Raporto pri la Oka Kongreso de Esperantistoj

La sol'a'n instrukci'o'n, kiu'n, kiel ĉef'redaktor'o, mi don'is al ni'a Kongres'a raport'ont'o est'is:

«Skrib'u liber'e, sen'parti'e, laŭkonscience, gaj'a'n, amuz'a'n raport'o'n!»

Kia'manier'e,—sprit'a filozof'o, kiu rid'et'as kaj ŝerc'as,—li sukces'is, tio'n konstat'os kun plezur'o kaj dank'o ni'a'j leg'ant'o'j. Pli long'a, ol la antaŭ'a'j, est'as tiu ĉi raport'o, kiu preskaŭ plen'ig'as tri'obl'a'n kajer'o'n, sed tro long'a trov'os ĝi'n neni'u.

Oficial'e ĝi decid'is, ke ĝi neni'o'n decid'os, kaj el ĉiu'j ebl'a'j decid'o'j tiu ĉi ver'e est'is la plej saĝ'a.

Ĝi prokrast'is la demand'o'n pri centr'a inter'naci'a organiz'aĵ'o, kaj pro tio, oni dev'as ĝi'n ankaŭ gratul'i. Ni esper'as, ke por la sukces'o, por la ĝoj'o de ni'a'j est'ont'a'j Kongres'o'j, por la bon'o de Esperant'o oni daŭr'ig'os sam'e ag'i.

Kiel tut'e prav'e skrib'is H. Hodler en la gazet'o «Esperant'o», ni'a'j Kongres'o'j dev'as est'i antaŭ ĉio fest'o'j, propagand'a'j fest'o'j, en kiu'j oni dev'as serĉ'i sol'e tio'n, kio ni'n unu'ig'as kaj zorg'e evit'i tio'n, kio antaŭ la publik'o ni'n dis'ig'as kaj sem'as en ni'a'j'n vic'o'j'n la mal'konfid'o'n kaj la mal'fid'o'n.

Ĉar Esperant'o est'as oficial'e nur lingv'o, parol'i je la nom'o de Esperant'o rajt'as nur la L. K. kaj ĝi'a Akademi'o, kies rol'o est'as la konserv'ad'o de la lingv'o de l’ Fundament'o.

Tut'e strang'a, ne ver'ŝajn'a, est'as la supoz'o, ke i'a'n tag'o'n ia reg'ist'ar'o, antaŭ ol akcept'i Esperant'o'n, postul'us kelk'a'j'n ŝanĝ'o'j'n, kiel ekz. la for'ig'o'n de l’ akuzativ'o aŭ la anstataŭ'ig'o'n de ni'a mult'nombr'a fin'iĝ'o j per i, n aŭ x, sed, eĉ tiam, neni'u tut'mond'a esperant'ist'a reprezent'ant'ar'o, se ĝi est'us ebl'a (kaj efektiv'e ĝi est'as nepr'e ne'ebl'a), hav'us la rajt'o'n diskut'i pri tiu'j ĉi lingv'a'j punkt'o'j, kiu'j'n oni dev'us re'send'i al la L. K., regul'e reprezent'at'a de la Akademi'o.

Sekv'e tiu ĉi argument'o por prav'ig'i la star'ig'o'n de ia oficial'a reprezent'ant'ar'o de l’ Esperant'ist'o'j est'as sen'valor'a.

Ju pli ni ir'os antaŭ'e'n, des pli ni konstat'os, ke inter ni Esperant'ist'o'j nur la lingv'o est'as komun'a, sekv'e nur ĝi ver'e oficial'aĵ'o. Pri ĉiu'j ali'a'j afer'o'j: pac'em'o aŭ milit'em'o, patriot'ism'o aŭ inter'naci'ism'o, social'ism'o aŭ konservativ'ism'o, liber'pens'o aŭ religi'o, kaj, en ni'a propr'a organiz'aĵ'o, demokrat'ism'o aŭ aŭtoritat'ism'o, «centr'ism'o» aŭ kunfederiĝo, aparten'ad'o al ia aktiv'a esperant'ist'a societ'o aŭ ne,—plej divers'a'j est'as la opini'o'j, kaj neni'u hom'o aŭ komitat'o hav'as la rajt'o'n, je la nom'o de l’ Esperant'ist'ar'o, aprob'i aŭ mal'aprob'i unu aŭ ali'a'n el tiu'j vid'manier'o'j, nek el'ĵet'i el ni'a Esperant'ist'ar'o tiu'j'n, kiu'j ne sam'e opini'as kiel ili pri ĉio tio ĉi.

Ni ne bedaŭr'u tiu'j'n nun'a'j'n viv'kondiĉ'o'j'n. Post la du'dek'kvin'jar'a hero'a period'o al'ven'as nov'a pli praktik'a, dum kiu ni'a task'o est'as en'penetr'i,—precip'e per person'a, ne esperant'ist'a influ'o,—en ĉiu'j'n rond'o'j'n, por ili'n al'milit'i. La lingv'o'n ni dev'as prezent'i nur kiel lingv'o'n, ĉar per si mem ĝi est'as neni'o ali'a. Sed ni ne tim'u: ĝi sen'rimark'e kun'port'os kun si intern'a'n ide'o'n, kaj ĝi'a venk'o ne est'os nur lingv'a!

Sed ĉu tiu'j, kiu'j dezir'as i'a'n oficial'a'n reprezent'ant'ar'o'n, si'n demand'is, kiu est'us la situaci'o de tia oficial'a ne'lingv'a Reprezent'ant'ar'o, se ia reg'ist'ar'o postul'us de ĝi,—kaj tio ne est'as van'a supoz'o,—ke ĝi rifuz'u oficial'e, t. e. je la nom'o de l’ Esperant'ist'ar'o, ĉiu'n solidar'ec'o'n kun la ag'ad'o de ali'a'j, ebl'e ali'land'a'j Esperant'ist'o'j? Kio'n do ĝi respond'us por si'n sen'kulp'ig'i? Ke ali'a'n lig'il'o'n, ol la lingv'o'n ni ne hav'as inter ni, ke Esperant'o est'as nur lingv'o!

Nu! ĉu tia'n ne'lingv'a'n reprezent'ant'ar'o'n ni sekv'e bezon'as? Util'a ĝi pov'us est'i al kelk'a'j, kiu'j'n ĝi «eminentuligus», sed cert'e ne al Esperant'o mem.

Oni do, laŭ la ekzempl'o de la Ok'a kaj por ni'a est'ont'a pac'o, ne plu parol'u pri tio, kaj definitiv'a far'iĝ'u la sin'e di'e’a Krakova prokrast'iĝ'o.

Sed ebl'e oni demand'os: kia'manier'e viv'os do ni'a'j Oficial'a'j Instituci'o'j?

Pri la ne'lingv'a'j mi prefer'us ne parol'i. Vol'e, ne'vol'e ili rest'os ĉiam fakt'e privat'a'j instituci'o'j, ĉar nur art'a est'as ili'a oficial'ec'o. Viv'rimed'o'j'n ili facil'e trov'os, kiam ili konsent'os, las'ant'e flank'e ĉiu'n lingv'a'n demand'o'n, ne plu parol'i je la nom'o de la tut'mond'a Esperant'ist'ar'o kaj simpl'e al'port'os si'a'n mem'vol'a'n, si'n'don'a'n help'o'n al la propagand'o de ni'a Esperant'o. Liber'a'j instituci'o'j, ili renkont'os, kiel la U.E.A., neniu'n mal'amik'o'n inter ni, sed mal'e apog'o'n laŭ ili'a'j serv'o'j.

La lingv'a'j instituci'o'j ne bezon'as la «mon'a'n» help'o'n de l’ Esperant'ist'ar'o. Mult'a'j est'as la gazet'o'j, kiu'j volont'e pag'os difin'it'a'n sum'o'n por ricev'i la oficial'a'j'n komunik'aĵ'o'j'n de l’ Akademi'o kaj mult'a'j la el'don'ist'o'j, kiu'j volont'e aĉet'os la privilegi'o'n el'don'i la akademi'a'j'n libr'o'j'n.

Ceter'e por la sukces'o mem de ni'a lingv'o, dezir'ind'e est'as, ke tiu'j ĉi last'a'j rest'u mal'oft'a'j kaj mal'mult'a'j. Neni'u erar'o est'us pli grav'a, ol la opini'o, ke la Akademi'o, labor'ant'e rapid'e, dev'as direkt'i la lingv'o'n. Modest'a, sen'bru'a, ne el'vok'ant'e lingv'a'j'n diskut'o'j'n, est'as ĝi'a plej raci'a labor'metod'o. Ĝi ne hav'as kaŭz'o'n por tim'i antaŭ la riproĉ'o'j de tiu'j, kiu'j plend'as, ke ĝi neni'o'n far'as, pro tio ke ĝi ne al'port'as ĉiu'jar'e nov'a'j'n vort'o'j'n, nov'a'j'n regul'o'j'n kaj ebl'e re'form'o'j'n.... Ĝi ne al'tir'as sur si'n la atent'o'n kaj apenaŭ oni kon'as ĝi'a'n ekzist'o'n kaj la nom'o'j'n de la Akademi'an'o'j!—Des pli bon'e.—Tio pruv'as, ne ke ĝi est'as mal'labor'em'a, sed ke ĝi kompren'as, ke ĉiu van'a «lingv'ist'ik'a» agit'ad'o pov'as est'i nur mal'util'a, ke grav'a est'as ĝi'a moral'a respond'ec'o kaj ke—ĉar Esperant'o est'as viv'ant'a, por mult'a'j natur'a lingv'o—neniu'n paŝ'o'n la Lingv'a Komitat'o dev'as far'i antaŭ'e'n tia'n, ke ĝi post'e dev'us re'turn'e'n ir'i. Ne per teori'a'j diskut'o'j, sed per uz'o, kvazaŭ instinkt'a, oni viv'ig'as lingv'o'n.

La tre saĝ'a'n raport'o'n de Rektor'o Boirac aprob'is en Krakovo la L. K. kaj tut'e prav'e.

Kaj nun ni ĝoj'e, sen'tim'e, daŭr'ig'u ni'a'n propagand'o'n por Esperant'ism'o, per Esperant'o nur lingv'o!

En la antaŭ'parol'o de si'a bel'a libr'o, «Kiel mi re'trov'is Livingstone», Stanley rakont'as, kia'manier'e est'is komisi'it'a al li tiu mal'facil'a task'o. Li est'is subit'e vok'it'a al Parizo per telegram'o de la Direktor'o de «New-York Herald», gazet'o, kies reporter'o li est'is. Kiam li al'ven'is en la hotel'o'n, kie loĝ'is S-ro Gordon Bennett (la dir'it'a direktor'o), li trov'is ĉi tiu'n potenc'a'n sinjor'o'n ankoraŭ en la lit'o, kaj tuj okaz'is la jen'a inter'parol'o:

—Ĉu vi, Stanley?—Jes, Sinjor'o.—Vi sci'as, ke de kvar jar'o'j oni ne hav'as sci'ig'o'j'n pri Livingstone.—Jes, Sinjor'o.—Ĉu li mort'is aŭ ankoraŭ viv'as?—Mi ne sci'as, Sinjor'o.—Vi tuj for'ir'u al Centr'a Afrik'o kaj re'trov'u Livingstone viv'a'n aŭ mal'viv'a'n.—Bon'e, Sinjor'o!—Jen ĉek'o.—Dank'o'n, Sinjor'o.—Bon'a'n vojaĝ'o'n; ĝis la re'vid'o!—Ĝis la re'vid'o, Sinjor'o!

Tut'e simil'a afer'o okaz'is dum la unu'a semajn'o de Aŭgust'o en la dom'eg'o de la strat'o Lacépède, centr'a sid'ej'o de ĉi tiu centr'a gazet'o. Mi est'is en la special'a salon'eg'o de la redaktor'o'j, ripoz'ant'e post lac'ig'a labor'o. (Mi redakt'as la unu'a'n paĝ'o'n de l’ kovr'il'o de L. I.). Sid'ant'e en rembur'it'a seĝ'eg'o, mi fum'is tre long'a'n cigar'o'n kun ring'o el or'um'it'a paper'o, kaj neni'o'n pri'pens'ant'e mi rigard'is la dub'e-blu'a'n fum'o'n, kiu supr'e'n'ir'is spiral'e al la plafon'o. Antaŭ mi, sur tabl'o, star'is grand'ampleks'a glas'o kaj mult'e da botel'o'j en'hav'ant'a'j ruĝ'a'j'n, verd'a'j'n, blu'a'j'n likvor'o'j'n. En mi'a glas'o est'is scienc'e far'it'a miks'aĵ'o de divers'a'j alkohol'aĵ'o'j, kiu'n mi trink'is de temp'o al temp'o per pajlotubeto. (Sed tio'n ne dir'u, ĉar mi est'as sekretari'o de sobr'ec'a societ'o). Kun plezur'o mi pens'is pri la long'a monat'o de mal'labor'em'o kuŝ'ant'a antaŭ mi. (La gazet'o ne el'ir'as en Aŭgust'o). Ĉirkaŭ mi oni aŭd'is la ĉiu'spec'a'j'n bru'o'j'n de labor'ant'a gazet'ej'o. Sen'ĉes'a sonor'ad'o de telefon'o (L. I. hav'as special'a'n faden'o'n kun ĉiu ĉef'urb'o de Esperant'uj'o), pord'o'j fermat'a'j kaj mal'fermat'a'j, muzik'o de la lift'o'j, kiu'j ĉiam'e al'ten'iĝ'as kaj mal'al'ten'iĝ'as inter la ter'etaĝ'o kaj la kvin etaĝ'o'j[1] de ni'a grand'a abel'uj'o, ronk'ad'o de la aŭtomobil'o'j ĉiam pret'a'j por la for'ir'o en ni'a vast'a kort'o. Kaj ĉi tiu'j mult'a'j bru'o'j unu'iĝ'is, kun'fand'iĝ'is por liver'i al la orel'o impres'o'n de sen'ĉes'a murmur'ad'o simil'a al bru'o aŭd'at'a, kiam oni ŝtop'as la orel'o'n per mar'a konk'o. Ĉi tiu bru'o (kaj ebl'e ankaŭ la alkohol'aĵ'o'j) ig'is mi'n unu'e rev'em'a, post'e dorm'em'a kaj la konsci'o pri ekster'a mond'o est'is iom post iom neni'iĝ'ant'a, kiam subit'e voĉ'o mi'n vek'is. Antaŭ mi star'is mal'alt'a vir'o, sen'har'a, kun blank'a'j vang'har'o'j, verd'e vest'it'a, kun arĝent'a'j galon'o'j sur ĉiu'j kudr'aĵ'o'j kaj ŝtal'a ĉen'o ĉirkaŭ la kol'o. Li est'is la propr'a pedel'o de la ĉef'redaktor'o, terur'a drak'o, kiu gard'as la pord'o'n de l’ sankt'ej'o.

—«Li'a ĉef'redaktor'a Moŝt'o pet'as sinjor'o'n redaktor'o'n, ke li tuj ven'u en li'a'n skrib'ej'o'n.»

Mi pen'e lev'iĝ'is, tre mal'kviet'a. Plej oft'e, kiam li'a Moŝt'o ven'ig'as mi'a'n mal'moŝt'o'n, ne est'as por mi'n gratul'i. Kaj sekv'ant'e mal'rapid'e la grav'mien'a'n pedel'o'n, mi serĉ'is en la memor'o, je kio mi pov'as est'i kulp'a. Ĉu mi skrib'is i'o'n kontraŭ'fundament'a'n, ĉu mi uz'is iu'n «Maŭpinaĵon»? Ĉu oni trov'is en unu el mi'a'j artikol'o'j la aĉ'a'j'n vort'o'j'n hezit'i, konker'i aŭ mens'o? Ceter'e mi ne hav'is mult'e da temp'o por pri'pens'i la afer'o'n. Terur'e rapid'a lift'o mi'n lev'as ĝis nivel'o de la tim'ind'a ĉefredaktorejo. Moment'e mi star'as en vestibl'o; apud la mur'o'j atend'as sinjor'o'j kaj sinjor'in'o'j sid'ant'a'j sur led'a'j benk'et'o'j. Unu'j jun'a'j, ali'a'j mal'jun'a'j (ne la sinjor'in'o'j); unu'j long'har'a'j, ali'a'j sen'har'a'j (ne la sinjor'in'o'j); unu'j pal'a'j, ali'a'j ruĝ'a'j (ne la sinjor'in'o'j); sed ĉiu'j, ĉiu'j kun paper'o'j en la man'o; ili est'as ge'sinjor'o'j verk'ist'o'j, novel'ist'o'j, vers'ist'o'j, dram'ist'o'j, humor'ist'o'j al'port'ant'a'j si'a'j'n verk'o'j'n al la terur'a manĝ'eg'ul'o, kiu sid'as mal'antaŭ la mal'ben'it'a pord'o.

Sed ĉi tiu pord'o mal'ferm'iĝ'as; du paŝ'o'j'n antaŭ'e'n, mi star'as en la sankt'ej'o. Kred'ebl'e ĉiu'j leg'ant'o'j jam kon'as la skrib'ej'o'n de ni'a ĉef'redaktor'o. Nur per kelk'a'j vort'o'j mi ĝi'n pri'skrib'as por la sam'ide'an'o'j mal'proksim'e loĝ'ant'a'j (Groenland'o aŭ Centr'a Afrik'o), kiu'j tre mal'oft'e pas'as tra la strat'o Lacépède.

Fund'e de l’ ĉambr'o, sur mur'o, la Fundament'o skrib'it'a per or'a'j liter'o'j sur tabul'o el marmor'o; en angul'o'j, divers'a'j aparat'o'j: kribr'il'o por vort'o'j, filtr'il'o por stil'o, pes'il'o por esprim'o'j; apud la pord'o, kapt'il'o por Id'ist'o'j; fos'il'o'j por fos'i ni'a'n sulk'o'n; grand'eg'a paperkorbego plen'ig'it'a, ĝis rand'o, per manuskript'o'j ankoraŭ lig'it'a'j de si'a'j ruband'o'j (la ne'pres'it'a'j'n manuskript'o'j'n ni ne re'send'as[2]). En mez'o de la ĉambr'o grand'a skrib'o'tabl'o kovr'it'a de amas'o da paper'aĵ'o'j (atest'o'j pri fidel'ec'o, k. t. p.), kaj ornam'it'a de amik'a'j portret'o'j (D-ro Smulders kaj ali'a'j). Fin'e, mal'antaŭ la tabl'o, li'a ĉef'redaktor'a Moŝt'o mem, kiu mi'n rigard'as kun satan'a rid'et'o sur la lip'o'j.

—Bon'a'n tag'o'n, li dir'as per tondr'a voĉ'o, kiu tint'ig'as la vitr'aĵ'o'j'n.

(Fulm'o'tondr'o fal'ant'a antaŭ mi'a'j'n pied'o'j'n ne far'us al mi pli terur'a'n impres'o'n; mi li'n rigard'as kun okul'o'j simil'a'j al rad'o'j de vetur'il'o, ne pov'ant'e el'parol'i eĉ unu vort'o'n.)

—Jen mi'a propr'a «kongres'a Fundament'o». Tio'n dir'ant'e, li prezent'as al mi bel'a'n libr'o'n maroken'e bind'it'a'n kun arĝent'a'j ferm'il'o'j.

Fort'a pugn'o'bat'o akompan'is tiu'j'n ĉi vort'o'j'n. La atest'o'j pri fidel'ec'o salt'is en la aer'o'n; la portret'o de D-ro Smulders fal'is ter'e'n.

Tim'eg'ig'it'a mi pren'is per unu man'o mi'a'n ĉapel'o'n, per la du'a la ten'il'o'n de l’ pord'o, kaj per la tri'a... mi for'kur'is.

En la vestibl'o star'is la kas'ist'o, kiu plen'ig'is mi'a'j'n poŝ'o'j'n per spes'mil'o'j; en la koridor'o sid'is la ĝeneral'a sekretari'o, kiu met'is en mi'a'j'n brak'o'j'n dik'a'n paper'uj'o'n, skrib'il'ar'o'n kaj blank'a'n paper'o'n nigrigotan (kompat'ind'a paper'o!); en la hal'o kuŝ'is grand'a lake'o, kiu mal'dolĉ'e mi'n puŝ'is en aŭtomobil'o'n. Post dek minut'o'j mi est'is en la Nord'a Staci'dom'o kaj salt'is en kupe'o'n, ĵus kiam la vagon'ar'o ek'mov'iĝ'is.

Pen'e spirant'a, du'on'e frenez'a, mal'sat'eg'a, mi fal'is kiel sak'o da karb'o sur la benk'et'o'n, kaj por kviet'ig'i mi'a'n plend'ant'a'n stomak'o'n, mi leg'is el la Fundament'o tiu'j'n ĉi nutr'a'j'n fraz'o'j'n:

«Jen est'as pom'o.—La patr'o don'is al mi dolĉ'a'n pom'o'n.—Lakt'o est'as pli nutr'a, ol vin'o.—Mi hav'as pli freŝ'a'n pan'o'n, ol vi.—Mi hav'as cent pom'o'j'n.—Trov'int'e pom'o'n mi ĝi'n manĝ'is.—Mi trink'is te'o'n kun kuk'o kaj konfit'aĵ'o.—Mi manĝ'is bon'gust'a'n ov'aĵ'o'n.»

Jen kial, kar'a'j leg'ant'o'j, vi, tiu'n ĉi jar'o'n, ne leg'os raport'o'n tia'n, kia'n vi kutim'is leg'i en L. I. Anstataŭ la preciz'a'j kaj plen'a'j raport'o'j de D-ro Corret, anstataŭ la sprit'a'j kaj art'a'j raport'o'j de S-ro Er'a, vi leg'os nur okaz'a'n raportaĉon de okaz'a raportintaĉo.

Anstataŭ promen'i tra bel'a kamp'ar'o kun verd'a'j herb'ej'o'j kaj arb'ar'et'o'j, vi far'os ted'a'n vojaĝ'o'n tra sen'arb'a step'o. Sed kiu est'as kulp'a pri tio? Ne mi. Oni ne elekt'as por far'i kongres'a'n raport'o'n la redaktor'o'n de la kovr'il'o.

(Ne re'dir'u tiu'j'n ĉi mi'a'j'n vort'o'j'n al S-ro Cart, ĉar li pov'us koler'i. Se vi est'as diskret'a, li tut'e ne sci'os, ĉar li neniam leg'as L. I.; li leg'as nur ali'a'j'n gazet'o'j'n.)

Tiu bel'eg'a, kor'tuŝ'ant'a poem'o de ni'a esperant'a poet'o Anton'i Grabowski est'as la ver'a prolog'o de la Ok'a Kongres'o, de la Jubile'a Kongres'o.

Kia est'is ĉi tiu Jubile'a Kongres'o okaz'ant'a post ĉiu'spec'a'j diskut'o'j por aŭ kontraŭ centr'a organiz'aĵ'o, diskut'o'j, kiu'j bedaŭr'ind'e kelk'a'foj'e trans'ir'is la lim'o'n, kiu dis'ig'as la du land'o'j'n de kviet'ec'o kaj akr'ec'o, de princip'ec'o kaj person'ec'o. Mi dev'as tuj dir'i, ke ĝi est'is la sun'o post la vent'eg'o, pac'o post iom da mal'pac'o, nov'a frat'ec'o post ne'grav'a koler'et'o.

Ĝi est'is tia, kia ĝi dev'is est'i; fest'o, nur fest'o, dum kiu ĉiu'j kor'o'j unu'iĝ'is por ind'e kaj am'e glor'i ni'a'n Majstr'o'n kaj la du'dek'kvin'a'n jar'o'n de ekzist'ad'o de ni'a kar'a lingv'o.

La Krakova Kongres'o ne est'is grandioz'a kongres'o per la nombr'o de la ĉe'est'ant'o'j, sed ĝi est'is grandioz'a per la fervor'o de ĉiu'j kongres'an'o'j, per ili'a si'n'don'em'o al ni'a sankt'a afer'o. Ĝi est'is grandioz'a per la pruv'o don'it'a de la Esperant'ist'ar'o, ke, kiam la demand'o est'as pri la sukces'o de ni'a afer'o, ĉiu est'as pret'a por ofer'i al ĝeneral'a interes'o si'a'j'n propr'a'j'n dezir'o'j'n, si'a'j'n propr'a'j'n prefer'o'j'n, si'a'j'n propr'a'j'n opini'o'j'n.

Se oni vol'as ĝi'n karakteriz'i per unu vort'o, oni pov'as dir'i, ke ĝi est'is famili'a fest'o, intim'a fest'o kaj sekv'e ĝi est'is ankaŭ la plej naci'a el ni'a'j inter'naci'a'j kongres'o'j. Kaj tio don'is al ĉi tiu famili'a kun'ven'o ĉarm'o'n, kiu'n ne posed'is je tia grad'o ni'a'j ali'a'j ĉiu'jar'a'j fest'o'j.

Cert'e ĉiu el ni'a'j inter'naci'a'j kongres'o'j hav'is kaj hav'os si'a'n propr'a'n karakter'o'n, el'ven'ant'a'n ne sol'e el la konsist'o de la inter'naci'a kongres'an'ar'o, sed ankaŭ el la naci'a ĉirkaŭ'o, el la naci'a organiz'a komitat'o, el ĉiu'j naci'aĵ'o'j, kiu'j en'ŝov'iĝ'as en la ĉiu'tag'a'n viv'o'n de l’ kongres'o.

Sed neniam kaj neni'e ĉi tiu'j influ'o'j hav'is efekt'o'n tiel potenc'a'n kaj profund'a'n, kiel en Krakovo. Kaj la kaŭz'o de ĉi tiu special'a fenomen'o est'as facil'e trov'ebl'a.

Ĉi tie, en Pol'uj'o, ne est'is okaz'a influ'o de iu ajn medi'o sur iu'n ajn est'aĵ'o'n; inter la est'aĵ'o kaj la medi'o ekzist'is patr'uj'a'j rilat'o'j. Jam antaŭ du'dek kvin jar'o'j nask'iĝ'int'a Esperant'o spir'is la pol'a'n aer'o'n, kaj nun ankoraŭ la pol'a aer'o facil'e kaj natur'e en'ŝov'iĝ'is en la pulm'o'j'n de la beljunulo re'ven'ant'a hejm'land'e'n.

Dum la tut'a Kongres'o ni ver'e ban'iĝ'is en pol'a intelekt'a atmosfer'o, atmosfer'o de ĝoj'o kaj de plezur'o, sed en kiu aŭd'iĝ'is inter'temp'e mal'laŭt'a bru'o de sen'ĉes'a plend'o kaj de kaŝ'it'a plor'ĝem'o.

Tuj post el'vagon'iĝ'o oni ricev'as bon'a'n impres'o'n pri la organiz'ad'o de l’ kongres'o. Sur la peron'o ag'em'a'j komitat'an'o'j atend'as la al'ven'ant'a'j'n kongres'an'o'j'n. Ĉar la Akcept'ej'o est'as iom mal'proksim'a de la staci'dom'o, tial la en'loĝ'ig'a sekci'o hav'as propr'a'n ofic'ej'o'n en la staci'dom'o mem. Tie'n oni ni'n konduk'as kaj tie ni ricev'as plen'a'j'n inform'o'j'n pri ni'a loĝ'ej'o, la ĉef'a afer'o post long'a kaj lac'ig'a vojaĝ'o. En kelk'a'j minut'o'j ni est'as akcept'it'a'j, en'skrib'it'a'j, sci'ig'it'a'j kaj send'it'a'j, ĉu per tram'o, ĉu per vetur'il'o al ni'a kuŝ'ej'o. Ceter'e dum la tag'o'j de al'ven'o la staci'dom'a ofic'ej'o funkci'is tag'e kaj nokt'e kaj ni dev'as dank'i ni'a'j'n pol'a'j'n sam'ide'an'o'j'n, kiu'j tiel si'n'don'em'e ofer'is si'a'j'n nokt'o'j'n al Esperant'o. Ĉar mi ne hav'as pak'aĵ'o'n (mi hav'as nur la Fundament'o'n), kaj, ĉar mi ŝat'as pied'e ir'i, se vi bon'vol'os, ni ir'os kun'e tra la urb'o al la Akcept'ej'o (vi ne est'as lac'a, bon'e!)

Post kelk'a'j paŝ'o'j ni ek'vid'as la «Plantaciojn», tiu'n ĉi verd'a'n juvel'o'n de Krakovo, kiu'n ni oft'e re'vid'os. Tra la arb'o'j est'as vid'ebl'a bel'a konstru'aĵ'o, la Nov'a Teatr'o, kie oni lud'os Mazep'a’n.

Sed kio est'as?... Ĉu fe'in'o per bat'o de si'a magi'a baston'o ni'n transport'is subit'e en cent'jar'o'n jam de long'e pas'int'a'n? Antaŭ ni star'as rond'a milit'a konstru'aĵ'o mez'epok'a kun ogiv'a pord'eg'o, pafturoj kaj ekster'a galeri'o difin'it'a por ĵet'i sur la atak'ant'o'j'n bol'ant'a'n ole'o'n aŭ peĉ'o'n; sur ali'a flank'o bel'a kvadrat'a tur'o kaj fortik'a'j mur'o'j kron'it'a'j per dent'eg'o'j. Ebl'e el la tur'a pord'eg'o el'ir'os taĉment'o de kavalir'o'j por akcept'i la fidel'a'j'n Esperant'ist'o'j'n kaj for'pel'i la Id'ist'o'j'n. Sed tut'e ne; el la pord'o el'ir'as... elektr'a tram'vetur'il'o. La rond'a konstru'aĵ'o est'as la Barbakan'o, kaj la kvadrat'a tur'o la Pord'eg'o de Sankt'a-Florian'o, rest'aĵ'o'j de la antikv'a'j rempar'o'j de Krakovo.

Ni ir'u sub la tur'o'n, de'met'ant'e la ĉapel'o'n antaŭ la mal'grand'a kapel'et'o sub ark'aĵ'o, kie konstant'e brul'as kandel'o'j. Antaŭ ni'a'j okul'o'j kuŝ'as long'a strat'o iom mal'larĝ'a, la Floryanska. Sed kio est'as? Sur ambaŭ flank'o'j la dom'o'j est'as ornam'it'a'j per flag'o'j, kaj ne sol'e flag'o'j, sed ankaŭ grand'a'j banderolegoj ruĝ'a'j kaj blank'a'j (kolor'o'j de Pol'uj'o) aŭ blu'a'j kaj blank'a'j (kolor'o'j de Krakovo). Kred'ebl'e est'as ĉi tie ia fest'o ĉu urb'a, ĉu naci'a. Sed ankaŭ vid'iĝ'as mult'a'j esperant'ist'a'j standard'o'j. Ne por iu ajn fest'o est'as el'met'it'a'j ĉiu'j tiu'j ĉi flag'o'j kaj standard'o'j, sed por ni'a grand'a fest'o: salut'o ili est'as de Krakovo al la al'ven'int'a'j Esperant'ist'o'j.

Kaj nun ni en'ir'as la reĝ'land'o'n de l’ rev'o'j; ni ne plu est'as en Krakovo, ni ne plu est'as en Galici'o, ni est'as en iu ajn urb'o de la mister'a land'o Esperant'uj'o. Ĉe ĉiu paŝ'o, sur ĉiu magazen'o, sur ĉiu vend'ej'o, sur ĉiu butik'o star'as esperant'a'j afiŝ'o'j, esperant'a'j reklam'o'j, esperant'a'j sur'skrib'o'j. Ĉie la verd'a stel'o kun la sur'skrib'o: special'e rekomend'at'a; ĉie «oni parol'as esperant'e». Jen la Suker'aĵ'ej'o, kun desert'a'j suker'aĵ'o'j kaj kraken'o'j; jen la Institut'o Tajlor'a de pret'a'j vest'aĵ'o'j; tie ĉi oni rekomend'as ĉiu'spec'a'j'n mod'aĵ'o'j'n por sinjor'in'o'j; tie oni vend'as veŝt'o'j'n steb'it'a'j'n kaj gant'o'j'n Prah'a'j'n; ali'e oni sci'ig'as ni'n, ke «kiu vol'as hav'i blank'a'j'n kaj san'a'j'n dent'o'j'n, uz'ad'os nur la Perl'a'n Krem'o'n»; en la «Louvre» vi trov'as kravatpuntojn por vir'in'o'j; fin'e Drog'ej'o rekomend'as kaŭĉuk'a'j'n higien'a'j'n artikol'o'j'n por sinjor'o'j kaj sinjor'in'o'j, radikal'a'j'n eksterm'il'o'j'n de pul'o'j kaj cim'o'j, pli'bel'ig'a'j'n krem'o'j'n, k. t. p.

Kaj ni paŝ'u, ni paŝ'u, post magazen'o'j ali'a'j magazen'o'j, post butik'o'j ali'a'j butik'o'j, sed ĉiam kaj ĉie nov'a'j esperant'a'j afiŝ'o'j.

Sed mi'a vid'o mal'klar'iĝ'as, mi ne plu pov'as leg'i; dank’ al Di'o, fin'iĝ'as la strat'o, kaj antaŭ ni'a'j okul'o'j etend'iĝ'as la centr'o kaj la kor'o de Krakovo, la grand'a Plac'o Rynek.

Apud ni la Preĝ'ej'o Sankt'a-Mario, mez'e de l’ plac'o la Draphalo, grand'a konstru'aĵ'o, kiu en'hav'as la Naci'a'n Muze'o'n, vend'ej'o'n kaj magazen'o'j'n. En angul'o de l’ plac'o la antikv'a preĝ'ej'et'o de Sankt'a-Adalberto; en ali'a angul'o alt'a tur'o, rest'aĵ'o de iam'a urb'o'dom'o. Antaŭ la Draphalo la monument'o de la plej grand'a pol'a poet'o, Adam Mickiewicz.

Sed kio do vid'iĝ'as apud pord'o de Draphalo? Lig'it'a al mur'o per ĉen'o pend'as mal'nov'a tranĉ'il'o, tut'e ruĝ'a pro rust'o. Jes, jes, mi memor'as, mi leg'is pri tiu ĉi tranĉ'il'o. Ne est'as sol'e rust'o, kiu ĝi'n ruĝ'ig'is (trem'u!), est'as ankaŭ sang'o. Jen la histori'o:

Est'is iam du frat'o'j, kiu'j.... Sed pardon'u, est'as iom mal'fru'e, mi ne rakont'os nun la afer'o'n. Ni rapid'u al la Akcept'ej'o.

Ankoraŭ unu strat'o, de'nov'e la «Plantacioj», kaj vid'u tiu'n ĉi grand'a'n tabul'o'n sur du fost'o'j, kun la magi'a sur'skrib'o:

Antaŭ la pord'o jam grand'a amas'o: kongres'an'o'j en'ir'as, kongres'an'o'j el'ir'as, kongres'an'o'j star'as kaj kongres'an'o'j babil'as.

Ni en'ir'u. Jen—antaŭvestiblo, dekstr'e nigr'a tabul'o, mal'dekstr'e nigr'a tabul'o, la unu'a por privat'a'j komunik'o'j, la du'a por ĝeneral'a'j. Dekstr'e ni leg'as, ke mal'jun'a, mal'bel'a kaj mal'riĉ'a sam'ide'an'o serĉ'as jun'a'n, bel'a'n kaj riĉ'a'n edz'in'o'n; mal'dekstr'e ni vid'as, ke la tut'mond'a ŝu'ist'a asoci'o kun'ven'os morgaŭ je la kvar'a antaŭ'tag'mez'e. Sed bedaŭr'ind'e antaŭ tiu'j ĉi tabul'o'j star'as benk'o'j, sur kiu'j sid'as konstant'e sam'ide'an'in'o'j tia'manier'e, ke, kiam oni dev'as kurb'iĝ'i por leg'i sur'skrib'o'j'n, oni simil'as danc'ont'o'j'n, kiu'j far'as invit'o'n al vals'o.

Post la antaŭvestiblo, la vestibl'o. Dekstr'e bufed'o, mal'dekstr'e bank'o. Kie'n ir'i? Unu'e ni ir'u mal'dekstr'e'n. Afiŝ'o montr'as al ni, ke en tiu ĉi ofic'ej'o est'as mon'ŝanĝ'ej'o, en'kas'ig'o de ĉek'o'j kaj el'pag'ig'o de kredit'leter'o'j.

Efektiv'e, sorĉ'a ofic'ist'o ŝanĝ'as mark'o'j'n en kron'o'j'n, rubl'o'j'n en frank'o'j'n, ŝiling'o'j'n en floren'o'j'n, sed li tut'e rifuz'as ŝanĝ'i mi'a'j'n spes'mil'o'j'n. Mi klar'ig'as al li, ke tiu ĉi mon'o est'as inter'naci'a, sekv'e akcept'it'a neni'e; li vol'as neni'o'n aŭd'i. Mi dev'as for'ir'i kaj tra'pas'i la bufed'o'n, rigard'ant'e kun bedaŭr'o la bon'a'j'n manĝ'aĵ'o'j'n, la bon'a'j'n trink'aĵ'o'j'n, kiu'j est'as sur grand'a tabl'o. Apud la bankaĉo, afiŝ'o: Jen Babil'ej'o! kaj sag'o montr'ant'a la ĝarden'o'n. Est'us pli bon'e met'i la afiŝ'o'n en la strat'o, montr'ant'a'n la Komerc'a'n Akademi'o'n, ĉar la tut'a dom'o est'as babil'ej'o. La Akcept'ej'o est'as ver'a abel'uj'o pro la bru'o. Ankoraŭ en la vestibl'o leter'kest'o; la leter'o'j ĵet'it'a'j en ĉi tiu'n kest'o'n ricev'as special'a'n kongres'a'n stamp'o'n.

Sed ni supr'e'n'ir'u la ŝtup'ar'o'n. La mur'o'j est'as kovr'it'a'j per afiŝ'o'j kaj anonc'o'j. Per unu oni est'as sci'ig'at'a, ke «Sinjor'in'o Farges ĵus al'ven'is». Ceter'e dum ok tag'o'j Sinjor'in'o Farges est'is ĵus al'ven'int'a; kred'ebl'e ŝi pas'ig'is la temp'o'n inter la staci'dom'o kaj la Akcept'ej'o. Land'o'kart'o de Eŭrop'o montr'as al ni la voj'o'n sekv'it'a'n de S-ro Parrish dum si'a paroladvojaĝo. Tiu ĉi vojaĝ'o bon'e komenc'it'a hav'is terur'a'n fin'o'n: en Dan'uj'o S-ro Parrish trov'is... edz'in'o'n. La virt'o est'as ĉiam pun'it'a.

