La voj'o al Kabul'o

Okcident'a arme'o ne venk'ebl'as. Ĝi'a mal'venk'o est'as nepr'e kaŭz'it'a de politik'ist'o'j sen vertebr'o kaj de lok'a'j help'fort'o'j, kiu'j for'kur'as sen batal'i. De pli ol jar'cent'o, tiu mit'o de ponard'o en la dors'o'n nutr'is la re'maĉ'ad'o'j'n de la batal'em'a'j fanfaron'ul'o'j kaj ili'a'n dezir'o'n de venĝ'o. [1] For'viŝ'i ofend'o'n signif'as prepar'i la sekv'a'n al'front'iĝ'o'n. Por for'viŝ'i la “vjetnam-simptom'ar'o'n kaj antaŭ ĉio la traŭmat'o'n de la atenc'o, kiu mort'ig'is 241 uson'a'j'n soldat'o'j'n en Bejrut'o, la 23-an de Oktobr'o 1983, la prezid'ant'o Ronald Re'ag'a'n du tag'o'j'n post'e invad'is Grenad'o'n. Kio'n pri la bild'o'j de la flug'haven'o de Kabul'o, humil'ig'a'j por Uson'o, terur'a'j por tiu'j, kiu'j ili'n serv'is ?

“Tio est'as la plej grand'a katastrof'o de la NATO ek'de ĝi'a star'iĝ'o”, not'is s-ro Armin Laschet, la vir'o, kiu'n s-rin'o Angel'a Merkel ŝat'us vid'i kiel si'a'n post'e'ul'o'n kiel german'a'n kancelier'o'n. La afgan'land'a milit'o efektiv'e est'is la unu'a inter'ven'o de la Atlantik'a Alianc'o laŭ la artikol'o 5 de si'a fond'o-ĉart'o : membr'o'ŝtat'o la 11-an de Septembr'o 2001 est'is atak'it'a (sed ne de afgan'o'j ; la ceter'a'j sub'skrib'int'o'j de la traktat'o tiam tuj ek'help'is ĝi'n (vid'u la artikol'o'n de Mart'in'e Bulard : Ĉu sur'voj'e al fin'o de la sen'fin'a'j milit'o'j ? Tamen ĉio est'is skrib'it'a). Tiu spert'o hav'us la merit'o'n memor'ig'i ke, kiam Vaŝington'o kaj la Pentagon'o konduk'as la milit'a'j'n operaci'o'j'n, ili'a'j alianc'an'o'j est'as traktat'a'j kiel vasal'o'j, al kiu'j ili'a feŭd'a sinjor'o konced'as la rajt'o'n batal'i – kaj de mort'i –, ne tiu'n est'i konsult'at'a'j pri la ĉes'ig'o de la batal'o'j. Eĉ Londono, kiu tamen kutim'as tia'j'n hont'ig'o'j'n, kuraĝ'is esprim'i si'n kontraŭ tia mal'estim'o. Oni dev'as nun esper'i, ke la fiask'o en Afgan'uj'o ne ig'os la alianc'o'n re'dens'ig'i si'a'j'n ŝancel'iĝ'ant'a'j'n vic'o'j'n por sekv'i Uson'o'n en nov'a'j'n aventur'o'j'n. Ekzempl'e, por al'front'i, ĉe Tajvano aŭ Krimeo, Ĉin'uj'o'n aŭ Ruslandon.

La Danĝer'o est'as tiom pli imag'ebl'a, ke la katastrof'o'j kaŭz'it'a'j de la nov'konservativ'ul'o'j en Irako, en Libio kaj en Afgan'uj'o apenaŭ mal'pli'ig'is ili'a'n detru'a'n pov'o'n. Fin'e, la hom'a'j'n detru'o'j'n pag'as ne ili, sed ali'a'j : en la Okcident'o, la milit'o'j est'as batal'at'a'j pli kaj pli de prolet'o'j. La plej mult'a'j uson'an'o'j, kiu'j batal'is en Afgan'land'o, de'ven'is el kamp'ar'a'j region'o'j de la profund'a Uson'o, tre mal'proksim'e de la rond'o'j, en kiu'j la milit'o'j decid'iĝ'as kaj kie la milit'em'a'j ĉef'artikol'o'j polur'iĝ'as. Hodiaŭ, kiu student'o, kiu ĵurnal'ist'o, kiu politik'a gvid'ant'o person'e kon'as soldat'o'n mort'int'a'n en batal'o ? La ĝeneral'a milit'serv'o hav'is almenaŭ la merit'o'n en'pren'i la naci'o'n en la konflikt'o'j'n kiu'j'n ĝi'a'j reprezent'ant'o'j lanĉ'iĝ'is.

Kiam ili si'n esprim'as … Ek'de Septembr'o 2001, la prezid'ant'o de Uson'o, sen antaŭ'a konsent'o de la Kongres'o [mal'supr'a ĉambr'o de la uson'a parlament'o -vl], pov'is lanĉ'i milit'a'n operac'o'n, kiu'n li dezir'is kun la pretekst'o batal'i kontraŭ la teror'ism'o. La mal'amik'o ne est'is nom'it'a, nek la geografi'a spac'o nek la daŭr'o de la misi'o. Antaŭ kvar jar'o'j, la uson'a'j senat'an'o'j mal'kovr'is, ke ok'cent ili'a'j soldat'o'j trov'iĝ'is en Niĝero, nur ĉar kvar el ili tie ĵus pere'is. Grup'o de parlament'an'o'j el la du parti'o'j, kun la apog'o de s-ro Joseph Bid'e'n, ag'is por nul'ig'i tiu'n blank'o-ĉek'o'n don'it'a'n al la plen'um-organ'o. La milit'o ne est'u afer'o de la princ'o, antaŭ ĉio kiam oni pretend'as far'i ĝi'n en la nom'o de la demokrati'a'j valor'o'j.

Tio Valid'as ankaŭ por land'o kia Franc'uj'o, kies arme'o est'as engaĝ'it'a en Afrik'o. Ĉio prav'ig'us, se oni tie inteligent'e diskut'us pri geopolitik'o, pri alianc'o'j, pri strategi'o por la est'ont'ec'o. Antaŭ ĉio post Afgan'uj'o. Sed, se juĝ'i laŭ la last'a'j koment'o'j de plur'a'j kandidat'o'j por la prezid'ant-elekt'o en ven'ont'a April'o, tio ne okaz'os. S-ro Emmanuel Macron re'ĵet'is la pilk'o'n de la sekur'ec'a demagogi'o per tio ke li asimil'is la afgan'o'j'n, kiu'j fuĝ'as pro la total'ism'a talibano, al “mal'regul'a'j grav'a'j migr'a'j flu'o'j”. Trans'form'i la rifuĝ'ant'o'j'n el supoz'e teror'ism'a diktator'ec'o al tia'j flu'o'j, hav'ig'os al li, laŭ li'a esper'o, la favor'o'j'n de konservativ'a'j elekt'ont'o'j. La du kandidat'o'j de la dekstr'ul'o'j, Xavier Bertrand kaj Valérie Pécresse, kompren'ebl'e pli'ig'is tiu'n retor'ik'o'n : S-in'o Pécresse al'don'is eĉ ke en Kabul'o “part'o de la mond'a liber'ec'o” est'as en la lud'o. Kaj la social'ist'a [2] urb'estr'in'o de Parizo, s-in'o Anne Hidalg'o, en la antaŭ'parol'o de si'a analiz'o de la okcident'a mal'venk'o skrib'is fraz'o'n ver'e terur'a'n : “Kiel oft'e en Afgan'uj'o, mi'n avert'is Hernard-Henri Lévy.” Cert'e pro tio ŝi'a konklud'o, ke “ni dev'as iel aŭ ali'e re'ir'i la voj'o'n al Kabul'o” [3]

Do, al s-in'o'j Hidalg'o kaj Pécresse jam ne rest'as io ali'a ol postul'i de la rus'o'j kaj de la atlantik'a alianc'o la recept'o'j'n de si'a last'a triumf'a marŝ'o al la afgan'a ĉef'urb'o.

Serge HALIMI.

"Almenaŭ ili ne est'is komun'ist'o'j" - Intervju'o kun Zbigniew Brzezinski

“Almenaŭ ili ne est'is komun'ist'o'j” – Intervju'o de Zbigniew Brzezinski

La Central Intelligence Agency (Ci'a) komenc'is help'i la afgan'a'j'n muĝahedojn [1] antaŭ la sovetia invad'o. La konsil'ist'o pri sekur'ec'o de la prezid'ant'o James Carter (197-181), Zbigniew Brzezinski, tio'n konced'is :

“Laŭ la oficial'a versi'o de la histori'o, la help'o de la Ci'a al la muĝahedoj komenc'is dum la jar'o 1980, do post kiam la sovetia arme'o invad'is Afgan'uj'o'n, la 24-an de Decembr'o 1979. La real'o, ĝis nun konserv'it'a sekret'a, est'as tut'e ali'a : efektiv'e la 3-an de Juli'o 1979 la prezid'ant'o Carter sub'skrib'is la unu'a'n direktiv'o'n por kaŝ'a help'o al la kontraŭ'ant'o'j de la por'soveti'a reĝim'o de Kabul'o. Kaj tiu'n tag'o'n mi skrib'is not'o'n al la prezid'ant'o, en kiu mi klar'ig'is al li, ke tiu help'o sekv'ig'os arme'a'n inter'ven'o'n de la soveti'an'o'j. […] Ni ne puŝ'is la rus'o'j'n inter'ven'i, sed ni sci'e alt'ig'is la ver'ŝajn'ec'o'n ke ili tio'n far'os.”

Kaj tamen, kiam la soveti'an'o'j prav'ig'is si'a'n inter'ven'o'n per la “sekret'a en'trud'iĝ'o de Uson'o”, neni'u kred'is ili'n. Ĉu li tio'n bedaŭr'as ?

“Bedaŭr'i kio'n ? Tiu sekret'a operac'o est'is el'star'e bon'a ide'o. Ĝi hav'is la efik'o'n al'tir'i la rus'o'j'n en la afgan'a'n kapt'il'o'n, kaj vi vol'as ke mi bedaŭr'u ? La tag'o'n, kiam la soveti'an'o'j oficial'e trans'ir'is la land'lim'o'n, mi skrib'is al la prezid'ant'o Carter, substanc'e jen'e : “Ni hav'as nun la okaz'o'n don'i al la USSR ĝi'a'n Vjetnam-milit'o'n”. Fakt'e, Moskvo dum preskaŭ dek jar'o'j dev'is far'i milit'o'n ne el'ten'ebl'a'n por la reĝim'o, konflikt'o'n kiu konduk'is al sen'kuraĝ'iĝ'o kaj fin'e al dis'fal'o de la sovetia imperi'o.

– Ĉu vi ankaŭ ne bedaŭr'as ke vi favor'is la islam'ism'a fundament'ism'o'n, est'i don'int'a arm'il'o'j'n, konsil'o'j'n al est'ont'a'j teror'ist'o'j ?

– Kio est'as pli grav'a, koncern'e la mond'a'n histori'o'n ? Ĉu la talibanoj aŭ la fal'o de la sovetia imperi'o ? Ĉu kelk'a'j islam'ist'a'j ekscit'iĝ'int'o'j aŭ la liber'ig'o de Centr'eŭrop'o kaj la fin'o de la mal'varm'a milit'o ?”

Intervju'o de Le Nouvel Observateur, 15-21-a de Januar'o 1998.

