Profit'ant'e la sekur'ec'a'n vaku'o'n en la teritori'o'j disput'at'a'j inter la Iraka centr'a ŝtat'o kaj la region'a reg'ist'ar'o de Kurdi'o, social'a'n kaj ekonomi'a'n situaci'o'n ja mal'bon'iĝ'int'a'n, kaj rankor'o'j'n est'ig'it'a'j'n de la ĉio'potenc'a'j ŝiaismaj milic'o'j, Organiz'o de Islam'a Ŝtat'o (OIŜ) re'nask'iĝ'as el si'a'j cindr'o'j, kaj ĝi'a geril'ad'o pli'grav'iĝ'as en la centr'a Irako.
de
Laurent PERPIGNA-IBAN
Kelk'a'j'n kilo'metr'o'j'n sud-okcident'e de la urb'o Kirkuk, en'e de la arme'a baz'o, kiu ŝirm'as la 5-an divizi'o'n de la Iraka federaci'a polic'o, kolon'o de vetur'il'o'j vic'iĝ'as, kun maŝin'paf'il'o'j cel'ant'a'j la ĉiel'o'n. General'o Haider Jusef, 69 jar'a, prepar'as si'a'n el'ir'o'n. Trankvil'e sid'ant'a en la ĝarden'o de si'a fortres'a baz'o, tiu alt'rang'ul'o ŝajn'as absolut'e seren'a. Almenaŭ, tio est'as la bild'o, kiu'n li dezir'as montr'i, fier'e alud'ant'e la freŝ'dat'a'j'n sukces'o'j'n de si'a'j trup'o'j kontraŭ la "sav'iĝ'int'o'j" de OIŜ. Estr'ant'a la sekur'ig'a'j'n operac'o'j'n de la region'o de Kirkuk, li montr'iĝ'as silent'em'a pri la pere'o'j traf'int'a'j li'a'j'n trup'o'j'n dum la last'a'j monat'o'j.
La zon'o, kiu'n li est'as tra'ir'ont'a est'as tamen unu el la plej danĝer'a'j. Ni vetur'as en la okcident'a part'o de tio, kio'n oni de nun nom'as en Irako la nov'a'n "mort'a'n tri'angul'o'n". En la jar'o'j 2000-aj, tiu esprim'o nom'is la suna'ism'a'n ĉef'a'n ribel'ej'o'n nord'e kaj okcident'e de Bagdado, kun la urb'o'j Falluĵa, Tikrit, Ramadi kaj Bakuba. Nun ĝi nom'as zon'o'n de grand'a mal'stabil'ec'o, kiu aper'is ĉi last'a'j'n jar'o'j'n inter tri region'o'j : tiu'j de Kirkuk nord'e, Dijala sud-orient'e kaj Salaheddin sud-okcident'e. En tiu zon'o, preskaŭ ĉiam profit'ant'e la nokt'o'n, grup'o'j asert'ant'a'j si'n membr'o'j de OIŜ ĉiu'tag'e atak'as la pozici'o'j'n de la Irakaj sekur'ec'a'j trup'o'j, civil'ul'o'j'n aŭ infra'struktur'o'j'n petrol'a'j'n aŭ elektr'a'j'n.
Tiu incit'ad'a strategi'o akir'is nov'a'n grav'ec'o'n ek'de la komenc'o de la jar'o 2021. "El 995 atak'o'j nombr'it'a'j inter la 1-a de januar'o kaj la 20-a de oktobr'o en la land'o, 655 okaz'is en la tri'angul'o Kirkuk-Salaheddin-Dijala, tiel taks'as la Franc-Iraka politik'esplor'ist'o Hardy Mède. OIŜ nun ŝajn'as kapabl'a pren'i urb'o'n. Nov'a etap'o est'as ating'ot'a, de punkt'a'j atak'o'j al reg'ad'o de teritori'o."
Oficial'e venk'it'a en Irako en 2017, OIŜ tuj adapt'iĝ'is al la post-teritori'a situaci'o, for'las'int'e la grand'a'j'n urb'o'j'n kaj re'tir'iĝ'int'e en kamp'ar'a'j'n zon'o'j'n mal'facil'e ating'ebl'a'j'n. Tiu pozici'ŝanĝ'o est'is facil'ig'it'a de la daŭr'a sekur'ec'a vaku'o en la teritori'o'j disput'it'a'j inter la Iraka ŝtat'o kaj la region'a reg'ist'ar'o de Kurdi'o (KRG) sid'ant'a en Erbil [1]. Tiu land'stri'o de ĉirkaŭ kvar'dek kvadrat'a'j kilo'metr'o'j, el kiu'j la kurd'a'j trup'o'j re'tir'iĝ'is en septembr'o 2017 sub la prem'o de Bagdado [2] vid'is la sam'temp'a'n al'ven'o'n de plur'a'j arm'it'a'j Irakaj grup'o'j - ĉef'e la ŝijaism'a'j milic'o'j de Unu'o'j de popol'a mobiliz'ad'o (Haŝd Aŝ-Ŝaabi). tamen pro la mank'o de politik'a konsent'o inter Erbil kaj Bagdado, neni'u trup'o sukces'is trud'i si'a'n reg'ad'o'n en la zon'o. Tiu perturb'o ebl'ig'is la re'struktur'iĝ'o'n de OIŜ, facil'ig'ant'e la cirkul'ad'o'n de ĝi'a'j kadr'ul'o'j kaj batal'ant'o'j en'e de land'stri'o ir'ant'a de la Siria ĝis la Irana land'lim'o'j.
Laŭ'long'e la voj'o 24, kiu direkt'iĝ'as sud-okcident'e'n al Tikrit, la kazern'o'j plen'ig'as la pejzaĝ'o'n. Est'as mal'facil'e kred'i, ke en tiu kamp'ar'a zon'o tiom soldat'o'plen'a, mal'sekur'ec'o reg'as. Tamen. Ja tie, dum la nokt'o de la 4-a ĝis la 5-a de la pas'int'a septembr'o, OIŜ far'is atak'o'n per mal'oft'e vid'it'a intens'o, kiu mort'ig'is dek tri membr'o'j'n de la federaci'a polic'o dum embusk'o.
La mont'o'ĉen'o de Hamrin, kiu mark'as la sud'a'n lim'o'n de la disput'at'a'j teritori'o'j, aper'as ĉe la horizont'o. "Jen, de kie ven'as grand'a part'o de ni'a'j problem'o'j" ek'dir'as kolonel'o Bassam Kazem. Pli parol'em'a ol general'o Jusef, kaj vid'ebl'e pli tuŝ'it'a de la freŝ'dat'a'j hom'a'j pere'o'j, la oficir'o parol'as pri "rifuĝ'ej'o" por la batal'ant'o'j de OIŜ kaj ne hezit'as taks'i tiu'n zon'o'n, kiel "la plej danĝer'a de Irako" nun'temp'e. Are'o histori'e mal'stabil'a, kiu jam util'is kiel rifuĝ'ej'o de Al-Qaida en la jar'o'j 2000-aj.
La krut'a relief'o de Hamrin, mal'facil'e al'ir'ebl'a, en'hav'as vast'a'n ret'o'n de galeri'o'j kaj tunel'o'j, fos'it'a'j jam de'long'e mez'e de grot'o'j natur'a'j kaj art'e'far'it'a'j. Precip'e el tiu operac'a baz'o - kiu laŭ la Irakaj milit'ist'o'j ŝirm'is mult'a'j'n depon'ej'o'j'n de arm'il'o'j - la batal'ant'o'j de OIŜ lanĉ'as grand'a'n part'o'n de si'a'j atak'o'j en la region'o. "Ni mal'kovr'is iom da kaŝ'ej'o'j, plu dir'as kolonel'o Kazem. Tie est'is lit'sak'o'j, nutr'aĵ'a'j rest'aĵ'o'j. Sed ni sci'as, ke la ĝihad'ist'o'j est'as ankaŭ akcept'it'a'j en la ĉirkaŭ'a'j vilaĝ'o'j. La loĝ'ant'o'j de ĉi region'o est'as mal'amik'a'j al ni, ni dev'as sekur'ig'i ĉiu'j'n ni'a'j'n mov'o'j'n tie".
Profit'ant'e la sub'ten'o'n de la suna'ism'a'j loĝ'ant'ar'o'j de tri region'o'j, la batal'ant'o'j de OIŜ en'radik'iĝ'is eĉ for el Hamrin, ĉef'e sud'e de la disput'at'a'j teritori'o'j. Ĉar facil'e atak'ebl'a'j, la irakaj soldat'o'j est'as pel'at'a'j brul'ig'i la kresk'aĵ'o'j'n, en kiu'j ŝirm'iĝ'as la ĝihad'ist'o'j en la eben'aĵ'o'j. Ĉe la voj'rand'o'j la ruin'ig'it'a pejzaĝ'o klar'e montr'as tio'n. Kiam ili prezent'as nombr'o'j'n, la arme'a'j aŭtoritat'o'j alud'as "plur'a'j'n cent'o'j'n" da batal'ant'o'j, tamen ŝajn'as, ke la ĝihad'ist'a organiz'aĵ'o hav'as ja pli grand'a'n baz'o'n. En la printemp'o de 2020, kelk'a'j'n semajn'o'j'n antaŭ si'a mort'ig'o, la Iraka esplor'ist'o Hiŝam Al-Haŝemi - fak'ul'o pri la ĝihad'ism'a'j grup'o'j, kiu fort'e sub'ten'is la popol'a'n protest'ad'o'n kontraŭ la estrad'o de Irako far'e de Irano - alud'is la ebl'ec'o'n de "1200 aktiv'a'j membr'o'j" kaj "85 ĝis 200 for'las'it'a'j vilaĝ'o'j en la tri'angul'o, pren'it'a'j de OIŜ kaj trans'form'it'a'j al tend'ej'o'j, depon'ej'o'j aŭ komand'centr'o'j" [3]. Pli post'e, ali'a'j al'parol'at'o'j, kiu'j'n ni renkont'is en Bagdado alud'is la ebl'ec'o'n de plur'a'j mil'o'j da vir'o'j pret'a'j por ag'i, jen kred'ebl'a asert'o vid'int'e la impres'a'n pli'dens'iĝ'o'n de la atak'o'j dum la last'a'j monat'o'j.
Ĉe la kontrol'ej'o inter la region'o'j de Kirkuk kaj Salaheddin, ŝirm'it'a'j mal'antaŭ dik'a'j beton'a'j mur'o'j, soldat'o'j kontrol'as la ir'o'j'n kaj re'ir'o'j'n de vetur'il'o'j. La pasaĝer'a'j rigard'o'j est'as foj'e tim'o'plen'a'j, foj'e spit'em'a'j. Ĉi tie la sekur'ec'a'j trup'o'j trov'iĝ'as en mal'amik'em'a teren'o. Tiu posten'o sur mont'et'a teren'o de Hamrin est'as kvazaŭ front'lini'o, varm'a punkt'o sur kiu iu'j soldat'o'j mal'bon'e kaŝ'as si'a'n konfuz'o'n front'e al mal'klar'a, sed ĉiam'a, minac'o.
Kia'j est'as la karakter'o'j de tiu'j batal'ant'o'j ? S-ro Ibrahim Tahman, kiu labor'as por la sekret'a serv'o de la federaci'a polic'o, klar'ig'as : "La pli'mult'o de la ĝihad'ist'o'j, kiu'j aktiv'as en la region'o, est'as pli ol 30 jar'a'j kaj est'as veteran'o'j de OIŜ por kiu ili batal'is de 2014 ĝis 2017. Ili ne est'is arest'it'a'j, sed mult'a'j est'as kon'at'a'j kaj ni kon'as ili'a'j'n histori'o'j'n. Al'don'iĝ'as al tiu'j pli jun'a'j batal'ant'o'j, kiu'j ne part'o'pren'is la antaŭ'a'n milit'o'n." General'o Jusef konfirm'as la aper'o'n de nov'a generaci'o de soldat'o'j de OIŜ, kaj insist'as ke ili hav'as la "sam'a'n ideologi'o'n" kiel si'a'j pli'aĝ'ul'o'j. La konstat'o est'as evident'a : OIŜ, eĉ venk'it'a kaj re'tir'iĝ'int'a en mal'facil'a'j zon'o'j, ne nur re'ven'is en ag'ad'o dank'e al si'a'j veteran'o'j sed ankaŭ pli'dik'iĝ'as. Dum la federaci'a polic'o asert'as hav'i "fid'ind'a'j'n font'o'j'n" sur la teren'o, ŝajn'as ke la ag'ant'a'j trup'o'j de OIŜ ankaŭ hav'as si'n'don'em'a'j'n inform'ant'o'j'n. Konsekvenc'o'j : mult'a'j polic'a'j inter'ven'o'j fin'iĝ'as per fiask'o - ja hont'ig'o rilat'e la gigant'a'j'n rimed'o'j'n foj'e uz'it'a'j'n, kaj trans'form'iĝ'as al propagand'aĵ'o'j mok'at'a'j de la lok'a loĝ'ant'ar'o.
"OIŜ hav'as neniu'n mal'facil'aĵ'o'n por varb'i el tiu loĝ'ant'ar'o mal'riĉ'ig'it'a kaj sen'est'ont'ec'a, des pli, ke de'post 2003 (dat'o de la Uson'a inter'ven'o), ĉiu'j hav'is pli mal'pli rilat'o'j'n kun la ribel'ad'o en tiu region'o", rimark'ig'as la esplor'ist'o Arthur Quesnay, aŭtor'o de libr'o pri la konflikt'o ĉirkaŭ Kirkuk [4]. La civil'ul'o'j tiel trov'iĝ'as sub la du'obl'a minac'o de ĝihad'ist'o'j, kiu'j ne hezit'as trud'pet'i, ĉantaĝ'i aŭ mort'ig'i, kaj de sekur'ec'a'j trup'o'j, kiu'j dis'sem'as terur'o'n dum ĉiu'j inter'ven'o'j, sam'e far'ant'e trud'pet'o'j'n kaj ankaŭ venĝ'pun'o'j'n post la ricev'it'a'j atak'o'j. Okaz'as ankaŭ venĝ'batal'o'j kaj pun'atak'o'j inter civil'ul'o'j. La 26-an de oktobr'o, OIŜ okaz'ig'is buĉ'ad'o'n en ŝiaisma vilaĝ'o de la region'o Dijala (dek kvin mort'int'o'j). La post'a'n tag'o'n, la atak'it'a trib'o venĝ'e atak'is suna'ism'a'n vilaĝ'o'n akuz'it'a'n pri komplic'ec'o (dek unu mort'int'o'j).
La mult'obl'iĝ'o de arm'it'a'j ag'ant'o'j en la disput'at'a'j teritori'o'j - polic'an'o'j, special'a'j trup'an'o'j, ŝiaismaj milic'an'o'j - est'as kaŭz'o pli'grav'ig'ant'a la ĝeneral'a'n mal'sekur'ec'o'n : mank'o de kun'labor'ad'o kaj regul'a'j batal'et'o'j inter la divers'a'j grup'o'j ne help'as re'star'ig'o'n de la la fid'o. Korupt'ad'o kaj fripon'ad'o oft'e de'ven'ant'a'j de la ŝiaismaj milic'o'j ankaŭ pli'grav'ig'as la mal'fid'o'n de tiu region'o pli'mult'e suna'ism'a, kiu tut'e ne ŝat'as la mult'obl'iĝ'o'n de arm'it'a'j grup'o'j lig'it'a'j al Teherano.
Ĉu nov'a inter'naci'a milit'o kontraŭ OIŜ okaz'os ? Por nun, Irako, sub'ten'it'a ĝis 2017 de koalici'o de pli ol ses'dek land'o'j, est'as ja tut'sol'a en tiu nov'a batal'o. Mon'o ne plu al'ven'as kaj la Uson'a "partner'o" en'ir'is sen'inter'ven'a'n period'o'n. En Bagdado, paradoks'e, la re'aper'o de OIŜ ne tro mal'trankvil'ig'as. Ĉar la land'o'n traf'is mult'eg'a'j mal'facil'aĵ'o'j ĉiu'j pli grav'a'j ol la ali'a'j : ĉirkaŭ tri'on'o de la kvar'dek milion'o'j da Irak'an'o'j viv'as en mal'riĉ'ec'o, sen'labor'ec'o ating'is la plej alt'a'n nombr'o'n de la du'dek pas'int'a'j jar'o'j, kaj la tim'o'j de konflikt'o'j inter, eĉ en'e de, la divers'a'j komun'um'o'j rest'as grand'a'j. En la ĉef'urb'o, oni tim'as, ke la rival'a'j ŝijaism'a'j milic'o'j solv'u si'a'j'n mal'konsent'o'j'n per'arm'il'e, dum en Kurdi'o re'aper'as la fantom'o de nov'a konflikt'o inter ĉiu'j Kurd'a'j parti'o'j ekzist'ant'a'j en Irako.
La anticip'it'a balot'ad'o de la 10-a de oktobr'o pli'grav'ig'is la problem'o'j'n. Plur'a'j ag'ant'o'j, inter ili la ŝijaism'a'j milic'o'j, mal'akcept'is la rezult'o'n de la balot'ad'o. La 7-an de novembr'o la rezid'ej'o de la Iraka ĉef'ministr'o Mustafa Al-Kazimi en Bagdado est'is atak'it'a de eksplod'il'a spavo. Tiu atenc'o est'is part'o de la post'balot'a'j mal'ord'ig'o'j. "La Irakaj politik'a'j fort'o'j de la land'o fokus'iĝ'as al si'a propr'a agend'o kaj ne ŝajn'as atent'i la danĝer'ec'o'n de la re'aper'o de OIŜ", bedaŭr'as la Franc-Iraka soci'olog'o Adel Bakawan, kiu ĵus verk'is libr'o'n pri la perturb'o'plen'a histori'o de Irako [5]
Kontrast'e kun la intern'a'j kverel'o'j en Bagdado kaj Erbil, la potenc'a re'ven'o de OIŜ ŝajn'as akcept'it'a. Sur'lok'e, ni'a'j al'parol'at'o'j de la federaci'a polic'o konfes'is "ne plu progres'i en (si'a) lukt'o kontraŭ OIŜ" ek'de plur'a'j semajn'o'j kaj diskret'e alud'as "politik'a'j'n problem'o'j'n blok'ant'a'j'n". La atak'potenc'o de OIŜ est'as nun tia, ke la ĝihad'ist'o'j kapabl'as atak'i for el si'a'j baz'o'j : tio okaz'is pli ol kvin'dek kilo'metr'o'j'n nord'e de Kirkuk, tiel re'star'ig'ant'e la debat'o'n pri sekur'ec'a kun'labor'ad'o inter la Iraka arme'o kaj la Kurd'a'j trup'o'j.
Kvankam ebl'a re'ven'o de ĉi last'a'j en la disput'at'a'j teritori'o'j est'as unu el la mult'a'j ne'rekt'a'j problem'o'j kaŭz'it'a'j de la re'ven'o de OIŜ, neni'o pens'ig'as, ke tio okaz'ig'os pli'bon'iĝ'o'n de la sekur'ec'a situaci'o. Ĉar se OIŜ plu'viv'is post si'a milit'a mal'venk'o, tio montr'as, ke milit'o kaj kontraŭ'teror'ist'a'j operac'o'j neni'o'n solv'as per si mem. Mank'e de real'a politik'a vol'o mal'izol'i la region'o'n, la histori'o cert'e ripet'iĝ'os. Tio des pli ver'as, ke la leĝ'o de egal'a re'pun'o efektiv'ig'at'a de la Iraka sekur'ec'a aparat'o pli'grav'ig'as la koler'o'n de tiu'j loĝ'ant'ar'o'j, kiu'j de baldaŭ du dek'jar'o'j kon'as nur arme'a'n okup'ad'o'n kaj si'a'n marĝen'iĝ'o'n. Ja en tiu'n politik'a'n, sekur'ec'a'n, soci-ekonomi'a'n vaku'o'n OIŜ sen'ĉes'e en'ŝov'iĝ'as.
Laurent PERPIGNA IBAN
[1] Leg'u Shahinez Dawood, "Kirkouk la disputée", Manière de voir, n°169, "Le combat kurd'e, 1920-2020, februar'o-mart'o 2020.
[2] Leg'u : "Un référendum pour rien ?", Manière de voir, n°169, jam cit'it'a.
[3] "Is'is thrives in Iraq’s "money and death" triangle", Newlines Institut'e, Vaŝington'o, DC, 11-a de aŭgust'o 2020, https://newlineinstitute.org
[4] La guerre civil'e irakienne. Ordres partisans et politiques identitaires à Kirkouk (2003-2020), Karthala, Parizo 2021.
[5] L’Irak, un siècle de faillite. de 1921 à n'os jours, Tallandier, Parizo, 2021.
de Benoît BRÉVILLE
S-Ro Vladimir Putin el'labor'is komplot'o'n tiom ruz'a'n, ke la radi'o Franc'e Inter dediĉ'is du si'n'sekv'a'j'n kronik'aĵ'o'j'n al si'a ĉef'artikol'ist'o por ke li montr'u la gvid'faden'o'j'n. [1] Se kred'i s-ro'n Thomas Legrand, la kriz'o, kiu aktual'e kontraŭ'star'ig'as Minsk'o'n kaj Varsovion, est'as la rus'a prezid'ant'o ! Laŭ li, tem'as pri “ operaci'o komplet'e aranĝ'it'a de la diktator'o Aleksandro Lukaŝenko […] komplic'e de Damasko kaj evident'e patron'at'a de Moskvo ” – kaj iu'j kelk'foj'e al'don'as Ankar'o'n al la list'o de la konspir'ant'o'j. La kvar komplic'o'j, laŭ tio, efektiv'e organiz'is la al'ven'o'n de 4000 rifuĝ'ant'o'j inter Turk'uj'o kaj la pol'a land'lim'o por “ incit'eg'i flam'ant'a'n debat'o'n en la Eŭrop'a Uni'o ” kaj “ favor'i la naci'ist'a'j'n kaj fremd'ul-mal'am'a'j'n parti'o'j'n de la kontinent'o ĝeneral'e alianc'a'j kun Moskvo ”. Sam'okaz'e oni mal'kovr'as, ke s-ro Putin est'is aranĝ'int'a la intern'a'n milit'o'n en Sirio por “ gvid'i la fi'komerc'o'n de hom'a'j est'ul'o'j ” kaj kre'i ond'o'n da migr'ul'o'j, kiu est'os “ fekund'a grund'o por li'a'j amik'o'j de la franc'a ekstrem-dekstr'ul'ar'o ” konklud'as la flar'hund'o de la publik'a radi'o.
Land'o ĉe la lim'o de la Eŭrop'a Uni'o, kiu organiz'as pas'ad'o'n de migr'ul'o'j, tut'e ne est'as io nov'a. Last'a'n Maj'o'n, Maroko las'is tra'ir'i 8000 hom'o'j'n al la hispan'a'j enklav'o'j de Ceuto kaj Melilo, por venĝ'i pro la akcept'o en hispan'a mal'san'ul'ej'o gvid'ant'o'n de la Front'o Polisario, kiu postul'as la sen'de'pend'ec'o'n de la Okcident'a Saharo. Neni'u parol'is pri “ hibrid'a atak'o ” nek al'vok'is al inter'ven'o de la NATO, kio'n far'is la prezid'ant'o de la Eŭrop'a Komision'o kaj la pol'a ĉef'ministr'o en la moment'o de la belorus'uj'a kriz'o.