Sur la unu'a etaĝ'o amas'o da babil'ist'o'j; pen'e mi ven'as ĝis la pord'o de la akcept'a ĉambr'o. Sed mi subit'e halt'as, mir'ig'it'a. Apud la pord'o star'as tiu'j ĉi vort'o'j skrib'it'a'j per grand'a'j liter'o'j: Ir'u for. Strang'a Akcept'ej'o!

Sed feliĉ'e mi ne leg'is la tut'a'n afiŝ'o'n, kiu est'is jen'a: Far'u vi'a'n afer'o'n kaj ir'u for. Efektiv'e la Ofic'ej'o est'as plen'eg'a de sam'ide'an'o'j, kies afer'o kred'ebl'e est'as inter'babil'i.

Mal'antaŭ long'a tabl'o sid'as afabl'a'j komitat'an'o'j kaj ĉarm'a'j komitat'an'in'o'j, kies ofic'o'j est'as montr'at'a'j per grand'a'j sur'skrib'o'j.

Sinjor'o Kartulo pren'as mi'a'n provizor'a'n kart'o'n kaj don'as al mi definitiv'a'n.

Sinjor'o Insignulo don'as al mi mi'a'n kongres'a'n insign'o'n, ĉarm'a plat'et'o kun verd'a ruband'o. (La verd'a ruband'o montr'as, ke mi est'as nek Pol'o, nek Krakov'an'o; la Pol'o'j hav'as ruĝ'a-blank'a'n ruband'o'n kaj la Krakov'an'o'j blu'a-blank'a'n.)

Mi rigard'as la plat'et'o'n kaj far'iĝ'as tut'e ruĝ'a (kvankam ne Pol'o): sur la plat'et'o est'as ĉarm'a senĉemiza knab'in'o, sid'ant'a sur glob'o flug'il'hav'a kaj ten'ant'a en man'o'j lev'it'a'j bril'a'n stel'o'n. Kred'ebl'e tiu ĉi bel'a vir'in'o est'as ni'a kar'a du'dek'kvin'jar'a lingv'o, kaj ŝi'n rigard'ant'e, mi jam ne mir'as pri la grand'a nombr'o de ŝi'a'j am'ant'o'j, sed tre mir'as pri la frenez'o de tiu'j, kiu'j vol'as ŝi'n pli'bel'ig'i.

Sed kiu'j est'as tiu'j ĉi rond'et'o'j el karton'o, kiu'j kuŝ'as sur la tabl'o; jen ruĝ'a'j, jen flav'a'j, jen blank'a'j; kred'ebl'e la ruĝ'a'j est'as por la ruĝ'ul'o'j, la flav'a'j por edz'ig'it'a'j kongres'an'o'j kaj la blank'a'j por la fraŭl'in'o'j. Sed pardon'u! Sinjor'o Insignulo pet'as i'o'n de mi.

—Ĉu vi est'as Konstant'a Komitat'an'o?—Ho, ne, Sinjor'o.—Ĉu vi est'as Lingv'a Komitat'an'o?—Tut'e ne, Sinjor'o.—Ĉu Administr'a Komitat'an'o?—Neniel.—Ĉu Rajt'ig'it'a Deleg'it'o?—Mi ne hav'as la honor'o'n... mi est'as nur Esperant'ist'o.

Si'n'sekv'e mi pas'as antaŭ Sinjor'in'o Dramulino, kiu vend'as al mi kart'o'n por Mazep'a, antaŭ Fraŭl'in'o Operulino, kiu liver'as al mi sid'lok'o'n por Halka, antaŭ Sinjor'o Salminejulo, kiu ofer'as kontraŭ mon'o ir'a'n-re'ir'a'n bilet'o'n al centr'o de l’ ter'o, antaŭ mi ne sci'as kiom da person'o'j, kiu'j vend'as bilet'o'j'n por aŭd'i i'o'n, vid'i i'o'n, mal'supr'e'n'ir'i i'e'n; fin'e tut'e sen'mon'ig'it'a mi al'ven'as antaŭ last'a'n sinjor'o'n.... «Dank'o'n, dank'o'n, sinjor'o, tiu ĉi valiz'o ne est'as la mi'a....» Sed ne est'as valiz'o, est'as grand'eg'a paperujego el paper'o, kiu en'hav'as amas'eg'o'n da paper'aĵ'o'j. Kaj pen'e port'ant'e ĝi'n per ambaŭ man'o'j, mi fin'e el'ir'as kaj fal'e sid'iĝ'as sur benk'et'o'n de l’ koridor'o.

Ni mal'ferm'u tiu'n ĉi trezor'uj'o'n kaj tra'rigard'u la juvel'o'j'n. Unu'e jen bel'eg'a libr'et'o, la Kongres'a Libr'o, elegant'e pres'it'a sur luks'a paper'o, kaj en'hav'ant'a interes'a'j'n artikol'o'j'n pri Krakovo kun mult'e da ilustr'aĵ'o'j. Jen grand'eg'a foli'o el paper'o, la program'o de l’ Kongres'o, spec'o de dam'a tabul'o kun blank'a'j kaj nigr'a'j kvadrat'o'j, sed tre mal'mult'e da blank'a'j. Ha! ni ne est'as tie ĉi por amuz'o.

Jen dik'a kajer'o blank'a, la Oficial'a'j Raport'o'j de ĉiu'j komitat'o'j kaj komisi'o'j, kaj ĉiu'j paper'aĵ'o'j de la komisi'o por ĝeneral'a organiz'aĵ'o: Antaŭ'klar'ig'o'j, Raport'o'j, Propon'o'j, Projekt'o'j, Aviz'o'j kaj eĉ Projekt'o de Al'don'o al Raport'o. Ho mi'a kap'o! mi'a kap'o! Feliĉ'e mi ne est'as Rajt'ig'it'a deleg'it'o kaj ne est'as dev'ig'at'a leg'i ĉi tiu'j'n ĉef'verk'o'j'n. Ĉar Esperant'o est'as precip'e lingv'o, la Raport'o de Lingv'a Komitat'o tut'e sufiĉ'as por mi'a feliĉ'o. La ceter'o'n mi leg'os vesper'e en lit'o, por al'vok'i la dorm'o'n.

Jen dik'a kajer'o kun verd'a kovr'il'o; ni de'met'u la ĉapel'o'n, est'as la leĝ'ar'o de Esperant'o. Ver'e, feliĉ'a est'as la esperant'ist'a popol'o; neniel ĝi pov'as envi'i la ali'a'j'n popol'o'j'n; ĝi hav'as leĝ'ar'o'n, kiu ĉiu'jar'e pli'dik'iĝ'as kaj komplik'iĝ'as. Baldaŭ est'os neces'e, kre'i special'a'n sekci'o'n de Esperant'ist'a'j jur'ist'o'j por klar'ig'i al la simpl'anim'a'j popol'an'o'j ĉiu'j'n bel'aĵ'o'j'n de ni'a'j leĝ'o'j.

Sed kio'n mi vid'as? Jen grand'a bild'o kun mikrofotografaĵoj de strang'a'j est'aĵ'o'j ĉiu'form'a'j, unu'j rond'a'j, ali'a'j long'a'j, mikrob'o'j kaj bakteri'o'j. Kred'ebl'e ili est'as la terur'a'j est'aĵ'o'j, kiu'j infekt'as la esperant'a'n organism'o'n. Jen la insid'a bakteri'o de centr'a organizulozo, kiu viv'as nur en mon'a kultur'o; jen la avid'a bakteri'o de plibonigomanio, kiu si'n nutr'as per nov'a'j sufiks'o'j; jen la terur'a bakteri'o de decimal'a klas'ig'o kun ĝi'a strang'a form'o ∞ (oni ĝi'n trov'as precip'e en Parizo en kelk'a'j dom'o'j kaj ofic'ej'o'j); sed ankaŭ jen la bon'a'j kurac'a'j serum'o'j de Fidel'ec'o, Liber'ec'o kaj Frat'ec'o. Sed pardon'u! mi erar'as. Tiu'j ĉi bakteri'o'j est'as ne moral'a'j, sed tut'e fizik'a'j, kaj la bild'o aparten'as al interes'a scienc'a verk'o de D-ro Od'o Bujwid, prezid'ant'o de la Lok'a Komitat'o de la Ok'a, «Kvin parol'ad'o'j pri Bakteri'o'j», verk'o mal'avar'e donac'it'a al ĉiu'j kongres'an'o'j.

Ankoraŭ mult'e da prospekt'o'j kaj cirkuler'o'j pri divers'a'j ekspozici'o'j, urb'o'j aŭ firm'o'j, unu'j inter'naci'a'j, ali'a'j iom tro naci'a'j, ekzempl'e la Ekspozici'o de Breslau okaz'e de la cent'jar'fest'o pro la milit'o'j en 1813-1815. Mi opini'as, ke la kovr'il'o oficial'e don'at'a de la Kongres'a Komitat'o ne est'is tre bon'a lok'o por tia'spec'a prospekt'o.

Sed ni daŭr'ig'u ni'a'n vizit'o'n de l’ Akcept'ej'o. Jen pord'o, skrib'o'ĉambr'o. Mi mal'ferm'as la pord'o'n, sed tuj re'ferm'as. Sen'dub'e la Komerc'a Akademi'o ne ankoraŭ tut'e fin'is si'a'n labor'o'n, ĉar mi ek'vid'is mult'a'j'n ge'lern'ant'o'j'n sid'ant'a'j'n antaŭ pupitr'o'j. Sed la pord'o de'nov'e mal'ferm'iĝ'ant'e, mi konsci'as mi'a'n erar'o'n. La ge'lern'ant'o'j est'as sam'ide'an'o'j, kiu'j de maten'o ĝis vesper'o skrib'as, skrib'ad'as cent'o'j'n kaj cent'o'j'n da leter'o'j kaj poŝt'kart'o'j kaj ili skrib'as des pli facil'e, ke la mal'avar'a komitat'o dis'don'as sen'pag'e luks'a'n leter'paper'o'n kun bel'a mark'o kongres'a. Kiom da foli'o'j est'is uz'at'a'j dum la Kongres'o? La Statistik'a Ofic'ej'o ne pov'is liver'i la sci'ig'o'n, sed mi pov'as dir'i, ke ĉiu'j tiu'j ĉi leter'o'j est'is sek'ig'at'a'j per la sorb'a paper'o de L. I., mal'avar'e dis'met'it'a sur la tabl'o'j.

Ali'a pord'o ferm'it'a: Sekretari'ej'o. Kio okaz'as mal'antaŭ tiu ĉi pord'o? Ni ne serĉ'u kaj tra'pas'u. Mal'antaŭ tabl'o en la koridor'o sid'as kongres'a ofic'ist'o. Li dis'don'as al kelk'a'j mal'oft'a'j person'o'j blank'a'j'n kaj verd'a'j'n kuponarojn. Ĉu kuponarojn? Tut'e ne. La person'o'j sur'hav'as ruĝ'a'j'n rond'et'o'j'n; ili est'as Rajt'ig'it'a'j deleg'it'o'j laŭ'leĝ'a'j (pag'int'e po unu spes'mil'o ĉiu kap'o), kaj ricev'as si'a'j'n voĉ'don'il'o'j'n; la blank'a'j valor'as nur unu voĉ'o'n, kaj la verd'a'j kvin. Kelk'a'j sam'ide'an'o'j rigard'as de mal'proksim'e la dis'don'ad'o'n, ili est'as deleg'it'o'j neni'o'n pag'int'e kaj sekv'e tut'e sen'voĉ'a'j.

En la fund'o de l’ koridor'o mister'a pord'o kun sur'skrib'o: «En'ir'o mal'permes'it'a al Sinjor'o'j» kaj sub'e: «Tualet'ej'o por Sinjor'in'o'j».

Kio okaz'as en tiu ĉi lok'o, mi tut'e ne pov'as dir'i (mi est'as Sinjor'o), sed strang'a'n fenomen'o'n mi konstat'as. En'ir'as en tiu'n ĉi ej'o'n ĉiu'aĝ'a'j sinjor'in'o'j, kelk'a'j eĉ griz'har'a'j, sed el'ir'as nur jun'ul'in'o'j kun bril'a'j okul'o'j, ruĝ'a'j lip'o'j, freŝ'a'j vang'o'j. Kiu sorĉ'ist'o loĝ'as en tiu ĉi rebeligejo?

Ne pov'ant'e trov'i la solv'o'n de l’ enigm'o, ni supr'e'n'ir'u ĝis la du'a etaĝ'o, kie kuŝ'as la ekspozici'o kaj la vend'ej'o. La ekspozici'o okup'is tri ĉambr'o'j'n kaj la plej grand'a part'o de la montr'it'a'j dokument'o'j aparten'is al la fam'a kolekt'o de S-ro Brzostowski el Varsovio. Tiu ekspozici'o simil'is al ĉiu'j ali'a'j de l’ mond'o per tio, ke en angul'o de ĉiu ĉambr'o sever'a gard'ist'o... dorm'is. Ceter'e ĉiu'j valor'a'j dokument'o'j est'is ŝlos'it'a'j en vitr'it'a ŝrank'o. En la vend'ej'o kelk'a'j vend'ist'o'j; libr'ej'o de Pol'a Esperant'ist'o, de Esperant'o-Institut'o de Leipzig, kaj montr'ej'o de S-in'o Farges (la ĉiam ĵus al'ven'int'a Sinjor'in'o). En la koridor'o jun'a Pol'in'o naci'e vest'it'a vend'as art'a'j'n objekt'o'j'n.

La du'a etaĝ'o est'ant'e la last'a, ni mal'supr'e'n'ir'u. Mez'e de l’ ŝtup'ar'o mi halt'as subit'e kaj frot'as mi'a'j'n okul'o'j'n. Ĉu mi ver'e mal'dorm'as? Tie'n rigard'u sur la unu'a etaĝ'o, mez'e de tiu ĉi grup'o. Est'as ne'ebl'e! est'as rev'o! sed tut'e ne! tie, karn'e kaj ost'e, vest'it'a laŭ la plej nov'a mod'o, star'as la imperi'estr'o Napoleono; ne Bonapart'e kun kav'a'j vang'o'j kaj long'a'j har'o'j, sed Napoleono kun jam gras'a vizaĝ'o kaj tond'it'a kap'o; Napoleono, kiu jam venk'is, nun venk'as kaj ankoraŭ venk'os. Sed est'as nur iluzi'o; tiu ĉi esperant'ist'a Napoleono est'as D-ro Le'o'n Rosenstock, la ĝeneral'a sekretari'o de la Lok'a Organiz'a Komitat'o, aks'o de la tut'a Kongres'o; kiel li'a geni'a samvizaĝulo, li est'as ĉiam sur la ĝust'a lok'o en la ĝust'a moment'o. Nun'temp'e li est'as en la Akcept'ej'o, post kvin minut'o'j li est'os en la staci'dom'o, kaj post dek minut'o'j ali'lok'e. Ĉiam afabl'a, ĉiam rid'et'ant'a, ĉiam pret'a respond'i eĉ la plej ted'a'j'n demand'o'j'n, li est'is la ver'a model'o por ĉiu'j est'ont'a'j ĝeneral'a'j sekretari'o'j.

La Akcept'ej'o est'as nun plen'a, plen'eg'a de la tut'a kongres'an'ar'o, kiu zum'as, bru'as, bru'eg'as. Ĉie babil'ant'o'j, en la ĉambr'o'j, en la koridor'o, sur la ŝtup'ar'o, en la ĝarden'o. Ne est'as la Tur'o Babela, sed la Tur'o Babil'a. Kaj sur ĉiu'j vizaĝ'o'j bril'as la ĝoj'o re'trov'i amik'o'j'n ne re'vid'it'a'j'n de unu jar'o, de du jar'o'j, eĉ kelk'a'foj'e de la Bulonj'a Kongres'o. Kaj oni salut'as mal'nov'a'j'n kon'at'o'j'n, oni kon'at'iĝ'as kun nov'a'j sam'ide'an'o'j, tre mult'e'nombr'a'j en tiu ĉi Kongres'o.

Kaj sid'ant'a sur benk'et'o en angul'o mi rigard'as, pas'ant'a'j kaj repasantaj, la divers'a'j'n tip'o'j'n de kongres'an'o'j, kiu'j'n oni renkont'as en ĉiu'j ni'a'j jar'a'j kun'ven'o'j.—Jen kelk'a'j el ili:

La verd'a kongres'an'o, esperant'e vest'it'a, kun verd'a'j stel'o'j sur la ĉapel'a ruband'o, verd'a'j stel'o'j sur la poŝ'o'j de l’ jak'et'o, verd'a'j stel'o'j sur la tut'a veŝt'o. Li hav'as verd'a'j'n flag'et'o'j'n sur la ĉapel'o, verd'a'j'n flag'et'o'j'n en ĉiu'j buton'tru'o'j de la jak'et'o; li pur'ig'as si'a'n naz'o'n (abomen'o!) per mal'grand'a esperant'a flag'o. Ĝeneral'e li est'as vegetar'an'o kaj manĝ'as nur verd'a'j'n legom'o'j'n.

La bon'humor'a kongres'an'o, ĉiam rid'ant'a, ĉiam kontent'a. Li ven'is al la Kongres'o por amuz'iĝ'o, kaj li amuz'iĝ'as. Li ĝoj'as, kiam bril'as sun'o, li ankaŭ ĝoj'as, kiam fal'as pluv'o. Li gratul'as ĉiu'n, aplaŭd'as post ĉiu'j parol'ad'o'j, hav'as ĉiam sam'a'n opini'o'n, kiel li'a kun'parol'ant'o. Li est'as kontent'a pri la manĝ'o, kontent'a pri la ĉambr'o, kontent'a pri la pul'o'j (ĉar ekzist'as ankaŭ kongres'a'j pul'o'j).

La mal'bon'humor'a kongres'an'o, ĉiam mal'gaj'a, ĉiam kritik'ant'a. Tuj de la al'ven'o li kritik'as kaj plend'as. La don'it'a'n loĝ'ej'o'n li trov'as abomen'a, li postul'as tuj ali'a'n. Kiam la ŝanĝ'o est'as far'it'a, li sopir'as je la unu'a. En la kun'ven'o'j li plend'as, tial ke li'a sid'lok'o est'as tro mal'proksim'a, ke la orator'o'j tro mal'laŭt'e parol'as. Se la parol'ad'o est'as long'a, li plend'as, tial ke oni dir'as ne'util'a'j'n vort'o'j'n; se la parol'ad'o est'as mal'long'a, li plend'as, tial ke la orator'o pet'is parol'o'n por neni'o'n dir'i. Ĉiam kaj ĉie la mal'bon'humor'a kongres'an'o mal'ferm'as la buŝ'o'n nur por dir'i mal'agrabl'aĵ'o'n. Kaj la last'a'n tag'o'n li mal'aper'as murmur'ant'e, kritik'ant'e la far'it'a'n elekt'o'n pri la sid'ej'o de la ven'ont'a kongres'o.

La politik'a kongres'an'o, kiu rev'as nur pri parlament'o, parti'o'j, propon'o'j, k. t. p. Li port'as ĉiam sub la brak'o grand'a'n paper'uj'o'n kun dokument'o'j, projekt'o'j, broŝur'o'j. Li al'konduk'as vi'n en angul'o'n por mal'kovr'i al vi grand'a'n sekret'o'n. Li est'as aŭtor'o de vast'a projekt'o por organiz'ad'o de Esperant'ist'ar'o. Ĝis nun oni parol'is nur pri Ter'a Esperant'ist'ar'o; sed oni sci'as, ke kred'ebl'e oni pov'os baldaŭ inter'rilat'iĝ'i kun ali'a'j planed'o'j. Tiu'temp'e la propagand'o est'os ne sol'e naci'a, ne sol'e inter'naci'a, sed ankaŭ inter'planed'a. Oni do dev'as nun pens'i pri la kre'ad'o de centr'a organiz'o, por la tut'a sun'a sistem'o. Tiu ĉi centr'a organiz'o bezon'as ofic'ej'o'n, sekretari'ej'o'n. Sed ekzist'as jam tut'e pret'a ofic'ej'o, la Centr'a Ofic'ej'o, kiu plen'e konven'as por la rol'o de Sun'sistem'a Ofic'ej'o, pro la mult'a'j aŭtobus'o'j pas'ant'a'j antaŭ la pord'o.

La mal'labor'em'a kongres'an'o, kiu ven'is al la kongres'o por ripoz'i kaj... ripoz'ad'as. Li lev'iĝ'as tre mal'fru'e, bon'e ĝu'as la maten'manĝ'o'n, kaj ĉirkaŭ la dek'unu'a ir'as al la Akcept'ej'o. Li babil'as en la koridor'o'j, skrib'as kelk'a'j'n poŝt'kart'o'j'n kaj je la unu'a ir'as por tag'manĝ'i kun sam'ide'an'o'j. Li long'e babil'as, trink'as nigr'a'n kaf'o'n kaj je la tri'a akompan'as amik'o'j'n ĝis la pord'o de l’ kongres'ej'o. Kelk'a'foj'e li en'ir'as la vestibl'o'n por fin'i babil'ad'o'n. Li unu'foj'e eĉ mal'supr'e'n'ir'is la ŝtup'ar'o'n kaj rigard'is sci'vol'e tra la pord'o en la kongres'a'n salon'o'n. Sed la sever'a'j mien'o'j de la estrad'a'j sinjor'o'j li'n tim'ig'is kaj li tuj mal'aper'is. Dum la kun'ven'o'j li promen'as tra la urb'o, aŭ, sid'ant'a en publik'a ĝarden'o, leg'as naci'a'n gazet'o'n. Li kon'as ĉiu'j'n kaf'ej'o'j'n aŭ suker'aĵ'ej'o'j'n de la kongres'a urb'o, japan'a'j'n kaj ne japan'a'j'n, sed hav'as neni'a'n ide'o'n pri oficial'a'j instituci'o'j.

La ĝeneral'a special'ist'o, an'o de ĉiu'j societ'o'j, lig'o'j aŭ asoci'o'j. Li ĉiam kur'as kun program'o en man'o, ŝvit'ant'e kaj viŝ'ant'e la frunt'o'n. Li ĉagren'iĝ'as, tial ke okaz'as sam'temp'e kun'ven'o'j de katolik'o'j kaj liber'pens'ul'o'j, bank'ist'o'j kaj social'ist'o'j, farmaci'ist'o'j kaj jur'ist'o'j. Li est'as en strang'a embaras'o; ĉu li est'as pli social'ist'o ol bank'ist'o aŭ pli bank'ist'o ol social'ist'o. Ne trov'ant'e solv'o'n de l’ problem'o, li en'ir'as la kun'ven'o'n de mar'ist'o'j (li neniam vid'is mar'o'n), kie oni li'n en'skrib'as en la Societ'o'n de la Amik'o'j de la Mar'o.

La kolekt'ist'a kongres'an'o, kiu kolekt'as ĉiu'j'n libr'o'j'n, ĉiu'j'n paper'o'j'n, ĉiu'j'n afiŝ'o'j'n rilat'ant'a'j'n Esperant'o'n. Li abon'is ĉiu'j'n Esperant'a'j'n gazet'o'j'n aper'int'a'j'n kaj mal'aper'int'a'j'n. Li hav'as la sol'a'n kon'at'a'n ekzempler'o'n de la Groenland'a Esperant'ist'o pres'it'a ĉe la Nord'a Polus'o mem sur fok'a haŭt'o. Li posed'as ankaŭ la bon'a'n el'don'o'n de la verk'ar'o de Devjatnin, tre mal'oft'a'n, tiu'n, kiu en'hav'as mult'e da pres'erar'o'j en la Antaŭ'parol'o. En ĉi tiu moment'o li est'as tut'e ĉagren'a; li vid'is en la man'o de sam'ide'an'o prospekt'o'n pri iu Esperant'a botpoluro, kiu mank'as en li'a kolekt'o kaj li neni'e pov'as ĝi'n trov'i. Li pet'as la mal'oft'aĵ'o'n de ĉiu ofic'ist'o, de ĉiu vend'ist'o, kaj fin'e, ho feliĉ'o! sur la strat'o li ĵus ek'vid'as unu iom makul'it'a'n de kot'o. Zorg'e li ĝi'n pren'as, stamp'as per si'a mark'o kaj en'skrib'as en la katalog'o'n kun numer'o 364523.

La kongres'an'o, kiu el'pens'is nov'a'n vort'o'n, terur'a vir'o, kiu vi'n pren'as per buton'o de jak'et'o, vi'n puŝ'as en angul'o'n de koridor'o, kaj ne vol'as vi'n liber'ig'i. Van'e vi konstant'e jes'as, van'e vi osced'as, van'e vi rigard'as la poŝ'horloĝ'o'n. Li daŭr'ig'as mal'varm'e la pruv'ad'o'n. Esperant'o est'as perfekt'a, per ĝi oni pov'as esprim'i ĉiu'j'n nuanc'o'j'n de l’ pens'o krom unu; Esperant'o hav'as ĉiu'j'n kvalit'o'j'n, ĝi est'as logik'a escept'e pri unu punkt'o. Kelk'a'foj'e la kongres'an'o, kiu el'pens'is nov'a'n vort'o'n, kapt'as ali'a'n el'pens'int'o'n. En tia okaz'o ambaŭ parol'as sam'temp'e ne aŭskult'ant'e unu la ali'a'n.

Fin'e, the last but not the least, kiel dir'as ni'a'j brit'a'j sam'ide'an'o'j.

La kongres'an'o, kiu sci'as neni'o'n pri Esperant'o, krom la nom'o Esperant'o.

Vi rid'as, vi dir'as, ke mi est'as ŝerc'ul'o, mensog'ul'o. Mi ĵur'as, ke ĉi tiu spec'o ekzist'as. Mi vid'is la sol'a'n ekzempler'o'n ĝis nun kon'at'a'n per mi'a'j propr'a'j okul'o'j. Li hav'as du krur'o'j'n, du brak'o'j'n, du okul'o'j'n kaj unu buŝ'o'n, el kiu neniam el'ir'is iu ajn esperant'a vort'o.

La dir'it'a kongres'an'o kutim'as dum si'a liber'temp'o ĉe'est'i i'a'n ajn kongres'o'n por amuz'iĝ'o. Li leg'is en la gazet'o'j pri la Krakova Kongres'o kaj tuj al'iĝ'is. Li al'ven'is Krakovon kaj est'is tut'e mir'ig'at'a. En ĉiu'j ali'a'j kongres'o'j oni parol'is divers'a'j'n lingv'o'j'n kaj li pov'is kompren'i la parol'ad'o'j'n far'it'a'j'n en si'a propr'a ge'patr'a lingv'o. Nun en ĉi tiu esperant'a kongres'o li pov'as neni'o'n kompren'i, ĉar ĉiu'j parol'as la sam'a'n lingv'o'n, tut'e ne'kon'at'a'n de li. Kia rid'ind'a kongres'o! Li pens'is, ke oni far'os parol'ad'o'j'n por klar'ig'i, kio est'as Esperant'o. Sed tut'e ne, oni neni'o'n klar'ig'as, oni nur uz'as la lingv'o'n. Kia strang'a kongres'o!... Kelk'a'j sam'ide'an'o'j don'as al li ŝlos'il'o'n. Li leg'as la fraz'o'n pri artikol'o, kritik'as la unu'ec'o'n de ĉi tiu, kritik'as kelk'a'j'n radik'o'j'n de la vort'ar'o, deklar'as, ke al Esperant'o ĉiam mank'os literatur'o, kaj mal'aper'as, ĵur'ant'e, ke neniam li ĉe'est'os de'nov'e esperant'a'n kongres'o'n.

Sabat'o'n, la 10. de Aŭgust'o.

—Antaŭ'kongres'a prezent'ad'o en «Teatr'o de Nov'aĵ'o'j». La salon'o est'is preskaŭ plen'a de Esperant'ist'o'j al'tir'it'a'j precip'e de la «Esperant'a part'o» de ĉi tiu prezent'ad'o.

Oni komenc'is per Viena oper'et'o pol'e'n traduk'it'a. Ĉar mi tut'e ne kon'as la pol'a'n lingv'o'n, mi ne pov'as rakont'i preciz'e la tem'o'n. Sed la muzik'o est'is ĉarm'a kaj la danc'o'j al'log'a'j. Post la mal'lev'iĝ'o de l’ kurten'o Krakova sam'ide'an'o pet'is pardon'o'n de la aŭskult'ant'ar'o, ĉar oni lud'is pol'a'n teatr'aĵ'o'n ne'kompren'ebl'a'n kaj ebl'e enu'ig'a'n por la ne'pol'o'j.

Viv'a'j protest'o'j aŭd'iĝ'is. Ne, kar'a sam'ide'an'o, ni ne enu'is, tial ke ni pov'is ĝu'i la ĉarm'o'n de vi'a lingv'o kantat'a kaj la poezi'ec'o'n de vi'a'j danc'o'j.

Nun la esperant'a part'o. Kurten'o lev'iĝ'as; star'as sur la scen'ej'o du'obl'a vic'o de ĉarm'a'j jun'ul'in'o'j kaj de afabl'a'j jun'ul'o'j, kiu'j ĥor'e kant'as ni'a'n himn'o'n.

Tuj de la komenc'o la ĉe'est'ant'ar'o lev'iĝ'as kaj akompan'as solen'e, religi'e la kant'ad'o'n. Eĉ la ne'esperant'ist'o'j ĉe'est'ant'a'j aŭskult'as kun mir'o kaj respekt'o, impres'at'a'j de la fid'o kaj serioz'ec'o, kiu'j montr'iĝ'as sur ĉiu'j esperant'a'j vizaĝ'o'j.

Post'e S-ro Feliks'o Lidor, tenor'o, kant'as kon'at'a'n pol'a'n kanzon'o'n: «Ho, vi ver'a anĝel'o» kaj ŝercplenan ali'a'n «Aeroplan'o».

S-in'o Helen'o Palĉevska, kant'ist'in'o, per agrabl'a voĉ'o don'as al ni tri ĉarm'a'j'n kant'aĵ'o'j'n: «Porcelan'a statu'et'o», «Hej antaŭ'e'n!» kaj «Ĉarm'o'j de la Nokt'o».

Jen Josefo Karbowski, humor'ist'o, kiu rid'ig'as la tut'a'n ĉe'est'ant'ar'o'n per sprit'a'j ŝerc'aĵ'o'j: «Kial la Ok'a Kongres'o okaz'as en Krakovo?» kaj «Paŭlo kaj Gaŭl'o».

Fin'e, bel'e vest'it'a Ĥin'o, kies voĉ'o mult'e simil'is tiu'n de ni'a sam'ide'an'o Kriss, far'is sprit'a'n parol'ad'o'n: «Kiel okaz'as kun'sid'o de Rajt'ig'it'a Deleg'it'ar'o», en kiu li alud'is la neces'ec'o'n de Centr'a Kuir'ej'o[4] por liver'i bon'a'n sup'o'n al la Esperant'ist'ar'o. La ĉe'est'ant'ar'o, figur'ant'a Rajt'ig'it'a'n Deleg'it'ar'o'n, est'is divid'it'a en tri part'o'j, kiu'j laŭ gest'o de la orator'o dir'is: la dekstr'a «jes, jes», la mal'dekstr'a «ne, ne!», kaj la centr'a «ebl'e, ebl'e!» Ver'a figur'aĵ'o de ver'a parlament'o.

Mult'a'j aplaŭd'o'j rekompenc'is la orator'o'n, kiu est'is sam'temp'e la organiz'int'o de ĉi tiu esperant'a «variete'a» part'o kaj la traduk'int'o de la plej mult'o el la kant'aĵ'o'j kaj deklam'aĵ'o'j.

Nun la esperant'a part'o fin'iĝ'is; dum la inter'akt'o ni el'ir'u moment'o'n por spir'i freŝ'a'n aer'o'n. Sed kio'n kri'as ĉi tiu bub'o en la strat'o; ŝajn'as al mi, ke li parol'as esperant'a'j'n vort'o'j'n. Jes, li hav'as en man'o pak'et'o'n da gazet'o'j kaj oni aŭd'as: «Kongres'a Bulten'o! dek heler'o'j'n!» En daŭr'o de fulm'o la bub'o dis'vend'as ĉiu'j'n ekzempler'o'j'n kaj ĉie oni vid'as sam'ide'an'o'j'n, kiu'j avid'e leg'as la unu'a'n numer'o'n de ni'a oficial'a organ'o.

La kongres'a organ'o far'iĝ'as nun neces'ec'o de ni'a kongres'a organiz'ad'o kaj mi opini'as, ke ĝi'a util'ec'o pli kaj pli grand'iĝ'os. Kiam ni'a'j kongres'o'j okaz'os en grand'a'j urb'o'j, ekzempl'e en Parizo, la nigr'a'j tabul'o'j de l’ Akcept'ej'o, kun si'a'j paper'o'j glu'it'a'j laŭ'hazard'e, si'a'j per'kret'a'j sur'skrib'o'j tut'e ne sufiĉ'os kiel inform'il'o por la kongres'an'o'j. Mi dir'is inform'il'o, ĉar mi pens'as, ke tia dev'us est'i la rol'o de la kongres'a organ'o. Ĝi dev'as parol'i ne pri afer'o'j est'int'a'j (raport'o pri kun'ven'o'j aŭ fest'o'j), sed pri afer'o'j est'ont'a'j. Ĉiu'n tag'o'n ĝi dev'as en'hav'i ĉiu'j'n program'o'j'n kaj komunik'aĵ'o'j'n pri la morgaŭ'a tag'o[5].

Mi opini'as ankaŭ, ke la redakt'ad'o de la kongres'a organ'o est'as afer'o de la kongres'a estr'ar'o mem. Ĝi ne dev'as trans'don'i la task'o'n al gazet'o.

La Kongres'a Bulten'o en Krakovo aper'is kiel al'don'o al pol'a gazet'o; mi bon'e sci'as, ke tio est'is far'it'a en special'a cel'o. Dank’ al tiu aldoneco, la Bulten'o publik'ig'is ĉiu'tag'e la last'a'j'n telegram'o'j'n de la mond'o. Ĉu ĉi tiu nov'ig'o est'is tre ŝat'at'a de la kongres'an'o'j, mi ne sci'as, sed mi ne kred'as, ke tio est'as ver'a neces'ec'o pro la dev'ig'a mal'long'ec'o de la telegram'o'j.

Ali'a grav'a kondiĉ'o por la gazet'o est'as, ke ĝi dev'as est'i facil'e aĉet'ebl'a. Ĉi tiu kondiĉ'o est'is mir'ind'e plen'um'it'a en Krakovo, ĉar oni vend'is ĝi'n ĉie, en la Akcept'ej'o, en la urb'a'j vend'ej'o'j, sur la strat'o'j, en la tram'voj'o'j.

Ceter'e, la bon'a redakt'ad'o de la kongres'a organ'o ne de'pend'as nur de la redakt'ist'ar'o, sed ankaŭ de ĉiu'j estr'ar'o'j ĝeneral'a'j kaj fak'a'j. Se ĉi tiu'j ne liver'as ĝust'a'j'n kaj akurat'a'j'n inform'o'j'n, est'as ne'ebl'e don'i al la publik'o bon'a'n labor'o'n.

Ŝajn'as, ke la redakt'ant'a komitat'o ne est'is ĉiam sufiĉ'e help'at'a, ĉar en unu numer'o oni plend'as pri la bar'o'j renkont'it'a'j de la redakci'o de l’ Bulten'o: «Komenc'e mank'is esperant'a'j redakt'ant'o'j, la kompost'ist'o'j ne kon'ant'a'j la lingv'o'n ne pov'is tiel rapid'e kompost'i la gazet'o'n kiel en naci'a'j lingv'o'j, kaj tial la pli'bon'ig'ad'o de el'pres'it'a tekst'o postul'is pli mult'e da temp'o. La kvar labor'ant'o'j est'is dev'ig'at'a'j sam'temp'e verk'i, traduk'i, pli'bon'ig'i la tekst'o'n.»

Do, malgraŭ kelk'a'j kritik'et'o'j (en'pres'o de politik'a'j artikol'et'o'j en la gazet'o), ni dev'as est'i dank'em'a'j al la redakt'ant'a komitat'o kaj special'e al S-ro Kronenberg, kiu sen'lac'e labor'is por plen'ig'i la gazet'o'n.

Kred'ebl'e en ven'ont'a'j jar'o'j la kongres'a gazet'o el'ir'os ne kiel privat'a entrepren'o, aŭ entrepren'o de la lok'a komitat'o, sed kiel oficial'a organ'o de ni'a'j oficial'a'j instituci'o'j, ebl'e kiel al'don'o al la Oficial'a Gazet'o.

Dimanĉ'o'n, la 11. de Aŭgust'o.

—Dum la maten'o, privat'a'j kun'sid'o'j en divers'a'j ĉambr'o'j de la Komerc'a Akademi'o por elekt'o de naci'a'j deleg'it'o'j. Kiel Franc'o, mi ĉe'est'is nur la kun'sid'o'n de la Franc'o'j, prezid'at'a'n de S-ro Rollet de l’Isle, prezid'ant'o de la Societ'o Franc'a por la Propagand'o de Esperant'o. En ĉi tiu kun'ven'o oni elekt'is kiel vic-prezid'ant'o'n de la Kongres'o, S-ro'n Rollet de l’Isle, kaj kiel deleg'it'o'n parol'ont'a'n en nom'o de franc'a'j esperant'ist'o'j, S-ro'n Sergeant, ni'a'n kon'at'a'n Bulonj'a'n sam'ide'an'o'n, elokvent'a'n advokat'o'n. Respond'e al demand'o de S-ro Sergeant pri la ne'pag'int'a'j deleg'it'o'j (nun sen'voĉ'a'j), S-ro Bourlet klar'ig'as kia'manier'e, ili ebl'e re'trov'os la voĉ'o'n. Sed ŝŝt... mi pov'as neni'o'n dir'i, tio est'as sekret'o, vi vid'os morgaŭ.

Ali'a grav'a kun'ven'o est'is tiu de la German'a Esperant'o-Asoci'o. La G. E. A. ven'is Krakovon kun milit'a organiz'aĵ'o; en la Komerc'a Akademi'o ĝi hav'is special'a'n kun'ven'ej'o'n, special'a'n ofic'ej'o'n, ĉiu'spec'a'j'n special'a'j'n ej'o'j'n. Ĝi est'as model'o de disciplin'o kaj de ord'o. Ebl'e ali'a'j land'o'j, en kiu'j la Esperant'a mov'ad'o ir'as laŭ'hazard'e, pov'us pren'i kiel ekzempl'o'n ĉi tiu'n potenc'a'n Societ'o'n. Vol'o kaj disciplin'o ŝajn'as est'i ĝi'a deviz'o. En si'a kun'ven'o, la German'o'j elekt'is kiel vic-prezid'ant'o'n de la Kongres'o S-ro'n Behrendt kaj kiel naci'a'j'n deleg'it'o'j'n D-ro'n Mybs kaj D-ro'n Kandt.

