Dokumentoj de Esperanto

Kar'a leg'ant'o, vi part'o'pren'is kurs'o'n por komenc'ant'o'j aŭ tra'stud'is mem'star'e element'a'n lern'o'libr'o'n. Nun vi kon'as la gramatik'o'n kaj vort'farad'o'n de Esperant'o, sci'as mult'e da Esperant'a'j vort'o'j, iom pri la Esperant'ism'o. Vi kompren'as Esperant'a'j'n tekst'o'j'n, sci'as skrib'i Esperant'a'j'n traduk'o'j'n kaj leter'o'j'n, kapabl'as part'o'pren'i Esperant'a'n inter'parol'ad'o'n—se ĝi okaz'as ne tro flu'e kaj ne tro mal'facil'e.

Ĉu vi nun est'as bon'a Esperant'ist'o? Tamen ne. Lert'a Esperant'ist'o dev'as reg'i ni'a'n lingv'o'n, uz'ant'e ĝi'n ne nur en praktik'a aplik'ad'o, sed ankaŭ flu'e parol'ant'e Esperant'o'n, traduk'ant'e eĉ plej mal'facil'a'j'n tekst'o'j'n, mem'star'e verk'ant'e artikol'o'j'n pri iu'j tem'o'j (ne sol'e el la ĉiu'tag'a viv'o!) k.t.p. Pli'e: Bon'a Esperant'ist'o dev'as sci'i la histori'o'n de la Esperant'a mov'ad'o, la organiz'o'n de la Esperant'ist'ar'o, la scienc'a'n baz'o'n de ni'a lingv'o, kaj ne last'e ankaŭ la atak'o'j'n de ni'a'j kontraŭ'ul'o'j kaj konkur'ant'o'j, por refut'i ili'n per traf'a'j argument'o'j.

Ĉu vi dezir'as far'iĝ'i tia Esperant'ist'o? Se jes, mi vol'as help'i vi'n iom'et'e per la antaŭ vi kuŝ'ant'a verk'o, kiu en'konduk'u vi'n en la Esperant'ism'o'n laŭ dokument'o'j original'e re'pres'it'a'j.

Ni'a Majstr'o okup'u en ĉi tiu verk'o la plej ampleks'a'n spac'o'n! Li'a'j kongres'parol'ad'o'j, rest'ant'a'j ĉiam histori'a'j dokument'o'j, reprezent'as grav'a'n part'o'n el la evolu'o de la Esperant'a mov'ad'o. Krom tio ili est'as atest'ant'o'j de li'a alt'a ideal'ism'o kaj hom'am'o, kiu'j instig'u ni'n, sekv'i li'a'j'n post'sign'o'j'n.

Por en'konduk'i vi'n en la Esperant'a'n histori'o'n, mi kun'met'is kelk'a'j'n el'tranĉ'aĵ'o'j'n el histori'a'j verk'o'j, esperant'e, ke vi iam ankaŭ hav'os okaz'o'n, tra'stud'i en'tut'e ĉi tiu'j'n libr'o'j'n, kies plen'a'j titol'o'j est'as al'don'it'a'j sur la unu'a'j paĝ'o'j.

En la ceter'a'j part'o'j de mi'a libr'o mi kolekt'is regul'ar'o'j'n, leter'o'j'n k.t.p., kiu'j hav'as dokument'a'n karakter'o'n por ni'a mov'ad'o. Ili est'as dis'sem'it'a'j en mal'nov'a'j gazet'o'j kaj mal'oft'a'j dokument'o'j, kiu'j hodiaŭ ne facil'e est'as akir'ebl'a'j por nov'a adept'o de ni'a lingv'o, tamen sci'ind'a'j por ĉiu Esperant'ist'o, precip'e por propagand'ist'o'j kaj—kandidat'o'j por Esperant'a'j ekzamen'o'j. Stud'int'e mi'a'n libr'o'n, vi posed'as la plej neces'a'n sci'o'n pri la Esperant'ism'o antaŭ la mond'milit'o, kiu tiel kruel'e dis'romp'is ĝi'a'n esper'o'plen'a'n evolu'ad'o'n. Kompren'ebl'e la en'hav'o de la libr'o en ven'ont'a'j nov'el'don'o'j est'os pli'riĉ'ig'at'a. Tial, se vi hav'as dezir'o'j'n pri akcept'o de tiu aŭ ali'a artikol'o aŭ dokument'o, sci'ig'u ili'n al mi; laŭ'ebl'e mi ili'n plen'um'os.

Pri la aplik'ad'o de mi'a libr'o en kurs'o'j permes'u al mi nur jen'a'j'n konsil'o'j'n: Oni leg'u kaj traduk'u—altern'e—la tekst'o'j'n, re'rakont'u kaj pri'parol'u ili'a'n en'hav'o'n, komplet'ig'u ĝi'n per special'a'j parol'ad'o'j laŭ la nom'it'a'j aŭ ali'a'j verk'o'j k.t.p. De temp'o al temp'o oni inter'romp'u—por ne lac'iĝ'i—ĉi tiu'n labor'o'n per leg'ad'o de ali'a'j verk'o'j el ni'a riĉ'a Esperant'a literatur'o; ĉar la stud'ad'o de la nun antaŭ vi kuŝ'ant'a libr'o est'as kaj dev'as est'i ne amuz'a, sed serioz'a afer'o. Tamen la gajn'o el ĝi, tio'n mi cert'e esper'as, est'os grav'a por ĉiu mem kaj por ni'a kar'a Esperant'o.

A. Histori'o

Jam de 200 jar'o'j kun rilat'e mal'grand'a'j inter'romp'o'j est'is far'at'a'j prov'o'j kre'i lingv'o'n inter'naci'a'n, kaj la dezir'o de komun'a lingv'o por ĉiu'j hom'o'j est'is esprim'it'a eĉ jam antaŭ pli ol 2000 jar'o'j de la profet'o Zefanja. Tiu ĉi dezir'o hav'as ankaŭ tre grav'a'n fundament'o'n; ĉar de ĉiam la babilona konfuz'o de lingv'o'j est'is grand'a mal'help'o al la spirit'a komunik'iĝ'o inter la naci'o'j. En ni'a temp'o, kiam la inter'komunik'iĝ'o de la popol'o'j per la telegraf'o'j, vapor'ŝip'o'j kaj fer'voj'o'j grand'iĝ'is en manier'o neniam supoz'it'a, ankaŭ la el'lern'ad'o de la lingv'o'j de ĉiu'j tiu'j ĉi popol'o'j far'iĝ'is bezon'o de la bon'e eduk'it'a'j kaj precip'e de la komerc'ist'o'j; sed tiu ĉi lern'ad'o est'as tiel mal'facil'a kaj temp'o'n de'pren'ant'a, ke ĝi plej'e dev'as est'i far'at'a kun perd'o por la ali'a'j region'o'j de scienc'o, kaj tial la postul'ad'o de unu lingv'o komun'a, akcept'it'a de ĉiu'j eduk'it'a'j hom'o'j, anstataŭ'ant'a ĉiu'j'n ali'a'j'n fremd'a'j'n lingv'o'j'n, montr'as si'n des pli prav'ig'it'a. Oni pov'us tial atend'i, ke tia el'pens'o est'os de la hom'ar'o akcept'it'a kun la plej grand'a plezur'o! Sed tiu ĉi ide'o en'tut'e en la publik'o ne est'as tiel hejm'e, kiel ĝi dev'us est'i, kontraŭ'e, ni renkont'as, eĉ en sfer'o'j, kie ni dev'us ĝi'n atend'i la plej mal'mult'e, antaŭ ĉio la antaŭ'juĝ'o'n, ke en'konduk'i unu lingv'o'n por ĉiu'j hom'o'j est'as simpl'e afer'o ne'ebl'a. Tamen la argument'o'j, per kiu'j oni kontraŭ tio ĉi batal'as, est'as al'uz'ebl'a'j nur por lingv'o'j natur'a'j kaj neniel por lingv'o art'a, kiu'n oni dev'as rigard'i nur kiel art'e laŭ la model'o'j de la lingv'o'j natur'a'j kre'it'a'n »elekt'o'n de la plej bon'a«. Ceter'e mi trov'is, ke ver'a kompren'o de tiu ĉi objekt'o nur tiam pov'as est'i ating'it'a kun util'o, kiam ni antaŭ'e okup'os ni'n iom je la prepar'a'j labor'o'j, kiu'j antaŭ'ir'is al la nun'a sistem'o de lingv'o tut'mond'a.

Tie ĉi ne est'as al mi ebl'e don'i detal'a'n pri'skrib'o'n de tiu'j ĉi ĉirkaŭ 60 prov'o'j; est'as sufiĉ'e, se ni nur en'komun'e vid'os, kio ĉio est'is far'it'a en tiu ĉi rilat'o, kaj kia'j'n rimed'o'j'n oni ĉiu'foj'e vol'is uz'i, por ĉiu'j'n hom'o'j'n lingv'e unu'ig'i. Dum'e el ĉiu'j tiu'j ĉi pen'o'j montr'iĝ'as la instru'o, kiu ankaŭ en ali'a'j afer'o'j pruv'iĝ'as, ke la grand'a'j'n ver'o'j'n oni ating'as ne per tre mal'grand'a kost'o, sed ke al tio, kio'n oni fin'e konfes'as kiel »mir'ind'e simpl'a«, oni proksim'iĝ'is ĉiam per mal'rapid'a'j kaj mal'facil'a'j flank'a'j voj'o'j nur iom post iom kaj paŝ'o post paŝ'o.

Oni vid'as ordinar'e en Leibniz la patr'o'n de la »ide'o de lingv'o tut'mond'a«; tiu ĉi publik'ig'is si'a'n ide'o'n pri la »Pazigrafi'o aŭ la art'o far'i si'n kompren'ebl'a per komun'a'j skrib'a'j sign'o'j al ĉiu'j naci'o'j de la ter'o, en kia'j ajn mal'egal'a'j lingv'o'j ili parol'as, se ili nur kon'as tiu'j'n ĉi komun'a'j'n sign'o'j'n« la unu'a'n foj'o'n en la jar'o 1666 en latin'a disertaci'o (Dissertatio de art'e combinatoria, Lipsiae 1666). Tiu ĉi ide'o ankaŭ okup'is la grand'a'n pens'ant'o'n ĝis la fin'o de li'a viv'o, kvankam li en tio ĉi ven'is al neni'o, krom sen'frukt'a'j iniciat'o'j. Tamen oni pov'as jam la hieroglif'o'j'n rigard'i kiel spec'o'n de pazigrafi'o, kiel ankaŭ la ĥin'a'j'n sign'o'j'n de skrib'ad'o, kiu'j'n uz'as pli ol tri'on'o de la tut'a hom'ar'o, malgraŭ ili'a'j preskaŭ ne'venk'ebl'a'j mal'facil'aĵ'o'j. Ĉar tiu ĉi ide'a skrib'ad'o, konsist'ant'a el ĉirkaŭ 40 000 sign'o'j, en kiu per unu komun'a simbol'a sign'o est'as esprim'at'a tiu sam'a pens'o aŭ kompren'aĵ'o, kiu, est'ant'e el'parol'at'a, en ĉiu lingv'o son'us ali'e, pov'as tial est'i legat'a en ĉiu lingv'o, kaj la Ĥin'o tial ankaŭ leg'as si'a'j'n skrib'a'j'n sign'o'j'n ĉiam en si'a dialekt'o, kaj la ali'a'j popol'o'j de Azi'o leg'as tiu'j'n sam'a'j'n sign'o'j'n en ili'a lingv'o. Tiu'j ĉi popol'o'j reciprok'e si'n tiel ne kompren'as per si'a lingv'o, sed kompren'as si'n per si'a skrib'ad'o, oni pov'us dir'i, per la Azi'a pazigrafi'o[2].

Tia'j kred'ebl'e est'is la konsider'o'j, kiu'j jam en la jar'o 1668 ig'is la episkop'o'n John Wilkins[3] el'don'i si'a'n grandioz'a'n pazigrafi'a'n prov'o'n, kiu'n prezent'as al ni en bon'eg'a manier'o Max Müller en la 2a volum'o de si'a'j »Lekci'o'j pri la scienc'o de la lingv'o«, el kiu'j ni vid'as, ke tie la ide'o'j kun si'a'j sign'o'j est'is ord'it'a'j laŭ spec'o'j kaj divid'it'a'j en klas'o'j'n, tiel ke de la komun'a oni venad'is al la apart'a kaj de tie ĉi per ĉiam pli preciz'a'j special'ig'ad'o'j oni venad'is fin'e al la plej special'a, kio'n oni vol'is esprim'i en tia manier'o.

Sed jam Leibniz esprim'as si'n mal'favor'e pri ĝi pro la mult'eg'o da sign'o'j kaj pro la mal'facil'ec'o de ili'a uz'ad'o por la intenc'it'a cel'o, kaj Max Müller mem montr'as al ni, kiel Wilkins fin'e, kvazaŭ konduk'it'a de natur'a instinkt'o, ven'is al la ver'a, nom'e al »lingv'o vort'a«, kaj tiu'n ĉi voj'o'n oni dev'us nur ir'i plu, por ŝpar'i al la hom'ar'o du'cent'jar'a'n van'a'n pen'ad'o'n kun fantom'o pazigrafi'a.

Sed kiel eĉ tia grand'a pens'ant'o, kiel Leibniz, si'n mov'ad'is ankoraŭ en mal'lum'a'j antaŭ'sent'ad'o'j, oni vid'as el tio, ke li ankoraŭ eĉ ne pov'is klar'e si'n esprim'i pri si'a ide'o de lingv'o tut'mond'a; ĉar li dir'is pri la labor'o'j de Wilkins kaj de Dalgarno, ke la ĉef'a afer'o, kiu tie ĉi est'as bezon'a, la el'trov'o de komun'a'j sign'o'j por ĉiu objekt'o kaj ĉiu ide'o, al ili ankoraŭ ne prosper'is. Tia'j sign'o'j laŭ li'a opini'o dev'is est'i simil'a'j je la sign'o'j de la algebr'o, kaj ŝajn'is al li neces'e, se oni vol'is tut'e ating'i la cel'o'n, el'pens'i i'o'n en la manier'o de alfabet'o de la hom'a'j pens'o'j[4], el kio ceter'e Immanuel Niethammer (1808) vol'as tir'i la konklud'o'n, ke Leibniz per tio ĉi jam pens'is »fonetik'a'n lingv'o'n vort'a'n«.

Jam antaŭ Wilkins D-ro Joh. Joach. Becher (1661) propon'is numer'i la vort'o'j'n de tut'a vort'ar'o kaj tiu'j'n ĉi nombr'o'j'n uz'i kiel komun'a'n lingv'o'n de skrib'ad'o. Sed sen'dub'e est'as pruv'it'e, ke nur de la temp'o de Leibniz la ide'o kre'i pazigrafi'o'n ricev'is dec'e radik'o'j'n kaj okup'is part'e apart'a'j'n instru'it'ul'o'j'n, part'e instru'it'a'j'n akademi'o'j'n kaj reg'ist'ar'o'j'n. En German'uj'o, Franc'uj'o, Angl'uj'o, Hispan'uj'o, Hungar'uj'o, Rus'uj'o, Dan'uj'o k. c. est'is far'it'a'j mult'a'j prov'o'j kaj propon'o'j por la ating'o de tiu ĉi cel'o, kaj ankoraŭ en la jar'o 1811 la akademi'o de scienc'o'j en Kopenhago difin'is premi'o'n por la plej bon'a prezent'o de facil'a kaj praktik'e efektiv'ig'ebl'a pazigrafi'o.

Sed tiel sam'e kiel Wilkins kaj Dalgarno, ne ven'is al la cel'o ankaŭ Anastasius Kirchner (1665), Peter Porele (1667) aŭ Joh. Upperdorf (1679-80), ankaŭ Andre'as Müller (1681), kiu hav'is la intenc'o'n kre'i universal'a'n lingv'o'n, fond'it'a'n sur la Ĥin'a lingv'o kaj ĝi'a'j sign'o'j de skrib'ad'o, kaj ne pli bon'e prosper'is al Joh. Caramuel von Lobkowitz (1687), kiel ankaŭ al li'a antaŭ'ir'ant'o la jezuit'o Besuier (1684), aŭ al li'a post'ir'ant'o David Solbrig (1725). En la jar'o 1772 la Hungar'o Kalmar de Taboltzafö en si'a verk'o redukt'is la tut'a'n sum'o'n de la hom'a'j ide'o'j al ĉirkaŭ 500 fundament'a'j kaj komun'a'j, ĉe kio li uz'is skrib'a'j'n sign'o'j'n de ĉiu'j popol'o'j, sed precip'e Malabar'a'j'n. Tiu ĉi universal'a sign'a skrib'ad'o, kiu sekv'e prav'e port'is la nom'o'n »pazigrafi'o«, est'is tamen tiel mal'facil'a, ke nur la sen'lac'a Boyle pov'is ĝi'n tut'e ek'posed'i.

Post tiu ĉi verk'o sekv'is ankoraŭ mult'a'j, kiel ekzempl'e de Chr. G. Berger »Plan zu einer allgemeinen Rede- und Schriftsprache für alle Nationen« (Berlin 1779) kaj Delormel (1795), la pazigrafi'o de Vater (Wien 1795), la pazigrafi'o de M. de Maimieux (Par'is 1797), kiu ankaŭ est'as fond'it'a sur la numer'ad'o de la vort'o'j, kiel ankaŭ en tiu sam'a temp'o M. Bud'et kaj M. Chambry.

Ĉiu'j tiu'j ĉi hav'is neni'a'n sukces'o'n, ĝis en la jar'o 1796 la glor'a instru'ist'o de surd'a'mut'ul'o'j, Sicard, kun grand'a pomp'o antaŭ'anonc'is oportun'a'n pazigrafi'o'n, kiu, atend'it'a kun grand'a sen'pacienc'o, est'is el'don'it'a en la ofic'ej'o de pazigrafi'o en Parizo en la lingv'o'j German'a kaj Franc'a du jar'o'j'n post ĝi'a antaŭ'anonc'o. Kvankam li cert'ig'is, ke li bezon'as nur 12 sign'o'j'n, nom'it'a'j'n »gam'o'j«, li tamen uz'is da ili mult'e pli mult'e, por ord'ig'i mult'a'j'n vort'o'j'n, help'a'j'n verb'o'j'n kaj ide'o'j'n, kiu'j'n li divid'is en 3 ĉef'a'j'n apart'aĵ'o'j'n kaj post'e ankoraŭ en klas'o'j'n kaj sub'klas'o'j'n, kaj al kiu'j est'is ankoraŭ bezon'a'j divers'a'j lini'o'j kaj punkt'o'j. La vort'ar'o serv'as al ĉiu en li'a propr'a lingv'o, sed est'as en si'a konstru'o tre vast'a, kaj kiel ajn geni'a la sistem'o est'as—ĉar neni'a hav'is tia'n difin'it'ec'o'n—, ankaŭ tie ĉi la el'lern'ad'o kost'is mult'a'n kaj grand'a'n labor'ad'o'n.

Post tio ĉi la bon'e kon'at'a en sfer'o'j pedagog'a'j lingv'ist'o Wolke[5], profesor'o de la universitat'o en S. Peterburgo, publik'ig'is en la jar'o 1797 en Dessaŭ si'a'n propr'a'n el'pens'o'n de inter'komunik'iĝ'a skrib'a lingv'o, kiu konsist'is en tio, ke ĉiu lingv'o postul'is apart'a'n leksikon'o'n, kiu dev'is en'hav'i ĉiu'n vort'o'n kun ĝi'a'j form'o'j deklinaci'a'j kaj konjugaci'a'j; la vort'o'j sur ĉiu paĝ'o est'is numer'it'a'j per 1, 2, 3 k. c., kaj al ĉiu'j sur la flank'o est'is al'don'it'a'j la nombr'o'j de la paĝ'o'j kaj numer'o'j, sub kiu'j tiu sam'a vort'o est'as trov'ebl'a en ĉiu'j ali'a'j vort'ar'o'j. Oni tiel en kiu ajn dezir'it'a lingv'o dev'is i'o'n nur anstataŭ per liter'o'j skrib'i per nombr'o'j de paĝ'o'j kaj numer'o'j de la vort'o'j, tiam ĉiu, kiu vol'is leg'i la skrib'it'a'n en ali'a lingv'o, dev'is serĉ'i la en'hav'o'n en la vort'ar'o'j de tiu aŭ ali'a lingv'o. Sed se ni konsider'os, kiel mal'lert'a, mal'facil'a kaj mult'e'kost'a tio ĉi dev'is est'i, ni ne dev'as mir'i, ke tia sistem'o ne pov'is trov'i amik'o'j'n. Ĉar se oni vol'us pret'ig'i vort'ar'o'j'n de nur ĉirkaŭ 16 lingv'o'j, tiam, al'kalkul'ant'e la nombr'o'n kaj la kom'o'n neces'a'n apud ĉiu el ili, est'us neces'a lok'o de 135 liter'o'j tip'o'grafi'a'j. Kaj tiu ĉi labor'o, plend'as Wolke, pli mult'e li'n okup'is, ol kiom li vol'us pro si'a'j ali'a'j labor'o'j. Al tio ĉi li eĉ ne pens'is pri la sintaks'o de la lingv'o'j.

El la ceter'a'j pazigrafi'a'j sistem'o'j, kiu'j aper'is ĉirkaŭ la fin'o de la 18^a cent'jar'o, de Fry en London, de G. E. Busch en la »Jahrbuch des Fortschrittes der Wissenschaften«, kiel ankaŭ de Grotenfeld en Göttingen, la verk'o »Pasigraphie und Antipasigraphie« de J. S. Vater (Weißenfels kaj Leipzig 1799) est'as la sol'a, kiu hav'as ind'o'n; ĉar la aŭtor'o jam esprim'as en ĝi la opini'o'n, ke la pazigrafi'o est'as rimed'o por la inter'komunik'iĝ'o kaj komerc'o en mal'proksim'a'j land'o'j, kies lingv'o'j'n ni ne kompren'as, kaj ke tio ĉi est'as la plej bon'a part'o, kiu'n la pazigrafi'o pov'as ating'i.

En la komenc'o de la 19^a cent'jar'o ni trov'as antaŭ ĉio Näther-on en Görlitz, kiu en la jar'o 1805 publik'ig'is verk'o'n[6], en kiu li far'as la propon'o'n uz'i karakter'a'n skrib'ad'o'n, kiu est'us figur'a kaj pren'it'a el la natur'o. Sed ĉar ne facil'e est'as el'lern'i sen'fin'a'n nombr'o'n da figur'a'j sign'o'j, tial tiu ĉi simbol'a skrib'ad'o, tut'e mal'egal'a je la ĝis'tiam'a'j sistem'o'j, est'as tre mal'oportun'a kaj mal'facil'e uz'ebl'a. Prav'e si'n lev'as kontraŭ tiu ĉi, kiel ankaŭ kontraŭ ĉiu'j ali'a'j ĝis'tiam'a'j sistem'o'j, en bon'eg'e skrib'it'a kritik'a polemik'o, la tiam'a reĝ'a Bavar'a centr'a konsil'an'o de instru'ad'o ĉe la sekret'a ministr'aĵ'o de intern'aĵ'o'j en Munĥen'o, Friedr. Immanuel Niethammer[7], kiu tut'e ver'e ven'as al la konklud'o, ke sur voj'o simbol'a, ĉu ĝi est'os sign'o'j hieroglif'a'j aŭ nombr'a'j aŭ sign'o'j de son'o'j (liter'o'j), uz'at'a'j kiel sign'o'j de pens'o'j, oni neniam pov'os ven'i al la cel'o. Sed tut'e ne intenc'ant'e for'ĵet'i la pens'o'n de norm'a lingv'o, li fin'e ven'as al la prudent'a opini'o, ke nur imit'it'a al la lingv'o'j natur'a'j »fonetik'a vort'a lingv'o« pov'as solv'i la problem'o'n de lingv'o tut'mond'a; ankaŭ pli: tiu ĉi natur'a ir'o de ide'o'j al'konduk'as li'n eĉ al la pens'o, ke dev'as est'i ebl'e el'pens'i skrib'ad'o'n, kiu permes'us, »pens'ad'i sur la paper'o«, t. e. skrib'ad'i kun la rapid'ec'o de la pens'ad'o, sekv'e »temp'o'ŝpar'ant'a'n ide'o'skrib'ad'o'n aŭ pens'o'desegn'ad'o'n«, kiu'n li nom'is »Ide'o'grafik'o«. Kiel oni tamen vid'as el la plu'a'j part'o'j de li'a traktat'o, tiu ĉi ide'o'grafik'o dev'us kvankam el'ven'i el la ide'o'fon'ik'o kaj per tio ĉi tuj far'iĝ'i ideolaliko, tamen ankaŭ li'a ideal'o ŝajn'as ir'i pli mal'proksim'e'n, ol ni'a nun'a stenografi'o kaj la Volapük de Schleyer; sed est'as sen'dub'e, ke per si'a skrib'ad'o li pens'as ni'a'n alfabet'a'n skrib'ad'o'n de son'o'j, kiel per si'a lingv'o li pens'as lingv'o'n vort'a'n, simil'a'n je tiu, por kiu ni batal'as.

Ĉiu'j tiu'j ĉi kaj ali'a'j prov'o'j rilat'e la praktik'a'n util'o'n al'konduk'is tiel sam'e mal'mult'e al ia rezultat'o, kiel la jam dir'it'a vok'o de la Kopenhaga akademi'o, kaj de tiu temp'o (1811) ĝis la nun'a (escept'int'e: »Le polyglotte improvisé ou l’art d’écrire les langues sans les apprendre« de A. Renzi en Parizo 1840 kaj la pazigrafi'o de Sunderwall en Sved'uj'o kaj la »New universal cipher language« 1874 de unu ne nom'it'a aŭtor'o en Londono) ni hav'as neni'o'n pli por not'i. Por tio la plej nov'a'j pazigrafi'ist'o'j, pri kiu'j ni nun parol'os, nom'e: baron'o de Gablenz, Moses Paic, Do'n Sinibaldo de Mas kaj Ant'o'n Bachmaier, kiel ankaŭ Albert Walter—star'as pli alt'e, ol ili'a'j antaŭ'ir'ant'o'j, aŭ en rilat'o de la konstru'o, aŭ en rilat'o de facil'ec'o de la metod'o.

La konstru'o de la »Gablenzografia kaj Gablenzolalia« de baron'o de Gablenz est'as grandioz'a. Antaŭ ĉio li pen'is per apart'a alfabet'o laŭ 33 divers'a'j lingv'o'j en tiom sam'e da ŝlos'il'o'j solv'i la problem'o'n por la mond'o lingv'ist'a skrib'ad'i tiel, kiel oni parol'as. Li verk'is gramatik'o'n kaj vort'ar'o'n, kiu plej'e konsist'as el vort'o'j unu'silab'a'j. Sed kiel ajn bon'eg'a li'a labor'o est'us, tre grand'a est'as la mal'facil'ec'o el'lern'i la 33 kap'romp'ant'a'j'n ŝlos'il'o'j'n. Al tio ĉi li tamen ne turn'is atent'o'n, ke la popol'o'j Orient-Azi'a'j ne tre facil'e pov'as el'parol'ad'i la Eŭrop'a'j'n konsonant'o'j'n, nom'e la »r«, kiu'n li precip'e mult'e uz'as en si'a'j nom'o'j de nombr'o'j (ra 1, re 2, ri 3, ro 4, ru 5). Kvankam la prov'o'j de la pazigrafi'o de Gablenz por la praktik'a viv'o ne taŭg'as, li tamen montr'is, ke li bon'e kon'as la spirit'o'n de la lingv'a scienc'o.

En la jar'o 1863 sam'temp'e kun la propon'o'j de Grimm en Konstantinopol'o aper'is la verk'o de Do'n Sinibaldo de Mas, pri kiu ankaŭ est'as iom parol'it'e en la jam dir'it'a'j lekci'o'j de Max Müller; ĝi aper'is sam'temp'e en Londono, Parizo kaj Leipcigo kaj merit'as atent'o'n pro si'a sistem'o. Sed jam la difin'o, kiu'n li don'as al ni pri ideografi'o: »L’idéographie est l’art d’écrire avec des signes qui représentent des idées et n'o'n avec des mots (sons) d’une langue quelconque« ankoraŭ unu foj'o'n montr'as, ke oni ĉiam ankoraŭ si'n mov'ad'is sur la mal'ver'a voj'o, kiu ĝis nun ne konduk'is al la cel'o kaj ankaŭ neniam al ĝi konduk'os. El'ir'ant'e el la pens'o, ke la sign'o'j de nombr'o'j en la aritmetik'o kaj algebr'o por tiu'j popol'o'j, kiu'j ili'n uz'as, est'as neni'o ali'a, ol sign'o'j ideografi'a'j, li pen'as el'montr'i, ke 500 milion'o'j da hom'o'j, la Japan'o'j, Koĥinĥinanoj, Tonkin'an'o'j si'n kompren'as reciprok'e nur per unu sam'a skrib'ad'o kaj uz'as ĝi'n ĉiu'tag'e. Kaj kio ĝi est'as ali'a, ol sign'o'j ideografi'a'j? Ĉu oni tiel pov'os ankoraŭ dub'i la ebl'ec'o'n de tiu ĉi sistem'o? Ĉu ni est'us ne'kapabl'a'j far'i tio'n, kio'n far'as la Azi'an'o'j, kiam ni ja kred'as, ke ni star'as mult'e pli alt'e, ol ili?—La ebl'ec'o'n de la uz'ad'o ankaŭ ni ne dub'as, sed ni ankaŭ ne dub'as la mal'facil'ec'o'n de la en'konduk'ad'o. La Ĥin'o'j labor'u mult'a'j'n jar'o'j'n super la lern'ad'o de si'a skrib'a lingv'o kun ĝi'a'j 40000 divers'a'j sign'o'j—ni okcident'ul'o'j jam de antaŭ'e hav'as ni'a'n hered'it'a'n de la Fenik'o-Hebre'o'j fonetik'a'n skrib'ad'o'n alfabet'a'n, kiu don'as al ni la ebl'o'n, el 23 liter'o'j form'i mult'a'j'n milion'o'j'n da son'o'j, kiu'j, est'as ver'e, ne pov'as est'i nom'at'a'j vort'o'j, se kun ili ne est'as lig'at'a'j difin'it'a'j ide'o'j (kompren'aĵ'o'j). Sed el tio ĉi almenaŭ sekv'as, ke ni pov'as kre'i al ni neni'a'j'n pli riĉ'a'j'n kaj pli praktik'a'j'n reprezent'ant'o'j'n por la grandioz'a divers'ec'o de ni'a'j ide'o'j, ol la vort'o'j'n de lingv'o, kiu'j ĉiu'j est'as kun'met'it'a'j nur el mal'mult'a'j son'o'j fundament'a'j. Kaj ni dev'us nun re'e ni'n turn'i al la sen'mov'a'j Egiptaj aŭ Ĥin'a'j sign'o'j figur'a'j, kiu'j est'as fond'it'a'j ankoraŭ sur la primitiv'a sent'a pri'rigard'ad'o kaj nur kun grand'a'j mal'facil'aĵ'o'j permes'as la prezent'ad'o'n de abstrakt'aĵ'o!—Do'n Sinibaldo de Mas pren'as por ĉiu »ide'o« unu sign'o'n, prunt'it'a'n el la muzik'a not'a sistem'o, nur kun la diferenc'o, ke li don'as ne efektiv'a'j'n not'o'j'n en ĉiu'j ili'a'j nuanc'o'j. La sign'o'n fundament'a'n form'as not'o kvar'on'o, kaj laŭ tio, ĉu ĝi star'as sur tiu aŭ ali'a lini'o, ĝi ŝanĝ'as si'a'n signif'o'n kiel substantiv'o, verb'o, adjektiv'o k. c., kaj en simil'a manier'o est'as esprim'at'a'j ĉiu'j form'o'j de la gramatik'o. Kiel ajn facil'a tiu ĉi sistem'o ŝajn'as je la unu'a rigard'o, tamen tre baldaŭ montr'iĝ'as, ke la sign'o'j por universal'a uz'ad'o est'as tro komplik'it'a'j.

Unu jar'o'n post'e Moses Paic, Serb'o el Zemlin, publik'ig'is pazilalion kaj pazigrafi'o'n[8]. Li uz'is sol'e cifer'o'j'n, por esprim'i ĉiu'j'n vort'o'j'n laŭ ili'a'j element'a'j ide'o'j, tiel ke difin'it'a vort'o aper'as ĉiam esprim'at'a per difin'it'a cifer'o. Tiel li uz'as la nombr'a'j'n sign'o'j'n de 1 ĝis 999 por ĉiu'j gramatik'a'j fleksi'o'j; la nombr'o'j komenc'ant'e de 1000 est'as la pazigrafi'a'j sign'o'j de ide'o'j. La apud'a'j kompren'aĵ'o'j de komun'a ide'o, la vort'a'j ali'form'aĵ'o'j kaj de'ven'aĵ'o'j est'as format'a'j per al'don'ad'o de plu'a'j nombr'o'j al la nombr'o'j de la ide'o'j per sign'o'j de al'don'ad'o aŭ de'pren'ad'o. Tiel ekzempl'e 3243 signif'as la komun'a'n ide'o'n de aĉet'ad'o, kaj tiam 3243 + 10 = aĉet'ant'o, 3243 + 13 = la aĉet'ant'o, 3243 + 101 = la aĉet'ant'o'j k. c. El si'a pazigrafi'o M. Paic far'as pazilalion per tio, ke li por la apart'a'j nombr'o'j met'as liter'o'j'n kaj por »+« »m«, por »-« »n«; ekzempl'e: 3243 + 10 = aĉet'ant'o= »fegimanos«, 3243 + 20 = aĉet'ant'in'o = »fegimenos«, 3243 + 40 = aĉet'o = »fegimonos« k. c. k. c.

Oni tiel vid'as, ke ankaŭ Paic fin'e en simil'a manier'o kiel Wilkins ven'us al la ĝust'a, nom'e al skrib'ad'o kaj lingv'o son'a, kvankam Wilkins tuj en la komenc'o labor'is kun liter'o'j, dum Paic kun cifer'o'j. Li ankaŭ pens'is, ke por la ordinar'a'j afer'o'j de la viv'o est'as sufiĉ'a la el'lern'ad'o de 1000 sign'o'j de ide'o'j, kiu'j kun la plej grand'a facil'ec'o per help'o de la de'ven'ig'it'a'j apud'a'j ide'o'j pov'as est'i al'konduk'it'a'j al 10000. Sed jam D-ro Wild rimark'is, ke tiu ĉi sistem'o postul'as tro grand'a'n pri'pens'ad'o'n, por pov'i est'i en'konduk'it'a en la ordinar'a'n inter'komunik'iĝ'o'n kun mal'proksim'a'j popol'o'j. Li opini'is ankaŭ, ke se la pazigrafi'o est'us en'konduk'ebl'a ĉe la Azi'a'j popol'o'j, oni dev'us pren'i por fundament'o ne la el'labor'it'a'j'n lingv'o'j'n Eŭrop'a'j'n, sed ni dev'us por tio ĉi kre'i pazigrafi'o'n mult'e pli facil'a'n, ol eĉ la Ĥin'a; kaj, apog'ant'e si'n sur tiu'n ĉi princip'o'n, la last'a parti'an'o de la ide'o pazigrafi'a, Ant'o'n Bachmaier en Munĥen'o, ĉef'o de unu tie'a grand'a komerc'a firm'o, jam en la jar'o 1852 konstru'is nov'a'n sistem'o'n de pazigrafi'o, kiu en kompar'o kun la antaŭ'e nom'it'a'j disting'as si'n per ekstrem'a simpl'ec'o. Bachmaier ankaŭ fond'is si'a'n sistem'o'n sur la sign'o'j de la nombr'o'j, ĉar ĉiu'j komerc'a'j popol'o'j posed'as la sistem'o'n de la 10 sign'o'j de nombr'o'j, kvankam ili'a'j form'o'j eĉ est'as mal'egal'a'j. Ankaŭ tiu'j ĉi sign'o'j pov'as est'i skrib'at'a'j laŭ ĉiu'j direkt'o'j, ne sol'e horizontal'e de mal'dekstr'e al dekstr'e, kiel ĉe la Eŭrop'an'o'j, sed ankaŭ de dekstr'e al mal'dekstr'e, kiel ĉe la Mahomet'an'o'j, aŭ de supr'e al mal'supr'e, kiel ĉe la Orient'azi'an'o'j, kaj al tio ĉi ili est'as facil'e prezent'ebl'a'j per skrib'ad'o, pres'ad'o kaj telegraf'o. Bachmaier esprim'as ĉiu'n kompren'aĵ'o'n per nombr'o, ne uz'as difin'it'a'n artikol'o'n, sed por la artikol'o ne'difin'it'a la nombr'o'n 1, kaj sign'as la mult'e'nombr'o'n per sub'strek'ad'o de la nombr'o de la ide'o. La substantiv'o'j est'as sen seks'o kaj deklinaci'o. La grad'o'j de kompar'o est'as disting'at'a'j per unu aŭ du punkt'o'j met'it'a'j super la nombr'o de la ide'o, la nombr'o'nom'o'j fundament'a'j per supr'e met'it'a'j, la nombr'o'nom'o'j ord'a'j per mal'supr'e met'it'a'j punkt'o'j. La verb'o est'as uz'at'a nur en la mod'o ne'difin'it'a (infinitiv'o), la est'ont'a temp'o est'as esprim'at'a per super'strek'ad'o, la temp'o pas'int'a per tra'strek'ad'o de la nombr'o de la ide'o k. c. La plej kon'at'a'j nom'o'j propr'a'j kaj geografi'a'j ricev'is en la vort'ar'o'j apart'a'j'n nombr'o'j'n. Bachmaier las'is jam en 18 lingv'o'j prepar'i prov'a'j'n ekzempler'o'j'n de tia'j vort'ar'o'j, super kiu'j labor'is la kon'at'a lingv'ist'o profesor'o Ignatz Gaugengigl kaj la privat'a instru'it'ul'o Wilh. Stephanus. Al tio ĉi form'iĝ'is en Munĥen'o centr'a societ'o por pazigrafi'o, al kiu aparten'is unu'a'klas'a'j instru'it'ul'o'j, kiel la German'a Mezzofanti: Prof-ro Richter, kiu parol'ad'is en 34 lingv'o'j, Prof-ro Lauth, la glor'a egipt'olog'o, D-ro Wild, la bon'eg'a naci'ekonomi'ist'o kaj statistik'ist'o kaj mult'a'j ali'a'j, kiel ankaŭ la baron'o von Gablenz en Dresdeno, Do'n Sinibaldo de Mas kaj Paic est'is honor'a'j membr'o'j de ĝi.

Malgraŭ ke la sistem'o de Bachmaier est'is ekstrem'e simpl'a, uz'ant'e nur 9 komun'a'j'n kaj 6 apart'a'j'n sign'o'j'n, kaj eĉ jam turn'is sur si'n la okul'o'j'n de la reg'ist'ar'o'j, tiel ke jam est'is intenc'it'a universal'a kongres'o, kiu dev'is hav'i lok'o'n en Parizo, tamen la entrepren'o re'e perd'iĝ'is sen rezultat'o. Kaj kial?—Se ĝi'n ankaŭ sonor'a'j kaŭz'o'j, la el'sek'iĝ'o de material'a'j font'o'j, antaŭ ĉio pere'ig'is, tamen la ver'a'n kaŭz'o'n oni dev'as serĉ'i pli profund'e, ĝi kuŝ'as en la sistem'o mem. Ĝi nom'e est'is konstru'it'a sur sabl'o, kiel la sistem'o'j de ĉiu'j antaŭ'ir'ant'o'j de 200 jar'o'j, ĉar la plej simpl'a'n kaj plej facil'a'n oni la plej mal'facil'e trov'as.

Tamen oni ne dev'as pens'i, ke sistem'o en tiel alt'a grad'o simpl'ig'it'a, kiel la sistem'o de Bachmaier, kvankam ĝi ne port'is en si la fundament'o'n por lingv'o tut'mond'a, for'ir'is el la mond'o, al'port'int'e neni'a'n util'o'n. Bachmaier dir'is mem en la antaŭ'parol'o al si'a'j pazigrafi'a'j vort'ar'o'j: »Est'as kompren'ebl'e, ke tiu ĉi skrib'a manier'o de komunik'iĝ'o neniam est'os egal'a al la bon'aĵ'o'j de lingv'o; tamen por la komunik'iĝ'o kun tiu'j, kies lingv'o'n oni ne kompren'as (kiu hom'o kompren'as ĉiu'j'n lingv'o'j'n!) ĝi est'as ekstrem'e grav'a help'o«. Efektiv'e tiu ĉi sistem'o por mal'long'a'j not'o'j komerc'a'j, por sci'ig'o'j de gazet'o'j kaj precip'e por telegram'o'j al ĉiu'j land'o'j de la mond'o montr'iĝ'is uz'ebl'a.

La »Sistem'o ĉifr'ad'a kaj telegraf'ad'a« de A. Walter en Winterthur, kiu en tri'membr'a'j kun'ig'o'j de liter'o'j de »aaa« ĝis »zzz« kun'e kun kelk'a'j cifer'o'j por la plej neces'a'j gramatik'a'j rilat'o'j, en manier'o de sekret'a skrib'ad'o prezent'as ĉiu'j'n neces'a'j'n ide'o'j'n en form'o tabel'a, don'as en ĉiu okaz'o por ĉifr'a'j telegram'o'j ŝpar'o'n de kost'o'j ĝis 40% en kompar'o kun vort'a'j telegram'o'j en la lingv'o German'a; sed por lingv'o tut'mond'a, kiel por parol'ad'o, tiel ankaŭ por skrib'ad'o, ankaŭ al ĝi mank'as la natur'a fundament'o, ĉar eĉ Mezzofanti ne pov'us ten'i en la kap'o tiu'j'n ĉi kun'lig'o'j'n de liter'o'j, kiu'j ankaŭ tie ĉi dev'as serv'i anstataŭ vort'o'j. Al tio ĉi ili est'as ne'el'parol'ebl'a'j kaj tial por la buŝ'a inter'kompren'iĝ'ad'o tut'e ne uz'ebl'a'j. Ankaŭ la verk'ad'o de vort'ar'o'j jam en unu lingv'o est'as lig'it'a kun grand'eg'a'j labor'o'j kaj mal'facil'aĵ'o'j, ne parol'ant'e jam pri kelk'a'j kaj mult'a'j lingv'o'j...

Pied'not'o'j

[1] Fundament'a Krestomati'o, p. 256-268. German'e en: Bayerische Lehrerzeitung 1885, 11 kaj 12.

[2] V. D-ro Albert Wild: »Über Geschichte der Pasigraphie und ihre Fortschritte in der Neuzeit« München 1864 (Apart'a re'pres'o el la »Chronik der Gegenwart«).

[3] John Wilkins, An Essay towards a real character and philosophical language, 1668.

[4] D. S. Choffin, Amusements liter. vol. I p. 28.—En apart'a traktat'o: »Geschichte und Empfehlung einer allgemeinen Schriftzeichensprache« (v. Leibniz Werke nach Rasp'e, vol. II p. 645-653). Leibniz eĉ klar'e kompren'ig'as, ke por ĉiu ide'o'j oni dev'as akcept'i karakter'a'j'n nombr'o'j'n k. c.

[5] C. H. Wolke, Erklärung, wie di'e wechselseitige Gedankenmittheilung aller kultivierten Völkern des Erdkreises oder di'e Pasigraphie möglich und ausüblich se'i, ohne Erlernung irgend einer neuen, besonderen oder einer allgemeinen Wort- oder Zeichensprache. Dessau 1797.

[6] Zach. Näther, Versuch einer ganz neuen Erfindung von Pasigraphie oder di'e Kunst zu schreiben und zu drucken, daß es von allen Nationen der ganzen Welt in allen Sprachen eben so leicht gelesen werden kan'n als di'e Zahlencharaktere 1, 2, 3; in Form einer Sprachlehre oder Grammatik nebst 20 pasigraphischen Übungen. Görlitz 1805.

[7] F. J. Niethammer, Über Pasigraphik und Ideographik, Nürnberg, be'i Karl Felssenecker, 1808.

[8] Pli detal'e v. en la verk'o de D-ro Wild.

Lazaro Ludovik'o Zamenhof nask'iĝ'is la 15-an (laŭ la Rus'a kalendar'o la 3-an) de Decembr'o 1859-an la urb'o Bialystok (guberni'o de Grodno). Li'a'j ge'patr'o'j est'is Mark'o kaj Rozalio (nask'it'a Sofer). Li'a patr'o hav'is lern'ej'o'n kaj krom tio don'ad'is privat'a'j'n lecion'o'j'n de German'a kaj Franc'a lingv'o'j. De si'a plej fru'a jun'ec'o Ludovik'o Zamenhof ĉiam est'is tre rev'em'a, pens'em'a kaj impres'ebl'a, kaj oni kon'is li'n kiel infan'o'n ekster'ordinar'e kaj ĉiu'flank'e kapabl'a'n. Li komenc'is lern'i tre fru'e: hav'ant'e la aĝ'o'n de kvar jar'o'j, li jam bon'e leg'is kaj skrib'is.

Li'a san'o est'is tre delikat'a, kaj en si'a infan'ec'o li oft'e est'is mal'facil'e mal'san'a. En Aŭgust'o 1869 li komenc'is la stud'ad'o'n en la Bialystoka real'a lern'ej'o; sed ĉar li tiam ne hav'is ankoraŭ la aĝ'o'n de plen'a'j 10 jar'o'j (kio'n la leĝ'o tiam postul'is), tial oni ne kalkul'is al li tiu'n jar'o'n, kaj efektiv'a lern'ant'o de la unu'a klas'o de la lern'ej'o li pov'is far'iĝ'i nur en 1870. En Decembr'o de 1873 li'a'j ge'patr'o'j trans'loĝ'iĝ'is Varsovion, kie li'a patr'o akcept'is la ofic'o'n de inspektor'o de privat'a lern'ej'o kaj baldaŭ post'e ricev'is la ofic'o'n de profesor'o de la regn'a Varsovia real'a lern'ej'o. Laŭ la konsil'o de kon'at'o'j la patr'o de Ludovik'o decid'is, ke li lern'u la lingv'o'j'n Latin'a'n kaj Grek'a'n kaj daŭr'ig'u si'a'n stud'ad'o'n en gimnazi'o filologi'a. En Aŭgust'o 1874 li efektiv'e ekzamen'iĝ'is en la Varsovia 2a gimnazi'o kaj est'is akcept'it'a tie'n kiel lern'ant'o de la 4a klas'o.

Dum la tut'a gimnazi'a temp'o, kiel en Bialystok, tiel ankaŭ en Varsovio, Zamenhof est'is ĉiam la unu'a en si'a klas'o. Li ĉiam est'is sincer'e am'at'a de ĉiu'j si'a'j koleg'o'j. En ĉiu'j demand'o'j li'a opini'o est'is ĉiam rigard'at'a kiel la plej aŭtoritat'a.

En la gimnazi'a'j jar'o'j li'n varm'eg'e interes'is divers'a'j soci'a'j demand'o'j. De la plej fru'a'j jar'o'j li rev'is pri la solv'o de divers'a'j soci'a'j problem'o'j. Sed plej mult'e interes'is li'n la problem'o de inter'gent'a'j rilat'o'j, kiu instig'is li'n al kre'ad'o de neŭtral'a inter'gent'a lingv'o. En la komenc'o de la vintr'o de 1878 la primitiv'a form'o de tiu lingv'o est'is pret'a kaj Zamenhof kun si'a'j gimnazi'a'j koleg'o'j (en si'a ĉambr'et'o ĉe la strat'o Nowolipie Nr. 28) aranĝ'is fest'o'n, kiu'n ili nom'is »tag'o de viv'ig'o de la universal'a lingv'o«.

Sed pro divers'a'j kaŭz'o'j la koleg'o'j de Zamenhof baldaŭ tut'e mal'varm'iĝ'is por la afer'o. Ili ven'is al la konvink'o, ke, malgraŭ ke tio'n far'as la ĝis nun ĉiam aŭtoritat'a »Zamenhof mem«, la kre'ad'o de lingv'o est'as infan'aĵ'o, kiu por ili, kiel nun jam »matur'a'j hom'o'j«, ne konven'as. Al tio al'iĝ'is ankoraŭ la cirkonstanc'o, ke la patr'o de Zamenhof rakont'is pri la labor'o'j de si'a fil'o al la direktor'o de unu el la Varsoviaj gimnazi'o'j, kaj tiu dir'is al la patr'o, ke li'a fil'o est'as por ĉiam perd'it'a, ke li'a labor'ad'o est'as plej sen'dub'a simptom'o de komenc'iĝ'ant'a ne'san'ig'ebl'a frenez'o. Zamenhof dev'is promes'i al si'a patr'o, ke li almenaŭ ne el'paŝ'os publik'e kun si'a labor'o, antaŭ ol li fin'os la stud'ad'o'n en la universitat'o kaj far'iĝ'os kurac'ist'o. Ĉio ĉi tio kaŭz'is, ke Zamenhof decid'is ne parol'i plu kun iu pri si'a ide'o kaj labor'i tut'e izol'it'e.

En Juni'o 1879 Zamenhof fin'is la kurs'o'n gimnazi'a'n, kaj en Aŭgust'o li for'vetur'is en la urb'o'n Moskvo, por stud'i medicin'o'n en la tie'a universitat'o. Por ne est'i ŝarĝ'o por si'a'j ge'patr'o'j, kies financ'a stat'o neniam est'is sufiĉ'e bon'a, Zamenhof serĉ'is en Moskvo i'a'n okup'o'n, sed bedaŭr'ind'e neni'o'n pov'is trov'i. Tial post du jar'o'j li for'las'is Moskvon kaj re'ven'is Varsovion, kie li daŭr'ig'is si'a'n stud'ad'o'n en la universitat'o. En Januar'o 1885 li fin'is la universitat'a'n kurs'o'n kaj ricev'is diplom'o'n de kurac'ist'o. Tiam, por komenc'i labor'en'spez'i por si'a viv'o, li for'vetur'is en tre mal'grand'a'n urb'et'o'n Wejseje (Sulvaka guberni'o), kie loĝ'is li'a frat'in'o Fanny Pikower kaj kie li komenc'is si'a'n medicin'a'n praktik'ad'o'n. Sed, hav'ant'e tro impres'ebl'a'n karakter'o'n, li tro mult'e sufer'is moral'e en si'a rol'o de »kurac'ist'o por ĉio«; ĉiu'foj'e, kiam li al iu el si'a'j pacient'o'j ne pov'is help'i, aŭ des pli kiam iu el li'a'j pacient'o'j mort'is, li far'is al si akr'a'j'n riproĉ'o'j'n, ke tio est'as la kulp'o de li'a ne'bon'a kurac'ad'o; tial post kvar'monat'a praktik'ad'o en la urb'et'o li decid'is elekt'i por si i'a'n special'ec'o'n. Li re'ven'is Varsovion kaj komenc'is tie perfekt'iĝ'i en kurac'ad'o de okul'o'j. Dum du'on'o da jar'o li labor'is en la okul'ist'a apart'aĵ'o de la Varsovia hebre'a mal'san'ul'ej'o sub la gvid'ad'o de D-ro Kramsztyk. En la fin'o de 1885 li for'vetur'is en la urb'o'n Plock (kie tiam est'is neni'u okul'ist'o), por prov'i tie kurac'ad'o'n kiel okul'ist'o kaj konvink'iĝ'i praktik'e, ĉu li sent'as si'n jam sufiĉ'e fort'a en la okul'ist'a scienc'o. Rest'int'e tie dum 5 monat'o'j kaj konvink'iĝ'int'e, ke mult'e ankoraŭ mank'as al li, li en Maj'o 1886 for'vetur'is Vienon kaj dum kelk'e da monat'o'j fervor'e stud'is tie en la special'a'j kurs'o'j por okul'ist'o'j. En aŭtun'o de 1886 li komenc'is okul'ist'a'n praktik'ad'o'n en Varsovio, en la loĝ'ej'o de si'a'j ge'patr'o'j (strat'o Muranowska No. 40).

De 1878 ĝis 1885 Zamenhof mult'e kaj fervor'e labor'is super si'a lingv'o. En 1885 li decid'is el'don'i si'a'n unu'a'n lern'o'libr'o'n kaj komenc'is serĉ'i el'don'ont'o'n. Sed dum du jar'o'j li tut'e van'e serĉ'is, malgraŭ ke la libr'et'o est'is tre mal'grand'a, neni'u vol'is ĝi'n el'don'i. Fin'e en 1887 li sukces'is ricev'i prunt'e kelk'a'n sum'o'n da mon'o kaj el'don'i mem si'a'n unu'a'n libr'o'n.

La 9-an de Aŭgust'o 1887 Zamenhof edz'iĝ'is kun fraŭl'in'o Klar'o Silbernik (el Kovn'o) kaj aranĝ'is si'a'n loĝ'ej'o'n en Varsovio ĉe la strat'o Przejazd No. 9. Li'a edz'in'o hav'is kelk'a'n ne'grand'a'n kapital'o'n, kaj la jun'a'j ge'edz'o'j hav'is la plej bon'a'j'n esper'o'j'n. Sed, malgraŭ la plej modest'a manier'o de viv'ad'o, la kapital'et'o baldaŭ dis'fand'iĝ'is. Grand'a'n part'o'n de ĝi en'glut'is la el'don'ad'o de la unu'a'j libr'o'j, la anonc'ad'o en gazet'o'j, la dis'send'ad'o de grand'eg'a nombr'o da sen'pag'a'j ekzempler'o'j al ĉiu'j gazet'o'j de la mond'o, al divers'a'j societ'o'j, lern'ej'o'j k.t.p.; la ceter'a'n part'o'n en'glut'is la modest'a viv'ad'o de la ge'edz'o'j, ĉar la nombr'o de la pacient'o'j de Zamenhof est'is terur'e mal'grand'a. En Juni'o 1888 nask'iĝ'is la unu'a fil'o de Zamenhof, Adamo. En la mez'o de 1889 el la tut'a kapital'et'o de la ge'edz'o'j ne rest'is plu eĉ unu kopek'o. La bo'patr'o de Zamenhof don'is al li kelk'a'n help'o'n, sed tio, kompren'ebl'e, sufiĉ'is nur por tre mal'long'a temp'o. Tiam en aŭtun'o de 1889 Zamenhof vol'e-ne-vol'e dev'is decid'i for'las'i Varsovion kaj serĉ'i si'a'n pan'o'n en ia ali'a urb'o, kie ne loĝ'as ali'a'j okul'ist'o'j kaj kie li sekv'e pov'us pli esper'i labor'en'spez'o'j'n per si'a profesi'o.

La for'las'o de Varsovio est'is por ambaŭ ge'edz'o'j ekstrem'e dolor'a, kaj ĉiu'j eĉ plej mal'grand'a'j detal'o'j el tiu mal'gaj'a temp'o ĝis nun viv'e rest'is en ili'a memor'o. Kvankam ambaŭ ge'edz'o'j ne est'is nask'it'a'j en Varsovio kaj kvankam ili tre mal'mult'e ĝu'is iam la urb'a'n viv'o'n, tamen ili tiel varm'eg'e am'is tiu'n urb'o'n, ke la dev'ig'it'a for'las'o de ĝi est'is por ili kvazaŭ plej terur'a por'ĉiam'a ekzil'o el la patr'uj'o. Kun tre'eg'e prem'it'a kor'o la edz'in'o kun la infan'o for'vetur'is en la urb'o'n Kovn'o al si'a patr'o, kaj la edz'o el'vetur'is, por serĉ'i pan'o'n. La unu'a urb'o, en kiu li halt'is, est'is Brest-Litovsk; sed tie oni klar'ig'is al li, ke la urb'o est'as tro mal'riĉ'a, por ke special'ist'o—okul'ist'o pov'u tie hav'i eĉ plej modest'a'n pan'o'n por si'a famili'o. Tiam li ven'is en si'a'n urb'o'n de nask'iĝ'o (Bialystok), ĉar, kvankam tie loĝ'is jam okul'ist'o, Zamenhof esper'is tamen, ke la ge'patr'a urb'o al'port'os al li pli da feliĉ'o. Sed tie oni dir'is al li, ke la esper'o'j est'as tre mal'grand'a'j, ĉar »Bialystok ne hav'as konfid'o'n al kurac'ist'o, kiu ne for'don'as si'n tut'e al si'a profesi'o kaj okup'as si'n per afer'o'j flank'a'j«. Post kelk'a'j tag'o'j da rest'ad'o en Bialystok Zamenhof aŭd'is, ke la grand'a urb'o Ĥerson (en la sud'a Rus'uj'o) ne hav'as okul'ist'o'n. Li telegraf'is al unu Ĥersona kon'at'o, kaj, ricev'int'e la respond'o'n, ke tiel efektiv'e est'as, li entrepren'is la mal'proksim'a'n vojaĝ'o'n al Ĥerson. Li vetur'is tie'n kun la plej bon'a'j kaj vigl'a'j esper'o'j. Sed, ven'int'e tie'n, li sci'iĝ'is, ke la inform'o, kiu'n li ricev'is, est'is mal'ĝust'a, ke en Ĥerson loĝ'as jam de'long'e okul'ist'o, kaj el'labor'i al si tie medicin'a'n praktik'o'n est'os afer'o tre mal'facil'a. Li tamen decid'is jam rest'i tie kaj pacienc'e prov'i el'labor'i al si pan'o'n.

La viv'o en Ĥerson est'is por Zamenhof tre mal'facil'a. Malgraŭ ke li pren'is por si tre mal'grand'a'n loĝ'ej'o'n (strat'o Hannibalovska, dom'o de Tarle) kun tre mal'riĉ'a mebl'ar'o, kaj serv'ant'o'n li hav'is nur por kelk'a'j hor'o'j ĉiu'tag'e, la tre mal'grand'a sum'o da mon'o, kiu'n li kun'port'is kun si, apenaŭ sufiĉ'is por unu monat'o. Ne dezir'ant'e akcept'i por si'a propr'a person'o help'o'n de si'a bo'patr'o (al kiu, kiel ankaŭ al si'a edz'in'o, li neni'o'n skrib'is pri la mal'facil'ec'o de si'a situaci'o), kaj dezir'ant'e el'ten'i kiel ebl'e plej long'e, li aranĝ'is si'a'n viv'o'n tia'manier'e, ke li'a'j el'spez'o'j est'u kiel ebl'e plej mal'grand'a'j, ekzempl'e li hejt'is la forn'o'n tre mal'mult'e, tag'manĝ'is en plej mal'kar'a restoraci'o kaj ne ĉiu'tag'e, k.t.p. Malgraŭ la admon'ad'o de kelk'a'j Ĥersonaj kon'at'o'j, kiu'j ripet'ad'is al li, ke tiel long'e, kiel li ne for'ĵet'os si'a'n fantazi'aĵ'o'n kaj ne far'iĝ'os kurac'ist'o serioz'a, li neniam hav'os pan'o'n; malgraŭ la akr'a'j riproĉ'o'j, kiu'j'n li oft'e mem farad'is al si, memor'ant'e pri si'a'j edz'in'o kaj infan'o'j, li'a temp'o kaj kap'o rest'is okup'it'a'j nur de Esperant'o, kaj li ne perd'is la esper'o'n, ke ĉio est'os bon'a. Al si'a edz'in'o, kiu dum'e nask'is la du'a'n infan'o'n, Sofion, li skrib'ad'is plej konsol'a'j'n kaj esper'ig'a'j'n leter'o'j'n. Tamen post kvin monat'o'j da tre mal'facil'a viv'o li fin'e konvink'iĝ'is, ke li plu ne pov'os el'ten'i. Kaj kiam li'a bo'patr'o, diven'int'e ia'manier'e la mal'facil'ec'o'n de li'a situaci'o, insist'is, ke li akcept'u de'nov'e li'a'n sub'ten'o'n kaj re'vetur'u Varsovion, li tio'n far'is, kaj en Maj'o 1890 li re'ven'is Varsovion, supoz'ant'e, ke li'a'j mal'mult'a'j pacient'o'j ebl'e ne forges'is li'n, ke ebl'e ankaŭ Esperant'o don'os al li kelk'a'j'n en'spez'o'j'n, kaj ĉio kun'e, lig'it'e kun la sub'ten'ad'o, promes'it'a de la bo'patr'o, ebl'e don'os al li la pov'o'n ia'manier'e el'ten'i, ĝis li'a situaci'o pli'bon'iĝ'os.

Re'ven'int'e Varsovion, li re'komenc'is si'a'n medicin'a'n praktik'ad'o'n ne mal'proksim'e de si'a antaŭ'a loĝ'ej'o, en la dom'o No. 21 de la strat'o Nowolipki; esperant'e hav'i kelk'a'n help'a'n profit'o'n, li pren'is sur si'n la el'don'ad'o'n de la tiam'a gazet'o »Esperant'ist'o«, kiu'n la ĝis'tiam'a el'don'ant'o ne dezir'is daŭr'ig'i. Sed la gazet'o don'is nur mal'profit'o'n, kiu'n kovr'i li ne pov'is; tial, sen'sukces'e prov'int'e aranĝ'i mal'grand'a'n akci'a'n societ'o'n, Zamenhof est'is dev'ig'it'a anonc'i, ke li plu ne pov'as el'don'i la gazet'o'n. Tiam kun si'a help'o aper'is Trompeter, kiu ne sol'e pren'is sur si'n la el'don'ad'o'n de la gazet'o, sed ankaŭ destin'is por Zamenhof pag'o'n de 50 rubl'o'j ĉiu'monat'e por la redakt'ad'o.

Tamen la nombr'o de la pacient'o'j de Zamenhof ĉiam est'is ankoraŭ terur'e mal'grand'a, kaj Zamenhof ven'is al la konvink'o, ke en grand'a urb'o li neniam pov'os si'n ten'i. Tre mal'gaj'e la ge'edz'o'j decid'is de'nov'e for'las'i Varsovion kaj serĉ'i feliĉ'o'n en urb'o ne'grand'a. Ĉar oni dir'is al li, ke la urb'o Grodno est'as sufiĉ'e grand'a, por don'i pan'o'n al unu okul'ist'o, kaj ĉar li'n tre al'log'is la ide'o viv'i de'nov'e en la provinc'o, en kiu li nask'iĝ'is, Zamenhof for'vetur'is tie'n en oktobr'o 1893, por prov'i tie okul'ist'a'n praktik'ad'o'n. La komenc'o est'is sufiĉ'e bon'a. Tial la 25-an de novembr'o Zamenhof re'ven'is Varsovion, por pren'i si'a'n famili'o'n, kaj la 27-an, en mal'gaj'a nebul'a tag'o, la ge'edz'o'j Zamenhof kun si'a'j du infan'o'j for'las'is Varsovion, ŝajn'e jam por ĉiam. En la staci'dom'o dir'is al ili adiaŭ nur la patr'o kaj ge'frat'o'j de Zamenhof (la patr'in'o mort'is antaŭ unu jar'o); el la amik'o'j aŭ kon'at'o'j est'is neni'u.

Kvar jar'o'j'n la famili'o Zamenhof loĝ'is en Grodno. La unu'a temp'o est'is sufiĉ'e bon'a. La en'spez'o'j est'is ne grand'a'j, sed tamen sufiĉ'is por modest'a viv'ad'o. Sed baldaŭ en Grodno en'loĝ'iĝ'is ali'a okul'ist'o, kaj la viv'o far'iĝ'is pli mal'facil'a, ĉar Grodno ne sufiĉ'is por du okul'ist'o'j, kaj por »konkur'ad'o pro pan'o« Zamenhof ne est'is kapabl'a. Zamenhof de'nov'e dev'is akcept'ad'i help'o'n de si'a bo'patr'o. Kvankam la last'a don'ad'is si'a'n help'o'n tut'e volont'e kaj sen riproĉ'o, Zamenhof tamen moral'e mult'e sufer'is de tio. La afer'o Esperant'a ankaŭ ir'is tre mal'facil'e. Pro artikol'o'j de Tolstoj, pres'it'a'j en la gazet'o »Esperant'ist'o«, la Rus'a cenzur'o mal'permes'is al ĝi la en'ir'ad'o'n en Rus'uj'o'n, kaj la gazet'o, kies pli'mult'o da abon'ant'o'j est'is tiam Rus'uj'an'o'j, dev'is mal'aper'i. La »Bibliotek'o de Esperant'o«, kiu'n Zamenhof tiam el'don'ad'is, ne hav'is sufiĉ'e da abon'ant'o'j, por kovr'i la el'spez'o'j'n. Kun konstant'e streĉ'it'a cerb'o Zamenhof serĉ'ad'is i'a'n pan'don'a'n okup'o'n por si kaj iu'n person'o'n, kiu vol'us pren'i sur si'n la daŭr'ig'o'n de la Esperant'a'j el'don'o'j. Sed neni'u vol'is i'o'n aŭd'i pri tio. Fin'e s-ro Gernet el Odeso pren'is sur si'n la el'don'ad'o'n de la gazet'o (sub ŝanĝ'it'a nom'o) kaj de la Bibliotek'o.

Vid'ant'e, ke la viv'o en Grodno far'iĝ'as por li ĉiam pli kaj pli mal'facil'a, kaj konvink'iĝ'int'e, ke li neni'e kaj neniam hav'os si'a'n pan'o'n, se li'a kap'o est'os for'don'it'a ekskluziv'e al Esperant'o Zamenhof fin'e decid'is far'i la last'a'n prov'o'n. La decid'o est'is por li tre turment'a, ĝi minac'is pere'ig'i la tut'a'n esenc'o'n de li'a viv'o, sed li sent'is tre bon'e, ke li nepr'e dev'as far'i tiu'n prov'o'n ĉar ali'e rest'as por li absolut'e neni'a esper'o. Li decid'is tut'e for'met'i de si por 2–3 jar'o'j la afer'o'n Esperant'a'n (daŭr'ig'ant'e sol'e la el'don'ad'o'n de la »Adres'ar'o'j« kaj la plej neces'a'n korespond'ad'o'n) kaj dediĉ'i si'n tut'e kaj ekskluziv'e al si'a profesi'o. En Aŭgust'o 1897 li for'vetur'is Vienon, por iom re'freŝ'ig'i si'a'j'n medicin'a'j'n sci'o'j'n, kaj en Novembr'o li kun si'a famili'o de'nov'e trans'loĝ'iĝ'is Varsovion. Li tie lu'is loĝ'ej'o'n en la plej mal'riĉ'a kvartal'o de Varsovio (strat'o Dzika No. 9, kie li loĝ'as ankoraŭ nun), kie neni'u kurac'ist'o-special'ist'o iam loĝ'is, ĉar la pacient'o'j tie pag'as tro mal'mult'e kaj pli bon'stat'a'j person'o'j ne vol'as tie'n ven'i. Li komenc'is akcept'ad'i la mal'riĉ'a'j'n pacient'o'j'n, dediĉ'ad'i al ili si'a'n tut'a'n atent'o'n, por akir'i ili'a'n konfid'o'n; li pen'is per ĉiu'j fort'o'j ke oni forges'u, ke li est'as aŭtor'o de ia lingv'o, ke oni vid'u en li nur kurac'ist'o'n.

Est'as tut'e kompren'ebl'e, ke, malgraŭ ĉia pen'ad'o, la unu'a temp'o ne pov'is ankoraŭ don'i i'a'n bon'a'n rezultat'o'n. Sed Zamenhof konsci'is, ke por li tio est'as la last'a, absolut'e la last'a prov'o, ke se li nun ne sukces'os, li hav'os plu neni'a'n esper'o'n en la viv'o. Tial li'a'j nerv'o'j est'is tiam terur'e ekscit'it'a'j kaj li far'iĝ'is preskaŭ frenez'a. Ŝajn'is al li tiam, ke tio est'as la last'a'j tag'o'j de li'a viv'o. Ĉiu'j pen'o'j de li'a famili'o, por konsol'i li'n, est'is van'a'j. Ĉiu'monat'e li dev'is akcept'i de si'a bo'patr'o kelk'a'n sum'o'n da mon'o, kaj ĉiu'foj'e tio est'is por li infer'a sufer'o. Ĉar en Grodno li'a'j en'spez'o'j est'is pli grand'a'j kaj li'a'j el'spez'o'j pli mal'grand'a'j, tial li konstant'e farad'is al si akr'a'j'n riproĉ'o'j'n, kial li for'las'is Grodnon. Al la sufer'o'j financ'a'j al'iĝ'is ankoraŭ nostalgi'o, ĉar post kvar'jar'a viv'ad'o en la provinc'o de si'a nask'iĝ'o Zamenhof jam ne sent'is si'n en Varsovio tiel hejm'e, kiel antaŭ'e. De temp'o al temp'o li pen'ad'is konvink'i si'n mem, ke li tut'e ne far'is la »frenez'a'n« trans'loĝ'iĝ'o'n, ke ĉio est'as sonĝ'o, ke li baldaŭ vek'iĝ'os kaj vid'os si'n de'nov'e en si'a Grodna loĝ'ej'o ĉe la strat'o Policejska.

Sed post la pas'o de unu jar'o la cirkonstanc'o'j fin'e komenc'is pli'bon'iĝ'i. La nombr'o de la pacient'o'j de Zamenhof komenc'is regul'e kresk'i. Fin'e en la jar'o 1903 Zamenhof ating'is tiu'n feliĉ'a'n moment'o'n, kiam li'a'j en'spez'o'j jam tut'e kovr'is li'a'j'n el'spez'o'j'n, kiam li kun ĝoj'a kor'o pov'is dir'i al si'a bo'patr'o: »mi plu ne bezon'as help'o'n«, kaj kiam li de'nov'e kun tut'e pur'a konscienc'o pov'is komenc'i energi'a'n labor'ad'o'n por Esperant'o. Tio est'is ebl'e la plej feliĉ'a jar'o en la viv'o de la ge'edz'o'j Zamenhof. En la jar'o 1905 Zamenhof hav'is jam la ebl'o'n (la unu'a'n foj'o'n post 20 jar'o'j) far'i al si kelk'semajn'a'n liber'temp'o'n kaj entrepren'i kun si'a edz'in'o vojaĝ'o'n al la Bulonj'a kongres'o.

Nun la viv'o de Zamenhof est'as jam trankvil'a. Li labor'as tre mult'e, ĉar li'a'n tut'a'n tag'o'n okup'as li'a profesi'o, kaj la tut'a'n vesper'o'n li labor'as por Esperant'o. Sed malgraŭ li'a grand'a labor'ad'o kaj malgraŭ la mal'bon'a stat'o de li'a san'o (mal'fort'ec'o de la kor'o kaj mank'o de puls'o en la pied'o'j) li est'as tut'e kontent'a. Li nur bedaŭr'as, ke li'a tag'nokt'o hav'as ne pli ol du'dek kvar hor'o'j'n kaj la mank'o de temp'o kaj la mal'bon'a san'o ne permes'as al li plen'um'i ĉio'n, kio'n li vol'us plen'um'i.

Pied'not'o

[9] Univers'o II, 6; 1910, p. 170-178.

Vi demand'as mi'n, kiel aper'is ĉe mi la ide'o kre'i lingv'o'n inter'naci'a'n, kaj kia est'is la histori'o de la lingv'o Esperant'o de la moment'o de ĝi'a nask'iĝ'o ĝis tiu ĉi tag'o? La tut'a publik'a histori'o de la lingv'o, t. e. komenc'ant'e de la tag'o, kiam mi mal'kaŝ'e el'ir'is kun ĝi, est'as al vi pli-mal'pli kon'at'a; ceter'e tiu'n ĉi period'o'n de la lingv'o est'as nun, pro mult'a'j kaŭz'o'j, ankoraŭ ne'oportun'e tuŝ'ad'i; mi rakont'os al vi tial en ĝeneral'a'j trajt'o'j sol'e la histori'o'n de la nask'iĝ'o de la lingv'o.

Est'os por mi mal'facil'e, rakont'i al vi ĉio'n ĉi tio'n detal'e, ĉar mult'o'n mi mem jam forges'is. La ide'o, al kies efektiv'ig'o mi dediĉ'is mi'a'n tut'a'n viv'o'n, aper'is ĉe mi—est'as rid'ind'e ĝi'n dir'i—en la plej fru'a infan'ec'o kaj de ĉi tiu temp'o neniam mi'n for'las'ad'is; mi viv'is kun ĝi kaj eĉ ne pov'as imag'i mi'n sen ĝi. Ĉi tiu cirkonstanc'o part'e klar'ig'os al vi, kial mi kun tiom da obstin'ec'o labor'is super ĝi kaj kial mi, malgraŭ ĉiu'j mal'facil'aĵ'o'j kaj mal'dolĉ'aĵ'o'j, ne for'las'ad'is ĉi tiu'n ide'o'n, kiel tio'n far'is mult'a'j ali'a'j, labor'int'a'j sur la sam'a kamp'o.

Mi nask'iĝ'is en Bjelostok'o, guberni'o de Grodno (en Rus'uj'o). Ĉi tiu lok'o de mi'a nask'iĝ'o kaj de mi'a'j infan'a'j jar'o'j don'is la direkt'o'n al ĉiu'j mi'a'j est'ont'a'j cel'ad'o'j. En Bjelostok'o la loĝ'ant'ar'o konsist'as el kvar divers'a'j element'o'j: Rus'o'j, Pol'o'j, German'o'j kaj Hebre'o'j. Ĉiu el ĉi tiu'j element'o'j parol'as apart'a'n lingv'o'n kaj ne'amik'e rilat'as la ali'a'j'n element'o'j'n. En tia urb'o pli ol ie la impres'em'a natur'o sent'as la mult'e'pez'a'n mal'feliĉ'o'n de divers'lingv'ec'o kaj konvink'iĝ'as ĉe ĉiu paŝ'o, ke la divers'ec'o de lingv'o'j est'as la sol'a, aŭ almenaŭ la ĉef'a kaŭz'o, kiu dis'ig'as la hom'a'n famili'o'n kaj divid'as ĝi'n en mal'amik'a'j'n part'o'j'n. Oni eduk'ad'is mi'n kiel ideal'ist'o'n: oni mi'n instru'is, ke ĉiu'j hom'o'j est'as frat'o'j, kaj dum'e sur la strat'o kaj sur la kort'o, ĉio ĉe ĉiu paŝ'o ig'is mi'n sent'i, ke hom'o'j ne ekzist'as: ekzist'as sol'e Rus'o'j, Pol'o'j, German'o'j, Hebre'o'j k.t.p. Ĉi tio ĉiam fort'e turment'is mi'a'n infan'a'n anim'o'n, kvankam mult'a'j ebl'e rid'et'os pri ĉi tiu »dolor'o pro la mond'o« ĉe la infan'o. Ĉar al mi tiam ŝajn'is, ke la »grand'aĝ'a'j« posed'as i'a'n ĉio'pov'a'n fort'o'n, mi ripet'ad'is al mi, ke kiam mi est'os grand'aĝ'a, mi nepr'e for'ig'os ĉi tiu'n mal'bon'o'n.

Iom post iom mi konvink'iĝ'is, kompren'ebl'e, ke ĉio ne far'iĝ'as tiel facil'e, kiel ĝi prezent'iĝ'as al la infan'o; unu post la ali'a mi for'ĵet'ad'is divers'a'j'n infan'a'j'n utopi'o'j'n, kaj nur la rev'o'n pri unu hom'a lingv'o mi neniam pov'is for'ĵet'i. Mal'klar'e mi iel mi'n tir'is al ĝi, kvankam, kompren'ebl'e, sen i'a'j difin'it'a'j plan'o'j. Mi ne memor'as kiam, sed en ĉiu okaz'o sufiĉ'e fru'e, ĉe mi form'iĝ'is la konsci'o, ke la sol'a lingv'o inter'naci'a pov'as est'i nur ia neŭtral'a, aparten'ant'a al neni'u el la nun viv'ant'a'j naci'o'j. Kiam el la Bjelostok'a real'a lern'ej'o [tiam ĝi est'is ankoraŭ gimnazi'o] mi trans'ir'is en la Varsovi'an du'a'n klasik'a'n gimnazi'o'n, mi dum kelk'a temp'o est'is for'log'at'a de lingv'o'j antikv'a'j kaj rev'is pri tio, ke mi iam vetur'ad'os en la tut'a mond'o kaj per flam'a'j parol'o'j inklin'ad'os la hom'o'j'n re'viv'ig'i unu el ĉi tiu'j lingv'o'j por komun'a uz'ad'o. Post'e, mi ne memor'as jam kia'manier'e, mi ven'is al firm'a konvink'o, ke ĉi tio est'as ne'ebl'a, kaj mi komenc'is mal'klar'e rev'i pri nov'a, art'a lingv'o.

Mi oft'e tiam komenc'ad'is i'a'j'n prov'o'j'n, el'pens'ad'is artifik'a'j'n riĉ'eg'a'j'n deklinaci'o'j'n kaj konjugaci'o'j'n, k.t.p. Sed hom'a lingv'o kun si'a, kiel ŝajn'is al mi, sen'fin'a amas'o da gramatik'a'j form'o'j, kun si'a'j cent'o'j da mil'o'j da vort'o'j, per kiu'j mi'n tim'ig'is la dik'a'j vort'ar'o'j, ŝajn'is al mi tia artifik'a kaj kolos'a maŝin'o, ke mi ne unu'foj'e dir'ad'is al mi: »for la rev'o'j'n! ĉi tiu labor'o ne est'as laŭ hom'a'j fort'o'j«,—kaj tamen mi ĉiam re'ven'ad'is al mi'a rev'o.

German'a'n kaj Franc'a'n lingv'o'j'n mi el'lern'ad'is en infan'ec'o, kiam oni ne pov'as ankoraŭ kompar'i kaj far'i konklud'o'j'n; sed kiam, est'ant'e en la 5-a klas'o de gimnazi'o, mi komenc'is el'lern'ad'i la lingv'o'n Angl'a'n, la simpl'ec'o de la Angl'a gramatik'o ĵet'iĝ'is en mi'a'j'n okul'o'j'n, precip'e dank'e al la krut'a trans'ir'o al ĝi de la gramatik'o'j Latin'a kaj Grek'a. Mi rimark'is tiam, ke la riĉ'ec'o de gramatik'a'j form'o'j est'as nur blind'a histori'a okaz'o, sed ne est'as neces'a por la lingv'o. Sub tia influ'o mi komenc'is serĉ'i en la lingv'o kaj for'ĵet'ad'i la sen'bezon'a'j'n form'o'j'n, kaj mi rimark'is, ke la gramatik'o ĉiam pli kaj pli degel'as en mi'a'j man'o'j, kaj baldaŭ mi ven'is al la gramatik'o plej mal'grand'a, kiu okup'is sen mal'util'o por la lingv'o ne pli ol kelk'a'j'n paĝ'o'j'n. Tiam mi komenc'is pli serioz'e for'don'iĝ'ad'i al mi'a rev'o. Sed la grand'eg'ul'a'j vort'ar'o'j ĉiam ankoraŭ ne las'ad'is mi'n trankvil'a.

Unu foj'o'n, kiam mi est'is en la 6-a aŭ 7-a klas'o de la gimnazi'o, mi okaz'e turn'is la atent'o'n al la sur'skrib'o »Ŝvejcarskaja«, kiu'n mi jam mult'a'j'n foj'o'j'n vid'is, kaj post'e al la el'pend'aĵ'o »Konditorskaja«. Tiu ĉi »skaja« ek'interes'is mi'n kaj montr'is al mi, ke la sufiks'o'j don'as la ebl'o'n, el unu vort'o far'i ali'a'j'n vort'o'j'n, kiu'j'n oni ne dev'as apart'e el'lern'ad'i. Ĉi tiu pens'o ek'posed'is mi'n tut'e, kaj mi subit'e ek'sent'is la ter'o'n sub la pied'o'j. Sur la terur'a'j'n grand'eg'ul'a'j'n vort'ar'o'j'n fal'is radi'o de lum'o, kaj ili komenc'is rapid'e mal'grand'iĝ'ad'i antaŭ mi'a'j okul'o'j.

»La problem'o est'as solv'it'a!« dir'is mi tiam. Mi kapt'is la ide'o'n pri sufiks'o'j kaj komenc'is mult'e labor'ad'i en ĉi tiu direkt'o. Mi kompren'is, kia'n grand'a'n signif'o'n pov'as hav'i por la lingv'o konsci'e kre'at'a la plen'a uz'ad'o de tiu fort'o, kiu en lingv'o'j natur'a'j efik'is nur part'e, blind'e, ne'regul'e kaj ne'plen'e. Mi komenc'is kompar'ad'i vort'o'j'n, serĉ'ad'i inter ili konstant'a'j'n, difin'it'a'j'n rilat'o'j'n, kaj ĉiu'tag'e mi for'ĵet'ad'is el la vort'ar'o nov'a'n grand'eg'a'n seri'o'n da vort'o'j, anstataŭ'ig'ant'e ĉi tiu'n grand'eg'o'n per unu sufiks'o, kiu signif'is cert'a'n rilat'o'n. Mi rimark'is tiam, ke tre grand'a amas'o da vort'o'j pur'e radik'a'j [ekz. »patr'in'o«, »mal'larĝ'a«, »tranĉ'il'o«, k.t.p.] pov'as est'i facil'e trans'form'it'a'j en vort'o'j'n form'it'a'j'n kaj mal'aper'i el la vort'ar'o. La meĥanik'o de la lingv'o est'is antaŭ mi kvazaŭ sur la man'plat'o, kaj mi nun komenc'is jam labor'ad'i regul'e, kun am'o kaj esper'o. Baldaŭ post tio mi jam hav'is skrib'it'a'n la tut'a'n gramatik'o'n kaj mal'grand'a'n vort'ar'o'n.

Ĉi tie mi dir'os ĝust'a'temp'e kelk'a'j'n vort'o'j'n pri la material'o por la vort'ar'o. Mult'e pli fru'e, kiam mi serĉ'is kaj el'ĵet'ad'is ĉio'n sen'bezon'a'n el la gramatik'o, mi dezir'is uz'i la princip'o'j'n de la ekonomi'o ankaŭ por la vort'o'j, kaj, konvink'it'a, ke est'as tut'e egal'e, kia'n form'o'n hav'os tiu aŭ ali'a vort'o, se ni nur konsent'os, ke ĝi esprim'as la don'it'a'n ide'o'n, mi simpl'e el'pens'ad'is vort'o'j'n, pen'ant'e, ke ili est'u kiel ebl'e plej mal'long'a'j kaj ne hav'u sen'bezon'a'n nombr'o'n da liter'o'j. Mi dir'is al mi, ke anstataŭ ia 11-liter'a »inter'parol'i« ni tut'e bon'e pov'as esprim'i la sam'a'n ide'o'n per ia ekz. 2-liter'a »pa«. Tial mi simpl'e skrib'is la matematik'a'n seri'o'n da plej mal'long'a'j, sed facil'e el'parol'ebl'a'j kun'ig'o'j de liter'o'j kaj al ĉiu el ili mi don'is la signif'o'n de difin'it'a vort'o (ekz. a, ab, ac, ad, ... ba, ca, da, ... e, eb, ec, ... be, ce, ... aba, ac'a, ... k.t.p.). Sed ĉi tiu'n pens'o'n mi tuj for'ĵet'is, ĉar la prov'o'j kun mi mem montr'is al mi, ke tia'j el'pens'it'a'j vort'o'j est'as tre mal'facil'e el'lern'ebl'a'j kaj ankoraŭ pli mal'facil'e memor'ebl'a'j. Jam tiam mi konvink'iĝ'is, ke la material'o por la vort'ar'o dev'as est'i Roman'a-German'a, ŝanĝ'it'a nur tiom, kiom ĝi'n postul'as la regul'ec'o kaj ali'a'j grav'a'j kondiĉ'o'j de la lingv'o. Est'ant'e jam sur ĉi tiu ter'o, mi baldaŭ rimark'is, ke la nun'a'j lingv'o'j posed'as grand'eg'a'n proviz'o'n da pret'a'j vort'o'j jam inter'naci'a'j, kiu'j est'as kon'at'a'j al ĉiu'j popol'o'j kaj far'as trezor'o'n por est'ont'a lingv'o inter'naci'a,—kaj mi kompren'ebl'e util'ig'is ĉi tiu'n trezor'o'n.

En la jar'o 1878 la lingv'o est'is jam pli-mal'pli pret'a, kvankam inter la tiam'a »lingwe uniwersala« kaj la nun'a Esperant'o est'is ankoraŭ grand'a diferenc'o. Mi komunik'is pri ĝi al mi'a'j koleg'o'j [mi est'is tiam en 8-a klas'o de la gimnazi'o]. La pli'mult'o da ili est'is for'log'it'a'j de la ide'o kaj de la frap'int'a ili'n ne'ordinar'a facil'ec'o de la lingv'o, kaj komenc'is ĝi'n el'lern'ad'i. La 5-an de decembr'o 1878 ni ĉiu'j kun'e solen'e fest'is la sankt'ig'o'n de la lingv'o. Dum ĉi tiu fest'o est'is parol'o'j en la nov'a lingv'o, kaj ni entuziasm'e kant'is la himn'o'n, kies komenc'a'j vort'o'j est'is la sekv'ant'a'j:

(En la nun'a Esperant'o ĉi tio signif'as: »Mal'amik'ec'o de la naci'o'j fal'u, fal'u, jam temp'o est'as! La tut'a hom'ar'o en famili'o'n unu'iĝ'i dev'as«.)

Sur la tabl'o, krom la gramatik'o kaj vort'ar'o, kuŝ'is kelk'a'j traduk'o'j en la nov'a lingv'o.

Tiel fin'iĝ'is la unu'a period'o de la lingv'o. Mi est'is tiam ankoraŭ tro jun'a por el'ir'i publik'e kun mi'a labor'o, kaj mi decid'is, atend'i ankoraŭ 5–6 jar'o'j'n kaj dum ĉi tiu temp'o zorg'em'e el'prov'i la lingv'o'n kaj plen'e pri'labor'i ĝi'n praktik'e. Post du'on'jar'o post la fest'o de 5-a de decembr'o, ni fin'is la gimnazi'a'n kurs'o'n kaj dis'ir'is. La est'ont'a'j apostol'o'j de la lingv'o prov'is parol'et'i pri »nov'a lingv'o« kaj, renkont'int'e la mok'o'j'n de hom'o'j matur'a'j, ili tuj rapid'is mal'konfes'i la lingv'o'n, kaj mi rest'is tut'e sol'a. Antaŭ'vid'ant'e nur mok'o'j'n kaj persekut'o'j'n, mi decid'is, kaŝ'i antaŭ ĉiu'j mi'a'n labor'o'n. Dum 5½ jar'o'j de mi'a est'ad'o en la universitat'o, mi neniam parol'is kun iu pri mi'a afer'o. Ĉi tiu temp'o est'is por mi tre mal'facil'a. La kaŝ'ec'o turment'is mi'n; dev'ig'it'a zorg'em'e kaŝ'ad'i mi'a'j'n pens'o'j'n kaj plan'o'j'n, mi preskaŭ neni'e est'ad'is, en neni'o part'o'pren'ad'is, kaj la plej bel'a temp'o de la viv'o—la jar'o'j de student'o—pas'is por mi plej mal'gaj'e. Mi prov'is ia'foj'e mi'n distr'i en la societ'o, sed sent'is mi'n ia fremd'ul'o, sopir'is kaj for'ir'ad'is, kaj de temp'o al temp'o facil'ig'ad'is mi'a'n kor'o'n per ia vers'aĵ'o en la lingv'o, pri'labor'at'a de mi. Unu el ĉi tiu'j vers'aĵ'o'j [»Mi'a pens'o«] mi met'is post'e en la unu'a'n broŝur'o'n el'don'it'a'n de mi; sed al la leg'ant'o'j, kiu'j ne sci'is, en kia'j cirkonstanc'o'j ĉi tiu vers'aĵ'o est'is skrib'it'a, ĝi ek'ŝajn'is, kompren'ebl'e, strang'a kaj ne'kompren'ebl'a.

Dum ses jar'o'j mi labor'is perfekt'ig'ant'e kaj prov'ant'e la lingv'o'n—kaj mi hav'is sufiĉ'e da labor'o, kvankam en la jar'o 1878 al mi jam ŝajn'is, ke la lingv'o est'as tut'e pret'a. Mi mult'e traduk'ad'is en mi'a'n lingv'o'n, skrib'is en ĝi verk'o'j'n original'a'j'n, kaj vast'a'j prov'o'j montr'is al mi, ke tio, kio ŝajn'is al mi tut'e pret'a teori'e, est'as ankoraŭ ne pret'a praktik'e. Mult'o'n mi dev'is ĉirkaŭ'hak'i, anstataŭ'ig'i, korekt'i kaj radik'e trans'form'i. Vort'o'j kaj form'o'j, princip'o'j kaj postul'o'j puŝ'is kaj mal'help'is unu la ali'a'n, dum'e en la teori'o, ĉio apart'e kaj en mal'long'a'j prov'o'j, ili ŝajn'is al mi tut'e bon'a'j. Tia'j objekt'o'j, kiel ekz. la universal'a prepozici'o »je«, la elast'a verb'o »met'i«, la neŭtral'a, sed difin'it'a fin'iĝ'o »aŭ«, k.t.p., kred'ebl'e neniam en'fal'us en mi'a'n kap'o'n teori'e. Kelk'a'j form'o'j, kiu'j ŝajn'is al mi riĉ'aĵ'o, montr'iĝ'is nun en la praktik'o sen'bezon'a balast'o, tiel ekz. mi dev'is for'ĵet'i kelk'a'j'n ne'bezon'a'j'n sufiks'o'j'n. En la jar'o 1878 al mi ŝajn'is, ke est'as al la lingv'o sufiĉ'e, hav'i gramatik'o'n kaj vort'ar'o'n; la mult'pez'ec'o'n kaj mal'graci'ec'o'n de la lingv'o mi al'skrib'ad'is nur al tio, ke mi ankoraŭ ne sufiĉ'e bon'e ĝi'n posed'as; sed la praktik'o ĉiam pli kaj pli konvink'ad'is mi'n, ke la lingv'o bezon'as ankoraŭ i'a'n ne'kapt'ebl'a'n »i'o'n«, la kun'lig'ant'a'n element'o'n, don'ant'a'n al la lingv'o viv'o'n kaj difin'it'a'n, tut'e form'it'a'n spirit'o'n.