Sen ajn'a dub'o, Minsk'o uz'is migr'ul'o'j'n venĝ'e kontraŭ Bruselo, kiu ek'de 2020 trud'as al ĝi tut'a'n gam'o'n da sankci'o'j. Kaj Ruslando toler'as tio'n, ne mal'kontent'a pri la problem'o'j de la Eŭrop'a Uni'o, kiu ĉiam prompt'e don'as al ĝi instru'o'j'n pri hom'rajt'o'j, dum unu el ĝi'a'j precip'a'j membr'o'j, Pollando, re'puŝ'as la rifuĝ'ant'o'j'n per akv'o'kanon'a'j paf'o'j de glaci'e mal'varm'a akv'o. Anstataŭ la komplot'o imag'it'a de Franc'e Inter, la belorus'uj'a kriz'o klar'iĝ'as ĉef'e per la leĝ'o, pli element'a, de la bumerang'a efik'o. Koncern'e en'migr'ad'o'n, la Eŭrop'a Uni'o ne ĉes'as praktik'i ĉantaĝ'o'n kaj marĉand'ad'o'n. Ĝi sub'ord'ig'as si'a'n “help'o'n al dis'volv'ad'o” al sub'skrib'o de inter'konsent'o de “re'agnosk'o”, kiu ebl'ig'as al ĝi pli facil'e el'pel'i la “sen'paper'ul'o'j'n”. Ĝi minac'as ĉes'ig'i don'i viz'o'j'n al ŝtat'o'j, kiu'j mal'em'as plen'um'i tio'n. Ĝi pag'as al Turk'uj'o por ke ĝi re'ten'u la kvar milion'o'j'n da rifuĝ'int'o'j el la Proksim-Orient'o, al Maroko por protekt'i Ceuton kaj Melilon [2], al Libio por blok'i la for'ir'o'j'n tra Mediterane'o, al Niĝer'land'o por bar'i la voj'o'n trans Saharo. [3]
“Kio'n far'as la belorus'a reĝim'o, tio tut'simpl'e nom'iĝ'as fi'komerc'o de hom'a'j est'ul'o'j”, opini'is la pro'parol'ant'o de la franc'a reg'ist'ar'o, la 10-an de Novembr'o. Kelk'a'j'n tag'o'j'n post'e, li'a ministr'a koleg'o pri intern'a'j afer'o'j, s-ro Gérald Darmanin, send'is la polic'o'n por mal'munt'i la tend'ar'o'n de Kalezo, detru'ant'e la tend'o'j'n de la rifuĝ'ant'o'j per tranĉ'il'o'j. La 24-an de Novembr'o, du'dek sep migr'ul'o'j dron'is prov'ant'e trans'iĝ'i la Manik'o'n [4].
Benoït BRÉVILLE.
[1] Chroniques « Édito politique », Franc'e Inter, 12-an kaj 17-an de Novembr'o 2021, de kiu ven'as la sekv'a'j cit'aĵ'o'j.
[2] … la du teritori'et'o'j'n en Nord-Afrik'o, kiu'j'n Hispan'uj'o (membr'o de la Eŭrop'a Uni'o) konserv'as el si'a koloni'ism'a era'o.-vl
[3] Vd Rémi Carayol, Les migrants dans la nasse d’Agadez, Le Mond'e diplomatique, Juni'o 2029.
[4] … la mar'kol'o'n inter Brit'uj'o kaj Franc'uj'o. -vl
Post la septembr'a'j elekt'o'j, nov'a reg'ist'ar'a koalici'o en Berlino
En Septembr'o, la Social'demokrat'a Parti'o sukces'is ven'i en la pint'o de la german'a'j parlament'a'j elekt'o'j post jar'o'j da mal'fort'iĝ'o. Ĝi'a baz'o kaj ĝi'a program'o tendenc'as mal'dekstr'e'n, dum ĝi'a kandidat'o por la posten'o de kancelier'o, s-ro Olaf Scholz, en'korp'ig'as la dekstr'a'n al'o'n. Ĉu tiu grand'a ŝanĝ'o – ĝis nun la parti'o est'is du'a'rang'a – rezist'os al la el'prov'o'j en reg'ist'ar'o kun la verd'ul'o'j kaj liberal'ul'o'j ?
de
Rachel KNAEBEL
Ras'o ne rilat'as al hom'a biologi'o (mal'e al spir'ad'o aŭ seks'a re'produkt'ad'o) ; ankaŭ, kiel ekzempl'e la valor'o de π, tiu ide'o ne pov'as sen'de'pend'e evolu'i. Pli bon'e tem'as pri ideologi'o, kiu nask'iĝ'as en iu histori'a temp'o pro klar'ig'ebl'a'j kaŭz'o'j. Ĝi do evolu'as pro la sam'a'j kial'o'j.
Virginio de la 17-a jar'cent'o don'as taŭg'a'n de'ir'punkt'o'n por prezent'i tiu'n histori'o'n kaj tiu'n de la plant'ist'a soci'o en brit'a Nord-Amerik'o. La ŝtat'o, kiu en la komenc'o est'is dis'fal'ont'a, mal'kovr'is ek'de la 1620-aj jar'o'j si'a'n destin'o'n : tabak'o'kultiv'o'n. La ont'a Uson'o tiam est'is unu'a'foj'e kresk'ant'a, ĉef'e dank'e al la "serv'ist'o'j kun angl'a kontrakt'o" [1] pli ol afrik'a'j sklav'o'j. Tiu'j angl'o'j, nask'iĝ'int'a'j liber'a'j pov'is est'i aĉet'at'a'j kaj vend'at'a'j kiel brut'ar'o, for'rabat'a'j, ŝtel'at'a'j, pri'vet'at'a'j dum kart'lud'o'j. Mon'avid'a'j magnat'o'j redukt'is ili'a'n nutr'aĵ'o'n kaj sen'ig'is ili'n je ties liber'ec'a krom'salajr'o (freedon dues), kaj eĉ je ties liber'ec'o ĉe la fin'o de ili'a'j servic'jar'o'j. La serv'ist'o'j est'is batat'a'j, kripl'ig'at'a'j kaj oft'e murd'at'a'j tut'e sen'pun'e. Pro esprim'o de opini'o'j mal'favor'a'j al la guberni'estr'o kaj al reg'ist'ar'o, iu vir'o hav'is la du brak'o'j'n romp'it'a'j kaj la lang'o'n tra'bor'it'a de pik'il'o, dum ali'a hav'is la orel'o'n el'ŝir'it'a kaj est'is dev'ig'at'a plen'um'i du'a'n kontrakt'o'n de sep'jar'a sub'met'iĝ'o.
Virginio simil'is al profit'o'don'a entrepren'o, kaj ne ebl'us tir'i profit'o'n de tabak'o'kultur'o per demokrati'a'j metod'o'j. Nur tiu'j, kiu'j pov'is trud'i grand'a'n nombr'o'n da individu'o'j al labor'o por si'a serv'o sukces'is riĉ'iĝ'i dum la ek'flor'ad'o de tabak'kultur'o. Nek ili'a blank'a haŭt'o nek ili'a kvalifik'o de reg'at'o de brit'a monarki'o ŝirm'is la serv'ist'o'j'n de per'fort'aĵ'o'j kaj ekspluat'ad'o. La nur'a rajt'o'perd'o, kiu'n ili evit'is, est'is ĝis'mort'a sklav'ec'o por ili kaj ili'a'j post'e'ul'o'j, sort'o rezerv'at'a al post'e'ul'o'j de afrik'an'o'j.
Fak'ul'o'j kelk'foj'e sugest'as, ke se la serv'ist'o'j sub kontrakt'o ne sufer'is la sam'a'n sort'o'n kiel la afrik'an'o'j, tio est'as ĉar, pri sub'prem'o de person'o'j de si'a kolor'o, eŭrop'an'o'j iel lim'ig'is si'n. Sed fakt'e, ili kred'as je tia'j fabel'o'j nur, tial ke ili mem en'profund'iĝ'as en la krepusk'a etos'o de la ras'o. Nur ĉe la tag'lum'o ili pli bon'e ek'vid'as la afer'o'n. Ili ek'konsci'as, ke grek'o'j kaj romi'an'o'j sklav'ig'is hom'o'j'n de si'a haŭt'kolor'o, ke eŭrop'an'o'j sklav'ig'is aŭ serv'ist'ig'is ali'a'j'n eŭrop'an'o'j'n, kaj ke en Angli'o de Tudor'o'j, sklav'ig'o de tramp'o'j est'is laŭ'leĝ'a. Ili ankaŭ ek'rimark'as, ke angl'o'j rezign'is neniu'n per'fort'aĵ'o'n, ek'kiam tem'is pri arbitr'a dispon'ig'o de la irlanda supoz'a sovaĝ'ul'o, malgraŭ ties perfekt'a haŭt'blank'ec'o. Oliver Cromwell vend'is, kiel sklav'o'j'n en Barbad'o, post'viv'ant'o'j'n de la Drogheda masakr'o [2] kaj en Antiloj, li'a'j agent'o'j aŭkci'is irlandajn infan'o'j'n. De Peterloo en Santiag'o de Ĉilio, de Kwangju en sud'a Korei'o al plac'o Tiananmen kaj al kvartal'o'j de San Salvador, hom'ar'o sen'ĉes'e mal'kovr'as, ke sam'a'j haŭt'kolor'o aŭ naci'ec'o ne dev'ig'e bar'as sub'prem'o'n. Fin'fin'e, la sol'a brems'o est'as kontraŭ'star'o de pli mal'pli grand'a rezist'ad'o.
Rezist'ad'o ankaŭ est'as histori'a rezult'o de lukt'o, kiu pov'is okaz'i tre long'temp'e antaŭ ol est'i agnosk'it'a de kutim'o aŭ leĝ'o. La rajt'o'j de angl'o'j de mal'super'a'j kategori'o'j kaj tiu'j, iom pli mal'mult'a'j, de angl'in'o'j de mal'super'a'j kategori'o'j ne est'is donac'o'j de la angl'a nobel'ar'o, favor'don'it'a'j al hom'o'j de ĝi'a haŭt'kolor'o aŭ ĝi'a naci'ec'o. Ili rezult'as de jar'cent'o'j de ĉiu'tag'a'j lukt'o'j, okaz'int'a'j kun aŭ sen arm'il'o'j, kun aŭ sen per'fort'o, en la cel'o difin'i lim'o'j'n. Kadr'e de konstant'a boks'a maĉ'o, ĉiu pli'a konker'it'a rajt'o, kiu'n la mal'super'a'j kategori'o'j taks'is gajn'it'a, konsist'ig'is la provizor'a'n rezult'o'n de la antaŭ'a batal'o kaj ebl'ig'is difin'i la pez'o'n de la kontraŭ'ul'o'j dum la sekv'a.
En la batal'o okaz'int'a en koloni'a Virginio de la komenc'o'j, serv'ist'o'j perd'is grand'a'n part'o'n de tio, kio est'is konsent'it'a al ili'a'j angl'a'j sam'rang'ul'o'j pri dign'ec'o, bon'stat'o kaj komfort'o. Ne ĉio'n tamen. Amas'e sklav'ig'i serv'ist'o'j'n supr'e'n'lev'int'us la konstant'a'n lukt'o'n ĝis ard'a nivel'o, danĝer'a afer'o se ni memor'as, ke serv'ist'o'j est'is bon'e arm'it'a'j, ke ili est'is pli mult'nombr'a'j ol si'a'j mastr'o'j kaj ke la milit'o, kiu sen'mank'e sekv'us, ebl'ig'us al indi'an'o'j super'i si'a'j'n mal'amik'o'j'n. Pli'e, la nov'aĵ'o pri sklav'ig'o rezerv'at'a al en'migr'ant'o'j fin'e ating'us Angli'o'n, kio risk'us ĉes'ig'i ont'a'n en'migr'ad'o'n. Eĉ la plej avid'a kaj mal'plej sagac'a profit'em'ul'o pov'us antaŭ'vid'i la katastrof'o'n rezult'ant'a'n de tia politik'o. Konsider'ant'e la rapid'o'n, kun kiu hom'o'j mort'is en Virginio, la tut'viv'a labor'o cert'e daŭr'int'us, ĉe plej'part'o de la sklav'o'j, mal'pli long'e ol la sep'jar'a period'o de serv'ad'o (inter 1625 kaj 1640 la nombr'o de loĝ'ant'o'j kresk'is nur de ĉirkaŭ mil tri'cent ĝis sep aŭ ok mil, malgraŭ la al'ven'o de dek'kvin mil en'migr'ant'o'j).
Kompren'ebl'e la mal'bon'a reklam'o risk'is ĉes'ig'i mal'pli la trud'at'a'n en'migr'ad'o'n ol la mem'vol'a'n. Ja pli grav'e : afrik'an'o'j kaj afrik'an'karaib'o'j ne est'is rekt'e interes'at'a'j en la long'a histori'o de trakt'ad'o kaj opon'o, tra kiu angl'o'j de mal'super'a'j kategori'o'j rilat'is kun tiu'j de super'a'j kategori'o'j. Konsekvenc'e kutim'o kaj leĝ'o, frukt'o'j de tia histori'o, ne aplik'iĝ'is al ili. Ali'dir'e, kiam angl'a'j serv'ist'o'j aper'is en Virginio, ili ne est'is sol'a'j. Akompan'is ili'n ĉiu'j generaci'o'j, kiu'j antaŭ'ig'is ili'n en lukt'ad'o ; cirkonstanc'o'j kaj kondiĉ'o'j de la laŭ'temp'a lukt'o apog'is si'n sur rezult'ad'o'j de pas'int'a'j lukt'o'j.
Afrik'an'o'j kaj afrik-karaib'o'j supr'e'n'ir'is sklav'podi'o'n sol'a'j. Est'is tiam pli simpl'e aplik'i al ili tut'viv'a'n sklav'ig'o'n ol al angl'a'j serv'ist'o'j. Virgini'an'o'j pov'is aĉet'i ili'n jam sub'met'it'a'j kaj pret'a'j por util'ig'o ; kaj tio'n ili far'is en la komenc'o de la sklav'komerc'o. Nur mult'e pli mal'fru'e tio iĝ'os afer'o pri de-ni-nun-nom'at'a "ras'o". Spit'e al sporad'a ĉe'est'o de afrik'a'j sklav'o'j ek'de 1619, la leĝ'o ne valid'ig'os la viv'daŭr'a'n sklav'stat'o'n antaŭ 1661. Fakt'e afrik'a'j sklav'o'j, inter 1619 kaj 1661, ĝu'is rajt'o'j'n, pri kiu'j eĉ liber'a'j nigr'ul'o'j de la XIX-a jar'cent'o ne pov'us pretend'i.
Tiu'rilat'e, nur praktik'o decid'is. Antaŭ ol sklav'ig'o iĝ'is sistem'a, detal'a sklav'regul'ar'o ne est'is bezon'at'a. Kaj sklav'ig'o ne pov'is iĝ'i sistem'a tiel long'e, kiel afrik'a ĝis'mort'a sklav'o du'obl'e pli kost'is ol angl'a serv'ist'o kun kvin'jar'a kontrakt'o kaj kiam ekzist'is fort'a risk'o, ke li mort'u antaŭ kvin'jar'a daŭr'o. Neni'o dev'is ŝanĝ'iĝ'i en tia kont'ad'aĉ'o ĝis la jar'o'j 1660, krom tio, ke tiu'temp'e ali'a'j afer'o'j ankaŭ ŝanĝ'iĝ'is. La tabak'prez'o fal'is kaj ankaŭ la nombr'o de angl'a'j serv'ist'o'j, kiu'j en'migr'is Amerik'o'n. La viv'daŭr'o de afrik-amerik'an'o'j iĝ'is sufiĉ'e long'a por ke est'u profit'don'e far'i el ili ĝis'mort'a'j'n sklav'o'j'n, kaj la viv'daŭr'o de eŭrop-amerik'an'o'j iĝ'is sufiĉ'e long'a por ebl'ig'i al ili postul'i kaj liber'ec'o'n kaj liber'ec'a'n krom'salajr'o'n, inkluziv'e de la ter'pec'o, kiu'n ili rajt'is fin'e de si'a serv'ad'a kontrakt'o.
Pro tiu last'a aspekt'o, tiu'j kies riĉ'aĵ'o baz'iĝ'is sur serv'ist'a labor'o streb'is al kontraŭ'rimed'o'j. Iu el ili konsist'is en akapar'o de ĉiu'j dispon'ebl'a'j ter'pec'o'j ĉe la mar'bord'o, las'ant'e al liber'ig'it'a'j serv'ist'o'j neni'a'n ali'a'n ebl'o'n ol lu'pren'i ili'n de bien'ul'o'j (kaj tiel daŭr'ig'i la kresk'ad'o'n de ili'a riĉ'iĝ'o) aŭ instal'iĝ'i en land'lim'a'j region'o'j, mal'proksim'e de ĉia mar'a transport'o kaj sub'met'it'a'j al re'frap'o'j de indi'an'o'j, kiu'j kompren'ebl'e mal'bon'e el'ten'is tiu'n nov'a'n lim'uzurp'o'n far'e de ekster'land'an'o'j, kiu'j jam pel'is ili'n de la mar'bord'o. En la jar'o'j 1670 la estr'ar'o de Virginio front'is problem'o'n, kiu risk'is grav'iĝ'i : grand'nombr'a'n kategori'o'n de liber'ig'it'a'j jun'ul'o'j (blank'ul'o'j), sen ter'pec'o nek edz'in'o, mal'kontent'a'j kaj bon'e arm'it'a'j. Tiam ribel'o'j ek'eksplod'is. En 1676, cert'a nombr'o de tiu'j liber'ig'it'a'j jun'ul'o'j, al kiu'j al'iĝ'is serv'ist'o'j kaj sklav'o'j, okaz'ig'is la plej grand'a'n popular'a'n ribel'o'n, kiu'n koloni'a Amerik'o tra'viv'is, rab'ant'e posed'aĵ'o'j'n de la riĉ'ul'o'j, brul'ig'ant'e la ĉef'urb'o'n kaj instig'ant'e la reĝ'a'n guberni'estr'o'n kaj ties sbir'o'j'n provizor'e kaŝ'iĝ'i en Eastern Shore de Virginio. La ribel'o subit'e fin'iĝ'is, sen real'ig'i - eĉ sen prov'i real'ig'i aŭ propon'i - ŝanĝ'o'j'n en la organiz'it'a'j pov'sistem'o kaj aŭtoritat'ec'o. Tio, kio'n ĝi sukces'is far'i, est'as vek'i en la mens'o de riĉ'ul'o'j kaj potenc'ul'o'j suspekt'o'n kaj tim'o'n al mal'super'a blank'a kategori'o, kiu sen'ĉes'e kresk'is. Import'ad'o ĉiam pli grand'skal'a de afrik'a'j sklav'o'j tiam ebl'ig'is plen'um'i la bezon'o'j'n de plant'ad'o-bien'o'j pri labor'ist'o'j, sen firm'ig'i la eksplod'ig'a'n minac'o'n de arm'it'a'j angl'o'j, frustr'it'a'j de sen'ig'o de ili'a'j angl'o'rajt'o'j kaj dispon'ant'a'j material'a'j'n kaj politik'a'j'n rimed'o'j'n por manifest'i si'a'n venĝ'em'o'n.
Barbar'a J. FIELDS & Kar'e'n E. FIELDS.
Respektiv'e histori'ist'in'o ĉe Columbia-universitat'o kaj soci'olog'in'o. Verk'ist'in'o'j de Racecraft ou l’Esprit de l’inégalité aux États-Unis, Agone, Marseille, 2021, el kiu tiu ĉi tekst'o est'as pren'it'a.
[1] NDLR. Ven'int'a'j el Briti'o, la serv'ist'o'j kun angl'a kontrakt'o (indentured servants) dev'ont'ig'is si'n al labor'o por bien'ul'o dum lim'ig'at'a jar'nombr'o (ĝeneral'e kvin aŭ sep), ĉe la fin'o de kiu ili ricev'is mon'sum'o'n aŭ ter'pec'o'n.
[2] NDLR. Venk'int'o de la monark'ist'o'j dum la unu'a angl'a revoluci'o (1642-1651), Olivier Cromwell. Venk'ant'o de la monark'ist'o'j dum la unu'a angl'a revoluci'o (1642-1651), Oliver Cromwell ir'as al konker'ad'o de Irlando en aŭgust'o 1649. En septembr'o, li'a'j trup'o'j ek'sturm'as la urb'o'n Drogheda, kiu rifuz'as kapitulac'i ; plur'a'j mil'o'j da katolik'a'j loĝ'ant'o'j est'as murd'at'a'j.
Eks'a hispan'a koloni'o, ankr'it'a en la mal'fru'a frank'ism'a epok'o Membr'o de la Organiz'aĵ'o de Afrik'a'j Naft'o-Produkt'ant'o'j, Ekvator'a Gvineo al'front'as si'a'n ok'a'n jar'o'n de recesi'o. La land'o sufer'as je endemi'a korupt'o organiz'it'a de la famili'o de la diktator'o Teodor'o Obiang Nguema, instal'it'a en la pov'o dum 42 jar'o'j. En Hispanio, la iam'a koloni'a potenc'o, la toler'o al la reĝim'o mal'pli'iĝ'as.
de
Jean-Christophe Serv'ant
La 28-an de maj'o, en Barcelono, la Bibliotek'o Ignasi Iglésias-Can Fabra gast'ig'is la projekci'ad'o'n de la dokument'a film'o La verk'ist'o de land'o sen libr'o'vend'ej'o'j, de la hispan'a reĝisor'o Marc Seren'a. La event'o akompan'is seri'o'n da preleg'o'j dediĉ'it'a'j al la iam'a'j hispan'a'j koloni'o'j en Afrik'o : Okcident'a Saharo kaj Ekvator'a Gvineo. La film'o rakont'as la viv'o'voj'o'n de la ekvatorgvinea verk'ist'o Ju'a'n Tomás Ávila Laurel, loĝ'ant'a ek'de 2011 en Kataluni'o. Laurel, 55-jar'a, kies verk'o est'is traduk'it'a en plur'a'j'n lingv'o'j'n, est'as unu el la plej kon'at'a'j aŭtor'o'j de la mal'grand'a ekvatorgvinea literatur'a scen'o (kun'e kun Don'at'o Ndongo) kaj de la land'a diaspor'o, kiu'n en Hispanio konsist'ig'as almenaŭ 13 000 sam'land'an'o'j.
