Lord BYRON
PARIZINA
El La Angl'a Poezi'o Esperant'ig'is
Dʳᵒ VENANCIO Da SILVA
Par'is
Pres'a Esperant'ist'a Societ'o
33, Ru'e LACÉPÈDE, 33
1912
Prez'o: Fr. 0,50 ([Sm] 0,20)
Lord BYRON
PARIZINA
El La Angl'a Poezi'o Esperant'ig'is
Dʳᵒ VENANCIO Da SILVA
Par'is
Pres'a Esperant'ist'a Societ'o
33, Ru'e LACÉPÈDE, 33
1912
Al Sinjor'o Major'o Lauriano das Trinas
Prezid'ant'o de la Brazila Klub'o “Esperant'o”
mi dediĉ'as ĉi tiu'n verk'et'o'n, kiel mal'grand'a'n pruv'o'n de amik'ec'o: ĝi ne prezent'as i'a'n valor'o'n, krom la dezir'o'n vulgar'ig'i, kvankam mal'preciz'e kaj ne'perfekt'e, la histori'a'n pec'o'n, tiel bel'e kaj majstr'e vers'ig'it'a'n de la geni'o de la sen'mort'a angl'a poet'o Lord Byron!
Rio de Janeiro, Januar'o 1911.
La Traduk'int'o.
«Dum la reg'ad'o de Nikolao III, Fer'rar'a est'is makul'it'a de hejm'a tragedi'o. Per la atest'o de unu serv'ist'o kaj person'a observ'ad'o, Markiz'o de Est'e[1] mal'kovr'is la sang'adult'a'j'n am'o'j'n de si'a edz'in'o Parizina kaj si'a bastard'a fil'o Hug'o, bel'a kaj kuraĝ'a jun'ul'o. Ili est'is sen'kap'ig'it'a'j en la kastel'o, post la sentenc'o de la patr'o kaj edz'o, kiu publik'ig'is si'a'n hont'o'n, post'viv'int'e al ili'a'j ekzekut'ig'o'j. Li est'is mal'feliĉ'a, se ili est'is krim'a'j; se ili est'is sen'kulp'a'j, li est'is tiam plej mal'feliĉ'a: nek est'as tie ĉi ia ebl'a situaci'o, ĉe kiu mi pov'as sincer'e aprob'i la last'a'n far'o'n de just'ec'o el ia patr'o.»
(Gibbon’s Miscellaneous Works, vol. III, paĝ. 470.)
[1] En la angl'a poezi'o, «Markiz'o de Est'e» est'as anstataŭ'ig'it'a per la nom'o Az'o, pro postul'o de la vers'o.
Est'as la hor'o, kiam oni aŭd'as el arb'ar'o'j la akr'a'n pep'ad'o'n de la najtingal'o; est'as la hor'o, kiam la promes'o'j de la ge'am'ant'o'j ŝajn'as dolĉ'a'j je ĉia mal'laŭt'a vort'o, kaj mal'fort'a vent'et'o, proksim'a'j river'et'o'j muzik'as al la dezert'a orel'o; kiam la ros'o delikat'e sur'verŝ'as la flor'o'j'n; la stel'o'j bril'as sur la6 ĉiel'o, la lazur'o de l’ond'o'j est'as pli dens'a, la kolor'o de la foli'ar'o pli brun'a; kaj en la spac'o vast'iĝ'as la mal'hel'a lum'o, dolĉ'a, pur'a, kiu sekv'as la fal'o'n de l’tag'o, kiam la krepusk'o fluid'iĝ'as sub la lev'iĝ'o de la lun'o.
Sed ne por aŭd'i la bru'ad'o'n de l’akv'o'fal'o Parizina for'las'as si'a'n ĉambr'o'n, ne por rigard'ad'i la ĉiel'a'n lum'o'n ŝi promen'as en ombr'o de la nokt'o; ŝi sid'iĝ'as en la arb'ar'et'o de Est'e, ne pro am'o al ĝi'a'j flor'o'j tut'e ek'flor'it'a'j; ŝi atent'as ne al najtingal'o, sed al ali'a kant'o tiel am'em'a. Tie glit'as paŝ'o'j sur la dik'a foli'ar'o; ŝi'a vizaĝ'o pal'iĝ'as, ŝi'a kor'o bat'as rapid'e; unu voĉ'o parol'et'as tra la bru'ant'a'j foli'o'j, la ruĝ'ec'o re'ven'as al ŝi'a vizaĝ'o, ŝi'a brust'o spir'as. Unu moment'o'n plu, ili si'n renkont'os. Ĝi pas'is... La am'ant'o star'as apud ŝi'a'j pied'o'j....
Kio est'as por ili la ĉirkaŭ'ant'a mond'o, kun ĝi'a ŝanĝ'o de temp'o kaj sezon'o? La est'aĵ'o'j, la ter'o, la ĉiel'o est'as neni'o por ili'a'j spirit'o kaj okul'o'j. Kiel la mort'int'o'j, ili est'as indiferent'a'j pri ĉio en'volv'ant'a ili'n. Kvazaŭ ĉio est'is mort'int'a, ili sol'e viv'as unu por la ali'a; ili'a'j ek'ĝem'o'j mem est'as plen'a'j de ĝoj'o tiel profund'a, ke se ĝi ne mal'fort'iĝ'us, tiu feliĉ'a frenez'ec'o detru'us la kor'o'j'n sufer'int'a'j'n ĝi'a'n varm'eg'a'n jug'o'n. Ĉu en tiel tumult'a kaj am'em'a rev'o ili pens'as pri krim'o aŭ danĝer'o? Kiu,7 sub la jug'o de tiu pasi'o, halt'is aŭ tim'iĝ'is en tia hor'o, aŭ pens'is kiel mal'long'a'j est'as tia'j moment'o'j? Sed tamen, ili jam pas'is... Ho ve! ni dev'as vek'iĝ'i, antaŭ ol sci'i, ke tiu rev'o ne re'ven'os plu....