Okaz'is ankaŭ mult'a'j ali'a'j naci'a'j kun'ven'o'j; la plej interes'a est'is tiu de la Turk'o, mi uz'as la unu'nombr'o'n ĉar est'is nur unu Turk'o, S-ro Roman'o, kiu tut'e rifuz'is si'n nom'i mem deleg'it'o.

La program'o anonc'is ankaŭ Ekzamen'o'j'n de l’ Institut'o (S-ro Privat); sed en la difin'it'a ĉambr'o, je la difin'it'a hor'o, est'is nur ekzamen'ot'o'j; aper'is neni'u ekzamen'ont'o. Post unu'hor'a atend'o kaj ne vol'ant'e si'n ekzamen'i reciprok'e, la mal'feliĉ'a'j kandidat'o'j ir'is por tag'manĝ'i.

Ni imit'u ili'n; ebl'e ni est'os embaras'it'a'j, sed ne por trov'i manĝ'ej'o'n, nur por elekt'i. Ĉie ni trov'as bon'a'n kuir'ad'o'n, ĉie ni trov'as manĝ'o'kart'o'n en Esperant'o, preskaŭ ĉie ni trov'as kelner'o'j'n kun kon'o sufiĉ'a de Esperant'o. Cert'e ili ne pov'os parol'i kun vi pri la bel'aĵ'o'j de Mazep'a aŭ la arĥitektur'a stil'o de la Draphalo, sed ili kompren'as bon'e, kio'n vi pet'as, kiam vi montr'as per la fingr'o sur la kart'o, kaj ili tuj vid'as, ke vi dezir'as trink'i, kiam vi tuŝ'as vi'a'n mal'plen'a'n glas'o'n.

Eĉ por la vegetaristoj est'as vegetar'an'a restoraci'o, direkt'at'a sever'e laŭ la vegetar'an'a'j princip'o'j. Efektiv'e, kiam mi dir'is al la mastr'in'o, ke mi est'as bestarano, ŝi tuj propon'is al mi viand'o'n.

Oni parol'is ankaŭ al mi pri mineralana restoraci'o (ebl'e en Wielicka), sed mi ĝi'n ne vid'is.

Ĉar ni fin'is ni'a'n tag'manĝ'o'n, mi vol'as daŭr'ig'i la rakont'o'n pri la sang'a tranĉ'il'o, vi memor'as: la tranĉ'il'o, kiu pend'as apud la pord'o de la Draphalo. Ĉu vi memor'as? Jes. Bon'e. «...Est'is iam du frat'o'j, mason'ist'o'j, al kiu'j oni komisi'is la grav'a'n task'o'n konstru'i la preĝ'ej'o'n “Sankt'a-Maria”. Unu konstru'is....» Sed diabl'o! nur kvar'on'hor'o antaŭ la tri'a. Ni rapid'u al la Mal'nov'a Teatr'o por la Inaŭguraci'a Kun'sid'o.

Fin'e jen ni'a kongres'ej'o, la Mal'nov'a Teatr'o. Ni en'ir'u. Ebl'e ni erar'is, ĉar tie star'as pord'ist'o bel'eg'e vest'it'a, tut'e simil'a al preĝ'ej'a halebard'ist'o. Sed tut'e ne; ĉi tiu bel'a sinjor'o kun blu'a vest'o arĝent'e brod'it'a, kun du'pint'a ĉapel'o, est'os dum ok tag'o'j ni'a pord'ist'o, la pord'ist'o de l’ kongres'ej'o.

Grand'a vestibl'o, bel'a ŝtup'ar'o. Ambaŭ'flank'e de la ŝtup'ar'o star'as lake'o vest'it'a kiel la pord'ist'o, sed nud'kap'a. Mi vol'as supr'e'n'ir'i; oni mi'n halt'ig'as. Mi montr'as mi'a'n kart'o'n; ne, ne, ne est'as por kart'o. Ha! mi kompren'as, mi ne pov'as en'ir'i kun mi'a pluv'ombrel'o. Mi ir'as al ofic'ej'o en la vestibl'o; tie oni pren'as mi'a'n ŝirm'il'o'n, oni postul'as de mi du'dek heler'o'j'n kaj inter'ŝanĝ'e de mi'a bel'a pluv'ombrel'o kaj de mi'a bel'a mon'er'o oni don'as al mi... mal'pur'a'n karton'et'o'n; kio'n mi pov'os far'i kun ĉi tiu karton'et'o, se pluv'os?

Supr'e'n'ir'int'e la bel'a'n ŝtup'ar'eg'o'n, oni al'ven'as en alt'a'n kaj vast'a'n antaŭ'salon'o'n bel'e ornam'it'a'n. Inter du kolon'o'j el marmor'o pend'as bel'eg'a standard'o el verd'a velur'o, sur'hav'ant'a la or'e'brod'it'a'j'n nom'o'j'n de ni'a'j jar'a'j batal'o'j:

Nur tri lok'o'j est'as mal'plen'a'j. Kred'ebl'e la brod'ist'o opini'is, ke post tri jar'o'j la venk'o est'os plen'a kaj ni ne plu bezon'os kongres'o'j'n.

Pord'o mal'ferm'iĝ'as; en apud'a salon'o mi ek'vid'as grand'a'n tabl'o'n kaj ge'sinjor'o'j'n gaj'e trink'ant'a'j'n kaj babil'ant'a'j'n; kred'ebl'e est'as restoraci'o en la Mal'nov'a Teatr'o. Sed sam'ide'an'o sci'ig'as mi'n, ke nun'temp'e okaz'as maten'manĝ'o ofer'it'a de la Krakova urb'estr'ar'o por honor'ig'o de ni'a Majstr'o kaj de ni'a eminent'ul'ar'o. Ĉirkaŭ cent person'o'j ĉe'est'is ĉi tiu'n festen'o'n; kiom da eminent'ul'o'j ni hav'as! Mi nur pov'as dir'i al vi, ke oni flar'is tre bon'a'n odor'o'n tra la mal'ferm'it'a pord'o.

Jen ni'a kun'ven'ej'o, bel'a salon'eg'o tre diskret'e ornam'it'a. Sur la estrad'o neni'u prepar'o est'as ankoraŭ far'it'a; tabl'o'j kaj seĝ'o'j star'as dis'a'j; mi serĉ'as la kutim'a'n tabl'o'n difin'it'a'n por la gazet'ist'o'j, ĝeneral'e lok'it'a'n apud'e kaj mal'supr'e de la estrad'o; sed est'as neni'a tabl'o. Bon'e, ni sid'iĝ'u ie ajn.

Iom post iom la salon'o plen'iĝ'as; jam la tri'a pas'is kaj neni'o aper'as. La ĉe'est'ant'o'j tre pacienc'e atend'as, ili bon'e sci'as, ke se ili'a eminent'ul'ar'o kun'iĝ'is ĉirkaŭ tabl'o kovr'it'a de bon'a'j manĝ'aĵ'o'j kaj de bon'a'j trink'aĵ'o'j, est'as nur por la bon'o kaj la san'o de Esperant'o.

Sed jen S-ro Ĝeneral'a Sekretari'o, kiu tre ekscit'it'a aranĝ'as mem tabl'o'j'n kaj seĝ'o'j'n laŭ protokol'a ord'o. Reprezent'ant'o de reg'ist'ar'a gazet'o, pet'int'e de li tabl'o'n por la gazet'ist'ar'o, est'as re'puŝ'it'a kiel simpl'a kontraŭorganiza gazet'ist'o.

«La gazet'ist'o'j skrib'u sur si'a'j genu'o'j», deklar'as Li'a Sekretari'a Moŝt'o. Ebl'e ĉi tiu'j ĝen'ant'a'j sinjor'o'j konkurenc'as kun Oficial'a Gazet'o. Fin'e oni don'as al ili mal'grand'a'n tabl'o'n en angul'o de l’ estrad'o. Ni esper'u, ke en ven'ont'a'j kongres'o'j oni zorg'os iom pli pri ĉi tiu'j serv'ant'o'j de l’ publik'o.

Subit'e ĉiu'j lev'iĝ'as; aplaŭd'o'j, kri'o'j, en'tut'e varm'a ovaci'o. D-ro Zamenhof aper'is sur la estrad'o. Ŝajn'is al mi, ke ĉi tiu'n jar'o'n la kutim'a ovaci'o far'it'a por la unu'a aper'o de la Majstr'o en la Kongres'o est'is pli serioz'a, pli decoplena, ni dir'u la vort'o'n: mal'pli histeri'a, ol en ali'a'j kongres'o'j. Oni honor'is li'n ne kiel iu'n Azi'a'n regn'estr'o'n, sed kiel vir'o'n, cert'e geni'a'n vir'o'n, sed vir'o'n. Kaj ĉi tiu manier'o est'as ver'e pli ind'a por ambaŭ part'o'j, la honor'at'o kaj la honor'ant'o'j.

La divers'a'j an'o'j de la kongres'a estr'ar'o sid'iĝ'as mal'antaŭ la verd'a tapiŝ'o kaj la kun'sid'o komenc'iĝ'as.

S-ro Bourlet mal'ferm'as la kun'sid'o'n, Li dir'as, ke laŭ la tradici'o la prezid'ant'o de la pas'int'a kongres'o dev'is trans'don'i si'a'j'n pov'o'j'n al la prezid'ant'o de la nun'a. Bedaŭr'ind'e grand'a'n perd'o'n sufer'is la Esperant'ist'ar'o sekv'e de la mort'o de la organiz'int'o de ni'a Sep'a Kongres'o, D-ro Van der Biest. Li mort'is post la triumf'o de ĉi tiu grand'a Antverpena el'montr'o; li mort'is ebl'e pro la tro grand'a fort'uz'o, kiu'n li ofer'is por la sukces'o de ni'a sep'a fest'o.

Kiel vic'prezid'ant'o de la Konstant'a Komitat'o de la Kongres'o'j, S-ro Bourlet dev'as anstataŭ'i la mort'int'a'n prezid'ant'o'n de la Sep'a kaj plen'um'i la trans'don'o'n de l’ pov'o'j.

Laŭ la Regul'ar'o la K. K. K. propon'as al la elekt'o de la Kongres'o la jen'a'n estr'ar'o'n:

S-ro Mikołajski okup'as la prezid'a'n lok'o'n. Li tre kor'e dank'as por la honor'o, kiu'n oni far'is al li, li'n elekt'ant'e kiel prezid'ant'o'n de la Jubile'a Kongres'o, epok'far'ant'a en la histori'o de l’ Esperant'a mov'ad'o. Li hav'as fid'o'n, ke la nun'a kongres'o bon'e sukces'os; si'a'flank'e li far'os la ebl'o'n por konduk'i sen'parti'e la diskut'o'j'n; li esper'as, ke ĉiu'j li'n help'os por facil'ig'i li'a'n mal'facil'a'n task'o'n, kaj est'as cert'e, ke ord'o kaj pac'o reg'os en ĉiu'j ni'a'j kun'ven'o'j.

Li esprim'as la dezir'o'n, ke por la ven'ont'a Jubile'a Kongres'o post nov'a period'o da du'dek kvin jar'o'j Esperant'o est'os venk'int'a kaj ke la ĉe'est'ant'o'j de ĉi tiu kongres'o vid'os inter si ni'a'n Majstr'o'n en viv'o kaj bon'fart'o. Li propon'as, ke ni don'u material'a'n form'o'n al ĉi tiu dezir'o, lev'iĝ'ant'e de ni'a'j seĝ'o'j.

S-ro Szarski, vic'urb'estr'o de Krakovo, salut'as la Kongres'o'n en la nom'o de la urb'o. Li esprim'as si'a'n plej kor'a'n dank'o'n al la Antverpena Kongres'o, kiu elekt'is Krakovon kiel sid'ej'o'n de la Ok'a. Tie ĉi, en Pol'uj'o, dank’ al special'a situaci'o, ni dev'as inter'rilat'i kun mult'a'j popol'o'j de divers'a'j kultur'o'j. Sekv'e, ni tre bezon'as help'a'n lingv'o'n, kiu ŝpar'os temp'o'n en lern'ad'o de fremd'a'j lingv'o'j, kaj permes'os si'n dediĉ'i tut'e al spirit'a dis'volv'iĝ'ad'o de la propr'a pol'a kultur'o. Fidel'a'j al la tradici'o'j, sed fidel'a'j al la progres'o, ni pov'os tiel akord'ig'i am'o'n al patr'uj'o kaj am'o'n al ĉiu'j popol'o'j. Li pet'as pardon'o'n pri la mult'a'j strat'a'j kaj konstru'a'j labor'o'j far'it'a'j en Krakovo dum tiu ĉi sezon'o, kaj esper'as, ke malgraŭ ĉi tiu'j mal'help'aĵ'o'j la kongres'an'o'j pov'as ĝu'i la ĉarm'o'n de la mult'a'j antikv'aĵ'o'j de la urb'o. (Varm'a'j aplaŭd'o'j.)

La Prezid'ant'o de la Komerc'a Ĉambr'o de Krakovo salut'as la Kongres'o'n en pol'a lingv'o. Li est'as aplaŭd'at'a precip'e de la ne'pol'o'j.

La Sekretari'o de la Ĉambr'o por Komerc'o kaj Industri'o en Krakovo parol'as pri la grav'ec'o de inter'naci'a komprenigilo por la komerc'ist'o'j. Li cert'ig'as la kongres'an'o'j'n-komerc'ist'o'j'n pri bon'a akcept'o de ili'a'j Krakovaj koleg'o'j.

D-ro Od'o Bujwid, prezid'ant'o de la Lok'a Organiz'a Komitat'o, far'as long'a'n kaj grav'a'n parol'ad'o'n. Li esprim'as la ĝoj'o'n de ĉiu'j pol'a'j esperant'ist'o'j kaj special'e de la Krakovaj, akcept'ant'e gast'o'j'n, sam'ide'an'o'j'n, ven'ant'a'j'n el ĉiu'j part'o'j de l’ mond'o, kaj kun kiu'j ili pov'as inter'ŝanĝ'i ide'o'j'n, dank’ al la mir'ind'a il'o kre'it'a de la geni'o de D-ro Zamenhof. Neniam kongres'o tiel grav'a okaz'is en Krakovo, neniam tiel grand'a kongres'an'ar'o kun'iĝ'is en la Mal'nov'a Teatr'o[6]. Li long'e parol'as pri la intern'a ide'o de Esperant'o; li star'ig'as paralel'o'n inter ver'a patriot'ism'o, kiu instig'as al am'o al la propr'a patr'uj'o, sed ne instig'as al la mal'am'o al la ali'a'j patr'uj'o'j, kaj la ŝovinism'o, kiu trud'as la mort'ig'o'n de ali'a'j hom'o'j nur en cel'o de al'milit'o kaj de super'reg'o, aŭ kiu vol'as trud'i al popol'o ali'a'n kultur'o'n.

Fin'e li montr'as la grav'ec'o'n de help'a lingv'o en scienc'a rilat'o. Li alud'as la mult'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n okaz'ant'a'j'n en scienc'a'j kongres'o'j pro la divers'ec'o de la lingv'o'j, kaj dezir'as la baldaŭ'a'n venk'o'n de ni'a lingv'o en ĉiu'j rond'o'j de scienc'ul'o'j.

Ĉi tiu bel'a parol'ad'o de kon'at'a scienc'ul'o el'vok'is grand'a'j'n aplaŭd'o'j'n. Ne'util'e est'as insist'i pri la grav'ec'o de al'iĝ'o al Esperant'o de fam'a'j person'o'j, kiel Profesor'o Bujwid, disĉipl'o de Pasteur kaj de Koch, fond'int'o de bakteri'ologi'a'j Institut'o'j en Varsovio kaj Krakovo.

Kiam la kongres'an'ar'o kviet'iĝ'as, ni'a Majstr'o el'dir'as la jen'a'n bel'a'n, sed iom mal'gaj'a'n parol'ad'o'n, per voĉ'o klar'a, sed, ŝajn'is al mi, kun iom'et'e da moment'a emoci'o:

“La unu'a'j vort'o'j, kiu'j'n mi vol'as hodiaŭ el'dir'i al vi, kar'a'j sam'ide'an'o'j, est'as vort'o'j de kor'a gratul'o, ĉar ni hav'as hodiaŭ grand'a'n fest'o'n. Ĵus fin'iĝ'is du'dek kvin jar'o'j de la temp'o, kiam—post long'a nask'a prepar'ad'o—aper'is publik'e la lingv'o, kiu ni'n ĉiu'j'n unu'ig'as, por kiu ni ĉiu'j labor'as kaj kiu en'korp'ig'as en si tiu'n hom'o'frat'ig'a'n ide'o'n, kiu'n la pli'mult'o el ni hav'as en si'a kor'o kaj kiu dum du'dek kvin jar'o'j flam'e instig'ad'is ni'n labor'i, malgraŭ ĉia mal'facil'ec'o kaj ĉiu'j mal'help'o'j.

Kio'n signif'as du'dek kvin jar'o'j da labor'ad'o por Esperant'o kaj por ĝi'a ide'o, tio'n pov'as plen'e kompren'i nur tiu'j person'o'j, kiu'j part'o'pren'is en tiu labor'ad'o de la komenc'o ĝis nun. Bedaŭr'ind'e tre mal'mult'a'j est'as tiu'j person'o'j. El la labor'ant'o'j de la unu'a temp'o tre mult'a'j jam de'long'e plu ne viv'as, ali'a'j'n lac'ig'is la mal'facil'a, grand'a'n pacienc'o'n kaj persist'ec'o'n postul'ant'a voj'o, kaj ili mal'aper'is el ni'a an'ar'o. El tiu'j person'o'j, kiu'j trov'iĝ'as nun en ĉi tiu ĉambr'eg'o, la grand'eg'a pli'mult'o en la unu'a'j jar'o'j de Esperant'o neni'o'n sci'is pri ĝi aŭ ne'klar'e aŭd'is pri ĝi nur kiel pri ia frenez'a, mok'ind'a kurioz'aĵ'o; tre mult'a'j el vi en la moment'o de la aper'o de Esperant'o est'is ankoraŭ infan'o'j; mult'a'j, kaj cert'e ne la mal'plej fervor'a'j el vi, en tiu temp'o eĉ tut'e ne ekzist'is ankoraŭ en la mond'o. La grand'eg'a pli'mult'o el vi al'iĝ'is al ni'a afer'o nur tiam, kiam ĝi est'is jam sufiĉ'e fort'a kaj el'prov'it'a. Tre kaj tre mal'grand'a, facil'e kalkul'ebl'a per la fingr'o'j, est'as la nombr'o de tiu'j person'o'j, kiu'j ir'is kun Esperant'o de la moment'o de ĝi'a nask'iĝ'o ĝis la nun'a temp'o. Kor'tuŝ'it'e ili pov'as nun re'memor'i, kiel terur'e mal'facil'a est'is ĉiu paŝ'o en la komenc'o, kiam ĉiu alud'o pri Esperant'o postul'is special'a'n kuraĝ'o'n, kiam el ĉiu mil'o da sem'o'j, kiu'j'n ni en plej primitiv'a manier'o, sen help'o kaj sen rimed'o'j pacienc'e ĵet'ad'is en la ter'o'n, apenaŭ unu ricev'is radik'o'j'n.

Du'dek kvin jar'o'j! grand'eg'a'n grav'ec'o'n hav'as tia pec'o da temp'o en la histori'o de lingv'o art'e'far'it'a. Lingv'o'j natur'a'j kresk'as tut'e trankvil'e, ĉar kun tia lingv'o neni'u kuraĝ'as far'i i'a'j'n eksperiment'o'j'n aŭ fleks'i ĝi'n laŭ si'a gust'o; sed pri lingv'o art'e'far'it'a ĉiu pens'as, ke li hav'as rajt'o'n de voĉ'o, ke li pov'as aŭ eĉ dev'as direkt'i la sort'o'n de la lingv'o laŭ si'a kompren'o. En lingv'o natur'a ĉiu eĉ plej grand'a efektiv'a mal'bon'aĵ'o neniu'n incit'as, eĉ neniu'n medit'ig'as, kaj est'as akcept'at'a kun plen'a kontent'ec'o aŭ rezignaci'o; en lingv'o art'e'far'it'a ĉio ŝajn'as al ni kritik'ind'a, ĉiu bagatel'o, kiu ne est'as konform'a al ni'a gust'o, pik'as al ni la okul'o'j'n kaj vek'as dezir'o'n de re'far'ad'o. Lingv'o art'e'far'it'a dum long'a temp'o est'as el'met'at'a al sen'ĉes'a'j vent'o'j, al sen'ĉes'a tir'ad'o kaj puŝ'ad'o. Kiom da vent'o'j, kiom da sen'ĉes'a tir'ad'o ni'a lingv'o dev'is sufer'i dum si'a du'dek'kvin'jar'a viv'o! Se ĝi tamen ĉio'n san'e el'ten'is, se malgraŭ ĉiu'j vent'o'j kaj puŝ'o'j ĝi dum du'dek kvin jar'o'j viv'is kaj kresk'is regul'e kaj rekt'e, ĉiam pli fort'iĝ'ant'e kaj riĉ'iĝ'ant'e, neniam fleks'iĝ'ant'e aŭ kripl'iĝ'ant'e, neniam minac'ant'e dis'fal'i en dialekt'o'j'n, sed ĉiam pli kaj pli fortik'ig'ant'e si'a'n tut'e difin'it'a'n, ĉie egal'a'n spirit'o'n, neniam perd'ant'e hodiaŭ, kio'n ĝi akir'is hieraŭ,—ni pov'as pri tio sincer'e ni'n gratul'i.

Antaŭ du'dek kvin jar'o'j mi tim'em'e demand'is mi'n, ĉu post du'dek kvin jar'o'j iu en la mond'o sci'os ankoraŭ, ke ekzist'is iam Esperant'o, kaj—se Esperant'o viv'os—ĉu oni tiam pov'os ankoraŭ kompren'i i'o'n, kio est'is skrib'it'a en Esperant'o en ĝi'a unu'a jar'o, kaj ĉu angl'a esperant'ist'o pov'os kompren'i esperant'ist'o'n hispan'a'n. Nun pri ĉi tio la histori'o don'is jam plen'a'n kaj perfekt'e trankvil'ig'a'n respond'o'n. Ĉiu el vi sci'as, ke verk'o, skrib'it'a en bon'a Esperant'o antaŭ du'dek kvin jar'o'j, en plen'a mezur'o konserv'as si'a'n bon'ec'o'n ankaŭ nun, kaj la leg'ant'o'j eĉ ne pov'as dir'i, ke ĝi est'as skrib'it'a en la unu'a jar'o de ekzist'ad'o de ni'a lingv'o; ĉiu el vi sci'as, ke inter la stil'o de bon'a angl'a esperant'ist'o kaj la stil'o de bon'a hispan'a esperant'ist'o en la nun'a temp'o ekzist'as absolut'e neni'a diferenc'o. Ni'a lingv'o konstant'e progres'as kaj riĉ'iĝ'as, kaj tamen, dank’ al la regul'ec'o de si'a progres'ad'o, ĝi neniam ŝanĝ'iĝ'as, neniam perd'as la kontinu'ec'o'n kun la lingv'o de temp'o pli fru'a. Kiel la lingv'o de hom'o matur'a est'as pli riĉ'a kaj pli elast'a, ol la lingv'o de infan'o kaj tamen la lingv'o de ĝust'e parol'ant'a infan'o neniom diferenc'as de la lingv'o de hom'o matur'a, tiel verk'o, skrib'it'a en Esperant'o antaŭ du'dek kvin jar'o'j ne est'as tiel vort'o'riĉ'a, kiel verk'o, skrib'it'a en la nun'a temp'o, kaj tamen la lingv'o de tiu temp'o perd'is neni'o'n el si'a valor'o ankaŭ en la nun'a temp'o. Lingv'o, kiu el'ten'is la prov'o'n dum du'dek kvin jar'o'j, kiu en plej bon'a kaj ĉiam pli flor'ant'a stat'o tra'viv'is jam tut'a'n hom'a'n generaci'o'n kaj est'as jam pli mal'jun'a, ol mult'a'j el ĝi'a'j uz'ant'o'j, kiu kre'is jam grand'a'n, potenc'e kresk'ant'a'n literatur'o'n, kiu hav'as si'a'n histori'o'n kaj si'a'j'n tradici'o'j'n, si'a'n tut'e preciz'a'n spirit'o'n kaj si'a'j'n tut'e klar'a'j'n ideal'o'j'n,—tia lingv'o ne bezon'as jam tim'i ke io pere'ig'e de'puŝ'os ĝi'n de tiu natur'a kaj rekt'a voj'o, laŭ kiu ĝi evolu'as.

La viv'o kaj la temp'o garanti'is al ni'a lingv'o natur'a'n fort'o'n, kiu'n neni'u el ni pov'as sen'pun'e mal'respekt'i. La hodiaŭ'a jubile'o est'as fest'o de tiu viv'o kaj temp'o.

Por ke ni, viv'ant'o'j, pov'u fest'i la hodiaŭ'a'n jubile'o'n, fervor'e kaj si'n'don'e labor'is mult'a'j person'o'j, kiu'j nun jam ne viv'as. Ni'a moral'a dev'o est'us re'memor'i ili'n en la nun'a solen'a moment'o. Sed ho ve! ili'a nombr'o est'as tro grand'a, por ke ni pov'u ili'n ĉiu'j'n cit'i, kaj krom tio la pli grand'a part'o el ili labor'is tiel modest'e, ke ni eĉ ne sci'as ili'a'j'n nom'o'j'n. Tial, por ne far'i mal'just'a'n apart'ig'o'n inter eminent'ul'o'j kaj ne-eminent'ul'o'j, mi cit'os neniu'n apart'a'n nom'o'n. Mi dev'as far'i escept'o'n nur por ni'a kamarad'o Van der Biest, kies nom'o est'as ankoraŭ tro freŝ'a en la memor'o de ni ĉiu'j, kiu en la pas'int'a jar'o aranĝ'is kaj prezid'is ni'a'n grand'a'n ĉiu'jar'a'n fest'o'n kaj kies mort'o est'as sen'dub'e lig'it'a kun tiu'j grand'a'j labor'o'j kaj mal'agrabl'aĵ'o'j, kiu'j'n li pren'is sur si'n por ni ĉiu'j. En vi'a nom'o mi esprim'as funebr'a'n salut'o'n al la ombr'o'j de ĉiu'j ni'a'j kar'a'j kamarad'o'j, kiu'j'n dum la pas'int'a'j du'dek kvin jar'o'j for'ŝir'is de ni la mort'o. Ili'a'j ombr'o'j star'u nun antaŭ ni'a'j okul'o'j, kvazaŭ part'o'pren'ant'e en tiu grand'a fest'o, kiu'n ili prepar'is, sed ne ĝis'viv'is. Mi propon'as al vi, ke ni honor'u ili'a'n memor'o'n per lev'iĝ'o de ni'a'j seĝ'o'j.

Nun, kiam la matur'ec'o de ni'a afer'o est'as jam tut'e ekster'dub'a, mi turn'as mi'n al vi, kar'a'j sam'ide'an'o'j, kun pet'o, kiu'n mi jam antaŭ long'e vol'is direkt'i al vi, sed kiu'n mi ĝis nun prokrast'is, ĉar mi tim'is far'i tio'n tro fru'e. Mi pet'as, ke vi liber'ig'u mi'n de tiu rol'o, kiu'n mi, pro kaŭz'o'j natur'a'j, okup'is en ni'a afer'o dum du'dek kvin jar'o'j. Mi pet'as vi'n, ke de la nun'a moment'o vi ĉes'u vid'i en mi «majstr'o'n», ke vi ĉes'u honor'i mi'n per tiu titol'o.

Vi sci'as, ke tuj en la komenc'o de ni'a mov'ad'o mi deklar'is, ke mi ne vol'as est'i mastr'o de Esperant'o, sed ke la tut'a'n mastr'ec'o'n pri Esperant'o mi en tut'a plen'ec'o trans'don'is al la esperant'ist'o'j mem. Vi sci'as ankaŭ, ke de tiu temp'o mi ĉiam lojal'e ag'ad'is aŭ almenaŭ pen'is ag'ad'i konform'e al tiu deklar'o. Mi don'ad'is al vi konsil'o'j'n, kiel mi pov'is, sed neniam vi aŭd'is de mi la vort'o'j'n: «tio'n mi postul'as» aŭ «tio'n mi dezir'as». Neniam mi prov'is al'trud'i al vi mi'a'n vol'o'n. Tamen, konsci'ant'e, ke ĝis si'a plen'a fortik'iĝ'o ni'a afer'o bezon'as i'a'n en'korp'ig'it'a'n standard'o'n, mi—laŭ vi'a dezir'o—dum du'dek kvin jar'o'j plen'um'ad'is tiu'n rol'o'n, kiel mi pov'is, kaj mi permes'ad'is, kvankam tre ne'volont'e, ke vi vid'u en mi ĉef'o'n kaj majstr'o'n. Kun ĝoj'o kaj fier'ec'o mi konstat'as, ke vi ĉiam montr'is al mi sincer'a'n konfid'o'n kaj am'o'n, kaj pro tio mi el'dir'as al vi mi'a'n plej kor'a'n dank'o'n. Sed nun permes'u al mi, ke mi fin'e for'met'u de mi mi'a'n rol'o'n. La nun'a kongres'o est'as la last'a, en kiu vi vid'as mi'n antaŭ vi; post'e, se mi pov'os ven'i al vi, vi ĉiam vid'os mi'n nur inter vi.

La ekzist'ad'o de ia natur'a konstant'a ĉef'o, eĉ se tiu ĉef'o hav'as nur la karakter'o'n de unu'ig'ant'a standard'o, prezent'as grav'a'n mal'oportun'aĵ'o'n por ni'a afer'o, ĉar ĝi don'as al la afer'o kvazaŭ person'a'n karakter'o'n. Se al iu ne plaĉ'as mi'a person'o, aŭ mi'a'j politik'e-religi'a'j princip'o'j, li far'iĝ'as mal'amik'o de Esperant'o. Ĉio, kio'n mi person'e dir'as aŭ far'as, oni lig'as kun Esperant'o. La tro honor'a titol'o de majstr'o, kiu'n vi don'as al mi, kvankam ĝi en efektiv'ec'o koncern'as nur la afer'o'n de la lingv'o, for'ten'as de Esperant'o mult'a'j'n person'o'j'n, al kiu'j mi pro ia kaŭz'o ne est'as simpati'a kaj kiu'j tim'as, ke, far'iĝ'ant'e esperant'ist'o'j ili dev'as rigard'i mi'n kiel si'a'n moral'a'n ĉef'o'n. Ĉiu, kies opini'o pri afer'o'j esperant'ist'a'j est'as ali'a ol mi'a, oft'e si'n ĝen'as el'dir'i liber'e si'a'n opini'o'n, por ne kontraŭ'batal'i publik'e tiu'n, kiu'n la esperant'ist'o'j nom'as si'a majstr'o. Se ies opini'o'n la esperant'ist'o'j ne vol'as akcept'i, li vid'as en tio nur la ĉio'pov'a'n influ'o'n de la majstr'o. Nun, kiam ni'a afer'o est'as jam sufiĉ'e fort'a, est'as neces'e, ke ĝi fin'e far'iĝ'u absolut'e liber'a, ne sol'e liber'a de ĉiu'j person'a'j dekret'o'j, kia ĝi far'iĝ'is jam antaŭ du'dek kvin jar'o'j, sed ankaŭ de ĉia efektiv'a aŭ ŝajn'a person'a influ'o. Est'as neces'e, ke la mond'o sci'iĝ'u tut'e klar'e, ke Esperant'o pov'as hav'i aŭ ne hav'i si'a'j'n liber'e elekt'it'a'j'n gvid'ant'o'j'n, sed ke ĝi posed'as neni'a'n konstant'a'n majstr'o'n. Nom'u mi'n per mi'a nom'o, nom'u mi'n fond'int'o de la lingv'o, aŭ kiel vi vol'as, sed mi pet'as vi'n, ne nom'u mi'n plu «majstr'o», ĉar per tiu moral'e tro lig'ant'a nom'o vi mal'liber'ig'as ni'a'n afer'o'n.

Mult'a'j el vi port'as en si'a kor'o la sam'a'j'n ideal'o'j'n, kiel mi, kvankam ne ĉiu'j en egal'a form'o; sed la mond'o dev'as sci'i, ke tiu spirit'a parenc'ec'o inter mi kaj vi est'as tut'e laŭ'vol'a, ke la esperant'ism'o kaj la esperant'ist'o'j ne pov'as est'i respond'a'j pri mi'a'j person'a'j ide'o'j kaj aspir'o'j, kiu'j por neni'u el vi est'as dev'ig'a'j. Se mi i'o'n dir'as aŭ far'as, kio ne est'as konform'a al la gust'o aŭ konvink'o'j de tiu aŭ ali'a el vi, mi dezir'as, ke tio neniu'n el vi ĝen'u kaj ĉiu el vi hav'u la rajt'o'n dir'i: tio est'as tut'e privat'a ide'o aŭ frenez'aĵ'o de Zamenhof, kaj ĝi hav'as neni'o'n komun'a'n kun la Esperant'a mov'ad'o, en kiu li est'as nun person'o tut'e privat'a. La intern'a ide'o de Esperant'o est'as: sur neŭtral'a lingv'a fundament'o for'ig'i la mur'o'j'n inter la gent'o'j kaj al'kutim'ig'ad'i la hom'o'j'n, ke ĉiu el ili vid'u en si'a proksim'ul'o nur hom'o'n kaj frat'o'n. Ĉio, kio est'as super tiu intern'a ide'o de Esperant'o, est'as nur privat'aĵ'o, kiu pov'as est'i baz'it'a sur tiu ide'o, sed neniam dev'as est'i rigard'at'a kiel ident'a kun ĝi.

Antaŭ ol mi for'met'as de mi ĉi'a'n oficial'a'n rol'o'n en ni'a afer'o, mi ankoraŭ la last'a'n foj'o'n admon'as vi'n: labor'u ĉiam en plen'a unu'ec'o, en ord'o kaj konkord'o. Ĉiu'j'n dub'a'j'n demand'o'j'n, kiu'j koncern'as la tut'a'n Esperant'a'n afer'o'n, kaj kiu'j ne tuŝ'as la person'a'n liber'ec'o'n de ĉiu apart'a esperant'ist'o, solv'u ĉiam pac'e, per regul'a inter'konsil'iĝ'o de vi'a'j egal'rajt'e elekt'it'a'j deleg'it'o'j kaj per disciplin'a ced'o de la mal'pli'mult'o al la pli'mult'o. Neniam permes'u, ke en ni'a afer'o reg'u la princip'o: «kiu pli laŭt'e kri'as, tiu est'as prav'a». Per unu'ec'o ni pli aŭ mal'pli fru'e nepr'e venk'os, eĉ se la tut'a mond'o batal'us kontraŭ ni; per intern'a mal'pac'o ni ruin'ig'us ni'a'n afer'o'n pli rapid'e, ol tio'n pov'us far'i ĉiu'j ni'a'j mal'amik'o'j kun'e. Ne forges'u, ke Esperant'o est'as ne sol'e simpl'a lingv'o, kiu'n ĉiu el ni uz'as nur por si'a'j propr'a'j bezon'o'j, sed ke ĝi est'as grav'a soci'a problem'o, ke, por ating'i ni'a'n cel'o'n, ni dev'as konstant'e propagand'i ni'a'n afer'o'n kaj zorg'i pri tio, ke la mond'o hav'u estim'o'n kaj konfid'o'n por ĝi. Se en ni'a afer'o aper'as io, kio ŝajn'as al ni mal'bon'a, ni pov'as trankvil'e ĝi'n for'ig'i per komun'e inter'konsent'it'a decid'o; sed ni neniam sem'u en ni'a tend'ar'o reciprok'a'n mal'am'o'n kaj mal'pac'o'n, kiu nur ĝoj'ig'as kaj triumf'ig'as ni'a'j'n mal'amik'o'j'n. En la unu'a'j jar'o'j de ni'a labor'ad'o sur ni'a standard'o est'is skrib'it'a'j la vort'o'j «esper'o, obstin'o kaj pacienc'o»; tio tut'e sufiĉ'is, ĉar ke ni, sam'ide'an'o'j, dev'as reciprok'e ni'n estim'i kaj help'i, tio por ĉiu est'is kompren'ebl'a per si mem. En la last'a'j jar'o'j ni bedaŭr'ind'e oft'e forges'is tiu'n dev'o'n; tial nun, trans'ir'ant'e en la du'a'n grav'a'n period'o'n de ni'a histori'o, en la du'a'n kvar'on'jar'cent'o'n, ni skrib'u sur ni'a standard'o nov'a'n vort'o'n, kaj ĉi tiu'n vort'o'n ni ĉiam respekt'u kiel sankt'a'n ordon'o'n; tiu vort'o est'as: «konkord'o».

Mi fin'is tio'n, kio'n mi intenc'is dir'i al vi, kar'a'j amik'o'j. Mi sci'as tre bon'e, ke mult'a'j'n el vi mi'a nun'a parol'o mal'agrabl'e sen'iluzi'ig'os. Kun mal'dolĉ'a sent'o de ne'plen'um'it'a esper'o vi ebl'e demand'os: ĉu en si'a last'a kongres'a parol'o, en si'a «kant'o de cign'o», li neni'o'n pli hav'as por dir'i al ni? ĉu en la grav'a tag'o de la jubile'o de la esperant'ism'o, de tiu jubile'o, kiu'n ni ating'is post tiom mult'e da labor'o'j kaj sufer'o'j, li neni'o'n pli hav'as por dir'i al ni? ĉu en la unu'a kaj ebl'e ankaŭ la last'a foj'o, en kiu ni el ĉiu'j part'o'j de la mond'o al'proksim'iĝ'is, kiom ni pov'is, al tiu lok'o, kie Esperant'o nask'iĝ'is kaj kie la atmosfer'o, satur'it'a de inter'gent'a mal'pac'o per ne'evit'ebl'a natur'a re'ag'o nask'is la esperant'ism'a'n mov'ad'o'n,—ĉu en ĉi tiu grav'a kaj solen'a moment'o li neni'o'n pli hav'as por dir'i al ni? Ho ne, mi'a'j kar'a'j amik'o'j, mi'a'j kar'a'j sam'ide'an'o'j kaj kun'labor'ant'o'j! Mult'e, mult'e, tre mult'e mi vol'us hodiaŭ dir'i al vi, ĉar mi'a kor'o est'as plen'a; en la jubile'a moment'o de la esperant'ism'o mi vol'us parol'i al vi pri tio, kio nask'is la esperant'ism'o'n, pri ĝi'a esenc'o kaj esper'ebl'a'j sekv'o'j; sed hodiaŭ mi star'as antaŭ vi ankoraŭ en rol'o oficial'a, kaj mi ne dezir'as, ke mi'a privat'a kred'o est'u rigard'at'a kiel dev'ig'a kred'o de ĉiu'j esperant'ist'o'j. Tial pardon'u mi'n, ke mi plu ne parol'as.

