Post la sen'de'pend'iĝ'o'j de la 19-a jar'cent'o, Latin-Amerik'o oficial'e for'las'is la ras'a'j'n hierarki'o'j'n, kiu'j grav'is dum la koloni'ad'o : neni'o de tiam dev'is disting'ig'i la id'o'j'n de indiĝen'o'j, de sklav'o'j kaj de Eŭrop'a'j koloni'an'o'j. Sed la etn'a apart'ism'o de la imperi'a epok'o ŝanĝ'iĝ'is al "pigmentokratio", kiu ig'as la haŭt'kolor'o'n soci'a mark'il'o.
de Ezequiel ADAMOVSKYEn Latin-Amerik'o, kaj ali'lok'e, la kapital'ism'o star'ig'is si'a'j'n klas'a'j'n hierakiojn apog'ant'e ili'n al etn'a'j kaj ras'a'j diferenc'o'j, kiu'j jam ekzist'is. Al la du kategori'o'j, kiu'j aper'as dum la konker'ad'o en la 16-a jar'cent'o - la venk'it'a'j aŭtokton'o'j kaj la koloni'ant'a'j Hispan'o'j kaj Portugal'o'j - la dis'volv'iĝ'o de sklav'ism'o al'don'as tri'a'n. Ili hav'as mal'egal'a'j'n status'o'j'n, jur'a'j'n, etn'a'j'n kaj soci'a'j'n. Sed la koher'ec'o de tiu'j tri grup'o'j ne rezist'is la iom'post'iom'a'n ras'miks'ad'o'n, kiu okaz'is en la region'o. En la 17-a jar'cent'o aper'is sistem'o de kast'o'j, kiu klasifik'as ĉiu'j'n, kiu'j ne est'as strikt'e blank'ul'o'j, laŭ divers'a'j jur'a'j kategori'o'j baz'it'a'j laŭ la grad'o de miks'ad'o aŭ laŭ la proporci'o de ĉiu'j ili'a'j ras'a'j konsist'o'j.
Laŭd'ant'e la Lum'o'j'n, la sen'de'pend'iĝ'o'j oficial'e for'viŝ'as ĉi'a'n form'o'n de apart'ism'o en la soci'o. La Latin-Amerik'a spac'o tamen daŭr'ig'as "pigmentokration", kiu atribu'as al haŭt'kolor'o, har'konsist'o kaj iu'j ali'a'j pli subtil'a'j fizik'a'j trajt'o'j rol'o'n de mark'il'o en la soci'a ord'o. Tiu hierarki'o inter civit'an'o'j organiz'iĝ'as laŭ grad'ec'o de mal'preciz'a'j kategori'o'j, kontinu'aĵ'o de kolor'ton'o'j laŭ kiu la kriteri'o pri blank'ec'o ne est'as afer'o pri sang'a "pur'ec'o", sed la rezult'o de cirkonstanc'o'j : la fakt'o est'i konsider'at'a blank'ul'o de'pend'as de lok'o'j kaj de situaci'o'j, kaj pov'as eventual'e toler'i "dub'ind'a'j'n" kolor'o'j'n, kontraŭ firm'a'j garanti'aĵ'o'j de eduk'ad'o, kaj, precip'e, kapital'o'j. De tiu'j, kiu'j est'as evident'e blank'ul'o'j al tiu'j kiu'j evident'e ne est'as tia'j, aper'as tut'a paletr'o de ambigu'a'j kvalifik'o'j : indi'an'o (indio), mestiz'o (cholo), brun'ul'o (pardo), maron'ul'o (moren'o), bistr'ul'o (morocho), ĉin'o (chino), mulat'o, lakt'o'kaf'ul'o, ktp. Tiu logik'o est'as sen'kompat'a, sed fleks'a. Ambigu'ec'o kaj por'ec'o ebl'ig'as la sistem'o'n daŭr'ig'i kaj adapt'iĝ'i laŭ la eventual'aĵ'o'j.
En la Angl'o'saks'a mond'o, kie miskado kaj mestiz'iĝ'o est'is mal'pli oft'a'j kaj la blank'ul'a'j koloni'an'o'j pli mult'a'j, la ras'a'j hierarki'o'j organiz'iĝ'as laŭ pli net'a manier'o : unu'flank'e blank'ul'o'j, ali'a'flank'e nigr'ul'o'j. La sol'a valor'a blank'ul'o est'as 100% tia. Unu sol'a gut'o da sang'o de ali'a de'ven'o sen'escept'e ig'as iu'n ne'blank'ul'o, tio est'as nigr'ul'o. Mal'e al la Latin-Amerik'a, la Angl'o'saks'a model'o mal'am'eg'as miks'aĵ'o'j'n : last'a ŝtat'o, kiu for'ig'is si'a'n leĝ'o'n mal'permes'ant'a'n inter'ras'a'j'n ge'edz'iĝ'o'j'n, Alabam'o far'is tiu'n decid'o'n nur en 2000. En Latin-Amerik'o tia'j ras'ism'a'j leĝ'ar'o'j ĝeneral'e mal'aper'is du jar'cent'o'j'n antaŭ'e. Foj'e eĉ pli fru'e.
La diferenc'o inter tiu'j du sistem'o'j spegul'iĝ'as en mal'simil'a'j naci'a'j rakont'o'j. En Uson'o, oni konvikiĝis, ke la naci'o nask'iĝ'is el apart'a etn'a grup'o, simil'a al la fond'int'o'j tut'cert'e blank'haŭt'a'j kaj Angl'o'saks'a'j. La etn'o antaŭ'as al la fond'iĝ'o de la naci'o, ĉi last'a okaz'int'e, ĝi est'as supoz'at'a akcept'i en si'a'n sin'o'n ali'a'j'n grup'o'j'n nom'at'a'j'n "mal'pli'mult'o'j", en proces'o, kiu pov'as eventual'e est'ig'i mult'ras'a'n soci'o'n. Tiu mult'kultur'ism'o propon'as rakont'o'n en kiu la mal'pli'mult'o'j integr'iĝ'as en si'a'n medi'o'n, sed tamen rest'as vid'at'a'j kiel mal'simil'a'j, ĉiu'j kun si'a'j propr'a'j kolor'o'j kaj kutim'o'j. La fundament'a rol'o de la blank'ul'o'j ne est'as mult'e ŝanĝ'it'a. Oni dis'ig'as, oni ne miks'as.
Latin-Amerik'o neniam zorg'is difin'i la etn'ec'o'n de si'a'j fond'int'o'j. Kiam ĝi est'as for'pren'it'a el la man'o'j de la Portugal'a kaj Hispan'a kron'o'j, la suveren'ec'o est'as supoz'at'a est'i en la man'o'j de la popol'o. Anstataŭ apog'i si'n sur antaŭ'ekzist'ant'a etn'o, la proces'o de naci'a form'iĝ'o anstataŭ'e simil'as al etn'o'genez'o. La vort'o "kreol'o" traduk'as tiu'n ne'difin'ec'o'n : aper'int'a por nom'i la nigr'ul'o'j'n nask'iĝ'int'a'j'n en Amerik'o, ĝi iom post iom iĝ'is ĝeneral'a termin'o por nom'i miks'it'a'n loĝ'ant'ar'o'n aŭ ĉiu'j'n hom'o'j'n nask'iĝ'int'a'j'n en la kontinent'o, sen'de'pend'e de ties de'ven'o. Tie, la reg'ant'a'j elit'o'j de la plej'part'o de Latin-Amerik'o laŭd'as naci'a'j'n rakont'o'j'n baz'it'a'j'n sur la princip'o de miks'ad'o : "mestiz'a" naci'o en Meksiko, "ras'a demokrati'o" en Brazilo, aŭ "lakt'o'kaf'a" naci'o en Venezuelo. Mal'e, iu'j land'o'j, kiel Argentino, histori'e vid'as si'n sam'temp'e blank'ul'a kaj Eŭrop'a.
