Ĉu produkt'i mal'pli sen mal'riĉ'ig'i la mond'a'n loĝ'ant'ar'o'n ?
La iluzi'o'j de mal'kresk'o

Unu'flank'e la adept'o'j de mem'vol'a simpl'ec'o, kiu'j'n la franc'a prezid'ant'o Emmanuel Macron vid'as re'ven'i al la “ ole'lamp'o ”. Ali'flank'e gvid'ant'o'j de polu'ant'a'j entrepren'o'j kiu'j dis'vast'ig'as truk'o'j'n por nutr'i la fremd'iĝ'o'n per konsum'ad'o. Ĉu la karikatur'o'j, kiu'j struktur'as la debat'o'j'n pri la kresk'ad'o, ne mal'ebl'ig'as al ni pens'i pri la ebl'a'j cel'o'j de la ekonomi'a ag'ad'o ?

Laŭ part'o de la ekologi'ist'o'j, la medi'a kriz'o ating'is tia'n nivel'o'n, ke nun unu sol'a solv'o trud'iĝ'as : la mal'kresk'o. Laŭ ili, la klimat'a mal'regul'iĝ'o ne de'ven'as de produkt'ad'manier'o gvid'at'a de la merkat'o kaj do mal'raci'a. Ĝi de'ven'as rekt'e el la kresk'o, kiu puf'ig'as la postul'o'n de energi'o kaj mal'help'as la cel'o'n sen'karbon'ig'i la ekonomi'o'n. Ĉar mal'alt'ig'o de la produkt'ad'o de produkt'o'j est'ig'as, laŭ ili, la mal'a'n efik'o'n, est'as rekomend'ind'a redukt'i la produkt'ad'o'n. Tiu analiz'o en'hav'as plur'a'j'n problem'o'j'n.

Oni kelk'foj'e forges'as, ke la hom'o'j ne est'as ĉiam sen'pov'a'j front'e al mal'regul'iĝ'o, kiu'n ili mem est'ig'as. En la 1980-aj jar'o'j la ekologi'a minac'o trov'iĝ'is en la “tru'o en la ozon'tavol'o”, tiu gas'o, kiu protekt'as ni'n kontraŭ la danĝer'a ultra'viol'a radi'ad'o (Uv), kiu de'ven'as el la Sun'o, kaj kiu mal'pli'iĝ'is en la atmosfer'o. Kiel kaŭz'ant'o de haŭt'kancer'o'j, de epidemi'o'j de imun'mank'o, de difekt'iĝ'o de la akv'o'rezerv'o'j, de mal'ord'iĝ'o de la bio'ĥemi'a'j cikl'o'j kaj de mal'alt'iĝ'o de la ter'kultur'a produkt'ad'o, tiu fenomen'o minac'is la hom'ar'o'n ne mal'pli ol la klimat-ŝanĝ'iĝ'o. Ankaŭ tie kulp'is la hom'far'it'a'j el'las'o'j, precip'e la ĥlor-fluor-karbon'aĵ'o'j (CFC), kiu en la komunik'il'a diskut'ad'o rapid'e redukt'iĝ'is al ili'a uz'ad'o en la frid'uj'o'j kaj en la aerosol'o'j.

Ek'de la Montreal'a Protokol'o, sub'skrib'it'a en 1987 kaj ek'valid'a la 1-an de Januar'o 1989, tiu'j el'las'o'j 98-el'cent'e redukt'iĝ'is. [1] La fenomen'o de detru'ad'o de la ozon'o invers'iĝ'is en la 2000-aj jar'o'j, kaj oni atend'as, ke la atmosfer'a gas'tavol'o re'trov'os si'a'n origin'a'n stat'o'n ĝis 2075. [2]

Ĉiu'j, kiu'j el'kresk'is en la 1980-aj jar'o'j, cert'e memor'as, ke ili iam turment'is si'a'n patr'in'o'n por ke ŝi ĉes'u aĉet'i la lak'ŝpruc'aĵ'o'j'n por si'a har'ar'o. Ne ĉiu'j patr'in'o'j ced'is al tia en'trud'iĝ'o. Ankaŭ ne la politik'a'j gvid'ant'o'j. Anstataŭ kalkul'i kun la individu'a'j iniciat'o'j, kaj ne'ced'em'a'j al la lament'ad'o'j de la prem'grup'o'j pag'at'a'j de la industri'ist'o'j, la Montreal'a Protokol'o inter'ven'as rekt'e en la merkat'o'j'n kaj trud'as regul'ad'o'n.

Se ni est'us prov'int'a'j bar'i la mult'iĝ'o'n de la frid'uj'o'j en la mond'o, ekzempl'e, aŭ eĉ prov'int'us redukt'i ili'a'n tut'a'n kvant'o'n planed-skal'e, anstataŭ star'ig'i regul'o'j'n, kiu'j trud'as tut'e ali'a'n teĥnik'a'n ŝanĝ'o'n, ni cert'e en'ir'us katastrof'o'n. Proklam'i “Tiom da frid'uj'o'j, kaj neniu'n pli” ja regul'ig'us la problem'o'n de la el'las'o-kresk'o, sed ne tiu'n de la el'las'o'j mem, sam'e kiel hodiaŭ neces'as ne redukt'i la forc'ej'efik'a'j'n gas'o'j'n, sed ili'n elimin'i.

La hom'a kapabl'o je nov'kre'ad'o

Kaj per kia rajt'o la Nord'o pov'int'us klar'ig'i al la land'o'j de la Sud'o ke ili ne pov'as dispon'i pri rimed'o'j por konserv'i si'a'j'n nutr'aĵ'o'j'n freŝ'a'j ? Ĉu la progres'ist'a retor'ik'o ne konsist'is en la asert'o, mal'e, ke en la mond'o ni hav'is ne sufiĉ'e da frid'uj'o'j ? Hodiaŭ, tre bon'ŝanc'e, oni konstat'as mult'iĝ'o'n de ili'a uz'ad'o, sen efik'o al la ozon'tavol'o, ĉar ni ating'is tio'n per teĥnik'o'j, kiu'j ne detru'as tiu'n gas'o'n.

Tiu ĉi apart'a kapabl'o de la hom'o'j trans'form'i ili'a'n viv'manier'o'n est'as decid'a, kaj ĝi klar'ig'as, kial Thomas Malthus kaj li'a'j modern'a'j epigon'o'j erar'as. Ni ne est'as kiel la bakteri'o'j en Petri-plad'o : mal'e al ali'a'j speci'o'j, ni ne konsum'as resurs'o'j'n je konstant'a nivel'o. Dank'e al teĥnik'a progres'o kaj al politik'a'j decid'o'j ni pov'as evolu'i, se ni tio'n dezir'as. Kaj, kiam ni traf'as sur natur'a'j'n lim'o'j'n, ni kapabl'as kre'i i'o'n nov'a'n por ili'n trans'ir'i. La histori'o de ni'a speci'o ceter'e pov'us resum'iĝ'i per tiu kapabl'o. La sol'a'j ne'super'ebl'a'j lim'o'j por tio, kio'n ni pov'as real'ig'i, est'as la leĝ'o'j de la fizik'o kaj de la logik'o : ebl'as imag'i ke ni iu'n tag'o'n tele'port'ebl'os, ĉar la ide'o romp'as neni'a'n fizik'a'n leĝ'o'n ; ne imag'ebl'as ke ni invent'os maŝin'o'n je etern'a mov'iĝ'o, pro la invers'a kial'o.

Oni pov'as facil'e kompren'i, kial la advokat'o'j de la mal'kresk'o ne ŝat'as la kompar'o'n kun Malthus. Kvankam mal'pli'mult'o abomen'as la hom'ar'o'n, kiu'n ĝi kompar'as kun venen'a virus'o por la planed'o, la pli'mult'o est'ig'as si'a'j'n konvink'o'j'n en la batal'o'j kontraŭ la soci'a'j mal'just'aĵ'o'j, kiu'j de'ven'as el la medi'a'j mal'regul'iĝ'o'j. Ili ankaŭ memor'ig'as, ke, mal'e al la brit'a pastr'o, ili'a mov'ad'o ne interes'iĝ'as pri la demand'o de super'loĝ'ant'ar'o : ili vol'as lim'ig'i la kresk'o'n ekonomi'a'n, ne la demografi'a'n.

Sed ni imag'u, ke ni ident'ig'is super'a'n lim'o'n de la kvant'o de produkt'o'j, kiu produkt'ebl'as sen est'ig'i la ekologi'a'n katastrof'o'n. Ni imag'u, ke la mond'a ekonomi'o ek'de nun kontent'iĝ'us per tiu'j kvant'o'j. Ni fin'e imag'u, ke la soci'o organiz'as planed'vast'e perfekt'e egal'ec'a'n distribu'ad'o'n de tiu produkt'aĵ'o, sed ke ekzist'as neni'a lim'o de loĝ'ant'ar'a kresk'o. Kio tiam okaz'os ?

Ĉiu'jar'e nask'iĝ'as nov'a'j infan'o'j kaj la dispon'ebl'a'j produkt'o'j est'as egal'ec'e distribu'at'a'j, sed en mal'pli grand'a kvant'o : la produkt'ad'o stagn'as, ne la nask'o'j. Fin'e de cert'a temp'o ĉiu'j trov'iĝ'as en stat'o de meĥanik'a mank'o … almenaŭ se la soci'o ne trud'as demografi'a'n lim'o'n. Dir'i, ke sur la planed'o cirkul'as tro da produkt'o'j aŭ tro da hom'o'j, do fin'e signif'as la sam'o'n.

Cert'a'j advokat'o'j de la mal'kresk'o, kiel Troy Vettese, volont'e konced'as ke, laŭ ili, la minac'o de la ekologi'a ĥaos'o prav'ig'as doz'o'n da “ekologi'a mal'abund'o” por la loĝ'ant'ar'o'j de la Nord'o : “Trov'i solv'o'n por la medi'a kriz'o implic'as ke la mond'a burĝ'ar'o, la kelk'a'j cent milion'o'j da plej'riĉ'ul'o'j, redukt'u si'a'n viv'manier'o'n.” [3] Vettese ne preciz'ig'as, kiu'j est'as tiu'j “cent milion'o'j da plej'riĉ'ul'o'j”, kiu'j konsist'ig'as, laŭ li, la “mond'a'n burĝ'ar'o'n”. Sed, ĉar Okcident'eŭrop'o kaj Uson'o hav'as proksim'um'e 800 milion'o'j'n da loĝ'ant'o'j, li'a'j leg'ant'o'j pov'as imag'i, ke li parol'as ne nur pri s-ro Bernard Arnault kaj la reĝ'in'e de Angl'uj'o.

Ali'a'j, kiel la antrop'olog'o Jason Hickel, pled'as ke la mal'kresk'o ne est'as politik'o de mal'abund'o, sed de abund'o. Ili klar'ig'as, ke ebl'as imag'i plan'it'a'n redukt'ad'o'n de la produkt'ad'o en la naci'o'j kun alt'a en'spez'o, tiel ke la viv'nivel'o konserv'iĝ'as kaj eĉ pli'bon'i1ĝas. Laŭ Hickel tio implic'us ekzempl'e la ali'distribu'ad'o'n de la ekzist'ant'a riĉ'aĵ'o.

Ni rigard'u iom pli proksim'e tio'n, kio okaz'us ĉe for'est'o de ekonomi'a kresk'o. Bon'ŝanc'e la ekonomik'ist'o Brank'o Milanović, unu el la mond'a'j fak'ul'o'j pri la demand'o de mal'egal'ec'o'j, facil'ig'is al ni la labor'o'n : laŭ li'a'j kalkul'o'j la mez'um'a jar'a en'spez'o en la jar'o 2018 est'is proksim'um'e 5.500 dolar'o'j. [4] Nu, la propon'o de Hickel signif'us redukt'i ĉiu'j'n super'a'j'n en'spez'o'j'n al tiu sum'o, por ke la pli mal'riĉ'a'j pov'u lev'iĝ'i al tiu sam'a nivel'o.

Ĉu kvin mil kvin'cent dolar'o'j, do proksim'um'e 4 700 eŭr'o'j jar'e ? La plej mult'a'j okcident'an'o'j gajn'as pli, kelk'foj'e mult'e pli. En Franc'uj'o, laŭ la ŝtat'a institut'o pri statistik'o kaj ekonomi'a'j stud'o'j (INSEE) la mez'um'a jar'a salajr'o est'is mal'net'e 26634 eŭr'o'j en 2015 (laŭ la last'a'j dispon'ebl'a'j nombr'o'j). Kompren'ebl'e tem'as nur pri proksim'um'a'j taks'aĵ'o'j, sed trans'ir'i de 26 000 eŭr'o'j al 4 700 eŭr'o'j signif'us amput'ad'o'n de la viv'nivel'o de la franc'a'j labor'ist'o'j, pri kiu s-ro'j Alain Madelin, François Fillon aŭ Brun'o Le Maire [5] neniam rev'is. Laŭ la kalkul'o'j de Milanović 27 el'cent'o'j de la mond'a loĝ'ant'ar'o en'spez'as pli ol la mez'um'o'n kaj vid'us si'a'j'n en'spez'o'j'n du'tri'on'e amput'it'a'j.

La adept'o'j de la mal'kresk'o klar'ig'as, ke tiu evolu'o baz'iĝ'us ne sur buĝet'a'j trans'ig'o'j de Nord'o al Sud'o : la grand'a egal'ig'o rezult'us per meĥanism'o, kiu ebl'ig'os al la Sud'o dis'volv'i si'a'n produkt'ad'o'n, dum la Nord'o iom post iom redukt'us la si'a'n. Per ali'a'j vort'o'j, tio signif'us redukt'i la produkt'ad'o'n de riĉ'aĵ'o'j en la evolu'int'a'j land'o'j proksim'um'e du'tri'on'e. “La fabrik'o'j, la trajn'o'j, la flug'haven'o'j funkci'us nur dum tri'on'o de la nun'a temp'o ; elektr'o, hejt'ad'o, varm'a akv'o dispon'ebl'us nur dum ok hor'o'j tag'e ; la posed'ant'o'j de aŭt'o'j rajt'us uz'i ili'n nur ĉiu'n tri'a'n tag'o'n ; ni labor'us nur dek tri hor'o'j'n semajn'e”, konklud'as Milanoviĉ.

“Karikatur'o !”, respond'as la “mal'kresk'ul'o'j”. La redukt'ad'o de la okcident'a produkt'ad'o ne okaz'os tiel oblikv'e. Mal'e : ĉio, kio util'as al la soci'o, daŭr'os kiel antaŭ'e, dum la mal'util'a mal'aper'us. Kaj Hickel list'ig'as la “ekologi'e detru'a'j'n sektor'o'j'n, kiu'j mal'mult'e kaj eĉ tut'e ne interes'iĝ'as pri la soci'o” : la vend'ologi'o'n [6], la tut'teren'a'j'n aŭt'o'j'n, la bov'viand'o'n, la plast'o'n por unu'sol'a uz'o kaj la fosili'a'j'n brul'aĵ'o'j'n.

Sen ajn'a dub'o ni produkt'as mont'o'j'n da sen'util'a'j aĵ'o'j kaj serv'o'j, sed ĉu ver'e ebl'as sugest'i, ke du tri'on'o'j de la okcident'a aktiv'ec'o est'as super'flu'a'j kaj dis'vast'ig'as nur sen'util'aĵ'o'j'n ? De tio cert'e ven'as la ali'a'j solv'o'j imag'at'a'j de Hickel : la redukt'ad'o de la labor'semajn'o, la etend'o de liber'temp'o kaj larĝ'ig'o de sen'pag'a'j soci'a'j serv'o'j. Ĉiu progres'em'ul'o ind'a je tiu nom'o aplaŭd'us tia'j'n perspektiv'o'j'n, sed neni'o indik'as, ke ili kompens'us la anonc'it'a'n amput'ad'o'n de ĉies en'spez'o'j, nek ke ili ebl'ig'us redukt'i la ekonomi'a'n produkt'ad'o'n.

Tut'unu'e, neni'a kvant'o de liber'temp'o kompens'as la mizer'o'n de mal'riĉ'ec'o : la ebl'ec'o liber'iĝ'i el la profesi'a'j prem'o'j, kun la pret'ec'o ne manĝ'i, est'as jam ebl'a por ĉiu'j, sen est'ig'i ekster'ordinar'a'n entuziasm'o'n. Laŭ fam'a formul'o, en la kapital'ism'a soci'o, la sol'a afer'o pli akr'a ol est'i ekspluat'at'a, est'as ne est'i ekspluat'at'a.

Ceter'e la ide'o, ke la soci'a'j serv'o'j el'ig'us mal'pli da forc'ej'efik'a'j gas'o'j, baz'iĝ'as sur la konvink'o, ke ili ne bezon'as uz'i fabrik'it'a'j'n produkt'o'j'n kaj do ne postul'as energi'o'n nek min'ad'o'n de natur'resurs'o'j. Nu, la kaj serv'a'j kaj liber'temp'a'j sektor'o'j, cert'e mal'pli “mal'pur'a'j” ol la pez'industri'o, tamen rest'as ne mal'pli polu'ant'a'j : la muzik'instrument'o'j fabrik'iĝ'as el lign'o, el metal'o, el plast'o ; la mal'san'ul'ej'o'j est'as plen'a'j de ekip'aĵ'o'j kiu'j bezon'as cent'o'j'n da divers'a'j mineral'o'j kaj da petrol'a'j deriv'aĵ'o'j ; la material'o de mont'grimp'ad'o, la boat'o'j, la bicikl'o'j de'ven'as fin'e el material'o'j, kiu'j'n oni el'min'ad'is el la grund'o.

Kvankam est'as esenc'e grav'a re'star'ig'i kaj dis'volv'i la publik'a'j'n serv'o'j'n, nom'e por super'i la kriz'o'n de loĝ'ad'o, kiu'n sufer'as la evolu'int'a'j soci'o'j, la soci'a ŝtat'o ne est'as la sol'a font'o de ni'a bon'stat'o : est'as ankaŭ la kin'o, la lud'il'o'j, la vafl'il'o'j, la televid'il'o'j. La rev'ad'o laŭ kiu la for'est'o de ĉiu'j ĉi konsum'aĵ'o'j – re'ven'o al la “simpl'a viv'o” – est'as la recept'o por feliĉ'o, de'log'as la plej bon'stat'a'j'n part'o'j'n de la burĝ'ar'o, ĉar oni pli bon'e rev'as pri sever'a viv'o, kiam ĉiu'j bezon'o'j est'as kontent'ig'at'a'j. Unu el la plej persist'a'j intern'a'j kritik'o'j de la Sovet'uni'o est'is, ke la viv'o tie est'is griz'a : mank'is kolor'a'j vest'aĵ'o'j, muzik'o kaj ananas'o. Ni vol'as pan'o'n, jes ; sed ni vol'as ankaŭ roz'o'j'n.

Leigh PHILLIPS.

[1] “Annual records”, Ozon'e Watch. Tamen re'salt'o de la ne deklar'it'a'j el'las'o'j est'is registr'it'a komenc'e de la 2010-aj jar'o'j en Orient'azi'o, kio supoz'ig'as, ke io en la region'o tromp'as.

[2] “The Antarctic ozon'e hole will recover”, Nas'a, 4-an de Juli'o 2015.

[3] Troy Vettese, “To free the Thames”, New Left Review, n-ro 111, Londono, Maj'o-Juni'o 2018.

[4] Brank'o Milanovć, “The Illusion of « degrouwth » in a poor and unequal world”, Glob'al Inequality, 18-an de Novembr'o 2017.

[5] Alain Madelin, franc'a politik'ist'o, tri'foj'e ministr'o inter 1986 kaj 1995, kandidat'is sub la etiked'o de Liberal'a demokrati'o ĉe la prezid'ant-elekt'o de 2002 kaj ricev'is 3,91 el'cent'o'j'n de la voĉ'o'j. – François Fillon, franc'a politik'ist'o, inter 1993 kaj 2005 hav'is ministr'a'j'n posten'o'j'n en divers'a'j reg'ist'ar'o'j. De Maj'o 2007 ĝis Maj'o 2012 li est'is ĉef'ministr'o de Franc'uj'o, la sol'a dum la prezid'ant'ec'o de Nicolas Sarkozy, kaj gvid'is tri reg'ist'ar'o'j'n. La 29-an de Juni'o 2020, pro malversaci'o de ŝtat'a'j mon'o'j kaj ŝajn'dung'ad'o li est'is kondamn'it'a i.a. al kvin'jar'a mal'liber'o (el kiu'j tri est'is probaciitaj). – Brun'o Le Maire, franc'a politik'ist'o, ek'de Maj'o 2017 ministr'o pri ekonomi'o kaj financ'o'j. Laŭ la german'lingv'a Vikipedio. -vl

[6] Ankaaŭ nom'at'a merkat'ik'o. -vl

Silent'u !