Kio est'as la esenc'o de la esperant'ism'a ide'o kaj al kia est'ont'ec'o al'konduk'os iam la hom'ar'o'n la inter'kompren'iĝ'ad'o sur neŭtral'e-hom'a, sen'gent'a lingv'a fundament'o,—tio'n ni ĉiu'j sent'as tre bon'e, kvankam ne ĉiu'j en tut'e egal'a form'o kaj grad'o. Ni don'u do hodiaŭ plen'a'n reg'ad'o'n al tiu silent'a, sed solen'a kaj profund'a sent'o kaj ni ne profan'u ĝi'n per teori'a'j klar'ig'o'j.

Sam'ide'an'o'j! La antikv'a pol'a ĉef'urb'o, en kiu ni kun'ven'as, pret'ig'is por ni gast'am'a'n akcept'o'n, far'is mult'e, por honor'i ni'a'n afer'o'n kaj por agrabl'ig'i al ni ni'a'n rest'ad'o'n dum la kongres'o. Mi esper'as, ke, re'ven'ant'e en si'a'n hejm'o'n, ĉiu el vi kun'port'os kun si plej bon'a'n re'memor'o'n pri tiu land'o kaj urb'o, kiu'j'n la pli'mult'o el vi ĝis nun ver'ŝajn'e tre mal'mult'e kon'is. Al la regn'o kaj land'o, kiu'j montr'is al ni si'a'n amik'ec'o'n, sed precip'e al la estr'ar'o de la gast'am'a Krakovo kaj al ĉiu'j instituci'o'j kaj person'o'j, kiu'j don'is al ni'a kongres'o si'a'n moral'a'n kaj material'a'n sub'ten'o'n, mi esprim'as en vi'a nom'o plej kor'a'n dank'o'n. Plej kor'a'n dank'o'n ni esprim'as kompren'ebl'e antaŭ ĉio al la sen'lac'a lok'a organiz'a komitat'o, kiu ne ŝpar'is labor'o'n por la plej bon'a aranĝ'o de ni'a kongres'o. Kaj nun mi dezir'as al vi ĉiu'j gaj'a'n fest'o'n kaj sukces'a'n labor'o'n.”

Aplaŭd'eg'o'j sekv'as la last'a'n fraz'o'n de la parol'ad'o, sed en la rigard'o'j direkt'at'a'j al ni'a eks-Majstr'o oni vid'as miks'aĵ'o'n de respekt'o kaj de riproĉ'o. Kio! la Majstr'o ne plu vol'as est'i Majstr'o! Ĉu tio est'as ebl'a? Kiel dir'is sprit'e ni'a sam'ide'an'o Bel'mont, ĉu Di'o pov'as far'iĝ'i eks-Di'o?

Ĉiu'j lev'iĝ'as kaj la grav'a'j son'o'j de ni'a himn'o el'iĝ'as el ĉiu'j brust'o'j. Ŝajn'as al mi, ke oni kant'as iu'n mal'gaj'a'n, kvazaŭ funebr'a'n kant'o'n por en'ter'ig'o de la majstr'ec'o de ni'a eks-Majstr'o.

La Ĝeneral'a Sekretari'o leg'as divers'a'j'n telegram'o'j'n de salut'o al la Kongres'o send'it'a'j'n de for'est'ant'a'j sam'ide'an'o'j. La leg'ad'o de ĉiu telegram'o est'as sekv'at'a de aplaŭd'o'j. La send'int'o'j est'as: General'o Sebert, Rektor'o Boirac, Grup'o de Charlottenburg, Hungar'a'j Esperant'ist'o'j, S-ro Schröder (el Wien), Fraŭl'in'o Ad. Zamenhof, S-ro Le'o'n Zamenhof, S-ro Edmond Privat, Esperant'ist'o'j de Graz, Kapitan'o Peregordo, S-in'o Ranfaing Zabilon d’Her, Ukranaj Sam'ide'an'o'j, F-in'o Lawrence, D-ro Arnholdt, Esperant'ist'a Grup'o de Shanghai, Möller kaj Borel, Otto Sim'o'n, Japan'a'j Esperant'ist'o'j, Pol'a Societ'o Pac'a de Varsovio.

Li leg'as post'e list'o'n de la deleg'it'o'j, kiu'j'n divers'a'j reg'ist'ar'o'j oficial'e send'is al ni'a Kongres'o. Jen tiu list'o:

Ĉiu'j si'a'vic'e salut'as la kongres'o'n per afabl'a'j vort'o'j, kaj dezir'as sukces'o'n al ni'a lingv'o.

Kapitan'o Engel rimark'ig'as, ke la unu'a'n foj'o'n, kiam Esperant'a Kongres'o okaz'as en Aŭstr'uj'o, ĝi hav'as kiel sid'ej'o'n urb'o'n ĉirkaŭ'it'a'n de fortik'aĵ'o'j. Li esper'as, ke Krakovo far'iĝ'os ver'a kastel'o de Esperant'o, kiu ĉiam trov'os en ĝi protekt'ad'o'n kontraŭ ĉiu'j atak'ant'o'j.

S-ro Prezent'i Lev'i, ni'a blind'a sam'ide'an'o, hav'as tuj la parol'o'n post la reprezent'ant'o de Aŭstr'uj'o, ĉar li parol'as en la nom'o de Ŝi'a Moŝt'o la reĝ'in'o de Ruman'uj'o. Ŝi komisi'is al S-ro Lev'i la agrabl'a'n task'o'n ofer'i al D-ro Zamenhof si'a'n portret'o'n kun propr'a sub'skrib'o.

S-ro Kraus est'as varm'e aplaŭd'at'a pro la mal'long'ec'o de si'a parol'ad'o.

S-ro Krestanof dir'as, ke Esperant'o est'os la pli potenc'a il'o por dis'sem'i la scienc'o'j'n kaj unu'ig'i la kor'o'j'n.

S-ro Behrendt parol'as pri la util'ec'o de Esperant'o en praktik'a'j cel'o'j. Kiel ekzempl'o'n li cit'as la ekspozici'o'n de Breslau dum la ven'ont'a jar'o; ĉi tiu ekspozici'o al'iĝ'is al U. E. A. kaj far'iĝ'is esperant'a entrepren'o. Li invit'as la kongres'an'o'j'n ven'i mult'e'nombr'a'j Breslau’on.

S-ro Kanonik'o Giesswein far'as traf'a'n kompar'o'n inter la lingv'o'j kaj la modern'a'j komunik'il'o'j. La patr'a'j lingv'o'j simil'as la mal'nov'a'j'n transport'il'o'j'n, ĉeval'o'j'n, vetur'il'o'j'n, kiu'j ebl'ig'is nur la ir'ad'o'n en tre mal'grand'a rond'o. La inter'naci'a'j lingv'o'j simil'as la nun'a'j'n transport'il'o'j'n kaj komunik'il'o'j'n, fer'voj'o'j'n, telegraf'o'j'n, telefon'o'j'n, kiu'j ebl'ig'as la ir'ad'o'n en la tut'a mond'o kaj la komunik'ad'o'n kun ĉiu'j part'o'j de l’ ter'glob'o. En mal'nov'a temp'o la rol'o de inter'kompren'il'o est'is lud'at'a de la lingv'o'j latin'a kaj arab'a. Nun'temp'e ĉi tiu'j lingv'o'j ne respond'as je la stat'o de la civilizaci'o. Li salut'as la kongres'o'n en la nom'o de Hungar'uj'o kaj invit'as la kongres'an'o'j'n al la post'kongres'a'j fest'o'j en Budapeŝto.

S-ro Fischer, Deleg'it'o de Agrikultur'a Ministr'o, de la Komerc'a Ĉambr'o de Galatz kaj de la Prefekt'o de Polic'o de Ruman'uj'o, pet'as pardon'o'n pro la mult'a'j delegaci'o'j. Li leg'as raport'et'o'n por ĉiu fak'o kaj insist'as pri la grav'ec'o de Esperant'o por la polic'ist'ar'o de Ruman'uj'o, kie'n ven'as mult'a'j ali'naci'a'j polic'ist'o'j. Li opini'as, ke Esperant'ist'o'j dev'as labor'i man'o en man'o kaj ne kontraŭ'batal'i unu la ali'a'n. Li al'don'as, ke nun ni est'as mal'jun'a'j (du'dek'kvin'jar'a'j) kaj sekv'e ni mal'obe'os al D-ro Zamenhof, daŭr'ig'ant'e li'n nom'i «patr'o».

S-ro Nedoŝivin al'port'as la salut'o'n de si'a grand'eg'a patrujego, kie est'as parol'at'a'j tiom da divers'a'j lingv'o'j, ne sol'e en apart'a'j region'o'j, sed kelk'a'foj'e eĉ en la sam'a lok'o.

S-ro Hitzel trans'ir'is Atlantik'o'n por al'port'i gratul'o'j'n kaj esper'o'j'n de la Amerik'a Esperant'ist'ar'o.

S-ro Mudie rimark'ig'as, ke morgaŭ maten'e okaz'os la mal'ferm'a kun'sid'o de U. E. A., sed ankaŭ est'as projekt'it'a ĝeneral'a fotograf'ad'o de la kongres'an'o'j. Li propon'as, ke oni fotograf'u la kongres'an'ar'o'n tuj post la kun'sid'o.

Kaj nun la grand'a batalion'o de la naci'a'j deleg'it'o'j ŝarĝ'it'a'j de salut'o'j, kompliment'o'j, bon'dezir'o'j.... Iu ŝerc'ul'o propon'is, ke ĉiu'j parol'u sam'temp'e, por ŝpar'i temp'o'n; sed en tia okaz'o la mal'ferm'a kun'sid'o est'us tro mal'long'a. Ceter'e dum tiu salut'ant'a kun'ven'o oni ne diskut'as, nek disput'as, kaj tio est'as bon'a afer'o. Ali'part'e ĉi tiu aŭd'ad'o de ĉiu'lingv'a'j sam'ide'an'o'j est'as bon'a okaz'o por konvink'iĝ'i, ke malgraŭ ne'evit'ebl'a'j diferenc'et'o'j en el'parol'ad'o aŭ konstru'o de la fraz'o'j, ĉiu'j orator'o'j est'as bon'e kompren'ebl'a'j, kondiĉ'e ke ili parol'u sufiĉ'e laŭt'e.

S-ro Glück (Aŭstr'uj'o, german'a lingv'o) dir'as, ke la Kongres'o est'os sufiĉ'e signif'a. Ĝi cert'e est'os model'o de pac'o kaj konkord'o; ĝi est'os ankaŭ glor'ig'o de la geni'a el'pens'int'o de Esperant'o, kiu rest'os por ni ĉiam Majstr'o.

S-ro Schulhof (Aŭstr'uj'o, bohem'a lingv'o) salut'as la kongres'o'n kaj dir'as, ke inter la Bohem'o'j Esperant'o far'as grand'a'j'n progres'o'j'n.

S-ro Jakimĉuk (Ukrajna) dir'as, ke li'a land'o est'as tre vast'a, sed ke la nombr'o de la loĝ'ant'o'j est'as mal'grand'a kompar'e al la are'o. La Esperant'ist'o'j est'as sekv'e iom dis'a'j; tamen ili est'as tre proksim'a'j per la kor'o kaj labor'as man'o en man'o por la bon'o de Esperant'o.

D-ro Ghez (Aŭstr'uj'o, ital'a lingv'o) parol'as pri si'a land'o ban'iĝ'ant'a en la ond'o'j de Adriatik'a mar'o, ver'a paradiz'et'o de Esperant'o.

D-ro Loránd (Hungar'uj'o) invit'as la kongres'an'o'j'n, ir'i mult'nombr'a'j al Budapeŝto por la post'kongres'a'j fest'o'j.

S-ro Ŝpicer (kroat'a lingv'o) cert'ig'as la kongres'o'n, ke malgraŭ la mal'grand'ec'o de si'a land'o la kroat'a'j Esperant'ist'o'j ten'as alt'e la verd'a'n standard'o'n. Li fin'as per la kri'o'j: Viv'u la nobl'a naci'o pol'a! Viv'u Krakovo!

S-ro Ernst (Belg'uj'o) dezir'as al la Ok'a Kongres'o la sam'a'n sukces'o'n, kiel hav'is la Sep'a.

S-ro Krestanof (Bulgar'uj'o) anonc'as, ke la Ministr'o de la Popol'a Instru'ad'o aprob'is li'a'n lern'o'libr'o'n por Bulgar'o'j kaj ĝi'n rekomend'is al ĉiu'j lern'ej'o'j en la reĝ'o'land'o. Tio est'as la unu'a paŝ'o al ĝi'a en'konduk'o en la lern'ej'o'j'n. Sed por la definitiv'a venk'o est'as neces'a antaŭ ĉio konkord'o inter la Esperant'ist'o'j.

D-ro Schneider parol'as en la nom'o de la Turist'a Lig'o de Pol'uj'o kaj de la Popol'a Universitat'o.

Kolonel'o Pollen (Brit'uj'o) ... Post vok'o de la nom'o, oni aŭd'as voĉ'o'n ven'ant'a'n el... la plafon'o. Ĉiu'j kap'o'j lev'iĝ'as kaj oni ek'vid'as ni'a'n gaj'a'n sam'ide'an'o'n sur alt'a galeri'o en fund'o de l’ salon'o. Bedaŭr'ind'e nur la pez'a'j vort'o'j (mult'silab'a'j) ven'as ĝis mi'a orel'o, la mal'pez'a'j (unu- aŭ du'silab'a'j) rest'as en aer'o kaj ne fal'as ter'e'n. Mi nur aŭd'is, ke la Ministr'o de Eduk'ad'o far'is i'o'n bon'a'n por Esperant'o.

S-ro Harvey (Skot'uj'o) cert'ig'as, ke la skot'a'j Esperant'ist'o'j est'as firm'a'j kiel ili'a'j mont'o'j. Li esper'as, ke post tri jar'o'j la kongres'o okaz'os en Skot'uj'o. Pac'o ĉiam reg'os inter ni. La Skot'o'j ced'os lok'o'n al neni'u pri fervor'o.

S-ro Jameson Johnston (Irlando) al'port'as la bon'dezir'o'j'n kaj esper'o'j'n de si'a land'o.

S-ro Edwards (Kimr'uj'o) ven'as de mal'grand'a land'o kaj parol'as en la nom'o de mal'grand'a naci'o; ĝi est'as ankaŭ apart'a naci'o pro la lingv'o, kio est'as bon'a kaŭz'o por far'iĝ'i Esperant'ist'o'j.

S-ro Hans'e'n (Dan'uj'o) esper'as ankaŭ, ke oni baldaŭ fest'os Esperant'o'n en dan'a land'o.

S-ro Anttila (Finlando) don'as la cert'ig'o'n, ke ĉiu'j finn'a'j Esperant'ist'o'j est'as firm'e fidel'a'j kaj ver'a'j Esperant'ist'o'j.

S-ro Sergeant (Franc'uj'o) dir'as, ke ne al li person'e la Franc'o'j far'is la honor'o'n ili'n reprezent'i, sed oni li'n elekt'is, ĉar li est'as urb'an'o de Boulogne, kie la unu'a'n foj'o'n flirt'is la verd'a standard'o, kiu nun est'as star'ig'it'a en ĉiu'j part'o'j de l’ mond'o. Li memor'as kun emoci'o la mal'grand'a'n tabl'o'n de mal'grand'a butik'o en mal'grand'a strat'o en Boulogne, sur kiu est'is verk'it'a la projekt'o de flag'o esperant'ist'a, kiu'n akcept'is la unu'a kongres'o, ĉi tiu flag'o, simbol'o ne nur de Esperant'o, sed ankaŭ de Esperant'ism'o. Elekt'ant'e la orator'o'n, la Franc'o'j vol'is montr'i, ke ili est'as fidel'a'j al la Fundament'o kaj opini'as, ke la plej bon'a manier'o honor'i la Majstr'o'n est'as respekt'i la Fundament'o'n, tiu'n ver'a'n kaj sol'a'n lig'il'o'n de ĉiu'j Esperant'ist'o'j.

D-ro Mybs (German'uj'o) konstat'as, ke de kelk'a temp'o kelk'a'j nub'et'o'j, eĉ kelk'a'j nub'o'j aper'is sur la blu'a ĉiel'o de Esperant'uj'o. Sed ni ne dev'as forges'i la grav'a'n parol'o'n, fundament'o'n de Esperant'ism'o, «ni am'u unu la ali'a'j'n». Sub ĉi tiu sign'o ni venk'os. Kvankam pluv'as sur Krakovo, bril'as la sun'o de sam'ide'an'ec'o.

S-ro Serabĵi (Hind'uj'o) pet'as pardon'o'n pri si'a parol'ad'o, ĉar li est'as nur unu'jar'a Esperant'ist'o. En Hind'uj'o la Esperant'ist'o'j ne est'as mult'a'j, sed ĉiu'j est'as tre fervor'a'j.

S-ro de San Millán (Hispan'uj'o, kastil'a lingv'o) cert'ig'as, ke ĉiu'j hispan'a'j kor'o'j est'as tiel varm'a'j, kiel la radi'o'j de l’ sun'o en li'a land'o.

S-ro Sabadell (Hispan'uj'o, katalun'a lingv'o) montr'as la fervor'o'n esperant'ist'a'n en si'a land'o per la fakt'o, ke la urb'estr'ar'o'j de du urb'o'j, Terrassa kaj Sabadell don'is al strat'o'j la nom'o'n de D-ro Zamenhof.

S-ro Allende (Hispan'uj'o, bask'a lingv'o) dir'as, ke ĝis nun la parenc'ec'o de bask'a lingv'o kun ali'a'j lingv'o'j ne est'is klar'e montr'it'a, sed kun unu ĝi rilat'iĝ'as almenaŭ per la kor'o de ĝi'a'j parol'ant'o'j, nom'e Esperant'o.

D-ro Strombol'i (Ital'uj'o) al'port'as en Krakovon la salut'o'n de ital'a'j sam'ide'an'o'j, sed esper'as, ke la ven'ont'a'n jar'o'n li pov'os ŝpar'i la vojaĝ'o'n kaj akcept'i la Esperant'ist'ar'o'n en si'a'n hejm'o'n.

S-ro X. (Japan'uj'o): «En la nom'o de la japan'a'j Esperant'ist'o'j mi vi'n salut'as». Plen'a tekst'o. (Varm'a'j aplaŭd'o'j.)

S-ro Bermudez (Meksikujo) ven'is Krakovon post mal'pac'a period'o en si'a land'o. Li est'os kontent'a re'trov'i tie ĉi pac'o'n kaj ord'o'n.

S-ro Bonnevie (Norveg'uj'o) bedaŭr'ind'e prepar'is si'a'n parol'ad'o'n en si'a mal'varm'a land'o dum la vintr'o kaj la vort'o'j frost'is en la gorĝ'o.

S-ro Grabowski (Pol'uj'o) ĝoj'as kun ĉiu'j sam'ide'an'o'j, ke la Kongres'o okaz'as nun en pol'a ter'o, kie est'is ĵet'it'a'j la unu'a'j sem'o'j de Esperant'o. Li ĝoj'as ankaŭ pro tio, ke ni hav'as ĉi tie mil sem'ant'o'j'n de Esperant'o, ĉar de ĉi tiu tag'o Esperant'o efektiv'e ek'flor'os en Pol'uj'o. Kaj nun li vol'as esprim'i al ni'a komun'a Majstr'o si'a'n ĝoj'o'n pri la jubile'o de ni'a lingv'o:

Feliĉ'a la sem'ant'o est'as,
Kiu printemp'e sem'is gren'o'n,
Kaj en aŭtun'o ĝoj'e fest'as
De bon'rikolt'o la solen'o'n.

Feliĉ'a, kiu en la kor'o
Pri grand'a verk'o flam'e rev'is,
Kaj el la ĉarm'a flam'o-rev'o
Matur'a'n frukt'o'n el'ricev'is.

Arb'et'o, kiu'n Majstr'o kar'a,
Vi plant'is ĉe Vistul’-river'o,
El'kresk'is ĝis lazur'o klar'a,
Etend'as branĉ'o'j'n ĉirkaŭ ter'o.

Sub ĝi kolekt'is terofilojn
La jubile’ de nov'a sent'o,
Per kiu frat'e lig'as mil'o'j'n
Neŭtral'a lingv'a fundament'o.

Krakovaj mur'o'j ĝojresonas,
Dum lern'ant'ar'o mult'naci'a
Dank'em'e si'a'n Majstr'o'n kron'as
Per la verd'aĵ'o laŭrfolia.

En ni'a'j kor'o'j, grand'a hom'o,
Star'iĝ'as vi'a'j monument'o'j;
La glor'o'n de l’ ben'at'a nom'o
Ripet'os ĉiu'j la jar'cent'o'j.

D-ro Fiŝ'er (Rus'uj'o) parol'as en la nom'o de la regn'an'o'j kaj en la nom'o de Kaŭkaza Societ'o. Unu'ec'o, fidel'ec'o kaj pac'o est'u ni'a deviz'o.

S-ro Andonoviĉ (Serb'uj'o) dir'as, ke en li'a land'o oni dev'as lern'i mult'e da lingv'o'j; la mal'grand'a'j lingv'o'j ne pov'as batal'i kun la grand'a'j. Sekv'e Esperant'o hav'as mult'e da grav'ec'o por la Serb'o'j.

S-ro Schmid (Svis'uj'o) propon'as, ke oni nom'u D-ro'n Zamenhof «patr'o de hom'ar'a konkord'o».

Laŭ propon'o de divers'a'j sam'ide'an'o'j oni decid'as send'i telegram'o'j'n al Li'a Moŝt'o la Imperi'estr'o de Aŭstr'uj'o, al Reĝ'in'o Elisabeto de Ruman'uj'o, al General'o Sebert kaj al Rektor'o Boirac.

Ĉar ankoraŭ pluv'as kaj est'as mal'fru'e, oni decid'as, ke la fotograf'ad'o okaz'os morgaŭ maten'e je la ok'a. Kun'ven'a lok'o: la statu'o de Adamo Mickiewicz.

En la vestibl'o, kontraŭ la mal'pur'a karton'o, oni re'don'as al mi la pluv'ombrel'o'n, sed oni tut'e ne re'don'as la mon'er'et'o'n.

Amik'o dir'is al mi: «Ne ven'u tro mal'fru'e, por hav'i bon'a'n lok'o'n ĉe tabl'o». Kvar'on'o'n antaŭ la naŭ'a mi trans'ir'is la strat'a'n pord'o'n. En la vestibl'o oni pren'as mi'a'n pluv'ombrel'o'n (kost'o: 20 heler'o'j). Mi en'ir'as la salon'o'n kaj vid'as... neniu'n tabl'o'n. Nur laŭ'long'e de unu el la mur'o'j, long'a, mal'larĝ'a tabl'o est'as kovr'it'a de mal'varm'a'j manĝ'aĵ'o'j. Kred'ebl'e oni ne ankoraŭ dis'met'is la tabl'et'o'j'n. Ni ven'is tro fru'e; ni atend'u. Iom post iom la salon'o plen'iĝ'as, sam'ide'an'o'j en ĵaket'o, sam'ide'an'o'j en frak'o, sam'ide'an'in'o'j en simpl'a'j rob'o'j, sam'ide'an'in'o'j en festroboj. La babil'ad'o komenc'iĝ'as kaj la bru'o de la konversaci'o'j far'iĝ'as pli kaj pli laŭt'a, sed neni'u tabl'o aper'as. Subit'e mi ek'vid'as sur tabl'o en antaŭ'salon'o glas'et'o'j'n da brand'o kaj ŝinkobulkojn. Bon'a afer'o! Est'as la antaŭ'manĝ'o, difin'it'a por akr'ig'i la apetit'o'n; sed mi dev'as konfes'i, ke je ĉi tiu mal'fru'a hor'o mi'a apetit'o est'is jam tre akr'a. Ni antaŭ'manĝ'u! Mi re'ven'as en la salon'o'n, sed ankoraŭ neni'u tabl'o!

Nur la morgaŭ'a'n tag'o'n mi leg'is en la Kongres'a Bulten'o, ke mi ĉe'est'is «Raŭt'o'n». Ĉu vi kon'as Raŭt'o'n? Est'as tre amuz'a lud'o. Por «raŭt'i», est'as neces'a grand'a, kvar'angul'a salon'o; en ĉi tiu salon'o vi met'as apud unu el la mur'o'j grand'a'n tabl'o'n kun divers'a'j manĝ'aĵ'o'j. Sur la liber'a lok'o star'as la lud'ant'o'j, kies part'o dev'as est'i frak'e vest'it'a; post signal'o (trumpet'o aŭ orkestr'o aŭ kri'o: antaŭ'e'n Esperant'ist'o'j!) la lud'ant'ar'o marŝ'as al la tabl'o kaj amas'e ĝi'n ĉirkaŭ'as. Laŭ la regul'ar'o oni dev'as al'proksim'iĝ'i al la tabl'o, pren'i teler'o'n, met'i sur ĝi'n pec'o'n da viand'o kaj salat'o'n. Post'e oni dev'as tra'ir'i la amas'o'n, kiu vi'n prem'as kaj vi'n puŝ'as, kaj ir'i al mal'proksim'a part'o de l’ salon'o, neni'o'n dis'ŝut'ant'e, precip'e sur la frakulojn dis'lok'it'a'j'n en la amas'o. Kaj ne est'as ĉio: oni dev'as ankoraŭ ir'i al ali'a mal'proksim'a part'o de l’ salon'o, por pren'i glas'o'n da bier'o aŭ da sirop'o, kaj re'ven'i en si'a'n antaŭ'a'n lok'o'n neni'o'n dis'verŝ'ant'e.

La lud'o est'as tre amuz'a, precip'e kiam mal'varm'a gut'o da bier'o fal'as sur la nud'a'n kol'o'n de sinjor'in'o aŭ kiam gut'o da ruĝ'a sirop'o ven'as makul'i la blank'a'n ĉemiz'a'n antaŭ'aĵ'o'n de sinjor'o. En tia okaz'o la mal'bon'a'j lud'ant'o'j koler'iĝ'as, sed la bon'a'j dolĉ'e rid'et'as. Precip'e la frakuloj hav'as tre mal'bon'a'n karakter'o'n, ili far'as terur'a'n mien'o'n, kiam ole'it'a salat'o flug'as al ili'a frak'o.

Efektiv'e, post signal'o don'it'a de la orkestr'o, la lud'o komenc'iĝ'is, kiel dir'it'e. Mi est'is tre mal'bon'a lud'ant'o, mi ne vol'is mov'i mi'a'n teler'o'n kaj manĝ'is sur la tabl'o, mi ne vol'is mov'i mi'a'n glas'o'n kaj trink'is apud la font'o de bier'o. Laŭ tio, kio'n mi aŭd'is, la gajn'int'o est'is S-ro Bourlet, lert'a por ĵongl'i kun cifer'o'j kaj ekvilibr'i buĝet'o'j'n; la mal'gajn'int'o est'is iu sam'ide'an'o vestopurigisto, kun kvin frak'o'j makul'it'a'j, ok ĵaket'o'j mal'pur'ig'it'a'j kaj mi ne sci'as, kiom da sinjor'in'o'j bierumitaj.

Sam'temp'e oni konstat'as, ke la Esperant'ist'ar'o ne mal'ŝat'as la bon'a'n manĝ'aĵ'o'n. En angul'o, S-ro Grabowski en'glut'as ĉiu'spec'a'j'n bon'aĵ'o'j'n. Kaj oni mir'as, kiam oni pens'as, ke ĉi tiu'j bon'aĵ'o'j ali'form'iĝ'os en bel'a'j'n vers'o'j'n. Neni'o perd'iĝ'as en la natur'o. En mez'o de la salon'o, D-ro Zamenhof ĉiam afabl'a, ĉiam ne'lac'ig'ebl'a, sur'skrib'as sub'skrib'o'j'n. Li sur'skrib'as sur kajer'o'j'n, sur album'o'j'n, sur vent'um'il'o'j'n, sur ruband'o'j'n, sur la plej strang'a'j'n objekt'o'j'n. Se li pag'ig'us si'a'j'n sur'skrib'o'j'n, kia font'o da en'spez'o'j por ni'a'j mal'riĉ'a'j oficial'a'j instituci'o'j! Sed nun la stomak'o'j est'as plen'a'j kaj la barel'o'j mal'plen'a'j. Oni re'vigl'iĝ'is, la krur'o'j far'iĝ'as agit'em'a'j kaj baldaŭ par'o'j komenc'as turn'iĝ'i. Bal'o organiz'iĝ'as kaj daŭr'is ĝis mal'fru'a hor'o. Kred'ebl'e jen la kaŭz'o de la netableco.

Lund'o'n, la 12. de Aŭgust'o.

—Je la ok'a kaj kelk'a'j kvar'on'o'j okaz'is la ĝeneral'a fotograf'ad'o de la kongres'an'o'j, unu'e apud la statu'o de Mickiewicz, post'e antaŭ la kastel'o Wawel.

Dum la maten'o okaz'is divers'a'j kun'ven'o'j de istuloj en Komerc'a Akademi'o, kaj vag'ant'e tra la koridor'o'j oni vid'as la kutim'a'n spektakl'o'n. Sur la pord'o'j de la ĉambr'o'j, vi leg'as mir'ind'a'j'n titol'o'j'n: «Tut'mond'a Societ'o de Rab'ist'o'j», «Universal'a Asoci'o de Unu'krur'ul'o'j», k. t. p. Se kurioz'e vi mal'ferm'as la pord'o'n, vi ek'vid'as sur la estrad'o kelk'a'j'n grav'mien'a'j'n sinjor'o'j'n kaj en la ĉambr'o unu aŭ du sam'ide'an'o'j'n. La estrad'a'j sinjor'o'j est'as la estr'ar'o de la Societ'o (Prezid'ant'o, Vic-prezid'ant'o'j, Ĝeneral'a sekretari'o, Sekretari'o'j neĝeneralaj, k. t. p.); la izol'it'a sam'ide'an'o reprezent'as la tut'mond'a'n an'ar'o'n.

Kelk'a'foj'e vi ek'vid'as sur sojl'o de pord'o du sinjor'o'j'n, kiu'j vi'n rigard'as kun pet'eg'ant'a mien'o. Ili est'as la prezid'ant'o kaj la sekretari'o de «Universal'a Asoci'o», kiu'j atend'as la ne'ekzist'ant'a'j'n membr'o'j'n. Se, pro kompat'o, vi en'ir'as, oni rapid'e ferm'as la pord'o'n por ke vi ne pov'u el'ir'i kaj la kun'sid'o tuj komenc'iĝ'as.

La plej grav'a okaz'int'aĵ'o de ĉi tiu maten'o est'is la mal'ferm'a kun'sid'o de U. E. A. Ĝi hav'is lok'o'n en la Kongres'ej'o ĉe la Mal'nov'a Teatr'o. Kiam S-ro Mudie, prezid'ant'o, mal'ferm'as la kun'ven'o'n, dek'o da person'o'j est'as dis'a'j en la salon'o. La ali'a'j est'as ankoraŭ en la fotograf'ad'o.

S-ro Mudie dir'as, ke kred'ebl'e ni'a'j fotograf'ot'a'j sam'ide'an'o'j est'is kapt'it'a'j kaj en'ŝlos'it'a'j en la kastel'o. Atend'ant'e ili'n, li leg'as la program'o'n de la Tri'a Kongres'o de U. E. A. Post'e, li insist'as pri la grand'a util'ec'o de U. E. A., alud'as la labor'o'n plen'um'it'a'n de U. E. A. dum la last'a jar'o, cit'as la ĝoj'ig'a'n kresk'o'n de la nombr'o de la membr'o'j kaj la mal'pli ĝoj'ig'a'n stat'o'n de la financ'o'j, kiu'j bezon'as special'a'n atent'o'n kaj fin'a'n solv'o'n. Li parol'as pri la mal'facil'a task'o de Deleg'it'o de U. E. A. en grand'a urb'o, ekzempl'e en Londono, kiam la Deleg'it'o dev'as kelk'a'foj'e dum la semajn'o ir'i al iu Londona staci'dom'o, je la kvin'a maten'e, por renkont'i sam'ide'an'o'n, kiu tut'e ne sci'as la angl'a'n lingv'o'n. Li anonc'as, ke de nun en Londono special'a sekretari'o pri'zorg'os la akcept'o'n de sam'ide'an'o'j; sed tio postul'as financ'a'j'n rimed'o'j'n. Post'e, li tuŝ'as la oft'e pri'parol'it'a'n problem'o'n de «per» kaj «por». Van'e klopod'as kelk'a'j person'o'j dis'ig'i ĉi tiu'j'n du mov'ad'o'j'n. Ili ne est'as praktik'e tiel apart'ig'ebl'a'j, kiel ebl'e teori'e ili ŝajn'as. Ili est'as mult'e tro lig'it'a'j unu kun la ali'a. La plej bon'a propagand'o est'as la per'esperant'a. Ag'ant'e per Esperant'o oni ag'as por Esperant'o. Ne la akademi'a'j demand'o'j, sed la praktik'a'j est'as interes'a'j por la pli'mult'o. U. E. A. dum kvin jar'o'j sen'bru'e ir'is si'a'n voj'o'n al la nun'a sukces'o. Ne mult'e parol'i, sed des pli obstin'e labor'i; kun ĉi tiu deviz'o U. E. A. daŭr'os kaj progres'os, kaj neni'u pov'os tio'n mal'help'i.

Varm'a aplaŭd'o sekv'is ĉi tiu'n ĝust'a'n kaj traf'a'n parol'ad'o'n. Efektiv'e, ĉiu'foj'e, kiam mi prov'is varb'i iu'n ajn person'o'n, tuj okaz'is la jen'a inter'parol'ad'o:

—Jes, mi volont'e lern'us Esperant'o'n, sed kiam mi est'os en fremd'a land'o, ĉu mi pov'os parol'i esperant'e kun la fer'voj'a'j ofic'ist'o'j?—Ne ankoraŭ.—Ĉu mi pov'os don'i ordon'o'j'n al port'ist'o en la staci'dom'o?—Mi ne kred'as.—Ĉu mi pov'os pet'i inform'o'j'n de polic'an'o?—Mal'oft'e.—Ĉu mi pov'os parol'i kun mi'a vetur'ig'ist'o?—Kred'ebl'e tut'e ne.—Tiam, kun kiu mi pov'os parol'i?...

Antaŭ la fond'o de U. E. A. la respond'o al ĉi tiu last'a demand'o est'is: «Ebl'e kun iu sam'ide'an'o post long'a du'on'tag'a serĉ'ad'o, se ĉi tiu sam'ide'an'o ne est'as forhejme kaj se li hav'as temp'o'n». Sed nun mi pov'as venk'e respond'i: «Antaŭ vi'a al'ven'o en la urb'o'n, vi pov'os pet'i inform'o'j'n de special'a deleg'it'o, kiu tuj respond'os al vi. En la urb'o, vi pov'os ir'i al difin'it'a lok'o, kie vi trov'os ĉiam sam'ide'an'o'n, kiu liver'os al vi ĉiu'j'n dezir'at'a'j'n sci'ig'o'j'n aŭ inform'o'j'n; eĉ se vi dezir'as, li ven'os mem al la staci'dom'o por vi'n akcept'i kaj facil'ig'i al vi la al'ven'o'n ĉiam mal'agrabl'a'n, kiam oni ne sci'as la lingv'o'n de la land'o.»

Kaj mi pov'as cert'ig'i, ke ĉi tiu respond'o far'as pli grand'a'n impres'o'n ol ĉiu'j teori'a'j argument'o'j.

Ĉar la fotografemaj kongres'an'o'j ne ankoraŭ al'ven'as, S-ro Mudie, bon'a humor'ist'o, komenc'as leg'i iom da statistik'o. La efekt'o est'as tuj'a. Post kvin minut'o'j la ĉe'est'ant'ar'o for'ir'is al la reĝ'land'o de l’ sonĝ'o'j.

Grand'a bru'o de paŝ'o'j mal'supr'e'n'ig'as al la ter'o la sonĝ'ant'o'j'n; jen la batalion'o de la fotograf'it'o'j. La salon'o plen'iĝ'as kaj oni plu ne parol'as pri statistik'o.

S-ro Hodler, direktor'o de U. E. A., hav'as la parol'o'n. Li met'as sur la tabl'o'n dik'a'n pak'et'o'n da paper'foli'o'j, kiu'n la ĉe'est'ant'ar'o rigard'as kun iom da mal'trankvil'ec'o. Li komenc'as tre bel'a'n parol'ad'o'n pri la teori'o de la praktik'o, aŭ la praktik'o de la teori'o (mi ne sci'as la ĝust'a'n titol'o'n); li for'ir'as el la ter'o kun ĝi'a'j praktik'a'j bezon'o'j kaj iom post iom supr'e'n'ir'as al pli alt'a'j ide'o'j, kaj tiam mi observ'as strang'a'n fenomen'o'n: ju pli lev'iĝ'as la ide'o'j de la orator'o, des pli mal'lev'iĝ'as la kap'o'j de la ĉe'est'ant'o'j; eĉ kelk'a'j person'o'j de la aŭskult'ant'ar'o ferm'as la okul'o'j'n kred'ebl'e por pli bon'e ĝu'i la vort'o'j'n aŭd'at'a'j'n. Kaj simil'a al majest'a river'o, kies glat'ec'o est'as neniam difekt'it'a eĉ per la plej mal'grand'a ond'et'o, flu'as la parol'ad'o, kaj foli'o'j sekv'as foli'o'j'n, fraz'o'j sekv'as fraz'o'j'n, paroladeroj sekv'as paroladerojn; eĉ moment'e oni tim'is, ke la orator'o sen'atent'e re'leg'is la unu'a'j'n paĝ'o'j'n. Pro la ĉes'ad'o de l’ bru'o lev'iĝ'as ĉiu'j kap'o'j kaj varm'a'j aplaŭd'o'j rekompenc'as la Direktor'o'n de U. E. A. pro li'a sen'lac'a ag'ad'o.

Sed kial S-ro Hodler, ĉi tiu praktik'em'a vir'o tiel ŝat'as la teori'o'n? Kial li vol'as (sen aeroplan'o) flug'i al la ĉiel'o? Rest'u sur la ter'o, kar'a sinjor'o, rest'u kun ni sur la ter'o!

Post'e oni leg'as la unu'a'n raport'o'n pri la ag'ad'o de la Centr'a Ofic'ej'o de U. E. A.

S-ro Lidl (Poremba-Silezio) aprob'as la labor'o'n de U. E. A., sed dezir'as la dis'ig'o'n de «por» kaj «per».

