio ĉi li est'as plej danĝer'a por si mem, sed ankaŭ por si'a'j najbar'o'j.”

“Neni'u kies mens'o funkci'as ĝust'e,” li koment'is, “pov'us ali'e konklud'i.”

“Decid'u do,” mi dir'is. “Vi est'u la juĝ'ist'o kaj decid'u kiu est'as plej feliĉ'a, kiu est'as post tiu plej feliĉ'a, kaj simil'e, el ni'a'j kvin kandidat'o'j — la reĝ'a, la tim'o'krati'a, la oligarkia, la demokrati'a, kaj la tiran'a.”

“La decid'o est'as facil'a,” li respond'is. “Mi rang'ig'as ili'n preciz'e laŭ tiu ord'o rilat'e al virt'o, mal'bon'o, feliĉ'o, kaj mizer'o.”

“Ĉu ni do dung'u herold'o'n?” mi demand'is. “Aŭ ĉu mi mem proklam'u ke la fil'o de Aristono juĝ'as ke la plej bon'a kaj plej just'a est'as la plej feliĉ'a — tiu est'as la plej reĝ'a kiu reg'as si'n mem; kaj ke la plej mal'bon'a kaj plej mal'just'a est'as la plej mizer'a — tiu est'as la plej tiran'a, kiu plej tiran'e reg'as si'n mem kaj la civit'o'n.”

“Tiel proklam'u,” li respond'is.

“Kaj ĉu mi al'don'u,” mi demand'is, “ke tio est'as ver'a, ne'grav'e ĉu ĝi est'as kaŝ'it'a dis'de ĉiu'j hom'o'j kaj di'o'j?”

“Tio'n al'don'u,” li respond'is.

“Tiel est'as,” mi dir'is. “Do tiu est'as ni'a unu'a konklud'o. Nun kio est'as vi'a opini'o pri la du'a?”

“Nom'u ĝi'n.”

“Ĉar ni divid'is la civit'o'n en tri part'o'j'n, kaj simil'e la karakter'o'n de ĉiu individu'o, ŝajn'as al mi ke du'a konklud'o est'as ankaŭ far'end'a.”

“Nu?”

“Jen: Est'as tri part'o'j, kaj al ĉiu part'o aparten'as specif'a plezur'o, do ankaŭ est'as tri tendenc'o'j kaj tri ĉef'princip'o'j.”

“Bon'vol'u eksplik'i.”

“Konsider'u: Per unu part'o oni lern'as,” mi dir'is, “per la du'a oni streb'as, kaj per la tri'a — nu, la tri'a hav'as tiom da form'o'j ke ni ne pov'as don'i unu'sol'a'n nom'o'n al ĝi. Sed ni nom'is ĝi'a'n plej grand'a'n kaj fort'a'n aspekt'o'n, ni dir'is ke tio est'as pasi'o, pro ĝi'a enorm'a dezir'o manĝ'i kaj drink'i kaj amor'i kaj tiel plu. Ni ankaŭ pov'as karakteriz'i ĝi'n kiel mon'avid'a'n, ĉar plej'part'e tia'j dezir'o'j plen'um'iĝ'as per mon'o.”

“Tio est'as tut'e prav'a,” li dir'is.

“Se ni dir'as ke tiu part'o de la karakter'o trov'as si'a'j'n plezur'o'n kaj am'o'n en akir'ad'o, ni pov'us far'i rubrik'o'n por ĝi, ĉar est'as evident'e ke ni prav'e karakteriz'as ĝi'n kiel mon'avid'a'n kaj profit'avid'a'n.”

“Ni kred'as ke tiel est'as.”

“Kaj ankaŭ est'as klar'e ke streb'em'o ĉiam cel'as super'fort'i kaj venk'i kaj akir'i bon'a'n reputaci'o'n.”

“Cert'e.”

“Do est'as ĝust'e karakteriz'i ĝi'n kiel venk'avid'a'n kaj honor'avid'a'n, ĉu ne?”

“Tut'e ĝust'e.”

“Kaj rilat'e al la part'o per kiu ni lern'as, est'as klar'e al ĉiu ke ĝi'a cel'o est'as ĉiam trov'i la ver'o'n, kaj ĝi mal'plej interes'iĝ'as pri mon'o kaj reputaci'o.”

“Cert'e.”

“Do ĝi'a ‘rubrik'o’ est'as: Lern'avid'a kaj Sci'avid'a.”

“Nepr'e.”

“Do, ĉu vi akord'as ke iu ajn el tiu'j karakter'part'o'j pov'as reg'i, laŭ la cirkonstanc'o'j?”

“Mi akord'as.”

“Sekv'e ni pov'as dir'i ke ekzist'as tri hom'tip'o'j: Sci'avid'a, venk'avid'a, kaj profit'avid'a.”

“Ĝust'e tiel.”

“Kaj ekzist'as tri respond'a'j plezur'o'j, ĉiu hom'tip'o hav'as propr'a'n plezur'o'n.”

“Cert'e.”

“Nu, vi sci'as,” mi dir'is, “ke se vi demand'us ĉiu'n el tiu'j tri hom'o'j, kia viv'o est'as plej feliĉ'a, ĉiu plej laŭd'us la propr'a'n. La mon'avid'a prefer'us la plezur'o'n ricev'i pag'o'n al la plezur'o est'i honor'at'a aŭ la plezur'o lern'i, se ili ne liver'us al li mon'o'n.”

“Vi prav'as,” li dir'is.

“Kio'n pri la honor'avid'a?” mi demand'is. “Ĉu li ne opini'us ke la plezur'o kiu'n don'as mon'o est'as mal'ind'a? Kaj simil'e pri lern'ad'o — krom se honor'o rezult'as pro ĝi? Ĉar lern'ad'o est'as nur absurd'a nebul'aĵ'o se ĝi ne proviz'as honor'o'n.”

“Tiel est'as,” li respond'is.

“Kaj la filozof'o?” mi demand'is. “Kiel ni supoz'u ke li taks'as la ali'a'j'n plezur'o'j'n kompar'e kun sci'o pri la Ver'o? Ĉu li ne kred'as ke ili est'as tre mal'proksim'a'j de ver'a plezur'o? Li nom'us ili'n ‘ne'evit'ebl'a'j plezur'o'j’, kiu'j'n li volont'e evit'us se tio est'us ebl'a.”

“Tio est'as sen'dub'a.”

“Kiam,” mi dir'is, “oni disput'as pri ĉiu el tiu'j plezur'o'j kaj la respond'a viv'o, kaj oni ne diskut'as pri la ind'ec'o aŭ la mal'ind'ec'o de la viv'ad'o, sed nur pri plezur'o kaj mank'o de dolor'o kiel ni pov'as sci'i, kiu el ili plej'ver'e parol'as?”

“Mi efektiv'e ne sci'as respond'i.”

“Sed pri'pens'u: Kiu'j est'as la kriteri'o'j laŭ kiu'j oni dev'as juĝ'i se oni vol'as juĝ'i ĝust'e? Ĉu io ali'a ol spert'o, inteligent'o kaj raci'o? Ĉu vi kon'as pli bon'a'n kriteri'o'n?”

“Ne.”

“Do pri'pens'u: El la tri hom'o'j, kiu est'as plej spert'a pri ĉiu'j plezur'o'j kiu'j'n ni nom'is? Ĉu, laŭ vi'a opini'o, la profit'avid'ul'o lern'int'a kia est'as la Ver'o est'as pli spert'a pri la plezur'o kiu ven'as de sci'o ol la filozof'o pri la plezur'o ven'ant'a el mon'a'j profit'o'j?”

“La diferenc'o est'as grand'a,” li respond'is. “La filozof'o ne'evit'ebl'e gust'um'as la ali'a'j'n plezur'o'j'n jam de l’infan'ec'o. Sed la profit'avid'ul'o spert'as neniu'n dev'o'n, eĉ neniu'n oportun'o'n, gust'um'i kiom dolĉ'a est'as la plezur'o kiu ven'as el sci'o pri la Ver'o. Efektiv'e, li trov'us tio'n mal'facil'a eĉ se li vol'us.”

“La filozof'o,” mi daŭr'ig'is, “mult'e super'as la profit'avid'ul'o'n, ĉar li spert'is ambaŭ plezur'o'j'n.”

“Tut'e ver'e.”

“Kio'n pri la honor'avid'ul'o? Ĉu la filozof'o est'as mal'pli spert'a pri la plezur'o kiu'n don'as honor'o ol la honor'avid'ul'o pri la plezur'o kiu'n don'as la intelekt'o?”

“Ne, ĉar honor'o traf'as ĉiu'n person'o'n kiu merit'as ĝi'n — riĉ'ul'o ja est'as honor'at'a de la publik'o, kaj sam'e kuraĝ'ul'o kaj saĝ'ul'o. Sekv'e ili ĉiu'j spert'as la plezur'o'n kiu'n don'as honor'o. Sed kiam tem'as pri la plezur'o kiu ven'as el konsci'o pri la Real'o, nur filozof'o pov'as gust'um'i tio'n.”

“Do li est'as la plej bon'a juĝ'ant'o sur'baz'e de spert'o.”

“Cert'e.”

“Kaj krom'e, li est'as la sol'a kiu spert'is inteligent'o'n.”

“Ver'e.”

“Kaj la filozof'o hav'as la instrument'o'n neces'a'n por juĝ'i, sed tiu'n instrument'o'n hav'as nek la profit'avid'ul'o nek la honor'avid'ul'o.”

“Pri kiu instrument'o tem'as?”

“Ni dir'is ke oni dev'as juĝ'i sur'baz'e de logik'o, ĉu ne?”

“Tio'n ni dir'is.”

“Nu, logik'o est'as la special'a instrument'o de filozof'o.”

“Prav'e.”

“Se oni plej bon'e juĝ'us, uz'ant'e riĉ'ec'o'n kaj profit'o'j'n kiel kriteri'o'n, la vid'punkt'o de profit'avid'ul'o nepr'e est'us plej fid'ind'a.”

“Cert'e.”

“Se la kriteri'o est'us honor'o kaj venk'o kaj kuraĝ'o, sen'dub'e plej fid'ind'a est'us la vid'punkt'o de honor- kaj venk'avid'ul'o.”

“Klar'e.”

“Sed se la kriteri'o est'as spert'o, inteligent'o kaj raci'o?”

“Tiu'kaz'e laŭd'end'a est'us la filozof'o-raci'am'ant'o* kiel plej prav'a.”

“La part'o de la psik'o per kiu ni lern'as dev'as do est'i la plej plezur'ig'a el la tri plezur'o'j. La person'o en kiu tio reg'as dev'as hav'i la plej feliĉ'a'n viv'o'n.”

“Tio est'as ne'evit'ebl'a,” li koment'is. “Saĝ'ul'o plej saĝ'e laŭd'as si'a'n propr'a'n viv'o'n.”

“Kaj la du'a'rang'a?” mi demand'is. “Kiu'n plezur'o'n kaj viv'o'n la juĝ'ant'o nom'as du'a'rang'a?”

“Klar'e ke la batal'em'a honor'avid'ul'o ĉar li est'as pli proksim'a al la karakter'o de saĝ'ul'o ol mon'avid'ul'o.”

“Do la akir'em'ul'o est'as evident'e last'a.”

“Jes,” li dir'is.

“Nu, ni vid'is la just'ul'o'n venk'i la mal'just'ul'o'n du'foj'e. Tri'a'foj'e, neces'as al'vok'i kiel en la olimpik'o'j, la Sav'ant'o'n, Zeŭso de Olimpi'o. Vid'u: Neni'u el la ali'a'j plezur'o'j est'as plen'e ver'a aŭ pur'a, ili est'as kompar'ebl'a'j al pentr'aĵ'o mal'antaŭ scen'ej'o, kiu iluzi'e ŝajn'ig'as perspektiv'o'n — kiel dir'is, mi kred'as, iu saĝ'ul'o kiu'n mi aŭd'is. Nu, ĉi tiu est'us la plej fort'a kaj plej vund'ig'a fal'o.”

“Sen'dub'e,” li dir'is. “Sed kio ĝi est'as?”

“Mi trov'os ĝi'n,” mi respond'is, “se vi serĉ'os kun mi respond'ant'e al mi'a'j demand'o'j.”

“Nur demand'u,” li dir'is.

“Dir'u, do,” mi komenc'is: “Ĉu ni ne dir'is ke sufer'o est'as la mal'o de feliĉ'o?”

“Cert'e.”

“Sed ankaŭ pov'as okaz'i ke ni nek ĝoj'as nek mal'ĝoj'as.”

“Jes.”

“Tio okaz'as kiam ni est'as inter la ekstrem'o'j kaj la mens'o est'as trankvil'a, ĉu ne?”

“Vi prav'as,” li dir'is.

“Nu, ĉu vi memor'as kio'n dir'as pacient'o'j dum ili mal'san'as?”

“Kio'n ili dir'as?”

“Ke neni'o est'as pli feliĉ'ig'a ol bon'a san'o, sed ke ili ne rimark'is tio'n antaŭ ol mal'san'iĝ'i.”

“Jes, mi memor'as.”

“Kaj ĉu vi aŭd'is sufer'ant'o'j'n dir'i ke neni'o est'us pli feliĉ'ig'a ol la ĉes'o de la dolor'o'j?”

“Jes, mi aŭd'is tio'n.”

“Kaj sen'dub'e vi ankaŭ sci'as pri mult'a'j ali'a'j person'o'j kiu'j laŭd'as la ebl'o'n est'i seren'a'j kaj ne plu sufer'i kaj dir'as ke tio est'as pli feliĉ'ig'a ol iu ajn ĝu'o?”

“Ver'ŝajn'e tio okaz'as,” li dir'is, “ĉar seren'ec'o est'as por ili la plej plaĉ'a, am'at'a spert'o.”

“Do,” mi dir'is, “kiam ĝoj'o ĉes'as la plezur'o de seren'ec'o ced'as al dolor'o.”

“Ebl'e,” li dir'is.

“Sekv'e,” mi dir'is, “seren'ec'o, kiu'n ni ĵus trov'is inter la ekstrem'o'j, part'o'pren'as en ambaŭ: Sufer'o kaj plezur'o.”

“Tiel ŝajn'as.”

“Sed ĉu est'as ebl'e ke kio est'as nek la unu'a, nek la ali'a, far'iĝ'as ambaŭ?”

“Mi kred'as ke ne.”

“Kiam kaj plezur'o kaj dolor'o okaz'as en la psik'o tem'as pri labil'a'j emoci'o'j, ĉu ne?”

“Vi prav'as.”

“Kaj ni trov'is ke se okaz'as nek plezur'o nek dolor'o, oni est'as seren'a, tio est'as, inter tiu'j du ekstrem'o'j.”

“Jes, ni trov'is tio'n.”

“Ĉu, do, est'as ĝust'e dir'i ke plezur'o signif'as ne spert'i dolor'o'n, aŭ ke ne ĝoj'i signif'as sufer'i?”

“Neniel.”

“Do ne ver'e est'as tiel,” mi dir'is, “sed nur ŝajn'as est'i tiel. Seren'ec'o nur ŝajn'as plezur'a kiam oni kompar'as ĝi'n kun dolor'o. Kaj ĝi nur ŝajn'as dolor'a kiam oni kompar'as ĝi'n kun plezur'o. Sed neni'u el tiu'j ŝajn'o'j est'as efektiv'e ver'a, mal'e nur truk'o.”*

“La argument'o indik'as tio'n.”

“Rigard'u la plezur'o'j'n,” mi dir'is, “kiu'j ne origin'as post sufer'o, por ke vi ne plu supoz'u ke plezur'o'n okaz'ig'as la ĉes'o de dolor'o, nek dolor'o'n la ĉes'o de plezur'o.”

“Kaj kie, do, mi trov'os tiu'j'n plezur'o'j'n? Kiu'j ili est'as?”

“Nu, ekzist'as mult'a'j,” mi dir'is. “La plej klar'a ekzempl'o est'as la plezur'o kiu rezult'as kiam oni flar'as odor'o'j'n. Ne neces'as ke unu'e okaz'u dolor'o por ke tiu plezur'o subit'e est'iĝ'u kaj eĉ est'u ne'kred'ebl'e intens'a. Kaj kiam ĝi ĉes'as tio kaŭz'as neniu'n dolor'o'n.”

“Tut'e ver'e,” li dir'is.

“Do ni ne rajt'as konklud'i ke absolut'a plezur'o konsist'as el la ĉes'o de dolor'o, nek ke absolut'a dolor'o okaz'as pro ek'ĉes'o de plezur'o.”

“Vi prav'as.”

“Paradoks'e,” mi dir'is, “la tiel nom'it'a'j korp'a'j plezur'o'j ĉef'e konsist'as el la ĉes'ig'o de dolor'o.”

“Jes.”

“Kaj tio valid'as ankaŭ rilat'e al anticip'o je est'ont'a'j plezur'o'j kaj dolor'o'j.”

“Prav'e.”

“Ĉu vi sci'as,” mi demand'is, “kia'j est'as tiu'j dolor'o'j kaj al kio ili est'as kompar'ebl'a'j?”

“Dir'u.”

“Ĉu vi akcept'as,” mi demand'is, “ke en la natur'o ekzist'as supr'o, mal'supr'o kaj mez'o inter ili?”

“Jes.”

“Ĉu vi supoz'as ke person'o kiu est'us lev'it'a al la mez'o kred'us i'o'n ali'a'n ol ke li supr'e'n'ir'is? Kaj star'ant'e en la mez'o, rigard'ant'e mal'supr'e'n al si'a antaŭ'a lok'o, ĉu li kred'us i'o'n ali'a'n ol ke li nun est'as supr'e? Tamen li ankoraŭ ne vid'is la ver'a'n supr'o'n.”

“Je Zeŭso!” li respond'is. “Mi ne supoz'as ke li pov'us kred'i aliel.”

“Sed,” mi dir'is, “se li est'us retro'port'it'a li kred'us ke li est'is port'it'a mal'supr'e'n kaj li prav'us pri tio.”