En Tiu ĉi 9-a de Januar'o 2021, dek unu tag'o'j'n antaŭ la fin'o de la mandat'o de s-ro Donald Trump kaj dum eĉ part'o de li'a'j feŭd'a'j respublik'an'o'j las'is li'n fal'i, Twitter decid'is ferm'i li'a'n kont'o'n, kaj Facebook ĝi'n suspend'i. La fi'far'o'j de la prezid'ant'o tamen ne est'is pli mort'ig'a'j ol tiu'j de la Ci'a aŭ de ali'a'j ŝtat'estr'o'j, kies kont'o'j est'is neniam minac'at'a'j ; pretend'i (mal'prav'e), ke li'a mal'venk'o en la elekt'o'j okaz'is pro fraŭd'o, ne est'is pli pun'ind'a ol minac'i (per Twitter Nord-Kore'uj'o'n per atom'a fajr'o. Kaj la “mal'am-retor'ik'o”, kiu'n la cifer'ec'a'j platform'o'j hodiaŭ riproĉ'as al s-ro Trump, post est'i de ili eg'e profit'int'a'j, ne egal'as al la ekstrem'a grav'ec'o de tiu'j, kiu'j'n tiu'j sam'a'j “soci'a'j” ret'o'j dis'vast'ig'is en Birman'uj'o aŭ en Barato kontraŭ la islam'a'j mal'pli'mult'o'j. Sed Twitter kaj Facebook bril'as nek per si'a koher'ec'o nek per si'a kuraĝ'o. Aŭdac'ig'it'a'j de la ne'kred'ebl'a indulg'o, per kiu reg'ist'ar'o'j kaj individu'o'j las'is ili'n ag'ad'i kaj grand'iĝ'i, ili konklud'is, ke al ili ĉio est'as permes'at'a. La fakt'o, ke ili pov'as ferm'i la buŝ'o'n al la prezid'ant'o de Uson'o, don'as la vertiĝ'ig'a'n mezur'o'n de la potenc'o, kiu'n ili akir'is.

Tamen, kiam la uson'a dekstr'ul'ar'o pri tio indign'as, oni est'as preskaŭ tent'at'a al ĝi re'bat'i : ĉu ne vi kaj vi'a'j pens'ist'o'j de Ĉikago instal'is la ide'o'n, ke la publik'a potenc'o ne rajt'u brid'i la potenc'o'n de la entrepren'o'j nek la riĉ'aĵ'o'n de ili'a'j propriet'ul'o'j, laŭ vi prav'ig'it'a'j de la liber'a elekt'o de la konsum'ant'o'j ? [1] Nu, de tiu “merkat'a popol'ism'o” vi hodiaŭ viktim'iĝ'as. La unu'a amend'o de la uson'a konstituci'o protekt'as la libr'a'n esprim'o'n kontraŭ cenzur'o de la federaci'a ŝtat'o kaj de la lok'a'j reg'ist'ar'o'j, sed ne kontraŭ tiu de privat'a'j entrepren'o'j en monopol'a situaci'o. Ili'a “esprim'o” est'as vi'a silent'o. Ve al venk'it'o'j, resum'e, kaj la tut'a'n pov'o'n al la Gafam [2], kiam ili silent'ig'as vi'n !

Sed jen la ali'a danĝer'o de la danĝer'ul'o'j kaj de la ide'o'j, kiu'j'n ili kun'port'as. Oni akcept'as ĉio'n por protekt'i si'n kontraŭ ili, inkluziv'e la dat'e ne lim'ig'it'a'n suspend'o'n de la ordinar'a'j liber'ec'o'j. Sed kiam tem'as pri batal'o kontraŭ ide'o'j teror'ism'a'j, ras'ism'a'j, kontraŭ'jud'a'j, “separ'ism'a'j”, la milit'o neniam gajn'ebl'as kaj eĉ mal'pli definitiv'e, per oficial'a kapitulac'o de la venk'it'o. Ĝi kon'as nur escept'o'stat'o'n, kiu daŭr'as kaj kiu'n oni akr'ig'as. Neni'o pli facil'a, efektiv'e, ol ident'ig'i abomen'at'a'n cel'o'n, kiu'n kiu neni'u dezir'as ŝajn'i est'i asoci'it'a, kaj post'e sen'ĉes'e etend'i la perimetr'o'n de la kondamn'o'j kaj mal'permes'o'j. Tiu'j, kiu'j kontraŭ'is la milit'o'j'n kontraŭ Afgan'uj'o kaj Irako, est'is kvalifik'at'a'j je advokat'o'j de Al-Kajdo ; la kritik'ant'o'j de la politik'o de Israelo, je kontraŭ'jud'ism'o ; tiu'j prem'at'a'j de la universitat'a predik'ad'o import'it'a el Uson'o, je trump'ist'o'j aŭ ras'ist'o'j. En tia'j okaz'o'j oni jam ne prov'as kontraŭ'dir'i si'a'j'n kontraŭ'ul'o'n, sed ili'n silent'ig'i.

Kaj tiel, en silent'o mal'trankvil'ig'a, la murd'o de Samuel Paty [3] serv'is kiel pretekst'o por mal'fond'i la Kolektiv'o'n kontraŭ islam'o'fobi'o en Franc'uj'o. Kvazaŭ, tag'o'n post tag'o, anstataŭ vast'ig'i la perimetr'o'n de la liber'ec'o'j, la eksplod'a kresk'o de la komunik'il'o'j instal'us disciplin'a'j'n societ'o'j'n kiu'j kondamn'us ni'n vetur'i inter ni'a'j lok'o'j de en'ferm'iĝ'o. [4]

Serge HALIMI.

[1] Argument'o formul'it'a de la re'ag'a'n-ism'a pens'ist'o William F. Buckley Jr. Vd “Stratagème de la droite amércaine, mobiliser le peuple contre les intellectuels” [“Strategi'o de la uson'a dekstr'ul'ar'o, mobiliz'i la popol'o'n kontraŭ la intelekt'ul'o'j”], Le Mond'e diplomatique, Maj'o 2006.

[2] Google, Apple, Facebook, Am'az'o'n, Microsoft.

[3] Samuel Paty est'is murd'it'a de islam'an'o. -vl

[4] Franc'uj'o aktual'e sufer'as eg'a'n dis'vast'iĝ'o'n de la pandemi'o kaj do ŝtat'e dekret'it'a'n rigor'a'n lim'ig'o'n de mov'iĝ'a liber'ec'o. -vl

Mal'aprob'o al ĉef'ministr'o Narendra Mod'i
Sen'precedenc'a ribel'o de la Hindiaj kamp'ar'an'o'j

Mez'e de la virus'a kriz'o, la Hindia reg'ist'ar'o efektiv'ig'is tri leĝ'o'j'n, kiu'j komenc'as sovaĝ'a'n mal'regul'ig'o'n de la nutr'aĵ'a kaj agr'o'kultur'a publik'a sistem'o. De'post ili'a decid'o far'e de la parlament'o, mez'e de septembr'o 2020, ili est'ig'is sen'precedenc'a'n protest'ad'a'n mov'ad'o'n en la tut'a land'o. Ili sign'as la fin'o'n de moral'a pakt'o inter la reg'ist'ar'o kaj la kamp'ar'an'o'j.

Ekde novembr'o 2020 cent'o'j da mil'o'j da kamp'ar'an'o'j instal'iĝ'is ĉe la en'ir'ej'o'j de la Hindia ĉef'urb'o Nov-Delhi'o, decid'iĝ'int'a'j ced'ig'i la reg'ist'ar'o'n. Tio ne est'as la unu'a foj'o, kiam la ter'kultur'ist'o'j okup'as la amas'komunik'il'a'n kaj politik'a'n scen'o'n de Hindio : foj'e pro mult'a'j mem'mort'ig'a'j dram'o'j, foj'e pro ili'a batal'o kontraŭ la genetik'e modif'it'a'j organism'o'j (GMO) aŭ kontraŭ eks'propriet'ig'o'j [1]. Ĉi tiu'n foj'o'n, ili'a nombr'o, ili'a decid'iĝ'o kaj la sub'ten'o de grand'a part'o de la soci'o rifuz'ant'a la politik'o'n de la ĉef'ministr'o Narendra Mod'i kun'ag'as por don'i al tiu'j ar'iĝ'o'j sen'precedenc'a'n karakter'o'n.

La decid'o de tri leĝ'o'j, propon'it'a'j de la reg'ist'ar'o komenc'e de juni'o antaŭ balot'o de la parlament'o mez'e de septembr'o, eksplod'ig'is koler'o'n en sektor'o jam eg'e frakas'it'a. Ĝi'a proporci'o en la aktiv'a loĝ'ant'ar'o fal'is de 70% en 1951 ĝis 48% en 2011. Kiam, por Ashok Gulati, agnosk'it'a Hindia fak'ul'o kaj sub'ten'ant'o de tiu'j re'form'o'j, tem'as pri fundament'i modern'ig'o'n de la agr'o'kultur'o de la land'o [2], por la ĉef'a'j koncern'at'o'j tiu'j leĝ'o'j mark'as la komenc'o'n de dis'munt'ad'o de la agr'o'kultur'a kaj nutr'aĵ'a politik'o efektiv'ig'it'a en la jar'o'j 1960-70-aj.

Tiu baz'iĝ'as sur sub'ten'a'j minimum'a'j prez'o'j, kiu'j est'as efektiv'ig'it'a'j nur pri tri'on'o de la agr'o'kultur'a'j inter'ŝanĝ'o'j, ĉef'e por riz'a'j kaj cereal'a'j kamp'ar'an'o'j de la nord-okcident'o de la land'o, sed kiu'j gvid'as la prez'o'j'n de la ali'a'j produkt'aĵ'o'j. La rikolt'aĵ'o'j est'as vend'at'a'j en po'grand'a'j bazar'o'j (mandis) kontrol'at'a'j de ĉiu ŝtat'o, sed pov'as est'i last'instanc'e aĉet'it'a'j de la naci'a nutr'aĵ'a agent'ej'o, Food Corporation of India, por sub'ten'i ili'a'j'n prez'o'j'n. La stok'o'j tiel far'it'a'j est'as liver'ot'a'j al ŝtat'a'j agent'ej'o'j por distribu'o al la plej mal'riĉ'a'j loĝ'ant'o'j.

La unu'a leĝ'o, nom'at'a "pri antaŭ'ig'o kaj facil'ig'o de komerc'o kaj inter'ŝanĝ'o de la agr'o'kultur'a'j produkt'aĵ'o'j" [3], permes'as al la ter'kultur'ist'o'j vend'i si'a'j'n produkt'aĵ'o'j'n ekster mandis. Ĉi last'a'j, origin'e kre'it'a'j por mal'pli'ig'i la potenc'o'n de la per'ant'o'j, rapid'e est'is reg'at'a'j de grand'a'j famili'o'j. Fakt'a'j lok'a'j monopol'o'j - oft'e respond'ant'a'j al kast'a'j privilegi'o'j - est'iĝ'is por la aĉet'o, inter'ŝanĝ'o kaj transport'o de la agr'o'kultur'a'j produkt'aĵ'o'j.

Anstataŭ re'form'i tiu'j'n mandis, la centr'a reg'ist'ar'o vol'as antaŭ'e'n'ig'i "alternativ'a'j'n bazar'o'j'n", pli konkurenc'ec'a'j'n. Pens'ant'e pri la eksperiment'o de la ŝtat'o Bihar, kiu neni'ig'is ili'n en 2006, la kamp'ar'an'o'j tim'as po'grad'a'n neni'ig'o'n de la po'grand'a'j bazar'o'j kaj de ĉiu regul'ig'o. De tiam, "la agr'o'kultur'ist'o'j (de Bihar) estas las'it'a'j en la potenc'o de komerc'ist'o'j, kiu'j sen'skrupul'e decid'as prez'o'n eĉ pli mal'alt'a'n (ol tiu de mandis)", laŭ oficial'a raport'o [4]. Por Richa Kumar, esplor'ist'o en India Institut'e of Technology de Nov-Delhi'o, la leĝ'o fiks'as la liber'o'n de la agr'o'industri'a'j aktor'o'j "aĉet'i ie ajn", (tio est'as ekster la regul'ig'it'a'j bazar'o'j) [5].

Akv'o'punkt'o'j kaj komun'a'j kuir'ej'o'j

La du'a leĝ'o, nom'at'a "pri inter'konsent'o pri la prez'o'j" cel'as facil'ig'i la kontrakt'o'j'n inter la kamp'ar'an'o'j kaj aĉet'ant'o'j laŭ kadr'o kaj tarif'o inter'konsent'it'a'j antaŭ la rikolt'o. Ankaŭ pri tio, la reg'ist'ar'o antaŭ'met'as la "liber'o'n" de ter'kultur'ist'o elekt'i al kiu li vol'as vend'i. Sed, kiom ĉi tiu pez'as kontraŭ la gigant'o'j de agr'o'nutr'aĵ'a kaj grand'komerc'a sektor'o'j ? Ceter'e, tio pov'as akcel'i la spekul'a'n intens'a'n unu'spec'a'n kultur'o'n anstataŭ agr'o'ekologi'a'n divers'ig'o'n de kultur'o'j.

La tri'a tekst'o, nom'at'a "amend'o pri esenc'a'j var'o'j", for'ig'as el la list'o de la ĝis nun publik'e regul'ig'it'a'j var'o'j ole'o'n, cep'o'j'n aŭ ter'pom'o'j'n. Tio signif'as la fin'o'n de aĉet'o'j de tiu'j var'o'j far'e de la ŝtat'a'j agent'ej'o'j, dum la kamp'ar'an'o'j dezir'as ili'a'n amas'a'n pli'vast'ig'o'n. La anonc'it'a cel'o est'as log'i la privat'a'j'n invest'o'j'n en modern'ig'o kaj dis'volv'iĝ'o de la stok'a'j infra'struktur'o'j, ĉar la ŝtat'a'j agent'ej'o'j est'as oft'e akuz'it'a'j pri mal'ŝpar'ad'o pro mal'bon'a'j stok'ad'a'j kondiĉ'o'j. Tamen, tiu cel'o ŝajn'as est'i risk'a vet'o ĉar mank'as centr'a regul'ig'a inter'ven'o, dum la sub'nutr'ad'a nivel'o de la land'o rest'as alt'a : 14% de la loĝ'ant'o'j est'as sub'nutr'at'a'j [6]. La mal'riĉ'ul'o'j risk'as sen'hav'ec'o'n, la ali'a'j konsum'ant'o'j alt'iĝ'o'n de detal'a'j prez'o'j. "Tiu leĝ'o efik'as ne nur kontraŭ la kamp'ar'an'o'j, sed ankaŭ kontraŭ "la ordinar'a hom'o" de tiu land'o. Tio est'as verd'a signal'o por inflaci'o", sub'strek'is la ĉef'ministr'o de la ŝtat'o Delhi'o kaj estr'o de Parti'o de la Ordinar'a Hom'o (AAP), S-ro Arvind Kejriwal, dum parol'ad'o la 14-an de decembr'o [7]. Li'a parti'o sub'ten'as la kamp'ar'an'a'n mobiliz'ad'o'n, sam'e kiel Kongres'a Parti'o kaj Komun'ist'a Parti'o de Hindio (marks'ist'a) [8].

Tiu'j tri leĝ'o'j en'hav'as ankaŭ ordon'ar'o'n, kiu lim'ig'as la ebl'ec'o'j'n por la civit'an'o'j apelaci'i al ŝtat'ofic'o'j okaz'e de mal'konsent'o kun iu ajn privat'a agent'o. Pli'e, ili ne trakt'as la soci'a'j'n kaj medi'protekt'a'j'n kost'o'j'n de la post'las'aĵ'o de la "verd'a revoluci'o" [9]. Ne pli ili zorg'as pri la sen'ter'a'j agr'o'labor'ist'o'j, kiu'j, laŭ la region'o'j, pov'as ating'i ĝis kvar'on'o de la kamp'ar'a aktiv'a loĝ'ant'ar'o.

Mal'ferm'int'e la voj'o'n por mal'alt'ig'o de publik'a'j subvenci'o'j, ili form'as koher'a'n tut'aĵ'o'n, kiu for'don'as agr'o'kultur'o'n al potenc'a'j firma'o'j de la agr'o'nutr'aĵ'a kaj grand'komerc'a sektor'o'j. Tial la koler'o de la kamp'ar'an'o'j, kiu'j do kontraŭ'star'is ek'de juni'o 2020, sub la standard'o de region'a'j sindikat'o'j. La 9-an de aŭgust'o, 78-an dat're'ven'o'n de la mov'ad'o Quit India ("For'las'u Hindion"), kontraŭ la Brit'a koloni'ad'o, manifestaci'o'j okaz'is preskaŭ ĉie : brul'ig'o de la leĝ'tekst'o'j, blok'ad'o de ŝose'o'j, defil'ad'o sur traktor'o'j aŭ motor'cikl'o'j, sid'ad'o'j, prezent'ad'o de platform'o'j... Est'iĝ'is naci'a alianc'o de pli ol kvin'cent lok'a'j organiz'aĵ'o'j vok'ant'a'j "unu'iĝ'int'a'n kamp'ar'an'a'n mobiliz'ad'o'n" (Sanyukt Kis'a'n Morcha), sen'de'pend'a'n de politik'a'j parti'o'j.

La mov'ad'o ek'start'is ĉef'e de la nord'a'j ŝtat'o'j - Panĝabi'o, Harjano, Utarpradeŝ'o - en kiu la kamp'ar'an'o'j, posed'ant'o'j de si'a ter'o kaj oft'e konsider'at'a'j kiel la gajn'int'o'j de la "verd'a revoluci'o", est'as de'post la jar'o'j 1990-aj la part'o de la agr'o'kultur'a mond'o la plej minac'at'a pri soci'a de'fal'o. Kvankam en Panĝabi'o, kie fort'as la mobiliz'ad'o, la posed'at'a'j are'o'j ating'as averaĝ'e 3,6 hektar'o'j'n, ili apenaŭ super'as 1 hektar'o'n ĉe la tut'land'a nivel'o. Konstat'int'e la rifuz'o'n inter'trakt'i de la reg'ist'ar'o, reg'at'a de Parti'o de la Hindia Popol'o (BJP hindu'naci'ism'a) ili vok'is por marŝ'ad'o al Nov-Delhi'o. Al'ven'int'e ĝis la en'ir'ej'o'j de la ĉef'urb'o, ili apog'is si'n sur dens'a ret'o de hindu'a'j templ'o'j kaj gurudwara (sik'a'j preĝ'ej'o'j), kiu'j help'is la organiz'ad'o'n. Tre rapid'e, la ŝose'o'j al la ĉef'urb'o iĝ'is part'e blok'it'a'j per instal'ad'o de tend'ar'o'j. Tend'o'j est'is met'it'a'j, kuŝ'ej'o'j, akv'o'punkt'o'j, lav'ej'o'j, fleg'ej'o'j, komun'a'j kuir'ej'o'j est'is instal'it'a'j. Podi'o'j est'is star'ig'it'a'j kun gigant'a'j ekran'o'j kaj dis'aŭd'ig'o de parol'ad'o'j en la soci'a'j ret'o'j.

