Mal'pli kon'at'a ol Cosa Nostra en Sicilio aŭ Camorra de Napolo, ’Ndrangheta, la Kalabria mafi'o, tamen est'as unu el la plej terur'a'j. Prem'ant'e ekonomi'o'n kaj politik'o'n, kaj reg'ant'e vast'a'j'n teritori'o'j'n, ĝi nun est'as en la kor'o de histori'a proces'o. Sed pun'prem'o ne pov'as sufiĉ'i, kiam oni ne detru'as sam'temp'e la radik'o'j'n de organiz'it'a krim'ad'o.

La "gigant'a proces'o", kiu komenc'iĝ'is la pas'int'a'n 13-an de januar'o en la bunkr'a tribunal'o de Lamezia Term'e, en la distrikt'o de Catanzaro, en Kalabrio, la plej mal'riĉ'a region'o de Italio, instig'as al pri'pens'ad'o pri Mafi'o kaj ĝi'a'j divers'a'j element'o'j - ’Ndrangheta (Kalabria mafi'o), kaj ankaŭ Cosa Nostra (Sicilio), Camorra (Napolo) kaj Sacra Corona Unit'a (Apuli'o).

La scen'aranĝ'o est'as impon'a : 355 akuz'it'o'j, 438 akuz'motiv'o'j, 600 advokat'o'j, 30 plend'ant'a'j parti'o'j, ĵurnal'ist'o'j de la tut'a mond'o, kiu'j svarm'as en grand'eg'a tele'komunik'a centr'o de 3300 kvadrat'a'j metr'o'j trans'form'it'a al tre konekt'it'a kaj sekur'ig'it'a tribunal'o. En tiu monument'a teatr'o, la prokuror'o Nicola Gratteri, intenc'as el'montr'i la rilat'o'j'n de ’Ndrangheta kun la politik'a medi'o, la framason'ism'o - kiu ŝajn'as est'i per'ant'o kun la lok'a'j elit'o'j - kaj la mond'o de afer'ist'o'j. Akuz'motiv'o'j ne mank'as : asoci'o de krim'ul'o'j, hom'mort'ig'o, trud'pet'ad'o, uzur'o, mon'blank'ig'o, fraŭd'ad'o de publik'a mon'o... Tiu proces'o, fin'rezult'o de kvar jar'o'j de esplor'o'j mark'it'a'j de mort'o'minac'o'j kontraŭ la prokuror'o (kiu viv'as sub grav'a protekt'ad'o) est'is nom'it'a "Rinascita-Scott" - rinascita, "re'nask'iĝ'o" pro la esper'o liber'ig'i la region'o'n el Mafi'o, kaj "Scott" omaĝ'e al Sieben William Scott, agent'o de la Uson'a Federaci'a Ofic'o de Esplor'o'j (FBI), mort'int'a en 2015, kiu ebl'ig'is S-ro'n Gratteri mal'implik'i la rilat'o'j'n inter la Kolombiaj drog'krim'ul'ar'o'j kaj ’Ndrangheta.

Ĉi tiu'n 13-an de januar'o, la prokuror'o est'as fru'labor'em'a. Li est'as antaŭ kamera'o'j ek'de la 8-a kaj du'on'o, li sub'strek'as la neces'o'n rapid'i (apart'e por evit'i preskript'o'n) kaj instig'as la publik'a'n opini'o'n konsider'i justic'an'o'j'n kaj polic'an'o'j'n, kiel "fid'ind'a'j'n hom'o'j'n". Sed dum li parol'as, amas'o de bild'o'j re'ven'as en la mens'o'n. Mult'eg'a'j ne'klar'a'j kaj konfuz'a'j afer'o'j, statistik'o'j, parlament'a'j raport'o'j (la unu'a pri Mafi'o dat'iĝ'as de 1876), seri'o de person'o'j, hero'o'j, delikt'ul'o'j, justic'an'o'j : tiom da pec'o'j de la Ital'a histori'o, tiu land'o en kiu ek'de 1962 trov'iĝ'as parlament'a kontraŭ'mafi'a komision'o kaj kiu hav'as mult'a'j'n universitat'a'j'n katedr'o'j'n pri tiu problem'o (en Romo, en Pavi'o...).

Oni pens'as ankaŭ pri ali'a "gigant'a proces'o", tiu de Cosa Nostra en Palerm'o en 1986-87. Ĝi est'is la unu'a, kiu montr'is ver'a'n vol'o'n de ŝtat'a inter'ven'o, kaj konklud'iĝ'is per tre grav'a'j kondamn'o'j (sum'o de 2665 jar'o'j da en'prizon'ig'o). Oni ankaŭ pens'as pri la terur'eg'a'j bild'o'j de la respond'o de Mafi'o al tiu proces'o : part'o de aŭt'o'ŝose'o dis'pec'ig'it'a per kvin cent kilo'gram'o'j da eksplod'aĵ'o'j, la 23-an de maj'o 1992, en atenc'o, kiu mort'ig'is la juĝ'ist'o'n Giovanni Falcone, li'a'n edz'in'o'n kaj tri el li'a'j korp'o'gard'ist'o'j. Tiu tragedi'o rest'as eminent'a okaz'aĵ'o de la histori'o de Italio. Post tiu "gigant'a atenc'o", la ŝtat'o rimark'ind'e pli'fort'ig'is la lukt'o'n kontraŭ'mafi'a'n. Cosa Nostra iom post iom ĉes'ig'is si'a'n strategi'o'n de spektakl'a per'fort'eg'o, kaj komenc'is, dum la regn'o de si'a nov'a mastr'o Bernardo Provenzano (1995-2006), post'e'ul'o de Salvatore "Tot'o" Riina, si'a'n abism'a'n strategi'o'n : ag'i en'merg'iĝ'int'e en profund'ec'o'n.

Dum la ekster'ordinar'a aspekt'o de tiu'j proces'o'j en'scen'ig'as la potenc'o'n de la ŝtat'o kaj ĝi'a'n decid'iĝ'o'n uz'i si'a'n pun'prem'a'n arm'il'ar'o'n, ĝi ankaŭ nutr'as mult'a'j'n demand'o'j'n : kiel kaj kiam fin'iĝ'os la proces'o Rinascita-Scott (tiu de Palerm'o en'tut'e daŭr'is preskaŭ kvin jar'o'j'n) ? Kiom da akuz'it'o'j est'os fin'e kondamn'it'a'j, kaj per kia'j pun'o'j ? Kia'j est'os ĝi'a'j konsekvenc'o'j ekonomi'a'j kaj politik'a'j ? Sed precip'e : kio est'as Mafi'o ?

Por Giuseppe Pitrè, "la signif'o, kiu'n tiu vort'o fin'e akir'is, est'as preskaŭ ne'difin'ebl'a [1]". Tiu fak'ul'o pri la Siciliaj popol'a'j tradici'o'j alud'as "mafi'em'a'n sent'em'o'n", tio est'as ia ide'o pri la viv'o, regul'o'j pri kondut'o, manier'o justic'i ekster la leĝ'o'j kaj la ŝtat'o. En La nokt'o de noktu'o, en 1960, la verk'ist'o Leon'ard'o Sciascia difin'is la mafi'o'n Cosa Nostra, kiel "sistem'o'n, kiu reg'as la interes'o'j'n de klas'o, kiu'n (...) ni pov'as difin'i, kiel burĝ'a'n, kiu ne nask'iĝ'as, nek dis'volv'iĝ'as pro la mal'est'o de la ŝtat'o, sed en'e de la ŝtat'o. Mafi'o, sum'e, est'as nur burĝ'ar'o, kiu ne entrepren'as, sed ekspluat'as" - dum li asert'as tio'n, kio'n li ankaŭ nom'as la "mafi'em'a sent'em'o" [2]

"Mafi'o est'as mont'o da merd'o !" Tiu fraz'o, tiom da foj'o'j kri'it'a aŭ skrib'it'a sur la mur'o'j de urb'o'j, esprim'as prav'a'n kondamn'o'n. Sed kondamn'i ne pov'as sufiĉ'i por kompren'i la natur'o'n de la afer'o kaj do, pov'i kontraŭ'batal'i ĝi'n. Se Mafi'o est'as mont'o, tiu est'as antaŭ ĉio mont'o de var'o'j - cigared'o'j, fals'it'a'j produkt'o'j, drog'o'j, arm'il'o'j, mon'o ... - kiu'j'n ĝi pov'is akir'i ĉef'e per per'fort'o kaj korupt'ad'o. Tre kompetent'a "entrepren'ist'a Mafi'o [3]" de'long'e dis'volv'iĝ'is, kiu sci'as administr'i, organiz'i, akumul'i kaj en kiu ĉiu'j hav'as si'a'n posten'o'n : mastr'o'j, vokt'ist'o'j, ambasador'o'j, asoci'it'o'j, alianc'an'o'j, produkt'ist'o'j, liver'ist'o'j, klient'o'j, konsum'ist'o'j. Mafi'o decid'as si'a'j'n leĝ'o'j'n, kompromis'as, trakt'as, per'as. Sam'e kiel du'a ŝtat'o, kiu nask'iĝ'is kaj prosper'is en la mank'o'j de la unu'a.

Tial, neces'as kompren'i la "kial'o'j'n de Mafi'o [4]. Tiu esprim'o est'is foj'e vid'at'a kiel komplez'em'a, kaj eĉ skandal'is. Tamen, por efik'e lukt'i kontraŭ krim'a organiz'aĵ'o neces'as kon'i la profund'a'j'n kial'o'j'n de ĝi'a ekzist'o, ĝi'a'j'n valor'o'j'n, ĝi'a'n simbol'a'n univers'o'n, la leĝ'a'n ord'o'n en kiu ĝi viv'as, unu'vort'e ĝi'a'n kultur'o'n.