Kun am'em'a'j rigard'o'j ili for'las'as la lok'o'n de la est'int'a kulp'a ĝoj'o; kvankam ili hav'as esper'o'n kaj far'as promes'o'j'n, ili mal'ĝoj'iĝ'as, kvazaŭ tiu dis'iĝ'o est'us la last'a. La oft'a'j ek'ĝem'o'j, la long'a ĉirkaŭ'prem'o, la kis'o'j sur la vizaĝ'o de Parizina antaŭ la ĉiel'o, sub la lum'o de la kviet'a'j stel'o'j, kiu'j el mal'proksim'e atest'is ili'a'j'n mal'fort'ec'o'j'n, ne pardon'ant'e ili'n, ĉio tio re'ten'as ili'n en la lok'o de l’krim'o. Tio dev'as okaz'i, ili dev'as dis'iĝ'i kun mal'esper'a ĉagren'o en la kor'o, kun la profund'a kaj trem'a sen'kuraĝ'o, kiu rapid'e sekv'as la mal'bon'a'j'n far'o'j'n.
Kaj Hug'o re'ir'as la sol'ul'a'n lit'o'n, dezir'ant'e fervor'e ali'ul'a'n edz'in'o'n; sed ŝi dev'as re'met'i kun konscienc'o'riproĉ'o si'a'n kap'o'n apud la kred'em'a kor'o de la edz'o. Kred'ebl'e febr'a en la dorm'ad'o, kun la vizaĝ'o ruĝ'a pro mal'kviet'a'j sonĝ'o'j, ŝi el'parol'as unu nom'o'n, kiu'n vek'it'a ŝi ne kuraĝ'us dir'i; ŝi prem'as la edz'o'n kontraŭ si'a'n brust'o'n, kiu bat'as por ali'a for'est'ant'a: li vek'iĝ'as je tiu ĉirkaŭ'prem'o, kaj kred'ant'e si'n feliĉ'a, li konfuz'as la sonĝ'a'j'n ek'ĝem'o'j'n kaj la varm'a'j'n kares'o'j'n kun tiu'j, kiu'j'n li kutim'is glor'i, kaj kor'tuŝ'iĝ'is ĝis la larm'o'j pro ŝi, kiu, eĉ dorm'ant'e, am'eg'is li'n.
Li ĉirkaŭ'ten'as ŝi'n dorm'ant'a'n kontraŭ si'a kor'o, por aŭd'i ĉi'a'n inter'romp'it'a'n vort'o'n; li aŭd'as ... kial Princ'o Az'o ek'trem'as, kvazaŭ li est'us aŭd'int'a la voĉ'o'n de la ĉef'anĝel'o? Prav'e li ek'trem'as ... plej grav'a sentenc'o tondr'os super li'a tomb'o, kiam li vek'iĝ'os por ne plu dorm'i, kaj aper'i antaŭ la Etern'ul'a tron'o. Prav'e li ek'trem'as, li'a ter'a pac'o mort'is post la aŭd'ad'o de tiu nom'o, kiu, el'parol'it'a dum la dorm'ad'o el'montr'is ŝi'a'n kulp'o'n kaj la hont'o'n de Az'o. Kies nom'o est'as tiu, kiu sur ŝi'a kap'kusen'o son'as tim'ind'a? Kiel la romp'ant'a ond'o, rul'ant'e la tabul'o'n al la mar'bord'o, ĵet'as al la pint'a'j ŝton'eg'o'j la mal'feliĉ'ul'o'n, kiu fal'as por ne plu lev'iĝ'i, tiel la frap'o vund'is li'a'n anim'o'n. Kies nom'o est'as tiu? de Hug'o, ĝi est'as la li'a; ver'e li neniam suspekt'is tio'n! Est'as la nom'o de Hug'o, fil'o de la vir'in'o, kiu'n li am'is, li'a tut'a mal'feliĉ'o, produkt'o de li'a erar'ig'it'a jun'ec'o, kiam li perfid'is la honest'ec'o'n de Bianka, fraŭl'in'o kies mal'prudent'ec'o konfid'ig'is ŝi'n je li, kiu ne edz'in'iĝ'ig'is ŝi'n.
Li tir'is la ponard'o'n el la ing'o, sed re'ing'ig'is ĝi'n antaŭ ol la pint'o est'os liber'a; kvankam nun mal'ind'a viv'i, li ne kuraĝ'is mort'ig'i tiel bel'a'n ekzist'aĵ'o'n, ne vid'ant'e, dorm'ant'e tie ne plu; tiam li ne vek'is ŝi'n, sed fiks'is al ŝi tia'n rigard'o'n ke, se ŝi est'us vek'iĝ'int'a el si'a rav'o, ĝi glaci'um'us la sent'o'n9 re'e dorm'i: sur li'a frunt'o, sub la lum'o de la brul'ant'a lamp'o, bril'is grand'a'j gut'o'j. Ŝi ne plu parol'is, sed ankoraŭ dorm'ad'is, dum ĉe li'a juĝ'o ŝi'a'j tag'o'j est'is kalkul'it'a'j.
