Malgraŭ milit'a inter'ven'o de koalici'o reg'at'a de Saud-Arabi'o kaj sub'ten'at'a de la okcident'a'j potenc'land'o'j, la huthista ribel'o pli'fort'ig'as si'a'n pozici'o'n en Jemeno. Pli ol la lok'a'j faktor'o'j de la konflikt'o, ĝi'a'j region'a'j konsekvenc'o'j, kun Saud-Irana rival'ec'o kaj la aper'o de Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j kiel milit'ist'a'j potenc'o'j, trans'form'as la ekvilibr'o'j'n de Proksim-Orient'o kaj Arab'a Golf'o.
de Pierre BERNINEn la nokt'o de la 25-a ĝis la 26-a de mart'o 2015, la Sauda aviad'il'ar'o ĵet'is si'a'j'n unu'a'j'n bomb'o'j'n sur la huthistajn pozici'o'j'n en Sana'o, ĉef'urb'o de Jemeno. Ili tiel ag'is, kiel la mem'proklam'it'a arm'it'a man'o de la "inter'naci'a koalici'o", kiu dezir'is re'star'ig'i la prezid'ant'ec'o'n de S-ro Abd Rabbo Mansur Hadi, fakt'e eks'ig'it'a de la ribel'o la 21-an de septembr'o 2014. Tiu kampanj'o, nom'it'a "Decid'ig'a tempest'o" cel'is ne'ŝtat'a'n arm'it'a'n mov'ad'o'n laŭd'ant'a'n mal'pli'mult'a'n religi'a'n ident'ec'o'n, zajdismon, tio est'as branĉ'o de ŝijaism'o oft'e konsider'at'a kiel proksim'a de suna'ism'o, eĉ kiel ĝi'a kvin'a jur'a skol'o. Tiam, la kampanj'o laŭ'ŝajn'e daŭr'us nur kelk'a'j'n semajn'o'j'n.
Per la rezoluci'o 2216 de la Konsili'o pri Sekur'ec'o de Unu'iĝ'int'a'j Naci'o'j, decid'it'a la 14-an de april'o 2015, la koalici'o, kiu ar'ig'is Saud-Arabi'o'n kaj dek'o'n da Arab'a'j ŝtat'o'j (Egipti'o, Jordanio, Sudano, kaj la monarki'o'j de Arab'a Golf'o krom Omano) ricev'is retrospektiv'a'n permes'o'n. Ĝi'a milit'a ag'ad'o tiel iĝ'is laŭ'leĝ'a, inkluziv'e la kontrol'o'n de en'ir'o'j kaj el'ir'o'j de Jemeno per ia form'o de blok'ad'o, kies hom'a kost'o rapid'e iĝ'is ŝok'a. Tiu ŝlos'ad'o favor'as tio'n, kio oft'e est'as pri'skrib'it'a kiel "la plej grav'a kriz'o jam de jar'dek'o'j", kriz'o al kiu la urĝ'a hom'help'a respond'o rest'as sub'proviz'it'a. De tiam, kaj dum la agent'ej'o'j de UN taks'as je 250 000 la viktim'o'j'n de la batal'o'j kaj la hom'a katastrof'o, la milit'ist'a en'ŝlim'iĝ'o rest'as evident'a [1]. La okcident'a'j potenc'land'o'j, koncern'it'a'j ĉef'e pro si'a'j kontrakt'o'j pri arm'il'a'j vend'o'j, trov'iĝ'as en'miks'iĝ'int'a'j en milit'a afer'o tiel sen'honor'ig'a kiel sen'efik'a [2].
La mal'venk'o, almenaŭ simbol'a, de la koalici'o kaj ĝi'a'j divers'a'j alianc'an'o'j en tiu mal'simetri'a konflikt'o est'ig'is pli'fort'iĝ'o'n de la huthista flank'o kaj dis'pec'iĝ'o'n de ĝi'a'j tre divers'a'j opon'ant'o'j. En mart'o 2020, la Jemena politik'olog'o Abdulgĥani Al-Irjani instig'is la milit'ant'o'j'n kaj observ'ant'o'j'n agnosk'i la "ne'renvers'ebl'a'n venk'o'n" de la huthistoj por antaŭ'e'n'ir'i kaj komenc'i re'konstru'ad'o'n [3]. La cel'o'j de la Jemenaj opon'ant'o'j al la huthisto est'as mal'facil'e akord'ig'ebl'a'j, kaj do okaz'ig'as mult'a'j'n arm'it'a'j'n atak'o'j'n. La are'o reg'at'a de la reg'ant'o'j nom'at'a'j de la "inter'naci'a komun'um'o" laŭ'leĝ'a'j est'as fakt'e lim'ig'it'a al mal'grand'a pec'o de la land'o. S-ro Hadi - daŭr'e rifuĝ'int'a en Rijado, pro si'a'j sen'baz'a situaci'o kaj ŝancel'iĝ'ant'a san'stat'o - al'front'as la sud'ist'a'n secesi'a'n mov'ad'o'n, kiu'n reprezent'as, inter ali'a'j, Konsili'o por Sud'a Trans'ir'o (KST). La manovr'ec'o de la prezid'ant'o est'as ankaŭ min'at'a de la grav'a pozici'o, kiu'n okup'as la sub'ten'ant'o'j de la eks'prezid'ant'o Al'i Abdallah Saleh, mort'ig'it'a de la huthistoj en decembr'o 2017 post li'a sinturniĝo kontraŭ ili, kvankam li alianc'iĝ'is kun ili en 2014 por fal'ig'i S-ro'n Hadi.
Tiel, la region'a'j implik'aĵ'o'j ne tut'e klar'ig'as la kompleks'ec'o'n de tiu konflikt'o. Mult'a'j rilat'mov'iĝ'o'j ne konform'as al inter'ven'o'j de la najbar'o'j de Jemeno : la korupt'sistem'o'j, la individu'a'j strategi'o'j por adapt'iĝ'i al terur'a ekonomi'a kriz'o. Iu'j ŝtat'ofic'ist'o'j jam de kvar jar'o'j ne plu hav'as si'a'j'n salajr'o'j'n, kaj 70% de la Jemen'an'o'j de'pend'as de nutr'aĵ'help'o. Oft'e fantasm'ig'it'a'j, la region'a'j risk'it'aĵ'o'j est'as klar'ig'il'o ja neces'a, sed ne sufiĉ'a.
Tamen, la akuz'o'j far'it'a'j al Irano, kiu laŭ'dir'e sub'ten'as la huthistojn, dev'ig'as parol'i pri la rol'o de Teherano. Tiu rol'o ja est'as la unu'a kial'o de la milit'ist'a inter'ven'o de la koalici'o (kiu est'as vari'a, ĉar Maroko for'las'is ĝi'n en 2019, kiam Pakistano, komenc'a membr'o, rapid'e el'ir'is, antaŭ ol re'ven'i laŭ si'a'j ŝanĝ'o'j de politik'a'j reg'ant'o'j). Ĉiu'j ĝi'a'j membr'o'j konsider'as, ke Jemeno est'as scen'o, kie la Islam'a respublik'o prov'as etend'iĝ'i. En 2018, S-ro Mohamed Be'n Salm'a'n, Sauda hered'ont'a princ'o kaj fakt'a reg'ant'o, kompar'is la region'a'n politik'o'n de tiu land'o al nazi'a Germanio, alud'ant'e la supoz'at'a'j'n ambici'o'j'n de la ajatol'o kaj spirit'a gvid'ant'o Al'i Ĥamenei : "Li dezir'as antaŭ'e'n'ir'ig'i si'a'n propr'a'n projekt'o'n en Mez-Orient'o, sam'e kiel Hitlero vol'is etend'iĝ'i en si'a epok'o [4].
Nu, ekzist'as inter'konsent'o inter la fak'ul'o'j pri Jemeno kaj pri Irano por sub'strek'i la akcesor'a'n valor'o'n de la sub'ten'o de la Islam'a Respublik'o al la huthistoj, kies ideologi'a de'ven'o kaj mobiliz'a kapabl'ec'o rest'as precip'e lok'a'j [5]. Malgraŭ ripet'it'a'j asert'o'j, neni'u Irana milit'ist'a trejn'ist'o nek reprezent'ant'o de la Gard'ist'o'j de la revoluci'o est'is iam ajn ident'ig'it'a sur la Jemena teren'o - ja mal'simil'e al ili'a inter'ven'o en Irako aŭ Sirio, ekzempl'e.
Kvankam la sub'ten'o de Teherano est'as mal'fort'a, ĝi tamen kresk'as, kaj tio ja montr'as la kontraŭ'cel'a'n efik'ec'o'n de la inter'ven'o de Saud-Arabi'o kaj ĝi'a'j alianc'an'o'j. En oktobr'o 2020 la en'ŝov'iĝ'o de Irana ambasador'o send'it'a en Sana'o'n ĉe la huthistoj ag'is, kiel mok'gest'o al la koalici'o, supoz'at'a kontrol'i la land'lim'o'j'n de Jemeno. La teknik'a'j simil'ec'o'j de la misil'o'j de la huthistoj regul'e paf'it'a'j al Saud-Arabi'a teritori'o, kiel venĝ'o pro la aer'bomb'ad'o'j, kun la misil'o'j de la Irana arme'o aprior'e pli'fort'ig'as la Saud'an konsider'o'n de la konflikt'o. Tamen la inter'ven'o de Irano rest'as subtil'e doz'it'a, ĉar ĝi'a'j strategi'ist'o'j ŝajn'as hav'i tre akut'a'n konsci'o'n de la respekt'end'a'j lim'o'j, las'ant'e la Saud'an'o'j'n kaj ili'a'j'n alianc'an'o'j'n mem en'ŝlim'iĝ'i.
La milit'ist'a kaj politik'a fiask'o de la koalici'o est'as unu'e atribu'ind'a al Saud-Arabi'o, kies kapabl'ec'o por reg'i la Jemen'an dosier'o'n est'is iom tro'taks'it'a de la okcident'a'j reg'ant'o'j en 2015. Sen el'ir'ebl'ec'o nek fajn'a kompren'o de la situaci'o, kulp'a pri ripet'it'a'j ver'ŝajn'a'j milit'krim'o'j [6], la reĝ'land'o difekt'is si'a'n bild'o'n, inter'naci'e, kaj precip'e ankaŭ por la okul'o'j de mult'a'j Jemen'an'o'j. De'post 2017 la for'pel'o de dek'o'j da mil'o'j da labor'ist'o'j, el kiu'j mult'a'j migr'is en la Saudajn urb'o'j'n long'e antaŭ la komenc'o de la milit'o, pli grav'ig'is popol'a'n koler'o'n, kiu'n la Saud'an'o'j, ĉef'e la hered'ont'a princ'o, ne pov'os facil'e forges'ig'i.
Inter'naci'e, en Uson'o la al'ven'o en reg'ad'o de S-ro Joseph Bid'e'n ja pov'as pli mal'fort'ig'i la pozici'o'n de Rijado. Dum si'a kampanj'o, la nov'elekt'it'a Uson'a prezid'ant'o deklar'is si'n kontraŭ la milit'o en Jemeno, kaj uz'is tre kritik'a'j'n esprim'o'j'n pri la si'n'ten'o de la Saud'an'o'j, minac'ant'e trans'form'i ili'n al "pari'o'j" de la "inter'naci'a komun'um'o" [7]. Tiel la Sauda dosier'o, per la milit'o en Jemeno, est'os test'o por la nov'a Uson'a reg'ist'ar'o. Kia ajn est'os la rezult'o de la balot'ad'o por du senat'an'o'j en Georgio, la Blank'a dom'o ebl'e prem'os al Rijado por rapid'ig'i la fin'o'n de la konflikt'o aŭ, almenaŭ, por dev'ig'i la monarki'o'n pli respekt'i la Jemenajn civil'a'j'n loĝ'ant'o'j'n. Fakt'e, dum si'a'j antaŭ'a'j mandat'o'j, elekt'it'o'j de la demokrat'a mal'pli'mult'o, gvid'at'a'j de S-ro Bernie Sanders, apog'is plur'a'j'n tekst'o'j'n prov'ant'a'j'n ĉes'ig'i la Uson'a'n sub'ten'o'n al la koalici'o en Jemeno. La last'minut'a prov'o de S-ro Donald Trump (decid'it'a post li'a mal'venk'o) klasifik'i la huthistan mov'ad'o'n, kiel teror'ist'a'n mov'ad'o'n ebl'e mal'help'os tia'n diplomati'a'n kaj jur'a'n direkt'ŝanĝ'o'n.
Palp'e, la Sauda reg'ist'ar'o de nun akcept'as trakt'i kun la huthistoj, kiu'j nun hav'as fort'a'n pozici'o'n, kaj eĉ antaŭ'e'n'ir'as al la urb'o Marib, la last'a bastion'o de S-ro Hadi, ĝi'a protekt'it'o [8]. Paralel'e kun la klopod'o'j de la special'a reprezent'ant'o de UN, la Brit'o Mart'in Griffiths, la Saudaj diplomat'o'j diskut'as pri la status'o de la land'lim'o de ambaŭ land'o'j, pet'ant'e la huthistojn akcept'i sen'arm'il'a'n zon'o'n kaj re'tir'iĝ'o'n el la Saudaj vilaĝ'o'j, kiu'j'n ili okup'as. La ne'kapabl'ec'o de la reĝ'land'o efektiv'ig'i la tekst'o'n sub'skrib'it'a'n en novembr'o 2019 en Rijado, kiu dev'is ĉes'ig'i la milit'o'n inter la sub'ten'ant'o'j de S-ro Hadi kaj KTS, pli'a'n foj'o'n el'montr'as la mal'fort'ec'o'n de ĝi'a pozici'o. Tio opini'ig'as, ke la sub'skrib'o de pac'konsent'o inter la koalici'o kaj la huthistoj bedaŭr'ind'e ne ĉes'ig'os la milit'o'n en Jemeno.
Kontraŭ Omano, kiu disting'iĝ'as per si'a neŭtral'ec'o pri Jemeno kaj Irano, la Saud'an'o'j ne pli sukces'is aranĝ'i la region'o'n avantaĝ'e. La ekonomi'a kriz'o, kiu traf'is la sultan'land'o'n, pli grav'ig'it'a de la epidemi'o de Kovim-19, sam'e kiel la prov'o'j de Rijado por mal'stabil'ig'i la Jemen'an land'lim'a'n region'o'n de Mahra ne sukces'is sub'met'i la Omanajn reg'ant'o'j'n [9]. S-ro Haitham Be'n Tariq, post'e'ul'o de si'a kuz'o la sultan'o Qabus Be'n Said, for'pas'int'a en januar'o 2020, elekt'is kontinu'ec'a'n diplomati'o'n, kiu mal'bon'e akord'iĝ'as kun la Saudaj hegemoni'a'j ambici'o'j, kaj sam'temp'e montr'as la dis'er'iĝ'o'n de la politik'a'j prefer'o'j kaj rival'ec'o'j inter la monarki'o'j de la Arab'a golf'o [10].