Ĉu sur'voj'e al fin'o de la sen'fin'a'j milit'o'j ? Tamen ĉio est'is skrib'it'a

La sam'temp'a'j bild'o'j de civil'ul'o'j, kiu'j kroĉ'iĝ'is al uson'a'j aviad'il'o'j por for'las'i Kabul'o'n, kaj de talibanoj instal'iĝ'int'a'j en la prezid'ant'a'n ofic'ej'o'n, rest'os kiel simbol'o'j de milit'o ne gajn'ebl'a. Franc'uj'o, ag'ant'a en la sahela zon'o en simil'a entrepren'o, dev'us de tio tir'i la instru'o'j'n. (vid'u la artikol'o'n de Marc-Antoine Pérouse de Montclos : Kaj dum'e, Franc'uj'o en'ŝlim'iĝ'as en Sahelo (aper'ont'a mez'e de Septembr'o). La afgan'a'j ribel'ul'o'j en'potenc'iĝ'is fin'e de fulm'a kampanj'o, ĉar ili sci'is en'radik'iĝ'i en la land'o ([Adam Baczko kaj Gilles Doroonsoro : Kiel la talibanoj venk'is ?-art ], aper'ont'a en la du'a semajn'o de Septembr'o) El'ĉerp'it'a de jar'dek'o'j da milit'o, la loĝ'ant'ar'o aspir'as pac'o'n, kio'n atest'as ni'a special'a send'it'o ; la najbar'a'j land'o'j si'a'vic'e pret'iĝ'as inter'trakt'i (Georges Lefeuvre : Diplomati'a nervoz'ec'o aktiv'ad'o de Teherano ĝis Pekino). La hom'a, financ'a kaj demokrati'a bilanc'o est'as klar'a (vid'u ĉi-sub'e).

Neniam land'o tiom merit'is si'a'n krom'nom'o'n – la “tomb'ej'o de la imperi'o'j”. Post for'pel'i la mongol'o'j'n kaj la persojn, Afgan'uj'o pel'is el si'a teritori'o Brit'uj'o'n en la 19-a jar'cent'o, Sovet'uni'o'n en la 20-a kaj Uson'o'n en la 21-a.

Fin'e de la plej long'a milit'o de si'a histori'o – du jar'dek'o'j –, kaj en'tir'i en si'a'n kruc'milit'o'n ne mal'pli ol tri'dek ok land'o'j'n sub la komand'o de la Nord-Atlantik'a Trakt'ad-Organiz'aĵ'o (NATO), Uson'o re'tir'iĝ'as kun absolut'a fiask'o. Tre simbol'e, ĝi'a'j trup'o'j for'ir'as en ĝeneral'a ĥaos'o de “sav'u si'n kiu pov'as”, ĉe la al'ven'o de la du'dek'a dat're'ven'o de la atenc'o'j al la Mond'a Komerc'a Centr'o kaj al la Pentagon'o [1], kiu'j est'is ĝi'a pretekst'o por en'ir'i Kabul'o'n. Anonc'it'a de la tiam'a prezid'ant'o Donald Trump por Maj'o 2021, la re'tir'iĝ'o efektiv'iĝ'is sub s-ro Joseph Bid'e'n kun apenaŭ kelk'a'j monat'o'j da prokrast'o.

Unu el ili'a'j antaŭ'ul'o'j, s-ro Georg'e W. Bush, kiu komenc'is tio'n, kio dev'is far'iĝ'i “mu-operator'o”, tamen kri'is venk'o'n post la fal'o de la taliban-reĝim'o, fin'e de 2001 : Uson'o est'is venĝ'it'a. Rest'is jam nur konstru'i ŝtat'o'n (stat'e-building) kiom ebl'e plej konform'a'n al la uson'a'j projekt'o'j. Task'o ating'ebl'a por la unu'a mond'potenc'o, kiu sci'is dis'venk'i la komun'ist'a'n mal'amik'o'n (vid'u la deklar'o'j'n de Zbigniew Brzezinski “Almenaŭ ili ne est'is komun'ist'o'j”) kaj kiu, fort'a pro si'a'j “demokrati'a'j valor'o'j”, pov'is arog'i al si la rol'o'n de ĉef'defend'ant'o de la liber'ec'o'j sur la planed'o. La reg'ist'ar'o'j de la okcident'a mond'o tiam est'is kun tio kongru'a'j.

Dek jar'o'j'n post'e, s-ro Barack Obama, kiu antaŭ'e promes'is mal'en'ŝov'iĝ'i, tamen fin'e decid'is send'i krom'a'j'n fort'o'j'n (surge) por atak'o, kiu'n li opini'is fin'a, kaj post'e salut'is la murd'o'n de Usama Be'n Lad'e'n en ties pakistana loĝ'ej'o : “Ni'a plej grand'a sukces'o en ni'a batal'o kontraŭ Al-Kajdo”, kiu “atest'as pri la grand'o” de Uson'o, li dir'is en tiu 1-a de Maj'o 2011 en solen'a parol'ad'o.

Naŭ jar'o'j'n post'e, en Februar'o 2020, la inter'konsent'o de Doho inter la reg'ist'ar'o Trump kaj la talibanaj organiz'aĵ'o'j, signif'is la komplet'a'n kapitulac'o'n de Uson'o. [2] Sen ajn'a konsult'o kun la reg'ist'ar'o de Kabul'o, ĝis tiam financ'e kaj politik'a sub'ten'at'a de Vaŝington'o. Sen konsult'ad'o de la afgan'a popol'o, kompren'ebl'e. Sen eĉ ajn'a kun'ord'ig'ad'o kun la membr'o'j de la NATO, kiu hav'is sur'lok'e 7 100 soldat'o'j'n (1 300 de German'uj'o, 1 100 de Brit'uj'o, 900 de Ital'uj'o kaj kelk'a'j'n cent'o'j'n de Kartvel'uj'o kaj de Pollando, ktp, dum Franc'uj'o est'is re'tir'iĝ'int'a en 2014), kaj krom'e la 2 500 uson'a'j arme'an'o'j. Koncern'e la 17 000 civil'ul'o'j'n sub uson'a kontrakt'o (contractors), afgan'a'j kaj ali'a'j, ili ankaŭ est'is met'it'a'j antaŭ la fakt'o far'it'a. La imperi'o decid'as, la sub'ul'o'j klin'iĝ'as. Jen kio dev'us pens'ig'i ĉiu'j'n kiu'j rev'as met'i si'n sub la flag'o de “azi'a NATO” por defend'i la sam'a'j'n “demokrati'a'j'n valor'o'j'n” kontraŭ nov'a mal'amik'o, Ĉin'uj'o. [3]

Uson'o, est'as ver'e, ne kontent'iĝ'is trud'i si'a'n strategi'o'n : ĝi pag'is bon'a'n part'o'n de la faktur'o – grand'eg'a –, el'spez'ant'e 2000 miliard'o'j'n da dolar'o'j. [4] Proksim'um'e 775 000 soldat'o'j si'n sekv'is sur'lok'e, el kiu'j 100 000 dum la plej fort'a surge de s-ro Obama (kiu ricev'is la Nobel-premi'o'n pri pac'o en 2009), sen kalkul'i la ultra'modern'a'j'n milit'a'j'n ekip'aĵ'o'j'n, la mort'ig'a'j'n sepavojn, la dek'o'j'n da ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j (NRO) masiv'e financ'it'a'j'n … Kost'o mir'konstern'a por sen'apelaci'a bilanc'o, kvankam eĉ ne definitiv'a : almenaŭ 160 000 afgan'o'j mort'ig'it'a'j, laŭ la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o (UN) ; 2 400 uson'a'j soldat'o'j ; 1 500 arme'an'o'j de la Alianc'o (el kiu'j 90 franc'o'j) ; kaj 1 800 civil'ul'o'j sub kontrakt'o.

Tiu ĉi hom'a kaj financ'a katastrof'o post'las'as land'o'n en eĉ pli mal'bon'a stat'o ol tiu, en kiu ĝi trov'iĝ'is antaŭ'e, escept'e por la vir'in'o'j, kies sort'o pli'bon'iĝ'is – almenaŭ en la urb'o'j. Sed la talibanaj prem'o'j por ten'i ili'n en ferm'it'a hejm'o, la minac'o'j kontraŭ in'a'j verk'ist'o'j, ĵurnal'ist'o'j, kurac'ist'o'j, profesor'o'j, dev'ig'at'a'j ekzil'iĝ'i, se ili ne est'as tut'simpl'e murd'at'a'j, en la last'a'j monat'o'j intens'iĝ'is, eĉ antaŭ la fal'o de Kabul'o. Sen parol'i pri la mort'ig'a'j atenc'o'j far'at'a'j de la Organiz'aĵ'o de la Islam'a Ŝtat'o (OIŜ), aŭ Daeŝ). Pri la ceter'o, la “civiliz'a misi'o” de la Okcident'o sukces'is la hero'aĵ'o'n lev'i Afgan'uj'o'n en la rang'o'n de la mond'e unu'a produkt'ant'o de opi'o : ĝi cert'ig'as 90 el'cent'o'j'n de la proviz'o'j – kio egal'as al 15 el'cent'o'j de ĝi'a mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP).

La land'o est'is trans'form'it'a en vast'a'n kleptokration [5], sen'kompat'e pri'skrib'it'a'n de la kolonel'o Christopher Kolenda, unu el la konsil'ist'o'j de la uson'a arme'o : “Mi ŝat'as uz'i la analog'o'n de kancer'o. La et'a korupt'ad'o, tio est'as kiel haŭt'kancer'o ; oni hav'as la rimed'o'j'n por ĝi'n al'front'i. La pli alt'nivel'a korupt'ad'o, en'e de la ministr'ej'o, tio est'as kiel la intest'a kancer'o : ĝi est'as pli grav'a, sed, se vi el'trov'as ĝi'n ĝust'a'temp'e, vi pov'as re'san'iĝ'i. La kleptokratio si'a'vic'e est'as kiel cerb'a kancer'o : ĝi est'as fatal'a.” [6] Tiu konstat'o dat'as de 2006. De tiam la afer'o ne ver'e pli'bon'iĝ'is. Ne mir'ig'e, ke la talibanoj hav'as antaŭ si bulvard'o'n. La okcident'a milit'o met'is ili'n ĉe la stir'il'o'n, dum antaŭ la invad'o, post kvin jar'o'j da potenc'o, ili “ne pov'is plu kalkul'i kun la sub'ten'o de la popol'o”, memor'ig'as pakistana ĵurnal'ist'o. [>7]]] Hodiaŭ ili re'ven'as al la ŝalt'il'o'j, triumf'e.

Tamen, tiu “bon'a milit'o”, laŭ s-ro Bush (2001), tiu “just'a” milit'o, laŭ s-ro Obama (2011), far'at'a kontraŭ “la obskur'ant'ism'o kaj la teror'o”, laŭ s-ro Nicolas Sarkozy (2008), per unu vort'o “ni'a milit'o”, laŭ la franc'a ĥor'o de konstant'a'j ripar'ist'o'j de damaĝ'o'j, kiel Bernard-Henry Lévy, Pascal Perrineau, Stéphane Courtois kaj kelk'a'j ali'a'j (vid'u Marc Antoine Pérouse de Montclos : Kaj dum'e, Franc'uj'o en'ŝlim'iĝ'as en Sahelo), dev'is protekt'i la mond'o'n kontraŭ atenc'o'j kaj el'ig'i la afgan'o'j'n el la barbar'ec'o. Neces'is “gajn'i la kor'o'j'n per kontraŭ'kugl'a'j veŝt'o'j”, laŭ la formul'o de s-ro Bernard Kouchner, tiam ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j. [8] Kvazaŭ ebl'us kontraŭ'batal'i la teror'ism'o'n per teror'o kaj trud'i la demokrati'o'n per kanon'o'j kaj grand'a kvant'o da dolar'o'j. Kiu ĉe la milit'em'ul'o'j re'kon'as si'a'n erar'o'n, eĉ antaŭ la evident'a mal'venk'o ? Mal'e, ili pas'as de unu postul'o de en'trud'iĝ'o al ali'a : Irako post Afgan'uj'o, post'e Libio, Sirio, la Sahel-zon'o, kaj sen'dub'e baldaŭ ali'a “fripon'ŝtat'o”, kun la defend'o de la hom'rajt'o'j sub la brak'o (escept'e en la “amik'a'j” land'o'j kiel Egipt'uj'o aŭ Saud-Arab'uj'o) kaj ĉiam kun la trankvil'a konscienc'o elekt'i la tend'ar'o'n de la bon'o.