En tia situaci'o, la popol'a'j mov'ad'o'j, kiu aper'as en tiu region'o en la 20-a jar'cent'o, natur'e don'as precip'ec'o'n al la klas'a'j ident'ec'o'j. De la Parti'o Revoluci'a Instituci'a (Pri) en Meksiko ĝis la Parti'o de Labor'ist'o'j (PT) en Brazilo, tra Amerik'a Revoluci'a Popol'a Alianc'o de Peruo aŭ peron'ism'o en Argentino, la plej'part'o de la politik'a'j mal'dekstr'em'a'j parti'o'j al'parol'as civit'an'o'j'n difin'it'a'j'n per ili'a kondiĉ'o de labor'ist'o'j aŭ kamp'ar'an'o'j. La Argentina peron'ism'o montr'iĝ'as apart'e lert'a pri tio. La "labor'ist'o" kiu'n ĝi al'parol'as est'as ankaŭ nom'at'a cabecita negr'a ("nigr'a kap'et'o") : labor'ist'o kun mal'hel'a haŭt'o, sed ĉiam per klas'a difin'o. Tia du'senc'ec'o kontest'as la ide'o'n de "blank'ul'a" naci'o, sen tamen laŭd'i soci'a'n organiz'o'n laŭ ras'a'j baz'o'j, kiu ne est'us sen'risk'a en land'o, kie la soci'a'j klas'o'j konsist'as el mult'a'j kaj miks'it'a'j er'o'j, kiu'j oft'e est'as de Eŭrop'a de'ven'o.
Tri fenomen'o'j iom post iom ŝanĝ'as la lud'o'n. La unu'a rilat'as al ag'ad'a obstin'ec'o de la indiĝen'a'j kaj Afrik-de'ven'a'j grup'o'j, mobiliz'int'a'j pri la ras'ism'a'j demand'o'j. La du'a rilat'as al nov'liberal'ism'o, kiu mal'fort'ig'as la ŝtat'a'n ag'o'n, kaj mal'pli'ig'as la reg'ist'ar'a'n kapabl'ec'o'n "far'i naci'o'n" per atribu'o de rajt'o'j al si'a'j civit'an'o'j. Fin'e, mult'kultur'ism'o kaj "ident'ec'a'j politik'o'j" import'it'a'j de Nord-Amerik'o iom post iom penetr'as la parol'ad'o'j'n. Ili foj'e est'as port'it'a'j de ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j (NRO), universitat'an'o'j kaj aktiv'ul'o'j. Sed tiu defend'o de la ident'ec'o'j ankaŭ nutr'as la parol'ad'o'j'n de la mal'dekstr'o, kiu zorg'as for'viŝ'i la mal'estim'o'j'n trud'it'a'j'n al civit'an'o'j vid'at'a'j, kiel "du'a'klas'a'j". En Bolivio, kaj en Ekvadoro, la al'ven'o en reg'ad'o de S-ro'j Evo Morales (2006-2019) kaj Rafael Correa (2007-2017) est'ig'is konstituci'a'n renvers'o'n kaj star'ig'o'n de "plur'naci'a'j" ŝtat'o'j. En Brazilo, PT est'ig'is sistem'o'n de pozitiv'a diskrimin'ad'o en 2008, per kvot'o'j de posten'o'j en la universitat'o'j rezerv'it'a'j por nigr'ul'o'j kaj indiĝen'o'j, unu'a'foj'e en tiu region'o.
Apog'ant'e si'n sur social'a'j politik'o'j, kiu'j favor'as la plej mal'riĉ'a'j'n - kaj do, oft'e, la mal'pli blank'a'j'n - tiu postul'o de rajt'o por diferenc'o respond'e el'ĉen'ig'as esprim'o'n de ras'ism'o, des pli fort'a, ke ĝi est'as akompan'at'a de perd'o de privilegi'o'j. Dum la puĉ'o de 2019, la Bolivia konservativ'a dekstr'o liber'e esprim'is si'a'n mal'am'eg'o'n al la "indi'an'o'j" kaj ili'a kultur'o : ĝi brul'ig'is ili'a'j'n flag'o'j'n, mis'trakt'is ili'a'j'n kultur'a'j'n simbol'o'j'n. Ankaŭ Hug'o Chávez, elekt'it'a prezid'ant'o de Venezuelo en 1998, kaj S-ro Pedro Castillo, kiu ĵus venk'is la Peru'an prezid'ant'a'n balot'ad'o'n, sufer'is la ras'ism'a'j'n mok'ad'o'j'n de la reakci'a'j medi'o'j en si'a'j land'o'j.
Sed la nov'a'j cel'o'j anonc'it'a'j de la progres'em'a'j reg'ist'ar'o'j ankaŭ est'ig'as prav'a'j'n debat'o'j'n pri la plej bon'a manier'o sam'temp'e trakt'i la lukt'o'n kontraŭ diskrimin'ad'o kaj social'a'j'n re'form'o'j'n. Ekzempl'e, en Brazilo la jam cit'it'a sistem'o de pozitiv'a diskrimin'ad'o est'ig'as intens'a'j'n diskut'o'j'n, iu'j progres'em'ul'o'j dir'as si'n mal'trankvil'a'j antaŭ ras'a klasifik'o, kiu'n ili sent'as import'it'a de Anglosaksio kaj sen'baz'a en la lok'a'j situaci'o'j. Ĉu teori'a kverel'o ? Ebl'e ne : en la publik'a debat'o rapid'e ven'is la demand'o pri fak'ul'a'j komisi'o'j en la universitat'o'j por persekut'i "ras'a'n fraŭd'o'n" kaj difin'i laŭ baz'o'j pretend'it'a'j objektiv'a'j, kiu est'as nigr'ul'o kaj kiu ne est'as tia.
Ĉiu strategi'o hav'as si'a'j'n kost'o'j'n : politik'o baz'it'a sur la ras'a'j demand'o'j pov'as mal'fort'ig'i la klas'a'j'n ident'ec'o'j'n kaj reciprok'e. De Tzotziloj en Meksiko ĝis Mauĉoj en Ĉilio kaj Argentino, Latin-Amerik'o en'hav'as cent'o'j'n da aŭtokton'a'j popol'o'j, kiu'j viv'as kiel mal'pli'mult'o'j en soci'o'j, kiu'j mult'manier'e apart'ig'as aŭ diskrimin'as ili'n. Tio est'as ankaŭ ver'a pri dek'o'j da grup'o'j de Afrikdevenuloj, kiu'j komun'um'e viv'as, kiel la Raizaloj en Kolombio aŭ la Kilomboloj de Brazilo, kiu'j ankaŭ postul'as si'a'j'n rajt'o'j'n por land'o kaj egal'ec'o. Tia'j postul'o'j, precip'e kiam ili renkont'as fort'a'n rezist'o'n, ne'evit'ebl'e konduk'as tiu'j'n, kiu'j defend'as ili'n, al pli'fort'ig'o de si'a komun'a ident'ec'o kaj al mark'ad'o de dis'ig'a lini'o inter "ni" kaj la ali'a'j.
Ceter'e ekzist'as grup'o de viktim'o'j de ras'ism'o, kiu'j ne viv'as en komun'um'o'j kaj ne ident'ig'as si'n al apart'a etn'a grup'o. Tem'as pri la milion'o'j da hom'o'j kun pli'mal'pli mal'hel'a haŭt'o, kiu'j konsist'ig'as la pli'mult'o'n de la popol'a'j klas'o'j. Ĉu mal'pli'mult'o ? Mal'e, tem'as pri la pli grand'a demografi'a grup'o de la kontinent'o. Tiu'j hom'o'j pov'as re'viv'ig'i si'a'n sent'o'n pri etn'a aparten'ad'o pro mult'a'j kial'o'j. Hervé Do Alt'o kaj Pablo Stefanoni ekzempl'e montr'as, ke en Bolivio la proporci'o de la loĝ'ant'o'j, kiu'j dir'as si'n "blank'ul'a" "drast'e fal'as de 26% ĝis 11%" inter 2000 kaj 2006, dum tiu'j, kiu'j dir'as si'n "indiĝen'a" grimp'as de 10% ĝis 19% [1]. Tamen plej oft'e tiu soci'a grup'o hav'as nur svag'a'n konsci'o'n pri si'a kondiĉ'o de id'o de Afrik'a popol'o aŭ de aŭtokton'a popol'o, aŭ miks'aĵ'o de ambaŭ. Ĝeneral'e tem'as pri mal'riĉ'a'j hom'o'j, kiu'j sci'as laŭ'spert'e, ke ekzist'as kaŭz'a rilat'o inter ili'a haŭt'kolor'o kaj la mal'facil'aĵ'o'j de ili'a viv'o.
