La Last'a'j Tag'o'j
de
Dro L. L. Zamenhof

En'konduk'o.

Last'a'j tag'o'j de ni'a Majstr'o for'pas'is en temp'o de plej grand'a tragedi'o de l’ hom'ar'o. Mond'o okup'at'a pri la sensaci'o'j de l’ milit'eg'o preskaŭ neni'o'n aŭd'is pri la last'a batal'o de l’ modest'a Varsovia okul'kurac'ist'o. Kaj ja tiam for'las'is la ter'o'n unu el la plej grand'a'j hom'o'j, kiu'j'n ĝi iam nask'is,—unu el tiu'j, kies korp'o est'as mort'em'a sed kies spirit'o ne pov'as mort'i.

Ĝust'e en tiu ĉi moment'o, kiam de'nov'e mil'o'j da sam'ide'an'o'j el ĉiu'j angul'o'j de l’ mond'o al'rapid'as por solen'i en la kor'o de Eŭrop'o, en la ĉef'urb'o de ĉeĥ'o'slovak'a respublik'o si'a'n nun'jar'a'n Mond'kongres'o'n, ĝust'e nun evident'iĝ'as klar'e, ke la spirit'o de ni'a kar'a Majstr'o reg'as inter ni viv'a kaj vigl'a. Zorg'u ni, ke tiu spirit'o inter ni rest'u por etern'e!

La verk'et'o, kiu'n ni prezent'as al la tut'mond'a esperant'ist'ar'o kaj precip'e al la part'o'pren'ant'o'j de la Prah'a Kongres'o, est'as modest'a pri'skrib'o pri la last'a'j tag'o'j de ni'a kar'a Majstr'o, tag'o'j de sufer'o kaj turment'o'j, pri li'a sen'viv'iĝ'o kaj en'ter'ig'o dum plor'plen'a, pluv'a tag'o. La artikol'o (si'a'temp'e aper'int'a en „Germ. Esperant'ist'o“) est'as afabl'e dispon'ig'it'a de s-an'o Wüster; s-an'o'j Bel'mont kaj Hiller konsent'is pri re'pres'o de si'a'j poem'o'j. La al'don'it'a'j ilustr'aĵ'o'j est'as far'it'a'j laŭ original'a'j fotograf'aĵ'o'j, kiu'j bedaŭr'ind'e—pro la mal'bon'a veter'o dum la en'ter'ig'o—ne est'as tre klar'a'j sed tamen reprezent'as valor'a'n memor'aĵ'o'n pri la histori'a ceremoni'o.

Ni esper'as, ke ĉi tiu verk'et'o trov'os la aprob'o'n de la tut'mond'a'j sam'ide'an'o'j kaj instig'os ili'n je riĉ'a donac'ad'o al la fond'o star'ig'it'a por konstru'i monument'o'n sur la tomb'o de la Majstr'o, dum iu est'ont'a universal'a kongres'o aŭ pilgrim'ad'o al Varsovio.

Varsovio kaj Kolonj'o, juli'o 1921.

La El'don'ant'o'j.

D-ro L. L. Zamenhof.

En'ter'ig'o de la Majstr'o.

De Le'o Bel'mont.

Funebr'a procesi'o sur strat'o Teatralna.

La last'a'j tag'o'j de l’ Majstr'o kaj la funebr'a ceremoni'o.

Ĉiu'tag'e la elektr'a faden'o al'port'as sci'ig'o'j'n, sub kies pez'o fend'iĝ'as kor'o, ĉe kies ek'son'o sen'larm'e rigid'iĝ'as okul'o'j. Tamen subit'e inter mil'o'j kaj mil'o'j ek'ĵet'iĝ'is la eĥ'o de voĉ'o, kiu por la unu'a moment'o sen'konsci'ig'e fal'ig'is la kurten'o'n de la mond'teatr'o. Kiam ĝi re'lev'iĝ'is, en la unu'a plan'o por ili flam'is la fajr'o de akr'a perd'o'konsci'o, bon'odor'is la incens'o de melankoli'a re'memor'o; en la fon'o nur kontrast'is profan'a'j buĉ'ad'o kaj ruin'iĝ'o. Tragedi'o for'puŝ'is tragedi'o'n.—Ankoraŭ nun en ni'a'j kor'o'j brul'as la ard'a dolor'o, ke efektiv'iĝ'is la ne'imag'ebl'aĵ'o, ke est'ont'a'j kongres'o'j ne plu vid'os la model'a'n bild'o'n de konfid'ig'a'j egal'pez'o kaj kviet'o, ne plu aŭd'os la parol'o'j'n de mild'o kaj hom'am'o: ke ni'a Majstr'o for'ir'is, ĝu'i la merit'it'a'n ripoz'o'n.

Nur elekt'it'o'j pro la nun'a'j cirkonstanc'o'j est'is destin'it'a'j, en korp'a ĉe'est'o adiaŭ'i ni'a'n gvid'int'o'n, sed ĉiu el ni, oni pov'as supoz'i, spirit'e al d-ro Zamenhof facil'ig'is la last'a'j'n hor'o'j'n kaj akompan'is li'a'n ĉerk'o'n, kaj la bat'ad'o de l’ kor'o ne far'is la mal'plej emoci'a'n funebr'a'n parol'ad'o'n. Pli konform'a al la modest'a kaj labor'o'plen'a viv'o de la geni'ul'o ili ne pov'is imag'i ĝi'a'n fin'o'n, ol la real'ec'o ĝi'n est'ig'is.

Port'ad'o de l’ ĉerk'o sur la tomb'ej'o.

Est'as kon'at'e, ke Edmond Privat, kiu en la fin'o de 1916 vizit'is en Varsovio la kre'int'o'n de Esperant'o, vid'ant'e li'a'n mal'san'a'n aspekt'o'n, baldaŭ for'las'is li'n kaj al la tut'mond'a esperant'ist'ar'o far'is la medit'ig'a'n propon'o'n, la sekv'ont'a'n kongres'o'n aranĝ'i en la ĉef'urb'o de Pol'uj'o, por evit'ig'i al d-ro Zamenhof long'a'n vojaĝ'o'n. Jam pli fru'e tra'vojaĝ'int'o'j rakont'is pri mal'bon'a fart'o de la Majstr'o. Ĉar „... li'a kor'mal'san'o komenc'is dis'volv'iĝ'i tuj post la eksplod'o de la milit'o“, d-ro Leon'o Zamenhof skrib'as. „La atak'o'j de la brust'a angin'o, komenc'e mal'oft'a'j, en la monat'o maj'o de la pas'int'a jar'o far'iĝ'is tiel oft'a'j, ke ili tut'e mal'ebl'ig'is al li ne nur meti'a'j'n okup'o'j'n, sed ankaŭ li'a'n plej am'at'a'n labor'o'n por Esperant'o. Tiu'j atak'o'j oft'e aper'ad'is, kelk'foj'e tag'e kaj nokt'e for'pelad'is de li kviet'a'n dorm'o'n.