S-ro Allende (Bilba'o) rakont'as pri la mal'facil'a task'o de la karavan'estr'o'j, S-ro'j Poncet kaj Génermont, kaj esprim'as al ili la kor'a'n dank'o'n de la karavan'an'o'j.

La Prezid'ant'o pet'as li'n pri'trakt'i ĉi tiu'n demand'o'n ĉe la financ'a raport'o, al kiu ĝi pli mult'e rilat'as.

S-ro Silbernik (New-York) trans'don'as la salut'o'j'n de la «Uson'a Esperant'o-Asoci'o». Li ĉe'est'is la kongres'o'n de ĉi tiu Asoci'o en Boston kaj raport'is al ĝi pri U. E. A. Li pet'as, tut'e aprob'ant'e la cel'o'n de U. E. A., ke oni si'n lim'ig'u al la per-Esperant'a ag'ad'o.

La Prezid'ant'o atent'ig'as de'nov'e pri la praktik'a mal'ebl'ec'o de nepr'a dis'ig'o.

S-ro von Frenckell (Dresden) trans'don'as al la Kongres'o la salut'o'j'n de la G. E. A. kaj de la Dresdenaj sam'ide'an'o'j. Li pet'as inform'o'j'n pri la star'ig'o de la Deleg'it'o'j kaj dezir'as por ating'i plej grand'a'n fid'ind'ec'o'n, la kun'labor'ad'o'n kun la naci'a'j societ'o'j.

La Prezid'ant'o atent'ig'as li'n pri la raport'o de S-ro Rousseau, en kiu ĉi tiu demand'o est'as special'e trakt'it'a en la senc'o de kun'labor'o. U. E. A. mem dezir'as tia'n kun'labor'ad'o'n.

S-ro Edwards-Aberystwytt (Kimr'uj'o) dezir'as, ke oni evit'u la diskut'o'j'n de «por kaj per», kaj ke laŭ bon'a angl'a uz'o ĉe labor'a'j sub'skrib'o'j oni ag'u «por-per».

S-ro Drtina (Roznov) dezir'as, ĉar ĉiu'j Deleg'it'o'j labor'as ankaŭ «por», ke oni en'met'u paragraf'o'n pri tio en la statut'o'n.

La Prezid'ant'o respond'as, ke est'as prefer'ind'e las'i la nun'a'n stat'o'n, ĉar U. E. A. ne dezir'as far'i iu'n ajn konkurenc'o'n al naci'a'j societ'o'j. La aranĝ'o de kurs'o'j, k. t. p., dev'as est'i las'at'a al la naci'a'j societ'o'j, ankaŭ se la aranĝ'ant'o'j aŭ instru'ist'o'j est'as la Deleg'it'o'j de U. E. A.

S-ro Hans'e'n (Kopenhago) opini'as, ke est'as neces'e, diskut'i la demand'o'n «por» kaj «per». Sen'dub'e la per-Esperant'a ag'ad'o de U. E. A. est'as la plej efik'a por-Esperant'a propagand'il'o. La person'o'j est'as mult'e pli facil'e hav'ebl'a'j por Esperant'o per la «per'a» ag'ad'o, ĉar nur ĉi tiu pov'as promes'i profit'o'j'n. La uz'o de Esperant'o ĉe societ'o'j aŭ urb'o'j, kiel ekz. en Breslau, ne okaz'as por serv'i al Esperant'o, sed por serv'i al si mem. Ili ne uz'as ĝi'n por propagand'i, sed por ricev'i palp'ebl'a'j'n profit'o'j'n.

S-ro Mahn esprim'as la opini'o'n, ke U. E. A. kun si'a'j nun'a'j cel'o'j est'as la plej grav'a nun'a mov'ad'o kaj ke en est'ont'ec'o U. E. A. est'os la intelekt'a patr'uj'o de la hom'a kultur'o.

S-ro Behrendt (Breslau) atent'ig'as pri la fakt'o, ke ankaŭ ekster U. E. A. ekzist'as fervor'a'j propagand'ist'o'j de Esperant'o.

La Prezid'ant'o respond'as, ke ĉi tiu fakt'o est'as de neni'u kontest'at'a kaj ke U. E. A. kompren'ebl'e ne pov'as en'hav'i ĉiu'j'n fervor'a'j'n propagand'ist'o'j'n, ĉar mult'a'j person'o'j tut'e ne ŝat'as en'ir'i asoci'o'n.

S-ro Pazelt (Bohem'uj'o) dir'as, ke intern'e de U. E. A. est'u fond'at'a fak'o simil'a al la jam ekzist'ant'a'j fak'o'j, kiu si'n okup'us kun la por-Esperant'a propagand'o.

Tiel fin'iĝ'is ĉi tiu batal'o de por kontraŭ per, de o kontraŭ e, kiu'n oni pov'us nom'i la Batal'o de la Du Vokal'o'j. Kio rezult'is el la diskut'ad'o? Neni'o. Sed kiel oni dir'as en iu land'o: Est'as pli bon'e, ol ir'i al la drink'ej'o.

Ceter'e, la kun'sid'o est'is gaj'ig'it'a de bohem'a sam'ide'an'o, kiu konklud'is si'a'n parol'ad'o'n lud'ant'e mal'long'a'n ari'o'n sur trumpeteto. Tre bon'a rimed'o por avert'i la dorm'ant'a'j'n neaŭskultantojn, ke la parol'ad'o est'as fin'it'a kaj ke oni dev'as aplaŭd'i.

Je la tri'a kaj du'on'o post'tag'mez'e, unu'a labor'a kun'sid'o de la Kongres'o.

Post for'las'o de mi'a pluv'ombrel'o kaj de du'dek heler'o'j, al'proksim'iĝ'ant'e de la salon'o, mi aŭd'as gaj'a'n ari'o'n kaj tra la pord'o ek'vid'as muzik'ist'ar'o'n star'ant'a'n sur la estrad'o. Ĉu la kun'sid'o jam komenc'iĝ'is? Ĉu ni'a eminent'ul'ar'o ali'form'iĝ'is en muzik'ist'ar'o'n? Ĉu D-ro Zamenhof fin'e agordigante aŭ akord'ig'ant'e si'a'n orkestr'o'n konduk'as majstr'e per baston'o ni'a'j'n eminent'ul'o'j'n? Mi ĝoj'as pens'ant'e baldaŭ vid'i la jen'a'n spektakl'o'n: S-ro'n Bourlet bat'ant'a'n tambur'eg'o'n, S-ro'n Mudie blov'ant'a'n en flut'o kaj D-ro'n Mybs glit'ig'ant'a'n dolĉ'e arĉ'o'n sur violon'o, ĉiu'j far'ant'e ĉirkaŭ ni'a eks-Majstr'o mal'grand'a'n rond'o'n famili'a'n. Sed en'ir'ant'e la salon'o'n mi tuj kompren'as mi'a'n erar'o'n. Nur est'as sur la estrad'o milit'ist'a muzik'ist'ar'o, kiu prov'e lud'as por la hodiaŭ'a Fest'vesper'o. Ve! la bel'a sonĝ'o vapor'iĝ'is, sed ebl'e ĝi baldaŭ efektiv'iĝ'os. Nun la muzik'o ĉes'as; kvazaŭ sorĉ'e, pupitr'o'j kaj muzik'il'o'j est'as anstataŭ'at'a'j de tabl'o kovr'it'a per verd'a tapiŝ'o, muzik'ist'ar'o de sever'mien'a'j sinjor'o'j nigr'e vest'it'a'j kaj muzik'o de bru'o de parol'ad'o'j.

Kun mir'o mi ne vid'as ni'a'n eks-Majstr'o'n sur la estrad'o; ĉu li est'as mal'san'a? ĉu Id'ist'o'j li'n for'rab'is dum la nokt'o? Sed rigard'ant'e la ĉe'est'ant'ar'o'n, mi ek'vid'as sur la unu'a vic'o mal'grand'a'n griz'har'a'n sinjor'o'n kun okul'vitr'o'j. Laŭ ricev'it'a inform'o, ĉi tiu sinjor'o est'as tut'e nov'a Esperant'ist'o, varb'it'a de S-ro Bourlet, iu kurac'ist'o el Varsovio, Doktor'o Samenhof aŭ Zamenhof (mi ne kon'as la ĝust'a'n ortografi'o'n). Ceter'e, dum ĉiu'j kun'ven'o'j, li aŭskult'is tre atent'e la orator'o'j'n, sed neniam pet'is parol'o'n, kred'ebl'e pro si'a ne'spert'o en uz'o de Esperant'o.

La Prezid'ant'o mal'ferm'as la kun'sid'o'n kaj dir'as, ke antaŭ ĉiu diskut'ad'o est'as neces'e hav'i regul'ar'o'n. Li leg'as projekt'o'n de regul'ar'o kaj demand'as, ĉu iu dezir'as parol'i pri ĉi tiu regul'ar'o.

S-ro Mudie dir'as, ke laŭ la artikol'o XI la kun'sid'ant'ar'o elekt'as du kalkul'ist'o'j'n por la kalkul'o de la voĉ'don'o'j; ĉi tiu nombr'o est'as ebl'e sufiĉ'a por la kongres'o'j, kies part'o'pren'ant'o'j ne est'as mult'nombr'a'j, sed ĝi est'os tut'e ne'sufiĉ'a en la okaz'o, se la kongres'an'o'j ven'os grand'nombr'e. Li propon'as, ke oni ne fiks'u la nombr'o'n de la kalkul'ist'o'j.

Oni voĉ'don'as per lev'it'a'j man'o'j kun kontraŭ'prov'o. La korekt'o est'as akcept'it'a.

Oni voĉ'don'as post'e pri la tut'o de la regul'ar'o, kiu est'as unu'anim'e aprob'it'a.

S-ro Chavet, sekretari'o de la Kongres'o, leg'as la protokol'o'n de la mal'ferm'a kun'ven'o, kiu est'as akcept'it'a sen rimark'o'j.

S-ro Sharpe dir'as, ke en la nun'a Kongres'o est'as du'spec'a'j deleg'it'o'j, unu'j pag'is la kotiz'aĵ'o'n difin'it'a'n de la Administr'a Konsil'ant'ar'o, ali'a'j ne pag'is ĝi'n. Ĉu ambaŭ spec'o'j hav'os sam'a'n rajt'o'n pri voĉ'don'ad'o.

S-ro Bourlet, vic-prezid'ant'o de la Konstant'a Komitat'o de la Kongres'o'j, respond'as, ke, sekv'e de la ne'ĉe'est'o de General'o Sebert, prezid'ant'o de la K. K. K., li est'as la reprezent'ant'o de ĉi tiu Komitat'o kaj dev'as parol'i en ĝi'a nom'o. Li don'as la jen'a'j'n sci'ig'o'j'n pri la pri'parol'it'a demand'o: La K. K. K. ne est'as leĝ'don'ant'a, sed leĝplenumanta organ'o, sekv'e ĝi dev'as obe'i la regul'ar'o'n. Laŭ la regul'ar'o akcept'it'a de la Antverpena Kongres'o est'as rajt'ig'it'a'j deleg'it'o'j nur tiu'j, kies grup'o'j pag'is la laŭ'leĝ'a'n kotiz'o'n. Do, kiel vic'prezid'ant'o de la K. K. K. li dev'as kaj pov'as akcept'i kiel voĉ'don'ant'o'j'n nur ĉi tiu'j'n deleg'it'o'j'n.

Sed laŭ si'a privat'a opini'o, li dev'as al'don'i, ke en cel'o de pac'o kaj konkord'o inter Esperant'ist'o'j kaj pro special'a karakter'o de la nun'a kongres'o, jubile'a kongres'o, dum kiu ĉiu'j kor'o'j dev'as bat'i sam'takt'e, est'us tre bon'e, se la Prezid'ant'o bon'vol'us demand'i la rajt'ig'it'a'j'n deleg'it'o'j'n (pag'int'a'j'n), ĉu ili vol'as konsent'i, ke la ne'pag'int'a'j part'o'pren'u la voĉ'don'o'j'n. Ĉiam laŭ privat'a opini'o li pens'as, ke la pag'int'a'j dev'us konsent'i, ĉar en la Krakova Kongres'o dev'as reg'i pac'o. Ceter'e li esper'as, ke post la klar'ig'o'j, kiu'j est'os liver'at'a'j al la Kongres'o, ĉiu'j grup'o'j akcept'os la regul'ar'o'n kaj pag'os la kotiz'o'n dum la ven'ont'a jar'o.

La Prezid'ant'o demand'as la Kongres'o'n, ĉu iu rajt'ig'it'a deleg'it'o est'as kontraŭ la propon'o. Neni'u man'o lev'iĝ'as. (Aplaŭd'o'j.)

S-ro Chavet, sekretari'o, pet'as, ke oni montr'u al li, kia'manier'e li dev'os dis'don'i la voĉ'don'il'o'j'n al la ne'pag'int'a'j deleg'it'o'j. La C. O. send'is al la grup'o'j rajt'ig'il'o'j'n; inter la ne'pag'int'a'j grup'o'j, unu'j re'send'is la rajt'ig'il'o'j'n, ali'a'j tut'e ne respond'is. La sekretari'o opini'as, ke oni dev'as don'i voĉ'don'il'o'j'n nur al la deleg'it'o'j en'skrib'it'a'j antaŭ la Kongres'o.

La Prezid'ant'o opini'as, ke ĉiu'j deleg'it'o'j, kiu'j en'skrib'iĝ'os nun, dev'as ricev'i voĉ'don'il'o'j'n.

Laŭ S-ro Mudie, nur la jam en'skrib'it'a'j dev'as est'i konsider'at'a'j kiel rajt'ig'it'a'j deleg'it'o'j.

S-ro Sergeant klar'ig'as, ke, ĉar li opini'is, ke laŭ la regul'ar'o oni dev'is pag'i antaŭ la en'skrib'o, tial li'a grup'o ne'est'as en'skrib'it'a. Ne intenc'ant'e pag'i, li ne send'is al'iĝ'il'o'n.

S-ro Behrendt opini'as, ke oni dev'as akcept'i ĉiu'j'n deleg'it'o'j'n, kiu'j prezent'os laŭ'regul'ar'a'n rajt'ig'il'o'n. Oni dev'as rifuz'i nur tiu'j'n, kiu'j pov'os neni'o'n montr'i.

S-ro Bourlet aprob'as la propon'o'n de S-ro Behrendt kaj dir'as, ke oni dev'as sub'met'i al la voĉ'don'o de la rajt'ig'it'a'j deleg'it'o'j la sekv'ant'a'n propon'o'n:

Ricev'os voĉ'don'il'o'j'n la ne'pag'int'a'j deleg'it'o'j, kiu'j antaŭ mard'o tag'mez'e al'port'os regul'a'n rajt'ig'il'o'n sub'skrib'it'a'n de la estr'ar'o de si'a grup'o.

S-ro Krestanof demand'as, ĉu en'skrib'ant'e si'n nun, oni dev'os post'e pag'i la kotiz'o'n.

S-ro von Frenckell dir'as, ke la pag'o aŭ ne'pag'o de kotiz'o est'is ne person'a, sed princip'a afer'o. Li demand'as, ĉu la K. K. K. ne pov'os don'i klar'ig'o'j'n, kiu'j mal'aper'ig'os ĉiu'j'n dub'o'j'n. Li esper'as, ke ĉi tiu'j klar'ig'o'j est'os tiel traf'a'j, ke, post aŭd'ad'o, la deleg'it'o'j jam ne rifuz'os pag'i tuj la kotiz'o'n.

S-ro Bourlet rimark'ig'as, ke la propon'o far'it'a valor'os nur por ĉi tiu Kongres'o, sed ne por la ali'a'j. Ni dezir'as akcept'i la ne'pag'int'a'j'n deleg'it'o'j'n, sed tut'e ne postul'as, ke ili pag'u tuj.

S-ro Lévi opini'as, ke la dev'ig'a pag'ad'o de kotiz'o por akir'i rajt'o'n de voĉ'don'o est'as mal'bon'a afer'o. Oni decid'is tio'n laŭ decid'o de kongres'o, kiu tut'e ne pov'is reprezent'i la tut'a'n Esperant'ist'ar'o'n, ĉar mult'a'j grup'o'j ne pov'as send'i deleg'it'o'j'n kaj sekv'e ne est'as reprezent'at'a'j.

La Prezid'ant'o dir'as, ke la afer'o est'is jam decid'it'a de la Sep'a Kongres'o kaj jam ne est'as en diskut'ad'o.

Li sub'met'as al la voĉ'don'o la tekst'o'n de la propon'o far'it'a de S-ro Bourlet.

Long'a'j aplaŭd'o'j sekv'as ĉi tiu'n voĉ'don'o'n, kiu cert'ig'as pac'o'n por la ali'a'j kun'ven'o'j de la Kongres'o.

La Prezid'ant'o don'as la parol'o'n al S-ro Bourlet, kiu en la nom'o de K. K. K. prezent'os al la Kongres'o kelk'a'j'n klar'ig'o'j'n pri la funkci'ad'o de ni'a'j Oficial'a'j Instituci'o'j.

S-ro Bourlet dir'as, ke laŭ la intern'a regul'ar'o de la kun'sid'o'j la parol'ant'o'j pov'as parol'i nur dum dek si'n'sekv'ant'a'j minut'o'j; ĉi tiu temp'o tut'e ne sufiĉ'os por el'ĉerp'i la pri'trakt'ot'a'n tem'o'n.

S-ro Chavet rimark'ig'as, ke la raport'ant'o'j pov'as parol'i pli ol dek minut'o'j'n.

La Prezid'ant'o opini'as, ke en la nun'a okaz'o S-ro Bourlet ne est'as raport'ant'o kaj demand'as la ĉe'est'ant'ar'o'n, ĉu la parol'ont'o rajt'os parol'i dum ne'lim'ig'it'a temp'o.

S-ro Bourlet komenc'e dir'as, ke la griz'a'j nub'o'j, kiu'j last'temp'e iom mal'hel'ig'is la esperant'ist'a'n ĉiel'o'n, dev'as est'i for'pel'at'a'j per lojal'a'j klar'ig'o'j.

La mal'konsent'o pri la organiz'a punkt'o est'as nur pro princip'o. Mult'a'j dir'as: ni ne vol'as don'i mon'o'n, ne'sci'ant'e al kio util'os ĉi tiu mon'o.

La postul'o est'as tut'e rajt'a kaj tiu'j, kiu'j far'is tiu'n kontraŭ'dir'o'n est'as tut'e prav'a'j.

Kiam la Unu'a Kongres'o fond'is ni'a'j'n oficial'a'j'n instituci'o'j'n, t. e. la Lingv'a'n Komitat'o'n kaj la Konstant'a'n Komitat'o'n de la Kongres'o'j, ĝi forges'is nur unu afer'o'n, tio est'as don'i al ili viv'rimed'o'j'n. Ĉi tiu forges'o est'is kompren'ebl'a, ĉar en la unu'a moment'o de ni'a komun'a viv'o, ni est'is ankoraŭ tre ne'spert'a'j pri la organiz'ad'o de tia'j instituci'o'j. Tial D-ro Javal kaj General'o Sebert privat'e fond'is la Centr'a'n Ofic'ej'o'n por ebl'ig'i la funkci'ad'o'n de la du kre'it'a'j komitat'o'j.

En Ĝenevo oni oficial'ig'is C. O., sed oni ankoraŭ ne don'is al ĝi mon'a'n sub'ten'o'n. General'o Sebert mal'avar'e daŭr'ig'is si'a'n material'a'n apog'o'n por cert'ig'i la viv'o'n de ni'a C. O. Ebl'e li far'is tio'n laŭ iom tro luks'a manier'o, sed ni ne pov'as li'n kritik'i, ĉar la mon'o el'ir'is el li'a propr'a poŝ'o. Ni pov'as nur li'n dank'i pro ĉi tiu'j montr'o'j de mal'avar'ec'o.

La serv'o'j'n de C. O. oni pov'as dis'tranĉ'i en du part'o'j'n: la oficial'a'j'n, neces'a'j'n serv'o'j'n, kaj la ali'a'j'n.

La unu'a'j konsist'as el la serv'o'j far'it'a'j al la Lingv'a Komitat'o, la Akademi'o, la K. K. K.; la konserv'ad'o de la Arĥiv'o'j; la publik'ig'ad'o de Oficial'a Gazet'o. Ĉi tiu'j serv'o'j dev'as est'i baz'it'a'j sur ni'a'j propagand'a'j societ'o'j.

La ali'a'j serv'o'j est'as: la Bibliografi'o, la Statistik'o, divers'a'j el'don'aĵ'o'j, kiel ekzempl'e la Tut'mond'a Jar'libr'o, k. t. p.

Ĉi tiu'j last'a'j serv'o'j est'as util'a'j, sed ne neces'a'j. Ili pov'as est'i kelk'a'foj'e tre util'a'j. Oni pov'as cit'i inter'ali'e la part'o'pren'ad'o'n en ekspozici'o'j. Dum la Brusela ekspozici'o la C. O. star'ig'is konstant'a'n ofic'ej'o'n kun du ofic'ist'o'j por reprezent'ad'o de Esperant'o en la divers'a'j kongres'o'j. La rezultat'o'j por la propagand'o est'is tre grand'a'j.

Sed mult'a'j person'o'j dir'as: Vi pet'as de ĉiu Esperant'ist'o nur 0,040 Sm. Kiel vi pov'as kun tia mal'grand'a sum'o konduk'i la afer'o'n? Est'as gut'o da akv'o en la mar'o. C. O. ne pov'os viv'i kaj rest'os en la man'o de potenc'a'j person'o'j.

La orator'o prov'os, ne per rezon'ad'o, sed per fakt'o'j, pruv'i ke la afer'o est'as ebl'a.

Li prezent'os projekt'o'n de buĝet'o de la C. O.; tia projekt'o ne est'as kaj ne pov'as est'i tut'e firm'a, kaj en mult'a'j punkt'o'j oni est'as dev'ig'at'a far'i supoz'o'j'n.

Est'as proksim'um'e 30 000 Esperant'ist'o'j en'skrib'it'a'j en divers'a'j societ'o'j. (En Antverpeno, 26 000 est'is reprezent'at'a'j).

Kun kotiz'o de 0,040 Sm., oni tiel ricev'os sum'o'n da 1 200 Sm. Tia est'as la tut'a sum'o en'spez'ot'a per kotiz'o'j.

Du'a font'o de en'spez'o est'os la abon'o'j al Oficial'a Gazet'o; ni'a centr'a organ'o en'ten'as ĉiu'j'n oficial'a'j'n raport'o'j'n kaj sci'ig'o'j'n. Ĉiu'j grup'o'j dev'as nepr'e ĝi'n abon'i. Nun'temp'e la pli'mult'o el la abon'ant'o'j est'as privat'ul'o'j kaj ili'a nombr'o est'as 800. En la est'ont'ec'o, kun abon'o'j de grup'o'j kaj societ'o'j, oni pov'as kalkul'i minimum'e 2 000 abon'ant'o'j'n.

La prez'o de la jar'a abon'o est'ant'e 2 Sm., la en'spez'o'j el'ven'ant'a'j el ĉi tiu font'o ating'os la sum'o'n da 4 000 Sm.

Ambaŭ font'o'j kun'e (kotiz'o'j kaj abon'o'j) liver'os la tut'a'n sum'o'n da 5 200 Sm.

Sed est'as prudent'e, de'kalkul'i de ĉi tiu sum'o procent'o'n da dek, por la divers'a'j el'spez'o'j far'ot'a'j por en'kas'ig'o de kotiz'o'j kaj abon'o'j.

Por la funkci'ad'o de C. O. unu sol'a ofic'ist'o sufiĉ'os; oni pov'as taks'i je 1 200 Sm. li'a'n jar'a'n salajr'o'n.

Jes, est'as sufiĉ'e; en Parizo oni pov'as facil'e trov'i ofic'ist'o'n kun ĉiu'j kvalit'o'j postulotaj de sekretari'o de C. O. por la dir'it'a prez'o. Por la loĝ'ej'o, du ĉambr'o'j sufiĉ'as (unu por la atend'ej'o, ali'a por la ofic'ej'o mem). Por lu'prez'o, lum'ig'ad'o, hejt'ad'o kaj poŝt'a'j el'spez'o'j, ni kalkul'u 480 Sm.

Ĝis nun O. G. est'is pres'it'a ĉe tre bon'a, sed tre kar'a Pariza pres'ist'o, sed ne est'as neces'e uz'i tia'n pres'ist'o'n. La kost'o de pres'ad'o de 2 000 ekzempler'o'j, ĉe ordinar'a pres'ist'o, est'os 120 Sm. ĉiu'monat'e, sekv'e por tut'a jar'o 1 440 Sm. La poŝt'a'j el'spez'o'j por send'o de la gazet'o ating'os 520 Sm.

La diferenc'o inter la en'spez'o'j kaj la el'spez'o'j est'as 1040 Sm., kio don'as sufiĉ'a'n marĝen'o'n por ne'antaŭ'vid'it'a'j okaz'o'j.

Jen kio'n util'os la ricev'it'a mon'o. Sed ali'a grav'a demand'o star'iĝ'as: Kiu kontrol'os la uz'o'n de ĉi tiu mon'o?

Oni sci'as, ke en Barcelono est'is kre'at'a Inter'naci'a Konsil'ant'ar'o, kiu post'e far'iĝ'is Administr'a Komitat'o, po unu an'o por mil Esperant'ist'o'j. Ĝis nun ĉi tiu Komitat'o neni'o'n far'is, ĉar i'o'n far'i ĝi ne pov'is. Ĝi dev'is zorg'i pri la en'kas'ig'it'a mon'o, sed en la kas'o est'is neni'o. Nun ĝi pov'os kaj dev'os labor'i. La el'spez'o'j far'it'a'j kun vi'a mon'o est'os kontrol'it'a'j de Administr'a Komitat'o, kies an'o'j est'os elekt'it'a'j de ĉiu'j grup'o'j. Laŭ ni'a opini'o, ĉi tiu Komitat'o dev'as en'ten'i reprezent'ant'o'j'n de ĉiu'j grav'a'j societ'o'j kaj special'e la prezid'ant'o'j'n de ni'a'j grand'a'j naci'a'j societ'o'j; ĝi dev'as est'i ĉiu'jar'e re'nov'ig'it'a.

Resum'e, je iu difin'it'a dat'o, ekzempl'e la 1-an de Januar'o 1913, la fond'int'o'j kaj sub'ten'int'o'j de C. O. dir'os al la Esperant'ist'ar'o: Jen instituci'o tut'e star'ig'it'a, en plen'a funkci'ad'o. Pren'u en ĝi la fak'o'j'n, kiu'j'n vi dezir'as mem direkt'i. Ni trans'don'os ili'n al vi kaj de tiam ili est'os la propr'aĵ'o de la tut'a Esperant'ist'ar'o.

S-ro von Frenckell demand'as, ĉu la Esperant'ist'ar'o pren'os C. O. kun ŝuld'o'j aŭ sen ŝuld'o'j.

S-ro Bourlet respond'as, ke je la difin'it'a dat'o C. O. est'os trans'don'it'a sen ia ajn ŝuld'o. Li fin'as la parol'ad'o'n dir'ant'e, ke post ĉi tiu'j klar'ig'o'j li pens'as, ke ĉiu'j dub'o'j pri la mon'a afer'o for'flug'os en la ĉiel'o'n, ke ĉiu'j grup'o'j akcept'os la regul'ar'o'n, ke ĉiu'j Esperant'ist'o'j pag'os la modest'a'n kotiz'o'n jam pag'it'a'n de 9000 el ili, kaj ke de nun ĉiam'a konkord'o reg'os inter ĉiu'j Esperant'ist'o'j. (Long'a'j aplaŭd'o'j; la orator'o est'as varm'e gratul'at'a de si'a'j najbar'o'j.)

Mi prov'is raport'i sen'parti'e la parol'o'j'n de S-ro Bourlet. Sed ĉi tiu'j skrib'it'a'j vort'o'j ne pov'as fidel'e pentr'i la ver'a'n elokvent'ec'o'n de ĉi tiu lert'a advokat'o de mal'facil'a proces'o, la mir'ind'a'n art'o'n, kun kiu li sci'as met'i en hel'a'n lum'ig'o'n la evident'a'j'n afer'o'j'n kaj las'i en saĝ'a mal'lum'o la dub'a'j'n punkt'o'j'n.

Mi dev'as konfes'i la ekster'ordinar'a'n efekt'o'n sur la aŭskult'ant'ar'o de ĉi tiu'j elegant'a'j fraz'o'j el'ir'ant'a'j el or'a buŝ'o. Or'o vok'as or'o'n. Post la parol'ad'o de S-ro Bourlet ĉiu'j mon'uj'o'j kvazaŭ sorĉ'e mal'ferm'iĝ'as kaj ŝiling'o'j, frank'o'j, mark'o'j for'flug'as al la kas'o de C. O., por form'i en ĝi kvazaŭ'a'n mon'er'a'n inter'naci'a'n kongres'o'n.

S-ro Sergeant proklam'as, ke li est'as kontent'eg'a kaj tuj pag'os. Li vol'as sen'prokrast'e met'i si'a'n kotiz'o'n sur la altar'o'n de la konkord'o (t. e. la verd'a'n tapiŝ'o'n de la kongres'a tabl'o).

Oni est'as dev'ig'at'a moder'ig'i li'a'n pag'em'a'n fervor'o'n kaj li'n re'send'i al la Kas'ist'o.

S-ro Mudie, mal'pli flam'iĝ'em'a, dir'as, ke antaŭ ses monat'o'j, la dev'ig'a pag'o est'is tro fru'a. Oni vol'is unu'e ni'n pag'ig'i kaj post'e don'i klar'ig'o'j'n. Oni met'is la ĉeval'o'n mal'antaŭ la vetur'il'o'n. Li raport'os al la Komitat'o de la Brit'a Asoci'o pri la nun'a stat'o de l’ afer'o kaj ĉi tiu Komitat'o decid'os pri la sekv'ot'a kondut'o. Nur pro princip'o la Brit'a Asoci'o decid'is la ne'pag'o'n, kaj tut'e ne pro person'a'j motiv'o'j. Ceter'e la postul'it'a mon'o est'as difin'it'a nur por la funkci'ad'o de la Oficial'a'j Instituci'o'j kaj ne por la kongres'o'j. La kongres'o'j dev'as est'i mem'star'a'j entrepren'o'j. Kelk'a'j el ili las'is profit'o'n, ali'a'j deficit'o'n. Ekzist'as kongres'a kas'o, kiu dev'as serv'i kiel regul'ig'il'o. Li opini'as, ke la projekt'o de buĝet'o de S-ro Bourlet est'as tro optimist'a. Kred'ebl'e oni hav'os iom mal'pli da abon'o'j.

La Sekretari'o leg'as divers'a'j'n telegram'o'j'n, el kiu'j unu de S-in'o Ros'a Junck, ni'a tip'a elparolantino.

Kiam mi don'as mi'a'n pluv'ombrel'o'n (kaj du'dek heler'o'j'n) en la vest'ej'o, la vestibl'o est'as jam plen'a de amas'o bel'eg'e vest'it'a: frak'o'j, festroboj, juvel'o'j; kun mi'a simpl'a ĵaket'o, inter ĉi tiu'j elegant'a'j ge'sinjor'o'j, mi simil'as kot'a'n makul'o'n sur lak'it'a bot'o. Tut'e hont'a mi supr'e'n'ir'as galop'e ĝis la pli alt'a galeri'o kaj mi'n kaŝ'as en angul'o. El ĉi tiu pint'o la vid'o est'as bel'eg'a. La salon'o est'as plen'a, plen'eg'a, superplenega; tra la mal'ferm'it'a'j pord'o'j la ĉe'est'ant'ar'o el'flu'as en la koridor'o'j'n. Mar'o da kap'o'j, unu'j sen'har'a'j, ali'a'j mult'har'a'j, mov'iĝ'as mal'supr'e kaj ver'a'j ond'o'j tra'kur'as ĉi tiu'n mar'o'n; ankoraŭ el ĝi supr'e'n'ir'as sen'ĉes'a bru'ad'o far'it'a de cent'o'j da inter'parol'ad'o'j.

Subit'e la bru'o mal'laŭt'iĝ'as kaj ĉes'as. Sur la estrad'o aper'is milit'a orkestr'o, kiu komenc'as la koncert'o'n lud'ant'e «Polonez'o'n» de Chopin.

Post'e Krakova ĥor'o akompan'at'a de orkestr'o kant'as la «Jubile'a'n kantat'o'n» de Grabowski, kiu'n la aŭtor'o deklam'is al ni hieraŭ en la fin'o de si'a salut'a parol'ad'o.

Mi ne bezon'as parol'i pri la entuziasm'o, kiu sekv'is la kant'ad'o'n de ĉi tiu bel'a poezi'o, ankoraŭ pli ĉarm'a sub ĝi'a muzik'a vest'o. Ceter'e oni dev'as rimark'ig'i, ke preskaŭ ĉiu'j vers'aĵ'o'j kant'it'a'j aŭ deklam'it'a'j dum ĉi tiu vesper'o est'as verk'o'j aŭ traduk'o'j de ni'a am'at'a poet'o; la Jubile'a Fest'vesper'o est'is ne sol'e la fest'o de ni'a eks-Majstr'o, sed ankaŭ la glor'ig'o de unu el ni'a'j plej mal'nov'a'j kaj plej talent'a'j sam'ide'an'o'j, al kiu oni pov'as nepr'e don'i la nom'o'n de ver'a eminent'ul'o.

La ĝeneral'a sci'vol'o est'is vek'it'a de la titol'o de la tri'a numer'o de l’ menu'o (mi vol'as dir'i de l’ program'o): «Solen'a parol'ad'o», kaj neni'u nom'o. Kiu parol'os? Ne ni'a eks-Majstr'o, ĉar li subit'e mut'iĝ'is. Ebl'e S-ro Bourlet, ni'a ĉiutema parol'ant'o. Ebl'e S-ro Grabowski far'os al ni nov'a'n poezi'a'n surpriz'o'n. Kaj ankaŭ ĉi tiu majest'a adjektiv'o «solen'a» iom mal'kviet'ig'as; solen'ec'o kaj gaj'ec'o ne ĉiam ir'as brak'o ĉe brak'o. Ebl'e aper'os solen'a sinjor'o, kiu el la pint'o de si'a solen'ec'o solen'e solen'ig'os ĉi tiu'n solen'aĵ'o'n. Sed tut'e ne, sur la estrad'o aper'as S-ro... Bel'mont, ni'a mal'nov'a Pol'a sam'ide'an'o. For la tim'o'n! La solen'a parol'ad'o est'os solen'a nur per la nom'o. Mi ne pov'as detal'e raport'i pri ĉi tiu sprit'a kaj amuz'a parol'ad'o; nur unu part'o'n mi vol'as iom pri'trakt'i, en kiu Bel'mont klar'ig'as al ni, ke D-ro Zamenhof ne pren'is laŭ'hazard'e i'o'n de ĉiu lingv'o, sed ke tio est'is far'it'a laŭ pet'o de ĉarm'a'j jun'ul'in'o'j reprezent'ant'a'j ili'a'n land'o'n, kaj fin'e li dir'as:

«Sur pol'a ter'o mi ne pov'as silent'i nur pri unu—kaj mi rajt'ig'it'a est'as al'don'i nur unu, kio koncern'as Pol'in'o.

Kaj fin'e al'ven'is Pol'in'o
Kun larm'o'j en blu'a okul’
Kaj dir'is: ĉu vi mi'n forges'is?
Pro kio respond'u, saĝ'ul’.
Serv'ad'o al land'o'j potenc'a'j
Ne est'as ordon'o al Vi...
Pol'uj'o ne est'as perd'it'a
Dum viv'as ankoraŭ ja ni!...
Kaj Majstr'o respond'is: Pol'in'o
Neniam forges'os mi Vi'n...
Mi est'as ja fil'o de ter'o
De kiu vi est'as fil'in’.
Aŭskult'u! plej grand'a en mond'o
Mister'o de l’ viv’ logaritm’
Ho! est'as bat'ad'o de l’ kor'o
La sang'a akcent'o—la ritm’.
Sur la antaŭ'last'a silab'o
La pol'a star'iĝ'as akcent’,
Ĝi est'u do en Esperant'o!...
En ritm'o viv'ad'as la sent’...
Kaj reĝ'as akcent’ poezi'o'n,
Ritm’ est'as la gaj’ kaj dolor’...
Pro tio en Lingv’ Esperant'o
Bat'ad'os la pol'a kor’!
Kaj dum Esperant'o tra'viv'os—
En ĝi'a belsonharmoni’
Tra'viv'os la pol'a akcent'o
La ritm'o de Pol-poezi’!...»

Kaj kred'ebl'e ali'a'n pol'a'n afer'o'n, krom la akcent'o, D-ro Zamenhof met'is en si'a'n lingv'o'n, ĉar Pol'o'j lern'as Esperant'o'n kun mir'ind'a facil'ec'o. Pri ĉi tiu punkt'o, mi vol'as rakont'i al vi vojaĝ'a'n re'memor'o'n. Ven'ant'e el Parizo, mi vojaĝ'is kun Pol'a jun'ul'in'o ir'ant'a al Varsovio kaj post kelk'e da temp'o ni inter'babil'is. (Mi est'as griz'har'a sinjor'o tut'e sen'danĝer'a por la jun'ul'in'o'j). Kompren'ebl'e, mi parol'is pri Esperant'o. Ankaŭ kompren'ebl'e, ĉar ŝi est'is el Varsovio, ŝi neni'o'n sci'is pri Esperant'o. (Neni'u est'as profet'o en si'a land'o!). Mi montr'is al ŝi la traduk'o'n de «Mazep'a»; ŝi mal'ferm'is la libr'o'n kaj... ho mir'eg'o! ŝi komenc'is leg'i kun perfekt'a el'parol'ad'o. Ebl'e vi dir'os: ŝi vi'n mok'is. En tia okaz'o mi est'as ĉarm'it'a... Sed pardon'u! la najbar'o'j far'as ŝŝt... ŝŝt kaj mi'n rigard'as kun terur'a'j okul'o'j. Ĵus komenc'iĝ'is la kant'ad'o de S-in'o Ad'a Sari, kiu hav'as en la gorĝ'o mi ne sci'as, kiom da najtingal'o'j kaj silvi'o'j. Tondr'eg'o de aplaŭd'o'j traduk'as la sent'o'j'n inspir'at'a'j'n al la aŭskult'ant'ar'o de ĉi tiu magi'ist'in'o.