Ekvator'a Gvineo est'is "ŝlos'il'a pec'o de la frank'ism'a reĝim'o [de la hispan'a diktator'o Francisco Franc'o] kaj ĝi'a'j aspir'o'j al grand'ec'o, sed ekonomi'e ĝi est'is marĝen'a koloni'o", klar'ig'as la katalun'a antrop'olog'o Gustau Nerín, profesor'o pri Afrik'a Histori'o en la Universitat'o de Barcelono. La du iam'a'j hispan'a'j aŭtonom'a'j provinc'o'j Rio-Munio (sur la kontinent'o) kaj Fernand'o-Po'o (insul'o 30 kilo'metr'o'j'n for de la mar'bord'o, nun'temp'e nom'at'a Bioko, kaj el kie la land'o ekspluat'as si'a'j'n naft'o'rezerv'o'j'n) ating'is sen'de'pend'ec'o'n, kun'fand'it'a'j por est'ig'i unu'nur'a'n land'o'n, la 12-an de oktobr'o 1968. Tiel ili pas'is de la frank'ism'a reĝim'o al la aŭtoritat'em'a kaj sang'a prezid'ant'ec'o de Francisco Macías Nguema, ĝis ĉi tiu est'is renvers'it'a per milit'ist'a puĉ'o en aŭgust'o 1979 de si'a nev'o, Teodor'o Obiang Nguema [1]. Nun 79-jar'aĝ'a, la diktator'o ten'as la kontinent'a'n rekord'o'n de rest'ad'o en la potenc'o : 42 jar'o'j'n en aŭgust'o 2021. “Por mi – resum'as Nerín – ekzist'as tri spec'o'j de politik'a'j reĝim'o'j en la mond'o : a) liberal'ism'o, kiu ŝajn'ig'as, ke la Ŝtat'o ne en'miks'iĝ'as en la ekonomi'o ; b) social'ism'o, kiu asert'as, ke la Ŝtat'o dev'as protekt'i la mal'riĉ'ul'o'j'n ; kaj c) la gvinea reĝim'o, en kiu la Ŝtat'o protekt'as, subvenci'as kaj defend'as la riĉ'ul'o'j'n”.
La 11-an de februar'o 2011, instig'it'a de la popol'a ribel'o en Tunizio, Laurel fam'iĝ'is kiam li komenc'is mal'sat'strik'o'n en Malab'o, la ĉef'urb'o de Ekvator'a Gvineo. Tiu'moment'e la land'o ricev'is oficial'a'n vizit'o'n de la tiam'a prezid'ant'o de la Hispan'a Kongres'o de Deput'it'o'j, José Bon'o Martínez, membr'o de la Hispan'a Labor'ist'a Social'ist'a Parti'o (PSOE). "Mi vol'is atent'ig'i la hispan'a'n reg'ist'ar'o'n pri la situaci'o de la hom'a'j rajt'o'j en Ekvator'a Gvineo – rakont'as Laurel, kiu trov'is rifuĝ'o'n en Barcelono – kaj instig'i ĝi'n prem'i por la star'ig'o de trans'ir'a'j instituci'o'j, kiu'j ne en'hav'u membr'o'j'n de la reĝim'o". Sed, tiu'temp'e, la interes'o de Madrido est'is pli'fort'ig'i la ekonomi'a'j'n lig'o'j'n kun si'a iam'a koloni'o en centr'a Afrik'o, kiu est'is far'iĝ'int'a la tri'a plej grand'a naft'o'produkt'ant'o en sub'sahar'a Afrik'o [2]. Fin'e, est'is la mobiliz'ad'o de la Katalun'a Parlament'o kaj de mult'nombr'a'j okcident'a'j intelekt'ul'o'j, kiel la uson'an'o Noam Chomsky [3], kiu permes'is al Laurel for'flug'i al Hispanio, dum la pro'parol'ant'o de la ekvatorgvinea reg'ist'ar'o prov'is mal'grav'ig'i la incident'o'n.
Instal'it'a ek'de tiam inter la mont'et'o'j ĉe la periferi'o de Barcelono, Laurel divid'as si'a'j'n zorg'o'j'n kun ni. Kelk'a'j'n semajn'o'j'n antaŭ ni'a renkont'iĝ'o, post'tag'mez'e de la 7-a de mart'o, Nkoantoma, kvartal'o en Batao, en'hav'ant'a grav'a'n arme'a'n kazern'o'n, est'is detru'it'a de kvar eksplod'o'j. Tiu ĉi katastrof'o, oficial'e pro for'brul'ig'o de stopl'o'j apud la kazern'o, "mal'bon'e mastr'um'at'a pro la proksim'ec'o de arsenal'o da eksplod'aĵ'o'j", kaŭz'is 107 mort'int'o'j'n kaj 600 vund'it'o'j'n... bilanc'o ver'ŝajn'e pli mal'alt'a ol la real'a. "Mi pens'is, ke Ekvator'a Gvineo ribel'os post ĉi tiu dram'o – klar'ig'as la verk'ist'o–. Bedaŭr'ind'e, neni'o okaz'is. Ek'de la temp'o de Franc'o, ni kon'as nur diktator'ec'o'j'n kaj ni viv'as en sistem'o konstru'it'a sur tim'o”. La Demokrat'a Parti'o de Ekvator'a Gvineo (PDGE) de prezid'ant'o Obiang okup'as 99 el la 100 sid'lok'o'j en parlament'o kaj 100% el tiu'j en la Senat'o. La opozici'o ekzil'it'a en Hispanio est'as divid'it'a en man'plen'o'n da politik'a'j grup'o'j reg'at'a'j de la social'demokrat'o'j de Konverĝ'o por la Social'a Demokrati'o (CDS), la sol'a parti'o kiu daŭr'e aktiv'as en la hejm'land'o, kvankam sen ajn'a influ'o en'e de blok'it'a politik'a viv'o. La aktiv'ul'o'j de la fang'a etn'o, kiu'j gvid'as la ret'a'n radi'o'staci'o'n La Voz de los Si'n Voz (La Voĉ'o de la Sen'voĉ'ul'o'j), re'kon'as i'a'n mal'kuraĝ'iĝ'o'n : mank'e de palac'a revoluci'o, Teodor'o Obiang, kon'at'a kiel Teodorín (Teodoreto), 53-jar'a, unu'e'nask'it'a fil'o de la diktator'o kaj nun'a vic'prezid'ant'o, est'as cert'a sukced'i si'a'n patr'o'n. "La fakt'o, ke la ekvator'gvine'an'o'j est'as divid'it'a'j inter la insul'a kaj la kontinent'a teritori'o'j kaj ke ili daŭr'e pren'as si'a'n pozici'o'n laŭ si'a etn'o, ne facil'ig'as naci'a'n konsci'o'n", klar'ig'as Laurel.
Ankoraŭ nun posed'ant'o de ekvatorgvinea pasport'o, la verk'ist'o ne prov'is akir'i la status'o'n de politik'a ekzil'it'o en Hispanio. Tio montr'as “kuraĝ'o'n kaj konstant'ec'o'n", laŭd'as li'a sam'land'an'in'o Remei Sipi, ese'ist'o kaj afrik-femin'ism'a aktiv'ul'o. Aparten'ant'a al la bubia etn'o de la insul'o Bioko (la plej grav'a etn'a minoritat'o en la land'o, kun 8% de la loĝ'ant'ar'o) kaj loĝ'ant'a ankaŭ en Barcelono, Sipi est'as unu el la ekvator'gvine'an'o'j, kiu'j akir'is la hispan'a'n naci'ec'o'n post sen'de'pend'ec'o, en la kadr'o de la politik'o de ŝtat'an'ec'o tiam antaŭ'en'ig'it'a de Madrido. Fond'int'o de la unu'a hispan'a asoci'o por defend'o de la rajt'o'j de ekvatorgvineaj migr'ant'o'j, ŝi batal'as por la star'ig'o de jur'ŝtat'o en si'a nask'iĝ'land'o. Kiel Laurel, ŝi regul'e re'ven'as al si'a hejm'land'o. Ili'a fam'o protekt'as ili'n kontraŭ la koler'o de la reg'ist'ar'o, kiu, permes'ant'e ili'n ir'i kaj re'ven'i, montr'as kontrol'it'a'n toler'em'o'n por disident'o'j. Sed tiu'j re'ven'ant'a'j al la land'o dev'as al'pren'i diskret'a'n si'n'ten'o'n kaj rest'i "en si'a vilaĝ'o" por ne provok'i la lok'a'j'n aŭtoritat'o'j'n. La ekvatorgvinea reĝim'o est'as al'kutim'iĝ'int'a al arbitr'a'j arest'o'j kaj al mal'observ'ad'o de la rajt'o'j de asoci'o kaj de kun'ven'o. La tut'a ret'o de amas'komunik'il'o'j de la land'o ĉiam est'is ŝtat'a monopol'o ; la sol'a'j privat'a'j kanal'o'j, tiu'j de la grup'o Asonga, aparten'as al Teodorín Obiang.
Okup'it'a de Hispanio inter 1778 kaj 1810, koloni'ig'it'a ek'de 1844 kaj tiam sub'met'it'a al la glav'o kaj jug'o de la politik'o de apart'ig'o de Franc'o, Ekvator'a Gvineo rest'as mal'mult'e kon'at'a de la publik'a opini'o. "Por la hispan'o'j, la epok'o de koloni'ad'o fin'iĝ'as per ili'a for'ir'o el Kubo en 1898. Ni est'as pli sent'em'a'j kaj indign'it'a'j pro tio, kio okaz'as en Okcident'a Saharo [la iam'a Hispan'a Saharo] ol pro la okaz'aĵ'o'j en la Golf'o de Gvineo", lament'as Michael Ugarte, emerit'a profesor'o pri hispan'a literatur'o en la Universitat'o de Misuri'o [4]. Aŭtor'o'j de dokument'a film'o mend'it'a de la Hispan'a Film'o'tek'o (Memorias de Ultramar [Trans'mar'a'j Memor'o'j], 2020, far'it'a el privat'a'j arkiv'o'j de la koloni'a epok'o), la reĝisor'o Carmen Bellas kaj la kin'o'instru'ist'o Albert'o Berzosa konfes'as est'i surpriz'it'a'j de la mal'facil'aĵ'o'j kiu'j'n ili renkont'is por akir'i al'ir'o'n al iu'j dosier'o'j.
Por la hispan'o'j, la domin'a kolor'o de la mal'nov'a koloni'o daŭr'e est'as la sepi'a, kiel konfirm'it'e de la sukces'o akir'it'a de la film'adapt'ad'o de la roman'o Palmeras en la nieve (Palm'o'j en la neĝ'o), de Luz Gabás, fil'in'o de koloni'an'o aktiv'ul'o de la Popol'a Parti'o, kiu est'is spekt'it'a de unu milion'o da spekt'ant'o'j en 2015. La film'o, kiu dis'volv'iĝ'as en la 1950-aj kaj 1960-aj jar'o'j, rakont'as la pasi'a'n idili'o'n inter aragona ŝip'estr'o kaj indiĝen'a bel'ul'in'o en kaf'plant'ej'o de la insul'o Bioko. Odor'ant'e je “pozitiv'a koloni'ism'o”, la film'o ne mult'e diferenc'as de la parol'ad'o de Franc'o al ekvator'gvine'an'o'j kelk'a'j'n monat'o'j'n antaŭ ili'a sen'de'pend'iĝ'o : “Hispanio ne est'as kaj neniam est'is koloni'ism'a, sed civiliz'int'o kaj kre'int'o de popol'o'j, kio est'as io tut'e mal'sam'a” [5]. Film'it'a en Kolombio kaj la Kanariaj Insul'o'j, last'a'temp'e program'it'a en Netflix, Palm'o'j en la neĝ'o est'is honor'it'a per oficial'a projekci'o en Malab'o. Mal'e, La verk'ist'o de land'o sen libr'o'vend'ej'o'j daŭr'e est'as cenzur'it'a en Ekvator'a Gvineo, "land'o, kiu ŝajn'as ankoraŭ ankr'it'a en la mal'fru'a frank'ism'a epok'o", laŭ ĝi'a direktor'o, frap'it'a de la kult'o al person'ec'o, kiu ĉirkaŭ'as la prezid'ant'o'n Obiang, kies nask'iĝ'tag'o far'iĝ'is fest'o... Neni'u hispan'a publik'a televid'o interes'iĝ'is. Est'as ver'e, ke unu el la ĉef'ul'o'j de la sektor'o, la film'produkt'ant'o Enrique Cerezo, kiu ankaŭ est'as la prezid'ant'o de la futbal'team'o Atlético de Madrid, est'as "amik'o" de la ekvatorgvinea potenc'o, kiu bon'ven'ig'as li'a'j'n produkt'aĵ'o'j'n. En 2016, okaz'e de la film'ad'o en Malab'o de la film'o 1898 : Los últimos de Filipinas (1898 : La last'a'j en Filipinoj), Cerezo person'e prezent'is ĉemiz'o'n de si'a klub'o al prezid'ant'o Obiang.
Mal'e al tio, kio okaz'as en la franc'a kun la termin'o Françafrique, neni'u hispan'a neolog'ism'o permes'as pri'skrib'i la “diabl'a'n kaj skizofreni'a'n rilat'o'n”, kiu kun'ig'as, laŭ la sen'de'pend'a katalun'a ĵurnal'ist'o Xavier Montanyà, mal'grand'a'n rond'o'n de riĉ'a'j hispan'o'j kun la famili'a klan'o de Malab'o. Kvankam Ekvator'a Gvineo est'as nur la naŭ'a afrik'a komerc'a partner'o de Hispanio, la esplor'o'j de Montanyà el'star'ig'as “la rilat'o'j'n de influ'o, kiu'j lig'as hispan'a'j'n kompani'o'j'n, individu'o'j'n, fond'aĵ'o'j'n kaj konsil- kaj pens'fabrik'o'j'n kun la famili'a mafi'o de Obiang, kiu kontrol'as si'a'flank'e ĉiu'j'n rimed'o'j'n kaj projekt'o'j'n de la land'o” [6]. Fraŭd'a'j komisi'pag'o'j, donac'et'o'j inter amik'o'j, interes'konflikt'o'j, mis'turn'ad'o de hispan'a publik'a help'o... En la katalog'o pret'ig'it'a de Montanyà, ceter'e aŭtor'o ankaŭ de long'a enket'o pri la naft'ekonomi'o en Niĝerio [7], trov'iĝ'as el'star'a'j membr'o'j de la Popol'a Parti'o (dekstr'ul'ar'o) kaj la PSOE, kaj ankaŭ de la hispan'a Reĝ'a Famili'o, komunik'ad'magnat'o'j kaj konstru'baron'o'j implik'it'a'j en grand'a'j infra'struktur'a'j projekt'o'j, trans'form'iĝ'int'a'j en la “blank'a'j'n elefant'o'j'n” de la ekvatorgvinea reĝim'o : la flug'haven'o, la turism'a projekt'o sur la insul'o Korisko (Corisco) aŭ la nov'a ĉef'urb'o, Ojalo (Oyalá).
La ekvatorgvinea ĵurnal'ist'o Delfín Mocache Massoko, loĝ'ant'a en Valencio, konfirm'as ĉi tiu'j'n inform'o'j'n. Fil'o de Avelino Mocache Mehenga, iam'a opozici'ul'o, kiu hodiaŭ est'as part'o de la ekvatorgvinea reg'ist'ar'o, Mocache Massoko direkt'as la esplor'ret'ej'o'n Diario Romb'e. Li kun'labor'is en la proces'o kontraŭ Teodorín Obiang, juĝ'it'a en Franci'o pro la kaz'o nom'at'a "kontraŭ'leĝ'a'j profit'o'j" kaj kondamn'it'a la 28-an de juli'o al tri'jar'a mal'liber'ig'o (kun suspend'o de la pun'o), mon'pun'o de 30 milion'o'j da eŭr'o'j kaj la konfisk'o de ĉiu'j li'a'j hav'aĵ'o'j re'ten'it'a'j inter 1997 kaj 2011. Hispanio daŭr'e est'as popular'a rifuĝ'ej'o por la proksim'ul'o'j al la naft'o'diktatur'o, kiu'j invest'as tie la publik'a'n mon'o'n defraŭd'it'a'n, precip'e en la ne'mov'ebl'aĵ'o-sektor'o [8]. Dum la land'o, kies hidrokarbid'o'j reprezent'as 97% de eksport'aĵ'o'j, okup'as la 165-an lok'o'n el 189 en la Indic'o de Hom'a Dis'volv'iĝ'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j [9], la person'a fortun'o de la ŝtat'estr'o ŝajn'e ating'as 600 milion'o'j'n da dolar'o'j.
En Hispanio, en decembr'o 2015, mez'e de ekonomi'a kriz'o kaj ond'o de korupt'a'j skandal'o'j, Rit'a Bosaho Gori, 55-jar'a, fleg'ist'in'o el Ali'kant'o, diplom'it'a pri Histori'o kaj nask'iĝ'int'a en Ekvator'a Gvineo, est'is unu el la 71 elekt'it'a'j deput'it'o'j de la parti'o Podemos. Ŝi'a elekt'o kiel la unu'a deput'it'o de afrik'a origin'o en la Kongres'o ek'de la al'ven'o de demokrati'o en Hispanio, lev'is la esper'o'n, ke la aŭtoritat'ism'o de la Obiang-reĝim'o trov'os pli grand'a'n eĥ'o'n en la amas'komunik'il'ar'o. En la Kongres'o de Deput'it'o'j, ŝi part'o'pren'is en la kre'ad'o de parlament'a inter'grup'o pri Ekvator'a Gvineo, sed la iniciat'o ne trans'viv'is la ĝeneral'a'j'n elekt'o'j'n de novembr'o 2019. Kaj Ekvator'a Gvineo de'nov'e fal'is en forges'o'n. “Fin'e, – dir'as la katalun'a antrop'olog'o Yolanda Aixela Cabré, special'ist'o pri la ekvatorgvinea diaspor'o – la elekt'o de nigr'a deput'it'o est'is antaŭ ĉio afer'o de intern'a politik'o kaj kontraŭ'ras'ism'a simbol'o”. Marian'o Rajoy (de la Popol'a Parti'o) est'is la last'a prezid'ant'o de la hispan'a reg'ist'ar'o kiu honor'is Malab'o'n per oficial'a vizit'o en 2014. En april'o 2021, la afrik'a turne'o de la social'ism'a prezid'ant'o Pedro Sánchez –en la kadr'o de la plan'o Fokus'o Afrik'o 2023 por komerc'a dis'volv'iĝ'o kaj kontrol'o de migr'ad'o– vid'ebl'e evit'is la iam'a'n koloni'o'n kaj direkt'is si'n al Dakar'o kaj Luand'o. Ĉu tio dev'us est'i vid'it'a kiel avert'o por la reĝim'o ?
Je'a'n-Christophe Serv'ant.
[1] Vd Ignacio Ramonet, “Linceul de silence”, Le Mond'e diplomatique, januar'o 1994.
[2] Vd “Uson'a ofensiv'o super afrik'a nigr'a or'o”, Le Mond'e diplomatique, januar'o 2003.
[3] “Chomsky laŭd'as la ’kuraĝ'a'n ag'o'n’ de la ekvatorgvinea verk'ist'o Ju'a'n Tomás Ávila kontraŭ la ’terur'a reĝim'o’ de Obiang”, Europa Press, Madrido, 14-a de februar'o 2011.
[4] Aŭtor'o de The Culture of Exile and Emigration from Equatorial Guinea to Spain (La kultur'o de ekzil'o kaj el'migr'ad'o de Ekvator'a Gvineo al Hispanio), University of Illinois Press, Champaign, 2010.
[5] Cit'it'a de Ramón García Domínguez, Guinea. Macías, la ley del silencio (Gvineo. Macías, la leĝ'o de la silent'o), Ediciones Plaza & Janés, Barcelono, 1977.
[6] Xavier Montanyà, “La tram'a espanyola de la corrupció a Guinea” (La hispan'a intrig'o de korupt'o en Gvineo), VilaWeb, Barcelono, 16-a de april'o 2017, www.vilaweb.cat
[7] Xavier Montanyà, El or'o negr'o de la muerte (La nigr'a or'o de la mort'o), Icaria, Barcelono , 2011.
[8] Vd “Madrida tribunal'o akcept'as pri'trakt'i proces'o'n pro mon'lav'ad'o kontraŭ Melchor Esono Edjo kaj li'a fil'in'o”, Diario Romb'e, 19-an de maj'o 2021, www.diariorombe.es
[9] “Raport'o pri Hom'a Evolu'o 2020”, Program'o pri Dis'volv'ad'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, Nov'jork'o (datum'o'j de 2019).
Du blok'o'j defi'as unu la ali'a'n en la afgan'a aren'o
Je'a'n-Luc Racin'e La for'ir'o de la uson'a'j trup'o'j el Afgani'o gener'is nov'a'n “Grand'a'n Lud'o'n” inter la potenc'o'j kiu'j serĉ'as adapt'iĝ'ad'o'n al la region'a'j geopolitik'a'j real'o'j, ĉiam mov'ant'a'j. Por Barato, la afgan'a dosier'o plu est'as dorn'o'plen'a kaj al'don'iĝ'as al la pri'kontest'aĵ'o'j pez'ant'a'j sur ĝi'a'j rilat'o'j kun Pakistano kaj Ĉini'o, eĉ se Nov-Dehlio fort'ig'as si'a'j'n partner'ec'o'j'n en Hind'o-Pacifik'o kun, unu'e, Uson'o.
de
Jean-Luc Racin'e
Post la uson'a for'tir'iĝ'o kaj la restaŭr'ad'o de la Islam'a emir'land'o Afgani'o, la venk'o de la talibanoj nur pli'sever'ig'as la humanitar'a'n kriz'o'n, pro kiu sufer'as popol'o jam el'ĉerp'it'a de kvar'dek jar'o'j de konflikt'o'j, dum preciz'iĝ'as la minac'o de la region'a branĉ'o de la Organiz'aĵ'o de la islam'a Ŝtat'o (OIŜ aŭ “Daiŝo”) : la islam'a Ŝtat'o en Ĥorasan'o (Islamic Stat'e-Khorasan Provinc'e, Is-KP).
Sen'surpriz'e, la grand'a'j potenc'o'j manovr'as por adapt'iĝ'i al la region'a'j geopolitik'a'j real'o'j, plu fluktu'ant'a'j, pro tio, ke la nov'a reĝim'o est'as ĝis nun agnosk'it'a de neni'u ali'a land'o. Se la “Grand'a Lud'o” de la 19a jar'cent'o kaj de la komenc'iĝ'o de la 20a jar'cent'o, inter la rus'a kaj la brit'a imperi'o'j, dis'volv'iĝ'is je la hor'o kiam la ĉin'a imperi'o mal'fort'iĝ'is, en la hodiaŭ'a lud'o Ĉini'o si'n vid'ig'as en pozici'o de fort'o ankoraŭ ne'kon'it'a, kvankam ne tut'potenc'a. Koncern'e Baraton, la re'ven'o de la talibanoj lok'is ĝi'n en delikat'a'n situaci'o'n. Dum mult'a'j land'o'j, laŭ la flu'o de la jar'o'j, fin'e oficial'e akcept'is la send'it'o'j'n de la insurekci'ant'o'j, Nov-Dehlio elekt'is kontraŭ'a'n ag'manier'o'n, kultiv'ant'e si'a'j'n rilat'o'j'n kun nur la reg'ist'ar'o'j de la prezid'ant'o'j Hamid Karzaj (2001-2014) kaj Aŝraf Ghani (2014-2021).
