En dek kvin jar'o'j, Gaz'o sufer'is kvin pun'a'j'n ekspedici'o'j'n : en 2006 (“Somer'pluv'o”) ; en 2008-2009 (“Mal'mol'ig'it'a pluv'o”) ; en 2012 (“Defend'pilier'o”) ; 2014 (“Protekt'a bord'aĵ'o”) ; kaj en 2021 (“Murgardanto”). Israelo elekt'is tiu'j'n nom'o'j'n por pli bon'e ŝmink'i la atak'ant'o'j'n en sieĝ'at'o'j'n. Kaj, dum tiu'j dek kvin jar'o'j, la sam'a'j person'o'j gurd'as la sam'a'j'n slogan'o'j'n por prav'ig'i la sam'a'j'n pun'o'j'n. Ĉar pro la mal'ekvilibr'o de la uz'at'a'j rimed'o'j la termin'o milit'o ne taŭg'as. Unu'flank'e, unu el la plej potenc'a'j kaj plej bon'e ekip'it'a'j arme'o'j de la mond'o, kiu dispon'as pri sen'lim'a apog'o de Uson'o kaj kiu sub'met'as ĉiu'moment'e si'a'j'n kontraŭ'ul'o'j'n al land'a kaj mar'a blok'ad'o. [1] Front'e, neni'a tank'o, neni'a aviad'il'o, neni'a ŝip'o, neni'a sub'ten'o (ali'a ol vort'a) de ia ajn ĉef'urb'o. Sekv'e israela ambasador'o en Franc'uj'o bezon'is si'a'n tut'a'n aplomb'o'n por riproĉ'i al la palestin'an'o'j “iu'n el la plej fi'a'j milit'o'j de la 21-a jar'cent'o” [2] La respektiv'a nombr'o de tiu'j kvin konflikt'o'j est'as sufiĉ'a respond'o.
En la last'a'j dek kvin jar'o'j, kiel ĉiu sci'as, la israel'an'o'j “re'bat'as” aŭ “replik'as” al la agres'o'j, kiu'j ili'n cel'as. Ĉar la histori'o, kiu'n ili rakont'as, neniam komenc'iĝ'as eĉ nur sekund'o'n antaŭ la for'konduk'o de iu el ili'a'j soldat'o'j aŭ paf'o de raket'o'j, kiu'j ili'n cel'as. La kronologi'o de la al'front'iĝ'o'j tiel el'las'as la ordinar'a'j'n koler'ig'o'j'n trud'at'a'j'n al la palestin'an'o'j, la konstant'a'j'n kontrol'ad'o'j'n, la arme'a'n okup'ad'o'n, la blok'ad'o'n de teritori'o sen ajn'a al'ir'o al flug'haven'o, la dis'ig'a mur'o, la eksplod'ig'o de ili'a'j dom'o'j, la koloni'ig'o de ili'a'j teritori'o'j.
Nu, se la Hamas morgaŭ mal'aper'us, ĉio ĉi daŭr'us. Israelo, kiu help'is la supr'e'n'ir'o'n de tiu ĉi mov'ad'o kaj kiu kontribu'as al ĝi'a financ'ad'o, tio'n sci'as. Sed apog'i tia'n kontraŭ'ul'o'n util'as al ĝi. Kaj ebl'ig'as al ĝi prezent'i la batal'o'n de popol'o por dispon'i pri ŝtat'o kiel teror'ism'a'n atenc'o'n de religi'e mesi'a organiz'aĵ'o. La israelaj instanc'o'j ne bon'e sci'is, ke per si'a brutal'a inter'ven'o sur la esplanad'o de la islam'a'j preĝ'ej'o'j ili sub'ten'os la islam'ist'a'n mov'ad'o'n.
Spit'e al la cinik'ec'o kaj tra'vid'ebl'o de la operac'o de la ĉef'ministr'o Benjamin Netanjahu, ĝi okaz'is sen'problem'e. Nek rezoluci'o de la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o (kiu'n Israelo pov'int'us krom'a'n foj'o'n ignor'i) nek dispon'o de sankci'o, nek ven'ig'o de ambasador'o'j, nek suspend'o de arm'il-liver'ad'o'j. Tut'e sam'e kiel Vaŝington'o, la Eŭrop'a Uni'o re'uz'is la lingv'aĵ'o'n de la israela dekstr'ul'ar'o ; la franc'a reg'ist'ar'o – sub'ten'at'a de s-in'o Marin'e Le Pen, de Bernard-Henri Lévy kaj de la social'ist'a urb'estr'in'o de Parizo Anne Hidalg'o – vek'iĝ'is nur por mal'permes'i manifestaci'o'n de solidar'ec'o kun la palestin'an'o'j. Ŝajn'as ke ju pli Israelo est'as potenc'a, des mal'pli ĝi est'as demokrati'a kaj des pli la tut'a mond'o genu'as antaŭ ĝi.
Tamen, kiel kvin “milit'o'j” pruv'is, tiu ĉi diplomati'a “fer'kupol'o” ne garanti'os ĝi'a'n trankvil'o'n. La per'fort'o de rezist'ad'o ĉiam respond'os al la per'fort'o de sub'prem'ad'o, escept'e se popol'o est'as dis'prem'it'a kaj sub'met'it'a. La palestina popol'o est'as star'ant'a.
Serge HALIMI.
La Eŭrop'a Parlament'o, indign'ant'a ĉe la ide'o, ke la bolivia diktator'in'o Jeanine Áñez dev'us antaŭ la justic'o de si'a land'o respond'i pri si'a'j ag'o'j, voĉ'don'is rezoluci'o'n kiu postul'as ŝi'a'n liber'ig'o'n. Ĝi ŝajn'is mal'pli en zorg'o pri la per'fort'a sub'prem'ad'o, kiu'n la kolombiaj manifestaci'ant'o'j sufer'is en Maj'o. Plur'dek'o'j da mort'int'o'j kaj cent'o'j da vund'it'o'j est'ig'is neni'a'n re'ag'o'n de ĝi'a flank'o.
Impost're'form'o pov'int'us mal'ferm'i nov'a'n paĝ'o'n en la politik'a histori'o de Kolombio, ŝtat'o kiu montr'as la du'a'n plej mal'alt'a'n impost'o'n de la land'o'j de la Organiz'aĵ'o de ekonomi'a'j kun'labor'ad'o kaj dis'volv'ad'o (OEKD [OCDE en la franc'a]). Laŭ la konservativ'a prezid'ant'o Iván Duque, kiu prezent'is ĝi'n la 15-an de April'o, la projekt'o hav'is nur avantaĝ'o'j'n : ĝi dev'us en'spez'ig'i 23 400 miliard'o'j'n da pes'o'j, la ekvivalent'o'n de 5,2 miliard'o'j da eŭr'o'j, kontribu'i al redukt'o de la buĝet'a deficit'o – taks'at'a je 8,6 el'cent'o'j de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP) en 2021 –, el'tir'i 2,8 milion'o'j'n da hom'o'j el ekstrem'a mal'riĉ'ec'o kaj nutr'i fond'aĵ'o'n de batal'o kontraŭ la efik'o'j de la klimat'a ŝanĝ'o.
Sed ne ĉiu'j impost'a'j re'form'o'j est'as progres'em'a'j. En tiu ĉi kaz'o oni vol'is etend'i la impost'o'n pri la al'don'valor'o (IAV) – unu el la plej mal'egal'ec'a'j impost'o'j – al produkt'o'j, kiu'j ĝis nun ne est'is tuŝ'at'a'j de ĝi, impost'i salajr'a'j'n en'spez'o'j'n antaŭ'e konsider'at'a'j'n tro mal'alt'a'j por kontribu'i, kaj nul'ig'i mult'a'j'n sen'impost'ig'o'j'n, kiu'j'n ĝu'is mez'klas'a'j mastr'um'o'j jam akr'e tuŝ'it'a'j de la koron'virus'a kriz'o. Ĉe centr'ism'a'j parti'o'j kiel la Social'a Parti'o de Naci'a Unu'ec'o (oft'e nom'at'a Parti'o de la U, aŭ PU) de la prezid'int'o Ju'a'n Manuel Santos kaj la Kolombia Lberala Part'o rapid'e inter'konsent'is por dir'i, ke tiu dispozici'o mal'util'as al la jam plej mal'fort'a'j civit'an'o'j. “Tem'as pri mal'progres'em'a impost're'form'o por financ'i la re'pag'o'n de la kolombia ekster'a ŝuld'o kaj por konserv'i si'a'n not'o'n” ĉe la financ'a'j not'agent'ej'o'j, si'a'vic'e resum'is la Progres'em'a Inter'naci'o, unu el la ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j (NRO). [1]
Tag'o'n post la anonc'o de la re'form'o, la Unu'ec'a Centr'o de Labor'ist'o'j (CUT), la precip'a sindikat'a konfederaci'o de la land'o, la 28-an de April'o al'vok'is al ĝeneral'a strik'o kaj ricev'is la sub'ten'o'n de larĝ'a koalici'o de soci'a'j mov'ad'o'j. La strik'o okaz'ig'as amas'a'j'n manifestaci'o'j'n. La mal'kontent'o, kiu'n la leĝ'projekt'o est'ig'is, vek'as mult'a'j'n ali'a'j'n akumul'it'a'j'n plend'o'j'n. La 29-an de April'o, raport'o de la reg'ist'ar'a agent'ej'o pri statistik'o montr'is, ke 45 el'cent'o'j de la kolombi'an'o'j viv'as sub la sojl'o de mal'riĉ'ec'o, do 10 el'cent'o'j pli ol en 2020, kaj ke 15 el'cent'o'j trov'iĝ'as en situaci'o de ekstrem'a mal'riĉ'ec'o.
Dum kresk'ant'a'j amas'o'j kolekt'iĝ'as, s-ro Duque perd'as la reg'ad'o'n de la situaci'o. La 2-an de Maj'o li fin'e re'tir'is si'a'n projekt'o'n. Li'a financ'ministr'o Albert'o Carrasquilla sekv'a'tag'e demisi'is. Tamen neni'u el tiu'j du signal'o'j sufiĉ'is por pac'ig'i la popol'a'n koler'o'n. Du la manifestaci'ant'o'j spert'as per'fort'a'n sub'prem'ad'o'n de la polic'o, la protest'o'j kontraŭ la re'form'projekt'o ced'as la lok'o'n al akuz'ad'o de la sekur'ec'a strategi'o de la potenc'o. La hom'amas'o'j ankoraŭ puf'iĝ'as en la strat'o'j de la land'o.
“La kolombia sekur'ec-aparat'o ĉiam ag'as sur'baz'e de anakronism'a doktrin'o, konstat'as la politik'ist'o Pedro Piedrahita, de la universitat'o de Medellin. Tiu de la kontraŭ'komun'ism'o, de la « intern'a mal'amik'o », tiel ke la manifestaci'ant'o'j ne est'as vid'at'a'j kiel civit'an'o'j, sed kiel prav'a'j arme'a'j cel'o'j.” [2] La soci'a'j ret'o'j de la tut'a mond'o est'is baldaŭ inund'it'a'j de bild'o'j pri la kontraŭ'ribel'a'j brigad'o'j Esmad (Escuadrón Móvil Antidisturbios) atak'ant'a'j la manifestaci'ant'o'j'n. La 12-an de Maj'o 2021, la tre renom'a Institut'o de stud'o'j por la dis'volv'ad'o kaj la pac'o (Indepaz) nombr'is 39 hom'mort'ig'o'j'n far'it'a'j'n de la polic'o, 1055 kaz'o'j'n de arbitr'a arest'o kaj 16 de seks'per'fort'o'j.
Tia'j Ag'ad'o'j est'ig'is ond'o'n da inter'naci'a'j kondamn'o'j, inter ili tiu'n de la pro'parol'ant'o de la Alt'a Komisar'ej'o de la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o pri Hom'rajt'o'j, kiu, la 4-an de Maj'o, dir'is est'i “ekstrem'e alarm'it'a” de la event'o'j. La vic'a pro'parol'ant'o de la ŝtat'departement'o [ministr'ej'o pri ekster'a'j rilat'o'j] de Uson'o si'a'vic'e publik'ig'is komunik'aĵ'o'n pli nuanc'it'a'n, asert'ant'e ke “la per'fort'o kaj la vandal'ism'o est'as mis'uz'o [de la] rajt'o” pac'e manifest'i kaj invit'is “la fort'o'j'n de la polic'o montr'i plej grand'a'n re'ten'iĝ'em'o'n por evit'i nov'a'j'n perd'o'j'n de hom'a'j viv'o'j”. La uson'a ŝtat'sekretari'o Antony Blink'e'n, kiu sam'tag'e esprim'is si'n dum la 51-a jar'a konferenc'o de Vaŝington'o pri Amerik'o, parol'is pri atenc'o'j al la hom'rajt'o'j kaj pri la demokrati'a deficit'o en Venezuelo, en Kubo, en Nikaragvo kaj en Haitio . sen dir'i eĉ vort'o'n pri Kolombio. Krom Argentino kaj Venezuelo, Latin'amerik'o silent'is. Havano protest'is kontraŭ la el'pel'o de unu el si'a'j diplomat'o'j, akuz'it'a far'i “aktiv'aĵ'o'j'n mal'kongru'a'j'n kun la konvenci'o de Vieno” [3] kaj taks'as, ke Bogoto vol'as “de'turn'i la atent'o'n de la inter'naci'a komun'um'o de la per'fort'a sub'prem'ad'o far'e de la arme'a'j kaj polic'a'j fort'o'j kontraŭ la manifestaci'ant'o'j, kiu kaŭz'is dek'o'j'n da mort'int'o'j kaj cent'o'j'n da vund'it'o'j”. [4]
La prezid'ant'o Joseph Bid'e'n ĉiam indik'is, ke li dezir'as neni'a'n romp'o'n koncern'e Kolombion : ke li'a reg'ist'ar'o daŭr'e konsider'os la land'o'n “kiel ĉef'pec'o'n de la politik'o de Uson'o en Latin'amerik'o kaj en Karibio”. Dum la elekt'o'kampanj'o, kiu konduk'is li'n al la Blank'a Dom'o, li prov'is de'log'i la latin'amerik'a'j'n elekt'ant'o'j'n de Florido – nom'e tiu'j'n de'ven'a'j'n el Kolombio – montr'ant'e si'a'n sub'ten'o'n al la Plan'o Kolombio, ĉef'pec'o de la sekur'ec'a politik'o de Bogoto. “Mi defend'is la plan'o'n Kolombio ek'de la komenc'o, kaj mi cert'ig'is, ke ĝi ricev'u du'parti'a'n sub'ten'o'n en la Kongres'o, li skrib'is en ĵurnal'o de Florido. Tie tem'as pri unu el ni'a'j plej grand'a'j sukces'o'j de ekster'a politik'o dum du'on'a jar'cent'o”. [5]
Li ne tro'ig'is. Komenc'it'a de la prezid'ant'o William Clinton en 1999, larĝ'ig'it'a de s-ro Georg'e W. Bush, daŭr'ig'at'a de s-ro'j Barack Obama kaj Donald Trump, la plan'o Kolombio reg'as tio'n, kio cert'e est'as unu el la plej solid'a'j du'flank'a'j sekur'ec-rilat'o'j nod'it'a'j de Vaŝington'o en la mond'o. Bogoto tiel jam dum jar'dek'o'j est'as la unu'a ricev'ant'o de arme'a help'ad'o kaj unu el la ĉef'a'j aĉet'ant'o'j de uson'a batal-ekip'aĵ'o'j sur la kontinent'o. La alianc'o inter la arme'o'j de la du land'o'j ne ĉes'is fort'iĝ'i. Krom la fakt'o ke ili organiz'as komun'a'j'n operac'o'j'n, uson'a'j entrepren'o'j de sekur'ec'o kaj konsil'ist'o'j ĉe'est'as en Kolombio. Uson'o liver'as sistem'o'j'n de gvid'ad'o instal'it'a'j'n sur la munici'o'j por ating'i la gvid'ant'o'j'n de geril'o'j per “inteligent'a'j bomb'o'j”, kaj la National Security Agency (NSA) help'as la land'o'n – la sol'a'n partner'o'n de la Nord-Atlantik'a Traktat-Organiz'aĵ'o (NATO) en la region'o – por spion'a aŭskult'ad'o. La uson'a ambasad'ej'o en Bogoto rest'as unu el la plej impon'a'j de la mond'o.
La proklam'o'j de s-ro Bid'e'n, laŭ kiu'j li intenc'is romp'i kun la politik'o de s-ro Trump por met'i la demokrati'o'n kaj la hom'rajt'o'j'n en la kor'o'n de si'a'j zorg'o'j, dev'us ig'i li'n demand'i si'n pri la konsekvenc'o'j de la rilat'o, kiu'n Vaŝington'o fleg'as kun si'a sud'a partner'o. Sam'e, li'a sub'ten'o al la pac-inter'konsent'o'j sub'skrib'it'a'j en 2016 inter Bogoto kaj la geril'o de la Fort'o'j arm'it'a'j revoluci'a'j de Kolombio (FARC) montr'iĝ'as mal'kongru'a kun la sen'kondiĉ'a al'iĝ'o al la pozici'o'j de s-ro Duque, kiu ŝajn'as far'i ĉio'n por fiask'ig'i tiu'n procez'o'n.