Por ili, kontraŭ'ras'ism'a politik'o, kiu konsider'us ili'n, kiel grup'o mal'simil'a al la ceter'o de la soci'o ne hav'us senc'o'n, ĉar ili "est'as" la soci'o, aŭ ĝi'a pli'mult'a part'o. En iu'j land'o'j, kiel Brazilo, la Afrikdevenula mov'ad'o cel'as, inter ali'a'j cel'o'j, konvink'i la ĝeneral'a'n loĝ'ant'ar'o'n ident'ig'i si'n kiel part'o de la mal'pli'mult'o, en la nom'o de kiu ĝi esprim'iĝ'as. Sed ĉu tio est'as ĉiam ebl'a, aŭ eĉ dezir'ind'a ? La alt'a grad'o de miks'aĵ'o de la Brazila soci'o ne mal'aper'ig'is ras'ism'o'n, ja ne, sed tio hav'is la efik'o'n ig'i por'ec'a'j la tradici'a'j'n kategori'o'j'n de ras'a atribu'o. La sol'a komun'um'o kiu ĝeneral'e hav'as spontane'a'n senc'o'n por iu hom'o, kiu ne hav'as blank'a'n haŭt'o'n, est'as la kvartal'o en kiu, tiu viv'as.
S-ro Nic'o Hirtt kontest'as cert'a'j'n analiz'o'j'n dis'volv'it'a'j'n de Jérôme Doyon en si'a artikol'o “Kio rest'as de la komun'ism'o en Ĉin'uj'o ?” (Juli'o 2021) :
de la Redakt'ej'oJérôme Doyon ŝajn'as est'i ŝok'it'a de la “kresk'ant'a kontrol'ad'o [de la Parti'o] al la privat'a sektor'o, […] kiu kongru'as kun la hegemoni'a'j tendenc'o'j de la ĈKP [Ĉin'a Komun'ist'a Parti'o].” Li mal'trankvil'iĝ'as pro la fakt'o ke “tiu ĉe'est'o liver'as al la ŝtat-parti'o influ-lev'il'o'n trans la larĝ'a'j part'o'j de la ekonomi'o, kiu'n ĝi posed'as”. Nu, al mi ŝajn'as, mal'e, ke ĉiu progres'em'ul'o dev'us ĝoj'i pri tiu evolu'o. […] Per tio, ke la ŝtat'o rekt'e reg'as strategi'a'j'n sektor'o'j'n de pli ol 30 el'cent'o'j de la ekonomi'o kaj per intern'a kontrol'o, far'e de la Parti'o, en'e de la privat'a'j entrepren'o'j, Ĉin'uj'o kapabl'as real'ig'i ver'a'n ekonomi'a'n, soci'a'n, teĥnologi'a'n, industri'a'n kaj medi'a'n plan'ad'o'n. Kaj tiu ĉi port'as si'a'j'n frukt'o'j'n, kio'n montr'as la drast'a redukt'ad'o de la mal'riĉ'ec'o, la rapid'a kresk'ad'o de la eduk'ad-nivel'o'j, la teĥnologi'a'j ating'o'j (rapid'trajn'o'j, spac'o, akv'o'bar'aĵ'o'j ktp), la model'a mastr'um'ad'o de la Kovid-19 kaj la rimark'ind'a'j progres'o'j en la medi'a kamp'o (mal'alt'ig'o je 75 el'cent'o'j de la CO2-el'las'o'j je punkt'o de la MEP [mal'net'a en'land'a produkt'o] ek'de 1990, rekord'a re'arb'ar'ig'o, ktp). Paralel'e, ankaŭ en la ag'ad'o kontraŭ korupt'o, en la batal'o kontraŭ la riĉ'iĝ'o de kadr'ul'o'j, en la obe'ig'o de entrepren'a'j ĉef'o'j far'iĝ'int'a'j tro potenc'a'j, Jérôme Doyon vid'as nur manovr'o'j'n por cert'ig'i la potenc'o'n de Xi Jinping. Ĉu oni pov'as do eksklud'i, ke tiu'j politik'o'j pov'us, almenaŭ part'e, est'i sincer'a'j ? […]
Cert'e, oni kelk'foj'e trov'as [en la instru-dokument'o'j de la ĈKP] grand'a'n komplez'o'n al la mastr'um'a'j metod'o'j de'ven'a'j el la okcident'a privat'a sektor'o, sed oni trov'as tie ankaŭ tekst'o'j'n kaj film'et'o'j'n tre firm'e baz'it'a'j'n sur la centr'a'j ide'o'j de la marks'ism'o : dialektik'a kaj histori'a materi'ism'o, marks'ism'a ekonomi'o, ktp. Mi ne asert'as, ke ĉio ĉi dev'as est'i konsider'at'a serioz'e. […] [Sed] fin'e, la fakt'o, ke la Okcident'o tiom vigl'e atak'as Xi Jinping, okaz'as ebl'e ne nur ĉar ĝi tim'as la ekonomi'a'n konkurenc'o'n ?”
Ek'de la fin'o de Jugoslav'uj'o la politik'a debat'o en la balkanaj land'o'j lim'iĝ'is al al'front'iĝ'o inter naci'ist'o'j kaj liberal'ul'o'j. Nun aper'as kontraŭ'kapital'ism'a mal'dekstr'o por defend'i komun'a'j'n hav'aĵ'o'j'n kaj kontraŭ kresk'ant'a'j mal'egal'ec'o'j. La koalici'o de verd'a mal'dekstr'o ĵus gajn'is la urb'o'dom'o'n de Zagrebo, dum suveren'ism'a mal'dekstr'o reg'as en Kosovo.
"La Ide'o de demokrati'a social'ism'o est'is tabu'o en la last'a'j tri'dek jar'o'j en Kroati'o. Ni sukces'is de'nov'e re'met'i ĝi'n en la politik'a'n debat'o'n.” Ĉe la prezid'ant-elekt'o de 2019, s-in'o Katarina Peović kandidat'a de la Labor'ist'a Front'o, akir'is nur 1,12 el'cent'o'j'n de la voĉ'o'j. Sed ses monat'o'j'n post'e, la 5-an de Juli'o 2020, plur'a'j parti'o'j, inter ili la Labor'ist'a Front'o, en koalici'o de ekologi'a mal'dekstr'o, surpriz'is en la parlament'a'j elekt'o'j per 7 el'cent'o'j da voĉ'o'j kaj sep deleg'it'o'j (el 151 seĝ'o'j). La prov'o est'is trans'form'it'a al la urb'a'j elekt'o'j de Maj'o 2020 : la koalici'o gajn'is la absolut'a'n pli'mult'o'n en la urb'a konsil'ant'ar'o de Zagrebo jam en la unu'a balot'o, kaj ĝi'a kandidat'o, s-ro Tomislav Tomašević, du semajn'o'j'n post'e est'is triumf'e elekt'it'a urb'estr'o de la ĉef'urb'o, per 65 el'cent'o'j de la voĉ'o'j. La koalici'o – en kiu la Labor'ist'a Front'o el'star'is – akir'is ankaŭ aprez'ind'a'j'n rezult'o'j'n en Pul'a, Split kaj en mult'a'j ceter'a'j urb'o'j de la land'o.
Tiu mov'iĝ'o de'ir'is en Sloven'uj'o, kie Zdruĵena Levica (Unu'iĝ'int'a Mal'dekstr'o) en 2014 send'is si'a'j'n unu'a'j'n deleg'it'o'j'n en la parlament'o'n. “Dum en Kroat'uj'o la naci'ism'o kaj la milit'o ĉio'n detru'is, Sloven'uj'o ĉiam konserv'is viv'ant'a'n mal'dekstr'a'n tradici'o'n, kun gazet'o'j kiel Mladina, debat'ej'o'j, intelekt'ul'o'j kiel Slav'o'j Žižek kaj mult'a'j ali'a'j”, klar'ig'as la deput'it'o Luk'a Mesec. Kelk'foj'e kvalifik'it'a kiel “Sloven'a Cipr'as”, alud'e al la eks'a grek'a ĉef'ministr'o Aleksis Cipr'as, tiu ĉi jun'ul'o – li est'is nur 27-jar'a dum si'a unu'a elekt'o en 2014 – anim'is la Universitat'o'n de Labor'ist'o'j kaj Punkuloj, grav'a'n spac'o'n de intelekt'a re'arm'iĝ'o de la mal'dekstr'o. “Mi'a generaci'o, li daŭr'ig'as, plen'frap'e sufer'is la mond'a'n kriz'o'n de 2008. Ĝi kompren'is, ke ne est'os labor'o por ĉiu'j kaj ke la afer'o'j ne aŭtomat'e pli'bon'iĝ'os. Mal'long'e, ke oni dev'is ne kontent'iĝ'i per kompren'i, sed ankaŭ trans'form'i la soci'o'n.”