La barata-afgan'a histori'o dat'iĝ'as de jar'mil'o'j kaj ne ebl'e iĝ'u forges'it'a, eĉ se ĝi koler'ig'as la hindu'a'j'n naci'ist'o'j'n ĉiam rapid'a'j'n por denunc'i la period'o'j'n kiam la grand'a Hind'uj'o est'is sub'met'it'a al la “jug'o de Islam'o” (leg'u post-skrib'e). Pri la nun'temp'a epok'o, la du land'o'j sub'skrib'as amik'a'n trakt'aĵ'o'n ek'de 1950, kiu'n ili pli'ampleks'ig'as, en 2011, per inter'konsent'o por strategi'a partner'ec'o koncern'e la politik'a'n inter'parol'ad'o'n, la ekonomi'a'n, kultur'a'n kaj scienc'a'n kun'ag'ad'o'n, kaj la kontraŭ'teror'ist'a'n lukt'o'n. Nun'temp'e, pli ol dek mil stipendi'ul'o'j kaj ĉirkaŭ cent tri'dek afgan'a'j kadet'o'j stud'as ĉu en la universitat'o'j ĉu en la milit'ist'a'j akademi'o'j en Barato. Nov-Dehlio liver'is al Kabul'o loĝistik'a'n il'ar'o'n kaj, de 2018, atak-helikopter'o'j'n. Tamen Barato send'is neniu'n trup'o'n, nur apud'arme'a'j fort'o'j protekt'is la ambasad'ej'o'n, la konsul'ej'o'j'n kaj kelk'a'j'n grav'a'j'n infra'struktur'a'j'n konstru'ej'o'j'n.
Mal'bon'a nov'aĵ'o por Barato
De 2004 ĝis 2021, Barato invest'is preskaŭ 3 miliard'o'j'n da dolar'o'j (aŭ 2,6 miliard'o'j'n da eŭr'o'j) en Afgani'o por konduk'i plur'cent'o'j'n da projekt'o'j por dis'volv'iĝ'o, foj'e lok'a'j, foj'e simbol'a'j, kiel la konstru'aĵ'o de la Parlament'ej'o inaŭgur'it'a en 2015 kaj, je la sekv'ant'a jar'o, la hidroelektr'a bar'aĵ'o Salm'a, en la okcident'o. Front'e al la pakistana blokuso, kiu mal'help'as ĉiu'n voj'a'n cirkul'ad'o'n de Barato al Afgani'o, ĝi ankaŭ komenc'is mal'ferm'i, per'e de la irana haven'o Ĉahbaharo, inaŭgur'it'a en 2017, mar'a'n kaj post'e ter'a'n ating'voj'o'n al la grand'a cirkl'a voj'o lig'ant'a la ĉef'a'j'n afgan'a'j'n urb'o'j'n : Kandaharo kaj Herato ĉe la okcident'o, Kabul'o kaj Kunduz ĉe la nord'o – tiom da pord'o'j al Centr'a Azi'o.
Tio don'is al Nov-Dehlio la okaz'o'n ĉirkaŭ'ir'i si'a'n pakistan'an najbar'o'n kaj al Kabul'o kresk'ig'i si'a'n ag'ad'liber'o'n rilat'e al Pakistano, kun kiu la inter'rilat'o'j, malgraŭ fort'eg'a iam'a period'o, gal'iĝ'is. Pri tio atest'as la plej ĵus'a deklar'o de S-ro Hamdullah Mohib, konsil'ist'o pri naci'a sekur'ec'o de Afgani'o, iom'et'e antaŭ la renvers'o de la reg'ist'ar'o : “Nun, ni'a [pakistana] najbar'o, kies mal'util'a'j cel'o'j evident'iĝ'as al la okul'o'j de la Afgan'o'j kaj de la tut'mond'o, uz'as kvazaŭ il'ar'o'n grup'o'n avid'a'n je potenc'o por pli'a'n foj'o'n mal'fort'ig'i Afgani'o'n [1]” – kio instig'is koler'o'n de Islamabad'o. Por Barato, la al'ven'o de la talibanoj serv'as la pakistan'an lud'o'n kaj est'as mal'bon'eg'a nov'aĵ'o, pro perd'o de influ'o laŭ ĝi, sed ne nur. Ĝi ĉef'e tim'as, ke est'os re'aktiv'ig'it'a'j la pakistanaj ĝihad'ist'a'j grup'o'j kiu'j cel'as Kaŝmir'o'n, Laŝkar-e-Tajba kaj Ĝajŝ-e-Mohammad, kiu'j de long'e inter'lig'iĝ'as kun la nov'a'j mastr'o'j de Kabul'o.
Nov-Dehlio tamen fin'decid'iĝ'is publik'e kun'parol'i kun la talibanoj. En juni'o 2021, dum ties antaŭ'e'n'ir'o iĝ'as evident'a, kontakt'o'j far'iĝ'as en Doho, kaj la unu'a oficial'a renkont'iĝ'o okaz'as tie la 1an de septembr'o. La kun'parol'ant'o al la barata ambasador'o en Kataro est'as Ŝir Muhamad Abas Stanikzaj, unu el la trakt'ant'o'j pri la inter'konsent'o sub'skrib'it'a en februar'o 2020 inter la talibanoj kaj la Uson'an'o'j [2] kaj kiu iĝ'os ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j en la por'temp'a reg'ist'ar'o de la islam'a emir'land'o, je la 7a de septembr'o.
Eĉ antaŭ tiu renkont'iĝ'o, S-ro Stanikzaj cert'ig'is, ke li dezir'as “daŭr'ig'i la kultur'a'j'n, ekonomi'a'j'n kaj komerc'a'j'n rilat'o'j'n kun Barato, kiel dum la pas'int'ec'o [3]”. Tiu vol'o konfirm'iĝ'is post'e, dum du'flank'a kun'ven'o inter la talibana vic-ĉef'ministr'o, S-ro Abdul Salam Hanafi, kaj la ŝtat'komisi'ist'o de la barata ministeri'o pri ekster'land'a'j afer'o'j pri la region'o Pakistano-Afgani'o-Irano, flank'e de la inter'naci'a konferenc'o organiz'it'a en Moskvo la 20an de oktobr'o 2021. Se Barato prav'ig'is tiu'j'n diskut'o'j'n pro la neces'a instal'ad'o de humanitar'a help'o, ĝi precip'e pens'is pri la est'ont'ec'o de Kaŝmir'o. Iu'j talibanoj cert'ig'as, ke laŭ'princip'e ili ne en'miks'iĝ'os en la en'land'a'j afer'o'j de ali'a'j land'o'j kaj, ke ili ne al'iĝ'os al kontraŭ-barata ĝihad'o en tiu teritori'o. Aŭskult'ant'e ili'n, est'as nur propagand'o la akuz'o, laŭ kiu la potenc'a ret'o Haqqani – iu arm'it'a islam'ist'a grup'o de plur'a'j mil'o'j da hom'o'j – respond'ec'us pri atak'o'j kontraŭ la interes'aĵ'o'j de Barato en Afgani'o kaj kun'labor'is kun Laŝkar kaj Ĝajŝ [4]. Mal'e, ali'a'j talibanoj asert'as, ke la emir'land'o “aŭd'ig'os la voĉ'o'n de la islam'an'o'j de Kaŝmir'o”, sen tamen part'o'pren'i en arme'a'j operaci'o'j [5]. Do ia ambigu'ec'o reg'as en'e de la mov'ad'o. Des pli, ke plu ŝveb'as la ombr'o de Pakistano, laŭ'ŝajn'e kontent'a de la re'ven'o de la talibanoj.
Efektiv'e, la Pakistano de Benazir Bhutto (ĉef'ministr'o de 1988 ĝis 1990 kaj de 1993 ĝis 1996) patron'is ili'n en esper'o, pli geopolitik'a ol ideologi'a, stabil'ig'i Afgani'o'n, firm'ig'i si'a'n influ'o'n dum'e kontraŭ'ant'e tiu'n de Barato, kaj mal'ferm'i sekur'ig'it'a'n voj'o'n al Centr'a Azi'o. En 1997, Pakistano est'is unu el la tri land'o'j, kun Saud-Arabi'o kaj la Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j, kiu'j agnosk'is la islam'a'n emir'land'o'n. Post la fal'o de la reĝim'o en oktobr'o 2001, ĝi bon'ven'ig'is la talibanajn ĉef'o'j'n, propon'is al la batal'ant'o'j arier'a'n baz'o'n en la trib'a'j zon'o'j apud la afgan'a land'lim'o. Pli freŝ'dat'e, ĝi grav'e rol'is en la star'ig'o de la dialog'o de Doho inter talibanoj kaj Uson'an'o'j, kvankam la inter'rilat'o'j gal'iĝ'is sam'e kun la reg'ist'ar'o de S-ro Ghani kiel kun tiu de la barata ĉef'ministr'o Narendra Mod'i, kiu decid'is for'ig'i la aŭtonom'ec'o'n de la guberni'o Ĝamuo kaj Kaŝmir'o en 2019 [6].
Tamen la pakistana deklar'o ne est'as sen nuanc'o'j. En ŝteĉita ekonomi'a situaci'o, dum li negoc'as prunt'o'pren'o'n de la Inter'naci'a mon'a fondus'o (IMF) kaj dum si'a land'o plu kuŝ'as sur la griz'a list'o de la Labor-grup'o por financ'a ag'ad'o (LGFA) kiu kontrol'as la financ'ad'o'j'n al la teror'ism'o, la ĉef'ministr'o Imran Khan elekt'is du'obl'a'n si'n'ten'o'n. Unu'a'flank'e, li konform'iĝ'as al la “inter'naci'a komun'um'o” al'vok'ant'e al la talibanoj, ke ili star'ig'u sen'eksklud'a'n reg'ist'ar'o'n, respekt'u la hom'a'j'n kaj apart'e la vir'in'a'j'n rajt'o'j'n, kaj evit'u, ke la land'o de'nov'e iĝ'u centr'o de inter'naci'a teror'ism'o. Ali'a'flank'e, li al'vok'as al la okcident'a'j land'o'j, ke ili ne izol'u la reĝim'o'n, las'u al ĝi temp'o'n por ten'i si'a'j'n promes'o'j'n pri mal'ferm'o, kaj liber'ig'u la kapital'o'n de la afgan'a centr'a bank'o blok'it'a'n en Uson'o kaj en Eŭrop'o kaj la kredit'o'j'n negoc'it'a'j'n de la reg'ist'ar'o de Ghani inter'romp'it'a'j'n de la Mond'a bank'o kaj de la IMF : en'tut'e pli ol 10 miliard'o'j da dolar'o'j.
Mal'antaŭ tiu retor'ik'o kuŝ'as du plej grav'a'j zorg'o'j : la afgan'a situaci'o ne gener'u nov'a'n ond'o'n da rifuĝ'ant'o'j (Pakistano jam akcept'is tri milion'o'j'n da ili en la jar'o'j 1990, sed de nun la land'lim'o difin'it'a de la lini'o Durand est'as blok'it'a), kaj precip'e la afgan'a'j talibanoj kviet'ig'u si'a'j'n paŝtunajn frat'o'j'n de la Tehrik-e-Taliban en Pakistano (TTP). Efektiv'e, ek'de 2020, tiu'j ĉi re'komenc'is atenc'o'j'n kontraŭ la pakistanaj fort'o'j kaj la ŝijaist'a'j minoritat'o'j, tiel montr'ant'e, ke ili re'fort'iĝ'as post la sub'prem'ad'o gvid'it'a de Islamabad'o kvin jar'o'j'n pli fru'e. Por trankvil'ig'i la lud'o'n, la afgan'a'j talibanoj rol'as kiel per'ant'o'j inter la TTP kaj la send'it'o'j de S-ro Khan, serĉ'ant'e ebl'a'n armistic'o'n, eĉ pardon'o'n kiu vek'as mult'a'j'n kritik'o'j'n en Pakistano [7]. Trans la TTP, ankaŭ la minac'o de Is-KP est'as taks'it'a serioz'a en Islamabad'o, kvankam la nov'a afgan'a potenc'o konsider'u ĝi'n minimum'a spit'e ripet'it'a'j'n mort'ig'a'j'n atenc'o'j'n. La al'ven'o en Kabul'o'n de la ĉef'o de la pakistana sekret'a serv'o, je la 5a de septembr'o 2021, du tag'o'j'n antaŭ la deklar'o de la reg'ist'ar'o, atest'as pri la solid'a'j lig'o'j inter la du parti'o'j, sam'e kiel la lok'o far'it'a en la talibana reg'ist'ar'o al la ret'o Haqqani, proksim'a al Islamabad'o. Se iu'j ĉef'o'j ŝat'us si'n sent'i mal'pli fort'e sub la pakistana reg'ad'o, la ag'ad'marĝen'o de la islam'a emir'land'o rest'as mal'grand'a nun'temp'e.
La tim'o pri dis'vast'iĝ'o de la teror'ism'o
Forĝ'it'a je la komenc'iĝ'o de la jar'o'j 2010 de la administraci'o de S-ro Barack Obama por emfaz'i kiom Afgani'o kaj Pakistano konstitu'as unu sam'a'n strategi'a'n ag'ad'kamp'o'n, la koncept'o “Af-Pak” plu valid'as kaj Islamabad'o sci'is kiel far'iĝ'i plu ne'el'turn'ebl'a, inkluziv'e por Vaŝington'o [8]. Ĝi rest'as dev'ig'a rol'ant'o, eĉ se la gravit'o'centr'o de Uson'o en Hindopacifiko favor'as Baraton kaj mal'cert'ig'as la evolu'o'n de la pakistana-uson'a'j inter'rilat'o'j.
La ĉef'a'j rol'ant'o'j ekster Afgani'o hav'as sam'direkt'a'j'n cel'o'j'n koncern'e tio'n, kio'n ili esper'as de la nov'a reĝim'o, sed la long'daŭr'a esplor'o por inter'naci'a mediaci'o mal'sukces'is : nek la “procez'o de Istanbulo” lanĉ'it'a en 2011 kaj renom'it'a “kor'o de Azi'o”, nek la konferenc'o'j organiz'it'a'j en Moskvo kun la talibanaj reprezent'ant'o'j sukces'e star'ig'is ver'a'n inter'afgan'a'n dialog'o'n, kio est'is unu el la promes'o'j de la insurekci'ant'o'j en la inter'konsent'o de Doho. Ĉiu'j al'vok'as al sen'eksklud'a reg'ist'ar'o, kaj al respekt'o de la hom'a'j rajt'o'j, sed post la parol'ad'o, la sekur'ec'a'j koncern'o'j pli valor'as kaj la tim'o pri nov'a dis'vast'iĝ'o de la teror'ism'o unu'ig'as ĉiu'j'n part'o'pren'ant'o'j'n, laŭ propr'a'j naci'a'j manier'o'j : por Rusio kaj la lim'land'o'j nord'e de Afgani'o, tem'as pri evit'ad'o de ĉiu infekt'ad'o de Is-KP en Centr'a Azi'o per'e de ekzist'ant'a'j mov'ad'o'j, inter kiu'j la Islam'ism'a mov'ad'o en Uzbeki'o ; por Ĉini'o, pri frakas'ad'o de la Islam'ism'a parti'o en Turkestan'o, organ'o de la ujgur'a'j separ'at'ist'o'j, plej mult'e baz'it'a'j en la afgan'a provinc'o Badaĥŝano ; por Irano, pri mal'grand'ig'o de la minac'o de Is-KP kaj de tiu de la suna'ist'a'j ekstrem'ist'o'j de Ĝundalah en la provinc'o Sistano-kaj-Baluĉistano, land'lim'e de Pakistano kaj de Afgani'o ; por Saud-Arabi'o, la Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j kaj Uson'o, jug'i la teror'ism'a'n minac'o'n de OIŜ.
En tiu serĉ'ad'o al sekur'ec'o, kie grav'as ankaŭ la lukt'o kontraŭ la opi'o-ŝakr'ad'o kaj la est'ont'a al'ir'ebl'ec'o al la riĉ'a'j afgan'a'j min-font'o'j (i.a. la tre strategi'a liti'o), mult'a'j arkitektur'o'j profil'iĝ'as. Tio vid'iĝ'as per la inter'naci'a'j kun'ven'o'j kiu'j okaz'is en oktobr'o. La 20an, Moskvo organiz'is konferenc'o'n kun la talibanoj dum ĉe'est'is ĉin'a'j, pakistanaj, iranaj, kazak'a'j, kirgiz'a'j, turkmen'a'j kaj uzbek'a'j deleg'it'o'j [9]. La Uson'an'o'j mal'akcept'is la invit'o'n, sed Barato ĉe'est'is kaj engaĝ'iĝ'is proviz'i humanitar'a'n help'a'j'n rimed'o'j'n. Mal'e, Barato ne est'is invit'it'a de Teherano dum la renkont'iĝ'o de la “najbar'o'j de Afgani'o” (Irano, Ĉini'o, Pakistano, Taĝiki'o, Turkmeni'o, Uzbeki'o plus Rusio), la 27an [10].
Kelk'a'j'n tag'o'j'n antaŭ'e, la 12an, Barato sukces'is aŭd'ig'i si'n dum la kun'ven'o de G20 special'e dediĉ'it'a al Afgani'o. S-ro Mod'i al'vok'is al “forĝ'i unu'iĝ'int'a'n inter'naci'a'n respond'o'n” al la defi'o star'ig'it'a de la re'ven'o de la talibanoj, si'n apog'ant'e sur la rezoluci'o n-ro 2593 adopt'it'a de la Konsili'o pri Sekur'ec'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (sub barata prezid'ant'ec'o) je la 30a de aŭgust'o. Tiu ĉi trakt'as pri la kutim'a'j tem'o'j (mal'akcept'o de la teror'ism'o, sen'eksklud'a reg'ist'ar'o, respekt'o de la hom'a'j rajt'o'j...), sed la pez'o don'it'a al la teror'ism'a minac'o, kiu de la vid'punkt'o de Nov-Dehlio en'ten'as Pakistanon, kontent'as ĝi'n.
Kresk'ant'a du'ec'o
Ĉiu opini'as, mal'antaŭ diplomat'a'j parol'o'j, ke Ĉini'o est'os la plej bon'e lok'it'a, je la taŭg'a moment'o, por invest'i en Afgani'o'n, kiu'n ĝi dezir'as en'kalkul'ig'i en la nov'a'j'n silk'a'j'n voj'o'j'n, tra Centr'a Azi'o kaj la ĉin'a-pakistana ekonomi'a koridor'o ; ĝi dispon'as je la neces'a kapital'o kaj avid'as la min'a'j'n riĉ'aĵ'o'j'n de la land'o. Eĉ antaŭ la kapt'o de Kabul'o, la talibanoj vol'is ĝi'n trankvil'ig'i, promes'ant'e ne en'miks'iĝ'i en ĝi'a'j'n en'land'a'j'n afer'o'j'n (alud'o al la Ujgur'o'j de Ŝinĝjango) [11]. S-ro Wang Yi [ŭang ji], ĉin'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, akcept'is fin'e de juli'o la mula'o'n Abdul Ghani Baradar, kun'fond'int'o'n de la talibana mov'ad'o kaj tiam ĉef'o'n de la politik'a buro'o. La inter'parol'ad'o'j daŭr'is en oktobr'o, en Doho, S-ro Baradar iĝ'int'e vic-ĉef'ministr'o.
Trans Ĉini'o, kun kiu la rilat'o'j streĉ'iĝ'is ek'de la grav'a'j incident'o'j ĉe la land'lim'o en 2020 (kiu'j kaŭz'is la mort'o'n de du'dek Barat'an'o'j en Orient'a Himalaj'o), Barato pri'demand'as si'n ankaŭ pri la evolu'o de si'a'j rilat'o'j kun si'a'j du ŝlos'il'a'j partner'o'j : Rusio kaj Irano. La solid'a'j rilat'o'j kun Moskvo, lig'it'a'j per la traktat'o pri amik'ec'o kaj kun'labor'o sub'skrib'it'a en 1971, post'viv'is post la fal'o de Sovet'uni'o. La Rusio de S-ro Vladimir Putin, kiu daŭr'ig'as intens'a'j'n diplomati'a'j'n kaj milit'ist'a'j'n rilat'o'j'n, rest'as princip'a arm'il-proviz'ant'o, eĉ se ĝi'a part'o relativ'e mal'kresk'as (49% de la barataj import'aĵ'o'j dum la jar'o'j 2016-2020). Sam'temp'e, Nov-Dehlio proksim'iĝ'is al Vaŝington'o, kaj Moskvo al Islamabad'o. Tamen est'us tro'e konsider'i ili'a'n strategi'a'n partner'ec'o'n kiel mort'int'a [12] : ili'a unu'a du'flank'a dialog'o 2+2 (defend'o, ekster'land'a'j afer'o'j) est'as anonc'at'a, kaj S-ro Putin est'as atend'at'a en la barata ĉef'urb'o je la komenc'iĝ'o de decembr'o 2021.
Koncern'e Iranon, la dis'volv'iĝ'o de la haven'o Ĉahbaharo, kun'financ'it'a de Barato, pov'is plu okaz'i post la ĉes'ig'o de la pun'o'j far'e de Uson'o kontraŭ tiu projekt'o grav'a por Afgani'o. Tamen, sub la prem'o de la administraci'o de S-ro Trump, Nov-Dehlio mult'e mal'kresk'ig'is si'a'j'n import'aĵ'o'j'n de iranaj petrol'o kaj gas'o. Si'a'flank'e, Teherano taks'as, ke la islam'a-naci'ism'o montr'it'a de la talibanoj est'as mal'plej grav'a mal'bon'o akcept'ind'a, ek'de kiam ĝi pov'as util'i kiel kontraŭ'fajr'o al la inter'naci'ism'a ĝihad'o de Is-KP. Ĝi postul'as, nur formal'e, la respekt'o'n de la hazara ŝijaist'a minoritat'o, sed ferm'as la okul'o'j'n sur la eksces'o'j far'it'a'j kontraŭ ĝi en iu aŭ ali'a provinc'o.
Pri la ceter'o, la flu'ec'o de la situaci'o ne mal'permes'as la struktur'a'j'n mov'o'j'n : en mart'o 2021, Ĉini'o kaj Irano sub'skrib'is traktat'o'n pri kun'labor'ad'o dum du'dek kvin jar'o'j, kiu valor'as kiel strategi'a partner'ec'o, mal'ferm'ant'e la land'o'n al la silk'a'j voj'o'j kar'a'j al S-ro Xi Jinping. Tio ne mal'help'is al la irana prezid'ant'o Ebrahim Raisi, en'ofic'iĝ'int'a kelk'a'j'n tag'o'j'n antaŭ la fal'o de Kabul'o, montr'i al la barata ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, Subrahmanjam Jaiŝankar, si'a'n vol'o'n dis'volv'i la rilat'o'j'n inter si'a'j'n land'o'j'n kaj lud'i rol'o'n por stabil'ig'i Afgani'o'n. Sed mal'facil'as sci'i ĝis kie tio ir'os.
