Rikke-Tikke-Tak by Hendrik Conscience

Kiam, antaŭ kelk'a'j monat'o'j, aper'is en la lok'a'j ĵurnal'o'j la unu'a'j artikol'et'o'j alud'ant'a'j la cent'a'n dat're'ven'o'n de la nask'iĝ'o de Conscience, mi sent'is mi'n tre feliĉ'a est'i Esperant'ist'in'o, kaj tuj mi far'is projekt'o'n: Mi ankaŭ, laŭ mi'a manier'o, laŭ mi'a pov'o, honor'os la plej grand'a'n el ni'a'j Flandr'a'j roman'verk'ist'o'j; mi re'son'ig'os li'a'n glor'a'n nom'o'n tra la tut'a mond'o, traduk'ant'e, Esperant'e'n, unu el li'a'j verk'o'j.

Mi'a elekt'o ne daŭr'is long'a'temp'e. Al la fest'organiz'ont'o'j mi las'as la zorg'o'n, re'memor'ig'i per bril'a procesi'o li'a'j'n histori'a'j'n roman'o'j'n, tiu'j'n roman'o'j'n en kiu'j la Flandr'a'j hero'o'j ĝis mort'o batal'ad'as por la akir'o aŭ la konserv'o de si'a'j plej sankt'a'j rajt'o'j. Kaj kiel ajn grand'a est'as mi'a admir'o por « la Leon'o de Flandr'o »,« Jakobo de artevelde »,« la Kerloj de Flandr'o » kaj ali'a'j epope'o'j, mi prefer'is kun'viv'i kun Conscience pli pac'a'j'n okaz'aĵ'o'j'n, kies scen'ej'o est'as la erik'ej'o, li'a am'at'a Antverpena erik'ej'o. La ĉarm'a « Rikke - tikke - tak » plen'e ni'n for'port'as en tiu'n region'o'n, kiu'n Conscience tiel volont'e kaj am'plen'e pri'kant'is.

La glor'a aŭtor'o de tiu rav'a verk'et'o kaj de pli ol cent ali'a'j roman'o'j, preskaŭ ĉiu'j egal'e bel'a'j kaj kor'tuŝ'a'j, nask'iĝ'is en Antverpeno la 3 ^an de Decembr'o 1812 ^a , en la popol'a haven'kvartal'o [ 1 ] . Li'a patr'o, Pierre Conscience, est'is Franc'o el Besançon, kaj serv'ad'is en la imperi'estr'a ŝip'ar'o. Tri'foj'e li est'is kapt'it'a de la Angl'o'j; fin'e li akir'is si'a'n liber'ec'o'n, kaj en'loĝ'iĝ'is en Antverpeno, kie li funkci'is kiel sub'inspektor'o de la imperi'estr'a'j konstru'ej'o'j. Li edz'iĝ'is kun Flandr'a vir'in'o; ili'a unu'a infan'o est'is Hendrik Conscience.

Mal'fort'a, mal'san'et'a est'aĵ'o est'is la knab'et'o. La famili'a kurac'ist'o antaŭ'dir'is ke li pen'e viv'os ĝis la sep'a jar'o; sed se li ating'os tiu'n danĝer'a'n aĝ'lim'o'n, li cert'e pli'fort'iĝ'os. Kaj efektiv'e, ĝis la aĝ'o de sep jar'o'j, la infan'o rest'is terur'e mal'fort'a. Li ne kapabl'is marŝ'i, eĉ ne per help'o de lam'baston'o'j. Apud la fenestr'o, kuŝ'ant'e sur tabl'o aŭ sid'ant'e en alt'a kusen'seĝ'o, li pas'ig'is la long'a'j'n tag'o'j'n de si'a mizer'a viv'o, dum li vid'is la petol'aĵ'o'j'n kiu'j'n far'is sur la strat'o li'a'j gaj'a'j sam'aĝ'ul'o'j.

Du jar'o'j'n post la nask'iĝ'o de Hendrik, du'a fil'o en'ir'is la viv'o'n; tut'e mal'e je la unu'a, li est'is tre fort'a kaj san'a. La patr'in'o plen'e si'n dediĉ'is al la kompat'ind'a mal'san'ul'o; ŝi rakont'is al li mir'ig'a'j'n rakont'o'j'n, kiu'j aper'ig'is, antaŭ la okul'o'j de la knab'et'o, la feliĉ'a'n mond'o'n de la anĝel'o'j, al kiu li ankaŭ dezir'is al'flug'i. Kaj la patr'o, si'a'vic'e, rakont'is impres'ig'a'j'n aventur'o'j'n el la mar'milit'o.

Inter'temp'e la Napoleona potenc'o fal'is, kaj Pierre Conscience, sen'ig'it'a je si'a funkci'o, dev'is serĉ'i ali'a'j'n viv'rimed'o'j'n. Li'a edz'in'o star'ig'is spic'o'vend'ej'o'n, dum li mem aĉet'is difekt'it'a'j'n ŝip'o'j'n, kies rest'aĵ'o'j'n, post mal'konstru'o, li re'vend'is. Krom tio, li far'is komerc'o'n de mal'nov'a'j libr'o'j.

La jun'a Hendrik trov'is baldaŭ plej grand'a'n ĝu'ad'o'n en tiu'j for'las'it'a'j volum'o'j, amas'ig'it'a'j en la sub'tegment'ej'o. Komenc'e li nur rigard'is la bild'o'j'n, sed post kiam li'a patr'o li'n instru'is leg'i, li'a spirit'o des pli vast'iĝ'is ju pli li'a korp'o est'is mal'fort'a. Avid'e li tra'leg'ad'is tiu'j'n for'ig'it'a'j'n literatur'aĵ'o'j'n, kiu'j, kun'e kun la eduk'ad'o de li'a patr'in'o, nask'is en la intelekt'o de la knab'et'o tiu'n imag'o'n, tiu'n fantazi'o'n, kiu ig'as li'a'j'n verk'o'j'n tiel ĉarm'a'j.

De post la sep'a jar'o la knab'o pli'fort'iĝ'is kaj kun si'a frat'o vizit'ad'is la lern'ej'o'n, kie li far'is mir'ind'a'j'n progres'o'j'n. Je tiu temp'o mort'is la kar'a patr'in'o.

La patr'o las'is grand'part'e al la Natur'o la zorg'o'n korp'e kaj spirit'e eduk'i la infan'o'j'n. Ili part'o'pren'is laŭ'plaĉ'e la lud'o'j'n de la najbar'a'j knab'o'j. Vesper'e tiu'j ĉi kun'iĝ'is antaŭ la dom'o de Conscience. Sur la sojl'o, mez'e de si'a'j kun'ul'o'j, la antaŭ'destin'it'a infan'o ekzerc'is si'a'n imag'fort'o'n per la rakont'ad'o de long'a'j lok'a'j histori'o'j, kiu'j kvazaŭ en'sorĉ'is li'a'j'n aŭskult'ant'o'j'n. Kaj ĉiu'tag'e la rakont'o'j pli'long'iĝ'is per nov'a'j, de la rakont'ant'o el'pens'it'a'j okaz'aĵ'o'j.

Ankaŭ la teatr'a art'o al'log'is la jun'a'n Conscience; dum du jar'o'j li est'is fidel'a vizit'ant'o de tiu'j sub'ter'a'j marionet'lud'ej'o'j, nom'it'a'j « Kel'o'j de l ’ Pulĉinel'o'j », en kiu'j, po du cend'o'j [ 2 ] , oni pov'is ĝu'i ĉiu'j'n impres'o'j'n de teatr'a prezent'ad'o.

Conscience est'is dek'jar'a kiam li'a patr'o decid'is trans'loĝ'iĝ'i en la kamp'ar'o'n; ekster la tiam'a'j Antverpenaj rempar'o'j, ĉe izol'a lok'o nom'it'a la « Verd'a Angul'o », li konstru'is, per rub'o'j de ŝip'o'j, tut'e simpl'a'n lign'a'n dom'et'o'n. En tiu silent'a kaj ripoz'ig'a rifuĝ'ej'o, for de la urb'a'j bru'o'j, la est'ont'a roman'verk'ist'o pas'ig'is kelk'a'j'n el si'a'j plej bel'a'j jar'o'j. Tie efektiv'e nask'iĝ'is en li tiu varm'a am'o al la natur'o kiu tiel fort'e montr'iĝ'as en ĉiu'j li'a'j verk'o'j. Pli ol iam for'las'it'e al si mem, la knab'o est'is profund'e impres'at'a de la bel'ec'o de la kamp'ar'o, de la melankoli'a ĉarm'o de la Flandr'a'j eben'aĵ'o'j. Rav'at'e li pas'ig'is la tag'o'j'n, observ'ant'e la viv'o'n de l ’ best'et'o'j kaj kresk'aĵ'o'j; ĉiu maten'o al'port'is al li nov'a'n kaŭz'o'n de admir'o: la lev'iĝ'o de la sun'o, la arom'riĉ'a aer'o, la freŝ'a ros'o, la vek'iĝ'o de la bird'o'j, la kresk'o de l ’ burĝon'o'j, la aper'o de l ’ foli'o'j, la mal'ferm'iĝ'o de l ’ flor'kron'o'j, la zum'ad'o de l ’ insekt'o'j kaj la murmur'ad'o de la vent'o'j; ĉiu'j tiu'j impres'o'j ig'is Conscience la delikat'a poet'o, la pac'a rev'ul'o kaj sincer'a kred'ul'o, kiu, en si'a sent'em'a kaj pur'a anim'o mal'ferm'it'a al ĉiu'j nobl'a'j sent'o'j, kre'os i'a'n tag'o'n tiom da ĉarm'a'j kamp'ar'a'j rakont'o'j.

Tri jar'o'j preter'pas'is en tiu ŝajn'a indiferent'ec'o, kiu tamen tiel eg'e influ'os la est'ont'ec'o'n. Tiam la patr'o de Conscience re'edz'iĝ'is, li vend'is la dom'et'o'n de la Verd'a Angul'o, kaj la tut'a famili'o trans'loĝ'iĝ'is al Borgerhout. Infan'o'j nask'iĝ'is tiel mult'nombr'a'j ke, malgraŭ la ŝpar'em'o de la nov'a edz'in'o, la labor'o de la eks'mar'ist'o ne plu sufiĉ'is por ili'n nutr'i; kaj la mal'plej jun'a'j fil'o'j dev'is elekt'i profesi'o'n. Hendrik, la mal'fort'ul'o, la kler'ul'o, far'iĝ'os instru'ist'o, kaj li'a pli fort'a frat'o, ĉarpent'ist'o.

En tiu temp'o ekzist'is en Borgerhout iu lern'ej'o, kies direktor'o est'is lert'a pedagog'o. De li, la jun'a Hendrik ricev'is ĉiu'j'n neces'a'j'n kon'o'j'n, kaj baldaŭ far'iĝ'is li'a help'ant'o. La direktor'o, rimark'int'e li'a'n ne'ordinar'a'n em'o'n, instru'is al li la angl'a'n lingv'o'n. Post'e Conscience en'ir'is ali'a'n instru'ej'o'n, en Antverpeno, sam'temp'e kiel lern'ant'o kaj instru'ant'o, kaj fin'e, kiel sub'instru'ist'o, la tiam'e tre kon'at'a'n kolegi'o'n de S ^ro delin, nur vizit'at'a'n de la nobel'a'j kaj riĉ'a'j knab'o'j. Mult'e sufer'is la jun'a instru'ist'o pro si'a modest'a ekster'mod'a vest'manier'o. Li'a patr'o pri tiu punkt'o ne est'is mild'a; hejm'e dev'is ja manĝ'i la mult'nombr'a'j ge'frat'et'o'j.

En tiu instru'ej'o funkci'is ankoraŭ Conscience, kiam li'n ating'is la memor'ind'a'j okaz'int'aĵ'o'j de la jar'o 1830 ^a , en kiu'j li tuj ag'em'e part'o'pren'is. Je la unu'a'j paf'o'j, li for'las'is si'a'n profesor'seĝ'o'n, kaj kur'is al la liber'ig'o de la patr'uj'o. En si'a verk'o « la Revoluci'o de 1830 ^a », li re'memor'ig'as inter ali'a'j fakt'o'j ĉiu'j'n okaz'aĵ'o'j'n de si'a milit'ist'a viv'o. Mult'a'j el ili est'as mal'gaj'a'j. En la batal'o de Loven'o [ 3 ] li est'is vund'it'a.

Dum la migr'ad'o'j de la jun'a soldat'o tra Kempenlando, li kon'at'iĝ'is kun la Flandr'a'j kamp'ar'an'o'j, li pri'stud'is ili'a'j'n mor'o'j'n, kaj mal'kovr'is, sub la mal'delikat'a supr'aĵ'o, la nobl'ec'o'n de ili'a karakter'o. Li kun'viv'is ili'a'n viv'o'n, kaj vesper'e, ĉe la famili'a tabl'o, li ĉarm'is ili'n per si'a rakont'talent'o. Tiu viv'ad'o en Kempenlando dum li'a milit'serv'ad'o decid'ig'e influ'os li'a'n est'ont'a'n verk'ad'o'n.

Dum for'permes'o por vizit'i si'a'j'n ge'patr'o'j'n, li kon'at'iĝ'is kun S ^ro J'a'n Delaet, kiu al li kon'ig'is la literatur'o'n. Ankaŭ Conscience vol'is far'i vers'o'j'n. Re'ir'int'e al si'a regiment'o, li, en ĉiu'j liber'a'j moment'o'j, si'n tut'e dediĉ'is al verk'ad'o; li est'is la « poet'o » inter la soldat'o'j, kaj li'a patr'o kun grand'a bedaŭr'o kaj tim'o pri l ’ est'ont'ec'o, ek'sci'is tiu'n inklin'o'n. Conscience, en tiu temp'o, vers'far'is ankoraŭ franc'lingv'e, sed tiu'j est'is nur esplor'o'j sur ne'cert'a kamp'o.

En 1836 ^a , Conscience pov'is fin'e re'ir'i en la civil'a'n viv'o'n. La infan'o nun est'is vir'o, kiu'n spert'o ig'is fort'a je korp'o kaj spirit'o. Li re'ven'is Antverpenon, en la ge'patr'a'n dom'o'n, kaj vizit'is sen'inter'romp'e la tiam'a'j'n jun'a'j'n pentr'ist'o'j'n kaj verk'ist'o'j'n. Li amik'iĝ'is kun Theodoor Van Rijswijck, la Antverpena popol'a poet'o; tiu ĉi incit'is li'n al'iĝ'i al la art'am'ant'a klub'o « Olijftak », kiu tiam reprezent'is la Flandr'a'n skol'o'n en ĝi'a plej nobl'a cel'ad'o. Ĝi'a'j an'o'j entuziasm'e klopod'is por la re'nov'iĝ'o de Flandr'o kaj la re'viv'iĝ'o de ni'a tiam tiel sub'prem'at'a ge'patr'a lingv'o. Sed por far'iĝ'i an'o de tiu societ'o, la kandidat'o dev'is prezent'i prov'aĵ'o'n. Je tiu temp'o Conscience est'is trov'int'a mal'nov'a'n kronik'o'n, pri'skrib'o'n de la Nederlandoj, de la Firenzano Guicciardini. Kaj li dezir'is verk'i skiz'o'n pri la dis'romp'ad'o de sankt'figur'o'j en Antverpeno, en 1566 ^a . Li komenc'is franc'lingv'e, sed li ne est'is kontent'a pri si'a labor'o. Sen'kuraĝ'ig'it'e, li for'ĵet'is si'a'n skiz'o'n, kiam, preskaŭ ne'konsci'e, li skrib'is la vort'o'j'n: «Het was in de'n jar'e 1566, ...» ( Est'is en la jar'o 1566 ^a ). Kaj subit'e li'a plum'o kur'is sur la paper'o, la fraz'o'j sekv'is la fraz'o'j'n, dek'kvin paĝ'o'j plen'iĝ'is. Ili est'is la antaŭ'lud'o de li'a unu'a verk'o « Het Wonderjaar » ( la Jar'o de l ’ Mir'ind'aĵ'o'j ).

La leg'ad'o de tiu unu'a ĉapitr'o nask'is grand'a'n entuziasm'o'n ĉe la klub'an'o'j. Kaj sam'manier'e, ĉapitr'o post ĉapitr'o, la mal'grand'a prov'o far'iĝ'is fam'a histori'a roman'o. Dank ’ al la help'o de mal'avar'a'j amik'o'j, ĝi pov'is est'i pres'at'a ( 1837 ^a ).

Sed inter'temp'e la jun'a verk'ist'o dev'is viv'i. Li'a patr'o, kiel Franc'o, bedaŭr'e est'is observ'int'a li'a'n en'ir'o'n en la Flandr'a'n literatur'mov'ad'o'n.« Mi'a patr'o forges'is,» dir'is Conscience mem,« ke mi'a patr'in'o est'is Flandr'an'in'o, ke mi est'is eduk'it'a flandr'e kaj kresk'is inter Flandr'an'o'j en la Flandr'a land'o. Li tiel oft'e kaj akr'e al mi riproĉ'is mi'a'n person'a'n inklin'o'n, ke mi fin'e for'las'is la ge'patr'a'n dom'o'n kaj en'loĝ'iĝ'is en gast'ej'o. Tiam, sen'ig'it'e je ĉiu'j viv'rimed'o'j, mi dank'e akcept'is ofic'et'o'n ĉe la provinc'a administraci'o. Tag'e mi kun'met'is cifer'o'j'n, kaj nokt'e mi verk'is nov'a'j'n libr'o'j'n.»

Kaj efektiv'e, la sukces'o de « la Jar'o de l ’ Mir'ind'aĵ'o'j » li'n est'is incit'int'a verk'i du'a'n volum'o'n,« Fantazi'o »( proz'aĵ'o'j kaj vers'aĵ'o'j ), kaj tuj post'e la fam'a'n « Leon'o de Flandr'o », li'a'n ĉef'verk'o'n.

Tie ĉi mank'as al ni la lok'o por, paŝ'o'n post paŝ'o, sekv'i Conscience kiel hom'o'n kaj verk'ist'o'n. Ni dir'u nur ke komenc'e li renkont'is mult'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n en la batal'o por la viv'o. Prem'it'a de mizer'o, li eĉ dub'is pri si'a talent'o, kaj far'iĝ'is ĝarden'ist'o ĉe si'a amik'o, la tiam tre kon'at'a kultur'ist'o Van Geert. Sed ĝarden'ist'o li ne rest'os, almenaŭ ne en la kultur'ej'o de Van Geert. Li kresk'ig'os flor'o'j'n, bel'a'j'n flor'o'j'n literatur'a'j'n, en la ĝarden'o de la mal'feliĉ'a Flandr'o !

Post bel'eg'a funebr'a parol'ad'o, de li far'it'a, flandr'a'lingv'e, ĉe la tomb'o de la Direktor'o de l ’ Akademi'o de Bel'art'o'j, Conscience est'is komisi'it'a de la Reg'ist'ar'o por verk'i Histori'o'n de Belg'uj'o. Je la sam'a temp'o li far'iĝ'is registr'ist'o ĉe la Akademi'o; dum dek'kvar jar'o'j li okup'ad'is tiu'n funkci'o'n.

En la jar'o 1857 ^a , Conscience trans'loĝ'iĝ'is al Kortrijk ( Okcident'a Flandr'o, apud la Franc'a land'lim'o ), kaj funkci'is tie dum dek jar'o'j, kiel distrikt'a komisar'ej'o. Mal'bon'a vent'o est'is blov'int'a el la Sud'o; send'it'o'j de Napoleono III ^a propagand'is ĉe la lim'loĝ'ant'o'j por al'iĝ'o al Franc'uj'o. Tial la Ministr'o pri Intern'a'j Afer'o'j send'is en tiu'n region'o'n la patr'uj'am'a'n Conscience, la konvink'it'a'n Flandr'an'o'n, kies popol'a'j rakont'o'j dev'os pli ol ĉio al'lig'i la loĝ'ant'o'j'n al ili'a patr'a ter'o.

En 1868 ^a , Conscience est'is nom'at'a konserv'ist'o de la Reĝ'a'j Muze'o'j de Bel'art'o'j, en Bruselo. Antaŭ'e oni est'is li'n nom'int'a profesor'o pri Flandr'a literatur'o ĉe la Universitat'o en Gent, sed Conscience est'is rifuz'int'a tiu'n alt'a'n profesi'o'n, ĉar li tim'is, ke la okup'ad'o de la roman'verk'ist'o mal'util'os al tiu de la profesor'o.

Pri la verk'ar'o de Conscience, ni ripet'os kelk'a'j'n vort'o'j'n dir'it'a'j'n de la aŭtor'o mem:

« Mi vol'is ig'i ĉiu'j'n mi'a'j'n libr'o'j'n legat'a'j de la popol'o. Verk'ant'e, mi ĉiam pren'is kiel prov'il'o'n la intelekt'o'n kaj la eduk'ad'o'n de la simpl'a'j hom'o'j. Mi neni'o'n skrib'is, kio'n la popol'o ne pov'is kompren'i. Ĉiam mi evit'is flat'i la pasi'o'j'n kaj pli'bel'ig'i la mal'virt'o'j'n, por prezent'i mal'bon'a'j'n ag'o'j'n kiel plaĉ'a'j'n kaj al'log'a'j'n.»

Kaj efektiv'e la popol'o leg'is la libr'o'j'n de Conscience, kaj ĝi am'is la verk'ist'o'n kaj la hom'o'n kiu don'is al ĝi tiu'n nobl'a'n ĝu'ad'o'n. Neni'u aŭtor'o spert'is sam'a'n popular'ec'o'n. En la plej mal'grand'a'j vilaĝ'o'j de Kempenlando, de Flandr'o aŭ Brabant'o, ĉie kie aper'is Conscience dum si'a'j mult'nombr'a'j esplor'vag'ad'o'j, ĉie li tuj est'is re'kon'at'a kaj aklam'at'a, kaj oni cit'as mult'a'j'n anekdot'o'j'n pri tiu'j improviz'it'a'j el'montr'o'j.

Li'a'j simpl'a'j rakont'o'j ĉarm'is ne nur la Flandr'a'j'n ge'leg'ant'o'j'n. La pli'mult'o el ili est'is si'n'sekv'e german'e'n, angl'e'n, ital'e'n kaj franc'e'n traduk'at'a'j. Kiam aper'is la cent'a libr'o de Conscience, en 1881 ^a , grand'a'j fest'o'j est'is organiz'it'a'j en Bruselo; el ĉiu'j part'o'j de la land'o al'ven'is societ'o'j por honor'i Li'n kiu ig'is si'a'n popol'o'n leg'i. Kaj la urb'o Antverpeno sci'ig'is ke ĝi star'ig'os li'a'n statu'o'n. Du jar'o'j'n post'e, la bild'o est'is inaŭgur'at'a, dum, en Bruselo, la grand'a hom'o, mort'e mal'san'a, kuŝ'is sur si'a lit'o.

Antaŭ ol turn'i tiu'n fin'a'n paĝ'o'n el la viv'o de Conscience, ni dir'u ankoraŭ kelk'a'j'n vort'o'j'n pri li'a famili'o. En 1842 ^a li est'is edz'iĝ'int'a kun la Antverpen'an'in'o Maria Peinen. Sinjor'in'o Conscience dir'is oft'e pri si'a edz'o:« Li est'as la plej bon'a el la hom'o'j. Neniam mi aŭd'is de li mal'afabl'a'n vort'o'n.» Du fil'o'j kaj unu fil'in'o nask'iĝ'is, la tut'a ĝoj'o de la ge'patr'o'j. Kaj terur'a sort'frap'o for'rab'is sam'temp'e la du knab'o'j'n. Tif'a epidemi'o reg'is en la ĉef'urb'o. La pli jun'a fil'o mal'san'iĝ'is. Kaj la ali'a, du'dek'sep'jar'a, laŭ la konsil'o de la patr'o for'las'is Bruselon por evit'i la infekt'o'n. Sed baldaŭ al'ven'is telegram'o:« Ven'u baldaŭ, Hildevert est'as mort'ant'a.» Kaj la mal'feliĉ'a patr'o al'ven'is nur por ferm'i la okul'o'j'n de si'a fil'o. Ali'a telegram'o li'n re'vok'is Bruselon. Du tag'o'j'n post'e, la dek'du'jar'a Hendrik ankaŭ est'is mort'int'a.

Post tiu kruel'a frap'o, la grand'a verk'ist'o rest'is kvazaŭ neni'ig'it'a. Li'a fam'o, li'a glor'o, al kiu ili ankoraŭ util'us ! Kaj ĉiu'j'n memor'aĵ'o'j'n, manuskript'o'j'n, admir'esprim'o'j'n de eminent'ul'o'j el la tut'a mond'o, li pro mal'esper'o for'brul'ig'is.

Li'a fil'in'o, Maria, edz'in'iĝ'is kun la kon'at'a Flandr'a poet'o Antheunis, kaj ili'a'j ĉarm'a'j ge'fil'o'j pli'bel'ig'is la last'a'j'n jar'o'j'n de la av'o.

Ili ĉirkaŭ'is li'a'n mort'lit'o'n, kiam, la 10 ^an de Septembr'o 1883 ^a , la grand'a geni'ul'o el'spir'is la last'a'n spir'o'n.

La urb'estr'ar'o de Antverpeno li'n en'ter'ig'is kvazaŭ princ'o'n. Impon'ant'a monument'o star'as sur la tomb'o de la grand'a hom'o, sed pli grand'a'n monument'o'n li hav'as en la memor'o de la Flandr'a popol'o, kiu dank'as al li la re'honor'ig'o'n de si'a lingv'o kaj la re'alt'iĝ'o'n de Flandr'o.

Kaj nun, cent jar'o'j preter'pas'is de post la nask'iĝ'o de la mal'san'et'a infan'o en la Pompstraat, tiu infan'o kiu far'iĝ'is unu el la plej fam'a'j inter la Antverpen'an'o'j. Kaj Antverpeno li'n pri'fest'os. Bril'a procesi'o tra'vetur'os la ĉef'a'j'n strat'o'j'n de la urb'o. Ĉiu ĉar'o reprezent'os i'a'n karakteriz'a'n paĝ'o'n el li'a'j verk'o'j. Li'a tut'a verk'ar'o est'os luks'e el'don'it'a. Kantat'o re'son'ig'os per dolĉ'a'j son'o'j li'a'n memor'o'n. Pov'u ankaŭ ĉi tiu traduk'aĵ'o de unu el li'a'j plej bel'a'j idili'a'j rakont'o'j port'i ĝis mal'proksim'e, tra la tut'a Esperant'ist'a mond'o, la glor'a'n nom'o'n de ni'a kar'a Conscience !