En'e mem de la kontraŭhuthista koalici'o la potenc'o de Rijado est'as fakt'e kontest'it'a. La Unu'iĝ'int'a'j Arab'a'j Emir'land'o'j (UAE) efektiv'ig'is, per si'a milit'a engaĝ'iĝ'o en la sud'a'j region'o'j de Jemeno kaj si'a rekt'a sub'ten'o al KTS, politik'o'n, kiu damaĝ'as la prefer'o'j'n de la Sauda monarki'o. La cel'o'j de Abu Dhabi pri la insul'o Socotra, aŭ pri la haven'o'j de Ruĝ'a mar'o, pli'grav'ig'as la konkurenc'o'n inter la du supoz'at'a'j alianc'an'o'j. La klient'ec'a rilat'o star'ig'it'a de la Emir'land'an'o'j kun arm'it'a'j grup'o'j, kiu'j, instig'it'a'j de ili, kruel'e sufer'ig'as la lok'a'j'n reprezent'ant'o'j'n de la Islam'a frat'ar'o de Jemena Kongres'o por Re'form'o (ankaŭ nom'it'a Al-islah), kies part'o de la reg'ant'o'j rifuĝ'is en la Sauda ĉef'urb'o, simbol'as la mank'o'n de region'a ord'o aŭ de komun'a kompren'o de la cel'o'j, plej'grav'aĵ'o'j kaj minac'o'j inter la membr'o'j de la koalici'o.
Pli'e, la lok'a alianc'o de la trup'o'j de Abu-Dhabi kun salaf'ist'a'j milic'o'j montr'as politik'o'n mal'ord'a'n kaj nur proksim'vid'a'n. Tamen ĝi foj'e est'as pri'skrib'it'a (ĉef'e de la Eŭrop'a'j reg'ant'o'j) kiel integr'it'a en grand'a geopolitik'a emir'land'a projekt'o baz'it'a sur ekonomi'a integr'ad'o kaj toler'em'o. Fakt'e, tiu strategi'o, apart'e sen'nuanc'a, est'ig'as mal'amik'o'j'n akuz'ant'e ili'n est'i konfid'at'o'j de Turki'o aŭ Kataro, kaj tiel efektiv'ig'ant'e nur venĝ'o'koler'o'n kaj per'fort'o'n. Krom'e, la persist'o de mal'konkord'o en la koalici'o okaz'as dum Uson'o, sam'e kiel Rusio, Ĉini'o kaj Eŭrop'a Uni'o, sent'ant'a'j, ke ne urĝ'as far'i elekt'o'n, ŝajn'as rifuz'i arbitraci'a'n rol'o'n en tiu konflikt'o kaj en la region'a'j re'aranĝ'o'j.
La strategi'o'j de la Saudaj kaj emir'land'a'j reg'ant'o'j ja fajf'as pri la civil'ul'o'j. Sed la tri'dek milion'o'j da Jemen'an'o'j, pro si'a ekzist'o mem, ja pov'as re'memor'ig'i si'n al ili, ĉu per el'migr'ad'o, ĉu per tiel nom'at'a ĝihad'ism'a per'fort'o. La ekonomi'a kaj san'stat'a ruin'iĝ'o de la Jemena soci'o, pli'grav'ig'it'a de la epidemi'o de Kovim-19 - kiu, laŭ ni'a'j inform'o'j, okaz'ig'is mort'o'n de pli ol sep'dek kurac'ist'o'j inter april'o kaj novembr'o 2020 - ne las'os sen'damaĝ'a la Arab'a'n du'on'insul'o'n. La monarki'o'j de la Arab'a golf'o, jam mal'stabil'ig'it'a'j de la prez'ŝanĝ'ec'o de la petrol'rent'o, de la esper'o'j de si'a'j reg'at'o'j kaj de la klimat'danĝer'o, ja hav'as interes'o'n agnosk'i la inter'de'pend'a'n rilat'o'n, kiu'n ili hav'as kun Jemeno, kaj invent'i ali'a'n est'ont'ec'o'n ol milit'a'n.
Pierre BERNIN
[1] Leg'u : Laurent Bonnefoy, "Saud-Arab'uj'a en'ŝlim'iĝ'o en Jemeno", Le Mond'e diplomatique, decembr'o 2017.
[2] "Ventes d’armes : comment mettre fi'n à la complicité de la Franc'e au Yémen", Amnesty international, Parizo, 16-a de novembr'o 2020.
[3] ""So now that the houthis hav'e won..." Q&A with Abdulghani Al-Iryani", Sana'a Center for Strategic Studies, 10-a de mart'o 2020.
[4] "60 Minutes", CBS News, 10-a de mart'o 2020.
[5] Vid'u : Thomas Juneau, "Ir'a'n’s policy toward the Houthis in Yemen : A limited re'turn on a modest investment", International affairs, vol. 92, n°3, Londono, maj'o 2016.
[6] Ĉef'e vid'u : "A pandemic of impunity in a tortured land", Group of Eminent International and Regional Experts, Konsili'o pri Hom'a'j rajt'o'j de UN, Ĝenevo-Bejrut'o, 9-a de septembr'o 2020. https://www.ohchr.org/En/HRBodies/HRC/Pages/NewsDetail.aspx?NewsID=26218&LangID=E
[7] Vid'u : Derek Davison, "Will Joe Bid'e'n end the brutal war in Yemen ?", Jacobin, Nov'jork'o, 16-a de novembr'o 2020, https://jacobinmag.com
[8] Al'i Al-Sakani kaj Casey Coombs, "Marib : A Yemeni government stronghold increasingly vulnerable to Houthi advances", Sana'a Center for Strategic Studies, 22-a de oktobr'o 2020.
[9] Leg'u : Sebastian Castelier kaj Quentin Müller, "Charité omanaise pour le Yémen", Le Mond'e diplomatique, juni'o 2020.
[10] Vid'u : Fatiha Dazi-Héni, "The Gulf States and Israel after the Abraham Accords", Arab Re'form Initiative, 6-a de novembr'o 2020, www.arab-re'form.net
La Kart'o de bon'dezir'o'j de s-ro Anders Fogh Rasmussen ne atend'is la nov'jar'iĝ'o'n. La eks'a ĝeneral'a sekretari'o de la Nord-Atlantik'a Trakt'ad-Organiz'aĵ'o (NATO) resum'is la misi'o'n, kiu'n ĝi dev'us plen'um'i, laŭ li, jen'e : “En 2021, Uson'o kaj ĝi'a'j alianc'an'o'j hav'os okaz'o'n, kiu prezent'iĝ'as nur unu'foj'e en generaci'o. Tiu'n invers'ig'i la tut'mond'a'n ced'ad'o de la demokrati'o'j al la aŭtokrati'o'j kiel Ruslando kaj Ĉin'uj'o. Sed por tio neces'os ke la precip'a'j demokrati'o'j unu'iĝ'u.” [1] Tio'n ja far'is mult'a'j el ili, antaŭ generaci'o, per invad'o al Afgan'uj'o kaj post'e al Irako. Est'as do temp'o por atak'i la plej potenc'a'j'n mal'amik'o'j'n …
Sed kontraŭ kiu komenc'i ? Ĉar Vaŝington'o vol'as cert'ig'i la gvid'ad'o'n (“leadership”) de la demokrati'a kruc'milit'o – “Uson'o re'ven'is, pret'a gvid'i la mond'o'n” –, proklam'is s-ro Joseph Bid'e'n la 24-an de Novembr'o 2020 –, la satelit'a'j land'o'j prefer'e kompren'u, ke la uson'an'o'j jam ne inter'konsent'as pri la ident'ec'o de si'a ĉef'a kontraŭ'ul'o. Ili'a'j argument'o'j ne mult'e rilat'as kun la mond'a geopolitik'o, sed ĉiel kun si'a'j intern'a'j dis'ŝir'iĝ'o'j. Por la demokrat'o'j la mal'amik'o est'as unu'e rus'a, ĉar, jam dum kvar jar'o'j, la gvid'ant'o'j de tiu parti'o ripet'ad'is, sam'e kiel s-in'o Nancy Pelosi, la prezid'ant'in'o de la ĉambr'o de reprezent'ant'o'j, ke “kun Trump ĉiu'j voj'o'j konduk'as al Putin”. Ĉe la respublik'an'o'j, laŭ la registr'o de “kiel vi al mi, tiel mi al vi”, kiu memor'ig'as pri infan-kverel'o'j, la slogan'o “Beijing Bid'e'n” rol'as kiel re'bat'o. Ĉar la du'a fil'o de la prezid'ont'o, s-ro Hunter Bid'e'n, hav'is afer'o'j'n en Ĉin'land'o ; kaj la tut'mond'ig'o, atribu'at'a al la demokrat'o'j, aranĝ'is la afer'o'j'n de Ĉin'uj'o. Jen kio est'is demonstr'end'a.
La 10-an de la ĵus'a Decembr'o la ŝtat'sekretari'o Michael Pompe'o do ag'ad'is por profund'ig'i la dis'ec'o'n de la du land'o'j. El'vok'ant'e, sen rid'i, si'a'n zorg'o'n pri la respekt'o de la privat'a viv'o, tiu person'o, kiu est'is ankaŭ direktor'o de la Central Inelligence Agency (Ci'a), unu'e alarm'is la mond'o'n : “Xi Jinping rigard'as ni'n ĉiu'j'n.” Post'e li atak'is si'n'sekv'e la 400 000 ĉin'a'j'n student'o'j'n, kiu'j ĉiu'jar'e send'iĝ'as al Uson'o, el kiu'j part'o ven'as, laŭ li, por ŝtel'i industri'a'j'n kaj scienc'a'j'n sekret'o'j'n ; la uson'a'j'n universitat'o'j'n mem, el kiu'j “tre mult'a'j est'is aĉet'it'a'j de Pekino” ; fin'e la produkt'o'j'n de la societ'o Huawei, de kiu'j ĉiu uz'ant'o, laŭ li, met'as si'n “en la man'o'j'n de la ĉin'a sekur'ec-aparat'o”. [2] Jen la re'kant'aĵ'o, kiu'n la respublik'an'o'j kontraŭ'met'os al s-ro Bid'e'n. Ĝi daŭr'ig'os la kvar jar'o'j'n da kontraŭ'rus'a paranoj'o nutr'it'a'n de la demokrat'o'j kontraŭ s-ro Trump : Ĉin'a Mar'o, Tajvano, sort'o de la ujgur'o'j, Honkongo : ĉio est'os pretekst'o por test'i la kontraŭ'ĉin'a'n intenc'o'n de la nov'a reg'ist'ar'o.
S-ro Rasmussen est'is klar'vid'a almenaŭ pri unu punkt'o : “Vic'o da mal'trankvil'a'j alianc'an'o'j atend'as la prezid'ont'o'n Joe Bid'e'n antaŭ li'a pord'o.” Sed, tamen en alianc'o, kiu'n gvid'as potenc'o en mens'a ŝancel'iĝ'o, ili cert'e ne baldaŭ re'trankvil'iĝ'os.
Serge HALIMI.
[1] Anders Fogh Rasmussen, « A new way to lead the free world », The Wall Street Journal, Nov'jork'o, 16-an de Decembr'o 2020.
[2] Michael R. Pompe'o, « The Chinese Communist Party on the American campus », parol'ad'o ĉe la Georgia Institut'e of Technology, Atlant'a, 9-an de Decembr'o 2020, www.stat'e.gov
La ident'ism'a lingv'aĵ'o, kiu radik'as en long'a histori'o, eksplod'e kresk'is kun la soci'a'j ret'o'j kaj la televid'o de konstant'a inform'ad'o. Antaŭ'e ĝi est'is rezerv'it'a al la dekstr'ul'o'j, sed nun ĝi stamp'as la retor'ik'o'n de ĉi'a'j politik'a'j aktiv'ul'o'j kaj gvid'ant'o'j, tiom ke ĝi trans'form'as la “ras'o'n” en vari'aĵ'o'n kiu dis'prem'as ĉiu'j'n ceter'a'j'n.
de Stéphane BEAUD , Gérard NOIRIELLa Ras'a ident'ec'o subit'e re'aper'is en la aktual'a diskut'ad'o, la 25-an de Maj'o 2020, kiam la bild'o'j pri la murd'o de Georg'e Floyd, film'it'a de preter'ir'ant'in'o per poŝ'telefon'o, est'is maŝ'e send'at'a'j en la soci'a'j ret'o'j kaj en televid'o'j de konstant'a inform'ad'o. La murd'o de tiu afrik-uson'an'o far'e de blank'a polic'ist'o de Mineapolo kaŭz'is ond'eg'o'n da emoci'o kaj da protest'ad'o en la tut'a mond'o. Mult'eg'a'j ag'ant'o'j – kontraŭ'ras'ist'a'j aktiv'ul'o'j, ĵurnal'ist'o'j, politik'ist'o'j, intelekt'ul'o'j, fak'ul'o'j, art'ist'o'j, verk'ist'o'j ktp – en Uson'o kaj ali'lok'e inter'ven'is por don'i si'a'n opini'o'n pri tiu krim'o kaj pri ĝi'a politik'a signif'o.
En Franc'uj'o, de antaŭ dek'kvin'o da jar'o'j, la publik'a kondamn'o de ras'ist'a'j krim'o'j aŭ de far'o'j kiu'j nutr'as suspekt'o'n de ras'a diskriminaci'o regul'e en la komunik'il'o'j al'pren'as la form'o'n de “ras'a'j afer'o'j”, kiu preskaŭ sen'fin'e nutr'as si'n mem. Post la petici'o titol'it'a “Manifest'o por kontraŭ'ras'ism'a kaj sen'koloni'ig'a Franc'a Respublik'o”, sub'skrib'it'a de kvin'dek sep intelekt'ul'o'j kaj dis'vast'ig'it'a en la ret'ej'o Mediapart la 3-an de Juli'o 2020, la semajn'gazet'o Marianne re'bat'is la 26-an de Juli'o 2020 publik'ig'ant'e “Al'vok'o(n) kontraŭ la ras'ig'o de la soci'a demand'o”, sub'skrib'it'a'n de pli ol ok'dek person'o'j kaj du'dek'o da organiz'aĵ'o'j.
La kompar'o de la du petici'o'j montr'as, kiel funkci'as tio, kio'n Pierre Bourdieu nom'is la lud'o de la “kruc'iĝ'ant'a'j blind'ec'o'j”. La prav'a kritik'o de ras'ist'a'j per'fort'aĵ'o'j de cert'a'j polic'ist'o'j kaj de la “ŝtat'a ras'ism'o” en la franc'a'j koloni'o'j ĝis la fin'o de la milit'o en Alĝerio konduk'as la petici'ant'o'j'n de Mediapart al defend'ad'o de politik'a projekt'o fokus'it'a sur la ras'a'j kaj sen'koloni'ig'a'j demand'o'j kaŝ'ant'e la soci'a'j'n faktor'o'j'n. Invers'e, la aŭtor'o'j de la al'vok'o aper'int'a en Marianne memor'ig'as la centr'a'n rol'o'n, kiu'n la soci'a klas'o lud'as en la mal'egal'ec'o'j, kiu'j hodiaŭ tuŝ'as Franc'uj'o'n, sed ili'a propr'a ident'ec'a batal'o, resum'it'a de la slogan'o “Ni'a laik'a kaj soci'a respublik'o, ŝanc'o por ĉiu'j !” , ig'as ili'n asert'i, ke “ni'a land'o neniam kon'is ras'dis'ig'o'n”, sed tiu'n asert'o'n neni'u serioz'a histori'ist'o aŭ soci'scienc'ist'o pov'as aprob'i. Tiu'j ident'ec'a'j al'front'iĝ'o'j, kie ĉiu tend'ar'o mobiliz'as si'a'n grup'et'o'n de intelekt'ul'o'j, met'as la esplor'ist'o'j'n, kiu'j defend'as la aŭtonom'ec'o'n de si'a labor'o, en mal'ebl'a'n pozici'o'n.