Je la maten'o, li serĉ'is kaj trov'is, en mult'e da rakont'o'j de la ĉirkaŭ'viv'ant'o'j, la pruv'o'n de ĉio, kio'n li tim'is kon'i: ili'a'j'n nun'a'j'n kulp'o'j'n, si'a'n est'ont'a'n mal'feliĉ'o'n. La fraŭl'in'o'j, long'a'temp'e kun'kulp'a'j, serĉ'as sav'i si'n transport'ant'e la krim'o'n, la hont'o'n, la sentenc'o'n al ŝi. Sekret'o ne est'as plu; ili rakont'as ĉi'a'n detal'o'n, kiu pov'is al'port'i plen'a'n kred'aĵ'o'n al la dis'kon'ig'it'a okaz'o; la vund'it'a kor'o kaj la orel'o de Az'o hav'as neni'o'n plu por aŭd'i aŭ sufer'i.
Li ne est'is hom'o, kiu am'us prokrast'o'n; en la parlament'o de la ŝtat'o, la estr'o de la antikv'a regn'o Est'e sid'iĝ'is sur la juĝ'a tron'o; li'a'j nobel'o'j kaj gvardi'o'j est'as tie; antaŭ li star'as la kulp'a'j ge'am'ant'o'j, ambaŭ jun'a'j kaj unu en la plej grand'a bel'ec'o! La ali'a, kun zon'o sen glav'o, la man'o'j katen'at'a'j, ho Krist'o! Kiel pov'as fil'o star'i tiel antaŭ la patr'o! Hug'o tamen tiel dev'as renkont'i li'n kaj aŭd'i la koler'a'n sentenc'o'n, la rakont'o'n de si'a mal'feliĉ'o! Kvankam silent'a, li ne ŝajn'as konstern'it'a.
Kviet'a, pal'a, sen'vort'a, Parizina atend'is si'a'n juĝ'o'n; kiel ŝi ŝanĝ'iĝ'is de post last'a foj'o, kiam ŝi'a'j viv'a'j okul'o'j dis'sem'is ĝoj'o'n ĉirkaŭ la hel'a salon'o, kie nobel'o'j fier'iĝ'is atend'i, kie Bel'ec'o aspir'eg'is imit'i ŝi'a'n ĝentil'a'n voĉ'o'n kaj am'ind'a'n mien'o'n, kaj kolekt'i el ŝi'a aer'o kaj paŝ'ad'o la ĉarm'o'j'n de ili'a reĝ'in'o. Ke ŝi'a'j okul'o'j tiam plor'u pro mal'gaj'ec'o, tuj mil milit'ist'o'j antaŭ'e'n'ir'us, mil el'ing'it'a'j glav'o'j bril'us propr'ig'ant'e al si ŝi'a'n mal'pac'o'n. Kio est'as nun ŝi? Kio est'as ili? ĉu ŝi pov'as ordon'i; ĉu ili pov'as obe'i? Silent'e kaj indiferent'e, kun la okul'o'j mal'lev'it'a'j, la brov'o sulk'ig'it'a, la brak'o'j kruc'ig'it'a'j, la mien'o glaci'um'it'a, la lip'o'j mal'facil'e kaŝ'ant'a'j la sarkasm'o'n, tie star'as la kavalir'o'j, la sinjor'in'o'j, la tut'a kort'eg'o fin'e. Ke li, la elekt'it'a, kies lanc'o kuŝ'ant'a antaŭ li'a rigard'o, hav'u la brak'o'j'n mal'lig'it'a'j'n unu moment'o'n, li mort'us aŭ gajn'us la liber'ec'o'n... La am'ant'o de si'a du'on'patr'in'o est'as tie katen'it'a apud ŝi; li ne vid'as ŝi'a'j'n ŝvel'iĝ'int'a'j'n okul'o'j'n, plen'ig'it'a'j'n de larm'o'j mal'pli pro ŝi'a mal'esper'o, ol pro tiu de li; la palpebr'o'j, sur kiu'j la viol'kolor'a'j vejn'o'j desegn'is mal'dik'a'j'n lini'o'j'n pli'alt'ig'it'a'j'n per la tre dolĉ'a blank'aĵ'o, kiu invit'is la plej am'em'a'n kis'o'n, nun ŝajn'is kun'prem'i la okul'o'j'n kun varm'a kaj dub'e'blu'a flam'o: ili bril'is tiel mal'ĝoj'e, kiam la larm'o'j silent'e verŝ'it'a'j amas'iĝ'is kaj plen'ig'is ili'n.
Li ankaŭ est'is plor'int'a pro ŝi; sed pro la ĉe'est'ant'o'j rigard'ant'a'j li'n, li'a mal'ĝoj'o, se li hav'us ĝi'n, ne aper'is. Li alt'ig'is fier'a'n kaj sever'a'n frunt'o'n, se i'a'n ĉagren'o'n li'a anim'o sent'us, li ne trem'is antaŭ la amas'o; tamen li ne kuraĝ'is rigard'i ŝi'n. La memor'o al la pas'int'a'j hor'o'j, li'a krim'o, li'a am'o, li'a nun'a stat'o, la patr'a koler'o, la mal'am'o de la honest'a'j hom'o'j, li'a ter'a kaj etern'a fatal'o, ŝi'a fatal'o, ho! la ŝi'a, tio mal'permes'is al li rigard'i ŝi'a'n mal'ĝoj'eg'a'n frunt'o'n! Ali'e, li'a rav'it'a kor'o mal'kaŝ'us konscienc'a'n riproĉ'o'n pro la tut'a mal'bon'o, kiu'n ĝi far'is.