Por la nov'a generaci'o de la sloven'a mal'dekstr'o, la “civit'an'a” ribel'o de la vintr'o de 2012 lud'is grav'a rol'o'n. La konservativ'ul'o Janez Janša, tiam jam ĉef'ministr'o (li re'far'iĝ'is tia en Mart'o de 2020) far'is politik'o'n de sever'a mal'abund'o, per mal'alt'ig'o de la funkci'ul'a'j salajr'o'j kaj per tranĉ'o'j en la buĝet'o'j de san'o kaj de eduk'ad'o. Implik'it'a en skandal'o'j de korupt'o, li fin'e de Februar'o 2013 est'is el'posten'ig'it'a post semajn'o'j da manifestaci'o'j.
“La kriz'o de 2008 re'miks'is la kart'o'j'n kaj okaz'ig'is nov'a'j'n demand'o'j'n, konfirm'as la verk'ist'o Igor Štiks, unu el la anim'ant'o'j de la kroat'a student-ribel'o de 2009. La student'o'j publik'e mal'laŭd'is la liberal'a'n model'o'n de la super'a instru'ad'o, kiu'n la Eŭrop'a Uni'o vol'is trud'i. La centr'a postul'o est'is la sen'pag'ec'o de la instru'ad'o, de la infan'ĝarden'o ĝis la doktor'iĝ'o.” Sam'e kiel en Sloven'uj'o kelk'a'j'n jar'o'j'n post'e, tiu mov'ad'o serv'is kiel politik'a lern'ej'o al tut'a generaci'o.
Kvankam la plen'kun'sid'o'j de Bosnio fiask'is (vid'u “Spert'o de rekt'a demokrati'o”), la kroat'a kaj sloven'a'j mov'ad'o'j nun vek'as streb'o'j'n en Serb'uj'o. Parti'o de Radikal'a Mal'dekstr'o (Partija Radikalne Levice, PRL) kre'iĝ'is en Septembr'o de 2020 sur la ruin'o'j de la Social'demokrat'a Uni'o (SDU), kaj post labor'o de sever'a inventar'o. “Ni fier'as pri la engaĝ'iĝ'o de la SDU en la kontraŭ'milit'a mov'ad'o de la 1990-aj jar'o'j kaj pri la batal'o'j kontraŭ la reĝim'o de [la prezid'int'o Slobodan] Miloševvić. Ali'flank'e, ni re'ĵet'as ĝi'a'n part'o'pren'o'n en la reg'ist'ar'o'j de la 2000-aj jar'o'j kaj ĝi'a'n sub'ten'o'n al la privat'ig'o'j”, klar'ig'as s-ro Iv'a'n Zlatić, membr'o de la prezid'o de la parti'o.
S-ro Zlatić vol'as far'i kritik'a'n bilanc'o'n de La Ali'a Serb'uj'o (Druga Srbija), tiu larĝ'a mov'ad'o, kiu kontraŭ'star'is, oft'e kun kuraĝ'o, al la naci'ism'o kaj al la milit'o. Tiu mov'ad'o sukces'is konserv'i lig'o'j'n inter la respublik'o'j de la eks'a federaci'o, kaj sam'temp'e defend'is la rajt'o'j'n de la vir'in'o'j kaj de la seks'orient'a'j mal'pli'mult'o'j. “La jugoslav'a spert'o est'is du afer'o'j : la frat'ec'o kaj la unu'ec'o de ĉiu'j popol'o'j – do la inter'naci'ism'o – kaj la soci'a'j rajt'o'j. La liberal'a tradici'o sci'is konserv'i la unu'a'n aspekt'o'n, sed ĝi ofer'is la du'a'n, kiu'n ni dev'as re'met'i en la unu'a'n rang'o'n.” Por s-ro Zlatić, tiu “ali'a Serb'uj'o”, kiu en'potenc'iĝ'is post la fal'o de Milošević, la 5-an de Oktobr'o 2000, ne nur aplik'is program'o'n de liberal'a'j re'form'o'j. “Ekzist'is intenc'o pun'i la labor'ist'o'j'n per privat'ig'o'j, pun'i tiu'n ĉi popol'o'n, kiu ne ribel'is kontraŭ Milošević … Kio, ceter'e, est'is mal'ĝust'a : oni forges'as la rol'o'n, kiu'n lud'is la labor'ist'a'j strik'o'j de Oktobr'o 2000 en la fal'o de la reĝim'o !”
La sloven'a mal'dekstr'o de Levica est'as membr'o de la Eŭrop'a Mal'dekstr'a Parti'o (EMP), kiu en'ten'as ekz-e la Franc'a'n Komun'ist'a'n Parti'o'n, la german'a'n Di'e Link'e kaj la grek'a'n koalici'o'n Syriza. “Ni ag'as en eŭrop'a kadr'o, sed hav'as pli rekt'a'j'n rilat'o'j'n kun la kamarad'o'j de Kroati'o, de Bosnio-Hercegovin'o kaj de Serb'uj'o ol kun tiu'j de Ital'uj'o aŭ Aŭstr'uj'o. Ni hav'as komun'a'j'n referenc'o'j'n”, klar'ig'as s-ro Mesec. En Zagrebo, s-in'o Peović ankaŭ ne ne'as la jugoslav'a'n referenc'o'n : “La naci'ist'o'j re'ĵet'as ĉio'n jugoslav'a'n, sed en Kroati'o, por mult'a'j hom'o'j, tiu epok'o re'akir'as pozitiv'a'n senc'o'n : la soci'a'j rajt'o'j, la feri'o'j por ĉiu'j … Pov'as est'i io folklor'a en la « jugoslav'a nostalgi'o », dum la debat'o pri la kaŭz'o'j de la dis'fal'o de la komun'a ŝtat'o ne fin'iĝ'is. Se la noci'o'j de social'ism'o kaj de Jugoslav'uj'o est'as daŭr'e lig'it'a'j en la imag'o de mult'a'j kroat'o'j, tio jam ne est'as handikap'o por ni.”
La Fond'aĵ'o Roz'o Luksemburgo (politik'e lig'it'a kun Di'e Link'e), kiu publik'e mal'laŭd'as la revizi'ism'a'j'n tent'o'j'n de la kroat'a'j aŭ serb'a'j dekstr'ul'o'j pri la du'a mond'milit'o, dis'volv'as memor-projekt'o'j'n kaj sam'temp'e favor'as kritik'a'n pens'ad'o'n pri la social'ism'a spert'o, special'e pri ĝi'a mem'mastr'um'a dimensi'o. “Ĝis la solid'iĝ'o de la aŭtoritat'a nov'liberal'a potenc'o de s-ro [Aleksandar] Vučić, en 2012 – 2014, Serb'uj'o spert'is mult'a'j'n form'o'j'n de labor'ist'a rezist'ad'o, kiel la long'a'n strik'o'n de Jgremedija en Zrenjanin, de Decembr'o 2003 ĝis Septembr'o de 2004. La labor'ist'o'j okup'is tiu'n farmaceŭtikan fabrik'o'n por protest'i kontraŭ ĝi'a privat'ig'o. La justic'o fin'e atribu'is al ili la reg'ad'o'n de la plej grand'a part'o de la kapital'o”, rakont'as s-ro Zlatić, konvink'it'a ke la spert'o de la mem'mastr'um'ad'o rest'as ankr'it'a en la memor'o de la jugoslav'a'j labor'ist'a'j klas'o'j.
La mal'dekstr'o, kiu prov'as nask'iĝ'i, trov'iĝ'as ĉe la voj'kruc'iĝ'o de du tradici'o'j : tiu de la labor'ist'a'j batal'o'j kaj tiu de la urb'distrikt'a'j spert'o'j, kiu'j tem'as ĉef'e pri defend'o de komun'a'j hav'aĵ'o'j. Tiel, la koalici'o de la verd'a mal'dekstr'o, kiu ĵus gajn'is la urb'o'dom'o'n de la kroat'a ĉef'urb'o, dis'volv'iĝ'is per la spert'o de la platform'o Zagreb je NAŠ ! (Zagrebo est'as Ni'a !). Ĝi'a ĵus'a triumf'o pov'as kuraĝ'ig'i la mov'ad'o'n Ne da(vi)mo Beograd (Ni ne dron'ig'u Beogradon), kiu lud'as centr'a'n rol'o'n en la mobiliz'iĝ'o kontraŭ la pri'rab'ad'o de la urb'o organiz'it'a de la konstru'ig'ist'o'j de ne'mov'ebl'aĵ'o'j proksim'a'j de la Serb'a Progres'em'a Parti'o (SNS), en la potenc'o. La urb'o'centr'o est'is sen'ig'it'a je si'a loĝ'ant'ar'o kaj mal'konstru'it'a por ced'i la lok'o'n al luks'a kompleks'o bord'e de la river'o Danub'o, Belgrad'e Waterfront, financ'at'a supoz'ebl'e de kapital'o'j el la Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j, sed kiu ŝajn'as est'i ĉef'e grand'a operaci'o de mon'blank'ig'o.