„La dolor'ig'a stat'o de li'a san'o mal'ĝoj'ig'e influ'is li'a'n psik'o'n. Ĉiam egal'anim'a, kviet'a, la mort'int'o en la last'a temp'o pro dev'ig'a sen'labor'ec'o est'is tre nerv'ekscit'it'a. De oktobr'o ĝis februar'o d-ro Z. si'n sent'is relativ'e pli bon'e, kvankam la atak'o'j ne for'las'is li'n tut'e, aper'ant'e nun pli mal'oft'e kaj mal'pli dolor'ig'e.

„En tiu pli hel'a inter'temp'o de li'a mal'san'o la mort'int'o re'gajn'ad'is esper'o'n por nov'a labor'o kaj rev'is pri la progres'o de si'a'j ide'o'j post la milit'o.... En tiu temp'o li ek'hav'is la ide'o'n, verk'i ampleks'a'n Esperant'a'n vort'ar'o'n. Esperant'e, ke li pov'os pren'i sur si'n tiu'n grand'a'n labor'o'n, li kelk'foj'e pri tiu tem'o korespond'is kun s-in'o M. Hankel en Dresden. La last'a leter'o, kiu dev'is est'i send'at'a al s-in'o H., ne fin'it'a rest'is inter la for'las'it'a'j de li manuskript'o'j.

„D-ro L. L. Zamenhof jam dum la milit'o fin'is la traduk'o'n de la Bibli'o,[1] kies unu'a part'o est'as jam pres'it'a en Angl'uj'o. Ĉiam al'kutim'ig'it'a al labor'o, la mort'int'o ankaŭ dum la mal'san'ec'o en hor'o'j liber'a'j de sufer'o'j am'e si'n dediĉ'is al si'a'j kar'a'j pens'o'j pri Esperant'o kaj lig'it'a'j kun ĝi rev'o'j pri hom'frat'ec'o.

„Li'a edz'in'o, kiu en la last'a temp'o li'n tut'e ne for'las'ad'is, est'ant'e ĉiam apud'e de li, rakont'as, ke oft'e dum nokt'o, ne pov'ant'e dorm'i, li far'is diligent'e i'a'j'n not'o'j'n. Kaj kiam ŝi pet'is li'n, ne mal'kviet'ig'i si'a'n nokt'a'n ripoz'o'n, li respond'is, ke bon'a'j'n pens'o'j'n oni dev'as tuj not'i, ĉar ili facil'e pov'as est'i forges'it'a'j la sekv'ant'a'n tag'o'n!—“

La 1-an de april'o sam'ide'an'o major'o Neubarth, la haven'a komand'ant'o de Varsovio, last'foj'e parol'is kun la Majstr'o; li rakont'as, ke d-ro Zamenhof est'is ĝoj'ig'e freŝ'a kaj bon'humor'a, kaj li'a voĉ'o son'is preskaŭ klar'e, kontrast'e kun la obtuz'ec'o de la last'a'j jar'o'j. Li sent'is si'n tiom fort'a, ke seĝ'o'n por si'a edz'in'o li vol'is lev'i trans la tabl'o'n. Sinjor'o Neubarth for'ir'is kun la esper'o, ke la printemp'o al'port'os definitiv'a'n re'san'iĝ'o'n; jam la glaci'o mal'aper'is de la Vistul'o, kaj la ŝip'ir'ad'o re'komenc'iĝ'is. Vendred'o'n antaŭ Pask'o sinjor'o Neubarth en la tram'vetur'il'o renkont'is s-ro'n Grabowski kaj ek'sci'is, ke okaz'is subit'a re'serioz'iĝ'o en la fart'o de l’ mal'san'ul'o.

„Ŝajn'e“, Leon'o Zamenhof daŭr'ig'as, „la mal'bon'iĝ'o'n de li'a san'stat'o kaŭz'is la ne'atend'it'a ek'sci'o pri la mort'o de ni'a frat'o d-ro Aleksandro,[2] kiu'n li tre am'is, kaj kiu mort'is en Rus'uj'o la pas'int'a'n jar'o'n, est'ant'e milit'a kurac'ist'o en Rus'uj'o. En la last'a'j tag'o'j la mal'san'o de Ludovik'o Zamenhof akr'e mal'bon'iĝ'is. La kor'o lac'ig'it'a pro konstant'a'j atak'o'j jam ne pov'is normal'e plen'um'i si'a'n funkci'o'n; komenc'is aper'ad'i la sign'o'j de kor'a mal'fort'ec'o.“

Sam'ide'an'o Neubarth ĵaŭd'o'n, la 12-an, ne plu est'is al'las'at'a al la pacient'o. S-in'o Z. komunik'is al li, ke la kurac'ist'o'j mal'permes'is ĉi'a'n okup'o'n, eĉ pens'ad'o'n; tamen oni ankoraŭ ne for'las'is la esper'o'n.

„Tiu'j tag'o'j est'is ver'a turment'o por la mort'int'o. La lit'o, kiu'n li en la last'a temp'o for'las'ad'is nur tre mal'oft'e, kaj kiu kviet'ig'is li'a'j'n fizik'a'j'n turment'o'j'n, far'iĝ'is por li font'o de nov'a'j dolor'o'j. La stat'o de mal'fort'ig'it'a kor'o mal'ebl'ig'is al li rest'ad'o'n en kuŝ'a pozici'o. La vid'o de lit'o est'is por li de tiu temp'o turment'o'j de Tantal'o!.....

„Sed baldaŭ la sid'a pozici'o far'iĝ'is por li ankaŭ sufer'ig'a! En tiu'j turment'o'j de la last'a'j kelk'a'j tag'o'j la dorm'o aŭ ia ajn ripoz'o est'is por li tut'e ne'ebl'a.—

Parol'ad'o de s-ro d-ro S. Poznanski, predik'ant'o de l’ Varsovia Sinagog'o.