[La ne'sci'ad'o de la spirit'o de la lingv'o est'as la kaŭz'o, kial kelk'a'j Esperant'ist'o'j, tre mal'mult'e leg'int'a'j en la lingv'o Esperant'o, skrib'as sen'erar'e, sed per mult'e'pez'a, mal'agrabl'a stil'o, dum'e la Esperant'ist'o'j pli spert'a'j skrib'as per stil'o bon'a kaj tut'e egal'a, al kiu ajn naci'o ili aparten'as. La spirit'o de la lingv'o sen'dub'e kun la temp'o mult'e, kvankam iom post iom kaj ne'rimark'it'e, ŝanĝ'iĝ'os; sed se la unu'a'j Esperant'ist'o'j, hom'o'j de divers'a'j naci'o'j, ne renkont'us en la lingv'o tut'e difin'it'a'n fundament'a'n spirit'o'n, ĉiu komenc'us tir'i en si'a'n flank'o'n kaj la lingv'o rest'us etern'e, aŭ almenaŭ dum tre long'a temp'o, mal'graci'a kaj sen'viv'a kolekt'o da vort'o'j.]—Mi komenc'is tiam evit'ad'i laŭ'vort'a'j'n traduk'o'j'n el tiu aŭ ali'a lingv'o kaj pen'is, rekt'e pens'i en la lingv'o neŭtral'a. Post'e mi rimark'is, ke la lingv'o en mi'a'j man'o'j ĉes'as, jam est'i sen'fundament'a ombr'o de tiu aŭ ali'a lingv'o, kun kiu mi hav'as la afer'o'n en tiu aŭ ali'a minut'o, kaj ricev'as si'a'n propr'a'n spirit'o'n, si'a'n propr'a'n viv'o'n, la propr'a'n difin'it'a'n kaj klar'e esprim'it'a'n fizionomi'o'n, ne de'pend'ant'a'n jam de i'a'j influ'o'j. La parol'o flu'is jam mem, fleks'ebl'e, graci'e kaj tut'e liber'e, kiel la viv'a patr'a lingv'o.

Ankoraŭ unu cirkonstanc'o ig'is mi'n por long'a temp'o prokrast'i mi'a'n publik'a'n el'ir'o'n kun la lingv'o: Dum long'a temp'o rest'is ne'solv'it'a unu problem'o, kiu hav'as grand'eg'a'n signif'o'n por neŭtral'a lingv'o. Mi sci'is, ke ĉiu dir'os al mi: »Vi'a lingv'o est'os por mi util'a nur tiam, kiam la tut'a mond'o ĝi'n akcept'os; tial mi ne pov'as ĝi'n akcept'i ĝis tiam, kiam ĝi'n akcept'os la tut'a mond'o«. Sed ĉar la »mond'o« ne est'as ebl'a sen antaŭ'a'j apart'a'j »unu'o'j«, la neŭtral'a lingv'o ne pov'is hav'i est'ont'ec'o'n ĝis tiam, kiam ĝi'a util'ec'o far'iĝ'os por ĉiu apart'a person'o sen'de'pend'a de tio, ĉu jam est'as la lingv'o akcept'it'a de la mond'o aŭ ne. Pri ĉi tiu problem'o mi long'e pens'ad'is. Fin'e la tiel nom'at'a'j sekret'a'j alfabet'o'j, kiu'j ne postul'as, ke la mond'o antaŭ'e ili'n akcept'u, kaj don'as al tut'e ne'dediĉ'it'a adres'at'o la ebl'o'n, kompren'i ĉio'n skrib'it'a'n de vi, se vi nur trans'don'as al la adres'at'o la ŝlos'il'o'n,—al'konduk'is mi'n al la pens'o, aranĝ'i ankaŭ la lingv'o'n en la manier'o de tia »ŝlos'il'o«, kiu, en'hav'ant'e en si ne sol'e la tut'a'n vort'ar'o'n, sed ankaŭ la tut'a'n gramatik'o'n en la form'o de apart'a'j, tut'e mem'star'a'j kaj alfabet'e ord'ig'it'a'j element'o'j, don'us la ebl'o'n al la tut'e ne'dediĉ'it'a adres'at'o de kia ajn naci'o, tuj kompren'i vi'a'n leter'o'n.

Mi fin'is la universitat'o'n kaj komenc'is mi'a'n medicin'a'n praktik'o'n. Nun mi ek'pens'ad'is jam pri la publik'a el'ir'o kun mi'a labor'o. Mi pret'ig'is la manuskript'o'n de mi'a unu'a broŝur'o [D-ro Esperant'o. »Lingv'o inter'naci'a. Antaŭ'parol'o kaj plen'a lern'o'libr'o».] kaj komenc'is serĉ'i el'don'ant'o'n. Sed ĉi tie mi la unu'a'n foj'o'n renkont'is la mal'dolĉ'a'n praktik'o'n de la viv'o, la financ'a'n demand'o'n, kun kiu mi post'e ankoraŭ mult'e dev'is kaj dev'as fort'e batal'i. Dum du jar'o'j mi van'e serĉ'is el'don'ant'o'n. Kiam mi jam trov'is unu, li dum du'on'jar'o pret'ig'is mi'a'n broŝur'o'n por el'don'o kaj last'e—rifuz'is. Fin'e, post long'a'j klopod'o'j, mi prosper'is, mem el'don'i mi'a'n unu'a'n broŝur'o'n en Juli'o de la jar'o 1887. Mi est'is tre ekscit'it'a antaŭ ĉi tio; mi sent'is, ke mi star'as antaŭ Rubikon'o kaj ke de la tag'o, kiam aper'os mi'a broŝur'o, mi ne hav'os plu la ebl'o'n re'ir'i; mi sci'is, kia sort'o atend'as kurac'ist'o'n, kiu de'pend'as de la publik'o, se ĉi tiu publik'o vid'as en li fantazi'ul'o'n, hom'o'n, kiu si'n okup'as je »flank'a'j afer'o'j«; mi sent'is, ke mi met'as sur la kart'o'n la tut'a'n est'ont'a'n trankvil'ec'o'n kaj ekzist'ad'o'n mi'a'n kaj de mi'a famili'o; sed mi ne pov'is for'las'i la ide'o'n, kiu en'ir'is mi'a'n korp'o'n kaj sang'o'n kaj ... mi trans'ir'is Rubikon'o'n.

Pied'not'o

[10] Gazet'o »Lingv'o Inter'naci'a«. 1897, 6. 7.

Dum Volapük plej fort'e bru'ad'is, en 1887, grav'a Uson'a societ'o ek'stud'is la demand'o'n pri lingv'o inter'naci'a: La 21^an de Oktobr'o 1887, la Amerik'a Filozofi'a Societ'o (Amerik'a'n Philosophical Society, Philadelphia, fond'it'a de Franklin en 1743), elekt'is komitat'o'n »por ekzamen'i la scienc'a'n valor'o'n de Volapük«. Tiu komitat'o, ankoraŭ ne ricev'int'e la unu'a'n broŝur'o'n de D-ro Esperant'o, tut'e kondamn'is Volapük kaj al'ven'is al tiu'j sam'a'j konklud'o'j pri lingv'o tut'mond'a, al kiu'j ven'is ankaŭ Zamenhof. La princip'o'j, kiu'j'n la komitat'o el'labor'is por lingv'o teori'e, est'is pli mal'pli egal'a'j al tiu'j, kiu'j'n Esperant'o efektiv'ig'is praktik'e, t. e. ke la lingv'o inter'naci'a dev'as hav'i gramatik'o'n plej simpl'a'n kaj natur'a'n, ortografi'o'n tut'e fonetik'a'n, bel'son'ec'o'n agrabl'a'n al la orel'o'j kaj vort'ar'o'n konsist'ant'a'n el la plej komun'a'j radik'form'o'j inter la ĉef'a'j Eŭrop'a'j lingv'o'j de l’ Ari'a font'o. La Amerik'a Filozofi'a Societ'o decid'is dis'send'i al ĉiu'j instru'it'a'j societ'o'j la propon'o'n, far'i inter'naci'a'n kongres'o'n de kler'ul'o'j por decid'i la fin'a'n form'o'n de lingv'o tut'mond'a.

Kiam la komitat'o ricev'is la broŝur'o'n de D-ro Esperant'o, ĝi kompren'ebl'e trov'is, ke li'a Lingv'o Inter'naci'a est'as la plej simpl'a kaj la plej raci'a solv'o de problem'o. Unu el la tri komitat'an'o'j, S-ro Henry Phillips, prezent'is raport'o'n pri la nov'a lingv'o kaj baldaŭ publik'ig'is ĝi'n kun Angl'a-Esperant'a vort'ar'o (An attempt towards an international language by D-ro Esperant'o, Henry Phillips, 1889).

La iniciat'o de l’ Amerik'a Filozofi'a Societ'o ĝust'e respond'is la rev'o'n de Zamenhof. Tuj kiam li sci'iĝ'is pri tio, grand'a ĝoj'o plen'ig'is li'a'n kor'o'n. En Juni'o 1888 Zamenhof publik'ig'as la Al'don'o'n al la »Du'a Libr'o de l’ Lingv'o Inter'naci'a« de D-ro Esperant'o, en kiu li anonc'as la decid'o'n de l’ Amerik'a Filozofi'a Societ'o. La tut'a'n sort'o'n de la lingv'o inter'naci'a li trans'don'as al la kongres'o propon'it'a de l’ Amerik'a Filozofi'a Societ'o: »Mi'a rol'o nun est'as fin'it'a, kaj mi'a person'o tut'e for'ir'as de la scen'o«. Sed feliĉ'e Zamenhof antaŭ'vid'as ankaŭ ebl'a'n mal'sukces'o'n de tia kongres'o, kaj li ĉiu'j'n amik'o'j'n admon'as, ke ili ne ĉes'ig'u si'a'n labor'ad'o'n »atend'ant'e la kongres'o'n«; ĉar ĝi »pov'as ankoraŭ ne efektiv'iĝ'i, kaj se ĝi efektiv'iĝ'os, pov'us ankaŭ okaz'i, ke ĝi don'os neni'a'j'n praktik'a'j'n rezultat'o'j'n«.

Li do pet'as, ke ĉiu'j diligent'e labor'u laŭ la voj'o jam unu foj'o'n elekt'it'a, sed ke oni ne plu konsider'u li'n kiel konduk'ant'o'n: »Ĉio'n, kio'n mi de nun far'os aŭ skrib'os, mi ĝi'n ĉio'n far'os jam kiel simpl'a privat'a amik'o de la lingv'o inter'naci'a, hav'ant'a nek pli da kompetent'ec'o, nek pli da moral'a'j aŭ material'a'j privilegi'o'j, ol ĉiu ali'a«. Li deklar'as ke tiu ĉi Al'don'o al la Du'a Libr'o est'as la last'a el la anonc'it'a'j kajer'o'j; kaj la manier'o'n, en kiu dev'as viv'i la lingv'o, li pri'skrib'as per kelk'a'j admir'ind'a'j paĝ'o'j, kies scienc'e profet'a'n valor'o'n montr'os ĉiu'moment'e la post'a histori'o de Esperant'o.

Unu foj'o'n por ĉiam li vol'as en tiu ĉi last'a libr'o respond'i al grav'a'j demand'o'j.

Li decid'as anstataŭ'ig'i i'a'n, ĉi'a'n, kia'n, ktp., per iam, ĉiam, kiam, por evit'i konfuz'o'n kun la akuzativ'o de ia, ĉia, kia, ktp., sed krom tio li anonc'as, ke li far'os en la lingv'o absolut'e neni'a'n ŝanĝ'o'n. Tiu privilegi'o aparten'os nur al la kongres'o propon'it'a de l’ Amerik'a Filozofi'a Societ'o, kaj, se tiu ĉi ne efektiv'iĝ'os, la amik'o'j de la lingv'o far'os mem kongres'o'n por tio.

Geni'o kelk'foj'e montr'iĝ'as per afer'o'j, kiu'j'n unu hom'o ne far'as, dum ĉiu'j ceter'a'j ĝi'n far'us en simil'a cirkonstanc'o. Zamenhof kompren'is, kiel lingv'o est'as kre'at'a de la viv'o. Li ne vol'as »el'don'i aŭtor'e plen'a'n vort'ar'o'n kaj kre'i laŭ si'a person'a plaĉ'o la tut'a'n lingv'o'n de l’ kap'o ĝis la pied'o'j«; »Unu hom'o tie pov'as est'i nur iniciator'o, sed ne kre'ant'o«. Li jam ek'vid'as, ke li'a lingv'o far'iĝ'as ver'e viv'ant'a per uz'ad'o. La mal'grand'a fundament'o est'as kvazaŭ sem'o ĵet'it'a en la mond'o'n, sed el ĝi, super ĝi dev'as kresk'i la tut'a lingv'o, kiel potenc'a kverk'o el humil'a glan'o.

»Por ke la lingv'o pov'u regul'e, unu'form'e kaj unu'voj'e progres'ad'i malgraŭ ia dis'ĵet'it'a labor'o de mal'sam'a'j person'o'j en mal'sam'a'j lok'o'j de la tut'a mond'o, oni dev'is kre'i komun'a'n fundament'o'n, sur kiu ĉiu'j pov'us labor'i. Tia komun'a fundament'o por la »Lingv'o inter'naci'a« dev'as est'i mi'a unu'a broŝur'o (Lingv'o inter'naci'a. Antaŭ'parol'o kaj plen'a lern'o'libr'o), kiu hav'as en si la tut'a'n gramatik'o'n de la lingv'o kaj sufiĉ'e grand'a'n nombr'o'n da vort'o'j... Ĉio ceter'a dev'as est'i kre'at'a de la hom'a societ'o kaj de la viv'o tiel, kiel ni vid'as en ĉiu el la viv'ant'a'j lingv'o'j... En ĉio, kio en la dir'it'a broŝur'o ne est'as trov'at'a, kompetent'a dev'as est'i de nun ne la aŭtor'o aŭ ia ali'a person'o—la sol'a'j kompetent'a'j nun dev'as est'i talent'o, logik'o kaj la leĝ'o'j kre'it'a'j de la plej grand'a part'o de la verk'ant'o'j kaj parol'ant'o'j«.

Pri ĉiu'j stil'a'j aŭ gramatik'a'j demand'o'j, kiu'j'n ne decid'as klar'e la Unu'a Libr'o, Zamenhof konsil'as, ke oni si'n ne turn'u al li, sed rigard'u, kiel tiu'n demand'o'n decid'as la plej'mult'o de l’ verk'ant'o'j.

»La lingv'o inter'naci'a dev'as viv'i, kresk'i kaj progres'i laŭ la sam'a'j leĝ'o'j, laŭ kia'j est'is el'labor'at'a'j ĉiu'j viv'a'j lingv'o'j, kaj tiu form'o, kiu'n mi don'is al ĝi, tiu gramatik'o kaj vort'ar'o, kiu'j'n mi prezent'is, dev'as est'i sol'e fundament'o, sur kiu est'os el'labor'at'a la efektiv'a lingv'o inter'naci'a de l’ est'ont'ec'o«.

Ne el'labor'at'a per decid'o'j de komitat'o, sed per la ĉiu'tag'a viv'ad'o, uz'ad'o de la lingv'o. En tiu'j paĝ'o'j Zamenhof ŝajn'as jam forges'i pri la ebl'a re'form'ad'o, kiu'n la »kongres'o de kler'ul'o'j« pov'us far'i en la fundament'o. Li bon'e sent'as, ke la ĉef'a afer'o est'as, ke la lingv'o viv'u kaj kresk'u el tiu fundament'o en si mem tiel mal'grav'a.

Konsil'ant'e, li prav'e profet'as sam'temp'e. Kiel efik'os ŝanĝ'o'j en la fundament'o, kiam la lingv'o est'os jam vast'e el'kresk'int'a, kiam ĝi hav'os tradici'o'n kaj literatur'o'n? Kler'ul'o'j pov'os ven'i, diskut'ad'i, propon'i re'form'o'j'n de l’ fundament'o, sed la lingv'o'n mem tio ne tuŝ'os. Jam long'e for ĝi kur'ad'is. Al ĝi'a font'o river'eg'o'n neni'u pov'as re'ven'ig'i. La fundament'o est'as nur mal'grand'a for'ir'a punkt'o. Ĝi'n detru'u kaj ŝanĝ'ad'u: la lingv'o ne viv'as tie, sed en si'a tradici'o, kiu'n neni'u pov'os for'pren'i. »Kiam la lingv'o sufiĉ'e fort'iĝ'os, kaj ĝi'a literatur'o sufiĉ'e vast'iĝ'os, tiam ankaŭ tio, kio est'as en mi'a unu'a broŝur'o, dev'os perd'i ĉi'a'n signif'o'n, kaj sol'e kompetent'a'j tiam dev'os est'i la leĝ'o'j el'labor'at'a'j de la plej'mult'o«.

»Por la lingv'o inter'naci'a, la fundament'o reprezent'as tiu'n lingv'a'n material'o'n, kiu est'is por ĉiu modern'a lingv'o en la komenc'o de regul'a skrib'a literatur'o. Est'is jam gramatik'o kaj sufiĉ'a kolekt'o da vort'o'j, sed mult'o ankoraŭ mal'est'is, mult'a'j vort'o'j kaj esprim'o'j. Tiu'j ĉi vort'o'j est'is kre'at'a'j unu post unu, laŭ la kresk'ant'a bezon'o, kaj malgraŭ, ke ili est'is kre'at'a'j dis'e de mal'sam'a'j person'o'j, sen ia konduk'ant'o aŭ leĝ'don'ant'o, la lingv'o ne sol'e ne dis'divid'iĝ'is, sed kontraŭ'e, ĝi ĉiam pli unu'form'iĝ'is, la dialekt'o'j kaj provincialism'o'j iom post iom perd'iĝ'is antaŭ la fort'iĝ'ant'a komun'a literatur'a lingv'o... Oni dev'as memor'i, ke ĉiu lingv'o serv'as por esprim'i ni'a'j'n pens'o'j'n, sed ne por sen'pens'e traduk'i el ali'a'j lingv'o'j; oni dev'as tial pen'i esprim'i si'a'j'n pens'o'j'n per la jam est'ant'a'j vort'o'j kaj kre'ad'i nov'a'j'n vort'o'j'n nur tie, kie ĝi est'as efektiv'e neces'a, kaj tiam la vort'o'j nov'e kre'at'a'j est'as nur mal'oft'e dis'ĵet'it'a'j inter la mult'o da vort'o'j jam kon'at'a'j kaj pov'os facil'e al'iĝ'i al la lingv'o kaj riĉ'ig'i ĝi'n ne perd'ig'ant'e ĝi'a'n unu'form'ec'o'n.«

La divers'a'j nov'a'j vort'o'j tra'pas'os dum kelk'a temp'o la neces'a'n batal'o'n por la viv'o. Ĉiu'j ne'oportun'a'j kaj ne'bel'a'j est'os for'las'it'a'j kaj »mort'os de ne'uz'ad'o«. Kontraŭ'e la plej bon'a'j kaj bezon'at'a'j vort'o'j baldaŭ trov'iĝ'os sub ĉiu'j plum'o'j, sur ĉiu'j lip'o'j, kaj ver'e en'iĝ'os la lingv'o'n. »Tiel ju pli energi'e vast'iĝ'os kaj riĉ'iĝ'os la literatur'o de la lingv'o inter'naci'a, des pli baldaŭ ni hav'os unu'form'a'n pli mal'pli plen'a'n vort'ar'o'n«. Zamenhof klar'e esprim'as, ke la interes'o'j de l’ afer'o postul'as li'a'n rifuz'o'n far'i tuj grand'a'n vort'ar'o'n laŭ li'a propr'a plaĉ'o. Li rekomend'as, ke oni verk'u literatur'aĵ'o'j'n kaj el'don'u ĵurnal'o'j'n.

Li esper'as, ke divers'land'a'j sam'ide'an'o'j prepar'os bon'a'j'n naci'a'j'n lern'o'libr'o'j'n. Li intenc'as don'i numer'o'n al ĉiu nov'a el'don'aĵ'o kaj publik'ig'i bibliografi'a'n list'o'n ĉiu'monat'e, komenc'ant'e de Aŭgust'o 1888. La ĉef'a dezir'o de Zamenhof est'as, ke oni uz'u la lingv'o'n, ke ĝi viv'u kaj riĉ'iĝ'u per si mem. La plej bon'a propagand'o ankaŭ est'as la uz'ad'o. Zamenhof insist'as, por ke ĉiu'j liber'e labor'u, en si'a sfer'o kaj laŭ si'a'j fort'o'j, sed sen'halt'e kaj diligent'e.

Tiu'j ĉi konsil'o'j baldaŭ trov'iĝ'is profet'aĵ'o'j, ĉar la invit'o de l’ Amerik'a Filozofi'a Societ'o ricev'is nur tre mal'mult'e da respond'o'j, kaj la propon'it'a kongres'o ne pov'is okaz'i. S-ro Henry Phillips far'iĝ'is varm'a pionir'o de la lingv'o de D-ro Esperant'o, ĝi'n propagand'is kaj eĉ energi'e defend'is kontraŭ re'form'a'j propon'o'j.

La Lingv'o mal'rapid'e—sed bon'e—ir'ad'is, laŭ la tut'e natur'a voj'o antaŭ'montr'it'a de ĝi'a »iniciat'int'o«.

Pied'not'o

[11] El: E. Privat, Histori'o de la lingv'o Esperant'o, p. 23–27. Universal'a Esperanti'a Libr'ej'o. Genève, 1912.

En la unu'a'j numer'o'j de la »German'a Esperant'ist'o« de jar'o 1910^a okaz'is diskut'o pri la ĉi-supr'a tem'o, al kiu ni'a kar'a kun'labor'ant'o, S-ro. profesor'o P. Christaller, liver'is kelk'a'j'n solv'ig'a'j'n dat'o'j'n. Jen resum'o de la diskut'aĵ'o kun kelk'a'j person'a'j not'o'j:

La plej unu'a societ'o Esperant'ist'a cert'e est'is, laŭ la kolekt'it'a'j sci'ig'o'j, la Klub'o Esperant'ist'a en Nürnberg (Nurnbergo). Ĝi form'iĝ'is el la en jar'o 1885^a fond'it'a »Weltsprachverein«, unu'iĝ'o, kiu propagand'is Volapükon, sed laŭ propon'o de si'a prezid'ant'o, S-ro Christian Schmidt, far'it'a en la ĝeneral'a kun'ven'o de Decembr'o 1888, decid'is plu'e'n labor'i por la propagand'o de »Esperant'o«. Nürnberg, la histori'a urb'o en Bavar'uj'o, est'as sekv'e la lul'il'o de la Esperant'ist'a mov'ad'o tut'mond'a. En tiu urb'o viv'is kaj sen'lac'e ag'is la unu'a energi'a propagand'ist'o de Esperant'o, S-ro. Leopold'o Einstein, bedaŭr'e mort'int'a en jar'o 1890^a. Einstein est'is antaŭ'e fervor'a propagand'ist'o de Volapük, sed kiam li en jar'o 1888^a kon'at'iĝ'is kun la »Lingv'o inter'naci'a«[13], li far'iĝ'is ne'lac'ig'ebl'a Esperant'ist'o. Krom mult'a'j gazet'a'j artikol'o'j kaj propagand'a'j parol'ad'o'j li verk'is du broŝur'o'j'n (lern'o'libr'o'n kaj propagand'a'n broŝur'o'n kompar'ant'a'n Volapük kun »Lingv'o inter'naci'a«). Jen la titol'o'j de la broŝur'o'j, kiu'j feliĉ'e ambaŭ trov'iĝ'as en la bibliotek'o de Esperant'o-Propagand'a Institut'o: »La lingv'o inter'naci'a als best'e Lösung des internationalen Weltsprache-Problems«, »Weltsprachliche Zeit- und Streitfragen: I. Volapük und Lingv'o inter'naci'a«. En Nurnbergo ankaŭ aper'is la unu'a Esperant'ist'a gazet'o »La Esperant'ist'o«, en Oktobr'o 1889, el'don'at'a de S-ro Christian Schmidt. La gazet'o hav'is 544 abon'ant'o'j'n, nom'e en Ruslando 335, en German'uj'o 124, en Sved'uj'o 56, en Franc'uj'o 10, en Uson'o 6, en Ital'uj'o 4, en Bulgar'uj'o 3, en Hispan'uj'o 2, en Angl'uj'o, Belg'uj'o, Portugal'uj'o kaj Braz'ili'o po 1. Est'as evident'a afer'o, ke la unu'a'j Esperant'ist'o'j est'is plej part'e Rus'o'j kaj Pol'o'j. Tio'n ankaŭ pruv'as la de D-ro L. L. Zamenhof en jar'o 1889^a el'don'it'a »Adres'ar'o de la person'o'j, kiu'j el'lern'is la lingv'o'n »Esperant'o« Seri'o I. (Nro. 1 ĝis 1000)«. Jen la nombr'o da unu'a'j mil, en tiu ĉi adres'ar'o en'skrib'it'a'j adept'o'j, kiu'j'n ni ord'ig'is laŭ land'o'j: Rus'uj'o 921, German'uj'o 29, Aŭstr'uj'o-Hungar'uj'o 21, Angl'uj'o 9, Franc'uj'o 5, Uson'o 4, Sved'uj'o 4, Turk'uj'o 2, sen adres'o 2, Ital'uj'o 1, Ĥin'uj'o 1, Ruman'uj'o 1.

Ankaŭ la »Bibliotek'o de la lingv'o inter'naci'a Esperant'o« est'is pres'at'a en Nürnberg ĉe W. Tümmel. La bibliotek'o, redakt'at'a kun plej grand'a zorg'em'o de ni'a kar'a Majstr'o mem, aper'ad'is laŭ format'o 14 x 21 cm kaj kost'is 1 Sm por ĉiu'j cent paĝ'o'j. Ĝi en'hav'is plej'e verk'o'j'n de Rus'a'j aŭtor'o'j, aŭ traduk'it'a'j, aŭ original'a'j, kaj ankaŭ lern'il'o'j'n en divers'a'j lingv'o'j. Oni pov'as facil'e diven'i, ke tiu ĉi tre valor'a entrepren'o ne trov'is mult'e da abon'ant'o'j en la tiam'a temp'o kaj kaŭz'is al la tiom ofer'em'a D-ro L. L. Zamenhof grand'a'j'n el'spez'o'j'n. Kun pi'a admir'o mi rigard'as tiu'j'n unu'a'j'n alt'a'j'n pruv'o'j'n pri literatur'ebl'ec'o de ni'a kar'a lingv'o. Ne'taks'ebl'e valor'a'j est'as por ĉiu'j ver'a'j Esperant'ist'o'j tiu'j ĉi kajer'o'j kun verd'a'j kovr'il'o'j. La unu'a'j 400 paĝ'o'j en'hav'as sekv'ant'a'j'n verk'o'j'n: Hamlet'o, tragedi'o de Ŝekspir, trad. D-ro L. L. Zamenhof; Ekzerc'ar'o de la lingv'o Esperant'o, de L. L. Zamenhof; Bor'is Godunov, dram'o de Puŝkin, trad. V. Devjatnin; Grand'a Vort'ar'o German'a-Esperant'a, foli'o 1, de L. L. Zamenhof; Iliad'o, poem'o de Homero, kajer'o'j I kaj II (kant'o'j 1–3), trad. A. Kofman; Vort'ar'o Esperant'o-Est'a de W. Waher; Aŝik Kerib, rakont'o de Lermontov, trad. N. Kuŝnir; Di'o ĉiam ver'o'n vid'as, rakont'o de Le'o Tolstoj, trad. J. Lojko; Ŝton'a Gast'o, dram'o de Puŝkin, trad. N. Borovko.

Krom tiu'j verk'o'j ni cit'u ankoraŭ laŭ la ekzempler'o'j trov'iĝ'ant'a'j en ni'a bibliotek'uj'o: Unu'a brand'far'ist'o aŭ kiel diabl'et'o merit'is pec'o'n da pan'o, komedi'o de L. N. Tolstoj, trad. A. Burenkov; Kvar tag'o'j—Attalea princeps, du rakont'o'j de V. Garŝin, trad. N. Kaz'i-Girej; Ne'vol'a mort'ig'int'o, rakont'o (original'o) en vers'o'j de V. Devjatnin; El la viv'o de Esperant'ist'o'j, rakont'o (original'o) de V. Stankieviĉ.

Krom la jam cit'it'a fervor'a protagonist'o L. Einstein, ni'a kar'a lingv'o trov'is ne'lac'ig'ebl'a'n kaj ofer'em'a'n sub'ten'ant'o'n en la ne'forges'ebl'a W. H. Trompeter, ter'mezur'ist'o en Schalke (Westfalio), kiu en jar'o 1888^a fond'is mal'grand'a'n grup'o'n en Schalke kaj en jar'o 1891^a aper'ig'is la du'a'n German'a'n lern'o'libr'o'n sub la titol'o »Di'e Weltsprache Esperant'o. Vollständiges Lehrbuch nebst Wörterbüchern, nach der russischen Ausgabe von Dr. L. Samenhof«. Kun'e kun sinjor'o'j L. Einstein, L. E. Meier, Ch. Schmidt, S-ro Trompeter fervor'e sub'ten'is la tiam'a'n gazet'o'n »La Esperant'ist'o«, kiam ĝi trov'iĝ'is en mal'facil'a'j cirkonstanc'o'j[14]. La ne'lac'ig'ebl'a verk'ist'o kaj propagand'ist'o Einstein mort'is jam en jar'o 1890 post long'temp'a sufer'ad'o; admir'ind'a est'is li'a persist'ec'o kaj ne'romp'ebl'a energi'o, kor'tuŝ'a'j la leter'o'j, kiu'j'n li, mal'san'ul'o, skrib'is antaŭ si'a mort'o al la Majstr'o, est'ant'e plen'e konvink'it'a pri la fin'a ne're'ten'ebl'a venk'o de ni'a sankt'a bel'a afer'o. Post li'a mort'o pro hom'a indiferent'ec'o kaj kaŭz'e de la mal'sukces'int'a »Volapük«, la unu'a'j ĝerm'o'j de la Esperant'a mov'ad'o iom post iom pere'is. Sed dum'e en ali'a'j land'o'j, en Franc'uj'o, Rus'uj'o, en Kanado, Bulgar'uj'o, Holando kaj Belg'uj'o Esperant'o mal'rapid'e, sed cert'e progres'is.

Ankaŭ en la poliglot'a Aŭstrio ĝi trov'is varm'a'j'n amik'o'j'n. Mal'riĉ'a Bohem'a instru'ist'o, Th. Ĉejka en Bystřice-Hostyn (Moravio), far'iĝ'is kun kelk'a'j amik'o'j ĝi'a protagonist'o[15]. En Novembr'o 1902 Ĉejka aper'ig'is model'a'n gazet'o'n »Revu'o Inter'naci'a« kun du naci'lingv'a'j al'don'o'j »Bohem'a Esperant'ist'o« kaj »German'a Esperant'ist'o«. La »Revu'o'n« kun'labor'is eminent'a'j Esperant'ist'o'j Rus'a'j: J. Seleznjov, N. P. Evstifejev k. a. Bedaŭr'e pro ne'sufiĉ'a sub'ten'o aper'is nur 5 numer'o'j kaj ankaŭ la »German'a Esperant'ist'o« mort'is post aper'o de la 2^a numer'o en Decembr'o 1902. Ĝi en'hav'is sci'ig'o'j'n de la grup'o'j en Brünn (Moravio), Wien, Glatz kaj Kiel (German'uj'o). Tiu'j modest'a'j ok'paĝ'a'j foli'et'o'j gazet'a'j kaj la kelk'a'j'n monat'o'j'n post'e de S-ro Ĉejka el'don'it'a »Schlüssel« (gramatik'o kaj vort'ar'et'o Esperant'a-German'a, simil'en'hav'a al la Ĉef'eĉ'a ŝlos'il'o laŭ du'obl'a format'o), al'ig'is kelk'a'n German'o'n ĉef'e en Aŭstrio al ni'a mov'ad'o. En la »Revu'o Inter'naci'a«, 3-a numer'o, Januar'o 1903, trov'iĝ'as anonc'o, kiu inform'as, ke en Januar'o 1903 aper'os lern'o'libr'o de la kon'at'a pacifist'o-verk'ist'o A. H. Fried, kiu jam en Juni'o 1902 verk'is tre bon'a'n artikol'o'n por la kon'at'a gazet'o »Di'e Woche«. La lern'o'libr'o aper'is en »Esperant'o-Verlag«, Berlin-Schöneberg, sub la titol'o »Vollständiges Lehrbuch der Internationalen Hilfssprache Esperant'o mit zwei Wörterbüchern: Esperant'o-Deutsch und Deutsch-Esperant'o«.

Je tiu temp'o en divers'a'j urb'o'j: en Gotha, Glatz, Hamburg, Königsberg, Leipzig, Lübeck, München, Potsdam, Straßburg k. a. ekzist'is izol'it'a'j Esperant'ist'o'j, kiu'j atend'is la kun'lig'ant'o'n kaj organiz'ant'o'n de laŭ'cel'a propagand'o; tiu kun'lig'ant'o far'iĝ'is la franc'lingv'a Svis'o, eks'kapitan'o Je'a'n Borel, iam'a volapükisto, kiu per'vojaĝ'e spert'int'e la neces'ec'o'n de inter'kompren'il'o kaj la jam'a'n util'ec'o'n de Esperant'o, far'iĝ'is ĝi'a fervor'a apostol'o kaj fond'int'e en jar'o 1902 kun ali'a'j sam'ide'an'o'j la Svis'a'n Esperant'a'n Societ'o'n, ven'is dum vintr'o 1903 Berlinon, kie li est'ig'is, en Novembr'o 1903, per help'o de S-ro'j Jürgensen, Mehlisch kaj prof-oj Schmidt kaj Wetekamp la Esperant'ist'a'n Grup'o'n de Berlino kaj unu monat'o'n post'e kun si'a frat'o, Jules Borel, posed'ant'o de pres'ej'o, la firm'o'n »Esperant'o-Verlag Möller kaj Borel«. Per li'a ne'lac'ig'ebl'a labor'o kaj ofer'em'a ag'ad'o baldaŭ est'iĝ'is la propagand'a broŝur'o »Di'e Frag'e einer internationalen Hilfssprache und das Esperant'o« kaj la »Esperantistische Mitteilungen«, kies unu'a numer'o aper'is en Februar'o 1904. La gazet'et'o, hav'ant'a komenc'e nur 4 paĝ'o'j'n kaj destin'it'a por la membr'o'j de grup'o Berlina, dum'jar'e pli'grand'iĝ'is kaj far'iĝ'is komun'a lig'il'o de la unu'a'j Esperant'ist'o'j kaj nov'a'j grup'o'j.

S-ro Fritz Schuck, lert'a Esperant'ist'o kaj aŭtor'o de »Album'o de kon'at'a'j Esperant'ist'o'j« fond'is en Februar'o 1904 la Esperant'ist'a'n Grup'o'n en Brunsvigo; li'n sekv'is unu monat'o'n post'e en Munĥen'o la »Nestor'o« de la German'lingv'a mov'ad'o, S-ro L. E. Meier, eks'kapitan'o kaj verk'ist'o, kiu jam en jar'o 1889 kon'at'iĝ'is kun Esperant'o. Li fond'is en 1891 la Societ'o'n Esperantistojan kaj post'e, trans'loĝ'iĝ'int'e Nurnbergon, daŭr'ig'is si'a'n por'esperant'a'n ag'ad'o'n en tiu urb'o.

En Januar'o 1905 la modest'a gazet'et'o »Esperantistische Mitteilungen« aper'is en bel'a kaj riĉ'en'hav'a form'o sub la titol'o »German'a Esperant'ist'o« kaj jam per si'a unu'a numer'o far'iĝ'is oficial'a organ'o de la grup'o'j en Berlino, Brunsvigo kaj Vieno. La Viena klub'o kaj ali'a'j grup'o'j kaj izol'it'a'j Esperant'ist'o'j German'a'j en Aŭstrio kun'labor'is ĝis la jar'o 1908^a pro mank'o de propr'a organiz'aĵ'o kun si'a'j frat'o'j en German'uj'o. Dum la Dresdena Kongres'o tamen efektiv'iĝ'is la fond'o de »Lig'o de German'lingv'a'j Esperant'ist'a'j Grup'o'j en Aŭstrio« per la kon'at'a protagonist'o Prof. Otto Sim'o'n.

Konklud'e: al la ne'lac'ig'ebl'a energi'o de ni'a sam'ide'an'o Je'a'n Borel aparten'as la grand'a merit'o, unu'ig'i la dis'a'j'n batal'ant'o'j'n en German'lingv'uj'o kaj organiz'i la propagand'a'n ag'ad'o'n por Esperant'o inter German'o'j.

La grup'o'j baldaŭ sent'is la bezon'o'n, al'centr'iĝ'i en unu tut'land'a societ'o. Jam en jar'o 1903^a S-ro L. E. Meier intenc'is fond'i tut'land'a'n asoci'o'n sub la nom'o »German'a Esperant'ist'a Societ'o«, tamen je li'a al'vok'o adres'it'a al 100 kon'at'a'j al li Esperant'ist'o'j al'ven'is nur 10 al'iĝ'o'j. La grav'a projekt'o efektiv'iĝ'is nur en Maj'o 1906, per help'o de la Esperant'ist'a grup'o Brunsviga, kiu far'is la antaŭ'labor'o'j'n. Dum la tag'o'j 19^a kaj 20^a de Maj'o la en Brunsvigo kun'ven'int'a'j sam'ide'an'o'j decid'is la regul'ar'o'n de la »German'lingv'a Esperant'ist'a Societ'o« kaj kre'is la baz'o'n por la nun'a model'a »German'a Esperant'o-Asoci'o«. La tiom ofer'em'a D-ro Mybs far'iĝ'is prezid'ant'o, D-ro Hanauer sekretari'o kaj S-ro Schuck kas'ist'o de la nov'a asoci'o, kiu elekt'is kiel oficial'a'n organ'o'n la gazet'o'n »German'a Esperant'ist'o«. Tiel efektiv'iĝ'is la de S-ro Je'a'n Borel dorlot'it'a dezir'o pri naci'a organiz'aĵ'o; li bedaŭr'e baldaŭ dev'is re'ir'i Svis'uj'o'n, por serĉ'i re'san'ig'o'n de si'a'j tro'streĉ'it'a'j nerv'o'j, sed spirit'e li rest'is daŭr'e kun'lig'it'a kun ni'a German'lingv'a mov'ad'o kiel direkt'ant'o de »German'a Esperant'ist'o« kaj verk'int'o de lern'o'libr'o'j por German'o'j, kiu'j esperant'ig'is mil'o'j'n kaj mil'o'j'n de nov'a'j kun'batal'ant'o'j...

Pied'not'o'j

[12] El: La Kronik'o I, 1911, p. 7-8, 73-78.

[13] Tiel est'is nom'it'a ni'a kar'a lingv'o en la unu'a temp'o; post'e ĝi'a'j adept'o'j bapt'is ĝi'n »Esperant'o« laŭ sam'nom'a pseŭdonim'o de D-ro Zamenhof.

[14] Kruel'a mort'o for'rab'is li'n la 7-an de Novembr'o 1901 en Essen.

[15] La unu'a'n lern'o'libr'o'n en lingv'o Bohem'a el'don'ig'is en jar'o 1890 S-ro Fr. Vl. Lorenc en Zbislav apud Cáslav, nun'e en Braz'ili'o.

La German'a'j Esperant'ist'o'j leg'os kun interes'o i'o'n pri la unu'a apostol'o de Esperant'o en German'uj'o. Tial ni publik'ig'as tie ĉi nekrologian artikol'o'n verk'it'a'n de D-ro Zamenhof ĉe la fin'o de l’ jar'o 1890 kaj al'pren'it'a'n de S-ro de Beaufront en »l’Espérantiste« en la unu'a part'o de li'a interes'ant'a »Histori'o de Esperant'o«.

...»Antaŭ kelk'a'j semajn'o'j mort'is en Nürnberg post long'a kaj mal'facil'a sufer'ad'o sinjor'o Leopold Einstein, unu el la plej varm'a'j kaj energi'a'j amik'o'j de ni'a afer'o, la aŭtor'o de la verk'o'j »La Lingv'o inter'naci'a als best'e Lösung des internationalen Weltsprache Problems«, »Weltsprachliche Zeit- und Streitfragen« kaj divers'a'j artikol'o'j en German'a'j gazet'o'j. La mort'int'o est'is la unu'a, kiu don'is antaŭ'puŝ'o'n al ni'a afer'o en German'uj'o. Ĝis ni'a lingv'o est'is publik'ig'it'a, li est'is varm'eg'a volapükisto, batal'is por Volapük kun fervor'o kaj energi'o, kaj li tre mult'e help'is al la vast'iĝ'o de tiu lingv'o. (Li skrib'is ĉirkaŭ 200 artikol'o'j'n en divers'a'j gazet'o'j por Volapük.) Jam de la komenc'o li sent'is la tut'a'n mal'fort'ec'o'n de la Volapüka vort'ar'o, sed, ne esperant'e, ke tiu ĉi demand'o est'os iam solv'it'a pli bon'e, kaj vid'ant'e, ke la divers'a'j nov'a'j propon'at'a'j sistem'o'j est'as nur efemer'a'j ne'pri'pens'it'a'j prov'o'j, kiu'j vol'as detru'i Volapükon, sed don'as neni'o'n pli bon'a'n, li daŭr'ig'is si'a'n fervor'a'n labor'ad'o'n kaj batal'is kontraŭ ĉiu nov'a propon'o. Sed ricev'int'e okaz'e en 1888 la unu'a'n libr'o'n de ni'a lingv'o kaj la »Du'a'n libr'o'n«, li tut'e ŝanĝ'iĝ'is. Malgraŭ li'a aĝ'o (li hav'is tiam kvin'dek kvar jar'o'j'n), li en la daŭr'o de kelk'a'j tag'o'j perfekt'e el'lern'is ni'a'n lingv'o'n kaj far'iĝ'is ĝi'a varm'eg'a amik'o. »La demand'o de lingv'o inter'naci'a«,—li skrib'is al ni kelk'a'n temp'o'n post'e,—»est'as fin'e absolut'e solv'it'a, kaj ĝoj'e mi send'as al vi kor'a'n gratul'o'n pri tiu ĉi solv'o. Kio'n mi long'e atend'is, tio fin'e ven'is. Labor'ant'e por Volapük mi dir'is al mi, ke unu du'on'o de tiu ĉi lingv'o (la gramatik'o) est'as bon'a, sed la du'a du'on'o (la vort'ar'o) est'as mal'bon'a; sed mi tim'is, ke neni'o pov'as est'i perfekt'a kaj unu part'o dev'os sufer'i je la kost'o de la du'a. Sed en la Inter'naci'a[17], la unu'a part'o kaj la du'a est'as solv'it'a'j plej bon'e, kaj tial mi ek'kri'as kun plen'a cert'ec'o: la demand'o de lingv'o inter'naci'a est'as fin'e absolut'e solv'it'a! Ĉar neniam pov'os est'i kre'it'a gramatik'o pli simpl'a, ol en la Inter'naci'a, kaj neni'a vort'ar'o de lingv'o inter'naci'a pov'os est'i logik'e konstru'it'a sur ali'a'j princip'o'j ol en la vort'ar'o de la Inter'naci'a. Se en la Inter'naci'a est'os ebl'e trov'it'a'j kelk'a'j erar'o'j, ili est'os nur mal'grand'aĵ'o'j, kiu'j kun la temp'o est'os facil'e bon'ig'it'a'j sen bezon'o romp'i la sistem'o'n. Kia ajn est'os la est'ont'a lingv'o de l’ mond'o, est'as tut'e sen'dub'e, ke ĝi pov'as est'i nur la Inter'naci'a, aŭ en ĝi'a nun'a form'o, aŭ en form'o iom ŝanĝ'it'a nur en detal'o'j, sed ne en la fundament'o. Ali'a fundament'o est'as ne'ebl'a, kaj tial mi nun pov'as tut'e trankvil'e labor'i, ne tim'ant'e jam, ke mi dev'os iam de'fal'i de la sistem'o«.

Jam ok semajn'o'j post la al'iĝ'o de Einstein el'ir'is pres'e li'a verk'o »La lingv'o inter'naci'a als best'e Lösung des internationalen Weltsprachen-Problems«, kiu el'vok'is konfuz'o'n inter la volapükistoj, kaj al'port'is al la aŭtor'o grand'a'n persekut'o'n de ili'a flank'o. Ne pov'ant'e respond'i i'o'n grav'a'n kontraŭ la verk'o de Einstein, ili komenc'is batal'i kontraŭ li per la plej sen'takt'a'j person'a'j atak'o'j kaj insult'o'j. Ne tim'ig'it'e de la atak'o'j, la mort'int'o daŭr'ig'is energi'e batal'ad'i; per vast'a korespond'ad'o kaj dis'send'ad'o de verk'o'j li serĉ'is amik'o'j'n por ni'a afer'o, kiom kaj kie li pov'is, kaj jam kelk'a'j'n monat'o'j'n post li'a unu'a verk'o el'ir'is li'a verk'o polemik'a »Weltsprachliche Zeit- und Streitfragen«. Li hav'is la intenc'o'n komenc'i vast'a'n sistem'a'n agit'ad'o'n per publik'a'j parol'ad'o'j en divers'a'j urb'o'j; sed bedaŭr'ind'e la sort'o ne permes'is al li tio'n ĉi far'i: mal'facil'a mal'san'o al'forĝ'is li'n baldaŭ al la ĉambr'o; dolor'o'j kaj sufer'o'j ne permes'is al li plu labor'i. Eĉ si'a'n korespond'ad'o'n li est'is dev'ig'it'a preskaŭ tut'e ĉes'ig'i, kaj nur al ni li de temp'o al temp'o ankoraŭ skrib'ad'is leter'o'j'n plen'a'j'n je entuziasm'a fajr'o: tra la sufer'o'j de l’ mal'jun'ul'o bril'is la ideal'a'j flam'o'j de jun'ul'o. Inter la plej grand'a'j korp'a'j sufer'o'j li ne forges'is ni'a'n afer'o'n kaj, ne pov'ant'e plu labor'i por ĝi, li ĉiam sonĝ'is kaj rev'is pri ĝi. En la komenc'o li hav'is ankoraŭ esper'o'n, ke li re'san'iĝ'os, kaj li oft'e skrib'ad'is al ni pri si'a'j pian'o'j por la est'ont'ec'o, pri la intenc'at'a'j parol'ad'o'j pri ni'a afer'o k. c., sed en la last'a du'on'jar'o li perd'is la esper'o'n kaj skrib'is al ni, ke li sen'pacienc'e atend'as, ke la bon'far'a mort'o li'n liber'ig'u de li'a'j sufer'o'j. Hav'ant'e jam por si mem neni'a'n esper'o'n, li skrib'is al ni kelk'a'j'n monat'o'j'n antaŭ si'a mort'o: »Mi est'as mal'jun'a kaj mal'san'a kaj ne vid'os jam la venk'o'n de ni'a sankt'a bel'a afer'o, sed vi ĝi'n vid'os baldaŭ, baldaŭ en ĝi'a tut'a bel'ec'o. Se eĉ pas'os kelk'a nombr'o da jar'o'j en mal'facil'a batal'o, ne perd'u la kuraĝ'o'n kaj labor'u! Antaŭ ol ni'a cent'jar'o fin'iĝ'os, ni'a afer'o venk'os, kaj la kuraĝ'a'j konstant'a'j batal'ant'o'j hav'os dolĉ'a'n rekompenc'o'n«. Skrib'ant'e pri la mal'varm'a printemp'o, kiu mal'help'is li'n uz'i la freŝ'a'n aer'o'n, li al'don'is: »La vintr'o ne vol'as for'ir'i kaj obstin'e batal'as kontraŭ la al'ven'ant'a somer'o; sed malgraŭ la nub'o'j kaj la frost'o'j la somer'o baldaŭ venk'os. Tiel ankaŭ pas'ant'a'j mal'facil'aĵ'o'j pov'as mal'rapid'ig'i por kelk'a temp'o la ir'ad'o'n de ni'a afer'o, sed neni'a'j nub'o'j kaj frost'o'j pov'os re'ten'i ĝi'a'n fin'a'n venk'o'n«.

Pied'not'o'j

[16] German'a Esperant'ist'o III, 1906, p. 13, 14, 25, 26.

[17] Esprim'o pren'it'a de S-ro Einstein el la nom'o oficial'a de la lingv'o »Lingv'o inter'naci'a«. La kutim'o, ĝi'n nom'i »Esperant'o«, laŭ la pseŭdonim'o de D-ro Zamenhof, ne ankoraŭ ekzist'is inter ni.

Zamenhof prav'e dir'is, ke la nom'o de Leopold Einstein dev'as est'i en'skrib'it'a per or'a'j liter'o'j en histori'o de Esperant'o. Li'a'j mal'long'a'j, sed grav'a'j kaj serioz'a'j labor'o'j, baldaŭ al'port'is ne'atend'it'a'n rezultat'o'n, kiu'n oni pov'as konsider'i, kiel unu'a'n venk'a'n batal'o'n Esperant'a'n: en Nürnberg, urb'o, kiu est'is unu el plej fort'a'j centr'o'j de Volapükismo, en Decembr'o 1888, la grav'a German'a societ'o, fond'it'a 18-an de Februar'o 1885: »Nürnberger Weltsprache-Verein«, en si'a plen'a ĝeneral'a kun'ven'o, laŭ propon'o de si'a prezid'ant'o, Christian Schmidt, post varm'a diskut'ad'o, decid'is per grand'a plej'mult'o da voĉ'o'j de si'a'j an'o'j—al'iĝ'i al Esperant'o!

Tiu societ'o est'as do la unu'a Esperant'ist'a organiz'aĵ'o. De tiu moment'o la Esperant'ist'a afer'o, kuŝ'ant'a ĝis nun sur ŝultr'o'j de unu hom'o, trov'is por si'a kresk'o pli larĝ'a'n kaj fort'a'n baz'o'n. Baldaŭ post'e efektiv'iĝ'is la mal'nov'a rev'o de Zamenhof: en Nürnberg aper'is la unu'a Esperant'a ĵurnal'o.

La ĵurnal'o el'ir'ad'is ĉiu'monat'e kun mal'grand'a'j inter'romp'o'j dum ses jar'o'j kaj est'is en tiu epok'o la ĉef'a centr'o de la Esperant'ist'a mov'ad'o, ĉirkaŭ kiu kun'iĝ'is kaj proksim'iĝ'is ĉiu'j tiam'a'j Esperant'ist'a'j labor'ist'o'j.

Zamenhof komenc'is la unu'a'n numer'o'n per deklaraci'o konform'a al ĉiu'j li'a'j antaŭ'a'j vort'o'j kaj ag'o'j. Li deklar'is, ke la lingv'o ne est'as ferm'it'a, nek ne'ŝanĝ'ebl'a, ke li neniam vol'is est'i leĝ'don'ant'o kaj ke la sort'o de la lingv'o trov'as si'n en man'o'j de ĉiu'j Esperant'ist'o'j. »Ĉio en la lingv'o dev'as rest'i tiel, kiel decid'os la plej'mult'o, tut'e egal'e, ĉu mi person'e konsent'os aŭ ne«. Tamen, ni tuj vid'os, ke li'a aŭtoritat'a opini'o est'is ankoraŭ mult'foj'e neces'a por sav'i la afer'o'n.

La numer'o 8-paĝ'a en'hav'is: Prospekt'o'n en tri lingv'o'j: German'a, Franc'a kaj Esperant'a, sub'skrib'it'a'n: »La Redakci'o«; komenc'o'n de artikol'o »Esperant'o kaj Volapük« de D-ro L. L. Zamenhof, German'e kaj Esperant'e, sur 4½ paĝ'o'j; poezi'o'n »Al la Esperant'ist'o« en 16 vers'o'j, sub'skrib'it'a'n »Amik'o« kun ĝi'a German'a traduk'o de »Ein Freund«; »Bibliografi'o'n«, German'e kaj Esperant'e, en'hav'ant'a'n nom'ar'o'n de 16 unu'a'j verk'o'j, daŭr'ig'ot'a'n; anonc'o'j'n pri el'don'ot'a'j verk'o'j. La numer'o'n sub'skrib'is »Für di'e Redaktion verantwortlich: Chr. Schmidt, Nürnberg. Druck von W. Tümmel in Nürnberg«.

La Redakci'o anonc'as, ke, »la ĉef'a'n konduk'ad'o'n de ni'a gazet'o pren'is sur si'n la aŭtor'o de la lingv'o mem (Dr. L. Zamenhof,—en German'a kaj Franc'a tekst'o'j: Dr. Samenhof) kaj »ke la gazet'o est'os centr'a organ'o por ĉiu'j dis'ĵet'it'a'j amik'o'j de ni'a afer'o«.

Jam en la tri'a numer'o de »Esperant'ist'o« (20. Decembr'o 1889) Zamenhof re'ven'as al si'a antaŭ'a ide'o, kiu ŝajn'is al li sol'a rimed'o por definitiv'e solv'i ĉiu'j'n dub'a'j'n demand'o'j'n pri la lingv'o.

»La kongres'o Esperant'a laŭ iniciat'o de la Amerik'a Filozofi'a Societ'o—skrib'is li—bedaŭr'ind'e ne efektiv'iĝ'is pro indiferent'ec'o de la instru'it'ul'o'j... La afer'o est'as sen konduk'ant'o, kvankam de mult'a'j flank'o'j oni turn'as si'n ankoraŭ al mi mem kun divers'a'j propon'o'j... Mi ne hav'as jam privilegi'o'n nek akcept'i, nek mal'akcept'i tiu'j'n propon'o'j'n, kaj far'i en la lingv'o i'a'n ŝanĝ'o'n laŭ mi'a propr'a bon'trov'o... Ni bezon'as hav'i i'a'n Lig'o'n aŭ Akademi'o'n, kre'it'a'n de la Esperant'ist'o'j kaj aŭtoritat'a'n de ili«.

Zamenhof klar'ig'as, ke kvankam en la »Al'don'o al la du'a libr'o« li propon'is far'i kongres'o'n aŭ fond'i akademi'o'n ne pli fru'e, ol post kvin jar'o'j, tamen mult'a'j Esperant'ist'o'j est'as lac'a'j atend'i. Li mem ne vol'as pren'i sur si'n respond'ec'o'n por tiel grav'a afer'o, li tim'as ankaŭ, ke oni vid'u en li'a manier'o de labor'ad'o aŭtor'a'n obstin'ec'o'n. Pro tiu'j kaŭz'o'j Zamenhof propon'as fond'i tut'mond'a'n Lig'o'n de Esperant'ist'o'j—sol'a kaj absolut'a leĝ'don'ant'o en ni'a afer'o.

En Mart'a numer'o 1890 (No. 6) la redakci'o anonc'is, ke la Lig'o est'as fond'it'a kaj publik'ig'is regul'ar'o'n de la Lig'o kaj de Akademi'o »konsist'ant'a el 10 person'o'j, elekt'at'a'j ĉiu'jar'e per voĉ'don'ad'o de ĉiu'j klub'o'j de la Lig'o«. Oni elekt'is, kiel membr'o'j'n de provizor'a administr'a komitat'o: Hug'o'n Barbeck, Christianon Schmidt kaj Josefon Gagel en Nürnberg.

Kvankam tiu ĉi regul'ar'o hav'is sub'skrib'o'n de Zamenhof, tamen en la 11^a numer'o de »Esperant'ist'o« la Majstr'o deklar'is, ke ĝi far'is al li grand'a'n surpriz'o'n, ĉar la redakci'o en'konduk'is en li'a'n projekt'o'n grav'a'j'n ŝanĝ'o'j'n. Ĉar krom tio mult'a'j Esperant'ist'o'j,—kaj inter ili: Einstein, Grabowski, de Wahl, Majnov, Geoghegan—esprim'is opini'o'j'n mal'aprob'ant'a'j'n la Lig'o'n, la tut'a projekt'o est'is for'las'it'a. Zamenhof nom'is ĝi'n—infan'o mal'viv'e nask'it'a (No. 12, Decembr'o 1890).

Tiu incident'o est'is ver'ŝajn'e kaŭz'o, ke Zamenhof pren'is sur si'n la redakt'ad'o'n. Sed tiu ĉi task'o est'is por li terur'e mal'facil'a. En tiu ĉi temp'o li oft'e trans'loĝ'iĝ'is de urb'o en urb'o'n, serĉ'ant'e van'e lok'o'n, en kiu li'a kurac'ist'a praktik'o pov'us sufiĉ'i al li'a'j modest'a'j bezon'o'j. Por la el'don'ad'o de la gazet'o li dev'is konstant'e turn'i si'n al help'o de Esperant'ist'o'j. Zamenhof eĉ plend'as, ke »ni'a'j amik'o'j est'as tiel ekonomi'a'j, ke anstataŭ abon'i, 9/10 leg'as ekzempler'o'n de ia kon'at'ul'o, aŭ tut'e ni'a'n gazet'o'n ne leg'as«. Kun la viv'o de centr'a organ'o—skrib'is li—est'as lig'it'a viv'o de ni'a afer'o; ĝi est'as trunk'o kaj tiel long'e, kiel la trunk'o viv'as, oni pov'as tim'i neni'a'n vintr'o'n. Se ĝi eĉ glaci'ig'os la branĉ'o'j'n kaj foli'o'j'n, ni pov'as atend'i printemp'o'n kun bon'a esper'o. Sed se la trunk'o ĉes'os viv'i, ĉiu'j esper'o'j est'os perd'it'a'j. Li konklud'is, ke Esperant'ist'o'j dev'as antaŭ ĉio cert'ig'i kaj sen'danĝer'ig'i la ekzist'ad'o'n de la gazet'o. Neni'a'n paŝ'o'n plu, antaŭ ol la plej grav'a est'os far'it'a. »Mi'a situaci'o—al'don'as Zamenhof—ating'is last'a'n grad'o'n de ne'ebl'ec'o«. (Aŭgust'o, 1891.)

Ne mank'is cert'e divers'a'j propon'o'j por kre'i mon'a'n fond'o'n por la gazet'o. Grabowski propon'is kre'i akci'a'n societ'o'n, Trompeter—akci'a'n libr'o'vend'ej'o'n, Lojko—fond'o'n por konkurs'o'j...

Zamenhof prov'is sekv'i tiu'j'n ĉi bon'a'j'n konsil'o'j'n kaj propon'is fond'i akci'a'n societ'o'n Esperant'a'n kun 1000 akci'an'o'j, pag'ant'a'j ĉiu'j po 10 rubl'o'j jar'e, kaj pet'is ĉiu'j'n respond'i, ĉu ili aprob'as la projekt'o'n aŭ propon'as ali'a'n pli bon'a'n kaj, en unu'a okaz'o, deklar'i, kiom da akci'o'j ĉiu vol'as aĉet'i.

El ĉiu'j tiu'j ĉi projekt'o'j ne al'ven'is eĉ unu or'a aŭ arĝent'a mon'er'o! Kun mal'ĝoj'o kaj bedaŭr'o, en la last'a numer'o de tiu ĉi jar'o (No. 11—12, Novembr'o-Decembr'o, 1891) Zamenhof anonc'is: »Kun la nun'a numer'o mi dev'as inter'romp'i mi'a'n labor'ad'o'n en ni'a afer'o: mi far'is ĉio'n, kio'n mi pov'is. Mi ten'is mi'n tiel long'e, kiel mi pov'is, sed nun mi dev'as for'iĝ'i kaj pen'i re'fort'ig'i mi'a'j'n pied'o'j'n, kiu'j rifuz'as plu mi'n port'i«.

La tut'a afer'o,—kaj special'e la gazet'o—tra'viv'is tiam danĝer'a'n moment'o'n. Aper'is tamen nov'a hom'o, kiu ne nur sav'is la gazet'o'n, sed ofer'is al la Esperant'a afer'o fort'a'n help'o'n dum kelk'a'j sekv'ant'a'j jar'o'j: W. H. Trompeter, ter'mezur'ist'o, en urb'o Schalke en Vestfali'o (Okcid. German'uj'o). Kun nov'a'j esper'o'j kaj pli trankvil'a horoskop'o la mal'grand'a grup'o de tiam'a'j Esperant'ist'o'j komenc'is la jar'o'n 1892. Trompeter pren'is sur si'n ne nur ĉiu'j'n el'don'a'j'n kost'o'j'n por tri jar'o'j, sed li ofer'is krom tio monat'a'n pensi'o'n je 100 mark'o'j por la redakt'ist'o. Li plen'um'is si'a'j'n promes'o'j'n sen bru'o, sen si'n'laŭd'o, konscienc'e ĝis la star'ig'it'a lim'o, t. e. en la daŭr'o de jar'o'j 1892, 1893, ĝis la last'a numer'o de 1894.

Oni prav'e skrib'is en Esperant'a'j kronik'o'j, ke la nom'o de tiu ĉi hom'o ĉiam bril'os, kiel lum'a stel'o en histori'o de ni'a afer'o.

»Se ni'a afer'o ne mort'is, sed viv'as kaj flor'as,—skrib'is Zamenhof post mort'o de Trompeter (li mort'is 7-an de Novembr'o 1901 en Essen)—tio ĉi est'as en tre grand'a part'o merit'o de Trompeter. Ripoz'u en pac'o, kar'a kaj mult'merit'a amik'o de ni'a afer'o! La Esperant'ist'o'j neniam forges'os vi'a'n nom'o'n! En histori'o de Esperant'o al vi aparten'os ĉiam plej grav'a, neniam el'ŝir'ebl'a, neniam el'strek'ebl'a paĝ'o«!

La form'o de la gazet'o est'is iom ŝanĝ'it'a, la abon'kost'o'j mal'grand'ig'it'a'j de 6 ĝis 2 frank'o'j jar'e, kaj abon'ant'o'j de 10 ekzempler'o'j ricev'is dek'unu'a'n sen'pag'e.

Ĉar la est'ont'o de la gazet'o est'is tia'manier'e cert'ig'it'a, Zamenhof decid'is uz'i ĉiu'j'n ofer'o'j'n, al'send'at'a'j'n de Esperant'ist'o'j por el'don'ad'o de lern'o'libr'o'j en lingv'o'j, en kiu'j ili ankoraŭ ne ekzist'is, ofer'ant'e al la aŭtor'o'j ¾ de la nombr'o da ekzempler'o'j por vigl'ig'i tia'manier'e aper'o'n de nov'a'j lern'o'libr'o'j.

La nombr'o de Esperant'ist'o'j iom kresk'is kaj—afer'o ne'evit'ebl'a—vek'iĝ'is de'nov'e re'form'a'j projekt'o'j...

Jen kiel Zamenhof, re'gajn'int'e fin'e liber'ec'o'n esprim'i si'a'n propr'a'n person'a'n opini'o'n, karakteriz'as tiu'n ĉi moment'o'n: »Nub'o'j paraliz'ad'is dum la last'a jar'o la tut'a'n energi'o'n de ni'a'j amik'o'j. Ĉiam pli dens'iĝ'ant'e, ili solv'iĝ'is per fulm'o'tondr'o, kiu minac'a en la komenc'o, montr'iĝ'is en la fin'o tre bon'far'a, ĉar ĝi per unu foj'o, dank’ al la novembr'a decid'o de la Lig'o, pur'ig'is la atmosfer'o'n kaj donac'is al ni pac'o'n kaj lum'o'n por long'a temp'o. Liber'ig'it'a de demand'o'j intern'a'j, ni'a afer'o pov'as nun en plen'a tut'ec'o turn'iĝ'i ekster'e'n al sen'halt'a kaj sen'mal'help'a progres'ad'o«.

Bedaŭr'ind'e tiu'j ĉi esper'o'j ankoraŭ ne dev'is efektiv'iĝ'i en tiu epok'o. Al'proksim'iĝ'is moment'o, ĝis kiu Trompeter promes'is si'a'n help'o'n. Hom'o ne'riĉ'a, li ne pov'is daŭr'ig'i si'a'j'n ofer'o'j'n sen'fin'e. En decembr'a numer'o 1894 li sci'ig'is, ke li ĉes'as el'don'i la gazet'o'n, kiu trans'ir'os plen'e en man'o'j'n de Zamenhof. Krom tio okaz'is mal'feliĉ'a en si'a'j sekv'o'j afer'o: en No. 2^a de 1895 est'is en'pres'it'a traduk'aĵ'o de mal'grand'a verk'et'o de Le'o Tolstoj: »Prudent'o kaj kred'o«, kaj tuj post'e la Rus'a cenzur'o mal'permes'is abon'o'n de »Esperant'ist'o« en Rus'uj'o. Tia'manier'e la ĵurnal'o perd'is ¾ de si'a'j abon'ant'o'j, rest'is nur 172 (April'o). Tio dev'ig'is inter'romp'i la el'don'ad'o'n de la Bibliotek'o kaj de la gazet'o por kelk'a'j monat'o'j kaj prokrast'i la anonc'it'a'n konkurs'o'n kun premi'o de 250 fr. »por Esperant'ist'o, al'port'int'a plej'mult'o'n da util'o«.

En la last'a numer'o, dat'it'a: Maj'o-Juni'o 1895 (No. 5–6 [65–66], Vi. jar'o), sed kiu efektiv'e aper'is nur en Aŭgust'o, Zamenhof anonc'is, ke li jam ne hav'as ebl'o'n el'don'i gazet'o'n en ĝis'nun'a'j kondiĉ'o'j kaj propon'as nov'a'j'n: du'on'a format'o, numer'o'j du'monat'a'j, la abon'ant'o'j, al kiu'j la gazet'o dev'os est'i send'at'a en ferm'it'a'j kovert'o'j, t. e. en Rus'uj'o'n, al'don'os 1.25 fr. jar'e, kaj se iu ne akcept'os tiu'j'n kondiĉ'o'j'n, ¾ de la abon'pag'o, pag'it'a por jar'o 1895, est'os al li re'send'at'a'j.

Sed post la pret'ig'o de tiu ĉi numer'o la cirkonstanc'o'j dev'ig'is Zamenhof for'pren'i eĉ tiu'n ĉi propon'o'n; en leter'o, dat'it'a 15-an de Aŭgust'o, li skrib'is: »kun dolor'o en la kor'o mi dev'as dir'i al vi adiaŭ, mi'a'j kar'a'j amik'o'j kaj kun'batal'ant'o'j... Kiam la cirkonstanc'o'j pli'bon'iĝ'os, mi komunik'os kun vi de'nov'e!«

Tiel fin'iĝ'is histori'o de la unu'a kaj dum ses jar'o'j sol'a gazet'o Esperant'ist'a (se ni ne kalkul'us Bulgar'a'n ĵurnal'o'n, aper'int'a'n kun inter'romp'o'j en jar'o'j 1890 kaj 1891 en Sofio)[19]. Ni pov'as nur admir'i si'n'don'ec'o'n kaj energi'o'n de tiu mal'grand'a rond'o, kiu en plej mal'favor'a'j cirkonstanc'o'j, sukces'is sub'ten'i Esperant'a'n publik'a'n ag'ad'o'n, kre'i Esperant'a'n centr'o'n, alt'e ten'i standard'o'n, ĉirkaŭ kiu grup'iĝ'is sam'ide'an'o'j, tra'pas'i venk'e ne'evit'ebl'a'n en ĉiu'j simil'a'j okaz'o'j batal'o'n inter re'form'ist'o'j kaj tiu'j, por kiu'j la viv'o de la lingv'o est'is cel'o pli grav'a ol ĝi'a perfekt'ig'ad'o,—dis'ĵet'i en dek'o'n da land'o'j frukt'o'port'a'j'n sem'o'j'n, kiu'j ĉu pli, ĉu mal'pli fru'e, ĉie, kie'n ili traf'is, al'port'is riĉ'a'n rikolt'o'n...

En »Esperant'ist'o« ni trov'as lingv'a'j'n artikol'o'j'n de E. de Wahl, A. F. Rundstedt, N. Borovko, Krikortz, V. Serbi'n, M. Koĉergow, J. Janowski, J. Waśniewski; proz'aĵ'o'j'n original'a'j'n, de V. Devjatnin, Enbe (Borovko); traduk'it'a'j'n de V. Devjatnin, B. G. Jonson, J. Kaminski, J. Ferreira, L. E. Meier, E. Weilhamer, J. Janowski, O. Holmquist, M. Karovina, A. Roswall; poezi'o'j'n original'a'j'n de V. Devjatnin, J. Seleznet, Dm. Jegorov, Otto Zeidlitz, A. Olschwang, Joz. Waśniewski, V. Lojko, W. Waher, A. Kofman; traduk'it'a'j'n de A. Grabowski, E. de Wahl, L. B—al (Blumental), Mozes Goldberg, Hemza, S. Ŝatunovskij, N. Kuŝnir, S. Bskij, L. de B., Lojko, A. Nauman, E. Haller, Enbe, Fez, N. Borovko, V. Devjatnin, L. Sokolov, Em. Smetanka, M. Soloviev, Otto Zeidlitz, G. Janowski, M. Jezerski, W. Waher, A. Olschwang, V. Gernet, M. Ĵerebko, A. Kofman, Dm. Jegorov, Stankieviĉ; divers'a'j'n artikol'o'j'n de Grabowski, Trompeter, Lojko, N. Borovko, J. Grohn, L. Meier, Fez, K. Hubert, A. Grünfeld, Ŝmurlo, G. Dumpert, M. Soloviev, J. Selesnev, E. Hall, E. Haller, P. Koĉergov, L. Okromĉdjelova, A. Thorn, K. Kildĵuŝevskij, E. Neumark, F. Kuschner, N. Kuŝnir, Ernrot, M. Jezerski.

Pied'not'o'j

[18] El: Z. Adam, Histori'o de Esperant'o 1887-1912, p. 30-56. Gebethner & Wolff, Warschau, 1913 2 Fr.

[19] El'don'ad'is ĝi'n Miloslav Bogdanov sub titol'o »Mond'lingv'ist'o« (Dec. 1889-Febr. 1890), post'e »La Esper'o« (J'a'n. 1890-Dec. 1891). Al Bulgario aparten'as do honor'o de la unu'a Esperant'a-naci'a gazet'o.

Krom kelk'a'j libr'o'j el'don'it'a'j divers'lok'e, preskaŭ ĉiu'j unu'a'j Esperant'a'j verk'o'j est'as pres'it'a'j ĉe la German'a firm'o Tümmel en Nürnberg. Sed Tümmel ne est'is propr'a'mov'a kaj propr'a'mon'a el'don'ist'o; li est'is nur pres'ist'o, kaj la financ'a'j risk'o'j est'is el'port'it'a'j de Doktor'o Zamenhof, de la unu'a'j German'a'j propagand'ist'o'j Einstein kaj precip'e Trompeter, de S-ro Ant'o'n Grabowski kaj ali'a'j. Post la mort'o'j de Einstein kaj Trompeter, la mal'aper'o de la gazet'o »La Esperant'ist'o«, la moment'a sen'kuraĝ'iĝ'o de S-ro Grabowski, la pres'ad'o ĉe Tümmel subit'e ĉes'is.

Do, ĝis la jar'o 1900, neni'u el'don'ist'o si'n interes'is pri Esperant'o, neni'u vol'is pren'i sur si'n la publik'ig'o'n de neces'eg'a'j lern'o'libr'o'j kaj vort'ar'o'j kaj la mal'mult'a'j, mal'dik'a'j broŝur'o'j Esperant'a'j est'is nur el'don'aĵ'o'j de si'n'don'a'j privat'ul'o'j.

En tiu'j mal'facil'a'j cirkonstanc'o'j okaz'is grav'a fakt'o: en komenc'iĝ'o de la jar'o 1901 S-ro Prof-o Bourlet, al'tir'it'a al Esperant'o de si'a eminent'a koleg'o Prof-o Charles Méray, far'iĝ'is ag'em'a Esperant'ist'o. Kun si'a kon'at'a praktik'a sent'o, li tuj kompren'is, ke antaŭ ĉio neces'as, ke ni'a lingv'o est'u sub'ten'at'a de bon'a el'don'ist'o, kaj li, tiu'cel'e, klopod'is. Kiel aŭtor'o de mult'a'j matematik'a'j verk'o'j el'don'it'a'j ĉe la firm'o Hachette, ankaŭ kiel person'a amik'o de S-ro Bréton, unu el la estr'o'j de ĉi tiu firm'o, li si'n turn'is al ĝi kaj sukces'is, ceter'e ne facil'e, ĝi'n decid'ig'i al el'don'ad'o de Esperant'a'j libr'o'j.

Prof. Bourlet, est'ant'e tiam nur kelk'monat'a Esperant'ist'o, juĝ'is si'n ne sufiĉ'e kompetent'a, por konduk'i mem tiu'n afer'o'n. Li ven'ig'is Parizon S-ro'n De Beaufront, inter'rilat'ig'is li'n kun la firm'o Hachette kaj post'e las'is li'n aranĝ'i liber'e, tut'e sol'a, la materi'a'j'n kaj moral'a'j'n kondiĉ'o'j'n de la el'don'o.

En 1901, Hachette komenc'is la publik'ig'o'n de Franc'a'j lern'o'libr'o'j, unu'e verk'it'a'j de S-ro De Beaufront kaj post'e de Prof. Cart, kaj dank’ al tiu'j libr'o'j la dis'vast'iĝ'o de Esperant'o en Franc'uj'o rapid'e kresk'is. Baldaŭ la bezon'o ek'sent'iĝ'is, help'i la propagand'o'n ekster Franc'uj'o. S-ro De Beaufront kaj li'a'j amik'o'j tiam opini'is, ke por tio plej simpl'e est'us, se la firm'o Hachette el'don'us mem ĉiu'lingv'a'j'n lern'o'libr'o'j'n kaj vort'ar'o'j'n, kaj kompren'ebl'e prefer'e traduk'o'j'n de la Beaufront’aj verk'o'j. Por prav'ig'i tiu'n ide'o'n, oni cit'is la ekzempl'o'n de Baedeker. Sed S-ro Bourlet kaj la firm'o Hachette opini'is mal'sam'e. Ili asert'is, ke tiu ag'manier'o est'us mal'bon'a por Esperant'o, ke tiel la publik'o imag'us, ke Esperant'o est'as ia libr'ist'a afer'o, la Franc'aĵ'o. Ili do kontraŭ'e vol'is, ke en ĉiu land'o est'u almenaŭ unu naci'a el'don'ist'o de Esperant'a'j lern'o'libr'o'j, ne traduk'it'a'j, sed verk'it'a'j de en'land'an'o'j. Por tio'n efektiv'ig'i, malgraŭ la kontraŭ'star'o de De Beaufront, S-ro Bourlet vojaĝ'is, mez'e de la jar'o 1902^a, German'uj'o'n por tie serĉ'i el'don'ist'o'n. Li ne sukces'is; sed, re'ven'int'e, por pli bon'e pov'i plen'um'i si'a'n plan'o'n, li dezir'is ek'kon'i la materi'a'j'n kondiĉ'o'j'n aranĝ'it'a'j'n de De Beaufront. Tiam, kaj nur tiam, li leg'is la kontrakt'o'j'n, kiu'j'n far'is tiu ĉi kun Zamenhof kaj Hachette. Kun grand'a surpriz'o li konstat'is, ke tiu'j kontrakt'o'j ne nur est'is ĉef'e profit'don'a'j al unu sol'a person'o, nom'e al S-ro De Beaufront, sed pli'e, ke ili met'is preskaŭ la tut'a'n sort'o'n de ni'a lingv'o en la man'o'j'n de la tiam'a Prezid'ant'o de la Franc'a Societ'o. Tio est'is tre risk'o'plen'a, kaj, inter'konsent'e kun la firm'o Hachette kaj D-ro Zamenhof, S-ro Bourlet energi'e klopod'is, por neni'ig'i tiu'j'n danĝer'a'j'n kontrakt'o'j'n. Post long'a pen'ad'o, li sukces'is ili'n dis'ŝir'ig'i, kaj, en la komenc'iĝ'o de la jar'o 1903^a, ili est'as anstataŭ'ig'it'a'j de unu sol'a kontrakt'o sen'per'e inter Hachette kaj ni'a Majstr'o.

Ĉar oni oft'e parol'is pri tiu fam'a kontrakt'o kaj preskaŭ ĉiam dir'is pri ĝi mal'ĝust'aĵ'o'j'n, ŝajn'as al ni util'e, klar'ig'i per kelk'a'j vort'o'j ĝi'a'n esenc'o'n.

Laŭ tiu paper'o, D-ro Zamenhof elekt'is la firm'o'n Hachette kiel prefer'a'n el'don'ist'o'n de si'a'j propr'a'j verk'o'j kaj de la verk'o'j sur'port'ant'a'j la sur'skrib'o'n »Kolekt'o aprob'it'a de Doktor'o Zamenhof«. Reciprok'e, la firm'o Hachette: 1^e promes'is pag'i taŭg'a'j'n honorari'o'j'n al la aŭtor'o'j, 2^e est'is dev'ig'it'a el'don'i nur verk'o'j'n Esperant'a'j'n aprob'it'a'j'n de D-ro Zamenhof, 3^e est'is dev'ig'it'a el'don'i mem aŭ el'don'ig'i, antaŭ difin'it'a temp'lim'o, lern'o'libr'o'j'n kaj vort'ar'o'j'n en ses aŭ sep el la ĉef'a'j Eŭrop'a'j lingv'o'j.

Tiu last'a punkt'o est'is grav'eg'a. Ĝis tiam Esperant'o star'is antaŭ mal'facil'e solv'ebl'a dilem'o: unu'flank'e la lingv'o ne dis'vast'iĝ'is kaj ne ekzist'is Esperant'ist'o'j, ĉar mank'is lern'o'libr'o'j, sed ali'flank'e la el'don'ist'o'j ne vol'is pres'i, je si'a propr'a risk'o, lern'o'libr'o'j'n, ĉar ekzist'is neniu'j leg'ant'o'j. La kontrakt'o kun Hachette fin'e solv'is la demand'o'n. Nun oni ne plu atent'is, ĉu ekzist'as Esperant'ist'o'j aŭ ne, ĉu la libr'o'j est'os aĉet'at'a'j aŭ ne, la firm'o Hachette est'is ĉio'kaz'e dev'ig'it'a publik'ig'i la neces'a'j'n stud'libr'o'j'n. Konform'e je si'a propr'a opini'o, por plen'um'i si'a'n dev'o'n, ĝi ne el'don'is mem la ne'franc'a'j'n libr'o'j'n, sed turn'is si'n al ne'franc'a'j el'don'ist'o'j, kiu'j'n ĝi moral'e kaj financ'e sub'ten'is. Tiel, si'n'sekv'e, ĝi lig'is amik'a'j'n inter'rilat'o'j'n kun la firm'o'j Stead en Londono, Möller & Borel en Berlino, Espasa en Barcelono, Giusti en Livorn'o, Arct en Varsovio, k.t.p. Tia'manier'e la divers'land'a'j el'don'ist'o'j, risk'ant'e neni'o'n aŭ mal'mult'o'n, pov'is proviz'i si'a'j'n sam'land'an'o'j'n per propagand'il'o'j kaj lern'o'libr'o'j, ĝis ven'os la temp'o, kiam Esperant'o est'os sufiĉ'e dis'volv'iĝ'int'a, por ke ili ne plu bezon'u la kun'help'o'n de Hachette.

Oni do kompren'as, kia'n grand'a'n signif'o'n tiu kontrakt'o kaj la kuraĝ'a si'n'don'o de Hachette al Esperant'o hav'is por ni'a lingv'o. Mir'ind'e est'as, sekv'e, ke trov'iĝ'is sen'dank'a'j Esperant'ist'o'j, kiu'j, kvankam bon'e kon'ant'e tiu'j'n serv'o'j'n, akr'e batal'is kontraŭ la firm'o Hachette.

En fin'o de Juli'o 1905, unu monat'o'n antaŭ la unu'a kongres'o de Esperant'o, subit'e eksplod'is fortik'a'j atak'o'j. Kun'lig'ant'e la demand'o'n pri fond'o de Inter'naci'a Lig'o, propon'it'a de D-ro Zamenhof, kun la libr'ist'a'j afer'o'j de Hachette, oni dis'vast'ig'is inter la Esperant'ist'ar'o la fam'o'n, ceter'e tut'e mal'just'a'n, ke en tiu projekt'o trov'iĝ'as »kaŝ'it'a glav'o, kiu minac'as Esperant'o'n, minac'as la tut'a'n afer'o'n de help'a lingv'o, je mort'ig'a bat'o«. Oni dir'is, ke »kelk'a'j hom'o'j profit'is si'a'n apart'a'n situaci'o'n kaj la izol'ec'o'n de D-ro Zamenhof, por iom post iom ag'ad'i sur la spirit'o'n de la aŭtor'o de Esperant'o, kaj puŝ'ad'i li'n sur la voj'o'n, kie li serv'os privat'a'j'n interes'o'j'n«. Oni cert'ig'is, ke la firm'o Hachette vol'as kapt'i tut'a'n Esperant'o'n kaj trud'i si'a'n monopol'o'n al ĉiu'j; kaj de tiu temp'o datum'as tiu ne'merit'it'a fam'o, ke Zamenhof est'as katen'it'a de ia monopol'o de Hachette. Kio'n ni dir'is supr'e, jam montr'as la mal'ĝust'ec'o'n de tiu'j rakont'o'j. Zamenhof ne est'as katen'it'a, sed tut'e liber'a; neniam la firm'o Hachette si'n en'miks'is en la Esperant'ist'a'j'n afer'o'j'n, neniam ĝi esprim'is eĉ la plej mal'grand'a'n dezir'o'n al ni'a Majstr'o, ke li kondut'u ia'manier'e. Ĉiu'j Esperant'ist'o'j est'is ja tiam liber'a'j el'don'i si'a'j'n verk'o'j'n sub si'a person'a respond'ec'o, kiel ili nun est'as ankoraŭ. Eĉ la fam'a »Kolekt'o aprob'it'a» ne est'is ver'dir'e monopol'o, ĉar Hachette hav'is nur la prefer'o'n de elekt'o, kaj se tiu firm'o rifuz'is el'don'i verk'o'n aprob'it'a'n de Zamenhof, la aprob'it'a aŭtor'o hav'is rajt'o'n si'n turn'i al tiu el'don'ist'o, kiu plaĉ'is al li.

En tia'j kondiĉ'o'j, kial do—ebl'e vi dir'os—la firm'o Hachette ne tio'n publik'e sci'ig'is, kaj kial ĝi ne tuj kon'ig'is la mal'ver'ec'o'n de tiu'j asert'o'j?

La respond'o'n al tiu demand'o don'is Prof. Bourlet en unu el si'a'j »Babil'ad'o'j« en »La Revu'o« (Januar'o 1911), en kiu li alud'is tiu'j'n tre bedaŭr'ind'a'j'n fakt'o'j'n. Li dir'as:

»Kio'n far'i en tia'j cirkonstanc'o'j? Se tiu'j, kiu'j bon'e kon'is la tut'a'n demand'o'n, kontraŭ'star'ant'e la bru'em'ul'o'j'n, kun skrib'it'a'j pruv'o'j kaj dokument'o'j en man'o'j, ven'us publik'e kon'ig'i la ver'o'n, tio cert'e nask'us ne'imag'ebl'a'n konfuz'o'n. La unu'a kongres'o de Esperant'o ne evit'ebl'e far'iĝ'us inter'frat'a batal'ad'o. Por evit'i tiu'n skandal'o'n, por la bon'o de Esperant'o, kiu'n ili lok'as super ĉia person'a interes'o, Zamenhof kaj la ali'a'j atak'it'o'j silent'is«.

Post la kongres'o en Boulogne, Zamenhof, por halt'ig'i tiu'j'n mal'prav'a'j'n atak'o'j'n, decid'is, ke li ĉes'ig'os la »Kolekt'o'n aprob'it'a'n«. Li liber'ig'is la firm'o'n Hachette de ĝi'a promes'o, ke ĝi el'don'os nur verk'o'j'n aprob'it'a'j'n de li, kaj si'a'flank'e li ne plu don'is aprob'o'n al iu ajn verk'o. La rezultat'o de tiu batal'o est'as do jen'a: unu'part'e la aŭtor'o'j, kiu'j dezir'is est'i kontrol'it'a'j de Zamenhof, perd'is tiu'n help'o'n; kaj ali'part'e D-ro Zamenhof perd'is la mal'grand'a'j'n profit'o'j'n, kiu'j'n li ricev'is de la »Kolekt'o aprob'it'a«.

Liber'iĝ'int'e de la dev'ig'a aprob'o, la firm'o Hachette profit'is si'a'n liber'ec'o'n por ankoraŭ pli energi'e kaj pli taŭg'e labor'i por la bon'o de Esperant'o. Ĝi fond'is »La Revu'o-n« kaj komenc'is el'don'o'n de mult'a'j literatur'a'j kaj teĥnik'a'j verk'o'j. Ĉiu, kiu el'don'is tia'j'n libr'o'j'n, tre bon'e sci'as, ke ili ne vend'iĝ'as sufiĉ'e, por ke la en'spez'o'j kompens'u la el'spez'o'j'n. Kiel ekzempl'o'n, ni cit'os la fakt'o'n, ke la unu'a el'don'o de »Faraon'o», la ĉef'verk'o de Kab'e, ne est'as ankoraŭ el'vend'it'a. La Esperant'ist'a popol'o est'as ja ankoraŭ en infan'ec'o, ĝi lern'as, sed ne leg'as, kaj, krom kelk'a'j klasik'a'j leg'o'libr'o'j, ĉiu'j literatur'a'j aŭ teĥnik'a'j verk'o'j rest'as sur la bret'o'j en la magazen'o'j. Tio'n la firm'o Hachette spert'e sci'is, kaj tamen ĝi kuraĝ'e daŭr'ig'is si'a'n el'don'ad'o'n, por help'i ni'a'n lingv'o'n. Tiel aper'is la nov'a'j verk'o'j de ni'a Majstr'o: La Rab'ist'o'j, La Revizor'o, Georg'o Dand'in, Ifigeni'o, Mart'a kaj ceter'a'j, la mult'a'j kaj grav'a'j traduk'o'j el la Bibli'o; tiel aper'is la bel'a'j traduk'o'j, far'it'a'j de ni'a'j plej lert'a'j sam'ide'an'o'j: Faraon'o, Aspazi'o, Makbet'o, La Reĝ'o de l’ Mont'o'j, Mister'o de Dolor'o, Eneid'o k.t.p. Tiel aper'is la Anatomi'a, Matematik'a, Mar'ist'a, Muzik'a Termin'ar'o'j, la teĥnik'a'j Vort'ar'o'j de Verax, kaj ni ek'sci'as, ke ĵus aper'is Farmakope'o en naŭ lingv'o'j.

Vid'ant'e tiu'n sen'ĉes'a'n produkt'em'o'n, tromp'it'a'j ankaŭ de mal'ver'a'j dir'o'j, kelk'a'j Esperant'ist'o'j supoz'as, ke la firm'o Hachette gajn'as mont'o'n da or'o per si'a'j el'don'aĵ'o'j, kaj la ver'o est'as, ke ĝi cert'e mult'o'n mal'gajn'as. Se hodiaŭ tiu ĉi firm'o star'ig'us la plen'a'n kalkul'o'n de ĉiu'j en- kaj el'spez'o'j, kiu'j'n ĝi far'is por Esperant'o, la fin'a bilanc'o est'us cert'e mal'profit'o.

Hachette kondut'is kontraŭ Esperant'o ne kiel profit'am'a komerc'ist'o, sed kiel si'n'don'a propagand'ist'o. Ĝi ne fanfaron'as pri si'a rol'o, ĝi ne si'n prezent'as, kiel unik'e Esperant'a entrepren'o, ĝi ne en gazet'o'j don'as al si mem laŭd'o'j'n, sed ĝi silent'e, sen'bru'e, persist'em'e help'ad'as al ni'a afer'o. Neni'u est'as, kiu est'as si'n turn'int'e al la firm'o Hachette, por pet'i de ĝi help'o'n, ne ricev'is afabl'a'n respond'o'n kaj plej oft'e efektiv'a'n sub'ten'o'n. Kiam oni sen'pasi'e stud'as la histori'o'n de Esperant'o, oni ne'evit'ebl'e al'ven'as al la konklud'o, ke la rol'o de la firm'o Hachette est'as tiel grav'a, ke oni rajt'e pov'as si'n demand'i, ĉu Esperant'o nun'temp'e ankoraŭ ekzist'us sen tiu »firm'a« apog'o.

