Uson'o neniam rest'as long'temp'e humil'a. Monat'o'n post si'a afgan'a mal'venk'o, la imperi'a ord'o re'star'iĝ'is. La vang'o'frap'o, kiu'n Vaŝington'o ĵus don'is al Parizo, atest'as pri tio.
Ĉu monat'o'n ? Eĉ ne. Apenaŭ la talibanoj ek'okup'is la kabul'a'n flug'haven'o'n, la nov'konservativ'ul'o'j jam re'ven'is el si'a'j kavern'o'j. Ĉu la Okcident'o “perd'is Afgan'uj'o'n” ? Do neces'as ke ĝi cert'ig'u si'a'n ĉe'est'o'n ĉie ali'lok'e por kompren'ig'i al si'a'j strategi'a'j rival'o'j, precip'e Ĉin'uj'o kaj Ruslando, ke ĝi ne hezit'os antaŭ la ven'ont'a batal'o. “La milit'o ne fin'iĝ'is, resum'is la senat'an'o Mitt Romney, respublik'an'a eks'a kandidat'o por la prezid'ant-elekt'o. Ni est'as pli en danĝer'o ol antaŭ'e. Kaj ni dev'os invest'i pli por garanti'i ni'a'n sekur'ec'o'n.” [1] Post dis'vast'ig'i la ĥaos'o'n en la Proksim-Orient'o, Uson'o do direkt'as si'a'n rigard'o'n al Pacifik'o kaj direkt'as si'a'n mar'arme'o'n kontraŭ Ĉin'uj'o. Tio est'os, kiel diven'ebl'as, tut'e mal'grand'a afer'o …
Ĉiu'kaz'e en tio trov'iĝ'as la ĉef'a punkt'o de la diplomati'a kriz'et'o inter Franc'uj'o kaj Uson'o, ne la ĉagren'o de Parizo est'i pri'ŝtel'it'a je suk'a kontrakt'o de mar'arme'a arm'ad'o. En tiu afer'o efektiv'e grav'as, kiel Eŭrop'o dev'as re'ag'i al la kontraŭ'ĉin'a milit'a alianc'o, kiu'n Vaŝington'o ĵus anonc'is kun Brit'uj'o kaj Aŭstrali'o. Ĉar pri la ceter'o – impres'a publik'a humil'ig'o, mal'lojal'ec'o de la “alianc'an'o'j”, for'est'o de inter'konsent'o pri grav'a geopolitik'a decid'o –, Franc'uj'o jam kutim'iĝ'is al la uson'a'j al'front'ad'o'j en la last'a'j dek kvin jar'o'j, ĉu tem'is pri spion'ad'o al la prezid'ant'o'j de la respublik'o mal'kaŝ'it'a'j de WikiLeaks, pri la dis'er'ig'o de la societ'o Alstom per General Electric (per jur'a'j manipul'ad'o'j proksim'a'j al grand'skal'a bandit'ism'o), sen parol'i pri alt'eg'a'j pun'sum'o'j trud'it'a'j al franc'a'j entrepren'o'j kaj bank'o'j, kiu'j ne aplik'is sankci'o'j'n kontraŭ'a'j'n al la inter'naci'a jur'o, dekret'it'a'j de Uson'o kontraŭ Kubo aŭ Irano. [2] Por re'bat'i al la aŭstrali'a-uson'a vang'o'frap'o ali'e ol per rid'ind'a re'vok'o de la franc'a'j ambasador'o'j en Kanber'o kaj en Vaŝington'o, s-ro Emmanuel Macron hav'int'us la bon'a'n okaz'o'n por tuj don'i politik'a'n azil'o'n al la s-ro'j Juli'a'n Assange kaj Edward Snowden, kiu'j mal'kaŝ'is la kanajl'ar'o'n de la imperi'o. La tut'a mond'o est'us rimark'int'a tiu'n subit'a'n aper'o'n de dign'o.
Dum la prezid'ant'o'j babil'as, Franc'uj'o de'klas'iĝ'as. Ĝi re'e al'iĝ'is al la integr'a komand'o de la Nord-Atlantik'a Trakt'ad-Organiz'aĵ'o (NATO) gvid'at'a de Vaŝington'o ; ĝi for'las'is kresk'ant'a'n part'o'n de si'a diplomati'a suveren'ec'o al Eŭrop'a Uni'o loĝ'at'a de uson'a'j vasal'o'j ; ĝi konserv'as kontraŭ Ruslando ar'o'n da sankci'o'j, kiu'j mal'permes'as ĉi'a'n inter'konsent'o'n “de Atlantik'o ĝis Uralo”, la sol'a'n perspektiv'o'n kapabl'a'n el'ig'i Eŭrop'o'n el la uson'a aŭ ĉin'a trud'ad'o. Por ne sink'i en stat'o'n de sen'signif'ec'o, Franc'uj'o dev'us urĝ'e kompren'ig'i al Vaŝington'o, sed ankaŭ al Pekino, Moskvo, Tokio, Hanojo, Seulo, Nov-Delhi'o, Ĝakarto, ke ĝi neniam toler'os la Pacifik'a'n Milit'o'n, kiu'n Uson'o prepar'as. [3]
La retor'ik'o pri la ŝuld'o em'as prunt'i si'a'j'n termin'o'j'n el la man'libr'o'j pri moral'o. Unu'flank'e la mal'virt'o, asoci'it'a kun la prunt'o'pren'o ; ali'flank'e la virt'o, la ŝpar'ad'o. La kreditor'o tiel help'as si'a'n proksim'ul'o'n ; la ŝuld'ant'o pent'o'far'as per pag'ad'o de si'a'j pek'o'j. Tiu fabel'o bel'as, sed ĝi paŝ'as sur'kap'e. La hor'o sen'dub'e ven'is por re'met'i ĝi'n sur la pied'o'j'n.
Jam de kelk'a'j jar'o'j, grand'a'j land'o'j kia'j Franc'uj'o aŭ German'uj'o sukces'as en'ŝuld'iĝ'i je negativ'a'j interez'o'kvot'o'j. [1] Per ali'a'j vort'o'j, ili gajn'as mon'o'n per prunt'o'pren'o kaj, eĉ pli surpriz'e, invest'ist'o'j akcept'as perd'i da ĝi per prunt'e'don'o. Kiel klar'ig'i situaci'o'n tiom strang'a'n ? Sen'dub'e per la fakt'o ke la ŝtat'a'j obligaci'o'j est'as esenc'a font'o por la financ-merkat'o'j. Eĉ antaŭ la aper'o de la negativ'a'j kvot'o'j, la publik'a ŝuld'o lud'is esenc'a'n rol'o'n en ili'a'j evolu'o. La perspektiv'o do merit'us renvers'iĝ'i : la publik'a ŝuld'o est'us mal'pli favor'o grac'e don'at'a al sen'mon'a'j ŝtat'o'j far'e de larĝ'anim'a'j kreditor'o'j ol la “ĉi-ter'a nutr'aĵ'o, kiu'n la merkat'o'j bezon'as”, laŭ la direktor'o de la financ'a ĵurnal'o La Tribun'e. [2]
En la 1970-aj kaj 1980-aj jar'o'j, la publik'a ŝuld'o unu'e ebl'ig'is sorb'i super'abund'a'n ŝpar'aĵ'o'n, kiu minac'is la mond'a'n ekonomi'o'n. La petrol-eksport'a'j land'o'j tiam akumul'is mont'o'j'n da dolar'o'j, kiu'j ne trov'is aplik'o'n. Ili'a'j ekonomi'o'j, kun modest'a dimensi'o, montr'iĝ'is ne'kapabl'a'j sorb'i ili'n en form'o de invest'o'j aŭ import'ad'o'j, kaj ili'a'j bank'a'j sistem'o'j ne est'is sufiĉ'e evolu'int'a'j por puf'ig'i la riĉ'o'font'o'n per pag'ot'a'j al'prunt'o'j. La inflaci'o en Uson'o – kiu ating'is du'cifer'a'j'n kvot'o'j'n en 1973 kaj 1979 – erod'is la valor'o'n de tiu'j rezerv'o'j, kiu'j'n ili'a'j hav'ant'o'j, mal'e, dezir'is frukt'ig'i. Ali'flank'e, mult'a'j petrol-import'a'j land'o'j not'is grav'a'j'n komerc'a'j'n deficit'o'j'n sekv'e al si'n'sekv'a'j prez'alt'iĝ'o'j de la “nigr'a or'o”.
Tiu situaci'o est'is or'pluv'o por la ekster'a financ'o – tiam en plen'a ekspansi'o –, kiu ag'ad'is per la merkat'o de la eŭrop'a'j dolar'o'j [eurodollars, en la franc'a -vl]. Star'ig'it'a de grand'a'j uson'a'j kaj eŭrop'a'j bank'o'j en Londono, tiu merkat'o ebl'ig'is depon'o'n kaj prunt'o'n de dolar'o'j je inter'naci'a skal'o kaj ĉirkaŭ'ir'i la naci'a'j'n regul'o'j'n. Uson'o ekzempl'e tiu'temp'e trud'is plafon'o'n de la interez'kvot'o'j hered'it'a'n de la New Deal (regulation Q), kiu dev'ig'is la bank'o'j'n en Uson'o praktik'i mal'alt'a'j'n real'a'j'n interez'o'kvot'o'j'n (kun konsider'o de la inflaci'o), kaj eĉ negativ'a'j'n. La merkat'o de eŭrop'a'j dolar'o'j ebl'ig'is ankaŭ evit'i la uson'a'n impost'o'n de obligaci'a'j prunt'o'j ekster Uson'o kaj ankaŭ ĉirkaŭ'ir'i la impost'o'n por interez-en'spez'o'j, kiu pov'is mal'instig'i uson'a'j'n kreditor'o'j'n invest'i si'a'j'n dolar'o'j'n sur'lok'e. Kun la ben'o de la Bank'o de Angl'uj'o kaj la komplez'o de la Federaci'a Rezerv'o [la uson'a ĉef'bank'o -vl], la uson'a'j bank'o'j do profit'is per la merkat'o de eŭrop'a'j dolar'o'j por akir'i la invest-okaz'o'j'n de la planed'o, por serv'i pli alt'a'j'n pag'o'j'n al si'a'j klient'o'j. Inter tiu'j trov'iĝ'is petrol-monarĥi'o'j, sed ankaŭ riĉ'a'j uson'a'j ŝpar'ul'o'j, kiu'j dezir'is evit'i la mal'alt'a'j'n aŭ eĉ negativ'a'j'n interez'o'kvot'o'j'n kaŭz'it'a'j'n de la inflaci'o en Uson'o.