Pied'not'o'j:

[ 1 ] Ĉiu'j'n detal'o'j'n pri la viv'o de la grand'a verk'ist'o mi ĉerp'is el la libr'o'j:« Hendrik Conscience », de Georg'e Eeckhoud, flandr'e'n traduk'it'a de W. D. Le'e'n, kaj « Het lev'e'n van Hendrik Conscience a'a'n het volk verteld » ( La viv'o de Hendrik Conscience rakont'at'a al la popol'o ), de A. Hans.

[ 2 ] fr. 0. 04 = Sm. 0. 016.

[ 3 ] leuven — louvain.

Ne est'as antaŭ long'e kiam mi vizit'is la farm'bien'o'n, en kiu komenc'iĝ'as la rakont'o de Rikke - tikke - tak; ĝi star'as ankoraŭ inter Desschel kaj Milgem, je dek'du'o da mejl'o'j orient'e'n de Antverpeno, kaj est'as en'loĝ'at'a de ter'kultur'ist'o'j, kiu'j apenaŭ memor'as la nom'o'n de J'a'n Daelmans.

Kiel ajn pentr'ind'a est'as tiu dom'o, ĝi tamen prezent'as neni'o'n rimark'ind'a'n: semperviv'o'j kaj musk'o'j verd'ig'as ĝi'a'j'n brul'et'ig'it'a'j'n tegment'o'j'n; ĝi'a'j el'pec'et'iĝ'int'a'j mur'o'j si'n kaŝ'as mal'antaŭ kares'ant'a foli'aĵ'o; pork'o'j salt'et'as apud la sterk'amas'o inter kok'bird'o'j kaj kolomb'o'j, kaj pli mal'proksim'e, en la bov'ej'o, oni vid'as tri bril'pur'a'j'n bov'in'o'j'n kiu'j maĉ'ad'as mol'a'j'n trifoli'o'j'n...

Sed plej bel'a'j apud la izol'it'a farm'dom'o est'as la ne'mezur'ebl'a erik'ej'o kiu etend'iĝ'as laŭ'long'e de ĝi'a fasad'o ĝis mal'proksim'e trans la horizont'o; la river'et'o, kiu mal'antaŭ ĝi'a flor'ĝarden'o al'rapid'as al la marĉ'herb'ej'o'j,— kaj la verd'a'j ale'et'o'j de aln'o'j kaj salik'o'j, kiu'j akompan'as la flu'o'n de l ’ arĝent'simil'a erik'ej'vejn'o; ankaŭ la sen'lim'a blu'a ĉiel'o, la mister'a zum'et'ad'o de la gril'o'j kaj la am'em'a kant'sonor'ad'o de l ’ bird'o'j, kiu'j elekt'is tiu'n izol'it'a'n farm'ej'o'n kiel patr'uj'o'n kaj ripoz'ej'o'n.

Okaz'is dum fru'a maten'o de la jar'o 1807 ^a ; la sun'disk'o ne jam lev'iĝ'is super la erik'ej'a eben'aĵ'o, kaj apenaŭ oni aŭd'is jen kaj jen bird'o'n ek'kant'ant'a'n la antaŭ'lud'o'n de la bel'eg'a maten'kant'o de l ’ natur'o. Ankaŭ en la intern'a ĉambr'o de l ’ farm'ej'o reg'is ankoraŭ profund'a nokt'silent'o; nur fajr'et'o brul'is krak'et'ant'e en la vast'a fajr'ej'o; la horloĝ'o daŭr'ig'is si'a'n sen'ripoz'a'n tiktak'o'n, kaj pli mal'proksim'e en du'on'ombr'a angul'o, bru'et'is la unu'ton'a ronk'ad'o de ŝpin'rad'o.

Apud tiu ŝpin'il'o trov'iĝ'is knab'in'o kun strang'a ekster'aĵ'o. Laŭ si'a vizaĝ'o, ŝi ŝajn'is proksim'um'e dek'ses'jar'a; ŝi'a vest'aĵ'o est'is ne sen'makul'a, eĉ pli'ĝust'a'dir'e sen'zorg'a; sed la esprim'o de ŝi'a pur'a vizaĝ'o hav'is i'o'n fremd'a'n, i'o'n nobl'a'n, kiu kapt'is la atent'o'n de l ’ observ'ant'o kaj ne'evit'ebl'e, per mov'o de kompat'o, li'n al'tir'is al la knab'in'o. Bel'a oni ne pov'is ŝi'n nom'i; ŝi est'is ja pal'a kiel tra'vid'ebl'a marmor'o, kaj ŝi'a'j gagat'nigr'a'j okul'o'j,— kiam de sub la long'a'j okul'har'o'j ili ĵet'is fajr'er'simil'a'n rigard'o'n,— ŝajn'is mal'dolĉ'a'j kaj mal'agrabl'a'j. Sed ven'is ankaŭ moment'o'j, dum kiu'j ŝi, kvazaŭ frenez'ul'in'o, las'is mal'rapid'e kaj sub'met'iĝ'e vag'ad'i la mal'vigl'a'n pupil'o'n;— dum kiu'j ŝi'a vizaĝ'o kovr'iĝ'is per gaj'a rid'et'o, kvazaŭ en ŝi'a kor'o parol'is voĉ'o ĝoj'ig'a;— kaj tiam, tiam ŝi est'is bel'a kiel alabastr'a bild'o de l ’ velk'ant'a flor'o, kiu mal'ferm'as ankoraŭ si'a'n kalik'o'n por la sun'o, kvankam la verm'o jam tra'mord'et'is ĝi'a'n radik'o'n.

De antaŭ unu hor'o ŝi sid'is tie antaŭ la ŝpin'rad'o, kvazaŭ ŝi est'is part'o de la il'o, tiel ne'atent'e ŝi ŝov'is la lin'o'n inter si'a'j fingr'o'j: profund'a rev'ad'o ŝi'n est'is ĉirkaŭ'int'a en nub'o; la materi'a mond'o est'is por ŝi mal'aper'int'a kaj nun ĉiel'a ĝoj'o bril'is sur ŝi'a vizaĝ'o.

Kia ĝoj'ig'a pens'o supr'e'n'iĝ'is tiam el ŝi'a kor'o ĝis ŝi'a rid'ant'a vizaĝ'o ? Ŝi mem ne sci'is.— Vid'u, ŝi mal'ferm'as si'a'n bel'a'n buŝ'o'n: ŝi kant'as ! Rav'a dev'as est'i tiu kant'o, se ĝi esprim'as ŝi'a'n emoci'o'n; ŝi'a voĉ'o est'as dolĉ'a kaj preskaŭ ne'aŭd'ebl'a kiel la mal'proksim'a son'o de arĝent'a trink'pokal'o; sed fremd'a kaj strang'a est'as ŝi'a salt'et'ant'a kant'aĵ'o,— ŝi kant'as:

Dum la jun'ul'in'o, kun klin'it'a kap'o, tie sid'is antaŭ la ŝpin'il'o, kaj en mem'forges'o ŝajn'is en'profund'iĝ'int'a, mal'jun'a vir'in'o ven'is de la ŝtup'ar'o en la ĉambr'o'n. Laŭ la mastr'a rigard'o kiu'n ŝi direkt'is al la esting'it'a fajr'o kaj al la knab'in'o, ŝi pov'is est'i neni'u ali'a ol la farm'mastr'in'o. Ŝi'a okul'o tuj flam'is pro koler'o, kaj, ir'ant'e al la rev'ant'a knab'in'o, ŝi don'is al ŝi tiel fort'a'n vang'o'frap'o'n, ke la surpriz'it'a rev'ant'in'o preskaŭ fal'is de si'a seĝ'o.

« Kio !» kri'is la farm'ist'in'o.« Vi mal'labor'em'ul'in'o ! Ek'brul'ig'u la fajr'o'n ! Rapid'e, aŭ mi pren'os baston'o'n por vek'i vi'n, mal'labor'em'a kre'aĵ'o !»

La jun'ul'in'o star'iĝ'is kaj ir'is al la fajr'o, por plen'um'i la brut'a'n ordon'o'n de la farm'estr'in'o; ŝi kred'ebl'e est'is al'kutim'ig'it'a de long'e je tia kruel'a ag'manier'o, ĉar ŝi'a marmor'simil'a vizaĝ'o atest'is nek dolor'o'n, nek sufer'o'n; nur sur unu el ŝi'a'j vang'o'j ard'is ruĝ'a makul'o, kiu sufiĉ'e montr'is ke la ricev'it'a frap'o ŝi'n est'is dolor'e kontuz'int'a.

Tuj kiam la farm'mastr'in'o vid'is la fajr'o'n flam'ant'a'n sub la kaldron'o, ŝi ir'is al la ŝtup'ar'o kaj kri'is kiel ebl'e plej laŭt'e:

« Lev'iĝ'u, vi mal'labor'em'ul'o'j ! aŭ mi ven'os por mal'supr'e'n'ir'ig'i vi'n, dorm'ul'o'j ! Nu, Tri'e'n, barbel, J'a'n ! lev'iĝ'u, est'as la kvar'a !»

Mal'mult'a'j'n minut'o'j'n post'e la vok'it'o'j ven'is mal'supr'e'n. Koncern'e la du knab'in'o'j'n, ili est'is la fil'in'o'j de la mastr'in'o kaj ebl'e est'is iom mal'pli ol du'dek'jar'a'j; ceter'e, sam'e kiel la pli'mult'o el la kamp'ar'an'in'o'j, ili est'is vast'korp'a'j kaj fortik'a'j, sen ia disting'iĝ'o.

La knab'o, kiu'n li'a patr'in'o est'is nom'int'a J'a'n, ne hav'is pli ol dek'sep jar'o'j'n. Li'a vizaĝ'o hav'is trajt'o'j'n mal'delikat'a'j'n, sed est'is regul'a kaj vir'a; li'a'j esplor'ant'a'j rigard'o'j kaj mov'iĝ'em'a vizaĝ'o atest'is, ke, kvankam la natur'o ne donac'is al li grand'a'n inteligent'ec'o'n, li est'is tamen bel'a kaj vigl'a knab'o. Li'a'j blu'a'j okul'o'j kaj long'a'j blond'a'j har'o'j met'is sur li'a'j'n vizaĝ'trajt'o'j'n stamp'o'n de bon'ec'o kaj de dolĉ'a'j sent'o'j, kiu'j efektiv'e kuŝ'is en li'a kor'o.

Li sol'a ir'is al la knab'in'o, kiu star'is apud la fajr'o, kaj dir'is al ŝi per mal'laŭt'a voĉ'o:

Antaŭ ol ĉiu en la farm'ej'o ir'is al si'a labor'o, la kaf'o est'is met'at'a sur la tabl'o'n, kaj la farm'mastr'in'o de'tranĉ'is por ĉiu'j ili'a'j'n buter'pan'o'j'n. La jun'a Len'a ricev'is kiel si'a'n porci'o'n pec'o'n da pan'o, kiu ne est'us sufiĉ'a por sat'ig'i infan'o'n. Tamen, ŝi ne ŝajn'is tio'n rimark'i, kaj eĉ ŝi'a'j okul'o'j ne plend'is pri la kruel'ec'o de la mastr'in'o. J'a'n rigard'is Len'a kun profund'a kompat'o; kaj kiam li rimark'is ke la pan'o de la knab'in'o est'is preskaŭ tut'e manĝ'it'a, li anstataŭ'met'is part'o'n de si'a pan'o, ĉiu'foj'e kiam li'a patr'in'o est'is de'turn'int'a la okul'o'j'n.

Post la maten'manĝ'o J'a'n el'ir'is el la dom'o kun si'a'j frat'in'o'j por komenc'i la ĉiu'tag'a'n labor'o'n. Len'a rest'is ĉe la farm'ej'o kun la mastr'in'o, por star'i kun ŝi apud la buter'barel'o, dum la hund'o turn'os la rad'o'n.

Tuj kiam la lakt'o est'is verŝ'it'a en la barel'o'n kaj ĉio est'is pret'a por la buter'farad'o, la mastr'in'o el'ir'is por ir'ig'i la hund'o'n en la maŝin'o'n, sed trov'is ĝi'n mort'int'a en si'a ej'o. Tiam ŝi'a mal'bon'a furioz'o ne plu hav'is lim'o'j'n, ŝi en'kur'is kvazaŭ frenez'ul'in'o, frap'is la mal'feliĉ'a'n Len'a sur la vizaĝ'o'n, ŝi'n puŝ'is en la ĉambr'o'n, kaj nur tiam kri'is:

« La hund'o est'as mort'int'a, vi knab'in'aĉ'o ! Vi hieraŭ ne don'is al ĝi nutr'aĵ'o'n; sed mi lern'ig'os tio'n al vi. Ĉi tie'n !...»

Kaj tiam ŝi re'komenc'is tre kruel'e frap'i la silent'ant'a'n jun'ul'in'o'n, dum ŝi ek'kri'is:

« Silent'u ĝis kiam vi krev'os, obstin'a azen'in'o ! Ĉu vi parol'os ? Aŭ mi dis'romp'os al vi brak'o'j'n kaj krur'o'j'n !»

« Mastr'in'o,» dir'is Len'a, kvazaŭ indiferent'e,« mi hieraŭ don'is manĝ'aĵ'o'j'n al la hund'o. La teler'o star'as ankoraŭ plen'a antaŭ ĝi'a kaĝ'o.»

« Kiel, la teler'o plen'a ?» kri'eg'is la farm'mastr'in'o.« Hipokrit'ul'in'o ! Hodiaŭ maten'e vi met'is la nutr'aĵ'o'n en la teler'o'n. Ĉu vi pens'as ke mi ne kon'as vi'a'j'n ruz'o'j'n ? Sed vi pent'os tio'n. Nun vi mem kur'os en la buter'maŝin'o. Antaŭ'e'n ! kaj rapid'e al la rad'o !»

Ver'ŝajn'e tia nov'a mal'bon'ag'o kaŭz'is al Len'a grand'a'n tim'o'n, ĉar ŝi ek'trem'is en ĉiu'j membr'o'j, kaj star'is mez'e de la ĉambr'o kun klin'it'a kap'o kaj pend'ant'a'j brak'o'j, kiel kondamn'it'in'o, kiu est'as konduk'ot'a al la eŝafod'o. Tamen, ŝi ne dir'is unu vort'o'n.

La pacienc'a sub'met'iĝ'o de la knab'in'o ne plaĉ'is al la farm'mastr'in'o: pro si'a sub'prem'at'a furioz'o ŝi tir'is branĉ'o'n el la branĉ'fask'o kiu kuŝ'is apud la fajr'ej'o, ĝi'n lev'is, kvazaŭ ŝi per ĝi vol'us frap'i Len'a sur la kap'o'n, kaj ripet'is si'a'n ordon'o'n:

Len'a mal'rapid'e fleks'iĝ'is sur ambaŭ genu'o'j, pet'eg'e etend'is la man'o'j'n, direkt'is si'a'j'n nigr'a'j'n okul'o'j'n plor'em'e al si'a persekut'ant'in'o kaj dir'is:

« Ho, kompat'u mi'n ! Mi kur'os en la maŝin'o; sed, pro Di'o, ne plu frap'u mi'n !»

Je tiu moment'o, la pord'o viv'eg'e mal'ferm'iĝ'is, kaj J'a'n rapid'e en'ir'is en la ĉambr'o'n; li kur'is al Len'a, ŝi'n re'star'ig'is kaj dir'is kun sub'prem'at'a koler'o al si'a patr'in'o:

« Ho, patr'in'o, kiel vi kapabl'as est'i tia ? Est'as ĉiam sam'e: mi neniam pov'as ir'i al la kamp'o, ne aŭd'ant'e vi'n al'kri'eg'i kaj insult'i tiu'n mal'feliĉ'a'n Len'a kvazaŭ best'o'n. Se vi nepr'e vol'as ŝi'n mort'ig'i, mort'frap'u ŝi'n per unu frap'o ! Ĉu vi do ne vid'as, ke ŝi est'as mal'san'a kaj ftiz'as ?...»

Je tiu'j last'a'j vort'o'j larm'o'j ŝpruc'is el la okul'o'j de la knab'o, kaj li al'dir'is pet'ant'e:

« Ho, patr'in'o, las'u ŝi'n trankvil'a ! Se ne, mi dir'as tio'n al vi: kun la unu'a'j soldat'o'j, kiu'j preter'pas'os, mi kun'ir'os, kaj plu neniam vi re'vid'os mi'n !»

« Mi dir'as ke ŝi kur'os en la buter'ig'il'o ! Tio lern'ig'os al ŝi pere'ig'i la hund'o'n !» kri'is la farm'mastr'in'o.

« Kio'n vi dir'as, patr'in'o ?» kri'is J'a'n kun tim'o kaj indign'o.« Ŝi ? Len'a ? kur'i en la buter'ig'il'o ! Ho, ho, patr'in'o, tio est'as tro'a. Rapid'e, dir'u al mi, ĉu vi for'las'as tiu'n mal'bon'a'n ide'o'n,— rapid'e, rapid'e !»

« Vid'u li'n trem'ant'a'n, la frenez'ul'o'n !» dir'is la patr'in'o mok'e rid'ant'e.« Kaj kio'n vi far'us ?»

« Aŭskult'u, patr'in'o,» respond'is J'a'n kun serioz'o, kiu far'is grand'a'n impres'o'n sur la farm'mastr'in'o'n,« se Len'a ir'as en la buter'maŝin'o, tiam mi for'ir'as de tie ĉi, eĉ se vi mi'n lig'us per katen'o'j.... Kred'u mi'n, patr'in'o, aŭ mi tio'n ĵur'os per terur'a ĵur'o !»

Nun la mastr'in'o ankaŭ trem'is pro sub'prem'it'a koler'o; kaŭz'is al ŝi frenez'a'n furioz'o'n, ke ŝi dev'is klin'iĝ'i antaŭ la minac'o de si'a fil'o. Li est'is la sol'a vir'o en la farm'ej'o, kaj hav'is jam sufiĉ'e da fort'o'j kaj spert'o por plen'um'i en la ter'kultur'o la task'o'n de si'a mort'int'a patr'o. Li'a for'ir'o est'us la ruin'iĝ'o de la farm'bien'o.— Dum la mastr'in'o klin'ig'is la vizaĝ'o'n de la jun'ul'in'o per si'a'j flam'a'j rigard'o'j, ŝi kri'is:

« Nu, ke ŝi tiam for'ir'u el mi'a ĉe'est'o. Lev'iĝ'u, mal'labor'em'ul'in'o ! kun la blank'a bov'in'o al la voj'rand'o — kaj ke mi ne plu vid'u vi'n antaŭ la kvar'a, aŭ mi mal'dolĉ'e traf'os vi'n !— Kaj vi, J'a'n, dir'u al Tri'e'n, ke ŝi ven'u por buter'ig'i.»

Len'a el'ir'is mal'rapid'e el la ĉambr'o por pren'i la bov'in'o'n el la stal'o. Al'ven'int'e ĉe la pord'o, ŝi turn'is la kap'o'n kaj ĵet'is el si'a'j bril'ant'a'j nigr'a'j okul'o'j mal'rapid'a'n kaj mal'vigl'a'n rigard'o'n al J'a'n, kvazaŭ ŝi vol'is dir'i:

« Dank'o'n, dank'o'n,— vi protekt'as mort'ant'in'o'n ! Mi preĝ'os por vi kiam mi est'os al'ven'int'a en la ĉiel'o.»

II.

Jen marŝ'as Len'a kun la bov'in'o por serĉ'i laŭ'long'e de la river'et'o la forges'it'a'n herb'o'n. Ŝi konduk'as la best'o'n per la ŝnur'o kaj promen'as mal'rapid'e antaŭ ĝi sur la voj'et'o. Al'ven'int'e ĉe lok'o, kie la erik'ej'o lim'tuŝ'as la mal'alt'a'j'n marĉ'ter'o'j'n, kaj est'as sam'temp'e ombr'it'a de aln'arb'et'o'j kaj mov'iĝ'ant'a'j juniper'o'j, Len'a de'flank'iĝ'as kelk'a'j'n paŝ'o'j'n de la voj'et'o. Tie ĉi star'as fag'o, kiu ebl'e est'is sem'it'a de bird'o; ĉar kiel ajn mal'proksim'e'n oni pov'as vid'i, oni ne plu renkont'as foli'aĵ'o'n simil'a'n al ĝi'a. Ĉe la pied'o de la alt'a fag'o, Len'a ek'sid'as ter'e'n; ŝi profund'e klin'as la kap'o'n, sen'mov'e rigard'as mal'supr'e'n, el'las'as la ŝnur'o'n kaj re'fal'as en si'a'n kutim'a'n rev'ad'o'n.

Nun, en la liber'a aer'o, sub la ne'mezur'ebl'a ĉiel'o, ŝi de'ŝarĝ'as si'a'n kor'o'n de l ’ en'ten'it'a mal'ĝoj'o; ŝi'a buŝ'o ne plend'as, neni'u sopir'o el'ir'as el ŝi'a brust'o; sed mal'laŭt'a flu'o de bril'ant'a'j akv'o'perl'o'j rul'iĝ'as sur ŝi'a'j'n genu'o'j'n. Long'e, tre long'e daŭr'as ŝi'a dolor'o; tamen, ŝi'a'j larm'o'j iom post iom mal'pli'iĝ'as, kaj fin'e ŝi re'lev'as la kap'o'n. Ŝi direkt'as si'a'n mal'sek'a'n pupil'o'n ĉiel'e'n kaj kant'as, kvazaŭ ŝi send'us preĝ'o'n al Di'o:

Kio'n do pov'is en la buŝ'o de Len'a signif'i tiu mister'a kaj strang'a kant'o ? Van'e oni pri tio demand'us al ŝi klar'ig'o'n; ĉar ŝi mem est'is ne'konsci'a kial ŝi'a'j lip'o'j, sen ŝi'a sci'o, konstant'e ripet'is la salt'et'ant'a'j'n vort'o'j'n de la kant'o. Ŝi ankaŭ ne memor'is ke iu est'us iam antaŭ ŝi kant'int'a la kant'o'n, kaj eĉ kred'is ke ĝi, sen antaŭ'a kaŭz'o, kun rim'o kaj ritm'o est'is form'iĝ'int'a en la fund'o de ŝi'a kor'o. Ĝi nun est'is part'o de ŝi'a mister'a est'aĵ'o, kiel du'a, nur por ŝi kompren'ebl'a voĉ'o; kvankam la kant'o neni'o'n klar'a'n esprim'is al ŝi'a spirit'o, ŝi tamen am'is ĝi'n kiel riĉ'a'n font'o'n de konsol'o kaj pli'dolĉ'ig'o de si'a sufer'o, kaj ŝi kutim'is, en ĉiu'j moment'o'j de ĝoj'o aŭ mal'ĝoj'o, ĝi'n uz'i kiel esprim'o'n de si'a'j plej profund'a'j emoci'o'j.

Tiel potenc'a est'is la kant'o sur ŝi'a'n propr'a'n anim'stat'o'n, ke ŝi, post kiam ŝi est'is ĝi'n divers'foj'e kaj kun pli kaj pli gaj'a ton'o ripet'int'a, ŝajn'is tut'e forges'i ke ŝi est'is destin'it'a por pere'i kaj mort'i sub kruel'a'j ag'ad'o'j. La sorĉ'a Rikke - tikke - tak lum'ig'is ŝi'a'n vizaĝ'o'n per ripoz'o kaj pac'o; ŝi tiam mal'rapid'e lev'iĝ'is, konduk'is la bov'in'o'n iom antaŭ'e'n al pli taŭg'a voj'rand'o, kaj tra'kur'is la erik'ej'o'n ĝis sabl'a mont'et'o, kiu iom pli mal'proksim'e alt'iĝ'is super la ne'mezur'ebl'a eben'aĵ'o.

Sur la supr'o de tiu nud'a sabl'o'mont'o, est'is en'prem'it'a la form'o de sid'ant'a hom'a korp'o. Sen'dub'e Len'a tre oft'e vizit'is tiu'n lok'o'n; ĉar ŝi nun ankaŭ sid'iĝ'is sur la ter'o'n kiu port'is la prem'sign'o'n de ŝi'a korp'o. Kun antaŭ'e'n'klin'it'a kap'o, kun la mal'streĉ'it'a'j brak'o'j sur la genu'o'j, ŝi direkt'is si'a'n nigr'a'n pupil'o'n al blu'iĝ'ant'a punkt'o ĉe la sen'lim'a horizont'o.

De tiu punkt'o, ebl'e mal'proksim'a urb'o, ŝajn'is el'ir'i voj'o, kiu kun ĉiu'spec'a'j kapric'a'j kurb'iĝ'o'j tra'zigzag'is la erik'ej'o'n kaj, flank'e de la farm'ej'o, perd'iĝ'is en la marĉ'herb'ej'o'j. Al la apenaŭ vid'ebl'a komenc'o de tiu voj'o la okul'o'j de Len'a est'is sen'mov'e direkt'it'a'j; ŝi tie sid'is kiel la orf'in'o de l ’ fiŝ'kapt'ist'o, kiu de la supr'o de la dun'o'j super'rigard'as la kviet'a'n mar'etend'aĵ'o'n kaj kun tim'eg'ant'a kor'o atend'as bark'o'n kiu neniam plu re'ven'os ! Sed ne est'is tut'e sam'e por Len'a; ŝi ankaŭ atend'is i'o'n, sed ne sci'is kiu'n nek kio'n ŝi'a kor'o dezir'as. Ŝi, ver'e, ĉiam rigard'ad'is sur la voj'o'n, kaj ebl'e kuŝ'is en ŝi la sekret'a esper'o, ke laŭ tiu voj'o al'ven'os sav'ont'o; sed ŝi kon'is neniu'n en la mond'o; cent'o'j da vojaĝ'ant'o'j pov'us preter'pas'i, ne vek'ant'e ŝi'a'n atent'o'n. Ĉu ŝi do est'is frenez'a ? Ho, tut'e ne,— kvankam la fil'in'o'j de la farm'mastr'in'o ŝi'n nom'is la frenez'ul'in'o.