“Cert'e.”

“Kaj li hav'us tiu'j'n kred'o'j'n ĉar li neniam spert'is tio'n kio est'as ver'e la supr'o, aŭ la mez'o, aŭ la mal'supr'o?”

“Evident'e.”

“Ĉu do est'as mir'ig'e ke person'o'j kiu'j neniam spert'is la ver'o'n pri mult'a'j afer'o'j mis'kred'us pri plezur'o kaj dolor'o kaj la mez'a stat'o? Sekv'e kiam ili dev'us spert'i sufer'o'n ili prav'e kred'us ke ili ver'e sufer'as. Sed kiam ili for'las'is la sufer'o'n kaj ating'is la mez'a'n stat'o'n, ili firm'e kred'us ke ili trov'is absolut'a'n plezur'o'n. Est'as kvazaŭ ili rigard'us nigr'o'n kaj post'e griz'o'n, neniam spert'int'e blank'o'n. Ili sam'e tromp'iĝ'as kiam ili unu'e sufer'as kaj post'e ne sufer'as, sed neniam spert'is plezur'o'n.”

“Je Zeŭso!” li dir'is. “Tio est'as tut'e ne mir'ig'a. Mir'ig'e est'us se ili ne tiel tromp'iĝ'us.”

“Nun pri'pens'u,” mi dir'is. “Ĉu mal'sat'o kaj soif'o kaj tia'j afer'o'j est'as mank'o de io bezon'at'a de la korp'o?”

“Jes.”

“Kaj ne'sci'o kaj mal'prudent'ec'o est'as mank'o de io bezon'at'a de la mens'o?”

“Cert'e.”

“La mank'o'j'n nul'ig'us manĝ'ad'o kaj kompren'o.”

“Tiel est'as.”

“Ĉu kio est'as real'a, aŭ kio est'as ne'real'a, plen'ig'us la mank'o'j'n?”

“Klar'e ke kio est'as real'a.”

“Nu kiu kategori'o, laŭ vi'a opini'o, plej part'o'pren'as en la Real'o: Tiu kiu rilat'as al pan'o kaj drink'aĵ'o'j kaj viand'o, aŭ tiu kiu rilat'as al percept'o de la Ver'o kaj kompren'o kaj inteligent'o kaj, ĝeneral'e, ĉiu spirit'a kvalit'o? Juĝ'u ĉi tiel: Ĉu la Real'o tem'as pri kio est'as etern'e konstant'a, sen'mort'a kaj plen'e ver'a — kio est'as tia kaj ek'de la origin'o est'as tia? Aŭ ĉu vi opini'as ke la Real'o tem'as pri kio est'as ĉiam ŝanĝ'iĝ'ant'a, mort'as — kio est'as tia kaj est'as de la origin'o tia?”

(“Est'as evident'e ke kio est'as etern'e konstant'a.”

“Ĉu kio est'as per si mem etern'a est'as io ali'a ol tio pri kiu oni akir'as sci'o'n?”

“Tut'e ne.”

“Ĉu io ali'a ol la Ver'o mem?”

“Neniel.”

“Kio ne est'as Ver'a ne est'as Real'a.”

“Dev'as est'i tiel.”*

“Do, resum'e, kio koncern'as la sub'ten'o'n de la korp'o est'as mal'pli ver'a kaj mal'pli real'a ol kio koncern'as la sub'ten'o'n de la spirit'o.”

“Cert'e.”

“Kaj ĉu vi konsent'as ke tio sam'e valid'as rilat'e al la korp'o kaj la spirit'o mem?”

“Jes, mi konsent'as.”

“Do ĝeneral'e: Se io pli Real'a est'as plen'ig'it'a per io pli Real'a, ni dev'as konklud'i ke la plen'ig'ad'o mem est'as pli Real'a — se ni far'as kompar'o'n inter tio kaj mal'pli real'a'j afer'o'j plen'ig'it'a'j per mal'pli real'a'j aĵ'o'j.

“Cert'e.”

“Nu, se ni spert'as plezur'o'n kiam ni plen'iĝ'as per kio est'as materi'e bezon'at'a, ni spert'as eĉ pli da ver'a'j plezur'o kaj ĝu'o kiam ni est'as plen'ig'it'a'j per io pli Real'a. Ali'vort'e: Kiam io est'as mal'pli real'a, ĝi est'as plen'ig'it'a mal'pli ver'e kaj cert'e kaj la rezult'ant'a plezur'o est'as mal'pli fid'ind'a kaj ver'a.”

“Tio est'as ne'evit'ebl'a konklud'o.”

“Do person'o'j kiu'j ne spert'is prudent'ec'o'n kaj ind'ec'o'n kaj part'o'pren'as nur en fest'o'j kaj ti'aĵ'o'j, dum si'a tut'a viv'o nur mov'iĝ'as konstant'e supr'e'n kaj sub'e'n inter la plej mal'alt'a kaj la mez'a nivel'o'j, laŭ la analogi'o de la tri nivel'o'j. Al ili mank'as konsci'o pri la ver'e plej alt'a nivel'o, ili neniam vid'as nek ating'as ĝi'n; ili ne plen'iĝ'as per la Real'o nek gust'um'as aŭtentik'a'n, pur'a'n Ver'o'n. Anstataŭ'e kvazaŭ brut'o'j ili konstant'e rigard'as mal'supr'e'n, klin'as la kap'o'n mal'supr'e'n super la tabl'o'j kvazaŭ mord'ant'e herb'o'n kaj koit'as kaj avid'e bat'as unu'j la ali'a'j'n per ŝtal'a'j pied'o'j kaj korn'o'j, mort'ig'ant'e pro si'a avid'o, ĉar ili ja ne pov'as plen'ig'i si'n per mal'real'aĵ'o'j kiu'j ne ekzist'as.”

“Vi elegant'e orakol'as pri la viv'o de ordinar'ul'o, Sokrat'o,” koment'is Glaŭkono.

“Nu, ĉu la plezur'o'j kaj la dolor'o'j ne est'as mal'evit'ebl'e inter'miks'it'a'j, nur truk'a'j reflekt'aĵ'o'j de ver'a plezur'o kolor'ig'it'a'j kaj kun'e apud'met'it'a'j tiel ke ili ŝajn'as plej kontrast'a'j? Kaj per tio ili nask'ig'as frenez'a'n amor'em'o'n en stult'ul'o'j kiu'j rival'e batal'as — kiel, laŭ Stesiĥoro, oni batal'is por fantom'o de Helen'o, en Troj'o, ne'sci'ant'e la ver'o'n.”*

“Vi cert'e prav'as.”

“Kio'n do pri la emoci'o'j? Ĉu ne dev'as est'i sam'e? Kiam iu ag'as tiel, envi'plen'e honor'avid'a, per'fort'e venk'avid'a, ambici'e mal'kontent'a? Kiam li post'kur'as si'n'sat'ig'o'n je honor'o kaj venk'o kaj ambici'o tut'e mal'saĝ'e kaj stult'e?”

“Vi ankoraŭ est'as tut'e prav'a.”

“Tiu'kaz'e,” mi dir'is, “ni kuraĝ'e dir'u ke rilat'e al emoci'o'j kia'j akir'avid'o kaj venk'avid'o, se ili sekv'os sci'o'n kaj logik'o'n kaj nur post'kur'os plezur'o'j'n kiu'j'n prudent'o rekomend'as ili ating'os plezur'o'j'n tiel ver'a'j'n kiel est'os ebl'e. Se ili akcept'os est'i gvid'at'a'j de la Ver'o ili ating'os tio'n kio dec'as por ili — ĉar kio est'as plej bon'a est'as plej dec'a, ĉu ne?”

“Nepr'e plej dec'a,” li respond'is.

“Do se la tut'a psik'o akcept'os ke la filozof'a part'o gvid'u kaj la divers'a'j part'o'j ne inter'batal'ad'os, sed ĉiu part'o plen'um'os si'a'j'n propr'a'j'n task'o'j'n just'e, ĉiu part'o ricev'os la plej bon'a'j'n kaj laŭ'ebl'e plej ver'a'j'n plezur'o'j'n taŭg'a'j'n por ĝi.”

“Sen'dub'e.”

“Sed kiam unu el la ali'a'j du part'o'j reg'as, ĝi ne sukces'as trov'i propr'a'n plezur'o'n kaj ĝi dev'ig'as la ali'a'j'n du part'o'j'n post'kur'i ne'propr'a'n, ne'ver'a'n plezur'o'n.”

“Tiel est'as,” li dir'is.

“Kaj ĉu plej efektiv'ig'us tio'n la part'o kiu est'as plej mal'proksim'a de filozofi'o kaj logik'o?”

“Cert'e.”

“Kaj kio est'as plej mal'proksim'a de logik'o est'as sam'e mal'proksim'a de la leĝ'o'j kaj bon'ord'o?”

“Klar'e.”

“Kaj montr'iĝ'is ke plej mal'proksim'a'j est'as la seks'a'j kaj tiran'em'a'j tendenc'o'j?”

“Cert'e.”

“Kaj plej proksim'a'j est'as la reĝ'a'j, ord'em'a'j?”

“Jes.”

“Do ŝajn'as al mi ke la tiran'a'j tendenc'o'j situ'as plej mal'proksim'e de ver'a'j, dec'a'j plezur'o'j kaj la reĝ'a tendenc'o est'as mal'plej for.”

“Dev'as est'i tiel.”

“Kaj tial tiran'o viv'as plej mizer'e kaj reĝ'o plej feliĉ'e.”

“Nepr'e dev'as est'i tiel.”

“Ĉu vi sci'as,” mi demand'is, “kiom pli mizer'e viv'as tiran'o ol reĝ'o?”

“Vi dev'os inform'i mi'n,” li respond'is.

“Montr'iĝ'is ke ekzist'as tri spec'o'j de plezur'o. Unu est'as aŭtentik'a, la ali'a'j est'as mal'aŭtentik'a'j. Tiran'o trans'paŝ'as inter la ne'aŭtentik'a'j'n, fuĝ'ant'e de la leĝ'o'j kaj de logik'o, kaj ek'loĝ'as kun sklav'ec'a'j gard'ant'a'j plezur'o'j. Ne est'as facil'e kalkul'i kiom mal'adekvat'a li est'as, sed ni pov'as prov'i.”

“Kiel?” li demand'is.

“La tiran'o situ'as en tri'a pozici'o, for de oligark'o. En la mez'o, inter ili, est'as demokrati'ul'o.”

“Jes.”

“Se tio est'as ver'a, la konsekvenc'o est'as ke la plezur'o de tiran'o est'as tri'obl'e pli distanc'a de la Ver'o ol la plezur'o de oligark'o.”*

“Est'as tiel.”

“Kaj oligark'o est'as simil'e tri'a, post la reĝ'a hom'o, se ni ident'ig'as reg'ad'o'n far'e de la plej'bon'ul'o kaj reg'ad'o'n far'e de reĝ'o.”

“Jes, oligark'o est'as tri'a.”

“Do matematik'e, tiran'o situ'as tri'obl'e tri'foj'e for de Ver'a Plezur'o.”

“Ŝajn'as ke tiel est'as.”

“Do ŝajn'as,” mi dir'is, “ke la kalkul'o de la distanc'o de la imit'aĵ'o de la plezur'o de tiran'o est'as kvadrat'a numer'o.”

“Ĝust'e tio.”

“Do tri'a'grad'a numer'o klar'e indik'as la matematik'a'n long'ec'o'n de la distanc'o.”

“Est'as klar'e al matematik'ist'o,” li dir'is.

“Se oni rigard'as el ali'a direkt'o la mezur'o'n de la distanc'o inter la ver'a feliĉ'o de la reĝ'o kaj de la tiran'o, oni trov'as ke la reĝ'o est'as sep'cent-du'dek-naŭ-obl'e pli feliĉ'a ol la tiran'o kaj la tiran'o sam'obl'e pli mal'feliĉ'a ol la reĝ'o.”*

“Vi kalkul'as ekster'ordinar'e ne'kred'ebl'a'n distanc'o'n inter la just'ul'o kaj la mal'just'ul'o,” li dir'is, “rilat'e al plezur'o kaj sufer'o!”

“Tamen ĝi est'as ĝust'a kaj taŭg'a kalkul'o de la viv'o, se oni konsider'as la kvant'o'n da tag'o'j kaj nokt'o'j kaj monat'o'j kaj jar'o'j.”

“Tut'e ĝust'a,” li dir'is.

“Nu, se la feliĉ'o de bon'a just'ul'o tiom super'as tiu'n de mal'bon'a mal'just'ul'o, la elegant'ec'o kaj bel'ec'o kaj dec'ec'o de la viv'o de just'ul'o est'as eĉ ne'kred'ebl'e pli grand'a'j.”

“Ne'kred'ebl'e pli, jes, je Zeŭso!” li dir'is.

“Bon'e,” mi dir'is. “Fin'int'e tiu'n argument'o'n ni nun re'ir'u al la original'a cel'o de ni'a argument'o. Est'is dir'it'e ke mal'just'ul'o kiu perfekt'e mal'just'as kvankam oni kred'as li'n just'a, profit'as. Mi kred'as ke tio est'is dir'it'a.”

“Jen kio'n oni propon'is.”

“Do nun ni diskut'u kun la propon'int'o, ĉar ni fin'is ni'a'n ekzamen'o'n de mal'just'a kaj just'a ag'ad'o'j kaj ili'a'j karakter'o'j.”

“Kio'n ni dir'u?”

“Ni prezent'u koncept'a'n bild'o'n de la hom'a psik'o, por ke tiu propon'int'o vid'u kia est'as la sekv'o de li'a propon'o.”

“Do kia est'as tiu bild'o?”

“Ĝi est'as simil'a,” mi respond'is, “al la mal'nov'a'j legend'a'j est'aĵ'o'j: La Ĥimer'o'j kaj Scil'a'j kaj Cerber'o kaj la mult'a'j ali'a'j kiu'j laŭ'dir'e konsist'is el plur'a'j speci'o'j kun'met'it'a'j.”

“Ja ekzist'as tia'j legend'o'j.”

“Nun imag'u mult'speci'a'n, mult'kap'a'n best'o'n. La kap'o'j ĉirkaŭ ĝi est'as de sovaĝ'a'j kaj mal'sovaĝ'a'j best'o'j kaj ĝi pov'as ŝanĝ'i kaj produkt'i ili'n laŭ'vol'e.”

“Est'as mal'facil'a task'o form'i ĝi'n,” li dir'is. “Tamen, ĉar pens'o'j est'as pli facil'e form'ebl'a'j ol vaks'a'j kaj ali'spec'a'j skulpt'aĵ'o'j, supoz'u ke ĝi est'as imag'at'a.”

“Imag'u ankaŭ leon'o'n kaj person'o'n. La best'o est'u pli grand'a ol la leon'o.”

“Tio,” li dir'is, “est'as facil'a. Mi imag'as.”

“Nun kun'met'u ili'n por form'i unu best'o'n el ili.”

“Ili est'as kun'met'it'a'j,” li dir'is.

“Don'u al ili la ekster'a'n aspekt'o'n de hom'o, tiel ke rigard'ant'o ne pov'ant'a vid'i la intern'o'n sed nur la ekster'o'n vid'os hom'o'n.”

“Tio'n mi far'is.”

“Ni parol'u al la person'o kiu kred'as ke ĉi tiu hom'o profit'as per mal'just'ec'o kaj ke est'i just'a ne valor'as al li. Ni dir'u ke li pretend'as ke oni profit'as nur kiam oni festen'ig'as la mult'speci'a'n best'o'n kaj fort'ig'as la mult'speci'a'n best'o'n kaj la leon'o'n kaj ĉio'n rilat'ant'a'n al la leon'o, dum oni mal'sat'ig'as kaj mal'fort'ig'as la hom'o'n, tiel ke li'n tir'as i'e'n ajn unu el la ali'a'j best'o'j laŭ si'a vol'o. Ke li tut'e ne prov'as kutim'ig'i ili'n, unu al la ali'a, nek amik'ig'i ili'n. Ke li las'as ili'n mord'i unu la ali'a'n kaj kontraŭ'batal'i kaj manĝ'i unu la ali'a'n.”

“Jes,” li dir'is, “tio est'as preciz'e tio kio'n signif'as laŭd'i mal'just'ec'o'n.”

“Invers'e: Dir'i ke just'ec'o profit'ig'as, signif'as ke oni dev'us far'i kaj parol'i tiel ke la hom'o intern'e de la hom'o pli'fort'iĝ'as, tiel ke li pov'as paŝt'i la mult'speci'a'n best'o'n kaj mild'ig'i ĝi'n kaj mal'sovaĝ'ig'i ĝi'n — mal'ebl'ig'ant'e ke la sovaĝ'ec'o kresk'u, dum li alianc'as si'n kun la leon'o kaj pri'zorg'as ĉio'n komun'e, amik'ig'ant'e ili'n, unu kun la ali'a kaj kun si mem.”

“Jes,” li dir'is, “preciz'e tio'n signif'as laŭd'i just'ec'o'n.”

“Do ĉiu'rilat'e oni prav'as kiam oni laŭd'as just'ec'o'n, kaj oni mal'prav'as kiam oni laŭd'as mal'just'ec'o'n. Rilat'e al feliĉ'o kaj reputaci'o kaj profit'o, prav'as la person'o kiu ĝust'e laŭd'as just'ec'o'n; kiu mal'laŭd'as ĝi'n mal'profit'e kaj sen'sci'e mal'laŭd'as.”

“Preciz'e tiel ŝajn'as al mi,” li dir'is.

“Ni konvink'u li'n per mild'a persvad'o — ĉar li ja ne laŭ'vol'e far'as erar'o'j'n. Ni demand'u, ‘Kar'a amik'o, ĉu ni prav'e dir'as ke bon'a'j kaj mal'bon'a'j kutim'o'j est'iĝ'as ĉi tiel: La bon'a'j dev'ig'as la sovaĝ'ec'o'n en ni obe'i la hom'a'n — eĉ la di'a'n — karakter'o'n ni'a'n? Kaj ke la mal'bon'a'j sklav'ig'as la kultur'it'a'n karakter'o'n en ni al la sovaĝ'a part'o?’ Li konsent'os, ĉu ne?”