Kaj Az'o parol'is: «Hieraŭ ankoraŭ mi fier'iĝ'is pri mi'a edz'in'o kaj pri mi'a fil'o; la rev'o en tiu maten'o for'flug'is; antaŭ la ek'fin'iĝ'o de l’tag'o mi hav'os neniu'n el ili! Mi'a viv'o dev'as sol'ec'e tren'iĝ'i. Nu! tio pas'u; tie ĉi ne viv'as iu, kiu ne ag'us kiel mi; tiu'j lig'il'o'j est'os romp'it'a'j ne de mi; tio pas'u ankaŭ, la sentenc'o est'as pret'ig'it'a! Hug'o, la pastr'o atend'as vi'n, kaj post'e la re'bat'o al vi'a krim'o! Ir'u, direkt'u vi'a'j'n preĝ'o'j'n al la ĉiel'o; antaŭ la lev'iĝ'o de l’vesper'a'j stel'o'j, vi sci'os ĉu tie vi pov'os merit'i pardon'o'n, ĉu ĝi'a kompat'o pov'os ankoraŭ pardon'i vi'n; sed tie ĉi, sur la ter'o, est'as neni'u lok'o, kie vi kaj mi pov'as viv'i kun'e almenaŭ dum unu hor'o. Adiaŭ! mi ne vol'as vid'i vi'a'n mort'o'n; sed vi, mal'saĝ'a est'aĵ'o, vid'os li'a'n kap'o'n!... Ir'u,12 mi ne pov'as dir'i plu... Ir'u, vir'in'o je volupt'em'a brust'o! Ne mi, sed vi verŝ'is li'a'n sang'o'n! Ir'u, se vi pov'os viv'i post tiu spektakl'o, kaj ĝoj'iĝ'u pri la viv'o, kiu'n mi don'as al vi.»
Tiam sovaĝ'a Az'o kaŝ'is al si la vizaĝ'o'n, ĉar ĉe li'a frunt'o la ŝvel'a'j arteri'o'j bat'is, kvazaŭ varm'a sang'o al'flu'is kaj re'flu'is li'a'n cerb'o'n; li kurb'iĝ'is iom da temp'o, met'is la trem'ant'a'n man'o'n antaŭ la okul'o'j, vual'ant'e ili'n kontraŭ la amas'o; dum Hug'o, alt'iĝ'ant'e la katen'it'a'j'n man'o'j'n, pet'is la atent'o'n de la patr'o dum mal'long'a temp'o; la silent'a sinjor'o ne mal'permes'is, kio'n li pet'is. «Ne est'as ĉar mi tim'as la mort'o'n; vi vid'is mi'n flank'e'n je vi rajd'i tut'e ruĝ'a de sang'o tra la batal'o, nek foj'e vi'a'j sklav'o'j tir'eg'is el mi'a man'o sen'util'a'n glav'o'n, kiu dis'verŝ'is pli da sang'o por vi, ol iam mi'a hak'il'o far'is por mi. Vi don'is al mi la viv'o'n, vi pov'as re'pren'i ĝi'n: donac'o'n pro kiu mi ne dank'as vi'n; la ofend'o'j al mi'a patr'in'o ne est'as forges'it'a'j, ŝi'a mal'ŝat'it'a am'o, ŝi'a nom'o ruin'ig'it'a, la hont'a hered'o de ŝi'a id'ar'o; sed ŝi kuŝ'as en la tomb'o, kie ŝi'a fil'o, vi'a konkur'ant'o, baldaŭ ripoz'os; ŝi'a krev'it'a kor'o, mi'a kap'o el'tranĉ'it'a atest'os anstataŭ vi, inter la mort'int'o'j, kiom sincer'a kaj kares'a est'is vi'a jun'a am'o kaj vi'a patr'a zorg'o! Est'as ver'e, ke mi sen'honor'ig'is vi'n, sed domaĝ'o pro domaĝ'o; vi sci'is, ke tiu ĉi juĝ'at'a vi'a fianĉ'in'o, ali'a viktim'o de vi'a mal'humil'ec'o, antaŭ long'a'temp'e est'is difin'it'a por mi; vi vid'is ŝi'n kaj13 vi avid'is ŝi'a'j'n ĉarm'o'j'n; kun vi'a ver'a krim'o, el kiu mi de'ven'is, vi mal'estim'is mi'n kiel mal'ind'aĵ'o'n, kiel mal'nobl'a'n par'o'n por ŝi'a'j brak'o'j, ĉar ver'e mi ne pov'is sopir'i al la leĝ'a hered'o de vi'a nom'o, nek sid'iĝ'i sur la hered'a tron'o de Est'e. Tamen, se mi viv'us kelk'e da somer'o'j plu, mi'a nom'o bril'os pli, ol tiu Est'e kun honor'o'j tut'e mi'a'j. Mi hav'is glav'o'n, mi hav'as brust'o'n, kiu al'milit'us tiel alt'a'n plum'fask'o'n, kiel neniam balanc'iĝ'is laŭ'long'e de la rang'o de ĉiu'j