De Eŭrop'a Uni'o ĝis Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, ĉiu'j instituci'o'j rekomend'as la konserv'ad'o'n de daŭr'i'pov'a famili'a agr'o'kultur'o. Tamen, pli ol iam ajn, tiu model'o ŝajn'as est'i minac'at'a de impet'o de gigant'a'j firma'o'j agr'o-nutr'aĵ'a'j, kiu'j pli kaj pli invest'as en land'posed'aĵ'o'j. Tut'e ne lim'ig'it'a al evolu'land'o'j, la akapar'o de ter'o far'e de industri'o'j koncern'as ankaŭ Franci'o'n.
de
Lucile LECLAIR
En april'o 2016, la Pekina firma'o Reward, fak'a pri agr'o-nutr'aĵ'o'j, aper'is en la gazet'a'j titol'a'j paĝ'o'j. Ĝi'a'j aĉet'o'j montr'is la vund'ebl'ec'o'n de la Franc'a sistem'o por protekt'ad'o de agr'o'kultur'a'j rimed'font'o'j. La entrepren'o de la miliard'ul'o Hu Keqin est'is ĵus akir'int'a 1700 hektar'o'j'n da cereal'a ter'o en la departement'o'j Indr'e kaj Allier, tio est'as du'dek'obl'o de la averaĝ'a are'o de bien'o'j. La Franc'a'j farun'o'j dev'is proviz'i la Ĉin'a'j'n pan'ej'o'j'n de la butik'ĉen'o Chez Blandine. Kvankam la firma'o bankrot'is en 2019, la bien'o'j daŭr'e est'as ekspluat'at'a'j de Ressources Investment, Franc'a fili'a kompani'o, kiu eskap'is la procedur'o'n. Tiu afer'o precip'e montr'is grav'a'n evolu'o'n en agr'o'kultur'o : la al'ven'o'n de nov'tip'a'j invest'ant'o'j, kiu pruv'as, ke la akapar'o de kultur'ebl'a'j ter'o'j ne koncern'as nur la sud'a'j'n land'o'j'n.
En la fon'o okaz'as decid'ig'a batal'o pri la land'posed'aĵ'a merkat'o. Tut'mond'skal'a'j industri'o'j prov'as akir'i super'ec'o'n super la agr'o'produkt'ant'o'j. Ili en'ir'as en agr'o'kultur'o'n por reg'i la tut'o'n de la produkt'ad'ĉen'o anstataŭ nur la komerc'a'n ĉen'er'o'n. Tiu evolu'o komenc'iĝ'is en la jar'o'j 2010-aj, laŭ la agronom'o'j Geneviève Nguyen kaj François Purseigle : "La agr'o'kultur'a ekspluat'ad'o iĝ'as element'o inter ali'a'j en industri'a grup'o", rimark'as tiu'j, kiu'j est'is inter la unu'a'j, kiu'j interes'iĝ'is pri tiu fenomen'o de vertikal'a koncentr'iĝ'o (dum oni pens'is ĝi'n for'met'it'a profit'e al horizontal'a koncentr'iĝ'o kun'ig'ant'a disting'a'j'n aktiv'ec'o'j'n). En si'a libr'o pri la nov'a agr'o'kultur'a kapital'ism'o [1] tiu'j agronom'o'j opini'is, ke "la agr'o'kultur'a'j ekspluat'ej'o'j ŝajn'ant'a'j firma'o'j konsist'ig'as 10% de la ekspluat'ej'o'j, 28% de la labor'posten'o'j, 30% de la norm'a mal'net'a produkt'ad'o". Tiu vast'a akcept'o de la termin'o "firma'o" inkluziv'as ankaŭ famili'a'j'n bien'o'j'n aŭ ar'iĝ'o'j'n de produkt'ant'a'j unu'o'j. La part'o de holding'tip'a'j firma'o'j, reg'at'a'j de grand'a'j grup'o'j rest'as mal'facil'e taks'ebl'a pro mank'o de statistik'a'j il'o'j ebl'ig'ant'a'j ili'a'n ident'ig'o'n.
Est'as dir'end'e, ke tiu'j bien'o'j est'as oft'e ne'rimark'it'a'j. En Camargue [2] grand'a'j irigaci'it'a'j ebanaĵoj apud'est'as kun la fam'a Mediterane'a natur'a rezerv'ej'o. En tiu poŝt'kart'a pejzaĝ'o, Euricom, kiu dir'as si'n la unu'a en Eŭrop'o por trans'form'ad'o kaj komerc'o de riz'o, aĉet'is en 1998 la tiel nom'it'a'n Société Française des riz de choix. La ĉef'societ'o, ital'de'ven'a, komerc'as kun kvar'dek'o da land'o'j. Ĉe la en'ir'ej'o de la bien'o - gigant'a konstru'aĵ'o met'it'a antaŭ riz'a'j vic'o'j plant'it'a'j ĝis la horizont'o - neni'o indik'as, ke ni est'as sur la ter'o de Euricom. Tamen tie, en Port-Saint-Louis-du-Rhône la grup'o posed'as 1300 hektar'o'j'n, kaj ankaŭ ali'a'j'n ter'posed'aĵ'o'j'n en la mond'o.
La Franc'a'j ter'o'j kaj cereal'o'j est'as bon'eg'e aprez'at'a'j. Franci'o hav'as bon'a'n reputaci'o'n sur la en'land'a kaj inter'naci'a merkat'o'j, pro ĝi'a'j medi'protekt'a'j kaj social'a'j norm'o'j pli sever'a'j ol en ali'a'j land'o'j. Euricom aĉet'is la ter'o'j'n, kiam la riz'o de Camargue akir'is protekt'it'a'n geografi'a'n indik'o'n (IPG) cert'ig'ant'a'n al konsum'ont'o de'ven'o'n kaj respekt'o'n de liver'kondiĉ'ar'o - kiu ne mal'permes'as la uz'o'n de pest'icid'o'j kaj herb'icid'o'j.
Posed'i la ter'o'n don'as tri precip'a'j'n atut'o'j'n. Unu'e, Euricom cert'ig'as al si si'a'n provizi'ad'o'n sen de'pend'i de ali'a'j produkt'ist'o'j. Post'e, la reg'ad'o de la krud'material'o don'as fleks'ebl'ec'o'n por kontent'ig'i la ŝanĝ'ant'a'j'n pet'o'j'n de la konsum'ant'o'j. Fin'e la rekt'a ekspluat'ad'o ebl'ig'as evit'i la kost'a'j'n per'ant'o'j'n : agr'o'kultur'ist'o'j'n, kooperativ'o'j'n, negoc'ist'o'j'n, ktp.
Por super'i la merkat'o'n, la industri'o'j prov'as per ĉiu'j rimed'o'j mal'alt'ig'i si'a'j'n produkt'ad'a'j'n kost'o'j'n. La koncentr'iĝ'a proces'o est'as pli'fort'ig'at'a de publik'a'j subvenci'o'j. Euricom postul'as si'a'n part'o'n. Kadr'e de la komun'a agr'o'kultur'a politik'o de EU (Kap), tiu entrepren'o ricev'is help'o'n de 680 000 eŭr'o'j en 2020 [3], dum la averaĝ'a sum'o ricev'it'a de bien'o'j en Franci'o est'as 30 000 eŭr'o'j. La Eŭrop'a sistem'o ne lim'ig'as la ar'iĝ'o'j'n : ju pli oni posed'as hektar'o'j'n, des pli oni ricev'as help'o'j'n. Komenc'e far'it'a por cert'ig'i en'spez'ad'o'n al la agr'o'kultur'ist'o'j, Kap nun favor'as la star'iĝ'o'n kaj super'ec'o'n de agr'o-industri'a model'o kun la aper'o de entrepren'o'j, kiu'j tut'e ne simil'as la antaŭ'a'j'n kamp'ar'an'o'j'n.
La nov'a'j bien'o'j baz'iĝ'as sur salajr'ec'o. Agr'o'kultur'a'j labor'ist'o'j reg'at'a'j de kravat'port'ant'a'j agr'o'manaĝ'ist'o'j de nun far'as la kamp'o'labor'ad'o'n. En la bien'o de Euricom en Camargue, la direktiv'o'j ven'as de'supr'e. Program'ad'o de la kultiv'ad'o'j, il'ar'o'j, hor'ar'o'j, tia'j afer'o'j est'as decid'it'a'j en la sid'ej'o de la grup'o, situ'ant'a preskaŭ kvin cent kilo'metr'o'j'n for el Camargue, en Lombardio. "La liber'o decid'i est'as brid'it'a per la ordon'o'j de tiu, kiu est'as la ter'posed'ant'o. Tio ne kongru'as kun ni'a difin'o de la meti'o", amar'e resum'as S-ro Henri Bies-Péré, vic'prezid'ant'o de Naci'a Federaci'o de Sindikat'o'j de Agr'o'kultur'a'j Ekspluat'ant'o'j (FNSEA), pli'mult'a profesi'a sindikat'o. Mal'oft'a okaz'aĵ'o, ĉiu'j kvar agr'o'kultur'ist'a'j organiz'aĵ'o'j hav'as la sam'a'n pozici'o'n pri tiu tem'o : akcept'i la integr'iĝ'o'n ĉiam pli grav'a'n de la bien'o'j al la industri'a kompleks'o est'os la fin'o de la agr'o'kultur'ist'o'j.
La agr'o'kultur'a'j entrepren'o'j est'is jam akuz'it'a'j influ'i laŭ'vol'e la merkat'prez'o'j'n. Ali'a mov'o okaz'as, ali'a paŝ'o al concentriĝo de decid'o'j kaj produkt'it'a'j riĉ'aĵ'o'j. Kongru'e kun la freŝ'dat'a histori'o, tiu paŝ'o est'as tamen retro'paŝ'o de "kvar'cent'jar'a lukt'o", "iom post iom venk'int'a" kiu'n Emil'e Zola rakont'is : tiu de la ter'labor'ist'o'j por reg'i si'a'n ter'o'n [4]. La last'a'j ŝanĝ'o'j kontest'as la batal'o'j'n gajn'it'a'j'n de kamp'ar'an'a'j generaci'o'j.