Oni ne pov'as eksklud'i, ke tiu geometri'o de la ĉef'a'j part'o'pren'ant'o'j en post-uson'a Afgani'o skiz'iĝ'u domaĝ'e al Barato. Nu, la Kvar'flank'a dialog'o pri sekur'ec'o (en la angl'a QUAD) pli'fort'iĝ'as, post la pint'kun'ven'o kiu kun'ig'is la plej el'star'a'j'n estr'o'j'n de si'a'j membr'o'j (Uson'o, Japani'o, Barato, Aŭstrali'o) en Vaŝington'o, je la 24a de septembr'o 2021, kaj la aprob'o de kun'a deklaraci'o re'memor'ant'a la komun'a'j'n opini'o'j'n pri Afgani'o. Sed ali'a QUAD, ankoraŭ ne'formal'a, ebl'e star'iĝ'os inter Ĉini'o, Rusio, Irano kaj Pakistano : la ĈRIP. Tiu'j kvar land'o'j est'as unu'iĝ'int'a'j de si'a kontraŭ'uson'ism'o (pli ambigu'a ĉe la Pakistan'an'o'j), de si'a vol'o vid'i la Okcident'a'j'n land'o'j'n, la IMF-on kaj la Mond'a'n bank'o'n pag'i la mon'o'n ŝuld'it'a'n al la nov'a reĝim'o, kaj de si'a opon'o al la star'ig'o de uson'a'j baz'o'j en la region'o por lukt'i kontraŭ Is-KP, sed ankaŭ de vigl'a mal'kviet'o, apart'e en Moskvo, front'e al la minac'o de OIŜ kaj de la centr'azi'a'j islam'ism'a'j mov'ad'o'j em'a'j al kun'ig'i kun ĝi je divers'a'j grad'o'j. En kun'a komunik'aĵ'o publik'ig'it'a flank'e de la pint'kun'ven'o de la Ŝanhaja organiz'o por kun'labor'o (Ŝok) kiu okaz'is la 17an de septembr'o (kaj al kiu Barato part'o'pren'is), ili interpelaci'is “tiu'j'n ŝtat'o'j'n kiu'j nepr'e unu'a'vic'e respond'ec'u pri la post'milit'a soci'a-ekonomi'a re'konstru'ad'o en Afgani'o [kompren'u : la land'o'j'n de la Nord-Atlantik'a traktat-organiz'o (NATO)] kaj urĝ'e proviz'u Afgani'o'n per humanitar'a kaj ekonomi'a help'o kiu'n la land'o bezon'as” ; ili ankaŭ emfaz'is “la neces'o'n kun'ord'ig'i la streb'o'j'n por front'i la minac'o'j'n, apart'e la pli'grand'iĝ'o'n de la teror'ism'o kaj la drog-ŝakr'ad'o'n” [13].
La afer'o pli komplik'iĝ'as pro la anonc'o, ĉi'foj'e oficial'a, de pli'a QUAD, kun'ig'int'a Uson'o'n, Baraton, Israelon kaj la Unu'iĝ'int'a'j'n Arab'a'j'n Emir'land'o'j'n, je la 18a de oktobr'o 2021 : ekonomi'a forum'o pri ankaŭ la sur'mar'a sekur'ec'o kaj la “tut'mond'a'j demand'o'j” laŭ S-ro Jaiŝankar. La morgaŭ'o'n, la tre respekt'at'a barata tag'gazet'o The Hind'u publik'ig'is ĉef'artikol'o'n al'vok'ant'a'n al si'n'gard'em'o : “Barato nepr'e si'n gard'u trov'iĝ'i en'glu'it'a en la mult'nombr'a'j konflikt'o'j en Mez'orient'o. (...) La streĉ'o'j inter tiu nov'a blok'o kaj Irano plu intens'as. Barato, kiu konform'as al Uson'o en Hindopacifiko, front'u kresk'ant'a'n mal'sekur'ec'o'n en kontinent'a Azi'o post la for'ir'o de Uson'o el Afgani'o. Kaj ĝi dev'os labor'i proksim'e al land'o'j kiel Irano por front'i la defi'o'j'n el'iĝ'ant'a'j'n el post-uson'a Afgani'o [14].”
Ver'as, ke la intens'iĝ'ad'o de la streĉ'o'j inter Vaŝington'o kaj Pekino, sam'e kiel inter Vaŝington'o kaj Moskvo, la geopolitik'a tekton'ik'o ŝajn'e pri'lum'as la kresk'ant'a'n du'ec'o'n inter ĉin'a-rus'a Eŭrazi'o kaj Hindopacifiko sub uson'a reg'ad'o. En Vaŝington'o, respublik'an'a'j voĉ'o'j postul'as ver'ver'a'n alianc'o'n kun Nov-Dehlio, “nur'a partner'o kapabl'a kontrol'i de proksim'e la sud'a'n flank'o'n de Ĉini'o [15].” Re'ag'ant'e, Pekino ironi'is : “Se Barato konform'iĝ'us al Uson'o, ĝi pov'us fin'fin'e trov'iĝ'i en la situaci'o de la nun'a Franci'o [16]”, alud'ant'e la debat'it'a'n nask'iĝ'o'n de Aukus (Aŭstrali'o, Briti'o, Uson'o). Nun'temp'e, Barato sufiĉ'e mal'komfort'as pro la nov'a pakt'o kaj ne vol'as oficial'e elekt'i inter land'o'j kiu'j ĉiu'j est'as partner'o'j, sed ŝajn'e kontent'iĝ'as pri la milit'ist'a aspekt'o de la nov'a alianc'o, kiel signal'o send'it'a de Pekino.
Trans la demand'o'j star'ig'it'a'j de la ek'est'o de Aukus, la administraci'o de S-ro Bid'e'n kultiv'as si'a'j'n rilat'o'j'n kun Barato spit'e al iu'j pri'kontest'aĵ'o'j (komerc'o, rus'a'j arm'il'o'j) ; ĝi mult'obl'ig'as la alt'nivel'a'j'n renkont'iĝ'o'j'n, en Vaŝington'o kaj en Nov-Dehlio, dum ĝi plu sekv'as la koncept'o'n “partner'ec'o” kiel indik'it'a'n en la long'a kun'a komunik'aĵ'o sigel'ant'a la renkont'iĝ'o de la uson'a prezid'ant'o kaj de S-ro Mod'i, en septembr'o [17].
La mult'a'flank'ism'o mal'fort'iĝ'as
Front'e al tiu'j mal'simpl'a'j dinamik'o'j, S-ro Mod'i ne est'as sen'ag'a. Krom la lig'il'o'j kun Uson'o, Barato gard'as daŭr'a'n rilat'o'n kun Rusio, kiel dir'it'e, kaj kultiv'as ankaŭ rilat'o'j'n en Centr'a Azi'o. En septembr'o, S-ro Jaiŝankar mult'obl'ig'is la du'flank'a'j'n kontakt'o'j'n, dum la pint'kun'ven'o de Ŝok en Taĝiki'o, kie Barato posed'as milit'ist'a'j'n rimed'o'j'n, kaj dum la Konferenc'o pri inter'ag'ad'o kaj konfid'o-don'a'j aranĝ'o'j en Azi'o (Kik'a), en Kazaĥi'o. Tiel li inter'parol'is kun si'a'j centr'azi'a'j sed ankaŭ ĉin'a kaj irana koleg'o'j. En oktobr'o, en la barata ĉef'urb'o, la unu'a strategi'a pint'kun'ven'o okaz'is kun Kirgizi'o.
Fin'e, en Nov-Dehlio okaz'is la tri'a “dialog'o pri la region'a sekur'ec'o” dediĉ'it'a al Afgani'o, la 10an de novembr'o 2021 kun la konsil'ist'o'j pri naci'a sekur'ec'o (aŭ ili'a'j ekvivalent'o'j) de Rusio, de Irano kaj de la kvin respublik'o'j de Centr'a Azi'o. Pakistano rifuz'is la invit'o'n pro tre oficial'a'j kontraŭ'barat'a'j kial'o'j kaj Ĉini'o pretekst'is problem'o'j'n pri la kalendar'o. Sed Ĉini'o ja ĉe'est'is la morgaŭ'o'n en Islamabad'o, por renkont'iĝ'o laŭ format'o “Trojko plus” (Rusio, Uson'o, Ĉini'o kaj Pakistano – Barato eksklud'it'a), sam'e dediĉ'it'a al Afgani'o. Feliĉ'a koincid'o, la mula'o Amir Khan Muttaqi, afgan'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, est'is invit'it'a dum tri tag'o'j en la pakistana ĉef'urb'o, kio promes'is ĉiu'j'n du'flank'a'j'n renkont'iĝ'o'j'n.
Konklud'e, Afgani'o montr'iĝ'as kiel grand'ig'ant'a spegul'o de la kontraŭ'aĵ'o'j en la tut'mond'a ord'o. Ĉiu predik'as (pli mal'pli sincer'e) por “sen'eksklud'a” reg'ist'ar'o garanti'ant'a intern'a'n stabil'ec'o'n, sed aktual'e mal'akcept'it'a de la islam'a emir'land'o. Ĉiu mal'trankvil'iĝ'as ankaŭ pro la risk'o'j de re'ven'o de teror'ism'o. La post-uson'a Afgani'o ne signif'as, ke la mond'o iĝ'is post-uson'a. Sed la lud'o de la naci'a'j interes'o'j, de la region'a'j streĉ'o'j kaj de la ambici'o'j de la grand'a'j potenc'o'j, ĉef'e Uson'o, Ĉini'o kaj Rusio, konfirm'as, ke mult'a'flank'ism'o las'as la lok'o'n al la rival'a mult'polus'ec'o tiel front'e al la islam'a emir'land'o Afgani'o kiel en Hindopacifiko.
Je'a'n-Luc Racin'e [18]
Traduk'it'a de: [1] “Qureshi strongly reacts to Afghan NSA Mohib’s remarks”, Tol'o News, Kabul'o, 6an de juni'o 2021.
[2] Leg'u Georges Lefeuvre, “Uson'a dis'fuĝ'o en Afgani'o”, Le Mond'e diplomatique, april'o 2020.
[3] “Want to continue our political, trad'e ties with India : Taliban leader Stanekzai”, The Hindustan Times, Nov-Dehlio, 29an de aŭgust'o 2021.
[4] “Haqqani network sci'o'n An'as Haqqani says taliban won’t “interfer'e” in Kashmir, clarifies Pak'ist'a'n connection”, New 18, Nov-Dehlio, 1an de septembr'o 2021.
[5] “Afghanistan : Taliban says it will « raise its voice for Kashmir muslims »”, BBC, 3an de septembr'o 2021.
[6] Leg'u Vaiju Naravane, “Au Cachemire, l’hindouisme sabr'e au clair”, Le Mond'e diplomatique, oktobr'o 2019.
[7] Vid'u “Govt reaches understanding with TTP for temporary truce”, Dawn, Karaĉi'o, 5an de novembr'o 2021.
[8] Vid'u Daniel S. Markey, No Exit from Pak'ist'a'n. America’s Tortured Relationship with Islamabad, eld. Cambridge University Press, 2013 ; Zahid Hussain, No Win War. The Paradox of Us-Pak'ist'a'n Relations in Afghanistan’s Shadow, eld. Oxford University Press, 2021.
[9] “Joint statement of the participants in the Moscow format consultations on Afghanistan”, rus'a ministr'ej'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, Moskvo, 20an de oktobr'o 2021.
[10] “Joint ministerial statement of meeting of foreign ministers of Afghanistan neighboring countries + Rus'si'a”, irana ministr'ej'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, Teherano, 27an de oktobr'o 2021.
[11] Vid'u “Afghanistan’s taliban, now on China’s border, seek to reassure Beijing”, The Wall Street Journal, Nov-Jork'o, 8an de juli'o 2021.
[12] Rajeswari Pillai Rajagopalan, “Why Rus'si'a is no long'er a strategic ally for India in new bipolar world led by Us and China”, The Print, Nov-Dehlio, 9an de april'o 2021.
[13] “Joint statement on the results of the meeting of Rus'si'a, China, Pak'ist'a'n and Ir'a'n on the margins of the SCO and CSTO summits in Dushanbe”, ĉin'a ministr'ej'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, Pekino, 17an de septembr'o 2021.
[14] “The other Quad : On virtual meet of foreign ministers of India, Us, Israel and UAE”, The Hind'u, Ĉenajo, 20an de oktobr'o 2021.
[15] Nikki Haley kaj Mike Waltz, “It is tim'e to formal'iz'e an alliance with India”, Foreign Policy, Vaŝington'o, DC, 25an de oktobr'o 2021.
[16] Qian Feng, “Alliance with Us will crush India’s great power fantasies”, Glob'al Times, Pekino, 1an de novembr'o 2021.
[17] “Us-India joint leaders’ statement : A partnership for glob'al good”, Blank'a Dom'o, Vaŝington'o, DC, 24an de septembr'o 2021, www.whitehouse.gov.
[18] Je'a'n-Luc Racin'e : Emerit'a direktor'o pri esplor'o ĉe la franc'a naci'a centr'o pri scienc'a esplor'o (CNRS) kaj spert'a esplor'ist'o ĉe Asia Centr'e.
Dek procent'o'j de la loĝ'ant'ar'o eksklud'it'a'j de la elekt'ant'ar'o
Mal'grand'a land'o sur la bord'o'j de la Balt'a Mar'o kun apenaŭ du milion'o'j da loĝ'ant'o'j, Latvi'o sci'as est'i diskret'a. Mal'kiel Pollando, kiu spit'as Bruselon, Rig'o est'as aplaŭd'at'a pro si'a sukces'a demokrat'a trans'ir'o. Ĉu prav'e ĉu mal'prav'e, tamen, Moskvo zorg'as pri la sort'o de la grand'a rus'lingv'a mal'pli'mult'o. Voj'ag'o tra demokrati'o kies mult'a'j'n mis'far'o'j'n eŭrop'an'o'j em'as pardon'i.
de
Hélène RICHARD
El'ir'int'e el la centr'o de Rig'o, aŭtobus'o n-ro 3 sekv'as la river'o'n Daugava en la direkt'o al la Balt'a Mar'o. Tra la glac'o, la mal'mult'a'j pasaĝer'o'j rigard'as la sen'mov'a'n siluet'o'n de la argan'o'j de la haven'o. Plu'e'n, piramid'o el hak'it'a'j arb'o'j atend'as karg'o'ŝip'o'n. En ĉi tiu monat'o de Juli'o 2021, la haven'o de la latv'a ĉef'urb'o est'as ne'aktiv'a. De kelk'a'j jar'o'j, Moskvo est'as uz'int'a si'a'n propr'a'n infra'struktur'o'n por eksport'i si'a'j'n krud'material'o'j'n. En 2021, eĉ ne unu tun'o da rus'a karb'o transit'is tra Rig'o ; kontrast'e, tri jar'o'j'n pli fru'e ĝi'a haven'o ankoraŭ trans'ŝarĝ'is 14 milion'o'j'n da tun'o'j [1]. Al'don'e al ĉi tiu perd'o de en'spez'o'j, est'as mal'kresk'o de trafik'o el Belorusio. Post kiam ĉef'urb'o'j de la Balt'a Mar'o sub'ten'is la belorus'a'n opozici'o'n, ankaŭ Minsk'o de'turn'is al rus'a'j haven'o'j kelk'a'j'n el si'a'j produkt'o'j kiu'j kutim'e transit'is tra la latv'a kaj litova mar'bord'o'j.
Pajl'a'j ĉapel'o'j, salik'a'j korb'o'j, ban'tuk'o'j ĉirkaŭ la kol'o'j... Ĉe la fin'o de la kurs'o, oni pov'as konjekt'i la pli somer'ec'a'j'n okup'o'j'n de la vetur'ant'o'j en ali'a aŭtobus'o kiu est'as ek'ir'ont'a. Post kelk'a'j plu'a'j halt'o'j, ili dis'vast'iĝ'as tra pin'arb'ar'o en la direkt'o al plaĝ'o el blank'a sabl'o kun manĝ'et'ej'o kaj lu'ebl'a'j fald'seĝ'o'j. Babil'ant'e latv'a'lingv'e, patr'in'o kaj ŝi'a'j du fil'in'o'j dis'vast'ig'as si'a'n ban'tuk'o'n ĉe la rand'o de la akv'o. Pli mal'proksim'e, tri'dek-iom-jar'a par'o kverel'as rus'lingv'e. En'konduk'i si'n kiel franc'a'n ĵurnal'ist'o'n kiu interes'iĝ'as pri la lingv'a demand'o en Latvi'o ne montr'iĝ'as est'i bon'a metod'o por inter'kon'at'iĝ'i. "Ĉi tie, ĉiu parol'as la lingv'o'n kiu'n oni dezir'as," brusk'e dir'as la jun'a vir'in'o si'n'gard'em'e. "Ne est'as problem'o. La rus'a est'as mi'a de'nask'a lingv'o, sed mi parol'as la latv'a'n tre bon'e. Mi lern'is ĝi'n en la lern'ej'o kaj precip'e sur la strat'o." Kuŝ'ant'e sur la stomak'o, ŝi'a kun'ul'o lev'as si'a'n kap'o'n kaj dir'as perfekt'e rus'lingv'e : "Ankaŭ mi, est'as la latv'a kiu'n ni parol'as ĉe ni", kaj en'profund'ig'as la vizaĝ'o'n de'nov'e inter la brak'o'j.
En la strat'o'j de Rig'o, ŝajn'as ke konversaci'o'j en la rus'a kaj la latv'a harmoni'e miks'iĝ'as. Ne'mal'oft'e oni aŭd'as taksi'ist'o'n ek'kri'i al koleg'o en la latv'a, antaŭ ol mal'ferm'i la pord'o'n por klient'o parol'ant'e la rus'a'n. Sed, ek'de la sen'de'pend'iĝ'o de ĉi tiu eks'a sovet'a respublik'o en 1991, ĝi'a'j politik'a'j gvid'ant'o'j neniam ĉes'as zorg'i pri la "rus'a problem'o", kun, kiel la cel'objekt'o, la grand'a mal'pli'mult'o kiu kutim'e parol'as la lingv'o'n de Puŝkin (36% de la loĝ'ant'ar'o). La mal'trankvil'o kaŭz'at'a de ĉi tiu ĉe'est'o, kiu'n Rusio pov'us est'i pret'a ekspluat'i, instig'is al la reg'ist'ar'o permes'i al si kelk'a'j'n tro'a'j'n liber'o'j'n rilat'e al la princip'o'j de la demokrati'o. Ĉi tiu'j aranĝ'o'j est'as mal'oft'e diskut'at'a'j, ĉar Latvi'o ŝajn'as al eŭrop'a'j observ'ant'o'j est'i trankvil'a haven'o ne'tuŝ'it'a de la "popol'ism'o" kaj eŭr'o'skeptik'ism'o kiu'j sen'brid'as ali'lok'e en Orient'a Eŭrop'o, antaŭ ĉio en Pollando.
La unu'a anomali'o est'as la eksklud'o de la ĉef'a politik'a fort'o el ĉiu'j reg'ist'ar'a'j koalici'o'j ek'de 1991. Kun preskaŭ 20 procent'o'j de la voĉ'don'ar'o, la parti'o Saskana ankoraŭ est'is la plej sukces'a en la parlament'a'j elekt'ad'o'j de 2018, sed ĝi ne est'is invit'it'a part'o'pren'i la inter'trakt'ad'o'j'n por form'i reg'ist'ar'o'n. Ĝi'a marĝen'ig'o pli'iĝ'is en 2019, kiam ĝi'a kun'fond'int'o, Nils Ušakovs, est'is demisi'ig'it'a de si'a ofic'o de urb'estr'o de Rig'o pro suspekt'at'a korupt'o (akuz'o kiu'n li kontest'as antaŭ la tribunal'o). Pro tio, ke 75% de ĝi'a'j voĉ'don'ant'o'j est'as rus'lingv'an'o'j, Saskana est'as suspekt'at'a est'i marionet'o de la Kreml'o. Sed la parti'o sub'ten'as membr'iĝ'o'n en la Eŭrop'a Uni'o kaj eĉ en la Nord-Atlantik'a Traktat-Organiz'o (NATO), la okcident'a milit'a alianc'o mal'am'at'a de Moskvo, ĉar membr'iĝ'o en ambaŭ grup'o'j "form'as tut'o'n," kiel la prezid'ant'o de Saskana, Janis Urbanovics, dir'is al mi kiam mi vizit'is la ofic'ej'o'n de la parlament'a grup'o en Rig'o. Saskana nur rekomend'as mild'ig'i la streĉ'a'n situaci'o'n kun Rusio, la kvar'a plej grand'a komerc'a partner'o de Latvi'o. La grup'o eĉ romp'is oficial'a'j'n rilat'o'j'n kun Unu'ec'a Rusio, la parti'o de prezid'ant'o Putin. "Est'is ne'ebl'e daŭr'ig'i ĉi tiu'n partner'ec'o'n en la kun'tekst'o de mal'mol'a al'front'iĝ'o inter Rusio kaj la Okcident'o," Urbanovics agnosk'is, dum li atent'ig'is pri ĝi'a util'ec'o por al'log'i rus'a'j'n invest'ant'o'j'n al la latv'a ĉef'urb'o en la pas'int'ec'o. La mal'fid'o al Rusio est'as, ali'flank'e, la cement'o de la heterogen'a koalici'o kiu estr'as la land'o'n, kiu inkluziv'as kvin parti'o'j'n (de la naci'ist'o'j de la Naci'a Alianc'o ĝis la liberal'ul'o'j de Evolu'ad'o/Por !) "Ĉiu'j prov'o'j super'i la etn'a'n dis'iĝ'o'n mal'sukces'is," dir'as Olga Procevska, sen'de'pend'a esplor'ist'o kiu help'is lanĉ'i mal'grand'a'n progres'ism'a'n parti'o'n pas'int'ec'e.
Al'don'e al streĉ'at'ec'o pri la rus'a demand'o, la latv'a politik'a sistem'o est'as dis'ŝir'at'a de la demand'o'j pri la memor'o. Plej brul'a est'as la demand'o pri la Du'a Mond'milit'o. Kvankam la nov'a land'o si'n prezent'as kiel viktim'o'n de "du total'ism'o'j" - nazi'a kaj sovetia - (kiel Pollando kaj la ali'a'j balt'a'j land'o'j), ĝi serĉ'is metod'o'j'n por for'ig'i antaŭ ĉio'n sovetiajn referenc'o'j'n post sen'de'pend'iĝ'o. Post kiam ĉi tio est'is gajn'it'a en 1991, Rig'o establ'is la 8-an de Maj'o kiel la tag'o'n por solen'i la fin'iĝ'o'n de la Du'a Mond'milit'o, tiel al'ig'ant'e si'n al la okcident'eŭrop'a kalendar'o. La fest'aĵ'o'j je la 9-a de Maj'o, (tiu dat'o est'is elekt'it'a en Sovet'uni'o kiel la dat'o de la kapitulac'o de la Tri'a Regn'o pro la temp'o'diferenc'o), ankoraŭ al'log'is kelk'mil'o'j'n da hom'o'j ĉiu'jar'e (ĝis la pandemi'o de Kovim-19), kun la diskret'a sub'ten'o de Saskana. De'nov'e ĉi-jar'e, la parti'o distribu'is korb'o'j'n da manĝ'aĵ'o'j al la rest'ant'a'j veteran'o'j de la Ruĝ'a Arme'o, kiu'n la aŭtoritat'ul'o'j rigard'as kiel fort'o'n de okupaci'o en 1940-1941 kaj de'nov'e de 1944 ĝis 1991. La plej radikal'a'j naci'ist'o'j al'vok'as por la mal'konstru'o de la Monument'o al la Liber'ig'int'o'j (de la Ruĝ'a Arme'o), konstru'it'a en 1985 kaj protekt'at'a de inter'konsent'o sub'skrib'it'a en 1994 inter Rig'o kaj Moskvo. Iu'j eĉ part'o'pren'as, ĉiu'n 16-an de mart'o, la amas'kun'ven'o'n organiz'it'a'n memor'e al la Latv'a Legi'o, arme'a taĉment'o al'iĝ'int'a al la Waffen-SS kiu batal'is kontraŭ Sovet'uni'o inter 1943 kaj 1944 por re'star'ig'i la suveren'ec'o'n de la land'o. Plej'part'e konsist'ant'a el konskript'o'j, ĝi hav'is en si'a'j vic'o'j oficir'o'j'n kiu'j precip'e aktiv'is pri la eksterm'ad'o de jud'o'j je la temp'o de "la Shoaho de kugl'o'j". Ĉi tiu kun'ven'o regul'e provok'as indign'a'j'n re'ag'o'j'n ekster'land'e. En 2012, la Konsili'o de Eŭrop'o esprim'is si'a'n "zorg'o'n pri ajn'a prov'o prav'ig'i batal'ad'o'n en taĉment'o de la Waffen-SS kaj kun'labor'o'n kun la nazi'o'j." Ĉi tiu memor'solen'o perd'is si'a'n oficial'a'n status'o'n nur en 2000.