Tiu Ĉi ras'ig'o de la publik'a retor'ik'o est'is larĝ'e sub'ten'at'a de la cifer'ec'a revoluci'o, kiu eksplod'e kresk'is en la 2000-aj jar'o'j. La ekster'ordinar'a evolu'o de la komunik'a industri'o fin'far'is tio'n, kio'n Jürgen Habermas nom'is la “koloni'ad'o de la viv'at'a mond'o” [1]. Tiu'j gigant'a'j inform'ad-fabrik'o'j est'as nutr'at'a'j sen'inter'romp'e dum la tut'a tag'nokt'o per brul'aĵ'o kiu ekspluat'as la emoci'a'j'n kuŝ'ej'o'j'n intern'e de ni ĉiu'j kaj kiu'j ig'as tuj kaj instinkt'e re'ag'i kontraŭ mal'just'aĵ'o'j, humil'ig'o'j, agres'o'j. La “distr'a de'turn'ad'o per fakt'o'j” [2] de la politik'a'j aktual'aĵ'o'j, nask'it'a kun la amas-gazet'ar'o fin'e de la 19-a jar'cent'o, hodiaŭ akir'is si'a'n paroksism'o'n kaj pli kaj pli anstataŭ'ig'as la raci'a'n analiz'o'n de la soci'a'j problem'o'j per kondamn'ad'o de la kulp'ul'o'j kaj rehabilit'ad'o de la viktim'o'j.
La tut'mond'iĝ'int'a'j uson'a'j entrepren'o'j, kiu'j posed'as la soci'a'j'n ret'o'j'n, brutal'e akcel'is tiu'n procez'o'n, ĉar la miliard'o'j da individu'o'j, kiu'j'n tiu'j ret'o'j tuŝ'as, est'as jam ne nur la pasiv'a'j ricev'ant'o'j de la parol'o'j fabrik'it'a'j de la komunik'il'o'j, sed ag'ant'o'j, kiu'j part'o'pren'as en ili'a dis'vast'ig'ad'o kaj eĉ en ili'a el'labor'ad'o. La soci'a'j ret'o'j tiel nask'is inter'a'n publik'a'n spac'o'n trans la lim'o'j de la naci'a'j ŝtat'o'j kaj fort'e kontribu'as al la uson'ig'o de la publik'a'j polemik'o'j, kio'n montr'as la rapid'o, kun kiu import'iĝ'is esprim'o'j kiel color-blind (“blind'a pri la [haŭt]kolor'o”), “Black Lives Matter” (“La viv'o'j de nigr'ul'o'j grav'as”), “cancel culture” (“kultur'o de el'pel'o”) ktp.
Ĉar la ras'ism'o est'as hodiaŭ unu el la politik'a'j tem'o'j plej kapabl'a'j mobiliz'i la emoci'o'j'n de la civit'an'o'j, oni kompren'as kial ĝi'a kondamn'o okup'as pli kaj pli centr'a'n lok'o'n en la komunik'il'o'j. Konstat'i tiu'n fakt'o'n – ĉu neces'as memor'ig'i tio'n ? – tut'e ne signif'as bagatel'ig'i la problem'o'n, kaj tio neniel mal'instig'as sam'temp'e konstat'i, ke la sen'ĝen'a'j form'o'j de ras'ism'o ankaŭ mult'iĝ'as en la komunik'il'o'j. [3] La hom'o'j de'ven'a'j el la post'koloni'a en'migr'ad'o (nord'a kaj sub'sahar'a Afrik'o) – kiu'j plej'part'e aparten'as al la modest'a'j klas'o'j [4] – est'is la unu'a'j viktim'o'j de la efik'o'j de la ekonomi'a kriz'o ek'de la 1980-aj jar'o'j. Ili sufer'is mult'a'j'n form'o'j'n de apart'ig'o, ĉu en al'ir'o al loĝ'ej'o, al dung'o aŭ en si'a'j rilat'o'j kun ŝtat'a'j ofic'ist'o'j (kontrol'ad'o de ident'ec'o “laŭ aspekt'o” far'e de la polic'o). Krom'e, tiu'j soci'a'j generaci'o'j dev'is politik'e al'front'i la kolaps'o'n de la kolektiv'a'j esper'o'j sub'ten'at'a'j en la 20-a jar'cent'o de la labor'ist'a kaj komun'ist'a mov'ad'o.
Pro la grav'ec'o, kiu'n al'pren'is la ident'ec'a'j polemik'o'j en la publik'a debat'o, ne surpriz'as ke part'o de tiu'j jun'ul'o'j kapabl'as esprim'i si'a'n tut'a'n re'ĵet'o'n de soci'o, kiu ne don'as al ili lok'o'n per tio ke ĝi privilegi'as la element'o'j'n de si'a person'a ident'ec'o, kiu'j est'as la religi'o, la de'ven'o aŭ la ras'o (difin'it'a per la haŭt'kolor'o). Mal'feliĉ'e la plej sen'hav'a'j inter ili est'as sen'ig'it'a'j, pro soci-ekonomi'a'j kaŭz'o'j, je la resurs'o'j kiu'j ebl'ig'us al ili divers'ig'i si'a'j'n aper'form'o'j'n kaj si'a'j'n an'iĝ'o'j'n. Tio klar'ig'as, ke ili pov'as interpret'i la soci'a'n mond'o'n du'part'a kaj etn'ism'a : la “ni” (de la urb'o, de la jun'a'j nigr'ul'o'j aŭ arab'o'j, eksklud'it'a'j, sed ankaŭ, ŝajn'as, pli kaj pli, la “ni” islam'a) kontraŭ “tiu'j” (burĝ'o'j, “céfrans”, “gaŭl'o'j”, blank'ul'o'j, aŭ ateist'o'j ktp). Se oni vol'as konduk'i la batal'o'n kontraŭ la ras'ism'o'n ĝis'fin'e, tiam neces'as batal'i ankaŭ kontraŭ tiu ident'ec'a en'ferm'iĝ'o, ĉar ĝi mal'ebl'ig'as tiu'j'n ribel'a'j'n jun'ul'o'j'n percept'i, ke ili'a soci'a ekzist'ad'o est'as profund'e determin'at'a de ili'a aparten'o al la modest'a'j klas'o'j.
La radikal'ig'a lingv'aĵ'o kiu prezent'as la haŭt'kolor'o'n kiel vari'aĵ'o'n kiu determin'as ĉiu'j'n ekonomi'a'j'n, soci'a'j'n kaj kultur'a'j'n praktik'o'j'n de ni'a'j kun'civit'an'o'j, detru'as la kompleks'ec'o'n kaj la fajn'ec'o'n de la soci'a'j rilat'o'j kaj de la potenc'rilat'o'j. Ĉiu'j soci'ologi'a'j enket'o'j, statistik'o'j aŭ etnografi'aĵ'o'j tamen montr'as, ke la soci'a'j kaj etn'a'j variabl'o'j ĉiam ag'as kun'e kun mal'sam'a'j ident'ec'o'j. Se la tut'a art'o de la soci'a'j scienc'o'j konsist'as en fajn'a disting'ad'o, laŭ la kun'tekst'o'j (geografi'a, histori'a, inter'ag'ad'a), la lud'o'n de la ag'ant'a'j variabl'o'j, neces'as konstat'i, ke oni pov'as neni'o'n kompren'i pri la mond'o en kiu ni viv'as, se oni forges'as, ke la aparten'o al la soci'a klas'o (mezur'at'a laŭ la kvant'o de ekonomi'a kapital'o kaj de kultur'a kapital'o), spit'e al ĉio, kio'n oni dir'as, rest'as la determin'ant'a faktor'o, laŭ kiu la ceter'a'j dimensi'o'j de la person'a ident'ec'o ord'iĝ'as.
La plej bon'a pruv'o est'as don'it'a de tiu'j, kiu'j ĝu'is ebl'ec'o'n de soci'a mov'iĝ'o, kiu ebl'ig'is al ili al'ir'i la mez'a'j'n klas'o'j'n (instru'ist'o'j, eduk'ist'o'j, soci'a'j labor'ist'o'j, sezon'a'j labor'ist'o'j de spektakl'o, ktp), kaj eĉ al super'a'j klas'o'j (televid'a'j aŭ radi'a'j ĵurnal'ist'o'j, verk'ist'o'j, kanzon'a aŭ film'a'j stel'ul'o'j). Preskaŭ ĉiu'j tiu'j “klas-ŝanĝ'int'o'j”, kiel oni dir'as, uz'as la resurs'o'j'n, kiu'j'n ili'a soci'a supr'e'n'ir'o don'as al ili, por divers'ig'i si'a'j'n sent'a'j'n, profesi'a'j'n aŭ kultur'a'j'n prefer'o'j'n, ĉar ili preciz'e sci'as, ke tio est'as voj'o al pli da liber'ec'o. Kial la post'e'ul'o'j de la post'koloni'a en'migr'ad'o, kiu'j daŭr'e rest'as en la mal'alt'a'j klas'o'j, est'as konstant'e redukt'at'a'j al si'a status'o de viktim'o kaj sen'ig'at'a'j je la rimed'o'j, kiu ebl'ig'us al ili ankaŭ al'ir'i tiu'n emancip'iĝ'o'n ?
Per tio, ke ili kaŝ'as la potenc-rilat'o'j'n, kiu'j struktur'as ni'a'j'n soci'o'j'n, tiu'j ident'ec'a'j retor'ik'o'j kontribu'as al akr'iĝ'o de la divid'o'j en'e de la modest'a'j klas'o'j ; tio ek'de la 1980-aj jar'o'j est'is la cel'o de la konservativ'a'j fort'o'j por romp'i la hegemoni'o'n de la mal'dekstr'o. Met'i la politik'a'n batal'o'n en la ras'a'n tem'o'n kaj prezent'i ĉiu'j'n “blank'ul'o'j'n” kiel privilegi'ul'o'j'n, signif'as incit'i tiu'j'n ĉi defend'i si'n per sam'spec'a'j argument'o'j. Ĉar en Franc'uj'o la “blank'ul'o'j” est'as la pli'mult'o, la “ne'blank'ul'o'j” est'as kondamn'it'a'j rest'i etern'e mal'pli'mult'a'j. Kred'i, ke pent'o'farad'o en la manier'o de Jeff Bezos [5] pov'us konduk'i la individu'o'j'n difin'it'a'j'n kiel “blank'ul'o'j'n” rezign'i pri si'a'j “privilegi'o'j”, signif'as redukt'i politik'o'n al moral-instru'o'j ; tio est'as kutim'a en Uson'o kaj tendenc'as far'iĝ'i tia en Franc'uj'o.
Ĉar la uson'a spert'o est'as hodiaŭ sen'ĉes'e mobiliz'at'a por el'vok'i la ras'a'n demand'o'n, ne mal'util'as memor'ig'i pri la analiz'o, kiu'n ĵus prezent'is la filozof'o Michael Walzer por klar'ig'i la relativ'a'n mal'sukces'o'n de la uson'a nigr'ul'a kontraŭ'ras'ist'a mov'ad'o, mal'sukces'o kiu si'a'vic'e klar'ig'as kial la ras'ism'o rest'as centr'a problem'o en Uson'o. Li, kiu komenc'e de la 1960-aj jar'o'j est'is student'o plen'e engaĝ'iĝ'int'a en la lukt'ad'o de la uson'a'j nigr'ul'o'j por civit'an'a'j rajt'o'j, kvin'dek jar'o'j'n post'e re'ven'is al tiu ĉi fond'a moment'o de si'a politik'a engaĝ'iĝ'o. Li memor'ig'as pri la fort'o de la lig'o'j en la sud'o tiam est'iĝ'ant'a'j inter student'o'j de la grand'a'j universitat'o'j de la nord-orient'o (Harvard, Braneis), special'e de student'o'j jud'a'j, kiel li, kaj nigr'ul'a'j pastr'o'j kaj aktiv'ul'o'j.
En li'a bilanc'o far'it'a kun la temp'a distanc'o li emfaz'as la esenc'a'n demand'o'n de la politik'a'j alianc'o'j far'end'a'j en la tend'ar'o de la progres'em'a'j fort'o'j : “Ni pens'is, ke la nigr'ul'a naci'ism'o, eĉ se ĝi est'is kompren'ebl'a. est'is politik'a erar'o : por est'i aŭd'at'a'j, la mal'pli'mult'o'j dev'as engaĝ'iĝ'i en la politik'o'j de koalici'o, la jud'o'j lern'is tio'n jam de'long'e. Vi pov'as est'i izol'it'a'j, kiam vi est'as 10 aŭ 2 el'cent'o'j de la loĝ'ant'ar'o. Vi bezon'as alianc'an'o'j'n kaj vi dev'as el'labor'i politik'o'j'n, kiu'j favor'as la alianc'o'j'n. Tio'n la nigr'ul'a naci'ism'o rifuz'is, kaj ĝust'e tio, laŭ mi, konduk'is ĝi'n en sak'strat'o'n (…). La « ident'ec-politik'o'j » gajn'is la super'ec'o'n en la uson'a politik'a viv'o kaj konduk'is al dis'a'j mov'ad'o'j : la nigr'ul'o'j, la hispan'lingv'an'o'j, la vir'in'o'j, la gej'o'j. Ne okaz'is solidar'ec'o inter tiu'j mal'sam'a'j form'o'j de lukt'ad'o por est'i agnosk'at'a. « Black Lives Matter » ekzempl'e est'as fundament'a esprim'o de la prav'a koler'o de la nigr'ul'o'j, lig'it'a precip'e al la kondut'o de la polic'o. Sed la hispan'lingv'an'o'j ne est'as pli bon'e traktat'a'j ; ne ekzist'as, mi'a'sci'e, ia « Hispan'ic Lives Matter » kaj ne ekzist'as kun'ord'ig'it'a klopod'ad'o por kre'i koalici'o'n de etn'a'j grup'o'j por re'form'o de la polic'o.” [6]
Pro la uson'iĝ'o de ni'a publik'a viv'o oni mal'feliĉ'e pov'as tim'i, ke la konstat'o de Walzer ankaŭ en Franc'uj'o komenc'as est'i ĝust'a. Cert'e, mult'a'j voĉ'o'j aŭd'iĝ'as, kiu'j regul'e pled'as por “kun'ig'i la lukt'o'j'n”. Tamen tiu'j, kiu'j ag'as por tio, dev'as nun ag'ad'i en'e de la nov'a komunik'a sistem'o, kiu trud'iĝ'is kun la cifer'ec'a revoluci'o de la 2000-aj jar'o'j. Antaŭ'e, por antaŭ'e'n'ig'i i'o'n en la publik'a spac'o, neces'is ke est'u difin'it'a kaj kolektiv'e defend'at'a de organiz'aĵ'o'j kun grand'a nombr'o de membr'o'j. Hodiaŭ sufiĉ'as ke kelk'a'j aktiv'ul'o'j – kiu'j deklar'as si'n kiel pro'parol'ant'o de iu aŭ ali'a postul'o sen hav'i la mandat'o'n de iu ajn – al'tir'as la atent'o'n de la komunik'il'o'j. Pro tio okaz'as la mult'iĝ'o de la impres'a'j ag'o'j, ekzempl'e tiu'j de la aktiv'ul'o'j, kiu'j mal'permes'as teatr'a'j'n pec'o'j'n nom'e de la kontraŭ'ras'ism'a lukt'ad'o. La komplez'o de la ĵurnal'ist'o'j por tia ag'ad'o nutr'as polemik'o'j'n, kiu'j konstant'e divid'as la progres'em'ul'o'j'n. Kvankam la esprim'liber'ec'o kaj la kontraŭ'ras'ism'o est'is ĝis nun ĉiam afer'o de la mal'dekstr'o, tiu'j ĉi per'fort'aĵ'o'j de plej et'a mal'pli'mult'o sukces'as turn'i ili'n reciprok'e unu kontraŭ la ali'a. Tio mal'ferm'as ver'e larĝ'a'n voj'o'n al la konservativ'ul'o'j.