vi'a'j reĝ'a'j moŝt'o'j; nek ĉiam la kavalir'a'j spron'o'j est'as plej bril'e port'at'a'j de tiu'j plej alt'e de'ven'int'a'j: la mi'a'j pik'is la flank'o'j'n de mi'a kur'ĉeval'o antaŭ la mal'humil'a'j ĉef'o'j el princ'a rang'o dum la batal'o, sub la ekscit'ant'a kri'o: “Est'e kaj Venk'o!” Mi ne vol'as defend'i la kaŭz'o'n de la krim'o, nek pet'eg'i vi'n por re'aĉet'i el temp'o kelk'e da mal'long'a'j hor'o'j aŭ tag'o'j, kiu'j dev'as pas'i super mi'a sen'sent'a kadavr'o. Tia'j moment'o'j de frenez'ec'o, kia'j la pas'int'a'j, ne pov'is nek dev'is daŭr'i. Kvankam mi'a de'ven'o kaj mi'a nom'o est'as humil'a'j, kaj la nobl'ec'o de vi'a ras'o mal'ŝat'as ornam'i tia'n objekt'o'n kia'n mi, tamen mi'a'j trajt'o'j mal'kaŝ'as i'a'n simil'ec'o'n al la vizaĝ'o de mi'a patr'o, mi'a spirit'o montr'as ĉio'n de vi. El vi de'ven'is mi'a kuraĝ'ec'o, el vi ankaŭ... Kial vi ek'trem'as? El vi, kun tut'a ĝi'a fort'o, de'ven'is mi'a valor'a brak'o, mi'a flam'a anim'o; vi don'is al mi ne nur la viv'o'n, sed ĉio'n, kio ig'is mi'n plej simil'a al vi mem. Vid'u, kio'n far'is vi'a krim'a am'o! ĝi rekompenc'is al vi per tre simil'a fil'o! Mi ne est'as bastard'o ĉe mi'a anim'o; ĉar tiu ĉi, kiel la vi'a, mal'am'as kontrol'o'n; pri mi'a14 viv'o, tro fru'a donac'o, kiu'n vi don'is al mi por re'pren'i ĝi'n tiel rapid'e, mi ne taks'is ĝi'n pli ol vi, kiam vi pli'alt'ig'is la kask'o'n sur la frunt'o kaj ni ambaŭ batal'is unu apud la ali'a, puŝ'ant'e ni'a'j'n kur'ĉeval'o'j'n sur la mort'int'o'j. La est'int'ec'o valor'as neni'o'n, fin'e la est'ont'ec'o est'os ankaŭ sam'valor'a. Mi dezir'us est'i mort'int'a tiam, ĉar kvankam vi kaŭz'is la mal'feliĉ'o'n al mi'a patr'in'o, kaj for'pren'is la fianĉ'in'o'n difin'it'a'n por mi, tamen mi sent'as, ke vi est'as mi'a patr'o. Kvankam est'as sever'a vi'a kruel'a dekret'o, ĝi est'as just'a eĉ el'ven'int'e el vi. Nask'it'a en la pek'o por mort'i hont'o'plen'a, mi'a viv'o komenc'iĝ'is kaj fin'iĝ'os sam'e. Kiel erar'is la patr'o, tiel erar'is la fil'o; vi dev'as pun'i ambaŭ ĉe unu sol'a. Laŭ la hom'a vid'punkt'o, mi'a krim'o ŝajn'as la plej mal'bon'a, sed Di'o juĝ'os inter ni ankaŭ.»
Li silent'is kaj star'is kun la kruc'ig'it'a'j brak'o'j, sur kiu'j re'son'is la ĉirkaŭ'ant'a'j katen'o'j; neni'u estr'o inter ĉiu'j tie ĉe'est'ant'a'j sent'is si'a'n orel'o'n vund'it'a'n, kiam tint'is tiu'j pez'a'j ĉen'o'j. Tiam la mort'a'j ĉarm'o'j de Parizina re'e al'tir'is ĉiu'j'n rigard'o'j'n. Ĉu ŝi pov'us aŭd'i tiel li'a'n kondamn'o'n al la mort'o?! Pal'a kaj silent'a ŝi star'is, la viv'a kaŭz'o de la mal'feliĉ'o de Hug'o: ŝi'a'j grand'a'j okul'o'j ne'mov'ebl'a'j, nek foj'e turn'iĝ'is i'e'n flank'e'n, nek foj'e la palpebr'o'j ferm'iĝ'is kaŝ'ant'e la hel'o'n, kiu'n ili ŝirm'is; sed ĉirkaŭ ĝi'a'j glob'o'j je la plej dens'a lazur'o, la blank'a rond'o pli'vast'iĝ'is, kaj tie ŝi montr'is si'n kun tiel vitr'ec'a rigard'o,15 kvazaŭ ŝi'a mal'mol'ig'it'a sang'o est'us glaci'ig'it'a: ia'foj'e dik'a'j larm'o'j amas'iĝ'is mal'rapid'e kaj glit'is