Tekst'ar'o de Esperant'o

Impres'o'j de sved'o'j, vojaĝ'ant'a'j en Rus'uj'o

Lingv'o Inter'naci'a, prov'numer'o, decembr'o 1895

“Vi est'as tre feliĉ'a hom'o, kiu pov'as vojaĝ'i. Sed en Rus'uj'o! Ĉe ni'a'j hered'a'j mal'amik'o'j! Mi ver'e tim'as, ke mi Vi'n neniam re'vid'os!” — Tiel, proksim'um'e, skrib'is al mi bon'a amik'o, respond'ant'e la leter'o'n, en kiu mi anonc'is al li mi'a'n decid'o'n vetur'i en Rus'uj'o'n. Mi rid'is, leg'ant'e la infan'a'j'n lini'o'j'n. Mi ne hav'is tia'n tim'o'n. Tamen, mi dev'as konfes'i, — se mi sincer'e parol'as, — ke mi ne ir'is al la rus'o'j kiel al amik'o'j; mi ir'is Rus'uj'o'n por ek'vid'i, mi pens'is, popol'o'n, kiu dank’ al ĝi'a ankoraŭ iom barbar'a kaj halt'ig'it'a stat'o dev'as est'i interes'ant'a por mi, okcident'a eŭrop'an'o kaj, kvazaŭ an'o de unu el la plej kultiv'it'a'j naci'o'j de l’ mond'o.

Kaj re'ven'int'e hejm'e'n, kiu'n mi trov'is prav'a, mi'n mem, aŭ mi'a'n amik'o'n, aŭ, ebl'e, neniu'n el ambaŭ? Vi vid'os.

Mi kon'is en la tut'a Rus'uj'o ne pli ol du, ebl'e tri person'o'j'n, kaj la lingv'o rus'a est'is al mi, kaj est'as ankoraŭ ne'kon'at'a kamp'o. Mi'a kun'vojaĝ'ant'o est'is — se ebl'e — preskaŭ pli ne'kon'ant'a. Kiel do ek'risk'i tra'vetur'i land'o'n fremd'a'n, kies loĝ'ant'o'j'n, lingv'o'n kaj ĉiu'j'n rilat'o'j'n mi tut'e ne kon'as? Sed la jun'ec'o est'as esperant'a, kaj post'e: ni ambaŭ est'as esperant'ist'o'j. Jen, ver'e, la unu'a ig'il'o vizit'i Rus'uj'o'n. Unu el la du-tri iom al mi kon'at'a'j rus'o'j, ankaŭ esperant'ist'o, invit'is mi'n far'i vizit'o'n en Jalt'a, la “faŝonabla” urb'et'o sur Krim, loĝ'i ĉe li kaj ricev'i de li ĉio'n, kio'n mi bezon'os (ah, mi'a mal'bon'e profet'ant'a amik'o! Kie est'as vi'a'j “hered'a'j mal'amik'o'j”? — tre afabl'a'j, ŝajn'as al mi!). Mi sci'is ankaŭ, ke preskaŭ en ĉiu rus'a urb'o ekzist'as kelk'a'j esperant'ist'o'j, kiu'j ebl'e mi'n help'us. Ĉu mi est'is prav'a en tiu esper'o? Vi vid'os.

Kaj ni el'vetur'is; mi tra Finn'uj'o velociped'e, tra la plej bel'a, plej ĉarm'a land'o, ĉe la plej “lojal'a” popol'o; mi'a amik'o post'e per vapor'ŝip'o rekt'e al Peterburgo. Tie ni renkont'is unu la ali'a'n.

Peterburgo en juni'o ne est'as Peterburgo. Oni ĝi'n dir'is al mi kaj mi mem pov'is ĝi'n kompren'i. Sed ni ne pov'is rest'i en la urb'o ĝis ĝi de'nov'e far'iĝ'os Peterburgo; ni rest'is 8 tag'o'j'n — kaj est'is rav'it'a'j. Kvankam Peterburgo ne pov'as egal'iĝ'i kun ni'a ĉef'urb'o rilat'e la situaci'o, la natur'a bel'ec'o kaj la art'a'j konstru'aĵ'o'j, tamen ĝi ŝajn'is al ni tre interes'a kaj, part'e, tre bel'a. Special'e ni'n interes'is la preĝ'ej'o'j kaj la religi'a'j ceremoni'o'j, post'e la reĝ'a palac'o (“palac'o de vintr'o”), la muze'o'j, la Gostinnij Dvor, la bazar'o kaj la “izvoŝĉikoj” (vetur'ig'ist'o'j), kies strang'a'j figur'o'j kaj mal'mult'e'pez'a'j, rapid'a'j vetur'il'o'j al ni mult'e plaĉ'is. En Peterburgo mi far'is la unu'a'n spert'o'n en esperant'a parol'ad'o, renkont'int'e unu est'o'n, sinjor'o'n W. Waher, kiu tut'e ne sci'as ali'a'j'n lingv'o'j'n krom rus'a kaj est'a, de kiu'j ambaŭ mi ne sci'is eĉ vort'o'n. Ni tamen fervor'e parol'ad'is en la lingv'o Esperant'o, kvankam ni ambaŭ nun la unu'a foj'o hav'is okaz'o'n parol'i en ĝi kun person'o de ali'a naci'o.

Sed en Moskvo mi hav'is pli grav'a'n spert'o'n. Tie mi en daŭr'o de la tut'a tag'o est'is kun'e kun s-ro Puĉkovski, kiu tut'e liber'e uz'as ni'a'n lingv'o'n. Ni'a kun'est'ad'o est'is por mi tre agrabl'a. Tie ankaŭ mi kon'at'iĝ'is kun kelk'a'j ali'a'j adept'o'j de la lingv'o inter'naci'a kaj kompren'ebl'e ni uz'ad'is sol'e ni'a'n komun'a'n lingv'o'n. La moskvaj amik'o'j montr'is al ni ĉio'n vid'ind'a'n en la urb'o kaj ni est'is efektiv'e rav'it'a'j de la amas'o'j da antikv'a'j konstru'aĵ'o'j tre mal'ordinar'a'j, strang'a'j kaj bel'a'j, — precip'e, kompren'ebl'e, la Kreml.

El Moskvo la fer'voj'a vagon'ar'o ni'n konduk'is dum tri tag'o'j kaj tri nokt'o'j trans la grand'eg'a rus'a step'o ĝis Sevastopolo. La voj'o est'as long'a kaj ne tre bel'a, tamen interes'a, se oni hav'as la okul'o'j'n mal'ferm'it'a'j'n por la lum-efekt'o'j, kiu'j'n efik'as en la step'a pejzaĝ'o, la sun'o ĉe ĝi'a lev'iĝ'o kaj mal'lev'iĝ'o, la lun'o, la stel'o'j, kaj por la karakteristik'a'j diferenc'o'j inter la hom'o'j, kiu'j tag'o post tag'o aper'as, mal'aper'as antaŭ ili.

En Sevastopolo ni rest'is du tag'o'j'n, vid'is la vid'ind'aĵ'o'j'n en kaj ĉirkaŭ la urb'o kaj for'vetur'is Jalt'o'n en poŝt'a vetur'il'o. La voj'o konduk'as super la alt'a'j mont'o'j al “Bajdarskij vorota” (Bajdara pord'eg'o), kie ni rest'is dum la nokt'o, kaj maten'e, tre fru'e, ni far'is la mir'ind'e bel'a'n voj'o'n el tiu ĉi lok'o al Jalt'o. El Jalt'o, el tiu ĉi bel'et'a urb'et'o, kie ni'n regal'is kun neniam lac'iĝ'ant'a gast'am'ec'o ni'a amik'o, la fervor'a esperant'ist'o, d-ro Ostrovski, ni far'is kelk'a'j'n pied'ir'ad'o'j'n kaj vetur'ad'o'j'n al la plej rimark'ind'a'j lok'o'j de l’ sud'a Krim'o: Baĥĉi-Saraj, Ĉatir-Dag, Aluŝta, Alupka, Aj-Petri k. c. Vort'o'j ne pov'as esprim'i ni'a'n rav'o'n, vid'ant'e tiu'n bel'ec'o'n de l’ natur'o kaj bon'ec'o'n de l’ hom'o'j, kiu'n montr'is al ni ni'a est'ad'o en Krim; ankoraŭ nun, kiam ni parol'as pri ĝi, okaz'as ke la kor'o bat'eg'as, la okul'o plor'et'as kaj la voĉ'o en'gorĝ'iĝ'as ...

El Jalt'o, la vapor'ŝip'o Miĥail ni'n for'port'is preter la Krim'a mont'ar'o, nun last'e vid'it'a, ĝis Odeso. Se ni en ali'a'j lok'o'j vid'is pli mult'e, ol en Odeso, tie ĉi tamen pli klar'e ol ali'e, escept'int'e Jalt'o'n, ek'bril'is por ni la karakter'o de l’ rus'o'j kaj rus'in'o'j en ĝi'a'j la plej bon'a'j ec'o'j: sen'fin'a am'ind'ec'o, sen'lim'a bon'kor'ec'o, mir'ind'a gast'am'ec'o, estim'eg'ind'a profund'ec'o de la pens'o'j kaj sent'o'j, envi'ind'a entuziasm'o por alt'a'j, ideal'a'j cel'o'j. Neniam el'ir'os el la kor'o la memor'o pri tiu'j tag'o'j, tag'o'j de la plej grand'a, plej pur'a ĝoj'o. La vok'o de ni'a'j anim'o'j kaj de ni'a'j gorĝ'o'j est'is: viv'u la rus'o'j kaj viv'u Esperant'o! Ke tiu vok'o pov'u est'i aŭd'it'a de ĉiu'j rus'a'j orel'o'j! Kie do est'as, mi'a sved'a amik'o, vi'a'j “hered'a'j mal'amik'o'j”? — Mal'aper'is kun la nebul'o'j de antikv'a'j mal'lum'a'j temp'o'j! Neniam ili re'ven'u!

El Odeso ĝis Konstantinopol'o

Lingv'o Inter'naci'a, mart'o 1896

En Odeso. Agrabl'a ŝip'o. — Sur Mar'o Nigr'a. — La verd'a radi'o. Vent'eg'o sur la mar'o. — Bospor'o kaj Konstantinopol'o.

Odesso, — Adessa dir'as la rus'o'j, — kuŝ'as apud golf'o de Mar'o Nigr'a. La urb'o si'n lev'as teras'e de la bord'o, tiel ke oni hav'as el ĝi'a'j pli alt'a'j part'o'j la plej ĉarm'a'n vid'aĵ'o'n super la bord'o kaj haven'o tie mal'supr'e kaj super la bril'et'ant'a akv'o de l’ golf'o. La haven'o ceter'e est'as la plej grand'a vid'ind'aĵ'o de Odesso. Du grand'eg'a'j ond'romp'il'o'j (fr. “brise-lames” angl. “breakwater”) el'etend'as si'a'j'n long'a'j'n mal'larĝ'a'j'n brak'o'j'n en la golf'o'n kaj ĉirkaŭ'pren'as la akv'o'supr'aĵ'o'n, kie ŝip'o'j el la kvar flank'o'j de l’ mond'o mal'vast'iĝ'as je l’ plac'o. Terur'a'j grand'eg'ul'o'j, konstru'it'a'j tut'e el fer'o, kuŝ'as en sen'inter'romp'a'j vic'o'j laŭ'long'e la sur'bord'o kaj plen'ig'as si'a'n intern'o'n per mil'o'j de sak'o'j da gren'o el la frukt'o'port'a'j kamp'o'j de Sud'a Rus'uj'o. Nud'pied'a'j haven'a'j port'ist'o'j, tre mal'bon'e estim'ind'a'j, vest'it'a'j en dis'ŝir'it'a ĉemiz'o kaj tru'a pantalon'o, aŭ eĉ nur en unu el tiu'j du, port'as la sak'o'n post sak'o el plen'ŝarg'it'a'j vagon'o'j kaj mal'plen'ig'as ili'n en la ne'sat'ig'ebl'a'n faŭk'o'n de l’ ŝip'a kavern'o. La ĉen'o'j de vapor'kran'o'j grinc'as kaj krak'as, ŝip'sub'estr'o'j kri'as kaj ĵur'as en dek'kvin lingv'o'j, lokomotiv'o'j sur la sur'bord'o sibl'as, muĝ'as kaj fajf'as, est'as viv'o kaj mov'o en ĉio, kaj oni preskaŭ sent'as kap'turn'ad'o'n, rigard'ant'e ĝi'n. — Tiel daŭr'iĝ'as dum la tut'a tag'o, sed iom antaŭ la 8-a hor'o vesper'e fin'iĝ'as ĉia labor'o, la haven'ist'o'j for'ir'as por trink'i glas'o'n da te'o aŭ da brand'o kaj dorm'i en la mal'pur'a'j, mal'bon'odor'a'j hund'uj'o'j en mal'larĝ'a'j kaj mal'pur'a'j strat'et'o'j ĉe la haven'o; ĉiu'j ne'rajt'ig'it'o'j est'as for'ig'at'a'j el la ferm'it'a region'o de l’ haven'o, la krad'o'j de la pord'eg'o'j ŝlos'at'a'j, ĉio far'iĝ'as silent'a kaj neni'a son'o est'as aŭ dat'a krom la plaŭd'ad'o de l’ ond'o'j kaj la mezur'a'j paŝ'o'j de l’ haven'a'j gard'ist'o'j, kiu'j laŭ si'a dev'o observ'as, ke neni'u el'ir'u aŭ en'ir'u dum la nokt'o.

Ni ven'is, mi kaj mi'a koleg'o en la vojaĝ'o tra Rus'uj'o, el Sevastopolo Odeson, intenc'ant'e rest'i en tiu ĉi urb'o nur du tag'o'j'n ĉe kelk'a'j tie loĝ'ant'a'j esperant'ist'o'j. En ili'a societ'o ni vid'is ĉio'n, kio'n da interes'o hav'as la urb'o, la antaŭ ne'long'e konstru'it'a'n ne'ordinar'e bel'a'n kaj impoz'ant'a'n teatr'o'n, kie ni aŭskult'is la tre am'at'a'n en Rus'uj'o oper'o'n “Viv'o por la Car” de Glinka, — la Aleksanderpark'o'n, kiu kuŝ'as apud la ruin'o'j de mal'nov'a fortik'aĵ'o, kaj fin'e — grand'a'n kaj mal'grand'a'n Fontan'o'j'n, — la antaŭ'urb'o'j'n de Odeso apud la bord'o mem de l’ Mar'o Nigr'a kun bon'a'j lok'o'j por ban'ad'o kaj kun bel'et'a'j somer-loĝ'ej'o'j, en'met'it'a'j inter la plej freŝ'a verd'aĵ'o. — Kaj nun ni dev'is dir'i adiaŭ al ni'a'j kar'a'j esperant'ist'a'j amik'o'j kaj sam'foj'e ankaŭ for'las'i la land'o'n, en kiu ni pas'ig'is kvin semajn'o'j'n, tiel riĉ'a'j'n de bel'a'j kaj ne'for'ig'ebl'a'j impres'o'j de la plej interes'a land'o kaj de popol'o, kiu per san'a kaj natur'a gaj'ec'o, per mal'ordinar'e afabl'ec'a karakter'o, per la tut'e ne'merit'a kaj tial ankoraŭ pli dank'ind'a bon'ec'o kaj gast'am'ec'o rilat'e ni'n fremd'ul'o'j'n tut'e al'milit'is al si ni'a'j'n kor'o'j'n.

Ni'a voj'o est'is al Konstantinopol'o kaj, ĉar la ordinar'a'j pasaĝer'a'j vapor'ŝip'o'j ne for'ir'ad'is en la konven'a por ni temp'o, ni konsent'is kun la kapitan'o de angl'a komerc'a ŝip'o Fernlands, ke ni ir'u kun li. Ni al'ven'is la vapor'ŝip'o'n en tut'e ĝust'a temp'o: preciz'e en 4:a hor'o ni dev'is ven'i, est'is la kapitan'o dir'int'a.

Est'is ne'ordinar'a trankvil'ec'o sur la ŝip'o; neni'u hom'o aper'is, krom la stevard'o kaj iu haven'ist'o, kiu ferm'is la “tru'o'n” de la grand'a ŝip'a kavern'o, — kaj fin'e la sub'kapitan'o, kiu, vid'ebl'e atak'at'a de mal'gaj'a'j pens'o'j, ir'ad'is sur la ferdek'o. Ĝi ne est'is mir'ind'a: ni baldaŭ ek'aŭd'is, ke la kapitan'o kuŝ'is mal'sobr'a en si'a kajut'o, ke tri kvar'on'o'j de la ŝip'an'ar'o for'kur'is kaj ke la kvar'a sekv'is la ekzempl'o'n de si'a estr'o.

Post mal'long'a temp'o al'ven'as du haven'a'j soldat'o'j, tir'eg'ant'a'j individu'o'n, kiu'n ili trov'is du'on'viv'a'n pro mal'sobr'aĵ'o en ia drink'ej'o; li akcept'as pied'puŝ'o'n de l’ sub'kapitan'o kaj puŝ'iĝ'as sub la ferdek'o'n. Ali'a patrol'o tren'as kun si par'o'n da “knab'o'j”, kiu'j “mit aller Gewalt” vol'as aranĝ'i bat'iĝ'ad'o'n inter si kaj kun la gard'ant'o'j; ili tamen est'as venk'at'a'j kaj al'port'at'a'j ŝip'o'n. — Kaj tiel iom post iom kolekt'iĝ'as la konfid'ind'a an'ar'o, kiu dev'os ni'n konduk'i ĝis Konstantinopol'o.

Tiam subit'e oni aŭd'as laŭt'a'n son'o'n, kvazaŭ revolver'a'n ek'paf'o'n, sekv'it'a'n de infernaj kri'eg'o'j el l’ intern'aĵ'o de l’ ŝip'o, kaj ĉie est'as kri'o kaj bru'o; post kelk'a'j moment'o'j aper'as vir'o, kur'eg'ant'a supr'e'n laŭ la ŝtup'ar'o de l’ kajut'o, kun sang'it'a vizaĝ'o, kaj kri'as, ke “the captain” paf'is, vol'ant'e mort'ig'i li'n, kaj bat'is li'n en frunt'o'n per la revolver'a ten'il'o. Post li ven'as kelk'a'j sobr'a'j (relativ'e) vir'o'j, kiu'j moment'e lig'as la man'o'j'n de l’ unu'a per fortik'a ŝnur'eg'o, dum li kri'as laŭ'fort'e, kaj la sub kapitan'o klar'ig'as, ke la hom'o est'is arogant'a kontraŭ la ŝip'estr'o, ke tiu ĉi daŭr'ig'as est'i mort-mal'sobr'a kaj ke la ŝip'o pov'os for'ir'i nur en la sekv'ant'a tag'o.

Oni sen'dub'e pardon'as, ke ni ne trov'is oportun'a konfid'i ni'a'j'n kar'a'j'n viv'o'j'n al “Ternlands” kaj al ĝi'a nobl'a an'ar'o, sed prokrast'is la for'ir'o'n. En la sekv'ant'a tag'o trov'iĝ'is ali'a angl'a ŝip'estr'o, kiu ne rifuz'is pren'i ni'n kun si, sed kiam li klar'ig'is sincer'e kaj kavalir'e (kiel “gentleman”), ke li ankaŭ am'as ĵus antaŭ la for'vetur'o pren'i tut'e “ord'a'n plen'iĝ'o'n”, ni dank'is kaj rest'is en Odeso dum du agrabl'a'j tag'o'j, ĉe ni'a'j esperant'ist'a'j amik'o'j, ĝis ni pov'is for'vetur'i kun la rus'a pasaĝer'a vapor'ŝip'o Jekaterina II.

