Tekst'ar'o de Esperant'o

Ĉapitr'o I

Mal'supr'e de la Rejn'a provinc'o, kie la bord'o'j de la river'o perd'as si'a'n rid'ant'a'n mien'o'n, la mont'o'j kaj rok'o'j kun si'a'j strang'a'j kastel'ruin'o'j aspekt'as pli krud'e, kaj aper'as majest'o pli sovaĝ'a kaj pli serioz'a, tie, kvazaŭ terur'a legend'o el la temp'o antikv'a, star'as la mal'seren'a, antikv'a urb'o Baĥaraĥ. Ne ĉiam est'is tiel putr'a'j kaj ruin'a'j tiu'j mur'eg'o'j kun si'a'j sen'dent'a'j supr'o'rand'o'j kaj dezert'a'j gard'o'tur'o'j, en kies tru'o'j fajf'as la vent'o kaj nest'as paser'o'j; en tiu'j mizer'e mal'bel'a'j agrikultur'a'j strat'et'o'j, kiu'j'n oni vid'as tra la ruin'ig'it'a pord'eg'o, ne ĉiam reg'is tiu dezert'ec'a silent'o, kiu nur de temp'o al temp'o est'as inter'romp'at'a de kri'ant'a'j infan'o'j, insult'ant'a'j vir'in'o'j kaj blek'ant'a'j bov'in'o'j. Tiu'j mur'eg'o'j iam est'is fier'a'j kaj fort'a'j, kaj en tiu'j strat'et'o'j mov'iĝ'ad'is freŝ'a, liber'a viv'o, potenc'o kaj pomp'o, gaj'ec'o kaj sufer'o'j, mult'e da am'o kaj mult'e da mal'am'o. Baĥaraĥ aparten'is iam al tiu'j municip'o'j, kiu'j est'is fond'it'a'j de la Roman'o'j en la temp'o de ili'a reg'ad'o en la Rejn'a'j region'o'j, kaj la loĝ'ant'o'j, malgraŭ ke la sekv'ant'a temp'o est'is tre mal'trankvil'a kaj malgraŭ ke ili post'e far'iĝ'is sub'ul'o'j de la Hohenstaŭf'en'o'j kaj post'e de la Wittelsbaĥan'o'j, sci'pov'is tamen, laŭ la ekzempl'o de ali'a'j Rejn'a'j urb'o'j, konserv'i sufiĉ'e liber'a'n komun'um'a'n aranĝ'o'n. Ĉi tiu konsist'is el inter'lig'o de apart'a'j korporaci'o'j, el kiu'j la korporaci'o de la burĝ'o'j-patrici'o'j kaj la korporaci'o de la gild'o'j — kiu si'a'flank'e sub'divid'iĝ'is laŭ la divers'a'j meti'o'j — reciprok'e batal'ad'is pri hegemoni'o, tia'manier'e, ke rilat'e la ekster'o'n ili ĉiu'j est'is fort'e lig'it'a'j inter si por defend'o kaj re'bat'o kontraŭ la najbar'a rab'em'a nobel'ar'o, sed intern'e, pro konkur'ant'a'j interes'o'j, ili trov'iĝ'ad'is en konstant'a mal'pac'o; kaj pro tio inter ili est'is mal'mult'e da reciprok'a'j rilat'o'j, mult'e da mal'konfid'o, oft'e eĉ aktiv'a'j eksplod'o'j de pasi'o. La prefekt'o de la reĝ'o sid'is en la mont'a kastel'o Sareck, kaj kiel falk'o li de'flug'ad'is, kiam oni li'n vok'is, kaj oft'e ankaŭ ne'vok'it'e. Religi'a pi'ec'o flor'is en mal'lum'o per mal'lum'ig'ad'o de la spirit'o. Korporaci'o plej mult'e izol'it'a, sen'fort'a kaj iom post iom sen'ig'it'a je ĉiu'j civit'an'a'j rajt'o'j est'is la mal'grand'a hebre'a komun'um'o, kiu en'loĝ'iĝ'is en Baĥaraĥ jam en la temp'o de la Roman'o'j kaj post'e, dum la grand'a persekut'ad'o de la hebre'o'j, akcept'is en si'n tut'a'j'n amas'o'j'n da for'kur'int'a'j sam'religi'an'o'j.

La grand'a persekut'ad'o de la hebre'o'j komenc'iĝ'is dum la kruc'milit'ir'o'j kaj furioz'is plej kruel'e ĉirkaŭ la mez'o de la dek'kvar'a jar'cent'o, de la fin'o de la grand'a pest'o, pri kiu, kiel pri ĉiu ali'a soci'a mal'feliĉ'o, oni akuz'is la hebre'o'j'n, asert'ant'e, ke ili per mal'ben'o'j ven'ig'is la koler'o'n de Di'o kaj per help'o de la infekt'it'o'j venen'is la put'o'j'n. La incit'it'a popol'amas'o, precip'e la hord'o'j de la flagelant'o'j, du'on'nud'a'j vir'o'j kaj vir'in'o'j, kiu'j, pent'o'far'e vip'ant'e si'n mem kaj kant'ant'e frenez'a'n kant'o'n, vag'ad'is tra la Rejn'a region'o kaj tra la ceter'a Sud'german'uj'o, mort'ig'is tiam mult'a'j'n mil'o'j'n da hebre'o'j, aŭ tortur'is ili'n, aŭ bapt'is ili'n per'fort'e. Ali'a akuz'o, kiu jam en la antaŭ'a temp'o, tra la tut'a mez'epok'o ĝis la komenc'o de la pas'int'a jar'cent'o, kost'is al ili mult'e da sang'o kaj angor'o, est'is la sen'senc'a, en kronik'o'j kaj legend'o'j naŭz'e oft'e ripet'at'at'a fabel'o, ke la hebre'o'j ŝtel'as konsekr'it'a'j'n hosti'o'j'n, kiu'j'n ili tra'pik'as per tranĉ'il'o'j, ĝis sang'o el'flu'as, kaj ke ili en si'a Pask'a fest'o buĉ'as krist'an'a'j'n infan'o'j'n, por uz'i ili'a'n sang'o'n ĉe si'a nokt'a Di'serv'o. La hebre'o'j, sufiĉ'e mal'am'at'a'j pro si'a religi'o, si'a riĉ'ec'o kaj si'a'j ŝuld'o'libr'o'j, dum tiu fest'o est'is tut'e en la man'o'j de si'a'j mal'amik'o'j, kiu'j tre facil'e pov'is pere'ig'i ili'n, dis'vast'ig'ant'e la fam'o'n pri tia mort'ig'o de infan'o, ebl'e eĉ kaŝ'it'e sub'ĵet'ant'e sang'makul'it'a'n kadavr'o'n de infan'o en la mal'amik'a'n dom'o'n de hebre'o kaj atak'ant'e tie en la nokt'o la preĝ'ant'a'n hebre'a'n famili'o'n, kie oni tiam mort'ig'is, rab'is kaj bapt'is, kaj grand'a'j mirakl'o'j aper'is per la trov'it'a mal'viv'a infan'o, kiu'n la eklezi'o fin'e eĉ sankt'ul'ig'is. La Sankt'a Werner est'as tia sankt'ul'o, kaj je li'a honor'o en Oberwesel est'is fond'it'a tiu luks'a abat'ej'o, kiu nun prezent'as apud Rejn'o unu el la plej bel'a'j ruin'o'j kaj per la got'a majest'ec'o de si'a'j long'a'j pint'ark'a'j fenestr'o'j, per la fier'e lev'iĝ'ant'a'j kolon'o'j kaj per la ŝton'a'j skulpt'aĵ'o'j tiel ni'n rav'as, kiam ni en seren'e verd'a somer'a tag'o preter'vetur'as kaj ne sci'as ĝi'a'n histori'o'n. Je honor'o de tiu sankt'ul'o apud Rejn'o est'is konstru'it'a'j ankoraŭ tri ali'a'j grand'a'j preĝ'ej'o'j kaj est'is mort'ig'it'a aŭ turment'it'a grand'eg'a nombr'o da hebre'o'j. Tio okaz'is en la jar'o 1287, kaj ankaŭ en Baĥaraĥ, kie est'is konstru'it'a unu el tiu'j preĝ'ej'o'j de la sankt'a Werner, traf'is tiam la hebre'o'j'n mult'e da sufer'o'j kaj mizer'o. Tamen dum du jar'cent'o'j post tio ili rest'is ne tuŝ'it'a'j de tia'j atak'o'j de popol'a furioz'o, kvankam ili ĉiam ankoraŭ est'is sufiĉ'e mal'am'at'a'j kaj minac'at'a'j.

Sed ju pli ili'n de ekster'e prem'is la mal'am'o, des pli intim'a kaj am'o'plen'a far'iĝ'is ili'a viv'o famili'a, des pli profund'e en'radik'iĝ'is la pi'ec'o kuj di'o'tim'o de la hebre'o'j de Baĥaraĥ. Model'o de di'o'plaĉ'a viv'ad'o est'is la tie'a raben'o, nom'at'a Rabbi Abraham, vir'o ankoraŭ jun'a, kiu tamen mal'proksim'e ĉirkaŭ'e est'is fam'a pro si'a instru'it'ec'o. Li est'is nask'it'a en tiu urb'o, kaj li'a patr'o, kiu ankaŭ est'is hav'int'a tie la ofic'o'n de raben'o, ordon'is al li en si'a last'a vol'o, ke li dediĉ'u si'n al la sam'a ofic'o kaj neniam for'las'u Baĥaraĥon, escept'ant'e nur okaz'o'n de danĝer'o por la viv'o. Ĉi tiu ordon'o kaj ŝrank'o kun mal'oft'a'j libr'o'j est'is ĉio, kio'n li'a patr'o, kiu viv'is nur en mal'riĉ'ec'o kaj religi'a stud'ad'o, rest'ig'is al li. Tamen Rabbi Abraham est'is tre riĉ'a hom'o; edz'ig'it'a je la sol'a fil'in'o de si'a mort'int'a onkl'o, kiu est'is komerc'ist'o de juvel'o'j, li hered'is li'a'n grand'a'n riĉ'aĵ'o'n. Kelk'a'j ruĝ'barb'ul'o'j en la komun'um'o alud'ad'is, ke la raben'o edz'iĝ'is je si'a edz'in'o ĝust'e pro la mon'o. Sed ĉiu'j vir'in'o'j kontraŭ'parol'is tio'n kaj rakont'ad'is mal'nov'a'j'n histori'o'j'n, kiel la raben'o jam antaŭ si'a vojaĝ'o Hispan'uj'o'n est'is en'am'iĝ'int'a en Saran — oni nomad'is ŝi'n ordinar'e la bel'a Sara — kaj kiel Sara dev'is atend'i sep jar'o'j'n, ĝis la raben'o re'ven'is el Hispan'uj'o, ĉar li edz'in'ig'is ŝi'n al si per la edz'iĝ'a ring'o kontraŭ la vol'o de ŝi'a patr'o kaj eĉ sen ŝi'a propr'a konsent'o. Ĉar ĉiu hebre'o pov'as far'i hebre'a'n knab'in'o'n si'a laŭ'leĝ'a edz'in'o, se li sukces'is met'i ring'o'n sur ŝi'a'n fingr'o'n kaj dir'i ĉe tio la vort'o'j'n: “mi edz'in'ig'as vi'n al mi per ĉi tiu ring'o laŭ la mor'o'j de Moseo kaj Izrael!” Ĉe la menci'ad'o de Hispan'uj'o la ruĝ'barb'ul'o'j rid'et'ad'is en ia special'a manier'o; tio est'is far'at'a ver'ŝajn'e pro ia ne'klar'a fam'o, ke kvankam Rabbi Abraham en la alt'lern'ej'o de Toledo sufiĉ'e fervor'e stud'is la Di'a'j'n leg'o'j'n, li tamen ankaŭ imit'is krist'an'a'j'n mor'o'j'n kaj en'suĉ'is liber'spirit'a'n manier'o'n de pens'ad'o, simil'e al tiu'j hispan'a'j hebre'o'j, kiu'j tiam hav'is tre alt'a'n grad'o'n de kler'ec'o. Sed en la intern'o de si'a anim'o tiu'j ruĝ'barb'ul'o'j kred'is tre mal'mult'e pri ver'ec'o de la dir'it'a fam'o. Ĉar perfekt'e pur'a, pi'a kaj serioz'a est'is la viv'manier'o de la raben'o de'post li'a re'ven'o el Hispan'uj'o, la plej bagatel'a'j'n religi'a'j'n mor'o'j'n li plen'um'ad'is kun tre zorg'a konscienc'ec'o. Ĉiu'n lund'o'n kaj ĵaŭd'o'n li fast'is, nur en sabat'o aŭ en ali'a'j fest'o'j li manĝ'ad'is viand'o'n kaj trink'ad'is vin'o'n, li'a tag'o pas'ad'is en preĝ'ad'o kaj stud'ad'o; dum la tag'o li klar'ig'ad'is la Di'a'j'n leg'o'j'n en la rond'o de la lern'ant'o'j, kiu'j'n la glor'o de li'a nom'o al'tir'is en Baĥaraĥon, kaj nokt'e li observ'ad'is la stel'o'j'n de la ĉiel'o aŭ la okul'o'j'n de la bel'a Sara. Sen'infan'a est'is la edz'ec'o de la raben'o; tamen ĉirkaŭ li ne mank'is viv'ad'o kaj mov'iĝ'ad'o. La grand'a salon'o de li'a loĝ'ej'o, kiu trov'iĝ'is apud la sinagog'o, est'is mal'ferm'it'a por la uz'ad'o de la tut'a komun'um'o; ĉi tie oni en'ir'ad'is kaj el'ir'ad'is sen ceremoni'o'j, plen'um'ad'is rapid'ec'a'j'n preĝ'o'j'n, aŭ inform'iĝ'ad'is pri nov'aĵ'o'j, aŭ konsil'iĝ'ad'is pri publik'a'j bezon'o'j; ĉi tie la infan'o'j lud'ad'is en la sabat'a'j maten'o'j, dum en la sinagog'o est'is legat'a la semajn'a part'aĵ'o; ĉi tie oni kolekt'iĝ'ad'is ĉe procesi'o'j edz'iĝ'a'fest'a'j kaj en'ter'ig'a'j, ĉi tie oni mal'pac'iĝ'ad'is kaj re'pac'iĝ'ad'is; ĉi tie frost'o'sent'ant'o trov'ad'is varm'a'n forn'o'n kaj mal'sat'ant'o kovr'it'a'n tabl'o'n. Krom tio ĉirkaŭ la raben'o mov'iĝ'ad'is ankoraŭ amas'o da parenc'o'j, frat'o'j kaj frat'in'o'j kun si'a'j edz'in'o'j kaj infan'o'j, kiel ankaŭ la komun'a'j onkl'o'j kaj onkl'in'o'j de li kaj li'a edz'in'o, grand'nombr'a famili'an'ar'o, kies ĉiu'j membr'o'j rigard'ad'is la raben'o'n kiel famili'estr'o'n, vizit'ad'is li'a'n dom'o'n en ĉiu'j temp'o'j de la tag'o kaj en solen'a'j fest'o'tag'o'j ĉiu'j kun'e tie manĝ'ad'is. Tia'j komun'a'j famili'a'j manĝ'ad'o'j en la dom'o de la raben'o okaz'ad'is plej precip'e ĉe la ĉiu'jar'a solen'ad'o do la Pask'o, antikv'a, mir'ind'a fest'o, kiu'n ankoraŭ nun la hebre'o'j en la tut'a mond'o en la antaŭ'vesper'o de la dek'kvar'a tag'o de monat'o Nisen fest'as en la sekv'ant'a manier'o por etern'a memor'o pri si'a liber'iĝ'o el la Egipta sklav'ec'o.

Tuj kiam far'iĝ'as nokt'o, la mastr'in'o ek'brul'ig'as la kandel'o'j'n, kovr'as per tabl'o'tuk'o la tabl'o'n, met'as sur ĝi'a'n mez'o'n tri el la plat'a'j sen'ferment'a'j pan'o'j, kovr'as ili'n per buŝ'tuk'o kaj met'as sur tiu'n alt'ig'it'a'n lok'o'n ses mal'grand'a'j'n plad'o'j'n, en kiu'j trov'iĝ'as simbol'a'j manĝ'aĵ'o'j, nom'e: ov'o, laktuk'o, kren'o, ost'o de ŝaf'id'o kaj brun'a miks'aĵ'o el sekv'in'ber'o'j, cinam'o kaj nuks'o'j. Al tiu tabl'o sid'iĝ'as la patr'o de la famili'o kun ĉiu'j famili'an'o'j kaj kun'ul'o'j kaj voĉ'leg'as al ili el strang'a libr'o, kiu est'as nom'at'a Hagad'o kaj kies en'hav'o est'as strang'a miks'aĵ'o el legend'o'j de la pra'patr'o'j, mir'ind'a'j histori'o'j el Egipt'uj'o, kurioz'a'j rakont'o'j, disput'a'j demand'o'j, preĝ'o'j kaj fest'a'j kant'o'j. En la mez'o'n de tiu solen'o est'as en'ŝov'at'a grand'a vesper'manĝ'o, kaj eĉ dum la leg'ad'o en difin'it'a'j moment'o'j oni gust'um'as iom el la simbol'a'j manĝ'aĵ'o'j, manĝ'as ankaŭ pec'et'o'j'n de la sen'ferment'a'j pan'o'j kaj trink'as kvar pokal'o'j'n da ruĝ'a vin'o. Melankoli'e gaj'a, serioz'e amuz'a kaj fabel'e mister'a est'as la karakter'o de tiu vesper'a solen'o, kaj la tradici'e kant'a ton'o, per kiu la Hagad'o est'as legat'a de la famili'estr'o kaj de temp'o al temp'o ĥor'e akompan'at'a de la aŭskult'ant'o'j, son'as tiel trem'ig'e intim'e, tiel patr'in'e lul'ant'e kaj sam'temp'e tiel abrupt'e vek'ant'e, ke eĉ tiu'j hebre'o'j, kiu'j de'long'e de'fal'is de la religi'o de si'a'j patr'o'j kaj post'kur'is fremd'a'j'n ĝoj'o'j'n kaj honor'o'j'n, ek'trem'as en la plej'profund'o de la kor'o, kiam la mal'nov'a'j bon'e kon'at'a'j Pask'a'j son'o'j okaz'e penetr'as en ili'a'n orel'o'n.