“Jes, se li aŭskult'os mi'n,” li respond'is.

“Do ĉu pov'as est'i ke, laŭ ni'a diskut'o, iu pov'us profit'e akir'i or'o'n mal'just'e? Ĉar tio neces'ig'us ke pren'ant'e la or'o'n li sklav'ig'us la plej bon'a'n part'o'n de si al la plej mal'fid'ind'a. Se li akcept'us or'o'n pro sklav'ig'o de si'a fil'o aŭ fil'in'o al sovaĝ'a'j mal'bon'ul'o'j, li ne sent'us ke li tial profit'is, ne'grav'e kiom da or'o li ricev'us. Se oni sen'kompat'e sklav'ig'as la plej di'a'n part'o'n de si al la plej mal'di'a kaj plej abomen'ind'a part'o, tio ja est'as plej mizer'a si'n'detru'o, eĉ pli ol kiam Erifilo akcept'is donac'o'n de kol'ĉen'o kiel pag'o'n por la viv'o de si'a edz'o.”*

“Mult'e plej mizer'a,” dir'is Glaŭkono, “se mi respond'u al vi por li.”

“Ĉu vi akord'as ke mal'moral'ec'o est'as de ĉiam mal'aprob'at'a ĉar ĝi trans'don'as tro mult'e da potenc'o al la terur'a, grand'a, mult'form'a best'o?”

“Klar'e,” li respond'is.

“Krom'e mal'ced'em'o kaj mal'kontent'o est'as mal'aprob'at'a'j ĉar pro ili la leon'ec'o kaj serpent'ec'o en ni kresk'as kaj intens'iĝ'as mal'dec'e?”

“Cert'e.”

“Kaj luks'am'o kaj mal'persist'em'o est'as simil'e mal'aprob'at'a'j ĉar ili mal'streĉ'as oni'n ĝis oni perd'as si'a'n kuraĝ'o'n.”

“Sen'dub'e.”

“Kaj est'as simil'e pri flat'ad'o kaj mal'liberal'ec'o kiam ili dediĉ'as ni'a'j'n pasi'o'j'n al la ĥaos'kaŭz'ant'a best'o kaj pro ĝi'a ne'sat'ig'ebl'a avid'o je mon'o, per insult'o'j ili kutim'ig'as ĝi'n ek'de jun'ec'o far'iĝ'i simi'o anstataŭ leon'o.”*

“Nepr'e,” li dir'is.

“Kial, laŭ vi'a opini'o, oni mal'respekt'as per'man'a'n labor'o'n kaj meti'o'j'n? Ĉu ni pov'as trov'i ali'a'n kial'o'n ol ke la mal'respekt'ant'o hav'as mal'fort'a'n plej'bon'a'n part'o'n en si, tiel ke li ne kapabl'as reg'i la best'o'j'n en si? Li serv'as ili'n ĉar li nur sukces'is lern'i plaĉ'i ili'n.”

“Tiel ŝajn'as,” li respond'is.

“Por ke li est'u sam'e reg'at'a kiel la plej'bon'a, ni dir'is ke li dev'as est'i sklav'o de tiu plej'bon'a en kiu reg'as di'ec'o. Ni ne kred'as ke li dev'as est'i reg'at'a por est'i damaĝ'at'a kiel Tra'si'maĥ'o kred'is pri reg'ant'o'j, sed ĉar est'as pli bon'e ke ĉiu person'o est'u reg'at'a de di'a saĝ'ec'o. Plej bon'e est'as ke tiu saĝ'ec'o est'u intern'e de li. Sed se ĝi mank'as en li, li serĉ'u ĝi'n ekster'e. Tiel ni ĉiu'j laŭ'ebl'e est'os egal'a'j kaj amik'o'j kun unu'sol'a gvid'ant'o.”

“Tut'e ĝust'e,” li dir'is.

“Est'as klar'e,” mi daŭr'ig'is, “ke la leĝ'o cel'as tio'n kaj tial ĝi alianc'as kun ĉiu'j civit'an'o'j. La reg'ad'o al infan'o'j cel'as ke ili ne est'u liber'a'j ĝis est'os establ'it'a en ili soci'o respond'ant'a al la soci'o de la civit'o. Ni kultur'as la plej'bon'o'n en ili kiu est'as simil'a al tiu en ni, kaj tiel ni star'ig'as simil'a'n reg'ant'a'n gard'ist'o'n en ili. Post tio ni liber'ig'as ili'n.”

“Est'as klar'e,” li konsent'is.

“Kiel, do, Glaŭkono, per kia argument'o ni pov'us pretend'i ke est'i mal'just'a est'as profit'e? Aŭ est'i mal'moral'a aŭ far'i mal'bon'o'n por akir'i pli mult'a'n mon'o'n aŭ iu'n ali'a'n potenc'o'n pro kiu'j li far'iĝ'us pli sen'valor'a?”

“Ne pov'as est'i,” li respond'is.

“Kaj kiel li profit'us se li kaŝ'us si'n kaj ne est'us pun'it'a? Se li kaŝ'as si'n li ja far'iĝ'as eĉ pli sen'valor'a. Sed se li ne kaŝ'as si'n kaj est'as pun'it'a, li'a best'ec'o en'dorm'iĝ'as kaj mal'sovaĝ'iĝ'as kaj li'a human'ec'o liber'iĝ'as. Tiel la tut'a psik'o est'as dediĉ'it'a al la natur'a plej'bon'o kaj pli'valor'iĝ'as. Ĝi akir'as prudent'o'n kaj just'ec'o'n kaj saĝ'ec'o'n, kiu'j est'as pli valor'a'j ol korp'a'j fort'o kaj bel'ec'o kaj san'o, sam'kiel la psik'o est'as pli valor'a ol la korp'o.”

“Ne'evit'ebl'e,” li dir'is.

“Do inteligent'ul'o viv'us cel'ant'e ĉio'n ĉi. Unu'e, li honor'us stud'ad'o'n de tem'o'j kiu'j tiel form'as la psik'o'n kaj li mal'honor'us ali'cel'a'j'n stud'o'j'n.”

“Klar'e,” li dir'is.

“Plu'e,” mi dir'is, “li ne viv'us tiel ke la stat'o de li'a korp'o kaj ĝi'a trejn'ad'o serv'us brut'a'n kontraŭ'raci'a'n plezur'o'n, aŭ eĉ ke li ĉef'e cel'us san'o'n por far'iĝ'i fort'a aŭ san'a aŭ bel'a krom se tio konduk'as al prudent'ec'o. Ĉiam li agord'us la harmoni'o'n en la korp'o kun tiu en la psik'o, por ke ili son'u unu'ec'e.”

“Nepr'e,” li dir'is, “se li vol'as ver'e est'i art'ist'o.”

“Ankaŭ,” mi dir'is, “li vol'us simil'a'n harmoni'o'n kaj bon'ord'o'n kiam tem'as pri akir'ad'o de mon'o. Li ja ne est'us blind'ig'it'a de la am'o de la publik'o al sen'fin'a amas'ig'o de mon'o kaj per tio en'ir'us sen'fin'e mal'bon'a'n stat'o'n, ĉu?”

“Mi kred'as ke ne,” li dir'is.

“Ĉar,” mi dir'is, “observ'ant'e la intern'a'n soci'a'n ord'o'n en si, li zorg'us ne ŝancel'i ĝi'n per tro aŭ mal'tro da riĉ'aĵ'o'j. Laŭ tiu princip'o li laŭ'ebl'e gvid'us la pli'ig'o'n aŭ mal'pli'ig'o'n de si'a'j riĉ'aĵ'o'j.”

“Ĝust'e tiel,” li dir'is.

“Kaj sam'e pri honor'o'j. Laŭ la sam'a princip'o li volont'e part'o'pren'us kaj ĝu'us ili'n kiam li opini'us ke ili far'os li'n pli bon'a person'o. Sed se li opini'us ke ili detru'us la esenc'a'n kvalit'o'n en li, li evit'us ili'n ne'grav'e ĉu tem'us pri privat'a'j aŭ publik'a'j honor'o'j.”

“Li tut'e ne vol'us part'o'pren'i en politik'o,” li obĵet'is, “se li dev'us pri'atent'i tio'n.”

“Je la Hund'o!” mi respond'is. “Li ja vol'us en si'a propr'a civit'o. Sed ebl'e ne en si'a patri'o krom pro mirakl'o.”

“Mi kompren'as,” li dir'is. “Vi vol'as dir'i ke li volont'e part'o'pren'us en civit'o kia'n ni diskut'is kiel ideal'a'n. Sed mi dub'as ke ĝi iam establ'iĝ'us sur la ter'o.”

“Sed,” mi dir'is, “pov'as est'i ke model'o de ĝi ekzist'as en la ĉiel'o, por tiu kiu vol'as vid'i ĝi'n kaj kiu vid'int'e ĝi'n vol'us est'i part'o'pren'ant'o. Sed tut'e ne grav'as ĉu ĝi ekzist'as aŭ ekzist'os, ĉar li akcept'us part'o'pren'i nur en ĉi tia soci'o.”

“Ver'ŝajn'e vi prav'as,” li dir'is.

Part'o Dek

“Nu,” mi dir'is, “el la mult'a'j aspekt'o'j de la organiz'iĝ'o de ni'a civit'o, mi opini'as ke ni'a taks'o pri poezi'o est'as plej grav'a.”

“Kial?” li demand'is.

“Ĉar ni tut'e mal'permes'is imit'ad'o'n.* Ŝajn'as al mi ke nun tio est'as eĉ pli fort'e mal'permes'end'a, post ni'a ekzamen'ad'o de la natur'o de la psik'o.”

“Pro kio?”

“Mi eksplik'os al ĉi tiu grup'o — sed nepr'e ne ripet'u al la tragedi'verk'ist'o'j kaj ali'a'j imit'ist'o'j kio'n mi dir'os. Est'as fi'e kiam ili atak'as la mens'o'j'n de la aŭskult'ant'o'j kiu'j ne hav'as rimed'o'n sci'i la ver'o'n.”

“Preciz'e kio'n vi cel'as dir'i?”

“Ŝajn'as ke mi dev'os dir'i ĝi'n,” mi respond'is, “eĉ kvankam la am'o kaj respekt'o kiu'j'n jam de infan'ec'o mi hav'as al Homero avert'as ke mi ne rajt'as dir'i tia'n opini'o'n — ĉar li ja est'as la instru'ist'o kaj gvid'ant'o de ĉiu'j grav'a'j tragedi'verk'ist'o'j. Sed respekt'i hom'o'n pli ol la ver'o'n est'as mal'ind'e, do mi'a opini'o est'as dir'end'a.”

“Cert'e,” li dir'is.

“Aŭskult'u, do, aŭ prefer'ind'e est'as ke vi respond'ad'u.”

“Nu, demand'u.”

“Ĉu vi pov'as skiz'i por mi ĝust'e kio est'as imit'ad'o? Ĉar mi mem ver'e ne sci'as kiu'n cel'o'n ĝi hav'as.”

“Do kiel mi pov'us sci'i?”

“Ne est'us mir'ind'e,” mi dir'is, “ĉar oft'e mal'akr'e'vid'a'j okul'o'j rimark'as i'o'n pli rapid'e ol la akr'e'vid'a'j.”

“Ver'e,” li respond'is. “Sed kiam vi ĉe'est'as, mi ja ne pov'us hav'i sufiĉ'e da kuraĝ'o por dir'i kio'n mi nur kred'as vid'i.”

“Ĉu do ni komenc'u ni'a'n enket'o'n laŭ ni'a kutim'a metod'o? Est'as ni'a kutim'o koncept'i unu'sol'a'n prototip'o'n por la mult'a'j divers'aĵ'o'j, al kiu'j ni don'as nur unu nom'o'n.* Ĉu vi kompren'as?”

“Mi kompren'as.”

“Nun ni elekt'u kiu'n ajn grup'o'n, laŭ vi'a prefer'o. Ekzempl'e, ni pov'us diskut'i pri la fakt'o ke ekzist'as mult'a'j spec'o'j de lit'o'j kaj de tabl'o'j.”

“Cert'e.”

“Tamen, ekzist'as nur unu koncept'o — nom'e, lit'o, aŭ tabl'o.”

“Jes.”

“Kaj ni kutim'as dir'i ke la ĉarpent'ist'o kiu far'as ĉiu'n el ili, laŭ tiu pra'koncept'o konstru'as la lit'o'j'n aŭ tabl'o'j'n kiu'j'n ni uz'as. Kaj est'as sam'e pri ali'a'j objekt'o'j. Neni'u ĉarpent'ist'o konstru'as la koncept'o'n mem, ĉu?”

“Tut'e ne.”

“Nun dir'u kiel vi nom'us ali'a'n fabrik'ant'o'n.”

“Kiu'n?”

“Person'o'n kiu kapabl'as konstru'i ĉio'n far'at'a'n de ĉiu'j ajn meti'ist'o'j.”

“Tiu est'us ver'e mir'ind'a person'o.”

“Vi kred'os li'n mult'e pli mir'ind'a baldaŭ. Tiu unu'sol'a meti'ist'o ne kapabl'as far'i nur ĉiu'j'n tia'j'n objekt'o'j'n, sed ankaŭ li far'as ĉio'n kresk'ant'a'n sur la ter'o kaj ĉiu'j'n viv'aĵ'o'j'n, eĉ si'n mem kaj krom'e ankaŭ la ter'o'n kaj la ĉiel'o'n kaj Di'o'j'n kaj ĉio'n en la ĉiel'o kaj en Hadeso sub la ter'o.”

“Vi parol'as pri ne'kred'ebl'e mir'ind'a lert'ul'o.”

“Ĉu vi ne kred'as mi'n?” mi demand'is. “Dir'u al mi, ĉu vi kred'as ke tia meti'ist'o tut'e ne pov'us ekzist'i? Aŭ ke laŭ unu senc'o tia meti'ist'o pov'us ekzist'i kaj laŭ ali'a senc'o li ne pov'us ekzist'i? Ĉu vi ne agnosk'as ke, laŭ unu senc'o, vi mem pov'as far'i ĉio'n ĉi?”

“Kiel?”

“Ne est'as mal'facil'e,” mi dir'is. “Tio est'as ebl'a plur'manier'e kaj rapid'e. Se vi vol'as sci'i la plej rapid'a'n metod'o'n, nur pren'u spegul'o'n kaj ĉirkaŭ'mov'u ĝi'n. Vi tre rapid'e far'os la sun'o'n kaj ĉio'n en la ĉiel'o kaj egal'e rapid'e la ter'o'n kaj vi'n mem kaj ĉio'n ali'a'n viv'ant'a'n kaj fabrik'aĵ'o'j'n kaj kresk'aĵ'o'j'n kaj ĉio'n kio'n ni ĵus menci'is.”

“Jes,” li dir'is, “sed ili est'us nur iluzi'o, neni'o ver'e ekzist'ant'a.”

“Bon'eg'e!” mi dir'is. “Vi traf'is la kern'o'n de la argument'o. Mi opini'as ke pentr'ist'o est'as ĝust'e tia meti'ist'o, ĉu ne?”

“Cert'e.”

“Sen'dub'e vi dir'us ke li ne ver'e far'as kio'n li far'as. Tamen, laŭ unu vid'punkt'o, pentr'ist'o ja kre'as lit'o'n.”

“Jes, la aspekt'o'n de lit'o,” li dir'is.*

“Nu kio'n pri lit'o far'it'a de ĉarpent'ist'o? Ni ja ĵus dir'is ke li ne konstru'is la koncept'o'n ‘lit'o’ kiu'n ni plej'prav'e nom'us Lit'o, sed nur konkret'a'n lit'o'n.”

“Tio est'is dir'it'a.”

“Se li ne far'as Ver'a'n Lit'o'n, li do ne far'as Real'aĵ'o'n, sed nur i'o'n simil'a'n al Real'aĵ'o. Se iu dir'as ke la fabrik'aĵ'o de tiu lit'far'ist'o aŭ de ali'a meti'ist'o est'as plen'e Real'a, li erar'as, ĉu ne?”

“Neni'u akcept'ant'a ni'a'n argument'o'n pov'us kred'i ke li ne erar'as,” li dir'is.

“Do ne est'as mir'ig'e ke la material'aĵ'o est'as nur kvazaŭ ombr'o de la Ver'o.”

“Vi prav'as.”

“Ĉu,” mi demand'is, “vi dezir'as ke ni konsider'u la natur'o'n de imit'ad'o, sur'baz'e de tia ekzempl'o?”

“Se vi dezir'as tio'n.”

“Nu, ekzist'as tri spec'o'j de lit'o'j. La unu'a est'as la esenc'a natur'o de lit'o. Mi kred'as ke ni dev'us konklud'i ke Di'o far'is ĝi'n.”

“Ne'evit'ebl'e.”

“La du'a spec'o de lit'o est'as kio'n ĉarpent'ist'o far'as.”

“Jes,” li dir'is.

“Kaj la tri'a spec'o est'as kio'n pentr'ist'o far'as.”

“Tiel est'as.”

“Do la pentr'ist'o, la ĉarpent'ist'o kaj Di'o respond'ec'as pri la tri spec'o'j de lit'o'j.”

“Jes, tri.”

“Do Di'o, aŭ pro si'a vol'o aŭ pro ia neces'o, far'is nur unu'sol'a'n lit'o'n en la Real'a Natur'o. Li far'is nur unu'sol'a'n kaj ne du aŭ pli. Efektiv'e, pov'us Ekzist'i nur unu.”

“Kial?” li demand'is.

“Ĉar se li ja est'us far'int'a du, Ekzist'us* Prototip'o, de kiu tiu'j du est'us ekzempl'o'j kaj tiu Prototip'o est'us la Ver'a Lit'o.”