„Malgraŭ tiu'j grand'a'j fizik'a'j kaj psik'a'j dolor'o'j mi neniam aŭd'is de li i'a'n plend'o'n. Nur unu foj'o'n li esprim'is dezir'o'n, ke la mort'o, se ĝi est'as jam por li ne'evit'ebl'a, ven'u almenaŭ sen grand'a'j turment'o'j. Vid'ebl'e li supoz'is, ke li'n atend'as ankoraŭ pli grand'a'j sufer'o'j.

„La 14-an de april'o la stat'o de d-ro Z. rapid'e pli'bon'iĝ'is; la kor'o komenc'is labor'i pli fort'e, kaj mal'aper'is la sign'o'j de ĝi'a akr'a ne'sufiĉ'ec'o. La kurac'ist'o'j hav'is esper'o'n, ke ven'os pli'bon'iĝ'o.

„Tiel pens'is ankaŭ la mort'int'o la last'a'n tag'o'n malgraŭ grand'a sen'fort'iĝ'o. D-ro Ludovik'o est'is en tre bon'a humor'o. Li eĉ rakont'is al la ĉirkaŭ'ant'ar'o si'a'j'n anekdot'a'j'n sonĝ'o'j'n kaj far'is al si esper'o'n, ke post long'a inter'romp'o li pov'os la al'ven'ant'a'n nokt'o'n pas'ig'i oportun'e en si'a lit'o ...

„Je la 5-a hor'o vizit'is li'n li'a konstant'a kurac'ist'o kaj amik'o d-ro K. kaj konstat'is ĉe li efektiv'a'n pli'bon'iĝ'o'n. Post du'on'hor'a amik'a inter'parol'o, sent'ant'e si'n iom lac'a, mi'a frat'o pet'is la permes'o'n de d-ro K., iom ripoz'i sur divan'o.—

„Ĝi est'is li'a last'a mem'vol'a mov'o!

„Kiam li'a edz'in'o al'proksim'iĝ'is, por prepar'i al li oportun'a'n kuŝ'ej'o'n, ŝi jam trov'is si'a'n edz'o'n mal'viv'a! La mort'o al'ven'is subit'e kaj, kiel dezir'is la mort'int'o, sen turment'o'j.

„Li for'ir'is el ĉi tiu mond'o kun plej bon'a'j pens'o'j, tut'e ne sent'ant'e, ke li for'las'as ĝi'n por etern'e!“—

Lund'o'n, la 16-an de april'o, je la 3-a, la funebr'a procesi'o est'is for'las'ont'a la dom'o'n sankt'ig'it'a'n de la spirit'o loĝ'int'a en ĝi, de la viv'o kaj ag'ad'o de tut'hom'ar'a bon'far'ant'o.

Jam je la 2-a hor'o sur strat'o Królewska, apud la dom'o n-ro 41, komenc'is kolekt'iĝ'i mult'e da hom'o'j, por akompan'i la mort'int'o'n. Inter ili krom la membr'o'j de l’ famili'o la Varsovia esperant'ist'ar'o far'is al li la last'a'n honor'o'n; la ekster'land'a'j'n esperant'ist'o'j'n reprezent'is nur s-ro major'o Neubarth kaj ali'a german'a sam'ide'an'o. Ĉe la son'o de l’ tri'a hor'o la ĉerk'o est'is el'port'at'a kaj la ir'ant'ar'o ek'mov'iĝ'is; de strat'o al strat'o nov'a'j ar'o'j al'iĝ'is, ĝis la procesi'o post 1½ hor'o'j al'ven'is ĉe la tomb'ej'o. Tie atend'is s-ro kantor'o Sirsta kun si'a ĥor'o; kiam la funebr'a akompan'ant'ar'o halt'is, ili ek'son'ig'is religi'a'n kant'o'n.

Nun predik'ant'o de la Varsovia templ'o, d-ro fil. S. Poznanski, detal'e parol'is pri la viv'o de l’ funebr'at'o, ke d-ro Zamenhof kiel kurac'ist'o tut'e for'don'is si'n al zorg'ad'o pri la mal'riĉ'ul'o'j, kaj ke li akir'is grav'ec'o'n en la mond'o.

Post li la mult'jar'a amik'o de ni'a Majstr'o, Le'o Bel'mont, kelk'foj'e inter'romp'at'e de la afekci'o-esprim'o'j de l’ aŭskult'ant'o'j, per unu'hor'a pol'a parol'ad'o al la ĉe'est'ant'o'j el'montr'is la signif'o'n de la viv'o'verk'o de l’ for'ir'int'o kaj kiel la mond'o dank'is pro ĝi. Jen la Esperant'a traduk'o:

„Funebr'a'j aŭskult'ant'o'j!

Tra la mister'a pord'eg'o inter viv'o kaj mort'o hom'o eminent'a tra'ir'is, per paŝ'o'j sam'e mal'laŭt'a'j, kiel dum si'a tut'a viv'o, li tra'ir'is en sen'mort'ec'o'n!

Ĉar mort'is nur vir'o model'a, patr'o am'em'a, frat'o perfekt'a, amik'o el'kor'a, kurac'ist'o diligent'a kaj ofer'em'a, civit'an'o de nobl'o ekster'ordinar'a kaj hom'o mir'ind'e dolĉ'a—kaj nur li'a'n mort'em'a'n rest'aĵ'o'n ni, humil'iĝ'ant'e al la leĝ'o'j de l’ sen'kompat'a natur'o, re'don'as al ter'o'patr'in'o ...

Sed Ludovik'o Zamenhof, geni'a spirit'o, kre'int'o de verk'o am'e ĉirkaŭ'pren'ant'a ĉiu'j'n popol'o'j'n de l’ ter'o, profet'o gvid'ant'a ili'n sur la voj'o'n de frat'ec'o per la ebl'o de reciprok'a inter'kompren'iĝ'o—ne mort'is, ĉar li est'as sen'mort'a! La lim'o'j, ferm'it'a'j en la temp'o de la terur'a milit'o, ne permes'is al amas'a'j ar'o'j de li'a'j ador'ant'o'j kaj lern'ant'o'j, rapid'i el ĉiu'j land'lim'o'j kaj respekt'e klin'i la verd'a'j'n standard'o'j'n de Esperant'o ĉe la sankt'a ĉerk'o de l’ kar'a Majstr'o. Akompan'as li'n por li'a last'a vojaĝ'o nur mal'grand'a ar'et'o da hom'o'j. Ĉar laŭ fatal'a leĝ'o pez'ant'a sur ĉiu'j grand'a'j spirit'o'j, kiu'j labor'as por est'ont'a'j generaci'o'j kaj long'a'j cent'jar'o'j—la geni'a verk'o de Zamenhof ankoraŭ ne est'as kompren'at'a kaj taks'at'a de la hom'a soci'o laŭ si'a valor'o.