La bon'a'j rus'o'j sekv'is ni'n ĝis la ŝip'o mem, por ke oni pov'u en la last'a'j moment'o'j inter'ŝanĝ'i kelk'a'j'n kor'a'j'n vort'o'j'n de adiaŭ. Est'is mal'dolĉ'e dis'ŝir'i nun, ebl'e por ĉiam, la firm'a'j'n, fort'a'j'n lig'il'o'j'n de amik'iĝ'o, kiu kvankam lig'iĝ'is antaŭ nur kelk'a'j tag'o'j, tamen dum la ĉiu'tag'a kun'est'ad'o kresk'is ĉiam, pli kaj pli fort'a dank’ al gaj'a'j kolekt'iĝ'o'j kaj serioz'a'j inter'ŝanĝ'o'j de pens'o pri la plej grav'a'j demand'o'j de l’ viv'o, — kaj kiu nun lig'is ni'n tiel sam'e firm'e, kvazaŭ se ni est'us amik'o'j de infan'ec'o, ni, du sved'o'j, kaj tiu'j nobl'anim'a'j infan'o'j el ni'a “hered'mal'amik'a” land'o. — Sed la vapor'ŝip'a sonor'il'o son'as memor'ig'ant'e; laŭ la bon'a rus'a kutim'o, kiu est'as tiel sen'fin'e pli bel'a kaj esprim'ant'a, ol la mal'varm'a'j man'prem'o'j de ni'a'j kun'land'an'o'j, ni inter'ŝanĝ'as kis'o'n kaj ĉirkaŭ'pren'o'n kun ĉiu el ni'a'j amik'o'j, rapid'as sur la ŝip'o'n, van'e dezir'ant'e kaŝ'i unu al la ali'a ni'a'n tuŝ'ad'o'n, kvazaŭ se la larm'o'j, aper'ant'e en ni'a'j okul'o'j, est'us io, kio'n ni dev'us hont'i. La vapor'ŝip'a ŝraŭb'o komenc'as labor'i, sed el la mal'grand'a ar'o sur la bord'o ni aŭd'as ankoraŭ mult'e'foj'e ripet'at'a'n kor'a'n “viv'u feliĉ'a, bon'a'n vojaĝ'o'n!” kaj la blank'a'j tuk'o'j, mov'iĝ'ant'e, don'is al ni la last'a'n amik'a'n adiaŭ'o'n el la ter'o de Rus'uj'o.

* * *

Baldaŭ la rus'a ter'o mal'aper'as el ni'a'j okul'o'j. Ĉirkaŭ'e ni vid'as nur ĉiel'o'n kaj mar'o'n. Est'as vesper'o, la sun'o baldaŭ tremp'os si'a'n fajr'a'n vizaĝ'o'n en la mar'o'n, kiu apenaŭ krisp'ig'at'a de la vent'et'o permes'as al Jekaterina II antaŭ'e'n'iĝ'i majest'e kaj grandioz'e, memor'ig'ant'e ĝi'a'n glor'a'n sam'nom'ul'in'o'n. La delfen'o'j, kiu'j dum la tag'o gaj'e salt'as ĉirkaŭ la ŝip'o kaj ia'foj'e far'as ver'a'j'n salt'o'mortal'o'j'n, — eĉ ili nun lac'iĝ'is je si'a lud'o aŭ for'naĝ'is en ali'a'n lok'o'n. Neni'a'j bird'o'j flug'as nun super la larĝ'a akv'o, kiu est'us dezert'a kaj mal'gaj'a, se la ruĝ'a'j radi'o'j de l’ vesper'a sun'o ne bril'et'us kontraŭ la mal'grand'a'j ond'et'o'j, don'ant'e kolor'o'n, bril'o'n, viv'o'n al ĉio —

— neniam al mi ŝajn'is la pentr'ant'a pri'skrib'o de Homero pli ver'a, pli natur'fidel'a, ol nun. Or'bril'a'j kaj “purpur'kolor'a'j” kaj viol'et'blu'a'j est'as la ond'o'j kaj la ŝip'o kur'as antaŭ'e'n sen'halt'e, kvankam mov'at'a per ali'a fort'o, ol tiu, kiu en temp'o'j de l’ poet'o-patr'o mov'is la “rapid'e antaŭ'e'n'kur'ant'a'j'n” ŝip'o'j'n.

Sur la ferdek'o kant'as blind'a kant'ist'o i'a'j'n melankoli'a'j'n mal'grand'rus'a'j'n popol'kant'o'j'n, akompan'ant'e ili'n per mal'gaj'a'j agord'o'j sur mal'bon'a citr'o. Mal'jun'a turk'o en larĝ'a turban'o, du krim'a'j tatar'o'j en naci'a'j kostum'o'j kaj unu rus'a student'o en si'a mal'bel'a uniform'o sid'as kaj aŭskult'as distr'e, ĝis subit'e al unu el la tatar'o'j ven'as ide'o: — li ir'as al la blind'ul'o kaj ig'as li'n ek'lud'i viv'a'n, de'log'ant'a'n, preskaŭ petol'a'n melodi'o'n kaj kun'e kun la koleg'o li improviz'as gaj'a'n danc'o'n el la hejm'a'j mont'o'j, por grand'a koler'iĝ'o de l’ mal'jun'a turk'o, kiu ne pov'as re'met'iĝ'i en si'a'n antaŭ'a'n olimpi'a'n trankvil'o'n, antaŭ ol la du danc'ant'o'j, ambaŭ lac'ig'it'a'j, mal'lev'iĝ'as sub la ferdek'o'n sur ŝnur'eg'ar'o.

Sed la sun'a vizaĝ'o jam tuŝ'is per si'a mal'supr'a part'o la supr'aĵ'o'n de l’ mar'o; rapid'e ĝi mal'lev'iĝ'as pli kaj pli; nun rest'as nur mal'larĝ'a rand'o, or-ruĝ'a stri'o, bril'ant'a punkt'o, kaj .... ĉu ĝi est'is tromp'o de okul'o'j? aŭ ĉu mi ne vid'is tut'e klar'e, ke en la sam'a moment'o, kiam la last'a punkt'o de l’ sun'o ek'esting'iĝ'is, ek'fulm'is fajr'er'et'o, mal'grand'a kaj moment'a sed intensiv'e hel'verd'a? Ĉu — efektiv'e mi vid'is la “verd'a'n radi'o'n”, pri kiu oni dir'as, ke ĝi aper'as antaŭ la atent'a rigard'ant'o, kiam li vid'as la sun'o'n, mal'lev'iĝ'int'a'n sen'nebul'e en trankvil'a'n, sen'mov'a'n supr'aĵ'o'n de akv'o? Mi est'is preskaŭ cert'a, ke ĝi est'as imag'o. Sed post kelk'a'j minut'o'j ven'is al mi mi'a kun'vojaĝ'ant'o el ali'a part'o de l’ ŝip'o: “Mi vid'is la verd'a'n radi'o'n!” ek'kri'is li tuj, ek'vid'int'e mi'n. “Jes, ankaŭ mi”, mi respond'as, “kaj tial ĝi'a ekzist'ad'o, atest'it'a de du kred'ind'a'j atest'ant'o'j, pov'as est'i rigard'at'a kiel sen'dub'a”. Sed la klar'ig'ad'o'n de l’ fenomen'o mi las'as al ia pli saĝ'a cerb'o. Ebl'e oni ĝi'n trov'os en tio, ke la last'a radi'o de l’ sun'o ating'as ni'a'j'n okul'o'j'n, romp'it'a per la verd'a akv'o de l’ mar'o. Kaj la krepusk'o si'n mal'lev'as super ni'n, — la mal'long'a sud'a krepusk'o, kiu tiel rapid'e far'iĝ'as nokt'o; kaj la stel'o'j ek'brul'iĝ'as sur la firmament'o, — ne kiel en ni'a'j lum'a'j nord'a'j vesper'o'j de somer'o, sed ĉiu'j sam'foj'e, kvazaŭ per ia sorĉ'o.

Kaj jen, kiam la fajr'a glob'o de l’ sun'o mal'lev'iĝ'is, la lun'o si'n lev'as el la mar'o. Tuj fulm'as la ond'o'j, kiel flu'ant'a arĝent'o, la stel'o'j bril'as flam'ant'e, la mal'fort'a'j agord'o'j de l’ citr'o ĉe ŝip'an'ar'o ek'mort'as, kaj la nokt'o est'as varm'et'a kaj dolĉ'a, kiel nokt'o en la paradiz'o. Kiel pov'i dorm'i, kiel si'n en'ŝlos'i en mal'aer'um'a, sufok'a ĉambr'et'o sub la ferdek'o! Ho vi, ĉarm'a Nigr'a Mar'o, ĝi'n nun tie kuŝ'as tiel bel'eg'a, tiel pac'a, plen'a da trankvil'o kaj plaĉ'o! Kiel do terur'a, tim'ind'a vi est'as en vi'a furioz'o, kiom mult'a'j'n kil'o'j'n vi romp'is, kiom mult'a'j'n hom'infan'o'j'n, plen'a'j'n da viv'o kaj san'o kaj kuraĝ'o vi luliluis en la last'a'n dorm'o'n! Unu foj'o'n, — nur unu foj'o'n mi vi'n vid'is en vi'a sovaĝ'a majest'o; vi tur'is ond'o'j'n, alt'a'j'n kiel dom'o'j, kaj mal'ferm'is faŭk'eg'o'j'n tiel profund'a'j'n, ke oni kred'is vid'i vi'a'n fund'o'n; tie mal'supr'e est'is akv'o lum'ant'e verd'a, bril'ant'a kiel smerald'o, kun minac'a griz'nigr'a nuanc'o, sed la komb'il'o'j de l’ ond'o'j est'is blank'a'j pro bol'ant'a ŝaŭm'o, est'is purpur'e ruĝ'a'j kaj flav'ruĝ'a'j per vual'it'a'j radi'o'j de nebul'a vesper'sun'o. Kaj supr'e'n mal'supr'e'n, supr'e'n-mal'supr'e'n sur vi'a'j mont'o'j kaj en vi'a'j val'o'j balanc'is si'n mal'bon'a ne'taŭg'a flos'o kun kvar, kvin mal'feliĉ'ul'o'j, kiu'j sen'ĉes'e dron'ad'is en vi'a'j akv'amas'o'j por en la sekv'ant'a moment'o de'nov'e el'naĝ'i kaj post kelk'a'j sekund'o'j de turment'eg'a atend'o de'nov'e est'i dron'ig'at'a'j de la sekv'ant'a atak'ant'a ond'eg'o; mi mem star'is sur tiu flos'o kaj en la plej kruel'a'j turment'o'j de tim'eg'o pro la minac'ant'a mort'o kroĉ'is mi'n kramp'e ĉe la mizer'a baston'et'o, kiu prezent'is mast'o'n, sed — — ĝi est'is en Ia pens'o'j antaŭ la grand'eg'ul'a pentr'aĵ'o de Ajvazovski: “Vent'eg'o sur Mar'o Nigr'a” en la peterburga Ermitaĝo.

* * *

Imag'u, mi'a leg'ant'o, ke vi star'as apud la en'ir'a pord'o de la sorĉ'a land'o de vi'a'j infan'a'j sonĝ'o'j, lok'it'a per ĉiu'j mir'ind'a'j est'aĵ'o'j kaj strang'a'j figur'o'j, kiu'j'n kre'is vi'a infan'a fantazi'o, kaj plen'ig'it'a per konstru'aĵ'o'j kolor'it'a'j de la plej bel'a'j nuanc'o'j de l’ ĉiel'ark'o, ornam'it'a'j per diamant'o'j kaj ruben'o'j, per safir'o'j kaj smerald'o'j, — per tiu'j aer'a'j palac'o'j, kiu'j'n vi iam sci'is konstru'i, — kaj vi pov'os iel kompren'i mi'a'j'n sent'o'j'n en la bol'a juli'a maten'o, kiam Jekaterina II en'ir'is, en la buŝ'o'n de l’ Bospor'o. La mil'foj'e ŝanĝ'iĝ'ant'a'j divers'a'j pentr'aĵ'o'j el “Mil kaj unu nokt'o”, la bril'a'j figur'o'j, per kiu'j la viv'a fantazi'o sci'as plen'ig'i la fabel'a'n mond'o'n, la histori'o de l’ Orient'o, nun ĉio preter'ir'is antaŭ mi'a'j intern'a'j okul'o'j kaj mi du'on'e mir'is, ke la Simplegadoj*) ne frakas'is la preter'kur'ant'a'n ŝip'o'n en si'a ŝton'a ĉirkaŭ'pren'o, kiel en antikv'a'j temp'o'j, sed afabl'e rest'is sur si'a'j plac'o'j kaj permes'is al Jekaterina liber'e for'ir'i.

Ĉu bezon'e dir'i, ke la efektiv'aĵ'o baldaŭ mi'n vek'is el mi'a'j sonĝ'o'j? Bospor'o ne aparten'as al ia fabel'a mond'o kaj Konstantinopol'o ankaŭ ne. Ili est'as nur'nud'a'j efektiv'aĵ'o'j, sed kia'j efektiv'aĵ'o'j! En oft'a'j kurb'iĝ'o'j ramp'as la mal'larĝ'a akv'o inter alt'a'j krut'a'j bord'o'j ĝis la Marmor'a Lag'o. La azi'a bord'o est'as kovr'it'a per viv'a verd'aĵ'o, el kiu tie kaj tie el'rigard'as blind'ig'ant'e blank'a konstru'aĵ'o. Sur la ambaŭ flank'o'j la du bord'o'j rand'iĝ'as apud la akv'o per pitoresk'a'j dom'o'j, unu ne simil'a al ali'a. Jen somer'loĝ'ej'o'j de fremd'a ambasador'o, jen kelk'a'j grek'a'j kaj armen'a'j vilaĝ'o'j, jen la sultan'a'j palac'o'j kaj moske'o'j, pur'e'blank'a'j, kiel nur la propr'a'j konstru'aĵ'o'j de l’ Grand'sinjor'o mem hav'as la rajt'o'n est'i.

Apud Kara Hissar kaj Anadoli Hissar, — la ĉarm'a'j ruin'o'j de l’ Konstantin'a'j fortik'aĵ'o'j — ni pas'as la last'a'n kurb'iĝ'o'n de Bospor'o, kaj — “La sultan'in'o de l’ Bospor'o” kuŝ'as antaŭ ni'a'j okul'o'j. — Mal'dekstr'e Skutari, la Azi'a part'o, kun la en mal'proksim'o blu'ant'a Azi'a Olimp'o kiel fund'o, dekstr'e — Pera kaj Galata, eŭrop'a'j part'o'j, kun la strang'a pitoresk'a tur'o de Galata, kun Jildiz-Kiosk, kie nun loĝ'as la sultan'o, kaj Dolma-Bagdŝe, li'a plej grand'a palac'o, kiu spegul'as si'a'j'n long'a'j'n, rekt'a'j'n mur'o'j'n en la akv'o de Bospor'o. Kaj mez'e, antaŭ ni, — Stambul aŭ Istambul mem, la ĝoj'o de ĉiu'j turk'o'j, “la ter'a paradiz'o”, “la ben'it'a bel'ul'in'o”, kiel ili ĝi'n nom'as, kun ĉiu'j ĝi'a'j moske'o'j, minaret'o'j kaj tur'o'j.

Ankoraŭ kelk'a'j minut'o'j, — kaj ni'a Jekaterina II est'as jam sur si'a plac'o, antaŭ Top-hane, la ŝip'a urb'part'o. Tuj la vapor'ŝip'o est'as ĉirkaŭ'it'a de du'dek'o da boat'o'j, du'obl'a nombr'o da kri'eg'ul'o'j atak'as la ferdek'o'n, kaj baldaŭ ĉiu vojaĝ'ant'o, ĉirkaŭ'iĝ'as per band'o da vir'o'j, kiu'j ĉia'manier'e kaj en ĉiu'j ebl'a'j lingv'o'j de'log'ant'e kaj dev'ig'ant'e pen'as tir'i li'n en ĉiu'j'n ebl'a'j'n direkt'o'j'n sam'foj'e. Post mal'long'e ankaŭ ni est'as ĉirkaŭ'baŭ'it'a'j, en'ŝlos'it'a'j kaj pak'ig'it'a'j en amas'o da 20 hom'o'j, kiu'j sam'foj'e kri'as ĉiu en si'a lingv'o, frap'as ni'a'j'n ŝultr'o'j'n, tir'as ni'a'j'n vest'aĵ'o'j'n kaj brak'o'j'n kaj vol'as for'tir'i ni'a'j'n pak'aĵ'o'j'n. Dum ia moment'a paŭz'o, kiu'n ni akir'is kri'ant'e sved'e ebl'e plej laŭt'e, ni rapid'e far'is la decid'o'n, elekt'int'e individu'o'n de sufiĉ'e bon'a ekster'aĵ'o, kiu sen'ĉes'e trumpet'is en ni'a'j'n orel'o'j'n — “Hotel Pest, gut und billig und à la carte! Hotel Pesth, wissen Sie, gut und billig und à la carte!” — kaj por la plej'a konvink'ad'o kalkul'ad'is la dir'it'a'j'n tri eminent'a'j'n ec'o'j'n sur si'a'j long'a'j, mal'pur'a'j fingr'o'j.

Kun help'o de tiu individu'o ni baldaŭ met'iĝ'is en boat'o'n, kaj post kelk'a'j minut'o'j la unu'a'n foj'o'n paŝ'is sur la klasik'a ter'o de Konstantinopol'o, kie ni'a unu'a mult'e'kost'e aĉet'it'a spert'o est'is, bedaŭr'ind'e, ke ni'a elokvent'ul'o est'as grand'a fripon'o, ke la hotel'o Pesth est'as nek “gut” nek “mal'kar'a”, sed kontraŭ'e — plej'e schlecht kaj theuer; eĉ li mem dev'is ĝi'n konfes'i, sed pen'is konsol'i ni'n kaj si'n per la cert'ig'o, ke ĝi almenaŭ est'as — “à la carte”!

Ĉe Aĥmed’ Paŝa’, la grand'a pentr'ist'o

Lingv'o Inter'naci'a, maj'o 1896

Est'is en Konstantinopol'o, kaj la tag'o est'is bel'a juli'a tag'o en la somer'o pas'int'a. Mi'a amik'o Nehad Bej kaj mi, ni migr'is laŭ'long'e la strat'o, kiu ir'as de la pont'o de la Galat'o ĝis Aja-Sofia. La sun'o brul'ig'is, la hejt'ant'a sun'o de tag'mez'o en la sud'o — eĉ la plen'fort'a alt'e'kresk'a bulgar'o kun nud'a'j pied'o'j, brak'o'j kaj brust'o, kun la flav'kupr'a trumpet'o en man'o, kiu kur'is antaŭ la omnibus’, tiam kaj iam don'ant'e pied'puŝ'o'n al ia mal'rapid'a hund'id'o, kiu ek'dorm'is inter la kot'o sur la strat'o — eĉ ankaŭ li sopir'eg'is pro la varm'ec'o kaj streĉ'a labor'o, dum li sen'ĉes'e kun la liber'a man'o pen'is far'i el'flu'o'n por la river'o'j da ŝvit'o, kiu'j sen'nombr'a'j kiel la font'o'j de Nil'o, si'n el'verŝ'is super li'a kupr'o'kolor'a vizaĝ'o.

Sed ni du, Nehad Bej kaj mi, ne long'temp'e dev'iĝ'is sopir'i pro la varm'ec'o kaj la polv'o sur la strat'o'j de Stambul. Ne mult'e da temp'o pas'is, ĝis ni ating'is ni'a'n cel'o'n — la aristokrat'a dom'o de Aĥmed Paŝa en unu el la mal'laŭt'a'j, disting'a'j kvartal'o'j sur la supr'aĵ'o de unu el la sep mont'et'o'j de Stambul’ . — Tie ĉi supr'e est'is silent'e, tiel mal'bru'e kaj “nobel'e”. Neni'a'j vok'ant'a'j “verd'aĵ'ist'o'j” (vend'ant'o'j de verd'aĵ'o por manĝ'o) tie ĉi kri'is si'a'n etern'a'n Toma-ti-y-a, toma-ti-y-a, neni'a'j mal'grand'a'j hebre'knab'o'j tie ĉi kur'ant'e ĉirkaŭ ni'a'j pied'o'j postul'is mon'er'o'j'n, neni'a'j lev'ant'an'o'j (hom'o'j el Lev'ant'o, la bord'o de l’ Ege'a mar'o) trumpet'is en ni'a'j'n orel'o'j'n si'a'j'n sen'mezur'e eminent'a'j'n ec'o'j'n kiel gvid'ant'o'j kaj — la plej bon'a el ĉio — neni'a'j skabi'a'j hund'o'j kuŝ'is ferm'ant'e por ni la voj'o'n sur la strat'o.