Kial la ter'o vid'as invest'ant'o'j'n al'ven'i, el kiu'j ĝi est'is ĝis nun eskap'int'a ? La agr'o'kultur'a sektor'o traf'is sen'ĉes'a'n kriz'o'n, kiu nutr'as la mal'trankvil'iĝ'o'n de la kamp'ar'an'o'j, oft'e dev'ig'at'a'j labor'i semajn'e po ses'dek hor'o'j por akir'i en'spez'o'n de kelk'a'j cent'o'j da eŭr'o'j kaj amas'ig'i mont'o'j'n da ŝuld'o'j. En tia situaci'o, ne est'as surpriz'o, ke la industri'a'j mon'amas'o'j est'as bon'ven'a'j, des pli, ke la protekt'rel'o'j ne plu efik'as.
En Franci'o, por aĉet'i agr'o'kultur'a'n ter'o'n, la kandidat'o'j dev'as akir'i la permes'o'n de la lok'a societ'o por ter'aranĝ'o kaj kamp'ar'a instal'iĝ'o (Safer). Tiu'j sen'profit'a'j anonim'a'j societ'o'j - po unu en ĉiu departement'o - hav'as cel'o'n de ĝeneral'a interes'o, kiu est'as distribu'i agr'o'kultur'a'j'n ter'o'j'n favor'e al agr'o'kultur'ist'o'j. Jen komisi'o pli kaj pli mis'voj'iĝ'ant'a [5], kiel atest'as plur'a'j ekzempl'o'j. Tiel en 2019, en la departement'o Sarthe, la firma'o Fleury-Michon prov'as akir'i du'dek'o'n da hektar'o'j por far'i si'a'n propr'a'n pork'bred'ad'ej'o'n reg'ot'a'n de tri salajr'ul'o'j : la Safer akcept'as la vend'o'n. En 2020, la societ'o Chanel kandidat'iĝ'as por akir'i ok kaj du'on'o hektar'o'j'n por kultiv'i flor'o'j'n, kiu'j konsist'ig'as ĝi'a'j'n parfum'o'j'n : la Safer ne kontraŭ'as. Pri'demand'it'a pri tiu'j du afer'o'j, S-ro Emmanuel Hyest, prezid'ant'o de la naci'a federaci'o de Safer (FNSafer) ne dezir'as respond'i. Fond'it'a'j en 1960 por daŭr'ig'ebl'i model'o'n de sen'de'pend'a'j bien'o'j, la Safer-oj de nun foj'e util'as kiel help'il'o por kompani'o'j serĉ'ant'a'j ter'o'j'n.
Tiu mis'voj'iĝ'o rezult'as de la drast'a mal'alt'iĝ'o de ili'a'j mon'rimed'o'j. Komenc'e, en la jar'o'j 1960-aj, la Safer-oj est'is financ'it'a'j je 80% per publik'a mon'o. De'post 2017 tiu proporci'o fal'is ĝis 2%. La ŝtat'a'j subvenci'o'j sen'ĉes'e mal'alt'iĝ'is en ili'a'j buĝet'o'j. Nun, la pli'mult'o de ili'a'j en'spez'o'j ven'as de la transakci'o'j, kiu'j'n ili far'as. Tial, ili est'as motiv'it'a'j por mult'obl'ig'i la vend'o'j'n kaj tiel konserv'i si'a'n bon'a'n financ'a'n stat'o'n. "Ili'a ag'o'rimed'o'j ne est'as sam'nivel'a'j kiel ili'a komisi'o de ĝeneral'a interes'o", rimark'ig'as Benoît Grimonprez, fak'ul'o pri kamp'ar'a jur'o en la universitat'o de Poitiers.
"La efik'ec'o de tiu'j il'o'j, konstru'it'a'j por la model'o de famili'a'j bien'o'j aparten'ant'a'j al fizik'a'j person'o'j est'as mal'fort'iĝ'int'a front'e al star'iĝ'o kaj dis'volv'iĝ'o de societ'a'j ekspluat'ej'o'j", konstat'as ankaŭ la parlament'an'o'j far'int'a'j leĝ'projekt'o'n propon'it'a'n en februar'o 2021, por regul'ig'i la land'posed'aĵ'a'n merkat'o'n [6]. Optimum'a reg'ad'o, laŭ'grad'a trans'don'o : kvankam ili agnosk'as la avantaĝ'o'j'n de tiu'j struktur'o'j, kiu'j "nun ekspluat'as en Franci'o preskaŭ du tri'on'o'j'n de la util'a agr'o'kultur'a are'o", la parlament'an'o'j tamen rimark'ig'as, ke ili "bedaŭr'ind'e est'as pli kaj pli oft'e uz'it'a'j por liber'iĝ'i el la regul'o'j".
Sen glob'al'a politik'a strategi'o por brems'i vor'em'o'j'n, firma'o'j progres'as en la kamp'ar'o'j. La ekzempl'o de Aqualande impres'as per si'a grav'ec'o. Tiu Franc'a societ'o aparten'as al Labeyrie Fin'e Foods, numer'o unu por produkt'ad'o de gras'hepat'aĵ'o, fum'aĵ'it'a'j salm'o'j kaj trut'o'j kaj mar'frukt'o'j. Aqualande nun posed'as la plej grand'a'n bred'ej'ar'o'n en Franci'o, kun tri'dek sep fiŝ'bred'a'j bien'o'j, dis'met'it'a'j en dek'o da departement'o'j.La firma'a agr'o'kultur'o est'ig'as sen'precedenc'a'n koncentr'iĝ'o'n sekv'ant'e la destin'o'n de mult'a'j ekonomi'a'j sektor'o'j dum ni ating'as baskul'punkt'o'n : ĉiu kvar'a ter'kultur'ist'o est'as pli ol ses'dek'jar'a. Se ĉiu'j, kiu'j akir'os si'a'j'n labor'jar'a'j'n poent'o'j'n en la ven'ont'a'j tri jar'o'j, emerit'iĝ'os, 160 000 ekspluat'ej'o'j dev'os trov'i post'e'ul'o'n. Ĉio est'as pret'a por amas'a trans'don'o.
La gazet'a trumpet'ad'o pri la Ĉin'a'j invest'o'j kaŝ'as la ver'a'j'n interes'o'j'n. Est'is nur 2% da fremd'a'j aĉet'ant'o'j en 2017 laŭ raport'o de FNSafer [7]. La akapar'o de Franc'a'j ter'o'j est'as precip'e Franc'a afer'o. La region'a'j aŭ naci'a'j entrepren'o'j lud'as la ĉef'rol'o'j'n, kiel Altho, numer'o unu de la Franc'a ĉips'o, en la departement'o Morbihan, aŭ la kosmetik'aĵ'a entrepren'o Pierre Fabre en la departement'o Tar'n. "La temp'o nun al'ven'is, por ke la ŝtat'o mezur'u la konsekvenc'o'j'n de la mult'obl'iĝ'o de transakci'o'j pri part'o'j de agr'o'kultur'a'j societ'o'j", jam asert'is en 2020 la unu'a prezid'ant'o de la revizor'a kort'um'o en juĝ'o send'it'a al la ĉef'ministr'o [8]. Tiu'j transakci'o'j ating'is 1,1 miliard'o'j'n da eŭr'o'j en 2018, tio est'as 18% de la agr'o'kultur'a ter'posed'aĵ'a merkat'o.
Pel'at'a de la revizor'a kort'um'o, la Franc'a parlament'o fin'e adopt'is la 13-an de decembr'o 2021 leĝ'o'n "pri urĝ'a'j decid'o'j por efektiv'ig'i regul'ig'o'n de la al'ir'o al agr'o'kultur'a ter'posed'aĵ'o per societ'a'j struktur'o'j". La tekst'o decid'as nov'a'j'n kontrol'o'j'n far'e de la Safer-oj, sub reg'ad'o de la departement'a prefekt'o, kiu dev'as don'i si'a'n konsent'o'n en du situaci'o'j : kiam vend'o super'as 40% de la akci'o'j de la societ'o, krom se tem'as pri en'famili'a'j inter'ŝanĝ'o'j kaj la famili'an'o'j promes'as daŭr'ig'i la ekspluat'ad'o'n, kiam la total'a are'o posed'ot'a post la vend'o super'as sojl'o'n de "signif'o'hav'a pli'grand'iĝ'o" difin'it'a de ĉiu region'o, inter unu kaj du'on'o kaj tri obl'o'j de la averaĝ'a util'a agr'o'kultur'a are'o en tiu region'o.
Sed tiu leĝ'o permes'as mult'a'j'n escept'o'j'n, kiu'j ig'as ĝi'n part'e sen'efik'a. Precip'e, la Safer-oj dev'os taks'i la "teritori'a'n evolu'o'n" rilat'e al "la kre'ot'a'j labor'posten'o'j kaj ekonomi'a'j, social'a'j kaj medi'protekt'a'j efik'o'j". Prezent'it'a de la reg'ist'ar'o kiel etap'o'n, tiu leĝ'o ne pov'as anstataŭ'i la grand'a'n leĝ'o'n pri ter'posed'o, kiu'n la agr'o'kultur'a'j organiz'aĵ'o'j esper'as. FNSEA dir'as daŭr'ig'i "intern'a'n pri'pens'ad'o'n" por plu protekt'i la agr'o'kultur'ist'o'j'n. "Neces'as ŝanĝ'o de la publik'a politik'o por ali'manier'e distribu'i la ter'o'n" asert'as Kamp'ar'an'a konfederaci'o. Si'a'flank'e Mov'ad'o por defend'o de famili'a'j ekspluat'ej'o'j (Modef) postul'as, ke leĝ'o "en'kadr'ig'u la prez'o'n de la agr'o'kultur'a'j ter'o'j tiel, ke ĝi kongru'as kun la en'spez'o (...) far'ebl'a per ili".