Sed ni ne mir'u pri tio ...

Ĉar ankaŭ ni el ĉi tiu funebr'a sekv'ant'ar'o, li'a'j lern'ant'o'j kaj ador'ant'o'j, ne kapabl'as hodiaŭ koncept'i la gigant'ec'o'n de li'a verk'o kaj ĝi'a'j frukt'o'port'a'j efik'o'j. Por tio la fantazi'o ne sufiĉ'as.

Kaj tial, dum mi parol'as ĉe li'a ĉerk'o pri tiu ĉi verk'o—sam'e sen'parol'a kiel elokvent'a—mi'n kapt'as, krom voĉ'o'n halt'ig'ant'a emoci'o ĉe la amik'a korp'o sen'viv'a, trem'o kaj sen'kuraĝ'ec'o ĉe la spirit'o de l’ Majstr'o ...

Parol'ad'o de s-ro inĝ. Anton'i Grabowski, prezid'ant'o de Pol'a Esperant'ist'a Societ'o.

Ĉar mi sci'as, ke mal'fort'a mi'a parol'o ne sufiĉ'os por la mal'facil'a task'o. Pri kio mi est'as parol'ont'a, ja est'as aĵ'o'j, pri kiu'j proklam'as la libr'o de Hiobo:

„Pro tio mi konfes'as, ke mi ne kompren'is, ĉar pli mir'ind'a'j est'as tiu'j afer'o'j, ol ke mi pov'as ili'n kompren'i kaj koncept'i.“

Ver'eg'e mir'ind'a'j!

Ja, tiu hom'o, kiu'n ni hodiaŭ tiel modest'e, tiel sen'bru'e en'ter'ig'as,—hom'o nask'it'a ie en mal'riĉ'a jud'a urb'o'part'o de Bialystok sur pol'a ter'o, kaŝ'iĝ'ant'a ie en strat'o Dzika (=„Sovaĝ'a“)—el tiu strat'o sur la ŝtup'o'j de l’ glor'o ven'is en la grand'a'j'n centr'o'j'n de Eŭrop'o kaj Amerik'o kaj spert'is monarĥ'a'j'n respekt'eg'aĵ'o'j'n de reprezent'ant'o'j de plej bril'a'j kultur'o'j kaj de entuziasm'ig'it'a'j amas'o'j de naŭ kongres'o'j!

Ornam'is li'n per la kruc'o de l’ Honor'a Legi'o la Franc'a Respublik'o kaj por li'a honor'o en Boulogne sur Mer son'is la Marseillaise! Per standard'o'j, por li'n akcept'e salut'i, ornam'iĝ'is la ĝoj'ig'it'a Ĝenevo.

Arme'a eskadron'o parad'e marŝ'is antaŭ li en la antikv'a Cambridge, kaj profesor'o'j de l’ angl'a Tri'unu'o-kolegi'o klin'is antaŭ li kun respekt'o la kap'o'j'n ĉe la en'ir'ej'o ...

La tut'a polic'an'ar'o en Dresdeno lern'is li'a'n lingv'o'n, por afabl'e serv'i al mil'o da gast'o'j, kiu'j rapid'is el ĉiu'j land'o'j, por rigard'i li'a'n vizaĝ'o'n, kvazaŭ ĉiel'ark'o'n, kaj aŭskult'i li'a'n mild'a'n voĉ'o'n.

Barcelono re'son'is de la entuziasm'a'j kri'o'j, aŭd'ig'ant'a'j sur la strat'o'j: „Viv'u Zamenhof! Viv'u Esperant'o!“[3]

Washington sent'is la tag'o'j'n de l’ kongres'o kvazaŭ grand'a'j'n fest'o'tag'o'j'n de la liber'a Amerik'o.

La student'o'j en Antverpeno mal'jung'is la ĉeval'o'j'n kaj en triumf'o tir'is la kaleŝ'o'n kun la hont'ig'it'a per la honor'o-sign'o'j, ĉiam modest'a Majstr'o.

La antikv'a Krakovo fier'e radi'is, salut'ant'e li'n, kaj ĝoj'is vid'ant'e, kiom'a amas'o da pilgrim'ant'o'j el mult'a'j popol'o'j sekv'is li'n, por vizit'i la monument'o'j'n de Vavet, por de'met'i flor'kron'o'j'n kaj verd'a'j'n standard'a'j'n ĉe la piedestal'o de la statu'o de Mickiewicz kaj sur la monument'a ŝton'o de Kosciuszko. Urb'a'j teatr'o'j por li'a honor'o kaj en li'a lingv'o don'is prezent'ad'o'j'n de „Halka“ kaj „Mazep'a“.... Kaj la salm'in'ej'o'j de Wieliczka, en'sorb'ant'e pli ol mil'o'n da gast'o'j-esperant'ist'o'j, est'is ilumin'at'a'j sam'e, kiel ili est'as ilumin'at'a'j, por akcept'i la imperi'estr'o'n aŭstria-hungar'a'n ...

Re'foj'e li'n honor'is la dank'em'a Helveti'o en Berno ...

Kaj pret'iĝ'ad'is, por respekt'eg'e li'n akcept'i dum la dek'a kongres'o, la ĉef'urb'o de l’ mond'o—Parizo, kiam eksplod'is la milit'o!

Strang'a est'as la sort'o de ĉi tiu hom'o—mir'ind'a glor'o—sed plej mir'ind'a est'as tamen li'a verk'o.

Ali'a'j hom'o'j grand'a'j, ĝu'ant'a'j mond'fam'o'n, posed'as la ard'a'n am'o'n de si'a'j sam'land'an'o'j kaj nur mal'ard'et'e bril'ant'a'n estim'o'n de fremd'a'j naci'o'j. Sed la ador'a estim'o por Zamenhof el'iĝ'ad'is per varm'eg'a flam'o de am'o ĉe ĉiu'j popol'o'j divers'lingv'a'j, inter kiu'j li aper'is. Tio est'as la ador'o de infan'o'j por patr'o,—am'o de disĉipl'o'j por majstr'o. Neni'u grand'a hom'o tiel sen'per'e, kiel li, renkont'is fil'o'j'n kaj fil'in'o'j'n de tiom da popol'o'j. Li est'is—parol'ant'e sen tro'ig'o—la plej am'at'a vir'o inter la popol'o'j de l’ tut'a mond'o de la nun'a epok'o. Ankaŭ li'a glor'o est'os ekster'ordinar'a: Ĉar mi klar'e, tra la nebul'o'j de l’ est'ont'ec'o vid'as la moment'o'n, kiam en ĉiu'j ĉef'urb'o'j de l’ mond'o star'os li'a'j monument'o'j!