el la long'a kaj nigr'a franĝ'o de la bel'a'j palpebr'o'j. Est'as vid'ind'a ne aŭd'ind'a afer'o; kaj ĉiu'j ĉe'est'ant'o'j surpriz'iĝ'is, ke tia'j larm'o'j pov'as el'flu'i el hom'a'j okul'o'j. Ŝi prov'is parol'i, la ne'fin'it'a vort'o sufok'iĝ'is en la ŝvel'it'a gorĝ'o; ŝajn'is, ke ŝi'a tut'a kuraĝ'o ŝpruc'is en la ton'o de tiu mal'laŭt'a ĝem'o. Tio ĉes'is, ŝi prov'is re'e parol'i, sed ŝi'a voĉ'o eksplod'is kiel akr'a kri'o, kaj ŝi fal'is ter'e'n, kvazaŭ ŝton'o de'ĵet'it'a el si'a fundament'o; pli simil'a al sen'viv'a objekt'o, rest'ant'a form'o de la edz'in'o de Az'o, ol al ŝi, kulp'a ekzist'aĵ'o, kies ĉia pasi'o est'is pik'il'o instig'ant'a al kulp'o, sed kiu ne pov'is sufer'i si'a'n mal'kovr'o'n kaj mal'esper'o'n. Tamen ŝi viv'is, ŝi re'star'iĝ'is tre rapid'e el tiu sven'o kvazaŭ mort'o, sed apenaŭ akir'int'e la konsci'o'n, la sent'o'j est'is super'streĉ'it'a'j de akr'a'j dolor'o'j, ĉiu mal'fort'a fibr'o de ŝi'a cerb'o (kiel paf'ark'a'j ŝnur'o'j mol'ig'it'a'j de la pluv'o ĵet'as flank'e'n la erar'int'a'n sag'o'n) send'is antaŭ'e'n mal'raci'a'j'n kaj sen'en'hav'a'j'n pens'o'j'n! La est'int'ec'o est'is mal'plen'aĵ'o, la est'ont'ec'o est'is nigr'a kun bril'o'j de funebr'a'j strek'o'j, kiel la fulm'o'hel'ig'it'a dezert'a voj'o, kiam la nokt'o'mez'a vent'eg'o plen'iĝ'as je koler'o. Ŝi tim'is, ŝi sent'is, ke ia mal'bon'o kuŝ'as sur si'a anim'o, tiel profund'e kaj mal'varm'e, ke ŝi konsci'is nur, ke est'as kulp'o kaj hont'o, kaj ke iu est'as mort'ont'a; sed kiu? ŝi forges'is. Ĉu ŝi est'as viv'ant'a? ĉu tio est'as ankoraŭ la ter'o sub'e, la ĉiel'o supr'e, la hom'o'j ĉirkaŭ'e?! aŭ ĉu est'is demon'o'j, kiu'j nun tiel minac'as ŝi'n, antaŭ kies okul'o'j ĝis tiam ili est'is rid'int'a'j kun simpati'o? ĉio est'is16 konfuz'a kaj ne'difin'it'a al ŝi'a erar'int'a kaj ek'mov'it'a spirit'o, ĥaos'o da mal'saĝ'a'j esper'o'j kaj tim'o'j!... Jen en rid'o'j, jen en plor'o'j, frenez'e silent'a je ĉia ekstrem'o, ŝi batal'ad'is kontraŭ tiu konvulsi'a sonĝ'o, kiu tiel ŝajn'is ag'i sur ŝi'n. Ho! van'e ŝi pen'ad'os por vek'iĝ'i!
La sonor'il'o'j de la monaĥ'ej'o'j mal'ĝoj'e kaj mal'rapid'e sonor'as, balanc'iĝ'ant'e en la mal'hel'a kvar'angul'a tur'o, kun profund'a'j son'o'j, kiu'j funebr'e vund'as la kor'o'n! Atent'u! Oni ek'kant'as la himn'o'n, la kant'o'n por la mort'int'o'j, aŭ por la viv'ant'o'j, kiu'j est'as baldaŭ mort'ont'a'j! Por la anim'o de ia for'ig'ant'a ekzist'aĵ'o, la mort'a himn'o re'son'as, la konkav'a'j sonor'il'o'j sonor'as. Li proksim'iĝ'as al la temp'lim'o de la viv'o, genu'fleks'ant'e antaŭ la genu'o'j de monaĥ'o. Mal'ĝoj'a aŭd'ad'o, kompat'ind'a spektakl'o est'is vid'i li'n genu'fleks'it'a'n antaŭ la ŝtip'o, sur la nud'a, mal'varm'a ter'o, ĉirkaŭ'it'a'n de la gvardi'o'j, kies estr'o, kun la brak'o nud'a, ekzamen'as ĉu la tranĉ'rand'o est'as akr'a kaj firm'a, por ke la bat'o est'u rapid'a kaj cert'a. Dum'e, la popol'amas'o kun'ven'as en silent'a rond'o, por vid'i la ekzekut'ig'o'n de la fil'o kondamn'it'a de la patr'o.