Ĉe la frap'ad'o de Nehad Bej respond'is apud la pord'o de Aĥmed ia plat'naz'a, fulg'e'nigr'a individu'o, kiu, ŝajn'e, ven'is rekt'e el la Gehen'o, sed en ver'o kred'ebl'e nur est'is el la plej sud'a Sudana provinc'o de l’ Egipta khedivo.

Grimac'ant'e salut'o'n de bon'venad'o, tiel ke la buŝ'angul'o'j mal'aper'is en ne'cert'a mal'proksim'o apud la region'o'j de l’ orel'o'j, li far'is ĝentil'eg'a'n orient'a'n klin'iĝ'o'n antaŭ mi'a alt'e'kresk'a turk'a amik'o kaj, post mal'long'a rigard'ad'o de mi'a mal'signif'a person'o kaj mi'a blank'a sved'a ĉapel'o de student'o, li rapid'em'e for'kur'is por anonc'i al si'a sinjor'o, la potenc'a Aĥmed Paŝa, la fidel'ul'o de l’ sultan'o kaj eminent'a an'o de l’ Grand-Sinjor'a kort'eg'o.

Dum'e ali'a serv'ist'o mi'n konduk'is en la dom'o'n tra kelk'a'j koridor'o'j kaj super unu larĝ'a tapiŝ'a ŝtup'ar'o, ĝis ni fin'e al'ven'is en la ĉambr'o'n de vizit'o.

Por mi, kiu pens'is trov'i ĉambr'o'n de turk'a model'o, kun long'a'j, mal'alt'a'j kaj mol'a'j kanap'o'j laŭ'long'e la mur'o'j, kun flor'a'j ŝtof'o'j kaj mult'kolor'a'j teks'aĵ'o'j ĉie pend'ig'it'a'j — kie konven'as kaj kie ne konven'as — , kun argil'a'j pot'o'j kaj stan'a'j vaz'o'j de strang'a form'o en vic'o'j sur la bret'o'j de mur'o, kaj plu en la sam'a stil'o — por mi la vizit'a ĉambr'o de Aĥmed ŝajn'is tut'e surpriz'ant'a. Kelk'a'j invit'ant'a'j mal'grand'a'j kanap'o'j, tie kaj ie taburet'o, grand'a tabl'o plen'a da modern'a'j ilustr'it'a'j verk'o'j, kelk'a'j staflioj kun pret'a'j aŭ ankoraŭ ne pret'ig'it'a'j pentr'aĵ'o'j, kaj la mur'o'j kovr'it'a'j — ne per mult'kolor'a'j ŝtof'o'j el Pers'uj'o, kaj Kaŝmir’, sed per tut'e eŭrop'a'j desegn'aĵ'o'j, gravur'o'j kaj fotograf'aĵ'o'j kun'e kun ia pentr'aĵ'o. Inter la mult'a'j portret'o'j de an'o'j de eŭrop'a'j princ'o'dom'o'j apart'e unu okup'is mi'a'n atent'o'n; est'is de Oskar 1:a, ni'a reĝ'o, en uniform'o de admiral'o kaj ornam'it'a kun la nom'o, skrib'it'a, ŝajn'e, per la man'o de l’ reĝ'o mem.

Mi'a amik'o Nehad — sed mi do forges'is prezent'i li'n al mi'a'j leg'ant'o'j! Li est'as leŭtenant'o ĉe la dragon'a regiment'o ĉeval'a de Li'a moŝt'o Grand-Sinjor'a kaj ceter'e ne'ordinar'e impoz'ant'a kaj bel'a vir'o. Li'a kresk'o alt'a kaj graci'a port'as bel'e form'it'a'n kap'o'n kun trajt'o'j, kiam li silent'as, ŝajn'e fand'it'a'j el bronz'o, sed kiam li parol'as — en franc'a kaj en tut'e bon'eg'a, eminent'a franc'a lingv'o — ili viv'iĝ'as per la ŝanĝ'ant'a'j dispozici'o'j de sent'o'j, kiu'j, kontraŭ la turk'a kutim'o, ŝajn'e reg'as mi'a'n amik'o'n. Ceter'e est'as la fundament'o inter ili ia ne'super'iĝ'ebl'a kaj preskaŭ ne tro alt'e taks'ebl'a am'ind'ec'o kaj amik'ec'o, kiu'n mal'ŝpar'e el'verŝ'as ĝi'a posed'ant'o sur la ne'merit'ant'a fremd'ul'o el mal'proksim'a Nord'o.

Sed dum mi star'as okup'it'e rigard'ant'e la akcept'a'n salon'o'n de Aĥmed Paŝa kaj la milit'ist'a'n kresk'o'n kaj vir'e bel'a'n vizaĝ'o'n de mi'a akompan'ant'o, tiam subit'e mal'ferm'iĝ'as la pord'o kaj en'ir'as la mastr'o mem, Aĥmed Paŝa, la grand'a kort'eg'ul'o kaj art'ist'o. Mal'alt'a kaj rond'a li est'as kaj ŝajn'as pli humor'a ol precip'e impoz'ant'a kun tiu mal'grand'a “stomak'eg'o”, la nigr'a'j, lud'ant'a'j okul'et'o'j, kiu'j tre simil'as al sek'vin'ber'et'o'j en tritik'bulk'o, kaj la buŝ'o, sur kiu lud'as humor'ist'ik'a rid'et'o.

Al Nehad Bej, kiu en si'a el'kor'a ĝentil'ec'o kaj en la sent'o de l’ alt'a rang'o de si'a estr'o, ne tut'e bon'e sci'as, kiel profund'e li klin'iĝ'os aŭ ĉu sur la pied'o'j li risk'os star'i, — al li Aĥmed salut'as ĝust'e à la turque t. e. kun la du man'o'j lev'ig'it'a'j ĝis la tempi'o'j kaj la man'plat'o'j etend'it'a'j unu kontraŭ la ali'a. Mi do kontraŭ'e ricev'as post la prezent'ad'o kor'a'n tut'e “okcident'mond'a'n” man'prem'ad'o'n kaj post mal'long'e mi kun la mastr'o est'as en viv'a inter'parol'ad'o pri mi'a patr'o'land'o, kiu'n li tut'e ne kon'as, kaj ĝi'a reĝ'o, kiu'n li kontraŭ'e vid'is kaj trov'is “ĉarm'ant'a”. Sed baldaŭ Aĥmed Paŝa trans'ir'as al ali'a'j afer'o'j, ĉar li nur du'on'e est'as diplomat'o kaj mond'a hom'o, kaj plej proksim'e al li'a kor'o sen'dub'e kuŝ'as li'a art'o. Kaj simil'e al ĉiu'j “diletant'o”, li tre volont'e montr'as si'a'j'n labor'aĵ'o'j'n kaj aŭskult'as la opini'o'j'n pri ili. Ankaŭ mi nun dev'is dir'i mi'a'n opini'o'n pri li'a'j pentr'aĵ'o'j, kvankam li ne pov'is sci, ĉu mi kompren'is li'a'j'n pejzaĝ'o'j'n kaj “stilleben’o'j'n” pli bon'e ol ia bov'in'o. Unu post l’ ali'a est'is el'tir'it'a el la grand'a amas'o da pentr'aĵ'o'j, kiu'j kovr'is la stafliojn kaj star'ig'il'o'j'n kaj star'is en amas'o'j apud la mur'o'j; jen pejzaĝ'o'j el Mal'grand'a Azi'o, kun freŝ'a kaj super'flu'ant'a kresk'aĵ'ar'o, jen el la sen'arb'a'j mont'et'o'j apud Bospor'o, jen est'is plen'viv'a strat'a scen'o el Stambul, jen re'e ia frukt'o-, best'o- aŭ flor'o'pentr'aĵ'o.

Li est'is tre mult'flank'a en si'a pentr'ad'o, la bon'a paŝa’, sed parol'is tre humil'e pri si'a talent'o, kio tamen ne mal'help'is, ke li'a'j okul'et'o'j lum'iĝ'is per kontent'ec'o, kiam mi el'parol'is mi'a'n rav'o'n je li'a'j ver'e tre prosper'it'a'j flor'o'pentr'aĵ'o'j. Li ne lac'iĝ'is, pri'skrib'ant'e, kie, kaj ĉe kiu'j kondiĉ'o'j ĉiu apart'a pentr'aĵ'o est'is far'it'a, kaj rakont'is last'e ke la labor'aĵ'o, kiu nun li'n okup'is, est'os donac'o al li'a Ottomana majest'o.

Kaj nun la kaf'o est'is en'port'it'a, la kaf'o, kiu'n oni sen'kondiĉ'e trink'as en ĉia vizit'o ĉe unu osmanli. Est'is la ordinar'a turk'a mal'bon'aĵ'o, kuir'it'a tut'e dik'a kaj kun suker'o, ke ĝi simil'is al ia brun'a melas'o. Sed krud'ig'it'a per tio, kio'n mi antaŭ'e sufer'is en tiu spec'o, mi sen'grimac'e mal'plen'ig'is mi'a'n mal'grand'a'n tas'et'o'n, en grand'ec'o simil'a al ia ov'ing'et'o. Nehad Bej vid'ebl'e kontent'eg'e gust'ig'is la dik'a'n dolĉ'eg'a'n trink'aĵ'o'n kaj en'glut'is grand'eg'a'j'n kvant'o'j'n de la sen'gust'a, faden'a kaj past'em'a turk'a konfit'aĵ'o, kiu sam'temp'e est'is ĉirkaŭ'port'it'a.

L’ aŭdienc'o est'is fin'it'a kaj ni lev'iĝ'is por adiaŭ'dir'i. Sed tiam sekret'em'e Aĥmed rakont'is, ke li posed'is i'o'n, kio'n li dev'is montr'i al ni antaŭ ol ni ir'os. Kaj nun ni sekv'is li'n mal'supr'e'n la ŝtup'ar'o'n kaj post'e per kelk'a'j tut'e turk'e aranĝ'it'a'j ĉambr'o'j kun tapiŝ'o'j kaj “divan'o'j” (kanap'o'j) kaj lign'a'j krad'o'j antaŭ la fenestr'o'j, ĝis li fin'e halt'is apud la en'ir'o en sufiĉ'e mal'grand'a, long'et'a ĉambr'o, mal'alt'a kaj ne tro bon'e lum'ig'it'a. En la fon'o aper'is tut'a flor'ar'o kun grup'o'j kaj flor'bed'o'j kaj tie-ali'e i'a'j bel'eg'a'j granat- kaj oranĝ'arb'o'j kun ili'a'j bril'a'j frukt'o'j.

“Mais dites donc, mon general, ou’est ce que vous avez la?” Kaj mi ek'komenc'is esprim'i mi'a'n mir'o'n vid'i tut'a'n ĝarden'o'n en'migr'int'a'n en tiu ĉambr'o, kiu dev'us est'i tre mal'bon'a oranĝeri'o. — Mi mal'oft'e aŭd'is pli kor'a'n rid'o'n ol tiu, kiu sekv'is mi'a'j'n vort'o'j'n. Aĥmed Paŝa rid'is tiel ke li'a stomak'et'o salt'ad'is kaj la sek'a'j vin'ber'et'o'j tut'e mal'aper'is en la tritik'a bulk'o, kaj Nehad Bej, kiu est'is en'ig'it'a en la sekret'o, rid'is kvazaŭ laŭ ofic'o kaj bat'is li'a'j'n genu'o'j'n en gaj'o, dum la mal'grand'a paŝa’ dev'iĝ'is sid'iĝ'i, por ke li ne perd'u la egal'pez'o'n.

La gaj'ec'o de l’ du turk'o'j sen'dub'e est'is infekt'ant'a, sed ne sci'ant'a, je kio ili en ver'o rid'is, mi komenc'e iom ĝen'is kaj mi'n ten'is serioz'e, ĝis la mal'grand'a paŝa’, kun la larm'o'j rul'iĝ'ant'a'j super li'a'j gras'a'j vang'o'j, fin'e el'kri'is: “Sed ĉu vi do ne vid'as, ke ĝi nur est'as pentr'aĵ'o? Est'as ke mi mi'n amuz'is dekoraci'ant'e la mur'o'n tie kun flor'o'j kaj arb'et'o'j kaj arb'o'j — kaj ĉiu'j en'ir'ant'a'j tie'n-ĉi pens'as ke est'as mal'grand'a ĉambr'o'ĝarden'o. Ho ho ho, hi hi hi,” ... kaj li de'nov'e en'fal'is en vid'a paroksism'o, en kiu mi nun volont'e part'o'pren'is.

Kaj tiam li rakont'is al mi — tut'e ne por fanfaron'ad'o sed “nur kvankam” — ke unu foj'o li prosper'is pentr'i sur blank'a mur'o en la ĝarden'o de l’ sultan'o unu flor'a'n bed'o'n tiel natur'a'n — parol'e d’honneur, monsieur, neni'a fanfaron'ad'o, nur la ver'o — ke Li'a Moŝt'o Grand-Sinjor'a favor'e las'is si'n tromp'iĝ'i kaj al'ir'is por pren'i unu flor'o'n! Kaj la ĝarden'ist'o post'e ven'is kun si'a akv'uj'o kaj super'verŝ'is la pentr'it'a'n de Aĥmed flor'bed'o'n egal'e mal'ŝpar'e kiel la flor'o'j'n kiu'j'n li mem antaŭ'e plant'ad'is — far'o, kiu kun'tir'is super la kap'o'n de l’ ĝarden'ist'o la Grand'sinjor'a'n mal'favor'o'n, kiu tamen est'is re'pren'it'a, kiam Aĥmed Paŝa re'met'is la flor'o'j'n en ili'a unu'a bril'a ord'o.

“Sed Vi do est'as ali'a Apelles, mi'a general'o, kaj kompar'e vi'n, est'is Zeuxis kaj Panhasios neni'o ali'a ol simpl'a'j nud'a'j mal'taŭg'ul'o'j!” — Mi'a kompliment'o est'is akcept'it'a kun favor'a rid'et'o, — ankoraŭ unu man'prem'o kaj post kelk'a'j minut'o'j est'is mi'a vizit'o ĉe Aĥmed’ Paŝa’, la grand'a kort'eg'ul'o kaj art'ist'o — nur unu re'memor'o.

En Peterburgo

Lingv'o Inter'naci'a, juni'o-juli'o 1896

La horloĝ'o en la katedral'o Kazanski ĵus son'as kvar, kiam mi en bel'a juni'a maten'o sol'a promen'as sen cel'o, sur la strat'o'j de S.-Peterburgo. Aŭ se mi hav'as i'a'n cel'o'n, tio est'as nur vid'i kiel dorm'as la grand'a metropol'o. Oni dev'as pren'i l’ okaz'o'n dum ĝi'a flug'ad'o, ĉar Peterburgo ne dorm'as long'temp'e. La nord'a nokt'o de somer'o ja invit'as mem ŝanĝ'i la nokt'o'n en tag'o'n kaj tio ĉi est'as invit'o, kiu'n akcept'as tre volont'e la peterburg'an'o'j. — Sed nun ĵus komenc'is la temp'et'o, en kiu iom post iom ek'dorm'iĝ'is la nokt'a bru'o kaj ankoraŭ ne vek'iĝ'is la klopod'o'j de l’ tag'o. Ia sol'a pied'ir'ant'o ek'vid'iĝ'as en la fin'o de l’ strat'o'j kaj ia dorm'em'a izvoŝĉiko (vetur'ig'ist'o) mal'rapid'e konduk'as si'a'n lac'a'n kvazaŭ'ĉeval'o'n. La vetur'il'o preskaŭ sen'son'e rul'as, ĉar la rad'o'j est'as, kiel oft'e tie ĉi, vest'it'a'j per kaŭĉuk'a'j ring'o'j — sed la frap'ad'o de l’ huf'o'j sur la strat'o tamen vek'ig'as tie kaj tie iu'n dvornik’on, kiu dorm'et'ant'e sid'as en ia angul'o antaŭ la dom'o, kiu est'as sub li'a gard'o. Vid'ebl'e li sonĝ'is pri ia Elizi'o, en kiu li ne bezon'as bala'i la strat'o'n kaj kie li pov'as pac'e dorm'i ĉiu'n nokt'o'n — kaj ke li dev'iĝ'as fort'e frot'i si'a'j'n okul'o'j'n por pov'i re'ven'i en la mult'manier'e krud'a'n efektiv'ec'o'n. Sed ĉar vid'ebl'e neni'a danĝer'o ek'est'as, li tir'as la ŝaf'pelt'o'n pli bon'e ĉirkaŭ si, turn'iĝ'as al ali'a flank'o, kaj de'nov'e en'ir'as en si'a'n Elizi'o'n — fort'e ronk'ant'e.

Sed dum mi'a promen'o mi fin'e ating'is la Marmor'a'n palac'o'n, kie mi halt'as sur la sur'bord'o apud la mal'dekstr'a Nev'a bord'o. La sun'o jam romp'as la maten'a'j'n nebul'o'j'n, kiu'j kiel ia vual'o pend'as super la urb'o kaj river'o, kaj bril'et'as gaj'e en la salt'ant'a'j ond'et'o'j de l’ grand'eg'a Neva. Sur l’ ali'a bord'o de l’ larĝ'a river'o si'n montr'as al mi la mal'alt'a'j kontur'o'j de l’ antikv'a Peter-Paŭl-fortik'aĵ'o, el kies mez'o la Peter-Paŭl-katedral'o lev'as si'a'n graci'a'n tur'o'n plej alt'e inter ĉiu'j preĝ'ej'o'j en la urb'o. Pint'a kaj bril'ant'a kiel or'ig'it'a kudr'il'o ĝi si'n lev'as, port'ant'e tie supr'e grand'eg'a'n anĝel'a'n figur'o'n kun flug'il'o'j. — Tiu preĝ'ej'o nun est'as ia spec'o de Panteon, en kiu preskaŭ ĉiu'j rus'a'j car'o'j, de Petro I. est'as en'ter'ig'it'a'j, kaj ĝi ankoraŭ est'as tut'e plen'a de la sen'nombr'a'j or'kron'o'j, kiu'j el divers'a'j lok'o'j, precip'e el Rus'uj'o kaj Franc'uj'o, est'is send'it'a'j al la en'ter'ig'ad'o de Aleksander III.

De la pint'a tegment'o de la Peter-Paŭl-katedral'o glit'as la rigard'o super Neva ĝis Vasili Ostrov, grand'a insul'o inter la du brak'o'j de Neva, sur kiu komerc'o kaj navig'ad'o en Peterburgo hav'as si'a'n ĉef'a'n lok'o'n. La bors'o tie en la pint'o de l’ insul'o, mal'bel'a konstru'aĵ'o en kvazaŭ'grek'a stil'o, ŝajn'as preskaŭ bel'a en la maten'a lum'ig'ad'o, kiu kolor'ig'as ĝi'a'j'n blank'a'j'n mur'o'j'n ĉarm'e or-ruĝ'a'j kaj don'as al la konstru'aĵ'o pli mol'a'j'n kontur'o'j'n ol sub la radi'o'j de l’ hejt'a sun'o de tag'mez'o. Mal'long'e post'e ek'vid'iĝ'as la grand'eg'a'j mas'o'j de konstru'o de l’ Scienc'a akademi'o, la Oficir'a lern'ej'o kaj l’ Akademi'o de art'o'j — inter la fum'tub'o'j kaj mast'o'j de l’ vapor'ŝip'o'j, kuŝ'ant'a'j apud la sur'bord'o.

Sed kiam la sun'o lev'iĝ'as sur ĉiel'o, jam ankaŭ komenc'as la puls'o'j de l’ Nev'a-urb'o pli fort'e bat'i. Vetur'il'o'j de brul'aĵ'o kaj verd'aĵ'o, kiu'j'n tir'as grand'a'j blank'a'j ĉeval'o'j kun Ia karakteriz'a'j grand'a'j alt'a'j pentr'it'a'j jug'o'j ek-krak'eg'as tie kaj ie sur la mal'bon'a'j strat'o'j de Peterburgo; la dvornikoj jam ne pov'as plu dorm'i pac'e pro la bru'o — unu post l’ ali'a ek'lev'iĝ'as, sku'as si'a'n ne'komb'it'a'n kap'o'n kaj ek'serĉ'as la bala'il'o'n, por pov'i komenc'i la maten'a'n okup'ad'o'n.