Pro sen'ĉes'a dolor'o kaj sub la prem'eg'ad'o de l ’ mal'bon'a akcept'o, Len'a est'is al si kre'int'a viv'manier'o'n por si mem. Ŝi'a'j ne'kompren'it'a'j ag'o'j ŝajn'is ja oft'e port'i la stamp'o'n de l ’ frenez'ec'o; kaj tamen, pro tiu sen'ĉes'a pri'pens'ad'o, ŝi'a spirit'o est'is delikat'iĝ'int'a, kaj ŝi'a imag'o est'is akir'int'a mir'ind'a'n potenc'o'n. La sekret'a'j emoci'o'j, kiu'j supr'e'n'iĝ'is el ŝi'a brust'o, neniel est'is detru'int'a'j ŝi'a'n juĝ'ad'o'n; ŝi pri'pens'is kaj medit'is ĉio'n kio al ŝi okaz'is, sed la rezult'o de ŝi'a pens'ad'o ĉiam en ŝi rest'is en'ferm'it'a. Por kio util'is al ŝi inteligent'ec'o kaj prudent'o ? Ĉu ŝi ne est'is destin'it'a al cert'a konsum'iĝ'o ?

La sun'o jam lum'ig'is la okcident'a'n dekliv'o'n de l ’ sabl'o'mont'et'o; jam est'is de long'e post'tag'mez'o, kaj Len'a sid'is ankoraŭ tie, direkt'ant'e si'a'n fiks'a'n rigard'o'n al la blu'iĝ'ant'a punkt'o. Ŝi mal'sat'is kaj tio'n ja sent'is; ŝi'a'j intest'o'j cert'e dolor'e si'n sent'ig'is... Sed ŝi rest'is sid'ant'a.

Je tiu moment'o jun'a kamp'ar'an'o penetr'is si'n'gard'e tra la aln'arb'et'ar'o, laŭ'long'e de l ’ river'et'o; kelk'foj'e li de'turn'is la kap'o'n al la farm'ej'o, kvazaŭ li tim'is ke oni vid'os li'n, kaj fin'e al'ven'is ĉe la fag'o, kie la jun'ul'in'o est'is verŝ'int'a si'a'j'n larm'o'j'n.

Tiam, si'n turn'ant'e al la sabl'o'dun'o, li met'is ambaŭ si'a'j'n man'o'j'n al la buŝ'o, por don'i al si'a voĉ'o difin'it'a'n kaj lim'ig'it'a'n direkt'o'n, kaj kri'is:

La knab'in'o lev'iĝ'is kaj al'proksim'iĝ'is kun mal'rapid'a'j paŝ'o'j al la jun'a kamp'ar'an'o, kiu per la fingr'o montr'is al ŝi, ke ŝi sid'iĝ'u apud li. Tiam li pren'is de sub si'a kitel'o tranĉ'aĵ'o'n da nigr'a pan'o kaj pec'o'n da lard'o, dis'tranĉ'is tiu'n ĉi last'a'n per si'a tranĉ'il'o en pec'et'o'j'n sur la pan'o'n, kaj, ĝi'n prezent'ant'e al la jun'ul'in'o, li dir'is mal'laŭt'e, dum li met'is kruĉ'et'o'n da bier'o kontraŭ juniper'arb'et'o'n:

La jun'ul'in'o li'n rigard'is kun profund'a dank'ec'o kaj komenc'is efektiv'e manĝ'i la nutr'aĵ'o'n, dir'ant'e per mal'laŭt'a voĉ'o:

« J'a'n, Di'o vi'n rekompenc'os, ĉar vi protekt'as mi'n en mi'a mizer'a viv'o. Dank'o'n pro vi'a dolĉ'a amik'ec'o.»

Inter'temp'e la brust'o de la jun'a kamp'ar'an'o est'is prem'it'a de dolor'o; li neni'o'n dir'is, kaj rapid'a larm'o flu'is el li'a'j blu'a'j okul'o'j, ĝis kiam Len'a, fin'manĝ'int'e, met'is si'a'n man'o'n sur li'a'n ŝultr'o'n kaj komenc'is kun li la jen'a'n inter'parol'ad'o'n:

« J'a'n, mi'a bon'a amik'o, ne ĉagren'iĝ'u pro mi. Vi'a'j larm'o'j pli dolor'as mi'n ol la frap'o'j de vi'a patr'in'o.»

« Pardon'u ŝi'n pro mi. Ĉar se vi mort'us ne preĝ'int'e por ŝi, ho, tiam post ĉi tiu viv'o ne est'us por ŝi ĉiel'o... Ŝi est'as tamen mi'a patr'in'o, Len'a. Pardon'u do al ŝi.»

« Est'as neni'o por al ŝi pardon'i, J'a'n; en mi ne est'as mal'am'o, eĉ ne memor'o pri la sufer'o. Mi jam ĉio'n forges'is.»

« Ne tromp'u mi'n, Len'a. Kiu pov'as forges'i tia'j'n mal'bon'a'j'n ag'ad'o'j'n ?»

« Mi jam pli ol unu foj'o'n dir'is tio'n al vi, kaj vi ne kompren'as mi'n, ĉar mi mem ne kompren'as kia'manier'e mi viv'as. Dum oni man - kaj pied'frap'as mi'n, mi'a korp'o sent'as ja dolor'o'n, sed mi'a spirit'o rest'as liber'a, kaj ĝi daŭr'ig'as rev'ad'i pri io dub'a kaj ne'kon'at'a, kio preter'flug'as antaŭ mi'a'j okul'o'j, kaj kares'as mi'n. Tiu'j rev'o'j est'as la nutr'aĵ'o de mi'a anim'o;— per ili mi ĉio'n forges'as: ili parol'as al mi pri ali'a, pli bon'a viv'o kaj kred'ig'as al mi, ke mi ne ĉiam rest'os orf'in'o. Ĉu Di'o en la ĉiel'o far'iĝ'os mi'a patr'o, aŭ ĉu mi re'vid'os mi'a'n patr'in'o'n, antaŭ ol mort'i ? Mi ne sci'as !»

« Vi'a'j ge'patr'o'j est'as mort'int'a'j, Len'a. Mi'a patr'in'o oft'e dir'is tio'n al mi. Sed pro tio ne est'u mal'gaj'a: vid'u mi'a'j'n brak'o'j'n, kiel fort'a'j ili jam est'as ! Ankoraŭ kelk'a'j'n jar'o'j'n, kaj mi est'os vir'o. Ho, viv'u ĝis tiu temp'o, Len'a ! Mi labor'os por vi de l ’ maten'o ĝis la vesper'o, eĉ se mi etern'e dev'us est'i vi'a serv'ist'o.»

« Mi'a serv'ist'o, vi !... Tio ne okaz'os, J'a'n. Rigard'u mi'a'n vizaĝ'o'n, kaj dir'u, kio'n vi vid'as en mi'a'j tra'vid'ebl'a'j vang'o'j ?»

La jun'a kamp'ar'an'o met'is ambaŭ man'o'j'n antaŭ si'a'n kap'o'n, kaj dir'is en'buŝ'e kun dolor'a ek'ĝem'o:

Long'a silent'o reg'is nun sub la trem'et'ant'a'j juniper'o'j, ĝis kiam J'a'n, pren'ant'e la man'o'n de Len'a, ŝi'n jen'e al'parol'is:

« Len'a, vi neniam kon'is vi'a'j'n mort'int'a'j'n ge'patr'o'j'n; de vi'a infan'ec'o vi est'is eduk'at'a de mi'a patr'in'o, kaj vi tra'viv'is pli da sufer'o kaj dolor'o, ol dek hom'o'j pov'us el'port'i. Se tio daŭr'us, vi mort'us, mi tio'n konfes'as kun plor'ant'a'j okul'o'j; sed se de nun oni las'us vi'n trankvil'a kaj bon'e ag'us al vi, ĉu vi ne daŭr'ig'us viv'i ?»

« Daŭr'ig'i viv'i ?» ripet'is Len'a,« kiu kon'as la hor'o'n de si'a mort'o ? Mi kompren'as kio'n vi vol'as far'i.— Kial pro mi ekscit'i vi'a'n patr'in'o'n kaj al'tir'i sur vi'n ŝi'a'n mal'am'o'n ?»

« Kial !» kri'is J'a'n kun du'on'koler'a esprim'o.« Kial ? Ho, mi ne'sci'as; sed, kred'u mi'n: se vi hav'as fiks'a'n ide'o'n, rev'o'n, kiu tut'e plen'ig'as vi'n, mi ankaŭ hav'as ide'o'n, kiu ĉiam akompan'as mi'n, ĉe la plej pen'ig'a labor'o sam'e kiel dum la plej profund'a dorm'ad'o. Tiu ide'o, est'as ke mi dev'as kompens'i por vi la mal'bon'aĵ'o'j'n kiu'j'n far'is al vi mi'a patr'in'o. Ho, Len'a, mi ne parol'as tiel bel'e kaj konvink'e kiel vi; sed, pro Di'o, ne dub'u pri tio: de post la tag'o de vi'a mort'o J'a'n ne plu labor'os, kaj baldaŭ, en la tomb'ej'o, li kuŝ'os sub la ter'o apud vi ! Kaj se vi demand'us mi'n kial, mi ne pov'us don'i al vi klar'ig'o'n. Sub mi'a kitel'o bat'as kor'o kiu sent'as ĉi tio'n: vi est'as mal'feliĉ'a orf'in'o,— tio al mi sufiĉ'as. Daŭr'ig'u do viv'i, Len'a, ĝis kiam mi est'os plen'kresk'a kaj plen'aĝ'a; tiam mi'a labor'o...»

« Hejm'e'n kun la bov'in'o !» subit'e kri'is de mal'proksim'e minac'ant'a voĉ'o.

J'a'n lev'iĝ'is, rigard'is pet'eg'ant'e en la okul'o'j'n de Len'a kaj mal'aper'is inter la aln'arb'et'ar'o, dum li dolĉ'e dir'is:

Len'a pren'is la bov'in'ŝnur'o'n en la man'o'n kaj en'paŝ'is mal'rapid'e la voj'et'o'n al la farm'ej'o.

III.

En la vilaĝ'o Westmal [ 4 ] star'is mal'grand'a forĝ'ej'o, en kiu kvar vir'o'j, la mastr'o kaj tri labor'ist'o'j, si'n okup'is pri divers'a'j forĝ'labor'o'j. Tiom kiom ebl'ig'is la bru'o de l ’ fajl'il'o'j kaj martel'o'j, oni tie parol'is pri l ’ imperi'estr'o Napoleono kaj pri li'a'j grand'a'j ag'o'j. Unu el la help'ant'o'j, al kiu mank'is du fingr'o'j de la mal'dekstr'a man'o, ĵus komenc'is grav'a'n rakont'o'n el la milit'o de Ital'uj'o, kiam subit'e du rajd'ant'o'j halt'is antaŭ la forĝ'ej'o, kaj unu el ili kri'is al la forĝ'ist'o'j:

La labor'ist'o'j rigard'is sci'vol'e la du fremd'ul'o'j'n, kiu'j nun de'salt'is de si'a'j ĉeval'o'j. Oni facil'e pov'is rimark'i ke ambaŭ est'is milit'ist'o'j, ĉar unu el ili hav'is profund'a'n cikatr'o'n tra si'a vizaĝ'o kaj port'is ruĝ'a'n ruband'o'n sur si'a vest'o; la ali'a, kvankam ankaŭ vest'it'a per riĉ'a'j burĝ'a'j vest'aĵ'o'j, ŝajn'is sub'met'it'a al li kaj pren'is la brid'o'n de li'a ĉeval'o, kun la demand'o:

Dum unu el la help'ant'o'j pren'is la ĉeval'o'n kaj ĝi'n konduk'is en la huf'stal'o'n, la kolonel'o en'ir'is la forĝ'ej'o'n, ĝi'n atent'e ĉirkaŭ'rigard'is kaj pren'is laŭ'vic'e divers'a'j'n labor'il'o'j'n en la man'o'n, kvazaŭ li prov'is re'kon'i kelk'a'j'n da ili. Kaj efektiv'e li baldaŭ trov'is kio'n li serĉ'is: per unu man'o li ten'is nun pez'a'n pren'il'o'n kaj per la ali'a martel'o'n, kaj rigard'is tiu'j'n il'o'j'n kun ne'kompren'ebl'a rid'et'o, kiu tiel mir'ig'is la labor'ist'o'j'n, ke ili rest'is kun mal'ferm'it'a buŝ'o rigard'ant'a'j la fremd'ul'o'n.

Inter'temp'e la fer'o est'is met'it'a en la fajr'o'n; la balg'o'blov'il'o ĝem'is, kaj bril'a'j fajr'er'o'j ĉirkaŭ'is la flam'a'j'n karb'o'j'n. La labor'ist'o'j star'is pret'a'j, kun la martel'o'j en la man'o'j; la mastr'o pren'is la fer'o'n el la fajr'o kaj komenc'is la laŭ'ritm'a'n forĝ'bru'ad'o'n.

Tiu gaj'a muzik'o ŝajn'is tre emoci'i la kolonel'o'n; li aŭskult'is kun ĝoj'a esprim'o sur la vizaĝ'o, kvazaŭ al'log'a kord'lud'ad'o son'is en li'a'j orel'o'j. Tamen, kiam oni est'is tuj de'pren'ont'a la huf'fer'o'n de l ’ ambos'o, por prov'i ĝi'n ĉe la pied'o de la ĉeval'o, fier'eg'a mal'ŝat'o si'n montr'is sur li'a vizaĝ'o;— li pren'is el la man'o'j de la mastr'o la pren'il'o'n kun la fer'o, tiu'n ĉi re'met'is en la fajr'o'n, kri'ant'e:

Dum oni plen'um'is li'a'n ordon'o'n pro respekt'o kaj ĉiu li'n kun mir'o rigard'is, li de'met'is si'a'n vest'o'n kaj nud'ig'is si'a'j'n muskol'hav'a'j'n brak'o'j'n. Kiam la fer'o est'is blank'e varm'ig'it'a, li ĝi'n met'is sur la ambos'o'n. Tiam, pren'ant'e la man'martel'o'n, sam'e kiel fajr'o'labor'ist'o [ 5 ] , li gaj'e kri'is al la help'ant'o'j:

« Atent'u, vir'o'j ! Mi bat'as takt'o'n, ni forĝ'os huf'fer'et'o'n tia'n, ke la ĉeval'o'j de l ’ imperi'estr'o ne hav'as pli bon'a'j'n. Nu ! Atent'u la kant'o'n !

La labor'ist'o'j rigard'ad'is la bel'a'n kaj delikat'a'n huf'fer'o'n kun mal'ferm'it'a buŝ'o kaj kvazaŭ mut'iĝ'int'a'j. Nur la mastr'o ŝajn'is pens'i pri io ali'a kaj de temp ’ al temp'o sku'is la kap'o'n, kiel iu, kiu en'profund'iĝ'is en dub'o'n. Li pli'proksim'iĝ'is al la fremd'ul'o, kiu nun jam est'is re'e sur'met'int'a si'a'n vest'o'n; sed kiel ajn atent'eg'e li li'n rigard'ad'is, li tamen ŝajn'is ne re'kon'i li'n.

Rapid'e nun la ĉeval'o est'is huf'najl'it'a, kaj jam atend'is antaŭ la forĝ'ej'o por pren'i si'a'n rajd'ant'o'n. La kolonel'o don'is al la mastr'o kaj al ĉiu'j labor'ist'o'j afabl'a'n man'prem'o'n, kaj met'is du or'a'j'n Napoleonojn sur la ambos'o'n, dir'ant'e:

« Unu por la mastr'o,— unu por la help'ant'o'j. Trink'u vi ĉiu'j gaj'e je mi'a san'o !»

Post'e li sur'ĉeval'iĝ'is kaj kun si'a kun'ul'o antaŭ'e'n rajd'is en la vilaĝ'o'n.

La du fremd'ul'o'j est'is apenaŭ mal'aper'int'a'j mal'antaŭ ia angul'o, kiam la labor'ist'o'j kun'e si'n turn'is al la mastr'o kaj li'n rigard'is kun demand'ant'a mien'o.

« Kolonel'o, kolonel'o !» murmur'is unu el ili,« mi dir'as ke la vir'o est'as forĝ'ist'o, aŭ est'is. Mi est'as cert'a ke vi kon'as li'n, mastr'o !»

« Ver'dir'e », respond'is la mastr'o,« en mi'a viv'o mi nur kon'is unu person'o'n, kiu kun tiom da rapid'ec'o kapabl'is forĝ'i tia'n mal'pez'a'n kaj delikat'a'n huf'fer'o'n. Kaj se mi ne erar'as, la kolonel'o est'as neni'u ali'a ol Karel van Milgem, kiu'n kutim'e oni nom'is Rikke - tikke - tak.»

« Ĉu li ebl'e est'as la gaj'a forĝ'ist'o de Westmal ?» dir'is unu el la labor'ist'o'j.« Mi mult'e aŭd'is pri Karel Rikke - tikke - tak; sed tiu est'is ebri'ul'o, mal'sprit'a drink'em'ul'o, kiu oft'e mal'ord'ig'is la tut'a'n vilaĝ'o'n. La kolonel'o ŝajn'as mult'e tro respekt'ind'a vir'o. Est'as ne'ebl'e !»

La mastr'o sid'iĝ'is sur la ambos'o'n kiel iu, kiu si'n prepar'as por rakont'i, kaj jen'e parol'is al la help'ant'o'j:

« Amik'o'j, ni'a tag'salajr'o est'as ĉiu'okaz'e dek'obl'e per'labor'it'a; ni ne plu labor'os antaŭ la ripoz'temp'o. Aŭskult'u kaj juĝ'u vi mem. La kolonel'o est'as cert'e Karel van Milgem. Antaŭ proksim'um'e dek'ses jar'o'j loĝ'is tie ĉi, en tiu sam'a forĝ'ej'o, jun'a vir'o, kiu est'is edz'iĝ'int'a kun bel'eg'a kamp'ar'an'in'o el la ĉirkaŭ'aĵ'o de Moll. Ili tiel am'eg'is unu la ali'a'n, ke la tut'a vilaĝ'o mir'is pri tia ĉiel'a edz'iĝ'o. Karel van Milgem, ĉar tiu ĉi vir'o est'is li, labor'is de l ’ maten'o ĝis la vesper'o, tiom ke ŝvit'o gut'et'is de li'a frunt'o, kaj ĉar la tut'a'n tag'o'n li kant'is ĉe l ’ ambos'o tiu'n sam'a'n strang'a'n kant'et'o'n, kiu'n tiel bon'e kon'as la kolonel'o, oni inter la amik'o'j li'n nom'is Karel Rikke - tikke - tak. Kontent'a li est'is ĉiam, humor'a en ĉiu'j si'a'j respond'o'j, kaj neniam el'ir'is el li'a buŝ'o vort'o kiu ne gaj'e rid'ig'is. Pro tio, ne est'is en Westmal unu hom'o tiom am'at'a de ĉiu'j kiom Karel, la gaj'a forĝ'ist'o. Jam Karel est'is de kelk'a'j jar'o'j edz'iĝ'int'a, ne hav'ant'e infan'o'j'n, kiam subit'e li rimark'is ke li baldaŭ est'os patr'o. Nun li'a ĝoj'o ne plu hav'is lim'o'j'n; la strang'a kant'o de Rikke - tikke - tak ne ĉes'is si'n aŭd'ig'i de l ’ maten'o ĝis la vesper'o, kaj tie ĉi kaj tie oni ek'tim'is, ke Karel pov'us frenez'iĝ'i; ĉar pro ĝoj'o li ne plu pov'is kviet'iĝ'i. La tag'o fin'e ven'is: Karel iĝ'is patr'o de ĉarm'a fil'in'et'o; sed, ho ve ! li'a mal'feliĉ'a edz'in'o ne plu lev'iĝ'is. Ŝi kuŝ'as en la tomb'ej'o;— vi ja sci'as, kie star'as la fer'a kruc'et'o. De post tiu mal'feliĉ'a moment'o, Karel ne plu est'is la sam'a vir'o; li las'is la martel'o'n kuŝ'ant'a apud la ambos'o, ek'brul'ig'is si'a'n fajr'o'n ne plu du foj'o'j'n ĉiu'semajn'e kaj komenc'is drink'i, kvazaŭ li vol'us si'n mem'mort'ig'i. Ĉiu'j li'a'j kant'et'o'j est'is forges'it'a'j, kaj li tiel sen'mor'e viv'ad'is, ke li far'iĝ'is la skandal'o de la tut'a vilaĝ'o. Kiam li re'ven'is hejm'e'n, ebri'a kaj koler'a, li kutim'e ag'is kvazaŭ frenez'ul'o; sed la serv'ist'in'o, kiu loĝ'is ĉe li por pri'zorg'i la infan'o'n, kon'is cert'a'n rimed'o'n por trankvil'ig'i li'n. Ŝi met'is li'a'n fil'in'et'o'n sur li'a'j'n brak'o'j'n,— kaj, kiel ajn ebri'a est'is tiam Karel, li kviet'iĝ'is per la vid'o de si'a infan'o kvazaŭ per ne'kon'at'a sorĉ'potenc'o. Tiam li gaj'e rid'is kiel antaŭ'e, met'is la infan'o'n sur si'a'n genu'o'n, kaj, ŝi'n rajd'ig'ant'e kvazaŭ sur ĉeval'o, li ĉiu'foj'e kant'is ankoraŭ kun nov'a ĝoj'o si'a'n strang'a'n kant'o'n de Rikke - tikke - tak. Ke Karel iam est'is far'iĝ'int'a tut'e mal'bon'a vir'o, mi ne kred'as; ĉiu sufiĉ'e sci'is, ke la mort'o de li'a tro am'at'a edz'in'o est'is la kaŭz'o de li'a ĉagren'o kaj de li'a drink'em'o; kaj ĉiu'foj'e kiam Karel dev'is preter'ir'i la tomb'ej'o'n kaj la fer'a'n kruc'o'n, eĉ kiam li est'is tiel ebri'a ke li ne plu kapabl'is star'i, tamen larm'o'j el'ŝpruc'is el li'a'j okul'o'j, dum ĉiu'j tio'n vid'is. Tial oni tre kompat'is li'n, kaj la najbar'o'j, sen li'a sci'o, proviz'is li'a'n infan'o'n per ĉio. Tiu viv'manier'o est'is daŭr'int'a proksim'um'e tri jar'o'j'n, kiam Karel grav'e mal'san'iĝ'is kaj sufiĉ'e long'a'temp'e dev'is rest'i en si'a lit'o. Li'a'j amik'o'j, help'at'o'j de la pastr'o, tiel bon'e est'is admon'int'a'j li'n dum li'a mal'san'o, ke li ŝajn'is tut'e re'san'ig'it'a je si'a drink'em'o; sed ali'a ide'o est'is en li nask'iĝ'int'a. Li vol'is for'las'i la vilaĝ'o'n, kie la tomb'o de li'a edz'in'o tro oft'e si'n al li prezent'is; kaj, ne dir'int'e al iu ajn kie'n li vol'is ir'i, li vend'is si'a'n forĝ'ej'o'n, kun'pren'is i'a'n fru'maten'o'n si'a'n kvar'jar'a'n infan'o'n tra la erik'ej'o, kaj rest'is for. Neniam, de tiu temp'o, ni aŭd'is i'o'n pri li aŭ li'a infan'o.»

« La kolonel'o est'as Karel Rikke - tikke - tak; tio ne est'as pri'dub'ebl'a !» kri'is unu el la labor'ist'o'j.

« Cert'e, li est'as van Milgem mem,» daŭr'ig'is la mastr'o.« Li pren'is mult'a'j'n il'o'j'n en la man'o'n: tiu'j kiu'j'n mi'a patr'o aŭ mi far'is aŭ aĉet'is, li ĉiu'j'n indiferent'e de'met'is, sed ĉiu'j'n labor'il'o'j'n kiu'j est'as konserv'it'a'j el la forĝ'ej'o de Rikke - tikke - tak, li rigard'is kun emoci'o;— vi ja bon'e tio'n rimark'is,— kaj ankaŭ li'a Kempenlanda lingv'o, li'a lert'ec'o en la forĝ'ad'o kaj super ĉio li'a kant'et'o ! Jes, jes, li est'as knab'o el ni'a vilaĝ'o... Kiu tio'n dir'us, kolonel'o !»

Dum en la forĝ'ej'o oni tiel'e daŭr'ig'is parol'i pri Karel Rikke - tikke - tak, la du fremd'ul'o'j est'is en'ir'int'a'j la gast'ej'o'n la Kron'o , est'is en'stal'ig'int'a'j si'a'j'n ĉeval'o'j'n kaj iom manĝ'int'a'j; post'e la kolonel'o sol'e for'las'is la gast'ej'o'n, pied'ir'is sur la grand'a'n voj'o'n kaj al'frap'is ĉe la sekretari'o de la komun'um'o. Li est'is konduk'at'a en apart'a'n ĉambr'et'o'n kaj atend'is sufiĉ'e long'e, antaŭ ol la sekretari'o re'ven'is de la kamp'o kaj mal'ferm'is la pord'o'n de la ĉambr'o kun profund'a solen'a klin'iĝ'o, dir'ant'e:

« Sinjor'o kolonel'o van Milgem, vi'a humil'a serv'ant'o. Pardon'u al mi, ke mi...»

Sed la kolonel'o ne las'is al li la temp'o'n por pli'a'j ĝentil'aĵ'o'j, kaj, afabl'e pren'ant'e li'a'n man'o'n, li demand'is:

« Ve !» ĝem'is la milit'ist'o, mal'esper'e met'ant'e la man'o'n sur la frunt'o'n,« ĉu mi do dev'us for'las'i mi'a'n tut'a'n esper'o'n ?»

« Sinjor'o kolonel'o,» re'dir'is la sekretari'o,« bon'vol'u aŭskult'i mi'a'j'n klar'ig'o'j'n, kaj vi opini'os ke, anstataŭ perd'i ĉiu'n esper'o'n, ni ver'ŝajn'e al'proksim'iĝ'as al la mal'kovr'o de la ver'o. Je vi'a last'a vizit'o vi las'is al mi sufiĉ'e da mon'o por ke mi ne ŝpar'u kost'o'j'n por enket'o'j, kaj vi pov'as kred'i ke mi neni'o'n preter'las'is por merit'i vi'a'n favor'o'n kaj la promes'it'a'j'n mil frank'o'j'n. Jen tio kio'n mi ek'sci'is. Kiam Karel van Milgem ( la sekretari'o profund'e klin'iĝ'is antaŭ la kolonel'o ) for'las'is Westmal kun si'a kvar'jar'a infan'o, li dir'is al neni'u kie'n li intenc'is ir'i; ebl'e li mem tio'n ne sci'is. Tiam mi per vi sci'iĝ'is kaj trov'is konfirm'it'e per mi'a'j esplor'o'j, ke en Weelde, apud Turnhout, li konfid'is si'a'n infan'o'n al ia mal'jun'a lern'ej'estr'o, pieter Driessens, kiu ekster la vilaĝ'o viv'is sol'e kaj izol'it'e kun si'a edz'in'o. Karel van Milgem est'is don'int'a al la adopt'int'a'j ge'patr'o'j de si'a infan'o mal'grand'a'n fer'a'n kest'o'n en kiu est'is en'ŝlos'it'a la vend'mon'o de li'a forĝ'ej'o, kaj kiu'n la du mal'jun'ul'o'j okaz'e de bezon'o pov'is mal'ferm'i, por ke al la infan'o kaj al ili mem ne mank'u io neces'a. Tiam Karel van Milgem est'as for'ir'int'a al Holando, kie, laŭ ver'ŝajn'o, li en'ir'is milit'serv'ad'o'n sub la komand'o de la Franc'a general'o Pichegru. Cert'e est'as, ke de tiu temp'o li ne plu zorg'is pri si'a infan'o. Tio'n almenaŭ rakont'is al mi la en'loĝ'ant'o'j de Weelde, kiu'j est'as kon'int'a'j pieter Driessens.»