La katalog'o de kolektiv'a ag'ad'o sen'ĉes'e pli'vast'iĝ'is. La 8-an de decembr'o la kamp'ar'an'a'j organiz'aĵ'o'j vok'is ĝeneral'a'n strik'o'n, kiu akir'is grav'a'n sub'ten'o'n de sindikat'o'j de salajr'ul'o'j kaj student'o'j, de vir'in'a'j mov'ad'o'j kaj eĉ de iu'j komerc'ist'o'j, kiu'j tamen est'as supoz'at'a'j unu'e profit'i tiu'j'n leĝ'o'j'n. Mal'sat'strik'o okaz'is respond'e al sever'a pun'prem'o - larm'ig'a'j gas'o'j, akv'o'kanon'o'j kaj plur'a'j cent'o'j da arest'it'o'j, laŭ la sindikat'o All India Kis'a'n Sabha. La 20-an la al'ven'o de nov'a'j grup'o'j ven'int'a'j de Raĝastan'o blok'is la ŝose'o'n de Delhi'o al Jaipur. La 23-an est'is deklar'it'a "Tag'o de la agr'o'kultur'ist'o'j", kaj help'o'grup'o'j est'is send'it'a'j ĝis la lim'o'j de la ĉef'urb'o. Kelk'a'j mil'o'j da et'a'j kaj mez'a'j kamp'ar'an'o'j, ĉef'e membr'o'j de sindikat'o'j por'komun'ist'a'j de la okcident'a'j kaj centr'a'j region'o'j konverĝ'is por form'i karavan'o'n de ĵip'o'j.

La 26-an, bojkot'kampanj'o kontraŭ la "var'o'j kaj serv'o'j de Ambani kaj Adani" est'is lanĉ'it'a. Per son'form'o kaj lingv'a aranĝ'o propr'a'j al la Hind'a lingv'o, la kamp'ar'an'o'j mal'laŭd'as du ja real'a'j'n nom'o'j'n : tiu'j'n de la miliard'ul'o'j Gautam Adani kaj Mukesh Ambani, kies firma'grup'o'j simbol'as sam'temp'e "la bril'ant'a'n Hindion" ("Shining India", frap'fraz'o de BJP dum la balot'ad'o - mal'venk'a- de 2004) kaj i'a'n ide'o'n pri pred'ad'o de la kamp'ar'a ekonomi'o. S-ro Ambani, unu'a riĉ'ul'o de la land'o laŭ Forbes [10], estr'as la firma'grup'o'n Reliance Industries, kies produkt'ad'o ir'as de petrol'kemi'aĵ'o'j ĝis tele'komunik'ad'o, tra super'bazar'o'j, transport'o kaj cereal'o'stok'ad'o.

Tuj mal'antaŭ li, ankaŭ S-ro Adani estr'as grand'a'n firma'grup'o'n aktiv'ant'a'n en min'ej'o'j, konstru'aĵ'o'j, reg'ad'o de haven'o'j, kaj, pli kaj pli, en agr'o'nutr'a industri'o (ĝi produkt'as la plej grand'a'n mark'o'n de ole'o en la land'o). Ambaŭ aparten'as al la intim'a amik'ar'o de S-ro Mod'i. La 27-an de decembr'o, la monat'a radi'el'send'aĵ'o de la ĉef'ministr'o, "Man'n Ki Baat" ("La kor'al'kor'e parol'o") est'is perturb'it'a de agr'o'kultur'ist'o'j, kiu'j frap'ad'is sur metal'a'j'n teler'o'j'n por simbol'e kovr'i li'a'n voĉ'o'n kaj montr'i si'a'n opon'ad'o'n al li'a politik'o. Kamp'ar'an'a'j organiz'aĵ'o'j vok'is por re'don'o de poŝ'telefon'a'j abon'kart'o'j de la mark'o'j Reliance kaj Jio (Ambani).

La preskaŭ arme'a organiz'o de la mov'ad'o montr'as la proksim'a'n rilat'o'n inter jawan (milit'ist'o) kaj kis'a'n (kamp'ar'an'o). Tio alud'as politik'a'n frap'fraz'o'n sam'aĝ'a'n kiel la sen'de'pend'iĝ'o : "Ja'i Jawan, Ja'i Kis'a'n" (Glor'o'n al milit'ist'o'j, glor'o'n al kamp'ar'an'o'j). Sum'e, se la arme'o defend'as la land'lim'o'j'n, la kamp'ar'an'o'j cert'ig'as la en'land'a'n sekur'ec'o'n, tio est'as la nutr'a sekur'ec'o. Je la nom'o de tiu moral'a pakt'o, la kamp'ar'an'o'j profit'is protekt'ad'o'n cert'ig'it'a'n de la ŝtat'o, pakt'o de nun romp'it'a.

Ek'de la komenc'o, la manifestaci'ant'o'j est'is kvalifik'it'a'j, de BJP kaj amas'komunik'il'o'j, "kontraŭ'naci'ul'o'j" instig'at'a'j de Ĉini'o aŭ Pakistano, eĉ "teror'ist'o'j" kaj "secesi'ist'o'j", referenc'e al secesi'a mov'ad'o de Panĝab'a'j sik'o'j, kiu'j okup'is la or'a'n templ'o'n en 1984, antaŭ ol est'i sang'e pun'it'a'j per ordon'o de ĉef'ministr'o Indira Gandhi (mort'ig'it'a kelk'a'j'n monat'o'j'n post'e de si'a'j sik'a'j korp'o'gard'ist'o'j). Ankaŭ akuz'it'a'j est'i marionet'o'j de la ekstrem-mal'dekstr'a'j parti'o'j naxalaj [11] , ili est'us tio, kio'n la deput'it'o'j kaj ĵurnal'ist'o'j de BJP nom'as tukde tukde gang "band'o de romp'ist'o'j de la naci'a unu'iĝ'o".

Tamen, pli ĝust'a est'as la mal'o : la kamp'ar'an'a koalici'o deklar'is si'n opon'ant'a la disput'at'a'n leĝ'o'n de 2019 pri civit'an'ec'o, kiu diferenc'ig'as la islam'an'o'j'n [12]. Pli'e, distribu'o de manĝ'o'j kuir'it'a'j de sik'o'j est'is far'it'a'j al ali'a'j manifestaci'ant'o'j kaj eĉ al polic'an'o'j kaj simil'a'j rot'o'j send'it'a'j por "sekur'ig'i" ŝose'o'j'n. Jen fot'o'j, kiu'j ne ver'e cirkul'as en la godimedia (laŭ'liter'e, la amas'komunik'il'o'j, kiu'j sid'as sur la reg'ist'ar'a'j genu'o'j), kiel nom'as ili'n la kamp'ar'an'o'j.

"Ni est'as kamp'ar'an'o'j, ne teror'ist'o'j", klam'as la manifestaci'ant'o'j. Ili kre'is la ĵurnal'o'n Trolley Times, kiu vol'as si'n sen'de'pend'a kaj organiz'it'a respond'o al la amas'komunik'il'a'j atak'o'j. Ili ankaŭ fort'e ag'ad'as en la soci'a'j ret'o'j, kaj tiel pov'is rekt'e sekv'i la diskut'o'j'n de si'a'j reprezent'ant'o'j kun la ministr'o pri agr'o'kultur'o, komerc'o kaj industri'o, sam'e kun tiu pri konsum'ad'o, nutr'ad'o kaj distribu'o. Front'e al reg'ist'ar'o, kiu rifuz'as for'ig'i la tri leĝ'o'j'n, la kamp'ar'an'o'j daŭr'e postul'as la pli'vast'ig'o'n de minimum'a'j prez'o'j al la tut'a agr'o'kultur'a sektor'o kaj ili'a'n agnosk'o'n, kie'j rajt'o met'it'a en la leĝ'o.

Malgraŭ la prov'o'j de la super'eg'a kort'um'o por en'miks'iĝ'i en la konflikt'o'n, favor'ant'e la kre'o'n de marionet'a komisi'o anstataŭ decid'i pri la konstituci'ec'o de la tri leĝ'o'j, kaj malgraŭ la minac'o'j kontraŭ la mobiliz'ad'o'j plan'it'a'j por la 26-a de januar'o, dat're'ven'o de la efektiv'ig'o de la konstituci'o post la sen'de'pend'o, la kamp'ar'an'o'j est'is daŭr'e mobiliz'iĝ'int'a'j mez'e de januar'o. Ĉu S-ro Mod'i, ĝis nun mal'ced'em'a, ŝanĝ'os si'a'n taktik'o'n ?

Joël CABALION kaj Delphine THIVET

[1] Leg'u : Palagummi Sainath, "Vague de suicides et crise de l’agriculture" en "Réveil de l’Ind'e", Manière de voir, n°94, aŭgust'o-septembr'o 2007, kaj Mir'a Kamdar, Barato rezist'as la log'o'n de la uson'a agr'o'nutr'a industri'o, Le Mond'e diplomatique, mart'o 2010.

[2] Ashok Gulati, "On farm bills, government must get its act together, but opposition is misguided", The Indi'an Express, Nov-Delhi'o, 28-a de septembr'o 2020.

[3] Tiu leĝ'o, The farmers Produce Trad'e and Commerce (Promotion and Facilitation) Bill 2020, est'as leg'ebl'a, sam'e kiel la du ali'a'j, en la ret'ej'o de la parlament'o : www.prsindia.org

[4] Himanshu, "lessons from Bihar’s abolition of its APMC system for farmers". Mint, Nov-Delhi'o, 24-a de septembr'o 2020.

[5] Paridhi Sinha, "If the mandi is gone, there is no buyer of last-resort - Richa Kumar, Associate Professor, IIT-Delhi", The Blu'e Letters, 2-a de novembr'o 2020, https://theblueletters.com

[6] "L’état de la sécurité alimentaire et de la nutrition dans le mond'e", Organiz'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j por nutr'ad'o kaj agr'o'kultur'o (Fa'o), Romo, 13-a de juli'o 2020.

[7] "Calling farmers terrorists attempt to defame them : Arvind Kejriwal", Nov-Delhi'a televid'o (NDTV), 14-a de decembr'o 2020, www.ndtv.com . Reg'ant'a la region'o'n ek'de 2015, AAP ek'aper'is en la kontraŭ'korupt'a mov'ad'o de 2011.

[8] Ekzist'as plur'a'j komun'ist'a'j parti'o'j, inter ili, Komun'ist'a Parti'o de Hindio, kaj Komun'ist'a Parti'o de Hindio (marks'ist'a).

[9] "Degraded and wastelands of India : Stat'us and spacial distribution", Indi'an Counsil of Agriculture Research, Nov-Delhi'o, juni'o 2010.

[10] "India’s 100 richest people", Forbes India, Ĵerzej'o (Nov-ĵerzej'o), 7-a de oktobr'o 2020.

[11] El la nom'o de la vilaĝ'o Naxalbari, en Okcident'a Bengali'o, kie kre'iĝ'is maoista komun'ist'a mov'ad'o en 1967. (TT)

[12] Aminah Mohammad-Arif, Jules Naudet kaj Nicolas Jaoul (sub la direkt'ad'o de), "the Hindutva tur'n : Authoritarianism and resistance in India", South Asia Multidisciplinary Academic Journal, n°24-25, Parizo, 2020.

Memor'aĵ'o'j de Je'a'n-Pierre Chevènement
La venen'it'a hered'aĵ'o de François Mitterrand

Antaŭ iom pli ol dek kvin jar'o'j, s-ro Je'a'n-Pierre Chevènement jam analiz'is la histori'o'n de la franc'a mal'dekstr'ul'ar'o kaj si'a'n propr'a'n spert'o'n en la reg'ist'ar'o en plej divers'a'j posten'o'j : industri'o, eduk'ad'o, defend'o, intern'a'j afer'o'j.[Je'a'n-Pierre Chevènement, Défis républicains, Fayard, Parizo, 2004. Vd « Quand la gauche de gouvernement raconte son histoire », Le Mond'e diplomatique, April'o 2007.]] De tiam li ne re'far'iĝ'is ministr'o, nek kandidat'o por prezid'ant-elekt'o, sed li'a unu'a memor'libr'o evident'e ne rakont'is ĉio'n. La verk'o, kiu hodiaŭ aper'as, iom mal'pli solen'a kaj redakt'it'a pli en rakont'a manier'o, util'e komplet'ig'as la antaŭ'a'n. [1]

La person'ec'o de François Mitterrand okup'as en ĝi centr'a'n lok'o'n. Tio kompren'ebl'as : li dum dek kvar jar'o'j est'is prezid'ant'o kaj li est'is sam'temp'e tiu, kiu el'tir'is la social'ist'o'j'n el ili'a'j alianc'o'j kun la centr'o kaj tiel ebl'ig'is al ili en'potenc'iĝ'i, post'e li far'is ili'n la kuz'o'j de la por-eŭrop'uni'a'j liberal'ul'o'j en'karn'ig'it'a'j de Valéry Giscard d’Estaing, al kiu Mitterrand mal'ebl'ig'is du'a'n sep'jar'a'n mandat'o'n. S-ro Chevènement bril'e analiz'as tiu'n re'turn'iĝ'o'n. Kelk'foj'e li ŝajn'ig'as ne est'i de tio surpriz'it'a. Skiz'ant'e jam en 1967 la alianc'o'n de li'a et'a rond'o de amik'o'j kaj de Mitterrand, li indik'as la mal'mult'a'n entuziasm'o'n, kiu'n tiu al ili inspir'is : “ En ni'a'j okul'o'j li hav'is kelk'a'j'n mank'o'j'n : li ne mult'e sci'is pri social'ism'o (…). Koncern'e la mal'dekstr'o'n, li'a retor'ik'o rest'is ĉe Lamartine. (…) Li'a ekonomi'a kultur'o mal'feliĉ'e est'is nul'a. ” S-ro Chevènement tamen decid'is help'i si'a'n nov'a'n alianc'an'o'n ŝtop'i aŭ almenaŭ kaŝ'i li'a'j'n mank'o'j'n ”. Hodiaŭ li konced'as, ke li est'is tro orgojl'a : “ Pri politik'o mi dev'is ĉio'n lern'i, kaj mi mult'e lern'is de François Mitterrand. ”

Li mult'e lern'is, sed por akir'i kiu'j'n rezult'o'j'n, ĉar la “ bon'eg'a donac'o ” de Mitterrand al si'a parti'o (la politik'a altern'ad'o) montr'iĝ'is “ venen'it'a ” ? S-ro Chevènement resum'as : “ La social-liberal'ism'o est'is la prez'o de tiu long'a daŭr'o de la Social'ist'a Parti'o en la potenc'o, sed ankaŭ la profund'a font'o de ĝi'a fin'a rifuz'o en 2017. ” Du jar'o'j'n antaŭ ol far'iĝ'i prezid'ant'o, Mitterrand ceter'e, laŭ li, jam konced'is si'a'n mal'grand'a'n kolektiv'a'n ambici'o'n : “ Fakt'e, Je'a'n-Pierre, mi ne kred'as, ke Franc'uj'o, en ni'a epok'o, pov'as far'i ali'e – bedaŭr'ind'e – ol lert'e manovr'i inter la obstakl'o'j. ”

La si'n'sekv'o de la demisi'o'j de s-ro Chevènement de la reg'ist'ar'o pro esenc'a'j mal'konsent'o'j pri la ekonomi'a politik'o (2983), pri la Golf-milit'o (1991), pri la leĝ'don'a instanc'o por Korsiko (2000), dev'ig'as demand'i si'n pri la motiv'o de li'a'j etern'a'j re'ven'o'j. Ek'de kiam, en 1983, la “ re'turn'iĝ'o al rigor'o ” kiu, kiel la aŭtor'o demonstr'as, facil'ig'os la“ triumf'o sur la eŭrop'a kontinent'o de la nov'liberal'a model'o ”, ek'de kiam, en 1985, la Unik'a Akt'o est'is aprob'it'a “ unu'anim'e kaj sen debat'o ” de la reg'ist'ar'o (en kiu li part'o'pren'as …), ek'de kiam ali'a reg'ist'ar'o tri jar'o'j'n post'e akcept'as eŭrop'a'n direktiv'o'n, kiu “ cel'as la liber'ig'o'n de la kapital-mov'iĝ'o'j antaŭ ol ĉia antaŭ'a harmoni'ig'o de la impost'o pri ŝpar'aĵ'o'j ” (ĉi-foj'e s-ro Chevènement esprim'is si'a'n mal'konsent'o'n, sed rest'is ministr'o pri defend'o), kiel li pov'is ankoraŭ si'n persvad'i ke sufiĉ'us “ glut'i mal'bon'aĵ'o'j'n kun la esper'o ke post'e ebl'os sen'iĝ'i je ili ” ?

La Golf-milit'o est'is unu el la plej ne'digest'ebl'a'j glut'aĵ'o'j. Kaj, en tiu afer'o, la du'flank'ec'o de Mitterand tuŝ'is la pint'o'n. Ĝis Januar'o de 1991 la prezid'ant'o kred'ig'is al si'a defend-ministr'o, ke li serĉ'as inter'trakt'it'a'n solv'o'n kun Saddam Hussein. Tamen, jam en Aŭgust'o de 1990, li promes'is al si'a uson'a koleg'o Georg'e H. Bush milit'e engaĝ'i Franc'uj'o'n ĉe li'a flank'o … “ « Kompren'ebl'e, li iu'n tag'o'n klar'ig'as al s-ro Chevènement, la arab'a'j reg'ist'ar'o'j hodiaŭ kri'aĉ'as, sed est'u cert'a, ke morgaŭ ili ĉiu'j est'os ĉi tie por pet'i financ'a'j'n sub'ten'o'j'n, ĉi tie, en la kav'o de ni'a man'o. » Kaj li montr'is la gest'o'n … ”

La aŭtor'o ankaŭ re'ven'as al si'a'j disput'o'j kun Le Mond'e. Laŭ li, tiu ĵurnal'o, apog'ant'e la Golf'milit'o'n sam'e kiel Mitterrand, fi'e imput'is la kritik'o'j'n de li'a defend'ministr'o je “« retour d’épices » de Bagdado”. Ĝi kontraŭ'star'is al li eĉ pli rekt'e, kiam tiu ĉi far'iĝ'is ministr'o pri intern'a'j afer'o'j en la reg'ist'ar'o de s-ro Lionel Jospin. La aŭtor'o rakont'as ke, la 11-an de Februar'o 1999, Je'a'n-Marie Colombani kaj Edwy Plenel vizit'is li'n en la plac'e Beauvau por klar'ig'i al li la lini'o'n, kiu'n la reg'ist'ar'o dev'as sekv'i, se ĝi vol'as ĝu'i la apog'o'n de ili'a ĵurnal'o. Plenel, laŭ la aŭtor'o, tiam klar'ig'is : “ Lionel Jospin emfaz'is la ŝtat'o'n kaj la naci'o'n. Nu, Le Mond'e est'as por Eŭrop'o, por eŭrop'a social'sistem'o, por eŭrop'a politik'o, ktp. Ĝi'a'j gvid'ant'o'j opini'as, ke oni ne emfaz'u la naci'ŝtat'o'n, sed la voj'o'j'n kaj rimed'o'j'n, kiu'j ebl'ig'as al Franc'uj'o okup'i si'a'n lok'o'n en la eŭrop'a dis'volv'ad'o. ” S-ro Chevènement suspekt'as, ke Le Mond'e post'e prem'is la ĉef'ministr'o'n por ke tiu adopt'u, koncern'e Korsikon, pozici'o'n kiu dev'ig'is li'n demisi'i. Ali'flank'e s-ro Jospin ricev'is la sub'ten'o'n de la gazet'o por si'a post'a prezent'iĝ'o kiel kandidat'o por la prezid'ant-elekt'o …

Oni ne esper'u trov'i la analiz'o'n de la rezult'o, katastrof'a, de tiu kandidat'iĝ'o en la last'a libr'o de la social'ist'a eks'a ĉef'ministr'o. [2] Si'n'sekv'o de ĝeneral'aĵ'o'j pri la franc'a politik'o, la demokrati'o, la migr'ad'o'j, la ekologi'o, tia labor'aĵ'o en Politik'a'j Scienc'o'j ebl'e ricev'us mez'a'n not'o'n. Sed ne mult'e pli bon'a'n, ĉar oni sen'dub'e trov'us, ke la eks'a ĉef'ministr'o tie montr'as si'n tro indulg'a al s-ro Jospin.