Politik'e protekt'it'a de la prezid'int'o Álvaro Uribe (2002-2010), kies proksim'ec'o kun la kvazaŭ'arme'a'j organiz'aĵ'o'j ne est'as tre dub'ig'at'a, s-ro Duque ĉiam kontraŭ'is la inter'trakt'ad'o'j'n kun la FARC. La demonstr'at'a mal'interes'o de s-ro Trump pri la daŭr'ig'o de la pac'procez'o las'is al li la man'o'j'n liber'a'j por mal'fort'ig'i la inter'konsent'o'n kaj ĝi'a'j'n instituci'o'j'n – kaj tio kun des pli da al'las'em'o de ĝi'a nord'a alianc'an'o, ke Kolombio lud'is ŝlos'il'a'n rol'o'n en la divers'a'j prov'o'j renvers'i la venezuel'an prezid'ant'o'n Nicolás Maduro, kio dum long'a temp'o est'is prioritat'o laŭ s-ro Trump. La konsekvenc'o'j koncern'e hom'rajt'o'j'n sent'ebl'as. Pas'int'jar'e Kolombio spert'is 91 masakr'o'j'n, kiu'j kaŭz'is 384 viktim'o'j'n. [6] En Mart'o de 2021 la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o denunc'is la fakt'o'n, ke 262 batal'int'o'j de la FARC est'is murd'it'a'j post la sub'skrib'o de la pac-inter'konsent'o'j, spit'e al la engaĝ'iĝ'o de la reg'ist'ar'o por cert'ig'i ili'a'n protekt'o'n. [7]
Por hejm'e ŝajn'ig'i firm'a pri la demand'o de drog'o'j, s-ro Trump postul'is de Kolombio ke ĝi pli fort'e klopod'u por el'radik'ig'i la kultur'o'j'n de koka'o : “Neces'os pri'ŝpruc'i !”, li el'dir'is, [8], li cel'is la re'a'n ŝpruc'ad'o'n de glifozato – produkt'o, kiu'n la Mond'a Organiz'aĵ'o pri San'o (MOS) en la jar'o 2015 deklar'is gen'venen'a [9] kaj ver'ŝajn'e kancer'ig'a. S-ro Duque est'us rav'it'a plen'um'i tio'n, sed la Konstituci'a Kort'um'o de li'a land'o met'is kondiĉ'o'j'n. Mult'a'j politik'a'j kaj soci'a'j ag'ant'o'j kontraŭ'as tiu'n metod'o'n, kiu romp'as la pac'kontrakt'o'j'n de 2016, kiu'j not'is ĝi'a'n danĝer'ec'o'n. La 12-an de April'o, spit'e al la mobiliz'iĝ'o de dek'o'j da organiz'aĵ'o'j, s-ro Duque fin'e el'don'is dekret'o'n, kiu permes'as la re'a'n ŝpruc'ad'o'n, kaj sam'temp'e promes'is respekt'i la lim'o'j'n star'ig'it'a'j'n de la Konstituci'a Kort'um'o.
La Rilat'o inter s-ro'j Duque kaj Trump baz'iĝ'is sur solid'a'j fundament'o'j. La parti'o de la unu'a, la Demokrati'a Centr'o, sub'ten'is la kandidat'ec'o'n de la du'a en la prezid'ant'elekt'o de 2020. La prezid'int'o Uribe invit'is si'n en la kampanj'o por el'vok'i la minac'o'n de la “castro-chav-ism'o” en la region'o, en la sam'a moment'o en kiu la respublik'an'o'j de Florido alarm'is pri la fakt'o, ke la Demokrat'a Parti'o pov'us fal'ig'i Uson'o'n en la social'ism'o'n. Tiu iniciat'o dev'ig'is la ambasador'o'n de Uson'o en Bogoto, s-ro'n Philip Goldberg, ek'parol'i kelk'a'j'n tag'o'j'n antaŭ la voĉ'don'ad'o : “La sukces'o de la uson'a'j-kolombiaj rilat'o'j baz'iĝ'as de jar'o'j sur du'part'a sub'ten'o. (…) Mi admon'as ĉiu'j'n kolombiajn politik'a'j'n gvid'ant'o'j'n ne implik'iĝ'i en la uson'a'j'n elekt'o'j'n.” [10]
En zorg'o pro la brutal'a respond'o de Bogoto al la manifestaci'o'j, iu'j el la natur'a'j alianc'an'o'j de s-ro Bid'e'n – kiel la organiz'aĵ'o'j de defend'o de la hom'rajt'o'j kaj kelk'a'j pens'fabrik'o'j kritik'a'j al la si'n'ten'o de s-ro Duque pri la pac-kontrakt'o'j – ŝat'us instig'i li'n ŝanĝ'i la kurs'o'n. Mult'a'j demokrat'a'j deput'it'o'j en la Kongres'o si'a'vic'e ankaŭ ag'as por tio ĉiam pli aktiv'e. La 6-an de Juli'o 2020, 94 membr'o'j de la Ĉambr'o de Reprezent'ant'o'j adres'is al s-ro Michael Pompe'o, la tiam'a ŝtat'sekretari'o, mal'ferm'it'a'n leter'o'n, en kiu ili esprim'is si'a'n ekstrem'a'n zorg'o'n pri la stat'o de la pac'procez'o en Kolombio. Iu'j el tiu'j deput'it'o'j hodiaŭ kun firm'ec'o akuz'as la sub'prem'ad'o'n de la manifestaci'o'j.
La reg'ist'ar'o de s-ro Duque si'a'vic'e klopod'as por prezent'i la mobiliz'iĝ'o'j'n kiel sign'o'n de inter'naci'a konspir'o, kies viktim'o est'as li'a land'o. La ministr'in'o pri ekster'a'j afer'o'j, s-in'o Claudia Blum, publik'ig'is film'et'o'n en la angl'a, en kiu ŝi asert'as, ke la senat'an'o Gustav'o Petro, ver'ŝajn'a kandidat'o de la mal'dekstr'o en 2022, “prov'is profit'i de la situaci'o kun la sub'ten'o de la prezid'ant'o Nicolás Maduro kaj de fi'drog'a'j teror'ist'a'j organiz'aĵ'o'j, organiz'ant'e atenc'o'j'n kaj pag'ant'e hom'o'j'n por ke ili teror'u kaj ke ili vandal'u la urb'o'j'n”. [11] S-ro Duque antaŭ ĉio prov'os konvink'i si'a'n uson'a'n koleg'o'n, ke li rest'u li'a plej decid'int'a sub'ten'o kaj la plej esenc'a pri tio, kio rest'as prioritat'o por bon'a part'o de la vaŝington'a'j elit'o'j : la renvers'o de s-ro Maduro kaj la batal'o kontraŭ la “fi'drog'a geril'o”. Kolombio pez'os per si'a tut'a pez'o por bar'i la voj'o'n al inter'trakt'it'a solv'o al la kriz'o, kiu tra'ir'as Venezuelon.
Lol'a ALLEN kaj Guillaume Long.
[1] “SOS Colombia”, Progres'em'a Inter'naci'o, 5-an de Maj'o 2021, https://progressive.international
[2] Cit'it'a de Joe Parksin Daniels, “UN condemns violent repression of Colombia protests after at least 18 di'e”, The Guardian, Londono, 4-an de Maj'o 2021.
[3] Komunik'aĵ'o de la kolombia ministr'ej'o pri ekster'a'j rilat'o'j, Bogoto, 7-an de Maj'o 2021.
[4] Tvito de la kuba ministr'ej'o pri ekster'a'j afer'o'j, 7-an de Maj'o 2021.
[5] Joe Bid'e'n, “Colombia is the keystone of Us policy in Latin America and the Caribbean”, Sun-Sentinel, Fort Lauderdale, 7-an de Oktobr'o 2020.
[6] “Inform'e de masacres en Colombia durante el 2020 y 2021”, Indepaz, 2-an de Maj'o 2021, www.indepaz.org.co
[7] “United Nations verification mission in Colombia”, raport'o de la ĝeneral'a sekretari'o, 26-an de Mart'o 2021, https://colombia.unmissions.org
[8] “Colombia will hav'e to re'start aerial spraying to destroy coca : Trump”, Reuters, 2-an de Mart'o 2020.
[9] Gen'venen'a est'as io, kio en la korp'a'j ĉel'o'j kaŭz'as ŝanĝ'o'n de la genetik'a material'o. -vl
[10] Cit'it'a de Tracy Wilkinson, “Colombia’s far-right wing backs Trump, aiming to help him in crucial Florida vot'e”. Los Angeles Times, 1-an de Novembr'o 2020.
[11] Laura Gil, “La Canciller Blum circ'ul'a vide'o que acusa a Petro de ter'ror'ism'o”, La Line'a del medi'o, 8-an de Maj'o 2021, http://lalineadelamedio.com
Ĝis komenc'e de April'o la mond'a gazet'ar'o salut'is la grand'far'o'n de la barata ĉef'ministr'o kaj li'a'n “vakcin'a'n diplomati'o'n”, kapabl'a'n kontraŭ'ag'i al Ĉin'land'o. Hodiaŭ la Covid-19 furioz'as preskaŭ tiom sam'e kiom mank'as vakcin'o'j, medikament'o'j, oksigen'o. Kaj, por la unu'a foj'o ek'de 2014, s-ro Narendra Mod'i perd'as apog'o'n.
Kiel Demonstr'is la prezid'ant'o de Brazilo, s-ro Jair Bolsonaro [1], kaj li'a uson'a eks'koleg'o Donald Trump, la gvid'ant'o'j nom'at'a'j “popol'ist'a'j” mastr'um'as la pandemi'o'n mal'bon'e, pro almenaŭ tri kaŭz'o'j : ili'a gust'o por demagogi'o kaj naci'ism'a'j fanfaron'ad'o'j ig'as ili'n rifuz'i la en'nask'it'a'j'n dev'ig'o'j'n de san-politik'o'j, profit'e al “romp'a'j” praktik'o'j ; ili'a mal'estim'o de fak'ul'o'j, kiu'j'n ili asimil'as al la potenc'ul'ar'o de la “sci'ul'o'j” ig'as ili'n valor'ig'i la rimed'o'j'n de ĉarlatan'o'j ; fin'e, ili'a megalo'mani'o ig'as ili'n per man'mov'o for'bala'i la plej et'a'n kontraŭ'argument'o'n kaj ĉirkaŭ'ig'i si'n per ne'kompetent'a'j lake'o'j, kiu'j ne kuraĝ'as dir'i la ver'o'n aŭ tut'e ne kon'as ĝi'n.
Tiu miks'aĵ'o, al'don'e al la plor'ind'a stat'o de la barata publik'a san'sistem'o, al kiu la centr'a ŝtat'o neniam dediĉ'is pli ol 5 el'cent'o'j de si'a jar'a buĝet'o (kontraŭ pli ol 11 el'cent'o'j en Franc'uj'o ekzempl'e), trov'iĝ'as en la bankrot'o de la reg'ist'ar'o de s-ro Narendra Mod'i – ja tip'a popol'ist'o [2] – front'e al la du'a ond'o de la pandemi'o.
S-ro Mod'i, naci'ist'a fanfaron'o, est'is tia ek'de la komenc'o de la jar'o, kiam li klar'ig'is, en la mond'a ekonomi'a forum'o de Davoso, ke Barato venk'is la Covid-19 kaj nun “gvid'os” la mond'o'n al la fin'o de la tunel'o dank'e al “si'a'j” du vakcin'o'j (el kiu'j unu est'as barata versi'o de la sved'a-brit'a AstraZeneca). Nov-Delhi'o tiam engaĝ'iĝ'is en “vakcin'a'n diplomati'o'n ! sam'temp'e larĝ'anim'a'n (ĝi dev'is kontribu'i pli ol ajn'a ali'a al la Covaks-program'o de help'o al la mal'riĉ'a'j land'o'j) kaj ne'pri'pens'it'a, ĉar, fin'e de Mart'o, 68 milion'o'j da doz'o'j est'is eksport'it'a'j (plej part'e komerc'e), kiam nur 120 milion'o'j da barat'an'o'j el 1,34 miliard'o'j est'is vakcin'it'a'j. Pro tio, la 30-an de Mart'o, okaz'is la brutal'a ĉes'ig'o de ĉia vend'o ekster'land'e'n.
Mal'estim'a koncern'e la scienc'ist'o'j'n, la reg'ist'ar'o ne kun'ven'ig'is la fak'ul'a'n komitat'o'n, kiu dev'us konsil'i ĝi'n, inter Januar'o kaj April'o de 2021, dum la du'a ond'o ek'is fin'e de Februar'o. Anstataŭ tio'n, la ministr'o pri san'o valid'ig'is rimed'o'j'n laŭ'dir'e de'ven'a'j'n el la ajurveda tradici'o, kiu'n la hindu'a'j naci'ist'o'j laŭd'eg'as pro princip'o, spit'e al la protest'o'j de la medicin'a profesi'o. Pli mal'bon'e, la reg'ist'o'j al'iĝ'is al la rekomend'o'j de astr'olog'o'j por difin'i unu jar'o'n pli fru'e la Kumbh Mel'a, pligrimadon, kiu normal'e okaz'as ĉiu'j'n tri jar'o'j'n altern'e en unu el la kvar sankt'a'j urb'o'j de la hindu'ism'o. De mez'e de Mart'o ĝis mez'e de April'o, en Maridvar, ĉe la bord'o de Gang'o, ĝi kun'ig'is pli ol sep milion'o'j'n da hom'o'j. Nur kelk'a'j oficial'ul'o'j kuraĝ'is asert'i, ke tie oni respekt'is la bar'a'j'n indik'o'j'n !
Krom la kurac'ist'o'j, kiu'j vid'is la mal'san'ul'ej'o'j'n plen'iĝ'i, neni'u dir'is i'o'n kontraŭ tio, nek en la administraci'o nek inter la komunik'il'o'j, kiu'j est'as pli kaj pli reg'at'a'j de la potenc'o. Est'as ver'e, ke kapabl'o de la reg'ant'o'j ne'i la real'o'n sam'grad'as nur kun ili'a decid'em'o, tre fort'ig'it'a de la elekt'o-agend'o kaj de la kvar region'a'j elekt'o'j plan'it'a'j en April'o. Inter ili, tiu de Okcident'a Bengalujo kapt'is la atent'o'n de s-ro Mod'i dum long'a'j semajn'o'j, dum la kurb'o de infekt'o'j alt'iĝ'is : gajn'i tiu'n bastion'o'n de la opozici'o far'iĝ'is obsed'o. La orgojl'o sen'dub'e neniam est'is tiom mal'bon'a konsil'ist'o.
Ĉu la san-kriz'o de la printemp'o 2021 kaŭz'os ŝanĝ'o'n ? En la ekonomi'o ĝi profund'ig'is tendenc'o'j'n jam okaz'ant'a'j ek'de 2017 : Barato efektiv'e daŭr'ig'as si'a'n mal'kresk'ad'o'n.
La ŝanĝ'o pov'us est'i politik'a. La reg'ant'a parti'o, la Bharatiya Janata Party (BJP), ne nur ne konker'is Okcident-Bengalujon, kie ĝi'a horor'o, s-in'o Mamata Banerjee (klas'it'a iom mal'dekstr'e) est'is re'elekt'it'a, sed ĝi konserv'is Asam'o'n nur per redukt'it'a pli'mult'o ; en Tamil Nadu, ĝi'a alianc'an'o est'is de'ŝov'it'a de partner'o de la Kongres-Parti'o, kaj ĝi gajn'is neniu'n seĝ'o'n en Keral'a. En tiu'j ĉi elekt'o'j vid'ebl'as ankaŭ la re'ven'o de la klas'o kaj, iom mal'pli abund'e, de la kast'o, en la voĉ'o'n-kial'o'j, mal'favor'e al la religi'a aparten'o, kiu ĝis nun favor'is la hindu'a'n pli'mult'o'n. Krom'e, la voĉ'don'ad'o de vir'in'o'j konfirm'iĝ'is mal'favor'e al la BJP. Ebl'e eĉ pli grav'e, la grad'o de popular'ec'o de s-ro Mod'i fal'is sub la lim'o'n de 50 el'cent'o'j, por la unu'a foj'o post li'a en'potenc'iĝ'o la 26-an de Maj'o 2014.
Tamen est'as tro mal'fru'e por tir'i konklud'o'j'n el tiu'j ĉi evolu'o'j. Rest'as tri jar'o'j ĝis la fin'o de la du'a mandat'o de s-ro Mod'i, kaj li pov'as re'popul'ar'iĝ'i. Ne nur la bild'o de fort'ul'o pov'us re'star'ig'i li'n, se la mal'amik'aĵ'o'j re'aper'as kun Pakistano aŭ kun Ĉin'uj'o, sed li ankaŭ klopod'as por evit'i ĉi'a'n dev'o'n de bilanc'a raport'ad'o, per tio ke li poz'as kiel patr'o de la naci'o, super la amas'o. Pri tio atest'as li'a nov'a stil'o de har'aranĝ'o kaj de vest'ad'o kaj li'a retor'ik'o, ĉiu'j proksim'a'j de la hindu'a'j guru'o'j.
Ceter'e, mult'a'j komunik'il'o'j, precip'e la televid'o'j, daŭr'e parol'as pri io ali'a ol la aktual'a san'kriz'o kaj dis'vast'ig'as la propagand'o'n de la potenc'o. Tiu ĉi mis'inform'ad'o klar'iĝ'as per la tim'o, per la angor'o de financ'a'j reprezali'o'j kaj per interes-komun'um'o, eĉ per ideologi'a'j proksim'ec'o'j. [3] Kiom la hind'o'j est'as tromp'ebl'a'j, special'e de la oficial'a'j nombr'o'j, kiu'j eg'e et'ig'as la hom'a'n bilanc'o'n de la Covid-19 ? Cert'a'j ĵurnal'ist'o'j tamen klopod'as por mal'ferm'i al ili la okul'o'j'n, eĉ risk'e de si'a viv'o – nom'e kiam ili enket'as ĉirkaŭ la kremaci'ej'o'j. [4]
Fin'e, la opozici'o ne trov'iĝ'as en batal'ord'o. Mank'as al ĝi ĉef'o kaj strategi'o, sen eĉ parol'i pri program'o. Tiel, la parti'o'j kiu'j kun'iĝ'is por komun'e sub'skrib'i leter'o'n al la ĉef'ministr'o por modif'i li'a'n mastr'um'ad'o'n de la pandemi'o, trov'iĝ'as en konkurenc'o en mult'a'j sub'ŝtat'o'j de la Hind'a Uni'o. Tia mal'facil'aĵ'o tamen pov'us ne est'i grav'a mal'help'o, se la civit'an'o'j vol'as simpl'e nur sen'ig'i si'n je si'a'j reg'ist'ar'o'j sen tro atent'i la kvalit'o'n de la ali'a dispon'ebl'a propon'o – kiel en la jar'o 1977, kiam Indira Gandhi est'is send'it'a en la opozici'o'n post du'dek unu monat'o'j da despot'ec'a urĝ'o'stat'o.
La re'aper'o de tia scen'ar'o tamen de'pend'as de la evolu'o de la elekt'o'kampanj'a konkur'o, kiu est'as pli kaj pli mal'egal'ec'a. La grand'a'j komunik'il'o'j liver'as oft'e truk'it'a'n raport'ad'o'n, kaj la Elekt'o-komision'o, task'it'a organiz'i la balot'o'j'n, perd'is si'a'n sen'de'pend'ec'o'n. Krom'e, la financ'a'j resurs'o'j, kiu'j'n la BJP ĝu'as precip'e pro la sub'ten'o de grand'a'j oligarĥ'o'j, est'as mult'e pli alt'a'j ol tiu'j de la opozici'o.
Nur inter'naci'a'j prem'o'j pov'us ŝanĝ'i la situaci'o'n. Ne nur la Eŭrop'a Parlament'o voĉ'don'is por rezoluci'o, kiu don'as larĝ'a'n spac'o'n al la demand'o de la hom'rajt'o'j antaŭ la pint'kun'ven'o kun Barato, la 8-an de Maj'o, sed s-ro Joseph Bid'e'n sen'dub'e montr'iĝ'os ne sam'e indulg'a kiel s-ro Trump.
Christophe JAFFRELOT.
En tribun'o ret'e publik'ig'it'a de “La dimanĉ'a gazet'o”, la 7-an de Maj'o 2021, la ambasador'o'j de Aŭstrali'o kaj de Barato en Franc'uj'o gratul'is la prezid'ant'o'n Emmanuel Macron ĉar li al'iĝ'is al la “hindia-pacifik'a aks'o” [1] kaj far'is komun'a'j'n milit'a'j'n ekzerc'o'j'n kun ili'a'j land'o'j sam'e kiel Japan'uj'o kaj Uson'o. Sed la kontur'o'j de tiu alianc'o rest'as mal'klar'a'j, kaj ĉiu tie sekv'as si'a'j'n propr'a'j'n cel'o'j'n.
Kio'n Franc'uj'o do far'os en tio ? Laŭ la sub'admiral'o Je'a'n-Mathieu Rey, kiu komand'is la franc'a'n arme'o'n de Azi'o-Pacifik'o [2], ĝi hav'as en Azi'o-Oceani'o konstant'e sep mil arme'an'o'j'n, dek kvin milit'ŝip'o'j'n kaj tri'dek ok aviad'il'o'j'n. Al tiu'j al'don'iĝ'is, de fin'e de Mart'o ĝis Juni'o, la atom'e mov'at'a aviad'il'ŝip'o Charles-de-Gaulle, la atom'e mov'at'a sub'mar'a atak'ŝip'o Émeraude, plur'a'j aviad'il'o'j (inter ili kvar Rafale kaj unu proviz'a A330), la amfibi'a operac'o-grup'o “Jeanne d’Arc” kun la amfibi'a helikopter-ŝip'o Tonnerre, la diskret'a fregat'o Surcouf … Ĉiu'j ĉi part'o'pren'as en seri'o da milit'a'j manovr'o'j kun Uson'o, Aŭstrali'o, Japan'uj'o kaj Barato.
Est'as cert'e ne la unu'a foj'o, ke Franc'uj'o el'montr'as si'a'n milit'a'n il'ar'o'n en tiu sektor'o – jam en 2019 unu el ĝi'a'j fregat'o'j trans'ir'is la mar'kol'o'n de Tajvano kaj tiel provok'is incident'o'n kun Pekino. Sed Parizo neniam far'is tio'n tiom grand'skal'e. Kaj antaŭ ĉio, la prezid'ant'o Manuel Macron lig'as tiu'n ĉi politik'o'n de arme'a dis'met'o “kun la hindia-pacifik'a aks'o” [>3], cel'ant'e Ĉin'uj'o'n. Kelk'foj'e ĝi ne'as tio'n. Tamen, dum vojaĝ'o en Aŭstrali'o, en 2018, li fiks'is la kurs'o'n : “Ĉin'uj'o iom post iom konstru'as si'a'n hegemoni'o'n. Ne neces'as kaŭz'i tim'o'j'n, sed rigard'i la real'o'n. […] Se ni ne organiz'as ni'n, tio tamen baldaŭ est'os hegemoni'o, kiu redukt'os ni'a'j'n liber'ec'o'j'n, ni'a'j'n oportun'o'j'n, kaj al kiu ni sub'ir'os.” [4] La uson'a hegemoni'o en tiu region'o – real'a, tiu ĉi, – ŝajn'as ne far'i al li problem'o'j'n.
La geografi'o kaj la histori'o ced'is al la milit'a'j-diplomati'a'j alianc'o'j. Kaŝ'e – kaj sen ajn'a naci'a debat'o – Franc'uj'o tiel pas'is de la status'o de “hindia-pacifik'a potenc'o”, kia ĝi ŝat'as difin'i si'n per si'a'j trans'mar'a'j departement'o'j kaj teritori'a'j kolektiv'aĵ'o'j (Nov-Kaledonio, Franc'a Polinezio, Walis-kaj-Futuno …), al tiu de potenc'o de la “hindia-pacifik'a aks'o” gvid'at'a de Uson'o. Signif'e grav'a semantik'a ŝanĝ'o : ek'de Juni'o 2019, en oficial'a raport'o, [5] la uson'a ministr'ej'o pri defend'o gratul'is si'n pro tiu ŝanĝ'o, kiu lev'is Parizon en la sam'a'n rang'o'n de ĝi'a'j milit'a alianc'an'o'j (Japan'uj'o, Aŭstrali'o, Singapur'o …).
Antaŭ ol far'iĝ'i uson'a slogan'o, la koncept'o “Hindia-Pacifik'a” mult'e navig'is. La kapitan'o Gurpreet S. Khurana, direktor'o de la barata pens'fabrik'o National Mari'tim'e Foundation, pretend'as patr'i ĝi'n ek'de la jar'o 2006. Li tiam difin'is ĝi'n kiel la “mar'a'n spac'o'n de Pacifik'o kaj la Hind'a Ocean'o”. [6] La ide'o est'is uz'it'a kaj en la politik'o'n en'konduk'it'a de la tiam'a japan'a ĉef'ministr'o, s-ro Abe Shinzo, kaj de li'a'j post'e'ul'o'j, kiu'j mal'trankvil'e vid'is Ĉin'land'o'n super'i ili'a'n land'o'n sur la mond'a ekonomi'a scen'ej'o kaj sven'ig'i la perfekt'a'n am'o'n kun Uson'o, kiu est'is ĝi'a unu'a klient'o. Ili tim'as antaŭ ĉio “ĉin-uson'a'n” par'o'n kiu las'us ĝi'n flank'e. Ili koncept'as si'a'n land'o'n kiel pont'kap'o'n de Vaŝington'o en Azi'o kaj entuziasm'e salut'as la komun'a'j'n ekzerc'o'j'n de la uson'a, barata, japan'a, aŭstrali'a kaj singapur'a mar'arme'o'j en la Golf'o de Bengalujo en 2007. Tio est'is premier'o ! Tamen, tiu ĉi “ark'o de liber'ec'o” – kiel Tokio kvalifik'as ĝi'n – mal'aper'as el la pejzaĝ'o.
Neces'is atend'i jar'dek'o'n por ke tiu “hindia-pacifik'a aks'o” ven'u el la forges'o, dank'e al s-ro Donald Trump. Kun si'a senc'o pri komunik'ad'o, tiu en 2018 ali'nom'is la instanc'o'n, kiu est'is la plej tegment'a struktur'o de la uson'a'j arme-korpus'o'j en la region'o, la komand'o Pacifik'o de Uson'o (Us Pacific Command, Pacom), kaj trans'form'is ĝi'n en komand'o'n Hindio-Pacifik'o (Indopacom). Sam'temp'e li re'est'ig'is la kvar'part'a'n dialog'o'n por sekur'ec'o (en la angl'a : QUAD), kiu kun'ig'as Aŭstrali'o'n, Baraton, Japan'uj'o'n kaj Uson'o'n en ne'formal'a'n alianc'o'n kun el'montr'at'a arme'a en'hav'o. La defend'o-leĝ'o, adopt'it'a de la uson'a Kongres'o, don'as la ton'o'n : La “grand'a prioritat'o de Uson'o” est'as “kontraŭ'star'i al la influ'o de Ĉin'uj'o”. [7]
Tiu cel'o son'as agrabl'e en la orel'o'j de la nov'liberal'a'j kaj ultra-naci'ist'a'j gvid'ant'o'j, kiu'j nun trov'iĝ'as en la pint'o de la tri partner'o'j de Uson'o en la alianc'o : la labor'parti'a parentez'o en Aŭstrali'o est'as ferm'it'a ; la furor'a membr'o de la QUAD, s-ro Abe, en Japan'uj'o re'ven'is en la potenc'o'n ; kaj la barata naci'ist'o Narendra Mod'i ek'reg'is Baraton kaj eĉ kun sen'precedenc'a luks'o akcept'is la uson'a'n prezid'ant'o'n kelk'a'j'n monat'o'j'n antaŭ ol tiu ĉi mal'venk'is en la prezid'ant'elekt'o. La gest'um'ad'o'j de s-ro Trump kaj de li'a'j skip'o'j lim'ig'is la efik'o'n de la ŝanĝ'o. Sed tiu kurs'o rest'as.
Komenc'e de 2021, s-ro Joseph Bid'e'n tuj sekv'is la paŝ'o'j'n de si'a antaŭ'ul'o, escept'e de la agit'ad'o, sed krom'e kun defend'o de hom'rajt'o'j kaj kun koher'a ag'ad'o. Li al'propr'ig'is al si la difin'o'n de Ĉin'land'o kiel “strategi'a rival'o” kaj la QUAD kiel centr'a'n politik'a'n kaj milit'a'n arm'il'o'n de si'a strategi'o. Mal'pli ol du'monat'o'j'n post si'a en'potenc'iĝ'o, antaŭ ol ĉi du'flank'a renkont'iĝ'o kun gvid'ant'o'j de la region'o, la nov'a uson'a prezid'ant'o, la 12-an de Mart'o 2021, organiz'is vide'o'konferenc'o'n kun la tri ceter'a'j reg'ist'ar'a'j ĉef'o'j de la alianc'o. Tio est'is, je tia nivel'o de respond'ec'o, sen'precedenc'a renkont'iĝ'o, salut'it'a de komun'a komunik'aĵ'o. Kvankam la tekst'o rest'as tre ĝeneral'a, la kvar vir'o'j promes'as dis'volv'i “region'o'n liber'a'n, mal'ferm'it'a'n, inkluziv'a'n, san'a'n, ankr'it'a'n en la demokrati'a'j valor'o'j kaj liber'a'n je ĉia dev'ig'o”, per ali'a'j vort'o'j “liber'a'n kaj mal'ferm'it'a'n Hind'o-Pacifik'o'n”, laŭ la aprob'it'a esprim'o. [8]
Tuj post'e la uson'a'j ministr'o'j pri ekster'a'j afer'o'j kaj pri defend'o, s-ro'j Antony Blink'e'n kaj Lloyd Austin, komenc'is rond'vojaĝ'o'n por cert'ig'i la “post'vend'a'n serv'o'n” kaj inklud'i Sud-Kore'uj'o'n en “QUAD+”, kiu pov'us en'pren'i ankaŭ krom'a'j'n azi'a'j'n land'o'j'n kaj ankaŭ eŭrop'a'j'n ŝtat'o'j'n, kiel Franc'uj'o'n, Brit'uj'o'n aŭ German'uj'o'n. Kiel klar'ig'as Chung Kuyun, esplor'ist'in'o ĉe la naci'a universitat'o de Kangwon (Sud-Kore'uj'o), tem'as pri “« materi'ig'i » stel'form'a'n alianc'a'n sistem'o'n gvid'at'a'n de Uson'o”. [balking at the QUAD”, East Asia Forum, (...)' id='nh9'>9] Ali'a'j fak'ul'o'j rekt'e referenc'as la Nord-Atlantik'a'n Trakt'ad-Organiz'aĵ'o'n (NATO), nask'it'a'n de la mal'varm'a milit'o en 1949 kaj daŭr'e valid'a, kaj indik'as la ebl'a'n etend'o'n de ĝi'a geografi'a kamp'o, aŭ la nask'iĝ'o'n de et'a frat'in'o – “Azi'a'n NATO-n” kontraŭ la “ĉin'a diktator'ec'o”.
Tiu hipotez'o ne est'as absurd'a. La esplor'serv'o de la uson'a Kongres'o kiu, en raport'o publik'ig'it'a antaŭ la kun'ven'o de la tri ministr'o'j pri ekster'a'j afer'o'j, la 23-an kaj 24-an de Mart'o 2021 en Bruselo, far'is la list'o'n de la “ŝlos'il'a'j prioritat'o'j” de la NATO, kaj en'pren'is tie la neces'o'n “respond'i al la ebl'a'j sekur'ec'a'j defi'o'j met'it'a'j de Ĉin'uj'o kaj ĝi'a'j kresk'ant'a'j invest'o'j en Eŭrop'o”. [10] La ekonomi'o en'paŝ'as tie sam'temp'e kun la balist'ik'a'j raket'o'j, kaj ĉio en'volv'it'a per la flag'o de liber'ec'o, konstant'e flirt'at'a de la adept'o'j de tiu organiz'aĵ'o.
Tamen pri tio, la barata ĉef'ministr'o hav'as neniom da blank'a kavalir'o : Kaŝmir'o, kies suveren'ec'o'n li for'ig'is, viv'as sub arme'a reg'ad'o, tie la opon'ant'o'j est'as en mal'liber'ej'o kaj tortur'at'a'j, se ili ne murd'iĝ'as ; ĝi'a leĝ'o pri civit'an'ec'o diskriminaci'as la islam'an'o'j'n ; la sub'prem'ad'o kontraŭ la manifestaci'ant'o'j ne mal'fort'iĝ'as. Sed tio ja est'as bon'e kon'at'a : la hom'rajt'o'j ne hav'as la sam'a'n grav'ec'o'n laŭ ĉu oni est'as alianc'an'o aŭ kontraŭ'ul'o de Uson'o.
En la real'o, kiel memor'ig'as al ni Dennis Rumley, profesor'o ĉe la universitat'o de Curtin (Aŭstrali'o) kaj kun'aŭtor'o de verk'o pri “la supr'e'n'ir'o kaj re'ven'o de la Hind'o-Pacifik'o” [11], la Hind'o-Pacifik'o mal'mult'e rilat'as kun la moral'a'j valor'o'j, kaj mult'e kun la “okaz'ant'a mod'a trans'ir'ad'o”. Laŭ li, ni tra'viv'as la “trans'ir'o'n al nov'a du'polus'a mond'o : Uson'o, Ĉin'uj'o”. En Uson'o kaj en ties influ'sfer'o, “mult'a'j tim'as tio'n, en la laŭ'vort'a senc'o. En Ĉin'uj'o, mult'a'j aspir'as tio'n kaj postul'as, ke oni konsider'u tio'n en la mond'a'j decid'o'j. La inter'ag'ad'o de tiu'j rekt'e kontraŭ'a'j perspektiv'o'j est'ig'as cert'a'j'n kondut'o'j'n de la du flank'o'j”, inkluziv'e de la fakt'o ke “la ĉin'a si'n'ten'o pov'as est'i percept'at'a kiel agres'a”.
Romp'ant'e kun jar'dek'o'j da re'ten'iĝ'em'o, la tre ofensiv'a “lup'milit'ist'a diplomati'o” (wolf warrior diplomacy), kiu aper'is en cert'a'j rond'o'j de ĉin'a'j ambasador'o'j, ne ver'e korekt'as tiu'n bild'o'n. Pli fundament'e, Ĉin'uj'o turn'is la paĝ'o'n, de la diskret'a si'n'ten'o de la jar'o'j 1980 ĝis 2000. Ĝi ne nur alt'ig'as si'a'n milit-buĝet'o'n ĉiu'jar'e kaj rapid'e modern'ig'as si'a'n mar'arme'o'n, sed ĝi laŭt'e kaj fort'e aŭd'ig'as si'a'j'n postul'o'j'n en la orient'a Ĉin'a Mar'o (la insul'o'j Senkaku/Diaoyu)kaj ĉef'e en la mez'a Ĉin'a Mar'o pri la Paracelso-insul'o'j kaj la Spratley-insul'ar'o, de kiu ĝi ŝut-alt'ig'is sep rif'o'j'n por tie konstru'i infra'struktur'o'j'n kun du uz'ebl'ec'o'j (civil'a kaj arme'a). Ĝi etend'is la pun-pov'o'j'n de si'a'j mar'bord-gard'ist'o'j per la nov'a mar'leĝ'o adopt'it'a en Februar'o de tiu ĉi jar'o. La incident'o'j mult'iĝ'is kun Japan'uj'o, Vjetnam'uj'o, Filipinoj …
“Okaz'as disput'o'j pri la rok'o'j en la Ĉin'a Mar'o. Tio est'as bedaŭr'ind'a”, konced'as ĉin'a eks'diplomat'o en Eŭrop'o, kaj sam'temp'e ne forges'as memor'ig'i pri la oficial'a tez'o de la “histori'a'j ĉin'a'j rajt'o'j” pri la zon'o. “Ni bezon'as ankr'ej'o'j'n en la Ĉin'a Mar'o por ni'n protekt'i – ne por atak'i ni'a'j'n najbar'o'j'n. Antaŭ ne tiel long'a temp'o, en 2014, komand'ant'o de la uson'a mar'arme'o, en serioz'a raport'o publik'ig'it'a de la Us Naval Institut'e, klar'ig'is ke la ĉin'a'j haven'o'j kaj komerc'a'j voj'o'j est'as « tre el'met'it'a'j kaj facil'e blok'ebl'a'j ». Li propon'is dis'met'i « sub'mar'a'j'n min'o'j'n » laŭ la tut'a long'o de ni'a'j mar'bord'o'j por star'ig'i blok'ad'o'n de la land'o en kaz'o de bezon'o.” La scen'ar'o est'as kompren'ebl'a – ni'a inter'parol'ant'o send'is al ni la pruv'o'n [12] –, sed la tim'o mal'oft'e est'as bon'a konsil'ist'o. Se la al'ir'o de Ĉin'land'o al la alt'a mar'o est'as efektiv'e blok'it'a de la uson'a'j alianc'an'o'j, neni'o indik'as, ke la land'o akir'as sekur'ec'o'n per politik'o de far'it'a far'o, kiu jam fremd'ig'as al ĝi part'o'n de ĝi'a'j najbar'o'j.
Koncern'e Tajvanon, la agres'ec'o ŝajn'as est'i ne pli efik'a. Pekino konsider'as la insul'o'j kiel unu el si'a'j provinc'o'j, nom'e de la princip'o “unu sol'a Ĉin'uj'o”— tiu Ĉin'uj'o, kiu'n la Popol'respublik'o reprezent'as ĉe la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o (UN) ek'de kiam ĝi en'ir'is ĝi'n en 1971 –, agnosk'it'a de preskaŭ ĉiu'j land'o'j de la planed'o. “La dis'ig'o mal'ebl'as, sed la integr'ad'o ne urĝ'as”, deklar'as ni'a diplomat'o. Ne cert'as, ke li'a opini'o est'as tiu de la ĉin'a potenc'o. Ĉiu'kaz'e la en'ven'o'j en la proksim'ec'o'j de la aer'spac'o de la insul'o eg'e mult'iĝ'as. Laŭ ordon'o de Pekino tie mil'o'j da pas'ad'o'j danĝer'e tuŝ'as kaj kelk'foj'e eĉ trans'ir'as la ne oficial'a'n lim'o'n de la du'flank'a'j aer'a'j kaj mar'a'j spac'o'j. Sed ankaŭ, kaj pri tio oni aŭd'as mal'pli, laŭ ordon'o de Vaŝington'o, kiu mem proklam'as si'n gard'ist'o de la mar'o'j : en la unu'a du'on'jar'o de 2020, la esplor'ist'o Daniel Schaeffer kalkul'is pli ol du mil operac'o'j'n de la uson'a aer'arme'o, kaj proksim'um'e unu ĉiu'tag'e dum la tut'a sam'jar'a somer'o. [13] Uson'o ĵus instal'is sistem'o'n de mov'ebl'a'j radar-detekt'il'o'j sur la insul'o'j Pescadores (Penghu) je mal'pli ol cent kvin'dek kilo'metr'o'j de la kontinent'o. Est'us naiv'e kred'i ke ĝi'n interes'as nur la protekt'ad'o de Tajvano …
Rest'as la fakt'o, ke la strategi'o de fort'o elekt'it'a de Ĉin'uj'o mal'trankvil'ig'as ĝi'a'j'n najbar'o'j'n, kaj ke Vaŝington'o tio'n profit'as. Unu'e por fort'ig'i si'a'j'n milit'a'j'n rimed'o'j'n : en Mart'o 2021 la admiral'o Philip Davidson, tiam gvid'ant'o de la Indopacom, taks'is ili'n mal'ekvilibr'a'j front'e al la ĉin'a mar'arme'a fort'o. Laŭ li, neces'as re'konstru'i la 1-an mar'arme'o'n de Uson'o, kiu en la region'o de 1946 ĝis 1973 sever'e reg'is. Tiu projekt'o, lanĉ'it'a de la mar'arme'a sekretari'o Kenneth Braithwaite sub s-ro Trump, est'is konfirm'it'a de la admiral'o dum li'a pri'demand'ad'o ĉe la uson'a Kongres'o. La Palaos-insul'o'j dev'os akcept'i tiu'n nov'a'n uson'a'n baz'o'n, kvankam la region'o hav'as jam cent'o'j'n da ili, apart'e en Japan'uj'o, kie est'as proksim'um'e 55 000 soldat'o'j, en Sud-Kore'uj'o (28 500), en Havajo (42 000) kaj en Guamo, sen forges'i Aŭstrali'o'n, Nov-Zelandon … Krom'e, la uson'a'j arme-el'spez'o'j ating'is 778 miliard'o'j'n da dolar'o'j en 2020, do la tri'obl'o de tiu'j de Ĉin'uj'o (252 miliard'o'j). Tiu ĉi hav'as la du'a'n plej grand'a'n arme-buĝet'o'n de la mond'o, sed la ekzempl'o de Sovet'uni'o, kiu en'ir'is vet'arm'ad'o'n kun Vaŝington'o ĝis minac'o de si'a ekzist'o, stamp'is la memor'o'n de la ĉin'a'j gvid'ant'o'j. Ili ne vol'as sekv'i tiu'n voj'o'n : aktual'e ili dediĉ'as 1,7 el'cent'o'j'n de la mal'net'a en'land'a produkt'o (MEP), kontraŭ 3,7 el'cent'o'j de Uson'o, laŭ la Inter'naci'a Institut'o pri Pac-esplor'ad'o de Stokholmo (Sipri). [14]
Kio'n ajn la Pentagon'o dir'as, kiu ja sopir'as krom'a'j'n kredit'o'j'n, Uson'o sol'e hav'as 39 el'cent'o'j'n de la tut'mond'a'j arme'a'j buĝet'o'j, kaj konserv'as larĝ'a'n antaŭ'ec'o'n – des pli ke la spert'o est'as ĉe ili'a flank'o, kiel rimark'ig'as la geopolitik'ist'o Berthélemy Courmont : “La uson'a'j arme'a'j fort'o'j trov'iĝ'as konstant'e en milit'a'j operac'o'j, kio ne est'as la kaz'o ĉe la ĉin'a arme'o.” [15] Oni suspekt'as, ke la ĉin'o'j hav'as milit'a'j'n cel'o'j'n, sed ĉiu'flank'e ja milit'as la uson'an'o'j.
La Hind'a-Pacifik'a region'o est'as ĝi'a nov'a lud'teren'o. Ĝi'a'j kontur'o'j est'as flu'a'j, de la okcident'a Pacifik'o ĝis la orient'a bord'o de Afrik'o, sen Uson'o sub s-ro Barack Obama, post'e kun Uson'o sub s-ro Trump. Nun, “la Hind'a-Pacifik'a region'o est'as part'o de la « najbar'ec'o de Uson'o »”, not'as Rumley – najbar'ec'o defend'end'a sam'e kiel ĝi'a post'kort'o, laŭ la tradici'a uson'a doktrin'o …, kiu'n Pekino laŭ'dir'e imit'as. “Oni pov'as interpret'i la ĉin'a'n si'n'ten'o'n en la Sud'a Ĉin'a Mar'o part'e laŭ tiu pozici'o. Fin'e, ĉin'a ĉe'est'o en Karibio ne est'us toler'at'a de Uson'o”, sekv'as Rumley, kiu mal'aprob'as tiu'n si'n'ten'o'n de grand'a potenc'o en moment'o, kiam neces'us (fin'e) imag'i ali'a'j'n spec'o'j'n de inter'naci'a'j rilat'o'j.
Des pli ke eĉ la land'o'j en'e de la uson'a Hind'a-Pacifik'a region'o ne hav'as unu'ec'a'n vid'o'n pri la afer'o. Dum Aŭstrali'o re'e al'pren'is si'a'n rang'o'n de uson'a ŝerif'o, [16], Japan'uj'o rest'as “alianc'a partner'o de la du'a rond'o”, sen “unu'ig'it'a arme'a komand'o kun la uson'a'j trup'o'j”, mal'sam'e de Aŭstrali'o, rimark'ig'as Robert Dujarric, direktor'o de la Institut'e of Contemporary Asian Studies (Ic'as) en Tokio. Por ĝi “est'us mal'facil'a far'i arm'it'a'j'n operac'o'j'n ekster'e, ĉar la elekt'ant'ar'o hav'as daŭr'e mult'e da hezit'em'o”. La ĉef'ministr'o Suga Yishihide, sam'e kiel li'a mentor'o Abe, vid'as en la Hind'a-Pacifik'a program'o la okaz'o'n por real'ig'i la rev'o'n de japan'a-uson'a par'o, kiu reg'os la afer'o'j'n en la region'o” kaj tranĉ'os la flug'il'o'j'n al la ĉin'a mal'amik'a frat'o. Kun mal'facil'aĵ'o'j en la intern'a politik'o, s-ro Suga glor'is si'n est'i la unu'a ekster'land'a gvid'ant'o akcept'it'a de la nov'a uson'a prezid'ant'o, kaj eĉ pli est'i avanc'int'a kiel fakt'a kun'mastr'um'ant'o de la “pac'a solv'ad'o de la problem'o'j de vetur'ad'o tra la mar'kol'o de Tajvano”, laŭ komun'a komunik'aĵ'o de la 17-a de April'o 2021. Neniam, de kvin'dek du jar'o'j, japan'a gvid'ant'o kuraĝ'is menci'i la insul'o'n, kiu'n la land'o okup'is per'fort'e de 1895 ĝis 1945. Tio ne trankvil'ig'as la najbar'o'j'n, special'e Sud-Kore'uj'o'n, kiu hav'as daŭr'e delikat'a'j'n rilat'o'j'n kun Tokio pro la koloni'a pas'int'ec'o.
Ali'flank'e, la alianc'o kun Nov-Delhi'o trov'iĝ'as konstant'e bon'a rilat'o. Komun'a'j arme'a'j manovr'o'j est'as regul'e organiz'at'a'j. Laŭ Dujarric, “la grand'a ambici'o de Tokio est'as far'i Baraton loĝistik'a platform'o, nov'a'n produkt'iv'a'n post'kort'o'n, kiu anstataŭ'os Ĉin'uj'o'n”. Aktual'e la “mal'kupl'ad'o” ne trans'ir'as la stadi'o'n de intenc'o'j, kaj Ĉin'uj'o rest'as ĝi'a unu'a'rang'a komerc'a partner'o.
Barato si'a'vic'e esper'as, ke tiu hindia-pacifik'a strategi'o liver'os al ĝi pivot'a'n rol'o'n en la region'o, kiu ig'os ĝi'n ne'preter'ir'ebl'a. En ekonomi'o, la ĉef'ministr'o Mod'i lanĉ'is vast'a'n program'o'n de privat'ig'o'j kaj prov'as al'tir'i ekster'land'a'j'n invest'o'j'n – la cel'o de Tokio do ne mal'plaĉ'as al li. Sed la infra'struktur'o'j de la land'o rest'as mal'fort'a'j kaj redukt'as la perspektiv'o'j'n de tuj'a profit'o.
Sur diplomati'a nivel'o la reg'ist'ar'a ĉef'o ja ŝat'us vid'i si'n kiel re'kon'at'a kontraŭ'ant'o al Ĉin'uj'o, tiom pli post la last'jar'a'j incident'o'j en Ladako. [17] “Barato hav'as pli ol miliard'o'n da loĝ'ant'o'j, est'as oficial'a atom'arm'il'a potenc'o kaj posed'as unu el la plej grand'a'j konstant'a'j arme'o'j de la mond'o. Ne surpriz'as, ke Nov-Delhi'o vol'as est'i rigard'at'a kiel ne'mal'hav'ebl'a ag'ant'o por fason'i la est'ont'ec'o'n de la azi'a jar'cent'o”, klar'ig'as al ni la barata eks'diplomat'o kaj deput'it'o Shashi Tharoor, tamen kontraŭ'a al s-ro Mod'i. Sed, kiel “fond'int'o de la mov'ad'o de sen'alianc'an'o'j dum la mal'varm'a milit'o, Barato est'is ĉiam alergi'a kontraŭ alianc'o'j kaj neniel em'as met'i ĉiu'j'n si'a'j'n strategi'a'j'n ov'o'j'n en la sam'a'n korb'o'n”.
Eĉ la plej amik'a'j adept'o'j de la Hind'a-Pacifik'a plan'o – kia la barata special'ist'o pri inter'naci'a'j rilat'o'j Brahma Chellaney, kiu vid'is en la QUAD “nov'a'n vigl'ec'o'n (…) respond'e al la agres'em'a ekspansi'ism'o de Ĉin'land'o” [18] – rapid'e mal'laŭt'iĝ'is pro tio, kio'n ili nom'as la “uson'a arogant'ec'o”. La kaŭz'o de tiu ŝanĝ'o : la penetr'ad'o en la barat'an zon'o'n de ekskluziv'a ekonomi'o (Ze'e) de kontraŭ'torped'a ŝip'o kun gvid'at'a'j raket'o'j, dum la mar'arme'a'j ekzerc'o'j nom'at'a'j “Liber'ec'o de navig'ad'o”, la 7-an de April'o. Anstataŭ si'n sen'kulp'ig'i, Vaŝington'o nokaŭt'is Nov-Delhi'o'n taks'ant'e ke tiu'j zon'o'j signif'as neni'o'n en inter'naci'a jur'o kaj ke Barato hav'as “eksces'a'j'n mar-postul'o'j'n”. Tamen ĝust'e por respekt'ig'i la Ze'e de la mar'bord'a'j land'o'j postulat'a'j de Pekino, la uson'a'j mar- kaj ter-arme'o'j, kiel tiu'j de la QUAD, cirkul'ad'as en la Ĉin'a Mar'o !
“Kvankam ĝi est'as la plej potenc'a demokrati'o de la mond'o, Uson'o divid'as cert'a'j'n trajt'o'j'n kun la plej grand'a aŭtokrati'o de la mond'o kaj ĝi'a precip'a konkur'ant'o, Ĉin'uj'o. La du land'o'j hav'as ekstrem'a'n kompleks'o'n de super'ec'o”, konstat'as Chellaney, kiu memor'ig'as mult'nombr'a'j'n ekzempl'o'j'n de ne permes'at'a'j en'ir'o'j en la akv'o'zon'o'j'n de ĝi'a'j alianc'an'o'j. “La uz'ad'o de mar'arme'a'j hero'aĵ'o'j por valor'ig'i la uson'a'j'n mar-postul'o'j'n kontraŭ larĝ'a nombr'o da land'o'j montr'as ke, kvankam ĝi ne est'as plu la sol'a super'potenc'o de la mond'o, Uson'o konserv'as mal'nov'a'j'n kutim'o'j'n.” Kaj li al'don'as : “Dum 167 ŝtat'o'j sub'skrib'is la konvenci'o'n de la Unu'iĝ'int'a Naci'ar'o pri la mar'jur'o (UNCLOS] , Uson'o [kiu ne ratif'is ĝi'n] sol'a arog'is al si la rajt'o'n super'rigard'i kaj aplik'ig'i si'a'j'n dispozici'o'j'n interpret'ant'e ili'n unu'flank'e”. [19]
Jen kial Franc'uj'o dev'us pri'pens'i tio'n du'foj'e antaŭ ol engaĝ'iĝ'i en milit'a'j'n manovr'o'j'n kaj ideologi'a'j'n proksim'iĝ'o'j'n kun Vaŝington'o. Kaj kun ĝi la Eŭrop'a Uni'o, kiu vol'as difin'i komun'a'n “hind'an-pacifik'a'n strategi'o'n”. La unu'a sam'e kiel la du'a dev'us demand'i si'n, kiel Camilla Sørensen, gast'profesor'in'o ĉe la Reĝ'a Kolegi'o pri dan'land'a defend'o : ĉu Eŭrop'o pret'as “divid'i la ĉef'a'n cel'o'n de Vaŝington'o, [nom'e] konserv'i la domin'ad'o'n en la hind'a-pacifik'a region'o” kaj agnosk'i la “ĝust'ec'o'n de la uson'a metod'o, karakteriz'at'a de al'front'iĝ'o kontraŭ la defi'o'j, kiu'j'n reprezent'as Ĉin'uj'o” ? [20] Lev'i tiu'j'n ĉi demand'o'j'n, signif'as respond'i al ili …
En Barato, la embarg'o decid'it'a de s-ro Bid'e'n pri cert'a'j nepr'a'j kompon'ant'o'j por produkt'ad'o de vakcin'aĵ'o'j, dum la Covid-19 komenc'is detru'i la land'o'n, fort'ig'is la dub'o'j'n. Kvankam la uson'a prezid'ant'o fin'e nul'ig'is ĝi'n, almenaŭ part'e, s-ro Mod'i larĝ'e uz'is tiu'n argument'o'n por forges'ig'i si'a'j'n propr'a'j'n respond'ec'o'j'n (vid'u la artikol'o'n de Christine Jaffrelot : Narendra Mod'i en la kapt'il'o de si'a megalo'mani'o – Covid-19, la kaŭz'o'j de la barata katastrof'o.) Mal'facil'as fest'i barat'an-uson'a'n ge'edz'iĝ'o'n en tia'j kondiĉ'o'j, ankaŭ sub hind'a-pacifik'a flag'o. En la moment'o Barato prov'as el'tir'i si'n el la ung'o'j de la ĉin'a ekonomi'a drak'o – kiu est'as ankaŭ ĝi'a unu'a'rang'a komerc'a partner'o – sen fal'i en la ung'o'j'n de la uson'a agl'o.
Tio est'as la dilem'o de mult'a'j land'o'j de la region'o, kiu'j vol'as daŭr'ig'i si'a'n ekonomi'a'n kun'labor'ad'o'n kun Ĉin'uj'o kaj si'a'n strategi'a'n kun Uson'o. Tiu ĉi dev'as lern'i “respekt'i ĉiu'n land'o'n kiel tia'n, kia ĝi est'as, kaj ne kiel tia'n, kia'n est'i ĝi dezir'as”, opini'as la aŭstrali'a eks'ministr'o pri ekster'a'j afer'o'j Gareth Evans (1988-1996). Ĉes'is la temp'o de la “pri « P » : unu'a'rang'ec'o, super'reg'ad'o, ĉef'ec'o” [primauté, prédominance, preéminence. (...)' id='nh21'>21], li al'don'as. [22]
Kiel simbol'o de la ekonomi'a kaj strategi'a ŝanĝ'iĝ'o al Azi'o, la koncept'o Hind'a-Pacifik'a est'as mal'oft'e kontest'at'a. Sed ĝi'a'j interpret'o'j mal'sam'as. Vjetnam'uj'o, prem'at'a de si'a potenc'a najbar'o, sent'as si'n proksim'a al la uson'a koncept'o. Sud-Kore'uj'o vol'as ĉia'prez'e ĉes'ig'i la konflikt'o'n kun Pjongjang'o – kio neces'ig'as ĉe'est'o'n pli diskret'a'n de la uson'a'j trup'o'j kaj pli dens'a'j'n rilat'o'j'n kun Ĉin'uj'o. Indonezio, la seĝ'o de la Asoci'o de Sud-orient-azi'a'j Naci'o'j (Anas'e), postul'as egal'ec'a'n distanc'o'n inter la du grand'ul'o'j, sam'e kiel Singapur'o. La Filipinoj altern'as de unu al la ali'a laŭ si'a'j interes'o'j kaj la ĉin'a'j atak'o'j al la rif'o'j, kiu'j'n ili mastr'um'as.
La pens'ad'o en noci'o'j de milit'a'j-ideologi'a'j alianc'o'j, kiel temp'e de la mal'varm'a milit'o, est'as efektiv'e absurd'a, dum la ekonomi'a'j inter'rilat'o'j est'as inter'plekt'it'a'j kaj ŝanĝ'iĝ'em'a'j strategi'a'j asoci'iĝ'o'j ebl'ig'as al land'o'j de la du laŭ'dir'a'j “tend'ar'o'j” kun'labor'i : la mal'rigid'a organiz'aĵ'o de la “Brics” (Brazilo, Ruslando, Barato, Ĉin'uj'o, Sud-Afrik'o), tiu de la Organiz'aĵ'o de Kun'labor'ad'o de Ŝanhajo (Ĉin'uj'o Ruslando, Barato, Pakistano …), aŭ ankaŭ la ĉiom'a region'a ekonomi'a partner'ec'o (RCEP laŭ la angl'a), la plej grand'a liber'komerc'a traktat'o iam ajn sub'skrib'it'a, inter la land'o'j de la Anas'e kaj Sud-Kore'uj'o, Japan'uj'o kaj Ĉin'uj'o. [23] Tamen neces'as, ke neni'u el tiu'j land'o'j sent'u si'n minac'at'a.
“Ĉin'uj'o dev'us pli'bon'ig'i si'a'j amik'ec'a'j'n lig'o'j'n kun si'a'j najbar'o'j de la azi'a-pacifik'a region'o, avert'as ĉin'a arme'a koment'ist'o de la tre oficial'a Glob'al Times. Ĝi dev'us don'i pli da grav'ec'o al land'o'j kia'j Sud-Kore'uj'o, Nov-Zelando kaj la membr'o'j de la Anas'e.” [24] Tiu ĉi kritik'o en form'o de rekomend'o est'as sufiĉ'e mal'oft'a por est'i grav'a, kvankam la aŭtor'o postul'as fort'ig'o'n de la arme'o.
Laŭ la singapur'a eks'diplomat'o Kishore Mahbubani, “pens'i ke oni pov'as bar'i la ekonomi'a'n kaj teĥnologi'a'n potenc'o'n de Ĉin'uj'o per milit'a'j rimed'o'j, est'as absurd'a”. Tiu'j, kiu'j kred'as tio'n, konfuz'as la jar'cent'o'n. Pekino ne est'as Moskvo. Uson'o rest'as la unu'a mond'potenc'o, sed jam ne domin'as la mond'o'n. “Ĝi dev'as lern'i kun'divid'i.” Jen vast'a program'o.
Mart'in'e BULARD.
Post dek unu tag'o'j da milit'o, kiu'j okaz'ig'is 230 Palestinajn mort'o'j'n kaj 12 Israelajn mort'o'j'n, Israelo kaj Hamas konklud'is sen'kondiĉ'a'n milit'ĉes'o'n. Tiu milit'ĉes'o ne kviet'ig'is la streĉ'a'n situaci'o'n en orient'a Jerusalemo nek en Cis-Jordanio, nek solv'as la fundament'a'j'n problem'o'j'n. Ne'hav'ant'a'j viv'i'pov'a'n ŝtat'o'n kaj daŭr'e sufer'ant'a'j pro kolon'iz'ad'o, la Palestin'an'o'j plu batal'os por akir'i si'a'j'n rajt'o'j'n.
de Alain GRESHEn Palestino la histori'o ripet'iĝ'as. Regul'e, sen'indulg'e, sen'kompat'e. Ĉiam okaz'as la sam'a tragedi'o, tragedi'o antaŭ'vid'ebl'a ĉar la fakt'o'j sur la teren'o est'as evident'a'j, sed kiu daŭr'e surpriz'as tiu'j'n, kiu'j kred'as silent'o'n de la amas'komunik'il'o'j konsent'o de la viktim'o'j. Ĉiu'foj'e la kriz'o hav'as apart'a'j'n kontur'o'j'n kaj sekv'as nov'a'j'n voj'o'j'n, sed resum'iĝ'as per klar'eg'a ver'aĵ'o : la persist'o dum jar'dek'o'j de la Israela okup'ad'o, la ne'ad'o de la fundament'a'j rajt'o'j de la Palestina popol'o, kaj la vol'o for'pel'i ĝi'n el ĝi'a land'o.
Iam, ja antaŭ'e, tuj post la milit'o de 1967, general'o De Gaulle skiz'is tio'n, kio okaz'os : "Israelo organiz'as en la teritori'o'j, kiu'j'n ĝi pren'is, okup'ad'o'n, kiu ne pov'as okaz'i sen sub'prem'ad'o'j, pun'o'j, for'pel'o'j, kaj tie aper'as kontraŭ ĝi rezist'ad'o, kiu'n si'a'vic'e ĝi nom'as teror'ism'o [1]." Sam'e, okaz'e de for'kaper'o de Israela aviad'il'o en 1969, li deklar'is, ke oni ne pov'as met'i je la sam'a nivel'o ag'o'n de sekret'a grup'o, Popol'a Front'o por Liber'ig'o de Palestino (FPLP), tiam taks'it'a teror'ism'a, kaj la "venĝ'pun'o'n" de ŝtat'o kiel Israelo, kiu en 1968 detru'is la tut'a'n civil'a'n aviad'il'ar'o'n de Libano sur la flug'haven'o de Bejrut'o. De tiam, li decid'is embarg'ad'o'n de arm'il'o'j al Israelo. Jen ali'a epok'o, ali'a vid'punkt'o.
La nov'a ĉapitr'o de tiu sen'ĉes'e re'nov'ig'at'a katastrof'o ĉi'foj'e komenc'iĝ'is en Jerusalemo. Ĝi'a'j element'o'j est'as kon'at'a'j : brutal'a pun'prem'o de jun'a'j Palestin'an'o'j for'pel'it'a'j el publik'a'j spac'o'j de la pord'eg'ej'o de Damasko kaj de la esplanad'o de Moske'o'j, kie ĉiu'vesper'e ili celebr'is fast'o'fin'o'n de Ramadan'o - kun rezult'o de pli ol tri cent vund'it'o'j, invad'o de tiu esplanad'o far'e de la Israela polic'o, kiu ne hezit'is paf'i larm'ig'a'j'n gas'o'j'n kaj kugl'o'j'n pretend'it'a'j'n kaŭĉuk'a'j [2], plan'it'a for'pel'o de tut'a'j famili'o'j el la kvartal'o Ŝejk'o Ĵarrah, ekspedici'o'j, je la kri'o "mort'o por la Arab'o'j" de jud'a'j super'ist'o'j fort'a'j pro si'a balot'a venk'o, akir'it'a dank'e al la sub'ten'o de la ĉef'ministr'o Benjamin Netanjahu. Mal'respekt'i la sankt'a'n monat'o'n de Ramadan'o, profan'i Islam'a'n sankt'ej'o'n, uz'i brutal'a'n fort'o'n : mult'a'j voĉ'o'j en Israelo denunc'is, nur post'e, la far'it'a'j'n "erar'o'j'n".
Ĉu erar'o'j ? Pli traf'e, jen blind'a arogant'ec'o kaj mal'estim'o al la koloni'it'o'j. Kiel rimark'ig'is ĵurnal'ist'o de CNN, kio'n do pov'as tim'i la reg'ant'o'j, kiu'j uz'as teknik'aĵ'o'j'n kapabl'a'j'n sekv'i la ir'ad'o'j'n de poŝ'telefon'o'j, spavojn por observ'i la mov'o'j'n en, kaj cirkaŭ, la mal'nov'a urb'o, kaj ankaŭ cent'o'j'n da gvat'kamera'o'j ? Des pli kiam ili pov'as apog'is si'n sur "mil'o'j da arm'it'a'j polic'an'o'j dis'met'it'a'j por pun'prem'i mal'ord'ig'o'j'n, help'at'a'j de kamion'o'j kraĉ'ant'a'j tio'n, kio'n la Palestin'an'o'j nom'as "kloak'a akv'o", fetor'a'n likv'o'n ŝpruc'at'a'n al la manifestaci'ant'o'j, la pas'ant'o'j, la vetur'il'o'j, la butik'o'j, kaj la dom'o'j" [>3].
Tio ne en'kalkul'is la firm'a'n decid'em'o'n de la jerusalemaj jun'ul'o'j, kiu'j, ekster ĉiu'j politik'a'j organiz'aĵ'o'j, kontraŭ'star'is la polic'an'o'j'n. Kaj jen ali'a "surpriz'o" : ili far'is tio'n kun la sub'ten'o de si'a'j ge'frat'o'j el la Palestinaj urb'o'j en Israelo, de Nazareto ĝis Um Al-Fahm, ruin'ig'ant'e la mit'o'n de ŝtat'o, kiu trakt'as ĉiu'j'n si'a'j'n civit'an'o'j'n egal'ec'e. Por tamen antaŭ'vid'i tiu'j'n ribel'o'j'n, sufiĉ'is leg'i la raport'o'j'n freŝ'dat'e publik'ig'it'a'j'n de du grand'a'j organiz'aĵ'o'j por la defend'o de hom'a'j rajt'o'j, la Israela B’Tselem kaj la Uson'a Hum'a'n Rights Watch. Ili dokument'as, ke la reg'ad'a sistem'o en la tut'a Mandat'a Palestino, ne nur la okup'it'a'j teritori'o'j post 1967, est'as apart'ism'a sistem'o laŭ la difin'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, kiu'n oni pov'as unu'fraz'e resum'i : en sam'a land'o kun'ekzist'as, foj'e en distanc'o de nur kelk'a'j metr'o'j, loĝ'ant'ar'o'j kiu'j ne hav'as la sam'a'j'n rajt'o'j'n, ne de'pend'as de la sam'a'j leĝ'o'j, ne est'as sam'e traktat'a'j [4]. Tiu mal'egal'ec'o produkt'as la sam'a'j'n efik'o'j'n kiel en Sud-Afrik'o : mal'obe'em'o'n, ribel'ad'o'n, tumult'o'j'n.
En la urb'o'j, kie ili est'as pli'mult'o, la Palestin'an'o'j de Israelo sufer'as sub'invest'ad'o'n de la ŝtat'o, mank'o'n de infra'struktur'o'j, rifuz'o'n de la reg'ant'o'j lukt'i kontraŭ krim'o'j. En la miks'it'a'j urb'o'j ili est'as apart'ig'it'a'j en super'loĝ'at'a'j kvartal'o'j, instig'at'a'j ekzil'iĝ'i de la jud'a koloni'ad'o, konsci'ant'a'j ke la cel'o de la reg'ist'ar'o est'as liber'iĝ'i el ĉiu'j tiu'j "ne-jud'o'j". Jun'a Palestin'an'o de Israelo tiel klar'ig'as si'a'n solidar'ec'o'n kun Ŝejk'o Ĵarrah : Tio, kio okaz'as en Jerusalemo preciz'e kongru'as kun tio, kio okaz'as en Jafo kaj Hajfo. La arab'a soci'o en Israelo sufer'as sistem'a'n for'pelad'o'n. Ni ating'is la bol'punkt'o'n. Neni'u zorg'as sci'i ĉu ni pov'as daŭr'e ekzist'i, mal'e. Oni instig'as ni'n for'ir'i [5] .
En Lod, urb'o de 75 000 loĝ'ant'o'j, la batal'o'j inter jud'o'j kaj palestin'an'o'j, kiu'j est'as kvar'on'o de la loĝ'ant'o'j, est'is apart'e brutal'a'j. Ĉi last'a'j est'as hant'at'a'j de la memor'o de la etn'a pur'ig'ad'o de 1948, kiam cion'ist'a'j arm'it'a'j grup'o'j per'arm'il'e for'pel'is 70 000 el ili [6]. La sam'a cel'o rest'as valid'a, eĉ se ĝi montr'iĝ'as per ali'a'j form'o'j : tem'as pri "fin'i la labor'o'n" for'pel'ant'e ili'n. La 8000 nun konstru'at'a'j loĝ'ej'o'j est'as ĉiu'j rezerv'it'a'j por la jud'o'j, kaj ĉi tie, sam'e kiel en Jerusalemo kaj en Cis-Jordanio ne ebl'as por Palestin'an'o akir'i konstru'permes'il'o'n. La fakt'o ke tiu Palestin'an'o hav'as Israel'an pasport'o'n ŝanĝ'as neni'o'n pri tio.
La unu'a akt'o de la nun'a dram'o fin'iĝ'is la 10-an de maj'o. La Israelaj reg'ant'o'j dev'is retro'paŝ'i, almenaŭ part'e. La Palestina jun'ul'ar'o re'reg'as la strat'o'n, la moske'o Al-Aqsa est'as evaku'it'a, la suprem'a kort'um'o, kiu dev'is valid'ig'i la for'pel'o'n de plur'a'j Palestinaj famili'o'j - sam'e kiel ĝi regul'e valid'ig'as la jud'ig'o'n de Palestino [7]- prokrast'is si'a'n decid'o'n por unu monat'o. Eĉ la manifestaci'o por celebr'i "la liber'ig'o'n" de la urb'o kaj ĝi'a'j sankt'a'j lok'o'j en 1967 iĝ'is fiask'o. Ĝi'a itiner'o est'is modif'it'a por evit'i la Palestinajn kvartal'o'j'n, tiel konfirm'ant'e la du'on'part'ig'o'n de la "unu'ig'it'a etern'a ĉef'urb'o de Israelo", kaj la rest'ad'o la Palestin'an'o'j : ili konsist'ig'as 40% de la loĝ'ant'o'j - eĉ se la municip'o asign'as al ili nur 10% de si'a buĝet'o [8] kvankam ili est'is nur 25% en 1967.
La sam'a'n tag'o'n, post ultimat'o postul'ant'a for'ir'o'n de la polic'an'o'j el Jerusalemo, Hamas, reg'ant'a Gazaon, paf'is salv'o'n de raket'o'j kontraŭ Israelaj urb'o'j, tiel komenc'ant'e nov'a'n akt'o'n de la ribel'o. Tuj okaz'is amas'komunik'il'a salv'o kontraŭ la "teror'ist'a organiz'aĵ'o", peon'o de Irano, kies uz'o de per'fort'o mal'help'us ĉi'a'n politik'a'n solv'o'n. Sed kiam do la kviet'a'j period'o'j - tio est'as kiam nur Palestin'an'o'j est'as mort'ig'it'a'j sen okaz'ig'i grand'a'j'n titol'o'j'n en amas'komunik'il'o'j - ag'ig'is la reg'ist'ar'o'n de S-ro Netanjahu por ver'a pac'o ? Kiel klar'ig'is Nelson Mandela en si'a'j Memor'aĵ'o'j : "Ĉiam la sub'prem'ant'o, ne la sub'prem'at'o, decid'as la form'o'n de la lukt'o. Se la sub'prem'ant'o uz'as per'fort'o'n, la sub'prem'at'o ne hav'as ali'a'n elekt'o'n ol respond'i per'fort'e [9]".
Ceter'e, nek la per'fort'a karakter'o de Hamas, nek ĝi'a "teror'ist'a" etiked'o mal'help'is S-ro'n Netanjahu plur'foj'e far'i el ĝi si'a'n prefer'at'a'n inter'parol'ant'o'n ek'de li'a unu'a en'posten'iĝ'o en 1996, por mal'fort'ig'i la Palestin'an Aŭtoritat'o'n. Li tiel esper'is dis'part'ig'i la Palestin'an kaŭz'o'n inter Gazao kaj Ramallah - kaj tio pli'e ebl'ig'is li'n argument'i, ke ne ebl'as trakt'i kun dis'part'iĝ'int'a'j Palestin'an'o'j ! Ja li permes'is la trans'met'o'n de cent'o'j da milion'o'j da dolar'o'j el Kataro al Gazao por part'e re'konstru'i la teritori'o'n sub blok'ad'o de post 2007 kaj ruin'ig'it'a'n dum la milit'o de 2014 [10]. Ne est'as dub'ind'a, ke part'o de tiu mon'o ebl'ig'is al Hamas, ku help'o de Irano kaj de la Libana Hizbulaho, re'akir'i kaj dis'volv'i si'a'n milit'a'n arm'il'ar'o'n kaj si'a'n milit'a'n kapabl'ec'o'n.
La Israela arme'o, cert'a ke ĝi ĝis'mort'e traf'is Hamas-on dum ĝi'a atak'o de 2014 kaj "aĉet'is la pac'o'n" per man'plen'o da dolar'o'j, las'is si'n surpriz'iĝ'i de ĝi'a en'ir'o en la batal'o'n de Jerusalemo - jen ali'a pruv'o de ĝi'a arogant'ec'o kaj ne'kapabl'ec'o kompren'i la "mens'o'stat'o'n de la koloni'it'o'j". Ĉiu'j Palestin'an'o'j, islam'an'o'j kaj krist'an'o'j, konsider'as Jerusalemon, kiel la kor'o'n de si'a ident'ec'o. Fot'o'j aŭ pentr'aĵ'o'j de la urb'o, eĉ foj'e et'model'o'j de la moske'o Al-Aqsa, ornam'as ili'a'j'n dom'o'j'n. La vast'ec'o de la mov'ad'o ĉirkaŭ Ŝejk'o Ĵarrah, kiu dis'vast'iĝ'is ĝis la Palestin'an'o'j de Israelo, puŝ'is Hamas-on en'ir'i la batal'o'n. Des pli, ke la perspektiv'o de politik'a'j progres'o'j est'is blok'it'a de la decid'o de la prezid'ant'o de la Palestina Aŭtoritat'o, S-ro Mahmud Abbas, prokrast'i la balot'ad'o'j'n parlament'a'n kaj prezid'ant'a'n. Tiu decid'o est'is motiv'it'a de la tim'o de popol'a mal'aprob'o kaj de la rifuz'o far'e de Israelo permes'i la balot'ad'o'n en orient'a Jerusalemo.
Engaĝ'iĝ'int'e, Hamas kontribu'is al re'unu'iĝ'o de la Palestin'an'o'j : tiu'j de la Mandat'a Palestino, tiu'j de la rifuĝ'int'a'j tend'ej'o'j, sed ankaŭ tiu'j, kiu'j viv'as dis'ig'it'a'j en la tut'a mond'o. Atest'as tio'n, la ĝeneral'a strik'o kiu'n part'o'pren'is la 18-an de maj'o sam'temp'e tiu'j de Jerusalemo, tiu'j de la okup'it'a'j teritori'o'j, kaj tiu'j de Israelo. Tiu sukces'o okaz'is malgraŭ la daŭr'a'j politik'a'j mal'konsent'o'j, inter Hamas kaj la Palestina Aŭtoritat'o kaj ankaŭ en'e de Fatah mem. Tiu'j mal'konsent'o'j influ'os la manier'o'n kiel la Palestin'an'o'j pov'os pli'fort'ig'i si'a'j'n akir'it'aĵ'o'j'n.
Ĉe la milit'ist'a nivel'o, la Israela arme'o far'is tio'n, kio'n ĝi sci'as far'i : ĝi efektiv'ig'is la doktrin'o'n de general'o Gadi Eizenkot, el'labor'it'a'n sekv'e de la milit'o kontraŭ Libano en 2006. Nom'it'a "doktrin'o de Dahija", el la nom'o de sud'a kvartal'o de Bejrut'o kie lok'iĝ'is la ofic'o'j de Hizbulaho, tiu doktrin'o postul'as tro'proporci'a'n respond'o'n kaj venĝ'atak'o'j'n kontraŭ civil'a'j zon'o'j uz'it'a'j kiel baz'o'j de la mal'amik'o. Neni'u ali'a arme'o en la mond'o aŭdac'is rekt'e esprim'i tia'n "teror'ist'a'n doktrin'o'n" - eĉ, kompren'ebl'e, kiam mult'a'j el ili ne hezit'as efektiv'ig'i ĝi'n, kiel Uson'o en Irako aŭ Rusio en Ĉeĉeni'o. La Israela arme'o ceter'e dispon'as ideal'a'n pretekst'o'n : ĉar Hamaso reg'as Gazaon ek'de 2007, iu ajn ties ofic'o pri impost'o'j, eduk'ad'o aŭ social'a help'o pov'as est'i definita kiel rajt'a paf'cel'o. La rezult'o est'as terur'a : pli ol 230 Palestin'an'o'j mort'ig'it'a'j, inter ili ĉirkaŭ ses'dek infan'o'j, 1800 vund'it'o'j, 600 dom'o'j kaj dek'o da konstru'aĵ'eg'o'j detru'it'a'j, kurac'ej'o'j, universitat'o'j, elektro'central'o'j paf'it'a'j. Jen inventar'o, kiu cert'e interes'os la Inter'naci'a'n Pun'a'n Kort'um'o'n, kiu met'is la Palestin'an situaci'o'n en si'a'n agend'o'n.
Ĉio tio por kia rezult'o ? "Tio est'as la plej fuŝ'a kaj plej sen'util'a operac'o de Israelo en Gazao", denunc'as Aluf Ben'n, ĉef'redakt'ist'o de la Israela ĵurnal'o Haaretz. Ne nur la arme'o neni'o'n antaŭ'vid'is - dum ĝi fanfaron'as ĉe ĉiu raŭnd'o, ke ĝi "el'radik'ig'is la teror'ist'a'j'n organiz'aĵ'o'j'n kaj ili'a'j'n infra'struktur'o'j'n" - sed ĝi "ne hav'as eĉ la plej et'a'n ide'o'n pri la manier'o sen'mov'ig'i kaj ŝancel'i Hamas-on. Detru'i ĝi'a'j'n tunel'o'j'n per potenc'a'j bomb'o'j (...) far'is neniu'n serioz'a'n damaĝ'o'n al la batal'kapabl'ec'o'n de la mal'amik'o" [11]. Eĉ pli grav'e : se la "fer'a kupol'o", arm'il'sistem'o por bar'i raket'o'j'n, ebl'ig'is lim'ig'i je dek du la nombr'o'n de mort'int'o'j inter la loĝ'ant'o'j de la Israelaj urb'o'j, ĝi ne mal'help'is la mal'ord'ig'o'n de ili'a ĉiu'tag'a viv'o, ĉar ili dev'is rifuĝ'i en ŝirm'ej'o'j'n, eĉ en Tel-Avivo kaj Jerusalemo. Raket'o'j kaj misil'o'j ŝanĝ'as la lud'o'n : de nun, neni'u Israela urb'o est'as protekt'it'a - tio'n oni jam konstat'is dum la milit'o kontraŭ Hizbulaho en 2006. Kaj oni pov'as imag'i morgaŭ'a'n plur'front'a'n milit'o'n : Gazao kaj Libano, eĉ Jemeno, kie huthistoj, kiu'j dispon'as grav'a'n kapabl'ec'o'n paf'i misil'o'j'n - jam uz'it'a'n por respond'i al la Saudaj bomb'ad'o'j - minac'is uz'i ĝi'n kontraŭ Israelon.
Dum la milit'o de 2014, jam, la observ'ant'o'j rimark'is la pli grand'a'n milit'kapabl'ec'o'n de Hamas. Ĝi ankoraŭ pli'grand'iĝ'is en la balist'ik'a kamp'o. "La nombr'o de alt'rang'ul'o'j de Hamas, kiu'j'n la Israela arme'o mort'ig'is el'montr'as, ke ne tem'as pri "efemer'a organiz'aĵ'o", kiel asert'as mult'a'j koment'ist'o'j, rimark'as Zvi Bar’el en Haaretz. Iu'j el tiu'j hom'o'j hav'is impres'e grav'a'j'n posten'o'j'n - komand'ant'o de la brigad'o de la urb'o Gaz'a, ĉef'o de la kibernetik'a ploton'o kaj de dis'volv'iĝ'o de misil'o'j, ĉef'o de la projekt'o'j kaj dis'volv'iĝ'o, ĉef'o de la inĝenieri'a departement'o, komand'ant'o de la teknik'a departement'o de la milit'a inform'serv'o kaj ĉef'o de la industri'a produkt'ad'o. Tem'as pri arme'o, kun buĝet'o, kun hierarki'o, organiz'it'a, kies membr'o'j hav'as trejn'ad'a'n nivel'o'n kaj neces'a'n kapabl'ec'o'n por reg'i infra'struktur'o'j'n, tiel por tra'viv'i, kiel por atak'o'j [12]. Mort'ig'i kelk'a'j'n kadr'ul'o'j'n de Hamas neni'o'n ŝanĝ'os : nov'a generaci'o de aktiv'ist'o'j jam el'ir'as el la ruin'ar'o'j, motiv'it'a de eĉ pli ne'esting'ebl'a koler'o kontraŭ la "Israela mal'amik'o".
Ne nur Palestin'an'o'j hav'as koler'o'n. La mobiliz'ad'o por ili en la Arab'a mond'o neniam hav'is tia'n grand'ec'o'n de'post la du'a Intifado (2000-2005). Cent'o'j da mil'o'j da hom'o'j manifestaci'is de Jemeno ĝis Irako - ironi'e est'as memor'ig'i, ke unu el la milit'a'j cel'o'j de Uson'o en 2003 est'is help'i la star'iĝ'o'n de diplomat'a'j rilat'o'j inter Bagdado kaj Tel Avivo. Manifestaci'o'j ankaŭ okaz'is en Libano, en Jordanio, en Kuvajt'o, en Kataro, en Sudano, en Tunizio kaj en Maroko. La Palestina demand'o, tut'e ne est'is marĝen'ig'it'a de la konsent'o'j Abraham sub'skrib'it'a'j de Israelo, Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j kaj Barejno [13], ĝi rest'as la kern'o de la Arab'a ident'ec'o. La esper'o'j de "normal'ig'o" kun Saud-Arabi'o aŭ Maŭritani'o esting'iĝ'is (ĉu por'temp'e ?). Eĉ en Egipti'o, la koler'o esprim'iĝ'is en la soci'a'j ret'o'j, kaj ankaŭ en la oficial'a gazet'ar'o. Kaj la Twitter-pep'o sub'ten'ant'a la Palestin'an'o'j'n de Mohamed Salah, la mond'fam'a futbal'ist'o, kiu lud'as en la klub'o de Liverpol'o, est'is vast'e re'send'it'a.
For'met'it'a en la du'a'n plan'o'n far'e de la okcident'a'j diplomat'o'j, Palestino re'ven'is en la centr'o'n de la diskut'o'j. Neni'u ali'a afer'o, de'post la lukt'o kontraŭ la apart'ism'o en Sud-Afrik'o, star'ig'is tia'n solidar'ec'a'n mov'ad'o'n tra la mond'o, de Latin-Amerik'o ĝis Afrik'o. Eĉ en Uson'o mult'a'j demokrat'a'j deput'it'o'j kontraŭ'is la hont'a'n komplic'ec'o'n de S-ro Joseph Bid'e'n, per vort'o'j, kiu'j ne est'is permes'it'a'j ĝis nun.
Plur'a'j fam'ul'o'j de la Uson'a mal'dekstr'o ne plu hezit'as uz'i vort'o'j'n kiel "okup'ad'o", "apart'ism'o" aŭ "etn'o'naci'ism'o". Tiel, S-in'o Alexandria Ocasio-Cortez, deput'it'o de Nov'jork'o en la Ĉambr'o de reprezent'ant'o'j, deklar'is la 13-an de maj'o en Twitter : "Inter'ven'int'e nur por parol'i pri la ag'o'j de Hamas - kiu'j est'as kondamn'end'a'j - kaj rifuz'int'e agnosk'i la rajt'o'j'n de la Palestin'an'o'j, Bid'e'n pli'fort'ig'as la erar'a'n ide'o'n, ke la Palestin'an'o'j est'as la origin'o de tiu per'fort'a cikl'o. Tio ne est'as neŭtral'a dir'manier'o. Li apog'as unu flank'o'n- tiu'n de la okup'ad'o." La antaŭ'tag'o'n ŝi est'is unu el la du'dek kvin demokrat'a'j deput'it'o'j, kiu'j pet'is de la ŝtat'sekretari'o Antony Blink'e'n, ke li prem'u la Israel'an reg'ist'ar'o'n por mal'help'i la for'pelad'o'n de preskaŭ du mil Palestin'an'o'j el orient'a Jerusalemo. "Ni dev'as defend'i la hom'a'j'n rajt'o'j'n ĉie", Twitter-pep'is unu el la sub'skrib'int'o'j, S-in'o Marie Newman. Mal'e, en Eŭrop'o, kaj precip'e en Franci'o, oni konstat'as - malgraŭ mobiliz'ad'o'j por sub'ten'i Palestinon - en'vic'iĝ'o'n mal'antaŭ Israelo kaj ĝi'a'j asert'o'j pri "milit'o kontraŭ teror'ism'o" aŭ "laŭ'rajt'a defend'o".
Ĉu la miltĉeso efektiv'ig'it'a la 21-an de maj'o daŭr'os ? Kio okaz'os por la famili'o'j minac'it'a'j de for'pelad'o en Ŝejk'o Ĵarrah ? Ĉu la Palestina aŭtoritat'o tra'viv'os si'a'n politik'a'n fiask'o'n ? Cert'e ne la last'a akt'o de la teatr'aĵ'o fin'lud'iĝ'is. La Palestin'an'o'j, sen'de'pend'e de si'a loĝ'lok'o, pli'a'n foj'o'n montr'is si'a'n decid'em'o'n ne mal'aper'i el la diplomat'a kaj geografi'a map'o. Ĉu oni dev'as atend'i la sekv'ont'a'n kriz'o'n, kun ĝi'a defil'ad'o de mort'o'j kaj sufer'o'j por konsci'iĝ'i pri tio ?
En 1973, post si'a'j mal'sukces'o'j por re'pren'i per diplomat'a voj'o la teritori'o'j'n perd'it'a'j'n en 1967, Egipti'o kaj Sirio ek'komenc'is la oktobr'a'n milit'o'n kontraŭ Israelo. Pri'demand'it'a pri tiu "agres'o", Michel Jobert, la Franc'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, respond'is : "Ĉu prov'i re'met'i si'a'j'n pied'o'j'n en si'a'n hejm'o'n est'as agres'a ag'o ?" Ĉu prov'i agnosk'ig'i si'a'j'n rajt'o'j'n est'as agres'a ag'o ? [14]
Alain GRESH
Ek'de 2011, mult'a'j arab'a'j diaspor'o'j trov'as rifuĝ'o'n en Turki'o. Opon'ant'o'j de si'a'j reg'ist'ar'o'j, kelk'a'j el ili'a'j an'o'j ĝu'as relativ'a'n politik'a'n liber'ec'o'n tie. Ali'a'j est'as al'log'at'a'j de la promes'o de ekonomi'a model'o kiu rest'as unu el la plej sukces'a'j en la sud'a kaj orient'a Mediterane'o. Sed en temp'o de strategi'a re'en'fokus'iĝ'o far'e de Ankar'o, la est'ont'ec'o de ĉi tiu'j komun'um'o'j rest'as fragil'a.
de Killian COGANMahmud Darwish, Naguib Mahfouz, Nizar Kabbani : la klasik'aĵ'o'j de la arab'a'j literatur'o kaj poezi'o plen'ig'as la bret'o'j'n. Sur la mur'o, kaligrafi'o tribut'as la abasidan poet'o'n Al-Mutanabbi. En la ĉambr'o, jun'a egipta roman'ist'o sub'skrib'as ekzempler'o'j'n de si'a last'a verk'o. Situ'ant'a en la kor'o de la kvartal'o Fatih, la libr'ej'o Al-Shabaka Al Arabiyya ("la arab'a ret'o") est'as establ'int'a si'n kiel la renkont'iĝ'ej'o'n de la arab'a intelekt'ul'ar'o en Istanbulo. Ĉiu'semajn'e, ekster'land'an'o'j kaj ekzil'it'o'j el ĉiu'j soci'a'j stat'o'j ven'as tie'n por kun'trink'i kaf'o'n kaj diskut'i la sort'o'n de si'a'j respektiv'a'j hejm'land'o'j. Fond'it'a en 2017 de la sauda intelekt'ul'o kaj el'don'ist'o Nawaf Al-Qudaimi, la butik'o est'as indik'il'o pri tio, ke la turk'a urb'eg'o est'as la hejm'o de grand'a diaspor'o.
Ek'de 2011, la urb'o est'as hejm'o por ĉiu'j ŝip'romp'ul'o'j de la arab'a'j revoluci'o'j. Pro la intern'a milit'o, pli ol kvin cent mil siri'an'o'j est'as ek'loĝ'int'a'j ĉi tie [1]. Ili est'as membr'o'j de grup'o de komun'um'o'j kiu'j est'as ekster'ordinar'e divers'a'j. Hodiaŭ, Turki'o est'as la hejm'o de kelk'cent'mil irak'an'o'j, pli ol 30 000 egiptoj, kaj ankaŭ dek'mil'o'j da libi'an'o'j, jemen'an'o'j, palestin'an'o'j, jordani'an'o'j, kun'e kun alĝeri'an'o'j, marok'an'o'j kaj tunizi'an'o'j, el kiu'j la plej'mult'o loĝ'as en la eks'a otoman'a ĉef'urb'o. Disident'o'j, rifuĝ'int'o'j kaj migr'int'o'j miks'iĝ'as kun verk'ist'o'j, student'o'j kaj ordinar'a'j turist'o'j. "Ĝi est'as la sol'a lok'o en la mond'o kie tiom mult'e da arab'a'j naci'o'j est'as reprezent'at'a'j," dir'as Nouran Gad, doktor'ig'a student'o ĉe Sciences Po Aix kaj unu el la mal'mult'a'j fak'ul'o'j pri la tem'o.
"Per la divers'ec'o de si'a'j arab'a'j komun'um'o'j, Istanbulo super'as tio'n, kio'n Kairo kaj Bejrut'o si'a'temp'e reprezent'is," dir'as Al-Qudaimi, kiu ankoraŭ posed'as el'don'ej'o'n en la libana ĉef'urb'o. La bat'ant'a kor'o de la arab'a kultur'a produkt'ad'o, la Egipti'o de Naser en la 1950-aj jar'o'j al'log'is kant'ist'o'j'n kaj aktor'o'j'n el ĉiu'j part'o'j de la region'o. Sed la absolut'ism'o de prezid'ant'o Naser far'is el Bejrut'o - spac'o de sen'egal'a liber'ec'o - la centr'o'n de la intelekt'a viv'o ĝis la ven'o de la intern'a milit'o en 1975. Dum preskaŭ du jar'dek'o'j, verk'ist'o'j, art'ist'o'j kaj el'don'ej'o'j el la apud'a'j land'o'j okup'is la kaf'ej'o'j'n de Okcident'a Bejrut'o [2]. Ankoraŭ hodiaŭ, kaj malgraŭ si'a'j si'n'sekv'a'j kriz'o'j politik'a'j kaj soci'a'j, la Land'o de la Cedr'o'j rest'as la ne'kontest'ebl'a centr'o de la arab'a el'don'ad'o.
Sed, laŭ la sauda intelekt'ul'o, kvankam Bejrut'o el'don'as, est'as en Istanbulo ke intelekt'ul'o'j loĝ'as kaj produkt'as. Inter ili est'is la for'pas'int'a Jamal Khashoggi, la sauda disident'o dis'membr'ig'it'a en Oktobr'o 2018 de la sbir'o'j de kron'princ'o Mohammed Be'n Salm'a'n kiam li vizit'is la saud'an konsul'ej'o'n en Istanbulo. Kvankam ekzil'it'a en Uson'o ek'de 2017, ĉi tiu ĵurnal'ist'o kaj scienc'ul'o, kies famili'o est'is de otoman'a de'ven'o, far'is regul'a'j'n vizit'o'j'n al la mar'bord'o'j de la Bospor'o, kie li aĉet'is apartament'o'n [3]. "Li est'is de'long'a amik'o", dir'as la el'don'ist'o. "Li oft'e ven'is al la libr'ej'o." Sam'kiel Khashoggi, Al Qudaimi est'as ĉas'at'a de la sauda registr'ar'o pro tio, ke li "skrib'is pri politik'a skandal'o." Li ne est'as vid'int'a si'a'j'n edz'in'o'n kaj infan'o'j'n dum pli ol tri jar'o'j, ĉar ili ne est'as permes'at'a'j ir'i ekster'land'e'n. Krom Saud'an Arabi'o'n, li ankaŭ est'as mal'permes'at'a en'ir'i Kuvajt'o'n, Jordanion kaj Egipti'o'n.
La paradoks'o est'as evident'a. La Turki'o de prezid'ant'o Recep Tayyip Erdogan, aŭtokrati'o laŭ la Okcident'o, est'as rifuĝ'ej'o de liber'ec'o por mult'a'j civit'an'o'j de arab'a'j land'o'j. Demand'it'e pri mal'observ'o'j de hom'a'j rajt'o'j kaj la sub'prem'o de turk'a'j ĵurnal'ist'o'j, mi'a'j intervju'at'o'j ĉiu'j don'is la sam'a'n respond'o'n : ili nepr'e ne en'miks'iĝ'as en la politik'a'j'n afer'o'j'n de s-ro Erdogan. Mal'e, sent'o de agnosk'o est'as ĝeneral'a rilat'e al la re'is. La kial'o est'as tio, ke, tiel fru'e kiel 2011, kiam ond'o da popol'a'j insurekci'o'j torent'is tra la Arab'a mond'o, la Parti'o de Just'ec'o kaj Dis'volv'iĝ'o (AKP) al'ig'is si'n al la revoluci'ul'o'j. Sub la egid'o de s-ro Ahmet Davutoglu, eks'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, kiu post'e fal'is en mal'favor'o'n, Turki'o re'engaĝ'iĝ'is kun la land'o'j de si'a eks'a imperi'o kaj montr'is si'a'n sub'ten'o'n por opozici'a'j mov'ad'o'j, precip'e la divers'a'j fili'o'j de la Islam'a Frat'ar'o [4].
Front'e al la mal'sukces'o de popular'a'j mov'ad'o'j kaj la re'vigl'iĝ'o de la despot'ec'o'j de la pas'int'ec'o, la sekret'em'a Frat'ar'o re'tir'iĝ'is al Istanbulo, kiu nun serv'as kiel ĝi'a arier'a baz'o. Post la puĉ'o de juli'o 2013 far'e de marŝal'o Abdel Fattah el-Sisi, kaj li'a sen'ĉes'a sub'prem'o de la ikhwan-oj ("Frat'o'j") en Egipti'o, la mov'ad'o rifuĝ'is kaj re'grup'iĝ'is en la antaŭ'urb'o'j de Istanbulo. En la printemp'o de 2020, ankaŭ en Istanbulo, la jemena parti'o Al-Islah, proksim'a al la Islam'a Frat'ar'o, nom'um'is si'a'n nov'a'n gvid'ant'o'n [5]. La opozici'a Siria Frat'ar'o, si'a'flank'e, respond'as rekt'e al ordon'o'j de la turk'a reg'ist'ar'o [6].
En Istanbulo, la Islam'a Frat'ar'o lanĉ'is si'a'j'n televid'kanal'o'j'n, plej'oft'e lig'it'a'j'n al Kataro [7], alianc'it'o de la turk'a reg'ist'ar'o ek'de la kriz'o de la Golf'o en 2017, kiam Sauda Arabi'o, la Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j, Egipti'o kaj Barejno inter'romp'is diplomati'a'j'n rilat'o'j'n kun la katara emir'land'o kaj trud'is blok'ad'o'n. Tiu'temp'e, Ankar'o proviz'is al Kataro ekonomi'a'n, diplomati'a'n kaj milit'a'n sub'ten'o'n. Per televid'o, la egipta "Frat'ar'o" ankoraŭ predik'as la mesaĝ'o'n de la mov'ad'o per'e de la kanal'o'j Mekameleen kaj Watan, kaj Yemen Shabab el'send'as en'hav'o'n kiu favor'as al ili'a'j jemenaj koleg'o'j [8].
Fru'e en la nun'a jar'o, tamen, prov'a re'pac'iĝ'o est'iĝ'is inter la aks'o Turki'o-Kataro kaj la blok'o de Egipti'o, Sauda Arabi'o kaj la Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j. Cel'e al diplomati'a normal'ig'o, Kairo postul'as, inter'ali'e, ke Ankar'o kaj Dohao ĉes'ig'u amas'komunik'il'a'j'n kritik'o'j'n pri ĝi, kaj ankaŭ ekstradici'u oficial'ul'o'j'n de la Frat'ar'o ĉe'est'ant'a'j'n en ili'a'j respektiv'a'j land'o'j. Kiel Kataro, Turki'o mal'akcept'as la ide'o'n de tia'j el'pel'o'j, precip'e pro tio, ke ĝi naturaliz'is kelk'a'j'n el ĉi tiu'j egiptaj ekzil'it'o'j. Malgraŭ tio, en Mart'o, por montr'i si'a'n akord'iĝ'em'o'n, la turk'a reg'ist'ar'o pet'is al la egiptaj amas'komunik'il'o'j en Istanbulo moder'ig'i ili'a'j'n kritik'o'j'n pri marŝal'o el-Sisi [9]. Kelk'a'j el la program'o'j de ĉi tiu'j kanal'o'j est'as suspend'it'a'j, kaj nun est'as el'send'at'a'j rekt'e per YouTube.
Sed ne ĉiu'j arab'a'j kanal'o'j kun si'a'j sid'ej'o'j en Istanbulo est'as part'o de la konstelaci'o Kataro-Frat'ar'o. La opozici'a kanal'o Televizyon Surya, ekzempl'e, est'as lig'it'a al la ret'o Al-Araby Al-Jadeed, lanĉ'it'a en 2014 de katara firma'o influ'it'a de la palestin'an'o Azmi Bishara por prezent'i pli liberal'a'n kaj progres'em'a'n flank'o'n de Dohao kaj konkur'i kun la Frat'ar'o-favor'a bias'o de Al-Ĝazira [10]. En ĉi tiu relativ'e modern'ism'a sfer'o de amas'komunik'il'o'j, oni dev'us ankaŭ menci'i Televid'o'n Belqees, la nov'aĵ'kanal'o de la jemena aktiv'ul'o Tawakkol Karm'a'n, opon'ant'o de la eks'a gvid'ant'o Al'i Abdallah Saleh, kaj gajn'int'o de la Pac'premi'o Nobel en 2011. Hodiaŭ, Istanbulo hav'as preskaŭ 15 arab'a'j'n televid'kanal'o'j'n. Aiman Nur, egipta disident'o kaj fond'int'o de la liberal'a parti'o Al-Ghad, posed'as kelk'a'j'n televid'kanal'o'j'n el'send'ant'a'j'n en Istanbulo. "La turk'a ŝtat'o ne si'n miks'as en la afer'o'j de arab'o'j loĝ'ant'a'j en Turki'o," li insist'is en Novembr'o 2020. Sed ek'de la komenc'o de Mart'o, rezult'e de la turk'a-egipta re'pac'iĝ'o, Nur mem agnosk'is, ke Ankar'o inter'ven'is en li'a'j redakci'a'j program'o'j [11].
Paralel'e kun la degel'o kun Egipti'o, Ankar'o prov'as re'engaĝ'iĝ'i kun Riad'o. En April'o, ekzempl'e, la pro'parol'ant'o de la turk'a prezid'ant'o, s-ro Ibrahim Kali'n, dir'is ke li "respekt'as" la decid'o'n de la saudaj tribunal'o'j pri la sort'o de Khashoggi, tiel ĉes'ig'ant'e la reciprok'a'j'n akuz'o'j'n sekv'e de la mort'o de la disident'o en 2018. Sign'o de direkt'o'ŝanĝ'o ? Ĉar, de kelk'a'j jar'o'j, Turki'o pli kaj pli prov'as vast'ig'i si'a'n influ'o'n en la region'o per kontraŭ'ad'o al lok'a'j reg'ist'ar'o'j, de Kairo al Damasko inkluziv'e de Riad'o kaj Abu-Dabio. Ĝi'a'j milit'a'j inter'ven'o'j atest'as pri tio. En Libio, ĝi sub'ten'as la reg'ist'ar'o'n de naci'a unu'ec'o (GNA), star'ig'it'a en Tripol'o, kontraŭ la trup'o'j de marŝal'o Khalifa Haftar. En Sirio, ĝi komand'as grup'o'j'n da ribel'ul'o'j kaj efektiv'e reg'as la nord'o'n de la land'o, kie ĝi'a flag'o flirt'as kaj ĝi'a naci'a valut'o cirkul'as. Mult'rilat'e, Ankar'o ŝajn'e uz'as la diaspor'o'n kiu'n ĝi gast'ig'as kiel lev'il'o de influ'o, se nur per'e de la divers'a'j asoci'o'j cel'ant'a'j struktur'i la arab'a'n ĉe'est'o'n en la land'o. Ekzempl'e, la prezid'ant'o de la Uni'o de Arab'a'j Amas'komunik'il'o'j, kiu unu'ig'as pli ol 850 ĵurnal'ist'o'j'n, est'as neni'u ali'a ol s-ro Tur'a'n Kislakçi, la direktor'o de la publik'a nov'aĵ'kanal'o TRT Arab'i, lanĉ'it'a en 2010 por dis'send'i la voĉ'o'n de Turki'o en la Arab'a mond'o. En la printemp'o de 2019 est'is fond'it'a la Uni'o de Arab'a'j Komun'um'o'j kun la cel'o "reprezent'i la arab'a'n diaspor'o'n en Turki'o". Ĝi'a'j kun'fond'int'o'j est'is la ĵurnal'ist'o Meti'n Tur'a'n, alianc'it'o de la turk'a reg'ist'ar'o, kaj li'a libia koleg'o Mustafa Tarhuni, laŭ kiu'j la reg'ist'ar'o en Ankar'o est'as la "tut'mond'a defend'ant'o de sub'prem'at'a'j islam'an'o'j" [12]. Ali'a fokus'o de la turk'a strategi'o de influ'o est'as alt'lern'ej'a eduk'ad'o. Per program'o lanĉ'it'a en 2010, Ankar'o distribu'as stipendi'o'j'n al inter'naci'a'j student'o'j, el kiu'j mult'a'j ven'as el Magrebo kaj Proksim'a Orient'o. Kelk'a'j universitat'o'j en la land'o, inter ili Sabahattin Zaim en Istanbulo, ankaŭ propon'as kurs'o'j'n tut'e en la arab'a lingv'o
Ceter'e, kiel kelk'a'j land'o'j de la Golf'o ek'de la 2000-aj jar'o'j, la turk'a'j aŭtoritat'ul'o'j sponsor'as kelk'a'j'n event'o'j'n, kiel la Tag'o'j'n de la Arab'a'j Libr'o kaj Kultur'o, organiz'it'a de la Ofic'ej'o de la Prezid'ant'o de la Respublik'o dum la last'a'j kvin jar'o'j. Mal'antaŭ ĉi tiu'j iniciat'o'j, unu figur'o oft'e aper'as : tiu de s-ro Yasin Aktay. Arab'lingv'an'o kaj membr'o de la AKP, ĉi tiu konfidenc'a konsil'ist'o al s-ro Erdogan serv'as kiel per'ant'o inter arab'a'j rond'o'j en Istanbulo kaj la reg'ist'ar'o.
"Ni hav'as mult'o'n komun'a'n kun la Turk'o'j. Mult'a'j arab'o'j elekt'as loĝ'i ĉi tie ĉar mank'as la post'koloni'a mal'estim'o kiu'n oni trov'as en la Okcident'o," al mi dir'as Esraa Shaikh, palestin'an'a-jordani'an'a prezent'ist'in'o por la tut-arab'a kanal'o Al-Hiwar, kiu, kvankam ĝi hav'as si'a'n sid'ej'o'n en Londono, mal'ferm'is buro'o'j'n en Istanbulo antaŭ kelk'a'j jar'o'j. Jes, sed kio'n pri la otoman'a jug'o kontraŭ kiu la arab'a naci'ism'o unu'iĝ'is fin'e de la 19-a jar'cent'o ? Mi'a intervju'at'o ne tim'as re'verk'i la histori'o'n : "[Kun la turk'o'j], la arab'a mond'o ricev'is pli ol ĝi perd'is, mal'kiel tio, kio okaz'is kun la eŭrop'a koloni'ism'o," ŝi asert'as. Por mult'a'j de mi'a'j intervju'at'o'j, la imperi'a est'int'ec'o el'vok'as ne koler'o'n, sed imag'a'n luks'ec'o'n. Mult'a'j est'as sorĉ'at'a'j de la otoman'a mond'o portret'at'a de la dizi, la turk'a'j televid'seri'o'j kiu'j anstataŭ'is la egiptajn kaj siriajn musalsalat (" televid'a'j melodram'o'j") de la pas'int'ec'o [13]. Glor'o fort'ig'it'a de la figur'o de s-ro Erdogan, percept'at'a kiel kontraŭ'pez'il'o kontraŭ la Okcident'o kaj kiel defend'ant'o de la palestin'an'o'j, kiu'j'n la apati'a'j arab'a'j reg'ant'o'j de'long'e for'las'is.
Pro si'a last'a'temp'a ekonomi'a evolu'o kaj si'a statur'o sur la inter'naci'a scen'ej'o, Turki'o est'as fier'aĵ'o por mult'a'j suna'ist'a'j islam'an'o'j, kaj arab'a'j kaj ne'arab'a'j, kaj ne nur por la sub'ten'ant'o'j de la Frat'ar'o. Ekzempl'e s-ro Rachid D., 60-jar'aĝ'a tunizi'an'o feri'ant'a en Istanbulo. Dum si'a rest'ad'o, li nepr'e vizit'is, inter'ali'e, la moske'o'n Çamlica, grand'eg'a konstru'aĵ'o, star'ig'it'a en 2019, kun kapacit'o de tri'dek mil fidel'ul'o'j. Por ni'a turist'o, port'ant'a bermudan ŝort'o'n kaj talisakon, ĝi est'as simbol'o de la Turk'a mirakl'o : "Sam'manier'e kiel la otoman'a'j moske'o'j est'as hered'aĵ'o de la sultan'o'j, post kelk'a'j jar'cent'o'j ni memor'os ĉi tiu'n moske'o'n kiel tiu'n de Erdogan !" li dir'as kun admir'o.
Ne ĉiu'j en la arab'a diaspor'o en Istanbulo sam'e entuziasm'as. Ili'n al'log'as ne ia "turk'a islam'a rev'o", sed antaŭ ĉio la alt'a viv'nivel'o (por tiu'j, kiu'j hav'as labor'posten'o'n), kaj ankaŭ la relativ'e stabil'a politik'a klimat'o kompar'e kun la ĥaos'o kiu reg'as en la region'o, eĉ sen menci'i la relativ'a'n facil'ec'o'n per kiu oni pov'as ricev'i loĝ'permes'il'o'j'n. Kaj oft'e okaz'as, ke ekzil'o en Istanbulo est'as la elekt'o pro mank'o de alternativ'o. Al'don'e al disident'o'j, rifuĝ'int'o'j kaj jurnalistoj kiu'j ebl'e hav'as afin'ec'o'n kun la turk'a reg'ist'ar'o, Istanbulo bon'ven'ig'as ĉi'a'j'n mizer'ul'o'j'n, ĉu ŝijaist'o'j, suna'ist'o'j, islam'ist'o'j aŭ ateist'o'j.