« Tiu'j hom'o'j ne sci'as kio'n ili dir'as, amik'o,» inter'romp'is li'n la kolonel'o,« mi skrib'is eĉ du foj'o'j'n el Egipt'uj'o por inform'iĝ'i pri la stat'o de mi'a infan'o. Ĉiu'j mi'a'j leter'o'j rest'is sen respond'o; kaj kiam, post la mort'o de Kleber, mi re'ven'is Franc'uj'o'n, kaj est'is fin'e al mi permes'it'e ven'i person'e por vizit'i mi'a'n infan'o'n; kiam kun mal'kviet'a kor'o mi galop'is tra la erik'ej'o kaj al'proksim'iĝ'is al la lok'o kie mi est'is las'int'a mi'a'n fil'in'o'n,— mi nur trov'is cindr'amas'o'n ! Al vi dir'i kio'n mi sent'is antaŭ tiu terur'a vid'aĵ'o, est'as ne'ebl'e, sekretari'o: vi ankaŭ hav'as infan'o'j'n... Feliĉ'e mi aŭd'is el la buŝ'o de kelk'a'j kamp'ar'an'o'j, ke pieter Driessens kun la mal'grand'a mon'ic'a si'n est'is sav'int'a el la brul'ad'o, kaj for'ir'int'a por pet'i almoz'o'j'n.»

« Tio est'as ver'a, sinjor'o kolonel'o; la edz'in'o de pieter Driessens cindr'iĝ'is; li sol'a, port'ant'e la mal'grand'a'n mon'ic'a sur la dors'o kaj fer'a'n kest'et'o'n sub la brak'o, sukces'is si'n sav'i el la flam'o'j. Tiam li ricev'is bel'a'n rekomend'leter'o'n por almoz'pet'i kaj for'vojaĝ'is kun si'a adopt'it'a infan'o, por pet'i help'o'n en la vilaĝ'o'j. Mi sci'as per fid'ind'a'j inform'o'j, ke oni vid'is li'n almoz'pet'ant'a'n kun la mal'grand'a mon'ic'a en Ravels, Merxplas, Beerse, Arendonck kaj Rethy; sed de kiam li for'las'is tiu'n last'a'n vilaĝ'o'n, li est'is sol'a: oni vid'is li'n sen la mal'grand'a mon'ic'a en Meerhout, Olmen, Bal'e'n kaj Moll, kie li mal'san'iĝ'is kaj mort'is. Nur de antaŭ'hieraŭ mi kon'as la lok'o'n kaj la tag'o'n de li'a mort'o. La sekretari'o de Moll send'as al mi li'a'n mort'atest'o'n kaj al'dir'as, ke en la poŝ'o'j de la brul'detru'it'a Driessens [ 6 ] oni neni'o'n trov'is, kio pov'us re'trov'ig'i la post'sign'o'n de l ’ infan'o, kiu'n, li tio'n sci'as, mi sen'halt'e serĉ'ad'as. Li ankaŭ ne parol'as pri la fer'a kest'et'o. Ĉu vi kred'as, sinjor'o kolonel'o, ke pieter Driessens est'is kapabl'a por far'i i'o'n mal'bon'a'n al vi'a infan'o aŭ ŝi'n for'las'i en la erik'ej'o aŭ la arb'ar'o'j ?»

« Ho, neniam !» respond'is la kolonel'o,« li iam est'is mi'a instru'ist'o kaj rest'is ĉiam mi'a plej bon'a amik'o. Kiam mi ven'is ĉe li'n kun mi'a infan'o kaj dir'is al li, ke mi vol'as ir'i Holandon por, kiel vi supoz'as, pren'i serv'o'n ĉe Pichegru, li mem pet'eg'is mi'n ke mi las'u mi'a'n mon'ic'a loĝ'ad'i ĉe li, tiom por li'a propr'a plezur'o en li'a'j mal'jun'ec'a'j tag'o'j, kiom por la bon'o de l ’ infan'o, ĉar sen tio mi est'us dev'ig'it'a ŝi'n konfid'i al fremd'a'j man'o'j. Mi est'as cert'a, sekretari'o, ke li ie ced'is la mal'grand'a'n mon'ic'a al bon'a'j hom'o'j, kaj don'is la fer'a'n kest'et'o'n, laŭ mi'a intenc'o, al ŝi'a'j nov'a'j adopt'int'a'j ge'patr'o'j.»

« Tio est'as ankaŭ mi'a konvink'o, sinjor'o kolonel'o; kaj, ĉar mi'a'j inform'o'j kred'ig'as mi'n ke mon'ic'a dev'as est'i inter Rethy kaj Meerhout, mi intenc'is ir'i morgaŭ al Moll kaj vizit'i ĉiu'j'n ĉirkaŭ'ant'a'j'n vilaĝ'o'j'n kaj farm'bien'o'j'n.»

« Nu, sekretari'o, mi'a amik'o, far'u kiel vi dir'as; vi'a pen'o ne rest'os sen rekompenc'o. Mi dispon'as ankoraŭ kelk'a'j'n tag'o'j'n, kaj vol'as ek'prov'i ĉu mi pov'as vi'n help'i. Hodiaŭ vesper'e ni nokt'loĝ'os en Lichtaert, kaj morgaŭ, je proksim'um'e tag'mez'o, ni est'os ankaŭ ĉe la sekretari'o de la komun'um'o Moll, por konsil'iĝ'i kun vi pri tio, kio'n ni est'as far'ont'a'j.— Ne ŝpar'u mon'o'n, mi'a amik'o; pren'u komfort'a'n vetur'il'o'n kaj ne sen'util'e lac'ig'u vi'n pro mi. Do ĝis morgaŭ; Di'o hav'ig'u al ni feliĉ'a'n rezult'o'n !»

Post tiu'j ĉi vort'o'j la kolonel'o star'iĝ'is, prem'is la man'o'n de la sekretari'o kaj re'ir'is al la Kron'o . Unu hor'o'n post'e, du rajd'ant'o'j en'ir'is la voj'o'n al Lichtaert.

Iv.

La morgaŭ'a'n tag'o'n, fru'maten'e, kolonel'o van Milgem kun si'a kun'vojaĝ'ant'o rajd'is sur la ond'lini'a erik'ej'a voj'o kiu konduk'as de Lichtaert al Moll.

La sun'o bril'eg'e radi'is ĉe la blu'a ĉiel'o kaj supr'e'n'ig'is el la sabl'a eben'aĵ'o mov'iĝ'ant'a'n nebul'vual'o'n, kiu simil'ig'is ĝi'n al brul'ant'a mar'o kun mal'preciz'kolor'a'j flam'o'j. La karakteriz'a arom'o de l ’ erik'ej'o kaj la odor'o de la erik'bul'fajr'o'j [ 7 ] plen'ig'is la aer'o'n; la cikad'o'j kant'is si'a'n unu'ton'a'n kant'o'n, kaj mil ali'a'j best'et'o'j petol'is inter la flor'ar'o de l ’ erik'ej'o. Ĉio tio potenc'e impres'is la sent'o'j'n de la kolonel'o: en tia aer'o li est'is pas'ig'int'a si'a'j'n plej bel'a'j'n jar'o'j'n; ĉio, eĉ la delikat'a herb'o, re'ven'ig'is en li'a'n memor'o'n pens'o'j'n emoci'ant'a'j'n. Li do rajd'is kun klin'it'a kap'o antaŭ si'a kun'ul'o kaj, profund'e silent'ant'e, li las'is sen'atent'e pend'i la brid'o'n de si'a ĉeval'o.

Dum pli ol unu hor'o la jun'a leŭtenant'o respekt'is la silent'ad'o'n de si'a super'ul'o. Tamen, post tiu temp'o li ir'ig'is si'a'n ĉeval'o'n flank'e de tiu de si'a kun'vojaĝ'ant'o kaj dir'is kun konsol'ant'a voĉ'o:

« Kolonel'o, for'pel'u do vi'a'n mal'ĝoj'o'n. Mi tre bon'e kompren'as vi'a'n dezir'o'n re'vid'i vi'a'n infan'o'n; sed vir'o kiel vi, kiu cent'foj'e rigard'is sen'tim'e la mal'amik'o'n kaj la mort'o'n, ĉu tiu las'us si'n sub'prem'i de ordinar'a sufer'o ?»

« Ordinar'a sufer'o ?» respond'is la kolonel'o,« efektiv'e, Adolf, ĝi est'as ordinar'a sufer'o; sed pro tio ĝi ne est'as mal'pli profund'a. Bon'e kompren'u tio'n, mi'a amik'o: dum mi'a tut'a viv'o mi nur unu foj'o'n am'is vir'in'o'n. Kvankam ŝi est'is kamp'ar'an'in'o, ŝi'a memor'o sekv'as mi'n eĉ sur la batal'kamp'o'n. Ŝi est'as mort'int'a, la kompat'ind'a Barbar'a ! sed ŝi las'is al mi infan'o'n, la garanti'aĵ'o'n de ni'a am'o, kiu'n ŝi don'is al mi je la kost'o de si'a viv'o. Est'i dev'ig'at'a tim'i ke la sol'a produkt'o de ni'a edz'iĝ'o ebl'e vag'ad'as almoz'pet'ant'e, sufer'as pro mal'sat'o kaj hont'o, dum mi hav'as la rimed'o'j'n por ŝi'n por ĉiam feliĉ'ig'i ! Sci'i, ke mi'a Barbar'a ebl'e el la ĉiel'o ig'as mi'n respond'a pri si'a infan'o...»

« Kolonel'o, kolonel'o !» inter'romp'is la leŭtenant'o,« vi tro'fantazi'ig'as vi'a'n dolor'o'n; tio ne est'as la rimed'o por ĝi'n mal'akr'ig'i. Konsider'u do la afer'o'j'n kun kviet'ec'o. Milit'ist'o hav'as ja sufiĉ'e da pov'o sur si'a'n kor'o'n por konsol'iĝ'i pri mal'feliĉ'o, eĉ pli grand'a ol tiu ĉi.»

« Ĉu vi do pens'as, Adolf,» re'dir'is la kolonel'o,« ke oni tiel facil'e per fer'o ĉirkaŭ'as si'a'n kor'o'n kiel si'a'n korp'o'n ? Vi erar'as. Mi sci'as ke vi supoz'as vi'n sen'sent'a, kaj vi ĉiam pri tio ŝajn'as fier'a. Van'a est'as tamen vi'a supoz'o. De antaŭ dek jar'o'j vi for'las'is vi'a'n vilaĝ'o'n, ĉu ne ? Nu, dir'u al mi, se vi'a okul'o tie, ĉe la horizont'o, subit'e ek'vid'us la dom'et'o'n, en kiu loĝ'as vi'a mal'jun'a patr'in'o, ĉu vi verŝ'us larm'o'j'n aŭ ne ?»

La jun'a leŭtenant'o silent'is dum kelk'a'j minut'o'j kaj respond'is kun mal'lev'it'a'j okul'o'j, kvazaŭ li est'us hont'ant'a:

« Ha, tiam vi ankaŭ facil'e kompren'os, ke mi tut'e al'las'as mi'n al la esper'o re'vid'i mi'a'n infan'o'n kaj sen'ĝen'e verŝ'us larm'o'j'n, se Di'o permes'us al mi ŝi'n trov'i. Sci'u, Adolf: mi hav'as nek patr'in'o'n, nek patr'o'n, nek frat'o'n, nek parenc'o'j'n; en la mond'o ekzist'as nur unu est'aĵ'o, al mi lig'it'a per lig'il'o'j de l ’ sang'o kaj de l ’ re'memor'o; tiu est'aĵ'o est'as la infan'o de mi'a mal'feliĉ'a Barbar'a. Ŝi mort'ant'e don'is ŝi'n al mi en mi'a'j'n brak'o'j'n, kaj dir'is ankoraŭ dum ŝi plor'eg'is: ho, ĉiam am'u ŝi'n, amik'o !»

La voĉ'o de l ’ kolonel'o est'is dum tiu'j vort'o'j far'iĝ'int'a tiel sen'son'a, ke la leŭtenant'o, pro respekt'o al li'a emoci'o, rest'is mal'antaŭ'e kaj silent'ant'e mal'proksim'iĝ'is de si'a super'ul'o. Tiu ĉi baldaŭ mem mal'akcel'is si'a'n ĉeval'o'n kaj atend'is si'a'n kun'ul'o'n. Tiam li antaŭ'e'n'montr'is per la fingr'o kaj dir'is profund'e kor'tuŝ'it'e:

« Adolf, se vi met'us vi'a'n man'o'n sur mi'a'n kor'o'n, vi sent'us kiel rapid'eg'e la sang'o flu'as tra mi'a'j vejn'o'j. Mi'a bon'a amik'o, ne mir'u ke larm'o'j bril'as en mi'a'j okul'o'j. Ĉu vi vid'as tie, super la juniper'o'j, alt'a'n fag'o'n lev'ant'a'n si'a'n impon'ant'a'n supr'o'n apud la river'et'o ? Tiu arb'o aŭd'is mi'a'n unu'a'n am'vort'o'n ! En ĝi'a ombr'o trem'et'ant'a knab'in'o ricev'is mi'a'n tim'em'a'n am'konfes'o'n ! Ĉio kon'as mi'n ĉi tie: herb'o, erik'o, akv'o, arb'o'j, ĉio salut'as mi'n per lingv'o kor'tuŝ'ant'a. Ven'u, mal'supr'e'n'iĝ'u ni ĉi tie. Mi vol'as vid'i, ĉu la ŝel'o de la fag'o konserv'is la sign'o'n de ni'a am'o !...»

Dum kelk'a'j moment'o'j ili gvid'is si'a'j'n ĉeval'o'j'n per la brid'o, ĝis kiam ili ne pov'is ir'i pli antaŭ'e'n kun la best'o'j; tiam ili lig'is ili'n ĉiu al iu arb'o, kaj trans'salt'is la river'et'o'n. Al'ven'int'e antaŭ la fag'o, la kolonel'o kun'ig'is si'a'j'n man'o'j'n, klin'is la kap'o'n kaj rigard'ad'is de sub si'a'j okul'har'o'j la en'tranĉ'it'a'n sign'o'n, kiu bril'is al li renkont'e'n, kiel salut'o de li'a Barbar'a.

Subit'e, kvazaŭ mister'a frap'o est'us li'n traf'int'a, li star'iĝ'is kaj streĉ'is la orel'o'n al mal'laŭt'a kaj mal'proksim'a bru'o. La leŭtenant'o ek'tim'is pri la mov'o de si'a super'ul'o kaj ne'vol'e met'is la man'o'n sur la flank'o'n kie kutim'e pend'is li'a glav'o; sed dev'ig'ant'a sign'o ordon'is li'n rest'i sen'bru'a.

De mal'antaŭ la aln'o'ale'et'o, kiu pli'long'iĝ'is laŭ'long'e de la river'et'o, laŭt'iĝ'is nun kelk'a'j dolĉ'a'j, arĝent'ec'a'j son'o'j, kaj baldaŭ oni aŭd'is disting'ebl'e kvazaŭ infan'voĉ'o'n, kant'ant'a'n:

Sam'e sen'mov'a rest'is la kolonel'o, post kiam la mal'proksim'a voĉ'o jam perd'iĝ'is. Li ver'ŝajn'e atend'is du'a'n strof'o'n de la kant'o. Ne aŭd'ant'e ĝi'n, li mem dir'is kun strang'a mal'laŭt'a ton'o:

Neni'a son'o li'n respond'is: la aln'o'ale'et'o rest'is mut'a. Li rapid'e ir'is al la leŭtenant'o, kaj, li'n for'tir'ant'e, li dir'is kun mal'laŭt'a voĉ'o:

« Ven'u,— ven'u, mi'a amik'o; ĉiu'j mi'a'j nerv'o'j trem'eg'as. Mi est'as mort'e kor'tuŝ'at'a. Est'as mi'a Barbar'a, kiu'n vi aŭd'is, ŝi'a voĉ'o, ŝi'a kant'o !... Kio'n vi al mi rezerv'as, ho Di'o !»

Subit'e la kolonel'o halt'ig'is si'a'n akompan'ant'o'n, kaj montr'is al li, ne parol'ant'e, jun'a'n knab'in'o'n, kiu sid'is sur la herb'ar'o ĉe la sub'aĵ'o de kelk'a'j juniper'arb'et'o'j. Ŝi ne ŝajn'is sci'i ke oni observ'is ŝi'n; ĉar ŝi'a'j grand'a'j nigr'a'j okul'o'j fiks'e kaj sen'mov'e rigard'is la fag'o'n, kaj ĉe ŝi'a mal'ferm'it'a buŝ'o kurb'iĝ'is la fingr'o'j de ŝi'a dekstr'a man'o, kvazaŭ ŝi vol'us for'pel'i ĉiu'j'n bru'o'j'n de l ’ erik'ej'o por nur kapt'i unu sol'a'n.

La kolonel'o far'is mov'o'n por al ŝi al'proksim'iĝ'i, kaj nur tiam ŝi kun tim'o rimark'is, ke ne'kon'at'a'j person'o'j per akr'a'j rigard'o'j ŝi'n observ'is. Tamen, ŝi'a tim'o tuj mal'aper'is, kaj ne'pri'skrib'ebl'a rid'et'o al'bril'is de ŝi'a vizaĝ'o al la du fremd'ul'o'j.

La kolonel'o, venk'it'a de mal'pacienc'o, ir'is al la jun'ul'in'o, genu'fleks'is apud ŝi, pren'is unu el ŝi'a'j man'o'j, kaj demand'is trem'ant'e:

Dum tiu plend'o larm'o'j ŝpruc'is el li'a'j okul'o'j, kaj li kaŝ'is si'a'n vizaĝ'o'n per si'a'j man'o'j. La jun'a leŭtenant'o vol'is help'i si'a'n super'ul'o'n por re'star'ig'i li'n, sed tiu ĉi dolĉ'e for'puŝ'is li'n kaj kompren'ig'is ke li sen inter'romp'o vol'is si'n al'las'i al si'a emoci'o.

Laŭ'vic'e Len'a rigard'is la du fremd'ul'o'j'n kun demand'ant'a vizaĝ'o, ĝis kiam ŝi aŭd'is ke la sur'genu'iĝ'int'a vir'o mal'dolĉ'e plor'as. Tiam ŝi mem pren'is li'a'n man'o'n kaj dir'is tiel delikat'e kaj kompat'e:

« Kiu est'as la kaŭz'o de vi'a dolor'o, sinjor'o ? Ĉu la kant'et'o de Rikke - tikke - tak vi'n sufer'ig'as ? Mi ne plu kant'os ĝi'n.»

La kolonel'o, emoci'it'a de la ton'o de ŝi'a voĉ'o, per'fort'e for'viŝ'is la larm'o'j'n el si'a'j okul'o'j, kaj ankoraŭ pli'proksim'iĝ'ant'e al ŝi, li demand'is tim'e kaj rapid'e parol'ant'e:

« Mi ne sci'as,» est'is la dolĉ'a respond'o.« Mi jam kon'as ĝi'n de long'e; sed mi ne sci'as de kiam.»

« Ĉu vi ne re'memor'as, mi'a infan'o, ke, kiam vi est'is tre jun'a, vi ĉiam aŭd'is bru'o'n kvazaŭ de martel'o'j, kiu'j laŭ'vic'e fal'as sur ambos'o'n ?»

Len'a ne respond'is pri tiu demand'o; sed ŝi'a'j okul'o'j larĝ'e mal'ferm'iĝ'is, kaj per si'a'j ung'o'j ŝi frot'is si'a'n frunt'o'n, kvazaŭ ŝi vol'us el ĝi el'ig'i re'memor'o'n.

« Aŭskult'u !» dir'is la kolonel'o ankoraŭ pli rapid'e.« Aŭskult'u, ĉu vi ne oft'e tio'n aŭd'is ?»

Li tiam frap'is en si'a'n man'o'n per la ten'il'o de si'a vip'o, imit'is la frap'ad'o'n de la martel'o'j sur la ambos'o'n, kaj kant'is:

Terur'e trem'is la knab'in'o ĝis la fin'o de la kant'o; tiam ŝi ek'kri'is kun rav'ant'a ĝoj'o:

« Ĉu vi ne re'memor'as, knab'in'o, ke vir'o rajd'ig'is vi'n sur si'a genu'o laŭ la ritm'o de Rikke - tikke - tak ?»

Len'a met'is la fingr'o'n al la buŝ'o kaj ferm'is la okul'o'j'n. Post moment'o da silent'o ŝi dir'is mal'laŭt'e, kvazaŭ ŝi dub'us:

Je tiu vort'o la kolonel'o trem'eg'is en ĉiu'j membr'o'j; li jam mal'ferm'is si'a'j'n brak'o'j'n por ĉirkaŭ'prem'i Len'a; sed li halt'is kaj demand'is:

« Ho, infan'o, ĉu vi'a nom'o ver'e est'as Len'a ? Pri'pens'u bon'e... Ĉu vi ne sci'as kiu'n nom'o'n don'is al vi la vir'o, kiam vi rajd'is sur li'a genu'o ?»

Len'a teren'rigard'is kaj pri'pens'is unu moment'o'n; tiam ŝi dir'is mal'rapid'e:

« Mi'a infan'o ! mi'a infan'o !» kri'is la kolonel'o, tiel ke li'a'j vort'o'j re'son'is trans la eben'aĵ'o,— kaj li ĉirkaŭ'prem'is mon'ic'a en si'a'j brak'o'j.

La jun'ul'in'o mal'rapid'e lev'is al li si'a'j'n gagat'nigr'a'j'n okul'o'j'n, dolĉ'e rid'et'is, kaj baldaŭ, super'mezur'e kor'tuŝ'it'a, ŝi apog'is si'n sen'fort'e kontraŭ la bat'ant'a kor'o de si'a patr'o.

Unu hor'o'n post'e, la kolonel'o, kun si'a fil'in'o ĉe si'a brak'o, ven'is el la aln'arb'et'ar'o sur la voj'o'n al Moll; la leŭtenant'o sid'is sur unu el la ĉeval'o'j kaj konduk'is la ali'a'n per la brid'o. Sur la pal'a vizaĝ'o de mon'ic'a bril'is nun delikat'a ruĝ'o kiel oni ĝi'n vid'as sur la petal'o'j de blank'a'j roz'o'j; ŝi ne pov'is de'turn'i si'a'n rigard'o'n de la vizaĝ'o de si'a patr'o kaj feliĉ'eg'e al'rid'is li'n. Li kares'is la knab'in'o'n ĉe ŝi'a'j kap'o kaj ŝultr'o, kaj oft'e halt'ig'is ŝi'n por kis'i ŝi'a'n frunt'o'n.

Tiel ili antaŭ'e'n'ir'is tra la erik'ej'o, oft'e halt'ant'e, ĝis ili ek'vid'is dekstr'a'flank'e la izol'it'a'n farm'ej'o'n, kaj ne pov'is ir'i pli antaŭ'e'n ne mal'proksim'iĝ'ant'e de ĝi.

Cert'e, la kolonel'o intenc'is ne met'i unu pied'o'n en la dom'o'n, kie li'a mal'feliĉ'a fil'in'o est'is sufer'int'a tiel long'a'n martir'ec'o'n; precip'e li vol'is evit'i la vid'o'n de la mal'bon'a vir'in'o, kiu est'is ŝanĝ'int'a la nom'o'n de la infan'o al ŝi konfid'it'a por posed'i la fer'a'n kest'et'o'n kaj la trezor'o'n en'ŝlos'it'a'n en ĝi. Tial li kun ia mal'pacienc'o tir'is mon'ic'a per la man'o kaj prov'is, per dolĉ'a'j vort'o'j kaj am'a'j kares'o'j, al'tir'i ŝi'a'n atent'o'n kaj de'turn'i ĝi'n de la farm'ej'o. Sen'dub'e mon'ic'a est'is al li ĉio'n rakont'int'a kaj parol'int'a, kun ne'kaŝ'it'a am'o, pri la jun'a kamp'ar'an'o, kiu tiel fidel'e kaj si'n'ofer'em'e ŝi'n protekt'is kaj am'is. La kolonel'o ja konjekt'is ke ŝi ne sen ĉagren'o adiaŭ'dir'os li'n, kiu est'is por ŝi frat'o kaj konsol'ant'o dum ŝi'a mal'dolĉ'a sufer'ad'o; sed, kiel ajn dank'em'e mon'ic'a est'is parol'int'a pri J'a'n, ŝi'a patr'o sent'is ja profund'a'n antipati'o'n por la fil'o de la kruel'a turment'int'in'o, kaj prefer'e est'us romp'int'a por ĉiam ĉiu'j'n rilat'o'j'n kun la mal'bon'a famili'o.

Spit'e la zorg'em'o de si'a patr'o, mon'ic'a subit'e for'tir'is si'n el li'a'j brak'o'j, turn'is la vizaĝ'o'n al la farm'ej'o kaj rest'is tiel'e star'ant'a sen'mov'e.

La kolonel'o respekt'is unu moment'o'n ŝi'a'n profund'a'n emoci'o'n; baldaŭ tamen li vid'is mult'eg'a'j'n larm'o'j'n el'flu'ant'a'j'n el ŝi'a'j okul'o'j, kaj li dir'is:

« Kar'a mon'ic'a, ĉu vi pov'as ĉagren'iĝ'i pro vi'a for'ir'o de lok'o, kie oni tiel mult'e sufer'ig'is vi'n ?»

« Ne pens'u pri tio, mi'a infan'o. Ebl'e je la komenc'o vi'a for'iĝ'o ĉagren'os li'n; sed li baldaŭ konsol'iĝ'os kaj forges'os vi'n.»