En la grand'a salon'o de si'a dom'o sid'is unu foj'o'n Rabbi Abraham, kaj kun si'a'j famili'an'o'j, lern'ant'o'j kaj ali'a'j gast'o'j li celebr'is la vesper'a'n solen'o'n da la Pask'a fest'o. En la salon'o ĉio est'is bril'e pur'a pli ol ordinar'e; la tabl'o'n kovr'is la divers'kolor'e brod'it'a silk'a tabl'o'tuk'o, kies or'a'j franĝ'o'j pend'is ĝis la plank'o; intim'ec'e bril'et'is la teler'et'o'j kun la simbol'a'j manĝ'aĵ'o'j, kiel ankaŭ la alt'a'j vin'o'plen'a'j pokal'o'j, kiu'j hav'is sur si kiel ornam'o'n nur sankt'a'j'n histori'o'j'n relief'ig'it'a'j'n; la vir'o'j sid'is en si'a'j nigr'a'j mantel'o'j kaj nigr'a'j plat'a'j ĉapel'o'j kaj blank'a'j kol'ŝirm'il'o'j; la vir'in'o'j, en si'a'j fantazi'e bril'et'ant'a'j vest'o'j el Lombardiaj ŝtof'o'j, port'is ĉirkaŭ la kap'o kaj kol'o si'a'j'n or'a'j'n kaj perl'a'j'n juvel'o'j'n; kaj la arĝent'a sabat'a kandelabr'o verŝ'is si'a'n fest'a'n lum'o'n sur la pi'ec'e gaj'a'j'n vizaĝ'o'j'n de la mal'jun'ul'o'j kaj jun'ul'o'j. Sur la purpur'a'j velur'a'j kusen'o'j de seĝ'o, kiu est'is pli alt'a ol la ali'a'j, kaj apog'it'e, kiel postul'as la mor'o, sid'is Rabbi Abraham kaj leg'is kaj kant'is la Hagad'o'n, kaj la miks'it'a ĥor'o al'kant'ad'is aŭ respond'ad'is ĉe la destin'it'a'j lok'o'j. La raben'o port'is ankaŭ si'a'n nigr'a'n fest'a'n vest'o'n; la nobl'a'form'a'j, iom sever'a'j trajt'o'j de li'a vizaĝ'o est'is pli mild'a'j ol ordinar'e, la lip'o'j rid'et'ad'is el la nigr'a barb'o, kvazaŭ ili vol'us rakont'i mult'e da ĉarm'aĵ'o'j, kaj en li'a'j okul'o'j kvazaŭ naĝ'is feliĉ'a'j re'memor'o'j kaj antaŭ'sent'o'j. La bel'a Sara, kiu sid'is ĉe li'a flank'o ankaŭ sur pli alt'a velur'a seĝ'o, port'is, kiel mastr'in'o, neni'o'n el si'a'j juvel'o'j, nur blank'a tol'a ŝtof'o ĉirkaŭ'kovr'is ŝi'a'n graci'a'n korp'o'n kaj ŝi'a'n pi'a'n vizaĝ'o'n. Tiu vizaĝ'o est'is kor'tuŝ'e bel'a, kiel ĝeneral'e la bel'ec'o de la hebre'in'o'j hav'as karakter'o'n specif'e kor'tuŝ'a'n; la konsci'o pri la profund'a mizer'o, pri la mal'dolĉ'a mal'honor'o kaj pri la mal'trankvil'ig'a'j danĝer'o'j, en kiu'j viv'as ili'a'j parenc'o'j kaj amik'o'j, met'as sur ili'a'j'n ĉarm'a'j'n trajt'o'j'n de vizaĝ'o i'a'n sufer'a'n sincer'ec'o'n kaj observ'em'a'n am'o'plen'a'n tim'o'n, kiu'j strang'e en'sorĉ'as ni'a'j'n kor'o'j'n. Tiel hodiaŭ la bel'a Sara sid'is kaj rigard'is konstant'e la okul'o'j'n de si'a edz'o; de temp'o al temp'o ŝi rigard'ad'is ankaŭ en la antaŭ ŝi kuŝ'ant'a'n Hagad'o'n, la bel'a'n, per or'o kaj velur'o bind'it'a'n pergamen'a'n libr'o'n, mal'nov'a'n hered'aĵ'o'n kun mal'nov'iĝ'int'a'j vin'makul'o'j el la temp'o'j de ŝi'a av'o; en ĝi est'is tiom mult'e da vigl'a'j kaj miks'kolor'e pentr'it'a'j bild'o'j, kiu'j'n ŝi, est'ant'e ankoraŭ mal'grand'a knab'in'et'o, jam tiel volont'e rigard'ad'is en la Pask'a vesper'o, kaj kiu'j prezent'is ĉia'spec'a'j'n Bibli'a'j'n histori'o'j'n, ekzempl'e: kiel Abraham dis'bat'as per martel'o la ŝton'a'j'n idol'o'j'n de si'a patr'o, kiel la anĝel'o'j ven'as al li, kiel Moseo mort'ig'as la Egipton, kiel Faraon'o majest'e sid'as sur la tron'o, kiel la ran'o'j eĉ ĉe la tabl'o ne las'as li'n trankvil'a, kiel li — dank’ al Di'o — dron'as, kiel la Izrael'id'o'j si'n'gard'e trans'ir'as la Ruĝ'a'n Mar'o'n, kiel ili kun mal'ferm'it'a'j buŝ'o'j kun'e kun si'a'j ŝaf'o'j, bov'in'o'j kaj bov'o'j star'as antaŭ la hont'o Sinaj, post'e ankaŭ kiel la pi'a reĝ'o David lud'as la harp'o'n, kaj fin'e kiel Jeruzalem kun la tur'o'j kaj mur'dent'o'j de si'a templ'o est'as pri'lum'at'a de la bril'o de la sun'o!

La du'a pokal'o est'is jam plen'ig'it'a, la vizaĝ'o'j kaj voĉ'o'j far'iĝ'ad'is hel'a'j, kaj la raben'o, pren'int'e unu el la sen'ferment'a'j Pask'a'j pan'o'j kaj lev'int'e ĝi'n kun gaj'a salut'o, leg'is la sekv'ant'a'j'n vort'o'j'n el la Hagad'o: “Vid'u, ĉi tio est'as la nutr'aĵ'o, kiu'n ni'a'j patr'o'j manĝ'is en Egipt'uj'o! Ĉiu, kiu mal'sat'as, ven'u kaj manĝ'u! Ĉiu, kiu est'as mal'gaj'a, ven'u kaj part'o'pren'u en ni'a Pask'a ĝoj'o! En ĉi tiu jar'o ni solen'as la fest'o'n ĉi tie, sed en la ven'ont'a jar'o en la land'o de Izrael! en ĉi tiu jar'o ni solen'as ĝi'n ankoraŭ kiel sklav'o'j, sed en la ven'ont'a jar'o kiel fil'o'j de liber'ec'o!”

Tiam mal'ferm'iĝ'is la pord'o de la salon'o, kaj en'ir'is du grand'a'j pal'a'j vir'o'j, en'kovr'it'a'j per tre vast'a'j mantel'o'j, kaj unu el ili dir'is:

“Pac'o al vi, ni est'as vojaĝ'ant'a'j sam'religi'an'o'j kaj dezir'as solen'i kun vi la Pask'a'n fest'o'n”. Kaj la raben'o respond'is rapid'e kaj afabl'e: “al vi est'u pac'o, sid'iĝ'u proksim'e de mi!” La du fremd'ul'o'j baldaŭ sid'iĝ'is al la tabl'o, kaj la raben'o daŭr'ig'is la voĉ'leg'ad'o'n. De temp'o al temp'o, dum la ceter'a'j post'rest'is ankoraŭ en si'a kun'leg'ad'o, li ĵet'ad'is kares'a'j'n vort'o'j'n al si'a edz'in'o, kaj, alud'ant'e la antikv'a'n ŝerc'o'n, ke hebre'a famili'estr'o si'n ten'as en tiu vesper'o kiel reĝ'o, li dir'is al ŝi: “Ĝoj'u, mi'a reĝ'in'o!” Sed ŝi respond'is, melankoli'e rid'et'ant'a: “Mank'as ja al ni la reĝ'id'o!” kaj per tio ŝi alud'is pri la famili'a fil'o, kiu, kiel postul'as unu lok'o en la Hagad'o, dev'as demand'i per preskrib'it'a'j vort'o'j si'a'n patr'o'n pri la signif'o de la fest'o. La raben'o neni'o'n respond'is, sed montr'is nur per la fingr'o unu ĵus paĝ'mal'ferm'it'a'n bild'o'n en la Hagad'o, kie oni pov'is vid'i tre ĉarm'e, kiel la tri anĝel'o'j ven'as al Abraham, por sci'ig'i al li, ke fil'o est'os nask'it'a al li de li'a edz'in'o Sara, kiu dum'e kun vir'in'a ruz'ec'o star'as mal'antaŭ la pord'o de la tend'o, por sub'aŭskult'i la inter'parol'ad'o'n. Ĉi tiu apenaŭ rimark'ebl'a alud'o el'vok'is fort'a'n ruĝ'o'n sur la vang'o'j'n de la bel'a vir'in'o, ŝi mal'lev'is la okul'o'j'n kaj post'e de'nov'e kun am'o rigard'is supr'e'n al si'a edz'o, kiu kant'ant'e daŭr'ig'is voĉ'leg'ad'o'n de la mir'ind'a histori'o, kiel Rabbi Josu'o, Rabbi Eliezer, Rabbi Azaria, Rabbi Akiba kaj Rabbi Tarfen en Bona-Brak* sid'is apog'iĝ'int'e kaj inter'parol'is dum la tut'a nokt'o pri la el'ir'o de la Izrael'id'o'j el Egipt'uj'o, ĝis ven'is ili'a'j disĉipl'o'j kaj atent'ig'is ili'n, ke est'as jam tag'o kaj ke en la sinagog'o oni leg'as jam la grand'a'n maten'a'n preĝ'o'n.

Dum la bel'a Sara pi'e aŭskult'is kaj konstant'e rigard'is si'a'n edz'o'n, ŝi rimark'is, ke subit'e li'a vizaĝ'o rigid'iĝ'is en terur'a tord'iĝ'o, la sang'o el li'a'j vang'o'j kaj lip'o'j mal'aper'is kaj li'a'j okul'o'j el'star'iĝ'is sen'mov'e kvazaŭ glaci'a'j; sed preskaŭ en la sam'a moment'o ŝi vid'is, ke la trajt'o'j de li'a vizaĝ'o de'nov'e ricev'is la antaŭ'a'n trankvil'ec'o'n kaj seren'ec'o'n, li'a'j lip'o'j kaj vang'o'j de'nov'e ruĝ'ig'is, li'a'j okul'o'j vigl'e si'n turn'ad'is, kaj eĉ ne'ordinar'e gaj'a humor'o li'n tut'a'n ek'kapt'is. La bel'a Sara ek'tim'is tiel, kiel ŝi ankoraŭ neniam en si'a tut'a viv'o tim'is, kaj intern'a mal'bon'a antaŭ'sent'o mal'varm'ig'e lev'iĝ'is en ŝi, ne tiom pro la sign'o'j de rigid'a terur'o, kiu'n ŝi dum unu moment'o vid'is sur la vizaĝ'o de si'a edz'o sed pli pro li'a nun'a gaj'ec'o, kiu iom post iom ricev'is la form'o'n de ĝoj'eg'a petol'ad'o. La raben'o lud'ant'e ŝov'ad'is si'a'n ĉap'o'n de unu orel'o sur ali'a'n, ŝerc'e pinĉ'ad'is kaj krisp'ig'ad'is la bukl'o'j'n de si'a barb'o, kant'ad'is la tekst'o'n de la Hagad'o laŭ manier'o de bub'a kant'aĉ'o, kaj ĉe la nombr'ad'o de la Egiptaj plag'o'j, kiam oni mult'foj'e tremp'as la montr'a'n fingr'o'n en la plen'a'n pokal'o'n kaj ĵet'as ter'e'n la pend'rest'ant'a'n vin'gut'o'n, la raben'o asperg'is per la ruĝ'a vin'o la pli jun'a'j'n knab'in'o'j'n, kaj tiam aŭd'iĝ'is grand'a plend'ad'o pri difekt'it'a'j kol'krisp'o'j kaj laŭt'a rid'ad'o. Ĉiam pli kaj pli mal'trankvil'a far'iĝ'is la bel'a Sara pro tiu spasm'e ŝpruc'ant'a gaj'ec'o de si'a edz'o, kaj prem'at'a de ne'difin'ebl'a tim'o ŝi rigard'is la zum'ant'a'n svarm'o'n de la miks'kolor'e lum'it'a'j hom'o'j, kiu'j komfort'e balanc'iĝ'ad'is de unu flank'o al ali'a, krak'manĝ'et'ad'is la mal'dik'a'j'n mac'o'j'n, aŭ trink'et'ad'is vin'o'n, aŭ babil'ad'is inter si, aŭ laŭt'e kant'ad'is en la plej bon'a humor'o.

Nun ven'is la temp'o, kiam dev'is komenc'iĝ'i la vesper'manĝ'o; ĉiu'j lev'iĝ'is, por si'n lav'i, kaj la bel'a Sara al'port'is la grand'a'n arĝent'a'n lav'o'pelv'o'n, riĉ'e ornam'it'a'n per relief'a'j or'a'j figur'o'j, kiu'n ŝi ten'is antaŭ ĉiu gast'o, dum oni verŝ'is al li akv'o'n sur la man'o'j'n. Kiam ŝi far'is tiu'n serv'o'n ankaŭ al la raben'o, ĉi tiu far'is al ŝi signif'o'plen'a'n sign'o'n per la okul'o'j kaj ŝtel'mov'e el'ir'is tra la pord'o'n. La bel'a Sara sekv'is li'n laŭ'paŝ'e; rapid'e la raben'o kapt'is la man'o'n de si'a edz'in'o, rapid'e li ŝi'n for'tir'is tra la mal'lum'a'j strat'o'j de Baĥaraĥ ekster la pord'eg'o'n de la urb'o sur la grand'a'n voj'o'n, kiu laŭ'long'e de Rejn'o konduk'as al Bingen.

Est'is unu el tiu'j printemp'a'j nokt'o'j, kiu'j, kvankam ili est'as sufiĉ'e varm'et'a'j kaj hel'e stel'lum'a'j, tamen plen'ig'as la anim'o'n per ne'kompren'ebl'a mal'trankvil'ec'o. Kadavr'e odor'is la flor'o'j; malic'e kaj sam'temp'e tim'o'plen'e pep'ad'is la bird'o'j; la lun'o insid'em'e ĵet'ad'is flav'a'j'n stri'o'j'n da lum'o sur la en mal'lum'o murmur'et'ant'a'n river'o'n; la alt'a'j rok'a'j mas'o'j de la bord'o ŝajn'is est'i minac'e ŝancel'iĝ'ant'a'j kap'o'j de gigant'o'j; la gard'o'star'ant'o de la tur'o sur la kastel'o Strahleck trumpet'is melankoli'a'n melodi'o'n; kaj inter'temp'e son'is akr'a sonor'ad'o de la pro'mort'a sonor'il'et'o de la preĝ'ej'o de la Sankt'a Werner. La bel'a Sara port'is en la dekstr'a man'o la arĝent'a'n lav'o'pelv'o'n, ŝi'a'n mal'dekstr'a'n man'o'n ĉiam ten'is ankoraŭ la raben'o, kaj ŝi sent'is, ke li'a'j fingr'o'j est'as glaci'e mal'varm'a'j kaj li'a brak'o trem'as; sed ŝi sekv'is silent'e, ebl'e pro tio, ke ŝi de long'a temp'o kutim'is blind'e kaj sen'demand'e obe'i si'a'n edz'o'n, ebl'e ankaŭ pro tio, ke ŝi'a'j lip'o'j est'is ŝlos'it'a'j pro intern'a tim'eg'o.

Mal'supr'e de la kastel'o Sonneck, kontraŭ'e de Lorch, proksim'um'e tie, kie nun trov'iĝ'as la vilaĝ'et'o Niederrheinbach, lev'iĝ'as rok'a plat'aĵ'o, kiu ark'o'form'e pend'as super la bord'o de Rejn'o. Ĉi tiu'n plat'aĵ'o'n sur'ir'is la raben'o Abraham kun si'a edz'in'o, ek'rigard'is ĉirkaŭ'e'n ĉiu'flank'e kaj direkt'is sen'mov'a'n rigard'o'n al la stel'o'j. Trem'ant'e kaj tut'e mal'varm'a de angor'o star'is apud li la bel'a Sara kaj rigard'is li'a'n pal'a'n vizaĝ'o'n, kiu'n la lun'o fantom'e pri'lum'is kaj sur kiu de temp'o al temp'o aper'ad'is konvulsi'a'j mov'o'j kiel de dolor'o, tim'o, pi'a'j medit'o'j kaj furioz'o. Sed kiam la raben'o subit'e el'ŝir'is el ŝi'a man'o la arĝent'a'n lav'o'pelv'o'n kaj fort'e sving'int'e ĵet'is ĝi'n en Rejn'o'n, tiam ŝi ne pov'is plu el'ten'i la terur'a'n mal'trankvil'ec'o'n kaj kun la ek'kri'o “Sadaj* plen'a de kompat'o!” ŝi ĵet'is si'n al la pied'o'j de si'a edz'o kaj pet'eg'is li'n, ke li fin'e mal'kaŝ'u al ŝi la mal'lum'a'n enigm'o'n.

La raben'o, ne kapabl'a parol'i, kelk'foj'e mov'is sen'son'e la lip'o'j'n, kaj fin'e li ek'kri'is: “Ĉu vi vid'as la anĝel'o'n de la mort'o? Tie mal'supr'e li flug'as super Baĥaraĥ! Sed ni sav'is ni'n de li'a glav'o. Laŭd'at'a est'u la Etern'ul'o.” Kaj per voĉ'o, kiu trem'is ankoraŭ de intern'a terur'o, li rakont'is, kiel li sid'is en bon'a humor'o, kant'ant'e la Hagad'o'n apog'iĝ'int'e, kaj, hazard'e rigard'int'e sub la tabl'o'n, li ek'vid'is tie antaŭ si'a'j pied'o'j la sang'o'kovr'it'a'n kadavr'o'n de infan'o. “Tiam mi kompren'is” — plu'e dir'is la raben'o — “ke ni'a'j du mal'fru'a'j gast'o'j est'is ne el la komun'um'o de Izrael, sed el la an'ar'o de la mal'pi'ul'o'j, kiu'j decid'is en'ig'i kaŝ'it'e tiu'n kadavr'o'n en ni'a'n dom'o'n, por akuz'i ni'n pri mort'ig'o de infan'o kaj incit'i la popol'amas'o'n, por ni'n pri'rab'i kaj mort'ig'i. Mi ne dev'is rimark'ig'i, ke mi tra'vid'is la ag'o'n de la mal'lum'o; per tio mi nur pli'fru'ig'us mi'a'n pere'o'n, kaj nur la ruz'o sav'is ni'n ambaŭ. Laŭd'at'a est'u la Etern'ul'o! Ne tim'u, bel'a Sara; ankaŭ ni'a'j parenc'o'j kaj amik'o'j est'os sav'it'a'j. Nur mi'a'n sang'o'n avid'is la mal'pi'ul'o'j; mi for'kur'is de ili, kaj ili kontent'iĝ'os per mi'a arĝent'o kaj or'o. Ir'u kun mi, bel'a Sara, en ali'a'n land'o'n, ni las'u la mal'feliĉ'o'n mal'antaŭ ni; kaj por ke la mal'feliĉ'o ni'n ne post'kur'u, mi ĵet'is al ĝi por re'pac'iĝ'o la last'aĵ'o'n el mi'a hav'o, la arĝent'a'n pelv'o'n. La Di'o de ni'a'j patr'o'j ni'n ne for'las'os. — Ven'u mal'supr'e'n, vi est'as lac'a; tie mal'supr'e star'as apud si'a boat'o la silent'a Vilhelm'o; li vetur'ig'os ni'n laŭ Rejn'o supr'e'n.”