Nu, ne nur la “bon'o” ne renkont'iĝ'as, sed tiu'j invad'o'j kre'as la ĥaos'o'n, la en'radik'iĝ'o'n de grup'o'j kial la OIŜ, la mal'struktur'iĝ'o'n de la soci'o'j kaj de la ŝtat'aparat'o'j, la etn'ig'o'n de la konflikt'o'j, la divid'o'n de la loĝ'ant'ar'o'j, kelk'foj'e intern'a'n milit'o'n kaj, ĉiu'kaz'e, la fiask'o'n de la grand'a'j demokrati'a'j princip'o'j. Ankaŭ en la okcident'a'j land'o'j, kie mensog'o'j, korupt'o'j, tortur'o, sub'atak'o kaj ofend'mok'o al liber'ec'o'j akompan'is tiu'j'n ne'gajn'ebl'a'j'n milit'o'j'n.

Oni kon'is la skandal'o'n de Guantánamo, kie daŭr'e, sen ajn'a proces'o, putr'as kvar'dek'o da mal'liber'ig'it'o'j ; aŭ tiu'n de la ekster'land'a'j tortur'centr'o'j … Juli'a'n Assange, per WikiLeaks, jam lev'is part'et'o'n de la vual'o – pro kio li est'as daŭr'e en'ŝlos'it'a kvazaŭ vulgar'a teror'ist'o. La Washington Post akr'e pri'lum'is la fi'aĵ'o'j'n de la uson'a'j respond'ec'ul'o'j per si'a publik'ig'o, la 9-an de Decembr'o 2019, de la afgan'a'j dokument'o'j (“Afghanistan Papers”) – vid'u "La ver'o est'as tre mal'oft'e bon'ven'a"->art]) : pli ol du mil paĝ'o'j da inter'parol'ad'o'j kun rekt'a'j ag'ant'o'j, pri'demand'it'a'j de la Ofic'ej'o de la Special'a Ĝeneral'a Inspekt'ist'o por la re'konstru'ad'o de Afgan'uj'o (SIGAR). Si'n'sekv'a'j prezid'ant'o'j, ministr'o'j kaj ĉef'o'j de la ĉef'stab'o intenc'e mensog'is al si'a'j sam'civit'an'o'j kaj al la tut'a mond'o.

Tiel, ses monat'o'j'n post la komenc'o de la operac'o'j, la 17-an de April'o 2002, la ministr'o pri defend'o Donald Rumsfeld – mort'int'a last'a'n Juni'o'n – asert'is en unu el tiu'j konfidenc'a'j not'o'j poezi'e nom'at'a'j “neĝ'o'flok'o'j” : “Ni neniam sukces'os re'ven'ig'i la uson'a'n arme'o'n el Afgan'uj'o, escept'e […] se okaz'as io, kio cert'ig'os al ni la stabil'ec'o'n. Help'u !” Kelk'a'j'n monat'o'j'n post'e (la 8-an de Septembr'o 2003), li asert'is : “Mi hav'as neni'a'n kompren'o'n pri kiu'j est'as la fi'ul'o'j.” Li tamen decid'is publik'ig'i, en la ret'ej'o de la Pentagon'o, dokument'o'n, kiu vic'ig'is “mult'a'j'n bon'a'j'n nov'aĵ'o'j'n” antaŭ ol konklud'i : “Nun, kiam far'iĝ'is mod'o parol'i pri « forges'it'a milit'o » koncern'e Afgan'uj'o'n, aŭ dir'i ke Uson'o perd'is si'a'j'n cel'o'j'n el la okul'o'j, la fakt'o'j kontraŭ'as la mit'o'j'n.”

La “afgan'a'j dokument'o'j” sci'ig'as al ni ankaŭ, ke la “inform'ant'o'j” – soldat'o'j, membr'o'j de misi'o'j de sekret'a'j serv'o'j aŭ de NRO … – est'as pet'at'a'j de si'a'j ĉef'o'j don'i nur “bon'a'j'n indik'il'o'j'n”. Tiom ke tio agac'is la general'o'n Michael Flynn : “De la ambasador'o'j ĝis mal'supr'a nivel'o, ĉiu'j dir'as al ni, ke ni far'as bon'a'n labor'o'n. Ĉu ver'e ? Se ni far'as tiom bon'a'n labor'o'n, kial ni hav'as la impres'o'n perd'i ?” Ni est'as en la jar'o 2015. En la supr'a nivel'o, pri tio neni'u tromp'iĝ'as, sed ĉiu'j asert'as, kiel ĝis'medol'a'j lud'ist'o'j, ke la ven'ont'a prov'o est'os la bon'a, ke la ven'ont'a batal'o est'os la last'a.

La inter'naci'a jur'o est'as renvers'it'a. Ek'de la komenc'o, Vaŝington'o sol'e decid'is bomb'i Kabul'o'n, post'e pet'is la apog'o'n de la Konsil'ant'ar'o pri Sekur'ec'o de la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o, kiu, inter la 12-a de Septembr'o kaj la 20-a de Decembr'o 2001, adopt'is seri'o'n da rezoluci'o'j unu'anim'e (inkluziv'e de Rus- kaj Ĉin-land'o'j). Tamen, jam ne temís pri uz'ad'o de fort'o kontraŭ agres'int'a ŝtat'o – la princip'o, kiu est'as ĉe la fundament'o mem de la inter'naci'a'j rilat'o'j –, sed pri batal'o “kontraŭ la teror'ism'o”, kio permes'as agres'i land'o'n supoz'at'a'n protekt'i ĝihad'ist'o'j'n. La “antaŭ'mal'help'a milit'o” tiel oficial'ig'it'a post'e permes'is inter'ven'i en Irakon, en Libion, kaj, koncern'e Franc'uj'o'n, en Mali'o, sen tamen inter'romp'i la ond'o'n da atenc'o'j.

Tuj sekv'e – kaj tio est'as ankaŭ konsekvenc'o de tiu demokrati'a fiask'o –, la kontraŭ'liber'ec'a'j leĝ'o'j mult'iĝ'is, de la uson'a Patriot Act (Patr'uj'o-leĝ'o) ĝis la urĝ'o'stat'o, kiu, en Franc'uj'o, est'as en'ig'it'a en la leĝ'ar'o'n ; arbitr'a'j arest'o'j, mal'permes'o'j manifestaci'i laŭ la bon'a vol'o de la prefekt'a aŭ elizea princ'o, ktp. [9]

Dum'e, en Afgan'uj'o, la ĥaos'o est'as des pli grand'a, ke la land'o rest'as la kaldron'o de la azi'a “grand'a lud'o”. En ĝi trov'iĝ'as Pakistano, alianc'an'o de Uson'o kaj protekt'ant'o de part'o de la talibanoj ; sed ankaŭ Barato , kiu help'is la kontraŭ'pakistan'a'j'n muĝahedajn grup'o'j'n en Baluĉolando [10] Ĉin'uj'o, kiu tim'as mal'stabil'ig'o'n de Xinkiang far'e de la Islam'ism'a Mov'ad'o de Orient'a Turkestan'o (IMOT) kaj, sam'e kiel Nov-Delhi'o, avid'e rigard'as la min'ej'a'j'n riĉ'aĵ'o'j'n. Sen forges'i Ruslandon, kiu ne atend'it'e re'ven'as ; Iranon, kiu akcept'is la persekut'at'a'j'n hazarajn rifuĝ'int'o'j'n [11] (vid'u la artikol'o'n de Georges Lefeuvre : Diplomati'a aktiv'ad'o de Teherano ĝis Pekino). Efektiv'e, Afgan'uj'o dens'ig'as la fiask'o'j'n de la Okcident'o. Fiask'o milit'a, ĉar, de jar'dek'o'j, Uson'o gajn'is neniu'n arm'it'a'n konflikt'o'n ; strategi'a'n, ĉar la “milit'o kontraŭ la teror'ism'o” montr'iĝ'as kiel pli mal'bon'a ol la mal'bon'o ; moral'a, ĉar la reĝim'o'j star'ig'it'a'j sur'lok'e (de Kabul'o ĝis Bagdado) est'as korupt'it'a'j kaj la voĉ'don'rajt'o mis'fam'ig'it'a ; demokrati'a, ĉar tiu'j ekspedici'o'j est'as decid'it'a'j de unu sol'a person'o ; politik'a, fin'e, ĉar la koncern'at'a'j ŝtat'o'j est'as detru'at'a'j kaj la fort'o'j, kiu'j'n oni pretend'is neni'ig'i, re'ven'as pli cert'ig'it'a'j ol iam ajn antaŭ'e.

La re'tir'iĝ'o de la trup'o'j, pri kiu en Uson'o nun reg'as unu'anim'ec'o, signif'as la fin'o'n de epok'o : tiu'n de la rekt'a'j inter'ven'o'j kaj de “sen'ĉes'a'j milit'o'j”. Ĉu ĝi sam'e anonc'as nov'a'n era'o'n, en kiu la uson'an'o'j jam ne konsider'as si'n kiel escept'a'n popol'o'n destin'it'a'n reg'i la planed'o'n ? La titol'o de la program'o de s-ro Bid'e'n don'as la respond'o'n : “Gvid'i la demokrati'a'n mond'o'n”. [12] La hegemoni'a intenc'o trans'viv'is la mal'venk'o'n en Vjetnam'uj'o. Ĝi ne mal'aper'os post la afgan'a instru'o.

Mart'in'e BULARD.

Dum'e, Franci'o en'ŝlim'iĝ'as en Sahelo

" La milit'o por liber'ig'o de Mali'o est'as fin'it'a. Ĝi est'as gajn'it'a", asert'is S-ro Je'a'n-Yves Le Drian la 20-an de mart'o 2014, dek kvar monat'o'j'n post la lanĉ'o de "operac'o Serval" [1]. La ag'o de la Franc'a arme'o, plu dir'is la Franc'a ministr'o pri defend'o, ebl'ig'is al tiu land'o re'trov'i si'a'n suveren'ec'o'n, si'a'j'n demokrati'a'j'n instituci'o'j'n, okaz'ig'i balot'ad'o'n, kaj re'star'ig'i la fier'ec'o'n aparten'i al Mali'o" (Radi'o Mont'e-Carlo, 20-an de mart'o 2014). Sep jar'o'j'n post'e, tia triumf'ism'o ŝajn'as almenaŭ mir'ig'a. La ĝihad'ism'a'j grup'o'j pli'vast'ig'is si'a'n ag'kamp'o'n al Niĝero kaj Burkino. La Mali'a ŝtat'o ne sukces'is re'star'ig'i ver'a'n ĉe'est'o'n en la nord'o, ĉef'e en Kidal, ĉe'flok'o de la Tuareg'a'j separ'at'ist'o'j. Pri ĝi'a'j "demokrati'a'j instituci'o'j", ili est'as inter'romp'it'a'j de'post kiam la arme'o pren'is la reg'ad'o'n en Bamak'o, en aŭgust'o 2020, kaj kolonel'o Assimi Goita eks'ig'is la por'temp'a'n reg'ist'ar'o'n en maj'o 2021.