Tut'e sam'e kiel s-ro Chevènement al la aktual'a prezid'ant'o de la Respublik'o [3] La aŭtor'o konced'as, ke “ favor'a aprior'o ” preskaŭ ig'us li'n voĉ'don'i por s-ro Emmanuel Macron jam ĉe la unu'a balot'o de la prezid'ant'elekt'o de 2017, se li ne tim'us, ke tiam li re'trov'iĝ'us “ kun Daniel Cohn-Bendit, Alain Minc kaj Jacques Attali ”. Tio, li konced'as, “ mal'util'us al la koher'o de mi'a ideologi'a kaj politik'a pozici'o ”. Oni ne pov'us dir'i tio'n pli bon'e … Sekv'e, ĉu neces'as konced'i ke, eĉ en la karier'o'j de la plej koher'a'j ŝtat'ist'o'j, la memor'o'j kaj person'a'j amik'ec'o'j est'ig'as ĉirkaŭ'voj'o'j'n, kiu'j'n la simpl'a logik'o ig'as ne'kompren'ebl'a'j ? Tiel, sam'e kiel s-ro Je'a'n-Luc Mélenchon neniam preter'las'as okaz'o'n por proklam'i si'a'n fidel'ec'o'n al Mitterrand, la arĥitekt'o de la liberal'a Eŭrop'o, kiu'n li kontraŭ'batal'as, s-ro Chevènement dir'as, ke li ne kompren'as la “ ĝis'ost'a'n rifuz'o'n ”, kiu'n la ŝtat'estr'o kaŭz'as. Ĉu tiom, ke li dezir'as al “ Emmanuel ” nov'a'n kvin'jar'a'n prezid'ant'a'n mandat'o'n ?

Serge HALIMI.

[1] Je'a'n-Pierre Chevènement, Qui veut risquer sa vi'e la sauvera. Mémoires, Robert Laffont, Par'is, 2020.

[2] Lionel Jospin, Un temps troublé, Seuil, Parizo, 2020.

[3] S-ro Emmanuel Macron. -vl

Pri'demand'i la evident'o'n
Pri la verk'o de Gast'o'n BACHELARD

Gast'o'n BACHELARD (1884-1962) produkt'is konsider'ind'a'n verk'o'n, kiu okup'iĝ'as sam'e pri la poet'ik'o'n kiel la plej last'a'temp'a'n scienc'o'n, la dis'volv'aĵ'o'j'n de la kvantum'fizik'o sam'e kiel la mov'bril'o'j'n de la literatur'a'j imag'o'j. Du al'ir'manier'o'j, unu tag'a (tiu de filozofi'o de la scienc'o'j), unu nokt'a (tiu de filozofi'o de la poet'a imag'o [1], por pens'ad'o pri la propr'ec'o'j de la hom'a spirit'o.

La Nov'a Scienc'a Spirit'o, aper'int'a en 1934 [2], vol'as klar'ig'i la filozofi'a'j'n evolu'o'j'n de la “nun'temp'a scienc'o”, de la relativ'ec'o-teori'o ĝis la kvantum'a meĥanik'o. Tio signif'is definitiv'e romp'i kun la ide'o, ke la observ'at'a'j fenomen'o'j klar'iĝ'as per tio, ke oni ir'as de la plej simpl'a al la plej kompleks'a. Tiel, la klopod'o'j de Albert'o Ejnŝtejn'o por el'labor'i la teori'o'n de relativ'ec'o neniel est'is profund'ig'o de la tez'o'j de Isaac Newton pri gravit'o, sed re'fond'o de la koncept'o'j de la fizik'o. Kvankam ebl'as re'trov'i la klasik'a'n meĥanik'o'n, tiu'n de Newton, en la nov'a meĥanik'o, la fizik'ist'o'j ne ir'is de unu al la ali'a per teori'a progres'o, sed per komplet'a re'fond'o, kiu fin'e en'pren'is la mal'nov'a'n teori'o'n : “Ne est'as dis'volv'ad'o de la mal'nov'a'j doktrin'o'j al la nov'a'j, sed pli ĝust'e en'pren'ad'o de la mal'nov'a'j pens'o'j far'e de la nov'a'j.”

La kvantum'a meĥanik'o dev'ig'as al ali'a trans'form'ad'o. Nun la real'ism'o est'as asoci'it'a kun la probabl'ec'o : tio, kio'n la nov'a scienc'a spirit'o detru'as, est'as la determin'ism'o, do la cert'ec'o re'star'ig'i kaŭz'a'n ĉen'o'n en fizik'a fenomen'o. Anstataŭ tio oni prefer'e kalkul'u kun “objekt'o dot'it'a'j je hierarĥi'a'j kvalit'o'j sed kies konstant'ec'o tut'e ne est'as absolut'a”. Bachelard memor'ig'as, ke la scienc'a labor'o okaz'as tra raci'o ĉiam en streĉ'it'ec'o, kapabl'a korekt'i si'a'j'n antaŭ'a'j'n paŝ'o'j'n, kapabl'a dub'i pri tio, kio'n oni kred'is ating'it'a. Li defend'as “raci'ism'o'n mal'ferm'it'a'n”, ĉiam em'a kre'i “surpriz'o'n” dum la esplor'ad'o'j, kaj ident'ig'as fundament'a'n mov'iĝ'o'n en la sci-akir'o : ĝi est'as la “ver-kontrol'ad'o” de la mond'o, dank'e al la per'ad'o de instrument'o'j kiu'j mem koncentr'as kaj materi'ig'as teori'o'j'n.

Tiu metod'o, kiu liver'as la baz'o'j'n de nov'a pens'manier'o kaj konsist'as en re'esplor'ad'o de tio, kio ŝajn'is evident'a, por pli bon'e montr'i la original'ec'o'n de tio, pri kio tem'as, trov'iĝ'as ankaŭ en la esenc'o de li'a labor'ad'o pri literatur'a'j tekst'o'j. En La poet'ik'o de la spac'o Bachelard uz'as poem'o'j'n de Rajno Mario Rilko [3], Charles Baudelaire …, por dis'volv'i “fenomen'ologi'o'n de la imag'ad'o” [4]. Li propon'as kapt'i la poezi'a'j'n bild'o'j'n kiel bild'o'j'n per si mem kaj por si mem. Ili'a fulm'a bril'o kaj ili'a klar'ec'o el'ig'as eĥ'o'j'n kaj re'spegul'aĵ'o'j'n, kiu'j mal'ferm'as la labirint'o'n de la rev'ad'o. La vari'aĵ'o'j pri la spac'o est'as okaz'o por mezur'i ili'a'n feliĉ'a'n potenc'o'n de am'o, dum “topografi'a analiz'o”, kiu esplor'as la tuj'a'n esprim'o'n de loĝ'ad'o [habiter], tiu specif'a rilat'o inter individu'o kaj rest'ad'ej'o. Tiel la imag'at'a dom'o lig'as ni'n kun la infan'ec'o ; ĝi dis'volv'iĝ'as laŭ vertikal'a'j projekci'o'j lig'e kun la kosm'o. La fald'o'j de la rest'ad'ej'o est'as sam'e mult'a'j hejm'o'j de varm'kor'a re'struktur'ad'o de si mem.

Pri'loĝ'i la spac'o'n signif'as ankaŭ mal'ferm'i la tir'kest'o'j'n, ŝrank'o'j'n kaj kofr'o'j'n. Tiu'j aĵ'o'j vek'as poezi'o'n de kosm'a'j en'plekt'iĝ'o'j. La nest'o, la konk'o'ŝel'o kaj la angul'o'j nutr'as imag'o'j'n de sekur'ig'a'j form'o'j. La kontraŭ'a'j par'o'j (miniatur'o – grand'eg'o, en'e – ekster'e) don'as plastik'a'n spert'o'n de la spac'o-poezi'o : la lud'o'j de ekspansi'o kaj re'tir'iĝ'o mal'ferm'as la voj'o'n al imag'ad'o sen geometri'a dimensi'o. Fin'e, la rond'ec'o trud'iĝ'as kiel ia pra'spert'o, kapabl'a “instru'i ni'n kun'met'i la est'aĵ'o'n en ĝi'a centr'o”.Kun la distanc'o de la psiĥ'analiz'o la propon'o'j de Bachelard profund'iĝ'as en la poezi'a'n dens'ec'o'n por liver'i la imag'o'j'n de mond'o kapt'it'a de si'a'j tuj'a'j reprezent'iĝ'o'j.

Jérôme LAMY.

[1] Vincent Bontems,Bachelard. Les Belles Lettres, kol. “Figures du savoir”, Parizo, 2010.

[2] Gast'o'n Bachelard, Le Nouvel Esprit scientifique [La nov'a scienc'a spirit'o], Presses universitaires de Franc'e, kol. “Quadrige”, Parizo, 2020, 244 paĝ'o'j, 12 eŭr'o'j (1-a eld. : 1934).

[3] En Esperant'o vid'u Rajno Mario Rilko : La kant'o pri am'o kaj mort'o de la standard'ist'o Kristofor'o Rilko ; Duinaj Elegi'o'j 1 ĝis 3 ; Bettina Krüger : La kant'o pri am'o kaj mort'o de la standard'ist'o Kristofor'o Rilko ; Vikipedio : La Duinaj Elegi'o'j. El'german'ig'it'a'j de Ram'o'n Rius Santamario kaj Vilhelm'o Lutermano. Embres-et-Castelmaure, Mond'a Asemble'o Soci'a (Mas), 2017, 70 paĝ'o'j, ISBN 978-2-36960-080-0 (= Mas-libr'o n-ro 172). Pri la stil'o de la verk'o'j vid'u en tiu ĉi libr'o la koment'o'j'n de Bettina Krüger (paĝ'o'j 28-40 kaj la Post'parol'o'n de la traduk'int'o, p. 54-56. -vl

[4] Gast'o'n Bachelard, La Poétique de l’espace [La poet'ik'o de la spac'o], Presses universitaires de Franc'e, kol. “Quadrige”, 2020, 416 paĝ'o'j, 13 eŭr'o'j (1-a eld. : 1957).

Iluzi'a re'ven'o al normal'ec'o post la inaŭgur'o de Joseph Bid'e'n
Uson'a'j paranoj'o'j, la hered'aĵ'o de la Epok'o de Trump

S-ro Joseph Bid'e'n, la nov'a prezid'ant'o de Uson'o, tuj asert'is si'a'n dezir'o'n re'pac'ig'i si'a'n dis'ŝir'it'a'n land'o'n kaj sam'temp'e radikal'e romp'i kun la hered'aĵ'o de si'a antaŭ'ul'o. Sam'temp'e ating'i ĉi tiu'j'n du cel'o'j'n est'os des pli mal'facil'e ĉar Respublik'an'o'j kaj Demokrat'o'j mal'am'as unu la ali'a'n kaj la paranoj'a amar'ec'o de la unu'a'j pli'fort'ig'as la tent'o'n je mal'indulg'em'o de la last'a'j.

Tiel fin'iĝ'is la epok'o de Donald Trump, en kulmin'o de ego'ism'o, ne'kompetent'ec'o kaj per'fort'o. La miliard'ul'a prezid'ant'o rezerv'is la plej'mal'bon'aĵ'o'n por la fin'o. Post kiam li mal'gajn'is la elekt'ad'o'n de la 3-a de Novembr'o 2020, li rifuz'is agnosk'i si'a'n mal'venk'o'n kaj super'ŝut'is la tribunal'o'j'n per dek'o'j da apelaci'o'j - ĉiu'j mal'akcept'it'a'j, inter'ali'e de la juĝ'ist'o'j kiu'j'n li mem nom'um'is - pretend'ant'e, ke est'as li kiu venk'is kaj ke la elekt'ad'o est'is ŝtel'it'a for de li laŭ ne'specif'it'a manier'o. Ĉi tiu absurd'a teori'o far'iĝ'is ne'kontest'ebl'a ver'o ĉe la Respublik'an'a'j Kongres'an'o'j, precip'e la plej jun'a'j kaj ambici'a'j, kiu'j rapid'is kolport'i ĝi'n. La kulmin'o ven'is je la 6-a de Januar'o, kiam Trump al'vok'is al li'a'j partizan'o'j direkt'i si'n al la Kapitol'o en Vaŝington'o, kie la Kongres'an'o'j est'is konfirm'ant'a'j la rezult'o'j'n de la elekt'ad'o.

La tut'a mond'o sci'as, kio post'e okaz'is : la tumult'ant'ar'o atak'is la sid'ej'o'n de la leĝ'don'a potenc'o en erupci'o de per'fort'a bufon'ad'o en kiu tumult'ant'o'j kun bisonaj korn'o'j kaj en karnaval'a'j vest'o'j invad'is la plej'sankt'ej'o'n de la uson'a demokrati'o. Kelk'a'j far'is mem'fot'o'j'n en la marmor'a'j hal'o'j, ali'a'j sving'is la flag'o'n de la Konfederaci'it'a'j Ŝtat'o'j, kaj ankoraŭ ali'a'j instig'is al murd'o. Sen'dub'e ili esper'is ke, terur'ant'e la elekt'it'a'j'n oficial'ul'o'j'n, ili help'as ke Trump ten'u al si la ŝtat'reg'ad'o'n ; preter tiu tuj'a cel'o, ili'a'j intenc'o'j rest'is ne'klar'a'j.

Ĉiam est'as ŝok'e kiam oni vid'as ke hom'o'j, fabel'ant'e, far'as fi'aĵ'o'j'n sur'baz'e de tiu'j kred'o'j. Ĉi-kaz'e, la atak'ant'o'j ĉe la uson'a Kongres'o trans'pas'is lim'o'n kiu'n la plej'part'o de uson'an'o'j konsider'as sankt'a. Kaj, tiel far'int'e, ili far'is tio'n, kio'n neni'u far'is dum la kvar jar'o'j de la mandat'o de Trump : ili vek'is sent'o'n de hont'o en'e de la Respublik'an'a Parti'o.

Subit'e, la plej vast'e atent'at'a'j konservativ'a'j figur'o'j pas'is de mal'kaŝ'a kaj varm'a sub'ten'o por la hom'amas'o'j, furioz'ig'it'a'j far'e de la prezid'ant'o, al urĝ'a klopod'o sen'kulp'ig'i si'n pri la atak'o kontraŭ la Kapitol'o, ne'kred'ind'e met'ant'e la kulp'o'n sur la antifa (kontraŭ'faŝist'o'j). Tviter'o nul'ig'is la kont'o'n de si'a plej fam'a uz'ant'o. La Ĉambr'o de Reprezent'ant'o'j sen'precedenc'e pet'is li'a'n eks'ig'o'n (impeachment) du'a'n foj'o'n. Sed la plej kruel'a bat'o ven'is kiam la plej grand'a'j bank'o'j de la land'o anonc'is, ke ili jam ne financ'os la Respublik'an'a'n Parti'o'n, kies primar'a cel'o ĉiam est'as protekt'i tiu'j'n sam'a'j'n bank'o'j'n kontraŭ la leĝ'o'j.

Kun tio pov'us est'i, ke nov'a tag'o tag'iĝ'is en Uson'o. Dum la last'a jar'dek'o, mult'a'j eminent'a'j fak'ul'o'j prognoz'is la baldaŭ'a'n dis'fal'o'n de konservativ'ism'o, de la epok'o de Re'ag'a'n, kaj de la Respublik'an'a Parti'o, kiu'j est'os ne'halt'ig'ebl'e for'bala'it'a'j de la demografi'a evolu'ad'o, la triumf'o de mult'kultur'a progres'ism'o, kaj la al'ven'o de nov'a generaci'o de uson'an'o'j. Ĉu ĉi tiu'n profet'aĵ'o'n plen'um'as la sink'o de trump'ism'o en marĉ'o'n de frenez'ec'o kaj per'fort'aĵ'o'j ?

Por respond'i al tia demand'o, est'as neces'e ke ni konsider'u la en'tut'a'n epok'o'n de Trump, kaj koncentr'iĝ'u precip'e pri la kategori'o de voĉ'don'ant'o'j kiu'j, dum la last'a'j jar'dek'o'j, laŭ'paŝ'e for'las'is la Respublik'an'a'n Parti'o'n por al'iĝ'i al la Demokrat'o'j. Ĉi tiu'j est'as hom'o'j kiu'j'n mi bon'e kon'as : ili est'as hom'o'j rafin'it'a'j kaj kler'a'j, por kiu'j la viv'o est'as simpl'a si'n'sekv'o de splend'aĵ'o'j kaj plezur'o'j. Ĉi tie mi pens'as pri la loĝ'ant'o'j de la plej riĉ'a'j blank'ul'a'j antaŭ'urb'o'j. En la 100 kanton'o'j kun la plej bon'a'j lern'ej'o'j en la land'o, s-ro Joseph Bid'e'n ricev'is 84% de la voĉ'don'ar'o. En la 100 kanton'o'j kun la plej alt'a median'a en'spez'o, li ricev'is 57 procent'o'j'n [1]. Antaŭ tri'dek jar'o'j, Respublik'an'o'j gajn'is per grand'a pli'mult'o en ambaŭ kategori'o'j.

Oni pov'as mezur'i la fenomen'o'n per kompar'o de la ekonomi'a pez'o de ĉiu teritori'o kun la elekt'o'j de ĝi'a'j voĉ'don'int'o'j. S-in'o Hillary Clinton iam fanfaron'is ke, malgraŭ ŝi'a mal'venk'o en la elekt'ad'o de 2016, voĉ'don'is favor'e al ŝi la plej "vigl'a'j" lok'o'j de la land'o, tiu'j, kiu'j produkt'is "du tri'on'o'j'n de la mal'net'a en'land'a produkt'o de Uson'o" [2]. Nu, Bid'e'n far'is pli bon'e ol tio : la kanton'o'j gajn'it'a'j de la Demokrat'a kandidat'o reprezent'is 71 procent'o'j'n de la ekonomi'a ag'ad'o de Uson'o, kompar'e kun nur'a'j 29 procent'o'j por kanton'o'j kiu'j favor'is Trump [3].

Mi pas'ig'is mi'a'n jun'aĝ'o'n en unu el la prosper'a'j lok'o'j pri'skrib'it'a'j en ĉi tiu'j stud'o'j : Kanton'o Johnson, en la antaŭ'urb'o'j de Kansas City, unu el la bon'hav'a'j periferi'a'j lok'o'j de la white flight (blank'ul'a fuĝ'o) kie blank'ul'a'j famili'o'j, kiu'j for'las'is la urb'o'centr'o'j'n, kolekt'iĝ'as ĉe si'a'j sam'ul'o'j. Kvankam mi'a famili'o ne est'is apart'e bon'hav'a, ni'a soci'a medi'o, kiu konsist'is el advokat'o'j, kurac'ist'o'j kaj arkitekt'o'j kies infan'o'j vizit'is la plej bon'a'j'n privat'a'j'n lern'ej'o'j'n, est'is ne'disput'ebl'e la plej riĉ'a en Kansas'o. Loĝ'ant'o'j labor'is en bril'et'ant'a'j ofic'ej'ar'o'j, butik'um'is en grand'eg'a'j butik'centr'o'j kun super'abund'a'j var'o'j, lud'is golf'o'n sur rav'a'j verd'ej'o'j, manĝ'is en restoraci'o'j de inter'naci'a nivel'o, kaj loĝ'is en imit'a'j palac'o'j kies teren'o'j etend'iĝ'is kilo'metr'o'j'n trans la preri'o. En mi'a jun'aĝ'o, mi kutim'is ek'vetur'i en la aŭt'o kun amik'o'j, dum punko bru'eg'is el la laŭt'parol'il'o'j, kaj ni vetur'is laŭ'long'e de la ses-koridor'a bulvard'o de Kanton'o Johnson, laŭt'e mok'ant'e la pretend'em'ec'o'n de la burĝ'ar'o.

Silic'o'n Valley favor'as la Demokrat'o'j'n

Iam, ni mok'is ĉi tiu'j'n hom'o'j'n ĉar ili est'is la reg'ant'a klas'o. Kanton'o Johnson ne nur est'is blank'a kaj riĉ'a, sed ankaŭ est'is unu el la plej ĝis'ost'e Respublik'an'a'j lok'o'j en Uson'o. Tiu'temp'e, la konservativ'ul'o'j reg'is preskaŭ ĉiu'n grav'a'n ofic'o'n kaj gajn'is preskaŭ ĉiu'n elekt'ad'o'n. Ŝajn'is al ni, ke tiel ĉiam est'is. La kanton'o ne voĉ'don'is favor'e al Demokrat'a kandidat'o por la prezid'ant'ec'o de'post 1916, kiam Woodrow Wilson okup'is la Blank'a'n Dom'o'n. Ĝi'a'j voĉ'don'ant'o'j mal'estim'is Franklin D. Roosevelt kaj John F. Kennedy, sed am'eg'is Barry Goldwater, la feroc'a kontraŭ'komun'ist'o kiu gvid'is la Respublik'an'o'j'n al frakas'a mal'venk'o en 1964.