En 1861 la Ital'a unu'iĝ'o aper'ig'is la dolor'ig'a'n kaj tikl'a'n "sud'ej'a'n demand'o'n". La sub'evolu'iĝ'o de la sud'a Italio (tiel nom'it'a "mezzogiorno") fakt'e met'is ĝi'n en sub'ec'a'n pozici'o'n en'e de la nov'a ŝtat'o. Tiu origin'a fend'o iĝ'is, ek'de la komenc'o de la unu'iĝ'o, gigant'a kontraŭ'dir'o, dis'iĝ'o en la procez'o de dis'volv'iĝ'o ekonomi'a, politik'a kaj civit'an'a de la jun'a naci'o, kvazaŭ du organiz'aĵ'o'j evolu'us apart'e unu de la ali'a. Tre rapid'e, la nord'a burĝ'ar'o, kies region'o'j dis'volv'is si'a'j'n ekonomi'o'j'n pro la rilat'o'j kun la land'lim'a'j land'o'j, iĝ'is hegemoni'a.

En la sud'ej'o, kie la ekonomi'o kaj infra'struktur'o'j limak'is, la posed'ant'a klas'o est'is "grund'a" kaj tim'is, ke ĝi'a potenc'o est'os minac'it'a de kamp'ar'an'a'j ribel'o'j kaj tumult'o'j. Do tre natur'e ĝi turn'is si'n al Mafi'o, tiam organiz'it'a en mult'a'j arm'it'a'j band'o'j, por defend'i si'a'j'n grund'o'j'n kaj instal'i si'a'n super'potenc'o'n. Ceter'e tiu'j krim'a'j grup'o'j est'is jam batal'int'a'j la "patr'o'n de la Ital'a patr'uj'o", Giuseppe Garibaldi, kaj li'a'n promes'o'n re'dis'don'i grund'o'j'n al la kamp'ar'an'o'j : Mafi'o tiam util'is kiel arm'il'port'ant'o de latifundi'ist'o'j (grand'a'j posed'ant'o'j) kaj mal'help'is la re'dis'don'ad'o'n. Ĉe la unu'iĝ'o, la sud'ej'o est'is part'ig'it'a inter latifundi'ist'o'j kaj Mafi'o unu'flank'e, kaj kamp'ar'an'o'j kaj mal'grand'a'j posed'ant'o'j ali'flank'e. La tut'nov'a ŝtat'o kre'is mal'kontent'o'n trud'int'e impost'o'n kaj milit'serv'o'n, kiu mal'hav'ig'is al la mal'riĉ'a'j famili'o'j valor'a'j'n brak'o'j'n por pri'labor'i la kamp'o'j'n. Asert'ant'e si'a'j'n nov'a'j'n rajt'o'j'n, la ŝtat'o klopod'is konvink'i la ribel'em'ul'o'j'n per send'ad'o de ĝendarm'o'j, korpus'o tut'e fremd'a al la lok'a kultur'o. Ĉio tio kontribu'is al pli'fort'ig'o de Mafi'o kaj al ĝi'a rajt'ig'o laŭ part'o de la loĝ'ant'ar'o.

En la inic'a ceremoni'o al kiu ĉiu nov'a membr'o de la krim'a organiz'aĵ'o dev'as sub'met'iĝ'i, trov'ebl'as ia ideal'o, laŭd'o de divers'a'j ec'o'j : brav'ec'o, eminent'ec'o, merit'o, kuraĝ'o, moral'a virt'o, ĝentil'ec'o, honor'o [5]. La mafi'a kultur'o rilat'ig'as si'n al princip'o'j simil'a'j al la tradici'a'j popol'a'j valor'o'j tre sorb'iĝ'int'a'j en la sud'ej'o, kaj dat'iĝ'int'a'j de ja for'a'j temp'o'j. Ĝi uz'as tiu'j'n valor'o'j'n tord'ant'e ili'n, adapt'ant'e ili'n al si'a propr'a real'o, si'a propr'a cel'o. En'radik'iĝ'int'a en arkaik'a hum'o, jar'dek'o'j'n post jar'dek'o'j ’Ndrangheta spert'is ŝanĝ'iĝ'o'j'n, sam'e kiel mult'a'j kultur'o'j kaj sub'kultur'o'j. Protekt'it'a de la dens'a labirint'o, kiu est'as la vepr'ej'o de la mont'ar'o Aspromonte, ĝi dediĉ'is si'n ĝis la jar'o'j 1980-aj al trud'pet'o'j kaj kidnap'o'j. Per la drog'o, ĝi trans'form'iĝ'is al inter'naci'a holding'o pri krim'o kaj kokain'ŝakr'ad'o, sen tamen ŝanĝ'i si'a'j'n regul'o'j'n kaj valor'o'j'n. Ĝi do montr'iĝ'as kiel kun'miks'aĵ'o de arka'ism'o kaj modern'ec'o, tradici'o kaj nov'ig'o, primitiv'a liturgi'o kaj entrepren'a kultur'o. Ĝi'a'j inic'a'j rit'o'j rest'as sen'ŝanĝ'a'j (pur'ig'o de la lok'o, preskaŭ esoter'a formul'ar'o, inter'ŝanĝ'o de sang'o), sed kompens'e ĝi'a person'ar'o est'as "modern'a" : ĝi est'as ĉe la pint'o de cifer'ec'a teknologi'o por laŭ'leĝ'e re'uz'i la profit'o'n de si'a'j ag'ad'o'j en Inter'ret'o [6].

En la mafi'a kultur'o, la prizon'o lud'as centr'a'n kaj strategi'a'n rol'o'n. Lok'o de mal'feliĉ'aĵ'o, ĝi est'as ankaŭ lok'o de lern'ad'o, kie oni instru'as pugnali, cuteddi e bastuni ("pugn'o'j'n, tranĉ'il'o'j'n kaj baston'o'j'n"), kie oni akir'as titol'o'j'n, kiu'j ebl'ig'os akir'i komand'grad'o'j'n. La vort'o ’Ndrangheta rilat'as al la grek'a esprim'o ἀνὴρ ἀγαθός (aner agat'os) : tiu organiz'aĵ'o vid'as si'n, kiel asoci'o de "perfekt'a'j vir'o'j", reg'ant'a teritori'o'n per ’ndrine ("klan'o'j", aŭ "famili'o'j"). Sed la tut'a paradoks'o de la Kalabria organiz'aĵ'o, plen'a de maskl'ism'a kultur'o ĝis en ĝi'a nom'o, est'as ke en ĝi la simbol'a figur'o de la patr'in'o, koher'ig'a element'o de la famili'o, de la klan'o, de la ’ndrina, lud'as centr'a'n rol'o'n. La ĉef'o de la klan'o est'as nom'it'a "il mamma santissima", "la tre sankt'a patr'in'o" kun vir'seks'a artikol'o, tiu, kiu unu'ig'as la grup'o'n. Ceter'e, mal'e al Cosa Nostra aŭ Camorra, ’Ndrangheta est'ig'as tre mal'mult'a'j'n "kun'labor'ant'o'j'n kun justic'o" aŭ pent'int'o'j'n. Pli'e, grand'a'j el'migr'ad'o'j el sud'ej'o, apart'e grav'a'j en Kalabrio, mal'plen'ig'is la urb'o'j'n kaj la vilaĝ'o'j'n de ili'a'j vir'a'j loĝ'ant'o'j, kaj fakt'e don'is al la vir'in'o'j la potenc'o'n organiz'i la soci'a'n spac'o'n en du'obl'a mank'o de patr'o'j kaj de ŝtat'o. Jen ŝlos'il'o por kompren'i la profund'ec'o'n de la en'radik'iĝ'o de ’Ndrangheta kaj la implik'aĵ'o'n de ĝi'a'j branĉ'o'j.

Konsider'i tiu'n real'ec'o'n neces'ig'as for'las'i kliŝ'a'j'n redukt'ig'a'j'n bild'o'j'n : Mafi'o est'as krim'a, kaj bezon'as nur konsider'o'j'n kaj ag'o'j'n polic'a'j'n kaj justic'a'j'n, Mafi'o est'as fenomen'o tut'e ekster'a al popol'a vol'o, ĉar la popol'o est'as bon'a, laŭ ia nov'romantik'ism'o, kiu ne help'as kritik'a'n spirit'o'n, Mafi'o est'as mal'san'o, tio est'as fatal'o, oni neni'o'n pov'as far'i, ktp [7].

Ĉu oni mal'aper'ig'os ĝi'n ? La ver'a demand'o ne est'as cû Mafi'o fin'e mal'aper'os, ĉar, kiel asert'is la juĝ'ist'o Falcone, en deklaraci'o nun fam'a :"Mafi'o est'as hom'a afer'o, sam'e kiel ĉiu'j hom'a'j afer'o'j, ĝi hav'as komenc'o'n, evolu'o'n, kaj sekv'e, ĝi ankaŭ hav'os fin'o'n." Sed kiam, kaj kiel ? Imag'i ĝi'a'n velk'iĝ'o'n pro proces'o'j kaj spektakl'a'j arest'o'j, kvankam ili ja est'as neces'a'j, est'as iluzi'o. Falcone ankaŭ deklar'is : "Se ni vol'as kontraŭ'batal'i ĝi'n efik'e, ni ne dev'as trans'form'i ĝi'n al monstr'o. Ĝi ne est'as polp'o aŭ kancer'o. Ni dev'as agnosk'i, ke ĝi simil'as al ni." La lukt'o konsist'as ĉef'e en blok'ad'o de ĝi'a'j progres'o'j. Por tiu cel'o, eduk'ad'o pov'as lud'i decid'ig'a'n rol'o'n, la lern'ej'o'j est'as la ideal'a lok'o por organiz'i "rezist'ad'o'n". Laŭ la prokuror'o Gratteri, tem'as precip'e pri ne okaz'ig'i la "dezir'o'n" iĝ'i mafi'ul'o, lig'i la mafi'a'j'n "valor'o'j'n" al absolut'a mal'bon'o. "Se la jun'ul'ar'o ekneus ĝi'a'j'n valor'o'j'n, la ĉio'pov'a kaj mister'a mafi'o for'vapor'iĝ'us sam'e kiel inkub'sonĝ'o", deklar'is Paolo Borselino, ali'a Sicilia juĝ'ist'o murd'it'a en 1992. Tio evident'e neces'ig'as fort'a'n kaj sen'riproĉ'a'n ŝtat'o'n, pli proksim'a'n al la civit'an'o'j - ĉar Mafi'o ja help'as kaj sub'ten'as, eĉ financ'e, la famili'o'j'n de si'a'j membr'o'j en'prizon'ig'it'a'j aŭ en mal'facil'aĵ'o'j. Kun sen'labor'ec'a procent'o de 20,1% en Kalabrio (9,2% en Italio) [8], la task'o far'end'a de la ŝtat'o est'as gigant'eg'a.