“Vi prav'as,” li dir'is.

“Mi kred'as ke Di'o sci'is tio'n. Ĉar li vol'is est'i Ver'a kre'int'o de Ver'e Ekzist'ant'a Lit'o kaj ne de nur ekzempl'o de lit'o, li est'ig'is nur unu.”

“Mi supoz'as ke tiel est'as.”

“Ĉu vi konsent'as ke ni nom'u Di'o'n la Kre'int'o?”

“Tio est'as prav'a,” li respond'is, “ĉar li ja ekzist'ig'is la natur'o'n ne nur de lit'o'j sed de ĉio.”

“Nu, ĉarpent'ist'o konstru'as lit'o'n.”

“Jes.”

“Ĉu pentr'ist'o ankaŭ est'as meti'ist'o kaj konstru'as lit'o'n?”

“Tut'e ne.”

“Do kio'n ni ja pov'as dir'i pri li'a lit'o?”

“Laŭ mi'a opini'o,” li dir'is, “plej ĝust'e est'us dir'i ke li imit'as la konstru'aĵ'o'n far'it'a'n de tiu'j meti'ist'o'j.”

“Bon'e,” mi dir'is. “Do laŭ vi, art'ist'o est'as tri'a'rang'a, du nivel'o'j'n sub la Real'o.”

“Cert'e,” li dir'is.

“Kaj est'as sam'e pri tragedi'poet'o. Kiam li nur imit'as, li est'as sur la tri'a nivel'o, sub la Reĝ'o kaj Ver'o. Est'as simil'e pri ĉiu art'ist'o.”

“Sen'dub'e vi prav'as.”

“Do ni inter'akord'as pri imit'ist'o'j. Nun respond'u pri pentr'ist'o. Ĉu, laŭ vi'a opini'o, li prov'as imit'i la Ver'a'n Natur'o'n de ĉio, aŭ nur aĵ'o'j'n far'it'a'j'n de meti'ist'o'j?”

“Nur aĵ'o'j'n far'it'a'j'n de meti'ist'o'j.”

“Aĵ'o'j'n kia'j ili est'as? Aŭ kia'j ili aspekt'as? Ankaŭ tio est'as diskut'end'a.”

“Mi ne kompren'as.”

“Nu, pens'u pri lit'o. Se vi rigard'as ĝi'n de la flank'o kaj de unu fin'o kaj de ali'a perspektiv'o, ĉu ĝi ŝanĝ'iĝ'as? Aŭ ĉu nur est'as ke ĝi hav'as plur'a'j'n aspekt'o'j'n. Kaj sam'e pri ĉio ali'a.”

“Jes, vi prav'as. Ĝi aspekt'as diferenc'e, sed ĝi mem tut'e ne ŝanĝ'iĝ'as.”

“Do nun konsider'u: Kio'n far'as pentr'ad'o? Ĉu ĝi montr'as la Ver'a'n Natur'o'n de tio kio'n ĝi imit'as? Aŭ nur aspekt'o'n? Ĉu ĝi imit'as la Ver'o'n aŭ nur fenomen'o'n?”

“Fenomen'o'n,” li respond'is.

“Do imit'ad'o est'as tre for de la Ver'o kaj ŝajn'e pro tio ĝi traf'as nur part'o'n, la vid'ebl'a'n part'o'n de tio kio'n ĝi imit'as. Ekzempl'e, portret'ist'o pentr'as por ni ŝu'far'ist'o'n aŭ ĉarpent'ist'o'n, aŭ ali'a'n meti'ist'o'n kvankam li hav'as absolut'e neniom da kompren'o pri ili'a'j meti'o'j. Tamen lert'a portret'o de ĉarpent'ist'o pov'as tromp'i infan'o'j'n kaj mal'saĝ'ul'o'j'n se ĝi est'as mal'proksim'a de ili, tiel ke ili kred'as ĝi'n ne nur bild'o sed ver'a person'o.”

“Jes ja.”

“Nu, mi'a amik'o, mi kred'as ke ni'a konklud'o pri ĉiu'j tiu'j imit'ist'o'j dev'as est'i ke kiam iu raport'as al ni ke li renkont'is person'o'n kiu kapabl'as ĉiu'j'n meti'o'j'n kaj sci'as pli pri ĉiu meti'o ol ĉiu ali'a person'o, nu tiu raport'ant'o est'as nur simpl'ul'o kaj sen'dub'e li'n tromp'is iu ĉarlatan'a imit'ist'o. Li kred'is tiu'n ĉarlatan'o'n ĉar al li mem mank'as kapabl'o disting'i inter sci'o, mal'sci'o kaj imit'ad'o.”

“Tio est'as tut'e ver'a.”

“Nun ni dev'as ekzamen'i la art'o'n de Tragedi'o kaj ĝi'a'n majstr'o'n Homero, ĉar est'as dir'at'e ke tiu'j person'o'j sci'as la detal'o'j'n de ĉiu meti'o, do bon'a poet'o, por bon'e poezi'i pri si'a'j tem'o'j, sci'as ĉio'n pri ĉiu'j hom'a'j virt'o'j kaj mal'bon'o, kaj de religi'o — ĉar ali'e li ne pov'us poezi'i. Neces'as enket'i ĉu person'o'j kiu'j renkont'is tiu'j'n imit'ist'o'j'n tromp'iĝ'is kiam ili vid'is ties verk'o'j'n kaj ne kompren'is ke tem'as pri tri'a'nivel'a'j dir'aĵ'o'j kaj ne la Ver'o kaj ke est'as facil'e tiel verk'i sen sci'i la Ver'o'n — ĉar tem'as pri nur bild'o'j kaj ne pri la Real'o — aŭ ĉu oni prav'as kaj bon'a'j poet'o'j efektiv'e profund'e sci'as tio'n, kio'n la publik'o opini'as bon'e dir'it'a?”

“Cert'e tio est'as ekzamen'end'a,” li dir'is.

“Nu, ĉu vi opini'as ke se iu pov'us far'i kaj model'o'n kaj bild'o'n de la model'o, li ver'e fervor'e prefer'us dediĉ'i si'a'n viv'o'n al la farad'o de la bild'o'j?”

“Ne.”

“Laŭ mi'a opini'o, se li hav'us ver'a'n sci'o'n pri la afer'o'j kies bild'o'j'n li prepar'as, li mult'e pli fervor'e dediĉ'us si'a'n atent'o'n al tiu'j afer'o'j anstataŭ la bild'o'j. Li prov'us post'las'i memor'o'j'n pri si'a'j honor'ind'a ag'ad'o kaj li mult'e prefer'us est'i laŭd'at'a al est'i laŭd'ant'o.”

“Mi akord'as,” li dir'is, “ĉar la honor'o kaj avantaĝ'o est'as ne'kompar'ebl'e pli grand'a'j.”

“Do ni ne serĉ'u respond'o'n de Homero aŭ de iu ali'a poet'o pri ali'a'j afer'o'j. Ni ne demand'u ĉu iu el ili est'is kurac'ist'o anstataŭ nur imit'ant'o de la vort'o'j de kurac'ist'o'j. Ni ne demand'os kiu'j el la klasik'a'j aŭ modern'a'j poet'o'j efektiv'e kurac'is person'o'j'n simil'e al Asklepio, aŭ post'las'is medicin'a'j'n trov'aĵ'o'j'n por post'a'j generaci'o'j kiel li. Kaj ni ne demand'os ili'n pri iu ali'a fak'o, ni ne atent'os ili'n. Sed kiam Homero prov'as parol'i pri plej grav'a'j kaj Grandioz'a'j afer'o'j, pri milit'o'j kaj milit'a strategi'o kaj administraci'o de civit'o'j kaj la eduk'ad'o de hom'o'j, ni ja rajt'as demand'i: ‘Amik'o Homero, se vi ne est'as tri nivel'o'j'n for de la Ver'o, se vi ne far'as nur bild'o'j'n, se vi ne est'as simpl'e imit'ant'o laŭ ni'a difin'o, se vi ja est'as sur la du'a nivel'o, se vi ver'e est'as kompetent'a dir'i kia'j ag'ad'o'j pli'bon'ig'as aŭ mal'bon'ig'as hom'o'n dum li'a privat'a viv'o kaj li'a publik'a viv'o, dir'u al ni kiu'n civit'o'n vi pli'bon'ig'is simil'e al Likurg'o rilat'e al Lacedomono kaj ali'a'j rilat'e al mult'a'j civit'o'j grand'a'j kaj mal'grand'a'j? Kiu civit'o proklam'as vi'n kiel si'a'n bon'a'n leĝ'far'int'o'n prosper'ig'a'n? Italio kaj Sicilio ja nom'as Ĥarondon, kaj ni Solon'o'n*. Kiu civit'o nom'as vi'n?’ ĉu li pov'us respond'i?”

“Mi kred'as ke ne,” respond'is Glaŭkono. “Eĉ la admir'ant'o'j de Homero ne pov'us respond'i.”

“Nu, ĉu vi pov'as memor'i sukces'a'n milit'o'n gvid'it'a'n de li aŭ pri kiu li est'is konsil'ist'o?”

“Ne.”

“Ĉu li est'as fam'a pro si'a'j lert'a'j invent'aĵ'o'j, simil'e al Tales'o en Mileto aŭ Anaĥarsio en Scitio?*”

“Neni'o'n tia'n li far'is.”

“Nu se li ne est'is publik'a grav'ul'o, ĉu oni dir'as ke Homero privat'e fond'is lern'ej'o'n dum si'a viv'o, en kiu disĉipl'o'j stud'is cel'ant'e komunik'i al ven'ont'a'j generaci'o'j li'a'n viv'filozofi'o'n? Tiel Pitagoro tiom fam'iĝ'is kaj li'a'j disĉipl'o'j ankoraŭ nun parol'as pri pitagora viv'manier'o kiu disting'as ili'n de la ceter'a publik'o.”

“Neni'u dir'as tio'n pri Homero,” li respond'is. “Efektiv'e, Sokrat'o, li'a kamarad'o Kreofilo est'is eĉ pli rid'ind'a ol si'a nom'o* rilat'e al si'a eduk'ad'o, se oni parol'as la ver'o'n pri Homero. Ĉar oni dir'as ke li tut'e mal'atent'is li'n dum si'a viv'o.”

“Tiel oni dir'as,” mi daŭr'ig'is. “Sed, Glaŭkono, laŭ vi'a kred'o, se Homero ver'e kapabl'is instru'i kaj pli'bon'ig'i hom'o'j'n, se li est'is kapabl'a ne nur imit'i sed efektiv'e sci'i tia'j'n afer'o'j'n, kial li ne akir'is mult'a'j'n disĉipl'o'j'n kiu'j honor'us kaj am'us li'n? Protagor'o de Abdero kaj Prodiko de Keoso,* kaj tre mult'a'j ali'a'j sukces'as konvink'i si'a'j'n privat'a'j'n student'o'j'n ke oni ne est'as kompetent'a pri'zorg'i famili'o'n aŭ civit'o'n, se ili ne estr'as la eduk'ad'o'n. Ili est'as tiel honor'at'a'j pro si'a erudici'o ke oni preskaŭ port'as ili'n sur si'a'j kap'o'j. Se Homero kapabl'us pli'moral'ig'i oni'n, li'a'j kun'ul'o'j ne est'us las'int'a'j li'n kaj Hesiodon ĉirkaŭ'ir'ad'i rapsodi'ant'e, sed opini'us ili'n pli valor'a'j ol or'o kaj dev'ig'us ili'n rest'i. Kaj se Homero kaj Hesiodo rifuz'us rest'i, oni akompan'us ili'n kie'n ajn ili ir'is, el'lern'ant'e ili'a'j'n instru'o'j'n.”

“Ŝajn'as al mi, Sokrat'o,” li dir'is, “ke vi est'as tut'e prav'a.”

“Konsekvenc'e komenc'ant'e kun Homero ni dir'os ke ĉiu'j poet'o'j nur imit'as bild'o'j'n de moral'ec'o kaj de la ali'a'j tem'o'j, pri kiu'j ili verk'as. Ili ne ating'as la Ver'o'n, sed kiel ni ĵus dir'is, portret'ist'o pentr'as la aspekt'o'n de ŝu'far'ist'o kvankam sci'ant'e tut'e neni'o'n pri ŝu'farad'o — kaj li ja pentr'as por person'o'j kiu'j sci'as neni'o'n pri ĝi, sed taks'as la bild'o'n nur per ĝi'a'j kolor'o'j kaj desegn'aĵ'o'j.”

“Cert'e.”

“Kaj laŭ mi'a opini'o ni prav'e dir'us ke poet'o uz'as kvazaŭ'kolor'o'j'n por ĉiu'j meti'o'j. Li'a'j kolor'o'j est'as nom'o'j kaj vort'o'j. Sed li tut'e ne sci'as la meti'o'j'n, li nur imit'as ili'n tiel lert'e ke li'a'j vort'o'j ŝajn'ig'as al ali'a'j person'o'j ke li tre lert'e inform'as pri ŝu'farad'o per si'a'j metr'o kaj ritm'o kaj ton'o'j. Kaj est'as sam'e kiam li poezi'as pri strategi'o aŭ kiu ajn ali'a tem'o. Tiel grand'a est'as la ĉarm'o de poezi'o. Sed se ni sen'vest'ig'as la poezi'o'n je ĝi'a'j kolor'o'j kaj vid'as ĝi'a'n en'hav'o'n mem, nu, mi kred'as ke vi sci'as kiel aspekt'as la rezult'o — vi ja rimark'is tio'n, ĉu ne?”

“Jes, cert'e,” li respond'is.

“Analogi'o est'as la bel'a'j vizaĝ'o'j de jun'ul'o'j kies bel'ec'o mal'aper'as kiam oni vid'as ili'n post la perd'iĝ'o de ili'a flor'ad'o.”

“Perfekt'a analogi'o,” li koment'is.

“Nun pri'pens'u: La poet'o kiu far'as bild'o'n, kiu imit'as, sci'as, laŭ kio'n ni dir'is, neni'o'n pri la real'o sed nur pri aspekt'o'j, ĉu ne?”

“Tiel est'as,” li dir'is.

“Sed ni ne las'u tio'n nur du'on'e ekzamen'it'a'n, ni komplet'ig'u ni'a'n enket'o'n.”

“Parol'u,” li dir'is.

“Ni dir'u ke pentr'ist'o far'is bild'o'n de brid'o.”

“Jes.”

“Sed la brid'o'n efektiv'e far'as led'ist'o kaj forĝ'ist'o.”

“Cert'e.”

“Ĉu la pentr'ist'o sci'as kia dev'as est'i brid'o? Eĉ la far'ant'o'j, la forĝ'ist'o kaj led'ist'o, ne sci'as. Efektiv'e, sci'as nur la uz'ant'o, la ĉeval'ist'o.”

“Tut'e ver'e.”

“Ĉu ne neces'as simil'e parol'i pri ĉio?”

“Eksplik'u.”

“Tri teknik'o'j zorg'as pri ĉiu far'it'aĵ'o: Uz'ad'o, konstru'o kaj imit'ad'o.”

“Jes.”

“Nu, la valor'o kaj bel'ec'o kaj ĝust'ec'o de ĉiu objekt'o aŭ viv'ant'aĵ'o aŭ ag'o est'as taks'end'a'j laŭ la cel'o por kiu ĝi est'iĝ'is.”

“Vi prav'as.”

“Do la ne'evit'ebl'a konsekvenc'o est'as ke la uz'ant'o est'as la ekspert'o kiu inform'as la far'int'o'n pri kiel bon'e aŭ mal'bon'e li far'is instrument'o'n por ĝi'a cel'at'a uz'o. Ekzempl'e, flut'ist'o inform'as flut'far'ist'o'n pri la kvalit'o de li'a'j flut'o'j kaj ordon'as kia'j li dev'as far'i si'a'j'n flut'o'j'n kaj la flut'far'ist'o obe'as.”

“Cert'e.”

“Do ekspert'o inform'as pri la kvalit'o de la flut'o'j kaj la far'ist'o sekv'as.”

“Jes.”

“Ni pov'as far'i ĝeneral'a'n konklud'o'n: Far'ist'o de instrument'o'j ricev'as si'a'n sci'o'n pri la bon'a aŭ mal'bon'a kvalit'o de si'a'j far'aĵ'o'j per kun'help'o de ekspert'o kaj pro si'a dev'o aŭskult'i la ekspert'o'n. Tiu ekspert'o est'as la uz'ant'o.”

“Tiel est'as.”

“Nu kiam tem'as pri art'ist'o, ĉu li ricev'is si'a'n sci'o'n pri tio kio'n li desegn'as per propr'a uz'o, por tiel sci'i ĉu la bild'o est'as kaj bel'a kaj ĝust'a? Aŭ ĉu li ricev'is ĝust'a'n kompren'o'n per dev'o akompan'i la ekspert'o'n kaj ricev'i ordon'o'j'n pri kiel li dev'as pentr'i?”

“Mi dev'as dir'i ‘ne’ rilat'e ambaŭ demand'o'j'n.”

“Do tiu imit'ant'o, la art'ist'o, nek sci'as nek ĝust'e kompren'as pri la kvalit'o de tio kio'n li imit'as.”

“Ŝajn'as ke ne.”

“Do poet'o tre elegant'e kompren'as tio'n, pri kio li poezi'as!”

“Neniel.”

“Tamen li imit'ad'as, ne sci'ant'e ĉu li far'as valor'a'j'n aŭ sen'valor'a'j'n vers'o'j'n. Li'a sol'a kriteri'o est'as ĉu la publik'o, kiu tut'e ne sci'as pri la tem'o'j, aprob'as.”

“Kiel pov'us est'i ali'e?”

“Mi kred'as ke ni prav'e kun'akord'as ke imit'ant'o sci'as neni'o'n atent'ind'a'n pri la tem'o'j de si'a poezi'o kaj li nur lud'as, tut'e mal'kred'ind'e. Kaj tio est'as plej valid'a rilat'e al la imit'ant'o'j kiu'j verk'as Tragedi'o'j'n, ĉu per jamb'o'j, ĉu per epos'o'j.”