Stéphane BEAUD kaj Gérard NOIRIEL.
[1] Jürgen Habermas, Théorie de l’agir sommunicationnel, Fayard, Parizo, 1987 (1-a eld. : 1981).
[2] En la franc'a : “fait-diversion”. -vl
[3] Gérard Noriel, Le Venin dans la plum'e. Édouard Drumont, Éric Zemmour et la part sombr'e de la République. La Découverte, Parizo, 2019.
[4] Tio klar'ig'as ankaŭ, rekt'e, ili'a'n super'prezent'iĝ'o'n en la “divers'aĵ'o'j” raport'at'a'j de la lok'a gazet'ar'o, en la delikt'aĵ'o'j kaj en la nombr'o de mal'liber'ul'o'j.
[5] Tio referenc'as la tviton ["tweet" de Am'az'o'n re'ag'e al la murd'o de Georg'e Floyd : "La mal'just'a kaj brutal'a trakt'ad'o de la nigr'ul'o'j en ni'a land'o dev'as ĉes'i" (31-an de Maj'o 2020).
[6] Michael Walzer kaj Astrid Von Buskist, Pens'er la justic'e, Albin Michel, kol. "Itinéraires du savoir", Parizo, 2020.
Prezid'ant'o Xi Jinping sen'ĉes'e mal'glor'as okcident'a'j'n valor'o'j'n kaj emfaz'as "ĉin'a'j'n karakteriz'aĵ'o'j'n". Malgraŭ tio, la aŭtoritat'ul'o'j de li'a land'o adopt'is la instru'plan'o'n de la fakultat'o pri publik'a administr'ad'o de la prestiĝ'a universitat'o Harvard por trejn'i si'a'j'n ŝtat'ofic'ist'o'j'n. Mil'o'j da ŝtat'ofic'ist'o'j sekv'as ĉi tiu'n magistr'a'n program'o'n, kiu est'is inaŭgur'it'a en la fru'a'j 2000-aj jar'o'j kaj est'is adapt'it'a al la naci'a kun'tekst'o.
de LO Port'o-LEFÉBUREKiel ni pov'as klar'ig'i la ekster'ordinar'a'j'n ating'o'j'n de Ĉini'o, kiu est'as far'iĝ'ont'a super'potenc'o scienc'a, universitat'a kaj teknik'a, dum la reĝim'o rest'as absolut'ism'a kaj eĉ far'iĝ'as pli kaj pli tia ? Kiel, do, ĉi tiu sistem'o de parti'o-ŝtat'o, starigitia en 1949, pov'as est'i sam'temp'e ne'demokrati'a, nov'ig'a kaj varb'ant'o de inter'naci'a mal'ferm'it'ec'o ? Hodiaŭ pli ol iam ajn, la lev'iĝ'o de Ĉini'o tut'e ne est'as kaŭz'o de kontraŭ'star'o al la reĝim'o, sed mal'e ŝuld'as mult'o'n al ĝi'a publik'a administr'ad'o : "Est'as la ŝtat'ofic'ist'o'j kiu'j plen'um'as re'form'o'j'n kaj al'met'as la instituci'a'j'n fundament'o'j'n por ating'i la cel'o'n de Ĉini'o : la bon'far'a soci'o", klar'ig'as Li Jing [1], profesor'o pri politik'ologi'o ĉe la Universitat'o de Pekino kaj diplom'iĝ'int'o de Harvard.
La dis'volv'ad'o de la ŝtat'ofic'ist'ar'o baz'iĝ'as sur la hered'aĵ'o de "social'ism'o kun ĉin'a'j karakteriz'aĵ'o'j" koncept'it'a de Deng Xiaoping en la 1980-aj jar'o'j, sistem'o de kapital'ism'a model'o de la merkat'o kombin'it'a kun kultur'o de konsum'ad'o kaj fort'a centr'a plan'ad'o. Dum la last'a'j kvar'dek jar'o'j, en ĉi tiu sistem'o kie la Komun'ist'a Parti'o de Ĉini'o (KPĈ) reg'as la ŝtat'o'n, kaj la ŝtat'o reg'as la ekonomi'o'n, la reg'ist'ar'o dev'is lern'i inter'ag'i kun la privat'a sektor'o kaj konstant'e pruv'i, ke ĝi prav'ig'ebl'e inter'ven'as en ĉiam pli kompleks'a'j kaj teknik'a'j afer'o'j.
Por fremd'ul'o'j, la ĉin'a ŝtat'ofic'ist'ar'o rest'as kaŝ'em'a kaj apenaŭ kon'at'a. Nur la alt'rang'a'j respond'ec'ul'o'j est'as relativ'e kon'at'a'j. Preskaŭ neni'u sci'as ke, dum preskaŭ du'dek jar'o'j, kelk'mil'o'j da ŝtat'ofic'ist'o'j en Ĉini'o sekv'as la program'o'n de Master of Public Administration (magistr'o de publik'a administr'ad'o - MPA) rekt'e import'it'a'n el Uson'o, laŭ la model'o de la John F. Kennedy School of Government ĉe la universitat'o Harvard.
Oficial'e establ'it'a en Ĉini'o en 1999, kaj funkci'ant'a ek'de la komenc'o de la lern'o'jar'o 2001, la MPA cel'as aktiv'a'j'n profesi'ul'o'j'n kun almenaŭ tri jar'o'j da labor'spert'o, plej'part'e en magistrat'o'j, sed ankaŭ en ŝtat'a'j firma'o'j, ne'reg'ist'ar'a'j organiz'aĵ'o'j kaj ŝtat'a'j ne'profit'o'cel'a'j organiz'aĵ'o'j. Al ĝi pov'as al'iĝ'i ankaŭ dung'it'o'j de la privat'a sektor'o.
La uz'o de pedagogi'a'j model'o'j kaj praktik'o'j produkt'it'a'j de hegemoni'a Uson'o por forĝ'i la profesi'a'n kultur'o'n de la administraci'a'j elit'o'j ŝajn'e kontraŭ'dir'as la ambici'o'n de la KPĈ propon'i al la mond'o ekzempl'o'n de sen'de'pend'a modern'ig'o kiel alternativ'o al okcident'a kapital'ism'o. Iu'j rigard'as ĝi'n kiel troj'a'n ĉeval'o'n de la nov'a'j fort'o'j de demokrati'ig'o intern'e de la Parti'o : instrument'o de mal'ferm'it'ec'o al fremd'a'j spert'o'j, la program'o pov'us influ'i la nov'a'j'n ĉin'a'j'n elit'o'j'n kaj est'ig'i trans'ir'o'n al demokrati'a reĝim'o. Sed se la MPA est'as la sekret'a arm'il'o de la re'form'ist'o'j, kial la reg'ist'ar'o tiel fort'e sub'ten'is kaj instig'is ĝi'a'n en'konduk'o'n en Cinio ?
Ĝi'a misi'o, kiel tio'n pri'skrib'as la universitat'o Tsinghua (Pekino), est'as "prepar'i por la defi'o'j de gvid'ant'ec'o kaj administr'ad'o en la publik'a sektor'o". Ĝi est'as part'o de proced'o de nov'ig'ad'o kaj pli'bon'ig'o de la kvalit'o en la publik'a sektor'o. Sed mal'kiel la praktik'o en la alt'lern'ej'o'j de la KPĈ kaj en tiu'j de komerc'a administr'ad'o, kandidat'o'j kun almenaŭ bakalaŭr'o est'as akcept'at'a'j per'e de ekzamen'o, ĉu ili est'as membr'o'j de la Parti'o aŭ ne, kaj sen konsider'o de si'a rang'o en la organiz'aĵ'o al kiu ili aparten'as.
Surpriz'e, est'is en universitat'a'j instituci'o'j, kiu'j ĝis tiam est'is marĝen'a'j en la trejn'ad'o de alt'rang'a'j administr'ant'o'j kaj ŝtat'ofic'ist'o'j, ke la MPA-projekt'o est'is star'ig'it'a. Eksklud'it'a'j est'as alt'lern'ej'o'j de komerc'a adminstrado, kaj la alt'lern'ej'o'j de la Komun'ist'a Parti'o. Est'as indik'o'j, tamen, ke mal'nov'a'j kaj nov'a'j program'o'j pov'as kun'ekzist'i ĉar ili serv'as al mal'sam'a'j cel'o'j.
Ĉi tiu ŝanĝ'o de trejn'ad'o en la universitat'o'j okaz'is en la 1990-aj jar'o'j, kiam la scienc'a ekspertiz'o est'is alt'e aprez'at'a tut'mond'e, precip'e la ekspertiz'o de instituci'o'j de inter'naci'a rang'o, kaj eĉ pli tiu de nord'amerik'a'j universitat'o'j de esplor'o. Ĉi tiu konverĝ'o de norm'o'j kaj kred'o'j part'e klar'ig'as kial la ĉin'a reg'ist'ar'o sub'ten'is la kurs'o'j'n instru'at'a'j'n de la universitat'o'j, kiu'j'n oni tiu'temp'e konsider'is neŭtral'a'j kaj scienc'a'j. Kvankam la MPA hav'is la potencial'o'n mal'fort'ig'i la burokrat'ar'o'n, el'met'ant'e ĝi'n al fremd'a'j ide'o'j, pli grav'e, la radik'o'j de la kurs'o en la universitat'a mond'o don'is al ĝi la profesi'a'n legitim'ec'o'n kiu neces'is por ke ĝi super'viv'u.
Ĉi tiu elekt'o est'is part'o de pli grand'a projekt'o kies cel'o est'is akompan'i la trans'ir'o'n al la ekonomi'o de la merkat'o per la akir'o kaj fort'ig'o de teknik'a'j kompetent'ec'o'j, kaj plen'um'i la atend'o'j'n de labor'merkat'o kiu far'iĝ'as pli divers'ig'it'a kaj hav'as super'a'j'n lert'ec'o'j'n. La parti'o-ŝtat'o tial kre'is si'n'sekv'o'n de profesi'a'j diplom'o'j de uson'a inspir'o el kiu'j ĉiu'j est'is instru'ot'a'j de universitat'o'j : la magistr'o de komerc'a administr'ad'o (Master of Business Administration, MBA) en 1991, kaj post'e la magistr'o de arkitektur'o en 1992, la magistr'o de jur'o en 1996, la magistr'o'j de eduk'ad'o kaj de inĝenier'ad'o en 1997 kaj la magistr'o de agronomi'o en 1999.
La publik'a administr'ad'o ne est'is escept'o. Inter'konsent'iĝ'o est'is ating'it'a inter la grand'a'j rol'ul'o'j en la politik'a viv'o (la Komision'o pri Naci'a'j Evolu'ad'o kaj Re'form'o, la Konsil'ant'ar'o pri Ŝtat'a'j Afer'o'j, la Ministeri'o pri Eduk'ad'o kaj la Ministeri'o pri Person'ar'o) : membr'ec'o en la Parti'o ne pov'as kaj dev'us ne plu est'i sufiĉ'a kvalifik'il'o por est'i posten'ig'it'a al la publik'a sektor'o. Tiu'temp'e, neni'u en la KPĈ disput'is la neces'o'n konstru'i kompetent'a'n kaj profesi'a'n ŝtat'ofic'ist'ar'o'n.
La instru'ad'o de la publik'a administr'ad'o, establ'it'a en Uson'o ek'de la 1920-aj jar'o'j, ŝajn'as est'i trankvil'ig'a model'o. Origin'e kre'it'a'j por redukt'i mis'funkci'ad'o'n kaj korupt'o'n, precip'e ĉe la municip'a nivel'o, la unu'a'j kurs'o'j pri la scienc'o de la administr'ad'o, la pra'ul'o'j de la MPA, mal'ferm'iĝ'is en 1914 ĉe la universitat'o'j de Miĉigan'o, Berkeley kaj Stanford. Hodiaŭ, la pli ol 300 MPA-oj en Uson'o kun'divid'as komun'a'n cel'o'n : varb'i al iu vizi'o pri la publik'a estrad'o, hered'it'a de politik'a histori'o kaj demokrat'a model'o, kiu cel'as konstituci'e garanti'i la princip'o'n de la jur'ŝtat'o, la dis'ig'o'n de pov'o'j kaj la liber'a'n si'n'esprim'o'n - inter ali'a'j'n fundament'a'j'n rajt'o'j'n kaj liber'o'j'n.
Kiel far'iĝ'is, ke la ĉin'a reg'ist'ar'o las'is si'n est'i de'log'it'a de tia program'o ? Ĉin'a'j universitat'an'o'j trejn'it'a'j en Uson'o est'as super'reprezent'it'a'j ĉe la direktor'o'j de instituci'o'j de alt'lern'ej'a eduk'ad'o kaj esplor'o. Ili tiel amplif'as la kultur'a'n, simbol'a'n kaj norm'ig'a'n influ'o'n kiu'n Uson'o hav'as tut'mond'e per ĝi'a geopolitik'a, lingv'a kaj ekonomi'a potenc'o. Pro pli ol cent jar'o'j da mov'ad'o de student'o'j kaj esplor'ist'o'j inter Ĉini'o kaj Uson'o, kaj ankaŭ per aktiv'a strategi'o por la akir'o de scienc'a talent'o, la reg'ist'ar'o pov'as ĉerp'i la rekt'a'n spert'o'n de la mult'a'j kiu'j diplom'iĝ'is ekster'land'e kaj est'as pret'a'j re'ven'i al si'a hejm'land'o kaj kun'divid'i si'a'n sci'o'n kaj ret'o'j'n.