En Novembr'o 2020, tamen, Kanton'o Johnson est'is unu el kvin kanton'o'j en Kansas'o kiu'j per grand'eg'a pli'mult'o voĉ'don'is favor'e al la Demokrat'o Bid'e'n. Dum mi tra'vetur'is ĝi'n antaŭ la elekt'ad'o, mi surpriz'it'e vid'is ne'nombr'ebl'a'j'n BLM-sign'o'j'n - t.e. Black Lives Matter (La Viv'o'j de Nigr'ul'o'j Grav'as) - plant'it'a'j en la zorg'em'e bon'ord'ig'it'a'j ĝarden'o'j'n de la loĝ'ant'o'j. Sur ter'pec'o, vid'al'vid'e de la iam'a hejm'o de la frat'o de prezid'ant'o Dwight D. Eisenhower, star'is monument'o de hortikultur'a art'o, reprezent'ant'a Statu'o'n de Liber'ec'o kovr'it'a per tim'ig'aspekt'a ret'o kaj port'ant'a sign'o'n : "Bon'vol'u sav'i mi'n ! Sav'u la demokrati'o'n !"

Sed la soci'a konsist'o de ĉi tiu elekt'ant'ar'o rest'as neniom ŝanĝ'iĝ'int'a. La kanton'o ankoraŭ est'as plej'part'e blank'ul'a, komerc'ist'a kaj ekstrem'e bon'hav'a. Infan'o'j ankoraŭ vizit'as tre bon'a'j'n lern'ej'o'j'n, la prez'o'j de ne'mov'ebl'aĵ'o'j est'as pli alt'a'j ol iam ajn, kaj dom'eg'o'j kiel bril'a'j kuk'aĵ'o'j ankoraŭ star'as. Kanton'o Johnson ankoraŭ super'ec'e rigard'as de alt'e la mal'pli bon'sort'a'j'n Respublik'an'a'j'n amas'o'j'n en la region'o, kvankam hodiaŭ ĝi tio'n far'as de mal'dekstr'e, laŭ la signif'o ke tiu termin'o en Uson'o. Oni pov'as laŭ'dezir'e mok'et'i la pomp'aĉ'a'j'n dom'eg'o'j'n de la reg'ant'a klas'o, sed last'a'temp'e oni oft'e trov'os sign'o'n tie proklam'ant'a'n : "La rajt'o'j de vir'in'o'j est'as hom'a'j rajt'o'j," "Aŭskult'u tio'n, kio'n la scienc'o dir'as," aŭ "Am'o est'as am'o" (slogan'o destin'it'a por eduk'i gej'o'fob'o'j'n).

Unu el la plej tut'fort'a'j politik'a'j duel'o'j de Novembr'o inter'batal'ig'is Demokrat'o'n el Kanton'o Johnson kaj Respublik'an'o el okcident'a Kansas'o por unu el la seĝ'o'j de ili'a sub'ŝtat'o en la uson'a Senat'o. La Demokrat'a kandidat'o el'spez'is kvar'obl'e pli da mon'o je si'a kampanj'o ol si'a Respublik'an'a rival'o : USD 28 milion'o'j kontraŭ USD 7 milion'o'j. Tia diferenc'o est'us ne'imag'ebl'a ĝis last'a'temp'e. La donac'em'a kaj sen'kondiĉ'a sub'ten'o de la mond'o de mon'o por la Respublik'an'a Parti'o de ĉiam est'as fundament'a princip'o en la politik'a viv'o de ĉi tiu land'o. Ĉiu'j klopod'o'j por kompren'i ni'a'n sistem'o'n nepr'e komenc'iĝ'is per ĉi tiu re'memor'ig'o : jen kial Respublik'an'o'j, laŭ'dir'e, far'as la ag'o'j'n kiu'j'n ili far'as, kial ili proklam'as si'a'n blind'a'n fid'o'n al la leĝ'o de la merkat'o kaj kial ili'a'j gvid'ant'o'j emerit'iĝ'as fru'e por far'iĝ'i prem'grup'ist'o'j ; kaj, kompren'ebl'e, jen kial la el'spez'ad'o de Respublik'an'o'j je elekt'ad'o'j super'fort'as tiu'n de Demokrat'o'j.

Nu, ne ĉi-foj'e. S-ro Trump ja sekv'is laŭ'liter'e la regul'o'j'n de la Respublik'an'a Parti'o, don'ant'e ekstravaganc'a'j'n favor'o'j'n al la riĉ'ul'o'j kaj la komerc'ist'a komun'um'o dum si'a'j kvar jar'o'j en la Blank'a Dom'o, kiel ekzempl'e kiam li de'nov'e mal'alt'ig'is ili'a'j'n impost'o'j'n kaj aranĝ'is sen'pun'ec'o'n por polu'ant'o'j. Sed ne est'is sufiĉ'e. Bid'e'n el'spez'is 1,6 miliard'o'j'n da dolar'o'j por si'a kampanj'o, kaj Trump el'spez'is 1,1 miliard'o'j'n. La fanfaron'em'a miliard'ul'o est'is venk'eg'it'a sur si'a propr'a teren'o. Wall Street kaj Silic'o'n Valley, gvid'at'a'j de la tut'a komun'um'o Gafam (Google, Apple, Facebook, Am'az'o'n, Microsoft), kiu'j est'is inter la ĉef'a'j donac'ant'o'j de Bid'e'n, grand'part'e al'iĝ'is al la Demokrat'a Parti'o. S-ro Trump gajn'is en la "mal'nov'a" industri'iĝ'int'a ekonomi'o, kiel la agr'o'industri'o, karb'o, kaj petrol'o, sed ĉiu'j sektor'o'j kiu'j difin'as la uson'a'n kultur'o'n en'ir'is la "rezist'ad'o'n" kontraŭ li : la distr'o'industri'o mal'am'is li'n, la teknologi'a industri'o mal'am'is li'n, la mond'o de la universitat'o'j mal'am'is li'n. Ankaŭ la diplomat'ar'o kondamn'is li'n, kaj la organiz'aĵ'o'j de la naci'a sekur'ec'o - ĉar la Respublik'an'o'j respond'ec'is pri la milit'o en Irako - kaj tiel ankaŭ far'is la gazet'ar'o (krom la amas'komunik'il'o'j de la ekstrem'a dekstr'o) .

Eĉ la Central Intelligence Agency (Ci'a) direkt'is si'a'n cel'il'o'n al li. Tiom, ke, dum la last'a'j kvar jar'o'j, la reputaci'o de la Agent'ej'o subit'e invers'iĝ'is. Nun, ĉe la mal'dekstr'ul'ar'o, oni preskaŭ est'as pet'at'a verŝ'i larm'o'n por ĝi, pro la kalumni'o kaj mal'amik'ec'o de s-ro Trump kiu akuz'is, ke ĝi tro'ig'is la rus'a'n si'n'trud'o'n en la elekt'ad'o de 2016. La Washington Post ilustr'is ĉi tiu'n re'turn'iĝ'o'n en artikol'o pri la "parol'a histori'o" de la opozici'a mov'ad'o kontraŭ Trump [4]. Ĉi tiu si'n'sekv'o de atest'o'j konsist'as el ĉapitr'o'j el kiu'j ĉiu don'as la parol'o'n al grav'ul'o'j kiu'j rakont'as pri kiel profund'e ili'n ŝok'is la kondut'o de la prezid'ant'o kaj kiel ili al'iĝ'is al la "rezist'ad'o". La gazet'o domaĝ'as al ni neniu'n detal'o'n pri la horor'int'a re'ag'o de ĉi tiu'j hom'o'j je la tag'o post la elekt'ad'o de 2016, pri ili'a decid'o part'o'pren'i la Marŝ'o'n de Vir'in'o'j en januar'o 2017, aŭ la traŭmat'o kiu'n s-ro Trump trud'is al ili dum si'a parol'ad'o je la 21-a de januar'o 2017 ĉe la Mur'o de Re'memor'o de la Ci'a - la monument'o kiu honor'as agent'o'j'n mort'int'a'j'n en la serv'o al si'a land'o.

En ĉi tiu "plej respekt'ind'a lok'o," kiel la Washington Post ĝi'n nom'is, la prezid'ant'o far'is, kiel kutim'e, stult'a'n kaj mal'modest'a'n parol'ad'o'n, "pli ol hont'a'n" laŭ s-in'o Tammy Duckworth, Demokrat'a senat'an'o de Ilinojo. S-ro Pet'e Buttigieg, eks'a rival'o de s-ro Bid'e'n en la antaŭ'elekt'o de la prezid'ant'elekt'o, kaj ĵus nom'um'it'a ŝtat'sekretari'o pri transport'o, spert'is ĝi'n kiel "ver'e mal'hel'a'n moment'o'n". Ofend'iĝ'i pro tio, ke politik'ist'o mal'respekt'is la Ci'a cert'e est'as rimark'ind'e nov'a afer'o ĉe la progres'em'ul'o'j. Tamen, la histori'a signif'o de ĉi tiu fend'iĝ'o est'is eklips'it'a de la vort'o'j de eks'a Ci'a-estr'o, Michael Hayden, kiu ankaŭ est'is invit'it'a koment'i pri la parol'ad'o antaŭ la Mur'o de Re'memor'o : "La strategi'a inform'o koncern'as la serĉ'o'n pri la ver'o. La cel'o de ofic'ist'o de strategi'a inform'o ĉiam est'as kiel ebl'e plej al'proksim'iĝ'i al la ver'o. Mi kred'as ke tio est'as io, kio'n ni hav'as komun'a'n kun la gazet'ar'o."

Est'as ver'e, ke dum la epok'o de Trump oni ĉiam pli mal'facil'e pov'is disting'i inter la liberal'a gazet'ar'o kaj tio, kio'n en Vaŝington'o oni nom'as la "komun'um'o de strategi'a inform'o". S-ro Hayden mem far'iĝ'is koment'ist'o ĉe Cable News Network (CNN) en 2017, kiel ankaŭ s-ro James Clapper, la Direktor'o de Naci'a Strategi'a Inform'o sub prezid'ant'o Barack Obama. S-ro John Brennan, ali'a eks'a Ci'a-estr'o, est'is varb'it'a de la National Broadcasting Company (NBC). Ne'nombr'ebl'a'j eks'a'j spion'estr'o'j simil'e konvert'iĝ'is, kaj konjekt'is televid'e pri la "fals'a propagand'o" de la trump'ist'o'j kaj la okult'a potenc'o per kiu s-ro Vladimir Putin supoz'e influ'is la uson'a'n prezid'ant'o'n.

Kaj tio neces'e konduk'as ni'n al Russiagate, tiu inkub'o de la epok'o de Trump kiu okup'is tre mult'e da spac'o dum tre mult'e da jar'o'j, sen'fin'a labirint'o kies plej ekstravaganc'a'j'n serpent'um'ad'o'j'n neni'u dezir'as memor'i. Ĉe la radik'o de ĉi tiu skandal'o est'is "koluzi'o", la ide'o ke s-ro Trump iel konspir'is kun la rus'a reg'ist'ar'o por fals'i la elekt'ad'o'n de 2016. Tio signif'is, ke li ne nur est'as mal'kompetent'ul'o aŭ krim'ul'o, sed ke li funkci'as kiel agent'o de mal'amik'a fremd'a regn'o.

Pane'o de ĵurnal'ism'a'j norm'o'j

Est'is cent'o'j da tia'j akuz'o'j. Est'ont'a'j histori'ist'o'j dev'os determin'i kiu fak'ul'o emfaz'is kiu'n detal'o'n, kiel la regul'o'j de ĵurnal'ism'o est'is suspend'it'a'j, kaj kiel la televid'a'j nov'aĵ'o'j ekspluat'is la tim'o'n pri Rusio por ŝvel'ig'i si'a'n spekt'ant'ar'o'n. Ni al'ten'iĝ'u al la ĉef'a punkt'o : ĉi tiu histori'o est'is la plej grand'a melodram'o de la amas'komunik'il'o'j dum la jar'o'j de Trump, la super'reg'a tem'o de la frap'lini'o'j, kaj ĉiam sam'manier'e, kun amas'o'j da kulp'ig'a'j rivel'o'j. Strang'e, tamen, ĉi tiu'j rivel'o'j neniel real'iĝ'is. La special'a prokuror'o Robert Mueller persekut'is neniu'n pro komplic'ec'o aŭ konspir'o kun la rus'a reg'ist'ar'o. Kaj en Mart'o 2019, li'a raport'o konklud'is : "Fin'e, ĉi tiu enket'o ne konstat'is ke iu'j ajn membr'o'j de la kampanj'o de Donald Trump konspir'is aŭ kun'ord'ig'is kun la rus'a reg'ist'ar'o en ĝi'a'j ag'ad'o'j de si'n'trud'o en la elekt'ad'o'n".

Ali'vort'e, la plej vast'e raport'it'a politik'a skandal'o de la epok'o de Trump est'ig'is skandal'o'n ĵurnal'ism'a'n. En ili'a fervor'o fal'ig'i prezid'ant'o'n kiu'j'n ili mal'estim'is, ĵurnal'ist'o'j for'las'is ĉi'a'n ŝajn'o'n de ekvilibr'o kaj just'ec'o. Mal'e ol kamufl'i si'a'j'n okul'ŝirm'il'o'j'n, ili asert'is ke tio est'as progres'o far'it'a neces'a de la sen'ĉes'a'j mensog'o'j de s-ro Trump. Kiel Matt Taibi skrib'as, "Russiagate" est'as la " amas'detru'il'o de la nov'a generaci'o," sed laŭ eĉ pli grand'a ampleks'o : "Erar'o'j kaj tro'ig'o'j est'as ating'int'a'j tia'n skal'o'n, ke ili for'bala'is la real'aĵ'o'n de la fakt'o'j. Ni est'as far'iĝ'int'a'j partizan'o'j, kvazaŭ jam ne ekzist'as la ide'o de sen'de'pend'a gazet'ar'o kies rol'o est'as disting'i fakt'o'j'n dis'de fikci'o'j" [5].

Sed ĉi tiu skandal'o apenaŭ hav'is sekv'aĵ'o'j'n. Koment'ist'o'j kiu'j raport'is fals'a'j'n inform'o'j'n pri "Russiagate" preskaŭ neniam est'is pun'it'a'j. Ĉi tiu ekster'ordinar'a pane'o de ĵurnal'ism'a'j norm'o'j neniel mal'help'is, ke ĝi'a'j protagonist'o'j percept'u si'n kiel super'hero'o'j okup'at'a'j pri mal'tim'em'a lukt'o kontraŭ la fort'o'j de la fals'a propagand'o ekster'land'e kaj kontraŭ ili'a komplic'o en la Blank'a Dom'o. Kiel la melodram'a deviz'o adopt'it'a en 2017 de la Washington Post re'memor'ig'as ni'n, "La demokrati'o mort'as en sen'lum'ec'o".

La demokrat'a gazet'ar'o ekspluat'is la histori'a'n paralel'o'n inter la jar'o'j de Trump kaj la Mal'varm'a Milit'o, tiu ali'a period'o kiam rus'a mal'lum'o minac'is la demokrati'o'n kaj kiam "serioz'a'j" inform'o'j konduk'is esenc'a'n lukt'o'n kontraŭ la fremd'a politik'a propagand'o. "De Black Lives Matter al la prem'grup'o de la arm'il'industri'o, ĉiam, kiam divid'o aper'as en la soci'o, Rusio si'n turn'as al fals'a propagand'o por profund'ig'i ĝi'n, sem'ant'e ĥaos'o'n trans la tut'a politik'a spektr'o", laŭ la New York Times en 2018, en vide'o kun la titol'o "Operac'o Infekt'o," rilat'e al fam'a sovet'a operac'o de fals'a propagand'o [6].

Sed kiel gajn'i ĉi tiu'n nov'a'n Mal'varm'a'n Milit'o'n, eĉ pli decid'a'n ol la antaŭ'a'n, kiu koncern'as la ver'o'n mem ? La Demokrat'o'j al'port'is arm'il'o'n kiu pruv'is si'a'n merit'o'n en la pas'int'ec'o : la cenzur'o. En last'a'temp'a intervju'o, la legend'ul'a gvid'ant'o de la Uson'a Unu'iĝ'o por la Civil'a'j Liber'o'j, s-ro Ir'a Glasser, mal'nov'stil'a mal'dekstr'ul'o, parol'as pri lekci'o kiu'n li far'is ĉe prestiĝ'a fakultat'o pri jur'o : "Fin'e de la debat'o, ĉe'est'ant'o'j ek'star'is unu post la ali'a, inter ili kelk'a'j el la plej jun'a'j instru'ist'o'j, por deklar'i ke ili'a cel'o de social'a just'ec'o por nigr'ul'o'j, vir'in'o'j kaj ĉi'a'j mal'pli'mult'o'j est'as ne'akord'ig'ebl'a kun la liber'a parol'o, kaj ke la liber'a parol'o est'as ili'a opon'ant'o [7].

Oni ne pov'as kompren'i la politik'a'n sistem'o'n de Uson'o sen en'kalkul'i tio'n, pri kio s-ro Glasser atent'ig'is : mult'a'j progres'em'ul'o'j konsent'is alianc'iĝ'i kun la teknologi'a industri'o por prevent'i la "fals'a'n propagand'o'n" kaj erar'a'n pens'manier'o'n al kiu'j la publik'o pov'us est'i el'met'at'a. Mal'san'ig'a'j voĉ'o'j dev'as est'i eksklud'it'a'j el la platform'o'j. Erar'ig'a'j vid'punkt'o'j - kiel la tviter'aĵ'o'j afiŝ'it'a'j de s-ro Trump post la novembr'a elekt'ad'o - dev'as est'i etiked'it'a'j de la konven'a'j aŭtoritat'ul'o'j per avert'a'j mesaĝ'o'j. En'hav'o'j kiu'j komunik'as "sen'baz'a'j'n, fals'a'j'n kaj erar'a'j'n asert'o'j'n" est'as for'ig'end'a'j.

Sed antaŭ ol oni si'n lanĉ'as en la batal'o'n por sav'i la demokrati'o'n de la mal'lum'o de s-ro Putin, est'us prudent'e memor'i kiel la mal'varm'a milit'o dis'volv'iĝ'is. La "tim'o pri la Ruĝ'ul'o'j" de la fin'a'j 1940-aj jar'o'j est'is uz'it'a por akuz'i, ke la reg'ist'ar'o de prezid'ant'o class='spip_out'>Truman] koluzi'as kun la komun'ist'o'j - kaj por mov'i ĝi'a'n ekster'land'a'n politik'o'n eĉ pli dekstr'e'n. La ĉas'ist'o'j de Ruĝ'ul'o'j cel'is "agent'o'j'n de sub'fos'ad'o" por silent'ig'i aŭ mal'dung'ig'i ili'n kaj tiel ruin'ig'is ili'a'j'n viv'o'j'n. Est'is temp'o de moral'a histeri'o, kiam suspekt'o efektiv'e est'is konfes'o.