“Cert'e.”

“Je Zeŭso!” mi dir'is. “Tia imit'ad'o est'as sur la tri'a nivel'o sub la Ver'o, ĉu ne?”

“Vi prav'as.”

“Kio'n en la hom'o influ'as la fort'o kiu'n ĝi hav'as?”

“Mi ne kompren'as.”

“Nu, jen: Objekt'o ne ŝajn'as al ni'a'j okul'o'j est'i sam'dimensi'a kiam ĝi est'as proksim'a kaj kiam ĝi est'as mal'proksim'a.”

“Tiel est'as.”

“Simil'e, stang'o aspekt'as mal'rekt'a kiam ni vid'as ĝi'n en la akv'o, sed rekt'a kiam ekster la akv'o. Kaj kolor'o'j tromp'as la okul'o'j'n, tiel ke objekt'o en bild'o pov'as ŝajn'i konkav'a aŭ konveks'a. Klar'e ke ĉi ĉi'a'j konfuz'o'j est'as en la mens'o. Pro tiu konfuz'ebl'ec'o de la mens'o, pentr'ad'o de panoram'o'j ne mal'super'as sorĉ'ad'o'n aŭ magi'o'n kaj ali'a'j'n tia'j'n tromp'o'j'n.”

“Est'as ver'e.”

“Mezur'ad'o kaj kalkul'ad'o kaj pes'ad'o est'as ver'e valor'a'j help'il'o'j por korekt'i tia'j'n mis'aspekt'o'j'n. Sekv'e, grand'a aŭ mal'grand'a aŭ mult'ec'a aŭ pez'a aspekt'o ne reg'as ni'a'n sci'o'n, pro ni'a kapabl'o kalkul'i kaj mezur'i kaj pes'i.”

“Nepr'e.”

“Kaj tia kalkul'ad'o est'as ag'o de la mens'o.”

“Prav'e.”

“Tamen kvankam ni mult'foj'e mezur'is kaj pruv'is ke io est'as pli grand'a aŭ mal'pli grand'a ol io ali'a, aŭ sam'e grand'a, la mis'aspekt'o pov'as rest'i.”

“Jes.”

“Sed ni dir'is ke ne est'as ebl'e kred'i sam'temp'e du mal'a'j'n konklud'o'j'n pri unu'sam'a afer'o.”

“Ni prav'e dir'is tio'n.”

“Do tiu part'o de la mens'o kiu kred'as i'o'n kontraŭ'a'n al la mezur'o ne pov'as est'i la sam'a part'o de la mens'o kiu kred'as la mezur'o'n.”

“Ĝi ne pov'as.”

“Sed la part'o kiu kred'as konform'e al mezur'o kaj kalkul'o dev'as est'i la plej alt'a part'o de la mens'o.”

“Jes.”

“Kaj la part'o kiu kred'as ali'e dev'as est'i unu el la plej mal'alt'a'j.”

“Nepr'e.”

“Est'as pri tio ke mi vol'is konsent'o'n kiam mi dir'is ke la art'o de desegn'ad'o kaj la ali'a'j art'o'j baz'it'a'j sur imit'ad'o far'as si'a'n labor'o'n tre mal'proksim'e de la Ver'o. Kaj ĉar ĝi est'as mal'proksim'a de ni'a intelekt'o, ĝi est'as koleg'o, kun'ul'o kaj amik'o de neni'o san'a aŭ ver'a.”

“Vi plen'e prav'as.”

“Do imit'ad'o est'as infan'aĉ'o de kun'iĝ'int'a'j ge'patr'aĉ'o'j.”

“Tiel ŝajn'as.”

“Ĉu,” mi demand'is, “tio est'as valid'a nur rilat'e al vid'o, aŭ ankaŭ al aŭd'o — tiu spec'o de imit'ad'o kiu'n ni nom'as poezi'o?”

“Ver'ŝajn'e ankaŭ al tio.”

“Ni ne fid'u konklud'o'n baz'it'a'n nur sur ‘ver'ŝajn'o’ est'ig'it'a de grafik'o. Ni konsider'u tiu'n part'o'n de ni'a pens'ad'o kies kamarad'o est'as poezi'a imit'ad'o, por vid'i ĉu ĝi est'as mal'alt'a aŭ alt'estim'ind'a.”

“Tio ja est'as neces'a.”

“Ni konsider'u la afer'o'n tiel: Ni pov'as dir'i ke dram'poezi'a imit'ad'o prezent'as hom'o'j'n kiu'j ag'as volont'e aŭ pro dev'ig'o kaj sekv'e de tiu'j ag'o'j ili opini'as si'n bon'sort'a'j aŭ mal'bon'sort'a'j. Kaj sam'temp'e ili ĝoj'as aŭ mal'ĝoj'as. Ĉu est'as io al'don'end'a al tio?”

“Neni'o.”

“Kaj dum ĉio ĉi, ĉu oni rest'as sen'emoci'a?* Aŭ ĉu, ĝust'e kiel rilat'e al vid'o est'is mal'akord'o kaj kontraŭ'a'j opini'o'j sam'temp'e pri la sam'a'j afer'o'j, tiel est'as mal'akord'o kaj si'n'kontraŭ'ad'o rilat'e al ag'o'j? Nun mi memor'as ke ni ne bezon'as diskut'i tio'n, ĉar ni jam plen'e diskut'is ĝi'n antaŭ'e. La mens'o est'as plen'plen'a de sen'nombr'a'j si'n'kontraŭ'aĵ'o'j sam'temp'e.”

“Vi prav'as,” li dir'is.

“Mi prav'as,” mi koment'is, “sed mi kred'as ke nun ni dev'as ekzamen'i kio'n ni el'las'is tiam.”

“Kio est'as tio?” li demand'is.

“Ni dir'is,” mi respond'is, “ke ind'a vir'o kiu'n traf'as la sort'o perd'i fil'o'n, aŭ i'o'n ali'a'n tre kar'a'n al li, pli facil'e el'port'as tio'n ol ali'a'j person'o'j.”

“Cert'e.”

“Nun ni konsider'u: Ĉu li ne sent'as bedaŭr'o'n? Aŭ ĉu tio ne est'as ebl'a, do li nur iel moder'ig'as la dolor'o'n?”

“La ver'o est'as ke li moder'ig'as la dolor'o'n,” li respond'is.

“Do dir'u al mi, ĉu vi kred'as ke li plej kontraŭ'batal'as kaj rezist'as la dolor'o'n kiam li est'as vid'at'a de si'a'j kun'ul'o'j? Aŭ kiam li est'as sol'a?”

“Li el'ten'as mult'e pli kiam li est'as vid'at'a,” li dir'is.

“Kiam li est'as sol'a, mi kred'as ke li mult'e pli kuraĝ'as son'ig'i si'a'j'n dolor'o'j'n, kvankam li hont'us far'i tio'n se iu aŭskult'us. Efektiv'e, li far'as mult'o'n kio'n li ne permes'us ali'a'n person'o'n vid'i.”

“Tiel est'as,” li dir'is.

“Est'as ĉar raci'o kaj mor'o'j postul'as ke li el'ten'u, dum li'a sufer'o postul'as ke li lament'u.”

“Jes.”

“Ĉar ekzist'as du mal'a'j impuls'o'j pri la sam'a afer'o en unu person'o, ni dev'as konklud'i ke li'a mens'o hav'as du part'o'j'n.”

“Dev'as est'i.”

“Unu el ili est'as konvink'it'a ke neces'as sekv'i la mor'o'j'n.”

“Mi ne kompren'as.”

“La mor'o'j dir'as ke plej bon'e est'as rest'i trankvil'a dum katastrof'o'j, ĉar ne est'as klar'e ĉu la est'ont'a'j rezult'o'j est'os bon'a'j aŭ mal'bon'a'j. Krom'e, oni gajn'as neni'o'n el sent'o'j de mal'plezur'o. Kaj neni'o hom'a ver'e merit'as zorg'o'j'n. Plu'e, lament'ad'o mal'facil'ig'as ĝust'e tio'n kio dev'us est'i plej help'a por ni.” “Kaj kio est'as tiu help'o?” li demand'is. “Medit'ad'o,” mi respond'is. “Medit'ad'o pri kio okaz'is, kaj vid'int'e kiel la ĵet'kub'o'j fal'is, akcept'i la plej bon'a'n ag'o'n kiu'n raci'o pov'as trov'i. Ni ne laŭt'e plor'u kiel infan'o'j kiu'j kur'ant'e bat'iĝ'as kontraŭ mebl'o'n, sed ni kutim'ig'u ni'a'j'n mens'o'j'n kiel ebl'e plej rapid'e kurac'iĝ'i kaj re'star'iĝ'i kaj per tia kurac'ad'o mal'ebl'ig'u lament'ad'o'n.”

“Tio est'as la plej bon'a manier'o respond'i al tia sort'o,” li dir'is.

“Kaj ni pov'as dir'i ke la plej alt'a element'o en ni volont'e sekv'as tia'n raci'a'n respond'o'n.”

“Klar'e.”

“Kaj ne'sat'ig'ebl'a'n memor'ad'o'n pri sufer'o kaj lament'o'j ni pov'as nom'i mal'raci'a kaj pigr'a kaj sen'kuraĝ'a.”

“Ni nom'u ĝi'n tia.”

“Plej facil'e kaj plej vari'e reprezent'ebl'a est'as aflikt'iĝ'o. Sed ne est'as facil'e reprezent'i raci'a'n, trankvil'a'n karakter'o'n kiu neniam vari'as. Kaj ne est'as facil'e kompren'i ĝi'n, precip'e kiam la aŭskult'ant'ar'o en la teatr'o konsist'as el ĉiu'spec'a'j person'o'j, ĉar tem'as pri dram'ig'o de emoci'o kiu est'as fremd'a al ili.”

“Nepr'e.”

“Do dram'poet'o klar'e ne laŭ'natur'e atent'as ĉi tiu'n part'o'n de la mens'o kaj li'a lert'ec'o ne est'as baz'it'a sur dezir'o kontent'ig'i ĝi'n se li cel'as plaĉ'i al la publik'o. Sed por li est'as facil'e reprezent'i mal'kviet'a'n, miks'emoci'a'n karakter'o'n.”

“Klar'e.”

“Do ni prav'e situ'ig'as li'n apud la pentr'ist'o'n, ĉar ili est'as simil'a'j rilat'e al mal'ĝust'a prezent'ad'o de la Ver'o. Ili ankaŭ est'as simil'a'j ĉar ili valor'ig'as la plej mal'alt'a'n part'o'n de la mens'o. Tial ni prav'e ne akcept'os tia'n poet'o'n en ni'a bon'e reg'ot'a civit'o, ĉar li ekscit'as kaj nutr'as kaj fort'ig'as la plej mal'alt'a'n part'o'n de la mens'o, detru'ant'e la intelekt'o'n. Est'as sam'e kvazaŭ oni fort'ig'as la plej mal'nobl'a'j'n person'o'j'n inter la loĝ'ant'o'j kaj post'e trans'don'as al ili la civit'o'n kaj detru'as la plej ind'a'j'n. Ni pov'as dir'i ke dram'poet'o kre'as regn'aĉ'o'n intern'e de la mens'o de individu'o. Li bon'ven'ig'as la mal'intelekt'a'n part'o'n de la mens'o kiu ne pov'as disting'i inter kio est'as grav'a kaj kio est'as mal'grav'a, sed supoz'as ke unu'sam'a afer'o est'as foj'e grand'a, foj'e mal'grand'a, far'ant'e bild'o'j'n kiu'j est'as tre mal'proksim'a'j de la Ver'o.”

“Cert'e.”

“Tamen ni ankoraŭ ne far'is la plej grav'a'n akuz'o'n. Tio est'as ke ind'ul'o'j pov'as est'i damaĝ'it'a'j kun nur kelk'a'j escept'o'j. Jen la ver'a krim'o.”

“Nepr'e, se tio okaz'as.”

“Do aŭskult'u atent'e. Kiam ni aŭd'as Homeron aŭ ali'a'n tragedi'ist'o'n imit'i hero'o'j'n sufer'ant'a'j'n kaj long'e lament'ant'a'j'n kaj plend'ant'a'j'n kaj mal'ĝoj'eg'e si'n bat'ant'a'j'n, vi sci'as ke eĉ la plej bon'a'j el ni ĝu'as la spert'o'n kaj plonĝ'as en la emoci'o'j'n, part'o'pren'ant'e en la sufer'o'j kaj ni fervor'e aklam'as la poet'o'n kiu plej emoci'ig'as ni'n.”

“Jes, mi sci'as tio'n.”

“Sed kiam ni lament'as pro ver'a mal'feliĉ'o kiu traf'is ni'n, vi sci'as ke ni fier'e streb'as rest'i kiel ebl'e plej trankvil'a'j kaj vir'e el'ten'ant'a'j, ĉar ni opini'as ke tio kio'n ni laŭd'is en dram'o est'as vir'in'aĉ'a.”

“Ankaŭ tio'n mi sci'as.”

“Ĉu do est'as ĝust'e,” mi demand'is, “laŭd'i la reprezent'ad'o'n de tia vir'o kia ni mem hont'us est'i? Ni dev'us abomen'i tio'n, sed, anstataŭ'e, ni ĝu'as kaj laŭd'as!”

“Je Zeŭso, ne!” li respond'is. “Tio ne hav'as senc'o'n.”

“Jes, ĝi hav'as senc'o'n,” mi dir'is, “se vi konsider'as ĝi'n el cert'a vid'punkt'o...”

“Kiel?”

“Konsider'u ke ni per'fort'e mal'permes'as al ni tia'j'n emoci'o'j'n dum ni'a'j propr'a'j viv'o'j kaj tial mal'sat'as je plor'ad'o kaj lament'ad'o, ĉar laŭ'natur'e ni sopir'as al ili. Nu, ĝust'e per tia'j emoci'o'j la poet'o'j sat'ig'as kaj distr'as ni'n. La plej alt'a part'o de ni'a natur'o neniam est'is sufiĉ'e eduk'it'a pri tio per raci'a argument'o aŭ per la mor'o'j. Do kiam ĝi vid'as la sufer'o'n de ali'a person'o, ĝi tut'e ne hont'as laŭd'i kaj kompat'i ties lament'ad'o'n. Ĝi kred'as gust'um'i plezur'o'n kaj ĝi ne vol'us perd'i tiu'n plezur'o'n kondamn'ant'e la tut'a'n poem'o'n. Ĉar mi kred'as ke ne mult'a'j person'o'j konsci'as ke ili ne'evit'ebl'e sorb'as kio'n esprim'as ali'a'j person'o'j. Se oni nutr'as grand'a'n kompat'o'n pro alies sufer'o'j, est'as mal'facil'e ne sent'i kompat'o'n al si mem pro propr'a'j sufer'o'j.”

“Tut'e ver'e,” li dir'is.

“Ĉu vi konsent'as, ke est'as sam'e pri rid'ad'o? Ĉar se en Komedi'o, aŭ ordinar'a viv'o, vi aŭd'as ŝerc'o'n, vi ĝu'eg'as ĝi'n anstataŭ mal'aprob'i ĝi'n kvankam vi mem hont'us est'i simil'e rid'ind'a. Do vi ag'as preciz'e kiel pri lament'ad'o, ĉar vi raci'e de'ten'as vi'n kiam vi vol'as far'i i'o'n rid'ind'a'n, tim'ant'e ŝajn'i mal'rafin'it'a. Sed en teatr'o vi permes'as ĝi'n kaj ĉar ĝi gaj'ig'as vi'n tie, oft'e sen'sci'e vi far'iĝ'as ia komik'ul'o en vi'a hejm'o.”

“Tio ja ver'e okaz'as,” li dir'is.

“Kaj est'as sam'e rilat'e al la influ'o de poezi'o kiam erotik'o aŭ koler'o aŭ mal'ĝoj'o aŭ plezur'o aŭ iu ajn ali'a emoci'o akompan'as ĉiu'n ni'a'n ag'o'n. Ĝi akv'um'as kresk'ant'a'n emoci'o'n kiu dev'us velk'i kaj tiel far'as ĝi'n ni'a mastr'o kvankam ni mem dev'us est'i ĝi'a mastr'o por est'i pli bon'a'j kaj pli mal'mizer'a'j anstataŭ pli mal'bon'a'j kaj pli mizer'a'j.”

“Mi ne sci'as ali'manier'e nom'i la efekt'o'n,” li dir'is.

“Do, Glaŭkono,” mi dir'is, “kiam vi renkont'as person'o'j'n kiu'j glor'as Homeron kaj dir'as ke li est'as la ĉef'eduk'ist'o de Greki'o rilat'e al soci'ord'o kaj instru'o pri hom'a ag'ad'o kaj ke pro tio ni dev'us akcept'i li'n kaj lern'i de li kaj konform'ig'i ni'a'n tut'a'n viv'o'n al li'a'j instru'o'j, ni amik'iĝ'u kun ili kaj akcept'u ke ili est'as kiel ebl'e plej bon'vol'a'j kaj ni konsent'u kun ili ke Homero est'as la plej eminent'a poet'o kaj hav'as la unu'a'n lok'o'n inter tragedi'verk'ist'o'j. Sed ni sci'as ke nur himn'o'j al Di'o'j kaj poezi'o laŭd'ant'a bon'a'j'n person'o'j'n est'as permes'ebl'a'j en la civit'o. Se vi akcept'os plezur'ig'a'n Muz'o'n vest'it'a'n per melodi'o aŭ epos'o, la rezult'o est'os ke anstataŭ leĝ'o'j kaj raci'o de ĉiam akcept'it'a kiel plej bon'a, plezur'o kaj mal'plezur'o reg'os en la civit'o.”

“Tio est'as plen'e ver'a,” li dir'is.