Sekv'e, en atmosfer'o kiu apart'e favor'is al la trans'naci'a cirkul'ad'o de ide'o'j, la uson'a model'o de la MPA en'ir'is la teritori'o'n de Ĉini'o inter'konsent'e. Inter 1996 kaj 1998, delegaci'o'j konsist'ant'a'j el universitat'an'o'j kaj oficial'ul'o'j de la ministeri'o pri eduk'ad'o vojaĝ'is al Uson'o, Kanado kaj Eŭrop'o por stud'i la plej bon'a'j'n sistem'o'j'n de trejn'ad'o por la reg'ist'ar'o. Ili apart'e atent'is la nask'iĝ'lok'o'j'n de la eduk'ad'o pri publik'a'j afer'o'j en Uson'o : la Maxwell School ĉe la Universitat'o de Syracuse, la John F. Kennedy School ĉe la universitat'o Harvard, la universitat'o Carnegie Mellon en Pittsburgh kaj la universitat'o Columbia en Nov'jork'o. Fakultat'an'o'j de ĉi tiu'j instituci'o'j est'is post'e invit'it'a'j al Ĉini'o por konsil'i kaj taks'i. La inter'vizit'o'j help'is klar'ig'i kiel kompren'i fremd'a'j'n praktik'o'j'n, kiel taks'i ili'a'n efik'ec'o'n, kaj antaŭ ĉio kiel ident'ig'i element'o'j'n kiu'j pov'as est'i re'produkt'it'a'j kaj adapt'it'a'j. Re'ven'int'e, kelk'a'j membr'o'j de ĉi tiu'j delegaci'o'j skrib'is intern'a'j'n memorand'o'j'n por rekomend'i la en'konduk'o'n de uson'a'j MPA-oj en Ĉini'o.
La reg'ist'ar'o aprob'is la projekt'o'n en maj'o 1999. Ĝi invit'is al la plej bon'a'j universitat'o'j sub'met'i propon'o'j'n kaj elekt'is 24 por kre'i la unu'a'j'n diplom'o'j'n kiel taks'a'n eksperiment'o'n. Komenc'e, la MPA est'iĝ'is en la plej fam'a'j instituci'o'j (la Universitat'o de Pekino, la universitat'o Tsinghua, la Popol'a Universitat'o de Ĉini'o, la universitat'o Fudan en Sanhajo, inter ali'a'j), tradici'a'j tren'ej'o'j por elit'a'j student'o'j, por serĉ'i rimed'o'j'n kaj konkurenc'iv'a'j'n avantaĝ'o'j'n en kun'tekst'o de sen'precedenc'a tut'mond'a konkurenc'ad'o.
Dum la sekv'int'a'j 15 jar'o'j, la diplom'o est'is star'ig'it'a en pli ol 100 instituci'o'j tra la tut'a land'o. La nombr'o de MPA-oj kresk'is de 24 en 2001 al 146 en 2016, kaj la nombr'o de diplom'iĝ'int'o'j de 1 055 en 2004 al 10 476 post dek jar'o'j. En'tut'e, pli ol 150 000 student'o'j komplet'ig'is la program'o'n - mal'alt'a nombr'o kompar'e kun la 7,1 milion'o'j da ŝtat'ofic'ist'o'j, sed alt'a nombr'o por sen'precedenc'a universitat'a kurs'o por kiu oni dev'as elekt'i kandidat'i. La trans'plant'ad'o de ĉi tiu fremd'a diplom'o est'as sukces'o ; ĝi'a'j vari'o'j mult'obl'iĝ'as kaj la nombr'o de en'skrib'iĝ'o'j ankoraŭ kresk'as, malgraŭ la ŝajn'a ne'akord'ig'ebl'ec'o inter la du administraci'a'j kaj politik'a'j reĝim'o'j.
"Mi'a ekster'land'a spert'o al'log'as la student'o'j'n ĉar, nun'moment'e, original'a'j koncept'o'j kaj ide'o'j ven'as el okcident'a'j libr'o'j", dir'as Chen Wei, kiu est'is trejn'it'a ĉe la Ĉin'a Universitat'o de Honkongo kaj est'as profesor'o ĉe Tsinghua. Kiel en Uson'o, en la kadr'o de la MPA oni instru'as la publik'a'j'n politik'o'j'n, la teori'o'n de organiz'aĵ'o'j, la soci'ologi'a'j'n scienc'o'j'n, la politik'a'n ekonomik'o'n, la administr'ad'o'n de la person'ar'o, kvant'a'j'n metod'o'j'n, la administraci'a'n jur'o'n, kaj ankaŭ tem'o'j'n pli specif'a'j'n al lok'a'j bezon'o'j, kiel la publik'a'n administr'ad'o'n, la analiz'o'n de publik'a'j politik'o'j, la teori'o'n kaj praktik'o'n de social'ism'o, la angl'a'n lingv'o'n, la region'a'n dis'volv'iĝ'o'n kaj la urb'a'n estrad'o'n. "La defi'o est'as interes'ig'i mi'a'j'n student'o'j'n", dir'as Chen. "Mi uz'as du metod'o'j'n : mi instru'as la plej last'a'j'n koncept'o'j'n kaj mi don'as mult'a'j'n ekzempl'o'j'n el la real'a viv'o. Ĉi tiu'j ekzempl'o'j est'as tre grav'a'j. La MPA dev'as est'i util'a por la student'o'j. Pri ĉiu nov'a tem'o, mi komenc'as diskut'o'n kun la grup'o, kaj mi laŭ'paŝ'e las'as la grup'o'n parol'i tiel, ke mi esprim'as mi'n ĉiam mal'pli."
Sen per'ad'o, ĉi tiu'j kurs'o'j baz'it'a'j sur fremd'a'j en'hav'o, teori'o'j kaj ekzempl'o'j est'us sen'util'a'j, ĉar ili est'us ne'uz'ebl'a'j en la ĉiu'tag'a profesi'a praktik'o de ĉin'a'j administraci'o'j. Anstataŭ agnosk'i, ke ĉi tiu ne'akord'ig'ebl'ec'o est'as politik'a kaj ideologi'a, instru'ist'o'j kaj respond'ec'ul'o'j emfaz'is la diferenc'o'n inter la okcident'a teori'o kaj la lok'a praktik'o, kaj ili ĉin'ig'is la program'o'n, kun fort'a emfaz'o pri pedagogi'o.
De tio de'ven'is la kaz'stud'o'j, vast'e en'konduk'it'a'j en ĉiu'j'n MPA-o'j'n. Ĉi tiu metod'o de instru'ad'o per simul'ad'o kaj diskut'o, kiu nask'iĝ'is en uson'a'j fakultat'o'j pri jur'o en la fin'a'j jar'o'j de la 1880-aj jar'o'j, kaj kiu est'is post'e popular'ig'it'a far'e de fakultat'o'j pri administr'ad'o, tuj establ'is si'n kiel la komerc'a'n mark'o'n de la ĉin'a magistr'a diplom'o.
Produkt'i pedagogi'a'n kaz'o'n el real'a'j fakt'o'j, kaj util'ig'i ĝi'n en klas'o, neces'ig'as sekv'i specif'a'j'n proced'o'n kaj metod'o'n. Sen ĉi tiu fikci'a kaz'o, oni ne pov'as rekt'e pri'trakt'i aktual'aĵ'o'j'n en lekci'o, almenaŭ ne en la instru'kadr'o de soci'ologi'o aŭ la publik'a politik'o. La kaz'stud'o en'konduk'as tiel nom'it'a'j'n "delikat'a'j'n" tem'o'j'n en la klas'ĉambr'o'n : soci'a'j mal'egal'ec'o'j, korupt'o kaj malversaci'o'j, dev'ig'it'a'j eks'propriet'ig'o'j kaj trans'loĝ'ig'o'j de loĝ'ant'ar'o'j, polu'ad'o, mal'ŝtat'ig'o de energi'a'j rimed'o'j, sen'dung'ec'o, ne'sekur'a dung'at'ec'o, mis'funkci'o'j en la impost'o'sistem'o, ktp. Antaŭ ĉio, ĝi sankci'as la diskut'o'n, ĉar ĝi est'as pedagogi'a ag'ad'o kun antaŭ'difin'it'a'j kadr'o kaj rol'o'j. En la ĉin'a kun'tekst'o, tiu kadr'o, kun si'a simpl'a kaj ŝajn'e redukt'ism'a struktur'o - kritik'it'a en Uson'o - , en'ferm'as ; kaj tiel, paradoks'e, ĝi liber'ig'as la parol'o'n.
Ekzempl'e, dum kurs'o ĉe la universitat'o Tsinghua [2], la sekv'ant'a'j ekzempl'o'j est'is prezent'it'a'j : "Kiu est'as pli grav'a : la prevent'o de inund'o'j aŭ la part'o'pren'o en kun'sid'o'j ? La kaz'o de region'a agent'ej'o front'e al administraci'a konflikt'o." Oni pet'is al la student'o'j pri'pens'i la hierarki'a'n rilat'o'n kaj al'pren'i pozici'o'n en situaci'o de konflikt'o inter la instrukci'o'j don'it'a'j de alt'rang'a kadr'ul'o kaj la neces'o inter'ven'i en nov'a kriz'o, ĉi-kaz'e risk'o de inund'iĝ'o apud la Jangzi'o. La kaz'stud'o fin'iĝ'as per la sekv'ant'a'j demand'o'j : "Kio'n vi far'us se vi est'us la direktor'o de la buro'o ? Kio est'us vi'a elekt'o ? Argument'u" ; "Ĉu la ĝen'at'ec'o de la direktor'o est'as evit'ebl'a ? Kio laŭ vi est'as la kial'o de ĉi tiu konflikt'o ?" Ci tiu'j demand'o'j, kaj ankaŭ la en'tut'a rakont'o, mal'ferm'as konsider'o'n pri la strikt'a aplik'o de proced'o'j, kaj ankaŭ pri obe'em'o al hierarki'a aŭtoritat'o. Ne propon'ant'e efektiv'a'n mal'obe'ad'o'n aŭ rezist'ad'o'n, ili lev'as la demand'o'n pri la liber'a vol'o kaj la ordinar'a prudent'o kiu'j dev'as gvid'i la elekt'o'j'n de administraci'a'j respond'ec'ul'o'j, precip'e kiam ili est'as spert'a'j kaj hav'as profund'a'n kon'o'n pri la lok'a kun'tekst'o.
Ebl'iĝ'as tiam pri'trakt'i la ombr'a'j'n zon'o'j'n en la ag'o'j de la reg'ist'ar'o kaj kadr'ul'o'j de la Parti'o dum jar'dek'o'j, sed sen provok'i el'paŝ'o'n kontraŭ iu politik'a norm'o. En la sekur'a kun'tekst'o de mal'ferm'a demand'o, oni implic'it'e kompren'as, ke ĉiu'j elekt'o'j est'as prav'ig'ebl'a'j kaj defend'ebl'a'j, kaj ke oni ili'n pov'as diskut'i dum la kurs'o. Kun divers'a'j nivel'o'j de part'o'pren'ad'o, student'o'j ĉiam parol'as pri nun'temp'a Ĉini'o, sed est'as kvazau la debat'o nur tem'as pri ekzempl'o teori'a. La regul'ar'o de la kurs'o trud'as preciz'a'j'n rol'o'j'n al la rol'ul'o'j dum inter'ag'o'j. La establ'it'a kadr'o de la inter'ŝanĝ'o kre'as la iluzi'o'n - oni pov'us eĉ dir'i la alibi'o'n - de la ne'ŝanĝ'iĝ'ebl'ec'o de ĉi tiu'j rol'o'j : la instru'ist'o nur facil'ig'as la diskut'o'n, dum la student'o'j don'as objektiv'a'n opini'o'n pri situaci'o kiu ne koncern'as ili'n. Oni pov'as parol'i pri io ajn sen tim'i preter'pas'i la lim'o'j'n aŭ est'i riproĉ'it'a de la ali'a'j membr'o'j de la grup'o, kaj pro bon'a kial'o : oni ne rekt'e parol'as pri real'aĵ'o.
Oni ĝeneral'e konfid'as instru'ad'o'n per la kaz'metod'o al returnees (re'ven'int'o'j), angl'a termin'o oft'e uz'at'a por nom'i ĉin'o'j'n kiu'j stud'is en la okcident'o aŭ en ali'a azi'a teritori'o (Japani'o, Honkongo) kaj re'ven'is por plen'um'i respond'ec'o'j'n en la universita aŭ komerc'a mond'o'j. Dank'e al ĉi tiu'j universitat'an'o'j kiu'j kon'as okcident'a'j'n teori'o'j'n, la kaz'stud'o trans'pont'as la fend'o'n inter fremd'a'j ide'o'j kaj metod'o'j unu'flank'e, kaj la kapabl'o de la student'o'j ili'n kompren'i kaj trans'met'i en ili'a'n profesi'a'n kun'tekst'o'n ali'flank'e. Efektiv'e, mult'o de tio, kio'n student'o'j lern'as en klas'o'j, ne respond'as al tio, kio'n ili aplik'is en la organiz'aĵ'o'j el kiu'j ili ven'is. Kon'ant'e ambaŭ mond'o'j'n, ĉiu kun si'a'j referenc'o'j kaj lim'o'j, sol'e returnees pov'as cert'ig'i ĉi tiu'n risk'a'n trans'ig'o'n.
La spert'o de la unu'a'j diplom'iĝ'int'o'j ebl'ig'as al ni kompren'i la daŭr'ant'a'n mutaci'o'n de la ĉin'a burokrat'ar'o de kiu la fremd'a inspir'o est'as grav'a er'o kaj ne la kaŭz'o de mal'stabil'ig'o. Student'o'j de la MPA al'propr'ig'as al si koncept'o'j'n, ide'o'j'n kaj valor'o'j'n kiel respond'ec'o, la batal'o kontraŭ korupt'o, teknik'a kompetent'ec'o, bon'a estrad'o. Ili re'invent'as administraci'a'n kultur'o'n kies ampleks'o por nov'ig'ad'o kun'ekzist'as kaj rest'as kongru'a kun la mal'nov'a kultur'o. La stud'ad'o por la MPA propon'as al ili la ebl'ec'o'n ĉerp'i el ekster'a'j font'o'j ĉar ĝi ebl'ig'as al ili ŝanĝ'i la flu'o'n de la trans'don'ad'o, kiu pov'as est'i akcel'it'a, redukt'it'a aŭ inter'temp'e halt'ig'it'a laŭ politik'a'j dis'volv'iĝ'o'j.