Por Re'cikl'ig'i la krom'aĵ'o'j'n de la mond'a ekonomi'o, la publik'a ŝuld'o est'is prefer'at'a elekt'o. Precip'e tiu de la evolu'land'o'j : [3] la bezon'o'j je financ'iĝ'o tie ŝajn'is sen'lim'a'j, akr'ig'it'a'j de la sort'o'ŝanĝ'o'j de la industri'ig'o kaj de la ekonomi'a post'ating'o aŭ de la avid'o de aŭtoritat'a'j reĝim'o'j. La bank'ist'o'j ne hav'is mal'facil'o'j'n por konvink'i tiu'j'n reg'ist'ar'o'j'n ced'i al la siren'a'j kant'o'j de la “facil'a mon'o”. Inter 1970 kaj 1980, la prunt'o'j de la grand'a'j inter'naci'a'j bank'o'j al evolu'land'o'j mult'obl'iĝ'is per 33,6, kaj tiel kresk'is de 3,8 miliard'o'j da dolar'o'j al 128 miliard'o'j [4] – kaj tiel mal'ferm'is la voj'o'n al la grand'a'j kriz'o'j de en'ŝuld'iĝ'o de la 1980-aj jar'o'j. En 2005, tamen, tiu kiu post'e far'iĝ'is prezid'ant'o de la Federaci'a Rezerv'o (de 2006 ĝis 2014), s-ro Be'n Bernanke, propon'is tut'e ali'a'n klar'ig'o'n de la publik'a en'ŝuld'iĝ'o – tiu'n de Uson'o, ĉi-foj'e. Laŭ li, ĝi rezult'us mal'pli el la buĝet'a mal'rigor'o de la publik'a'j potenc'o'j ol el eksces'a ŝpar'aĵ'o – “ a savings glut” [5] – serĉ'ant'a invest-ebl'ec'o'j'n.
Kiel ideal'a deviz'o-spong'o, kiu ebl'ig'is ke la vaz'o de ŝpar'aĵ'o ne super'flu'u, la publik'a ŝuld'o lud'as decid'a'n rol'o'n en la etend'iĝ'o de la financ'a'j merkat'o'j ek'de la 1980-aj jar'o'j. Tiam, la manier'o'j financ'i la ŝtat'o'n (ekzempl'e per la cirkul'ad'o de la Trezor'o en Franc'uj'o [6]) iom ĉie ced'as la lok'o'n al el'met'ad'o de ŝuld'paper'o'j inter'traktat'a'j en la merkat'o'j. Tiu'j produkt'o'j, lanc'o'pint'o de la financ'ism'ig'o de la ekonomi'o'j, est'is gajn'sistem'o por la riĉ'a'j privat'ul'o'j kaj invest'ist'o'j. Tiom pli ke la period'o (jam) cel'is mal'alt'ig'i la impost'o'j'n por la plej riĉ'a'j mastr'um'o'j, kred'at'a stimul'i la privat'a'n invest'ad'o'n. Rezult'o : “La impost'a'j konced'o'j far'it'a'j al la riĉ'ul'o'j tuj kre'is super'kresk'o'n de la publik'a ŝuld'o kaj de privat'a rent'o, klar'ig'as Brun'o Tinel kaj Franck Van de Veld'e. Ili est'ig'is invers'a'n flu'o'n de ali'distribu'ad'o. La riĉ'ul'o'j ĝu'as du'obl'a'n rekompenc'o'n : unu'flank'e la impost'a'n donac'o'n kaj ali'flank'e la pag'ad'o'n de interez'o'j. La unu'a ebl'ig'as al ili uz'i la ŝpar'aĵ'o'n por financ'i la ŝuld'o. Tiu ĉi est'is kre'it'a de la impost'a donac'o mem.” [7]
La unu'a obligaci'o OAT [8] est'is el'don'it'a en la jar'o 1985. De tiam, la ampleks'o de la ŝuld'o traktat'a en la merkat'o'j ne ĉes'is kresk'i. La ŝtat'a instituci'o pri statistik'o kaj ekonomi'a'j stud'o'j (INSEE) en 1985 taks'as la ŝuld'o'n de Franc'uj'o je 233 miliard'o'j da eŭr'o'j, kun la “baz'o de 2014” [9] (30,7 el'cent'o'j de la mal'net'a en'land'a produkt'o [MEP]), antaŭ ol ating'i 2 650 miliard'o'j'n da eŭr'o en 2020 116,4 el'cent'o'j de la MEP, el kiu'j pli ol 2000 miliard'o'j est'as inter'trakt'ebl'a ŝuld'o. Tiu al'flu'o de titol'o'j de publik'a ŝuld'o liver'as sam'e mult'a'n “krud'material'o'n” por la merkat'a'j invest'ist'o'j : plas'o sekur'a, dispon'ebl'a kaj profit'ig'a – special'e inter 1985 kaj 2010 –, kiu okup'as grav'a'n part'o'n de la titol'o'j de la grand'a'j financ-instituci'o'j (bank'o'j kaj antaŭ ĉio instituci'a'j invest'ist'o'j.[La franc'a publik'a ŝuld'o est'as hodiaŭ pli ol 50-el'cent'e en la man'o'j de ekster'land'a'j invest'ist'o'j, kio est'as faktor'o de vund'ebl'o por Franc'uj'o, sub'met'it'a al la inter'naci'a'j financ-merkat'o'j.]] Ĉar neni'u atend'as, ke Parizo aŭ Berlino ne pag'os, la titol'o'j de ili'a ŝuld'o est'as konsider'at'a'j tre sekur'a'j : akir'i ili'n ebl'ig'as – inter'ali'e – kompens'i invest'o'j'n mult'e pli risk'a'j'n, ekzempl'e en akci'o'j'n. Tio klar'ig'as, kial la kresk'o de la akci-merkat'o'j kaj tiu de la publik'a ŝuld'o part'o'pren'as en sam'a mov'iĝ'o : “Kiam mi mend'as akci'o'j'n, mi mend'as ankaŭ obligaci'o'j'n en divers'a'j proporci'o'j”, resum'as Tinel. [10]
Sed la publik'a ŝuld'o ankaŭ, ek'de la 2000-aj jar'o'j, far'iĝ'is la ne'mal'hav'ebl'a'n help'o por la supr'e'n'ir'o de la financ'a'j merkat'o'j. En tiu period'o ĝi facil'ig'is la ĝeneral'iĝ'o'n de “merkat'a” bank'model'o, mal'sam'a ol ĝi'a antaŭ'ul'o, baz'it'a sur kredit'o. Subit'e, la bank'o'j sukces'as ampleks'ig'i si'a'j'n aktiv'ec'o'j'n, special'e en la merkat'o de ŝuld-titol'o'j, kaj stimul'i si'a'j'n profit'o'j'n.
En tiu ĉi “merkat'a” bank'model'o, la bank'o'j larĝ'e uz'as mal'long'temp'a'n prunt'o'n por financ'i si'a'n aktiv'aĵ'o'n (titol'o'j'n, obligaci'o'j'n kaj akci'o'j'n kaj ali'a'j'n invest'o'j'n). La ŝuld'o far'it'a ekzempl'e por akir'i financ'a'j'n titol'o'j'n, est'as ĉiu'tag'e “rul'ig'at'a” : nov'a ŝuld'o far'iĝ'as por re'pag'i la antaŭ'a'n. De'prunt'i kontant'a'n mon'o'n je la plej avantaĝ'a'j interez'o'kvot'o'j tiam far'iĝ'as grav'a task'o por cert'ig'i profit'o'n. Por tio, la establ'o'j masiv'e uz'as transakci'o'j'n nom'at'a'j'n “rep'o” (repurchase agreement), per kiu'j oni deklar'as titol'o'j'n kiel garanti'aĵ'o'j'n ĉe ili'a'j kreditor'o'j por garanti'i tre mal'long'temp'a'j'n de'prunt'aĵ'o'j'n (kies interez'o'kvot'o'j est'as tre mal'alt'a'j). La tiel al'port'it'a garanti'o ebl'ig'as mal'alt'ig'i la risk'o-pag'o'n kaj do la kvot'o'n de la de'prunt'aĵ'o. La titol'o uz'at'a kiel garanti'aĵ'o, nom'at'a “flank'a”, por tio dev'as don'i ĉiu'j'n garanti'o'j'n de sekur'ec'o kaj de pag'o'pov'o : en Decembr'o de 2020, en 92 el'cent'o'j de la transakci'o'j de “rep'o” en la eŭrop'a merkat'o, tem'is pri titol'o'j de publik'a ŝuld'o, laŭ la International Capital Mark'et Association. [>11]
En la 2000-aj jar'o'j, tiu spec'o de konstru'aĵ'o ebl'ig'as facil'ig'i la cirkul'ad'o'n de la kontant'a mon'o. La publik'a ŝuld'o far'iĝ'as la ne'mal'hav'ebl'a ŝmir'aĵ'o por la funkci'ad'o de la grand'a'j bank'o'j, kiu'j tiam zorg'is por grand'iĝ'i kaj por puf'ig'i si'a'n bilanc'o'n. Ĉiu'j ag'ant'o'j ŝajn'as ĉe tio gajn'i : la long'temp'a'j invest'ist'o'j, kiu'j profit'ig'as si'a'j'n publik'a'j'n obligaci'o'j'n ; la bank'o'j, kiu'j mal'alt'ig'as si'a'j'n financ'a'j'n kost'o'j'n ; kaj la ŝtat'o'j, kiu'j vid'as la apetit'o'n de la financ'a'j ag'ant'o'j por la obligaci'a ŝuld'o kresk'i. La bank'o'j eĉ rapid'e al'front'iĝ'as al mank'o de “flank'aĵ'o”, do de titol'o'j el'met'it'a'j de riĉ'a'j land'o'j, tiom ke oni esplor'as divers'a'j'n manier'o'j'n por kompens'i tiu'n mank'o'n. [12]
La Mond'a financ'kriz'o tamen aper'ig'as la danĝer'o'j'n en'nask'it'a'j'n de la “merkat'a” bank'model'o. Kaj, tut'e apart'e, la risk'o'j'n de infekt'ad'o de grav'a kriz'o, kiu est'iĝ'as per la inter'konekt'ec'o kaj inter'de'pend'ec'o inter financ'a'j ag'ant'o'j, risk'o'j al kiu'j kontribu'as la transakci'o'j de “rep'o”. Ceter'e ĝi sek'ig'as la nov'a'j'n font'o'j'n de flank'aĵ'o'j, per tio ke ĝi est'ig'as suspekt'o'j'n pri ili'a kvalit'o, egal'e ĉu tem'as pri produkt'o'j de valor'paper'ig'o aŭ pri obligaci'a'j ŝuld'o'j de la plej vund'ebl'a'j land'o'j – kio kontribu'as al akcel'iĝ'o de la eŭr'o'zon'a kriz'o. En period'o de grand'a mal'cert'ec'o kaj de financ'a mal'stabil'ec'o, la financ'a'j ag'ant'o'j favor'as la “rifuĝ-valor'o'j'n” taks'at'a'j'n plej sekur'a'j, aktual'e la titol'o'j de suveren'a ŝuld'o de la grand'a'j industri'land'o'j. Tio konduk'as al du'obl'a mov'o : mal'alt'iĝ'o de la prunt'ok'ost'o por la plej riĉ'a'j land'o'j kaj alt'iĝ'o de la interez'o'kvot'o'j por la obligaci'a'j ŝuld'o'j de la ceter'a'j land'o'j, kiu'j sam'temp'e perd'as si'a'n status'o'n de flank'aĵ'o.