« Mi'n forges'i ?» ŝi kri'is.« Li forges'i si'a'n frat'in'o'n ? Ho, se mi pov'us ankoraŭ unu'foj'e li'n re'vid'i !— Vid'u, vid'u, jen li est'as ! J'a'n ! J'a'n !»

Kaj kvazaŭ sag'o el la ark'o ŝi flug'is tra la erik'ej'o ĝis la jun'a kamp'ar'an'o, kiu'n ŝi est'is ek'vid'int'a, mal'proksim'e preter'pas'int'a'n inter la aln'o'j. Kun mal'ferm'it'a'j brak'o'j ŝi salt'is al li renkont'e'n, dir'ant'e:

La jun'ul'o rigard'is ŝi'n kun mir'o kaj ŝajn'is ne kompren'i ŝi'n. Ŝi tamen montr'is per la fingr'o al la erik'ej'o kaj dir'is:

« Vid'u, jen ven'as mi'a patr'o. Tio est'is la voĉ'o, kiu ĉiam en mi parol'is.»

« Ĉu tiu riĉ'a sinjor'o vi'a patr'o ?» murmur'is J'a'n kun kresk'ant'a emoci'o.

« Jes, kaj mi ne plu nom'iĝ'as Len'a; mi'a nom'o est'as mult'e pli bel'a: mon'ic'a !»

La jun'a kamp'ar'an'o, kiu nur tiam klar'e kompren'is si'a'n mal'feliĉ'o'n, ek'trem'is kiel kan'o kaj sen'parol'e ir'ig'is si'a'j'n vag'ant'a'j'n okul'o'j'n de la kolonel'o al la knab'in'o. Baldaŭ li al'kroĉ'iĝ'ant'e ek'kapt'is aln'o'trunk'o'n, kaj apog'is kontraŭ ĝi si'a'j'n kap'o'n kaj ŝultr'o'n, dum mal'ĝoj'a'j larm'o'j el'flu'is el li'a'j okul'o'j.

mon'ic'a kompren'is la dolor'o'n kiu tra'bor'is li'a'n kor'o'n; ŝi ĵet'is si'a'j'n brak'o'j'n ĉirkaŭ li'a'n kol'o'n, kun dolĉ'a per'fort'o for'tir'is li'a'n kap'o'n de l ’ arb'o'trunk'o kaj prem'is, la unu'a'n foj'o'n de si'a viv'o, ard'a'n kis'o'n sur li'a'n frunt'o'n.

« J'a'n, J'a'n !» ŝi kri'is,« ho, ne est'u mal'ĝoj'a, mi ankoraŭ ja re'ven'os. Al mi ankaŭ tre dolor'as ke mi dev'as vi'n for'las'i.»

Tiu'j am'el'montr'o'j ŝajn'is re'fort'ig'i la jun'ul'o'n; kun pli silent'a dolor'o li nun rigard'ad'is la plor'ant'a'n knab'in'o'n, kies brak'o ankoraŭ ĉirkaŭ'is li'a'n kol'o'n... Sed nun la kolonel'o inter'romp'is subit'e per si'a al'ven'o la el'flu'iĝ'o'n de ili'a reciprok'a emoci'o. La patr'o nur vid'is en tiu scen'o la atest'o'n de amik'ec'o inter du infan'o'j. Al'proksim'iĝ'ant'e la jun'a'n kamp'ar'an'o'n, li pren'is li'a'n man'o'n kaj dir'is:

« J'a'n Daelmans, mi dank'as vi'n pro vi'a bon'a amik'ec'o al mi'a infan'o. Se iam vi bezon'os i'a'n protekt'ant'o'n, vi ĉiam en mi tia'n renkont'os. Ni ir'as al Moll, kaj de tie al Franc'uj'o. Ne ĉagren'iĝ'u, mi'a fil'o, pri la feliĉ'o de mon'ic'a: tio ne est'us bon'a vi'a'flank'e. Ven'u post la tag'mez'o en Moll, en la Agl'o ’ n , tie vi pov'os ankoraŭ rest'i kelk'a'j'n hor'o'j'n kun mon'ic'a. Mi ja vol'as donac'i al vi mal'grand'a'n rekompenc'o'n...»

Je tiu'j vort'o'j li met'is kelk'a'j'n Napoleonojn en la man'o'n de la kamp'ar'an'o. Anstataŭ ŝajn'i dank'a, J'a'n rigard'is koler'e en la okul'o'j'n de la kolonel'o, kaj ne ŝajn'is kompren'i kio okaz'is...

« Ven'u nun antaŭ'e'n, mon'ic'a,» dir'is la kolonel'o al si'a fil'in'o,« ni dev'as rapid'i. Moder'ig'u vi'a'n ĉagren'o'n; baldaŭ en Moll vi ja pov'os ankoraŭ sufiĉ'e long'e kun'est'i.»

Kun bril'ant'a'j okul'o'j mon'ic'a pren'is la man'o'n de si'a amik'o kaj dir'is, dum ŝi mal'rapid'e mal'proksim'iĝ'is:

La jun'a kamp'ar'an'o teren'rigard'is kaj rest'is kelk'temp'e sen'mov'a. Kiam li re'lev'is la kap'o'n, la kolonel'o kun mon'ic'a est'is jam mal'aper'int'a'j. Nur tiam li sent'is i'o'n pez'a'n en si'a man'o; li rigard'is la or'mon'er'o'j'n per mal'ŝat'ant'a rid'aĉ'o, kaj for'ĵet'is ili'n mal'proksim'e'n sur la erik'ej'o'n.

Li fleks'iĝ'is ĉe la sub'o de l ’ arb'o kaj kaŝ'is si'a'n vizaĝ'o'n per ambaŭ man'o'j.

Kelk'a'j'n tag'o'j'n post'e bel'a poŝt'kaleŝ'o for'las'is la vilaĝ'o'n Moll. Tri person'o'j est'is en la vetur'il'o: impon'ant'a milit'ist'o, bel'a fraŭl'in'o, kaj jun'a oficir'o, ili'a kun'vojaĝ'ant'o.

Ankoraŭ unu hor'o'n, kaj la sun'o super'ŝut'os la erik'ej'o'n per si'a'j radi'o'j; jam supr'e'n'iĝ'as la orient'lum'o; la mal'lum'o for'iĝ'as al la okcident'a ĉiel'flank'o; kelk'a'j mal'preciz'a'j bru'o'j antaŭ'sci'ig'as la natur'vek'iĝ'o'n.

En la ĉambr'o de l ’ izol'it'a farm'ej'o la horloĝ'o daŭr'ig'as si'a'n sen'ripoz'a'n tiktak'o'n: la mal'ĝoj'ig'a nokt'silent'o ankoraŭ reg'as en ĝi sen'inter'romp'e; la fajr'ej'o est'as mal'varm'a.

En la du'on'ombr'a angul'o de la ĉambr'o star'as ŝpin'rad'o, kun delikat'e pur'ig'it'a lin'o sur la boben'stang'o, kaj ne'romp'it'a faden'o, kvazaŭ la ŝpin'ist'in'o ĝi'n ĵus est'is for'las'int'a.

Je du aŭ tri paŝ'o'j de l ’ ŝpin'il'o hom'korp'o en la mal'lum'ec'o desegn'iĝ'as: est'as jun'ul'o, kiu, sid'ant'e, kun strang'a esprim'o rigard'as la il'o'n. Kun la brak'o'j kun'met'it'a'j sur la brust'o kaj la kap'o klin'it'a, li atent'e direkt'as si'a'n okul'o'n de la ŝpin'il'o al la apud'star'ant'a seĝ'o. Li'a vizaĝ'o port'as la sign'o'j'n de profund'a dolor'o; esting'it'a fajr'o radi'as el li'a'j rigard'o'j, kvazaŭ la mal'esper'o loĝ'as en li'a kor'o; kaj tamen, vag'ant'a rid'et'o aper'as kelk'foj'e sur li'a'j lip'o'j. Se oni pov'us li'n vid'i, tiel sid'ant'a'n, oni pens'us ke ĉe la rad'o sid'as ne'vid'ebl'a ŝpin'ist'in'o, kun kiu tiu jun'a vir'o, per la lingv'o de l ’ okul'o'j, kor'tuŝ'e inter'parol'as. Son'o'j, tiel mal'laŭt'a'j ke ili ne romp'as la nokt'silent'o'n, ŝveb'as murmur'ant'e tra la ĉambr'o. La jun'ul'o met'as la fingr'o'n al si'a buŝ'o kaj ŝajn'as aŭskult'i, kvankam est'as li mem kiu ne'konsci'e kant'as:

Li star'iĝ'as, pren'as paŝt'ist'baston'o'n en la man'o'n kaj mal'rapid'e el'ir'as el la ĉambr'o. Jen li rev'ant'e promen'ad'as laŭ'long'e de l ’ aln'o'ale'et'o; li halt'as, de'ŝir'as flor'o'n, ĝi'n feliĉ'eg'e al'rid'et'as, ĝi'n sen'kron'ig'as kaj sen'atent'e las'as fal'i ĝi'a'j'n petal'o'j'n tra si'a'j fingr'o'j. Li al'ven'as ĉe la rand'o de la voj'o kaj super'rigard'as la erik'ej'o'n ĝis mal'grand'a'j mont'et'o'j; li'a okul'o en'larm'iĝ'as; li sid'iĝ'as kaj mal'dolĉ'e plor'as.

Li re'e star'iĝ'as, vag'ad'as pli antaŭ'e'n ĝis la trunk'o de impon'ant'a fag'o, en kies proksim'ec'o kelk'a'j nigr'e'verd'a'j juniper'arb'et'o'j alt'ig'as si'a'n trem'et'ant'a'n supr'o'n. Tie li halt'as kelk'a'j'n minut'o'j'n, mem'forges'ant'e, kaj aŭskult'as, kvazaŭ mister'a voĉ'o li'n al'parol'as el la arb'o; el li'a kor'o mal'laŭt'a kant'ad'o flu'as sur li'a'j'n lip'o'j'n; inter la foli'ar'o de la juniper'o'j aŭd'et'iĝ'as la son'o'j de la kant'o:

Tiu rev'o ankaŭ fin'iĝ'as. La medit'ant'a jun'ul'o for'las'as la fag'o'n kaj en'paŝ'as la erik'ej'o'n. Li supr'e'n'ir'as alt'a'n sabl'o'mont'et'o'n: ĉe la supr'aĵ'o, li antaŭ'e'n'puŝ'as si'a'n paŝt'ist'baston'o'n, ĝi'n ripoz'ig'as kontraŭ si'a'n ŝultr'o'n, ĝi'n ĉirkaŭ'prem'as per la dekstr'a brak'o, kaj, klin'iĝ'ant'e sur tiu'n apog'il'o'n, li star'as sen'mov'e kvazaŭ ŝton'a statu'o. Li'a okul'o si'n direkt'as al blu'iĝ'ant'a punkt'o, kiu, en la plej ekstrem'a mal'proksim'o, vid'iĝ'as ĉe la horizont'o, kaj el kiu zigzag'ant'a voj'o laŭ mult'a'j kurb'iĝ'o'j tra'ir'as la erik'ej'o'n kaj perd'iĝ'as apud la sabl'o'mont'et'o.

Kio'n do atend'as tiu mal'gaj'a jun'ul'o; kio'n li esper'as ke la erik'ej'a voj'o al li al'port'os ? Al kiu la vent'o konduk'as la sopir'o'j'n, kiu'j tiel mal'laŭt'e kaj tiel dolor'e el'iĝ'as el li'a brust'o ?

Aŭskult'u, li mem tio'n dir'as; ĉar nun li'a ĝem'o far'iĝ'as vort'o,— nom'o, am'e kaj sufer'e el'parol'it'a:

Mal'antaŭ li, kamp'ar'an'in'o supr'e'n'ir'as la sabl'o'mont'o'n; li'n al'proksim'iĝ'ant'e, ŝi kri'as mal'afabl'e:

La jun'ul'o mal'klin'iĝ'as, si'n turn'as kaj tre mal'mild'e rigard'as ŝi'n, kiu inter'romp'as li'a'n rev'ad'o'n. Tamen li'a vizaĝ'o iĝ'as subit'e kviet'a kaj indiferent'a; li mal'supr'e'n'ir'as la mont'o'n, dir'ant'e:

« Est'as bel'a manier'o, laŭ kiu vi viv'as ! kun ĉiu'j tiu'j kapric'o'j ! Ĉu vi do pens'as ke oni per'labor'as si'a'n pan'o'n rev'ant'e ? Vi est'as nun dum tri monat'o'j egal'e stult'a kiel tiu mal'labor'em'a Len'a, kiu, laŭ tio kio'n oni dir'as, for'ir'is kun si'a patr'o ! Vi bon'e lern'is de ŝi ŝi'a'j'n mal'sprit'aĵ'o'j'n ! Vi star'as de l ’ maten'o ĝis la vesper'o, dum ĉia ajn veter'o, sur la sabl'o'mont'o, rigard'ad'ant'e la kornik'o'j'n. Mi hont'us ! Vi las'as ni'a'n mal'san'a'n patr'in'o'n koler'ant'a en si'a lit'o, kaj vi ir'as vi'a'n mal'saĝ'a'n voj'o'n ! Tiel la farm'ej'o ja mal'prosper'os, ni fin'e est'os sur la pajl'o kaj vi en Gheel ! [ 8 ] »

La jun'ul'o neni'o'n respond'as pri tiu'j riproĉ'o'j kaj ŝajn'as eĉ ne aŭd'i ili'n. Li las'as si'a'n frat'in'o'n daŭr'ig'i, neniel atent'ant'e ŝi'a'j'n vort'o'j'n, kaj sekv'as ŝi'n, kvazaŭ indiferent'a, ĝis intern'e de la farm'ej'o.

Vi.

Iu'n post'tag'mez'o'n J'a'n de'nov'e star'is rev'ant'e antaŭ la fag'o, rigard'ant'e i'a'j'n memor'sign'o'j'n, kiu'j de antaŭ ne'long'e est'is en'tranĉ'it'a'j en la glat'a arb'o'ŝel'o. La kompat'ind'a jun'ul'o ŝajn'is mal'san'a kaj konsum'iĝ'ant'a, ĉar la ruĝ'o de l ’ jun'ec'o est'is anstataŭ'it'a sur li'a vizaĝ'o de pal'a kaj tra'vid'ebl'a kolor'o; li'a'j okul'o'j bril'is kvazaŭ tiu'j de frenez'ul'o, kaj li'a kap'o klin'iĝ'is sen'kuraĝ'e sur li'a'n mal'dekstr'a'n ŝultr'o'n.

Post kiam li pli ol du'on'hor'o'n est'is star'int'a tie sen'mov'e, li aŭd'is mal'antaŭ la aln'o'voj'et'o la fal'int'a'j'n foli'o'j'n krak'ant'a'j'n sub la paŝ'ad'o de hom'o; si'n turn'ant'e, li vid'is la mal'jun'a'n pastr'o'n de Desschel li'n al'proksim'iĝ'ant'a'n. Vid'ebl'e li pen'is por don'i al si'a'j trajt'o'j kutim'a'n kaj gaj'a'n esprim'o'n; respekt'e salut'ant'e la eklezi'ul'o'n, li prov'is rid'et'i; sed, ve ! li'a rid'et'o nur mal'kaŝ'is sufer'o'n kaj akr'a'n dolor'o'n.

La pastr'o sign'o'far'is al li ke li sid'iĝ'u sur la herb'o'n, pren'is li'a'n man'o'n, kaj kun profund'a kompat'o li'n rigard'ant'e, li dir'is grav'e:

« J'a'n, J'a'n, ĉu tiel vi plen'um'as vi'a'n solen'a'n promes'o'n ? Ankoraŭ ĉiam sub la fag'o ? Ĉu vi do vol'as ke vi'a patr'in'o real'ig'u si'a'n minac'o'n kaj for'hak'ig'u la arb'o'n por re'san'ig'i vi'n ?»

Je tiu dir'o kun'tir'iĝ'a ek'mov'o sku'is la membr'o'j'n de l ’ jun'ul'o; flam'e rigard'ant'e la pastr'o'n, li kri'is:

« Kio'n ? La arb'o'n,— for'hak'i la fag'o'n ? Ho, ne, ne, patr'o, mi mort'ig'us la labor'ist'o'j'n...»

Tia ek'kri'o mir'ig'is la bon'a'n pastr'o'n, kiu jam oft'e per dolĉ'a'j konsil'o'j est'is klopod'int'a por ig'i la jun'ul'o'n forges'i la kaŭz'o'n de si'a dolor'o, kaj pens'is est'i baldaŭ sukces'ont'a. Li nur dir'is sen'koler'e kaj per sam'e patr'a voĉ'o:

« J'a'n, mi'a fil'o, est'as pek'a'j vort'o'j kiu'j'n vi parol'as. Vi'a patr'in'o nur dir'is tio'n sen'pri'pens'e, kaj vi ja sci'as ke ĉiu'j ŝi'a'j vort'o'j ne est'as evangeli'o. Sed ke vi, kiu posed'as sent'em'o'n kaj inteligent'ec'o'n, las'as vi'n, pro tia'j ne'grav'aĵ'o'j, for'port'i per mal'saĝ'a rev'o ĝis minac'o pri mort'ig'o,— tio'n mi ne kompren'as, kaj tio ĉagren'as mi'n. Ĉu mi merit'is, ke vi tia'manier'e respond'as mi'n !»

« Pardon'u al mi, patr'o,» dir'is la jun'ul'o kun sincer'a bedaŭr'o en la okul'o'j.« Mi sci'as ke vi neni'o'n dezir'as, kio ne est'us por mi taŭg'a kaj profit'don'a; sed en mi'a kor'o est'as io ne'kompren'ebl'a kio est'as pli potenc'a ol vi'a vort'o kaj mi'a vol'o.»

« J'a'n, est'as skrib'it'e: kiu serĉ'as la danĝer'o'n, per ĝi pere'os , kaj sam'e est'as por vi, knab'o. Se vi ne plezur'iĝ'us en rev'ad'o'j, kiu'j lam'ig'as vi'a'n viv'o'n pro mank'o de mov'ad'o; se vi labor'us sur la kamp'o kiel est'as vi'a dev'o, vi baldaŭ forges'us la kaŭz'o'n de vi'a dolor'o; san'ec'o kaj kuraĝ'o re'ven'us en vi'n, kaj vi kapabl'us labor'i por vi'a mal'san'a patr'in'o. Sed ne, vi pas'ig'as vi'a'j'n tag'o'j'n sub ĉi tiu arb'o aŭ sur la Sabl'o'mont'o, kaj vi est'as ne nur grand'a pek'ant'o, ĉar vi ne konven'e plen'um'as vi'a'j'n dev'o'j'n al Di'o kaj vi'a patr'in'o, sed ankaŭ frenez'ul'o, mal'saĝ'ul'o, kiu nutr'as si'n per la esper'o pri ne'ebl'aĵ'o, kaj don'as si'a'n viv'o'n al van'a ĥimer'o.»

« Ho, patr'o, post ŝi'a for'ir'o, mi ankoraŭ long'a'temp'e labor'is,— kaj tiam mi nur ven'is ĉi tie'n antaŭ kaj post la labor'hor'o'j. Mi ankaŭ tiam esper'is, ke mi kapabl'us ŝi'n forges'i. Ve, ŝi'a bild'o ĉie mi'n sekv'is. Ĉe la plug'il'o ŝi murmur'is mi'a'n nom'o'n en mi'a'n orel'o'n; ĉe la draŝ'plank'o, la draŝ'il'o'j kant'is la ĉarm'a'n Rikke - tikke - tak; en la kant'o de l ’ bird'o'j mi aŭd'is ŝi'a'n voĉ'o'n; ĉiu'j bru'o'j, ĉiu'j voĉ'o'j de l ’ natur'o kri'is: mon'ic'a ! mon'ic'a ! Por kio util'is al mi la labor'o ? Ĉu mi sci'is kio'n mi far'as ? Ho, ne, patr'o, tio ne help'is mi'n. Eĉ mi'a dorm'o est'is por mi pli konsci'a viv'o ol la dum'tag'a: mi ĝu'is konsol'o'n, mi vid'is ŝi'n, mi kun ŝi parol'is; sed trankvil'iĝ'i mi neniam pov'is. Nun mi ne plu kapabl'as labor'i, eĉ se mi vol'us tio'n far'i: mi est'as mal'fort'a kaj mal'san'a.»

La pastr'o sku'is la kap'o'n kaj silent'is unu moment'o'n; tiam li de'nov'e pren'is la man'o'n de l ’ jun'ul'o kaj demand'is:

« Nu, J'a'n, vi dev'as dir'i al mi ĉu vi vol'as rest'i tia aŭ ne. Est'as cert'e, kaj vi tio'n sci'as, ke mon'ic'a ne plu ven'os ĉi tie'n,— kaj se ŝi ven'us, est'us ankoraŭ pli bedaŭr'ind'e: ŝi est'as riĉ'a fraŭl'in'o kaj vi kamp'ar'an'o. Vi'a mal'san'o est'as do frenez'aĵ'o.»

« Mi ĝi'n dezir'as el la fund'o de mi'a kor'o, patr'o; ĉar de long'e mi'a'j rev'o'j est'as plu neni'o ol amar'ec'o kaj mal'dolĉ'ec'o. Mal'esper'o kaj hezit'o plen'ig'as mi'a'n kor'o'n.»

« Nu, montr'u ke vi ver'e hav'as kuraĝ'o'n kaj vol'as re'san'iĝ'i. Kontent'ig'u la dezir'o'n de vi'a patr'in'o, sekv'u mi'a'n konsil'o'n: ir'u al Meĥlen'o !»

« Ha, kial ?— Patr'o, antaŭ kelk'a'j monat'o'j mi ir'is al Bruselo, kaj dev'is tie rest'i dum ok tag'o'j. Kiel mal'ĝoj'a'j'n larm'o'j'n mi verŝ'is dum tiu mal'long'a temp'o ! Kia'n ne'dir'ebl'a'n sufer'o'n mi el'port'is !»

« Mi ĝi'n dir'os. Kiam est'is al mi permes'it'e re'ven'i, mi marŝ'is nokt'e kaj tag'e sen ripoz'o. Kiam la unu'a'n foj'o'n la odor'o de la erik'fajr'o'j est'is al mi al'port'it'a de la vent'o, mi pro emoci'o ek'plor'is kvazaŭ infan'o; pli mal'proksim'e, mez'e de l ’ unu'a abi'ar'o, mi sur'genu'iĝ'is kaj laŭt'voĉ'e dank'is Di'o'n, ĉar mi pov'is re'vid'i mi'a'j'n am'at'a'j'n pint'foli'arb'o'j'n. Mi manĝ'is de la unu'a erik'o, kiu'n mi vid'is, por hav'i la kar'a'n kresk'aĵ'o'n pli apud'e ĉe la kor'o;— kaj, ven'ant'e ĉi tie'n, mi ne rekt'e ir'is hejm'e'n: mi unu'e ven'is por kis'i mi'a'n amik'o'n, la fag'o'n, kaj est'is kun larm'iĝ'int'a'j okul'o'j ke mi parol'is al la juniper'o'j, kvazaŭ ili est'us hom'o'j... Kaj vi propon'as al mi, ke mi rest'u dum ses jar'o'j for de mi'a erik'ej'o ? Ne'ebl'e !»

« Mi'a fil'o, mi sci'as pro kiu kaŭz'o vi pli ol iu ajn am'as la erik'ej'o'n; sed est'as preciz'e tiu kaŭz'o, kiu'n ni dev'as neni'ig'i. Stud'ad'o, pli efik'e ol korp'a labor'o, for'pel'os el vi'a spirit'o la bild'o'n kiu persekut'as vi'n, kaj la konvink'o ke vi est'as destin'at'a por plen'e vi'n dediĉ'i al la serv'ad'o de Di'o, cert'e venk'os vi'a'j'n sur'ter'a'j'n rev'o'j'n; ne dub'u pri tio.»

La pastr'o don'is al si'a voĉ'o solen'a'n kaj du'on'koler'a'n ton'o'n, kiu far'is profund'a'n impres'o'n sur la jun'ul'o'n, kaj daŭr'ig'is:

« Ali'a'j'n argument'o'j'n mi uz'os, por konduk'i vi'n al pli bon'a'j pens'o'j. J'a'n, vi mem'mort'ig'as vi'n, tial ke vi el'ĉerp'as vi'a'n viv'o'n per sen'ĉes'a mal'gaj'ec'o. Ĉu vi pens'as ke Di'o al vi pardon'os tiu'n krim'a'n mal'saĝ'ec'o'n, se vi ĝis la agoni'o en ĝi persist'as ? En vi'a van'a rev'ad'o vi nur pens'as pri unu afer'o.— Ĉu iam en vi'a'n spirit'o'n penetr'as pens'o, kiu supr'e'n'ir'as al la Ĉiel'o ? Ĉu est'as preĝ'o'j, kiu'j'n vi el'parol'as buŝ'e, dum vi'a'j pens'o'j ofend'mok'as Di'o'n, ĉar vi ador'as hom'bild'o'n, eĉ en la templ'o de l ’ Sinjor'o ? Kaj ĉu vi pri'pens'as, ke la tomb'o por vi mal'ferm'iĝ'as,— ke vi liver'as vi'a'n anim'o'n al la mal'sankt'ul'o,— ke la etern'a fajr'o est'os la rekompenc'o de vi'a frenez'a mem'forges'o ?»

La vort'o'j de la pastr'o, parol'it'a'j kun sever'a ton'o, tre emoci'is la kor'o'n de l ’ jun'ul'o. Li sent'is ja ke la pastr'o est'is al li dir'int'a terur'a'j'n ver'aĵ'o'j'n, kaj li trem'is ankoraŭ eĉ post la minac'ant'a'j vort'o'j. Dum kelk'a temp'o li mut'e teren'rigard'is, kaj tiam, lev'ant'e la kap'o'n, kiel iu kiu pren'is mal'facil'a'n decid'o'n, li dir'is:

« Ĉu jam morgaŭ ?» ripet'is la jun'ul'o,« for'las'i morgaŭ mi'a'n erik'ej'o'n ? Kaj ebl'e por ĉiam !»

« Ne, J'a'n, ne parol'u tiel mal'saĝ'e,» dir'is la pastr'o.« Vi pov'os ja ĉiu'jar'e pli ol unu foj'o'n vizit'i vi'a'n patr'in'o'n, kaj, dum la lern'ej'a liber'temp'o, sufiĉ'e long'a'temp'e re'vid'i vi'a'n erik'ej'o'n. Ceter'e, kiam vi est'os pastr'o, vi rajt'os est'i en'ofic'ig'it'a en vilaĝ'o en Kempenlando [ 9 ] ,— kaj nur tiam vi pov'os trankvil'e kaj pac'e pas'ig'i vi'a'n viv'o'n sub la ĉiel'o de l ’ erik'ej'o.— Morgaŭ, ĉu ne ?»