Kultur'a'j milit'o'j

La nun'a politik'a kultur'o kun'port'as ni'n rekt'e en kompar'ebl'a'n situaci'o'n, precip'e pro tio, ke la atak'o kontraŭ la Uson'a Kongres'o intens'ig'is la klimat'o'n de tim'o kaj paranoj'o. Sed kiu'j est'as la sub'fos'ant'o'j kiu'j'n la naci'o dev'as el'serĉ'i ? Kie est'as la J. Edgar Hoover-oj kiu'j verŝ'os ole'o'n sur la fajr'o'n kaj sub'prem'os la mal'amik'o'n ? La supr'e menci'it'a vide'o el la New York Times inform'as ni'n ke rus'a'j kampanj'o'j de fals'a propagand'o ekspluat'as la "divid'o'j'n en ni'a soci'o", sed ĉi tiu asert'o pov'us tut'e egal'e koncern'i la opini'o'j'n de la kolumn'ist'o'j de la New York Times. Tviter'o sam'e far'as, kiel ankaŭ CNN, Facebook kaj la pli'mult'o de amas'komunik'il'o'j. Kiel Matt Taibbi montr'as en si'a libr'o, ĉi tio est'as la komerc'a model'o de la hodiaŭ'a'j amas'komunik'il'o'j : la kultur'a'j milit'o'j furioz'as ĉirkaŭ ni tut'tag'e kaj tut'nokt'e ĉar skandal'iĝ'o kaj mal'akord'o kre'as spekt'ant'ar'o'j'n kaj ebl'ig'as al la amas'komunik'il'o'j vend'i suker'aĵ'o'j'n kaj vind'o'j'n por plen'kresk'ul'o'j. Start'ig'u vi'a'n aŭt'o'n, kaj vi aŭd'os voĉ'o'n en la radi'o kritik'ant'a'n aktor'o'n pro tio, ke li aŭ ŝi lud'is ne'konven'a'n rol'o'n en film'o. Ŝalt'u vi'a'n televid'il'o'n, kaj vi vid'os koment'ist'o'n furioz'e kondamn'ant'a'n kontraŭ'faŝism'a'j'n aktiv'ul'o'j'n kiu'j jet'is objekt'o'j'n kontraŭ la polic'o aŭ fal'ig'is statu'o'n.

Cert'e, ne ĉiam tem'as pri fals'a propagand'o. La New York Times firm'e kred'as, ke la kultur'a'j milit'o'j, kiu'j'n ĝi elekt'as incit'i, est'as kampanj'o'j por la bon'o kaj la lum'o. Kaj sen'dub'e la konservativ'ul'o'j kred'as, ke ili dev'as mut'ig'i si'a'j'n opon'ant'o'j'n, kiel ili far'is je ali'a'j okaz'o'j en ni'a histori'o. Ĉi-foj'e, tamen, la dekstr'o ne reg'as la arm'il'o'j'n. Kultur'a legitim'ec'o tut'e rest'as en la man'o'j de la koalici'o de la ofend'iĝ'int'o'j, kies respond'o est'as simpl'a : la fak'ul'o'j sci'as. Est'as ili kiu'j dev'as prem'i la mut'ig'a'n buton'o'n.

La legitim'ec'o de kultur'a milit'o ne de'pend'as de la ver'ec'o de si'a'j argument'o'j kiu'j, ver'dir'e, ne ĉiam est'as facil'e determin'ebl'a'j : ĝi de'pend'as de la pozici'o de si'a'j argument'ant'o'j en'e de ili'a koleg'ar'o. Mal'e, tio, kio difin'as "mis'inform'o'n", est'as la fakt'o ke ĝi est'as publik'ig'it'a de ordinar'ul'o, sen la rajt'o respond'i, mani'ul'o kiu atak'as fak'ul'o'j'n sur Tviter'o kaj dis'vast'ig'as konspir'a'j'n teori'o'j'n sur Reddit.

La problem'o de mis'inform'o'j tial pov'as ilustr'i pli ĝeneral'a'n kriz'o'n de la aŭtoritat'o de la elit'o'j kiu est'as apart'e akut'a ek'de la al'ven'o de s-ro Trump. Kiel Jonathan Rauch de la Brookings Institution lament'is en artikol'o publik'ig'it'a de The Atlant'ic dum la stres'ig'a somer'o de 2016, "ni'a plej urĝ'a politik'a problem'o hodiaŭ est'as tio, ke la land'o for'las'is la establ'it'ar'o'n, kaj ne invers'e" [8].

Zorg'i pri la kriz'o de la aŭtoritat'o : jen la okup'iĝ'o de iu'j progres'em'a'j uson'an'o'j hodiaŭ. Pli mal'nov'a'j zorg'o'j, ekonomi'a'j, ekzempl'e, est'as sub'met'at'a'j al sarkasm'o ; mal'e, la re'star'ig'o de la hierarki'o de ekspertiz'o ŝajn'e est'as moral'a kriz'o. "Respekt'u la scienc'o'n", ili preskrib'as sur la sign'o'j kaj glu'mark'o'j vid'ebl'a'j en la kvartal'o'j de la Demokrat'o'j. Respekt'u la ekspertiz'o'n. Respekt'u la hierarki'o'n. Ne ŝov'u la naz'o'n en fremd'a'n vaz'o'n.

Laŭ ili'a asert'o, la ekster'land'a politik'o dev'as aparten'i al la diplomati'a "komun'um'o". La politik'o de la centr'a bank'o dev'as est'i protekt'at'a kontraŭ la mal'util'a influ'o de kultiv'ist'o'j. Front'e al la intern'a inter'konsent'iĝ'o de ĉiu profesi'o, neniu'j kontraŭ'a'j voĉ'o'j est'os permes'it'a'j, almenaŭ publik'e. La dub'o dev'as est'i sub'prem'at'a, se ne for'ig'at'a. Al la membr'o'j de la kurac'a'j profesi'o'j oni al'vok'as montr'i unu'anim'a'n vid'punkt'o'n - logik'o de sub'prem'o de la pens'o kiu etend'iĝ'as al ĉiu'j lok'o'j de la sci'o.

Fin'fin'e, ĉi tia'j predik'o'j montr'iĝ'as est'i mal'util'a'j. Ŝajn'e, la kvar jar'o'j dediĉ'it'a'j al riproĉ'ad'o kontraŭ la sub'ten'ant'o'j de Trump nur serv'is por konvink'i ili'n pli'intens'ig'i si'a'n si'n'dediĉ'o'n je si'a korupt'a ikon'o. Prov'i hont'ig'i tiu'j'n, kiu'j ne viv'as konform'e al vi'a'j propr'a'j norm'o'j, neniam est'as la plej bon'a strategi'o por ŝanĝ'i ili'a'n kondut'o'n.

Sed, laŭ histori'a vid'punkt'o, la uson'a mal'dekstr'o est'as en taŭg'a pozici'o por sci'i, ke la politik'o de admon'ad'o ne sukces'as. Dum la prezid'ant'elekt'a kampanj'o de 1936, la super'reg'a'j klas'o'j (gazet'ar'estr'o'j, ekonomik'ist'o'j, kompani'a'j advokat'o'j ...) unu'iĝ'is en refleks'o de moral'a panik'o por prov'i evit'i du'a'n mandat'o'n por Roosevelt. Ĉirkaŭ 85 procent'o'j de la gazet'o'j de la land'o kontraŭ'is al la prezid'ant'o kaj atak'is li'n kiel ebl'e plej mal'laŭd'e, nom'ant'e li'n aspir'ant'a diktator'o, komun'ist'o, faŝist'o ; oni akuz'is, ke li instig'as frenez'ul'o'j'n, ignor'as sankci'it'a'j'n fak'ul'o'j'n kaj serv'as kiel marionet'o por la soveti'an'o'j.

Kiel ĉiu'j sci'as, ĉi tiu kampanj'o sukces'is. Roosevelt re'bat'is la "ekonomi'a'j'n rojalist'o'j'n" kaj gajn'is la elekt'ad'o'n kun grand'eg'a pli'mult'o. Kontrast'e kun s-ro Trump, Roosevelt est'is ver'a "popol'ist'o" kaj ver'e popular'a. Kiel divers'a'j koment'ist'o'j de tiu temp'o rimark'is, la unu'iĝ'int'a front'o organiz'it'a de la super'a klas'o de Uson'o kontraŭ li plu pli'ig'is li'a'n popular'ec'o'n.

"Kiel larm'ig'a gas'o."

Se ili'a profesi'o ankoraŭ ekzist'os tri'dek jar'o'j'n de nun, histori'ist'o'j re'rigard'os la kvar-jar'a'n period'o'n kiu'n ni ĵus tra'viv'is kun miks'aĵ'o de naŭz'o kaj konfuz'o. Naŭz'o pro la spektakl'o de la laŭt'a mal'modest'a mal'kler'ul'o kiu sid'is en la Blank'a Dom'o, for'glut'ant'e hamburger'o'j'n kaj el'kraĉ'ant'e tviter'e la plej iluzi'a'j'n konspir'a'j'n teori'o'j'n dum la pandemi'o de Kovid-19 mort'ig'is cent'mil'o'j'n da uson'an'o'j. Sed, observ'ant'e la si'n'ten'o'n de la progres'em'ul'o'j, ili sku'os la kap'o'j'n ne'kred'em'e. Kiel pov'is est'i ke ili kred'is, ke est'as saĝ'e varb'i la grand'a'j'n ekonomi'a'j'n kaj kultur'a'j'n potenc'o'j'n de ni'a temp'o - la mastr'o'j de Silic'o'n Valley - por cenzur'i ili'a'j'n opon'ant'o'j'n ? Glasser pri'skrib'as la ĝoj'o'n kun kiu mal'dekstr'a'j universitat'an'o'j adopt'is la strikt'a'j'n "parol'kod'o'j'n" (speech codes) rekomend'at'a'j'n de si'a'j fakultat'o'j por mal'help'i ĉagren'ad'o'n, ĉar ili "imag'is, ke ĉiam est'os ili, kiu'j elekt'os la cel'at'o'j'n de ĉi tiu'j kod'o'j". Sed, li daŭr'as, est'as unu afer'o, kiu'n ĉi tiu'j bon'intenc'a'j progres'em'ul'o'j ne kompren'is, nom'e ke "restrikt'o'j de la parol'o simil'as larm'ig'a'n gas'o'n. Ĝi ŝajn'as est'i tre efik'a arm'il'o kiam vi hav'as ĝi'n en vi'a man'o kaj la cel'at'o est'as proksim'a, sed tuj post kiam la direkt'o de la vent'o ŝanĝ'ig'as - precip'e politik'e - la gas'o est'os retro'blov'it'a sur vi'n".

Kiel ĉi tiu kompar'o sugest'as, tia histori'o ne pov'as hav'i feliĉ'a'n fin'o'n. La atak'o kontraŭ la Kapitol'o est'is horor'a. Sed la Demokrat'o'j tromp'as si'n se ili kred'as ke cenzur'o solv'os la problem'o'n. Est'as mult'a'j adjektiv'o'j por karakteriz'i la ag'ad'o'n de parti'o kiu, dum la last'a'j 30 jar'o'j, neniel kaŝ'is si'a'n indiferent'ec'o'n pri la labor'ist'ar'o aŭ si'a'n respekt'eg'o'n por la aŭtoritat'o de la super'a klas'o. "Progres'em'a" ne est'as unu el ili.

Thomas Frank

Thomas Frank est'as ĵurnal'ist'o, la aŭtor'o de The People, No : A Brief History of Anti-Populism, St Mart'in’s Press, 2020.

[1] Aaron Zitner kaj Dant'e Chinni, ’How the 2020 election deepened America’s white-collar/bluecollar split’, The Wall Street Journal, Nov'jork'o, la 24-a de Novembr'o 2020.

[2] El'i Watkins, "Hillary Clinton : Us does “not deserve” Trump’, CNN, la 12a de Mart'o 2018.

[3] Mark Mur'o k.a., ’Bid'e'n-voting counties equal 70 % of America’s economy’, The Brookings Institution, Vaŝington'o, la 10-a de Novembr'o 2020.

[4] Philip Rucker k.a.., ’Voices from the fight : An oral history of the four-year movement to defeat Donald Trump’, The Washington Post, la 8-a de Novembr'e 2020.

[5] Matt Taibi, Hat'e Inc. : Why Today’s Medi'a Makes Us Despise On'e Another, Or Books, Nov'jork'o, 2019.

[6] Adam B. Ellick kaj Adam Westbrook, ’Operation Infektion. Rus'si'a'n disinformation : From Cold War to Kanye’, The New York Times, la 12-a de Novembr'o 2018, www.nytimes.com

[7] Nick Gillespie, ’Would the ACLU still defend Naz'is’ right to march in Skokie ?’, Reason, Los-Anĝeleso, Januar'o 2021.

[8] Jonathan Rauch, ’How American politics went insane’, The Atlant'ic, Vaŝington'o, Juli'o-Aŭgust'o 2016.

Pasolino aŭ la rifuz'o adapt'iĝ'i

Unu'e aper'int'a en 1968, okaz'e de la prezent'ad'o'j de li'a teatr'aĵ'o Orgi'o, la Manifest'o por nov'a teatr'o [1] de Pasolino (Pier Paolo Pasolini) est'is en Franc'uj'o publik'ig'it'a nur part'e. La el'don'ej'o Ypsilon ebl'ig'as fin'e mal'kovr'i la tut'a'n tekst'o'n. [2] La Manifest'o trov'iĝ'as en konjunktur'o, kiu'n la poet'o trakt'as mal'mild'e kaj kiu'n li defi'as, sen tamen en'ferm'iĝ'i en la aktual'ec'o. Pasolina sen'vari'aĵ'o de rilat'o polemik'a kaj liber'a por cirkonstanc'o'j : tiel la film'ist'o kelk'a'j'n jar'o'j'n post'e mal'konfes'is tri film'o'j'n, si'a'n Trilogi'o'n de la viv'o [3] taks'ant'e ke li'a “sincer'o” kaj li'a “neces'o” est'is “sub'met'it'a'j kaj manipul'at'a'j” de la integr'ant'a potenc'o kaj de la konsum-soci'o : la korp'o'j, la erot'o, kiu'n li celebr'is, est'is por ili'a'j cel'o'j al'propr'ig'it'a'j. La cel'o est'as ĉiam la sam'a : ne “akcept'i la ne'akcept'ebl'o'n”, ne adapt'iĝ'i.

Tiu ĉi atent'em'o koncern'as ankaŭ la art'o'n kaj la konform'ism'o'n, kiu en ĝi reg'as. Pasolino dediĉ'is mult'a'j'n leter'o'j'n, artikol'o'j'n, ese'o'j'n kaj poem'o'j'n por tio'n dir'i. Oni re'trov'as kelk'a'j'n en La religi'o de mi'a temp'o [4], kiu mok'as aŭ fort'e kontest'as la akademi'a'n real'ism'o'n aŭ la “stil'a'n re'ag'o'n”. “Mi ne trov'os la pac'o'n, neniam”, Pasolino skrib'as ; “en mi ek'de nun est'as en'ferm'it'a la demon'o Furioz'o”. En 1963 li far'is poem'film'o'n ĝust'e titol'it'a'n La furioz'o [5] kaj oportun'e re'e publik'ig'it'a'n. [6] De Marilyn Monroe, “kompat'ind'a jun'a frat'in'et'o” ĝis la sub'prem'ad'o de la lukt'ad'o de la alĝeria popol'o, de la kapital'o, kiu “sent'as si'n establ'it'a / ek'de kiam ĝi re'e pov'as korupt'i” ĝis la kosm'a flug'ad'o, la poezi'a furioz'o asoci'as, mal'kovr'as, sen'vual'ig'as kaj grand'ig'as.

Ankaŭ la Manifest'o'n ĝi anim'as. Ĉar nov'a teatr'o ja neces'as, ĉar la reg'ant'a fiask'is : “Eĉ la plej plat'a kaj la plej okaz'a aktor'o antaŭ la plej mal'jun'a kaj plej kaduk'a el la burĝ'a'j publik'o'j hav'as la mal'preciz'a'n sent'o'n ne plu part'o'pren'i en soci'a, triumf'a kaj plen'e prav'a event'o.” La nov'a est'os “teatr'o parol'a”, romp'int'a kun la du form'o'j tiam triumf'ant'a'j : la “teatr'o de kri'ad'o” kaj tiu de “babil'ad'o”, “du produkt'o'j de unu sam'a burĝ'a civilizaci'o [kiu'j] hav'as la sam'a'n mal'am'o'n kontraŭ la parol'o”. La teatr'o'n mort'ig'as la ĉiam sam'a mal'amik'o : la burĝ'ar'o, tiu kiu am'as si'n mem, sed ankaŭ, pli insid'e, tiu kiu hont'as pri si mem, produkt'as “burĝ'a'n teatr'o'n kontraŭ-burĝ'a'n”. Tiu'n “parol'a'n teatr'o'n” Pasolino difin'as prefer'e per la negativ'o. Tamen kelk'a'j rimark'o'j pri la aktor'o, la rit'ar'o invent'end'a, en si'a konciz'ec'o montr'iĝ'as inspir'a'j. La dezir'o'j de Pasolino de tiam ver'ŝajn'e renkont'os kelk'a'j'n kliŝ'o'j'n de la “poet'ik'o'j” de la subvenci'at'a teatr'o : ekzempl'e la el'montr'at'a'n humil'ec'o'n de la en'scen'ig'o'j, kiu'j montr'as, ke ili vol'as serv'i nur al la “parol'o”. Sed tia “pasolin'ism'o” uz'as nur du'a'rang'a'j'n kaj anekdot'a'j'n er'o'j'n el la propon'o de la aŭtor'o.

Pasolino efektiv'e vol'as evit'i la spont'ec'o'n de la teatr'o kaj kontraŭ'met'i al ĝi perspektiv'o'n mal'pli mistifik'a'n. Tiel li'a pens'ad'o pri la publik'o. La parol'a teatr'o, li emfaz'as, cel'as la “progres'int'a'j'n grup'o'j'n de la burĝ'ar'o”. Tiu ĉi publik'o do ne est'os “distr'at'a” nek “skandal'ig'at'a”, ĉar en ĉiu'j punkt'o'j ĝi egal'as al la aŭtor'o. La asert'o est'as provok'a, sed li defend'as si'a'n pozici'o'n jes ja nom'e de la “marks'ism'a ideologi'o” : tiu ĉi teatr'o est'as “la sol'a, kiu kapabl'as ating'i la labor'ist'a'n klas'o'n”, ĉar “tiu ĉi est'as efektiv'e unu'iĝ'int'a per rekt'a rilat'o kun la progres'int'a'j intelekt'ul'o'j”.

Eĉ kiam ĝi montr'iĝ'as arbitr'a, skandal'a aŭ hast'a, tiu ĉi tekst'o trov'iĝ'as inter la poet'ik'o'j kiu'j rev'is pri teatr'o, pri ali'a teatr'o, kiu permes'as al si la ambici'o'n re'far'iĝ'i “event'o soci'a, triumf'a kaj plen'e prav'a”.

Olivier NEVEUX.

[1] En la franc'a : Manifest'e pour un nouveau théâtre. -vl

[2] Pier Paolo Pasolini, Manifest'e pour un nouveau théâtre, édition du'lingv'a el'don'o [ital'a kaj franc'a], traduk'it'a de Marie Fabre, Ypsilon, Parizo, 2019, 72 paĝ'o'j, 10 eŭr'o'j.

[3] Pier Paolo Pasolini, La Trilogi'e de la vi'e : Le Décameron, Les Contes de Canterbury et Les Mille et Une Nuits, skatol'o de tri DVD, Carlotta Films, 2020, 50 eŭr'o'j.

[4] En la franc'a : La Religi'o'n de mon temps, Rivages Poche, 2020.

[5] Franc'e : La Rage. -vl

[6] Pier Paolo Pasolini, La Rage, traduk'it'a [al la franc'a] de Patrizia Atzei kaj Benoît Casas, Éditions No'us, Caen, 2020, 128 paĝ'o'j, 16 eŭr'o'j.

Ĉu kriz'o de la urb'eg'o'j ?

Antaŭ jar'o ankoraŭ, kun la virt'o'j de la progres'o, la urb'eg'o'j de la planed'o montr'is si'a'n prosper'o'n. Ili kapt'ad'is la riĉ'aĵ'o'j'n, koncentr'is la dung'o'j'n, est'is cel'o'j de la flu'o'j de migr'ant'o'j. Neni'o ŝajn'is kontraŭ'star'i ili'a'n dis'volv'iĝ'o'n, kies urb'a reklam'o laŭd'is ili'a'n ĉiu'rilat'a'n adapt'iĝ'em'o'n : ili nepr'e est'is kre'em'a'j, inteligent'a'j, nov'kre'ad'a'j, daŭr'ig'ebl'a'j … Kaj post'e, krakbum ! Ven'is la Kovid-19, la epok'o de en'ferm'iĝ'o, de tele'labor'o, de mal'plen'a'j strat'o'j, de la mult'iĝ'o de ret'a'j aĉet'o'j, de ret'a'j konferenc'o'j … Kaj ven'is la ide'o, ke la grand'a'j urb'o'j est'as en kriz'o, kun for'ir'o de la plej bon'stat'a'j loĝ'ant'ar'o'j kaj kun re'aper'o de la loĝ'al'log'o de la kamp'ar'o'j. Ĉu ver'e ?