Kaj tiu antaŭ'dir'o neniu'n mir'ig'os, kiu sci'as, ke Z. est'is la sol'a hom'o, kiu ĝis'viv'is monument'o'n en fremd'land'o! Ludovik'o Zamenhof hav'as bel'eg'a'n monument'o'n en Franzensbad.

Ne ĉi tie est'as la lok'o, nek nun la moment'o konven'a, ke mi pri'parol'u li'a'n verk'o'n.

Parol'ad'o de haven'a komand'ant'o sr-o major'o Neubarth en la nom'o de l’ ekster'land'a'j esperant'ist'o'j.

Sufiĉ'as dir'i, ke la lingv'o, kiu'n li kre'is, ating'is la lim'o'j'n de l’ Pacifik'a Ocean'o kaj de l’ Atlantik'o, ke ĝi al'bat'is la mur'o'j'n de Port Arthur kaj de Madrid, ke ĝi laŭt'e son'is en Bombay, Pekin kaj Jokoham'o, ke ĝi en'penetr'is la arb'ar'eg'o'j'n de Braz'ili'o, la mar'kol'o'j'n de Meksiko kaj la urb'o'j'n de Uson'o, ke ĝi ankaŭ ek'puŝ'is la sved'a'j'n fjord'o'j'n, la rok'o'j'n de Skot'land'o kaj la verd'a'j'n bord'o'j'n de Angl'uj'o, ke ĝi trans'ir'is trans la pint'o'j'n de l’ Alp'o'j kaj trans'salt'is la Mez'a'n Mar'o'n kaj trov'is fajr'uj'o'j'n ĉe la mar'bord'o'j de l’ nord'o kaj sud'o de Afrik'o—eĥ'e son'is el la predik'a'j katedr'o'j en la katolik'a'j preĝ'ej'o'j de Krakovo kaj trov'is kor'o'j'n per am'o bat'ant'a'j'n en ĉiu'j ter'part'o'j de ambaŭ du'on'glob'o'j de l’ mond'o.

Jen kial, dum mi pri'parol'as tiu'n verk'o'n, est'as permes'at'e por kompar'o util'ig'i nom'o'j'n, kies son'o la orel'o'j'n de profan'ul'o'j impres'os kvazaŭ kompar'a hiperbol'o ...

Matematik'ist'o Bourlet, vol'ant'e pri'skrib'i la verk'o'n de Zamenhof, la kre'int'o'n de Esperant'o nom'is Kopernik'o en filologi'o. Ĉar kiel la geni'o de Kopernik'o rekt'ig'is la komplik'it'a'j'n princip'o'j'n de l’ ptoleme'a sun'sistem'o, tiel Zamenhof redukt'is la mal'rekt'a'j'n fundament'o'j'n de l’ hom'a'j lingv'o'j al minimum'o. Li'a lingv'o est'as praktik'a mal'long'a filozofi'o de parol'o.

Permes'at'e est'as, kompar'i li'n ankaŭ kun Kolumb'o. Ĉar kiel Kolumb'o donac'int'a al la mal'nov'a mond'o tut'a'n mond'o'n nov'a'n—li mal'kovr'is al ni nov'a'n mond'o'n anim'a'n—Esperant'uj'o'n. Li plen'ig'is ĝi'n per loĝ'ant'ar'o el la tut'a mond'o, per civit'an'o'j, kiu'j malgraŭ la mal'sam'ec'o de l’ naci'o'j kaj religi'o'j si'n reciprok'e sent'is frat'o'j.

Kaj kontraŭ la iam'a dir'o de Akiba: „Neni'o sub la sun'o est'as nov'a“—li hav'is la rajt'o'n, dir'i en si'a himn'o:

„En la mond'o'n ven'is nov'a sent'o!“

Li ja don'is al ni nov'a'n sent'o'n de frat'iĝ'o per neŭtral'a, al ĉiu'j egal'a parol'o, sen ofend'o kontraŭ honor'o kaj am'o al la lingv'o patr'uj'a.

Li'a lingv'o—ne'vid'ebl'a lig'il'o de popol'o'j—anim'a ond'o elektr'a—est'as fakt'o.

Kaj la persist'a mal'kred'o je tiu real'aĵ'o flank'e de amas'o'j est'as nur pruv'o ne'refut'ebl'a pri la geni'ec'o de ĉi tiu hom'o, kiu en'korp'ig'is rev'o'j'n de jar'cent'o'j—post kiam plej instru'it'a'j scienc'ul'o'j deklar'is: „Jen problem'o ne solv'ebl'a!“—post kiam tiom da hom'o'j labor'ant'a'j super tiu task'o fin'is si'a'n viv'o'n en frenez'ul'ej'o.

Geni'a dev'is est'i hom'o, far'int'a, kio al grand'a amas'o ŝajn'is mirakl'o ...

Kaj efektiv'e! Ludovik'o Zamenhof plen'um'is mirakl'o'n.

Ĉar li'a'j respekt'ind'a'j man'o'j de'pren'is mal'ben'o'n, kiu—laŭ tragedi'a bel'a legend'o bibli'a—de la koler'a ĉiel'o est'is kiel pun'o met'at'a sur la hom'ar'o'n ...

En la Bibli'o ja est'as dir'it'e, ke en la temp'o, kiam la mal'humil'a hom'ar'o, unu lingv'o'n parol'ant'a, komenc'is konstru'i sur eben'aĵ'o Sennehar la tur'o'n babel'an, ating'ont'a'n ĝis la stel'o'j de l’ ĉiel'o—ke tiam la Etern'ul'o dir'is:

„Jen, Ni mal'supr'e'n ir'u kaj konfuz'u ili'a'n lingv'o'n, por ke unu ne kompren'u la ali'a'n.“

Kaj konfuz'is la Etern'ul'o ili'a'n lingv'o'n kaj dis'pel'is ili'n tra la tut'a vizaĝ'o de l’ ter'o, kaj ili ĉes'is konstru'i tiu'n tur'o'n.