« Nu, morgaŭ ! Est'as dir'it'e !» kri'is la jun'ul'o per tiel akr'a voĉ'o, ke li'a'j vort'o'j re'son'is tra la aln'o'ale'et'o.« Morgaŭ ! Morgaŭ !»

Kaj li met'is ambaŭ man'o'j'n antaŭ si'a'j'n okul'o'j'n, el kiu'j el'ŝpruc'is mal'dolĉ'a larm'flu'eg'o.

Du'on'hor'o'n post'e, ten'ant'e la man'o'n de l ’ pastr'o, li re'ir'is al la farm'ej'o.

Vi'i.

Kiam mon'ic'a for'las'is la erik'ej'o'n por vojaĝ'i al Franc'uj'o, ŝi'a kor'o est'is plen'a de kvazaŭ'ĉiel'a feliĉ'o. Ŝi'a'j rev'o'j est'is plen'um'it'a'j: ŝi est'is li'n trov'int'a, li'n, al kiu, de la Sabl'o'mont'o, ŝi est'is dum tiom da jar'o'j rigard'int'a ! Tut'e for'don'it'a al la am'o de si'a patr'o kaj sen'ĉes'e dorlot'it'a per li'a'j dolĉ'a'j kares'o'j, ŝi iom post iom forges'is, ke iu en la sol'ec'a farm'bien'o ĉagren'iĝ'as pro ŝi'a for'ir'o, kaj baldaŭ la memor'o pri ŝi'a antaŭ'a sort'o kaj pri tiu, kiu est'is por ŝi protekt'ant'o kaj amik'o dum la mal'feliĉ'o, ŝajn'is tut'e mal'aper'int'a el ŝi'a spirit'o.

Tuj kiam ŝi est'is al'ven'int'a en Parizo kun si'a patr'o, la plej lert'a'j profesor'o'j est'is pri ŝi zorg'ont'a'j; kaj ĉar ŝi hav'is delikat'a'n intelekt'o'n kaj si'n sent'is kuraĝ'ig'it'a per la sen'ĉes'a'j laŭd'o'j de si'a patr'o, ŝi kon'is en la daŭr'o de kvar jar'o'j ĉio'n kio'n bon'e eduk'it'a fraŭl'in'o bezon'as sci'i por bril'i en mond'um'a'j kun'ven'o'j flank'e de ali'a'j, se la natur'o est'as al ŝi bel'ec'o'n donac'int'a.

Je la komenc'o ruĝ'o vid'iĝ'is sur la vang'o'j de mon'ic'a, kaj ŝi korp'e pli'fort'iĝ'is. Sen'ĉes'a kontent'ec'o est'is al ŝi re'don'int'a la san'o'n; oni pov'is pens'i ke la konsum'a mal'san'o ŝi'n est'is tut'e for'las'int'a. La hom'o kutim'iĝ'as je ĉio; ebl'e plej rapid'e je feliĉ'o. Est'is ankaŭ tiel por mon'ic'a: dum tut'a jar'o ŝi trov'is plezur'o'n en ĉio; ŝi ĉe'est'is vesper'fest'o'j'n kaj bal'o'j'n, ŝat'is la mond'um'o'n kaj dezir'is ĝi'a'j'n aplaŭd'o'j'n...

Tamen, tiu frivol'a kaj liber'a ĝu'ad'o ne long'e daŭr'is; kelk'foj'e aper'is for'flug'em'a'j re'memor'o'j antaŭ la okul'o'j de mon'ic'a kaj dum la du'a jar'o silent'a'j rev'ad'o'j ŝajn'is de'nov'e nebul'kovr'i ŝi'a'n anim'o'n. Dum la ekscit'ig'a'j son'o'j de l ’ muzik'o, sub la bril'eg'o de la lustr'o'j, mez'e de l ’ fest'bru'ad'o, ŝi rest'is ĉiam mal'atent'a, kvazaŭ sekret'a'j re'memor'aĵ'o'j ŝi'n est'us sekv'int'a'j. Mal'fort'a est'is ja tiu mov'iĝ'o de ŝi'a rev'ant'a kor'o, kaj ŝi eĉ sincer'e konfes'is al si'a patr'o ke ŝi kelk'foj'e vid'is ankoraŭ antaŭ si la erik'ej'o'n kun la alt'fier'a fag'o kaj la mov'iĝ'ant'a'j juniper'arb'et'o'j. Tiu'n konfes'o'n ŝi far'is rid'ant'e kaj mok'ant'e pri si'a propr'a rev'mal'san'o, kiel ŝi nom'is ĝi'n.

Ĉu ŝi ankaŭ, inter la rev'bild'o'j de l ’ erik'ej'a kresk'aĵ'ar'o, vid'is hom'a'n figur'o'n, jun'ul'o'n, plor'ant'a'n pri ŝi ? Kiu sci'as ? Ĉiu'okaz'e, ŝi neniam est'is tio'n al si mem aŭ al ali'a'j konfes'int'a.

Iom post iom mon'ic'a ek'sent'is mal'ŝat'o'n por la mond'um'o kaj ĝi'a'j plezur'o'j; ŝi ne plu ir'is al vesper'fest'o'j kaj ali'a'j kun'ven'o'j, krom post grav'a insist'o de si'a patr'o, kaj ŝi ek'serĉ'is sol'ec'o'n. De temp ’ al temp'o ŝi'a'j lip'o'j mov'iĝ'is sen'konsci'e, kaj la forges'it'a kant'o de Rikke - tikke - tak ŝveb'is ne'aŭd'ebl'e sur ŝi'a buŝ'o. Ŝi'a'j vang'o'j re'e pal'iĝ'is; ŝi re'e mal'dik'iĝ'is kaj mal'fort'iĝ'is, tiel ke ŝi'a patr'o, post ĉiu'j ebl'a'j klopod'o'j por ŝi'n distr'i, ek'tim'is ke li post'viv'os si'a'n infan'o'n. Kler'a kurac'ist'o, kun kiu li konsil'iĝ'is, montr'is al li la edz'in'iĝ'o'n kiel la plej taŭg'a'n rimed'o'n, kaj cert'ig'is ke mon'ic'a nepr'e re'san'iĝ'us, se oni pov'us ŝi'n decid'ig'i elekt'i edz'o'n. Kolonel'o van Milgem je tio pov'is nur pens'i al la jun'a oficir'o, Adolf, si'a fidel'a amik'o, kiu est'is ĉe'est'int'a la re'kon'o'n de li'a infan'o.

Inter'temp'e la kolonel'o far'is ĉiu'j'n ebl'a'j'n klopod'o'j'n apud si'a fil'in'o por atent'ig'i ŝi'n pri Adolf; li ja trov'is ŝi'n impres'it'a de li'a'j am'atest'o'j kaj li'a'j bel'a'j ec'o'j; sed reciprok'a am'o ne est'is en ŝi: mal'varm'eg'a rest'ad'is ŝi'a kor'o por la jun'a oficir'o. Tio tre ĉagren'is la patr'o'n, ĉar li vid'is si'n sen'ig'it'a je la sol'a rimed'o, je kiu li est'is esper'int'a por sav'i si'a'n infan'o'n. Preskaŭ ĉiu'tag'e la kolonel'o pen'ad'is apud si'a fil'in'o por ek'sci'i kio'n dezir'as ŝi'a kor'o kaj el kio de'ven'as ŝi'a ĉagren'o; sed ŝi asert'is ke ŝi ne est'as mal'san'a, kaj sukces'is ĉiu'foj'e de'turn'i li'a'j'n demand'o'j'n per el'montr'o'j de plej varm'a am'o. La nur'o kio'n ja aŭd'is kaj kompren'is la kolonel'o, est'is ke ŝi dezir'as re'ir'i al Brabant'o kaj al la erik'ej'o; unu'vort'e ke ŝi sufer'as la al'hejm'a'n sopir'o'n aŭ nostalgi'o'n.

Pli ol unu foj'o'n li est'is promes'int'a al si'a fil'in'o, ke li vojaĝ'os kun ŝi al Kempenlando kaj long'a'temp'e tie rest'ad'os, por ke ŝi serĉ'u re'fort'iĝ'o'n en la erik'ej'a aer'o; sed li'a'j koncern'a'j projekt'o'j est'is ĉiu'foj'e neni'ig'it'a'j de la rapid'e inter'sekv'a'j milit'okaz'int'aĵ'o'j.

Je la fin'o de l ’ jar'o 1813 ^a , per sen'ĉes'a insist'o, li est'is akir'int'a de la ministr'o de l ’ milit'o la promes'o'n ke, dum la ven'ont'a printemp'o, tri'monat'a liber'temp'o est'os al li don'at'a. mon'ic'a ĝoj'is pri la cert'ec'o de la re'ven'a vojaĝ'o al la kar'a patr'uj'o, kaj ŝi ŝajn'is el'star'iĝ'i el si'a medit'em'o. Sed al'ven'is el la Nord'o ĉiu'spec'a'j terur'a'j sci'ig'o'j: la Franc'a arme'o est'is preskaŭ tut'e pere'int'a pro la ne'toler'ebl'a mal'varm'o; neni'u pov'is antaŭ'vid'i, kia'j nov'a'j okaz'ont'aĵ'o'j de'ven'os de la mal'venk'o de Napoleono. Tial ne'pri'skrib'ebl'a emoci'o ek'kapt'is la milit'ist'o'j'n, kiu'j est'is rest'int'a'j en Franc'uj'o. La kolonel'o ne pov'is mal'help'i ke mon'ic'a ek'sci'is la dis'vast'iĝ'ant'a'j'n nov'aĵ'o'j'n, nek antaŭ'gard'i ŝi'n de la ĉagren'o kiu plen'ig'is ŝi'a'n kor'o'n je la konvink'o ke neni'o en la mond'o nun est'is mal'pli cert'a ol ŝi'a vojaĝ'o al Kempenlando.

Subit'e la imperi'estr'o re'ven'is el Rus'uj'o sen si'a arme'o, kaj proklam'ig'is de la Senat'o aviz'o'n, per kiu 350. 000 jun'ul'o'j est'is kun'vok'ot'a'j al la milit'o. La kolonel'o ankaŭ ricev'is ordon'o'n, ke li re'ating'u kun si'a'j soldat'o'j la arme'o'n en German'uj'o. Li gard'ig'is si'a'n fil'in'o'n en eduk'ej'o en Parizo, miks'is si'a'j'n larm'o'j'n kun ŝi'a'j, kaj si'n for'ŝir'is de si'a for'mort'ant'a infan'o por sekv'i la imperi'estr'o'n trans la Rejn'o'n.

Ses monat'o'j'n post'e, sur la batal'kamp'o de Dresdeno, kugl'o li'n traf'is en la genu'o'n. Post la re'san'iĝ'o de li'a vund'o, li'a krur'o rest'is kurb'ig'it'a: li dum si'a tut'a viv'o lam'os kaj marŝ'os per baston'o. Tiu kripl'ec'o est'is kaŭz'o ke, laŭ li'a pet'o, oni permes'is al li re'ir'i al Parizo. Li trov'is si'a'n mon'ic'a ankoraŭ pli mal'dik'iĝ'int'a, kun tra'vid'ebl'a vizaĝ'o kaj bril'a'j okul'o'j, parol'ant'a sen'atent'e kaj rev'em'e.

Nur du fibr'o'j'n li trov'is ankoraŭ impres'ig'ebl'a'j'n en ŝi'a kor'o, du pasi'o'j'n egal'e ard'a'j'n: ŝi'a'n am'o'n al li kaj ŝi'a'n sopir'o'n al la bedaŭr'at'a Kempenlando.

Tuj'e kaj kiel ebl'e plej rapid'e li far'is la neces'a'j'n pret'ig'o'j'n por re'ir'i kun mon'ic'a al Brabant'o. Serv'ist'o est'is send'at'a al Antverpeno por tie lu'i kaj aranĝ'i konven'a'n dom'o'n ĝis la tiam'a'j cirkonstanc'o'j est'us klar'iĝ'int'a'j kaj la kolonel'o est'us pov'int'a aĉet'i aŭ lu'i mal'grand'a'n kamp'o'dom'o'n en la ĉirkaŭ'aĵ'o de Moll.

Kelk'a'j'n tag'o'j'n post'e ili for'vetur'is en poŝt'kaleŝ'o. Neni'o special'a inter'romp'is la ĝoj'ig'a'n vojaĝ'o'n al la patr'uj'o; nur en Antverpeno mem, kaj kiam la vetur'il'o al'proksim'iĝ'is al la nov'a dom'o de la kolonel'o, mon'ic'a hazard'e rigard'is en la strat'o'n, kaj aŭd'ig'is akr'a'n mir'kri'o'n, kiu ek'salt'ig'is la kolonel'o'n pro tim'o.

Kiam li demand'is ŝi'n pri la kaŭz'o de ŝi'a subit'a emoci'o, ŝi respond'is:

« Ho, est'as neni'o, patr'o. Mi est'as tiel impres'iĝ'em'a. Mi vid'is tie en la strat'o mal'riĉ'a'n jun'ul'o'n kun ne'zorg'it'a'j vest'aĵ'o'j, kiu preter'pas'ant'e rigard'ad'is mi'n, kvazaŭ li vol'as per si'a'j okul'o'j tra'bor'i mi'a'n kor'o'n. Kaj vid'u, patr'o, ĉar li tiom simil'as J'a'n Daelmans, mi kri'is ne'vol'e. Sed, ne est'is li.— Est'as jam fin'it'e, mi est'as trankvil'a.»

VIII.

Ses semajn'o'j est'is pas'int'a'j de post la al'ven'o de la kolonel'o en Antverpeno.

En la sub'tegment'a ĉambr'o de mal'riĉ'a dom'et'o, ĉe la Or'a Mont'o, mal'jun'eg'a vir'in'o je la komenc'o de l ’ vesper'o apud lamp'et'o punt'farad'is. Mizer'a aspekt'is ŝi'a loĝ'ej'o, ĉar ŝi loĝ'is sub la nud'a'j tegol'o'j kaj hav'is kiel tut'a'n mebl'ar'o'n tabl'et'o'n, du seĝ'o'j'n kaj lit'o'n, kies kovr'il'o est'is far'it'a el ĉiu'spec'a'j kun'e'kudr'it'a'j ŝtof'pec'o'j. Tiu ĉi vir'in'o ŝajn'is indiferent'e inter'mov'i si'a'j'n plekt'il'et'o'j'n; tamen, de temp ’ al temp'o ŝi streĉ'is la orel'o'n al la alkov'o, kie star'is la lit'o, kaj aŭskult'is atent'e ne'aŭd'ebl'a'n bru'o'n.

Ŝi do ĵus est'is met'int'a si'a'j'n du man'o'j'n sen'mov'e sur la punt'kusen'o'n, kiam la pord'o de la sub'tegment'a ĉambr'et'o mal'ferm'iĝ'is kaj ali'a vir'in'o en'ir'is. La mal'jun'ul'in'o met'is si'a'n fingr'o'n sur la buŝ'o'n kaj per mal'laŭt'a pst ! ŝi pet'is la en'ir'ant'in'o'n silent'i. Lev'iĝ'ant'e, ŝi ir'is al ŝi, ŝi'n konduk'is per la man'o ĝis la tabl'o, kaj montr'ant'e la seĝ'o'n, ŝi dir'is:

Tri'e'n el'tir'is trik'aĵ'o'n el si'a poŝ'o kaj dir'is kun sam'e mal'laŭt'a voĉ'o:

« Ha ! tiu est'as la hom'o, kiu'n vi al'pren'is en vi'a'n dom'o'n ! Ĉu vi kred'us, Avi'nj'o Teerlinck, ke vi far'is bon'a'n ag'o'n, se est'as tiel kiel oni dir'as ?»

« Jes, Tri'e'n, est'u cert'a pri tio: sen mi la jun'ul'o est'us mort'int'a kaj en'ter'ig'it'a, la kompat'ind'ul'o !»

Post kiam ŝi est'is unu moment'o'n rigard'int'a ĉiu'j'n angul'o'j'n de la sub'tegment'ej'o, Tri'e'n de'nov'e dir'is mal'laŭt'e:

« Sed, Avi'nj'o, se mi ne erar'as, vi jam hav'as tiu'n hom'o'n dum kvin aŭ ses semajn'o'j en vi'a ĉambr'o. Kie do vi dorm'as ?»

« Jes, Tri'e'n, kie do vi dorm'as ? En tiu angul'o sur seĝ'o, kun mi'a kap'o sur la tabl'o. Est'as ja al mi ne mult'e plu perd'ebl'a: mi hav'is mi'a'n temp'o'n, kar'a !»

« Nu, nu, kiel vi pov'as tio'n sufer'i ! Ĉu ses semajn'o'j'n ne kuŝ'int'a sub la lit'tuk'o'j ? Tio est'as mort'danĝer'a !»

« Jes, Tri'e'n, ĉiu don'as al si'a proksim'ul'o kio'n li hav'as; la riĉ'a'j hom'o'j don'as si'a'n mon'o'n, kaj mi,— mi ankaŭ don'as kio'n mi hav'as: mi'a'n lit'o'n kaj mi'a'n ripoz'o'n.»

« Nu, mi konfes'as, ke mi ne kapabl'us tio'n far'i; sed est'as tamen bel'a ag'o, kaj vi hav'os pro ĝi merit'o'n ĉe Di'o, Avi'nj'o.... Sed mi ne jam kon'as la fin'a'n klar'ig'o'n de la histori'o; unu dir'as tio'n ĉi, ali'a dir'as tio'n, kaj fin'e oni neni'o'n sci'as. Kia'manier'e nun preciz'e tio okaz'is ?»

« Nu, mi foj'e dir'os tio'n al vi; sed ven'u, sid'iĝ'u pli proksim'e, por ke li ne vek'iĝ'u.— Est'is antaŭ kvin aŭ ses semajn'o'j, je sabat'o, est'is jam la dek'unu'a vesper'e. Mi est'is aĉet'int'a iom da lien'o por mi'a kat'o, kaj ĉar ĝi de la tut'a post'tag'mez'o ne jam est'is ven'int'a hejm'e'n, mi pren'is mi'a'n fer'lad'a'n lamp'et'o'n, kaj mi ir'is tie ĉe la sen'fenestr'a mur'o, inter la ĉar'et'o'j kaj ŝarĝ'vetur'il'o'j, por serĉ'i mi'a'n sorĉ'ist'in'o'n.— Dum mi tiel'e ĉirkaŭ'pen'ad'as kaj kri'as: pus'et'o ! pus'et'o ! mi subit'e aŭd'as ek'ĝem'o'n kiel hom'a'n; mi tiel impres'iĝ'as ke mi ek'salt'as, kaj mi direkt'as mi'a'j'n okul'o'j'n ter'e'n. Sed vid'u, mi ne pov'as klar'ig'i mi'a'n terur'o'n: tie kuŝ'as hom'o sur la dors'o kun si'a vizaĝ'o tut'makul'it'a de sang'o !»

« Jes, Tri'e'n, de sang'o. Vi pov'as imag'i: mi rapid'e kur'is ĉe la najbar'o'j'n, ili al'kur'is kun lum'o, kaj tiam mi vid'is ke est'as jun'ul'o, kiu ver'ŝajn'e est'is kuŝ'iĝ'int'a sur karb'o'ĉar'o por dorm'i, kaj est'is de ĝi fal'int'a. Li kred'ebl'e jam de long'e kuŝ'is tie, ĉar la sang'o, kiu ŝpruc'et'is el li'a kap'o est'is preskaŭ tut'e mal'fluid'iĝ'int'a.»

« Ho, mort'int'a ! kompat'ind'ul'in'o, kia vi est'as,— li ja dorm'as tie en la lit'o !»

« Jes, Avi'nj'o, kio'n vi pov'as al tio help'i, kar'a ? La memor'o est'as for ! Nu, kio'n oni far'is tiam ?»

« Jes, kio'n oni far'is ? Nu, kiel ĉiam. Mult'e da konsil'o'j kaj mal'mult'e da ag'o'j; sed inter'temp'e la jun'ul'o kuŝ'is tie en si'a sang'o sur la mal'varm'a'j ŝton'o'j,— kaj mi'a kor'o ŝir'iĝ'is tio'n vid'ant'e. Mi dir'is al mi mem: nu, nu, la hom'o'j est'as ge'frat'o'j; kaj mi ne atend'is, ĝis kiam ven'os la kurac'ist'o por port'ig'i la mal'feliĉ'ul'o'n al la mal'san'ul'ej'o. Mi de'pren'ig'is li'n kaj li'n kuŝ'ig'is ĉi tie en mi'a'n lit'o'n.»

« Sed, Avi'nj'o, kiel vi kapabl'is li'n fleg'i kaj nutr'i ? aŭ ĉu ebl'e vi hav'as ie ŝtrump'o'n sub la tegol'o'j [ 10 ] ?»

« Ho, ne, Tri'e'n, mi mult'e labor'is kaj far'is kelk'a'j'n ŝuld'o'j'n; sed tio est'as neni'o; tio'n kio est'as bon'kor'e donac'it'a, ni'a Sinjor'o re'don'os.»

« Tio est'as ja strang'a ! Ĉu vi kon'as li'a'j'n ge'patr'o'j'n, kaj sci'as de kie li ven'is ?»

« Ne, mi ne jam demand'is li'n pri tio. Sed kiam li hav'is kap'febr'o'n, li ĉiam sonĝ'is laŭt'voĉ'e, kaj mi aŭd'is ja ke li'a patr'o kaj li'a patr'in'o est'as mort'int'a'j.»

« Ne, mi ne sci'as kio'n li babil'is pri fag'o, pri l ’ erik'ej'o kaj pri abi'ar'o'j. Latin'e li ankaŭ parol'is, kaj kelk'foj'e li kri'is: mon'ic'a ! mon'ic'a ! Est'as ver'ŝajn'e la nom'o de li'a patr'in'o aŭ de li'a frat'in'o. Li kon'as kant'et'o'n, Tri'e'n, kiu'n mi por dek'ses kaj du'on'o [ 11 ] dezir'us ke vi aŭd'us ! Est'as ĉiam pri Rikke - tikke - tak, tiel ke vi pov'us laŭ ĝi danc'i. Plej strang'e est'is, ke li ĉiam parol'is kvazaŭ oni vol'is kontraŭ'vol'e ig'i li'n pastr'o aŭ eklezi'ul'o,— kaj mi ir'is por rigard'i ĉe li'a kap'o, ĉu oni ne tonsur'is li'n; sed neni'a raz'il'o tuŝ'is li'a'n blond'a'n bukl'ar'o'n.»

« Ho, Di'o, est'as ebl'e mal'feliĉ'a jun'ul'o, kiu ebri'iĝ'is aŭ frenez'iĝ'is.»

« Frenez'iĝ'is, Tri'e'n ? Frenez'iĝ'is ? Se vi aŭd'us li'n parol'ant'a'n, vi sur'genu'iĝ'us. Ĉio kio'n li dir'as, est'as kvazaŭ skrib'it'a, kaj la plej bel'a predik'o de ni'a vikari'o est'as neni'o kompar'e al ĝi. Tie pend'as li'a'j vest'aĵ'o'j; vid'u, ili est'is far'it'a'j el delikat'a drap'o, Tri'e'n. Ĉiu'foj'e kiam li mal'ferm'as la buŝ'o'n por dank'i mi'n, larm'o'j el'ŝpruc'as el mi'a'j okul'o'j: est'as kvazaŭ anĝel'o kiu parol'as ! Vi pov'as kred'i mi'n, mi mult'e pli am'as li'n ol se li est'us mi'a propr'a infan'o, kaj se li vol'as rest'i apud mi, mi labor'os por li ĝis sur mi'a mort'lit'o.— Li nom'as mi'n patr'in'o, Tri'e'n; vi dev'us aŭd'i tiu'n vort'o'n el li'a buŝ'o !»

« Nu jes, dum tut'a monat'o li est'is ne'konsci'a kaj sufer'is kap'febr'o'j'n, sed de ok tag'o'j est'as iom'et'e pli bon'e. Li iom post iom re'konsci'iĝ'as kaj re'vok'as si'a'n memor'o'n. Krom tio li nun tut'e est'as spirit'san'a. Se li est'us pli babil'em'a, mi ankaŭ sci'us pli mult'e; sed li neniam dir'as i'o'n escept'e por dank'i mi'n; kaj pri neni'o mi li'n demand'as. Li est'as nom'at'a J'a'n, tio'n li dir'is al mi hieraŭ; la ceter'o ja ven'os, Tri'e'n, kiam li est'os pli bon'fart'a; nun li est'as ankoraŭ tiel mal'dik'a kiel fiŝ'ost'o kaj tiel pal'a kiel vi'a kuf'o: la unu'a'n foj'o'n kiam li lev'iĝ'is, li est'is tiel mal'fort'a, ke mi dev'is li'n sub'ten'i en mi'a'j brak'o'j, se ne, li est'us fal'int'a.»

« Nun li tamen fart'as mult'e pli bon'e, kaj kapabl'as jam bon'e marŝ'i; ĉar hieraŭ li dir'is ke hodiaŭ vesper'e li el'ir'os por spir'i freŝ'a'n aer'o'n.»

Apenaŭ Avi'nj'o Teerlinck est'is dir'int'a tiu'j'n last'a'j'n vort'o'j'n, kiam mal'antaŭ la lit'kurten'o'j son'is dolĉ'a, am'em'a voĉ'o, kiu dir'is:

Tiu nom'o kaj la akcent'o al ĝi don'it'a, cert'e hav'is ne'ordinar'a'n sorĉ'potenc'o'n sur la kor'o'n de la mal'jun'a vir'in'o; ĉar ŝi'a'j okul'o'j bril'is pro emoci'o, dum ŝi rapid'e pren'is la lamp'o'n kaj glas'o'n da lakt'akv'o, kaj ir'is al la lit'o.

La mal'san'ul'o ŝi'n rigard'is en la okul'o'j'n, kun tiom da am'o kaj dank'em'o, ke Avi'nj'o de'turn'is la kap'o'n por for'viŝ'i larm'o'n de si'a'j okul'har'o'j. Dum'e la jun'ul'o pren'is unu el ŝi'a'j man'o'j kaj met'is sur ĝi'n si'a'j'n lip'o'j'n per long'a kis'o.