Jen apud la mar'bord'o sur la “flank'o viborga” aŭd'iĝ'as kant'o de mal'kler'a'j vir'a'j voĉ'o'j — ia dek'du'o de haven'labor'ist'o'j kiu'j komenc'as si'a'n labor'o'n kun komun'e kant'it'a kant'o. Ili vid'iĝ'as sufiĉ'e pitoresk'a'j en si'a'j fort'kolor'a'j ruĝ'a'j kaj blu'a'j ĉemiz'o'j kun zon'o ĉirkaŭ la tali'o.

Baldaŭ komenc'as si'a'n ir'ad'o'n la mal'grand'a'j vapor'ŝip'et'o'j sur la Nev'a; est'as amas'o da ŝip'et'o'j, kiu'j'n posed'as iu finn'a societ'o kaj sur kiu ofic'as preskaŭ nur finn'o'j. Ne mal'mult'a'j kompren'as mi'a'n lingv'o'n — la sved'a'n, sed, kompren'ebl'e, neni'u Esperant'o'n. Kiam far'iĝ'os saĝ'a ni'a mond'o? — Ceter'e tiu'j ŝip'et'o'j est'as eminent'e bon'e konduk'it'a'j. Dum 25 jar'o'j ili sur'ir'ad'is ĉiu'j'n brak'o'j'n de la Nev'a kun'e kun la kanal'o'j de Peterburgo — Fontanka, Mojka k. c. — sen pli ol unu mal'feliĉ'aĵ'o. Bon'a pruv'o de l’ taŭg'ec'o kaj konfid'ind'ec'o de l’ finn'a gent'o.

Tiel, post du hor'o'j de dorm'et'ad'o (kvazaŭ'dorm'o) de'nov'e jam vek'iĝ'is la grand'urb'a viv'o. Izvoŝĉikoj vest'it'a'j en la tradici'a long'a blu'a mantel'o kun zon'o ĉirkaŭ la tali'o kaj sub'e dik'a ŝaf'o'pelt'o, konduk'as en la strat'o'j laŭ cent'o'j kaj mil'o'j si'a'j'n vetur'il'o'j'n kun aŭ sen kaŭĉuk'a'j ring'o'j en dorm'em'a kvazaŭ ramp'ad'o aŭ en kur'eg'ant'a galop'o — laŭ la em'o kaj dezir'o, en Peterburgo oni hav'as la rajt'o'n vetur'i kiel ajn rapid'e, ŝajn'as. Tut'e ne mal'oft'e oni vid'as par'o'n da nigr'a'j ŝaŭm'it'a'j ĉeval'o'j en plej sovaĝ'a galop'o tra'kur'eg'i Nevski prospekt, la puls'arteri'o kaj plej grand'a strat'o de Peterburgo. Strang'e, ke tiel mal'oft'e okaz'as mal'feliĉ'aĵ'o'j, — sed la izvoŝĉikoj ordinar'e est'as ne'super'ebl'e lert'a'j kaj ceter'e ili tiel frenez'e kri'eg'as, ke oni dev'as est'i surd'a, se oni ne aŭd'as kaj si'n gard'as.

En juni'o ceter'e la strat'a viv'o en Peterburgo est'as neni'o, kompar'e la vintr'o'n kaj printemp'o'n. La plej grand'a part'o de la nobel'ul'ar'o, kaj riĉ'ul'ar'o jam en komenc'o de l’ monat'o, for'loĝ'as el la urb'o (ver'e ne strang'e!) al si'a'j somer'loĝ'ej'o'j ĉirkaŭ Viborg apud la Finn'a golf'o aŭ sud'e'n al Carskoje Selo k. c. — kaj kiam ĉiu'j la elegant'a'j ekip'aĵ'o'j, kiu'j ali'e ornam'ad'as la strat'o'j'n Peterburgajn, for'est'as, tiam ŝajn'as la tut'a urb'o loĝ'it'a de izvoŝĉikoj; est'as ĉef'e nur ili'a'j komik'a'j, gras'a'j dors'o'kurb'a'j aper'aĵ'o'j, kiu'j don'as al Peterburgo karakteristik'a'n stamp'o'n; ceter'e ĝi sufiĉ'e simil'as tio'n, kio'n oni vid'as en Stokholmo.

Kaj ver'e, Peterburgo apenaŭ tut'e est'as rus'a urb'o; ĝi est'as, en tut'aĵ'o almenaŭ, preskaŭ okcident'eŭrop'a. Ver'a est'as ke en privat'a viv'o, oni pov'as trov'i mult'a'j'n trajt'o'j'n tut'e rus'a'j'n, sed la ekster'o de P. est'as tut'e kosmopolit'a. Kaj tiu urb'o ankaŭ en'hav'as en si mil'o'j'n da fremd'land'an'o'j: finn'o'j, est'o'j, german'o'j, ne mal'mult'a'j sved'o'j, franc'o'j k. c. La finn'o'j ordinar'e loĝ'as en la urb'part'o Viborgskaja storona, nord'e de Nev'a, kie oni oft'e inter rus'a'j muĵikoj (vilaĝ'an'o'j) kaj nigr'okul'a'j cigan'o'j vid'as la konfid'a'j'n blu'a'j'n okul'o'j'n kaj la “lin'a'n” har'ar'o'n de ia tavasto aŭ unu brun'okul'a'n, brun'kolor'a'n, brun'har'a'n individu'o'n el Karelujo.

La plej “highest fashion” part'o'n de l’ urb'o oni trov'as sud'e de l’ Nev'a . Tie, laŭ'long'e la bord'o de Nev'a kaj apud la glor'a Nevski Prospekt kuŝ'as preskaŭ ĉiu'j luks'a'j konstru'aĵ'o'j de Peterburgo. Ili ne est'as mal'mult'a'j; oni nom'as Peterburgon la “urb'o de palac'o'j”, kaj ĝust'e, ĉar ili'a nombr'o, kiel tiu de l’ preĝ'ej'o'j ŝajn'as ne'kalkul'ebl'a. Sed, kun mal'mult'a'j escept'o'j, ĉiu'j est'as mal'stil'a'j kaj ne tuŝ'as la rigard'ant'o'n. La katedral'o de Isak’ kun ĝi'a grand'eg'ul'a, tut'e or'ig'it'a kupol'o kaj ĝi'a'j kolos'a'j kolon'o'j, monolit'o'j el polur'it'a finn'a granit'o, ver'e don'as la potenc'a'n impres'o'n de grand'ec'o kaj fort'o, kiu'n oni postul'as de la ĉef'a preĝ'ej'o en la ĉef'urb'o de Rus'uj'o, sed mank'as al tiu ĉi konstru'aĵ'o, kiel al plej mult'o da rus'a'j preĝ'ej'o'j, la nobl'a mezur'ec'o, kiu sol'a pov'as don'i sam'temp'e grav'ec'o'n kaj ĉarm'o'n. — La sam'a'n oni pov'as dir'i pri la intern'aĵ'o de preĝ'ej'o; tie est'as sen'nombr'a'j kost'aĵ'o'j, mult'e'kost'a'j kaj bel'a'j or- kaj arĝent'aĵ'o'j, amas'o da juvel'o'j, — sed ĉio est'as amas'ig'it'a sen gust'o, sen la pens'o pri harmoni'a tut'aĵ'o. — La du'a grand'a katedral'o en Peterburgo est'as tiu, kiu nom'iĝ'as Kazan'a; kiel la leg'ant'o ebl'e sci'as, ĝi est'as imit'aĵ'o de l’ grand'a San Pietro-preĝ'ej'o en Romo; ĝi ne est'us sen impoz'o, se ĝi star'us liber'e sur mont'et'o, sed nun en'ŝlos'it'a preskaŭ ĉie'flank'e de ali'a'j konstru'aĵ'o'j sur mal'grand'a plac'o apud Nevski, ĝi ne impoz'as la rigard'ant'o'n. En la inter'o oni trov'as bel'eg'a'j'n kolon'o'j'n kaj amas'o'n da mult'e'kost'aĵ'o'j.

Inter la palac'o'j si'n disting'as la “Vintr'a palac'o” kaj l’ “Ermitaĝo” l’ unu'a per si'a grand'eg'ec'o, l’ ali'a per si'a nobl'a pur'a form'o, kaj kia bril'a, art'a en'hav'o. La Vintr'a palac'o spegul'as si'a'j'n long'a'j'n flav'a'j'n mur'o'j'n en l’ akv'o de l’ Nev'a. La ekster'o ne est'as de pli alt'a art'a ind'o, sed l’ inter'o, kontraŭ'e est'as tiom pli al'tir'ant'a. Kun'e kun mi'a koleg'o de vojaĝ'o, mi tie pas'ig'is kelk'a'j'n ĝu'plen'a'j'n hor'o'j'n, ĉirkaŭ'ir'ant'e kaj rigard'ant'e la amas'o'n da art'a'j objekt'o'j de ĉiu'j spec'o'j, kiu'j tie si'n trov'as en ne'kalkul'ebl'a nombr'o — bel'e kaj art'e ord'ig'it'a'j kaj tiel aranĝ'it'a'j, ke oni en ĉiu minut'o sent'as la sent'o'n de ĉambr'o, ne de muze'a salon'o.

Tut'e flank'e de l’ Vintr'a palac'o ni trov'as l’ Ermitaĝon, bel'a'n konstru'aĵ'o'n en grek'a stil'o, al kiu far'is fundament'o'n Jekaterina II sed, kio'n pret'ig'is Nikol'a'j’ I kun ne'pri'skrib'ebl'a bril'o. Tie'n ĉi est'as dum daŭr'o de l’ jar'o'j amas'ig'it'a'j per la potenc'a'j reĝ'o'j de l’ grand'a car-regn'o amas'o'j da art'a'j objekt'o'j de plej grand'a ind'o, tiel ke nun la kolekt'aĵ'o de l’ Ermitaĝo est'as kalkul'it'a kiel unu el la plej ĉef'a'j en la mond'o. Precip'e est'as la galeri'o de pentr'aĵ'o'j mal'ordinar'e riĉ'a kaj bel'a, en'hav'ant'a grand'a'n nombr'o'n da verk'o'j de l’ plej grand'a'j majstr'o'j de l’ mond'o. Mi tie ĉirkaŭ'migr'is sen'lac'e dum hor'o'j, de Rafael al Tician, de Tician al Murillo, al Rembrandt, van Dyck kaj Teniers kaj mult'a'j ali'a'j inter la “klasik'o'j”. Ital'o'j kaj holand'an'o'j, franc'o'j, german'o'j kaj hispan'o'j — preskaŭ ĉiu'j'n naci'o'j'n mi tie trov'is.

La art'ist'o'j de Rus'uj'o mem tamen ne est'as tro mult'nombr'e reprezent'it'a'j en la muze'o sed anstataŭ'e ni de ili'a'j man'o'j trov'as tie kelk'a'j'n verk'o'j'n, kiu'j'n oni dev'as met'i inter la perl'o'j de l’ kolekt'aĵ'o. Tia'j mi kalkul'us la pentr'aĵ'o'n de Ajwaizowski: “Vent'eg'o sur Mar'o Nigr'a”, kies ŝaŭm'a'j, sibl'eg'ant'a'j, tra'vid'ebl'a'j ond'o'j est'as prezent'it'a'j kun ne'super'ebl'a real'ism'o — kaj la “Danc'o de arb'ar'a'j nimf'et'o'j” de Marovski kun ĝi'a'j lud'ant'a'j ĉarm'a'j vir'in-figur'o'j kaj fin'e “Krist'us” kaj “Mefistofeles” de l’ grand'a skulpt'ist'o Antokolski. Ne oft'e “Kristus antaŭ si'a'j juĝ'ist'o'j” est'as prezent'it'a tiel sublim'e, tiel en sam'foj'e ideal'a kaj real'ism'a manier'o, kiel en la nom'it'a skulpt'aĵ'o, — kaj neniam do la reĝ'o de l’ profund'aĵ'o'j trov'is kompren'ul'o'n, kiu pov'is pli natur'e re'don'i la demon'a'n alt'ec'o'n kaj la mal'varm'a'n trankvil'o'n en li'a'j trajt'o'j, tamen ne for'met'ant'e la esprim'o'n de la kvazaŭ person'ig'it'a ruz'ec'o, kiu'n ni al'kutim'iĝ'is vid'i en la figur'aĵ'o'j, prezent'ant'a'j li'n.

La kolekt'aĵ'o'j de l’ Ermitaĝo, kiu'j en'hav'as la plej divers'a'j'n kaj plej interes'a'j'n objekt'o'j'n (inter'ali'e ankaŭ amas'o'n da precip'e ŝat'ind'a'j antikv'aĵ'o'j el la grek'a'j koloni'o'j en Krim) aparten'as al la privat'a hav'aĵ'o de l’ car'o'j. Kaj ili est'as tiel am'ind'a'j permes'i la publik'o'n ĉiu ajn tag'o dum 5 hor'o'j migr'ad'i en ĝi'a'j bel'a'j salon'o'j. Sed sen'dank'e, kiel ŝajn'as — ĉar almenaŭ dum mi'a'j vizit'o'j en la muze'o mi tie migr'is mult'hor'e — preskaŭ sol'a. La plej'a nombr'o de l’ vizit'ant'o'j ŝajn'is fremd'ul'o'j; mult'a'j peterburg'an'o'j, kiu'j almenaŭ vol'as est'i kalkul'it'a'j inter la ver'e kler'a'j, eĉ unu foj'o ne vizit'is la Ermitaĝon.

Kio'n do ili far'as? Ili hav'as ali'a'j'n amuz'aĵ'o'j'n. Vesper'e ili en mil'nombr'o'j ver'e flu'ad'as al la ĉiu'j amuz'ej'o'j, kiu'j est'as unu apud l’ ali'a sur la insul'o'j apud la buŝ'o de Neva — Livadia, Arkadia, Krestovski kaj kiel ajn ili nom'iĝ'as. Tiel ili sid'as la tut'a'n nokt'o'n trink'ant'e kaj fum'ant'e kaj rigard'ant'e la “vid'ind'aĵ'o'j'n” de l’ somer'a'j teatr'o'j. Tiu'j ĉi est'as sufiĉ'e simpl'a'j, kaj oni mal'facil'e kompren'as, kiel ili pov'as log'i publik'o'n, kiu hor'o post hor'o sid'as amuz'ant'e si'n per ĉiu'j numer'o'j de l’ program'o. La plej bon'a de tiu'j lok'o'j sen'dub'e est'as la Zoologi'a ĝarden'o, kaj tie ankaŭ la publik'o est'as mal'pli “dub'a”. Mi tie pas'ig'is unu vesper'o'n kun'e kun ia finn'a amik'o kaj unu jun'a georgi'an'o (el Gruzujo) kun li'a patr'in'o kaj frat'in'o kaj tiam mi pov'is vid'i, kio plaĉ'as al la peterburga gust'o. Unu'e oni prezent'is al la rigard'ant'o'j grand'a'n “fe-aĵ'o'n”, kiu est'is akcept'at'a kun frenez'a aplaŭd'ad'o, precip'e post la last'a akt'o, en kiu si'n montr'is la “Mal'bon'ul'o” mem, kaj ĉiu'j li'a'j serv'ant'o'j de divers'aĝ'o far'is grand'eg'a'n “danc'o'n de l’ profund'aĵ'o” sub elektr'a lum'o de ŝanĝ'ant'a kolor'o. La balet'o de l’ rus'o'j est'as sufiĉ'e kon'at'a kiel ne'ordinar'e bel'a kaj ver'e est'is amuz'ant'e vid'i la mal'grand'a'j'n demon'et'o'j'n kiu'j, vest'it'a'j en fantazi'a'j mult'kolor'a'j vest'aĵ'o'j kaj kun grand'a'j ruĝ'a'j aŭ blu'a'j mask'o'j, sving'is si'n unu kun la ali'a en ne'super'ebl'a ĉarm'o. — Nun oni vid'is akrobat'aĵ'o'n de precip'e lert'a'j “aer'art'ist'o'j”; post'e kant'is ar'o da jun'ul'in'o'j, kiu'j nom'iĝ'is cigan'in'o'j; post'e salt'ant'e ven'is unu rus'a vilaĝ'a jun'ul'o kun si'a man-orgen'et'o (rus'a muzik'il'o) kaj kant'is kant'et'o'j'n, kiu'j kred'ebl'e est'is tre amuz'ant'a'j — por tiu'j, kiu'j ili'n kompren'is. Kaj tiel plu sen'fin'e.

Sed tio'n simil'a'n oni vid'as en ĉia land'o, en ĉia urb'o kaj i'o'n specif'ik'e rus'a'n oni ne trov'is inter ĉio tio. Se vi vol'as vid'i i'o'n ver'e rus'a'n, ir'u al Moskvo, kiel ankaŭ ni far'is, mi kaj mi'a koleg'o, — kaj est'u konvink'it'a, ke oni ne plend'os la vojaĝ'o'n de 600 km el “la kap'o de Rus'uj'o” al “la kor'o de Rus'uj'o”.

Ĉu mi dev'as plend'i, ke mi lern'is Esperant'o'n?

Impres'o el vojaĝ'o

Lingv'o Inter'naci'a, septembr'o 1896

En Varsovio? Ĉu sonĝ'o aŭ ver'o? — Kompren'ebl'e sonĝ'o. Ĉar pens'o'j, sonĝ'o'j kaj esper'o'j, kiu'j'n hav'is la hom'o en infan'ec'o, ordinar'e rest'as nur pens'o'j, sonĝ'o'j kaj esper'o'j. La infan'o, kiu kun kor'o bat'ant'a sekv'is en pens'o la hero'o'j'n de si'a land'o ĉe ili'a'j brav'a'j preskaŭ'fabel'a'j ir'eg'ad'o'j en Pol'uj'o, — li mult'e sonĝ'is vizit'i tiu'n ne'kon'at'a'n por li kvazaŭ'mister'a'n land'o'n kaj kon'at'iĝ'i kun ĝi'a brav'a popol'aĵ'o, ĉiam kavalir'o'j, eĉ kiam ili est'as mal'amik'o'j. Kompren'ebl'e tia infan'a sonĝ'o ne pov'is efektiv'iĝ'i, est'ant'e la land'o mal'proksim'a, la lingv'o ne'kompren'at'a, la popol'o ne'kon'at'a, ĉio, per unu vort'o, ne'ebl'a. Kaj tamen mi dum kelk'a'j tag'o'j sonĝ'is tiel klar'e, kvazaŭ est'us ver'o, ke mi mi'n trov'as en Varsovio. Rav'ant'a est'is la sonĝ'o, rav'ant'a tiu temp'et'o, plen'a da plezur'o, simil'a al preter'flug'ant'a moment'o; — natur'o, art'o, hom'o'j si'n prezent'is al mi'a ĝu'eg'ant'a okul'o en plej hel'a, plej bel'a lum'o.

La efektiv'aĵ'o ja ĉiam est'as mal'hel'a kaj mal'bel'a laŭ la pesimist'o'j; tial ankaŭ ne pov'as est'i efektiv'aĵ'o mi'a est'ad'o en Varsovio. Sed mi dev'as konfes'i al Vi, mi'a estim'at'a leg'ant'in'o aŭ leg'ant'o, ke la pesimist'o'j est'as grand'a'j fripon'o'j, por kiu'j la ver'o est'as tiel grand'eg'a kaj trezor'a, ke ili kelk'foj'e ĝi'n, plej zorg'em'e ... kaŝ'as. Kaj mi risk'as nun supoz'i tiel'a'n okaz'o'n, ĉar preciz'e en la moment'o de vek'iĝ'o el mi'a sonĝ'o mi posed'as impres'o'j'n de bel'ec'o kaj bon'ec'o tiel profund'a'j'n, ke ili ŝajn'e ne pov'as est'i nask'aĵ'o'j de erar'ant'a fantazi'o: nur la efektiv'aĵ'o mem met'as en mi'a'n anim'o'n tiel ne'el'strek'ebl'a'j'n post'sign'o'j'n. Kaj tial mi ankaŭ risk'as nom'i la bel'a'n sonĝ'o'n efektiv'aĵ'o, ĝis trov'iĝ'os iu, pruv'ont'a la kontraŭ'o'n.