Mut'a kaj kvazaŭ kun romp'it'a'j membr'o'j la bel'a Sara fal'is en la brak'o'j'n de la raben'o, kaj mal'rapid'e li port'is ŝi'n mal'supr'e'n al la bord'o. Ĉi tie star'is la silent'a Vilhelm'o, surd'a'mut'a, sed ĉarm'e bel'a knab'o, kiu, por don'i viv'rimed'o'j'n al si'a mal'jun'a eduk'int'in'o, najbar'in'o de la raben'o, okup'ad'is si'n per fiŝ'kapt'ad'o kaj ĉi tie instal'is si'a'n boat'o'n. Sed oni pov'as pens'i, ke li tuj diven'is la intenc'o'n de la raben'o; ŝajn'is eĉ, ke li ĝust'e atend'is li'n; li'a'j ferm'it'a'j lip'o'j vid'ig'is plej ĉarm'a'n kompat'o'n, mult'e'signif'e li'a'j grand'a'j blu'a'j okul'o'j rigard'is la bel'a'n Saran, kaj zorg'em'e li port'is ŝi'n en la boat'o'n.

La rigard'o de la mut'a knab'o vek'is la bel'a'n Saran el ŝi'a sen'konsci'ec'o; ŝi ek'sent'is subit'e, ke ĉio, kio'n ŝi'a edz'o al ŝi rakont'is, ne est'as simpl'a sonĝ'o, kaj torent'o'j da mal'dolĉ'a'j larm'o'j ek'flu'is sur ŝi'a'j'n vang'o'j'n, kiu'j est'is nun tiel blank'a'j, kiel ŝi'a vest'o. Jen ŝi sid'is en la mez'o de la boat'o, plor'ant'a marmor'a statu'o; apud ŝi sid'is ŝi'a edz'o kaj la silent'a Vilhelm'o, kiu'j fervor'e rem'is.

Ĉu pro la monoton'a balad'o de la rem'il'o, ĉu pro la balanc'iĝ'ad'o de la naĝ'vetur'il'o, ĉu pro la odor'o de tiu'j river'bord'o'j, sur kiu'j kresk'as la ĝoj'o, — ĉiam far'iĝ'as, ke eĉ la plej fort'e aflikt'it'a hom'o mir'ind'e trankvil'iĝ'as, se li en printemp'a nokt'o kviet'e vetur'as en ne'pez'a boat'o sur la ĉarm'a, klar'a Rejn'o. Ver'e, la mal'jun'a bon'kor'a patr'o Rejn'o ne pov'as toler'i, se li'a'j infan'o'j plor'as; larm'o'for'ig'e li balanc'as ili'n sur si'a'j fidel'a'j brak'o'j kaj rakont'as al ili si'a'j'n plej bel'a'j'n fabel'o'j'n kaj promes'as al ili si'a'j'n or'a'j'n trezor'o'j'n, ebl'e eĉ la antikv'e dron'int'a'n trezor'o'n de la Nibelung'o'j. Ankaŭ la larm'o'j de la bel'a Sara flu'is ĉiam pli kaj pli kviet'e, ŝi'a'j'n plej turment'a'j'n dolor'o'j'n for'lav'is la flustr'ant'a'j ond'o'j, la nokt'o plu ne hav'is si'a'n mal'lum'a'n terur'o'n, kaj la hejm'a'j mont'o'j salut'is kvazaŭ por plej kares'a adiaŭ'o. Sed plej el ĉiu'j amik'e salut'is ŝi'a plej am'at'a mont'o Kedrich, kaj en ĝi'a mister'a lun'a pri'lum'it'ec'o ŝajn'is, kvazaŭ tie supr'e de'nov'e star'as fraŭl'in'o kun tim'eg'e etend'it'a'j brak'o'j, kvazaŭ la lert'a'j pigme'o'j svarm'e el'ramp'as el si'a'j rok'fend'o'j kaj kvazaŭ rajd'ant'o en plen'a galop'o ĉeval'e salt'as al la supr'o de la mont'o; kaj la bel'a Sara hav'is la sent'o'n, kvazaŭ ŝi de'nov'e est'as mal'grand'a knab'in'et'o kaj de'nov'e sid'as sur la genu'o'j de si'a onkl'in'o el Lorch, kaj ĉi tiu rakont'as al ŝi la bel'a'n histori'o'n pri la kuraĝ'a rajd'ant'o, kiu liber'ig'is la mal'feliĉ'a'n fraŭl'in'o'n for'rab'it'a'n de la pigme'o'j, kaj ankoraŭ ali'a'j'n ver'a'j'n histori'o'j'n, pri la mir'ind'a Vispera val'o, kie la bird'o'j parol'as tut'e prudent'e, kaj pri la miel'kuk'a land'o, kie'n ven'as la obe'em'a'j infan'o'j, kaj pri la sorĉ'ali'form'it'a'j reĝ'id'in'o'j, kant'ant'a'j arb'o'j, vitr'a'j kastel'o'j, or'a'j pont'o'j, rid'ant'a'j kobold'in'o'j... Sed mez'e de ĉiu'j ĉi tiu'j bel'a'j fabel'o'j, kiu'j son'ant'e kaj lum'ant'e komenc'is viv'i, la bel'a Sara aŭd'is la voĉ'o'n de si'a patr'o, kiu mal'kontent'e mal'laŭd'is la kompat'ind'a'n onkl'in'o'n, ke ŝi babil'as al la infan'o en la kap'o'n tiom mult'e da mal'saĝ'aĵ'o'j! Jen ŝi hav'is la sent'o'n, kvazaŭ oni sid'ig'as ŝi'n sur la mal'grand'a benk'et'o antaŭ la velur'a seĝ'o de ŝi'a patr'o, kiu per mol'a man'o kares'as ŝi'a'j'n long'a'j'n har'o'j'n, bon'humor'e rid'as per la okul'o'j kaj komfort'e balanc'as ŝi'n de unu flank'o al ali'a en si'a vast'a blu'silk'a sabat'a nokt'o'surtut'o... Ver'ŝajn'e est'is sabat'o, ĉar la flor'ornam'it'a tabl'o'tuk'o est'is stern'it'a sur la tabl'o, ĉiu'j vaz'o'j en la ĉambr'o bril'is, spegul'simil'e frot'pur'ig'it'a'j; la blank'barb'a komun'um'a serv'ist'o sid'is apud la patr'o kaj maĉ'is sekv'in'ber'o'j'n kaj parol'is hebre'e, ankaŭ la mal'grand'a Abraham en'ven'is kun potenc'e grand'a libr'o kaj pet'is modest'e si'a'n onkl'o'n, ke ĉi tiu permes'u al li komentari'i part'aĵ'o'n el la Sankt'a Skrib'o, por ke la onkl'o mem konvink'iĝ'u, ke li en la pas'int'a semajn'o mult'e lern'is kaj merit'as mult'e da laŭd'o kaj da kuk'o'j... Jen la mal'grand'a knab'o met'is la libr'o'n sur la larĝ'a'n apog'benk'o'n de la seĝ'o kaj klar'ig'is la histori'o'n pri Jakob kaj Raĥel, kiel Jakob lev'is si'a'n voĉ'o'n kaj laŭt'e plor'is, kiam li la unu'a'n foj'o'n ek'vid'is si'a'n kuz'in'et'o'n Raĥelon, kiel li tiel intim'e parol'is kun ŝi ĉe la put'o, kiel li dev'is serv'i pro Raĥel dum sep jar'o'j, kaj kiel tiu'j jar'o'j tiel rapid'e pas'is por li, kaj kiel li edz'iĝ'is je Raĥel kaj ĉiam kaj ĉiam ŝi'n am'is... Subit'e la bel'a Sara ankaŭ re'memor'is, ke ŝi'a patr'o tiam ek'kri'is kun gaj'a ton'o: “Ĉu vi ne vol'as tiel sam'e edz'iĝ'i kun vi'a kuz'in'et'o Sara”! kaj la mal'grand'a Abraham respond'is serioz'e: “Mi tio'n vol'as, kaj ŝi atend'u sep jar'o'j'n”. Krepusk'e ĉi tiu'j bild'o'j preter'ŝov'iĝ'is antaŭ la anim'o de la bel'a vir'in'o; ŝi vid'is, kiel ŝi kaj ŝi'a mal'grand'a kuz'o, kiu nun est'as tiel grand'a kaj si'a edz'o, infan'e lud'is unu kun la ali'a en la aŭtun'fest'a tend'o, kiel ili tie amuz'iĝ'is per la miks'kolor'a'j tapet'o'j, flor'o'j, spegul'o'j kaj or'it'a'j pom'o'j, kiel la mal'grand'a Abraham ĉiam pli kares'e si'n ten'is kun ŝi, ĝis li iom post iom far'iĝ'is pli grand'a kaj pli mal'afabl'a kaj fin'e tut'e grand'a kaj tut'e mal'afabl'a... Kaj fin'e ŝi sid'as hejm'e sol'a en si'a ĉambr'et'o en unu sabat'a vesper'o, la lun'o lum'as hel'e tra la fenestr'o, kaj la pord'o mal'ferm'iĝ'as, kaj rapid'e en'kur'as ŝi'a kuz'o Abraham, en vest'o'j vojaĝ'a'j kaj pal'a kiel la mort'o, kaj li kapt'as ŝi'a'n man'o'n, ŝov'as or'a'n ring'o'n sur ŝi'a'n fingr'o'n kaj dir'as solen'e: “Mi edz'in'ig'as vi'n al mi per ĉi tio, laŭ la leĝ'o'j de Moseo kaj Izrael!” “Sed nun” — li trem'ant'e dir'as plu'e — “nun mi dev'as for'vetur'i Hispan'uj'o'n. Adiaŭ, sep jar'o'j'n atend'u mi'n!” Kaj li for'kur'as, kaj plor'ant'e la bel'a Sara rakont'as ĉio'n ĉi tio'n al si'a patr'o... Ĉi tiu koler'eg'as kaj furioz'as: “For'tranĉ'u vi'a'j'n har'o'j'n, ĉar vi est'as edz'in'ig'it'a vir'in'o!” — kaj li vol'as post'rajd'i Abrahamon, por el'dev'ig'i de li eks'edz'ig'a'n leter'o'n; — sed ĉi tiu est'as jam trans ĉiu'j mont'o'j; la patr'o silent'e re'ven'as hejm'e'n; kaj kiam la bel'a Sara help'as al li de'tir'i la rajd'bot'o'j'n kaj kviet'ig'e atent'ig'as, ke Abraham post sep jar'o'j re'ven'os, la patr'o ek'mal'ben'as: “dum sep jar'o'j vi ambaŭ pet'u almoz'o'j'n!” kaj baldaŭ li mort'as.

Tiel'e al la hel'a Sara la mal'nov'a'j histori'o'j tra'ŝov'iĝ'is tra la mens'o kiel rapid'em'a'j bild'o'j de magi'a lantern'o; la bild'o'j ankaŭ mir'ind'e inter'miks'iĝ'is, kaj mez'e de ili el'rigard'is du'on'e kon'at'a'j, du'on'o fremd'a'j barb'hav'a'j vizaĝ'o'j kaj grand'a'j flor'o'j kun fabel'a larĝ'a foli'ar'o. Est'is ankaŭ, kvazaŭ la river'o Rejn'o murmur'as la melodi'o'j'n de la Hagad'o, kaj la bild'o'j el ĉi tiu el'ŝov'iĝ'is, en natur'a grand'ec'o kaj grotesk'a'j, frenez'a'j bild'o'j: la patriark'o Abraham zorg'e dis'bat'as la figur'o'j'n de la idol'o'j, kiu'j konstant'e rapid'e kaj per si mem re'kun'iĝ'as; la Egipto terur'e defend'as si'n kontraŭ la furioz'a Moseo; la mont'a Sinaj fulm'as kaj flam'as; la reĝ'o Faraon'o naĝ'as en la Ruĝ'a Mar'o, ten'ant'e per la dent'o'j en la buŝ'o la mult'pint'a'n or'a'n kron'o'n; ran'o'j kun hom'a'j vizaĝ'o'j naĝ'as post li, kaj la ond'o'j ŝaŭm'as kaj muĝ'as, kaj mal'lum'a man'o de gigant'o minac'e el'ŝov'iĝ'as el la akv'o.

Oni est'is ĉe la musturo de Hatto, kaj la boat'o ĵus tra'kur'is la akv'o'turn'iĝ'o'n de Bingen. La bel'a Sara per tio est'is iom sku'it'a el si'a'j rev'o'j kaj ek'rigard'is al la sur'bord'a'j mont'o'j, sur kies pint'o'j bril'et'is lum'o'j de kastel'o'j, kaj antaŭ kies baz'o'j si'n etend'is la lun'lum'a'j nokt'a'j nebul'o'j. Sed subit'e ek'ŝajn'is al ŝi, ke ŝi vid'as tie si'a'j'n amik'o'j'n kaj parenc'o'j'n, kiu'j kun kadavr'a'j vizaĝ'o'j kaj en blank'a'j ĉemiz'o'j de mort'int'o'j fantom'e preter'kur'as laŭ'long'e de Rejn'o. Far'iĝ'is nigr'e antaŭ ŝi'a'j okul'o'j, glaci'a torent'o verŝ'ig'is en ŝi'a'n anim'o'n, kaj kiel en dorm'o ŝi nur aŭd'is ankoraŭ, ke la raben'o antaŭ'preĝ'is al ŝi la preĝ'o'n de nokt'o, mal'rapid'e kaj mal'trankvil'e, kiel ordinar'e est'as far'at'e ĉe hom'o'j mort'mal'san'a'j, kaj rev'em'e ŝi post'balbut'is la vort'o'j'n: “dek'mil dekstr'e, dek'mil mal'dekstr'e, por defend'i la reĝ'o'n kontraŭ nokt'a'j terur'o'j...”

Subit'e for'tir'iĝ'is la tut'a penetr'ant'a mal'lum'o kaj terur'o, la mal'hel'a kurten'o for'ŝir'iĝ'is de antaŭ la ĉiel'o, supr'e montr'iĝ'is la sankt'a urb'o Jeruzalem kun si'a'j tur'o'j kaj pord'eg'o'j; en or'a bel'ec'o bril'is la templ'o; sur ĝi'a antaŭ'kort'o la bel'a Sara ek'vid'is si'a'n patr'o'n en li'a flav'a sabat'a nokt'o'surtut'o kaj gaj'e rid'ant'a'n per la okul'o'j; el la rond'a'j fenestr'o'j de la templ'o ĝoj'e salut'is ĉiu'j ŝi'a'j amik'o'j kaj parenc'a'j; en la plej'sankt'ej'o star'is sur'genu'e la pi'a reĝ'o David en purpur'a mantel'o kaj bril'ant'a kron'o, kaj ĉarm'e son'is li'a kant'ad'o kaj harp'lud'ad'o... kaj feliĉ'e rid'et'ant'e la hel'a Sara en'dorm'iĝ'is.

Ĉapitr'o II

Kiam la bel'a Sara mal'ferm'is la okul'o'j'n, ŝi'n preskaŭ blind'ig'is la radi'o'j de la sun'o. Antaŭ ŝi est'is la alt'a'j tur'o'j de grand'a urb'o, kaj la silent'a Vilhelm'o star'is kun la hok'stang'o en rekt'a poz'o en la boat'o kaj gvid'is ĝi'n tra la gaj'a svarm'o da mult'a'j divers'kolor'e flag'it'a'j ŝip'o'j, kies ŝip'an'ar'o aŭ sen'labor'e rigard'is la preter'vetur'ant'o'j'n, aŭ est'is mult'man'e okup'it'a je el'ŝarĝ'ad'o de kest'o'j, pak'o'j kaj barel'o'j, kiu'j sur mal'grand'a'j naĝ'vetur'il'o'j est'is trans'ig'at'a'j sur la bord'o'n, kaj de tio est'is aŭd'at'a surd'ig'a bru'o, konstant'a atent'ig'a vok'ad'o de la bark'ist'o'j, kri'ad'o de la komerc'ist'o'j, ven'ant'a de la bord'o, kaj insult'ad'o de la dogan'ist'o'j, kiu'j en si'a'j ruĝ'a'j surtut'o'j, kun blank'a'j baston'et'o'j kaj blank'a'j vizaĝ'o'j salt'ad'is de ŝip'o al ŝip'o.

“Jes, bel'a Sara” — dir'is la raben'o al si'a edz'in'o, gaj'e rid'et'ant'e — “ĉi tie est'as la mond'fam'a liber'a imperi'a kaj komerc'a urb'o Frankfurto sur Majn'o, kaj la river'o, sur kiu ni nun vetur'as, est'as ĝust'e tiu Majn'o. Tie trans'e la gaj'e aspekt'ant'a'j dom'o'j, ĉirkaŭ'it'a'j de verd'a'j mont'et'o'j, est'as Sachsenhausen, el kie la lam'a Gumpertz en la temp'o de la tend'o'fest'o'j ven'ig'as la bel'a'j'n mirt'o'j'n. Jen vi vid'as ankaŭ la fort'a'n Majn'a'n pont'o'n kun ĝi'a'j dek'tri ark'aĵ'o'j, kaj tre mult'e da hom'o'j, vetur'il'o'j kaj ĉeval'o'j sen'danĝer'e trans'ir'ad'as ĝi'n, kaj en la mez'o star'as la dom'et'o, pri kiu la onkl'in'o Täubchen rakont'is, ke tie loĝ'as bapt'it'a hebre'o, kiu al ĉiu, kiu al'port'as al li mal'viv'a'n rat'o'n, pag'as ses heler'o'j'n je la kalkul'o de la hebre'a komun'um'o, kiu dev'as ĉiu'jar'e liver'i al la magistrat'o kvin mil vost'o'j'n de rat'o'j!”

Pri tiu milit'o, kiu'n la Frankfurtaj hebre'o'j est'as dev'ig'at'a'j konduk'i kontraŭ la rat'o'j, la bel'a Sara dev'is laŭt'e rid'i; la hel'a sun'a lum'o kaj la nov'a miks'form'a mond'o, kiu lev'iĝ'is antaŭ ŝi, for'pel'is el ŝi'a anim'o ĉiu'j'n tim'o'j'n kaj terur'o'j'n de la pas'int'a nokt'o, kaj kiam el la al'bord'iĝ'int'a boat'o ŝi'a edz'o kaj la silent'a Vilhelm'o lev'is ŝi'n sur la bord'o'n, ŝi sent'is si'n kvazaŭ penetr'it'a de ĝoj'a sen'danĝer'ec'o. La silent'a Vilhelm'o per si'a'j bel'a'j profund'e blu'a'j okul'o'j long'e rigard'is al ŝi en la vizaĝ'o'n, du'on'e sufer'e, du'on'e gaj'e, post'e li ĵet'is ankoraŭ signif'o'plen'a'n rigard'o'n sur la raben'o'n, salt'is re'turn'e en si'a'n boat'o'n, kaj baldaŭ li kun ĝi mal'aper'is.