Sed kio tuj okaz'os? Jun'ul'o'j form'as du'on'cirkl'o'n sur la scen'ej'o; mez'e de ili oni met'as mal'alt'a'n kest'et'o'n, sur la kest'et'o star'iĝ'as mal'jun'a sinjor'o kun baston'o en la man'o. Subit'e la mal'jun'ul'o koler'e lev'as la baston'o'n kaj per ĉiu'j fort'o'j bat'as al la kap'o'j de la jun'ul'o'j, kiu'j tuj komenc'as kri'i. Sed kred'ebl'e la dolor'o ne est'is grand'a, ĉar la kri'o'j est'as tre agrabl'a'j, eĉ muzik'a'j. Kaj la mal'bon'a sinjor'o sur la kest'et'o daŭr'ig'as la gest'ad'o'n. Jen li minac'as dekstr'e'n, jen li minac'as mal'dekstr'e'n, kaj ĉiu'foj'e la minac'at'a flank'o kri'as kaj la ne minac'at'a silent'as. Moment'e li star'iĝ'as sur pint'o de la pied'o'j kaj mov'as brak'o'j'n kiel flug'il'o'j; post'e li pen'e lev'as imag'a'n ŝarĝ'o'n; fin'e li far'as rapid'a'n gest'o'n per la man'o'j kvazaŭ li ĵet'us pipr'o'n en la okul'o'j'n de la mal'feliĉ'ul'o'j; ĉi tiu'j el'las'as last'a'n plend'o'n kaj silent'as. La mal'bon'kor'a publik'o aplaŭd'as ĉi tiu'n kruel'a'n sport'o'n, kaj la barbar'a mal'jun'ul'o sen'hont'e salut'as. La program'o klar'ig'as al mi, ke mi ĵus aŭd'is la «Krakov'an vir'a'n ĥor'o'n» kaj ke la direktor'o ne est'as sinjor'o barbar'a, sed S-ro Barabasz.

Nun jen S-in'o Stanisława Wysocka, kiu'n ni aplaŭd'os morgaŭ en «Mazep'a». Ŝi deklam'as du vers'aĵ'o'j'n esperant'ig'it'a'j'n de sam'ide'an'o, kies nom'o'n mi ne bon'e memor'as—ĝi komenc'iĝ'as per G kaj fin'iĝ'as per i—«Sur Jungfrau» kaj «Mi mal'ĝoj'as, Sinjor'o». Kaj aŭd'ant'e ĉi tiu'n last'a'n poezi'o'n, kiu'n S-in'o Wysocka el'dir'is kun barel'o da larm'o'j en la voĉ'o, mi re'vid'as la mal'grand'a'n teatr'o'n de Boulogne-sur-Mer kaj S-ro'n Grabowski mem deklam'ant'a la sam'a'n poezi'o'n. Kiel rapid'e for'flug'as la temp'o, la iluzi'o'j kaj la har'o'j!

Grand'a'j aplaŭd'o'j re'ven'ig'as mi'n de Boulogne al Krakovo en cent'on'o da sekund'o. Ver'e la pens'o flug'as ne mal'pli rapid'e ol la iluzi'o'j.

De'nov'e S-in'o Sari ĵet'as en ĉiu'j'n angul'o'j'n de l’ salon'o la perl'o'j'n de si'a voĉ'o.

Sed jen ankoraŭ la bat'it'a'j jun'ul'o'j kaj la bat'ant'a mal'jun'ul'o, kaj dank’ al la baston'o de S-ro Barabasz la Krakova ĥor'o ni'n ĉarm'as per kolekt'o de pol'a'j popol'a'j aŭ de popol'a'j pol'a'j kant'o'j (laŭ'plaĉ'e). Ĉiu'j est'is esperant'ig'it'a'j de sam'ide'an'o, kies nom'o'n mi ne kon'as. Mi nur sci'as, ke est'as rab'o en la vort'o. Unu el ili, titol'it'a «Fajr-el'ig'u huf'um'et'o'j» est'is tre rimark'it'a. Oni uz'is ni'a'n bon'a'n prepozici'o'n ĝis por imit'i la bru'o'n far'it'a'n de la danc'ant'o'j frot'ant'e la parget'o'n per la pied'o'j por pren'i la takt'o'n, laŭ pol'a kutim'o. Kaj la kant'ist'o'j el'puŝ'is terur'a'j'n «ĝis, ĝis, ĝis». Atent'u, sinjor'o'j! se vi uz'as ni'a'n kompat'ind'a'n prepozici'o'n kun tia fort'o, vi ĝi'n el'uz'os ĝis la vokal'o.

La «Esper'o», rekantata de la tut'a ĉe'est'ant'ar'o, mark'is la fin'o'n de ĉi tiu ne'forges'ind'a vesper'o.

En la vestibl'o jun'a student'o star'ant'a sen'mov'e sur seĝ'o port'as sur la dors'o afiŝ'o'n, per kiu ni est'as sci'ig'at'a'j, ke la kun'ven'o de la student'o'j okaz'os tuj post la fest'o. Feliĉ'a'j student'o'j! Kiel dir'is poet'o, kies nom'o'n vi memor'as:

Mard'o'n, la 13. de Aŭgust'o.

—Hodiaŭ ripoz'o. Neni'u kun'ven'o de neni'u Parlament'o. Oni ne aŭd'os parol'ad'o'j'n, oni ne aŭd'os diskut'o'j'n, oni ne parol'os pri malorganizaĵo centr'a aŭ organiz'aĵ'o mal'centr'a. Mi ne est'os dev'ig'at'a skrib'i galop'e ted'a'j'n not'o'j'n; mi'a'j orel'o'j ripoz'os, mi'a'j fingr'o'j ripoz'os, mi'a kap'o ripoz'os, sed mi'a lang'o ne ripoz'os, ĉar mi intenc'as babil'et'i, babil'i, babilegi kun ĉiu kaj kun ĉiu'j. Hodiaŭ oni promen'as sub la kamp'ar'o; jes, sub la kamp'ar'o, ĉar sur la program'o montr'iĝ'as ĉi tiu'j magi'a'j vort'o'j: Ekskurs'o al salm'in'ej'o'j en Wieliczka, kio tut'e ne signif'as, ke iam oni far'is kurs'o'n en la min'ej'o'j, sed ke post'tag'mez'e ni promen'os sub la ter'o.

Divers'a'j ne'lac'ig'ebl'a'j ist-ar'o'j kun'sid'iĝ'is ĉi tiu'n maten'o'n; la plej taŭg'a por la tag'o est'is la Inter'naci'a Liber'temp'a Asoci'o, kiu cert'e pri'parol'is la hodiaŭ'a'n liber'temp'o'n. Ankaŭ la Societ'o de la Vir'in'o'j hav'is si'a'n unu'a'n kun'ven'o'n; bedaŭr'ind'e ĉi tiu interes'a Asoci'o ne sukces'as trov'i an'o'j'n, ĉar artikol'o de ĝi'a regul'ar'o dir'as, ke la membr'in'o'j dev'as est'i almenaŭ tri'dek'jar'a'j.

Tag'mez'o'n.—En la staci'dom'o bru'as, bru'eg'as la kongres'an'o'j, kiu'j ar'e invad'as ni'a'n special'a'n vagon'ar'o'n; jes, special'a'n, ĉar special'a'j ofic'ist'o'j ni'n konduk'as al special'a'j kupe'o'j de special'a'j vagon'o'j form'ant'a'j special'a'n vagon'ar'o'n tir'at'a'n de special'a lokomotiv'o konduk'at'a de special'a meĥanik'ist'o. Nur la rel'o'j ne est'as special'a'j, ili est'as komun'a'j rel'o'j. Oni ne pov'as ĉio'n hav'i. Baldaŭ la long'eg'a vagon'ar'o est'as superplenega kaj la mal'fru'int'o'j dev'as ir'i per ali'a vagon'ar'o. Pli ol 1200 person'o'j part'o'pren'is la ekskurs'o'n al Wieliczka. Ĉirkaŭ la unu'a la vagon'ar'o pen'e ek'mov'iĝ'as kaj komenc'as ir'i al si'a cel'o kun saĝ'a mal'rapid'ec'o. Atent'u, meĥanik'ist'o, vi konduk'as Esperant'o'n kaj ĝi'a'n sort'o'n, sekv'u zorg'e la voj'o'n cel'it'a'n: kelk'a'j'n metr'o'j'n ekster ĉi tiu voj'o kaj Esperant'o far'os mal'antaŭ'a'n salt'o'n da du'dek'kvin jar'o'j.

Dum ĉi tiu mal'long'a vojaĝ'o afabl'a Pol'in'o rakont'is al mi legend'o'n pri la el'trov'o de la salm'in'ej'o'j kaj ĉi tiu legend'o est'as tiel ĉarm'a, ke mi tuj re'dir'os ĝi'n al vi:

Est'is iam, antaŭ mult'a'j, mult'a'j jar'o'j, hungar'a reĝ'o, kiu hav'is bel'a'n, saĝ'a'n kaj pi'a'n fil'in'o'n nom'it'a'n «Kingo». Kaj ĉi tiu jun'ul'in'o est'is tiel virt'a kaj tiel pi'a, ke Di'o don'is al ŝi la pov'o'n far'i mirakl'o'j'n. En ĉi tiu temp'o la reĝ'o de Pol'uj'o, Boleslav'o Hont'em'a, kiu mult'e aŭd'is pri Sankt'a Kingo, pet'is de ŝi'a patr'o, ke ŝi far'iĝ'u li'a edz'in'o. La hungar'a reĝ'o konsent'is kaj Boleslav'o send'is al la jun'ul'in'o mult'e'kost'a'n fianĉ'ig'a'n ring'o'n. La patr'o, kiu tre am'is si'a'n fil'in'o'n, demand'is, kio'n ŝi dezir'as kun'port'i kun si kiel dot'o'n. Ceter'e tut'e pret'a li est'as, donac'i al ŝi si'a'j'n plej bel'a'j'n trezor'o'j'n. Sed, li mir'eg'is, kiam Kingo pet'is de li la salm'in'ej'o'n de Hungar'uj'o; unu'e li tre rid'is pri ĉi tiu strang'a pet'o, sed, ĉar la fil'in'o persist'is en si'a kapric'o, li konsent'is. Tiam la princ'in'o ir'is al la salm'in'ej'o, de'met'is si'a'n fianĉ'ig'a'n ring'o'n kaj ĝi'n ĵet'is en la sal'a'n profund'eg'aĵ'o'n. Kiam ŝi al'ven'is Pol'uj'o'n, Boleslav'o tre mir'is, tial ke ŝi plu ne hav'is la don'it'a'n ring'o'n; tiam ŝi konduk'is si'a'n edz'o'n en urb'et'o'n Wieliczka, kaj en difin'it'a lok'o ŝi ordon'is fos'i profund'a'n put'o'n; tag'o'n post tag'o, nokt'o'n post nokt'o fos'is la labor'ist'o'j, kaj fin'e ili al'ven'is al blank'a tavol'o tiel mal'mol'a, ke est'is ne'ebl'e daŭr'ig'i la fos'ad'o'n. Tiam Kingo ordon'is al'port'i al ŝi pec'o'n de la blank'a tavol'o, kaj la ĉe'est'ant'o'j konstat'is kun mir'o, ke ĝi est'as sal'a ŝton'et'o. La jun'ul'in'o rid'et'ant'e romp'ig'is la ŝton'et'o'n, kaj—mirakl'o!—en la mez'o kuŝ'is la fianĉ'ig'a ring'o. La petit'a dot'o magi'e transport'iĝ'is en Pol'uj'o'n....

«Wielicka! Wielicka! Ĉiu'j el'iĝ'u!» Kri'o'j, bru'o, muzik'o. Flag'o'j ornam'as la staci'dom'o'n. Sur la peron'o ni'n atend'as la urb'estr'ar'o; en bon'a Esperant'o la urb'estr'o dezir'as bon'ven'o'n al ĉiu'j, D-ro Mikołajski respond'as, kaj sekv'ant'e la muzik'ist'ar'o'n de la salm'in'ej'o'j, la kongres'an'o'j en kvar'op'a'j vic'o'j si'n direkt'as al la put'o. Part'o de la kongres'an'o'j dev'as mal'supr'e'n'ir'i lift'e, ali'a part'o pied'e. Apud la lift'o min'ej'a ofic'ist'o dir'as al mi kelk'a'j'n pol'a'j'n vort'o'j'n, mi tuj prezent'as al li mi'a'n pluv'ombrel'o'n, sed li rifuz'as; ne est'as vest'ej'o ĉi tie. Kial vi rid'as? Ne est'as rid'ind'e. Vi mok'as mi'n, ĉar mi kun'port'is pluv'ombrel'o'n por promen'i sub la kamp'ar'o. Vi dir'as ebl'e, ke ne pluv'as en min'ej'o. Vi tut'e erar'as; pluv'is en la min'ej'o kaj eĉ fal'is sal'a pluv'o. Ne ĉie oni ricev'as sal'a'n pluv'o'n sur la kap'o'n.

Post unu minut'o la lift'o ni'n mal'supr'e'n'ig'as sur la unu'a'n etaĝ'o'n de la min'ej'o; ankoraŭ du etaĝ'o'j malsuprenirotaj, kaj ve! suprenirotaj. Nun ni ir'as de mir'ind'aĵ'o al mir'ind'aĵ'o, de ĉambr'eg'o al ĉambr'eg'o, kaj ĉi tiu'j ĉambr'eg'o'j (mal'plen'a'j lok'o'j, en kiu'j antaŭ'e si'n trov'is la sal'o), lum'ig'it'a'j de cent'o'j da lamp'o'j, kies radi'o'j est'as re'send'it'a'j ĉiu'flank'e'n de la min'ej'a'j ŝton'eg'o'j ĉiu'kolor'a'j, ofer'as spektakl'o'n neni'e vid'ebl'a'n kaj neniam forges'ebl'a'n. Kaj dum ni mal'supr'e'n'ir'as per galeri'o'j, per ŝtup'ar'o'j, sur pont'o'j, la son'o'j de l’ muzik'o, kiu ni'n akompan'as, ven'as el mal'proksim'e, re'send'it'a de rok'o al rok'o; kaj la ari'o'j foj'e gaj'a'j, foj'e mal'gaj'a'j, akir'ant'a'j en ĉi tiu sub'ter'aĵ'o sonor'ec'o'n tut'e special'a'n, far'as impres'o'n ne'difin'ebl'a'n. Kaj ĉi tiu'j lum'o'j, ĉi tiu'j son'o'j kun'iĝ'as por form'i plen'a'n fest'o'n, fest'o'n de l’ orel'o'j kaj fest'o'n de l’ okul'o'j.

Jen la ĉambr'eg'o «Michalowice», la plej vast'a el ĉiu'j. La plafon'o sub'ten'at'a de mult'a'j lign'a'j pilastr'o'j, hav'as alt'ec'o'n je 36 metr'o'j. En la mez'o pend'as lustr'o el kristal'a sal'o. Ĉi tiu kavegaĵo, ilumin'at'a per kolor'a'j bengal'a'j flam'o'j, liver'as kor'prem'ant'a'n impres'o'n; la bru'o de la konversaci'o'j iom post iom mal'laŭt'iĝ'as kaj fin'e ĉiu'j silent'as sub mister'a influ'o de la ĉirkaŭ'ant'a bel'ec'o.

Jen la «ĉambr'eg'o de imperi'estr'o Francisko» kun sal'a'j obelisk'o'j kaj bel'eg'a sal'a pord'eg'o.

En la sekv'ant'a ĉambr'eg'o «Drozdowice» trov'iĝ'as marmor'a tabul'o, re'memor'aĵ'o de la 500-jar'a jubile'o de la Krakova Universitat'o.

Jen la «ĉambr'eg'o de ĉef'duk'o Frederik'o» sur la tri'a etaĝ'o, je 135 metr'o'j sub la ter'a supr'aĵ'o. Ĉi tie ni est'as ver'e en la reĝ'land'o de la gnom'o'j kaj de la kobold'o'j.... Sed kio mov'iĝ'as en fund'o de ĉi tiu mal'lum'a galeri'o? Ebl'e kobold'o'j, kiu'j ven'as por vid'i la Esperant'ist'o'j'n; vi ne tim'as, ne; ni ir'u por vid'i kobold'o'j'n kaj ebl'e varb'i ĉi tiu'j'n mister'a'j'n est'aĵ'o'j'n.... Halt'u! mi ek'vid'is konfuz'e blank'a'n rob'o'n (rob'o de kobold'o) kaj aŭd'is bru'et'o'n de kis'o'j.... Ni for'ir'u sur pint'o de pied'o'j, oni ne dev'as inter'romp'i ĉi tiu'n kobold'a'n idili'o'n.

Fin'e, fin'e ni al'ven'as al la cel'o de ni'a ir'a vojaĝ'o, la staci'dom'o de la graf'o Goluchowski. Kia feliĉ'o! Jen bel'eg'a bufed'o kun mult'e da bon'aĵ'o'j, oni pov'as manĝ'i, oni pov'as trink'i, oni pov'as ripoz'i. En unu'a moment'o oni nur aŭd'as bru'o'n de makzel'o'j kaj de man'di'bul'o'j, tint'ad'o'n de glas'o'j; sed iom post iom la mal'sat'a'j sat'iĝ'as, la soif'a'j malsoifiĝas, kaj la babil'em'ec'o re'pren'as si'a'j'n rajt'o'j'n. La bru'et'o de la konversaci'o'j far'iĝ'as unu'e bru'o, post'e bru'eg'o, kaj fin'e tut'e kovr'as la son'o'j'n de la muzik'ist'o'j, kiu'j van'e blov'as en si'a'j muzik'il'o'j per tut'a'j fort'o'j.

Ve! ve! oni don'is signal'o'n por la supr'e'n'ir'ad'o. Pen'e kaj sopir'e la Esperant'ist'ar'o komenc'as mov'iĝ'i. Mal'proksim'e, tre mal'proksim'e bril'et'as lum'et'o'j. Tie'n ni dev'as ir'i.

Kaj la cel'o est'as bel'eg'a; ĝi est'as la ĉambr'o de la ĉef'duk'o Rudolf'o kaj ĉef'duk'in'o Stefanio, en kies mez'o kuŝ'as sub'ter'a lag'o. En ĝi'a'j akv'o'j re'bril'as la mult'a'j lum'o'j, kiu'j est'as fiks'it'a'j al la mur'o'j de l’ kavern'o. El la plafon'o pend'as bel'a'j stalaktit'o'j de sal'o kaj el la lag'o star'iĝ'as sal'a figur'o de Sankt'a Johano Nepomuceno.

Ni re'ir'u ni'a'n voj'o'n; fund'e de galeri'o'j oni ek'vid'as mister'a'j'n ombr'o'j'n; en kelk'a'j lok'o'j ne tro lum'ig'it'a'j ni fal'et'as sur rel'o'j aŭ pec'o'j da lign'o; mok'em'a'j min'ist'o'j rigard'as la ŝancel'iĝ'e ir'ant'a'n kongres'an'ar'o'n. Ni ir'u, ni ir'u;

Jen kapel'o de Sankt'a Kingo, en la preciz'a lok'o, kie oni trov'is la fam'a'n ring'o'n.

Ni ir'u, ni ir'u; atent'u, ge'sinjor'o'j, fal'as sal'a'j gut'o'j el la plafon'o, ne rest'u ĉi tie.

Jam ĉarm'a'j sinjor'in'o'j, lac'eg'a'j, pen'e spirant'a'j, sid'as en ĉiu'j angul'o'j.

Jen la bal'a ĉambr'eg'o! sed la krur'o'j tut'e ne sufer'as pro danc'a'j tikl'o'j.

Ni ir'u, ni ir'u; la gorĝ'o'j far'iĝ'as tre sek'a'j; kia feliĉ'o! mild'a aer'a blov'o dolĉ'e kares'as la varm'a'j'n vizaĝ'o'j'n; moment'e ĉi tiu blov'o far'iĝ'as blov'eg'o kaj eĉ kun'port'as art'e'far'it'a'j'n foli'o'j'n sur ĉapel'o'n de sinjor'in'o.

Ni ir'u, ni ir'u! ankoraŭ kelk'a'j minut'o'j de pen'a marŝ'ad'o, kaj jen la el'ir'o, jen la lum'o, jen la cel'o.

Ni re'ir'u rapid'e al la staci'dom'o por re'trov'i ni'a'n special'a'n vagon'ar'o'n, kiu saĝ'e ni'n atend'as.

La for'ir'a hor'o est'as la ses'a; sed kiel okaz'as por ĉiu'j special'a'j vagon'ar'o'j, je la ses'a kaj du'on'o la ni'a ne for'las'is ankoraŭ la staci'dom'o'n. Atend'ant'e la ek'mov'iĝ'o'n, ni promen'u en la koridor'o de l’ vagon'ar'o. Sed... ĉu est'as ver'e la esperant'ist'a transport'il'o? En ĉi tiu kupe'o oni parol'as nur la lingv'o'n de Byron, en tiu nur la lingv'o'n de Victor Hug'o, en ĉi tiu ali'a nur la lingv'o'n de Gœthe; mi ne sukces'as trov'i la kupe'o'n, en kiu oni parol'as la lingv'o'n de... Zamenhof. Kiel facil'e ni'a grand'a inter'naci'a rond'o dis'pec'iĝ'as en mal'grand'a'j'n rond'et'o'j'n naci'a'j'n! Sam'ide'an'o'j, sam'ide'an'o'j, en ni'a'j esperant'ist'a'j kongres'o'j for'kur'u de vi'a'j sam'land'an'o'j, kiel de la pest'o! Al'ven'ant'e la kongres'o'n, las'u vi'a'n ge'patr'a'n lingv'o'n en la vest'ej'o (kost'o: du'dek heler'o'j'n); vi ĝi'n re'trov'os sen'difekt'a, kiam vi for'ir'os.

Fin'e ni ek'mov'iĝ'as; sed nun la lac'ec'o kviet'ig'as la lang'o'j'n, iom post iom la bru'o de la konversaci'o'j mal'grand'iĝ'as, kaj est'as ver'a fantom'a vagon'ar'o, kiu en'ir'as la staci'dom'o'n de Krakovo je la sep'a kaj du'on'o.

La brav'ul'o'j ir'is ankoraŭ por ĉe'est'i Teatr'a'n Vesper'o'n en la «Arĥitektur'a Ekspozici'o». La ĉef'aĵ'o de ĉi tiu Vesper'o est'is la prezent'ad'o de «Urs'o», komedi'o en unu akt'o de Ĉeĥov, traduk'it'a el la rus'a lingv'o de Devjatnin, kaj lud'at'a de German'in'o, Turk'o kaj Rus'o (la traduk'int'o mem).

Ĉi tiu'n vesper'o'n okaz'is ankaŭ kun'ven'o de la Psik'ist'o'j. Oni diskut'is pri medium'o, kiu en stat'o konven'a parol'as per tut'e ne'kon'at'a lingv'o. Unu'e oni kred'is, ke ĉi tiu lingv'o est'is ĥin'a aŭ japan'a, sed est'is erar'o; post'e oni pens'is pri la lingv'o de la libr'o Zend Avest'a, ankaŭ tio ne est'is; fin'e psik'ist'o tre kler'a pri mal'nov'a'j lingv'aĵ'o'j el'trov'is, ke ĉi tiu strang'a idiom'o est'as Id'o... en ĝi'a stat'o ĉirkaŭ la 1-a de Juli'o 1912. Kred'ebl'e Id'ist'o tre lert'a (pov'ant'a parol'i si'a'n lingv'o'n), mort'is en ĉi tiu epok'o, kaj hodiaŭ li'a spirit'o, per buŝ'o de la medium'o parol'as ĉi tiu'n Id'o'n, hodiaŭ ne'kompren'ebl'a'n pro la mult'a'j pli'bon'ig'o'j far'it'a'j de post ĉi tiu mal'proksim'a dat'o.

Merkred'o'n, la 14. de Aŭgust'o.

—Dum la maten'o, kun'sid'o'j de mult'a'j special'ist'o'j. La plej grav'a'j est'is tiu'j de U. E. A. kaj de la kurac'ist'o'j. En la kurac'ist'a kun'ven'o oni don'is esperant'a'j'n nom'o'j'n al kelk'a'j nov'e el'pens'it'a'j mal'san'o'j ne ankoraŭ kurac'ebl'a'j. Tio est'as tre konsol'a sci'ig'o, ĉar nun vi ne risk'as mort'i per mal'san'o sen'nom'a, okaz'int'aĵ'o, kiu ig'us vi'n tut'e rid'ind'a.

Post'tag'mez'e kun'sid'is ankaŭ Scienc'a Asoci'o; la plej rimark'ind'a fakt'o est'is la ĉe'est'o en ĉi tiu kun'sid'o de... scienc'ul'o'j (Profesor'o Cotton, Doktor'o Bujwid, k. t. p.).

La Prezid'ant'o mal'ferm'as la kun'sid'o'n kaj pet'as la parol'ont'o'j'n, ke ili est'u tre preciz'a'j en si'a'j konklud'o'j.

La Sekretari'o leg'as la protokol'o'n de la antaŭ'a kun'sid'o, kiu est'as akcept'at'a sen rimark'o'j.

La Sekretari'o post'e leg'as la respond'o'n de Li'a Moŝt'o la Imperi'estr'o de Aŭstr'uj'o al la telegram'o send'it'a antaŭ'hieraŭ. Ĉi tiu respond'o, dezir'ant'e la sukces'o'n de la labor'o'j de l’ Kongres'o, el'vok'as long'a'n aplaŭd'o'n.

Li leg'as post'e kelk'a'j'n telegram'o'j'n send'it'a'j'n al la Kongres'o, ĉu de privat'a'j esperant'ist'o'j, ĉu de grup'o'j. Tiu de la Bjelostok'a Esperant'ist'a Grup'o est'as varm'e aplaŭd'at'a.

La Prezid'ant'o dir'as, ke laŭ la tag'ord'o ni al'ven'as al Raport'o de la Prezid'ant'o de la Lingv'a Komitat'o. Ĉi tiu raport'o est'as dis'don'it'a al ĉiu'j kongres'an'o'j, kiu'j ver'ŝajn'e ĝi'n jam leg'is. Sekv'e, kaj por ŝpar'i temp'o'n, oni pov'us ne leg'i ĝi'n en la kun'sid'o.

La Sekretari'o al'don'as, ke la Lingv'a Komitat'o kun'ven'is hieraŭ, ke ĝi aprob'is la raport'o'n kaj pri'parol'is divers'a'j'n afer'o'j'n.

La Prezid'ant'o dir'as, ke nun ni ven'as al la raport'o de la Prezid'ant'o de la Konstant'a Komitat'o de la Kongres'o'j kaj don'as la parol'o'n al S-ro Bourlet.

S-ro Bourlet respond'as, ke li jam don'is en la last'a kun'sid'o la neces'a'j'n klar'ig'o'j'n.

S-ro Hans'e'n plen'e aprob'as la antaŭ'hieraŭ'a'n parol'ad'o'n de S-ro Bourlet kaj dir'as, ke por don'i al ĉi tiu parol'ad'o la neces'a'n konklud'o'n, oni dev'as voĉ'don'i pri la jen'a propon'o:

«De la 1-a de Januar'o 1913 la oficial'a'j fak'o'j de Centr'a Ofic'ej'o est'os apart'ig'at'a'j de la ne'oficial'a'j. La unu'a'j est'os trans'don'it'a'j sen ŝuld'o'j al la Esperant'ist'ar'o, kiu ili'n sub'ten'os kaj administr'os per la Administr'a Komitat'o.»

S-ro Mudie konstat'as, ke hodiaŭ oni voĉ'don'is nur per man'o'j lev'it'a'j, kaj, ke la propon'o est'is unu'anim'e voĉ'don'it'a.

La Prezid'ant'o dir'as, ke nun oni ven'as al la Raport'o de la Komisi'o por Ĝeneral'a Organiz'aĵ'o kaj don'as la parol'o'n al S-ro Rollet de l’Isle, vic'prezid'ant'o de ĉi tiu komisi'o.

S-ro Rollet de l’Isle leg'as resum'o'n de la raport'o de la Prezid'ant'o de la Komisi'o kaj klar'ig'as, ke pro mal'favor'a'j kaj bedaŭr'ind'a'j cirkonstanc'o'j la Subkomisio komisi'at'a por esplor'i ĉiu'j'n projekt'o'j'n aŭ propon'o'j'n jam prezent'it'a'j'n aŭ prezent'ot'a'j'n kaj por prepar'i raport'o'n sub'met'ot'a'n al la aprob'o de la tut'a komisi'o kaj post'e publik'ig'ot'a en Oficial'a Gazet'o, ne pov'is fin'i si'a'n labor'o'n sufiĉ'a'n temp'o'n antaŭ la Ok'a Kongres'o. Sekv'e la Kongres'o pov'as, se ĝi dezir'as, ekzamen'i kaj diskut'i i'a'j'n montr'it'a'j'n projekt'o'j'n, sed oni dev'as prokrast'i ĝis la ven'ont'a kongres'o ĉiu'n voĉ'don'o'n.

S-ro von Frenckell dir'as, ke kiom da kap'o'j, tiom da opini'o'j; kelk'a'foj'e kelk'a'j mal'sam'a'j opini'o'j en la sam'a kap'o. Li opini'as, ke oni dev'as stud'ig'i la demand'o'n pri ĝeneral'a organiz'aĵ'o de unu komisi'o. Sed ĉi tiu komisi'o ne pov'as bon'e funkci'ad'i, se ĝi'a'j an'o'j est'as dis'ig'it'a'j en divers'a'j land'o'j. Est'as neces'e, ke ĉiu'j an'o'j loĝ'u en la sam'a urb'o. Eĉ est'us pli bon'e, se oni elekt'us unu sol'a'n hom'o'n por far'i projekt'o'n de ĝeneral'a organiz'ad'o. Almenaŭ, se oni ne vol'as trud'i ĉi tiu'n grav'a'n task'o'n al sol'a hom'o, oni dev'as elekt'i komisi'o'n de sam'urb'an'o'j.

S-ro Bel'mont rimark'ig'as, ke la elekt'it'a hom'o pov'as mal'san'iĝ'i; oni dev'as ankaŭ elekt'i anstataŭ'ant'o'n.

S-ro Mudie propon'as, ke oni prokrast'u sin'e di'e la afer'o'n. Ceter'e en okaz'o de neprokrastigo li opini'as, ke la task'o est'as tro pez'a ŝarĝ'o por la ŝultr'o'j de sol'a hom'o. Oni dev'as elekt'i la an'o'j'n en divers'a'j land'o'j.

S-ro Bourlet princip'e tut'e konsent'as kun S-ro Mudie. Ni dev'as prokrast'i almenaŭ dum kelk'a'j jar'o'j la demand'o'n pri ĝeneral'a organiz'aĵ'o. Est'us pli bon'e konsider'i la komisi'o'n elekt'it'a'n en Antverpeno kiel eks'iĝ'int'a'n. Ni dev'as atend'i, ĝis kiam la demand'o est'os pli matur'a kaj nun'temp'e prov'i la funkci'ad'o'n de la ekzist'ant'a'j instituci'o'j. Jam en Antverpeno ni hav'is ni'a'n Parlament'o'n, konsist'ant'a'n el rajt'ig'it'a'j deleg'it'o'j. Ĉi tiu Parlament'o funkci'is ankaŭ ĉi tiu'n jar'o'n kaj jam far'is grav'a'n labor'o'n; sed est'us bon'e, se antaŭ ol far'i nov'a'n paŝ'o'n antaŭ'e'n, ni vid'us, kia'manier'e funkci'as la kre'it'a organism'o. Ni dev'us far'i nov'a'n ŝanĝ'o'n, se bezon'e, nur post tri aŭ kvar jar'o'j. Ni'a sistem'o de instituci'o'j ripoz'as sur la mon'a help'o de societ'o'j, sed ni ne sci'as ankoraŭ, ĉu tiu'j ĉi societ'o'j al'port'os si'a'j'n kotiz'o'j'n.

S-ro Mudie konfes'as, ke li prefer'as la parol'ad'o'n de S-ro Bourlet pli ol la si'a'n propr'a'n.

S-ro Heller opini'as, ke oni pov'as tuj decid'i per jes aŭ ne, ĉu oni vol'as ĝeneral'a'n organiz'aĵ'o'n. Ĉi tiu organiz'aĵ'o dev'us est'i sen'de'pend'a de U. E. A.

S-ro Pazelt est'as konvink'it'a, ke ni bezon'as ĝeneral'a'n organiz'aĵ'o'n; ni dev'as hav'i centr'a'n lok'o'n, el kie ni pov'os ricev'i sen'dub'a'j'n inform'o'j'n pri la ĝeneral'a mov'ad'o kaj renkont'i, se bezon'e, ali'a'j'n sam'ide'an'o'j'n. Ĉi tiu centr'a ofic'ej'o dev'us el'don'i poŝ'libr'o'n en'ten'ant'a'n ĉiu'j'n sci'ig'o'j'n neces'a'j'n al Esperant'ist'o.

La Prezid'ant'o memor'ig'as, ke la diskut'at'a tem'o est'as: ĉu prokrast'i aŭ ne la demand'o'n pri ĝeneral'a organiz'aĵ'o?

S-ro von Lidel pens'as, ke prokrast'i la afer'o'n est'as la plej bon'a decid'o pren'ot'a. Se ni hav'us ĉiam la man'o'n en la poŝ'o por dis'don'i propagand'il'o'j'n, centr'a organiz'aĵ'o est'us ne'util'a.

D-ro Kandt, sekretari'o de la Komisi'o por ĝeneral'a organiz'aĵ'o, defend'as la sub'komision. Oni dir'is, ke la an'o'j de ĉi tiu subkomisio est'as mal'labor'em'ul'o'j. Sed kelk'a'foj'e mal'labor'em'o est'as labor'o. Nur la atent'a tra'leg'ad'o de ĉiu'j projekt'o'j pri ĝeneral'a organiz'aĵ'o est'is grand'a task'o. Ju pli da projekt'o'j leg'is la orator'o, des pli li'a'j ide'o'j konfuz'iĝ'is. Ne est'as ebl'e labor'i sen buŝ'a inter'komunik'ad'o, ĉu kun aŭtor'o'j de projekt'o'j, ĉu kun ali'a'j komisianoj. La afer'o est'as solv'ebl'a nur per kompromis'o'j; ne skrib'e oni pov'as ating'i iu'n rezultat'o'n, sed nur buŝ'e.

D-ro Mybs dir'as, ke la labor'o de la komisi'o kred'ebl'e kontent'ig'os nek la per-esperant'ist'o'j'n, nek la por-esperant'ist'o'j'n; oni dev'as daŭr'ig'i la stud'ad'o'n.

La German'a Asoci'o esprim'is la dezir'o'n, ke oni star'ig'u ĝeneral'a'n organiz'aĵ'o'n; li opini'as, ke ankaŭ la pli'mult'o de la Esperant'ist'o'j tio'n dezir'as. Oni dev'as konserv'i la komisi'o'n, sed ne fiks'i temp'lim'o'n por la fin'o de ĝi'a labor'o.

S-ro Mahn tut'e kontraŭ'star'as la propon'o'n de S-ro Bourlet. La daŭr'ig'o de la labor'o est'as ebl'a: prokrast'i la afer'o'n est'as tre danĝer'e.

S-ro Anttila opini'as, ke la ekzist'ant'a komisi'o dev'as fin'i si'a'n labor'o'n. Sen organiz'o la en'konduk'o de Esperant'o en oficial'a'j'n sfer'o'j'n ne est'as efektiv'ig'ebl'a. Kiu dev'as reprezent'i la Esperant'ist'ar'o'n apud la reg'ist'ar'o'j: ĉu la Lingv'a Komitat'o aŭ la K. K. K.?

S-ro Bourlet rimark'ig'as, ke li ne pet'is la tut'a'n prokrast'o'n de la afer'o, li nur pet'is, ke oni ŝanĝ'u ni'a'n nun'a'n organiz'aĵ'o'n, se bezon'e, nur post kelk'a'j jar'o'j.

De unu jar'o li pri'pens'as la afer'o'n, kaj ju pli li pri'pens'as, des pli ŝajn'as al li, ke oni diskut'as pri afer'o jam solv'it'a.

Ni hav'as ĉio'n neces'a'n. Nur mank'as, ke ĉi tio funkci'as. Ni hav'is la maŝin'o'n, sed ni ne turn'is la turn'il'o'n.

Por la du'a cel'o oni vol'as far'i unu'iĝ'o'n de la Societ'o'j; sed se la societ'o'j ne vol'as unu'iĝ'i? Ŝajn'as, ke ankaŭ en ĉi tiu okaz'o oni met'is la ĉeval'o'n mal'antaŭ la vetur'il'o'n. Ne ni, sed la societ'o'j dev'as far'i unu'iĝ'o'n, se ili vol'as. Tio ne est'as kongres'a afer'o; la kongres'o dev'as si'n okup'i nur pri la oficial'a'j instituci'o'j.

S-ro Mudie propon'as, ke la Kongres'o esprim'u la dezir'o'n, prokrast'i la afer'o'n pri ĝeneral'a organiz'aĵ'o kaj ke oni ne re'elekt'u nov'a'n komisi'o'n.

Koncern'e la unu'iĝ'o'n, tio de'pend'as de la societ'o'j; oni pov'us nur dezir'i, ke ili inter'rilat'iĝ'u pli intim'e.

La Prezid'ant'o sub'met'as la antaŭ'a'n propon'o'n al voĉ'don'ad'o per man'o'j lev'it'a'j; la nombr'o de la lev'it'a'j man'o'j est'as tre grand'a dum la prov'o kaj la kontraŭ'prov'o. La voĉ'don'o est'ant'e dub'a, oni decid'as uz'i voĉ'don'il'o'j'n. Oni komenc'as kolekt'i bulten'o'j'n, sed tuj S-ro von Frenckell lev'iĝ'as; li dir'as, ke la German'o'j bezon'as inter'konsil'iĝ'i pri la propon'o far'it'a kaj pet'as paŭz'o'n.

La kun'sid'o est'as inter'romp'it'a dum kvin minut'o'j. La ĉef'o'j de la German'a Asoci'o kun'iĝ'as en apud'a ĉambr'o.

La Sekretari'o klar'ig'as, ke la deleg'it'o'j dev'as voĉ'don'i per la bulten'o 1 de si'a voĉ'don'il'o; ke la blank'a'j voĉ'don'il'o'j valor'as unu voĉ'o'n, la verd'a'j kvin kaj la ruĝ'a'j dek. Ekzempl'e, deleg'it'o kun sep voĉ'o'j dev'as met'i en bultenujon unu verd'a'n bulten'o'n kaj du blank'a'j'n.

S-ro von Frenckell pet'as la parol'o'n por sci'ig'i, ke li kun si'a'j amik'o'j voĉ'don'is kontraŭ la propon'o de S-ro Mudie nur, ĉar ili ne vol'as, ke oni re'elekt'u nov'a'n komisi'o'n.