"Kiel oni pov'as kontraŭ'batal'i Mafi'o'n, laŭ vi ?", demand'is student'o al Saverio Strat'i. La Kalabria verk'ist'o respond'is : "Mi vol'as rimark'ig'i i'o'n, kiu koncern'as ankaŭ mi'n. Mi kred'as, ke ni, hom'o'j de la sud'ej'o, ni ĉiu'j hav'as mafi'ec'a'n mens'o'stat'o'n, ĉar ĉiu el ni zorg'as nur pri si'a'j afer'et'o'j, pri si'a trib'o, pri si'a famili'o. Ĉiu el ni, kiam li pet'as i'o'n - de instituci'o, de komerc'ist'o-, vol'as est'i tuj kontent'ig'it'a. Ni ankoraŭ ne lern'is, kiel vic'iĝ'i, integr'i tiu'n simpl'a'n civil'a'n kaj civit'an'a'n si'n'ten'o'n. Tio ŝajn'as est'i nur detal'o, ĉu ne ? Sed tiom long'e, kiom ni ne kapabl'os vic'iĝ'i, Mafi'o prosper'os [9].

Giovanni IERARDI

[1] Giuseppe Pitrè, La Mafi'a e l’omertà, Edizioni Brancato, Catania, 2007

[2] Leon'ard'o Sciascia, Il giorno della civetta, Einaudi, Torin'o, 1960.

[3] Pin'o Arlacchi, La Mafi'a inprenditrice. L’etica mafiosa e lo spirit'o del capitalismo, Il Mul'in'o, kol. "Contemporanea 2", Bologna, 1983.

[4] Komun'a verk'o, Le ragioni della Mafi'a. Stud'i e ricerche di "Quaderni calabresi", Jaca Book, Milano, 1983.

[5] Pri la inic'a'j rit'o'j, vid'u Enzo Ciconte, Storia criminale. La resistibile ascesa di Mafi'a, ’Ndrangheta e Camorra dall’ Ottocento ai giorni nostri, Rubbettino, Soveria Mannelli (Catanzaro), 2008.

[6] Vid'u : Nicola Gratteri kaj Antonio Nicaso, Fratelli di sangue. La ’Ndrangheta tra arretratezza e modernità : da Mafi'a agr'o-pastoral'e a holding del crimine, Lu'ig'i Pellegrini editor'e, Cosenza, 2006.

[7] Lu'ig'i M. Lombard'i Satriani, "Il trionfo della mortificazione", kaj Francesco Tassone, "Le letture separate", en Le letture della Mafi'a, Qualecultura - Jaca Book, Vibo Valentina - Milano, 1989.

[8] Naci'a Institut'o pri statistik'o'j (Istat), Romo, 2020.

[9] Komun'a verk'o, Strat'i a Petilia, Stamp'a Du'e L, Mesoraca, 2014.

Ne'sufiĉ'a'j person'ar'o'j kaj arkaik'a'j labor'metod'o'j
En Japani'o, ŝtat'ofic'ist'o'j labor'as ĝis el'ĉerp'iĝ'o

Kontrast'e kun la kliŝ'o de la ŝtat'ofic'ist'o viv'ant'a sen'ĝen'a'n viv'o'n, alt'rang'a'j ŝtat'ofic'ist'o'j en Japani'o labor'as sub stres'ig'a'j kondiĉ'o'j, labor'ant'e tiom, kiom 300 krom'hor'o'j'n ĉiu'monat'e. La social'a'j leĝ'o'j pri labor'kondiĉ'o'j - ĉia'okaz'e tre ne'protekt'em'a'j - ne valid'as por ĉi tiu'j dung'it'o'j. Kresk'ant'a nombr'o de ili for'las'as si'a'j'n ministeri'o'j'n, kaŭz'ant'e sen'precedenc'a'n kriz'o'n.

Est'as la unu'a hor'o tri'dek maten'e. En la kvartal'o Kasumigaseki de Tokio, kie situ'as pli'mult'o de la instituci'o'j de la land'o, sen'fin'a'j vic'o'j de taksi'o'j ĉirkaŭ'ig'as la impon'a'j'n konstru'aĵ'o'j'n de la ministeri'o'j. Mal'traf'int'e la fin'a'n metro'trajn'o'n, el'lac'iĝ'int'a'j ŝtat'ofic'ist'o'j si'n en'ĵet'as en ili'n kaj mal'aper'as en la nokt'o'n.

Jen la ĉiu'tag'a viv'o de ŝtat'ofic'ist'o'j en Japani'o. Kvankam ili hav'as envi'ind'a'n status'o'n, sen la risk'o de sen'dung'ec'o, ili'a'j viv'o'j est'as sufer'ig'a'j. Pro tio, ke ili labor'as por la publik'a bon'o kaj dev'as tuj pri'trakt'i kriz'o'j'n kiam tiu'j lev'iĝ'as, la labor'kod'o, kiu lim'ig'as la nombr'o'n de krom'hor'o'j je 45 en monat'o por ali'a'j dung'it'o'j, ne valid'as por ili. Ceter'e, ili'a'j labor'sindikat'o'j ne rajt'as deklar'i strik'o'n.

Por la kanryo ("ministeri'a'j ofic'ist'o'j") de Kasumigaseki - la krem'o de la elit'o de Japani'o - la nombr'o de hor'o'j, dum kiu'j ili dev'as labor'i, ne hav'as lim'o'n. Laŭ esplor'o en 2018 de Iwamoto Takashi [1], profesor'o ĉe la universitat'o Keio (Tokio), la nombr'o de ili'a'j krom'hor'o'j mez'um'e ating'as 100 monat'e - sep'obl'e pli ol en la privat'a sektor'o. Ĉi tio est'as mult'e pli ol la "karoshi-lini'o", la sojl'o de "mort'o pro tro'labor'ad'o", fiks'it'a je 80 hor'o'j de la Ministeri'o pri la San'o mem, kiu kred'as ke, preter tio, la risk'o por la san'o est'as alt'a. Ceter'e, pro tio ke la buĝet'o'j de la ministeri'o'j est'as strikt'e regul'ig'at'a'j de la leĝ'o'j, ĉi tiu'j krom'hor'o'j est'as plej'part'e sen'salajr'a'j.

"En Kasumigaseki oft'e okaz'as, ke jun'ul'o'j labor'as ĝis el'ĉerp'iĝ'o. Foj'e mi far'is pli ol 200 krom'hor'o'j'n monat'e", memor'as s-ro K.L., eks'a ŝtat'ofic'ist'o kiu konsent'is parol'i pri la afer'o sub kondiĉ'o de anonim'ec'o. Kiam li labor'is en ministeri'o, li re'ven'is hejm'e'n en taksi'o "inter la 2-a kaj la 5-a maten'e, kaj ek'ir'is al la ofic'ej'o je ĉirkaŭ la 8-a". "Por mi'a edz'in'o, est'is kvazaŭ mi ne ekzist'as, mi est'is ia fantom'o", li dir'as amar'e.

Tiel sen'ig'it'a'j je kaj dorm'o kaj la famili'a viv'o, mult'a'j profund'iĝ'as en depresi'o'n. Laŭ daten'o'j el'don'it'a'j en 2019 de la labor'sindikat'o de la ŝtat'a'j dung'it'o'j [2], 32,4% de kanryo en Kasumigaseki "mal'san'as", "pren'as medikament'o'n" aŭ "ricev'as kurac'ad'o'n", kaj 28% "tim'as aŭ iam tim'is mort'i pro tro'labor'ad'o". La nombr'o de mem'mort'ig'o'j est'is 16,7 el ĉiu 100 000 da hom'o'j, 50% pli alt'a ol tiu de la privat'a sektor'o, laŭ la esplor'o de Iwamoto. La Naci'a Aŭtoritat'o pri la Person'ar'o, la ŝtat'a instanc'o kiu respond'ec'as pri la varb'o kaj administr'o de kanryo, registr'is ses kaz'o'j'n de karoshi en 2019, kompar'e kun 187 tut'land'e [3].

"Ministeri'o de Trud'labor'o"

La klar'ig'o por ĉi tiu situaci'o trov'ebl'as unu'e en la organiz'ad'o de parlament'a'j debat'o'j kaj en la politik'a'j-administraci'a'j karakteriz'aĵ'o'j de la land'o. Ek'de 2012, la absolut'a'n pli'mult'o'n en ambaŭ dom'o'j de la Naci'a Diet'o hav'as la Liberal'a Demokrati'a Parti'o (LDP, dekstr'a) kaj ĝi'a alianc'ul'o Komeito (centr'a-dekstr'a). Kiam parlament'a seanc'o fin'iĝ'as, nul'iĝ'as ĉiu'j leĝ'propon'o'j kiu'j ankoraŭ est'as konsider'at'a'j. Sekv'e, la mal'dekstr'a'j parti'o'j, kiu'j est'as mal'pli'mult'o, prov'as nepr'e pli'long'ig'i la seanc'o'n kaj daŭr'ig'i la komitat'kun'ven'o'j'n por blok'i la leĝ'projekt'o'j'n de la pli'mult'o. Sed la kern'a'j protagonist'o'j de la tem'o'j diskut'at'a'j en la du ĉambr'o'j est'as alt'rang'a'j ŝtat'ofic'ist'o'j.