“La silent'a Vilhelm'o hav'as tamen grand'a'n simil'ec'o'n kun mi'a mort'int'a frat'o”, dir'is la bel'a Sara. “La anĝel'o'j ĉiu'j est'as simil'a'j inter si”, respond'is la raben'o, kaj, kapt'ant'e si'a'n edz'in'o'n je la man'o, li konduk'is ŝi'n tra la hom'a svarm'o de la bord'o, kie nun — ĉar est'is temp'o de la Pask'a foir'o — star'is mult'o da provizor'e konstru'it'a'j lign'a'j butik'a'j bud'o'j. Kiam ili tra la mal'lum'a Majn'a pord'eg'o en'ir'is en la urb'o'n, ili trov'is ne mal'pli grand'a'n mov'ad'o'n. Ĉi tie en mal'larĝ'a strat'o star'is unu komerc'a butik'o apud ali'a, kaj la dom'o'j, kiel ĉie en Frankfurto, est'is tut'e special'e aranĝ'it'a'j por la komerc'o: en la ter'etaĝ'o est'is neniu'j fenestr'o'j, sed sol'e nur mal'ferm'it'a'j ark'o'hav'a'j pord'o'j, tia'manier'e, ke oni pov'is profund'e en'rigard'i kaj ĉiu pas'ant'o pov'is bon'e pri'rigard'i la el'met'it'a'j'n komerc'aĵ'o'j'n. Kiel mir'eg'is la bel'a Sara pro la amas'o da mult'e'kost'a'j objekt'o'j kaj ili'a neniam vid'it'a bel'ec'o! Jen star'is Veneci'an'o'j, kiu'j vend'o'propon'is ĉi'a'n luks'o'n de la Orient'o kaj de Ital'uj'o, kaj la bel'a Sara est'is kvazaŭ al'najl'it'a al la lok'o ĉe la vid'o de la amas'ig'it'a'j ornam'aĵ'o'j kaj juvel'o'j, de la miks'kolor'a'j ĉap'o'j kaj korsaĵ'o'j, de la or'a'j ĉirkaŭ'man'o'j kaj ĉirkaŭ'kol'o'j, de la tut'a bril'aĵ'ar'o, kiu'n la vir'in'o'j tre volont'e admir'as kaj per kiu ili ankoraŭ pli volont'e si'n ornam'as. La riĉ'e brod'it'a'j velur'a'j kaj silk'a'j ŝtof'o'j kvazaŭ vol'is parol'i kun la bel'a Sara kaj re'vok'i en ŝi'a'n memor'o'n divers'a'j'n ĉarm'aĵ'o'j'n, kaj ŝi hav'is efektiv'e la sent'o'n, kvazaŭ ŝi de'nov'e est'as mal'grand'a knab'in'o kaj onkl'in'et'o Täubchen plen'um'is si'a'n promes'o'n kaj vetur'ig'is ŝi'n al la Frankfurta foir'o, kaj ĝust'e nun ŝi star'as antaŭ la bel'a'j vost'o'j, pri kiu'j oni tiom mult'e rakont'is al ŝi. Kun kaŝ'it'a ĝoj'o ŝi jam pri'pens'is, kio'n ŝi kun'port'os en Baĥaraĥon, al kiu el ŝi'a'j ambaŭ kuz'in'et'o'j, al la mal'grand'a Blümchen aŭ al la mal'grand'a Vögelchen, la blu'silk'a zon'o plaĉ'os pli mult'e, kaj ĉu la verd'a'j pantalon'et'o'j est'os bon'mezur'a'j por la mal'grand'a Gottschalk, — sed subit'e ŝi dir'is al si mem: “Ha, Di'o! ili ja dum'e far'iĝ'is plen'kresk'a'j kaj hieraŭ oni ili'n mort'ig'is!” Ŝi fort'e ek'trem'is, kaj la bild'o'j de la nokt'o jam est'is re'lev'iĝ'ont'a'j en ŝi kun si'a plen'a terur'ec'o; tamen la or'e brod'it'a'j vest'o'j palpebr'um'is al ŝi kvazaŭ per mil petol'em'a'j okul'o'j kaj for'parol'is ĉio'n mal'lum'a'n el ŝi'a spirit'o; kaj kiam ŝi supr'e'n'rigard'is al la vizaĝ'o de si'a edz'o, tiu est'is sen'nub'a kaj hav'is si'a'n ordinar'a'n serioz'a'n mild'ec'o'n. “Ferm'u la okul'o'j'n, bel'a Sara”, dir'is la raben'o kaj ek'konduk'is si'a'n edz'in'o'n plu'e'n tra la dens'a'j amas'o'j da hom'o'j.

Kia miks'form'a vigl'ec'o! Plej mult'e oni tie vid'is komerc'ist'o'j'n, kiu'j laŭt'e marĉand'is inter si, aŭ, parol'ant'e kun si mem, kalkul'is laŭ la fingr'o'j, aŭ tren'ig'is si'a'j'n aĉet'aĵ'o'j'n en la gast'ej'o'n per alt'e ŝarĝ'it'a'j foir'a'j help'ist'o'j, kiu'j kur'is post ili, hund'o'simil'e trot'ant'e. Sur ali'a'j vizaĝ'o'j oni pov'is rimark'i, ke sol'e la sci'vol'ec'o al'tir'is ili'n ĉi tie'n. Laŭ la ruĝ'a mantel'o kaj la or'a kol'ĉen'o oni pov'is re'kon'i la larĝ'a'n magistrat'an'o'n. La nigr'a, bon'stat'o puf'a kamizol'o montr'is la honor'ind'a'n fier'a'n patrici'o'n. La fer'a pint'kask'o, la flav'led'a kamizol'o kaj la tint'ant'a'j spron'o'j montr'is la pez'a'n rajd'o'serv'ist'o'n. Sub la nigr'a velur'a kuf'et'o, kiu kun'e'pint'iĝ'is sur la frunt'o, kaŝ'iĝ'is roz'o'kolor'a knab'in'a vizaĝ'o, kaj la jun'a'j fraŭl'o'j, kiu'j salt'is post tio simil'e al flor'ant'a'j ĉas'hund'o'j, montr'is si'n perfekt'a'j dand'o'j per si'a'j koket'e plum'it'a'j biret'o'j, si'a'j tint'ant'a'j bek'form'a'j ŝu'o'j kaj si'a'j silk'a'j vest'o'j de divid'it'a kolor'o, en kiu'j la dekstr'a flank'o est'is verd'a kaj la mal'dekstr'a flank'o ruĝ'a, aŭ unu flank'o est'is ĉiel'ark'e stri'it'a kaj la du'a miks'kolor'e krad'it'a, tiu'manier'e, ke la mal'saĝ'a'j jun'ul'o'j aspekt'is, kvazaŭ ili est'is fend'it'a'j en la mez'o. Kun'tir'at'a de la flu'o de la hom'o'j, la raben'o kun si'a edz'in'o ven'is al “La Roman'o”. Tio est'as la grand'a, ĉirkaŭ'it'a de alt'a'j fronton'a'j dom'o'j urb'a foir'ej'o, kiu ricev'is si'a'n nom'o'n de grand'eg'a dom'o, kiu est'is nom'at'a “ĉe la Roman'o” kaj kiu'n la magistrat'o aĉet'is kaj far'is ĝi'n magistrat'ej'o. En ĉi tiu konstru'aĵ'o oni elekt'ad'is imperi'estr'o'j'n de German'uj'o, kaj antaŭ ĝi oft'e est'is aranĝ'at'a'j nobl'a'j kavalir'a'j lud'o'j. La reĝ'o Maksimilian'o, kiu pasi'e am'is tia'j'n lud'o'j'n, est'is en tiu temp'o en Frankfurto, kaj unu tag'o'n antaŭ'e oni por li'a honor'o aranĝ'is antaŭ “la Roman'o” grand'a'n turnir'o'n. Ĉe la lign'a'j barier'o'j, kiu'j nun est'is for'romp'at'a'j de la ĉarpent'ist'o'j, star'is ankoraŭ mult'a'j sen'labor'ul'o'j kaj rakont'is unu'j al ali'a'j, kiel hieraŭ la duk'o de Brunsvigo kaj la markgraf'o de Brandenburg'o ĉe bru'o de tambur'o'j kaj trumpet'o'j atak'is unu la ali'a'n, kiel sinjor'o Valter la Mizer'ul'o tiel fort'eg'e ek'puŝ'is el la sel'o la Urs'rajd'ant'o'n, ke split'o'j de la lanc'o flug'is en la aer'o'n, kaj kiel la long'a blond'a reĝ'o Maks en la rond'o de si'a kort'eg'an'ar'o star'is sur la balkon'o kaj pro ĝoj'o frot'is al si la man'o'j'n. La kovr'il'o'j el or'a'j ŝtof'o'j kuŝ'is ankoraŭ sur la balustrad'o de la balkon'o kaj de la pint'ark'a'j fenestr'o'j de la magistrat'ej'o. Ankaŭ la ali'a'j dom'o'j de la foir'ej'o est'is ankoraŭ fest'e ornam'it'a'j kaj garn'it'a'j per blazon'ŝild'o'j, precip'e la dom'o Limburg, sur kies flag'o est'is pentr'it'a jun'ul'in'o, port'ant'a niz'o'n sur la man'o, dum simi'o ten'as antaŭ ŝi spegul'o'n. Sur la balkon'o de tiu dom'o star'is mult'e da kavalir'o'j kaj sinjor'in'o'j en rid'et'ant'a inter'parol'ad'o rigard'ant'e sur la popol'o'n, kiu mal'supr'e en sen'ord'a'j grup'o'j kaj procesi'o'j ond'ad'is tie'n kaj re'e'n. Kia mult'eg'o da sen'labor'ul'o'j de ĉiu'j stat'o'j kaj aĝ'o'j puŝ'iĝ'ad'is ĉi tie, por kontent'ig'i si'a'n rigard'em'ec'o'n! Ĉi tie oni rid'is, plor'is, ŝtel'is, pinĉ'is la lumb'o'j'n, ĝoj'kri'is, kaj mez'e de ĉi tio akr'e son'eg'is la trumpet'o de kurac'ist'o, kiu en ruĝ'a mantel'o kun si'a arleken'o kaj simi'o star'is sur alt'a trab'aĵ'o, energi'e trumpet'is pri si'a propr'a lert'ec'o, laŭd'is si'a'j'n tinktur'o'j'n kaj mirakl'a'j'n ŝmir'aĵ'o'j'n, aŭ serioz'e esplor'rigard'is la urin'glas'o'n, kiu'n ten'is antaŭ li ia mal'jun'a vir'in'o, aŭ li far'is prepar'o'j'n por el'ŝir'i vang'dent'o'n al mal'riĉ'a vilaĝ'an'o. Du skerm'instru'ist'o'j, flirt'ven'ant'e en kolor'a'j ruband'o'j, sving'ant'e si'a'j'n rapir'o'j'n, renkont'is si'n ĉi tie kvazaŭ hazard'e kaj kun ŝajn'a koler'o atak'is unu la ali'a'n; post long'a batal'o ili si'n reciprok'e proklam'is ne'venk'ebl'a'j kaj kolekt'is iom da pfenig'o'j. Kun tambur'ist'o kaj fajf'ist'o preter'marŝ'is nun la nov'e fond'it'a gild'o de paf'ist'o'j. Post tio, hav'ant'e antaŭ si la baston'vir'o'n, kiu port'is ruĝ'a'n standard'o'n, sekv'is band'o da migr'ant'a'j fraŭl'in'o'j, kiu'j ven'is el la vir'in'ej'o “ĉe la Azen'o” en Würzburg kaj ir'is al la Roz'a Val'o, kie la estim'ind'a estr'ar'o destin'is al ili loĝ'ej'o'n por la temp'o de la foir'o. “Ferm'u la okul'o'j'n, bel'a Sara!” dir'is la raben'o. Ĉar tiu'j fantazi'e kaj tro ne sufiĉ'e vest'it'a'j vir'in'o'j, inter kiu'j est'is kelk'a'j tre bel'a'j, farad'is la plej mal'ĉast'a'j'n gest'o'j'n, nud'ig'ad'is si'a'n mal'modest'a'n brust'o'n, log'incit'ad'is la pas'ant'o'j'n per sen'hont'a'j vort'o'j, sving'ad'is si'a'j'n long'a'j'n migr'o'baston'o'j'n, kaj, rajd'ant'e sur ili kiel sur baston'ĉeval'o'j al la pord'eg'o de la Sankt'a Katerin'o, ili kant'is per akr'a voĉ'o la kant'o'n de sorĉ'ist'in'o'j:

Kie est'as la kapr'o, infer'a la best'o?
Kie est'as la kapr'o? Ĝi est'as for!
Ni rajd'as do nun pro ĝi'a for'est'o
Sur simpl'a baston'o kun gaj'a kor’!

Tiu kant'ad'o, kiu'n oni pov'is ankoraŭ aŭd'i mal'proksim'e, fin'e dron'is en la preĝ'ej'e tir'at'a'j ton'o'j de al'proksim'iĝ'ant'a procesi'o. Ĉi tio est'is mal'gaj'a procesi'o de kalv'a'j kaj nud'pied'a'j monaĥ'o'j, kiu'j port'is brul'ant'a'j'n vaks'kandel'o'j'n aŭ standard'o'j'n kun sankt'ul'figur'o'j aŭ grand'a'j'n arĝent'a'j'n krucifiks'o'j'n. Antaŭ ili ir'is ruĝ'e kaj blank'e vest'it'a'j knab'o'j kun fum'ant'a'j incens'uj'o'j. En la mez'o de la procesi'o, sub luks'a baldaken'o, oni vid'is pastr'o'j'n en blank'a'j surplis'o'j el mult'e'kost'a'j punt'o'j aŭ en hel'silk'a'j stol'o'j, kaj unu el ili port'is en la man'o sun'simil'e or'a'n vaz'o'n, kiu'n li, al'ven'int'e al sankt'ul'a niĉ'o ĉe angul'o de la foir'ej'o, alt'e lev'is, du'on'kri'ant'e kaj du'on'kant'ant'e latin'a'j'n vort'o'j'n... Sam'temp'e ek'sonor'is mal'grand'a sonor'il'et'o, kaj la tut'a popol'o ĉirkaŭ'e ek'silent'is, star'iĝ'is genu'e kaj kruc'o'sign'is si'n. Sed la raben'o dir'is al si'a edz'in'o: Ferm'u la okul'o'j'n, bel'a Sara!” — kaj rapid'e li for'tir'is ŝi'n de tie en mal'larĝ'a'n flank'a'n strat'et'o'n, tra labirint'o de mal'vast'a'j kaj kurb'a'j strat'o'j kaj fin'e trans la ne'loĝ'at'a'n dezert'a'n plac'o'n, kiu apart'ig'is de la ceter'a urb'o la nov'a'n hebre'a'n kvartal'o'n.

Antaŭ tiu temp'o la hebre'o'j loĝ'is inter la katedral'o kaj la bord'o de Majn'o, nom'e: de la pont'o ĝis la Put'o de Mizer'ul'o'j kaj de la Farun'pes'il'o ĝis la Sankt'a Bartolome'o. Sed la katolik'a'j pastr'o'j akir'is Pap'a'n dekret'o'n, kiu mal'permes'is al la hebre'o'j loĝ'i en tia proksim'ec'o de la ĉef'a preĝ'ej'o, kaj la magistrat'o don'is al ili lok'o'n sur la Kav'o de Lan'o, kie ili konstru'is la nun'a'n hebre'a'n kvartal'o'n. Ĉi tiu est'is proviz'it'a per fort'a'j mur'eg'o'j kaj ankaŭ per fer'a'j ĉen'o'j antaŭ la pord'eg'o'j, por bar'i ili'n kontraŭ atak'o de la popol'amas'o. Ĉar ĉi tie la hebre'o'j viv'is ankaŭ en prem'ad'o kaj mal'trankvil'ec'o kaj pli ol nun en memor'ad'o pri antaŭ'a'j sufer'o'j. En la jar'o 1240 la sen'brid'ig'it'a popol'o far'is inter ili grand'a'n sang'o'ban'o'n, kiu'n oni nom'is la unu'a buĉ'ad'o de la hebre'o'j, kaj en la jar'o 1349, kiam la flagelant'o'j ĉe si'a tra'pas'o ek'brul'ig'is la urb'o'n kaj akuz'is pri la brul'ig'o la hebre'o'j'n, ĉi tiu'j est'is plej'part'e mort'ig'it'a'j de la ekscit'it'a popol'amas'o, aŭ ili trov'is la mort'o'n en la flam'o'j de si'a'j propr'a'j dom'o'j, — tio'n oni nom'is la du'a buĉ'ad'o de la hebre'o'j. Post'e oni ankoraŭ fort'e minac'is la hebre'o'j'n per tia'spec'a'j buĉ'ad'o'j, kaj ĉe intern'a'j mal'kviet'o'j en Frankfurto, precip'e ĉe mal'pac'o inter la magistrat'o kaj la gild'o'j, la krist'an'a popol'amas'o oft'e hav'is la intenc'o'n atak'eg'i la hebre'a'n kvartal'o'n. Ĉi tiu hav'is du pord'eg'o'j'n, kiu'j en fest'o'j katolik'a'j est'is ŝlos'at'a'j de ekster'e, en fest'o'j hebre'a'j de intern'e, kaj antaŭ ĉiu pord'eg'o trov'iĝ'is gard'ist'ej'o kun urb'a'j soldat'o'j.

Kiam la raben'o kun si'a edz'in'o al'ven'is al la pord'eg'o de la hebre'a kvartal'o, la soldat'o'j, kiel oni pov'is vid'i tra la mal'ferm'it'a'j fenestr'o'j, kuŝ'is sur la tabul'lit'o de si'a gard'ist'a ĉambr'o, kaj ekster'e antaŭ la pord'o en plen'a sun'lum'o sid'is la tambur'ist'o kaj fantazi'is sur si'a grand'a tambur'o. Tio est'is pez'a dik'a figur'o; la kamizol'o kaj pantalon'o'j est'is el fajr'e'flav'a drap'o, kiu ĉe la brak'o'j kaj lumb'o'j est'is vast'e puf'it'a, kaj, kvazaŭ sen'nombr'a'j hom'a'j lang'o'j el ĝi lek'is, ĝi de supr'e ĝis mal'supr'e est'is pri'sem'it'a per mal'grand'a'j en'kudr'it'a'j ruĝ'a'j kusen'et'o'j; la brust'o kaj dors'o est'is arm'it'a'j per nigr'a'j drap'a'j rembur'aĵ'o'j, sur kiu'j pend'is la tambur'o; sur la kap'o est'is plat'a, rond'a nigr'a ĉap'o; la vizaĝ'o est'is tiel sam'e plat'a kaj rond'a, ankaŭ oranĝ'e'flav'a kaj pri'sem'it'a per ruĝ'a'j ulcer'o'j kaj grimac'ant'a per osced'a rid'et'o. Tiel la knab'eg'o sid'is kaj tambur'is la melodi'o'n de la kant'o, kiu'n iam la flagelant'o'j kant'is ĉe la buĉ'ad'o de la hebre'o'j, kaj per si'a krud'a bier'a ton'o li murmur'is la vort'o'j'n:

Ni'a sinjor'in'o
Ir'is en maten'o,
Kyrie eleison!