La parlament'a inform'komision'o star'ig'it'a en decembr'o 2018 alud'is la kre'o'n de central'a regul'il'o por la agr'o'kultur'a ter'posed'o komisi'ot'a al sen'de'pend'a administraci'a aŭtoritat'o. Eŭrop'a Komision'o jam permes'is senc'o'hav'a'j'n decid'o'j'n, kiel antaŭ'rajt'a'n pren'o'n favor'e al ter'kultur'ist'o'j, lim'ig'o'n de la are'o de ter'posed'ad'o aŭ rimed'o'j'n kontraŭ spekul'ad'o. Daŭr'e mank'as la vol'o ag'i kontraŭ la grand'a'j firma'o'j, kaj pli grand'a konsci'o por ke la ter'o rest'u "politik'a spac'o", kiel difin'is ĝi'n la soci'olog'o kaj filozof'o Henri Lefebvre, ali'dir'it'e spac'o form'it'a de la decid'o'j de cîuj, ne de iu'j.
Lucile LECLAIR.
[1] François Purseigle, Geneviève Nguyen kaj Pierre Blanc, Le nouveau capitalisme agricole. De la ferm'e à la firm'e, Presse de Sciences Po, Parizo, 2017.
[2] Delt'a el'flu'ej'o de la river'o Rodan'o. (TT)
[3] Font'o : Telepac, Ministr'ej'o pri agr'o'kultur'o, www.telepac.agriculture.gouv.fr
[4] Vid'u : Émile Zola, La Terre, 1887.
[5] Leg'u : Lucile Leclair, "La bataille de l’hectare", Le Mond'e diplomatique, juli'o 2019.
[6] Prezent'o de la motiv'o'j de la leĝ'projekt'o n°3853, pri urĝ'a'j decid'o'j por cert'ig'i regul'ig'o'n de la al'ir'o al ter'posed'aĵ'o per societ'a'j struktur'o'j, 9-a de februar'o 2021.
[7] "Le prix des terres. L’essentiel des marchés fonciers ruraux en 2017", FNSafer, Parizo, maj'o 2018.
[8] "Les leviers de la politique foncière agricole", référé du premier président au premier ministr'e, Cour des comptes, Parizo, 28-a de juli'o 2020.
Nom'i intern'a'n mal'amik'o'n ebl'ig'as al kontest'at'a gvid'ant'o met'i si'a'j'n politik'a'j'n rival'o'j'n en la vic'o'n de ribel'ul'o'j aŭ de ekster'land'a'j agent'o'j. Sed al li ankaŭ util'as nom'i mal'amik'o'n ekster'a'n kaj asert'i ke li re'ag'as al ties minac'o'j : poz'ant'e kiel garanti'ul'o de la super'a'j interes'o'j de la naci'o, li alt'ig'as si'a'n majest'o'n. Laŭ la okcident'an'o'j, tia interpret'o klar'ig'as sam'temp'e, ke s-ro Vladimir Putin akr'ig'is la sub'prem'ad'o'n de si'a'j opon'ant'o'j kaj ke pri Ukrain'uj'o li postul'is de Uson'o garanti'o'j'n pri sekur'ec'o, pri kiu'j li sci'is, ke ili ne est'os don'ot'a'j (vid'u la artikol'o'n de David Teurtrie : La eŭrop'an'o'j ekster la lud'o – Ukrain'uj'o, kial la kriz'o En la inter'spac'et'o'j inter la land'lim'o'j). Tamen, por serĉ'i prezid'ant'o'n, kiu hav'as interes'o'n pri milit'a prov'o por lim'ig'i si'a'n mank'o'n de popular'ec'o, s-ro Joseph Bid'e'n est'as almenaŭ sam'e indik'it'a kiel li'a rus'a koleg'o.
La uson'a gazet'ar'o, kies analiz'o'j tuj al'pren'iĝ'as de la franc'a'j komunik'il'o'j, klar'ig'as al ni, ke “demokrati'a Ukrain'uj'o est'us strategi'a danĝer'o por sub'prem'a ŝtat'o konstru'it'a de s-ro Putin. Ĝi pov'us kuraĝ'ig'i la favor'ul'o'j'n al demokrati'o en Ruslando” [1] Tamen kiu pov'as kred'i, ke la vent'o de liber'ec'o blov'ant'a el tiom mal'riĉ'a kaj korupt'a land'o kiel Ukrain'uj'o, kies du precip'a'j gvid'ant'o'j de la opozici'o est'as jur'e persekut'at'a'j, tim'ig'us Kreml'o'n ? Kaj ankaŭ ne la am'o de Kievo je la publik'a'j liber'ec'o'j kaŭz'is ĝi'a'n milit'a'n apog'o'n far'e de Turk'uj'o.
Sed la grand'a'j fraz'o'j pri la demokrati'o en danĝer'o, reciprok'a arme'a akr'ig'o de la situaci'o, grand'eg'a'j milit'buĝet'o'j de la Pentagon'o [2], neni'o tia kun'ig'as la respublik'an'a'j'n kaj demokrat'a'j'n parlament'an'o'j'n, kiu'j ceter'e al'front'iĝ'as aŭ ŝajn'ig'as ribel'o'n aŭ intern'a'n milit'o'n. “Por defend'i la pac'o'n ekster'land'e, la prezid'ant'o Bid'e'n dev'as iom far'i la pac'o'n ĉi tie”, konsil'as al li eĉ la Wall Sreet Journal. “La rezist'ad'o al Ruslando unu'ig'as la senat'an'o'j'n progres'em'a'j'n kaj konservativ'a'j'n.” [3] Do, konflikt'o kun Moskvo iom mild'ig'us la uson'a'j'n politik'a'j'n mal'am'o'j'n …
La vag'em'a politik'o de s-ro Trump, li'a'j du akuz'iĝ'o'j antaŭ la kongres'o, la mensog'o'j de la ‘Russiagate”, la stak'o al la senat'ej'o, la akuz'o'j je elekt'a fraŭd'o aŭ je manipul'ad'o de la voĉ'don'il-nombr'ad'o sub'fos'is la pretend'o'n de Vaŝington'o trud'i instru'o'j'n pri demokrati'o al la tut'a mond'o. Franc'is Fukuyama, konced'ant'e ke li'a'j antaŭ'dir'o'j pri la “fin'o de la histori'o” est'is mal'prav'ig'it'a'j, nom'as “du ŝlos'il'a'j'n faktor'o'j'n tiu'temp'e sub'taks'it'a'j'n [de li]. Unu el ili est'is ĝust'e la “ebl'ec'o de politik'a dis'er'iĝ'o de la progres'int'a'j demokrati'o'j”. [4]. Nun, Fukuyama alarm'as, la intern'a'j dis'ec'o'j de Uson'o mal'help'as la mal'instig'a'n pov'o'n de la Okcident'o.
Sed, kelk'a'j'n monat'o'j'n post la okcident'a katastrof'o en Afgan'uj'o, far'it'a sen ke la eŭrop'an'o'j en'korp'ig'it'a'j en tiu aventur'o est'is konsult'it'a'j pri ĝi'a fin'o, sekv'at'a de la uson'a vang'o'frap'o al Franc'uj'o en la Pacifik-region'o, Vaŝington'o pov'as uz'i la kriz'o'n de Ukrain'uj'o por riproĉ'i si'a'j'n alianc'an'o'j'n kaj por re'dens'ig'i la vic'o'j'n en Eŭrop'o.
Serge HALIMI.
[1] La Wall Street Journal,Nov'jork'o, 21-an de Januar'o 2022.
[2] La 15-an de Decembr'o 2021 la senat'o voĉ'don'is, per 88 voĉ'o'j kontraŭ 11, arme'a'n buĝet'o'n de 768 miliard'o'j da dolar'o'j, do 25 miliard'o'j pli ol postul'it'a'j de la Pentagon'o.
[3] Walter Russel Mead, “How to halt Putin’s Ukraine push”. The Wall Street Journal, 18-an de Januar'o 2022.
[4] The Wall Street Journal, 9-an de Januar 2022.
"Ĉiu'foj'e, kiam vi lud'as, Briti'o gajn'as"
Est'as mal'pli ol unu ŝanc'o el 45 milion'o'j por gajn'i la unu'a'n premi'o'n de la Naci'a Loteri'o de Briti'o. Tio est'as mal'pli probabl'a ol est'i traf'it'a de fulm'o aŭ asteroid'o, sed est'as sufiĉ'a laŭ preskaŭ 70% de brit'o'j kiu'j regul'e aĉet'as bilet'o'n. Kiel klar'ig'i tia'n mani'o'n ?
de
Lucie El'ven
En la antikv'a Ateno, publik'a'j ofic'o'j en la urb'o est'is plej'oft'e asign'it'a'j lote. Elekt'ad'o'j profit'ig'is aristokrat'o'j'n kiu'j distribu'is potenc'o'n laŭ si'a riĉ'ec'o kaj elokvent'ec'o ; la lot'ad'o, kontrast'e, est'is koncept'it'a por cert'ig'i egal'ec'o'n antaŭ la leĝ'o (isonomia), mem baz'it'a sur la liber'o parol'i (isegoria). Ĉi tiu loteri'o redukt'is la risk'o'n de frakci'ism'o, korupt'o kaj la form'ad'o de super'a klas'o de politik'ist'o'j, ĉes'ig'is sen'ĉes'a'n elekt'o'kampanj'ad'o'n kaj ebl'ig'is pli just'a'n re'distribu'o'n de la rimed'o'j de la urb'o. En la daŭr'o de si'a plen'aĝ'a viv'o, ĉiu liber'a vir'a aten'an'o hav'is bon'a'n ŝanc'o'n est'i nom'um'it'a por publik'a ofic'o. "Oni konsider'as ke la lota nom'um'o de juĝ'ist'o'j est'as demokrat'a, kaj la elekt'iĝ'o de ili est'as oligarĥ'a", koment'is Aristotelo, malgraŭ tio, ke la "demokrat'a" loteri'o neniel est'is part'o'pren'ebl'a de ĉiu'j klas'o'j de la soci'o. "Unu el la form'o'j de liber'ec'o est'as tio, ke ĉiu laŭ'vic'e reg'as kaj est'as reg'at'a", li plu'dir'is.