Kial do, post kiam ruin'e dis'fal'is tia konstru'aĵ'o de milion'o'j, la Providenc'o post jar'cent'o'j permes'is al li sol'a, plen'um'i verk'o'n, kiu ŝajn'e est'is tiel kontraŭ'a al la Vol'o Ĉiel'a?

Ĉu ne pro tio, ke tiu'j konstru'int'o'j antaŭ jar'cent'o'j si'a'n verk'o'n far'is pro vant'a kaj rid'ind'a fier'eg'o, por per'fort'e konker'i la ĉiel'o'n (tio ja ne est'as permes'it'a al hom'o'j), dum li est'is la modest'o en'korp'ig'it'a kaj plej ver'e hom'o di'a ...

Modest'e kaj mal'laŭt'e, ne por si, sed por la mond'o, kies mal'pac'o li'n tiel fort'e dolor'is,—li entrepren'is tiom mal'facil'a'n labor'o'n. Li ĝi'n entrepren'is, ne por per'fort'e konker'i la ĉiel'o'n, sed por ven'ig'i la di'aĵ'o'n de l’ am'o kaj pac'o sur ĉi tiu'n per frat'mort'ig'a sang'o sur'verŝ'at'a'n ter'o'n.

Ĉar li rest'is fidel'a en si'a spirit'o al tio, kio est'is la plej alt'a en la gent'o, el kies sang'o li de'ven'is,—li est'is fidel'a al la rev'o'j kaj ideal'o'j de l’ profet'o Izajo, antaŭ'dir'int'a sep jar'cent'o'j'n antaŭ ni'a temp'kalkul'o, antaŭ la parol'o evangeli'a, la pac'o'n al hom'o'j kaj al popol'o'j de bon'vol'o.

La dir'o de Izajo: „Kaj ili trans'forĝ'os la glav'o'j'n en plug'tranĉ'il'o'j'n kaj lanc'o'j'n en falĉ'il'o'j'n, ne lev'os popol'o kontraŭ popol'o la glav'o'n, nek ili ekzerc'iĝ'os por milit'batal'o!“ lum'is al li kiel stel'o gvid'ant'a!

Varsoviaj sam'ide'an'o'j kun major'o Neubarth.

Li ferm'is la okul'o'j'n jam tro dolor'ant'a'j'n pro la vid'o al kruel'aĵ'o'j kaj detru'aĵ'o'j de l’ milit'o, kaj mal'laŭt'e li for'ir'is de ni, kiam li jam rajt'is for'ir'i—kiam la mond'o kun abomen'o mal'ferm'as la okul'o'j'n konstat'ant'e la sen'pens'ec'o'n de ĝeneral'a'j amas'o-buĉ'o'j kaj krim'o'j, kaj ĝi etend'as la sopir'ant'a'j'n man'o'j'n al saĝ'a pac'o sub la sign'o de l’ inter'frat'iĝ'o de liber'a'j kaj egal'rajt'a'j popol'o'j!

Mal'kompren'o tiu'n pur'a'n ideal'ism'o'n de Zamenhof nom'is kosmopolit'ism'o, forges'ant'e, ke li per kor'o kaj ag'o konfes'is, kio'n ali'a'j konfes'as nur per la buŝ'o kaj kio est'as la etern'a religi'o de l’ ideal'o.

Sed li est'is bon'a fil'o de la ter'o, sur kiu li nask'iĝ'is: ĉar ĝust'e en li'a anim'o per potenc'a eĥ'o plu'son'is la parol'o de ĝi'a plej grand'a bard'o Mickiewicz, kiu eĉ al mal'amik'o'j de si'a patr'uj'o en la mal'proksim'a nord'o kun si'a kolomb'e pur'a kor'o anonc'is la liber'a'n tag'iĝ'o'n, kaj kiu pri la ekzil'it'a popol'o ven'int'a el la orient'o ne parol'is ali'e ol: „Frat'o'j mi'a'j pli'mal'jun'a'j, Izrael'id'o'j“.

Sed ven'os moment'o—ven'os jam en la jar'o sekv'ont'a, kiam por Esperant'a kongres'o en Varsovio amas'e kun'ven'os deleg'it'ar'o'j el ĉiu'j mond'o'fin'o'j kaj pilgrim'os al tomb'ej'o mal'nov'testament'a, al la tomb'o de Ludovik'o Zamenhof en Pol'uj'o kaj klin'os antaŭ ĝi la verd'a'j'n standard'o'j'n de l’ esper'o—ven'os la moment'o, ke ĉi tiu urb'o, tiel inklin'a al sincer'a'j entuziasm'o'j, kaj post ĝi la tut'a land'o pol'a, mal'ferm'os la okul'o'j'n kaj kompren'os, kiom da glor'o-radi'o'j tiu grand'a fil'o donac'is al si'a hejm'land'o.

Kaj ne supoz'u, ke est'is facil'e, far'i, kio'n li plen'um'is: per la labor'o de unu hom'a viv'o don'i tut'a'n lingv'o'n, verk'o'n, per kiu ĝis nun ĉiam kolekt'e labor'is jar'cent'o'j kaj mult'e da generaci'o'j de popol'o.

Jen, kio'n li mem dir'is en si'a unu'a libr'et'o—en la kant'o „Mi'a pens'o“ skrib'it'a antaŭ tri'dek jar'o'j en lingv'o tiam ankoraŭ fremd'a al ĉiu'j mond'an'o'j:

Laŭ li'a reg'a ordon'o la mort'o li'n pren'is sen dolor'o—la kor'o halt'is en unu moment'o.... Sed ĝi ne tuj pren'is li'n—.... Ĝi permes'is antaŭ'e—por ni'a feliĉ'o, ke li ĝis'viv'u la triumf'o'n de si'a ide'o dum naŭ kongres'o'j—ke li vid'u la dis'flor'ad'o'n de la sem'it'a grajn'o, kiu'n li ĵet'is en la plug'a'n kamp'o'n de l’ mond'o per man'o de riĉ'ul'o—profet'o—ke li mort'u kun la esper'o, ke li'a pac'a verk'o neniam mort'os!