Ni esper'as, ke ni'a'j leg'ant'o'j kompren'os, ke nur ni'a plen'a sen'parti'ec'o puŝ'is ni'n, esprim'i ĉi tie ni'a'n sincer'a'n admir'o'n al la bel'a kondut'o de Hachette kaj ni'a'n kor'a'n dank'o'n pro ĝi'a ofer'em'a ag'ad'o.

Ni ŝuld'is al tiu ĉef'a propagand'ist'o de ni'a lingv'o, ke, almenaŭ unu foj'o'n, ni rakont'u la ver'a'n histori'o'n kaj la ver'a'n rol'o'n de Hachette en Esperant'o, kaj ni supoz'as, ke ni'a'j leg'ant'o'j aplaŭd'os ni'n pro tio, kaj ke est'ont'e ili hav'os al Hachette la dank'a'j'n sent'o'j'n, kiu'j'n ĝi merit'as de la tut'a Esperant'ist'ar'o.

Pied'not'o

[20] El: Univers'o II, 1910, p. 181-186.

La plej grav'a'j'n pruv'o'j'n por la taŭg'ec'o de Esperant'o kiel inter'naci'a help'lingv'o liver'is la universal'a'j kongres'o'j. Kio est'as kongres'o? Tiu'n demand'o'n respond'as R. de Ladevèze[21] jen'e: »Kongres'o est'as kun'est'o de divers'land'a'j sam'cel'ant'o'j ĝoj'a'j si'n re'vid'i aŭ ek'kon'i reciprok'e, dezir'a'j part'o'pren'i en tiu'j grand'a'j fest'o'j de l’ hom'ar'o, de l’ ver'a hom'ar'o ne'apart'ig'it'a de lingv'a'j bar'il'o'j, gvid'at'a de l’ sam'a'j sent'o'j kaj kun'ig'ant'a si'a'j'n fort'o'j'n por la akir'o al alt'a ideal'o, antaŭ'e utopi'o kaj jam fakt'o, sur kiu est'as ebl'e baz'i plej grand'a'j'n esper'o'j'n. Kongres'o est'as do ver'e fest'o de l’ intern'a ide'o de Esperant'ism'o... Kongres'o fin'e cel'as ankaŭ hav'ig'i okaz'o'n al la an'o'j de la divers'a'j inter'naci'a'j unu'iĝ'o'j aŭ komitat'o'j, inter'parol'i pri si'a'j afer'o'j, kaj precip'e ĝi cel'as don'i objektiv'a'n lecion'o'n al la ne'esperant'ist'a publik'o... Kongres'o, ne est'ant'e kun'sid'o de deleg'it'o'j, ne rajt'as far'i decid'o'j'n, sed nur esprim'i dezir'o'j'n, far'i propon'o'j'n, prezent'ot'a'j'n al la aprob'o de la divers'naci'a'j asoci'o'j kaj grup'o'j. Ĉu est'us pli bon'e, se ne nur person'o'j posed'ant'a'j la neces'a'n mon'o'n, por far'i la vojaĝ'o'n al la kongres'urb'o, sed ankaŭ kaj almenaŭ deleg'it'o'j de la Esperant'ist'ar'o kun'est'us en tia'j okaz'o'j, tio est'as ankoraŭ ne'respond'it'a demand'o, kies solv'o'n nur est'ont'ec'o don'os al ni«.

Pri la prepar'o'j kaj okaz'int'aĵ'o'j de la universal'a'j kongres'o'j raport'is pli-mal'pli detal'e la Oficial'a Esperant'ist'a Dokument'ar'o kaj la gazet'o'j Esperant'ist'a'j, el kiu'j mi resum'is la plej ĉef'a'j'n dat'o'j'n en la sekv'ant'a'j lini'o'j.

La I^a kongres'o okaz'is de la 5^a ĝis la 13^a de aŭgust'o 1905 en Boulogne s. m. (Franc'uj'o). Part'o'pren'is ĉirkaŭ 800 person'o'j. Prezid'ant'o'j est'is A. Michaux kaj prof. Boirac. Decid'o'j: Deklaraci'o pri Esperant'ism'o, Fond'o de la Lingv'a Komitat'o (provizor'a), la Organiz'a komitat'o de la kongres'o'j, la Centr'a Ofic'ej'o. La Esperant'a flag'o est'is akcept'at'a. Okaz'is ekspozici'o, literatur'a'j konkurs'o'j, inter'naci'a bal'o, koncert'o, teatr'aĵ'o: Edz'iĝ'o kontraŭ'vol'a (Molière), Mensog'o pro am'o. Post'kongres'a'j ekskurs'o'j al Angl'uj'o (Folkstone, Dover). D-ro Zamenhof ricev'is la kruc'o'n de la Honor'a legi'o.

La II^a kongres'o, de la 27^a de aŭgust'o ĝis la 5^a de septembr'o 1906 en Genève (Svis'uj'o). Part'o'pren'is ĉirkaŭ 1200 person'o'j. Prezid'is Pastr'o Schneeberger. Decid'o'j: Deklaraci'o pri neŭtral'ec'o de la kongres'o'j de Esperant'o, fond'o de Lingv'a Komitat'o (definitiv'a), Konstant'a Komitat'o de la Kongres'o'j. Krom la ĝeneral'a'j kun'sid'o'j okaz'is 23 apart'a'j kun'est'o'j de fak'an'ar'o'j. Protest'ant'a di'serv'o (pastr'o Schneeberger). Teatr'aĵ'o'j: La flor'o de l’ pas'int'o (E. de Amicis), Agrabl'a surpriz'o (W. Frerking). Ekskurs'o'j al Vevey, Chamounix, Annecy, Aix-les-Bains, Berna Oberlando.

La III^a kongres'o, de la 12^a ĝis la 17^a de aŭgust'o 1907 en Cambridge (Angl'uj'o). Part'o'pren'is 1324 person'o'j. Prezid'is kolonel'o Pollen. Propon'o'j: fond'i Esperant'a'j'n ofic'ej'o'j'n, pri inter'naci'a help'mon'sistem'o (De Saussure). Krom la ĝeneral'a'j okaz'is 28 fak'a'j kun'sid'o'j. Unu'a'foj'e ŝtat'a reg'ist'ar'o (Belg'uj'o) est'is reprezent'at'a dum la kongres'o. Di'serv'o'j protest'ant'a'j (pastr'o'j Edmonds kaj Schneeberger), katolik'a (abat'o Richardson). Teatr'aĵ'o'j: Boks kaj Koks (Mort'o'n), Bardell kontraŭ Pickwick. Ekskurs'o'j al Letchworth, Ely, London, Kimr'uj'o, Skot'land'o. Oficial'a akcept'o de D-ro Zamenhof en la Londona Guildhall (Parol'ad'o pri Esperant'o kaj patriot'ism'o).

La Iv^a kongres'o, de la 17^a ĝis la 22^a de aŭgust'o 1908 en Dresden (German'uj'o). Ĉirkaŭ 1500 part'o'pren'ant'o'j. Prezid'is D-ro Mybs. Lingv'a Akademi'o, Kongres'a Kas'o, Oficial'a Gazet'o Esperant'ist'a fond'it'a'j. Krom la ĝeneral'a'j okaz'is 31 fak'a'j kun'sid'o'j. 3 ŝtat'o'j oficial'e reprezent'it'a'j. Protekt'ant'o: la Saksa reĝ'o. Di'serv'o'j protest'ant'a (pastr'o D-ro Kühn) kaj katolik'a'j (abat'o Richardson kaj Pichot). Teatr'aĵ'o'j: Ifigeni'o (Goethe); en Meißen: La Mal'feliĉ'ul'o'j (Kotzebue), Tie ĉi oni parol'as Esperant'e (Williams). Ekskurs'o'j al Meißen, Saksa Svis'uj'o, Berlin.

La V^a kongres'o, de la 5^a ĝis la 11^a de septembr'o 1909 en Barcelona (Hispan'uj'o). Ĉirkaŭ 1300 part'o'pren'ant'o'j. Prezid'is Pujulà y Valles. Dezir'esprim'o pri fond'o de Inter'naci'a Konsil'ant'ar'o, por zorg'i pri la financ'a'j rimed'o'j de ni'a'j oficial'a'j instituci'o'j. Krom la ĝeneral'a'j okaz'is 15 fak'a'j kun'sid'o'j. 4 ŝtat'o'j oficial'e reprezent'it'a'j. Protekt'ant'o: la Hispan'a reĝ'o. Teatr'aĵ'o: Mister'o de Dolor'o (Gual). Flor'a'j lud'o'j. Ekskurs'o'j al mont'o Tibidabo, Montserrat, Valencia.

La Vi^a kongres'o, de la 14^a ĝis la 20^a de aŭgust'o 1910 en Washington (Uson'o). Part'o'pren'is 357 person'o'j. Prezid'is J. J. Barrett. Inter'naci'a Konsil'ant'ar'o definitiv'e fond'it'a. Krom la ĝeneral'a'j okaz'is 11 fak'a'j kun'sid'o'j. 16 ŝtat'o'j oficial'e reprezent'it'a'j. Di'serv'o'j. Teatr'aĵ'o: Kiel plaĉ'as al vi (Shakespeare). Vesper'a akcept'ad'o en la palac'o de la pac'o. Pilk'lud'o »Baseball«. Ekskurs'o'j sur Potomak, al Mt. Vernon.

La Vi'i^a kongres'o, de la 20^a ĝis la 27^a de aŭgust'o 1911 en Antwerpen (Belg'uj'o). Part'o'pren'is 2107 person'o'j. Prezid'is Van der Biest. Regul'ar'o pri Rajt'ig'it'a'j Deleg'it'o'j akcept'it'a, stud'komisi'o pri Inter'naci'a organiz'ad'o de Esperant'o decid'it'a. Krom la ĝeneral'a'j okaz'is 14 fak'a'j kun'sid'o'j. 14 ŝtat'o'j oficial'e reprezent'it'a'j. Di'serv'o'j protest'ant'a'j (Griethuysen, A. Rust, Soham) kaj katolik'a'j (abat'o Richardson, Parker). Teatr'aĵ'o'j: Kaatje (Spaak), Dev'o de Reĝ'o (De Tière), Por kviet'a'j person'o'j (Van Driessche); Revu'o de la Sep'a (J'a'n). Ekskurs'o'j sur Schelde, al Charleroi, Dinant, Liège, Spaa, Ostende, Brügge, Gent, Bruxelles. D-ro Zamenhof ricev'is la orden'o'n de Isabella la Katolik'a.

La VIII^a kongres'o (Jubile'a kongres'o de Esperant'o), de la 11^a ĝis la 18^a de aŭgust'o 1912 en Kraków (Aŭstria Galici'o). Part'o'pren'is ĉirkaŭ 1000 person'o'j. Prezid'is D-ro Mikolajski. Regul'ar'o pri la kun'sid'o'j de la kongres'o'j akcept'it'a, inter'naci'a organiz'o de Esperant'o diskut'it'a, sed decid'o'j prokrast'it'a'j. Krom la ĝeneral'a'j okaz'is 16 fak'a'j kun'sid'o'j. Di'serv'o'j protest'ant'a (Michejda), katolik'a (Szurek), hebre'a (Saphra). Teatr'aĵ'o'j: Mazep'a (Slovacki), Urs'o (Ĉeĥov), oper'o Halka (Moniuszko). Ekskurs'o'j al la salm'in'ej'o'j de Wieliczka, al Zakopane.

La IX^a kongres'o, de la 24^a ĝis la 31^a de aŭgust'o 1913 en Ber'n[22] (Svis'uj'o). Part'o'pren'is 1203 person'o'j. Prezid'is J. Schmid. Krom la ĝeneral'a'j okaz'is 11 fak'a'j kun'sid'o'j. 6 ŝtat'o'j oficial'e reprezent'it'a'j. Di'serv'o'j protest'ant'a (Rust), katolik'a (Rajczi), hebre'a (Saphra). Teatr'aĵ'o'j: Ginevra (Privat), La Patr'ec'o. Orator'a konkurs'o. Ekskurs'o al Interlaken.

La X^a kongres'o, projekt'it'a por la 2^a ĝis 10^a de aŭgust'o 1914 en Par'is (Franc'uj'o) kaj grandioz'e prepar'it'a, promes'is grav'a'n sukces'o'n kaj antaŭ'e'n'puŝ'o'n por la Esperant'a mov'ad'o. Pli ol 5000 kongres'an'o'j est'is anonc'it'a'j. La eksplod'o de la mond'milit'o detru'is ĉiu'j'n labor'o'j'n. Okaz'is nur afer'a kun'sid'o.

Pied'not'o'j

[21] R. de Ladevèze, Demand'ar'o pri la histori'o, literatur'o kaj organiz'aĵ'o'j de Esperant'o por Esperant'a'j ekzamen'o'j. Ader & Borel, Dresden-A 1911. p. 34 kaj 36.

[22] Unu'e projekt'it'a en Ge'nov'a (Ital'uj'o).

Estim'at'a'j sinjor'in'o'j kaj sinjor'o'j! Mi salut'as vi'n, kar'a'j sam'ide'an'o'j, frat'o'j kaj frat'in'o'j el la grand'a tut'mond'a hom'a famili'o, kiu'j kun'ven'is el land'o'j proksim'a'j kaj mal'proksim'a'j, el la plej divers'a'j regn'o'j de la mond'o, por frat'e prem'i al si reciprok'e la man'o'j'n pro la nom'o de grand'a ide'o, kiu ĉiu'j'n ni'n lig'as (Aplaŭd'ad'o). Mi salut'as vi'n ankaŭ, glor'a land'o Franc'uj'o kaj bel'a urb'o Bulonj'o-sur-Mar'o, kiu'j bon'vol'e ofer'is gast'am'o'n al ni'a kongres'o. Mi esprim'as ankaŭ kor'a'n dank'o'n al tiu'j person'o'j kaj instituci'o'j en Parizo, kiu'j ĉe mi'a tra'pas'o tra tiu ĉi glor'a urb'o esprim'is sub mi'a adres'o si'a'n favor'o'n por la afer'o Esperant'o, nom'e al s-ro la ministr'o de la Publik'a Instru'ad'o, al la Urb'estr'ar'o de Parizo, al la Franc'a Lig'o de Instru'ad'o kaj al mult'a'j divers'a'j scienc'a'j eminent'ul'o'j (Aplaŭd'ad'o).

Sankt'a est'as por ni la hodiaŭ'a tag'o. Modest'a est'as ni'a kun'ven'o; la mond'o ekster'a ne mult'e sci'as pri ĝi, kaj la vort'o'j, kiu'j est'as parol'at'a'j en ni'a kun'ven'o, ne flug'os telegraf'e al ĉiu'j urb'o'j kaj urb'et'o'j de la mond'o; ne kun'ven'is regn'estr'o'j, nek ministr'o'j, por ŝanĝ'i la politik'a'n kart'o'n de la mond'o, ne bril'as luks'a'j vest'o'j kaj mult'eg'o da impon'ant'a'j orden'o'j en ni'a salon'o, ne bru'as paf'il'eg'o'j ĉirkaŭ la modest'a dom'o, en kiu ni trov'iĝ'as; sed tra la aer'o de ni'a salon'o flug'as mister'a'j son'o'j, son'o'j tre mal'laŭt'a'j, ne aŭd'ebl'a'j por la orel'o, sed sent'ebl'a'j por ĉiu anim'o sent'em'a: ĝi est'as la son'o'j de io grand'a, kiu nun nask'iĝ'as. Tra la aer'o flug'as mister'a'j fantom'o'j; la okul'o'j ili'n ne vid'as, sed la anim'o ili'n sent'as; ili est'as imag'o'j de temp'o est'ont'a, de temp'o tut'e nov'a. La fantom'o'j flug'os en la mond'o'n, korp'iĝ'os kaj potenc'iĝ'os, kaj ni'a'j fil'o'j kaj nep'o'j ili'n vid'os, ili'n sent'os kaj ĝu'os (Aplaŭd'ad'o; kri'o'j: bon'e! bon'e! Viv'u Zamenhof!)

En la plej mal'proksim'a antikv'ec'o, kiu jam de long'e el'viŝ'iĝ'is el la memor'o de la hom'ar'o, kaj pri kiu neni'a histori'o konserv'is al ni eĉ la plej mal'grand'a'n dokument'o'n, la hom'a famili'o dis'iĝ'is kaj ĝi'a'j membr'o'j ĉes'is kompren'i unu la ali'a'n. Frat'o'j kre'it'a'j ĉiu'j laŭ unu model'o, frat'o'j, kiu'j hav'is ĉiu'j egal'a'n korp'o'n, egal'a'n spirit'o'n, egal'a'j'n kapabl'o'j'n, egal'a'j'n ideal'o'j'n, egal'a'n Di'o'n en si'a'j kor'o'j, frat'o'j, kiu'j dev'is help'i unu la ali'a'n kaj labor'i kun'e por la feliĉ'o kaj la glor'o de si'a famili'o,—tiu'j frat'o'j far'iĝ'is tut'e fremd'a'j unu'j al ali'a'j, dis'iĝ'is ŝajn'e por ĉiam en mal'amik'a'j'n grup'et'o'j'n, kaj inter ili komenc'iĝ'is etern'a milit'o. En la daŭr'o de mult'a'j mil'jar'o'j, en la daŭr'o de la tut'a temp'o, kiu'n la hom'a histori'o memor'as, tiu'j frat'o'j nur etern'e batal'ad'is inter si, kaj ĉia inter'kompren'iĝ'ad'o inter ili est'is absolut'e ne ebl'a. Profet'o'j kaj poet'o'j rev'ad'is pri ia tre mal'proksim'a nebul'a temp'o, en kiu la hom'o'j de'nov'e komenc'os kompren'ad'i unu la ali'a'n kaj de'nov'e kun'iĝ'os en unu famili'o'n: sed tio ĉi est'is nur rev'o. Oni parol'is pri tio, kiel pri ia dolĉ'a fantazi'o, sed neni'u pren'is ĝi'n serioz'e, neni'u kred'is pri ĝi.

Kaj nun la unu'a'n foj'o'n la rev'o de mil'jar'o'j komenc'as real'iĝ'i. En la mal'grand'a'n urb'o'n de la franc'a mar'bord'o kun'ven'is hom'o'j el la plej divers'a'j land'o'j kaj naci'o'j, kaj ili renkont'as si'n reciprok'e ne mut'e kaj surd'e, sed ili kompren'as unu la ali'a'n, ili parol'as unu kun la ali'a kiel frat'o'j, kiel membr'o'j de unu naci'o. Oft'e kun'ven'as person'o'j de mal'sam'a'j naci'o'j kaj kompren'as unu la ali'a'n; sed kia grand'eg'a diferenc'o est'as inter ili'a reciprok'a kompren'iĝ'ad'o kaj la ni'a! Tie kompren'as si'n reciprok'e nur tre mal'grand'a part'o da kun'ven'int'o'j, kiu'j hav'is la ebl'o'n dediĉ'i mult'eg'o'n da temp'o kaj mult'eg'o'n da mon'o, por lern'i fremd'a'j'n lingv'o'j'n—, ĉiu'j ali'a'j part'o'pren'as en la kun'ven'o nur per si'a korp'o, ne per si'a kap'o; sed en ni'a kun'ven'o reciprok'e si'n kompren'as ĉiu'j part'o'pren'ant'o'j, ni'n facil'e kompren'as ĉiu, kiu nur dezir'as ni'n kompren'i, kaj nek mal'riĉ'ec'o, nek ne'hav'ad'o de temp'o ferm'as al iu la orel'o'j'n por ni'a'j parol'o'j. Tie la reciprok'a kompren'iĝ'ad'o est'as ating'ebl'a per voj'o ne'natur'a, ofend'a kaj mal'just'a, ĉar tie la membr'o de unu naci'o humil'iĝ'as antaŭ la membr'o de ali'a naci'o, parol'as li'a'n lingv'o'n, hont'ig'ant'e la si'a'n, balbut'as kaj ruĝ'iĝ'as kaj sent'as si'n ĝen'at'a antaŭ si'a kun'parol'ant'o, dum tiu ĉi last'a sent'as si'n fort'a kaj fier'a; en ni'a kun'ven'o ne ekzist'as naci'o'j fort'a'j kaj mal'fort'a'j, privilegi'it'a'j kaj sen'privilegi'a'j, neni'u humil'iĝ'as, neni'u si'n ĝen'as; ni ĉiu'j star'as sur fundament'o neŭtral'a, ni ĉiu'j est'as plen'e egal'rajt'a'j; ni ĉiu'j sent'as ni'n kiel membr'o'j de unu naci'o, kiel membr'o'j de unu famili'o, kaj la unu'a'n foj'o'n en la hom'a histori'o ni, membr'o'j de la plej mal'sam'a'j popol'o'j, star'as unu apud ali'a ne kiel fremd'ul'o'j, ne kiel konkur'ant'o'j, sed kiel frat'o'j (Aplaŭd'o'j), kiu'j ne al'trud'ant'e unu la ali'a si'a'n lingv'o'n, kompren'as si'n reciprok'e, ne suspekt'as unu la ali'a'n pro mal'lum'o ili'n divid'ant'a, am'as si'n reciprok'e kaj prem'as al si reciprok'e la man'o'j'n ne hipokrit'e, kiel ali'naci'an'o al ali'naci'an'o, sed sincer'e, kiel hom'o al hom'o (Aplaŭd'ad'o). Ni konsci'u bon'e la tut'a'n grav'ec'o'n de la hodiaŭ'a tag'o, ĉar hodiaŭ inter la gast'am'a'j mur'o'j de Bulonj'o-sur-Mar'o kun'ven'is ne Franc'o'j kun Angl'o'j, ne Rus'o'j kun Pol'o'j, sed hom'o'j kun hom'o'j. Ben'at'a est'u la tag'o, kaj grand'a'j kaj glor'a'j est'u ĝi'a'j sekv'o'j (Aplaŭd'ad'o)!

Ni kun'ven'is hodiaŭ, por montr'i al la mond'o, per fakt'o'j ne'refut'ebl'a'j, tio'n, kio'n la mond'o ĝis nun ne vol'is kred'i. Ni montr'os al la mond'o, ke reciprok'a kompren'iĝ'ad'o inter person'o'j de mal'sam'a'j naci'o'j est'as tut'e bon'e ating'ebl'a, ke por ĉi tio tut'e ne est'as neces'e, ke unu popol'o humil'ig'u aŭ en'glut'u ali'a'n, ke la mur'o'j inter la popol'o'j tut'e ne est'as io neces'eg'a kaj etern'a, ke reciprok'a kompren'iĝ'ad'o inter kre'it'aĵ'o'j de tiu sam'a spec'o est'as ne ia fantazi'a rev'o, sed aper'o tut'e natur'a, kiu pro tre bedaŭr'ind'a'j kaj hont'ind'a'j cirkonstanc'o'j est'is nur tre long'e prokrast'it'a, sed kiu pli aŭ mal'pli fru'e nepr'e dev'is ven'i kaj kiu fin'e nun ven'is, kiu nun el'paŝ'as ankoraŭ tre mal'kuraĝ'e, sed, unu foj'o'n ek'ir'int'e, jam ne halt'os kaj baldaŭ tiel potenc'eg'e ek'reg'os en la mond'o, ke ni'a'j nep'o'j eĉ ne vol'os kred'i, ke est'is iam ali'e, ke la hom'o'j, la reĝ'o'j de la mond'o, long'a'n temp'o'n ne kompren'is unu la ali'a'n! Ĉiu, kiu dir'as, ke neŭtral'a art'a lingv'o est'as ne ebl'a, ven'u al ni, kaj li konvert'iĝ'os. Ĉiu, kiu dir'as, ke la parol'a'j organ'o'j de ĉiu'j popol'o'j est'as mal'sam'a'j, ke ĉiu el'parol'as art'a'n lingv'o'n ali'e kaj la uz'ant'o'j de tia lingv'o ne pov'as kompren'i unu la ali'a'n, ven'u al ni, kaj, se li est'as hom'o honest'a kaj ne vol'as konsci'e mensog'i, li konfes'os, ke li erar'is. Li promen'ad'u en la ven'ont'a'j tag'o'j en la strat'o'j de Bulonj'o-sur-Mar'o, li observ'ad'u, kiel bon'eg'e si'n kompren'as reciprok'e la reprezent'ant'o'j de la plej divers'a'j naci'o'j, li demand'u la renkont'at'a'j'n Esperant'ist'o'j'n, kiom mult'e da temp'o aŭ mon'o ĉiu el ili dediĉ'is por el'lern'i la art'a'n lingv'o'n, li kompar'u tio'n ĉi kun la grand'eg'a'j ofer'o'j, kiu'j'n postul'as la lern'ad'o de ĉiu lingv'o natur'a,—kaj, se li est'as hom'o honest'a, li ir'u en la mond'o'n kaj ripet'ad'u laŭt'e: »Jes, lingv'o art'a est'as tut'e ebl'a, kaj la reciprok'a kompren'iĝ'ad'o de hom'o'j per neŭtral'a art'a lingv'o est'as ne sol'e tut'e ebl'a, sed eĉ tre kaj tre facil'a. Est'as ver'o, ke mult'a'j el ni posed'as ni'a'n lingv'o'n ankoraŭ tre mal'bon'e kaj mal'facil'e balbut'as, anstataŭ parol'i flu'e; sed, kompar'ant'e ili'a'n balbut'ad'o'n kun la perfekt'e flu'a parol'ad'o de ali'a'j person'o'j, ĉiu konscienc'a observ'ant'o facil'e rimark'os, ke la kaŭz'o de la balbut'ad'o kuŝ'as ne en la lingv'o, sed nur en la ne'sufiĉ'a ekzerc'it'ec'o de la dir'it'a'j person'o'j«.

Post mult'a'j mil'jar'o'j da reciprok'a surd'a-mut'ec'o kaj batal'ad'o, nun en Bulonj'o-sur-Mar'o fakt'e komenc'iĝ'as en pli grand'a mezur'o la reciprok'a kompren'iĝ'ad'o kaj frat'iĝ'ad'o de la divers'popol'a'j membr'o'j de la hom'ar'o; kaj unu foj'o'n komenc'iĝ'int'e, ĝi jam ne halt'os, sed ir'ad'os antaŭ'e'n ĉiam pli kaj pli potenc'e, ĝis la last'a'j ombr'o'j de la etern'a mal'lum'o mal'aper'os por ĉiam. Grav'eg'a'j est'as la nun'a'j tag'o'j en Bulonj'o-sur-Mar'o, kaj ili est'u ben'at'a'j! (Aplaŭd'ad'o.)

En la unu'a kongres'o de la Esperant'ist'o'j est'as neces'e dir'i kelk'a'j'n vort'o'j'n pri la ĝis'nun'a'j batal'ant'o'j de ni'a afer'o. Sed antaŭ ol mi parol'os pri la batal'ant'o'j special'e Esperant'ist'a'j, mi sent'as la dev'o'n dir'i ĉi tie kelk'a'j'n vort'o'j'n pri unu hom'o, kiu hav'as tre grand'a'j'n merit'o'j'n en ni'a afer'o kaj al kiu bedaŭr'ind'e la Esperant'ist'o'j oft'e rilat'as mal'just'e nur tial, ĉar li, mult'e far'int'e por la ide'o de lingv'o inter'naci'a ĝeneral'e, ne aparten'as tamen al la amik'o'j de tiu special'a lingv'a form'o, por kiu ni batal'as. Mi parol'as pri la tre estim'ind'a sinjor'o Johann Mart'in Schleyer, la aŭtor'o de Volapük. La lingv'a form'o, por kiu labor'is tiu respekt'at'a mal'jun'ul'o, montr'iĝ'is ne bon'a, kaj la afer'o, por kiu li batal'is, baldaŭ fal'is, kaj per si'a fal'o ĝi al'port'is grand'a'n mal'util'o'n al ni'a ide'o en'tut'e kaj precip'e al tiu special'a form'o de la ide'o, por kiu ni batal'as. Sed ni dev'as est'i just'a'j, ni dev'as taks'i ĉiu'n hom'o'n ne laŭ li'a venk'o aŭ mal'venk'o, sed laŭ li'a'j labor'o'j. Kaj la labor'o'j kaj merit'o'j de sinjor'o Schleyer est'is tre grand'a'j. Kun grand'a fervor'o li labor'is por la ide'o de lingv'o inter'naci'a en la daŭr'o de mult'a'j jar'o'j; dum mult'a'j person'o'j don'ad'is nur nud'a'j'n projekt'o'j'n, li est'is la unu'a, kiu hav'is sufiĉ'e da pacienc'o, por el'labor'i plen'a'n lingv'o'n de la komenc'o ĝis la fin'o (kvankam Esperant'o tiam est'is jam pret'a, ĝi ne est'is ankoraŭ publik'ig'it'a), kaj ne est'as li'a kulp'o, se la lingv'o montr'iĝ'is ne praktik'a. Li est'is la unu'a, kiu per sen'lac'a labor'ad'o vek'is la interes'o'n de la mond'o por la ide'o de lingv'o neŭtral'a, kaj ne est'as li'a kulp'o, se li'a fal'int'a afer'o por long'a temp'o mal'varm'ig'is la mond'o'n por ĉia art'a lingv'o. Li vol'is far'i grand'a'n bon'o'n, kaj por la ating'o de tiu bon'o li labor'is tre mult'e kaj fervor'e, kaj ni dev'as li'n taks'i ne laŭ li'a sukces'o, sed laŭ li'a vol'o kaj labor'o. Se la ide'o de lingv'o inter'naci'a iam venk'os la mond'o'n—tut'e egal'e, ĉu ĝi est'os sub la form'o de Esperant'o aŭ de ia ali'a lingv'o—la nom'o de Schleyer okup'os ĉiam la plej honor'a'n lok'o'n en la histori'o de ni'a ide'o, kaj tiu'n ĉi nom'o'n la mond'o neniam forges'os. Mi esper'as, ke mi esprim'os la opini'o'n de ĉiu'j part'o'pren'ant'o'j en ni'a kongres'o, se mi dir'os: »Ni esprim'as ni'a'n kor'a'n dank'o'n al sinjor'o Schleyer, la unu'a kaj plej energi'a pionir'o de la ide'o de neŭtral'a lingv'o inter'naci'a!« (Aplaŭd'ad'o.)

Nun mi trans'ir'os al la labor'ant'o'j special'e Esperant'ist'a'j. Ne ven'is ankoraŭ la temp'o skrib'i oficial'a'n histori'o'n de ni'a afer'o, kaj mi tim'as, ke mi pov'us far'i i'a'n publik'a'n mal'just'aĵ'o'n al tiu aŭ ali'a person'o ĉe la kompar'a taks'ad'o de la merit'o'j de la divers'a'j batal'ant'o'j. Tial mi ne nom'os ĉiu'n el ili apart'e, sed al ĉiu'j kun'e mi esprim'as kor'a'n dank'o'n pri ili'a labor'ad'o en la nom'o de ĉiu'j amik'o'j de Esperant'o. (Aplaŭd'ad'o) Dek ok jar'o'j pas'is de la tag'o, kiam Esperant'o aper'is en la mond'o. Ne facil'a'j est'is ĉi tiu'j dek ok jar'o'j. Nun mi vid'as antaŭ mi grand'eg'a'n nombr'o'n da varm'eg'a'j amik'o'j de Esperant'o, kiu'j reprezent'as per si preskaŭ ĉiu'j'n land'o'j'n de la ter'a glob'o, preskaŭ ĉiu'j'n naci'o'j'n de la mond'o, ĉiu'j'n rang'o'j'n, stat'o'j'n kaj klas'o'j'n de la hom'o'j. Tre grand'a kaj vast'a est'as jam ni'a literatur'o, tre mult'a'j est'as ni'a'j gazet'o'j, en la tut'a mond'o ni hav'as nun grup'o'j'n kaj klub'o'j'n Esperant'ist'a'j'n, kaj al neni'u kler'a hom'o en la mond'o la nom'o de ni'a afer'o nun est'as jam ne'kon'at'a. Kiam mi rigard'as la nun'a'n bril'ant'a'n stat'o'n de ni'a afer'o, mi re'memor'as kor'tuŝ'it'e pri la unu'a'j pionir'o'j, kiu'j labor'is por ni'a afer'o en tiu mal'ĝoj'a temp'o, kiam ni ĉie renkont'ad'is ankoraŭ nur mok'o'n kaj persekut'o'n. Mult'a'j el ili viv'as ankoraŭ kaj ili rigard'as nun kun ĝoj'o la frukt'o'j'n de si'a labor'ad'o. Sed ho ve, mult'a'j el ni'a'j pionir'o'j jam ne viv'as. Dek ok jar'o'j est'as grand'a pec'o da temp'o. En tiu ĉi grand'a spac'o da temp'o la mort'o rab'is al ni tre mult'e el ni'a'j fervor'a'j kun'batal'ant'o'j. Cit'i ĉiu'j'n nom'o'j'n est'us nun afer'o ne ebl'a; mi nom'os nur kelk'a'j'n el ili. La plej fru'e for'las'is ni'n Leopold'o Einstein, (aplaŭd'ad'o) la unu'a energi'a propagand'ist'o de ni'a afer'o; li'a mort'o est'is grand'a bat'o por ni'a afer'o en'tut'e, kaj special'e por ĝi'a dis'vast'iĝ'ad'o en German'uj'o. Post'e la mort'o rab'is al ni Jozefon Wasniewki, (aplaŭd'ad'o) la simpati'a'n kaj de ĉiu'j am'at'a'n apostol'o'n de ni'a afer'o en Pol'uj'o. Kaj antaŭ kelk'e da jar'o'j mort'is tiu person'o, al kiu Esperant'o ŝuld'as mult'e, tre mult'e kaj sen kiu ni'a afer'o nun ebl'e tut'e ne ekzist'us: mi parol'as pri la ne'forges'ebl'a W. H. Trompeter (aplaŭd'ad'o). Neniam parol'ant'e pri si, postul'ant'e por si neni'a'n dank'o'n, li pren'is sur si'a'j'n ŝultr'o'j'n ni'a'n tut'a'n afer'o'n, kiam ĝi trov'iĝ'is en la plej mal'facil'a'j cirkonstanc'o'j; li sol'a sub'ten'ad'is ĝi'n tiel long'e, ĝis la nombr'o de la Esperant'ist'o'j far'iĝ'is sufiĉ'e grand'a, por sub'ten'ad'i la afer'o'n per fort'o'j komun'a'j. Kiel li ĝoj'us nun, se li vid'us la nun'a'n stat'o'n de ni'a afer'o!

Krom la nom'it'a'j tri person'o'j est'as ankoraŭ grand'a, ho ve, tre grand'a nombr'o da person'o'j, kiu'j mult'e labor'is por ni'a afer'o kaj ne pov'as vid'i la frukt'o'j'n de si'a'j labor'o'j. Ili mort'is korp'e, sed ili ne mort'is en ni'a memor'o. Mi propon'as, estim'at'a'j sinjor'in'o'j kaj sinjor'o'j, ke ni honor'u ili'a'n memor'o'n per lev'iĝ'o de ni'a'j seĝ'o'j (la aŭskult'ant'o'j lev'iĝ'as). Al la ombr'o'j de ĉiu'j mort'int'a'j batal'ant'o'j Esperant'ist'a'j la unu'a kongres'o Esperant'ist'a esprim'as si'a'n respekt'o'n kaj pi'a'n salut'o'n. (Long'a aplaŭd'ad'o.)

Baldaŭ komenc'iĝ'os la labor'o'j de ni'a kongres'o, dediĉ'it'a al ver'a frat'iĝ'o de la hom'ar'o. En tiu ĉi solen'a moment'o mi'a kor'o est'as plen'a de io ne'difin'ebl'a kaj mister'a, kaj mi sent'as la dezir'o'n facil'ig'i la kor'o'n per ia preĝ'o, turn'i mi'n al iu plej alt'a fort'o kaj al'vok'i ĝi'a'n help'o'n kaj ben'o'n. Sed tiel sam'e kiel mi en la nun'a moment'o ne est'as ia naci'an'o, sed simpl'a hom'o, tiel sam'e mi ankaŭ sent'as, ke en tiu ĉi moment'o mi ne aparten'as al ia naci'a aŭ parti'a religi'o, sed mi est'as nur hom'o. Kaj en la nun'a moment'o star'as inter mi'a'j anim'a'j okul'o'j nur tiu alt'a moral'a Fort'o, kiu'n sent'as en si'a kor'o ĉiu hom'o, kaj al tiu ĉi ne'kon'at'a Fort'o mi turn'as mi'n kun mi'a preĝ'o:

Al Vi, ho potenc'a sen'korp'a mister'o,
Fort'eg'o, la mond'o'n reg'ant'a,
Al Vi, grand'a font'o de l’ am'o kaj ver'o
Kaj font'o de viv'o konstant'a,
Al Vi, kiu'n ĉiu'j mal'sam'e prezent'as,
Sed ĉiu'j egal'e en kor'o Vi'n sent'as,
Al Vi, kiu kre'as, al Vi kiu reĝ'as,
Hodiaŭ ni preĝ'as.

Al Vi ni ne ven'as kun kred'o naci'a,
Kun dogm'o'j de blind'a fervor'o:
Silent'as nun ĉiu disput’ religi'a
Kaj reg'as nur kred'o de kor'o.
Kun ĝi, kiu est'as ĉe ĉiu'j egal'a,
Kun ĝi, la plej ver'a, sen trud'o batal'a,
Ni star'as nun, fil'o'j de l’ tut'a hom'ar'o
Ĉe vi'a altar'o.

Hom'ar'o'n Vi kre'is perfekt'e kaj bel'e,
Sed ĝi si'n divid'is batal'e;
Popol'o popol'o'n atak'as kruel'e,
Frat’ frat'o'n atak'as ŝakal'e,
Ho, kiu ajn est'as Vi, fort'o mister'a,
Aŭskult'u la voĉ'o'n de l’ preĝ'o sincer'a,
Re'don'u la pac'o'n al la infan'ar'o
De l’ grand'a hom'ar'o!

Ni ĵur'is labor'i, ni ĵur'is batal'i,
Por re'unu'ig'i l’ hom'ar'o'n.
Sub'ten'u ni'n, Fort'o, ne las'u ni'n fal'i,
Sed las'u ni'n venk'i la bar'o'n;
Donac'u Vi ben'o'n al ni'a labor'o,
Donac'u Vi fort'o'n al ni'a fervor'o,
Ke ĉiam ni kontraŭ atak'o'j sovaĝ'a'j
Ni'n ten'u kuraĝ'a'j.

La verd'a'n standard'o'n tre alt'e ni ten'os:
Ĝi sign'as la bon'o'n kaj bel'o'n.
La Fort'o mister'a de l’ mond'o ni'n ben'os,
Kaj ni'a'n ating'os ni cel'o'n.
Ni inter popol'o'j la mur'o'j'n detru'os,
Kaj ili ek'krak'os kaj ili ek'bru'os,
Kaj fal'os por ĉiam, kaj am'o kaj ver'o
Ek'reg'os sur ter'o.

Ĉar pri la esenc'o de la Esperant'ism'o mult'a'j hav'as tre mal'ver'a'n ide'o'n, tial ni sub'skrib'int'o'j, reprezent'ant'o'j de la Esperant'ism'o en divers'a'j land'o'j de la mond'o, kun'ven'int'a'j al la inter'naci'a kongres'o Esperant'ist'a en Boulogne-sur-Mer, trov'is neces'a laŭ la propon'o de la aŭtor'o de la lingv'o Esperant'o don'i la sekv'ant'a'n klar'ig'o'n:

1. La Esperant'ism'o est'as pen'ad'o dis'vast'ig'i en la tut'a mond'o la uz'ad'o'n de lingv'o neŭtral'e hom'a, kiu »ne en'trud'ant'e si'n en la intern'a'n viv'o'n de la popol'o'j kaj neniom cel'ant'e el'puŝ'i la ekzist'ant'a'j'n lingv'o'j'n naci'a'j'n«, don'us al la hom'o'j de mal'sam'a'j naci'o'j la ebl'o'n kompren'iĝ'ad'i inter si, kiu pov'us serv'i kiel pac'ig'a lingv'o de publik'a'j instituci'o'j en tiu'j land'o'j, kie divers'a'j naci'o'j batal'as inter si pri la lingv'o, kaj en kiu pov'us est'i publik'ig'at'a'j tiu'j verk'o'j, kiu'j hav'as egal'a'n interes'o'n por ĉiu'j popol'o'j. Ĉiu ali'a ide'o aŭ esper'o, kiu'n tiu aŭ ali'a Esperant'ist'o lig'as kun la Esperant'ism'o, est'os li'a afer'o pur'e privat'a, por kiu la Esperant'ism'o ne respond'as.

2. Ĉar en la nun'a temp'o neni'u esplor'ant'o en la tut'a mond'o jam dub'as pri tio, ke lingv'o inter'naci'a pov'as est'i nur lingv'o art'a, kaj ĉar el ĉiu'j mult'eg'a'j prov'o'j, far'it'a'j en la daŭr'o de la last'a'j du cent'jar'o'j, ĉiu'j prezent'as nur teori'a'j'n projekt'o'j'n, kaj lingv'o efektiv'e fin'it'a, ĉiu'flank'e el'prov'it'a, perfekt'e viv'i'pov'a kaj en ĉiu'j rilat'o'j plej'e taŭg'a montr'iĝ'is nur unu sol'a lingv'o, Esperant'o, tial la amik'o'j de la ide'o de lingv'o inter'naci'a, konsci'ant'e ke teori'a disput'ad'o konduk'os al neni'o kaj ke la cel'o pov'as est'i ating'it'a nur per labor'ad'o praktik'a, jam de long'e ĉiu'j grup'iĝ'is ĉirkaŭ la sol'a lingv'o Esperant'o kaj labor'as por ĝi'a dis'vast'ig'ad'o kaj riĉ'ig'ad'o de ĝi'a literatur'e[25].

3. Ĉar la aŭtor'o de la lingv'o Esperant'o tuj en la komenc'o rifuz'is unu foj'o'n por ĉiam ĉiu'j'n person'a'j'n rajt'o'j'n kaj privilegi'o'j'n rilat'e tiu'n lingv'o'n, tial Esperant'o est'as »nenies propr'aĵ'o«, nek en rilat'o material'a, nek en rilat'o moral'a.

Material'a mastr'o de tiu ĉi lingv'o est'as la tut'a mond'o kaj ĉiu dezir'ant'o pov'as el'don'ad'i en aŭ pri tiu ĉi lingv'o ĉi'a'j'n verk'o'j'n, kia'j'n li dezir'as, kaj uz'ad'i la lingv'o'n por ĉi'a'j ebl'a'j cel'o'j; kiel spirit'a'j mastr'o'j de tiu ĉi lingv'o est'os ĉiam rigard'at'a'j tiu'j person'o'j, kiu'j de la mond'o Esperant'ist'a est'os konfes'at'a'j kiel la plej bon'a'j kaj plej talent'a'j verk'ist'o'j en tiu ĉi lingv'o.

4. Esperant'o hav'as neniu'n person'a'n leĝ'don'ant'o'n kaj de'pend'as de neni'u apart'a hom'o. Ĉiu'j opini'o'j kaj verk'o'j de la kre'int'o de Esperant'o hav'as, simil'e al la opini'o'j kaj verk'o'j de ĉiu ali'a Esperant'ist'o, karakter'o'n absolut'e privat'a'n kaj por neni'u dev'ig'a'n. La sol'a unu foj'o'n por ĉiam dev'ig'a por ĉiu'j Esperant'ist'o'j fundament'o de la lingv'o Esperant'o est'as la verk'et'o »Fundament'o de Esperant'o«, en kiu neni'u hav'as la rajt'o'n far'i ŝanĝ'o'n[26]. Se iu de'klin'iĝ'as de la regul'o'j kaj model'o'j don'it'a'j en la dir'it'a verk'o, li neniam pov'as prav'ig'i si'n per la vort'o'j »tiel dezir'as aŭ konsil'as la aŭtor'o de Esperant'o«. Ĉiu'n ide'o'n, kiu ne pov'as est'i oportun'e esprim'at'a per tiu material'o, kiu trov'iĝ'as en la »Fundament'o de Esperant'o«, ĉiu Esperant'ist'o hav'as la rajt'o'n esprim'i en tia manier'o, kiu'n li trov'as la plej ĝust'a, tiel sam'e, kiel est'as far'at'e en ĉiu ali'a lingv'o. Sed pro plen'a unu'ec'o de la lingv'o al ĉiu'j Esperant'ist'o'j est'as rekomend'at'e imit'ad'i kiel ebl'e plej mult'e tiu'n stil'o'n, kiu trov'iĝ'as en la verk'o'j de la kre'int'o de Esperant'o, kiu la plej mult'e labor'is por kaj en Esperant'o kaj la plej bon'e kon'as ĝi'a'n spirit'o'n[27].

5. Esperant'ist'o est'as nom'at'a ĉiu person'o, kiu sci'as kaj uz'as la lingv'o'n Esperant'o tut'e egal'e, por kia'j cel'o'j li ĝi'n uz'as. Aparten'ad'o al ia aktiv'a societ'o Esperant'ist'a por ĉiu Esperant'ist'o est'as rekomend'ind'a, sed ne dev'ig'a[28].

Pied'not'o'j

[23] Esperant'ist'a Dokument'ar'o I, p. 25-30.

[24] Esperant'ist'a Dokument'ar'o I, p. 31-32.

[25] Tie ĉi, la original'a projekt'it'a tekst'o daŭr'ig'is tiel: Sed se kontraŭ ĉiu atend'o iam montr'iĝ'us, ke per ia ali'a voj'o la ide'o de lingv'o inter'naci'a pov'as est'i real'ig'it'a pli bon'e, pli cert'e kaj pli rapid'e, ol per Esperant'o, tiam la aŭtor'o de Esperant'o al'iĝ'os al tiu nov'a voj'o kaj kun'e kun li esper'ebl'e ankaŭ ĉiu'j Esperant'ist'o'j.

[26] En la projekt'it'a tekst'o est'is: ... far'i eĉ la plej mal'grand'a'n ŝanĝ'o'n.

[27] La projekt'o en'hav'is ĉi tiu'n kvin'a'n paragraf'o'n:

5. Pri ĉiu'j dub'o'j, kiu'j aper'as ĉe la uz'ad'o de la lingv'o Esperant'o, decid'as ĉiam la Centr'a Komitat'o Esperant'ist'a, elekt'at'a de la Esperant'ist'o'j de la tut'a mond'o en la inter'naci'a'j kongres'o'j Esperant'ist'a'j. Ĉiu'j decid'o'j de la Centr'a Komitat'o, tuŝ'ant'a'j la dub'a'j'n demand'o'j'n de la lingv'o, est'as dev'ig'a'j por ĉiu'j uz'ant'o'j de la lingv'o Esperant'o; ĉiu'j decid'o'j, tuŝ'ant'a'j la manier'o'n de praktik'a ag'ad'o, est'as dev'ig'a'j nur por tiu'j person'o'j, kiu'j dezir'as aparten'i al la aktiv'a organizaci'o Esperant'ist'a.

[28] La projekt'o en'hav'is ĉi tiu'n fin'a'n paragraf'o'n:

7. Por facil'ig'i al la komenc'ant'a'j Esperant'ist'o'j la elekt'o'n de fid'ebl'a'j libr'o'j kaj gard'i ili'n kontraŭ uz'ad'o de libr'o'j, kiu'j instru'as tut'e erar'a'n lingv'o'n, est'as el'don'it'a seri'o da libr'o'j, kiu'j port'as sur si la aprob'o'n de la aŭtor'o de la lingv'o. Tiu ĉi aprob'o tamen hav'as nur la signif'o'n de konsil'o por la komenc'ant'o'j, sed ĝi hav'as en si neni'o'n dev'ig'a'n. Ĉiu Esperant'ist'o pov'as liber'e uz'i ĉiu'n libr'o'n aŭ gazet'o'n, kiu'n li dezir'as.

Estim'at'a'j sinjor'in'o'j kaj sinjor'o'j! Mi esper'as, ke mi plen'um'os la dezir'o'n de ĉiu'j al'est'ant'o'j, se en la moment'o de la mal'ferm'o de ni'a du'a kongres'o mi esprim'os en la nom'o de vi ĉiu'j mi'a'n kor'a'n dank'o'n al la brav'a Svis'a land'o por la gast'am'ec'o, kiu'n ĝi montr'is al ni'a kongres'o, kaj al li'a Moŝt'o la Prezid'ant'o de la Svis'a Konfederaci'o, kiu afabl'e akcept'is antaŭ du monat'o'j ni'a'n deleg'it'ar'o'n. Apart'a'n salut'o'n al la urb'o Ĝenevo, kiu jam mult'a'j'n foj'o'j'n glor'e en'skrib'is si'a'n nom'o'n en la histori'o'n de divers'a'j grav'a'j inter'naci'a'j afer'o'j.

Permes'u al mi ankaŭ esprim'i en la nom'o de vi ĉiu'j kor'a'n dank'o'n al la organiz'int'o'j de la nun'a kongres'o, al la si'n'don'a'j Svis'a'j Esperant'ist'o'j, kiu'j tiel mult'e kaj sen'lac'e labor'is en la daŭr'o de la pas'int'a jar'o, fond'is preskaŭ en ĉiu'j urb'o'j de la Svis'a land'o grup'o'j'n Esperant'ist'a'j'n kaj diligent'e far'is ĉio'n, kio'n ili pov'is, por sukces'a pret'ig'o de ni'a kongres'o; al la Provizor'a Centr'a Organiz'a Komitat'o, kiu precip'e en la person'o de si'a prezid'ant'o tiel energi'e labor'is kaj tiel diligent'e zorg'is pri ĉiu'j prepar'o'j; fin'e—sed cert'e ne mal'plej grav'e—al tiu'j kaŝ'it'a'j amik'o'j, kiu'j per mal'avar'a fond'o de la Centr'a Ofic'ej'o don'is fortik'a'n fundament'o'n por ĉiu'j plej grav'a'j labor'o'j.

Sinjor'in'o'j kaj sinjor'o'j! Ĉe la mal'ferm'o de ni'a kongres'o vi atend'as de mi i'a'n parol'ad'o'n; ebl'e vi atend'as de mi i'o'n oficial'a'n, i'o'n indiferent'a'n, pal'a'n kaj sen'en'hav'a'n, kiel est'as ordinar'e la oficial'a'j parol'o'j. Tia'n parol'o'n mi tamen ne pov'as don'i al vi. Mi ĝeneral'e ne am'as tia'j'n parol'o'j'n, sed precip'e nun, en la nun'a jar'o, tia sen'kolor'a oficial'a parol'o est'us grand'a pek'o de mi'a flank'o. Mi ven'as al vi el land'o, kie nun mult'a'j milion'o'j da hom'o'j mal'facil'e batal'as por liber'ec'o, por la plej element'a hom'a liber'ec'o, por la rajt'o'j de hom'o. Pri tio ĉi mi tamen ne parol'us al vi; ĉar se kiel privat'a hom'o ĉiu el vi ebl'e sekv'as kun interes'o la mal'facil'a'n batal'ad'o'n en la grand'a mult'e'milion'a land'o, tamen kiel Esperant'ist'o'j'n tiu ĉi batal'ad'o ne pov'us vi'n tuŝ'i, kaj ni'a kongres'o hav'as neni'o'n komun'a'n kun afer'o'j politik'a'j. Sed krom la batal'ad'o pur'e politik'a, en la dir'it'a land'o est'as nun far'at'a io, kio ni'n kiel Esperant'ist'o'j'n ne pov'as ne tuŝ'i: ni vid'as en tiu land'o kruel'a'n batal'ad'o'n inter la gent'o'j. Tie ne hom'o de unu land'o pro politik'a'j patr'o'land'a'j interes'o'j atak'as hom'o'j'n de ali'a land'o—tie la natur'a'j fil'o'j de sam'a land'o ĵet'as si'n kiel kruel'a'j best'o'j kontraŭ la tiel sam'e natur'a'j fil'o'j de tiu sam'a land'o nur tial, ĉar ili aparten'as al ali'a gent'o.

Ĉiu'tag'e esting'iĝ'as tie mult'e da hom'a'j viv'o'j per batal'ad'o politik'a, sed mult'e pli da hom'a'j viv'o'j esting'iĝ'as tie ĉiu'tag'e per batal'ad'o inter'gent'a. Terur'a est'as la stat'o de afer'o'j en la mult'e'lingv'a Kaŭkazo, terur'a est'as la stat'o en la Okcident'a Rus'uj'o. Mal'ben'it'a, mil'foj'e mal'ben'it'a est'u la inter'gent'a mal'am'o! Kiam mi est'is ankoraŭ infan'o, mi, en la urb'o Bielostok, rigard'ad'is kun dolor'o la reciprok'a'n fremd'ec'o'n, kiu divid'as inter si la natur'a'j'n fil'o'j'n de sam'a land'o kaj sam'a urb'o. Kaj mi rev'is iam, ke pas'os cert'a nombr'o da jar'o'j, kaj ĉio ŝanĝ'iĝ'os kaj bon'iĝ'os. Kaj pas'is efektiv'e cert'a nombr'o da jar'o'j, kaj anstataŭ mi'a'j bel'a'j sonĝ'o'j mi ek'vid'is terur'a'n efektiv'aĵ'o'n: en la strat'o'j de mi'a mal'feliĉ'o urb'o de nask'iĝ'o sovaĝ'a'j hom'o'j kun hak'il'o'j kaj fer'a'j stang'o'j si'n ĵet'is kiel plej kruel'a'j best'o'j kontraŭ trankvil'a'j loĝ'ant'o'j, kies tut'a kulp'o konsist'is nur en tio, ke ili parol'is ali'a'n lingv'o'n kaj hav'is ali'a'n gent'a'n religi'o'n, ol tiu'j ĉi sovaĝ'ul'o'j. Pro tio oni frakas'is la krani'o'j'n, kaj el'pik'is la okul'o'j'n al vir'o'j kaj vir'in'o'j, kaduk'a'j mal'jun'ul'o'j kaj sen'help'a'j infan'o'j! Mi ne vol'as rakont'i al vi la terur'a'j'n detal'o'j'n de la best'eg'a Bielostoka buĉ'ad'o; al vi kiel al Esperant'ist'o'j mi vol'as nur dir'i, ke terur'e alt'a'j kaj dik'a'j est'as ankoraŭ la inter'popol'a'j mur'o'j, kontraŭ kiu'j ni batal'as.

Oni sci'as, ke ne la Rus'a gent'o est'as kulp'a en la best'a buĉ'ad'o en Bielostok kaj mult'a'j ali'a'j urb'o'j; ĉar la Rus'a gent'o neniam est'is kruel'a kaj sang'avid'a; oni sci'as, ke ne la Tatar'o'j kaj Armen'o'j est'as kulp'a'j en la konstant'a buĉ'ad'o, ĉar ambaŭ gent'o'j est'as gent'o'j trankvil'a'j, ne dezir'as al'trud'i al iu si'a'n reg'ad'o'n, kaj la sol'a, kio'n ili dezir'as, est'as nur, ke oni las'u ili'n trankvil'e viv'i. Oni sci'as nun tut'e klar'e, ke kulp'a est'as ar'o da abomen'ind'a'j krim'ul'o'j, kiu'j per divers'a'j kaj plej mal'nobl'a'j rimed'o'j, per amas'e dis'met'at'a'j mensog'o'j kaj kalumni'o'j art'e kre'as terur'a'n mal'am'o'n inter unu'j gent'o'j kaj ali'a'j. Sed ĉu la plej grand'a'j mensog'o'j kaj kalumni'o'j pov'us don'i tia'j'n terur'a'j'n frukt'o'j'n, se la gent'o'j si'n reciprok'e bon'e kon'us, se inter ili ne star'us alt'a'j kaj dik'a'j mur'o'j, kiu'j mal'permes'as al ili liber'e komunik'iĝ'ad'i inter si kaj vid'i, ke la membr'o'j de ali'a'j gent'o'j est'as tut'e tia'j sam'a'j hom'o'j, kiel la membr'o'j de ni'a gent'o, ke ili'a literatur'o ne predik'as i'a'j'n terur'a'j'n krim'o'j'n, sed hav'as tiu'n sam'a'n etik'o'n kaj tiu'j'n sam'a'j'n ideal'o'j'n kiel ni'a. Romp'u, romp'u la mur'o'j'n inter la popol'o'j, don'u al ili la ebl'o'n, liber'e kon'at'iĝ'i kaj komunik'iĝ'i sur neŭtral'a fundament'o, kaj nur tiam pov'os mal'aper'i tia'j best'aĵ'o'j, kiu'j'n ni nun vid'as en divers'a'j lok'o'j!

Ni ne est'as tiel naiv'a'j, kiel pens'as pri ni kelk'a'j person'o'j; ni ne kred'as, ke neŭtral'a fundament'o far'os el la hom'o'j anĝel'o'j'n; ni sci'as tre bon'e, ke la hom'o'j mal'bon'a'j ankaŭ post'e rest'os mal'bon'a'j; sed ni kred'as, ke komunik'iĝ'ad'o kaj kon'at'iĝ'ad'o sur neŭtral'a fundament'o for'ig'os almenaŭ la grand'a'n amas'o'n de tiu'j best'aĵ'o'j kaj krim'o'j, kiu'j est'as kaŭz'at'a'j ne de mal'bon'a vol'o, sed simpl'e de si'n'ne'kon'ad'o kaj de dev'ig'at'a si'n'al'trud'ad'o.

Nun, kiam en divers'a'j lok'o'j de la mond'o la batal'ad'o inter la gent'o'j far'iĝ'is tiel kruel'a, ni, Esperant'ist'o'j, dev'as labor'i pli energi'e ol iam. Sed por ke ni'a labor'ad'o est'u frukt'o'port'a, ni dev'as antaŭ ĉio bon'e klar'ig'i al ni la intern'a'n ide'o'n de la Esperant'ism'o. Ni ĉiu'j sen'konsci'e oft'e alud'ad'is tiu'n ĉi ide'o'n en ni'a'j parol'o'j kaj verk'o'j, sed ni neniam parol'is pri ĝi pli klar'e. Est'as jam temp'o, ke ni parol'u pli klar'e kaj preciz'e.

El la deklaraci'o unu'anim'e akcept'it'a en la Boulogne’a kongres'o, ni ĉiu'j sci'as, kio est'as la Esperant'ism'o en rilat'o praktik'a; el tiu ĉi deklaraci'o ni ankaŭ sci'as, ke »Esperant'ist'o est'as nom'at'a ĉiu person'o, kiu uz'as la lingv'o'n Esperant'o tut'e egal'e, por kia'j cel'o'j li ĝi'n uz'as«. Esperant'ist'o sekv'e est'as ne sol'e tiu person'o, kiu uz'as Esperant'o'n sol'e kaj ekskluziv'e por cel'o'j praktik'a'j; Esperant'ist'o ankaŭ est'as person'o, kiu uz'as Esperant'o'n, por gajn'i per ĝi mon'o'n; Esperant'ist'o est'as person'o, kiu uz'as Esperant'o'n nur por amuz'iĝ'ad'i; Esperant'ist'o fin'e est'as eĉ tiu person'o, kiu uz'as Esperant'o'n por cel'o'j plej mal'nobl'a'j kaj mal'am'a'j. Sed krom la flank'o praktik'a, dev'ig'a por ĉiu'j kaj montr'it'a en la deklaraci'o, la Esperant'ism'o hav'as ankoraŭ ali'a'n flank'o'n, ne dev'ig'a'n, sed mult'e pli grav'a'n, flank'o'n ide'a'n. Tiu'n ĉi flank'o'n divers'a'j Esperant'ist'o'j pov'as klar'ig'i al si en la plej divers'a manier'o kaj en la plej divers'a'j grad'o'j. Tial, por evit'i ĉiu'n mal'pac'o'n, la Esperant'ist'o'j decid'is, las'i al ĉiu plen'a'n liber'ec'o'n akcept'i la intern'a'n ide'o'n de la Esperant'ism'o en tiu form'o kaj grad'o, kiel li mem dezir'as, aŭ—se li vol'as—eĉ tut'e ne akcept'i por la Esperant'ism'o i'a'n ide'o'n. Por de'met'i de unu'j Esperant'ist'o'j ĉi'a'n respond'ec'o'n por la ag'o'j kaj ideal'o'j de ali'a'j Esperant'ist'o'j, la Bulonj'a deklaraci'o preciz'ig'is la oficial'a'n, de ĉiu'j sen'disput'e akcept'it'a'n esenc'o'n de la Esperant'ism'o kaj al'don'is la sekv'ant'a'j'n vort'o'j'n: »Ĉiu ali'a esper'o aŭ rev'o, kiu'n tiu aŭ ali'a person'o lig'as kun la Esperant'ism'o, est'as li'a afer'o pur'e privat'a, por kiu la Esperant'ism'o ne respond'as«. Sed bedaŭr'ind'e la vort'o'n »privat'a« kelk'a'j amik'o'j-Esperant'ist'o'j klar'ig'is al si en la senc'o de »mal'permes'at'a«, kaj tia'manier'e, anstataŭ konserv'i por la intern'a ide'o de la Esperant'ism'o la ebl'o'n tut'e liber'e dis'volv'iĝ'i, ili vol'is tiu'n ide'o'n tut'e mort'ig'i.

Se ni, batal'ant'o'j por Esperant'o, propr'a'vol'e don'is al la vast'a mond'o plen'a'n rajt'o'n rigard'ad'i Esperant'o'n nur de ĝi'a flank'o praktik'a kaj uz'ad'i ĝi'n nur por ni'a util'o, tio ĉi kompren'ebl'e al neni'u don'as la rajt'o'n postul'i, ke ni ĉiu'j vid'u en Esperant'o nur afer'o'n praktik'a'n. Bedaŭr'ind'e en la last'a temp'o inter la Esperant'ist'o'j aper'is tia'j voĉ'o'j, kiu'j dir'as: »Esperant'o est'as nur lingv'o; evit'u lig'i eĉ tut'e privat'e la Esperant'ism'o'n kun ia ide'o, ĉar ali'e oni pens'os, ke ni ĉiu'j hav'as tiu'n ide'o'n, kaj ni mal'plaĉ'os al divers'a'j person'o'j, kiu'j ne am'as tiu'n ide'o'n! Ho kia'j vort'o'j! El la tim'o, ke ni ebl'e ne plaĉ'os al tiu'j person'o'j, kiu'j mem vol'as uz'i Esperant'o'n nur por afer'o'j praktik'a'j por ili, ni dev'as ĉiu'j el'ŝir'i el ni'a kor'o tiu'n part'o'n de la Esperant'ism'o, kiu est'as la plej grav'a, la plej sankt'a, tiu'n ide'o'n, kiu est'is la ĉef'a cel'o de la afer'o de Esperant'o, kiu est'is la stel'o, kiu ĉiam gvid'ad'is ĉiu'j'n batal'ant'o'j'n por Esperant'o! Ho, ne, ne, neniam! Kun energi'a protest'o ni for'ĵet'as tiu'n ĉi postul'o'n. Se ni'n, la unu'a'j'n batal'ant'o'j'n por Esperant'o, oni dev'ig'os, ke ni evit'u en ni'a ag'ad'o ĉio'n ide'a'n, ni indign'e dis'ŝir'os kaj brul'ig'os ĉio'n, kio'n ni skrib'is por Esperant'o, ni neni'ig'os kun dolor'o la labor'o'j'n kaj ofer'o'j'n de ni'a tut'a viv'o, ni for'ĵet'os mal'proksim'e'n la verd'a'n stel'o'n, kiu sid'as sur ni'a brust'o, kaj ni ek'kri'os kun abomen'o: »Kun tia Esperant'o, kiu dev'as serv'i ekskluziv'e nur al cel'o'j de komerc'o kaj praktik'a util'ec'o, ni vol'as hav'i neni'o'n komun'a'n«! Ven'os iam la temp'o, kiam Esperant'o, far'iĝ'int'e posed'aĵ'o de la tut'a hom'ar'o, perd'os si'a'n karakter'o'n ide'a'n; tiam ĝi far'iĝ'os jam nur lingv'o, oni jam ne batal'ad'os por ĝi, oni nur tir'ad'os el ĝi profit'o'n. Sed nun, kiam preskaŭ ĉiu'j Esperant'ist'o'j est'as ankoraŭ ne profit'ant'o'j, sed nur batal'ant'o'j, ni ĉiu'j konsci'as tre bon'e, ke al labor'ad'o por Esperant'o instig'as ni'n ne la pens'o pri praktik'a util'ec'o, sed nur la pens'o pri la sankt'a, grand'a kaj grav'a ide'o, kiu'n lingv'o inter'naci'a en si en'hav'as. Tiu ĉi ide'o—vi ĉiu'j sent'as ĝi'n tre bon'e—est'as frat'ec'o kaj just'ec'o inter ĉiu'j popol'o'j. Tiu ĉi ide'o akompan'ad'is Esperant'ism'o'n de la unu'a moment'o de ĝi'a nask'iĝ'o ĝis la nun'a temp'o. Ĝi instig'is la aŭtor'o'n de Esperant'o, kiam li est'is ankoraŭ mal'grand'a infan'o; kiam antaŭ du'dek ok jar'o'j rond'et'o da jun'a'j divers'gent'a'j gimnazi'an'o'j fest'is la unu'a'n sign'o'n de viv'o de la est'ont'a Esperant'o; ili kant'is kant'o'n, en kiu post ĉiu strof'o est'is ripet'at'a'j la vort'o'j: »mal'amik'ec'o de la naci'o'j, fal'u, fal'u, jam est'as temp'o«.

Ni'a himn'o kant'as pri la »nov'a sent'o, kiu ven'is en la mond'o'n«, ĉiu'j verk'o'j, vort'o'j kaj ag'o'j de la iniciator'o kaj de la nun'a'j Esperant'ist'o'j ĉiam spir'as tut'e klar'e tiu'n sam'a'n ide'o'n. Neniam ni kaŝ'is ni'a'n ide'o'n, neniam pov'is est'i eĉ la plej mal'grand'a dub'o pri ĝi, ĉar ĉiu parol'is pri ĝi, kaj si'n'don'e labor'is. Kial do al'iĝ'is al ni la person'o'j, kiu'j vid'as en Esperant'o »nur lingv'o'n«? Kial ili ne tim'is, ke la mond'o kulp'ig'os ili'n pri grand'a krim'o, nom'e pri la dezir'o, help'i al iom-post-iom'a unu'iĝ'o de la hom'ar'o? Ĉu ili ne vid'as, ke ili'a'j parol'o'j est'as kontraŭ'a'j al ili'a'j propr'a'j sent'o'j kaj ke ili sen'konsci'e rev'as pri tio sam'a, pri kio ni rev'as, kvankam pro ne'ĝust'a tim'o antaŭ sen'senc'a'j atak'ant'o'j ili pen'as tio'n ĉi ne'i?

Se mi, la tut'a'n pli bon'a'n part'o'n de mi'a viv'o mem'vol'e pas'ig'is en grand'a'j sufer'o'j kaj ofer'o'j kaj ne rezerv'is por mi eĉ i'a'n rajt'o'n de aŭtor'ec'o—ĉu mi far'is tio'n ĉi pro ia praktik'a util'ec'o? Se la unu'a'j Esperant'ist'o'j pacienc'e el'met'ad'is si'n ne sol'e al konstant'a mok'ad'o, sed eĉ al grand'a'j ofer'o'j, kaj ekzempl'e unu mal'riĉ'a instru'ist'in'o long'a'n temp'o'n sufer'is mal'sat'o'n, nur por ke ŝi pov'u ŝpar'i iom da mon'o por la propagand'o de Esperant'o—ĉu ili ĉiu'j far'is tio'n ĉi pro ia praktik'a util'ec'o?

Se oft'e person'o'j al'forĝ'it'a'j al la lit'o de mort'o skrib'ad'is al mi, ke Esperant'o est'as la sol'a konsol'o de ili'a fin'iĝ'ant'a viv'o, ĉu ili pens'is tiam pri ia praktik'a util'ec'o? Ho, ne, ne, ne! Ĉiu'j memor'is nur pri la intern'a ide'o en'ten'at'a en la Esperant'ism'o; ĉiu'j ŝat'is Esperant'o'n ne tial, ke ĝi al'proksim'ig'as reciprok'e la korp'o'j'n de la hom'o'j, eĉ ne tial, ke ĝi al'proksim'ig'as la cerb'o'j'n de la hom'o'j, sed nur tial, ke ĝi al'proksim'ig'as ili'a'j'n kor'o'j'n.

Vi memor'as, kiel fort'e ni ĉiu'j est'is entuziasm'ig'it'a'j en Bulonj'o ĉe l’ Mar'o. Ĉiu'j person'o'j, kiu'j part'o'pren'is en la tie'a kongres'o, konserv'is pri ĝi la plej agrabl'a'n kaj plej entuziasm'a'n memor'o'n por la tut'a viv'o, ĉiu'j ĝi'n nom'as »la ne'forges'ebl'a kongres'o«. Kio do tiel entuziasm'ig'is la membr'o'j'n de la kongres'o? Ĉu la amuz'o'j per si mem? Ne, ĉiu ja pov'as hav'i sur ĉiu paŝ'o mult'e pli grand'a'j'n amuz'o'j'n, aŭskult'i teatr'aĵ'o'j'n kaj kant'o'j'n mult'e pli bon'a'j'n kaj plen'um'at'a'j'n ne de ne'spert'a'j diletant'o'j, sed de plej perfekt'a'j special'ist'o'j! Ĉu ni'n entuziasm'ig'is la grand'a talent'o de la parol'ant'o'j? Ne; ni tia'j'n ne hav'is en Bulonj'o. Ĉu la fakt'o, ke ni kompren'is ni'n reciprok'e? Sed en ĉiu kongres'o de sam'naci'an'o'j ni ja kompren'as ni'n ne mal'pli bon'e, kaj tamen neni'o ni'n entuziasm'ig'as. Ne, vi ĉiu'j sent'is tre bon'e, ke ni'n entuziasm'ig'is ne la amuz'o'j per si mem, ne la reciprok'a si'n'kompren'ad'o per si mem, ne la praktik'a util'ec'o, kiu'n Esperant'o montr'is, sed la intern'a ide'o de la Esperant'ism'o, kiu'n ni ĉiu'j sent'is en ni'a kor'o. Ni sent'is, ke komenc'iĝ'as la fal'ad'o de la mur'o'j inter la popol'o'j, ni sent'is la spirit'o'n de ĉiu'hom'a frat'ec'o. Ni konsci'is tre bon'e, ke, ĝis la fin'a mal'aper'o de la mur'o'j, est'as ankoraŭ tre kaj tre mal'proksim'e; sed ni sent'is, ke ni est'as atest'ant'o'j de la unu'a fort'a ek'bat'o kontraŭ tiu'j mur'o'j; ni sent'is, ke antaŭ ni'a'j okul'o'j flug'as ia fantom'o de pli bon'a est'ont'ec'o, fantom'o ankoraŭ tre nebul'a, kiu tamen de nun ĉiam pli kaj pli korp'iĝ'ad'os kaj potenc'iĝ'ad'os.

Jes, mi'a'j kar'a'j kun'labor'ant'o'j! Por la indiferent'a mond'o Esperant'o pov'as est'i nur afer'o de praktik'a util'ec'o. Ĉiu, kiu uz'as Esperant'o'n aŭ labor'as por ĝi, est'as Esperant'ist'o, kaj ĉiu Esperant'ist'o hav'as plen'a'n rajt'o'n vid'i en Esperant'o nur lingv'o'n simpl'a'n, mal'varm'a'n inter'naci'a'n kompren'iĝ'il'o'n, simil'a'n al la mar'a sign'ar'o, kvankam pli perfekt'a'n. Tia'j Esperant'ist'o'j kred'ebl'e ne ven'as al ni'a'j kongres'o'j aŭ ven'os al ili nur por cel'o'j esplor'a'j, praktik'a'j aŭ por mal'varm'a diskut'ad'o pri demand'o'j pur'e lingv'a'j, pur'e akademi'a'j, kaj ili ne part'o'pren'os en ni'a ĝoj'o kaj entuziasm'o, kiu ebl'e ŝajn'os al ili naiv'a kaj infan'a. Sed tiu'j Esperant'ist'o'j, kiu'j aparten'as al ni'a afer'o ne per si'a kap'o, sed per si'a kor'o, tiu'j ĉiam sent'os kaj ŝat'os en Esperant'o antaŭ ĉio ĝi'a'n intern'a'n ide'o'n; ili ne tim'os, ke la mond'o mok'e nom'as ili'n utopi'ist'o'j, kaj la naci'a'j ŝovinist'o'j eĉ atak'os ili'a'n ideal'o'n kvazaŭ krim'o'n; ili est'os fier'a'j pri tiu nom'o de utopi'ist'o'j. Ĉiu ni'a nov'a kongres'o fortik'ig'os en ili la am'o'n al la intern'a ide'o de la Esperant'ism'o, kaj iom post iom ni'a'j ĉiu'jar'a'j kongres'o'j far'iĝ'os konstant'a fest'o de la hom'ar'o kaj de hom'a frat'ec'o.

La komitat'o elekt'it'a en Boulogne por organiz'i la du'a'n kongres'o'n zorg'is, de la komenc'o, por ke tiu kongres'o est'u mal'fermat'a al ĉiu'j person'o'j, kiu'j pov'as est'i nom'at'a'j Esperant'ist'o'j, laŭ la deklaraci'o de Boulogne pri la esenc'o kaj neŭtral'ec'o de Esperant'o, t. e. al »ĉiu'j person'o'j, kiu'j sci'as kaj uz'as la lingv'o'n Esperant'o, tut'e egal'e por kia cel'o ili ĝi'n uz'as«.

Ali'part'e, cert'e est'as, ke la ĝeneral'a al'pren'o de help'a lingv'o inter'naci'a hav'os, ebl'e nur post long'a temp'o, grav'a'j'n kaj tre frukt'o'port'a'j'n konsekvenc'o'j'n por la viv'o de la popol'o'j, en la politik'a, religi'a kaj social'a kamp'o'j.

Tiu ver'o inspir'is de l’ komenc'o ni'a'n majstr'o'n, D-ro'n Zamenhof, kaj ĉiam sub'ten'is li'n dum la mal'facil'a'j batal'ad'o'j kaj ofer'o'j, el kiu'j konsist'is li'a tut'a ĝis'nun'a viv'o. Tiu'n sam'a'n ide'o'n li prezent'is al la mond'o en la fam'a'j poezi'o'j, kiu'j'n ĉiu Esperant'ist'o kon'as kaj admir'as.

Sed cert'e est'as ankaŭ, ke tiu'j konsekvenc'o'j est'as ating'ebl'a'j nur per grand'a'j ali'form'ig'o'j de la nun'a'j instituci'o'j kaj mor'o'j. Pri tia'j ŝanĝ'o'j oni pov'as opini'i tre divers'manier'e, kaj ili'a nun'temp'a esplor'o pov'us do nask'i ne'dezir'ind'a'j'n diskut'o'j'n kaj mal'konsent'o'j'n inter la Esperant'ist'o'j, kies ĉef'a bezon'o est'as unu'ec'o, por la venk'o de ili'a kar'a lingv'o.

Pro tio la organiz'int'o'j de tiu ĉi kongres'o, konsider'ant'e ke ĝi'a program'o ne dev'as permes'i la diskut'o'n de politik'a'j, religi'a'j kaj social'a'j demand'o'j, kon'ig'is tiu'n kondiĉ'o'n, laŭ la pet'o de D-ro Zamenhof mem, al ĉiu'j person'o'j, kiu'j pet'is klar'ig'o'j'n en tiu rilat'o. Kompren'ebl'e, tio ne mal'help'os la esplor'o'n de util'a'j aplik'ad'o'j, jam far'it'a'j aŭ ankoraŭ far'ebl'a'j, de Esperant'o al la social'a viv'o, kies direkt'o'n la reg'ist'ar'o'j ne kutim'as rezerv'i al si: oni pov'os do pri'parol'i en la kongres'o, ekzempl'e, la demand'o'j'n pri Esperant'o ĉe la blind'ul'o'j, stenografi'ist'o'j, instru'ist'o'j, komerc'ist'o'j, industri'ist'o'j, labor'ist'o'j, ĉe la Ruĝ'a Kruc'o, k. c., k. c. Sed la prezid'ant'o dev'os nepr'e rifuz'i la parol'o'n al ĉiu'j, kiu'j dezir'as trakt'i la pli supr'e alud'it'a'j'n tem'o'j'n, kaj halt'ig'i la orator'o'j'n, kiu'j en'ir'us unu el tiu'j ne permes'it'a'j kamp'o'j.

Tamen, por ebl'ig'i al la kongres'an'o'j, kiu'j interes'iĝ'as pri unu aŭ ali'a el tiu'j demand'o'j, ili'n pri'parol'i inter si en privat'a'j kun'sid'o'j, la komitat'o zorg'is, por ke ili pov'u dispon'i ĉambr'o'j'n, kie'n ili kun'ven'os laŭ dezir'o. La kun'ven'a'j lok'o'j kaj hor'o'j, elekt'it'a'j de ĉia tiel form'iĝ'int'a grup'o, est'os oficial'e sci'ig'at'a'j.

Pied'not'o'j

[29] Esperant'ist'a Dokument'ar'o Iv, p. 41-46.

[30] Esperant'ist'a Dokument'ar'o Iv, p. 31-32.

Kar'a'j sam'ide'an'o'j! Konform'e al la ĝis'nun'a mor'o, mi komenc'as mi'a'n parol'o'n per tio, ke mi permes'as al mi en la nom'o de ĉiu'j kongres'an'o'j esprim'i ni'a'n salut'o'n kaj dank'o'n al la land'o, kiu gast'am'e ni'n akcept'is, kaj precip'e al ni'a'j Brit'a'j sam'ide'an'o'j, kiu'j per mult'a'j labor'o'j kaj grand'a zorg'em'ec'o pret'ig'is por ni tiu'n fest'o'n, en kiu ni nun ĉiu'j part'o'pren'as. De la moment'o, kiam ni'a'j Brit'a'j amik'o'j invit'is ni'n al si, ni ĉiu'j est'is konvink'it'a'j, ke ni'a kongres'o en ili'a land'o hav'os apart'a'n signif'o'n kaj est'os epok'o'far'ant'a. Kaj ne est'as mal'facil'e antaŭ'vid'i, ke ni'a esper'o ni'n ne tromp'os, ĉar tio'n ĉi garanti'as al ni ne sol'e la kon'at'a energi'o kaj si'n'don'ec'o de ni'a'j Brit'a'j amik'o'j, sed ankaŭ la karakter'o mem de ili'a land'o.

La fakt'o, ke ni kongres'as nun en glor'a universitat'a urb'o de Grand'a Brit'uj'o, hav'as grand'a'n signif'o'n. La kontraŭ'ul'o'j de ni'a ide'o konstant'e ripet'ad'is al ni, ke la Angl'e parol'ant'a'j popol'o'j neniam al ni al'iĝ'os, ĉar ne sol'e ili mal'pli ol ĉiu'j ali'a'j popol'o'j sent'as la bezon'o'n de lingv'o inter'naci'a, sed por ili la fortik'iĝ'ad'o de lingv'o inter'naci'a est'as rekt'e mal'util'a, ĉar tia lingv'o konkur'ad'os en la mond'o antaŭ ĉio kun la lingv'o Angl'a, kiu cel'as far'iĝ'i inter'naci'a. Kaj tamen rigard'u, kiel fort'e erar'is ni'a'j kontraŭ'ul'o'j! Rigard'u, kiel mult'op'e jam al'iĝ'is al ni la Brit'o'j, kiu'j tiel ne'volont'e lern'as ali'a'j'n lingv'o'j'n krom si'a naci'a; rigard'u, kun kia am'o ili prepar'is ni'a'n kongres'o'n kaj en kia grand'a nombr'o ili aper'is, por dezir'i al ni bon'ven'o'n! Tio ĉi montr'as antaŭ ĉio, ke la hom'o'j komenc'is jam kompren'i, ke lingv'o inter'naci'a est'as util'a ne sol'e por popol'o'j mal'fort'a'j, sed ankaŭ por popol'o'j fort'a'j; sed tio ĉi montr'as ankoraŭ ali'a'n afer'o'n, mult'e pli grav'a'n: ke la hom'o'j vid'as en la Esperant'ism'o ne sol'e afer'o'n de ego'ism'a oportun'ec'o, sed grav'a'n ide'o'n de inter'gent'a just'ec'o kaj frat'ec'o, kaj al tiu ĉi ide'o vol'as serv'i la nobl'a'j hom'o'j de ĉiu'j popol'o'j, tut'e egal'e, ĉu ili'a'j popol'o'j est'as fort'a'j aŭ mal'fort'a'j, kaj ĉu la inter'gent'a just'ec'o est'as por ili profit'a aŭ mal'profit'a. Ni sci'as, ke la pli'mult'o'n de ni'a'j Brit'a'j sam'ide'an'o'j al'konduk'is al ni la intern'a ide'o de la Esperant'ism'o, kaj ni tiom pli ĝoj'e esprim'as al ni'a'j Brit'a'j amik'o'j ni'a'n kor'a'n dank'o'n. La Kembriĝ'an'o'j akcept'as ni'n hodiaŭ ne kiel komerc'ist'o'j'n, kiu'j al'port'as al ili profit'o'n, sed kiel apostol'o'j'n de ide'o hom'ar'a, kiu'n ili kompren'as kaj ŝat'as; kor'a'n dank'o'n al la Kembriĝ'an'o'j, kor'a'n dank'o'n al la glor'a Kembriĝa universitat'o, kiu prunt'is al ni si'a'j'n ĉambr'o'j'n, kor'a'n dank'o'n al la Kembriĝa urb'estr'ar'o, kiu gast'am'e zorg'is pri ni'a bon'o. Ni kor'e salut'as vi'n, grand'a Brit'a popol'o, ni plej respekt'e salut'as vi'a'n alt'a'n reprezent'ant'o'n, Li'a'n Reĝ'a'n Moŝt'o'n. Viv'u la Reĝ’ al vi, tre long'e viv'u Li, gard'u Li'n Di’!

Sam'ide'an'o'j! En la moment'o de la mal'ferm'o de ni'a tri'a kongres'o ni ne pov'as silent'i pri la tro mult'a'j amik'o'j, kiu'j'n la mort'o kapt'is dum la pas'int'a jar'o; vi ĉiu'j memor'as, ke tuj post la Ĝeneva kongres'o, ni sci'iĝ'is pri la mal'feliĉ'a mort'o de D-ro Lloyd, prezid'ant'o de la Liver'po'ol'a Grup'o. Ni perd'is ankaŭ du eminent'a'j'n amik'o'j'n de ni'a afer'o, la glor'a'n scienc'ul'o'n Berthelot kaj Prof-on Michael Foster, kiu esper'is ni'n akcept'i en Kembriĝo. Fin'e, mort'is ni'a plej kar'a sam'ide'an'o kaj amik'o, kiu est'is la anim'o de ni'a'j ĝis'nun'a'j kongres'o'j, la ĉef'a motor'o de ni'a last'a kongres'o en Ĝenevo, la fond'int'o, sub'ten'int'o kaj inspir'int'o de ni'a Konstant'a Kongres'a Komitat'o. Vi ĉiu'j sci'as, pri kiu mi parol'as. Ni'a ne'forges'ebl'a amik'o Javal plu ne ekzist'as. Al vi, amik'o'j-Esperant'ist'o'j de ĉiu'j land'o'j, kaj al vi, ni'a'j estim'at'a'j gast'o'j, kiu'j simpati'as ni'a'n afer'o'n, mi propon'as, ke ni honor'u la memor'o'n de ni'a mult'emerit'a sam'ide'an'o kaj de ĉiu'j mort'int'a'j Esperant'ist'o'j per lev'iĝ'o de ni'a'j seĝ'o'j.

Sam'ide'an'o'j! Antaŭ tri semajn'o'j fin'iĝ'is ĝust'e du'dek jar'o'j de la tag'o, kiam aper'is publik'e la unu'a libr'o pri la lingv'o Esperant'o. En ĉiu'j part'o'j de la mond'o la Esperant'ist'o'j fest'is tiu'n tag'o'n. Kiel fond'int'o de Esperant'o, mi ricev'is en tiu tag'o mult'a'j'n gratul'a'j'n telegram'o'j'n kaj leter'o'j'n. Ĉar mi ne hav'as kancelari'o'n, sed mi dev'as mem ĉio'n plen'um'i en mi'a'j liber'a'j hor'o'j, tiel oni facil'e kompren'os, ke respond'i ĉiu'j'n ricev'it'a'j'n esprim'o'j'n de amik'ec'o est'is por mi afer'o absolut'e ne ebl'a, kaj oni mi'n facil'e pardon'os. Mi uz'as nun la bon'a'n okaz'o'n, por esprim'i mi'a'n plej sincer'a'n dank'o'n al ĉiu'j, kiu'j send'is al mi amik'a'j'n bon'dezir'o'j'n. La gratul'o'j aparten'as kompren'ebl'e ne al mi person'e, sed al la tut'a batal'ant'ar'o Esperant'ist'a, kaj mi est'as nur la centr'a punkt'o, en kiu kolekt'iĝ'is ĉiu'j gratul'o'j, por re'salt'i de tie al ĉiu'j flank'o'j de la mond'o, al ĉiu'j lok'o'j, kie loĝ'as kaj labor'as ni'a'j sen'lac'a'j sam'ide'an'o'j. Kvazaŭ silent'e komisi'it'a de la tut'a Esperant'ist'ar'o, mi vok'as al ĉiu'j Esperant'ist'a'j batal'ant'o'j: Mi vi'n gratul'as! Mi kor'e vi'n gratul'as, ke vi pacienc'e el'ten'is en la daŭr'o de du'dek jar'o'j, malgraŭ la mult'a'j atak'o'j kaj mal'agrabl'aĵ'o'j, kiu'j al neni'u el vi mank'is. Mi kor'e vi'n gratul'as pro tiu'j rezultat'o'j, kiu'j'n don'is vi'a energi'a kaj si'n'don'a du'dek-jar'a labor'ad'o. Du'dek jar'o'j da labor'ad'o por la Esperant'ism'o! Kio'n tio signif'as,—oni kompren'os nur iam post'e, kiam oni leg'os la detal'a'n histori'o'n de la Esperant'ism'o. Kia'n grand'eg'a'n grav'ec'o'n hav'as ni'a'j ĝis'nun'a'j akir'o'j, tio'n oni ankaŭ ĝust'e kompren'os nur iam post'e, kiam oni ek'sci'os detal'e la histori'o'n de ni'a'j unu'a'j jar'o'j, kiam la akir'o de ĉiu nov'a Esperant'ist'o est'is lig'it'a kun sen'fin'a labor'ad'o kaj ofer'ad'o.

Mult'a'j el vi kon'as la histori'o'n de la last'a'j dek jar'o'j de la Esperant'ism'o, kiam la long'e dorm'int'a'j sem'o'j komenc'is don'i la unu'a'j'n trunk'et'o'j'n; sed tre mal'mult'a'j el vi kon'as la histori'o'n de la unu'a'j dek jar'o'j, kiu'j konsist'is el sen'fin'a, ŝajn'e tut'e sen'sukces'a sem'ad'o. La histori'o de la Esperant'ism'o iam rakont'os al vi pri ĉiu'j tiam'a'j sem'ant'o'j.

Nun ni'a afer'o star'as fort'e. La glaci'a tavol'o da antaŭ'juĝ'o'j de la mond'o est'as romp'it'a, kaj ni'a afer'o kresk'as regul'e kaj sen'halt'e. Ĉiu jar'o potenc'e pli'grand'ig'as ni'a'j'n fort'o'j'n, kaj ni ir'as al ni'a cel'o jam kun plen'a trankvil'ec'o. Cent'o'j da mil'o'j da radik'o'j kaj radik'et'o'j sub'ten'as ni'a'n arb'o'n, kiu jam ne tim'as la vent'o'n. La natur'o, kiu long'a'n temp'o'n batal'is kontraŭ ni, batal'as nun por ni, ĉar tiu sam'a fort'o de inerci'o, kiu long'a'n temp'o'n terur'e mal'help'is ĉiu'n ni'a'n paŝ'o'n, ĝi mem ŝov'as ni'n antaŭ'e'n. Eĉ se ni vol'us halt'i, ni jam ne pov'us.

Mi trans'ir'as al la ver'a tem'o de mi'a hodiaŭ'a parol'ad'o. Mi vol'as parol'i al vi hodiaŭ pri la esenc'o kaj cel'o de ni'a'j kongres'o'j. Sed por evit'i ĉi'a'n mal'kompren'iĝ'o'n, mi tuj en la komenc'o atent'ig'as vi'n, ke mi'a parol'o ne est'as io oficial'a, ĝi prezent'as simpl'e mi'a'n person'a'n opini'o'n, kiu'n ĉiu el vi pov'as aprob'i aŭ ne aprob'i.