“Ni defend'os ni'n,” mi daŭr'ig'is, “kiam oni memor'ig'os al ni ni'a'n opini'o'n pri poezi'o ke ni prav'e neglekt'is ĝi'n tiam en la civit'o ĉar tia est'as ĝi'a karakter'o. Ni plu dir'u, por ke oni ne akuz'u ni'n pri krud'a ne'civiliz'it'ec'o ke jam de'long'e est'as kverel'ad'o inter filozofi'o kaj poezi'o, kiel atest'as maksim'o'j kia'j ‘la hund'in'o per'voĉ'e minac'ant'a si'a'n mastr'o'n’, kaj ‘ekspert'o pri sen'senc'a parol'ad'o’, kaj ‘la plej lert'a'j pens'ant'o'j tamen mal'riĉ'as’ kaj sen'fin'a nombr'o da proverb'o'j esprim'ant'a'j la tradici'a'n antagonism'o'n. Tamen ni dir'os ke se iu pov'os pruv'i per argument'o ke plezur'ig'a'j poezi'o kaj imit'ad'o bezon'as ekzist'i en bon'e reg'at'a civit'o, ni fervor'e akcept'os ili'n, ĉar ili ĉarm'as ankaŭ al ni. Sed est'us mal'pi'e for'las'i kio'n ni opini'as ver'a. Ankaŭ vi, amik'o, sen'dub'e kon'as tiu'n ĉarm'o'n, precip'e dum vi sent'as ĝi'n per la vort'o'j de Homero.”

“Cert'e.”

“Est'as do dezir'ind'e ke poezi'o re'ven'u, se ĝi pov'as defend'i si'a'j'n melodi'o'n kaj ritm'o'n.”

“Tut'e cert'e.”

“Ni permes'u ke ĝi hav'u ĉampion'o'j'n, person'o'j'n kiu'j mem ne est'as poet'o'j sed kiu'j am'as poezi'o'n. Ili pled'u por ĝi en proz'o, montr'ant'e ke ĝi est'as ne nur plaĉ'a sed ankaŭ util'a por la soci'o kaj por la hom'a viv'o. Ĉar ni ja profit'os se ĝi montr'iĝ'os ne nur plaĉ'a sed ankaŭ util'a.”

“Kiel ni pov'us ne profit'i?” li dir'is.

“Kaj, mi'a kar'a amik'o, se ili ne pruv'os tio'n, ni ag'os simil'e al erotik'em'ul'o'j kiu'j konsci'iĝ'as ke erotik'o est'as mal'util'a al ili kaj sekv'e ili de'ten'as si'n de ĝi, eĉ se ili dev'os est'i anim'e ver'e fort'a'j. Ankaŭ ni hav'as simil'a'n am'o'n al tia poezi'o, am'o instru'it'a al ni per'e de la eduk'a sistem'o de ni'a'j bel'a'j soci'o'j. Ni tre volont'e trov'os ke ĝi est'as ne nur plej bon'a sed ankaŭ plej ver'a. Sed ĝis oni sukces'e defend'os ĝi'n, dum ni aŭskult'os ĝi'n ni recit'os al ni ĉi tiu'n argument'o'n kvazaŭ sorĉ'kant'o'n por mal'ebl'ig'i ke ni re'fal'u en la infan'ec'a'n am'o'n al poezi'o kiu'n hav'as la publik'o. Ni kompren'os ke oni dev'as ne dediĉ'i si'n serioz'e al tia poezi'o pro konvink'o ke ĝi kon'ig'as la ver'o'n. Ni avert'os ĝi'a'n aŭskult'ant'o'n pri ĝi'a tim'end'a influ'o sur la spirit'o kaj ke ni'a konklud'o pri poezi'o dev'os est'i leĝ'o.”

“Mi nepr'e konsent'as,” li dir'is.

“Jes, ĉar, amik'o Glaŭkono,” mi dir'is, “la batal'o est'as pli grav'a ol oni supoz'as, por ke Bon'o anstataŭ'u Mal'bon'o'n. Neni'u honor'o, neni'u riĉ'ec'o aŭ potenc'o, eĉ ne poezi'o tent'u ni'n neglekt'i moral'a'n viv'o'n kaj ĉio'n virt'a'n.”

“Mi konsent'as kun vi,” li dir'is, “pro ni'a detal'a diskut'ad'o. Mi kred'as ke ĉiu ali'a ankaŭ konsent'us.”

“Tamen,” mi dir'is, “ni ankoraŭ ne diskut'is la plej grav'a'n premi'o'n kiu'n virt'o hav'ig'as.”

“Ĝi dev'as est'i gigant'a,” li koment'is, “se ĝi est'as pli grav'a ol ĉio jam nom'it'a.”

“Nu, ĉu,” mi demand'is, “io grav'eg'a est'as efektiv'ig'ebl'a dum mal'long'a temp'o? Ĉar la temp'o inter jun'ec'o kaj mal'jun'ec'o est'as nur tre mal'grand'a, se ni kompar'as ĝi'n kun etern'o.”

“Ĝi est'as preskaŭ ne'konsider'ind'a,” li dir'is.

“Nu, ĉu vi kred'as ke tiel mal'grand'a temp'o dev'us est'i valor'ig'at'a de io sen'mort'a? Ĉu ĝi ne dev'us valor'ig'i etern'o'n?”

“Mi akord'as kun vi,” li respond'is, “sed kial vi demand'as?”

“Ĉu vi ne konsci'as,” mi demand'is, “ke ni'a psik'o* est'as sen'mort'a kaj neniam pere'as?”

Kun tre grand'a mir'o li rigard'is mi'n. “Je Zeŭso, ne! Ĉu vi argument'os ke tiel est'as?”

“Se mi ne erar'as,” mi respond'is. “Kaj mi kred'as ke vi akord'os kun mi. Ne est'as mal'facil'e.”

“Por mi ne est'as facil'e,” li dir'is. “Mi volont'e aŭskult'os vi'a'n ‘ne mal'facil'a'n’ argument'o'n.”

“Nu, aŭskult'u,” mi dir'is.

“Do parol'u,” li dir'is.

“Iu'j'n afer'o'j'n vi nom'as bon'a'j kaj ali'a'j'n mal'bon'a'j, ĉu ne?”

“Jes.”

“Kaj ĉu vi akord'as kun mi pri ili?”

“Kiel?”

“Kio ĉiam detru'as kaj pere'ig'as est'as mal'bon'a. Kaj kio konserv'as kaj util'as est'as bon'a.”

“Jes,” li dir'is.

“Pri'pens'u. Ĉu vi akcept'as ke est'as mal'bon'o kaj bon'o rilat'ant'a'j al ĉio? Ekzempl'e, la okul'o'j sufer'as pro oftalm'it'o kaj ekzist'as ĉi'a'j mal'san'o'j de la korp'o. Gren'o sufer'as pro plant'rust'o. Lign'o putr'as. Bronz'o kaj fer'o sufer'as pro metal'rust'o. Ĝeneral'e, por ĉio est'as propr'a mal'bon'o aŭ mal'san'o.”

“Jes,” li dir'is.

“Nu kiam tia mis'aĵ'o atak'as i'o'n ĝi mal'bon'ig'as ĝi'a'n stat'o'n kaj fin'e detru'as kaj pere'ig'as ĝi'n.”

“Cert'e.”

“Do est'as natur'e ke por ĉio ekzist'as specif'a mal'bon'o kaj tio detru'as ĝi'n. Se tio ne detru'as ĝi'n, neni'o ali'a pere'ig'as ĝi'n. Bon'o neniam detru'as kaj tio valid'as ankaŭ rilat'e al spert'o'j kiu'j est'as nek mal'bon'a'j nek bon'a'j.”

“Cert'e,” li respond'is.

“Se, do, ni trov'os i'o'n ekzist'ant'a'n kies mal'bon'a'j spert'o'j pov'as damaĝ'i sed ne plen'e detru'i ĝi'n, ni dev'os konklud'i ke laŭ si'a natur'o ĝi ne pov'as pere'i.”

“Est'as ver'ŝajn'e,” li dir'is.

“Ĉu, do,” mi demand'is, “ekzist'as io kapabl'a damaĝ'i la psik'o'n?”

“Jes ja,” li respond'is. “Ni ĵus diskut'is preciz'e tio'n. Mal'moral'ec'o, mal'moder'em'o, mal'kuraĝ'o, sen'sci'o...”

“Sed ĉu iu el tiu'j kapabl'as plen'e detru'i ĝi'n? Kompren'u ke ni dev'as evit'i la supoz'o'n ke kiam oni ek'trov'as ke iu est'as mal'moral'a aŭ sen'sci'a, li'a psik'o est'as difekt'it'a kaj pere'as pro la mal'moral'ec'o. Konsider'u: Mal'san'o de korp'o difekt'as kaj fin'e pere'ig'as ĝi'n, tiel ke ĝi ne plu est'as korp'o. Ni ja ĵus dir'is ke ĉio'n pov'as traf'i propr'a, natur'a mal'bon'o kiu atak'as kaj detru'as ĝi'n, tiel ke ĝi ne plu ekzist'as — ĉu ne?”

“Vi prav'as.”

“Nun ekzamen'u la psik'o'n sam'manier'e. Ĉu kiam mal'moral'ec'o kaj la ali'a'j mal'bon'ec'o'j firm'e rest'as en ies psik'o, ili detru'as kaj esting'as ĝi'n? Ĉu ili mort'ig'as ĝi'n kaj apart'ig'as ĝi'n de la korp'o?”

“Tut'e ne,” li respond'is.

“Sed est'us kontraŭ'logik'e supoz'i ke kio'n io ali'a spert'as detru'as la psik'o'n, sed neni'o spert'at'a de la psik'o mem.”

“Jes, est'us kontraŭ'logik'e.”

“Pri'pens'u, Glaŭkono,” mi dir'is. “Ni ne kred'as ke mal'bon'ec'o de manĝ'aĵ'o'j detru'as la korp'o'n, nek ili'a mal'freŝ'ec'o aŭ putr'iĝ'o aŭ io ali'a rilat'ant'a al la manĝ'aĵ'o'j. Manĝ'aĵ'o'j hav'as si'a'n natur'o'n kaj la korp'o hav'as natur'o'n propr'a'n al si. La mal'bon'ec'o de manĝ'aĵ'o'j est'as tut'e diferenc'a de mal'san'o de la korp'o. Do ni neniam pov'as akuz'i la manĝ'aĵ'o'n ke ĝi detru'as la korp'o'n. Ni pov'as dir'i nur ke mal'bon'ec'o de manĝ'aĵ'o'j kre'as kondiĉ'o'n favor'a'n por ke la korp'o far'iĝ'u mal'san'a.”

“Vi tut'e prav'as,” li dir'is.

“Laŭ la sam'a logik'o,” mi dir'is, “difekt'o de la korp'o ne pov'as kre'i difekt'o'n de la psik'o. Oni ne pov'as asert'i ke psik'o pere'us pro difekt'o de io ali'a kaj ne propr'a difekt'o. Al ĉio aparten'as nur propr'a difekt'o.”

“Tio est'as logik'a,” li dir'is.

“Do ni dev'os aŭ dir'i ke la logik'o est'as erar'a, aŭ ke kvankam la korp'o sufer'us febr'o'n aŭ ali'a'n mal'san'o'n, eĉ se ĝi est'us mort'ig'it'a, aŭ iu dis'tranĉ'us la tut'a'n korp'o'n en pec'et'o'j'n, la psik'o ne pere'us — tio ne est'us ebl'a krom se iu pov'os pruv'i ke pro sufer'o'j spert'at'a'j de la korp'o la psik'o far'iĝ'as pli mal'moral'a kaj mal'pi'a. Ni ne pov'as permes'i la asert'o'n ke la psik'o aŭ io ali'a pere'as pro difekt'iĝ'o de io ali'a kaj ne pro propr'a difekt'o.”

“Sed,” li dir'is, “neni'u pov'us pruv'i ke mort'o pli mal'moral'ig'as la psik'o'n.”

“Tamen,” mi daŭr'ig'is, “ni supoz'u ke iu atak'us la logik'o'n kaj dir'us ke mort'o ja pli'mal'bon'ig'as kaj mal'moral'ig'as, ĉar li rifuz'as akcept'i ke psik'o'j est'as sen'mort'a'j. Tiu'kaz'e, ni dir'us ke se li est'as prav'a, mal'moral'ec'o mem est'as mort'ig'a, ĝust'e kiel korp'a mal'san'o kaj ĝi pro si'a natur'o pere'ig'as kiam oni infekt'iĝ'is per ĝi. La plej mal'moral'a'j pere'as rapid'e kaj mal'pli mal'moral'a'j pere'as ne'rapid'e. Ne est'as kiel nun kiam pro verdikt'o de ali'a'j person'o'j mal'just'ul'o'j est'as ekzekut'at'a'j.”

“Je Zeŭso!” li dir'is. “Mal'moral'ec'o ŝajn'as ne est'i ver'e terur'a, se ĝi mort'ig'as si'a'n propr'a'n praktik'ant'o'n — ĉar ĝi nul'ig'as sufer'o'j'n — sed mi kred'as ke est'as tut'e mal'e: Ĝi laŭ'ebl'e mort'ig'as ali'a'j'n person'o'j'n. Ĝi vigl'ig'as si'a'n posed'ant'o'n, plen'e vek'as li'n, neniel ĝi mort'ig'as li'n.”

“Vi bon'e parol'as,” mi dir'is. “Se la propr'a'j fi'ec'o kaj mal'bon'o ne kapabl'as mort'ig'i kaj pere'ig'i psik'o'n, des mal'pli pov'us difekt'o propr'a al io ali'a pere'ig'i la psik'o'n, aŭ i'o'n ali'a'n ol si'n mem.”

“Tio ja ne est'us ver'ŝajn'a.”

“Se ĝi ne pov'as est'i detru'it'a aŭ de propr'a mis'ag'o aŭ de alies mis'ag'o klar'e ĝi dev'as est'i etern'a kaj konsekvenc'e sen'mort'a.”

“Dev'as est'i.”

“Do ni las'u la argument'o'n tia,” mi dir'is. “Kaj se est'as tiel, vi dev'as konklud'i ke etern'e ekzist'as la sam'a'j psik'o'j. Ili ja ne pov'us mal'pli'mult'iĝ'i, ĉar neni'o detru'as ili'n. Kaj ili ne pov'us pli'mult'iĝ'i, ĉar se ek'ekzist'us pli da sen'mort'ul'o'j, ili dev'us est'iĝ'i el mort'aĵ'o'j kaj la rezult'o est'us ke ĉio est'us sen'mort'a.”

“Vi prav'as.”

“Sed,” mi dir'is, “ni ne pov'as kred'i tio'n — la argument'o ne permes'as. Kaj ni ne pov'as akcept'i ke laŭ si'a plej ver'a natur'o, la psik'o est'as mult'spec'a kaj vari'em'a kaj plen'a de si'n'kontraŭ'aĵ'o'j.”

“Kial vi dir'as tio'n?” li demand'is.

“Ne est'as facil'e,” mi dir'is, “est'i etern'a kvankam konsist'ant'e el kun'met'aĵ'o de mult'a'j part'o'j kaj efektiv'e ne tre bon'a kun'met'aĵ'o — tamen, la psik'o montr'iĝ'is est'i tia.”*

“Ja ne est'us facil'e,” li dir'is.

“Ni'a ĵus'a argument'o, kaj mult'a'j ali'a'j, pruv'as ne'kontest'ebl'e ke la psik'o dev'as est'i sen'mort'a. Sed por sci'i kia ĝi ver'e est'as, anstataŭ kia ni vid'as ĝi'n nun, neces'as vid'i ĝi'n kiam ĝi ne est'as sub la influ'o de la korp'o kaj ali'a'j mal'bon'o'j. Ni dev'as vid'i ĝi'n pur'a'n, kio ebl'as per logik'a argument'ad'o. Vi trov'os ĝi'n mult'e pli bel'a kaj vi ankaŭ vid'os pli klar'e moral'ec'o'n kaj mal'moral'ec'o'n kaj ĉio'n kio'n ni ĵus diskut'is. Ni ja prav'e parol'is pri kia est'as la psik'o laŭ ĝi'a nun'a aspekt'o. Sed ni rigard'as ĝi'n kiel person'o'j rigard'ant'a'j la en'mar'a'n Glaŭk'o'n*. Est'as mal'facil'e vid'i li'a'n pra'form'o'n ĉar la original'a'j part'o'j de li'a korp'o est'is dis'romp'it'a'j, dis'ig'it'a'j kaj damaĝ'it'a'j de la mar'o kaj al'lig'iĝ'is al li ŝel'o'j kaj mar'herb'o'j kaj rok'o'j. Rezult'e, li pli simil'is monstr'o'n ol si'a'n ver'a'n natur'o'n. Ĝust'e tiel la psik'o aspekt'as al ni, rezult'e de sen'nombr'a'j mal'bon'o'j. Tial, Glaŭkono, neces'as rigard'i ĝi'n kia ĝi est'as ali'lok'e...”

“Kie?”

“En si'a natur'o mem. Rigard'u ĝi'a'n am'o'n al saĝ'ec'o. Rigard'u al kio ĝi kroĉ'iĝ'as kaj kiu'j'n ĝi akompan'as pro tio ke ĝi est'as parenc'o de di'ec'o kaj sen'mort'ec'o kaj etern'ec'o. Rigard'u kia ĝi est'us, se ĝi dediĉ'us si'n al sen'rezerv'a obe'o al si'a natur'a impuls'o, se ĝi est'us lev'it'a el la mar'o en kiu ĝi nun rest'as, se oni pur'ig'us ĝi'n de la rok'o'j kaj ŝel'o'j — Ili'i kovr'as ĝi'n ĉar ĝi festen'as nun per ter'aĵ'o'j. Mult'a'j sovaĝ'a'j ter'aĵ'o'j kaj ŝton'aĵ'o'j al'lig'iĝ'is al ĝi, ĉar oni supoz'as ke ili feliĉ'ig'as ĝi'n. Neces'as vid'i ĝi'a'n ver'a'n natur'o'n, ĉu ĝi est'as plur'form'a, ĉu nur unu'form'a, ĉu kia ajn. Sed mi kred'as ke nun ni jam sufiĉ'e ekzamen'is ĝi'a'j'n spert'o'n kaj form'o'n en la hom'a viv'o.”