Por la profund'e mal'ĝoj'a vidv'in'o, kiel fidel'a kun'ul'in'o sub'ten'int'a li'n sur la dorn'a voj'o en labor'o por hom'ar'a bon'o,—est'u konsol'o jen'a'j vort'o'j de l’ kant'o de unu el la plej merit'a'j esperant'ist'o'j, Anton'i Grabowski, direkt'it'a'j al la Majstr'o:

Bel'eg'a ja est'is la parol'ad'o de Bel'mont, sincer'a la klopod'ad'o kaj la si'n'don'o de la Varsoviaj sam'ide'an'o'j, sed kiu feliĉ'ig'is part'o'n de l’ hom'ar'o, merit'as, for'las'ant'e la ter'o'n, pli bril'a'n, pli ind'ec'a'n adiaŭ'o'n—al ni, hom'o'j, ŝajn'as. Pli ind'ec'a'n? La sort'o vol'is montr'i, kiel mort'u eminent'a vir'o. La rekompenc'o, kiu'n hom'a fort'o ne pov'as don'i, li'n ating'os per li'a verk'o. Sed la sen'lim'a dolor'o, kiu singult'e el'ŝir'iĝ'is el la brust'o de l’ parol'ad'ant'o, ke larm'o'j halt'ig'is li'a'n voĉ'o'n, pli honor'as la memor'o'n de l’ sen'korp'ig'it'o, ol bru'a krak'o de salut'paf'o'j, ol orator'aĵ'o de pomp'a indiferent'a post'laŭd'o:

En Esperant'o last'foj'e adiaŭ'is si'a'n amik'o'n la sam'a,—est'as mir'ig'a destin'o de l’ direkt'ant'a ĉio'pov'o—kiu la unu'a salut'is li'n en li'a lingv'o, Anton'i Grabowski. Li dir'is:

En'tomb'ig'o de la ĉerk'o.

„Funebr'a'j aŭskult'ant'o'j, kar'a'j sam'ide'an'o'j!

Grand'a dolor'o tra'penetr'as ni'a'j'n kor'o'j'n; ni star'as ĉe la ĉerk'o de ni'a kar'a Majstr'o. For'ir'is en la regn'o'n de l’ etern'ec'o geni'ul'o, kies ven'o'n sur la ter'o'n atend'is jar'cent'o'j, kiu est'is kvazaŭ elekt'it'a de l’ Providenc'o, ke li fin'e solv'u la grav'a'n problem'o'n de lingv'o inter'naci'a, pri kiu antaŭ li mult'e da pens'ul'o'j rev'is kaj van'e labor'is.

Sed, parol'ant'e al vi, kar'a'j sam'ide'an'o'j, ĉu mi bezon'as prezent'i la grand'a'j'n merit'o'j'n de l’ mort'int'o rilat'e al la hom'ar'o kaj la patr'uj'o?

Ĉu mi bezon'as rakont'i al vi, kiel ni'a Majstr'o, ek'am'int'e si'a'n ide'o'n en la infan'ec'o, rest'is al ĝi fidel'a ĝis si'a last'a spir'o? Vi ja sci'as, kiom pez'a'j'n ofer'o'j'n li far'is por la efektiv'ig'o al si'a verk'o:

kiel li mem konfes'as en si'a unu'a kant'o. Vi sci'as, kiel ni'a Majstr'o long'e viv'is en mizer'o, met'ant'e ĉiu'j'n si'a'j'n moral'a'j'n kaj material'a'j'n rimed'o'j'n sur tiu'n altar'o'n. Nur mal'rapid'e matur'iĝ'is la frukt'o'j de li'a pen'ad'o. Fin'e li far'iĝ'is fam'a en la mond'o, cent'o'j da mil'o'j el'parol'is li'a'n nom'o'n kun plej grand'a'j am'o, respekt'o kaj admir'o; d-ro Zamenhof kvazaŭ reĝ'o est'is ador'at'a de si'a inter'spirit'a regn'o; sed malgraŭ ĉiu'j honor'o'j li ĉiam rest'is sam'e modest'a.

En'tomb'ig'o de la ĉerk'o.

Sed mi ne bezon'as pentr'i al vi la larm'e pur'a'n karakter'o'n de ni'a Majstr'o, vi kon'as ĝi'n, sam'e, kiel la grand'ec'o'n de li'a tut'hom'ar'a verk'o, sam'e, kiel ĉiu'n pli grav'a'n moment'o'n el li'a viv'o. Unu tia moment'o viv'e al mi prezent'iĝ'as en la nun'a funebr'a hor'o: Kun kor'tuŝ'o mi re'memor'ig'as al mi, kiel, antaŭ tri'dek jar'o'j, mi la unu'a'n foj'o'n salut'is ni'a'n Majstr'o'n en la lingv'o inter'naci'a: tiam okaz'is la unu'a inter'parol'o Esperant'a. Ĉu tiam mi pov'is antaŭ'sent'i, ke mi star'os ĉe vi'a ĉerk'o, por dir'i al vi, kar'a amik'o, la last'a'n: adiaŭ! en Esperant'o! Adiaŭ! Kaj ĝis re'vid'o en pli bon'a mond'o sen dolor'o'j kaj sufer'o'j! Sed ne! vi ne for'ir'as, vi viv'as kaj viv'os etern'e en la mond'o, kiam ni, vi'a'j fidel'a'j lern'int'o'j, jam long'e est'os for'ir'int'a'j; vi viv'os en la kor'o'j de ni'a'j post'e'ul'o'j, ĉiam pli grand'a, ĉiam pli ador'at'a bon'far'ant'o de l’ hom'ar'o. Vi en'ir'is en la panteon'o'n de l’ sen'mort'a'j geni'ul'o'j. Tio est'u konsol'o ankaŭ por vi, funebr'ant'a, grand'anim'a li'a viv'kun'ul'in'o, kiu li'n tut'kompren'is kaj ĉiam kuraĝ'ig'is dum la mal'facil'a'j moment'o'j de li'a viv'o.

Post la pen'ad'o'j de la viv'o ripoz'u kviet'e, la ter'o est'u por vi mal'pez'a!“

La tomb'o.

Fotograf'ej'o Studi'o, Varsovio, Marszalk. 88. El'don'as Pol'a Esp. Soc.

Kiam la emoci'ant'a impres'o de tiu simpl'a kor'tuŝ'a parol'o permes'is, s-ro major'o Neubarth kiel sol'a ekster'land'a reprezent'ant'o en la nom'o de l’ german'a'j esperant'ist'o'j solen'e el'dir'is, kio'n ni sen'hezit'e ripet'as, ke ni ne ĉes'os imit'i la ekzempl'o'n de l’ Majstr'o kaj promes'as, persist'i en la Esperant'a labor'ad'o ĝis la fin'o.