Kiel al mi, kiam mi est'is ankoraŭ hejm'e, ŝajn'is Pol'uj'o sen'fin'e mal'proksim'a, tiel nun la hejm'o ŝajn'as proksim'a. Ĉu ver'e est'as inter ni tiom long'a spac'o? Mi kalkul'is, ke en 36 hor'o'j mi pov'as ven'i hejm'e'n, for'las'int'e Varsovion! Pro kio do est'as ebl'e, ke mi ven'as en Varsovion preskaŭ la unu'a el mi'a'j kun'land'an'o'j? — Ho, mi forges'is, ke la sved'o'j jam mult'foj'e kaj mult'nombr'e far'is vizit'o'j'n en Pol'uj'o'n. Sed bedaŭr'ind'e mi'a'j pra'patr'o'j ne ĉiam est'is tre ĝentil'a'j, kaj mi dev'as konfes'i, ke ili si'n montr'is iom tro simil'a'j al la sovaĝ'a reĝ'o de l’ best'o'j en ili'a'j arb'ar'o'j, al la urs'o nord'a, tiel oft'e batal'it'a kaj venk'it'a de ili; ili pren'is li'a'n mor'o'n, kaj ili'a ĉirkaŭ'pren'o far'iĝ'is tro fort'a por ali'land'ul'o'j.

Kompren'ebl'e ni, la nun'temp'a'j sved'o'j, ne dev'as dezir'i, ke tiel'a'j vizit'o'j est'u re'don'at'a'j al ni — kaj ver'e mi ne ven'is Pol'uj'o'n kiel ambasador'o por pet'i “revanŝon”. Sed long'a'j temp'o'j jam pas'is, kaj la pas'int'a'j, feliĉ'e, ne re'ven'os; knab'o'j lud'as, mal'pac'iĝ'as, bat'iĝ'as — kelk'foj'e eĉ sang'e, — hom'o'j grand'aĝ'a'j do, almenaŭ la saĝ'a'j, ne est'as kontent'a'j per sol'e ne bat'iĝ'o, ili vol'as pren'i la man'o'n unu de la ali'a kaj komun'e ag'i por komun'a'j cel'o'j. Ven'ant'e kun tia intenc'o la pol'o'j trov'os ĉe ni la plej varm'a'n akcept'o'n, — kiel ankaŭ mi trov'is ĉe ili.

Kaj la komun'a'j cel'o'j de ni'a temp'o, kiu'j ili est'as, se ne kultur'o kaj civilizaci'o? Tie est'os la kamp'o, kie dev'as renkont'iĝ'i kaj kolekt'iĝ'i la labor'ant'o'j de ĉiu'j naci'o'j, kun'iĝ'ant'e “nur en unu rond'o'n famili'a'n”. Sed kia est'os la komun'a ag'ad'o de, ekzempl'e, sved'o'j kaj pol'o'j sur tiu kamp'o? Ĝis nun, mi tim'as,

preskaŭ neni'a. Kelk'a'j libr'o'j, traduk'it'a'j, kelk'a'j scienc'a'j rezultat'o'j, tre mal'mult'e'nombr'a'j, don'at'a'j de unu naci'o al la ali'a, jen est'as ĉio! Neni'a konstant'a inter'ŝanĝ'o de pens'o'j, de id'e oj, neni'a'j konstant'a'j vizit'o'j — en'tut'e, neni'a inter'lig'o. Oni mi'n demand'is en Varsovio: “Ĉu vi kon'as, vi sved'o'j, ni'a'j'n glor'a'j'n pentr'ist'o'j'n kaj verk'ist'o'j'n de nun'a temp'o?” — Kaj kun hont'o mi dev'is respond'i: “Oni kon'as de kelk'a'j vi'a'j verk'ist'o'j viv'ant'a'j — la nom'o'n. Senkieviĉ, Orzeŝko, Konopnicka posed'as ja eŭrop'a'n glor'o'n; ebl'e iu aŭ ali'a leg'is de ili rakont'o'n aŭ romanc'o'n, traduk'it'a'n ia'foj'e en sved'a'n lingv'o'n (per'e per la german'a!). Kaj la pentr'ist'o'j? Est'as sufiĉ'e dir'i, ke la nom'o'j Siemiradski. Matejko, Brandt k. c. por la plej'mult'o de ni'a publik'o pov'as est'i ĥin'a'j egal'e bon'e kiel pol'a'j.” — Kaj baldaŭ mi ek'sci'is, ke la pol'o'j, eĉ la plej kler'a'j, pri ni'a literatur'o kaj art'o kon'as egal'e mult'e kiel la sved'o'j kon'as pri la pol'a.

Kia do est'as la kaŭz'o de tia mal'gaj'a cirkonstanc'o? Ĉu ni pov'as supoz'i, ke en la ambaŭ land'o'j ne ekzist'as sufiĉ'e mult'e da person'o'j kun komun'a, vast'a, interes'o, person'o'j, kiu'j kompren'as la grand'a'n grav'ec'o'n de inter'naci'a ŝanĝ'o de pens'o'j kaj ide'o'j? Ho ne, cert'e ili ekzist'as, kvankam ebl'e la komun'a hom'a indiferent'ism'o mal'help'as al la ag'ad'o. Sed la ĉef'a mal'help'o cert'e est'as ali'a, kaj kia do, se ne diferenc'o de lingv'o'j? Tiu mal'facil'aĵ'o, kiu est'as sent'at'a en tut'a la mond'o kaj en ĉi'a'j tut'mond'a'j rilat'o'j far'as grand'a'n mal'help'o'n, divid'as ankaŭ la pol'o'j'n kaj sved'o'j'n per mur'o'j ŝajn'e ne'super'ebl'a'j. Ĉar est'ant'e la lingv'o'j tre'eg'e mal'simil'a'j unu al la ali'a, ili don'as tro mult'e da labor'o por la lern'ad'o.

Sed malgraŭ tia'j cirkonstanc'o'j, malgraŭ ke mi tut'e ne sci'is eĉ vort'o'n de la pol'a lingv'o mi pov'is pas'ig'i ĉe la pol'o'j, viv'ant'e mez'e inter ili, kelk'a'j'n semajn'o'j'n, plen'a'j'n da ĝu'o plej alt'a, plej nobl'a, ĉar mi ĝu'is la societ'o'n de bon'a'j, graci'anim'a'j kaj alt'e kler'a'j hom'o'j. Se mi por tio dev'as dank'i, unu'e kaj last'e, mi'a'n nobl'a'n pol'a'n amik'o'n, kiu mi'n en'konduk'is en la rond'o'n de si'a'j amik'o'j, do tamen ne dev'as est'i forges'it'a, unu'e ke tiu amik'o est'is akir'it'a sol'e per Esperant'o, du'e ke sen ni'a kar'a lingv'o ni'a kun'est'ad'o est'us iom enu'a kaj ne tro mult'e interes'a, ĉar ni tut'e ne pov'us inter'parol'i unu kun la ali'a! Dank'e nur al Esperant'o est'is ebl'e por mi far'i la vizit'o'n al la pol'o'j kaj da'n ke nur al Esperant'o mi est'is en'konduk'it'a en tut'e nov'a'n mond'o'n de ide'o'j kaj pens'o'j, kon'at'iĝ'ant'e kun la pol'a popol'o, ĝi'a'j pens'o'j, mor'o'j, kutim'o'j.

Kaj tamen oni dir'as, ke la lingv'o inter'naci'a est'as al neni'o taŭg'a, por neni'o util'a! Mi do dev'as konfes'i laŭ mi'a'j spert'o'j en Rus'uj'o en la jar'o pas'int'a, kaj en Rus'uj'o kaj Pol'uj'o en tiu ĉi jar'o, ke ni'a komun'a kar'a lingv'o est'as taŭg'a por ĉio, por kio taŭg'as ĉia ajn ali'a fremd'a lingv'o kaj util'a pli mult'e ol ia ajn ali'a lingv'o, se oni ne rigard'as la pur'e ekonomi'a'n flank'o'n — en tia rilat'o, mi volont'e konfes'as, ke Esperant'o don'as neni'o'n — sed la flank'o'n de komun'a anim'a el'kresk'iĝ'o, evoluci'o, kaj de la profund'iĝ'ad'o de pens'o'j kaj sent'o'j, kiu'j sen ĝi ebl'e neniam eĉ nask'iĝ'us.

Kaj mi est'as konvink'it'a, ke ĉiu esperant'ist'o, kiu nur vol'as, pov'as far'i la sam'a'n spert'o'n. Mi ne vol'as promes'i, ke li nepr'e en ĉia fremd'a land'o pas'ig'os temp'o'n tiel plen'a'n da interes'o kaj plezur'o, kiel mi'a est'ad'o ĉe la pol'o'j kaj rus'o'j, sed sen'dub'e li efektiv'e trov'os, ke la mal'grand'a pen'o lern'i ni'a'n lingv'o'n don'is al li ver'a'n rekompenc'o'n. La demand'o pri Esperant'o ne est'as jam: ĉu ĝi taŭg'as por inter'parol'ad'o kaj por skrib'ad'o? sed la demand'o nur est'as: ĉu ĝi taŭg'as por mi, por mi'a'j special'a'j cel'o'j? La demand'o pri la komun'a taŭg'ec'o de Esperant'o est'as jam mult'foj'e bril'ant'e solv'it'a: sved'o'j parol'as kun rus'o'j, pol'o'j kun sved'o'j, rus'o'j kun franc'o'j, german'o'j kun pol'o'j k. e. — kio'n do plu? Ĉiu, kiu vol'as ag'ad'i i'o'n en ekster'land'o, dev'as ag'ad'i kun help'o de Esperant'o: — en inter'naci'a'j rilat'o'j est'as jam neces'a inter'naci'a lingv'o.

Sed oni dir'as, ke Esperant'o est'as art'e kre'it'a lingv'o, ne viv'ant'a kaj neniam pov'ant'a viv'i. Mi respond'as: ne, mil foj'o'j'n ne! Esperant'o est'as art'a lingv'o, ver'e, kaj — mir'ind'e — ĉiu'j lingv'o'j montr'iĝ'as est'i art'a'j; sed Esperant'o ne est'as mort'a lingv'o, kiu ne pov'as viv'i: — kontraŭ'e, ĝi viv'as, viv'as ĉiam, kaj viv'os ĉiam en la kor'o kaj sur la lip'o'j de sincer'a'j amik'o'j, trov'ant'a'j unu la ali'a'n per ni'a am'at'a lingv'o kaj sub'ten'ant'a'j ĉiam inter si la plej fort'a'n lig'o'n per unu sol'a lig'il'o — per tiu sam'a ni'a lingv'o Esperant'o.

Varsovio, en 1896.

Du blind'ul'o'j

Scen'o el la land'o de Don'a'j kozak'o'j

Lingv'o Inter'naci'a, oktobr'o 1898

Io okaz'is; pri tio ĉi oni ne pov'is dub'i. Sed kio — tio est'is pli ol iu pov'is dir'i.

Ni nur vid'is, ke hom'o'j rapid'e kur'ad'is trans la platform'o de l’ mal'grand'a fer'voj'a staci'o sur la Don'a step'o en kozak'a land'o, kie ni est'ad'is — lantern'o'j est'is sving'it'a'j en nerv'um'a mal'pacienc'o, kaj la vagon'ar'o rest'is sur la rel'o'j, kvankam dev'us antaŭ long'e for'ir'i. Ia mal'feliĉ'o? ...

La fer'voj'a inĝenier'o, la distanc'estr'o, kaj li'a koleg'o de la proksim'a distanc'o, kiu ankaŭ est'as en ni'a societ'o, ek'ŝanĝ'as signif'a'j'n rigard'o'j'n, kaj Avanov, la princ'o, kiu ĵus agord'is si'a'n mandolin'o'n por el'lud'i mazurk'et'o'n, li'n oni send'as por esplor'ad'i la situaci'o'n. Avanov en'tut'e neniam dir'as ne, kiam oni li'n pet'as pri io, kaj kompren'ebl'e tial oni li'n uz'as por ĉio ebl'a. Dum'e, oni ne pov'as dir'i, ver'e, ke li est'as pli konfid'ind'a ol ali'a'j — jes oni eĉ pli al'proksim'ig'as al la ver'o dir'ant'e ke mal'pli, kaj ekzist'as iu aŭ ali'a, kiu ankaŭ ofend'iĝ'as je li, parol'ant'e ke li preskaŭ neniam dir'as unu ver'a'n vort'o'n kaj mal'oft'e plen'um'as si'a'n promes'o'n. Sed ne rigard'ant'e tiu'n mal'grand'a'n mank'o'n li do est'as sufiĉ'e bon'a por la societ'o, ĉar malgraŭ si'a'j kvin'dek jar'o'j kaj griz'a'j har'o'j li est'as “gaj'a knab'o” kaj plen'a je fripon'aĵ'o'j kaj rid'ind'aĵ'o'j.

Li, sekv'e, est'is send'at'a la kelk'a'j'n paŝ'o'j'n ĝis la staci'dom'o por ek'sci'i, kio do est'is. Sed antaŭ ol li eĉ al'ven'is, okaz'iĝ'is io, kio unu'e en'volv'is la situaci'o'n, sed post'e help'ig'is ĝi'a'n klar'ig'ad'o'n. Ni ĉiu'j ek'aŭd'is subit'e unu kri'o'n aŭ, pli gust'e, unu mal'klar'a'n, sed penetr'ant'a'n akr'a'n kri'eg'o'n, tiel tranĉ'ant'e terur'a'n, ke ŝajn'is al ni kvazaŭ tut'a mond'o da dolor'o est'us en ĝi en'ŝlos'it'a. Ni ali'a'j ne kompren'is ĝi'a'n signif'o'n, sed Anna Fedorovna, la mastr'in'o, vid'ebl'e tuj per ia ne'kompren'ebl'a instinkt'o ek'sci'iĝ'is pri la situaci'o: ŝi rapid'e ek'kri'et'is: “Ho, mi kompren'as”, kaj kun signif'a ek'rigard'o al ni ŝi for'kur'is el la balkon'o, kie ni sid'is, en la dom'o'n.

Avanov tuj re'ven'is kaj tro grav'em'e inform'ig'is, ke ia hom'o est'is fal'int'a sub la rad'o'j'n de l’ vagon'ar'o sed, laŭ kutim'o, neni'u apart'e ek'vol'is kred'i al li, tiom plu ĉar la vagon'ar'o, kiel ni sci'is, jam star'is sen'mov'a dum du'dek minut'o'j. Tial ni ĉiu'j for ir'is por ek'sci'i pri la afer'o, kaj jam ni star'is sur la platform'o, kiam la sam'a terur'ig'ant'a kri'eg'o est'is de'nov'e ripet'at'a, sed tiu ĉi foj'o sekv'it'a de ali'a, pli hom'a kaj pli natur'a kri'o — la plor'et'ad'o de ĵus'nask'it'a infan'o! Ni al'proksim'iĝ'is al unu kupe'o de kvar'a klas'o, el kiu ven'is la son'o, kaj ek'rigard'is tra la fenestr'o. Sur la plank'o tie inter ne, en la haladz'o-plen'a atmosfer'o, kuŝ'is vir'in'o, laŭ el'vid'o pli mort'a ol viv'a, vest'it'a en ordinar'a vest'o de rus'a vilaĝ'an'in'o kun si'a ruĝ'a sarafan'o, kun kap-tuk'o kaj bast'a'j ŝu'o'j. Super ŝi'n klin'iĝ'is ali'a vir'in'o, ten'ant'e en si'a'j man'o'j mal'grand'a'n korp'et'o'n, apenaŭ pli grand'a ol par'o da fort'a'j man-pugn'o'j, kiu'n ŝi ĵus supr'e'n'ig'is en la mizer'a'n lum'o'n de l’ vagon'a lum'il'o — est'is mal'grand'a hom-est'aĵ'o kun kvar ekstrem'it'et'o'j kiu'j barakt'is en la aer'o, kaj kun pulm'o'j, egal'e bon'a'j kiel ĉe ĉiu ajn ali'a de ĝi'a aĝ'o. La pentr'aĵ'o ver'e est'is kor'tuŝ'ant'a.

Feliĉ'e la staci'o aparten'as al tiu'j, en kiu'j la fer'voj'a societ'o sub'ten'as mal'grand'a'n mal'san'ul'ej'o'n kun kurac'il'ej'o. Tie'n nun est'is trans'lok'it'a la scen'o de l’ ag'ad'o. Du kozak'o'j port'is la du'on'e sen'konsci'a'n vir'in'o'n, ali'a pren'is ŝi'a'n aparten'aĵ'o'n, kaj la nov'a mal'grand'a mond'an'o est'is port'at'a de la bon'a akuŝ'ist'in'o, kiu per feliĉ'a okaz'o al'est'is.

Ni sid'iĝ'is sur ia benk'o apud'e. Iu ir'is ek'sent'i la pez'o'n de l’ bagaĝ'o, kiu'n oni met'is apud la pord'o, kaj esprim'is si'a'n mir'eg'o'n, ke vir'in'o en tia'j cirkonstanc'o'j pov'is kun si port'i tiel'a'n pak'aĵ'o'n. Avanov kompren'ebl'e tuj ek'dir'is, ke est'us al li mal'pli kompren'ebl'a, se la vir'in'o ne nask'us infan'o'n — eĉ ne-graved'a do pov'us nask'i sub tiel'a port'aĵ'o! — Avanov ŝerc'is kaj ĝoj'iĝ'is ŝerc'ant'e, kaj ŝajn'e pro tia kaŭz'o li forges'is dir'i, ke la vir'in'o ankoraŭ, krom tio, hav'is tri mal'grand'a'j'n infan'o'j'n kun si, inter kiu'j la plej mal'grand'a'n ŝi dev'is port'i sur si'a'j brak'o'j! Dum'e si'n prezent'is mal'facil'a demand'o; la infan'o'n oni dev'is do tuj bapt'i, laŭ rus'a kutim'o, kaj por tio ĉi oni bezon'is, inter'ali'e, unu “pop'o'n” kaj du bapt'an'o'j'n. Tiu'j'n ĉi last'a'j'n oni facil'e trov'is — Anna Fedorovna, kiu dum'temp'e al'ven'is kun mister'a amas'o da blank'a ŝtof'o, — al'port'it'a el ŝi'a hejm'o, kaj kun ŝi Sergej Aleksandroviĉ, la koleg'o de ŝi'a edz'o. Pli mal'facil'e oni trov'is pop'o'n, sed tamen fin'e oni ek'prosper'is el'trov'i unu tiel'a'n, kiu ronk'is en la vestibl'o. Li est'is, kun iom da mal'facil'ec'o, vek'it'a, jes'ig'is je la propon'o plen'um'i la akt'o'n kaj for'marŝ'is en si'a long'a kaftan'o kun flirt'ant'a'j larĝ'a'j brak'ing'o'j kaj pend'aĵ'o'j.

Sed li tuj re'ven'is tre ofend'it'a kaj klar'ig'is mal'kontent'e, ke kiam ne est'is nek libr'o'j nek ole'o kaj “ornat'o”, tiam li ne pov'is nek vol'is al'tuŝ'i la afer'o'n — est'is hont'o nur eĉ propon'i i'o'n tiel'a'n! Iu kontraŭ'dir'is, ke la infan'o tamen en ĉia okaz'o dev'is est'i bapt'it'a, kaj ke oni ja dev'is pen'i trov'i i'a'n ebl'ec'o'n. La pop'o nur sku'is la kap'o'n, tiel ke la long'a har'o ond'iĝ'is, kaj lev'is la ŝultr'o'j'n kun mien'o, kiu pli klar'e ol vort'o'j ek'dir'is: tre pov'as est'i, sed al mi tio tut'e ne koncern'as! Tio ĉi ceter'e est'is sufiĉ'e ver'a, ĉar li tut'e ne est'is dev'ant'a far'i bapt'ad'o'n, tiel ĉi à propos kaj ekster si'a komun'um'o, kaj li do pov'is, per la kostum'o kaj el'vid'o de l’ vir'in'o, supoz'i ke tie ĉi li ne pov'us esper'i i'a'n pli vast'a'n rekompenc'o'n por la “klo pod'o”. En tio ĉi last'a li tamen iom erar'is, sed tio'n ĉi oni ne pov'is sci'i antaŭ'e. Kaj ĉar la pop'o'j en Rus'uj'o ordinar'e ne hav'as konstant'a'n salajr'o'n, sed de'pend'as por si'a ĉiu'tag'a pan'o de la donac'o'j de l’ publik'o por la serv'ad'o, komenc'is tre natur'e ĉe ili la kutim'o rigard'i si'a'n serv'ad'o'n kiel tut'e meti'a'n okup'ad'o'n, kiu'n oni plen'um'as kun volont'o respond'ant'a al la grand'ec'o de l’ atend'it'a rekompenc'o.