Tiu ĉi “fuĝ'o al la kvalit'o” ne est'as la sol'a faktor'o, kiu klar'ig'as la mal'alt'a'j'n aŭ negativ'a'j'n kvot'o'j'n de la german'a'j aŭ franc'a'j ŝuld'titol'o'j en la last'a'j jar'o'j. En la kun'tekst'o de la temp'o post la financ'a kriz'o, tiu'j titol'o'j rest'as ne'mal'hav'ebl'a font'o por la “rep'o”-transakci'o'j, tiom ke oni spert'as mank'o'j'n de german'a'j kaj franc'a'j suveren'a'j obligaci'o'j, ekzempl'e fin'e de 2016. La nov'a'j dispozici'o'j de la antaŭ'mal'help'a regul'ar'o de Bazel'o ankaŭ preciz'ig'as, ke la bank'o'j dev'as konserv'i cert'a'n sum'o'n da “alt'kvalit'a'j” aktiv'aĵ'o'j, esenc'e obligaci'o'j'n. La ŝuld-titol'o'j lud'as ankaŭ ŝlos'il'a'n rol'o'n en la inter'ven'o'j de la Eŭrop'a Centr'a Bank'o (ECB) por liver'i kontant'a'n mon'o'n al la financ'a sektor'o, kiel garanti'o'j en la operaci'o'j de re'financ'ad'o, aŭ per rekt'a aĉet'o de suveren'a'j ŝuld'o'j en la sekundar'a merkat'o (quantitative easing). Tamen la obligaci'a ŝuld'o, per si'a sekur'ec'o, si'a pag'i'pov'o, la profund'ec'o de si'a merkat'o, montr'iĝ'as ne'mal'hav'ebl'a mal'ferm'il'o en la financ'o post 2008.
Tiu'j ĉi mal'sam'a'j perspektiv'o'j montr'as, kiom, jam de kvar'dek jar'o'j, la publik'a ŝuld'o lud'as esenc'a'n rol'o'n por la kreditor'o'j kaj invest'ist'o'j. Ili al'vok'as por ir'i kontraŭ la domin'ant'a retor'ik'o pri ŝuld'o : ĉu ne ĝust'e la merkat'o'j avid'as la publik'a'n ŝuld'o'n ? Kaj ĉu ne ĝust'e la supr'e'n'ir'o de la financ'o kondiĉ'as kaj est'ig'as ĝi'a'n ek'flug'o'n, mult'e pli ol mal'strikt'em'o en'nask'it'a de la publik'a'j potenc'o'j ? La fort'rilat'o do ne est'us tiu, kiu'n ĝeneral'e prezent'as al ni la alarm'a'j retor'ik'o'j pri la ŝuld'o kaj pri la neces'o vek'i la “konfid'o'n” de la kreditor'o'j.
Apog'at'a'j de la mal'agnosk'o far'e de la afgan'a reg'ist'ar'o kaj de la uson'an'o'j, la talibanoj konduk'is fulm'a'n milit'o'n. De'lok'it'a'j kaj mutil'it'a'j, civil'ul'o'j pag'as alt'a'n prez'o'n por la milit'o.
En la unu'a'j tag'o'j de Aŭgust'o, Kabul'o est'is en ne'pri'skrib'ebl'a ĥaos'o. En Shahr-e-Naw, unu el la park'o'j de la urb'o, amas'iĝ'is de'lok'it'o'j el la nord'a'j provinc'o'j, el'pel'it'a'j de la antaŭ'e'n'ir'ant'a'j talibanoj. "Se vi ne pov'as help'i, kio'n do vi far'as ĉi tie ?", demand'as fraŭl'in'o kun okul'o'j bril'ant'a'j koler'e mal'antaŭ la mal'pez'a burk'o kiu'n ŝi port'as, kiel ĉiu'j ali'a'j vir'in'o'j. En la ĉef'urb'o, tio est'as vid'a ŝok'o. Ĝis la al'ven'o de la rifuĝ'int'o'j, mal'mult'a'j el ĝi'a'j loĝ'ant'in'o'j port'is pli ol delikat'a'j'n kap'tuk'o'j'n.
Vir'o'j, vir'in'o'j, mal'jun'ul'o'j kaj infan'o'j lukt'as en miks'batal'o por hav'ig'i al si pan'bul'o'n, tapiŝ'o'n aŭ gudr'o'tuk'o'n por ŝirm'i si'a'n famili'o'n en la verd'a'j spac'o'j de ĉi tiu riĉ'a kvartal'o.
Du vir'o'j de'star'as de la inter'bat'iĝ'o kun vak'a'j rigard'o'j. Bahadur [1] ven'is el Kunduz, kiu fal'is je la 11-a de Aŭgust'o. "La situaci'o daŭr'e pli'mal'bon'iĝ'as," li dir'as. "Est'as neni'u por cert'ig'i disciplin'o'n, mank'as organiz'ad'o." Li'a kun'ul'o al'don'as : "La talibanoj brul'ig'is ĉio'n. Bazar'o'j'n, butik'o'j'n, dom'o'j'n. Mi'a fil'o est'is mort'ig'it'a. Li hav'is 10 jar'o'j'n."
Kvin cent kilo'metr'o'j'n for, Kandaharo est'as strategi'a urb'o en la Sud'o. En centr'o administr'at'a de Handicap International (HI), Rahmatullah rakont'as pri si. Dek kvin tag'o'j'n antaŭ'e, traf'it'e de raket'o, li perd'is ambaŭ si'a'j'n gamb'o'j'n : "Ni est'is fuĝ'ant'a'j el ni'a dom'o por eskap'i el la batal'ad'o." La 25-jar'aĝ'ul'o trov'is si'n kapt'it'a inter la paf'ad'o de la talibanoj kaj la ter'arme'o. "Mi est'as dank'a ĉar mi hav'as iom da eduk'ad'o. Mi pov'os labor'i. Kun protez'o'j, mi pov'os ir'i de lok'o al lok'o. Ali'a'j perd'is si'a'j'n viv'o'j'n."
Civil'ul'o'j rifuĝ'as kie ajn ili pov'as trov'i spac'o'n. En la mez'o de la rub'o, tiu'j, kiu'j kutim'is viv'ten'i si'n per tag'labor'o, atend'as help'o'n, merg'it'a'j en fort'a odor'o de ekskrement'o. Eduk'ist'o de HI prezent'as al infan'o'j ilustr'aĵ'o'n pri du infan'et'o'j kiu'j risk'as en'ir'i la ruin'o'j'n : "Tuŝ'i ne'kon'at'aĵ'o'j'n, ĉu est'as bon'e aŭ mal'bon'e ?" "Est'as mal'bon'e !" ili ek'kri'as, ĉar ili jam sci'as, ke io ajn pov'us kost'i al ili la viv'o'n - aŭ membr'o'n. Kiel ĉi tiu 13-jar'aĝ'a knab'o kiu prov'as majstr'i si'a'n nov'a'n plast'a'n gamb'o'n. Li'a frat'o, tamen, ŝajn'e ne kulp'ig'as la talibanojn : "Ili cel'is ali'ul'o'n, milit'estr'o'n kiu, bedaŭr'ind'e, nur perd'is kelk'a'j'n fingr'o'j'n."