La Sekretari'o dir'as, ke li ne kompren'as bon'e la stat'o'n, en kiu ni est'as. Ŝajn'as, ke kelk'a'j deleg'it'o'j ne bon'e kompren'is la senc'o'n de la propon'o kaj voĉ'don'is por tut'a prokrast'o. Li opini'as, ke oni dev'as brul'ig'i la voĉ'don'il'o'j'n kaj daŭr'ig'i la diskut'ad'o'n.

S-ro Mudie est'as pret'a for'strek'i la du'a'n part'o'n de la propon'o, se oni dezir'as tio'n.

La Prezid'ant'o dir'as, ke voĉ'don'ad'o per voĉ'don'il'o'j est'as mal'facil'a, long'a kaj ted'a afer'o kaj ke oni dev'as ĝi'n uz'i kiel ebl'e plej mal'oft'e.

Li re'leg'as la unu'a'n part'o'n de la propon'o kaj sub'met'as ĝi'n al voĉ'don'o per man'o'j lev'it'a'j. Ĉi tiu part'o est'as akcept'it'a.

S-ro von Frenckell pet'as, ke en la propon'o oni for'strek'u la vort'o'j'n «kaj ne re'elekt'i komisi'o'n».

S-ro Poncet dir'as, ke la okaz'int'aĵ'o de ĉi tiu kun'sid'o montr'is grav'a'n mank'o'n en ni'a nun'a kongres'a organizaci'o. Ekzempl'e la German'o'j, kiu'j hav'as nur unu sol'a'n mult'e'nombr'a'n Asoci'o'n, pov'is tuj inter'konsil'iĝ'i, la Franc'o'j ne pov'is sam'e far'i.

Por for'ig'i ĉi tiu'n mank'o'n, est'us bon'e al'pren'i metod'o'n simil'a'n al tiu propon'it'a de S-ro Dejean. Ĉar ĉi tiu propon'o ne est'is far'it'a tri monat'o'j'n antaŭ la kongres'o, oni ne pov'is ĝi'n oficial'e prezent'i.

«Dum la kongres'o, la Rajt'ig'it'a'j Deleg'it'o'j stud'as la demand'o'j'n, ili'n diskut'as kaj el'met'as dezir'o'j'n. Sed post la kongres'o, tiu'j dezir'o'j pov'as est'i sub'met'at'a'j al la aprob'o de la grup'o'j laŭ metod'o simil'a al tiu, kiu est'is uz'it'a por la elekt'o de la membr'o'j de la Administr'a Komitat'o. Ili hav'as tiom da voĉ'o'j, kiom da foj'o'j ili deklar'is 25 membr'o'j'n. Oni ne pov'os aplik'i la dezir'o'j'n esprim'it'a'j'n en la kongres'o'j antaŭ tiu ĉi konsult'o.»

Ĉi tiu konsult'o est'us util'a, ĉar oni sci'as, kiom est'as mal'facil'e tuj voĉ'don'i dum la kongres'o.

Kolonel'o Pollen dir'as, ke en la Kongres'o est'as nek Franc'o'j, nek German'o'j, sed nur Esperant'ist'o'j.

La Sekretari'o leg'as divers'a'j'n telegram'o'j'n, inter kiu'j unu de la Slav'a Societ'o.

S-ro Mudie propon'as, ke oni aranĝ'u komun'a'n sen'ceremoni'a'n vesper'manĝ'o'n en la bufed'o de la Mal'nov'a Teatr'o antaŭ la bal'o.

Unu kvar'on'o antaŭ la ok'a mi sid'as en la nov'a teatr'o en mi'a vest'o de dram'a kritik'ist'o. Jes, de dram'a kritik'ist'o. Vi rid'as, sinjor'in'o, des pli bon'e, ĉar oni vid'as vi'a'j'n bel'a'j'n dent'et'o'j'n; vi rid'as, sinjor'o, des pli mal'bon'e, ĉar oni vid'as vi'a'j'n mal'bel'a'j'n dent'eg'o'j'n.

Kial mi ne est'us kritik'ist'o? Art'o est'as mal'facil'a, sed kritik'o est'as facil'a. Est'as bon'a meti'o: neni'u sci'o est'as neces'a. Ceter'e oni pov'as ĝi'n far'i en si'a dom'o; mult'a'j kritik'ist'o'j neniam vid'is la prezent'ad'o'n de la recenz'it'a'j teatr'aĵ'o'j, aŭ kiam ili ir'as teatr'o'n, ili bon'e dorm'as sur si'a'j komfort'a'j seĝ'o'j. Mi est'as tre konscienc'a, mi ĉe'est'as la prezent'ad'o'n kaj tut'e ne intenc'as dorm'i. Mi hav'as en man'o mi'a'n kritik'il'o'n kaj far'iĝ'as tre sever'mien'a: mi decid'is est'i sen'kompat'a. Trem'u, ombr'o de Słowacki; trem'u, real'aĵ'o de Grabowski; trem'u, aktor'ar'o; trem'u, reĝisor'o; trem'u, suflor'o. Van'e la aŭtor'o ofer'os al mi mon'o'n por laŭd'i li'a'n verk'o'n[8], mi est'os el bronz'o; van'e la traduk'int'o pet'eg'os mi'n sur'genu'e, mi est'os el marmor'o; van'e la ĉarm'a'j aktor'in'o'j ofer'os al mi si'a'n plej al'log'a'n rid'et'o'n, mi est'os el lign'o[9].

Iom post iom la salon'o plen'iĝ'as, kaj kelk'a'j'n minut'o'j'n antaŭ la ok'a, ĝi est'as plen'eg'a.

Ruĝ'a'j libr'o'j vid'iĝ'as en man'o'j de mult'a'j ĉe'est'ant'o'j, kiu'j intenc'as sekv'i la tragedi'o'n sur la tekst'o. Bedaŭr'ind'e unu minut'o'n antaŭ la lev'iĝ'o de l’ kurten'o, ĉiu'j lum'o'j de l’ salon'o esting'iĝ'as kaj la kompat'ind'a'j libr'ul'o'j dev'as ferm'i si'a'j'n libr'o'j'n. La sam'a afer'o okaz'is en Dresdeno. Konklud'o: ĉiam leg'u kaj re'leg'u la lud'ot'aĵ'o'n antaŭ la prezent'ad'o, precip'e kiam ĝi est'as vers'aĵ'o. En vers'aĵ'o'j la fraz'o'j est'as oft'e tre fleks'it'a'j, ne hav'as ĉiam, pro postul'o de la ritm'o, aspekt'o'n tut'e natur'a'n, mult'a'j vort'o'j est'as sen'vost'a'j kaj ne est'as facil'e sekv'i la pens'o'n de l’ aŭtor'o, kiam oni aŭd'as la tekst'o'n la unu'a'n foj'o'n. La esperant'a'j prezent'ad'o'j ne okaz'as tre oft'e, kaj est'as neces'e si'n met'i en stat'o'n konven'a'n por el'tir'i el ili la plej ebl'e grand'a'n profit'o'n. Sed la kurten'o lev'iĝ'as aŭ pli bon'e flank'e'n'iĝ'as; Mazep'a ĵus komenc'iĝ'is.

La dram'o'n aŭ tragedi'o'n (laŭ la titol'a esprim'o) mi ne rakont'os, ĉar ĉiu pov'as kaj eĉ dev'as leg'i tiu'n ĉi bel'a'n verk'o'n.

En si'a recenz'o de Kaatje, teatr'aĵ'o lud'it'a dum la Antverpena Kongres'o, S-ro Er'a dir'is, ke la aŭtor'o de Kaatje ne est'is Gœthe, Kaatje ne est'is Ifigeni'o en Taŭr'id'o, kaj S-ro Van der Biest, la traduk'int'o, ne est'is Zamenhof. Simil'e mi pov'os dir'i, ke Słowacki ne est'as Victor Hug'o, Mazep'a ne est'as Hernani aŭ Ruy Blas, sed Grabowski est'as preskaŭ Zamenhof. Efektiv'e, konsider'int'e la period'o'n, en kiu est'is skrib'it'a la dram'o, period'o, kiu vid'is la aper'o'n de mult'a'j romantik'a'j verk'o'j, la nom'o de la franc'a poet'o ven'as natur'e en la spirit'o'n, kaj li'a'j dram'o'j prezent'iĝ'as kiel kompar'il'o'j. Ĉiu verk'ist'o met'as dev'ig'e en si'a'n verk'o'n pens'manier'o'n, ide'o'j'n, kiu'j aparten'as al la temp'o, en kiu li viv'is, al la mond'o, kiu li'n ĉirkaŭ'is. Ju pli ĉi tiu'j mark'o'j de difin'it'a epok'o est'as mal'oft'a'j, des pli la verk'o hav'as signif'o'n sen'de'pend'a'n de la jar'o de si'a nask'iĝ'o. Tre mal'mult'a'j est'as la aŭtor'o'j, la poet'o'j, kiu'j prosper'is don'i al la esprim'o de si'a pens'o form'o'n tiel alt'a'n, tiel spirit'a'n, ke ĉi tiu esprim'o far'iĝ'is sen'de'pend'a de la temp'o kaj de la naci'ec'o. Mal'mult'a'j est'as la verk'o'j, kiu'j ĉiam rest'as jun'a'j kaj ne montr'as ĉi tie kaj tie simptom'o'j'n de velk'o. Ĉe Victor Hug'o ili jam aper'as en kelk'a'j lok'o'j. Ni dev'as dir'i, ke en la dram'o de Słowacki ĉi tiu'j simptom'o'j montr'iĝ'as tre fort'e. La verk'o est'as nun sepdekdujara kaj ĝi'a aĝ'o est'as jam leg'ebl'a sur ĝi'a vizaĝ'o; ĝi ofer'as mult'e da bel'eg'a'j scen'o'j, sed la inter'lig'o de ĉi tiu'j scen'o'j est'as oft'e ne'natur'a; la aŭtor'o uz'is en la konstru'o de la tragedi'o la proced'o'j'n de la romantik'a epok'o, sed Słowacki, pli poet'o ol dram'verk'ist'o, ne ĉiam ili'n uz'is kun neces'a moder'ec'o. Ia'foj'e oni tro vid'as la ŝnur'et'o'j'n, per kiu'j la aŭtor'o mov'ig'as si'a'j'n hero'o'j'n; en ali'a'j okaz'o'j la person'o'j ag'as iom blind'e, kvazaŭ ili'a'j ŝnur'et'o'j est'us romp'it'a'j. Sed kiel pentr'ist'o de sent'o'j Słowacki est'as ne'kompar'ebl'a kaj en'ig'as ni'n profund'e en la kor'o'n de la hom'o'j. Tial la elekt'o de ĉi tiu klasik'a dram'o de la pol'a teatr'o est'as tut'e aprob'ind'a kaj tut'e akord'iĝ'is kun la ĝeneral'a karakter'o de la Kongres'o. Ne rekt'e ni vid'is ĉi tiu'n art'a'n verk'o'n, sed tra la Grabowski’a vitr'aĵ'o; laŭ tio, kio'n dir'is ni'a'j pol'a'j amik'o'j, ĉi tiu est'is ver'e glat'a vitr'aĵ'o kaj ne lens'o; la traviditaj objekt'o'j, karakter'o'j aŭ sent'o'j ne est'is grand'ig'it'a'j, mal'grand'ig'it'a'j aŭ ali'form'ig'it'a'j. Ni ricev'is ver'e fotograf'aĵ'o'n de la original'o.

Plen'a'n laŭd'o'n sen iu ajn kritik'et'o ni ŝuld'as al S-ro Stanislawski, kiu lud'is la rol'o'n de Mazep'a. Perfekt'e el'parol'ant'a Esperant'o'n, li est'is ĉiam mir'ind'e kompren'ebl'a; eĉ en la mal'facil'a scen'o, kiam Mazep'a rakont'as si'a'n aventur'o'n en la alkov'o, per voĉ'o mal'laŭt'a de du'on'e mort'a vir'o, ĉiu'j vort'o'j est'is aŭd'ebl'a'j, neni'u son'o perd'iĝ'is. Lud'ant'a laŭ sobr'a manier'o, sen ne'util'a'j gest'o'j, S-ro Stanislawski tre bon'e esprim'is la karakter'o'n de la paĝi'o, kiu sub si'a ventkapuleco kaŝ'as kavalir'a'n anim'o'n kaj kompat'em'a'n kor'o'n.

S-ro Sosnowski, la vojevod'o, hav'is mal'facil'a'n kaj antipati'a'n rol'o'n. Preskaŭ dum kvar akt'o'j li muĝ'as, kaj cert'e la muĝ'ad'o kaj la terur'a barb'o, kiu ornam'is li'a'n menton'o'n, ne est'is tre favor'a'j kondiĉ'o'j de bon'a el'parol'ad'o, tial mult'e da vers'o'j al'ven'is iom kripl'ig'it'a'j al la orel'o'j de la aŭskult'ant'o'j; tamen S-ro Sosnowski bon'e traduk'is la sovaĝ'a'n karakter'o'n de ĉi tiu mal'jun'ul'o obstin'a en si'a venĝ'em'o, kiu dis'sem'as ĉirkaŭ si la mal'feliĉ'o'n kaj la mort'o'n.

S-ro Marjanski montr'is al ni Zbignjev’on sent'em'a'n, sed kun anim'o mal'kviet'a, en kiu batal'as sen'inter'romp'e la pasi'o kaj la dev'o, kaj kiu fin'e serĉ'as en la mort'o solv'o'n de la terur'a dilem'o, en kiu li barakt'as. En la scen'o de la alkov'o li mir'ind'e traduk'is la sent'o'j'n de la vojevodido, kiu si'n ofer'don'as por vir'in'o am'at'a, kiu'n li kred'as kulp'a. Li'a esperant'a el'parol'ad'o, mal'pli bon'a ol tiu de S-ro Stanislawski, est'is tamen sufiĉ'a kaj tre kompren'ebl'a.

S-ro Jednowski, en rol'o de la reĝ'o, lert'e desegn'is la ego'ist'a'n karakter'o'n de J'a'n Kazimir, kiu, sen mal'bon'ec'o ofer'as la honor'o'n, ebl'e la viv'o'n de si'a'j serv'ant'o'j al kontent'ig'o de si'a'j kapric'o'j.

Sincer'a'j'n gratul'o'j'n al S-in'o Visocka pro ŝi'a bel'eg'a interpret'ad'o de la rol'o de Amelja. Ŝi'a voĉ'o varm'a, emoci'plen'a, laŭ'vic'e far'iĝ'is gaj'a, plend'a, indign'a, mal'esper'a kaj en ĉiu'j ali'form'iĝ'o'j rest'is klar'a kaj bel'son'a. En mult'a'j scen'o'j ŝi ni'n ver'e kor'tuŝ'is kaj montr'iĝ'is ver'a art'ist'in'o, en la plej alt'a senc'o de ĉi tiu vort'o. Nur unu kritik'et'o'n ni far'os; moment'e S-in'o Visocka hav'as gest'o'j'n, si'n'ten'ad'o'j'n iom ne'natur'a'j'n kaj tro rigard'as la plafon'o'n.

Vi sci'as (pli bon'e ol mi), kiom est'as delikat'a'j kaj mal'facil'a'j la ver'e tragedi'a'j scen'o'j, kiel la last'a'j scen'o'j de Mazep'a; ĉi tie ni est'as en la bel'eg'ec'o, kaj inter la bel'eg'ec'o kaj la... rid'ind'ec'o est'as lim'o pli mal'dik'a, ol la paper'foli'o, sur kiu mi skrib'as. Pli ol unu foj'o'n, dum la last'a akt'o mi trem'is, tim'ant'e, ke oni trans'pas'os ĉi tiu'n terur'a'n lim'o'n. Kaj nur vi, sinjor'o Reĝisor'o est'is kulp'a pri tio. Unu'e, ni vid'is dum la unu'a'j akt'o'j grand'a'n viv'ant'a'n Zbignjev, kaj nun vi al'port'as tut'e mal'grand'a'n ĉerk'o'n, en kiu est'as ne'ebl'e met'i pli ol du'on'o'n da Zbignjev. Kie oni met'is la ali'a'n du'on'o'n? Kaj ĉi tiu'n ĉerk'et'o'n oni kuŝ'ig'as en grand'eg'a salon'o tut'e lum'ig'it'a, kie ĝi simil'as forges'it'a'n skatol'o'n da domen'o'j! Du'e, la vojevod'o far'as per ĉi tiu skatol'o ĉiu'spec'a'j'n gimnastik'a'j'n ekzerc'o'j'n, li ĝi'n met'as laŭ'larĝ'e, laŭ'long'e, oblikv'e, li ĝi'n tir'as, puŝ'as; moment'e mi ne plu sci'is, ĉu ni est'is en la palac'o de la vojevod'o aŭ en Krakova staci'dom'o, ĉambr'o de la pak'aĵ'o'j. Feliĉ'e vi hav'is, kiel ĉe'est'ant'o'j'n, brav'a'j'n Esperant'ist'o'j'n, kiu'j nur dezir'as aŭd'i si'a'n kar'a'n lingv'o'n kaj ne mult'e atent'as pri material'a'j detal'o'j. Tamen, sinjor'o Reĝisor'o, grand'ig'u vi'a'n ĉerk'o'n, mal'grand'ig'u kaj mal'lum'ig'u vi'a'n scen'ej'o'n kaj iom ŝanĝ'u la aranĝ'o'n de vi'a last'a akt'o. El Parizo, kie ripoz'as li'a'j rest'aĵ'o'j, Słowacki mem vi'n ben'os.

Mi ne pov'as kritik'i la suflor'o'n, ĉar mi li'n tut'e ne aŭd'is; kred'ebl'e la aktor'ar'o neniam bezon'is li'a'n help'o'n.

La fal'o de l’ kurten'o, post la kvin'a akt'o, est'is sekv'it'a de sen'nombr'a'j aplaŭdaroj, oni ĝi'n re'lev'is mi ne sci'as kiom da foj'o'j. Fin'e S-ro Grabowski sur la scen'ej'o, en la nom'o de la Esperant'ist'ar'o, dank'is la aktor'o'j'n pri la bel'eg'a spektakl'o, kiu'n ni ĵus ĉe'est'is. Li dir'is, ke de nun Mazep'a, ĉi tiu perl'o de la pol'a dram'ar'o, far'iĝ'is inter'naci'a verk'o, kiu'n pov'os ĝu'i person'o'j de ĉiu'j naci'o'j, kaj ke ĉi tiu prezent'ad'o est'as difinitiva glor'ig'o de la jam fam'a pol'a poet'o.

Last'a konsil'o: kiam vi ir'os teatr'o'n en Krakovo, dum la inter'akt'o re'pren'u vi'a'n lok'o'n tuj kiam oni sonor'iĝ'as, ĉar kelk'a'j'n minut'o'j'n antaŭ la lev'iĝ'o de l’ kurten'o oni esting'as ĉiu'j'n lum'o'j'n en la salon'o. Se vi mal'fru'as, vi dev'as re'ir'i vi'a'n lok'o'n tra mal'lum'o. Tiu mal'feliĉ'o okaz'is al mi, kaj mi ating'is mi'a'n seĝ'o'n nur post terur'a'j aventur'o'j, palp'int'e kiel blind'ul'o ĉu la pint'a'n barb'o'n de S-ro Bourlet, kiu murmur'is, ĉu la freŝ'a'j'n vang'et'o'j'n de fraŭl'in'o, kiu el'las'is kri'o'n, kaj paŝ'int'e sur ne'kalkul'ebl'a nombr'o da pied'o'j.

Ĵaŭd'o'n, la 15. de Aŭgust'o.

—Fru'maten'e mi est'is vek'it'a per la sonor'il'o'j de la kvar'dek unu preĝ'ej'o'j de la «pol'a Romo», sam'temp'e bru'ant'a'j. Moment'e mi aŭskult'is la gaj'a'n muzik'o'n de la sonor'ad'o'j, kiu re'memor'ig'is al mi la fam'a'n ĉapitr'o'n de la roman'o de Victor Hug'o «Ni'a Sinjor'in'o Pariza»[10]. Sed konsci'o pri la profesi'a'j dev'o'j tuj re'ven'as, mi salt'as el la lit'o kaj en'profund'iĝ'as en la leg'o'n de la oficial'a program'o. Je la naŭ'a hor'o katolik'a Di'serv'o, je la dek'a sam'temp'e protest'ant'a kaj hebre'a Di'serv'o'j; je la dek'du'a dev'is okaz'i manovr'o'j de «Ruĝ'a Kruc'o», sed, pro ne'ĉe'est'o de la direkt'ant'o'j, ĉi tiu'j manovr'o'j est'is for'ig'it'a'j.

Ni rapid'u al la preĝ'ej'o de Sankt'a Mario; ĝust'e kiam mi al'ven'as sur la Rynek, est'as la naŭ'a. El unu el la preĝ'ej'a'j tur'o'j ven'as son'o'j de trumpet'o'j; efektiv'e, ĉiu'hor'e trumpet'ist'o laŭ'vic'e rigard'ant'a la kvar kardinal'a'j'n punkt'o'j'n, aŭd'ig'as melankoli'a'n ari'o'n, laŭ'dir'e la sam'a'n, kiu'n uz'is la pol'a milit'ist'ar'o. Kiam ni en'ir'as la preĝ'ej'o'n, la nav'o est'as jam superplenega de grand'a amas'o, kaj pen'e oni en'iĝ'as inter la popol'an'o'j pitoresk'e vest'it'a'j, kaj la kamp'ar'a'j vend'ist'in'o'j, kiu'j al'port'is kun si vend'ot'a'j'n legom'o'j'n aŭ frukt'o'j'n. Tia dev'is est'i en antikv'o la aspekt'o de templ'o'j, kiam la ador'ant'o'j al'port'is la ofer'o'j'n difin'it'a'j'n por la Di'in'o. Fin'e ni sukces'as ating'i la fund'a'n kapel'o'n, ĵus kiam komenc'iĝ'as la predik'o. Dev'is parol'i Li'a Episkop'a Moŝt'o pastr'o Bandurski, ver'a pol'a Demosten'o, sed pro mal'help'o, li est'is anstataŭ'at'a de pastr'o, kiu ebl'e ne est'is Demosten'o, sed cert'e est'is Cicer'o. Kun flam'ec'o de apostol'o li parol'is klar'a'n, pur'a'n, flu'a'n Esperant'o'n, eĉ moment'e tiel flu'a'n, ke la super'ŝut'it'a'j orel'o'j ne pov'is ĉio'n en'sorb'i kaj ke mult'a'j vort'o'j re'ŝpruc'is ekster'e'n. Tamen li'a'n elokvent'ec'o'n tre admir'is la ĉe'est'ant'a'j Esperant'ist'o'j, katolik'a'j kaj ne'katolik'a'j.

Ni rapid'u al la hebre'a sinagog'o. La intern'a aspekt'o tut'e mal'simil'as tiu'n de la katolik'a preĝ'ej'o. Anstataŭ pitoresk'a mal'ord'o, sever'a ord'o; anstataŭ pi'ul'o'j en ĉiu'j si'n'ten'ad'o'j, ĉu star'ant'a'j, ĉu genu'ant'a'j, ĉu eĉ ter'e'n kuŝ'iĝ'ant'a'j, sinjor'o'j en regul'a'j vic'o'j kun ĉapel'o sur la kap'o, sinjor'in'o'j en alt'a'j galeri'o'j. Raben'o Saphra jam komenc'is esperant'a'n parol'ad'o'n; li parol'as klar'e, bon'eg'e kaj elokvent'e; li dir'as, ke Hebre'o'j dis'a'j sur la tut'a ter'glob'o jam hav'is propr'a'n lingv'o'n por komunik'i inter si, la hebre'a'n; sed mank'is al ili ali'a por komunik'i kun ili'a'j frat'o'j, an'o'j de ali'a'j religi'o'j. Li ĝoj'as, vid'ant'e unu el ili al'port'i al la mond'o ĉi tiu'n ne'taks'ebl'a'n donac'o'n. Profund'a'n impres'o'n sur ĉiu'j'n ĉe'est'ant'o'j'n hebre'a'j'n aŭ ne'hebre'a'j'n far'as ĉi tiu alt'a parol'ad'o. Sed moment'e Raben'o Saphra parol'is strang'a'n, ne'kompren'ebl'a'n Esperant'o'n. Ĉu inter'temp'e li far'iĝ'as Id'ist'o? Oni klar'ig'as al mi, ke la strang'a'j vort'o'j ne est'as id'a'j cit'aĵ'o'j de Couturat, sed hebre'a'j cit'aĵ'o'j el la Bibli'o. El'ir'ant'e el la sinagog'o, la popol'amas'o ĉirkaŭ'ant'a la templ'o'n, far'is al D-ro Zamenhof ver'a'n ovaci'o'n. La kvartal'o Kazimierz, kie star'as la sinagog'o, est'as la hebre'a kvartal'o de Krakovo; en ĝi la Hebre'o'j est'as pli ol religi'o, pli ol ras'o, ili form'as preskaŭ naci'et'o'n, kaj ĝoj'is vid'ant'e la kre'int'o'n de Esperant'o, kiu'n ili salut'is kvazaŭ Mesi'o'n.

Je la dek'unu'a, sur la Rynek okaz'is manifest'ad'o antaŭ la monument'o de la glor'a pol'a poet'o Mickiewicz. Oni met'is sur la monument'o'n flor'kron'o'n, kaj en la nom'o de la kongres'an'o'j S-ro Hodler esprim'is la sent'o'j'n de la Esperant'ist'o'j pri la plej glor'a reprezent'ant'o de la pol'a geni'o kaj antaŭ'temp'a adept'o de la intern'a ide'o de Esperant'ism'o; tiu'n parol'ad'o'n pol'e'n traduk'is D-ro Mikołajski.

Je la tri'a, manifest'ad'o de profesor'o'j kaj student'o'j apud la monument'o de Kopernik, en la kort'o de Jagellona Bibliotek'o. Atend'ant'e la oficial'a'n orator'o'n (ankoraŭ ne'kon'at'a'n), kiu est'as iom mal'fru'int'a, la manifest'ant'o'j amuz'iĝ'as per fotografiĝo. Est'as fotograf'ist'o'j en ĉiu'j angul'o'j, sur la alt'a'j galeri'o'j, sur la kort'o, en la kel'o, kaj oni fotograf'as la manifest'ad'o'n ĉiu'manier'e: super'kap'e, brust'e, dors'e, flank'e, sub'pied'e. Subit'e bru'o; sur la tabl'o met'it'a kiel paroladejo aper'as la oficial'a orator'o, kaj ĉi tiu orator'o est'as... (vi ne diven'u! sinjor'o), est'as... (vi ne diven'u! sinjor'in'o), est'as S-ro Bourlet. Oni prem'as la buton'o'n de la scienc'a'j parol'ad'o'j kaj S-ro Bourlet parol'as. Ceter'e li far'as tre lert'a'n kaj tre traf'a'n paralel'o'n inter la viv'o de Kopernik kaj la viv'o de D-ro Zamenhof, inter la persekut'o'j, per kiu'j est'is akcept'at'a la verk'o de Kopernik, kaj la mok'o'j, kiu'j'n renkont'is la verk'o de Zamenhof, inter la fin'a sukces'o de la Kopernik'a'j ide'o'j kaj la fin'a venk'o de la Zamenhofa Esperant'o.

Je la kvar'a (kia meti'o! kia meti'o!), vizit'ad'o de la Arĥitektur'a Ekspozici'o. En la ĝarden'o de la Ekspozici'o, la fotograf'a mani'o de la kongres'an'ar'o ating'as la paroksism'o'n. La oficial'a'j fotograf'ist'o'j est'as ĉi tie kun ĉiu'spec'a'j fotograf'il'o'j, unu'j sur alt'a'j tri'pied'o'j (kred'ebl'e por fotograf'i person'o'j'n je fenestr'o'j de unu'a etaĝ'o), ali'a'j preskaŭ sur ter'o (kred'ebl'e por fotograf'i kel'ist'o'j'n je fenestr'et'o'j de ili'a kel'o). Kaj oni fotograf'as sam'naci'an'o'j'n, oni fotograf'as sam'profesi'ul'o'j'n, oni fotograf'as samkreskulojn, oni fotograf'as sam'aĝ'ul'o'j'n, oni fotograf'as sam'a-nombr'o-da-har'ul'o'j'n, oni fotograf'as sam'ul'o'j'n elekt'it'a'j'n ĉiu'manier'e kaj eĉ neniu'manier'e. Kaj mez'e de ĉiu grup'o sid'as la afabl'eg'a kaj bon'eg'a Doktor'o, ĉiam rid'et'ant'a, ĉiam ne'mov'iĝ'ant'a, ĉiam rigard'ant'a rekt'e la fotograf'il'o'n. Si'n'sekv'e li far'iĝ'as Hungar'o, Japan'o, jur'ist'o, poŝt'ist'o, du-metrulo, dek'ok-jar'ul'o kaj eĉ pacifist'a sinjor'in'o. Feliĉ'e je la kvin'a fin'iĝ'as li'a turment'iĝ'o kaj ĉiu'j kongres'an'o'j, fotograf'it'a'j aŭ ne fotograf'it'a'j, sid'iĝ'as du'on'rond'e ĉirkaŭ la muzik'a estrad'o por ĉe'est'i la Dis'don'o'n de Premi'o'j de la «Literatur'a Konkurs'o» organiz'it'a de ni'a bon'eg'a koleg'o Pol'a Esperant'ist'o. Ni dir'u tuj, ke ĉi tiu konkurs'o mir'ind'e sukces'is, almenaŭ per la nombr'o de la part'o'pren'ant'o'j. Efektiv'e, la Komitat'o ricev'is: por la beletr'ist'ik'a part'o, 18 labor'o'j'n; por la poezi'a, 30; por la scienc'a, 11. S-ro Nedoviŝin prezid'as la ceremoni'o'n, li dir'as kelk'a'j'n vort'o'j'n pri la grav'ec'o de tia'j konkurs'o'j kaj ili'a'j influ'o'j al progres'ad'o de ni'a lingv'o.

Pro la ne'ĉe'est'o de S-ro Cart, raport'int'o de la beletr'ist'ik'a part'o, supr'e'n'ir'as la estrad'o'n por li'n anstataŭ'i sinjor'o... (diven'u, kar'a leg'ant'o!) sinjor'o... (diven'u, kar'a leg'ant'in'o!)... S-ro Bourlet. Oni prem'as la buton'o'n por literatur'a parol'ad'o kaj S-ro Bourlet ek'mov'as la lip'o'j'n. «Ankoraŭ mi!» li dir'as. Li pet'as pardon'o'n, ĉar nun li est'as sur kamp'o, kiu'n li ne ordinar'e plug'as. Li est'as simpl'a scienc'ul'o kaj tim'e si'n risk'as en literatur'a'n region'o'n. Sed ebl'e ĉar li est'as direktor'o de literatur'a gazet'o, li pov'is tamen akir'i iom da spert'o en la beletr'ist'ik'a fak'o. Li ĝoj'as, ĉar nun Esperant'o hav'as bel'a'n kaj riĉ'a'n literatur'o'n, kaj pov'as re'bat'i la kutim'a'n kontraŭ'dir'o'n, ke ĝi est'as nur iu ĵargon'o de kelner'o.

La unu'a premi'o est'as al'juĝ'it'a al la aŭtor'o de la verk'o titol'it'a: «La Geni'o kaj la Karakter'o de Byron»; oni mal'ferm'as la kovert'o'n, kiu en'ten'as la nom'o'n de la aŭtor'o, kaj la ĉe'est'ant'ar'o sci'iĝ'as kun ĝoj'o, ke ĉi tiu aŭtor'o est'as aŭtor'in'o: ni'a bon'e kon'at'a sam'ide'an'in'o Adela Schafer (el Londono).

S-ro Grabowski, raport'int'o de la poezi'a part'o, leg'as raport'o'n (mir'ind'e! ĉi tiu raport'o est'as en proz'o). Li dir'as, ke esprim'o de ide'o'j sub poezi'a form'o est'as ver'a prov'il'o por lingv'o; Esperant'o venk'e sukces'is en ĉi tiu prov'o. Ni sci'iĝ'as kun bedaŭr'o, ke ne ankoraŭ nask'iĝ'is esperant'a Mickiewicz, kaj sekv'e oni ne don'os unu'a'n premi'o'n. La du'a premi'o est'as al'juĝ'it'a al la aŭtor'o de la poem'o «Narcis'o», kaj ĉi tiu aŭtor'o est'as ni'a amik'o Devjatnin, kies aper'o sur la estrad'o est'as salut'at'a de long'a aplaŭd'ad'o.

S-ro Rollet de l’Isle, raport'int'o de la scienc'a part'o, leg'as raport'o'n. Kiel Prezid'ant'o de la Societ'o Franc'a por Propagand'o de Esperant'o, li mal'kaŝ'e montr'as al ĉiu'j si'a'n naci'ec'o'n, fier'e kaj fort'e met'ant'e la tonik'a'n akcent'o'n sur la last'a'n silab'o'n. Li parol'as pri la grav'ec'o de Esperant'o en scienc'a'j inter'rilat'o'j kaj scienc'a'j kongres'o'j.

La unu'a premi'o est'as al'juĝ'it'a al la aŭtor'o de la verk'o: «Pri la absorb'o de la pluv'o kaj ros'o per foli'o'j, trunk'et'o'j kaj branĉ'o'j». Ĉi tiu aŭtor'o est'as ni'a sam'ide'an'o Dreusicke, el Cassel.

Ĉu tia'j konkurs'o'j est'as bon'a'j por la propagand'o de ni'a afer'o? Unu'a'vid'e ŝajn'as, ke la respond'o dev'as est'i jes'a. Evident'e ĝi ne pov'as est'i plen'e ne'a; sed ankaŭ, laŭ mi'a opini'o, ĝi ne pov'as est'i plen'e jes'a. Efektiv'e, ni rigard'u la nun'a'n stat'o'n de ni'a esperant'a literatur'o; ĉu ĉi tiu stat'o est'as bon'a? Ne, ni'a literatur'o sufer'as de mal'san'o kaj ĉi tiu mal'san'o ne est'as mank'o de verk'ist'o'j, ĝi est'as mank'o de... leg'ant'o'j. Rigard'u en magazen'o'j de el'don'ist'o'j.... Sed tuj vi protest'as: «Esperant'o... sankt'a afer'o... bon'o de hom'ar'o... ni ne est'as komerc'ist'o'j... ver'a'j Esperant'ist'o'j ne atent'as mon'a'n profit'o'n, k. t. p....» Kviet'iĝ'u, sinjor'o, kviet'iĝ'u kaj ni inter'parol'u trankvil'e. Mi ne est'as verk'ist'o, mi ne est'as el'don'ist'o, mi ne est'as pres'ist'o kaj ĝis nun Esperant'o ne en'ir'ig'is en mi'a'n poŝ'o'n eĉ la plej mal'grand'a'n part'o'n de spes'mil'o. Do mi est'as tut'e sen'parti'a. Ĝis nun oni ne trov'is la rimed'o'n por publik'ig'i esperant'a'j'n libr'o'j'n sen mon'o. La fabrik'ist'o de paper'o ne liver'as sen'pag'e si'a'n paper'o'n, la pres'ist'o ne pres'as sen'pag'e la manuskript'o'j'n. La el'don'ad'o de libr'o est'as dev'ig'e el'spez'o da mon'o; kvankam la el'don'ant'o'j de esperant'a'j libr'o'j est'is ĝis nun tre ne'profit'em'a'j, ili almenaŭ dezir'as re'trov'i la el'spez'it'a'n mon'o'n. Afer'o ne'ebl'a, se ĉiu'j ekzempler'o'j rest'as en la magazen'o. Literatur'o ne pov'as ekzist'i sen verk'ist'o'j; ankaŭ ĝi ne pov'as ekzist'i sen leg'ant'o'j. Kaj tio est'as konstat'o ĉagren'a, sed konstat'o ver'a: Esperant'ist'o'j ne leg'as. Sed vi respond'os: «Leg'ad'o de libr'o'j postul'as temp'o'n kaj mon'o'n, Esperant'ist'o'j ĝeneral'e est'as nek sen'okup'ul'o'j, nek riĉ'ul'o'j». Vi est'as prav'a, sed mi cert'ig'as, ke la sum'o el'spez'it'a de la Esperant'ist'ar'o por aĉet'o de libr'o'j tut'e ne respond'as je la stat'o de ĝi'a mon'uj'o. Ankoraŭ vi dir'os: «Est'as bon'a'j libr'o'j, sed ankaŭ ali'a'j mal'bon'a'j; mi tim'as aĉet'i libr'o'j'n ne'korekt'e skrib'it'a'j'n». Tre ver'e, sed mi konstat'is, ke sufiĉ'e grand'a nombr'o de Esperant'ist'o'j tut'e ne sci'as eĉ la nom'o'n de jam klasik'a'j verk'o'j de ni'a literatur'o. Kar'a'j ge'sam'ide'an'o'j, se vi dezir'as, ke Esperant'a literatur'o dis'volv'iĝ'ad'u, ĝi'n help'u per vi'a'j tut'a'j fort'o'j; kaj por tio la sol'a rimed'o est'as: leg'ad'o kaj leg'ad'o kaj ankoraŭ leg'ad'o. Apud la bon'a konkurs'o de verk'ist'o'j, mi propon'as, por la ven'ont'a kongres'o, konkurs'o'n de leg'ant'o'j.

Antaŭ mi'a for'ir'o, S-ro Ĉef'redaktor'o est'is dir'int'a al mi: «Vi pren'os kiel model'o'n S-ro'n Er'a; kiel li far'is, tiel vi far'os». Mi mal'ferm'is la Raport'o'n pri la Sep'a Kongres'o kaj pri la bal'o mi trov'is la jen'a'n paragraf'o'n:

«Ĉiu'j est'as pret'a'j je la naŭ'a, kaj la danc'o'j tuj komenc'iĝ'as. Ili daŭr'is ĝis la unu'a maten'e, laŭ tio, kio'n oni dir'is al mi, ĉar je tiu mal'fru'a hor'o, mi jam de long'e dorm'eg'ad'is.»

Sed la morgaŭ'a'n tag'o'n mi «intervju'is» eminent'ul'o'j'n, kiu'j ĉe'est'is la ceremoni'o'n.

«Je la sep'a okaz'is komun'a manĝ'et'o organiz'it'a de tre mov'iĝ'em'a sinjor'o, kies nom'o'n mi ne memor'as; mi nur sci'as, ke por el'parol'i ĉi tiu'n nom'o'n oni dev'as «miaŭ'i». Oni manĝ'is barĉ'o'n, kolbas'o'n pol'a'n kaj tort'o'j'n. Kelk'a'j person'o'j ne tre ŝat'is ni'a'n kolbas'o'n; eĉ german'a sinjor'in'o far'is ver'a'n grimac'o'n. La ĉe'est'ant'o'j mult'e bru'eg'is, ili far'is ĉiu'spec'a'j'n ŝerc'o'j'n, kant'is kaj deklam'is. La nombr'o de la ĉe'est'ant'o'j est'is ĉirkaŭ'e 200, la nombr'o de la pur'ig'ot'a'j teler'o'j est'is...»