En Briti'o hodiaŭ, ankaŭ lud'ant'o'j de la Naci'a Loteri'o sent'as ke ili kontribu'as al la pli'bon'ig'o de si'a land'o, eĉ se ili'a primar'a motiv'o est'as mal'pli egal'rajt'ec'a ol tiu el'vok'it'a de Aristotelo. "Ĉiam, kiam vi lud'as, Briti'o gajn'as", laŭ la oficial'a ret'ej'o de la Naci'a Loteri'o, la unu'a privat'e administr'at'a loteri'o en la mond'o. Ĝi'a administr'ant'o, Camelot Group, konsorci'o el kvin trans'naci'a'j firma'o'j, nom'is la loteri'a'j'n maŝin'o'j'n laŭ la legend'o de reĝ'o Artur'o - Ginevra, Merl'in, Ekskaliburo - por sugest'i, ke la aĉet'ant'o de la unu'a bilet'o pov'os tir'i la glav'o'n el la rok'o kaj far'iĝ'i la reĝ'o, se la fortun'o est'os favor'a. Ĝi'a koncesi'o est'as fin'iĝ'ont'a, kaj oni atend'as la decid'o'n de la sekret'em'a Gambling Commission en Mart'o 2022 : inter la konkurenc'ant'o'j de Camelot est'as la ital'a firma'o Sisal (last'a'temp'e aĉet'it'a de la vet'lud'a firma'o Flutter), la ĉeĥ'a grup'o Sazka, kaj la eks'a posed'ant'o de klaĉ'gazet'o'j Richard Desmond.
Loteri'o'j est'is mal'permes'it'a'j en Angli'o dum tri jar'cent'o'j : akt'o de 1698 far'is escept'o'n nur por publik'a'j loteri'o'j aprob'it'a'j por financ'i milit'o'n, monument'o'n aŭ bon'far'o'j'n. Privat'a'j loteri'o'j ne est'is permes'it'a'j ĝis 1934, kaj tiam nur en'e de mal'larĝ'a kadr'o. Kiam la Naci'a Loteri'o est'is fond'it'a en la fru'a'j 1990-aj jar'o'j, moral'a skandal'iĝ'o - inter'ali'e ĉe episkop'o'j de la anglikan'a eklezi'o - kontraŭ la mal'regul'ig'o de la vet'lud'a industri'o instig'is al ĝi'a'j varb'ant'o'j kondut'i diskret'e. En si'a ekster'a komunik'ad'o, Camelot zorg'em'e evit'as la vort'o'n "vet'lud'ad'o" kaj cert'ig'as al la klient'o : vet'ad'o jam ne est'as pek'o, nek tro'risk'em'o aŭ ced'em'o, sed el'montr'o de altruism'o, eĉ de patriot'ism'o. Part'o'pren'ant'e la Naci'a'n Loteri'o'n, unu'e koncept'it'a en 1978 de lord'o Victor Rothschild kiel "loteri'o por ind'a'j afer'o'j", la brit'o'j est'as invit'at'a'j ne rigard'i si'n kiel instig'at'a'j de rev'o'j pri facil'a'j riĉ'aĵ'o'j, sed kiel part'o'pren'ant'o'j en plan'o de social'a re'distribu'o.
En 1992, la elekt'ad'o'manifest'o de la est'ont'a ĉef'ministr'o John Major skiz'is model'o'n de loteri'o kiu "pli'bon'ig'os la viv'o'n de ni'a land'o" per la asign'ad'o de part'o de la en'spez'o al bon'farad'o, la art'o'j, sport'o'j kaj hered'aĵ'o'j, al kiu'j est'os al'don'it'a list'o de projekt'o'j por fest'i la Jar'mil'o'n. Hodiaŭ, el la distribu'at'a'j sum'o'j, 60% est'as egal'e divid'at'a'j inter la art'o'j, sport'o'j kaj hered'aĵ'o'j, kaj la ceter'a'j'n 40% ricev'as "ind'a'j afer'o'j" - san'o, eduk'ad'o, natur'medi'o. Camelot ne hezit'as fanfaron'i pri la frukt'o'j de ĝi'a mal'avar'ec'o. Sur ĝi'a ret'ej'o, oni pov'as vid'i debat'o'j'n pri mens'a san'o, atlet'o'j'n fest'ant'a'n la Patr'in'o'tag'o'n kaj premi'a'j'n ceremoni'o'j'n por film'o'j, ĉiu'j ebl'ig'it'a'j de la super'abund'o de la Naci'a Loteri'o.
Ek'de tiu tag'o en 1994, kiam 22 milion'o'j televid'e spekt'is la unu'a'n histori'a'n tir'o'n de la Naci'a Loteri'o, ĝi est'as far'iĝ'int'a la lanc'pint'o de sistem'o kiu prefer'as filantropi'o'n pli ol pag'i impost'o'j'n, kaj kiu ne hezit'us anstataŭ'ig'i la publik'a'n social'a'n el'spez'ad'o'n per privat'a'j bon'far'o'j
En April'o 2020, Kameloto anonc'is ke ĝi dispon'ig'os 600 milion'o'j'n da pund'o'j (717 milion'o'j'n da eŭr'o'j) por mol'ig'i la efik'o'j'n de la epidemi'a kriz'o. Du'on'o de ĉi tiu sum'o est'is asign'it'a al ĝi'a social'a fondus'o (Community Fund), por subvenci'i nutr'aĵ'bank'o'j'n, ekzempl'e, kaj program'o'j'n por kontraŭ'batal'i la izol'ec'o'n de tiu'j, kiu'j viv'as sol'a'j, ali'vort'e por sub'ten'i la plej vund'ebl'a'j'n. Bon'far'a societ'o en Skot'land'o, kiu proviz'is sen'pag'a'j'n manĝ'o'j'n, ricev'is dek mil pund'o'j'n, dum sam'temp'e la reg'ist'ar'o obstin'e rifuz'is financ'i nutr'aĵ'a'n help'o'n por lern'ant'o'j de mal'favor'at'a'j soci'a'j klas'o'j.
Kvankam la ide'o de "loteri'o por ind'a'j afer'o'j" ne plaĉ'is al Margaret Thatcher dum ŝi'a'j jar'o'j kiel ĉef'ministr'o, la Fer'a Dam'o tamen serioz'e konsider'is la ebl'ec'o'n de loteri'o por financ'i la Naci'a'n San'serv'o'n (National Health Servic'e - NHS), la publik'a san'sistem'o de Briti'o. Post kiam la plan'o est'is for'las'it'a, Thatcher klar'ig'is ke ŝi'a elekt'o pli rilat'is al ŝi'a moral'a mal'aprob'o pri vet'lud'ad'o ol pri skrupul'o'j pri la princip'o de la re'tir'iĝ'o de la ŝtat'o : "Mi sent'is ke la reg'ist'ar'o ne dev'us instig'i vet'lud'ad'o'n, precip'e kiam tem'as pri la san'o de la popol'o." Miliard'ul'o Richard Desmond hodiaŭ estr'as la Health Lottery (grup'o de 12 lok'a'j loteri'o'j kiu'j mon'donac'as al bon'far'a'j kurac'a'j societ'o'j) kiu est'is inspir'it'a de pli fru'a nul'ig'it'a projekt'o, la NHS Lottery.
En la komenc'o, la Naci'a Loteri'o ne est'is koncept'it'a kiel flik'rimed'o sur social'a ŝtat'o erozi'it'a de buĝet'a'j redukt'o'j. En 1995, kiam oni debat'is pri ĝi en la brit'a parlament'o, ministr'o agnosk'is ke la loteri'o "komenc'e neniam cel'is util'i al bon'far'o'j". La politik'a elekt'o, kiu don'is al ĝi filantropi'a'n funkci'o'n, prav'ig'is ali'a'n nov'ig'aĵ'o'n : sistem'o de sponsor'ad'o por la art'o'j kaj por la konserv'ad'o de hered'aĵ'o'j. Ĝis la fin'o de la 1970-aj jar'o'j, Rothschild rigard'is la funkci'o'n de la Loteri'o kiel kompens'ad'o por la el'ĉerp'iĝ'o de privat'a'j donac'o'j, kio'n li opini'is ne'evit'ebl'a "en soci'o kie la amas'ig'o de riĉ'ec'o far'iĝ'as pli kaj pli mal'facil'a." Est'is grand'a mal'trankvil'o tiu'temp'e pri la kastel'o'j de la aristokrat'o'j, ĉar la reg'ist'ar'o absolut'e rifuz'is aĉet'i al si la palac'o'n Mentmore post la mort'o de ĝi'a posed'ant'o, parenc'o de Rothschild, kio est'ig'is la vend'o'n de la kolekt'o'j kiu'j'n ĝi en'hav'is al fremd'a'j invest'ant'o'j.
Kvankam la merkat'ik'a strategi'o de Camelot ebl'ig'is al ĝi prezent'i si'n kiel Bon'a'n Samari'an'o'n kaj la Loteri'o'n kiel kolon'o'n de la brit'a soci'o, ĝi tamen rest'as fidel'a al ĝi'a original'a misi'o. La bon'far'a'j societ'o'j kiu'j ven'as en la mens'o'n kiam oni aŭd'as la fraz'o'n "ind'a'j afer'o'j" okup'as du'a'grad'a'n lok'o'n. Fakt'e, 81% de brit'o'j kred'as ke ili neniam vid'is social'a'n program'o'n financ'it'a'n de ĉi tiu instituci'o [1]. El'spez'ad'o por bon'farad'o, san'o, eduk'ad'o kaj la natur'medi'o konsist'ig'as nur'a'n 40% de la buĝet'o asign'it'a al "ind'a'j afer'o'j" (hered'aĵ'o'j mem konsist'ig'as 20%), kaj tiu buĝet'o konsist'ig'as nur 25% de la profit'o'j far'it'a'j de la Naci'a Loteri'o. Ind'as rimark'i, ke unu el la unu'a'j subvenci'o'j de la Memor'ig'a Fondus'o por la Naci'a Hered'aĵ'o est'is al la hered'int'o'j de Winston Churchill por konserv'i li'a'n korespond'aĵ'o'n. En 2018, kelk'a'j parlament'an'o'j relief'ig'is la ne tre bon'far'a'n administr'ad'o'n de Camelot, kies profit'o'j alt'eg'iĝ'is je 112 procent'o'j dum ĝi'a'j bon'far'a'j kontribu'aĵ'o'j pli'iĝ'is je nur du procent'o'j.