Je la 16-a de Aŭgust'o - la tag'o post la fal'o de Kabul'o - la "filozof'o kaj verk'ist'o" Bernard Henri Lévy ("BHL") imperativ'e asert'is en BFM TV ke la insurekci'an'o'j est'as "bon'a'j teror'ist'o'j, sed mal'bon'a'j soldat'o'j. Ĉi tiu'j soldat'o'j sur motor'cikl'o'j (...), ili ne est'as fort'eg'a ter'arme'o". Li al'don'is : "Mi est'is en la land'o antaŭ kelk'a temp'o, mi vid'is la afgan'a'j'n urb'o'j'n. La vir'in'o'j est'is sen'vual'a'j, la ĵurnal'ist'o'j produkt'is liber'a'j'n kaj oft'e preciz'a'j'n inform'o'j'n, parfum'o de liber'ec'o komenc'iĝ'is blov'et'i de antaŭ du'dek jar'o'j. La talibanoj ne for'mord'et'is la potenc'o'n. Ili kaŝ'is si'n." Kiel pov'as est'i, post tiel mult'e da jar'o'j, ke oni est'as tiel mal'ĝust'a pri la strategi'a kompetent'ec'o de ĉi tiu insurekci'o ? La mov'ad'o ebl'e hav'as tiom, kiom cent mil batal'ant'o'j'n [2]. Mal'e ol est'i bagatel'a, la uz'o de du'rad'a'j vetur'il'o'j ebl'ig'is al ili vetur'i sen traf'i en ŝtop'iĝ'o'j'n, kio est'ig'is la mal'permes'o'n de ĉi tia'j transport'il'o'j en la pli'mult'o de urb'o'j. Unu semajn'o'n antaŭ la kapt'o de Kandaharo, la urb'o est'is la komplet'a mal'o de tio, kio'n dir'as "BHL". Kvankam mult'a'j famili'o'j sol'e el vir'o'j kaj infan'o'j piknik'is en la strat'o'j malgraŭ la al'proksim'iĝ'o de la insurekci'an'o'j, la vir'in'o'j est'is tut'e ne'vid'ebl'a'j, krom mal'mult'a'j kaŝ'em'a'j burk'o'j tie kaj tie.
Malgraŭ si'a ver'a liber'o ag'i, la ĉef'a'j afgan'a'j amas'komunik'il'o'j las'is si'n est'i tromp'it'a'j de la erar'ig'a'j cifer'o'j de la reg'ist'ar'o, kiu'j parol'is pri "cent'o'j da mort'o'j" en la rang'o'j de la insurekci'o, dum fakt'e ĝi progres'is ne'halt'ig'ebl'e. Mensog'o'j kiu'j'n ili dis'send'is sen ver'a pri'demand'ad'o.
La afgan'a reg'ist'ar'o sistem'e kaŝ'is si'a'j'n mort'int'o'j'n kaj vund'it'o'j'n. Iu'n nokt'o'n, dum ĵurnal'ist'o'j atend'is ĉe la flug'haven'o de Kabul'o por film'i aer'arme'a'n aviad'il'o'n, oni ili'n invit'is en hangar'o'n. Ekster'e, okcident'a sekur'ec'a kontrakt'ist'o vid'is tio'n, kio'n la oficir'o'j prefer'is kaŝ'i : pasaĝer'a'j'n jet'o'j'n cent'op'e sput'is vund'it'a'j'n kaj mort'int'a'j'n soldat'o'j'n. Neniu'j cifer'o'j est'as don'it'a'j, sed inform'int'o proksim'a al la reg'ist'ar'o rivel'is al la uson'a revu'o Foreign Policy ke est'as kvin mil viktim'o'j ĉiu'monat'e [3]. Kontraŭ'e al tio, kio'n la televid'a'j fak'ul'o'j dir'is, kelk'a'j el la afgan'a'j soldat'o'j ne nur batal'is, sed est'is sever'e traf'it'a'j.
Mohammed ne est'as filozof'o. Li labor'is en kelk'a'j naci'a'j kaj inter'naci'a'j instituci'o'j. En Kandaharo, li karakteriz'as la ĝeneral'a'n humor'o'n : "Ne est'as mirakl'e ke ĉiu'j ĉi tiu'j distrikt'o'j fal'is tiel rapid'e ! La popol'o el'lac'iĝ'is pro si'a sub'met'iĝ'o al la milit'estr'o'j de la reg'ist'ar'o, malgraŭ tio ke neni'u sci'as, kio'n far'os la talibanoj." Eĉ antaŭ ol komenc'iĝ'is ĉi tiu ofensiv'o, la talibanoj reg'is sep'dek kvin plej'part'e kamp'ar'a'j'n distrikt'o'j'n kaj ĉe'est'is en pli'mult'o de la ali'a'j. Ili ne si'n kaŝ'is, sed propon'is serv'o'j'n kiu'j est'is tiel bon'a'j kiel, kaj foj'e pli bon'a'j ol, tiu'j de reg'ist'ar'o tra'tru'it'a de korupt'o, kun regul'o'j kaj praktik'o'j kiu'j plen'um'is la atend'o'j'n de grand'a part'o de la loĝ'ant'ar'o, por kiu la rajt'o'j de vir'in'o'j neniel est'as prioritat'o.
Kiam la insurekci'an'o'j avanc'is kontraŭ ili, la soldat'o'j, mal'mult'e'nombr'a'j kaj oft'e izol'it'a'j, rapid'e el'ĉerp'is si'a'n proviz'o'n de munici'o'j kaj nutr'aĵ'o. Suplement'a'j trup'o'j mal'oft'e ven'is, ĉar Kabul'o koncentr'is si'a'j'n fort'o'j'n en la urb'eg'o'j. Tiam la talibanoj send'ig'is grand'aĝ'ul'o'j'n el la apud'a'j vilaĝ'o'j, "blank'a'j barb'o'j", kiu'j inter'trakt'is pri la kapitulac'o de la soldat'o'j - kapitulac'o des pli facil'e akcept'it'a ĉar ili'a batal'spirit'o est'is plej'ebl'e mal'alt'a. El la 180 000 soldat'o'j kaj 100 000 milici'an'o'j kiu'j konsist'ig'is la afgan'a'n ter'arme'o'n [4], la plej'mult'o de'met'is si'a'j'n arm'il'o'j'n. Dum'e, la afgan'a Ministeri'o pri Defend'o kaj ĝi'a'j pro'parol'ant'o'j ĉiu'tag'e anonc'is la masakr'o'n de cent'o'j da talibanoj. Ĉi tiu'j cifer'o'j est'is fantazi'a'j.
Antaŭ ol ili atak'is la urb'o'j'n, la insurekci'an'o'j unu'e izol'is la kamp'ar'o'n. Ili blok'is la aŭt'o'voj'o'j'n inter la centr'o'j de la urb'o'j, kaj post'e kapt'is pli'mult'o'n de la 30 land'lim'a'j posten'o'j, tiel sen'ig'ant'e al la reg'ist'ar'o font'o'n de en'spez'o kaj cert'ig'ant'e al si proviz'o'j'n, precip'e nutr'aĵ'o'n.
Fin'e, ili surpriz'is la afgan'a'n ter'arme'o'n, mal'ferm'ant'e du'a'n front'o'n en la Nord'o. Dum intens'a'j batal'o'j mobiliz'is ili'a'j'n fort'o'j'n ĉirkaŭ Kandaharo kaj Helmand en la Sud'o, talibanaj batal'ant'o'j ir'is por konker'i la nord'a'n part'o'n de la land'o. Antaŭ'vid'e de eventual'a re'star'ig'o de la Nord'a Alianc'o - grup'o de milit'estr'o'j kiu'j batal'is kontraŭ ili en la 1990-aj jar'o'j - ili elimin'is ĉi'a'n esper'o'n pri re'puŝ'ofensiv'o el provinc'o'j kiu'j est'is histori'e mal'amik'a'j al ili.
Dum la talibanoj al'proksim'iĝ'is al Kabul'o, la arme'o kaj la polic'o, kvankam mult'e'nombr'a, ne sci'is kio'n far'i. Ili'a'j komand'ant'o'j sci'ig'is neni'o'n al ili. "Kio okaz'as en Dohao ? (la sid'ej'o de la talibana delegaci'o kiu inter'trakt'is kun la uson'an'o'j)", demand'is ter'arme'a oficir'o tuj antaŭ la kapitulac'o, per WhatsApp, de si'a ofic'ej'o ĉe la Ministeri'o pri Defend'o. Ĉe la pord'o'j de Kabul'o je la 15-a de Aŭgust'o, la talibanoj unu'e deklar'is ke ili ne en'ir'os. Post'e, ek'sci'int'e ke est'as neni'u por ili'n al'front'i kaj ke prezid'ant'o Ashraf Ghani fuĝ'is, ili okup'is la urb'o'n.
Kiel la politik'a elit'o de Afgani'o en'marĉ'iĝ'is en ĉi tiu batal'o destin'it'a mal'sukces'i ? Mult'a'j kulp'ig'as s-ro'n Ghani, korupt'a prezid'ant'o kiu daŭr'ig'is si'a'n mandat'o'n malgraŭ la mult'a'j voĉ'o'j kiu'j al'vok'is por li'a for'ir'o. La parlament'o [5] rest'as tut'e sen'pov'a : "Ĉiu inter'ven'as por si'a'j propr'a'j interes'o'j," atest'is s-in'o Shinkai Karokhail, ne'parti'a parlament'an'o el Kabul'o. "Mank'as politik'a'j blok'o'j. Tial est'as mal'facil'e iel ajn direkt'i la reg'ist'ar'o'n."
Kiam tem'as pri la histori'a'j milit'estr'o'j, la pli'mult'o ankoraŭ defend'as si'a'j'n interes'o'j'n kaj tiu'j'n de si'a'j komun'um'o'j. La fam'a'j muĝahidoj de la lukt'o kontraŭ la soveti'an'o'j en la 1980-aj jar'o'j de'long'e ced'is. En Herato, la mal'jun'a Ismail Khan, 75-jar'aĝ'a, fin'e kapitulac'is. Si'a'flank'e, la eks'vic'prezid'ant'o de la respublik'o (2014-2020), s-ro Abdul Rashid Dostom, 67-jar'aĝ'a, kiu reprezent'is la uzbek'o'j'n, unu'e promes'is mort'o'n al la talibanoj kun'e kun si'a fil'o en soci'a'j ret'o'j, kaj post'e fuĝ'is al Uzbeki'o.