La 10-an de juni'o 2021, la Franc'a prezid'ant'o Emmanuel Macron fin'e publik'e agnosk'is la mal'ebl'ec'o'n anstataŭ'i sven'ant'a'j'n ŝtat'o'j'n : "Ni ne pov'as sekur'ig'i zon'o'j'n, kiu'j re'fal'as en sen'organiz'ad'o'n ĉar ŝtat'o'j decid'as ne efektiv'ig'i si'a'j'n respond'ec'o'j'n, aŭ tio est'os sen'fin'a labor'o [2]." Sed tia konstat'o est'is far'ebl'a ek'de 2013. Fakt'e, la soldat'o'j de operac'o "Barkhane", kiu anstataŭ'is operac'o "Serval", neniam hav'is la rimed'o'j'n financ'a'j'n, nek politik'a'j'n por plen'ig'i la mank'o'j'n de la publik'a'j serv'o'j en la kamp'ar'a'j kaj for'las'it'a'j zon'o'j, kie ag'is la ĝihad'ism'a'j grup'o'j. Mal'e : ili renkont'is mult'a'j'n teknik'a'j'n problem'o'j'n, kiu'j oft'e evident'ig'is la mal'nov'iĝ'o'n de ili'a'j ekip'aĵ'o'j, kaj foj'e, la spert'o'mank'o'n de ili'a'j membr'o'j pri la kultur'a'j real'aĵ'o'j de la teren'o. Sin'koncentr'iĝ'ant'e al la teror'ism'a afer'o, ili'a dis'volv'iĝ'o en Sahelo montr'is la mal'esper'ig'a'n sent'o'n, ke ili prov'is ĉiam kaj ĉiam ŝtop'i breĉ'o'j'n por evit'i katastrof'o'n.

Eĉ pli grav'e, la elekt'o de "ĉio por sekur'ec'o" kaj la rifuz'o konsider'i eĉ la plej et'a'n trakt'ad'o'n kun ribel'ul'o'j nom'it'a'j ĝihad'ist'o'j aper'ig'is Franci'o'n, kiel obstakl'o'n por pac'o. La obstin'ad'o de Parizo kontrast'as kun la evolu'iĝ'o de si'a'j alianc'an'o'j kaj tiu de la Ĝeneral'a sekretari'o de Unu'iĝ'int'a'j naci'o'j (UN), S-ro António Guterres, kiu nun laŭd'as politik'a'n dialog'o'n [3] Eĉ la Mali'a'j reg'ant'o'j oficial'e konsider'as trakt'i kun unu el la ĝihad'ist'a'j grup'o'j, katiba Macina, en la region'o de Mopti. Efektiv'ig'it'a en juli'o 2019, la leĝ'o pri naci'a konkord'o eĉ ebl'ig'as leĝ'a'n baz'o'n por amnesti'i la ribel'ul'o'j'n. Burkino, si'a'flank'e sekret'e konklud'is paf'ĉes'o'n kun la batal'ant'o'j de la grup'o Ansarul Islam en la provinc'o de Soum, ĉe la Mali'a land'lim'o [4]. Kaj pri Niĝero, ĝi komenc'is ek'de maj'o 2016 dialog'o'n kun la Fulanaj membr'o'j de Islam'a Ŝtat'o en Grand'a Saharo (EIGS), kiel asert'as al ni prezid'ant'o Mohamed Bazoum [5].

"Kun teror'ist'o'j, oni ne trakt'as"

Tiu'j tri land'o'j hav'as la komun'a'n si'n'ten'o'n prov'i trakt'i nur kun si'a'j sam'land'an'o'j. Ili ne intenc'as ek'dialog'i kun fremd'ul'o'j, ĉef'e Alĝeri'an'o'j aŭ Sahar'an'o'j. La problem'o est'as do trov'i fid'ind'a'j'n al'parol'ant'o'j'n kaj preciz'e difin'i la politik'a'n kamp'o'n de trakt'ad'o por ĉes'ig'i la per'fort'aĵ'o'j'n. La komenc'it'a'j diskut'o'j ebl'e rezult'ig'os financ'ad'o'n de moske'o'j, de religi'a'j lern'ej'o'j aŭ laŭ'koran'a'j tribunal'o'j, iel kiel en Islam'a Respublik'o de Maŭritani'o [6].

Ĉio de'pend'as ankaŭ de la milit'ist'a prem'o, kiu'n la ŝtat'o'j de tiu region'o pov'os efektiv'ig'i sur la ribel'ul'o'j por moder'ig'i ili'a'j'n postul'o'j'n, dum Franci'o ankoraŭ dev'as preciz'ig'i la agend'o'n de si'a trup'ret'ir'iĝ'o. Jam ag'int'a'j en la zon'o antaŭ 2013 la special'a'j elit'a'j trup'o'j de operac'o "Sabr'e" rest'os tie kaj daŭr'ig'os milit'o'n per'e de spavoj. La demand'o est'as ĉu la cel'it'a'j mort'ig'o'j de strateg'o'j de ĝihad'o pov'os kontribu'i al pli vast'a strategi'o de solv'o de konflikt'o'j, cel'ant'a instig'i la ribel'ul'o'j'n al trakt'ad'o.

Tio est'as tre dub'ind'a, kiam oni vid'as la ne'ced'em'o'n de la Elizea palac'o pri tio. "Kun teror'ist'o'j, oni ne trakt'as", ripet'is S-ro Macron sam'e kiel li'a'j antaŭ'ul'o'j [7]. Trakt'i kun la ribel'ul'o'j egal'as agnosk'i la fiask'o'n de la milit'a elekt'o kaj simil'as kapitulac'o'n front'e al mal'amik'o ja mal'super'a per arm'il'o'j kaj hom'o'j. S-ro Macron intenc'as re'tir'i la trup'o'j'n de "Barkhane" ĉar li ne vol'as trov'iĝ'i en la humil'ig'a situaci'o de Uson'o, kiu du'dek jar'o'j'n post si'a al'ter'iĝ'o en Afgani'o'n, dev'is trakt'i kun la talibanoj kaj agnosk'i la sak'strat'o'n de si'a inter'ven'o (leg'u la artikol'o'n de Mart'in'e BULARD). Li prefer'is antaŭ'ag'i esperant'e, ke la pli grav'a'j konsekvenc'o'j de la fiask'o de li'a milit'a strategi'o ne damaĝ'os li'a'n bild'o'n.

En la kaz'o de Franci'o, trakt'i ankaŭ dev'ig'as for'ne'i la parol'o'j'n asert'it'a'j'n ek'de 2013 en Mali'o kaj post 2014 en la najbar'a'j land'o'j. Tiu'epok'e, S-ro Le Drian ja sving'is la fantom'o'n de vahabisma varb'ad'o kaj de ĝeneral'a ek'brul'ad'o de "Sahelistan", kiu fin'e minac'os la mond'a'n pac'o'n. Li puŝ'is la reg'ist'ar'o'n al batal'o kontraŭ ribel'ul'o'j, kiu'j neniam far'is atenc'o'j'n en la okcident'o, mal'e al Al-Kaid'a kaj Organiz'o de Islam'a Ŝtat'o (OIŜ), kiu'j far'is tio'n el Afgani'o, Sirio aŭ Irako. Li'a pro'parol'ant'o, S-ro Sacha Mandel zorg'e elekt'is si'a'j'n "parol'a'j'n element'o'j'n" por akir'i la konsent'o'n de UN pri la Franc'a milit'a inter'ven'o nom'e de la "lukt'o kontraŭ teror'ism'o". Laŭ li, la ĝihad'ist'o'j est'is trans'form'ont'a Mali'o'n al nov'a Afgani'o kaj probabl'e pren'os la ĉef'urb'o'n Bamak'o.

Simpl'a mov'o de ribel'ul'o'j ag'ant'a'j en la nord'o de Mali'o, tiam est'is uz'at'a kiel pretekst'o, laŭ la vort'o de la Uson'a fak'ul'o Marin'a Henke, por la plej grand'a ekster'land'a operac'o de la Franc'a arme'o de'post la Alĝeria milit'o [8]. Sed la plan'o'j de la inter'ven'o est'is jam pret'a'j, komenc'e por konker'i la land'a'n nord'ej'o'n. Ĉar tiu zon'o ne hav'as ekonomi'a'n grav'ec'o'n, la decid'o de Elizea Palac'o ebl'e sekv'is en'land'a'j'n konsider'o'j'n - ekzempl'e la prestiĝ'o, kiu'n tia operac'o pov'os don'i al tiu'j, kiu'j organiz'is ĝi'n, nom'e prezid'ant'o François Hollande kaj li'a ministr'o Le Drian, kiel sugest'is du ĵurnal'ist'o'j de Le Figar'o, Isabelle Lasserre kaj Thierry Oberlé, en esplor-libr'o [9].

Inter'naci'e la operac'o "Barkhane" ebl'ig'is prezent'i Franci'o'n, eks'koloni'ant'o'n, kiel bar'il'o'n kontraŭ la ĝihad'ism'a barbar'ec'o, eĉ kontraŭ la "migr'ant'a prem'o" sur Eŭrop'o, tiel pli'fort'ig'ant'e ĝi'a'n status'o'n de mez'a potenc'o kaj prav'ig'ant'e ĝi'a'n konstant'a'n sid'il'o'n en la Konsili'o pri Sekur'ec'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j. Ankaŭ la milit-industri'a prem'grup'o help'is tio'n, ĉar la fantom'o de pli'grand'iĝ'o de teror'ism'o inspir'at'a de vahabismo prav'ig'is la konserv'o'n de la arme'a buĝet'o kaj de konstant'a'j milit'ist'a'j baz'o'j sud'e de Saharo... dum Parizo daŭr'ig'is propon'i trejn'ad'o'j'n kaj arm'il'o'j'n al Saud-Arabi'o, Sahelo ebl'ig'ant'e prov'i la franc'a'j'n arm'il'o'j'n en real'a'j kondiĉ'o'j kaj laŭd'i ili'a'n efik'ec'o'n.

La fantasm'a grav'ec'o de la minac'o ankaŭ ver'ŝajn'e util'is por varb'i jun'ul'o'j'n al'log'it'a'j'n en batal'a'n dev'ont'iĝ'o'n per promes'o de aventur'o kaj mon'kompens'o por serv'o en fremd'a land'o (ISSE), krom'mon'o pag'at'a al la soldat'o'j send'it'a'j en ekster'a'j operac'o'j (OPEX).

La insist'o pri la tut'mond'iĝ'o de ĝihad'ism'o kaŝ'is la lok'a'j'n karakter'o'j'n de la Sahela kriz'o, situaci'o en kiu teror'ism'o est'is nur simptom'o de la putr'iĝ'o de la ŝtat'o'j en tiu region'o [10]. Anstataŭ interes'iĝ'i pri la radik'o'j de la politik'a mal'san'o, Elizea Palac'o vet'is pri "ĉio por sekur'ec'o", precip'e pro la influ'o de S-ro Le Drian, kiu rekt'e ir'is de la ministr'ej'o pri naci'a defend'o (2012-2017) al tiu pri ekster'land'a'j afer'o'j. Tiu blind'ec'o vast'e ekzist'as en la reg'ant'a klas'o. En parlament'a raport'o, la pas'int'a'n april'o'n, tri deput'it'o'j, S-in'o'j Françoise Dum'as, Sereine Mauborgne ( La Respublik'o Marŝ'ant'a - LREM) kaj Nathalie Serre (La Respublik'an'o'j - LR) tiel asert'is, ke la Franc'a operac'o est'as "unu'anim'e laŭd'at'a de (ĝi'a'j) partner'o'j (...), tiom pro la sekur'ec'a pilier'o (...) kiom pro ĝi'a'j ag'o'j ebl'ig'ant'a'j pli'bon'iĝ'o'n de la reg'ad'o kaj la dis'volv'iĝ'o de la region'a'j land'o'j". Kaj sen'hezit'e konklud'as : "Nun, est'as neni'u solv'o sen "Barkhane"" [11]

Tiu asert'o, kiu minimum'ig'as la Afrik'a'j'n solv'o'j'n, est'as ja karakteriz'a de la ide'o, kiu'n la eks'a koloni'ant'a potenc'o hav'as pri la ne'mal'hav'ebl'a karakter'o de si'a ĉe'est'o en Sahelo. La demand'o do rest'as : ĉu la fin'o de la operac'o "Barkhane" pri'dub'ig'os la inter'ven'a'n postulat'o'n de Franci'o en si'a influ'zon'o ?