Printemp'e de 2016, mil'o'j da beograd'an'o'j manifestaci'is mal'antaŭ la maskoto de la mov'ad'o, gigant'a flav'a plast'a anas'o. La protest'o etend'iĝ'is al ĉiu'j konstru'projekt'o'j de ne'mov'ebl'aĵ'o'j de la ĉef'urb'o, sam'e kiel al la detru'ad'o de eks'a'j film-atelier'o'j Aval'a kaj arb'ar'a'j spac'o'j de Košutnjak. La batal'o kontraŭ la burĝ'ig'o de cert'a'j kvartal'o'j okaz'as ankaŭ per la batal'o kontraŭ la dom'el'pel'o'j, kiu'j'n la serb'a leĝ'o eg'e facil'ig'is, en kaz'o de en'ŝuld'iĝ'o, de ne pag'it'a lu'prez'o aŭ por re'don'i hav'aĵ'o'n al ties posed'int'o'j de antaŭ 1945. “Kelk'a'j ekstrem'dekstr'ul'o'j prov'is uz'i la mobiliz'iĝ'o'j'n, sed ili'a prov'o konduk'is al neni'o, rid'et'as s-in'o Isodora Petrović, membr'o de la mov'ad'o Krov nad glavom (Tegment'o'n super la kap'o). Neces'as mult'e da decid'em'o front'e al la ekzekuci'ist'o'j kaj al la polic'ist'o'j, kiu'j est'as ĉiam kun la potenc'o.”
S-in'o Petrović vid'as kritik'e la “demokrat'a'j'n” manifestaci'o'j'n de la vintr'o de 2018-2019, kiu'j laŭ ŝi'a opini'o apenaŭ reprezent'is i'o'n pli ol prov'o'n de la liberal'a opozici'o parol'ig'i pri si post si'a'j ripet'a'j elekt'a'j mal'sukces'o'j. La jun'a vir'in'o rest'as tamen konvink'it'a, ke la reĝim'o de s-ro Vučić ne est'as ŝirm'at'a kontraŭ soci'a eksplod'o, kio'n montr'is la spont'a koler'o de la student'o'j kiu'j, en Juli'o de 2020, rifuz'is la ferm'o'n de si'a'j universitat'a'j loĝ'ej'o'j decid'it'a'n pro san'a'j motiv'o'j.
En la balkanaj land'o'j la defend'o de la “komunaĵ'o'j” mobiliz'as en form'o de manifestaci'o'j, kiel la grand'a'j marŝ'o'j kiu'j anim'is Beogradon komenc'e de April'o, aŭ de lok'a'j ag'ad'o'j. Mult'a'j batal'o'j kristal'iĝ'as kontraŭ la projekt'o'j de hidroelektr'a'j mikro'central'o'j kiu'j, oft'e port'at'a'j de proksim'ul'o'j de la reĝim'o'j, help'e de la Eŭrop'a Bank'o por Re'konstru'o kaj Dis'volv'ad'o (EBRD), en la region'o mult'iĝ'is. “La trans'ir'a reĝim'o for'pren'is al ni ĉio'n : ni'a'j'n dung'o'j'n, ni'a'j'n fabrik'o'j'n, ni'a'n est'ont'ec'o'n … Rest'as al ni nur la akv'o, la aer'o kaj la natur'o, kaj eĉ tio'n oni vol'as for'pren'i”, indign'as s-ro Aleksandar Vermić, defend'ant'o de la river'o Bukovica, en Montenegro. Tiu'j sen'precedenc'a'j mobiliz'iĝ'o'j en Aŭgust'o de 2020 kontribu'is al la fal'o de la reĝim'o de s-ro Mil'o Đukanović, per tio ke ĝi sukces'is super'i la ident'ism'a'j'n diferenc'o'j'n, kiu'j struktur'as la montenegr'an soci'o'n. [1] La mov'ad'o Unu'iĝ'int'a Re'form-Ag'ad'o (Ujedinjena reformska akcija, Ur'a), kiu far'iĝ'is pilier'o de la nov'a reg'ist'ar'o, membr'as en la Eŭrop'a Verd'a Parti'o kaj deklar'as est'i civit'an'a kaj ekologi'a mal'dekstr'o.
La kun'iĝ'o de la labor'ist'a'j batal'o'j kaj la batal'o'j por ekologi'o, la rajt'o'j de la vir'in'o'j kaj tiu'j de la seks'a'j mal'pli'mult'o'j rest'as kompleks'a voj'o. S-ro Mesec emfaz'as, ke, front'e al la ultra'dekstr'a aŭtoritat'ism'o de s-ro Janša, sloven'a disĉipl'o de la hungar'o Viktor Orbán re'ven'int'a en la potenc'o'n en Mart'o de 2020, esenc'e la kontraŭ'kapital'ist'a mal'dekstr'o dev'as far'i la batal'o'j'n por defend'i la fundament'a'j'n rajt'o'j'n kaj liber'ec'o'j'n. S-ro Robert Kozma, de Ne da(vi)mo Beograd, si'a'vic'e emfaz'as ke la aparten'o aŭ ne'aparten'o al la Eŭrop'a Uni'o jam ne far'as diferenc'o'j'n inter la land'o'j de la region'o : “Ĉiu'j aparten'as al du'on'e domin'at'a periferi'o.”
Je'a'n-Arnault DÉRENS kaj Laurent GESLIN.
Kun 50,3 el'cent'o'j esprim'it'a'j en la parlament'a'j elekt'o'j de la 14-a de Februar'o 2021, la mov'ad'o de suveren'ism'a mal'dekstr'o de Kosovo venk'is si'a'j'n rival'o'j'n, special'e la parti'o'j'n de la komand'int'o'j de la geril'a Arme'o de Liber'ig'o de Kosovo (UÇK). S-ro Albin Kurt'i, la ĥarisma gvid'ant'o de la Vetëvendosje (“Mem'determin'ad'o” en la alban'a), re'far'iĝ'is ĉef'ministr'o. Li jam hav'is tiu'n funkci'o'n post la elekt'o'j de Oktobr'o 2019, sed li'a reg'ist'ar'o est'is renvers'it'a en Mart'o de 2020 – en plen'a pandemi'o – post la re'tir'iĝ'o de si'a partner'o, la Demokrat'a Lig'o de Kosovo (DLK, dekstr'a centr'o), sub la prem'o de la tiam'a uson'a reg'ist'ar'o. S-ro Donald Trump dezir'is ating'i rapid'a'n inter'konsent'o'n inter Priŝtin'o [2] kaj Beogrado, baz'it'a'n sur la hipotez'o'n de inter'ŝanĝ'o de teritori'o'j [3], kies kondiĉ'o'j'n Vetëvendosje rifuz'is. En Septembr'o de 2020 la uson'a prezid'ant'o ating'is “ekonomi'a'n inter'konsent'o'n” sen grand'a signif'o. [4] Dum la Kosovo fleg'as, ek'de la bomb'ad'o'j kontraŭ Serb'uj'o printemp'e de 1999, vigl'a'n uson-am'o'n, ĝi'a'j elekt'ant'o'j do ĵus plebiscit'is por gvid'ant'o, kiu montr'as si'n viktim'o de prov'it'a “ŝtat'renvers'o” organiz'it'a de Uson'o …
S-ro Kurt'i deklar'is, ke li'a'j prioritat'o'j est'as la batal'o kontraŭ la korupt'o, kaj la ekonomi'a, san'a kaj social'a situaci'o – neni'a'n dialog'o'n kun Beogrado. Sed pri kia ag'o'spac'o li dispon'as ? La balkan'land'a'j mal'dekstr'o'j konserv'as iom da rezerv'o kontraŭ Vetëvendosje, pro li'a'j klar'a'j naci'ism'a'j referenc'o'j, sed ili ĉiu'j kun interes'o observ'as la okaz'ant'a'n spert'o'n. Ĉar -s-ro Kurt'i demonstr'is, ke radikal'a ŝanĝ'o ebl'is, eĉ sen la konsent'o de la Okcident'an'o'j.
J.-A. D. kaj L. G.
[1] Vd Philippe Descamps kaj An'a Otaašević, “Clientélisme et vertiges identitaires au Monténégro”, Le Mond'e diplomatique, Februar'o 2021.
[2] La ĉef'urb'o de Kosovo. -vl
[3] Vd “Dans les Balkans, les frontières bougent, les logiques ethniques demeurent” [“En la balkanaj land'o'j la land'lim'o'j mov'iĝ'as, la etn'a'j logik'o'j rest'as”], Le Mond'e diplomatique, Aŭgust'o 2019.
[4] Vd Serge Halimi : “Fals'a'j sen'de'pend'ec'o'j”, Le Mond'e diplomatique en Esperant'o, Oktobr'o de 2020.
De Alĝerio ĝis Kuvajt'o kaj Egipti'o, mult'a'j voĉ'o'j lev'iĝ'as kontraŭ la per'fort'o far'it'a al vir'in'o'j. Inter'ret'o kaj ĝi'a'j soci'a'j ret'o'j pli'fort'ig'as la efik'o'n de ĉi tiu'j mobiliz'o'j, kiu'j al'vok'as al konsci'iĝ'o pri la efik'o'j de patriark'ec'o, kaj ankaŭ favor'e al pli sever'a'j leĝ'o'j. La reg'ist'ar'o'j ne vol'as las'i ke ĉi tiu'j postul'o'j etend'iĝ'u al la politik'a sfer'o.
Alĝero, la 3-an de Oktobr'o 2020. La sen'viv'a korp'o de jun'ul'in'o est'as el'trov'it'a en ne'uz'at'a benzin'ej'o en orient'a antaŭ'urb'o. Chaïma F., 19-jar'aĝ'a, est'is seks'per'fort'it'a kaj post'e mort'pik'it'a mult'foj'e antaŭ ol est'i brul'ig'it'a per benzin'o. Arest'it'a, ŝi'a murd'int'o, kiu jam prov'is seks'per'fort'i ŝi'n en 2016, konfes'as. La publik'o est'as skandal'it'a. La gazet'ar'o dediĉ'as ampleks'a'j'n raport'o'j'n al la krim'o kaj, en Inter'ret'o, la slogan'o "mi est'as Chaïma" akompan'as mult'a'j'n furioz'a'j'n afiŝ'o'j'n postul'ant'a'j'n la ekzekut'o'n de la kulp'ul'o. Kvankam femin'ist'o'j al'vok'as por konsci'iĝ'o pri la en'radik'iĝ'int'a natur'o de la per'fort'o kontraŭ vir'in'o'j, est'as la fin'o de la moratori'o pri la aplik'o de la mort'o'pun'o kiu antaŭ ĉio mobiliz'as la publik'a'n opini'o'n [1]. "Est'is neces'e re'en'fokus'ig'i la debat'o'n", koment'as s-in'o Wiame Awres, kun'fond'int'o de la ret'ej'o Féminicides Algérie [2]. "Kiel ĉiam, kiam tia tragedi'o okaz'as, ni klopod'is plej'ebl'e bon'e klar'ig'i tio'n, kio est'as la vir'in'mort'ig'o, tio est'as, uz'i la difin'o'n de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j : ’la murd'o de vir'in'o pro tio, ke ŝi est'as vir'in'o’. Murd'o kies struktur'a karakter'o ne pov'as mal'aper'i per la aplik'o de la leĝ'o de re'venĝ'o." Féminicides Algérie est'as kalkul'int'a 23 vir'in'o'j'n mort'ig'it'a'j'n en la unu'a du'on'o de 2021, kompar'e kun 55 por la tut'a 2020.
En mez-Novembr'o, kelk'a'j aktor'in'o'j laŭ'vic'e parol'is pri si'a'j spert'o'j en dek-kvin-minut'a vide'o en la alĝeria arab'a [3]. Kun grav'a'j mien'o'j, ili detal'is la patriark'a'j'n prohibici'o'j'n, la minac'o'j'n kaj la mizogin'a'j'n rimark'o'j'n kiu'j'n ili'a'j frat'in'o'j, patr'in'o'j kaj fil'in'o'j tra'viv'as ĉiu'tag'e. "Las'u la bicikl'o'n de vi'a frat'o kaj ir'u hejm'e'n", "Ne kulp'as la vir'o", "Vi est'as edz'in'iĝ'ont'a, sed vi dev'us ĉes'i labor'i ĉe la universitat'o", "Kio'n pri la ĉef'manĝ'o, ankoraŭ ne pret'a ? ", "Vi'a'j onkl'o'j vid'is vi'n ... Ili tra'tranĉ'os vi'a'n gorĝ'o'n", "Li bat'is ŝi'n, ŝi sen'dub'e far'is i'o'n", eĉ sen menci'i la ne'evit'ebl'a'n "Ts !" ĵet'it'a al la vir'in'o kiu preter'pas'as, kaj kiu est'os insult'it'a, aŭ sekv'it'a kaj ĉikan'it'a, se ŝi ignor'os la ĝen'aĵ'o'n.
La vide'o furor'is kaj est'ig'is mult'a'j'n diskut'o'n pri la vir'in'mort'ig'o kaj la tabu'o'j de la soci'o. Iu'j vir'in'o'j parol'is pri ĉikan'ad'o sur la strat'o aŭ ĉe la labor'ej'o, ali'a'j pri est'i tuŝ'it'a'j en publik'a'j transport'il'o'j aŭ pri hejm'a per'fort'o. La vide'o el'las'is inund'o'n da koler'o kaj naŭz'o, sed foj'e ankaŭ est'is fatal'ism'o front'e al la vast'ec'o de la insult'o'j. "La femin'ism'a si'n'dev'ont'ig'o en Alĝerio ne est'as nov'a fenomen'o", atent'ig'as s-in'o Habiba Djahnine, produktor'o, verk'ist'o kaj aktiv'ul'o. "Sed last'a'temp'a'j kampanj'o'j en soci'a'j ret'o'j ebl'ig'is vast'a'n liber'ig'o'n de parol'ad'o kun'e kun sen'fragment'ig'o'n kaj kolektiv'a'n konsci'iĝ'o'n pri la fakt'o, ke per'fort'aĵ'o'j kontraŭ vir'in'o'j ekzist'as en ĉiu'j medi'o'j, kaj ke ili rezult'as plej'part'e el la patriark'a natur'o de ni'a soci'o."
La plej'part'o de la arab'a'j land'o'j ankaŭ spert'as liber'ig'o'n de la parol'o ek'de 2017 kaj la tut'mond'a efik'o de la mov'ad'o #MeToo ("ankaŭ mi"), nask'iĝ'int'a en Uson'o post la akuz'o'j far'it'a'j de kelk'a'j aktor'in'o'j kontraŭ la holivud'a produktor'o Harvey Weinstein [4]. Facebook, Tviter'o kaj Instagram ebl'ig'as kondamn'o'j'n kaj rifuz'o'j'n toler'i ĉikan'ad'o'n kiu'j post'e kresk'as lavang'e. Tia'j mov'ad'o'j ja antaŭ'e ekzist'is. En 2012, la intelekt'ul'in'o Rul'a Quawas sponsor'is la labor'o'n de kvar student'in'o'j kiu'j turn'is mal'long'a'n vide'o'n pri seks'a ĝen'ad'o ĉe la Universitat'o de Jordanio en Aman'o, kie ŝi instru'is [5]. La film'o, kiu kost'is al Quawas (kiu mort'is en 2017) ŝi'a'n posten'o'n de fakultat'estr'o, far'is fort'a'n impres'o'n en la tre konservativ'a haŝemita reĝ'land'o, sed en temp'o de ĝeneral'a tumult'o kaŭz'it'a de popol'a'j ribel'o'j en la region'o, ĝi'a efik'o rest'is modest'a.
Dek jar'o'j'n post'e, soci'a'j ret'o'j est'as gajn'int'a'j influ'o'n kaj uz'ant'o'j'n. Fin'e de Januar'o 2021, en Kuvajt'o, Ascia Al Far'a'j, blog'ant'in'o kiu ĝis tiam plej'part'e skrib'is pri la mod'o kaj hav'as 2,6 milion'o'j'n da sekv'ant'o'j sur Instagram, afiŝ'is vide'o'n sur Snapchat kie ŝi las'is si'a'n koler'o'n eksplod'i. "Ĉiam, kiam mi el'ir'as, iu ĉikan'as mi'n aŭ ali'a'n vir'in'o'n sur la strat'o. (...) Ĉu vi ne hont'as ? Ni hav'as problem'o'n de ĉikan'ad'o en ĉi tiu land'o kaj mi jam ne pov'as toler'i ĝi'n." Tuj, la kuvajt'a'j ret'um'ant'o'j al'pren'is la al'vok'o'n [6]. La krad'vort'o #La'n_Asket ("mi ne est'os silent'a") amas'ig'is atest'o'j'n en la arab'a kaj la angl'a per Instagram-kont'o kre'it'a de s-in'o Shayma Shamo, kurac'ist'o. "Ni dev'as el'dir'i ni'a'n opini'o'n, unu'iĝ'i kaj defend'i unu la ali'a'n, ĉar tio, kio okaz'as est'as ne'akcept'ebl'a," s-in'o Shamo skrib'is tiu'temp'e. Atest'o'j en'ŝut'iĝ'is de Kuvajt'o kaj la ceter'a Arabi'a Du'on'insul'o. Edz'in'o'j kaj fraŭl'in'o'j, ne'plen'aĝ'ul'o'j, student'in'o'j, dung'it'in'o'j kaj dom'mastr'in'o'j, ĉi tiu'j vir'in'o'j, kun'e kun kelk'a'j dom'serv'ant'in'o'j el Sud-Orient'a Azi'o, est'as sub'met'it'a'j al taharouche ("ĉikan'ad'o") en ĉiu'j lok'o'j. En butik'centr'o'j, en universitat'o'j, en labor'ej'o'j, en publik'a'j lok'o'j kaj eĉ apud moske'o'j.
La kampanj'o #La'n_Asket re'vigl'iĝ'is je la 20-a de April'o, post la for'kapt'o kaj murd'o, antaŭ ŝi'a'j du jun'a'j infan'o'j, de la kuvajt'an'in'o Farah Akbar far'e de vir'o kiu est'is ĉagren'ant'a ŝi'n [7]. Ĉi tiu tragedi'o est'is eĥita post kelk'a'j semajn'o'j de la mort'o de Refka Cherni, 26-jar'aĝ'ul'in'o, en la urb'o Kef en nord'okcident'a Tunizio, kiu met'is plend'o'n ĉe la polic'o, konfirm'it'a'n de kurac'ist'a'j atest'o'j, kontraŭ ŝi'a violent'a edz'o, ĝendarm'o. "Re'tir'u vi'a'n plend'o'n aŭ mi tra'tranĉ'os vi'a'n gorĝ'o'n" minac'is ŝi'a edz'o dum al'front'iĝ'o ĉe la polic'ej'o. La sekv'int'a'n tag'o'n, li mort'ig'is ŝi'n per kvin kugl'o'j. La krad'vort'o #EnaZeda ("ankaŭ mi"), kiu est'is aper'int'a en 2019 inter la du balot'vic'o'j de la prezid'ant'elekt'o, tiam re'aper'is en soci'a'j ret'serv'o'j, kun akr'a'j kritik'o'j pri la aŭtoritat'ul'o'j, akuz'it'a'j pri mal'diligent'ec'o. Je la 20-a de maj'o, dum debat'o en la parlament'o, la provizor'a ministr'o pri justic'o Hasna Be'n Slimane dir'is, ke la justic'o est'as pri'trakt'int'a preskaŭ 4 000 kaz'o'j'n de per'fort'o en 2019 kaj 2020, bagatel'a cifer'o kompar'e kun la 65 000 plend'o'j registr'it'a'j de la ministeri'o de intern'a'j afer'o'j. Post la mort'o de Refka Cherni, mult'a'j tunizi'an'in'o'j esprim'is si'a'n amar'ec'o'n ; ili konklud'is, ke met'i plend'o'n ĉe la polic'o nur serv'as por pli'ig'i la danĝer'o'n, asert'o komun'a al kuvajt'an'in'o'j, ĉar ankaŭ Farah Akbar met'is plend'o'n kontraŭ si'a murd'ont'o. En Alĝerio, la naŭ instru'ist'in'o'j seks'per'fort'it'a'j de grup'o de vir'o'j je la nokt'o de la 17-a de maj'o 2021 ĉe si'a hejm'o ĉe la rand'o de la urb'o Bord'j Badji Mokhtar (Saharo) est'is raport'int'a'j kvar foj'o'j'n al la aŭtoritat'ul'o'j ke ili est'as en danĝer'o. Ili'a labor'sindikat'o kondamn'is la sen'sekur'ec'o'n en kiu ili viv'is kaj mal'laŭd'is la mank'o'n de inter'ven'o de la aŭtoritat'ul'o'j [8].
"Tre mal'mult'a'j vir'in'o'j kuraĝ'as met'i plend'o'n ĉe la polic'o ĉar ili sci'as, ke la justic'o est'as mal'rapid'a kaj ke ili dev'os el'ten'i prem'o'n de si'a famili'an'ar'o por dev'ig'i ili'n re'tir'i ili'a'j'n deklar'o'j'n, kiel okaz'is por Refka Cherni," dir'as s-in'o Narjess A., kurac'ist'o. "En ni'a'j soci'o'j, met'i plend'o'n ĉe la polic'o pro seks'a ĝen'ad'o signif'as unu'e super'i la vir'a'n ordon'o'n est'i modest'a kaj konserv'i la famili'a'n reputaci'o'n. Parol'i pri fi'tuŝ'ad'o antaŭ ne'kon'at'o'j, aŭ dir'i, ke vir'o sekv'is vi'n montr'ant'e la seks'organ'o'j'n, est'as trud'i ’ayb’ -, hont'o'n, sur si'a'n famili'o'n."
Ĉiu'j Arab'a'j land'o'j fier'as pri leĝ'o'j kiu'j pun'as seks'a'n ĝen'ad'o'n kaj per'fort'o'n kontraŭ vir'in'o'j. Sed grand'a'j kampanj'o'j ek'de 2017 de divers'a'j femin'ism'a'j organiz'aĵ'o'j montr'as du afer'o'j'n. Unu'e, la leĝ'o'j est'as oft'e mal'observ'at'a'j, kaj mult'a'j murd'int'o'j kaj violent'a'j vir'o'j ne est'as jur'e persekut'at'a'j aŭ rapid'e re'gajn'as si'a'n liber'ec'o'n. Du'e, ĉi tiu'j leĝ'o'j oft'e est'as ne'komplet'a'j. Krom Maroko kaj Tunizio, la membr'o'j de la Arab'a Lig'o ĉiu'j esprim'is rezerv'o'j'n pri la Konvenci'o pri la Elimin'o de Ĉia Diskriminaci'o kontraŭ Vir'in'o'j (CEDAW), adopt'it'a de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j en 1979. Tio mal'help'as ke femin'ism'a'j organiz'aĵ'o'j uz'u ĉi tiu'n referenc'a'n tekst'o'n por postul'i de si'a'j ŝtat'o'j pli konven'a'j'n leĝ'o'j'n. Simil'e, la Arab'a Lig'o ne hav'as specif'a'n tekst'o'n kompar'ebl'a'n al tiu, de la Konsili'o de Eŭrop'o kontraŭ per'fort'o kontraŭ vir'in'o'j, kiu'n Turki'o ĵus re'vok'is.
En Egipti'o last'a'temp'e, edz'ec'a seks'per'fort'o est'is la tem'o de teologi'a'j argument'o'j pri ĝi'a lic'it'ec'o [9], sed neni'u arab'a land'o eksplic'it'e pun'as ĝi'n, eĉ ne Tunizio, kiu ek'de 2017 hav'as ambici'a'n jur'a'n arsenal'o'n kontraŭ per'fort'o kontraŭ vir'in'o'j. En la monarĥi'o'j de la Golf'o, la jur'o ne agnosk'as hejm'a'n per'fort'o'n. En Alĝerio, vir'in'mort'ig'int'o pov'as asert'i mal'pli'grav'ig'a'j'n cirkonstanc'o'j'n se okaz'is adult'o. En Jordanio, kiel en Irako kaj Sirio, la justic'o akcept'as kompens'o'pag'o'j'n inter famili'o'j en la kaz'o de tiel nom'it'a "krim'o de honor'o". En Maroko, land'o kie enket'o de la Ministeri'o pri la Famili'o en 2019 rivel'is ke unu el du vir'in'o'j est'as sufer'int'a per'fort'o'n, viktim'o'j de seks'per'fort'o ne vol'as met'i plend'o'n ĉe la polic'o ĉar ili pov'as est'i jur'e persekut'it'a'j pro seks'um'o ekster ge'edz'ec'o, situaci'o kondamn'it'a de la ret'seri'o #TaAnaMeToo ("eĉ mi [est'as] MeToo").
En Egipti'o, kiel klar'ig'is la film'o'n ’La Vir'in'o'j de Aŭtobus'o 678’ de la reĝisor'o Mohamed Diab (2010), seks'a ĝen'ad'o est'as plag'o. En enket'o de UN en 2013, 99,3% de egiptaj vir'in'o'j dir'is, ke ili est'as sub'met'it'a'j al ia ĉikan'ad'o [10]. La land'o est'as, efektiv'e, unu el la mal'mult'a'j en la arab'a mond'o kie la kampanj'o'j #An'a Kam'a'n ("ankaŭ mi") est'as ne nur ĝeneral'a aŭ respond'as al krim'o, sed cel'as individu'o'j'n laŭ'nom'e. En Juli'o 2020, la kont'o Instagram "Assault Polic'e" ("ĉikan'ad'o-polic'o") akuz'is eks'student'o'n de la Uson'a Universitat'o en Kairo kaj membr'o'n de elit'a famili'o pri seks'per'fort'o kaj seks'a ĝen'ad'o. Pli ol kvin'dek vir'in'o'j tiam pov'is sen'pun'e atest'i pri tio, kio'n li far'is al ili.
La grav'ec'o de la fenomen'o est'as tiel grand'a, ke en Juli'o, post jar'o'j da prokrast'ad'o, la egipta Ĉambr'o de Reprezent'ant'o'j aprob'is leĝ'o'n kiu trans'form'is la delikt'o'n de seks'a ĝen'ad'o en grav'a'n krim'o'n. Kaj eĉ la Grand'a Mufti'o Shawki Allam deklar'is : "Seks'a ĝen'ad'o est'as mal'permes'it'a de la islam'a jur'o. Ĝi est'as unu el la plej mal'bon'a'j pek'o'j kaj ne est'as prav'ig'ebl'a pro la manier'o laŭ kiu vir'in'o'j si'n vest'as" [11] Sed ĉu oni aŭskult'os li'n ? Suspend'it'a dum kelk'a'j semajn'o'j en Juli'o 2020 pro tio ke li dir'is, ke "mal'long'a'j kaj strikt'a'j vest'o'j est'as la motiv'o de seks'a ĝen'ad'o", Imam'o Abdallah Roshdy de'nov'e deklam'as en soci'a'j ret'o'j, kie li'a'j sub'ten'ant'o'j est'as mult'a'j.
Kia'n efik'o'n hav'as femin'ist'a'j mobiliz'o'j sur reg'ist'ar'o'j ? Kiel s-in'o Djahnine rimark'as, "ĉi tiu'j kampanj'o'j ebl'ig'as al ili asert'i, ke liber'a si'n'esprim'o ekzist'as en ili'a'j land'o'j. Kaj, eĉ se ili konced'as kelk'a'j'n leĝ'o'j'n - kiu'j tamen ne est'as observ'ig'at'a'j - ili rigor'e re'ag'as tuj kiam femin'ist'a aktiv'ism'o etend'iĝ'as al pli larĝ'a'j politik'a'j postul'o'j." La plej traf'a ekzempl'o est'as tiu de Sauda Arabi'o, kie mult'a'j aktiv'ul'in'o'j est'as persekut'it'a'j. S-in'o Loujain Al-Hathloul unu'e batal'is por ke saud'in'o'j hav'u la rajt'o'n stir'i aŭtomobil'o'n kaj pov'i liber'ig'i si'n de vir'a kurator'ec'o, antaŭ ol aŭdac'i postul'i laŭ'paŝ'a'n demokrati'ig'o'n de si'a land'o. Arest'it'a en Mart'o 2018, ŝi pas'ig'is du jar'o'j'n en antaŭ'proces'a en'karcer'ig'o, kie ŝi sufer'is tortur'o'n kaj seks'a'n mis'uz'o'n, antaŭ ol est'i kondamn'it'a al kvin jar'o'j kaj ok monat'o'j da en'prizon'ig'o de kontraŭ'teror'ism'a tribunal'o. Ŝi est'is liber'ig'it'a en Februar'o 2021, sed kun mal'permes'o el'ir'i el la reĝ'land'o. Ŝi'a mis'far'o est'is ĉagren'ig'i la kron'princ'o'n Mohammed Be'n Salm'a'n, kiu pretend'as est'i la sol'a determin'ant'o de la modern'ig'o de si'a soci'o [12]. "En ni'a'j land'o'j, la mesaĝ'o de la ŝtat'o est'as, ’Est'u respekt'ind'a'j vir'in'o'j por ke ni pov'u protekt'i vi'n.’ Ĉi tiu sam'a ŝtat'o trud'as si'a'n patriark'a'n difin'o'n de respekt'ind'ec'o", lament'as s-in'o Moz'n Hassan, estr'o de asoci'o de vir'in'a'j rajt'o'j en Egipti'o.
Kaj kio'n pri la vir'o'j ? Al ĉi tiu demand'o, s-in'o Djahnine respond'as per rid'eg'o. "Ĉiu'j ĉi kampanj'o'j est'ig'is ŝanĝ'iĝ'o'n kaj konsci'iĝ'o'n. Ja est'as #MeToo-a post-epok'o, kaj mult'a'j vir'o'j nun dir'as, ke ili favor'as la femin'ism'a'n afer'o'n. Sed ankoraŭ okaz'as ŝnur'tir'ad'o, precip'e kiam tem'as pri konkret'a'j demand'o'j, ekzempl'e la ofend'a'j si'n'ten'o'j kiu'j'n iu'j nom'as flirt'ad'o'n. Eĉ sen menci'i la demand'o'n pri la divid'o de labor'o inter la par'o... Sed ni progres'as. Paŝ'o post paŝ'o."
[1] Alĝeriaj tribunal'o'j ankoraŭ kondamn'as al la mort'o'pun'o, precip'e kiam tem'as pri teror'ism'o. Sed neni'u konviktito est'as ekzekut'it'a ek'de 1993, kiam komenc'iĝ'is la unu'a'j inter'trakt'ad'o'j pri akord'o de asoci'iĝ'o inter Alĝerio kaj la Eŭrop'a Uni'o.
[3] ’Campagne des comédiennes algériennes contre les violences faites aŭ femmes ’, YouTube, la 27-a de Novembr'o 2020. Vide'o far'it'a de Ad'il'a Bendimerad kaj Ahmed Zitouni, tekst'o de Ad'il'a Bendimerad kaj Leïla Touchi.
[4] Vid'u Michel Bozon, ’Trans'form'iĝ'o'j de seks'ec'o, daŭr'o de seks'ism'o’, Le Mond'e Diplomatique, Februar'o 2018.
[5] "Ĉi tiu est'as mi'a privat'a viv'o" (en la arab'a), YouTube, la 1-a de Decembr'o 2012.
[6] Justine Clément, ’Les femmes du Koweït impulsent leur #Met'o’, Orient XXI, la 24-a de Juni'o 2021, https://orientxxi.info
[7] Khitam Al-Amir, ’Kuwait : Man sentenced to death by hanging for killing Farah Akbar’, Gulf News, Dubajo, la 6-a de Juli'o 2021.
[8] ’ “Ce qui s’est passé à Bord'j Badji Mokhtar n’est pas un cas isolé” ’, Liberté, Alĝero, la 19-a de Maj'o 2021.
[9] Samar Samir, ’Egyptians re-voice rejection to “marital rap'e”’, Egypt Today, Kairo, la 20-a de juni'o 2021.
[10] ’Étude sur les moyens et méthodes pour éliminer le harcèlement sexuel en Égypte’, raport'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, la 23-a de Maj'o 2013.
[11] ’Mufti describes harassment as “major si'n”’, Stat'e Information Servic'e, la 12-a de Decembr'o 2020, https://www.sis.gov.eg
[12] Vid'u Florence Beaugé, ’Une libération très calculée pour les Saoudiennes’, Le Mond'e Diplomatique, Juni'o 2018.