“Nepr'e jes,” li dir'is.

“Nu,” mi dir'is, “mi kred'as ke ni fin'is la argument'o'n kaj ni ne laŭd'is la premi'o'j'n aŭ honor'o'j'n kiu'j'n al'port'as moral'ec'o — kiel pretend'is Hesiodo kaj Homero laŭ vi. Ni trov'is ke moral'ec'o kaj virt'o est'as plej bon'a'j por la psik'o. Moral'a ag'ad'o est'as far'end'a, ne'grav'e ĉu aŭ ne oni posed'as la ring'o'n de Giges'o kaj eĉ ankaŭ la ĉap'o'n de ne'vid'ebl'ec'o.”

“Vi plen'e prav'as,” li dir'is.

“Nu, Glaŭkono,” mi dir'is, “nun oni ne rajt'os riproĉ'i ni'n kiam ni krom'e diskut'os la premi'o'j'n kiu'j'n kaj hom'o'j kaj Di'o'j proviz'as al la psik'o pro moral'ec'o kaj ali'a'j virt'o'j, ne nur dum oni viv'as sed ankaŭ kiam oni mort'is.”

“Vi prav'as, neni'u riproĉ'o est'us far'ebl'a.”

“Do ĉu vi nul'ig'os la special'a'n cirkonstanc'o'n kiu'n ni akcept'is por la argument'o?”

“Kiu'n?”

“Mi akcept'is vi'a'n postul'o'n ke oni kred'u ke la moral'a person'o est'as mal'moral'a kaj ke la mal'moral'a person'o est'as moral'a. Vi vol'is tio'n, eĉ se efektiv'e ne est'us ebl'e tiel tromp'i Di'o'j'n kaj hom'o'j'n, por ke ni'a argument'o pov'u disting'i inter moral'ec'o kaj mal'moral'ec'o sen ekster'a'j influ'o'j. Ĉu vi memor'as?”

“Mi mensog'us se mi dir'us ke ne.”

“Nu, nun ni sukces'is far'i la disting'o'n,” mi dir'is, “do mi pet'as ke vi re'don'u al moral'ec'o honor'o'n inter Di'o'j kaj hom'o'j. Kaj mi vol'as ke ni konsent'u ke moral'ec'o est'u re'kon'at'a kaj ke ĝi re'ricev'u la premi'o'j'n kiu'j'n oni don'as al person'o'j kiu'j est'as agnosk'at'a'j kiel moral'a'j. Ĉar montr'iĝ'is ke moral'ec'o don'as profit'o'n pro si'a real'ec'o kaj ĝi ne tromp'as tiu'j'n kiu'j akcept'as ĝi'n.”

“Vi prav'as, far'ant'e tiu'n pet'o'n,” li dir'is.

“Nu,” mi dir'is, “ĉu vi unu'e akcept'os ke oni'a karakter'o ne pov'as est'i kaŝ'at'a dis'de Di'o'j?”

“Ni akcept'as tio'n,” li dir'is.

“Do se ili ne est'as kaŝ'ebl'a'j, ĉu vi akcept'as ke unu person'o est'as amik'o de Di'o'j kaj ali'a person'o ne, kiel ni konsent'is jam je la komenc'o?”*

“Ni akcept'as.”

“Kaj ni konsent'is ke Di'o'j don'as al si'a amik'o ĉi'a'n bon'o'n, escept'ant'e se li dev'as ricev'i pun'o'n pro antaŭ'a pek'o.”

“Cert'e.”

“Do ni dev'as konklud'i pri moral'a person'o ke se li est'as mizer'a, aŭ mal'san'a aŭ li'n traf'as iu ali'a kondiĉ'o kiu'n oni supoz'as mal'bon'a, tio okaz'as por ke fin'e li ricev'u bon'o'n — ĉu dum li viv'as, ĉu post li'a mort'o. Ĉar Di'o'j neniam neglekt'as person'o'n kiu fervor'e vol'as est'i moral'a kaj per virt'a ag'ad'o far'iĝ'i tiel di'a kiel ebl'as al hom'o.”

“Ne est'as ver'ŝajn'e,” li dir'is, “ke tia person'o est'us neglekt'at'a de Tiu, al Kiu li simil'as.”

“Kaj est'as simil'e konklud'end'e ke la mal'o valid'as rilat'e al mal'moral'a person'o?”

“Tut'e cert'e.”

“Do tiel Di'o'j premi'as moral'a'n person'o'n.”

“Jes, laŭ mi'a opini'o,” li dir'is.

“Sed kio'n,” mi demand'is, “li ricev'as de hom'o'j? Se neces'as ĝust'e prezent'i la ver'o'n: Ĉu ne est'as ver'e ke lert'a sen'moral'ul'o simil'as al atlet'o kiu ŝajn'e kur'as bon'e komenc'e, sed kiu post'e mal'rapid'iĝ'as? Li est'as tre rapid'a komenc'e, sed fin'e li far'iĝ'as rid'ind'a kaj simil'as al hund'o for'ir'ant'a kun sub'tir'it'a vost'o, sen la kron'o de venk'int'o. Ekspert'a'j kur'ist'o'j ating'as la cel'o'n kaj ricev'as la premi'o'j'n kaj kron'o'n. Ĉu ne est'as ĝeneral'e simil'e rilat'e al moral'a'j person'o'j? Fin'e, pro si'a'j ag'o'j kaj elekt'o de kun'ul'o'j kaj pro si'a viv'o mem, ili est'as honor'at'a'j de la publik'o kaj ricev'as la premi'o'j'n?”

“Sen'dub'e.”

“Ĉu, do, vi permes'os ke mi atribu'u al ili ĝust'e kio'n vi atribu'is al sen'moral'a'j person'o'j? Laŭ mi kiam moral'a'j person'o'j pli'aĝ'iĝ'as, se ili dezir'as reg'i, ili reg'as; ili edz'iĝ'as aŭ edz'in'iĝ'as laŭ'vol'e kaj laŭ'vol'e elekt'as edz'o'j'n kaj edz'in'o'j'n por si'a'j infan'o'j. Efektiv'e kio'n vi dir'is pri mal'moral'a'j person'o'j, mi nun dir'as pri la moral'a'j. Kaj rilat'e al mal'moral'a'j person'o'j, nu, la plej'mult'o, eĉ se ili sukces'as kaŝ'i si'a'n mal'moral'ec'o'n dum ili est'as jun'a'j, fin'int'e la kur'o'n ili est'as rid'ind'a'j, kaj far'iĝ'int'e mal'jun'a'j ili mizer'e sufer'as mal'respekt'o'n de fremd'ul'o'j kaj de kun'civit'an'o'j. Oni bat'as kaj sovaĝ'e fi'trakt'as ili'n, ĝust'e kiel vi plen'e prav'e dir'is — ili est'as tortur'at'a'j kaj brul'ig'at'a'j — nu, supoz'u ke vi aŭd'is mi'n ripet'i ĉiu'j'n ili'a'j'n sufer'o'j'n. Pri'pens'u: Ĉu vi akcept'as kio'n mi dir'as?”

“Cert'e,” li respond'is, “ĉar vi est'as tut'e prav'a.”

“Do,” mi dir'is, “ni nun konstat'is kia'j'n premi'o'j'n kaj donac'o'j'n moral'a'j person'o'j ricev'as de Di'o'j kaj hom'o'j krom tiu'j'n kiu'j'n moral'ec'o mem proviz'as al ili.”

“Tre bel'a'j kaj etern'a'j,” li koment'is.

“Sed neniel kompar'ebl'a'j rilat'e al nombr'o kaj grav'o kun tiu'j kiu'j atend'as ĉiu'n el ili post la mort'o. Neces'as aŭskult'i ankaŭ pri tio, por plen'e konstat'i ke ĉiu el ili ricev'as kio est'as just'a laŭ ni'a argument'o.”

“Parol'u do,” li dir'is, “ĉar mal'mult'o'n mi prefer'us ol aŭd'i tio'n.”

“Nu, mi ne rakont'os al vi kiel oni rakont'is al Alkin'o,” mi dir'is, “sed mi ja rakont'os al vi pri brav'a* vir'o, Er'o, la fil'o de Armemio el Pamfilio. Oni kolekt'is la putr'ant'a'j'n kadavr'o'j'n dek tag'o'j'n post batal'o, sed li'a korp'o est'is ankoraŭ freŝ'a. Oni for'port'is ĝi'n al li'a dom'o, intenc'ant'e okaz'ig'i la funebr'aĵ'o'j'n dum la dek'du'a tag'o. Sed dum li kuŝ'ad'is sur la kremaci-ŝtip'o'j li ek're'viv'iĝ'is. Re'viv'iĝ'int'e, li inform'is pri kio'n li vid'is Tie.* Li dir'is ke kiam li'a psik'o el'ir'is, ĝi akompan'is mult'a'j'n ali'a'j'n al mirakl'a lok'o kie est'is du fend'eg'o'j en la ter'o, proksim'a'j unu al la ali'a. Kaj rekt'e super ili en la ĉiel'o est'is du ident'a'j fend'eg'o'j. Inter ili sid'is juĝ'ist'o'j kiu'j, far'int'e si'a'n juĝ'o'n, ordon'is ke la moral'a'j psik'o'j en'ir'u la dekstr'a'n fend'eg'o'n en la ĉiel'o kaj ke ili port'u sur si'a'j front'o'j indik'o'n pri si'a moral'ec'o. Kaj la juĝ'ist'o'j ordon'is ke la mal'moral'a'j psik'o'j en'ir'u la mal'dekstr'a'n fend'eg'o'n en la ter'o kaj ke ili port'u sur si'a'j front'o'j indik'o'j'n pri ĉio kio'n ili est'is far'int'a'j. Kiam Er'o ven'is antaŭ la juĝ'ist'o'j'n, ili dir'is ke li dev'os est'i raport'ant'o al la hom'ar'o pri kio okaz'as Tie. Ili ordon'is ke li aŭskult'u kaj rigard'u ĉio'n en tiu lok'o. Li vid'is ke post la juĝ'o la psik'o'j for'ir'is kaj ke iu'j en'ir'is fend'eg'o'n en la ĉiel'o kaj ali'a'j en'ir'is fend'eg'o'n en la ter'o. Li ankaŭ vid'is psik'o'j'n supr'e'n ven'ant'a'j'n el la fend'eg'o en la ter'o kovr'it'a'j'n de polv'o, dum ali'a'j sub'e'n ven'is el la ali'a fend'eg'o en la ĉiel'o. Ĉiu'j aspekt'is kiel al'ven'int'a'j post long'a vojaĝ'o. Ili ir'is sur la kamp'o'n kvazaŭ por fest'o kaj bon'ven'ig'is si'a'j'n kon'at'o'j'n — kaj kiu'j ven'is el la ter'o demand'ad'is pri la spert'o'j de la en'ĉiel'e'n ir'int'a'j kaj kiu'j ven'is el la ĉiel'o demand'is pri la spert'o'j de la enter'e'n ir'int'a'j.

“La el'ter'e ven'int'a'j lament'ant'e kaj plor'ant'e rakont'is si'a'j'n memor'o'j'n pri kio'n ili sufer'is kaj vid'is dum si'a vojaĝ'o sub'ter'a — la vojaĝ'o daŭr'is mil jar'o'j'n — kaj la el'ĉiel'e ven'int'a'j rakont'is pri si'a'j agrabl'a'j spert'o'j kaj la ne'kred'ebl'e bel'a'j vid'aĵ'o'j. Nu, Glaŭkono, long'a temp'o est'us neces'a por rakont'i al vi ĉio'n. Sed li dir'is ke la plej grav'a afer'o est'is ke ĉiu person'o est'is pun'it'a pro ĉiu mal'moral'a ag'o, dek'obl'e pro ĉiu fi'ag'o, tio est'as, dek'obl'e cent jar'o'j'n pro ĉiu ag'o, laŭ la premis'o ke la hom'a viv'o daŭr'as cent jar'o'j'n — por ke oni est'u plen'e pun'it'a pro ĉiu fi'ag'o. Ekzempl'e, se iu kulp'is pri la mort'o de mult'a'j person'o'j, aŭ perfid'is civit'o'j'n aŭ arme'o'j'n kaj trans'don'is ili'n en sklav'ec'o'n, aŭ kulp'is pri iu ali'a krim'o, tiu ricev'is dek'obl'e pli grand'a'n sufer'o'n pro ĉiu kulp'o. Kaj se iu far'is bon'a'j'n ag'o'j'n kaj est'is moral'a kaj pi'a, tiu ricev'is taŭg'a'n rekompenc'o'n. Li ankaŭ parol'is pri beb'o'j kiu'j mort'is ne'long'e post si'a nask'iĝ'o, sed tio ne merit'as diskut'o'n. Kaj li raport'is pri la pli grand'a'j re'pag'o'j don'it'a'j al hom'o'j kiu'j mal'pi'e aŭ pi'e respekt'is Di'o'j'n kaj ge'patr'o'j'n aŭ propr'a'man'e murd'is.

“Li dir'is ke li apud'est'is kiam iu demand'is al ali'a, pri kie est'as Ardiajo la Grand'a. Tiu Ardiajo de Pamfilio est'is tiran'o de iu civit'o antaŭ mil jar'o'j. Li murd'is si'a'n mal'jun'a'n patr'o'n kaj si'a'n pli aĝ'a'n frat'o'n kaj laŭ'dir'e li far'is mult'a'j'n ali'a'j'n mal'pi'a'j'n ag'o'j'n. La respond'o est'is: ‘Li ne ven'is kaj neniam ven'os, ĉar tio est'as unu el la terur'aĵ'o'j kiu'j'n ni vid'is. Kiam ni est'is proksim'a'j al la el'ir'ej'o, pret'a'j supr'e'n'ir'i post ĉiu'j ni'a'j sufer'o'j, ni subit'e vid'is li'n kaj ali'a'j'n, — plej'part'e ili est'is tiran'o'j, sed inter ili est'is ankaŭ tre'eg'e pek'int'a'j privat'ul'o'j — kiu'j supoz'is ke ili ankaŭ supr'e'n'ir'os, sed la el'ir'ej'o rifuz'is tra'ir'o'n. Ĝi muĝ'eg'is kiam ajn unu el tiu'j ne'kurac'ebl'a'j fi'ul'o'j prov'is supr'e'n'ir'i kaj ĝi ankaŭ muĝ'is kiam al'proksim'iĝ'is iu ankoraŭ ne sufiĉ'e pun'it'a.’

“Tiam, li dir'is, sovaĝ'a'j, fajr'aspekt'a'j ul'o'j kiu'j apud'e star'is aŭd'is la son'eg'o'n kaj kapt'is kaj for'konduk'is ili'n. Sed ili kun'lig'is la man'o'j'n kaj pied'o'j'n kaj kap'o'n de Ardiajo kaj ali'a'j, fal'ig'is ili'n kaj bat'eg'is ili'n kaj, tir'int'e ili'n al la flank'o de la voj'o, tortur'is ili'n per dorn'eg'o'j. Kaj ili inform'is la apud'star'ant'o'j'n pri kial ili konduk'is ili'n kaj ĵet'is ili'n en Tartar'o'n. Tio plej terur'ig'is ili'n, Er'o dir'is, ĉar ĉiu ek'tim'is ke la voĉ'o muĝ'eg'os kiam li supr'e'n'ir'os. Kaj ĉiu ĝoj'eg'is, supr'e'n'ir'int'e dum silent'o. Tia'j, do, est'as la pun'ad'o kaj venĝ'o kiel ankaŭ la feliĉ'o'j. Kiam oni jam est'is sur la kamp'o sep tag'o'j'n, la ok'a'n tag'o'n ili dev'is star'iĝ'i kaj marŝ'i. Post kvar tag'o'j ili ating'is lok'o'n kie ili supr'e'n pov'is vid'i lum'o'n kiu kiel kolon'o tra'ir'is la ĉiel'o'n kaj ter'o'n. Ĝi simil'is al ĉiel'ark'o, sed ĝi est'is pli bril'a kaj pur'a. Post ankoraŭ unu tag'o ili ating'is ĝi'n kaj tie, en la mez'o de la lum'o, ili trov'is la pozici'o'n de la fin'o'j de la ĉen'o'j — la lum'o est'is lig'it'a al la ĉiel'o kiel trirem'kabl'o* por stabil'e fiks'i la cirkonferenc'o'n. De la fin'o'j pend'as la ŝpin'il'o de Neces'o kaj ĉirkaŭ ĝi est'as la rivolu'o'j. La aks'o kaj la hok'o est'is el ŝtal'o kaj la pez'a turn'il'o* est'is el miks'aĵ'o de ŝtal'o kaj ali'a'j aĵ'o'j. La turn'il'o est'is tia: Ĝi est'is simil'a al ni'a'j kutim'a'j turn'il'o'j, sed, laŭ kio'n li dir'is, ĝi est'is grand'a kaj kav'a kiel vaz'o. Du'a, mal'pli grand'a, sed ekzakt'e simil'a uj'o est'is en ĝi, perfekt'e konform'a kaj en tiu est'is tri'a kaj en tiu est'is kvar'a kaj tiel plu, sum'e est'is ok. Do est'is ok turn'il'o'j, ĉiu intern'e de ali'a — tiel ke de supr'e oni vid'is ok rand'o'j'n kiu'j kun'e konsist'ig'is surfac'o'n de turn'il'o ĉirkaŭ la aks'o. La aks'o tra'ir'is la mez'o'n de la ok'a.