Marc-Antoine PÉROUSE de MONTCLOS

"La ver'o tre mal'oft'e bon'ven'as"

Donald Rumsfeld, uson'a ministr'o pri defend'o inter 2001 kaj 2006 :

“Mi ebl'e est'as sen'pacienc'a. Fakt'e, mi est'as iom'et'e sen'pacienc'a. Ni neniam sukces'os el'ig'i la uson'a'n arme'o'n el Afgan'uj'o, se ni ne zorg'as pri tio, ke io okaz'u kio cert'ig'as al ni la neces'a'n stabil'ec'o'n por ke ni for'ir'u. Help'u !” (La 17-an de April'o 2002, ses monat'o'j'n post la komenc'o de la milit'o)

“Mi hav'as neni'a'n kompren'o'n pri kiu'j est'as la fi'ul'o'j. Ni hav'as terur'a'n mank'o'n de inform'o'j pri la person'o'j.” (8-an de Septembr'o 2003)

Leŭtenant'o general'o Douglas Lut'e, vic'konsil'ist'o ĉe la naci'a sekur'ec'o por Afgan'uj'o kaj Irako de s-ro Georg'e W. Bush kaj de s-ro Barack Obama, post'e reprezent'ant'o de Uson'o ĉe la Nord-Atlantik'a Traktat-Organiz'aĵ'o (NATO) :

“Ni hav'is neni'a'n fundament'a'n kompren'o'n de Afgan'uj'o. Ni ne sci'is, kio'n ni far'is. (…) Ekzempl'e, pri ekonomi'o. Ni dev'is star'ig'i « flor'ant'a'n merkat'o'n ». Ni dev'int'us specif'i : “merkat'o'n de flor'ant'a drog'o”, ĉar tiu est'as la sol'a part'o kiu funkci'as. Tio est'as mult'e pli mal'bon'a ol vi pens'as. Est'as fundament'a mank'o de kompren'o komenc'e, kun tre ambici'a'j cel'o'j, eksces'a de'pend'ec'o koncern'e la arme'o'n kaj mank'o de taks'ad'o de la neces'a'j resurs'o'j.”

Jeffrey Eggers, iam'a membr'o de la SEAL, la special'a fort'o de la uson'a milit'ŝip'ar'o kaj naci'a konsil'ist'o ĉe la sekur'ec'o en la reg'ist'ar'o de s-ro'j Georg'e W. Busch kaj Obama :

“En'tut'e, ni supoz'is, ke la sekur'ec'o pli'bon'iĝ'os de 2008 ĝis 2012, laŭ'paŝ'e de ni'a'j pli'ig'o'j de la resurs'o'j, kaj ke ni ricev'os frukt'o'j'n de ni'a invest'o. La general'o'j [David] Petraeus kaj [John] Allen hav'is fid'o'n, ili kred'is ke tio, kio okaz'is en Irako, re'far'iĝ'os en Afgan'uj'o, sed tio neniam real'iĝ'is.

Ni ir'is tro rapid'e, kun tro da hom'o'j kaj tro da resurs'o'j. La grand'a demand'o est'as ankaŭ : kio'n ni far'as ĉi tie ? Kio'n ni ating'is per tiu fort'o'streĉ'o de mil miliard'o'j da dolar'o'j ? Ĉu tio valid'is mil miliard'o'j'n da dolar'o'j ? Tiu'j diskut'o'j okaz'is nur privat'e. (…) Kial, se ni koncentr'iĝ'is al Al-Kajdo, ni parol'as pri talibanoj ? Kial ni parol'is la tut'a'n temp'o'n pri la talibanoj anstataŭ centr'i ni'a'n strategi'o'n al Al-Kajdo ?" (25-an de Aŭgust'o 2015)

Bob Crowley, pensi'iĝ'int'a kolonel'o, konsil'ist'o ĉe la ĉef'stab'o de la Inter'naci'a Help'fort'o por Sekur'ec'o (Fi'as, [laŭ la franc'a]), la misi'o de la NATO en Kabul'o, en 2013-2014 :

“La ver'o tre mal'oft'e bon'ven'is en la CAAT [Counterinsurgency Advisory and Assistance Team – grup'o de help'o kaj konsil'o ĉe la kontraŭ'ribel'o] Ĉiu'j vol'is aŭd'i nur bon'a'j'n nov'aĵ'o'j'n, dum la mal'bon'a'j oft'e est'is sufok'at'a'j. (…) Kiam ni prov'is esprim'i pli larĝ'a'j'n strategi'a'j'n zorg'o'j'n pri la vol'o, la kompetent'o'j aŭ la korupt'o de la afgan'a reg'ist'ar'o, est'is klar'e ke tio ne est'is bon'ven'a kaj ke la “ĉef'o” ne ŝat'is. (…) Ekzist'is cert'a nombr'o da erar'a'j hipotez'o'j en la strategi'o : Afgan'uj'o pret'as adopt'i la demokrati'o'n de unu tag'o al ali'a, la loĝ'ant'ar'o tre rapid'e sub'ten'os la reg'ist'ar'o'n, neces'as pli de ĉio. (…) La afgan'a reg'ist'ar'o est'is la plej grand'a font'o de mal'stabil'ec'o pro la korupt'o.” (3-an de Aŭgust'o 2016)

Ryan C. Crocker, uson'a ambasador'o en Kabul'o en 2002, post'e de 2011 ĝis 2012 :

“Ek'de kiam la korupt'o ating'as la grad'o'n, kiu'n mi tie vid'is, est'as ne'kred'ebl'e mal'facil'a, eĉ mal'ebl'a, ripar'i. (…) Ebl'e ni'a plej grand'a kaj sol'a rezult'o, mal'feliĉ'e – kaj pro mal'atent'o, kompren'ebl'e –, est'is la dis'volv'ad'o de la amas'a korupt'ad'o.” (11-an de Januar'o 2016)

La 17-an de Aŭgust'o 2021, la Pentagon'o publik'ig'is 122-paĝ'a'n raport'o el'labor'it'a'n de la SIGAR, kiu bilanc'as tiu'j'n ĉi du'dek jar'o'j'n da milit'o.

La uson'a reg'ist'ar'o mal'lert'e trud'is okcident'a'j'n teĥnokratiajn model'o'j'n al la afgan'a'j ekonomi'a'j instituci'o'j. Ĝi trejn'is la sekur'ec'o-fort'o'j'n per sistem'o'j de plej modern'a'j arm'il'o'j, kiu'j'n ili ne pov'is kompren'i, kaj eĉ mal'pli pri'zorg'i. Ĝi trud'is model'o'n de formal'a jur'o al land'o, kiu solv'is inter 80 kaj 90 el'cent'o'j'n da si'a'j konflikt'o'j per ne'formal'a'j metod'o'j. Ĝi tre mal'oft'e sukces'is kompren'i, kaj do venk'i, la kultur'a'j'n kaj soci'a'j'n mal'help'o'j'n por la emancip'ad'o de la vir'in'o'j kaj knab'in'o'j. Sen'a'j je tiu'j ĉi baz'a'j sci'o'j, la uson'a'j respond'ec'ul'o'j oft'e deleg'is si'a'n pov'o'n al ag'ant'o'j, kiu'j respond'ec'ig'is la loĝ'ant'ar'o'n aŭ kiu'j de'turn'is la uson'a'n help'o'n por riĉ'iĝ'i, far'iĝ'i pli potenc'a'j aŭ por sub'ten'i si'a'j'n alianc'an'o'j'n. La mank'o de intim'a kon'o de la lok'a'j real'aĵ'o'j signif'is, ke la projekt'o'j destin'it'a'j por mild'ig'i la konflikt'o'j'n, oft'e akr'ig'is ili'n, sen parol'i pri la kaz'o'j, en kiu ili fin'e financ'is la ribel'o'j'n per mal'atent'o.

Kiel la talibanoj venk'is

En Kabul'o, atenc'o'j konfes'it'a'j de la Organiz'aĵ'o de Islam'a Ŝtat'o (OIŜ) mort'ig'is, la 26-an de la ĵus'a Aŭgust'o, cent'o'n da hom'o'j, inter ili uson'a'j'n soldat'o'j'n kaj talibanajn batal'ant'o'j'n. Ek'de si'a en'potenc'ig'o en lalando, tiu'j ĉi si'a'vic'e montriĝs atak'ebl'a'j de la islam'ist'a teror'o. Kaj la okcident'a inter'ven'o en Afgan'uj'o fin'iĝ'as en ĥaos'o, kio sku'as la kredit'o'n de Uson'o. Ĉar rest'as la demand'o : kiel la talibanoj, kiu'j'n mal'estim'a'j koment'ist'o'j kvilifikis “nud'pied'ul'o'j sur motor'cikl'et'o”, pov'is venk'i ?

En konflikt'o unu'a'vid'e tre mal'ekvilibr'a, la okcident'a mal'venk'o okaz'is pro erar'a ide'o pri Afgan'uj'o, far'it'a de kamp'o de ekspertiz'o, en kiu trov'iĝ'as pens'fabrik'o'j, administraci'o'j, universitat'o'j, inter'naci'a'j aŭ afgan'a'j ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j (NRO) kaj privat'a'j entrepren'o'j. Tiu interpret'o star'ig'as imag'a'n antrop'ologi'o'n, kiu difin'as la afgan'a'n soci'o'n kiel lok'ism'a'n en si'a'j interes'o'j kaj mal'em'a'n al ĉia form'o de ŝtat'a ĉe'est'o. Kvankam la last'a'temp'a histori'o'grafi'o kontraŭ'dir'as ĝi'n [1], la vizi'o de kultur'a opozici'o en Kabul'o regul'e re'ven'as en la raport'o'j, la artikol'o'j kaj la verk'o'j dediĉ'it'a'j al la inter'ven'o, kaj eĉ en la plej oficial'a'j parol'ad'o'j.

Antaŭ si'a nom'um'o kiel ĉef'o de la okcident'a'j trup'o'j en 2009, la general'o Stanley McCrystal deklar'is : La histori'a'j mal'just'aĵ'o'j fort'ig'as la lig'o'j'n kun la trib'a aŭ etn'a ident'ec'o kaj pov'as mal'pli'grand'ig'i la log'o'n de centraliz'it'a ŝtat'o. Ĉiu'j etn'o'j, special'e la paŝtunoj, tradici'e prov'is ating'i i'a'n sen'de'pend'ec'o'n dis'de la centr'a reg'ist'ar'o.” [2] La plej mult'a'j fak'ul'o'j kontrast'ig'is ŝtat'o'n “mal'proksim'a'n”, “ne'legitim'a'n” kaj, fin'e, “art'e'far'it'a'n” al lok'a sistem'o “proksim'a”, “legitim'a” kaj “natur'a”. La proksim'ec'o, laŭ ili, garanti'as familiar'ec'o'n kaj person'a'j'n inter'rilat'o'j'n, kontrast'e al la glaci'a'j akv'o'j de la burokrat'ec'o.