Tri'e'n si'n klin'is antaŭ'e'n kun bat'ant'a kor'o por vid'i la vizaĝ'o'n de la mal'san'ul'o; profund'a tim'o ŝi'n trem'ig'is, kiam li'a'j kav'a'j okul'o'j ŝi'n rigard'is, kaj ŝi mal'antaŭ'e'n'ŝov'is si'a'n seĝ'o'n, kvazaŭ ŝi vol'us mal'proksim'iĝ'i de tim'ig'a aper'aĵ'o.

La mal'san'ul'o ĉirkaŭ'pren'is per si'a mal'dik'a brak'o la kap'o'n de Avi'nj'o kaj tir'is ŝi'n pli proksim'e al si; li ver'ŝajn'e dir'is al ŝi i'o'n en la orel'o'n, ĉar tuj ŝi ir'is por pren'i li'a'j'n vest'aĵ'o'j'n kaj re'ferm'is la kurten'o'j'n tuj post kiam ŝi est'is ili'n met'int'a sur la lit'o'n. Tiam, ven'ant'e apud la tabl'o'n, ŝi dir'is mal'laŭt'e kaj ĝoj'eg'e al la trem'ant'a Tri'e'n:

Tiu dir'o ŝajn'is tut'e ne trankvil'ig'i la najbar'in'o'n; ĉar ŝi'a vizaĝ'o pal'iĝ'is kaj tim'e ŝi rigard'is la pord'o'n. Sen'dub'e tim'eg'o ŝi'n incit'is for'las'i la ĉambr'o'n, antaŭ ol la fantom'a jun'ul'o aper'os; vir'in'a sci'vol'em'o tamen ŝi'n ten'is kvazaŭ najl'it'a sur ŝi'a seĝ'o.

Post kelk'a'j minut'o'j mal'ferm'iĝ'is la lit'kurten'o. Tiam Avi'nj'o kur'is al la mal'san'ul'o,— help'is li'n por el'lit'iĝ'i kaj sub'ten'is li'n dum li'a ir'ad'o al la tabl'o.

Ĉu tiu viv'ant'a skelet'o ver'e est'as la jun'a kamp'ar'an'o, kiu'n ni kon'as ? Jes, est'as li, la mal'feliĉ'ul'o. Li'a ost'ar'o tra'bor'as la sen'kolor'a'n haŭt'o'n; li'a'j okul'o'j est'as en'profund'iĝ'int'a'j en mal'lum'a'j kav'aĵ'o'j; li'a dors'o kurb'iĝ'is, li'a kap'o flank'e'n klin'iĝ'is. Tia'j mal'pur'a'j kaj mal'delikat'e flik'it'a'j vest'aĵ'o'j pov'as kovr'i nur almoz'ul'o'n. Kia est'is do la sort'o de l ’ jun'ul'o ?

Nun li star'is antaŭ la bon'kor'a Avi'nj'o kaj ten'is unu el ŝi'a'j man'o'j; li rigard'is ŝi'n kun tiu mild'a vizaĝ'esprim'o, kiu nur est'as propr'a al kares'ant'a infan'o, kaj dir'is:

« Sed, J'a'n, mi'a knab'o,» respond'is la mal'jun'a vir'in'o,« vi est'as ankoraŭ tiel mal'fort'a, mi'a kar'a ! Vi risk'as fal'i,— kaj pri'pens'u kiel mal'trankvil'a mi est'os.»

La zorg'em'o de Avi'nj'o tiel klar'e est'is vid'ebl'a sur ŝi'a sulk'iĝ'int'a vizaĝ'o, ke J'a'n, pro ŝi'a'j am'plen'a'j rigard'o'j, ĝis la fund'o de l ’ kor'o emoci'iĝ'is.

« Ho, patr'in'o,» li ek'ĝem'is,« kial vi tiom am'as mi'n ? Jes, est'u vi mi'a gard'anĝel'o ! Tio'n kio'n neni'u kapabl'is far'i, tio'n far'os ebl'e ankoraŭ la ofer'em'a am'o de mal'riĉ'a vir'in'o ! Mir'ind'a anim'o de bon'ec'o ! Ĉe la rand'o de l ’ tomb'o est'as ankoraŭ sufiĉ'e da am'o en vi'a kor'o, por dolĉ'ig'i la viv'o'n de mizer'ul'o kiel mi est'as, kaj re'star'ig'i li'n el la plej profund'a abism'o de l ’ mal'esper'o. Ho ! mi preĝ'is al Di'o por ke Li ben'u vi'n !— Kaj, pri'juĝ'u mi'a'n dank'o'n al vi, bon'a patr'in'o: ĝi est'as la unu'a sen'inter'romp'a preĝ'o, kiu'n de sep jar'o'j mi kapabl'as al'send'i al la Ĉiel'o !»

La voĉ'o de la jun'ul'o hav'is strang'a'n kaj entuziasm'a'n ton'o'n, kiu profund'e impres'is la anim'o'n de Tri'e'n; ŝi'a tim'o est'is tut'e mal'aper'int'a, kaj nun ŝi aŭskult'is kun mal'ferm'it'a buŝ'o kaj grand'eg'a'j okul'o'j la vort'o'j'n de l ’ jun'ul'o, kiu'j rav'is kaj kor'tuŝ'is ŝi'n kvazaŭ ŝi aŭd'us bon'son'a'n kord'muzik'o'n. Avi'nj'o ŝi'n rigard'is demand'e kaj ŝajn'is dir'i:« Nu, kio'n vi dir'as pri mi'a fil'o ? Ĉu li est'as frenez'a ?» Sed Tri'e'n aŭskult'is silent'e, eĉ ankoraŭ kiam J'a'n ne plu parol'is.

« Kompat'ind'a jun'ul'o,» ĝem'is Avi'nj'o,« kuraĝ'u nur. Mi est'as mal'riĉ'a kaj mal'fort'a, est'as ver'e; sed, se vi vol'as rest'i apud mi, mi ĉiam am'os vi'n,— kaj mi for'labor'os por vi la fingr'o'j'n de mi'a'j man'o'j.»

La jun'ul'o met'is la man'o'n de la mal'jun'ul'in'o al si'a'j lip'o'j, sed ne respond'is.

« J'a'n,» dir'is Avi'nj'o dolĉ'e,« se vi dezir'as el'ir'i, vi dev'us tio'n ne preter'las'i pro mi: mi ir'os kun vi.»

« Bon'a patr'in'o,» respond'is J'a'n pet'eg'ant'e,« mi dezir'as el'ir'i; sed mi dev'as est'i sol'a. Mi'a kap'o brul'as; en la sol'ec'o mi trov'os re'freŝ'iĝ'o'n. Morgaŭ, bon'a patr'in'o, mi dir'os al vi kiu mi est'as kaj kia ne'kompren'ebl'a ĉagren'o venen'is mi'a'n viv'o'n. Las'u mi'n nun for'ir'i,— kaj trankvil'a rest'u hejm'e; post unu hor'o mi re'ven'os.»

Avi'nj'o en'man'ig'is al J'a'n si'a'n lam'baston'et'o'n, konduk'is li'n sub'e'n, dir'is ankoraŭ kelk'a'j'n dolĉ'a'j'n vort'o'j'n kaj ŝlos'is la pord'o'n mal'antaŭ li.

Jen ir'as la mal'san'a jun'ul'o kun ŝancel'iĝ'ant'a'j paŝ'o'j, laŭ'long'e de la dom'o'j, tra la mal'lum'o; li apog'as si'n sur la man'baston'et'o, kiu'n Avi'nj'o al li donac'is, kaj mal'facil'e spir'eg'as, pro lac'ec'o. Cert'e li'a ir'ad'o hav'as cel'o'n, ĉar li ne hezit'as pri la elekt'o de la strat'o'j. Kelk'foj'e li halt'as kaj ripoz'as; tiam li daŭr'ig'as si'a'n voj'ir'o'n kaj sen'ĉes'e antaŭ'e'n'ir'as ĝis la Meirplaco. Tie li ir'as tut'e apud'e de la dom'o'j kaj mal'rapid'e si'n antaŭ'e'n'ŝov'as en la sen'lum'ec'o, kvazaŭ ŝtel'ist'o aŭ spion'o. Baldaŭ li halt'as ĉe la ferm'it'a fenestr'o de bel'eg'a dom'o; li apog'as si'n per la kubut'o sur la blu'ŝton'a fenestr'o'rand'o kaj prov'as tra'rigard'i tra la kovr'il'o'j. Intern'e en la dom'o est'as lum'o; ĉar oblikv'a radi'o lum'ig'as la vizaĝ'o'n de l ’ aŭskult'ant'a jun'ul'o, kiu, long'temp'e tie star'int'e, pro lac'ec'o tut'e fleks'iĝ'as, kaj, kvazaŭ sen'sent'a, kun la kap'o sur la fenestr'o'rand'o rest'as kuŝ'ant'a.

IX.

En la luks'a salon'o, sur kies fenestr'o la lac'a jun'ul'o ripoz'ig'is si'a'n kap'o'n, est'is du person'o'j. Kolonel'o van Milgem sid'is en velur'a apog'seĝ'o apud la marmor'a fajr'ej'o; li ŝajn'is profund'e en'pens'iĝ'int'a, ĉar li medit'e rigard'is antaŭ'e'n sur la plank'tapiŝ'o'n. Apud tabl'o, sur kiu kuŝ'is arĝent'a kudr'il'ar'o, sid'is jun'a fraŭl'in'o tra'pik'ant'e perl'o'j'n sur ŝnur'et'o'n. Pal'eg'a est'is ŝi'a vizaĝ'o, kaj port'is ĉiu'j'n sign'o'j'n de long'a konsum'a mal'san'o; tiu pal'ec'o ŝajn'is ankoraŭ pli'sen'kolor'iĝ'i pro la korv'o'nigr'ec'o de ŝi'a'j long'a'j har'bukl'o'j, kiu'j je ĉiu ek'mov'et'o kares'is ŝi'a'j'n vang'o'j'n. Post long'a silent'o la jun'a fraŭl'in'o kant'is per tre mal'laŭt'a voĉ'o la re'kant'aĵ'o'n de la kant'et'o Rikke - tikke - tak. Ver'ŝajn'e tio ne plezur'ig'is la kolonel'o'n, ĉar li mal'gaj'e sku'is la kap'o'n kaj dir'is al la fraŭl'in'o:

« mon'ic'a, kant'u do ne ĉiam tiu'n ĉi kant'o'n; ĝi est'as nutr'aĵ'o por vi'a mal'ĝoj'o,— kaj vi sci'as ke tio ĉagren'as mi'n.»

« Di'o ! ĉu mi de'nov'e kant'is ?» kri'is mon'ic'a kvazaŭ mir'ant'e.« Mi tio'n ne sci'is, patr'o. Pardon'u mi'a'n mal'atent'o'n.»

« Nu,» demand'is la kolonel'o,« ĉu la sak'et'o est'os baldaŭ fin'it'a ?— Mal'feliĉ'a Adolf, kiom vi'a donac'o ĝoj'ig'os li'n ! Li'n, kiu tiel eg'e am'as vi'n.»

« Ho, tio est'us mal'facil'e sci'ebl'a. Kiu pov'us dir'i, ĉu li ne ie kuŝ'as en mal'san'ul'ej'o, aŭ ĉu mal'amik'a kugl'o ne jam est'as li'n traf'int'a sur la honor'kamp'o ?»

« Ver'e, ĉu mi trem'ig'as vi'n ? Ĉu vi do iom'et'e interes'iĝ'as pri li'a sort'o, mon'ic'a ?»

« Vi dev'us ali'manier'e li'n am'i, mon'ic'a. Li nepr'e tio'n merit'as: li est'as bel'a jun'ul'o, posed'ant'a ĉio'n kio pov'as alt'ig'i vir'o'n en la okul'o'j de vir'in'o. Krom tio, li est'is la sav'int'o de vi'a patr'o ĉe la sang'a batal'kamp'o apud Dresdeno. Se la am'o ne trov'as la voj'o'n al vi'a kor'o, dank'em'o dev'us vi'n incit'i por plen'um'i mi'a'n konsil'o'n, mi'a'n pet'o'n, kaj don'i al li la rekompenc'o'n de li'a grand'anim'ec'o kaj de li'a am'o.»

« Ho, patr'o, rigard'u mi'n ! Kio'n mi pov'us don'i al Adolf ? En mi'a kor'o ne est'as lok'o flank'e de mi'a am'o al vi.— Est'i ne'sent'em'a edz'in'o ! Ĉu mi mal'feliĉ'ig'os li'n per mi'a indiferent'ec'o ? Ĉar edz'o postul'as por si'a feliĉ'o pli ol mal'varm'a'n amik'ec'o'n. Ceter'e, mi sent'as ne'venk'ebl'a'n mal'ŝat'o'n por lig'il'o'j, kiu'j for'rab'us de mi mi'a'n liber'ec'o'n.»

« Kia'n liber'ec'o'n, mon'ic'a ? La liber'ec'o'n por rev'ad'i kaj pens'ad'i ? Far'u Di'o, ke ĝi est'u de vi for'pren'it'a, la liber'ec'o, kiu ig'as vi'n mal'fort'a kaj mal'san'a. Pri'pens'u, infan'o, kiam ni loĝ'os en la kamp'o'bien'o apud Moll, kiom feliĉ'ig'e tiam est'us, se vi hav'us amik'o'n por tra'kur'i kun vi la erik'ej'o'n, por vizit'i kun ni la fag'o'n kaj la river'et'o'n,— por est'i al ni kun'ul'o en la sol'ec'o ? Ĉar ĉio tio ĉi, infan'o, est'as mal'varm'a kaj kvazaŭ'mort'a, se am'sent'o ne ven'as ĝi'n viv'ig'i; la kor'o sek'iĝ'as, kiam oni ne pov'as ĝi'n el'verŝ'i en ali'a'n kor'o'n.»

« Patr'o, tio pov'as est'i ver'a; sed Adolf ne est'as fil'o de l ’ erik'ej'o. Ĉu li kompren'us kio'n dir'as la rev'ig'a bru'et'ad'o de l ’ gril'o'j ? Ĉu abi'ar'o'j ombr'o'kovr'is la lud'o'j'n de li'a infan'ec'o ? Ĉu la sen'lim'ec'o de l ’ erik'ej'a mar'o kaj ĝi'a ne'mezur'ebl'a ĉiel'o ne ŝajn'us al li unu'ton'a'j,— al li, infan'o el la mont'ar'o ? Ho, jes, konfes'u tio'n, patr'o; inter mi kaj mi'a erik'ej'o li est'us fremd'ul'o, kiu ne kompren'us ni'a'n lingv'o'n.»

La vort'o'j de mon'ic'a ne plaĉ'is al ŝi'a patr'o; li'a vizaĝ'o al'pren'is mal'gaj'a'n esprim'o'n, kaj, si'n plen'e turn'ant'e al si'a fil'in'o, li dir'is per akcent'it'a voĉ'o:

« mon'ic'a, mi'a infan'o, ĉu la pet'o de vi'a patr'o do hav'as neni'a'n potenc'o'n sur vi'a'n kor'o'n ? Dum long'a'j jar'o'j mi por Adolf apud vi'n pet'eg'is; mi rimark'ig'is li'a'n bel'ec'o'n, li'a'n kuraĝ'o'n, li'a'n fam'o'n, por nask'i en vi'a kor'o am'em'a'n sent'o'n; mi dir'is, ke en Dresdeno li sav'is vi'a'n patr'o'n je kost'o de si'a sang'o,— kaj mi pet'is, kiel rekompenc'o'n por li kaj por mi, ke vi konsent'u al'lig'i li'n al ni'a famili'o per solen'a'j lig'il'o'j. Vi rifuz'is kaj rifuz'as ankoraŭ. Kial ? Por rest'i tut'e liver'it'a al rev'o'j, kiu'j mort'ig'as vi'n !— Ĉu ĉar vi ne am'as li'n ? Sed li ne pet'as de vi am'o'n.»

« Fin'e tamen, ho mon'ic'a, vi dev'ig'as mi'n dir'i al vi i'o'n kio neniam dev'is el'ir'i el mi'a buŝ'o. Aŭskult'u do, kaj admir'u la vir'o'n, kiu'n vi mal'ŝat'as. mon'ic'a, de mult'a'j jar'o'j vi marŝ'as kun rapid'a'j paŝ'o'j al la tomb'o; neniam mi ĵet'as sur vi'n mi'a'j'n rigard'o'j'n, mi'a kar'eg'a kaj sol'a infan'o, ne vid'ant'e la mort'o'n ĉe vi'a flank'o. Ho, la cert'ec'o ke mi perd'os vi'n, dum jar'o'j jam dis'ŝir'as mi'a'n kor'o'n: tiu minac'ant'a glav'o super mi'a kap'o ankaŭ pli'mal'long'ig'as mi'a'n viv'o'n, kaj mi sufer'as ne'dir'ebl'a'j'n sufer'o'j'n. Mi leg'ig'is Adolf en mi'a tim'ant'a kor'o; mi dir'is ke rest'as nur unu rimed'o por liber'ig'i vi'n de vi'a'j mister'a'j rev'o'j kaj de cert'a mort'o. Mi mem, mi, vi'a patr'o, pet'eg'is li'n ke li montr'u al vi am'o'n kaj pet'u vi'a'n man'o'n; li, kiu iam sav'is la patr'o'n, ankaŭ vol'is sav'i la infan'o'n. Li hav'is ali'a'j'n am'lig'il'o'j'n: riĉ'ec'o'n, honor'o'n, bel'ec'o'n, ĉio'n posed'is li'a fianĉ'in'o; kaj tamen, incit'it'a de grand'anim'ec'o, de si'n'ofer'em'o, li romp'is tiu'j'n promes'o'j'n por far'i al mi kaj al vi ne'taks'ebl'a'n bon'far'o'n. Li, la bel'a jun'ul'o, al kiu ĉio rid'et'is en la mond'o, li konsent'is lig'i si'a'n viv'o'n al tiu de mal'san'a kaj por li sen'sent'a jun'ul'in'o; li rezign'is la esper'o'n iam viv'i en la mont'ar'o apud si'a mal'jun'a patr'in'o kaj sekv'us ni'n en la dezert'o'j'n de l ’ erik'ej'o. Kaj ĉio tio ĉi por konserv'i la viv'o'n al vi, kiu mal'ŝat'as li'n; por, kvazaŭ protekt'ant'a anĝel'o, for'pel'i la mort'o'n de vi'a flank'o. Ho, mon'ic'a, ĉu tia grand'anim'ec'o en vi nask'os neni'o'n pli ol dank'em'a'n sent'o'n ? Ĉu ĉiu'j kord'o'j est'as romp'it'a'j en vi'a kor'o, tiel ke vi neni'o'n ali'a'n hav'as por respond'i ol ne ?»

Profund'e kor'tuŝ'it'a est'is mon'ic'a, ŝi'a vizaĝ'o ja sufiĉ'e tio'n montr'is. Ŝi respond'is jen'e la demand'o'n al ŝi far'it'a'n:

« Patr'o, mi est'is mal'dank'a al Adolf kaj al vi, mi tio'n konfes'as mal'ĝoj'anim'e; sed, kio'n vi ja postul'as de mi ! Kompren'u do, bon'a patr'o, ke oni pet'as la neni'ig'o'n de ĉiu'j mi'a'j memor'aĵ'o'j. Efektiv'e, se mi konsent'us far'iĝ'i la edz'in'o de Adolf, mi don'us al li vast'a'n lok'o'n en mi'a kor'o. Ne mal'dank'a mi rest'us: mi kompens'us al li li'a'n anim'nobl'ec'o'n per mild'a amik'ec'o, se ne per varm'a am'o. Kaj tiam mi dev'us rezign'i ĉio'n, kio'n las'is al mi mi'a antaŭ'a viv'o.»

Esprim'o de ĝoj'o aper'is sur la vizaĝ'o de la kolonel'o; li pren'is la man'o'n de si'a fil'in'o kaj dir'is:

« Kar'a mon'ic'a, la ofer'o de vi'a'j rev'o'j est'as neces'a por la pli'long'ig'o de vi'a viv'o. Mi pet'as vi'n, est'u kuraĝ'a; dir'u al mi ke vi akcept'as Adolf kiel edz'o'n; ig'u mi'n feliĉ'a. Ho, kar'eg'a infan'o, vid'u, mi pet'eg'as vi'n kun kun'ig'it'a'j man'o'j, dir'u ke vi konsent'as, dir'u jes !»

« Infan'o, infan'o !» ripet'is la kolonel'o,« ne las'u preter'iĝ'i la bon'a'n inspir'o'n. Dir'u jes, ho, dir'u jes !»

Subit'e ŝi'n traf'is ne'atend'it'a emoci'o; ŝi alt'ig'is la fingr'o'n kaj aŭskult'is trem'ant'e al murmur'ant'a bru'o.

Nun de mal'antaŭ la fenestr'o penetr'is kelk'a'j son'o'j en la salon'o'n, kaj la kolonel'o aŭd'is disting'ebl'e la kant'o'n:

La kolonel'o kon'is la ne'kompren'ebl'a'n potenc'o'n de tiu kant'o sur la anim'o'n de si'a fil'in'o; krom tio li tiu'n ĉi foj'o'n konsider'is ĝi'n kiel insult'o'n, far'it'a'n al li pri li'a humil'a de'ven'o; koler'o for'port'is li'n, kaj, tir'eg'ant'e la sonor'il'ŝnur'o'n, li mal'bon'humor'e pied'frap'is sur la plank'tapiŝ'o'n.

Serv'ist'o aper'is por ricev'i la ordon'o'n de si'a mastr'o; tiu ĉi koler'e dir'is:

« Sen'hont'ul'o star'as ekster'e kant'ant'e sub la fenestr'o. Ir'u kun vi'a'j kun'ul'o'j; kapt'u li'n; mi vol'as li'n vid'i. Se li kontraŭ'star'as, uz'u per'fort'o'n.»

« Ho, patr'o,» kri'is mon'ic'a lev'iĝ'ant'e,« kio'n vi dir'as, per'fort'o'n ? Ĉu vi sci'as kontraŭ kiu ?»

Oni aŭd'is mal'ferm'i kaj re'ferm'i la dom'pord'eg'o'n. Tiam la serv'ist'o ven'is en la ĉambr'eg'o'n kaj dir'is al si'a mastr'o:

« Kolonel'o, est'as mal'riĉ'a almoz'ul'o, tiel mal'fort'a kaj mal'san'a, ke li apenaŭ pov'as antaŭ'e'n'ir'i. La mal'feliĉ'ul'o ne pov'is al ni long'e kontraŭ'star'i. Li est'as en la vestibl'o. Ĉu ni simpl'e las'os li'n for'ir'i ?»

« Ne, ne,» kri'is la kolonel'o,« mi vol'as ke tiu enigm'o est'u klar'ig'at'a.— mon'ic'a, kio tiel trem'ig'as vi'n ? Ĉu vi do kon'as la almoz'ul'o'n ?— Ir'u, oni konduk'u li'n ĉi tie'n !»

Apenaŭ la mal'feliĉ'a vir'o, kun klin'it'a kap'o kaj mal'lev'it'a'j okul'o'j, aper'is ĉe la pord'o de l ’ salon'o, kiam mon'ic'a el'ig'is kri'eg'o'n, kaj, al li kur'ant'e, ŝi pren'is li'a'n man'o'n dum ŝi ek'kri'is:

« Est'as mi, fraŭl'in'o,» respond'is la jun'ul'o, ne lev'ant'e la okul'o'j'n.

La kolonel'o star'is unu moment'o'n mir'ig'it'e kaj frot'is si'a'n frunt'o'n, kvazaŭ subit'a pens'o lev'iĝ'is en li'a spirit'o. Li tamen rapid'e for'pel'is si'a'n suspekt'o'n, kaj, pren'ant'e la brak'o'n de l ’ jun'ul'o, li delikat'e for'tir'is li'n ĝis velur'a seĝ'o kaj dev'ig'is li'n sur ĝi sid'iĝ'i. mon'ic'a ne est'is el'las'int'a la man'o'n de J'a'n; ŝi ankaŭ mut'e rigard'is ter'e'n.

« J'a'n Daelmans, kial vi ne re'memor'is mi'n dum la mal'feliĉ'o ? Ĉu mi ne dir'is apud la izol'it'a farm'dom'o, ke mi est'os vi'a protekt'ant'o, se iam vi iu'n bezon'us ? Mi vid'as kia'n grad'o'n de mizer'o vi ating'is; sed de hodiaŭ vi ne plu sufer'os mal'riĉ'ec'o'n, jun'ul'o. Hav'u kuraĝ'o'n; mi ne est'as mal'dank'a kaj vol'as ek'kvit'ig'i mi'a'n kalkul'o'n kun vi.»

Tio'n dir'ant'e, la kolonel'o ir'is al komod'o, pren'is el ĝi plen'man'o'n da Napoleonoj, kaj, met'ant'e ili'n sur tabl'et'o'n, apud la jun'ul'o, li dir'is:

« Vid'u, mi'a amik'o, ne est'as almoz'o, kiu'n mi al vi prezent'as; est'as mal'grand'a kompens'aĵ'o de tio kio'n vi iam far'is por mi'a fil'in'o. Mi pet'as vi'n, akcept'u tio'n de mi, kiu vol'as est'i por vi amik'o kaj protekt'ant'o.»

J'a'n alt'ig'is si'a'j'n profund'e mal'lev'it'a'j'n okul'o'j'n de la tabl'et'o al la kolonel'o kaj sopir'is, ĉagren'e grinc'rid'ant'e:

« Jes, or'o al mi util'us; mi tiam pov'us aĉet'i vest'o'j'n kaj rekompenc'i ŝi'n kiu mi'n fleg'is.— Sed, sinjor'o, ŝpar'u al mi tiu'n humil'ig'o'n: ne est'as el vi'a'j man'o'j, ke mi akcept'us mon'o'n, eĉ se ĝi serv'us al mi por el'aĉet'i mi'a'n mort'o'n !»

Dum tiu'j vort'o'j J'a'n est'is mov'int'a la man'o'n kaj el'tir'int'a ĝi'n el la man'o de mon'ic'a. La emoci'it'a kaj ĉiam trem'ant'a fraŭl'in'o est'is ir'int'a al si'a seĝ'o kaj sid'is tie, mut'e kaj fiks'e rigard'ant'e la jun'ul'o'n.

« Sed, J'a'n, mi'a amik'o,» daŭr'ig'is la kolonel'o,« vi est'as mal'just'a kontraŭ mi kaj kontraŭ vi mem. Se vi ne vol'as mon'o'n, dir'u do al mi kio'n mi pov'as por vi far'i; est'os por mi feliĉ'o far'i al vi i'a'n serv'o'n. Se vi permes'as al mi far'i al vi komplez'o'n, mi est'os al vi dank'a.»