“La unu'a, plej ekster'a turn'il'o hav'is la plej larĝ'a'n, rond'a'n rand'o'n; post ĝi, la plej larĝ'a'n rand'o'n hav'is la ses'a turn'il'o; post tiu, la plej larĝ'a'n rand'o'n hav'is la kvar'a turn'il'o; post tiu, plej larĝ'a est'is la rand'o de la ok'a turn'il'o; post tiu, la sep'a; post tiu, la kvin'a; post tiu, la tri'a; kaj la plej mal'larĝ'a'n rand'o'n la du'a. La plej larĝ'a rand'o est'is plur'kolor'a, tiu de la sep'a est'is plej bril'a, la ok'a ricev'is si'a'n kolor'o'n de la bril'ad'o de la sep'a, la du'a est'is simil'a al la kvin'a, ili est'is pli flav'a'j, la tri'a est'is plej blank'a, la kvar'a est'is iom ruĝ'a kaj la sep'a est'is iom mal'pli blank'a ol la tri'a.*

“La tut'a grup'o turn'iĝ'ad'is, sed la sep intern'a'j ankaŭ turn'iĝ'ad'is mal'rapid'e laŭ kontraŭ'a direkt'o. Plej rapid'e turn'iĝ'ad'is la ok'a, post ĝi la sep'a, ses'a kaj kvin'a kiu'j sam'rapid'e turn'iĝ'ad'is. Post ili, plej rapid'a est'is la kvar'a kies direkt'o aspekt'is kvazaŭ kontraŭ'a. Post tiu sekv'is la tri'a kaj plej mal'rapid'a est'is la du'a. La tut'o turn'iĝ'ad'is sur la genu'o'j de Neces'o. Sur ĉiu el la rand'o'j star'is siren'o,* kiu'n la rand'o ĉirkaŭ'e'n kun'port'is. Ĉiu siren'o son'ig'is unu not'o'n kaj la not'o'j kun'e konsist'ig'is oktav'o'n. Tri ali'a'j sid'is ĉirkaŭ'e sur tron'o'j je egal'a'j distanc'o'j inter si. Ili est'is la Destin'o'j, la fil'in'o'j de Neces'o kun girland'o'j ĉirkaŭ la kap'o'j kaj port'ant'a'j blank'a'j'n rob'o'j'n. Ili est'is la Dis'don'ant'in'o de Lotoj, kun la ŝpin'ist'in'o kaj Ne'evit'ebl'ec'o. Ili kant'ad'is laŭ la melodi'o de la siren'o'j, la Lot'ist'in'o pri la pas'int'ec'o, la ŝpin'ist'in'o pri la aktual'o kaj Ne'evit'ebl'ec'o pri la est'ont'ec'o. La ŝpin'ist'in'o foj'e per si'a dekstr'a man'o help'as la plej ekster'a'n rand'o'n turn'iĝ'i, Ne'evit'ebl'ec'o per si'a dekstr'a man'o foj'e puŝ'as la intern'a'j'n kaj la Lot'ist'in'o puŝ'as la ekster'a'n kaj intern'a'j'n altern'e, per si'a'j man'o'j. Kiam oni al'ven'is, oni dev'is ir'i rekt'e al la Lot'ist'in'o. Oficial'ul'o unu'e star'ig'is ili'n laŭ vic'o kaj post'e li pren'is de sur la genu'o'j de la Lot'ist'in'o lotojn kaj ekzempl'o'j'n de viv'o'j. Li ek'star'is sur alt'a Podi'o kaj dir'is:

“‘Proklam'o de la Lot'ist'in'o, jun'a fil'in'o de Neces'o: Efemer'a'j psik'o'j, komenc'iĝ'as nov'a period'o de viv'o por vi, fin'iĝ'ont'a per mort'o. Neniu'j dajmon'o'j est'os don'it'a'j al vi, vi dev'os mem elekt'i propr'a'j'n dajmon'o'j'n. Kiu ricev'os la unu'a'n loton, tiu unu'e elekt'os viv'o'n kiu far'iĝ'os neces'a por li. Virt'o hav'as neniu'n mastr'o'n. Ĉiu ricev'os tiom da ĝi kiom li respekt'as aŭ ne respekt'as. La respond'ec'o est'as de la pren'ant'o. Di'o ne est'as kulp'a.’

“Dir'int'e tio'n, li dis'ĵet'is la lotojn inter ili'n. Ĉiu pren'is tiu'n kiu fal'is apud li'n. Sed oni ne permes'is ke Er'o pren'u loton. Ĉiu klar'e vid'is kiu'n numer'o'n li mem pren'is. Post tio, la oficial'ul'o met'is la ekzempl'o'j'n de viv'o'j sur la ter'o'n antaŭ ili. Est'is mult'e pli da viv'o'j ol da ĉe'est'ant'o'j. La viv'o'j est'is ĉia'spec'a'j, viv'o'j de ĉi'a'j best'o'j kiel ankaŭ de ĉi'a'j hom'o'j. Viv'o'j de tiran'o'j est'is inter ili — iu'j est'is tiran'o'j dum la tut'a viv'o, ali'a'j est'is de tiran'o'j kiu'j sukces'is nur ĝis la mez'o de la viv'o kaj post tio far'iĝ'is mizer'a'j kaj fuĝ'ant'a'j kaj almoz'pet'ant'a'j. Est'is viv'o'j de person'o'j fam'a'j pro si'a bel'ec'o aŭ fort'o aŭ atlet'ik'o, aŭ pro si'a famili'o kaj ankaŭ est'is viv'o'j de ne'fam'a'j person'o'j — vir'o'j kaj vir'in'o'j. Sed ne est'is rang'o'j laŭ karakter'o, ĉar kiu pren'is viv'o'n, tiu ne'evit'ebl'e akir'is respond'a'n karakter'o'n. Ali'a'j sort'o'j, ekzempl'e grad'o'j de riĉ'ec'o kaj mal'riĉ'ec'o, mal'san'o kaj san'o, est'is dis'ŝut'it'a'j en la viv'o'j'n. Pro tio, Glaŭkono, est'as danĝer'o por ĉiu hom'o. Tial est'as urĝ'e ke ĉiu el ni for'las'u ĉiu'n ali'a'n stud'o'n kaj anstataŭ'e stud'u kaj serĉ'u iu'n person'o'n kiu pov'os instru'i al ni la kapabl'o'n re'kon'i ĉu iu viv'o est'as bon'a aŭ mal'bon'a, tiel ke laŭ'ebl'e ni elekt'os ĉiam la plej bon'a'n. Ni dev'as zorg'e atent'i ĉio'n jam dir'it'a'n. Ni dev'as konsider'i kiel ĉio rilat'as al bon'a viv'o, ĉu help'e, ĉu mal'help'e. Ni dev'as pov'i re'kon'i kiel bel'ec'o re'ag'as kiam ĝi est'as kombin'it'a kun mal'riĉ'ec'o aŭ riĉ'ec'o. Kaj kiel ĝi est'ig'as bon'o'n aŭ mal'bon'o'n kiam ĝi est'as kombin'it'a kun la divers'a'j spec'o'j de psik'o'j. Ni dev'as sci'i kiel nobel'ec'o kaj mank'o de nobel'ec'o kaj privat'a kaj publik'a viv'o'j kaj fort'ec'o kaj mal'fort'ec'o kaj kapabl'o facil'e lern'i aŭ nur mal'facil'e lern'i kaj ĉiu ali'a karakteriz'aĵ'o natur'a en la psik'o, aŭ akir'it'a — ni dev'as konstat'i kiel ĉiu'j tiu'j afer'o'j inter'ag'as, por ke ni pov'u konsider'i ili'n kaj elekt'i laŭ ili'a'j influ'o'j sur la karakter'o'n de la psik'o kaj tiel est'ig'i pli bon'a'n aŭ mal'bon'a'n viv'o'n. Ni nom'as tiu'n viv'o'n mal'bon'a kiu konduk'as al mal'moral'ec'o. Kaj ni nom'as tiu'n viv'o'n bon'a kiu konduk'as al moral'ec'o. Ĉio ali'a est'as for'las'ebl'a, ĉar ni trov'is ke tiu elekt'o est'as plej grav'a por viv'ant'o kaj mort'int'o.

“Ni dev'as plej'firm'e ten'i ĉi tiu'n sci'o'n kiam ni en'ir'as Hadeson, por ke tie ni ne est'u tromp'at'a'j de riĉ'ec'o kaj la ali'a'j simil'a'j mal'bon'o'j kaj por ke ni ne ek'elekt'u tiran'ism'o'n kaj ali'a'j'n tia'j'n ag'o'j'n kiu'j rezult'ig'as mult'a'j'n ne'pardon'ebl'a'j'n mal'bon'o'j'n kiel ankaŭ sufer'o'j'n. Ni dev'as ĉiam sci'i elekt'i moder'a'n spec'o'n de viv'o kaj evit'i eksces'o'j'n, laŭ'ebl'e ne nur dum ĉi tiu viv'o sed ankaŭ dum ĉiu post'a viv'o. Per tio hom'o far'iĝ'as plej beat'a.

“Tiam la rakont'ant'o raport'is ke la Oficial'ul'o plu parol'is: ‘Eĉ por tiu kiu ricev'is la last'a'n loton est'os ind'a viv'o, se li zorg'e elekt'os kaj si'n'dediĉ'e viv'os. Kiu hav'as la unu'a'n loton, elekt'u saĝ'e kaj kiu hav'as la last'a'n loton, ne perd'u esper'o'n.’

“Li dir'is ke post tiu'j vort'o'j, la person'o ricev'int'a la unu'a'n loton tuj al'ir'is kaj elekt'is la plej grand'a'n tiran'ec'o'n. Pro si'a'j mal'saĝ'ec'o kaj avid-em'o li ne sufiĉ'e antaŭ'ekzamen'is ĝi'n kaj ne rimark'is ke kaŝ'it'a en ĝi est'as la fatal'o manĝ'i si'a'j'n infan'o'j'n kaj ali'a'j terur'aĵ'o'j. Kiam li post'e ekzamen'is ĝi'n zorg'e li bat'is si'n kaj plor'is pro si'a elekt'o, ĉar li ne atent'is la avert'o'n de la Oficial'ul'o. Sed li ne kulp'ig'is si'n mem pri la mal'bon'o, li kulp'ig'is la sort'o'n kaj la dajmon'o'j'n kaj ĉio'n krom si. Li est'is inter tiu'j kiu'j ven'is el la ĉiel'o. Dum si'a pas'int'a viv'o li viv'is en bon'e reg'at'a soci'o kaj est'is virt'a pro kutim'o anstataŭ pro filozofi'o. Efektiv'e, la plej mult'a'j kiu'j tiel mis'elekt'is est'is ven'int'a'j el la ĉiel'o, ĉar ili ne est'is spert'int'a'j pun'o'j'n. La plej mult'a'j kiu'j ven'is el la ter'o ne tiom rapid'e far'is si'a'n elekt'o'n, ĉar ili jam est'is sufer'int'a'j kaj est'is vid'int'a'j alies sufer'o'j'n. Pro tio kiel ankaŭ pro la lot'ad'o, okaz'is inter'ŝanĝ'o de bon'o kaj mal'bon'o por la plej mult'a'j psik'o'j. Tamen se iu dum la nun'a viv'o daŭr'e kaj saĝ'e dediĉ'as si'n al filozofi'o kaj li ne est'as inter la last'a'j ricev'ant'o'j de lotoj, li ne nur hav'os feliĉ'a'n viv'o'n ĉi tie, sed, laŭ la raport'o, li'a vojaĝ'o tie'n kaj re'e'n ne est'os sub'ter'a kaj mal'glat'a, sed glat'a kaj tra'ĉiel'a.

Li dir'is ke est'is vid'ind'e kiel la psik'o'j selekt'is si'a'j'n viv'o'j'n. Oni dev'is sent'i kompat'o'n kaj rid'ad'o'n kaj mir'o'n rigard'ant'e tio'n. La plej mult'a'j far'is si'a'n selekt'o'n konform'e al si'a'j antaŭ'a'j viv'o'j. Li dir'is ke li vid'is la psik'o'n kiu iam est'is Orfe'o* elekt'i la viv'o'n de cign'o, ĉar li mal'am'is vir'in'o'j'n kaj rifuz'is est'i nask'it'a de vir'in'o, ĉar vir'in'o'j murd'is li'n. Li vid'is la psik'o'n de Tamuro* pren'i la viv'o'n de najtingal'o kaj li vid'is cign'o'n prefer'i la viv'o'n de hom'o kaj ali'a'j muzik'ant'a'j bird'o'j simil'e elekt'is. Li vid'is ke la du'dek'a lot'pren'int'o selekt'is la viv'o'n de leon'o. Tiu est'is Ajaks'o, la fil'o de Telamonio, kiu evit'is pren'i la viv'o'n de hom'o, memor'ant'e la juĝ'o'n pri arm'il'o'j. Li ankaŭ vid'is Agamemnon'o'n kiu simil'e mal'am'is la hom'ar'o'n pro si'a sufer'ad'o, do inter'ŝanĝ'is hom'a'n viv'o'n kontraŭ tiu de agl'o. Mez'e inter la lot'pren'int'o'j est'is la psik'o de Atalanta,* kiu, vid'int'e la grand'a'j'n honor'o'j'n don'at'a'j'n al vir'atlet'o'j, ne pov'is preter'las'i tio'n, do ŝi pren'is tia'n viv'o'n. Post ŝi li vid'is la psik'o'n de Epejo la fil'o de Panopeoso, pren'i la viv'o'n de tre lert'a vir'in'o. Inter la last'a'j li vid'is la klaŭn'o'n Tersito vest'i si'n per la haŭt'o de simi'o. Kaj li vid'is ke, laŭ'hazard'e, la psik'o de Odise'o est'is la plej last'a. Memor'ant'e si'a'j'n antaŭ'a'j'n sufer'o'j'n, li decid'is mal'akcept'i ĉi'a'n dezir'o'n je honor'o. Li tre zorg'e serĉ'is viv'o'n de ne'fam'a, ordinar'a vir'o. Li fin'e trov'is ĝi'n kuŝ'ant'a'n ie, ignor'it'a'n de la ali'a'j. Kiam li vid'is ĝi'n, li dir'is ke li far'us la sam'a'n selekt'o'n se li est'us la unu'a el la lot'pren'int'o'j, kaj li ĝoj'e pren'is ĝi'n. Inter la ali'a'j, li vid'is best'o'j'n far'iĝ'i hom'o'j kaj invers'e. La mal'moral'a'j far'iĝ'is sovaĝ'a'j best'o'j kaj la moral'a'j far'iĝ'is amik'a'j best'o'j kaj li vid'is ĉi'a'n inter'ŝanĝ'o'n.

“Kiam ĉiu'j psik'o'j est'is elekt'int'a'j si'a'j'n viv'o'j'n, laŭ la ord'o de la lotoj ili ir'is al la Lot'ist'in'o. Ŝi don'is al ĉiu psik'o ĝi'a'n selekt'it'a'n dajmon'o'n kiu dev'os gard'i ĝi'a'n viv'o'n kaj plen'um'ig'i la selekt'aĵ'o'n. Li tiam konduk'is ĝi'n al la ŝpin'ist'in'o kiu cert'ig'is ĝi'a'j'n loton kaj destin'o'n per si'a man'o kaj la turn'iĝ'ad'o de la ŝpin'il'o. Post'e li de'nov'e konduk'is la psik'o'n al la ŝpin'ad'o de Ne'evit'ebl'ec'o kiu far'is la destin'o'n ne'evit'ebl'a. Post tio li konduk'is ĝi'n al la tron'o de Neces'o kaj ili plu'ir'is sen rigard'i mal'antaŭ'e'n. Kiam la ali'a'j ankaŭ al'ven'is, ili ĉiu'j marŝ'is sur la Kamp'o'n de Forges'o kie est'is tiel varm'eg'e ke oni apenaŭ pov'is spir'i tie. Sur tiu kamp'o est'is nek arb'o'j nek plant'o'j.

“Kiam ven'is vesper'o ili bivak'is apud la River'o de Sen'zorg'o kies akv'o'n pov'as ten'i neni'u uj'o. Ĉiu dev'is trink'i kvant'o'n da akv'o kaj tiu'j kiu'j ne plu est'is prudent'a'j trink'is pli ol neces'is. Kaj kiu trink'is la akv'o'n, tiu forges'is ĉio'n. Post tio ili ek'dorm'is kaj je la mez'o de la nokt'o okaz'is tondr'o kaj ter'trem'o. Subit'e ili est'is dis'ĵet'it'a'j supr'e'n al nask'iĝ'o, ard'ant'e kiel meteor'o'j. Sed al Er'o est'is mal'permes'it'e trink'i la akv'o'n. Li ne sci'is kiel li re'en'ir'is si'a'n korp'o'n, sed subit'e li rigard'is kaj vid'is si'n kuŝ'ant'a'n sur la ŝtip'o'j je la maten'krepusk'o.

“Do tiel, Glaŭkono, li'a rakont'o est'is sav'it'a kaj ne pere'is kaj ĝi pov'os sav'i ankaŭ ni'n se ni kred'os ĝi'n, kaj ni tra'ir'os la River'o'n de Forges'o sen'danĝer'e se ni ne mal'pur'ig'os ni'a'j'n psik'o'j'n. Nu, tia est'as mi'a kred'o: Ke la psik'o est'as sen'mort'a kaj kapabl'as konserv'i si'n sen'makul'a dum ĉiu'j mal'bon'o kaj bon'o, ĉiam sekv'ant'e la voj'o'n supr'e'n kaj ĉiel sagac'e atent'ant'e moral'ec'o'n. Tiel ni est'os amik'o'j, unu'j de la ali'a'j kaj de la Di'o'j, ne nur dum ni rest'as ĉi tie sed ankaŭ kiam ni ricev'os re'pag'o'n pro tio kvazaŭ atlet'o'j ricev'ant'a'j premi'o'j'n. Kaj tiel ni bon'e fart'os ĉi tie kaj dum la mil'jar'a vojaĝ'o kiu'n ni diskut'is.”