Kelk'a'n hor'o'n post'e tamen prosper'is al unu el la mem'vol'a'j bapt'an'o'j, al kiu'j tiu afer'o plej proksim'e aparten'is, ven'ig'i el ne mal'proksim'a preĝ'ej'et'o la neces'a'j'n objekt'o'j'n, kaj la pop'o est'is de'nov'e al'vok'it'a.

Nun nur rest'is la decid'o pri la nom'o, kaj ĉio est'us pret'a. Ĉar en Rus'uj'o nur est'as permes'it'a don'i al infan'o'j tiu'j'n nom'o'j'n, kiu'j'n port'is la sankt'ul'o'j — kaj sankt'ul'in'o'j — oni ordinar'e ne long'temp'e serĉ'as. Aŭ oni pren'as la nom'o'n de la patr'o aŭ, pli bon'e, de la av'o, aŭ la nom'o'n, kiu'n tiu tag'o port'as en la almanak'o. Ĉar tie ĉi la unu'a ebl'ec'o for'est'is, — neni'u do kon'is eĉ la patr'o'n kaj ankoraŭ mal'pli la av'o'n kaj la du'a ebl'ec'o ankaŭ prezent'is mal'facil'aĵ'o'j'n, ĉar oni en la rapid'ec'o ne pov'is trov'i la almanak'o'n, propon'is Avanov, la princ'o, tre bon'vol'e ke li mem, kiel si'a'n kontingent'o'n en la arm'ad'o de l’ mal'grand'ul'o kontraŭ la mal'bon'aĵ'o'j de l’ mond'o, don'u si'a'n nom'o'n, Dmitrij — kiu'n mal'ŝpar'a'n propon'o'n ĝentil'e sed decid'e re'ĵet'is la bapt'o'patr'o, kiu opini'is ke li'a propr'a nom'o, Sergej, est'is por tiu cel'o egal'e uz'ebl'a. Ĉar neni'u risk'is kontraŭ'dir'i tio'n ĉi, oni rigard'is la afer'o'n kiel decid'it'a'n, kaj kiam la et'ul'o en la sam'a moment'o est'is al'port'it'a, komenc'is tuj la akt'o'n. En la mal'grand'a mal'san'ul'ej'o oni aranĝ'is sufiĉ'e bon'e laŭ la cirkonstanc'o'j. En mez'o sur la plank'o star'is provizor'a bapt'ing'o; ĉirkaŭ la super'a rand'o de ĝi est'is al'prem'it'a'j kelk'a'j kandel'o'j, long'a'j graci'a'j, brul'ant'a'j. La pop'o apud'e star'is, vest'it'a en arĝent-kudr'it'a, sen'dub'e kaj ĉifon'a kaj mal'pur'a, sed en la mal'fort'a lum'ad'o tamen sufiĉ'e “prezent'ebl'a” kaftan'o. Sergej Aleksandroviĉ ten'is la infan'et'o'n, kaj Anna Fedorovna est'is pret'a akcept'i ĝi'n post la akt'o. La patr'in'o kuŝ'is, vest'it'a, sur la apud'a lit'o, kun la mal'graci'a, pal'a vizaĝ'o kontraŭ la lum'o. Mi rigard'eg'is ĝi'n, sed tiom kiom mi pov'is vid'i, est'is rimark'ebl'a en ĝi preskaŭ neni'a ali'a esprim'o ol tiu de indiferent'ec'o mal'interes'it'a — la scen'o est'is sen'dub'e por ŝi mal'pli nov'a kaj mal'pli interes'a ol por mi. Kiel atest'aĵ'o de tio ĉi pov'is ankaŭ est'i kalkul'it'a'j la mal'grand'ul'o'j, kiu'j tim'ant'a'j sid'is en ia angul'et'o. Ceter'e est'is en la ĉambr'o neni'u, krom la akuŝ'ist'in'o kiu en verŝ'is akv'o'n en la bapt'ing'o, unu mal'jun'a du'on'a'n plen'blind'a mal'jun'ul'o, kiu reprezent'is la ĥor'o'n, kaj mi, kiu ven'is pro pur'a sci'vol'ec'o.

La pop'o komenc'is leg'i, leg'i per tiu tren'ant'a du'on-kant'ant'a ton'o, kiu'n mi tiel bon'e re'kon'is el la rus'a'j preĝ'ej'o'j; est'is nur la diferenc'o, ke tie oni ordinar'e ne tiel rapid'iĝ'as, dum'e tie ĉi ŝajn'is plej grav'e: en plej mal'long'a temp'o tra'kur'i ebl'e plej grand'a'n part'o'n de l’ ritus. Iam kaj iam la blind'a mal'jun'ul'o agord'is kun si'a dis'romp'it'a voĉ'o, kri'eg'ant'e i'a'j'n responsoria (respond'aĵ'o'j'n), kiu'j'n la pop'o neniam vol'is aŭd'i ĝis fin'o. Li pren'is de Sergej Aleksandroviĉ la infan'o'n, ten'is ĝi'n per si'a'j man'o'j, nud'a'n kaj plend'et'ant'a'n kiel ĝi est'is, kaj “ord'e” dron'ig'is ĝi'n per la sankt'ig'it'a akv'o, kies sankt'ec'o'n ankoraŭ grand'ig'is la kandel'o'j brul'ant'a'j. Kiam la mal'grand'ul'aĵ'o re'e est'is lev'it'a el la akv'o, de'nov'e komenc'is la mal'jun'ul'o kun si'a dis'romp'it'a voĉ'o kelk'a'j'n mizer'a'j'n kant'aĵ'o'j'n, el kiu'j mi nur pov'is kompren'i la ĉiam ripet'it'a'j'n vort'o'j'n: Hospodi pomiluj — Hospodi pomiluj — Sinjor'o, kompat'u! Di'o, pardon'u!

Kia pentr'aĵ'o! La mal'grand'a, sek'a, blind'a mal'jun'ul'o, kiu kun trem'ant'a'j man'o'j serĉ'ant'e ramp'is laŭ'long'e la mur'o por ke li ven'u iom pli proksim'e, prezent'is per si'a sulk'a kvazaŭ velk'ig'it'a vizaĝ'o la figur'o'n de hom'o kiu star'as apud la rand'o de l’ tomb'o. Kaj, ali'flank'e, tiu ĉi mal'grand'a est'aĵ'o, kiu ĵus en'ir'is sur la sam'a'n rigard'ej'o'n de sufer'o'j kaj pasi'o'j, kiu'n la ali'a est'is pret'a for'las'i — ankaŭ li, la mal'grand'ul'o, blind'a, trem'ant'a, mal'fort'a kaj sulk'a kiel mal'nov'a vintr'a pom'o — kia simil'o kaj kia kontrast'o!

Hospodi pomiluj, Hospodi pomiluj de'nov'e kant'is la mal'jun'ul'o. Sinjor'o kompat'u tiel'a'n mal'grand'ul'a'n infan'o'n de l’ mizer'o! En pek'o kaj mank'o ci nask'iĝ'is, kaj kiel tie ĉi en nun'a moment'o ne ekzist'as eĉ unu sol'a kor'o, kiu bat'as varm'e por ci kaj ci'a mizer'o, ne eĉ la patr'in'a kor'o, — tiel ci ankaŭ en la viv'o renkont'os plej oft'e nur bat'o'j'n kaj puŝ'o'j'n, nur ĉagren'o'j'n kaj dolor'o'j'n, kaj, pov'as est'i, ci ir'os en la tomb'o'n ne mal'pli mizer'eg'a ol la mal'jun'ul'o, kiu kant'is ĉe ci'a bapt'o. — Sinjor'o, kompat'u! Jes, pov'as est'i, ci for'ir'os el la mond'o, mal'grand'ul'o, antaŭ ol ci lern'is kio ĝi est'as, la mond'o, antaŭ ol ci gust'is ĉiu'j'n la puŝ'o'j'n kaj hak'o'j'n, atend'ant'a'j ci'n de ĉiu'j, kiu'j est'as pli supr'a'j ol ci aŭ egal'a'j kun ci — pli mal'supr'e neni'u est'os, kaj de ĉarm'o kaj dolĉ'ec'o de l’ viv'o ci neniam ĝu'os ...

Hospodi pomiluj! Kaj la mal'grand'ul'o'n en'volv'is kompat'e Anna Fedorovna en la tuk'o'j kaj vind'aĵ'o'j, kiu'j'n ŝi kudr'is por si'a propr'a infan'o, sed kiu'j'n ŝi kun larm'o'j for'met'is, kiam ili nur dum tri semajn'o'j serv'is al mal'grand'a, romp'em'a est'aĵ'o, tro mal'fort'a por ke ĝi toler'u la mal'varm'a'n spir'o'n de l’ mort'o. Ek'est'is sekv'e almenaŭ unu, kiu varm'e sent'is por la mal'grand'a! Ho, ne — nur est'is la memor'o de propr'a'j ĉagren'o'j, kiu'j por minut'o mol'ig'is hom'a'n kor'o'n! ... La pastr'o far'is la kruc'o'sign'o'n super la bapt'it'a kaj ten'is al la bapt'an'o'j krucifiks'o'n, por ke ili ĝi'n kis'u. Ili far'is tio'n kun proksim'um'e la sam'a atent'o, kun kia oni ĉe ni en Sved'uj'o leg'as la “manĝ'o'preĝ'o'n”.

Nun rest'is nur du afer'o'j, sed tiom pli grav'a'j. La atest'o'n de bapt'o oni dev'is skrib'i, kaj la pop'o dev'is ricev'i la salajr'o'n por si'a pen'o. Ne, pardon'u, ne en tiu ord'o — la plej grav'a unu'e, kaj post'e la ali'a! Sekv'e nur kiam la pop'o kun grand'a plezur'o met'is en la poŝ'o'n la bilet'o'n de 3 rubl'o'j, kiu'n don'is al li Sergej Aleksandroviĉ — li'a bapt'o'donac'o al la mal'grand'ul'o — nur tiam la pop'o sid'iĝ'is apud la tabl'o por ke li don'u skrib'a'n atest'o'n, ke la mal'grand'a sulk'a pak'aĵ'o, kiu'n ten'is en si'a'j brak'o'j Anna Fedorovna, nun est'is ord'e far'it'a membr'o de la sankt'a ortodoks'a eklezi'o. La atest'o de bapt'ad'o — dokument'o sufiĉ'e grav'a en Rus'uj'o kiel ali'e — est'is skrib'at'a per krajon'o sur la mal'antaŭ'a flank'o de ia eks-telegram'blanket'o. Kiam Sergej Aleksandroviĉ propon'is al la pop'o uz'i ink'o'n kaj plum'o'n, tiu nur rimark'is: “Pli rapid'e ir'as en tiu ĉi manier'o”.

“Pli rapid'e tiel ĉi” — tio est'is la ĉef'a en'hav'o de l’ pens'o'j de l’ pop'o, kiel ĝi sen'dub'e ankaŭ est'as la parol'o de la tut'a rus'a pastr'ar'o. — Kaj kun tiu ĉi impres'o mi for'las'is la unu'a'n kaj last'a'n akt'o'n de bapt'ad'o, kiu'n mi ĝis nun vid'is en la grek'a-katolik'a eklezi'o. Apud la pord'o star'is la mal'jun'a blind'ul'o. Li ricev'is du'dek kopek'o'j'n kaj preĝ'is Di'o'n, ke Li ben'u mi'n kaj la infan'o'j'n de mi'a'j infan'o'j. La mal'grand'a blind'ul'o ricev'is neni'o'n; kred'ebl'e li unu foj'o'n mal'ben'os la hom'o'j'n.

Ĉe Lev Tolstoj en Jasnaja Poljana

Ĉapitr'o el Till häst genom Ryssland, Stokholmo 1898

Moskvo en juli'o ne est'is por mi pli agrabl'a ol Peterburgo. Mi vizit'is la urb'o'n plur'a'j'n foj'o'j'n pli fru'e kaj mi est'is re'ven'ont'a; tial mi decid'is rest'i nur dum kelk'a'j hor'o'j por ek'sci'i, ĉu Lev Tolstoj est'is en si'a bien'o en Jasnaja Poljana aŭ ne. Mi vol'is vizit'i li'n tie, por vid'i li'n en li'a ĝust'a medi'o.

Mi'a plan'o est'is tuj pret'a; mi pren'is izvoŝĉikon kaj vetur'is tra la long'a'j kaj mal'larĝ'a'j strat'o'j de “la blank'a urb'o” rekt'e al kon'at'ul'o, pri kies help'o mi kalkul'is por mi'a afer'o. Bon'ven'ig'it'a laŭ tut'e tip'a rus'a gast'am'o mi trov'is mi'a'n amik'o'n tuj pret'a help'i mi'n, kaj baldaŭ mi sid'is kun'e kun li en fiakr'o sur'voj'e al la Tolstoja hejm'o.

Kie graf'o Tolstoj loĝ'as en Moskvo? De'post mi'a unu'a vizit'o ĉe li, du jar'o'j'n pli fru'e, mi hav'is pal'a'n memor'o'n, ke dev'us est'i ie en Zubovo, kvartal'o je la ali'a flank'o de la urb'o, tut'e flank'e; sed kie en Zubovo, tio'n mi tut'e forges'is. Mi'a amik'o hav'is tamen imag'o'n pri ia Ĥamovniĉeski pereulok, kiu dev'us est'i la ĝust'a strat'o; tie'n ni'a izvoŝĉiko ricev'is la ordon'o'n vetur'i.

Post du'on'hor'a vetur'o en polv'o kaj varm'o tra kurb'a'j, mal'larĝ'a'j, bul'ŝton'um'it'a'j strat'o'j, flank'um'it'a'j de blank'a'j dom'o'j kun verd'a'j tegment'o'j kaj tie kaj ali'e de preĝ'ej'o kun or'um'it'a'j aŭ arĝent'um'it'a'j kupol'o'j — kaj ni est'is tie.

“Gorodovoj — polic'o! Ĥamovniĉeski pereulok, dom grafa Tolstoja jestj?” ni demand'is.

“Jestj” — Est'as — est'is la lakon'a respond'o, kaj post tio kiel klar'ig'o: — “la ok'a dom'o dekstr'e, post la grand'a ruĝ'a.” Post kelk'a'j moment'o'j ni est'as ĉe la ok'a dom'o dekstr'e post la grand'a ruĝ'a. Est'as simpl'a du'etaĝ'a lign'a dom'o, sur kies pord'o'lamp'o est'as pentr'it'e per nigr'a'j liter'o'j Dom'o de graf'o L. L. Tolstoj. Mi'a akompan'ant'o surpriz'iĝ'as pri la komenc'a'j liter'o'j L. L., ĉar la graf'o, kiel kon'at'e, nom'iĝ'as Lev Nikolajeviĉ; sed mi pov'is inform'i li'n, ke la grand'a verk'ist'o en la ver'o posed'as neni'o'n plu, ĉar li for'don'is ĉio'n, kaj ke tiu'n dom'o'n posed'as li'a fil'o Lev Lvoviĉ, edz'iĝ'int'a kun mi'a sam'land'an'in'o.

Je ni'a laŭt'a vok'ad'o aper'as la pord'ist'o Nikita; kun si'a ruĝ'a bluz'o, tut'rus'a ĉap'o, nigr'a velur'a pantalon'o kaj alt'a'j bot'o'j li est'as ver'a specimen'o de honest'a moskva dvorniko en bon'fart'a privat'a dom'o.

“Grafa doma njetu” — laŭ'vort'e “de la graf'o est'as neni'o hejm'e”, est'as li'a respond'o al ni'a demand'o kaj li post'e inform'as ni'n bon'vol'e, ke la mal'jun'a graf'o est'as kun si'a graf'in'o kaj du el la plej jun'a'j infan'o'j en Jasnaja Poljana, 15 verst'o'j'n for de la urb'o Tul'a, sed nur tri de la staci'o Koslovka — kaj ke la jun'a graf'o Lev Lvoviĉ est'as en Finlando aŭ “ie en tiu direkt'o”. Per tio li ver'ŝajn'e cel'as Sved'uj'o'n.

Antaŭ ol ni, kontent'a'j kun la respond'o, for'ir'is, mi pet'is rajt'i rapid'e rigard'i la ĝarden'o'n. Unu'e mi mir'is pri la surpriz'it'a mien'o de Nikita, kiam li aŭd'is mi'a'n pet'o'n, sed kiam ni en'ven'is la ĝarden'o'n — tiam mi kompren'is tio'n. Ĉar tie ver'e est'is neni'o vid'ind'a; nur kelk'a'j tre mal'zorg'it'a'j arbust'aĉ'o'j. Io tamen est'is tie, kio special'e interes'is mi'n; mi vid'is el la ĝarden'o la mal'grand'a'n verand'o'n, en kiu mi du jar'o'j'n pli fru'e iu'n mal'fru'juni'a'n vesper'o'n sid'is kun vojaĝ'kamarad'o kaj kelk'a'j adept'o'j de Tolstoj, aŭskult'ant'e la vort'o'j'n de la mal'jun'ul'o, tiel impon'a'j en si'a klar'a sen'vual'ig'o, tiel pruv'em'a'j en sen'indulg'a logik'o kaj tiel kor'tuŝ'a'j en la sen'lim'a hom'am'o, kiu'j'n ili mal'kaŝ'as kaj star'ig'as ŝajn'e ne'plen'um'ebl'a'j'n postul'o'j'n. Mi memor'is ĝust'e tiam, ke ni parol'is pri hom'a'j antaŭ'juĝ'o'j kaj kio'n tiu hom'amik'o dir'is:

“Ni dev'as far'i lok'o'n por la am'o al Di'o kaj la hom'o'j. Ni dev'as labor'i, por ke est'u pli da lok'o ol ni iam esper'as, ke ĝi hav'u — ni dev'as labor'i por la ideal'o, eĉ se ĝi ŝajn'as al ni ne ating'ebl'a. La plej grand'a mal'help'o est'as la hom'a'j antaŭ'juĝ'o'j — ili dev'as mal'aper'i. Sed tiom mult'a'j kontraŭ'batal'as. Est'as kiel paralelogram'o de fort'o'j, en kiu ambaŭ kompon'ent'o'j konsist'as el unu'flank'e ego'ism'o, ali'flank'e am'o al Di'o kaj la hom'o'j. Ĉi last'a est'as la ideal'o, utopi'o, se vi vol'as, kiu'n ni neniam sukces'os tut'e real'ig'i, sed ni dev'as konstant'e cel'i tio'n, por ke la ali'a ne far'iĝ'u sol'e reg'ant'a; tiel ni ating'os mez'a'n voj'o'n, kiu est'os la rezult'o de ambaŭ menci'it'a'j fort'o'j — kaj tio est'as ĝust'e tio, kio'n ni pov'as antaŭ'vid'i kaj esper'i de la viv'o sur la ter'o.” De tiu vizit'o ĉe Tolstoj mi re'ir'is hejm'e'n kun kelk'a'j el li'a'j adept'o'j, kaj post kiam ni dum long'a promen'o en la varm'et'a somer'a nokt'o plu'diskut'is la vek'it'a'j'n demand'o'j'n, mi sid'iĝ'is ĉe skrib'tabl'o kaj ĝis tag'iĝ'o skrib'is la impres'o'j'n de tiu mi'a unu'a ne'forges'ebl'a renkont'o kun la ebl'e plej bril'a kaj cert'e plej original'a el ni'a'temp'a'j filozof'o'j.