Fil'o de la fam'a komand'ant'o Ahmad Shah Massoud, kiu est'is ikon'o en Franci'o, s-ro Ahmad Massoud ŝajn'e sur'pren'is la reputaci'o'n de si'a patr'o en parizaj rond'o'j, sed tio ne help'is li'n evit'i la katastrof'o'n en Afgani'o. Li re'ven'is al si'a val'o por defend'i si'a'n teritori'o'n. "Mi re'ven'is antaŭ kelk'a'j jar'oj," li klar'ig'as, "por al'port'i la valor'o'j'n kiu'j'n mi lern'is en la Okcident'o : hom'a'j'n rajt'o'j'n kaj demokrati'o'n." La hered'int'o de la "Leon'o de Panĝŝir" ricev'is kiel ebl'e plej bon'a'n eduk'ad'o'n en Londono. Sed mal'mult'a'j Afgan'o'j li'n taks'as serioz'e ekster li'a hejm'a provinc'o kiu hav'as loĝ'ant'ar'o'n de nur 150 000. Li'a akompan'ant'ar'o fanfaron'as, ke li hav'as 20 000 batal'pret'a'j'n vir'o'j'n, sed ĉi tiu'j est'as teori'a'j volont'ul'o'j kaj sen'arm'a'j, kaj neni'u plu atend'as i'o'n de ili.
Ali'a'j politik'ist'o'j ankoraŭ prov'as adopt'i pozici'o'j'n tiel, ke ili ne preter'las'u la okaz'o'n. Tri figur'o'j el la mal'nov'a afgan'a mond'o rapid'is por kapt'i tiu'n okaz'o'n, ĉar ĉu la venk'int'o'j ne promes'is "inkluziv'em'a'n reg'ist'ar'o'n" ? La tri vir'o'j kred'is, ke ili pov'os don'i kelk'a'j'n promes'o'j'n pri mal'ferm'it'ec'o por cert'ig'i al la "inter'naci'a komun'um'o," kiu al'vok'as por reg'ist'ar'o de naci'a unu'ec'o. Eks'prezid'ant'o Hamid Karzai (2001-2014) rapid'e propon'is kun'sid'i kun la nov'a'j mastr'o'j de la land'o. Abdullah Abdullah, kiu pretend'is la venk'o'n en la prezid'ant'elekt'o'j de 2014 kaj 2019, kiel far'is Ghani, ankaŭ ĉe'est'as. Nun la prezid'ant'o de la Alt'a Konsili'o por Naci'a Re'pac'ig'o, li jam prov'is part'o'pren'i inter'trakt'o'j'n en Kataro kiam la delegaci'o send'it'a de Donald Trump est'is inter'trakt'ant'a kun la talibanoj - tut'e sen sukces'o. Fin'e, Gulbuddin Hekmatyar, la gvid'ant'o de Hezb-e-Islam'i Afgani'o, ankaŭ for'flug'is kiel ebl'e plej fru'e. Li'a parti'o, nom'at'a teror'ism'a de la Okcident'o, sed histori'e popular'a en la land'o, elekt'is lanĉ'i arm'it'a'n ribel'o'n kontraŭ la fremd'a invad'ant'o, antaŭ ol inter'pac'iĝ'i kun la kabul'a reg'ist'ar'o en 2016. Respond'ec'a pri la mort'ig'a embusk'o en Uzbin kontraŭ la franc'o'j en 2008, li nun serĉ'as nov'a'n rol'o'n ...
Dum la alt'rang'ul'o'j ankoraŭ inter'batal'as por la pan'er'o'j de potenc'o, tut'a sekci'o de la loĝ'ant'ar'o urĝ'e serĉ'as el'ir'ej'o'n, por fuĝ'i, ĉia'prez'e, la anticip'at'a'n teror'ism'o'n de nov'a talibana reg'ad'o. Tiu oficir'o de la special'a'j fort'o'j kiu'n mi renkont'is antaŭ la fal'o de Kabul'o, ekzempl'e, ven'is kun si'a 12-jar'aĝ'a fil'o, esperant'e ke mi hav'us metod'o'n por sav'i li'n. "Bon'vol'u, sinjor'o," la infan'o dir'is al mi en la ĝust'a angl'a lingv'o. "Mi dezir'as ir'i al Franci'o por stud'i. Ĉi tie, ne plu est'as sekur'ec'o, mi ne pov'as vizit'i la lern'ej'o'n."
Por mult'a'j afgan'o'j, la ekzil'o est'as la sol'a solv'o. Alt'rang'a'j oficial'ul'o'j kaj ili'a'j fremd'a'j arme'a'j help'ul'o'j firm'e kred'as, ke ili'a'j viv'o'j est'as en danĝer'o kaj ke la promes'it'a amnesti'o est'as tromp'aĵ'o. Uson'o akcel'is la evaku'o'n de pli ol 4 000 interpret'ist'o'j, al kiu'j special'a'j viz'o'j est'as asign'it'a'j. La pli'mult'o de eŭrop'a'j land'o'j, inter ili Franci'o, Germanio kaj Nederlando, est'as mal'pli donac'em'a'j ĉi-rilat'e, sed suspend'is la deport'o'j'n de afgan'a'j rifuĝ'int'o'j kaj evaku'is kelk'cent'o'j'n de si'a'j dung'it'o'j.
Tiu'j, kiu'j pov'is pag'i la kost'o'n, jam for'ir'is. Ĉiu'j, aŭ preskaŭ ĉiu'j, politik'ist'o'j kaj milici'estr'o'j est'as send'int'a'j si'a'j'n famili'o'j'n ekster'land'e'n. Por la ali'a'j, est'as stamped'o. Dum semajn'o'j, la vic'o de tiu'j, kiu'j esper'as ricev'i viz'o'n al Irano aŭ Turki'o est'as daŭr'e kresk'int'a. Sed est'is tro mal'fru'e.
La talibanoj venk'is. Ĉu tio est'as mal'bon'a nov'aĵ'o por Afgan'o'j ? Iu loĝ'ant'o de Kandaharo parol'as pri la trankvil'iĝ'o en si'a urb'o post la kapitulac'o de la ŝtat'a'j arme'an'o'j : "La talibana guberni'estr'o pet'is al la ŝtat'ofic'ist'o'j re'ven'i al la labor'ej'o. Ili'a grand'a flag'o pend'as super li'a loĝ'ej'o. Ili'a'j vir'o'j ne ĝen'as la popol'o'n, kiu ŝajn'e est'as ĝeneral'e feliĉ'a. Iu'j eĉ bon'ven'ig'is ili'n kun larm'o'j en la okul'o'j. Ĉiu'j komenc'as re'ir'i hejm'e'n. La viv'o est'as normal'a, sen la perturb'o'j." Sed antaŭ'e en 1995 est'is scen'o'j de ĝoj'eg'o en la strat'o'j de Kabul'o post kiam la talibanoj el'pel'is la muĝahidojn de la Nord'a Alianc'o. Post'e, la loĝ'ant'ar'o kompren'is, ke ĉi tio ne signif'is la fin'o'n de la milit'o, sed la komenc'o de nov'a infer'o.
Kvankam Mali'o ne simil'as Afgani'o'n, ankaŭ Franci'o elekt'is la mal'ced'em'o'n de "ĉio por sekur'ec'o". Sed la lok'a'j reg'ist'ar'o'j trakt'as kun ĝihad'ist'o'j.
" La milit'o por liber'ig'o de Mali'o est'as fin'it'a. Ĝi est'as gajn'it'a", asert'is S-ro Je'a'n-Yves Le Drian la 20-an de mart'o 2014, dek kvar monat'o'j'n post la lanĉ'o de "operac'o Serval" [1]. La ag'o de la Franc'a arme'o, plu dir'is la Franc'a ministr'o pri defend'o, ebl'ig'is al tiu land'o re'trov'i si'a'n suveren'ec'o'n, si'a'j'n demokrati'a'j'n instituci'o'j'n, okaz'ig'i balot'ad'o'n, kaj re'star'ig'i la fier'ec'o'n aparten'i al Mali'o" (Radi'o Mont'e-Carlo, 20-an de mart'o 2014). Sep jar'o'j'n post'e, tia triumf'ism'o ŝajn'as almenaŭ mir'ig'a. La ĝihad'ism'a'j grup'o'j pli'vast'ig'is si'a'n ag'kamp'o'n al Niĝero kaj Burkino. La Mali'a ŝtat'o ne sukces'is re'star'ig'i ver'a'n ĉe'est'o'n en la nord'o, ĉef'e en Kidal, ĉe'flok'o de la Tuareg'a'j separ'at'ist'o'j. Pri ĝi'a'j "demokrati'a'j instituci'o'j", ili est'as inter'romp'it'a'j de'post kiam la arme'o pren'is la reg'ad'o'n en Bamak'o, en aŭgust'o 2020, kaj kolonel'o Assimi Goita eks'ig'is la por'temp'a'n reg'ist'ar'o'n en maj'o 2021.
La 10-an de juni'o 2021, la Franc'a prezid'ant'o Emmanuel Macron fin'e publik'e agnosk'is la mal'ebl'ec'o'n anstataŭ'i sven'ant'a'j'n ŝtat'o'j'n : "Ni ne pov'as sekur'ig'i zon'o'j'n, kiu'j re'fal'as en sen'organiz'ad'o'n ĉar ŝtat'o'j decid'as ne efektiv'ig'i si'a'j'n respond'ec'o'j'n, aŭ tio est'os sen'fin'a labor'o [2]." Sed tia konstat'o est'is far'ebl'a ek'de 2013. Fakt'e, la soldat'o'j de operac'o "Barkhane", kiu anstataŭ'is operac'o "Serval", neniam hav'is la rimed'o'j'n financ'a'j'n, nek politik'a'j'n por plen'ig'i la mank'o'j'n de la publik'a'j serv'o'j en la kamp'ar'a'j kaj for'las'it'a'j zon'o'j, kie ag'is la ĝihad'ism'a'j grup'o'j. Mal'e : ili renkont'is mult'a'j'n teknik'a'j'n problem'o'j'n, kiu'j oft'e evident'ig'is la mal'nov'iĝ'o'n de ili'a'j ekip'aĵ'o'j, kaj foj'e, la spert'o'mank'o'n de ili'a'j membr'o'j pri la kultur'a'j real'aĵ'o'j de la teren'o. Sin'koncentr'iĝ'ant'e al la teror'ism'a afer'o, ili'a dis'volv'iĝ'o en Sahelo montr'is la mal'esper'ig'a'n sent'o'n, ke ili prov'is ĉiam kaj ĉiam ŝtop'i breĉ'o'j'n por evit'i katastrof'o'n.