Sam'e kiel la arme'an'o'j, la instituci'o'j task'it'a'j pri “dis'volv'ad'o” fin'e mobiliz'is tiu'n ĉi kliŝ'o'n, kiu ebl'ig'is ĉirkaŭ'ir'i la sur'lok'a'n ŝtat'o'n. La laŭd'o de ĉio lok'a prav'ig'is la for'est'o'n de kun'ord'ig'ad'o kun la afgan'a potenc'o nom'e de la legitim'ec'o de etn'a'j asemble'o'j (jirga, ŝura). Prezent'it'a'j kiel kutim'a'j, tiu'j ĉi en la real'o est'is kre'it'a'j de la organiz'aĵ'o'j, kiu'j lok'e star'ig'is la inter'naci'a'n help'o'n : tio okaz'is pri la vilaĝ'a'j ŝura-oj por la Naci'a Program'o de Solidar'ec'o de la Mond'a Bank'o. La obsed'o de ĉio lok'a ankaŭ konduk'is al etn'ig'o de la publik'a'j politik'o'j. Oni menci'is la paŝtunajn tradici'o'j'n por ĉirkaŭ'ir'i la pozitiv'a'n jur'o'n, ekzempl'e laŭ hered'o aŭ ge'edz'ec'o, kaj oni don'is spac'o'n al la etn'e naci'a'j postul'o'j de uzbek'a'j, hazaraj aŭ taĝik'a'j entrepren'ist'o'j – kio ebl'ig'is al ili okup'i posten'o'j'n kaj riĉ'iĝ'i.

Fin'e, Afgan'uj'o est'is prezent'at'a kiel land'o trib'a – orientalism'a vid'manier'o inspir'it'a de re'leg'ad'o de entn'o'graf'a'j tekst'o'j el la koloni'a period'o. Pseŭdo-antrop'ologi'o est'is met'it'a en la serv'o'n de la milit'o : “La struktur'o'j de naci'a sekur'ec'o dev'as nutr'i si'n per antrop'ologi'o, fak'o invent'it'a por sub'ten'i la batal'o'j'n en la trib'a'j zon'o'j.”

Montgomery McFate, kiu dir'is tio'n en la jar'o 2006, [3], est'is scienc'a konsil'ist'in'o ĉe la komitat'o de la ĉef'o'j de la inter'arm'il'a ĉef'stab'o. En tiu kadr'o ŝi star'ig'is la “sistem'o'n de hom'a teren'o” (Hum'a'n Terrain System), kiu cel'is en'pren'i antrop'olog'o'j'n (en la real'o soci-scienc'ist'o'j'n kun grad'o de licenc'o aŭ master) en la uson'a'j'n unu'o'j'n. Ŝi ankaŭ kontribu'is al la redakt'o de la man'libr'o por kontraŭ'ribel'o FM 3-24, kiu favor'as la inter'ven'o'n de uson'a'j arme'an'o'j en la soci'a'j'n konflikt'o'j'n por akir'i alianc'an'o'j'n kaj por kolekt'i inform'o'j'n : “Ir'i en la direkt'o'n de la lok'a loĝ'ant'ar'o, kaj ne kontraŭ'flu'e. Unu'e, gajn'i la konfid'o'n de kelk'a'j vilaĝ'an'o'j, post'e labor'i kun tiu'j, kun kiu'j ili komerc'as, edz'iĝ'as aŭ far'as afer'o'j'n. Tiu taktik'o ebl'ig'as akir'i lok'a'j'n alianc'an'o'j'n, mobiliz'it'a'n loĝ'ant'ar'o kaj ret'o'j'n de konfid'o.” [4]

Uson'a oficir'o, la major'o Jim Gant, rakont'as, kiel li help'is eminent'ul'o'n en konflikt'o pri grund'o, kiam li gvid'is taĉment'o'n de special'a'j fort'o'j en la provinc'o Kun'ar en 2003 : “La mont'ar'a'j loĝ'ant'o'j est'is pren'int'a'j kaj ekspluat'int'a'j grund'o'n, kiu aparten'is al la loĝ'ant'o'j de la eben'aĵ'o'j. La malik [ĉef'o] dir'is al mi, ke la grund'o est'is don'it'a al la trib'o de la “reĝ'o de Afgan'uj'o” antaŭ tre, tre long'a temp'o kaj ke li montr'os al mi la dokument'o'j'n. Mi dir'is al li, ke tio ne neces'as : li'a parol'o al mi sufiĉ'as. […]Mi decid'is li'n sub'ten'i. “Malik, mi est'as kun vi. Mi'a'j vir'o'j kaj mi ir'os kun vi por parol'i kun la montan'o'j. Se ili ne re'don'os la grund'o'n, ni batal'os ĉe vi'a flank'o”. La major'o Gant ne rakont'as, kiel tiu histori'o fin'iĝ'is ; li nur indik'as, per lakon'a “Sufiĉ'as dir'i, ke la problem'o solv'iĝ'is”, ke li help'is si'a'n “amik'o'n” al'propr'ig'i al si la disput'at'a'j'n grund'o'j'n. [5]

Centraliz'it'a mov'ad'o, struktur'it'a ideologi'o

En la real'o, la proklam'it'a interes'o pri la “afgan'a kultur'o” kaŝ'as la ne'konsider'o'n de la (ver'a'j) antrop'ologi'a'j esplor'aĵ'o'j far'it'a'j ek'de la 1980-aj jar'o'j, kiu'j montr'as la de-trib'ism'iĝ'o'n kaj la lim'o'j'n de etn'a interpret'o de la soci'o. [6] La alergi'o kontraŭ la ŝtat'o de la “reĝ'land'o de impertinent'o” [7] est'is tem'o des pli ŝat'at'a ke ĝi pardon'is la fiask'o'j'n ĉiam pli mal'facil'e kaŝ'ebl'a'j'n de la “inter'naci'a komun'um'o”. Per la el'spez'it'a'j sum'o'j, la entrepren'o de ŝtat'konstru'o (stat'e-building) est'is unu el la plej ambici'a'j post la uson'a okup'ad'o de Japan'uj'o kaj de German'uj'o post la du'a mond'milit'o. En la 2000-aj jar'o'j, la tut'a buĝet'o de la afgan'a reg'ist'ar'o de'ven'is el mon'prunt'ist'o'j ; hodiaŭ tiu proporco est'as 75 el'cent'o'j. Al tiu'j ĉi sum'o'j al'don'iĝ'as dek'o'j da miliard'o'j da dolar'o'j invest'it'a'j en la financ'ad'o'n de la polic'o, de la justic'o, de la arme'o, kaj en la konstru'ad'o de lern'ej'o'j, de mal'san'ul'ej'o'j, de voj'o'j kaj de publik'a'j konstru'aĵ'o'j.

Tiu ĉi help'o est'is karakteriz'it'a de sistem'a dis'bar'ad'o inter la program'o'j kaj ĝeneral'a mal'bon'a mastr'um'ad'o. La si'n'sekv'a'j sub'trakt'ad'o'j de la projekt'o'j okaz'is kun sistem'a koluzi'o en la atribu'ad'o de la merkat'o'j kaj kun financ'ad'o'j, kiu'j est'is profit'ig'a'j unu'a'vic'e por okcident'a'j entrepren'o'j. Por pren'i la ekzempl'o'n de la justic'o, s-ro Ronald Neumann, eks'a uson'a ambasador'o en Afgan'uj'o (de 2005 ĝis 2007), konced'as : “Ni'a propr'a komenc'o en la jur'a help'ad'o est'is ĥaos'a. La USAID [la agent'ej'o de Uson'o pri inter'naci'a dis'volv'ad] mastr'um'is cert'a'j'n program'o'j'n per'e de privat'a'j entrepren'o'j. La ŝtat'departement'o hav'is si'a'j'n propr'a'j'n adjudik'ad'o'j'n, sed ankaŭ pag'is plur'a'j'n spert'a'j'n prokuror'o'j'n dispon'ig'it'a'j'n de la ministr'ej'o pri justic'o, kiu'j oft'e ŝajn'is ag'i sen'de'pend'e. La uson'a'j arme'an'o'j financ'is si'a'vic'e cert'a'j'n program'o'j'n, sed nek ili nek ni sci'is tio'n, kio'n la ali'a far'is. La kun'ord'ig'ad'o inter ni'a'j part'o'j est'is mal'fort'a kaj la rilat'o'j streĉ'it'a'j.” [8] Krom'e, la ekster'land'a persoaro, kiu nur tre mal'oft'e parol'is la lok'a'j'n lingv'o'j'n, viv'is en enklav'o'j, en distanc'o al la afgan'a loĝ'ant'ar'o. En Kabul'o, la praktik'o'j "hom'a vezik'o" – do kelk'a'j mil'o'j da ekster'land'an'o'j viv'is en la ĉef'urb'o – far'is mult'o'n por mal'estim'ig'i la okcident'a'n ĉe'est'o'n. La kredit'o de la franc'a'j kurac'ist'o'j (French doctors), pen'e akir'it'a en la 1980-aj jar'o'j, tiel est'is for'uz'it'a de nov'a generaci'o de ven'int'o'j, kiu'j labor'is ĉe la kruc'iĝ'o de komerc'o kaj hom'a'j serv'o'j.

Ceter'e, la ekster'land'a'j instituci'o'j task'it'a'j pri re'konstru'ad'o de la ŝtat'o sistem'e sub'fos'is la afgan'a'j'n instituci'o'j'n, kiu'j'n ili dev'is sub'ten'i. Per la konstituci'o de 2004, la uson'a'j gvid'ant'o'j trud'is prezid'ant'a'n reĝim'o'n, kiu marĝen'ig'is la parlament'o'n kaj la politik'a'j'n parti'o'j'n. La okcident'a'j ministr'ej'o'j kelk'foj'e redakt'is leĝ'o'j'n, kiu'j post'e est'is promulg'at'a'j de la prezid'ant'o, kio'n permes'is al li artikol'o de la konstituci'o dum parlament'a'j feri'o'j.

Koncern'e la sekur'ec'o'n, Uson'o elekt'is du'obl'a'n sistem'o'n. Krom oficial'a'j afgan'a'j organ'o'j (arme'o, inform'serv'o, polic'o), ĝi apog'is si'n sur divers'a'j arm'it'a'j grup'o'j : milic'o'j sub rekt'a aŭtoritat'o de la Central Intelligence Agency (Ci'a), eks'a'j muĝahedinoj batal'int'a'j kontraŭ la soveti'an'o'j nom'um'it'a'j guberni'estr'o'j, ktp. Tiu'j ĉi komenc'e serv'is kiel help'ant'o'j al la uson'a arme'o en ĝi'a persekut'ad'o de batal'ant'o'j de Al-Kajdo, post'e kontribu'is al la batal'o kontraŭ la talibanoj, serv'ant'e kiel traduk'ist'o'j kaj gvid'ist'o'j por la atak'o'j de la special'a'j fort'o'j kaj de la sepavoj [9]. Ili'a pozici'o ebl'ig'is manipul'i la uson'a'j'n arme'an'o'j'n – kiu'j ne parol'is la afgan'a'j'n lingv'o'j'n kaj ne kon'is la lok'a'j'n sistem'o'j'n – por elimin'i si'a'j'n rival'o'j'n kaj prezent'i ili'n kiel ribel'ul'o'j'n ( vid'u la tekst'o'n ĉi-sub'e : La fabrik'o de trib'a'j konflikt'o'j). Ekkde 2011, dum la faz'o, en kiu Vaŝington'o prepar'is si'a'n re'tir'iĝ'o'n, la milic'o'j far'iĝ'is centr'a element'o de la strategi'o por brems'i la avanc'ad'o'n de la ribel'o, special'e en la provinc'o'j Kondoz, Wardak, Kandahar kaj en la Loya Paktia (Paktia, Khost kaj Paktika). Ili'a'j eksces'o'j kaj la mal'ord'o, kiu'n ili kaŭz'is (konflikt'o'j inter komun'um'o'j, bandit'ism'o) daŭr'em'e mal'legitim'is la reg'ist'ar'o'n en la okul'o'j de la loĝ'ant'ar'o.