Sed mi re'ven'as al la pri'skrib'o de la du'a renkont'o. Post mal'long'a nokt'a vetur'o el Moskvo mi al'ven'is ĝust'e je tag'iĝ'o al la urb'o Tul'a; la trajn'o de tie al Koslovka, la plej proksim'a staci'o sud'e'n, de kiu mi dev'is pied'e daŭr'ig'i ĝis Jasnaja Poljana, est'is for'ir'ont'a pli post'e en la maten'o, kaj mi decid'is uz'i tiu'n temp'o'n por ĵet'i rapid'a'n rigard'o'n al la urb'o.

Mi el'trov'is tre rapid'e, ke ne pov'is tem'i pri ali'o ol rapid'a rigard'o. Kiel oft'e est'as en Ruslando, ankaŭ ĉi tie la staci'o trov'iĝ'as iom'a'n distanc'o'n ekster la urb'o. Se sankt'a Stult'ul'o est'us viv'ant'a en ni'a temp'o, li sen'dub'e mir'us, ke la Providenc'o, kiu en si'a saĝ'ec'o

montr'is tiel rimark'ebl'a'n mank'o'n de antaŭ'zorg'o rilat'e al fer'voj'o'j kaj urb'o'j en Ruslando, ke ĝi ig'is ili'n “kuŝ'i” mult'e tro long'e for unu de la ali'a.

Mi tial dev'is kontent'iĝ'i rigard'i ĝi'n de mal'grand'a alt'aĵ'o ekster la urb'o el tiel nom'at'a bird'o'perspektiv'o. Tie supr'e kuŝ'is mal'zorg'at'a kaj dis'fal'ant'a tomb'ej'o ĉe mal'nov'a preĝ'ej'o, kie fenestr'o'j iam est'is tut'a'j; supr'e'n'grimp'int'e sur ĝi'a'n du'on'dis'fal'ant'a'n mur'o'n mi vid'is sub mi Tul'a'n. Ĉirkaŭ'at'a de verd'a'j eben'aĵ'o'j, kiu'j ond'e etend'iĝ'as ĝis kie'n la okul'o ating'as, ĝis la horizont'o, kaj tra kiu'j la river'o Upa meandr'as kiel blu'a ruband'o, kuŝ'is tie la larĝ'a urb'o, bril'a en la plej klar'a maten'a lum'o. La sun'lum'o trem'bril'is en la mult'nombr'a'j or- kaj arĝent'um'it'a'j kupol'o'j de la preĝ'ej'o'j — ili est'as proksim'um'e 30 — , en la spir'o'j kaj kruc'o'j, kaj reflekt'iĝ'is de la ergverdaj plat'a'j lad'tegment'o'j de la blank'a'j dom'o'j. Sur la larĝ'a'j, sen'fin'e long'a'j kaj rekt'a'j strat'o'j la trafik'o ankoraŭ ne sukces'i kirl'ig'i la polv'o'nub'o'n, kiu ceter'e, pli post'e en la tag'o, kovr'as kiel ne bul'o ĉiu'n sud- kaj orient'rus'a'n urb'o'n — ĉio daŭr'e bril'is tiel tra'vid'ebl'e klar'e, ke ŝajn'is ebl'i vid'i la plej et'a'j'n detal'o'j'n en la dekoraci'o de la preĝ'ej'o'j kaj dom'o'j. Sub'e sur la verd'a herb'ej'o ekster la urb'o paŝt'is si'n ĉeval'o'j kaj serĉ'fos'is pork'o'j; anser'o'j promen'is en long'a'j vic'o'j, kun si'a'j kol'o'j kaj bek'o'j en la direkt'o de la vent'o ili form'is, vid'it'e de supr'e, long'a'j'n rekt'a'j'n blank'a'j'n stri'o'j'n sur la herb'ej'o. Tir'best'o'j akv'um'is si'n en la river'o; ili'n puŝ'is en la akv'o'n sen'ĉap'a'j muĵikoj, kies flam'ruĝ'a'j ĉemiz'o'j akr'e kontrast'is la kolor'o'j'n de la akv'o kaj herb'o; vest'aĵ'o'j est'is lav'at'a'j apud'e de nud'krur'a'j vir'in'o'j kun supr'e'n'fald'it'a'j jup'o'j — ili'a vigl'a babil'ad'o ating'is mi'n sur mi'a alt'a observ'o'punkt'o en komun'a ĥor'o kun la sam'e vigl'a blek'ad'o de la anser'o'j kaj anas'o'j.

Je la ali'a flank'o de la river'o vid'ebl'is la akr'a'j lini'o'j de la ruĝ'a'j dom'o'j de la car'a fusil'faktori'o, kaj pli for'e, mal'dekstr'e, la blank'a'j antaŭ'urb'o'j de Ĉulkova bril'is en la verd'o simil'e al poĉ'it'a'j ov'o'j sur teler'o kun spinac'o. Dekstr'e la urb'o grimp'is kuraĝ'e supr'e'n sur mont'et'o'n kaj fiks'is si'a'j'n blank'e kaj verd'e kolor'it'a'j'n brak'o'j'n ĉirkaŭ ĝi'a pint'o, kiu est'is kron'it'a per long'a'j rekt'a'j mur'o'j de mal'nov'a monaĥ'ej'o kaj mult'kolor'a'j kaj mult'form'a'j kupol'o'j. Sed plej pitoresk'e, bel'eg'e kaj bril'e kuŝ'is Kreml, la fortik'aĵ'o, konstru'it'a dum la temp'o de Jekaterina II kaj en'hav'ant'a la plej bel'a'j'n templ'o'j'n de Tul'a, el kiu'j special'e unu, Sobor uspenija Bogorodici — Katedral'o de la ĉiel'ir'o — super'as ĉiu'j'n ali'a'j per si'a'j impon'a'j form'o'j, si'a'j kupol'o'j, bril'ant'a'j en plej bel'a ĉiel'blu'a kolor'o kaj or'o kaj arĝent'o, kaj si'a grandioz'a alt'a tur'o, ankaŭ ĝi kron'it'a de or'a, bril'ant'a, bulb'o'form'a kupol'o ... Est'is pra'temp'a kaj nun'temp'a Tul'a sam'temp'e, est'is pas'int'a grandioz'o kaj nun'a prosper'o, ĉiu'j sam'temp'e antaŭ mi rigard'ant'a tiu'n urb'o'n, kiu kun si'a glor'a histori'o kun'ig'as la ŝanc'o'n je daŭr'a prosper'ad'o en riĉ'ec'o kaj influ'o. Ĉar Tul'a est'as la ĉef'urb'o de la sam'nom'a bon'fart'a guberni'o kaj urb'o kun preskaŭ cent mil loĝ'ant'o'j, kon'at'a en tut'a Ruslando pro si'a grandioz'a metal'industri'o; ĝi est'as por la rus'o'j tio kio Eskilstuna est'as por sved'o'j.

Mi grimp'is sub'e'n de la mur'o kaj promen'is inter la sovaĝ'iĝ'int'a'j betul'o'j kaj kverk'o'j de la tomb'ej'o. Iu kuŝ'is tie ĉe la preĝ'ej'a mur'o. Mi proksim'iĝ'is. Amas'o da ĉifon'aĵ'o'j, dis'ŝir'it'a'j flik'aĵ'o'j — io kaj kolor'e kaj form'e ne'pri'skrib'ebl'a, ne'difin'ebl'a. Nun ĝi mov'iĝ'as, kramp'e, spasm'e. Kio est'as tio? El la ĉif'amas'o el'ven'as man'o, brak'o — ho, est'as nur dorm'ant'a vir'o, kiu ĉas'as iom tro obstin'a'j'n ĝen'ul'o'j'n. Kun pen'o mi disting'as ankaŭ par'o'n da krur'o'j kaj pied'o'j, vind'it'a'j per mal'pur'a'j lin'ĉifon'o'j, lig'it'a'j per bast'o'bend'o. Sed kio nun — la tir'it'a'n man'o'n, kiu est'is dekstr'a, sekv'as ali'a man'o, ankaŭ dekstr'a! Mi ne sci'as, kio'n pens'i, antaŭ ol mi konsci'as, ke sub ĉiu'j ĉifon'o'j kaŝ'iĝ'as ankaŭ ali'a figur'o — vir'in'o. Ho ve, est'as par'o de mizer'ul'o'j de ĉi tiu soci'o, pari'o'j, kiu'j rond'ir'as sen favor'o kaj sen protekt'o, kiu'j mal'hav'as hejm'o'n kaj est'as pli mal'riĉ'a'j ol bird'o'j en si'a'j nest'o'j, ĉar ili ne hav'as i'o'n, al kio apog'i si'a'n kap'o'n. Du'on'nud'a'j en si'a'j ĉifon'o'j ili si'n ĵet'is ĉi tie sur la dekliv'o'n por tra'nokt'i; kie ili kuŝ'as kaj dorm'as, vid'ebl'as ili'a'j mal'dik'a'j korp'o'j tra la mizer'a'j vest'aĵ'o'j. Miriad'o'j da ne'invit'it'a'j gast'o'j konstant'e ĝen'as ili'a'n dorm'o'n, sed nur la pli kaj pli varm'ig'ant'a'j sun'radi'o'j kaj ebl'e ankaŭ la sen'konsci'a sent'o, ke iu rigard'as ili'n, vek'as la vir'o'n; li du'on'rekt'ig'as si'n, rigard'as mi'n, frot'as si'a'j'n okul'o'j'n kaj re'rigard'as mi'n — komenc'e iom tim'ig'it'e, post'e nur sci'vol'em'e — li tuj vid'as, ke mi ne est'as mal'bon'em'a. Per mal'mild'a bat'o li vek'as la vir'in'o'n, kiu lev'as si'n sur la kubut'o'n fiks'rigard'ant'e la sun'o'n. Kiam mi vid'as ili'n ambaŭ unu apud la ali'a, tiu'j plej mizer'a'j inter mizer'ul'o'j, la plej for'puŝ'it'a'j kaj plej aĉ'a'j, divid'ant'e sort'o'n pli mal'bon'a'n ol la plej mal'bon'a, mi'a kor'o plen'iĝ'as per tiel sen'lim'a kompat'o, ke mi sent'as, ke mi vol'as don'i ĉio'n, kio'n mi posed'as kaj post tio mi'a'n viv'o'n por aranĝ'i por ili kaj kelk'a'j el ili'a'j mil'o'j kaj mil'o'j da simil'ul'o'j iom pli bon'a'n kaj feliĉ'a'n viv'o'n. Sed mi ne don'is al ili ĉio'n, kio'n mi posed'as, nek mi'a'n viv'o'n, sed en'tut'e du'dek kopek'o'j'n por tabak'o, kiam la vir'o pet'is de mi cigared'o'n. Li gap'is al mi mir'ig'it'a. Sed mi ir'is de tie kun dolor'o kaj amar'o en la kor'o.

Tiel ni ĉiam far'as, ni “alt'klas'ul'o'j” — ni fier'as pri ni'a'j sent'o'j, kiu'j ebl'e laŭ bon'ec'o, fort'o kaj nobl'ec'o mult'obl'e super'as tiu'j'n, kiu'j ek'brul'as en kor'o'j, kiu'j bat'as sub labor'ist'a jak'o, ŝaf'a pelt'mantel'o de muĵiko aŭ trik'it'a tors'vest'o de kamp'ar'an'in'o. En tio ni cert'e prav'as, ĉar ĉe ni tiu'j sent'o'j est'as mult'e pli fajn'a'j, delikat'a'j, komplik'a'j kaj intens'a'j, ĉar tio aparten'as al la kultur'a viv'o. Sed al kio util'as tio, se la rezult'o est'as tiel mal'grand'a — por la mizer'ul'o arĝent'a mon'er'o kaj por ni mem moment'o da mal'agrabl'a kaj dolor'ig'a percept'o, ke io est'as erar'a kaj ke io, mal'cert'e kio, far'end'as — percept'o, kiu'n for'ĉas'as la unu'a varm'et'a somer'vent'et'o, kant'o de alaŭd'o, interes'a libr'o, agrabl'a inter'parol'o aŭ — bon'a tag'manĝ'o! Spontane'e mi memor'is, kiam mi mal'rapid'e re'ir'is al la staci'o, kio'n Tolstoj en unu el si'a'j libr'o'j skrib'as pri almoz'o. Li promen'is foj'e kun si'a serv'ist'o sur moskva strat'o, kiam ili renkont'is almoz'ul'o'n, kiu pet'is almoz'o'n — radi Ĥrista “pro Krist'o”. Tolstoj halt'is kaj don'is el si'a mon'uj'o du arĝent'a'j'n mon'er'o'j'n kun la valor'o de tri'dek kopek'o'j al la almoz'ul'o, kiu surpriz'it'a pro la mal'avar'a donac'o plen'ig'is li'a'n man'o'n per kis'o'j kaj pet'is Di'o'n ben'i la bon'a'n don'ant'o'n kaj ĉiu'j'n li'a'j'n nep'o'j'n.

Sam'temp'e la serv'ist'o etend'is mal'pur'a'n kupr'a'n mon'er'o'n kaj dir'is al la almoz'ul'o: “re'don'u du kopek'o'j'n, ĉar mi vol'as don'i al vi tri, sed hav'as nur kvin'kopek'o'n.” La almoz'ul'o far'is laŭ pet'o kaj Dmitri, aŭ kio est'is li'a nom'o, en'poŝ'ig'is silent'e la du kopek'o'j'n. Tolstoj surpriz'iĝ'is, ke la almoz'ul'o dank'is pro la tri kopek'o'j sam'e humil'e, kiel li dank'is li'n pro la tri'dek, kaj rid'is pri la komik'ec'o en almoz'o're'don'o. Sed post'e li ek'pens'is ke Dmitri, don'int'e tri kopek'o'j'n, en la ver'o don'is mult'e pli ol li'a sinjor'o, kiu don'is tri'dek, en rilat'o al si'a'j en'spez'o'j; Dmitri tial pli merit'is la dank'o'n ol li mem.

Kaj li est'is tiel kontent'a pri si'a donac'o kaj kred'is, ke li far'is laŭd'ind'a'n ag'o'n! Nun li kompren'is, ke ĝi eĉ ne est'is sam'e valor'a, kiel kiam li'a serv'ist'o don'is al la mizer'ul'o du'on'o'n de mal'grand'a ŝanĝ'mon'er'o! Tiel ŝrump'as la hom'a'j ag'o'j, kiam oni met'as ili'n en la ĝust'a'j'n proporci'o'j'n aŭ, kiel dir'as Spinoz'a, kontrol'as ili'n en la lum'o de etern'ec'o.

* * *

Du'on'hor'o'n pli post'e mi sub'e'n'ir'is de la trajn'o en la staci'o de Koslovka.

La voj'o al Jasnaja Poljana ir'is tra agrabl'a arb'ar'a park'o kun grand'eg'a'j foli'arb'o'j kaj tie kaj ali'e dis'met'it'a'j pin'o'j, tut'e rekt'a kaj tiel larĝ'a, kiel se ĝi est'is intenc'it'a por tut'a arme'o. Post du'dek'minut'a promen'o mi ating'is la fin'o'n de la arb'ar'o kaj sid'iĝ'is por moment'o en ombr'o de grand'eg'a betul'o por leg'i kelk'a'j'n paĝ'o'j'n el la interes'a libr'o de Stadtling, “La religi'a'j mov'ad'o'j en Ruslando”, la sol'a pak'aĵ'o, kiu'n mi ĝust'e tiam kun'port'is, kun la escept'o de mi'a'j tualet'aĵ'o'j; est'is ankoraŭ fru'e en la maten'o kaj mi ne vol'is ven'i tro fru'e al Jasnaja Poljana. La bird'o'j pep'is gaj'e kaj la vent'o susur'is mal'fort'e en la arb'o'pint'o'j, dum mi leg'is pri karcer'o'j kaj mort'o kaj persekut'o'j, pri firm'eg'a kred'o kaj hero'ec'o kaj mem'ofer'o'j.

—  —  —  —  —  —  —  —  —

Jam est'is pli mal'fru'e en la tag'o. La sun'o star'is pli alt'e, la bird'o'kant'o'j iom post iom ĉes'iĝ'is, la vent'o ne plu susur'is, sed la insekt'o'j sur la ter'o zum'is, salt'is, kur'is kaj rapid'is tie'n kaj re'e'n en la varm'a sabl'o ĉe mi'a'j pied'o'j, pli kaj pli vigl'e. Mi lev'iĝ'is kaj daŭr'ig'is mi'a'n promen'o'n.

Mi'a'n voj'o'n kruc'ig'is la grand'a ŝose'o, kiu ir'as de Tula sud'e'n al Voroneĵ. Tie mi renkont'is rus'a'n pastr'o'n vetur'ant'a kun si'a famili'o. Ĝentil'e, sed ne sen iom'a ironi'o, mi demand'is li'n pri la voj'o al la dom'o de Lev Tolstoj.

“Vot tam Jasnaja Poljana,” li respond'is ĝentil'e kaj montr'is al arb'o'kovr'it'a alt'aĵ'o en la proksim'ec'o. “Tie ĝi est'as,” kaj li al'don'is plur'a'j'n inform'o'j'n pri la mal'long'a voj'pec'o, kiu rest'is.

Mi dank'is, lev'is mi'a'n sved'a'n student'a'n ĉap'o'n pli alt'e'n ol mi iam antaŭ'e far'is por rus'a ortodoks'a pastr'o, kaj daŭr'ig'is. Unu'e preter agrabl'a pin'arb'ar'et'o kaj mal'nov'a memor'ŝton'o kun ĉizelitaj blazon'o'j — tio est'is lim'mark'o inter Jasnaja Poljana kaj la najbar'o'j — post'e sur mal'grand'a pont'o kaj preter vast'a frukt'ĝarden'o kun dis'fal'ant'a pavilon'o sur mont'et'o en angul'o. Baldaŭ mi star'is ĉe du grand'eg'a'j mur'it'a'j kolon'o'j de latis'pord'o, el kiu'j unu en'hav'is ĉambr'o'n, kiu evident'e est'is uz'at'a kiel kok'in'ej'o. Mal'dekstr'e kuŝ'is la vilaĝ'o Jasnaja Poljana, ordinar'a rus'a vilaĝ'o kun mal'grand'a'j griz'a'j dom'et'o'j el lign'o aŭ argil'o; rekt'e antaŭ'e'n est'is long'a ale'o de alt'a'j popl'o'j kaj acer'o'j, dekstr'e la frukt'o'ĝarden'o kaj du'on'sovaĝ'iĝ'int'a park'o, kiu etend'iĝ'is je ambaŭ flank'o'j de la impon'a kaj pli fru'e cert'e bon'e pri'zorg'at'a ale'o.

Mi ir'is mal'rapid'e sur ĝi, sci'vol'em'a kiel oni akcept'os mi'n, ĉar mi ven'is tut'e ne'invit'it'a, sen rekomend'o'j kaj nur kun referenc'o al rapid'a'j kon'at'iĝ'o'j dum mi'a pli fru'a vizit'o.

Je la fin'o de la ale'o mi trov'is tenis'ej'o'n, evident'e oft'e uz'at'a'n, post'e iom “sovaĝ'a'n” ĝarden'o'n, kaj post ĝi la simpl'a'n blank'a'n du'etaĝ'a'n dom'o'n, kie Lev Tolstoj loĝ'as somer'e kun si'a famili'o. Sur la balkon'o en la supr'a etaĝ'o aper'is long'a, mal'dik'a figur'o kun larĝ'a'j, rekt'a'j ŝultr'o'j kaj ond'iĝ'ant'a long'a, griz'a barb'o — est'is la mal'jun'a graf'o mem, far'ant'a si'a'n maten'a'n gimnastik'o'n en la sun'lum'o.

Ĉe la maten'manĝ'a tabl'o, kiu est'is pret'ig'it'a en la kort'o sub grand'eg'a arb'o, mi trov'is jun'a'n vir'o'n, kiu prezent'is si'n kiel kamarad'o de la plej jun'a fil'o de Tolstoj. Mi don'is al li mi'a'n vizit'kart'o'n, sur kiu'n mi, por pli bon'a efik'o, skrib'is en la inter'naci'a lingv'o Esperant'o: Amik'o de Tregubov kaj Puĉkovski, du si'n'don'em'a'j adept'o'j de Tolstoj, kiu'j en la antaŭ'a okaz'o prezent'is mi'n al la graf'o.