Eĉ pli grav'e, la elekt'o de "ĉio por sekur'ec'o" kaj la rifuz'o konsider'i eĉ la plej et'a'n trakt'ad'o'n kun ribel'ul'o'j nom'it'a'j ĝihad'ist'o'j aper'ig'is Franci'o'n, kiel obstakl'o'n por pac'o. La obstin'ad'o de Parizo kontrast'as kun la evolu'iĝ'o de si'a'j alianc'an'o'j kaj tiu de la Ĝeneral'a sekretari'o de Unu'iĝ'int'a'j naci'o'j (UN), S-ro António Guterres, kiu nun laŭd'as politik'a'n dialog'o'n [3] Eĉ la Mali'a'j reg'ant'o'j oficial'e konsider'as trakt'i kun unu el la ĝihad'ist'a'j grup'o'j, katiba Macina, en la region'o de Mopti. Efektiv'ig'it'a en juli'o 2019, la leĝ'o pri naci'a konkord'o eĉ ebl'ig'as leĝ'a'n baz'o'n por amnesti'i la ribel'ul'o'j'n. Burkino, si'a'flank'e sekret'e konklud'is paf'ĉes'o'n kun la batal'ant'o'j de la grup'o Ansarul Islam en la provinc'o de Soum, ĉe la Mali'a land'lim'o [4]. Kaj pri Niĝero, ĝi komenc'is ek'de maj'o 2016 dialog'o'n kun la Fulanaj membr'o'j de Islam'a Ŝtat'o en Grand'a Saharo (EIGS), kiel asert'as al ni prezid'ant'o Mohamed Bazoum [5].
Tiu'j tri land'o'j hav'as la komun'a'n si'n'ten'o'n prov'i trakt'i nur kun si'a'j sam'land'an'o'j. Ili ne intenc'as ek'dialog'i kun fremd'ul'o'j, ĉef'e Alĝeri'an'o'j aŭ Sahar'an'o'j. La problem'o est'as do trov'i fid'ind'a'j'n al'parol'ant'o'j'n kaj preciz'e difin'i la politik'a'n kamp'o'n de trakt'ad'o por ĉes'ig'i la per'fort'aĵ'o'j'n. La komenc'it'a'j diskut'o'j ebl'e rezult'ig'os financ'ad'o'n de moske'o'j, de religi'a'j lern'ej'o'j aŭ laŭ'koran'a'j tribunal'o'j, iel kiel en Islam'a Respublik'o de Maŭritani'o [6].
Ĉio de'pend'as ankaŭ de la milit'ist'a prem'o, kiu'n la ŝtat'o'j de tiu region'o pov'os efektiv'ig'i sur la ribel'ul'o'j por moder'ig'i ili'a'j'n postul'o'j'n, dum Franci'o ankoraŭ dev'as preciz'ig'i la agend'o'n de si'a trup'ret'ir'iĝ'o. Jam ag'int'a'j en la zon'o antaŭ 2013 la special'a'j elit'a'j trup'o'j de operac'o "Sabr'e" rest'os tie kaj daŭr'ig'os milit'o'n per'e de spavoj. La demand'o est'as ĉu la cel'it'a'j mort'ig'o'j de strateg'o'j de ĝihad'o pov'os kontribu'i al pli vast'a strategi'o de solv'o de konflikt'o'j, cel'ant'a instig'i la ribel'ul'o'j'n al trakt'ad'o.
Tio est'as tre dub'ind'a, kiam oni vid'as la ne'ced'em'o'n de la Elizea palac'o pri tio. "Kun teror'ist'o'j, oni ne trakt'as", ripet'is S-ro Macron sam'e kiel li'a'j antaŭ'ul'o'j [7]. Trakt'i kun la ribel'ul'o'j egal'as agnosk'i la fiask'o'n de la milit'a elekt'o kaj simil'as kapitulac'o'n front'e al mal'amik'o ja mal'super'a per arm'il'o'j kaj hom'o'j. S-ro Macron intenc'as re'tir'i la trup'o'j'n de "Barkhane" ĉar li ne vol'as trov'iĝ'i en la humil'ig'a situaci'o de Uson'o, kiu du'dek jar'o'j'n post si'a al'ter'iĝ'o en Afgani'o'n, dev'is trakt'i kun la talibanoj kaj agnosk'i la sak'strat'o'n de si'a inter'ven'o (leg'u la artikol'o'n de Mart'in'e BULARD). Li prefer'is antaŭ'ag'i esperant'e, ke la pli grav'a'j konsekvenc'o'j de la fiask'o de li'a milit'a strategi'o ne damaĝ'os li'a'n bild'o'n.
En la kaz'o de Franci'o, trakt'i ankaŭ dev'ig'as for'ne'i la parol'o'j'n asert'it'a'j'n ek'de 2013 en Mali'o kaj post 2014 en la najbar'a'j land'o'j. Tiu'epok'e, S-ro Le Drian ja sving'is la fantom'o'n de vahabisma varb'ad'o kaj de ĝeneral'a ek'brul'ad'o de "Sahelistan", kiu fin'e minac'os la mond'a'n pac'o'n. Li puŝ'is la reg'ist'ar'o'n al batal'o kontraŭ ribel'ul'o'j, kiu'j neniam far'is atenc'o'j'n en la okcident'o, mal'e al Al-Kaid'a kaj Organiz'o de Islam'a Ŝtat'o (OIŜ), kiu'j far'is tio'n el Afgani'o, Sirio aŭ Irako. Li'a pro'parol'ant'o, S-ro Sacha Mandel zorg'e elekt'is si'a'j'n "parol'a'j'n element'o'j'n" por akir'i la konsent'o'n de UN pri la Franc'a milit'a inter'ven'o nom'e de la "lukt'o kontraŭ teror'ism'o". Laŭ li, la ĝihad'ist'o'j est'is trans'form'ont'a Mali'o'n al nov'a Afgani'o kaj probabl'e pren'os la ĉef'urb'o'n Bamak'o.
Simpl'a mov'o de ribel'ul'o'j ag'ant'a'j en la nord'o de Mali'o, tiam est'is uz'at'a kiel pretekst'o, laŭ la vort'o de la Uson'a fak'ul'o Marin'a Henke, por la plej grand'a ekster'land'a operac'o de la Franc'a arme'o de'post la Alĝeria milit'o [8]. Sed la plan'o'j de la inter'ven'o est'is jam pret'a'j, komenc'e por konker'i la land'a'n nord'ej'o'n. Ĉar tiu zon'o ne hav'as ekonomi'a'n grav'ec'o'n, la decid'o de Elizea Palac'o ebl'e sekv'is en'land'a'j'n konsider'o'j'n - ekzempl'e la prestiĝ'o, kiu'n tia operac'o pov'os don'i al tiu'j, kiu'j organiz'is ĝi'n, nom'e prezid'ant'o François Hollande kaj li'a ministr'o Le Drian, kiel sugest'is du ĵurnal'ist'o'j de Le Figar'o, Isabelle Lasserre kaj Thierry Oberlé, en esplor-libr'o [9].
Inter'naci'e la operac'o "Barkhane" ebl'ig'is prezent'i Franci'o'n, eks'koloni'ant'o'n, kiel bar'il'o'n kontraŭ la ĝihad'ism'a barbar'ec'o, eĉ kontraŭ la "migr'ant'a prem'o" sur Eŭrop'o, tiel pli'fort'ig'ant'e ĝi'a'n status'o'n de mez'a potenc'o kaj prav'ig'ant'e ĝi'a'n konstant'a'n sid'il'o'n en la Konsili'o pri Sekur'ec'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j. Ankaŭ la milit-industri'a prem'grup'o help'is tio'n, ĉar la fantom'o de pli'grand'iĝ'o de teror'ism'o inspir'at'a de vahabismo prav'ig'is la konserv'o'n de la arme'a buĝet'o kaj de konstant'a'j milit'ist'a'j baz'o'j sud'e de Saharo... dum Parizo daŭr'ig'is propon'i trejn'ad'o'j'n kaj arm'il'o'j'n al Saud-Arabi'o, Sahelo ebl'ig'ant'e prov'i la franc'a'j'n arm'il'o'j'n en real'a'j kondiĉ'o'j kaj laŭd'i ili'a'n efik'ec'o'n.
La fantasm'a grav'ec'o de la minac'o ankaŭ ver'ŝajn'e util'is por varb'i jun'ul'o'j'n al'log'it'a'j'n en batal'a'n dev'ont'iĝ'o'n per promes'o de aventur'o kaj mon'kompens'o por serv'o en fremd'a land'o (ISSE), krom'mon'o pag'at'a al la soldat'o'j send'it'a'j en ekster'a'j operac'o'j (OPEX).
La insist'o pri la tut'mond'iĝ'o de ĝihad'ism'o kaŝ'is la lok'a'j'n karakter'o'j'n de la Sahela kriz'o, situaci'o en kiu teror'ism'o est'is nur simptom'o de la putr'iĝ'o de la ŝtat'o'j en tiu region'o [10]. Anstataŭ interes'iĝ'i pri la radik'o'j de la politik'a mal'san'o, Elizea Palac'o vet'is pri "ĉio por sekur'ec'o", precip'e pro la influ'o de S-ro Le Drian, kiu rekt'e ir'is de la ministr'ej'o pri naci'a defend'o (2012-2017) al tiu pri ekster'land'a'j afer'o'j. Tiu blind'ec'o vast'e ekzist'as en la reg'ant'a klas'o. En parlament'a raport'o, la pas'int'a'n april'o'n, tri deput'it'o'j, S-in'o'j Françoise Dum'as, Sereine Mauborgne ( La Respublik'o Marŝ'ant'a - LREM) kaj Nathalie Serre (La Respublik'an'o'j - LR) tiel asert'is, ke la Franc'a operac'o est'as "unu'anim'e laŭd'at'a de (ĝi'a'j) partner'o'j (...), tiom pro la sekur'ec'a pilier'o (...) kiom pro ĝi'a'j ag'o'j ebl'ig'ant'a'j pli'bon'iĝ'o'n de la reg'ad'o kaj la dis'volv'iĝ'o de la region'a'j land'o'j". Kaj sen'hezit'e konklud'as : "Nun, est'as neni'u solv'o sen "Barkhane"" [11]
Tiu asert'o, kiu minimum'ig'as la Afrik'a'j'n solv'o'j'n, est'as ja karakteriz'a de la ide'o, kiu'n la eks'a koloni'ant'a potenc'o hav'as pri la ne'mal'hav'ebl'a karakter'o de si'a ĉe'est'o en Sahelo. La demand'o do rest'as : ĉu la fin'o de la operac'o "Barkhane" pri'dub'ig'os la inter'ven'a'n postulat'o'n de Franci'o en si'a influ'zon'o ?