“Hans, tio est'as mal'bon'a melodi'o” — ek'kri'is voĉ'o mal'antaŭ la ŝlos'it'a pord'eg'o de la hebre'a kvartal'o. — “Hans, ankaŭ la kant'o est'as mal'bon'a, ne taŭg'as por la tambur'o, tut'e kaj absolut'e ne taŭg'as dum la Di'serv'o kaj en Pask'a maten'o, mal'bon'a kant'o, danĝer'a kant'o; Hans, Hanĉjo, mal'grand'a tambur'a Hanĉjo, mi est'as sol'ec'a hom'o, kaj se vi mi'n am'as, se vi am'as Sternon, la long'a'n Sternon, la long'a'n long'naz'a'n Sternon, tiam ĉes'u!”

Ĉi tiu'j vort'o'j est'is el'puŝ'it'a'j de la ne'vid'ebl'a parol'ant'o part'e tim'eg'e rapid'e, part'e ĝem'ant'e mal'rapid'e, en ton'o, en kiu abrupt'e altern'is tir'at'a mol'ec'o kaj raŭk'a mal'mol'ec'o, kiel oni tio'n trov'as ĉe ftiz'ul'o'j. La tambur'ist'o rest'is ne'tuŝ'it'a, kaj, daŭr'ig'ant'e la tambur'ad'o'n laŭ la antaŭ'a melodi'o, li kant'is plu'e:

Ven'is knab’ salt'ant'a,
Barb'o'n ne hav'ant'a,
Haleluja!

“Hans” — kri'is de'nov'e la voĉ'o de la supr'e dir'it'a parol'ant'o — “Hans, mi est'as hom'o star'ant'a tut'e sol'a, kaj tio est'as danĝer'a kant'o, kaj mi ne volont'e ĝi'n aŭd'as, kaj mi hav'as kaŭz'o'n por tio, kaj se vi mi'n am'as, kant'u i'o'n ali'a'n, kaj morgaŭ ni drink'os...”

Ĉe la vort'o “drink'os” Hans halt'is kun si'a tambur'ad'o kaj kant'ad'o, kaj per sen'artifik'a ton'o li dir'is: “La diabl'o pren'u la hebre'o'j'n, sed vi, kar'a long'naz'a Stern, est'as mi'a amik'o, mi vi'n defend'os, kaj se ni ankoraŭ oft'e drink'os kun'e, mi vi'n ankaŭ konvert'os. Mi est'os vi'a bapt'o'patr'o; kiam vi est'os bapt'it'a, vi far'iĝ'os sav'it'a, kaj se vi hav'as talent'o'n kaj lern'os ĉe mi diligent'e, vi pov'os eĉ far'iĝ'i ankoraŭ iam tambur'ist'o. Jes, long'naz'a Stern, vi pov'as ankoraŭ ating'i mult'o'n, mi antaŭ'tambur'os al vi la tut'a'n kateĥism'o'n, kiam ni morgaŭ kun'e drink'os — sed nun mal'ferm'u la pord'eg'o'n, tie star'as du fremd'ul'o'j kaj pet'as, ke oni ili'n en'las'u.”

“Mal'ferm'i la pord'eg'o'n?” — ek'kri'is la long'naz'a Stern, kaj li preskaŭ perd'is la voĉ'o'n. “Tio ne ir'as tiel rapid'e, kar'a Hans, oni ne pov'as sci'i, oni tut'e ne pov'as sci'i, kaj mi est'as sol'e star'ant'a hom'o. Veitel Rindskopf hav'as la ŝlos'il'o'n kaj star'as nun sen'mov'e en la angul'o kaj murmur'as si'a'n dek-ok-preĝ'o'n; ĉe tio est'as mal'permes'at'e far'i inter'romp'o'n. Jekel la mal'saĝ'ul'o est'as ankaŭ ĉi tie, sed li bat'as nun... Mi est'as sol'e star'ant'a hom'o.”

“La diabl'o pren'u la hebre'o'j'n!” — ek'kri'is la tambur'ist'o Hans, kaj, laŭt'e rid'ant'e pri ĉi tiu si'a propr'a sprit'aĵ'o, li for'tren'is si'n al la gard'ist'a ĉambr'o kaj kuŝ'ig'is si'n ankaŭ sur la tabul'lit'o.

Dum la raben'o kun si'a edz'in'o star'is nun tut'e sol'a antaŭ la grand'a ŝlos'it'a pord'eg'o, mal'antaŭ ĉi tiu lev'iĝ'is kartav'a, naz'a'son'a, iom mok'e tir'at'a voĉ'o: “Sterĉjo, ne krak'u tiel long'e, pren'u la ŝlos'il'o'j'n el la surtut'a paŝ'o de Rindskopĉjo, aŭ pren'u vi'a'n naz'o'n kaj mal'ŝlos'u per ĝi la pord'eg'o'n. La hom'o'j star'as jam de'long'e kaj atend'as”.

“La hom'o'j?” — tim'eg'e ek'kri'is la voĉ'o de la vir'o, kiu'n oni nom'is long'naz'a Stern — “mi pens'is, ke est'as nur unu, kaj mi pet'as vi'n, mal'saĝ'ul'o, kar'a Jekel-Mal'saĝ'ul'o, el'rigard'u, kiu tie est'as”.

Tiam en la pord'eg'o mal'ferm'iĝ'is mal'grand'a bon'e krad'it'a fenestr'et'o, kaj montr'iĝ'is flav'a du'korn'a ĉap'o kaj sub ĝi la komik'a grimac'a gaj'ig'ist'a vizaĝ'o de Jekel-Mal'saĝ'ul'o. En la sam'a moment'o la fenestr'a apertur'o de'nov'e ferm'iĝ'is, kaj aŭd'iĝ'is koler'e kartav'a voĉ'o: “Mal'ŝlos'u, mal'ŝlos'u, ekster'e star'as nur unu vir'o kaj unu vir'in'o”.

“Unu vir'o kaj unu vir'in'o!” — ĝem'is la long'naz'a Stern. — “Kaj kiam la pord'eg'o est'os mal'ferm'it'a, la vir'in'o de'ĵet'os la vest'o'n, kaj montr'iĝ'os, ke tio ankaŭ est'as vir'o, kaj tiam est'os du vir'o'j, kaj ni est'as nur tri!”

“Ne est'u lepor'o” — respond'is Jekel-Mal'saĝ'ul'o — “est'u mal'tim'a kaj montr'u kuraĝ'o'n!”

“Kuraĝ'o'n!” — ek'kri'is la long'naz'a Stern kaj rid'is ĉagren'it'e kaj mal'dolĉ'e. — “Lepor'o! Lepor'o est'as mal'bon'a kompar'o, lepor'o est'as mal'pur'a best'o, Kuraĝ'o'n! Ne por kuraĝ'o oni mi'n star'ig'is ĉi tie, sed por si'n'gard'em'o. Se ven'os tro mult'e da hom'o'j, mi dev'as kri'i. Sed mi mem ne pov'as re'ten'i ili'n. Mi'a brak'o est'as mal'fort'a.

Mi hav'as sur mi fontanel'o'n, kaj mi est'as sol'e star'ant'a hom'o. Se oni paf'os sur mi'n, mi mort'os. Tiam la riĉ'a Mendel Reiss sid'os sabat'e ĉe la tabl'o kaj de'viŝ'os de si'a buŝ'o la sekv'in'ber'a'n saŭc'o'n kaj kares'os al si la ventr'o'n kaj ebl'e dir'os: “La long'a long'naz'a Sterĉjo est'is tamen brav'a hom'et'o; se li ne est'us, ili dis'salt'ig'us la pord'eg'o'n; li las'is si'n mort'paf'i por ni; li est'is brav'a hom'et'o, est'as domaĝ'e, ke li mort'is. —”

La voĉ'o far'iĝ'is iom post iom mol'a kaj plor'a, sed subit'e ĝi trans'ir'is en rapid'em'a'n, preskaŭ koler'a'n ton'o'n: “Kuraĝ'o'n! Kaj por ke la riĉ'a Mendel Reiss pov'u de'viŝ'i al si de la buŝ'o la sekv'in'ber'a'n saŭc'o'n kaj kares'i al si la ventr'o'n kaj nom'i mi'n brav'a hom'et'o, mi las'u paf'mort'ig'i mi'n? Kuraĝ'o'n! Sen'lim'e! La mal'grand'a Strauss est'is sen'tim'a kaj rigard'is hieraŭ sur la plac'o de la Roman'o la turnir'o'n, kaj li pens'is, ke oni li'n ne kon'as, ĉar li port'is viol'kolor'a'n surtut'o'n el velur'o, kost'ant'a'n po tri gulden'o'j pro uln'o, kun vulp'a'j vost'et'o'j, tut'e or'e brod'it'a'n, tut'e bel'eg'a'n, — kaj ili tiel long'e bat'ad'is al li la viol'kolor'a'n surtut'o'n, ĝis ĝi perd'is la kolor'o'n kaj ĝis li'a dors'o far'iĝ'is viol'kolor'a kaj ne hav'as plu hom'a'n aspekt'o'n. Kuraĝ'o'n! La kurb'a Lezer est'is sen'tim'a, ni'a'n kanajl'a'n vilaĝ'estr'o'n li nom'is kanajl'o, kaj oni pend'ig'is li'n je la pied'o'j inter du hund'o'j, kaj Hans-tambur'ist'o tambur'is. Kuraĝ'o'n! Ne est'u lepor'o! Inter la mult'e da hund'o'j la lepor'o pere'as, mi est'as sol'e star'ant'a hom'o, kaj mi efektiv'e tim'as!”

“Ĵur'u do!” — dir'is Jekel-Mal'saĝ'ul'o.

“Mi efektiv'e tim'as!” — ĝem'ant'e respond'is la long'naz'a Stern — “mi sci'as, la tim'o kuŝ'as en la sang'o, kaj mi hav'as tio'n de mi'a for'mort'int'a patr'in'o. —”

“Jes, jes!” — inter'romp'is li'n Jekel-Mal'saĝ'ul'o — “kaj vi'a patr'in'o hav'is tio'n de si'a patr'o, kaj ĉi tiu si'a'flank'e hav'is tio'n de si'a patr'o, kaj tia'manier'e tio'n hav'is vi'a'j pra'patr'o'j unu de ali'a, ĝis vi'a gent'o'fond'int'o, kiu sub la reg'ad'o de la reĝ'o Saul ir'is batal'i kontraŭ la Filiŝt'o'j kaj est'is la unu'a, kiu far'is for'kur'o'n. — Sed rigard'u, Rindskopĉjo baldaŭ est'os pret'a, li jam la kvar'a'n foj'o'n klin'iĝ'is, jam li salt'as kiel pul'o ĉe la tri'foj'a vort'o “sankt'a”, kaj jen li si'n'gard'e ŝov'as la man'o'n en la poŝ'o'n...”

Efektiv'e, la ŝlos'il'o'j ek'son'is, krak'ant'e mal'ferm'iĝ'is unu du'on'o de la pord'eg'o, kaj la raben'o kaj li'a edz'in'o en'ir'is en la tut'e mal'plen'a'n hebre'a'n strat'o'n. La mal'ferm'int'o, mal'grand'a vir'o kun bon'anim'e acid'a vizaĝ'o, rev'em'e balanc'is la kap'o'n, kiel person'o, kiu ne vol'us est'i mal'help'at'a en si'a medit'ad'o, kaj, zorg'em'e ŝlos'int'e de'nov'e la pord'eg'o'n, li tren'is si'n, neni'o'n dir'ant'e, al unu angul'o mal'antaŭ la pord'eg'o, sen'ĉes'e murmur'et'ant'e preĝ'o'j'n. Mal'pli silent'em'a est'is Jekel-Mal'saĝ'ul'o, dik'mal'alt'a, iom kurb'a'pied'a ul'o kun rid'ant'a ruĝ'a vizaĝ'o kaj kun ekster'ordinar'e grand'a viand'o'dik'a man'o, kiu'n li el la vast'a'j manik'o'j de si'a miks'kolor'a jak'o etend'is por salut'o. Mal'antaŭ li montr'iĝ'is aŭ pli ĝust'e kaŝ'iĝ'is long'a mal'dik'a figur'o, kies mal'larĝ'a kol'o est'is blank'e ĉirkaŭ'it'a de delikat'a batist'a krisp'o kaj kies mal'dik'a, pal'a vizaĝ'o est'is strang'e ornam'it'a de preskaŭ ne'kred'ebl'e long'a naz'o, kiu sci'vol'e kaj tim'em'e mov'iĝ'ad'is tie'n kaj re'e'n.

“Bon'ven'o'n al vi! bon'a'n fest'o'n al vi!” — ek'kri'is Jekel-Mal'saĝ'ul'o — “ne mir'u, ke la strat'o nun est'as tiel mal'plen'a kaj silent'a. Ĉiu'j ni'a'j hom'o'j est'as nun en la sinagog'o, kaj vi ven'as ankoraŭ en la ĝust'a temp'o, por ke vi pov'u tie aŭd'i la voĉ'leg'ad'o'n de la histori'o pri la ofer'at'ec'o de Isaak. Mi ĝi'n kon'as, ĝi est'as interes'a histori'o, kaj se mi ne est'us jam aŭd'int'a ĝi'n tri'dek tri foj'o'j'n, mi volont'e aŭskult'us ĝi'n en ĉi tiu jar'o ankoraŭ unu foj'o'n. Kaj ĝi est'as grav'a histori'o, ĉar se Abraham efektiv'e buĉ'us Isaakon kaj ne la kapr'o'n, nun est'us en la mond'o pli da kapr'o'j kaj mal'pli da hebre'o'j.” — Kaj kun frenez'e gaj'a grimac'o Jekel komenc'is kant'i la sekv'ant'a'n kant'o'n el la Hagad'o:

“Kapr'et'o, kapr'et'o, kiu'n aĉet'is patr'et'o, li don'is pro ĝi du zuzetojn*; kapr'et'o, kapr'et'o!

“Ven'is katet'o kaj manĝ'is la kapr'et'o'n, kiu'n aĉet'is patr'et'o, li don'is pro ĝi du zuzetojn; kapr'et'o, kapr'et'o!

“Ven'is hund'et'o kaj mord'is la katet'o'n, kiu manĝ'is la kapr'et'o'n, kiu'n aĉet'is patr'et'o, li don'is pro ĝi du zuzetojn; kapr'et'o, kapr'et'o!

“Ven'is baston'et'o kaj bat'is la hund'et'o'n, kiu mord'is la katet'o'n, kiu manĝ'is la kapr'et'o'n, kiu'n aĉet'is patr'et'o, li don'is pro ĝi du zuzetojn; kapr'et'o, kapr'et'o!

“Ven'is fajr'et'o kaj for'brul'ig'is la baston'et'o'n, kiu bat'is la hund'et'o'n, kiu mord'is la katet'o'n, kiu manĝ'is la kapr'et'o'n, kiu'n aĉet'is patr'et'o, li don'is pro ĝi du zuzetojn; kapr'et'o, kapr'et'o!

“Ven'is akv'et'o kaj esting'is la fajr'et'o'n, kiu for'brul'ig'is la baston'et'o'n, kiu bat'is la hund'et'o'n, kiu mord'is la katet'o'n, kiu manĝ'is la kapr'et'o'n, kiu'n aĉet'is patr'et'o, li don'is pro ĝi du zuzetojn; kapr'et'o, kapr'et'o!

“Ven'is bov'et'o kaj el'trink'is la akv'et'o'n, kiu esting'is la fajr'et'o'n, kiu for'brul'ig'is la baston'et'o'n, kiu bat'is la hund'et'o'n, kiu mord'is la katet'o'n, kiu manĝ'is la kapr'et'o'n, kiu'n aĉet'is patr'et'o, li don'is pro ĝi du zuzetojn; kapr'et'o, kapr'et'o!

“Ven'is buĉ'ist'et'o kaj buĉ'is la bov'et'o'n, kiu el'trink'is la akv'et'o'n, kiu esting'is la fajr'et'o'n, kiu for'brul'ig'is la baston'et'o'n, kiu bat'is la hund'et'o'n, kiu mord'is la katet'o'n, kiu manĝ'is la kapr'et'o'n, kiu'n aĉet'is patr'et'o, li don'is pro ĝi du zuzetojn; kapr'et'o, kapr'et'o!

“Ven'is mort'anĝel'et'o kaj mort'ig'is la buĉ'ist'et'o'n, kiu buĉ'is la bov'et'o'n, kiu el'trink'is la akv'et'o'n, kiu esting'is la fajr'et'o'n, kiu for'brul'ig'is la baston'et'o'n, kiu bat'is la hund'et'o'n, kiu mord'is la katet'o'n, kiu manĝ'is la kapr'et'o'n, kiu'n aĉet'is patr'et'o, li don'is pro ĝi du zuzetojn; kapr'et'o, kapr'et'o!

“Jes, bel'a sinjor'in'o” — al'don'is la kant'ant'o — “iam ven'os la tag'o, kiam la mort'anĝel'o buĉ'os la buĉ'ist'o'n, kaj ni'a tut'a sang'o ven'os sur Edomon; ĉar Di'o est'as Di'o venĝ'ant'a...”

Sed subit'e per'fort'e de'ĵet'ant'e de si la serioz'ec'o'n, kiu sen li'a intenc'o fal'is sur li'n, Jekel-Mal'saĝ'ul'o ĵet'is si'n de'nov'e en si'a'j'n pajac'aĵ'o'j'n kaj parol'is plu'e kun krak'ant'a ton'o de gaj'ig'ist'o: “Ne tim'u, bel'a sinjor'in'o, la long'naz'a Stern far'os al vi neni'o'n mal'bon'a'n. Nur por la mal'jun'a Schnapper-Elle li est'as danĝer'a. Ŝi en'am'iĝ'is en li'a'n naz'o'n, sed ĉi tiu efektiv'e tio'n merit'as. Ĝi est'as bel'a kiel la tur'o, kiu rigard'as al Damasko, kaj majest'a kiel cedr'o de Lebanon. Ekster'e ĝi bril'as kiel bril'ant'a or'o kaj sirop'o, kaj intern'e ĝi est'as plen'a de muzik'o kaj ĉarm'aĵ'o'j. En somer'o ĝi flor'as, en vintr'o ĝi frost'iĝ'as, kaj en somer'o kaj en vintr'o ĝi est'as dorlot'at'a de la blank'a'j man'o'j de Schnapper-Elle. Jes, Schnapper-Elle est'as en'am'iĝ'int'a en li'n, ĝis plen'a perd'o de la prudent'o. Ŝi fleg'as li'n, ŝi nutr'as li'n, kaj kiam li est'os sufiĉ'e gras'a, ŝi edz'in'iĝ'os je li, kaj por si'a aĝ'o ŝi est'as ankoraŭ sufiĉ'e jun'a, kaj kiu post tri'cent jar'o'j ven'os Frankfurton, ne pov'os vid'i la ĉiel'o'n pro la mult'eg'o da long'naz'a'j Sternoj!”

“Vi est'as Jekel-Mal'saĝ'ul'o” — dir'is la raben'o rid'ant'e— “mi vid'as tio'n per vi'a'j vort'o'j. Mi oft'e aŭd'is parol'i pri vi”.

“Jes, jes” — respond'is tiu kun komik'a modest'ec'o — “jes, jes, tio'n far'as la glor'o. Oft'e oni vast'e ĉirkaŭ'e hav'as la fam'o'n de pli grand'a mal'saĝ'ul'o, ol oni mem sci'as. Sed mi tro mult'e pen'as, por est'i mal'saĝ'ul'o, mi salt'as kaj sku'as mi'n, por ke la tint'il'o'j sonor'u. Por ali'a'j la afer'o est'as pli facil'a... Sed dir'u al mi, raben'a moŝt'o, kial vi vojaĝ'as en fest'o'tag'o?”