La last'a numer'o de Manière de voir [1] pri'demand'as tiu'n furor'o'n kaj re'ven'as al la kresk'ant'a, sen'ĉes'a urb'an'iĝ'o de la mond'o. Tri land'o'j – Barato, Ĉin'land'o kaj Niĝerio – koncentr'os pli ol tri'on'o'n de la kresk'ad'o de la urb'a loĝ'ant'ar'o dum la ven'ont'a'j tri'dek jar'o'j. Ĉiam pli grand'a'j, ĉiam pli sen'mezur'a'j – kiel atest'as utopi'a'j projekt'o'j en Mez-Orient'o –, la urb'eg'o'j struktur'as la mond'a'n kapital'ism'o'n kaj koncentr'as la mal'bon'aĵ'o'j'n de la soci'o (unu'a ĉapitr'o).

Tiu ĉi fenomen'o de al'centr'iĝ'o est'as akompan'at'a, nom'e en Franc'uj'o, de grav'a'j teritori'a'j kontraŭ'ec'o'j. La mez'grand'a'j urb'o'j kaj la kamp'ar'a'j zon'o'j, for'ten'at'a'j de la transport'a'j infra'struktur'o'j, sen'ig'it'a'j je publik'a'j serv'o'j, neglekt'at'a'j de la himn'o'j al mov'iĝ'em'o, sufer'as pro tiu urb'eg'a vigl'ec'o, kiu mal'plen'ig'as ili'n je si'a jun'a'j loĝ'ant'o'j (du'a ĉapitr'o). Tiel, de Miamo ĝis Lim'o, de Dakar'o ĝis Panam'o, la urb'eg'iĝ'o de la mond'o est'as far'at'a por la hom'o'j plej riĉ'a'j kaj plej diplom'it'a'j, kiu'j kapt'as la urb'a'n spac'o'n, kelk'foj'e barikad'as si'n en ferm'it'a'j kaj super'sekur'ig'it'a'j kvartal'o'j. La mastr'um'o'j kun modest'a'j en'spez'o'j si'a'vic'e est'as ŝov'at'a'j en la periferi'o'n, ĉiam pli mal'proksim'e'n de la centr'o'j kaj de ties ne'pag'ebl'a'j loĝ'ej'o'j, en social-loĝ'ej'o'j'n, en lad'o'dom'a'j'n aŭ en ĉirkaŭ'urb'a'j'n kvartal'o'j'n.

Front'e al tiu evolu'o la urb'o'j adapt'iĝ'as kaj unu'iĝ'as en la serĉ'ad'o de “bon'a'j praktik'o'j”. Kaj la rezist'ad'o'j organiz'iĝ'as (3-a ĉapitr'o), kelk'foj'e ĉirkaŭ valor'o'j, kiu'j'n oni kred'is arĥaiĝintaj : la aŭtent'e hejm'a teritori'o far'iĝ'as tendenc'o. Tamen tio est'as mal'proksim'a de la post'milit'a ambici'o, ĝeneral'e komun'a en Franc'uj'o, ating'i “pli bon'a'n dis'loĝ'ad'o'n de la hom'o'j laŭ la natur'resurs'o'j kaj la ekonomi'a'j aktiv'ec'o'j”. Tiu'n ambici'o'n oni nom'is “mastr'um'ad'o de la teritori'o”, kiu hodiaŭ ver'ŝajn'e mal'aper'is.

[1] “Les villes, avenir de l’humanité ?” Manière de voir, n-ro 175, Februar'o-Mart'o 2021, 8,50 eŭr'o'j, en kiosk'o'j.

Sekur'ec'a trafik'stop'iĝ'o... sed ne pac'o
Ĉu la franc'a arme'o dev'as for'las'i Sahelon

Laŭ mali'a'j asoci'o'j, la franc'a operac'o « Barkhane » mort'ig'is vilaĝ'an'o'j'n en Bounti la 3-an de januar'o 2021. Prav'a'j aŭ ne, tiu'j akuz'aĵ'o'j konfirm'as la koler'o'n de la loĝ'ant'ar'o'j, kiu'j, jam de 2013, sufer'as ĝihad'ist'a'j'n krim'o'j'n, reg'ist'ar'a'n sen'zorg'ec'o'n kaj sufok'ig'a'n inter'naci'a'n arme'a'n en'kadr'ig'o'n. Por Parizo ven'is temp'o de bilanc'o.

MALGRAŬ ok jar'o'j da arme'a kaj ekonomi'a intra'vejn'a terapi'o, atak'o'j mult'obl'iĝ'is kaj etend'iĝ'is de la nord'o ĝis la centr'o de Mali'o, kaj post'e en la nord'o de Burkina Faso kaj Niĝero. Oni nombr'is pli ol kvar mil mort'int'o'j'n en 2019, tio est'as pli ol kvin'obl'e ol en 2016, laŭ la Ofic'ej'o de UN por okcident'a Afrik'o kaj Sahelo (UNOWAS). Mov'ebl'a'j, fleks'ebl'a'j, profit'ant'e el la « for'est'o de ŝtat'o » [1], la arm'it'a'j grup'o'j fuĝ'as el grand'a'j urb'o'j, prefer'ant'e si'n establ'i en lim'zon'o'j, ĉe land'lim'o'j, pas'ej'o'j de var'o'j, ŝakr'ist'o'j de arm'il'o'j kaj drog'o'j, de batal'ant'o'j kaj de migr'ant'o'j.

La arme'o dis'met'it'a en Sahelo de la franc'a operac'o « Serval » en 2013 ne sukces'is fin'venk'i la kelk'cent'o'j'n aŭ mil'o'j'n da batal'ant'o'j de tiu'j katiba (batalion'o'j), kiu'j evit'as rekt'a'j'n al'front'iĝ'o'j'n kaj kapabl'is dis'volv'i strategi'o'n de ankr'ad'o sin'e de la loĝ'ant'ar'o'j, sen dev'i star'ig'i oficial'a'n suveren'ec'o'n.

Mal'venk'o por la mali'a'j soldat'o'j

FRONTE Al ili, la mali'a arme'o rest'as la « grand'a mal'san'ul'a korp'o » de la region'o, spit'e al la klopod'o'j far'it'a'j de la Trejn'ad'o-Misi'o de la Eŭrop'a Uni'o en Mali'o (EUTM Mal'i) : el la dek ses mil hom'o'j anonc'it'a'j de Bamak'o, mal'pli ol dek mil laŭ'dir'e est'as funkci'kapabl'a'j. Kiel oft'e sur la kontinent'o, la milit'ist'o'j, prepar'it'a'j por la inter'ŝtat'a'j milit'o'j aŭ la protekt'o de politik'a'j reĝim'o'j, est'as mal'mult'e prepar'it'a'j por la intern'a'j konflikt'o'j, karakteriz'at'a'j de trans'lim'a'j mov'ad'o'j. Infanteri'o, tre mal'mult'e mov'ebl'a mank'e de vetur'il'o'j, long'e rest'ad'as en si'a'j kazern'o'j aŭ ej'o'j, kie ĝi est'as facil'a pred'o por la ribel'ul'a'j atak'o'j, sam'e kiel en Niĝero.

Krom'e la mali'a arme'o – simil'e kiel ali'a'j en la sub'region'o – est'is dev'ig'it'a integr'i plur'a'j'n ond'o'j'n da eks'batal'ant'o'j, precip'e tuareg'o'jn, laŭ la sin'sekv'int'a'j pac-inter'konsent'o'j (1992, 2006, 2013, 2015) ; la salajr'o'j rest'as ne'sufiĉ'a'j, la promoci'a'j kondiĉ'o'j kontest'at'a'j ; kaj korupt'o reg'as ĉie, inkluziv'e la nivel'o'n de la alt'a komand'ant'o. Kelk'a'j helikopter'o'j kaj ĉas'aviad'il'o'j akir'it'a'j en la 2010-aj jar'o'j sur la inter'naci'a merkat'o, tro'alt'e faktur'it'a'j, montr'iĝ'is krom'e ne'uz'ebl'a'j. Eĉ ekip'it'a kaj trejn'at'a de la eŭrop'an'o'j, la franc'o'j kaj la Uson'an'o'j, kaj re'fond'it'a ek'de 2015 laŭ ambici'a « kvin'jar'a plan'o », la mali'a arme'o akumul'as mal'sukces'o'j'n : atak'it'a en si'a'j kazern'o'j en la centr'a region'o, kie ĝi rapid'e far'iĝ'is mal'venk'ant'o ; for'puŝ'it'a el la nord'o, kies reg'ad'o'n ĝi perd'is de jar'dek'o'j, kaj kie ĝi pov'is re'komenc'i establ'iĝ'i nur en januar'o 2020. Eĉ pli mal'bon'e : ĝi ankaŭ plen'um'is milit'krim'o'j'n. La Sen'egal'an'o Alioune Tin'e, sen'de'pend'a ekspertiz'ist'o pri hom'rajt'o'j en Mali'o [2] nombr'is pli ol du'cent ekster-tribunal'a'j'n ekzekut'o'j'n en 2020, apart'e en la centr'a region'o,, ĉirkaŭ Mopti kaj Segou – akuz'o ankaŭ oft'e direkt'at'a kontraŭ la burkina arme'o.

De 2014, la arme'o'j de la region'o kun'labor'as kadr'e de la G5-Sahelo [3], kiu kun'ig'as Mali'o'n, Burkinon, Niĝeron, Maŭritani'on kaj Ĉadon. Tem'as pri lukt'ad'o kontraŭ la trans'land'lim'a mal'stabil'ec'o per komun'a labor'o de ekonomi'a kaj soci'a evolu'ad'o (ankoraŭ tre ne'sufiĉ'a) kaj per la mutual'ig'o de arme'a'j rimed'o'j. Ĉiu membr'o'ŝtat'o dediĉ'as unu aŭ du batalion'o'j'n al operac'o'j de la « kun'ec'a arme'o » de la G5-Sahelo, kiu dispon'as pri si'a propr'a stab'o en Bamak'o, artikul'at'a kun tiu de la franc'a arme'o « Barkhane », instal'it'a en Nĝamen'o (Ĉado). Krom miks'it'a'j operac'o'j en la land'lim'a'j zon'o'j, kun ebl'ec'o de post'sekv'ad'o laŭ cent kilo'metr'o'j trans la teritori'a'j'n lim'o'j'n, kaj la instal'ad'o de rapid'ag'ant'a'j grup'o'j, la G5-Sahelo ebl'ig'as inter'ŝanĝ'i infomojn kaj harmoni'ig'i la naci'a'j'n sekur'ec-politik'o'j'n. Por la Maŭritaniano Ahmedou Ould-Abdallah, direktor'o de la Centr'o de la strategi'o'j por la sekur'ec'o de Sahelo Saharo (C4S), ĝi'a kre'ad'o tamen est'is fals'a bon'a ide'o, ĉar « adici'ant'e mal'fort'o'j'n oni ja ne kre'as fort'o'n ; kun la krom'a kompleks'ec'o de plur'flank'ism'o kaj de la ekster'a'j financ'ad'o'j, tio fin'fin'e simil'as al mal'facil'e kompren'ebl'a kaj manipul'ebl'a ’gas'fabrik'o’ » (Franc'e-Info, la 11-an de decembr'o 2019). La eventual'a integr'ad'o, pli post'e, de ali'a'j land'o'j – kiel Sen'egal'o aŭ Ebur-Bord'o – konsist'ig'us pli'a'n defi'o'n.

En 2020 oni registr'is kelk'a'j'n sukces'o'j'n, apart'e en la region'o Liptako-Gourma, region'o tiel nom'at'a « de la tri land'lim'o'j », inter Mali'o, Niĝer'land'o kaj Burkino. Sed la plen'a mastr'ec'o de la teren'o rest'as ekster ni'a'j kapabl'o'j : la 2-an de januar'o, ekzempl'e, batal'ant'o'j ven'int'a'j el Mali'o sur motor'cikl'o'j mort'ig'is cent'o'n da niĝeraj vilaĝ'an'o'j – la plej grand'a masakr'o de dek jar'o'j. La pas'int'a'n jar'o'n la niĝer'land'a arme'o perd'is cent'o'n da hom'o'j dum atak'o'j kontraŭ ĝi'a'j soldat'baz'o'j. Ja en ĉi tiu region'o la franc'a arme'o ankaŭ ricev'is plej mult'e da mort'int'o'j ĉi-last'a'j'n jar'o'j'n (dek du ; el kvin'dek kvin mort'int'o'j de post 2013).

« Evit'i la plej mal'bon'o'n »

LA ĈADA Arme'o, unu el la plej hard'it'a el la region'o, dev'is proviz'i ok'a'n batalion'o'n al la komun'a arme'o, sed s-ro Idriss Déby, kiu far'iĝ'os ĉi-jar'e prezid'ant'o de la G5-Sahelo, rezign'is pri tio. El'vok'ant'e persist'a'n minac'o'n ĉirkaŭ la lag'o Ĉado, unu el la ag'ad'zon'o'j de la niĝeria ĝihad'ist'a organiz'aĵ'o Bok'o Haram, li prefer'is tie koncentr'i si'a'j'n elit'a'j'n trup'o'j'n. La « marŝal'o de Ĉado -, mem'proklam'it'a de last'a aŭgust'o, post manipul'ad'o de la konstituci'o – ĉef'e dezir'as dispon'i pri ĉiu'j si'a'j arm'it'a'j trup'o'j okaz'e de minac'o sur la potenc'o kiu'n li monopol'ig'as de pli ol tri'dek jar'o'j.

Ali'a grav'a ag'ant'o por la sekur'ec'o en Sahelo : la Integr'it'a Mult'dimensi'a Misi'o de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j por Stabil'ig'o de Mali'o (Minusma), unu el la ĉef'a'j pac-operaci'o'j de la Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j (UN), ating'is soldat'nombr'o'n de dek kvar mil, en'e de kvin jar'o'j. Deploj'it'a tra la tut'a land'o, ĝi est'as oft'e akuz'at'a ne sufiĉ'e protekt'i la civil'ul'o'j'n. Ceter'e la ŝtat'estr'o'j de la region'o postul'as trup'o'j'n pli mal'pez'a'j'n kaj pli rapid'a'j'n, kun pli'fort'ig'it'a mandat'o, laŭ la ĉapitr'o sep'a de la UN-ĉart'o, kiu permes'us pli ol simpl'a'n re'ag'o'n en « legitim'a re'ag'o » kaj « trud'i pac'o'n ». Tiel la blu'kask'ul'o'j pov'us est'i pli ofensiv'a'j, sam'temp'e en la nord'o – disput'at'a inter la centr'a pov'o kaj la aŭtonom'ist'a'j grup'o'j – kaj en la centr'o de Mali'o, far'iĝ'int'a la epicentr'o de la ĝihad'ist'a'j ag'ad'o'j, sam'e kiel de la inter'komun'um'a'j al'front'iĝ'o'j. Se ne, tiu pac-misi'o est'os nur « maŝin'o por distribu'i kompens'aĵ'o'j'n », asert'is la sen'egal'a prezid'ant'o Macky Sall ĉe la last'a inter'naci'a Forum'o de Dakar'o pri pac'o kaj sekur'ec'o en Afrik'o, en novembr'o 2019. « Ĉi tiu'j pasiv'a'j trup'o'j tro mult'e kost'as kaj mis'kredit'ig'as la inter'naci'a'n komun'um'o'n », ankaŭ abrupt'as s-ro Ould-Abdallah, por kiu la minac'o tamen est'as serioz'a kaj prav'ig'as inter'naci'a'n en'miks'iĝ'o'n : « Ni'a'j land'o'j hav'as nek la resurs'o'j'n, nek la persist'em'o'n kaj koher'o'n por sukces'e al'front'i ĉiu'j'n tiu'j'n atak'o'j'n. Precip'e kiam ili ek'hav'as etn'a'j'n dimensi'o'j'n. »

Sed neces'as precip'e kalkul'i kun la franc'a arme'o « Barkhane », kiu sekv'is la operac'o'n « Serval » kaj est'as nun dis'met'it'a en la kvin sahelaj land'o'j. Kun si'a'j 5 100 soldat'o'j, deĵor'ŝanĝ'it'a'j ĉiu'n kvar'a'n monat'o'n, kaj impon'a aer'mov'ebl'a kompon'aĵ'o – helikopter'o'j en Mali'o, transport-aviad'il'o'j en Nĝamen'o, spavoj (sen'pilot'a'j aviad'il'o'j) kaj ĉas'aviad'il'o'j en Niame'o -, ĝi domin'as la region'a'n sekur'ec-dispozici'o'n. « Se oni ĝi'n re'tir'as, est'os ĥaos'o », asert'as s-ro Nicolas Normand, eks'a ambasador'o de Franc'uj'o en Mali'o (Marianne, 30-a de aŭgust'o 2020). La franc'a arme'o posed'as « ekspedici'a'n kultur'o'n » efik'a'n, hered'it'a'n el la koloni'a temp'o, pri'zorg'it'a'n apart'e de la mar'arme'o kaj la Légion étrangère (Fremd'ul'a Legi'o). Sam'e kiel antaŭ'e, la soldat'o'j de « Barkhane » sci'pov'as praktik'i nokt'a'j'n trud'en'ir'o'j'n en suspekt'at'a'j'n vilaĝ'o'j'n, pri'serĉ'ad'o'j'n kaj pri'demand'ad'o'j'n, far'it'a'j'n de'nun lig'e kun la afrik'a'j soldat'o'j.

Ok jar'o'j'n post'e, la franc'a arme'o, kies venk'o'n klam'is la prezid'ant'o François Hollande en 2003 [4], trov'iĝ'as en'glu'it'a en operaci'o konsist'ant'a kontrol'i are'o'n egal'a'n al tiu de Okcident'a Eŭrop'o, flank'e de politik'a'j reĝim'o'j kaj arme'a'j aparat'o'j mal'fort'ig'it'a'j, kiel ilustr'is la puĉ'o de la 18-a de aŭgust'o 2020 en Mali'o [5]. Spit'e al si'a'j pez'a'j kaj modern'a'j rimed'o'j, ĝi'a cel'o, nepr'e lim'ig'it'a, egal'as la « kvadratur'o'n de la cirkl'o » (ne'solv'ebl'a problem'o) : sufiĉ'e redukt'i la teror'ism'a'n minac'o'n, tiel ke la lok'a'j ag'ant'o'j pov'os mastr'i ĝi'n ; lim'ig'i la vigl'ec'o'n kaj mal'util'o'n de la ĝihad'ist'a'j katiba en Sahelo, sci'ant'e ke, malgraŭ la ripet'at'a'j taktik'a'j sukces'o'j, definitiv'a venk'o ne ebl'as ; kaj princip'e evit'i en'miks'iĝ'i en komun'um'a'j aŭ etn'a'j afer'o'j, kaj en konflikt'o'j pri ter'o, akv'o aŭ brut'ar'o, kiu'j tut'e ne koncern'as ili'n, mal'pli ol iam ajn.