Ĉar ni decid'is kun'venad'i ĉiu'jar'e el ĉiu'j land'o'j de la mond'o kaj mult'a'j el ni far'as eĉ tre grand'a'j'n ofer'o'j'n, por pov'i part'o'pren'i en ni'a'j kongres'o'j, tial ni dev'as klar'ig'i al ni, por kio ni kun'ven'as. Se ni konsci'os bon'e la esenc'o'n kaj cel'o'n de ni'a'j kongres'o'j, tiam ni venad'os al ili kun ĉiam freŝ'a kaj neniam mal'fort'iĝ'ant'a entuziasm'o, kiel hom'o'j, kiu'j klar'e vid'as antaŭ si la bel'a'n cel'o'n, al kiu ili ir'as; sed se ni ne konsci'os la cel'o'n de ni'a'j kongres'o'j, tiam ni baldaŭ tut'e mal'varm'iĝ'os por ili, kiel hom'o'j, kiu'j vag'as sen'cel'e kaj kiu'j'n tiu vag'ad'o baldaŭ lac'ig'as kaj enu'ig'as. Por kio do ni kun'ven'as? Ĉu ni kun'ven'as por parol'i pri Esperant'a'j lingv'a'j demand'o'j? Ne! tiu'j ĉi demand'o'j aparten'as ne al la kongres'o, sed ekskluziv'e al la Lingv'a Komitat'o, kaj por ili sufiĉ'us kongres'o de komitat'an'o'j. Ĉu ni kun'ven'as por ekzerc'iĝ'i en Esperant'a parol'ad'o? Por tio sol'a ni ne bezon'as vetur'i al kongres'o, ĉar en ni'a'j hejm'a'j grup'o'j ni pov'as en la daŭr'o de la tut'a jar'o mult'e pli ekzerc'iĝ'i, ol en la kelk'a'j tag'o'j de la kongres'o, kaj por la sol'a kelk'a'tag'a ekzerc'iĝ'o en parol'ad'o neni'u entrepren'us vojaĝ'o'j'n. Ĉu ni kun'ven'as por far'i manifestaci'o'n kaj sekv'e propagand'o'n? Jes, cert'e! Sed ĉar el cent kongres'an'o'j almenaŭ naŭ'dek-naŭ hav'as de Esperant'o nur moral'a'n profit'o'n, por kio do ni ĝi'n propagand'as? Mi ne dub'as, ke la pli'mult'o el vi don'os al ni nur unu respond'o'n: Ni far'as manifestaci'o'n kaj propagand'o'n por la Esperant'ism'o ne pro ia util'o, kiu'n ĉiu el ni person'e pov'as hav'i de ĝi, sed pro tiu grav'eg'a signif'o, kiu'n la Esperant'ism'o hav'as por la tut'a hom'ar'o, pro tiu komun'e'hom'a cel'o, kiu ni'n, aktiv'a'j'n Esperant'ist'o'j'n, al'tir'is al Esperant'o; ni kun'ven'as ĉiu'jar'e el ĉiu'j part'o'j de la mond'o, por hav'i la ĝoj'o'n vid'i sam'ide'an'o'j'n, por prem'i al ili la man'o'n, por varm'ig'i en ni per reciprok'a renkont'iĝ'o kaj kun'viv'o la am'o'n kaj entuziasm'o'n por la ide'o, kiu'n la Esperant'ism'o en si en'hav'as. Kiel la antikv'a'j Hebre'o'j tri foj'o'j'n ĉiu'jar'e kun'venad'is en Jeruzalem'o, por vigl'ig'ad'i en si la am'o'n al la ide'o monoteism'a, tiel ni ĉiu'jar'e kun'ven'as en la ĉef'urb'o de Esperant'uj'o, por vigl'ig'i en ni la am'o'n al la ide'o Esperant'ism'a. Kaj tio ĉi est'as la ĉef'a esenc'o kaj la ĉef'a cel'o de ni'a'j kongres'o'j.

Ĉar la mond'o ĉiam kompren'is, ke la Esperant'ism'o est'as fort'e lig'it'a kun cert'a intern'a ide'o, kaj tre mult'a'j person'o'j ne vol'is lern'i kaj uz'i Esperant'o'n nur tial, ĉar ili ne vol'is est'i rigard'at'a'j kiel parti'an'o'j de ia ide'o, tial—por ne for'tim'ig'i de ni la grand'a'j'n amas'o'j'n,—ni est'is dev'ig'it'a'j klar'ig'i per la Bulonj'a deklaraci'o, ke la simpl'a Esperant'ist'ec'o, t. e. la uz'ad'o de la lingv'o Esperant'o, neniu'n dev'ig'as est'i parti'an'o de tiu aŭ ali'a ide'o, ke ĉiu Esperant'ist'o rest'as hom'o tut'e liber'a kaj unu'j Esperant'ist'o'j ne respond'as por la ide'o'j de ali'a'j Esperant'ist'o'j. Sed se la simpl'a praktik'a Esperant'ist'ec'o, t. e. la simpl'a lern'ad'o kaj uz'ad'o de Esperant'o, neniu'n dev'ig'as al'iĝ'i al ia ide'o, tamen neni'u pov'as dub'i, ke ĉiu'j'n, aŭ almenaŭ la grand'eg'a'n pli'mult'o'n de la person'o'j, kiu'j batal'as por Esperant'o, lig'as unu komun'a ide'o, kiu est'as la tut'a stimul'o de ili'a labor'ad'o.

Ĉiu privat'a Esperant'ist'o pov'as hav'i tia'j'n konvink'o'j'n aŭ far'i tia'j'n ag'o'j'n, kia'j'n li vol'as, kaj ni ne respond'as por li'a'j konvink'o'j, nek ag'o'j, kiel li ne respond'as por ni'a'j. Li pov'as est'i la plej grand'a ego'ist'o, gent'a ŝovinist'o, mal'am'ant'o de hom'o'j aŭ eĉ la plej mal'nobl'a krim'ul'o, kaj se li nur uz'as la lingv'o'n Esperant'o, ni ne pov'as mal'permes'i al li, nom'i si'n Esperant'ist'o. Sed se li vol'as ven'i al Esperant'ist'a kongres'o, aŭ se li vol'as al'iĝ'i al ia ali'a instituci'o, kiu port'as la verd'a'n standard'o'n, tiam la afer'o ŝanĝ'iĝ'as. Tiam li ven'as en land'o'n, kiu hav'as si'a'j'n apart'a'j'n leĝ'o'j'n, si'a'j'n apart'a'j'n mor'o'j'n kaj princip'o'j'n.

En Esperant'uj'o reg'as ne sol'e la lingv'o Esperant'o, sed ankaŭ la intern'a ide'o de la Esperant'ism'o; en Esperant'uj'o reg'as ne sol'e la oficial'a ĝeneral'a Esperant'ism'o,—tie reg'as ankaŭ io ali'a, io ĝis nun ankoraŭ ne preciz'e formul'it'a, sed tre bon'e sent'at'a de ĉiu'j Esperant'uj'an'o'j—tie reg'as la verd'a standard'o!

Kio est'as la verd'a standard'o? Se por iu komerc'ist'o, kiu uz'as Esperant'o'n nur por vend'i si'a'j'n komerc'aĵ'o'j'n, aŭ por iu sport'ist'o, kiu uz'as Esperant'o'n nur por amuz'iĝ'i, ni'a standard'o est'as simpl'a sign'o de ni'a lingv'o, simpl'a inter'konsent'it'a dekoraci'o por ni'a'j kongres'o'j kaj instituci'o'j—ni, Esperant'ist'o'j-batal'ant'o'j, cert'e vid'as en ni'a standard'o i'o'n ali'a'n: Ĝi est'as por ni io sankt'a, ĝi est'as la sign'o, sub kiu ni marŝ'as al ni'a pac'a batal'ad'o, ĝi est'as la voĉ'o, kiu konstant'e memor'ig'as al ni, ke ni labor'as por Esperant'o nur tial, ĉar ni esper'as, ke pli aŭ mal'pli fru'e, ebl'e post mult'a'j jar'cent'o'j,

Ni konstant'e ripet'ad'is, ke ni tut'e ne dezir'as ni'n en'miks'i en la intern'a'n viv'o'n de la gent'o'j, sed ni dezir'as nur kre'i lig'ant'a'n pont'o'n inter la gent'o'j. La deviz'o de la ide'a'j Esperant'ist'o'j, neniam ĝis nun preciz'e formul'it'a, sed ĉiam klar'e sent'at'a, est'as: »Ni dezir'as kre'i neŭtral'a'n fundament'o'n, sur kiu la divers'a'j hom'a'j gent'o'j pov'us pac'e kaj frat'e inter'komunik'iĝ'ad'i, ne al'trud'ant'e al si reciprok'e si'a'j'n gent'a'j'n apart'aĵ'o'j'n«.

Tia, laŭ mi'a opini'o, est'as la deviz'o de la verd'a standard'o, de tiu bel'a kaj majest'a standard'o, kiu kun'vok'as ni'n ĉiu'jar'e el ĉiu'j part'o'j de la mond'o en la nom'o de la plej bel'a rev'o de la hom'ar'o.

Por formul'i preciz'e ĉiu'j'n detal'o'j'n de la dir'it'a deviz'o, ne ven'is ankoraŭ la temp'o; ili formul'iĝ'os per si mem, iom post iom, per ni'a ĉiu'jar'a kun'venad'o kaj kun'viv'ad'o. Mi vol'is nur atent'ig'i vi'n, ke ni'a'j kongres'o'j, far'at'a'j sub la sign'o de la verd'a standard'o, est'as ne sol'e kongres'o'j de la lingv'o Esperant'o, sed ankaŭ de la intern'a ide'o de la Esperant'ism'o. Sekv'e ĉiu tem'o, en kiu ni sent'as la spirit'o'n de la verd'a standard'o, ĉio kio konduk'as al romp'ad'o de la mur'o'j inter la gent'o'j, aparten'as al ni'a kongres'o.

Vi oft'e aŭd'is pri la neŭtral'ec'o de ni'a'j kongres'o'j. Jes, neŭtral'ec'o est'as la ĉef'a princip'o de ni'a'j kongres'o'j; sed oni dev'as ĝust'e kompren'i la senc'o'n de tiu ĉi neŭtral'ec'o. Neŭtral'ec'o ekzist'as en ĉiu'j inter'naci'a'j kongres'o'j; sed dum tie la neŭtral'ec'o est'as simpl'e afer'o de takt'o, ĉe ni ĝi est'as la ĉef'a princip'o, ĉe ni la neŭtral'ec'o, aŭ pli ĝust'e la neŭtral'ig'o de la inter'gent'a'j rilat'o'j est'as la tut'a en'hav'o, la tut'a cel'o de ni'a'j labor'o'j. Tial ni neniam dev'as parol'i en ni'a'j kongres'o'j pri afer'o'j special'e politik'a'j, kiu'j aparten'as al la diplomat'o'j, aŭ pri afer'o'j special'e religi'a'j, kiu'j aparten'as al la eklezi'ul'o'j kaj filozof'o'j,—ĉar la verd'a standard'o mal'permes'as al ni far'i i'o'n, kio pov'us ofend'i tiu'n aŭ ali'a'n gent'o'n aŭ religi'a'n grup'o'n; sed ĉio, kio, neniu'n ofend'ant'e, pov'as kre'i pac'a'n pont'o'n inter la popol'o'j, tio ne sol'e ne dev'as est'i tim'em'e evit'at'a en ni'a'j kongres'o'j, sed kontraŭ'e, ĝi dev'as est'i ĝust'e la esenc'o de ni'a'j kongres'o'j, ĉar ĝi aparten'as al la verd'a standard'o.

Se ni memor'os pri la postul'o'j de la verd'a standard'o, tiam ni ne tim'os plu parol'i kaj ag'i, tiam ni ir'ad'os al ni'a cel'o konsci'e kaj kuraĝ'e, kaj ni'a'j kongres'o'j far'iĝ'os kun ĉiu jar'o pli interes'a'j kaj pli grav'a'j por la mond'o. La verd'a stel'o ĉes'os est'i mal'kuraĝ'a sign'o de silent'o, ĝi far'iĝ'os sign'o de labor'o.

Ĉio, kio konduk'as al romp'ad'o de la mur'o'j inter la gent'o'j, aparten'as al ni'a kongres'o. Vast'a'j kaj grand'a'j est'as la rilat'o'j inter la gent'o'j kaj naci'o'j, kaj vast'a'j kaj mult'e'nombr'a'j est'as la tem'o'j, kiu'j'n ni dev'os pri'diskut'ad'i. Tiel ekzempl'e, hav'ant'e neni'a'n intenc'o'n en'miks'i si'n en i'a'n special'a'n sistem'o'n pri tiu aŭ ali'a tem'o, oni pov'as propon'i al ni'a'j kongres'o'j inter'naci'a'j'n sistem'o'j'n por la oportun'ec'o kaj neŭtral'ec'o de la rilat'o'j inter'naci'a'j, kiel ekzempl'e inter'naci'a'n mon'sistem'o'n, hor'sistem'o'n, kalendar'o'n, k.t.p., kaj tiam ni pov'os esplor'i, ĉu la propon'o est'as bon'a aŭ ne, sed ni ne dev'as dir'i, ke la diskut'ad'o pri tiu'j projekt'o'j est'as kontraŭ'a al ni'a program'o. Oni ebl'e ankaŭ propon'os al ni la aranĝ'o'n de kelk'a'j fest'o'j inter'gent'a'j, kiu'j ekzist'us paralel'e kun la special'a'j fest'o'j de ĉia gent'o kaj eklezi'o kaj serv'us, por frat'e lig'i inter si la popol'o'j'n; oni propon'os ankaŭ ali'a'j'n simil'a'j'n afer'o'j'n. Ne ven'is ankoraŭ la temp'o, por parol'i pri ĉio detal'e, tial pardon'u mi'n, ke mi nur alud'as per kelk'a'j vort'et'o'j tio'n, pri kio mi vol'us mult'e, tre mult'e parol'i kun vi; sed ĉiam pli kaj pli, komenc'ant'e de afer'o'j bagatel'a'j kaj trans'ir'ant'e al afer'o'j plej grav'a'j, komenc'ant'e de afer'o'j pur'e material'a'j kaj trans'ir'ant'e al ĉiu'j flank'o'j de la hom'a spirit'o kaj moral'o, oni propon'ad'os al ni divers'a'j'n rimed'o'j'n, kiu'j serv'as al la frat'ig'ad'o de la hom'o'j kaj al la romp'ad'o de la mur'o'j inter la gent'o'j—kaj ĉio'n tio'n ĉi ni pov'os pri'juĝ'i, akcept'i aŭ ne akcept'i, sed ni neniam dev'os ĝi'n blind'e for'ĵet'i antaŭ'e. Ĉar ĉio, kio serv'as al la frat'ig'ad'o de la gent'o'j kaj al la romp'ad'o de la mal'amik'a'j mur'o'j inter la popol'o'j—se ĝi nur ne en'miks'as si'n en la intern'a'n viv'o'n de la gent'o'j—aparten'as al la verd'a standard'o.

Kar'a'j amik'o'j! Mi klar'ig'is al vi, kio—laŭ mi'a opini'o—dev'as est'i la cel'ad'o de ni'a'j kongres'o'j. Dum ĉiu privat'a Esperant'ist'o pov'as kontent'iĝ'i per tio, ke li uz'as la lingv'o'n Esperant'o, ni'a'j kongres'o'j—laŭ mi'a opini'o—dev'as labor'i ne sol'e por la lingv'o, sed ankaŭ por la intern'a ide'o de la Esperant'ism'o. Mi ripet'as, ke tio ĉi est'as mi'a privat'a opini'o, kio'n mi tut'e ne vol'as propon'i al vi kiel i'a'n oficial'a'n program'o'n por ni'a'j kongres'o'j. Ni'a kongres'o dev'as est'i simpl'e kongres'o de Esperant'ist'o'j, kaj kondiĉ'e ke ĝi'a program'o est'u prepar'it'a laŭ la kongres'a regul'ar'o, ĝi dev'as rest'i tut'e liber'a kaj konform'iĝ'i ĉiu'foj'e al la opini'o'j kaj dezir'o'j de la pli'mult'o de la kongres'an'o'j. Sed ĉu vi aprob'os mi'a'n opini'o'n aŭ ne, ĉu vi vol'os labor'i laŭ la postul'o'j de la verd'a standard'o aŭ ne—mi ne dub'as, ke en la profund'ec'o de vi'a'j kor'o'j vi ĉiu'j sent'as la verd'a'n standard'o'n, vi ĉiu'j sent'as, ke ĝi est'as io pli, ol simpl'a sign'o de lingv'o. Kaj ju pli ni part'o'pren'ad'os en ni'a'j ĉiu'jar'a'j kongres'o'j, des pli ni inter'frat'iĝ'os kaj des pli la princip'o'j de la verd'a standard'o penetr'os en ni'a'n anim'o'n. Mult'a'j person'o'j al'iĝ'as al la Esperant'ism'o pro simpl'a sci'vol'ec'o, pro sport'o, aŭ ebl'e eĉ pro atend'at'a profit'o; sed de la moment'o, kiam ili far'as la unu'a'n vizit'o'n en Esperant'uj'o, ili malgraŭ si'a propr'a vol'o ĉiam pli kaj pli en'tir'iĝ'as kaj sub'met'iĝ'as al la leĝ'o'j de tiu land'o. Iom post iom Esperant'uj'o far'iĝ'os eduk'ej'o de la est'ont'a inter'frat'ig'it'a hom'ar'o, kaj en tio ĉi konsist'os la plej grav'a'j merit'o'j de ni'a'j kongres'o'j.

Viv'u Esperant'o, sed antaŭ ĉio viv'u la cel'o kaj la intern'a ide'o de la Esperant'ism'o, viv'u la frat'ec'o de la popol'o'j, viv'u ĉio, kio romp'as la mur'o'j'n inter la gent'o'j, viv'u, kresk'u kaj flor'u la verd'a standard'o!

Pied'not'o

[31] Esperant'ist'a Dokument'ar'o Vi, p. 38-45.

Est'as al mi tre agrabl'e, ke mi hav'as nun la okaz'o'n, salut'i la Brit'a'n popol'o'n en ĝi'a grand'a ĉef'urb'o. Ni ven'is el Kembriĝo, kie ni'a'j Brit'a'j sam'ide'an'o'j kun la plej grand'a labor'em'ec'o kaj gast'am'ec'o prepar'is por ni bel'eg'a'n fest'o'n; ne sol'e ni'a'j sam'ide'an'o'j, sed ankaŭ la ankoraŭ ne esperant'ig'it'a urb'o far'is ĉio'n, kio'n ili pov'is, por ke ni, Esperant'ist'o'j, el'port'u el la urb'o la plej bon'a'n re'memor'o'n. Tial nun mi'a'j unu'a'j vort'o'j est'as sincer'a dank'o por la gast'am'ec'o, kiu'n ni ĝu'is. Jam la du'a'n foj'o'n ni ĝu'as la Brit'a'n gast'am'ec'o'n, ĉar cert'e ja neni'u el ni forges'is, kiel amik'e ni est'is akcept'it'a'j en la Brit'a'j urb'o'j Folkestone kaj Dover antaŭ du jar'o'j, en la temp'o de la Bulonj'a kongres'o.

La ĉambr'eg'o, en kiu ni nun trov'iĝ'as, hav'is jam mult'e da tre grav'a'j kun'ven'o'j, kaj tie ĉi est'is akcept'it'a'j jam mult'e da tre grav'a'j gast'o'j. Nun tiu ĉi sam'a ĉambr'eg'o akcept'as la ĉiu'land'a'j'n reprezent'ant'o'j'n de la mond'o Esperant'ist'a. Kiu'j est'as tiu'j nov'a'j gast'o'j? Kio est'as la afer'o, kiu'n ili reprezent'as? La Esperant'ism'o cel'as la reciprok'a'n si'n'kompren'ad'o'n kaj konsekvenc'e ankaŭ estim'o'n kaj am'o'n inter ĉiu'j gent'o'j kaj naci'o'j. Sed tiu cel'ad'o est'as oft'e mal'bon'e komentari'at'a, kaj sub la influ'o de agit'ad'o de divers'a'j ni'a'j mal'amik'o'j oni oft'e kulp'ig'as ni'n pri cel'o'j, kiu'j'n ni neniam hav'is. Mi parol'os ĉi tie pri du kulp'ig'o'j, kiu'j'n ni oft'e aŭd'as. De divers'a'j mal'kontent'ul'o'j ni oft'e aŭd'as, ke la demand'o de lingv'o inter'naci'a dev'as est'i solvat'a en ali'a, pli bon'a manier'o, sed ke ni est'as obstin'ul'o'j, kiu'j vol'as nur Esperant'o'n.

Mult'a'j'n foj'o'j'n mi ripet'is, kaj en Bulonj'o mi tio'n ĉi proklam'is per oficial'a deklaraci'o, ke la Esperant'ism'o cel'as nur al tio, ke ia taŭg'a kaj viv'i'pov'a kompren'il'o inter la popol'o'j ekzist'u, sed ke la form'o de tiu kompren'il'o est'as por ni—aŭ almenaŭ por mi person'e—tut'e indiferent'a; ke se, anstataŭ far'i konstant'a'j'n kaj sen'fin'a'j'n eksperiment'o'j'n kaj teori'a'n rezon'ad'o'n, ni decid'is elekt'i la pret'a'n kaj el'prov'it'a'n lingv'o'n Esperant'o kaj labor'i special'e kaj ekskluziv'e por ĝi kaj fiks'i por ĝi ne'tuŝ'ebl'a'n fundament'o'n—ni far'is ĉi tio'n ne, ĉar al ni plaĉ'as special'e Zamenhof kaj li'a verk'o, kaj ne tial, ke li vol'as est'i ia pap'o, kiel mensog'e kred'ig'as divers'a'j ni'a'j kontraŭ'ul'o'j—sed nur tial, ke la esplor'o kaj spert'o montr'is al ni, ke tia manier'o de ag'ad'o est'as la sol'a, kiu plej cert'e al'konduk'os ni'n al ni'a cel'o. Ekzist'as person'o'j, kiu'j pen'ant'e deklin'i ni'n de ni'a voj'o, hav'as la plej bon'a'n kaj plej honest'a'n intenc'o'n; ili est'as tre si'n'don'a'j al ni'a afer'o, sed ili pens'as, ke se ni far'os tiu'j'n pli'bon'ig'o'j'n, kiu'j'n ĉiu el ili propon'as, ni'a afer'o ir'os mult'e pli bon'e. Pri tiu'j person'o'j ni est'as konvink'it'a'j, ke pli aŭ mal'pli fru'e ili kompren'os si'a'n erar'o'n; ili kompren'os, kiel danĝer'a'j est'as ili'a'j propon'o'j en la nun'a temp'o, kiam ni antaŭ ĉio bezon'as plej sever'a'n unu'ec'o'n, kaj ili pacienc'e labor'os kun ni laŭ la voj'o elekt'it'a ĝis tiu temp'o, kiam la est'ont'ec'o de ni'a afer'o est'os absolut'e ekster danĝer'o. Sed ekzist'as ali'a'j person'o'j, kiu'j labor'as simpl'e por detru'i; al tiu'j sinjor'o'j, kiu'j'n ni'a bel'e el'kresk'int'a arb'o ne las'as dorm'i kaj kiu'j per ĉiu'j fort'o'j pen'as ĝi'n sub'fos'i, ni vok'as: se vi hav'as ali'a'n voj'o'n, kiu pov'as ni'n konduk'i al ni'a cel'o pli bon'e kaj pli cert'e, montr'u ĝi'n al ni, kaj ni ĝi'n sekv'os. Sed vi sci'as, ke vi propon'as ne i'o'n pret'a'n kaj cert'a'n, sed nur supoz'o'j'n kaj teori'a'j'n opini'o'j'n; vi sci'as, ke la akcept'o de vi'a tre dub'a kaj baldaŭ si'a'vic'e kritik'ot'a pli'bon'aĵ'o ruin'ig'us la labor'o'n de du'dek'jar'a disciplin'a kaj sukces'a labor'ad'o de mil'o'j da person'o'j kaj neni'o'n kre'us anstataŭ ĝi; vi sci'as, ke se ni de'klin'iĝ'us de ni'a disciplin'a voj'o kaj las'us fal'i Esperant'o'n, tiam la konfid'o de la mond'o por la ide'o mond'o'lingv'a, konfid'o fin'e akir'it'a post cent'o'j kaj mil'o'j da far'o'j de ne'kred'ad'o, pere'us por ĉiam kaj jam neniam pov'us est'i re'akir'it'a; vi tio'n sci'as, kaj tamen vi per ĉiu'j fort'o'j pen'as sen'kredit'ig'i ni'n en la okul'o'j de la mond'o... Bon'e, daŭr'ig'u do vi'a'n Herostrat'a'n labor'ad'o'n, kaj ni ir'os trankvil'e ni'a'n voj'o'n!

La du'a kulp'ig'o, kiu'n ni oft'e dev'as aŭd'i, est'as tio, ke ni Esperant'ist'o'j est'as mal'bon'a'j patriot'o'j. Ĉar tiu'j Esperant'ist'o'j, kiu'j trakt'as la Esperant'ism'o'n kiel ide'o'n, predik'as reciprok'a'n just'ec'o'n kaj frat'ec'o'n inter la popol'o'j, kaj ĉar laŭ la opini'o de la gent'a'j ŝovinist'o'j, patriot'ism'o konsist'as el mal'am'o kontraŭ ĉio, kio ne est'as ni'a, tial ni laŭ ili'a opini'o est'as mal'bon'a'j patriot'o'j, kaj ili dir'as, ke la Esperant'ist'o'j ne am'as si'a'n patr'uj'o'n. Kontraŭ tiu ĉi mensog'a, mal'nobl'a kaj kalumni'a kulp'ig'o ni protest'as plej energi'e, ni protest'as per ĉiu'j fibr'o'j de ni'a kor'o! Dum la pseŭdo-patriot'ism'o, t. e. la gent'a ŝovinism'o, est'as part'o de tiu komun'a mal'am'o, kiu ĉio'n en la mond'o detru'as, la ver'a patriot'ism'o est'as part'o de tiu grand'a tut'mond'a am'o, kiu ĉio'n konstru'as, konserv'as kaj feliĉ'ig'as. La Esperant'ism'o, kiu predik'as am'o'n, kaj la patriot'ism'o, kiu ankaŭ predik'as am'o'n, neniam pov'as est'i mal'amik'a'j inter si. Ĉiu pov'as parol'i al ni pri ĉiu'spec'a am'o, kaj ni kun dank'o li'n aŭskult'os; sed kiam pri am'o al la patr'uj'o parol'as al ni la ŝovinist'o'j, tiu'j reprezent'ant'o'j de abomen'ind'a mal'am'o, tiu'j mal'lum'a'j demon'o'j, kiu'j ne sol'e inter la land'o'j, sed ankaŭ en si'a propr'a patr'uj'o konstant'e instig'as hom'o'n kontraŭ hom'o—tiam ni kun la plej grand'a indign'o ni'n de'turn'as. Vi, nigr'a'j sem'ant'o'j de mal'pac'o, parol'u nur pri mal'am'o al ĉio, kio ne est'as vi'a, parol'u pri ego'ism'o, sed neniam uz'u la vort'o'n »am'o«; ĉar en vi'a buŝ'o la sankt'a vort'o »am'o« mal'pur'iĝ'as!

Vi star'as nun antaŭ mi'a'j okul'o'j, mi'a kar'a Litov'uj'o, mi'a mal'feliĉ'a patr'uj'o, kiu'n mi neniam pov'as forges'i, kvankam mi for'las'is vi'n kiel jun'a knab'o. Vi, kiu'n mi oft'e vid'as en mi'a'j sonĝ'o'j, vi, kiu'n neni'a ali'a part'o de la ter'o iam pov'os anstataŭ'i en mi'a kor'o, vi atest'u, kiu vi'n pli mult'e, pli kor'e kaj pli sincer'e am'as: ĉu mi, ide'a Esperant'ist'o, kiu rev'is pri frat'ec'o inter ĉiu'j vi'a'j loĝ'ant'o'j, kvankam mi dev'is bedaŭr'ind'e for'las'i vi'n, simil'e al mult'a'j cent'o'j da mit'o'j da ali'a'j vi'a'j fil'o'j—aŭ ĉu tiu'j person'o'j, kiu'j dezir'as, ke vi aparten'u nur al ili, kaj ĉiu'j ali'a'j vi'a'j fil'o'j est'u rigard'at'a'j kiel fremd'ul'o'j aŭ sklav'o'j! Ho patriot'ism'o, patriot'ism'o, kiam fin'e la hom'o'j lern'os kompren'i ĝust'e vi'a'n senc'o'n! Kiam vi'a sankt'a nom'o ĉes'os est'i arm'il'o en la man'o'j de divers'a'j mal'honest'ul'o'j! Kiam fin'e ĉiu hom'o ricev'os la rajt'o'n kaj la ebl'o'n al'glu'iĝ'i per si'a tut'a kor'o al tiu pec'o da ter'o, kiu li'n nask'is!

Long'e daŭr'os ankoraŭ mal'lum'a nokt'o sur la ter'o, sed ne etern'e ĝi daŭr'os. Ven'os iam la temp'o, kiam la hom'o'j ĉes'os est'i lup'o'j unu'j kontraŭ ali'a'j. Anstataŭ konstant'e batal'i inter si, el'ŝir'i la patr'uj'o'n unu'j al la ali'a'j, per'fort'e al'trud'i al si reciprok'e si'a'j'n lingv'o'j'n kaj mor'o'j'n, ili viv'os inter si pac'e kaj frat'e, en plen'a inter'konsent'o ili labor'os sur la ter'o, sur kiu ili viv'as, kaj kontraŭ tiu'j krud'a'j fort'o'j de la natur'o, kiu'j ili'n ĉiu'j'n egal'e atak'as. Kaj kun'e kaj inter'konsent'e ili cel'ad'os ĉiu'j al unu ver'o, al unu feliĉ'o. Kaj se iam ven'os tiu feliĉ'a temp'o, ĝi est'os la frukt'o de konstant'a kaj sen'lac'a labor'ad'o de tiu'j hom'o'j, kiu'j'n ni vid'as nun en ĉi tiu ĉambr'eg'o kaj kies nom'o, ankoraŭ tre mal'mult'e kon'at'a kaj tre mal'mult'e ŝat'at'a, est'as »Esperant'ist'o'j«.

Pied'not'o

[32] Esperant'ist'a Dokument'ar'o Vi, p. 83-86.

Aper'ant'e antaŭ vi kiel tradici'a mal'ferm'ant'o de la Esperant'ist'a'j kongres'o'j, mi permes'as al mi antaŭ ĉio esprim'i la plej respekt'a'n dank'o'n de ni'a kongres'o al Li'a Regn'estr'a Moŝt'o la Reĝ'o Frederik'o Aŭgust'o de Saks'uj'o por la grand'a honor'o, kiu'n li far'is al ni, pren'ant'e sur si'n la alt'a'n protekt'ad'o'n de ni'a kvar'a kongres'o. Mi esprim'as ankaŭ profund'a'n dank'o'n de ni'a kongres'o al sinjor'o'j la Ministr'o'j kaj ali'a'j eminent'a'j person'o'j, kiu'j bon'vol'is en'ir'i en la honor'a'n komitat'o'n de ni'a kongres'o. Mi esprim'as ankaŭ ni'a'n dank'o'n al tiu'j land'o'j, kiu'j send'is al ni'a kongres'o oficial'a'j'n deleg'it'o'j'n, kaj al la ali'land'a'j konsul'o'j, kiu'j honor'is ni'n per la reprezent'ad'o de ili'a'j land'o'j ĉe ni'a mal'ferm'a kun'ven'o. Nun la unu'a'n foj'o'n ni'a kongres'o aper'as sub la oficial'a sankci'o de regn'estr'o kaj reg'ist'ar'o; mi est'as cert'a, ke la Esperant'ist'o'j alt'e taks'os la grav'ec'o'n de tiu ĉi fakt'o; mi esper'as, ke ĝi est'os komenc'o de tiu nov'a temp'o, kiam ni'a ide'o ĉes'os est'i pen'ad'o de nur privat'a'j person'o'j, sed ĝi far'iĝ'os grav'a task'o por la reg'ist'ar'o'j de la mond'o.

En la nom'o de la kvar'a tut'mond'a Esperant'ist'a kongres'o mi salut'as la land'o'n German'a'n, kies gast'o'j ni ĉiu'j est'as en la nun'a moment'o; precip'e mi salut'as la Saks'an reĝ'land'o'n, kiu al ni, fil'o'j de la plej divers'a'j land'o'j kaj gent'o'j, aranĝ'is bel'a'n akcept'o'n en si'a centr'o mem, en si'a fam'a kultur'a ĉef'urb'o. Mi esprim'as ni'a'n kor'a'n dank'o'n al la Saksa reg'ist'ar'o kaj precip'e al la Dresdena urb'estr'ar'o por la tut'a help'o, kiu'n ili don'is al ni'a kongres'o, kaj por la salut'o, kiu'n ili aŭd'ig'is al ni per si'a'j estim'at'a'j reprezent'ant'o'j.

Fin'e mi esprim'as, cert'e en la nom'o de ĉiu'j Esperant'ist'o'j, ni'a'n kor'a'n kamarad'a'n dank'o'n al ni'a'j German'a'j sam'ide'an'o'j kaj antaŭ ĉio al ni'a Kvar'o por la Kvar'a, kiu pren'is sur si'n la mal'facil'a'n task'o'n, aranĝ'i ni'a'n kongres'o'n ĝust'e en ĉi tiu jar'o, kiam ekzist'is tiom da mal'help'o'j, kaj kiu, dank’ al si'a grand'a si'n'don'ec'o, aranĝ'is ĉio'n en la plej bon'a manier'o kaj en'skrib'is per tio tre grav'a'n paĝ'o'n en la histori'o'n de ni'a afer'o.

German'uj'o, la land'o de la filozof'o'j kaj poet'o'j, kiu est'is iam la centr'o de la human'ist'o'j, hav'as por ni'a ide'o special'a'n signif'o'n per tio, ke en ĉi tiu land'o, dank’ al la ne'forges'ebl'a grand'a merit'o de la pastr'o Johann Mart'in Schleyer, ni'a ide'o ricev'is si'a'n unu'a'n dis'volv'iĝ'o'n kaj la unu'a'n potenc'a'n puŝ'o'n antaŭ'e'n. German'uj'o sekv'e est'as la lul'il'o de la ide'o de lingv'o inter'naci'a. Ni, special'e Esperant'ist'o'j, hav'is ankaŭ en German'uj'o ni'a'j'n unu'a'j'n plej grav'a'j'n batal'ant'o'j'n, Einstein kaj Trompeter. Est'as ver'o, ke post'e en la daŭr'o de tre long'a temp'o ni'a ide'o en ĉi tiu land'o ŝajn'is tut'e mort'int'a; sed en la last'a'j jar'o'j ĝi ĉi tie de'nov'e vigl'e re'viv'iĝ'is, kaj ni hav'as plen'a'n esper'o'n, ke post ni'a nun'a kongres'o, kiam la German'o'j ek'kon'os ni'n pli proksim'e kaj konvink'iĝ'os per si'a'j propr'a'j okul'o'j kaj orel'o'j, ke ni ne est'as i'a'j teori'a'j fantazi'ul'o'j, ni'a afer'o ĉi tie ek'flor'os ne mal'pli potenc'e, ol en la ali'a'j grand'a'j land'o'j, kaj en la komun'a ĉiu'hom'a afer'o German'uj'o baldaŭ okup'os unu el la plej honor'a'j lok'o'j.

En la daŭr'o de la last'a jar'o en ni'a afer'o okaz'is fakt'o'j, kiu'j mal'trankvil'ig'is por iom da temp'o la mond'o'n Esperant'ist'a'n. Nun ĉio jam de'nov'e trankvil'iĝ'is. Ni'a arb'o, pri kiu mi parol'is en Kembriĝo, en la pas'int'a jar'o plej konvink'e montr'is si'a'n tut'a'n fort'ec'o'n kaj san'ec'o'n, ĉar malgraŭ la tut'e ne atend'it'a'j atak'o'j, kiu'j en la daŭr'o de kelk'a temp'o kaŭz'is grand'a'n krak'ad'o'n, la arb'o konserv'is si'a'n tut'a'n potenc'o'n kaj perd'is nur tre mal'mult'a'j'n foli'o'j'n. Malgraŭ la kaŝ'it'e prepar'it'a'j kaj rapid'e plen'um'it'a'j atak'o'j, kiu'j ne don'is al ni'a'j soldat'o'j la pov'o'n dec'e orient'iĝ'i kaj inter'komunik'iĝ'i, ĉiu el ili sur si'a apart'a lok'o star'is fort'e kontraŭ ĉiu'j for'log'o'j, kaj nur tre mal'mult'a'j las'is si'n kapt'i per lert'a'j vort'o'j. Super la okaz'int'a'j fakt'o'j ni pov'us sekv'e silent'e trans'ir'i al la tag'ord'o. Tamen, por gard'i ni'a'j'n ven'ont'a'j'n batal'ant'o'j'n kontraŭ simil'a'j surpriz'o'j, mi permes'os al mi dir'i kelk'e da vort'o'j pri tiu tem'o. El la temp'o pas'int'a ni ĉerp'u instru'o'n por la temp'o ven'ont'a.

Pas'is jam ĝust'e tri'dek jar'o'j de la moment'o, kiam Esperant'o unu'e aper'is antaŭ mal'grand'a rond'o da amik'o'j; pas'is jam du'dek unu jar'o'j de la moment'o, kiam Esperant'o unu'e aper'is publik'e antaŭ la mond'o. Tre mal'fort'a ĝi est'is en la unu'a temp'o; ĉiu plej mal'grand'a blov'et'o pov'is ĝi'n renvers'i kaj mort'ig'i. Ĉiu bon'a vort'o de la plej sen'signif'a hom'o aŭ de la plej sen'valor'a gazet'o don'is al ni'a'j pionir'o'j esper'o'n kaj kuraĝ'o'n; ĉiu atak'ant'a vort'o kaŭz'is al ili dolor'o'n. Kiam antaŭ du'dek jar'o'j la Amerik'a Filozofi'a Societ'o vol'is pren'i la afer'o'n de lingv'o inter'naci'a en si'a'j'n man'o'j'n, tio est'is por la aŭtor'o de Esperant'o tiel alt'eg'a kaj ne'ating'ebl'a aŭtoritat'o, ke li, kiu tiam hav'is ankoraŭ la rajt'o'n dispon'i pri Esperant'o, tuj decid'is for'don'i ĉio'n al la man'o'j de tiu societ'o, ĉar est'ant'e tut'e sen'spert'a, li tiam ankoraŭ ne sci'is, kia grand'eg'a diferenc'o est'as inter teori'o kaj praktik'o.

Feliĉ'e la entrepren'o de la Amerik'a Societ'o ne sukces'is. Mi uz'as la vort'o'n »feliĉ'e«; ĉar efektiv'e nun, kiam mi est'as pli spert'a, por mi est'as afer'o tut'e sen'dub'a, ke, se la entrepren'o de tiu'j teori'ist'o'j daŭr'us iom pli long'e, la tut'a ide'o de lingv'o inter'naci'a jam de long'e est'us tut'e sen'kredit'ig'it'a kaj en'ter'ig'it'a por ĉiam, aŭ almenaŭ por tre long'a, long'a temp'o.

Ni'a'j pionir'o'j labor'is, kaj la afer'o kresk'is. Baldaŭ ni ĉiam pli kaj pli akir'ad'is la konvink'o'n, ke de teori'ist'o'j ni dev'as atend'i tre mal'mult'e da bon'o por ni'a afer'o; ke ĉiu'j laŭd'o'j kaj mal'laŭd'o'j de flank'a'j person'o'j hav'as por ni nur tre mal'grand'a'n signif'o'n; ke ni dev'as fid'i nur ni'a'j'n propr'a'j'n fort'o'j'n, ni'a'n propr'a'n pacienc'o'n kaj konstant'ec'o'n; ke la mond'o ven'os al ni nur tiam, kiam ĝi vid'os en ni potenc'o'n, kiam ĝi vid'os, ke ni ne palp'as en mal'lum'o, ke ni ne perd'as hodiaŭ, kio'n ni akir'is hieraŭ, ke ni'a voj'o est'as klar'a kaj rekt'a kaj ni de ĝi neniam de'flank'iĝ'as.

Sed ne per unu foj'o ni ven'is al tiu fortik'a konvink'o. En la unu'a temp'o, vid'ant'e, ke ni'a afer'o progres'as tre mal'rapid'e kaj mal'facil'e, mult'a'j Esperant'ist'o'j pens'is, ke la kaŭz'o de tio kuŝ'as en ni'a lingv'o mem, ke, se ni nur ŝanĝ'os tiu'n aŭ ali'a'n detal'o'n, la mond'o tuj ven'os al ni en grand'a amas'o. Tiam ven'is la period'o de la grand'a postul'ad'o de re'form'o'j. Feliĉ'e tiu period'o daŭr'is ne long'e. La Esperant'ist'o'j baldaŭ konvink'iĝ'is, ke ven'i al ia komun'a, ĉiu'j'n kontent'ig'ant'a kaj silent'ig'ant'a inter'konsent'o pri la esenc'o de la re'form'o'j est'as tut'e ne ebl'e, kaj la ekster'a mond'o, kiu'j'n la re'form'em'ul'o'j cel'is, rest'is absolut'e indiferent'a koncern'e tio'n, ĉu tiu aŭ ali'a detal'o hav'as en ni'a lingv'o tia'n form'o'n aŭ ali'a'n; oni baldaŭ konvink'iĝ'is, ke per re'form'ad'o ni nur perd'os ĉio'n ĝis nun akir'it'a'n kaj gajn'os absolut'e neni'o'n. Tiam la Esperant'ist'o'j firm'e decid'is ne parol'i plu pri i'a'j re'form'o'j. Kelk'a'j tre mal'mult'a'j mal'kontent'ul'o'j for'las'is Esperant'o'n kaj kun'e kun kelk'a'j ne'esperant'ist'o'j, kiu'j rigard'is si'n kiel plej kompetent'a'j'n en la afer'o de lingv'o inter'naci'a, komenc'is inter si ĝis nun ankoraŭ ne fin'iĝ'int'a'n kaj neniam fin'iĝ'ont'a'n diskut'ad'o'n pri divers'a'j lingv'a'j detal'o'j, kaj ili star'as nun sur tiu sam'a punkt'o, sur kiu ili star'is antaŭ dek kvar jar'o'j. La tut'a ceter'a Esperant'ist'ar'o en plen'a harmoni'o fort'e grup'iĝ'is ĉirkaŭ si'a konstant'a standard'o kaj far'is de tiu temp'o grand'a'n, grand'eg'a'n marŝ'o'n antaŭ'e'n.

De la temp'o, kiam la Esperant'ist'o'j ĉes'is parol'i pri re'form'o'j, komenc'iĝ'is por Esperant'o period'o ĉiam pli kaj pli bril'ant'a. En la komenc'o, sub la prem'o de tre grand'a'j mal'help'o'j ekster'a'j, ni progres'ad'is tre mal'rapid'e kaj mal'facil'e. Sed sub la influ'o de ni'a plen'a intern'a harmoni'o kaj ni'a ne'de'klin'iĝ'a ir'ad'o rekt'e antaŭ'e'n, ni'a'j fort'o'j ĉiam pli kaj pli kresk'is. Nun ni ating'is tia'n potenc'o'n, pri kiu mult'a'j el ni antaŭ dek jar'o'j ne kuraĝ'is eĉ rev'i, kaj se ni marŝ'os en tia sam'a harmoni'o kiel ĝis nun, neni'a fort'o en la mond'o pov'os halt'ig'i ni'a'n ir'ad'o'n, kaj ni plen'e ating'os ni'a'n cel'o'n. Ĉiu'hor'e kresk'as la nombr'o de ni'a'j parti'an'o'j; ĉiu'tag'e pli'grand'iĝ'as la nombr'o de ni'a'j grup'o'j. Ni'a literatur'o kresk'as tiel sen'halt'e kaj rapid'e, ke mult'a'j mal'grand'a'j naci'o'j jam nun pov'as ni'n envi'i. La praktik'a uz'ad'o de ni'a lingv'o far'iĝ'as ĉiam pli kaj pli grand'a. Dum ankoraŭ antaŭ ne long'e oni tut'e silent'is pri ni, kaj post'e oni ni'n mok'is, nun oni jam ĉie ni'n respekt'as kiel grand'a'n potenc'o'n. Eĉ tiu'j ni'a'j princip'a'j kontraŭ'ul'o'j, kiu'j antaŭ ne long'e mal'ŝat'e rigard'is ni'n de alt'e, nun jam kri'as alarm'o'n.

Ni'a lingv'o mem konstant'e pli riĉ'iĝ'as kaj elast'iĝ'as. Iom post iom konstant'e aper'as nov'a'j vort'o'j kaj form'o'j, unu'j fortik'iĝ'as, ali'a'j ĉes'as est'i uz'at'a'j. Ĉio far'iĝ'as kviet'e, sen'sku'e kaj eĉ ne'rimark'ebl'e. Neni'e montr'iĝ'as ia diferenc'iĝ'ad'o de ni'a lingv'o laŭ la divers'a'j land'o'j, kaj ju pli spert'a'j far'iĝ'as la aŭtor'o'j, des pli simil'iĝ'as reciprok'e ili'a uz'ad'o de ni'a lingv'o, malgraŭ la grand'a mal'proksim'ec'o de ili'a'j lok'o'j de loĝ'ad'o. Neni'e romp'iĝ'as aŭ difekt'iĝ'as la kontinu'ec'o inter la lingv'o mal'nov'a kaj nov'a, kaj malgraŭ la fakt'o, ke ni'a lingv'o fort'e dis'volv'iĝ'as, ĉiu nov'a Esperant'ist'o leg'as la verk'o'j'n de antaŭ du'dek jar'o'j kun tia sam'a perfekt'a facil'ec'o, kiel Esperant'ist'o tiu'temp'a, kaj li eĉ ne rimark'as, ke tiu'j verk'o'j est'as skrib'it'a'j ne nun, sed en la unu'a, suĉ'infan'a period'o de ni'a lingv'o.

Ni'a afer'o regul'e kaj trankvil'e ir'as antaŭ'e'n. La temp'o de la teori'a'j juĝ'o'j kaj de klin'iĝ'ad'o antaŭ ŝajn'a'j aŭtoritat'o'j jam de long'e pas'is. Se iu nun esprim'as si'a'n opini'o'n aŭ konsil'o'n pri Esperant'o, oni jam ne demand'as, ĉu li est'as hom'o grand'fam'a aŭ ne,—oni nur demand'as, ĉu li'a'j konsil'o'j est'as konform'a'j al la natur'a'j bezon'o'j kaj la natur'a ir'ad'o de ni'a lingv'o aŭ ne. Se iu glor'nom'a person'o en plen'a ne'sci'ad'o de ni'a afer'o esprim'as iu'n el tiu'j sen'senc'aĵ'o'j, kiu'j'n ni jam tiel oft'e aŭd'is, ekzempl'e, ke art'a lingv'o est'as utopi'o, ke la Esperant'ist'o'j si'n reciprok'e ne kompren'as, k.t.p., aŭ se li, forges'ant'e la nun'a'n stat'o'n de Esperant'o kaj la terur'a'n ekzempl'o'n de la Volapüka akademi'o, postul'as, ke ni re'bak'u la tut'a'n lingv'o'n laŭ li'a teori'a recept'o,—tiam ni, Esperant'ist'o'j, indiferent'e ĉio'n aŭskult'as kaj trankvil'e ir'as ni'a'n voj'o'n.

Ne por fier'i pri ni'a fort'ec'o mi dir'as ĉio'n ĉi tio'n; neni'u el ni hav'as la rajt'o'n est'i fier'a; ĉar ni'a fort'ec'o ne est'as la merit'o de iu el ni apart'e, sed ĝi est'as nur la rezultat'o de mult'e'jar'a pacienc'a labor'ad'o de mult'o da person'o'j. Mi vol'is nur atent'ig'i vi'n pri tio, ke en ni'a afer'o ĉio pov'as est'i ating'it'a nur per harmoni'o kaj konstant'ec'o. Se ni'n ne gvid'us fer'a konstant'ec'o, ni'a lingv'o jam de long'e ne ekzist'us, kaj la vort'o'j »lingv'o inter'naci'a« est'us nun la plej grand'a mok'at'aĵ'o por la mond'o.

La long'a kaj mal'facil'a batal'ad'o ni'n hard'is, kaj ne sol'e la voĉ'o'j de apart'a'j person'o'j, sed eĉ la prem'o de ia grand'a potenc'o nun jam ne pov'us deklin'i la Esperant'ist'ar'o'n de ĝi'a klar'a kaj rekt'a voj'o. Kia do est'as la kaŭz'o, ke en la pas'int'a jar'o en ni'a tend'ar'o subit'e nask'iĝ'is tia grand'a vent'o, kiu en la daŭr'o de moment'o minac'is al'port'i al ni tiom da mal'bon'o? Kiu est'is tiu ŝajn'e grand'eg'a fort'o, kiu por moment'o en'port'is tia'n ne'atend'it'a'n konfuz'o'n en ni'a'n mez'o'n? Nun, kiam ĉio jam klar'iĝ'is, ni pov'as konfes'i, ke ĝi ne est'is ia ekster'ordinar'e grand'a potenc'o, ĝi est'is simpl'e kelk'a'j mal'mult'a'j person'o'j; sed la danĝer'ec'o de ili'a atak'o konsist'is en tio, ke tiu atak'o ne ven'is mal'kaŝ'e el ekster'e, sed ĝi est'is kaŝ'it'e prepar'it'a kaj tut'e ne'atend'it'e aranĝ'it'a intern'e de ni'a tend'ar'o.

Ĝi est'as histori'o, pri kiu mi ne vol'as parol'i. Nun mi vol'as nur dir'i jen'o'n: Ni ĉiu'j est'as reprezent'ant'o'j de la ide'o de lingv'o inter'naci'a, ni far'u kun ĝi, kio'n ni vol'as, sed ni ag'u honest'e kaj ni memor'u, ke pri ni'a'j ag'o'j la est'ont'ec'o sever'e ni'n juĝ'os. Memor'u, ke Esperant'o est'as nenies propr'aĵ'o, ke la Esperant'ist'o'j hav'as plen'a'n rajt'o'n far'i kun ĝi ĉio'n, kio'n ili vol'as, se ili nur far'os ĝi'n si'n'gard'e, lojal'e kaj inter'konsent'e. Nur por gard'i ni'a'n lingv'o'n kontraŭ anarĥi'o de la flank'o de apart'a'j person'o'j, ni'a lingv'o hav'as si'a'n plej sen'parti'e elekt'it'a'n kaj el plej kompetent'a'j person'o'j konsist'ant'a'n kaj konsist'ont'a'n Lingv'a'n Komitat'o'n, kiu, de'pend'ant'e de neni'u mastr'o, hav'as plen'a'n rajt'o'n kaj plen'a'n pov'o'n esplor'i kaj prezent'i al la sankci'o de la Esperant'ist'ar'o ĉio'n, kio'n ĝi vol'os. La Bulonj'a Deklaraci'o mal'permes'as nur, ke apart'a'j person'o'j romp'u la lingv'o'n arbitr'e, ĝi est'as kre'it'a nur, por gard'i la ekstrem'e neces'a'n kontinu'ec'o'n en ni'a lingv'o. Se iu el vi trov'as, ke ni dev'as far'i tio'n aŭ ali'a'n, prezent'u vi'a'n dezir'o'n al la Lingv'a Komitat'o. Se tiu Komitat'o ŝajn'os al vi tro konservativ'a, tiam memor'u, ke ĝi ekzist'as ne por la plen'um'ad'o de divers'a'j person'a'j kapric'o'j, sed por la gard'ad'o de la interes'o'j de la tut'a Esperant'ist'ar'o; ke pli bon'e est'as, ke la Komitat'o far'u tro mal'mult'e, ol ke ĝi facil'anim'e far'u i'a'n paŝ'o'n, kiu pov'us mal'util'i al ni'a tut'a afer'o. Ĉar vi ĉiu'j konfes'as, ke la esenc'o de ni'a lingv'o est'as ĝust'a kaj oni pov'as disput'i nur pri detal'o'j, tial ĉio bon'a kaj ĉio efektiv'e neces'a pov'as facil'e est'i far'at'a en ĝi per voj'o lojal'a, en harmoni'o kaj pac'o.

La person'o'j, kiu'j vol'as al'trud'i al la tut'a Esperant'ist'ar'o si'a'j'n dezir'o'j'n, dir'as ordinar'e, ke ili hav'as la plej bon'a'j'n ide'o'j'n, kiu'j'n la pli'mult'o da Esperant'ist'o'j cert'e aprob'us, sed i'a'j ĉef'o'j ne vol'as ili'n aŭskult'i kaj ne permes'as al ili, prezent'i si'a'j'n ide'o'j'n por esplor'ad'o. Tio est'as ne ver'a. Vi sci'as, ke laŭ la nov'a ord'o, kiu'n per komun'a voĉ'don'ad'o akcept'is por si ni'a Lingv'a Komitat'o, ĉiu hom'o ne sol'e hav'as la rajt'o'n prezent'i al la Komitat'o si'a'j'n propon'o'j'n, sed se la propon'o hav'as eĉ nur plej mal'grand'a'n ŝajn'o'n de serioz'ec'o, se inter la cent membr'o'j de la Komitat'o la propon'o akir'is por si eĉ nur la aprob'o'n de kvin person'o'j, tio jam sufiĉ'as, ke la Lingv'a Komitat'o est'u dev'ig'at'a esplor'i tiu'n propon'o'n. Vi vid'as sekv'e, ke neni'u pov'as plend'i, ke oni li'n ne aŭskult'as aŭ ke i'a'j ĉef'o'j prezent'as al voĉ'don'ad'o nur tio'n, kio'n ili dezir'as.

Se iu dir'as al vi, ke oni dev'as ĉio'n krud'e romp'i, se oni per ĉiu'j fort'o'j kaj per ĉiu'j ebl'a'j rimed'o'j pen'as mal'kontent'ig'i vi'n; se de la voj'o de sever'a unu'ec'o, de tiu sol'a voj'o, kiu pov'as konduk'i ni'n al ni'a cel'o, oni pen'as for'log'i vi'n,—tiam gard'u vi'n! tiam sci'u, ke tio konduk'as al mal'ord'ig'o de ĉio, kio'n mult'a'j mil'o'j da person'o'j ating'is por la grand'a ĉiu'hom'a ide'o per mult'e'jar'a pacienc'a labor'ad'o.

Mi fin'is. Pardon'u al mi la mal'agrabl'a'n tem'o'n, kiu'n mi elekt'is. Ĝi est'as la unu'a kaj esper'ebl'e ankaŭ la last'a foj'o en la histori'o de ni'a'j kongres'o'j. Kaj nun ni ĉio'n forges'u; ni komenc'u la grand'a'n fest'o'n, por kiu ni ĉiu'j kun'ven'is el la divers'a'j land'o'j de la mond'o; ni ĝoj'e pas'ig'u ni'a'n grand'a'n ĉiu'jar'a'n semajn'o'n de la pur'e hom'ar'a fest'o. Ni memor'u pri tio, ke ni'a'j kongres'o'j est'as ekzerc'ant'a kaj eduk'ant'a antaŭ'parol'o por la histori'o de la est'ont'a inter'frat'ig'it'a hom'ar'o. Por ni est'as grav'a'j ne i'a'j bagatel'a'j ekster'a'j detal'aĵ'o'j de ni'a lingv'o, sed ĝi'a esenc'o, ĝi'a ide'o kaj cel'o, tial ni antaŭ ĉio dev'as zorg'i pri ĝi'a sen'inter'romp'a viv'ad'o, pri ĝi'a sen'halt'a kresk'ad'o. Grand'a est'as la diferenc'o inter hom'o-infan'o kaj hom'o-vir'o; grand'a ebl'e est'os la diferenc'o inter la nun'a Esperant'o kaj la evoluci'int'a Esperant'o de post mult'a'j jar'cent'o'j; sed dank’ al ni'a diligent'a gard'ad'o la lingv'o fortik'e viv'os, malgraŭ ĉiu'j atenc'o'j, ĝi'a spirit'o fort'iĝ'os, ĝi'a cel'o est'os ating'it'a, kaj ni'a'j nep'o'j ben'os ni'a'n pacienc'o'n.

Pied'not'o

[33] Esperant'ist'a Dokument'ar'o XII, p. 39-44.

Kar'a'j sam'ide'an'o'j kaj amik'o'j! Ĉiu'foj'e kiam komenc'iĝ'as nov'a inter'kongres'a jar'o, ĉiu Esperant'ist'o, kiu antaŭ'vid'as por si iom da liber'a temp'o kaj pov'as ŝpar'i iom da mon'o, komenc'as prepar'iĝ'ad'i al la est'ont'a kongres'o Esperant'ist'a, al la plej proksim'a grand'a komun'a fest'o de la popol'o Esperant'ist'a. Amik'o'j, kiu'j'n lig'as la sam'a ide'o, la sam'a'j aspir'o'j kaj esper'o'j, kor'tuŝ'it'e dir'is al si reciprok'e »ĝis la re'vid'o«, kaj kun ĝoj'o ili atend'as tiu'n re'vid'o'n. Kiel reciprok'e si'n am'ant'a'j ge'frat'o'j, kiu'j nur de temp'o al temp'o pov'as kun'iĝ'i en la dom'o de si'a'j ge'patr'o'j, tiel la Esperant'ist'o'j sopir'e atend'as tiu'n moment'o'n, kiam ili pov'os renkont'iĝ'i en la centr'o de Esperant'uj'o, am'e salut'i si'n reciprok'e, varm'e prem'i al si la man'o'j'n kaj dir'i al si: »ni viv'as, ni honest'e labor'is en la daŭr'o de la jar'o, ni gard'is honest'e la honor'o'n de ni'a dom'o, ni pov'as kun pur'a konscienc'o part'o'pren'i en la komun'a fest'o de ni'a famili'o«.

Sed dum ĉiu el vi prepar'iĝ'as al ni'a komun'a fest'o kun kor'o tut'e ĝoj'a, mi far'as tio'n sam'a'n ĉiam kun kor'o iom pez'a, ĉar en ni'a'j kongres'o'j la sort'o don'is al mi rol'o'n, kvankam tre flat'a'n, tamen sam'temp'e ankaŭ tre ŝarĝ'a'n: mi est'as dev'ig'at'a akcept'ad'i honor'o'j'n, kiu'j aparten'as ne al mi. Prav'e aŭ mal'prav'e la mond'o vid'as en mi ĉiam la natur'a'n reprezent'ant'o'n de la an'ar'o Esperant'ist'a, la simbol'o'n de la Esperant'ism'o, de la Esperant'ist'a lojal'ec'o kaj unu'ec'o; kaj ĉar la hom'o'j ne pov'as esprim'i si'a'j'n sent'o'j'n al io abstrakt'a, tial ĉiu'j esprim'o'j de simpati'o kaj entuziasm'o por la Esperant'ism'o direkt'iĝ'as sub mi'a adres'o.

Ekzist'as tamen person'o'j, kiu'j tio'n ne kompren'as aŭ ne vol'as kompren'i; ili envi'as la flag'o'n pro la honor'o'j, kiu'j est'as far'at'a'j al ĝi; ili vid'as en mi person'o'n, kiu kvazaŭ lud'as la rol'o'n de ia reĝ'o. Jen est'as la kaŭz'o, pro kiu mi ĉiam kun pez'a kor'o vetur'as al ni'a'j kongres'o'j. Fort'e, tre fort'e mi dezir'us for'rifuz'i mi'a'n por mi tro turment'a'n rol'o'n, kaj star'i ne antaŭ vi, sed inter vi; sed la afer'o ne de'pend'as de mi'a vol'o, ĝi de'pend'as de divers'a'j cirkonstanc'o'j, antaŭ kiu'j mi dev'as mi'n klin'i, se mi ne vol'as mal'util'i al ni'a mov'ad'o. Tial ankaŭ hodiaŭ mi star'as antaŭ vi kiel simbol'o de vi'a afer'o kaj de vi'a unu'ec'o, kiel vi'a konkret'a reprezent'ant'o; mi akcept'as ĉio'n, kio est'as destin'at'a por vi, kaj mi ĉio'n fidel'e trans'don'as al vi, popol'o Esperant'ist'a.

En ĉi tiu mi'a rol'o de vi'a reprezent'ant'o, mi antaŭ ĉio atent'ig'as vi'n pri la grand'a honor'o, kiu'n far'is al ni li'a reĝ'a moŝt'o la reĝ'o Alfons'o XIII^a, afabl'e akcept'int'e la honor'a'n prezid'ant'ec'o'n de ni'a kongres'o. Mi esprim'as en vi'a nom'o ni'a'n plej respekt'a'n dank'o'n al li'a reĝ'a moŝt'o. La reĝ'o Alfons'o XIII^a long'e viv'u!

Mi atent'ig'as vi'n pri ia grand'a simpati'o, kiu'n montr'is al ni'a afer'o la reg'ist'o'j de tiu land'o, en kiu ni nun trov'iĝ'as; ne sol'e ĉiu'j ministr'o'j pren'is sur si'n la patron'ec'o'n de ni'a kongres'o, sed la reg'ist'ar'o de la land'o en si'a propr'a nom'o per si'a'j ambasador'o'j oficial'e invit'is la reg'ist'ar'o'j'n de ali'a'j land'o'j, ke ili send'u deleg'it'o'j'n al ni'a kongres'o. Por ĉi tiu grand'a kaj tre grav'a serv'o mi esprim'as en vi'a nom'o plej varm'a'n dank'o'n al la reg'ist'ar'o de la Hispan'a regn'o.

Vi sci'as, kiel energi'e kaj zorg'e la lok'a organiz'a komitat'o labor'is por bel'eg'a kaj plej frukt'o'port'a prepar'ad'o de ni'a nun'a kongres'o. Vi sci'as, ke ili ne perd'is la kuraĝ'o'n, eĉ malgraŭ la mal'feliĉ'a'j Barcelonaj okaz'int'aĵ'o'j, kiu'j ĉiu'n el ni dev'ig'is pens'i, ke la kongres'o en Barcelono est'as jam absolut'e ne'far'ebl'a. Part'o'n de tio, kio'n la komitat'o far'is, vi jam vid'is, la ceter'a'n part'o'n vi vid'os dum la kongres'o mem kaj en la post'kongres'a'j tag'o'j. Al ĉi tiu mult'e labor'int'a komitat'o, kaj precip'e al ĝi'a kar'a prezid'ant'o, mi esprim'as en la nom'o de ni ĉiu'j ni'a'n plej kor'a'n dank'o'n.

Vi vid'is, kia'n ekster'ordinar'e honor'a'n kaj simpati'plen'a'n akcept'o'n prepar'is por ni la urb'o Barcelono. Vi sci'as, ke nur apart'a'j, ne'antaŭ'vid'it'a'j cirkonstanc'o'j mal'help'is la urb'o'n, montr'i kun plen'a entuziasm'o kaj en si'a plen'a ampleks'o si'a'n grand'a'n estim'o'n, si'a'n plej viv'a'n simpati'o'n al vi, popol'o Esperant'ist'a, al vi'a pen'ad'o kaj labor'ad'o, al vi'a cel'o kaj esper'o'j. En vi'a nom'o mi esprim'as al la urb'o ni'a'n plej profund'a'n kaj sincer'a'n dank'o'n.

En la ĝis'nun'a'j kongres'o'j mi hav'is i'o'n por dir'i al vi, tial ĉe la mal'ferm'o de la kongres'o mi parol'is long'e; hodiaŭ mi hav'as neni'o'n grav'a'n por dir'i, tial mi parol'os mal'long'e. Vi sci'as, kia est'as ni'a cel'o; vi sci'as, kia est'as la sol'a voj'o, per kiu ni pov'as ating'i tiu'n cel'o'n; ni marŝ'u do antaŭ'e'n diligent'e kaj harmoni'e. Se ni demand'os ni'n, kio'n ni far'is en la ĵus fin'iĝ'int'a inter'kongres'a jar'o, ni pov'os respond'i: »Ni sam'e viv'is, ni kresk'is, ni fort'iĝ'is en ĉiu'j rilat'o'j«. Kia'n grand'a'n signif'o'n tio hav'as, tio'n pov'as kompren'i nur tiu'j, kiu'j kompren'as la tut'a'n grav'ec'o'n kaj mal'facil'ec'o'n de ni'a afer'o, kaj kiu'j mem labor'is por ĝi. Kiel en la jar'o'j pas'int'a'j, tiel ankaŭ en la jar'o ĵus fin'iĝ'int'a, mult'a'j el vi labor'is por ni'a komun'a afer'o kun grand'a fervor'o kaj si'n'don'ec'o; al ili la Esperant'ist'ar'o esprim'as si'a'n kor'a'n dank'o'n. Sed dum la Kongres'o, ni ne sol'e rakont'os al ni reciprok'e pri la labor'o'j far'it'a'j, ni dev'os plen'um'i ankaŭ kelk'a'j'n labor'o'j'n komun'a'j'n, kiu'j postul'as komun'a'n inter'konsil'iĝ'o'n kaj inter'konsent'o'n.

Ni komenc'u en feliĉ'a hor'o ni'a'j'n kongres'a'j'n labor'o'j'n kaj fest'o'j'n, al la unu'a'j ni pen'u don'i la plej bon'a'n sukces'o'n, en la du'a'j ni ĉerp'u kuraĝ'o'n kaj fort'o'n por la labor'o'j de la jar'o ven'ont'a.

Pied'not'o

[34] Esperant'ist'a Dokument'ar'o XIV, p. 56-58.

Land'o de liber'ec'o, land'o de est'ont'ec'o, mi vi'n salut'as! Land'o, pri kiu rev'is kaj nun ankoraŭ rev'as mult'a'j sufer'ant'o'j kaj sen'kulp'a'j persekut'at'o'j, mi vi'n salut'as! Regn'o de hom'o'j, kiu aparten'as ne al tiu aŭ ali'a gent'o aŭ eklezi'o, sed al ĉiu'j si'a'j honest'a'j fil'o'j, mi klin'as mi'n antaŭ vi, kaj mi est'as feliĉ'a, ke la sort'o permes'is al mi, vi'n vid'i kaj spir'i almenaŭ dum kelk'a temp'o vi'a'n liber'a'n, de neni'u monopol'ig'it'a'n aer'o'n.

Salut'o'n al vi, Uson'o, plej potenc'a reprezent'ant'o de la nov'a mond'o. Ni, fil'o'j de la mal'nov'a kaj mal'jun'a kontinent'o, ven'is al vi kiel gast'o'j; sed ne vid'am'a turism'o en'ŝip'ig'is ni'n, ne la esper'o de ia komerc'a akir'o pel'is ni'n al vi'a bord'o: ni ven'is, por al'port'i al vi nov'a'n sent'o'n kaj nov'a'n ide'o'n, ni ven'is, por al'port'i nov'a'n kuraĝ'o'n al tiu'j ni'a'j sam'ide'an'o'j kaj sam'ideal'an'o'j, kiu'j ĝis nun labor'is inter vi kaj kies vort'o'j pri ia nov'a popol'o ebl'e ŝajn'is al vi tro fabel'a'j. Pec'o de tiu miks'de'ven'a kaj tamen lingv'e kaj kor'e unu'ig'it'a popol'o nun star'as antaŭ vi real'e kaj viv'ant'e. Rigard'u ni'n, aŭskult'u ni'n, kaj konvink'iĝ'u, ke ni ne est'as fabel'o. Ni est'as divers'gent'an'o'j, kaj tamen ni sent'as ni'n kiel sam'gent'an'o'j, ĉar ni kompren'as ni'n kiel sam'gent'an'o'j, hav'ant'e neni'a'n bezon'o'n humil'ig'i aŭ fremd'lingv'e balbut'ig'i unu la ali'a'n. Ni esper'as ke dank’ al ni'a labor'ad'o pli aŭ mal'pli fru'e la tut'a mond'o simil'iĝ'os al ni kaj far'iĝ'os unu grand'a hom'a gent'o, konsist'ant'a el divers'a'j famili'o'j, intern'e apart'lingv'a'j kaj apart'mor'a'j, sed ekster'e sam'lingv'a'j kaj sam'mor'a'j. Al tiu ni'a labor'ad'o, kiu cel'as kre'i iom post iom unu'ig'it'a'n, sekv'e fort'ig'it'a'n kaj spirit'e alt'ig'it'a'n hom'ar'o'n, ni nun invit'as vi'n, fil'o'j de Uson'o. Kaj ni esper'as, ke ni'a vok'o ne rest'os van'a, sed ĝi baldaŭ eĥ'e re'son'os en ĉiu'j angul'o'j de vi'a land'o kaj tra tut'a vi'a kontinent'o.

Nur tre mal'mult'a'j el ni pov'is ven'i en vi'a'n land'o'n, ĉar ni, Esperant'ist'o'j, ne est'as hom'o'j riĉ'a'j; de ni'a nun'a kongres'o ni sekv'e ne pov'as atend'i grav'a'j'n decid'o'j'n, kiu'j hav'us signif'o'n por la tut'a Esperant'ist'ar'o. Ni ven'is al vi, Uson'an'o'j, precip'e por pas'ig'i en vi'a mez'o kaj antaŭ vi'a'j okul'o'j unu semajn'o'n de ni'a Esperant'ist'a viv'o, por montr'i al vi almenaŭ mal'grand'a'n pec'o'n de tiu viv'o, por al'port'i al vi sem'o'n; kaj ni esper'as, ke post ni'a for'ir'o tiu sem'o potenc'e ĝerm'os kaj kresk'os, kaj en vi'a land'o ni'a afer'o baldaŭ hav'os si'a'j'n plej fervor'a'j'n kaj plej grav'a'j'n apostol'o'j'n.

En vi'a land'o, Uson'a'j sam'ide'an'o'j, ni'a afer'o est'as ankoraŭ tro jun'a, kaj mult'a'j el vi ne el'labor'is al si ankoraŭ tut'e klar'a'n juĝ'o'n pri ĝi; tial permes'u, ke mi almenaŭ iom esplor'u antaŭ vi la voj'o'n, kiu'n ni ir'as.

Kio'n cel'as la Esperant'ist'a mov'ad'o? Ĝi cel'as ating'i reciprok'a'n kompren'ad'o'n inter ĉiu'j hom'o'j kaj popol'o'j. Por kio ni bezon'as tia'n reciprok'a'n kompren'ad'o'n? Kia'j est'as la sekv'o'j, kiu'j'n ni atend'as de ĝi? Kial ni dezir'as, ke ĝi est'u nepr'e sur fundament'o neŭtral'a? Kial ni tiel persist'e labor'as por ĝi? Kia est'as la spirit'o, kiu ni'n ĉiu'j'n lig'as inter ni? Pri ĉio ĉi tio mi jam mult'e parol'is, kaj mi ne vol'as nun ripet'i mi'a'j'n vort'o'j'n, des pli, ke ĉiu el vi post kelk'a medit'ad'o facil'e mem trov'os la respond'o'j'n. Antaŭ vi, praktik'a'j Amerik'an'o'j, mi vol'as analiz'i ali'a'n demand'o'n, nom'e: ĉu ni kun ni'a labor'ad'o star'as sur voj'o tut'e cert'a, aŭ ĉu ni pov'as tim'i, ke iam ni'a tut'a labor'ad'o montr'iĝ'os van'a? Nur plen'a konsci'o pri la ir'ot'a voj'o don'as al la marŝ'ant'o'j sufiĉ'e da energi'o, por kontraŭ'batal'i ĉiu'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n, kiu'j trov'iĝ'as sur la voj'o.

La cel'o, por kiu ni labor'as, pov'as est'i ating'it'a per du voj'o'j: aŭ per labor'ad'o de hom'o'j privat'a'j, t. e. de la popol'a'j amas'o'j, aŭ per dekret'o de la reg'ist'ar'o'j. Plej kred'ebl'e ni'a afer'o est'os ating'it'a per la voj'o unu'a, ĉar al tia afer'o, kiel ni'a, la reg'ist'ar'o'j ven'as kun si'a sankci'o kaj help'o ordinar'e nur tiam, kiam ĉio est'as jam tut'e pret'a. Kia dev'as est'i la karakter'o de la unu'a voj'o, pri tio neni'u pov'as dub'i; pri afer'o, kies tut'a esenc'o kaj viv'o est'as baz'it'a sur inter'konsent'o, ĉiu kompren'as tre bon'e, ke labor'ad'o de amas'o'j pov'as ĝi'n konduk'i al cel'o nur tiam, se ĉiu'j labor'as unu'anim'e. En tia afer'o, se ĝi per si mem montr'iĝ'is viv'i'pov'a, konkord'o est'as la plej cert'a garanti'o de sen'dub'a sukces'o, mal'konkord'o signif'as la mort'o'n. Tio'n kompren'as tre bon'e ni'a'j sam'ide'an'o'j, kaj tial ili kun indign'o for'puŝ'as ĉiu'n, kiu vol'as de'log'i ili'n de la komun'a voj'o. Sed iu'foj'e en la kap'o de tiu aŭ ali'a sam'ide'an'o aper'as la sekv'ant'a demand'o: kio est'os la sekv'o, se la solv'o'n de la inter'naci'lingv'a problem'o vol'os iam pren'i sur si'n ia grand'a fort'o, kontraŭ kiu ni ĉiu'j est'as tro sen'fort'a'j, ekzempl'e la reg'ist'ar'o'j de la mond'o? Ĉu ni dev'as tim'i, ke ili ebl'e elekt'os ali'a'n solv'o'n, ol ni elekt'is, kaj tia'manier'e ni'a tut'a labor'ad'o far'iĝ'os van'a?

Por trov'i klar'a'n respond'o'n al tiu demand'o, ni prezent'u al ni, ke la reg'ist'ar'o'j de la mond'o aŭ i'a'j ali'a'j grand'a'j kaj influ'a'j potenc'o'j star'ig'is aŭtoritat'a'n komitat'o'n, kiu dev'as decid'i, kia lingv'o dev'as far'iĝ'i inter'naci'a. En la artikol'o »Esenc'o kaj est'ont'ec'o«, kiu'n mult'a'j el vi leg'is en la »Fundament'a Krestomati'o«, mi analiz'is tiu'n demand'o'n detal'e, kaj mi montr'is tut'e klar'e tio'n, pri kio en la nun'a temp'o jam neni'u esplor'ant'o dub'as, nom'e, ke tia komitat'o, pri kio mi parol'is, neniel pov'us elekt'i i'a'n lingv'o'n naci'a'n, nek i'a'n lingv'o'n mort'int'a'n, nek i'a'n lingv'o'n kun plen'e el'pens'it'a vort'ar'o, sed ĝi dev'us nepr'e elekt'i nur aŭ Esperant'o'n en ĝi'a nun'a form'o, aŭ Esperant'o'n iom ŝanĝ'it'a'n. Se la komitat'o kontraŭ ĉiu'j postul'o'j de la prudent'o vol'us far'i i'a'n ali'a'n decid'o'n, ĝi'a decid'o rest'us nur decid'o paper'a kaj praktik'e absolut'e sen'valor'a. Nun ni rigard'u, kia est'as la sol'a manier'o, en kiu la komitat'o pov'us solv'i la last'a'n alternativ'o'n.

Plej natur'e kaj plej kred'ebl'e est'as, ke la komitat'an'o'j rezon'ad'os simpl'e en la sekv'ant'a manier'o: »Ekzist'as lingv'o art'e'far'it'a, kiu montr'iĝ'is tut'e viv'i'pov'a, bon'eg'e funkci'as, bon'eg'e si'n ten'as jam mult'e da jar'o'j, kre'is grand'a'n literatur'o'n, el'labor'is si'a'n spirit'o'n kaj viv'o'n, k.t.p.; sekv'e anstataŭ far'i tut'e sen'bezon'e kaj sen'cel'e risk'a'j'n nov'a'j'n eksperiment'o'j'n, ni simpl'e akcept'u tio'n, kio jam ekzist'as; ni don'u al ĝi la aŭtoritat'a'n apog'o'n de la reg'ist'ar'o'j, kiu'j'n ni reprezent'as, kaj tiam la tut'a etern'a problem'o est'os tuj plen'e solv'it'a, kaj de morgaŭ la tut'a civiliz'it'a hom'ar'o reciprok'e si'n kompren'os«.

Tia, mi ripet'as, est'as la plej natur'a decid'o, kiu'n ni pov'as atend'i de la reg'ist'ar'e elekt'ot'a komitat'o. Sed ni supoz'u, ke la komitat'o trov'os, ke divers'a'j ŝanĝ'o'j en Esperant'o est'as efektiv'e tre neces'a'j. Kiel do ĝi ag'os?

Antaŭ ĉio ĝi si'n demand'os, ĉu ĝi est'as sufiĉ'e fort'a, por al'trud'i si'a'n teori'a'n vol'o'n al tiu'j mult'a'j mil'o'j da hom'o'j, kiu'j ĝis nun est'is la sol'a'j labor'ant'o'j en la afer'o. La esperant'ist'o'j labor'is dum long'a vic'o da jar'o'j, mult'e labor'is, mult'e ofer'is kaj kun tre grand'a mal'facil'ec'o fin'e akir'is tio'n, kio dum mult'a'j mil'jar'o'j ŝajn'is ne'akir'ebl'a kaj kio, unu foj'o'n perd'it'a, neniam plu re'akir'iĝ'us, ĉar la mond'o perd'us la tut'a'n konfid'o'n al la inter'naci'lingv'a ide'o. Sekv'e ĉiu prudent'a komitat'o dir'us al si: »Ni dev'as est'i tre si'n'gard'a'j, por ke, anstataŭ akcel'i la afer'o'n, ni ĝi'n ne pere'ig'u por ĉiam«. Se la komitat'o sci'us, ke ĝi'n elekt'is ekzempl'e nur ia unu tre mal'grand'a kaj mal'grav'a land'et'o, ke la elekt'o est'is nur tut'e sen'valor'a formal'aĵ'o, ke la elekt'int'o'j tut'e si'n ne interes'as pri la afer'o kaj ne hav'as eĉ la plej mal'grand'a'n intenc'o'n ĝi'n sub'ten'i, nek la fort'o'n por tio, tiam prudent'a'j komitat'an'o'j nur simpl'e esprim'us si'a'n opini'o'n kaj dezir'o'j'n pri divers'a'j far'ind'a'j ŝanĝ'o'j en Esperant'o kaj las'us la akcept'ad'o'n aŭ ne'akcept'ad'o'n al la decid'o de la Esperant'ist'o'j mem, sed neniam komenc'us konkur'ad'o'n kontraŭ la Esperant'ist'ar'o; ĉar ili kompren'us, ke moral'e tio est'us nur pek'o kontraŭ la inter'naci'lingv'a ide'o kaj praktik'e ĝi pli aŭ mal'pli fru'e konduk'us nur al fiask'o.

Nun ni supoz'u, ke por la decid'o de la demand'o pri lingv'o inter'naci'a est'as kre'it'a komitat'o, kiu hav'as fort'o'n ne fikci'a'n sed efektiv'a'n kaj grand'a'n. Antaŭ'e mi jam montr'is, ke se tia komitat'o ne vol'os, ke ĝi'a decid'o rest'u praktik'e absolut'e sen'valor'a, ĝi pov'os pren'i nur aŭ Esperant'o'n, aŭ i'o'n tre simil'a'n al Esperant'o. Mi dir'is jam, ke plej kred'ebl'e ĝi akcept'os simpl'e Esperant'o'n en ĝi'a nun'a form'o. Sed ni supoz'u, ke ĝi tio'n ne vol'os far'i; kiel do ĝi ag'os? Ĉar ĝi kompren'os tre bon'e, ke por kre'i viv'i'pov'a'n lingv'o'n, tut'e ne sufiĉ'as est'i instru'it'a hom'o kaj dir'i al si »mi kre'os«; ke oni ne pov'as tio'n far'i laŭ mend'o en la daŭr'o de kelk'e da semajn'o'j; ke tio postul'as tre long'a'n, fervor'a'n, si'n'don'em'a'n, am'o'plen'a'n labor'ad'o'n, el'prov'ad'o'n, tra'sent'ad'o'n, k.t.p.; kaj ĉar ĝi sci'os, ke ekzist'as jam lingv'o, super kiu mult'e da hom'o'j tre long'e labor'is, kiu hav'as mult'e'jar'a'n histori'o'n kaj tut'a'n viv'o'n, ke tiu lingv'o bon'eg'e funkci'as, kaj nur mal'mult'a'j punkt'o'j pov'as en ĝi est'i disput'ebl'a'j: tial est'as tut'e kompren'ebl'e, ke se la komitat'o trakt'os si'a'n task'o'n serioz'e, ĝi ne risk'os pren'i sur si'n mem la kre'ad'o'n de tut'e nov'a lingv'o, nek pren'os ali'a'n lingv'a'n projekt'o'n, kiu'n la viv'o ankoraŭ ne sufiĉ'e el'prov'is, ne komenc'os tut'e sen'bezon'e, sekv'e ne'prudent'e batal'ad'o'n kontraŭ tiu'j, kiu'j ĝis nun labor'is en la afer'o, sed ĝi pren'os Esperant'o'n kaj far'os en ĝi tiu'j'n ŝanĝ'o'j'n, kiu'j'n ĝi trov'os neces'a'j.

Al kiu la komitat'o komisi'us la farad'o'n de la ŝanĝ'o'j? En la temp'o prepar'a, kiam est'us neces'e esplor'i princip'e la demand'o'n, kia'n lingv'o'n oni dev'as elekt'i, la komitat'o pov'us komisi'i la labor'o'n al kiu ajn, zorg'ant'e nur, ke la elekt'it'o'j est'u hom'o'j prudent'a'j kaj sen'parti'a'j kaj kompren'u la tut'a'n respond'ec'o'n, kiu'n ili pren'as sur si'n. Sed kiam la lingv'o est'us jam elekt'it'a kaj oni decid'us far'i en ĝi ŝanĝ'o'j'n, kun kiu oni konsil'iĝ'us pri tiu labor'ad'o? La plej simpl'a prudent'o kaj la plej simpl'a kompren'ad'o de scienc'a'j metod'o'j dir'as, ke pri tia labor'o oni dev'us konsil'iĝ'i ne kun person'o'j, kiu'j kon'as la lingv'o'n de ekster'e, sed antaŭ ĉio kun person'o'j, kiu'j plej bon'e kon'as la lingv'o'n intern'e, kiu'j plej mult'e labor'is por ĝi, plej mult'e praktik'e ĝi'n uz'is kaj sekv'e hav'as en ĝi plej grand'a'n spert'o'n kaj plej bon'e kon'as ĝi'a'j'n mank'o'j'n efektiv'a'j'n. Ĉiu kompren'as tre bon'e, ke far'i ŝanĝ'o'j'n en iu lingv'o, gvid'ant'e si'n nur per ekster'a ŝajn'o kaj ne konsil'iĝ'int'e kun person'o'j, kiu'j plej bon'e kon'as tiu'n lingv'o'n, est'us tia infan'aĵ'o, kiu'n cert'e neni'a komitat'o pov'us far'i, se ĝi trakt'us si'a'n task'o'n serioz'e kaj ne est'us sugesti'at'a de person'o'j, kiu'j hav'as i'a'n kaŝ'it'a'n cel'o'n.

Kaj se la komitat'an'o'j decid'os far'i ŝanĝ'o'j'n en Esperant'o, kio'n ili pov'os ŝanĝ'i? Se ili ekzempl'e vol'os dir'i, »tiu vort'o est'as pren'it'a el lingv'o, kiu'n parol'as cent milion'o'j, tial ni el'ĵet'u ĝi'n kaj pren'u vort'o'n el lingv'o, kiu'n parol'as cent du'dek milion'o'j«, aŭ se ili dir'us, »al ni ne plaĉ'as la praktik'e tut'e bon'a vort'o »est'as«, ni prefer'as »esas«, k.t.p., tio est'as ja simpl'a infan'aĵ'o, kiu'n serioz'a'j hom'o'j cert'e ne permes'us al si, ĉar ili kompren'us, ke en lingv'o, kiu hav'as jam mult'e'jar'a'n viv'o'n, ŝanĝ'i grand'a'n amas'o'n da vort'o'j pro simpl'a kapric'o, pro ia pur'e teori'a kaj praktik'e absolut'e sen'valor'a motiv'o est'us sen'senc'aĵ'o. Memor'ant'e, ke oni atend'as de ili ne i'a'n teori'a'n filologi'a'n amuz'iĝ'o'n, sed labor'o'n praktik'a'n, ili kompren'ebl'e ŝanĝ'us nur tiu'j'n vort'o'j'n aŭ form'o'j'n, kiu'j montr'iĝ'is kiel mal'bon'a'j per si mem, mal'bon'a'j absolut'e, grav'e mal'oportun'a'j por la uz'ant'o'j de la lingv'o. Sed se vi tra'rigard'os ĉiu'j'n kritik'o'j'n, kiu'j est'is far'it'a'j kontraŭ Esperant'o en la daŭr'o de du'dek tri jar'o'j—kaj Esperant'o'n ja kritik'is jam mult'a'j mil'o'j da hom'o'j, kaj cert'e neni'u eĉ plej mal'grand'a el ĝi'a'j mank'o'j rest'is kaŝ'it'a—, vi trov'os, ke la grand'eg'a pli'mult'o el tiu'j kritik'o'j est'as simpl'e person'a'j kapric'o'j. La nombr'o de tiu'j ŝanĝ'a'j propon'o'j, kiu'j efektiv'e pov'us hav'i i'a'n praktik'a'n valor'o'n, est'as tiel mal'grand'a, ke ili ĉiu'j kun'e okup'us ne pli ol unu mal'grand'a'n foli'et'o'n, kiu'n ĉiu pov'us el'lern'i en du'on'hor'o; sed eĉ inter tiu'j tre mal'mult'a'j supoz'ebl'a'j ŝanĝ'o'j la plej grav'a'j est'as nur pli'bon'ig'o ŝajn'a, sed en efektiv'ec'o ili post pli matur'a pri'pens'o montr'iĝ'us ebl'e nur kiel mal'pli'bon'ig'o. Tiel ekzempl'e la for'ig'o de la super'sign'o'j kaj de la akuzativ'o, kio'n mi antaŭ dek ses jar'o'j propon'is, por liber'iĝ'i de la turment'ant'o'j kaj facil'ig'i la propagand'o'n, kaj kio'n postul'as la pli'mult'o de la re'form'ist'o'j, tiu ŝanĝ'o en la nun'a temp'o, kaj tiom pli antaŭ la okul'o'j de reg'ist'ar'e star'ig'ot'a kaj sekv'e fort'o'n hav'ant'a komitat'o, dev'as aper'i kiel tut'e ne akcept'ebl'a; ĉar ĝi prezent'us kripl'ig'o'n de la intern'a valor'o de la lingv'o, por plaĉ'i al ĝi'a'j ekster'a'j rigard'ant'o'j, for'ig'o'n de neces'a'j grav'a'j son'o'j el la lingv'o kaj de liber'a vort'ord'o kaj klar'ec'o por ... ke la pres'ist'o'j ne bezon'u el'spez'i kelk'e da spes'mil'o'j kaj la komenc'ant'o'j ne hav'u kelk'a'n mal'facil'aĵ'o'n.

Se vi pren'os i'a'n artikol'o'n Esperant'a'n, prezent'it'a'n de ni'a'j kontraŭ'ul'o'j, por sen'kredit'ig'i Esperant'o'n, vi preskaŭ ĉiam trov'os nur unu afer'o'n: grand'a'n amas'ig'o'n de la plural'a fin'iĝ'o »j«; tiu mal'feliĉ'a »j«, kiu'n neni'u tamen kuraĝ'as kritik'i en la bel'a grek'a lingv'o, est'as la kvintesenc'o de ĉiu'j terur'aĵ'o'j, kiu'j'n ni'a'j kontraŭ'ul'o'j montr'as en Esperant'o!

Unu'vort'e, ĉiu el vi pov'as facil'e konvink'iĝ'i, ke se iam reg'ist'ar'e star'ig'ot'a komitat'o decid'os far'i ŝanĝ'o'j'n en Esperant'o kaj se tiu komitat'o trakt'os si'a'n task'o'n serioz'e, ĝi pov'os ŝanĝ'i en Esperant'o nur tre, tre mal'mult'e; la post'komitat'a Esperant'o rest'os tut'e la sam'a lingv'o, kiel la Esperant'o antaŭ'komitat'a, nur ebl'e kelk'a'j nun'a'j form'o'j far'iĝ'os arĥaism'o'j kaj ced'os si'a'n lok'o'n al pli oportun'a'j form'o'j, neniel romp'ant'e la kontinu'ec'o'n de la lingv'o kaj neniel ruin'ig'ant'e la valor'o'n de tio, kio'n ni ĝis nun akir'is. Tio est'as ne ni'a pi'a dezir'o, sed tio'n plen'e cert'ig'as al ni simpl'a logik'o kaj prudent'o, kontraŭ kiu cert'e neni'a serioz'a komitat'o vol'os pek'i, se ĝi ne vol'os, ke ĝi'a'j labor'o'j rest'u absolut'e sen ia praktik'a rezultat'o.