La Loteri'o prosper'as part'e dank'e al la percept'o ke la ŝtat'o ne sufiĉ'e mal'avar'e subvenci'as tiu'j'n sektor'o'j'n de la soci'o kiu'j far'as la viv'o'n viv'ind'a aŭ eĉ vigl'ig'as ĝi'n : ekzempl'e, la art'o'j kaj sport'o. Sed la model'o, laŭ kiu grup'et'o decid'as kie'n asign'i financ'o'j'n por la art'o'j kaj sport'o'j, est'as nek la sol'a ebl'ec'o, nek la plej bon'a. Mult'a'j atent'ig'as, ke est'is ŝtat'a'j el'spez'o'j, nun neni'ig'at'a'j, kiu'j produkt'is iom de la plej el'star'a'j art'o kaj muzik'o de la 1960-aj kaj 1970-aj jar'o'j ; The Beatles pet'is la subvenci'o'n por sen'labor'ul'o'j, kiel ankaŭ The Clash. En si'a libr'o Steal as much as you can (Ŝtel'i tiom, kiom vi pov'as), la ĵurnal'ist'o Nathalie Olah analiz'as la efik'o'n de nov'liberal'ism'a'j politik'o'j kaj la form'ad'o de gust'o'j far'e de la elit'o'j sur kultur'a'n kre'ad'o'n post la re'form'o'j de la social'a asist'o en la 1990-aj jar'o'j : la elimin'o de la labor'ist'ar'o el art'ism'a produkt'ad'o.
Sekv'e, la brit'a versi'o de la loteri'o, adapt'it'a al hiper'kapital'ism'a soci'o, hav'as neni'o'n komun'a'n kun la loteri'a sistem'o en Ateno. Anstataŭ fort'ig'i demokrati'o'n, la Naci'a Loteri'o don'as al grup'et'o de individu'o'j, kiu'j respond'ec'as antaŭ neni'u, plen'a'n potenc'o'n super la asign'o de kas'o de miliard'o'j da pund'o'j. La inter'konsent'o inter la loteri'o kaj la reg'ist'ar'o est'as ne'kutim'a : la elekt'o'n de "ind'a'j afer'o'j" mem'vol'e decid'as komitat'o de eminent'ul'o'j, sen rajt'o de inter'ven'o far'e de elekt'it'a'j reprezent'ant'o'j de la popol'o, kaj la loteri'o ĝu'as monopol'a'n status'o'n.
Individu'e, la re'distribu'o proviz'at'a de la Naci'a Loteri'o sen'dub'e profit'as al kelk'a'j membr'o'j de la labor'ist'ar'o - tiu'j, kiu'j mark'is la ses ĝust'a'j'n numer'o'j'n sur la krad'o. Por la ali'a'j, la util'o est'as mal'pli klar'a. Kiam tem'as pri klas'a'j efik'o'j, la Loteri'o pli'fort'ig'as la potenc'o'n de la riĉ'ul'o'j per la part'o'pren'o de la mal'riĉ'ul'o'j. Mult'a'j stud'o'j indik'as ke la em'o vet'lud'i est'as plej fort'a ĉe la labor'ist'ar'o, kaj mal'plej fort'a ĉe la plej alt'rang'a'j kadr'ul'o'j. Ju pli la en'spez'o pli'iĝ'as, des mal'pli est'as la part'o'pren'o en la Loteri'o. Pro tio, ke mank'as fid'ind'a kaj preciz'a statistik'o, Camelot asert'as ke 70% de brit'o'j lud'as la Loteri'o'n. Ĉi tiu cifer'o est'as tro'ig'o, sed la Loteri'o est'as ne'kontest'ebl'e la plej popular'a hazard'lud'o en la land'o. En Briti'o, ĝi en'spez'ig'as pli da profit'o ol la en'tut'a'j vend'o'j de Pepsi, Purin'a, Kokakola'o, Nestlé, Cadbury kaj Walker. Kiam tem'as pri la aĝ'o'j de la lud'ant'o'j, en 2017, 37% hav'is pli ol 60 jar'o'j'n, 41% hav'is inter 50 kaj 59 jar'o'j'n kaj nur 3% hav'is inter 18 kaj 24 jar'o'j'n. Camelot hav'is si'a'n plej bon'a'j'n inter'ret'a'j'n vend'o'j'n - 1,62 miliard'o'j da pund'o'j - en la unu'a'j ses monat'o'j de la kriz'o de Kovim-19, pli'iĝ'o de 39% kompar'e kun la antaŭ'a jar'o. Malgraŭ la ferm'iĝ'o de mal'grand'a'j po'detal'ej'o'j, re'kon'ebl'a'j per la simbol'o de la kruc'it'a'j fingr'o'j, la Naci'a Loteri'o registr'is la du'a'vic'e plej bon'a'n cifer'o'n en si'a histori'o.
La labor'o de la soci'olog'o Emma Casey sugest'as ke la struktur'o de la loteri'o facil'e integr'iĝ'as en la material'a'n situaci'o'n de vir'in'o'j de la labor'ist'ar'o. Kiel la lud'ant'in'o'j pri'demand'it'a'j en ŝi'a'j stud'o'j klar'ig'as, ili ne rigard'as la loteri'o'n kiel metod'o'n por eskap'i si'a'j'n zorg'o'j'n, sed kiel liber'temp'aĵ'o'n adapt'it'a'n al la postul'o'j de ili'a'j hor'ar'o'j, famili'a'j viv'o'j, kaj buĝet'o'j. En la fru'a'j 2000-aj jar'o'j, la mez'um'a sum'o el'spez'it'a por loteri'a bilet'o est'is 2,66 pund'o'j, kompar'e kun 8,50 pund'o'j en bingejo. Eĉ se la gajn'aĵ'o'j est'as mal'oft'a'j, oni rigard'as la loteri'a'n bilet'o'n kiel virt'a'n kaj respond'ec'a'n invest'o'n, kun preskaŭ neni'u financ'a dolor'o kaj "konsekvenc'a'n kun tia rutin'o kaj kondut'o kia'n oni ĝeneral'e atend'as ĉe vir'in'o'j kiu'j respond'ec'as pri la mastr'um'ad'o de si'a'j hejm'o'j." La vir'in'o'j kiu'j atest'as al Casey fier'as pri si'a elekt'o de distr'aĵ'o kaj kontrast'ig'as ĉi tiu'n modest'a'n el'spez'o'n kun la mal'ŝpar'em'o de la super'a'j klas'o'j, simbol'it'a en ili'a'j okul'o'j de la uz'o de mon'o el la Loteri'o por konstru'i la Jar'mil'a'n Kupol'o'n de Londono aŭ re'nov'ig'i la Reĝ'a'n Oper'ej'o'n.
Kiam tem'as pri la amas'komunik'il'o'j, ili'a'j raport'o'j pri la Loteri'o em'as incit'i suspekt'em'o'n inter soci'a'j grup'o'j. Klaĉ'gazet'o'j ŝat'as ksenofobi'a'j'n artikol'o'j'n, kiam, ekzempl'e, ili koncentr'iĝ'as pri la etn'a'j de'ven'o'j de gajn'int'o - kiel en la frap'lini'o de The Su'n mok'ant'a la "naci'a'n wokery" [2] respond'e al la gajn'aĵ'o de lud'ist'o de ĉin'a de'ven'o - aŭ kiam ili tro'ig'as la naci'ism'a'n dimensi'o'n de la Loteri'o. Al ĉi tio foj'e al'don'iĝ'as gut'o da soci'a mal'estim'o : gajn'int'o de la unu'a premi'o, kiu aŭdac'is aparten'i al la labor'ist'ar'o, est'is nom'at'a "loteri'a huligan'o" kaj "reĝ'o de la kanajl'ar'o" en la amas'komunik'il'o'j [3]. La mon'o gajn'it'a de la bon'sort'ul'o est'as oft'e kompar'at'a kun tiu de la reĝ'a famili'o ("pli riĉ'a ol reĝ'in'o Elizabeth"), kun la emfaz'o pri la sub'fos'ad'o de la klas'a hierarki'o.
Si'a'flank'e, la tre raci'a intelekt'ul'ar'o de la mal'dekstr'o est'as ĝen'at'a de ĉi tiu instituci'a rad'o de riĉ'ec'o, kiu'n ĝi foj'e nom'as "impost'o sur stult'ec'o". En artikol'o en la London Review of Books titol'it'a ’La komplot'o por stult'ig'i ni'n’ (1996), la politik'olog'o David Runciman argument'is ke "kiam ĝi star'ig'is la Loteri'o'n, la ŝtat'o rigard'is stult'ec'o'n ne kiel mal'bon'o'n sed kiel invest'o'n." [4] En The Guardian sam'temp'e, la dram'ist'o Al'a'n Bleasdale pri'skrib'is si'a'n naŭz'o'n : "Mi'a instinkt'a moral'a horor'o pri la Loteri'o re'viv'iĝ'as ĉiu'n sabat'o'n antaŭ ĉiu tabak'ist'ej'o en la land'o kiam la mal'jun'ul'o'j, la kaduk'ul'o'j kaj la sen'esper'ul'o'j vic'atend'as esperant'e gajn'i si'a'n sol'a'n el'ir'ej'o'n." En la roman'o ’1984’, el'don'it'a en 1949, Georg'e Orwell hav'is simil'a'n opini'o'n pri lud'o kiu'n li konsider'is tromp'o : "La loteri'o, kun ĝi'a ĉiu'semajn'a pag'o de grand'eg'a'j premi'o'j, est'is la sol'a publik'a event'o kiu'n la prolet'o'j serioz'e atent'is. (...) Ĝi est'is ili'a plezur'o, ili'a frenez'o, ili'a sedativ'o, ili'a intelekt'a stimul'il'o. (...) Nur mal'grand'a'j sum'o'j ver'e est'is pag'it'a'j, la gajn'int'o'j de la grand'a'j premi'o'j ne ekzist'is.”