"La tradici'a koncept'o de estrad'o ne permes'as al ni respond'i al la defi'o'j prezent'at'a'j de la soci'o," dir'as Wang Ping, diplom'it'o de la MPA de la universitat'o Fudan. "En la pas'int'ec'o, se lev'iĝ'is disput'o, ni'a'j civit'an'o'j kutim'is si'n turn'i al tribunal'o. Nun, ili est'as kon'at'iĝ'int'a'j kun la mediaci'o. Se civit'an'o'j pov'as solv'i si'a'j'n konflikt'o'j'n sen la neces'o de inter'ven'o far'e de la ŝtat'o, tio konserv'as rimed'o'j'n. Ni'a rol'o do est'as ŝanĝ'i la kutim'o'j'n de la popol'o tiel, ke pli da disput'o'j est'os solv'it'a'j per'e de mediaci'o. Ĉio ĉi ebl'as nur per la en'konduk'o de nov'a'j teori'o'j. "
Li agnosk'as, tamen, ke "Kompren'ebl'e, mi ne pov'as ĉiam uz'i ĉio'n, kio'n mi lern'is. Est'as long'a procez'o. Sed, per mi'a labor'o kaj la sci'o, kiu'n mi asimil'is, mi pov'as influ'i la labor'manier'o'n long'a'temp'e." Eks'a'j student'o'j oft'e uz'as la vort'o'n "kapabl'o" (nénglì en la ĉin'a). Efektiv'e, ili'a diplom'o don'as al ili pli grand'a'n kapabl'o'n ag'i, rimed'o'j'n por tio'n far'i, kaj eĉ kapabl'o'n de potenc'o laŭ long'a'temp'a perspektiv'o (néng signif'as "kapabl'o", "lert'ec'o", "permes'o" ; lì signif'as "fort'o", "potenc'o", "influ'o"). Kaj Wang Ping dir'as : "La teori'o'j stud'it'a'j en MPA est'as gvid'lini'o'j por mi'a labor'o kaj por la evolu'o de la labor'o de la administraci'o. Tem'as pri help'o por ŝanĝ'iĝ'i. Post diplom'iĝ'o, mi instig'is al la fak'o de la person'ar'o de mi'a administraci'o send'i mult'a'j'n koleg'o'j'n por sekv'i ĉi tiu'n kurs'o'n. La diplom'o ne tre util'as se tem'as pri promoci'o kaj la dis'volv'o de la karier'o, sed mi kred'as ke la trejn'ad'o est'as tre util'a por ŝanĝ'i la praktik'o'j'n de ŝtat'ofic'ist'o'j en ili'a labor'o."
La MPA, kaj post'e la aplik'ad'o de la bon'a'j praktik'o'j lern'it'a'j, ebl'ig'as al jun'a'j diplom'iĝ'int'o'j reprezent'i "la virt'o'n" (en la ĉin'a : dé), unu el la ating'o'indic'o'j de la agent'o'j de la parti'o-ŝtat'o, sed pro motiv'o'j kiu'j neniel rilat'as al la akord'ig'o kun la komun'ist'a ideologi'o. Fort'ig'it'a'j de komun'a'j vizi'o kaj valor'o'j, ĉi tiu'j student'o'j rigard'as si'n kiel modern'a'n avan'gard'o'n, kapabl'a'j'n majstr'i mal'nov'a'j'n kaj nov'a'j'n kod'o'j'n. Ili sci'as profesi'e adapt'iĝ'i, navig'i kaj evolu'i kaj en merit'o'krati'a sistem'o sur'baz'e de politik'a lojal'ec'o kaj en nov'a sistem'o pli baz'it'a sur la sci'o kaj profesi'a'j kompetent'ec'o'j. Ĉi tiu nov'a ŝtat'a burokrat'ar'o dezir'as prepar'i si'n por ĉia eventual'aĵ'o, maksimum'ig'ant'e la ŝanc'o'j'n de soci'a supr'e'n'ir'o, sen konsider'o de la direkt'o laŭ kiu la land'o ir'os. Ĝi est'as pret'a kapt'i ŝanc'o'j'n kie ajn ili lev'iĝ'as, ĉu la aktual'a tendenc'o est'as modern'ig'a ĉu konservativ'a.
Alessia LO Port'o-LEFÉBURE.
[1] La person'nom'o'j est'as fiktiv'a'j. La cit'aĵ'o'j est'as pren'it'a'j el sur'lok'a'j intervju'o'j publik'ig'it'a'j en Les Mandarins 2.0, Presses de Sciences Po, Parizo, 2020.
[2] Kaz'o CCCC-05-40-E, School of Public Policy and Managment de Tsinghua-Universitat'o, Pekino, 2005.
Post long'a eklips'o, Rus'uj'o re'star'iĝ'as en Afrik'o, kiel montr'as ĝi'a fort'a arme'a sub'ten'o al Centr-Afrik'a Respublik'o. Prezent'at'a de Parizo kiel tromp'a manovr'o, tiu re'ven'o real'e sign'as la banal'ig'o'n de la rus'a potenc'o. Moskvo, kiu pas'int'ec'e sub'ten'is la mal'koloni'ig'o'n, kontent'iĝ'as plen'ig'i si'a'n mend'o'list'o'n kaj pli'fort'ig'i si'a'j'n sekur'ec'a'j'n partner'ec'o'j'n.
de Arnaud Du'bienOKTOBRO 2019. Kvar'dek'o da ŝtat'estr'o'j renkont'iĝ'as en la ale'o'j de la eks'a olimpik'a vilaĝ'o de Sotchi, la mar'bord'a urb'o sur la Nigr'a Mar'o, kiu akcept'is la Olimpik'a'j'n Lud'o'j'n en 2014. Iniciat'e de la prezid'ant'o Vladimir Putin, la unu'a pint'o-kun'ven'o rus'o-afrik'a konklud'iĝ'as per proklam'o de ambici'a'j cel'o'j – Kremlino cel'as du'obl'iĝ'o'n de la komerc'a'j inter'ŝanĝ'o'j en'e de kvin jar'o'j - kaj per promes'o de nov'a rendevu'o, ver'ŝajn'e en Adisabebo (Etiop'uj'o), sid'lok'o de la Afrik'a Uni'o, en 2022.
Ĉi tiu diplomati'a ceremoni'o est'is percept'at'a en Okcident'o kiel la konsekr'ad'o de la re'ven'o de Moskvo sur la afrik'a kontinent'o, esprim'o de nov'a interes'o por la region'o, kiu en'kadr'iĝ'as en ĝeneral'a strategi'o. Pli atent'a analiz'o montr'as, ke tiu procez'o, ver'e komenc'iĝ'is antaŭ dek'kvin'o da jar'o'j. De post tiam, ĝi sent'ebl'e evolu'is, tiel per la geografi'o de la koncern'a'j land'o'j, kiel per la uz'at'a'j influ-vektor'o'j, sen tamen desegn'i koher'a'n al'ir'o'n laŭ la skal'o de Afrik'o.
La topografi'o de la influ'o de Moskvo en Afrik'o long'temp'e evolu'is laŭ la relief'o'j de la mal'koloni'ig'o kaj de la kontraŭ-apart'ism'a lukt'o. Kvankam la afrik'a kontinent'o ĉe'est'is en la pens'o de Lenin ek'de la komenc'o de la 1920-aj jar'o'j, est'as nur tri jar'dek'o'j post'e, pro la dis'fal'o de la franc'a kaj brit'a imperi'o'j, ke ĝi far'iĝ'as tem'o de ekster'land'a politik'o por la Kremlino. Post ĝi'a bru'eg'a en'trud'iĝ'o en la kriz'o de Suez, en oktobr'o 1956, Sovet'uni'o al'port'is masiv'a'n sub'ten'o'n ekonomi'a'n kaj arme'a'n al Egipt'uj'o de la prezid'ant'o Gamal Abdel Naser, sam'temp'e interes'iĝ'ant'e pli kaj pli aktiv'e pri la divers'a'j mov'ad'o'j de naci'a liber'iĝ'o. Maoista Ĉin'uj'o, kiu denunc'as la revoluci'a'n moder'ec'o'n de la eks'a sovetia « grand'a frat'o », spron'as Moskvon mal'dekstr'e. Ek'de 1956, Sovet'uni'o hav'as privilegi'a'j'n lig'il'o'j'n kun la Naci'a Liber'ig'a Front'o (NLF) de Alĝerio. La rus'a baz'o de Perevalnoe, en Krimeo, akcept'as batal'ant'o'j'n kontraŭ-apart'ism'a'j'n de la Afrik'a Naci'a Kongres'o (ANK) de Nelson Mandela, de la Uni'o de Afrik'a Popol'o de Zimbabvo (UAPZ) aŭ de la Liber'ig'a Front'o de Mozambiko (Frelimo / LFM).
TIu'n arme'a'n help'o'n akompan'as politik'o de « mild'a » influ'o, kun, ekzempl'e, la mal'ferm'o en 1961 en Moskvo de la Universitat'o de amik'ec'o de la popol'o'j Patric'e Lumumba, kiu, du jar'dek'o'j'n post'e, akcept'is preskaŭ 26 500 student'o'j'n el Azi'o, Latin-Amerik'o kaj Afrik'o [1]. Moskvo ankaŭ disting'iĝ'is per send'ad'o de grand'a nombr'o de diplomat'o'j en afrik'a'j land'o'j, sam'e kiel en ali'a'j land'o'j de la Tri'a-Mond'o : dum la nov'a'j sen'de'pend'a'j land'o'j misi'as al Moskvo du aŭ tri diplomat'o'j'n, Sovet'uni'o send'as cent'o'j'n. En Tog'o, oni kalkul'as en 1960 preskaŭ unu soveti'an diplomat'o'n por 18 000 loĝ'ant'o'j [2]...
En la 1970-aj kaj 1980-aj jar'o'j, la afrik'a kontinent'o far'iĝ'as signif'a – kvankam periferi'a – scen'ej'o de la Orient'o-Okcident'a al'front'iĝ'o. La Kemlino prov'as antaŭ'e'n'ig'i si'a'j'n peon'o'j'n en Somali'on, kaj en Etiop'uj'o, antaŭ ol si'n turn'i al sud'a Afrik'o, profit'ant'e de la for'fal'o de la portugal'a Imperi'o kaj de la komenc'o de la batal'o kontraŭ la ras'a Apart'ism'o. La sovetia engaĝ'iĝ'o est'as apart'e fort'a en Angolo, kie pli ol dek mil soldat'o'j est'as misi'it'a'j ek'de 1975 ; ili'a rol'o est'as decid'ig'a – apud la kubaj trup'o'j – en vintr'o 1988, okaz'e de la batal'o de Cuito Cuanavale, kiu mal'ferm'as voj'o'n al sen'de'pend'iĝ'o de Namibi'o kaj definitiv'e mal'fort'ig'as la reĝim'o'n de Pretori'a.
Tamen, Afrik'o est'as la region'o kie la strategi'a re'tir'iĝ'o decid'it'a fin'e de la 1980-aj jar'o'j de la last'a ĝeneral'a sekretari'o de la Komun'ist'a Parti'o, s-ro Mikhail Gorbaĉov, nom'e de la normal'ig'o kun la okcident'an'o'j, est'as plej rapid'a kaj plej vid'ebl'a. Ĝi plu daŭr'as post la for'fal'o de Sovet'uni'o. Por Bor'is Elcin kaj la rus'a'j reg'ant'o'j de la epok'o, Afrik'o est'as ja sinonim'o de ekonomi'a post'rest'ad'o kaj de geopolitik'a'j aventur'o'j tiel van'a'j kiel ruin'ig'a'j. Rus'uj'o tial anonc'as jam en 1992 la ferm'o'n de naŭ ambasad'ej'o'j, kvar konsul'ej'o'j kaj dek tri el si'a'j du'dek kultur'a'j centr'o'j [3]. Pro la mank'o de financ'ad'o kaj interes'o de la nov'a'j aŭtoritat'ul'o'j, la plej grand'a part'o de la eks'soveti'a'j ofic'ej'o'j de gazet'ar-agent'ej'o'j – oft'e uz'at'a'j kiel kaŝ'ej'o'j de la sekret'a'j serv'o'j dum la mal'varm'a milit'o – ferm'iĝ'as. En 1993, la komerc'a'j inter'ŝanĝ'o'j kun Afrik'o ne trans'pas'as 2 % de la ekster'a komerc'o de la land'o. En'e de nur kelk'monat'a period'o, Rus'uj'o praktik'e mal'aper'as el la afrik'a pejzaĝ'o, tiel for'las'ant'e plur'a'j'n jar'dek'o'j'n da ekonomi'a'j kaj politik'a'j invest'o'j. Paradoks'e, tiu re'tir'iĝ'o okaz'as ĝust'e kiam Afrik'o « ek'flug'as » kaj kiam mult'a'j inter'naci'a'j ag'ant'o'j ek'instal'iĝ'as tie. Tio ig'os des pli mal'facil'e por Moskvo kompens'i si'a'n mal'fru'o'n en la 2000-aj jar'o'j.
La unu'a'j sign'o'j de re'kresk'ant'a interes'o al Afrik'o aper'as en 2001. La eks'a ministr'o pri ekster'land'a'j afer'o'j (1996-1998) kaj prezid'ant'o de la reg'ist'ar'o (1998-1999) Jevgeni Primakov, nom'um'it'a de s-ro Putin kiel estr'o de la Komerc- kaj Industri-Ĉambr'o de Rus'uj'o, far'as turne'o'n, kiu konduk'as li'n en Angolo, en Namibi'o, en Tanzanio kaj en Sud-Afrik'o [4]. Ankoraŭ kvin jar'o'j pas'is antaŭ ol okaz'is la unu'a rus'a tra'romp'o de tiu jar'cent'o sur la kontinent'o. En mart'o 2006, s-ro Putin vizit'as Alĝerion, al kiu li propon'as for'viŝ'o'n de ĝi'a ŝuld'o - 4,7 miliard'o'j da dolar'o'j (3,7 miliard'o'j da eŭr'o'j) – kontraŭ la sub'skrib'o de arm'il-kontrakt'o'j por ĉirkaŭ 6 miliard'o'j da dolar'o'j (4,7 miliard'o'j da eŭr'o'j). Por Moskvo tem'as pri mobiliz'i si'a'j'n ret'o'j'n de la mal'varm-milit'a epok'o kaj konvert'i mal'nov'a'j'n ideologi'a'j'n akord'em'o'j'n en klasik'a'j afer'flu'o'j.
Tiu ĉi al'ir'o est'as eksperiment'it'a en Libio, ali'a eks'a klient'o-ŝtat'o de Sovet'uni'o. Je printemp'o 2008, nur kelk'a'j'n semajn'o'j'n antaŭ ol ced'i si'a'n lok'o'n en Kremlino al s-ro Dmitrij Medvedev, s-ro Putin renkont'as Muamar Kadafi. Moskvo for'viŝ'as la 4,6 miliard'o'j'n (3,1 miliard'o'j da eŭr'o'j) da ŝuld'o far'it'a de Libio en la temp'o de Sovet'a Uni'o, kaj Tripol'o promes'as si'a'flank'e aĉet'i 3 miliard'o'j'n da arme'a'j ekip'aĵ'o'j, apart'e milit'aviad'il'o'j, tank'o'j kaj kontraŭ-aviad'il'a'j sistem'o'j. Inter'konsent'o est'as ankaŭ konklud'it'a pri part'o'pren'o de la rus'a'j fer'voj'o'j (RZD) en la konstru'ad'o de lini'o inter Sirt'o kaj Bengazi. La vizit'o de Kadafi en Moskvo en oktobr'o 2008 – premier'o de post 1985 – tamen evident'ig'as la mal'facil'o'n, por la Kremlino, konkret'ig'i tia'j'n antaŭ'paŝ'o'j'n, front'e al la vol'o de la libia reg'ant'o daŭr'ig'i la marĉand'ad'o'n.