Nun mi resum'os ĉio'n, kio'n mi dir'is. Logik'a esplor'o de la afer'o montr'as al ni, ke:

Tio est'as la sol'e ebl'a natur'a ir'ad'o de la afer'o'j. Ĉiu, kiu vol'os kontraŭ'batal'i tiu'n natur'a'n ir'ad'o'n, nur perd'os sen'bezon'e si'a'j'n fort'o'j'n. La Esperant'a'j radik'o'j de la arb'o inter'naci'lingv'a jam tiel profund'e penetr'is en la ter'o'n de la viv'o, ke ne pov'as jam ĉiu dezir'ant'o ŝanĝ'i la radik'o'j'n aŭ ŝov'i la arb'o'n laŭ si'a bon'trov'o.

Kar'a'j kongres'an'o'j! Ĉio, kio'n mi dir'is, ne est'as ia aŭtor'a mem'fid'o, ĉar mi plen'e konsent'as kaj konfes'as mal'kaŝ'e, ke, por ŝanĝ'i i'o'n en la natur'a ir'ad'o de la inter'naci'lingv'a afer'o, mi est'as tiel sam'e sen'pov'a, kiel ĉiu ali'a person'o. Mi defend'as fervor'e ni'a'n nun'a'n voj'o'n nur tial, ke la ne'refut'ebl'a'j leĝ'o'j de la logik'o dir'as al mi, ke tio est'as la sol'a voj'o, kiu kun plen'a cert'ec'o al'konduk'os ni'n al ni'a cel'o. Kiu ajn vol'us ŝanĝ'i la natur'a'n ir'ad'o'n de la inter'naci'lingv'a afer'o—tut'e egal'e, ĉu li est'as mal'amik'o de Esperant'o aŭ ĝi'a plej flam'a amik'o, ĉu li est'as sen'fam'ul'o aŭ eminent'ul'o, ĉu li ag'as per vort'o'j aŭ per mon'o kaj ruz'aĵ'o'j, ĉu li est'as plej fanatik'a konserv'em'ul'o aŭ plej facil'anim'a eksperiment'ist'o de nov'aĵ'o'j, ĉu li est'as plej pur'a ideal'ist'o aŭ plej profit'am'a ego'ist'o, ĉu li bru'as kaj mal'ben'as aŭ kaŝ'it'e labor'as sub la ter'o—li neniam sukces'os; li pov'os nur kre'i kelk'temp'a'n skism'o'n kaj akir'i la mal'ĝoj'a'n glor'o'n de mal'help'ant'o kaj sub'fos'ant'o, sed neniam li pov'os dev'ig'i ĉiu'j'n amik'o'j'n de la inter'naci'lingv'a ide'o, pro i'a'j sen'signif'a'j bagatel'o'j for'ĵet'i tio'n, kio'n ili posed'as, kio montr'iĝ'is plen'e viv'i'pov'a, en kio'n est'as jam en'met'it'a tia mult'eg'o da labor'o'j kaj da viv'o kaj kio per natur'a voj'o dev'as iom post iom konstant'e en'sorb'i nov'a'j'n suk'o'j'n. Tio'n dev'as bon'e memor'i ĉiu'j, kiu'j labor'as sur la kamp'o de lingv'o inter'naci'a, kaj se ili tio'n ne memor'os, la viv'o mem don'os al ili la neces'a'n instru'o'n.

Ni pov'as sekv'e labor'i trankvil'e; ni ne dev'as mal'ĝoj'i, se ni'a labor'ad'o est'as ia'foj'e tre mal'facil'a kaj sen'dank'a; sur ni'a flank'o est'as ne sol'e la fajr'o de ni'a'j sent'o'j, sur ni'a flank'o est'as ankaŭ la ne'refut'ebl'a'j leĝ'o'j de la logik'o kaj prudent'o. Pacienc'e ni sem'u kaj sem'u, por ke ni'a'j nep'o'j iam hav'u ben'it'a'n rikolt'o'n. Al la Ses'a Esperant'ist'a Kongres'o, kiu sen'dub'e en'ĵet'os mult'e da sem'o'j en la ter'o'n Amerik'a'n, mi el'dir'as mi'a'n kor'a'n salut'o'n.

Pied'not'o

[35] Esperant'ist'a Dokument'ar'o XVI, p. 1-7.

Kiel tradici'a mal'ferm'ant'o de la kongres'o'j Esperant'ist'a'j, mi permes'as al mi esprim'i en la nom'o de ĉiu'j kongres'an'o'j ni'a'n respekt'a'n kaj sincer'a'n dank'o'n al li'a reĝ'a moŝt'o Albert'o por la grand'a honor'o, kiu'n li far'is al ni'a afer'o, pren'ant'e sur si'n la protekt'ant'ec'o'n super ni'a kongres'o. Mi esper'as, ke mi esprim'os la dezir'o'n de ĉiu'j kongres'an'o'j, se mi propon'os, ke ni send'u telegraf'e ni'a'n divers'gent'a'n salut'o'n al la regn'estr'o de la land'o, kies gast'o'j ni est'as, kaj ni'a'n dank'o'n al ni'a alt'a protekt'ant'o. Mi esprim'as ankaŭ en la nom'o de la kongres'an'o'j ni'a'n kor'a'n dank'o'n al la urb'estr'ar'o de Antverpeno, kiu afabl'e don'is al ni si'a'n help'o'n kaj moral'a'n apog'o'n. Fin'e mi esprim'as ni'a'n kor'a'n frat'a'n dank'o'n al tiu'j ni'a'j Belg'a'j sam'ide'an'o'j, kiu'j tiel labor'em'e kaj zorg'e pret'ig'is ni'a'n grand'a'n fest'o'n.

Mi uz'as ankaŭ la okaz'o'n de ni'a fest'o, por re'vok'i en vi'a'n memor'o'n la nom'o'n de unu vir'o, kiu hav'as grand'eg'a'j'n merit'o'j'n en ni'a afer'o. La prelat'o Johann Mart'in Schleyer, kies nom'o'n ĉiu el vi kon'as tre bon'e, la aŭtor'o de Volapük, antaŭ ne'long'e fest'is la ok'dek'jar'a'n dat're'ven'o'n de si'a nask'iĝ'o, kaj est'us ne'pardon'ind'e, se ni ne uz'us la okaz'o'n de ni'a nun'a ĝeneral'a kun'est'ad'o, por esprim'i al li tiu'j'n sent'o'j'n, kiu'j'n ni ĉiu'j hav'as por li. Li est'as la ver'a patr'o de la tut'a inter'naci'lingv'a mov'ad'o. Antaŭ li oni ankaŭ rev'is pri lingv'o inter'naci'a, oni prov'is labor'i por ĝi; sed tio est'is nur teori'a'j skiz'o'j, pal'a'j sen'korp'a'j fantom'o'j en la region'o de rev'o'j. Li est'is la unu'a, kiu dir'is al si: Por lingv'o inter'naci'a mi vol'as ne rev'i, sed labor'i; dum ĉio ĉirkaŭ'e dorm'is, li est'is la unu'a, kiu praktik'e kre'is la inter'naci'lingv'a'n mov'ad'o'n. Volapük ne est'is venk'it'a de Esperant'o, kiel mult'a'j person'o'j pens'as tut'e erar'e; ĝi pere'is per si mem en tiu temp'o, kiam la trankvil'e kaj sen'artifik'e labor'ant'a Esperant'o est'is ankoraŭ tro mal'fort'a, por iu'n venk'i; ĝi pere'is ne pro si'a strang'a son'ad'o aŭ pro ali'a'j simil'a'j kaŭz'o'j, ĉar al ĉio oni pov'as al'kutim'iĝ'i, kaj kio hieraŭ ŝajn'is sovaĝ'a, tio morgaŭ aper'as kiel io tut'e natur'a kaj bel'a; per long'a kaj mult'e'spec'a uz'ad'o eĉ la plej sovaĝ'a idiom'o de la plej barbar'a gent'o iom post iom far'iĝ'as riĉ'a, elegant'a kaj oportun'a lingv'o.

Volapük pere'is ĉef'e pro unu grav'a erar'o, kiu'n ĝi bedaŭr'ind'e en'hav'is: absolut'a mank'o de natur'a evolu'i'pov'o; kun ĉiu nov'a vort'o aŭ form'o la lingv'o dev'is konstant'e de'pend'i de la decid'o'j de unu person'o aŭ de facil'e inter si mal'pac'ont'a person'ar'o. Kiel sur baston'o plant'it'a en ter'o'n, nov'a'j branĉ'o'j kaj foli'o'j ne pov'is natur'e kresk'i sur ĝi, sed dev'is est'i konstant'e skulpt'at'a'j kaj al'glu'at'a'j. Se ne ekzist'us tiu erar'o, kiu'n korekt'i oni bedaŭr'ind'e ne pov'is, Volapük neniam pere'us kaj ni ĉiu'j nun ver'ŝajn'e parol'us Volapüke. Sed tiu bedaŭr'ind'a erar'o, kiu'n kaŭz'is ne mank'o de talent'o kaj de labor'em'ec'o, sed nur tro rapid'a publik'ig'o de la lingv'o, sen sufiĉ'e matur'a el'prov'ad'o,—tiu erar'o, kiu pere'ig'is Volapükon, neniel mal'grand'ig'as la merit'o'j'n de ĝi'a aŭtor'o, kiu la unu'a potenc'e sku'is la mond'o'n por ni'a ide'o; la grand'a'j merit'o'j de Schleyer en la inter'naci'lingv'a histori'o neniam mal'aper'os.

Mi propon'as al vi, ke okaz'e de la fest'o de Schleyer ni telegraf'e send'u al li en la nom'o de la tut'a Esperant'ist'ar'o ni'a'n kor'a'n gratul'o'n, ni'a'n dank'o'n por li'a grand'a labor'o kaj ni'a'n dezir'o'n, ke li viv'u ankoraŭ long'e kaj hav'u la konsci'o'n, ke la frukt'o'j de li'a labor'o neniam pere'os.

Kar'a'j amik'o'j! Mi star'as hodiaŭ antaŭ vi ne esper'int'e. Ĉar dum la last'a temp'o la stat'o de mi'a san'o est'is tro mal'bon'a, mi decid'is ne vetur'i al la kongres'o en ĉi tiu jar'o. Tamen en la last'a moment'o mi dev'is ŝanĝ'i mi'a'n decid'o'n, ĉar mi rimark'is, ke la projekt'o, kiu'n mi prezent'is por diskut'ad'o dum la sep'a kongres'o, ne de ĉiu'j est'as ĝust'e kompren'it'a kaj ebl'e bezon'os klar'ig'o'j'n de mi'a flank'o. Tial ne mir'u, ke mi ne prepar'iĝ'is parol'i antaŭ vi pri ia special'a tem'o, sed mi tuŝ'os nur per ne'mult'a'j vort'o'j tiu'n demand'o'n, kies pri'diskut'ad'o'n dum la kongres'o mi propon'is al vi. Mi ne antaŭ'ven'os vi'a'n decid'o'n por aŭ kontraŭ la diskut'ot'a projekt'o, mi vol'as nur dir'i kelk'a'j'n ĝeneral'a'j'n vort'o'j'n, por instig'i vi'n bon'e kaj sen'parti'e prepar'iĝ'i por la ven'ont'a'j diskut'o'j.

Ekzist'as en ni'a afer'o demand'o'j, kiu'j pov'as est'i solvat'a'j ne de iu apart'a person'o, ne de iu apart'a naci'a asoci'o, ne de iu apart'a instituci'o, sed nur de la tut'a Esperant'ist'ar'o; ekzempl'e la demand'o'j pri ni'a Lingv'a Komitat'o, Konstant'a Kongres'a Komitat'o, k.t.p. Se iu vol'as far'i simpl'e konsil'a'j'n propon'o'j'n pri la intern'a ag'ad'o de tiu'j instituci'o'j, li pov'as prezent'i si'a'j'n propon'o'j'n al la estr'o'j de la dir'it'a'j instituci'o'j; sed se oni far'as plend'o'j'n, se oni postul'as re'organiz'o'n, anstataŭ'ig'o'n aŭ eĉ for'ig'o'n de tiu'j instituci'o'j,—tiam al kiu oni dev'as si'n turn'i? Aŭ se aper'as i'a'j demand'o'j, kiu'j koncern'as la tut'a'n Esperant'ist'ar'o'n, sed aparten'as nek al la Lingv'a Komitat'o, nek al la Komitat'o de la Kongres'o'j,—tiam kiu hav'as la rajt'o'n ili'n solv'i? En si'a privat'a Esperant'ist'a viv'o ĉiu person'o aŭ grup'o aŭ asoci'o est'as kompren'ebl'e tut'e liber'a'j kaj pov'as ag'i, kiel ili vol'as kaj pov'o'sci'as; sed pri ĉiu'j demand'o'j, dub'o'j aŭ entrepren'o'j, kiu'j koncern'as la tut'a'n Esperant'a'n afer'o'n, est'as nepr'e neces'e, ke ni hav'u la ebl'o'n, ĉiam sci'i la ver'a'n opini'o'n aŭ dezir'o'n de la tut'a Esperant'ist'ar'o. Esperant'o ne est'as ankoraŭ en tia feliĉ'a stat'o, ke ĉiu pov'u nur tir'i el ĝi profit'o'n, ne zorg'ant'e pri la bon'stat'o de la afer'o mem: ni dev'as kaj dum long'a temp'o ankoraŭ dev'os propagand'i ĝi'n, kresk'ig'i ĝi'n, defend'i ĝi'n kontraŭ mal'amik'o'j; sed se ni ne hav'as la ebl'o'n regul'e inter'konsil'iĝ'ad'i, aŭ se ni'a'j inter'konsil'iĝ'o'j, far'at'a'j ne en ord'a parlament'a manier'o, ne hav'os moral'a'n valor'o'n por la Esperant'ist'o'j, ni simil'os organism'o'n sen kap'o kaj sen man'o'j, ni neni'o'n pov'os entrepren'i, ni star'os sen'mov'e kaj mal'pac'os inter ni mem.

Mi ne vol'as en la nun'a moment'o defend'i la projekt'o'n, pri kiu vi en la plej proksim'a'j tag'o'j diskut'os; tre pov'as est'i, ke la projekt'o hav'as grav'a'j'n erar'o'j'n, kiu'j'n vi'a pri'diskut'ad'o for'ig'os; tre pov'as est'i, ke la tut'a projekt'o montr'iĝ'os ne'akcept'ind'a, kaj tiam—vi sci'as tio'n tre bon'e—mi ne pen'os al'trud'i ĝi'n al vi, kiel mi neniam i'o'n al vi al'trud'is. Nur pri unu afer'o mi kor'e vi'n pet'as: kio'n ajn vi decid'os,—ni ne ferm'u ni'a'n kongres'o'n, antaŭ ol ni en tia aŭ ali'a form'o far'os i'a'n aranĝ'o'n, kiu don'os al ni la ebl'o'n, almenaŭ unu foj'o'n en jar'o solv'i ĉiu'j'n kolekt'iĝ'int'a'j'n disput'o'j'n aŭ dub'o'j'n en lojal'a inter'konsent'o kaj konform'e al la ver'a dezir'o de la tut'a Esperant'ist'ar'o.

La aranĝ'o de regul'a kaj rajt'ig'it'a kongres'a voĉ'don'ad'o, kiu'n mi propon'is al vi, aŭ ia ali'a simil'a aranĝ'o, kiu ebl'e rezult'os el vi'a diskut'ad'o, ne est'os ia nov'a instituci'o kaj per si mem ne ŝanĝ'os la ir'ad'o'n de ni'a afer'o; sed ĝi don'os al ni la fort'o'n de ord'o kaj de solidar'ec'o. La instituci'o'j, kiu'j'n ni kre'is, aŭ ebl'e ankoraŭ kre'os, ĉes'os hav'i la karakter'o'n de ia privat'aĵ'o, kiu'n neni'u sub'ten'as kaj mult'a'j atak'as. Ili hav'os rajt'o'n dir'i al la Esperant'ist'ar'o: se ni est'as bon'a'j, respekt'u ni'n kaj sub'ten'u ni'n; se ni est'as mal'bon'a'j, re'organiz'u ni'n aŭ for'ig'u ni'n. Ĉiu Esperant'ist'o sci'os, al kiu plej alt'a instanc'o li dev'as si'n turn'i, se tio aŭ ali'a en la komun-esperant'ist'a'j afer'o'j ne plaĉ'as al li, kaj oni ĉes'os konstant'e si'n turn'ad'i al mi, kiu hodiaŭ viv'as kaj morgaŭ pov'as ne viv'i, kaj kiu ceter'e hav'as nek rajt'o'n nek dezir'o'n, solv'i ĉiu'j'n disput'o'j'n propr'a'decid'e.

Ni komenc'u ni'a'n fest'o'n kaj ankaŭ ni'a'j'n labor'o'j'n, al kiu'j ni dediĉ'u ni'a'n plen'a'n atent'o'n kaj sen'parti'ec'o'n. Se el ni'a'j labor'o'j rezult'os la en'konduk'o de preciz'a ord'o en ni'a'n afer'o'n, tiam la kongres'o Antverpena est'os unu el la plej grav'a'j inter ni'a'j kongres'o'j. Tio'n ni esper'u! Ĉiu el ni hav'u la firm'a'n decid'o'n, help'i per ĉiu'j fort'o'j al la en'konduk'o de ord'o kaj for'ig'o de ĉiu mal'pac'o en ni'a afer'o. Kun tiu firm'a kaj solen'a decid'o en la kor'o ni kri'u: Viv'u, kresk'u kaj flor'u ni'a afer'o!

Pied'not'o

[36] Esperant'ist'a Dokument'ar'o XVIII, p. 84-87.

La unu'a'j vort'o'j, kiu'j'n mi vol'as hodiaŭ el'dir'i al vi, kar'a'j sam'ide'an'o'j, est'as vort'o'j de kor'a gratul'o, ĉar ni hav'as hodiaŭ grand'a'n fest'o'n. Ĵus fin'iĝ'is du'dek kvin jar'o'j de la temp'o, kiam—post long'a nask'a prepar'ad'o—aper'is publik'e la lingv'o, kiu ni'n ĉiu'j'n unu'ig'as, por kiu ni ĉiu'j labor'as kaj kiu en'korp'ig'as en si tiu'n hom'o'frat'ig'a'n ide'o'n, kiu'n la pli'mult'o el ni hav'as en si'a kor'o kaj kiu dum du'dek kvin jar'o'j flam'e instig'ad'is ni'n labor'i, malgraŭ ĉia mal'facil'ec'o kaj ĉiu'j mal'help'o'j.

Du'dek kvin jar'o'j da labor'ad'o por Esperant'o kaj por ĝi'a ide'o! Tio'n pov'as plen'e kompren'i nur tiu'j person'o'j, kiu'j part'o'pren'is en tiu labor'ad'o de la komenc'o ĝis nun. Bedaŭr'ind'e tre ne'mult'a'j est'as tiu'j person'o'j. El la labor'ant'o'j de la unu'a temp'o tre mult'a'j jam de'long'e plu ne viv'as, ali'a'j'n lac'ig'is la mal'facil'a, grand'a'n pacienc'o'n kaj persist'ec'o'n postul'ant'a voj'o, kaj ili mal'aper'is el ni'a an'ar'o. El tiu'j person'o'j, kiu'j trov'iĝ'as nun en ĉi tiu ĉambr'eg'o, la grand'eg'a pli'mult'o en la unu'a'j jar'o'j de Esperant'o neni'o'n sci'is pri ĝi aŭ ne'klar'e aŭd'is pri ĝi nur kiel pri ia frenez'a, mok'ind'a kurioz'aĵ'o; tre mult'a'j el vi en la moment'o de la aper'o de Esperant'o est'is ankoraŭ infan'o'j; mult'a'j, kaj cert'e ne la mal'plej fervor'a'j el vi, en tiu temp'o eĉ tut'e ne ekzist'is ankoraŭ en la mond'o. La grand'eg'a pli'mult'o el vi al'iĝ'is al ni'a afer'o nur tiam, kiam ĝi est'is jam sufiĉ'e fort'a kaj el'prov'it'a. Tre kaj tre mal'grand'a, facil'e kalkul'ebl'a per la fingr'o'j, est'as la nombr'o de tiu'j person'o'j; kiu'j ir'is kun Esperant'o de la moment'o de ĝi'a nask'iĝ'o ĝis la nun'a temp'o. Kor'tuŝ'it'e ili pov'as nun re'memor'i, kiel terur'e mal'facil'a est'is ĉiu paŝ'o en la komenc'o, kiam ĉiu alud'o pri Esperant'o postul'is special'a'n kuraĝ'o'n, kiam el ĉiu mil'o da sem'o'j, kiu'j'n ni en plej primitiv'a manier'o, sen help'o kaj sen rimed'o'j, pacienc'e ĵet'ad'is en la ter'o'n, apenaŭ unu ricev'is radik'o'j'n.

Du'dek kvin jar'o'j! Grand'eg'a'n grav'ec'o'n hav'as tia pec'o da temp'o en la histori'o de lingv'o art'e'far'it'a. Lingv'o'j natur'a'j kresk'as tut'e trankvil'e, ĉar kun tia lingv'o neni'u kuraĝ'as far'i i'a'j'n eksperiment'o'j'n aŭ fleks'i ĝi'n laŭ si'a gust'o; sed pri lingv'o art'e'far'it'a ĉiu opini'as, ke li hav'as rajt'o'n de voĉ'o, ke li pov'as aŭ eĉ dev'as direkt'i la sort'o'n de la lingv'o laŭ si'a kompren'o. En lingv'o natur'a ĉiu eĉ plej grand'a efektiv'a mal'bon'aĵ'o neniu'n incit'as, eĉ neniu'n medit'ig'as, kaj est'as akcept'at'a kun plen'a kontent'ec'o aŭ rezignaci'o; en lingv'o art'e'far'it'a ĉio ŝajn'as al ni kritik'ind'a, ĉiu bagatel'o, kiu ne est'as konform'a al ni'a gust'o, pik'as al ni la okul'o'j'n kaj vek'as dezir'o'n de re'far'ad'o. Lingv'o art'e'far'it'a dum long'a temp'o est'as el'met'at'a al sen'ĉes'a'j vent'o'j, al sen'ĉes'a tir'ad'o kaj puŝ'ad'o. Kiom da vent'o'j, kiom da sen'ĉes'a tir'ad'o ni'a lingv'o dev'is sufer'i dum si'a du'dek'kvin'jar'a viv'o! Se ĝi tamen ĉio'n san'e el'ten'is, se malgraŭ ĉiu'j vent'o'j kaj puŝ'o'j ĝi dum du'dek kvin jar'o'j viv'is kaj kresk'is regul'e kaj rekt'e, ĉiam pli fort'iĝ'ant'e kaj riĉ'iĝ'ant'e, neniam fleks'iĝ'ant'e aŭ kripl'iĝ'ant'e, neniam minac'ant'e dis'fal'i en dialekt'o'j'n, sed ĉiam pli kaj pli fortik'ig'ant'e si'a'n tut'e difin'it'a'n, ĉie egal'a'n spirit'o'n, neniam perd'ant'e hodiaŭ, kio'n ĝi akir'is hieraŭ,—ni pov'as pri tio sincer'e ni'n gratul'i.

Antaŭ du'dek kvin jar'o'j mi tim'em'e demand'is mi'n, ĉu post du'dek kvin jar'o'j iu en la mond'o sci'os ankoraŭ, ke ekzist'is iam Esperant'o, kaj—se Esperant'o viv'os—ĉu oni tiam pov'os ankoraŭ kompren'i i'o'n, kio est'is skrib'it'a en Esperant'o en ĝi'a unu'a jar'o, kaj ĉu Angl'a Esperant'ist'o pov'as kompren'i Esperant'ist'o'n Hispan'a'n. Nun pri ĉi tio la histori'o don'is jam plen'a'n kaj perfekt'e trankvil'ig'a'n respond'o'n. Ĉiu el vi sci'as, ke verk'o, skrib'it'a en bon'a Esperant'o antaŭ du'dek kvin jar'o'j, en plen'a mezur'o konserv'as si'a'n bon'ec'o'n ankaŭ nun, kaj la leg'ant'o'j eĉ ne pov'as dir'i, ke ĝi est'as skrib'it'a en la unu'a jar'o de ekzist'ad'o de ni'a lingv'o; ĉiu el vi sci'as, ke inter la stil'o de bon'a Angl'a Esperant'ist'o kaj la stil'o de bon'a Hispan'a Esperant'ist'o en la nun'a temp'o ekzist'as absolut'e neni'u diferenc'o. Ni'a lingv'o konstant'e progres'as kaj riĉ'iĝ'as, kaj tamen, dank’ al la regul'ec'o de si'a progres'ad'o, ĝi neniam ŝanĝ'iĝ'as, neniam perd'as la kontinu'ec'o'n kun la lingv'o de temp'o pli fru'a. Kiel la lingv'o de hom'o matur'a est'as mult'e pli riĉ'a kaj pli elast'a, ol la lingv'o de infan'o, kaj tamen la lingv'o de ĝust'e parol'ant'a infan'o neniom diferenc'as de la lingv'o de hom'o matur'a, tiel verk'o, skrib'it'a en Esperant'o antaŭ du'dek kvin jar'o'j ne est'as tiel vort'o'riĉ'a, kiel verk'o, skrib'it'a en la nun'a temp'o, kaj tamen la lingv'o de tiu temp'o perd'is absolut'e neni'o'n el si'a valor'o ankaŭ en la nun'a temp'o.

Lingv'o, kiu el'ten'is la prov'o'n dum du'dek kvin jar'o'j, kiu en plej bon'a kaj ĉiam pli flor'ant'a stat'o tra'viv'is jam tut'a'n hom'a'n generaci'o'n kaj est'as jam pli mal'jun'a, ol mult'a'j el ĝi'a'j uz'ant'o'j, kiu kre'is jam grand'a'n, potenc'e kresk'ant'a'n literatur'o'n, kiu hav'as si'a'n histori'o'n kaj si'a'j'n tradici'o'j'n, si'a'n tut'e preciz'a'n spirit'o'n kaj si'a'j'n tut'e klar'a'j'n ideal'o'j'n,—tia lingv'o ne bezon'as jam tim'i, ke io pere'ig'e de'puŝ'os ĝi'n de tiu natur'a kaj rekt'a voj'o, laŭ kiu ĝi evolu'as. La viv'o kaj la temp'o garanti'is al ni'a lingv'o natur'a'n fort'o'n, kiu'n neni'u el ni pov'as sen'pun'e mal'respekt'i. La hodiaŭ'a jubile'o est'as fest'o de tiu viv'o kaj temp'o.

Por ke ni, viv'ant'o'j, pov'u fest'i la hodiaŭ'a'n jubile'o'n, fervor'e kaj si'n'don'e labor'is mult'a'j person'o'j, kiu'j nun jam ne viv'as. Ni'a moral'a dev'o est'us re'memor'i ili'n en la nun'a solen'a moment'o. Sed ho ve! ili'a nombr'o est'as tro grand'a, por ke ni pov'u ili'n ĉiu'j'n cit'i; kaj krom tio la pli grand'a part'o el ili labor'is tiel modest'e, ke ni eĉ ne sci'as ili'a'j'n nom'o'j'n. Tial, por ne far'i mal'just'a'n apart'ig'o'n inter eminent'ul'o'j kaj ne-eminent'ul'o'j, mi cit'os neniu'n nom'o'n. Mi dev'as far'i escept'o'n nur por ni'a kamarad'o Van der Biest, kies nom'o est'as ankoraŭ tro freŝ'a en la memor'o de ni ĉiu'j, kiu en la pas'int'a jar'o aranĝ'is kaj prezid'is ni'a'n grand'a'n ĉiu'jar'a'n fest'o'n, kaj kies mort'o est'as sen'dub'e lig'it'a kun tiu'j grand'a'j labor'o'j kaj mal'agrabl'aĵ'o'j, kiu'j'n li pren'is sur si'n por ni ĉiu'j. En vi'a nom'o mi esprim'as funebr'a'n salut'o'n al la ombr'o'j de ĉiu'j ni'a'j kar'a'j kamarad'o'j, kiu'j'n dum la pas'int'a'j du'dek kvin jar'o'j for'ŝir'is de ni la mort'o. Ili'a'j ombr'o'j star'u nun antaŭ ni'a'j okul'o'j, kvazaŭ part'o'pren'ant'e en tiu grand'a fest'o, kiu'n ili prepar'is, sed ne ĝis'viv'is. Mi propon'as al vi, ke ni honor'u ili'a'n memor'o'n per lev'iĝ'o de ni'a'j seĝ'o'j.—

Nun, kiam la matur'ec'o de ni'a afer'o est'as jam tut'e ekster'dub'a, mi turn'as mi'n al vi, kar'a'j sam'ide'an'o'j, kun pet'o, kiu'n mi jam antaŭ long'e vol'is direkt'i al vi, sed kiu'n mi ĝis nun prokrast'is, ĉar mi tim'is far'i ĝi'n tro fru'e. Mi pet'as, ke vi liber'ig'u mi'n de tiu rol'o, kiu'n mi, pro kaŭz'o'j natur'a'j, okup'is en ni'a afer'o dum du'dek kvin jar'o'j. Mi pet'as vi'n, ke de la nun'a moment'o vi ĉes'u vid'i en mi »majstr'o'n«, ke vi ĉes'u honor'i mi'n per tiu titol'o.

Vi sci'as, ke tuj en la komenc'o de ni'a mov'ad'o mi deklar'is, ke mi ne vol'as est'i mastr'o de Esperant'o, sed ke la tut'a'n mastr'ec'o'n pri Esperant'o mi en tut'a plen'ec'o trans'don'is al la Esperant'ist'o'j mem. Vi sci'as ankaŭ, ke de tiu temp'o mi ĉiam lojal'e ag'ad'is aŭ almenaŭ pen'is ag'ad'i konform'e al tiu deklar'o. Mi don'ad'is al vi konsil'o'j'n, kiel mi pov'is, sed neniam vi aŭd'is de mi la vort'o'j'n: »tio'n mi postul'as« aŭ »tio'n mi dezir'as«. Neniam mi prov'is al'trud'i al vi mi'a'n vol'o'n. Tamen, konsci'ant'e, ke ĝis si'a plen'a fortik'iĝ'o ni'a afer'o bezon'as i'a'n en'korp'ig'it'a'n standard'o'n, mi—laŭ vi'a dezir'o—dum du'dek kvin jar'o'j plen'um'ad'is tiu'n rol'o'n, kiel mi pov'is, kaj mi permes'ad'is, kvankam tre ne'volont'e, ke vi vid'u en mi ĉef'o'n kaj majstr'o'n. Kun ĝoj'o kaj fier'ec'o mi konstat'as, ke vi ĉiam montr'is al mi sincer'a'n konfid'o'n kaj am'o'n, kaj pro tio mi el'dir'as al vi mi'a'n plej kor'a'n dank'o'n.

Sed nun permes'u al mi, ke mi fin'e for'met'u de mi mi'a'n rol'o'n. La nun'a kongres'o est'as la last'a, en kiu vi vid'as mi'n antaŭ vi; post'e, se mi pov'os ven'i al vi, vi ĉiam vid'os mi'n nur inter vi.

La ekzist'ad'o de ia natur'a konstant'a ĉef'o, eĉ se tiu ĉef'o hav'as nur la karakter'o'n de unu'ig'ant'a standard'o, prezent'as grav'a'n mal'oportun'aĵ'o'n por ni'a afer'o, ĉar ĝi don'as al la afer'o kvazaŭ person'a'n karakter'o'n. Se al iu ne plaĉ'as mi'a person'o, aŭ mi'a'j politik'e-religi'a'j princip'o'j, li far'iĝ'as mal'amik'o de Esperant'o. Ĉio'n, kio'n mi person'e dir'as aŭ far'as, oni lig'as kun Esperant'o. La tro honor'a titol'o de majstr'o, kiu'n vi don'ad'is al mi, kvankam ĝi en efektiv'ec'o koncern'is nur la afer'o'n de la lingv'o, for'ten'is de Esperant'o mult'a'j'n person'o'j'n, al kiu'j mi pro ia kaŭz'o ne est'is simpati'a kaj kiu'j tim'is, ke, far'iĝ'ant'e Esperant'ist'o'j, ili dev'us rigard'i mi'n kiel si'a'n moral'a'n ĉef'o'n. Ĉiu, kies opini'o pri afer'o'j Esperant'ist'a'j est'as ali'a ol mi'a, oft'e si'n ĝen'as, el'dir'i liber'e si'a'n opini'o'n, por ne kontraŭ'batal'i publik'e tiu'n, kiu'n la Esperant'ist'o'j nom'as si'a majstr'o. Se ies opini'o'n la Esperant'ist'o'j ne vol'as akcept'i, li vid'as en tio nur la ĉio'pov'a'n influ'o'n de la majstr'o. Nun, kiam ni'a afer'o est'as jam sufiĉ'e fort'a, est'as neces'e, ke ĝi fin'e far'iĝ'u absolut'e liber'a, ne sol'e liber'a de ĉiu'j person'a'j dekret'o'j, kia ĝi far'iĝ'is jam antaŭ du'dek kvin jar'o'j, sed ankaŭ de ĉia efektiv'a aŭ ŝajn'a person'a influ'o. Est'as neces'e, ke la mond'o sci'iĝ'u tut'e klar'e, ke Esperant'o pov'as hav'i aŭ ne hav'i si'a'j'n liber'e elekt'it'a'j'n gvid'ant'o'j'n, sed ke ĝi posed'as neni'a'n konstant'a'n majstr'o'n. Nom'u mi'n per mi'a nom'o, nom'u mi'n fond'int'o de la lingv'o, aŭ kiel vi vol'as, sed mi pet'as vi'n, ne nom'u mi'n plu »majstr'o«, ĉar per tiu moral'e tro lig'ant'a nom'o vi mal'liber'ig'as ni'a'n afer'o'n.

Mult'a'j el vi port'as en si'a kor'o la sam'a'j'n ideal'o'j'n, kiel mi, kvankam ne ĉiu'j en tut'e egal'a form'o; sed la mond'o dev'as sci'i, ke tiu spirit'a parenc'ec'o inter mi kaj vi est'as laŭ'vol'a, ke la Esperant'ism'o ne pov'as est'i respond'a pri mi'a'j person'a'j ide'o'j kaj aspir'o'j, kiu'j por neni'u el vi est'as dev'ig'a'j. Se mi i'o'n dir'as aŭ far'as, kio ne est'as konform'a al la gust'o aŭ konvink'o'j de tiu aŭ ali'a el vi, mi dezir'as, ke tio neniu'n el vi ĝen'u kaj ĉiu el vi hav'u la rajt'o'n dir'i: tio est'as tut'e privat'a ide'o aŭ frenez'aĵ'o de Zamenhof, kaj ĝi hav'as neni'o'n komun'a'n kun la Esperant'a mov'ad'o, en kiu li est'as nun person'o tut'e privat'a. La intern'a ide'o de Esperant'o, kiu hav'as absolut'e neni'a'n dev'ig'o'n por ĉiu Esperant'ist'o apart'a, sed kiu, kiel vi sci'as, plen'e reg'as kaj ĉiam dev'as reg'i en la Esperant'a'j kongres'o'j, est'as: sur neŭtral'a lingv'a fundament'o for'ig'i la mur'o'j'n inter la gent'o'j kaj al'kutim'ig'ad'i la hom'o'j'n, ke ĉiu el ili vid'u en si'a proksim'ul'o nur hom'o'n kaj frat'o'n. Ĉio, kio est'as super tiu intern'a ide'o de Esperant'o, est'as nur privat'aĵ'o, kiu pov'as ebl'e est'i baz'it'a sur tiu ide'o, sed neniam dev'as est'i rigard'at'a kiel ident'a kun ĝi.—

Antaŭ ol mi for'met'as de mi ĉi'a'n oficial'a'n rol'o'n en ni'a afer'o, mi ankoraŭ la last'a'n foj'o'n admon'as vi'n: labor'u ĉiam en plen'a unu'ec'o, en ord'o kaj konkord'o! Ĉiu'j'n dub'a'j'n demand'o'j'n, kiu'j koncern'as la tut'a'n Esperant'a'n afer'o'n kaj kiu'j ne tuŝ'as la person'a'n liber'ec'o'n de ĉiu apart'a Esperant'ist'o, solv'u ĉiam pac'e, per regul'a inter'konsil'iĝ'o de vi'a'j egal'rajt'e elekt'it'a'j deleg'it'o'j kaj per disciplin'a ced'o de la mal'pli'mult'o al la pli'mult'o! Neniam permes'u, ke en ni'a afer'o reg'u la princip'o: »kiu pli laŭt'e kri'as, tiu est'as prav'a«! Per unu'ec'o ni pli aŭ mal'pli fru'e cert'e venk'os, eĉ se la tut'a mond'o batal'us kontraŭ ni; per intern'a mal'pac'o ni ruin'ig'us ni'a'n afer'o'n pli rapid'e, ol tio'n pov'us far'i ĉiu'j ni'a'j mal'amik'o'j kun'e. Ne forges'u, ke Esperant'o est'as ne sol'e simpl'a lingv'o, kiu'n ĉiu el ni uz'as nur por si'a'j propr'a'j bezon'o'j, sed ke ĝi est'as grav'a soci'a problem'o, ke, por ating'i ni'a'n cel'o'n, ni dev'as konstant'e propagand'i ni'a'n afer'o'n kaj zorg'i pri tio, ke la mond'o hav'u estim'o'n kaj konfid'o'n por ĝi. Se en ni'a afer'o aper'as io, kio ŝajn'as al ni mal'bon'a, ni pov'as trankvil'e ĝi'n for'ig'i per komun'e inter'konsent'it'a decid'o; sed ni neniam sem'u en ni'a tend'ar'o reciprok'a'n mal'am'o'n kaj mal'pac'o'n, kiu nur ĝoj'ig'as kaj triumf'ig'as ni'a'j'n mal'amik'o'j'n. En la unu'a'j jar'o'j de ni'a labor'ad'o sur ni'a standard'o est'is skrib'it'a'j la vort'o'j »esper'o, obstin'o kaj pacienc'o«; tio tut'e sufiĉ'is, ĉar ke ni, sam'ide'an'o'j, dev'as reciprok'e ni'n estim'i kaj help'i, tio por ĉiu est'is kompren'ebl'a per si mem. En la last'a'j jar'o'j ni bedaŭr'ind'e oft'e forges'is tiu'n dev'o'n; tial nun, trans'ir'ant'e en la du'a'n grav'a'n period'o'n de ni'a histori'o, en la du'a'n kvar'on'jar'cent'o'n, ni skrib'u sur ni'a standard'o nov'a'n vort'o'n, kaj ĉi tiu'n vort'o'n ni ĉiam respekt'u kiel sankt'a'n ordon'o'n; tiu vort'o est'as: »konkord'o«.

Mi fin'is tio'n, kio'n mi intenc'is dir'i al vi, kar'a'j amik'o'j. Mi sci'as tre bon'e, ke mult'a'j'n el vi mi'a nun'a parol'o mal'agrabl'e sen'iluzi'ig'os. Kun mal'dolĉ'a sent'o de ne'plen'um'it'a esper'o vi ebl'e demand'os: »ĉu en si'a last'a kongres'a parol'o, en si'a »kant'o de cign'o«, li neni'o'n pli hav'is por dir'i al ni? ĉu en la grav'a tag'o de la jubile'o de la Esperant'ism'o, de tiu jubile'o, kiu'n ni ating'is post tiom mult'e da labor'o'j kaj sufer'o'j, li neni'o'n pli hav'is por dir'i al ni? ĉu en la unu'a kaj ebl'e ankaŭ la last'a foj'o, en kiu ni el ĉiu'j part'o'j de la mond'o al'proksim'iĝ'is, kiom ni pov'is, al tiu lok'o, kie Esperant'o nask'iĝ'is kaj kie la atmosfer'o, satur'it'a de inter'gent'a mal'pac'o, per ne'evit'ebl'a natur'a re'ag'o nask'is la Esperant'ism'a'n mov'ad'o'n,—ĉu en ĉi tiu grav'a kaj solen'a moment'o li neni'o'n pli hav'is por dir'i al ni? Ho ne, mi'a'j kar'a'j amik'o'j, mi'a'j kar'a'j sam'ide'an'o'j kaj kun'labor'ant'o'j! Mult'e, mult'e, tre mult'e mi vol'us hodiaŭ dir'i al vi, ĉar mi'a kor'o est'as plen'a; en la jubile'a moment'o de la Esperant'ism'o mi vol'us parol'i al vi pri tio, kio nask'is la Esperant'ism'o'n, pri ĝi'a esenc'o kaj esper'ebl'a'j sekv'o'j; sed hodiaŭ mi star'as antaŭ vi ankoraŭ en rol'o oficial'a, kaj mi ne dezir'as, ke mi'a privat'a kred'o est'u rigard'at'a kiel dev'ig'a kred'o de ĉiu'j Esperant'ist'o'j. Tial pardon'u mi'n, ke mi pli ne parol'as.

Kio est'as la esenc'o de la Esperant'ism'a ide'o kaj al kia est'ont'ec'o al'konduk'os iam la hom'ar'o'n la inter'kompren'iĝ'ad'o sur neŭtral'e-hom'a, sen'gent'a lingv'a fundament'o,—tio'n ni ĉiu'j sent'as tre bon'e, kvankam ne ĉiu'j en tut'e egal'a form'o kaj grad'o. Ni don'u do hodiaŭ plen'a'n reg'ad'o'n al tiu silent'a, sed solen'a kaj profund'a sent'o, ni ne profan'u ĝi'n per teori'a'j klar'ig'o'j.

Sam'ide'an'o'j! La antikv'a pol'a ĉef'urb'o, en kiu ni kun'ven'is, pret'ig'is por ni gast'am'a'n akcept'o'n, far'is mult'e, por honor'i ni'a'n afer'o'n kaj por agrabl'ig'i al ni ni'a'n rest'ad'o'n dum la kongres'o. Mi esper'as, ke, re'ven'ant'e en si'a'n hejm'o'n, ĉiu el vi kun'port'os kun si plej bon'a'n re'memor'o'n pri tiu land'o kaj urb'o, kiu'j'n la pli'mult'o el vi ĝis nun ver'ŝajn'e tre mal'mult'e kon'is. Al la regn'o kaj land'o, kiu'j montr'is al ni si'a'n amik'ec'o'n, sed precip'e al la estr'ar'o de la gast'am'a Krakovo kaj al ĉiu'j instituci'o'j kaj person'o'j, kiu'j don'is al ni'a kongres'o si'a'n moral'a'n kaj material'a'n sub'ten'o'n, mi esprim'as en vi'a nom'o la plej kor'a'n dank'o'n. Plej kor'a'n kamarad'a'n dank'o'n ni esprim'as kompren'ebl'e antaŭ ĉio al la sen'lac'a lok'a organiz'a komitat'o, kiu ne ŝpar'is labor'o'n por la plej bon'a aranĝ'o de ni'a kongres'o. Kaj nun mi dezir'as al vi ĉiu'j gaj'a'n fest'o'n kaj sukces'a'n labor'o'n.

Pied'not'o

[37] Esperant'ist'a Dokument'ar'o XXI, p. 107-113.

B. Organiz'o

Oficial'a'j instituci'o'j de la Esperant'ist'ar'o, t. e. instituci'o'j star'ig'it'a'j de la Universal'a'j Kongres'o'j de Esperant'o, est'as la Esperant'ist'a Lingv'a Komitat'o, la Konstant'a Komitat'o de la Kongres'o'j kaj la Centr'a Ofic'ej'o.

La Lingv'a Komitat'o (L. K.) est'as fond'it'a dum la 2^a kun'sid'o de la Unu'a Universal'a Kongres'o en Boulogne-sur-Mer 1905, por konsil'iĝ'i kun D-ro Zamenhof pri ĉiu'j demand'o'j rilat'a'j al la lingv'o. Dum la 4^a kun'sid'o la prezid'ant'o leg'is »la nom'o'j'n de tiu'j person'o'j, el kiu'j konsist'os la provizor'a Lingv'a Komitat'o, kies elekt'o'n oni komisi'is al D-ro Zamenhof, en antaŭ'a kun'sid'o. Li pet'as, ke oni montr'u ali'a'j'n nom'o'j'n, se est'as neces'e, por plen'ig'i la Komitat'o'n. Tiu ĉi grand'a Lingv'a Komitat'o decid'os mem pri si'a organiz'ad'o kaj funkci'ad'o, ĉu elekt'ant'e ofic'ist'ar'o'n, ĉu divid'iĝ'ant'e en grup'o'j'n«[38].

Laŭ dezir'o de D-ro Zamenhof efektiv'ig'is la direkt'ad'o'n de la Lingv'a Komitat'o s-ro rektor'o Boirac; la sid'ej'o de la Komitat'o est'as ĉe Esperant'ist'a Centr'a Ofic'ej'o en Par'is, ru'e de Clichy 51.

Dum la 2^a Universal'a Kongres'o en Genève la Lingv'a Komitat'o est'as definitiv'e aprob'it'a.

Por for'ig'i la mal'util'o'j'n de la grand'nombr'ec'o de la Lingv'a Komitat'o, ĝi kre'is inter si super'a'n komision'o'n konsist'ant'a'n el 18 membr'o'j, kiu est'as nom'at'a Akademi'o.

Pied'not'o

[38] Cit'it'a laŭ Oficial'a Protokol'ar'o.

I. Cel'o.

1. La Esperant'ist'a Lingv'a Komitat'o est'as komisi'it'a por zorg'i pri la konserv'ad'o de la fundament'a'j princip'o'j de la lingv'o Esperant'o kaj kontrol'i ĝi'a'n evoluci'o'n. Ĝi do esplor'as ĉiu'j'n lingv'a'j'n demand'o'j'n kaj solv'as ili'n laŭ la supr'e'dir'it'a'j princip'o'j. Neniel la Fundament'o, nek la Lingv'a Komitat'o pov'os est'i bar'o'j por la normal'a evoluci'o de la lingv'o, kiu'n ili kontraŭ'e cert'ig'as (Deklar'o de la Akademi'o al la Kvar'a Kongres'o).

II. Nombr'o de an'o'j.

2. La Lingv'a Komitat'o konsist'as el lingv'a'j kompetent'ul'o'j, kies nombr'o ne est'as lim'ig'it'a.

III. Daŭr'o de la ofic'o de an'o.

La kalkul'o de la jar'o'j ankaŭ koncern'as la jam pas'int'a'n temp'o'n antaŭ la star'ig'o de la jen'a nov'a regul'ar'o.

Iv. Elekt'o de la an'o'j.

4. La an'o'j de la Lingv'a Komitat'o est'as elekt'at'a'j de la Lingv'a Komitat'o mem, per absolut'a pli'mult'o de la voĉ'don'ant'o'j, inter kandidat'o'j, kies list'o'n prepar'as la Akademi'o (Vid'u regul'o'n 5^an).

La Akademi'o el'tir'as el tiu grup'o la Esperant'ist'o'j'n, kiu'j'n ĝi juĝ'as ind'a'j far'iĝ'i aŭ re'far'iĝ'i an'o'j de la Lingv'a Komitat'o, kaj star'ig'as list'o'n prezent'ot'a'n al la voĉ'don'o de la Lingv'a Komitat'o.

6. La propon'o'j pri nov'a'j an'o'j ven'as, ĉu de la propagand'a'j, ĉu de la aplik'a'j kaj special'a'j Esperant'ist'a'j societ'o'j kaj grup'o'j, ĉu de Lingv'o-komitat'an'o'j kaj de an'o'j de ali'a'j alt'a'j Esperant'ist'a'j instituci'o'j. En ĉiu land'o, la Akademi'o komunik'as la kandidat-list'o'n al la koncern'at'a'j naci'a'j asoci'o'j, pet'ant'e ili'a'n opini'o'n.

V. Rol'o de la an'o'j de la Komitat'o.

Vi. Oficial'a organ'o.

Ĉiu dokument'o, cirkuler'o aŭ aviz'o, publik'ig'it'a en tiu organ'o, est'os konsider'at'a, kiel leg'ot'a de ĉiu'j an'o'j de la Komitat'o.

Vi'i. Eks'ig'o'j.

En ĉiu okaz'o, la konsider'o pri eks'ig'o est'os decid'at'a de la Akademi'o, post esplor'o de la klar'ig'o'j de la interes'at'o.

VIII. Elekt'o de la Akademi'o.

10. Est'as star'ig'it'a en la Lingv'a Komitat'o super'a komisi'o aŭ Esperant'ist'a Akademi'o. La nombr'o de ĝi'a'j an'o'j ne pov'as super'i 18.

11. La Akademi'an'o'j est'as elekt'at'a'j de la Lingv'a Komitat'o per absolut'a pli'mult'o de la voĉ'don'ant'o'j, laŭ propon'list'o'j en'hav'ant'a'j nombr'o'n da kandidat'o'j proksim'um'e du'obl'a'n de la nombr'o de elekt'ot'o'j. Tiu'j kandidat'o'j est'as elekt'it'a'j de la estr'ar'o inter la membr'o'j montr'it'a'j per special'a lingv'a kompetent'ec'o, kaj kiu'j hav'as la ebl'o'n don'i efik'a'n part'o'pren'o'n en la labor'o'j de la komitat'o.

12. La Akademi'an'o'j est'as elekt'at'a'j por 9 jar'o'j, kaj re'balot'at'a'j ĉiu'n tri'a'n jar'o'n po tri'on'o. Ili est'as re'elekt'ebl'a'j. La unu'a ord'o de re'balot'ad'o est'as montr'it'a per lot'ad'o. La Akademi'an'o'j est'os sub'met'at'a'j al nov'a elekt'o, kiel an'o'j de la Lingv'a Komitat'o, nur post fin'iĝ'o de ili'a 9-jar'a period'o de Akademi'an'o'j.

IX. Estr'ar'o.

13. La Lingv'a Komitat'o kaj Akademi'o hav'as la sam'a'n estr'ar'o'n, kiu en'hav'as, krom D-ro Zamenhof, honor'a prezid'ant'o:

kaj la direktor'o'j'n de la labor'a'j Sekci'o'j. Al la Sekci'o'j pri Gramatik'o kaj Vort'ar'o oni pov'os al'don'i nov'a'j'n, se neces'e.

14. La estr'ar'o est'as elekt'at'a por tri jar'o'j, kaj nov'a'j elekt'o'j de la tut'a estr'ar'o okaz'os ĉiu'n tri'a'n jar'o'n, post la re'elekt'o de la tri'on'o de la Akademi'o.

X. Labor'o de la Akademi'o.

16. La direktor'o de ĉiu sekci'o raport'as pri la propon'o'j send'it'a'j al li de la prezid'ant'o. Li'a'j raport'o'j est'as post'e komunik'at'a'j al la Akademi'o, kiu esplor'as ili'n por decid'i pri la afer'o.

17. La Direktor'o'j de la sekci'o'j pov'as publik'ig'i en »Oficial'a Gazet'o« kun aprob'o de la Prezid'ant'o lingv'a'j'n stud'o'j'n verk'it'a'j'n de kiu ajn kompetent'ul'o kaj respond'o'j'n al lingv'a'j demand'o'j.

XI. Naci'a'j sub'komitat'o'j.

18. En ĉiu land'o la an'o'j de la Lingv'a Komitat'o star'ig'as naci'a'j'n sub'komitat'o'j'n, kies task'o est'as:

XII. Rekompenc'o de Libr'o'j.

20. Special'a inter'naci'a komisi'o raport'os al la Akademi'o pri verk'o'j rekompenc'ind'a'j laŭ la stil'a rilat'o, laŭ la regul'ar'o publik'ig'it'a en la numer'o 39 de »Oficial'a Gazet'o«.

XIII. Special'a'j Komisi'o'j.

21. Por esplor'i special'a'j'n demand'o'j'n la Akademi'o pov'as star'ig'i special'a'j'n konsil'iĝ'a'j'n kaj labor'a'j'n komisi'o'j'n, kiu'j pov'as en'hav'i kiu'j'n ajn an'o'j'n de la Lingv'a Komitat'o kaj eĉ person'o'j'n, kiu'j ne aparten'as al tiu komitat'o.

XIV. Decid'o'j de la Akademi'o.

22. La decid'o'j de la Akademi'o, kiu'j koncern'as oficial'ig'o'n de lingv'a'j nov'aĵ'o'j, est'as kon'ig'at'a'j al la an'o'j de la Lingv'a Komitat'o por konsult'o.

Pri ili ĉiu an'o de la Komitat'o dev'as voĉ'don'i. Se ili ne est'as mal'aprob'it'a'j de pli ol unu tri'on'o de la Komitat'o, ili far'iĝ'as oficial'a'j.

Se pli ol unu tri'on'o de la Komitat'o mal'aprob'as la decid'o'n, ĝi est'as de'nov'e pri'diskut'at'a de la Akademi'o.

XV. Ŝanĝ'o'j en la Regul'ar'o.

23. Ĉiu Esperant'ist'o, kaj special'e ĉiu Esperant'ist'a grup'o aŭ asoci'o pov'as propon'i ŝanĝ'o'j'n en tiu Regul'ar'o. La Lingv'a Komitat'o mem decid'as pri tiu'j propon'o'j post raport'o de la Akademi'o.

Pied'not'o

[39] Tut'mond'a Jar'libr'o Esperant'ist'a 1913-1914, Part'o II^a.

Honor'a Prezid'ant'o: D-ro L. L. Zamenhof. Prezid'ant'o: Emil'e Boirac. Vic'prezid'ant'o: D-ro Mybs. Direktor'o'j de Sekci'o'j: A. Grabowski (Gramatik'o), Th. Cart (Vort'ar'o). Membr'o'j: Christaller, Evstifejeff, Höveler, Inglada, Lengyel, Nylén, Saussure, Wackrill[40].

Angl'a lingv'o: Adam, Beauchemin, Bicknell, Busutill, Butler, Blaise, Eggleton, Gauntlett, Geoghegan, Kellermann-Reed, Ledger, Lowell, Man'n, Millidge, Moscheles, Mudie, Muschamps, Padfield, Pollen, Reed, Rhodes, Richardson, Rust, Ŝefer, Underhill, Warden, Wackrill. Bohem'a lingv'o: Ĉejka, Krumpholc, Kühnl, Svaĉina. Bulgar'a lingv'o: Krestanoff. Dan'a lingv'o: Barüel. Finn'a lingv'o: Antilla, Runeberg. Flandr'a lingv'o: Clé, van Melckebecke, Witteryck. Franc'a lingv'o: Artigues, Aymonier, Bastien, Benoit, Blangarin, Bobin, Boirac, Borel, Boucon, Boulet, Bourlet, Bricard, Capé, Carlos, Cart, Chavet, Col'as, Corret, Degon, Delvaŭ, Evrot, Fauvart-Bastoul, Ferter, Flourens, Fruictier, Gros'je'a'n-Maupin, Hoffbauer, Lallemant, Matton, Meyer, Michaux, Noel, Parisot, Privat, Renard, Rollet de l’Isle, de Saussure, Sebert, G. Stroele, H. Stroele, Verax, Wenger. German'a lingv'o: Arnhold, Behrendt, Bünemann, Christaller, Ebner, Fridori, Hankel, Höveler, Mybs, Pulvers, Rohrbach, Schmid, Schmidt, Schröder, Sim'o'n, Velten. Hispan'a lingv'o: Benavente, Codorniu, Fabres, Inglada, Kontreras, Morin, Perogordo, Sepulveda, Vargas, Villanueva, Villaréal. Holanda lingv'o: Block, Bulthuis, Uitterdyk. Hungar'a lingv'o: Lengyel, Polgar-Politzer, Schatz, Süßmuth, Török. Islanda lingv'o: Thorsteinsson. Ital'a lingv'o: Bagn'ul'o, Bianchini, Junck, Meazzini, Nalli, Tellini. Katalun'a lingv'o: Bremon, Grau-Casas, Pujulá y Vallès, Sabadell. Pol'a lingv'o: Blumenthal, Grabowski, Mikolajski, D-ro Zamenhof, L. Zamenhof, Zakrzewski. Portugal'a lingv'o: Backheuser, Costa e Almeida, Couto Fernandes, Furtado, Geyer, Keating. Ruman'a lingv'o: Fischer. Rus'a lingv'o: Devjatnin, Dombrowski, Evstifejeff, Kabanov, Kofmann, Mencel, Naumann, Ostrovski, Zinoviev. Sved'a lingv'o: Lundgren, Nylen.

Pied'not'o

[40] Laŭ la nov'a'j elekt'o'j en 1920 la stat'o est'as jen'a: Prezid'ant'o: Prof. Th. Cart. Vic'prezid'ant'o'j: D-ro Mybs, J. M. Warden. Direktor'o'j de Sekci'o'j: A. Grabowski (Gramatik'o), E. Gros'je'a'n-Maupin (Komun'a Vort'ar'o), D-ro P. Corret (Scienc'a kaj Teknik'a Vort'ar'o), D-ro E. Privat (Konkurs'o'j kaj Premi'o'j). Membr'o'j: P. Christaller, E. Evstifejeff, V. Inglada, E. Kühnl, P. Lengyel, P. Nylén, A. E. Wackrill.

Ne'long'e antaŭ la eksplod'o de la milit'o la Akademi'o publik'ig'is la Du'a'n Oficial'a'n Al'don'o'n al la Universal'a Vort'ar'o. Pro mult'a'j materi'a'j mal'help'o'j kaj bar'o'j, pro ne'ebl'ec'o de inter'naci'a inter'komunik'iĝ'o, pro la mort'o de ĝi'a prezid'ant'o, pro la ne'regul'a situaci'o de tri'on'o de ĝi'a'j an'o'j, kiu'j est'is re'balot'ot'a'j, ĝi'a labor'o kompren'ebl'e halt'is kaj ne pov'is ne halt'i.

Sed tuj, kiam la cirkonstanc'o'j ebl'ig'is la regul'a'j'n balot'o'j'n kaj la re'funkci'ad'o'n de ni'a'j Lingv'a'j instituci'o'j, la Akademi'o, sen'bru'e kaj sen'reklam'e, sed sen'prokrast'e kaj diligent'e, re'komenc'is labor'i. Ĝi ne nur prepar'as la baldaŭ'a'n star'ig'o'n de la Tri'a Oficial'a Al'don'o, sed ĝi pri'esplor'as ankaŭ kelk'a'j'n ali'a'j'n urĝ'a'j'n demand'o'j'n, kaj special'e la prepar'ad'o'n de teknik'a'j vort'ar'o'j.

Tial ke est'as cert'e, ke la antaŭ'a labor'metod'o est'is iom mal'rapid'a, la Akademi'o atent'e ekzamen'os la problem'o'n pri eventual'a re'organiz'o de la Lingv'a Komitat'o kaj modif'o'j en ĝi'a regul'ar'o.

Ĉar, ali'part'e, pro tro'a diskret'ec'o kaj ne'sufiĉ'a publik'ec'o de la labor'o'j de la Akademi'o kaj de la Lingv'a Komitat'o, mult'a'j Esperant'ist'o'j est'is inklin'a'j, mal'prav'e kred'i kaj mal'ĝust'e dir'i, ke la Lingv'a'j Instituci'o'j dorm'et'as, tial la Akademi'o de nun kon'ig'os la dis'volv'iĝ'o'n de si'a'j labor'o'j per komunik'o'j send'ot'a'j al la Esperant'a gazet'ar'o. La plen'a'j oficial'a'j dokument'o'j aper'os, kiel kutim'e, en la Oficial'a Gazet'o. La Akademi'o dank'e akcept'os ĉi'a'n kun'labor'ad'o'n de spert'a'j kaj kompetent'a'j Esperant'ist'o'j.

La jen'a deklaraci'o montr'as, kia'j est'as, laŭ ĝi'a opini'o, la dev'o'j de la Esperant'ist'ar'o kaj tiu'j de la Lingv'a'j Instituci'o'j.

1. Difin'o kaj dev'o'j de la Esperant'ist'ar'o

Esperant'o est'as lingv'o, kaj sam'e, kiel ĉiu'j lingv'o'j, ĝi est'as indiferent'a il'o, kiu pov'as serv'i al kiu ajn cel'o kaj ide'o. »Ĉiu ide'o aŭ esper'o, kiu'n tiu aŭ ali'a Esperant'ist'o lig'as kun la Esperant'ism'o, est'as li'a afer'o pur'e privat'a, per kiu la Esperant'ism'o ne respond'as«. Sekv'e »Esperant'ist'o est'as nom'at'a ĉiu person'o, kiu sci'as kaj uz'as la lingv'o'n Esperant'o, tut'e egal'e, por kia'j cel'o'j li ĝi'n uz'as. Aparten'ad'o al ia aktiv'a societ'o Esperant'ist'a por ĉiu Esperant'ist'o est'as rekomend'ind'a, sed ne dev'ig'a« (Bulonj'a Deklaraci'o).

Ĉar Esperant'o est'as viv'ant'a lingv'o, ĝi evolu'as laŭ natur'a manier'o, sam'e kiel la naci'a'j lingv'o'j per iom'a'j post iom'a'j al'don'o'j aŭ ŝanĝ'iĝ'o'j, laŭ'bezon'e en'iĝ'ant'a'j en la uz'ad'o'n. La sort'o de ni'a lingv'o kuŝ'as do en la man'o'j de la Esperant'ist'ar'o mem.

Tamen ĉi tiu pov'o kaj liber'ec'o de la Esperant'ist'ar'o por riĉ'ig'i la lingv'o'n kompren'ebl'e ne est'as sen'lim'a kaj sen'brid'a, nek dev'as degener'i en pere'ig'a'n anarki'o'n. La Esperant'ist'ar'o hav'as la rajt'o'n liber'e uz'i la lingv'o'n; ĝi ne rajt'as detru'i kaj pere'ig'i ĝi'n. Evoluci'o natur'a tut'e ne sam'signif'as kiel evoluci'o kapric'a, sen'kritik'a, sen'pri'pens'a. Ĉar Esperant'o est'as inter'naci'a lingv'o, ĝi'a natur'a evoluci'o dev'as far'iĝ'i inter'naci'e, unu'ec'e kaj ĉiu'land'e sam'manier'e, ne mal'help'ant'e la inter'naci'a'n inter'kompren'iĝ'o'n. Sever'a unu'ec'o, est'ant'e nepr'a kondiĉ'o de inter'naci'a inter'kompren'o, est'as nepr'a kondiĉ'o de ekzist'ad'o de lingv'o inter'naci'a, kiu'n baldaŭ mort'ig'us la pere'ig'a dis'fal'o je divers'a'j dialekt'o'j.

Tiu ĉi mort'ig'a danĝer'o ne est'as dub'a, ĉar ĝi kuŝ'as en la kondiĉ'o'j mem de la viv'o de inter'naci'a lingv'o: la uz'ant'o'j de naci'a lingv'o, pro la praktik'a'j neces'o'j de konstant'a inter'komunik'iĝ'o kaj inter'kompren'iĝ'o, ne pov'as liber'e ŝanĝ'i aŭ riĉ'ig'i la lingv'o'n laŭ person'a gust'o kaj kapric'o; ili'a liber'ec'o est'as sever'e lim'ig'at'a de la neces'a tuj'a kompren'ebl'ec'o. Por ke ili est'u kompren'at'a'j, ili dev'as parol'i sam'manier'e, kiel ĉiu'j ĉirkaŭ ili parol'as. La konstant'a praktik'a uz'ad'o de la lingv'o est'as do konstant'a sen'konsci'a korekt'il'o kaj kritik'il'o.

Kontraŭ'e, almenaŭ en la nun'a propagand'a period'o, oni ne uz'as la inter'naci'a'n lingv'o'n por la ĉiu'tag'a'j praktik'a'j urĝ'a'j bezon'o'j de la viv'o. Tial la mal'sam'kutim'a'j kaj mal'sam'tradici'a'j hom'o'j, kiu'j ĝi'n uz'as nur inter'temp'e kaj precip'e skrib'e, ne pov'as rimark'i, ĉu ili est'as kompren'at'a'j aŭ ne, kaj ili ne est'as dev'ig'at'a'j, korekt'i pro ne'kompren'iĝ'o si'a'n mal'bon'a'n lingv'aĵ'o'n.

Por evit'i la ebl'a'n dis'fal'o'n de ni'a lingv'o, est'as do neces'e, ke ĉiu Esperant'ist'o, konsci'ant'e si'a'n dev'o'n, si'n korekt'u mem per intern'a mem'vol'a, plej sever'a disciplin'o, inspir'ant'e al ĉiu'j per si'a ekzempl'o profund'a'n respekt'o'n al la lingv'o Esperant'o. Neniam oni tro firm'e konvink'iĝ'os, ke ni'a'n Esperant'a'n lingv'o'n oni dev'as konsider'i kun sam'a respekt'o, kiel ni'a'j'n ge'patr'a'j'n. Neni'u cert'e kuraĝ'us en'konduk'i sistem'e kaj amas'e aŭ kapric'e en ili'n nov'aĵ'o'j'n aŭ ŝanĝ'o'j'n, ĉar tia'manier'e oni far'iĝ'us nur rid'ind'a.

La unu'a kondiĉ'o de normal'a progres'ad'o, la ĉef'a kondiĉ'o de ne ŝajn'a, sed plen'a, liber'a viv'o, est'as tiu profund'a respekt'o, kiu mal'ebl'ig'os, ke oni serĉ'u sen absolut'a neces'ec'o nov'a'n vort'o'n aŭ esprim'manier'o'n. Neni'u, eĉ la plej konserv'em'a, mal'permes'as al ĉiu Esperant'ist'o uz'i nov'a'n vort'o'n, se ĝi'n li nepr'e bezon'as. Sed de ĉiu'j ni rajt'as postul'i, ke nov'aĵ'o'n oni neniam en'konduk'u sen'util'e kaj sen'bezon'e. Ceter'e, rimark'ind'e est'as, ke ju mal'pli da fremd'a'j lingv'o'j iu kon'as, des pli facil'e li al'port'as nov'a'j'n esprim'o'j'n kaj ili'n sen'ĝen'e defend'as kun insist'o, forges'ant'e, ke la rajt'o kre'i vort'o'n est'as tut'e escept'a kaj ke tiu ĉi sol'a ĝi'n hav'as, kiu fund'e sci'pov'as kaj posed'as la lingv'o'n. Ni do dev'as est'i tre si'n'gard'a'j kun ĉia perfekt'ig'ad'o kaj riĉ'ig'ad'o de la lingv'o, kaj ni dev'as prov'i nov'a'j'n vort'o'j'n nur en okaz'o'j de efektiv'a neces'ec'o.

En la Antaŭ'parol'o de la Fundament'o de Esperant'o, Zamenhof mem klar'ig'as tut'e preciz'e la manier'o'n, kiel la lingv'o pov'as riĉ'iĝ'ad'i kaj perfekt'iĝ'ad'i per voj'o natur'a kaj liber'a, sed ankaŭ inter'naci'a, si'n'gard'a, sen'konfuz'a kaj sen'danĝer'a: Ĉiu Esperant'ist'o pov'as riĉ'ig'ad'i la lingv'o'n per nov'a'j vort'o'j, ĉu sen'konsci'e, ĉu konsci'e, sed neniam sen'kritik'e kaj sen'pri'pens'e. Li rajt'as prov'i nov'a'n vort'o'n nur »per konsil'iĝ'ad'o kun tiu'j person'o'j, kiu'j est'as rigard'at'a'j kiel la plej aŭtoritat'a'j en ni'a lingv'o, kaj zorg'ant'e pri tio, ke ĉiu'j uz'u tiu'j'n vort'o'j'n en la sam'a form'o«. Pli'e, la nov'a'j'n vort'o'j'n »oni dev'as uz'ad'i nur en la literatur'o«... Est'as ĉies dev'o, antaŭ ol uz'i nov'a'n vort'o'n, zorg'e konstat'i, ke ĝi ne est'as super'flu'a.

Ĉiu'j Esperant'ist'o'j konstant'e re'memor'u tiu'j'n saĝ'a'j'n majstr'a'j'n konsil'o'j'n.

2. Difin'o kaj dev'o'j de la Lingv'a'j Instituci'o'j

La Lingv'a Komitat'o kaj ĝi'a Akademi'o ne hav'as la rajt'o'n, iniciat'i iu'n ŝanĝ'o'n, korekt'o'n aŭ al'don'o'n, nek kre'i nov'a'j'n vort'o'j'n; ili dev'as nur konstat'i, kontrol'i, elekt'i, konsil'i, rekomend'i aŭ mal'rekomend'i: ili est'as nur ord'ig'il'o'j, moder'ig'il'o'j kaj regul'ig'il'o'j, kiu'j cel'as konserv'i la neces'a'n unu'ec'o'n kaj harmoni'o'n.

La rol'o de la Lingv'a Komitat'o kaj de la Akademi'o ne de'pend'as de la plaĉ'o de ili'a'j an'o'j, nek de la okaz'a ŝanĝ'ebl'a opini'o de iu'j Esperant'ist'a'j grup'o'j aŭ kongres'o'j. Tiu'n rol'o'n, tre klar'e kaj preciz'e difin'it'a'n per la Fundament'o,—kiu est'as konstituci'a leĝ'o por ĉiu Esperant'ist'o,—per la Fond'a Regul'ar'o kaj per la Zamenhofaj komentari'o'j kaj konsil'o'j, dev'as akcept'i ĉiu Komitat'an'o kaj Akademi'an'o.

Kre'ant'e la Lingv'a'n Komitat'o'n kaj la Akademi'o'n, la Esperant'ist'ar'o kon'ig'is si'a'n preciz'a'n cel'o'n kaj firm'a'n vol'o'n, deklar'ant'e, ke ĉi tiu'j instituci'o'j est'as komisi'it'a'j, »por zorg'i pri la konserv'ad'o de la fundament'a'j princip'o'j de la lingv'o kaj kontrol'i ĝi'a'n evoluci'o'n« (Regul'ar'o).

Sekv'e la rol'o de la Akademi'o, kiu est'as nur organiz'ant'ar'o por la labor'ad'o de la Lingv'a Komitat'o kaj de la pri'lingv'a'j ne'komitat'an'a'j kompetent'ul'o'j, est'as, tut'e sam'e kiel tiu de ĉiu'j Akademi'o'j en la mond'o, rol'o esenc'e konserv'a: la Akademi'o dev'as unu'e mal'help'i romp'o'n de la fundament'a'j gramatik'a'j regul'o'j kaj mal'respekt'o'n de la fundament'a vort'ar'o; du'e ĝi dev'as zorg'i, por ke la evolu'ad'o de la lingv'o far'iĝ'u laŭ la princip'o'j, regul'o'j kaj instrukci'o'j en'ten'at'a'j en la fundament'a'j dokument'o'j.

La signif'o de la vort'o kontrol'i, uz'at'a en la Fond'a Regul'ar'o, ne est'as dub'a: »kontrol'i« est'as «esplor'i, ĉu io est'as tia, kia ĝi dev'as est'i« (Vort'ar'o de Kab'e). Kompren'ebl'e tiu ĉi esplor'o est'us tut'e van'a teori'a labor'o kaj sen'util'a bat'ad'o de vent'o, se ĝi'n ne sekv'us efektiv'ig'a'j konsil'o'j kaj admon'o'j. La Fundament'o de Esperant'o est'as je la dispon'o de ĉiu Esperant'ist'o kiel »konstant'a kontrol'il'o, kiu gard'os li'n de de'flank'iĝ'ad'o de la voj'o de unu'ec'o« (Antaŭ'parol'o de la Fundament'o); sed tiu kontrol'il'o est'as sen'ag'a, inert'a, pasiv'a, ĝi est'as nur il'o, kiu'n oni pov'as uz'i aŭ ne uz'i. Facil'e, eĉ sen'intenc'e, oni pov'as mal'zorg'i ĝi'n, forges'i ĝi'a'j'n ekzempl'o'j'n. La Akademi'o est'as ag'ant'a, viv'ant'a, aktiv'a kontrol'ant'o, kiu kvazaŭ'e viv'ig'as, efik'ig'as la Fundament'o'n kaj efektiv'ig'as en la praktik'o ĝi'a'j'n princip'o'j'n.

La kontrol'o de la Akademi'o, ne for'pren'ant'e la liber'ec'o'n de ĉiu Esperant'ist'o, nek bar'ant'e la normal'a'n natur'a'n kaj laŭ-natur'e inter'naci'a'n evolu'ad'o'n kaj pli'riĉ'iĝ'ad'o'n de la lingv'o, tamen konserv'as ĝi'a'n sever'a'n unu'ec'o'n, kaj gard'as la Esperant'ist'o'j'n de blind'a kaj sen'kritik'a al'propr'ig'o de erar'o'j, de mal'korekt'aĵ'o'j, de nov'a'j ne'neces'a'j, ne'util'a'j kaj ne'sufiĉ'e inter'naci'a'j radik'o'j, aŭ de naci'a'j apart'aĵ'o'j kaj idiotism'o'j, kiu'j ne est'as inter'naci'e aŭ almenaŭ sufiĉ'e ĝeneral'e kompren'ebl'a'j. Ne de'pren'ant'e de ĉiu Esperant'ist'o »la ebl'o'n kritik'e propr'ig'i al si ĉiu'j'n riĉ'iĝ'o'j'n kaj regul'e far'it'a'j'n perfekt'ig'o'j'n, kiu'j'n li trov'as en la literatur'o«, la Akademi'o dev'as est'i konstant'a help'ant'o, inform'ant'o kaj konsil'ant'o de ĉiu'j Esperant'ist'o'j kaj precip'e de la verk'ant'o'j kaj de la gazet'o'j, sen'lac'e re'memor'ig'ant'e al ili la neces'a'n disciplin'o'n, la fundament'a'j'n princip'o'j'n kaj la nepr'a'j'n kondiĉ'o'j'n de inter'naci'a lingv'o, ebl'ig'ant'e al ili la neces'eg'a'n kritik'o'n, re'foj'e postul'it'a'n de Zamenhof, kaj la elekt'o'n inter relativ'e inter'naci'a'j kaj nur'e naci'a'j radik'o'j, inter apart'a'j naci'a'j idiotism'o'j kaj inter'naci'e ĝeneral'e kompren'ebl'a'j esprim'o'j, »ĉar la lingv'o inter'naci'a, simil'e al ĉiu lingv'o naci'a, pov'os bon'e ating'i si'a'n cel'o'n nur en tiu okaz'o, se ĉiu'j uz'os ĝi'n plen'e egal'e« (Antaŭ'parol'o de la Fundament'a Krestomati'o).

La I^a universal'a kongres'o de Esperant'o en Boulogne-sur-Mer decid'is, »ke la Komitat'o, kiu organiz'os la ven'ont'a'n Kongres'o'n, konsist'os el la estr'ar'o de la nun'a kongres'o, elekt'it'a en la unu'a ĝeneral'a kun'ven'o, kies membr'o'j est'as D-ro Zamenhof, prezid'ant'o, rektor'o Boirac, S-ro Michaux, D-ro Mybs, kolonel'o Pollen, general'o Sebert, vic-prezid'ant'o'j, kaj la kvar sekretari'o'j. Tiu ĉi Organiz'a Komitat'o ankaŭ esplor'os la divers'a'j'n demand'o'j'n re'send'it'a'j'n, prokrast'it'a'j'n aŭ ne esplor'it'a'j'n en la nun'a kongres'o, kaj prezent'os raport'o'j'n al la ven'ont'a kongres'o«.

La III^a universal'a kongres'o de Esperant'o fin'e aprob'is komplet'a'n regul'ar'o'n, kiu per divers'a'j decid'o'j de sekv'int'a'j kongres'o'j ŝanĝ'it'a nun hav'as jen'a'n form'o'n:

1. Konsist'o de la Kongres'o.

Art. 1^a. En la Universal'a Kongres'o de Esperant'o pov'as part'o'pren'i »ĉiu person'o, kiu sci'as kaj uz'as la lingv'o'n Esperant'o, tut'e egal'e por kia'j cel'o'j li ĝi'n uz'as«[42], kondiĉ'e ke tiu person'o:

Art. 2^a. La al'iĝ'o al la Kongres'o signif'as akcept'o'n de tiu ĉi regul'ar'o.

2. Cel'o de la Kongres'o.

Art. 3^a. Cel'o de la Kongres'o est'as la esplor'o de ĉiu'j demand'o'j komun'interes'a'j por ĉiu'j Esperant'ist'o'j, kun escept'o de la religi'a'j, politik'a'j kaj social'a'j demand'o'j, kiu'j ne dev'as est'i tuŝ'at'a'j en kongres'a kun'sid'o[43], kaj de la lingv'a'j demand'o'j, kies esplor'o kaj solv'o est'as rezerv'it'a'j al la Lingv'a Komitat'o[44].

Art. 4^a. Pov'as est'i pri'parol'at'a'j nur la tem'o'j en'skrib'it'a'j en la tag'ord'o'n.

La tem'o'j, akcept'ebl'a'j laŭ artikol'o 3^a, est'as sen'per'e met'at'a'j en la tag'ord'o'n, se ili'a esplor'o ne postul'as special'ist'a'n kompetent'ec'o'n. La tem'o'j, kies pri'parol'ad'o postul'as tia'n kompetent'ec'o'n, est'as met'at'a'j en la tag'ord'o'n, nur post esplor'o en special'ist'a sekci'o (vid'u art. 13^a).

[Art. 5^a. Ĉar la Kongres'o ne konsist'as el rajt'ig'it'a'j deleg'it'o'j, ĝi pov'as esprim'i dezir'o'j'n kaj konsil'o'j'n, sed neniel al'pren'i decid'o'j'n dev'ig'a'j'n, ĉu por izol'a'j Esperant'ist'o'j, ĉu por la Esperant'ist'a'j societ'o'j.][45]

3. Konstant'a Kongres'a Komitat'o.

Inter'naci'a Organiz'a Komitat'o, elekt'it'a de ĉiu Kongres'o, laŭ propon'o de la Estr'ar'o, por prepar'i la sekv'ont'a'n Kongres'o'n [krom la elekt'it'a'j membr'o'j; ĝi en'hav'as la prezid'int'o'j'n de la antaŭ'a'j Kongres'o'j].

La Organiz'a Komitat'o est'as ĉiu'jar'e aŭtomat'e format'a, laŭ la sekv'ant'a manier'o:

Lok'a Komitat'o, star'ig'it'a kiel delegaci'o de la Inter'naci'a Organiz'a Komitat'o:

[Ĝeneral'a Sekretari'o, elekt'it'a de la Kongres'o, laŭ propon'o de la Estr'ar'o, por la period'o ĝis la sekv'ont'a Kongres'o, kaj re'elekt'ebl'a.

La Ĝeneral'a Sekretari'o pov'as est'i help'at'a de unu aŭ kelk'a'j sekretari'o'j, elekt'it'a'j, laŭ la propon'o, de la Inter'naci'a Organiz'a Komitat'o.]

Art. 7^a. La Inter'naci'a Organiz'a Komitat'o est'as komisi'it'a decid'i la ĝeneral'a'j'n prepar'o'j'n rilat'a'j'n al la Kongres'o, nom'e fiks'i la pag'ot'a'n kotiz'o'n, prepar'i la provizor'a'n tag'ord'o'n, far'i la oficial'a'j'n inter'naci'a'j'n klopod'o'j'n.

La propon'o'j pri la tem'o'j pri'parol'at'a'j en la Kongres'o dev'as est'i send'it'a'j sufiĉ'e fru'e al la Prezid'ant'o de la Konstant'a Komitat'o. Se la sekv'o don'it'a al la propon'o ne ŝajn'as bon'a al la aŭtor'o de tiu propon'o, tiu pov'as apelaci'i al la Prezid'ant'o de la Komitat'o, por nov'a esplor'o.

La Prezid'ant'o send'as al la komitat'an'o'j ĉiu'j'n dokument'o'j'n por ebl'ig'i tiu'n nov'a'n esplor'o'n[47].

Art. 8^a. La Lok'a Komitat'o est'as komisi'it'a pri ĉiu'j detal'o'j de la lok'a organiz'o.

Art. 9^a. La ofic'o de la Ĝeneral'a Sekretari'o est'as, konserv'i la arĥiv'o'j'n de la Kongres'o'j, prepar'i la labor'o'j'n de la Inter'naci'a Organiz'a Komitat'o kaj plen'um'i ĝi'a'j'n decid'o'j'n, prezent'i al la Kongres'o la dokument'o'j'n kaj raport'o'j'n neces'a'j'n por ĝi'a'j labor'o'j, prepar'i la protokol'o'n de ĉiu labor'a kun'sid'o kaj prezent'i ĝi'n al la post'a kun'sid'o, publik'ig'i la protokol'ar'o'n kaj oficial'a'j'n dokument'o'j'n de la Kongres'o, por kies pres'ad'o la Kongres'a Kas'o posed'as la neces'a'n mon'o'n; plen'um'i la Kongres'a'j'n decid'o'j'n, kiel ekzempl'e komunik'i ĝi'a'j'n dezir'o'j'n al la koncern'at'a'j person'o'j, nom'e al la reg'ist'ar'o'j.

4. Kongres'a Estr'ar'o.

Art. 10^a. La Kongres'a Estr'ar'o konsist'as, krom la honor'a'j prezid'ant'o'j kaj membr'o'j el:

La Prezid'ant'o kaj la Vic'prezid'ant'o'j est'as elekt'it'a'j de la Kongres'o, laŭ propon'o de la Kongres'a Konstant'a Komitat'o.

Tiu'j Deleg'it'o'j est'as elekt'it'a'j en prepar'a'j kun'sid'o'j, antaŭ la unu'a kongres'a kun'sid'o, de la kongres'an'o'j, kiu'j'n ili reprezent'os.

5. Special'a'j Sekci'o'j.

Art. 13^a. Por la esplor'o de ĉiu'j special'a'j aŭ teknik'a'j tem'o'j aŭ eĉ de la tem'o'j rezerv'it'a'j pro la kongres'a neŭtral'ec'o (art. 3^a), oni pov'as form'i special'ist'a'j'n stud'a'j'n Sekci'o'j'n.

Tiu'j sekci'o'j konsist'as, ĉu el special'ist'a'j societ'o'j, antaŭ'e organiz'it'a'j, kaj decid'int'a'j kun'ven'i dum la Kongres'o, ĉu el person'o'j, kiu'j grup'iĝ'as liber'e, dum la Kongres'o, por esplor'i kun'e tem'o'j'n, pri kiu'j ili hav'as special'ist'a'n kompetent'ec'o'n aŭ interes'iĝ'as special'e.

Art. 14^a. La Sekci'o'j pov'as pet'i, ke la dezir'o'j, kiu'j'n ili esprim'is, aŭ la konklud'o'j de ili'a'j raport'o'j, est'u prezent'at'a'j al la Kongres'o.

La Konduk'ant'a Estr'ar'o decid'as, ĉu tiu prezent'o est'as far'ebl'a laŭ la ĝeneral'a'j princip'o'j, kiu'j reg'as la Kongres'o'n.

6. Kongres'a'j Konsil'iĝ'o'j.

Art. 16^a. Neni'u orator'o pov'as parol'i pri unu tem'o dum pli ol dek minut'o'j[48].

Art. 17^a. Pri la tem'o'j sen'per'e met'it'a'j en la tag'ord'o'n, projekt'o de dezir'o aŭ de konsil'o, redakt'it'a de la Konduk'ant'a Estr'ar'o, pov'as est'i prezent'at'a al la Kongres'a voĉ'don'ad'o.

Se la Kongres'o opini'as, ke la propon'it'a tekst'o bezon'as ŝanĝ'o'j'n pli grav'a'j'n ol la redakt'a'j pli'bon'ig'o'j far'ebl'a'j dum la kun'sid'o mem, la Konduk'ant'a Estr'ar'o est'as komisi'at'a redakt'i nov'a'n tekst'o'n.

Art. 18^a. Kiam dezir'o aŭ konklud'o de Sekci'o est'as prezent'it'a al la Kongres'o, ĉi tiu pov'as pri'diskut'i la konven'o'n al'pren'i ĝi'n kiel kongres'a'n dezir'o'n aŭ konklud'o'n, ne re'komenc'ant'e la teknik'a'n diskut'o'n, antaŭ'e far'it'a'n de la special'ist'o'j.

En neni'a okaz'o, tia tekst'o pov'as est'i ŝanĝ'at'a de la Kongres'o; se ĝi ne est'as akcept'at'a, ĝi est'as re'send'at'a al la Sekci'o.

Tiu last'a pov'as ĝi'n ŝanĝ'i, laŭ la direkt'o montr'it'a de la Kongres'a konsil'iĝ'o, kaj ĝi'n prezent'ig'i de'nov'e. Se la temp'o mank'as por tio, la afer'o est'as prokrast'at'a ĝis la sekv'ont'a Kongres'o.

1^e. Ĉiu decid'o de Inter'naci'a Esperant'ist'a Kongres'o est'as dev'ig'a nur por la Oficial'a'j Esperant'ist'a'j Instituci'o'j, t. e. instituci'o'j kre'it'a'j kaj sub'ten'at'a'j laŭ dezir'o'j de Inter'naci'a'j Esperant'ist'a'j Kongres'o'j, aŭ decid'o'j de la Rajt'ig'it'a'j Deleg'it'o'j. Por la Esperant'ist'o'j privat'a'j, ĝi hav'as valor'o'n nur moral'a'n, montr'ant'e al ili la dezir'o'n aŭ opini'o'n de la pli'mult'o.

2^e. Part'o'pren'i en la Kongres'o kaj en ĝi'a'j diskut'o'j hav'as la rajt'o'n ĉiu, kiu pag'is la kotiz'o'n kaj sub'met'iĝ'is al la Kongres'a Regul'ar'o, sed rajt'o'n de voĉ'don'ad'o hav'as nur la regul'e elekt'it'a'j deleg'it'o'j de Esperant'ist'a'j grup'o'j aŭ societ'o'j.

3^e. Kiel deleg'it'o est'as rigard'at'a ĉiu person'o, kiu prezent'as al la kongres'a komitat'o rajt'ig'a'n leter'o'n, kiu'n en la nom'o de la grup'o aŭ societ'o sub'skrib'is ĝi'a prezid'ant'o, kon'ig'ant'e sam'temp'e la nombr'o'n de la membr'o'j de tiu grup'o aŭ societ'o.

4^e. Ĉiu lok'a, region'a aŭ land'a grup'o aŭ societ'o de propagand'o pov'as elekt'i po unu deleg'it'o por ĉiu'j 25 membr'o'j. Mal'grand'a'j grup'o'j pov'as por elekt'o de deleg'it'o kun'iĝ'i kun ali'a'j grup'o'j.

5^e. Ĉiu grup'o pov'as elekt'i si'a'j'n deleg'it'o'j'n, aŭ inter si'a'j propr'a'j membr'o'j, aŭ inter ali'a'j Esperant'ist'o'j, kiu'j part'o'pren'os en la Kongres'o. Ĉiu deleg'it'o hav'as tiom da voĉ'o'j, kiom'foj'e po 25 an'o'j hav'as la grup'o aŭ societ'o, kiu'n li reprezent'as.

6^e. La tag'ord'o'n de la Kongres'o fiks'as la prezid'ant'o de la Konstant'a Kongres'a Komitat'o, post inter'konsil'iĝ'o kun la ali'a'j an'o'j de tiu Komitat'o, kaj li publik'ig'as ĝi'n tri monat'o'j'n antaŭ la Kongres'o en »Oficial'a Gazet'o«, por ke ĉiu'j societ'o'j kaj grup'o'j hav'u la ebl'o'n, esprim'i al si'a'j deleg'it'o'j si'a'n opini'o'n pri la diskut'ot'a'j demand'o'j.

Se ia propon'o ne est'as akcept'it'a en la tag'ord'o, ĝi'a aŭtor'o pov'as ricev'i de la Kongres'a Estr'ar'o la rajt'o'n, dis'don'i ĝi'n dum la kongres'o al la deleg'it'o'j de la Kongres'o, kaj se ne mal'pli ol 100 deleg'it'o'j sub'skrib'is ĝi'n kiel diskut'ind'a, la Kongres'a Komitat'o dev'as en'port'i ĝi'n en la tag'ord'o'n.

7^e. En ĉiu grup'o aŭ societ'o est'as konsider'at'a kiel elekt'ant'a membr'o ĉiu an'o de la grup'o aŭ societ'o, kiu pag'is jar'a'n kotiz'o'n al la Centr'a Ofic'ej'o, difin'it'a'n de la Administr'a Komitat'o de la Centr'a Ofic'ej'o.

1. La labor'a'j kun'sid'o'j de la kongres'o est'as prezid'at'a'j de la prezid'ant'o de la kongres'o, elekt'it'a laŭ la regul'o 2^a de la Kongres'a Regul'ar'o, aŭ de unu el la vic'prezid'ant'o'j.

2. Ĉiu orator'o dev'as don'i si'a'n nom'o'n skrib'e al la estr'ar'o de la kun'sid'o'j.

3. Ĉiu rezoluci'o aŭ amend'o dev'as est'i komunik'it'a skrib'e al la estr'ar'o.

5. Ĉiu orator'o, krom la raport'ant'o'j, pov'as parol'i nur dum dek si'n'sekv'ant'a'j minut'o'j. Ĉiu orator'o ne pov'as, sen special'a permes'o de la prezid'ant'o, parol'i du'foj'e pri la sam'a demand'o, escept'e pri punkt'o pri ord'o.

6. La orator'o'j pov'as parol'i nur pri la tag'ord'o. La prezid'ant'o re'pren'as la parol'o'n al ĉiu orator'o, kiu parol'as pri ali'a tem'o.

8. Post la ferm'o de la diskut'o, decid'it'a de la kun'sid'ant'ar'o, oni voĉ'don'as.

9. Oni dev'as voĉ'don'i pri la amend'o'j, antaŭ ol voĉ'don'i pri la prezent'it'a propon'o.

10. La voĉ'don'o'j pov'as okaz'i per lev'it'a'j man'o'j, se ne ekzist'as dub'o pri la rezultat'o de tiu voĉ'don'o. Se ekzist'as dub'o, la opini'o'j de la prezid'ant'o kaj de la propon'int'o'j, oni voĉ'don'as per bulten'o'j.

11. Por la kalkul'o de la voĉ'don'o'j la kun'sid'ant'ar'o elekt'as kalkul'ist'o'j'n, kiu'j kalkul'as kun la help'o de la estr'ar'o.

12. La prezid'ant'o de la kun'sid'o proklam'as la rezultat'o'n de la voĉ'don'o.

13. La bulten'o'j est'as konserv'at'a'j en sigel'ferm'it'a kovert'o dum 24 hor'o'j. Se 24 hor'o'j'n post la proklam'o de la rezultat'o neni'u pet'o pri kontrol'ad'o okaz'is, oni brul'as ili'n, kaj la voĉ'don'ad'o est'as konsider'it'a kiel definitiv'a.

14. Ĉiu pet'o pri kontrol'o de iu voĉ'don'o dev'as est'i sub'skrib'it'a de kvin deleg'it'o'j. La kontrol'ad'o est'as far'it'a de tiu'j kvin person'o'j, de la prezid'ant'o de la kun'sid'o kaj de kvin deleg'it'o'j elekt'it'a'j de la estr'ar'o.

15. Ĉiu'j elekt'o'j okaz'as laŭ la absolut'a pli'mult'o en la unu'a voĉ'don'ad'o. Se tiu unu'a voĉ'don'ad'o ne don'as rezultat'o'n, oni far'as du'a'n voĉ'don'ad'o'n, kaj tiam sufiĉ'as relativ'a pli'mult'o.

16. Kiam la demand'o'j en'met'it'a'j en la tag'ord'o est'as diskut'it'a'j kaj solv'it'a'j, la prezid'ant'o pov'as kun konsent'o de la kun'sid'ant'ar'o mal'ferm'i diskut'o'j'n pri ali'a'j demand'o'j, sed neni'u voĉ'don'o pov'os okaz'i pri ili. Oni pov'as nur esprim'i dezir'o'j'n pri tiu'j demand'o'j.

17. La sekretari'o de la Konstant'a Komitat'o dev'as kun help'o de neces'a'j sekretari'o'j redakt'i protokol'o'j'n, kiu'j est'as sub'skrib'it'a'j de la prezid'ant'o de la kun'sid'o'j post aprob'o de la kongres'o.

Pied'not'o'j

[41] La part'o'j pres'it'a'j inter kramp'o'j [] est'as nul'ig'it'a'j de post'a'j decid'o'j.

[42] Bulonj'a Deklaraci'o pri Esperant'ism'o, 1905. Vid'u la broŝur'o'n: »Fundament'a'j dokument'o'j pri la Lingv'a Komitat'o«.

[43] Vid'u Deklaraci'o'n pri la neŭtral'ec'o de la Kongres'o'j de Esperant'o, 1906.

[44] Fond'it'a de la Bulonj'a Kongres'o.

[45] La artikol'o 5-a est'as nul'ig'it'a de la Al'don'o al la Regul'ar'o, voĉ'don'it'a de la Sep'a Kongres'o.

[46] El la Kongres'a Decid'ar'o de la 4^a Kongres'o.

[47] El la Kongres'a Decid'ar'o de la 4^a Kongres'o.

[48] Pri la artikol'o 16^a, vid'u pli mal'supr'e la special'a'n regul'ar'o'n de la kongres'a'j kun'sid'o'j.

[49] Esperant'ist'a Dokument'ar'o XXVI, p. 6-7.

[50] Esperant'ist'a Dokument'ar'o XXVI, p. 7-9.

Por prepar'i kiel ebl'e plej rapid'e la efektiv'ig'o'n de la decid'o'j de la unu'a inter'naci'a kongres'o okaz'int'a en Boulogne-sur-Mer de la 5a ĝis la 13a de Aŭgust'o 1905, apart'e pri la star'ig'o de la provizor'a Lingv'a Komitat'o kaj de la provizor'a Komitat'o de Organiz'ad'o, la membr'o'j de tiu ĉi last'a komitat'o ankoraŭ ĉe'est'ant'a'j en Boulogne, antaŭ ol for'vojaĝ'i el tiu urb'o kaj laŭ la insist'a pet'o, al ili far'it'a de D-ro Zamenhof, pren'is la jen'a'j'n decid'o'j'n, al kiu'j post'e al'iĝ'is skrib'e la ceter'a'j membr'o'j de la dir'it'a komitat'o.

Por efektiv'ig'i unu'ec'o'n kaj ord'o'n en la labor'o'j kaj ag'o'j de ambaŭ komitat'o'j sub la konstant'a'j direkt'ad'o, kontrol'ad'o kaj inspir'ad'o de D-ro Zamenhof, est'as elekt'it'a ofic'ej'a sid'ej'o, sen'de'pend'a de ĉiu jam ekzist'ant'a Esperant'ist'a grup'o aŭ societ'o, kaj provizor'e fiks'it'a en Par'is, 51, ru'e de Clichy.

La ofic'o de la korespond'o'j koncern'ant'a'j, ĉu la Lingv'a'n, ĉu la Organiz'a'n Komitat'o'n, est'os al'centr'ig'at'a per la zorg'o'j de la sekretari'o-agent'o de la Ofic'ej'o, kiu hav'as la task'o'n, send'i tiu'j'n korespond'o'j'n al la koncern'at'a komitat'o kaj plen'um'i la don'ot'a'j'n sekv'o'j'n.

Provizor'e ankaŭ S-ro rektor'o Boirac kaj S-ro general'o Sebert, laŭ la dezir'o de D-ro Zamenhof, akcept'is efektiv'ig'i, ĉiu si'a'flank'e, la apart'a'j'n direkt'ad'o'j'n de ambaŭ komitat'o'j.

Laŭ la pet'o esprim'it'a ankaŭ de D-ro Zamenhof mem, kiu tre dezir'as la mal'pli'ig'o'n de la labor'o, kiu li'n prem'as, ĉiu'j'n korespond'o'j'n pri demand'o'j rilat'a'j al Esperant'o oni dev'os send'i princip'e al la prezid'ant'o de la Komitat'o, kiu'n la afer'o koncern'as, per adres'o de la Centr'a Ofic'ej'o kaj evit'ant'e kun'miks'i sur sam'a foli'o demand'o'j'n sam'temp'e rilat'a'j'n al ambaŭ komitat'o'j aŭ eĉ al divers'a'j afer'o'j[52].

El leter'o'j kaj gazet'a'j artikol'o'j mi vid'as, ke kelk'a'j Esperant'ist'o'j ne ĝust'e kompren'as la esenc'o'n de la Centr'a Ofic'ej'o kaj ili pens'as, ke mi propr'a'vol'e fond'is i'a'n nov'a'n leĝ'don'ant'a'n komitat'o'n. Tial mi dev'as iom klar'ig'i la afer'o'n.

La Centr'a Ofic'ej'o ne est'as ia leĝ'don'ant'a komitat'o, ĝi est'as simpl'e ofic'ej'o, ĝi est'as simpl'e lok'o, en kiu koncentr'iĝ'as la labor'o'j de la du komitat'o'j, kre'it'a'j de la Bulonj'a Kongres'o. La Kongres'o kre'is provizor'a'n Lingv'a'n Komitat'o'n kaj provizor'a'n Organiz'a'n Komitat'o'n, sed ĝi don'is neni'a'j'n mon'a'j'n rimed'o'j'n, por ebl'ig'i al la ambaŭ komitat'o'j sukces'a'n labor'ad'o'n; tiam trov'iĝ'is si'n'don'a'j kaj mal'avar'a'j Esperant'ist'o'j, kiu'j el si'a propr'a poŝ'o don'is (almenaŭ por la unu'a temp'o) la neces'a'n mon'o'n, lu'is apart'a'n loĝ'ej'o'n, en kiu pov'us koncentr'iĝ'i la labor'o'j de la ambaŭ komitat'o'j, ĉiu'j dokument'o'j, ĉiu'j leter'o'j, ir'ant'a'j al la dir'it'a'j komitat'o'j kaj de la komitat'o'j; ili ankaŭ difin'is kelk'a'n salajr'o'n por apart'a sekretari'o, kiu—kun konsent'o de la prezid'ant'o'j de ambaŭ komitat'o'j—dev'as plen'um'ad'i la neces'a'n korespond'ad'o'n, registr'ad'o'n k.t.p. Sekv'e la Centr'a Ofic'ej'o est'as ne ia mem'star'a leĝ'don'ant'a instituci'o, sed nur simpl'e help'a ofic'ej'o por la ambaŭ komitat'o'j kre'it'a'j de la Kongres'o.

Mi dev'as dir'i ankaŭ kelk'a'j'n vort'o'j'n pri mi'a person'a rilat'o al la ambaŭ komitat'o'j. Pro la nun'a'j cirkonstanc'o'j en mi'a patr'uj'o, kiu'j ia'foj'e por long'a temp'o de'tranĉ'as mi'n de la tut'a mond'o Esperant'ist'a, kaj part'e ankaŭ pro la stat'o de mi'a san'o, kiu nun jam ne permes'as al mi tiel mult'e labor'i ekster'profesi'e, kiel antaŭ'e, mi ne pov'as nun aktiv'e part'o'pren'ad'i en la labor'o'j de la ambaŭ komitat'o'j elekt'it'a'j de la kongres'o, kaj tial mi pet'as, ke kun ĉio koncern'ant'a la ag'ad'o'n de la komitat'o'j oni si'n turn'u ne al mi, sed al la prezid'ant'o'j de la dir'it'a'j komitat'o'j, nom'e:

Por konserv'ad'o de bon'a ord'o en la labor'o'j est'as util'e, ke ĉiu'j leter'o'j al ambaŭ prezid'ant'o'j, laŭ ili'a propr'a dezir'o, est'u direkt'at'a'j al ili per la »Centr'a Ofic'ej'o«.

Pied'not'o'j

[51] Esperant'ist'a Dokument'ar'o XI, p. 4-5.

[52] Model'o'j de adres'o'j uz'ot'a'j:

Al prezid'ant'o de la Esperant'ist'a Organiz'a Komitat'o
aŭ
Al prezid'ant'o de la Esperant'ist'a Lingv'a Komitat'o
Esperant'ist'a Centr'a Ofic'ej'o
51, ru'e de Clichy, Par'is.

[53] Esperant'ist'a Dokument'ar'o XI, p. 9-10.

1. La Esperant'ist'a Centr'a Ofic'ej'o est'as oficial'e komisi'it'a, por funkci'ig'i la serv'o'j'n de sekretari'ej'o de la Oficial'a'j Esperant'ist'a'j instituci'o'j, tio est'as de la instituci'o'j, kies kre'ad'o'n regul'e dezir'esprim'is la Universal'a'j Kongres'o'j de Esperant'o aŭ la Rajt'ig'it'a'j Deleg'it'o'j de la Esperant'ist'a'j societ'o'j, kaj kies sub'ten'ad'o'n dev'as regul'e proviz'i tiu'j societ'o'j.

Ĝi est'as ankaŭ komisi'it'a, sed ne oficial'e kaj nur bon'vol'e kaj laŭ si'a'j ag'ad'a'j rimed'o'j, por kun'help'i kaj kun'apog'i la entrepren'o'j'n de Ĝeneral'a Propagand'o, por kiu'j la Esperant'ist'a'j societ'o'j pov'as pet'i ĝi'a'n help'o'n.

Fin'e ĝi pov'as ankaŭ sam'e help'i la entrepren'o'n de star'ig'o de statistik'o'j, de kolekt'o kaj konserv'ad'o de arkiv'o'j kaj de bibliografi'a'j dokument'ar'o'j, en'tut'e laŭ la program'o'j, kiu'j'n oni redakt'is dum jar'o'j 1905 kaj 1906, inter'konsent'it'e kun D-ro Zamenhof, kaj kiu'j est'as publik'ig'it'a'j en la Esperant'ist'a Dokument'ar'o (kajer'o 4^a) kaj post'e re'pres'it'a'j en la verk'o »Fundament'a'j Dokument'o'j pri la Esperant'ist'a Centr'a Ofic'ej'o«.

2. La Oficial'a'j Instituci'o'j, kiu'j est'as nun kre'it'a'j, kaj kiu'j'n la Esperant'ist'a Centr'a Ofic'ej'o dev'ig'e help'os, est'as:

»Oficial'a Gazet'o« kaj »Esperant'ist'a Dokument'ar'o«, organ'o'j de tiu'j Instituci'o'j.

La ali'a'j entrepren'o'j, kiu'j'n ĝi laŭ pet'o pov'os ebl'e util'e help'i laŭ si'a'j ag'ad'a'j rimed'o'j est'as:

3. La Centr'a Ofic'ej'o est'as konduk'at'a de Ĝeneral'a Sekretari'o, direktor'o de si'a'j serv'o'j, kiu'n help'as la neces'a nombr'o de sekretari'o'j kaj ofic'ist'o'j. Li est'as sub'met'it'a al kontrol'o de Administr'a Komitat'o, form'it'a el deleg'it'o'j regul'e elekt'it'a'j de la part'o'pren'ant'o'j al la sub'ten'ad'o de la Centr'a Ofic'ej'o, kiel est'as dir'it'e en la sekv'ant'a paragraf'o.

4. La an'o'j'n de la Administr'a Komitat'o elekt'as la Esperant'ist'a'j naci'a'j societ'o'j, ĝeneral'e po unu Deleg'it'o por ĉiu'j mil an'o'j al'iĝ'int'a'j, laŭ la regul'ar'o, kiu'n akcept'as ĉiu land'o por si'a'j elekt'o'j, kiel jam akcept'it'e por la elekt'o de la an'o'j de la Inter'naci'a financ'a Konsil'ant'ar'o, provizor'e kre'it'a dum la Kvin'a Kongres'o, kaj kiu'n ili est'ont'e anstataŭ'os.

Ili est'os elekt'it'a'j por du jar'o'j, kaj ĉiu societ'o dev'os sen ia ali'a aviz'o zorg'i, je la 1^a de Januar'o de ĉiu du'a jar'o, ĉu pri la re'nov'ig'o de si'a'j deleg'it'o'j, ĉu pri la elekt'o de nov'a'j deleg'it'o'j, se okaz'e.

La an'o'j de la nun'a Inter'naci'a Konsil'ant'ar'o rajt'os, rest'i an'o'j de la Administr'a Komitat'o ĝis la epok'o de la re'nov'ig'o de si'a'j pov'o'j, kaj se ne okaz'os sci'ig'o de ŝanĝ'o antaŭ la 1^a de la kvar'a monat'o de ĉiu du'a jar'o, la elekt'it'a'j an'o'j konserv'os si'a'j'n ofic'o'j'n ĝis la fin'o de la komenc'it'a jar'du'o.

5. La sid'ej'o de la Esperant'ist'a Centr'a Ofic'ej'o est'as provizor'e fiks'it'a en Par'is, 51, ru'e de Clichy. Ĝi pov'os est'i trans'lok'at'a en iu'n ali'a'n lok'o'n, laŭ decid'o de la Administr'a Komitat'o.

6. La proksim'um'a sum'o neces'a por la funkci'ad'o de la Centr'a Ofic'ej'o dum la ven'ont'a jar'o est'as fiks'ot'a ĉiu'jar'e per decid'o de la Administr'a Komitat'o, laŭ propon'o de la konduk'ant'a estr'ar'o de la Ofic'ej'o.

La dis'part'ig'o de tiu sum'o inter la divers'a'j land'o'j est'as far'it'a proporci'e je la dis'vast'iĝ'o jam ating'it'a de la Esperant'ist'a mov'ad'o en ĉiu land'o.

Ĝi est'as sci'ig'it'a, je la nom'o de la Administr'a Komitat'o, por la sekv'o don'ot'a, al ĉiu el la societ'o'j, kiu'j part'o'pren'as al la sub'ten'ad'o de la Ofic'ej'o, kaj dev'as zorg'i pri la kolekt'o kaj ĝust'a'temp'a send'ad'o de la mon'o.

7. Oni organiz'os konstant'a'n inter'naci'a'n mon'ofer'ad'o'n, kiu cel'os star'ig'o'n de Garanti'a Kapital'o, difin'it'a por proviz'i la mank'o'j'n eventual'e rezult'ant'a'j'n de la supr'e'dir'it'a'j ag'manier'o'j.

La organiz'ad'o'n de tiu mon'ofer'ad'o kaj la star'ig'o'n de tiu garanti'a kapital'o oni al'konfid'os al societ'o de Amik'o'j de Esperant'o, kiu'n oni fond'os apud la Esperant'ist'a Centr'a Ofic'ej'o, laŭ la dezir'esprim'o de la Kvar'a Universal'a Kongres'o de Esperant'o.

8. La an'o'j de la Administr'a Komitat'o verk'as si'a'n intern'a'n regul'ar'o'n. Ili elekt'as prezid'ant'o'n kaj vic'prezid'ant'o'n. Ili kun'ven'as ĉiu'jar'e, almenaŭ unu'foj'e, dum la Universal'a Kongres'o. Dum la kun'sid'o'j, la ne'ĉe'est'ant'a'j an'o'j pov'as est'i reprezent'at'a'j per ali'a'j person'o'j, kiu'j'n ili skrib'e rajt'ig'as, kun konsent'o de la koncern'at'a'j societ'o'j.

9. Ĉiu'j mal'facil'aĵ'o'j pri aplik'o de la jen'a regul'ar'o est'os provizor'e solv'it'a'j de la sekretari'o kaj post'e prezent'it'a'j al la Komitat'o por akcept'o aŭ ne'akcept'o.

Pied'not'o

[54] Esperant'ist'a Dokument'ar'o XVIII, p. 88-91; Oficial'a Gazet'o Esperant'ist'a Iv, 4. 1911, p. 142-144.

Nun, kiam ĉiu'j ni'a'j pen'o'j kaj labor'o'j cel'as la dis'vast'ig'o'n de ni'a lingv'o, kiam ĉiu'j ver'a'j Esperant'ist'o'j varb'as nov'a'j'n adept'o'j'n por ni'a ide'o, unu'vort'e, kiam ni per ĉiu'j rimed'o'j propagand'as Esperant'o'n, ni tra'viv'as epok'o'n, kiu'n mi nom'us la propagand'a epok'o de Esperant'o. Ni esper'u, ke baldaŭ fin'iĝ'os ĉi tiu epok'o, kiu daŭr'as jam dek ok jar'o'j'n; ni esper'u, ke baldaŭ ni'a lingv'o est'os oficial'e akcept'it'a de la tut'a mond'o kiel lingv'o inter'naci'a. Tiam Esperant'o, kiu nun est'as por ni cel'o, far'iĝ'os por ni rimed'o. Ni uz'os ĝi'n, mi ne dub'as, ne nur por ni'a propr'a util'o, sed antaŭ ĉio por la bon'o de la hom'ar'o.

En la unu'a epok'o de la histori'o de Esperant'o, kiu'n mi nom'is propagand'a, facil'e est'as disting'i tri period'o'j'n. En la unu'a'j jar'o'j Esperant'o dis'vast'iĝ'is preskaŭ ekskluziv'e en Rus'uj'o, la plej'mult'o de adept'o'j, la propagand'ist'o'j kaj aŭtor'o'j preskaŭ ĉiu'j est'is Rus'o'j: Kofman, Gernet, Zinovjev, Postnikov, Ostrovski kaj mult'a'j, mult'a'j ali'a'j skrib'is kaj ag'is en ĉi tiu period'o, kiu'n oni dev'as nom'i Rus'a. Ankaŭ en ali'a'j land'o'j ni trov'as en tiu temp'o nom'o'j'n, kiu'j ne est'os forges'it'a'j: Waŝniewski, Grabowski en Pol'uj'o, Einstein kaj Trompeter en German'uj'o, Beaufront en Franc'uj'o, Nylén kaj Langlet en Sved'uj'o; sed ili'a ag'ad'o, tre frukt'o'port'a por Esperant'o en'tut'e, ne sukces'is al'tir'i al ni'a ide'o ili'a'j'n sam'land'an'o'j'n...

La Rus'a period'o de la histori'o de ni'a lingv'o est'as do tre grav'a; ĝi est'as la temp'o de la mal'facil'a batal'ad'o de la unu'a'j pionir'o'j kontraŭ la hom'a indiferent'ec'o kaj skeptik'ec'o.

La lingv'o mult'e gajn'is de tio, ke la unu'a'j aŭtor'o'j est'is Slav'o'j. La simpl'ec'o de la Slav'a sintaks'o, la logik'a aranĝ'o de la fraz'o'j en la Slav'a'j lingv'o'j, ili'a absolut'e liber'a kaj natur'a vort'ord'o est'is sen'konsci'e en'konduk'it'a'j en Esperant'o'n de la Slav'a'j aŭtor'o'j kaj est'is post'e imit'at'a'j de ne'slav'o'j. Sed krom afer'o'j imit'ind'a'j la Rus'o'j kaj ali'a'j Slav'o'j en'konduk'is en Esperant'o'n ankaŭ kelk'a'j'n mal'bon'aĵ'o'j'n, kiu'j bedaŭr'ind'e ankaŭ trov'is imit'ant'o'j'n. La riĉ'ec'o de la Slav'a'j lingv'o'j de'pend'as de la uz'ad'o de prepozici'o'j-prefiks'o'j. Ili don'as al la radik'o tre mult'a'j'n signif'o'j'n, kiu'j ia'foj'e tiel ŝanĝ'as la radik'a'n senc'o'n, ke preskaŭ ne'ebl'e est'as, klar'ig'i la kial'o'n de la fakt'o. Krom tio la prepozici'o'j-prefiks'o'j anstataŭ'as en la Slav'a'j lingv'o'j la kun'met'it'a'j'n temp'o'j'n. Pri ĉi tiu'j du punkt'o'j oft'e forges'as la Slav'a'j Esperant'ist'o'j kaj uz'ant'e prepozici'o'j'n laŭ la Slav'a manier'o, far'iĝ'as ia'foj'e ne'kompren'ebl'a'j. Kiel ekzempl'o'n mi cit'os la vort'o'j'n »el'rigard'i, sub'aĉet'i«, kiu'j est'as terur'a'j ne'kompren'ebl'a'j idiotism'o'j, el'vok'ant'a'j la ĉiel'a'n venĝ'o'n. Malgraŭ tio la Slav'o'j est'os element'o ekstrem'e util'a en la est'ont'a lingv'a inter'naci'a komitat'o, pro kaŭz'o'j dir'it'a'j supr'e kaj pro ili'a sci'ad'o de fremd'a'j lingv'o'j.

Post la Rus'a ven'is la Franc'a period'o de Esperant'o. La sen'lac'a dek'jar'a ag'ad'o de S-ro Beaufront al'port'is fin'e frukt'o'j'n, kaj en la jar'o 1898, en kiu est'is fond'it'a la Franc'a societ'o por la propagand'o de Esperant'o kaj la gazet'o »L’Espérantiste«, Esperant'o komenc'is rapid'e dis'vast'iĝ'i en la land'o, kiu tiel gast'em'e nun akcept'as ni'n en Boulogne. Sed se mi nom'as la du'a'n period'o'n Franc'a, mi far'as tio'n ne sol'e pro la grand'a dis'vast'iĝ'o de ni'a lingv'o en Franc'uj'o, sed antaŭ ĉio pro la grav'eg'a'j verk'o'j, kiu'j est'is skrib'it'a'j en tiu temp'o de Franc'o'j. La lern'o'libr'o'j, kiu'j ekzist'is antaŭ'e, en'hav'is nur tre mal'grand'a'j'n klar'ig'o'j'n pri la signif'o de la prefiks'o'j kaj sufiks'o'j kaj tut'e ne posed'is sintaks'o'n. Tiu'n mank'o'n for'ig'is la verk'o'j de S-ro Beaufront: »La grammaire de la langue Esperant'o« kaj »Le commentaire sur la langue Esperant'o«. Se ni re'memor'os, ke S-ro Beaufront verk'is la unu'a'n pli vast'a'n Esperant'o-naci'a'n vort'ar'o'n, ni rajt'e kaj prav'e pov'os dir'i, ke li kod'ig'is Esperant'o'n. Sed S-ro Beaufront ne est'is la sol'a talent'a kaj sen'lac'a batal'ant'o en Franc'uj'o. Mi ne ripet'as ĉi tie la nom'o'j'n, kiu'j est'as kon'at'a'j de ĉiu'j Esperant'ist'o'j: Méray, Cart, Bourlet, Fruictier kaj ali'a'j far'is dum kelk'a'j jar'o'j tiom por ni'a ide'o, ke la ating'it'a rezultat'o sen'dub'e super'is eĉ ili'a'j'n propr'a'j'n esper'o'j'n.

La Franc'a period'o, tiel frukt'o'port'a por ni'a afer'o, ankaŭ las'is kelk'a'j'n mal'bon'aĵ'o'j'n en ni'a lingv'o. Se en la unu'a'j jar'o'j al ni mank'is la teori'o, post la aper'o de la Franc'a'j lern'o'libr'o'j oni komenc'is tro zorg'i pri la teori'o, pen'is skrib'i tro klar'e kaj en'konduk'is mult'e'pez'a'n stil'o'n. La tro'uz'ad'o de la kun'met'it'a'j temp'o'j kaj ali'a'j Beaufront’ism'o'j est'as la post'sign'o de la Franc'a period'o.

Post la Rus'a kaj Franc'a period'o'j en la last'a'j jar'o'j ven'is la temp'o, en kiu Esperant'o rapid'e dis'vast'iĝ'is en ĉiu'j land'o'j. Al'iĝ'is tiel long'e indiferent'a'j por ni'a ide'o Angl'uj'o kaj German'uj'o, en ali'a'j land'o'j ni'a mov'ad'o komenc'iĝ'is en tiu'j jar'o'j aŭ far'is grand'a'j'n kaj rapid'a'j'n progres'o'j'n,—unu'vort'e ven'is la mult'e'naci'a period'o de Esperant'o, ven'is temp'o, pri kiu oni pov'as rajt'e dir'i, ke en Esperant'o'land'o la sun'o neniam sub'ir'as.

Super'flu'e est'as insist'i pri la grand'eg'a'j util'o'j, kiu'j'n la mult'e'naci'ec'o al'port'is al ni'a lingv'o: ĉiu popol'o, ĉiu idiom'o donac'is al Esperant'o i'o'n el si'a trezor'ej'o; pli'riĉ'iĝ'is ni'a frazeologi'o kaj far'iĝ'is kapabl'a esprim'i ĉio'n, eĉ plej delikat'a'j'n nuanc'o'j'n. Sed, ho ve, ni ne kaŝ'u ankaŭ la mal'bon'aĵ'o'j'n, liver'it'a'j'n de tiu period'o. Pro mank'o de analiz'o, pro ne'kompren'o de la princip'o de la inter'naci'ec'o, la divers'naci'a'j aŭtor'o'j uz'as tre oft'e idiotism'o'j'n de si'a'j idiom'o'j, kio ia'foj'e far'as ne'kompren'ebl'a'j fraz'o'j'n de ili'a'j artikol'o'j. Ni esper'u, ke eĉ tiu period'o ne long'e daŭr'os, ke baldaŭ ĉiu'j aŭtor'o'j kompren'os, ke ne sufiĉ'as skrib'i Esperant'e, sed oni dev'as skrib'i inter'naci'e-egal'e kompren'ebl'e kaj facil'e kompren'ebl'e por ĉiu'j naci'o'j. S-ro Cart dir'as: »En Esperant'o est'as 1-e, nur unu stil'a regul'o: skrib'i plej klar'e; kio est'as klar'a, tio pov'as est'i ne'korekt'a, sed neniam mal'bon'a; 2-e, unu mal'permes'o: skrib'i mal'klar'e; kio ne est'as klar'a, tio pov'as ia'foj'e est'i korekt'a, sed neniam bon'a«.

La histori'o de Esperant'o liver'as do sufiĉ'e da pruv'o'j, ke ni bezon'as i'o'n, kio cert'ig'os la unu'ec'o'n de la lingv'o, kio gard'os la Zamenhof'an fundament'o'n, solv'os ĉiu'j'n dub'o'j'n pri la senc'o de la vort'o'j, pri la uz'ad'o de la esprim'o'j kaj pri la akcept'ebl'ec'o de nov'a'j vort'o'j,—unu'vort'e, ke ni bezon'as lingv'a'n inter'naci'a'n komitat'o'n. Kiam aper'os la frukt'o'j de ĝi'a ag'ad'o, la mult'e'naci'a period'o de Esperant'o far'iĝ'os inter'naci'a—la last'a de la propagand'a epok'o. Tiu'n ĉi period'o'n mal'ferm'os jam ni'a kongres'o, kie la reprezent'ant'o'j de dek'du'o da lingv'o'j parol'as unu'j kun la ali'a'j, hav'as la ebl'o'n juĝ'i, kia manier'o de parol'ad'o est'as plej bon'a, plej facil'e kompren'ebl'a, kie ni lern'as evit'ad'i la mal'bon'aĵ'o'j'n kaj imit'ad'i ĉio'n imit'ind'a'n. Kvankam S-ro Bourlet en si'a artikol'o antaŭ'dir'is, ke ne plej spert'a'j, sed plej riĉ'a'j Esperant'ist'o'j ven'os kongres'o'n, tamen mi est'as cert'a, ke hodiaŭ li ŝanĝ'is si'a'n opini'o'n. Li sen'dub'e konsent'os, ke li erar'is, ĉar ĉiu'j land'o'j send'is eminent'a'j'n, spert'a'j'n sam'ide'an'o'j'n, kies reciprok'a inter'parol'ad'o kre'as unu'form'a'n, inter'naci'a'n stil'o'n.

Se la histori'o de ni'a lingv'o klar'e pruv'as, ke ni bezon'as inter'naci'a'n lingv'a'n komitat'o'n, ĝi montr'as ne mal'pli konvink'e, ke ni bezon'as inter'naci'a'n organizaci'o'n por ĉiu'j ĝeneral'a'j afer'o'j, kiu'j koncern'as ne apart'a'j'n societ'o'j'n aŭ grup'o'j'n, sed la tut'a'n Esperant'ist'ar'o'n. Mult'a'j'n, tre mult'a'j'n afer'o'j'n pov'as aranĝ'i kaj plen'um'i nur inter'naci'a federaci'o de ni'a'j societ'o'j, grup'o'j kaj izol'it'a'j Esperant'ist'o'j. Ĝi kaj nur ĝi pov'as kun'ig'i la fort'o'j'n de ĉiu'j sam'ide'an'o'j. Mi cit'os nur kelk'e da ekzempl'o'j. De du jar'o'j S-ro Ménil el'don'as Tut'mond'a'n Jar'libr'o'n, kiu en'hav'as la nom'ar'o'n de la Esperant'ist'o'j en la tut'a mond'o. S-ro Ménil kaj li'a'j help'ant'o'j far'is ĉio'n ebl'a'n, por don'i al ni verk'o'n plen'a'n kaj konfid'ind'a'n, kaj ni ĉiu'j est'as dank'a'j al ili, sed ĉu tia'n labor'o'n pov'as plen'um'i privat'a'j person'o'j? Sci'i, kiom da an'o'j ni hav'as en la tut'a mond'o, kiom da aprob'ant'o'j kaj kiom da ver'a'j Esperant'ist'o'j, kiom da societ'an'o'j kaj kiom da izol'it'a'j an'o'j, est'as afer'o ekstrem'e por ni grav'a. La kvant'o kaj la kvalit'o de la Esperant'ist'a'j batalion'o'j—mi ripet'as la traf'a'n esprim'o'n de S-ro Seynaeve—dev'as est'i bon'e kon'at'a de ni. Sed tia'n statistik'o'n pov'as liver'i al la Tut'mond'a Jar'libr'o nur organiz'it'a Lig'o de ni'a'j societ'o'j. Ni'a centr'a komitat'o pri'labor'os plan'o'n, dis'send'os cirkuler'o'j'n al ĉiu'j societ'o'j, kaj ili facil'e kolekt'os en ĉiu'j urb'o'j la nom'o'j'n de Esperant'ist'o'j, antaŭ ĉio de ver'a'j Esperant'ist'o'j, kiu'j interes'iĝ'as pri la afer'o kaj kiu'j ... ne for'las'is ankoraŭ ni'a'n mond'o'n.

Kaj ali'a'j ĝeneral'a'j afer'o'j? Esperant'ist'a'j kongres'o'j, ekspozici'o'j, reprezent'ad'o de Esperant'o en ne'esperant'ist'a'j kongres'o'j kaj ekspozici'o'j, vast'a propagand'o kaj mult'a'j ali'a'j afer'o'j pov'as est'i aranĝ'at'a'j nur de inter'naci'a organizaci'o. Ĝi nask'os ankaŭ la lingv'a'n komitat'o'n.

La util'o de la organizaci'o est'as ne'dub'ebl'a, tio'n facil'e konsent'os eĉ ĝi'a'j kontraŭ'ul'o'j. Sed laŭ ili'a opini'o krom util'o ĝi al'port'as ankaŭ mal'util'o'j'n, tiel grand'a'j'n kaj danĝer'a'j'n, ke ĝi pere'ig'os ni'a'n afer'o'n. Kiu'j est'as ĉi tiu'j danĝer'o'j? La kontraŭ'ul'o'j nom'as du: unu'e, ke la Lig'o neni'ig'os la liber'ec'o'n de ekzist'ant'a'j societ'o'j kaj du'e, ke la inter'naci'a federaci'o tim'ig'os la reg'ist'ar'o'j'n, kiu'j vid'os en ni danĝer'a'n korporaci'o'n kaj ag'os kontraŭ ni. Pri la unu'a punkt'o sufiĉ'as dir'i, ke la kontraŭ'ul'o'j de la Lig'o atak'as fantom'o'j'n, imag'as kaj diven'as en la projekt'o intenc'o'j'n, kiu'j'n hav'as neni'u. La Lig'o reg'os nur afer'o'j'n, kiu'j koncern'as la tut'a'n Esperant'ist'ar'o'n. Ni—parti'an'o'j de la federaci'o de ni'a'j societ'o'j ankaŭ opini'as, ke ĉiu'j nun'a'j societ'o'j dev'as rest'i tut'e sen'de'pend'a'j kaj liber'a'j; kiel S-ro Moch, ni ankaŭ postul'as, ke »la federaci'o est'u organiz'it'a form'o de liber'ec'o, la cel'o, kiu'n dev'as al'kur'i egal'ul'o'j liber'a'j, kiam ili vol'as kun'labor'i«.

Erar'as ankaŭ person'o'j, kiu'j supoz'as, ke reg'ist'ar'o'j de kelk'a'j land'o'j persekut'os ni'n. Sinjor'o'j, la reg'ist'ar'o'j kontraŭ'batal'as ne ĉio'n, kio hav'as la nom'o'n »inter'naci'a«, sed nur tio'n, kies esenc'o'n ili opini'as danĝer'a por la ŝtat'o. La reg'ist'ar'o'j ne tim'as la verd'a'n kolor'o'n. Kiel la bov'o'n sur la aren'o ili'n tim'ig'as nur la ruĝ'a. Ili ne est'as dalton'ist'o'j kaj disting'as la kolor'o'j'n ne mal'pli bon'e, ol la bov'o. Eĉ se ni supoz'os, ke en iu land'o oni persekut'os la lig'an'o'j'n, ĉu tio dev'as de'ten'i ni'n de la fond'o de la Lig'o? Ne, cert'e ne! Esperant'o ne est'as kre'it'a por unu land'o kaj viv'as ne per unu land'o. La mal'permes'o'n de la reg'ist'ar'o atent'u la Esperant'ist'o'j de tiu land'o, ĉi tio est'as ili'a afer'o. Oni pov'as est'i cert'a, ke eĉ sen oficial'a permes'o ili part'o'pren'as en la ag'ad'o de la Lig'o, sam'e kiel la an'o'j de la land'o'j liber'a'j, se ili ne far'os ĝi'n, ali'a'j labor'os en la Lig'o sen ili. Sed ĉar ekzist'as land'o'j-mal'liber'ej'o'j, ĉu ĉiu'j dev'as port'i katen'o'j'n?

Fin'e, Sinjor'o'j, ankoraŭ kelk'e da vort'o'j. La grav'a demand'o pri la Lig'o, sen'de'pend'e de la rezultat'o de ni'a'j disput'o'j, ne dev'as dis'sem'i mal'pac'o'n en ni'a an'ar'o. Kun la Lig'o aŭ sen la Lig'o, ni'a cel'o ĉiam rest'as la sam'a:

Pied'not'o

[55] Lingv'o Inter'naci'a, X (1905), p. 373-377.

Inter'naci'a Esperant'ist'a Kongres'o est'as antaŭ ĉio fest'o de la Esperant'ism'o kaj propagand'a manifest'ad'o. Sed krom tio ĝi hav'as (aŭ almenaŭ dev'us hav'i) ankoraŭ ali'a'n tre grav'a'n rol'o'n: diskut'i kaj decid'i pri ĉiu'j demand'o'j, kiu'j koncern'as ni'a'n tut'a'n afer'o'n kaj ne pov'as est'i solvat'a'j de apart'a'j person'o'j, societ'o'j aŭ instituci'o'j Esperant'ist'a'j.

Ĉiu Esperant'ist'o est'as hom'o liber'a, kaj neni'u hav'as la dev'o'n part'o'pren'i en ia komun'a Esperant'ist'a entrepren'o; sed la pli'mult'o de la Esperant'ist'o'j hav'as la dezir'o'n tio'n far'i; ĉar ili konsci'as tre bon'e, ke Esperant'o prosper'os nur tiam, kiam ni labor'os kun'e; tial apart'a'j person'o'j kun'iĝ'as en grup'o'j'n kaj societ'o'j'n, kaj la grup'o'j kaj societ'o'j dev'as inter'komunik'iĝ'i, por pri'parol'i kaj aranĝ'i entrepren'o'j'n komun'a'j'n. Tiel long'e, kiel ni tio'n ne hav'os, ni ĉiam est'os tut'e sen'fort'a'j; ĉar ĉiu'foj'e, kiam aper'os la neces'o, far'i i'a'n labor'o'n komun'a'n, trov'iĝ'os neni'a'j plen'um'ant'o'j; ĉiu apart'a person'o aŭ societ'o dir'os: »mi est'as tro mal'fort'a aŭ ne sufiĉ'e aŭtoritat'a«, aŭ »mi ne vol'as labor'i sol'a por la tut'a Esperant'ist'ar'o; ĉar ebl'e oni pov'us rekompenc'i mi'n nur per atak'ad'o aŭ ne'kompren'o de mi'a'j bon'a'j intenc'o'j«. Se ni ne vol'as est'i tut'e sen'fort'a'j, la Esperant'ist'a'j grup'o'j kaj societ'o'j dev'as en ord'a manier'o, per rajt'ig'it'a'j deleg'it'o'j, period'e pri'parol'i kaj aranĝ'i ĉiu'j'n neces'a'j'n komun'a'j'n entrepren'o'j'n. La plej bon'a'n rimed'o'n por tio prezent'as ni'a'j inter'naci'a'j kongres'o'j.

Ĉar ĉiu Esperant'ist'o est'as hom'o liber'a, neni'u hav'as ankaŭ la dev'o'n, al'konform'ig'i si'n al la vol'o kaj opini'o de ĉiu'j ali'a'j Esperant'ist'o'j (se li nur ne ŝanĝ'as la lingv'o'n laŭ si'a bon'trov'o kaj ne perd'as per tio la rajt'o'n, si'n nom'i Esperant'ist'o); sed la pli'mult'o de la Esperant'ist'o'j hav'as la dezir'o'n, al'konform'ig'i si'n al la vol'o kaj opini'o de ĉiu'j ali'a'j; ĉar ili konsci'as tre bon'e, ke ni'a afer'o postul'as antaŭ ĉio plen'a'n unu'ec'o'n, kaj Esperant'o progres'os nur tiam, kiam si'a'j'n propr'a'j'n kapric'o'j'n, dezir'o'j'n aŭ opini'o'j'n ĉiu Esperant'ist'o sub'met'os al la dezir'o kaj opini'o de la pli'mult'o. Tial est'as neces'e, ke pri ĉiu aper'ant'a demand'o ni hav'u la ebl'o'n, sci'i la ver'a'n opini'o'n de la pli'mult'o. Tiel long'e, kiel ni tio'n ne hav'os, al ni ĉiam minac'os anarĥi'o, ĉiam trov'iĝ'os person'o'j, kiu'j dir'os, ke nur ili'a opini'o est'as la opini'o de la pli'mult'o kaj ke ĉia ali'a opini'o est'as nur mal'just'a al'trud'o aŭ prov'o de reg'ad'o. Se ni dezir'as, ke la Esperant'ist'o'j labor'u en plen'a unu'ec'o, ni dev'as de temp'o al temp'o en ord'a manier'o, ankaŭ per rajt'ig'it'a'j deleg'it'o'j, esplor'i kaj publik'e klar'ig'i pri divers'a'j aper'ant'a'j demand'o'j la dezir'o'n kaj opini'o'n de la pli'mult'o, kaj por tio ankaŭ la plej bon'a'n rimed'o'n prezent'as ni'a'j inter'naci'a'j kongres'o'j.

Bedaŭr'ind'e ĝis nun ni'a'j kongres'o'j ne pov'is plen'um'i si'a'n ag'ad'a'n rol'o'n; ĉar ili ne est'is organiz'it'a'j kaj ne hav'is la ebl'o'n, aranĝ'i aŭtoritat'a'n voĉ'don'ad'o'n. Ni pov'is decid'i nur pri demand'o'j plej mal'grav'a'j, kiu'j'n oni pov'is solv'i per aklam'o; pri ĉio pli grav'a, pri kio la opini'o'j ne est'is egal'a'j, ni neni'o'n pov'is decid'i; ĉar ni'a'j decid'o'j, far'it'a'j ne de ord'e elekt'it'a'j deleg'it'o'j, hav'us neni'a'n valor'o'n en la okul'o'j de la Esperant'ist'o'j.

Por met'i fin'o'n al tiu stat'o kaj don'i al ni'a'j kongres'o'j la ebl'o'n labor'i kun klar'a'j rezultat'o'j, mi propon'as, ke oni en'port'u la mal'supr'e don'it'a'n al'don'o'n en la regul'ar'o'n de ni'a'j kongres'o'j.

Ĉar ni ne hav'as ankoraŭ i'a'n aŭtoritat'a'n instituci'o'n, kiu pov'us pli rajt'e decid'i pri mi'a propon'o, tial mi prezent'as mi'a'n propon'o'n al la Konstant'a Komitat'o de la Kongres'o'j. Se ĝi aprob'as mi'a'n propon'o'n, tiam mi pet'as, ke ĝi publik'ig'u si'a'n decid'o'n kiel ebl'e plej baldaŭ en la Oficial'a Gazet'o, por ke al la Antverpena Kongres'o ĉiu'j Esperant'ist'o'j pov'u jam prepar'iĝ'i laŭ la nov'a ord'o.

Pied'not'o

[56] Oficial'a Gazet'o Esperant'ist'a III, 8. 1911, p. 281-282.

De long'a temp'o la Esperant'ist'o'j esprim'is la dezir'o'n, ke oni star'ig'u regul'a'n kaj oficial'a'n komitat'o'n, kiu, en grav'a'j cirkonstanc'o'j, pov'us reprezent'i la ĝeneral'a'j'n interes'o'j'n de la tut'a Esperant'ist'ar'o kaj parol'i en ĝi'a nom'o.

Projekt'o'j pri tia organiz'aĵ'o est'is prezent'it'a'j jam en la unu'a'j jar'o'j de la ekzist'o de ni'a propagand'o, sed oni pov'as dir'i, ke ili hav'is tiam mult'e pli grand'a'n ampleks'o'n.

Ni efektiv'e memor'ig'as, ke laŭ la projekt'o prezent'it'a de D-ro Zamenhof, antaŭ la unu'a Kongres'o de Boulogne-sur-Mer, la kre'ot'a'j instituci'o'j, sub la sol'a titol'o »Tut'mond'a Lig'o Esperant'ist'a« en'ten'is mult'a'j'n komitat'o'j'n, kies titol'o'j'n mi tie ĉi nur cit'os kaj kiu'j respond'is al divers'a'j bezon'o'j de la Esperant'ist'a mov'ad'o, nom'e: Centr'a Komitat'o, kaj special'a'j apart'a'j komitat'o'j de Ag'ad'o, de la Lingv'o, de Kongres'o'j, de Cenzur'ist'o'j, kaj de la Ekzamen'o'j.

En la sam'a epok'o, mult'a'j ali'a'j projekt'o'j aŭ propon'o'j de al'don'o al la projekt'o de D-ro Zamenhof est'as ankoraŭ prezent'it'a'j de fervor'a'j Esperant'ist'o'j, kaj kelk'a'j el ili las'is post'sign'o'j'n en la decid'o'j de la kongres'o'j.

Oni trov'os la plen'a'n list'o'n de tiu'j projekt'o'j kaj propon'o'j en la raport'o prezent'it'a al la du'a Kongres'o de Ĝenevo, en la jar'o 1906 (Vid'u »Esperant'ist'a Dokument'ar'o«, kajer'o kvar'a, p. 50).

Jam antaŭ la unu'a kongres'o, la Esperant'ist'a'j gazet'o'j mult'e diskut'is pri tiu'j projekt'o'j, kiu'j'n oni intenc'is prezent'i al la voĉ'don'ad'o de la kongres'an'o'j. Sed fin'e, dum tiu ĉi Kongres'o, oni decid'is nur la kre'ad'o'n de du Oficial'a'j Instituci'o'j, nom'e la Lingv'a Komitat'o, al kiu oni komisi'is la task'o'n zorg'i pri la lingv'a'j demand'o'j, kaj la Konstant'a Komitat'o de la Kongres'o'j, por organiz'i ĉiu'jar'e universal'a'n kongres'o'n de Esperant'o. Oni ankaŭ komisi'is al tiu last'a Komitat'o la task'o'n, esplor'i ĉiu'j'n post'a'j'n propon'o'j'n pri Centr'a Organiz'ad'o.

Efektiv'e, en tiu epok'o, la solv'o de la demand'o ne ŝajn'is ebl'a; ĉar la Propagand'a'j Societ'o'j est'is ankoraŭ mal'fort'a'j, ne'mult'a'j kaj dis'sem'it'a'j, sen fort'a'j lig'o'j inter si, kaj do ŝajn'is nur neces'e, zorg'i pri la normal'a funkci'o de la du kre'it'a'j Komitat'o'j.

La fond'o de la Centr'a Ofic'ej'o, kun la help'o de privat'a'j mon'rimed'o'j, provizor'e permes'is tiu'n regul'a'n funkci'ad'o'n, don'ant'e sid'ej'o'n al la sekretari'ej'o'j de tiu'j Komitat'o'j.

En la Ĝeneva Kongres'o, oni decid'is prokrast'i ankaŭ la kre'ad'o'n de ali'a'j organiz'aĵ'o'j, kaj oni nur definitiv'e organiz'is la Lingv'a'n Komitat'o'n, kaj star'ig'is por la Kongres'o'j mem special'a'n regul'ar'o'n, kiu garanti'is la neŭtral'ec'o'n de tiu'j Kongres'o'j, kontraŭ ĉiu'j politik'a'j kaj religi'a'j demand'o'j.

Post'e, dum la tri'a Kongres'o (Cambridge, 1907), oni akcept'is la definitiv'a'n regul'ar'o'n de ni'a'j Kongres'o'j, kiu'j difin'is la rajt'o'j'n de la part'o'pren'ant'a'j Esperant'ist'o'j kaj rezerv'is al la sol'a Lingv'a Komitat'o la esplor'o'n kaj la solv'o'n de la lingv'a'j demand'o'j, kaj dum la Kvar'a (Dresden, 1908) oni ankaŭ pli'preciz'ig'is kelk'a'j'n detal'o'j'n de la Regul'ar'o, rajt'ig'is la elekt'o'n de la Akademi'an'o'j, aprob'is la fond'o'j'n de tiu Akademi'o, de la Kongres'a Kas'o, kaj de la Oficial'a Gazet'o, kaj fin'e konsil'is kre'ad'o'n de Societ'o de Amik'o'j de Esperant'o por mon'help'i la funkci'ad'o'n de la Oficial'a'j Instituci'o'j.

Oni do vid'as, ke iom post iom, ni'a'j Universal'a'j Kongres'o'j si'n'sekv'e fiks'is la ĉef'a'j'n detal'o'j'n de la organiz'ad'o de Esperant'o, kiu'j'n cit'is D-ro Zamenhof mem en si'a projekt'o de 1905, kaj eĉ oni al'don'is kelk'a'j'n detal'o'j'n propon'it'a'j'n de ali'a'j, nom'e la al'pren'o'n, kiel baz'o'n, de la Fundament'o, propon'it'a de la Grup'o Pariza, kaj la kre'ad'o'n de Akademi'o, propon'it'a de S-ro Aymonier ankaŭ de'post 1905.

Sed oni zorg'is las'i flank'e'n la ide'o'n de kre'ad'o de Tut'mond'a Esperant'ist'a Lig'o, kiu'n la grand'a pli'mult'o de la Esperant'ist'o'j persist'e mal'akcept'is kaj kies kre'ad'o'n oni ne plu pov'us propon'i.

Tamen, en la projekt'o'j prezent'it'a'j de D-ro Zamenhof mem, rest'is ankoraŭ kelk'a'j demand'o'j, kiu'j merit'as atent'o'n kaj ne est'as ĝis nun solv'it'a'j.

Tiu'j demand'o'j est'is special'e en'skrib'it'a'j en la part'o de la projekt'o, kiu koncern'is la Komitat'o'n de Ag'ad'o.

Efektiv'e, tiu ĉi Komitat'o, krom la propon'it'a el'don'ad'o de la Centr'a Organ'o de la Lig'o, kiu'n anstataŭ'is la publik'ig'ad'o de Oficial'a Gazet'o, dev'is si'n okup'i pri la afer'o'j de ĝeneral'a propagand'o, al'centr'ig'ant'e, kun inter'konsent'o kaj help'o de ĉiu'j grup'o'j Esperant'ist'a'j, la prepar'ad'o'n de la divers'a'j propagand'a'j rimed'o'j uz'ot'a'j, en la tut'a mond'o, kaj organiz'ant'e serv'o'j'n de inform'ad'o kaj gvid'ad'o por ĉiu'j grup'o'j, pri tiu'j afer'o'j de en'konduk'o de la inter'naci'a lingv'o en ĉiu'j land'o'j.

Tiu komitat'o, laŭ la opini'o de ni'a Majstr'o, dev'is do est'i util'a por star'ig'i rilat'o'j'n inter la Esperant'ist'o'j de ĉiu'j naci'o'j kaj oni pov'as dir'i, ke la ne'kre'ad'o de tiu organ'o est'as la motiv'o, kiu prav'ig'as oft'a'j'n plend'o'j'n de la Esperant'ist'o'j, pri bezon'o de iu organiz'ad'o de inform'ad'o kaj gvid'ad'o, kaj ankaŭ nask'is la mult'nombr'a'j'n propon'o'j'n, kiu'j la Organiz'a Komitat'o ricev'is pri la Centr'a Organiz'o de la Esperant'ist'a'j propagand'a'j societ'o'j.

Nun la moment'o ŝajn'as taŭg'a, por de'nov'e esplor'i kaj ebl'e solv'i tiu'n demand'o'n, ĉar mult'a'j simptom'o'j montr'as, ke, post kvar jar'o'j de atend'o, tiu demand'o tut'e matur'iĝ'is, kaj oni pov'as sen'danĝer'e plen'um'i la organiz'ad'o'n de la Esperant'ist'a mov'ad'o.

Unu'e la Esperant'ist'a'j Societ'o'j de propagand'o est'as nun mult'a'j kaj fort'e organiz'it'a'j. En preskaŭ ĉiu land'o de la mond'o trov'iĝ'as grup'o'j, kiu'j est'as grup'ig'it'a'j en naci'a'j Societ'o'j aŭ region'a'j Federaci'o'j, kaj konsekvenc'e oni ne plu dev'as tim'i i'a'n intenc'o'n de reg'ad'o aŭ de mal'liber'ig'o.

Du'e, la organiz'ad'o kaj la normal'a funkci'ad'o de la Oficial'a'j Instituci'o'j (Lingv'a Komitat'o kaj Konstant'a Komitat'o de la Kongres'o'j) pruv'is klar'e la util'ec'o'n de tiu'j instituci'o'j por ĉiu'j Esperant'ist'o'j, kaj montr'is, ke la dev'o de ĉiu est'as part'o'pren'i, ia'manier'e, en ili'a financ'a sub'ten'ad'o.

Fin'e, mult'a'j Societ'o'j kaj Grup'o'j sent'as la bezon'o'n, hav'i i'a'n oficial'a'n rajt'o'n part'o'pren'i en la diskut'o'j pri ĝeneral'a interes'o. Tio'n pruv'as la fakt'o, ke jam, en la okaz'o de ĉiu'j ni'a'j kongres'o'j, mult'a'j societ'o'j send'is al la Konstant'a Komitat'o oficial'a'j'n rajt'ig'il'o'j'n, por don'i al iu kongres'an'o la rajt'o'n parol'i je la nom'o de tiu'j societ'o'j.

Ali'part'e, la decid'o'j al'pren'it'a'j, por rezerv'i al la sol'a Lingv'a Komitat'o kaj al la Esperant'ist'a Akademi'o la esplor'o'n kaj solv'o'n de la lingv'a'j demand'o'j, don'as plen'a'n garanti'o'n kontraŭ ĉiu danĝer'o de ŝanĝ'o de la lingv'o, se oni zorg'as las'i flank'e'n ĉiu'n propon'o'n pri tiu punkt'o.

Oni do pov'as sen ia danĝer'o stud'i la propon'o'j'n far'it'a'j'n, nur pren'ant'e el ili tio'n, kio ne est'as iam solv'it'a aŭ eĉ princip'e for'ig'it'a.

Jen la list'o de la ĉef'a'j el tiu'j propon'o'j, kiu'j pov'as prezent'i praktik'e solv'ebl'a'n demand'o'n kaj merit'as atent'o'n.

El tiu'j projekt'o'j, for'ĵet'ant'e propon'o'j'n, kiu'j'n oni dev'as sen'hezit'e rifuz'i, pro antaŭ'a'j decid'o'j kaj laŭ supr'e'cit'it'a'j rimark'o'j, oni pov'as el'tir'i la jen'a'j'n komun'a'j'n ide'o'j'n:

Inter'naci'a Organiz'o ŝajn'as util'a en special'a'j okaz'o'j, nom'e por la klopod'o'j apud la reg'ist'ar'o'j kaj por la financ'a sub'ten'o de la Oficial'a'j Instituci'o'j.

Efektiv'e grav'a'j propagand'a'j klopod'o'j pov'as tre oft'e est'i far'at'a'j nur de ia fort'a kaj inter'naci'a organism'o. Oni jam hav'is la okaz'o'n konstat'i, ke, se oni est'us pov'int'a parol'i apud la reg'ist'ar'o'j, je la nom'o de tia organism'o, oni est'us hav'int'a pli da ŝanc'o por sukces'i. Ne'efik'e est'us ekzempl'e traf'i la en'konduk'o'n de Esperant'o en la lern'ej'o'j'n de unu land'o, se oni ne traf'as la sam'a'n cel'o'n en almenaŭ unu ali'a land'o. Kaj neni'u reg'ist'ar'o akcept'us tia'n pet'o'n, se ĝi ven'us nur de sam'naci'an'o'j. Esperant'ist'ar'o est'as esenc'e inter'naci'a an'ar'o, ĝi do dev'as est'i reprezent'at'a de inter'naci'a organism'o.

Ĉiu'j projekt'o'j ankaŭ akord'iĝ'as por opini'i, ke oni nepr'e bezon'as al'port'i i'a'n financ'a'n sub'ten'o'n al la oficial'a'j instituci'o'j. De la kongres'o de Boulogne-sur-Mer, tiu'j instituci'o'j viv'is nur dank’ al la mal'avar'ec'o de kelk'a'j amik'o'j. Sed tiu'j bon'vol'a'j mon'donac'o'j ne pov'os ĉiam daŭr'i kaj normal'e est'as, ke la Esperant'ist'ar'o mem pag'u por si'a'j organ'o'j.

Preskaŭ ĉiu'j projekt'o'j ankaŭ konsent'as por akcept'i la sistem'o'n de reprezent'ad'o de la Esperant'ist'a'j Societ'o'j, proporci'e je ili'a mult'membr'ec'o.

Fin'e, ili konsent'as ankaŭ por akcept'i, ke ĉiu Societ'o dev'as pag'i i'a'n kotiz'o'n proporci'a'n ankaŭ al si'a mult'membr'ec'o.

La Konstant'a Komitat'o de la Kongres'o'j zorg'e esplor'is tiu'j'n projekt'o'j'n kaj por est'i cert'a, ke ili est'as real'ig'ebl'a'j, ĝi pen'is star'ig'i i'a'n Regul'ar'o'n, kiu pov'us kontent'ig'i ĉiu'j'n propon'ant'o'j'n.

Jen tiu projekt'o[58] tia, kia ĝi est'is korekt'it'a post inter'konsil'iĝ'o en Barcelono de la ĉe'est'ant'a'j an'o'j de la Konstant'a Komitat'o de la Kongres'o'j sub la prezid'o de D-ro Zamenhof, kaj kia'n oni intenc'as prezent'i ĝi'n al la diskut'o kaj voĉ'don'ad'o de la kvin'a Kongres'o.

Tiu projekt'o al'pren'as la ĝeneral'a'j'n komun'a'j'n ide'o'j'n supr'e montr'it'a'j'n, t. e. ag'ad'o de la organiz'aĵ'o'j en la ĝeneral'a propagand'o, elekt'o de reprezent'ant'o'j de la societ'o'j, proporci'e je ili'a mult'membr'ec'o, kaj pag'o de ia kotiz'o laŭ la sam'a proporci'o.

Sed tiu projekt'o kompren'ebl'e las'as flank'e'n la lingv'a'j'n demand'o'j'n, rezerv'it'a'j'n al la Lingv'a Komitat'o kaj al la Akademi'o, la demand'o'j'n pri propagand'o en unu sol'a land'o aŭ region'o, kiu'j est'as rezerv'it'a'j al la naci'a'j aŭ lok'a'j societ'o'j, kaj la demand'o'j'n pri propagand'o en special'a'j fak'o'j de aplik'ad'o, kiu'j est'as rezerv'it'a'j al la fak'a'j societ'o'j de special'ist'o'j.

Ceter'e, la projekt'o cel'as inter'lig'i nur la propagand'a'j'n societ'o'j'n kaj las'as flank'e'n la societ'o'j'n de special'ist'o'j; ĉar oni opini'as, ke la Esperant'ist'o'j, kiu'j est'as an'o'j de tiu'j special'ist'a'j societ'o'j, est'as ankaŭ sam'temp'e an'o'j de propagand'a'j...

Kiel oni dir'is supr'e, ĉar la esplor'o en labor'a kun'sid'o de la Kongres'o de tia detal'a projekt'o ŝajn'is tut'e ne'ebl'a, la Konstant'a Komitat'o redakt'is mal'long'a'n tekst'o'n de dezir'o, prezent'ot'a'n al la aprob'o de la Kongres'o, kaj kiu sufiĉ'us, por don'i al la Komitat'o la neces'a'j'n pov'o'j'n por plen'um'i la afer'o'n.

1. Est'u fond'it'a, apart'e de la Lingv'a Komitat'o kaj de la Konstant'a Komitat'o de la Kongres'o'j, Administr'a Reprezent'ant'ar'o de la propagand'a'j societ'o'j, por oficial'e reprezent'i la Esperant'ist'a'j'n propagand'a'j'n societ'o'j'n en ĝeneral'a'j okaz'o'j, kaj zorg'i pri la funkci'ad'o de la Oficial'a'j Instituci'o'j de Esperant'o.

2. Tiu Reprezent'ant'ar'o est'u elekt'it'a de la divers'a'j propagand'a'j societ'o'j de Esperant'o, proporci'e je ili'a mult'membr'ec'o, po unu deleg'it'o por mil Esperant'ist'o'j, laŭ metod'o difin'ot'a de la unu'a Reprezent'ant'ar'o.

3. La unu'a task'o de tiu Reprezent'ant'ar'o est'u, star'ig'i special'a'n regul'ar'o'n por financ'e sub'ten'i la Oficial'a'j'n Instituci'o'j'n de Esperant'o.

4. La unu'a Reprezent'ant'ar'o est'u elekt'it'a laŭ provizor'a regul'ar'o difin'it'a de la Konstant'a Komitat'o de la Kongres'o'j.

Tiu tekst'o est'is aprob'at'a, de la an'o'j de la Konstant'a Komitat'o, de la estr'ar'o de la Kvin'a Kongres'o, de mult'a'j naci'a'j deleg'it'o'j de la Kvin'a Kongres'o, kiu'j ĉe'est'is kun'sid'o'n special'e aranĝ'it'a'n en tiu cel'o.

Interes'e est'as rimark'ig'i, ke inter la person'o'j, kiu'j trov'iĝ'as en tiu'j tri an'ar'o'j, est'as kelk'a'j, kiu'j prezid'as grav'a'j'n propagand'a'j'n societ'o'j'n kaj kies opini'o pri tiu demand'o est'as special'e atent'ind'a. Ni cit'os: Kolonel'o'n Pollen, prezid'ant'o de B. E. A., kiu per leter'o aprob'is la projekt'o'n, D-ro'n Mybs, prezid'ant'o de G. E. A., Reed, reprezent'ant'o oficial'a kaj rajt'ig'it'a de E. A. N. A., Boirac kaj Bourlet, prezid'ant'o'j de Franc'a'j federaci'o'j, Pujulà, prezid'ant'o de Katalun'a federaci'o, Schramm, prezid'ant'o de la Saksa Lig'o, Van der Biest, prezid'ant'o de la B. E. L., Cart, prezid'ant'o de la S. F. P. E., de Saussure, prezid'ant'o de la S. E. S., k.t.p....

Pied'not'o'j

[57] Oficial'a Gazet'o Esperant'ist'a Iv, 1. 1911, p. 17-29.

[58] For'las'it'a, ĉar ne aprob'it'a.

La Rajt'ig'it'a'j Deleg'it'o'j de la Esperant'ist'a'j propagand'a'j Societ'o'j, konvink'it'a'j, ke est'us dezir'ind'a'j:

1. Ĝeneral'a organiz'aĵ'o por don'i firm'a'n baz'o'n al la Oficial'a'j jam ekzist'ant'a'j instituci'o'j, nom'e la Konstant'a Komitat'o de la Kongres'o'j, la Lingv'a Komitat'o kaj ĝi'a Akademi'o, la Esperant'ist'a Centr'a Ofic'ej'o kaj ĝi'a'j oficial'a'j organ'o'j, kaj por ili'n sub'ten'i kaj inter'lig'i;

2. Unu'iĝ'o de la naci'a'j Esperant'ist'a'j societ'o'j (propon'o 8^a de la tag'ord'o);

3. Amik'a'j kaj efik'a'j inter'rilat'o'j inter la propagand'a'j kaj la special'a'j, fak'a'j aŭ aplik'a'j societ'o'j, kiel ekzempl'e la Universal'a Esperant'o-Asoci'o;

Decid'as, ke ili elekt'as komisi'o'n por stud'i la tut'a'n demand'o'n kaj prezent'i, dum la Ok'a Kongres'o, al la Deleg'it'o'j, plan'o'n por efektiv'ig'o de tiu'j dezir'o'j.

Tiu plan'o dev'os est'i publik'ig'it'a en »Oficial'a Gazet'o« kaj kon'ig'it'a al la Deleg'it'o'j almenaŭ tri monat'o'j'n antaŭ tiu Kongres'o.

La an'o'j de tiu Komisi'o est'as S-ro'j Bourlet, Cart, Ĉef'eĉ, von Frenckell, Hodler, Kandt, Michaux, Mudie, Mybs, Reed, Rollet de l’ Isle, Perogordo, Pujulà, Schmid, Sebert, Van der Biest, Warden.

Pied'not'o

[59] Esperant'ist'a Dokument'ar'o XVIII, p. 91.

Kar'a Sinjor'o Redaktor'o! Laŭ la propon'o de la »Esper'o Katolik'a«, Vi pet'is mi'n, ke mi per Vi'a estim'at'a gazet'o esprim'u mi'a'n opini'o'n pri tiu demand'o, kiu en la last'a temp'o vek'is tiom mult'e da disput'o'j kaj mal'pac'o inter la Esperant'ist'o'j (demand'o pri organiz'o). Mi konfes'as, ke mi ne tut'e klar'e kompren'as, por kio pov'as util'i la pet'at'a publik'ig'o de mi'a opini'o. Ĉiu, kiu'n mi'a opini'o interes'as, pov'as ja sci'i ĝi'n tre bon'e, ĉar en la antaŭ'parol'o al mi'a projekt'o pri Rajt'ig'it'a'j Deleg'it'o'j kaj part'e ankoraŭ en mi'a publik'a parol'o Antverpena mi esprim'is mi'a'n opini'o'n tut'e klar'e kaj preciz'e.

En ia strang'a, por mi ne kompren'ebl'a, manier'o ek'kur'is bedaŭr'ind'e la fam'o, ke la projekt'o pri Rajt'ig'it'a'j Deleg'it'o'j est'as ne mi'a opini'o, sed opini'o fremd'a, kiu'n oni al'trud'is al mi! Kaj tio sufiĉ'is, por ke mult'a'j Esperant'ist'o'j, anstataŭ mem'star'e pri'pens'i mi'a'n projekt'o'n, tuj en la komenc'o akcept'is ĝi'n kun mal'konfid'o. En Antverpeno, tiu mal'konfid'o mal'aper'is, sed post'e, sub influ'o de agit'ad'o, ĝi de'nov'e aper'is. Bon'e, en tia okaz'o por kio do serv'os mi'a nun ripet'ot'a klar'ig'o? Oni ja simpl'e dir'os de'nov'e, ke la nun'a'n artikol'o'n iu dev'ig'is mi'n publik'ig'i...

En Antverpeno, mi laŭt'e kaj tre klar'e demand'is la Esperant'ist'o'j'n, ĉu ili dezir'as, ke en ni'a'j kongres'o'j ni de nun hav'u Rajt'ig'it'a'j'n Deleg'it'o'j'n? Pri tiu demand'o, kiu ne est'is ja star'ig'it'a surpriz'e, sed pri kiu ĉiu'j hav'is antaŭ'e sufiĉ'e da temp'o, por ĝi'n pri'pens'i kaj pri'parol'i, la grand'eg'a pli'mult'o respond'is per »jes«. Se la demand'o est'us pri tio, ĉu la Esperant'ist'o'j konfid'as al mi la konduk'ad'o'n de la tut'a Esperant'a afer'o, oni pov'us ebl'e pens'i, ke ili si'n ĝen'as, far'i al mi mal'agrabl'aĵ'o'n; sed ĉar la demand'o absolut'e neniom koncern'is mi'a'n person'o'n, tial neni'u hav'is kaŭz'o'n, por si'n ĝen'i.

La voĉ'o'j kun »jes« prezent'is tia'n frakas'e grand'eg'a'n pli'mult'o'n, kaj ĉe la tuj far'it'a kontraŭ'pruv'o la voĉ'o'j kun »ne« prezent'is tia'n bagatel'a'n nombr'o'n, ke pri la vol'o de la kongres'an'o'j pov'is ekzist'i absolut'e neni'a dub'o. Ŝajn'is do, ke ni hav'as plen'a'n kaj absolut'e ne'disput'ebl'a'n rajt'o'n esper'i, ke de nun ĉio est'os en plej bon'a ord'o, ke fin'iĝ'os la konstant'a mal'pac'o, kiu reg'is en ni'a tend'ar'o dum la last'a'j jar'o'j, ke de nun ĉiu dub'o, koncern'ant'a la tut'a'n Esperant'ist'ar'o'n, est'os solvat'a ne de apart'a'j demagog'o'j, kiu'j al'trud'as al ĉiu'j si'a'n opini'o'n aŭ dezir'o'n, sed de la Esperant'ist'ar'o mem, per ili'a'j ĉiu'jar'e kaj ord'e elekt'ot'a'j deleg'it'o'j...

Sed ho ve, la esper'o ni'n tromp'is. Tuj post la Antverpena Kongres'o komenc'iĝ'is de'nov'e agit'ad'o kontraŭ la instituci'o de Rajt'ig'it'a'j Deleg'it'o'j. La mal'kontent'ul'o'j kred'ig'as, ke la decid'o Antverpena est'is al'trud'it'a al la Esperant'ist'o'j, ke oni ne sci'is, pri kio oni voĉ'don'is, k.t.p., k.t.p. Kontraŭ tia'j asert'o'j mi energi'e protest'as, kaj mi al'vok'as la atest'o'n de ĉiu'j, kiu'j part'o'pren'is en la Kongres'o.

Sinjor'o'j mal'kontent'ul'o'j! Se vi trov'as, ke la Antverpena decid'o ne prezent'as la vol'o'n de la Esperant'ist'ar'o, tiam pruv'u tio'n kaj don'u al ni la ebl'o'n, inform'iĝ'i pli ĝust'e pri tiu vol'o; se vi vol'as dir'i, ke la esenc'o de la projekt'o pri Deleg'it'o'j est'as akcept'it'a kaj oni nur ne'regul'e voĉ'don'is pri ia detal'o, tiam dir'u tio'n klar'e kaj ne sen'kredit'ig'u en la okul'o'j de la Esperant'ist'ar'o la tut'a'n afer'o'n; se ni'a voĉ'don'ad'o est'is ne'regul'a, aranĝ'u al ni ali'a'n pli regul'a'n voĉ'don'ad'o'n; mi'a'flank'e mi promes'as al vi, ke ĉio'n, kio'n ajn la Esperant'ist'ar'o decid'os, mi jam antaŭ'e blind'e akcept'as; sed mi dezir'as nur, ke tio est'u la vol'o de la Esperant'ist'ar'o kaj ne la vol'o de apart'a'j person'o'j. Se montr'iĝ'os, ke la Esperant'ist'o'j ne vol'as mem est'i la administr'ant'o'j de si'a afer'o, mi cert'e tio'n ne al'trud'os al ili; se en Antverpeno ni far'is i'a'n erar'o'n, ĉu princip'e, ĉu en detal'o'j, don'u al ni bon'a'j'n, trankvil'a'j'n konsil'o'j'n kaj help'u al ni re'bon'ig'i tiu'n erar'o'n; sed se vi ne konsil'as, sed nur atak'as, sen'kredit'ig'as kaj sen'kuraĝ'ig'as,—vi per tio cert'e ne far'as bon'a'n serv'o'n al Esperant'o.

Kelk'a'j dir'as, ke oni atak'as nun ne la princip'o'n de kongres'a'j Rajt'ig'it'a'j Deleg'it'o'j, sed nur la konstant'a'n »Ĝeneral'a'n Organiz'o'n«. Sed tio est'as ja nur vort'o'j erar'ig'a'j. Oni sci'as, ke konstant'a, ĝeneral'a organiz'o ne sol'e ankoraŭ tut'e ne ekzist'as, sed ĝi eĉ ne est'as ankoraŭ propon'it'a. En Antverpeno, oni nur elekt'is komitat'o'n, kiu dev'as esplor'i la demand'o'n pri tia organiz'o kaj eventual'e el'labor'i kaj prezent'i al la Esperant'ist'o'j i'a'n projekt'o'n. Kontraŭ kiu do kaj kontraŭ kio batal'as la mal'kontent'ul'o'j, kiu'j pri'skrib'is la elekt'o'n de la stud'a komitat'o kiel i'o'n tut'e sen'ord'a'n, kontraŭ'regul'a'n kaj eĉ preskaŭ kiel i'a'n fripon'aĵ'o'n? Ni ne sci'as ankoraŭ, kiam la komitat'o fin'os si'a'n stud'a'n labor'o'n (en la nun'a jar'o—ver'ŝajn'e sub la sen'kuraĝ'ig'a influ'o de la konstant'a atak'ad'o—ĝi ne fin'is je la difin'it'a temp'lim'o, kaj tial en Krakovo la rezult'o de ĝi'a labor'o ne pov'os est'i prezent'at'a al voĉ'don'ad'o); ni ne sci'as ankoraŭ, al kia konklud'o la komitat'o ven'os, t. e. ĉu ĝi trov'os konstant'a'n ĝeneral'a'n organiz'o'n rekomend'ind'a aŭ ne; se ĝi en la jar'o 1913 prezent'os projekt'o'n de organiz'o, ĝi laŭ la regul'ar'o publik'ig'os la projekt'o'n almenaŭ tri monat'o'j'n antaŭ la Kongres'o, por ke ĉiu'j Esperant'ist'o'j hav'u sufiĉ'e da temp'o, por ĝi'n pri'pens'i kaj pri'parol'i; post'e ĝi est'os diskut'at'a de bon'e prepar'it'a'j Deleg'it'o'j en la Kongres'o, kaj nur post'e ĝi est'os regul'e voĉ'don'at'a... Kia'n do senc'o'n hav'as la atak'ad'o kontraŭ projekt'o, pri kiu oni ne sci'as ankoraŭ, ĉu ĝi est'os kaj kia ĝi est'os?

Ĉu ni'a'j mal'kontent'ul'o'j, kiu'j la mal'bon'ec'o'n de la Antverpena Kongres'o pen'is pruv'i, inter'ali'e per el'met'o de la protest'o de S-ro Michaux, efektiv'e kaj sincer'e kred'as, ke la Antverpena Kongres'o, kiu tut'e ne est'is prepar'it'a, nek rajt'ig'it'a por la esplor'o de tia grav'a afer'o, dev'is tuj, sen'stud'e, akcept'i la projekt'o'n de S-ro Michaux, anstataŭ trans'don'i ĝi'n al stud'a komitat'o? Ĉu ili mem ne est'us la unu'a'j, kiu'j terur'e protest'us kaj insult'us, se la Kongres'o far'us i'o'n simil'a'n? Ĉu ni'a'j mal'kontent'ul'o'j efektiv'e kaj sincer'e kred'as, ke la tut'e ne prepar'it'a kaj ne rajt'ig'it'a Kongres'o dev'is rapid'ec'e esplor'i kaj akcept'i la projekt'o'n de U.E.A., kiu aper'is nur dum la Kongres'o mem, kaj kiu'n la Esperant'ist'ar'o tut'e ne hav'is la ebl'o'n antaŭ'e pri'pens'i? Ĉu efektiv'e kaj sincer'e la mal'kontent'ul'o'j vid'as krim'o'n en tio, ke, anstataŭ akcept'i ne'prepar'it'e kaj ne'rajt'ig'it'e la projekt'o'n de S-ro Michaux de U.E.A., la Kongres'o decid'is, ke antaŭ'e ĉio dev'as est'i stud'at'a?

Ne sol'e ia definitiv'a ĝeneral'a organiz'o, sed eĉ ia propon'o pri tia organiz'o ne est'as ankoraŭ akcept'it'a; ĉio est'as nun ankoraŭ stud'at'a. Neni'u sekv'e pov'as dub'i pri tio, ke la tut'a atak'ad'o cel'as ne la ankoraŭ ne ekzist'ant'a'n Ĝeneral'a'n Organiz'o'n, sed nur la princip'o'n de kongres'a'j Rajt'ig'it'a'j Deleg'it'o'j; la mal'kontent'ul'o'j simpl'e ne vol'as, ke la Esperant'ist'o'j hav'u la ebl'o'n, decid'i pri si'a'j komun'a'j afer'o'j. Kio'n do ili hav'as kontraŭ la princip'o de Rajt'ig'it'a'j Deleg'it'o'j?

Ili tim'ig'as la Esperant'ist'o'j'n, ke la Rajt'ig'it'a'j Deleg'it'o'j for'rab'os de la Esperant'ist'o'j ili'a'n liber'ec'o'n! Ke ili prezent'os Estr'ar'o'n, kiu don'os al la Esperant'ist'o'j ordon'o'j'n, met'os sur ili'n ŝarĝ'o'j'n! Pardon'u mi'n, Sinjor'o'j, sed tia tim'ig'ad'o est'as ja tre strang'a. Ĉiu kompren'as ja tre bon'e, ke la Esperant'ist'o'j ne prezent'as i'a'n regn'o'n kun ĝendarm'o'j, kaj neni'u hav'as aŭ iam pov'os hav'i la fort'o'n, dev'ig'i la Esperant'ist'o'j'n, i'o'n far'i aŭ i'o'n ofer'i. Por la person'o'j, kiu'j pov'us ankoraŭ hav'i i'a'n dub'o'n, est'as ja tut'e klar'e dir'it'e ne sol'e en la antaŭ'parol'o al la regul'ar'o pri Deleg'it'o'j, sed ankaŭ en la regul'ar'o mem, ke por privat'a'j Esperant'ist'o'j la decid'o'j de la Deleg'it'o'j hav'as absolut'e neni'a'n dev'ig'o'n, sed ili el'montr'as nur la opini'o'n de la pli'mult'o por tiu'j Esperant'ist'o'j, kiu'j dezir'as sci'i tiu'n opini'o'n kaj kiu'j propr'a'vol'e dezir'as al'konform'ig'i si'a'j'n ag'o'j'n al tiu opini'o. Kiu ne dezir'as tio'n far'i, tiu'n cert'e neni'u dev'ig'os. Ĉiu sen'parti'a hom'o kompren'as, ke la ĉef'a cel'o de la Rajt'ig'it'a'j Deleg'it'o'j est'as: don'i al Esperant'ist'o'j plen'a'n liber'ec'o'n kaj fort'o'n. Nun, ni'a afer'o de'pend'as de kelk'a'j plej popular'a'j gazet'o'j, kiu'j sugesti'as al la tut'a Esperant'ist'ar'o si'a'j'n opini'o'j'n, kaj tio (kiel montr'is ekzempl'e la histori'o de ni'a mov'ad'o en Sved'uj'o) en ia ne'antaŭ'vid'ebl'a okaz'o pov'us iam far'iĝ'i tre danĝer'a por ni'a tut'a afer'o. La instituci'o de Rajt'ig'it'a'j Deleg'it'o'j, kiu don'as al ni la ebl'o'n, ĉiam inform'iĝ'i pri la opini'o de la pli'mult'o, cel'as liber'ig'i la Esperant'ist'ar'o'n de tiu de'pend'o kaj ni'a'n tut'a'n afer'o'n de tiu danĝer'o.

Oni tim'ig'as la Esperant'ist'o'j'n, ke la kongres'a'j Deleg'it'o'j ebl'e iam ŝanĝ'os la lingv'o'n! Sed en la regul'ar'o de ni'a'j Kongres'o'j ekzist'as ja fundament'a paragraf'o, kiu tre klar'e mal'permes'as al la kongres'o, pri'diskut'i demand'o'j'n lingv'a'j'n. Ceter'e, se eĉ tiu paragraf'o ne ekzist'us, ĉu efektiv'e iu pov'as serioz'e pens'i, ke la tut'a Esperant'ist'ar'o iam far'iĝ'os tiel idiot'a, ke demand'o'j'n pri lingv'o aŭ ali'a'j'n demand'o'j'n, postul'ant'a'j'n special'a'n kompetent'ec'o'n, ĝi pri'diskut'os en Kongres'o, konsist'ant'e el ne'kompetent'a'j kaj ne special'e prepar'it'a'j person'o'j? Ĉiu kompren'as tre bon'e, ke se aper'os ia lingv'a demand'o, ĝi est'os for'send'it'a al la Akademi'o, post'e—se la Akademi'o aprob'os—al la tut'a Lingv'a Komitat'o, kaj nur fin'e—se ankaŭ la tut'a Lingv'a Komitat'o aprob'os—ĝi ven'os al la Kongres'o, tamen kompren'ebl'e ne por lingv'a diskut'ad'o, sed nur por aprob'o aŭ mal'aprob'o. La Kongres'o sekv'e ne sol'e neniam pov'as decid'i i'a'n re'form'o'n kontraŭ la dezir'o de la Lingv'a Komitat'o, sed kontraŭ'e ĝi pov'as don'i si'a'n mal'permes'o'n, se la Lingv'a Komitat'o far'us i'a'n facil'anim'a'n decid'o'n. Sekv'e se ni tut'e prav'e ne tim'as, ke la Lingv'a Komitat'o iam far'us facil'anim'a'n paŝ'o'n (kio'n ĝi sen kontrol'o de kongres'a'j Deleg'it'o'j pov'us ja far'i mult'e pli facil'e, ol kun ili'a kontrol'o)—de la flank'o de la Deleg'it'o'j cert'e minac'as al ni neni'a danĝer'o en ĉi tiu rilat'o, sed kontraŭ'e, la Deleg'it'o'j prezent'os por ni defend'o'n en la okaz'o, se ebl'e la Lingv'a Komitat'o iam vol'us far'i i'a'n danĝer'a'n ag'o'n. Neni'u pov'as nun dub'i, ke ĉia prov'o, far'i en ni'a lingv'o romp'o'j'n, renkont'us plej energi'a'n kontraŭ'star'o'n de la tut'a Esperant'ist'ar'o, ĉar en la nun'a temp'o ni ĉiu'j konsci'as, ke tio est'us pere'ig'a por ni'a afer'o; sed la mond'o dev'as sci'i, ke ni gard'as la ne'tuŝ'ebl'ec'o'n de ni'a lingv'o nur pro prudent'o kaj kiel hom'o'j liber'a'j, kaj ke se iam efektiv'e aper'us ia sen'dub'a neces'ec'o, ŝanĝ'i ni'a'n lingv'o'n, ni princip'e hav'as la rajt'o'n, tio'n far'i tiel sam'e, kiel ĉiu naci'o princip'e hav'as la rajt'o'n, far'i kun si'a naci'a lingv'o ĉio'n, kio'n ĝi trov'os neces'a. Ĉiu pen'ad'o gard'i la ne'tuŝ'ebl'ec'o'n de ni'a lingv'o per rimed'o'j de i'a'j Azi'a'j regn'o'j, t. e. per mal'permes'o de kun'venad'o kaj konsil'iĝ'ad'o pri ni'a'j afer'o'j pro la tim'o, ke ebl'e ni vol'os iam konsil'iĝ'i pri la lingv'o mem,—tia pen'ad'o, lud'i la rol'o'n de ĝendarm'o'j sen fort'o, est'us ne sol'e rid'ind'a kaj tut'e sen'sukces'a, sed ĝi don'us rezult'o'n rekt'e mal'a'n: ĝi nur instig'us dezir'o'n de re'form'o'j kaj sen'kredit'ig'us ni'a'n lingv'o'n en ni'a'j okul'o'j kaj en la okul'o'j de la tut'a mond'o mult'e pli, ol tio'n pov'us far'i ĉiu'j kontraŭ'esperant'ist'o'j kun'e pren'it'a'j.

Oni ebl'e tim'as, ke la Deleg'it'o'j pov'os iam far'i ali'a'n (ne lingv'a'n) facil'anim'a'n decid'o'n? Sed ĉiu diskut'ot'a demand'o est'os ja publik'ig'it'a tri monat'o'j'n antaŭ la Kongres'o; ĉiu'j Esperant'ist'o'j sekv'e hav'os sufiĉ'e da temp'o, por pri'pens'i ĝi'n kaj avert'i si'a'j'n Deleg'it'o'j'n; kaj se malgraŭ ĉio la Deleg'it'o'j far'os i'a'n facil'anim'a'n decid'o'n, la mal'kontent'ul'o'j pov'os ja dum tut'a jar'o pri'parol'i la decid'o'n, prepar'i la spirit'o'j'n kaj prezent'i al la ven'ont'a Kongres'o propon'o'n pri for'ig'o de la antaŭ'a decid'o.

Oni plend'as kontraŭ divers'a'j detal'o'j de la regul'ar'o pri Rajt'ig'it'a'j Deleg'it'o'j; ekzempl'e oni protest'as kontraŭ la decid'o, ke la Societ'o'j, send'ant'a'j Deleg'it'o'j'n, dev'as i'o'n pag'i por tio; aŭ oni plend'as kontraŭ tio, ke la konduk'ad'o de la afer'o'j pri la Deleg'it'o'j est'as trans'don'it'a al la Centr'a Ofic'ej'o, kiu laŭ la dir'o de la mal'kontent'ul'o'j mal'bon'e konduk'as la afer'o'n kaj mal'bon'e uz'os la en'kas'ig'it'a'n mon'o'n. Bon'e; sed se la mal'kontent'ul'o'j est'as konvink'it'a'j, ke ili est'as prav'a'j, kiu do mal'permes'as al ili, ke al la ven'ont'a Kongres'o ili lojal'e kaj trankvil'e prezent'u propon'o'n pri la for'ig'o aŭ ŝanĝ'o de la al ili mal'plaĉ'ant'a'j detal'o'j?

Oni dir'as, ke propon'o'n, kiu est'as mal'agrabl'a al la prezid'ant'o de la Konstant'a Kongres'a Komitat'o, tiu prezid'ant'o ne vol'os en'port'i en la tag'ord'o'n de la Kongres'o, kaj sekv'e oni ne pov'os ĝi'n pri'diskut'i. Sed ĉiu pov'as ja facil'e kompren'i, ke tia tim'o est'as tut'e sen'kaŭz'a, ĉar la prezid'ant'o de la Konstant'a Kongres'a Komitat'o ne hav'as ja la rajt'o'n, nek la pov'o'n, mal'akcept'i i'o'n en la tag'ord'o'n laŭ si'a propr'a plaĉ'o. En Antverpeno la tut'a kongres'a komitat'o (ne la prezid'ant'o) rifuz'is akcept'i unu propon'o'n nur pro tio, ke ĝi cel'is el'vok'i skandal'o'n. Sed se iu en ĝentil'a manier'o skrib'os ekzempl'e: »mi propon'as, ke la rajt'o send'i Deleg'it'o'j'n est'u sen'pag'a«, aŭ: »mi propon'as, ke por plen'a sen'parti'ec'o kaj super'parti'ec'o de la instituci'o de Rajt'ig'it'a'j Deleg'it'o'j, ĉiu'j afer'o'j, koncern'ant'a'j tiu'j'n Deleg'it'o'j'n, kaj ĉiu'j pag'o'j de tiu'j Deleg'it'o'j est'u administr'at'a'j ne de la Centr'a Ofic'ej'o, sed de ia special'a sekretari'o-kas'ist'o, elekt'at'a de la Deleg'it'o'j mem«,—ĉu efektiv'e iu pov'as tim'i, ke tia'manier'e redakt'it'a'j'n propon'o'j'n la kongres'a komitat'o pov'us propr'a'vol'e mal'akcept'i en la tag'ord'o'n? Kaj se eĉ ni supoz'us, ke la kongres'a komitat'o far'us tia'n mal'just'aĵ'o'n, la propon'ant'o hav'as ja ĉiam la rajt'o'n, apelaci'i al la Deleg'it'o'j privat'e kaj sen'per'e, kolekt'i por si'a propon'o la neces'a'n nombr'o'n da sub'skrib'o'j kaj dev'ig'i la komitat'o'n, en'port'i la mal'just'e rifuz'it'a'n propon'o'n en la tag'ord'o'n.

Oni ebl'e dir'os, ke pro ia prem'ad'o de la flank'o de la »eminent'ul'o'j«, neni'a propon'o mal'agrabl'a por la eminent'ul'o'j pov'as hav'i esper'o'n, ricev'i por si en la Kongres'o pli'mult'o'n da voĉ'o'j. Sed ankaŭ tio est'as ja tut'e ne ver'a; ĉar dum long'a temp'o antaŭ la Kongres'o ĉiu propon'ant'o hav'as ja plen'a'n pov'o'n, bon'e motiv'i si'a'n far'ot'a'n propon'o'n en la gazet'o'j aŭ per cirkuler'a'j leter'o'j al la Societ'o'j kaj Grup'o'j Esperant'ist'a'j kaj sekv'e garanti'i al si, ke, se li'a propon'o est'as efektiv'e prav'a, ĝi cert'e trov'os por si en la Kongres'o la pli'mult'o'n da voĉ'o'j.

Vi vid'as sekv'e, ke ĉio'n, kio pov'as est'i util'a por ni'a afer'o, oni pov'as tre bon'e ating'i en manier'o trankvil'a, kaj tut'e ne est'as neces'e, sem'i konstant'a'n mal'pac'o'n kaj per ĉiu'j fort'o'j paraliz'i ĉi'a'n viv'o'n kaj progres'o'n en ni'a afer'o. La Deleg'it'ar'o konsist'as el hom'o'j kaj kompren'ebl'e pov'as erar'i; precip'e facil'e ĝi pov'is erar'i en la nun'a moment'o post si'a nask'iĝ'o, kiam ĝi hav'is ankoraŭ tro mal'mult'e da spert'o. Tio'n ĉiu dev'as kompren'i, kaj ĉiu bon'a Esperant'ist'o, al kiu ŝajn'as, ke la Deleg'it'ar'o erar'is, dev'as lojal'e dir'i al si: »la pli'mult'o decid'is, sekv'e mi dev'as mi'n sub'met'i; sed ĉar mi est'as konvink'it'a, ke la decid'o est'as erar'a, tial mi pen'os, ke en la ven'ont'a Kongres'o oni re'bon'ig'u la erar'o'n«. Sed se iu, al kiu ne plaĉ'as tiu aŭ ali'a decid'o, tiu aŭ ali'a ebl'e ne'lert'a far'o de la kongres'a estr'ar'o, tuj mal'pac'iĝ'as, komenc'as atak'ad'o'n, bojkot'ad'o'n, sen'kredit'ig'ad'o'n de la tut'a Kongres'o, k.t.p.... ĉu tia ag'ad'o est'as bon'a?

Ĉi tiu mi'a artikol'o est'os ver'ŝajn'e mi'a last'a artikol'o sur la kamp'o de Esperant'ist'a diskut'ad'o. Pro kelk'a'j kaŭz'o'j, mi de nun ver'ŝajn'e neniam plu part'o'pren'os en diskut'ad'o, nek en la Kongres'o'j, nek en la gazet'o'j. En Krakovo mi tut'e cert'e de'ten'os mi'n de ĉia part'o'pren'ad'o en la diskut'o'j; sekv'e tiu'j, kiu'j est'as kontraŭ mi'a opini'o, hav'as plen'a'n pov'o'n, kontraŭ'batal'i ĝi'n per ĉiu'j fort'o'j, ne tim'ant'e, ke mi polemik'os kontraŭ ili eĉ per unu vort'o. Sed ĝust'e pro tio, ke mi ne intenc'as plu diskut'i, mi nun la last'a'n foj'o'n klar'ig'is mi'a'n opini'o'n.

Mi atent'ig'as pri tio, ke mi esprim'is ne mi'a'n dezir'o'n, sed nur mi'a'n opini'o'n, ĉar mi'a dezir'o est'as nur unu: Ke la Esperant'a afer'o viv'u kaj progres'u san'e, en kia ajn manier'o tio est'os. Se mi'a opini'o est'as erar'a, la Esperant'ist'o'j for'ĵet'u ĝi'n; sed ili far'u tio'n en manier'o ord'a, per regul'a voĉ'don'ad'o.

Pied'not'o

[60] »Pol'a Esperant'ist'o«, Juni'o 1912, re'pres'it'a en »Oficial'a Gazet'o Esperant'ist'a« V, 3. 1912, p. 100-106.

1. Per tiu ĉi statut'o kaj por inter'lig'i la Esperant'ist'a'j'n Societ'o'j'n, kiu'j dezir'as star'ig'i inter'rilat'o'j'n por la plej rapid'a sukces'o de si'a'j klopod'o'j, est'as kre'at'a Asoci'o nom'at'a Inter'naci'a Unu'iĝ'o de Esperant'ist'a'j Societ'o'j, kies cel'o est'as, pli'facil'ig'i la propagand'o'n de la Lingv'o inter'naci'a Esperant'o kaj pli'rapid'ig'i ĝi'a'n en'konduk'o'n en la tut'a'n mond'o'n.

2. La sid'ej'o de tiu societ'o est'as la Esperant'ist'a Centr'a Ofic'ej'o, kiu est'as komisi'it'a por plen'um'i la task'o'n de sekretari'ej'o.

3. Tiu Asoci'o est'as organiz'it'a kiel nur'a federaci'o, kaj la al'iĝ'ant'a'j societ'o'j konserv'as si'a'n mem'star'ec'o'n kaj sen'de'pend'ec'o'n, nur nom'ant'e konsil'ant'o'j'n, por reprezent'i ili'n en special'a konduk'ant'a super'a komitat'o ĉi-post'e montr'at'a.

Ili nur kun'e inter'lig'as si'a'j'n fort'o'j'n kaj klopod'o'j'n por la stud'ad'o de la demand'o'j, kiu'j pov'as prezent'i por ili komun'a'n interes'o'n, kaj por la sekv'o'j don'ot'a'j, se okaz'as, al la decid'o'j de la komitat'o, rezult'ant'a'j de tiu'j esplor'o'j.

4. Pov'as est'i an'o de la Unu'iĝ'o ĉiu grup'o aŭ societ'o, ĉu lok'a, ĉu fak'a, regul'e en'skrib'it'a sur la list'o de la Esperant'ist'a'j societ'o'j, kiu'j pag'as kotiz'o'n al la Centr'a Ofic'ej'o Esperant'ist'a, por ricev'i inter'ŝanĝ'e la serv'o'j'n kaj la oficial'a'j'n dokument'o'j'n de tiu Ofic'ej'o[62].

Nur tiu'j an'o'j de la Unu'iĝ'o pov'as elekt'i Rajt'ig'it'a'j'n Deleg'it'o'j'n por la kongres'o'j, kaj konsekvenc'e voĉ'don'i en tiu'j kongres'o'j, laŭ la regul'ar'o fiks'it'a por tiu elekt'o, t. e. unu deleg'it'o por 25 elekt'int'a'j an'o'j pag'int'a'j la ĉiu'jar'e fiks'ot'a'n kotiz'o'n (Vid'u Oficial'a Gazet'o, Iv, 4, 1911, p. 141).

Nur ili ankaŭ pov'as grup'iĝ'i aŭ klopod'i, laŭ'bezon'e, por elekt'i la an'o'j'n de la Administr'a Komitat'o de la Centr'a Ofic'ej'o, laŭ la regul'ar'o antaŭ'e fiks'it'a por la elekt'o de la an'o'j de la Inter'naci'a Konsil'ant'ar'o, t. e. unu deleg'it'o por 1000 elekt'int'a'j an'o'j aŭ ankoraŭ por ĉiu naci'a societ'o, eĉ ne en'ten'ant'e tiu'n nombr'o'n (Vid'u Oficial'a Gazet'o, Iv, 4, 1911, p. 143, kaj III, 4, 1911, p. 128).

La unu'a part'o en'ten'as la reprezent'ant'o'j'n de la grand'a'j societ'o'j, kiu'j, en ĉiu'j land'o'j, grup'ig'as la Esperant'ist'o'j'n sub form'o de lig'o'j, asoci'o'j aŭ federaci'o'j.

Tiu'j reprezent'ant'o'j est'as ĉu la prezid'ant'o'j mem de tiu'j societ'o'j, ĉu la prezid'ant'o'j de ili'a'j ag'ad'a'j komitat'o'j.

La vic'prezid'ant'o'j aŭ sekretari'o'j de tiu'j asoci'o'j aŭ komitat'o'j est'as komisi'it'a'j, por anstataŭ'i tiu'j'n reprezent'ant'o'j'n en okaz'o de for'est'o.

En la land'o'j, kie ekzist'as pli ol unu grand'a societ'o de propagand'o, ĉiu societ'o organiz'it'a sub form'o de asoci'o aŭ federaci'o, hav'ant'a an'o'j'n en la tut'a land'o, pov'os uz'i tiu'j'n rajt'o'j'n de al'iĝ'o kaj reprezent'ad'o.

La du'a part'o de la estr'ar'o pov'os en'ten'i la sam'a'n nombr'o'n de an'o'j kiel la unu'a. Ili'n elekt'os la Rajt'ig'it'a'j Deleg'it'o'j dum ĉiu kongres'o inter la plej taŭg'a'j Esperant'ist'o'j de tiu'j land'o'j, kiu'j bon'vol'os akcept'i kandidat'ec'o'n.

Tiu'j last'a'j komitat'an'o'j est'os ĉiu'jar'e re'balot'at'a'j, sed est'os re'elekt'ebl'a'j.

La an'o'j de la unu'a part'o est'os en'skrib'it'a'j la unu'a'n foj'o'n laŭ aviz'o de la elekt'int'a'j societ'o'j kaj rest'as sen'ŝanĝ'e ĝis nov'a aviz'o de tiu'j societ'o'j, kiu'j dev'os zorg'i por anstataŭ'i ili'n, kiam bezon'os.

6. Por star'ig'i amik'a'j'n kaj efik'a'j'n rilat'o'j'n inter la I.U.E.S. kaj la special'a'j, fak'a'j kaj aplik'a'j societ'o'j kaj special'e kun la Universal'a Esperant'o-Asoci'o, ĉiu prezid'ant'o de al'iĝ'int'a societ'o dev'os zorg'i, por star'ig'i konstant'a'n inter'konsent'o'n kun la reprezent'ant'o'j de tiu'j societ'o'j por la sam'a land'o, elekt'ant'e por tio la neces'a'j'n reprezent'ant'o'j'n.

7. La estr'ar'o stud'as la afer'o'j'n, kiu'j'n propon'is al ĝi'a esplor'o la Esperant'ist'a'j al'iĝ'int'a'j societ'o'j, por inter'met'o de si'a'j Deleg'it'o'j en la Universal'a'j Kongres'o'j.

Ĝi ne rajt'os, mem al'pren'i decid'o'j'n, kiu'j pov'us al'trud'i i'a'j'n dev'o'j'n al la tut'a Esperant'ist'ar'o aŭ eĉ al iu al'iĝ'int'a societ'o aŭ grup'o, kaj ĝi pov'as nur formul'i dezir'o'j'n aŭ esprim'i konsil'o'j'n.

Ĝi dev'as sub'met'i al la decid'o'j de la Rajt'ig'it'a'j Deleg'it'o'j ĉiu'n propon'o'n, kiu pov'os trud'i dev'o'j'n al la Oficial'a'j Instituci'o'j aŭ ŝanĝ'i la fiks'it'a'j'n kondiĉ'o'j'n de financ'a help'o don'ot'a de la Esperant'ist'o'j al tiu'j instituci'o'j. Nur en okaz'o de urĝ'a bezon'o, ĝi pov'os provizor'e formul'i decid'o'j'n pri tiu'j demand'o'j.

8. Tiu estr'ar'o est'os special'e komisi'it'a por inter'naci'e reprezent'i, en okaz'o de bezon'o, la Esperant'ist'o'j'n apud la reg'ist'ar'o'j aŭ apud oficial'a'j instituci'o'j de ĉiu land'o aŭ apud la divers'a'j inter'naci'a'j asoci'o'j, kiel ekzempl'e kongres'o'j, naci'a'j ekspozici'o'j, k.t.p.

Ĝi dev'as zorg'i, por inform'i la al'iĝ'int'a'j'n societ'o'j'n pri la afer'o'j, kiu'j koncern'as la ĝeneral'a'n propagand'o'n de la lingv'o, kaj pov'as interes'i tiu'j'n societ'o'j'n.

Ĝi dev'as ankaŭ help'i, laŭ si'a pov'o, la klopod'o'j'n de la ag'ad'a'j komitat'o'j de la al'iĝ'int'a'j societ'o'j de propagand'o.

9. La an'o'j de la estr'ar'o star'ig'as mem la regul'ar'o'n por la funkci'ad'o de la Unu'iĝ'o.

Ili elekt'as ĉiu'jar'e inter si unu prezid'ant'o'n, unu vic'prezid'ant'o'n, unu sekretari'o'n-kas'ist'o'n kaj du aŭ tri asesor'o'j'n por la plen'um'ad'o kaj solv'ad'o de la urĝ'a'j afer'o'j.

Pied'not'o'j

[61] Esperant'ist'a Dokument'ar'o XXVI, p. 89-92.

[62] Laŭ klar'ig'o don'it'a dum la diskut'ad'o en la 9a Kongres'o kaj aprob'it'a de la Kongres'o, tiu paragraf'o aplik'iĝ'as nur al naci'a'j, region'a'j aŭ lok'a'j societ'o'j de propagand'o aŭ de aplik'ad'o, kondiĉ'e ke ili en'ten'os sam'naci'an'o'j'n, kaj kun escept'o de la inter'naci'a'j societ'o'j.

I. Cel'o'j kaj princip'o'j

1. Sub la nom'o Universal'a Esperant'o-Asoci'o ekzist'as asoci'o, fond'it'a en 1908, kiu cel'as:

2. UEA est'as neŭtral'a rilat'e al religi'o, naci'ec'o aŭ politik'o. En ĝi vir'o'j kaj vir'in'o'j est'as egal'rajt'a'j kaj elekt'ebl'a'j al ĉiu'j ofic'o'j.

3. La oficial'a lingv'o de UEA est'as la Zamenhofa Lingv'o Esperant'o, tia, kia ĝi est'as difin'it'a per si'a literatur'a kaj teknik'a verk'ar'o.

4. La sid'ej'o de UEA trov'iĝ'as ĉe si'a Centr'a Ofic'ej'o, en Genève, Svis'land'o. UEA deklar'as si'n asoci'o kun cel'o ideal'a kaj je ne lim'ig'it'a daŭr'o, konform'e al art. 60 de la Svis'a civil'a kod'o. La Centr'a Ofic'ej'o de UEA est'as oficial'e nom'at'a: »Inter'naci'a Esperant'o-Ofic'ej'o«, »Bureau international de l’Espéranto«, »Internationales Esperantoamt«, k.t.p.

La Komitat'o rajt'as trans'lok'ig'i la sid'ej'o'n de la Asoci'o kaj ofic'ej'o en ali'a'n svis'a'n lok'o'n, kaj laŭ'bezon'e ili'n en'skrib'i en- kaj ekster'land'e en la ŝtat'a'j'n registr'o'j'n por societ'o'j.

5. La oficial'a'j publik'ig'o'j de UEA far'iĝ'as per la Jar'libr'o, per la gazet'o »Esperant'o«, per bulten'o'j aŭ cirkuler'o'j. La Asoci'o rajt'as el'don'i ĉiu'spec'a'j'n pres'aĵ'o'j'n rilat'ant'a'j'n al ĝi'a cel'o kaj ag'ad'o.

La temp'o'lim'o'j fiks'it'a'j per tiu statut'o aŭ regul'ar'o'j valor'as por Eŭrop'o. Por la rilat'o'j el lok'o'j kun special'e mal'facil'a'j poŝt'a'j komunik'o'j aŭ el ali'a'j kontinent'o'j la Direktor'o pli'long'ig'as tiu'j'n temp'o'lim'o'j'n.

6. Por ĉiu'j membr'o'j est'as dev'ig'a'j tiu statut'o kaj la ĝeneral'a'j regul'ar'o'j de la Asoci'o.

Por la ag'o'j de si'a'j reprezent'ant'o'j, ofic'ist'o'j, k.t.p. la Asoci'o est'as nur respond'a, se tiu'j ag'o'j okaz'is en la lim'o'j de la kompetent'ec'o, kiu'n por ĉiu ofic'o difin'as ĉi tiu statut'o aŭ la regul'ar'o'j.

La Asoci'o mal'akcept'as ĉiu'n financ'a'n respond'ec'o'n por la funkci'ad'o de la serv'o'j kaj por negoc'o'j al ili rilat'ant'a'j.

7. La hav'aĵ'o de UEA est'as destin'at'a al la Esperant'a mov'ad'o. La membr'o'j nek hav'as person'a'n rajt'o'n je tiu hav'aĵ'o, nek est'as respond'a'j por la ŝuld'o'j de la Asoci'o.

II. Membr'o'j, Fak'o'j, Societ'o'j

8. Pov'as est'i akcept'at'a kiel membr'o ĉiu honor'ind'a person'o, favor'a al la princip'o'j de UEA.

La Membr'o'j (M.) pag'as la kutim'a'n jar'a'n kotiz'o'n, kaj ebl'a'n en'ir'pag'o'n, fiks'ot'a'n de la Komitat'o.

Membr'o'j-Abon'ant'o'j (M. A.) est'as membr'o'j pag'ant'a'j kun la kotiz'o la abon'o'n al la gazet'o »Esperant'o«, laŭ favor'a'j kondiĉ'o'j al ili rezerv'at'a'j.

Membr'o'j-Sub'ten'ant'o'j (M. S.) est'as membr'o'j, kiu'j, por help'i al la Asoci'o, pag'as la por ili fiks'it'a'n pli alt'a'n kotiz'o'n-abon'o'n.

Dum'viv'a'j membr'o'j (D. M.) est'as la akir'int'o'j de almenaŭ unu atest'o de la »Garanti'a Kapital'o» (Art. 49) kaj la person'o'j hav'ant'a'j tiu'n rajt'o'n konform'e al la ĝis'nun'a statut'o. Ili est'as liber'ig'at'a'j je ĉiu pli'a kotiz'o aŭ abon'pag'o.

Honor'a'j membr'o'j (H. M.) est'as la person'o'j, kiu'j'n, pro grav'a'j serv'o'j aŭ donac'o'j far'it'a'j al la Asoci'o, la Komitat'o disting'as je tiu titol'o. Ili ne pag'as kotiz'o'n.

La prez'o'j'n de la kotiz'o'j kaj membr'o-abon'o'j fiks'as la voĉ'don'ad'o de la Deleg'it'o'j. La organiz'ant'o'j de fest'o'j aŭ kongres'o'j rajt'as postul'i en'ir'pag'o'n, por kovr'i la kost'o'j'n. Escept'e de tio, la membr'o'j ne pov'as est'i dev'ig'at'a'j pag'i pli'a'j'n sum'o'j'n por la bezon'o'j de la Asoci'o.

10. La Deleg'it'o kolekt'as la al'iĝ'o'j'n, en'kas'ig'as la kotiz'o'j'n de si'a lok'o, kaj send'as ili'n en temp'o'lim'o de du semajn'o'j al la Centr'a Ofic'ej'o. Ĉi tiu ankaŭ akcept'as sen'per'a'j'n pag'o'j'n, aŭ en'kas'ig'as mem, se mank'as Deleg'it'o aŭ pro ali'a'j grav'a'j kaŭz'o'j.

Deleg'it'o kaj Direktor'o rajt'as mal'akcept'i al'iĝ'propon'o'j'n. Deleg'it'o rifuz'int'a al'iĝ'o'n raport'as al la Direktor'o. Sam'e la Direktor'o, se li rifuz'is al'iĝ'o'n akcept'it'a'n de Deleg'it'o, inform'as tiu'n Deleg'it'o'n. Mal'inter'konsent'o'j'n inter ili decid'as la Prezid'ant'o.

Se mal'akcept'it'a kandidat'o tio'n special'e dezir'as, oni inform'as li'n pri la motiv'o. Ĝis 30 tag'o'j post al'ven'o de tiu klar'ig'o, tri membr'o'j rajt'as kun'e pet'i la Prezid'ant'o'n, ke li pri'juĝ'u la al'iĝ'propon'o'n.

11. La membr'ec'o komenc'as kun la en'skrib'o en la membr'a kontrol'o de UEA. La jar'a kotiz'o est'u pag'at'a ĝis fin'o de mart'o, prefer'e al la lok'a Deleg'it'o, aŭ al la Centr'a Ofic'ej'o. Post'e la ofic'ej'o laŭ'ebl'e avert'os la ne'pag'int'o'j'n aŭ send'os al ili poŝt're'pag'il'o'j'n. Est'as for'strek'at'a'j la membr'o'j, kiu'j eks'iĝ'is aŭ kies kotiz'o'j nek al'ven'is ĉe la ofic'ej'o ĝis fin'o de juli'o, nek pov'is est'i de'pren'at'a'j de ebl'a bon'hav'aĵ'o.

12. Fak'o de UEA nom'iĝ'as organiz'it'a grup'iĝ'o de membr'o'j, kiu'j vol'as pli'vigl'ig'i la rilat'o'j'n inter si, por Esperant'ist'a'j, profesi'a'j aŭ ali'a'j ne kontraŭ'statut'a'j cel'o'j. La fak'o'j star'ig'as propr'a'n statut'o'n, elekt'as fak'estr'o'n kaj ebl'a'n komitat'o'n, pov'as postul'i special'a'n kotiz'o'n de la fak'an'o'j kaj kre'i serv'o'j'n al ili rezerv'at'a'j'n.

La Komision'o de UEA, konform'e al la ĝeneral'a'j interes'o'j de la Asoci'o, decid'as pri akcept'o aŭ ĉes'ig'o de fak'o'j kaj pri'voĉ'don'as ili'a'j'n statut'o'j'n. La elekt'o de Fak'estr'o'j est'as sub'met'at'a al la aprob'o de la Prezid'ant'o de UEA, kiu nom'as Fak'estr'o'n, se elekt'o per la fak'an'o'j ne pov'is okaz'i. La Fak'estr'o'j hav'as propon'rajt'o'n ĉe la Komision'o. Ĉiu'n jar'o'n ili raport'as ĝis fin'o de novembr'o al la fak'an'o'j kaj al la Direktor'o.

La fak'o'j administr'as si'n mem, konform'e al la metod'o'j de la Asoci'o. Kun la konsent'o de la Direktor'o ili pov'as trans'don'i tut'o'n aŭ part'o'n de si'a'j negoc'o'j al la Centr'a Ofic'ej'o, kiu mal'ferm'as al ili kont'o'j'n. La Komision'o pov'as don'i mon'sub'ten'o'j'n al fak'o'j tre grav'a'j aŭ kiu'j far'as serv'o'j'n al ĉiu'j membr'o'j.

13. Entrepren'o'j de UEA est'as nom'at'a'j la societ'o'j, korporaci'o'j, firm'o'j k.t.p., kiu'j, pag'ant'e ĉiu'jar'e fiks'a'n sum'o'n, dezir'as esprim'i si'a'n simpati'o'n al UEA aŭ rilat'i kun la Esperant'ist'o'j. Ili rajt'as publik'ig'i si'a'n nom'o'n en special'a part'o de la jar'libr'o kaj ĝu'as ali'a'j'n favor'o'j'n, konform'e al regul'ar'o.

Tiom kiom la labor'o de la ofic'ej'o tio'n permes'as, la Direktor'o rajt'as help'i al la por'esperant'a'j klopod'o'j de membr'o'j aŭ entrepren'o'j, konsent'ant'e, ke la ofic'ej'o per'ad'u por ili leter'o'j'n, funkci'u kiel pag'ej'o, k.t.p.

14. La Asoci'o pov'as far'i ĉi'a'j'n kontrakt'o'j'n laŭ la bezon'o'j de si'a ag'ad'o.

Kun societ'o'j, korporaci'o'j, firm'o'j kun cel'o'j simil'a'j al tiu'j de UEA, aŭ kies kun'labor'o aŭ simpati'o est'as dezir'ind'a'j, la Komision'o rajt'as far'i inter'konsent'o'j'n pri komun'a ag'ad'o, pri inter'ŝanĝ'o de serv'o'j, k.t.p. Ĝi pov'as help'i al tia'j societ'o'j, met'i je ili'a dispon'o spac'o'n en la oficial'a gazet'o, kaj don'i al ili'a'j reprezent'ant'o'j konsil'a'n voĉ'o'n intern'e de la Asoci'o.

Societ'o'j kaj firm'o'j, entrepren'o'j kaj ali'a'j, ne est'as membr'o'j de UEA. Por ili'a ag'ad'o la Asoci'o ne respond'as, sed post ricev'o de prav'ig'it'a'j plend'o'j ĝi ĉes'ig'os la rilat'o'j'n kun ili.

III. Deleg'it'o'j kaj Ĉef'deleg'it'o'j

16. En ĉiu lok'o, grav'a pro si'a grand'o, si'a'j komerc'a'j aŭ turism'a'j rilat'o'j, la Asoci'o klopod'as elekt'i Deleg'it'o'n kaj Vic'deleg'it'o'n.

La Deleg'it'o reprezent'as UEA kaj administr'as ĝi'a'j'n lok'a'j'n afer'o'j'n, konform'e al la instru'o'j de la Direktor'o.

La Vic'deleg'it'o est'as la kun'labor'ant'o kaj anstataŭ'ant'o de la Deleg'it'o. Ĉiu'j regul'o'j por la Deleg'it'o valor'as laŭ'senc'e por la Vic'deleg'it'o.

Sub si'a respond'ec'o la Deleg'it'o pov'as nom'i Agent'o'j'n aŭ Help'ant'o'j'n, kiu'j rilat'e la Asoci'o'n nek hav'as oficial'a'n rol'o'n, nek uz'u titol'o'j'n je oficial'a aspekt'o.

Deleg'it'o'j por Komerc'o aŭ ali'a'j special'a'j cel'o'j est'as elekt'at'a'j okaz'e de la star'ig'o de tia'j serv'o'j. Ne koncern'as ili'n la sekv'ant'a'j artikol'o'j.

Grand'eg'a'j urb'o'j pov'as est'i divid'at'a'j en part'o'j kun po unu Deleg'it'o kaj Vic'deleg'it'o, sub la gvid'ad'o de Ĉef'deleg'it'o, kiu reprezent'as la tut'a'n urb'o'n.

Kie la Esperant'ist'a mov'ad'o est'as mal'fort'a, plur'a'j lok'o'j dis'sem'it'a'j pov'as est'i administr'at'a'j de unu Deleg'it'o kaj Vic'deleg'it'o.

Najbar'a'j Deleg'it'o'j fiks'as inter si la geografi'a'j'n lim'o'j'n de si'a ag'ad'kamp'o. Se neces'e, decid'as la Direktor'o.

18. La elekt'o de Deleg'it'o far'iĝ'u laŭ'ebl'e konform'e al jen'a'j princip'o'j: Li bon'e kon'u la Esperant'a'j'n lingv'o'n kaj mov'ad'o'n; li abon'u kaj regul'e leg'u la gazet'o'n de la Asoci'o; li est'u plen'aĝ'a en'land'an'o daŭr'e loĝ'ant'a en si'a lok'o, kaj, sub la kutim'a rezerv'o de grav'a'j mal'help'o'j, promes'u plen'um'i si'a'n ofic'o'n tri si'n'sekv'a'j'n jar'o'j'n.

En lok'o'j, kie loĝ'as minimum'e 10 membr'o'j, ĉi-tiu'j elekt'as la Deleg'it'o'n kaj Vic'deleg'it'o'n. Kie ne pov'is okaz'i regul'a elekt'o, kaj en lok'o'j kun mal'pli ol 10 membr'o'j, la Deleg'it'o kaj Vic'deleg'it'o est'as elekt'at'a'j de la Direktor'o.

Ili'a ofic'o daŭr'as ĝis la laŭ'statut'a elekt'ad'o de la Deleg'it'o'j, okaz'ant'a ĉiu'n tri'a'n jar'o'n.

Se en lok'o, por kiu la Direktor'o elekt'is la Deleg'it'o'n, trov'iĝ'as post'e 10 membr'o'j, ili pov'as okaz'ig'i propr'a'n elekt'o'n.

19. La elekt'it'a'j Deleg'it'o'j est'as publik'ig'at'a'j en la oficial'a gazet'o. Se ĝis 30 tag'o'j post ĝi'a for'send'o neni'u membr'o protest'as pro grav'a'j kaŭz'o'j, la elekt'o far'iĝ'as valor'a. Inter'temp'e la Deleg'it'o funkci'as provizor'e.

Se la Direktor'o opini'as, ke nov'a Deleg'it'o ne taŭg'as por la ofic'o, li rajt'as halt'ig'i la publik'ig'o'n, inform'ant'e la elekt'it'o'n pri si'a'j motiv'o'j. Ĝis 30 tag'o'j post la inform'o, ke kontraŭ'star'as iu membr'o aŭ la Direktor'o, la rifuz'it'o aŭ li'a'j elekt'int'o'j pov'as pet'i la fin'a'n decid'o'n de la Prezid'ant'o.

La Deleg'it'o rajt'as rifuz'i laŭ'regul'ar'a'n pet'o'n de serv'o, kiu'n li kred'as ne akord'ig'ebl'a kun si'a honor'o aŭ konscienc'o. Li sci'ig'as pri tio la pet'int'o'n.

Al membr'o'j, kiu'j mis'uz'as la aranĝ'o'j'n de la Asoci'o, li rajt'as rifuz'i si'a'j'n serv'o'j'n, inform'ant'e la pet'int'o'n kaj la Direktor'o'n.

Liber'vol'e far'ant'e serv'o'j'n al ne-membr'o'j, li klopod'as ili'n varb'i por UEA. Li nek far'as serv'o'j'n, nek met'as aranĝ'o'j'n de la Asoci'o al la dispon'o de person'o'j, kiu'j nur vol'as profit'i je ĝi.

22. La Deleg'it'o kvitanc'as por la Asoci'o la ricev'it'a'j'n kotiz'o'j'n, sed li ne est'as kompetent'a far'i en ĝi'a nom'o el'spez'o'j'n aŭ mend'o'j'n.

Por kompens'i si'a'j'n person'a'j'n el'spez'o'j'n kaj laŭ'ebl'e tiu'j'n de si'a'j kun'labor'ant'o'j, la Deleg'it'o de'pren'as de la kotiz'o'j de li ĝust'a'temp'e en'kas'ig'it'a'j la part'o'n por tiu cel'o fiks'it'a'n. Procent'aĵ'o'j je li'a favor'o est'os ankaŭ star'ig'at'a'j por la pag'o'j de la Entrepren'o'j, por anonc'o'j en la jar'libr'o, k.t.p.

Ĉiu'j sum'o'j ricev'it'a'j por la Asoci'o dev'as est'i send'at'a'j afrank'e al la Centr'a Ofic'ej'o en temp'o'lim'o de du semajn'o'j.

El donac'o'j, vend'o'j, k.t.p. pov'as est'i kre'at'a lok'a kas'o por help'i la ag'ad'o'n de la Deleg'it'o. Pri tia'j kas'o'j decid'as la membr'o'j; UEA ne est'as respond'a por ili.

23. En lok'o'j kun minimum'e 10 membr'o'j la Deleg'it'o kun'ven'ig'as la membr'o'j'n almenaŭ unu'foj'e ĉiu'jar'e, prefer'e dum aŭtun'o. Kun'ven'o dev'as est'i aranĝ'at'a: por elekt'i Deleg'it'o'n, kaj se tio'n pet'as kvin'on'o de la lok'a'j membr'o'j aŭ la Direktor'o.

La ĉef'a'j trakt'ot'aĵ'o'j est'as kon'at'ig'at'a'j per invit'il'o, unu semajn'o'n antaŭ'e. La kun'ven'o elekt'as prezid'ant'o'n kaj protokol'ist'o'n, aŭd'as la raport'o'n de la Deleg'it'o, esplor'as far'it'a'j'n propon'o'j'n kaj fiks'as laŭ ili la lok'a'n ag'ad'o'n de la Asoci'o. La Deleg'it'o ne est'as elekt'ebl'a kiel prezid'ant'o de kun'ven'o. Laŭ postul'o de la Deleg'it'o aŭ de kvin'on'o de la ĉe'est'ant'o'j, oni voĉ'don'as skrib'e.

La elekt'o de Deleg'it'o aŭ Vic'deleg'it'o nur valor'as, se ĉe'est'as minimum'e la du'on'o de la membr'o'j, kaj se la kandidat'o'j ricev'is pli ol la du'on'o el la voĉ'o'j de la kun'ven'int'o'j. Se tiu'j kondiĉ'o'j ne est'as plen'um'at'a'j, la ĉe'est'ant'o'j decid'u, ĉu oni aranĝ'os nov'a'n kun'ven'o'n aŭ voĉ'don'os per la poŝt'o. Tiu'n du'a'n foj'o'n sufiĉ'as la simpl'a pli'mult'o de la don'it'a'j voĉ'o'j.

24. Se Deleg'it'o neplu pov'as plen'um'i si'a'n ofic'o'n, pro for'ir'o el la lok'o, grav'a mal'san'o, mort'o, k.t.p., la Vic'deleg'it'o inform'as la Direktor'o'n. Se est'as mal'pli ol 10 membr'o'j, li indik'as sam'temp'e ĉu li est'as pret'a far'iĝ'i Deleg'it'o kaj kiu'n nov'a'n Vic'deleg'it'o'n li propon'as. Se li hav'as minimum'e 10 membr'o'j'n, li okaz'ig'as en temp'o'lim'o de 60 tag'o'j la elekt'o'n de nov'a Deleg'it'o.

De la antaŭ'a Deleg'it'o la nov'a re'pren'as la material'o'n, kaj el la akt'o'j tio'n, kio'n li bezon'as por si'a ag'ad'o.

25. Por grand'eg'a urb'o, land'part'o aŭ tut'a land'o pov'as est'i elekt'at'a Ĉef'deleg'it'o kaj anstataŭ'ant'o. Li'a geografi'a ag'ad'kamp'o nom'iĝ'as: »Teritori'o de UEA«. La lim'o'j de teritori'o akord'iĝ'u kun la ŝtat'a'j land'divid'o'j, kiel region'o'j, provinc'o'j, k.t.p., se la praktik'a'j bezon'o'j ne konsil'ig'as ali'a'n apart'ig'o'n.

Teritori'o est'as fiks'at'a per decid'o de la Komision'o, ĉu laŭ propr'a iniciat'o, ĉu laŭ pet'o de almenaŭ 15 najbar'a'j Deleg'it'o'j, kun'e reprezent'ant'a'j minimum'e 75 membr'o'j'n. La Komision'o ĉiam rajt'as divid'i aŭ kun'ig'i teritori'o'j'n.

La Komision'o elekt'as la Ĉef'deleg'it'o'n kaj li'a'n anstataŭ'ant'o'n. En teritori'o'j kun la supr'e cit'it'a nombr'o de Deleg'it'o'j kaj en'tut'e 75 membr'o'j, la Deleg'it'o'j mem elekt'as la Ĉef'deleg'it'o'n kaj anstataŭ'ant'o'n, rezerv'ant'e la aprob'o'n de la Prezid'ant'o.

Kun la konsent'o de ia Direktor'o pov'as est'i don'at'a'j al la Ĉef'deleg'it'o kelk'a'j el la direktor'a'j kompetent'ec'o'j, special'e la elekt'o de Deleg'it'o'j ne hav'ant'a'j 10 membr'o'j'n. La Ĉef'deleg'it'o raport'as ĉiu'jar'e ĝis fin'o de novembr'o al la Direktor'o pri si'a ag'ad'o, la sekretari'ej'o kaj ebl'a'j kas'afer'o'j.

27. La Ĉef'deleg'it'o kun'ven'ig'as la Deleg'it'o'j'n kaj la ali'a'j'n membr'o'j'n de si'a teritori'o almenaŭ unu foj'o'n jar'e, prefer'e dum naci'a Esperant'ist'a kun'ven'o. Li raport'as, pri'parol'ig'as la ag'ad'o'n de UEA, k.t.p. Tiu'j kun'ven'o'j decid'as ĉio'n, kio'n ili juĝ'as util'a al la progres'o de UEA en la teritori'o. La proced'o est'as laŭ'senc'e la sam'a kiel dum lok'a kun'ven'o, sed Ĉef'deleg'it'o kaj anstataŭ'ant'o, elekt'it'a'j de la Deleg'it'o'j, ne rajt'as funkci'i kiel prezid'ant'o aŭ protokol'ist'o. La Deleg'it'o'j pov'as don'i voĉ'rajt'o'n al la ĉe'est'ant'a'j membr'o'j, escept'e pri elekt'o de Ĉef'deleg'it'o kaj pri teritori'a kas'o, plen'ig'it'a el Deleg'it'a'j procent'aĵ'o'j.

28. En teritori'a'j afer'o'j ĉiu Deleg'it'o hav'as unu voĉ'o'n. La kvin'on'o el ili kaj sam'e la Direktor'o rajt'as pet'i, ke la Ĉef'deleg'it'o organiz'u korespond'a'n voĉ'don'ad'o'n pri elekt'o aŭ ali'a grav'a negoc'o. La elekt'o de Ĉef'deleg'it'o kaj anstataŭ'ant'o est'as skrib'a kaj far'iĝ'as ordinar'e dum kun'ven'o, ali'e per la poŝt'o. Elekt'o nur valor'as, se voĉ'don'is en kun'ven'o almenaŭ la du'on'o, en la korespond'a proced'o almenaŭ du tri'on'o'j de la teritori'a'j Deleg'it'o'j, kaj se la kandidat'o'j ricev'is pli ol la du'on'o'n de la voĉ'o'j. Se du korespond'a'j voĉ'don'ad'o'j ne don'is rezultat'o'n, decid'as la Prezid'ant'o.

29. Kie trov'iĝ'as la neces'a'j rimed'o'j, la Ĉef'deleg'it'o kaj la Direktor'o elekt'as kun'e Sekretari'o'n de UEA.

La Sekretari'o help'as la Ĉef'deleg'it'o'n, reprezent'as la Centr'a'n Ofic'ej'o'n, pri'zorg'as administr'a'j'n labor'o'j'n konform'e al la instru'o'j de la Direktor'o, kaj far'as se neces'e part'o'n de la serv'o'j anstataŭ la Deleg'it'o'j.

Laŭ'ebl'e la Sekretari'o est'as pag'at'a el donac'o'j por tiu cel'o, el procent'aĵ'o'j de kotiz'o'j, abon'o'j kaj vend'o'j, el teritori'a kas'o, k.t.p. Al Sekretari'o'j, kies labor'o not'ind'e mal'ŝarĝ'ig'as la Centr'a'n Ofic'ej'o'n, la Direktor'o rajt'as konsent'i rabat'o'n ĝis 10% je ĉiu'j sum'o'j al'send'ot'a'j. La Komision'o pov'as kuraĝ'ig'i la Sekretari'o'j'n per mon'sub'ten'o'j aŭ premi'o'j, se la financ'a stat'o de la Asoci'o tio'n permes'as.

30. Por ebl'ig'i la pag'o'n de Sekretari'o kaj por ali'a'j asoci'a'j cel'o'j pov'as est'i kre'at'a Teritori'a Kas'o. Ĝi'a hav'aĵ'o aparten'as al UEA, sed la Asoci'o ne respond'as por ĝi'a'j ŝuld'o'j.

Se la kas'o dev'as est'i plen'ig'at'a el la Deleg'it'a'j procent'aĵ'o'j, la kondiĉ'o'j est'as: ke la Deleg'it'o'j rezign'as minimum'e je la du'on'o de si'a'j procent'aĵ'o'j favor'e de tiu kas'o, kaj ke la decid'o'n akcept'as skrib'e tri kvar'on'o'j de la Deleg'it'o'j en la teritori'o. Decid'o tiel akcept'it'a far'iĝ'as dev'ig'a por ĉiu'j Deleg'it'o'j, kaj valor'as ĝis la fin'o de la jar'o, dum kiu ĝi est'is for'ig'it'a per la sam'a proced'o. La hav'aĵ'o'n administr'as kas'ist'o elekt'it'a de la kun'ven'o, kaj la Ĉef'deleg'it'o ĝi'n laŭ'ofic'e kontrol'as.

Iv. Centr'a Organiz'o

31. La ĝeneral'a gvid'ad'o de la Asoci'o est'as komisi'at'a al Komitat'o. Ĝi konsist'as el 15–25 membr'o'j divers'naci'a'j, elekt'it'a'j de la Deleg'it'o'j por tri jar'o'j.

Se pro iu'j kaŭz'o'j far'iĝ'as en ĝi lok'o'j liber'a'j, tiam la Komitat'o pov'as, kaj, se ali'manier'e land'o aŭ grup'o de land'o'j est'us tut'e ne reprezent'at'a, la Komitat'o dev'as si'n re'komplet'ig'i mem ĝis la proksim'a elekt'o. Je la fin'o de ĉiu period'o la Komitat'o decid'as, konform'e al la dis'vast'iĝ'ec'o de la Asoci'o, kiom da membr'o'j en'hav'u la elekt'ot'a Komitat'o.

33. La Prezid'ant'o de UEA reprezent'as la Asoci'o'n en ĉiu'j ekster'a'j, ne pur'e administr'a'j rilat'o'j, kaj sub'skrib'as kun la Direktor'o la ĉef'a'j'n dokument'o'j'n. Li prezid'as la Komitat'o'n kaj Kongres'o'n. Person'e aŭ ili'n trans'don'ant'e al ali'a Komitat'an'o, li pri'zorg'as la pli'a'j'n task'o'j'n al li destin'at'a'j'n per tiu statut'o aŭ regul'ar'o'j. En grav'a'j kaj urĝ'a'j okaz'o'j li hav'as la kompetent'ec'o'j'n de la Komitat'o aŭ Komision'o, al kiu'j li raport'os plej baldaŭ. La Vic'prezid'ant'o help'as kaj anstataŭ'as li'n.

34. La Komision'o konsist'as el la Prezid'ant'o aŭ Vic'prezid'ant'o de UEA, kaj, laŭ decid'o de la Komitat'o, el 4 aŭ el 6 pli'a'j Komitat'an'o'j, loĝ'ant'a'j en land'o'j ne tro mal'proksim'a'j de la oficial'a sid'ej'o.

35. Komitat'o kaj Komision'o labor'as per rond'ir'ant'a kajer'o aŭ per cirkuler'o'j. Ili kun'ven'as ĉiu'jar'e okaz'e de la Kongres'o, la Komision'o se ebl'e pli oft'e. En la voĉ'don'o'j valor'as la simpl'a pli'mult'o, okaz'e de voĉ'egal'ec'o decid'as la Prezid'ant'o. Tiom kiom permes'as la cirkonstanc'o'j, elekt'o, ĉe kiu neni'u kandidat'o ricev'is la absolut'a'n pli'mult'o'n, est'u ripet'at'a, ĝis unu ĝi'n ating'as. Valor'as provizor'e kaj dev'os post'e est'i sub'met'at'a'j al nov'a voĉ'don'o: Decid'o'j, je kiu'j part'o'pren'is mal'pli ol du tri'on'o'j de la Komitat'an'o'j; decid'o'j de la Komision'o, se ne respond'is du membr'o'j.

36. Por esplor'i iu'j'n problem'o'j'n, la Komitat'o ĉiam pov'as elekt'i inter aŭ ekster si special'a'j'n komision'o'j'n, sed ne rajt'as trans'don'i al ili si'a'j'n kompetent'ec'o'j'n. Sam'e la Komision'o de UEA pov'as pet'i la kun'labor'o'n de Fak'estr'o'j, Deleg'it'o'j, k. t p. La Komitat'o decid'as pri kredit'o don'at'a al la membr'o'j de la Komision'o por ili'a'j administr'a'j kaj vojaĝ'a'j el'spez'o'j.

37. Honor'a'j Reprezent'ant'o'j de UEA est'as person'o'j, elekt'it'a'j por tri jar'o'j de la Komision'o, kiu'j pro si'a spert'o, aŭtoritat'ec'o aŭ soci'a pozici'o pov'as util'i al la Asoci'o. Ili patron'as la propagand'o'n, help'as okaz'e de klopod'o'j ĉe aŭtoritat'o'j aŭ estr'ar'o'j, kaj reprezent'as kun la Deleg'it'o la Asoci'o'n ĉe publik'a'j manifestaci'o'j. Ili dev'as est'i membr'o'j kaj ne hav'as administr'a'n rol'o'n.

38. Okaz'as ĉiu'jar'e Kongres'o de UEA, kies lok'o'n, temp'o'n kaj kondiĉ'o'j'n fiks'as la Komitat'o.

La Prezid'ant'o de UEA gvid'as la kongres'o'n; la protokol'ist'o est'as elekt'at'a de la kongres'an'o'j. Rajt'as voĉ'don'i ĉiu'j membr'o'j pag'int'a'j la kongres'kart'o'n. La trakt'ot'aĵ'o'j dev'as est'i kon'at'ig'at'a'j en la oficial'a gazet'o, la ĉef'a'j raport'o'j kaj propon'o'j est'as pres'it'e dis'don'at'a'j al la kun'ven'int'o'j.

La Kongres'o aprob'as aŭ mal'aprob'as la raport'o'j'n, kaj decid'as pri la propon'o'j en form'o de dezir'esprim'o'j al la Komitat'o.

39. La Centr'a Ofic'ej'o de la Asoci'o konsist'as el Direktor'o, Vic'direktor'o, ofic'ist'o'j kaj help'ant'o'j. Direktor'o kaj Vic'direktor'o est'as elekt'at'a'j de la Komitat'o, ili'a'n salajr'o'n kaj ebl'a'n kontrakt'o'n fiks'as la Komision'o. Ili ne pov'as est'i Komitat'an'o'j, sed hav'as en la Komitat'o kaj Komision'o konsil'a'n rol'o'n kaj propon'rajt'o'n.

40. Se moment'e ne est'as trov'ebl'a spert'a Direktor'o, aŭ se ĉi tiu ne pov'as dediĉ'i si'a'n tut'a'n temp'o'n al la ofic'o, la Komision'o elekt'as profesi'a'n ofic'ej'estr'o'n kun la titol'o: Ĝeneral'a Sekretari'o de UEA. La Komision'o decid'as, kiu'j el la direktor'a'j kompetent'ec'o'j ir'as al la Ĝeneral'a Sekretari'o, kaj kiu'j'n ĝi rezerv'as al la Direktor'o aŭ al unu el si'a'j membr'o'j.

41. La Direktor'o gvid'as la administr'ad'o'n konform'e al la ag'ad'plan'o de la Komitat'o kaj klopod'as por la dis'vast'ig'o de la Asoci'o. Li reprezent'as ĝi'n en ĉiu'j kutim'a'j administr'a'j afer'o'j kaj sub'skrib'as en ĝi'a nom'o. Por negoc'o'j de li kontrakt'it'a'j, kiu'j super'as li'a'n ag'ad'rajt'o'n, li rest'as respond'a ĝis ili est'as formal'e aprob'it'a'j.

La Vic'direktor'o help'as kaj anstataŭ'as la Direktor'o'n. Kun la konsent'o de la Prezid'ant'o, la Vic'direktor'o pov'as mem'star'e pri'zorg'i administr'a'n departement'o'n kaj sub'skrib'i por ĝi.

42. La Direktor'o, la Ĝeneral'a Sekretari'o kaj la Centr'a Kas'ist'o depon'u mon'garanti'o'n ĉe bank'o, laŭ kondiĉ'o'j fiks'at'a'j de la Komision'o.

La Direktor'o dung'as la ofic'ist'o'j'n kaj help'ant'o'j'n, fiks'as ili'a'j'n labor'kondiĉ'o'j'n kaj salajr'o'j'n. Al la centr'a kas'ist'o, kaj al po unu sekretari'o por la administr'ad'o kaj por la gazet'o, li pov'as don'i la sub'skrib'rajt'o'n por ili'a'j funkci'o'j.

La Centr'a Ofic'ej'o konserv'as la bibliotek'o'n kaj arĥiv'ej'o'n de la Asoci'o.

43. Post nov'jar'o la Direktor'o raport'as al la Komitat'o pri la stat'o de la Asoci'o: Ofic'ej'o, gazet'o, teritori'o'j, fak'o'j, k.t.p. Al la kongres'o li sub'met'as ekstrakt'o'n de tiu jar'a raport'o kaj skiz'o'n pri la ĝis'kongres'a ag'ad'o. Laŭ'bezon'e li raport'as al la Komision'o, kaj li inform'as la Prezid'ant'o'n pri grav'a'j okaz'int'aĵ'o'j. Li ten'as list'o'n de la plend'o'j.

La Direktor'o redakt'as la »Oficial'a'n Jar'libr'o'n«, la »Oficial'a'n Inform'il'o'n« en la gazet'o, kaj ebl'a'n bulten'o'n. Al la aprob'o de la Prezid'ant'o li sub'met'as la regul'ar'o'j'n pri administr'ad'o, kas'afer'o'j, kaj Entrepren'o'j. Dev'as est'i aprob'it'a'j de la Komision'o: Ekster'ordinar'a'j el'spez'o'j; la star'ig'o de nov'a'j serv'o'j; ĉiu'j kontrakt'o'j kaj ebl'a'j proces'o'j, kiu'j ne koncern'as la kutim'a'n administr'ad'o'n aŭ est'as grav'a'j por la ekster'a'j rilat'o'j de la Asoci'o.

44. La Asoci'o el'don'as je si'a risk'o kaj profit'o la gazet'o'n: »Esperant'o«. Skrib'as ĝi'n tut'e aŭ part'e Redaktor'o, elekt'it'a de la Komitat'o. Li'a'n salajr'o'n kaj ebl'a'n kontrakt'o'n fiks'as la Komision'o.

La gazet'o est'u gvid'at'a laŭ la ĝis'nun'a tradici'o kaj en'hav'u neni'o'n kontraŭ la cel'o'j aŭ la interes'o'j de la Asoci'o. Escept'e de tio, la Redaktor'o ĝu'u en si'a labor'o plej ebl'a'n liber'ec'o'n.

La Redaktor'o klopod'as gajn'i kun'labor'ant'o'j'n, prefer'e sen'pag'a'j'n, kaj korespond'as kun ili. Por la part'o de li redakt'it'a, li port'as la leĝ'a'n respond'ec'o'n. El ĉiu'j al'send'it'a'j pres'aĵ'o'j la unu'a ekzempler'o aparten'as al la bibliotek'o de UEA, la ali'a'j al la Redaktor'o aŭ la kun'labor'ant'o'j. La Redaktor'o fiks'as inter'konsent'e kun la Direktor'o la detal'o'j'n pri labor'divid'o kaj aper'ad'o, konform'e al la dispon'ebl'a mon'o. Se neces'e, decid'as la Prezid'ant'o.

45. La Centr'a Ofic'ej'o administr'as kaj el'don'as la gazet'o'n. Ĝi aper'ig'as la part'o'n oficial'a'n, ebl'e ali'a'j'n, kaj la anonc'o'j'n.

La Direktor'o fiks'as la kutim'a'j'n rabat'o'j'n al re'vend'ist'o'j kaj anonc'agent'o'j; li star'ig'as la prez'o'j'n por anonc'o'j, por la al'don'ad'o de fremd'a'j pres'aĵ'o'j, k.t.p., mal'akcept'ant'e tio'n, kio est'as kontraŭ la cel'o'j aŭ bon'aspekt'o de la gazet'o, aŭ pov'us ofend'i la membr'o'j'n.

Pri la abon'prez'o por membr'o'j-abon'ant'o'j decid'as la voĉ'don'ad'o de la Deleg'it'o'j, tiu'n por ne-membr'o'j fiks'as la Direktor'o, aŭd'int'e la Redaktor'o'n.

46. La gazet'o est'as administr'at'a laŭ komerc'a'j metod'o'j kaj debit'ig'at'a je ĉiu'j kost'o'j, kiu'j'n ĝi kaŭz'as. Ebl'a profit'o est'as uz'at'a por ĝi'a pli'bon'ig'o, kaj favor'e de la Redaktor'o, de la kun'labor'ant'o'j kaj de la varb'int'o'j de abon'o'j aŭ anonc'o'j. Se la gazet'o ne pov'as ekzist'i el propr'a'j rimed'o'j, la Komision'o met'as je la dispon'o de la Direktor'o kredit'o'n el la Asoci'a kapital'o.

Est'as sub'met'at'a'j al la Prezid'ant'o: Kontrakt'o'j pri period'a lu'don'ad'o de paĝ'o'j por tekst'o aŭ anonc'o'j; kontrakt'o'j kun pres'ist'o'j por pli ol du jar'o'j, aŭ kun societ'o'j uz'ont'a'j la gazet'o'n kiel oficial'a organ'o; urĝ'a'j pli'alt'ig'o'j de la kredit'o kaj simil'a'j grav'aĵ'o'j.

La Komision'o est'as kompetent'a decid'i pri ĉio, kio koncern'as la gazet'o'n kaj ĝi'a'n el'don'ad'o'n, kaj ŝanĝ'i en okaz'o'j de urĝ'a bezon'o la aranĝ'o'j'n fiks'it'a'j'n en tiu'j tri artikol'o'j.

V. Administr'ad'o

La Direktor'o fiks'as la oficial'a'n prez'o'n de la kotiz'o'j por ĉiu land'o en naci'a mon'o, konform'e al la kurz'o kaj la praktik'a'j bezon'o'j.

La Prezid'ant'o rajt'as provizor'e mal'alt'ig'i la prez'o'j'n por land'o'j kun kurz'o'j tiel mal'favor'a'j rilat'e al la Svis'a, ke plen'valor'a'j prez'o'j mal'help'us grand'a'n part'o'n de la tie'a'j Esperant'ist'o'j daŭr'ig'i ili'a'n membr'ec'o'n.

Se kontraŭ'e la Svis'a mon'o mult'e perd'as de si'a laŭ'leĝ'a valor'o, la Komision'o pov'as provizor'e deklar'i la oficial'a'j'n prez'o'j'n de ali'a land'o kiel normal'a'j, kaj rilat'ig'i al ili la tabel'o'n de la kotiz'o'j.

La mon'hav'aĵ'o de UEA konsist'as el: la Centr'a Kas'o, la kas'o'j de la Teritori'o'j kaj de la Fak'o'j, la kapital'o de la Garanti'ant'o'j, kaj la Asoci'a kapital'o.

48. La Centr'a Kas'o est'as administr'at'a de la Direktor'o aŭ Vic'direktor'o kun la help'o de Centr'a Kas'ist'o. Tiu kas'o pri'zorg'as la kutim'a'j'n spez'o'j'n de la Asoci'o. Ĝi ricev'as la kotiz'o'j'n, abon'o'j'n, flank'a'j'n gajn'o'j'n kaj la donac'o'j'n ne super'ant'a'j'n po Fr. 500, kaj pag'as ĉiu'j'n salajr'o'j'n kaj kost'o'j'n de la centr'a administr'ad'o kaj gazet'o.

Laŭ regul'ar'o aprob'it'a de la Prezid'ant'o, la centr'a kas'o mal'ferm'as kont'o'j'n al la membr'o'j, far'as libr'o'ten'ad'a'j'n labor'o'j'n por ali'a'j part'o'j de la Asoci'a hav'aĵ'o, kaj pov'as funkci'i kiel pag'ej'o por fremd'a'j entrepren'o'j. La al'send'it'a'j mon'sum'o'j aŭ ĉek'o'j vojaĝ'as je la risk'o de la send'int'o. Ili est'u adres'at'a'j al la Ofic'ej'o kaj ne al privat'a'j person'o'j.

En land'o'j, el kiu'j mon'o est'as send'ebl'a nur mal'facil'e aŭ kun kurz'perd'o, la Direktor'o pov'as elekt'i fid'ind'a'n membr'o'n aŭ bank'o'n kiel per'ant'o-reprezent'ant'o. Ĉi tiu en'kas'ig'as la mon'o'n kaj provizor'e ĝi'n konserv'as kiel hav'aĵ'o de la Asoci'o.

La Direktor'o send'as kvar'on'jar'a'j'n kont'el'tir'o'j'n al la Prezid'ant'o. La jar'a bilanc'o, se ebl'e kun buĝet'o, dev'as est'i aprob'at'a de la Komision'o kaj Komitat'o, kaj publik'ig'at'a en la oficial'a gazet'o. Ĉiu'jar'e kontrol'as la kas'o'n reprezent'ant'o de bank'o, elekt'it'a de la Komision'o.

49. La kas'o'j'n de la Teritori'o'j administr'as la Ĉef'deleg'it'o, aŭ kas'ist'o elekt'it'a de la Deleg'it'o'j.

La kapital'o de la Garanti'ant'o'j konsist'as el la pag'o'j de la Dum'viv'a'j Membr'o'j kaj el donac'o'j al ĝi destin'it'a'j. Ĝi cel'as pli'fort'ig'i la financ'a'n situaci'o'n kaj dis'vast'ig'i la labor'kamp'o'n de UEA. Sub la kontrol'o de la Komision'o, la Garanti'ant'o'j administr'as la kapital'o'n mem, kaj, escept'e de Art. 60, ne pov'as est'i sen'ig'at'a'j je ili'a'j akir'it'a'j rajt'o'j. La atest'o'j de la mort'int'a'j Garanti'ant'o'j aparten'as al la Asoci'o. Por est'ont'a'j Dum'viv'a'j Membr'o'j, la voĉ'don'ad'o de la Deleg'it'o'j pov'as fiks'i ali'a'j'n kondiĉ'o'j'n.

50. La Asoci'a kapital'o konsist'as el la hav'aĵ'o ricev'it'a per donac'o'j, hered'aĵ'o'j, k.t.p. Ĝi est'as konserv'at'a kaj administr'at'a ekster la Centr'a Ofic'ej'o. Por tiu cel'o la Komision'o elekt'as Komitat'an'o'n kiel Administr'ant'o.

Tiu kapital'o form'as la ĝeneral'a'n rezerv'o'n de la Asoci'o, el kiu ĝi kre'as nov'a'j'n aranĝ'o'j'n aŭ pag'as jar'a'j'n deficit'o'j'n. La Komision'o pov'as rajt'ig'i la Administr'ant'o'n, ke li aĉet'u de la Centr'a Kas'o fremd'land'a'n mon'o'n, atend'ant'e la supr'e'n'ir'o'n de la kurz'o'j, kaj don'u en urĝ'a'j kaz'o'j tuj'a'n mon'help'o'n al la Centr'a Kas'o. En la jar'a bilanc'o klar'e vid'iĝ'u, kiom en'tut'e ricev'is aŭ al'pag'is la Asoci'a kapital'o.

51. Pri fin'iĝ'o de la Asoci'o decid'as la skrib'a voĉ'don'ad'o de la membr'o'j, kaj, se la situaci'o ne plu ebl'ig'as tiu'n proced'o'n, decid'as la Deleg'it'o'j aŭ la Komitat'an'o'j. Dev'as est'i pag'at'a'j la ŝuld'o'j kaj la atest'o'j de la Garanti'ant'o'j. La rest'ant'a hav'aĵ'o est'as depon'at'a tri jar'o'j'n, favor'e de Esperant'ist'o'j, kiu'j intenc'us re'fond'i simil'a'n societ'o'n. Se tio ne okaz'as, la hav'aĵ'o est'as donac'at'a al ali'a inter'naci'a asoci'o kun ideal'a'j cel'o'j, kiu'n nom'ig'as la decid'o pri la dis'solv'iĝ'o.

52. Ĉiu membr'o pov'as send'i al la Centr'a Ofic'ej'o list'o'n de kandidat'o'j por asoci'a'j elekt'o'j kaj mal'long'a'j'n propon'o'j'n pri la ag'ad'o de la Asoci'o, pres'ot'a'j'n en la oficial'a gazet'o, tiom, kiom la spac'o permes'as.

Dek membr'o'j rajt'as pet'i de la Direktor'o la okaz'ig'o'n de voĉ'don'ad'o de la Deleg'it'o'j. La Direktor'o publik'ig'as la pet'o'n en la oficial'a gazet'o aŭ bulten'o, kaj, se 60 tag'o'j'n post'e la kvin'on'o de la Deleg'it'o'j postul'as voĉ'don'o'n, li organiz'as ĝi'n en temp'o'lim'o de pli'a'j 60 tag'o'j.

Tiu voĉ'don'ad'o pov'as laŭ'leĝ'e nul'ig'i ĉiu'j'n elekt'o'j'n kaj decid'o'j'n, ŝanĝ'i la statut'o'n kaj dis'solv'i la Asoci'o'n.

54. La Centr'a Ofic'ej'o okaz'ig'as ĝeneral'a'n voĉ'don'ad'o'n de la Deleg'it'o'j, kutim'e dum oktobr'o-novembr'o:

Ĉiu Komitat'an'o, Ĉef'deleg'it'o, Fak'estr'o kaj Deleg'it'o hav'as unu voĉ'o'n. Du'obl'a ofic'o ne don'as pli'a'n rajt'o'n. Deleg'it'o'j en lok'o'j kun 10—19 membr'o'j hav'as du voĉ'o'j'n, kun 20—29 tri, kaj ĉiam pli'a'n voĉ'o'n por komenc'at'a dek'o. La nombr'o'n de ĉiu'j voĉ'o'j fiks'as la Centr'a Ofic'ej'o, konform'e al la membr'a kontrol'o. Valor'as la nombr'o de la membr'o'j, kiu'j est'is not'it'a'j en la kontrol'o je la fin'o de la monat'o antaŭ'a al la oficial'a publik'ig'o de la voĉ'don'ad'o en la gazet'o. Se la aparten'ec'o de membr'o est'as ne cert'a, ĝi kalkul'as favor'e de la Deleg'it'o, kiu kvitanc'is ĝi'a'n last'a'n kotiz'o'n. Sekretari'o'j en grand'urb'o'j, ricev'int'a'j mult'a'j'n sen'per'a'j'n al'iĝ'o'j'n, dis'don'u la voĉ'o'j'n al la Deleg'it'o'j en la koncern'a'j urb'o'part'o'j.

55. Antaŭ la elekt'o de nov'a Komitat'o, la funkci'ant'a Komitat'o decid'as, el kiom da person'o'j konsist'os la nov'a Komitat'o, kaj kiom da reprezent'ant'o'j ricev'os ĉiu land'o aŭ grup'o de land'o'j. Pli'e la Komitat'o publik'ig'as en la oficial'a gazet'o plen'a'n list'o'n de kandidat'o'j. En la sekv'ant'a numer'o de la gazet'o la Direktor'o kon'at'ig'as la propon'o'j'n inter'temp'e al'send'it'a'j'n de la membr'o'j. La Deleg'it'o'j pov'as voĉ'don'i favor'e de iu membr'o, egal'e ĉu ĝi est'is publik'ig'it'a kiel kandidat'o aŭ ne.

Por la rezultat'o valor'as en princip'o la pli'mult'o de ĉiu'j voĉ'o'j. Tamen land'o aŭ grup'o de land'o'j, rajt'ig'it'a je cert'a nombr'o de reprezent'ant'o'j, ricev'as ili'n, eĉ se ĉi tiu'j kandidat'o'j kun'ig'is mal'pli mult'a'j'n voĉ'o'j'n ol kandidat'o'j el ali'a'j land'o'j.

56. La Deleg'it'o'j hav'as la dev'o'n part'o'pren'i je tiu'j voĉ'don'ad'o'j, kiu'j est'as skrib'a'j, sekret'a'j kaj valor'as, se part'o'pren'is pli ol la du'on'o de la voĉ'rajt'ig'it'o'j. Propon'o'j kaj elekt'o'j est'as akcept'it'a'j, se jes'is pli ol la du'on'o de la al'ven'int'a'j voĉ'o'j, ne kalkul'int'e la mal'plen'a'j'n aŭ ne'klar'a'j'n bulten'o'j'n. La voĉ'o'j'n kontrol'as la Centr'a Ofic'ej'o, antaŭ 3 membr'o'j de si'a sid'ej'o. La Direktor'o kaj tiu'j membr'o'j skrib'e cert'ig'as la korekt'ec'o'n de la proced'o.

57. Se la Direktor'o sci'as, ke iu voĉ'don'ad'o far'iĝ'is mal'korekt'e aŭ se al'ven'is plend'o, pruv'iĝ'int'a prav'a kaj sufiĉ'e grav'a, li dev'as:

La ĝeneral'a skrib'a voĉ'don'ad'o de la membr'o'j aŭ de la Deleg'it'o'j est'as nur ripet'at'a, se la mal'korekt'aĵ'o'j pov'is influ'i la ĝeneral'a'n rezultat'o'n.

58. Ĉiu'j elekt'o'j al honor'a'j ofic'o'j valor'as ĝis la proksim'a ĝeneral'a elekt'ad'o. Kutim'e altern'as en tri'jar'a vic'o la elekt'o'j de la Deleg'it'o'j, de la Ĉef'deleg'it'o'j kaj Fak'estr'o'j, kaj de la Komitat'an'o'j. La salajr'it'a'j kun'labor'ant'o'j est'as elekt'at'a'j konform'e al la bezon'o kaj la lok'a'j kondiĉ'o'j, maksimum'e por tri jar'o'j. La leĝ'o'j de ili'a labor'lok'o difin'as ili'a'n ĝeneral'a'n situaci'o'n, kaj tiu statut'o ili'a'j'n rajt'o'j'n kaj dev'o'j'n kiel Esperanti'an'o'j.

59. Plend'o'j de membr'o'j kontraŭ ali'a'j membr'o'j, Deleg'it'o'j kaj la Centr'a Ofic'ej'o est'u laŭ la kaz'o adres'at'a'j al la Ĉef'deleg'it'o, Fak'estr'o aŭ Direktor'o. Ali'a'j plend'o'j ir'u al la Prezid'ant'o. La ricev'int'o inform'iĝ'as kaj rajt'as postul'i de ĉiu membr'o la al'send'o'n de la neces'a'j dokument'o'j. Se la plend'o montr'iĝ'as prav'a, oni riproĉ'as la kulp'ig'it'o'n. Se neces'e, la Prezid'ant'o aŭ Direktor'o publik'ig'as la afer'o'n en la oficial'a gazet'o aŭ proced'as konform'e al la sekv'ant'a'j artikol'o'j.

60. Est'as eks'ig'at'a'j el la Asoci'o kaj en grav'a'j okaz'o'j publik'e citat'a'j:

La membr'o'j aŭ est'int'a'j membr'o'j, kiu'j malgraŭ avert'o ne plen'um'is financ'a'j'n dev'o'j'n, kiu'j'n ili hav'as kontraŭ la Asoci'o.

La membr'o'j aŭ est'int'a'j membr'o'j, kiu'j ne konform'iĝ'is al la statut'o kaj regul'ar'o'j malgraŭ avert'o'j; kiu'j intenc'e ag'is kontraŭ la princip'o'j aŭ grav'a'j interes'o'j de UEA; kiu'j grav'e mal'bon'uz'is la konfid'o'n aŭ serv'em'o'n de ali'a'j membr'o'j aŭ ali'manier'e far'iĝ'is per si'a'j ag'o'j mal'ind'a'j je la Asoci'o.

61. Membr'o'j, kiu'j mal'bon'e plen'um'as ofic'o'n al ili konfid'at'a'n de la Asoci'o, pov'as en urĝ'a'j okaz'o'j tuj est'i halt'ig'at'a'j en si'a'j funkci'o'j per decid'o de la Direktor'o. Pri re'vok'o el la ofic'o est'as kompetent'a'j: ĉe help'ant'o'j, ofic'ist'o'j kaj sekretari'o'j: la Direktor'o, Ĉef'deleg'it'o aŭ ali'a person'o, kiu ili'n dung'is; ĉe Deleg'it'o'j: la Prezid'ant'o; ĉe ali'a'j oficial'ul'o'j: la Komision'o.—Krom el kaŭz'o'j laŭ art. 60 la ofic'hav'ant'o'j est'as eks'ig'ebl'a'j pro mis'uz'o de konfid'it'a mon'o, aŭ de ili'a'j titol'o'j, aŭ kompetent'ec'o'j.

62. Pri la eks'ig'o de membr'o aŭ Deleg'it'o decid'as la Prezid'ant'o, aŭd'int'e la Direktor'o'n; pri ali'a'j eks'ig'a'j afer'o'j, ne rilat'ant'a'j Komitat'an'o'j'n, decid'as la Komision'o.

La kulp'ig'it'o est'as inform'at'a per rekomend'it'a leter'o pri la plend'o, kaj send'u si'a'n defend'o'n en temp'o'lim'o de 30 tag'o'j post ricev'o de tiu sci'ig'o. Membr'o for'ig'it'a de ofic'o aŭ eks'ig'it'a, kiu opini'as, ke la proced'o far'iĝ'is ne serioz'e aŭ mal'korekt'e, apelaci'u ĝis 30 tag'o'j post ricev'o de la decid'o: al la Komision'o, se est'is kompetent'a la Prezid'ant'o, kaj al la Komitat'o en la ali'a'j kaz'o'j.

Nov'a al'iĝ'o de eks'ig'it'a membr'o nur valor'as, se konsent'is la organ'o, kiu decid'is la eks'ig'o'n.

Vi. Serv'o'j

63. La serv'o'j de la Asoci'o est'as rezerv'at'a'j al ĝi'a'j membr'o'j. Aranĝ'as la serv'o'j'n la Centr'a Ofic'ej'o, la Fak'o'j, aŭ la societ'o'j kaj firm'o'j, kun kiu'j UEA kontrakt'is.

La serv'o'j de inform'pet'ad'o kaj help'o al la vojaĝ'ant'o'j est'as princip'e sen'pag'a'j kaj pri'zorg'at'a'j de la Deleg'it'o'j.

La membr'o'j rajt'as pet'i de la Deleg'it'o'j parol'a'j'n aŭ skrib'a'j'n inform'o'j'n pri ĉiu ajn tem'o rilat'ant'a al la ag'ad'o de UEA.

64. La korespond'aĵ'o'j intern'e de la Asoci'o dev'as est'i preciz'e formul'at'a'j, tre leg'ebl'e skrib'at'a'j en la oficial'a lingv'o kaj korekt'e afrank'at'a'j. La send'int'o indik'u ĉiam si'a'n plen'a'n adres'o'n kaj la membr'o'numer'o'n, ne esperant'ig'ant'e la nom'o'j'n de strat'o'j, plac'o'j, k.t.p. Skrib'aĵ'o'j send'at'a'j al reprezent'ant'o de UEA montr'u sur la adres'o li'a'n titol'o'n, por ke, se li for'est'as, ili est'u trans'don'at'a'j al la anstataŭ'ant'o.

Al la inform'pet'o'j kaj al ali'a'j ne pur'e administr'a'j korespond'aĵ'o'j oni ĉiam al'don'u respond'kart'o'n aŭ inter'naci'a'n respond'kupon'o'n. Poŝt'mark'o'j'n kaj poŝt'mandat'o'j'n naci'a'j'n oni nur al'met'u, se oni cert'e sci'as, ke la ricev'ont'o pov'os ili'n sen'pen'e valor'ig'i. Ne'plen'um'o de tiu'j kondiĉ'o'j nul'ig'as la rajt'o'n al plend'o.

65. En temp'o'lim'o de 7 tag'o'j post ricev'o de laŭ'regul'a inform'pet'o la Deleg'it'o dev'as ĝi'n zorg'e respond'i. Se por trov'i plen'a'n inform'o'n li bezon'as pli long'a'n temp'o'n, li respond'u provizor'e.

La Deleg'it'o rajt'as mal'atent'i pet'o'j'n ne konform'a'j al la antaŭ'a artikol'o. Tamen, se la pet'o de'ven'as supoz'ebl'e de membr'o, trakt'as serioz'a'n afer'o'n kaj kun'hav'as respond'il'o'n, la Deleg'it'o sci'ig'u la pet'int'o'n pri la kaŭz'o de la ne'plen'um'o.

Dev'as est'i nepr'e rifuz'at'a'j: Pet'o'j de serv'o'j kontraŭ la cel'o'j de UEA aŭ la bon'a'j mor'o'j; pet'o'j hav'ant'a'j konfidenci'a'n karakter'o'n (pri moral'a ind'ec'o, pag'o'kapabl'o aŭ famili'a'j cirkonstanc'o'j de person'o), kaj ripet'it'a'j pet'o'j de ne-membr'o'j.

66. Dum vojaĝ'o'j la membr'o'j pov'as pet'i la konsil'o'n de la Deleg'it'o pri ĉiu'j turism'a'j afer'o'j, kaj li'a'n help'o'n, se okaz'is al ili mal'agrabl'aĵ'o'j en hotel'o'j, magazen'o'j, ĉe dogan'a'j aŭ ali'a'j aŭtoritat'o'j, k.t.p. Grand'a perd'o da temp'o kaj el'spez'o'j est'u pag'at'a'j.

La Deleg'it'o don'as ĉiu'j'n inform'o'j'n por facil'ig'i la rest'ad'o'n, sed ne est'as li'a dev'o, ir'i al rendevu'o'j, atend'i la membr'o'j'n en la staci'dom'o aŭ ili'n promen'ig'i.

67. Antaŭ ol far'i serv'o'n, kiu kaŭz'us el'spez'o'j'n, la Deleg'it'o demand'u la pet'int'o'n kaj postul'u antaŭ'a'n pag'o'n. La Deleg'it'o ankaŭ rajt'as pet'i antaŭ'a'n pag'o'n aŭ pov'as mal'akcept'i serv'o'j'n, kiu'j neces'ig'as mult'a'n temp'o'n, teknik'a'j'n kon'o'j'n aŭ special'a'j'n klopod'o'j'n, por kiu'j salajr'o aŭ makler'pag'o est'as kutim'a'j. Se li ne vol'as far'i la serv'o'n, li respond'u kaj send'u laŭ'ebl'e list'o'n de person'o'j aŭ firm'o'j pri'zorg'ant'a'j tia'j'n negoc'o'j'n.

Al la Deleg'it'o'j kaj ali'a'j person'o'j si'n okup'ant'a'j pri la serv'o'j est'as mal'permes'at'e, uz'i tiu'n ofic'o'n por person'a profit'o aŭ por favor'i iu'j'n person'o'j'n aŭ firm'o'j'n.

68. La Deleg'it'o est'as respond'a por la bon'a funkci'ad'o de la nom'it'a'j serv'o'j en si'a lok'o. Li zorg'as, ke dum li'a for'est'o la korespond'aĵ'o'j est'as trans'don'at'a'j al la Vic'deleg'it'o aŭ la Help'ant'o.

La inter'ŝanĝ'o de poŝt'mark'o'j kaj kart'o'j, la rond'ir'ig'o de leter'o'j aŭ pet'skrib'o'j, k.t.p. ne koncern'as la serv'o'n de inform'pet'ad'o, sekv'e est'as neniel dev'ig'a por la Deleg'it'o.

Por person'a korespond'ad'o, inter'ŝanĝ'o'j, k.t.p. la Asoci'o kre'os special'a'n aranĝ'o'n aŭ fak'o'n.

69. Plend'o'j pri mal'bon'e far'it'a'j serv'o'j pri'skrib'u klar'e la fakt'o'j'n kaj est'u send'at'a'j al la Direktor'o aŭ Fak'estr'o. Se li'a esplor'o konstat'as ne grav'a'n mal'korekt'ec'o'n, li oficial'e re'memor'ig'as la regul'o'j'n al la kulp'ig'it'o.

Est'as citat'a'j en la gazet'o: Deleg'it'o'j, kiu'j ne respond'is al oficial'a enket'o de UEA, malgraŭ unu ĝeneral'a avert'o; Deleg'it'o'j, kiu'j en 12 monat'o'j dev'is est'i riproĉ'it'a'j la du'a'n foj'o'n: ĉar ili ne zorg'is por la trans'ig'o de la korespond'aĵ'o'j, okaz'e de for'ir'o aŭ mal'san'o; aŭ ĉar ili nek respond'is korekt'a'n inform'pet'o'n, nek sen'kulp'ig'is si'n ĝis 30 tag'o'j post'e ĉe la pet'int'o. Ankaŭ est'as citat'a'j la membr'o'j, kiu'j grav'e aŭ ripet'e mis'uz'is la serv'em'o'n de la Deleg'it'o'j aŭ de la fak'a'j reprezent'ant'o'j.

70. Se en lok'o aŭ land'o tre mal'facil'a'j cirkonstanc'o'j, grav'a mal'pac'o aŭ ali'a'j ne-antaŭ'vid'ebl'a'j kondiĉ'o'j mal'help'as, proced'i konform'e al tiu statut'o, la Direktor'o rajt'as far'i escept'o'j'n. La Prezid'ant'o pov'as provizor'e ŝanĝ'i la kutim'a'n organiz'o'n, elekt'ant'e special'a'n Ĉef'deleg'it'o'n kun plen'a'j pov'o'j, aŭ per ali'a'j aranĝ'o'j adapt'at'a'j al tiu'j ekster'ordinar'a'j bezon'o'j.

C. Lingv'a'j Demand'o'j

Por ke lingv'o inter'naci'a pov'u bon'e kaj regul'e progres'ad'i kaj por ke ĝi hav'u plen'a'n cert'ec'o'n, ke ĝi neniam dis'fal'os kaj ia facil'anim'a paŝ'o de ĝi'a'j amik'o'j est'ont'a'j ne detru'os la labor'o'j'n de ĝi'a'j amik'o'j est'int'a'j,—est'as plej neces'a antaŭ ĉio unu kondiĉ'o: la ekzist'ad'o de klar'e difin'it'a, neniam tuŝ'ebl'a kaj neniam ŝanĝ'ebl'a Fundament'o de la lingv'o. Kiam ni'a lingv'o est'os oficial'e akcept'it'a de la reg'ist'ar'o'j de la plej ĉef'a'j regn'o'j kaj tiu'j ĉi reg'ist'ar'o'j per special'a leĝ'o garanti'os al Esperant'o tut'e cert'a'n viv'o'n kaj uz'at'ec'o'n kaj plen'a'n sen'danĝer'ec'o'n kontraŭ ĉiu'j person'a'j kapric'o'j aŭ disput'o'j, tiam aŭtoritat'a komitat'o, inter'konsent'e elekt'it'a de tiu'j reg'ist'ar'o'j, hav'os la rajt'o'n far'i en la fundament'o de la lingv'o unu foj'o'n por ĉiam ĉiu'j'n dezir'it'a'j'n ŝanĝ'o'j'n, se tia'j ŝanĝ'o'j montr'iĝ'os neces'a'j, sed ĝis tiu temp'o la fundament'o de Esperant'o dev'as plej sever'e rest'i absolut'e sen'ŝanĝ'a, ĉar sever'a ne'tuŝ'ebl'ec'o de ni'a fundament'o est'as la plej grav'a kaŭz'o de ni'a ĝis'nun'a progres'ad'o kaj la plej grav'a kondiĉ'o por ni'a regul'a kaj pac'a progres'ad'o est'ont'a. Neni'u person'o kaj neni'u societ'o dev'as hav'i la rajt'o'n, arbitr'e far'i en ni'a Fundament'o iu'n eĉ plej mal'grand'a'n ŝanĝ'o'n! Tiu'n ĉi tre grav'a'n princip'o'n la Esperant'ist'o'j vol'u ĉiam bon'e memor'i kaj kontraŭ la ek'tuŝ'o de tiu ĉi princip'o ili vol'u ĉiam energi'e batal'i, ĉar la moment'o, en kiu ni ek'tuŝ'us tiu'n princip'o'n, est'us la komenc'o de ni'a mort'o.

Laŭ silent'a inter'konsent'o de ĉiu'j Esperant'ist'o'j jam de tre long'a temp'o la sekv'ant'a'j tri verk'o'j est'as rigard'at'a'j kiel fundament'o de Esperant'o: 1. La 16-regul'a Gramatik'o, 2. La Universal'a Vort'ar'o, 3. La Ekzerc'ar'o. Tiu'j'n ĉi tri verk'o'j'n la aŭtor'o de Esperant'o rigard'ad'is ĉiam kiel leĝ'o'j'n por li, kaj malgraŭ oft'a'j tent'o'j kaj de'log'o'j li neniam permes'is al si (almenaŭ konsci'e) eĉ la plej mal'grand'a'n pek'o'n kontraŭ tiu'j ĉi leĝ'o'j; li esper'as, ke pro la bon'o de ni'a afer'o ankaŭ ĉiu'j ali'a'j Esperant'ist'o'j ĉiam rigard'ad'os tiu'j'n ĉi tri verk'o'j'n kiel la sol'a'n leĝ'a'n kaj ne'tuŝ'ebl'a'n fundament'o'n de Esperant'o.

Por ke ia regn'o est'u fort'a kaj glor'a kaj pov'u san'e dis'volv'iĝ'ad'i, est'as neces'e, ke ĉiu regn'an'o sci'u, ke li neniam de'pend'os de la kapric'o'j de tiu aŭ ali'a person'o, sed dev'as obe'i ĉiam nur klar'a'j'n, tut'e difin'it'a'j'n fundament'a'j'n leĝ'o'j'n de si'a land'o, kiu'j est'as egal'e dev'ig'a'j por la reg'ant'o'j kaj reg'at'o'j kaj en kiu'j neni'u hav'as la rajt'o'n, far'i arbitr'e laŭ person'a bon'trov'o i'a'n ŝanĝ'o'n aŭ al'don'o'n. Tiel sam'e por ke ni'a afer'o bon'e progres'ad'u, est'as neces'e, ke ĉiu Esperant'ist'o hav'u la plen'a'n cert'ec'o'n, ke leĝ'don'ant'o por li ĉiam est'os ne ia person'o, sed ia klar'e difin'it'a verk'o. Tial, por met'i fin'o'n al ĉiu'j mal'kompren'iĝ'o'j kaj disput'o'j, kaj por ke ĉiu Esperant'ist'o sci'u tut'e klar'e, per kio li dev'as en ĉio si'n gvid'i, la aŭtor'o de Esperant'o decid'is nun el'don'i en form'o de unu libr'o tiu'j'n tri verk'o'j'n, kiu'j laŭ silent'a inter'konsent'o de ĉiu'j Esperant'ist'o'j jam de long'e far'iĝ'is fundament'o por Esperant'o, kaj li pet'as, ke la okul'o'j de ĉiu'j Esperant'ist'o'j est'u ĉiam turn'at'a'j ne al li, sed al tiu ĉi libr'o. Ĝis la temp'o, kiam ia por ĉiu'j aŭtoritat'a kaj ne'disput'ebl'a instituci'o decid'os ali'e, ĉio, kio trov'iĝ'as en tiu ĉi libr'o, dev'as est'i rigard'at'a kiel dev'ig'a por ĉiu'j; ĉio, kio est'as kontraŭ tiu ĉi libr'o, dev'as est'i rigard'at'a kiel mal'bon'a, se ĝi eĉ aparten'us al la plum'o de la aŭtor'o de Esperant'o mem. Nur la supr'e nom'it'a'j tri verk'o'j publik'ig'it'a'j en la libr'o »Fundament'o de Esperant'o«, dev'as est'i rigard'at'a'j kiel oficial'a'j; ĉio ali'a, kio'n mi verk'is aŭ verk'os, konsil'as, korekt'as, aprob'as k.t.p., est'as nur verk'o'j privat'a'j, kiu'j'n la Esperant'ist'o'j—se ili trov'as tio'n ĉi util'a por la unu'ec'o de ni'a afer'o—pov'as rigard'ad'i kiel model'a, sed ne kiel dev'ig'a.

Hav'ant'e la karakter'o'n de fundament'o, la tri verk'o'j re'pres'it'a'j en tiu ĉi libr'o dev'as antaŭ ĉio est'i ne'tuŝ'ebl'a'j. Tial la leg'ant'o'j ne mir'u, ke ili trov'os en la naci'a traduk'o de divers'a'j vort'o'j en tiu ĉi libr'o (precip'e en la Angl'a part'o) tut'e ne'korekt'it'e tiu'j'n sam'a'j'n erar'o'j'n, kiu'j si'n trov'is en la unu'a el'don'o de la »Universal'a Vort'ar'o«. Mi permes'is al mi nur korekt'i la pres'erar'o'j'n; sed se ia vort'o est'is erar'e aŭ ne'lert'e traduk'it'a, mi ĝi'n las'is en tiu ĉi libr'o tut'e sen'ŝanĝ'e; ĉar se mi vol'us pli'bon'ig'i, tio ĉi jam est'us ŝanĝ'o, kiu pov'us kaŭz'i disput'o'j'n kaj kiu en verk'o fundament'a ne pov'as est'i toler'at'a. La fundament'o dev'as rest'i sever'e ne'tuŝ'ebl'a eĉ kun'e kun si'a'j erar'o'j. La erar'ec'o en la naci'a traduk'o de tiu aŭ ali'a vort'o ne prezent'as grand'a'n mal'feliĉ'o'n; ĉar, kompar'ant'e la kun'tekst'a'n traduk'o'n en la ali'a'j lingv'o'j, oni facil'e trov'os la ver'a'n senc'o'n de ĉiu vort'o; sed sen'kompar'e pli grand'a'n danĝer'o'n prezent'us la ŝanĝ'ad'o de la traduk'o de ia vort'o; ĉar, perd'int'e la sever'a'n ne'tuŝ'ebl'ec'o'n, la verk'o perd'us si'a'n ekster'ordinar'e neces'a'n karakter'o'n de dogm'a fundament'ec'o, kaj, trov'ant'e en unu el'don'o ali'a'n traduk'o'n ol en ali'a, la uz'ant'o ne hav'us la cert'ec'o'n, ke mi morgaŭ ne far'os i'a'n ali'a'n ŝanĝ'o'n, kaj li perd'us si'a'n konfid'o'n kaj apog'o'n. Al ĉiu, kiu montr'os al mi i'a'n ne'bon'a'n esprim'o'n en la fundament'a libr'o, mi respond'os trankvil'e: »Jes, ĝi est'as erar'o, sed ĝi dev'as rest'i ne'tuŝ'ebl'a, ĉar ĝi aparten'as al la fundament'a dokument'o, en kiu neni'u hav'as la rajt'o'n far'i i'a'n ŝanĝ'o'n«.

La »Fundament'o de Esperant'o« tut'e ne dev'as est'i rigard'at'a kiel la plej bon'a lern'o'libr'o kaj vort'ar'o de Esperant'o. Ho, ne! Kiu vol'as perfekt'iĝ'i en Esperant'o, al tiu mi rekomend'as la divers'a'j'n lern'o'libr'o'j'n kaj vort'ar'o'j'n, mult'e pli bon'a'j'n kaj pli vast'a'j'n, kiu'j est'as el'don'it'a'j de ni'a'j plej kompetent'a'j amik'o'j por ĉiu naci'o apart'e kaj el kiu'j la plej grav'a'j est'as el'don'it'a'j tre bon'e kaj zorg'em'e, sub mi'a person'a kontrol'o kaj kun'help'o. Sed la »Fundament'o de Esperant'o« dev'as trov'iĝ'i en la man'o'j de ĉiu bon'a Esperant'ist'o kiel konstant'a gvid'a dokument'o, por ke li bon'e el'lern'u kaj per oft'a en'rigard'ad'o konstant'e memor'ig'ad'u al si, kio en ni'a lingv'o est'as oficial'a kaj ne'tuŝ'ebl'a, por ke li pov'u ĉiam bon'e disting'i la vort'o'j'n kaj regul'o'j'n oficial'a'j'n, kiu'j dev'as trov'iĝ'i en ĉiu'j lern'o'verk'o'j de Esperant'o, de la vort'o'j kaj regul'o'j rekomend'at'a'j privat'e, kiu'j ebl'e ne al ĉiu'j Esperant'ist'o'j est'as kon'at'a'j aŭ ebl'e ne de ĉiu'j est'as aprob'at'a'j. La »Fundament'o de Esperant'o« dev'as trov'iĝ'i en la man'o'j de ĉiu Esperant'ist'o kiel konstant'a kontrol'il'o, kiu gard'os li'n de de'flank'iĝ'ad'o de la voj'o de unu'ec'o.

Mi dir'is, ke la fundament'o de ni'a lingv'o dev'as est'i absolut'e ne'tuŝ'ebl'a, se eĉ ŝajn'us al ni, ke tiu aŭ ali'a punkt'o est'as sen'dub'e erar'a. Tio ĉi pov'us nask'i la pens'o'n, ke ni'a lingv'o rest'os ĉiam rigid'a kaj neniam dis'volv'iĝ'os... Ho, ne! Malgraŭ la sever'a ne'tuŝ'ebl'ec'o de la Fundament'o, ni'a lingv'o hav'os la plen'a'n ebl'o'n, ne sol'e konstant'e riĉ'iĝ'ad'i, sed eĉ konstant'e pli'bon'iĝ'ad'i kaj perfekt'iĝ'ad'i; la ne'tuŝ'ebl'ec'o de la Fundament'o nur garanti'os al ni konstant'e, ke tiu perfekt'iĝ'ad'o far'iĝ'ad'os ne per arbitr'a, inter'batal'a kaj ruin'ig'a romp'ad'o kaj ŝanĝ'ad'o, ne per nul'ig'ad'o aŭ sen'taŭg'ig'ad'o de ni'a ĝis'nun'a literatur'o, sed per voj'o natur'a, sen'konfuz'a kaj sen'danĝer'a. Pli detal'e mi parol'os pri tio ĉi en la Bulonj'a kongres'o; nun mi dir'os pri tio ĉi nur kelk'a'j'n vort'o'j'n, por ke mi'a opini'o ne ŝajn'u tro paradoks'a.

1. Riĉ'ig'ad'i la lingv'o'n per nov'a'j vort'o'j oni pov'as jam nun per konsil'iĝ'ad'o kun tiu'j person'o'j, kiu'j est'as rigard'at'a'j kiel la plej aŭtoritat'a'j en ni'a lingv'o, kaj zorg'ant'e pri tio, ke ĉiu'j uz'u tiu'j'n vort'o'j'n en la sam'a form'o; sed tiu'j ĉi vort'o'j dev'as est'i nur rekomend'at'a'j, ne al'trud'at'a'j; oni dev'as ili'n uz'ad'i nur en la literatur'o; sed en korespond'ad'o kun person'o'j ne'kon'at'a'j est'as bon'e, ĉiam pen'i uz'ad'i nur vort'o'j'n el la »Fundament'o«; ĉar nur pri tia'j vort'o'j ni pov'as est'i cert'a'j, ke ni'a adres'at'o ili'n nepr'e trov'os en si'a vort'ar'o. Nur iam post'e, kiam la plej grand'a part'o de la nov'a'j vort'o'j est'os jam tut'e matur'a, ia aŭtoritat'a instituci'o en'konduk'os ili'n en la vort'ar'o'n oficial'a'n, kiel »Al'don'o'n al la Fundament'o«.

2. Se ia aŭtoritat'a centr'a instituci'o trov'os, ke tiu aŭ ali'a vort'o aŭ regul'o en ni'a lingv'o est'as tro ne'oportun'a, ĝi ne dev'os for'ig'i aŭ ŝanĝ'i la dir'it'a'n form'o'n, sed ĝi pov'os propon'i form'o'n nov'a'n, kiu'n ĝi rekomend'os uz'ad'i paralel'e kun la form'o mal'nov'a. Kun la temp'o la form'o nov'a iom post iom el'puŝ'os la form'o'n mal'nov'a'n, kiu far'iĝ'os arĥaism'o, kiel ni tio'n ĉi vid'as en ĉiu natur'a lingv'o. Sed, prezent'ant'e part'o'n de la fundament'o, tiu'j ĉi arĥaism'o'j neniam est'os el'ĵet'it'a'j, sed ĉiam est'os pres'at'a'j en ĉiu'j lern'o'libr'o'j kaj vort'ar'o'j sam'temp'e kun la form'o'j nov'a'j, kaj tia'manier'e ni hav'os la cert'ec'o'n, ke eĉ ĉe la plej grand'a perfekt'iĝ'ad'o la unu'ec'o de Esperant'o neniam est'os romp'at'a kaj neni'u verk'o Esperant'a eĉ el la plej fru'a temp'o iam perd'os si'a'n valor'o'n kaj kompren'ebl'ec'o'n por la est'ont'a'j generaci'o'j.

Mi montr'is en princip'o, kia'manier'e la sever'a ne'tuŝ'ebl'ec'o de la »Fundament'o« gard'os ĉiam la unu'ec'o'n de ni'a lingv'o, ne mal'help'ant'e tamen al la lingv'o ne sol'e riĉ'iĝ'ad'i, sed eĉ konstant'e perfekt'iĝ'ad'i. Sed en la praktik'o ni (pro kaŭz'o'j jam mult'a'j'n foj'o'j'n pri'parol'it'a'j) dev'as kompren'ebl'e est'i tre si'n'gard'a'j kun ĉia »perfekt'ig'ad'o« de la lingv'o: a) ni dev'as tio'n ĉi far'i ne facil'anim'e, sed nur en okaz'o'j de efektiv'a neces'ec'o; b) far'i tio'n ĉi (post matur'a pri'juĝ'ad'o) pov'as ne apart'a'j person'o'j, sed nur ia centr'a instituci'o, kiu hav'os ne'disput'ebl'a'n aŭtoritat'ec'o'n por la tut'a esperant'ist'ar'o.

La ide'o'j, kiu'j'n mi supr'e esprim'is pri la Fundament'o de Esperant'o, prezent'as dum'e nur mi'a'n privat'a'n opini'o'n. Leĝ'a'n sankci'o'n ili ricev'os nur en tia okaz'o, se ili est'os akcept'it'a'j de la unu'a inter'naci'a kongres'o de Esperant'ist'o'j, al kiu tiu ĉi verk'o kun'e kun si'a antaŭ'parol'o est'os prezent'it'a.

Pied'not'o

[63] Du'a el'don'o 1907.

En la jar'o 1900, kiam la esenc'o de la inter'naci'lingv'a afer'o est'is ankoraŭ tro mal'mult'e kon'at'a kaj la mond'o pens'is, ke ekzist'as divers'a'j inter'naci'a'j lingv'o'j, kiu'j inter si batal'as, sinjor'o'j Couturat kaj Leau en Parizo fond'is »Delegaci'o'n«, kies cel'o est'is: pet'i la Inter'naci'a'n Lig'o'n de Akademi'o'j, ke ĝi esplor'u, kiu el la ekzist'ant'a'j art'e'far'it'a'j lingv'o'j taŭg'as plej bon'e por la rol'o de lingv'o inter'naci'a, aŭ elekt'i mem komitat'o'n, kiu esplor'us ĉi tiu'n demand'o'n. Kvankam, de la jar'o 1900 ĝis nun, la viv'o jam mem solv'is la dir'it'a'n demand'o'n, tamen por plen'um'i si'a'n promes'o'n, la Delegaci'o en Oktobr'o 1907 kun'vok'is komitat'o'n, kiu dev'is elekt'i lingv'o'n inter'naci'a'n. Sed bedaŭr'ind'e la komitat'an'o'j ne ĝust'e kompren'is si'a'n task'o'n, kaj, elekt'int'e Esperant'o'n, ili decid'is far'i en ĝi re'form'o'j'n, forges'ant'e, ke tia task'o tut'e ne est'is kaj neniam pov'is est'i komisi'it'a al ili. Tiu ĉi tre bedaŭr'ind'a decid'o est'is kaŭz'it'a de kelk'a'j tre grav'a'j mal'kompren'iĝ'o'j:

1^e. Oni forges'is, ke la afer'o de lingv'o inter'naci'a est'as nun ankoraŭ en la stat'o de propagand'o; ke la mond'o ne akcept'as lingv'o'n inter'naci'a'n ne pro tiu'j aŭ ali'a'j ĝi'a'j detal'o'j, sed nur pro mal'konfid'o al la tut'a afer'o; ke sekv'e nun ĉiu ver'a amik'o de lingv'o inter'naci'a dev'as absolut'e silent'i pri si'a'j person'a'j gust'o'j kaj gust'et'o'j, kaj ni ĉiu'j dev'as antaŭ ĉio labor'i en plej sever'a unu'ec'o, por ke ni akir'u por ni'a afer'o la konfid'o'n de la mond'o. Kiam ni'a'n afer'o'n pren'os en si'a'n man'o'n ia grand'a fort'o (ekzempl'e la reg'ist'ar'o'j de la ĉef'a'j land'o'j), kiu per si'a potenc'o pov'os don'i al ni ne sen'valor'a'j'n tro mem'fid'a'j'n vort'a'j'n promes'o'j'n, sed plen'a'n garanti'o'n, ke ĝi al'konduk'os ni'a'n afer'o'n al la cel'o pli cert'e ol ni kaj ke ĝi ne far'os facil'anim'e i'a'j'n decid'o'j'n, antaŭ ol ili tut'e matur'e kaj perfekt'e est'os pri'pens'it'a'j kaj praktik'e el'prov'it'a'j kaj fiks'it'a'j, tiam ni pov'os konfid'e trans'don'i al tiu potenc'a fort'o la sort'o'n de ni'a afer'o; sed se privat'a'j person'o'j, kiu'j hav'as nek i'a'n aŭtoritat'o'n, nek i'a'n fort'o'n, postul'as, ke ni for'las'u la voj'o'n, kiu'n ni pacienc'e kaj sukces'e sekv'is en la daŭr'o de mult'a'j jar'o'j, kaj ni komenc'u plej danĝer'a'j'n romp'a'j'n eksperiment'o'j'n, ĉiu'j ver'a'j Esperant'ist'o'j energi'e protest'os. Nun, kiam ni est'as ankoraŭ tro mal'fort'a'j, ni pov'as ating'i ni'a'n cel'o'n nur per sever'a disciplin'o kaj per absolut'a unu'ec'o; ali'e ni pere'ig'os ni'a'n tut'a'n afer'o'n por ĉiam, por ĉiam; ĉar kiu sci'as, kun kia grand'eg'a mal'facil'ec'o kaj per kia super'hom'e pacienc'a du'dek'jar'a labor'ad'o de mult'a'j mil'o'j da person'o'j est'as ating'it'a la nun'a favor'a rilat'o de la mond'o al ni'a afer'o, tiu kompren'as, ke se, pro intern'a mal'pac'o, Esperant'o nun pere'us, la mond'o jam neniam, neniam, vol'os i'o'n aŭd'i pri ia nov'a lingv'o inter'naci'a, eĉ se ĝi est'us ne sen'viv'a teori'a produkt'o de mult'a'j reciprok'e mal'proksim'a'j kap'o'j, sed la plej geni'a kre'it'aĵ'o! Mi ripet'e memor'ig'as tio'n ĉi al la re'form'ist'o'j, mi ripet'e kaj insist'e pet'as ili'n, ke ili pri'pens'u, kio'n ili far'as, ke ili ne ruin'ig'u tiu'n grand'a'n kaj grav'a'n afer'o'n, por kiu ni ĉiu'j labor'as kaj por kies ebl'a pere'o la post'e'ul'o'j iam sever'e ni'n juĝ'us.

2^e. Oni forges'is, ke ne sol'e eĉ en si'a nun'a form'o Esperant'o en la praktik'o montr'iĝ'is perfekt'e taŭg'a por si'a rol'o kaj ke pli'bon'aĵ'o pov'as far'iĝ'i danĝer'a mal'amik'o de bon'aĵ'o, sed ke se eĉ efektiv'e aper'us la neces'ec'o pli'bon'ig'i Esperant'o'n, la sol'a'n kompetent'ec'o'n kaj rajt'o'n por ĉi tio hav'as ne flank'a'j person'o'j, sed nur la Esperant'ist'o'j mem. Kaj en ĉiu moment'o, kiam pli'bon'ig'o'j montr'iĝ'os efektiv'e neces'a'j kaj ĝust'a'temp'a'j, la Esperant'ist'o'j tre facil'e pov'as ili'n efektiv'ig'i. Ĉar ĉiu rakont'ad'o pri ia bar'o, kiu'n kvazaŭ prezent'as la Bulonj'a Deklaraci'o, aŭ pri ia kvazaŭ'a sen'viv'ec'o kaj sen'fort'ec'o de ni'a Lingv'a Komitat'o, est'as simpl'a mal'ver'o, per kiu oni pen'as for'tim'ig'i de ni tiu'j'n person'o'j'n, kiu'j ne kon'as bon'e la stat'o'n de la afer'o'j.

Ĉiu, kiu leg'is la antaŭ'parol'o'n de la »Fundament'o de Esperant'o«, sci'as tre bon'e, ke ĝi ne sol'e ne prezent'as i'a'n bar'o'n kontraŭ la evoluci'o de la lingv'o, sed kontraŭ'e, ĝi don'as al la evoluci'o tia'n grand'eg'a'n liber'ec'o'n, kiu'n neni'u ali'a lingv'o iam posed'is eĉ part'e. Ĝi don'as la ebl'o'n, se tio est'us neces'a, iom post iom eĉ ŝanĝ'i la tut'a'n lingv'o'n ĝis plen'a ne're'kon'ebl'ec'o! La sol'a cel'o, kiu'n la fundament'o hav'as, est'as nur: gard'i la lingv'o'n kontraŭ anarĥi'o, kontraŭ re'form'o'j arbitr'a'j kaj person'a'j, kontraŭ danĝer'a romp'ad'o, kontraŭ for'ĵet'ad'o de mal'nov'a'j form'o'j, antaŭ ol la nov'a'j est'os sufiĉ'e el'prov'it'a'j kaj tut'e definitiv'e kaj sen'disput'e akcept'it'a'j. Se la Esperant'ist'o'j ĝis nun tre mal'mult'e far'is uz'o'n de tiu grand'a liber'ec'o, kiu'n la Fundament'o al ili don'as, ĝi ne est'as kulp'o de la Fundament'o, sed ĝi ven'as de tio, ke la Esperant'ist'o'j kompren'as tre bon'e, ke lingv'o, kiu dev'as tra'bat'i al si la voj'o'n ne per ia potenc'a dekret'o, sed per labor'ad'o de amas'o'j, pov'as dis'volv'iĝ'i nur per tre si'n'gard'a voj'o de natur'a evoluci'o, sed ĝi tuj mort'us, se oni vol'us ĝi'n dis'volv'i per kontraŭ'natur'a kaj danĝer'eg'a voj'o de revoluci'o.

Ceter'e, se la Bulonj'a Deklaraci'o efektiv'e prezent'us i'a'n mal'bon'aĵ'o'n aŭ ne'preciz'aĵ'o'n, kiu do mal'permes'as, ke iu propon'u ĝi'a'n ŝanĝ'o'n aŭ eĉ ĝi'a'n tut'a'n for'ig'o'n? Jes, tiu'j sinjor'o'j, kiu'j sub la influ'o de agit'ant'o'j dir'as, ke la »Fundament'o« prezent'as »etern'a'n bar'o'n kontraŭ la evoluci'o de Esperant'o«, parol'as pri afer'o, kiu'n ili tut'e ne kon'as!

Ĉar la Lingv'a Komitat'o ĝis nun far'is ankoraŭ neniu'n romp'o'n en la lingv'o, tial la re'form'ist'o'j ĝi'n kulp'ig'as, ke ĝi est'as sen'viv'a, sen'fort'a, sen'aŭtoritat'a, sen'taŭg'a! Sed se ĝi est'as mal'bon'a, kiu do mal'permes'as, ke la Esperant'ist'o'j mem ĝi'n re'organiz'u? Anstataŭ sem'i mal'kontent'ec'o'n, mal'pac'o'n kaj ribel'o'n, ĉu ne est'us pli bon'e, se iu el la mal'amik'o'j de la nun'a Lingv'a Komitat'o prezent'us projekt'o'n de re'organiz'o de tiu ĉi komitat'o? Se la projekt'o est'os bon'a, ĝi ja cert'e est'os akcept'it'a; mi pov'as eĉ sci'ig'i la mal'kontent'ul'o'j'n, ke la prezid'ant'o de la Komitat'o mem prepar'as nun projekt'o'n de re'organiz'o, kiu'n li intenc'as prezent'i al la plej proksim'a kongres'o. Per voj'o de pac'o kaj harmoni'o ni ĉio'n pov'as kre'i, per voj'o de mal'pac'o kaj ribel'o ni ĉio'n nur detru'os.

Por far'i re'form'o'j'n en Esperant'o, la »Delegaci'a Komitat'o« ricev'is komisi'o'n nek de la Esperant'ist'o'j, nek de si'a'j propr'a'j deleg'int'o'j (kiu'j ne sol'e ne don'is, sed eĉ ne pov'is don'i tia'n strang'a'n komisi'o'n); si'a'j'n propr'a'j'n, de neni'u rajt'ig'it'a'j'n postul'o'j'n de re'form'o'j—kiu'j apog'is si'n sur zorg'e kolekt'it'a'j voĉ'o'j de kelk'a nombr'o da mal'kontent'ul'o'j, sed tut'e ignor'is la opini'o'n de mult'a'j dek'mil'o'j da person'o'j, kiu'j est'as kontraŭ ĉiu'j ŝanĝ'o'j—la Delegaci'a Komitat'o prezent'is al la Esperant'ist'ar'o en form'o tre ofend'a, postul'ant'e, ke la tut'a mult'e'mil'a kaj long'e labor'int'a Esperant'ist'ar'o akcept'u la decid'o'j'n, kiu'j'n kelk'a'j flank'a'j person'o'j el'labor'is en la daŭr'o de 8—10 tag'o'j; ili eĉ mal'humil'e postul'is, ke tiu'j decid'o'j est'u akcept'at'a'j tuj, ne atend'ant'e la Esperant'ist'a'n Kongres'o'n; tial la sol'a respond'o, kiu'n ni dev'is don'i al la postul'ant'o'j, est'us simpl'a kaj tuj'a rifuz'o. Sed ĉar trov'iĝ'is person'o'j, kiu'j per ĉiu'j ebl'a'j rimed'o'j komenc'is grand'a'n kaj lert'a'n agit'ad'o'n inter ĉiu'j Esperant'ist'o'j, pen'ant'e per ĉiu'j fort'o'j ruin'ig'i la harmoni'o'n, kiu ĝis nun reg'is inter ni, pen'ant'e sem'i mal'pac'o'n kaj mal'kontent'ec'o'n kaj kred'ig'i al ĉiu apart'e, ke ĉiu'j postul'as re'form'o'j'n, nur la ĉef'o'j kontraŭ'star'as; kaj ĉar ni kompren'is tre bon'e, kiel pere'ig'a pov'as far'iĝ'i por ni'a tut'a afer'o ĉia publik'a mal'pac'o kaj skism'o, precip'e se ĝi al la neni'o'n sci'ant'a publik'o est'as tut'e mal'ver'e prezent'at'a kiel »dezir'o de mult'a'j societ'o'j«; tial ni en la daŭr'o de tri monat'o'j far'is ĉio'n, kio'n ni pov'is, por kviet'ig'i la ribel'ant'o'j'n en ia pac'a manier'o. Ni mult'e korespond'is kun ili, pen'ant'e klar'ig'i al ili, kiel danĝer'eg'a ili'a ag'ad'o est'as por tiu afer'o, kies amik'o'j ili si'n kred'as; ni prezent'is la demand'o'n al la voĉ'don'ad'o de ĉiu'j membr'o'j de la Lingv'a Komitat'o; kaj kiam la Lingv'a Komitat'o rifuz'is akcept'i ili'a'j'n strang'a'j'n kaj tro grand'a'j'n postul'o'j'n, ni eĉ decid'is, ke ni mem en ni'a propr'a nom'o prezent'os al la Esperant'ist'o'j ili'a'j'n plej ĉef'a'j'n postul'o'j'n, kvankam ni tut'e ne vid'as en ili i'a'n neces'aĵ'o'n; sed ni nur dezir'is, ke ĉio est'u far'at'a sen romp'ad'o, per voj'o laŭ'leĝ'a; ke ĝis la komun'a akcept'o la nov'a'j form'o'j est'u rigard'at'a'j ne kiel dev'ig'a'j, sed nur kiel permes'at'a'j, kaj ili ricev'u fort'o'n nur tiam, kiam la Lingv'a Komitat'o ili'n aprob'os kaj Kongres'o Esperant'ist'a don'os al ili si'a'n sankci'o'n.

Sed ĉiu'j ni'a'j pen'o'j de pac'ig'o neni'o'n help'is. La postul'ant'o'j respond'is, ke por ili ne est'as aŭtoritat'a ni'a Lingv'a Komitat'o, nek ni'a kongres'o, kaj ili rezerv'as al si plen'a'n liber'ec'o'n de ag'ad'o.

Tiam ni est'is dev'ig'it'a'j romp'i ĉiu'n inter'trakt'ad'o'n kaj sci'ig'i, ke la »Delegaci'a Komitat'o« por ni plu ne ekzist'as. Laŭ la propr'a tut'e preciz'a program'o de la »Delegaci'o«, la Komitat'o ricev'is de si'a'j deleg'int'o'j la komisi'o'n nur elekt'i lingv'o'n; de la moment'o, kiam tiu elekt'o est'is far'it'a, la »Delegaci'a Komitat'o« ĉes'is ekzist'i kaj rest'is nur kelk'a'j privat'a'j person'o'j, kiu'j—laŭ si'a'j propr'a'j vort'o'j—far'iĝ'is nun Esperant'ist'o'j. Sed kiam tiu'j kelk'a'j nov'a'j Esperant'ist'o'j, kiu'j al'iĝ'is al Esperant'o nur antaŭ mal'mult'a'j semajn'o'j, ek'dezir'is dikt'i leĝ'o'j'n al la tut'a popol'o Esperant'ist'a, kiu labor'as jam pli ol du'dek jar'o'j'n, kaj ĉiu'j ni'a'j admon'o'j neni'o'n help'is, tiam ni simpl'e las'is ili'n flank'e.

Ni est'as konvink'it'a'j, ke tiu'j kelk'a'j scienc'ul'o'j, kiu'j las'is si'n en'tir'i en ret'o'n, baldaŭ kompren'os la erar'o'n, kiu'n ili far'is; ili baldaŭ kompren'os, ke ni'a grav'eg'a kaj mal'facil'eg'a afer'o pov'as ating'i si'a'n cel'o'n nur per sever'a unu'ec'o; kaj pro la bon'o de ili'a am'at'a ide'o ili baldaŭ disciplin'e al'ig'os si'a'j'n fort'o'j'n al tiu komun'a grand'a arme'o, kiu sen person'a'j ambici'o'j, en plen'a harmoni'o, kaj kun ĉiam kresk'ant'a sukces'o, pacienc'e labor'as jam tiom mult'e da temp'o.

Kiel ĝis nun, tiel ankaŭ plu'e, ni, Esperant'ist'o'j, ir'os trankvil'e ni'a'n voj'o'n.

Pied'not'o

[64] »Lingv'o Inter'naci'a« XIII, 1908, p. 73-77.

La delegaci'o est'is »tre lert'e kombin'it'a teatr'aĵ'o, kies scen'o'j'n 2–3 person'o'j direkt'is post la kulis'o'j«. (Prof. Boirac, rektor'o de Diĵon'a Universitat'o, membr'o de la Delegaci'a Komitat'o.)

»Linguo Internaciona di la Deleg'it'ar'o«—tiu grand'liter'a, fier'a sur'skrib'o nepr'e ornam'as la kovr'il'o'n de Id'ist'a'j pres'aĵ'o'j. Do, est'os natur'e, se ni komenc'os per mal'long'a histori'a skiz'o.

La Delegaci'o por elekt'o de lingv'o inter'naci'a est'is iniciat'it'a de s-ro'j L. Couturat kaj L. Leau dum la Universal'a ekspozici'o en Parizo (1900), kaj la 17-an de Januar'o, en la jar'o 1901 est'is sub'skrib'it'a de s-ro'j Cugnin, Laisant, Lalande, Couturat, R. de la Grasserie, Limousin kaj Leau la sekv'ant'a deklaraci'o, kiu'n ni cit'as, ĉar ĝi prezent'as oficial'a'n program'o'n kaj regul'ar'o'n de la Delegaci'o:

§ 1. Oni dev'as elekt'i kaj dis'vast'ig'i la uz'ad'o'n de help'lingv'o inter'naci'a, destin'it'a ne por anstataŭ'i la naci'a'j'n idiom'o'j'n en la viv'o individu'a de ĉiu popol'o, sed por serv'i al la rilat'o'j, skrib'a'j kaj buŝ'a'j, inter la person'o'j, kies patr'o'lingv'o'j diferenc'as.

§ 2. Help'lingv'o inter'naci'a dev'as, por plen'um'i util'e si'a'n rol'o'n, est'i konform'a al la sekv'ant'a'j kondiĉ'o'j:

§ 3. Oni dev'as organiz'i Delegaci'o'n ĝeneral'a'n, reprezent'ont'a'n la tut'a'n kvant'o'n de person'o'j, kiu'j kompren'as la neces'ec'o'n kaj la ebl'ec'o'n de help'lingv'o inter'naci'a kaj kiu'j interes'iĝ'as pri ĝi'a real'ig'o. La Delegaci'o elekt'os komitat'o'n, konsist'ant'a'n el membr'o'j, pov'ant'a'j kun'sid'i dum kelk'a temp'o.

§ 4. La elekt'o de la help'lingv'o inter'naci'a aparten'as unu'e al la Asoci'o inter'naci'a de l’ Akademi'o'j, post'e, en okaz'o de mal'sukces'o, al la Komitat'o laŭ § 3.

§ 5. Konsekvenc'e, la unu'a misi'o de la Komitat'o est'as prezent'i, en dec'a form'o, al la Asoci'o Inter'naci'a de l’ Akademi'o'j, la dezir'esprim'o'j'n de l’ al'iĝ'int'a'j societ'o'j kaj kongres'o'j, kaj ĝi'n invit'i respekt'e, ke ĝi real'ig'u la projekt'o'n de help'lingv'o.

§ 6. Aparten'as al la Komitat'o la rajt'o, kre'i societ'o'n propagand'a'n, destin'it'a'n por dis'vast'ig'i la uz'ad'o'n de la help'lingv'o elekt'it'a.

§ 7. La sub'skrib'int'a'j deleg'it'o'j si'n turn'as al ĉiu'j societ'o'j de scienc'ist'o'j, komerc'ist'o'j kaj turist'o'j, invit'ant'e ili'n al'iĝ'i al la prezent'at'a projekt'o.

§ 8. La Delegaci'o'n pov'os part'o'pren'i la reprezent'ant'o'j de societ'o'j regul'e form'it'a'j, kiu'j al'iĝ'os al la nun legat'a Deklaraci'o.

Se nun la leg'ant'o supoz'os, ke,—konform'e al la § 8 de la Deklaraci'o,—la Delegaci'o mem est'is regul'e form'it'a societ'o, li erar'os; la Delegaci'o, kiu dev'is propagand'i si'a'n ide'o'n tra la tut'a mond'o, kiu kolekt'is mon'o'n, el'don'is mult'e da libr'o'j, broŝur'o'j, cirkuler'o'j, la Delegaci'o, kiu dev'is elekt'i special'a'n komitat'o'n por fin'e solv'i la problem'o'n de lingv'o inter'naci'a, aspekt'is, kiel privat'a entrepren'o, kaj kvankam ekz. en ĉiu privat'a akci'a kompani'o est'as elekt'at'a la Administr'ant'ar'o k.t.p., la Delegaci'o ne hav'is prezid'ant'o'n, nek administraci'a'n komitat'o'n (en la Delegaci'o funkci'is nur du ofic'o'j: sekretari'o est'is s-ro Leau kaj kas'ist'o s-ro Couturat), nek revizi'a'n komisi'o'n, la Delegaci'o ne hav'is plen'a'n regul'ar'o'n, kun'sid'o'j'n k.t.p. Kiel ni jam dir'is, oficial'e s-ro Couturat okup'is nur la modest'a'n ofic'o'n de la kas'ist'o, sed en la real'ec'o li est'is la sol'a direktor'o kaj eĉ diktator'o de la nom'it'a pseŭdo-asoci'o. En la daŭr'o de ses jar'o'j s-ro Couturat aŭtokrat'e reg'is la tut'a'n afer'o'n, tamen li mem cert'e ne pov'us ating'i i'a'n rezultat'o'n sen potenc'a help'o de la Esperant'ist'o'j. Dank’ al moral'a kaj financ'a help'ad'o de la tut'mond'a Esperant'ist'ar'o oni el'don'is mult'e da libr'o'j pri la Delegaci'o; precip'e dank’ al energi'a ag'ad'o de Esperant'ist'o'j, membr'o de Franc'a Akademi'o de l’ Scienc'o'j, general'o Sebert (an'o de la Delegaci'a Patron'komitat'o), prof. Laisant, Meray k.t.p., oni kolekt'is la sub'skrib'o'j'n de mult'a'j societ'o'j, scienc'ist'o'j, kaj oni efektiv'ig'is la pet'skrib'o'n de 1250 scienc'ul'o'j, adres'it'a'n al la Inter'naci'a Asoci'o de Akademi'o'j[66]. Fervor'e labor'is por la Delegaci'o ni'a sam'ide'an'ar'o, ĉar est'is ne'dub'ebl'e, ke oni elekt'os Esperant'o'n. Membr'o de la Delegaci'a patron'komitat'o, prof-ro Ostwald, mem skrib'is, ekz., en si'a broŝur'o »Lingv'o Inter'naci'a«, pĝ. 30-a (rus'a el'don'o); »person'e mi pli kaj pli konvink'iĝ'as, ke Esperant'o est'os elekt'it'a«. La sam'o'n alud'is la fond'int'o'j de la Delegaci'o, s-ro'j Couturat kaj Leau, en kies 576-paĝ'a »Histoire de la Langue universelle« est'is defend'at'a'j Esperant'a akuzativ'o, la mult'e'nombr'a fin'iĝ'o »j«, la tabel'o de pronom'o'j, la super'sign'it'a'j liter'o'j k.t.p., k.t.p.

La sen'lac'a agit'ad'o de l’ Esperant'ist'o'j efik'is: al la Delegaci'o al'iĝ'is 310 societ'o'j[67], la pet'skrib'o, adres'it'a al la Inter'naci'a Asoci'o de l’ Akademi'o'j, est'is sub'skrib'it'a de 1250 scienc'ul'o'j, kaj rezultat'e la 15-an de Januar'o de la jar'o 1907 s-ro'j Couturat kaj Leau,—sekv'e de la §4—5 de la Delegaci'a program'o,—pet'is la inter'naci'a'n Asoci'o'n de l’ Akademi'o'j elekt'i la plej bon'a'n lingv'o'n inter'naci'a'n[68], sed la Asoci'o de l’ Akademi'o'j,—konform'e al la propon'o de Viena Akademi'o,—rezoluci'is la 29-an de Maj'o (1907): ne decid'i la demand'o'n sen'kompetent'e[69] kaj teori'e, ĉar la viv'o mem praktik'e solv'os la problem'o'n kaj elekt'os mem la plej bon'a'n lingv'o'n universal'a'n.

Post kiam la Asoci'o,—scienc'a aŭtoritat'o plej super'a kaj plej inter'naci'a,—kategori'e rifuz'is la pet'o'n de la Delegaci'o, kiu sol'e kolekt'is la sub'skrib'o'j'n de nur 310 societ'o'j, precip'e turist'a'j, sport'ist'a'j, fotograf'ist'a'j (eĉ kelk'a'j urb'a'j bibliotek'o'j elekt'is si'a'n deleg'it'o'n), ĝi tamen kuraĝ'is pren'i sur si'n la rol'o'n de pli alt'a apelaci'a instanc'o: la 25-an de Juni'o ĝi elekt'is—aŭ, pli ĝust'e, konfirm'is—la komitat'o'n, elekt'it'a'n de s-ro Couturat, kaj tiu komitat'o dev'is solv'i la problem'o'n, konsist'ant'e el la sekv'ant'a'j 12 person'o'j: prof. de Lim'a Medicin'a Fakultat'o Barrios (Per'u, Sud-Amerik'o), prof. Baudouin de Courtenay (Peterburgo), prof. Boirac (Diĵon'o), medicin'ist'o prof. Bouchard (Par'is), matematik'ist'o Eötvös (Budapest), prof. Foerster (Berlin), gazet'ist'o Harvey (New York), prof. Jespersen (Kopenhago), Lambros (Ateno), Paige (Liège), ĥemi'ist'o prof. Ostwald (Leipzig), prof. Schuchard (Graz). Sed el 12 »elekt'it'a'j« komitat'an'o'j nur 3 konstant'e part'o'pren'is la Komitat'o'n kaj pro tio la Komitat'o mem invit'is kelk'e da person'o'j kaj sen la elekt'o de la Delegaci'o en'komitat'ig'is ili'n, ekz. s-ro'n Rad'os (Budapest), s-ro'n Couturat, s-ro'n Leau, prof. Pean'o (Torin'o), s-ro'n Stead (London), la last'a ankaŭ ne pov'is ven'i, kaj tial li'n reprezent'is s-ro Hug'o'n (Leitchwort); sam'e profesor'o'n Bouchard (Par'is) reprezent'is kurac'ist'o Rod'et, s-ro'n Harvey (New York) abat'o Dimnet (Parizo) profesor'o'n Boirac reprezent'is s-ro Moch. Kiel honor-prezid'ant'o est'is elekt'it'a prof. Foerster, prezid'ant'o Ostwald, vic-prezid'ant'o'j Baudouin de Courtenay kaj Jespersen.

La Komitat'o kun'sid'is en Parizo, inter 15.—24. de Oktobr'o 1907. Okaz'is ver'a konkurs'o de lingv'o'j art'e'far'it'a'j, konkurs'o, kiu,—laŭ atest'o de prof. Baudouin de Courtenay,—tre simil'is la fam'a'n religi'a'n konkurs'o'n, aranĝ'it'a'n de antikv'a Kieva princ'o Vladimir la Sankt'a, nom'e la Komitat'o esplor'is long'a'n seri'o'n de lingv'o-projekt'o'j: de s-ro Wise (Filipinoj), Lundström (Elberfeld), »Langage simplifié« de Thaust (Toulon), »Dilpok« de Marchand (Franc'land'o), »l’ Apolema« de R. de la Grasserie (Par'is), »The Master Language« de Houghton (Amerik'o), »Log'o« de s-ro Darde, (Makeevka, Ruslando), »Universal« de Molenaar (München), »Idiom neutral« de »Akad'em'i internasional de Lingu universal«, »Neutral reformed« de Rosenberger (Peterburgo), »Novilatin« de Beerman, projekt'o'n de Blondel, k.t.p. La Komitat'o diskut'is kun D-ro Nicolas, aŭtor'o de »Spokil«, kun Bollack, aŭtor'o de »Langue Bleue«, kun s-ro Spizer, aŭtor'o de »Parla«. La kre'int'o de Esperant'o, D-ro Zamenhof, ne al'ven'is person'e Parizon kaj pet'is si'a'n kar'a'n kaj fidel'a'n amik'o'n, markiz'o'n Louis de Beaufront, ke li est'u advokat'o de Esperant'o, kaj s-ro Couturat skrib'is al D-ro Zamenhof: »Vi'a elekt'o est'as tre bon'a kaj mi tut'e aprob'as ĝi'n«.

Mult'e da lingv'o'projekt'o'j ekzamen'is la komitat'o, kaj fin'fin'e, la 24^an de Oktobr'o dum for'est'o de komitat'an'o Boirac, prezid'ant'o de Esp. Lingv'a Komitat'o, oni decid'is elekt'i en princip'o Esperant'o'n sub rezerv'o de kelk'a'j modif'o'j, ekzamen'ot'a'j de la konstant'a Komisi'o en la senc'o difin'it'a per la raport'o de la sekretari'o'j kaj per la projekt'o de Id'o, kiu est'is »anonim'e« nask'it'a sam'temp'e kun la komitat'a kun'sid'o. Pli fru'e oni absolut'e ne kon'is Id'o'n. Tamen la 2^an de Novembr'o la Delegaci'o send'is nur 25 ekzempler'o'j'n de Id'a gramatik'o al cent'membr'a Lingv'a Komitat'o Esperant'ist'a kaj postul'is respond'o'n pri la re'form'o post unu monat'o, kvankam kelk'e da Lingv'o'komitat'an'o'j el Amerik'o kaj Afrik'o pov'is respond'i nur post du monat'o'j. Prezid'ant'o de »Lingv'a Komitat'o«, rektor'o Boirac,—membr'o de la Delegaci'a Komitat'o,—van'e protest'is. El 100 membr'o'j de Lingv'a Komitat'o nur 8 aprob'is la re'form'o'n, propon'it'a'n de Id'o, kaj 11 membr'o'j akcept'is mal'pli radikal'a'n re'form'o'n. Rezultat'e, la 18^an de Januar'o (1908) aper'is la kon'at'a cirkuler'a leter'o de D-ro Zamenhof[70]...

Ebl'e D-ro Zamenhof est'is ne prav'a, opini'ant'e, ke la Delegaci'o ne rajt'is re'form'i Esperant'o'n? Kiel jur'ist'o, mi plen'e konsent'as kun la opini'o de D-ro Zamenhof, ĉar est'as ne'dub'ebl'e, ke la Komitat'o de la Delegaci'o ne hav'is la neces'a'n mandat'o'n por re'form'i la lingv'o'n. La oficial'a program'o (»Programme officiel«), kiu en'ten'as eĉ ne'grav'a'n detal'o'n (ekz. la § 6 pri la rajt'o, kre'i propagand'a'n societ'o'n por la elekt'it'a lingv'o), tamen per neni'u vort'o alud'as la plej esenc'a'n rajt'o'n:—re'form'i la lingv'o'n elekt'it'a'n. La § 1 dir'as nur, ke oni dev'as »elekt'i kaj dis'vast'ig'i la uz'ad'o'n de help'lingv'o« (»faire le choix et de répandre l’usage d’une Langue auxiliaire«). Laŭ § 4 »La elekt'o de la help'lingv'o aparten'as unu'e al la Asoci'o inter'naci'a de Akademi'o'j...« Laŭ § 6 la Komitat'o rajt'as »dis'vast'ig'i la uz'ad'o'n de la lingv'o elekt'ot'a« (»qui aura été choisie«). En la cirkuler'o (de I./XII. 1906) sam'e nur la termin'o »elekt'o« est'as trov'at'a. Plu'e, la 10^an de Maj'o (1907) al la Delegaci'an'o'j est'is dis'send'it'a la cirkuler'o kun nom'ar'o de la kandidat'o'j por la Komitat'o de la Delegaci'o; voĉ'don'ant'e, ĉiu membr'o de la Delegaci'o hav'is sam'temp'e la rajt'o'n, esprim'i si'a'n person'a'n opini'o'n kaj opini'o'n de la reprezent'at'a societ'o nur pri la elekt'o de la lingv'o. La Komitat'o dev'is esplor'i la opini'o'j'n kaj konsider'i ili'n. Est'as ja grav'e, ke el 74 ricev'it'a'j opini'o'j 57 est'is por Esperant'o; pri la ebl'ec'o aŭ intenc'o, re'form'i la elekt'it'a'n lingv'o'n, la cirkuler'o silent'is absolut'e, kaj ĝi dev'is silent'i, ĉar se la Delegaci'o hav'us la rajt'o'n, re'form'i ekzist'ant'a'n lingv'o'n, aŭ la rajt'o'n, kre'i tut'e nov'a'n sistem'o'n de lingv'o inter'naci'a, sen'dub'e tiu rajt'o est'us klar'e mark'it'a en la regul'ar'o, sed—ni ripet'as—ĝi ne est'is eĉ alud'it'a kaj sam'e en neni'u cirkuler'o de la Delegaci'o, en neni'u dokument'o est'is uz'it'a la vort'o »re'form'o'j«.

Oni kompren'as ceter'e, ke kolegi'o, kompetent'a por elekt'o de lingv'o, pov'as est'i ne'kapabl'a por ĝi'a pli'bon'ig'o aŭ por ĝi'a original'a kre'o. Analogi'e, muzik'a kritik'ist'ar'o pov'as just'e elekt'i kaj premi'i la plej bon'a'n muzik'verk'o'n, kvankam, ebl'e, neni'u el la kritik'int'o'j kapabl'us, mem'star'e aŭ »komitat'e« kompon'i plej primitiv'a'n melodi'o'n. La ne'kompetent'ec'o de la Delegaci'a Komitat'o est'as ekster dub'o, kaj van'e la Id'ist'o'j (ekz. en la broŝur'o »Apprenez Id'o«!) cert'ig'as, ke »Esperant'o est'as re'form'it'a de inter'naci'a komitat'o el scienc'ist'o'j-lingv'ist'o'j, elekt'it'a'j inter la plej kompetent'a'j«; van'e en la libr'o »Inter'naci'a lingv'o kaj Scienc'o«, verk'it'a kvar'op'e de ĥemi'ist'o'j Ostwald kaj Lorenz, fizik'ist'o Pfaundler kaj filozof'o Couturat, oni kred'ig'as, ke Esperant'o est'as pli'bon'ig'it'a per labor'ad'o de »plej spert'a'j lingv'o'scienc'ist'o'j«. En la real'ec'o la Delegaci'a Komitat'o hav'is nur 2 lingv'ist'o'j'n, nom'e Rus'a'n profesor'o'n Baudouin de Courtenay kaj Dan'a'n profesor'o'n Jespersen. La unu'a, kiu est'is vic'prezid'ant'o de la Komitat'o, dir'is, ke per la re'form'o'j oni flik'is unu lok'o'n, krev'ig'ant'e la ali'a'n. En oficial'a organ'o de Id'o »Progres'o« prof. Baudouin de Courtenay skrib'is: »tiu tendenc'o al la re'form'o'j ven'as de l’ inklin'o, serĉ'i tru'o'n sur la tut'o bon'a, t. e. oft'a flik'ad'o de Esperant'o sen sufiĉ'a'j motiv'o'j. La rol'o de la Delegaci'o, de la Komitat'o, elekt'it'a de ĝi, kaj de la konstant'a komisi'o est'as mal'prosper'int'a«. (»Progres'o«, 1909, p. 114)[71]. Kaj ni vid'os post'e, ke prof. Baudouin de Courtenay mal'aprob'as preskaŭ la tut'a'n re'form'ar'o'n de Id'o. La du'a,—kaj last'a—lingv'ist'o de la Delegaci'a Komitat'o, prof. Jespersen, propon'is al la Delegaci'o si'a'n propr'a'n original'a'n gramatik'o'n, ali'a'n ol ia Id'ist'a, kun la mult'e'nombr'o ne-id'ist'a per oi, ai, ne-id'ist'a'j pronom'o'j lo, la, loi, la'i, adjektiv'a fin'iĝ'o -e kaj inigo per a, ekz, frat'o = frat'o; frat'a = frat'in'o[72]. La last'a demand'o est'is long'e diskut'it'a, sed la Komitat'o per pli'mult'o rifuz'is akcept'i la propon'o'n de la »plej spert'a lingv'ist'o«. Do, oni ne dev'as mok'i D-ro'n Zamenhof, kiu skrib'is al s-ro Lemaire: »La propon'o'j de Couturat ne pov'as plaĉ'i al mi; se oni mi'n demand'us, mi propon'us ŝanĝ'o'j'n tut'e ali'a'j'n, kiu'j laŭ mi'a opini'o, est'as mult'e pli grav'a'j«. Kiu sci'as? Ebl'e D-ro Zamenhof sam'opini'as ĝust'e kun lingv'ist'o Jespersen!

Sed ni re'ven'u al la Delegaci'o! La rezoluci'o pri la re'form'o de Esperant'o indign'ig'is ne nur la tut'a'n Esperant'ist'ar'o'n. Pli ol 70 profesor'o'j, inter'ali'e la honor'a prezid'ant'o de la Delegaci'a Komitat'o, prof. Foerster, protest'is kontraŭ la pretend'o, re'form'i Esperant'o'n. El 310 societ'o'j, form'int'a'j la Delegaci'o'n, nur 14 aprob'is Id'o'n en la jar'o 1910. La plej grav'a'j societ'o'j, kun pli ol 100 000 membr'o'j, akr'e protest'is kaj deklar'is, ke ili rajt'ig'is la Komitat'o'n nur elekt'i la plej perfekt'a'n lingv'o'n inter'naci'a'n. Tamen, ĝis la nun'a tag'o en ĉiu Id'ist'a lern'o'libr'o, broŝur'o, sur ĉiu Id'ist'a poŝt'kart'o vi nepr'e leg'os, ke Id'o est'as Esperant'o, re'form'it'a de Delegaci'o, kiu konsist'is el 310 societ'o'j kaj 1250 scienc'ul'o'j. Sed, Id'ist'o'j diplomati'e sekret'ig'as, ke la 1250 scienc'ul'o'j ne part'o'pren'is la elekt'o'n de la Delegaci'a Komitat'o, ke ili nur sub'skrib'is la pet'o'n, send'it'a'n al la Inter'naci'a Asoci'o de l’ Akademi'o'j, kiu mal'aprob'is ĝeneral'e la ide'o'n »elekt'i« lingv'o'n inter'naci'a'n. Kaj cert'e la 1250 scienc'ul'o'j ne lern'is Id'o'n. Tuŝ'ant'e la demand'o'n pri la 310 societ'o'j, oni ne dev'as forges'i, ke la pli'mult'o de la societ'o'j est'is varb'it'a de Esperant'ist'o'j, kaj se la last'a'j suspekt'us, ke la Delegaci'o hav'as la rajt'o'n re'form'i, cert'e ili ne labor'us por la Delegaci'o, kaj ali'part'e la Deleg'it'o'j, se ili sci'us, ke la Delegaci'o pov'as re'form'i, ili ebl'e elekt'us la Komitat'o'n nur el person'o'j, kies fidel'ec'o est'is ekster dub'o. Ceter'e s-ro Couturat mem skrib'is en si'a broŝur'o »La réforme justifiée« ke »la Komitat'o de la Delegaci'o est'is komisi'it'a ne kompon'i teori'a'n stud'o'n pri la demand'o, nek prezent'i respekt'a'j'n dezir'o'j'n al kiu ajn ekster'a kaj ŝajn'ant'a aŭtoritat'o, nek propon'i humil'e pli'bon'ig'o'j'n en kiu ajn lingv'o jam ekzist'ant'a, sed elekt'i unu lingv'o'n komplet'a'n, pret'a'n kaj tuj uz'ebl'a'n praktik'e por la interes'at'o'j«.

Sed ni eĉ supoz'u por unu moment'o, ke la Delegaci'a Komitat'o efektiv'e rajt'is re'form'i Esperant'o'n kaj tamen est'as facil'e trov'i sufiĉ'a'n motiv'ar'o'n por kasaci'o de la Komitat'a decid'o. Unu'e, laŭ § 5 de la Deklaraci'o »la unu'a misi'o de la Komitat'o« est'as si'n turn'i al la Inter'naci'a Asoci'o de l’ Akademi'o'j, tamen la Komitat'o est'is elekt'it'a nur, post kiam la Asoci'o jam rifuz'is la pet'o'n prezent'it'a'n de s-ro'j Couturat kaj Leau; tia'manier'e ili uzurp'is »la unu'a'n misi'o'n« de la Komitat'o, kaj tiu uzurp'o, ebl'e, est'is tre grav'a, ĉar se la Komitat'o mem turn'us si'n al la Asoci'o, la rezultat'o pov'us est'i tut'e ali'a. Du'e, la komitat'an'o'j est'is »elekt'it'a'j« laŭ propon'o de s-ro Couturat, kiu ne dev'is influ'i la elekt'o'n, ĉar kiel ni vid'os post'e, li est'is kun'aŭtor'o de Id'o. Plu'e, por konsci'e elekt'i i'a'n komitat'o'n, est'as neces'e kon'i la »kred'o'n«, la program'o'n de ĉiu elekt'ot'a kandidat'o, sed s-ro Couturat ne dis'kon'ig'is tio'n kaj ne lev'is la vizier'o'n de si'a kavalir'ar'o. Do, est'as supoz'ebl'e, ke li intenc'e propon'is elekt'i unu'part'e si'a'j'n sam'ide'an'o'j'n kaj ali'part'e la person'o'j'n, kies ne'part'o'pren'o en la kun'sid'o'j est'is cert'a[73], ĉar nur tia'manier'e est'as klar'ig'ebl'a la fakt'o, ke el 12 elekt'it'a'j komitat'an'o'j nur 3 person'e, kaj ne hav'ant'e i'a'n reprezent'ant'o'n, vizit'is la kun'sid'o'j'n,—spit'e la § 3 de la Deklaraci'o, kiu dir'as, ke »La Delegaci'o elekt'os Komitat'o'n, konsist'ant'a'n el membr'o'j, pov'ant'a'j kun'sid'i dum kelk'a temp'o«. Ne kuraĝ'ant'e kun'sid'i tri'op'e, la Komitat'o invit'is inter'ali'e prof. Pean'o, aŭtor'o'n de »Latin'o sin'e flexione« kaj ne protest'is kontraŭ la part'o'pren'o de s-ro'j Rod'et kaj Hug'o'n, aŭtor'o'j de re'form-projekt'o'j, kvankam laŭ Delegaci'a cirkuler'o, dat'it'a de I/XII 1906, la aŭtor'o'j de lingv'o inter'naci'a ne rajt'as part'o'pren'i la Delegaci'o'n kaj des pli ne rajt'as en'ir'i en la Komitat'o'n. Tamen la vic'prezid'ant'o de la Komitat'o, prof. Jespersen, prezent'is al la Komitat'o si'a'n propr'a'n projekt'o'n »Esquisse de grammaire éclectique«.—Fin'e, la Delegaci'o ne rajt'is diskut'i kiu'n ajn projekt'o'n ne-el'don'it'a'n, ĉar ali'okaz'e est'us tro absurd'a la rajt'o de ĉiu elekt'it'a aŭ invit'it'a komitat'an'o, ne ven'i person'e kaj send'i si'a'n reprezent'ant'o'n. Efektiv'e, la projekt'o de Id'o aper'is dum la kun'sid'o de la Komitat'o kaj est'as mem'kompren'ebl'e, ke s-ro Barrios (Lim'a, Per'u) aŭ s-ro Harvey (New-York) k. a. ne kon'is Id'o'n, kaj tial ili'a'j reprezent'ant'o'j en la Komitat'o ne pov'is esprim'i la opini'o'n de si'a'j reprezent'at'o'j. Sam'e la elekt'it'a'j komitat'an'o'j, ekzamen'ant'e Id'o'n, absolut'e ne pov'is esprim'i la opini'o'n de la elekt'int'a'j Delegaci'an'o'j, ĉar Id'o aper'is publik'e nur post la kun'sid'o'j de la Komitat'o. Jen est'as la motiv'o'j por kasaci'o de la Delegaci'a decid'o, eĉ se ni flank'e las'os la demand'o'n: ĉu la Komitat'o ĝeneral'e hav'is la jur'o'n, re'form'i Esperant'o'n.

Pri la rezoluci'o de la Komitat'o ni jam parol'is sur la pĝ. 6, kaj nun ni dev'as al'don'i, ke, »solv'int'e« la problem'o'n de lingv'o inter'naci'a,—problem'o'n, kiu'n pro ne'kompetent'ec'o rifuz'is solv'i la Inter'naci'a Asoci'o de l’ Akademi'o'j—tiu strang'a'manier'e elekt'it'a Komitat'o, plen'a de ne'elekt'it'a'j membr'o'j, si'a'vic'e elekt'is—sen konfirm'o de la Delegaci'o—konstant'a'n komisi'o'n, por esplor'i kaj fiks'i detal'e la elekt'it'a'n lingv'o'n. La komisi'o konsist'is el prof. Ostwald, Baudouin de Courtenay, Jespersen, L. de Beaufront, L. Couturat kaj L. Leau. Vic'prezid'ant'o de la komisi'o prof. Baudouin de Courtenay post ne'long'e eks'iĝ'is; sam'e eks'iĝ'is la prezid'ant'o, prof. Ostwald, kiu—laŭ atest'o de Baudouin de Courtenay—ne nur rifuz'is la titol'o'n de la prezid'ant'o, sed ĝeneral'e eks'iĝ'is kaj unu el la motiv'o'j est'is, ke s-ro Couturat vol'as kre'i nov'a'n ne'tuŝ'ebl'a'n fundament'o'n de lingv'o inter'naci'a[74]. Post eks'iĝ'o de la prezid'ant'o kaj vic'prezid'ant'o, en la komisi'o rest'is nur kvar person'o'j, el kiu'j tri est'is kun'aŭtor'o'j de la re'form'projekt'o kaj, sekv'e, ili dev'is juĝ'i si'a'n propr'a'n verk'o'n. Du el ili est'is, nom'e s-ro'j Couturat kaj Leau, sekretari'o'j de la Komitat'o, decid'int'a re'form'i Esperant'o'n »en la senc'o, difin'it'a per la raport'o de la sekretari'o'j (t. e. de s-ro'j Couturat kaj Leau) kaj per la projekt'o Id'o«. Ali'part'e est'as not'ind'e, ke la mister'a aŭtor'o de Id'o en si'a subit'a broŝur'o, dis'don'it'a al la membr'o'j de la Delegaci'a Komitat'o, kvazaŭ inter'konsent'e kun Couturat, skrib'is, ke li tut'e ne parol'as pri la nov'a'j regul'o'j de la vort'farad'o, ĉar ili est'as majstr'e kaj tre praktik'e difin'it'a'j de ... s-ro Couturat en »Étude sur la dérivation en esperant'o«. Fin'e, est'as atent'ind'e, ke s-ro Couturat mem prezent'is Id'o'n, kies aŭtor'o est'is anonim'a. Kiu do est'is la tri'a kun'aŭtor'o, la efektiv'a ĉef'aŭtor'o de Id'o? Ĉu s-ro L. de Beaufront, advokat'o de Esperant'o,—advokat'o, rekomend'it'a de s-ro Couturat? Ni vid'os tio'n en la ĉapitr'o II^a.

Pied'not'o'j

[65] El: Kotzin, Histori'o kaj teori'o de Id'o. Libr'ej'o »Esperant'o«, Moskvo. 1913, p. 1—12.

[66] La Inter'naci'a Asoci'o de l’ Akademi'o'j est'as reprezent'ant'ar'o de l’ Akademi'o'j divers'land'a'j (Amsterdamo, Berlino, Bruselo, Budapesto, Kristiani'o, Kopenhago, Lejpcig'o, Londono, Munĥen'o, Parizo, Peterburgo, Romo, Stokholmo, Vieno, Vaŝington'o). Ĝi est'is fond'it'a en la jar'o 1900 kaj post ĉiu tri'jar'a period'o ĝi hav'as ĝeneral'a'j'n kun'sid'o'j'n. La last'a kun'sid'o okaz'is en la jar'o 1913 en Peterburgo.

[67] La al'iĝ'o konsist'is en tio, ke oni re'send'is al s-ro Couturat la pres'it'a'n sur la pĝ. 180 »Deklaraci'o'n« kun sub'skrib'o, atest'ant'a, ke la sub'skrib'int'o opini'as dezir'ind'a la fond'o'n de la Delegaci'o.

[68] La pet'o est'is send'it'a per'e de la Viena Akademi'o de Scienc'o'j.

[69] »Elle se déclarait incompétente«—dir'as la oficial'a raport'o de la Delegaci'o (Couturat et Leau. Compte rendu de Travaux du Comité, pĝ. 2).

[70] Vid'u pĝ. 175—179!

[71] La sam'o'n skrib'is la kon'at'a lingv'ist'o Brandt, profesor'o de Moskva Universitat'o: »Mi pens'as, ke Id'o ŝanĝ'as tro mult'e kaj oft'e sen sufiĉ'a'j motiv'o'j« (»Progres'o«, 1909, pĝ. 265).

[72] Ni pov'us cit'i ne mal'pli ol 12 lingv'o'projekt'o'j'n kun inigo per -a, ekz. Idiom Neutral, Panroman, lingv'o de Liptay, Novilatin de Beerman k.t.p. Ebl'e, Id'o post kelk'a temp'o en'konduk'os la sam'a'n inigmanieron.

[73] Est'us tro naiv'e kred'i, ke ekz. s-ro Barrios el Per'u aŭ s-ro Harvey el New-York ven'os Parizon.

[74] Mi cit'as la propr'a'n artikol'o'n de s-ro Baudouin de Courtenay, pres'it'a'n en »Esper'o«, 1908, Nr. 10, pĝ. 478, gazet'o el'don'it'a kun Rus'a organ'o »Vestnik Znanja«, kies kun'labor'ant'o (por la fak'o de lingv'ist'ik'o) est'as s-ro B. de Courtenay. Do, la artikol'o est'as ne'dub'ebl'e aŭtentik'a.

Sur (german'lingv'a) flug'foli'o, el'don'it'a de la Id'o-El'don'ej'o en Lüßlingen, trov'iĝ'as »10 super'ec'o'j de Id'o kontraŭ Esperant'o«, kiu'j merit'as est'i rigard'at'a'j iom'et'e kritik'e.

Jes, sed pro tio en la Esperant'o-alfabet'o est'as plen'um'it'a'j plej sever'e la princip'o'j de la fonetik'o, kiu'j'n la teori'ul'o'j de Id'o postul'as. Nur en Esperant'o, ne en Id'o, aparten'as al ĉiu son'o unu sign'o, kaj al ĉiu sign'o unu son'o. — Krom'e la Esperant'o-alfabet'o taŭg'as pli bon'e por la trans'skrib'o de propr'a'j nom'o'j, special'e de geografi'a'j, ol la Id'o-alfabet'o. Plu'e est'as pli praktik'e kaj pli mal'long'e, skrib'i kaj kompost'i ŝ kaj ĉ anstataŭ sh kaj ch. Esperant'a ŝ, ĉ k.t.p. tiel sam'e ne est'as retro'paŝ'o rilat'e al sh kaj ch, kiel la German'a ö, ä, ü rilat'e al ae, oe, ue, kiel la Franc'a é rilat'e al a'is k.t.p. — Pro la du'obl'a rol'o, kiu'n lud'as la Id'a j, nask'iĝ'as ne'natur'a'j vort'bild'o'j, ekz. jenante, injeniero, jeneroza, jin'o, jirafo, k. c. La mal'grand'a'j mal'util'o'j, kiu'j'n la super'sign'o'j pov'as kaŭz'i al la pres'ist'o, est'as evit'ebl'a'j (kio'n la Id'o-El'don'ej'o bon'e sci'as!) kaj mal'aper'os pli kaj pli kun la dis'vast'iĝ'o de Esperant'o.

Tiu tiel'nom'at'a »natur'a« akcent'o al'port'as al Id'o-lern'ant'o nombr'o'n da regul'o'j kaj escept'o'j pri akcent'o kaj prononc'o, dum'e Esperant'o hav'as unu regul'o'n pri akcent'o sen iu ajn escept'o.

La »natur'a« akcent'ad'o cel'at'a de Id'o grand'part'e ne ekzist'as. (Kompar'u Germ.: System, Angl.: system; Germ.: Hor'izont, Angl.: horizon; Germ.: »Komödi'e«, Franc.: »comédi'e«.) Krom'e, tiu akcent'ad'o tuj est'as modif'at'a, kiam nur unu sufiks'o al'iĝ'as.

Laŭ Id'a regul'o oni dev'as akcent'i: galerio, fil'ateli'o, fil'ologio, revuo, energia, industri'o, ge'ografi'o, lotri'o, epidemi'o k.t.p. Tio est'as la natur'a akcent'o, laŭ Id'a »teorio«. Ho, kia »fa'ntazio«!

Tial, sen'escept'a akcent'regul'o est'as la pli simpl'a kaj la pli laŭ'natur'a, precip'e por ĉiu'j unu'lingv'ul'o'j, kiu'j ne kompren'as tia'j'n lingv'ist'a'j'n »delikat'ec'o'j'n«. La akcent'o sur la antaŭ'last'a silab'o de ĉiu vort'o kaŭz'as en Esperant'o facil'a'n, natur'e flu'ant'a'n ritm'o'n de la fraz'o, mank'ant'a'n oft'e en Id'o. (Vid'u post'e.)

La ekzempl'o fili'o est'as mal'ĝust'a; ĉar la Id'a fili'o nom'iĝ'as Esperant'e fil'o, do ĝi hav'as la akcent'o'n sur la sam'a i kiel en Id'o.

Jes, sed anstataŭ tio Esperant'o hav'as la »bel'a'n ital'a'n i« kiel fin'aĵ'o'n de la verb'o'j. Ceter'e, oni pov'as disput'i pri la gust'o. La German'a'j filolog'o'j laŭd'as la bel'ec'o'n de la antikv'a Grek'a lingv'o ĝust'e pro ĝi'a riĉ'ec'o je la plen'son'a'j oj- kaj aj-son'o'j (laŭ la ordinar'a prononc'o en German'land'o). La German'a fraz'o: Heute fuhr ein neuer mit Heu beladener Wagen in eine Scheune ein, tut'e ne son'as mal'bel'e, kvankam ĝi abund'as je oj- kaj aj-son'o'j.

Tiu'j ĉi fin'aĵ'o'j en Esperant'o hav'as grand'a'n grav'ec'o'n por la ekzakt'a dis'ig'o de la vort'o'j unu de la ali'a kaj por la klar'a kompren'o kaj diferenc'ig'o precip'e de la parol'at'a tekst'o. Sed la taŭg'ec'o de help'lingv'o, special'e ankaŭ por buŝ'a uz'ad'o, ŝajn'as est'i por la Id'ist'o'j mal'ĉef'aĵ'o.

Tiu pli grand'a simpl'ec'o est'as super'ec'o kaj mal'super'ec'o. Ĉar est'as klar'e, ke adjektiv'o konform'a laŭ nombr'o kaj kaz'o kun la substantiv'o montr'as pli klar'e si'a'n logik'a'n aparten'ec'o'n ol ali'okaz'e, ke per tio la senc'o de fraz'o est'as kompren'ebl'a pli facil'e kaj rapid'e, kaj ke pli grand'a liber'ec'o en la vort'ord'o est'as ebl'a.

Ceter'e ne ĉiam en Id'o la adjektiv'o est'as ne'variant'a, kiel oni asert'as: En kelk'a'j okaz'o'j ĝi dev'as ricev'i plural'a'n kaj akuzativ'a'n sign'o'n.

Tiu ĉi tiel'nom'at'a inter'naci'a r nur en Hispan'a'j verb'o'j ĝeneral'e est'as parol'at'a kiel fin'aĵ'o; en la plej oft'a'j Franc'a'j verb'o'j ĝi est'as mut'a, kaj en la Ital'a lingv'o la verb'fin'aĵ'o'j son'as ar'e, ir'e, er'e; ili do en'hav'as r, sed ne kiel fin'aĵ'o'n.

Ĉu est'as plej scienc'e aŭ plej rid'ind'e, elekt'i tia'n nur formal'a'n fin'aĵ'o'n laŭ la princip'o de la maksimum'a inter'naci'ec'o? Ĉu ne est'as mult'e pli raci'e, elekt'i tia'n fin'aĵ'o'n laŭ nur praktik'a'j vid'punkt'o'j, t. e. laŭ tio, ke ĝi est'u facil'e prononc'ebl'a, klar'e aŭd'ebl'a kaj bon'e disting'ebl'a de ali'a'j fin'aĵ'o'j?

Laŭ tiu vid'punkt'o la en'konduk'o de la fin'aĵ'o ar en Id'o est'is unu el la plej grand'a'j mal'traf'o'j. La kontraŭ'dir'o, ke la Hispan'a lingv'o ĝi'n ankaŭ posed'as, est'as sen'valor'a, ĉar en natur'a lingv'o est'as pli bagatel'e, ĉu tia fin'aĵ'o est'as klar'e disting'ebl'a aŭ ne, ol en art'e'far'it'a lingv'o. Baldaŭ la kre'int'o'j de Id'o rimark'is, ke la fin'aĵ'o r dum la parol'ad'o est'as preskaŭ ne aŭd'ebl'a, se oni ĝi'n ne »rrr zum'as«. Tial ili romp'is la regul'o'n pri akcent'o, akcent'ant'e la last'a'n silab'o'n de la verb'o'j ĉe la infinitiv'o. Per tio la mank'o ne est'as for'ig'it'a, sed nov'a'j mal'util'o'j est'as al'don'it'a'j: per la akcent'ad'o de la nur formal'a silab'o »ar«, la atent'o de la aŭd'ant'o rekt'e est'as for'tir'it'a de la ĉef'aĵ'o, t. e. la vort'radik'o, al la mal'ĉef'aĵ'o: la sufiks'o. Oni leg'u kompar'e:

Id'o:	Esp.:
trad'ukar	traduki
obediar	obei
pun'isar	puni
kar'ezar	karesi k.t.p.

Kiel pli'a mal'agrabl'a sekv'o ven'as la ĝen'o de la fraz'akcent'o, kio en Id'o ĉiam okaz'as, kiam du'silab'a vort'o sekv'as la infinitiv'o'n. Ekz. »Me volas skribar karto« kontraŭ la flu'a Esperant'a »Mi volas skribi karton«. (Vid'u ankaŭ sub 8!)

Do, ni las'u sen'envi'e al Id'o ĝi'a'n »inter'naci'a'n« r, kaj ni konserv'u zorg'e ni'a'n »arbitr'a'n« i!

Du'a mal'traf'o laŭ fonetik'a vid'punkt'o est'as la fin'aĵ'o ez por la imperativ'o. Ankaŭ ĉi tiu fin'konsonant'o aŭd'ebl'iĝ'as nur, se oni ĝi'n laŭt'e zum'as; krom'e oni pov'as facil'e konfuz'i ez kaj is. Kontraŭ'e oni kompar'u la plen'voĉ'e kaj decid'e son'ant'a'n fin'a'n u en Esperant'o: lern'u kontraŭ lernez. La naci'a'j lingv'o'j plej mult'e hav'as la mol'a'n z-son'o'n intern'e aŭ komenc'e de la vort'o'j, mal'oft'e ĉe la fin'o. La kontraŭ'parol'o, ke la franc'a imperativ'o ankaŭ fin'iĝ'as je ez, kompren'ebl'e est'as stult'a, ĉar tiu ĉi z ne est'as prononc'at'a [ez = e].

La mal'long'ig'it'a'j'n konjug'form'o'j'n, kiu'j'n Id'o krom'e posed'as, Esperant'o ĉiu'temp'e pov'us en'konduk'i, se la bezon'o pri ili montr'iĝ'us kaj se iu aŭtoritat'o (reg'ist'ar'o'j, ne kelk'e da scienc'ul'o'j!) garanti'us ili'a'n en'konduk'o'n.

... Por ke oni ĝi'n forges'u ĝust'e en la plej neces'a okaz'o, kiel eĉ montr'as la ekzempl'o[76] de la »ver'e id'an'a leon'o« (tiel la »Id'an'o« titol'as S-ro'n Peus; neni'u ŝerc'o!) Ĉar ĉiu laŭ'vol'a uz'o de iu gramatik'a form'o postul'as de'nov'e special'a'n regul'o'n pri tio, kiam tiu regul'o est'as aplik'ot'a kaj kiam ne.

Sed per kio Id'o pag'as tiu'n »super'ec'o'n«? Per tio, ke ĝi, anstataŭ la dev'ig'a akuzativ'o, nun hav'as la dev'ig'a'n vort'ord'o'n kaj dev'as form'i ĉiu'n fraz'o'n laŭ la skem'o: subjekt'o, predikat'o, komplement'o. Sed oft'e ĝust'e la komplement'o est'as la ĉef'aĵ'o en la fraz'o, kiu'n oni tial vol'as met'i ĉe la komenc'o de la fraz'o.

Nu, est'as afer'o de gust'o, prefer'i unu aŭ la ali'a'n dev'ig'o'n; tia dev'ig'o ne est'as evit'ebl'a pro logik'a'j kaŭz'o'j. Ĉiu'okaz'e la akuzativ'o en Esperant'o hav'ig'as plej grand'a'n liber'ec'o'n pri la vort'ord'o (ŝat'ind'a'n precip'e ĉe parol'a uz'ad'o) kaj pli grand'a'n logik'a'n klar'ec'o'n (ŝat'ind'a'n precip'e laŭ scienc'a vid'punkt'o).

Anstataŭ tio ĝi aplik'as tie vort'o'j'n el mort'int'a lingv'o, la latin'a; anstataŭ tio oni dev'as lern'i en Id'o 24 divers'a'j'n element'o'j'n, kie sufiĉ'as en Esperant'o 14. Krom'e, la signif'o de tiu'j Esperant'o-vort'o'j tre preciz'e est'as logik'e difin'it'a per ili'a'j element'o'j. Ceter'e, la tiel'nom'at'a'j tabel'vort'o'j ne est'as arbitr'a'j: ĉiu'j vort'o'j kun la ne'difin'it'a senc'o komenc'iĝ'as per i, memor'ig'ant'a pri la German'a irgend; ĉiu'j demonstrativ'a'j per ti (Germ. d, Angl. th); ĉiu'j ne'a'j per ne komun'a al ĉiu'j lingv'o'j; ĉiu'j demand'a'j per la Franc'a ki (Germ. ĉiam w, Angl. wh).

Cert'e Id'o plen'um'is la princip'o'n de la maksimum'a inter'naci'ec'o, reg'ant'a'n ankaŭ en Esperant'o, pli konsekvenc'e ol Esperant'o, sed ankaŭ pli pedant'e. La kre'int'o'j de Id'o trakt'is tiu'n princip'o'n tro formal'e; ili ĝi'n konsider'as nur kiel nombr'a'n afer'o'n, kalkul'ant'e 1 Hispan'o'n (aŭ 1 Mez- aŭ Sud'amerik'an'o'n) aŭ 1 Sud'ital'o'n tiom, kiom 1 Franc'o'n, 1 German'o'n, 1 Angl'o'n kaj 1 Skandinav'o'n. Ali'a'vort'e: oni ne en'kalkul'is la kultur'valor'o'n de la divers'a'j naci'o'j, el kio sekv'as, ke Id'o dank’ al la Hispan'a kaj Ital'a lingv'o'j ricev'is tro Roman'a'n aspekt'o'n. Esperant'o just'a'manier'e koncesi'as al la Germanik'a'j lingv'o'j iom pli grand'a'n influ'o'n rilat'e al la vort'ar'o.

Se en la ĉi-supr'a ekzempl'o la Germ.: Kavallerie est'as citat'a por kavalo, est'as permes'at'a ankaŭ nom'i German'a'n Chevaux-legers kaj chevaleresk, sam'e Angl'a'n chivalrous por ĉeval'o, kiu laŭ tio ne est'as vort'o kon'at'a nur de Franc'o'j. Plu'e, la vort'o ĉeval'o tut'e ne est'as kripl'ig'it'a Franc'a vort'o; ali'e la Id'o'vort'o'j tuchar, chasar, chapelo, charniro, chanjar k. a. est'us sam'e kripl'ig'it'a Franc'lingv'o; ĉar Id'a ch = Esp. ĉ.

Kio'n oni mal'laŭd'as en la Esperant'a traduk'o? Ver'e, la vort'lud'o kaj la ironi'o inter la antaŭ'a kaj mal'antaŭ'a fraz'o de la German'a tekst'o est'as interpret'at'a per la Esperant'a traduk'o mult'e pli delikat'e ol per la Id'o'traduk'o, kie ili mal'aper'as per la special'a vort'o peskar anstataŭ fiŝ'kapt'i. Aŭ ĉu oni mal'laŭd'as la kun'met'it'aĵ'o'n fiŝ'kapt'i? Se jes, oni for'ig'u antaŭ'e el Id'o la form'o'j'n tronsidar (tron'sid'i), seglirar (vel'ŝip'vetur'i), trabapogar (apog'i per trab'o), k. c. (Flank'e dir'at'e: Leg'ant'e la Id'a'n tekst'o'n laŭt'e, oni de'nov'e ek'kon'as la ĝen'ant'a'n ritm'o'n de la fraz'o: Kaptar fishi.) Ceter'e oni pov'as dir'i en Esperant'o anstataŭ fiŝ'kapt'i ankaŭ fiŝ'ret'i aŭ fiŝ'hok'i.

Nun pri la ĝeneral'a pretend'o! La vort'o'deriv'o en Id'o laŭ'dir'e est'as klar'a, logik'a, regul'a per la princip'o de la renvers'ebl'ec'o, t. e. princip'o mal'facil'e kompren'ebl'a por simpl'a'j person'o'j, ankoraŭ pli mal'facil'e uz'ebl'a, precip'e en rapid'a inter'parol'ad'o; ĉar sekv'e de tiu princip'o Id'o ŝarĝ'as la komun'a'n lingv'o'n per tro grand'a nombr'o da afiks'o'j, sed tamen ne ating'as logik'a'n unu-senc'ec'o'n[77]. Kontraŭ tio, la princip'o'j de neces'o kaj sufiĉ'o, formul'it'a'j por Esperant'o de S-ro de Saussure, laŭ logik'a vid'punkt'o, ne nur est'as sam'valor'a'j, sed krom'e mult'e pli simpl'a'j, don'ant'e la neces'a'n liber'ec'o'n rilat'e al la aplik'o por person'o'j divers'kler'a'j.

Post'e sekv'as en la Id'o'tekst'o kiel ekzempl'o'j por la asert'it'a mal'logik'ec'o de Esperant'o la verb'o'j kron'i, bros'i, plum'i, rem'i.

(Inter ili re'e trov'iĝ'as mal'ĝust'a Esperant'o'vort'o: Plum'i anstataŭ sen'plum'ig'i.)

Esperant'o deriv'ig'as la vort'o'j'n kron'i kaj bros'i rekt'e el la substantiv'o'j, sekv'ant'e la kutim'o'n en ĉiu'j naci'lingv'o'j: Fr.: couronne, couronner, Germ.: Kron'e, krönen; It.: corona, coronare; Hisp.: corona, coronar; Angl.: crown, to crown. Sam'e: brosse, brosser; Bürste, bürsten; spazzola, spazzolare; cepilo, cepilar; brush, to brush.

Fin'e la verk'int'o de la Id'o-tekst'o daŭr'ig'as, konfid'ant'e la absolut'a'n regul'ec'o'n de la deriv'o:

Nu, se oni konfid'us la pretend'it'a'n regul'a'n deriv'o'n, oni tuj ven'as en inter'prem'o'n inter si'a propr'a intelekt'o kaj la oficial'a Id'o-vort'ar'o. Ekz. oni ne pov'as traduk'i: martelar per martel'il'o (martel'i per martel'o), limar per lim'il'o (fajl'i per fajl'il'o), kriblar per kribl'il'o (kribr'i per kribr'il'o), frenar per frenilo (halt'ig'i per halt'ig'il'o); sed oni dev'as deriv'ig'i: martelagar per martel'o, limagar per lim'o, kriblagar per kribl'o, frenagar per freno, kaj mult'e da simil'a'j ekzempl'o'j.

La logik'a rilat'o inter ĉiu'j tiu'j vort'o'j est'as la sam'a kiel inter rem'i kaj rem'il'o.

Kontraŭ la ebl'ec'o, ke iu person'o uz'as mal'bon'a'j'n vort'o'j'n en si'a'j tekst'o'j, Id'o ne est'as ŝirm'at'a, tut'e sam'e kiel Esperant'o. Sed ke tia'j vort'o'j far'iĝ'as oficial'a'j vort'o'j de la lingv'o, kontraŭ tio Esperant'o sam'e kiel Id'o est'as ŝirm'at'a per si'a Lingv'a Akademi'o.

Ke la Id'o-Akademi'o kontrast'e al la Esperant'o-Akademi'o konsist'as, laŭ'dir'e, el »kompetent'a'j« vir'o'j, tio bezon'as tre fund'a'n pruv'o'n. La fakt'o, ke du lingv'ist'o'j aparten'as al ĝi, cert'e ne jam est'as pruv'o; ĉar disput'is ja la lingv'ist'ik'o, ankoraŭ ĝis nun, eĉ kontraŭ la ebl'ec'o de art'e'far'it'a lingv'o, ankaŭ kiam jam ekzist'is la plej evident'a'j pruv'o'j por ĝi. Ĉar la universal'a help'lingv'o est'as tut'e nov'a kamp'o por la ĝeneral'a filologi'o. Jen la ne-filolog'o si'n okup'int'a mult'a'j'n jar'o'j'n praktik'e kaj teori'e pri la afer'o, eventual'e est'as mult'e pli kompetent'a, special'e pri la postul'o de la simpl'ec'o kaj facil'ec'o, ol lingv'ist'o ekip'it'a je instru'it'ec'o kaj ampleks'a lingv'o'sci'o.

Ke ankaŭ la Esperant'o-Akademi'o star'ig'is preciz'a'j'n princip'o'j'n, laŭ kiu'j la evolu'ad'o de la lingv'o est'as regul'ig'at'a, tio'n la verk'int'o de la ĉi supr'a'j lini'o'j dev'us sci'i. Sed kial? La »kompetent'a'j vir'o'j« laŭ li ja nur sid'as en la Id'o-Akademi'o. Ke Esperant'o jam tra'viv'is prosper'e kvar'on'a'n jar'cent'o'n, pruv'ant'e dum tiu temp'o plej konfid'ind'a'n evolu'ad'o'n, pri tiu fakt'o li silent'as.

La unu'a fraz'o tut'e ne esprim'as fakt'o'n, sed nur'a'n dezir'o'n de la skrib'int'o. Se oni substitu'as en ĝi la vort'o'n »Id'o« per »Esperant'o«, ĝi mult'e pli ĝust'iĝ'as.

La period'o de stabil'ec'o en Id'o, en'konduk'it'a nur de'post la jar'o 1912, daŭr'os nur tiel long'e, kiel la »kompetent'a'j vir'o'j« en la Akademi'o ĝi'n konserv'os. (Kon'at'e est'as, ke la en'konduk'o de la stabil'ec'o hav'as mult'e da kontraŭ'ul'o'j en la Id'ist'a rond'o mem.) Sed kiam tiu'j vir'o'j re'e ŝanĝ'os si'a'n scienc'a'n opini'o'n—kio jam okaz'is divers'foj'e—, aŭ kiam nov'a'j labor'em'a'j vir'o'j al'iĝ'os al la Akademi'o, tiam la stabil'ec'o de la lingv'o facil'e pov'os ek'ŝancel'iĝ'i. Ĉar sur lingv'a kamp'o oni sufiĉ'e facil'e pov'as »scienc'e« pruv'i preskaŭ mal'a'j'n teori'o'j'n.

La fraz'o, ke Esperant'o dev'as konserv'i ĉiu'j'n mank'o'j'n kaj ne'perfekt'aĵ'o'j'n, est'as unu el tiu'j erar'ig'ant'a'j asert'o'j, kiu'j'n la Id'ist'o'j konstant'e dis'port'ig'as pri Esperant'o, kontraŭ kio parol'as la tut'a ĝis'nun'a evolu'ad'o de Esperant'o. La verk'int'o mem dev'as post'e konfes'i, ke tia »sankt'a ne'tuŝ'ebl'ec'o« de la Fundament'o ne ekzist'as, ke, kie evident'a'j mank'o'j est'as en'ten'at'a'j en ĝi, tiu'j est'as for'ig'at'a'j.

Pri la praktik'a neces'ec'o de firm'a baz'o, pri la ĝis'nun'a evolu'ad'o de Esperant'o, pri la star'ig'o de scienc'a'j vort'ar'o'j en Esperant'o, la verk'int'o ŝajn'e neni'o'n sci'as aŭ vol'as sci'i.

»La ne'tuŝ'ebl'a fundament'o de Id'o est'as: 1^e la simpl'ec'o de la gramatik'o; 2^e la ĝust'ec'o de la deriv'o; 3^e la inter'naci'ec'o de la vort'radik'o'j«, sed li forges'as, ke tiu'j ĉi tri ide'o'j: simpl'ec'o, ĝust'ec'o kaj inter'naci'ec'o, est'as nur relativ'a'j ide'o'j, mal'sam'a'j laŭ profesi'o, naci'ec'o kaj kler'ec'o de tiu'j person'o'j, kiu'j dev'as gard'i ili'n. Do, Id'o hav'as ŝancel'iĝ'a'n fundament'o'n, Esperant'o firm'a'n.

Kontraŭ tiu'j »10 super'ec'o'j de Id'o« star'as unu super'ec'o de Esperant'o kompens'ant'a ĉiu'j'n dek: t. e. la mult'jar'a pruv'ad'o de la taŭg'ec'o de Esperant'o sur ĉiu'j kamp'o'j, en komerc'o kaj industri'o, scienc'o kaj art'o, dum la vojaĝ'o, je skrib'a kaj parol'a uz'ad'o, ne nur por la inter'rilat'o'j de scienc'e instru'it'o'j, sed ankaŭ de person'o'j kun plej simpl'a kler'ec'o.—Ĉiu'flank'e montr'it'a taŭg'ec'o sol'e est'as la ver'a pruv'il'o pri ĝust'a teori'a fundament'o en tia afer'o eminent'e praktik'a, kia est'as help'lingv'o.

Pied'not'o'j

[75] »Inform'a Bulten'o« 1, p. 15-22.

[76] Gautherot-Meier, Esperant'o kaj Id'o, p. 10.

[77] Vid'u: Haller, Esp. und Id'o und di'e Forderungen der Wissenschaft (»Ĉirkaŭ la Mond'o«, 1912, n-ro'j 9 k. 10); de Saussure, La logik'a baz'o de vort'farad'o en Esperant'o; C. Aymonier, Pri Esperant'o; Gautherot, La Question de la Langue auxiliaire internationale.

1. La Akademi'o opini'as, ke la vort'farad'o en Esperant'o est'as fond'it'a sur la logik'a kaj sen'per'a konstru'o de ĉiu apart'a vort'o, kaj ne sur tiel nom'it'a'j »regul'o'j de deriv'ad'o«; ke regul'o'j de deriv'ad'o mal'util'us al la lingv'o, ag'ant'e kontraŭ ĝi'a normal'a funkci'ad'o, ke tia'j regul'o'j al'port'us arbitr'a'j'n element'o'j'n, ĝen'ant'a'j'n por la skrib'at'a lingv'o kaj mal'util'a'j'n por la parol'at'a lingv'o.

2. La Akademi'o'j opini'as, ke kelk'a'j aŭtor'o'j tro'uz'as sufiks'o'j'n: tio est'as preskaŭ ne'evit'ebl'a en la parol'at'a lingv'o, sed tio est'ig'as la skrib'at'a'n lingv'o'n ne'neces'e pez'a. La kaŭz'o de tiu tro'uz'o kuŝ'as en la fakt'o, ke ne'vol'e oni oft'e tro insist'as sur ĉiu esprim'ot'a ide'o, por ĝi'n penetr'ig'i pli fort'e en spirit'o'n de l’ aŭskult'ant'o aŭ de l’ leg'ant'o. Ĉar ali'flank'e, oni ne dev'as tiom ŝpar'eg'i la sufiks'o'j'n, ke la vort'o'j far'iĝ'as ne'kompren'ebl'a'j, est'as konsil'ind'e difin'i la lim'o'j'n, inter kiu'j oni dev'as rest'i, tia'manier'e ke oni las'os al arbitr'o kaj al person'a'j prefer'o'j rol'o'n kiel ebl'e plej mal'grand'a'n.

La Akademi'o do rekomend'as al la Esperant'ist'a'j aŭtor'o'j, ke ili sekv'u la du jen'a'j'n princip'o'j'n, kiu'j kontraŭ'star'as unu la ali'a'n kaj est'as la logik'a baz'o de vort'farad'o en Esperant'o:

Pied'not'o

[78] »Oficial'a Gazet'o Esperant'ist'a« V, 11 (1913), p. 271-272.

Esper'ebl'e la stud'int'o'j de ĉi tiu libr'o dezir'as, si'n okup'i pli profund'e pri la tie alud'it'a'j demand'o'j koncern'e al Esperant'o kaj Esperant'ism'o, ili'a histori'o, evolu'o, organiz'o k.t.p. Al ili mi rekomend'as la stud'ad'o'n de jen'a'j verk'o'j:

Pied'not'o

* Prov'o'j'n vid'u antaŭ'e!

B. Organiz'o
A. Histori'o	Paĝ'o
L. Einstein, Al la histori'o de la prov'o'j de lingv'o'j tut'mond'a'j de Leibniz ĝis la nun'a temp'o	5
Leon'o Zamenhof, El la biografi'o de D-ro L. L. Zamenhof	15
L. L. Zamenhof, Leter'o pri la de'ven'o de Esperant'o	22
E. Privat, Amerik'a Filozofi'a societ'o kaj Esperant'o	28
K. Steier, La unu'a temp'o de Esperant'o en German'lingv'uj'o	32
L. L. Zamenhof, Leopold Einstein	37
A. Zakrzewski, La unu'a gazet'o Esperant'ist'a	39
Firm'o Hachette kaj Esperant'o	45
A. Möbusz, La universal'a'j kongres'o'j de Esperant'o	50
L. L. Zamenhof, Kongres'parol'ad'o'j	53
1^a Kongres'o en Boulogne	53
Al'don'o: Deklaraci'o pri Esperant'ism'o	60
II^a Kongres'o en Genève	62
Al'don'o: Deklaraci'o pri neŭtral'ec'o de la kongres'o'j de Esperant'o	68
III^a Kongres'o en Cambridge	69
Parol'ad'o de D-ro L. L. Zamenhof en la Guildhall (London)	77
Iv^a Kongres'o en Dresden	80
V^a Kongres'o en Barcelona	87
Vi^a Kongres'o en Washington	89
Vi'i^a Kongres'o en Antwerpen	96
VIII^a Kongres'o en Krakow	100
Oficial'a'j instituci'o'j	106
Regul'ar'o de la Lingv'a Komitat'o	107
Nom'ar'o de la Akademi'an'o'j kaj Lingv'o'komitat'an'o'j	111
Deklaraci'o de la Akademi'o	112
Konstant'a Komitat'o de la Kongres'o'j	116
Kongres'a Regul'ar'o	117
Al'don'o al la regul'ar'o de la Kongres'o'j	121
Regul'ar'o por la kun'sid'o'j de la Kongres'o'j	122
Fond'o de Esperant'ist'a Centr'a Ofic'ej'o en Par'is	123
Klar'ig'o. Komunik'aĵ'o de D-ro L. L. Zamenhof	124
Esperant'ist'a Centr'a Ofic'ej'o	125
K. Bein, Pri inter'naci'a organizaci'o de Esperant'o	128
L. L. Zamenhof, Propon'o pri la organiz'o de ni'a'j Kongres'o'j	133
G. Chavet, Raport'o pri la projekt'o de Inter'naci'a Reprezent'ant'ar'o de la Esperant'ist'a'j Societ'o'j	134
Komisi'o por ĝeneral'a organiz'aĵ'o	140
L. L. Zamenhof, Leter'o pri Rajt'ig'it'a'j Deleg'it'o'j kaj pri la Centr'a organiz'o	141
Regul'ar'o de la Inter'naci'a Unu'iĝ'o de Esperant'ist'a'j Societ'o'j	148
Statut'o de la Universal'a Esperant'o-Asoci'o (UEA)	150
C. Lingv'a'j Demand'o'j
L. L. Zamenhof, Antaŭ'parol'o al la »Fundament'o de Esperant'o«	170
L. L. Zamenhof, Cirkuler'a leter'o al ĉiu'j Esperant'ist'o'j	175
B. Kotzin, Pri Delegaci'o	179
P. Haller, La 10 super'ec'o'j de Id'o kontraŭ Esperant'o kaj 10 respond'o'j al ili	188
Pri la vort'farad'o	196
Al'don'o: Literatur'a montr'il'o	198

Dokument'o'j de Esperant'o

Antaŭ'parol'o

A. Histori'o

Al la histori'o de la prov'o'j de lingv'o'j tut'mond'a'j de Leibniz ĝis la nun'a temp'o

El la biografi'o de D-ro L. L. Zamenhof

Leter'o pri la de'ven'o de Esperant'o

Amerik'a Filozofi'a Societ'o kaj »Al'don'o al la Du'a Libr'o«

La unu'a temp'o de Esperant'o en German'lingv'uj'o

Leopold Einstein

La unu'a gazet'o Esperant'ist'a

Firm'o Hachette kaj Esperant'o[20]

La universal'a'j kongres'o'j de Esperant'o

Parol'ad'o de D-ro L. L. Zamenhof

Parol'ad'o de D-ro L. L. Zamenhof

Parol'ad'o de D-ro L. L. Zamenhof

Parol'ad'o de D-ro L. L. Zamenhof

Parol'ad'o de D-ro L. L. Zamenhof

Parol'ad'o de D-ro L. L. Zamenhof

Parol'ad'o de D-ro L. L. Zamenhof

Parol'ad'o de D-ro L. L. Zamenhof

Parol'ad'o de D-ro L. L. Zamenhof

B. Organiz'o

Oficial'a'j Instituci'o'j

Regul'ar'o de la Lingv'a Komitat'o[39]

I. Cel'o.

II. Nombr'o de an'o'j.

III. Daŭr'o de la ofic'o de an'o.

Iv. Elekt'o de la an'o'j.

V. Rol'o de la an'o'j de la Komitat'o.

Vi. Oficial'a organ'o.

Vi'i. Eks'ig'o'j.

VIII. Elekt'o de la Akademi'o.

IX. Estr'ar'o.

X. Labor'o de la Akademi'o.

XI. Naci'a'j sub'komitat'o'j.

XII. Rekompenc'o de Libr'o'j.

XIII. Special'a'j Komisi'o'j.

XIV. Decid'o'j de la Akademi'o.

XV. Ŝanĝ'o'j en la Regul'ar'o.

Nom'ar'o de la an'o'j de la Akademi'o kaj de la Lingv'a Komitat'o

Deklaraci'o de la Akademi'o

1. Difin'o kaj dev'o'j de la Esperant'ist'ar'o

2. Difin'o kaj dev'o'j de la Lingv'a'j Instituci'o'j

Konstant'a Komitat'o de la Kongres'o'j

Kongres'a Regul'ar'o[41]

1. Konsist'o de la Kongres'o.

2. Cel'o de la Kongres'o.

3. Konstant'a Kongres'a Komitat'o.

4. Kongres'a Estr'ar'o.

5. Special'a'j Sekci'o'j.

6. Kongres'a'j Konsil'iĝ'o'j.

Al'don'o al la regul'ar'o de la kongres'o'j

Regul'ar'o por la kun'sid'o'j de la Kongres'o'j

Fond'o de Esperant'ist'a Centr'a Ofic'ej'o en Par'is

Klar'ig'o

Esperant'ist'a Centr'a Ofic'ej'o[54]

Pri inter'naci'a organizaci'o de Esperant'o

Propon'o pri la organiz'o de ni'a'j Kongres'o'j

Raport'o pri la projekt'o de Inter'naci'a Reprezent'ant'ar'o de la Esperant'ist'a'j Societ'o'j

Komisi'o por ĝeneral'a organiz'aĵ'o

Leter'o pri Rajt'ig'it'a'j Deleg'it'o'j kaj pri la Centr'a organiz'o

Regul'ar'o de la Inter'naci'a Unu'iĝ'o de Esperant'ist'a'j Societ'o'j (I.U.E.S.)

Statut'o de la Universal'a Esperant'o-Asoci'o (UEA)

I. Cel'o'j kaj princip'o'j

II. Membr'o'j, Fak'o'j, Societ'o'j

III. Deleg'it'o'j kaj Ĉef'deleg'it'o'j

Iv. Centr'a Organiz'o

V. Administr'ad'o

Vi. Serv'o'j

C. Lingv'a'j Demand'o'j

Antaŭ'parol'o al la »Fundament'o de Esperant'o«

Cirkuler'a leter'o al ĉiu'j Esperant'ist'o'j[64]

Pri Delegaci'o

La „10 super'ec'o'j de Id'o kontraŭ Esperant'o“ kaj 10 respond'o'j al ili

Pri la vort'farad'o

Literatur'a montr'il'o