Post fin'kant'o de la kantor'o la mal'ĝoj'e kantat'a himn'o ĉirkaŭ'son'is la mal'supr'e'n glit'ant'a'n ĉerk'o'n, super kiu ferm'iĝ'is la ter'o.

Sur la tomb'o amas'iĝ'is flor'kron'o'j el am'plen'a man'o. Sur la ruband'o'j oni leg'is: „De pol'a'j esperant'ist'o'j al la kar'a Majstr'o“, „De German'a Esperant'o-Asoci'o al ni'a ne'forges'ebl'a Majstr'o“, „De Pol'a Esperant'ist'o al la kar'a Majstr'o“. Dum la ceremoni'o fotograf'ist'o'j kaj kinematograf'ist'o'j labor'ad'is, por don'i al mal'proksim'ul'o'j kaj post'a'j generaci'o'j bild'o'n de la okaz'aĵ'o for'rab'int'a de la mond'o vir'o'n, laŭ kiu oni nom'os li'a'n epok'o'n.

Kvar parol'ad'o'j'n oni far'is super la ĉerk'o de ni'a kar'memor'a Majstr'o. Ĉiu en'hav'is mult'e da am'o kaj dank'o kaj plen'sent'a'j vort'o'j; tamen ni cit'os ankoraŭ kvin'a'n plen'e egal'valor'a'n, kvankam ĝi ne est'is far'at'a en Varsovio, sed el'ir'is el kapt'it'ej'o de rus'o'j, poŝt'kart'o al la redakci'o de German'a Esperant'ist'o:

17. 4. 1917. Hammerstein.

Ni sub'skrib'int'o'j, rus'a'j esperant'ist'o'j, trov'iĝ'ant'a'j en la Hammerstein’a kapt'it'ej'o, esprim'as profund'a'n dolor'o'n kaj grand'a'n mal'ĝoj'o'n pro la mort'o de ni'a kar'a Majstr'o.

Mal'pez'a est'u al li la ter'o!

Sam'ide'an'o'j:

Abram Koliner; Lev'i Suĥman; M. Miliawskij; H. Samler; S. Naginiosnis; N. Koŝarovski; I. Fejgel; I. Wernowsky; I. Maneviĉ; Naum Gordon; Abram Kislinski; Sergej Fljagin.

Tiu sen'ekster'aĵ'a blank'a foli'o impres'as kvazaŭ simbol'o de l’ est'ont'ec'o: Mal'amik'a'j man'o'j, kiu'j trans la tomb'o'n de l’ Majstr'o etend'as la man'o'n unu al la ali'a, por re'e kun'e labor'i, real'ig'ant'e la alt'a'j'n ide'o'j'n de l’ for'ir'int'o.

Ebl'e ne mal'proksim'a est'as la temp'o, kiu vid'os la efektiv'iĝ'o'n de tiu simbol'o: La pol'a'j sam'ide'an'o'j invit'as la tut'mond'a'n esperant'ist'ar'o'n, post ebl'iĝ'o okaz'ig'i universal'a'n kongres'o'n en Varsovio kaj lig'i kun ĝi pilgrim'ad'o'n al la tomb'o de Ludovik'o Lazaro Zamenhof kaj star'ig'o'n al monument'o por li. Ili'a al'vok'o nask'os unu'voĉ'a'n eĥ'o'n.

E. B. Wüster.

La Majstr'o mort'is.

Juli'o Baghy.

La tomb'o.

Fotograf'ej'o Studi'o, Varsovio, Marszalk. 88. El'don'as Pol'a Esp. Soc.

Je memor'o de ni'a Majstr'o.

Original'e verk'it'a de Feliks Hiller.

Al'vok'o
al tut'mond'a mon'kolekt'o por monument'o
al D-ro L. L. Zamenhof.

Inter'naci'a Komitat'o:

Iniciat'int'o'j:

• Prof. Th. Cart, Par'is.
• General'o Sebert, Par'is.
• D-ro W. Robin, Varsovio.
• S-ro Ed. Stettler, Ber'n.

Organiz'a Komitat'o:

• S-ro J. M. Warden, Edinburgh.
• S-ro Advokat'o W. M. Pag'e, Edinburgh, 31 Queen Street, Hon. Kas'ist'o.
• S-ro J. D. Applebaum, Liver'po'ol, 11 Mayville Road, Mossley Hill, Honor'a Sekretari'o.

La supr'e nom'it'a Inter'naci'a Komitat'o form'iĝ'is por kolekt'i la bezon'at'a'n mon'sum'o'n per sistem'o de kupon-kart'o'j, kaj en Varsovio star'iĝ'is Lok'a Komitat'o, kiu pri'zorg'os, sub la kontrol'o de la Inter'naci'a Komitat'o, la konstru'o'n de la monument'o kaj ĝi'a'n konserv'ad'o'n. Ĉe la Kongres'o en Prah'a la sekv'ant'a rezoluci'o est'as propon'at'a en la nom'o de la iniciat'int'o'j:

„La XIII-a Kongres'o de Esperant'o, okaz'int'a en Prah'a la 1.–6. aŭgust'o 1921, decid'as, ke est'as neces'e konstru'i ind'a'n monument'o'n sur la tomb'o de D-ro L. L. Zamenhof, la aŭtor'o de Esperant'o, kaj rekomend'as la projekt'o'n de la iniciat'int'o'j al la si'n'don'a sub'ten'o de la tut'mond'a esperant'ist'ar'o.“

La iniciat'int'o'j adres'as al'vok'o'n al ĉiu'j sam'ide'an'o'j kaj simpati'ant'o'j por mon'donac'o'j kun plen'a konfid'o, ke la Kongres'o aprob'os la projekt'o'n, kaj kun esper'o, ke la tut'mond'a esperant'ist'ar'o sub'ten'os ĝi'n tut'kor'e.

Por la desegn'o de la monument'o est'os mal'fermat'a inter'naci'a konkurs'o, kaj la mon'o kolekt'it'a est'os uz'at'a por la monument'o, kaj se rest'os sum'o, por ali'a taŭg'a memor'a cel'o.

La projekt'o est'as aprob'it'a de s-in'o Zamenhof kaj la famili'an'o'j de la Majstr'o.

De'pend'as de vi, sam'ide'an'o'j, kaj de vi'a bon'vol'o, ke la supr'a projekt'o efektiv'iĝ'u.

Por la Iniciat'int'o'j kaj Organiz'a Komitat'o:

J. D. Applebaum, Hon. Sekretari'o.