Laŭ la jar'o'j, la franc'a'j milit'ist'o'j adapt'is si'a'n taktik'o'n laŭ skem'o jam desegn'it'a en 2015 de la general'o Didier Castres : « Ĉes'i pens'i nur ’erozi'o, elimin'ad'o, el'radik'ig'o,’ kiel en la ’Clausewitz-aj milit'o'j’ [6], kaj prefer'e cel'i « la flu'o'j'n, ret'o'j'n, nod'o'j'n aŭ centr'o'j'n » ;serĉ'i la mal'fort'aĵ'o'j'n, « ag'i ĉe la sutur'o'j kaj la veld'o'j » dank'e al bon'a kon'o de la proviz'o-cirkvit'o'j de la komand'o-ĉen'o'j, de la komunik-sistem'o'j ; rezon'i rilat'e al « platform'o'j » kaj ne plu al « logik'o de kazern'o » ; est'i « kapabl'a konduk'i strategi'o'n de mov'ad'o kaj konstant'a adapt'iĝ'o » ; kre'i surpriz'o'j'n de lok'o, de temp'o, de kvant'o, kaj se ebl'e al'don'i al tio la « fulm'rapid'ec'o'n » [7]. S-ro François Lecointre, stab'estr'o de la arme'o'j, jam opini'is en juni'o 2019, antaŭ la defend'o-komision'o de la Naci'a Asemble'o, ke « la sekur'ig'o de la bukl'o de Niĝero postul'os plur'a'j'n jar'o'j'n ». Li invit'is al « strategi'a pacienc'o », konsider'ant'e la « sistem'a'n » aspekt'o'n de la kriz'o en Sahelo, kaj ŝajn'is sen iluzi'o'j pri la milit'cel'o'j : « Soldat'o dev'as ankaŭ kontent'iĝ'i pri tio, ke la plej mal'bon'o est'as evit'it'a. »

Si'n re'ten'o ŝajn'as des pli neces'a, ke la loĝ'ant'ar'o, apart'e en Mali'o, iom-post-iom'e re'turn'is si'n kontraŭ Parizo [8]. En septembr'o 2019, fot'o'munt'aĵ'o pretend'ant'a montr'i « la franc'a'n arme'o'n pri'rab'ant'a'n la or'o'n de Mali'o », re'aper'is kelk'a'j'n monat'o'j'n post la masakr'o de cent tri'dek fulbaj vilaĝ'an'o'j far'e de dogonaj milici'an'o'j ĉe Ogossagou, apud la land'lim'o kun Burkino. Post'a fot'o'munt'aĵ'o asert'is ke la franc'a arme'o « liver'is motor'cikl'o'j'n al la ĝihad'ist'o'j ». La akuz'ad'o pri pri'rab'o de la grund'o ŝajn'as sam'e mal'mult'e apog'it'a : escept'e de la alĝeria gas'o kaj de la urani'o de Niĝero – kies ekspluat'ad'o far'iĝ'is mal'pli profit'don'a kaj pov'us est'i for'las'it'a'j est'ont'e -, la import'aĵ'o'j de afrik'a'j hidrokarbid'o'j kaj erc'o'j far'e de Franc'uj'o de'ven'as precip'e de angl'o'parol'ant'a Niĝerio kaj de portugal-parol'ant'a Angolo. Laŭ tiu stud'o [9], ne ekzist'as ver'a korelaci'o inter la zon'o'j de franc'a inter'ven'o kaj la lok'ad'o de la ĉef'a'j interes'o'j de Parizo sur la kontinent'o. Eks'a kolonel'o de la mar'a'j trup'o'j far'iĝ'int'a histori'ist'o, Michel Goya el'vok'as « fantasm'o'n » ; s-ro Ould-Abdallah parol'as pri « aberaci'o » ; la esplor'ist'in'o Caroline Roussy, de la Institut'o de inter'naci'a'j kaj strategi'a'j rilat'o'j (Ir'is), pri « aberaci'a komplot-teori'o ».

Tamen, la bild'o de la franc'a arme'o pli'mal'bon'iĝ'as : tendenc'o ŝirm'i si'n en tre protekt'it'a'j kazern'o'j, cirkul'i nur en blend'it'a'j vetur'il'o'j, arm'it'a'j, kun mask'o'j, gant'o'j kaj protekt'o-ekip'aĵ'o'j – tiom da si'n'gard'em'o, kiu'j sekur'ig'as la soldat'o'j'n, sed kiu'j tim'ig'as la loĝ'ant'ar'o'j'n kaj sen'kuraĝ'ig'as la komunik'ad'o'n. Mal'facil'as, en tia'j kondiĉ'o'j, komenc'i la « konker'o'n de la kor'o'j kaj mens'o'j », kiu'n rekomend'is la teori'ist'o'j de la kontraŭ'ribel'ad'o. Mult'nombr'a'j est'as tiu'j, kiu'j mal'facil'e pov'as kred'i, « ke la arme'o Barkhane kaj la Minusma – kiu'j dispon'as pri konsider'ind'a'j rimed'o'j – est'as ver'e ne'kapabl'a'j redukt'i la mal'util'a'n pov'o'n de la arm'it'a'j teror'ist'a'j grup'o'j, aŭ almenaŭ protekt'i ili'n kontraŭ tiu'j grup'o'j », kiel rimark'ig'as Boubacar Haidara, esplor'ist'o ĉe Sciences-Po-Bordeaux kaj docent'o ĉe la universitat'o de Ségou [10].

La politik'a'j erar'o'j de Parizo

LA « strategi'o de skalp'o'j » est'as rigard'at'a kun sam'a si'n'gard'em'o : la elimin'ad'o de plur'a'j ribel'a'j ĉef'o'j far'e de la franc'a'j special'a'j fort'o'j aŭ de arm'it'a spavo, neniam sekv'at'a de bild'o'j, de ident'ig'o de la viktim'o'j, de nombr'o'j kaj bilanc'o'j. « La spavoj mort'ig'as, sed oni ne sci'as kiu'n, nek kial » skrib'as la raport'ist'o Rémi Carayol [11]. La last'a'n 5-an de januar'o, la franc'a'j arme'a'j ĉas'ist'o'j anonc'is la elimin'o'n de du'dek'o da ĝihad'ist'a'j batal'ant'o'j en la region'o de Douentza, en Mali'o ; sed lok'a'j asoci'o'j akuz'as ili'n, ke ili konfuz'is tiu'n kun'ven'o'n kun ge'edz'iĝ'fest'o, kaj postul'as enket'o'n. Spit'e al procedur'o'j cel'ant'a'j ĝi'n elimin'i, la risk'o ating'i civil'ul'o'j'n, asert'ant'e ke oni elimin'is « teror'ist'o'j'n » ne dev'as est'i neglekt'at'a.

Malgraŭ ĉio, la franc'a'j soldat'o'j konserv'as la prestiĝ'o'n de « Serval », operac'o ĝeneral'e konsider'at'a kiel sukces'a. Ili nun profit'as el la instru'o'j de « laboratori'o-milit'o », je region'a skal'o, kiu ankaŭ util'as kiel demonstr'o de efik'ec'o dum batal'o'j por la ekip'aĵ'o'j produkt'at'a'j de la arm'il-industri'o, don'ant'a al Franc'uj'o prestiĝ'o'n de eŭrop'a gvid'ant'o rilat'e al sekur'ec'o, apart'e en si'a sud'a part'o. Sed la kost'o'j eksplod'as : financ'a'j kost'o'j (preskaŭ unu miliard'o da eŭr'o'j jar'e), hom'a'j (17 000 soldat'o'j rotaci'e ĉiu'jar'e, tio est'as kvar'on'o de la batal'ant'o'j de la tut'a ter'arme'o, 55 mort'int'o'j kaj 300 vund'it'o'j de'post 2013), kaj politik'a'j kost'o'j (la suspekt'o de nov'koloni'ism'o).

En si'a'j nov'jar'a'j bon'dezir'o'j al la arme'o'j, la 19-an de januar'o, la prezid'ant'o Emmanuel Macron el'vok'as « al'just'ig'o'n » de la franc'a « milit'ist'a klopod'o ». Sed neni'u bon'a solv'o ŝajn'e prezent'iĝ'as por « Barkhane ». For'ir'i aŭ re'deploj'i si'n ekster Mali'o ebl'ig'us al Parizo liber'iĝ'i el ĉiu rekt'a respond'ec'o, sed tio sen'dub'e mal'ferm'us larĝ'a'n voj'o'n al la ĝihad'ist'o'j... kaj ver'ŝajn'e ankaŭ al la rus'o'j, la turk'o'j kaj la ĉin'o'j. Rest'i kaj daŭr'ig'i – kiel tio est'is re'asert'it'a de la franc'a reg'ist'ar'o kaj akcept'it'a de la mali'a'j puĉ'a'j gvid'ant'o'j ? Tio est'os sen la cert'ec'o, aŭ eĉ sen la esper'o, ver'e pli'bon'ig'i la situaci'o'n, mank'e de sufiĉ'a'j politik'a'j kaj administraci'a'j apog'o'j de la lok'a'j instituci'o'j.

La opci'o de pli'fort'ig'o – kiel la « surge » ["ond'eg'o" en la angl'a] prov'it'a (kun la kon'at'a sukces'o) de la prezid'ant'o Barack Obama en Afgan'uj'o – decid'it'a de Parizo en januar'o 2020, kun la send'o de 550 krom'a'j soldat'o'j kaj maksimum'a prem'o sur la region'o de la « tri land'lim'o'j », ne renvers'is la fort'o-rilat'o'j'n sur'teren'e. La esper'o est'as de nun lok'it'a en la « Tabuka »-fort'o, imag'it'a de franc'o'j sed konsist'ig'at'a'j de kelk'a'j sekci'o'j de soldat'o'j de special'a'j fort'o'j de eŭrop'a'j land'o'j. Kaj precip'e en mali'a arme'o de'nov'e re'organiz'it'a. Sed neces'os ver'ŝajn'e jar'o'j antaŭ ol oni pov'os ver'e trans'don'i la torĉ'o'n. Krom'e, avert'as la esplor'ist'o Marc-Antoine Pérouse de Montclos, kiu opini'as tiu'n milit'o'n ne'gajn'ebl'a [12], la sen'lim'a ĉe'est'o de la franc'a'j soldat'o'j en Sahelo kaj la pli'vast'iĝ'o de tiu'j konflikt'o'j « pov'us konduk'i kelk'a'j'n el tiu'j grup'o'j al'pren'i tut'mond'a'n dimensi'o'n kaj prov'i venĝ'i si'n per atenc'o'j en Eŭrop'o ». Tio est'as la minac'o, kiu'n konsist'ig'as la Sub'ten'grup'o al islam'o kaj al islam'an'o'j, branĉ'o de Al-Kajdo en Sahelo, kiu si'n ŝarĝ'is per la respond'ec'o de la atak'o de la 28-a de decembr'o kontraŭ arme'a konvoj'o. Ili tiel kontraŭ'dir'us la franc'a'j'n kaj afrik'a'j'n gvid'ant'o'j'n, kiu'j ne ĉes'as ripet'i, ke la stabil'ec'o de tut'a sahela Afrik'o, de Okcident'a Afrik'o kaj eĉ de Eŭrop'o de'pend'as de tiu franc'a engaĝ'iĝ'o.

Ni ne est'us en tiu situaci'o se Parizo ne est'us mult'ig'int'a la politik'a'j'n erar'o'j'n. Unu'e en la manier'o nom'i si'a'j'n kontraŭ'ul'o'j'n : mult'a'j esplor'ist'o'j kontest'as la retor'ik'o'n de la « milit'o kontraŭ teror'ism'o », konsider'at'a'n kiel redukt'a'n kaj font'o'n de strategi'a'j erar'o'j. Ĝi lim'ig'as la kompren'o'n de la fenomen'o'j en tiu zon'o, kie « plur'a'j motiv'ig'o'j inter'kruc'iĝ'as, kelk'foj'e konjug'iĝ'as, oft'e kolizi'as », sub'strek'as Alain Antil, de la Franc'a Institut'o de la Inter'naci'a'j Rilat'o'j (IFRI). Li disting'as inter la arm'it'a lukt'o kun islam'a referenc'ar'o, la popol'ribel'o por trud'i re'form'o'n de la ŝtat'o kaj la per'fort'o uz'at'a por modif'i la inter-komun'um'a'j'n fort'o-rilat'o'j'n. Ŝarĝ'it'a de misi'o ĉe la Centr'o de analiz'o, prognoz'o kaj strategi'o (CAPS) de la franc'a ministr'ej'o pri Eŭrop'o kaj ekster'a'j afer'o'j, Laurent Contini si'a'flank'e sub'strek'as la « endogen'iĝ'o'n » de ĝihad'o, kiu koncern'is unu'e la fulbajn komun'um'o'j'n, sed post'e ankaŭ ali'a'j'n grup'o'j'n (Dogonoj, Mosioj, Bambaroj). Ankaŭ li pet'as ĉes'ig'i la asert'o'n pri la « unu'sol'a mal'amik'o » kaj evit'i la konfuz'o'n inter ĝihad'ist'o'j, sen'de'pend'ist'o'j kaj drog-ŝakr'ist'o'j, konfuz'o des pli oft'a ke la lim'o'j inter ĉi tiu'j kategori'o'j est'as por'a'j kaj konjunktur'a'j, sam'e kiel la alianc'o'j inter arm'it'a'j grup'o'j [13]. Jam en 2018, tiu diplomat'o pled'is, en revu'o de la ministr'ej'o pri ekster'land'a'j afer'o'j, por serioz'a « ĝis'dat'ig'o de la program'ar'o » de la franc'a arme'a engaĝ'iĝ'o en Sahelo [14].

La tem'o de la ĝeneral'a ĝihad'ism'a defi'o ja ebl'ig'as prav'ig'i arme'a'j'n inter'ven'o'j'n ĉe la publik'a franc'a opini'o kaj la ali'land'a'j ĉef'urb'o'j, opini'as Montclos, sed ĝi ankaŭ cert'ig'as al la lok'a'j gvid'ant'o'j geopolitik'a'n rent'um'o'n. Ĝi « prav'ig'as la star'ig'o'n de escept'o-reĝim'o'j, kiu'j mal'respekt'as jur'o'ŝtat'o'n ». La esplor'ist'o sub'strek'as ekzempl'e la sen'pun'ec'o'n don'it'a'n al la mali'a'j trup'o'j, kies krim'o'j kontraŭ la vilaĝ'an'o'j est'is potenc'a brul'aĵ'o por la rekrut'ad'o de la ĝihad'ist'a'j mov'ad'o'j, kiu'j prezent'iĝ'as kiel rezist'ant'o'j al la okupaci'o. Laŭ tiu esplor'ist'o, la en'radik'iĝ'o de tiu'j mov'ad'o'j de'pend'as de lok'a'j logik'o'j de protekt'o kaj preter'viv'o, kaj ne unu'e de religi'a'j konvink'o'j : prezent'i la « ĝihad'ism'o'n » kiel minac'o'n import'it'a'n de la arab'a mond'o kaj imput'i tiu'j'n teror'ist'a'j'n ag'o'j'n al radikal'iĝ'o de islam'o permes'as al la lok'a'j reg'ist'ar'o'j relativ'ig'i si'a'j'n propr'a'j'n mank'o'j'n. Tio mal'permes'as pli fajn'a'n analiz'o'n de la minac'o'j kaj konflikt'o'j laŭ'tem'e, laŭ'land'e kaj laŭ region'o'j, kaj ferm'as la voj'o'n al politik'a solv'ad'o de kriz'o'j.

La brems'ad'o far'e de Parizo - « Oni ne parol'u al tiu'j, kiu'j mort'ig'as franc'o'j'n » - al la intenc'o'j de dialog'o de Bamak'o kun kelk'a'j ĝihad'ist'a'j grup'o'j ne kontribu'is re'star'ig'i ĝi'a'n bild'o'n, sam'e kiel la arogant'ec'o de la prezid'ant'o Macron okaz'e de la pint'kun'ven'o de Pau en januar'o 2020 : afrik'a'j ŝtat'estr'o'j kun'vok'it'a'j en kazern'a urb'o de la sud'o de Franc'uj'o, kie est'is ĵus en'tomb'ig'it'a'j soldat'o'j mort'ig'it'a'j en Mali'o, kaj dev'ig'at'a'j publik'e re'konfirm'i si'a'n sub'ten'o'pet'o'n al la eks'a koloni'a mastr'o. Ja ver'e, est'int'us neces'a re'tir'i la franc'a'j'n trup'o'j'n el Mali'o ek'de la fin'o de 2013. Ili'a for'ir'o tiam respond'ec'ig'us sam'temp'e la mali'a'j'n soldat'o'j'n kaj la afrik'a'j'n region'a'j'n trup'o'j'n, inter'ven'int'a'j'n en la post'sekv'o de la franc'o'j kaj al'don'it'a'j'n post'e al la Minusma. « Est'is tiam facil'e sen'arm'ig'i ĉiu'j'n grup'o'j'n », opini'as s-ro Normand, laŭ kiu la inter'konsent'o'j de Vagadugu'o (2013) kaj de Alĝero (2015) « konfirm'is la sindikat'ism'o'n de la kalaŝnikov'o » [15].

Sed la origin'a kulp'o est'is la likvid'ad'o, en 2011, de la reĝim'o de Muamar Kadafi per franc-brit'a milit'a inter'ven'o konduk'it'a sub flag'o de la Nord-Atlantik'a Traktat'o-Organiz'o (NATO), kun grand'a mal'estim'o al la alianc'an'o'j de Parizo en Sahelo - « Mi ek'sci'is ĝi'n per'e de la radi'o », dir'is indign'e la prezid'ant'o de Niĝer'land'o, s-ro Mahamadou Issoufou – kaj spit'e al la opon'o de la Afrik'a Uni'o, kiu propon'is mediaci'o'n [16]. Konsekvenc'o : preskaŭ dek'jar'a intern'a milit'o, kun inter'kruc'iĝ'o'j de arm'il'o'j kaj batal'ant'o'j, kiu'j fajr'ig'is la tut'a'n region'o'n, kaj konserv'as « mult'obl'ig'a'n efik'o'n de ne'stabil'ec'o en la tut'a Sahelo, laŭ s-ro Mohamed Ould Ghazouani, Ŝtat'estr'o de Maŭritani'o, kiu prezid'as ĝis februar'o 2021 la G5-Sahelon. Laŭ li, ĉia daŭr'ig'ebl'a solv'ad'o de la region'a kriz'o neces'ig'as solv'ad'o'n de tiu de Libio.

Philippe LEYMARIE

[1] Vd. Rémi Carayol, « Au Mal'i, la guerre n’a rien réglé », Le Mond'e diplomatique en esperant'o, juli'o 2018.

[2] « Le Mal'i doit mettre fi'n aux exécutions extra-judiciaires et à l’impunité », On'u Info, 12-a de juni'o 2020, https://news.un.org

[3] Vd. « Une coopération régionale pour s’émanciper de la Franc'e », Le Mond'e diplomatique, juli'o 2018.

[4] Vd. Anne-Cécile Robert, « François Hollande, président à Bangui », Le Mond'e diplomatique, januar'o 2014.

[5] Vd. Anne-Cécile Robert, « Au Mal'i, coup d’État dans un pays sans État », Le Mond'e diplomatique en esperant'o, oktobr'o 2020.

[6] La ’erozi'o’ (attrition en la franc'a) est'as « el'uz'ad'o-milit'o », por fin'venk'i la mal'amik'o'n. Carl von Clausewitz (1780-1831), por kiu la milit'o est'is la daŭr'ig'o de la politik'o per ali'a'j rimed'o'j, dis'volv'is apart'e la koncept'o'n « absolut'a milit'o ».

[7] Kolokv'o pri jur'o kaj ekster'a'j operaci'o'j, Parizo, 23-a de novembr'o 2015.

[8] Vd. Fanny Pigeaud, « Présence française en Afrique, le ras-le-bol », Le Mond'e diplomatique, mart'o 2020

[9] Thierry Hommel kaj Marc-Antoine Pérouse de Montclos, « La Franc'e militaire en Afrique : un mauvais investissement économique », The Conversation, 25-a de septembr'o 2019, https://theconversation.com

[10] Boubacar Haidara, « Pourquoi l’opini'o'n publique malienne a une vision négative de l’opération “Barkhane” », The Conversation, 10-a de februar'o 2020.

[11] Rémi Carayol, « L’armée française arm'e ses drones, mais le débat est confisqué », Mediapart, 6-a de septembr'o 2020, www.mediapart.fr

[12] Marc-Antoine Pérouse de Montclos, Une guerre perdue. La Franc'e au Sahel, Je'a'n-Claude Lattès, Parizo, 2020.

[13] Laurent Contini, « Le G5-Sahel et le concept de sécurité-développement », Recherches internationales, n-ro 117, Parizo, januar'o-mart'o, 2020.

[14] Alain Antil, « De Serval à Barkhane, quels bilans pour quels enseignements ? », Les Carnets du CAPS, Parizo, somer'o-aŭtun'o 2019.

[15] Nicolas Normand, « Le Mal'i, “un Far West sans shérif” », Diplomati'e, Parizo, decembr'o 2019.

[16] Vd. JeanPing, « Fallait-il tuer Kadhafi ? », Le Mond'e diplomatique, aŭgust'o 2014.