Marc-Antoine PÉROUSE de MONTCLOS
class="textearticle">Pakistano, Barato, Irano, Ĉin'uj'o, Ruslando … kiu'j kelk'foj'e hav'as mal'sam'a'j'n interes'o'j'n, ĉiu'j ag'ad'as por star'ig'o de reg'ist'ar'o de naci'a unu'ec'o.
“Se iu dir'as la ver'o'n, don'u al li ĉeval'o'n, li bezon'os ĝi'n por fuĝ'i”, dir'as afgan'a proverb'o. Kiam la uson'a prezid'ant'o Joseph Bid'e'n anonc'is, la 14-an de April'o 2021, la re'tir'iĝ'o'n de ĉiu'j uson'a'j trup'o'j el Afgan'uj'o, li uz'is ton'o'n iom'et'e ĉagren'it'a'n parol'ant'e pri la inter'konsent'o de Dohao, sub'skrib'it'a en Februar'o de 2020 : “Tio cert'e ne est'as tio, kio'n mi mem est'us inter'trakt'int'a, sed ĝi est'is inter'konsent'o far'it'a de la reg'ist'ar'o de Uson'o, kaj tio signif'as i'o'n.” [1] Li'a antaŭ'ul'o Donald Trump ne nur ced'is al ĉiu'j kondiĉ'o'j de la talibanoj, sed li akcept'is paragraf'o'n kiu dev'ig'is li'n pet'i la Konsil'ant'ar'o'n pri Sekur'ec'o de la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o konsent'i tiu'n inter'konsent'o'n [2] – kio far'iĝ'is la sekv'a'n 10-an de Mart'o, per unu'anim'a konsent'o (do, inkluziv'e de Uson'o) al la rezoluci'o 2513.
Ĉar Vaŝington'o ne pov'is ŝanĝ'i si'a'n opini'o'n du'foj'e, s-ro Bid'e'n ne hav'is ali'a'n ebl'ec'o'n ol sekv'i la tekst'o'n laŭ'liter'e. Preciz'e tio'n vol'is la talibanoj antaŭ ol lanĉ'i si'n en mir'frap'a'n teritori'a'n re'konker'o'n (vid'u la artikol'o'n de Roma'in Mielcarek : En Kabul'o kaj Kandaharo, mal'proksim'e de la film'il'o'j. [En la franc'a sur p. 12 kaj 13.]) Kvar monat'o'j'n post'e ili okup'is la prezid'ant-palac'o'n en Kabul'o, dum la prezid'ant'o Ashraf Ghani fuĝ'is deklar'ant'e : “La talibanoj gajn'is la milit'o'n”. La ali'a flank'o de la histori'o est'as, ke la reĝim'o star'ig'it'a kaj dum du'dek jar'o'j nutr'at'a de la “inter'naci'a komun'um'o” kolaps'is en kelk'a'j semajn'o'j.
Tiel, kiam la “student'o'j pri teologi'o” pren'is Kabul'o'n, Uson'o tut'e ne fin'is la mal'plen'ig'o'n de si'a ambasad'ej'o kaj el'flug'ad'o'n de si'a'j kun'labor'int'o'j. La re'tir'iĝ'o, ĝis tiam ord'e, trans'form'iĝ'is en fuĝ'o'n akompan'at'e de scen'o'j de panik'o – kelk'foj'e mort'ig'a – ĉe la flug'haven'o. Tamen, la afgan'a ĉef'urb'o rest'as trankvil'a. La fest'o de sen'de'pend'ec'o, la 19-an de Aŭgust'o, est'is celebr'at'a kiel kutim'e, kaj la ŝijaist'a'j procesi'o'j de Aĉura [3], sam'tag'e, okaz'is sen incident'o.
La politik'a parol'o de Uson'o jam ne aŭd'ebl'as, sed la plej mult'a'j land'o'j asoci'it'a'j en ties operac'o, ankaŭ mal'plen'ig'is si'a'j'n ambasad'ej'o'j'n, dum rest'as mal'ferm'it'a'j kaj funkci'ant'a'j tiu'j de Ruslando, de Ĉin'uj'o, de Irano, de Pakistano kaj de Turk'uj'o.
Nun la sort'o de la afgan'o'j decid'iĝ'as sur la region'a scen'ej'o, kie la lud'o'j de alianc'o'j kaj mal'fid'o'j ne est'as simpl'a'j. Post la salv'o'j da insult'o'j inter Kabul'o kaj Islamabad'o, Ĉin'uj'o lud'as la rol'o'n de bon'a serv'ist'o por kalm'ig'i ; Ruslando kaj Irano konsult'as sam'e la talibanojn kiel afgan'a'j'n politik'ist'o'j'n ; Barato rest'as pli atend'em'a.
Por Moskvo tiu ekzerc'o ne est'as nov'a : la rus'o'j organiz'is unu'a'n du'parti'a'n renkont'iĝ'o'j'n inter la ribel'ul'o'j kaj oficial'a afgan'a deleg'it'ar'o jam en 2018, post'e du'a'n en Februar'o de 2019. La talibanoj tiam laŭ'dir'e rezign'is pri arm'it'a re'konker'o kaj deklar'is est'i pret'a'j inter'trakt'i pri divid'o de la potenc'o. Ebl'e ili dron'ig'as tiu'n ĉi promes'o'n en la ebri'o de si'a sukces'o, kvankam la rus'a ministr'o pri ekster'a'j rilat'o'j, s-ro Sergej Lavrov, memor'ig'is tio'n al ili dum la konferenc'o de la 18-a de Mart'o ĉi-jar'e, dum kiu ili renkont'is la Alt'a'n Konsil'ant'ar'o'n por Naci'a Re'pac'iĝ'o AKNR), en ĉe'est'o de Uson'o, Ĉin'uj'o kaj Pakistano – ĉiu'j unu'anim'a'j por postul'i ke ili akcept'u la princip'o'n de part'o'pren'o en koalici'a provizor'a reg'ist'ar'o. [4]
Tamen Moskvo mal'trankvil'as ĉef'e pro la sekur'ec'o de la centr'azi'a'j respublik'o'j, ĝi'a legom'ĝarden'o : la talibanoj la 5-an de Juli'o ek'reg'is la tut'a'n nord'o'n de la land'o, land'lim'a kun Taĝik'uj'o kaj Uzbek'uj'o, kaj pli ol mil soldat'o'j de la afgan'a arme'o fuĝ'is en Taĝik'uj'o'n. Tuj la prezid'ant'o Vladimir Putin promes'is al si'a taĝik'a koleg'o, s-ro Emomali Raĥmon, rus'a'n arme'a'n help'o'n, se neces'e.
Tri tag'o'j'n post'e, tre alt'rang'a'j talibanoj, inter ili la mulaho Abdul Ghani Baradar, kun'fond'int'o de la mov'ad'o kun la inter'temp'e mort'int'a mulaho Omar, renkont'iĝ'is kun la special'a reprezent'ant'o de Kreml'o pri Afgan'uj'o, s-ro Zamir Kabulov, en la rus'a ĉef'urb'o, kaj asert'is al li, ke ili neniam atak'os si'a'j'n najbar'o'j'n. Do, ĉio en ord'o ! Jam de'long'e Ruslando vid'as en la talibanoj la plej bon'a'n rempar'o'n kontraŭ la Organiz'aĵ'o de Islam'a Ŝtat'o (OIŜ, aŭ Daeŝ), kun la fort'o de almenaŭ du'dek mil vir'o'j, laŭ s-ro Kabulov. Nombr'o tre tro'ig'it'a, kiu montr'as li'a'n tim'o'n je la inter'naci'a'j cel'o'j de la OIŜ, dum la talibanoj hav'as neni'a'n ali'a'n ambici'o'n ol en Afgan'uj'o. Krom'e, tiu'j ĉi nun zorg'as por inter'naci'a agnosk'o (mal'e al la period'o de 1996 ĝis 2001, kiam ili jam est'is en la potenc'o), kaj Moskvo sen'dub'e ŝajn'as al ili la plej bon'a kart'o por lud'i.
Irano hav'as pozici'o'n sufiĉ'e proksim'a'n de tiu de Ruslando, pro sam'spec'a tim'o. Efektiv'e, la OIŜ en Afgan'uj'o est'as kon'at'a sub la nom'o Islamic Stat'e – Khorasan Provinc'e (Is-KP). Nu, antaŭ la star'ig'o de Afgan'uj'o, en la jar'o 1747, Khorasan est'is persa provinc'o, kiu etend'iĝ'is de la Kaspi'a Mar'o ĝis la bord'o'j de Indus'o. Nom'i tiel provinc'o'n de la kalif'land'o, kiu'n la OIŜ dezir'as tia, atest'as pri la danĝer'o de ĝi'a dis'vast'iĝ'o en la tut'a irana orient'o. La ministr'o pri ekster'a'j rilat'o'j, s-ro Mohamad Javad Zarif, eĉ promes'is, ke la divizi'o Fatemijun (“divizi'o de la Fatinidoj”), konsist'ant'a precip'e el afgan'a'j hazaroj kaj kiu jam batal'is en Sirio, pov'us help'i Kabul'o'n por atak'i la Is-KP. [5]
Kvazaŭ inter du mal'bon'aĵ'o'j neces'as elekt'i la mal'pli mal'bon'a'n, la ŝijaism'a Irano help'as la talibanojn kaj tiel navig'as ĉe la mar'kol'o inter plur'a'j paradoks'o'j. Tiu'j batal'ant'o'j est'as efektiv'e fundament'ist'a'j suna'ist'o'j, amik'o'j de ĝi'a etern'a rival'o, Saud-Arab'uj'o ; kaj, kiam ili reg'is Afgan'uj'o'n, ili taŭz'is la ŝijaist'a'n mal'pli'mult'o'n, la hazarojn, kiu'j'n Teherano vol'as protekt'i. Est'as tut'e klar'e, ke Irano ne dezir'as vid'i ili'n de'nov'e dispon'i pri absolut'a potenc'o, kiel inter 1996 kaj 2001. Sed ĝi ankaŭ ne vol'as ke ili fiask'u, kio signif'us ver'ŝajn'e la re'ven'o'n de intern'a milit'o kaj nov'a'j'n flu'o'j'n de rifuĝ'ant'o'j. Oficial'e, 800000 afgan'a'j rifuĝ'int'o'j viv'as en Irano, sed, laŭ taks'o de Teherano publik'ig'it'a en Oktobr'o de 2020, ili est'as pli ol du milion'o'j da ne registr'it'a'j. Tiu'j nombr'o'j est'as trans'pren'it'a'j de la Alt'a Komisar'ej'o de la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o pri rifuĝ'int'o'j (Akr).