La aŭtor'o de la furor'a roman'o ’Frankenstejno en Bagdado’ [14], Ahmed Saadawi neniam dezir'is for'las'i si'a'n de'nask'a'n Irakon. Sed post kiam li al'iĝ'is al la protest'a mov'ad'o kiu sturm'is la ĉef'urb'o'n en Oktobr'o 2019, kelk'a'j el li'a'j kun'aktiv'ul'o'j est'is murd'it'a'j aŭ arest'it'a'j de ŝijaist'a'j milici'o'j. Iu'n tag'o'n, inform'ant'o proksim'a al la reg'ist'ar'o sci'ig'is al li, ke li est'as "la sekv'a sur la list'o". Tiam li ne hav'is alternativ'o'n ol serĉ'i rifuĝ'o'n en Turki'o : "La Okcident'o est'as ferm'it'a por irak'an'o'j. Kiam tem'as pri Libano, ĝi don'as viz'o'j'n, sed est'as plen'a de sub'ten'ant'o'j de Hizbulaho kiu'j est'as komplic'o'j de ni'a'j milici'o'j ! " dir'as la roman'ist'o, fatal'ism'e. Sid'ant'a en kaf'ej'o sur la bord'o'j de la Mar'mar'a Mar'o, li ankaŭ konfes'as si'a'n mal'trankvil'o'n kaj ten'as en si'a kor'o la esper'o'n ating'i pli sekur'a'j'n land'o'j'n. En Istanbulo, la ombr'o de la moukhabarat, aŭ sekret'a'j serv'o'j, neniam est'as for. "Mi kon'as membr'o'j'n de la iraka reg'ist'ar'o kiu'j posed'as dom'o'j'n ĉi tie kaj regul'e rest'as en Istanbulo. La turk'o'j mal'ferm'as si'a'j'n pord'o'j'n al ĉiu'j. Se la milici'o'j vol'as, ili pov'as trov'i mi'n tre facil'e. "
Laŭ leĝ'o promulg'it'a en 2018, ĉiu aĉet'ant'o de ne'mov'ebl'aĵ'o kun valor'o de pli ol 250 000 dolar'o'j pov'as ricev'i turk'a'n pasport'o'n. Ben'o por irak'an'o'j : ili est'is la unu'a'rang'a'j invest'ant'o'j je ne'mov'ebl'aĵ'o'j en Turki'o en 2019 kaj la du'a'rang'a'j, post la iran'an'o'j, en 2020. Ceter'e, tut'e ne mank'as mend'ad'o de ne'mov'ebl'aĵ'o'j ĉe riĉ'a arab'a klient'ar'o en la Golf'o kaj ali'lok'e. Iu'j vid'as ĉi tio'n kiel ŝanc'o'n. La ne'mov'ebl'aĵ'a sektor'o, sed ankaŭ medicin'a turism'o, trans'form'is Istanbulon en ekster'leĝ'ej'o'n kie tiu, kiu parol'et'as la turk'a'n lingv'o'n, pov'as far'iĝ'i makler'ist'o kaj en'poŝ'ig'i suk'a'j'n makler'aĵ'o'j'n. Ekzempl'e, s-ro Amir Z., 32-jar'aĝ'a alĝeri'an'o kun or'a ĉen'o ĉirkaŭ la kol'o, proklam'is si'n "kun'ord'ig'ant'o", foj'e por aĉet'ant'o'j de ne'mov'ebl'aĵ'o'j, foj'e por klient'o'j kiu'j dezir'as hav'i har'trans'plant'ad'o'j'n, la ĉef'a okup'o de kelk'cent'o'j da tia'j klinik'o'j en Istanbulo. Kvankam li dir'as, ke li "labor'as honest'e", ĉi tiu de'nask'a loĝ'int'o de Sid'i Bel Abbès inform'as, ke est'as sub'ter'a'j kurac'ej'o'j en kiu'j "fals'a'j kurac'ist'o'j kaj fals'it'a'j diplom'o'j abund'as."
Inter politik'a ekzil'o kaj komerc'a'j afer'o'j, de Magrebo al Mashreko, la urb'o propon'as sen'precedenc'a'n spac'o'n por tut'arab'a inter'ag'ad'o. Sed ŝovinism'o kaj region'a'j rival'ec'o'j oft'e reg'as. Hamza T., 30-jar'aĝ'a, maroka kant'ist'o el Tanĝer'o, pag'is la prez'o'n. Kun bul'ĉapel'o kaj nigr'a jak'o ind'a je sentimental'a uson'a kant'ist'o de la 1950-aj jar'o'j, li plan'is "el'star'a'n karier'o'n" en Istanbulo. Dum ses monat'o'j, li si'n prezent'is en la kabaret'o'j kaj ĉe la arab'a'j edz'iĝ'fest'o'j de la urb'o. Tiel komenc'is Omar Souleyman, fam'a siria kant'ist'o de kurd'a de'ven'o, ĉu ne ? "Est'as mal'facil'e. Siri'an'o'j kaj irak'an'o'j ne dung'as marok'an'o'j'n," li lament'as, sid'ant'e en jemena restoraci'o en Plac'o Taksim. Ankaŭ la arab'a diaspor'o foj'e sufer'as la ksenofobi'a'j'n eksplod'o'j'n de si'a'j gast'ig'ant'o'j. Kvankam la palestin'an'o'j ĝu'as iom da kun'sent'o, la siri'an'o'j est'as cel'at'a'j de preskaŭ unu'anim'a mal'amik'ec'o en'e de la turk'a soci'o.
Por mult'a'j el'migr'int'o'j, la land'o de Atatürk propon'as medi'o'n kiu est'as kaj kon'at'a kaj permes'em'a. Kaj tio pov'as est'ig'i profund'a'j'n ŝanĝ'iĝ'o'j'n. Port'ant'a mal'long'a'n blu'stri'a'n t-ĉemiz'o'n kaj kun mez'long'a har'ar'o, 25-jar'aĝ'a Abdulaziz D. neniel aspekt'as kiel islam'ist'o. Malgraŭ tio, antaŭ mal'pli ol du jar'o'j, ĉi tiu ĉarm'a egipto est'is unu el la plej feroc'a'j "Frat'o'j". "Mi rigard'is la Islam'a'n Frat'ar'o'n kiel mi'a'n propr'a'n famili'o'n," li dir'as, ten'ant'e bier'o'n. Si'n'dev'ont'ig'o kiu gajn'is por li unu jar'o'n en la prizon'o'j de marŝal'o el-Sisi. En la somer'o de 2016, li est'is provizor'e liber'ig'it'a atend'ant'e si'a'n fin'a'n juĝ'o'n. Est'is tiam, ke li fuĝ'is al Istanbulo : "Ĉiu'j mi'a'j amik'o'j jam est'is tie."
La Frat'ar'o trov'is loĝ'ej'o'n por li kaj help'is li'n financ'e. Bedaŭr'ind'e, la tent'o'j de Istanbulo est'is ne'rezist'ebl'a'j. Kun la temp'o'pas'o, la jun'a kair'an'o komenc'is trink'i alkohol'aĵ'o'j'n, est'i en am'rilat'o kun fraŭl'in'o, fum'i. Kaj, malgraŭ la admon'o'j de la ikhwan-oj, li laŭ'paŝ'e for'las'is la mov'ad'o'n. "Mi el'trov'is mi'n en Istanbulo. Sur unu flank'o, est'as moske'o'j ; sur la ali'a, nokt'o'klub'o'j. Ĉi tiu atmosfer'o trans'form'is mi'n. Hodiaŭ, mi jam ne sci'as, kiu mi est'as," li dir'as. "Mult'a'j el ni est'as simil'a'j. La Egipta Frat'ar'o ne est'as la sam'a, kiel antaŭ'e. Ĉi tiu urb'o ig'as oni'n ŝanĝ'i si'a'n perspektiv'o'n." Dum'e, en Kairo, li'a'j parenc'o'j ankoraŭ "spekt'as la el'send'o'j'n de la Frat'ar'o el Istanbulo." Abdulaziz mem lanĉ'is turism'a'n agent'ej'o'n por kontent'ig'i la postul'o'n de si'a'j sam'land'an'o'j "kiu'j fantazi'as pri la televid'a'j seri'o'j." Post kiam oni rifuz'is al li du viz'o'j'n, unu de Nederlando, la ali'a de Kanado, la jun'a egipto akcept'is ke li dev'as rest'i. Sed hodiaŭ, kiel ali'a'j membr'o'j de la egipta komun'um'o, li tim'as ke li pag'os la prez'o'n de la turk'a-egipta re'pac'iĝ'o, kaj ke al li est'os rifuz'it'a'j la re'nov'ig'o de li'a loĝ'permes'il'o kaj li'a pet'o por naturaliz'o.
La turk'a urb'eg'o ankaŭ est'as grav'a magnet'o por eŭrop'a'j civit'an'o'j de nord'afrik'a de'ven'o. En Bruselo, sub la pluv'et'o, f-in'o Yasmine G., student'o pri matematik'o, rev'as pri nur unu afer'o : loĝ'i en Istanbulo. Inter'temp'e, ĉi tiu 22-jar'aĝ'a belg'a marok'an'in'o kolekt'as turk'a'j'n gramatik'o'j'n kaj, ricev'int'e si'a'n diplom'o'n, ŝi "rest'os tie dum unu jar'o, prov'cel'e". Kvankam est'i islam'an'o en Belgi'o ne ĉiam est'as bon'a afer'o, ŝi tamen ne pov'us "ne'i si'a'n okcident'a'n flank'o'n". Kaj, kontraŭ'e al la land'o de ŝi'a'j pra'ul'o'j, "kie oni est'as prem'eg'at'a sub la pez'o de la juĝ'o", Turki'o ŝajn'as propon'i al ŝi ideal'a'n ekvilibr'o'n inter islam'o kaj modern'ec'o.
Kiel mult'a'j magreb'an'o'j kaj la mez'orient'an'o'j, ŝi est'as sorĉ'it'a de la dizi kaj ĝi'a'j stel'ul'o'j, kiel Kivanç Tatlitug kaj Burak Özçivit. Al'don'e al ĉi tiu'j seri'o'j, la student'in'o ankaŭ ŝat'as la mond'o'n de la stel'ul'o'j de Instagram de la tendenc'o "islam'a ŝik'ec'o", kiu miks'as la islam'a'n mod'o'n kaj bild'o'j'n de la Bospor'o. Unu el ili, "Assiatique", el Bordoz'o de turk'a-maroka de'ven'o, student'in'o en Istanbulo, est'as sekv'at'a de pli ol 120 000 abon'ant'o'j. Por pruv'i, ke Turki'o furor'as ĉe eŭrop'an'o'j de nord'afrik'a de'ven'o, la franc'lingv'an'a'j rep'kant'ist'o'j Soolking kaj L’Algérino ne hezit'as kant'i refren'o'j'n en la turk'a.
Por kelk'a'j eŭrop'an'a'j magreb'an'o'j, Turki'o kompens'as la sen'iluzi'iĝ'o'n kaŭz'it'a'n de ne'sukces'a'j prov'o'j fiks'loĝ'i en la ĉef'a'j urb'o'j de la Golf'o : Dubajo, Abudabi'o kaj Dohao. "Ni ek'ir'is al Kataro kun mi'a edz'o antaŭ dek jar'o'j. Sed ni ne hav'is la neces'a'j'n kvalifik'o'j'n por konkurenc'i kun ali'a'j fremd'a'j dung'it'o'j. Ni'a'j salajr'o'j est'is tro mal'alt'a'j," dir'as s-in'o Myriam Q., 33-jar'aĝ'a, franc'a alĝeri'an'o el Montceau-les-Mines, en Burgonj'o. Hodiaŭ, ŝi intenc'as trans'loĝ'iĝ'i al Istanbulo kaj "mal'ferm'i eksport-import'a'n firma'o'n por teks'aĵ'o'j".
Ali'a'j jam far'is la salt'o'n, kiel s-ro Mourad Ghazli. franc'a-alĝeria politik'ist'o, kiu est'is membr'o de la Rassemblement pour la République (RPR) de Jacques Chirac, kaj ankaŭ de la Uni'o'n pour un Mouvement Populaire (UMP) kaj la Uni'o'n des Démocrates et Indépendants (UDI) antaŭ ol li est'is el'pel'it'a en 2016, li trans'loĝ'iĝ'is unu jar'o'n post'e al la mar'bord'a urb'o Alanya, kie li nun okup'iĝ'as pri islam'a turism'o. Kresk'eg'ant'a sektor'o, ĉi tiu "halal'a turism'o", sur'baz'e de la proksim'ec'o de moske'o'j, kaj precip'e de la apart'ig'o de vir'o'j kaj vir'in'o'j sur la plaĝ'o kaj en la naĝ'ej'o, al'log'as ĉiam pli da eŭrop'a'j islam'an'o'j [15].
En soci'a'j ret'o'j, s-ro Ghazli laŭd'eg'as la turk'a'n prezid'ant'o'n. S-ro Erdogan est'as popular'a ne nur en la arab'a mond'o sed ankaŭ ĉe eŭrop'a'j magreb'an'o'j. "Turki'o est'as la sol'a islam'a land'o kiu publik'e kondamn'as la Okcident'o'n. Kiel islam'an'o, mi admir'as ĝi'n", dir'as s-in'o Selma Ajam, 29-jar'aĝ'a, alĝeri'an'o el Valenc'e. Kun mild'a akĉent'o de la sud'o de Franci'o kaj nigr'a vual'o strikt'ig'it'a per pingl'o'j, ĉi tiu aktiv'ul'in'o favor'e al Palestino loĝ'as hodiaŭ en Istanbulo, kie ŝi est'as don'int'a mult'a'j'n intervju'o'j'n al la amas'komunik'il'o'j alianc'it'a'j al la turk'a reg'ist'ar'o. "En Franci'o, mi'a vual'o est'as problem'o. Tial mi for'ir'is. Tie ĉi, mi hav'as la impres'o'n, ke ĉio est'as ebl'a por mi", dir'as la fil'in'o de muezin'o ĉe la moske'o de Valenc'e. Ŝi'a 6-jar'aĝ'a fil'in'o est'as aktual'e lern'ant'a en franc'a inter'ret'a lern'ej'o. Est'ont'e, tamen, s-in'o Ajam intenc'as send'i ŝi'n "al la kvartal'a lern'ej'o, kiel ĉiu'j ali'a'j."
Por Ankar'o, ĉi tia rakont'o est'as ĉiel'a donac'o. Krom si'n prezent'i kiel ĉampion'o'n de la afer'o de la palestin'an'o'j, la fort'ul'o de Turki'o far'is la batal'o'n kontraŭ mal'fid'o pri islam'an'o'j si'a'n karakteriz'aĵ'o'n, kondamn'ant'e la sort'o'n de "sub'prem'at'a'j islam'an'a'j mal'pli'mult'o'j en Eŭrop'o". De kelk'a'j jar'o'j, la turk'a reg'ist'ar'o dediĉ'as forum'o'j'n kaj debat'o'j'n al islam'o'fobi'o kaj prov'as propagand'i ĉi tiu'n ide'o'n en iu'j inter'naci'a'j organiz'aĵ'o'j kiel la Organizajo por Kun'labor'o kaj Sekur'ec'o en Europo (OSCE), la Konsili'o de Europo, kaj la Eduk'a, Scienc'a kaj Kultur'a Organiz'aĵ'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (Unesk'o). Ek'de 2015, la pens'fabrik'o SETA, kiu favor'as la reg'ist'ar'o'n, el'don'as esplor'o'n kun la titol'o ’European Islamophobia re'port’ (Raport'o pri eŭrop'a islam'o'fobi'o), kiu list'ig'as kontraŭ'islam'an'a'j'n ag'o'j'n en kelk'a'j Eŭrop'a'j land'o'j.
Ĉu Turki'o ver'e est'as rifuĝ'ej'o por islam'an'o'j en mal'akord'o kun Eŭrop'o ? Post kiam la franc'a reg'ist'ar'o anonc'is la mal'fond'o'n de la ne'reg'ist'ar'a organiz'o Barak'a City en Novembr'o 2020, ĝi'a prezid'ant'o, s-ro Idriss Sihamedi, per si'a tviter'a kont'o, pet'is "politik'a'n azil'o'n de prezid'ant'o Erdogan", sed post'e agnosk'is "mal'lert'a'j'n tviter'aĵ'o'j'n". En Maj'o 2021, la organiz'o anonc'is, ke ĝi trans'lok'ig'is si'a'j'n struktur'o'j'n por hom'help'a ag'ad'o al Turki'o. Simil'e, grup'o de Facebook titol'it'a ’El'migr'i al Turki'o’ est'is star'ig'it'a en Oktobr'o 2020 sub la gvid'ant'ec'o de iu David Bizet aŭ "Davut Pas'a", franc'a konvert'it'o al Islam'o kaj fervor'a defend'ant'o de s-ro Erdogan. Grup'o por "reciprok'a help'o franc'a-islam'an'a" cel'ant'a "tiu'j'n, kiu'j aspir'as el'migr'i tie'n (...) por pac'e praktik'i islam'o'n", hodiaŭ ĝi nombr'as preskaŭ du mil membr'o'j'n.
Efektiv'e, tamen, la situaci'o en Turki'o rest'as ne'cert'a, mal'kiel tiu en Kataro aŭ la Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j kiu'j reprezent'as ver'a'j'n eldorad'o'j'n pro si'a abund'o de petrol'o kaj gas'o kaj si'a bezon'o de fremd'a'j labor'ist'o'j. Se ili vol'as fiks'loĝ'i en Turki'o, ĉi tiu'j eŭrop'an'a'j magreb'an'o'j sen ident'ec'o pli-mal'pli baldaŭ dev'os al'front'i la real'aĵ'o'j'n de land'o karakteriz'at'a kaj de si'a'j ekonomi'a'j mal'facil'aĵ'o'j kaj si'a'j politik'a'j ne'cert'ec'o'j.