Est'as proksim'um'e la ĉarm'a hor'o antaŭ la sub'ir'o de la somer'a sun'o. Lum'ig'ant'e tiu'n mal'ĝoj'a'n tag'o'n kaj mok'ant'e je ĝi kun la plej firm'a'j radi'o'j,17 la sun'o bril'is sur la kondamn'it'a kap'o de Hug'o, kiam last'a'foj'e li, konfes'ant'e si'n al monaĥ'o, plor'ant'e si'a'n fatal'o'n, pent'o'far'ant'e, kurb'iĝ'is por aŭd'i la vort'o'j'n de pardon'o, kiu esting'as la mort'a'j'n pek'o'j'n. La alt'a sun'o bril'is sur la bukl'o'j de li'a'j kaŝtan'a'j har'o'j, friz'it'a'j laŭ'long'e de la nud'a kol'o; sed pli bril'a ankoraŭ est'is la radi'o ĵet'it'a sur la hak'il'o'n re'bril'ant'a'n apud li kun klar'a kaj funebr'a re'lum'o. Ho! mal'dolĉ'a hor'o de l’for'ir'o! Eĉ la sen'sent'a'j rest'is glaci'ig'it'a'j pro tim'o. Kvankam la krim'o est'is grand'eg'a, kaj la leĝ'o just'a, tamen ili trem'is antaŭ la spektakl'o.
La bastard'a fil'o kaj kuraĝ'a am'ant'o est'is far'int'a la last'a'j'n preĝ'o'j'n: la er'o'j de li'a rozari'o, kaj li'a'j kulp'o'j, est'is re'nombr'it'a'j; la hor'o'j de li'a viv'o ating'is la last'a'n minut'o'n. Li est'is sen'ig'it'a je si'a mantel'o, la blond'a'j har'a'j tuf'o'j est'is tond'it'a'j. La vest'o'j, kiu'j'n li port'is ĝis tiam, la skarp'o, kiu'n Parizina donac'is al li, ne dev'as ornam'i li'n ĉe la tomb'o: ĉio dev'as rest'i flank'e; nur sur li'a'j'n okul'o'j'n oni dev'as met'i bandaĝ'o'n; sed ne, tiu last'a mal'ind'aĵ'o neniam vual'os li'a'j'n fier'a'j'n okul'o'j'n. Li'a'j sent'o'j, ŝajn'e sub'met'it'a'j, re'viv'iĝ'is iom kun profund'a mal'ŝat'o, kiam la ekzekut'ist'o prepar'is si'n por vual'i ili'n, kvazaŭ li ne kuraĝ'us rigard'i la mort'o'n. «Ne, mi'a sang'o kaj mi'a viv'o aparten'as al vi, mi'a'j man'o'j est'as katen'it'a'j, sed las'u mi'n mort'i almenaŭ kun la vid'o liber'a. Frap'u!» Rapid'e la glav'o18 fal'is, la kap'o rul'iĝ'is, la pez'a trunk'o makul'it'a, sang'verŝ'ant'e, fal'is sur la ter'o'n, kies profund'a'j fend'o'j sorb'iĝ'is de sang'a flu'o, la konvulsi'a'j okul'o'j kaj lip'o'j trem'is rapid'e, post'e, ili fiks'iĝ'is je etern'e.... Kiel la krim'ul'o'j, li mort'is sen fanfaron'ad'o, sen parad'o; kiel konfes'ant'o, li kurb'iĝ'is kaj preĝ'is ne mal'ŝat'int'e la pastr'a'n help'o'n, nek perd'int'e la esper'o'n en la ĉiel'o. Dum genu'fleks'it'a antaŭ la pastr'o, li'a kor'o for'iĝ'is el ter'a'j sent'o'j ... li'a koler'em'a patr'o, li'a am'ant'in'o, kio est'is ili en tiu hor'o? Ne plu riproĉ'o, ne plu mal'esper'o; neni'u pens'o krom la ĉiel'o, neni'u vort'o krom la preĝ'o, escept'e tiu'j'n vort'o'j'n el'parol'it'a'j'n kiam, nud'a por sufer'i la bat'o'n de la ekzekut'ist'o, li pet'is mort'i kun la okul'o'j mal'kovr'it'a'j, kaj li'a'n sol'a'n adiaŭ'o'n al tiu'j ĉirkaŭ'ant'a'j li'n.
Silent'a'j kiel la lip'o'j ferm'it'a'j de la mort'o, la ĉe'est'ant'o'j rest'is mut'a'j; sed kiam la mort'ig'a bat'o frap'is li'n, kies viv'o kaj am'o tiel fin'iĝ'is, elektr'a trem'frost'o tra'ir'is de hom'o al hom'o, kiu'j kun mal'laŭt'a murmur'o halt'ig'is ek'ĝem'o'n, kiu re'e re'ven'is ĉiu'n brust'o'n. Krom la frap'o, kiu kun fortik'a kaj funebr'a bat'o penetr'is ĝis la ŝtip'o, neni'u akut'a bru'o est'is aŭd'it'a, krom unu frenez'e akr'a, tro'e sovaĝ'a, fend'int'a la silent'a'n ĉirkaŭ'aĵ'o'n. Simil'a al la kri'o de patr'in'o, kies fil'o est'as mort'ig'it'a de subit'a frap'o, tiu plend'o supr'e'n'ir'is ĉiel'o'n, kiel sen'mort'a mal'feliĉ'o de unu anim'o. El'puŝ'it'a tra la krad'o'j de la palac'o de Az'o, kie'n direkt'iĝ'is ĉiu'j rigard'o'j,19 la terur'a son'o kun la aper'aĵ'o sam'temp'e ĉes'is! Est'is la terur'a kri'o de unu vir'in'o; neniam la mal'esper'o si'n montr'is en plej frenez'a esprim'o! ĉiu'j, kiu'j aŭd'is ĝi'n, kompat'em'e far'is religi'a'n promes'o'n, por ke ĝi est'u la last'a.