Al'don'e, pro tio ke la lim'o'j inter la leĝ'don'a kaj ekzekutiv'a pov'o'j est'as mal'klar'a'j, alt'rang'a'j ŝtat'ofic'ist'o'j oft'e respond'ec'as pri la sub'met'o de leĝ'projekt'o'j al la parlament'an'o'j de la reg'ant'a'j parti'o'j, kiu'j tiam ili'n prezent'as al la Diet'o. Ĉi tiel, la ŝtat'ofic'ist'o'j kun'labor'as kun la elekt'it'a'j reprezent'ant'o'j kaj pri'trakt'as ĉi'a'j'n task'o'j'n, ekzempl'e la organiz'ad'o de kun'sid'o'j de parti'an'o'j kaj inter'trakt'o'j kun la parlament'an'o'j por persvad'i ili'n anticip'e aprob'i ili'a'j'n propon'o'j'n. Pro tio, ke ministr'o'j ne hav'as si'a'n propr'a'n person'ar'o'n, la alt'rang'a'j ofic'ist'o'j prepar'as respond'o'j'n al demand'o'j'n sub'met'it'a'j'n al la ministr'o'j far'e de la ĉambr'o'j de la Diet'o.

Tial, la fin'o'far'o de leĝ'o'j kaj la debat'o'j en la Diet'o est'as ili'a respond'ec'o, plej'oft'e en'e de tre mal'long'a'j temp'lim'o'j, precip'e por delikat'a'j afer'o'j. Oni fiks'as la dat'o'j'n de la komitat'o'j en la antaŭ'a tag'o, las'ant'e al la kanryo nur unu nokt'o'n por ekzamen'i la demand'o'j'n. "Oft'e okaz'as, ke ni ricev'as ili'n ĉirkaŭ la 9-a aŭ 10-a hor'o vesper'e. Ni dev'as est'i pret'a'j je la 9-a maten'e, kiam la Diet'o mal'ferm'iĝ'as. Oft'e, almenaŭ 6 aŭ 7 hor'o'j neces'as por redakt'i la respond'o'j'n, konsult'i ĉiu'n sekci'o'n de la ministeri'o por cert'iĝ'i ke ne est'as erar'o'j aŭ mal'akord'o'j kun la pozici'o de la reg'ist'ar'o, kaj konduk'i inform'kun'sid'o'n kun la ministr'o kiu respond'os al la demand'o'j. Ni re'ven'as hejm'e'n aŭ en taksi'o aŭ en la unu'a trajn'o de la maten'o", plend'as s-ro K. L.

Al'don'e, referenc'ant'e la ŝtat'ŝuld'o'n, kiu apoge'is je 250% de la mal'net'a en'land'a produkt'o en 2020, si'n'sekv'a'j nov'liberal'ism'a'j reg'ist'ar'o'j konstant'e redukt'is la nombr'o'n de ŝtat'ofic'ist'o'j. Rezult'e de ĉi tiu politik'o, kun'e kun la mal'ŝtat'ig'o de iu'j instituci'o'j, la nombr'o de dung'it'o'j mal'pli'iĝ'is je 10% inter 2004 kaj 2020 [4], kre'ant'e ne'sufiĉ'o'j'n ĉie. "Politik'a'j gvid'ant'o'j eĉ propon'is la ide'o'n, ke ministeri'o'j dev'us administr'i ĉio'n kun mal'grand'a person'ar'o laŭ la model'o de Google, kie la labor'o est'as far'at'a en mal'grand'a'j team'o'j", klar'ig'is Makihara Izuru, fak'ul'o pri la publik'a administr'ad'o ĉe la Universitat'o de Tokio. "Eĉ pli mal'bon'ig'ant'e la situaci'o'n est'as la mult'obl'iĝ'o de inter'ministeri'a'j afer'o'j, kiel la Trans-Pacifik'a Akord'o pri Liber'a Komerc'ad'o aŭ la lukt'o kontraŭ la klimat'a kriz'o, kiu'j neces'ig'as kun'ord'ig'ad'o'n inter ministeri'o'j."

Kulmin'e est'as la arkaik'a'j labor'metod'o'j. La cifer'ec'ig'o de dokument'o'j, kvankam instig'at'a de la reg'ist'ar'o, rest'as ignor'at'a, kaj mult'a'j inter'ŝanĝ'o'j inter ŝtat'ofic'ist'o'j kaj parlament'an'o'j ankoraŭ est'as far'at'a'j de ... tele'faks'il'o. Vide'o'konferenc'o'j'n por far'i la neces'a'n labor'o'n rilat'e al iu ajn leĝ'projekt'o kun la parlament'an'o'j oni rigard'as kiel "ne'ĝentil'a'j'n", tial ili mal'oft'as. Oni do vid'as strang'a'j'n scen'o'j'n kiel tiu'n de ŝtat'ofic'ist'o'j kiu'j pas'ig'as mult'a'j'n hor'o'j'n print'ant'e kopi'o'j'n de cent'o'j da dokument'o'j el cent'o'j da paĝ'o'j por klar'ig'i la en'hav'o'n de leĝ'projekt'o ĉe kun'sid'o organiz'it'a de la reg'ant'a'j parti'o'j kaj por ricev'i la konsent'o'n de la parlament'an'o'j.

Kvankam tio koncern'as ĉiu'j'n ministeri'o'j'n, la Ministeri'o pri San'o, Labor'o kaj Social'a'j Afer'o'j trakt'as si'a'j'n dung'it'o'j'n apart'e sever'e. Ĝi est'is form'it'a en 2001 per la fuzi'o de la Ministeri'o pri Labor'o kaj la Ministeri'o pri San'o kaj Bon'far'a'j Afer'o'j. De'post tiam, ĝi'a'j respond'ec'o'j est'as far'iĝ'int'a'j gigant'a miks'pot'o el ĉio, de la administr'o de pensi'o'j kaj social'a asekur'o al la pli'bon'ig'o de labor'kondiĉ'o'j en la privat'a sektor'o, kaj de la politik'o pri infan'zorg'ad'o al la protekt'o de la rajt'o'j de fremd'a'j labor'ist'o'j. En temp'o kiam Japani'o al'front'as akcel'it'a'n mal'jun'iĝ'o'n de si'a loĝ'ant'ar'o, ĉi tiu'j afer'o'j em'as far'iĝ'i politik'e delikat'a'j. "Ek'de la 1980-aj jar'o'j, la nombr'o de ŝtat'ofic'ist'o'j est'as konstant'e redukt'at'a. Tiu'temp'e, la ĉiu'jar'a el'spez'o por social'a'j subvenci'o'j est'is 25 trilion'o'j da en'o'j [ iom pli ol 195 miliard'o'j da eŭr'o'j]. En la daŭr'o de 40 jar'o'j, ĉi tiu cifer'o kvar'obl'iĝ'is", dir'as s-ro Kume Hayato, eks'a membr'o de la sekretariat'o de la ministeri'o. "La labor'ŝarĝ'o ne'evit'ebl'e pli'iĝ'os mult'eg'e." Inter mal'esper'o kaj mem'mok'ad'o, iu'j dung'it'o'j, por si'n amuz'i, ironi'e nom'as la instituci'o'n ne kosei-rod'o-sho ("Ministeri'o pri San'o, Labor'o kaj Social'a'j Afer'o'j"), sed kyoseirodo-sho ("Ministeri'o de Trud'labor'o") ...

Dum la unu'a ond'o de la pandemi'o de Kovim-19 en la printemp'o de 2020, la ministeri'o al'proksim'iĝ'is al la punkt'o de dis'romp'iĝ'o. Ĝi kre'is kontraŭ'virus'a'n unu'o'n el kelk'cent ofic'ist'o'j, ĉerp'ant'e la person'ar'o'n el ili'a'j divers'a'j fak'o'j, kio sekv'ig'is la for'las'o'n de ĝi'a'j tradici'a'j serv'o'j. Konsult'o'firma'o, Work-Life Balanc'e [5], intervju'is 70 ofic'ist'o'j'n de la ministeri'o. Laŭ ĝi'a raport'o, 13 el ili far'is pli ol 200 krom'hor'o'j'n monat'e inter Mart'o kaj Maj'o 2020. Kvar eĉ super'is 300 hor'o'j'n. "Mi est'is graved'a de ok monat'o'j tiu'temp'e. Sed pro tio, ke ni ne hav'is sufiĉ'a'n person'ar'o'n, mi est'is dev'ig'it'a far'i ĝis 24 krom'hor'o'j'n ĉiu'semajn'e. Foj'e mi rest'is ĝis la 2-a maten'e", konfidenc'is jun'a vir'in'o kiu vol'as rest'i anonim'a. En mez-Mart'o, ŝi sent'is si'n grav'e mal'san'a kaj ir'is al la hospital'o kie la kurac'ist'o inform'is ŝi'n, ke ŝi'n minac'as antaŭ'temp'a akuŝ'o. Ŝi est'is en'hospital'ig'it'a tuj. Feliĉ'e, ŝi nask'is si'a'n unu'a'n infan'o'n en maj'o tut'e sen problem'o'j. "Sed kio est'us okaz'int'a se mi ne est'us konsult'int'a la kurac'ist'o'n ? "

Ne pov'ant'e el'port'i ĉi tiu'j'n tro pen'ig'a'j'n hor'o'j'n, pli kaj pli da jun'ul'o'j for'las'as Kasumigaseki. Laŭ s-ro Kon'o Tar'o, la ministr'o pri la re'form'o de la publik'a administraci'o, la nombr'o de eks'iĝ'o'j "pro privat'a'j motiv'o'j" ĉe ŝtat'ofic'ist'o'j inter 20- kaj 29-jar'aĝ'a'j en 2019 sum'e est'is 87 ; kontrast'e, antaŭ ses jar'o'j la nombr'o apenaŭ ating'is 20 [6]. Ĉi tiu el'flu'o akcel'iĝ'as ĉar labor'kondiĉ'o'j pli'bon'iĝ'is en la privat'a sektor'o, kie kanryo el elit'a'j universitat'o'j pov'as ĝu'i pli bon'a'j'n salajr'o'j'n.

Mal'trankvil'o ĉe la reg'ist'ar'o

Ne'surpriz'e, la profesi'o al'log'as ĉiam mal'pli da universitat'a'j diplom'iĝ'int'o'j. En 2018, 22 559 el ili part'o'pren'is la ekzamen'o'n por far'iĝ'i ŝtat'ofic'ist'o'j, kompar'e kun pli ol 45 000 en 1996 [7]. "Ni dev'as solv'i ĉi tiu'n problem'o'n, se ne, ĉio pli kaj pli mal'bon'iĝ'os. Ministeri'o'j funkci'os ĉiam pli mal'rapid'e kaj est'os plen'eg'o da administraci'a'j erar'o'j. Ĉi tio post'e mal'util'os al ni'a'j civit'an'o'j" dir'is s-ro Kume mal'trankvil'e.

Ĝis nun, malgraŭ si'a grav'ec'o, la situaci'o tut'e ne est'as kaŭz'int'a zorg'o'n. Japan'a'j civit'an'o'j ankoraŭ hav'as negativ'a'n opini'o'n pri ŝtat'ofic'ist'o'j kiu'j est'is makul'it'a'j de la korupt'o'skandal'o'j kiu'j sku'is la land'o'n en la 1990-aj jar'o'j. Laŭ enket'o far'it'a de la institut'o de opini'sond'ad'o Centr'a'j Esplor'serv'o'j en 2018 [8], la nivel'o de fid'o al ŝtat'ofic'ist'o'j nur est'as 2,6 laŭ skal'o de 1 ("tut'e ne fid'ind'a'j") ĝis 5 ("tut'e fid'ind'a'j"). 46 procent'o'j de respond'int'o'j kred'as ke "mal'kaŝ'em'ec'o mank'as" al la ŝtat'a administraci'o. Nek zorg'as politik'a'j gvid'ant'o'j. "Ĉi tiu demand'o al'log'as nek voĉ'don'o'j'n nek mon'o'n. La elekt'it'a'j oficial'ul'o'j de mi'a parti'o ne interes'iĝ'as", dir'as s-ro Shiozaki Yasuhisa, eks'a ministr'o de la LDP pri san'afer'o'j kiu klopod'as pli'bon'ig'i labor'kondiĉ'o'j'n en Kasumigaseki.

Pov'us est'i, tamen, ke la reg'ist'ar'o de s-ro Suga Yoshihide, form'it'a en Septembr'o 2020, far'os ŝanĝ'o'j'n. La pandemi'o relief'ig'is la urĝ'ec'o'n de la akcept'o de nov'a'j labor'manier'o'j : tele'labor'ad'o, cifer'ec'ig'o de dokument'o'j, vide'o'konferenc'ad'o. S-ro Kon'o Tar'o, eks'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j kaj unu el la ĉef'a'j figur'o'j de la LDP, est'as nom'um'it'a la ministr'o pri la re'form'o de la publik'a administraci'o. Tuj post kiam li en'ofic'iĝ'is, li anonc'is la abolici'o'n de la hanko, la sigel'o'j uz'at'a'j por sub'skrib'i administraci'a'j'n dokument'o'j'n kaj valid'ig'i en'spez'o'j'n kaj el'spez'o'j'n. La fin'o de ĉi tiu simbol'o de la mal'ŝpar'a japan'a labor'manier'o facil'ig'os la cifer'ec'ig'o'n de dokument'o'j. Li ankaŭ iniciat'is enket'o'n pri la nombr'o de krom'hor'o'j. Fin'e, la Ministeri'o pri San'o pli'ig'os si'a'n labor'fort'o'n ĉi-jar'e je 582 ofic'ist'o'j, aŭ 2% pli ol en 2020 [9] - la plej grand'a kresk'o en 20 jar'o'j. Last'a'n Decembr'o'n, la ministr'o insist'is : "Kasumigaseki est'as en viv'minac'a stat'o. Mal'instig'it'e de sen'fin'a'j krom'hor'o'j, kompetent'a'j ŝtat'ofic'ist'o'j est'as rezign'ant'a'j si'a'j'n karier'o'j'n. Ĉi tio est'as grand'a problem'o eĉ por ni'a'j kun'civit'an'o'j. Est'as neces'e halt'ig'i ĉi tiu'n brutal'a'n cikl'o'n" [10].

Yuta Yagishita

Neni'a demokrati'o sen ver'o, neni'a ver'o sen diskut'o
Mal'aper'o de la debat'o'spac'o

La mult'iĝ'o de la tromp'nov'aĵ'o'j (“fak'e news”) ilustr'as la invad'o'n de la publik'a spac'o per mensog'o'j. Tamen est'us tro simpl'e kulp'ig'i la soci'a'j'n ret'o'j'n aŭ la mensog'ul'o'j'n, kiu'j akapar'as la publik'a'n viv'o'n. Ni'a'j demokrati'o'j, per tio ke ili sufok'as la liber'a'n kaj raci'a'n ide-inter'ŝanĝ'o'n sub la “komunik'ad'o”, detru'as la senc'o'n de la vort'o'j kaj mal'ebl'ig'as la ver'o'n aper'i.

La Evolu'o de la pens'manier'o'j kaj la progres'o de la ide'o'j en ĉiu epok'o re'desegn'as la kontur'o'j'n de tio, kio'n la soci'o elekt'as por si kiel la Bon'o'n. Do ekzist'as neces'a part'o de sen'decid'o en la ĝeneral'a interes'o. La mal'rapid'a konker'o de la soci'a'j rajt'o'j ekzempl'e ek'de la 18-a jar'cent'o, kaj precip'e de la 19-a jar'cent'o, montr'as la karakter'o'n sam'temp'e eventual'a'n kaj evolu'a'n de la ĝeneral'a interes'o. Kun la demokrati'ig'o tiu dev'as proksim'iĝ'i al la dezir'o'j de la popol'o kaj, tiu'cel'e, sub'met'iĝ'i al publik'a diskut'ad'o garanti'at'a de la universal'a voĉ'don'rajt'o. Viv'ant'a demokrati'o de aktiv'a'j civit'an'o'j, atent'a'j pri la publik'a'j afer'o'j, princip'e aper'ig'as la tut'a'n skal'o'n de la ebl'ec'o'j, sen'vual'ig'as la aktual'a'j'n opci'o'j'n kaj ebl'ig'as vid'o'n pli larĝ'a'n kaj do pli just'a'n, pli ver'a'n, de la real'o. La ver'o plen'um'as centr'a'n funkci'o'n ĉi tie, ĉar sen ĝi, la decid'o pri la ĝeneral'a interes'o est'as nur pretekst'a ŝirm'o por apart'a'j interes'o'j. Iel ĝi est'as mal'ver'a.

La ver'o est'as lig'it'a kun la dev'ig'o je “tra'vid'ebl'o” de la publik'a'j potenc'o'j, sed ĝi est'as pli. Nu, ek'de la 1990-aj jar'o'j, la lim'o inter la du est'as pli kaj pli flu'a. Aŭtoritat'a potenc'o pov'as defend'i kast'a'j'n interes'o'j'n en plej grand'a tra'vid'ebl'o. La cinik'ec'o, kiu romp'as kun rigid'a oficial'a lingv'o, kiel tiu, kiu'n montr'is la tiam'a uson'a prezid'ant'o Donald Trump, pov'as est'i lert'e mastr'um'at'a tra'vid'ebl'o. Tie ne tem'as pri ver'o, ĉar tiu si'n'ten'o est'as profund'e unu'flank'ec'a kaj eksklud'as ĉi'a'n real'a'n part'o'pren'o'n en la soci'a kaj intelekt'a spac'o. Tra'vid'ebl'a reg'ist'ar'o do pov'as est'i reg'ist'ar'o mal'ver'a. La program'o'j de struktur'a al'ĝust'ig'o, kiu'j'n la inter'naci'a'j financ'a'j instituci'o'j trud'as al la land'o'j de la Sud'o, postul'is sam'temp'e ekonomi'a'j'n dispozici'o'j'n kaj regul'o'j'n de “bon'a reg'ad'o”, inter kiu'j unu'a'vic'e rang'as tra'vid'ebl'a mastr'um'ad'o de la publik'a'j potenc'o'j (rigor'a libr'o'ten'ad'o de la publik'a'j kont'o'j sub kontrol'ad'o de special'a'j organ'o'j). La land'o'j, kiu'j laŭ'liter'e sekv'is tiu'j'n preskrib'o'j'n, spert'is fremd'iĝ'o'n inter la instituci'o'j kaj la loĝ'ant'ar'o'j, kaj ŝtat'renvers'o'j'n kaj post'elekt'a'j'n per'fort'aĵ'o'j'n (Ebur'bord'o, Kenjo, Mali'o, por cit'i nur afrik'a'j'n land'o'j'n). La soci'a ord'o, tre mal'egal'ec'a, ebl'e est'is apog'it'a sur tra'vid'ebl'a mastr'um'ad'o, sed ĝi ne kongru'is kun la real'aĵ'o'j de la ĉiu'tag'a viv'o de la loĝ'ant'o'j. Do, neces'as ke la esprim-liber'ec'o kaj la liber'ec'o de publik'a diskut'ad'o est'u garanti'at'a'j por kre'i spac'o'n por determin'i la ver'o'n far'e de kler'a'j civit'an'o'j.

Inter la funkci'o'j de la politik'o, tiu nom'i la afer'o'j'n est'as unu el la plej delikat'a'j kaj plej esenc'a'j, ĉar ĝi ebl'ig'as determin'i orient'iĝ'a'j'n punkt'o'j'n, disting'i afer'o'j'n aprior'e konfuz'a'j'n per kvalifik'ad'o. La politik'o, kiel art'o de la vort'o kaj de ord'ig'o de la real'aĵ'o, nom'as la objekt'o'j'n, la funkci'o'j'n, la situaci'o'j'n ; per tio ĝi atribu'as lok'o'j'n, star'ig'as hierarĥi'o'j'n kaj don'as senc'o'n al la real'o. Ekzempl'e, kvalifik'i kiel “ŝarĝ'o'j'n” la “soci'a'j'n kotiz'o'j'n” rivel'as elekt'o'n de soci'a ord'o. Laŭ si'a'j konvink'o'j la politik'a'j respond'ec'ul'o'j uz'as iu'n aŭ ali'a'n esprim'o'n. El'vok'i, kiel far'is la ĵurnal'ist'in'o Béatrice Schönberg, la “murd'o'n de Ludovik'o la 16-a” kaj ne li'a'n “ekzekut'ad'o'n”, tuj signif'as, ke la asemble'o, kiu juĝ'is la eks'ig'it'a'n monarĥ'o'n, est'is mal'legitim'a kaj fakt'e far'is krim'o'n. [1] Ekzempl'o'j mult'as.

Ĉar ili praktik'as publik'a'n funkci'o'n, reprezent'a'n, la gvid'ant'o'j don'as al si'a'j vort'o'j sen'kompar'a'n aŭtoritat'o'n. Se la reg'ant'o'j ne hav'as la pov'o'n nom'i, ili okup'as esenc'a'n lok'o'n, kiu konsist'as en sigel'ad'o de est'ig'it'a inter'konsent'o en la soci'o. La postul'o'j de la civit'an'o'j, de la asoci'o'j kaj de la parti'o'j ankaŭ montr'iĝ'as per elekt'o de termin'o'j, kiu'j esprim'as ili'a'n analiz'o'n de la mond'o aŭ de specif'a real'o. La cel'o ĉe tio est'as kon'at'ig'i tiu'j'n decid'o'j'n kaj trud'i ili'n kiel simbol'o'n de soci'a konsent'o. La in'ism'a'j mov'ad'o'j ekzempl'e lukt'as por en'ig'i en la pun'leĝ'o'n la termin'o'n “vir'in'mort'ig'o” (“féminicide”), por ke la per'fort'aĵ'o'j kontraŭ vir'in'o'j est'u re'kon'at'a'j en si'a specif'ec'o. La publik'a'j potenc'o'j montr'iĝ'as mal'em'a'j far'i tiu'n disting'o'n kaj konsider'as la termin'o'n “hom'mort'ig'o” (“hom'icid'e”) aplik'iĝ'as al ĉiu'j sen'de'pend'e de la seks'o.. [2]

Sen'ĉes'a babil'ad'o

Rifuz'i nom'i, ne vol'ant'e uz'i vort'o'n aŭ per silent'ad'o, evident'e tendenc'as kaŝ'i i'o'n ĝen'a'n, minimum'ig'i aŭ prav'ig'i politik'o'n aŭ for'est'o'n de politik'a ag'o. La franc'a prezid'ant'o Emmanuel Macron liver'is konstern'a'n ekzempl'o'n de tio, kiam li rifuz'is el'vok'i la “pen'ig'ec'o'n” (“pénibilité”) de la labor'o, kun la pretekst'o ke tio don'us la “sent'o'n” ke la labor'o est'as … aflikt'a (“pénible”). La raport'o'j de la special'ig'it'a medicin'o aŭ la soci'scienc'a'j enket'o'j tamen abund'e demonstr'is la sufer'ad'o'n ĉe la labor'o, ĉu korp'a'n aŭ psiĥ'a'n. [3] La ŝtat'estr'o inter'ven'is en publik'a'n debat'o'n, la 4-an de Oktobr'o 2019 en Rodez, kiam la mov'ad'o de la “flav'veŝt'ul'o'j” pri'trakt'is la soci'a'j'n mal'just'aĵ'o'j'n kaj tiu'j'n de la mond'o de dung'o. Si'n'ten'o simil'a al tiu de la franc'a prezid'ant'o trov'iĝ'as en la rifuz'o de li'a ministr'o pri intern'a'j afer'o'j uz'i la vort'o'n “polic'a per'fort'o”, asert'ant'e ke li “sufok'iĝ'as”, kiam li aŭd'as ĝi'n. [4] Tia fenomen'o ne ekzist'us, laŭ s-ro Gérald Darmanin, se la mis'a'j kondut'o'j est'us pur'e individu'a'j kaj sen rilat'o al la organiz'ad'o de la ord'o-konserv'ad'o. Oni pov'as prav'e vid'i en tiu rifuz'o nov'a'n ilustr'ad'o'n de la “ideologi'a ne'kon'o de la ideologi'o” tiel bon'e analiz'it'a'n de Claude Lefort, [5] ĉar la gvid'a'j klas'o'j, en'glu'it'a'j en si'a'j filozofi'a'j prefer'o'j, prov'as esting'i ili'a'j'n konkret'a'j'n konsekvenc'o'j'n per rifuz'o de la vort'o'j, kiu'j ili'n nom'as.

Por ke est'u “post-ver'o”, neces'as ke est'u “ver'o”, do publik'a spac'o de diskut'ad'o “liber'a kaj raci'a” en la senc'o, kiu'n el'dir'is Condorcet – kiu ebl'ig'as ne nur pri'skrib'i la real'o'n, sed ankaŭ diskut'ig'i ĝi'n. Nu, tia situaci'o ne plu ekzist'as. Nom'e, ke la diskut'o-spac'o'j mal'aper'as favor'e al sen'ĉes'a babil'ad'o, kiu rest'as sur la surfac'o de la afer'o'j. Iu'j rifuz'as debat'o'n. Ali'a'j pretend'as ĝi'n akcept'i, sed anstataŭ'ig'as ĝi'n per dialog'o pli proksim'a al atak'o aŭ insult'o. La modern'a'j soci'o'j sufer'as kruel'a'n mank'o'n de politik'o, krom'e la spont'a'n mastr'um'ad'o'n de apart'a'j postul'o'j, la polic'o'n de la publik'a spac'o kaj la orkestr'ad'o'n de libr'o'ten'a'j nepr'ec'o'j en la serv'o de projekt'o'j oft'e improviz'it'a'j aŭ mal'bon'e pri'pens'it'a'j. Tio est'as ankaŭ unu el la kaŭz'o'j de la dis'vast'iĝ'int'a konstat'o, ke la “vort'o'j” jam ne hav'as senc'o'n ; si'n help'i per uz'ad'o de util'a'j vort'o'j est'as la perfekt'a form'o de mal'estim'o por la ver'o kaj esprim'o de cinik'a instituci'ig'o de la mensog'o. Tiu evolu'o lim'as kun ver'a mem'mort'ig'o de la politik'o, kiel ŝip'o, kiu ĉe grav'a ŝtorm'o sink'ig'as si'n mem.

La pov'o nom'i ne est'as unu'flank'a monarĥi'a atribut'o, kiu don'as al la publik'a instanc'o pov'o'n de arbitr'a re'kon'o. Oni nom'as la afer'o'j'n kaj la fakt'o'j'n en la nom'o de la kolektiv'aĵ'o kaj sub ties kontrol'ad'o. Nu, la kolektiv'aĵ'o ne pov'as esprim'i ver'o'n sen ebl'ig'i la debat'o'n kaj la kontraŭ'dir'o'j'n de vid'punkt'o'j. Ali'e la soci'a ver'o ne pov'as al'ven'i.

Anne-Cécile ROBERT.

Bid'e'n-administraci'o front'e al la hered'aĵ'o de la trump'a'j jar'o'j
Streĉ'a dialog'o inter Vaŝington'o kaj Tehrano

La Blank'a Dom'o re'iniciat'is diskut'o'j'n kun Irano cel'e ating'i nov'a'n inter'konsent'o'n pri en'kadr'ig'o de la nukle'a'j projekt'o'j de la islam'a Respublik'o. Tiu'j'n inter'trakt'ad'o'j'n ne ŝat'as Sauda Arab'uj'o, kiu'n mal'trankvil'ig'as la ripet'at'a'j kritik'o'j de s-ro Joseph Bid'e'n kontraŭ ĝi, nek Israelo, kiu tamen ricev'is cert'ec'o'n pri la uson'a ne'mov'em'o pri la palestina demand'o.

Tuj post si'a elekt'o, s-ro Joseph Bid'e'n asert'is, ke Uson'o est'as « re'e'n » kaj ke li'a land'o est'as « pret'a gvid'i la mond'o'n, ne mal'proksim'iĝ'i de ĝi ; pret'a al'front'i si'a'j'n mal'amik'o'j'n, ne for'pel'i si'a'j'n alianc'an'o'j'n ; kaj pret'a defend'i si'a'j'n valor'o'j'n ». La stel'ul'o de tele-real'ec'o, kiu li'n antaŭ'is en la Blank'a Dom'o promes'is, ke li'a'j kvalit'o'j de ekster'ordinar'a negoc'ist'o el la privat'a sektor'o permes'os al li solv'i si'a'manier'e ĉiu'j'n problem'o'j'n de la mond'o. Sed la bilanc'o de li'a « transakci'a » diplomati'o sen'iluzi'ig'is. Post kvar jar'o'j da ĥaos'o, la ekekto de 2020 mark'as do re'ven'o'n al pli tradici'a koncept'o. La nov'a skip'o konsist'as precip'e el veteran'o'j de la adminitracio de s-ro Barack Obama. La nov'a ŝtat-sekretari'o, s-ro Anthony Blink'e'n, ja est'is la du'a'rang'ul'o de la ministr'ej'o, kiu'n li hodiaŭ direkt'as. Ali'a'j alt'respons'ul'o'j, kiel s-in'o Avril Haines, direktor'in'o de la naci'a sekret'a serv'o, aŭ s-ro Jak Sullivan, konsil'ist'o pri Sekur'ec'o, labor'is tiam kun li.

La grand'a'j lini'o'j de la mez'orient'a politik'o de la nov'a administraci'o est'as kon'at'a'j. Prioritat'o est'os don'at'a al re'ven'o en la inter'konsent'o'n de Vieno pri la irana nukle'a industri'o, konklud'it'a'n la 14-an de juli'o 2015 [1] kaj mal'konfes'at'a'n de s-ro Donald Trump mal'pli ol tri jar'o'j'n post'e. S-ro Robert Malley, unu el la arkitekt'o'j de tiu « komun'a ĝeneral'a ag'ad'plan'o » , kutim'e nom'at'a laŭ si'a angl'a mal'long'ig'o, JCPOA), est'is ceter'e nom'um'it'a ’special'a send'it'o’ pri Irano. Tiu ĉi plan'o cel'as en'kadr'ig'i la nukle'a'n program'o'n de la islam'a Respublik'o, inter'ŝanĝ'e kontraŭ iom -post-iom'a mal'pez'iĝ'o de la inter'naci'a'j sankci'o'j.

Ali'a cert'ec'o : la « re'kalibr'ig'o » de la politik'o al Sauda Arab'uj'o. La uson'a komplez'em'o al tiu land'o ne plu est'os aŭtomat'a [2]. Tamen, post li'a deklaraci'o dum li'a balot'kampanj'o, laŭ kiu la vahabita Reĝ'land'o est'us traktat'a kiel pari'o, la strategi'a'j interes'o'j trud'is al s-ro Bid'e'n cert'a'n si'n're'ten'o'n. Okaz'is tamen kelk'a'j konkret'a'j decid'o'j tia'j, kia'j la fin'o de la sen'kondiĉ'a sub'ten'o de Uson'o al la milit'o en Jemeno. La nov'a prezid'ant'o ankaŭ sci'ig'is,ke li sen'per'e komunik'os kun la reĝ'o Salm'a'n, met'ant'e fin'o'n al la privilegi'a'j lig'o'j kiu'j long'temp'e unu'ig'is s-ro'n Mohammed Be'n Salm'a'n al la uson'a'j gvid'ant'o'j, kaj apart'e al s-ro Jared Kushner, bo'fil'o de s-ro Trump. Raport'o de la Central Intelligence Agency (Ci'a) asert'ant'e la respond'ec'o'n de la hered'ont'a princ'o pri la murd'o de la ĵurnal'ist'o Jamal Khashoggi est'is de'klasifik'it'a kaj sep'dek ses saud'an'o'j aparten'ant'a'j al li'a ĉirkaŭ'aĵ'o est'is sankci'it'a'j, sen tamen, ke la uson'an'o'j prov'as inkluziv'i la ĉef'a'n respond'ec'ul'o'n. De nun, Rijado dev'os prav'ig'i si'a'j'n ag'o'j'n kiam la hom'rajt'o'j est'os tro vid'ebl'e per'fort'it'a'j.

Koncern'e la israel-arab'a'n konflikt'o'n , la nov'a administraci'o, kiu memor'ig'is ke ĝi'a engaĝ'iĝ'o favor'e al la « israela sekur'ec'o » est'as « sankt'eg'a », ne ŝanĝ'os si'a'n decid'o'n pri Jerusalemo kiel ĉef'urb'o de Israelo, des pli ke la Senat'o rigl'is tiu'n decid'o'n per voĉ'don'o de 97 voĉ'o'j kontraŭ 3. Eĉ se la team'o de s-ro Bid'e'n konsider'as, ke la sol'a ebl'a solv'o est'as la « du'ŝtat'a solv'o », li opini'as, ke tiu-ĉi ne est'as tuj real'ism'a kaj ke neces'as nun kontent'iĝ'i konvink'i « ambaŭ tend'ar'o'j'n » evit'i provok'o'j'n kaj unu'flank'a'j'n decid'o'j'n, kiu'j pov'us komplik'i la afer'o'j'n. Kaj pri la Abraham-inter'konsent'o'j, konklud'it'a'j ek'de aŭgust'o 2020 cel'e normal'ig'i la rilat'o'j'n inter Israelo kaj kvar arab'a'j Ŝtat'o'j – Bahrejno, Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j (UAE), Maroko kaj Sudano – la Bid'e'n-administraci'o ne forges'is salut'i ili'n.

Min'a'j kamp'o'j

Malgraŭ egal'a dis'part'ig'o de seĝ'o'j en la Senat'o (kvin'dek demokrat'o'j kaj kvin'dek respublik'an'o'j, pri kiu'j la voĉ'don'o de la vic'prezid'ant'in'o Kamala Harris permes'us facil'e decid'i kiu est'as la venk'ant'o), la konfirm'o de la nom'um'o'j est'is facil'a. Paradoks'e, nur la elekt'o de s-ro Malley kiel special'a send'it'o por Irano, posten'o kiu ne postul'as konfirm'o'n far'e de la Senat'o, ek'ig'is torent'o'n de kritik'o'j kaj avert'o'j, ĉef'e en la respublik'an'a tend'ar'o [3]. Lert'a kon'ant'o de la region'o kaj de ties ĉef'a'j aktor'o'j, eks'prezid'ant'o de la International Crisis Group, ne'reg'ist'ar'a organiz'aĵ'o special'iĝ'int'a pri solv'ad'o de konflikt'o'j, kaj veteran'o de la Clinton- kaj Obama-administraci'o'j, s-ro Malley ricev'as ĉef'e riproĉ'o'n pro si'a rol'o en la irana nukle'a inter'konsent'o.

Re'viv'ig'i ĉi tiu'n inter'konsent'o'n, kiu plu dev'ig'as Iranon kaj la ali'a'j'n sub'skrib'int'o'j'n – Rus'uj'o'n, Ĉin'uj'o'n, Franc'uj'o'n kaj Brit'uj'o'n kiel konstant'a'j'n membr'o'j'n de la Sekur'ec-konsil'ant'ar'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN), kaj German'uj'o'n -, est'os ver'ŝajn'e unu el la ĉef'a'j defi'o'j de la mandat'o de s-ro Bid'e'n. Repritrakti la dosier'o'n tie, kie la antaŭ'a demokrat'a team'o ĝi'n fin'trakt'is est'os ne'ebl'a. Ĝis si'a last'a tag'o, la Trump-administraci'o, kaj apart'e la Ŝtat-sekretari'o Michael Pompe'o, el'met'is decid'o'j'n cel'ant'a'j'n kre'i mino-kamp'o'n por la nov'a prezid'ant'o kaj li'a team'o. Sed precip'e, la trump'a'j jar'o'j, kiu'j tut'e ne est'is sen'konsekvenc'a parentez'o, trans'form'is tiel la geopolitik'a'n kun'tekst'o'n kiel la instituci'a'n kadr'o'n de la ekster'land'a politik'o. Kiel ĝi'n resum'as en nov'a libr'o s-ro Itamar Rabinovich, kiu est'is ambasador'o de Israelo en Uson'o, la ne'arab'a'j region'a'j aktor'o'j, « tia'j kia'j Irano, Turk'uj'o kaj Israelo, lud'as de nun unu'a'rang'a'j'n rol'o'j'n [4] ». La burokrat'a'j mis'funkci'o'j kaj la person'ig'it'a kaj afer'ec'a diplomati'o de la respublik'an'a eks'prezid'ant'o ankaŭ gener'is mult'eg'a'j'n mal'lum'a'j'n zon'o'j'n.

Ja, apenaŭ nom'um'it'a de s-ro Trump ĉe la posten'o de Ŝtat-Sekretari'o, s-ro Rex Tillerson, eks-ĉef'o de la petrol'a gigant'o Exxon Mobil, est'is mal'kovr'int'a ke li ne dev'as en'miks'iĝ'i en ĉio, kio koncern'as la golf'o-land'o'j'n aŭ la israel-arab'a'n konflikt'o'n... La rilat'o'j de la diplomati'estr'o kun la prezid'ant'o, kiu'n li kvalifik'is « kreten'o », est'is abomen'a'j. Li est'is rapid'e mal'dung'it'a kaj anstataŭ'it'a de s-ro Pompe'o, evangeli'a krist'an'o obsed'at'a de Irano, kies politik'a'j ambici'o'j mal'permes'is al li kontraŭ'dir'i la koler'em'a'n prezid'ant'o'n. La dosier'o'j for'pren'it'a'j el la profesi'ul'o'j konsist'ig'is la rezerv'it'a'n labor'kamp'o'n de s-ro Kuchner. Id'o de famili'o de ne'mov'ebl'aĵ'a'j konstru'ig'ant'o'j de Nov-Ĵerzej'o, tre proksim'a de la israela ĉef'ministr'o Benjamin Netanjahu, tiu ĉi hav'is ankaŭ intim'a'j'n lig'o'j'n kun la du potenc'a'j hom'o'j de la Golf'o, s-ro Mohammed Be'n Zayed Al-Nahyane, princ'o-hered'ant'o de Abu Dab'i, kaj precip'e s-ro Be'n Salm'a'n, li'a sauda sam'rang'ul'o. La israela ĉef'ministr'o , si'a'flank'e, far'is el la irana minac'o si'a'n afer'o'n, kaj ver'ŝajn'e la sekret'o'n de si'a politik'a plu'viv'o [5]. Israelo, Sauda Arab'uj'o kaj la Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j (UAE), kiu'j konsider'as Iranon kiel ekzist'ec'a'n minac'o'n, far'os ĉio'n ebl'a'n por mal'help'i la re'ven'o'n de Vaŝington'o en la inter'konsent'o'n pri la irana nukle'a program'o.