Tuj post Moskvo, la 8-an de Juli'o, ali'a talibana deleg'it'ar'o est'is akcept'it'a en Teherano. Eĉ pli ol la rus'o'j, s-ro Zarif insist'is pri la absolut'a neces'o akcept'i la princip'o'n de reg'ist'ar'o de naci'a unu'ec'o. Deleg'it'ar'o de la AKNR, ankaŭ invit'it'a kaj ven'int'a el Kabul'o, renkont'is tiu'n de la talibanoj. Neni'o decid'a rezult'is. En tiu stadi'o, por Irano plej grav'as baldaŭ cert'iĝ'i kiel la ĉef'a region'a ag'ant'o pri Afgan'uj'o.
Antaŭ la talibana re'konker'o ŝajn'is, ke neni'a inter'afgan'a inter'trakt'ad'o hav'is ŝanc'o'n sukces'i. La pakistana ministr'o pri ekster'a'j rilat'o'j, s-ro Ŝaĥ Meĥmud Kureŝi [Shah Mehmood Qureshi], don'as la profund'a'n kaŭz'o'n : la talibanoj vol'as ĉia'prez'e re'star'ig'i la islam'a'n emir'land'o'n, do reĝim'o'n, en kiu la ŝari'o anstataŭ'as la konstituci'o'n, li klar'ig'as substanc'e, dum la afgan'a'j deleg'it'o'j de la AKNR ĉiu'j est'as por Islam'a Respublik'o kun konstituci'o kaj kun elekt'o'sistem'o. [6] Du cel'o'j ne'pac'ig'ebl'a'j.
Tamen, tuj post la kapt'o de Kabul'o, la inter'trakt'ad'o'j re'komenc'iĝ'is inter afgan'o'j, kaj sen ekster'land'a per'ad'o, en la hejm'o de s-ro Abdullah Abdullah, ĉef'o de la AKNR, ĉe'est'e de talibanaj eminent'ul'o'j kaj de la prezid'int'o Hamid Karzai (2001-2014). Neni'o mal'ebl'ig'as al cert'a'j politik'a'j figur'o'j, iam'a'j “milit'sinjor'o'j” kaj gvid'ant'o'j de islam'a'j parti'o'j, kiel s-ro Gulbuddin Hekmatyar, ĉef'o de la Hezb-i-Islam'i, proksim'iĝ'i al la venk'int'o'j kaj akcept'i eĉ la princip'o'n de emir'land'o. Provizor'a koalici'a reg'ist'ar'o – postulat'a de la rus'o'j, de la iran'an'o'j kaj eĉ de la pakistan'an'o'j – ŝajn'as tuj ebl'a. La talibanoj jam anonc'as ĝi'n, post kelk'a'j semajn'o'j, ver'ŝajn'e kiam la komplet'a re'tir'iĝ'o de la okup'ad'a'j fort'o'j est'os far'it'a.
Pakistano tiam pov'os lud'i grav'a'n rol'o'n, kondiĉ'e ke la du'flank'a rilat'o, aktual'e eksplod'a, re'pac'iĝ'os. S-ro Hamdullah Mohib, afgan'a konsil'ist'o pri naci'a sekur'ec'o antaŭ la fal'o de la reg'ist'ar'o, mal'trankvil'e pro la konker'o'j de la talibanoj, kompar'is si'a'n najbar'o'n kun “bordel'o”. [7] Tiu'j vort'o'j, ekster'ordinar'e ofend'a'j, re'aper'ig'is mal'nov'a'j'n kaj profund'a'j'n rival'ec'o'j'n. Tiu'j kristal'iĝ'as pri la paŝtuna trib'a zon'o, de kie ĝust'e la talibanoj de'ven'as kaj tra kiu mez'e ir'as la land'lim'o (la tiel nom'at'a Durand-lini'o), kiu'n Afgan'uj'o neniam agnosk'is. [8] La 20-an de Juni'o, dum tre streĉ'it'a intervju'o ĉe la afgan'a televid'o Tol'o News, s-ro Qureshi sen'ornam'e deklar'is : “Se vi vol'as kun'ekzist'ad'o'n inter bon'a'j najbar'o'j, tiam akcept'u ke la Durand-lini'o est'as inter'naci'a land'lim'o !”
En la real'o eĉ Pakistano mal'trankvil'iĝ'as pri la fulm'a venk'o de la talibanoj, al kies en'potenc'iĝ'o en 1996 ĝi tamen kontribu'is. Sed la protekt'at'o'j de Islamabad'o tiam ne montr'iĝ'is tiom obe'em'a'j kiel dezir'it'e kaj ankaŭ rifuz'is agnosk'i la Durand-lini'o kiel land'lim'o'n. Post 2005 Pakistano est'is viktim'o de Tehrik-e-Taliban Pak'ist'a'n (TTP), ŝajn'fili'o de la afgan'a'j talibanoj, tre lig'it'a kun la uzbek'a'j kaj ujgur'a'j ĉel'o'j de Al-Kajdo. La TTP instal'iĝ'is en la pakistana Vaziristano, de kie ili far'is la plej fi'a'j'n atenc'o'j'n kontraŭ la ŝtat'o. Tiel, en tribun'o publik'ig'it'a la 21-an de Juni'o de la Wasshington Post, la ĉef'ministr'o Imran Khan distanc'iĝ'as : “En la pas'int'ec'o ni erar'is per tio, ke ni elekt'is inter la milit'ant'a'j parti'o'j, sed ni lern'is la instru'o'n de tiu spert'o.” Ekzist'as kial'o'j por kred'i, ke Pakistano nov'e taks'os si'a'n politik'o'n de najbar'ec'o, kvankam ĝi est'as en plej bon'a pozici'o por konvink'i la talibanojn mild'ig'i si'a'j'n pozici'o'j'n.
Barato, grand'a mal'amik'o de Islamabad'o, est'as la ĉef'a region'a kontribu'ant'o en Afgan'uj'o : pli ol 3 miliard'o'j da dolar'o'j de help'o ek'de 2001. Tamen hodiaŭ ĝi trov'iĝ'as tre rezerv'it'a, ĉar ĝi ne antaŭ'vid'is la fort'a'n re'ven'o'n de la talibanoj. Se ĝi'a cel'o est'us, kiel Pakistano akuz'as ĝi'n, cert'ig'i si'a'n region'a'n aŭtoritat'o'n, tiam la profit'o'j el la invest'o'j pov'us far'iĝ'i tre sen'iluzi'ig'a'j.
Koncern'e Ĉin'uj'o'n, evident'e la plej grand'a potenc'o de la region'o, ĝi rest'as kiel ĉiam sufiĉ'e diskret'a, sed mal'trankvil'iĝ'as pro la tro rapid'a for'ir'o de la uson'an'o'j. Efektiv'e, por konker'i Badaĥanon, la lim'region'o'n de Xinjiang, la talibanoj en'pren'is plur'a'j'n uzbek'a'j'n kaj taĝik'a'j'n grup'o'j'n, ekzempl'e la Islam'a'n Mov'ad'o'n de Uzbek'uj'o (IMU), la Islam'a'n Uni'o'n de Ĝihad'o (IUĜ) kaj la taĝik'a'n Jamaat Ansarullah. Ĉiu'j ĉi grup'o'j hav'as lig'o'j'n kun la ujgur'o'j de la Islam'a Parti'o de Turkestan'o. Pekino atend'as de la talibanoj, kun kiu'j ĝi fleg'as kor'a'j'n rilat'o'j'n, ke ili mal'ebl'ig'u la ret'a'j'n konekt'o'j'n. Tiom pli ke Ĉin'uj'o mult'o'n invest'is en la kupr'o-min'ej'o'j'n de Mes Aynak – la du'e plej grand'a kupr'o-kuŝ'ej'o de la mond'o – kaj en la hidro'karb'aĵ'o'j en la nord'o. Taks'ant'e ke nur la ekonomi'a dis'volv'ad'o pov'os stabil'ig'i la land'o'n, ĝi jam propon'is lig'i ĝi'n kun la ekonomi'a koridor'o Ĉin'uj'o-Pakistano (CPEC laŭ la angl'a). Sed tia'j projekt'o'j, se ili en'tut'e real'iĝ'as, valor'as nur en long'a perspektiv'o.
Fin'e, Turk'uj'o, krom ke ĝi sen'ĉes'e propon'as organiz'i inter'naci'a'j'n pac-konferenc'o'j'n, propon'as cert'ig'i la sekur'ec'o'n de la inter'naci'a flug'haven'o de Kabul'o post la for'ir'o de la uson'an'o'j. La talibanoj rifuz'is la propon'o'n. [9] La prezid'ant'o Recep Tayyip Erdoğan pov'is almenaŭ iom'et'e pli'bon'ig'i si'a'n pozici'o'n en'e de la Nord-Atlantik'a Trakt'ad-Organiz'aĵ'o (NATO) kaj mal'streĉ'ig'i si'a'j'n rilat'o'j'n kun Uson'o per si'a propon'o de tia “post'vend'a serv'o”.
Georges LEFEUVRE.