“Mi'a prav'ig'o” — respond'is la demand'it'o — “trov'iĝ'as en la Talmud'o, kie est'as dir'it'e: danĝer'o for'pel'as sabat'o'n”.

“Danĝer'o!” — ek'kri'is subit'e la long'naz'a Stern kun gest'o'j de mort'a angor'o. — “Danĝer'o! Danĝer'o! Tambur'ist'o Hans, tambur'u, tambur'u! Danĝer'o, dan'ger'o! Tambur'ist'o Hans...”

Sed ekster'e la tambur'ist'o Hans ek'kri'is per si'a dens'a bier'a voĉ'o: “Mil tondr'o'j! La diabl'o pren'u la hebre'o'j'n! Jam la tri'a'n foj'o'n vi vek'as mi'n hodiaŭ el la dorm'o, long'naz'a Stern! Ne furioz'ig'u mi'n! Kiam mi furioz'as, mi far'iĝ'as kiel Satan'o mem, kaj tiam, mi ĵur'as per mi'a krist'an'ec'o, tiam mi paf'os per mi'a paf'il'o tra la krud'a'n apertur'a'n de la pord'eg'o, kaj tiam ĉiu gard'u si'a'n naz'o'n!”

“Ne paf'u, ne puf'u! mi est'as sol'e star'ant'a hom'o” — tim'eg'e plor'kri'is la long'naz'a Stern kaj al'prem'is si'a'n vizaĝ'o'n al la plej proksim'a mur'o, kaj en tiu situaci'o li rest'is, trem'ant'e kaj mal'laŭt'e preĝ'ant'e.

“Dir'u, dir'u, kio far'iĝ'is“ — ek'kri'is nun ankaŭ Jekel-Mal'saĝ'ul'o kun tiu rapid'em'a sci'vol'ec'o, kiu jam tiam est'is karakter'a trajt'o de la Frankfurtaj hebre'o'j.

Sed la raben'o for'tir'is si'n de li kaj ir'is kun si'a edz'in'o plu'e'n laŭ la hebre'a strat'o. “Vid'u, bel'a Sara” — li dir'is ĝem'ant'e — “kiel mal'bon'e gard'at'a est'as Izrael! Mal'ver'a'j amik'o'j gard'as li'a'j'n pord'eg'o'j'n ekster'e, kaj intern'e li'a'j gard'ant'o'j est'as mal'saĝ'ec'o kaj tim'o!”

Mal'rapid'e ambaŭ ir'is tra la long'a mal'plen'a strat'o, kie nur ie kaj ie flor'ant'a knab'in'a kap'o el'rigard'is tra fenestr'o, dum en la bril'e pur'ig'it'a'j fenestr'a'j vitr'o'j la sun'o fest'e seren'e spegul'iĝ'is. Tiam la dom'o'j de la hebre'a kvartal'o est'is ankoraŭ nov'a'j kaj pur'a'j, ili ankaŭ est'is mal'pli alt'a'j ol nun, ĉar nur post'e, kiam la hebre'o'j en Frankfurto tre mult'iĝ'is kaj tamen ne hav'is la rajt'o'n pli'vast'ig'i si'a'n kvartal'o'n, ili komenc'is konstru'ad'i ĉiam nov'a'j'n etaĝ'o'j'n unu sur ali'a'n, kun'e'prem'iĝ'is simil'e al sardel'o'j kaj per tio kripl'iĝ'is korp'e kaj anim'e. La part'o de la hebre'a kvartal'o, kiu rest'is ne'detru'it'a post la grand'a brul'o kaj kiu'n oni nom'as la mal'nov'a strat'o, tiu'j alt'a'j nigr'a'j dom'o'j, kie komerc'aĉ'ant'e mov'iĝ'as serv'o'mien'a amas'o, est'as terur'a memor'ig'aĵ'o el la mez'a'j jar'cent'o'j. La pli mal'nov'a sinagog'o plu ne ekzist'as; ĝi est'is mal'pli vast'a ol la nun'a, kiu est'as konstru'it'a post'e, kiam la Nurenbergaj el'pel'it'o'j est'is akcept'it'a'j en la komun'um'o'n. Ĝi trov'iĝ'is pli nord'e. La raben'o ne bezon'is demand'i pri la lok'o, kie ĝi trov'iĝ'as. Jam de mal'proksim'e li aŭd'is la mult'a'j'n inter'miks'it'a'j'n kaj tre laŭt'a'j'n voĉ'o'j'n. En la kort'o de la dom'o de Di'o li dis'iĝ'is de si'a edz'in'o. Lav'int'e si'a'j'n man'o'j'n ĉe la put'o, kiu tie est'is, li en'ir'is en tiu'n mal'supr'a'n part'o'n de la sinagog'o, kie preĝ'as la vir'o'j, sed la bel'a Sara supr'e'n'ir'is unu ŝtup'ar'o'n kaj ven'is supr'e en la apart'aĵ'o'n de la vir'in'o'j.

Ĉi tiu supr'a apart'aĵ'o est'is spec'o de galeri'o kun tri vic'o'j da lign'a'j, brun'ruĝ'e kolor'it'a'j seĝ'o'j, kies apog'il'o supr'e est'is proviz'it'a per pend'ant'a tabul'et'o, kiu pov'is tre oportun'e est'i lev'at'a, por met'i sur ĝi'n la preĝ'o'libr'o'n. La vir'in'o'j sid'is ĉi tie babil'ant'e unu apud la ali'a, aŭ star'is rekt'e, fervor'e preĝ'ant'e; iu'foj'e ankaŭ ili al'ir'ad'is sci'vol'e al la grand'a krad'o, kiu etend'iĝ'is laŭ'long'e de la orient'a flank'o kaj tra kies mal'dik'a'j verd'a'j lat'o'j oni pov'is rigard'i mal'supr'e'n, en la mal'supr'a'n apart'aĵ'o'n de la sinagog'o. Tie, mal'antaŭ alt'a'j preĝ'o'pupitr'o'j, star'is la vir'o'j en si'a'j nigr'a'j mantel'o'j, kun la pint'a'j barb'o'j super la blank'a'j kol'krisp'o'j kaj kun la plat'e kovr'it'a'j kap'o'j pli aŭ mal'pli kaŝ'it'a'j en kvar'angul'a, per la leĝ'a'j rit'penik'o'j proviz'it'a tuk'o, kiu est'is far'it'a el blank'a lan'o aŭ silk'o kaj en kelk'a'j lok'o'j est'is ornam'it'a per or'a'j galon'o'j. La mur'o'j de la sinagog'o est'is tut'e unu'form'e blank'ig'it'a'j, kaj oni vid'is tie neni'a'n ali'a'n ornam'o'n krom la or'it'a fer'a krad'o ĉirkaŭ la kvar'angul'a podi'o, sur kiu est'as voĉ'legat'a'j la part'aĵ'o'j el la Bibli'o, kaj krom la sankt'a ŝrank'o, mult'e'kost'a el'labor'it'a kest'o, ŝajn'e port'at'a de marmor'a'j kolon'o'j kun luks'a'j kapitel'o'j, kies flor'a'j kaj foli'a'j ornam'aĵ'o'j ĉarm'e lev'iĝ'is supr'e'n, kaj kovr'it'a per kurten'o el cejan'e-blu'a velur'o, sur kiu per or'a'j bril'aĵ'et'o'j, perl'o'j kaj divers'kolor'a'j ŝton'o'j est'is brod'it'a pi'a sur'skrib'o. Ĉi tie pend'is la arĝent'a lucern'o de memor'o kaj trov'iĝ'is ankaŭ ĉirkaŭ'krad'it'a estrad'o, sur kies balustrad'o star'is divers'a'j sankt'a'j objekt'o'j, inter'ali'e la sep'brak'a templ'a kandelabr'o, kaj antaŭ ĉi tiu, kun la vizaĝ'o al la sankt'a ŝrank'o, star'is la kantor'o, kies kant'ad'o instrument'o'simil'e est'is akompan'at'a de la voĉ'o'j de li'a'j du help'ant'o'j, la bas'ul'o kaj la sopran'ul'o. Ĉar la hebre'o'j ĉi'a'n efektiv'e instrument'a'n muzik'o'n for'pel'is el si'a preĝ'ej'o, opini'ant'e, ke la laŭd'ad'o de Di'o pli edif'e lev'iĝ'as el varm'a hom'a brust'o, ol el mal'varm'a'j fajf'il'o'j de orgen'o. Tut'e infan'e ĝoj'is la bel'a Sara, kiam nun la kantor'o, tre bon'a tenor'ul'o, lev'is si'a'n voĉ'o'n, kaj la antikv'a'j, serioz'a'j melodi'o'j, kiu'j'n ŝi tiel bon'e kon'is, ek'flor'is en ankoraŭ neniam tiel sent'it'a jun'a ĉarm'ec'o, dum la bas'ul'o por kontrast'o en'murmur'is la profund'a'j'n, mal'lum'a'j'n ton'o'j'n kaj en la paŭz'et'o'j delikat'e kaj dolĉ'e tril'is la sopran'ul'o. Tia'n kant'ad'o'n la bel'a Sara en la sinagog'o de Baĥaraĥ neniam aŭd'is, ĉar la estr'o de la komun'um'o, David Levi, hav'is tie la ofic'o'n de kantor'o, kaj kiam tiu jam profund'aĝ'a trem'ant'a vir'o per si'a dis'pec'ig'it'a blek'ant'a voĉ'o vol'is tril'i kiel jun'a knab'in'o kaj en li'a super'fort'a pen'ad'o febr'e sku'is si'a'n sen'fort'e pend'ant'a'n brak'o'n, tiam tio cert'e pli vek'is rid'o'n ol edif'o'n.

Pi'a sent'o de agrabl'ec'o, miks'it'a kun vir'in'a sci'vol'ec'o, tir'is la bel'a'n Saran al la krad'o, kie ŝi pov'is rigard'i mal'supr'e'n en la mal'supr'a'n apart'aĵ'o'n, la tiel nom'at'a'n vir'a'n preĝ'ej'o'n. Ŝi ankoraŭ neniam vid'is tia'n grand'a'n nombr'o'n da sam'religi'an'o'j, kia'n ŝi vid'is tie mal'supr'e, kaj al ŝi far'iĝ'is en la kor'o ankoraŭ pli agrabl'e kaj hejm'e mez'e de tiom da hom'o'j, kiu'j est'is al ŝi tiel proksim'e parenc'a'j per komun'a de'ven'o, pens'manier'o kaj sufer'o'j. Sed ankoraŭ mult'e pli emoci'iĝ'is la anim'o de la vir'in'o, kiam tri mal'jun'a'j vir'o'j respekt'plen'e ir'is antaŭ la sankt'a'n ŝrank'o'n, tir'is flank'e'n la bel'eg'a'n kurten'o'n, mal'ferm'is la ŝrank'o'n kaj zorg'em'e el'pren'is tiu'n libr'o'n, kiu'n Di'o per Si'a propr'a sankt'a man'o skrib'is kaj por kies konserv'o la hebre'o'j tiom mult'e jam sufer'is, tiom mult'e da mit'ar'o kaj mal'am'o, mal'honor'o kaj mort'o, jar'mil'a'n martir'ec'o'n. Tiu libr'o, grand'a pergamen'a rul'volv'aĵ'o, simil'e al princ'a infan'o est'is kovr'it'a per bel'e brod'it'a mantel'et'o el ruĝ'a velur'o; supr'e sur la du rul'stang'o'j sid'is du arĝent'a'j kron'o'j, en kiu'j balet'e mov'iĝ'ad'is kaj tint'ad'is divers'a'j glob'et'o'j kaj sonor'il'et'o'j, kaj antaŭ'e, sur or'a'j ĉen'et'o'j, pend'is or'a'j ŝild'o'j kun divers'kolor'a'j juvel'o'j. La kantor'o pren'is la libr'o'n, kaj — kvazaŭ ĝi est'us efektiv'a infan'o, infan'o, pro kiu oni sufer'is grand'a'j'n dolor'o'j'n kaj kiu'n oni tiom pli am'as, li balanc'is ĝi'n en si'a'j brak'o'j, danc'et'ant'e far'is kun ĝi kelk'e da paŝ'o'j, al'prem'is ĝi'n al si'a brust'o, kaj emoci'it'a per tiu kun'tuŝ'iĝ'o, li lev'is si'a'n voĉ'o'n por tia ĝoj'kri'e pi'a dank'o'kant'o, ke al la bel'a Sara ek'ŝajn'is, kvazaŭ la kolon'o'j de la sankt'a kest'o komenc'is flor'i kaj la mir'ind'a'j flor'o'j kaj foli'o'j de la kapitel'o'j ek'kresk'is ĉiam pli kaj pli supr'e'n kaj la ton'o'j de la diskant'ul'o trans'form'iĝ'is en najtingal'o'j'n kaj la ark'aĵ'o de la sinagog'o krev'is de la potenc'a'j ton'o'j de la bas'ul'o kaj la gaj'ec'o de Di'o flu'is mal'supr'e'n el la blu'a ĉiel'o. Tio est'is bel'a psalm'o. La komun'um'o ĥor'e ripet'is la fin'a'j'n vers'o'j'n, kaj al la estrad'o en la mez'o de la sinagog'o mal'rapid'e paŝ'is la kantor'o kun la sankt'a libr'o, dum vir'o'j kaj knab'o'j rapid'ant'e si'n al'puŝ'is, por kis'i ĝi'a'n velur'a'n kovr'il'o'n aŭ almenaŭ ek'tuŝ'i ĝi'n. Sur la dir'it'a estrad'o oni de'tir'is de la sankt'a libr'o la velur'a'n mantel'et'o'n kaj ankaŭ la hel'liter'e ornam'it'a'j'n vind'aĵ'o'j'n, per kiu'j ĝi est'is ĉirkaŭ'vind'it'a, kaj el la mal'ferm'it'a pergamen'a rul'volv'aĵ'o, en tiu kant'a ton'o, kiu en la Pask'a fest'o est'as ankoraŭ modul'at'a tut'e special'e, la kantor'o voĉ'leg'is la edif'a'n histori'o'n pri la tent'o de Abraham.

La bel'a Sara modest'e re'tir'iĝ'is de la krad'o, kaj larĝ'a, ornam'e vest'it'a vir'in'o de mez'a aĝ'o kaj kun afekt'e protekt'em'a si'n'ten'ad'o per mut'a kap'sign'o permes'is al ŝi en'rigard'i en ŝi'a'n preg'o'libr'o'n. Ĉi tiu vir'in'o vid'ebl'e ne est'is grand'a instru'it'in'o; ĉar kiam ŝi murmur'ant'e leg'is la preĝ'o'j'n, kiel ordinar'e far'as la vir'in'o'j, ĉar al ili ne est'as permes'at'e laŭt'e kun'kant'i, la bel'a Sara rimark'is, ke mult'a'j'n vort'o'j'n ŝi el'parol'is tro laŭ si'a plaĉ'o kaj oft'e trans'salt'is tut'a'j'n lini'o'j'n. Post kelk'a temp'o la akv'e klar'a'j okul'o'j de la bon'a vir'in'o sopir'e mal'rapid'e lev'iĝ'is, supr'aĵ'a rid'et'o glit'is super la porcelan'e ruĝ'a'n kaj blank'a'n vizaĝ'o'n, kaj per ton'o, kiu vol'is son'i kiom ebl'e plej aristokrat'e, ŝi dir'is al la bel'a Sara: “Li kant'as tre bon'e. Tamen mi aŭd'is en Holando kant'ad'o'n ankoraŭ mult'e pli bon'a'n. Vi est'as fremd'a, kaj vi ebl'e ne sci'as, ke tio est'as la kantor'o el Worms kaj oni vol'as re'ten'i li'n ĉi tie, se li kontent'iĝ'os je kvar'cent gulden'o'j por jar'o. Li est'as agrabl'a hom'o, kaj li'a'j man'o'j est'as kiel alabastr'o. Mi mult'e ŝat'as bel'a'n man'o'n. Bel'a man'o bel'ig'as la tut'a'n hom'o'n!” — Ĉe tio la bon'a vir'in'o mem'kontent'e met'is sur la apog'il'o'n de la preĝ'pupitr'o si'a'n man'o'n, kiu efektiv'e est'is ankoraŭ bel'a, kaj, kompren'ig'ant'a per graci'a klin'o de la kap'o, ke ŝi ne volont'e las'as si'n inter'romp'i dum la parol'ad'o, ŝi dir'is plu'e: “La kant'ist'et'o est'as ankoraŭ infan'o kaj aspekt'as tre mal'bon'nutr'a. La bas'ul'o est'as tro mal'hel'a, kaj ni'a Stern dir'is iam tre sprit'e: la bas'ul'o est'as pli grand'a mal'saĝ'ul'o, ol kiom oni dev'as postul'i de bas'ul'o! Ĉiu'j tri manĝ'as en mi'a manĝ'ej'o, kaj vi ebl'e ne sci'as, ke mi est'as Elle Schnapper”.

La bel'a Sara dank'is pro ĉi tiu sci'ig'o, kaj si'a'flank'e Schnapper-Elle detal'e rakont'is al ŝi, kiel ŝi iam est'is en Amsterdamo kaj tie pro si'a bel'ec'o est'is mult'e persekut'at'a, kaj kiel ŝi tri tag'o'j'n antaŭ Pentekost'o ven'is Frankfurton kaj edz'in'iĝ'is je Schnapper, kiel ĉi tiu fin'e mort'is, kiel li sur la lit'o de mort'o parol'is la plej kor'tuŝ'ant'a'j'n afer'o'j'n, kaj kiel mal'facil'e est'as bon'e konserv'i la man'o'j'n, kiam oni est'as estr'in'o de manĝ'ej'o. De temp'o al temp'o ŝi rigard'is flank'e'n per mal'ŝat'a rigard'o, kiu ver'ŝajn'e koncern'is kelk'a'j'n mok'em'a'j'n jun'a'j'n vir'in'o'j'n, kiu'j ekzamen'ad'is ŝi'a'n kostum'o'n. Sufiĉ'e strang'a est'is ĉi tiu kostum'o: larĝ'e puf'it'a rob'o el blank'a atlas'o, sur kiu ĉiu'j best'o'spec'o'j el la arke'o de Noa est'is hel'kolor'e brod'it'a'j, kamizol'o el or'ŝtof'o kiel kiras'o, la manik'o'j el ruĝ'a velur'o kun flav'a'j stri'o'j, sur la kap'o monstr'e grand'a ĉap'o, ĉirkaŭ la kol'o grand'eg'a krisp'o el blank'a rigid'a tol'o kaj ankaŭ arĝent'a ĉen'o, de kiu pend'is mal'supr'e'n sur la brust'o'n ĉia'spec'a'j mon'er'o'j, kame'o'j kaj mal'oft'aĵ'o'j, inter'ali'e grand'a bild'o de la urb'o Amsterdamo. Sed la vest'o'j de la ali'a'j vir'in'o'j est'is ne mal'pli rimark'ind'a'j kaj konsist'is vid'ebl'e el miks'aĵ'o de mod'o'j de divers'a'j temp'o'j, kaj kelk'a'j vir'in'et'o'j, kovr'it'a'j per or'o kaj diamant'o'j, simil'is ir'ant'a'j'n juvel'butik'o'j'n. Est'as ver'o, ke la Frankfurtaj hebre'o'j en tiu temp'o dev'is laŭ leĝ'a ordon'o port'i difin'it'a'n vest'aĵ'o'n kaj, por diferenc'iĝ'i de la krist'an'o'j, la vir'o'j dev'is port'i sur si'a'j mantel'o'j flav'a'j'n ring'o'j'n kaj la vir'in'o'j de si'a'j ĉap'o'j alt'e lev'iĝ'ant'a'j'n blu'stri'a'j'n vual'o'j'n; tamen en la hebre'a kvartal'o tiu ordon'o de la estr'ar'o ne mult'e est'is observ'at'a, kaj tie, precip'e en fest'o'tag'o'j kaj des pli en la sinagog'o, la vir'in'o'j pen'ad'is el'met'i unu antaŭ ali'a tiom mult'e da vest'aĵ'a luks'o, kiom nur est'is ebl'e, part'e por vek'i envi'o'n, part'e ankaŭ por el'montr'i la bon'stat'o'n kaj la kredit'kapabl'ec'o'n de si'a'j edz'o'j.