Tiu'n unu'a'n faz'o'n de la re'ven'o de Rus'uj'o en Afrik'o ankaŭ mark'as grav'a'j invest'o'j de privat'a'j industri'a'j grup'o'j. Rusal, la unu'a tut'mond'a produkt'ant'o de alumini'o, instal'iĝ'as en Gvineo, ali'a land'o kiu hav'is intim'a'j'n rilat'o'j'n kun la « social'ism'a tend'ar'o ». Post la vizit'o de s-ro Putin en Pretori'a en septembr'o 2006, du grand'a'j grup'o'j metalurgi'a kaj min'ej'a, Evraz kaj Re'nov'a – reg'at'a'j respektiv'e de la oligark'o'j Roma'n Abramovitch kaj Viktor Vekselberg -, aĉet'as Highveld Steel and Vanadium Ltd kaj akir'as 49 % de la kapital'o de la United Manganese of Kalahar'i. La fort'a min'ej'a part'o de la rus'a'j invest'o'j konfirm'iĝ'as en 2010 kiam ARMZ, fili'o de Rosatom, la publik'a grand'eg'a firma'o de nukle'a industri'o, akir'as grand'a'n urani'a'n kuŝ'ej'o'n en Tanzanio. Alrosa, la rus'a naci'a ĉampion'o de diamant'o-produkt'ad'o, si'a'flank'e invest'as en Angolo kaj post'e en Zimbabvo.
Ĉe la fin'o de la mandat'o de s-ro Medvedev (2008-2012), la afrik'a politik'o de Rus'uj'o komenc'as far'iĝ'i instituci'a. En mart'o 2011, la prezid'ant'o nom'um'as special'a'n reprezent'ant'o'n por kun'labor'ad'o kun Afrik'o. Li elekt'as s-ro'n Mikhail Margelov, arab'o- parol'ant'o'n kaj tiam'a'n prezid'ant'o'n de la komision'o de la inter'naci'a'j afer'o'j de la Federaci'a Konsili'o, la alt'a ĉambr'o de la Parlament'o, kiu okup'os tiu'n funkci'o'n ĝis oktobr'o 2014. Li organiz'as en decembr'o 2011 la unu'a'n rus'o-afrik'a'n forum'o'n de afer'o'j kaj kontribu'as struktur'i la politik'o'n de Moskvo sur la kontinent'o.
En 2011 ankaŭ okaz'as la sol'a publik'a mal'glat'aĵ'o kon'at'a dum la kvar jar'o'j da strang'a kun'loĝ'ad'o inter la rus'a prezid'ant'o kaj li'a ĉef'ministr'o, s-ro Putin. Ĉi-last'a riproĉ'as al s-ro Medvedev, ke li ne uz'is si'a'n veto'a'n rajt'o'n pri la okcident'a milit-inter'ven'o kontraŭ Kadafi – tiu'n decid'o'n trud'is al li li'a franc'a sam'rang'ul'o Nicolas Sarkozy – kaj avert'as kontraŭ reĝim-ŝanĝ'o en Tripol'i. Tiu epizod'o - mal'mult'e kon'at'a en Okcident'o – mark'as turn'iĝ'o'n en la pov'o'lud'o'j en Moskvo. Post ĝi'a re'ven'o en Kremlino, en printemp'o 2012, s-ro Putin kondamn'as la en'trud'iĝ'o'j'n de Okcident'o kaj tiu kondamn'o far'iĝ'as centr'a element'o de li'a diskurs'o pri ekster'land'a politik'o ; la « libia precedenc'o » kaj, pli ĝeneral'e, la « arab'a'j printemp'o'j » rol'os kiel kontrast'ig'il'o'j.
Tradici'e, Rus'uj'o disting'as la sub'sahar'a'n Afrik'o'n kaj la arab'o'parol'ant'a'n Nord'o'n de la kontinent'o, kie ĝi instal'as la plej grand'a'n part'o'n de si'a'j diplomati'a'j kaj ekonomi'a'j klopod'o'j. Tiu tendenc'o pli'fort'iĝ'is post la « re'kun'iĝ'o » kun Egipt'uj'o en 2013, post la arme'a puĉ'o de la marŝal'o Abdel Fattah el-Sisi, kaj dank'e al la pli'fort'ig'o, ek'de 2014, de la lig'o'j kun Maroko. Arm'il'o-vend'o'j kaj arme'a kun'labor'o est'as la unu'a'j manifestaci'o'j de la proksim'iĝ'o al Kairo. Inter 2013 kaj 2017, la egiptaj milit'ist'o'j ricev'is kvar'dek ses batal-aviad'il'o'j'n Mig-29M, aer'a'j'n defend'o'sistem'o'j'n Buk-M1-2 kaj S-300VM, kaj kvar'dek ses atak-aviad'il'o'j'n Ka-52. Origin'e destin'it'a'j al la helikopter'o-ŝip'o'j Mistral, kiu'j'n Franc'uj'o plan'is vend'i al Rus'uj'o, tiu'j aparat'o'j al'ven'as en Egipt'uj'o en 2015. Tiu procez'o ver'ŝajn'e daŭr'os kun la liver'o de ĉas-bombard'a'j aviad'il'o'j Su-35, malgraŭ uson'a'j minac'o'j al Kairo. La rus'a kaj egipta milit'ŝip'ar'o'j ceter'e farad'is kun'e, en oktobr'o 2020, ekzerc'o'j'n en la Nigr'a Mar'o, dum la aer'o'transport'at'a'j trup'o'j de ambaŭ land'o'j nun ĉiu'jar'e kun'ven'as por kun'a'j manovr'o'j.
LA komerc'a'j lig'o'j inter ambaŭ land'o'j mult'e dis'volv'iĝ'is, la ampleks'o de la du'flank'a'j inter'ŝanĝ'o'j kresk'is de 2,8 miliard'o'j da dolar'o'j en 2011 al preskaŭ 8 miliard'o'j en 2018. Rus'uj'o mult'e pli'ig'is si'a'j'n eksport'aĵ'o'j'n de cereal'o'j al Egipt'uj'o – unu'a tut'mond'a import'ant'o -, kiu proviz'is si'n je 85 % per rus'a tritik'o okaz'e de la kampanj'o 2017-2018. Ceter'e, laŭ la termin'o'j de inter'konsent'o sub'skrib'it'a en 2015, Rosatom konstru'os en Al-Dabaa, okcident'e de Aleksandrio, la unu'a'n atom'central'o'n de la land'o. La konstru'ej'o, kies valor'o'n oni taks'as je ĉirkaŭ 25 miliard'o'j da dolar'o'j (21 miliard'o'j da eŭr'o'j), est'as plan'it'a por funkci'i en 2029. Ĝi est'as financ'at'a je 85 % per al'prunt'o de la rus'a ŝtat'o.
La kresk'ant'a tensi'o kun Okcident'o sekv'e de la ukrain'uj'a kriz'o kaj la pli-kaj-pli'a en'miks'iĝ'o de Moskvo en Proksim-Orient'o post la ek'o de milit'a inter'ven'o en Sirio ankaŭ ebl'ig'is la dis'volv'o'n de la rilat'o'j – ĝis tiam modest'a'j – kun Maroko. En mart'o 2016, dek kvar jar'o'j'n post unu'a vizit'o, la reĝ'o Mohammed la 6-a, akompan'at'a de dek'o da ministr'o'j, est'is akcept'it'a en Kremlino de s-ro Putin. Maroko est'as unu el la ĉef'a'j profit'ant'o'j de la kontraŭ-sankci'o'j decid'it'a'j de Moskvo en aŭgust'o 2014 al la eŭrop'a'j agr'o'nutr'a'j produkt'o'j. Ĝi krom'e esper'as al'log'i la rus'a'j'n turist'o'j'n dank'e al mal'ferm'o de rekt'a aviad'il'a lini'o – Kazablank'o est'is, antaŭ la pandemi'o, unu el la mal'oft'a'j afrik'a'j urb'o'j de kie ebl'as flug'i al Moskvo. La volumen'o de du'flank'a'j inter'ŝanĝ'o'j ne plu est'as neglekt'ebl'a, ĝi ja ating'is 1,47 miliard'o da dolar'o'j (1,25 miliard'o da eŭr'o'j) en 2018.
De mal'mult'a temp'o la rus'o-marokaj rilat'o'j en'hav'as grav'a'n sekur'ec'a'n flank'o'n. En decembr'o 2016, la sekretari'o de la konsili'o de naci'a sekur'ec'o de Rus'uj'o, s-ro Nikolai Patrouchev, far'is du'tag'a'n vizit'o'n en Maroko, kiu eĥ'is tiu'n, en sam'jar'a april'o, de s-ro Abdellatif Hammouchi, ĉef'o de la ĝeneral'a direkci'o de la naci'a sekur'ec'o (ĜDNS) kaj de la ĝeneral'a direkci'o de la kontrol'o de la teritori'o (ĜDKT), en Moskvo. La diverĝ'o'j - ne montr'at'a'j publik'e – pri Okcident'a Saharo do ne mal'help'as Rus'uj'o'n kaj la reĝ'land'o'n dis'volv'i rilat'o'j'n pragmat'a'j'n kaj ambici'a'j'n sur ĉiu'j kamp'o'j, aŭ preskaŭ ĉiu'j.
Pli ĝeneral'e, de post 2014, la sekur'ec'a aspekt'o de la rus'a politik'o en Afrik'o ĉef'as. Dum la kvin last'a'j jar'o'j, Rus'uj'o sub'skrib'is inter'konsent'o'j'n kun du'dek'o da land'o'j, plej last'e kun Mali'o (juni'o 2019), Kongo (maj'o 2019) kaj Madagaskaro (oktobr'o 2018). Ili ĝeneral'e plan'as instru'ad'o'n de oficir'o'j en Moskvo, liver'o'n de nov'a'j arme'a'j material'o'j aŭ pri'zorg'ad'o'n de jam liver'it'a'j ekip'aĵ'o'j, kun'e efektiv'ig'it'a'j'n ekzerc'o'j'n, lukt'o'n kontraŭ la teror'ism'o kaj mar'a pirat'ec'o – tiu'j en'hav'o'j ja vari'as laŭ la situaci'o de la land'o'j kaj laŭ ili'a'j zorg'o'j. La mal'ferm'o de konstant'a'j milit'baz'o'j en Afrik'o ja ne est'as sur la tag'ord'o, sed la anonc'o en decembr'o, de la prepar'o de inter'reg'ist'ar'a inter'konsent'o kun Sudano pri mal'ferm'o de loĝistik'a kaj material'a apog'il'o en Ruĝ'a Mar'o [5] indik'as, ke Moskvo serĉ'as ŝip'ar'a'j'n dispon'aĵ'o'j'n, kiel daŭr'ig'o'n de si'a kresk'ant'a en'miks'iĝ'o en Levantenujo.
Krom la reprezent'ant'o'j de la ministr'ej'o pri defend'o, ali'a ag'ant'o montr'iĝ'as pri sekur'ec'o-kun'labor'o : s-ro Patrouchev. Dank'e al li ja la sekret'a'j serv'o'j oficial'e diskut'as kun si'a'j afrik'a'j sam'rol'ul'o'j ĉef'e marĝen'e de li'a jar'a konferenc'o pri sekur'ec'o-demand'o'j, al kiu li invit'as reprezent'ant'o'j'n de spion-agent'ej'o'j de la tut'a mond'o. La last'a, kiu okaz'is en maj'o 2019 en Oufa, en okcident'a part'o de Rus'uj'o, okaz'ig'is konversaci'o'j'n kun la ĉef'o de la namibi'a'j sekret'a'j serv'o'j, s-ro Philemon Malima, kaj kun reprezent'ant'o'j de la spion'agent'ej'o'j de Burundo, de Tunizio, de Ugando, de Egipt'uj'o kaj de Kongo [6]. Inform'ad'ik'a sekur'ec'o kaj lukt'o kontraŭ la « kolor'a'j revoluci'o'j » - tem'o'j de mal'trankvil'o por mult'a'j afrik'a'j gvid'ant'o'j – est'as inter la kutim'a'j tem'o'j de tiu'j diskut'o'j.
La kontraŭ-teror'ist'a lukt'o kaj la kontraŭ-revoluci'o est'as part'o'j relativ'e freŝ'dat'a'j de tiu sekur'ec'a kun'labor'ad'o. Ili est'as aplik'at'a'j en oficial'a du'flank'a kadr'o, sed foj'e ankaŭ ne'oficial'e, far'e de privat'a'j ag'ant'o'j al'elekt'it'a'j. La partner'ec'o inter Rus'uj'o kaj Niĝerio hav'as hodiaŭ kiel prioritat'a'n cel'o'n la batal'o'n kontraŭ la ĝihad'ist'a grup'o Bok'o Haram. Niĝeriaj mililtistoj tiel est'is send'it'a'j en Rus'uj'o'n por trejn'iĝ'i, dum la rus'a agent'ej'o por eksport'ad'o de arm'il'o'j liver'is al ili, en 2016 kaj en 2018, dek-du'o'n da atak-helikopter'o'j Mi-35M (invers'e, la inform'o'j kiu'j cirkul'is pri ebl'a'j vend'o'j de ĉas-bombard-aviad'il'o'j Su-30 ĝis nun ne est'as konfirm'it'a'j). En maj'o 2017, la rus'a ministr'o pri defend'o Sergej Choigou hav'is long'a'j'n konversaci'o'j'n en Moskvo kun si'a niĝeria sam'rang'ul'o Mansur Mohammed Da'n Al'i.
En Libio, en Centr-Afrik'o, en Mozambiko kaj en Sudano, tamen, la rus'a ŝtat'o, kiu dezir'as engaĝ'i nek regul'a'j'n trup'o'j'n nek special'a'j'n trup'o'j'n – sub'trakt'as la kontraŭ-revoluci'a'n lukt'o'n al privat'a'j milit-kompani'o'j. Kvankam ili mult'e mal'trankvil'ig'as Parizon, la privat'a'j « milit-konsil'ist'o'j » ven'int'a'j por pli'fort'ig'i la oficial'a'j'n estr'o'j'n de Bang'i ne batal'as. Mal'e, la rus'a'j dung'o'soldat'o'j laŭ'dir'e part'o'pren'is, fin'e de 2018, apud la lok'a'j sekur'ec-fort'o'j, en la sub'prem'ad'o de la sudana popol'ribel'o, kiu fin'e for'ig'is la prezid'ant'o'n Omar Al-Bachir [7]. En Mozambiko – kies prezid'ant'o , s-ro Filip'e Nyusi, du'foj'e ir'is al Rus'uj'o en aŭtun'o 2019 -, la arme'a'j sub'trakt'ant'o'j hav'is kiel misi'o'n kontraŭ'batal'i la islam'ist'a'j'n grup'o'j'n en la provinc'o Cabo Delgado, ŝlos'il'a region'o en la ambici'a strategi'o de gas-ekspluat'ad'o de la reg'ist'ar'o de Maput'o [8].