Unu monat'o'n antaŭ tiu inter'konsent'o, s-ro Trump est'is decid'int'a kandidat'iĝ'i por la prezid'ant'a elekt'o de la post'a jar'o. Mal'mult'a'j observ'ant'o'j tiam kred'is je li'a'j ŝanc'o'j. Pri'demand'it'a pri la JCPOA, li respond'is : « Irano ricev'as ĉio'n kaj perd'as neni'o'n » [6]. La est'ont'a prezid'ant'o vid'is en tio nur pli'a'n « afer'o'n », [un je'u à somm'e nulle]. Pri tio li sam'opini'is kun la dek ses ali'a'j respublik'an'a'j kandidat'o'j kaj kun grav'a part'o de la politik'a klas'o. Kelk'a'j demokrat'a'j tenor'o'j, kiel la senat'an'o de Nov'jork'o Charles Schumer, nun'a gvid'ant'o de la demokrat'a pli'mult'o en la Senat'o, ankaŭ kontraŭ'is la inter'konsent'o'n. Laŭ'long'e de si'a prezid'ant'a balot'kampanj'o, s-ro Trump sam'e parol'is pri ĉio, kio est'us pov'int'a aspekt'i kiel diplomati'a sukces'o de la Obama-administraci'o : « Ni perd'is en tiu inter'ŝanĝ'o ; la tut'a mond'o pri'mok'as ni'n. »

La re'tir'iĝ'o el la JCPOA est'is do ĉe la centr'o de la promes'o'j de la respublik'an'a kandidat'o. Elekt'it'a, s-ro Trump sen'ĉes'e kritik'ad'is ĝi'n. Li van'e atend'is vid'i Iranon mal'plen'um'i si'a'j'n dev'ig'o'j'n : Tehrano daŭr'e respekt'is ili'n, kaj la Inter'naci'a Agent'ej'o pri Atom-Energi'o daŭr'e cert'ig'is ĝi'n... Sen'pacienc'a, kaj malgraŭ la atent'ig'o'j de la ali'a'j sub'skrib'int'o'j, s-ro Trump anonc'is, la 8-an de maj'o 2018 la re'tir'iĝ'o'n de Uson'o el la inter'konsent'o kaj la tuj'a'n re'ven'o'n de la sankci'o'j, sol'a rimed'o laŭ li por mal'help'i Iranon far'iĝ'i nukle'a ŝtat'o. La traktat'o plur'est'is, sed ĝi iĝ'is eg'e fragil'a, la iran'an'o'j ja re'komenc'is si'a'j'n ag'ad'o'j'n por pli'riĉ'ig'i urani'o'n trans la lim'o'j'n de la inter'konsent'o. S-ro Trump vet'is, ke, help'e de la sankci'o'j, kaj pro si'a'j (mem'proklam'it'a'j) kvalit'o'j de lert'a inter'trakt'ant'o, li ricev'os pli avantaĝ'a'j'n kondiĉ'o'j'n. En la respublik'an'a tend'ar'o plur'a'j « falk'o'j », inter kiu'j s-ro John Bolt'o'n, kiu est'is iam konsil'ant'o pri la naci'a sekur'ec'o, aŭ la eks'a urb'estr'o de Nov'jork'o s-ro Rudolph Giuliani – fru'a alianc'an'o de s-ro Trump -, eĉ pli for'e'n vol'is antaŭ'e'n'ir'i. Ili'a cel'o est'is « reĝim-ŝanĝ'o », tio est'as la dis'fal'o de la islam'a Respublik'o.

Mal'mult'e ideologi'em'a kaj dezir'ant'a ĉes'ig'i la uson'a'n arme-ĉe'est'o'n en la region'o, s-ro Trump, spit'e al si'a'j bru'eg'a'j deklar'o'j, ne kun'divid'is tia'j'n cel'o'j'n. Li prefer'e vol'is konvink'i la iranajn gvid'ant'o'j'n inter'trakt'i kun li « pli'bon'ig'it'a'n » traktat'o'n, pri kiu li est'us kredit'it'a. Kiel pli'bon'ig'it'a ? Al'don'ant'e du element'o'j'n : la en'kadr'ig'o'n de la balist'ik'a program'o, kaj la ĉes'ig'o'n de la « mal'stabil'ig'a'j » aktiv'aĵ'o'j de Irano en la region'o, kio inkluziv'is la don'it'a'n sub'ten'o'n al la prezid'ant'o Baŝar Al-Asad en Sirio, al la libana Hizbulaho kaj al la ŝijaist'a'j milici'o'j de Irako. Real'e, malgraŭ si'a'j konstant'a'j fanfaron'aĵ'o'j, s-ro Trump neniam ĉes'is diskret'e al'vok'i la prezid'ant'o'n Hasan Rohani, invit'ant'e li'n inter'trakt'i kun li. En septembr'o 2019, okaz'e de la Ĝeneral'a Asemble'o de UN, s-ro Emmanuel Macron prov'is konvink'i s-ro'n Rohani vizit'i la uson'a'n prezid'ant'o'n en li'a hotel'ĉambr'o en Nov'jork'o. Post akr'a'j inter'trakt'ad'o'j, s-ro Rohani sci'ig'is, ke li antaŭ'e postul'as la nul'ig'o'n de la sankci'o'j [7].

Mal'konfid'o de la iranaj radikal'ul'o'j

La jar'o 2020 est'is apart'e mal'facil'a por Irano. Ĝi komenc'iĝ'is kun la murd'o per uson'a spavo de la general'o Ghassem Soleimani, eks'a estr'o de la elit'a korpus'o de la Gard'ant'o'j de la Revoluci'o, far'iĝ'int'a la en'karn'iĝ'o de la « rezist'ad'o » de la islam'a Respublik'o. Kaj ĝi fin'iĝ'is kun tiu de la fizik'ist'o Mohsen Fakhrizadeh, unu el la ĉef'a'j figur'o'j de la nukle'a program'o. La sen'ĉes'a amas'iĝ'o de ĉiu'spec'a'j sankci'o'j, al kiu'j al'don'iĝ'is la konsekvenc'o'j de la Kovid-19, tre mal'fort'ig'is la land'o'n.

De la ek'funkci'iĝ'o de s-ro Bid'e'n, la iranaj gvid'ant'o'j est'as divid'it'a'j. La « moder'ul'o'j », kiel la prezid'ant'o Rohani kaj la ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, s-ro Mohammad Javad Zarif, em'as re'ven'i al la inter'trakt'a tabl'o. Ili konsider'as, ke ili'a land'o jam ag'is sufiĉ'e pac'ig'e, ne postul'ant'e financ'a'j'n kompens'aĵ'o'j'n pro la damaĝ'o'j far'it'a'j de Uson'o. Sed ili sufer'as la prem'o'n de radikal'ul'o'j, kiu'j akuz'as ili'n pri naiv'ec'o, se ne perfid'ec'o. Por ĉi tiu'j, kiu'j cit'as kiel ekzempl'o'n la for'las'o'n subit'a'n kaj ne'klar'ig'it'a'n de la kurd'o'j – tamen de'long'e alianc'an'o'j de Vaŝington'o – en Sirio, en oktobr'o 2019, oni ne plu pov'as fid'i Uson'o'n. Krom'e, kial sub'skrib'i traktat'o'n se ĝi pov'as est'i mal'konfirm'at'a tuj kiam nov'a administraci'o est'as nom'um'it'a ? Ali'a'j cit'as Nord-Kore'uj'o'n, kiu, post prov'o de la uson'a prezid'ant'o al'tir'i ties favor'o'j'n, decid'is, ke li'a nukle'a arsenal'o konsist'ig'as pli bon'a'n protekt'o'n ol la promes'o'j de prosper'ad'o kiu'j'n ĝi ricev'is abund'e. Si'a'flank'e, la plej super'a Gvidano, Ajatol'o Al'i Ĥamenei, konsent'as pri la ide'o re'iniciat'i la inter'konsent'o'n, kondiĉ'e ke tio okaz'u rapid'e kaj ke la aplik'ad'o de la tekst'o kun for'ig'o de la sankci'o'j sam'temp'e okaz'u. Sekret'a'j inter'trakt'o'j jam okaz'as por decid'i pri la « koregrafi'o » kaj la « si'n'sekv'ad'o ».

Por Val'i Nasr [8], profesor'o ĉe la Paul H. Nitze School of Advanced International Studies de Vaŝington'o, kaj unu el la plej bon'a'j special'ist'o'j pri la rilat'o'j inter ambaŭ land'o'j, « la uson'a politik'o de ’plej fort'a prem'o’ don'is magr'a'j'n rezult'o'j'n. Nur rapid'a re'ven'o al la inter'trakt'a tabl'o ebl'ig'os evit'i ek'fajr'iĝ'o'n ». Fakt'e, la Blank'a Dom'o ne pov'as permes'i al si mal'rapid'i, ĉar ĝi dev'as sam'temp'e administr'i katastrof'a'n hered'aĵ'o'n kaj sen'min'ig'i la teren'o'n kiu'n las'is al ĝi la last'a administraci'o – esperant'e tamen, ke la prezid'ant'a elekt'o de juni'o en Irano ne rezult'ig'os elekt'o'n de « falk'o », favor'a al la romp'o de la inter'trakt'o'j kun Vaŝington'o.

Ibrahim WARDE

Asoci'it'a Profesor'o ĉe la Fletcher School of Lawand Diplomacy, Tufts-Universitat'o (Uson'o)

[1] Vd. Camelia Entekhabifard, « Les Iraniens dans l’incertitude du lendemain », Le Mond'e diplomatique, septembr'o 2015.

[2] Vd. « Singulière amitié entre Riyad et Washington », Le Mond'e diplomatique, decembr'o 2017.

[3] Vd. Lar'a Jakes kaj Michael Crawley, « Us names Ir'a'n envoy in battle of wills with Tehran over nuclear negotiations », kaj Michael Crawley, « Why Bid'e'n’s pick for Iranis “a proxy for everything” », The New York Times, respektiv'e 29-a de januar'o kaj 13-a de februar'o 2021.

[4] Itamar Rabinovich kaj Carmit Valensi, Syrian Requiem : The Civil War and Its Aftermath, Princ'et'o'n University Press, 2021.

[5] Por ali'a israela perspektiv'o, vd. Yair Gol'a'n, « Why som'e Israeli generals want to se'e the Us re'turn to the nuclear deal with Ir'a'n », The Washington Post, 3-a de mart'o 2021.

[6] Tom Lo Bianco kaj Sophie Tatum, « GOP 2016 hopefuls slam Ir'a'n nuclear deal », CNN, 15-a de juli'o 2015

[7] Farnaz Fassihi kaj Rick Gladstone, « How Ir'a'n’s president left Trump hanging, and Macron in the hall », The New York Times, 30-a de septembr'o 2019.

[8] Vd. Val'i Nasr, « Bid'e'n’s narrow window of opportunity on Ir'a'n », Foreign Affairs, NewYork, 2-a de mart'o 2021.