Tra ĉi tiu inund'o da konflikt'ant'a'j memor'o'j, latv'o'j, precip'e la pli jun'a'j, trov'as si'a'n propr'a'n voj'o'n, foj'e laŭ surpriz'a'j manier'o'j. Ĉi tio est'as la kaz'o de la arkitekt'o'j de la firma'o NRJA kiu'j instal'is si'a'j'n ofic'ej'o'j'n en la sub'etaĝ'o de konstru'aĵ'o en la mal'nov'a kvartal'o de Rig'o. Akompan'at'a de du koleg'in'o'j, ĝi'a direktor'o, s-ro Uldis Lukševics, lanĉ'as sur si'a komput'il'o la vide'o'n kiu'n la kolektiv'o far'is por sav'i de detru'o la eks'a'n sid'ej'o'n de la centr'a komitat'o de la komun'ist'a parti'o, kiu est'is trans'form'it'a en ofic'ej'a'n konstru'aĵ'o'n en la 1990-aj jar'o'j. Futur'ec'a'j form'o'j, abund'o da spac'o, vast'a aŭditori'o : la film'o laŭd'as la original'ec'o'n de ĉi tiu juvel'o de post'milit'a modern'ism'o, konstru'it'a en 1974. En 2020, la ministr'o pri kultur'o, membr'o de la Naci'a Alianc'o, decid'is el'detru'i la konstru'aĵ'o'n por anstataŭ'ig'i ĝi'n per koncert'ej'o, kaj tiel liber'ig'i la urb'o'n de "fantom'o de komun'ism'o, kiu montr'as la tut'a'n arbitr'ec'o'n de tiu epok'o [2]". NRJA kontraŭ'is ĉi tio'n. Per pet'skrib'o, la okaz'ig'o de simbol'a en'tomb'ig'o kaj konsci'ig'a film'o, la mobiliz'o est'is sukces'a ; la ministeri'o nul'ig'is si'a'n plan'o'n. Sed ĉu ĉi tiu'j persist'em'a'j defend'ant'o'j de la arkitektur'a hered'aĵ'o de la komun'ism'a period'o kontest'as la ide'o'n de la sovet'a okupaci'o ? S-in'o Elina Libiete, jun'a arkitekt'o de NRJA, surpriz'iĝ'as. "Mi ne kompren'as la demand'o'n," ŝi respond'as. "Evident'e est'is okupaci'o. Kio'n do ? Ĉu ni detru'u ĉio'n kre'it'a'n dum la period'o'j de okup'ad'o de ni'a land'o ?" "Mal'mult'o rest'us star'ant'a", al'don'as ŝi'a'n koleg'o'n, s-in'o Ieva Punt'o, rid'et'ant'e.
La oficial'a kvalifik'o de la komun'ism'a period'o kiel "okupaci'o" pas'is en la komun'a'n lingv'o'n. Sed, laŭ la histori'ist'o Juliette Denis, "la integr'ig'o [de Latvi'o] en la sovet'a'n mond'o'n (...) ne establ'is du'obl'a'n potenc'o'n (arm'it'a'n kaj civil'a'n) kiel tiu, kiu tip'ig'is la nazi'a'j'n okupaci'o'j'n en Eŭrop'o, ekzempl'e. La obsed'o [de la latv'a'j aŭtoritat'ul'o'j] pri la termin'o "okupaci'o" ŝajn'as des pli ne'kongru'a ĉar aneks'ad'o, kaj la rezult'int'a soveti'ig'o, est'as procez'o'j kiu'j est'as tiom - se ne pli - radikal'a'j, pli profund'a'j kaj pli daŭr'ant'a'j ol okupaci'o. Sen'dub'e la termin'o far'iĝ'is popular'a pli pro politik'a'j ol pro scienc'a'j motiv'o'j [3] ; ĉi-kaz'e, por kompar'i Sovet'uni'o'n al la nazi'a sistem'o kaj forĝ'i la ident'ec'o'n de land'o kiu est'is la viktim'o de du total'ism'o'j, egal'e krim'a'j.
Ĉi tiu koncept'o establ'is la baz'o'n por ne'simetri'a demokrati'o. Per tio, ĉiu'j loĝ'ant'o'j kiu'j al'ven'is post la unu'a aneks'ad'o en 1940 (plej'part'e rus'o'j, sed ankaŭ tiu'j el ali'a'j sovetiaj respublik'o'j), far'iĝ'is fremd'ul'o'j en la nov'a land'o. Estoni'o sekv'is la sam'a'n voj'o'n, sed ne Belorusio kaj Ukrainio, kiu'j don'is civit'an'ec'o'n al la tut'a loĝ'ant'ar'o post 1991. En Latvi'o, 700 000 hom'o'j, aŭ unu tri'on'o de la loĝ'ant'ar'o, est'is sen'ig'it'a'j je difin'it'a status'o en la moment'o de sen'de'pend'iĝ'o. En 1995, leĝ'o kre'is por ili la koncept'o'n de "ne'civit'an'o'j" (don'at'a al loĝ'ant'o'j kiu'j ek'loĝ'iĝ'is en la land'o antaŭ 1992, jam loĝ'is tie dum pli ol 10 jar'o'j aŭ nask'iĝ'is tie). Tri jar'o'j'n post'e, ali'a leĝ'o facil'ig'is ili'a'n al'ir'o'n al civit'an'ec'o, sed naturaliz'o'j mal'pli'iĝ'is post kiam Latvi'o al'iĝ'is al la Eŭrop'a Uni'o en 2004. Hodiaŭ, ankoraŭ est'as 190 500 "ne'civit'an'o'j" (el kiu'j 65 procent'o'j si'n nom'as rus'o'j). Sekv'e, 10% de la loĝ'ant'ar'o est'as sen'ig'it'a'j je la rajt'o voĉ'don'i (eĉ en municip'a'j elekt'ad'o'j) kaj mal'permes'at'a'j praktik'i iu'j'n profesi'o'j'n (ŝtat'ofic'ist'o, advokat'o, notari'o, apotek'ist'o...)
Moskvo regul'e kondamn'as la situaci'o'n de la latvi'a'j sen'ŝtat'ul'o'j, inter'ali'e ĉe la Konsili'o de Eŭrop'o, kies Asemble'o est'as aprob'int'a kelk'a'j'n rezoluci'o'j'n kiu'j instig'as al Latvi'o antaŭ'e'n'ig'i la integr'iĝ'o'n de rus'lingv'an'o'j en la ŝtat'ofic'ist'ar'o'n kaj la instru'ad'o'n de mal'pli'mult'a'j lingv'o'j. La last'a re'form'o de la sistem'o de eduk'ad'o en 2018 far'is la mal'o'n. Ĝi trud'as instru'ad'o'n tut'e en la latv'a en ĉiu'j mez'lern'ej'o'j ek'de 2022, kio likvid'os la rest'aĵ'o'j'n de plur'lingv'a instru'ad'o en lern'ej'o'j (en la rus'a, la latv'a kaj kelk'a'j ali'a'j mal'pli'mult'a'j lingv'o'j, kiel la pol'a [4]) hered'it'a de la sovetia period'o. Rig'o kred'as ke Rusio instrument'ig'as la lingv'a'n kaj etn'a'n demand'o'n por daŭr'ig'i mal'konkord'o'n en la latv'a soci'o. Ĝi tamen ne serioz'e antaŭ'vid'as perspektiv'o'n kompar'ebl'a'n al tiu de Donbaso - region'o de Ukrainio kie separ'at'ist'a ribel'o sub'ten'at'a de la rus'a arme'o ek'flam'is en 2014. Trankvil'ig'it'a de la fort'ig'o de NATO en 2016 (inter'ali'e per la deploj'o sur rotaci'a baz'o de trans'naci'a fort'o kiu ekvivalent'as batalion'o'n en ĉiu el la tri balt'a'j land'o'j kaj Pollando), Latvi'o est'as, ali'flank'e, en konstant'a stat'o de si'n'gard'em'o kiam tem'as pri la influ'o de Rusio sur la publik'a opini'o en ĝi'a land'o.
La traŭmat'o dat'iĝ'as de 2012. Tiu'n jar'o'n, referendum'o okaz'is por la agnosk'o de la rus'a kiel du'a oficial'a lingv'o, post civit'an'a iniciat'o kiu kolekt'is dek mil sub'skrib'o'j'n (kiel antaŭ'vid'it'e en la Konstituci'o). Kvankam pri'raport'it'a de la rus'a'j televid'kanal'o'j, vast'e spekt'at'a'j en la land'o, la voĉ'don'ad'o fin'iĝ'is kun masiv'a "ne" (75% kontraŭ'is). Sed la nur'a fakt'o, ke tia konsult'o okaz'is, est'is sufiĉ'a por panik'i la latv'a'n ŝtat'o'n. "Ĉi tiu okaz'int'aĵ'o montr'is la kapabl'o'n de Rusio trans'form'i marĝen'a'n afer'o'n en debat'o'n pri la soci'o", dir'is Janis Sarts, direktor'o de la Centr'o de Super'a Kapabl'ec'o por Strategi'a Komunik'ad'o (Stratcom COE), pens'fabrik'o al'iĝ'int'a al NATO, kaj kun'financ'at'a de Rig'o, kun special'a interes'o pri demand'o'j de fals'a propagand'o.
Latvi'o ne si'n de'ten'as plu de cenzur'o por kontraŭ'batal'i la influ'o'n de Moskvo. En Februar'o 2021, la rus'a kanal'o Rossiya RTR est'is suspend'it'a dum unu jar'o. La decid'o est'as al'don'a al ĉirkaŭ 30 mal'permes'o'j de el'send'o'j de'post 2019. La pli'mult'o est'as baz'it'a'j sur larĝ'a interpret'o de individu'a'j embarg'o'j aprob'it'a'j de la Eŭrop'a Uni'o post la aneks'ad'o de Krimeo. En Februar'o 2019, ekzempl'e, naŭ kanal'o'j de la Naci'a Grup'o de Amas'komunik'il'o'j est'is suspend'it'a'j pro tio, ke ĝi'a efektiv'a administr'ant'o, Yuri Kovalchuk, oligarĥ'o proksim'a al Vladimir Putin, est'as sub embarg'o. Kelk'a'j ĵurnal'ist'o'j de Sputnik Latvi'a kaj Baltnews est'is ĉagren'it'a'j ĉar ili labor'is por amas'komunik'il'o'j reg'at'a'j de la ŝtat'a agent'ej'o Rossia Segodnia, estr'at'a de Dmitrij Kisseliev (mem sub embarg'o). Pervy Baltiïski Kanal (PBK), la balt'a versi'o de la ĉef'a rus'a kanal'o, evit'is la ferm'ig'o'n, sed ĝi'a'j bank'o'kont'o'j est'is blok'it'a'j dum la enket'o. Ekonomi'a'j prem'o'j ig'is la administr'ant'o'j'n ĉes'ig'i la produkt'ad'o'n de lok'a'j nov'aĵ'el'send'o'j en Mart'o 2020. "Kiel ajn agres'em'a est'u la rus'a politik'a propagand'o en Eŭrop'o, embarg'o far'e de la EU est'as nek prav'ig'ebl'a nek konven'a il'o por kontraŭ'batal'i ĝi'n," dir'is Reporter'o'j Sen Lim'o'j, kiu ja ne pov'as est'i akuz'at'a pri mem'kontent'o rilat'e al la Kreml'o. "Prefer'e ol ferm'i amas'komunik'il'o'j'n pro ne'klar'a'j motiv'o'j kaj sur mal'solid'a jur'a baz'o, ŝtat'o'j pov'as postul'i garanti'o'j'n pri redakci'a sen'de'pend'ec'o por ĉiu'j amas'komunik'il'o'j. (...) Sub'met'i ĉiu'j'n amas'komunik'il'o'j'n al la sam'a'j dev'o'j (sen konsider'o de geografi'a de'ven'o) ebl'ig'us evit'i re'venĝ'a'j'n aranĝ'o'j'n de land'o'j kiu'j konduk'as inform'milit'o'j'n [5]." Sam'temp'e, la aŭtoritat'ul'o'j klopod'as por marĝen'ig'i rus'lingv'a'n en'hav'o'n en publik'a'j televid'kanal'o'j. Tiel, la rus'lingv'a'j nov'aĵ'el'send'o'j de la publik'a kanal'o LTV7 est'as restrikt'it'a'j al plur'medi'a platform'o en Inter'ret'o. Ĉi tiu est'as surpriz'a decid'o, ĉar ĝi ig'as rus'lingv'an'o'j'n en Latvi'o pli si'n turn'i al rus'a'j kanal'o'j ankoraŭ hav'ebl'a'j per la serv'ar'o'j de kelk'a'j proviz'ant'o'j de ret'serv'o'j.
De la blank'a'j plaĝ'o'j de Rig'o, oni dev'as vetur'i tri cent kilo'metr'o'j'n laŭ'long'e de la River'o Daugava por ating'i Kraslava. En ĉi tiu urb'o de preskaŭ 7 600 loĝ'ant'o'j en la sud'o de la region'o Latgale, du kilo'metr'o'j'n for de la belorusia land'lim'o, konversaci'o'j plej'oft'e est'as rus'lingv'a'j. Ĉe la pied'o de la sol'a pont'o de la urb'o, la dom'o de s-ro Valery Kryjanovski trans'form'iĝ'as somer'e en mal'grand'a'n famili'a'n hotel'o'n. Mal'antaŭ si'a serv'o'tabl'o, sub la portret'o de pap'o Francisko kiu ben'as la vizit'ant'o'j'n, s-ro Kryjanovski fier'e el'vok'as si'a'j'n pol'a'j'n pra'ul'o'j'n. Li'a'j de'ven'o'j eĥ'as la epok'o'n kiam Latgale nom'iĝ'is Pol'a Livoni'o, kiu dum long'a temp'o aparten'is al la Respublik'o de Du Land'o'j (unu'iĝ'o de la Grand'a Duk'land'o de Litovio kaj la Reĝ'land'o de Pollando) antaŭ ol ĝi est'is konker'it'a en 1772 de la rus'o'j, kiu'j import'is si'a'n lingv'o'n en ĉi tiu'n katolik'a'n region'o'n.
Katolik'o (kiel 18% de la loĝ'ant'ar'o), profund'e en'radik'iĝ'int'a en la histori'o de si'a land'o, s-ro Kryjanovski reprezent'as tio'n, kio'n la latv'a ŝtat'o plej tim'as : ĉi tiu rus'lingv'an'o spekt'as sol'e rus'a'j'n televid'kanal'o'j'n ĉar ili est'as "pli objektiv'a'j ol latv'a'j kanal'o'j" ; li mal'facil'e parol'as la oficial'a'n lingv'o'n de la land'o kaj "ne ŝat'as la latv'o'j'n kiu'j monopol'ig'as la ŝtat'o'n." Rusio est'as tro long'e de'ten'it'a sed "baldaŭ re'ven'os al Berlino" li asert'as, sen ajn'a mal'trankvil'o pri tia perspektiv'o. En la 1990-aj jar'o'j, ĉi tiu eks'a kadr'ul'o de la Komsomol'o ir'is al Moskvo "por far'i negoc'o'j'n" en la epok'o de sen'brid'a kapital'ism'o. "Est'is danĝer'a temp'o : dek du el mi'a'j amik'o'j perd'is si'a'j'n viv'o'j'n. Mi est'is bon'ŝanc'a." Kvankam li ŝajn'e profit'is de la ĥaos'o de la jar'o'j de trans'ir'o al la ekonomi'o de la merkat'o, s-ro Kryjanovski admir'as la rus'a'n prezid'ant'o'n, "grand'a ĉampion'o de ĵud'o" (apud la portret'o de la pap'o s-ro K afiŝ'is titol'o'n kiu'n li mem gajn'is ĉe inter'naci'a konkurs'o de lukt'ad'o) kaj vir'o kiu "sci'pov'is ord'ig'i si'a'n land'o'n."
Ĉu tio est'as pruv'o de la ekzist'o de kvin'a kolon'o kiu prav'ig'as la prevent'a'j'n aranĝ'o'j'n de la reg'ist'ar'o ? Sed mi renkont'is nur unu person'o'n kiel s-ro Kryjanovski en Kraslava. Ali'a'j rus'lingv'an'o'j si'n de'star'ig'as de la rus'a reg'ist'ar'o ... sen indulg'i si'a'n propr'a'n reg'ist'ar'o'n. Famili'a kurac'ist'o, s-in'o Marin'a Procevska regul'e leg'as la ret'gazet'o'n Meduz'a fond'it'a'n de disident'a'j rus'a'j ĵurnal'ist'o'j kiu'j rifuĝ'as en Latvi'o, kaj egal'e sever'e juĝ'as la dogm'ism'o'n de la latv'a'j aŭtoritat'ul'o'j. Dum la loĝ'ant'ar'o tra'viv'is nov'a'n trud'izol'iĝ'o'n fin'e de Oktobr'o pro re'ven'o de la epidemi'o, la reg'ist'ar'o ne vol'is parol'i rekt'e en la rus'a al la loĝ'ant'ar'o, inter'ali'e al la mal'jun'ul'o'j, el kiu'j mult'a'j ne bon'e kompren'as la latv'a'n. "La Ministeri'o atend'is ĝis la komenc'o de Juli'o por send'i al mi la dokument'ar'o'n pri Kovim-19 kaj vakcin'ad'o en la rus'a", d-ro Procevska dir'as kun bedaŭr'o. Ĉu la rus'a est'u agnosk'it'a kiel ŝtat'a lingv'o ? Ŝi hezit'as. "Mi ne part'o'pren'is la referendum'o'n en 2012. Ŝajn'is al mi, ke la demand'o est'is mis'vort'ig'it'a. Tio, kio'n mi dezir'as, est'as ke la latv'a rest'u la sol'a ŝtat'a lingv'o, sed ke est'u fleks'ebl'ec'o ĉe la municip'a nivel'o."
24-jar'aĝ'a, ankaŭ s-ro Aïvars Backurs indign'as pro la "diskriminaci'a politik'o pri rus'lingv'an'o'j", dum li deklar'as si'n "patriot'o". Aktiv'a en naci'a jun'ul'ar'a organiz'aĵ'o, kandidat'o en la last'a'j municip'a'j elekt'ad'o'j, la jun'a vir'o mal'trankvil'as pri la est'ont'ec'o de si'a land'o. Li konduk'as ni'n al benzin'ej'o, for de la urb'o, la sol'a lok'o kie oni pov'as trink'i kaf'o'n post la 7-a ptm. Kelk'a'j aŭt'o'j est'as park'it'a'j sub la flag'o de benzin'a mark'o. Star'ant'e aŭ sid'ant'e ĉe piknik'a tabl'o, ĉirkaŭ dek kvin ge'jun'ul'o'j trink'et'as Koka-Kola'o'n aŭ fum'as cigared'o'n. Sid'ant'e sur la kaput'o de aŭt'o, Backurs tra'rul'um'as la histori'o'n de si'a Instagram-kont'o sur si'a saĝ'telefon'o, serĉ'ant'e afiŝ'o'n. "Rigard'u ! En 2009, la aĝ'grup'o 18-24 hav'is 238 000 hom'o'j'n, kompar'e kun 122 000 en 2019. Ĉi tio est'as hemoragi'o : ni'a land'o ne hav'as petrol'o'n, ĝi'a'j sol'a'j riĉ'aĵ'o'j est'as lign'o kaj ĝi'a jun'ul'ar'o, kaj ili for'ir'as !" La cifer'o'j est'as ĝust'a'j. De'post 1991, la land'o est'as perd'int'a preskaŭ tri'on'o'n de ĝi'a loĝ'ant'ar'o. Kvankam mort'o'kvant'o'j (pli'iĝ'int'a'j) kaj nask'o'kvant'o'j (mal'pli'iĝ'int'a'j) kontribu'as al la demografi'a kriz'o, el'migr'ad'o okcident'e'n konsist'ig'as tri'on'o'n de ĉi tiu regres'o, laŭ soci'olog'o Mihails Hazans, "sen en'kalkul'i laŭ'sezon'a'n el'migr'ad'o'n, kiu ne est'as inkluziv'it'a en ĉi tiu cifer'o." Tiom, ke la latvi'a ekonomi'o est'as post'iĝ'int'a kompar'e kun tiu'j de si'a'j balt'a'j najbar'o'j. En alpar'o de aĉet'pov'o, ĝi'a mal'net'a en'land'a produkt'o est'as 72% de la mez'nivel'o en la Eŭrop'o de la 27, kompar'e kun 86% por Litovio kaj Estoni'o [6].
En Kraslava, la perspektiv'o'j por la ge'jun'ul'o'j resum'e est'as du. El la 24 eks'a'j sam'klas'an'o'j de la mez'lern'ej'o de s-ro Backurs, sep varb'iĝ'is al la lim'gard'ist'a trejn'ej'o. Li'a eks'a instru'ist'o de histori'o, Andre'i Jakubovskis, taks'as ke 30 procent'o'j de la abiturient'o'j instru'it'a'j de li elekt'is ĉi tiu'n opci'o'n. La pli'ig'o de la nombr'o de gard'ist'o'j anonc'it'a en la somer'o de 2021, post kiam Belorusio ekspluat'is la flu'o'j'n de migr'ant'o'j kontraŭ la fon'o de streĉ'o kun la EU, ne risk'as el'ĉerp'i la varb'it'o'j'n. Por la ali'a'j, el'migr'ad'o est'as evident'a ebl'aĵ'o. En ĉiu el li'a'j klas'o'j el du'dek kvin student'o'j, du aŭ tri loĝ'as kun si'a'j ge'av'o'j, dum la ge'patr'o'j labor'as en Okcident'a Eŭrop'o. "Antaŭ du'dek jar'o'j, neni'u est'us sci'int'a kie est'as la urb'o'j Kork'o, Galivo, Limerik'o, Swords [ĉiu'j en Irlando]. Hodiaŭ, tiu'j nom'o'j est'as kon'at'a'j de ĉiu'j."