Sur ĉiu'j tiu'j scen'ej'o'j, la bilanc'o montr'iĝ'as ĉe tiu stadi'o ĝeneral'e negativ'a. La soldat'o'j de la grup'o Wagner, engaĝ'it'a'j flank'e de la libia marŝal'o Khalifa Haftar, ne pov'is mal'help'i la mal'venk'o'n de ĉi-last'a okaz'e de la batal'o de Tripol'i [9] Ili sufer'is grand'a'n nombr'o'n da mort'int'o'j en Mozambiko kaj laŭ'dir'e re'tir'iĝ'is el la batal-zon'o'j nur kelk'a'j'n semajn'o'j'n post si'a deploj'o. Ili'a supoz'at'a rol'o en Kartum'o ja pov'int'us hav'i grav'a'n politik'a'n kost'o'n por Rus'uj'o, post la reĝim-ŝanĝ'o en oktobr'o 2019. Ŝajn'as ja ke la Kremlino decid'is far'i el ĝi pilot'o-land'o'n de si'a region'a influ'o, kiel tio'n montr'as ĝi'a milit'a part'o'pren'o ĉe la flank'o de la reg'ist'ar'a'j trup'o'j kiu'j lukt'is kontraŭ arm'it'a ofensiv'o de la opozici'o. Moskvo ceter'e mal'ferm'is en Bang'i ofic'ej'o'n reprezent'ant'a'n la ministr'ej'o'n pri defend'o.
Fin'fin'e, la plej grand'a sukces'o de Rus'uj'o en Afrik'o est'as ke ĝi pli'bon'ig'is la percept'o'n de si'a rol'o kaj de si'a influ'o. La land'o'j de la kontinent'o de'nov'e konsider'as ĝi'n kiel aktor'o'n unu'a'rang'a'n, kiu minimum'e pov'as ofert'i al ili ekonomi'a'n kun'labor'o'n, kaj eventual'e kontribu'i al ili'a intern'a kaj ekster'a sekur'ec'o, kaj eĉ reprezent'i spec'o'n de diplomati'a « tri'a voj'o » inter la Okcident'an'o'j - ĝeneral'e percept'it'a'j kiel trud'em'a'j pri la demand'o de la hom'rajt'o'j – kaj la ĉin'o'j, el kiu'j mult'a'j en la region'o dezir'as mal'streĉ'i la string'o'n. Vid'at'a de Moskvo, Afrik'o ankaŭ konsist'ig'as rezerv'o'n de voĉ'o'j ĉe la Ĝeneral'a Asemble'o de UN por la sesi'o'j kie est'as diskut'at'a'j delikat'a'j demand'o'j, kiel Donbaso aŭ Krimeo. Tiel, mult'a'j afrik'a'j ŝtat'o'j voĉ'don'is kontraŭ (Sudano, Zimbabvo) la rezoluci'o de mart'o 2014 mal'aprob'ant'a'n la aneks'o'n de la du'on'insul'o far'e de Moskvo, aŭ ne voĉ'don'is (Alĝerio, Sud-Afrik'o, Mali'o, Ruando, Sen'egal'o...). La mal'bon'a akcept'o don'it'a al tiu teks'o tre super'as la dek'du'o'n da land'o'j, kiu'j tradici'e voĉ'don'as kontraŭ la okcident'a'j rezoluci'o'j. Kaj la diplomati'a izol'ad'o de Rus'uj'o, kiu'n vol'is Vaŝington'o kaj ĝi'a'j eŭrop'a'j alianc'an'o'j, montr'iĝ'as mal'pli sever'a ol esper'it'e.
Kontraŭ'e al ide'o larĝ'e dis'vast'ig'it'a, Rus'uj'o ne plu est'as ekonomi'a « nan'o » en Afrik'o. En 2018, ĝi'a'j komerc'a'j inter'ŝanĝ'o'j kun la kontinent'o super'is 20 miliard'o'j'n da dolar'o'j (17,4 miliard'o'j da eŭr'o'j) : nombr'o ja mal'pli alt'a ol tiu'j de Ĉin'uj'o (204 miliard'o'j) aŭ de Franc'uj'o (51,3 miliard'o'j de eŭr'o'j), sed kompar'ebl'a al tiu'j de Brazilo aŭ Turk'uj'o. Rus'uj'o prov'as divers'ig'i la struktur'o'n de si'a'j inter'ŝanĝ'o'j, privilegi'ant'e la sektor'o'j'n de alt'a'j teknik'ar'o'j. Ĝi pozici'ig'as si'n sur la merkat'o de satelit'o-lanĉ'o'j, komisi'e de Angolo en 2017 sed ankaŭ de Tunizio ek'de 2020. Sur la kamp'o de civil'a nukle'a industri'o, Rosatom mult'ig'is inter'konsent'o'j'n kun nov'al'ir'int'a'j land'o'j pri la star'ig'o de tut'a ĉen'o, ekzempl'e en Zambio, en Sudano aŭ en Ruando – land'o kun kiu la kontakt'o'j intens'iĝ'is post la vizit'o de la prezid'ant'o Paul Kagame en Moskvo, en juni'o 2018. La proviz'ant'o de solv'o'j pri inform'ad'ik'a sekur'ec'o Kaspersky Lab inaŭgur'is en maj'o 2019 reprezent'a'n ofic'ej'o'n en Kigali, tra kiu ĝi esper'as dis'volv'i si'a'n ĉe'est'o'n en orient'a Afrik'o.
Rus'uj'o pli kaj pli mal'kaŝ'e vet'as pri la hard power (« mal'mild'a pov'o »), sed ĝi daŭr'e dis'met'as en Afrik'o long'daŭr'a'j'n influ'il'o'j'n destin'it'a'j'n al lok'a'j soci'o'j. Kelk'a'j ŝtat'a'j mediat'o'j (RT, Sputnik) en lingv'o'j franc'a, angl'a, sed ankaŭ portugal'a, trud'iĝ'as kiel font'o'j kun signif'a leg'ant'ar'o en mult'a'j land'o'j [10]. Ili'a editor'a lini'o insist'as pri ne'ekzist'o de rus'a koloni'a pas'int'ec'o en la region'o kaj pri la kontribu'o de Moskvo al la kontraŭ-imperi'ism'a'j lukt'o'j ; tiu diskurs'o, foj'e kontraŭ franc'o'j, trov'as eĥ'o'n, ekzempl'e en Mali'o. Rus'uj'o est'as ankaŭ tre aktiv'a sur la kamp'o de sanitar'a kun'labor'ad'o. Sud-Afrik'o freŝ'dat'e mend'is Avifavir, medicin'aĵ'o'n kontraŭ la Kovim-19 propon'it'a'n por eksport'ad'o [11]. Antaŭ kelk'a'j jar'o'j, la rus'a ministr'ej'o pri san'o kaj Rusal ankaŭ organiz'is vakcin'a'n kampanj'o'n kontraŭ Ebol'a-virus'o en Gvineo.
Ali'a kolon'o de la rus'a soft power (« mild'a pov'o ») est'as instru'ad'o kaj trejn'ad'o. En 2013 la nombr'o de afrik'a'j student'o'j sekv'ant'a'j civil'a'n universitat'a'n kurs'o'n est'is taks'it'a je proksim'um'e ok mil [12]. La nov'a direktor'o de la Agent'ej'o por kun'labor'ad'o, s-ro Evgeni Primakov – nep'o de la eks'a reg'ist'ar'estr'o -, dezir'as kreskgi la nombr'o'n de lok'o'j sen'pag'a'j rezerv'it'a'j por la afrik'a'j student'o'j, kiu est'as hodiaŭ ĉirkaŭ 1 800, kaj dis'volv'i stipendi'o-sistem'o'n kadr'e de partner'ec'o kun la rus'a'j entrepren'o'j aktiv'a'j en Afrik'o [13]. Hodiaŭ Rus'uj'o rest'as stud'lok'o mal'pli ŝat'at'a ol Eŭrop'o kaj Uson'o, tiom pro klimat'a'j kial'o'j, kiom pro la ras'ism'a'j agres'o'j, kiu'j skandal'is la ĉi-last'a'j'n jar'o'j'n.
Tamen, la « grand'a re'ven'o » de Rus'uj'o en Afrik'o ne est'as triumf'a marŝ'o, tut'e ne. Kelk'a'j anonc'o'j est'is sen sekv'o : en 2017, Rostec for'las'is la konstru'o'n de rafin'ej'o en Ugando, tiel mal'fort'ig'ant'e la rus'a'j'n ekonomi'a'j'n perspektiv'o'j'n en orient'a Afrik'o. Ali'a'j, kiel la gas'a'j projekt'o'j de Rosneft, mar'mez'e front'e al Mozambiko, pen'as konkret'iĝ'i. La sud'afrik'a civil'a nukle'a program'o, sur kiu Rosatom baz'is mult'a'j'n esper'o'j'n, est'is met'it'a inter parentez'o'j'n. La trud'it'a for'ir'o de la prezid'ant'o Jacob Zum'a – kiu, kiel respond'ec'ul'o de la spion'a serv'o de la Anc, hav'is intim'a'j'n rilat'o'j'n kun la KGB dum la jar'o'j de la lukt'o kontraŭ ras-apart'ism'o -, rivel'is la fragil'ec'o'n de kelk'a'j rus'a'j relajs'o'j sur la kontinent'o. Sam'a'n konstat'o'n oni far'is post la renvers'ad'o de la sudana prezid'ant'o Al-Bachir kaj la demisi'o de la alĝeria ŝtat'estr'o Abdelaziz Bouteflika, kvankam ili, je tiu stadi'o, ne ver'e mal'fort'ig'is la pozici'o'j'n de Moskvo en Kartum'o kaj Alĝero : la rus'o'j pov'as tie apog'i si'n sur la mult'a'j oficir'o'j de la arme'o kaj de la sekur'ec'a'j serv'o'j instru'it'a'j en la arme'a'j kaj spion'serv'a'j akademi'o'j de la sovet'a epok'o.
Moskvo oft'e ag'as laŭ la okaz'o'j, kaj ne laŭ supoz'at'a « grand'a strategi'o » je skal'o de la kontinent'o. La kun'ord'ig'o inter la divers'a'j sektor'o'j de la rus'a politik'o ne est'as evident'a. Tiel, s-ro'j Choigou kaj Parouchev hav'as sufiĉ'a'n politik'a'n pez'o'n por ne dev'ig'e kaj princip'e konsult'i s-ro'n Mikhail Bogdanov, vic'ministr'o'n pri ekster'land'a'j afer'o'j kaj nov'a'n « s-ro Afrik'o » en Moskvo. La artik'ig'o inter la privat'a'j milit-kompani'o'j kaj la arme'a'j spion'serv'o'j ŝajn'e mal'sam'as laŭ la scen'ej'o'j : evident'a en Centr-Afrik'o kaj en Libio, ĝi ŝajn'as mal'pli fort'a en Sudano ; tio pov'as spegul'i la manovr'o-marĝen'o'j'n pri kiu dispon'as tiu'j, kiu'j'n la politik'olog'o Tatiana Stanovaïa kvalifik'as « geopolitik'a'j entrepren'ist'o'j ». Labor'ant'e oft'e laŭ la model'o de ĉi-last'a'j, la divers'a'j rus'a'j konsil'ist'o'j pri bild'o- kaj elekt'o-strategi'o, kiu'j aktiv'as ĉi-last'a'j'n jar'o'j'n - ekzempl'e en Madagaskaro -, ne bril'is per si'a'j rezult'o'j, esenc'e pro mank'o de sci'o pri la lok'a'j real'aĵ'o'j [14].
Ek'de nun, la strategi'a spur'o de Rus'uj'o en Afrik'o ver'ŝajn'e ne plu not'ind'e kresk'os. La kompens'o-efik'o sekv'int'a la for'viŝ'ad'o'n de la 1990-aj jar'o'j em'as el'ĉerp'iĝ'i. Rigard'at'a de Moskvo, la afrik'a kontinent'o rest'as periferi'a scen'ej'o – ĝi ceter'e est'as la last'a el la region'a'j prioritat'o'j difin'it'a'j per la koncept'o de ekster'land'a politik'o fin'adopt'it'a en novembr'o 2016. La pint'kun'ven'o de Sotchi ja evolu'ig'is la afer'o'n kaj permes'is mobiliz'i la ŝtat'maŝin'o'n je plej alt'a nivel'o. Sed, kiam ven'as temp'o de la unu'a'j dub'o'j, kaj dum la ekonomi'a kriz'o redukt'os la dispon'ig'it'a'j'n resurs'o'j'n, la ĉef'a afer'o por la aktor'o'j de la rus'o-afrik'a rilat'o est'os konvink'i la Kremlinon pri la traf'ec'o de tiu long'daŭr'a invest'ad'o.
Arnaud Du'bien
[1] Joseph L. Nogee kaj Robert. H. Donaldson, Soviet Foreign Policy Since World War II, Pergam'o'n Press, Nov'jork'o, 1981.
[2] Sam'e/ Ibid.
[3] Arnaud Du'bien, « La Rus'si'e et l’Afrique : mythes et réalités », Not'e de l’Observatoire franc'o-russe, n-ro 19, Moskvo, oktobr'o 2019.
[4] Arnaud Kalik'a, « Le “grand retour” de la Rus'si'e en Afrique ? », Rus'si'e. Ne'i. Visions, n-ro 114, Institut français des relations internationales (IFRI), Parizo, april'o 2019.
[5] Pascal Airault, « Bataille navale : Vladimir Poutine installe sa marin'e à Port-Soudan » (entretien avec Igor Delanoë), L’Opini'o'n, Parizo, 23-a de novembr'o 2020.
[6] Kommersant, Moskvo, 20-a de juni'o 2019 (en la rus'a)
[7] « Rus'si'a'n military firm working with Sud'a'n security servic'e : sources », Sud'a'n Tribun'e, Kartum'o, 8-an de janŭaro 2019, https://sudantribune.com
[8] Trist'a'n Coloma, « La stratégie économico-sécuritaire russe au Mozambique », Notes de l’IFRI, maj'o 2020.
[9] Vd. Akram Kharief, « Un afflux historique de mercenaires », Le Mond'e diplomatique, septembr'o 2020.
[10] Kevin Limonier, « Diffusion de l’information russe en Afrique. Essai de cartographie générale », Not'e de recherche, n-ro 66, Institut de recherche stratégique de l’École militaire, Parizo, 13-a de novembr'o 2018.
[11] « Rus'si'a’s coronavirus drug to be sold in 23 countries », The Moscow Times, 24-a de septembr'o 2020.
[12] Alexandra Arkhangelskaya kaj Vladimir Shubin, « Rus'si'a’s Africapolicy », Occasional Paper, n-ro 157, South African Institut'e of International Affairs, Johannesburg, septembr'o 2013.
[13] Kommersant, 9-a de septembr'o 2020 (en la rus'a).
[14] Michael Schwirtz kaj Gaelle Borgia, « How Rus'si'a meddles abroad for profit : Cash, trolls and a cult leader », The New York Times, 11-a de novembr'o 2019.