Sed hom'o'j vet'lud'as pro bon'a'j motiv'o'j : se la merit'o'krati'o per kiu oni lul'as ili'n est'as nur'a loteri'o, kial ne aĉet'i bilet'o'n ? Kiel la meksika ese'ist'o Gabriel Zaid skrib'as, "lud'i la loteri'o'n est'as prov'o konekt'iĝ'i kun la di'a providenc'o, don'ant'e al Di'o la ŝanc'o'n inter'ven'i en ni'a'j viv'o'j, kaj mal'akcept'ant'e la narcis'ism'a'n supoz'o'n ke la sukces'o de'pend'as sol'e de ni'a'j propr'a'j klopod'o'j - resum'e, akcept'ant'e ke la grac'o super'atut'as la merit'o'n" [5]. Ali'a element'o oft'e preter'vid'it'a en debat'o'j pri "ind'a'j afer'o'j" est'as tio, ke grand'a proporci'o de vet'lud'ant'o'j inter la 18-a kaj la 24-a jar'aĝ'o'j (unu el kvar, laŭ unu enket'o) dir'as, ke ili tio'n far'as ĉar est'as amuz'e ("fun"). Unu el kvar jun'a'j vet'lud'ant'o'j imput'as ĉi tiu'n kutim'o'n al si'a famili'o kie ili lern'is ĝi'n. Esplor'ist'o'j konsent'as ke la soci'a medi'o est'as kern'a faktor'o en la de'pend'ec'o je vet'lud'ad'o, kiel ankaŭ en alkohol'ism'o kaj manĝ'kutim'o'j.
Ĉi-rilat'e, la grat'kart'o'j de la Naci'a Loteri'o est'as pli evident'a form'o de ekspluat'o de la de'pend'ig'a potencial'o, ĉar ili est'as koncept'it'a'j ĝust'e por al'log'i la plej vund'ebl'a'j'n lud'ant'o'j'n. Ĉe la aĉet'ant'o'j de ĉi tiu'j kart'o'j, famili'o'j kun mal'alt'a'j en'spez'o'j est'as reprezent'at'a'j laŭ eĉ pli masiv'a'j proporci'o'j ol ĉe klient'o'j de la loteri'o, kun pli alt'a risk'o de kompuls'a vet'lud'ad'o. Atent'ig'it'e ke jun'a'j lud'ant'o'j est'as apart'e minac'at'a'j, la reg'ist'ar'o fin'e decid'is, mez'e de la pandemi'o, alt'ig'i la aĝ'lim'o'n por la aĉet'o de grat'kart'o'j kaj loteri'a'j bilet'o'j de 16 al 18.
Kontrast'e kun la relief'o de ĉi tiu kompleks'a soci'a topografi'o, la vizi'o de Camelot pri la mond'o est'as agrabl'e plat'a. La rit'o de la loteri'o kre'as la iluzi'o'n ke la lud'ant'o'j ag'as sur baz'o de egal'ec'o, en'e de komun'um'o de homogen'a'j bezon'o'j. La unu'a premi'o est'as baz'it'a sur ali'a miraĝ'o : ke la plej bon'a afer'o kiu pov'as far'iĝ'i al vi est'as subit'e gajn'i grand'eg'a'n kaj ekster'ordinar'a'n riĉ'aĵ'o'n. Kontrast'e kun ideal'o de mal'pli ne'egal'a soci'o, la Loteri'o daŭr'ig'as la rev'o'n de kolos'a riĉ'aĵ'o por iu individu'o kaj ties famili'o. Est'as ne'probabl'e ke la riĉ'ig'o de individu'o inspir'os al la bon'sort'ul'o i'a'n politik'a'n konvink'o'n. Paradoks'e, ĉi tiu kvintesenc'e kolektiv'a lud'o nur cel'as lev'i individu'o'n supr'e de la komun'a sort'o.
Ĉu ĝi traf'as en la form'o de la unu'a premi'o aŭ ĉu de fulm'o, la pur'a ŝanc'o izol'as. La vort'o "loteri'o" anstataŭ'as la tim'o'j'n de la soci'o pri la mir'ig'a kaj ne'merit'it'a natur'o de la ŝanc'o - ekzempl'e, kiam eventual'a'j en'migr'ant'o'j al Uson'o "lud'as la loteri'o'n de la verd'a kart'o" aŭ ge'patr'o'j, kiu'j trans'loĝ'iĝ'as por ke la infan'o'j hav'u pli bon'a'j'n lern'ej'o'j'n, esper'as gajn'i la "poŝt'kod'a'n loteri'o'n". En la roman'o ’La Batal'halt'o’ de Mario Benedetti, ofic'ej'a komiz'o, tromp'e kred'ig'it'a de si'a'j koleg'o'j ke li gajn'is la loteri'o'n, est'as mal'dung'it'a pro si'a tumult'a re'ag'o, las'ant'e li'n kaj sen'labor'a kaj sen'mon'a. En la novel'o ’La Loteri'o’ de Ĉeĥov, par'o, kiu supoz'as ke ili gajn'is la unu'a'n premi'o'n, est'as dis'ŝir'it'a, ĉar ĉiu el ili dezir'as ten'i la pri'rev'it'a'n mon'o'n por si mem. La princip'o de la lud'o est'as radikal'e retro'ir'ig'it'a en la kaŭstik'a novel'o de Shirley Johnson, ankaŭ titol'it'a ’La Loteri'o’, en kiu vilaĝ'an'o'j, laŭ tradici'o, ĉiu'jar'e lote decid'as kiu'n el ili est'os ĝis'mort'e ŝton'um'it'a. "Ne est'as just'e, est'as mal'prav'e", protest'as la kompat'ind'a gajn'int'o, for'las'it'a de si'a komun'um'o, ten'ant'e en la man'o foli'o'n mark'it'a'n per nigr'a punkt'o. "Kaj post tio, ili ek'labor'is."
Luci'e El'ven est'as verk'ist'o, la aŭtor'o de The Weak Spot, Soft Skull Press, Nov'jork'o, 2021
[1] Paul Bickley, The National Lottery : Is it progressive ?, Theos, Londono, 2009.
[2] wokery : pretend'at'a super'a moral'ec'o
[3] Sandr'a Laville, ’King of the chavs – the neighbour from hell or a polite and popular charity worker ?’, kaj Jason Deans, ’Keith Allen tackles "Lotto lout" for Channel 4’, The Guardian, Londono, de respektiv'e la 29-a de Juni'o kaj la 29-a de Juli'o 2005.
[4] David Runciman, ’The plot to make us stupid’, London Review of Books, vol. 18, n-ro 4, la 22-a de Februar'o 1996.
[5] Gabriel Zaid, ’Contra el mérito’, Letras libres, n-ro 180, Coyoacán, Decembr'o 2013.
La Petrol'gigant'o'j Kaj La Klimat'kriz'o
Ĉef'a'j respons'ul'o'j de la klimat'perturb'o, la mult'naci'a'j entrepren'o'j de karbon'a'j di'oksid'o'j tre oft'e evit'as analiz'o'j'n. Enket'o pri la tri kompani'o'j el'ig'ant'a'j la plej grand'a'n kvant'o'n de karbon'a gas'o - Aramco, Gazprom kaj China Energy - mal'kaŝ'as ili'a'j'n strategi'o'j'n por mask'i si'a'j'n mal'bon'far'o'j'n int'a'j'n kiel ont'a'j'n. La plast'o'ekzempl'o bild'ig'as ĉi tie konstern'a'j'n metod'o'j'n kaj profit'em'o'n.
de
Mickaël CORREIA
Plast'a'j sak'o'j lul'ant'a'j en la mar'o kiel meduz'ar'o. Poli'stiren'a'j glob'et'o'j en la intest'o de fiŝ'o'j. Testud'o, el kiu oni el'ig'as pajl'o'n per la naz'tru'o'j. Tiu'j frap'a'j bild'o'j ĉirkaŭ'ir'is la mond'o'n, mal'kaŝ'ant'e la far'aĉ'o'j'n de la plast'a polu'ad'o sur la medi'o. Tun'o da tiu material'o fin'flu'as en ocean'o'n ĉiu'n tri'a'n sekund'o'n. Ek'de 1950, ĝi'a produkt'ad'o est'is du'cent'obl'ig'at'a. Tri kvar'on'o'j far'iĝ'is rub'aĵ'o'j. Super'ŝut'it'a'j, la okcident'a'j land'o'j amas'e el'send'as si'a'j'n dom'a'j'n plast'a'j'n for'ĵet'aĵ'o'j'n en sud'orient'a'n Azi'o'n, kie abund'as rub'ej'o'j en zon'o'j, kie viv'as la plej mal'riĉ'a'j popol'o'j. [1]
Plast'o est'as ankaŭ font'o de klimat'a perturb'o. La Center for International Environmental Law (CIEL), uson'a jur'a organiz'aĵ'o de publik'a util'o kun pri'medi'a cel'o, antaŭ'ne'long'e sci'ig'is, ke en 2019 la produkt'ad'o kaj cindr'ig'ad'o de plast'o al'don'is pli ol 850 milion'o'j'n da tun'o'j da gas'o de forc'ej'a efik'o en la atmosfer'o, t.e. preskaŭ tiom, kiom la sol'a Germanio el'las'is dum la sam'a jar'o. "Se produkt'ad'o kaj uz'ad'o de plast'o kresk'os kiel nun antaŭ'plan'it'e, ĝis 2030 la el'ig'o'j pov'us ating'i 1,34 giga'tun'o'j'n jar'e, sam'a'n kvant'o'n kiel la el'ig'o'j de pli ol 295 karb'o'central'o'j [2]", emfaz'as la organiz'aĵ'o.
Plast'o je 99 procent'o'j de'ven'as de fosili'a'j material'o'j. Ĝi est'as produkt'at'a el naftao, distil'aĵ'o de petrol'o, aŭ el et'an'o, kiu'n oni trov'as ankaŭ en ter'gas'o. Por produkt'i plast'o'n, la petrol'kemi'a sektor'o uz'as petrol'o'n kaj gas'o'n, sam'temp'e kiel krud'a'j'n material'o'j'n kaj kiel energi'font'o'j'n, kio fakt'e klas'as ĝi'n en la rang'o de la industri'o la plej energi'vor'a de la mond'o.