Post kelk'a'j moment'o'j mi hav'is la plezur'o'n vid'i la grandioz'a'n, de jar'o'j ankoraŭ ne kurb'it'a'n figur'o'n renkont'i mi'n ĉe la pord'o. Li akcept'is mi'n kun afabl'a kaj natur'a amik'ec'o kaj cert'ig'is ĝentil'e, ke li bon'e memor'as mi'a'n antaŭ'a'n vizit'o'n ĉe li en Moskvo. Antaŭ ol mi pov'is dir'i i'o'n pli'a'n, li demand'is mi'n, ĉu mi vol'as part'o'pren'i li'a'n rutin'a'n maten'ban'o'n; nur nun mi rimark'is li'a'n kostum'o'n, kiu est'is strang'aspekt'a ankaŭ por tiu, kiu bon'e kon'is li'a'j'n simpl'a'j'n kutim'o'j'n — ĝi nom'e konsist'is el neni'o ali'a ol par'o da simpl'a'j pantofl'o'j kaj tualet'rob'o el mal'dik'a blu'a ŝtof'o, ten'at'a kun'e ĉe la zon'o per ban'tuk'o! Mi apenaŭ sukces'is pri'pens'i la kurioz'a'n bon'ven'ig'o'n, kiam mi jam est'is ĉe la graf'a ban'ej'o — lag'et'o en la park'o, plen'kovr'it'a per “akv'o'trifoli'o”.

La “ban'dom'o” est'is plej ebl'e primitiv'a, konstru'it'a el mal'dik'a'j verg'et'o'j kaj kan'o'j, kaj hav'is lok'o'n por maksimum'e du aŭ tri person'o'j sam'temp'e. La tualet'ad'o ne kaŭz'is al mi pli da labor'o ol al la graf'o, ĉar mi intenc'e vest'is mi'n tre simpl'e, kaj baldaŭ ni ambaŭ plaŭd'ad'is plen'plezur'e inter la verd'a'j kresk'aĵ'o'j en la lag'et'o, naĝ'ant'e, snuf'eg'ant'e kaj barakt'ant'e en la ceter'e relativ'e klar'a akv'o, gaj'a'j kiel knab'o'j, kiu'j for'kur'is de si'a instru'ist'o. Kiam la mal'jun'a graf'o lev'iĝ'is el la akv'o kun la har'ar'o kaj barb'o plen'a'j de la verd'a akv'o'trifoli'o, li aspekt'is kiel mal'jun'a akr'avid'a sed bon'vol'em'a Neptun'o, kiu dum moment'o est'is tent'at'a jun'ec'e rul'i si'n en si'a propr'a element'o. Li ĝoj'is pro mi'a naĝ'ad'o kaj vol'is post'e, kiam mi el'ven'is el la akv'o, ke mi montr'u ekzempl'o'n de ni'a kon'at'a sved'a gimnastik'o, kio'n mi volont'e far'is, kontent'a, ke mi dank’ al la mal'jun'a kapitan'o L. en Upsal'o ne bezon'is hont'ig'i mi'a'n naci'o'n en tiu rilat'o. Li vol'is tiam montr'i, ke li'a'j brak'o'j malgraŭ la sep'dek jar'o'j ne perd'is si'a'n vigl'ec'o'n — kun la rezult'o, ke li preskaŭ fal'ig'is la mal'stabil'a'n ban'kaban'o'n!

Dum la promen'o re'e'n al la dom'o kaj dum ni kun'e kaf'um'is ĉe la tabl'o sub la grand'a arb'o, mi apenaŭ pov'is imag'i, ke tiu fortik'a, san'a, gaj'a kaj ŝerc'em'a mal'jun'ul'o, kiu nun est'is antaŭ mi, pov'as est'i la sam'a fervor'a, pasi'a, serioz'a moral'apostol'o kaj sam'a sen'indulg'e sever'a filozof'o Tolstoj, kiu'n mi ek'kon'is en Konfesoj kaj Kio estas farenda?.

Kiam ni fin'trink'is la kaf'o'n, la gast'ig'ant'o sci'ig'is, ke li est'as ĝust'e nun plen'e okup'it'a per interes'a verk'o Pri la belartoj kaj ke li dum si'a plej bon'a labor'temp'o, inter la 10-a kaj 2-a, las'as si'n ĝen'i nek de reĝ'o'j nek de almoz'ul'o'j. “Ceter'e,” li al'don'is kun ĝentil'a rid'et'o, “vi dev'as est'i lac'a post vi'a promen'o kaj la ban'o; mi pet'os, ke oni prepar'u por vi sof'o'n en la mal'varm'et'a pavilon'o. Post kiam vi dorm'is kiom long'e vi dezir'as, vi pov'as promen'i en la park'o kun iu el la jun'ul'o'j ĝis la 2-a hor'o, kiam ni tag'manĝ'os — post'e ni pov'os parol'i. Kaj ĝis tiam Gute Nacht!” li fin'is rid'et'ant'e kaj ir'is.

—  —  —  —  —  —  —  —  —

La tag'manĝ'o pas'is.

Ĝi daŭr'is long'e — pli long'e ol mi kred'is de li, kiu laŭ la oni'dir'o'j pren'is la kutim'o'j'n de la rus'a kamp'ar'an'o kiel model'o'n. Kvar manĝ'o'plad'o'j kaj du serv'ist'o'j por la serv'ad'o — mi atent'e rigard'is la graf'o'n por vid'i, kiel li re'ag'as al tio. — Li tut'e ne “re'ag'is”, li sid'is tut'simpl'e kaj manĝ'is si'a'n simpl'a'n verd'sup'o'n kaj ali'a'n manĝ'o'n, ankaŭ prepar'it'a el ĝarden'a'j produkt'o'j — li est'is vegetar'an'o dum dek jar'o'j sen ke li, laŭ propr'a el'dir'o almenaŭ, fart'u ali'manier'e ol bon'e. La mult'a'j manĝ'o'plad'o'j est'is por la gast'o'j kaj la famili'o, kiu viv'as laŭ la kutim'a viv'manier'o de rus'a nobel'a famili'o, eĉ se iom simpl'a.

Sed mi forges'is prezent'i la famili'o'n — aŭ pli ekzakt'e ĝi'a'j'n ĉe'est'ant'a'j'n membr'o'j'n.

Unu'e est'is tie la graf'in'o. Sofia, graf'in'o Tolstoj, aparten'as al ne'nobel'a german'a famili'o, kiu long'e loĝ'is en Ruslando; ŝi tial sent'as kaj pens'as kiel ver'a rus'in'o. La lok'o, kiu'n ŝi hav'as kiel edz'in'o de la plej grand'a verk'ist'o de si'a land'o kaj ni'a'temp'a plej fam'a person'ec'o, ŝi cert'e pli bon'e plen'um'as ol iu ali'a. Kun special'a talent'o ŝi kun'ig'as kaj plej eminent'a'j'n kon'o'j'n kaj ne'kred'ebl'a'n labor'kapabl'o'n. Ŝi'a pozici'o ankaŭ ne permes'as mal'labor'em'o'n, special'e pens'ant'e, ke ŝi inter'ali'e dum jar'dek'o'j funkci'is kiel la sol'a sekretari'o de si'a edz'o. Kaj kio'n tio signif'as kompren'as nur tiu, kiu vid'is la skrib'stil'o'n de Tolstoj kaj kon'as li'a'n manier'o'n pri'labor'i si'a'j'n manuskript'o'j'n; kiam net'skrib'it'a'j li korekt'as ili'n sur preskaŭ ĉiu lini'o, ŝanĝ'as, for'strek'as kaj re'skrib'as; post'e ili dev'as est'i de'nov'e net'skrib'it'a'j, de'nov'e korekt'it'a'j kaj tiel plu sen'fin'e. Kaj tiu'n labor'o'n far'is graf'in'o Sofia. Oni asert'as, cert'ig'ant'e la ver'o'n, ke ŝi dev'is re'skrib'i kelk'a'j'n el la verk'o'j de Tolstoj ne mal'pli ol dek kvin aŭ dek ses foj'o'j'n. Nun ŝi est'as liber'ig'it'a de tiu task'o, la graf'o nom'e hav'ig'is tajp'il'o'n, sur kiu special'e dung'it'a person'o kopi'as la manuskript'o'j'n. Ĉe la last'a net'tajp'ad'o la maŝin'o liver'as ses kopi'o'j'n en unu foj'o, kio ebl'ig'as, ke la verk'o'j de Tolstoj pov'as aper'i sam'temp'e en rajt'ig'it'a'j traduk'o'j en plur'a'j lingv'o'j. Oni vid'as, ke la grand'a mal'jun'ul'o, kun ĉiu si'a mal'ŝat'o de art'o'j kaj scienc'o'j ne mal'akcept'as ili'a'j'n frukt'o'j'n.

Graf'in'o Tolstoj montr'as si'n iom nervoz'a, pro kio oni komenc'e ne tre bon'e fart'as kun'e kun ŝi, sed ankaŭ post relativ'e mal'profund'a kon'at'iĝ'o oni lern'as taks'i ne'kutim'e eduk'it'a'n, inteligent'a'n kaj nobl'a'n person'ec'o'n. Ŝi neniam, kiel ankaŭ ne la ceter'a'j membr'o'j de la famili'o, plen'e divid'is la opini'o'j'n de si'a edz'o dum la last'a faz'o de li'a viv'o, eĉ se ŝi en mult'a'j kaz'o'j simpati'as al ili. Ŝi'a pozici'o pro tio far'iĝ'is tre mal'facil'a, kaj est'as rimark'ebl'e, ke nur vir'in'o kun special'a inteligent'ec'o, takt'o kaj juĝ'o'kapabl'o pov'is el'ten'i ĝi'n kiel ŝi far'is. Ĉiu'j ŝi'a'j infan'o'j ricev'is la plej zorg'o'plen'a'n eduk'o'n; la patr'o, tiel dir'it'e, part'o'pren'is en tio nur pasiv'e. Ŝi pri'zorg'is kaj daŭr'e pri'zorg'as la el'don'ad'o'n de la verk'o'j de si'a edz'o — Tolstoj ŝajn'as nun'temp'e tut'e indiferent'a al ĉiu'j tiu'j roman'o'j kaj rakont'o'j, kiu jn la mond'o admir'as, kaj li far'as neni'o'n por ili. Ŝi hav'as grand'a'n influ'o'n al la verk'ad'o de Tolstoj, nun ebl'e mal'pli ol pli fru'e, ĉar ŝi'a pri'juĝ'o oft'e est'is decid'a; est'as, ekzempl'e, ŝi'a merit'o ke Paco kaj milito, la fam'a grand'a roman'o en kvar part'o'j, est'is pur'ig'it'a de plur'a'j terur'a'j detal'o'j, krud'aĵ'o'j met'it'a'j en la buŝ'o'j'n de la person'o'j kaj scen'o'j, kiu'j mal'facil'ig'us la ĝu'ad'o'n de tiu verk'o ĉe bon'kor'a'j hom'o'j. “Mi mem ne leg'us la verk'o'n,” graf'in'o T. dir'is foj'e al mi, “sen fal'ig'i larm'o'j pro dolor'o, indign'o kaj humil'ig'o flank'e de mi'a seks'o, kaj mi sci'as, ke neni'u pur'kor'a vir'in'o pov'us far'i tio'n; kial do eksklud'i ĉiu'j'n tia'j'n de ĝu'ad'o de verk'o tiel rav'a, tiel grandioz'a, tiel fier'a kiel ĝi?” Tiam Tolstoj sekv'is la konsil'o'n de la edz'in'o, sed ali'a'n foj'o'n las'is ĝi'n sen konsider'o — tiam est'is kre'it'a Kreutzersonat'o. “Mi neniam komplet'e leg'is tiu'n libr'o'n,” la graf'in'o dir'is dum konversaci'o, “kaj mi mal'am'as ĝi'n; mi ne vol'as en'man'ig'i ĝi'n al iu, kiu'n mi am'as.” Tolstoj, en si'a tut'rus'a, iom naiv'a sen'pri'pens'o, oft'e far'as promes'o'j'n iu'direkt'e'n, sen konsider'i ili'a'j'n en'hav'o'n kaj eventual'a'j'n konsekvenc'o'j'n. Jen kaj jen li pro si'a afabl'a komplez'em'o al fremd'ul'o'j, kiu'j ne ĉiam uz'as tio'n diskret'e kaj takt'e, ven'is en mal'plezur'a'j'n situaci'o'j'n, kiu'j solv'iĝ'is nur pro la saĝ'a kaj energi'a inter'ven'o de li'a edz'in'o. Pri unu tia okaz'aĵ'o oni iam rakont'is al mi en la tolstoja hejm'o tia'manier'e.

T. skrib'is artikol'o'n pri tem'o, kiu ig'is li'n akr'e atak'i plur'a'j'n aŭtoritat'o'j'n, instituci'o'j'n kaj cirkonstanc'o'j'n en Ruslando. Kontraŭ'kutim'e la manuskript'o ne tra'pas'is la “hejm'a'n” cenzur'o'n, antaŭ ol ĝi est'is send'it'a por pres'o en renom'a rus'a revu'o, sed la redaktor'o de tiu revu'o, saĝ'a hom'o kaj person'a amik'o de Tolstoj, laŭ propr'a iniciat'o entrepren'is plur'a'j'n for strek'o'j'n en ties interes'o, pri kio la aŭtor'o post pli post'a pri'pens'o sent'is si'n sufiĉ'e kontent'a. Dum'temp'e jun'a angl'o, ni nom'u li'n sinjor'o C., iom mal'modest'a kaj tro'mem'fid'a person'o, sukces'is en ne'kon'at'a manier'o — supoz'ebl'e per la pres'ej'a person'ar'o — hav'ig'i al si la original'a'n manuskript'o'n kaj baldaŭ li publik'ig'is en angl'a'j gazet'o'j iom tord'it'a'n kaj akr'ig'it'a'n traduk'o'n de la jam akr'a original'o. Ĝi vek'is grand'a'n atent'o'n; la car'o mem kaj kelk'a'j ministr'o'j publik'e el'dir'is si'a'n mir'o'n kaj bedaŭr'o'n kaj riproĉ'is akr'e — kaj prav'e — kaj la ton'o'n kaj la en'hav'o'n de la stud'o. La angl'o, kiu embaras'iĝ'is, tuj vetur'is al Jasnaja Poljana kun skrib'aĵ'o, kiu laŭ li'a propr'a inform'o al Tolstoj nur en'hav'is kelk'a'j'n ĝentil'a'j'n vort'o'j'n pri li mem kaj li'a ag'ad'o, kaj postul'is la sub'skrib'o'n de la graf'o por post'e publik'ig'i la skrib'aĵ'o'n. Tolstoj en si'a sen'suspekt'em'a fid'o pret'is jam skrib'i si'a'n nom'o'n sur ĝi'n, kiam la graf'in'o en'ven'is kaj pet'is, ke ŝi almenaŭ rajt'u rigard'i la paper'o'n, antaŭ ol ĝi est'os sub'skrib'it'a. La angl'o far'iĝ'is konfuz'it'a kaj ekskuz'is si'n, ke la temp'o ne permes'as tia'n tra'leg'o'n, ke li dev'as kapt'i trajn'o'n k. t. p. La graf'in'o klar'ig'is sam'e trankvil'e kaj tut'e ĝentil'e, ke li est'os bon'ven'a gast'o en la dom'o por kiom ajn long'a temp'o, sed la skrib'aĵ'o'n ŝi nepr'e leg'os.

Ŝi ankaŭ leg'is ĝi'n — kaj dis'ŝir'is ĝi'n en pec'o'j'n antaŭ li'a'j okul'o'j! Ĝi nom'e en'hav'is, apud plur'a'j superlativ'a'j vort'o'j pri sinjor'o C., plen'a'n cert'ig'o'n de Tolstoj, ke la traduk'o en la angl'a gazet'o esprim'as plej fidel'e kaj kontent'ig'e li'a'j'n pens'o'j'n pri tiu demand'o! — “Se tiu skrib'aĵ'o est'us publik'ig'it'a,” la graf'in'o dir'is al mi, “la reputaci'o de mi'a edz'o est'us ricev'int'a fort'a'n bat'o'n; li'n mem fakt'e tio ne ĝen'as, sed tio ĝen'as ali'a'j'n. — La angl'o ne est'is tre kontent'a pri mi, kiam li for'vetur'is,” ŝi al'don'is kun bel'a rid'et'o.

Tia'manier'e la edz'in'o de Tolstoj mult'a'j'n foj'o'j'n inter'ven'is, ĉar li'a intens'em'o unu'flank'e kaj li'a tro'fid'em'o ali'flank'e kutim'is met'i li'n en ĉagren'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n. Laŭ ŝi mem ŝi'a influ'o en tio nun'temp'e est'as minimum'a, sed je almenaŭ unu okaz'o mi hav'is la ĝu'o'n konstat'i la kontraŭ'o'n. Tolstoj montr'is al mi je unu okaz'o manuskript'o'n de gazet'artikol'o, dir'ant'e, ke li volont'e est'us publik'ig'int'a ĝi'n, sed ne far'is tio'n kaj met'is ĝi'n flank'e'n, ĉar la edz'in'o mal'konsil'is. La graf'in'o est'is tiam for vojaĝ'int'a, sed kiam ŝi kelk'a'j'n tag'o'j'n post'e re'ven'is el Moskvo, li ven'is al mi kaj dir'is, du'on'ŝerc'e du'on'serioz'e. “Ŝi ced'is nun — mi rajt'as publik'ig'i ĝi'n! — Nu ja, mi est'us tamen far'int'a tio'n,” li rapid'e al'don'is, “se mi opini'us tio'n korekt'a, sed est'us ĉiam mal'plezur'a.” Supoz'ebl'e li tim'is, ke oni kred'os, ke li est'as sub la ŝu'o de si'a edz'in'o. Tolstoj sub la ŝu'o — tiu pens'o est'as komik'a por ĉiu, kiu iom kon'as li'a'j'n verk'o'j'n kaj person'ec'o'n.

Ĉar la graf'in'o sid'is vid'al'vid'e al mi ĉe la tabl'o sub la grand'a arb'o en la kort'o, kie la tag'manĝ'o est'is serv'at'a, mi hav'is bon'a'n okaz'o'n observ'i ŝi'n. La alt'a, iom mal'larĝ'a frunt'o, la grand'a'j, brun'a'j okul'o'j kun la rapid'a rigard'o kaj ceter'e la tut'a karakter'o de la vizaĝ'o don'as al ŝi'a person'ec'o klar'a'n esprim'o'n de inteligent'a fort'o, kiu mild'iĝ'as iom'et'e de, se mi rajt'as tio'n dir'i, la “ĝentil'a'j” man'o'j kaj iom'a plaĉ'a dik'et'ec'o. La rapid'a'j, iom nerv'em'a'j mov'o'j ŝajn'is mal'kaŝ'i pro tro'a psik'a labor'o iom tro'streĉ'it'a'n fizik'o'n — opini'o, kiu pli post'e mal'prav'iĝ'is. La graf'in'o parol'is rapid'e kaj plur'a'j'n lingv'o'j'n — jen rus'e kun la fil'o Miŝa (Miĥail) kaj li'a instru'ist'o, Basinov-spec'a, kiel leg'ant'o de Turgenjev tuj re'kon'us — jen franc'e kun mi kaj la 14-jar'a fil'in'o Saŝa (Aleksandra) kaj ŝi'a franc'a guvern'ist'in'o — jen angl'e kun la ali'a guvern'ist'in'o. Ĉar krom tio la graf'o parol'is german'e kun mi, far'iĝ'is ia'spec'a mal'grand'a babela konfuz'o, kiu je unu okaz'o ig'is Tolstojon ek'kri'i: “Se ni ĉiu'j, kiel ni'a gast'o ĉi tie, far'us al ni la pen'et'o'n lern'i kaj parol'i Esperant'o'n, tiam la tut'o est'us mult'e pli komfort'a!”

[...]

El Till häst genom Ryssland

Traduk'is Franko Luin