Dum mal'supr'e en la sinagog'o est'as voĉ'legat'a la semajn'a part'aĵ'o el la libr'o'j de Moseo, la pi'a anim'stat'o tie ordinar'e iom mal'fort'iĝ'as. Kelk'a'j far'as al si oportun'e kaj sid'iĝ'as, flustr'as eĉ kun si'a'j najbar'o'j pri afer'o'j ekster'eklezi'a'j aŭ el'ir'as sur la kort'o'n, por spir'i freŝ'a'n aer'o'n. Mal'grand'a'j knab'o'j dum'e pren'as al si la liber'ec'o'n vizit'i si'a'j'n patr'in'o'j'n en la vir'in'a apart'aĵ'o, kaj ĉi tie la pi'ec'o ankoraŭ pli mal'fort'iĝ'as; ĉi tie oni babil'as, amas'iĝ'as, rid'as, kaj, kiel okaz'as ĉie, la pli jun'a'j vir'in'o'j ŝerc'as pri la pli mal'jun'a'j, kaj ĉi tiu'j si'a'flank'e plend'as pri la facil'anim'ec'o de la jun'ul'ar'o kaj pri la mal'bon'iĝ'o de la temp'o'j. Tiel sam'e kiel mal'supr'e en la sinagog'o de Frankfurto est'is gvid'ant'a kantor'o, en la supr'a apart'aĵ'o est'is gvid'ant'a klaĉ'ist'in'o. Tio est'is Hündchen Reiss, ne'inteligent'a verd'et'a vir'in'o, kiu antaŭ'flar'ad'is ĉiu'n mal'feliĉ'o'n kaj ĉiam hav'is sur la lang'o i'a'n skandal'a'n histori'o'n. La ordinar'a cel'punkt'o de ŝi'a'j pik'parol'o'j est'is la kompat'ind'a Schnapper-Elle; ŝi pov'o'sci'is imit'i tre amuz'e la ne'natur'e aristokrat'em'a'j'n manier'o'j'n de ĉi tiu, kiel ankaŭ la sopir'a'n majest'ec'o'n, kun kiu ŝi akcept'as la ironi'a'j'n respekt'esprim'o'j'n de la jun'ul'ar'o.

“Ĉu vi sci'as” — ek'kri'is nun Hündchen Reiss — “Schnapper-Elle dir'is hieraŭ”: se mi ne est'us bel'a kaj saĝ'a kaj am'at'a, mi ne vol'us ekzist'i en la mond'o!”

Tiam oni iom laŭt'e ek'rid'is, kaj la proksim'e star'ant'a Schnapper-Elle, rimark'ant'e, ke tio koncern'as ŝi'n, kun mal'estim'o lev'is si'a'j'n okul'o'j'n, kaj simil'e al fier'a luks'a ŝip'o ŝi for'vel'vetur'is al pli mal'proksim'a lok'o. Vögele Ochs, rond'a, iom mal'lert'a vir'in'o, rimark'ig'is kompat'em'a, ke kvankam Schnapper-Elle est'as vant'a kaj ne tre saĝ'a, ŝi tamen est'as tre bon'anim'a kaj far'as mult'e da bon'o al hom'o'j, kiu'j tio'n bezon'as.

“Precip'e al la long'naz'a Stern” — muĝ'is Hündchen Reiss. Kaj ĉiu'j, kiu'j sci'is la delikat'a'n rilat'o'n, ek'rid'is des pli laŭt'e.

“Ĉu vi sci'as” — plu'e dir'is Hündchen malic'e — “la long'naz'a Stern nun ankaŭ dorm'ad'as en la dom'o de Schnapper-Elle... Sed rigard'u, tie mal'supr'e Süschen Flörsheim port'as la kol'ĉen'o'n, kiu'n Danielo Fläsch garanti'aĵ'e don'is al ŝi'a edz'o. Fläschedz'in'o koler'as... Nun ŝi parol'as kun Flörsheimedz'in'o... Kiel amik'e ili prem'as al si reciprok'e la man'o'j'n! Kaj tamen ili ja mal'am'as si'n reciprok'e kiel Midjan kaj Moab! Kiel am'o'plen'e ili rid'et'as unu al la ali'a! Nur ne manĝ'u unu la ali'a'n pro tro da kares'o'j! Mi iom aŭskult'u la inter'parol'ad'o'n”.

Kaj simil'e al embusk'ant'a best'o Hündchen Reiss ŝtel'mov'e al'ir'is kaj aŭd'is, ke la du vir'in'o'j kun reciprok'a interes'o plend'is unu al la ali'a, kiom mult'e kaj mal'facil'e ili labor'is en la pas'int'a semajn'o, por far'i ord'o'n en si'a'j dom'o'j kaj frot'pur'ig'i la kuir'ej'a'n il'ar'o'n, kio'n oni nepr'e dev'as far'i antaŭ la Pask'a fest'o, por ke neni'a er'et'o de ferment'int'a pan'o rest'u sur ili. Ankaŭ pri la lac'ig'a'j labor'o'j de la bak'ad'o de la mac'o'j ambaŭ vir'in'o'j parol'is. Fläschedz'in'o hav'is ankoraŭ special'a'j'n plend'o'j'n; en la komun'um'a bak'ej'o ŝi dev'is sufer'i mult'e da ĉagren'o, laŭ la decid'o de la lot'ad'o ŝi pov'is ricev'i tie la ebl'o'n de bak'ad'o nur en la last'a'j tag'o'j, en la antaŭ'tag'o de la fest'o mem kaj nur mal'fru'e post'tag'mez'e, la mal'jun'a Hanna mal'bon'e kned'is la past'o'n, la serv'ant'in'o'j per si'a'j rul'prem'il'o'j rul'prem'is la past'o'n tro mal'dik'e, du'on'o de la mac'o'j karb'iĝ'is en la forn'o, kaj krom tio pluv'is tiel fort'e, ke tra la tabul'a tegment'o de la bak'ej'o konstant'e fal'ad'is gut'o'j, kaj ili dev'is tie, mal'sek'a'j kaj lac'a'j, turment'i si'n per la labor'o ĝis mal'fru'e en la nokt'o.

“Kaj en tio, kar'a Flörsheim” — dir'is plu'e Fläschedz'in'o kun indulg'em'a amik'ec'o, kiu tut'e ne est'is sincer'a — “en tio vi ankaŭ est'is iom kulp'a, ĉar vi ne send'is al mi vi'a'j'n hom'o'j'n por help'i ĉe la bak'ad'o”.

“Ha, pardon'u” — respond'is la ali'a — “mi'a'j hom'o'j est'is tro mult'e okup'it'a'j, la foir'a'j komerc'aĵ'o'j dev'is est'i pak'at'a'j, ni hav'as nun tiom mult'e da labor'o, mi'a edz'o...”

“Mi sci'as” — inter'romp'is Fläschedz'in'o per akr'e rapid'a ton'o ŝi'a'n parol'ad'o'n — “mi sci'as, vi hav'as mult'e da labor'o, mult'e da garanti'aĵ'o'j kaj bon'a'j negoc'o'j kaj kol'ĉen'o'j...”

Ĵus de la lip'o'j de la parol'ant'in'o est'is de'glit'ont'a ia venen'a vort'o, kaj Flörsheimedz'in'o jam ruĝ'iĝ'is kiel kankr'o, sed subit'e Hündchen Reiss laŭt'e ek'kri'is: “Pro Di'o, la fremd'a vir'in'o kuŝ'as kaj mort'as... Akv'o'n! Akv'o'n!”

La bel'a Sara kuŝ'is sven'int'e, pal'a kiel la mort'o, kaj ĉirkaŭ ŝi puŝ'is si'n svarm'o da vir'in'o'j, ag'o'pen'e kaj kri'ant'e. Unu ten'is ŝi'a'n kap'o'n, ali'a ten'is ŝi'a'n brak'o'n; kelk'a'j mal'jun'a'j vir'in'o'j asperg'is ŝi'n per la glas'et'o'j kun akv'o, kiu'j pend'is mal'antaŭ ili'a'j preĝ'pupitr'o'j por pov'i lav'i la man'o'j'n, se ili hazard'e ek'tuŝ'us si'a'n propr'a'n korp'o'n; ali'a'j ten'is sub la naz'o de la sven'int'in'o mal'freŝ'a'n citron'o'n, kiu, tra'pik'it'a per kariofil'o'j, rest'is ankoraŭ de la last'a fast'o'tag'o, kiam ili serv'is por nerv'o'fort'ig'a flar'ad'o. Sen'fort'e kaj profund'e ĝem'ant'e la bel'a Sara fin'e mal'ferm'is la okul'o'j'n, kaj per mut'a'j rigard'o'j ŝi dank'is pro la bon'kor'a pri'zorg'ad'o. Sed nun oni mal'supr'e solen'e ek'kant'is la dek-ok-preĝ'o'n, kiu'n neni'u dev'as preter'las'i, kaj la klopod'ant'a'j vir'in'o'j rapid'is re'turn'e al si'a'j lok'o'j kaj plen'um'is tiu'n preĝ'o'n, kiel dev'as est'i far'at'e, star'ant'e kaj kun la vizaĝ'o turn'it'a al la orient'o, t.e. al tiu mond'flank'o, kie trov'iĝ'as Jeruzalem. Vögele Ochs, Schnapper-Elle kaj Hündchen Reiss rest'is plej long'e apud la bel'a Sara; la du unu'a'j, propon'ant'e al ŝi plej fervor'e si'a'j'n serv'o'j'n, la last'a, de'nov'e demand'ant'e ŝi'n, kial ŝi tiel subit'e sven'is.

Sed la sven'o de la bel'a Sara hav'is tut'e apart'a'n kaŭz'o'n. Est'as kutim'o en la sinagog'o, ke hom'o, kiu evit'is grand'a'n danĝer'o'n, post la voĉ'leg'o de la part'aĵ'o el la Bibli'o publik'e el'paŝ'as kaj dank'as Di'o'n pro si'a sav'iĝ'o. Kiam nun Rabbi Abraham mal'supr'e en la Sinagog'o si'n lev'is por tia dank'preĝ'o kaj la bel'a Sara re'kon'is la voĉ'o'n de si'a edz'o, ŝi rimark'is, ke ĝi'a ton'o iom post iom trans'ir'is en la mal'klar'a'n murmur'ad'o'n de preĝ'o pri mort'int'o'j, ŝi aŭd'is la nom'o'j'n de si'a'j kar'a'j kaj parenc'o'j, ŝi aŭd'is en akompan'o de tiu ben'o, kiu'n oni uz'as por mort'int'o'j; kaj la last'a esper'o mal'aper'is el la anim'o de la bel'a Sara, kaj ŝi'a'n anim'o'n dis'ŝir'is la cert'ec'o, ke ŝi'a'j kar'a'j kaj parenc'o'j efektiv'e est'as mort'ig'it'a'j, ke ŝi'a mal'grand'a nev'in'o plu ne viv'as, ke ankaŭ ŝi'a'j kuz'in'et'o'j, Blümchen kaj Vögelchen, plu ne viv'as, ankaŭ la mal'grand'a Gottschalk ne viv'as, ĉiu'j est'as mort'ig'it'a'j kaj ne viv'as! De la dolor'o de tiu konsci'o ŝi mem preskaŭ mort'us, se ŝi'a'j'n sent'o'j'n ne kapt'us bon'far'a sven'o.

Ĉapitr'o III

Kiam la bel'a Sara post la fin'o de la Di'serv'o mal'supr'e'n'ir'is sur la kort'o'n de la sinagog'o, tie star'is jam la raben'o, atend'ant'e si'a'n edz'in'o'n. Kun seren'a vizaĝ'o li far'is al ŝi kap'sign'o'n kaj el'konduk'is ŝi'n sur la strat'o'n, kie la antaŭ'a silent'o tut'e mal'aper'is kaj oni pov'is vid'i bru'ant'a'n svarm'o'n da hom'o'j. Barb'ul'o'j nigr'a'mantel'ul'o'j, simil'e al amas'o da formik'o'j; vir'in'o'j, bril'plen'e flug'et'ant'e, simil'e al or'skarab'o'j; nov'e'vest'it'a'j knab'o'j, kiu'j port'is por la plen'aĝ'ul'o'j la preĝ'o'libr'o'j'n; jun'a'j knab'in'o'j, kiu'j, ne hav'ant'e la permes'o'n ir'i en la sinagog'o'n, nun salt'as el la dom'o'j renkont'e al si'a'j ge'patr'o'j, klin'as antaŭ ili la bukl'a'j'n kap'et'o'j'n, por ricev'i la ben'o'n. Ĉiu'j est'is gaj'a'j kaj ĝoj'a'j, promen'ad'is sur la strat'o kun feliĉ'a antaŭ'sent'o de bon'a tag'manĝ'o, kies ĉarm'a odor'o jam apetit'ig'e lev'iĝ'ad'is el la nigr'a'j krete sign'it'a'j pot'o'j, kiu'j'n la rid'ant'a'j serv'ist'in'o'j ĵus port'is hejm'e'n el la grand'a komun'um'a forn'o.

En ĉi tiu tumult'o est'is precip'e rimark'ebl'a la figur'o de hispan'a kavalir'o, sur kies jun'a vizaĝ'o kuŝ'is tiu ĉarm'a pal'ec'o, kiu'n la vir'in'o'j ordinar'e atribu'as al mal'feliĉ'a am'o, sed la vir'o'j, kontraŭ'e, al feliĉ'a. Li'a ir'ad'o, kvankam indiferent'e vag'a, en'hav'is tamen iom pen'plen'a'n elegant'ec'o'n; la plum'o'j de li'a biret'o mov'iĝ'ad'is pli pro la aristokrat'a balanc'ad'o de la kap'o ol pro la blov'ad'o de vent'o; pli ol neces'e tint'is li'a'j or'a'j spron'o'j kaj la pend'port'il'o de li'a glav'o, kiu'n li kvazaŭ port'is en la brak'o kaj kies mult'e'kost'a ten'il'o el'bril'is el la blank'a rajd'mantel'o, kiu en'kovr'is li'a'j'n graci'a'j'n membr'o'j'n ŝajn'e sen'zorg'e kaj tamen montr'is plej zorg'a'n drapir'ad'o'n. De moment'o al moment'o li al'proksim'iĝ'ad'is al la preter'pas'ant'a'j vir'in'o'j, part'e kun sci'vol'ec'o, part'e kun mien'o de kompetent'ul'o, trankvil'anim'e rigard'ad'is al ili fiks'e en la vizaĝ'o'n, rigard'ad'is pli long'e, se la vizaĝ'o'j tio'n valor'is, dir'ad'is ankaŭ al tiu aŭ ali'a ĉarm'a infan'o kelk'a'j'n rapid'a'j'n flat'aĵ'o'j'n kaj sen'zorg'e paŝ'ad'is for, plu'e'n, ne atend'ant'e la efik'o'n. La bel'a'n Saran li jam kelk'foj'e ĉirkaŭ'ir'is, ĉiu'foj'e for'tim'ig'at'a de ŝi'a sever'a rigard'o aŭ ebl'e de la mister'e rid'et'ant'a mien'o de ŝi'a edz'o, sed fin'e, kun fier'a for'ĵet'o de ĉia tim'em'a si'n'ĝen'ad'o, li mal'tim'e paŝ'is renkont'e al ambaŭ, kaj kun dand'a aplomb'o kaj dolĉ'e galant'a ton'o li komenc'is la sekv'ant'a'n al'parol'o'n:

“Sennora, mi ĵur'as! Aŭd'u, sennora, mi ĵur'as! Per la roz'o'j de ambaŭ Kastilioj, per la Aragoniaj hiacint'o'j kaj per la Andaluzi'a'j flor'o'j granat'a'j! Per la sun'o, kiu pri'lum'as la tut'a'n Hispan'uj'o'n kun ĉiu'j ĝi'a'j flor'o'j, bulb'o'j, piz'a'j sup'o'j, arb'ar'o'j, mont'o'j, mul'o'j, kapr'o'j kaj ortodoks'a'j krist'an'o'j! Per la ĉiel'a kovr'il'o, sur kiu ĉi tiu sun'o est'as nur or'a kvast'o! Kaj per Di'o, kiu sid'as sur la ĉiel'a kovr'il'o kaj tag'e kaj nokt'e medit'as nur pri nov'a kre'ad'o de ĉarm'a'j vir'in'a'j figur'o'j... Mi ĵur'as, sennora, vi est'as la plej bel'a vir'in'o, kiu'n mi vid'is en la german'a land'o, kaj se vi konsent'as akcept'i mi'a'j'n serv'o'j'n, mi pet'as vi'n pri la favor'o, afabl'ec'o kaj permes'o, ke mi hav'u la rajt'o'n nom'i mi'n vi'a kavalir'o kaj en ĉiu'j cirkonstanc'o'j port'i vi'a'j'n kolor'o'j'n!”

Dolor'a ruĝ'o aper'is sur la vizaĝ'o de la bel'a Sara, kaj kun rigard'o, kiu efik'as des pli akr'e, ju pli mild'a'j est'as la okul'o'j, kiu'j ĝi'n send'as, kaj per ton'o, kiu est'as des pli frakas'a, ju pli trem'e mol'a est'as la voĉ'o, la profund'e ofend'it'a vir'in'o respond'is:

“Nobl'a sinjor'o! Se vi vol'as est'i mi'a kavalir'o, vi dev'as batal'i kontraŭ tut'a'j popol'o'j, kaj en ĉi tiu batal'o oni akir'as mal'mult'e da dank'o kaj ankoraŭ mal'pli mult'e da honor'o! Kaj se vi vol'as eĉ port'i mi'a'j'n kolor'o'j'n, vi dev'as al'kudr'i al vi'a mantel'o flav'a'j'n ring'o'j'n aŭ ĉirkaŭ'lig'i vi'n per blu'stri'a skarp'o; ĉar tio est'as mi'a'j kolor'o'j, la kolor'o'j de mi'a dom'o, de la dom'o, kiu hav'as la nom'o'n Izrael kaj est'as tre mal'feliĉ'a kaj kiu'n mok'as sur la strat'o'j la fil'o'j de la feliĉ'o.”