Ver'a'n stamped'o'n al Okcident'a Eŭrop'o [7] ek'ig'is la integr'iĝ'o en la Schengen-spac'o'n en 2007, kun'e kun sever'eg'a politik'o de el'spez'redukt'o'j post la kriz'o de 2008 (30% salajr'o'redukt'o'j en la privat'a sektor'o, mal'pli'ig'o de ŝtat'a'j el'spez'o'j kiu ekvivalent'is 15% de mal'net'a en'land'a produkt'o, 20% redukt'o de la minimum'a salajr'o). Malgraŭ ĉi tiu hemoragi'o, ne est'as eŭr'o'skeptik'a'j parti'o'j en Latvi'o, eĉ ne Saskana, kiu prov'as polur'i si'a'n reputaci'o'n kiel "normal'a" social'demokrat'a parti'o en la Eŭrop'a Parlament'o. La negativ'a'j sekv'aĵ'o'j de membr'iĝ'o en la EU rest'as tabu'o en la publik'a debat'o pro tio, ke la "esting'o de la balt'a'j land'o'j" est'as unu el la plej ŝat'at'a'j tem'o'j de la rus'a politik'a propagand'o. "Geopolitik'a streĉ'at'ec'o mult'e determin'as la publik'a'n diskurs'o'n kaj for'ŝov'as iu'j'n flank'o'j'n de la soci'a kaj material'a real'aĵ'o en la sfer'o'n de ne'dir'ebl'aĵ'o'j," dir'as Dac'e Dzenovska, antrop'olog'o kiu esplor'is la mil'o'j'n da fantom'a'j vilaĝ'o'j en si'a land'o [8]. Ek'de 2001, preskaŭ 3 000 vilaĝ'o'j est'as for'viŝ'it'a'j de sur la map'o (t.e., 32% de la total'o) [9], kio dev'ig'is la reg'ist'ar'o'n re'organiz'i la administr'a'n divid'o'n de si'a teritori'o. Malgraŭ la soci'a kost'o de la "re'ven'o" al la famili'o de eŭrop'a'j demokrati'o'j, Latvi'o ŝajn'e agnosk'is kaj akcept'is si'a'n status'o'n kiel "mal'grand'a land'o" por kiu sen'de'pend'iĝ'o part'e neces'ig'is ŝanĝ'i si'a'n kurator'o'n, brul'ig'int'e post si la pont'o'j'n kun Moskvo por al'iĝ'i al Eŭrop'o, je ajn'a kost'o.
[1] Font'o : Haven'a Instanc'o de Rig'o
[2] Bens Latkovskis, ’Neparvaramas vandal'ism'a tieksmes pekšns saasinajums’ [Kresk'as la ne'halt'ig'ebl'a impuls'o al vandal'ism'o], Neatkariga, la 26-a de Juni'o 2020.
[3] Juliette Denis, ’Histoire de la Lettonie soviétique, 1939-1949. Une soviétisation de temps de guerre’, Diploweb, Vincennes, la 4-a de Oktobr'o 2016
[4] "russe, letton et quelques autres langues minoritaires" laŭ la original'a artikol'o. "letton" (la latv'a) evident'e est'as erar'o ; la aŭtor'o ver'ŝajn'e vol'is skrib'i "lituanien" (la litova) - ML
[5] ’Pays baltes : le détournement de sanctions européennes pour inter'dir'e des chaînes russes n’est pas légitime pour promouvoir la fiabilité de l’information’, Reporters sans frontières, Parizo, la 10-a de Juli'o 2020.
[6] Font'o : Eurostat, 2020.
[7] Vid'u Philippe Rekacewicz kaj Ieva Rucevska, ’Aucun vent de panique, mais…’, Le Mond'e diplomatique, Septembr'o 2009.
[8] Dac'e Dzenovska, ’Emptiness : Capitalism without people in the Latvi'a'n countryside’, American Ethnologist, Arlington, vol. 47, no 1, Februar'o 2020.
[9] Sintija Ambote, ’Barely-inhabited villages struck from stat'e maps’, LSM, Rig'o, la 13-a de Februar'o 2015.
La ekologi'ist'o'j test'it'a'j kiel reg'ant'o'jLa venk'o'j de la Verd'ul'o'j ĉe la voĉ'don'o'j en plur'a'j eŭrop'a'j land'o'j nutr'as si'n de tromp'a bild'o. Tiu de politik'a fort'o sen'makul'a pro kompromit'iĝ'o'j propr'a'j al la ekzerc'ad'o de la reg'ad'o. Nu, la ekologi'ist'o'j divid'as de long'temp'e la ekzekutiv'a'j'n respond'ec'o'j'n. Ili reg'as en mult'e da metropol'o'j. Kun kiu bilanc'o ? En Grenobl'o (Franci'o), la pez'o de la dev'ig'o'j kaj agnosk'it'a pragmat'ism'o instig'as ili'n al redukt'i mult'a'j'n promes'o'j'n. Ili'a supr'e'n'ven'o ankaŭ star'ig'as la demand'o'n pri ili'a'j orient'iĝ'o'j koncern'e la ekster'land'a'n politik'o'n. Ĉu Germanio est'os la laboratori'o de “verd'ul'a diplomati'o”, dis'tir'it'a inter la liberal'a'j “valor'o'j” kaj la ekonomi'a real'ism'o ? La nun'temp'a politik'a ekologi'ism'o kontrast'as kun tiu de la jar'o'j 1970.
Ĵus antaŭ ol prezent'i la unu'a'n ekologi'ist'a'n kandidat'ec'o'n al la franc'a respublik'a prezid'ant'ec'o en 1974, la agronom'o René Dumont detal'is en la kolumn'o'j de Le Mond'e diplomatique la alternativ'o'n decid'end'a'n de la politik'a ekologi'ism'o. Oni pov'as, li skrib'is, prov'i vek'i la konscienc'o'j'n de la respond'ec'ul'o'j. Sed “tiel bel'eg'a flor'ad'o de « nov'a'j hom'o'j » en kapital'ist'a reĝim'o ŝajn'as al ni ne tre probabl'a. Krist'an'ism'o streb'as al tio de du mil jar'o'j, kaj ĝi mal'sukces'is : ĉar ĝi ĉiam konsil'as afabl'ec'o'n al la ego'ist'a'j riĉ'ul'o'j, anstataŭ predik'i ribel'o'n de la mal'riĉ'ul'o'j, milit'ir'o'n kontraŭ la mon'ŝrank'o'j [1].”
La batal'o en'person'iĝ'int'a de Dumont ankr'iĝ'as de la komenc'o en pac'ism'a kaj inter'naci'ism'a perspektiv'o. Tiu de ŝanĝ'o de la sistem'o, de kiu la popol'o'j de la Sud'o est'us ag'ant'o'j. Dum la mal'koloni'ad'o fin'iĝ'as, la konferenc'o de la Unu'iĝ'int'a'j naci'o'j pri medi'protekt'ad'o en juni'o 1972 en'skrib'as la “raci'a'n plan'iz'ad'o'n”, la “uz'o'n de scienc'o kaj teknik'o” kaj la lukt'o kontraŭ “la koloni'a'j form'o'j kaj ali'a'j sub'prem'o'j” en far'end'aĵ'o'j'n de nask'iĝ'ant'a politik'a ekologi'ism'o. Kun la brit'a parti'o People kaj, kelk'a'j'n jar'o'j'n post'e, kun la german'a'j Verd'ul'o'j (Di'e Grünen), Dumont part'o'pren'as en la politik'a lud'o sen rezign'i iu'n ajn konvink'o'j'n si'a'j'n. Sed li ne sukces'e ek'flug'as. Inter la tim'o de nukle'a apokalips'o, la neces'o je dis'volv'iĝ'ad'o de la Sud'o kaj la frenez'o al konsum'ad'o en la Nord'o, la planed-protekt'ad'o ne pez'as pli ol sabl'er'o en la konscienc'o'j.
Du'on-jar'cent'o pas'is : ekologi'o ĉie ĉe'est'as. Sed kiu ? “La medi'protekt'ad'o est'as, por LVMH, mult'e pli ol dev'ig'o : ĝi est'as nepr'a neces'o, motor'o de konkurenc'em'o”, eksplik'as tiu luks-grup'o estim'it'a de klient'ar'o ne mult'e inklin'a al mal'kresk'ad'o. La venen'ad'o de la Ter'o panik'ig'as i'a'n jun'ul'ar'o'n ; la ekologi'a agrikultur'o progres'as kontraŭ la tradici'a'j prepar'aĵ'o'j en la bret'ar'o'j de la super'bazar'o'j ; ĵurnal'ist'o'j kaj esplor'ist'o'j “plor'grimac'as pri la viv'ul'ar'o [2]” antaŭ la mir'stult'ig'it'a'j okul'o'j de fok'id'o el'montr'it'a sur la front'paĝ'o de la franc'a tag'gazet'o Libération (la 10an-11an de novembr'o 2021).
La ek'aper'o de la tem'o “klimat'a urĝ'ec'o” en la kor'o'n de la grav'a'j soci'a'j subjekt'o'j logik'e emfaz'int'us la karakteriz'aĵ'o'n ne'el'ten'ebl'a'n de ni'a ekonomi'a model'o - kaj la neces'o'n el'ir'i el ĝi. Sed la efekt'o ne rivel'is la kaŭz'o'n. Kiel not'as la soci'olog'o Je'a'n-Baptist'e Comby, la fort'iĝ'ad'o de la klimat'a'j koncern'o'j kun'ven'is kun si'a sen'politik'ig'ad'o. La trakt'ad'o far'e de la amas'komunik'il'o'j favor'as moral'a'n vid'punkt'o'n kiu ali'form'ig'as afer'o'n pri inter'naci'a ekonomi'a organiz'ad'o al problem'o pri al'ĝust'ig'o de la individu'a'j kondut'o'j [3].
Por sav'i la planed'o'n, ĉiu dev'us apart'ig'i si'a'j'n rub'aĵ'o'j'n laŭ tip'o, for'ĵet'i si'a'n mal'nov'a'n dizel'a'n vetur'il'o'n, re'nov'ig'i si'a'n mal'bon'e varm'izol'it'a'n loĝ'ej'o'n, kompens'i si'a'j'n el'ig'o'j'n de forc'ej'a'j gas'o'j, favor'i la mal'long'a'j'n proviz'o'ĉen'o'j'n... Ĉar tiu'j et'a'j gest'o'j mult'e'kost'as, la super'a'j kadr'o'j pli facil'e sur'met'as la kostum'o'n de eko-civit'an'o ol la modest'a'j dung'it'o'j kaj la industri-labor'ist'o'j, dum la unu'a'j konkret'e pli polu'as ol la du'a'j, per si'a'j aviad'il'a'j vojaĝ'o'j, si'a'j spac'o'hav'a'j loĝ'ej'o'j, si'a'j nov'a'j saĝ'telefon'o'j. Tiu “riĉ'ul'a ekologi'ism'o”, kiu kaŝ'as la mal'egal'a'n dis'part'ig'o'n de la polu'ad'o, super'reg'as la politik'a'j'n kaj amas'komunik'il'a'j'n diskurs'o'j'n. “Ŝanĝ'iĝ'u ni”, “Ag'u ni urĝ'e, varm'iĝ'as”, “Ĉiu'j respond'ec'as”, “Se ĉiu iom'et'e ag'as, venk'as viv'o”, martel'ad'as komunik'a'j kampanj'o'j financ'it'a'j de la franc'a ŝtat'o. Kiam ili insist'as pri la valor'o'j kaj la virt'o pli ol pri la sistem'o kaj la struktur'o'j, la ekologi'ism'a'j parti'o'j kontribu'as al tio.
Nu, preciz'e je la moment'o kiam ili rezign'is ŝanĝ'i la mond'o'n, ili instal'iĝ'as en la kor'o'n de la politik'a'j instituci'o'j en la Mal'nov'a Kontinent'o. Inter 1993 kaj 2021, la nombr'o de eŭrop'a'j land'o'j kies reg'ist'ar'o en'kalkul'as ekologi'ist'a'n ministr'o'n pas'is de unu al dek'unu. La Verd'ul'o'j part'o'pren'as en la ekzekutiv'o de pli ol 60% el la urb'o'j kun pli ol 500 000 loĝ'ant'o'j.
Tiu agnosk'o per la balot'o'j paradoks'e kaŝ'as du'obl'a'n politik'a'n mal'fort'o'n. Unu'e ĉar ĝi traduk'as la aspir'o'j'n al bon'stat'o de bon'hav'a kaj urb'a tavol'o, dum la popol'a'j klas'ul'o'j pli sufer'as pro la medi'a'j perturb'o'j. Du'e ĉar la modest'ec'o de la real'ig'aĵ'o'j de tiu'j parti'o'j kiam ili reg'as lok'ig'as ili'n for'e post la asoci'a'j kaj aktiv'ul'a'j mov'ad'o'j.
La bon'a'n rezult'o'n ating'it'a'n de la Grünen dum la german'a deput'it'a elekt'ad'o je la 26a de septembr'o 2021 (14,8%) oni aprez'as des pli bon'e, ke oni detal'as la soci'ologi'a'j'n karakter'aĵ'o'j'n de voĉ'don'ant'ar'o pli jun'a, urb'an'a, okcident'a, bon'hav'a kaj vir'in'a ol la naci'a averaĝ'o. La parti'o ricev'as la voĉ'o'n de nur 8% de la man'labor'ist'o'j (kontraŭ 26% por la Soci'a-demokrat'a parti'o [SPD]), sed plaĉ'as tri foj'e pli al la ŝtat'ofic'ist'o'j. Neni'u ali'a grup'o en'kalkul'as en si'a'j elekt'int'o'j tiom da universitat'a'j diplom'it'o'j kaj vid'ig'as tiel grand'eg'a'n diferenc'o'n (60 poent'o'j !) inter la poent'ar'o'j akir'it'a'j en la kamp'ar'a'j distrikt'o'j kompar'e kun la urb'a'j. La bild'o ankoraŭ pli preciz'iĝ'as se oni konsider'as nur la parti'a'j al'iĝ'ant'o'j'n : preskaŭ tri kvar'on'o'j (72%) posed'as universitat'a'n diplom'o'n - pli ol du foj'e la naci'a mez'valor'o [4].
Ankaŭ en Franc'uj'o la ekologi'ist'a voĉ'don'ad'o font'as de grand'a'j metropol'o'j. En Parizo, Europe Ecologie-Les Verts obten'as “si'a'j'n plej bon'a'j'n poent'ar'o'j'n en la distrikt'o'j kutim'e konsider'at'a'j kiel « bob'o »-aj (bohemi'a-burĝ'a'j) de la centr'o kaj de la orient'o”, konstat'as la aŭtor'o'j de post-balot'a stud'aĵ'o [5]. La poent'ar'o'j de la post-materi'ism'a parti'o sekv'as la surfac'a'n prez'o'n de la loĝ'ej'o'j kaj la proporci'o de altinivelaj diplom'it'o'j. Tiu mal'grand'eg'a soci'a zon'o fort'ig'as la bild'o'n de politik'a ekologi'ism'o indiferent'a aŭ eĉ mal'amik'a al tiu'j, kiu'j'n mal'trankvil'ig'as la fin'o de la monat'o pli ol la fin'o de la mond'o. “Prav'ig'it'a de ekologi'ism'a retor'ik'o, la invest'ad'o en verd'a'j sub'konstru'aĵ'o'j en la kor'o de metropol'o'j - eko'kvartal'o'j, energi'ŝpar'a'j konstru'aĵ'o'j, bicikl'o'voj'o'j, pied'ir'a'j zon'o'j, agrikultur'a'j bazar'o'j, urb'a'j ĝarden'o'j, ktp. - nutr'as la alt'ig'o'n de la dom'valor'o'j”, konstat'as la geograf'o Flamini'a Paddeu [6]. La trans'lok'ad'o al antaŭ'urb'a'j komun'um'o'j de recept'o'j el'prov'it'a'j en la grand'a'j urb'o'j, kiel la lim'ig'ad'o de la aŭtomobil'a trafik'o, kaj la reklam'o por medi'protekt'a'j argument'o'j dum la ferm'ad'o de uzin'o'j, apart'e en fer'industri'o, fin'romp'as la dis'iĝ'o'n.
Esprim'i laŭ'mod'a'n viv'stil'o'n aŭ fond'i popol'a'n politik'a'n ekologi'ism'o'n, la dilem'o spegul'iĝ'as en la orient'iĝ'a'j tekst'o'j de la parti'o'j. Kiu zorg'e kontrol'as la mal'konflikt'a'n tavol'et'o'n ornam'it'a'n de “valor'o'j”, de “sen'eksklud'a kaj « divers'de'ven'a » demokrati'o”, de “rezist'em'o” kaj de “oaz'o de afabl'ec'o” tiu mal'kovr'as en la “projekt'o Bon'e Viv'i” de la franc'a'j Verts aŭ en la nov'a program'o de la german'a'j Grünen fort'a'j'n propon'o'j'n [7] : el'ir'i el la model'o ekonomi'a kresk'o kaj liber'komerc'ism'o, re'hejm'e'n'ig'i la industri'a'n produkt'ad'o'n por mal'long'a'j proviz'o'ĉen'o'j, plan'iz'i la ekonomi'o'n, re'invent'i la labor'o'n, romp'i la pred'ant'a'n potenc'o'n de la trans'naci'a'j firma'o'j, solv'i la konflikt'o'j'n per diplomati'o, star'ig'i sen'nukle'a'n tut'mond'a'n pac'o'n. Sed tiu'j orient'iĝ'o'j si'n trov'as tuj van'ig'it'a'j pro la al'iĝ'o al la ekonomi'a kaj inter'naci'a ord'o kiu mal'permes'as ties real'ig'ad'o'n.
La Grünen rifuz'as si'n risk'i trans la “social'a-ekologi'a merkat'ekonomi'o” - iu pal'e verd'a versi'o de la ord'o'liberal'ism'o - kaj plu ten'as la Nord-Atlantik'a'n traktat-organiz'o'n (NATO-n). La franc'a'j Verts si'n deklar'as favor'a'j al el'ir'o el NATO, sed la geopolitik'a'j analiz'o'j de ili'a kandidat'o Yannick Jadot en'skrib'iĝ'as en si'n'ten'o de kontraŭ-rus'a kaj kontraŭ-ĉin'a mal'varm'a milit'o [8]. Krom'e, la parti'o juĝ'as, ke “Eŭrop'a unu'iĝ'o, kaj pli larĝ'e Eŭrop'o, est'as la taŭg'a kadr'o por front'i la tut'mond'a'n financ'sistem'a'n kapital'ism'o'n, la soci'a'n kaj ekologi'a'n dumping'o'n”. Mal'long'e, la unik'a merkat'o por lukt'i kontraŭ la detru'eg'o pro la merkat'o...
Est'us mal'just'e riproĉ'i nur al la ekologi'ist'o'j ili'a'n art'o'n kompren'ig'i just'a'j'n kaŭz'o'j'n kiel mal'just'a'j'n : en Okcident'o, la akcept'ad'o de la ekonomi'a sistem'o kaj de si'a'j grand'a'j instituci'o'j serv'as kiel en'ig'il'o en la aren'o'n de la politik'a potenc'o. Tamen la dis'streĉ'iĝ'o pro la pragmat'ism'o makul'as la kredit'o'n de la verd'ul'a'j parti'o'j laŭ'mezur'e, kiel progres'as la konsci'o pri la klimat'a urĝ'ec'o : al kio util'us du'on-aranĝ'o'j kiam neces'as tuj'tuj ag'ad'i fort'e kontraŭ kataklism'o lig'it'a al la nun'temp'a ekonomi'a kadr'o ?
Super'ig'it'a'j de si'a objekt'o mem, la ekologi'ist'a'j organiz'o'j si'n risk'as al simetri'a'j danĝer'o'j de eks'mod'ig'ad'o kaj de banal'ig'ad'o. La soci'a'j mov'ad'o'j kiel Fridays for Futur'e aŭ Extinction Rebellion [9] al'tir'as la atent'o'n de la amas'komunik'il'o'j per si'a'j impres'a'j ag'ad'o'j, si'a'j karism'a'j ĉef'o'j, si'a sen'pacienc'a jun'ul'ar'o. Ili re'ĵet'as la parti'o'j'n al ili'a'j kompromit'iĝ'o'j kaj ili'a sen'aktiv'ec'o : la aŭstr'a'j Verd'ul'o'j reg'ad'is koalici'e kun radikal'a'j dekstr'ul'o'j ; post tri jar'dek'o'j da ekologi'ist'a'j ministr'o'j en la franc'a'j reg'ist'ar'o'j, la fin'o de la artifik'ig'o de la grund'o'j est'as prognoz'it'a... por 2050, tiu de la gli'fos'at'o sen'ĉes'e prokrast'at'a, la energi'a re'nov'ig'o progres'as laŭ helik'a ritm'o, aŭt'o'voj'o'j kaj vetur'il'o'j mult'obl'iĝ'as, fer'voj'lini'o'j ferm'iĝ'as, ktp. Inter instituci'a'j aktiv'ul'o'j kaj partizan'o'j de rekt'a ag'ad'o, inter'kompren'ad'o foj'e ebl'as, sed mal'oft'e ĝis voĉ'don'ad'o : krom mal'mult'a'j escept'o'j, la sur'lok'a'j batal'o'j kontraŭ la projekt'o'j en'ter'ig'i nukle'a'j'n rub'o'j'n, konstru'i bar'aĵ'o'n, fos'i tunel'o'n, instal'i fer'voj'a'j'n aks'o'j'n, industri'a'j'n farm'o'j'n aŭ gigant'a'j'n rub'o'depon'ej'o'j'n “ne far'iĝ'as al konkret'a'j poent'ar'o'j en balot'o por EELV [10]”.
La ali'a danĝer'o est'as dilu'o. Parti'o kiel La Franc'e insoumise [11] kaj ĝi'a'j nordi'a'j kuz'o'j si'n de'postul'as de si'a fond'iĝ'o de la politik'a ekologi'ism'o, sen tamen vid'ig'i “verd'a'n” etiked'o'n. Sed, help'e de mod'o, la al'vok'iĝ'o'j mult'obl'iĝ'as sen'avert'e. “La ekologi'o est'as mi'a prioritat'ec'o”, klar'ig'as politik'a flug'foli'o de novembr'o 2021 laŭd'ant'a sur ses paĝ'o'j la streb'o'j'n de la deput'it'o de Bagneux-Montrouge-Malakoff por “protekt'i la planed'o'n kaj la pli modest'a'j'n” per'e de opini'a'j deklar'o'j kontraŭ plast'o, pest'icid'o'j, mal'ŝpar'ad'o, bru'o kaj karb'elektr'ej'o'j. Nur la leg'ant'o'j ekip'it'a'j per lupe'o kun grand'a dik'ig'o ek'vid'os la indik'et'o'n “La République en marche” [12] print'it'a'n per et'et'a'j liter'o'j ĉe la mal'supr'o de la dokument'o.
Tiu'j kontraŭ'aĵ'o'j kaj tiu'j mal'glat'aĵ'o'j eksplik'as la ver'a'n surpriz'o'n, kiu'n est'ig'as la politik'a ekologi'ism'o : ĝi ankoraŭ ne est'as la plej potenc'a kvankam ĉiu'j vent'o'j blov'as en si'a'j'n vel'o'j'n.
Benoît Bréville kaj Pierre Rimbert
Benoît BRÉVILLE[1] René Dumont, “Population, subsistance et révolution”, Le Mond'e diplomatique, novembr'o 1973.
[2] Leg'u Frédéric Lord'o'n, “Pleurnicher le viv'ant”, La pomp'e à phynance, 29an de septembr'o 2021, blog.mondediplo.net
[3] Vid'u Je'a'n-Baptist'e Comby, La Question climatique. Genèse et dépolitisation d’un problème public, eld. Raisons d’agir, Parizo, 2015.
[4] Font'o'j : esplor'o'j ĉe la el'ir'ej'o de la balot'ad'o, Infratest Dimap, 27an de septembr'o 2021 ; Forschunsgruppe Wahlen e.V., 27an de septembr'o 2021 ; Christoph Hasselbach, “Di'e Bundestagswahl in Zahlen : Ein geteiltes Land”, 28an de septembr'o 2021, www.dw.com ; Oskar Niedermayer, “Di'e soziale Zusammensetzung der Parteimitgliederschaften”, Bundeszentrale für politische Bildung, 26an de aŭgust'o 2020, www.bpb.de
[5] Jérôme Fourquet kaj Sylvain Manternach, “Les ressorts du vot'e EELV aux élections européennes”, Fond'aĵ'o Je'a'n-Jaurès, Parizo, 20an de septembr'o 2019.