Surpriz'e, la koalici'o neniam ĝust'e mezur'is si'a'n kontraŭ'ul'o'n. En Novembr'o de 2008, la komand'ant'o de la okcident'a'j trup'o'j, la general'o David McKiernan, deklar'is : “Mi ne vid'as koher'o'n inter tiu'j grup'o'j de ribel'ul'o'j je operac'a kaj strategi'a nivel'o'j. Mi vid'as ribel'o'n, kiu est'as larĝ'e lok'a, region'a, kiu kelk'foj'e kun'labor'as, kiu ali'foj'e batal'as, kaj kiu ne est'as sub'ten'at'a (…) de la afgan'a popol'o.” [10] La kontraŭinsurekto tiel far'iĝ'is kun la antaŭ'supoz'o ke la talibana mov'ad'o konsist'as el dek'o'j da grup'o'j kiu'j batal'as pro trib'a'j, etn'a'j aŭ ekonomi'a'j motiv'o'j. Ekzempl'e, la ide'o ke la batal'ant'o'j est'is pag'at'a'j je 300 dolar'o'j monat'e – konsider'ind'a sum'o por la afgan'o'j – trud'iĝ'is sen est'i kontrol'it'a. Sam'e, la fak'ul'o'j long'temp'e konsider'is la ret'o'n Haqqani sen'de'pend'a de la talibanoj, kvankam neni'o prav'ig'is tiu'n asert'o'n, mal'e : s-ro Sirajuddin Haqqani mem prezent'as si'n kiel vic'ul'o de ili'a gvid'ant'o en la tribun'o publik'ig'it'a de la New York Times titol'it'a “Kio ni talibanoj vol'as”. [11]

En la real'o, tiu mov'ad'o est'as centraliz'it'a, port'ant'o de struktur'it'a ideologi'o. Ĝi'a'j precip'a'j kadr'ul'o'j de'ven'as el la madras deobandies [12] de Pakistano, kiu'j regul'e send'is si'a'j'n student'o'j'n batal'i en Afgan'uj'o. Tiu ret'o de religi'a'j lern'ej'o'j form'as la islam'a'j'n kler'ul'o'j'n pri jur'o kaj religi'o (ulem'a) , kiu'j hav'as komun'a'n fundament'ism'a'n vizi'o'n kaj posed'as solidar'ec'o'n inter si kaj la neces'a'j'n kompetent'o'j'n por far'iĝ'i la baz'o de burokrat'ar'o.

La regul'a rotaci'o de la kadr'ul'o'j de unu provinc'o al ali'a kaj la kun'ord'ig'ad'o de la grup'o'j sen'ambigu'e indik'as organiz'aĵ'o'n hierarĥi'a'n kaj relativ'e efik'a'n – kun la lim'o'j ŝuld'at'a'j al la cel'it'a'j elimin'ad'o'j, kiu'j dek'on'ig'is la kadr'ul'o'j'n de la mov'ad'o. Kvankam la komand'ant'o'j dispon'as pri taktik'a aŭtonom'ec'o, ili dev'as respekt'i la ordon'o'j'n de si'a hierarĥi'o, kaj mult'a'j arme'a'j ĉef'o'j est'is eks'ig'it'a'j el si'a'j funkci'o'j pro mank'ant'a disciplin'o. Ek'de 2006, la talibanoj distribu'is al si'a'j komand'ant'o'j kondut'o-kod'o'n, kiu en'ten'as element'o'j'n de la islam'a jur'o kaj, en si'a revizi'it'a versi'o de 2009, kelk'a'j'n princip'o'j'n de la inter'naci'a'j hom'rajt'o'j. Oficial'e est'as mal'permes'at'e ŝtel'i, far'i per'fort'o'j'n kontraŭ civil'ul'o'j kaj ekzekut'i spion'o'j'n sen proces'o, kio ne mal'ebl'ig'as, ke regul'e far'iĝ'as milit'krim'o'j. Rest'as ke, mal'e al la Organiz'aĵ'o de la Islam'a Ŝtat'o (OIŜ, aŭ Daech), kiu far'as impres'a'j'n atenc'o'j'n kontraŭ civil'a'j cel'o'j (ekzempl'e tiu'n ĉe la kabul'a flug'haven'o la 26-an de Aŭgust'o), la talibanoj praktik'as antaŭ ĉio politik'a'j'n murd'o'j'n.

Star'ig'o de “ombr'a'j” tribunal'o'j

La Si'n'sekv'o'j ĉe'kap'e de la mov'ad'o kaj la koher'o de la pozici'o'j dum la inter'trakt'ad'o'j konfirm'as la stabil'ec'o'n de la organiz'aĵ'o. Tiel, kiam la afgan'a'j sekret'a'j serv'o'j anonc'is en 2015, ke la mulaho Omar mort'is en 2013 kaj ke tiu mort'o est'is kaŝ'it'a, la disident'o'j est'is mal'mult'a'j. Kiam li'a post'e'ul'o, la mulaho Aĥtar Mansur, en la sekv'a jar'o est'is mort'ig'it'a de sepavo en Pakistano, s-ro Haibatullah Aĥundzada trud'iĝ'is sen mal'facil'o. Tiu'j si'n'sekv'o'j kontrast'as al la tri last'a'j afgan'a'j elekt'o'j, dum kiu'j la du kandidat'o'j de la du'a balot'o deklar'is si'n venk'int'a'j. Lok'e, la ribel'ul'o'j anstataŭ'ig'is si'a'j'n kadr'ul'o'j'n sen problem'o'j, dum la elimin'o de guberni'estr'o oft'e ŝancel'ig'is la politik'a'n ekvilibr'o'n de tut'a provinc'o.

Fin'e, la talibanoj larĝ'e super'is si'a'n komenc'a'n rekrut'ad'o'n, en la pli'mult'o paŝtunoj de la sud'o. Ili etend'iĝ'is en la nord'o kaj okcident'o, kie ili mobiliz'is batal'ant'o'j'n de'ven'a'j'n el ĉiu'j komun'um'o'j, kaj ĉe'est'as en la tut'a land'o, escept'e de la val'o de Pandjŝir kaj Hazaradĵat, la ŝijaist'a region'o de la centr'o. En 2016, ili'a super'a organ'o, la konsil'ant'ar'o de komand'o, hav'is inter si'a'j dek du membr'o'j unu taĝik'o'n, unu uzbek'o'n kaj unu turkmen'o'n, kvankam la ekvilibr'o rest'is favor'a al la paŝtunoj (proksim'um'e 40 el'cent'o'j de la loĝ'ant'ar'o). Per tio, ke tiu mov'ad'o rifuz'as ĉi'a'n etn'a'n retor'ik'o'n, mal'sam'e ol la parti'o'j, kiu'j en Kabul'o funkci'is pli kaj pli sur tiu baz'o, far'iĝ'is ĉampion'o de la afgan'a naci'ism'o. La politik'o'j de komun'um'a manipul'ad'o, special'e tiu'j de la okcident'a'j fort'o'j, fin'e kre'is reakci'o'n favor'a'n al la talibanoj. En Kunduz, tiu'j ĉi pov'is uz'i la pli'iĝ'o'n de la milic'o'j kun etn'a aŭ trib'a karakter'o, star'ig'it'a'j de la german'a'j arme'an'o'j, post'e uson'a'j, por rekrut'i sam'temp'e paŝtunojn, uzbek'o'j'n, taĝik'o'j'n kaj turkmen'o'j'n – kaj du'foj'e konker'i la urb'o'n, en 2015 kaj 2016.

La strategi'o de la ribel'o est'is provizor'e solv'i la mank'o'j'n de la centr'a reg'ist'ar'o, kaj tiel respond'i al la postul'o de la loĝ'ant'ar'o je publik'a'j serv'o'j. La talibanoj en'radik'iĝ'is en la kamp'ar'o'j per tio, ke ili instal'is ombr'a'n reg'ist'ar'o'n kun guberni'estr'o'j, juĝ'ist'o'j, respond'ec'ul'o'j pri lern'ej'a'j demand'o'j (kontrol'o de program'o'j, eksklud'o de knab'in'o'j pli aĝ'a'j ol 12 jar'o'j) kaj pri san'o kaj pri rilat'o'j kun la NRO. Sam'e kiel dum la jar'o'j de reg'ad'o de la islam'a emir'land'o (1996-2001), kiam la mov'ad'o konstru'is si'a'n reputaci'o'n de re'ven'o al ord'o, la tribunal'o'j est'is la esenc'a'j instanc'o'j de ili'a mastr'um'ad'o. Ek'de 2005 ili nom'um'is juĝ'ist'o'j'n en la lok'o'j, kie ili est'is en'radik'iĝ'int'a'j. Ili nun ĉe'est'as en praktik'e ĉiu'j distrikt'o'j.

El material'a vid'punkt'o tiu'j tribunal'o'j montr'iĝ'as ekster'norm'a'j. La juĝ'ist'o'j, vest'it'a'j sen disting'a'j sign'o'j, praktik'as en la vilaĝ'a'j islam'a'j preĝ'ej'o'j, en privat'a'j dom'o'j aŭ sub arb'o'j. “La talibanaj tribunal'o'j funkci'as tre simpl'e atest'as unu el ili. La talibana juĝ'ist'o sid'as kun, antaŭ si,tas'o da verd'a te'o, kiu mal'varm'iĝ'as. Li person'e akcept'as la postul'o'j'n. Post'e li vok'as membr'o'n de la mov'ad'o kaj dir'as al li ke li ir'u dir'i al la hom'o'j, kontraŭ kiu plend'o est'is depon'it'a, ke ili ven'u sekv'a'tag'e.” [13] La juĝ'ist'o'j pri'demand'as la atest'ant'o'j'n, ekzamen'as la dokument'o'j'n al'port'it'a'j'n de la disput'ant'a'j parti'o'j kaj don'as si'a'n verdikt'o'n, oft'e post kelk'a'j tag'o'j – en la plej delikat'a'j afer'o'j post kelk'a'j monat'o'j. La plej mult'a'j disput'o'j koncern'as demand'o'j'n pri grund'o aŭ ge'edz'a'j'n problem'o'j'n, sed la juĝ'ist'o'j pun'as ankaŭ ŝtel'o'j'n, murd'o'j'n kaj adult'o'j'n, per pun'o'j oft'e tre sever'a'j (ekzekut'o'j, amput'o'j, ŝton'um'ad'o'j).