Subit'a purpur'a ruĝ'o kovr'is la vang'o'j'n de la hispan'o, sen'fin'a embaras'o montr'iĝ'is en ĉiu'j li'a'j trajt'o'j, kaj preskaŭ balbut'ant'e li dir'is:

“Sennora... Vi mi'n mal'bon'e kompren'is... sen'kulp'a ŝerc'o... sed, mi ĵur'as per Di'o, neni'a mok'o, neni'a mok'o pri Izrael... mi mem de'ven'as el la dom'o de Izrael... mi'a av'o est'is hebre'o, ebl'e eĉ mi'a patr'o...”

“Kaj tut'e cert'e, sennor, vi'a onkl'o est'as hebre'o” — subit'e inter'romp'is li'a'n parol'ad'o'n la raben'o, kiu trankvil'e observ'is tiu'n scen'o'n, kaj kun gaj'e incit'et'ant'a rigard'o li dir'is plu'e: — “Kaj mi garanti'as per mi mem, ke Don Isaak Abarbanel, nev'o de la grand'a raben'o, de'ven'as el la plej bon'a sang'o de Izrael, ebl'e eĉ el la reĝ'a gent'o de David!”

Tiam ek'tint'is la pend'port'il'o de la glav'o sub la mantel'o de la hispan'o, li'a'j vang'o'j de'nov'e pal'iĝ'is en plej fort'a grad'o, sur li'a supr'a lip'o ek'trem'et'is kvazaŭ mok'o, kiu lukt'as kontraŭ dolor'o, el li'a'j okul'o'j rikan'is la plej koler'a mort'o, kaj per tut'e ŝanĝ'it'a, glaci'e mal'varm'a, akr'e hak'at'a ton'o li dir'is:

“Sennor raben'o! Vi mi'n kon'as. Nu, bon'e, sekv'e vi sci'as ankaŭ, kiu mi est'as. Kaj se la vulp'o sci'as, ke mi aparten'as al la id'ar'o de la leon'o, li si'n gard'os kaj ne met'as en danĝer'o'n de mort'o si'a'n vulp'a'n barb'o'n kaj ne incit'as mi'a'n koler'o'n! Kia'manier'e la vulp'o vol'as juĝ'i la leon'o'n? Nur tiu, kiu sent'as kiel leon'o, pov'as kompren'i li'a'j'n mal'fort'aĵ'o'j'n...”

“Ho, mi tio'n bon'e kompren'as” — respond'is la raben'o, kaj mal'ĝoj'a serioz'ec'o aper'is sur li'a frunt'o — “mi bon'e kompren'as, kiel la fier'a leon'o pro fier'ec'o de'ĵet'as si'a'n princ'a'n fel'o'n kaj ali'vest'as si'n per la bril'et'ant'a skvam'kiras'o de la krokodil'o, ĉar est'as mod'a afer'o est'i rikan'ant'a, ruz'a, manĝ'eg'em'a krokodil'o! Kio'n do dev'as far'i la mal'pli valor'a'j best'o'j, se la leon'o si'n mal'konfes'as? Sed gard'u vi'n, Don Isaak, vi ne est'as kre'it'a por la element'o de la krokodil'o. La akv'o — (vi cert'e sci'as, pri kio mi parol'as) — est'as vi'a mal'feliĉ'o, kaj vi pere'os. Ne en la akv'o est'as vi'a regn'o; la plej mal'fort'a trut'o pli bon'e pov'as tie sukces'i, ol la reĝ'o de la arb'ar'o. Ĉu vi memor'as ankoraŭ, kiel la akv'o'turn'iĝ'o de Taĥo vol'is vi'n en'glut'i...”

Kun laŭt'a rid'o Don Isaak subit'e ĵelis si'n sur la kol'o'n de la raben'o, ferm'is li'a'n buŝ'o'n per kis'o'j, spron'tint'ant'e alt'e ek'salt'is pro ĝoj'o tiel, ke la pretor'pas'ant'a'j hebre'o'j tim'ig'it'e si'n re'tir'is, kaj per si'a natur'a kor'e gaj'a ton'o li ek'kri'is:

“Efektiv'e, vi est'as Abraham el Baĥaraĥ! Tio est'is bon'a sprit'aĵ'o kaj sam'temp'e ver'a amik'aĵ'o, kiam vi en Toledo de la Alkantara pont'o salt'is en la akv'o'n kaj vi'a'n amik'o'n, kiu pli bon'e pov'o'sci'is trink'i ol naĝ'i, kapt'is je la tuf'o kaj tir'is sur sek'a'n lok'o'n! Jam ne mult'e mank'is, ke mi far'u tre fund'a'j'n esplor'o'j'n pri tio, ĉu sur la fund'o de Taĥo efektiv'e trov'iĝ'as grajn'o'j da or'o kaj ĉu prav'e la Roman'o'j nom'is Taĥon or'a river'o. Mi dir'as al vi, mi mal'varm'um'as ankoraŭ hodiaŭ per la sol'a re'memor'o pri tiu akv'a ekskurs'o.”

Ĉe tiu'j ĉi vort'o'j la hispan'o far'is tia'j'n gest'o'j'n, kvazaŭ li vol'us de'sku'i de si al'pend'ant'a'j'n gut'o'j'n da akv'o. Sed la vizaĝ'o de la raben'o tut'e seren'iĝ'is. Li prem'is al si'a amik'o kelk'foj'e la man'o'n, kaj ĉiu'foj'e li dir'is: “mi goj'as!”

“Kaj mi ankaŭ ĝoj'as” — dir'is la ali'a — “jam de sep jar'o'j ni ni'n ne vid'is; ĉe ni'a dis'iĝ'o mi est'is ankoraŭ tut'e jun'a bub'aĉ'o, dum vi, vi est'is jam tiel solid'a kaj serioz'a... Sed kio far'iĝ'is el la bel'a donna, kiu tiam kost'is al vi tiom da ĝem'o'j, bon'e rim'it'a'j ĝem'o'j, kiu'j'n vi akompan'ad'is per son'o'j de liut'o...”

“Silent'u, silent'u! la donna aŭd'as ni'n, ŝi est'as mi'a edz'in'o, kaj vi mem prezent'is al ŝi hodiaŭ specimen'o'n de vi'a gust'o kaj poezi'a talent'o”.

Ne sen post'sign'o'j de la antaŭ'a embaras'o la hispan'o salut'is la bel'a'n vir'in'o'n, kiu kun ĉarm'a bon'ec'o nun bedaŭr'is, ke ŝi per esprim'o de indign'o far'is mal'agrabl'aĵ'o'n al amik'o de si'a edz'o.

“Ha, sennora” — respond'is Don Isaak — ”kiu per mal'lert'a man'o vol'is kapt'i roz'o'n, tiu ne hav'as la rajt'o'n plend'i, ke la dorn'o'j li'n pik'is! Kiam la vesper'stel'o or'bril'e spegul'iĝ'as en la blu'a river'o...”

“Mi pet'as vi'n pro Di'o” — inter'romp'is li'n la raben'o — “ĉes'u!... Se ni dev'as atend'i tiel long'e, ĝis la vesper'stel'o or'bril'e re'spegul'iĝ'os en la blu'a river'o, tiam mi'a edz'in'o mort'os de mal'sat'o; de hieraŭ ŝi neni'o'n manĝ'is, kaj de tiu temp'o ŝi el'port'is mult'e da sufer'o'j kuj mal'ĝoj'o'j.”

“Nu, en tia okaz'o mi konduk'os vi'n al la plej bon'a manĝ'ej'o de Izrael” — ek'kri'is Don Isaak — “al la dom'o de mi'a amik'in'o Schnapper-Elle, proksim'e de ĉi tie. Jam mi flar'sent'as ĝi'a'n ĉarm'a'n odor'o'n, t.e. la odor'o'n de la manĝ'ej'o. Ho, se vi sci'us, Abraham, kiel tiu odor'o al mi plaĉ'as! Ĝi est'as tio, kio mi'n tiel oft'e log'as al la tend'o'j de Jakob, de kiam mi loĝ'as en ĉi tiu urb'o. Inter'rilat'o'j kun la popol'o de Di'o ĝeneral'e ne est'as mi'a am'at'aĵ'o, kaj cert'e ne por preĝ'i ĉi tie, sed por manĝ'i, mi vizit'as la hebre'a'n strat'o'n...”

“Vi neniam ni'n am'is, Don Isaak...”

“Jes” — dir'is plu'e la hispan'o — “mi am'as vi'a'n kuir'ej'o'n mult'e pli ol vi'a'n religi'o'n; al ĉi tiu mank'as la ĝust'a saŭc'o. Vi'n mem mi neniam pov'is bon'e digest'i. Eĉ en vi'a'j plej bon'a'j temp'o'j, eĉ dum la reg'ad'o de mi'a pra'patr'o David, kiu est'is reĝ'o super Jehuda kaj Izrael, mi ne pov'us el'ten'i inter vi, kaj cert'e mi en unu bel'a maten'o for'kur'us el la kastel'o Cion kaj el'migr'us en Fenicion aŭ en Babilonon, kie la viv'ĝoj'o ŝaŭm'is en la templ'o de la di'o'j...”

“Vi blasfem'as, Isaak, kontraŭ la sol'a Di'o” — mal'seren'e murmur'is la raben'o — “vi est'as mult'e pli mal'bon'a ol krist'an'o, vi est'as idol'an'o, serv'ant'o de fals'a'j di'o'j...”

“Jes, mi est'as idol'an'o, kaj tiel sam'e antipati'a'j, kiel la mal'gras'a'j, sen'ĝoj'a'j hebre'o'j, est'as por mi la mal'seren'a'j, turment'em'a'j Nazaret'an'o'j. Ni'a di'in'o de Cidon, la sankt'a Aŝtarot, pardon'u mi'n, ke mi genu'as kaj preĝ'as antaŭ la dolor'plen'a patr'in'o de la Kruc'um'it'o... Nur mi'a genu'o kaj mi'a lang'o humil'iĝ'as antaŭ la mort'o, mi'a kor'o rest'is fidel'a al la viv'o!...”

“Sed ne rigard'u tiel acid'e” — dir'is plu'e la hispan'o, kiam li vid'is, kiel mal'mult'e li'a parol'ad'o plaĉ'as al la raben'o — “ne rigard'u mi'n kun abomen'o. Mi'a naz'o ne far'iĝ'is renegat'o. Kiam unu foj'o'n okul'o konduk'is mi'n dum tag'manĝ'a temp'o sur ĉi tiu'n strat'o'n, kaj el la kuir'ej'o'j de la hebre'o'j ven'is al mi en la naz'o'n la bon'e kon'at'a'j odor'o'j, tiam kapt'is mi'n tiu sopir'o, kiu'n sent'is ni'a'j pra'patr'o'j, kiam ili re'memor'is la viand'pot'o'j'n de Egipt'uj'o; bon'gust'a'j re'memor'o'j el la jun'ec'o lev'iĝ'is en mi; mi de'nov'e vid'is en la spirit'o la karp'o'j'n kun brun'a vin'ber'a saŭc'o, kiu'j'n mi'a onkl'in'o pov'o'sci'is tiel edif'e pret'ig'i por la vendred'a vesper'o; mi vid'is de'nov'e la stuf'it'a'n ŝaf'aĵ'o'n kun ajl'o kaj kren'o, per kiu oni pov'as vek'i mort'int'o'j'n, kaj la sup'o'n kun la rev'em'e naĝ'ant'a'j bul'et'o'j... kaj mi'a anim'o fand'iĝ'is, kiel la ton'o'j de en'am'iĝ'int'a najtingal'o, kaj de tiu temp'o mi manĝ'ad'as en la manĝ'ej'o de mi'a amik'in'o Donna Schnapper-Elle!”

Dum'e oni al'ven'is al ĉi tiu manĝ'ej'o; Schnapper-Elle mem star'is ĉe la pord'o de si'a dom'o, afabl'e salut'ant'e la fremd'ul'o'j'n, kiu'j mal'sat'e puŝ'is si'n intern'e'n. Post ŝi, etend'ant'e la kap'o'n super ŝi'a'n ŝultr'o'n, star'is la long'a long'naz'a Stern kaj sci'vol'e-tim'em'e ĉirkaŭ'rigard'is la ven'int'o'j'n. Kun tro'ig'it'a grav'mien'ec'o Don Isaak al'proksim'iĝ'is al ni'a manĝ'ej'mastr'in'o, kiu li'a'j'n ŝerc'e profund'a'j'n salut'o'j'n respond'is per sen'fin'a'j riverenc'o'j; post'e li de'tir'is la gant'o'n de si'a dekstr'a man'o, en'kovr'is la man'o'n per angul'o de si'a mantel'o, kapt'is per ĝi la man'o'n de Schnapper-Elle, mal'rapid'e kares'is per ĝi si'a'j'n lip'har'o'j'n kaj dir'is:

“Sennora! Vi'a'j okul'o'j konkur'as kun la ard'o de la sun'o! Sed kvankam la ov'o'j, ju pli long'e ili est'as kuir'at'a'j, far'iĝ'as des pli mal'mol'a'j, tamen mi'a kor'o far'iĝ'as nur des pli mol'a, ju pli long'e ĝi est'as kuir'at'a de la flam'a'j radi'o'j de vi'a'j okul'o'j! El la ov'o'flav'o de mi'a kor'o el'flug'as la flug'il'hav'a di'o Amor kaj serĉ'as komfort'a'n nest'et'o'n en vi'a brust'o... Ĉi tiu'n brust'o'n, Sennora, kun kio mi pov'us ĝi'n kompar'i? En la grand'a univers'o ekzist'as neni'a flor'o, neni'a frukt'o, kiu est'us simil'a al ĝi! Ĉi tiu kresk'aĵ'o est'as sol'a en si'a spec'o. Kvankam la vent'eg'o sen'foli'ig'as la plej delikat'a'j'n roz'o'j'n, tamen vi'a brust'o est'as vintr'a roz'o, kiu kontraŭ'star'as al ĉiu'j vent'o'j! Kvankam la acid'a citron'o, ju pli ĝi mal'jun'iĝ'as, far'iĝ'as des pli flav'a kaj sulk'o'plen'a, tamen vi'a brust'o konkur'as kun la kolor'o kaj delikat'ec'o de la plej dolĉ'a'j ananas'o'j! Ho Sennora, se ne la urb'o Amsterdamo est'as tiel bel'a, kiel vi rakont'is al mi hieraŭ kaj antaŭ'hieraŭ kaj ĉiu'tag'e, tamen la grund'o, sur kiu ĝi kuŝ'as, est'as ankoraŭ mil'foj'e pli bel'a...”

La kavalir'o dir'is la last'a'j'n vort'o'j'n kun ŝajn'ig'it'a si'n'ĝen'ad'o kaj sopir'e strab'is al la grand'a bild'o, kiu pend'is sur la kol'o de Schnapper-Elle; la long'naz'a Stern rigard'is de supr'e per serĉ'ant'a'j okul'o'j, kaj la laŭd'at'a brust'o tiel ond'o'form'e ek'mov'iĝ'is, ke la urb'o Amsterdamo balanc'iĝ'is tie'n kaj re'e'n.

“Ha!” — ek'ĝem'is Schnapper-Elle — “virt'o pli valor'as ol bel'ec'o. Kio'n util'as al mi la bel'ec'o? Mi'a jun'ec'o for'pas'as, kaj de tiu temp'o, kiam Schnapper mort'is — li hav'is almenaŭ bel'a'j'n man'o'j'n — kio'n help'as al mi la bel'ec'o?”

Kaj ĉe tio ŝi de'nov'e ek'ĝem'is, kaj kiel eĥ'o, preskaŭ ne'aŭd'ebl'e, ek'ĝem'is mal'antaŭ ŝi la long'naz'a Stern.

“Kio'n util'as al vi la bel'ec'o?” — ek'kri'is Don Isaak, — “Ho, Donna Schnapper-Elle, ne pek'u kontraŭ la bon'ec'o de la kre'ant'a natur'o! Ne mal'ŝat'u ĝi'a'j'n plej ĉarm'a'j'n don'o'j'n! Ĝi venĝ'us terur'e.

Ĉi tiu'j feliĉ'ig'a'j okul'o'j idiot'e vitr'iĝ'us, ĉi tiu'j graci'a'j lip'o'j antipati'e plat'iĝ'us, ĉi tiu ĉast'a, am'dezir'a korp'o trans'form'iĝ'us en mal'lert'e pez'a'n barel'o'n da seb'o, la urb'o Amsterdamo dev'us kuŝ'i sur ŝim'a marĉ'o —”

Kaj tia'manier'e li pri'skrib'is pec'o'n post pec'o la nun'a'n aspekt'o'n de Schnapper-Elle, tiel, ke al la kompat'ind'a vir'in'o far'iĝ'is strang'e mal'trankvil'e en la anim'o kaj ŝi pen'is for'sav'i si'n de la mal'agrabl'a parol'ad'o de la kavalir'o. En ĉi tiu moment'o ŝi du'obl'e ek'ĝoj'is, kiam ŝi ek'vid'is la bel'a'n Saran kaj pov'is plej fervor'e demand'i, ĉu ŝi tut'e re'san'iĝ'is de si'a sven'o. Ĉe tio ŝi komenc'is tre vigl'a'n inter'parol'ad'o'n, ĉe kiu ŝi el'montr'is si'a'n tut'a'n mal'ver'a'n aristokrat'ec'o'n kaj ver'a'n bon'ec'o'n de la kor'o kaj kun pli da babil'em'ec'o ol da saĝ'o rakont'is la fatal'a'n histori'o'n, kiel ŝi mem pro tim'o preskaŭ sven'is, kiam ŝi tut'e fremd'a per tir'at'a ŝip'o ven'is Amsterdamon kaj la fripon'a port'ist'o de ŝi'a kofr'o konduk'is ŝi'n ne en honest'a'n hotel'o'n, sed en mal'ĉast'a'n vir'in'ej'o'n, kio'n ŝi baldaŭ rimark'is laŭ la mult'a drink'ad'o de brand'o kaj laŭ la mal'moral'a'j postul'o'j... kaj, kiel ŝi dir'is, ŝi efektiv'e sven'us, se en la daŭr'o de la ses semajn'o'j, kiu'j'n ŝi pas'ig'is en tiu mal'honest'a dom'o, ŝi eĉ nur por unu moment'o risk'us ferm'i la okul'o'j'n...”

“Pro mi'a virt'o” — ŝi dir'is plu'e — “mi ne pov'is tio'n risk'i. Kaj ĉio ĉi tio okaz'is al mi pro mi'a bel'ec'o! Sed bel'ec'o pas'as, virt'o rest'as.”

Don Isaak hav'is jam la intenc'o'n kritik'e pri'lum'i la detal'o'j'n de tiu histori'o; sed feliĉ'e la strab'okul'a Aaron Hirschkuh el Hamburg'o ĉe Lahn, kun la blank'a buŝ'tuk'o en la buŝ'o, el'ven'is el la dom'o kaj mal'kontent'e plend'is, ke jam de'long'e oni don'is sur la tabl'o'n la sup'o'n kaj la gast'o'j sid'as ĉe la tabl'o kaj la mastr'in'o for'est'as...

(La plu'a'j ĉapitr'o'j kaj la fin'o perd'iĝ'is sen kulp'o de la aŭtor'o.)