"Ni'a'j ekonomi'o'j fort'e de'pend'as de la petrol'kemi'a'j produkt'aĵ'o'j, sed la sektor'o eg'e mal'pli atent'ig'as ol ĝi merit'us, mal'trankvil'e avert'is, ek'de oktobr'o 2018, S-ro Fatih Birol, ekzekutiv'a direktor'o de la inter'naci'a Organiz'aĵ'o pri energi'o (AIE). Petrol'kemi'o est'as unu el la precip'a'j preter'atent'at'a'j angul'o'j de la mond'a debat'o pri energi'o, ĉef'e se ni konsider'as ties influ'o'n sur la ont'a'j energi'a'j tendenc'o'j [3]." La organiz'aĵ'o opini'as, ke la mond'a petrol'kemi'o est'as tri'on'e kresk'ont'a inter 2020 kaj 2030. Ĝi jam vor'as 14 % de la tut'a produkt'aĵ'o de petrol'o kaj 8 % de tiu de gas'o. "Petrol'kemi'o est'as la ĉef'a kaŭz'o de kresk'ad'o de petrol'uz'ad'o", asert'as la analiz'ist'o'j de la organiz'aĵ'o [4]. Ili'a'j plej optimism'a'j prognoz'o'j plan'as, ke eĉ se la re'ciklad-proporci'o'j de plast'aĵ'o'j mond'skal'e du'obl'iĝ'as, "util'ig'o de petrol'o kiel krud'a petrol'kemi'a material'o ating'os la 3,3 milion'o'j'n da barel'o'j tag'e ĝis 2040." Tiuritme pli ol miliard'o da tun'o'j da plast'aĵ'o'j jar'e inund'os la planed'o'n, kaj petrol'o fin'fin'e est'os pli uz'at'a por fabrik'i plast'o'n ol kiel karbur'aĵ'o por aŭtomobil'o'j. "Preskaŭ ĉiu'j nov'a'j rafin'ad'kapabl'o'j aktual'e dis'volv'at'a'j en'hav'as nun'temp'e petrol'kemi'a'j'n proced'o'j'n. Tio ŝajn'as kongru'i kun long'daŭr'a strategi'o cel'ant'e esplor'i pli'a'j'n marĝen'o'j'n kaj sam'temp'e si'n antaŭ'gard'i kontraŭ antaŭ'sent'it'a risk'o de pint'o de la mond'a petrol'mend'ad'o", antaŭ'dir'as AIE.
La azi'a kontinent'o nombr'as 80 % de la petrol'kemi'a'j entrepren'o'j, kiu'j'n la tut'a fosili'a sektor'o plan'as star'ig'i ĝis 2025 [5]. La projekt'o'j de konstru'ad'o, pli'grand'ig'o aŭ re'aranĝ'o de rafin'ej'o'j por cel'i al plast'o'produkt'ad'o fulm'rapid'e tie si'n'sekv'as. En novembr'o 2018 dum parol'ad'o ĉe la Gulf Petrochemicals and Chemicals Association (GPCA), S-ro Ami'n Nasser, ĝeneral'a prezident'o-direktor'o de la saŭdarabia gigant'o de hidrokarbon'o'j Aramco, fanfaron'e promes'is 100 miliard'o'j'n da dolar'o'j por invest'ad'o en petrol'kemi'o dum la ven'ont'a jar'dek'o. "La grand'eg'a kresk'ad'o de la pet'o de kemi'a'j produkt'aĵ'o'j, li avert'is, propon'as al ni mir'ind'a'n fenestr'o'n de oportun'ec'o'j. Sed tia'j fenestr'o'j, pro si'a esenc'o mem, propon'as maksimum'o'n de profit'o nur al tiu'j, kiu'j rapid'e ag'as [6]."
Por tut'rapid'e teks'i si'a'n ret'o'n de plast'uzin'o'j tra Azi'o, Aramco ne hezit'as lig'iĝ'i kun ali'a'j industri'ist'o'j. "Por [tiu kompani'o], la azi'a ekspansi'o en petrol'kemi'o est'as nur etap'o en la logik'a flu'o de la negoc'o'j, asert'as ni'n la histori'ist'in'o Ellen R. Wald, agnosk'it'a special'ist'in'o de la saud'arabi'a kompani'o. Por [ŝi], Azi'o plu'est'as la plej bon'a lok'o por star'ig'i tiu'j'n alianc'o'j'n kun ali'a'j entrepren'o'j, tial ke la kontinent'o montr'as la plej grand'a'n vend'kresk'ad'o'n de krud'a petrol'o ek'de la jar'o'j 1990." La kompani'o, part'e privat'ig'it'a en 2019, tiel kun'lig'iĝ'is kun si'a malajzi'a sam'rang'ul'o Petronas por estr'i, ek'de mart'o 2018, vast'a'n petrol'kemi'ej'o'n en Pengerang, en la sud'o de Malajzi'o. Dis'vast'iĝ'ant'e front'e al la lazur'a'j akv'o'j de la singapur'a mar'kol'o, la ŝtal'a arb'ar'o hirt'ig'it'a de kuv'eg'o'j kaj kamen'o'j vor'as la ekvivalent'o'n de dek du mil pied'pilk'a'j teren'o'j de malajzi'a region'o agnosk'it'a pro si'a escept'a tropik'a bio'divers'ec'o. Ceter'e, grav'a eksplod'o, sekv'at'a de incendi'o, en'e okaz'is en april'o 2019, antaŭ ol simil'a katastrof'o provok'is, la 15-an de mart'o 2020, la mort'o'n de kvin malajzi'a'j labor'ist'o'j [7].
En april'o 2018, inter'konsent'a protokol'o est'is sub'skrib'it'a en New Delhi inter Aramco kaj barataj petrol'kompani'o'j por konstru'i, en 2025, en la ŝtat'o de Maharashtra, monstr'a'n petrol'kemi'ej'o'n kun taks'it'a kost'o de 44 miliard'o'j da dolar'o'j. Ĉe la fin'o, mil'o'j da hektar'o'j da mangrov'o'j en la region'o de Konk'a'n, util'ig'it'a'j kiel rifuĝ'ej'o de mult'eg'a'j endemi'a'j speci'o'j, est'os for'ig'it'a'j por instal'i infra'struktur'o'j'n, kiu'j rafin'os ĉiu'n jar'o'n ses dek milion'o'j'n da tun'o'j da petrol'o.
Se ĝi'a rigard'o firm'e direkt'as si'n al Azi'o, la petrol'a gigant'o tamen ne forges'as fort'ig'i si'a'j'n kapabl'o'j'n de plast'o'produkt'ad'o en la sin'o mem de Saud-Arabi'o. Por tio, Aramco pov'as apog'i si'n sur "Vision 2030", la larĝ'a plan'o de divers'ig'ad'o de la saud'arabi'a ekonomi'o estr'at'a de la princ'o hered'ant'o Mohammed Be'n Salm'a'n. Ĉe la mar'bord'o'j de la Ruĝ'a mar'o, la petrol'ej'o nom'it'a Petro Rabigh, ek'de 2017, du'obl'ig'is si'a'n grand'ec'o'n, por ating'i surfac'o'n de pli ol mil hektar'o'j. Aramco kaj la japan'a grup'o Sumitomo Chemical sur'tabl'ig'is 9 miliard'o'j'n da dolar'o'j cel'e al star'ig'o en la dezert'o, de last'mod'a petrol'kemi'a nod'o, el'pens'it'a kun'e kun la IFP Nov'a'j Energi'o'j (nov'a nom'o de la franc'a petrol'institut'o ek'de 2010). Star'ig'it'a en la ĉirkaŭ'aĵ'o de la mar'bord'a urb'o Rabigh, la konstru'aĵ'lok'o en'ten'as sekur'ig'it'a'j'n rest'ad'ej'o'j'n, lern'ej'o'j'n, hospital'o'n kaj eĉ best'ĝarden'o'n, la tut'o'n rezerv'at'a nur por si'a'j kadr'ul'o'j kaj ili'a'j familoj.
En la mar'vast'o, ĉe mal'pli ol kvin kilo'metr'o'j de la vertiĝ'o'don'a'j cistern'o'j pri krud'a plast'material'o kuŝ'as koral'a'j rif'o'j taks'at'a'j kiel iu'j inter la plej rimark'ind'a'j, sed ankaŭ la plej minac'at'a'j de la land'o. Biologi'a'j esplor'o'j publik'it'a'j en aŭgust'o 2020 atent'ig'as, ke sur la okcident'a mar'bord'o de la arabi'a du'on'insul'o, "la plej alt'a grad'o de mal'fort'iĝ'o de la rif'o'j okaz'is apud Rabigh, kie 65 % de la tut'a koral'a kovr'aĵ'o blank'iĝ'is aŭ antaŭ'ne'long'e mort'is [8]". El la 2,4 milion'o'j da tun'o'j da kemi'a'j deriv'aĵ'o'j produkt'at'a'j ĉiu'n jar'o'n en Rabigh, pli ol 60 % est'as eksport'at'a'j al Azi'o kaj 10 % al Eŭrop'o, kie ili en'ig'os nutr'aĵ'a'j'n pak'aĵ'o'j'n, vest'o'j'n, konstru'material'o'j'n aŭ komput'il'pec'o'j'n.
Fin'e de 2015, kiam la inter'konsent'o de Parizo pri klimat'o est'is fin'pret'ig'it'a, gigant'a uzin'o situ'ant'a en Jubail, petrol'a urb'o en orient'o de Saud-Arabi'o, diskret'e ek'produkt'is poli'etilen'o'j'n - tiu'j kemi'a'j kompon'ant'o'j, kiu'j konsist'ig'as la plej oft'a'n plast'a'n material'o'n kaj trov'iĝ'as en du'on'o de la pak'um'o'j produkt'at'a'j sur la planed'o. La sekv'a'n jar'o'n, la park'o de alt'a teknologi'o en'ten'ant'a tiu'n fabrik'ej'o'n est'is inaŭgur'it'a kun grand'a pomp'o. Du'dek miliard'o'j da dolar'o'j de invest'aĵ'o'j est'is neces'a'j por ĝi'a konstru'ad'o.
