En la park'o Léopold en Bruselo lok'iĝ'as ne'kutim'a muze'o, kiu de'post si'a inaŭgur'o, la 6-an de maj'o 2017, jam log'is du'on'milion'o'n da vizit'ant'o'j. Ni en'ir'as per sekur'ec'a trans'ir'a ĉambr'o, kie gard'ist'o'j kontrol'as ni'a'n legitim'il'o'n, ni'a'j'n person'a'j'n aĵ'o'j'n per rentgen'o'j kaj ni'a'n temperatur'o'n per termik'a kamera'o.
Ni al'ĝust'ig'as la aŭd'gvid'il'o'n kaj elekt'as lingv'o'n, unu el la du'dek kvar oficial'a'j de Eŭrop'a Uni'o. "Bon'ven'o'n en la Dom'o de Eŭrop'a histori'o, projekt'o de la Eŭrop'a parlament'o. Laŭ ni'a gvid'ad'o tra la ekspozici'o, vi rimark'os, ke ni ne rakont'as al vi la histori'o'n de ĉiu Eŭrop'a land'o."
La konstant'a ekspozici'o komenc'iĝ'as per prezent'ad'o de aĵ'o'j rilat'ant'a'j al la histori'o de la kontinent'o kaj al la grek'a mit'o de Eŭrop'o. Post'e, en la 18-a jar'cent'o jam ven'as la temp'o alud'i la nazi'a'n reĝim'o'n kaj Sovet'uni'o'n. "Dum la Franc'a revoluci'o de 1789 simpl'a'j civit'an'o'j renvers'as absolut'a'n monarki'o'n, kiu de jar'cent'o'j reg'is ili'n. Ili'a'j nobl'a'j ideal'o'j pri liber'ec'o, egal'ec'o kaj frat'ec'o est'os baldaŭ makul'it'a'j de Teror'o, period'o de per'fort'a pun'prem'o, amas'a'j ekzekut'o'j kaj politik'a'j el'pur'ig'ad'o'j. La gilotin'o est'as elekt'it'a de la Franc'a revoluci'a ŝtat'o por mal'aper'ig'i si'a'j'n mal'amik'o'j'n", plu dir'as la ne'vid'ebl'a rakont'ant'o en la aŭd'gvid'il'o, dum son'as en ni'a'j orel'o'j la sek'a bru'o de tranĉ'il'eg'o. La argument'ad'o, ke ideal'ism'a'j cel'o'j pov'as ĝust'ig'i brutal'a'j'n rimed'o'j'n, jam est'is plur'foj'e uz'it'a'j dum la Eŭrop'a histori'o. Apart'e de la Sovet'a polic'ec'a ŝtat'o sub Jozefo Stalin'o kaj de la nazi'a reĝim'o de Germanio." Tiu unu'a analog'ig'o iĝ'os la gvid'faden'o de la vizit'o.
La ĉambr'o'j dediĉ'it'a'j al la 19-a jar'cent'o komplet'e silent'as pri la por'eŭrop'a'j pacifist'o'j kiel Viktor'o Hug'o aŭ Bertha von Suttner, la unu'a vir'in'o, kiu ricev'is Nobel-premi'o'n pri pac'o en 1905. Kompens'e, oni tie ek'sci'as, ke marks'ism'o est'as "pasi'a re'ag'o" al la industri'a revoluci'o, period'o dum kiu "la kondiĉ'o'j de viv'o kaj de labor'o (de la labor'ist'o'j) oft'e est'as terur'a'j". Sed, plu dir'as la voĉ'o, "je la fin'o de la 19-a jar'cent'o, ili'a situaci'o pli'bon'iĝ'as per po'grad'a ricev'o de balot'rajt'o".
Ne serĉ'u tie eĉ la plej et'a'n alud'o'n pri lukt'o de la labor'ist'a mov'ad'o : la afer'o ne ekzist'as. Ceter'e, insist'as la aŭd'gvid'il'o, "la labor'ist'a'j klas'o'j neniam konsist'is en homogen'a grup'o. La membr'o'j de la labor'ist'a klas'o ne kun'hav'is la sam'a'j'n karakteriz'aĵ'o'j'n, kiu'j vari'is laŭ la land'o'j kaj la industri'a'j sektor'o'j". Mal'e, la burĝ'o'j si'a'flank'e "est'ig'as ekonomi'a'j'n kaj politik'a'j'n ŝanĝ'o'j'n (...) kaj lud'as grav'a'n rol'o'n en la star'ig'o de la modern'a'j demokrati'o'j".
Por kompren'i kiel muze'o, kiu kost'is 55,4 milion'o'j'n da eŭr'o'j al la Eŭrop'a'j impost'pag'ant'o'j, pov'as ating'i tiel subtil'a'n histori'a'n analiz'o'n, neces'as esplor'i la konsist'o'n de ĝi'a scienc'a komitat'o. La 13-an de februar'o 2007, ĉe si'a oficial'a en'posten'iĝ'o kiel prezid'ant'o de la Eŭrop'a parlament'o, Hans-Gert Pöttering, grav'ul'o de la German'a Krist'an-Demokrat'a Uni'o (CDU) esprim'is dezir'o'n : "Mi dezir'as, ke oni kre'u lok'o'n pri memor'o kaj est'ont'ec'o, en kiu la Eŭrop'a ide'o pov'os prosper'i". La sekv'ant'a'n jar'o'n, "komitat'o de fam'a'j histori'ist'o'j kaj fak'ul'o'j pri muze'ologi'o, el divers'a'j Eŭrop'a'j land'o'j", verk'as la bibli'o'n de la projekt'o. En ĝi'a'j "Gvid'lini'o'j por Dom'o de Eŭrop'a histori'o", la mal'varm'a milit'o komenc'iĝ'as en 1917 : "Per la bolŝevist'a puĉ'o en Rusio, diktatur'o kaj ali'a form'o de soci'a organiz'o aper'as en Orient'o. En mult'a'j land'o'j, la utopi'o de social'a egal'ec'o log'as mult'a'j'n adept'o'j'n. La Orient-Okcident'a konflikt'o komenc'iĝ'as. Tem'as precip'e pri batal'o inter komun'ist'a diktatur'o kaj liberal'a demokrati'o." La Hispan'a en'land'a milit'o est'as prezent'it'a, kiel konflikt'o dum kiu "brutal'ec'o ating'as kulmin'o'j'n ambaŭ'flank'e". Kaj tiel plu.
Voĉ'don'it'a en la buro'o de la parlament'o, tiu tekst'o est'is aprob'it'a la 15-an de decembr'o 2008. Estr'ar'a konsili'o de politik'a'j grav'ul'o'j est'iĝ'as, kaj ankaŭ scienc'a komitat'o komisi'it'a por real'ig'i la muze'o'n.
Eŭrop'a deput'it'o de 1979 ĝis 2009, la komun'ist'o Franc'is Wurz part'o'pren'is la kun'ven'o'j'n, oft'e disput'a'j'n, de la estr'ar'a konsili'o, esperant'e ke la Dom'o de Eŭrop'a histori'o mal'ferm'iĝ'u por kontraŭ'dir'o kaj nuanc'o. "Ve, mi'a'j streb'o'j neniel util'is, li bedaŭr'as. Tiu muze'o est'is el'pens'it'a de batal'ant'o'j de la mal'varm'a milit'o por konform'iĝ'i al la ideologi'o de la German'a'j Krist'an-Demokrat'o'j."
Tie'a direktor'o, S-in'o Constance Itzel, kontest'as tiu'n opini'o'n. "Ni ne dezir'is est'i muze'o de propagand'o", ŝi klar'ig'as. Ŝi opini'as, ke la muze'o laŭd'as "pozitiv'a'j'n valor'o'j'n" kaj ĝi est'as por'eŭrop'a. Ŝi preciz'ig'as, ke la scienc'a komitat'o labor'is tut'e sen'de'pend'e, sen inter'ven'o de la estr'ar'a konsili'o en ĝi'a'j elekt'o'j. "Tio ver'as, koment'as S-ro Wurtz. Sed, la histori'ist'o'j est'is zorg'e elekt'it'a'j laŭ ili'a'j ideologi'a'j inklin'o'j, tial la rezult'o konform'iĝ'as al tio, kio est'is plan'it'a."
Sol'a histori'ist'o, kiu part'o'pren'is ĉiu'j'n etap'o'j'n de la kre'ad'o de la muze'o - ek'de la redakt'o de la "Gvid'lini'o'j" ĝis la inaŭgur'o - la Hungar'in'o Mária Schmidt daŭr'e sid'as en la scienc'a komitat'o. Aŭtor'o de libr'o'j laŭd'ant'a'j S-ro'j'n Ronald Re'ag'a'n kaj Georg'e H.W. Bush, ŝi rang'as, kiel 42-a riĉ'ul'o en Hungari'o, laŭ la revu'o Forbes. Ŝi posed'is la semajn'a'n revu'o'n Figyelö sub'ten'ant'a'n la reg'ist'ar'o'n, kiam tiu titol'o afiŝ'is sur si'a unu'a paĝ'o la portret'o'n de la prezid'ant'o de Federaci'o de Hungar'a'j jud'a'j komun'um'o'j, S-ro András Heisler, ĉirkaŭ'it'a'n de bank'bilet'o'j, en novembr'o 2018. "Vid'at'a de iu'j Hungar'o'j, kiel eĉ pli ideologi'a ol Viktor Orbán, kies konsil'ist'o ŝi est'is de 1998 ĝis 2002, skrib'is Le Mond'e (1-a de aŭgust'o 2018), Mària Schmidt est'as grav'ul'o de la "ne'liberal'a demokrati'o"."
Certe, se iu leg'us antaŭ la mikrofon'o de kongres'o de CDU kelk'a'j'n paĝ'o'j'n de la last'a verk'o de S-in'o Schmidt pri la "lukt'o por suveren'ec'o en Centr'eŭrop'a'j land'o'j", tio okaz'ig'us amas'o'n da kor'atak'o'j en la aŭskult'ant'ar'o. Sed ĉu la deviz'o de Eŭrop'a Uni'o ne est'as "Unu'iĝ'int'a'j en divers'ec'o" ? Ek'de 2002 S-in'o Schmidt reg'as Dom'o'n de Teror'o en Budapesto, unu el la plej vizit'at'a'j muze'o'j en Hungari'o. Tiu instituci'o martel'as en tri etaĝ'o'j la fiks'a'n ide'o'n de si'a direktor'o : Hungari'o sufer'is en la 20-a jar'cent'o tiran'ec'o'n de du simil'a'j politik'a'j reĝim'o'j, nazismo kaj komun'ism'o. Financ'it'a de la unu'a reg'ist'ar'o de S-ro Orbán, tiu muze'o ricev'is la laŭd'o'j'n de The New York Times : "Koncept'it'a de dekoraci'ist'o de Holivud'o, ĝi uz'as tortur'il'o'j'n kaj terur'a'j'n portret'o'j'n de rid'et'ant'a Stalin por prav'ig'i si'a'n tez'o'n [1].
En Bruselo, la ĉambr'o'j de Dom'o pri Eŭrop'a histori'o pri la du'a mond'milit'o ŝajn'as en'scen'ig'i la rezoluci'o'n "pri la grav'ec'o de Eŭrop'a memor'o por la est'ont'ec'o de Eŭrop'o", adopt'it'a'n de la Eŭrop'a'j deput'it'o'j la 19-an de septembr'o 2019, kiu egal'ig'as "la reĝim'o'j'n komun'ist'a'j'n kaj nazi'a'n [2]". Jen parol'ad'o'j de Adolf'o Hitlero kaj de Stalin'o, aŭtodafe'o'j kaj detru'o de preĝ'ej'o'j, milit'ist'a'j parad'o'j... Gigant'a'j ekran'o'j flank'al'flank'e met'it'a'j montr'as film'o'j'n de German'a'j kaj Sovet'a'j arkiv'o'j en kiu'j, la martel'o kaj falĉ'il'et'o subit'e aper'as sam'temp'e kiel hok'o'kruc'o, don'ant'e al la vizit'ant'o'j impres'o'n pri simetri'o. Tamen neni'u menci'o pri la inter'konsent'o sub'skrib'it'a en Munkeno en septembr'o 1938, post kiu Franci'o kaj Briti'o permes'as al Hitlero invad'i Ĉeĥ'o'slovaki'o'n : la muze'o est'ig'as la komenc'o'n de la milit'o per la traktat'o pri ne'agres'o de aŭgust'o 1939 inter Germanio kaj Sovetio. Sam'manier'e, la batal'o de Stalingrado, precip'a turn'o'punkt'o de la milit'o, mal'aper'is el la bild'o, sam'e kiel la komun'ist'a'j rezist'ad'a'j mov'ad'o'j. Pri la nazi'a'j eksterm'ej'o'j la komentari'o unu'spir'e el'dir'as : "La plej'part'o de la jud'a'j viktim'o'j est'as eksterm'it'a'j tuj post si'a'j al'ven'o'j en la koncentr'ej'o'j. Sub la Sovet'a okupaci'a reĝim'o, la gulag'a reĝim'o izol'as kaj mal'aper'ig'as hom'o'j'n, oft'e hazard'e, ĉar ili est'as supoz'at'a'j mal'help'i la konstru'o'n de komun'ism'o."
En la super'a'j etaĝ'o'j, jen ŝanĝ'o de etos'o. Lum'a'j kaj kolor'a'j ĉambr'o'j laŭd'as la Eŭrop'a'n roman'o'n : re'konstru'o'n de Eŭrop'o, nask'iĝ'o'n de la providenc'a ŝtat'o, traktat'o'j'n de Romo kaj de Palac'o Elizeo, unu'a'n pli'vast'iĝ'o'n... La kompar'a prezent'o de la viv'manier'o'j en Orient'o kaj Okcident'o en la jar'o'j 1950-aj kaj 1960-aj egal'pez'e detal'as la evolu'o'n de la loĝ'ant'ar'a'j viv'nivel'o'j. Sed la fundament'a lam'ec'o de tiu muze'o evident'e montr'iĝ'as per la total'a mank'o de iu ajn kritik'o pri la politik'o'j far'it'a'j en Okcident'o. La unik'a alud'o al la labor'ist'a'j strik'o'j, kiu'j stamp'is la 20-an jar'cent'o'n koncern'as tiu'n de la Brit'a'j min'ist'o'j (1984-1985).
Fin'e ven'as 1989 : fal'o de la mur'o, la epok'o de revoluci'o'j fin'iĝ'as. Post kio, de la milit'o en Jugoslavio ĝis eŭr'o, de la projekt'o de Eŭrop'a konstituci'o ĝis la kriz'o pri la Grek'a publik'a ŝuld'o, preter'ant'e la pli'vast'iĝ'a'j'n ond'o'j'n, la histori'o parad'as sen'stumbl'e, glat'a, konkord'a, riĉ'a je ekonomi'a'j progres'o'j. Kie'n la sen'brid'a konkurenc'ig'o de la labor'ist'o'j, la industri'a'j trans'lok'iĝ'o'j al Orient'o, la migr'ad'o al Okcident'o de milion'o'j da mal'mult'e'kost'a'j salajr'ul'o'j ? En forges'ej'o'n. Komun'ism'o mal'venk'is, kapital'ism'o venk'is, Eŭrop'a Uni'o ricev'as la Nobel premi'o'n pri pac'o en 2012 : fin'o de la histori'o ĉe la ses'a etaĝ'o.
Je'a'n-Baptist'e MALET
Egal'e ĉu oni dezir'as aŭ ne alianc'o'n de la mal'dekstr'o kaj de la ekologi'ist'o'j por la ven'ont'jar'a franc'a prezid'ant'elekt'o, tiu debat'o konfirm'is la geopolitik'a'n analfabet'ec'o'n de la plej mult'a'j ĵurnal'ist'o'j. Ĉar, se oni supoz'as, ke neni'a mal'konsent'o pri ekonomi'a kaj social'a politik'o mal'ebl'ig'as al la organiz'aĵ'o'j mal'dekstr'a'j de s-ro Emmanuel Macron far'i komun'a'n front'o'n kontraŭ li jam ĉe la unu'a balot'o de la elekt'o, ĉu ebl'as dir'i sam'e pri la ekster'a politik'o ? Plej mir'ig'as, ke tiu ĉi demand'o interes'as neniu'n. La rilat'o'j inter Uson'o, Ĉin'uj'o, Ruslando ; la politik'o de Franc'uj'o en Proksim'orient'o, en Afrik'o, en Latin'amerik'o ; la atom'arm'il'o'j (“forc'e de frappe”) ? Neni'u el tiu'j ĉi tem'o'j ŝajn'as est'i pri'trakt'it'a de la mal'dekstr'a'j gvid'ant'o'j dum ili'a renkont'iĝ'o la 17-an de April'o. Sed, anstataŭ montr'iĝ'i surpriz'it'a'j, la komunik'il'o'j prefer'is rezerv'i si'a'j'n koment'o'j'n al demand'o'j tiom decid'a'j por la est'ont'ec'o de la land'o kiom la vegetar'a'j manĝ'o'j en la lern'ej'a'j manĝ'ej'o'j de Lion'o, la “ne miks'it'a'j kun'ven'o'j” de student'a sindikat'o aŭ la rifuz'o de subvenci'o al aviad'a klub'o de la urb'o Poitiers.
Eĉ tiom ke, kiam la iniciat'int'o de la unu'ec'ig'a kun'ven'o, s-ro Yannick Jadot, publik'ig'is nov'konservativ'a'n analiz'o'n de ekster'a politik'o, ĝi'a en'hav'o est'is tut'e ne rimark'it'a. [1] Tamen, plur'a'j tekst'er'o'j, kiu'j'n oni kred'us est'i redakt'it'a'j en ofic'ej'o de la Pentagon'o, montr'as la ekologi'ist'a'n gvid'ant'o'n dekstr'e de s-ro Macron. Ekzempl'e li atribu'as la “kresk'o'n de la inter'naci'a'j streĉ'it'ec'o'j” nur al la “kresk'ant'a agres'em'o de la aŭtoritat'ec'a'j reĝim'o'j, kiu'j gvid'as Ĉin'uj'o'n, Ruslandon aŭ Turk'uj'o'n”. Ŝajn'as do ke, laŭ li, la provok'o'j est'as neniam ĉe la flank'o de Uson'o, Saud-Arab'uj'o aŭ Israelo. Per la sam'a atlantik'ist'a strab'ec'o s-ro Jadot rezerv'as al Moskvo kaj al Pekino la monopol'o'n pri la “fals'a'j nov'aĵ'o'j”, pri la sub'ten'o al “ekstrem'ism'a'j mov'ad'o'j” aŭ al la aĉet'o de “ni'a'j ŝlos'il'a'j entrepren'o'j”. Ŝajn'as, ke li forges'is la pseŭd'a'j'n “amas'detru'a'j'n arm'il'o'j'n” en Irako, la okcident'a'n kaj saud-arab'a'n apog'o'n al la siria Front'o Al-Nusra – fili'o de Al-Kaid'o –, la uson'a'n rab'ism'o'n, kiu trud'as ekstravaganc'a'j'n mon'pun'o'j'n al konkurenc'a'j entrepren'o'j kaj kiu dev'ig'is la franc'a'n Alstom glut'iĝ'i de la uson'a General Electric. [2] Logik'e, li'a tekst'o postul'as ceter'e, sam'e kiel s-ro Donald Trump kaj Joseph Bid'e'n, ke la eŭrop'an'o'j “tuj ĉes'ig'u la gas-projekt'o'n Nord Stream 2” (vd la artikol'o'j'n de Mathias Reymond : Uson'a klopod'o por anstataŭ'ig'i la rus'a'n energi-liver'ad'o'n kaj de Pierre Rimbert : Kiel sabot'i gas'o'dukt'o'n.. Kaj li rekomend'as al ili sub'ten'i Ukrain'uj'o'n “al'front'it'a'n al milit'a agres'o far'e de ĝi'a rus'a najbar'o”. Nu, Kievo postul'as antaŭ ĉio si'a'n al'iĝ'o'n al la Nord-Atlantik'a Trakt'ad-Organiz'aĵ'o (NATO), milit'a alianc'o, de kiu la ekologi'ist'o'j promes'is – kiel unu el si'a'j “unu'a'j dispozici'o'j”, se ili ven'us en la reg'ist'ar'o'n – el'ig'i Franc'uj'o'n …
La eks'a social'ist'a ministr'o Benoît Hamon malgraŭ ĉio asert'as, ke la mal'konsent'o'j ne est'as “tiel mult'a'j inter la ekologi'ist'a kaj mal'dekstr'a parti'o'j”. Ĉu tio signif'as, ke la progres'em'a Franc'uj'o morgaŭ pov'us hav'i la ĉin'a'n politik'o'n de Tokio, la venezuel'an politik'o'n de Vaŝington'o, la arab'a'n politik'o'n de Tel-Avivo kaj la rus'a'n politik'o'n de Varsovio ?
Serge HALIMI.
[1] “Yannick Jadot : « Les régimes autoritaires ne comprennent que le rapport de forc'e »”, Le Mond'e, 15-an de April'o 2021.
[2] Vd Je'a'n-Michel Quatrepoint, “Au nom de la loi… américaine”,Le Mond'e diplomatique, Januar'o 2017, kaj, pri Alstom, la raport'o'n de s-ro M. Montebourg en L’Engagement, Grasset, Parizo,2020.
La Diplomati'o de la tub'o'j est'is antaŭ'e jam pli bon'a. En la 1970-aj jar'o'j la gas-inter'ŝanĝ'o'j inter Okcident'eŭrop'o kaj la USSR est'as en bril'a memor'o de la ministr'ej'o'j pri ekster'a'j rilat'o'j : stabil'a'j, daŭr'em'a'j, la gas'o'dukt'o'j est'is pont'o inter la du rival'a'j blok'o'j de Eŭrop'o. [1] Kaj kiam la uson'an'o'j vol'is ĝen'i la “mal'streĉ'iĝ'o'n”, ili dev'is sobr'iĝ'i : en 1982 la prezid'ant'o Ronald Re'ag'a'n sankci'is plur'a'j'n eŭrop'a'j'n entrepren'o'j'n implik'it'a'j'n en la konstru'ad'o de gas'o'dukt'o inter Eŭrop'o kaj Siberio kiu, laŭ li'a opini'o, de'pend'ig'us Eŭrop'o'n de la “ruĝ'ul'o'j”. [2] Sed la dek membr'o'j de la Eŭrop'a Ekonomi'a Komun'um'o (EEK) rifuz'is aplik'i la embarg'o'n, kaj Franc'uj'o rekvizici'is entrepren'o'n por dev'ig'i ĝi'n liver'i material'o'n al la soveti'an'o'j … Kelk'a'j'n monat'o'j'n post'e, Vaŝington'o rezign'is.
Ek'de la fal'o de la berlina mur'o, en 1989, la gas'a'j infra'struktur'o'j sem'as mal'konkord'o'n inter la membr'o'j de la Eŭrop'a Uni'o. Ili simbol'as la mal'bon'iĝ'o'n de la rilat'o'j kun Ruslando, la dis'ec'o'n de la geopolitik'a'j interes'o'j inter la naci'o'j teori'e alianc'a'j, ili'a'n sen'pov'ec'o'n rilat'e al Uson'o. La sort'o de la gas'o'dukt'o Nord Stream 2, kiu lig'as Ruslandon kaj German'uj'o'n tra la Balt'a Mar'o, ilustr'as tiu'n ŝanĝ'o'n.
Praktik'e fin'it'a, la kun'met'o de tiu ŝtal'a serpent'o de 1230 kilo'metr'o'j'n da long'o, kun kost'o de 9,5 miliard'o'j da eŭr'o'j, dev'is inter'romp'iĝ'i en Decembr'o de 2019, mez'e de ŝtorm'o da eŭrop'a'j kritik'o'j kaj uson'a'j sankci'o'j. Kiel la last'a'j kilo'metr'o'j de infra'struktur'o tia, kia'j ekzist'as dek'o'j da, pov'is sem'i la mal'konkord'o'n en'e de la Uni'o kaj mal'ferm'i unu el la plej grav'a'j diplomati'a'j post'milit'a'j kriz'o'j inter Vaŝington'o kaj Berlino ?
Komenc'e tamen la nub'o'j mal'oft'is ĉe la horizont'o. En partner'ec'o kun kvin eŭrop'a'j gas'firma'o'j (la aŭstr'a OMV, la german'a'j Wintershall kaj Uniper, la franc'a Engie kaj la angl'a-nederlanda Shell), la rus'a konglomer'aĵ'o Gazprom en April'o de 2018 vol'is du'obl'ig'i la kapacit'o'n de Nord Stream 1. Tiu ĉi unu'a gas'o'dukt'o jam transport'as 55 miliard'o'j'n da kubaj metr'o da gas'o jar'e inter la urb'o Vyborg, proksim'e de Sankt'a-Peterburgo, kaj Greifswald, en la german'a land'o Meklemburgo-Okcident-Pomeranio. Ĝi'a itiner'o respond'as al strategi'a postul'o de Kreml'o : ĉirkaŭ'ir'i Ukrain'uj'o'n, tra kiu transport'iĝ'as ankoraŭ pli ol la du'on'o de la eksport'o'j de siberia met'an'o por Eŭrop'o.
Moskvo riproĉ'as al Kievo tro'ig'e profit'i je la trans'ig'o-pag'o'j, de'voj'ig'i part'o'n de la flu'aĵ'o'j kaj ne pag'i si'a'j'n ŝuld'o'j'n. Plur'a'j konflikt'o'j pro inter'romp'o'j de la liver'o'j eksplod'is inter 2005 kaj 2009. Ek'de la “ukraina revoluci'o” de 2014, per'fort'e organiz'it'a de la Nord-Atlantik'a Trakt'ad-Organiz'aĵ'o (NATO), kaj eĉ pli ek'de la aneks'o de Krimeo far'e de Ruslando en la sam'a jar'o, la situaci'o venen'iĝ'as. Nord Stream 1 kaj 2 si'a'manier'e reflekt'as la mal'bon'iĝ'o'n de la rus'a'j-ukrainaj rilat'o'j : la projekt'o de la unu'a komenc'is jar'o'n post la “oranĝ'a revoluci'o” de 2004, ankaŭ sub'ten'it'a de la Okcident'o ; la traktat'o pri la konstru'o de ĝi'a ĝemel'o sekv'is la kriz'o'n de 2014. La suveren'a interes'o de Ruslando dev'ig'as Ruslandon liber'ig'i la gas-eksport'o'j'n el la politik'a'j sku'o'j de ĝi'a najbar'o : 91 el'cent'o'j de la flu'o'j al Eŭrop'o trans'ir'is tiu'n land'o'n en 1994, kontraŭ mal'pli ol 41 el'cent'o'j en 2018. Nord Stream 2 kaj ĝi'a sud'eŭrop'a sam'ul'o Turkish Stream, ankaŭ konstru'at'a (vid'u la apud'a'n map'o'n), fin'e liber'ig'us Gazprom el si'a'j problem'o'j kun la najbar'o.
Gas'o'dukt'o hav'as la apart'ec'o'n ke ili kre'as reciprok'a'n de'pend'ec'o'n inter la land'o'j, kiu'j'n ili kun'lig'as. Tiu inter Berlino kaj Moskvo est'ig'as ĝen'o'j'n. Tuj komenc'e, Nord Stream 2 stumbl'is super koalici'o de kontraŭ'ul'o'j kiu'j ĉiu'j gravit'as en la mal'alt'a orbit'o de la uson'a super'potenc'o : Ukrain'uj'o kompren'ebl'e, sed ankaŭ la balt'a'j land'o'j kaj Pollando, “kontraŭ la projekt'o pro kontraŭ'rus'a'j ideologi'a'j motiv'o'j”, kiel franc'a parlament'an'o sen'ornam'e re'kon'as. [3] Tamen en la jar'o 2018 tiu koalici'o ne pez'as sufiĉ'e kontraŭ la favor'ul'o'j al la gas'o'dukt'o, gvid'at'a'j de German'uj'o kaj de ĝi'a eks'a kancelier'o Gerhard Schröder, kiu far'iĝ'is prem'grup'ist'o kaj, lanĉ'it'a de Gazprom, prezid'ant'o de la estr'ar'o de Nord Stream 2.
Por Berlino, la plej grand'a konsum'ant'o de gas'o en Eŭrop'o, la nov'a gas'o'dukt'o est'as defi'o tiom pli grav'a, ke la kancelier'in'o Angel'a Merkel decid'is la ĉes'ig'o'n de la atom'energi'o fin'e de 2022 kaj tiu'n de la karb'o en 2038. Dum oni atend'as fort'a'n kresk'o'n de la re'nov'ig'ebl'a'j energi'o'j, la “engergiŝanĝo” spert'as problem'o'j'n : sufiĉ'as ond'o da mal'varm'o, veter'o de nub'a ĉiel'o aŭ sen vent'o, por ke la central'o'j nutr'at'a'j per brun'karb'o neni'ig'u la cel'o'j'n redukt'i la el'las'o'j'n de forc'ej'efik'a'j gas'o'j, kiel last'a'n Februar'o'n. [4] Pro tio neces'as long'perspektiv'a proviz'iĝ'o per gas'o, mal'pli polu'a ol karb'o, kaj je stabil'a'j prez'o'j. El german'a vid'punkt'o, ating'i tiu'n nepr'a'n punkt'o'n per komerc'a partner'ec'o kun Ruslando prav'iĝ'as, eĉ se la rilat'o'j inter la du land'o'j mal'bon'iĝ'as ek'de 2014. German'uj'o “konsider'as la ating'o'n de si'a ekonomi'a interes'o kiel last'instanc'a'n indik'il'o'n de la sukces'o de si'a ekster'a politik'o”, memor'ig'as Angel'a Stent, (person'a) special'ist'in'o pri la rilat'o'j inter Vaŝington'o, Berlino kaj Moskvo. [5]
Tiu Ĉi sam'a filozofi'o, ĥaos'e real'ig'it'a de s-ro Donald Trump, el'rel'ig'os la projekt'o'n. Por Vaŝington'o, mal'ebl'ig'i Nord Stream 2 hav'as avantaĝ'o'j'n sam'e komerc'a'j'n kiel geopolitik'a'j'n : pro sub'ten'o de la Eŭrop'a Komision'o, favor'a al la fleks'iĝ'em'a merkat'o de la uson'a likv'a natur'gas'o (LNG) pli ol por la rus'a'j gas'o'dukt'o'j, kaj apog'e de la plej atlantik'ism'a'j land'o'j de la Uni'o (Pollando, Dan'land'o …), Vaŝington'o vol'as ne nur mal'ebl'ig'i la plan'o'j'n de Moskvo, sed ankaŭ kaj antaŭ ĉio trud'i si'a'j'n krom'aĵ'o'j'n de likv'ig'it'a skiz'o-gas'o al la eŭrop'a merkat'o. Kaj preter'pas'e prem'i German'uj'o'n, kun kiu la komerc'a'j dis'opini'o'j akumul'iĝ'as. [6] La tut'a diplomati'a subtil'ec'o de Uson'o dis'volv'iĝ'as por tio.
S-ro Trump kiu, ek'de si'a en'potenc'iĝ'o, minac'is Eŭrop'o'n per sankci'o'j de dogan'aĵ'o'j, en Juli'o de 2018 akir'is la kapitulac'o'n de Bruselo : La Uni'o akcept'is komplet'e revizi'i si'a'n gas-politik'o'n favor'e al la LNG “de liber'ec'o” (laŭ Trump) kaj mal'favor'e al la “total'ism'a” gas'o'dukt'o. La nov'a gas-direktiv'o, kiu sekv'a'jar'e adopt'iĝ'is, mult'ig'is la administr'a'j'n ĉikan'o'j'n kontraŭ Nord Stream 2, tiom ke ties koncept'int'o'j dev'as re'pens'i ĝi'a'n jur'a'n kaj komerc'a'n struktur'o'n.
Tiu tekst'o ne est'us akcept'it'a de la Eŭrop'a Konsil'ant'ar'o en Februar'o de 2019 sen la impres'a re'turn'iĝ'o de la franc'a prezid'ant'o, kies diskret'a sub'ten'o ĝis tiam cert'ig'is al la adept'o'j de la projekt'o (German'uj'o, Franc'uj'o, Aŭstr'uj'o, Nederlando, Belg'uj'o, Grek'land'o kaj Kipro) blok'ad'kapabl'a'n mal'pli'mult'o'n. S-ro Emmanuel Macron prav'ig'is si'a'n re'turn'iĝ'o'n per la neces'o “ne fort'ig'i la de'pend'ec'o'n rilat'e al Ruslando” ; [7] sed ebl'e li prov'is dev'ig'i Berlinon konsider'i li'a'n projekt'o'n re'form'i la Uni'o'n, akcept'it'a'n de Berlino per sulk'ig'o de brov'o'j.
Post la avert'o, la kanon'paf'o : kvazaŭ est'us natur'leĝ'o, ke la eŭrop'a energi'politik'o decid'iĝ'as en Vaŝington'o, la uson'a'j parlament'an'o'j de ambaŭ parti'o'j en Decembr'o de 2919 decid'is la leĝ'o'n de protekt'o de la energi'politik'o de Eŭrop'o, per salv'o de [“sankci'o'j, kiu'j blok'as la viz'o'j'n kaj la hav'aĵ'o'j'n de ĉiu ekster'land'a person'o, kiu sci'e help'as la tub'o'met'a'j'n ŝip'o'j'n konstru'i dukt'o'j'n, kiu'j origin'as en Ruslando kaj konduk'as al German'uj'o aŭ al Turk'uj'o.” – tiel la resum'o de la uson'a Kongres'o. Tiu'j ĉi ekster'teritori'a'j dispozici'o'j, sen jur'a'j baz'o'j de inter'naci'a jur'o, kaŭz'is la tuj'a'n ĉes'ig'o'n de la labor'o'j ĉe la Nord Stream 2. Sekv'a'jar'e ili est'i akr'ig'it'a'j kaj etend'it'a'j al la entrepren'o'j. La plej mult'a'j societ'o'j de teĥnik'a help'o kaj de asekur'o for'las'is la ŝip'o'n. Decid'int'a financ'e neni'ig'i ĉi'a'n ent'o'n, kiu help'as la rus'a'n projekt'o'n, Uson'o en Juli'o de 2020 anonc'is, ke Nord Stream 2 nun en'ir'is en la kamp'o'n de la leĝ'o de 2017 nom'it'a “Ag'i kontraŭ la kontraŭ'ant'o'j al Uson'o per sankci'o'j”, kiu komenc'e cel'is Ruslandon, Iranon kaj Nord-Kore'uj'o'n. Ĉi-foj'e la kontraŭ'ant'o'j minac'at'a'j je ĉes'ig'o de si'a al'ir'o al la dolar-sistem'o trov'iĝ'as inter entrepren'o'j, civit'an'o'j kaj urb'o'j de German'uj'o, membr'o de la NATO kaj plej potenc'a alianc'an'o de Uson'o en la Eŭrop'a Uni'o. En leter'o de la 5-a de Aŭgust'o 2020 tri uson'a'j parlament'an'o'j tiel send'is la ordon'o'n al du german'a'j haven'o'j kaj al ili'a'j akci'ul'o'j (la urb'o kaj la federaci'a land'o) ĉes'ig'i ĉi'a'n implik'iĝ'o'n en la Nord Stream 2, se ili vol'as evit'i “detru'o'n de la financ'a struktur'o de [si'a] akci'a valor'o”, blok'ad'o'n de ili'a'j hav'aĵ'o'j kaj mal'permes'o'n en'ir'i uson'a'n teritori'o'n. Do, dispozici'o'j kaj ton'o, kiu'j est'as ordinar'e rezerv'it'a'j al Venezuelo aŭ Kubo …
Front'e al tia humil'ig'o, la german'a ministr'o pri ekster'a'j afer'o'j, la social'demokrat'o Heiko Maas, observ'as : “Ni ne kritik'as Uson'o'n, ke ĝi pli ol du'obl'ig'is si'a'j'n import'o'j'n de petrol'o el Ruslando en la last'a jar'o. Uson'o praktik'as si'a'n rajt'o'n je sen'de'pend'a energi'politik'o. Ankaŭ ni.” Kaj s-ro Frank-Walter Steinmeier, la prezid'ant'o de la Federaci'a Respublik'o, aktiv'e sub'ten'as la fin'konstru'o'n de “unu el la last'a'j pont'o'j inter Ruslando kaj Eŭrop'o”, el'vok'ant'e la “pli ol du'dek milion'o'j da sovetiaj viktim'o'j de la du'a mond'milit'o”. [8]
Sed ĝeneral'e la german'a'j gvid'ant'o'j montr'as mal'fort'a'n decid'em'o'n. Kvankam la politik'ist'o'j en si'a pli'mult'o sub'ten'as la projekt'o'n, la politik'a pejzaĝ'o dis'romp'iĝ'as. La Krist'an'demokrat'a Uni'o (CDU) daŭr'e apog'as Nord Stream, sam'e kiel la Social'demokrat'a Parti'o (SPD), Di'e Link'e (mal'dekstr'a) kaj la Alternativ'o por German'uj'o (AfD), ekstrem'dekstr'a). Sed la plej kontraŭ'rus'a'j krist'an'demokrat'o'j, kun s-ro Mandred Weber, frakci-gvid'ant'o de la Popol'a Parti'o en la eŭrop'uni'a parlament'o, mult'ig'as si'a'j'n deklar'o'j'n incit'e kontraŭ'a'j'n al la projekt'o. La liberal'ul'o'j, unu'e sent'em'a'j pri la ekonomi'a'j aspekt'o'j, ŝanĝ'is si'a'n si'n'ten'o'n okaz'e de la afer'o de venen-atak'o al la rus'a opozici'ul'o Aleksej Navalnij kaj nun postul'as moratori'o'n. La verd'ul'o'j, jam mal'amik'a'j al Nord Stream 1, ne vol'as aŭd'i pri du'a tub'o. Ili'a rigor'a si'n'ten'o fort'iĝ'is per rezoluci'o kontraŭ la gas'o'dukt'o voĉ'don'it'a en la Eŭrop'a Parlament'o la 21-an de Januar'o de tiu ĉi jar'o, per la mobiliz'iĝ'o de la medi'protekt'a'j asoci'o'j kaj per la kontraŭ'rus'a obsed'o de la okcident'a gazet'ar'o. Kombin'it'a kun la potenc'o de la uson'a influ'o, la popular'ec'o de la ekologi'a sent'ad'o far'as la dosier'o'n kvazaŭ radioaktiv'a kaj trud'as konced'o'j'n al la german'a reg'ist'ar'o.
Jam en 2019 la kancelier'in'o konced'is al Uson'o la financ'ad'o'n de du haven'a'j fin'staci'o'j de re'gas'ig'o, por akcept'i uson'a'n likv'a'n gas'o'n ĉe la german'a'j mar'bord'o'j, kondiĉ'e ke Vaŝington'o ĉes'os atak'i Nord Stream 2. Sed la venen-atak'o al s-ro Navalnij somer'e de 2020 kaj post'e li'a mal'liber'ig'o en Januar'o de 2021 [9] liver'is al la kontraŭ'ul'o'j de la gas'o'dukt'o argument'o'n tiom pli traf'a'n, ke Berlino est'is vigl'e engaĝ'iĝ'int'a favor'e al la rus'a opozici'ul'o : de Varsovio tra Bruselo ĝis Parizo la respond'ec'ul'o'j postul'as de la german'a kancelier'in'o ke ŝi inklud'u la halt'ig'o'n de la projekt'o en la sankci'o'j'n kontraŭ Moskvo. La al'ven'o en la Blank'a Dom'o de s-ro Joseph Bid'e'n liber'ig'is la liberal'ul'o'j'n el ili'a angor'o al'iĝ'i al la pozici'o'j de s-ro Trump : la nov'a uson'a reg'ist'ar'o ŝajn'as est'i sam'e kiel la antaŭ'a decid'int'a mort'ig'i Nord Stream 2.
La saga'o de la tub-serpent'o tamen est'as daŭr'ig'at'a. Rus'a'j ŝip'o'j re'komenc'is met'i tub'o'j'n sur la fund'o'n de la Balt'a Mar'o ; German'uj'o daŭr'e esper'as kaĵol'i la Blank'a'n Dom'o'n. Kaj, por ĉirkaŭ'ir'i la sankci'o'j'n, la federaci'a land'o Mekemburgo-Okcident'a-Pomeranujo (gvid'at'a de la SPD) kre'is fond'aĵ'o'n por la protekt'o de la klimat'o kaj de la medi'o, kiu hav'as inter si'a'j cel'o'j la fin'konstru'o'n de la gas'o'dukt'o. Kiel ironi'o de la sort'o, la temp'a plan'o de la fin'o de la labor'o'j pov'us koincid'i kun tiu de la inter'trakt'o'j por form'i reg'ist'ar'a'n koalici'o'n post la german'a'j elekt'o'j la ven'ont'a'n 26-an de Septembr'o. Ĉu la verd'ul'o'j, al kiu'j la enket'o'j promes'as flat'a'n rezult'o'n kaj fort'a'n pozici'o'n en la koalici'a'j diskut'o'j, tiam glut'os la ofend'o'n ?
Pierre RIMBERT.
[1] Thane Gustafson, The Bridge : Natural Gas in a Redivided Europe, Harvard University Press, Cambridge, 2020.
[2] Vd Claude Juli'e'n, “La paix sel'o'n M. Re'ag'a'n”, Le Mond'e diplomatique, Februar'o 1983.
[3] Rapport d’information déposé par la commission des affaires européennes sur l’indépendance énergétiqe de l’Uni'o'n européenne, Assemblée nationale, Parizo, 24-an de Juni'o 2020.
[4] Odile Tsan, “Nord Stream 2. Pourquoi Berlin a besoin du gazoduc de la discorde”, L’Humanité, Saint-Denis, 2-an de Mart'o 2021.
[5] Cit'it'a de Thane Gustafson, TheBridge, v.c.
[6] Vd “De Varsovie à Vashington, un Mai 68 à l’envers”, Le Mond'e diplomatique, Januar'o 2018.
[7] Süddeutsche Zeitung, Munĥen'o, 7-an de Februar'o 2019.
[8] RND, Hanovro, 17-an de Oktobr'o 2020 ; Rheinische Post, Duseldorf'o, 6-an de Februar'o 2020.
[9] Vd Hélène Richard, “Aleksej Navalnij, ĉu profet'o en si'a land'o ?”, Le Mond'e diplomatique en Esperant'o, Mart'o 2021.
Konflikt'o en Ukrain'uj'o, sort'o de la opozici'ul'o Aleksej Navalnij, gas'o'dukt'o Nord Stream 2 : la mal'bon'iĝ'o de la rilat'o'j inter Ruslando kaj Okcident-Eŭrop'o ek'de 2014 zorg'ig'as la ministr'ej'o'j'n pri ekster'a'j rilat'o'j. Tiu'j streĉ'it'ec'o'j okaz'as fon'e de “grand'a lud'o” pri energi'o, en kiu kruc'iĝ'as la rus'a strategi'o, la uson'a'j postul'o'j, la german'a'j interes'o'j, la klimat'a urĝ'o kaj la liberal'a dogm'ism'o de la Eŭrop'a Komision'o.
Dum Si'a vizit'o al la Blank'a Dom'o, en Juli'o de 2018, s-ro Je'a'n-Claude Juncker, tiam la prezid'ant'o de la Eŭrop'a Komision'o, konsent'is kun la prezid'ant'o Donald Trump. “Hodiaŭ ni decid'is fort'ig'i ni'a'n strategi'a'n kun'labor'ad'o'n pri energi'o, deklar'is la du vir'o'j kun'e. La Eŭrop'a Uni'o dezir'as import'i pli da likv'ig'it'a natur'gas'o de Uson'o por divers'ig'i si'a'n proviz'ad'o'n.” [1] Tio est'is sekret'o de ĉiu'j kon'at'a : la uson'a'j gas-produkt'ist'o'j serĉ'as vend'ebl'o'j'n, kaj la Eŭrop'a Uni'o, la mond'e plej grand'a import'ist'o, est'as ideal'a klient'o. La konflikt'o inter Ruslando kaj Ukrain'uj'o, la demand'o de la gas'o'dukt'o Nord Stream 2 (vid'u la artikol'o'n [ →art ]), la streĉ'it'ec'o'j en la mar'o Mediterane'o pri kipraj gas-kuŝ'ej'o'j met'is la produkt'ad'o'n de natur'gas'o kaj ĝi'a'n proviz'ad'o'n en la centr'o'n de la geopolitik'a lud'o, en la moment'o, kiam la medi'a'j zorg'o'j pli kaj pli mal'trankvil'ig'as la ŝtat'o'j'n. Tem'as pri font'o ne re'nov'ig'ebl'a, cert'e, sed mal'pli polu'a ol petrol'o aŭ – ĉef'e – karb'o. Ĝi krom'e ebl'ig'as mal'mult'e'kost'a'n produkt'ad'o'n de elektr'o kaj transport'ebl'as pli facil'e ol en la last'a jar'cent'o.
Kun la aper'o de la likv'ig'it'a natur'gas'o (LNG), transport'at'a en met'an-ŝip'o'j, tiu sektor'o antaŭ ne'long'e region'ig'it'a, inter'naci'iĝ'as kaj de'met'as la reciprok'a'n de'pend'ec'o'n inter eksport'ist'o'j kaj import'ist'o'j, kiu'n la gas'o'dukt'o'j trud'is. [2] La procez'o tamen ne est'as simpl'a : la el'tir'it'a gas'o est'as unu'e likv'ig'at'a per mal'varm'ig'o al temperatur'o de -161 °C, transport'at'a per ŝip'o, post'e re'gas'ig'at'a. En la Eŭrop'a Uni'o tri'dek'o da haven'a'j instal'aĵ'o'j ebl'ig'as tia'j'n proced'o'j'n (vid'u la map'o'n). Kvankam la plej mult'a'j eksport'o'j far'iĝ'as per gas'o'dukt'o (63 el'cent'o'j, kontraŭ 37 el'cent'o'j mar'e), la diferenc'o mal'grand'iĝ'as (en la jar'o 2005 est'is 78 el'cent'o'j kontraŭ 22 el'cent'o'j).
Pli komfort'e ol la ter'a gas'o, la LNG entuziasm'ig'as la adept'o'j'n de liberal'ig'o de la sektor'o. Kun ĝi la negoc'ist'o'j lud'as per la prez'o'j de la divers'a'j merkat'o'j (eŭrop'a, atlantik'a kaj pacifik'a) kaj ĉiam pli oft'e far'as kontrakt'o'j'n je mal'long'a temp'o, nom'at'a'j “spots”, kiu'j ebl'ig'as sam'tag'a'j'n transakci'o'j'n. Kontrast'e al tio, la kontrakt'o'j per gas'o'dukt'o – kaj ankoraŭ part'o de tiu'j pri la LNG – koncern'as temp'o'n oft'e ĝis du'dek aŭ eĉ tri'dek jar'o'j. [3]
La plej grand'a gas-produkt'ant'o de la mond'o, Uson'o, el'tir'as 88 el'cent'o'j'n pli ol antaŭ dek kvin jar'o'j, dum Ruslando stagn'as kaj Eŭrop'o mal'pli'ig'as si'a'n produkt'ad'o'n du'on'e. La kaŭz'o ? La mal'kovr'o, komenc'e de la 2000-aj jar'o'j, de la “ne konvenci'a” gas'o, tir'at'a el la sub'grund'o per la tre polu'a teĥnik'o de hidraŭlik'a fraktur'ad'o. [4] Ek'de la jar'o 2008 ĝi'a intens'a ekspluat'ad'o facil'iĝ'is per la “intenc'o de la federaci'a reg'ist'ar'o je energi'a sen'de'pend'ec'o”, kaj ĉef'e per la “jur'a reĝim'o de esplor'ad'o-produkt'ad'o, kiu far'as, ke en Uson'o la propriet'o de grund'o en'ten'as propriet'o'n de la sub'grund'o”. [5] Per ali'a'j vort'o'j, propriet'ul'o ne bezon'as permes'o'n de la ŝtat'o por ekspluat'i si'a'n sub'grund'o'n.
Kvankam Uson'o konsum'as la plej grand'a'n part'o'n de si'a produkt'at'a gas'o, ĝi produkt'as kresk'ant'a'j'n krom'a'j'n kvant'o'j'n. El la tri plej grand'a'j mond'a'j merkat'o'j la eŭrop'a aper'as kiel la plej profit'ig'a. Vaŝington'o far'is divers'form'a'j'n prem'o'j'n al Bruselo por ke la EU redukt'u la rol'o'n de Ruslando en la eŭrop'a gas-proviz'iĝ'o. En Juli'o de 2017 s-ro Trump oficial'ig'is la iniciat'o'n de la tri mar'o'j (ITM). Kun'ven'int'e por la unu'a foj'o en 2016, tiu forum'o kun'ig'as ĉiu'jar'e dek du land'o'j'n [6], kiu'j trov'iĝ'as inter la Balt'a, la Nigr'a kaj la Adriatik'a Mar'o'j, por “progres'ig'i la kun'labor'ad'o'n por dis'volv'ad'o de infra'struktur'o'j en la sektor'o'j de energi'o, transport'o kaj cifer'ec'o” [7]. La uson'a prezid'ant'o ne kaŝ'is si'a'n cel'o'n : fort'ig'i, sub la impuls'o de Pollando kaj kontraŭ la opini'o de German'uj'o, la nord'a'n kaj sud'a'n proviz'ad'o'n de Eŭrop'o per transport'ad'o de gas'o tra la likv'a'gas'a terminal'o de Świnoujście (Pollando) al la ceter'a centr'a Eŭrop'o [8] kaj tiel konkurenc'i la rus'a'j'n gas'o'dukt'o'j'n, kiu'j ven'as de'orient'e.
Inter 2005 kaj 2011, kiam ĝi ne eksport'is gas'o'n al Eŭrop'o, Uson'o apenaŭ lukt'is kontraŭ la konstru'ad'o de la gas'o'dukt'o Nord Stream 1 inter Ruslando kaj German'uj'o. Tiu de Nord Stream 2 obsed'as ĝi'n tiom, ke ĝi far'as ĉio'n por mal'ebl'ig'i ĝi'a'n fin'konstru'ad'o'n. Sed la inter'naci'a skandal'o pri tiu tub'o kaŝ'as ali'a'n batal'kamp'o'n pri la gas'o. Kun la dezir'o ĉirkaŭ'ir'i Ukrain'uj'o'n, tiu najbar'o, kiu'n kiu ĝi ek'de la jar'o 2014 konflikt'as, Ruslando ne kontent'iĝ'as pri la du'obl'a Nord Stream. La 8-an de Januar'o 2020, s-ro Vladimir Putin kun la turk'a prezid'ant'o Recep Tayyip Erdoğan inaŭgur'is la gas'o'dukt'o'n Turkish Stream, kiu cel'as proviz'i Eŭrop'o'n tra sud'a voj'o, tra Turk'uj'o. [9] Ali'a itiner'o, nom'at'a Tesl'a, dev'as post iom da temp'o liver'i gas'o'n al Serb'uj'o, Hungar'uj'o, Bulgar'uj'o kaj Aŭstr'uj'o tra Grek'uj'o kaj Nord-Macedonujo, kiu'j jam est'as klient'o'j. Tiu long'ig'o re'aktual'ig'us South Stream, mal'nov'a rus'a projekt'o kun simil'a itiner'o, for'las'it'a de Moskvo en 2014 pro prem'o'j de Bruselo al la membr'o'j de la Uni'o, kiu'j est'is partner'o'j de la projekt'o. [10] Front'e al la mal'help'o'j en la eŭrop'a merkat'o kaj al la kresk'ant'a mal'amik'ec'o de la okcident'an'o'j pri la rus'a'j tub'o'j, Moskvo dis'volv'as si'a'j'n kapabl'o'j'n eksport'i likv'a'n gas'o'n orient'e'n : la tub'o Fort'o de Siberio, inaŭgur'it'a en Decembr'o de 1019, transport'os al Ĉin'uj'o 38 miliard'o'j'n da kubaj metr'o'j jar'e dum tri jar'dek'o'j.
Uson'o sci'as, ke en Eŭrop'o ĝi pov'as kalkul'i kun alianc'an'o eĉ pli solid'a ol Pollando : la liberal'a dogm'ism'o de Bruselo. Kun la mal'ferm'o de la sektor'o al la konkurenc'o, la mastr'um'ad'o de la gas'o'dukt'o'j nun okaz'as per societ'o'j sen'de'pend'a'j de la histori'a'j ent'o'j, por ke tiu'j ĉi ne favor'u la gas'o'n de iu el la entrepren'o'j, la ili'a, laŭ la okaz'o. Tiel la rus'a kompani'o Gasprom, kiu produkt'as kaj distribu'as la gas'o'n kaj mastr'um'as la gas'o'dukt'o'j'n, trov'iĝ'as kapt'it'a de la tekst'o'j redakt'it'a'j de la Eŭrop'a Komision'o kaj … sub'ten'at'a'j de Vaŝington'o. Efektiv'e, kelk'a'j'n monat'o'j'n post la inter'konsent'o sub'skrib'it'a inter s-ro'j Juncker kaj Trump pri la proviz'ad'o per uson'a gas'o, la Eŭrop'a Parlament'o urĝ'e, la 17-an de April'o 2019, adopt'is drast'a'n modif'o'n de la gas-direktiv'o de 2009, kiu trov'iĝ'as en la tri'a pak'aĵ'o pri energi'o.
“Tiu ĉi modif'o, preciz'ig'as la Komision'o pri regul'ig'ad'o de energi'o en Franc'uj'o, cel'as etend'i la aplik'ad'o'n de la esenc'a'j leĝ'a'j princip'o'j de la Uni'o en la kamp'o de energi'o (al'ir'o de tri'a'j part'o'j al la ret'o, regul'o'j de tarif'o, dis'ec'o de struktur'o'j de propriet'o, tra'vid'ebl'o) al ĉiu'j gas'o'dukt'o'j al kaj de tri'a'j land'o'j ĝis la lim'o de la teritori'o de la Uni'o.” [11] Kiel la konsult'ant'o Philippe Sébille-Lopez not'as, “tiu ĉi tekst'o tut'evident'e favor'as la projekt'o'j'n de import'ad'o de GNL, el Uson'o aŭ de ali'lok'e, ĉar la GNL evit'as tiu'n burokrati'a'n kaj regul'ig'a'n komun'um'a'n fatras'o'n, kies konsekvenc'o'j'n oni ankoraŭ ne ĝis'fin'e mezur'is.” [12]
Eĉ kvankam ĝi ne pov'as esper'i venk'i si'a'j'n rus'a'n kaj norveg'a'n konkurenc'ant'o'j'n laŭ volumen'o, la nov'a uson'a en'ir'ant'o profit'os la nov'a'j'n regul'o'j'n fiks'it'a'j'n de la Eŭrop'a Komision'o : por ke la “trans'atlantik'a kun'labor'ad'o” daŭr'u, neces'as “for'ig'i la sen'util'a'j'n mal'help'o'j'n al konced'o de NLG-permes'o'j al Uson'o por akcel'i la uson'a'j'n eksport'o'j'n”, kaj antaŭ ĉio “star'ig'i regul'a'j'n konsult'ad'o'j'n kaj ag'ad'o'j'n de vend'o-stimul'ad'o kun la ag'ant'o'j en la merkat'o por far'i Uson'o'n la ĉef'a liver'ant'o de gas'o en Eŭrop'o”. [13]
Tiu ĉi ambici'o mal'kaŝ'e afiŝ'it'a de la land'o'j de Centr'eŭrop'o kaj sub'ten'at'a de Bruselo pov'us tamen stumbl'i super kelk'a'j mal'help'o'j. Unu'flank'e, Moskvo por re'ag'i ver'ŝajn'e ne atend'os ĝis kiam ĉio est'os far'it'a. Kvankam la uson'a GNL vend'iĝ'as mal'pli'kost'e ol la rus'a gas'o (22 el'cent'o'j da diferenc'o ĉe egal'a energi-efik'o), la si'n'sekv'a'j proced'o'j de likv'ig'o, de transport'o kaj re'gas'ig'o far'as ĝi'n definitiv'e mal'pli konkurenc'kapabl'a. Gasprom, kiu tiel hav'as pli da ag'o'spac'o por fiks'i si'a'j'n tarif'o'j'n, por fort'ig'i si'a'n aktual'e domin'ant'a'n pozici'o, “pov'as escept'i cert'a'j'n dev'ig'a'j'n klaŭz'o'j'n per tio, ke ĝi don'as al si'a'j eŭrop'a'j klient'o'j rabat'o'j'n kompar'e kun la indeks'it'a'j inter'trakt'it'a'j prez'o'j pri la prez'o de petrol'o.” [14]
Ali'flank'e la eŭrop'a vol'o divers'ig'i la font'o'j'n de gas-import'ad'o montr'as la fakt'o'n, ke la membr'o'land'o'j daŭr'e proviz'os si'n … per gas'o. Nu, la Uni'o dev'as redukt'i almenaŭ 55-el'cent'e si'a'j'n el'las'o'j'n de forc'ej'efik'a'j gas'o'j ĝis 2030 kompar'e kun la nivel'o de 1990 kaj ating'i la karbon'a'n neŭtral'ec'o'n en 2050. Tiu'j cel'o'j implic'as trans'ir'o'n al re'nov'ig'ebl'a'j energi'o'j, al akv'o- aŭ al atom-energi'o. Sed, post la akcident'o de la atom'central'o de Fukuŝimo, en Japan'uj'o, en la jar'o 2011, la atom'energi'o ne plu furor'as.
Rest'as do la energi'o'j re'nov'ig'ebl'a'j. La entuziasm'o, kiu akompan'as ili'a'n supr'e'n'ir'o'n, kelk'foj'e forges'ig'as, ke ili bezon'as el'min'ad'o'n – polu'ant'a'n [15] – de mineral'o'j (kobalt'o, liti'o, zink'o, nikel'o, alumini'o …) dispon'ebl'a'j en nur kelk'a'j land'o'j (Bolivio, Brazilo, Ĉilio, Ĉin'uj'o, Demokrati'a Respublik'o Kongo …), kaj do kre'as nov'a'n de'pend'ec'o'n. La esenc'a part'o de la ekonomi'o en antaŭ'vid'ebl'a temp'o do dev'os baz'iĝ'i sur elektr'o, kio ig'as antaŭ'dir'i mult'ig'o'n de vent'a'j turbin'o'j, da elektr'a'j central'o'j, da alt'tensi'a'j lini'o'j, da trans'form'il'o'j, da kondens'il'o'j, da ŝalt'il'o'j, kiu'j hav'os sub'taks'it'a'j'n sekv'o'j'n por la medi'o.
Kvankam la mult'ig'o de re'nov'ig'ebl'a'j energi'font'o'j kaj la mal'alt'ig'o de la energi'font'o'j kun el'las'o de forc'ej'efik'a'j gas'o'j ŝajn'as est'i la solv'o plej logik'a, la ekologi'a ekvaci'o neniam solv'ebl'as sen okup'iĝ'i pri la postul'o : profund'e modif'i la ĉen'o'j'n de produkt'ad'o kaj de konsum'ad'o per energi'a sobr'ec'o, re'lok'ad'o de la produkt'ad'o kaj per drast'a redukt'ad'o de la transport'a'j flu'o'j.
Mathias REYMOND.
[1] “Déclaration cconjointe UE-États-Unis à la suit'e de la visite du président Juncker à la Maison Blanche” [“Komun'a deklar'o de la EU kaj Uson'o post la vizit'o de la prezid'ant'o Juncker al la Blank'a Dom'o”], Eŭrop'a Komision'o, Bruselo, 25-an de Juli'o 2918.
[2] Vd “L’Europe énergétique entre concurrence et dépendence”, Le Mond'e diplomatique, Decembr'o 2008.
[3] Mathilde Godard, “Le GNL : l’énergie fossile de demai ?”, Forbes, 23-an de Juni'o 2020, www.forbes.fr.
[4] Vd Maxime Robin, “Au Dakot'a du Nord, les vaches per'dent leur queue” [“En Nord-Dakot'o la bov'in'o'j perd'as si'a'n vost'o'n”], Le Mond'e diplomatique, Aŭgust'o 2013.
[5] Je'a'n-Pierre Hans'e'n, Jacques Percebois kaj Alain Jenssens, Énergie. Énconomie et politiques, 3-a el'don'o, De Boeck Supérieur, Parizo, 2019.
[6] Aŭstr'uj'o, Bulgar'uj'o, Ĉeĥ'uj'o, Eston'uj'o, Hungar'uj'o, Kroat'uj'o, Leton'uj'o, Ruman'uj'o, Slovak'uj'o kaj Sloven'uj'o.
[8] Lidia Kelly, “Poland hopes to tap Trump’s business acumen at regional summit”, Reuters, 4-an de Juli'o 2017.
[9] “Rencontre Erdoğan-Poutine : nouveau gazoduc, Libye et Syrie sur la tabl'e”, La Figar'o (kun AFP), Parizo, 8-an de Januar'o 2020.
[10] Je'a'n-Michel Bezat, “Gazoduc South Stream : pourquoi la Rus'si'e a décidé de ĵeter l’éponge” [“Gas'o'dukt'o South Stream : kial Ruslando rezign'is”], Le Mond'e, 2-an de Decembr'o 2014.
[11] 11
[12] “Gaz et élcetricité. Cadre législatif européen”, Commission de régulation de l’énergie, Parizo, 29-an de April'o 2020, www.cre.fr.
[13] Cit'it'a de PhilippeSébille-Lopez, “Le gaz naturel en Eŭrop'e”, v.c.
[14] Philippe A. Charlez, “Le gaz naturel liquéfié américain pourra-t-il concurrencer à term'e les marchés gaziers russes ?”, La Revu'e de l’énergie, n-ro 633, Parizo, Septembr'o-Oktobr'o 2016.
[15] Lorène Lavocat, “Les minerais : le très noir tableau des énergies vertes”, Reporterre, 29-an de Oktobr'o 2020, https://reporterre.net.
El'pens'i la solv'o'n dev'as konsum'ant'o'j kaj lok'a'j komun'um'o'j ! Jen la filozofi'o de firma'o'j kiu'j abund'e produkt'as plast'o'j'n, sen zorg'i pri kio ili post'e far'iĝ'as. Kiam Ĉini'o decid'is rifuz'i la for'ĵet'aĵ'o'n send'it'a'n de okcident'a'j land'o'j, ĝi'a'j najbar'o'j est'is inund'it'a'j, mal'util'e al la san'o de la loĝ'ant'ar'o'j. Sed supoz'u, ke ni pri'trakt'us la problem'o'n ĉe la font'o.
Fru'maten'e, stak'o'j da velk'int'a'j foli'o'j kaj plast'a'j en'volv'aĵ'o'j brul'as antaŭ la dom'o'j de Kalianyar, vilaĝ'o en Orient'a Jav'o kie loĝ'as s-ro Slamet Riyadi. Li labor'as en turism'o, mem'lern'int'e la angl'a'n. Li sci'as, ke brul'ig'ad'o ne mal'aper'ig'as ĉio'n. "Pro tio, ke ili vid'as neni'o'n, la vilaĝ'an'o'j kred'as ke neni'o post'rest'as. Sed rest'as la plast'o !" Li dezir'as star'ig'i asoci'o'n por apart'ig'i la for'ĵet'aĵ'o'n, vend'i tio'n, kio est'i re'cikl'ig'ebl'a, kompoŝt'ig'i la organik'aĵ'o'n, kaj por la ceter'o... li vid'os.
Neni'u krom li zorg'as pri la haladz'o plen'a de duoksinoj. Oni ne kolekt'as plast'o'j'n en la indonezia kamp'ar'o ; ili tamen abund'as en la ĉiu'tag'a viv'o. Ĉe la merkat'o en la apud'a urb'o Tamanan, du bud'o'j vend'as unu-uz'a'j'n pak'um'o'j'n, poli'stiren'a'j'n sak'o'j'n kaj skatol'o'j'n, kiu'j'n ali'a'j negoc'ist'o'j mult'e uz'as. La kvant'o'j est'as grand'eg'a'j : ili ne nur est'as praktik'a'j, sed antaŭ ĉio ili facil'ig'as la ĉiu'tag'a'j'n aĉet'o'j'n de mal'riĉ'a'j famili'o'j. Kiam ĉi tiu for'ĵet'aĵ'o ne est'as brul'ig'it'a, ĝi amas'iĝ'as sur voj'flank'o'j kaj en river'o'j.
La plej long'a river'o en Orient'a Jav'o, la Brantas port'as ĉi'a'j'n for'ĵet'aĵ'o'j'n. Ecoton, lok'a asoci'o gvid'at'a de grup'o de biolog'o'j, far'is la river'o'n si'a kamp'o de esplor'o kaj lukt'o. Ni est'as en la guberni'o Gresik, ne'mal'proksim'e de Surabajo, ĉef'urb'o de la insul'o de Jav'o kaj la du'a plej grand'a urb'o en Indonezio. Gvid'at'a de s-ro Prigi Arisandi, gajn'int'o de la Ekologi'a Premi'o Goldman en 2011 [1], la biolog'o'j de Ecoton kontrol'as la kvalit'o'n de la akv'o kaj la san'o'n de la fiŝ'o'j, kiu'j est'as sub'met'at'a'j al mal'trankvil'ig'a'j genetik'a'j mutaci'o'j kiu'j efik'as pri ili'a re'produkt'ad'o. La asoci'o atent'ig'as la publik'o'n pri la divers'a'j polu'o'j kaj serĉ'as solv'o'j'n kun'e kun la publik'a'j aŭtoritat'ul'o'j kaj la entrepren'ist'o'j de ĉi tiu region'o, kamp'ar'a sed industri'iĝ'int'a.
En 2016, Ecoton mobiliz'is la publik'o'n pri la problem'o'j prezent'at'a'j de fek'ad'o en la river'o'n, kaj instig'is al lok'a'j komerc'a'j entrepren'o'j, kiu'j el'ig'as polu'akv'o'n en ĝi'n, ŝanĝ'i si'a'j'n procez'o'j'n de produkt'ad'o. Ekzempl'e, unu fabrik'o, kiu re'cikl'ig'as paper'o'n import'it'a'n el la tut'a mond'o, pli'bon'ig'is si'a'j'n metod'o'j'n, kiel konstat'is reprezent'ant'o'j de la Uson'a Agent'ej'o por Inter'naci'a Evolu'o (USAID), kiu sub'ten'as la asoci'o'n. Sed en 2018, tiu'j klopod'o'j est'is nul'ig'it'a'j per en'flu'o de plast'a'j for'ĵet'aĵ'o'j tra la tut'a region'o, pro la perturb'o'j de la tut'mond'a trafik'o.
Kelk'cent metr'o'j'n for de la sid'ej'o de la asoci'o, en la vilaĝ'o Sumengko, sub'ĉiel'a rub'ej'o est'as far'iĝ'int'a lok'o de pli-mal'pli valor'a'j el'trov'aĵ'o'j por dek du ĉifon'ist'o'j kiu'j tra'serĉ'as la for'ĵet'aĵ'o'n. Ili esper'as trov'i bank'bilet'o'j'n de mal'alt'a'j valor'o'j el riĉ'a'j land'o'j, kiu'j tamen hav'os mult'e pli alt'a'n valor'o'n ol la modest'a'j lok'a'j salajr'o'j. Post kiam la fin'a apart'ig'o est'as far'it'a, ĉio ne'vend'ebl'a far'iĝ'as brul'aĵ'o en la apud'a fabrik'o de toŭfu'o.
En Orient'a Jav'o, kiel ali'lok'e en Indonezio, sed ankaŭ en Malajzi'o, Taj'land'o, Filipinoj kaj Vjetnami'o, la sam'a histori'o ripet'iĝ'as : tiu, de sen'skrupul'a'j entrepren'ist'o'j kiu'j pretend'as re'cikl'ig'i plast'a'j'n for'ĵet'aĵ'o'j'n. En mult'a'j kaz'o'j, oni nur apart'ig'as la material'o'n, for'brul'ig'as ĝi'n sub'ĉiel'e aŭ dis'ĵet'as ĝi'n en la natur'o ; alternativ'e, oni amas'ig'as ĝi'n ĝis kiam la lok'o far'iĝ'as satur'it'a ; tiam ĉi tiu'j kanajl'o'j fuĝ'as. La brul'ig'ad'o de ĉi tiu'j material'o'j sen apart'a'j antaŭ'rimed'o'j, kaj ili'a degener'o en la natur'medi'o, liber'ig'as duoksinojn, furan'o'n, hidrarg'o'n kaj poli'klor'bi'fen'il'o'j'n (PCB). Ĉi tiu'j toks'a'j produkt'o'j, el kiu'j la pli'mult'o est'as tre volatil'a'j aŭ solv'ebl'a'j en gras'o, pov'as infekt'i la natur'medi'o'n kaj amas'iĝ'i en la hom'a korp'o, kio est'ig'as kancer'o'n kaj perturb'o'j'n de la hormon'a kaj nerv'a sistem'o'j.
En Malajzi'o, vilaĝ'an'o'j sur la okcident'o mar'bord'o, atent'ig'it'a'j de mal'bon'a'j odor'o'j kaj haŭt'a'j kaj spir'a'j problem'o'j, el'trov'is la ekzist'o'n de labor'ej'o'j por la pri'trakt'o de for'ĵet'aĵ'o'j. Tri'dek ok el ili nombr'is en 2018 la asoci'o Kuala Langat Environmental Protection Action Group, kun'fond'it'a de s-ro Ta'n Ching Hin, la eks'estr'o de vilaĝ'o mal'mult'a'j'n kilo'metr'o'j'n de Klang, la plej grand'a haven'o de la land'o sur la Malak'a Mar'kol'o. Nur unu funkci'is laŭ'leĝ'e ! Pli ol 900 000 tun'o'j da plast'a'j for'ĵet'aĵ'o'j est'is import'it'a'j en Malajzi'o'n en 2018, kaj pli ol 400 000 en kaj Taj'land'o'n kaj Vjetnami'o'n [2] laŭ raport'o en April'o 2019 de la Tut'mond'a Alianc'o por Alternativ'o'j al For'brul'ig'o, ne'reg'ist'ar'a organiz'aĵ'o (angl'a akronim'o : GAIA), kiu kun'labor'as kun lok'a'j asoci'o'j. Post kiam ĉi tiu raport'o aper'is, la eŭrop'a'j kaj uson'a'j amas'komunik'il'o'j rapid'is por mem vid'i la rub'uj'o'j'n de Sud'orient'a Azi'o : "Fremd'a'j jurnalistoj tre ek'cit'iĝ'as kiam ili trov'as en rub'ej'o pec'o'n da for'ĵet'aĵ'o el si'a hejm'land'o", dir'as al ni s-in'o Mageswari Sangaralingam, malajzi'a kun'redaktor'o de la raport'o, iom ŝok'it'e de ili'a star'punkt'o. Novaĵrevuoj raport'as pri kanadaj uj'o'j de mirtel'a jogurt'o kaj en'volv'aĵ'o'j de franc'a fromaĝ'o for'las'it'a'j mez'e de kokos'a'j palm'o'j, anstataŭ pri la ĝen'o'j kiu'j'n ili kaŭz'as al la loĝ'ant'ar'o.
Fakt'e, Sud'orient'a Azi'o est'as super'ŝut'at'a de for'ĵet'aĵ'o'j de'post kiam Ĉini'o ĉes'ig'is re'cikl'ig'i ili'n en 2018. Ĝis tiam, la Okcident'o send'ad'is si'a'n propr'a'n for'ĵet'aĵ'o'n al Ĉini'o, util'ig'ant'e la kontener'o'j'n kiu'j antaŭ'e re'ven'is mal'plen'a'j al tiu grav'a eksport'ant'o de fabrik'it'a'j var'o'j. En la fru'a'j 2010-aj jar'o'j, Ĉini'o ricev'is pli ol tri kvar'on'o'j'n de import'o'j de for'ĵet'aĵ'o'j en tut'mond'a merkat'o de re'cikl'ig'ad'o kun valor'o de proksim'um'e 10 miliard'o'j da dolar'o'j. La dokument'film'o Plastic China de la reĝisor'o Wang Jiu Liang, premier'int'a fin'e de 2016, ŝok'is la ĉin'a'n kaj la inter'naci'a'n opini'o'n per si'a prezent'ad'o de la mizer'o ĉirkaŭ la meti'ist'a'j ag'ad'o'j de re'cikl'ig'o kaj for'brul'ig'o [3]. La kresk'ant'a postul'o de la ĉin'a loĝ'ant'ar'o por ekologi'a protekt'o, kaj ankaŭ la grand'a alt'iĝ'o de ili'a propr'a produkt'ad'o de for'ĵet'aĵ'o'j, instig'is al la aŭtoritat'ul'o'j ek'ag'i. En Juli'o 2017, tial, ili avert'is la Mond'a'n Organiz'aĵ'o'n pri Komerc'o (Mok) ke ili ĉes'ig'os tia'j'n import'o'j'n je la sekv'ont'a 1-a de Januar'o. Ĉi tiu iniciat'o, epitet'it'a "Naci'a Glav'o," cel'is "la protekt'o'n de Ĉini'o, ĝi'a'n natur'medi'o'n kaj la san'o'n de ĝi'a'j civit'an'o'j [4]." La re'cikl'ig'a industri'o tiam mov'is part'o'n de si'a ag'ad'o al sud'orient'azi'a'j land'o'j, precip'e Malajzi'o.
Ĝi hav'as neniu'n teknik'a'n solv'o'n por kontent'ig'e pri'trakt'i ĉi tiu'n amas'o'n da for'ĵet'aĵ'o'j - nek tio'n hav'as Indonezio kaj Taj'land'o, malgraŭ ili'a abund'a uz'o de plast'a'j pak'um'o'j - kaj ĝi'a ekologi'a leĝ'ar'o rest'as mal'fort'a. Al'don'e, la plej mal'riĉ'a'j loĝ'ant'o'j ne pov'as mal'akcept'i labor'o'n en la rub'ej'o'j kiu'j ek'aper'as ek'de 2018. Instig'at'a de kresk'ant'a industri'a sektor'o en la 2010-aj jar'o'j, ĉi tiu'j ag'ad'o'j jam ekzist'is, sed ili sur'pren'is tut'e nov'a'n dimensi'o'n. "Ni atent'ig'is la reg'ist'ar'o'n tiel fru'e kiel mez-2017, kiam ni ek'sci'is, ke Ĉini'o ĉes'ig'os import'aĵ'o'j'n. Ni antaŭ'vid'is, ke la for'ĵet'aĵ'o'j est'os de'turn'at'a'j al Sud'orient'a Azi'o", dir'is al ni s-in'o Sangaralingam, kiu labor'as por la ne'reg'ist'ar'a organiz'o Sahabat Alam Malaysia (Sam).
La aŭtoritat'ul'o'j ŝancel'iĝ'is. Taj'land'o, ekzempl'e, trud'is moratori'o'n al import'o'j de plast'a'j for'ĵet'aĵ'o'j en April'o 2018, sed nul'ig'is ĝi'n post unu monat'o. Malajzi'o rifuz'is asign'i import'a'j'n permes'il'o'j'n en Maj'o 2018, sed post'e mal'ferm'is la kluz'o'j'n en Juni'o, antaŭ ol anonc'i moratori'o'n unu'e de tri monat'o'j, post'e de tri jar'o'j en Aŭgust'o. En Indonezio, en Novembr'o 2018, la tiam'a ministr'o pri industri'o Airlangga Hartarto pet'is al la ministr'o pri la natur'medi'o nul'ig'i la proskrib'o'n, konsider'e de la 40 milion'o'j da dolar'o'j kiu'j'n la re'cikl'ig'a industri'o kontribu'as al la komerc'a bilanc'o de la land'o [5] - sed van'e.
Fin'e, en la printemp'o de 2019, la respond'o'j de la reg'ist'ar'o far'iĝ'is pli klar'a'j, asert'ant'e i'a'n ekologi'a'n patriot'ism'o'n. La malajzi'a ministr'o pri la natur'medi'o, s-in'o Yeo Be'e Yin, deklar'is ke ŝi est'as ferm'int'a pli ol 148 fabrik'o'j kaj labor'ej'o'j pri'trakt'ant'a'j aŭ amas'ig'ant'a'j plast'a'j'n for'ĵet'aĵ'o'j'n. El'trov'o'j de ne'deklar'it'a'j aŭ mis'deklar'it'a'j liver'aĵ'o'j mult'obl'iĝ'is. Dum vizit'o al la haven'o Klang je la 23-a de april'o 2019, la ministr'o konstat'is la fraŭd'a'n deklar'o'n de iu hispan'a liver'aĵ'o : ne're'cikl'ig'ebl'a for'ĵet'aĵ'o etiked'it'a "re'cikl'ig'ebl'a". Je la 28-a de maj'o, ŝi promes'is re'send'i 3 000 tun'o'j'n da for'ĵet'aĵ'o'j al ili'a'j de'ven'land'o'j : Uson'o, Japani'o, Franci'o, Kanado, Aŭstrali'o, Briti'o kaj eĉ Bangladeŝo. Epitetinte la malajzi'a'j'n per'ant'o'j'n "perfid'ul'o'j", ŝi al'parol'is la eksport'ant'a'j'n land'o'j'n : "Ni postul'as, ke evolu'int'a'j land'o'j re'ekzamen'u si'a'n administr'ad'o'n de plast'a for'ĵet'aĵ'o kaj ĉes'u eksped'i ĝi'n al evolu'land'o'j. Se vi ĝi'n send'os al Malajzi'o, ni sen'hezit'e ĝi'n re'send'os [6]." Tri tag'o'j'n post'e, en la nord'okcident'a malajzi'a sub'ŝtat'o Penango, 265 kontener'o'j en'hav'ant'a'j miks'aĵ'o'n de putr'iĝ'ant'a organik'a material'o kaj plast'a for'ĵet'aĵ'o kapt'is la atent'o'n de dogan'ist'o'j ĉe Butterworth, la du'a plej grand'a haven'o de la land'o. Ĝis la 15-a de Juni'o tiu'jar'e, aŭtoritat'ul'o'j en la sub'ŝtat'o est'is nombr'int'a'j 126 kontener'o'j'n da ne'deklar'it'a'j for'ĵet'aĵ'o'j kaj 155 kiu'j atend'as inspekt'o'n. Kaj ŝajn'e, tio ankoraŭ ne ĉes'is.
Si'a'flank'e, ankaŭ en Juni'o 2019, la Respublik'o de Indonezio far'is aranĝ'o'j'n por re'send'i al Uson'o kvin kontener'o'j'n da for'ĵet'aĵ'o'j el Seatlo kiu'j est'is deklar'it'a'j est'i "paper'o por re'cikl'ig'ad'o", sed est'is miks'it'a'j kun divers'spec'a'j plast'o'j kaj uz'it'a'j beb'o'vind'o'j. Fin'e, la filipina prezid'ant'o martel'ad'is per si'a pugn'o sur la tabl'o : post ultimat'o al'vok'ant'a Kanadon re'pren'i si'a'n for'ĵet'aĵ'o'n ĝis la 15-a de Maj'o, 2019, li re'ven'ig'is si'a'j'n diplomat'o'j'n, send'is 69 kontener'o'j'n al la haven'o de Vankuver'o kaj minac'is, se la kanadaj aŭtoritat'ul'o'j rifuz'os ricev'i ili'n, sink'ig'i ili'n en ili'a'j teritori'a'j mar'o'j [7]. Fin'e, la karg'o est'is mal'ŝarĝ'it'a sen'problem'e.
Ĉi tiu'j streĉ'it'ec'o'j erupci'is ĉe la kun'sid'o en April'o-Maj'o 2019 de la Konvenci'o de Bazel'o pri la Regul'ig'o de Trans'lim'a'j Mov'ad'o'j de Danĝer'a'j For'ĵet'aĵ'o'j kaj ili'a Dispon'o [8] en Ĝenevo. Sub'ten'at'a'j de Norvegi'o, sud'orient'azi'a'j ne'reg'ist'ar'a'j organiz'o'j prov'is mal'permes'i ĉi tiu'n komerc'o'n per la inkluziv'o de plast'a'j for'ĵet'aĵ'o'j en la tekst'o - ili'a pet'skrib'o "Stop Dumping Plastic in Paradise !" (Ĉes'u for'ĵet'i plast'o'n en paradiz'o !"), kiu est'is lanĉ'it'a sam'temp'e, ĝis nun est'as kolekt'int'a preskaŭ unu milion'o'n da sub'skrib'o'j. Inter la aktiv'ul'o'j kiu'j ĉe'est'is por defend'i ĝi'n : s-ro Prigi Arisandi, de Ecoton, kaj s-in'o Sangaralingam. Malgraŭ la sever'a kontraŭ'star'o de Uson'o, kiu ne ratifik'is ĉi tiu'n traktat'o'n, la propon'o est'is adopt'it'a : al'don'o al aneks'o de la konvenci'o inkluziv'as ne're'cikl'ig'ebl'a'j'n plast'o'j'n (la komerc'ad'o per plast'o'j re'cikl'ig'ebl'a'j [9] rest'as sankci'at'a). Ili'a eksport'o nun est'as mal'permes'it'a sen la antaŭ'a konsent'o de la ricev'ant'a'j ŝtat'o'j, kaj ĉi tiu kondiĉ'o koncern'as ĉiu'j'n, ankaŭ Uson'o'n. Von Hernandez, de la koalici'o de ne'reg'ist'ar'a'j organiz'o'j koalici'o Break Free from Plastic (Liber'iĝ'i de Plast'o), resum'as ili'a'n venk'o'n : "Land'o'j ricev'ant'a'j miks'it'a'n kaj ne'apart'ig'it'a'n plast'a'n for'ĵet'aĵ'o'n el fremd'a'j font'o'j nun rajt'as rifuz'i ĝi'n, kio dev'ig'as ke font'o'land'o'j cert'ig'u ke nur pur'a'j, re'cikl'ig'ebl'a'j plast'o'j est'as eksport'at'a'j [10]." Teori'e, land'o'j kiu'j ne pov'as pri'trakt'i tia'n for'ĵet'aĵ'o'n pov'os rifuz'i ĝi'n.
Est'as tro fru'e por taks'i la efik'o'j'n de ĉi tiu tekst'o, kiu ek'valid'iĝ'is je la 1-a de Januar'o 2021. Sed je la 29-a de Januar'o, en raport'o el'don'it'a kun Zero Waste Europe kaj GAIA, la organiz'aĵ'o Sam jam avert'is : "La kontraŭ'leĝ'a komerc'o de eŭrop'a'j for'ĵet'aĵ'o'j mal'help'as ke Malajzi'o ating'u si'a'n cel'o'n de "nul'a for'ĵet'aĵ'o" ". Import'aĵ'o'j ja est'as mal'permes'it'a'j tie ek'de Oktobr'o 2018, sub kondiĉ'o'j tre proksim'a'j al tiu'j de la Konvenci'o de Bazel'o, sed la reg'ist'ar'o ne pov'as halt'ig'i la komerc'o'n. Sam konstat'as, ke en ĉi tiu kontraband'o implik'iĝ'as mult'eg'a'j protagonist'o'j, el kiu'j kelk'a'j al'iĝ'as al mafi'ism'o kaj est'as special'ist'o'j pri la mis'prezent'o de la transport'at'a'j material'o'j aŭ de ili'a cel'lok'o. Est'as, laŭ la asoci'o, "grav'a'j mank'o'j je ĉiu stadi'o de la transport'ad'o [11]".
Fru'e en 2020, Malajzi'o re'send'is almenaŭ 4 000 tun'o'j'n da kontraŭ'leĝ'a plast'a for'ĵet'aĵ'o al la 20 land'o'j el kiu'j ĝi est'is eksped'it'a, inter ili 43 kontener'o'j'n al Franci'o. Sed en la unu'a'j sep monat'o'j de la sam'a jar'o, la land'o ricev'is pli ol 33 000 tun'o'j da for'ĵet'aĵ'o'j nur el Briti'o, kresk'o de 81% pli ol en la antaŭ'a jar'o [12]. Pro tio, ke la pandemi'o de Kovim-19 est'ig'as ek'pli'iĝ'o'n de la util'ig'o de unu-uz'a'j plast'o'j, pov'us est'i, ke la kriz'o de for'ĵet'aĵ'o'j pli kresk'os, malgraŭ la inter'naci'a'j leĝ'o'j. "Ni ankoraŭ ne sci'as, ĉu ĉi tiu ne'apart'ig'it'a kaj mal'pur'a plast'a for'ĵet'aĵ'o ankoraŭ en'ir'as Malajzi'o'n el Eŭrop'o", s-in'o Sangaralingam dir'is al ni en Februar'o. "Ni ne hav'as al'ir'o'n al daten'o'j de la dogan'a'j aŭtoritat'ul'o'j. Sed, sen efik'a kontrol'ad'o de eksport'ant'a'j kaj import'ant'a'j land'o'j, rest'as risk'o ke ĝi en'ir'os ni'a'j'n land'o'j'n. "
La unu'a pet'o de Sam : pli'ig'it'a mal'kaŝ'em'ec'o. Comtrade, la daten'ar'o de UN, registr'as la mov'ad'o'n de plast'a'j for'ĵet'aĵ'o'j laŭ tip'o, de'ven'land'o kaj cel'lok'o. Sed est'us util'e inkluziv'i daten'o'j'n pri ili'a'j karakteriz'aĵ'o'j (pur'ig'it'a aŭ ne'pur'ig'it'a,) kaj la plan'it'a pri'trakt'o (aŭ ne'pri'trakt'o) en la ricev'ant'a'j lok'o'j. Ĉi tiu mal'kaŝ'em'ec'o ebl'ig'us al magistrat'o'j kaj inter'naci'a'j instanc'o'j pli efik'e kontrol'i la kontraŭ'leĝ'a'n komerc'ad'o'n.
Komerc'ad'o per re'cikl'ig'ebl'a'j for'ĵet'aĵ'o'j ankoraŭ est'as permes'at'a, sed kaj la Konvenci'o de Bazel'o kaj la Instrukci'o-Kadr'o pri For'ĵet'aĵ'o'j de la Eŭrop'a Uni'o postul'as, ke ili est'u re'cikl'ig'it'a'j en la land'o kie ili est'is produkt'it'a'j, "krom se est'as pli bon'a alternativ'o ekologi'a kaj sanitar'a" - kio ne est'as la kaz'o en Sud'orient'a Azi'o, kie la infra'struktur'o est'as ĝeneral'e mal'pli efik'a ol en la land'o'j de la Organiz'aĵ'o por Ekonomi'a Kun'labor'o kaj Evolu'ad'o (OEKD). Ĉi tio est'as la du'a rekomend'o de la raport'o : mal'permes'i ĉiu'j'n eksport'o'j'n de plast'a'j for'ĵet'aĵ'o'j, eĉ for'ĵet'aĵ'o'j re'cikl'ig'ebl'a'j, el ĉi tiu'j land'o'j. Sam kaj ĝi'a'j inter'naci'a'j partner'o'j ankaŭ al'vok'as favor'e al la pli'bon'ig'o de la medi'protekt'a dezajn'o de pak'um'o'j far'e de industri'o'j en okcident'a'j land'o'j, kun pli da facil'e re'cikl'ig'ebl'a'j material'o'j. Fin'e, ili propon'as redukt'i for'ĵet'aĵ'o'j'n ĉe la font'o, precip'e for'las'i unu-uz'a'j'n pak'um'o'j'n.
Kvankam, antaŭ ĉi tiu kriz'o, Sud'orient'a Azi'o ne disting'iĝ'is per tre medi'protekt'a mastr'um'ad'o de la propr'a'j for'ĵet'aĵ'o'j, ekzempl'o'j tamen ekzist'as de iniciat'o'j far'it'a'j en kelk'a'j land'o'j, de Bandung (Indonezio) al San Fernand'o (Filipinoj), cel'ant'a'j "nul'a'n for'ĵet'aĵ'o'n". Sam, kun si'a sid'ej'o sur la tre urbaniz'it'a Insul'o Penango (insul'a part'o de sub'ŝtat'o Penango), atent'ig'as, ke la municip'a administraci'o tie mal'permes'is la uz'o'n de poli'stiren'o por nutr'aĵ'a'j pak'um'o'j tiel fru'e kiel 2014 (ankoraŭ permes'at'a en Eŭrop'o en 2021). En 2015, la sub'ŝtat'o Penango jam registr'is indic'o'n de re'cikl'ig'ad'o de preskaŭ 40% kaj, en 2018, plen'um'is plan'o'n por kolekt'i manĝ'rest'aĵ'o'j'n de nutr'o'proviz'a'j firma'o'j. Ĉi tiu'j esper'ig'a'j klopod'o'j est'as sub'fos'at'a'j kiam pli riĉ'a'j land'o'j for'ig'as si'a'n for'ĵet'aĵ'o'n je pli mal'alt'a'j kost'o'j.
Kvankam ĝi est'as percept'at'a kiel pli medi'protekt'a ol rub'ej'o'j kaj for'brul'ig'o, tiom ke la praktik'o apart'ig'i for'ĵet'aĵ'o'j'n laŭ'kategori'e pov'us est'i uz'at'a kiel kriteri'o de soci'a disting'o, la aŭreol'o de la re'cikl'ig'ad'o est'as makul'it'a post la el'trov'o de la mal'util'o kiu'n ĝi kaŭz'is en Sud'orient'a Azi'o. Mal'e ol est'i solv'o, ĝi efektiv'e est'as lim'ig'it'a, kompleks'a kaj alt'e'kost'a.
Lim'ig'it'a, ĉar sub la kolektiv'a nom'o de plast'o est'as mal'sam'a'j material'o'j, ident'ig'at'a'j per 1 ĝis 7 sur la pak'um'o : 1 por poli'etilen'o tereftalato (Pet), uz'at'a por botel'o'j de akv'o kaj sod'akv'o ; 2 por poli'etilen'o de alt'a dens'ec'o (HDPE aŭ PEHD), uz'at'a por botel'o'j de lakt'o, ole'o kaj lesiv'o ; 5 por poli'prop'il'en'o (PP), uz'at'a por divers'a'j cel'o'j, kiel uj'o'j da rapid'manĝ'o'j. Ili est'as re'cikl'ig'ebl'a'j nur unu foj'o'n. La ali'a'j plast'o'j (3, 4, 6 kaj 7) tut'e ne re'cikl'ig'ebl'as.
Kompleks'a, ĉar est'as neces'e far'i la apart'ig'o'n kun nivel'o de pri'zorg'o kiu'n uz'ant'o'j - famili'o'j kaj firma'o'j - mal'facil'e plen'um'as. Mal'zorg'em'o, kaj ankaŭ mis'a bon'intenc'o (en'met'ant'e kun re'cikl'ig'ebl'aĵ'o'j tiu'j'n, kiu'j'n oni dezir'us est'i re'cikl'ig'ebl'a'j) rezult'ig'as ke la for'ĵet'aĵ'o'j est'as apenaŭ aŭ mal'ĝust'e apart'ig'it'a'j. Komun'um'o'j ankaŭ dezir'as, ke la kolekt'o est'u mal'pli elekt'em'a.
Fin'e, ĝi est'as mult'e'kost'a ĉar antaŭ'apart'ig'ad'o neces'ig'as alt'a'n teknik'ar'o'n aŭ simpl'e grand'a'n labor'fort'o'n. Ĝi'a'n profit'ad'o'n ankaŭ pov'as traf'i la efik'o'j de mal'alt'a'j prez'o'j de petrol'o kio ebl'ig'as la fabrik'ad'o'n de freŝ'a'j plast'o'j pli mal'kar'e. Ĉi-kaz'e, la leĝ'don'ant'o dev'as aŭ trud'i aŭ financ'e sub'ten'i la integr'ig'o'n de re'cikl'ig'it'a'j material'o'j far'e de fabrik'ist'o'j.
En Franci'o, la Agence de l’Environnement et de la Maîtrise de l’Énergie (Ademe) agnosk'as, ke la re'pri'trakt'ad'o de plast'o'j "al'front'as kaj teknik'a'j'n kaj ekonomi'a'j'n mal'help'o'j'n" [13]. Esplor'o'j progres'as, sed foj'e je mal'pli'a rapid'o ol la al'ven'o sur la merkat'o de nov'a'j material'o'j. Flor'e Berlingen, eks'a direktor'o de Zero Waste Franc'e (si'a'temp'e la Centr'e National d’Information Indépendante sur les Déchets) kaj la aŭtor'o de Recyclage. Le grand enfumage [14], don'as la ekzempl'o'n de nov'a blank'a lakt'o'botel'o el bril'a plast'o. Merkat'um'at'a "por oportun'ec'o" kaj ĉar ĝi aspekt'as pli al'log'a al konsum'ant'o'j, ĝi sub'fos'as la teknik'a'n progres'o'n kiu ebl'ig'is pli bon'a'n apart'ig'o'n de la klasik'a'j, mal'pli bril'a'j botel'o'j : la spec'o de plast'o ne est'as la sam'a, sed la maŝin'o'j mal'facil'e ili'n pov'as diferenc'ig'i.
Teori'e, la princip'o de "pli larĝ'a respond'ec'o" de la produkt'ist'o "dev'ont'ig'as la merkat'um'ant'o'j'n de pak'it'a'j produkt'o'j kaj pres'ebl'a'j paper'o'j financ'i aŭ organiz'i la mastr'um'ad'o'n de la fin'a dispon'o de pak'um'o'j kaj paper'o'j", laŭ la firma'o de re'cikl'ig'ad'o Citeo. Sed la histori'o de la bril'a lakt'o'botel'o montr'as, ke ĉi tiu princip'o est'as sufiĉ'e ne'util'a.
En la pas'int'ec'o, re'uz'ebl'a'j pak'um'o'j est'is la respond'ec'o de fabrik'ist'o'j, kiu'j dev'is organiz'i depon'ej'o'j'n, sed nun for'ĵet'ebl'a'j pak'um'o'j sen'ig'as al fabrik'ist'o'j ili'a'n dev'o'n [15]. Ili tial for'las'is ĝi'n al la pri'zorg'o de komun'um'o'j. Ŝajn'e est'us mal'facil'e de'nov'e respond'ec'ig'i ili'n, eĉ se la leĝ'don'a kaj regul'ig'a kadr'o evolu'us rapid'e [16].
Fin'e, ni dev'as agnosk'i, ke ek'de la 1950-aj jar'o'j, el la 6,3 miliard'o'j da tun'o'j da plast'a'j for'ĵet'aĵ'o'j produkt'it'a'j tut'mond'e, nur 9% est'as re'cikl'ig'it'a'j kaj 12% for'brul'ig'it'a'j. La ceter'o amas'iĝ'as en rub'ej'o'j aŭ en la natur'medi'o kaj oft'e fin'e trov'iĝ'as, en pli-mal'pli degener'it'a form'o, en la ocean'o'j [17]. La kriz'o en Sud'orient'a Azi'o est'as fort'eg'e rivel'int'a ĉi tiu'n ekologi'a'n mal'just'ec'o'n kaj jam komenc'is vek'i la publik'a'n opini'o'n en kaj la cel'lok'a'j kaj la send'ant'a'j land'o'j. Ebl'e ni fin'e pov'os pri'trakt'i ĉi tiu'n ali'a'n tut'mond'a'n problem'o'n, nom'e plast'a'n polu'ad'o'n.
Aude VIDAL
[1] Tiel nom'it'a laŭ la nom'o de la fond'aĵ'o kre'it'a de Richard Goldman, estr'o de uson'a asekur'kompani'o, kaj li'a edz'in'o Rhoda. Ĝi est'as la plej prestiĝ'a premi'o por ekologi'a ag'ad'o.
[2] ’Discarded. Communities on the frontlines of the glob'al plastic crisis’, GAIA, Berkeley (Kalifornio), April'o 2019.
[3] Wang Jiu-Liang, Plastic China, CNEX Inc., 2016.
[4] ’Notification G/TBT/N/CHN/1211’, OMC, Ĝenevo, Juli'o 2017.
[5] Gayatri Suroyo kaj Cindy Silviana, ’In Indonesia, splits emerge over efforts to stem plastic tide’, Reuters, la 21-a de decembr'o 2018.
[6] ’Plastic waste to be sent back’, The Edge Financial Daily, Petaling Jaya (Malajzi'o), la 29-a de Maj'o 2019.
[7] ’Philippines ships 69 containers of dumped rubbish back to Canada’, Al-Jazeera, la 31-a de Maj'o 2019, www.aljazeera.com
[8] Inter'naci'a traktat'o sub la egid'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j kiu est'is sub'skrib'it'a en 1989 kaj kiu ek'efik'is en Maj'o 1992. El la 166 part'o'pren'int'a'j ŝtat'o'j, nur Uson'o kaj Haitio ne est'as ratifik'int'a'j ĝi'n.
[9] Tem'as pri poli'etilen'a tereftalato (Pet), poli'etilen'o (PE) kaj poli'prop'il'en'o (PP).
[10] Rob Picheta kaj Sarah De'a'n, ’Over 180 countries – not including the Us – agree to restrict glob'al plastic waste trad'e’, CNN, la 11-a de Maj'o 2019, https://edition.cnn.com
[11] ’European waste trad'e impacts on Malaysia’s zero waste futur'e’, Zero Waste Europe, Bruselo, Januar'o 2021.
[12] Nicola Smith, ’Britain sends mor'e plastic waste to Southeast Asia despite clashes with local government’, The Telegraph, Londono, la 9-a de Oktobr'o 2020.
[13] ’Déchets. Chiffres-clés’, Ademe, Angers, 2020.
[14] Flor'e Berlingen, Recyclage. Le grand enfumage, Ru'e de l’échiquier, Parizo, 2020.
[15] Vid'u Grégoire Chamayou, ’Eh bi'e'n, recyclez maintenant !’, Le Mond'e Diplomatique, Februar'o 2019.
[16] Ademe cit'as ne mal'pli ol 18 franc'a'j'n aŭ eŭrop'a'j'n leĝ'o'j'n, dekret'o'j'n kaj ag'o'plan'o'j'n de dat'o'j post 2010
[17] Laura Parker, ’A whopping 91 % of plastic is'n’t recycled’, National Geographic, Vaŝington'o, la 20-a de decembr'o 2018.