Jen kio'n rakont'is al mi sinjor'in'o de la vest'ej'o, vi sci'as, la terur'a rab'ist'in'o de pluv'ombrel'o'j:

«Ha! sinjor'o, kiom da mantel'o'j! kiom da kap'tuk'o'j! kiom da pluv... (mi sci'as, mi sci'as)... kaj kia'j bel'a'j kostum'o'j de sinjor'in'o'j kaj de sinjor'o'j! Hungar'in'o'j kaj Hungar'o'j, Bohem'o'j, Rus'o'j, Bulgar'o'j, k. t. p.[11] kaj precip'e ni'a'j Pol'a'j kostum'o'j, tiel ĉarm'a'j. Sed la plej bel'a re'memor'o de ĉi tiu vesper'o kaj eĉ de mi'a tut'a viv'o est'os la gard'o de la mantel'o de la Imperi'estr'o Napoleono. (Kio'n vi dir'as, sinjor'in'o! Ebl'e la lac'ec'o pro mal'dorm'o.) Jes, la Imperi'estr'o ĉe'est'is la bal'o'n; li port'is la kutim'a'n vest'o'n, blank'a'n mal'long'a'n pantalon'o'n, verd'a'n veŝt'o'n, epolet'o'j'n kaj la tuf'et'o'n sur la frunt'o. (Se li hav'is la tuf'et'o'n, oni ne pov'as plu dub'i.) La ekzakt'a nombr'o de la objekt'o'j depon'it'a'j en la vest'ej'o est'as...»

«Ha! sinjor'o! en kia stat'o ni est'as hodiaŭ. La violon'ist'o'j kuŝ'as en lit'o kun paraliz'it'a'j brak'o'j, la violonĉel'ist'o pro lac'eg'o fal'is hieraŭ sub si'a'n instrument'o'n kaj est'is tut'e kontuz'it'a, la klarnet'ist'o en'glut'is part'o'n de si'a muzik'il'o, la hobojisto ne plu hav'as pulm'o'j'n, la tamburegisto far'is tru'o'n en la haŭt'o'n de si'a il'o kaj la kurac'ist'o'j ne pov'as halt'ig'i la brak'o'n de la muzik'estr'o, kiu daŭr'ig'as montr'i la takt'o'n. La preciz'a nombr'o de la not'o'j...»

Jen kio'n murmur'et'is en mi'a'n orel'o'n la serv'ist'in'o de la sinjor'in'a tualet'ej'o...

—Kio! sinjor'o, vi al'proksim'iĝ'as kun sci'vol'em'a mien'o kaj bril'a rigard'o? Fi! est'as hont'e!—vi tut'e ne sci'os, kio'n murmur'et'is al mi en la orel'o'n la serv'ist'in'o de la sinjor'in'a tualet'ej'o.

Vendred'o'n, la 16. de Aŭgust'o.

La Prezid'ant'o mal'ferm'as la kun'ven'o'n kaj don'as la parol'o'n al S-ro Sekretari'o.

La Sekretari'o leg'as la protokol'o'n de la last'a kun'sid'o, kiu est'as unu'anim'e aprob'it'a; li ankaŭ leg'as divers'a'j'n telegram'o'j'n.

S-ro von Frenckell leg'as si'a'n raport'o'n pri fond'o de por-esperant'a Inter'naci'a Esperant'o-Asoci'o.

D-ro Kandt post kelk'a'j klar'ig'o'j pri la task'o de la Komisi'o pri ĝeneral'a organiz'aĵ'o, propon'as la jen'a'n tekst'o'n:

S-ro Bourlet princip'e konsent'as kun S-ro von Frenckell kaj D-ro Kandt, ĉar li est'as parti'an'o de ĝeneral'a organiz'aĵ'o. Sed la spert'o montr'is, ke ne est'as saĝ'e don'i tro da labor'o al la Komisi'o. La subkomisio kaj D-ro Kandt far'is ĉio'n ebl'a'n, ni ŝuld'as al ili mult'a'j'n dank'o'j'n. Ver'e la afer'o est'as tro komplik'a. Pli bon'e est'os ir'i paŝ'o'n post paŝ'o; la unu'a paŝ'o est'as la du'a paragraf'o: Raport'o pri la nun'a'j instituci'o'j; met'i ord'o'n en la afer'o'j'n. Antaŭ ol sci'i, kio'n oni pov'os far'i, oni dev'as sci'i, kio'n oni far'is; tiam oni sci'os, kio'n oni dev'os far'i. Ni ne don'u al la Komisi'o tro da labor'o dev'ig'a. Li do far'as la jen'a'n propon'o'n aŭ korekt'o'n: for'strek'i en la 3-a paragraf'o la vort'o'j'n «kaj ke oni propon'u pri ĝeneral'a organiz'aĵ'o».

S-ro Mudie est'as sub'ten'ant'o de la propon'o de S-ro Bourlet. Li ne vol'is far'i riproĉ'o'n al iu ajn en si'a hieraŭ'a propon'o.

La propon'o de S-ro Kandt kun korekt'o de S-ro Bourlet est'as unu'anim'e akcept'at'a.

S-ro Mudie parol'as pri la prezent'o de kandidat'o'j al la divers'a'j posten'o'j en la komitat'o'j. Li dir'as, ke oni dev'as hav'i almenaŭ list'o'n da 13 kandidat'o'j por 10 posten'o'j, se oni vol'as hav'i ver'a'n elekt'o'n.

S-ro Bourlet dir'as, ke est'as ankoraŭ du propon'o'j send'it'a'j al la K. K. K.:

1-e Propon'o, por ke oni nom'u la kongres'o'j'n universal'a'j anstataŭ inter'naci'a'j.

S-ro Bourlet esprim'as si'a'n grand'a'n feliĉ'o'n, ke, kiam por la unu'a foj'o kun'ven'is la rajt'ig'it'a deleg'it'ar'o, ĝi tiel bon'e funkci'is. Ĉiu'j propon'o'j est'is voĉ'don'it'a'j unu'anim'e. Esperant'uj'o est'as lok'o inter'frat'a kaj la ĉe'est'ant'o'j don'is al la tut'a Esperant'ist'ar'o spektakl'o'n de ver'a konkord'o. (Aplaŭd'o'j.)

La Prezid'ant'o dir'as, ke nun oni ven'as al la demand'o pri la sid'ej'o de la ven'ont'a kongres'o.

S-ro Strombol'i pet'as parol'o'n, kaj li'a aper'o sur la estrad'o est'as signal'o de long'a aplaŭd'ad'o[12]. En la nom'o de Ital'a'j Esperant'ist'o'j li pet'as la Kongres'o'n, ke la Naŭ'a Kongres'o okaz'os en Ge'nov'a. Li jam far'is la invit'o'n dum la mal'ferm'a kun'sid'o kaj ĝi'n far'as de'nov'e, al'don'ant'e kelk'a'j'n detal'o'j'n. Ital'uj'o, land'o de l’ art'o, land'o de la poezi'o, dezir'as kaj est'as ind'a, ricev'i sur si'a'n ter'o'n la tut'mond'a'n Esperant'ist'ar'o'n. La Ital'o'j kred'as, ke Esperant'o est'as simil'a al ital'a lingv'o kaj sekv'e est'as mal'facil'a por ali'a'j popol'o'j. Ni montr'u al ili per ne'dub'ind'a fakt'o, ke Esperant'o est'as sam'e facil'e el'lern'ebl'a por ĉiu'j lingv'an'o'j. Ge'nov'a est'as bon'e elekt'it'a lok'o por inter'naci'a kongres'o, ĉar ĝi hav'as facil'a'j'n komunik'aĵ'o'j'n kun ĉiu'j land'o'j de Eŭrop'o; rapid'a'j vagon'ar'o'j kaj rekt'a'j vagon'o'j ven'as al Ge'nov'a de mult'a'j grand'a'j urb'o'j. Ali'part'e, ĝi est'as ankaŭ grand'a haven'o, kun ŝip'lini'o'j al ĉiu'j part'o'j de l’ ter'glob'o. Fin'e, ĝi est'as grand'a kaj bel'a urb'o; la am'ant'o'j de la pas'int'o trov'os en ĝi antikv'a'j'n monument'o'j'n kaj histori'a'j'n re'memor'o'j'n; la am'ant'o'j de la natur'o pov'os vizit'i en ĉirkaŭ'aĵ'o ĉiu'spec'a'j'n natur'a'j'n bel'aĵ'o'j'n; la am'ant'o'j de la civilizaci'o vid'os tre interes'a'j'n industri'a'j'n afer'o'j'n. Sub la blu'a ĉiel'o, rigard'ant'e la blu'a'n mar'o'n, la kongres'an'o'j pov'os gaj'e re'son'ig'i ni'a'n kar'a'n lingv'o'n, kies bel'son'ec'o agrabl'e miks'iĝ'os kun la bel'son'ec'o de la ital'a lingv'o. (Ĉiu'man'a'j aplaŭd'o'j.)

S-ro Lederman (Holando), en nom'o de la grup'o «Est'ont'o est'as ni'a», protest'as kontraŭ la dir'o dis'sem'it'a, ke la Holandaj Esperant'ist'o'j propon'is ne far'i kongres'o'n en Ital'uj'o pro la milit'o. Tio est'as mal'ver'a.

S-ro Behrendt bon'e sci'as, ke la Esperant'ist'o'j est'os al'tir'at'a'j de la mult'a'j ĉarm'o'j de Ge'nov'a kaj kred'ebl'e voĉ'don'os por Ital'uj'o, sed li est'as komisi'it'a de la urb'estr'ar'o de Breslau por invit'i la kongres'o'n en Breslau la ven'ont'a'n jar'o'n kaj li dev'as far'i la invit'o'n. Almenaŭ li esper'as, ke mult'a'j kongres'an'o'j sur la voj'o al Ital'uj'o halt'os en Breslau. Li propon'as send'i dank'leter'o'n al la urb'estr'ar'o de Breslau por ĝi'a kor'a invit'o.

S-ro Mudie aprob'as la propon'o'n de S-ro Strombol'i, sed parol'ant'e pri komunik'aĵ'o'j kun ali'a'j land'o'j, ni'a ital'a sam'ide'an'o forges'is Brit'uj'o'n. Last'temp'e la orator'o leg'is pri ital'a milit'ŝip'o nom'it'a «Strombol'i». Li propon'as, ke oni pet'u Li'a'n Moŝt'o'n la Reĝ'o'n de Ital'uj'o, ke li send'u la ŝip'o'n «Strombol'i» por transport'i Brit'o'j'n al Ge'nov'a. (Rid'o'j kaj aplaŭd'o'j.)

S-ro Lévy invit'as la kongres'o'n en nom'o de la Ruman'a'j Esperant'ist'o'j. Li dir'as, ke Bukarest est'as centr'o por ni'a mov'ad'o en la Balkanoj.

S-ro *** bohem'a labor'ist'o dir'as, ke en nom'o de labor'ist'o'j li dev'as protest'i kontraŭ la elekt'o de Ital'uj'o, ĉi tiu land'o, kiu sovaĝ'e si'n ĵet'is.... (Bru'et'o, bru'o, bru'eg'o. La orator'o mal'aper'as mez'e de protest'o'j)[13].

La Prezid'ant'o rimark'ig'as, ke laŭ la regul'ar'o oni dev'as tuŝ'i en kongres'a'j kun'sid'o'j nek religi'a'j'n, nek politik'a'j'n, nek social'a'j'n demand'o'j'n. Li esper'as, ke la ekzempl'o don'it'a de la ĵus parol'int'a orator'o ne est'os sekv'it'a.

S-ro Iu ajn (de ie ajn) propon'as, ke oni far'u ĉiu'jar'e du kongres'o'j'n, unu por amuz'o kaj la du'a por labor'o.

La Prezid'ant'o voĉ'don'ig'as pri ĉi tiu strang'a propon'o, kiu tamen akir'as du voĉ'o'j'n.

S-ro Bourlet dir'as, ke kvankam la kutim'o est'as elekt'i nur la sid'ej'o'n de la ven'ont'a kongres'o, li pet'as, ke oni far'u escept'o'n kaj ke oni tuj decid'u por 1914. Li ven'as oficial'e invit'i la kongres'o'n al Parizo en 1914.

S-ro Rollet de l’Isle, prezid'ant'o de la S. F. P. E., cert'ig'as la ĉe'est'ant'ar'o'n, ke ili ricev'os bon'eg'a'n akcept'o'n ne sol'e de la Parizaj Esperant'ist'o'j, sed ankaŭ de la tut'a Franc'a Esperant'ist'ar'o kun'ig'it'a en Parizo. Ĉi tiu grav'a okaz'int'aĵ'o far'os profund'a'n impres'o'n en tut'a Franc'uj'o.

La Sekretari'o dir'as, ke la K. K. K. ricev'is oficial'a'n invit'o'n de la urb'o San Francisco por elekt'i ĉi tiu'n urb'o'n kiel sid'ej'o'n de la dek'unu'a Kongres'o, okaz'e de la inaŭguraci'o de la Kanal'o de Panam'a.

S-ro Krestanof dir'as, ke la centr'o de la Balkanoj est'as ne Bukarest, sed Sofio. Li invit'as la kongres'o'n al Sofio.

S-ro Bourlet re'memor'ig'as, ke en la K. K. K. dev'as est'i du person'o'j de la land'o, en kiu okaz'os la kongres'o. Li propon'as:

S-ro Soriano propon'as send'i dank'o'j'n al la Ĥin'a Ministr'o de Eduk'ad'o, kiu oficial'e en'konduk'is Esperant'o'n en la normal'a'j'n lern'ej'o'j'n.

S-ro Bourlet propon'as, send'i dank'o'j'n al la du urb'o'j Terrasa kaj Sabadell, kiu'j don'is la nom'o'n de D-ro Zamenhof al strat'o'j.

S-ro Ferter, rajt'ig'it'a deleg'it'o por Katalun'uj'o, dank'as por la gratul'o'j send'it'a'j.

S-ro Hans'e'n propon'as, ke oni dank'u S-ro'n Michelin por li'a bel'eg'a donac'o al Esperant'o.

S-ro Bourlet rakont'as, ke S-ro Michelin ricev'is leter'o'n de ĉef-id'ist'o, kiu li'n riproĉ'is pro la mon'o don'it'a al Esperant'o kaj kiu dir'is, ke Esperant'o tut'e ne ekzist'as. Li propon'as, ke ĉiu kongres'an'o send'u al S-ro Michelin poŝt'kart'o'n kun kelk'a'j dank'a'j vort'o'j.

S-ro Mudie propon'as dank'i la Bibli'a'n Societ'o'n, kiu ĵus el'don'is traduk'o'n de la Bibli'o en Esperant'o.

S-ro Sergeant propon'as, ke oni dank'u la Aŭstr'a'n Ministr'o'n de la Fer'voj'o'j por el'don'ad'o de la bel'a'j gvid'libr'o'j dis'don'it'a'j al la kongres'an'o'j kaj por la rabat'o konsent'it'a.

S-ro Claudius Col'as, de la C. O., don'as klar'ig'o'j'n pri la last'a verk'o de ĉi tiu oficial'a Instituci'o. La produkt'aĵ'o est'as la Tut'mond'a Jar'libr'o Esperant'ist'a, en'hav'ant'a kolekt'o'n de ni'a'j leĝ'o'j kaj list'o'n de ĉiu'j grup'o'j de l’ mond'o. Post ĉiu geografi'a nom'o star'as inter kramp'o'j mister'a'j cifer'o'j, kiu'j (laŭ la antaŭ'parol'o) est'as bibliografi'a'j indeks'o'j de la decimal'a klasifik'o. Kaj vid'u la util'ec'o'n de ĉi tiu'j cifer'o'j: dank’ al ili oni tut'e solv'is la grav'a'n demand'o'n pri skrib'ad'o kaj el'parol'ad'o de la propr'a'j nom'o'j. Ekzempl'e mi pov'as sci'ig'i vi'n, ke por ir'i al la Kongres'o, mi for'ir'is de la ĉef'urb'o de 44.362, ir'is al la ĉef'urb'o de 44.361 kaj tie uz'is la vagon'ar'o'n al ĉef'urb'o de 43.12. Dum la vojaĝ'o, mi tra'pas'is la land'o'j'n 493 kaj 43. De la ĉef'urb'o de 43.12, mi rekt'e ir'is al la kongres'urb'o, ĉef'urb'o de 43.74 en la land'o 43.6. Ĉiu'j popol'o'j sam'e el'parol'as ĉi tiu'j'n geografi'a'j'n nom'o'j'n. Ceter'e, se vi dezir'as mend'i la libr'o'n de vi'a libr'ist'o, vi nur bezon'os don'i al li tiu'n sci'ig'o'n: 412 (058) (∞) «1912» 12. Li tuj kompren'os.

La Prezid'ant'o propon'as, ke pro la Esperant'ist'o'j, kiu'j dezir'as for'vetur'i morgaŭ tuj post la kun'sid'o, oni fiks'u la komenc'o'n de la kun'ven'o je la tri'a anstataŭ la tri'a kaj du'on'o.

Je la sep'a kaj du'on'o, mi sid'is en la Nov'a Teatr'o en mi'a vest'o de muzik'a kritik'ist'o. Jes, de muzik'a kritik'ist'o. Vi rid'eg'as, sinjor'in'o? des pli bon'e, ĉar oni vid'as vi'a'n bel'et'a'n lang'et'o'n; vi rid'eg'as, sinjor'o? des pli mal'bon'e, ĉar oni vid'as vi'a'n mal'bel'eg'a'n lang'eg'o'n. Kial mi ne est'us muzik'a kritik'ist'o? Tial ke mi neni'o'n sci'as pri muzik'o? Bel'a afer'o! Mi leg'is la muzik'a'n termin'ar'o'n de S-ro de Ménil. Est'as sufiĉ'e.

Mi hav'as en man'o mi'a'n aŭd'ig'a'n korn'o'n. (En Franc'uj'o, mi est'as surd'a kiel pot'o, en Angl'uj'o kiel fost'o, en Ital'uj'o kiel kloŝ'o, en Hungar'uj'o kiel paf'il'eg'o, en Pol'uj'o... mi ne sci'as.)

Iom post iom la salon'o plen'iĝ'as. Ĉi tiu vesper'o dev'as est'i epok'far'ant'a en la histori'o de Esperant'o. «Halka» est'os la unu'a esperant'a oper'o kaj Moniuszko la unu'a kompon'ist'o, kies verk'o ricev'os esperant'a'n mask'o'n. Ĉu tiu privat'a entrepren'o de la direktor'o de Krakova teatr'o sukces'os? Respond'os la teatr'a kas'ist'o. Ŝajn'is al mi, ke la aŭskult'ant'ar'o kvankam ne tiel grand'a, kiel ĉe «Mazep'a», est'is tamen sufiĉ'e grav'a. Mi dev'as al'don'i, ke du pag'a'j prezent'ad'o'j dum unu kongres'o, est'as ŝarĝ'o iom pez'a por la mon'uj'o de mult'a'j el la kongres'an'o'j. Tamen la nun'a entrepren'o est'as interes'a kaj sub'ten'ind'a.

Sed la orkestr'o ir'as al si'a lok'o, la ĉef'o lev'as la baston'o'n, «Halka» komenc'iĝ'as. (Ver'e la muzik'ist'o'j est'as strang'a'j person'o'j, ili labor'as nur, kiam ili'n minac'as baston'o.)

La libr'et'o de «Halka», kiel la plej mult'o el la libr'et'o'j de oper'o'j, est'as tre simpl'a kaj est'as en'ten'at'a en unu lini'o: Halka, kamp'ar'an'in'o, for'las'it'a de si'a am'ant'o, kiu edz'iĝ'as kun riĉ'a fraŭl'in'o, si'n ĵet'as en river'o'n.

Post la prezent'ad'o, la talent'a traduk'int'o, ni'a sen'lac'a poet'o Grabowski, ven'is sur la scen'ej'o'n por dank'i la ge'kant'ist'o'j'n de la unu'a esperant'a oper'o. Sen'nombr'a'j ovaci'o'j kaj bru'eg'a'j aplaŭd'o'j rekompenc'is sam'temp'e traduk'int'o'n kaj aktor'o'j'n por ili'a kuraĝ'a prov'o.

Sabat'o'n, la 17. de Aŭgust'o.

La nov'a Esperant'ist'o Zamenhof pet'as la parol'o'n kaj sur'ir'as la estrad'o'n. Li anonc'as, ke li ĵus leg'is pri la mort'o de Abat'o Schleyer. Jam la pas'int'a'n jar'o'n la fam'o pri li'a mort'o dis'vast'iĝ'is en Antverpeno, sed feliĉ'e est'is mal'ver'a. Hodiaŭ oni ne pov'as dub'i pri la sci'ig'o. Kelk'a'foj'e en la pas'int'a'j kongres'o'j li parol'is pri la grav'ec'o de la verk'o far'it'a de ĉi tiu pionir'o de lingv'o inter'naci'a.

Li propon'as al la ĉe'est'ant'ar'o honor'i li'a'n memor'o'n per lev'iĝ'o de la seĝ'o'j. (Ĉiu'j lev'iĝ'as.)

S-ro Pazelt en nom'o de la german-bohem'a Esperant'ist'a Lig'o ofer'as al D-ro Zamenhof bel'a'n album'o'n, kiel memor'aĵ'o'n de la Jubile'o. Li al'don'as dezir'o'j'n de viv'o kaj feliĉ'o.

S-ro Lévy (blind'ul'o) parol'as pri esperant'a mov'ad'o inter blind'ul'o'j. Li esprim'as la dank'em'o'n de ĉiu'j si'a'j blind'a'j ge'frat'o'j por la si'n'don'em'a'j person'o'j, kiu'j penetr'ig'is Esperant'o'n en la blind'ul'a'n mond'o'n. Ili far'is mult'e'kost'a'n donac'o'n. Li memor'ig'as la nom'o'j'n de F-in'o Zabilon d’Her (S-in'o Ranfaing), Profesor'o Cart, k. t. p. Li dezir'as prezent'i al la naŭ'a Kongres'o raport'o'n pri la du jen'a'j punkt'o'j:

La blind'ul'o'j est'as dis'a'j en ĉiu'j urb'o'j de si'a'j land'o'j, en ĉiu'j land'o'j de l’ mond'o; Esperant'o est'as ver'a lig'il'o inter ĉiu'j loĝ'ant'o'j de la blind'ul'a mond'o.

Ĝis nun nur privat'a'j person'o'j star'ig'is special'a'n fak'o'n por la blind'ul'o'j. Profesor'o Cart fond'is Esperant'a Lig'il'o, kio est'is grand'a help'o far'it'a al ĝi'a'j uz'ant'o'j. (Aplaŭd'o'j). Sed la publik'ig'o de gazet'o kaj libr'o'j por blind'ul'o'j est'as pez'a ŝarĝ'o. Malgraŭ si'a bon'vol'o, la sub'ten'ant'o'j hav'as ali'a'j'n grav'a'j'n okup'o'j'n kaj ne pov'as ĉiam privat'e daŭr'ig'i si'a'n verk'o'n. Ebl'e oni pov'os oficial'e help'i al ili, ekzempl'e per kre'ad'o de Centr'a Bibliotek'o por la blind'ul'o'j.

S-ro Bel'mont parol'as pri Abat'o Schleyer. Li re'memor'ig'as, ke ĉi tiu vir'o far'is tre grav'a'n verk'o'n en la kamp'o de lingv'o inter'naci'a. Li est'is ver'a amik'o de la hom'ar'o.

La orator'o propon'as send'i al la urb'estr'ar'o de Konstanz funebr'a'n telegram'o'n. (Akcept'it'a de la Kongres'o.)

S-ro Ernst anonc'as Esperant'a'n semajn'o'n, kiu okaz'os en Gent'o dum la tie'a ekspozici'o.

S-ro Bourlet al'don'as, ke la ekspozici'a estr'ar'o de Gent'o voĉ'don'is grav'a'n mon'help'o'n por la Esperant'a semajn'o.

S-ro Devjatnin, kiu, nov'a Homero, ven'is pied'e el Par'is, trans'don'as la salut'o'j'n de la Esperant'ist'a'j grup'o'j vizit'it'a'j dum li'a vojaĝ'o.

S-ro Salomea Pattowa salut'as la Kongres'o'n en la nom'o de la Krakovaninoj kaj de la Pacifistinoj.

S-ro Kandt dank'as la ĉi tie'a'n Komerc'a'n Ĉambr'o'n. Li pet'as, ke Esperant'o est'u reprezent'at'a de Varsovia sam'ide'an'o en la Kongres'o de la Komerc'ist'o'j okaz'ont'a en Boston'o kaj parol'as pri ĝeneral'a organiz'ad'o de la komerc'ist'o'j.

S-ro Nedoŝivin dir'as, ke oni ne dev'as forges'i la ne'ĉe'est'ant'o'j'n, el kiu'j konsist'as la plej grand'a part'o de la Esperant'ist'ar'o. Li invit'as ĉiu'j'n kongres'an'o'j'n vojaĝ'i tra Rus'uj'o. (S-ro Nedoviŝin forges'int'e al'port'i pasport'o'n por vi'a humil'a serv'ant'o, ĉi tiu ne pov'is akcept'i la afabl'a'n invit'o'n.)

S-ro Schmidt avert'as la Esperant'ist'o'j'n, ke ili ne al'iĝ'u al la Mond'lingv'a Ofic'ej'o en Berno, kiu hav'as nur ŝajn'a'n neŭtral'ec'o'n, sed est'as efektiv'e Id'ist'a entrepren'o, pri kies sukces'o dub'as la prezid'ant'o mem.

S-ro Behrendt parol'as pri la en'konduk'o de Esperant'o ĉe la poŝt'ist'o'j kaj pet'as adres'o'j'n de poŝt'ofic'ist'o'j.

S-ro Pazelt atent'ig'as pri gvid'libr'o de Franzensbad kaj la tie okaz'ont'a post'kongres'o, dum kiu oni pov'os si'n ban'i sen'pag'e.

S-ro Mudie dir'as, ke oni ne fonograf'is la voĉ'o'n de ni'a Majstr'o dum ĉi tiu Kongres'o; li opini'as, ke oni dev'as tuj ripar'i ĉi tiu'n mank'o'n.

La Prezid'ant'o ĝoj'as, ĉar dum la tut'a semajn'o reg'is inter ni simpati'o frat'a. Kred'ebl'e en est'ont'ec'o:

sed atend'ant'e la Esperant'ist'o'j mem dev'as komenc'i ĉi tiu'n rond'o'n. Li pens'as, ke de nun ĉes'os ĉiu'j diskut'o'j. Li dank'as al ĉiu'j, kiu'j help'is al la Kongres'o: urb'estr'ar'o, reg'ist'ar'o, loĝ'ant'o'j de Krakovo.

S-ro Glück (el Wien) laŭd'as la aranĝ'o'n de l’ Kongres'o; ĝi est'is la kongres'o de l’ am'o, de la pac'o kaj de la konkord'o; ĝi hav'is kiel deviz'o'n: unu'ec'o kun ord'o. Ni memor'u, ke la du'a part'o de l’ Fundament'o est'as la sankt'a konkord'o. En la histori'o de Esperant'o la nom'o Krakovo est'os en'skrib'it'a per or'a'j liter'o'j. Li ofer'as al la Lok'a Komitat'o album'o'n sub'skrib'it'a'n de ĉiu'j kongres'an'o'j kaj atest'ant'a'n pri ili'a dank'ad'o pro la aranĝ'o de tiel grandioz'a kaj sukces'plen'a manifest'ad'o.

Napoleono... pardon'u! S-ro Rosenstock pet'as la parol'o'n mez'e de varm'eg'a ovaci'o. Li dir'as, ke hieraŭ sur la nigr'a tabul'o oni afiŝ'is, ke est'as promes'it'e, rekompenc'i tiu'n, kiu re'trov'os la perd'it'a'n voĉ'o'n de S-ro Rosenstock. Li merit'as la rekompenc'o'n, ĉar li mem re'trov'is la voĉ'o'n. Li estim'os si'n alt'e re'pag'at'a por si'a'j klopod'o'j, se ĉiu'j kongres'an'o'j for'ir'as kun bon'a re'memor'o de Pol'uj'o. Pol'o'j est'is ĉiam gast'am'a'j al fremd'ul'o'j; kiom pli ili dev'as est'i gast'am'a'j, kiam ĉi tiu'j fremd'ul'o'j est'as tia'j nur per la nom'o, kiam ili est'as Esperant'ist'o'j, kiu'j ĉie est'as en si'a land'o. Ĉu en ĉi tiu direkt'o la Pol'o'j far'is si'a'n dev'o'n? Al tio respond'os la kongres'an'ar'o.

S-ro Mudie dank'as S-ro'n Mikołajski pro la lert'a konduk'ad'o de l’ Kongres'o kaj gratul'as la Lok'a'n Komitat'o'n pro la bon'a organiz'ad'o de l’ Kongres'o.

S-ro Kronenberg dir'as, ke Esperant'ist'o est'as ĉiu hom'o kiu uz'as Esperant'o'n, sed Esperant'ist'o est'as ankaŭ tiu, kiu propagand'as la intern'a'n ide'o'n, kiu ni'n unu'ig'as.

Oni dev'as propagand'i ĉie kaj ĉiam kaj precip'e inter la jun'ul'ar'o; kiu hav'as la jun'ul'ar'o'n hav'as la est'ont'ec'o'n. Viv'u la Esperant'ism'o inter la Esperant'ist'o'j.

(Ĉiu'j lev'iĝ'as kaj laŭ la kutim'o, oni kant'as ni'a'n esperant'a'n himn'o'n.)

D-ro Zamenhof dezir'as al ĉiu'j kongres'an'o'j bon'a'n re'ir'a'n vojaĝ'o'n al si'a hejm'o. Li dir'as, ke ni en'ir'as du'a'n period'o'n de ni'a mov'ad'o; li est'as cert'a, ke de nun ĉiu mal'pac'o mal'aper'os el ni'a tend'ar'o kaj ke ni ir'os trankvil'e ni'a'n voj'o'n.

En la vestibl'o bru'as por la last'a foj'o la tut'a kongres'an'ar'o. Oni adiaŭ'as, oni man'prem'as, kaj ĉiu'flank'e re'son'as la kri'o'j: «Ĝis la re'vid'o! ĝis la re'vid'o en Ge'nov'a!» Kaj tuj post'e okaz'as strang'a fenomen'o. Kiel se fe'in'o tuŝ'us la kongres'ej'o'n per si'a baston'o, Esperant'ist'o'j mal'aper'as el Krakovo. Unu'j tuj for'ir'as al Budapest, kie komenc'iĝ'os la dimanĉ'o'n mem Katolik'a Esperant'ist'a Kongres'o; ali'a'j prepar'as si'a'n valiz'o'n por for'ir'i morgaŭ fru'maten'e al Zakopane, en kiu okaz'os tri'tag'a ekskurs'o. Kaj nur rest'as en la urb'o la esperant'a'j flag'o'j kaj la esperant'a'j afiŝ'o'j, kiel post'sign'o'j de ni'a tra'pas'o. Sed ne sol'e material'a'j'n post'sign'o'j'n las'os en Krakovo la Esperant'a Kongres'o, la ĵet'it'a'j sem'o'j frukt'iĝ'os kaj la bon'a'j Krakovaj ĝarden'ist'o'j, kiu'j sci'is kre'i la «Plantaciojn», ankaŭ sci'os kresk'ig'i Esperant'a'n arb'o'n branĉ'o'riĉ'a'n kaj frukt'o'don'a'n.

Apud Krakovo star'as art'e'far'it'a mont'et'o konstru'it'a de la Krakov'an'o'j por honor'i la memor'o'n de Kościuszko, la hero'o'n de Pol'a sen'de'pend'ec'o. Oni rakont'as, ke ĉiu'j loĝ'ant'o'j, riĉ'a'j aŭ mal'riĉ'a'j, potenc'a'j aŭ humil'a'j, konsider'is kiel honor'o'n labor'i por ĉi tiu konstru'ad'o. Student'o'j man'um'is ŝovel'il'o'j'n kaj profesor'o'j puŝ'is radportilojn. Eĉ la plej nobel'a'j sinjor'in'o'j, la plej jun'a'j infan'o'j al'port'is si'a'n pec'o'n da ter'o, simbol'o'n de am'o kaj si'n'don'o al la komun'a patr'uj'o.

Simil'a'j al ĉi tiu'j Pol'a'j patriot'o'j, ni, Esperant'ist'o'j, al'port'u ĉiu'j ni'a'n pec'o'n da ter'o al la konstru'aĵ'o, kiu'n ni pen'as star'ig'i por la est'ont'a progres'o de la hom'ar'o. Ĉiu'j, riĉ'a'j aŭ mal'riĉ'a'j, potenc'a'j aŭ humil'a'j, mal'jun'a'j aŭ jun'a'j, vir'in'o'j kaj infan'o'j, ni labor'u laŭ ni'a pov'o, laŭ ni'a'j fort'o'j. Tia est'as la instru'ad'o, kiu'n kun'port'os el Krakovo tiu'j, kiu'j hav'is la honor'o'n re'son'ig'i Esperant'o'n, viv'ant'a'n lingv'o'n en viv'ant'a Pol'uj'o.

Pied'not'o'j

[1] Ni'a raport'ant'o ver'e iom tro'grand'ig'as. Ĝis nun nur la unu'a'n etaĝ'o'n ni konstru'is, sed se ni'a'j amik'o'j varb'os al ni mult'eg'a'j'n abon'ant'o'j'n, ni pen'os konstru'i la ceter'a'j'n antaŭ la Pariza Kongres'o en 1914. (N. d. l. R.)

[2] Ne lig'it'a'j, ho ne! Ĉiu'j'n manuskript'o'j'n zorg'e tra'leg'as la Redakci'o kaj klas'ig'as. (N. d. l. R.)

[3] Sin'o = brust'o.

[4] En kuir'ej'o oni oft'e pret'ig'as bon'eg'a'j'n saŭc'o'j'n por en'volv'i la dub'a'j'n manĝ'aĵ'o'j'n.

[5] Ankaŭ ĝi pov'as far'i grav'a'n serv'o'n publik'ig'ant'e la nom'o'j'n kaj kongres'a'j'n adres'o'j'n de la kongres'an'o'j al'ven'int'a'j dum la tag'o. En Krakova Kongres'o oni publik'ig'is neniu'n list'o'n de kongres'an'o'j, kaj tio est'is grav'a mank'o kaj ĝen'o, pri kiu plend'is mult'a'j kongres'an'o'j.

[6] Efektiv'e, por la Inaŭguraci'a kun'sid'o la salon'o est'is superplenega kaj est'is kongres'an'o'j eĉ en la vestibl'o. Ĉu tio okaz'is, tial ke la salon'o est'is tro mal'grand'a, aŭ tial ke la ĉe'est'ant'ar'o est'is tro grand'a? Mi las'as la solv'o'n de ĉi tiu enigm'o al S-ro P. de Lengyel.

[7] Jen difin'it'a tekst'o:

1) ke la demand'o pri ĝeneral'a organiz'aĵ'o est'u prokrast'it'a;

2) ke koncern'e la demand'o'n pri unu'iĝ'o de naci'a'j societ'o'j, la kongres'o opini'as, ke tiu de'pend'as de la societ'o'j mem, kaj sekv'e decid'as ne diskut'i ĝi'n, sed nur rekomend'as, ke la dir'it'a'j societ'o'j stud'u la oficial'a'j'n raport'o'j'n kaj far'u ĉio'n ebl'a'n por inter'konsil'iĝ'i kaj tiel pli bon'e antaŭ'e'n'puŝ'i ni'a'n propagand'o'n tra la tut'a mond'o.

[8] Kred'ebl'e li neni'o'n ofer'os, ĉar li mort'is en la jar'o 1849. (N. d. l. R.)

[9] Ne est'as grand'a merit'o, ĉar la raport'int'o est'as, laŭ si'a dir'o, naŭdekkvinjara. (N. d. l. R.)

[10] T. e. la Sankt'a Virg'ul'in'o.

[11] La forges'it'a'j kostum'o'j est'as en'ten'at'a'j en k. t. p.

[12] Oni leg'is en unu'a numer'o de Kongres'a Bulten'o:

«Oni sci'ig'as ni'n el Messina, ke vulkan'o Strombol'i est'as tre aktiv'a. El krater'o el'iĝ'as dens'a fum'o kaj grand'a'j mas'o'j da laf'o. Oni aŭd'as sub'ter'a'n bru'eg'o'n.»

[13] Kred'ebl'e li konfuz'is Esperant'o kaj Esperant'ism'o.

[14] Ni ne pres'ig'os la dek'paĝ'a'n muzik'a'n recenz'o'n de ni'a surd'a recenz'ist'o, recenz'o'n tut'e sen'valor'a'n. Abon'ant'o'j, kiu'j tamen interes'iĝ'as je ĉi-tiu fantazi'aĵ'o, ĝi'n trov'os en la paper'korb'o de la ĉef'redaktor'o de L. I., 33, strat'o Lacépède, Parizo. (N. d. l. R.)

Oficial'a Protokol'ar'o de la unu'a Kongres'o, en Boulogne	»	30
Raport'o pri la unu'a Kongres'o de Esperant'o (el'vend'it'a)
Raport'o pri la du'a Kongres'o de Esperant'o (nur kelk'a'j ekzempler'o'j est'as vend'ebl'a'j)	»	75
Raport'o pri la tri'a Kongres'o de Esperant'o	»	75
Raport'o pri la kvar'a Kongres'o de Esperant'o	»	75
Raport'o pri la kvin'a Kongres'o de Esperant'o	»	75
Raport'o pri la ses'a Kongres'o de Esperant'o	»	75
Raport'o pri la sep'a Kongres'o de Esperant'o	»	75
Raport'o pri la ok'a Kongres'o de Esperant'o	1	»

10 ekzempler'o'j	sen ing'o,	afrank'it'e	Fr.	9.50
10 ekzempler'o'j	kun ing'o,	»	»	11.50
25 ekzempler'o'j	sen ing'o,	»	»	22.50
25 ekzempler'o'j	kun ing'o,	»	»	27.50
50 ekzempler'o'j	sen ing'o,	»	»	43.—
50 ekzempler'o'j	kun ing'o,	»	»	51.50
100 ekzempler'o'j	sen ing'o,	»	»	84.—
100 ekzempler'o'j	kun ing'o,	»	»	100.—

Raport'o Pri La Ok'a Kongres'o De Esperant'ist'o'j