Por star'ig'i tiu'n inter'plekt'aĵ'o'n de 2500 kilo'metr'o'j da tub'o'j, la petrol'a kompani'o profit'is la spert'o'n kaj la financ'a'j'n rimed'o'j'n de la uson'a mult'naci'a entrepren'o Dow Chemical, mond'a gigant'o pri plast'fabrik'ad'o. "Ĉiu'j el ni ambaŭ model'o'j en ni'a'j respektiv'a'j sektor'o'j, ni kun'iĝ'is dank’al ni'a'j komun'a'j valor'o'j kaj plan'o'j por kre'i produkt'ej'o'n de kemi'aĵ'o'j sen ekvivalent'o en la industri'o" Aramco fanfaron'as. Ek'de tiam, 4300 labor'ist'o'j ĉiu'n jar'o'n streb'as al ŝanĝ'i barel'o'j'n de fosili'a'j hidrokarbon'o'j en tri milion'o'j'n da tun'o'j da polimer'o'j nepr'e bezon'at'a'j por la fabrik'ad'o de deterg'ant'o'j, kosmetik'aĵ'o'j kaj ordinar'a'j konsum'ebl'aĵ'o'j.
Fin'e, pli'a'n foj'o'n pri Jubail, Aramco tie sigel'is partner'ec'o'n kun la franc'a petrol'a entrepren'o Total. Ek'de 2014, la industri'a platform'o Saudi Aramco Total Refining & Petrochemical (Satorp) est'as unu el la plej profit'o'don'a'j rafin'ad'lok'o'j de la mond'o. Petrol'o est'as tie ĉiu'tag'e trans'format'a en propen'o'n (baz'o'n de mult'a'j plast'aĵ'o'j), en benzen'o'n (neces'a'n por fabrik'i nilon'o'j'n kaj plast'a'j'n rezin'o'j'n) kaj en para'ksilen'o'n (uz'at'a'n por far'i fibr'o'j'n de poli'ester'o). Al'log'at'a'j de la mir'ig'a'j perspektiv'o'j de pri'plast'a'j profit'o'j en Azi'o, la skip'o'j de Total kaj Aramco sub'skrib'is nov'a'j'n inter'konsent'o'j'n en april'o 2018, cel'e al invest'ad'o de 5,5 miliard'o'j da dolar'o'j por pli'grand'ig'i Satorp. La cel'o : star'ig'i faraon'a'n petrol'kemi'ej'o'n nom'at'a'n Amiral, kiu produkt'os 2,7 milion'o'j'n da tun'o'j da plast'a'j kemi'aĵ'o'j jar'e, ek'de 2024. La profit'promes'o'j de la trans'form'o de petrol'o en plast'o'n montr'iĝ'as tiom alt'a'j, ke en april'o 2020 Total indik'is, ke Amiral neniel est'os traf'at'a de la mal'kresk'o'j de invest'ad'o plan'at'a'j pro la kron'virus'a pandemi'o. Spit'e al la pariza inter'konsent'o. Kaj al la ont'a'j generaci'o'j.
Anonc'it'a en 2016 por efektiv'iĝ'i en 2018, la enborsenigo de Aramco, taks'it'a de la financ'a'j rond'o'j la "operaci'o de la jar'cent'o", est'is mult'foj'e prokrast'it'a ĝis la fin'o de 2019. Kial tiu glit'ad'o de kalendar'o ? La 27-an de januar'o 2019, de iu salon'o de la hotel'o Grischa, en Davos en Svis'land'o, S-ro Nasser konfid'is al ĵurnal'ist'o, ke Aramco hav'is pli urĝ'a'n prioritat'o'n. "Ni renkont'iĝ'is kun la saud'arabi'a reg'ist'ar'o por dir'i al ĝi, ke ni dezir'is far'iĝ'i la ĉef'a petrol'kemi'a entrepren'o de la mond'o, el'las'is la entrepren'estr'o. Tamen, se vi vol'as est'i la ĉef'model'o, vi bezon'as grav'eg'a'n akir'aĵ'o'n. Vi bezon'as bon'a'n platform'o'n por pez'i inter'naci'skal'e [9]" Ekzakt'e tri monat'o'j'n post'e, la petrol'firma'o ek'kontrol'is 70 % de la entrepren'ar'o Saudi Basic Industries Corporation (Sabic), kvar'a petrol'kemi'ist'o de la mond'o.
Aramco el'spez'is preskaŭ 70 miliard'o'j'n da dolar'o'j por re'aĉet'i la kapital'part'o'j'n ĝis tiam posed'at'a'j'n de la publik'a Fondus'o pri invest'ad'o de Saud-Arabi'o. Gigant'a salt'o en la plast'a'n planed'o'n. Post est'i digest'int'a Sabic, Aramco, ek'de aŭgust'o 2019, fin'trakt'is inter'konsent'a'n protokol'o'n por hav'ig'i al si part'o'pren'o'n de 20 % en la petrol'kemi'a'j ag'ad'o'j de Reliance Industries. Tiu barata mult'naci'a entrepren'o ekspluat'as en Jamnagar, en la ŝtat'o Gurajat, la plej grand'a'n petrol'rafin'ej'o'n sur la ter'o. En 2020, hind'o tamen konsum'is averaĝ'e dek foj'o'j'n mal'pli da plast'aĵ'o ol nord'amerik'an'o.
Por el'tir'i la maksimum'o'n de profit'o el ĉiu petrol'gut'o, Aramco kaj Sabic kalkul'as pri nov'ig'a rafin'teknik'o : la crude oil-to-chemicals (COTC), laŭ'vort'e "krud'a petrol'o al kemi'aĵ'o'j". Taks'at'a de la uson'a ekonomi'a organiz'aĵ'o His Mark'it kiel "revoluci'a teknologi'o", kiu pov'us "sku'i la mond'a'n kemi'a'n industri'o'n" [10], tiu proced'o ebl'ig'as rekt'e trans'form'i ĝis 70 % de krud'aĵ'barel'o en petrol'kemi'a'j'n deriv'aĵ'o'j'n, dum ordinar'a'j rafin'ej'o'j sukces'as el'ig'i 20 % el ĝi. Tiu'cel'e, ek'de 2018, la saŭdarabia petrol'ist'o obl'ig'is la kresk'ad-inter'konsent'o'j'n COTC kun inĝenieri'a'j kompani'o'j, kiel la uson'a McDermott, la franc'a Axens aŭ la franc'brit'a TechnipFMC. En la serĉ'fak'ej'o'j de Dhahran, en Saud-Arabi'o kaj en Boston en Uson'o, skip'o'j de Aramco sen'ripoz'e labor'as por trov'i la plej taŭg'a'n manier'o'n ŝanĝ'i la "nigr'a'n or'o'n" en plast'o'dolar'o'j'n. Ĝis nun, kvin'dek'o da patent'o'j jam est'is depon'it'a'j de la petrol'a kompani'o.
Fort'ig'it'a'j de tiu'j nov'a'j el'trov'aĵ'o'j, Aramco kaj Sabic antaŭ'ne'long'e elekt'is Yanbu, ĉe la Ruĝ'a mar'o, kiel laŭ'natur'e grand'a'n laboratori'o'n por komenc'i tiu'n teknologi'a'n revoluci'o'n. Sin'e de tiu saud'arabi'a rafin'ej'o kun'posed'at'a de la petrol'a kompani'o kaj de la ĉin'a kemi'gigant'o Sinopec, la "fosili'em'a par'o" esper'as ŝanĝ'i en plast'a'j'n krud'aĵ'o'j'n 45 % de la en'ir'ant'a krud'a petrol'o. Dank’al ili'a'j nov'a'j proced'o'j de alt'a teknologi'o, ambaŭ entrepren'o'j pov'os, ek'de 2025, fabrik'i tiu'lok'e naŭ milion'o'j'n da tun'o'j da petrol'kemi'aĵ'o'j jar'e. Plast'a kapacit'o du-aŭ-tri'foj'e super'a al tio, kio'n el'ig'as ili'a'j nun'a'j rafin'ej'o'j. En'tut'e, dum al la hom'ar'o rest'as mal'pli ol dek jar'o'j por du'on'ig'i si'a'j'n el'ig'o'j'n de gas'o de forc'ej'a efik'o, la plej grav'a klimat'a polu'ant'o de la mond'o decid'is vet'i por long'a temp'lim'o pri teknologi'o, kiu laŭ la spert'ul'o'j de IHS Mark'it, "pli ol du'obl'ig'as la rentabilitat'o'n de la petrol'barel'o [11]".
Mickaël CORREIA.
[1] Vd Aude Vidal, « Déferlement de déchets plastiques en Asie du Sud-Est », Le Mond'e diplomatique, maj'o 2021.
[2] « Plastic & climate : The hidden cost of a plastic plan'et », Center for International Environmental Law, Washington, DC, maj'o 2019
[3] « The futur'e of petrochemicals. Towards a mor'e sustainable chemical industry. Technology re'port », Agence internationale de l’énergie, Parizo, oktobr'o 2018
[4] « World Energy Outlook 2017 », Agence internationale de l’énergie, novembr'o 2017
[5] Dorothée Moisan, « Les plastiqueurs sont fond'us de pétrole », Les Jours, 25a de juni'o 2020
[6] Alexander H. Tull'o, « Why the futur'e of oil is in chemicals, not fuels », Chemicals & Engineering News, Washington, DC, 20-a de februar'o 2019
[7] « Explosion at Petronas Aramco refining complex in Malaysia’s Johor kills 5 », The Straits Times, Singapour, 16-a de mart'o 2020
[8] Adel Moatamed, « Degradation of mangrov'e forests and coral reefs in the coastal are'a of the southwestern regi'o'n of Saudi Arabi'a », Biogeographia, Romo, 2020
[9] « Ami'n Nasser, Saudi Aramco’s Davos man, spells out blueprint for Ip'o », Arab News, Djeddah, 27-a de januar'o 2019.
[10] Will BeaCham, « Aramco CEO Ami'n Nasser to receive 2020 Kavaler Award in Dec 3 virtual event », Ic'is, 5-a de novembr'o 2020, www.ic'is.com
[11] Sam'e