Hug'o mort'is; de tiu hor'o Parizina ne est'is plu aŭd'it'a nek vid'it'a en la palac'o, en la salon'o, en la ĝarden'o. Ŝi'a nom'o, kiel mal'nobl'a aŭ tim'ind'a vort'o, est'is ekzil'it'a el ĉiu'j lip'o'j kaj orel'o'j, kvazaŭ ŝi neniam est'us viv'int'a; el Princ'o Az'o, neni'u aŭd'is i'a'n raport'o'n pri edz'in'o aŭ fil'o. Ili ne hav'is monument'o'n nek memor'o'n, est'is en'tomb'ig'it'a'j en ne'sankt'a ter'o, almenaŭ la kavalir'o, kiu mort'is je tiu tag'o. La fatal'o de Parizina rest'is kaŝ'it'a, kiel la polv'o sub tomb'a ŝton'o. Ĉu ŝi loĝ'ad'is en ia monaĥ'ej'o kaj gajn'is la ĉiel'a'n voj'o'n per mal'kviet'a'j kaj riproĉ'ind'a'j jar'o'j de turment'o, fast'o'j kaj sen'ĉes'a'j plor'o'j; aŭ ĉu ŝi fal'is per la bul'o aŭ glav'o, pro la funebr'a am'o, kiu sub'met'is si'n; aŭ ĉu frap'it'a je tiu moment'o, ŝi mort'is de tuj'a'j sufer'o'j, kiam tiu'n ŝi vid'is mort'i sur la ŝtip'o; aŭ ĉu la frap'o de l’ekzekut'ist'o, ek'mov'int'e ŝi'a'n kompat'em'a'n kor'o'n, neni'ig'is ŝi'a'n organism'o'n; neni'u sci'is, neni'u iam sci'os: sed io est'is ŝi'a fatal'o tie ĉi, ŝi'a viv'o komenc'iĝ'is kaj fin'iĝ'is mal'feliĉ'e.
Kaj Az'o trov'is ali'a'n edz'in'o'n; bel'a'j fil'o'j kresk'is apud li, sed neni'u est'is tiel am'ind'a, tiel brav'a kiel tiu velk'int'a en la tomb'o; aŭ se ili est'is tia'j, ili'a kresk'ad'o pas'is ne'atent'ind'a por li'a rigard'o aŭ rimark'it'a kun sufok'it'a ek'ĝem'o. La plor'o neniam mal'supr'e'n'ir'is li'a'n vang'o'n, la rid'o neniam mal'streĉ'is li'a'n frunt'o'n, sur kiu est'is gravur'it'a'j la kruc'iĝ'int'a'j lini'o'j de la pri'pens'o'j, sulk'o'j, kiu'j'n la varm'eg'a part'o de Mal'ĝoj'o tie fend'is antaŭ'temp'e, cikatr'o'j de la ŝir'int'a spirit'o, kiu'j'n la batal'o de l’Anim'o las'is mal'antaŭ'e! Li est'is sent'int'a tut'a'n ĝoj'o'n kaj mal'feliĉ'o'n; apenaŭ rest'is al li sen'dorm'a'j nokt'o'j, pez'a'j tag'o'j; anim'o tut'e mort'int'a por la mal'estim'o aŭ laŭd'o, konscienc'o kiu evit'ant'e si'n mem, tamen ne ced'is nek forges'is; kiam li ŝajn'is mal'pli kviet'a li pens'is kaj sent'is fort'e; nur la dens'a glaci'a tavol'o pov'as kovr'i la supr'aĵ'o'n, la viv'a flu'o loĝ'as aktiv'a mal'supr'e, tial ke ĝi kur'as sen'ĉes'e. Ĉe li'a ferm'it'a brust'o loĝ'is sent'o'j en'radik'ig'it'a'j de la Natur'o tre profund'e por est'i el'tir'it'a'j el tie. Kiam ni batal'ad'as por de'ten'i la larm'o'j'n far'ant'e ili'n for'flu'i kor'o'n, ili ne sek'iĝ'as, ir'as re'turn'e'n al la primitiv'a font'o, tie ili far'iĝ'as pli pur'a'j, rest'ant'e en ĝi'a profund'ec'o, ne'verŝ'it'a'j, ne glaci'it'a'j, sed pli am'at'a'j tie, ili est'as mal'pli vid'ebl'a'j. For'las'it'a al la intim'a'j ekstrem'o'j de ĉagren'o por kompat'i tiu'j'n for'met'it'a'j'n el la viv'o, kaj sen la potenc'o plen'ig'i la mank'o'n, kiu'n kaŭz'is li'a sufer'ad'o, kaj plen'e konsci'a, ke li est'is parol'int'a just'a'n sentenc'o'n; ke ili est'is prepar'int'a'j21 si'a'j'n kondamn'o'j'n, tamen, la viv'o de Az'o de'flu'is mizer'o'plen'a! La mal'bon'ig'it'a'j branĉ'o'j de l’arb'o zorg'e ĉirkaŭ'hak'it'a'j al'port'as al la rest'o fort'o'n, flor'ad'o'n, viv'o'n, freŝ'a'n verd'aĵ'o'n, liber'a'n ŝton'ĵet'il'o'n; sed se la koler'em'a fulm'o furioz'e ruin'ig'as la balanc'iĝ'ant'a'j'n branĉ'et'o'j'n, la dik'a ŝtip'o sent'as la mal'bon'o'n, kaj neniam plu produkt'os unu foli'o'n.