Tiu ĉi ŝajn'a simpl'ec'o kaŝ'as alt'e evolu'int'a'n justic-sistem'o'n. Daŭr'ig'ant'e tiu'n de la islam'a emir'land'o esting'it'a en 2001, ĝi hav'as tri nivel'o'j'n de jurisdikci'o : tribunal'o'j'n de unu'a instanc'o en la distrikt'o'j, apelaci'a'j'n tribunal'o'j'n en ĉiu provinc'o kaj super'a'n kort'um'o'n. La juĝ'ist'o'j, form'it'a'j en madras'a, dev'as sukces'i ekzamen'o'n pri kon'o de la islam'a jur'o. La rekrut'it'o'j est'as post'e nom'um'it'a'j ekster si'a'j de'ven'a provinc'o. Rotaci'a sistem'o cel'as cert'ig'i ke ili rest'u sen'parti'a'j al la loĝ'ant'ar'o kaj al la lok'a'j batal'ant'o'j. Kiel klar'ig'as unu el illi, “tio est'as por evit'i ĉi'a'n mal'agrabl'a'n incident'o'n. Kelk'foj'e, kiam vi rest'as long'a'n temp'o'n en la potenc'o, vi kutim'iĝ'as al ĉio, vi fin'e bon'e kon'as la hom'o'j'n, sed, ali'flank'e, vi far'iĝ'as despot'a kaj ver'ŝajn'e vi las'as vi'n korupt'i. Pro tio la talibanoj dis'volv'is sistem'o'n por trans'ig'i ĉiu'j'n post fiks'a mandat'o por ke est'u neni'a ebl'ec'o ke tio okaz'u.” La mov'ad'o ankaŭ send'as inspekt'ist'o'j'n por kontrol'i la serioz'ec'o'n de la juĝ'ist'o'j, kaj plur'a'j inter ili est'is pun'it'a'j, ĉar ili pren'is mon'o'n aŭ akcept'is donac'o'j'n.

La en'korp'iĝ'o de la jur'o front'e al sistem'o korupt'a

La sen'parti'ec'o de la juĝ'ist'o'j ĝeneral'e re'kon'at'a far'is ili'n popular'a'j en la kamp'ar'a'j medi'o'j : “Se mi est'us riĉ'a, mi apelaci'us ĉe la juĝ'ist'o'j de la reg'ist'ar'o : sufiĉ'as pag'i kaj vi gajn'as. Sed, kiam oni est'as mal'riĉ'a, la talibanoj est'as la sol'a solv'o”, cert'ig'as uz'ant'o en la provinc'o Logar. Li uz'is tio'n, ĉar li'a est'ont'a bo'famili'o ne'is est'i ricev'int'a la pag'o'n de la dot'o neces'a por geedniĝo. La sum'o ricev'it'a de la ofic'ej'o de Western Uni'o'n en Angl'uj'o, kie li est'is labor'int'a dum plur'a'j jar'o'j, ebl'ig'is al li gajn'i si'a'n proces'o'n.

Sam'a motiv'o ĉe proksim'ul'o de s-ro Faizal Akbar, guberni'estr'o de la provinc'o Kun'ar inter 2002 kaj 2005. Spit'e al si'a politik'a opozici'o kontraŭ la talibanoj, li est'is dev'ig'at'a turn'i si'n al ili pro ŝtel'o de brut'o, ĉar, pro tio ke la juĝ'ist'o'j de la reĝim'o est'is “korupt'a'j”, la el'spez'o'j por plend'o ĉe la polic'o kaj tra oficial'a proces'o est'us mult'e pli alt'a'j ol la valor'o de la ŝtel'it'a brut'o. De'ven'a de vilaĝ'o, sed ĝeneral'e loĝ'ant'a en Kabul'o, li klar'vid'e koment'as la kontrast'o'n inter la kamp'ar'an'o'j, kiu'j aprez'as la talibanajn juĝ'ist'o'j'n, kaj la urb'an'o'j, kiu'j rifuz'as tiu'n form'o'n de justic'o.

En la kamp'ar'o'j, la karakter'o pli al'ir'ebl'a, sed ankaŭ pli familiar'a, de tiu'j tribunal'o'j, est'as log'a. Dum la last'a'j jar'dek'o'j, mult'a'j juĝ'ist'o'j ricev'is si'a'n unu'a'n eduk'ad'o'n en madras'a kaj posed'as kelk'a'j'n noci'o'j'n de la islam'a jur'o. Invers'e, la ŝtat'a jur'o ŝajn'as perfekt'e ferm'it'a en soci'o, kiu konsist'as du tri'on'e el analfabet'o'j. La reg'ad'o, eĉ minimum'a, de la islam'a'j kod'o'j kaj norm'o'j de la kamp'ar'a'j region'o'j ebl'ig'as al la hom'o'j de kamp'ar'a'j region'o'j taks'i la koher'o'n kaj sen'parti'ec'o'n de la decid'o. Ĉar la proces'o okaz'as laŭ la regul'o'j – la person'o'j ĉe'est'a'j en la proces'o pov'as atest'i tio'n –, la decid'o'j est'as pli mal'facil'e kontest'ebl'a'j. Tiu ĉi sistem'o evident'e favor'as la vir'o'j'n kost'e de la vir'in'o'j, sed tiu ĉi eksklud'o de la du'on'a loĝ'ant'ar'o, kiu hav'as mal'mult'a'j'n rimed'o'j'n por kontest'i la kutim'o'j'n kaj la domin'ad'o'n, kiu'n ĝi sufer'as, ne mal'util'as al la ribel'o. Antaŭ ĉio en la paŝtuna medi'o, kiu est'as (ankoraŭ) pli sub'prem'a al la vir'in'o'j. La jur'o de'ven'a el la ŝari'o, tia kia ĝi est'as interpret'at'a en la tribunal'o'j, ebl'ig'as laŭ'leĝ'a'n ankr'iĝ'o'n de la vir'reg'a sistem'o des pli efik'a ke la femin'ism'a'j retor'ik'o'j, eĉ tre moder'a'j, ne aŭd'ebl'as, ĉar ili est'as ident'ig'at'a'j kun la okcident'a'j land'o'j.

Front'e al fremd'a en'trud'iĝ'o, kiu ĉirkaŭ'ir'is la instituci'o'j'n, kiu'j'n ĝi konstru'is, kaj al ŝtat'a sistem'o pli kaj pli korupt'a, la talibanoj pov'is en'karn'ig'i la jur'o'n en la okul'o'j de mult'a'j afgan'o'j. Ironi'e, ili sci'is – pli ol la koalici'o – pens'i pri la re'konstru'ad'o de la ŝtat'o. Tio est'as ver'ŝajn'e la plej sever'a kondamn'o, kiu'n oni pov'us el'dir'i kontraŭ du'dek jar'o'j da inter'ven'o.

Adam BACZKO kaj Gilles DORRONSORO.

La fabrik'o de trib'a'j konflikt'o'j

La Ne'kapabl'o de la uson'a'j arme'an'o'j kontrol'i la ver'o'n de la inform'o'j al ili don'it'a'j don'is al mult'a'j afgan'o'j komfort'a'n rimed'o'n por for'ig'i ĝen'a'n kuz'o'n en afer'o de hered'aĵ'o, najbar'o'n kun kiu ili hav'is konflikt'o'n pri grund'o aŭ politik'a'n rival'o'n. Mult'a'j arest'it'o'j aŭ mort'ig'it'o'j hav'is neni'o'n komun'a'n kun la ribel'o – kio nutr'is la individu'a'j'n, famili'a'j'n aŭ komun'um'a'j'n rival'ec'o'j'n.

Tiel, en la jar'o 2003, en la provinc'o de Kun'ar, post atak'o de la talibanoj kontraŭ baz'o situ'ant'a en la val'o de Gandigal, la uson'a'j arme'an'o'j ricev'is denunc'o'n, kiu orient'is ili'n al eminent'ul'o de la trib'o Shinwari, Abdul Wali. La 21-an de Juni'o 2003, laŭ la konsil'o'j de la guberni'estr'o de la provinc'o, s-ro Faizal Akbar, kiu'n li kon'as person'e, la akuz'it'o ir'is al la uson'a baz'o akompan'at'e de la fil'o de la guberni'estr'o. Li est'is arest'it'a tuj ĉe si'a al'ven'o. Neces'is plur'a'j'n tag'o'j'n por la guberni'estr'o por mal'kovr'i, ke li mort'is pro la per'fort'aĵ'o'j far'it'a'j dum la pri'demand'ad'o far'e de dung'it'o kontrakt'it'a de la Central Intelligence Agency (Ci'a), s-ro David Passaro. Laŭ la oficial'a versi'o, li mort'is pro kor'atak'o. La proksim'ul'o'j de la viktim'o rapid'e mal'kovr'is la denunc'int'o'n : s-ro Mahmud Mir'a'n, komand'ant'o Salarzai, person'a mal'amik'o de Wahl. La sang'o'ŝuld'o ŝanĝ'is la natur'o'n de la konflikt'o. Eminent'ul'o'j Shinwari tiam decid'is venĝ'i si'n per tio, ke ili denunc'is ĉe la uson'a'j arme'an'o'j iu'j'n Salarzai, ke ili est'as proksim'a'j de la talibanoj, kiu'j arest'is ili'n.

En 2007, s-ro Passaro est'is juĝ'it'a kulp'a je agres'o, de uson'a federaci'a jurisdikci'o, kaj kondamn'it'a je ok jar'o'j da mal'liber'ec'o. Sed tio okaz'is mult'e tro mal'fru'e por ŝanĝ'i la lok'a'n evolu'o'n. La rival'ec'o inter Wali kaj s-ro Mir'a'n far'iĝ'is konflikt'o inter ret'o'j de la komand'ant'o'j Shinwari kaj Salarzai, kaj nutr'is la kresk'ant'a'n mal'sekur'ec'o'n en la provinc'o.

A. B. kaj G. D.

[1] Kp Gilles Dorronsoro, Le Gouvernement transnational de l’Afghanistan. Une si prévisible défaite, Karthala, kol. « Recherches internationales », Parizo, 2011.

[2] Stanley McChrystal, "Comisaf initial assessment (Unclassified)", ministère de la défense, Washington, DC, 21-an de Septembr'o 2009. Dokument'o publik'ig'it'a en la ret'ej'o de la Washington Post.

[3] Montgomery McFate, “The military utility of understanding adversary culture”, Office of NavalResearch, Arlington (Virginio), 2005.

[4] The United States Army and Marin'e Corps, The Us Army/Marin'e Corps Counterinsurgency Field Manuel, University of Chicago Press, 2007.

[5] Jim Gant, On'e Trib'e at a Tim'e : A Strategy for Success in Afghanistan, Nine Sisters Imports, Los-Anĝeleso, 2009.

[6] Bernt Glatzer, “The Pashtun tribal system”, en : Georg Pfeffer kaj Deepak Kumar Behera (sub la dir. de), Contemporary Society : Concept of Tribal Society, Concept Publishers, Nov-Delhi'o, 2002.

[7] Michael Barry, Le Royaume de l’insolence. L’Afghanistan 1504-2011, Flammarion, kol. “Auf fil de l’histoire”,Parizo, 2011 (1-a eld. : 2002).

[8] Ronald E. Neumann, The Other War : Winning and Losing in Afghanistan. Potomac Books, Lincoln (Nebrask'o), 2011.

[9] Sen'pilot'a'j aviad'il'o'j. -vl

[10] “Transcript : General David McKierman speaks at Council’s Commanders Series”. Atlant'ic Council, Vaŝington'o, DC, 19-an de Novembr'o 2008, www.atlanticcouncil.org].

[11] Sirajuddin Haqqani, “What we, the Taliban, want”, The New York Times, 20-an de Februar'o 2020.

[12] Re'nov'ig'a tendenc'o de la islam'o, la madras'a de Deoband (Hind'uj'o) est'is fond'it'a en 1867 re'ag'e al la brit'a koloni'ad'o.

[13] La sekv'a'j cit'aĵ'o'j est'as pren'it'a'j el Adam Baczko, La Guerre par le droit. Les tribunaux talibans en Afghanistan, CNRS Éditions, Parizo, 2021