[6] Flamini'a Paddeu, Sous les pavés, la terre. Agricultures urbaines et résistances dans les métropoles, eld. Seuil, kolekt'o “Anthropocène”, Parizo, 2021.
[7] “Le projet Bi'e'n Vivre”, leg'ebl'a ĉe www.eelv.fr ; “« ...zu achten und zu schützen... » Veränderung schafft Halt”, Grundsatzprogramm, Bündnis 90 - Di'e Grünen, novembr'o 2020.
[8] Leg'u Serge Halimi, “Ĉu vi dir'is : unu'ec'o'n ?”, Le Mond'e diplomatique, maj'o 2021.
[9] Leg'u Claire Lecoeuvre, “La ekologi'ist'o'j tent'it'a'j per rekt'a ag'ad'o”, Le Mond'e diplomatique, novembr'o 2019.
[10] Jérôme Fourquet kaj Sylvain Manternach, jam cit'it'a verk'o.
[11] Not'o de la traduk'int'o : franc'a radikal'a mal'dekstr'a parti'o.
[12] Not'o de la traduk'int'o : parti'o de la franc'a prezid'ant'o Macron.
La ekologi'ist'o'j test'it'a'j kiel reg'ant'o'j
Benoît BREVILLE kaj Pierre RIMBERT La venk'o'j de la Verd'ul'o'j ĉe la voĉ'don'o'j en plur'a'j eŭrop'a'j land'o'j nutr'as si'n de tromp'a bild'o. Tiu de politik'a fort'o sen'makul'a pro kompromit'iĝ'o'j propr'a'j al la ekzerc'ad'o de la reg'ad'o. Nu, la ekologi'ist'o'j divid'as de long'temp'e la ekzekutiv'a'j'n respond'ec'o'j'n. Ili reg'as en mult'e da metropol'o'j. Kun kiu bilanc'o ? En Grenobl'o (Franci'o), la pez'o de la dev'ig'o'j kaj agnosk'it'a pragmat'ism'o instig'as ili'n al redukt'i mult'a'j'n promes'o'j'n. Ili'a supr'e'n'ven'o ankaŭ star'ig'as la demand'o'n pri ili'a'j orient'iĝ'o'j koncern'e la ekster'land'a'n politik'o'n. Ĉu Germanio est'os la laboratori'o de “verd'ul'a diplomati'o”, dis'tir'it'a inter la liberal'a'j “valor'o'j” kaj la ekonomi'a real'ism'o ? La nun'temp'a politik'a ekologi'ism'o kontrast'as kun tiu de la jar'o'j 1970.
de
Benoît BRÉVILLE
,
Pierre RIMBERT
Ĵus antaŭ ol prezent'i la unu'a'n ekologi'ist'a'n kandidat'ec'o'n al la franc'a respublik'a prezid'ant'ec'o en 1974, la agronom'o René Dumont detal'is en la kolumn'o'j de Le Mond'e diplomatique la alternativ'o'n decid'end'a'n de la politik'a ekologi'ism'o. Oni pov'as, li skrib'is, prov'i vek'i la konscienc'o'j'n de la respond'ec'ul'o'j. Sed “tiel bel'eg'a flor'ad'o de « nov'a'j hom'o'j » en kapital'ist'a reĝim'o ŝajn'as al ni ne tre probabl'a. Krist'an'ism'o streb'as al tio de du mil jar'o'j, kaj ĝi mal'sukces'is : ĉar ĝi ĉiam konsil'as afabl'ec'o'n al la ego'ist'a'j riĉ'ul'o'j, anstataŭ predik'i ribel'o'n de la mal'riĉ'ul'o'j, milit'ir'o'n kontraŭ la mon'ŝrank'o'j [1].”
La batal'o en'person'iĝ'int'a de Dumont ankr'iĝ'as de la komenc'o en pac'ism'a kaj inter'naci'ism'a perspektiv'o. Tiu de ŝanĝ'o de la sistem'o, de kiu la popol'o'j de la Sud'o est'us ag'ant'o'j. Dum la mal'koloni'ad'o fin'iĝ'as, la konferenc'o de la Unu'iĝ'int'a'j naci'o'j pri medi'protekt'ad'o en juni'o 1972 en'skrib'as la “raci'a'n plan'iz'ad'o'n”, la “uz'o'n de scienc'o kaj teknik'o” kaj la lukt'o kontraŭ “la koloni'a'j form'o'j kaj ali'a'j sub'prem'o'j” en far'end'aĵ'o'j'n de nask'iĝ'ant'a politik'a ekologi'ism'o. Kun la brit'a parti'o People kaj, kelk'a'j'n jar'o'j'n post'e, kun la german'a'j Verd'ul'o'j (Di'e Grünen), Dumont part'o'pren'as en la politik'a lud'o sen rezign'i iu'n ajn konvink'o'j'n si'a'j'n. Sed li ne sukces'e ek'flug'as. Inter la tim'o de nukle'a apokalips'o, la neces'o je dis'volv'iĝ'ad'o de la Sud'o kaj la frenez'o al konsum'ad'o en la Nord'o, la planed-protekt'ad'o ne pez'as pli ol sabl'er'o en la konscienc'o'j.
Du'on-jar'cent'o pas'is : ekologi'o ĉie ĉe'est'as. Sed kiu ? “La medi'protekt'ad'o est'as, por LVMH, mult'e pli ol dev'ig'o : ĝi est'as nepr'a neces'o, motor'o de konkurenc'em'o”, eksplik'as tiu luks-grup'o estim'it'a de klient'ar'o ne mult'e inklin'a al mal'kresk'ad'o. La venen'ad'o de la Ter'o panik'ig'as i'a'n jun'ul'ar'o'n ; la ekologi'a agrikultur'o progres'as kontraŭ la tradici'a'j prepar'aĵ'o'j en la bret'ar'o'j de la super'bazar'o'j ; ĵurnal'ist'o'j kaj esplor'ist'o'j “plor'grimac'as pri la viv'ul'ar'o [2]” antaŭ la mir'stult'ig'it'a'j okul'o'j de fok'id'o el'montr'it'a sur la front'paĝ'o de la franc'a tag'gazet'o Libération (la 10an-11an de novembr'o 2021).
La ek'aper'o de la tem'o “klimat'a urĝ'ec'o” en la kor'o'n de la grav'a'j soci'a'j subjekt'o'j logik'e emfaz'int'us la karakteriz'aĵ'o'n ne'el'ten'ebl'a'n de ni'a ekonomi'a model'o - kaj la neces'o'n el'ir'i el ĝi. Sed la efekt'o ne rivel'is la kaŭz'o'n. Kiel not'as la soci'olog'o Je'a'n-Baptist'e Comby, la fort'iĝ'ad'o de la klimat'a'j koncern'o'j kun'ven'is kun si'a sen'politik'ig'ad'o. La trakt'ad'o far'e de la amas'komunik'il'o'j favor'as moral'a'n vid'punkt'o'n kiu ali'form'ig'as afer'o'n pri inter'naci'a ekonomi'a organiz'ad'o al problem'o pri al'ĝust'ig'o de la individu'a'j kondut'o'j [3].
Por sav'i la planed'o'n, ĉiu dev'us apart'ig'i si'a'j'n rub'aĵ'o'j'n laŭ tip'o, for'ĵet'i si'a'n mal'nov'a'n dizel'a'n vetur'il'o'n, re'nov'ig'i si'a'n mal'bon'e varm'izol'it'a'n loĝ'ej'o'n, kompens'i si'a'j'n el'ig'o'j'n de forc'ej'a'j gas'o'j, favor'i la mal'long'a'j'n proviz'o'ĉen'o'j'n... Ĉar tiu'j et'a'j gest'o'j mult'e'kost'as, la super'a'j kadr'o'j pli facil'e sur'met'as la kostum'o'n de eko-civit'an'o ol la modest'a'j dung'it'o'j kaj la industri-labor'ist'o'j, dum la unu'a'j konkret'e pli polu'as ol la du'a'j, per si'a'j aviad'il'a'j vojaĝ'o'j, si'a'j spac'o'hav'a'j loĝ'ej'o'j, si'a'j nov'a'j saĝ'telefon'o'j. Tiu “riĉ'ul'a ekologi'ism'o”, kiu kaŝ'as la mal'egal'a'n dis'part'ig'o'n de la polu'ad'o, super'reg'as la politik'a'j'n kaj amas'komunik'il'a'j'n diskurs'o'j'n. “Ŝanĝ'iĝ'u ni”, “Ag'u ni urĝ'e, varm'iĝ'as”, “Ĉiu'j respond'ec'as”, “Se ĉiu iom'et'e ag'as, venk'as viv'o”, martel'ad'as komunik'a'j kampanj'o'j financ'it'a'j de la franc'a ŝtat'o. Kiam ili insist'as pri la valor'o'j kaj la virt'o pli ol pri la sistem'o kaj la struktur'o'j, la ekologi'ism'a'j parti'o'j kontribu'as al tio.
Nu, preciz'e je la moment'o kiam ili rezign'is ŝanĝ'i la mond'o'n, ili instal'iĝ'as en la kor'o'n de la politik'a'j instituci'o'j en la Mal'nov'a Kontinent'o. Inter 1993 kaj 2021, la nombr'o de eŭrop'a'j land'o'j kies reg'ist'ar'o en'kalkul'as ekologi'ist'a'n ministr'o'n pas'is de unu al dek'unu. La Verd'ul'o'j part'o'pren'as en la ekzekutiv'o de pli ol 60% el la urb'o'j kun pli ol 500 000 loĝ'ant'o'j.
Tiu agnosk'o per la balot'o'j paradoks'e kaŝ'as du'obl'a'n politik'a'n mal'fort'o'n. Unu'e ĉar ĝi traduk'as la aspir'o'j'n al bon'stat'o de bon'hav'a kaj urb'a tavol'o, dum la popol'a'j klas'ul'o'j pli sufer'as pro la medi'a'j perturb'o'j. Du'e ĉar la modest'ec'o de la real'ig'aĵ'o'j de tiu'j parti'o'j kiam ili reg'as lok'ig'as ili'n for'e post la asoci'a'j kaj aktiv'ul'a'j mov'ad'o'j.
La bon'a'n rezult'o'n ating'it'a'n de la Grünen dum la german'a deput'it'a elekt'ad'o je la 26a de septembr'o 2021 (14,8%) oni aprez'as des pli bon'e, ke oni detal'as la soci'ologi'a'j'n karakter'aĵ'o'j'n de voĉ'don'ant'ar'o pli jun'a, urb'an'a, okcident'a, bon'hav'a kaj vir'in'a ol la naci'a averaĝ'o. La parti'o ricev'as la voĉ'o'n de nur 8% de la man'labor'ist'o'j (kontraŭ 26% por la Soci'a-demokrat'a parti'o [SPD]), sed plaĉ'as tri foj'e pli al la ŝtat'ofic'ist'o'j. Neni'u ali'a grup'o en'kalkul'as en si'a'j elekt'int'o'j tiom da universitat'a'j diplom'it'o'j kaj vid'ig'as tiel grand'eg'a'n diferenc'o'n (60 poent'o'j !) inter la poent'ar'o'j akir'it'a'j en la kamp'ar'a'j distrikt'o'j kompar'e kun la urb'a'j. La bild'o ankoraŭ pli preciz'iĝ'as se oni konsider'as nur la parti'a'j al'iĝ'ant'o'j'n : preskaŭ tri kvar'on'o'j (72%) posed'as universitat'a'n diplom'o'n - pli ol du foj'e la naci'a mez'valor'o [4].
Ankaŭ en Franc'uj'o la ekologi'ist'a voĉ'don'ad'o font'as de grand'a'j metropol'o'j. En Parizo, Europe Ecologie-Les Verts obten'as “si'a'j'n plej bon'a'j'n poent'ar'o'j'n en la distrikt'o'j kutim'e konsider'at'a'j kiel « bob'o »-aj (bohemi'a-burĝ'a'j) de la centr'o kaj de la orient'o”, konstat'as la aŭtor'o'j de post-balot'a stud'aĵ'o [5]. La poent'ar'o'j de la post-materi'ism'a parti'o sekv'as la surfac'a'n prez'o'n de la loĝ'ej'o'j kaj la proporci'o de altinivelaj diplom'it'o'j. Tiu mal'grand'eg'a soci'a zon'o fort'ig'as la bild'o'n de politik'a ekologi'ism'o indiferent'a aŭ eĉ mal'amik'a al tiu'j, kiu'j'n mal'trankvil'ig'as la fin'o de la monat'o pli ol la fin'o de la mond'o. “Prav'ig'it'a de ekologi'ism'a retor'ik'o, la invest'ad'o en verd'a'j sub'konstru'aĵ'o'j en la kor'o de metropol'o'j - eko'kvartal'o'j, energi'ŝpar'a'j konstru'aĵ'o'j, bicikl'o'voj'o'j, pied'ir'a'j zon'o'j, agrikultur'a'j bazar'o'j, urb'a'j ĝarden'o'j, ktp. - nutr'as la alt'ig'o'n de la dom'valor'o'j”, konstat'as la geograf'o Flamini'a Paddeu [6]. La trans'lok'ad'o al antaŭ'urb'a'j komun'um'o'j de recept'o'j el'prov'it'a'j en la grand'a'j urb'o'j, kiel la lim'ig'ad'o de la aŭtomobil'a trafik'o, kaj la reklam'o por medi'protekt'a'j argument'o'j dum la ferm'ad'o de uzin'o'j, apart'e en fer'industri'o, fin'romp'as la dis'iĝ'o'n.
Esprim'i laŭ'mod'a'n viv'stil'o'n aŭ fond'i popol'a'n politik'a'n ekologi'ism'o'n, la dilem'o spegul'iĝ'as en la orient'iĝ'a'j tekst'o'j de la parti'o'j. Kiu zorg'e kontrol'as la mal'konflikt'a'n tavol'et'o'n ornam'it'a'n de “valor'o'j”, de “sen'eksklud'a kaj « divers'de'ven'a » demokrati'o”, de “rezist'em'o” kaj de “oaz'o de afabl'ec'o” tiu mal'kovr'as en la “projekt'o Bon'e Viv'i” de la franc'a'j Verts aŭ en la nov'a program'o de la german'a'j Grünen fort'a'j'n propon'o'j'n [7] : el'ir'i el la model'o ekonomi'a kresk'o kaj liber'komerc'ism'o, re'hejm'e'n'ig'i la industri'a'n produkt'ad'o'n por mal'long'a'j proviz'o'ĉen'o'j, plan'iz'i la ekonomi'o'n, re'invent'i la labor'o'n, romp'i la pred'ant'a'n potenc'o'n de la trans'naci'a'j firma'o'j, solv'i la konflikt'o'j'n per diplomati'o, star'ig'i sen'nukle'a'n tut'mond'a'n pac'o'n. Sed tiu'j orient'iĝ'o'j si'n trov'as tuj van'ig'it'a'j pro la al'iĝ'o al la ekonomi'a kaj inter'naci'a ord'o kiu mal'permes'as ties real'ig'ad'o'n.
La Grünen rifuz'as si'n risk'i trans la “social'a-ekologi'a merkat'ekonomi'o” - iu pal'e verd'a versi'o de la ord'o'liberal'ism'o - kaj plu ten'as la Nord-Atlantik'a'n traktat-organiz'o'n (NATO-n). La franc'a'j Verts si'n deklar'as favor'a'j al el'ir'o el NATO, sed la geopolitik'a'j analiz'o'j de ili'a kandidat'o Yannick Jadot en'skrib'iĝ'as en si'n'ten'o de kontraŭ-rus'a kaj kontraŭ-ĉin'a mal'varm'a milit'o [8]. Krom'e, la parti'o juĝ'as, ke “Eŭrop'a unu'iĝ'o, kaj pli larĝ'e Eŭrop'o, est'as la taŭg'a kadr'o por front'i la tut'mond'a'n financ'sistem'a'n kapital'ism'o'n, la soci'a'n kaj ekologi'a'n dumping'o'n”. Mal'long'e, la unik'a merkat'o por lukt'i kontraŭ la detru'eg'o pro la merkat'o...
Est'us mal'just'e riproĉ'i nur al la ekologi'ist'o'j ili'a'n art'o'n kompren'ig'i just'a'j'n kaŭz'o'j'n kiel mal'just'a'j'n : en Okcident'o, la akcept'ad'o de la ekonomi'a sistem'o kaj de si'a'j grand'a'j instituci'o'j serv'as kiel en'ig'il'o en la aren'o'n de la politik'a potenc'o. Tamen la dis'streĉ'iĝ'o pro la pragmat'ism'o makul'as la kredit'o'n de la verd'ul'a'j parti'o'j laŭ'mezur'e, kiel progres'as la konsci'o pri la klimat'a urĝ'ec'o : al kio util'us du'on-aranĝ'o'j kiam neces'as tuj'tuj ag'ad'i fort'e kontraŭ kataklism'o lig'it'a al la nun'temp'a ekonomi'a kadr'o ?
Super'ig'it'a'j de si'a objekt'o mem, la ekologi'ist'a'j organiz'o'j si'n risk'as al simetri'a'j danĝer'o'j de eks'mod'ig'ad'o kaj de banal'ig'ad'o. La soci'a'j mov'ad'o'j kiel Fridays for Futur'e aŭ Extinction Rebellion [9] al'tir'as la atent'o'n de la amas'komunik'il'o'j per si'a'j impres'a'j ag'ad'o'j, si'a'j karism'a'j ĉef'o'j, si'a sen'pacienc'a jun'ul'ar'o. Ili re'ĵet'as la parti'o'j'n al ili'a'j kompromit'iĝ'o'j kaj ili'a sen'aktiv'ec'o : la aŭstr'a'j Verd'ul'o'j reg'ad'is koalici'e kun radikal'a'j dekstr'ul'o'j ; post tri jar'dek'o'j da ekologi'ist'a'j ministr'o'j en la franc'a'j reg'ist'ar'o'j, la fin'o de la artifik'ig'o de la grund'o'j est'as prognoz'it'a... por 2050, tiu de la gli'fos'at'o sen'ĉes'e prokrast'at'a, la energi'a re'nov'ig'o progres'as laŭ helik'a ritm'o, aŭt'o'voj'o'j kaj vetur'il'o'j mult'obl'iĝ'as, fer'voj'lini'o'j ferm'iĝ'as, ktp. Inter instituci'a'j aktiv'ul'o'j kaj partizan'o'j de rekt'a ag'ad'o, inter'kompren'ad'o foj'e ebl'as, sed mal'oft'e ĝis voĉ'don'ad'o : krom mal'mult'a'j escept'o'j, la sur'lok'a'j batal'o'j kontraŭ la projekt'o'j en'ter'ig'i nukle'a'j'n rub'o'j'n, konstru'i bar'aĵ'o'n, fos'i tunel'o'n, instal'i fer'voj'a'j'n aks'o'j'n, industri'a'j'n farm'o'j'n aŭ gigant'a'j'n rub'o'depon'ej'o'j'n “ne far'iĝ'as al konkret'a'j poent'ar'o'j en balot'o por EELV [10]”.
La ali'a danĝer'o est'as dilu'o. Parti'o kiel La Franc'e insoumise [11] kaj ĝi'a'j nordi'a'j kuz'o'j si'n de'postul'as de si'a fond'iĝ'o de la politik'a ekologi'ism'o, sen tamen vid'ig'i “verd'a'n” etiked'o'n. Sed, help'e de mod'o, la al'vok'iĝ'o'j mult'obl'iĝ'as sen'avert'e. “La ekologi'o est'as mi'a prioritat'ec'o”, klar'ig'as politik'a flug'foli'o de novembr'o 2021 laŭd'ant'a sur ses paĝ'o'j la streb'o'j'n de la deput'it'o de Bagneux-Montrouge-Malakoff por “protekt'i la planed'o'n kaj la pli modest'a'j'n” per'e de opini'a'j deklar'o'j kontraŭ plast'o, pest'icid'o'j, mal'ŝpar'ad'o, bru'o kaj karb'elektr'ej'o'j. Nur la leg'ant'o'j ekip'it'a'j per lupe'o kun grand'a dik'ig'o ek'vid'os la indik'et'o'n “La République en marche” [12] print'it'a'n per et'et'a'j liter'o'j ĉe la mal'supr'o de la dokument'o.
Tiu'j kontraŭ'aĵ'o'j kaj tiu'j mal'glat'aĵ'o'j eksplik'as la ver'a'n surpriz'o'n, kiu'n est'ig'as la politik'a ekologi'ism'o : ĝi ankoraŭ ne est'as la plej potenc'a kvankam ĉiu'j vent'o'j blov'as en si'a'j'n vel'o'j'n.
Benoît Bréville kaj Pierre Rimbert
[1] René Dumont, “Population, subsistance et révolution”, Le Mond'e diplomatique, novembr'o 1973.
[2] Leg'u Frédéric Lord'o'n, “Pleurnicher le viv'ant”, La pomp'e à phynance, 29an de septembr'o 2021, blog.mondediplo.net
[3] Vid'u Je'a'n-Baptist'e Comby, La Question climatique. Genèse et dépolitisation d’un problème public, eld. Raisons d’agir, Parizo, 2015.
[4] Font'o'j : esplor'o'j ĉe la el'ir'ej'o de la balot'ad'o, Infratest Dimap, 27an de septembr'o 2021 ; Forschunsgruppe Wahlen e.V., 27an de septembr'o 2021 ; Christoph Hasselbach, “Di'e Bundestagswahl in Zahlen : Ein geteiltes Land”, 28an de septembr'o 2021, www.dw.com ; Oskar Niedermayer, “Di'e soziale Zusammensetzung der Parteimitgliederschaften”, Bundeszentrale für politische Bildung, 26an de aŭgust'o 2020, www.bpb.de
[5] Jérôme Fourquet kaj Sylvain Manternach, “Les ressorts du vot'e EELV aux élections européennes”, Fond'aĵ'o Je'a'n-Jaurès, Parizo, 20an de septembr'o 2019.
[6] Flamini'a Paddeu, Sous les pavés, la terre. Agricultures urbaines et résistances dans les métropoles, eld. Seuil, kolekt'o “Anthropocène”, Parizo, 2021.
[7] “Le projet Bi'e'n Vivre”, leg'ebl'a ĉe www.eelv.fr ; “« ...zu achten und zu schützen... » Veränderung schafft Halt”, Grundsatzprogramm, Bündnis 90 - Di'e Grünen, novembr'o 2020.
[8] Leg'u Serge Halimi, “Ĉu vi dir'is : unu'ec'o'n ?”, Le Mond'e diplomatique, maj'o 2021.
[9] Leg'u Claire Lecoeuvre, “La ekologi'ist'o'j tent'it'a'j per rekt'a ag'ad'o”, Le Mond'e diplomatique, novembr'o 2019.
[10] Jérôme Fourquet kaj Sylvain Manternach, jam cit'it'a verk'o.
[11] Not'o de la traduk'int'o : franc'a radikal'a mal'dekstr'a parti'o.
[12] Not'o de la traduk'int'o : parti'o de la franc'a prezid'ant'o Macron.