« Vi vol'as far'i al mi serv'o'n !» respond'is la jun'ul'o.« Nu, mi pet'as de vi unu favor'o'n. Ĉu vi al mi ĝi'n don'os ?»

La jun'ul'o iom pli'rekt'ig'is sur la seĝ'o si'a'j'n lac'eg'a'j'n membr'o'j'n kaj ŝajn'is si'n pret'ig'i por io solen'a. Tiam li dir'is:

« Kolonel'o van Milgem, morgaŭ komenc'iĝ'os por mi nov'a viv'o: mi star'ig'os ne'trans'ir'ebl'a'n lim'mur'o'n inter mi'a est'int'ec'o kaj mi'a est'ont'ec'o. Oni ne tiel facil'e si'n el'ŝir'as el memor'aĵ'o'j, kiu'j kun'kresk'is kun ni'a cerb'o kaj ni'a kor'o kiel part'o'j de ni'a viv'o. Kaj ebl'e mi est'us fal'int'a en tiu batal'o sur la rand'o'n de tomb'o mal'ferm'it'a; la sort'o serv'is al mi: mi est'as nun en la ĉe'est'o de ŝi, kiu sol'e en la mond'o pov'as mi'n kompren'i ! Ke mi pov'u parol'i, ke mi long'a'temp'e kaj sen'inter'romp'e pov'u parol'i, ke ŝi aŭd'u kia est'is mi'a sort'o sur tiu ĉi ter'o,— kaj tiam, tiam mi, ne ĝoj'e sed sub'met'iĝ'e, adiaŭ'dir'os al la rev'o kiu mi'n mort'ig'as. Jen, kolonel'o van Milgem, jen est'as la favor'o, kiu'n mi de vi pet'eg'as. Konsent'u, ke mi parol'u,— ne koler'u pri tio kio'n mi dir'os: vi don'as al mi pli ol la viv'o'n !»

Est'is io tiel dolĉ'a kaj sufer'a en la voĉ'o de l ’ jun'ul'o, ke la kolonel'o si'n sent'is profund'e kor'tuŝ'it'a. Ceter'e li est'is tre'eg'e sci'vol'a por aŭd'i klar'ig'o'n, en kiu li esper'is trov'i cert'ig'it'a'j i'a'j'n konjekt'o'j'n. Li do dir'is afabl'e:

« Mi est'is jun'a, kontent'a pri mi'a sort'o kaj am'ant'a la viv'o'n. Mi'a sent'em'a kor'o mi'n puŝ'is por konsider'i ni'a'n serv'ist'in'o'n kiel mi'a'n frat'in'o'n; laŭ ŝi'a sufer'o kaj ŝi'a mizer'o, kresk'is mi'a amik'ec'o al ŝi,— naiv'a kaj pur'a sent'o, kiu ne'konsci'e en'radik'iĝ'is en mi'a kor'o, kaj post'e, far'iĝ'int'e detru'ant'a fajr'o, konsum'os mi'n intern'e. Kolonel'o, mi sent'as ankoraŭ brul'ant'a en mi'a man'o la lok'o'n, en kiu sur la erik'ej'o vi met'is la Napoleonojn de la humil'ig'o. Kio ! vi pens'is per iom da kot'o de l ’ ter'o mi'n konsol'i pri la rab'o de mi'a frat'in'o ? Kaj vi mort'ig'is mi'n ! Tiam, ho, tiam mi jam kompren'is la sen'lim'ec'o'n de mi'a mal'feliĉ'o; dub'o kaj mal'esper'o dis'prem'eg'is tiu'n ĉi kor'o'n, en kiu vi'a for'ir'o est'is las'int'a la sang'a'n glav'o'n de l ’ am'dolor'o. Ĉio'n mi forges'is por nutr'i nur unu plor'ig'a'n re'memor'o'n; dum mult'a'j jar'o'j mi verŝ'is mi'a'j'n larm'o'j'n ĉe la fag'o; mi ankaŭ atend'is kaj esper'is sur la Sabl'o'mont'o; mi ankaŭ mal'dik'iĝ'is kaj mal'fort'iĝ'is. Neni'o pov'is mi'n konsol'i, neni'o mi'n tuŝ'i; ne'kapabl'a por labor'i, indiferent'a por ĉio, mi viv'is en sufer'ig'a rev'mond'o;— kaj mi vid'is mi'a'n patr'in'o'n mal'san'a sur ŝi'a lit'o, ne trov'ant'e lok'o'n en mi'a kor'o por ia nov'a dolor'o. Ĉiu'j, kiu'j kon'is mi'n, kompat'is mi'n, mal'feliĉ'a'n frenez'ul'o'n. Mi en'am'iĝ'is en mi'a'j'n propr'a'j'n larm'o'j'n, ĉar ili flu'is pro ŝi kiu'n mi bedaŭr'is. Plor'ad'o est'is mi'a viv'o, ĝem'ad'o mi'a parol'o. Mi'a fortik'a korp'o fand'iĝ'is kvazaŭ neĝ'o sub la pasi'ec'o de mi'a kor'o;— kaj, paŝ'ant'a ombr'o, mi vag'ad'is kvazaŭ fantom'o tra la foli'ar'o, kiu ankaŭ est'is aŭd'int'a ŝi'a'j'n plend'o'j'n.— Iam'a amik'o de mi'a patr'o vol'is per'fort'e mi'n for'tir'i de la lok'o de mi'a nask'iĝ'o; li esper'is mi'n re'san'ig'i. Sed mi kontraŭ'star'is la pet'o'j'n de ĉiu'j, kiu'j mi'n am'is. Kial ? Ĉu pro tio ke la ĉiel'o de l ’ erik'ej'o est'as pli blu'a ? Ke la aer'o tie port'as arom'a'j'n bon'odor'o'j'n ? Ke la sen'lim'ec'o de l ’ eben'aĵ'o ĉarm'as kaj alt'ig'as la spirit'o'n ? Ho, ne, ne. Tie ŝi est'is viv'int'a, tie est'is la voj'et'o de ŝi laŭ'ir'it'a. Ho, mi sci'is kiu'j herb'er'o'j iam est'is fleks'iĝ'int'a'j sub ŝi'a korp'o; mi sci'is re'trov'i sur la ŝel'o'j de l ’ arb'o'j la lok'o'n, kie ŝi iam met'is si'a'n man'o'n, kaj la kresk'aĵ'o'j'n, kiu'j iam bril'is per la perl'o'j de ŝi'a'j okul'o'j.— La arb'o'j, la erik'ej'o, la river'et'o, ĉio hav'is tie por mi lingv'o'n, kiu parol'is pri ŝi. Tie mi neniam est'is sol'a; ŝi ĉiam star'is flank'e de mi, ĉirkaŭ'it'a kun mi per la nebul'o de l ’ mond'forges'o. El la ale'et'o la sud'a vent'o port'is al mi ŝi'a'n voĉ'o'n; el la bru'et'ad'o de l ’ gril'o'j ŝi kant'is por mi la al'log'a'n Rikke - tikke - tak !— Ne'esprim'ebl'a est'is tamen mi'a sufer'o; mi konsci'is kiel prem'ant'a'n ver'aĵ'o'n, ke ŝi plu neniam ven'os. Mi por ĉiam est'is perd'int'a mi'a'n frat'in'o'n kaj ĝoj'is pro l ’ esper'o de baldaŭ'a mort'o.— La mal'jun'a pastr'o de Desschel kaj la larm'o'j de mi'a mal'san'a patr'in'o fin'e mi'n vok'is al pli bon'a'j sent'o'j, kaj don'is al mi, dum unu moment'o, sufiĉ'a'n fort'o'n por kontraŭ'star'i ŝi'a'n re'memor'o'n. Mi vol'is for'pel'i tiu'n turment'ant'a'n bild'o'n, mi'n el'tir'i el ŝi'a tiran'ec'o sur mi'a'n anim'o'n, mi'n sav'i el la dolor'abism'o en kiu mi est'is en'profund'iĝ'int'a, de'nov'e plen'um'i mi'a'j'n forges'it'a'j'n dev'o'j'n al Di'o kaj mi'a patr'in'o. Mi ir'is al Meĥlen'o por, post jar'o'j'n daŭr'ant'a stud'ad'o, serĉ'i en la eklezi'ul'a profesi'o arm'il'o'n kontraŭ ŝi'a persekut'ad'o.— Ve, kiu dir'os kio'n mi sufer'is en la izol'ec'o de la Seminari'o ! Kiu dir'os, kiel ĝis'sang'e mi'a kor'o kaj mi'a anim'o est'is vund'it'a'j en tiu mal'esper'a batal'o kontraŭ ŝi ! Kio'n ajn mi far'is aŭ decid'is, aŭ kie'n ajn mi ir'is, ĉiam ŝi ĉe'est'is, por, kiel tiran'in'o, el'tir'i ĉiu'j'n ali'a'j'n pens'o'j'n el mi'a spirit'o ! Ŝi, ĉiam ŝi !— Kun la scienc'o kresk'is ankoraŭ la fort'o de mi'a imag'o, kaj nur tiam ŝi ek'posed'is eĉ la plej intim'a'j'n aspir'o'j'n de mi'a rev'ant'a anim'o. Ĉiam silent'a, mi apart'ig'is mi'n de mi'a'j kun'lern'ant'o'j; mi kaŝ'is mi'n en mal'lum'a'j angul'o'j por ke mi pov'u ne'mok'at'e kant'et'i la kant'o'n de Rikke - tikke - tak; mi est'is la objekt'o de ĝeneral'a mal'estim'o; neni'o pov'is re'san'ig'i mi'n, nek la sever'ec'o de mi'a'j profesor'o'j, nek ili'a'j afabl'a'j admon'o'j. Fin'e al'proksim'iĝ'is la temp'o kiam mi dev'os decid'i, ĉu mi akcept'as la eklezi'ul'a'n profesi'o'n. Sed, ho Di'o, por kio pov'is al mi util'i pri'pens'ad'o ? Mi est'is ne'ind'a por proksim'iĝ'i al la altar'o, kaj ne'kapabl'a eĉ por preĝ'i; neniam mi alt'ig'is mi'a'n voĉ'o'n aŭ mi'a'n pens'o'n al la ĉiel'o, sen ke inter Di'o kaj mi ŝi'a bild'o si'n inter'met'is ! Mi rifuz'is, tiom pro konvink'iĝ'o pri mi'a mal'ind'ec'o kiom pro konsil'o de mi'a'j kompat'em'a'j profesor'o'j. Mi for'las'is la Seminari'o'n. Mi'a patr'in'o est'is mort'int'a: mi hav'is ankoraŭ mal'grand'a'n part'o'n de mi'a hered'aĵ'o. Mi'a viv'o far'iĝ'is sen'zorg'a rev'o'vag'ad'o; ne'zorg'ant'a pri est'ont'ec'o, kiu est'is al mi indiferent'a, mi rapid'e el'spez'is tio'n kio'n mi ankoraŭ posed'is. Mizer'o mi'n ankaŭ trov'is sen'sent'a; mi dorm'is sub la blu'a ĉiel'o, sub ĉar'et'o'j aŭ sur la urb'a'j fortik'aĵ'o'j; mi las'is mal'sat'o'n tra'bor'i mi'a'n intest'o'n; kaj, kun mok'rid'o sur la lip'o'j, mi akcept'is la pan'o'n de l ’ kompat'o. Kio est'is por mi la viv'o kaj kio la sufer'o'j de l ’ korp'o kompar'e kun la konsum'ant'a dolor'o de mi'a kor'o ? Neni'o en la mond'o pov'is mi'n tuŝ'i, neni'o mi'n vek'i el mi'a apati'o. Sen'ĉes'e vid'i ŝi'a'n bild'o'n antaŭ mi'a'j okul'o'j, ŝi'n en'pens'e al'parol'i, murmur'e ripet'i la kant'o'n,— tio est'is mi'a viv'o: ĉio ceter'a est'is en mi mort'int'a.»

mon'ic'a kap'kuŝ'is sur la tabl'o kaj kred'ebl'e mal'dolĉ'e plor'is, ĉar dum tiu paŭz'o oni aŭd'is la spir'eg'ad'o'n de ŝi'a prem'at'a brust'o. Kurb'iĝ'int'e kaj ter'e'n rigard'ant'e, la kolonel'o sid'is sen'mov'e sur si'a seĝ'o.

« Unu'foj'e ankoraŭ, laŭ la konsil'o de amik'o'j, mi prov'is fort'a'n kurac'il'o'n. Mi verŝ'is alkohol'aĵ'o'j'n per plen'gorĝ'o'j en mi'a'n korp'o'n, kaj ebri'a fal'is ter'e'n.— Neni'o, neni'o pov'is al mi help'i; antaŭ mi'a'j mal'kviet'eg'a'j okul'o'j star'is ankoraŭ ŝi'a bild'o !.... Iu'n tag'o'n, mi neniam forges'os ĝi'n, kiam mi mal'rapid'e laŭ'paŝ'is la Meirplacon, mi subit'e ek'vid'is ŝi'n rapid'e preter'vetur'ant'a'n. Ŝi'a ne'daŭr'a rigard'o kvazaŭ sag'o tra'bor'is mi'a'n anim'o'n, mi'a kor'o romp'iĝ'is en mi'a mal'kviet'eg'a brust'o; mi sven'ant'e fal'is ter'e'n. Baldaŭ tamen mi pov'is re'star'iĝ'i kaj for'ir'i por kaŝ'i mi'a'n mal'trankvil'iĝ'o'n en la izol'ec'o. Vesper'e mi kuŝ'iĝ'is sur ŝarĝ'vetur'il'o por dorm'i. Cerb'o'febr'o brul'is kvazaŭ fajr'o en mi'a kap'o; en mi'a ne'konsci'ec'o mi renvers'iĝ'is de la ĉar'o kaj fal'is kun la krani'o sur la ŝton'o'j'n, tiel ke sang'o'flu'o el mi el'ŝpruc'is.— Mal'riĉ'a vir'in'o akcept'is mi'n en si'a sub'tegment'a ĉambr'o; ŝi fleg'is mi'n kvazaŭ patr'in'o; al ŝi mi de nun dediĉ'as mi'a'n viv'o'n. Ŝi'a dolĉ'a kaj si'n'ofer'em'a am'o est'as trov'int'a la voj'o'n al mi'a kor'o kaj okup'ant'a lok'o'n flank'e de l ’ al'trud'iĝ'em'a bild'o. Nun mi konsci'as la ebl'ec'o'n por re'akir'i mi'a'n liber'ec'o'n: mi dev'as viv'i por am'i kaj rekompenc'i mi'a'n nov'a'n patr'in'o'n. Far'u Di'o, ke ankaŭ tiu ĉi last'a esper'o ne est'u van'a,— se ne, la tomb'o, kiu por mi mal'ferm'iĝ'as, pun'os mi'a'n mal'estim'ind'a'n mal'fort'ec'o'n. Morgaŭ mi ne plu kon'os vi'n, fraŭl'in'o, nek vi'n, kolonel'o van Milgem ! Forges'u vi ankaŭ, ke iu sufer'is ne'esprim'ebl'a'j'n turment'o'j'n pro la re'memor'o de vi'a infan'o; mi kvit'ig'as vi'n pri tio kio'n vi al mi ŝuld'as. Pardon'u al mi, la mal'feliĉ'a frenez'ul'o, la sen'tim'a'j'n vort'o'j'n kiu'j'n mi kuraĝ'as parol'i; se ia'foj'e vi iom interes'iĝ'is je la jun'a kamp'ar'an'o, pardon'u la sen'karn'a'n skelet'o'n kiu sid'as antaŭ vi. Kaj vi, fraŭl'in'o, ho, mi pet'eg'as vi'n, re'memor'u mi'n en vi'a'j preĝ'o'j, por ke mi trov'u fort'o'j'n por mi'a last'a batal'o kontraŭ vi.— Las'u mi'n nun for'ir'i, vi plu neniam aŭd'os nek vid'os mi'n.— Adiaŭ, Di'o vi'n super'ŝut'u ambaŭ per feliĉ'o !»

Dum la el'parol'o de tiu'j ĉi last'a'j vort'o'j, J'a'n est'is lev'iĝ'int'a kaj vol'is al'proksim'iĝ'i al la pord'o; sed subit'e mon'ic'a re'star'iĝ'is, ŝi mal'antaŭ'e'n ĵet'is si'a'j'n har'bukl'o'j'n, for'ig'is la larm'o'j'n el si'a'j okul'o'j, kaj tiam, etend'ant'e la fingr'o'n kiel ordon'o'n, ŝi kri'is:

Kaj sur'genu'iĝ'ant'e kun kun'ig'it'a'j man'o'j antaŭ si'a patr'o, ŝi pet'eg'is:

« Ho, patr'o, pardon'u mi'n, pardon'u mi'n ! Rest'ig'u li'n, se ne, mi mort'os ! En mi'a'j rev'o'j ŝveb'is ankaŭ li'a bild'o; li est'is mi'a frat'o, mi'a protekt'ant'o, mi'a am'at'o ! Ho, Di'o, li for'ir'as ! Nur li pov'as mi'n sav'i. Don'u li'n al mi ! don'u li'n al mi ! Vi ankaŭ verŝ'as larm'o'j'n, vi sent'is kio'n li sufer'is ! Ho, nur li, aŭ la tomb'o mi'n posed'os ! Patr'o, bon'a patr'o, ne las'u mi'n al la mort'o ! Mi viv'os, mi re'san'iĝ'os, mi vi'n ben'os ! Pro la memor'o de mi'a mort'int'a patr'in'o, don'u li'n al mi !»

La kolonel'o far'is subit'a'n mov'o'n kaj re'star'ig'is si'a'n fil'in'o'n per la man'o; tiam, kun emoci'it'a voĉ'o, li dir'is:

« Jen est'is do la enigm'o ! Tia kor'o !— Nu, mon'ic'a, est'u sav'it'a, mi'a infan'o ! Li est'u vi'a edz'o !»

Akr'a kri'o el'iĝ'is el la brust'o de J'a'n; li unu'e pez'e apog'is si'n sur la seĝ'o, sed fal'is sven'ant'e sur la tapiŝ'o'n, dum mon'ic'a kun etend'it'a'j brak'o'j al li kur'is.

En la jar'o 1831 ^a , mal'long'a'n temp'o'n post la Revoluci'o, soldat'o marŝ'is, port'ant'e la paf'il'o'n sur la ŝultr'o kaj la tornistr'o'n sur la dors'o, tra la erik'ej'o inter Moll kaj Desschel. Li baldaŭ al'proksim'iĝ'is al grand'a farm'ej'o, kiu aspekt'is kiel kamp'o'bien'o, kaj montr'is si'a'n loĝ'bilet'o'n al vir'o kiu star'is sur la sojl'o. Tiu ĉi vok'is serv'ist'in'o'n, kaj ambaŭ, per amik'a'j el'montr'aĵ'o'j, de'pren'is de la soldat'o li'a'n tornistr'o'n kaj ali'a'j'n neces'aĵ'o'j'n. La jun'a milit'ist'o mir'is pri tiu kor'a akcept'o, kaj, frap'ant'e la ŝultr'o'n de la kamp'ar'an'o, li dir'is sen'ceremoni'e:

« Tamen ne,» respond'is la kamp'ar'an'o,« sed vi cert'e trov'os iu'j'n tie ĉi, kiu'j pov'as parol'i pri milit'o kaj batal'o'j.— En'ir'u, amik'o: la ŝink'o kaj la bier'o jam star'as sur la tabl'o.»

En'ir'ant'e, la soldat'o vid'is, sid'ant'a'n apud la angul'o de la fajr'ej'o, vir'o'n, kies vizaĝ'o kaj griz'a'j har'o'j tuj inspir'is al li respekt'o'n. Long'a cikatr'o tra li'a vizaĝ'o kaj la ruband'o de la Honor'legi'o sur li'a vest'o, vid'ig'is ke li est'as tiu pri kiu la kamp'ar'an'o est'is dir'int'a:« kiu sci'as parol'i pri milit'o kaj batal'o'j ».

La mal'jun'a milit'ist'o salut'is la soldat'o'n per bon'vol'em'a rid'et'o kaj montr'is al li la tabl'o'n, kvazaŭ li vol'us dir'i: manĝ'u unu'e kaj trink'u; post'e ni parol'os.

Dum la soldat'o plen'um'is tiu'n bon'a'n konsil'o'n kaj manĝ'is la al li prezent'it'a'j'n nutr'aĵ'o'j'n, li sci'vol'e las'is vag'ad'i si'a'j'n okul'o'j'n sur la person'o'j'n kiu'j est'is ĉirkaŭ li.— En la fund'o de la ĉambr'o vir'in'o sid'is antaŭ ŝpin'rad'o; apud ŝi star'is la vir'o, kiu'n li unu'e est'is vid'int'a sur la sojl'o de la farm'dom'o. San'ec'o kaj kviet'a ĝoj'o hel'ig'is ili'a'n vizaĝ'o'n, kaj est'is kvazaŭ am'radi'o bril'is en ili'a'j okul'o'j, ĉiu'foj'e kiam ili unu la ali'a'n rigard'is. Ĉe l ’ ali'a flank'o de la vir'in'o sid'is mal'jun'eg'a Avi'nj'o, kiu per si'a'j rigid'a'j fingr'o'j ankoraŭ sur punt'kusen'o inter'mov'is la plekt'il'o'j'n.

Kiam la soldat'o est'is dum kelk'a temp'o direkt'int'a si'a'j'n okul'o'j'n al tiu part'o de la ĉambr'o, li aŭd'is mal'antaŭ si strang'a'n kant'o'n, kies ne'ordinar'a ritm'o li'n rigard'ig'is al la fajr'ej'o. Sur ĉiu genu'o de la vir'o kun la cikatr'o li nun vid'is rajd'ant'a'n san'kolor'a'n infan'o'n,— knab'et'o'n kaj knab'in'et'o'n,— kaj est'is dum la kant'ad'o, ke la av'o rajd'ig'is la infan'et'o'j'n.

Baldaŭ la jun'a soldat'o inter'kon'at'iĝ'is kun ĉiu'j loĝ'ant'o'j de la farm'ej'o. Li trov'is tiom da dolĉ'a ĝu'ad'o inter tiu'j hom'o'j, kiu'j ĉiu'j ŝajn'is kun'ig'it'a'j per sam'a lig'il'o de am'o kaj dank'em'o, ke, post du'monat'a rest'ad'o, li ne pov'is si'n de'ten'i verŝ'i larm'o'j'n, kiam li est'is dev'ig'at'a adiaŭ'dir'i la pac'em'a'n kaj feliĉ'a'n famili'o'n, kiu konsider'is kaj am'is li'n kiel fil'o'n.

Je la moment'o kiam li, kun la tornistr'o sur la dors'o, est'is pret'a por for'ir'i, ĉiu'j kun'hejm'an'o'j ven'is ĉe la pord'o'n kaj etend'is ankoraŭ al li la man'o'n de l ’ amik'ec'o; li, kun mal'sek'a'j okul'o'j, sur'ir'is la erik'ej'a'n voj'o'n, kaj, post kelk'a'j paŝ'o'j si'n turn'ant'e, li kri'is kor'tuŝ'it'e:

« Adiaŭ, sinjor'o kolonel'o van Milgem ! Adiaŭ, farm'ist'o Daelmans ! Adiaŭ, farm'mastr'in'o ! Adiaŭ, Avi'nj'o Teerlinck ! Adiaŭ !»

« Se mi est'us verk'ist'o aŭ poet'o, mi rakont'us tiu'n strang'a'n histori'o'n.— Ebl'e mi iam far'iĝ'os tia. Nu, nu, sen'senc'aĵ'o !»

Kaj tiam, pli'rapid'ig'ant'e si'a'n marŝ'ad'o'n, li antaŭ'e'n'paŝ'is laŭ la ritm'o de kant'o, kiu'n li cert'e est'is lern'int'a ĉe la farm'ej'o. Li kant'is:

Sinjor'o leg'ant'o, vi vid'as, ĉu ne, ke la jun'a soldat'o plen'um'is si'a'n promes'o'n ?

Pied'not'o'j:

[ 4 ] Westmal , vilaĝ'o, kiu kuŝ'as je kvar hor'o'j da pied'ir'o mal'proksim'e de Antverpeno, sur la grand'a voj'o al Turnhout, mez'e de l ’ erik'ej'o.

[ 5 ] Fajr'o'labor'ist'o est'as tiu, kiu, dum la forĝ'ad'o, turn'as la fer'o'n per la pren'il'o kaj tiel gvid'as la labor'o'n.

[ 6 ] Laŭ popol'a pli'mal'long'ig'o: Driessens, kies dom'o est'as brul'detru'it'a.( Not'o de la traduk'int'in'o ).

[ 7 ] Erik'bul'o'j est'as bul'o'j de mal'long'a erik'o, kiu'j'n sur la tut'a erik'ej'a eben'aĵ'o oni for'ig'as per fos'il'o de la supr'o de la ter'o. Tiu'j erik'bul'o'j est'as brul'ig'at'a'j kiel torf'o kaj dis'ĵet'as en la aer'o'n special'a'n odor'o'n, kiu dum favor'a veter'o antaŭ'flar'ig'as la erik'ej'o'n je mir'ig'e grand'a inter'spac'o. Tiu kiu ia'foj'e loĝ'is dum kelk'a temp'o en Kempenlando, pov'as rest'i dum du'dek aŭ pli'a'j jar'o'j de ĝi mal'proksim'ig'it'a, li tamen re'memor'os la impres'o'n pri l ’ odor'o de la erik'fajr'o'j.

[ 8 ] Vilaĝ'o en Kempenlando, al kiu oni send'as la frenez'ul'o'j'n por est'i fleg'at'a'j.

[ 9 ] Oni nom'as Kempenlando la vast'a'n erik'ej'a'n land'o'n, kiu form'as la nord'a'n part'o'n de Belg'uj'o.

[ 10 ] Mult'a'j mal'jun'a'j mal'alt'rang'a'j person'o'j far'as si'a'n ŝpar'kaset'o'n en ŝtrump'o, kiu kutim'e est'as kaŝ'it'a sub la tegment'a'j tegol'o'j.

[11] Arĝent'a mon'er'o de dek'ses kaj du'on'a sold'o'j.

RIKKE-TIKKE-Tak

Antaŭ'parol'o.

Pied'not'o'j:

I.

II.

III.

Iv.

V.

Vi.

Vi'i.

VIII.

IX.

X.

Pied'not'o'j: