Plat'land'o
Roman'et'o de mult'a'j dimensi'o'j

Kun ilustr'aĵ'o'j far'e de la aŭtor'o, A SQUARE
(Edwin A. Abbott 1838-1926)

Traduk'is el la angl'a Thomas JAMES.

[Platlando: Romanco de multaj dimensioj]

Al
La en'loĝ'ant'o'j de Spac'o Ĝeneral'e
Kaj H. C. Specif'e
Tiu ĉi verk'o est'as dediĉ'it'a
De humil'a indiĝen'o de Plat'land'o
En esper'o ke
Kiel li iniciĝis en la mister'o'j'n
De Tri dimensi'o'j
Est'int'e antaŭ'e spert'a
En Nur Du
La civit'an'o'j de tiu ĉiel'a region'o
Aspir'os ankoraŭ pli alt'e
Al la sekret'o'j de Kvar Kvin Aŭ Eĉ Ses dimensi'o'j
Tiel kontribu'ant'e
Al la pli'grand'ig'o de La Imag'i'pov'o
Kaj la eventual'a evolu'o
De tiu plej rar'a kaj bon'eg'a donac'o Modest'o
Inter la super'a'j ras'o'j
De la Solid'a Hom'ar'o.

Antaŭ'parol'o Al La Du'a Kaj Revizi'it'a El'don'o, 1884. De La Redaktor'o.

Se Mi'a Kompat'ind'a amik'o de Plat'land'o ankoraŭ hav'us la sam'a'n mens'vigl'ec'o'n kiu'n li ĝu'is kiam li ek'verk'is ĉi tiu'n memor'libr'o'n, mi ne dev'us reprezent'i li'n en ĉi tiu antaŭ'parol'o, en kiu li dezir'as, unu'e, re'dank'i si'a'j'n leg'ant'o'j'n kaj kritik'ant'o'j'n en Spac'land'o, kies aprez'o, kun ne'atend'it'a rapid'ec'o, neces'ig'is du'a'n el'don'o'n de li'a verk'o; du'e, pardon'pet'i pri iu'j erar'o'j kaj mis'pres'o'j (pri kiu'j, tamen, li ne tut'e respond'ec'as); kaj, tri'e, korekt'i unu aŭ du mis'koncept'o'j'n. Sed li ne plu est'as tia kvadrat'o, kia li est'is antaŭ'e. Jar'o'j en prizon'o, kaj la eĉ pli pez'a ŝarĝ'o de ĝeneral'a ne'kred'em'o kaj mok'ad'o, kombin'iĝ'is kun la natur'a degener'ad'o de mal'jun'ec'o por for'viŝ'i de li'a mens'o mult'a'j'n el la pens'o'j kaj noci'o'j, kaj ankaŭ mult'e de la termin'ar'o, kiu'j'n li akir'is dum si'a mal'long'a rest'o en Spac'land'o. Tial, li pet'is mi'n respond'i en li'a nom'o al du special'a'j obĵet'o'j, unu intelekt'a, la ali'a moral'a.

La unu'a obĵet'o est'as, ke plat'land'an'o, vid'ant'e lini'o'n, vid'as i'o'n kio dev'as est'i dik'a al la okul'o, kaj ankaŭ long'a al la okul'o (ali'kaz'e ĝi est'us ne'vid'ebl'a se ĝi hav'us neni'a'n dik'ec'o'n); kaj konsekvenc'e li dev'us (oni argument'as) agnosk'i ke li'a'j land'an'o'j est'as ne nur long'a'j kaj larĝ'a'j, sed ankaŭ (kvankam sen'dub'e nur et'e) dik'a'j aŭ alt'ec'o'hav'a'j. La obĵet'o est'as kred'ebl'a, kaj al spaclandanoj preskaŭ nepr'e kred'end'a, tiom ke, mi konfes'as, kiam mi unu'e aŭd'is ĝi'n mi ne pov'is replik'i. Sed la respond'o don'it'a de mi'a kar'a amik'o ŝajn'as al mi plen'e traf'a.

“Mi konfes'as,” li dir'is—kiam mi menci'is al li ĉi tiu'n obĵet'o'n—“mi konfes'as ke vi'a kritik'ant'o dir'as fakt'o'j'n, sed mi neg'as li'a'j'n konklud'o'j'n. Est'as ver'e ke en Plat'land'o ni hav'as tri'a'n ne'agnosk'at'a'n dimensi'o'n nom'at'a'n ‘alt'ec'o,’ sam'e kiel vi en Spac'land'o hav'as kvar'a'n ne'agnosk'at'a'n dimensi'o'n, por kiu vi nun'e ne hav'as nom'o'n, sed kiu'n mi nom'os ‘ekstr'a alt'ec'o’. Sed percept'i ni'a'n ‘alt'ec'o'n’ est'as por ni sam'e mal'ebl'e kiel est'as por vi percept'i vi'a'n ‘ekstr'a'n alt'ec'o'n’. Eĉ mi—kiu est'is en Spac'land'o, kaj kiu hav'is privilegi'o'n kompren'i dum du'dek kvar hor'o'j la signif'o'n de ‘alt'ec'o’—eĉ mi nun ne pov'as kompren'i ĝi'n, nek percept'i ĝi'n per vid'pov'o aŭ ajn'a rezon'o; mi pov'as nur indukt'i ĝi'n per fid'o.

“La kial'o est'as evident'a. Dimensi'o implic'as direkt'o'n, implic'as mezur'o'n, implic'as kvant'o'n. Nu, ĉiu'j ni'a'j lini'o'j est'as egal'e kaj infinit'e dik'a'j (aŭ alt'a'j, se vi prefer'as); konsekvenc'e, est'as en ili neni'o por konduk'i ni'a'j'n mens'o'j'n al la koncept'o de tiu dimensi'o. Neni'u mezur'il'o est'us por ni util'a; ni sci'us nek kio'n nek en kiu direkt'o mezur'i. Kiam ni vid'as lini'o'n, ni vid'as i'o'n long'a'n kaj hel'a'n; hel'ec'o kaj long'ec'o est'as neces'a'j por la ekzist'o de lini'o; se la hel'ec'o mal'aper'as, la lini'o esting'iĝ'as. Tial, ĉiu'j mi'a'j amik'o'j en Plat'land'o—kiam mi parol'as al ili pri la ne'agnosk'at'a dimensi'o kiu ia'senc'e ekzist'as en lini'o—dir'as ‘Ha, vi cel'as hel'ec'o'n’; kaj kiam mi respond'as, ‘Ne, mi cel'as ver'a'n dimensi'o'n,’ ili tuj replik'as ‘Do mezur'u ĝi'n, aŭ dir'u al ni, en kiu direkt'o ĝi etend'iĝ'as’; kaj tio silent'ig'as mi'n, ĉar mi ne pov'as. Hieraŭ, kiam la Ĉef'a Cirkl'o (ali'nom'e ni'a Ĉef'pastr'o) ven'is por inspekt'i la Prizon'o'n de la Ŝtat'o kaj vizit'is mi'n la sep'a'n foj'o'n, kaj kiam la sep'a'n foj'o'n li demand'is al mi ‘Ĉu vi iel pli'bon'iĝ'is?’ mi prov'is pruv'i al li ke, kvankam li ne konsci'as, li est'as ne nur long'a kaj larĝ'a sed ankaŭ ‘alt'a’. Sed kio est'is la respond'o? ‘Vi dir'as ke mi est'as “alt'a”; mezur'u mi'a'n “alt'ec'o'n” kaj tiam mi kred'os vi'n.’ Kio'n mi pov'int'us far'i? Kiel mi pov'us trakt'i la defi'o'n? Mi est'is venk'it'a; kaj li for'ir'is en triumf'o.

“Ĉu ĉi tio ankoraŭ ŝajn'as al vi strang'a? Do met'u vi'n en simil'a'n pozici'o'n. Imag'u ke hom'o de la Kvar'a Dimensi'o, ven'ant'e mal'supr'e'n por vizit'i vi'n, dir'us ‘Kiam vi mal'ferm'as la okul'o'j'n, vi vid'as eben'o'n (kiu hav'as du dimensi'o'j'n) kaj vi indukt'as solid'o'j'n (kiu'j hav'as tri); sed en la real'o vi vid'as ankaŭ (kvankam vi ne agnosk'as) kvar'a'n dimensi'o'n, kiu est'as nek kolor'o nek hel'ec'o nek io ajn tia, sed ver'a dimensi'o kiu est'as ne'mezur'ebl'a, kaj kies direkt'o est'as ne'montr'ebl'a.’ Kio'n vi dir'us al tia vizit'ant'o? Ĉu vi ne en'karcer'ig'us li'n? Nu, jen mi'a sort'o, kaj est'as tiel natur'e por ni plat'land'an'o'j en'karcer'ig'i kvadrat'o'n pro predik'ad'o pri la Tri'a Dimensi'o, kiel est'as por vi spaclandanoj en'karcer'ig'i kubon pro predik'ad'o pri la Kvar'a. Ve, kiel fort'a est'as la parenc'a simil'ec'o inter membr'o'j de la blind'a kaj persekut'em'a hom'ar'o trans ĉiu'j dimensi'o'j! Punkt'o'j, lini'o'j, kvadrat'o'j, kuboj, ekstra-kuboj—ni ĉiu'j est'as sam'e erar'em'a'j, ĉiu'j kiel sklav'o'j de ni'a'j respektiv'a'j dimensi'a'j antaŭ'juĝ'o'j, kiel dir'is unu el vi'a'j poet'o'j en Spac'land'o—

Koncern'e ĉi tiu'n punkt'o'n la respond'o de la kvadrat'o ŝajn'as al mi ne'mal'prav'ig'ebl'a. Bedaŭr'ind'e mi ne pov'as dir'i ke li'a respond'o al la du'a (moral'a) obĵet'o est'is egal'e klar'a kaj konvink'a. Oni obĵet'is ke li est'as mal'am'ant'o de vir'in'o'j; kaj, ĉar ĉi tiu'n obĵet'o'n vigl'e antaŭ'e'n'ig'is tiu'j kiu'j konsist'ig'as, laŭ dekret'o de la natur'o, la iom'et'e pli grand'a'n du'on'o'n de la spac'land'a ras'o, mi vol'us ĝi'n for'ig'i, kiom mi pov'as. Sed la kvadrat'o est'as tiom ne'kutim'iĝ'int'a al la primoralaj termin'ar'o'j de Spac'land'o ke mi mal'just'um'us kontraŭ li se mi trans'skrib'us laŭ'vort'e li'a'n defend'o'n kontraŭ la akuz'aĵ'o. Ag'ant'e, do, kiel li'a interpret'ist'o kaj resum'ant'o, mi kompren'as ke dum si'a sep'jar'a rest'o en prizon'o li modif'is si'a'j'n person'a'j'n opini'o'j'n pri kaj vir'in'o'j kaj la izocel'o'j (aŭ mal'alt'a'j klas'o'j). Person'e li nun inklin'as al la opini'o de la sfer'o, ke la rekt'a'j lini'o'j est'as plur'manier'e super'a'j ol la cirkl'o'j. Sed, skrib'ant'e kiel histori'ist'o, li ident'ig'is si'n (ebl'e tro fort'e) kun la opini'o'j ĝeneral'e adopt'it'a'j de la histori'ist'o'j en Plat'land'o, kaj (kiel oni inform'is li'n) eĉ Spac'land'o, en kies paĝ'o'j (ĝis tre last'a'temp'e) oni apenaŭ taks'is ind'e menci'i aŭ zorg'e konsider'i la destin'o'j'n de la vir'in'o'j kaj la amas'o'j de la hom'ar'o.

En eĉ pli obskur'a ekstrakt'o li nun dezir'as mal'konfes'i la cirkl'a'j'n aŭ aristokrat'a'j'n tendenc'o'j'n, kiu'j'n iu'j kritik'ant'o'j natur'e atribu'is al li. Dum li ja respekt'as la intelekt'a'n fort'o'n per kiu kelk'a'j cirkl'o'j dum mult'a'j generaci'o'j konserv'is si'a'n reg'o'n super amas'eg'o'j de si'a'j land'an'o'j, li kred'as ke la fakt'o'j de Plat'land'o, evident'a'j en si mem sen koment'o de li, deklar'as ke revoluci'o'j'n ne ĉiam ebl'as sub'prem'i per buĉ'ad'o; kaj ke la natur'o, met'int'e la cirkl'o'j'n en stat'o'n de sen'frukt'ec'o, kondamn'is ili'n al fin'a mal'sukces'o—“kaj en ĉi tio,” li dir'as, “mi vid'as plen'um'o'n de la grand'a leĝ'o de ĉiu'j mond'o'j, ke dum la saĝ'o de la hom'ar'o pens'as ke ĝi pri'labor'as unu afer'o'n, la saĝ'o de la natur'o lim'ig'as la pri'labor'o'n al ali'a, tut'e mal'sam'a kaj mult'e pli bon'a afer'o.” En la ceter'o, li esprim'as si'a'n esper'o'n ke, en'tut'e, li'a verk'o est'os sugest'a kaj amuz'a al tiu'j modermensaj spaclandanoj kiu'j—por parol'i pri tio kio est'as plej grav'a, sed rest'as ne'spert'ebl'a—rifuz'as unu'flank'e dir'i “tio mal'ebl'as,” kaj ali'flank'e “dev'as est'i ĝust'e tiel, kaj ni ĉiu'j sci'as tio'n.”

En'hav'o

Part'o I: Ĉi Tiu Mond'o

§ 1.—Pri la natur'o de Plat'land'o

Mi Nom'as ni'a'n mond'o'n Plat'land'o, ne ĉar ni nom'as ĝi'n tiel, sed por klar'ig'i ĝi'a'n natur'o'n al vi, mi'a'j feliĉ'a'j leg'ant'o'j, kiu'j hav'as la privilegi'o'n loĝ'i en Spac'o.

Imag'u vast'a'n foli'o'n de paper'o sur kiu rekt'a'j lini'o'j, tri'angul'o'j, kvadrat'o'j, pentagon'o'j, ses'later'o'j, kaj ali'a'j figur'o'j, anstataŭ rest'i fiks'a'j en si'a'j lok'o'j, liber'e mov'iĝ'as ĉirkaŭ'e sur aŭ en la supr'aĵ'o, sed sen pov'o lev'iĝ'i super ĝi'n aŭ mal'lev'iĝ'i sub ĝi'n, tre simil'e al ombr'o'j—sed dur'a'j kaj kun hel'a'j rand'o'j—kaj tiam vi hav'os sufiĉ'e ĝust'a'n noci'o'n pri mi'a land'o kaj land'an'o'j. Ve, antaŭ kelk'a'j jar'o'j mi dir'us “mi'a univers'o”: sed nun mi'a mens'o est'as mal'ferm'it'a al pli alt'a vid'punkt'o.

En tia land'o, oni tuj percept'us ke ne ebl'as est'i io de vi'a tiel'nom'at'a “solid'a” spec'o. Tamen oni ebl'e supoz'us, ke ni pov'us almenaŭ disting'i per vid'pov'o la tri'angul'o'j'n, kvadrat'o'j'n, kaj ali'a'j'n figur'o'j'n kiu'j ĉirkaŭ'mov'iĝ'as, kiel mi pri'skrib'is ili'n. Kontraŭ'e, ni ne pov'us vid'i i'o'n tia'n, almenaŭ ne por disting'i unu figur'o'n de la ali'a. Neni'o vid'ebl'us nek pov'us est'i vid'ebl'a al ni krom rekt'a'j lini'o'j; kaj la neces'o'n de tio mi rapid'e demonstr'os.

Met'u penc'o'n en la mez'o'n de iu el vi'a'j tabl'o'j en Spac'o; kaj klin'iĝ'ant'e super ĝi, rigard'u mal'supr'e'n. Ĝi ŝajn'os cirkl'o. Sed tiam retro'ir'u al la rand'o de la tabl'o, kaj iom post iom mal'lev'u la okul'o'j'n (tiel met'ant'e vi'n pli kaj pli en la kondiĉ'o'j'n de la en'loĝ'ant'o'j de Plat'land'o), kaj vi trov'os ke la cirkl'o pli kaj pli oval'iĝ'as en vi'a vid'o; kaj fin'fin'e, kiam vi met'os la okul'o'j'n ĝust'e sur la rand'o'n de la tabl'o (tiel ke vi est'us, kvazaŭ, efektiv'a plat'land'an'o) la penc'o tiam ĉes'os ŝajn'i oval'a, kaj far'iĝ'os, almenaŭ laŭ vi'a percept'o, rekt'a lini'o.

La sam'a afer'o okaz'us se en la sam'a manier'o oni rigard'us tri'angul'o'n, aŭ kvadrat'o'n, aŭ ajn'a'n ali'a'n figur'o'n tranĉ'it'a'n el karton'o. Tuj kiam oni rigard'us ĝi'n kun la okul'o'j sur la rand'o de la tabl'o, oni trov'us ke ĝi ĉes'as ŝajn'i figur'o, kaj ke ĝi far'iĝ'as en ŝajn'o rekt'a lini'o. Konsider'u ekzempl'e egal'later'a'n tri'angul'o'n—kiu reprezent'as al ni meti'ist'o'n de la respekt'ind'a klas'o. Fig. 1 reprezent'as la ŝajn'o'n de la meti'ist'o kiam oni klin'iĝ'as super li kaj rigard'as mal'supr'e'n; fig. 2 kaj 3 reprezent'as la meti'ist'o'n, kiel oni vid'us li'n se la okul'o'j est'us proksim'e de la nivel'o, aŭ preskaŭ ĉe la nivel'o de la tabl'o; kaj se la okul'o'j est'us tut'e sur la nivel'o de la tabl'o (kaj ni tiel vid'as li'n en Plat'land'o) oni vid'us neni'o'n krom rekt'a lini'o.

Kiam mi est'is en Spac'land'o, mi aŭd'is ke vi'a'j mar'ist'o'j hav'as tre simil'a'j'n spert'o'j'n dum ili trans'ir'as vi'a'j'n mar'o'j'n kaj percept'as dist'a'n insul'o'n aŭ mar'bord'o'n, kiu kuŝ'as sur la horizont'o. La for'a ter'o ebl'e hav'us golf'et'o'j'n, antaŭ'ter'o'j'n, akut'a'j'n kaj obtuz'a'j'n angul'o'j'n de ajn'a nombr'o aŭ grand'o; sed de distanc'o oni ne vid'us tiu'j'n (krom se vi'a sun'o bril'us sur ili, rivel'ant'e la form'o'n de la land'o per lum'o kaj ombr'o'j), neni'o'n oni vid'us krom griz'a ne'romp'it'a lini'o sur la akv'o.

Nu, ni vid'as ĝust'e tio'n kiam iu el ni'a'j tri'angul'a'j aŭ ali'a'j kon'at'o'j ven'as al ni en Plat'land'o. Ĉar est'as nek sun'o ĉe ni, nek tia lum'o por far'i ombr'o'j'n, ni ne hav'as la help'o'j'n al la vid'pov'o kiu'j'n vi hav'as en Spac'land'o. Se ni'a amik'o pli proksim'iĝ'as al ni, ni vid'as li'a'n lini'o'n iĝ'i pli grand'a; se li for'ir'as de ni, ĝi iĝ'as pli mal'grand'a: sed li ankoraŭ aspekt'as kiel rekt'a lini'o; ĉu li est'us tri'angul'o, kvadrat'o, pentagon'o, ses'later'o, cirkl'o, kio ajn—rekt'a lini'o li aspekt'as kaj neni'o ali'a. Oni ebl'e demand'us, kiel en tiu'j mal'favor'a'j cirkonstanc'o'j ni pov'as disting'i ni'a'j'n amik'o'j'n unu de la ali'a: sed la respond'o al tiu tre natur'a demand'o est'os pli taŭg'e kaj facil'e don'it'a kiam mi komenc'os pri'skrib'i la en'loĝ'ant'o'j'n de Plat'land'o. Por nun, permes'u mi'n prokrast'i tiu'n tem'o'n, kaj dir'i kelk'a'j'n vort'o'j'n pri la klimat'o kaj dom'o'j en ni'a land'o.

§ 2.—Pri la klimat'o kaj dom'o'j en Plat'land'o

Kiel Ĉe vi, tiel ankaŭ ĉe ni, est'as kvar punkt'o'j sur kompas'o: Nord'o, Sud'o, Orient'o kaj Okcident'o.

Ĉar est'as nek sun'o nek ali'a'j astr'o'j, ĉe ni ne ebl'as determin'i la nord'o'n en la kutim'a manier'o; sed ni hav'as propr'a'n metod'o'n. Laŭ leĝ'o de la natur'o ĉe ni, est'as konstant'a tir'o al la sud'o; kaj kvankam en moder'a'j klimat'o'j ĝi est'as tre mild'a—tiel ke eĉ vir'in'o pov'as ir'i nord'e'n plur'a'j'n furlongojn sen mult'e da mal'facil'ec'o, se ŝi sufiĉ'e san'as—tamen la efik'o de la sud'a al'tir'o est'as tut'e sufiĉ'a por serv'i kiel kompas'o en plej mult'a'j part'o'j de ni'a mond'o. Ceter'e, la pluv'o (kiu fal'as je deklar'it'a'j interval'o'j), ĉiam ven'ant'a de la nord'o, est'as pli'a asist'o; kaj en la urb'et'o'j la dom'o'j serv'as kiel gvid'o, kies flank-mur'o'j plej'part'e etend'iĝ'as nord'e'n kaj sud'e'n, por ke la tegment'o'j ŝirm'u kontraŭ la pluv'o de la nord'o. En la kamp'ar'o, kie ne est'as dom'o'j, la trunk'o'j de la arb'o'j serv'as kiel ia gvid'o. En'tut'e por ni ne est'as tiel mal'facil'e, kiel oni ebl'e supoz'us, orient'i ni'n.

Tamen en ni'a'j pli moder'a'j region'o'j, en kiu'j oni apenaŭ sent'as la al'tir'o'n al la sud'o, promen'ant'e en perfekt'e dezert'a provinc'o kie est'is nek dom'o'j nek arb'o'j por gvid'i mi'n, mi ia'foj'e ekdevis rest'i sen'mov'a plur'a'j'n hor'o'j'n atend'ant'e la ven'o'n de la pluv'o, post kio mi daŭr'ig'is promen'i. La al'tir'a fort'o mult'e pli pez'e efik'as la mal'fort'a'j'n, la mal'jun'a'j'n, kaj special'e la delikat'a'j'n in'o'j'n ol la fortik'a'j'n de la vir'a seks'o, tiel ke est'as mor'o ĉe ni, ke se oni renkont'as sinjor'in'o'n en la strat'o oni ĉiam don'u al ŝi la nord'a'n flank'o'n de la voj'o—neniel facil'a task'o ĉiam sen antaŭ'sci'ig'o, en klimat'o kie mal'facil'as determin'i la nord'o'n de la sud'o.

Ni'a'j dom'o'j ne hav'as fenestr'o'j'n, ĉar la lum'o ven'as al ni en ni'a'j hejm'o'j sam'e kiel ekster'e, tag'e kaj nokt'e, ĉiam kaj ĉie egal'e, de kie ni ne sci'as. En la fru'a'j tag'o'j ni'a'j kler'ul'o'j trakt'ad'is interes'a'n kaj oft'e esplor'at'a'n demand'o'n, “Kio est'as la origin'o de lum'o?”; kaj ties solv'o'n oni klopod'ad'is trov'i. Sed rezult'is nur tio, ke ni'a'j azil'o'j plen'iĝ'is je la solv'em'ul'o'j. Tial, post sen'frukt'a'j klopod'o'j sub'prem'i tia'j'n esplor'o'j'n ne'rekt'e per pez'a impost'ad'o, la parlament'o last'a'temp'e tut'e mal'permes'is ili'n. Mi—ho ve; mi sol'e en Plat'land'o—sci'as nun tre bon'e la ver'a'n solv'o'n de ĉi tiu mister'a problem'o; sed ne ebl'as kompren'ebl'ig'i mi'a'n sci'o'n al eĉ unu'op'ul'o el mi'a'j land'an'o'j; kaj mi est'as mok'at'a—mi, la sol'a posed'ant'o de la ver'o'j de Spac'o, kaj la teori'o pri la en'konduk'ad'o de lum'o de la Mond'o de Tri Dimensi'o'j—kvazaŭ mi est'us la plej frenez'a el la frenez'a'j! Sed for, ĉi tiu'j dolor'a'j distr'aĵ'o'j: mi re'ven'u al ni'a'j dom'o'j.

La plej oft'a form'o de dom'konstru'o est'as kvin'later'a aŭ pentagon'a, kiel en la ĉi-sub'a figur'o. La du nord'a'j flank'o'j Ro, OF, konsist'ig'as la tegment'o'n, kaj plej'part'e ili ne hav'as pord'o'j'n; orient'e est'as mal'grand'a pord'o por la vir'in'o'j; okcident'e est'as mult'e pli grand'a pord'o por la vir'o'j; la sud'a flank'o aŭ plank'o est'as kutim'e sen'pord'a.

Kvadrat'a'j kaj tri'angul'a'j dom'o'j est'as mal'permes'at'a'j, pro la jen'a kial'o. Ĉar la angul'o'j de kvadrat'o (kaj eĉ pli tiu'j de egal'later'a tri'angul'o), est'as mult'e pli pint'a'j ol tiu'j de pentagon'o, kaj la lini'o'j de ne'viv'ant'a'j objekt'o'j (kiel dom'o'j) est'as mal'pli hel'a'j ol la lini'o'j de ge'hom'o'j, sekv'as ke ekzist'as danĝer'o, ke la vertic'o'j de kvadrat'a aŭ tri'angul'a dom'o ebl'e serioz'e vund'us sen'atent'a'n aŭ distr'iĝ'em'a'n promen'ant'o'n se ili subit'e inter'tuŝ'us; kaj en la dek'unu'a jar'cent'o de ni'a epok'o tri'angul'a'j dom'o'j est'is universal'e mal'permes'it'a'j de la jur'o, kaj la sol'a'j escept'o'j est'is fortik'aĵ'o'j, munici'o'j, barak'o'j, kaj ali'a'j konstru'aĵ'o'j de la ŝtat'o, kiu'j'n la ĝeneral'a publik'o dev'us ne sen'zorg'e al'ir'i.

En tiu period'o kvadrat'a'j dom'o'j ankoraŭ est'is ĉie permes'at'a'j, kvankam oni mal'kuraĝ'iĝ'is konstru'i ili'n pro special'a impost'o. Sed post ĉirkaŭ tri jar'cent'o'j, la leĝ'far'ant'o'j decid'is ke en ĉiu urb'et'o kies popol'o nombr'as pli ol dek mil, la angul'o de pentagon'o est'u la plej mal'grand'a permes'ebl'a dom-angul'o, por publik'a sekur'ec'o. Pro bon'a prudent'o la komun'um'o konsent'is al la klopod'o'j de la parlament'o; kaj nun, eĉ en la kamp'ar'o, la pentagon'a konstru'aĵ'o super'atut'is ĉiu'j'n ali'a'j'n. Nur de temp'o al temp'o en iu tre for'a kaj primitiv'a agrikultur'a distrikt'o, antikv'ist'o ankoraŭ pov'us trov'i kvadrat'a'n dom'o'n.

§ 3.—Koncern'e la en'loĝ'ant'o'j'n de Plat'land'o

La Plej grand'a long'o aŭ larĝ'o de plen'kresk'a en'loĝ'ant'o de Plat'land'o est'as ĉirkaŭ dek'unu col'o'j. Dek'du col'o'j'n oni rigard'as kiel maksimum'o'n.

Ni'a'j soldat'o'j kaj plej mal'alt'a'j klas'o'j de labor'ist'o'j est'as tri'angul'o'j kun du egal'a'j flank'o'j, ĉiu ĉirkaŭ dek'du cel'o'j'n long'a, kaj baz'o aŭ tri'a flank'o tiel mal'long'a (oft'e ne pli ol du'on'a'n col'o'n), ke ili form'as ĉe la vertic'o'j tre akr'a'n kaj tim'ig'a'n angul'o'n. Ja kiam ili'a'j baz'o'j est'as de la plej degener'int'a spec'o (ne pli ol ok'on'a'n col'o'n long'a'j), apenaŭ ebl'as disting'i ili'n de rekt'a'j lini'o'j aŭ vir'in'o'j; tiom eg'e pint'a'j est'as ili'a'j vertic'o'j. Ĉe ni, kiel ĉe vi, ĉi tiu'j'n tri'angul'o'j'n oni disting'as de ali'a'j per la nom'o “izocel'o”; kaj tiel mi nom'os ili'n en la sekv'a'j paĝ'o'j.

Ni'a'j profesi'ul'o'j kaj ĝentil'hom'o'j est'as kvadrat'o'j (al kiu klas'o mi mem aparten'as) kaj kvin'flank'a'j figur'o'j aŭ pentagon'o'j.

Sekv'as super tiu'j la nobel'ar'o, de kiu ekzist'as plur'a'j grad'o'j, kiu'j komenc'as de ses'flank'a'j figur'o'j aŭ ses'later'o'j, kaj pli'grand'iĝ'as en flank'nombr'o ĝis ricev'o de la honor'a titol'o “plur'later'a”, aŭ mult'flank'a. Fin'e, kiam est'as tiom da flank'o'j, kaj la flank'o'j mem est'as tiel mal'grand'a'j ke ne ebl'as disting'i la figur'o'n de cirkl'o, li en'ir'as la cirkl'a'n aŭ pastr'a'n ord'o'n; kaj tiu est'as la plej alt'a klas'o el ĉiu'j.

Est'as leĝ'o de la natur'o ĉe ni, ke knab'o hav'u unu flank'o'n pli ol si'a patr'o, por ke ĉiu generaci'o lev'iĝ'u (princip'e) unu paŝ'o'n en la skal'o de evolu'ad'o kaj nobel'ec'o. Tiel la fil'o de kvadrat'o est'as pentagon'o; la fil'o de pentagon'o est'as ses'later'o; kaj tiel plu.

Sed tiu regul'o ne ĉiam aplik'iĝ'as al la meti'ist'o'j, kaj eĉ mal'pli oft'e al la soldat'o'j kaj la labor'ist'o'j; kiu'j ja apenaŭ merit'as nom'iĝ'i hom'a'j figur'o'j, ĉar ne ĉiu'j ili'a'j flank'o'j est'as egal'a'j. Por tiu'j, do, la leĝ'o de la natur'o ne ten'iĝ'as; kaj la fil'o de izocel'o (t.e. tri'angul'o kun du egal'a'j flank'o'j) ankoraŭ rest'as izocel'o. Tamen la tut'a esper'o ne perd'iĝ'is, eĉ por la izocel'o, ke li'a'j post'e'ul'o'j fin'e lev'iĝ'u super si'a'j'n povr'a'j'n kondiĉ'o'j'n; post long'a seri'o de milit'a'j sukces'o'j, aŭ diligent'a'j kaj lert'a'j labor'o'j, ĝeneral'e trov'iĝ'as ke la pli inteligent'a'j inter la klas'o'j de la meti'ist'o'j kaj soldat'o'j manifest'as et'a'n pli'grand'iĝ'o'n de la tri'a flank'o aŭ baz'o, kaj pli'mal'grand'iĝ'o'n de la du ali'a'j flank'o'j. Inter-ge'edz'iĝ'o'j (aranĝ'it'a'j de la pastr'o'j) inter la fil'o'j kaj fil'in'o'j de tiu'j pli intelekt'a'j an'o'j de la mal'alt'a'j klas'o'j, ĝeneral'e rezult'ig'as id'o'j'n eĉ pli en la form'o de la egal'later'a tri'angul'o.

Mal'oft'e—proporci'e al la vast'a nombr'o da izocel'a'j nask'iĝ'o'j—nask'iĝ'as aŭtentik'a kaj cert'ig'ebl'a egal'flank'a tri'angul'o de izocel'a'j ge'patr'o'j.² Tia nask'iĝ'o bezon'as ne nur seri'o'n de zorg'e aranĝ'it'a'j inter-ge'edz'iĝ'o'j, sed ankaŭ long'a'n daŭr'a'n ekzerc'ad'o'n de mal'luks'em'o kaj mem'reg'ad'o far'e de la pra'ul'o'j de la eventual'a egal'later'a tri'angul'o, kaj pacienc'a'n, sistem'a'n, daŭr'a'n evolu'ad'o'n de la izocel'a inteleko tra mult'a'j generaci'o'j.

La nask'iĝ'o de ver'a egal'later'a tri'angul'o de izocel'a'j ge'patr'o'j est'as ĝoj'ig'a afer'o en ni'a land'o ĝis mult'a'j furlongoj ĉirkaŭ'e. Post strikt'a ekzamen'o konduktita de la Instanc'o pri Sanitar'o kaj Soci'o, la infan'o, se cert'ig'it'a kiel regul'a, est'as kun solen'a ceremoni'o al'las'it'a en la klas'o'n de egal'later'ul'o'j. Tiam li est'as tuj pren'it'a for de si'a'j fier'a'j sed mal'ĝoj'a'j ge'patr'o'j, kaj adopt'it'a de iu sen'infan'a egal'later'ul'o, kiu est'as bind'it'a de ĵur'o neniam permes'i ke la infan'o de tiam en'ir'u si'a'n eks'hejm'o'n eŭ eĉ rigard'u si'a'j'n parenc'o'j'n, pro tim'o ke la freŝ'e evolu'int'a organism'o ebl'e, per ne'konsci'a imit'ad'o, re'fal'us al si'a hered'a nivel'o.

La foj'foj'a'n aper'o'n de egal'later'ul'o el la rang'o'j de li'a'j servut-nask'it'a'j pra'ul'o'j bon'ven'ig'as ne nur la povr'a'j servut'ul'o'j mem, kiel stri'o'n de lum'o kaj esper'o en la monoton'a povr'ec'o de si'a ekzist'o, sed ankaŭ la aristokrati'o ĝeneral'e; ĉar ili ĉiu'j bon'e konsci'as ke tiu'j mal'oft'a'j fenomen'o'j far'as mal'mult'o'n aŭ neni'o'n por vulgar'ig'i la privilegi'o'j'n de la pli alt'a'j klas'o'j, kaj serv'as kiel tre util'a bar'o kontraŭ revoluci'o.

Se la akut-angul'a aĉ'ul'ar'o est'us tut'e sen'esper'a kaj sen'ambici'a, ili ebl'e trov'us gvid'ant'o'j'n en si'a'j mult'a'j eksplod'o'j de ribel'em'o, tiel ke ili'a pli'grand'a nombr'o kaj fort'o iĝ'us tro ne'trakt'ebl'a eĉ por la saĝ'ec'o de la cirkl'o'j. Sed saĝ'a ordon'o de la natur'o dekret'is ke, proporci'e al la pli'iĝ'o en inteligent'o, sci'o, kaj virt'o de la pleb'o'j, ankaŭ ili'a'j akut'a'j angul'o'j (kiu ig'as ili'n fizik'e terur'a'j) pli'grand'iĝ'u, kaj aproksim'iĝ'u al la kompar'e sen'danĝer'a angul'o de la egal'later'a tri'angul'o. Tial, ĉe la plej brutal'a'j el la soldat'a klas'o—est'ul'o'j preskau sam'nivel'a'j kiel vir'in'o'j en mank'o de inteligent'o—trov'iĝ'as, ke dum ili akir'as la mens'a'n kapabl'o'n neces'a'n por uz'i si'a'n eg'a'n potenc'o'n de penetr'ad'o por avantaĝ'o, ili perd'as la potenc'o'n de penetr'ad'o mem.

Kiel admir'ind'a est'as ĉi tiu leĝ'o de kompenco! Kaj kia perfekt'a pruv'o de la natur'a tauĝeco kaj, se mi rajt'as dir'i, la di'a origin'o de la aristokrat'a konstituci'o de la Ŝtat'o'j de Plat'land'o! Per prudent'a util'ig'o de ĉi tiu leĝ'o de la natur'o, la plur'later'o'j kaj cirkl'o'j preskaŭ ĉiam pov'as mal'help'i ribel'em'o'n je ĝi'a font'o, profit'ant'e la ne'sub'prem'ebl'a'n kaj sen'lim'a'n esper'em'o'n de la hom'a mens'o. Ankaŭ art'o serv'as por asist'i la konserv'ad'o'n de ord'o. Ĝeneral'e trov'iĝ'as ebl'e—per iom da art'e'far'it'a modif'ad'o far'e de la kirurgiistoj de la ŝtat'o—ig'i iu'j'n el la pli inteligent'a'j gvid'ant'o'j de ribel'o perfekt'e regul'a'j, kaj tuj al'las'i ili'n en la klas'o'j'n de privilegi'o. Pli grand'a nombr'o de ili, kiu'j est'as sub la norm'o kaj rev'as pri fin'fin'a nobel'iĝ'o, est'as persvad'it'a en'ir'i la mal'san'ul'ej'o'j'n de la ŝtat'o, kie oni en'ten'as ili'n dum la tut'a viv'o; unu aŭ du el la pli obstin'a'j, mal'saĝ'a'j, kaj sen'esper'e mal'regul'a'j oni konduk'as al ekzekut'o.

Tiam la mizer'a izocel'a aĉ'ul'ar'o, sen'plan'a kaj sen gvid'ant'o, est'as aŭ pren'it'a sen rezist'o de mal'grand'a grup'o de si'a'j frat'o'j kiu'j'n la Ĉef'a Cirkl'o dung'as por tia'j kriz'o'j, aŭ ali'e pli oft'e, per ĵaluz'o'j kaj suspekt'o'j lert'e est'ig'it'a'j inter ili'n de la Parti'o de La Cirkl'o, ili provok'iĝ'as en reciprok'a'n milit'o'n, kaj pere'as pro si'a'j angul'o'j. Almenaŭ cent du'dek ribel'o'j est'as registr'it'a'j en ni'a'j anal'o'j, krom ribel'et'o'j kiu'j nombr'as du cent tri'dek kvin; kaj ili ĉiu'j tiel fin'iĝ'is.

§ 4.—Koncern'e la vir'in'o'j'n.

Se Ni'a'j eg'e pint'a'j tri'angul'o'j de la soldat'a klas'o est'as tim'ig'a'j, ebl'as rapid'e konklud'i ke mult'e pli tim'ig'a'j est'as ni'a'j vir'in'o'j. Ĉar se soldat'o est'as kojn'o, vir'in'o est'as kudr'il'o; ŝi est'as, tiel dir'i, tut'e pint'a, almenaŭ ĉe la du ekstrem'aĵ'o'j. Konsider'e ankaŭ, ke ŝi hav'as pov'o'n laŭ'plaĉ'e ig'i si'n preskaŭ ne'vid'ebl'a, vi vid'os ke in'o est'as, en Plat'land'o, est'ul'o ne mis'trakt'ind'a.

Sed nun, ebl'e, iu'j el mi'a'j pli jun'a'j leg'ant'o'j demand'os kiel vir'in'o en Plat'land'o pov'as ig'i si'n ne'vid'ebl'a. Tio est'as, mi kred'as, evident'a sen eksplik'o. Tamen kelk'a'j vort'o'j klar'ig'os tio'n al la plej ne'pens'em'a'j.

Met'u kudr'il'o'n sur tabl'o'n. Tiam, kun la okul'o'j ĉe la nivel'o de la tabl'o, rigard'u ĝi'n de'flank'e kaj vi vid'os ĝi'a'n tut'a'n long'o'n; sed rigard'u ĝi'n de front'e aŭ de mal'antaŭ'e, kaj vi vid'os neni'o'n krom punkt'o, kaj ĝi far'iĝ'os preskaŭ ne'vid'ebl'a. Est'as ĝust'e tiel kun ni'a'j vir'in'o'j. Kiam ŝi'a flank'o front'as ni'n, ni vid'as ŝi'n kiel rekt'a'n lini'o'n. Kiam ŝi'a ekstrem'aĵ'o kiu en'hav'as ŝi'a'n okul'o'n/buŝ'o'n (ĉe ni tiu'j du organ'o'j est'as ident'a'j) front'as ni'n, tiam ni vid'as neni'o'n krom tre hel'a punkt'o; sed kiam ŝi'a post'aĵ'o prezent'iĝ'as al ni'a vid'o, tiam—est'ant'e eg'e mal'hel'a, kaj ja preskaŭ tiel mal'hel'a kiel ne'viv'ant'aĵ'o—ŝi far'iĝ'as ne'vid'ebl'a.

La danĝer'o'j ĉe ni pri ni'a'j vir'in'o'j dev'as est'i manifest'it'a'j en la plej sever'a manier'o en Spac'land'o. Se eĉ la angul'o de respekt'ebl'a tri'angul'o de la burĝ'ar'o hav'as danĝer'o'j'n; se tuŝ'o al labor'ist'o kaŭz'as vund'o'n; se kolizi'o al ofic'ist'o de la milit'ist'ar'o kaŭz'as serioz'a'n vund'eg'o'n; se la nur'a tuŝ'et'o al la vertic'o de soldat'o hav'as la danĝer'o'n de mort'o—kio rezult'us el kolizi'o al vir'in'o, krom absolut'a kaj tuj'a detru'iĝ'o? Kaj kiam vir'in'o est'as ne'vid'ebl'a, aŭ vid'ebl'a nur kiel mal'hel'a punkt'o, est'as ja tiom mal'facil'e, eĉ por la plej si'n'gard'a'j, ĉiam evit'i kolizi'o'n!

Est'is far'it'a'j mult'a'j leĝ'o'j en divers'a'j temp'o'j, en la divers'a'j ŝtat'o'j de Plat'land'o, por minimum'ig'i tiu'n danĝer'o'n; kaj en la sud'a'j mal'pli moder'a'j klimat'o'j kie la gravit'o est'as pli fort'a, kaj hom'o'j pli inklin'as al sen'zorg'a'j kaj ne'vol'a'j mov'iĝ'o'j, la leĝ'o'j koncern'e la vir'in'o'j'n est'as kompren'ebl'e mult'e pli rigor'a'j. Sed jen ĝeneral'a resum'o de la kod'o:—

En iu'j ŝtat'o'j est'as pli'a leĝ'o kiu postul'as, sub mort'pun'o, ke in'o'j nek promen'u nek star'u en ajn'a publik'a lok'o sen daŭr'e mov'i si'a'n dors'o'n de dekstr'e al mal'dekstr'e por indik'i si'a'n ĉe'est'o'n al tiu'j mal'antaŭ si; ali'a'j leĝ'o'j postul'as, ke kiam vir'in'o mov'iĝ'as, ŝi'n sekv'u iu el ŝi'a'j fil'o'j, aŭ serv'ist'o'j, aŭ ŝi'a edz'o; ali'a'j tut'e lim'ig'as vir'in'o'j'n al ili'a'j dom'o'j krom dum la religi'a'j festival'o'j. Sed la plej saĝ'a'j el ni'a'j cirkl'o'j, aŭ ŝtat'ist'o'j, trov'is ke ju pli est'as lim'ig'it'a'j la in'o'j des pli debil'iĝ'as kaj degener'as la ras'o, kaj ankaŭ pli'mult'iĝ'as hejm'a'j murd'o'j, tiom ke ŝtat'o perd'as pli ol ĝi gajn'as per tro mal'permes'a kod'o.

Kiam la humor'o de la vir'in'o'j est'as tiel ĝen'it'a de al'hejm'a lim'ig'o aŭ mal'help'a'j leĝ'o'j ekster'e, ili'a koler'o em'as eksplod'i sur ili'a'j'n edz'o'j'n kaj infan'o'j'n; kaj en la mal'pli moder'a'j klimat'o'j la tut'a vir'popol'o de vilaĝ'o est'is foj'foj'e detru'it'a de ribel'ant'a'j vir'in'o'j en unu aŭ du hor'o'j. Tial, la tri leĝ'o'j ĉi-supr'e menci'it'a'j sufiĉ'as por la pli bon'e reg'at'a'j ŝtat'o'j, kaj pov'as est'i ĝeneral'a resum'o de ni'a kod'o.

Kompren'ebl'e, ni'a ĉef'a protekt'o trov'iĝ'as ne en leĝ'farad'o, sed en la interes'o'j de la vir'in'o'j mem. Ĉar, kvankam ili pov'as don'i tuj'a'n mort'o'n per retro'ir'o, tamen krom se ili pov'as tuj el'pren'i si'a'n pik'a'n ekstrem'aĵ'o'n el la barakt'ant'a korp'o de si'a viktim'o, ili'a'j propr'a'j mal'fort'a'j korp'o'j facil'e frakas'iĝ'as.

Ankaŭ la fort'o de mod'o asist'as ni'n. Mi el'montr'is ke en iu'j mal'pli civiliz'it'a'j ŝtat'o'j neni'u in'o rajt'as star'i en ajn'a publik'a lok'o sen sving'ad'i si'a'n dors'o'n de dekstr'e al mal'dekstr'e, tie'n kaj re'e'n. Jam de la lim'o de ni'a memor'o, tiu praktik'o est'as universal'a inter ĉiu'j sinjor'in'o'j en ĉiu'j bon'e reg'at'a'j ŝtat'o'j. Oni konsider'as hont'e ke la ŝtat'leĝ'o'j eĉ dev'as efik'ig'i i'o'n kio dev'us est'i, en ĉiu respekt'ebl'a in'o, natur'a instinkt'o. La ritm'a kaj, se mi rajt'as dir'i, bon'e modul'at'a ond'ad'o de la dors'o de ni'a'j cirkl'o-rang'a'j vir'in'o'j est'as envi'at'a de la edz'in'o'j de egal'later'a'j tri'angul'o'j, kiu'j pov'as far'i nur monoton'a'n sving'o'n, kiel la tiktak'ad'o de pendol'o; kaj tia'n regul'a'n tiktak'ad'o'n egal'e envi'as kaj kopi'as la edz'in'o de la aspir'em'a izocel'o, por kies “dors-kondut'o” bezon'o apenaŭ sent'iĝ'as. Do, en ĉiu famili'o de bon'a rang'o kaj respekt'ind'ec'o, “dors-kondut'o” est'as tiel dis'vast'iĝ'int'a kiel temp'o mem; kaj la edz'o'j kaj fil'o'j en ĉi tiu'j famili'o'j ĝu'as imun'ec'o'n kontraŭ ne'vid'ebl'a'j atak'o'j.

Tamen oni ne supoz'u ke al ni'a'j vir'in'o'j mank'as am'um'o. Sed bedaŭr'ind'e en la pli delikat'a seks'o, la pasi'o de la moment'o super'as ĉiu'n ali'a'n konsider'o'n. Ĉi tio est'as, kompren'ebl'e, rezult'o de ili'a natur'o. Ĉar ili ne aspir'as al angul'o, kaj do tiu'rilat'e est'as mal'super'a'j ol la plej mal'alt'a'j de la izocel'o'j, al ili tut'e mank'as cerb'o'fort'o, kaj ili nek pov'as kontempl'i, nek juĝ'i, nek antaŭ'pens'i, kaj apenaŭ hav'as memor'o'n. Tial, en ili'a'j eksplod'o'j de furioz'o, ili detru'as sen'disting'e kaj hazard'e. Mi ja memor'as kaz'o'n, kiam vir'in'o eksterm'is si'a'n tut'a'n famili'o'n, kaj post du'on'hor'o, kiam ŝi'a koler'eg'o for'fad'is kaj la fragment'o'j est'is jam for'bala'it'a'j, ŝi enket'is pri la sort'o de si'a edz'o kaj ge'fil'o'j.

Evident'e, do, oni de ĝen'u vir'in'o'n kiam ŝi est'as en pozici'o, kiu permes'as ŝi'n turn'iĝ'i. Kiam ili est'as en si'a'j apartament'o'j—kiu'j'n oni konstru'is kun cel'o nul'ig'i tiu'n pov'o'n—oni pov'as parol'i kaj ag'i laŭ'plaĉ'e; ĉar tiam ili est'as tut'e sen'potenc'a'j, kaj post kelk'a'j minut'o'j memor'os nek la okaz'aĵ'o'n kiu kaŭz'is la furioz'o'n, nek la promes'o'j'n far'it'a'j'n por ŝi'n pac'ig'i.

En'tut'e ni'a'j hejm'a'j rilat'o'j pas'as sufiĉ'e glat'e, krom en la plej mal'alt'a'j klas'o'j de la milit'ist'ar'o. Ĉar al la edz'o'j mank'as takt'o kaj delikat'ec'o, foj'foj'e okaz'as terur'eg'a'j katastrof'o'j. Ĉar ili tro de'pend'as de si'a'j akut'a'j angul'o'j kiel batal'il'o'j, anstataŭ bon'a senc'o kiel defend'il'o, tiu'j ne'respond'ec'a'j ul'o'j tro oft'e ignor'as la preskrib'it'a'n form'o'n por la apartament'o'j de la vir'in'o, aŭ ĝen'as si'a'j'n edz'in'o'j'n per ofend'a'j esprim'o'j ekster'dom'e, pri kiu'j ili tuj rifuz'as pardon'pet'i. Ceter'e, krud'a kaj fort'a estim'o por laŭ'vort'a ver'o mal'em'ig'as ili'n far'i tia'j'n ekstravaganc'a'j'n promes'o'j'n per kiu'j la pli prudent'a'j cirkl'o'j pov'as tuj pac'ig'i si'a'j'n edz'in'o'j'n. La rezult'o est'as amas'mort'ig'o; ne, tamen, sen avantaĝ'o'j, ĉar tio elimin'as la pli brutal'a'j'n kaj ribel'em'a'j'n el la izocel'o'j; mult'a'j cirkl'o'j rigard'as tio'n providenc'a help'o por sub'prem'i la redund'a'n popol'o'n, kaj evit'i revoluci'o'n.

Tamen eĉ en ni'a'j plej bon'e reg'at'a'j kaj preskaŭ cirkl'a'j famili'o'j mi ne pov'as dir'i ke la ideal'o pri la famili'a viv'o est'as tiel alt'a, kiel ĉe vi en Spac'land'o. Est'as pac'o, se ebl'as nom'i la ne'okaz'o'n de amas'mort'ig'o per tiu vort'o, sed est'as mal'mult'e da harmoni'o koncern'e gust'o'n kaj okup'o'n; kaj la zorg'a saĝ'o de la cirkl'o'j cert'ig'is sekur'ec'o'n, kost'e de en'hejm'a komfort'o. En ĉiu dom'o de cirkl'o aŭ plur'later'o, de long'eg'e est'is mor'o—kiu far'iĝ'is ia instinkt'o inter la vir'in'o'j de la plej alt'a'j klas'o'j—ke la patr'in'o'j kaj fil'in'o'j konstant'e ten'u si'a'j'n okul'o'j'n kaj buŝ'o'j'n en la direkt'o de si'a'j edz'o'j kaj li'a'j vir'amik'o'j; kaj ke vir'in'o en nobel'a famili'o perd'u si'a'n status'o'n se ŝi front'as si'a'n edz'o'n per la dors'o. Sed, kiel mi baldaŭ montr'os, tiu mor'o, kvankam ĝi hav'as avantaĝ'o'n de sekur'ec'o, ne est'as sen mal'avantaĝ'o'j.

En la dom'o de la labor'ist'o aŭ respekt'ind'a meti'ist'o—kie la edz'in'o est'as permes'at'a front'i si'a'n edz'o'n per la dors'o—est'as almenaŭ interval'o'j de silent'o, kiam ebl'as nek vid'i nek aŭd'i la edz'in'o'n, krom la zum'a son'o de ŝi'a daŭr'a pac-kri'o; sed en la hejm'o'j de la pli alt'a'j klas'o'j tro oft'e ne est'as pac'o. Tie la parol'em'a buŝ'o kaj hel'a, lum'plen'a okul'o ĉiam front'as la mastr'o'n de la dom'o; kaj lum'o mem ne est'as tiom persist'a kiom la flu'o de in'a diskurs'o. La takt'o kaj lert'ec'o neces'a por evit'i la pik'o'n de vir'in'o est'as ne'sufiĉ'a por silent'ig'i ŝi'a'n buŝ'o'n; kaj ĉar la vir'in'o hav'as neni'o'n dir'ind'a'n, kaj absolut'e neni'a'n intelekt'o'n, nek senc'o'n, mult'a'j cinik'ul'o'j foj'e deklar'is ke ili prefer'as la danĝer'o'n de la mort'ig'a sed ne'aŭd'ebl'a pik'o, ol la sekur'ig'a'n bru'ad'o'n de ŝi'a ali'a ekstrem'aĵ'o.

Al mi'a'j leg'ant'o'j en Spac'land'o la kondiĉ'o'j de ni'a'j vir'in'o'j ebl'e ŝajn'as bedaŭr'ind'eg'a'j, kaj ili ja est'as. Vir'o de la plej mal'alt'a'j rang'o'j de la izocel'o'j pov'as almenaŭ antaŭ'ĝoj'i pri ia pli'bon'iĝ'o en si'a angul'o, kaj la fin'a lev'iĝ'o de si'a tut'a degrad'it'a kast'o; sed neni'u vir'in'o pov'as hav'i tia'n esper'o'n por si'a seks'o. “Iam vir'in'o, ĉiam vir'in'o” est'as dekret'o de la natur'o; kaj la leĝ'o'j de evoluci'o ŝajn'as ne favor'i ŝi'n. Sed almenaŭ, dum ili ne hav'as esper'o'j'n, ili ankaŭ hav'as nek mens'o'n por memor'i nek antaŭ'pens'o'n por anticip'i la mizer'o'j'n kaj humil'ig'o'j'n kiu'j est'as kaj neces'aĵ'o'j de ili'a ekzist'ad'o, kaj baz'o de la konstituci'o de Plat'land'o.

§ 5.—Pri ni'a'j metod'o'j re'kon'i unu la ali'a'n.

Vi, Kiu'j est'as ben'it'a'j per lum'o kaj ombr'o'j, vi, al kiu'j donac'iĝ'is du okul'o'j, sci'o, perspektiv'o, kaj la ĝu'o de divers'a'j kolor'o'j, vi, kiu'j pov'as efektiv'e vid'i angul'o'n, kaj kontempl'i la tut'a'n cirkonferenc'o'n de cirkl'o en la feliĉ'a Region'o de Tri Dimensi'o'j—kiel mi klar'ig'u al vi la eg'a'n mal'facil'ec'o'n determin'i ni'a'j'n form'o'j'n unu de la ali'a, kio'n ni spert'as en Plat'land'o?

Memor'u, kio'n mi antaŭ'e dir'is al vi. Ĉiu'j aĵ'o'j kaj hom'o'j en Plat'land'o, kia ajn la form'o, ŝajn'as al ni kiel rekt'a lini'o. Kiel do ni pov'as disting'i unu de la ali'a kiam ili ĉiu'j ŝajn'as sam'a'j?

La respond'o est'as tri'op'a. La unu'a rimed'o est'as aŭd'i'pov'o; kio ĉe ni est'as mult'e pli sent'em'a ol ĉe vi, kaj pov'ig'as ni'n ne nur disting'i per la voĉ'o inter ni'a'j amik'o'j, sed eĉ inter la divers'a'j klas'o'j. Ebl'as far'i tio'n almenaŭ inter la tri plej mal'alt'a'j klas'o'j, la egal'later'o, la kvadrat'o, kaj la pentagon'o—la izocel'o'n mi ne kalkul'as. Sed, dum ni lev'iĝ'as en la soci'a skal'o, far'iĝ'as pli mal'facil'e disting'i kaj est'i disting'it'a per aŭd'i'pov'o, part'e pro tio ke voĉ'o'j est'as pli simil'a'j, part'e pro tio ke voĉ-disting'o est'as pleb'a virt'o, ne vast'e hav'at'a de la aristokrati'o. Kaj la metod'o est'as ne'fid'ind'a kiam oni fals'as si'a'n klas-aparten'o'n. Inter la plej mal'at'a'j klas'o'j la voĉ-organ'o'j est'as tiom agord'it'a'j ke izolcelo pov'as facil'e fals'i la voĉ'o'n de plur'later'o, kaj, post iom da trejn'ad'o, eĉ cirkl'o. Do al du'a metod'o oni pli oft'e turn'as si'n.

Inter ni'a'j vir'in'o'j kaj mal'alt'a'j klas'o'j—pri la alt'a'j klas'o'j mi parol'os post'e—palp'ad'o est'as la precip'a metod'o re'kon'i unu la ali'a'n en ĉiu'j event'o'j inter ne'kon'at'o'j, kiam la demand'o ne tem'as pri la individu'o, sed la klas'o. Kio est'as por vi en Spac'land'o “prezent'o” est'as “palp'ad'o” por ni. “Mi pet'as vi'n palp'i kaj est'i palp'it'a de mi'a amik'o S-ro Kiu-ajn”—ankoraŭ est'as, inter la eks'mod'ec'a'j ĝentil'hom'o'j de for'a'j distrikt'o'j en la kamp'ar'o, la kutim'a form'o de prezent'o en Plat'land'o. Sed en la urb'o'j, kaj inter komerc'ist'o'j, oni el'las'as la vort'o'j'n “est'i palp'it'a de” kaj mal'long'ig'as la fraz'o'n al “Mi pet'as vi'n palp'i S-ro'n Kiu-ajn”; kvankam oni supoz'as, kompren'ebl'e, ke la “palp'o” est'os reciprok'a. Inter ni'a'j eĉ pli modern'a'j kaj mal'naiv'a'j jun'a'j ĝentil'hom'o'j—kiu'j eg'e mal'em'as el'spez'i super'flu'a'n energi'o'n kaj fajf'as pri la pur'ec'o de si'a de'nask'a lingv'o—la form'o est'as eĉ pli tranĉ'it'a per uz'o de “palp'i” en teknik'a senc'o, signif'ant'a “rekomend'i-por-palp'i-kaj-est'i-palp'it'a-de”; kaj nun'temp'e la “slang'o” en la ĝentil'a soci'o de la alt'a'j klas'o'j permes'as tia'n fuŝ'fraz'o'n kiel “S-ro Smith, permes'u al mi palp'i S-ro'n Jones.”

Mi'a leg'ant'o tamen ne supoz'u ke “palp'ad'o” est'as ĉe ni tia ted'a proced'o, kia ĝi est'us ĉe vi, nek ke ni sent'as neces'e palp'i ĉirkaŭ ĉiu'j flank'o'j de ĉiu individu'o por pov'i determin'i ties klas'o'n. Long'a praktik'ad'o kaj trejn'ad'o, kiu'j komenc'iĝ'as en la lern'ej'o kaj daŭr'as en la spert'o de la ĉiu'tag'a viv'o, pov'ig'as ni'n tuj disting'i per la sent'o de tuŝ'o, inter la angul'o'j de egal'later'a tri'angul'o, kvadrat'o, kaj pentagon'o; kaj mi eĉ ne dev'as dir'i ke la sen'cerb'a vertic'o de akut-angul'a izocel'o est'as evident'a al la plej krud'a tuŝ'o. Tial, ĝeneral'e ne est'as neces'e palp'i pli ol unu angul'o'n de individu'o; kaj tio, kiam far'it'a, montr'as al ni la klas'o'n de tiu kiu'n ni adres'as, krom se tiu aparten'as al la pli alt'a'j rang'o'j de la nobel'ar'o. Kun ĉi-last'a'j la proced'o est'as mult'e pli mal'facil'a. Eĉ majstr'o de art'o'j en ni'a Universitat'o de Ventbriĝo iam konfuz'is dek-flank'a'n plur'later'o'n kun dek du-flank'a; kaj apenaŭ est'as doktor'o de scienc'o en aŭ ekster tiu fam'a universitat'o kiu pov'us rapid'e disting'i inter du'dek-flank'a kaj du'dek kvar-flank'a an'o de la aristokrati'o.

Tiu'j leg'ant'o'j kiu'j memor'as kio'n mi dir'is antaŭ'e pri la leĝ-kod'o pri ni'a'j vir'in'o'j, rapid'e konklud'os ke la palp-proced'o bezon'as zorg'o'n kaj diskret'o'n, por ke la angul'o'j ne vund'u la palp'ant'o'n. Por ties sekur'ec'o, neces'as ke la palp'at'o star'u perfekt'e sen'mov'a. Tern'o, mov'iĝ'o, eĉ turn'et'o de la pozici'o pov'as est'i fatal'a'j por la ne'zorg'em'a'j, kaj nul'ig'i ŝanc'o'n de mult'a'j eventual'a'j amik'iĝ'o'j. Ĉi tio est'as des pli ver'a inter la pli mal'at'a'j klas'o'j de la tri'angul'o'j. Ĉe ili, la okul'o lok'iĝ'as tiom for de la vertic'o ke ili pov'as apenaŭ vid'i, kio okaz'as ĉe tiu ekstrem'aĵ'o. Ceter'e, ili est'as krud'a'j kaj mal'delikat'a'j, ne sent'em'a'j al la tuŝ'o de la tre ord'em'a plur'later'o. Ne mir'ind'e, do, se hazard'a sku'o de la kap'o sen'hav'ig'as la ŝtat'o'n de valor'ind'a viv'o!

Mi aŭd'is ke mi'a bon'eg'a av'o—unu el la mal'plej mal'regul'a'j icozeloj en si'a mal'feliĉ'a klas'o, kiu ja akir'is, ne long'e antaŭ si'a mort'o, kvar el sep voĉ'don'o'j'n de la Instanc'o pri Sanitar'o kaj Soci'o por li'a al'iĝ'o al la klas'o de la egal'later'o'j—oft'e konstern'iĝ'is, kun larm'o en la okul'o, pri tia mis'okaz'aĵ'o. Tio okaz'is al li'a pra-pra-pra'av'o, respekt'ind'a meti'ist'o kun angul'o aŭ cerb'o je 59°30'. Laŭ li'a rakont'o, mi'a mal'bon'ŝanc'a pra'ul'o, sufer'ant'e reŭmat'ism'o'n, kaj palp'at'e de plur'later'o, per unu subit'a ek'mov'iĝ'o akcident'e palis'um'is la plur'later'o'n tra la diagonal'o; kaj, part'e pro li'a long'a en'karcer'ec'o kaj kaduk'iĝ'ad'o, kaj part'e pro la moral'a ŝok'o kiu tra'penetr'is ĉiu'j'n parenc'o'j'n de mi'a pra'ul'o, retro'ig'is ni'a'n famili'o'n je unu grad'o kaj du'on'o en ili'a lev'iĝ'o al pli bon'a'j cirkonstanc'o'j. La rezult'o est'is ke en la sekv'a generaci'o la famili'a cerb'o registr'iĝ'is je nur 58°, kaj pas'is kvin generaci'o'j ĝis la famili'o re'ating'is la perd'it'a'j'n grad'o'j'n, plen'e ating'is 60°, kaj fin'is la sinlevon el la klas'o de izocel'o'j. Kaj ĉi tiu tut'a seri'o de katastrof'o'j okaz'is pro nur unu et'a akcident'o en la palp'ad'a proced'o.

Je tiu ĉi punkt'o mi aŭd'as mi'a'j'n pli bon'e eduk'it'a'j'n leg'ant'o'j'n ek'kri'i, “Kiel vi en Plat'land'o pov'us sci'i i'o'n ajn pri angul'o'j kaj grad'o'j, aŭ minut'o'j? Ni pov'as vid'i angul'o'n, ĉar ni, en Spac'o, pov'as vid'i du rekt'a'j'n lini'o'j'n klin'iĝ'int'a'j'n unu al la ali'a; sed vi, kiu'j pov'as vid'i neni'o'n krom unu rekt'a lini'o, aŭ mult'a'j lineroj en eben'o—kiel vi pov'us percept'i iu'n ajn angul'o'n, des mal'pli percept'i angul'o'j'n de vari'a'j grand'o'j?”

Mi respond'as ke kvankam ni ne pov'as vid'i angul'o'j'n, ni pov'as indukt'i ili'n, kaj tre preciz'e. Ni'a sent'o de tuŝ'o, stimul'it'a de neces'o, kaj evolu'ig'it'a de long'a trejn'ad'o, pov'ig'as ni'n disting'i angul'o'j'n mult'e pli preciz'e ol vi'a vid'pov'o, kiam vi ne hav'as la help'o'n de rekt'il'o aŭ angul'mezur'il'o. Mi ankaŭ al'don'u ke ni hav'as bon'eg'a'j'n natur'a'j'n help'o'j'n. Ĉe ni est'as leĝ'o de la natur'o, ke la cerb'o de izocel'o komenc'u je du'on'grad'o, aŭ tri'dek minut'o'j, kaj pli'grand'iĝ'u (se ĝi ja pli'grand'iĝ'as) po du'on'grad'o en ĉiu generaci'o; ĝis ating'o de la cel'o 60°, kiam li eskap'as servut'ec'o'n kaj en'ir'as la klas'o'n de regul'ul'o'j.

Konsekvenc'e, la natur'o liver'as al ni skal'o'n aŭ alfabet'o'n por angul'o'j de du'on'grad'o ĝis 60°, specimen'o'j de kiu'j est'as lok'it'a'j en ĉiu lern'ej'o tra la land'o. Pro foj'foj'a'j retro'iĝ'o'j, pli oft'a moral'a kaj intelekt'a degener'ad'o, kaj la re'produkt'iĝ'em'o de la krim'a'j kaj sen'hejm'a'j klas'o'j, ĉiam est'as super'flu'a kvant'o da individu'o'j de la du'on-grad'a kaj unu-grad'a klas'o, kaj abund'as specimen'o'j ĝis grad'o 10°. Al ĉi tiu'j ul'o'j tut'e mank'as civit'a'j rajt'o'j; kaj mult'e de ili, hav'ant'a'j inteligent'o'n eĉ ne sufiĉ'a por milit'ad'o, est'as don'it'a'j de la ŝtat'o al la serv'organiz'aĵ'o'j pri eduk'ad'o. Katen'it'a'j sen'mov'a'j por nul'ig'i ĉiu'n danĝer'o'n, oni met'as ili'n en la klas'ĉambr'o'j'n de ni'a'j infan-lern'ej'o'j, kaj tie util'ig'as ili'n la Instanc'o pri Eduk'ad'o por est'ig'i en la id'o'j de la burĝ'ar'o la takt'o'n kaj inteligent'o'n kiu'j tiom mank'as al la aĉ'a'j sub'ul'o'j mem.

En iu'j ŝtat'o'j oni foj'foj'e manĝ'ig'as la specimen'o'j'n, kaj toler'as ili'n dum mult'a'j jar'o'j; sed en la pli moder'a'j kaj pli bon'e reg'at'a'j region'o'j, trov'iĝ'as en'tut'e pli avantaĝ'e por la eduk'ad'o de la jun'a'j, ne manĝ'ig'i ili'n kaj las'i ili'n pere'i kaj re'produkt'iĝ'i ĉiu'n monat'o'n—monat'o est'as la mez'nombr'a viv'daŭr'o de sen'manĝ'aĵ'a krimklasano. En la pli mal'mult'e'kost'a'j lern'ej'o'j, tio kio gajn'iĝ'as per la pli long'a ekzist'ad'o de la specimen'o'j, perd'iĝ'as, part'e pro el'spez'o'j je manĝ'aĵ'o, kaj part'e pro la degener'ad'o de la angul'o'j kio rezult'as el la konstant'a palp-proced'o. Mi ne forges'u al'don'i, dum resum'ant'e la avantaĝ'o'j'n de la pli mult'e'kost'a sistem'o, ke ĝi inklin'as, et'e sed percept'ebl'e, mal'pli'ig'i la nombr'o'n de la redund'a izocel'a popol'o—cel'o kiu'n re'ten'as en si'a mens'o ĉiu ŝtat'ist'o de Plat'land'o. Do en'tut'e—kvankam mi konsci'as ke mult'a'j administr'ant'o'j de la lern'ej'o'j prefer'as la tiel'nom'at'a'n “mal'mult'e'kost'a'n sistem'o'n”—mi mem inklin'as pens'i ke en ĉi tiu kaz'o, la el'spez'o est'as la pli ver'a ekonomi'o.

Sed mi ne permes'u ke lern'ej'a politik'o de'voj'ig'u mi'n de mi'a tem'o. Mi kred'as ke mi dir'is sufiĉ'o'n por montr'i ke re'kon'ad'o per palp'ad'o ne est'as tiel ted'a kaj hezit'ig'a proced'o, kiel oni ebl'e supoz'us; kaj ĝi est'as evident'e pli fid'ind'a ol re'kon'ad'o per aŭd'i'pov'o. Tamen ja rest'as la obĵet'o ke la metod'o ne est'as sen'danĝer'a. Tial, mult'a'j en la burĝ'ar'o kaj mal'alt'a'j klas'o'j, kaj ĉiu'j sen escept'o en la ord'o'j de la plur'later'o kaj cirkl'o, prefer'as tri'a'n metod'o'n, kiu'n mi pri'skrib'os en la sekv'a sekci'o.

§ 6.—Pri re'kon'ad'o per vid'pov'o

Mi Baldaŭ ek'ŝajn'os tre ne'konsekvenc'a. En antaŭ'a'j sekci'o'j mi dir'is ke ĉiu'j figur'o'j en Plat'land'o aspekt'as kiel rekt'a lini'o; kaj est'is al'don'it'e, aŭ implic'it'e, ke konsekvenc'e mal'ebl'as disting'i per la oklulo inter individu'o'j de divers'a'j klas'o'j. Sed mi nun pri'skrib'os al mi'a'j kritik'ant'o'j en Spac'land'o, kiel ni pov'as re'kon'i unu la ali'a'n per vid'pov'o.

Leg'int'e la paragraf'o'n en kiu re'kon'ad'o per palp'ad'o est'is pri'skrib'it'a kiel precip'a, mi'a leg'ant'o ebl'e memor'as la kvalifik'aĵ'o'n “inter la mal'alt'a'j klas'o'j.” Inter nur la alt'a'j klas'o'j en ni'a'j moder'a'j klimat'o'j est'as praktik'at'a re'kon'ad'o per vid'pov'o.

Ke ĉi tiu pov'o ekzist'as en ajn'a region'o por ajn'a klas'o est'as la rezult'o de nebul'o; kiu abund'as dum la plej'part'o de la jar'o en ĉiu'j lok'o'j, krom la brul'varm'eg'a'j zon'o'j. Tio, kio est'as por vi en Spac'land'o ne'adulter'it'a mal'bon'aĵ'o kiu obskur'as la pejzaĝ'o'n, deprim'as la spirit'o'n, kaj mal'help'as la san'o'n, est'as de ni agnosk'at'a kiel ben'o apenaŭ mal'super'a ol aer'o, kaj kiel la fleg'ist'in'o de la art'o'j kaj la patr'in'o de la scienc'o'j. Sed permes'u mi'n klar'ig'i kio'n mi cel'as dir'i, sen plu'a laŭd'ad'o de ĉi tiu ben'a element'o.

Se nebul'o ne ekzist'us, ĉiu'j lini'o'j aper'us egal'e kaj ne'disting'ebl'e klar'a'j; kaj fakt'e est'as tiel en tiu'j mal'feliĉ'a'j land'o'j kie la atmosfer'o est'as perfekt'e sek'a kaj tra'vid'ebl'a. Sed tie, kie abund'as nebul'o, for'a'j objekt'o'j je distanc'o de, ekzempl'e, tri fut'o'j, est'as vid'ebl'e pli mal'hel'a'j ol tiu'j je distanc'o de du fut'o'j kaj dek'unu col'o'j; kaj la rezult'o est'as ke per zorg'a kaj konstant'a eksperiment'a observ'ad'o kaj kompar'ad'o de hel'ec'o kaj mal'hel'ec'o, ni pov'as indukt'i kun grand'a preciz'ec'o la form'o'n de la objekt'o observ'at'a.

Supoz'u ke mi vid'as du individu'o'j'n al'ven'i, kies rang'o'j'n mi vol'as sci'i. Ili est'as, ni supoz'os, meti'ist'o kaj kurac'ist'o, aŭ ali'vort'e, egal'later'a tri'angul'o kaj pentagon'o. Kiel mi disting'u ili'n?

Est'as evident'e, al ĉiu infan'o en Spac'land'o kiu tuŝ'is la sojl'o'n de geometri'a'j stud'o'j, ke, se mi direkt'as mi'a'n okul'o'n tiel ke ĝi'a lini'o de vid'o du'sekci'as angul'o'n (A) de la al'ven'ant'a ne'kon'at'o, mi'a vid'o kuŝ'as mez'e de li'a'j du flank'o'j kiu'j front'as mi'n (t.e. CA kaj AB), tiel ke mi pov'as sam'e bon'e vid'i ambaŭ, kaj ili ambaŭ ŝajn'as sam'grand'a'j.

Nu en la kaz'o de (1) la meti'ist'o, kio'n mi vid'as? Mi vid'as retkan lini'o'n Da'e, en kiu la mez'a punkt'o (A) est'as tre hel'a ĉar ĝi est'as plej proksim'a al mi; sed la flank'o'j de la lini'o rapid'e for'fad'as en mal'hel'ec'o'n ĉar la flank'o'j Ac kaj AB rapid'e etend'iĝ'as en la nebul'o'n. La laŭ'ŝajn'a'j ekstrem'aĵ'o'j de la meti'ist'o, t.e. D kaj E, est'as ja tre mal'hel'a'j.

Sed en la kaz'o de (2) la kurac'ist'o, kvankam mi ankaŭ vid'as lini'o'n (D' A' E') kun hel'a mez'o (A'), ĝi for'fad'as mal'pli rapid'e en mal'hel'ec'o'n, ĉar la flank'o'j (A' C', A' B') etend'iĝ'as en la nebul'o'n mal'pli rapid'e; kaj la laŭ'ŝajn'a'j ekstrem'aĵ'o'j, t.e. D' kaj E', ne est'as tiel mal'hel'a'j kiel la ekstrem'aĵ'o'j de la metiiisto.

La leg'ant'o probabl'e pov'as kompren'i el ĉi tiu'j du ekzempl'o'j kiel—post tre long'a trejn'ad'o kaj konstant'a spert'o—la bon'e eduk'it'a'j klas'o'j inter ni pov'as disting'i kun sufiĉ'e bon'a preciz'ec'o inter la mez'a'j kaj plej mal'alt'a'j klas'o'j, per vid'pov'o. Se vi en Spac'land'o ek'kapt'is ĉi tiu'n ĝeneral'a'n koncept'o'n sufiĉ'e por rigard'i ĝi'n kiel almenaŭ ebl'aĵ'o'n, sen em'o refut'i ĝi'n kiel mal'ebl'aĵ'o'n—mi ating'is ĉio'n kio'n mi pov'us atend'i. Se mi klopod'us don'i pli da detal'o'j mi ver'ŝajn'e nur konfuz'us vi'n. Sed por la jun'a'j kaj sen'spert'a'j, kiu'j ebl'e supoz'us—el la du simpl'a'j ekzempl'o'j kiu'j'n mi don'is ĉi-supr'e, pri la manier'o en kiu mi re'kon'as mi'a'n patr'o'n kaj fil'o'j'n—ke re'kon'ad'o per vid'pov'o est'as facil'a afer'o, ebl'e ind'as el'montr'i ke en la efektiv'a viv'o la pli'mult'o de la problem'o'j pri vid-re'kon'ad'o est'as mult'e pli subtil'a'j kaj kompleks'a'j.

Se ekzempl'e, kiam mi'a patr'o, tri'angul'o, al'ir'as mi'n, kaj li prezent'as si'a'n flank'o'n al mi anstataŭ si'a'n angul'o'n, tiam, ĝis mi pet'as li'n turn'i si'n, aŭ ĝis mi mov'as mi'a'n vid'punkt'o'n ĉirkaŭ li, mi dum moment'o ne pov'as sci'i ĉu aŭ ne li est'as fakt'e rekt'a lini'o, aŭ ali'vort'e, vir'in'o. Ankaŭ, dum mi est'as kun unu el mi'a'j du ses'later'a'j nep'o'j, rigard'ant'e unu el li'a'j flank'o'j (AB) de front'e, la diagram'o montr'as ke mi vid'as unu tut'a'n lini'o'n (AB) kiu est'as relativ'e hel'a (kaj preskaŭ neniom for'fad'as je la ekstrem'aĵ'o'j), kaj du pli mal'grand'a'j'n lini'o'j'n (CA kaj BD) kiu'j est'as mal'pli hel'a'j kaj for'fad'as ĝis la ekstrem'aĵ'o'j C kaj D.

Sed mi ne ced'u al la tent'o el'volv'i plu ĉi tiu'j'n tem'o'j'n. Eĉ la plej mal'kompetent'a matematik'ist'o en Spac'land'o tuj kred'os mi'n kiam mi asert'as ke la problem'o'j de la viv'o, kiu'j prezent'iĝ'as al la bon'eduk'it'a'j—kiam ili mov'iĝ'as, rotaci'as, ir'as antaŭ'e'n aŭ mal'antaŭ'e'n, kaj sam'temp'e klopod'as disting'i per vid'pov'o inter plur'a'j plur'later'o'j de alt'a rang'o mov'iĝ'ant'a'j en mal'sam'a'j direkt'o'j, kiel ekzempl'e en bal'ej'o aŭ kun'ven'o—dev'as est'i mal'facil'e trakt'ebl'a'j de la plej intelekt'a'j, kaj montr'as plen'e neces'a'j la riĉ'a'j'n lert'ec'o'j'n de la kler'a'j profesor'o'j de statik'a kaj dinamik'a geometri'o en la eminent'a Universitat'o de Ventbriĝo, kie la scienc'o kaj art'o de re'kon'ad'o per vid'pov'o est'as regul'e instru'at'a al grand'a'j klas'o'j de elit'an'o'j de la ŝtat'o.

Nur kelk'a'j el la plej nobel'a'j kaj riĉ'a'j famili'o'j pov'as el'spez'i la temp'o'n kaj mon'o'n neces'a'n por tut'ĝust'e praktik'i ĉi tiu'n nobel'a'n kaj valor'ind'a'n art'o'n. Eĉ por mi—sufiĉ'e bon'status'a matematik'ist'o kaj la nep'o de du el la plej aspir'a'j kaj perfekt'e regul'a'j ses'later'o'j—por mi foj'foj'e est'as tre konfuz'a situaci'o trov'iĝ'i mez'e de hom'amas'o de rotaci'ant'a'j plur'later'o'j de la alt'a'j klas'o'j. Kaj kompren'ebl'e por simpl'a meti'ist'o, aŭ servut'ul'o, tia vid'aĵ'o est'as preskaŭ tiel ne'kompren'ebl'a kiel ĝi est'us por vi, mi'a leg'ant'o, se vi tuj transport'iĝ'us en ni'a'n land'o'n.

En tia hom'amas'o vi pov'us vid'i je ĉiu'j flank'o'j neni'o'n krom lini'o, ŝajn'e rekt'a, sed kun part'o'j konstant'e kaj mal'regul'e variant'a'j en hel'ec'o aŭ mal'hel'ec'o. Eĉ se vi est'us universitat'e diplom'iĝ'int'a en stud'o'j pri pentagon'o'j kaj ses'later'o'j, kaj vi reg'us la teori'o'n perfekt'e, vi tamen trov'us ke neces'as mult'a'j jar'o'j da spert'o por pied'ir'i en amas'o de alt'klas'ul'o'j sen frot'ad'i kontraŭ vi'a'j super'ul'o'j, kiu'j'n vi ne rajt'as “palp'i” pro etiket'o, kaj kiu'j, per si'a super'a kultur'o kaj de'ven'o, sci'as ĉio'n pri vi'a'j ir'o'j dum vi sci'as neni'o'n pri ili'a'j. En'tut'e, por est'i taŭg'a en plur'later'a soci'o, oni dev'us est'i plur'later'o mem. Almenaŭ laŭ la mal'feliĉ'a'j lecion'o'j de mi'a spert'o.

Est'as mir'ind'e kiom oni'a lert'ec'o en la art'o de re'kon'ad'o per vid'pov'o (kiu'n mi eĉ pov'us nom'i instinkt'o) pli'bon'iĝ'as per kutim'a praktik'ad'o, kaj per la evit'o de palp'ad'o. Ĉe vi, se surd'ul'o est'as permes'at'a uz'i man'sign'o'j'n kaj sign'o'lingv'o'n, li probabl'e neniam lern'os la valor'a'j'n art'o'j'n de buŝ-parol'o kaj lip-leg'ad'o. Est'as simil'e ĉi ne, koncern'e “vid'ad'o'n” kaj “palp'ad'o'n.” Neniu'j kiu'j en fru'a viv'o turn'as si'n al palp'ad'o iam ajn lern'os vid'ad'o'n perfekt'e.

Tial, inter ni'a'j alt'a'j klas'o'j, palp'ad'o est'as mal'kuraĝ'ig'at'a aŭ absolut'e mal'permes'at'a. En infan'aĝ'o, anstataŭ ir'i al la publik'a'j infan'lern'ej'o'j (kie oni instru'as la art'o'n de palp'ad'o,) ili'a'j ge'fil'o'j send'iĝ'as al eks'klus'iv'a'j alt'nivel'a'j lern'ej'o'j; kaj en ni'a eminent'a universitat'o oni konsider'as palp'ad'o'n tre serioz'a mal'bon'aĵ'o, kaj pun'as ĝi'n per suspend'o por la unu'a pek'o, kaj eks'ig'o por la du'a.

Sed inter la pli mal'alt'a'j klas'o'j la art'o de vid-re'kon'ad'o est'as rigard'at'a kiel ne'ating'ebl'a luks'o. Simpl'a meti'ist'o ne pov'as las'i si'a'n fil'o'n pas'ig'i tri'on'o'n de si'a viv'o en abstrakt'a'j stud'o'j. La id'o'j de la mal'riĉ'a'j est'as do permes'at'a'j palp'i ek'de si'a'j plej mal'fru'a'j jar'o'j, kaj ili tiel gajn'as fru'a'n matur'ec'o'n kaj vigl'ec'o'n kiu'j kontrast'as, unu'e, tre favor'e kun la inert'a, primitiv'a, kaj mal'sprit'a kondut'o de la du'on-instru'it'a'j jun'ul'o'j de la plur'later'a klas'o; sed kiam la ĉi-last'a'j fin'e diplom'iĝ'as en si'a'j universitat'a'j stud'o'j, kaj pret'as praktik'ig'i si'a'n teori'a'n sci'o'n, ebl'as pri'skrib'i ili'a'n ŝanĝ'iĝ'o'n preskaŭ kiel nov'a'n nask'iĝ'o'n, kaj en ĉiu art'o, scienc'o, kaj soci'a okup'o ili rapid'e super'as kaj distanc'ig'as si'a'j'n tri'angul'a'j'n konkur'ant'o'j'n.

Nur mal'mult'a'j el la plur'later'a klas'o mal'sukces'as en la fin'a ekzamen'o, antaŭ for'ir'o de la universitat'o. La kondiĉ'o'j de la kompat'ind'a'j mal'sukces'int'o'j est'as ver'e domaĝindaj. Mal'akcept'at'a'j de la pli alt'a klas'o, ili est'as ankaŭ mal'am'at'a'j de la mal'alt'a. Ili hav'as nek la matur'ig'it'a'j'n kaj sistem'e trejn'it'a'j'n pov'o'j'n de la plur'later'a'j bakalaŭr'o'j kaj magistruloj, nek la de'nask'a'n vigl'ec'o'n kaj sprit'a'n divers'kapabl'ec'o'n de la jun'a'j meti'ist'o'j. La profesi'o'j kaj la publik'a'j serv'o'j est'as ferm'it'a'j al ili; kaj kvankam en plej mult'a'j ŝtat'o'j oni ne mal'permes'as ili'n ge'edz'iĝ'i, ili tamen spert'as la plej grand'a'n mal'facil'ec'o'n svat'i aŭ eĉ trov'i taŭg'a'n am'ind'um'at'o'n, ĉar ĉiu'j sci'as ke la id'o'j de tia'j bedaŭr'ind'a'j kaj sen'hav'a'j ge'patr'o'j est'as ĝeneral'e bedaŭr'ind'a'j mem, aŭ tut'e mal'regul'a'j.

Est'as el ĉi tiu'j specimen'o'j de la de'fal'aĵ'o de ni'a nobel'ar'o, ke la grand'a'j tumult'o'j kaj ribel'o'j de pas'int'a'j epok'o'j ĝeneral'e ĉerp'is si'a'j'n gvid'ant'o'j'n; kaj tiom grand'a'j est'as la ĝen'aĵ'o'j kiu'j tiel rezult'as ke pli'grand'iĝ'ant'a minoritat'o de ni'a'j pli progres'em'a'j ŝtat'ist'o'j nun inklin'as tut'e sub'prem'i ili'n, per dekret'o ke tiu'j kiu'j mal'sukces'as en la fin'a ekzemeno est'u aŭ tut'viv'e en'karcer'ig'it'a'j, aŭ esting'it'a'j per sen'dolor'a mort'ig'o.

Sed mi nun trov'as mi'n de'voj'iĝ'i en la tem'o'n de mal'regul'aĵ'o'j, afer'o de tia grav'ec'o ke ĝi postul'as apart'a'n sekci'o'n.

§ 7.—Koncern'e mal'regul'a'j'n figur'o'j'n

Tra La antaŭ'a'j paĝ'o'j mi antaŭ'supoz'is—kaj mi ebl'e dev'int'us klar'e prezent'i tio'n kiel apart'a'n kaj fundament'a'n asert'o'n—ke ĉiu hom'o en Plat'land'o est'as regul'a figur'o, t.e. de regul'a konstru'o. Per tio mi cel'as dir'i ke vir'in'o dev'as est'i ne nur lini'o, sed rekt'a lini'o; ke soldat'o dev'as hav'i almenaŭ du egal'grand'a'j'n flank'o'j'n; ke meti'ist'o dev'as hav'i tri egal'a'j'n flank'o'j'n; leĝ'ist'o'j (de kiu klas'o mi est'as humil'a an'o) kvar egal'a'j'n flank'o'j'n, kaj, ĝeneral'e, ke en ĉiu plur'later'o, ĉiu'j flank'o'j dev'as est'i egal'a'j.

La grand'ec'o de la flank'o'j kompren'ebl'e de'pend'as de la aĝ'o de la individu'o. Je nask'iĝ'o, in'o est'as ĉirkaŭ unu col'o'n long'a, dum alt'a plen'kresk'a vir'in'o ĉirkaŭ unu fut'o'n. Koncern'e la vir'hom'o'j'n de ĉiu'j klas'o'j, la sum'o de la long'o'j de ili'a'j flank'o'j aproksim'as du fut'o'j'n, aŭ et'e pli. Sed la grand'o de ni'a'j flank'o'j ne est'as la ĉef'tem'o. Mi parol'as pri la egal'ec'o de la flank'o'j, kaj est'as facil'e vid'i ke la tut'a soci'a viv'o en Plat'land'o kuŝ'as sur la fundament'a fakt'o ke la natur'o dezir'as ke ĉiu'j figur'o'j hav'u egal'grand'a'j'n flank'o'j'n.

Se ni'a'j flank'o'j est'us ne'egal'a'j ni'a'j angul'o'j ebl'e est'us ne'egal'a'j. Anstataŭ est'i sufiĉ'e palp'i aŭ vid-re'kon'i unu angul'o'n por determin'i la form'o'n de individu'o, est'us neces'e determin'i ĉiu'n angul'o'n per palp'ad'o. Sed la viv'o est'us tro mal'long'a por tia ted'a situaci'o. La scienc'o kaj art'o de vid-re'kon'ad'o tuj pere'us; palp'ad'o, se ĝi eĉ pov'as nom'iĝ'i art'o, ne long'e tra'viv'us; soci'um'ad'o far'iĝ'us danĝer'eg'a aŭ mal'ebl'a; mem'fid'o kaj antaŭ'pens'o mal'aper'us; eĉ la plej simpl'a'j soci'a'j aranĝ'o'j est'us ne'sekur'a'j; en'tut'e civilacio re'fal'us en barbar'ec'o'n.

Ĉu mi ir'as tro rapid'e por konduk'i mi'a'j'n leg'ant'o'j'n al ĉi tiu'j evident'a'j konklud'o'j? Cert'e unu ekzempl'o pri la komun'a viv'o konvink'us vi'n ke ni'a tut'a soci'a sistem'o est'as baz'it'a sur regul'ec'o, aŭ egal'ec'o de angul'o'j. Imag'u ke vi renkont'as, ekzempl'e, du aŭ tri meti'ist'o'j'n en strat'o, kiu'j'n vi tuj re'kon'as kiel meti'ist'o'j'n per ek'rigard'o al ili'a'j angul'o'j kaj rapid'e mal'hel'iĝ'ant'a'j flank'o'j, kaj vi invit'as ili'n en vi'a'n dom'o'n por tag'manĝ'o. Nun vi far'as tio'n kun perfekt'a mem'fid'o car ĉiu'j sci'as, je preciz'ec'o de unu aŭ du col'o'j, la are'o'n de plen'kresk'a tri'angul'o; sed imag'u ke mal'antaŭ la regul'a kaj respekt'ind'a vertic'o, la meti'ist'o fakt'e tren'as paralelogram'o'n kun diagonal'a long'ec'o de dek du aŭ dek tri col'o'j—kio'n far'i kun tia monstr'o fiks'it'a en la pord'o de vi'a dom'o?

Sed mi insult'as la inteligent'o'n de mi'a'j leg'ant'o'j per el'montr'ad'o de detal'o'j kiu'j dev'as est'i evident'a'j al ĉiu'j kiu'j ĝu'as la avantaĝ'o'j'n de loĝ'ad'o en Spac'land'o. Kompren'ebl'e la mezur'o de unu angul'o ne plu sufiĉ'us en tia'j cirkonstanc'o'j; oni pas'ig'us si'a'n tut'a'n viv'o'n en daŭr'a palp'ad'o aŭ vid-re'kon'ad'o de la perimetr'o'j de si'a'j kon'at'o'j. La mafaciloj evit'i kolizi'o'n en hom'amas'o jam taks'as la saĝ'o'n de eĉ bon'eduk'it'a kvadrat'o; sed se neni'u pov'us kalkul'i la regul'ec'o'n de unu'op'ul'o en la amas'o, ĉio est'us kaos'o kaj konfuz'o, kaj nur'a panik'o kaŭz'us serioz'a'j'n vund'o'j'n, aŭ—se ĉe'est'us vir'in'o'j aŭ soldat'o'j—ebl'e sufiĉ'e da mort'iĝ'o.

Mem'interes'o do kongru'as kun la natur'o en si'a favor'o de regul'ec'o; kaj la jur'o sam'e kongru'as. “Mal'regul'ec'o de form'o” por ni sam'signif'as kaj est'as trakata kiel sen'moral'ec'o kaj krim'em'o. Tamen ekzist'as iu'j kiu'j antaŭ'e'n'ig'as la ide'o'n, ke ne est'as neces'a konekt'o inter geometri'a kaj moral'a mal'regul'ec'o. “La mal'regul'ul'o,” ili dir'as, “est'as de nask'iĝ'o mok'at'a de si'a'j propr'a'j ge'patr'o'j, kritik'at'a de si'a'j ge'frat'o'j, neglekt'at'a de la hejm'serv'ist'o'j, kaj mal'estim'at'a kaj suspekt'at'a de la soci'o. Ĉiu ofic'o de respond'ec'o, fid'o, kaj util'a labor'o est'as ne'hav'ebl'a al li. Ĉiu'j'n li'a'j'n ag'o'j'n gvat'as la polic'o ĝis li fin'e matur'iĝ'as kaj prezent'as si'n por inspekt'o; tiam li est'as aŭ detru'it'a, se trov'iĝ'as ke li super'as la toler'ebl'a'n deviecon, aŭ ali'e li en'karcer'iĝ'as en reg'ist'ar'a'n ofic'ej'o'n kiel komiz'o de la sep'a klas'o; li ne pov'as edz'iĝ'i; li est'as dev'ig'it'a labor'ad'i en ne'interes'a okup'o por mizer'a salajr'o; li dev'as loĝ'i en la ofic'ej'o, kaj eĉ pas'ig'i feri'o'j'n sub strikt'a super'rigard'o; ne mir'ind'e do ke la hom'a natur'o, eĉ en la plej bon'a'j kaj pur'a'j hom'o'j, est'as amar'ig'it'a kaj korupt'it'a de tia'j cirkonstanc'o'j!”

Ĉi tiu tre kred'ind'a rezon'o ne konvink'as mi'n, sam'e kiel ĝi ne konvink'is la plej saĝ'a'j'n el ni'a'j ŝtat'ist'o'j, ke ni'a'j pra'ul'o'j erar'is kiam ili star'ig'is la politik'o'n ke toler'ad'o de mal'regul'ec'o est'as ne'kongru'a kun la sekur'ec'o de la ŝtat'o. Sen'dub'e, la viv'o de mal'regul'ul'o est'as mal'facil'a; sed la interes'o'j de la pli'mult'o bezon'as ĝust'e tio'n, ke ĝi est'u mal'facil'a. Se hom'o kun tri'angul'a antaŭ'o kaj plur'later'a mal'antaŭ'o est'us permes'at'a ekzist'i kaj est'ig'i eĉ pli mal'regul'a'j'n post'e'ul'o'j'n, kio okaz'us al la art'o'j de la viv'o? Ĉu ni modif'u la pord'o'j'n kaj preĝ'ej'o'j'n en Plat'land'o por akcept'i tia'j'n monstr'o'j'n? Ĉu ni'a'j bilet-kontrol'ist'o'j dev'u mezur'i la perimetr'o'n de ĉiu hom'o antaŭ ol permes'i ili'n en'ir'i teatr'o'n, aŭ pren'i si'a'n seĝ'o'n en preleg'ej'o? Ĉu ili est'u akcept'it'a'j en la milit'ist'ar'o'n? Kaj se jes, kiel prevent'i ili'n detru'i la feliĉ'o'n de si'a'j kamarad'o'j? La tent'o'j fraŭd'i la ident'o'n dev'us est'i tiom ne'rezist'ebl'a'j por tia ul'o! Kiel facil'e est'us por li en'ir'i vend'ej'o'n kun si'a plur'later'a mal'antaŭ'o vid'ebl'a kvazaŭ ĝi est'us la antaŭ'o, kaj mend'i ajn'spec'a'j'n var'o'j'n de la kred'em'a vend'ist'o! Tiu'j kiu'j kred'as je la fals'nom'it'a filantropi'o pet'eg'ad'u, kiom ili vol'as, la nul'ig'o'n de la pun'leĝ'o'j pri mal'regul'ec'o. Mi mem neniam kon'is mal'regul'ul'o'n kiu ne est'is tio, kio la natur'o evident'e intenc'is ke li est'u—hipokrit'ul'o, mizantropisto, kaj, ĝis la lim'o'j de si'a pov'o, instig'ant'o de ĉia'spec'a tumult'o.

Tamen mi ne sub'ten'as (almenaŭ ne nun) la ekstrem'a'j'n metod'o'j'n kiu'j adopt'iĝ'is en iu'j ŝtat'o'j, laŭ kiu'j infan'o kies angul'o'j devi'as du'on'grad'o'n de la ĝust'a angul'o est'as tuj detru'it'a je nask'iĝ'o. Iu'j el ni'a'j plej alt'a'j kaj lert'a'j vir'o'j, vir'o'j de ver'a geni'ec'o, en si'a'j fru'a'j tag'o'j hav'is devi'o'j'n tiel grand'a'j'n kiel, aŭ eĉ pli grand'a'j'n ol, kvar'dek kvin minut'o'j'n; kaj perd'o de ili'a'j valor'ind'a'j viv'o'j est'int'us terur'a vund'o al la ŝtat'o. Ankaŭ, la art'o de re'san'ig'o hav'is iu'j'n el si'a'j plej glor'a'j triumf'o'j en la divers'a'j kirurgi'a'j operaci'o'j per kiu'j mal'regul'ec'o est'is part'e aŭ tut'e solv'it'a. Propon'ant'e do kompromis'o'n, mi ne rigid'e ten'us al unu specif'a metod'o; sed kiam la form'o de mal'regul'a id'o baldaŭ fiks'iĝ'os, kaj kiam la Instanc'o pri Medicin'o raport'as ke re'san'ig'o est'as mal'ebl'a, tiam mi sugest'as ke la mal'regul'a id'o est'u sen'dolor'e kaj kompat'e detru'it'a.

§ 8.—Pri la antikv'a praktik'o farb'ad'o

Se Mi'a'j leg'ant'o'j atent'e sekv'is mi'n ĝis nun, ne surpriz'os ili'n aŭd'i ke la viv'o est'as iom ted'a en Plat'land'o. Mi ne, kompren'ebl'e, cel'as dir'i ke ne est'as batal'o'j, komplot'o'j, tumult'o'j, frakci'o'j, kaj ĉiu'j tiu'j ali'a'j fenomen'o'j kiu'j supoz'ebl'e ig'as la histori'o'n pli interes'a; nek mi dir'as ke la strang'a miks'aĵ'o de problem'o'j de la viv'o, kaj la problem'o'j de matematik'o, ne don'as al ni'a ekzist'ad'o verv'o'n kiu'n vi en Spac'land'o apenaŭ pov'us kompren'i. Mi parol'as nun el la estetik'a kaj art'a vid'punkt'o kiam mi dir'as ke la viv'o ĉe ni est'as ted'a; estetik'e kaj art'e ja tre ted'a.

Kiel pov'us ali'e, kiam ĉiu'j oni'a'j eventual'aĵ'o'j, ĉiu'j oni'a'j pejzaĵoj, histori'aĵ'o'j, portret'o'j, flor'o'j, kaj tut'a viv'o est'as neni'o krom unu'op'a lini'o, kun neni'a vari'o krom grad'o'j de hel'ec'o kaj obskur'ec'o?

Ne ĉiam est'is tiel. Kolor'o, se tradici'o dir'as la ver'o'n, iam dum ses jar'cent'o'j aŭ pli long'e don'is grandioz'a'n bel'ec'o'n al la viv'o'j de ni'a'j pra'ul'o'j en la plej fru'a'j epok'o'j. Oni'dir'e, iu privat'ul'o—pentagon'o kies nom'o'n oni vari'e raport'as—hazard'e mal'kovr'int'e la element'o'j'n de la pli simpl'a'j kolor'o'j kaj rudiment'a'n metod'o'n de farb'ad'o, komenc'is dekor'i unu'e si'a'n dom'o'n, sekv'e si'a'j'n sklav'o'j'n, si'a'n patr'o'n, si'a'j'n fil'o'j'n kaj nep'o'j'n, kaj last'e si'n mem. Ĉiu'j rimark'is kaj aprez'is la bel'ec'o'n de la rezult'o'j. Kie'n ajn Kromatistes—jen li'a nom'o laŭ la plej fid'ind'a'j aŭtoritat'o'j—ir'is, tie li tuj ekscit'is atent'o'n, kaj akir'is respekt'o'n. Jam neni'u bezon'is “palp'i” li'n; neni'u mis'percept'is li'a'n antaŭ'o'n kiel li'a'n mal'antaŭ'o'n; kaj ĉiu'j li'a'j mov'iĝ'o'j est'is facil'e determin'ebl'a'j de li'a'j najbar'o'j sen eĉ plej et'a streĉ'o al ili'a kalkulipovo; neni'u akcident'e kolizi'is kun li, kaj al li'a voĉ'o est'is ŝpar'it'a la ĝen'o de tiu lac'ig'a proklam'ad'o per kiu ni sen'kolor'a'j kvadrat'o'j kaj pentagon'o'j est'as oft'e dev'ig'it'a'j asert'i ni'a'n individu'ec'o'n kiam ni ir'as inter hom'amas'o de sen'sci'a'j izocel'o'j.

La mod'o dis'vast'iĝ'is kiel arb'ar'a incendi'o. En nur unu semaĵno, ĉiu kvadrat'o kaj tri'angul'o en la distrikt'o kopi'is la ekzempl'o'n de Kromatistes, kaj nur kelk'a'j el la pli konserv'em'a'j pentagon'o'j ankoraŭ rezist'is. Dum unu aŭ du monat'o'j eĉ la dek'du'later'o'j est'is infekt'it'a'j de la nov'aĵ'o. Antaŭ ol unu jar'o pas'is, la kutim'o est'is adopt'it'a de ĉiu'j krom la plej alt'a'j de la nobel'ar'o. Kompren'ebl'e la kutim'o baldaŭ dis'vast'iĝ'is el la distrikt'o de Kromatistes al la ĉirkaŭ'a'j region'o'j; kaj en du generaci'o'j neni'u en Plat'land'o est'is sen'kolor'a krom la vir'in'o'j kaj la pastr'o'j.

Kontraŭ la ĉi-last'a'j du klas'o'j, ŝajn'as ke la natur'o mem star'ig'is bar'o'n kaj dekret'is ke la kapabl'o ne etend'iĝ'u al ili. Plur'flank'ec'o est'is neces'aĵ'o por tiu'j kiu'j praktik'is ĉi tiu'n nov'a'n mod'aĵ'o'n. “Laŭ la natur'o, disting'o en flank'o'j implic'as disting'o'n en kolor'o'j”—tia est'is la sofism'o kiu tiam flug'is de buŝ'o al buŝ'o, konvert'ant'e tut'a'j'n urb'o'j'n unu post la ali'a, al la nov'a kultur'o. Sed evident'e al ni'a'j pastr'o'j kaj vir'in'o'j ĉi tiu dir'aĵ'o ne aplik'iĝ'is. La vir'in'o'j hav'as nur unu flank'o'n, kaj do—por dir'i pedant'e—neniu'j'n flank'o'j'n. La pastr'o'j—almenaŭ kiam ili asert'is si'a'n pretend'o'n est'i ver'a'j cirkl'o'j, kaj ne nur alt'klas'a'j plur'later'o'j kun infinit'e grand'a nombr'o da infinit'e mal'grand'a'j flank'o'j—kutim'e fanfaron'is pri tio, kio por la vir'in'o'j est'is hont'ig'a konfesaĵo; ke ankaŭ ili hav'as neniu'j'n flank'o'j'n, ĉar ili est'as ben'it'a'j per perimetr'o de unu lini'o, aŭ ali'vort'e, cirkonferenc'o. Tial ĉi tiu'j du klas'o'j vid'is neni'o'n konvink'a'n en la dir'aĵ'o ke “disting'o en flank'o'j implic'as disting'o'n en kolor'o'j”; kaj kiam ĉiu'j ali'a'j ced'is al la fascin'o'j de korp-kolor'ig'o, nur la pastr'o'j kaj la vir'in'o'j rest'is pur'a'j de la polu'o de farb'o.

Sen'moral'a'j, korupt'a'j, anarki'a'j, ne'scienc'a'j—nom'u ili'n laŭ'plaĉ'e—tamen, el la estetik'a vid'punkt'o, tiu'j antikv'a'j tag'o'j de la Kolor'o-Ribel'o est'is la glor'a infan'aĝ'o de art'o en Plat'land'o—infan'aĝ'o kiu bedaŭr'ind'e neniam matur'iĝ'is en plen'aĝ'o'n, aŭ eĉ ating'is jun'aĝ'o'n. Viv'i tiam est'is rav'o, ĉar viv'i implic'is vid'i. Ĉe eĉ mal'grand'a fest'o, la ĉe'est'ant'ar'o est'is plezur'o vid'ind'a; la riĉ'e vari'a'j kolor'o'j en preĝ'ej'a kun'sid'o aŭ en teatr'o oni'dir'e plur'foj'e est'is tro distr'a'j por ni'a'j plej bon'a'j instru'ist'o'j kaj aktor'o'j; sed plej rav'a est'is la ne'pri'skrib'ebl'a bril'ec'o de milit'ist'ar'a revu'o.

La spektakl'o de batal-lini'o de du'dek mil izocel'o'j subit'e turn'ant'a'j si'n, kaŝ'ant'a'j la sombr'a'n nigr'o'n de si'a'j baz'o'j kaj prezent'ant'a'j la oranĝ'o'n kaj purpur'o'n de si'a'j du flank'o'j kaj akut'a angul'o; la ar'o de egal'later'a'j tri'angul'o'j, tri'kolor'a'j en ruĝ'o, blank'o kaj blu'o; la malv'o'kolor'o, ultramar'o, gumigut'o, kaj sien'o de la kvadrat'a'j artileri'ist'o'j rapid'e rotaci'ant'a'j kun si'a'j vermiljon'a'j paf'il'o'j; la vid'aĵ'o de la kvin'kolor'a'j kaj ses'kolor'a'j kvin'later'o'j kaj ses'later'o'j rapid'ant'a'j trans la kamp'o en si'a'j ofic'o'j de kirurgiistoj, geometri'ist'o'j kaj adjutant'o'j—ĉiu'j ĉi afer'o'j ja ebl'e kred'indig'as la fam'a'n rakont'o'n pri la eminent'a cirkl'o kiu, afekci'it'a de la art'a bel'ec'o de la soldat'o'j sub si'a reg'o, for'ĵet'is si'a'n marŝal-baston'o'n kaj si'a'n reĝ'a'n kron'o'n, kaj proklam'is ke li inter'ŝanĝ'is ili'n por la krajon'o de art'ist'o. La bon'eg'ec'o'n kaj glor'o'n de la dis'volv'iĝ'o de ĉi tiu'j tag'o'j part'e indik'as la lingv'aĵ'o kaj vort'stok'o de la period'o. Eĉ la plej vulgar'a'j dir'aĵ'o'j de la plej krud'a'j civit'an'o'j en la epok'o de la Kolor'o-Ribel'o ŝajn'e hav'is pli riĉ'a'n ton'o'n de vort'o aŭ pens'o; al tiu epok'o ni nun ŝuld'as kaj ni'a'n plej fajn'a'n poezi'o'n, kaj la ritm'o'n kia ajn ankoraŭ rest'as en la pli scienc'a diskurs'o de ĉi tiu'j modern'a'j tag'o'j.

§ 9.—Pri la Universal'a Kolor'o-Leĝ'propon'o

La art'o de vid-re'kon'ad'o, ne plu bezon'at'a, est'is ne plu praktik'at'a; kaj la stud'o'j'n de geometri'o, statik'o, kinet'ik'o, kaj ali'a'j parenc'a'j fak'o'j, oni baldaŭ ek'konsider'is super'flu'a'j, kaj eĉ ni'a universitat'o komenc'is neglekt'i kaj mal'respekt'i ili'n. La mal'super'a art'o de palp'ad'o rapid'e spert'is la sam'a'n sort'o'n en ni'a'j infan-lern'ej'o'j. Tiam la izocel'o'j, asert'ant'e ke la specimen'o'j ne plu est'as uz'at'a'j nek bezon'at'a'j, kaj rifuz'ant'e pag'i ties kost'o'n al la Instanc'o pri Eduk'ad'o, ĉiu'tag'e far'iĝ'is pli mult'a'j kaj pli impertinent'a'j sur'baz'e de si'a nov'a imun'ec'o kontraŭ la mal'nov'a ŝarĝ'o kiu antaŭ'e hav'is la du'op'a'n bon'a'n efik'o'n brid'i ili'a'n brut'a'n natur'o'n, kaj lim'ig'i ili'a'n nombr'o'n.

Jar'o'n post jar'o la soldat'o'j kaj meti'ist'o'j pli ard'e asert'is—kaj pli prav'e—ke ne est'as konsider'ind'a mal'sam'ec'o inter ili kaj la plej alt'a'j klas'o'j de la plur'later'o'j, ĉar ili est'as jam lev'it'a'j al egal'ec'o kun la ĉi-last'a'j, kaj pov'ig'it'a'j al'front'i ĉiu'j'n mal'facil'o'j'n kaj solv'i ĉiu'j'n problem'o'j'n de la viv'o, ĉu statik'a'j'n, ĉu kinet'ik'a'j'n, per la simpl'a praktik'o de kolor-re'kon'ad'o. Ne kontent'a'j pri la natur'a neglekt'o en kiu'n fal'is vid-re'kon'ad'o, ili pli aŭdac'e ek'postul'is la laŭ'leĝ'a'n mal'permes'o'n de ĉiu'j “monopol'a'j kaj aristokrati'a'j art'o'j” kaj la abol'o'n de ĉiu'j fondus'o'j por la stud'o'j de vid-re'kon'ad'o, matematik'o, kaj palp'ad'o. Post ne'long'e ili ek'insist'is, ke ĉar kolor'o, kiu jam far'iĝ'is ia instinkt'o, detru'is la bezon'o'n de aristokrati'a'j disting'o'j, la jur'o sekv'u laŭ la sam'a voj'o, kaj ke ek'de nun ĉiu'j individu'o'j de ĉiu'j klas'o'j est'u agnosk'at'a'j kiel nepr'e egal'a'j, kaj ind'a'j je egal'rajt'o'j.

Trov'int'e la alt'a'j'n ord'o'j'n hezit'a'j kaj ne'decid'em'a'j, la gvid'ant'o'j de la revoluci'o plu insist'ad'is, kaj fin'e postul'is, ke ĉiu'j klas'o'j, inkluziv'e de la pastr'o'j kaj la vir'in'o'j, omaĝ'u kolor'o'n kaj sub'met'u si'n por est'i farb'it'a'j. Kiam oni obĵet'is ke pastr'o'j kaj vir'in'o'j ne hav'as flank'o'j'n, ili replik'is ke la natur'o dekret'is, ke la antaŭ'a part'o de ĉiu hom'o (t.e. la part'o en'hav'ant'a la okul'o'n kaj buŝ'o'n) est'u disting'ebl'a de la mal'antaŭ'a part'o. Ili do prezent'is al ĝeneral'a kaj ekster'ordinar'a asemble'o de ĉiu'j ŝtat'o'j de Plat'land'o leĝ'propon'o'n, ke en ĉiu vir'in'o la du'on'o en'hav'ant'a la okul'o'n kaj buŝ'o'n est'u ruĝ'a, kaj la ali'a du'on'o verd'a. La pastr'o'j est'u sam'e farb'it'a'j; la duoncirclo en'hav'ant'a la okul'o'n kaj buŝ'o'n en la mez'o est'u ruĝ'a, kaj la ali'a, mal'antaŭ'a du'on'cirkl'o est'u verd'a.

Ĉi tiu propon'o est'is ruz'a, kaj ja ne de'ven'is de iu izocel'o—neni'u est'ul'o tiom degener'a hav'us angul'ec'o'n sufiĉ'a'n por aprez'i, des mal'pli el'pens'i, tia'n model'o'n de ŝtat'ism'o—sed de mal'regul'a cirkl'o, kiu, anstataŭ detru'it'a en si'a infan'aĝ'o, est'is sav'it'a per ag'o de stult'ec'o, kun rezult'o nur ke li al'port'is ruin'iĝ'o'n al si'a land'o kaj detru'o'n al miriad'o'j de si'a'j disĉipl'o'j.

Unu cel'o de la propon'o est'is an'ig'i la vir'in'o'j'n de ĉiu'j klas'o'j al la Kromat'a Nov'aĵ'o. Per asign'o al ili de la sam'a'j du kolor'o'j kiu'j est'is asign'it'a'j al la pastr'o'j, la revoluci'ul'o'j tiel cert'ig'is ke, en cert'a'j pozici'o'j, ĉiu vir'in'o ŝajn'os kiel pastr'o, kaj est'os traktat'a per konsekvenc'a respekt'o—eventual'aĵ'o eg'e al'log'a al amas'o'j de vir'in'o'j.

Sed al iu'j el mi'a'j leg'ant'o'j, la ebl'o ke pastr'o'j kaj vir'in'o'j ŝajn'os ident'a'j, sub la nov'a leĝ'propon'o, ebl'e ne est'os evident'a; mi do klar'ig'u per kelk'a'j vort'o'j.

Imag'u vir'in'o'n taŭg'e farb'it'a, laŭ la nov'a kod'o; kun la antaŭ'a du'on'o (t.e. la du'on'o en'hav'ant'a la okul'o'n kaj buŝ'o'n) ruĝ'a, kaj kun la mal'antaŭ'a du'on'o verd'a. Rigard'u ŝi'n de unu flank'o. Kompren'ebl'e vi vid'os rekt'a'n lini'o'n, du'on'e ruĝ'a, du'on'e verd'a.

Nun imag'u pastr'o'n, kies buŝ'o est'as ĉe M, kaj kies antaŭ'a du'on'cirkl'o (AMB) est'as konsekvenc'e ruĝ'a, dum la mal'antaŭ'a du'on'cirkl'o est'as verd'a; tiel ke la diametr'o AB divid'as la verd'o'n de la ruĝ'o. Se vi rigard'us la nobel'o'n kun la okul'o en la sam'a rekt'a lini'o kiu ir'as tra li'a diametr'o (AB), vi vid'us rekt'a'n lini'o'n (CBD), de kiu unu du'on'o (CB) est'as ruĝ'a, kaj la ali'a (BD) verd'a. La tut'a lini'o (CD) est'us iom mal'pli long'a ol, ekzempl'e, plen'kresk'a vir'in'o, kaj for'fad'us pli rapid'e je la ekstrem'aĵ'o'j; sed la ident'o de la kolor'o'j don'us tuj'a'n impres'o'n pri ident'o de klas'o, kaj tio ig'us vi'n ignor'i ali'a'j'n detal'o'j'n. Memor'u la degener'o'n de vid-re'kon'ad'o kiu minac'is soci'o'n dum la temp'o de la kolor-ribel'o; ankaŭ la cert'a'n fakt'o'n ke la vir'in'o'j rapid'e lern'us forfadigi si'a'j'n ekstrem'aĵ'o'j'n por imit'i la cirkl'o'j'n; tiam cert'e dev'us est'i evident'e al vi, mi'a kar'a leg'ant'o, ke la Kolor'o-Leĝ'propon'o kre'is por ni danĝer'eg'o'n, ke pastr'o konfuz'iĝ'os kun vir'in'o.

Oni pov'as facil'e imag'i, kiel al'log'a tio dev'int'us est'i al la in'o'j. Ili rav'e anticip'is la konfuz'o'n kio est'iĝ'us. En la hejm'o ili pov'us aŭd'i politik'a'j'n kaj eklezi'a'j'n sekret'o'j'n kiu'j'n dev'us aŭd'i nur ili'a'j edz'o'j kaj frat'o'j, kaj eĉ don'i komand'o'j'n en la nom'o de pastr'a cirkl'o; ekster la hejm'o la impon'a kombinaĵ'o de ruĝ'o kaj verd'o, sen iu'j ajn ali'a'j kolor'o'j, cert'e konduk'us la simpl'a'j'n hom'o'j'n al konstant'a erar'ad'o, kaj la vir'in'o'j gajn'us tio'n, kio'n ajn perd'us la cirkl'o'j, en la respekt'em'o de la preter'pas'ant'o'j. Koncern'e la skandal'o'n kiu aflikt'us la cirkl'a'n klas'o'n se la vant'a kaj vulgar'a kondut'o de la vir'in'o'j est'us atribu'it'a al ili, kaj koncern'e la konsekvenc'a'n detru'iĝ'o'n de la konstituci'o, oni ne pov'us supoz'i ke la vir'in'o'j iel ajn konsider'us ĉi tiu'j'n afer'o'j'n. Eĉ en la hejm'o'j de la cirkl'o'j, la vir'in'o'j ĉiu'j apog'is la Universal'a'n Kolor'o-Leĝ'propon'o'n.

La du'a cel'o de la leĝ'propon'o est'is la po'iom'a sen'kontent'ig'o de la cirkl'o'j mem. En la ĝeneral'a intelekt'a degener'ad'o ili ankoraŭ konserv'is si'a'n perfekt'a'n klar'ec'o'n kaj fort'o'n de kompren'o. De si'a plej fru'a infan'aĝ'o, en si'a'j hejm'o'j kie est'is tut'a mank'o de kolor'o, nur la nobel'o'j konserv'is la sankt'a'n art'o'n de vid-re'kon'ad'o, kun ĉiu'j avantaĝ'o'j kiu'j rezult'as el tiu admir'ind'a trejn'ad'o de la intelekt'o. Tial, ĝis la dat'o de la en'konduk'o de la Universal'a Kolor'o-Leĝ'propon'o, la cirkl'o'j ne nur el'ten'is, sed eĉ etend'is si'a'n super'ec'o'n super la ali'a'j klas'o'j per abstin'o de la popular'a mod'o.

Nun do, la art'em'a mal'regul'ul'o kiu'n mi supr'e pri'skrib'is kiel la ver'a'n aŭtor'o'n de ĉi tiu diabl'a leĝ'propon'o, plan'is per unu bat'o pli mal'alt'ig'i la status'o'n de la hierarĥi'o, kaj per'fort'i ili'n sub'met'i si'n al la polu'o de kolor'o, kaj sam'temp'e detru'i ili'a'j'n en'hejm'a'j'n ŝanc'o'j'n trejn'i si'n en la art'o de vid-re'kon'ad'o, por mal'fort'ig'i ili'a'n intelekt'o'n kaj sen'ig'i ili'n de ili'a'j pur'a'j kaj sen'kolor'a'j hejm'o'j. Tuj kiam ili sufer'us la kromat'a'n difekt'o'n, ĉiu'j cirkl'a'j ge'patr'o'j kaj infan'o'j sen'kuraĝ'ig'us unu la ali'a'n. Kiam prov'ant'e disting'i inter la patr'o kaj la patr'in'o, la cirkl'a infan'o spert'us problem'o'j'n—problem'o'j'n kiu'j'n ver'ŝajn'e kre'us la falsumado far'e de la patr'in'o, kun la rezult'o ke la fid'o de la infan'o je logik'a'j konklud'o'j ŝancel'iĝ'us. Tiel, grad'o'n post grad'o la intelekt'a bril'ec'o de la pastr'a ord'o fad'us, kaj la voj'o tiam mal'ferm'iĝ'us al tut'a detru'iĝ'o de la tut'a aristokrati'a jur'o kaj la klas'o'j de privilegi'o.

§ 10.—Pri la sub'prem'ad'o de la Kromat'a Ribel'o

La Agit'ad'o por la Universal'a Kolor'o-Leĝ'propon'o daŭr'is dum tri jar'o'j; kaj ĝis la last'a moment'o de tiu period'o, ŝajn'is ke anarki'o ja triumf'os.

Tut'a arme'o de plur'later'o'j, kiu'j prezent'is si'n por batal'i kiel privat'a'j soldat'o'j, est'is tut'e detru'it'a de super'a trup'o de izocel'a'j tri'angul'o'j—la kvadrat'o'j kaj pentagon'o'j dum'e rest'is neŭtral'a'j. Sed plej mal'bon'e, est'is ke iu'j el la plej lert'a'j cirkl'o'j fal'is je edz'ec'a katastrof'o. Furioz'ig'it'a'j de politik'a mal'amik'ec'o, la edz'in'o'j en mult'a'j nobel'a'j hejm'o'j el'lac'ig'is si'a'j'n sinjor'o'j'n per pet'eg'ad'o ke ili rezign'u opon'i la leĝ'propon'o'n; kaj iu'j, trov'int'e si'a'j'n pet'o'j'n sen'frukt'a'j, fal'ig'is si'n sur si'a'j'n sen'kulp'a'j'n infan'o'j'n kaj edz'o'n, kaj mort'ig'is si'n en la frenez'um'o. Oni registr'is ke dum tiu tri'jar'a agit'ad'o almenaŭ du'dek tri cirkl'o'j pere'is per en'hejm'a mal'akord'o.

Grand'a ja est'is la danĝer'o. Ŝajn'is ke la pastr'o'j ne hav'as elekt'o'n inter sub'met'iĝ'o kaj eksterm'iĝ'o; sed subit'e la ĉen'o de event'o'j est'is tut'e ŝanĝ'it'a de tia okaz'aĵ'o, kiu'n ŝtat'ist'o'j neniam neglekt'u, oft'e anticip'u, kaj ebl'e ja iam iniciat'u, pro la absurd'e ne'proporci'a potenc'o per kiu ili pov'as al'vok'i la simpati'o'j'n de la popol'o.

Okaz'is ke izocel'o de mal'alt'a spec'o, kun cerb'o apenaŭ super kvar grad'o'j—um'ant'e per la kolor'o'j de iu meti'ist'o kies butikton li pri'rab'is—akcident'e farb'is si'n, aŭ kaŭz'is ke li est'is farb'it'a (la rakont'o vari'as) per la dek'du kolor'o'j de dek'du'later'o. Ir'ant'e en la foir'o'n, per afekt'it'a voĉ'o li al'ir'is kaj ek'parol'is al fraŭl'in'o, la orf'a fil'in'o de nobl'a plur'later'o, kies am'o'n li iam antaŭ'e van'e ĉas'is; kaj per seri'o'j de tromp'o'j—kun la help'o de ne nur mult'a'j bon'ŝanc'a'j akcident'o'j, sed ankaŭ preskaŭ ne'imag'ebl'a stult'ec'o kaj neglekt'o de la kutim'a'j antaŭ'zorg'o'j far'e de la parenc'o'j de la nov'edz'in'o—li sukces'is plen'um'i la ge'edz'iĝ'o'n. La mal'feliĉ'a jun'ul'in'o mort'ig'is si'n kiam ŝi mal'kovr'is la fraŭd'o'n, kiu'n ŝi sufer'is.

Kiam nov'aĵ'o pri ĉi tiu katastrof'o dis'vast'iĝ'is de ŝtat'o al ŝtat'o, la mens'o'j de la vir'in'o'j est'is fort'e agit'it'a'j. Kun'sent'o kun la trist'a viktim'o kaj la anticip'o de simil'a'j tromp'o'j por ili mem, ili'a'j frat'in'o'j, kaj ili'a'j fil'in'o'j, tut'e ŝanĝ'is kiel ili rigard'is la Kolor'o-Leĝ'propon'o'n. Mult'a'j deklar'is si'n konvert'it'a'j al opon'ad'o; la ceter'o bezon'is nur et'a'n stimul'o'n por sam'e konvert'iĝ'i. Profit'ant'e ĉi tiu'n favor'a'n ŝanc'o'n, la cirkl'o'j hast'e kun'sid'is en ekster'ordinar'a asemble'o de la ŝtat'o'j; kaj krom la kutim'a'j ĉe'est'ant'o'j, ankaŭ ĉe'est'is grand'a nombr'o da re'ag'em'a'j vir'in'o'j.

Inter la sen'precedenc'a ĉe'est'ant'ar'o, la tiam'a Ĉef'a Cirkl'o—nom'at'a Pantocirklus—star'iĝ'is dum cent du'dek mil izocel'o'j sibl'is kaj rikanumis al li. Sed li silent'ig'is ili'n per deklar'o ke la cirkl'o'j ced'os al la dezir'o'j de la pli'mult'o; ke ili akcept'os la Kolor'o-Leĝ'propon'o'n. La hura'eg'o far'iĝ'is aplaŭd'o, kaj li invit'is Kromatistes, la gvid'ant'o de la ribel'o, en la centr'o'n de la hal'o por ricev'i en la nom'o de si'a'j disĉipl'o'j si'a'n rang'o'n. Tiam sekv'is orator'aĵ'o kiu daŭr'is preskaŭ tut'a'n tag'o'n, kaj kies grandioz'ec'o'n neni'u resum'o pov'us kapt'i.

Kun ŝajn'a sen'parti'ec'o, Pantocirklus deklar'is, ke, ĉar la afer'o tem'as pri re'form'o, ind'as far'i last'a'n resum'o'n de la situaci'o, por cert'ig'i kaj la avantaĝ'o'j'n kaj mal'avantaĝ'o'j'n. Iom post iom montr'ant'e kaj menci'ant'e la danĝer'o'j'n al la metiiistoj, la profesi'ul'o'j kaj la ĝentil'hom'o'j, li silent'ig'is la kresk'ant'a'j'n grumbl'o'j'n de la izocel'o'j per rimark'ig'o al ili, ke, malgraŭ la mult'a'j mal'avantaĝ'o'j, li volont'is akcept'i la leĝ'propon'o'n se la pli'mult'o aprob'os ĝi'n. Sed est'is evident'e ke ĉiu'j, krom la izocel'o'j, est'is konvink'it'a'j per li'a'j vort'o'j kaj est'is aŭ neŭtral'a'j aŭ opon'is ĝi'n.

Tiam turn'ant'e si'n al la meti'ist'o'j, li asert'is ke ili'a'j interestoj ne est'u neglekt'at'a'j, kaj ke, se ili intenc'as akcept'i la Kolor'o-Leĝ'propon'o'n, ili almenaŭ far'u tio'n en plen'a konsci'o pri la konsekvenc'o'j. Mult'a'j el ili, li dir'is, est'as proksim'a'j al la sojl'o de al'las'o en la klas'o'n de regul'a'j tri'angul'o'j; ali'a'j anticip'is por si'a'j infan'o'j status'o'n ne'hav'ebl'a'n al si mem. Tiu honor'a ambici'o dev'us perd'iĝ'i. Kun la universal'a adopt'o de kolor'o, ĉiu'j disting'o'j ĉes'us; regul'ec'o'n oni konfuz'us kun mal'regul'ec'o; progres'o far'iĝ'us degener'o; en kelk'a'j generaci'o'j la meti'ist'o fal'us al la nivel'o de la milit'a aŭ eĉ krim'a klas'o; politik'a potenc'o est'us en la man'o'j de la pli'mult'o, t.e. la krim'ul'o'j, kiu'j jam nombr'is pli ol la labor'ist'o'j, kaj kiu'j baldaŭ nombr'us pli ol ĉiu'j klas'o'j en kombin'o se la kutim'a'j kompenc-leĝ'o'j de la natur'o est'us romp'it'a'j.

Murmur'ad'o de konsent'o ven'is el la meti'ist'o'j, kaj Kromatistes, en ek'tim'o, prov'is paŝ'i antaŭ'e'n por al'parol'i ili'n. Sed li trov'is si'n ĉirkaŭ'it'a de gard'ist'o'j kaj per'fort'it'a rest'i silent'a dum la Ĉef'a Cirkl'o per kelk'a'j pasi'a'j vort'o'j far'is fin'a'n apelaci'o'n al la vir'in'o'j, dir'ant'e ke, se la leĝ'propon'o akcept'iĝ'us, ek'de tiam neni'u edz'ec'o est'us sekur'a, nek la honor'o de iu ajn vir'in'o; fraŭd'o, tromp'o, kaj hipokrit'ec'o est'iĝ'us en ĉiu'j hejm'o'j; en'hejm'a feliĉ'o hav'us sam'a'n sort'o'n kiel la konstituci'o kaj rapid'e pere'us. “Prefer'e ol ĉi tio,” li kri'is, “ven'u mort'o.”

Je la ĉi-last'a'j vort'o'j, kiu'j est'is antaŭ'plan'it'a signal'o por ag'ad'o, la mal'liber'ul'o'j de la izocel'o'j atak'is kaj tra'pik'is la aĉ'a'n Kromatistes; la regul'klas'an'o'j, mal'ferm'ant'e si'a'j'n spalir'o'j'n, ced'is voj'o'n por trup'o de vir'in'o'j kiu'j, sub la gvid'o de la cirkl'o'j, retro'paŝ'is ne'vid'ebl'e kaj amas'mort'ig'e tra la ne'konsci'a'j soldat'o'j; la metiiistoj, imit'ant'e la ekzempl'o'n de si'a'j super'ul'o'j, ankaŭ mal'ferm'is si'a'j'n spalir'o'j'n. Dum'e la mal'liber'ul'o'j okup'is ĉiu'n el'ir'ej'o'n per ne'penetr'ebl'a trup'o.

La batal'o, aŭ pli ĝust'e la buĉ'ad'o, daŭr'is mal'long'e. Sub la lert'a gvid'o de la cirkl'o'j preskaŭ ĉiu atak'o far'e de la vir'in'o'j est'is mort'ig'a, kaj mult'a'j vir'in'o'j pov'is el'tir'i si'a'n pik'il'o'n sen kripl'ig'i si'n, pret'a por du'a mort'ig'o. Sed du'a atak'o ne est'is neces'a; la izocel'a aĉ'ul'ar'o mem far'is la ceter'o'n. Surpriz'it'e, sen gvid'ant'o, atak'at'e de ne'vid'ebl'a'j mal'amik'o'j antaŭ si, kaj trov'ant'e eskap'o'n mal'ebl'a pro la mal'liber'ul'o'j mal'antaŭ si, ili tuj—laŭ si'a natur'o—tut'e perd'is la mens'o'n, kaj ek'kri'is “perfid'o!” Tio sigel'is ili'a'n sort'o'n. Ĉiu izocel'o nun vid'is mal'amik'o'n unu en la ali'a. Post du'on'hor'o eĉ ne unu'op'ul'o el tiu grand'a amas'o ankoraŭ viv'is; kaj la fragment'o'j de cent kvar'dek mil krimklasanoj mort'ig'it'a'j de si'a'j angul'o'j atest'is la triumf'o'n de ord'o.

La cirkl'o'j ne prokrast'is tut'e plen'um'i si'a'n venk'o'n. Ili ŝpar'is la meti'ist'o'j'n sed mort'ig'is dek'on'o'n de ili. La egal'later'a'j milit'ist'o'j est'is tuj el'vok'it'a'j; kaj ĉiu tri'angul'o suspekt'at'a pri mal'regul'ec'o est'is detru'it'a de milit'kort'um'o, sen la formal'aĵ'o de preciz'a mezur'o far'e de la Instanc'o pri Soci'o. La hejm'o'j de la milit'a'j kaj meti'ist'a'j klas'o'j est'is inspekt'at'a'j dum pli ol jar'o; kaj dum tiu period'o, en ĉiu urb'o kaj vilaĝ'o oni sistem'e for'ig'is la loĝ'ant'ar'a'n eksces'o'n de la pli mal'alt'a'j klas'o'j kiu est'iĝ'is pro la ne'pag'ad'o al la lern'ej'o'j kaj universitat'o'j, kaj pro la neglekt'o de la ali'a'j leĝ'o'j de la konstituci'o de Plat'land'o. Tiel re'star'iĝ'is la ekvilibr'o inter klas'o'j.

Kompren'ebl'e ek'de tiam, la uz'o de kolor'o est'is abolici'it'a, kaj ĝi'a posed'o mal'permes'it'a. Eĉ dir'o de ajn'a vort'o pri kolor'o, krom far'e de la cirkl'o'j aŭ de kvalifik'it'a'j instru'ist'o'j de scienc'o, est'is pun'it'a sever'e. Nur en ni'a universitat'o en iu'j el la plej alt'a'j kaj esoter'a'j kurs'o'j—kiu'j'n mi mem neniam hav'is privilegi'o'n ĉe'est'i—oni'dir'e la ŝpar'a uz'o de kolor'o est'as ankoraŭ permes'at'a por la cel'o ilustr'i la pli fund'a'j'n problem'o'j'n de matematik'o. Sed pri ĉi tio al mi tut'e mank'as spert'o.

Ali'lok'e en Plat'land'o, kolor'o nun ne ekzist'as. La art'o'n far'i ĝi'n sci'as nur unu viv'ant'a hom'o, la Ĉef'a Cirkl'o; kaj li revelas ĝi'n nur al si'a post'ven'ont'o, tuj antaŭ si'a mort'o. Nur unu fabrik'ej'o far'as ĝi'n; kaj, por ke la sekret'o ne est'u perfid'it'a, la labor'ist'o'j est'as ĉiu'jar'e detru'it'a'j, kaj freŝ'ul'o'j en'konduk'it'a'j. Tiom terur'a por la aristokrati'o est'as la memor'o de la dist'a'j tag'o'j de la agit'ad'o por la Universal'a Kolor'o-Leĝ'propon'o.

§ 11.—Koncern'e ni'a'j'n pastr'o'j'n

Est'as temp'o pas'i de ĉi tiu'j mal'long'a'j kaj vag'a'j koment'o'j pri la natur'o de Plat'land'o, al la centr'a event'o de ĉi tiu libr'o, mi'a iniciĝo en la mister'o'j'n de Spac'o. Tio est'as mi'a tem'o; ĉio pas'int'a est'as nur antaŭ'parol'o.

Tial mi dev'as el'las'i mult'a'j'n afer'o'j'n, kiu'j, mi flat'as mi'n, ne est'us sen interes'o por mi'a'j leg'ant'o'j: ekzempl'e, ni'a metod'o pel'i kaj halt'ig'i ni'n sen pied'o'j; la rimed'o'j per kiu'j ni don'as firm'ec'o'n al ni'a'j struktur'o'j de lign'o, ŝton'o, aŭ brik'o, kvankam ni ne hav'as man'o'j'n, nek pov'as far'i fundament'o'j'n por la konstru'aĵ'o'j, nek konstru'i sur ia ter'o; kiel la pluv'o est'iĝ'as en la spac'o'j inter ni'a'j divers'a'j zon'o'j, por ke la nord'a'j region'o'j ne inter'kapt'u la pluv'o'n kiu fal'as sur la sud'a'j'n; la natur'o de ni'a'j holm'o'j kaj min'o'j, ni'a'j arb'o'j kaj legom'o'j, ni'a'j sezon'o'j kaj rikolt'o'j; ni'a alfabet'o kaj skrib'metod'o, adapt'it'a al ni'a'j lini'ec'a'j tabul'o'j; ĉi tiu'j'n kaj cent ali'a'j'n detal'o'j'n de ni'a fizik'a ekzist'ad'o mi dev'as el'las'i, kaj mi menci'as ili'n nun nur por indik'i al mi'a'j leg'ant'o'j ke ili'a el'las'o rezult'as ne el mi'a forges'em'o, sed el vol'o ne mal'ŝpar'i la temp'o'n de la leg'ant'o.

Tamen antaŭ ol mi ating'os mi'a'n ver'a'n tem'o'n, mi'a'j leg'ant'o'j sen'dub'e atend'as ke mi far'u kelk'a'j'n koment'o'j'n pri tiu'j bastion'o'j de la konstituci'o de Plat'land'o, la reg'ant'o'j de ni'a kondut'o kaj form'ant'o'j de ni'a destin'o, la objekt'o'j de universal'a omaĝ'o kaj preskaŭ ador'ad'o: kompren'ebl'e mi alud'as al ni'a'j cirkl'o'j, aŭ pastr'o'j.

Mi klar'ig'u ke ĉe ni la termin'o pastr'o hav'as pli vast'a'n senc'o'n ol ĉe vi. Ni'a'j pastr'o'j est'as administr'ant'o'j de ĉiu'j komerc'a'j afer'o'j, art'o, kaj scienc'o; direktor'o'j de la meti'o'j, la merkat'o, arkitektur'o, inĝenier'ad'o, eduk'ad'o, ŝtat'ism'o, jur'o, moral'o, teologi'o; ili far'as neni'o'n mem, sed est'as la kaŭz'o'j de ĉio far'ind'a, kio est'as far'at'a de ali'ul'o'j.

Kvankam popular'e tiu kiu nom'iĝ'as cirkl'o est'as konsider'at'a cirkl'o, tamen inter la pli bon'e eduk'it'a'j klas'o'j oni sci'as ke neni'u cirkl'o est'as ver'a cirkl'o, sed nur plur'later'o kun tre grand'o nombr'o da tre mal'grand'a'j flank'o'j. Dum la flank'o'j pli'mult'iĝ'as, plur'later'o aproksim'as cirkl'o'n; kaj, kiam la nombr'o est'as ja tre grand'a, ekzempl'e tri'cent aŭ kvar'cent, al eĉ la plej delikat'a tuŝ'o est'as mal'facil'e sent'i plur'later'a'j'n angul'o'j'n. Pli ĝust'e mi dir'u ke tio est'us mal'facil'a: ĉar, kiel mi antaŭ'e montr'is, re'kon'ad'o per palp'ad'o est'as ne'kon'at'aĵ'o inter la plej alt'a'j klas'o'j de la soci'o, kaj oni konsider'us la palp'o'n de cirkl'o plej aŭdac'a insult'o. Ĉi tiu si'n'de'ten'o de palp'ad'o en la alt'a soci'o pov'ig'as la cirkl'o'j'n des pli facil'e konserv'i la vual'o'n de mister'o en'e de kiu, de si'a'j plej fru'a'j jar'o'j, ili kaŝ'as la preciz'a'n natur'o'n de si'a'j perimetr'o'j aŭ cirkonferenc'o'j. Ĉar tri fut'o'j est'as la mez'grand'a perimetr'o, sekv'as ke, en plur'later'o de tri'cent flank'o'j, ĉiu flank'o ne est'as pli long'a ol cent'on'o de fut'o, aŭ ne mult'e pli long'a ol dek'on'o de col'o; kaj en plur'later'o de ses'cent aŭ sep'cent flank'o'j ĉiu flank'o ne est'as pli long'a ol la diametr'o de Spac'land'a pingl'o'kap'o. Oni ĉiam supoz'as, laŭ ĝentil'ec'o, ke la Ĉef'a Cirkl'o hav'as ĉirkaŭ dek mil flank'o'j'n.

La post'e'ul'o'j de la cirkl'o'j pov'as liber'e grimp'i la soci'a'n skal'o'n, mal'kiel tiu'j de la pli mal'alt'a'j klas'o'j de regul'ul'o'j, kiu'j est'as mal'help'at'a'j de tiu leĝ'o de la natur'o kiu lim'ig'as la pli'mult'iĝ'o'n de flank'o'j al po unu en ĉiu generaci'o. Se est'us ali'e, la nombr'o de flank'o'j en cirkl'o est'us simpl'a afer'o de aritmetik'o, kaj la kvar'cent naŭ'dek sep'a post'e'ul'o de egal'later'a tri'angul'o neces'e est'us plur'later'o kun kvin'cent flank'o'j. Sed ne est'as tiel. Leĝ'o de la natur'o dekret'is du afer'o'j'n kiu'j efik'as cirkl'a'n re'produkt'iĝ'o'n; unu'e, ke dum la ras'o grimp'as la soci'a'n skal'o'n, la progres'o pli'rapid'iĝ'as; du'e, ke sam'proporci'e, la ras'o far'iĝ'as mal'pli fekund'a. Konsekvenc'e en la hejm'o de plur'later'o kun kvar'cent aŭ kvin'cent flank'o'j mal'oft'e trov'iĝ'as fil'o; pli ol unu fil'o neniam trov'iĝ'as. Ali'flank'e la fil'o de kvin'cent-flank'a plur'later'o pov'us hav'i kvin'cent kvin'dek, aŭ eĉ ses'cent flank'o'j'n.

Ankaŭ art'o help'as la procez'o'n de la pli alt'a evolu'ad'o. Ni'a'j kirurgiistoj mal'kovr'is ke ebl'as romp'i la mal'grand'a'j'n kaj delikat'a'j'n flank'o'j'n de plur'later'a infan'o de la alt'a'j klas'o'j, kaj re'form'i li'a'n tut'a'n korp'o'n kun tiom da preciz'ec'o ke plur'later'o kun du'cent aŭ tri'cent flank'o'j iam—sed ne ĉiam, ĉar la proced'o est'as risk'a—iam super'salt'as du'cent aŭ tri'cent generaci'o'j'n.

Mult'a'j infan'o'j tiel perd'iĝ'as. Apenaŭ po unu el dek tra'viv'as. Sed tiom fort'a est'as la ge'patr'a ambici'o inter tiu'j plur'later'o'j kiu'j est'as, tiel dir'i, je la rand'o de la cirkul'a klas'o, ke tre mal'oft'e nobel'o de tiu pozici'o en la soci'o ne sub'met'as si'a'n unu'a'n id'o'n al tiu operaci'o antaŭ ol ĝi ating'as aĝ'o'n de unu monat'o.

Unu jar'o determin'as sukces'o'n aŭ mal'sukces'o'n. Post tiu period'o, est'as plej probabl'e ke la infan'o al'don'is unu pli al la tomb'o'ŝton'o'j kiu'j ĉirkaŭ'as la tomb'ej'o'n de la kirurgi'ej'o; sed en mal'oft'a'j okaz'o'j la ekstaz'a'j ge'patr'o'j ricev'as et'ul'o'n ne plu plur'later'a'n, sed cirkl'a'n, almenaŭ laŭ ĝentil'ec'o: kaj nur unu tia ben'it'a rezult'o em'ig'as mult'eg'e da plur'later'a'j ge'patr'o'j sub'met'i si'a'j'n id'o'j'n al simil'a'j ofer'o'j, kiu'j hav'as simil'a'j'n rezult'o'j'n.

§ 12.—Pri la doktrin'o de ni'a'j pastr'o'j

Koncern'e la doktrin'o'n de la cirkl'o'j, simpl'a maksim'o pov'as resum'i ĝi'n, “atent'u vi'a'n status'form'o'n.” Ĉu politik'a, eklezi'a, aŭ moral'a, ĉiu'j ili'a'j instru'o'j cel'as la pli'bon'ig'o'n de individu'a kaj kolektiv'a form'o—kompren'ebl'e kun special'a atent'o al la form'o de la cirkl'o'j. Ĉiu'j ali'a'j cel'o'j est'as akcesor'a'j.

La cirkl'o'j ja respekt'ind'as pro tio, ke ili efik'e sub'prem'is tiu'j'n antikv'a'j'n herez'o'j'n, kiu'j konduk'is hom'o'j'n al mal'ŝpar'ad'o de energi'o kaj simpati'o en la van'a kred'o ke kondut'o de'pend'as de vol'o, klopod'o, trejando, kuraĝ'ig'o, laŭd'o, aŭ io ajn ali'a krom status'o'form'o. Est'is Pantocirklus—la eminent'a cirkl'o supr'e menci'it'a kiel la esting'int'o de la kolor-ribel'o—kiu unu'e konvink'is la hom'ar'o'n ke status'form'o difin'as la hom'o'n; ke se, ekzempl'e, iu nask'iĝ'as kiel izocel'o kun 2 ne'egal'a'j flank'o'j, tiu cert'e sufer'os aĉ'a'n sort'o'n krom se li ripar'ig'os ili'n—por kio oni dev'as vizit'i mal'san'ul'ej'o'n por izocel'o'j; simil'e, tri'angul'o, kvadrat'o, aŭ eĉ plur'later'o, nask'it'a kun ajn'a mal'regul'ec'o, dev'as ir'i al mal'san'ul'ej'o por regul'ul'o'j por kurac'iĝ'i de la mal'san'o; ali'kaz'e ili fin'e mort'os en la prizon'o de la ŝtat'o, aŭ de la kling'o de ekzekut'ist'o.

Ĉiu'j'n mal'perfekt'aĵ'o'j'n aŭ difekt'o'j'n, de la plej et'a mis'kondut'o al la plej pek'a krim'o, Pantocirklus atribu'is al ia devi'o de perfekt'a regul'ec'o en la korp'a figur'o, se ne de'nask'a do ebl'e kaŭz'it'a de kolizi'o en hom'amas'o; de tro'ekzerc'o aŭ neglekt'o ekzerc'i si'n; aŭ eĉ de subit'a ŝanĝ'iĝ'o en la temperatur'o, el kio rezult'as ŝrump'o aŭ ŝvel'o en iu part'o de la korp'o. Tial, konstat'is tiu eminent'a filozof'o, nek bon'a nek mal'bon'a kondut'o est'as taŭg'a objekt'o por laŭd'o aŭ kulp'ig'o. Kial laŭd'i, ekzempl'e, la kondut'o'n de kvadrat'o kiu fidel'e defend'as la interes'o'j'n de si'a klient'o, kiam oni anstataŭ'e admir'u la preciz'ec'o'n de li'a'j ort'o'j? Aŭ simil'e, kial kulp'ig'i mensog'em'a'n, ŝtel'em'a'n izocel'o'n kiam pli ind'as bedaŭr'i la ne'kurac'ebl'a'n mal'regul'ec'o'n de li'a'j flank'o'j?

Teori'e, ĉi tiu doktrin'o est'as ne'dub'ebl'a; sed ĝi hav'as praktik'a'j'n mal'avantaĝ'o'j'n. Kiam trakt'ant'e izocel'o'n, se la aĉ'ul'o pled'as ke li est'as sen'pov'a prevent'i si'n ŝtel'i pro si'a mal'regul'ec'o, la magistrat'an'o respond'as ke ĝust'e pro tio, ke la mal'regul'ul'o ne pov'as prevent'i si'n ĝen'i si'a'j'n najbar'o'j'n, li ne pov'as prevent'i si'n kondamn'i la izocel'o'n al mort'pun'o—kaj jen la fin'o de la afer'o. Sed en hejm'a'j mal'facil'et'o'j, kiam mort'pun'o est'as mal'taŭg'a, ĉi tiu teori'o de status'form'o est'as iom problem'ig'a; kaj mi dev'as konfes'i ke foj'foj'e kiam unu el mi'a'j propr'a'j ses'later'a'j nep'o'j pled'as kiel sen'kulp'ig'o'n por si'a mal'obe'em'o ke subit'a ŝanĝ'iĝ'o en la temperatur'o est'is tro ĝen'a por li'a perimetr'o, kaj ke mi dev'us kulp'ig'i ne li'n sed li'a'n status'form'o'n, mi logik'e pov'as nek rifuz'i, nek praktik'e akcept'i, li'a'n konklud'o'n.

Mi mem trov'as plej bon'a la supoz'o'n ke riproĉ'eg'o kaj pun'o iel ag'as fort'ig'e aŭ firm'ig'e al la status'form'o de mi'a nep'o; kvankam mi konfes'as ke mi ne hav'as bon'a'n baz'o'n por la kred'o. Mi ne est'as la sol'a, kiu prov'is solv'i la problem'o'n tiel; mi trov'as ke mult'a'j el la plej alt'a'j cirkl'o'j, en si'a'j juĝ'ist'a'j pozici'o'j, uz'as laŭd'o'n aŭ kulp'ig'o'n al regul'a'j kaj mal'regul'a'j hom'o'j; kaj en ili'a'j hejm'o'j mi sci'as el spert'o, ke kiam ili riproĉ'as si'a'j'n infan'o'j'n, ili parol'as pri “ĝust'a” kaj “mal'ĝust'a,” ard'e kaj pasi'e, kvazaŭ ili kred'us ke ĉi tiu'j nom'o'j reprezent'as ver'a'j'n ekzist'aĵ'o'j'n, kaj ke hom'o ver'e kapabl'as elekt'i inter ili.

Per si'a politik'o ig'i status'form'o'n la ĉef'a ide'o en ĉiu mens'o, la cirkl'o'j renvers'as la natur'o'n de tiu dekret'o kiu en Spac'land'o reg'as la rilat'o'j'n inter ge'patr'o'j kaj infan'o'j. Ĉe vi, oni instru'as al infan'o'j ke ili honor'u si'a'j'n ge'patr'o'j'n; ĉe ni—sub nur la cirkl'o'j kiu'j est'as la ĉef'a'j objekt'o'j de universal'a omaĝ'o—hom'o est'as instru'it'a honor'i si'a'n nep'o'n, aŭ fil'o'n se li ne hav'as nep'o'n. Per “honor'i,” tamen, mi neniel cel'as dir'i “indulg'i,” sed respekt'e pri'zorg'i ili'a'j'n plej alt'a'j'n interes'o'j'n: kaj la cirkl'o'j instru'as ke la dev'o de la patr'o'j est'as sub'ord'ig'i si'a'j'n propr'a'j'n interes'o'j'n al tiu'j de si'a'j post'e'ul'o'j, tiel help'ant'e ne nur si'a'j'n propr'a'j'n id'o'j'n sed ankaŭ la tut'a'n ŝtat'o'n.

La mal'avantaĝ'o en la sistem'o de la cirkl'o'j—se humil'a kvadrat'o rajt'as iel sugest'i ne'perfekt'ec'o'n de io cirkl'a—ŝajn'as al mi trov'iĝ'i en ili'a'j rilat'o'j kun vir'in'o'j.

Ĉar est'as grav'eg'e por la soci'o ke nask'o'j'n de mal'regul'ul'o'j oni mal'kuraĝ'ig'u, sekv'as ke neni'u vir'in'o kiu hav'as mal'regul'ul'o'n en si'a'j pra'ul'o'j est'as taŭg'a kun'ul'o por hom'o kiu dezir'as ke li'a'j post'e'ul'o'j supr'e'n'ir'u laŭ regul'a'j grad'o'j la soci'a'n skal'o'n.

Nu, la mal'regul'ec'o de vir'o tem'as pri mezur'o; sed ĉar ĉiu'j vir'in'o'j est'as rekt'a'j, kaj do, tiel dir'i, vid'ebl'e regul'a'j, oni dev'as ali'rimed'e determin'i tio'n kio'n mi nom'as ili'a ne'vid'ebl'a mal'regul'ec'o, t.e. ili'a mal'regul'ec'o koncern'e eventual'a'j'n id'o'j'n. Per'as en tio zorg'e konserv'it'a'j genealogi'o'j, kiu'j'n konserv'as kaj administr'as la ŝtat'o; kaj sen cert'ig'it'a genealogi'o neni'u vir'in'o rajt'as edz'in'iĝ'i.

Oni ebl'e supoz'us ke cirkl'o—fier'a pri si'a'j pra'ul'o'j kaj konsider'em'a pri si'a'j post'e'ul'o'j—zorg'us pli ol iu ajn elekt'i edz'in'o'n kun sen'makul'a histori'o. Sed ne est'as tiel. Ŝajn'as ke ju pli alt'a est'as cirkl'o en la soci'a skal'o, des mal'pli zorg'a li est'as elekt'i regul'a'n edz'in'o'n. Neni'o konvink'us aspir'em'a'n izocel'o'n, kiu esper'as gener'i egal'later'a'n fil'o'n, pren'i edz'in'o'n kiu hav'as eĉ nur unu mal'regul'ul'o'n en si'a'j pra'ul'o'j; kvadrat'o aŭ pentagon'o, kiu kred'as ke li'a famili'o grimp'as la soci'a'n skal'o'n, ne enket'as preter la kvin'cent'a generaci'o; ses'later'o aŭ dek'du'later'o est'as eĉ pli mal'zorg'a pri la genealogi'o de la eventual'a edz'in'o; sed iu'j cirkl'o'j eĉ intenc'e pren'is edz'in'o'n kiu hav'as mal'regul'a'n pra'av'o'n, nur pro tio ke ŝi est'as iom'et'e pli bel'a, aŭ hav'as ĉarm'a'n mal'hel'a'n voĉ'o'n—kiu, ĉe ni, eĉ pli ol ĉe vi, est'as konsider'at'a “bon'eg'a trajt'o en vir'in'o.”

Kompren'ebl'e la pli'mult'o de tia'j evit'ind'a'j ge'edz'iĝ'o'j ne produkt'as id'o'j'n, kaj el la ceter'o rezult'as mal'regul'ul'o'j kaj mal'mult'iĝ'o de flank'o'j; sed tiu'j pek'o'j ankoraŭ neniam hav'is mal'kuraĝ'ig'a'n efik'o'n. Perd'o de kelk'a'j flank'o'j en alt'e evolu'int'a plur'later'o ne est'as facil'e rimark'ebl'a, kaj est'as iam kompencita de sukces'a operaci'o en la kirurgi'ej'o, kiel mi pri'skrib'is supr'e; kaj la cirkl'o'j tro em'as ced'i al ne'fekund'ec'o, laŭ ŝajn'a leĝ'o de alt-evolu'int'ec'o. Sed tamen neces'as brems'i ĉi tiu'n pek'a'n afer'o'n, ali'kaz'e la po'iom'a degener'ad'o de la cirkul'a klas'o ebl'e tro rapid'iĝ'us, kaj la ras'o ne plu pov'us produkt'i Ĉef'a'n Cirkl'o'n; tiam la konstituci'o de Plat'land'o dev'us dis'fal'i.

Pli'a problem'o ven'as en la kap'o'n, sed mi ne pov'as facil'e menci'i solv'o'n; kaj ankaŭ ĉi tiu problem'o koncern'as ni'a'j'n rilat'o'j'n kun vir'in'o'j. Antaŭ ĉirkaŭ tri'cent jar'o'j, la Ĉef'a Cirkl'o dekret'is ke, ĉar al vir'in'o'j mank'as inteligent'o sed abund'as emoci'em'o, oni ne plu konsider'u ili'n raci'a'j, kaj ili ne plu ricev'u eduk'o'n. La konsekvenc'o est'is ke oni ne plu instruiis ili'n leg'i, nek eĉ matematik'um'i sufice por pov'i kalkul'i la angul'o'j'n de si'a'j edz'o'j aŭ infan'o'j; kaj tial tra ĉiu generaci'o ili intelekt'e degener'is. Ĉi tiu sistem'o de ne-eduk'ad'o aŭ stult'ig'ad'o ankoraŭ daŭr'as.

Mi'a tim'o est'as ke, malgraŭ la bon'a'j intenc'o'j, ĉi tiu politik'o ag'as mal'help'e al la vir'a seks'o.

La konsekvenc'o est'as ke nun ni vir'o'j dev'as tra'viv'i i'a'n du-lingv'a'n, aŭ mi eĉ pov'us dir'i du-mens'a'n viv'o'n. Kun vir'in'o'j, ni parol'as pri “am'o,” “dev'o,” “ĝust'a,” “mal'ĝust'a,” “domaĝ'o,” “esper'o,” kaj ali'a'j ne'raci'a'j kaj emoci'a'j koncept'o'j, kiu'j hav'as neniu'n ekzist'o'n, kaj la fikci'o de kiu'j hav'as neniu'n cel'o'n krom la reg'o de in'a'j tendenc'o'j; sed inter ni mem, kaj en ni'a'j libr'o'j, ni hav'as tut'e mal'sam'a'n termin'ar'o'n kaj, mi eĉ pov'us dir'i, idiom'o'n. “Am'o” do far'iĝ'as “la anticip'o de avantaĝ'o'j”; “dev'o” far'iĝ'as “neces'ec'o” aŭ “tauĝeco”; kaj ali'a'j vort'o'j simil'e trans'form'iĝ'as. Plu'e, inter vir'in'o'j, ni uz'as lingv'aĵ'o'n kiu implic'as plej alt'a'n respekt'o'n por ili'a seks'o; kaj ili plen'e kred'as ke ni eĉ ne ador'as la Ĉef'a'n Cirk'o'n pli ol ili'n: sed ekster ili'a aŭd'i'pov'o, oni—krom la tre jun'a'j—rigard'as ili'n kaj parol'as pri ili kvazaŭ ili est'us “sen'mens'a'j organism'o'j.”

Kun vir'in'o'j ankaŭ ni'a teologi'o est'as tut'e mal'sam'a, ol ĝi est'as ali'lok'e.

Mi'a humil'a tim'o est'as ke ĉi tiu du'obl'a trejn'ad'o, en lingv'o kaj en pens'ad'o, trud'as iom tro pez'a'n ŝarĝ'o'n al la jun'a'j, des pli kiam, je aĝ'o de tri jar'o'j, ili est'as pren'it'a'j el patr'in'a pri'zorg'o kaj instru'it'a'j mal'lern'i la mal'nov'a'n lingv'o'n—krom por la cel'o ripet'i ĝi'n al si'a'j patr'in'o'j kaj vart'ist'in'o'j—kaj por lern'i la termin'ar'o'n kaj idiom'o'j'n de scienc'o. Mi jam detekt'as ke la nun'a kompren'o de matematik'a ver'o est'as iom degener'int'a, kompar'e kun la pli fortik'a intelekt'o de ni'a'j pra'ul'o'j antaŭ tri'cent jar'o'j. Kaj mi eĉ ne menci'as la eventual'a'n danĝer'o'n kio rezult'us, se vir'in'o sekret'e lern'us leg'i kaj raport'us al si'a'j sam'seks'an'o'j la en'hav'o'n de iu popular'a volum'o; nek la ebl'o'n ke pro sen'zorg'o aŭ mal'obe'em'o iu vir'infan'o rivel'us al patr'in'o la sekret'o'j'n de la logik'a dialekt'o. Sur'baz'e de la mal'fort'iĝ'o de la vir'a intelekt'o, mi humil'e apelaci'as al la plej alt'a'j aŭtoritat'o'j ke ili re'konsider'u la politik'o'n pri in'a eduk'ad'o.

Part'o II: Ali'a'j Mond'o'j

§ 13.—Kiel mi hav'is vizi'o'n de Lini'o'land'o

Est'is la antaŭ'last'a tag'o de la 1999-a jar'o de ni'a epok'o, kaj la unu'a tag'o de la Long'a Feri'o. Amuz'int'e mi'n ĝis mal'fru'a hor'o per mi'a plej'ŝat'at'a hobi'o geometri'o, mi en'lit'iĝ'is kun ne'solv'it'a problem'o en la mens'o. En la nokt'o mi hav'is sonĝ'o'n. Mi vid'is antaŭ mi mult'a'j'n rekt'a'j'n lini'et'o'j'n (kiu'j'n mi natur'e supoz'is vir'in'o'j) inter ali'a'j eĉ pli mal'grand'a'j est'aĵ'o'j kiu'j hav'is la natur'o'n de hel'a'j punkt'o'j—ĉiu'j mov'iĝ'is tie'n kaj re'e'n en unu sam'a lini'o, kaj, kiom mi pov'is determin'i, sam'rapid'e.

Je interval'o'j, bru'o de konfuz'a amas-pep'ad'o ven'is el ili dum ili mov'iĝ'is; sed foj'foj'e ili halt'is, kaj tiam est'is silent'o.

Al'ir'ant'e unu el la plej grand'a'j el la ŝajn'a'j vir'in'o'j, mi al'parol'is ŝi'n, sed ne ricev'is respond'o'n. Du'a kaj tri'a al'parol'o est'is sam'e ne'efik'a'j. Perd'ant'e pacienc'o'n je tio kio aper'is kiel ne'toler'ebl'a mal'ĝentil'ec'o, mi met'is mi'a'n buŝ'o'n en pozici'o'n rekt'e antaŭ ŝi'a buŝ'o por ke ŝi pov'u bon'e aŭd'i, kaj laŭt'e ripet'is mi'a'n demand'o'n, “Vir'in'o, kio'n signif'as ĉi tiu kun'ven'o, kaj ĉi tiu strang'a kaj konfuz'a pep'ad'o, kaj ĉi tiu ond'a mov'iĝ'ad'o tie'n kaj re'e'n en unu sam'a rekt'a lini'o?”

“Mi ne est'as vir'in'o,” respond'is la mal'grand'a lini'o: “Mi est'as la monarĥ'o de la mond'o. Sed vi, de kie vi trud'iĝ'as en mi'a'n regn'o'n Lini'o'land'o?” Ricev'int'e ĉi tiu'n replik'o'n, mi pardon'pet'is se mi iel ĝen'is Li'a'n Reĝ'a'n Moŝt'o'n; kaj pri'skrib'ant'e mi'n kiel fremd'ul'o'n mi pet'is la reĝ'o'n iel pri'skrib'i si'a'n regn'o'n. Sed mi spert'is la plej'ebl'e grand'a'n mal'facil'ec'o'n akir'i inform'o'j'n pri afer'o'j, kiu'j ver'e interes'is mi'n; ĉar la monaĥ'o konstant'e antaŭ'supoz'is ke tio kio est'as sci'at'a al li est'as sci'at'a ankaŭ al mi, kaj ke mi simul'as sen'sci'o'n por ŝerc'i. Tamen, per persist'a demand'ad'o mi el'trov'is la jen'a'j'n fakt'o'j'n:

Ŝajn'is ke tiu kompat'ind'a sen'sci'a monaĥ'o—kiel li nom'is si'n—est'is konvink'it'a ke la rekt'a lini'o kiu'n li nom'is si'a regn'o, kaj en kiu pas'is li'a ekzist'ad'o, konsist'ig'as la tut'a'n mond'o'n, kaj ja la tut'a'n Spac'o'n. Sen pov'o mov'iĝ'i aŭ vid'i, krom en si'a rekt'a lini'o, li hav'is neniu'n koncept'o'n pri io ajn ekster ĝi. Kvankam li aŭd'is mi'a'n voĉ'o'n kiam mi unu'e al'parol'is li'n, la son'o'j ven'is al li en manier'o tiom kontraŭ li'a spert'o ke li ne respond'is, “vid'ant'e neniu'n,” kiel li eksplik'is, “kaj aŭd'ant'e voĉ'o'n kvazaŭ ĝi ven'us el mi'a'j propr'a'j intest'o'j.” Ĝis la moment'o kiam mi met'is mi'a'n buŝ'o'n en li'a'n mond'o'n, li jam nek vid'is mi'n nek aŭd'is i'o'n ajn krom konfuz'a'j son'o'j kiu'j bat'is kontraŭ—tio kio'n mi nom'is li'a flank'o, sed kio'n li nom'is si'a intern'o aŭ stomak'o; nek li hav'is ajn'a'n ide'o'n pri tio, de kiu region'o mi ven'is. Ekster li'a mond'o, aŭ lini'o, al li ĉio est'is mal'plen'a; ne, eĉ ne mal'plen'a, ĉar mal'plen'a implic'as spac'o'n; pli ĝust'e, ĉio est'is ne'ekzist'a.

Li'a'j reg'at'o'j—el kiu'j la lini'et'o'j est'is vir'o'j kaj la punkt'o'j vir'in'o'j—est'is ĉiu'j sam'lim'ig'it'a'j, en pov'o mov'i si'n kaj vid'i, al tiu unu'op'a rekt'a lini'o, kiu est'is ili'a mond'o. Mi apenaŭ dev'as menci'i ke ili'a tut'a vid'ebl'aĵ'o est'is punkt'o. Vir'o, vir'in'o, infan'o, aĵ'o—ĉiu'j est'is punkt'o'j al la okul'o de lini'o'land'an'o. Nur per la son'o de voĉ'o oni pov'is disting'i aĝ'o'n aŭ seks'o'n. Plu'e, ĉar ĉiu individu'o okup'is la tut'a'n mal'larĝ'a'n ir'ej'o'n, tiel dir'i, kiu konsist'ig'is li'a'n univers'o'n, kaj ĉar neni'u pov'is flank'iĝ'i dekstr'e'n aŭ mal'dekstr'e'n por ced'i voj'o'n al preter'pas'ant'o'j, sekv'is ke ĉiu'j lini'o'land'an'o'j neniam pov'is pas'i unu la ali'a'n. Iam'a najbar'o est'is ĉiam'a najbar'o. Najbar'aĵ'o ĉe ili est'is kiel ge'edz'ec'o ĉe ni. Najbar'o'j rest'is najbar'o'j, ĝis mort'o.

Tia viv'o, kun la tut'a vid'o lim'ig'it'a al punkt'o, kaj mov'iĝ'o al rekt'a lini'o, ŝajn'is al mi terur'e ted'a; kaj surpriz'is mi'n la viv'ec'o kaj gaj'ec'o de la reĝ'o. Mi scivoletis ĉu ebl'as, en cirkonstanc'o'j tiel mal'favor'a'j por en'hejm'a'j rilat'o'j, ĝu'i la plezur'o'j'n de edz'ec'a lig'o. Sed mi hezit'is dum sufiĉ'e da temp'o demand'i al Li'a Reĝ'a Moŝt'o pri tia delikat'a tem'o; sed fin'fin'e mi entemiĝis per demand'o pri la san'o de li'a famili'o. “Mi'a'j edz'in'o'j kaj infan'o'j,” li respond'is, “fart'as bon'e kaj est'as feliĉ'a'j.”

Tre konfuz'it'a de ĉi tiu respond'o—ĉar tuj ĉirkaŭ la monaĥ'o (kiel mi rimark'is en mi'a sonĝ'o antaŭ ol mi en'ir'is Lini'o'land'o'n) est'is nur vir'o'j—mi respond'is “Pardon'u mi'n, sed mi ne pov'as imag'i kiel Vi'a Reĝ'a Moŝt'o pov'as iam ajn aŭ vid'i aŭ al'ir'i ili'n, kiam est'as almenaŭ ses hom'o'j kiu'j star'as inter vi kaj ili, kiu'j'n vi pov'as nek tra'vid'i, nek preter'pas'i. Ĉu ebl'as ke en Lini'o'land'o proksim'ec'o ne est'as neces'a por edz'ec'o kaj por gener'i infan'o'j'n?”

“Kial vi demand'as tiom absurd'a'n demand'o'n?” replik'is la monarĥ'o. “Se est'us kiel vi sugest'as, la univers'o baldaŭ est'us sen'hom'a. Ne, ne; najbar'aĵ'o est'as ne'neces'a por la lig'iĝ'o de kor'o'j; kaj la nask'ad'o de infan'o'j est'as tiom grav'a afer'o, ke ĝi ne pov'us de'pend'i de hazard'aĵ'o kiel proksim'ec'o. Cert'e vi sci'as tio'n. Sed ĉar plaĉ'as al vi afekt'i sen'sci'o'n, mi instru'os al vi kvazaŭ vi est'us beb'o en Lini'o'land'o. Sci'u do, ke oni plen'um'as ge'edz'iĝ'o'n per son'o kaj aŭd'i'pov'o.

“Ankaŭ sci'u ke ĉiu vir'o hav'as du buŝ'o'j'n aŭ voĉ'o'j'n—kaj ankaŭ du okul'o'j'n—est'as bas'o ĉe unu ekstrem'aĵ'o kaj tenor'o ĉe la ali'a. Mi menci'as tio'n ĉar mi ne pov'is disting'i vi'a'n tenor'o'n dum ni'a diskut'ad'o.” Mi respond'is ke mi hav'as nur unu voĉ'o'n, kaj ke mi ne sci'is ke Li'a Reĝ'a Moŝt'o hav'as du. “Tio konfirm'as mi'a'n impres'o'n,” dir'is la reĝ'o, “ke vi ne est'as vir'o, sed in'a abomen'aĵ'o kun bas'a voĉ'o, kaj neniom da aŭd'lert'ec'o'j. Sed mi daŭr'ig'as.

“Ĉar la natur'o dekret'is ke ĉiu vir'o edz'iĝ'u al du vir'in'o'j—” “Kial du?” mi demand'is. “Vi tro afekt'as simpl'ec'o'n,” li kri'is. “Kiel pov'as est'i harmon'ec'o sen la kvar'ec'a unu'aĵ'o, t.e. la bas'o kaj tenor'o de la vir'o kaj la sopran'o kaj koltralto de la du vir'in'o'j?” “Sed kio se,” mi dir'is, “vir'o prefer'us unu edz'in'o'n aŭ tri?” “Tio ne ebl'as,” li dir'is; “tio est'as tiel ne'koncept'ebl'a kiel la ide'o ke du kaj unu far'as kvin, aŭ ke hom'a okul'o pov'as vid'i rekt'a'n lini'o'n.” Mi pens'is inter'romp'i li'n; sed li daŭr'ig'is:

“Po unu'foj'e en la mez'o de ĉiu semajn'o, leĝ'o de la natur'o dev'ig'as ni'n mov'iĝ'i tie'n kaj re'e'n en ritm'a kaj vigl'a ond'ad'o, kiu daŭr'as dum tiom da temp'o neces'a por kalkul'i al cent unu. Mez'e de tiu ĥoral'a danc'o, je la kvin'dek unu'a puls'o la en'loĝ'ant'o'j de la univers'o paŭz'as, kaj ĉiu individu'o el'kri'as si'a'n plej riĉ'a'n, plen'a'n, dolĉ'a'n kant'o'n. En tiu decid'a moment'o, ni'a'j ge'edz'iĝ'o'j okaz'as. Tiom fajn'a est'as la adapt'iĝ'o de bas'o al mal'bas'o, de tenor'o al kontralt'o, ke oft'e la amontoj, kvankam du'dek mil mejl'o'j'n for, tuj re'kon'as la respond'em'a'n not'o'n de si'a am'ot'o; kaj, penetr'ant'e la ne'efik'a'j'n obstakl'o'j'n de distanc'o, am'o unu'ig'as la tri. Tiam la ĝeedziĝo plen'um'iĝ'as, kaj rezult'as en Lini'o'land'o nask'iĝ'o de tri id'o'j, du in'a'j, unu vir'seks'a.”

“Kio! Ĉu ĉiam tri?” mi demand'is. “Ĉu do unu edz'in'o ĉiam nask'as tri'op'o'n?”

“Bas-voĉ'a abomen'aĵ'o! Jes,” dir'is la reĝ'o. “Kiel ali'e ebl'us konserv'i la ekvilibr'o'n de la seks'o'j, se ne nask'iĝ'us po du knab'in'o'j por ĉiu knab'o? Ĉu vi ja vol'as ignor'i la alfabet'o'n de la natur'o?” Li ĉes'is, sen'pov'a parol'i pro furioz'o; kaj iom da temp'o pas'is ĝis mi pov'is konvink'i li'n re'daŭr'ig'i si'a'n parol'ad'o'n.

“Vi ne, kompren'ebl'e, supoz'u ke ĉiu fraŭl'o trov'as si'a'n edz'in'o'n en la unu'a am'ind'um'o de tiu universal'a edz'ec'a ĥoral'o. Kontraŭ'e, oft'e neces'as mult'foj'e ripet'i la proced'o'n. Mul'mult'a'j est'as tiu'j kies feliĉ'a sort'o est'as tuj re'kon'i en la voĉ'o'j de unu la ali'a la kun'ul'o'n destin'it'a'n de providenc'o, kaj flug'i en reciprok'a'n kaj perfekt'e harmoni'a'n inter'rilat'o'n. Por plej mult'a'j, la am'ind'um'ad'o daŭr'as long'e. La voĉ'o'j de la am'ind'um'ant'o ebl'e akord'as kun unu el la est'ont'a'j edz'in'o'j, sed ne kun ambaŭ; aŭ eĉ, en la komenc'o, kun neni'u; aŭ la sopran'o kaj kontralt'o ebl'e ne tut'e harmoni'as. En tia'j kaz'o'j, la natur'o dekret'is ke dum ĉiu ĥoral'o la tri am'ind'um'ant'o'j far'iĝ'u pli inter'harmoni'a'j. Ĉiu voĉumo, kaj ĉiu freŝ'a mal'kovr'o de mal'akord'o, preskaŭ ne'percept'ebl'e kaŭz'as ke tiu kiu hav'as la mal'pli perfekt'a'n kant'o'n modif'as ĝi'n por pli aproksim'i la pli perfekt'a'n kant'o'n de la ali'ul'o. Kaj post mult'a'j klopod'o'j kaj mult'a'j aproksim'iĝ'o'j, oni fin'e ating'as la rezult'o'n. Fin'fin'e ven'as tag'o, kiam la edz'ec'a ĥoral'o fin'iĝ'as kaj la tri mal'proksim'eg'a'j am'ant'o'j subit'e trov'iĝ'as en preciz'a harmoni'o, kaj la natur'o ĝoj'eg'as pri pli'a ge'edz'iĝ'o kaj tri pli'a'j nask'iĝ'o'j.”

§ 14.—Kiel mi van'e pen'is eksplik'i la natur'o'n de Plat'land'o

Pens'ant'e Ke est'as temp'o seniluzigi la monarĥ'o'n kaj montr'i al li senc'o'n, mi klopod'is help'i li'n iom ek'vid'i la ver'o'n, t.e. la natur'o'n de Plat'land'o. Mi do komenc'is jen'e: “Kiel Vi'a Reĝ'a Moŝt'o disting'as la form'o'j'n kaj pozici'o'j'n de vi'a'j reg'at'o'j? Mi mem rimark'is per vid'pov'o, antaŭ ol mi en'ir'is vi'a'n regn'o'n, ke iu'j el vi'a popol'o est'as lini'o'j kaj ali'a'j est'as punkt'o'j, kaj ke iu'j el la lini'o'j est'as pli grand'a'j—” “Vi pri'parol'as mal'ebl'aĵ'o'n,” inter'romp'is la reĝ'o; “cert'e vi vid'is vizi'o'n; ĉar detekt'i la mal'sam'ec'o'n inter lini'o kaj punkt'o per vid'pov'o est'as, kiel ĉiu'j sci'as, mal'ebl'e laŭ la natur'o; sed ĝi detekt'ebl'as per aŭd'i'pov'o, kaj per tiu rimed'o mi'a'n form'o'n ebl'as preciz'e determin'i. Jen mi—mi est'as lini'o, la plej long'a en Lini'o'land'o, pli ol ses col'o'j'n da Spac'o—” “Da long'o,” mi sugest'is. “Mal'saĝ'ul'o,” li dir'is, “Spac'o est'as long'o. Se vi de'nov'e inter'romp'os mi'n la diskut'o fin'iĝ'os.”

Mi pardon'pet'is; sed li daŭr'ig'is mal'afabl'e, “Ĉar vi ne pov'as kompren'i argument'o'n, vi aŭd'os per vi'a'j orel'o'j kiel mi per mi'a'j du voĉ'o'j rivel'as mi'a'n form'o'n al mi'a'j edz'in'o'j, kiu'j nun est'as ses mil mejl'o'j'n sep'dek jard'o'j'n du fut'o'j'n ok col'o'j'n for, unu en la nord'o, la ali'a en la sud'o. Aŭskult'u, mi vok'os ili'n.”

Li pep'is, kaj fid'e daŭr'ig'is: “Mi'a'j edz'in'o'j nun ricev'ant'e la son'o'n de unu el mi'a'j voĉ'o'j, kaj la ali'a'n tuj post'e, kaj percept'ant'e ke la du'a ating'as ili'n post tiom da temp'o kiom son'o bezon'as por ir'i 6,457 col'o'j'n, indukt'as ke unu el mi'a'j buŝ'o'j est'as 6,457 col'o'j'n pli for de ili ol la ali'a, kaj sekv'e sci'as ke mi'a long'o est'as 6,457 col'o'j. Sed kompren'ebl'e mi'a'j edz'in'o'j ne ĉiam far'as tiu'n kalkul'o'n kiam ili aŭd'as mi'a'j'n du voĉ'o'j'n. Ili far'is ĝi'n unu'foj'e por ĉiam, antaŭ ol ni ge'edz'iĝ'is. Sed ili pov'us far'i ĝi'n iam ajn. Kaj en la sam'a manier'o mi pov'as diven'i la form'o'n de iu ajn el mi'a'j vir'seks'a'j reg'at'o'j per aŭd'i'pov'o.”

“Sed kio okaz'as,” mi dir'is, “se vir'o fals'as voĉ'o'n de vir'in'o per unu el si'a'j du voĉ'o'j, aŭ ali'ŝajn'ig'as unu voĉ'o'n tiel ke oni ne pov'as re'kon'i ĝi'n kiel la eĥ'o'n de la ali'a? Ĉu tia'j tromp'o'j ne kaŭz'as grand'a'n mal'oportun'ec'o'n? Kaj ĉu vi ne hav'as rimed'o'n determin'i tia'j'n fraŭd'o'j'n per komand'o al vi'a'j reg'at'o'j ke ili palp'u unu la ali'a'n?” Tio, kompren'ebl'e, est'is tre stult'a demand'o, ĉar palp'ad'o ne pov'us plen'um'i la cel'o'n; sed mi demand'is cel'ant'e incit'i la monarĥ'o'n, kaj mi sukces'is perfekt'e.

“Kio!” li kri'is en horor'o, “eksplik'u, kio'n vi cel'as dir'i.” “Palp'i, tuŝ'i, kontakt'iĝ'i,” mi respond'is. “Se per palp'i vi cel'as dir'i,” dir'is la reĝ'o, “al'ir'i tiel proksim'e ke neniom da spac'o rest'as inter du individu'o'j, sci'u, ne'kon'at'o, ke tio est'as krim'o en mi'a regn'o sub mort'pun'o. Kaj la kial'o est'as evident'a. La mal'fortik'a korp'o de vir'in'o, frakas'ebl'a per tia proksim'iĝ'o, dev'as est'i protekt'at'a de la ŝtat'o; sed ĉar per vid'pov'o ne ebl'as disting'i vir'in'o'j'n de vir'o'j, jur'o universal'e dekret'is ke nek vir'o'n nek vir'in'o'n oni al'ir'u tiel proksim'e ke la spac'o inter la du hom'o'j mal'aper'as.

“Kaj ja kiu'n cel'o'n pov'us serv'i tiu kontraŭ'leĝ'a kaj ne'natur'a tro'proksim'iĝ'o kiu'n vi nom'as palp'ad'o, kiam ĉiu'n eventual'a'n rezult'o'n de tiu brutal'a kaj krud'a procez'o ebl'as ating'i pli facil'e kaj pli preciz'e per aŭd'i'pov'o? Koncern'e la danĝer'o'n sugest'it'a'n de vi pri tromp'o, ĝi ne ekzist'as: ĉar la voĉ'o, oni'a esenc'o, ne est'as ŝanĝ'ebl'a. Sed eĉ se mi hav'us pov'o'n pas'i tra solid'o'j, tiel ke mi pov'us penetr'i eĉ bilion'o'n de mi'a'j reg'at'o'j unu post la ali'a, kaj mezur'i la grand'o'j'n kaj distanc'o'j'n de ili per palp'ad'o: kiom da temp'o kaj energi'o mal'ŝpar'iĝ'us en tiu mal'delikat'a kaj ne'preciz'a metod'o! Dum nun, en unu aŭdumo, mi far'as tuj'a'n popol'nombr'ad'o'n kaj akir'as statistik'o'j'n lok'a'j'n, korp'a'j'n, mens'a'j'n kaj spirit'a'j'n, pri ĉiu viv'ant'a en'loĝ'ant'o en Lini'o'land'o. Aŭskult'u!

Je la last'a koment'o li paŭz'is kaj aŭskult'is, kvazaŭ en ekstaz'o, son'o'n kiu ŝajn'is al mi neniel pli bon'a ol pepetado de ne'nombr'ebl'a amas'o de gril'o'j.

“Ver'e,” mi respond'is, “vi'a aŭd'i'pov'o serv'as vi'n bon'e, kaj kompencas mult'a'j'n vi'a'j'n mank'o'j'n. Sed permes'u mi'n el'montr'i ke vi'a viv'o en Lini'o'land'o dev'as est'i lamenteble ted'a. Vi vid'as neni'o'n krom punkt'o! Vi eĉ ne pov'as kontempl'i rekt'a'n lini'o'n! Aŭ eĉ sci'i kio est'as rekt'a lini'o. Vi vid'as, sed al vi mank'as tiu'j vid'a'j ben'o'j kiu'j'n ni ĝu'as en Plat'land'o! Cert'e est'us pli bon'e ne pov'i vid'i, ol vid'i tiom mal'mult'e! Mi konfes'as ke mi ne hav'as vi'a'n agord'it'a'n aŭd'i'pov'o'n; la ĥoral'o de Lini'o'land'o kiu don'as al vi tiom intens'a'n plezur'o'n est'as al mi nur amas'pep'ad'o. Sed almenaŭ mi pov'as disting'i, per vid'pov'o, lini'o'n de punkt'o. Kaj mi pruv'u tio'n. Ĝust'e antaŭ ol mi ven'is en vi'a'n regn'o'n, mi vid'is vi'n danc'i de dekstr'e al mal'dekstr'e, kun sep vir'o'j kaj unu vir'in'o apud vi mal'dekstr'e, kaj kun ok vir'o'j kaj du vir'in'o'j dekstr'e. Ĉu tio ne ver'as?”

“Tio ver'as,” dir'is la reĝ'o, “koncern'e la nombr'o'j'n kaj seks'o'j'n, kvankam mi ne sci'as kio'n vi cel'as dir'i per ‘dekstr'e’ kaj ‘mal'dekstr'e.’ Sed mi neg'as, ke vi vid'is tiu'j'n afer'o'j'n. Kiel vi pov'us vid'i la lini'o'n, aŭ la intern'o'n, de ajn'a vir'o? Probabl'e vi aŭd'is ĉi tiu'j'n afer'o'j'n, kaj sonĝ'is ke vi vid'is ili'n. Ĉiu'kaz'e kio'n vi cel'as per ‘dekstr'e’ kaj ‘mal'dekstr'e’? Mi supoz'as ke tio est'as vi'a manier'o dir'i nord'e kaj sud'e.

“Ne,” mi respond'is; “krom vi'a'j mov'o'j nord'e'n kaj sud'e'n, est'as ali'a'j mov'o'j kiu'j'n mi nom'as dekstr'e'n kaj mal'dekstr'e'n.”

Reĝ'o. Montr'u al mi, mi pet'as, ĉi tiu'n mov'o'n de dekstr'e al mal'dekstr'e.

Mi. Ne, tio'n mi ne pov'as far'i, krom se vi pov'us tut'e el'paŝ'i de vi'a lini'o.

Mi. Nu, jes. El vi'a mond'o. El vi'a Spac'o. Ĉar vi'a Spac'o ne est'as la ver'a Spac'o. Ver'a Spac'o est'as eben'o; sed vi'a Spac'o est'as nur lini'o.

Reĝ'o. Se vi ne pov'as indik'i tiu'n mov'o'n de dekstr'e al mal'dekstr'e per vi'a propr'a mov'iĝ'o, vi do pri'skrib'u ĝi'n per vort'o'j.

Mi. Se vi ne pov'as disting'i vi'a'n dekstr'a'n flank'o'n de vi'a mal'dekstr'a flank'o, mi tim'as ke neniu'j vort'o'j de mi pov'us klar'ig'i al vi. Sed cert'e vi dev'as ne est'i sen'sci'a pri tiom simpl'a disting'o.

Mi. Ve! Kiel klar'ig'i? Kiam vi ir'as rekt'e antaŭ'e'n, ĉu neniam ŝajn'as al vi ke vi pov'us ir'i ali'direkt'e'n, turn'ant'e vi'a'n okul'o'n tiel ke vi rigard'as en la direkt'o kiu'n front'as vi'a flank'o? Ali'vort'e, anstataŭ ĉiam ir'i en la direkt'o de unu el vi'a'j ekstrem'aĵ'o'j, ĉu vi neniam sent'as dezir'o'n ir'i en la direkt'o de, tiel dir'i, vi'a flank'o?

Reĝ'o. Neniam. Kaj kio'n vi cel'as dir'i? Kiel la intern'o de vir'o pov'as “front'i” en iu direkt'o? Kaj kiel vir'o pov'as ir'i en la direkt'o de si'a intern'o?

Mi. Nu do, ĉar vort'o'j ne pov'as eksplik'i la afer'o'n, mi prov'os ag'o'j'n, kaj mov'iĝ'os po'iom'e el Lini'o'land'o en la direkt'o kiu'n mi vol'as indik'i al vi.

Tiam mi ek'mov'is mi'a'n korp'o'n el Lini'o'land'o. Dum part'o de mi rest'is en li'a regn'o kaj en li'a vid'o, la reĝ'o dir'ad'is, “Mi vid'as vi'n, mi ankoraŭ vid'as vi'n; vi ne mov'iĝ'as.” Sed kiam fin'e mi mov'is mi'n tut'e el li'a lini'o, li kri'is en si'a plejhela voĉ'o, “Ŝi mal'aper'is; ŝi est'as mort'int'a.” “Mi ne est'as mort'int'a,” mi respond'is; “Mi simpl'e est'as ekster Lini'o'land'o, tio est'as, ekster la rekt'a lini'o kiu'n vi nom'as Spac'o, kaj en la ver'a Spac'o, kie mi pov'as vid'i la ver'a'n real'o'n. Nun mi pov'as vid'i vi'a'n lini'o'n, aŭ flank'o'n—aŭ intern'o'n laŭ vi'a nom'o; kaj mi pov'as vid'i ankaŭ la vir'o'j'n kaj vir'in'o'j'n tuj nord'flank'e kaj sud'flank'e de vi, kiu'j'n mi nun nombr'os, kaj kies ord'o'n, grand'o'n, kaj distanc'o'n unu de la ali'a mi pri'skrib'os.”

Kiam mi fin'fin'e far'is tio'n mi kri'is en triumf'o, “Ĉu tio konvink'as vi'n?” Kaj tiam mi de'nov'e en'ir'is Lini'o'land'o'n, en la sam'a'n lok'o'n kie mi est'is antaŭ'e.

Sed la monarĥ'o respond'is, “Se vi est'us vir'o de raci'o—sen'dub'e vi eĉ ne est'as vir'o, sed vir'in'o, ĉar vi ŝajn'e hav'as nur unu voĉ'o'n—sed se vi hav'us ajn'a'n raci'o'n, vi parol'us pli senc'o'hav'e. Vi pet'as mi'n kred'i ke ekzist'as ali'a lini'o krom tiu kiu'n mi'a'j sent'o'j indik'as, kaj ali'a mov'direkt'o krom tiu pri kiu mi est'as ĉiu'tag'e konsci'a. Mi, kompens'e, pet'as vi'n pri'skrib'i en vort'o'j aŭ indik'i per mov'o tiu'n ali'a'n lini'o'n pri kiu vi parol'as. Anstataŭ mov'iĝ'i, vi far'as i'a'n magi'a'n art'aĵ'o'n. Vi simpl'e mal'aper'as kaj re'aper'as; kaj anstataŭ don'i koher'a'n pri'skrib'o'n de vi'a nov'a mond'o, vi simpl'e dir'as al mi la nombr'o'n kaj grand'o'j'n de ĉirkaŭ kvar'dek el mi'a'j reg'at'o'j, fakt'o'j kiu'j'n sci'as ajn'a infan'o en mi'a ĉef'urb'o. Ĉu io ajn pov'us est'i tiom ne'raci'a aŭ aŭdac'a? Agnosk'u vi'a'n mal'saĝ'aĵ'o'n aŭ for'ir'u de mi'a regn'o.”

Furioz'a pri li'a obstin'ec'o, kaj des pli indign'a pri li'a'j fuŝ'dir'o'j pri mi'a seks'o, mi replik'is traf'e, “Iluzi'it'o! Vi pens'as vi'n perfekt'aĵ'o, sed en la real'o vi est'as la plej mal'perfekt'a kaj kreten'a. Vi dir'as ke vi vid'as, sed vi vid'as neni'o'n krom punkt'o! Vi orgojl'as pri vi'a pov'o indukt'i rekt'a'n lini'o'n; sed mi pov'as vid'i rekt'a'j'n lini'o'j'n kaj indukt'i la ekzist'o'n de angul'o'j, tri'angul'o'j, kvadrat'o'j, pentagon'o'j, ses'later'o'j, kaj eĉ cirkl'o'j. Mi est'as la komplet'ig'o de vi'a ne'komplet'ec'o. Vi est'as lini'o, sed mi est'as lini'o el lini'o'j, nom'at'a en mi'a land'o kvadrat'o: kaj eĉ mi, infinit'e super'a ol vi, ne est'as special'e rimark'ind'a inter la nobel'o'j de Plat'land'o, de kie mi ven'is por vizit'i vi'n, esperant'e eduk'i vi'n el vi'a sen'sci'o.”

Aŭd'int'e tiu'j'n vort'o'j'n la reĝ'o al'ir'is mi'n kun minac'a kri'o, kvazaŭ li vol'us palis'um'i mi'n tra la diagonal'o; kaj tiu'moment'e ven'is el amas'o'j de li'a'j reg'at'o'j grand'eg'a milit'o-kri'o, kiu iĝ'is pli intens'a ĝis fin'e mi pens'is ĝi'n sam'e grand'a kiel la muĝ'o de arme'o de cent mil izocel'o'j kaj la artileri'o de mil pentagon'o'j. Sorĉ'it'a kaj sen'mov'a, mi pov'is nek parol'i nek mov'i mi'n por evit'i pere'o'n; kaj la bru'o iĝ'is ankoraŭ pli laŭt'a, kaj la reĝ'o pli'proksim'iĝ'is, kiam mi subit'e vek'iĝ'is pro sonor'il'o kiu re'vok'is mi'n al la real'o de Plat'land'o.

§ 15.—Koncern'e ne'kon'at'o'n de Spac'land'o

Est'is la last'a tag'o de la 1999-a jar'o de ni'a epok'o. La pluv'ad'o jam de long'e anonc'is nokt'iĝ'o'n; kaj mi sidis⁴ kun mi'a edz'in'o, diskut'ant'e la event'o'j'n de la pas'int'ec'o kaj la eventual'aĵ'o'j'n de la ven'ont'a jar'o, la ven'ont'a jar'cent'o, la ven'ont'a jar'mil'o.

Mi'a'j kvar fil'o'j kaj du orf'a'j nep'o'j jam ir'is al si'a'j respektiv'a'j ĉambr'o'j; kaj nur mi'a edz'in'o rest'is kun mi por bon'ven'ig'i la nov'a'n jar'mil'o'n. Mi profund'e pensumis, pri'pens'ant'e kelk'a'j'n vort'o'j'n kiu'j antaŭ ne'long'e ven'is el la buŝ'o de mi'a plej jun'a nep'o, tre sprit'a ses'later'o de ne'kutim'a bril'ec'o kaj perfekt'a'j angul'o'j. Li'a'j onkl'o'j kaj mi instru'is al li la kutim'a'n lecion'o'n pri vid're'kon'ad'o, turn'ant'e ni'n ĉirkaŭ ni'a'j centr'o'j, jen rapid'e, jen mal'rapid'e, foj'foj'e demand'ant'e al li pri ni'a'j pozici'o'j; kaj li'a'j respond'o'j est'is tiom traf'a'j ke mi premi'is li'n per kelk'a'j konsil'o'j pri aritmetik'o, koncern'e geometri'o'n.

Pren'int'e naŭ kvadrat'o'j'n, ĉiu kun flank'o'j unu col'o'n long'a'j, mi kun'met'is ili'n por far'i unu grand'a'n kvadrat'o'n, kun flank'o'j tri col'o'j'n long'a'j, kaj mi tiel pruv'is al mi'a nepet'o ke—kvankam est'is por ni mal'ebl'e vid'i la intern'o'n de la kvadrat'o—ni tamen pov'as kalkul'i la intern'a'n are'o'n de la kvadrat'o per kvadrat'ig'o de la nombr'o de col'o'j en la flank'o: “kaj tiel,” mi dir'is, “ni sci'as ke 3² aŭ 9, reprezent'as la nombr'o'n de kvadrat'a'j col'o'j en kvadrat'o kies flank'o est'as 3 col'o'j'n long'a.”

La et'a ses'later'o iom pri'pens'is ĉi tio'n kaj dir'is al mi; “Vi antaŭ'e instru'is al mi potenc'ig'i nombr'o'j'n per tri: Mi supoz'as ke 3³ dev'as signif'i i'o'n en geometri'o; kio'n ĝi signif'as?” “Neni'o'n ajn,” mi respond'is, “almenaŭ neni'o'n en geometri'o; ĉar geometri'o hav'as nur du dimensi'o'j'n.” Kaj tiam mi ek'montr'is al la knab'o, kiel punkt'o per mov'iĝ'o tri col'o'j'n far'as lini'o'n long'a'n je tri col'o'j, kiu'n ebl'as reprezent'i per 3; kaj kiel lini'o tri col'o'j'n long'a, per mov'iĝ'o paralel'e al si tra tri col'o'j, far'as kvadrat'o'n kun flank'o'j tri col'o'j'n long'a'j, kiu'n ebl'as reprezent'i per 3².

Tiam mi'a nep'o, re'ven'ant'e al si'a antaŭ'a sugest'o, subit'e respond'is, “Nu, do, se punkt'o per mov'iĝ'o tri col'o'j'n far'as lini'o'n long'a'n je tri col'o'j, kiu'n reprezent'as 3; kaj se rekt'a lini'o tri col'o'j'n long'a, per mov'iĝ'o paralel'e al si tra tri col'o'j far'as kvadrat'o'n kun flank'o'j tri col'o'j'n long'a'j, kiu'n reprezent'as 3²; dev'as est'i ke kvadrat'o kun flank'o'j tri col'o'j'n long'a'j, se ĝi mov'iĝ'as iel paralel'e al si (sed mi ne vid'as kiel) far'as i'o'n ali'a'n (sed mi ne vid'as kio'n) kies flank'o'j ĉiu'j est'as tri col'o'j'n long'a'j—kaj ĉi tio'n dev'as reprezent'i 3³.”

“Ir'u lit'e'n,” mi dir'is, iom agac'it'a de li'a inter'romp'o: “se vi parol'us mal'pli sen'senc'e, vi memor'us pli da senc'o.”

Do mi'a nep'o for'ir'is en mal'honor'o; kaj tie mi sid'is apud mi'a edz'in'o, diskut'ant'e pri la pas'int'aĵ'o'j de la jar'o 1999 kaj la eventual'aĵ'o'j de 2000, ne pov'int'e tut'e for'ig'i de mi'a mens'o la dir'o'j'n de mi'a sprit'a nepet'o. Nur kelk'a'j sabl'er'o'j rest'is en la sabl'o'horloĝ'o. Tir'ant'e mi'n el mi'a rev'ad'o mi turn'is la horloĝ'o'n nord'e'n por la last'a foj'o en la mal'nov'a jar'mil'o; kaj laŭt'e proklam'is, “La knab'o est'as mal'saĝ'ul'o.”

Tuj mi konsci'iĝ'is pri ies ĉe'est'o en la ĉambr'o, kaj mal'varm'a fantom'ec'a spir'o tra'ir'is mi'n. “Li ne est'as ti'aĵ'o,” kri'is mi'a edz'in'o, “kaj vi romp'as la Ordon'o'j'n kiam vi tiel mal'honor'as vi'a'n propr'a'n nep'o'n.” Sed mi ignor'is ŝi'n. Ĉirkaŭ-rigard'ant'e ĉiu'direkt'e'n mi pov'is vid'i neni'o'n; sed mi ankoraŭ sent'is ĉe'est'o'n, kaj trem'et'is dum la mal'varm'a flustr'o ven'is de'nov'e. Mi subit'e ek'star'is. “Kio est'as la problem'o?” demand'is mi'a edz'in'o, “ne est'as vent'et'o; kio'n vi serĉ'as? Est'as neni'o.” Ja est'is neni'o; kaj mi re'sid'iĝ'is, de'nov'e dir'ant'e, “La knab'o est'as mal'saĝ'ul'o; 3³ ne pov'as hav'i signif'o'n en geometri'o.” Kaj tuj ven'is tre aŭd'ebl'a replik'o, “La knab'o ne est'as mal'saĝ'ul'o; kaj 3³ hav'as evident'a'n geometri'a'n signif'o'n.”

Ankaŭ mi'a edz'in'o aŭd'is la vort'o'j'n, kvankam ŝi ne kompren'is ili'a'n signif'o'n, kaj ni ambaŭ ek'salt'is antaŭ'e'n en la direkt'o de la son'o. Kia horor'o kiam ni vid'is antaŭ ni figur'o'n! Je la unu'a ek'vid'o ĝi ŝajn'is vir'in'o, se rigard'i de flank'e; sed rapid'a observ'o montr'is al mi ke la ekstrem'aĵ'o'j tro rapid'e for'fad'as en mal'hel'ec'o'n por iu de la in'a seks'o; mi pens'us ĝi'n cirkl'o, sed ĝi'a grand'o ŝanĝ'iĝ'is en manier'o mal'ebl'a por cirkl'o aŭ por ajn'a regul'a figur'o pri kiu mi hav'is spert'o'n.

Sed mi'a edz'in'o hav'is nek spert'o'n, nek trankvil'ec'o'n neces'a'n por rimark'i tiu'j'n trajt'o'j'n. Kun la kutim'a tro'hast'em'o kaj ne'raci'a ĵaluz'o de si'a seks'o, ŝi tuj flug'is al la konklud'o ke vir'in'o en'ir'is la dom'o'n tra iu mal'larg'a krev'o. “Kiel tiu person'o ven'is ĉi tie'n?” ŝi kri'is, “vi promes'is al mi, kar'a, ke ne est'os vent'um'il'o'j en ni'a nov'a dom'o.” “Kaj ja ne est'as,” mi dir'is; “sed kial vi supoz'as ke la ne'kon'at'o est'as vir'in'o? Mi vid'as per mi'a vid're'kon'ad'o—” “Ho, mi ne hav'as pacienc'o'n je vi'a vid're'kon'o,” ŝi replik'is, “Palp'i est'as kred'i, kaj rekt'a lini'o al la tuŝ'o valor'as cirkl'o'n al la vid'o”—du proverb'o'j tre komun'a'j inter la pli delikat'a seks'o en Plat'land'o.

“Nu,” mi dir'is, ĉar mi tim'is incit'i ŝi'n, “se est'as tiel, pet'u si'n'prezent'o'n.” En si'a plej graci'a manier'o, mi'a edz'in'o al'ir'is la ne'kon'at'o'n, “Permes'u mi'n, sinjor'in'o, palp'i kaj est'i palp'it'a de—” tiam, subit'e for'salt'ant'e, “Ho! Ne est'as vir'in'o, kaj nek est'as angul'o'j, eĉ nek spur'o de angul'o. Ĉu ebl'as ke mi tiom mal'respekt'is perfekt'a'n cirkl'o'n?”

“Mi ja ia'senc'e est'as cirkl'o,” respond'is la voĉ'o, “kaj pli perfekt'a cirkl'o ol iu ajn en Plat'land'o, sed por parol'i pli ĝust'e, mi est'as mult'a'j cirkl'o'j en unu.” Tiam li al'don'is pli mild'e, “Mi hav'as mesaĝ'o'n, kar'a sinjor'in'o, por vi'a edz'o, kiu'n mi ne liver'u dum vi ĉe'est'as; kaj se vi bon'vol'us permes'i ni'n for'ir'i sol'e por kelk'a'j minut'o'j—” Sed mi'a edz'in'o rifuz'is la propon'o'n ke la cirkl'o tiom mal'oportun'u si'n, kaj menci'ant'e ke ŝi'a dorm'hor'o jam de long'e pas'is, kun mult'a'j ripet'it'a'j pardon'pet'o'j pri si'a mal'diskret'ec'o, ŝi fin'e ir'is al si'a ĉambr'o.

Mi ek'rigard'is la sabl'o'horloĝ'o'n. La last'a'j sabl'er'o'j fin'fin'e fal'is. La tri'a jar'mil'o komenc'iĝ'is.

§ 16.—Kiel la ne'kon'at'o van'e pen'is rivel'i al mi per vort'o'j la mister'o'j'n de Spac'land'o

Tuj Kiam la son'o de la pac-kri'o de mi'a for'ir'ant'a edz'in'o mal'aper'is, mi al'ir'is la ne'kon'at'o'n cel'ant'e pli proksim'e vid'i li'n kaj pet'i li'n sid'iĝ'i: sed li'a aspekt'o ŝok'eg'is mi'n tiom ke mi ŝton'iĝ'is en mir'o. Sen eĉ la plej et'a'j simptom'o'j de angul'ec'o li'a'j grand'o kaj bril'ec'o po'iom'e metamorfoz'is en manier'o apenaŭ ebl'a por iu ajn figur'o kon'at'a al mi. Subit'e mi pens'is ke star'as antaŭ mi ebl'e rab'ist'o aŭ murd'ist'o, iu monstr'a mal'regul'a izocel'o, kiu, per fals'ad'o de la voĉ'o de cirkl'o, iel akir'is permes'o'n en'ir'i la dom'o'n, kaj kiu nun pret'as pik'i mi'n per si'a akut'a angul'o.

En la ĉef-ĉambr'o, la for'est'o de nebul'o kaj sek'ec'o de la sezon'o mal'em'ig'is mi'n fid'i mi'a'n kapabl'o'n vid're'kon'i, des pli pro la mal'long'a distanc'o, de kiu mi star'is. Frenez'iĝ'ant'e de tim'o mi rapid'eg'is antaŭ'e'n, kaj kun malsolena “Vi dev'as permes'i mi'n, sinjor'o—” mi palp'is li'n. Mi'a edz'in'o prav'is. Angul'o'j, mal'regul'aĵ'o'j kaj ia ajn mal'glat'ec'o tut'e mank'is: neniam en mi'a viv'o mi antaŭ'e renkont'is pli perfekt'a'n cirkl'o'n. Li rest'is sen'mov'a dum mi mov'iĝ'is ĉirkaŭ li, komenc'int'e de li'a okul'o kaj re'ven'ant'e al ĝi. Li ja est'is cirkul'a ĉirkaŭ si'a tut'a cirkonferenc'o; tut'e ne est'is dub'o pri tio. Tiam sekv'is dialog'o, kiu'n mi prov'os rakont'i kiom ebl'e plej bon'e laŭ mi'a memor'o, el'las'ant'e nur iu'j'n el mi'a'j mult'a'j pardon'pet'o'j—mi est'is plen'a je hont'o kaj humil'iĝ'o ke mi, kvadrat'o, kulp'is pri tia impertinent'aĵ'o palp'i cirkl'o'n. La diskut'o'n komenc'is la ne'kon'at'o, kun iom da mal'pacienc'o pri mi'a long'a proced'o de palp'ad'o.

Ne'kon'at'o. Ĉu vi jam sufiĉ'e palp'is mi'n? Ĉu mi jam taŭg'e prezent'iĝ'is al vi?

Mi. Plej eminent'a grand'sinjor'o, bon'vol'u pardon'i mi'a'n mal'graci'ec'o'n, kiu ne rezult'as el sen'sci'o pri la mor'o'j de la ĝentil'a soci'o, sed el iom'a surpriz'iĝ'o kaj mal'trankvil'ec'o, konsekvenc'o'j de ĉi tiu ne'atend'it'a vizit'o. Kaj mi pet'eg'as vi'n, ke vi pri'parol'u mi'a'n mal'diskret'aĵ'o'n al neni'u, kaj special'e ne al mi'a edz'in'o. Sed antaŭ ol ni komunik'iĝ'os plu, ĉu vi bon'vol'us sat'ig'i mi'a'n sci'vol'em'o'n kaj dir'i al mi de kie vi ven'is?

Mi. Pardon'u mi'n, Ekscelenc'o, sed ni ambaŭ est'as en Spac'o ĝust'e nun, ĉu ne?

Mi. Spac'o, Vi'a Moŝt'o, est'as long'ec'o kaj larĝ'ec'o en infinit'a etend'iĝ'o.

Ne'kon'at'o. Jen: vi eĉ ne sci'as kio est'as Spac'o. Vi pens'as ke ĝi hav'as nur du dimensi'o'j'n; sed mi ven'is por anonc'i al vi tri'a'n; ĝi est'as alt'ec'o.

Mi. Ankaŭ ni parol'as pri long'ec'o kaj alt'ec'o, aŭ long'ec'o kaj dik'ec'o, kaj tiel indik'as du dimensi'o'j'n per kvar nom'o'j.

Mi. Ĉu Vi'a Moŝt'o bon'vol'us indik'i aŭ eksplik'i al mi, en kiu direkt'o est'as tiu tri'a dimensi'o, kiu'n mi ne kon'as?

Ne'kon'at'o. Mi ven'is de ĝi. Ĝi est'as supr'e super'e, kaj mal'supr'e mal'super'e.

Mi. Vi'a Moŝt'o ŝajn'e cel'as dir'i ke ĝi etend'iĝ'as nord'e'n kaj sud'e'n.

Ne'kon'at'o. Mi tut'e ne cel'as tio'n, sed direkt'o'n en kiu vi ne pov'as rigard'i, ĉar vi ne hav'as okul'o'n en vi'a flank'o.

Mi. Pardon'u mi'n, Ekscelenc'o, sed rapid'a kontrol'o konvink'os Vi'a'n Moŝt'o'n ke mi hav'as perfekt'a'n lum'aĵ'o'n ĉe la pint'o de unu el mi'a'j vertic'o'j.

Ne'kon'at'o. Jes: sed por vid'i en Spac'o vi dev'us hav'i okul'o'n ne sur vi'a perimetr'o, sed sur vi'a flank'o, tio est'as, sur tio kio'n vi probabl'e nom'us vi'a intern'o; sed kio'n ni en Spac'land'o nom'us vi'a flank'o.

Ne'kon'at'o. Mi ne est'as en humor'o por ŝerc'o'j. Mi dir'as al vi ke mi ven'is de Spac'o, aŭ, ĉar vi ne kompren'as la signif'o'n de Spac'o, de la Land'o de Tri Dimensi'o'j kie mi ĝis nun rigard'ad'is mal'supr'e'n al vi'a eben'o, kiu'n vi nom'as Spac'o. De tiu super'a pozici'o mi vid'is ĉio'n kio'n vi nom'as solid'a, vi'a'j'n dom'o'j'n, vi'a'j'n preĝ'ej'o'j'n, vi'a'j'n kest'o'j'n kaj gard'o'ŝrank'o'j'n, jes eĉ vi'a'j'n intern'o'j'n kaj stomak'o'j'n; ĉiu'j est'is mal'ferm'it'a'j kaj rivel'it'a'j al mi'a vid'o.

Ne'kon'at'o. Sed ne facil'as pruv'i, vi cel'as? Nu mi pruv'os mi'a'j'n asert'o'j'n. Kiam mi mal'supr'e'n'ir'is ĉi tie'n, mi vid'is vi'a'j'n kvar fil'o'j'n, la pentagon'o'j'n, ili est'is en si'a'j ĉambr'o'j, kaj vi'a'j du nep'o'j la ses'later'o'j; mi vid'is vi'a'n plej jun'a'n ses'later'o'n rest'i dum iom da temp'o kun vi kaj post'e ir'i al si'a ĉambr'o, las'ant'e vi'n kaj vi'a'n edz'in'o'n sol'a'j. Mi vid'is vi'a'j'n tri izocel'a'j'n serv'ist'o'j'n, en la kuir'ej'o dum la vesper'manĝ'o, kaj la et'a'n grum'o'n en la pot'lav'ej'o. Tiam mi ven'is ĉi tie'n, kaj kiel vi pens'as ke mi ven'is?

Ne'kon'at'o. Ne. Vi'a tegment'o, kiel vi bon'e sci'as, est'is last'a'temp'e ripar'it'a, kaj hav'as neniu'n fend'o'n tra kiu eĉ vir'in'o pov'us penetr'i. Mi dir'as al vi ke mi ven'is de Spac'o. Ĉu tio kio'n mi dir'is al vi pri vi'a'j infan'o'j kaj serv'ist'o'j ne konvink'as vi'n?

Mi. Sed tiu'j fakt'o'j pri la cirkonstanc'o'j de vi'a humil'a serv'ist'o cert'e est'as facil'e el'trov'ebl'a'j de iu ajn en la najbar'aĵ'o, kiu hav'as inform'trov'a'j'n rimed'o'j'n tiel efik'a'j'n, kiel tiu'j kiu'j'n sen'dub'e hav'as Vi'a Moŝt'o.

Ne'kon'at'o. (Al si.) Kio'n mi dev'as far'i? Nu, ali'a argument'o ven'as en la kap'o'n. Kiam vi vid'as rekt'a'n lini'o'n—vi'a'n edz'in'o'n, ekzempl'e—kiom da dimensi'o'j vi atribu'as al ŝi?

Mi. Vi'a Moŝt'o ŝajn'e pens'as ke mi est'as ia brut'o kiu, pro sen'sci'o pri matematik'o, supoz'as ke vir'in'o ver'e est'as rekt'a lini'o, kaj hav'as nur unu dimensi'o'n. Ne, ne, Ekscelenc'o; ni kvadrat'o'j est'as pli bon'e eduk'it'a'j, kaj konsci'as tiel bon'e kiel Vi'a Moŝt'o, ke vir'in'o, kvankam popular'e nom'at'a rekt'a lini'o, ver'e kaj scienc'e est'as tre mal'larĝ'a paralelogram'o, kiu hav'as du dimensi'o'j'n kiel ĉiu'j ali'a'j; tio est'as long'o kaj larĝ'o (aŭ dik'ec'o).

Ne'kon'at'o. Sed la nur'a fakt'o ke lini'o est'as vid'ebl'a impicas ke ĝi posed'as pli'a'n dimensi'o'n.

Mi. Vi'a Moŝt'o, mi ĵus agnosk'is ke vir'in'o est'as kaj larĝ'a kaj long'a. Ni vid'as ŝi'a'n long'o'n, ni indukt'as ŝi'a'n larĝ'o'n; kiu, kvankam tre et'a, est'as mezur'ebl'a.

Ne'kon'at'o. Vi ne kompren'as mi'n. Mi cel'as dir'i ke kiam vi vid'as vir'in'o'n, vi dev'us—krom vid'i ŝi'a'n long'o'n kaj indukt'i ŝi'a'n larĝ'o'n—vid'i tio'n kio'n ni nom'as ŝi'a'n alt'ec'o'n; kvankam tiu last'a dimensi'o est'as infinit'a en vi'a land'o. Se lini'o hav'us nur long'ec'o'n sen “alt'ec'o,” ĝi ne okup'us Spac'o'n kaj est'us ne'vid'ebl'a. Ĉu vi ne agnosk'as tio'n?

Mi. Mi ja dev'as konfes'i ke mi tut'e ne kompren'as Vi'a'n Moŝt'o'n. Kiam ni en Plat'land'o vid'as lini'o'n, ni vid'as long'ec'o'n kaj hel'ec'o'n. Se la hel'ec'o mal'aper'as, la lini'o esting'iĝ'as, kaj, kiel vi dir'as, ĉes'as okup'i Spac'o'n. Sed ĉu mi do supoz'u ke Vi'a Moŝt'o nom'as hel'ec'o'n dimensi'o, kaj ke tio kio'n ni nom'as “hel'a” vi nom'as “alt'a”?

Ne'kon'at'o. Kompren'ebl'e ne. Per “alt'ec'o” mi alud'as al dimensi'o kiel vi'a long'ec'o: sed, ĉe vi, “alt'ec'o” ne est'as tiel facil'e percept'ebl'a, pro si'a et'ec'o.

Mi. Ekscelenc'o, facil'as test'i vi'a'n asert'o'n. Vi dir'as ke mi hav'as tri'a'n dimensi'o'n, kiu'n vi nom'as “alt'ec'o.” Nu, dimensi'o implic'as direkt'o'n kaj mezur'o'n. Bon'vol'u mezur'i mi'a'n “alt'ec'o'n,” aŭ simpl'e indik'i al mi la direkt'o'n en kiu ĝi etend'iĝ'as, kaj mi est'os vi'a konvert'it'o. Ali'kaz'e, mi rest'os dub'em'a.

Ne'kon'at'o. (Al si.) Mi ne pov'as far'i tio'n. Kiel konvink'i li'n? Esper'ebl'e simpl'a prezent'o de fakt'o'j kaj vid'a demonstr'o sufiĉ'os.—Nu, sinjor'o; aŭskult'u mi'n.

Vi viv'as sur eben'o. Vi'a tiel'nom'at'a Plat'land'o est'as la vast'a eben'a surfac'o de tio, kio'n mi ebl'e nom'us lag'o, sur aŭ en la supr'o de kiu, vi kaj vi'a'j land'an'o'j ĉirkaŭ'e mov'iĝ'as, sen lev'iĝ'i super ĝi'n aŭ fal'i sub ĝi'n.

Mi ne est'as eben'a figur'o, sed solid'o. Vi nom'as mi'n cirkl'o; sed ver'e mi ne est'as cirkl'o, sed infinit'a nombr'o da cirkl'o'j, kun grand'o'j kiu'j vari'as de punkt'o al cirkl'o kun diametr'o de dek tri col'o'j, unu super la ali'a. Kiam mi sekc'is vi'a'n eben'o'n, kiel mi nun far'as, mi far'is en vi'a eben'o sekc'o'n kiu'n vi, tut'prav'e, nom'as cirkl'o. Sfer'o—jen mi'a ĝust'a nom'o en mi'a land'o—pov'as manifest'iĝ'i al plat'land'an'o nur kiel cirkl'o.

Mi, kiu vid'as ĉio'n, eĉ percept'is la bizar'a'n vizi'o'n de Lini'o'land'o skrib'it'a'n sur vi'a cerb'o. Nu, ĉu vi ne memor'as, kiel, kiam vi en'ir'is la regn'o'n Lini'o'land'o vi dev'is manifest'iĝ'i al la reĝ'o ne kiel kvadrat'o, sed kiel lini'o, ĉar tiu lini'a regn'o ne hav'is sufiĉ'e da dimensi'o'j por reprezent'i vi'a'n tut'o'n, sed nur tranĉ'aĵ'o'n aŭ sekc'o'n de vi? Tut'sam'e, vi'a Land'o de Du Dimensi'o'j ne hav'as sufiĉ'e da spac'o por reprezent'i mi'n, ĉar mi hav'as tri dimensi'o'j'n, kaj ĝi pov'as nur prezent'i tranĉ'aĵ'o'n aŭ sekc'o'n de mi, kio'n vi nom'as cirkl'o.

La mal'hel'ec'o de vi'a okul'o indik'as dub'o'n. Sed nun pret'iĝ'u ricev'i pozitiv'a'n pruv'o'n pri mi'a'j asert'o'j. Pofoje vi ja ne pov'as vid'i pli ol unu el mi'a'j sekc'o'j, aŭ cirkl'o'j; ĉar vi ne pov'as lev'i vi'a'n okul'o'n el la eben'o de Plat'land'o; sed vi pov'as almenaŭ vid'i ke, dum mi lev'iĝ'as en Spac'o, mi'a'j sekc'o'j iĝ'as pli mal'grand'a'j. Vid'u nun, mi lev'iĝ'os; kaj al vi'a okul'o mi'a cirkl'o iĝ'os pli mal'grand'a, ĝis ĝi far'iĝ'os punkt'o kaj fin'e mal'aper'os.

Mi vid'is neni'a'n “lev'iĝ'o'n”; sed li ja iĝ'is pli mal'grand'a kaj fin'e mal'aper'is. Mi palpebr'um'is unu- aŭ du'foj'e por cert'ig'i ke mi ne sonĝ'as. Sed ne est'is sonĝ'o. Kaj el la fund'o'j de neni'e ven'is strang'a voĉ'o—ŝajn'e apud mi'a kor'o—“Ĉu mi tut'e mal'aper'is? Ĉu vi jam konvink'iĝ'is? Nu, mi nun po'iom'e re'ven'os al Plat'land'o kaj vi vid'os mi'a'n sekc'o'n iĝ'i pli kaj pli grand'a.”

Dev'as est'i evident'e al ĉiu leg'ant'o en Spac'land'o, ke mi'a mister'a gast'o parol'is la lingv'aĵ'o'n de la ver'o, kaj eĉ de simpl'ec'o. Sed al mi, kvankam mi est'is lert'a pri plat'land'a matematik'o, la afer'o est'is neniel simpl'a. La krud'a ĉi-supr'a diagram'o pov'as klar'ig'i al ajn'a infan'o de Spac'land'o ke la sfer'o, supr'e'n'ir'ant'e tra la tri pozici'o'j tie indik'it'a'j, dev'is manifest'iĝ'i al mi, aŭ al ajn'a plat'land'an'o, kiel cirkl'o, unu'e plen'grand'a, post'e mal'grand'a, kaj fin'e ja tre mal'grand'a ĝis punkt'o. Sed al mi, kvankam mi vid'is antaŭ mi la rezult'o'j'n, la kaŭz'o'j rest'is mister'a'j. Mi pov'is kompren'i nur, ke la cirkl'o mal'grand'ig'is si'n kaj mal'aper'is, kaj ke li post'e re'aper'is kaj nun rapid'e pli'grand'ig'as si'n.

Kiam li re'ating'is si'a'n original'a'n grand'o'n, li far'is grand'a'n suspir'o'n; ĉar li supoz'is pro mi'a silent'o ke mi mal'sukces'is kompren'i li'n. Kaj mi ja tiam em'is kred'i ke li dev'as est'i ne cirkl'o, sed ia tre lert'a ĵongl'ist'o; aŭ ke la fuŝ'fabel'o'j est'as ver'a'j, kaj ke ja ekzist'as tia'j hom'o'j kiel sorĉ'ist'o'j kaj magi'ist'o'j.

Post long'a paŭz'o li murmur'is al si, “Nun rest'as nur unu rimed'o, krom turn'iĝ'i al ag'o'j. Mi dev'as prov'i la metod'o'n de analogi'o.” Tiam sekv'is eĉ pli long'a silent'o, post kiu li daŭr'ig'is ni'a'n dialog'o'n.

Sfer'o. Dir'u al mi, S-ro Matematik'ist'o; se punkt'o mov'iĝ'us nord'e'n, kaj las'us post si hel'a'n spur'o'n, kiu'n nom'o'n vi don'us al la spur'o?

Sfer'o. Nun imag'u, ke la rekt'a lini'o mov'iĝ'as paralel'e al si, orient'e'n aŭ okcident'e'n, tiel ke ĉiu part'o de ĝi post'las'as spur'o'n de rekt'a lini'o. Kiu'n nom'o'n vi don'us al la figur'o tiel form'it'a? Ni supoz'u ke ĝi mov'iĝ'is tra distanc'o egal'a al la original'a rekt'a lini'o. Kiu'n nom'o'n? Dir'u al mi.

Sfer'o. Nun iom streĉ'u vi'a'n imag'i'pov'o'n, kaj koncept'u kvadrat'o'n en Plat'land'o, kiu mov'iĝ'as supr'e'n paralel'e al si.

Se ĝi mov'iĝ'us nord'e'n, la sud'a'j punkt'o'j en la kvadrat'o dev'us mov'iĝ'i tra la pozici'o'j antaŭ'e okup'it'a'j de la nord'a'j punkt'o'j. Sed ne tem'as pri tio.

Mi cel'as dir'i ke ĉiu punkt'o en vi—vi est'as kvadrat'o kaj taŭg'as por ilustr'i la afer'o'n—ĉiu punkt'o en vi, aŭ ĉiu punkt'o en tio kio'n vi nom'as vi'a'n intern'o'n, pas'as supr'e'n tra Spac'o tiel ke neni'u punkt'o pas'as tra la pozici'o antaŭ'e okup'it'a de ali'a punkt'o; sed ĉiu punkt'o ja ir'as tra si'a propr'a rekt'a lini'o. Ĉio ĉi est'as analogi'o; cert'e ĝi dev'as est'i klar'a al vi.

Katen'ant'e mi'a'n mal'pacienc'o'n—mi ja nun fort'e tent'iĝ'is kur'i blind'e al mi'a vizit'ant'o kaj ĵet'i li'n en Spac'o'n, aŭ el Plat'land'o, aŭ i'e'n ajn por for'ig'i li'n—mi respond'is:

“Kaj kia est'as la natur'o de la figur'o kiu'n mi form'as per tiu si'n'mov'o, kiu'n vi indik'as per la vort'o ‘supr'e'n’? Mi supoz'as ke ĝi est'as pri'skrib'ebl'a en la lingv'o de Plat'land'o.”

Sfer'o. Ho, cert'e. Ĉio est'as tut'simpl'a, kaj strikt'e laŭ analogi'o—sed, parentez'e, oni ne pri'skrib'u la rezult'o'n kiel figur'o'n, sed kiel solid'o'n. Mi pri'skrib'os ĝi'n al vi. Aŭ pli ĝust'e ne mi, sed analogi'o.

Ni komenc'is per unu'op'a punkt'o, kiu kompren'ebl'e, pro tio ke ĝi est'as punkt'o, hav'as nur unu fin'a'n punkt'o'n.

Nun, ĉu vi pov'as don'i la respond'o'n al vi'a propr'a demand'o? 1, 2, 4, est'as evident'e geometri'a progresi'o. Kio est'as la sekv'a numer'o?

Sfer'o. Ĝust'e. Tiu unu'op'a kvadrat'o far'as ion-por-kio-vi-ankoraŭ-ne-sci'as-nom'o'n-sed-kiu'n-ni-nom'os-kubo kun ok fin'a'j punkt'o'j. Ĉu vi konvink'iĝ'as?

Mi. Kaj ĉu tiu est'aĵ'o hav'as flank'o'j'n, kaj ankaŭ angul'o'j'n aŭ tiu'j'n aĵ'o'j'n kiu'j'n vi nom'as “fin'a'j punkt'o'j”?

Sfer'o. Kompren'ebl'e; kaj ĉio laŭ analogi'o. Sed, parentez'e, ĝi ne hav'as tio'n kio'n vi nom'as flank'o'j, sed tio'n kio'n ni nom'as flank'o'j. Vi nom'us ili'n solid'o'j.

Mi. Kaj kiom da solid'o'j aŭ flank'o'j aparten'as al tiu est'aĵ'o, kiu'n mi gener'as per mov'o de mi'a intern'o en direkt'o “supr'e'n,” kaj kiu'n vi nom'as kubo?

Sfer'o. Kiel vi pov'as demand'i? Vi est'as matematik'ist'o! Ĉar est'as neni'u dimensi'o en punkt'o, punkt'o hav'as 0 flank'o'j'n; lini'o hav'as du flank'o'j'n (se konsider'i la du punkt'o'j'n de la ekstrem'aĵ'o'j ĝi'a'j flank'o'j); kvadrat'o hav'as 4 flank'o'j'n; 0, 2, 4; kia progresi'o vi nom'as tio'n?

Sfer'o. Ĝust'e. Jen vi respond'is al vi'a propr'a demand'o. La kubo kiu'n vi gener'as hav'as ses flank'o'j'n, tio est'as, ses vi'a'j'n intern'o'j'n. Vi kompren'as nun, ĉu ne?

“Monstr'o,” mi kri'eg'is, “ĉu vi est'as ĵongl'ist'o, ĉu sorĉ'ist'o, ĉu sonĝ'o, ĉu diabl'o, ne plu mi toler'os vi'a'j'n mok'o'j'n. Aŭ vi aŭ mi pere'u.” Kaj dir'int'e tiu'j'n vort'o'j'n mi atak'is.

§ 17.—Kiel la sfer'o, pen'int'e van'e per vort'o'j, si'n turn'is al ag'o'j

Sed Tio est'is van'a. Mi'a plej mal'mol'a ort'o fort'e kolizi'is kun la ne'kon'at'o, kaj bat'is li'n kun sufiĉ'e da fort'o por detru'i ajn'a'n ordinar'a'n cirkl'o'n: sed mi sent'is li'n mal'rapid'e kaj ne're'ten'ebl'e glit'i el mi'a ten'o; li mov'iĝ'is nek dekstr'e'n nek mal'dekstr'e'n, sed iel el la mond'o, kaj fin'e mal'aper'is. Jam est'is neni'o, sed mi ankoraŭ aŭd'is la voĉ'o'n de la en'trud'ul'o.

Sfer'o. Kial vi rifuz'as ag'i raci'e? Mi esper'is trov'i en vi—vir'o inteligent'a kaj alt'nivel'a matematik'ist'o—taŭg'a'n apostol'o'n por la Evangeli'o de Tri Dimensi'o'j, pri kiu mi est'as permes'it'a predik'i po nur unu'foj'e ĉiu'n mil'a'n jar'o'n: sed mi ne sci'pov'as konvink'i vi'n. Ha, mi sci'as. Ag'o'j, kaj ne vort'o'j, montr'os al vi la ver'o'n. Aŭskult'u, amik'o mi'a.

Mi dir'is al vi ke mi vid'as, de mi'a pozici'o en Spac'o, la intern'o'n de ĉiu'j aĵ'o'j kiu'j'n vi konsider'as ferm'it'a'j. Ekzempl'e, mi vid'as en tiu ŝrank'o apud vi plur'a'j'n skatol'o'j'n (sed kiel ĉio en Plat'land'o, ili hav'as nek supr'o'n nek mal'supr'o'n) kiu'j est'as plen'a'j je mon'o; mi vid'as ankaŭ du kont'el'tir'o'j'n. Mi nun mal'supr'e'n'ir'os en tiu'n ŝrank'o'n kaj al'port'os al vi unu el tiu'j kont'el'tir'o'j. Mi vid'is vi'n ŝlos'i la ŝrank'o'n antaŭ du'on'hor'o, kaj mi sci'as ke vi hav'as la ŝlos'il'o'n kun vi. Sed mi ir'os tie'n de Spac'o; la pord'o'j rest'os ne'mov'it'a'j. Nun mi est'as en la ŝrank'o pren'ant'e la kont'el'tir'o'n. Nun mi hav'as ĝi'n. Nun mi supr'e'n'ir'as port'ant'e ĝi'n.

Mi kur'is al la ŝrank'o kaj rapid'e mal'ferm'is la pord'o'j'n. Unu el la kont'el'tir'o'j est'is for'pren'it'a. Kun mok'a rid'o, la ne'kon'at'o aper'is en la ali'a angul'o de la ĉambr'o, kaj sam'temp'e la kont'el'tir'o aper'is sur la plank'o. Mi pren'is ĝi'n. Ĝi ja est'is la for'pren'it'aĵ'o.

Mi ĝem'is en horor'o, dub'ant'e mi'a'n mens'o'san'o'n; sed la ne'kon'at'o daŭr'ig'is: “Ĉu vi jam vid'as ke mi'a eksplikaĵo, kaj neni'u ali'a, akord'as kun la fenomen'o? Tiu'j aĵ'o'j kiu'j'n vi nom'as solid'o'j ver'e est'as solid'o'j nur en ŝajn'o; Tio kio'n vi nom'as Spac'o est'as ver'e nur grand'eg'a eben'o. Mi est'as en Spac'o, kaj mi rigard'as mal'supr'e'n al la intern'o'j de tiu'j aĵ'o'j, de kiu'j vi vid'as nur la ekster'aĵ'o'j'n. Ankaŭ vi pov'us lev'iĝ'i el tiu eben'o, se tio'n vi vol'us. Et'a mov'iĝ'o supr'e'n aŭ mal'supr'e'n pov'ig'us vi'n vid'i ĉio'n kio'n mi pov'as vid'i.

“Ju pli alt'e'n mi ir'as, ju pli for de vi'a eben'o mi ir'as, des pli mi vid'as, kvankam kompren'ebl'e ĉio aspekt'as pli mal'grand'a. Ekzempl'e, mi nun supr'e'n'ir'as; nun mi vid'as vi'a'n najbar'o'n la ses'later'o kaj li'a'n famili'o'n en ili'a'j plur'a'j apartament'o'j; nun mi vid'as la intern'o'n de la teatr'o, dek dom'o'j'n for, el kiu la vizit'ant'o'j nun ek'for'ir'as; kaj en la ali'a flank'o mi vid'as cirkl'o'n sid'i en si'a stud'ej'o, kun si'a'j libr'o'j. Nun mi re'ven'os al vi. Kaj, por tut'pruv'i, ĉu vi konsent'as ke mi tuŝ'u vi'n, nur tre mal'mol'e, en vi'a stomak'o? Tio ne serioz'e vund'us vi'n, kaj la et'a'n dolor'o'n kio'n vi ebl'e sufer'us plen'e kompencus la avantaĝ'o'j al la mens'o, kiu'j'n vi ricev'us.”

Antaŭ ol mi pov'is dir'i i'o'n ajn, mi sent'is subit'a'n dolor'eg'o'n en la stomak'o, kaj demon'ec'a rid'o ŝajn'e ven'is el mi'a intern'o. Moment'o'n post'e la agoni'o mal'aper'is, post'las'ant'e neni'o'n krom mal'akr'a dolor'et'o, kaj la ne'kon'at'o komenc'is re'aper'i, dir'ant'e, dum li po'iom'e pli'grand'iĝ'is, “Jen, mi ne mult'e dolor'ig'is vi'n, ĉu ne? Se vi jam ne est'as konvink'it'a, mi ne sci'as, kio pov'as konvink'i vi'n. Kio'n vi hav'as por dir'i?”

Tiam mi decid'is pri la afer'o. Ŝajn'is ne'toler'ebl'e, ke mi sufer'as la arbitr'a'j'n vizit'o'j'n de magi'ist'o kiu pov'as far'i tia'j'n tromp'o'j'n eĉ al ies stomak'o. Se mi nur pov'int'us prem'i li'n kontraŭ vand'o ĝis al'ven'o de help'o!

De'nov'e mi bat'is kontraŭ li per mi'a plej mal'mol'a angul'o, sam'temp'e vek'ant'e ĉiu'j'n en la dom'o per mi'a'j kri-pet'o'j por help'o. Mi kred'as, ke tuj kiam mi al'ir'is li'n, la ne'kon'at'o sink'is sub ni'a'n eben'o'n kaj trov'is mal'facil'e re'lev'iĝ'i. Ĉiu'kaz'e li rest'is sen'mov'a, dum mi, aŭd'ant'e, kiel mi supoz'is, la son'o'n de al'ven'ant'a help'o, prem'is mi'n kontraŭ li kun ĉiu'j mi'a'j fort'o'j, kaj daŭr'ig'is kri-pet'i help'o'n.

Konvulsi'a trem'o ir'is tra la sfer'o. “Ĉi tio dev'as ne okaz'i,” mi aŭd'is li'n dir'i al si: “li aŭ ag'u raci'e, aŭ mi turn'u mi'n al la last'a rimed'o de la civilizaci'o.” Tiam, parol'ant'e al mi en pli laŭt'a voĉ'o, li rapid'e dir'is, “Aŭskult'u: neni'u ali'a vid'u tio'n, kio'n vi vid'is. Tuj re'send'u vi'a'n edz'in'o'n, antaŭ ol ŝi en'ir'os la ĉambr'o'n. La Evangeli'o de Tri Dimensi'o'j dev'as ne est'i sabot'it'a. Ne mal'ŝpar'iĝ'u la frukt'o'j de mil jar'o'j da atend'ad'o. Mi aŭd'as ŝi'n ven'i. For'ir'u! For'ir'u! For de mi, aŭ vi dev'os ven'i kun mi—en regn'o'n ne'kon'at'a'n al vi—en la Land'o'n de Tri Dimensi'o'j!”

“Malŝagulo! Frenez'ul'o! Mal'regul'ul'o!” mi kri'is; “neniam mi las'os vi'n; vi ja pun'pag'os vi'a'j'n tromp'o'j'n.”

“Ha! Ĉu tiel'as?” tondr'is la ne'kon'at'o: “Do jen vi'a sort'o: el eben'o vi'a vi ir'os. Unu, du, tri! Far'it'e!”

§ 18.—Kiel mi ven'is al Spac'land'o kaj kio'n mi vid'is tie

Ne'imag'ebl'a horor'o ek'kapt'is mi'n. Est'is mal'lum'o, kaj naŭz'a, vom'ig'a sent'o de vid'o kiu ne est'is kiel vid'o; mi vid'is lini'o'n kiu ne est'is lini'o; Spac'o'n kiu ne est'is Spac'o: mi est'is mi, kaj ne mi. Kiam mi trov'is mi'a'n voĉ'o'n, mi kri'is laŭt'e en agoni'o, “Ĉi tio est'as aŭ frenez'ec'o aŭ la infer'o.” “Ne est'as tiu'j,” trankvil'e respond'is la voĉ'o de la sfer'o, “est'as sci'o; est'as tri dimensi'o'j: mal'ferm'u vi'a'n okul'o'n kaj prov'u rigard'i de'nov'e.”

Mi rigard'is, kaj jen, nov'a mond'o! Tie antaŭ mi, vid'ebl'e real'a, est'is ĉio kio'n mi antaŭ'e nur indukt'is, konjekt'is, kaj sonĝ'is, en perfekt'a cirkul'a bel'ec'o. Tio kio ŝajn'is al mi la centr'o de la ne'kon'at'o est'is mal'ferm'it'a al mi'a vid'o: sed mi ne pov'is vid'i kor'o'n, nek pulm'o'j'n, nek arteri'o'j'n, nur bel'a'n harmoni'a'n i'o'n—por kiu mi ne hav'is vort'o'j'n; sed vi, mi'a'j leg'ant'o'j en Spac'land'o, nom'us ĝi'n la surfac'o de sfer'o.

En ador'o de mi'a gvid'ant'o, mi demand'is, “Kial, ho di'a manifest'aĵ'o de tut'bel'o kaj saĝ'o, mi vid'as vi'a'n intern'o'n sed ne vi'a'n kor'o'n, vi'a'j'n pulm'o'j'n, vi'a'j'n arteri'o'j'n, vi'a'n hepat'o'n?” “Vi ne vid'as tio'n, kio'n vi pens'as ke vi vid'as,” li respond'is; “vi ne hav'as, nek iu ajn ali'a hav'as, la pov'o'n vid'i mi'a'j'n intern'aĵ'o'j'n. Mi est'as ali'spec'a est'aĵ'o ol tiu'j en Plat'land'o. Se mi est'us cirkl'o, vi pov'us vid'i mi'a'j'n intest'o'j'n, sed mi est'as tia est'aĵ'o, kiel mi dir'is al vi antaŭ'e, el mult'a'j cirkl'o'j, la mult'o en la unu'o, nom'at'a en ĉi tiu land'o sfer'o. Kaj, sam'e kiel la ekster'aĵ'o de kubo est'as kvadrat'o, la ekster'aĵ'o de sfer'o est'as cirkl'o.”

Kvankam mi est'is konfuz'it'a de la enigm'a'j dir'o'j de mi'a instru'ist'o, mi ne plu kontraŭ'star'is li'n, sed ador'is li'n en silent'a admir'eg'o. Li daŭr'ig'is, ankoraŭ en mild'a voĉ'o, “Ne ĝen'iĝ'u se vi ne pov'as rapid'e kompren'i la pli fund'a'j'n mister'o'j'n de Spac'land'o. Po'iom'e ili klar'iĝ'os al vi. Ni komenc'u per rigard'o re'turn'e'n al la region'o, de kie vi ven'is. Re'ven'u kun mi por iom da temp'o al la eben'o de Plat'land'o, kaj mi montr'os al vi tio'n, kio'n vi oft'e indukt'is kaj pri'pens'is, sed neniam vid'is—vid'ebl'a'n angul'o'n.” “Mal'ebl'e!” mi kri'is; sed mi tamen sekv'is la sfer'o'n dum li gvid'is mi'n, kvazaŭ mi est'us en sonĝ'o, ĝis li'a voĉ'o de'nov'e ek'kapt'is mi'n: “Rigard'u, jen vi'a propr'a pentagon'a dom'o, kaj ĉiu'j ĝi'a'j loĝ'ant'o'j.”

Mi rigard'is mal'supr'e'n, kaj vid'is per mi'a fizik'a okul'o ĉio'n, kio'n mi ĝis nun nur indukt'is per la komprenipovo. Kaj kiel povr'a kaj ombr'ec'a est'is la indukt'aĵ'o kompar'e kun la real'o kiu'n mi nun vid'is! Mi'a'j kvar fil'o'j dorm'is en la nord-okcident'a'j ĉambr'o'j, mi'a'j du orf'a'j nep'o'j sud'e; la serv'ist'o'j, mi'a fil'in'o, ĉiu'j est'is en si'a'j respektiv'a'j ĉambr'o'j. Sed mi'a kar'a edz'in'o, ĝen'it'e de mi'a daŭr'a for'est'o, for'ir'is de si'a ĉambr'o kaj paŝ'ad'is tie'n kaj re'e'n en la hal'o, zorg'e atend'ant'e mi'a'n re'ven'o'n. Ankaŭ la grum'o for'ir'is de si'a ĉambr'o, kaj prov'ant'e el'trov'i ĉu mi sven'is ie, serĉ'is mi'n en mi'a stud'ej'o. Ĉio'n ĉi mi nun pov'is vid'i, ne nur indukt'i; kaj kiam ni pli'proksim'iĝ'is, mi pov'is vid'i eĉ la en'hav'aĵ'o'j'n de mi'a ŝrank'o kaj la du kest'o'j'n de or'o kaj la kont'el'tir'o'j'n, kiu'j'n menci'is la sfer'o.

Afekci'it'a de la zorg'em'o de mi'a edz'in'o, mi pens'is salt'i mal'supr'e'n por trankvil'ig'i ŝi'n, sed mi trov'is mi'n sen'pov'a mov'iĝ'i. “Ne zorg'u pri vi'a edz'in'o,” dir'is mi'a gvid'ant'o: “ŝi ne long'e rest'os en anksi'o; dum'e ni rigard'u Plat'land'o'n.”

De'nov'e mi sent'is mi'n lev'iĝ'i tra Spac'o. Est'is ja kiel dir'is la sfer'o. Ju pli ni for'ir'is de tio kio'n ni rigard'is, des pli vast'a far'iĝ'is la vid'o. Mi'a de'nask'a urb'o, kaj la intern'o'j de ĉiu'j dom'o'j kaj ties en'loĝ'ant'o'j kuŝ'is vid'ebl'a'j al mi, miniatur'e. Ni ir'is pli alt'e'n, kaj jen, la sekret'o'j de la ter'o, la fund'o'j de la min'o'j kaj la plej kaŝ'it'a'j kavern'o'j de la holm'o'j prezent'iĝ'is antaŭ mi.

Mir'ig'it'a je la vid'o de la mister'o'j de la ter'o tiam rivel'it'a'j al mi'a mal'ind'a okul'o, mi dir'is al mi'a kun'ul'o, “Jen, mi far'iĝ'is kiel di'o; la saĝ'ul'o'j en ni'a land'o dir'as ke vid'i ĉio'n, aŭ, por uz'i ili'a'n esprim'o'n, ĉio'vid'pov'o, est'as ec'o kiu'n posed'as nur Di'o.” Mi'a instru'ist'o respond'is en iom konstern'it'a voĉ'o: “Ĉu ver'e tiel'as? Tiam kiel di'o'j'n vi'a'j saĝ'ul'o'j dev'us ador'i la ŝtel'ist'o'j'n kaj kanajl'o'j'n de mi'a land'o: ĉar la ĉi-last'a'j ĉiu'j vid'as ĉio'n, kio'n vi vid'as nun. Sed fid'u mi'n, vi'a'j saĝ'ul'o'j est'as mal'prav'a'j.”

Sfer'o. Mi ne sci'as. Sed, se ŝtel'ist'o aŭ kanajl'o de ni'a land'o pov'as vid'i ĉio'n kio est'as en vi'a land'o, cert'e tio ne est'as bon'a kial'o pens'i li'n di'o. Tiu ĉio'vid'pov'o, kiel vi nom'as ĝi'n—ĝi ne est'as kutim'a vort'o en Spac'land'o—ĉu ĝi ig'as oni'n pli just'a, pli kompat'em'a, mal'pli avar'a, pli am'em'a? Tut'e ne. Do kiel ĝi ig'as oni'n pli di'ec'a?

Mi. “Pli kompat'em'a, pli am'em'a!” Sed ĉi tiu'j est'as la ec'o'j de vir'in'o'j! Kaj ni sci'as ke cirkl'o est'as pli alt'a est'aĵ'o ol rekt'a lini'o, ĉar sci'o kaj saĝ'o est'as pli valor'a'j ol am'em'o.

Sfer'o. Ne est'as mi'a cel'o klasifik'i hom'a'j'n ec'o'j'n laŭ merit'o. Sed mult'a'j el la plej bon'a'j kaj plej saĝ'a'j en Spac'land'o valor'as am'em'o'n pli ol komprenipovon, kaj vi'a'j'n mal'estim'at'a'j'n rekt'a'j'n lini'o'j'n pli ol vi'a'j'n laŭd'at'a'j'n cirkl'o'j'n. Sed ĉiu'kaz'e, rigard'u. Ĉu vi kon'as tiu'n konstru'aĵ'o'n?

Mi rigard'is, kaj en la for'a distanc'o mi vid'is grand'eg'a'n plur'later'a'n struktur'o'n, en kiu mi re'kon'is la Hal'o'n de Ĝeneral'a Asemble'o de la Ŝtat'o'j de Plat'land'o, kaj ĉirkaŭ ĝi dens'a'j'n stri'o'j'n de pentagon'a'j konstru'aĵ'o'j, unu apud la ali'a laŭ ort'angul'o'j, kiu'j'n mi re'kon'is kiel strat'o'j'n; kaj mi percept'is ke mi al'ir'as la urb'eg'o'n.

“Ĉi tie ni mal'supr'e'n'ir'as,” dir'is mi'a gvid'ant'o. Jam est'is maten'o, la unu'a hor'o de la unu'a tag'o de la du mil'a jar'o de ni'a epok'o. Ag'ant'e strikt'e laŭ tradici'o, kiel est'is ili'a inklin'o, la plej alt'a'j cirkl'o'j de la regn'o kun'sid'is en solen'a konklav'o, sam'e kiel ili kun'sid'is je la unu'a hor'o de la unu'a tag'o de la jar'o 1000, kaj ankaŭ je la unu'a hor'o de la unu'a tag'o de la jar'o 0.

La not'o'j'n de la antaŭ'a'j kun'sid'o'j leg'is iu kiu'n mi tuj re'kon'is est'i mi'a frat'o, kiu est'as perfekt'e simetri'a kvadrat'o, kaj la Ĉef'a Akt'ist'o de la Grand'a Konsili'o. En la not'o'j oni jam registr'is ke: “Pro tio ke ĝen'is la ŝtat'o'n fripon'ul'o'j kaj kanajl'o'j kiu'j pretend'as est'i ricev'int'a'j revelaci'o'j'n de ali'a mond'o, kaj far'as demonstr'o'j'n kiu'j konfuz'as kaj frenez'ig'as, la Grand'a Konsili'o unu'anim'e decid'is ke en la unu'a tag'o de ĉiu jar'mil'o, special'a'j ordon'o'j est'u send'it'a'j al la prefekt'o'j en la divers'a'j distrikt'o'j de Plat'land'o, ke ili ĉiu'rimed'e el'serĉ'u tiu'j'n mis'ul'o'j'n, kaj sen la formal'aĵ'o de matematik'a ekzamen'o, detru'u ĉiu'j'n kiu'j trov'iĝ'as izocel'a'j, en'karcer'ig'u la regul'a'j'n tri'angul'o'j'n, send'u kvadrat'o'j'n kaj pentagon'o'j'n al aliz'o de la distrikt'o, kaj tuj send'u tiu'j'n de pli alt'a rang'o al la ĉef'urb'o por ekzamen'o kaj juĝ'o far'e de la Konsili'o.”

“Vi aŭd'as vi'a'n sort'o'n,” dir'is al mi la sfer'o, dum la konsili'o la tri'a'n foj'o'n formal'e sub'skrib'is la rezoluci'o'n. “Mort'o aŭ en'karcer'ig'o atend'as la Apostol'o'n de la Evangeli'o de Tri Dimensi'o'j.” “Ne tiel'as,” mi respond'is, “la afer'o est'as jam tiom klar'a al mi, la natur'o de real'a Spac'o est'as tiom palp'ebl'a, ke mi pov'us kompren'ig'i ĝi'n al infan'o. Permes'u mi'n tuj mal'supr'e'n'ir'i kaj kler'ig'i ili'n.” “Ne nun,” dir'is mi'a gvid'ant'o, “ven'os temp'o por tio post'e. Inter'temp'e mi dev'as plen'um'i mi'a'n misi'o'n. Vi rest'u tie en vi'a lok'o.” Dir'int'e tiu'j'n vort'o'j'n li salt'is kun grand'a lert'ec'o en la mar'o'n (se mi pov'as tiel nom'i ĝi'n) de Plat'land'o, ĝust'e en la mez'o'n de la konsili'an'o'j kiu'j star'is en ring'o. “Mi ven'as,” li kri'is, “por proklam'i ke ekzist'as Land'o de Tri Dimensi'o'j.”

Mi pov'is vid'i mult'a'j'n el la pli jun'a'j konsili'an'o'j retro'ir'i en horor'surpriz'o, dum la cirkl'a sekc'o de la sfer'o pli'larĝ'iĝ'is antaŭ ili. Sed je sign'o far'e de la prezid'ant'a cirkl'o—kiu montr'is neni'a'n tim'o'n nek surpriz'o'n—ses mal'bon'spec'a'j izocel'a'j de ses apart'a'j lok'o'j embusk'is la sfer'o'n. “Ni hav'as li'n,” ili kri'is; “Ne; jes; ni ankoraŭ hav'as li'n! li for'glit'as! li for'ir'is!”

“Grand'sinjor'o'j,” dir'is la prezident'o al la sub'a'j cirkl'o'j de la konsili'o, “tut'e ne est'as kial'o surpriz'iĝ'i; la sekret'a'j arkiv'o'j, al kiu'j nur mi hav'as al'ir'o'n, dir'as al mi ke est'is simil'a'j okaz'aĵ'o'j je la komenc'iĝ'o de la last'a'j du jar'mil'o'j. Kompren'ebl'e vi dir'u neni'o'n pri ĉi tio ekster la kabinet'o.”

Pli'laŭt'ig'ant'e si'a'n voĉ'o'n, li nun al'vok'is si'a'j'n gard'ist'o'j'n. “Arest'u la polic'ist'o'j'n; buŝ'o'ŝtop'u ili'n. Vi sci'as vi'a'n dev'o'n.” Post kiam li kondamn'is la polic'ist'o'j'n—aĉ'sort'a'j kaj sen'vol'a'j observ'int'o'j de ŝtat-sekret'o kiu'n neni'u rivel'u—li de'nov'e al'parol'is la konsili'an'o'j'n. “Grand'sinjor'o'j, afer'o'j de la konsili'o jam fin'iĝ'as, kaj mi do dezir'as al vi feliĉ'a'n nov'jar'o'n.” Antaŭ ol li for'ir'is, li esprim'is, iom long'e, al la akt'ist'o, mi'a bon'eg'a kaj plej mal'bon'ŝanc'a frat'o, si'a'n sincer'a'n bedaŭr'o'n ke, laŭ tradici'o kaj por konserv'i la sekret'o'j'n, li dev'as kondamn'i li'n rest'i etern'e en la karcer'o, sed li al'don'is si'a'n feliĉ'o'n pri la fakt'o ke, krom se mi'a frat'o parol'os pri la okaz'aĵ'o'j de la tag'o, li'a viv'o est'os ŝpar'it'a.

§ 19.—Kiel, kvankam la sfer'o montr'is al mi ali'a'j'n mister'o'j'n de Spac'land'o, mi ankoraŭ dezir'is pli; kaj kio rezult'is

Kiam mi vid'is mi'a'n kompat'ind'a'n frat'o'n for'konduk'at'a al en'karcer'ec'o, mi prov'is salt'i mal'supr'e'n en la konsili'o-ĉambr'o'n, dezir'ant'e prop'et'i por li, aŭ almenaŭ li'n adiaŭ'i. Sed mi trov'is mi'n sen'pov'a mov'iĝ'i, kaj mi tut'e de'pend'is de la vol'o de mi'a gvid'ant'o, kiu dir'is sombr'e, “Ne atent'u vi'a'n frat'o'n; vi ja post'e hav'os ŝanc'o'n kondolenc'i li'n. Sekv'u mi'n.”

De'nov'e ni supr'e'n'ir'is en Spac'o'n. “Ĝis nun,” dir'is la sfer'o, “mi montr'is al vi nur eben'ec'a'j'n figur'o'j'n kaj ili'a'j'n intern'o'j'n. Nun mi dev'as montr'i al vi solid'o'j'n, kaj rivel'i al vi la plan'o'n de ili'a konstru'o. Jen ĉi tiu mult'o da mov'ebl'a'j kvadrat'a'j kart'o'j. Rigard'u, mi met'as unu sur la ali'a'n, ne, kiel vi supoz'as, nord'e'n de la ali'a, sed sur la ali'a'n. Nun du'a'n. Nun tri'a'n. Rigard'u, mi stakfaras solid'o'n per mult'a'j kvadrat'o'j, unu paralel'a al la ali'a. Nun la solid'o est'as komplet'a, kaj est'as tiel alt'a kiel ĝi est'as long'a kaj larĝ'a, kaj ni nom'as ĝi'n kubo.”

“Pardon'u mi'n, Ekscelenc'o,” mi respond'is; “sed al mi'a okul'o ĝi ŝajn'as kiel mal'regul'a figur'o kies intern'o est'as vid'ebl'a; ali'vort'e, mi pens'as ke mi ne vid'as solid'o'n, sed eben'ec'a'n figur'o'n tia'n, kia'n ni indukt'as en Plat'land'o; sed kun la mal'regul'ec'o de iu monstr'a krim'ul'o, tia ke la vid'o eĉ dolor'as mi'a'j'n okul'o'j'n.”

“Ver'e,” dir'is la sfer'o, “ĝi aper'as al vi eben'ec'a, ĉar vi ne est'as kutim'it'a al lum'o kaj ombr'o'j kaj perspektiv'o; sam'e kiel en Plat'land'o ses'later'o aper'as kiel rekt'a lini'o al tiu, kiu ne sci'as la art'o'n de vid're'kon'ad'o. Sed en la real'o ĝi est'as solid'o, kaj tio'n vi lern'os per palp'ad'o.”

Tiam li don'is al mi la kubon, kaj mi trov'is ke tiu mir'ind'a est'ul'o ja ne est'as eben'ec'a, sed solid'a; kaj ke li hav'as ses ebencajn flank'o'j'n, aŭ edr'o'j'n, kaj ok punkt'o'j'n, aŭ solid'a'j'n angul'o'j'n; kaj mi memor'is la dir'it'aĵ'o'n de la sfer'o, ke ĝust'e tia est'ul'o form'iĝ'as per mov'iĝ'ad'o de kvadrat'o tra Spac'o, paralel'e al si: kaj mi ĝoj'eg'is ke tiom povr'a est'ul'o kiel mi pov'as ia'senc'e est'i la pra'ul'o de tiom mir'ind'a id'o.

Sed mi ankoraŭ ne pov'is plen'e kompren'i la signif'o'n de tio, kio'n mi'a instru'ist'o dir'is al mi pri “lum'o” kaj “ombr'o'j” kaj “perspektiv'o”; kaj mi ne hezit'is pet'i li'n klar'ig'i la afer'o'n.

Se mi dir'us la eksplikaĵon don'it'a'n de la sfer'o, kvankam ĝi est'is klar'a kaj konciz'a, tio ted'us en'loĝ'ant'o'n de Spac'o, kiu jam sci'as ĉi tiu'j'n afer'o'j'n. Sufiĉ'as dir'i, ke per li'a'j klar'ig'a'j dir'o'j, kaj per ŝanĝ'ad'o de la pozici'o'j de objekt'o'j kaj lum'o'j, kaj per permes'o al mi palp'i la plur'a'j'n objekt'o'j'n kaj eĉ li'a'n propr'a'n sankt'a'n mem'o'n, li fin'e ig'is ĉio'n klar'a al mi, tiel ke mi pov'is facil'e disting'i inter cirkl'o kaj sfer'o, kaj inter eben'ec'a figur'o kaj solid'o.

Tio est'is la klimaks'o, la paradiz'o, de mi'a strang'a kaj event'o'plen'a histori'o. Mi nun dev'as rakont'i pri mi'a domaĝ'a fal'o—plej domaĝ'a, sed cert'e mal'plej merit'it'a! Ja, kial est'iĝ'u sci'vol'em'o, se pov'as rezult'i nur pun'o kaj el'rev'iĝ'o? Mi'a spirit'o ŝprumpas je la memor'o de mi'a humil'iĝ'o; tamen, kiel du'a Promete'o, mi el'ten'os tio'n kaj pli, se mi pov'as iel est'ig'i en la eben'a kaj solid'a hom'ar'o'j spirit'o'n de ribel'em'o kontraŭ la mis'koncept'o, kiu lim'ig'us ni'a'j'n dimensi'o'j'n al du aŭ tri aŭ ajn'a nombr'o sub la infinit'o. For do, ĉiu'j person'a'j zorg'o'j! Mi daŭr'ig'u ĝis la fin'o, kiel mi komenc'is, sen plu'a'j detemiĝoj aŭ anticip'o'j, sekv'ant'e la voj'o'n de sen'pasi'a histori'o. La preciz'a'j fakt'o'j, la preciz'a'j vort'o'j—kaj ili est'as brul'skrib'it'a'j sur mi'a cerb'o—est'os prezent'it'a'j sen jot'o da modif'o; kaj mi'a'j leg'ant'o'j juĝ'u inter mi kaj la destin'o.

La sfer'o volont'e daŭr'ig'us si'a'j'n lecion'o'j'n, kaj instru'us al mi pri ĉiu'j regul'a'j solid'o'j, cilindr'o'j, konus'o'j, piramid'o'j, kvin'edr'o'j, ses'edr'o'j, dek'du'edr'o'j, kaj sfer'o'j: sed mi inter'romp'is li'n. Ne est'is, ke mi lac'iĝ'is de sci'o. Kontraŭ'e, mi soif'is pli fund'a'n kaj plen'a'n sci'o'n ol tio, kio'n li don'is al mi.

“Pardon'u mi'n,” mi dir'is, “ho vi, kiu'n mi dev'us ne plu al'parol'i kiel la pint'o'n de tut'bel'o; sed mi pet'as ke vi permes'u mi'n vid'i vi'a'n intern'o'n.”

Sfer'o. Kial ĉi tiu mal'ĝust'a'temp'a kaj impertinent'a pet'o? Kaj kio'n vi cel'as, per vi'a dir'o ke mi ne plu est'as la pint'o de tut'bel'o?

Mi. Ekscelenc'o, vi'a saĝ'o em'ig'is mi'n aspir'i al io eĉ pli bon'eg'a, pli bel'a, kaj pli perfekt'a ol vi. Kiel vi, super'a ol ĉiu'j figur'o'j en Plat'land'o, kombin'as mult'a'j'n cirkl'o'j'n en unu solid'o'n, tiel sen'dub'e est'as iu super vi kiu kombin'as mult'a'j'n sfer'o'j'n en unu super'eg'a'n est'ul'o'n, kiu est'as super'a ol eĉ la solid'o'j de Spac'land'o. Kaj eĉ kiel ni, kiu'j est'as nun en Spac'o, rigard'as mal'supr'e'n al Plat'land'o kaj vid'as la intern'o'j'n de ĉiu'j aĵ'o'j, tiel cert'e est'as super ni ankoraŭ pli alt'a, pli pur'a region'o, kie'n vi cert'e cel'as konduk'i mi'n—ho vi, kiu'n mi ĉiam nom'os, ĉie kaj en ĉiu'j dimensi'o'j, mi'a pastr'o, filozof'o, kaj amik'o—iu pli spac'o'plen'a Spac'o, iu pli dimensi'o'plen'a dimensi'o. De tiu region'o ni kun'e rigard'os mal'supr'e'n al la rivel'it'a'j intern'o'j de solid'o'j, kaj tie vi'a'j propr'a'j intest'o'j, kaj tiu'j de parenc'a'j sfer'o'j, est'os vid'ebl'a'j al la povr'a vag'ant'a ekzil'it'o de Plat'land'o, al kiu tiom mult'e est'is jam montr'it'a.

Sfer'o. Fi! Aĉ! For, tiu bagatel'ad'o! Mal'mult'as la temp'o, kaj mult'o rest'as far'end'a por vi'a pret'iĝ'o proklam'i la Evangeli'o'n de Tri Dimensi'o'j al vi'a'j blind'a'j sen'sci'a'j land'an'o'j en Plat'land'o.

Mi. Ne, graci'a instru'ist'o, ne rifuz'u al mi tio'n, kio kuŝ'as en'e de vi'a'j kapabl'o'j. Permes'u al mi nur unu ek'vid'o'n de vi'a intern'o, kaj mi est'os etern'e sat'a, kaj rest'os vi'a obe'em'a lern'ant'o, vi'a ne'liber'ig'ebl'a sklav'o, pret'a ricev'i ĉiu'j'n vi'a'j'n instru'o'j'n kaj en'glut'i ĉiu'n vort'o'n kiu fal'as de vi'a'j lip'o'j.

Sfer'o. Nu, do, por kontent'ig'i kaj silent'ig'i vi'n, mi tuj dir'u, ke mi ja montr'us al vi tio'n kio'n vi dezir'as se mi pov'us; sed mi ne pov'as. Ĉu vi vol'as ke mi distord'u mi'a'n stomak'o'n por komplez'i vi'n?

Mi. Sed Vi'a Ekscelenc'o montr'is al mi la intest'o'j'n de ĉiu'j mi'a'j land'an'o'j en la Land'o de Du Dimensi'o'j, per mi'n konduk'o en la land'o'n de tri. Kio do pov'us est'i pli facil'a, ol nun konduk'i vi'a'n serv'ist'o'n en du'a vojaĝ'o en la ben'it'a'n region'o'n la Kvar'a Dimensi'o, kie mi pov'us de'nov'e rigard'i kun vi mal'supr'e'n al ĉi tiu Land'o de Tri Dimensi'o'j, kaj vid'i la intern'o'n de ĉiu tri-dimensi'a dom'o, la sekret'o'j'n de la solid'a ter'o, la trezor'o'j'n de la min'ej'o'j en Spac'land'o, kaj la intest'o'j'n de ĉiu solid'a viv'ant'o, eĉ de la nobel'a'j kaj ador'ind'a'j sfer'o'j.

Sfer'o. Ne mi. Ne est'as tia land'o. Eĉ la ide'o pri ĝi est'as tut'e ne'koncept'ebl'a.

Mi. Ne ne'koncept'ebl'a, Ekscelenc'o, al mi, kaj do eĉ mal'pli ne'koncept'ebl'a al mi'a mastr'o. Ne, mi tut'e ne dub'as, ke eĉ ĉi tie en la Region'o de Tri Dimensi'o'j, vi'a art'o pov'as vid'ebl'ig'i la kvar'a'n dimensi'o'n al mi; sam'e kiel en la Land'o de Du Dimensi'o'j mi'a lert'a instru'ist'o facil'e pov'is mal'ferm'i la okul'o'j'n de si'a blind'a serv'ist'o al la ne'vid'ebl'a ĉe'est'o de tri'a dimensi'o, kvankam tiam mi ne sci'is tio'n.

Mi memor'ig'u la pas'int'ec'o'n. Ĉu mi ne est'is instru'it'a, ke kiam mi vid'as lini'o'n kaj indukt'as eben'o'n, en la real'o mi vid'as tri'a'n ne'agnosk'at'a'n dimensi'o'n, kiu ne est'as hel'ec'o sed “alt'ec'o”? Kaj do ĉu ne sekv'as, ke en ĉi tiu region'o, kiam mi vid'as eben'o'n kaj indukt'as solid'o'n, en la real'o mi vid'as kvar'a'n ne'agnosk'at'a'n dimensi'o'n, kiu ne est'as kolor'o, sed kiu ekzist'as, kvankam ĝi est'as infinit'ec'a kaj ne'mezur'ebl'a?

Mi. Vi'a Ekscelenc'o tent'as si'a'n serv'ist'o'n cert'ig'i ke li memor'as la revelaci'o'j'n kiu'j'n li ricev'is. Ne bagatel'u kun mi, Ekscelenc'o; mi soif'as, mi pet'eg'as pli da sci'o. Sen'dub'e ni ne pov'as vid'i tiu'n ali'a'n pli alt'a'n Spac'land'o'n nun, ĉar ni ne hav'as okul'o'n en ni'a'j stomak'o'j. Sed, sam'e kiel est'is la regn'o Platlano, kvankam tiu povr'a reĝ'et'o de Lini'o'land'o ne pov'is turn'i si'n dekstr'e'n aŭ mal'dekstr'e'n por vid'i ĝi'n, kaj kiel ĉirkaŭ mi kaj tuŝ'ant'a mi'a'n korp'o'n est'is la Land'o de Tri Dimensi'o'j, kvankam mi, blind'a sen'sent'a aĉ'ul'o, pov'is nek tuŝ'i nek vid'i ĝi'n, tiel cert'e est'as kvar'a dimensi'o, kiu'n Vi'a Ekscelenc'o percept'as per la intern'a okul'o de pens'ad'o. Kaj ke ĝi dev'as ekzist'i Vi'a Ekscelenc'o mem instru'is al mi. Aŭ ĉu vi forges'is kio'n vi dir'is al vi'a serv'ist'o?

En unu dimensi'o, ĉu mov'iĝ'ant'a punkt'o ne far'is lini'o'n kun du fin'a'j punkt'o'j?

En du dimensi'o'j, ĉu mov'iĝ'ant'a lini'o ne far'is kvadrat'o'n kun kvar fin'a'j punkt'o'j.

En tri dimensi'o'j, ĉu mov'iĝ'ant'a kvadrat'o ne far'is—ĉu mi'a okul'o mem ne vid'is—tiu'n ben'it'a'n est'ul'o'n, kubo, kun ok fin'a'j punkt'o'j?

Kaj en kvar dimensi'o'j, ĉu mov'iĝ'ant'a kubo—almenaŭ por analogi'o kaj la progres'o de l’ ver'o, se mi mal'prav'as—ĉu di'a, mov'iĝ'ant'a kubo ne far'os eĉ pli di'a'n est'ul'o'n kun dek ses fin'a'j punkt'o'j?

Jen la ne'mal'prav'ig'ebl'a konfirm'o de la seri'o, 2, 4, 8, 16: ĉu tio ne est'as geometri'a progresi'o? Ĉu tio ne est'as—se mi rajt'as cit'i vi'a'j'n propr'a'j'n vort'o'j'n—“strikt'e laŭ analogi'o”?

De'nov'e, ĉu Vi'a Ekscelenc'o ne instru'is al mi ke, sam'e kiel en lini'o est'as du flank'a'j punkt'o'j, kaj en kvadrat'o est'as kvar flank'a'j lini'o'j, tiel en kubo dev'as est'i ses flank'a'j kvadrat'o'j? Jen de'nov'e la konfirm'a seri'o, 2, 4, 6: ĉu tio ne est'as aritmetik'a progresi'o? Kaj konsekvenc'e ĉu ne neces'e sekv'as, ke la pli di'a id'o de la di'a kubo en la land'o de kvar dimensi'o'j dev'as hav'i 8 flank'a'j'n kubojn: kaj ĉu ankaŭ tio ne est'as, kiel Vi'a Ekscelenc'o kred'ig'is mi'n, “strikt'e laŭ analogi'o”?

Ho, Ekscelenc'o, Vi'a Ekscelenc'o, jen, mi fid'e sub'met'as mi'n al konjekt'o, ne sci'ant'e la fakt'o'j'n; kaj mi pet'eg'as vi'n konfirm'i aŭ neg'i mi'a'j'n logik'a'j'n anticip'o'j'n. Se mi mal'prav'as, mi ced'os, kaj ne plu postul'os kvar'a'n dimensi'o'n; sed se mi prav'as, Vi'a Ekscelenc'o dev'us agnoskti tio'n.

Mi do demand'as, ĉu est'as aŭ ne est'as ver'e, ke ĉi tie ankaŭ vi'a'j land'an'o'j vid'is pli alt'a'j'n est'ul'o'j'n mal'supr'e'n'ir'i kaj en'ir'i ferm'it'a'j'n ĉambr'o'j'n, kiel Vi'a Ekscelenc'o en'ir'is la mi'a'n, sen mal'ferm'i pord'o'j'n aŭ fenestr'o'j'n, kaj aper'ant'e kaj mal'aper'ant'e laŭ'vol'e? Je la respond'o al ĉi tiu demand'o mi vet'as ĉio'n. Se vi neg'os ĝi'n, mi est'os jam plu silent'a. Sed ja bon'vol'u don'i respond'o'n.

Sfer'o. (post paŭz'o). Tio ja raport'iĝ'is. Sed oni ne inter'konsent'as pri la fakt'o'j. Kaj eĉ kiam est'as konsent'o pri fakt'o'j, la eksplikaĵoj vari'as. Kaj ĉiu'kaz'e, kiom ajn grand'a la kvant'o da eksplikaĵoj, neni'u adopt'is nek propon'is teori'o'n pri kvar'a dimensi'o. Do fin'iĝ'u la bagatel'ad'o, kaj ni re'ven'u al grav'aĵ'o'j.

Mi. Mi ja est'is cert'a. Mi cert'is ke mi'a'j anticip'o'j konfirm'iĝ'os. Kaj nun pacienc'u kun mi, kaj respond'u al unu pli'a demand'o, plej bon'a instru'ist'o! Tiu'j, kiu'j tiel aper'is—de kie neni'u sci'as—kaj kiu'j for'ir'is—al kie neni'u sci'as—ĉu ankaŭ ili iel mal'aper'is en tiu'n pli spac'o'plen'a'n Spac'o'n, kie'n mi nun pet'eg'as vi'n konduk'i mi'n?

Sfer'o. (mal'bon'humor'e). Ili mal'aper'is, cert'e—se ili eĉ ja antaŭ'e aper'is. Sed la pli'mult'o dir'as ke tiu'j vizi'o'j est'iĝ'as el pens'ad'o—vi kompren'os mi'n—el la cerb'o; el la angul'o'j de la vid'ant'o.

Mi. Ĉu tio'n ili dir'as? Ho, ne kred'u ili'n. Aŭ se ja ver'as, ke tiu ali'a Spac'o ver'e est'as Pens'o'land'o, do konduk'u mi'n al tiu ben'it'a region'o, kie mi en pens'ad'o vid'os la intern'o'j'n de ĉiu'j solid'o'j. Tie, antaŭ mi'a rav'it'a okul'o, kubo, mov'iĝ'ant'e en iu tut'e nov'a direkt'o, sed strikt'e laŭ analogi'o, tiel ke ĉiu part'o de li'a korp'o pas'as tra nov'spec'a Spac'o, post'las'ant'e si'a'n propr'a'n spur'o'n—tie la kubo kre'os eĉ pli perfekt'a'n perfekt'aĵ'o'n ol si, kun dek ses fin'a'j ekstra-solid'a'j angul'o'j kaj ok solid'a'j perimetr'a'j kuboj. Kaj kiam tie, ĉu ni ne daŭr'ig'os la vojaĝ'o'n supr'e'n? En tiu ben'it'a Region'o de Kvar Dimensi'o'j, ĉu ni ne tuŝ'os la sojl'o'n de la kvin'a dimensi'o, kaj ne en'ir'os? Ha! Kaj ni'a ambici'o supr'e'n'ir'u kun ni'a korp'a lev'iĝ'o. Tiam, ced'ant'e al ni'a intelekt'a kresk'o, la pord'o'j de la ses'a dimensi'o mal'ferm'iĝ'os; kaj post'e sep'a, kaj ok'a—

Kiom da temp'o mi daŭr'ig'is, mi ne sci'as. Van'e la sfer'o, en si'a tondr'a voĉ'o, re'postul'is silent'o'n kaj minac'is mi'n per plej terur'a'j pun'o'j, se mi ne ĉes'os. Sed neni'o pov'is ĉes'ig'i la flu'o'n de mi'a'j ekstaz'a'j aspir'o'j. Ebl'e mi est'is kulp'a; sed mi ja est'is ebri'a de la ĵus'a'j revelaci'o'j kiu'j'n li mem don'is al mi. Sed, post ne'long'e ven'is la fin'o. Tranĉ'is mi'a'j'n vort'o'j'n kraŝ'o ekster'e, kaj sam'temp'a kraŝ'o en'e de mi, kiu pel'is mi'n tra Spac'o ne'pri'skrib'ebl'e rapid'e. Mal'supr'e'n! Mal'supr'e'n! Mal'supr'e'n! Mi rapid'e sink'is; kaj mi sci'is ke re'ven'o al Plat'land'o est'as mi'a sort'o. Unu ek'vid'o'n mi kapt'is. Unu last'a kaj neniam forges'ot'a ek'vid'o de tiu mal'hel'a eben'aĵ'o—kiu nun de'nov'e far'iĝ'os mi'a univers'o—dis'vast'iĝ'is antaŭ mi'a okul'o. Tiam mal'lum'o. Tiam fin'a, ĉio'frap'a tondr'eg'o; kaj, kiam mi mal'ferm'is la okul'o'n, mi est'is de'nov'e ordinar'a ramp'ant'a kvadrat'o, hejm'e en mi'a stud'ej'o, aŭskult'ant'a la pac-kri'o'n de mi'a al'ir'ant'a edz'in'o.

§ 20.—Kiel la sfer'o kuraĝ'ig'is mi'n en vizi'o

Kvankam mi hav'is mal'pli ol unu minut'o'n por pri'pens'i, mi sent'is, per ia instinkt'o, ke mi dev'us kaŝ'i mi'a'j'n spert'o'j'n de mi'a edz'in'o. Ne est'is ke mi sent'is danĝer'o'n en ŝi'a ek'sci'o pri la sekret'o, sed mi sci'is ke rakont'o pri mi'a aventur'o est'us ne'kompren'ebl'a al ajn'a vir'in'o en Plat'land'o. Do mi klopod'is trankvil'ig'i ŝi'n per invent'it'a rakont'o, ke mi akcident'e fal'is tra la plank'pord'o de la kel'o, kaj tie kuŝ'ad'is ne'konsci'a.

La sud'a al'tir'o en ni'a land'o est'as tiom et'a, ke eĉ al vir'in'o mi'a rakont'o ŝajn'is tut'e ne'kred'ebl'a; sed mi'a edz'in'o, kies senc'o tre super'as la norm'o'n de ŝi'a seks'o, kaj kiu percept'is ke mi est'as ne'kutim'e ekscit'it'a, ne kverel'is kun mi pri la afer'o, sed insist'is ke mi est'as mal'san'a kaj bezon'as ripoz'o'n. Do mi feliĉ'e ir'is ĉambr'e'n por trankvil'e pri'pens'i la okaz'int'aĵ'o'j'n. Kiam mi fin'e est'is sol'a, sent'o de dorm'em'o kapt'is mi'n; sed antaŭ ol mi'a'j okul'o'j ferm'iĝ'is mi prov'is re'produkt'i la tri'a'n dimensi'o'n, kaj special'e la procez'o'n en kiu kubo konstru'iĝ'as per mov'iĝ'o de kvadrat'o. Mi trov'is tio'n ne'facil'a; sed mi memor'is ke dev'as est'i “supr'e'n, ne nord'e'n,” kaj mi ten'ad'is tiu'j'n vort'o'j'n kiel help'il'o'n, kiu, mi pens'is, cert'e konduk'os mi'n al la solv'o. Do mekanik'e ripet'ant'e, kiel mantr'o'n, la vort'o'j'n “supr'e'n, ne nord'e'n,” mi fal'is en fund'a'n re'freŝ'ig'a'n dorm'o'n.

Dum mi'a dorm'ad'o mi sonĝ'is. De'nov'e mi est'is kun la sfer'o, kies lum'o'plen'a aspekt'o montr'is ke li'a koler'eg'o kontraŭ mi ŝanĝ'iĝ'is al perfekt'a pac'o. Ni kun'e mov'iĝ'is al bril'a sed infinit'e mal'grand'a punkt'o, al kiu mi'a mastr'o direkt'is mi'a'n atent'o'n. Dum ni al'ir'is, ŝajn'is ke zum'et'o ven'as el ĝi, simil'a son'o al unu el vi'a'j Spac'land'a'j viand'o-muŝ'o'j, sed mult'e mal'pli laŭt'a, ja tiom et'a ke eĉ en la perfekt'a trankvil'ec'o de la vaku'o tra kiu ni flug'is, la son'o ne bon'e aŭd'ebl'is ĝis ni halt'is for de ĝi je distanc'o de ĉirkaŭ 20 hom'korp'a'j diagonal'o'j.

“Jen,” dir'is mi'a gvid'ant'o, “en Plat'land'o vi loĝ'is; pri Lini'o'land'o vi ricev'is vizi'o'n; vi flug'is kun mi al la supr'o'j de Spac'land'o; kaj nun, por komplet'ig'i vi'a'n spert'o'n, mi konduk'os vi'n mal'supr'e'n al la plej mal'supr'a fund'o de ekzist'ad'o, al la regn'o de Punkt'o'land'o, la abism'o de nul dimensi'o'j.

“Rigard'u tie'n, jen tiu povr'ul'o. Tiu punkt'o est'as est'ul'o kiel ni, sed en'ferm'it'a en la nul-dimensi'a mal'plen'aĵ'o. Li est'as si kaj si'a propr'a mond'o, si'a propr'a univers'o; pri iu ajn ali'a krom si li pov'as form'i neni'a'n koncept'o'n; li kon'as nek long'o'n nek larĝ'o'n nek alt'o'n, ĉar li neniam spert'is ili'n; li eĉ ne kon'as la numer'o'n du; nek hav'as noci'o'n pri plural'ec'o; ĉar li mem al si est'as unu kaj ĉio, kaj do ver'e est'as neni'o. Tamen rimark'u li'a'n perfekt'a'n mem-kontent'ec'o'n, kaj el tio lern'u ĉi tiu'n lecion'o'n, ke est'i mem-kontent'a est'as est'i povr'a kaj sen'sci'a, kaj ke aspir'i est'as pli bon'e ol est'i blind'e kaj sen'potenc'e feliĉ'a. Nun aŭskult'u.”

Li ĉes'is; kaj el la mal'grand'a zum'ant'o ven'is et'a, mal'hel'a, monoton'a, sed klar'e aŭd'ebl'a tint'ad'o, kvazaŭ de unu el vi'a'j fonograf'o'j en Spac'land'o, de kiu mi kapt'is la vort'o'j'n, “Infinit'a bel'ec'o de ekzist'ad'o! Ĝi est'as; kaj krom Ĝi est'as neni'o.”

“Kio'n,” mi demand'is, “cel'as dir'i la est'ul'et'o per ‘ĝi’?” “Li cel'as si'n mem,” dir'is la sfer'o: “ĉu vi iam rimark'is, ke beb'o'j kaj bebeculoj kiu'j ne pov'as disting'i si'n de la mond'o, parol'as pri si en la tri'a person'o? Sed silent'u!”

“Ĝi plen'ig'as la tut'a'n Spac'o'n,” daŭr'ig'is la mal'grand'a monolog'ant'o, “kaj tio, kio'n Ĝi plen'ig'as, Ĝi est'as. Ĝi'a'j pens'o'j est'as Ĝi'a'j dir'o'j; kaj Ĝi'a'j dir'o'j est'as Ĝi'a'j aŭd'aĵ'o'j; kaj Ĝi mem est'as pens'ant'o, dir'ant'o, aŭd'ant'o, aŭd'at'o, pens'o, vort'o; Ĝi est'as unu, tamen la ĉio en ĉio. Ha, la feliĉ'o, ha la feliĉ'o de est'ad'o!”

“Ĉu vi ne pov'as ŝok'i la et'aĵ'o'n el ĝi'a mem'fid'o?” mi dir'is. “Dir'u al ĝi, kio ĝi ver'e est'as, kiel vi dir'is al mi; rivel'u al ĝi la mal'vast'eg'a'j'n lim'o'j'n de Punkt'o'land'o, kaj konduk'u ĝi'n pli alt'e'n.” “Tio ne est'as facil'a task'o,” dir'is mi'a mastr'o; “vi prov'u.”

“Silent'u, silent'u, est'ul'aĉ'o. Vi nom'as vi'n ĉio en ĉio, sed vi est'as neni'o: vi'a tiel'nom'at'a univers'o est'as nur'a makul'et'o en lini'o, kaj lini'o est'as nur'a ombr'o kompar'e kun—” “ĉes'u, ĉes'u, vi dir'is sufiĉ'o'n,” inter'romp'is la sfer'o, “nun aŭskult'u, kaj rimark'u kiel vi'a riproĉ'o efik'is la reĝ'o'n de Punkt'o'land'o.”

La hel'ec'o de la monarĥ'o, kiu bril'is pli fort'e je aŭd'o de mi'a'j vort'o'j, klar'e montr'is ke li re'ten'is si'a'n fid'o'n; kaj li rapid'e re'daŭr'ig'is si'a'n parol'ad'o'n. “Ha, la ĝu'o, ha, la ĝu'o de pens'ad'o! Pov'as Ĝi ating'i ĉio'n per pens'o! Ĝi'a propr'a pens'o ven'as al Ĝi, sugest'ant'e riproĉ'o'n, kaj tiel Ĝi'n pli feliĉ'ig'as! Dolĉ'a ribel'o kirl'iĝ'as kaj rezult'ig'as triumf'o'n! Ha, la di'a kre'em'a potenc'o de la ĉio en unu! Ha, la ĝoj'o, la ĝoj'o de est'ad'o!”

“Jen,” dir'is mi'a instru'ist'o, “kiom mal'mult'e efik'is vi'a'j vort'o'j. Kiom la monarĥ'o eĉ kompren'as ili'n, li akcept'as ili'n kiel si'a'j'n propr'a'j'n pens'o'j'n—ĉar li pov'as koncept'i neniu'n krom si—kaj li si'n glor'as pro la divers'ec'o kaj kre'a potenc'o de Ĝi'a pens'ad'o. Ni las'u ĉi tiu'n di'o'n de Punkt'o'land'o rav'iĝ'i en si'a sen'sci'o kaj ĉie'est'o: nek vi nek mi pov'as sav'i li'n de li'a mem-kontent'o.”

Post tio, dum ni trankvil'e ŝveb'is re'e'n al Plat'land'o, mi aŭd'is la mild'a'n voĉ'o'n de mi'a kun'ul'o pri'parol'i la lecion'o'n de mi'a vizi'o, kaj stimul'i mi'n aspir'i, kaj instru'i ali'ul'o'j'n aspir'i kaj ambici'i. Li unu'e koler'is—li konfes'is—pro mi'a ambici'o supr'e'n'flug'i al dimensi'o'j super la tri'a; sed li post'e ricev'is freŝ'a'n sci'o'n, kaj li ne tro fier'is agnosk'i si'a'n erar'o'n al lern'ant'o. Li tiam proced'is inic'i mi'n en la mister'o'j'n eĉ pli alt'a'j'n ol tiu'j, en kiu'j'n mi jam iniciĝis, kaj sci'pov'ig'is mi'n konstru'i ekstra-solid'o'j'n per mov'o de solid'o'j, kaj du'obl'a'j'n ekstra-solid'o'j'n per la mov'o de ekstra-solid'o'j, kaj ĉio “strikt'e laŭ analogi'o,” ĉio per metod'o'j tiom simpl'a'j, tiom facil'a'j, ke ili dev'us est'i klar'a'j eĉ al vir'in'o.

§ 21.—Kiel mi prov'is instru'i la Teori'o'n de Tri Dimensi'o'j al mi'a nep'o, kaj kiom mi sukces'is

Mi Vek'iĝ'is en ĝoj'o, kaj ek'pri'pens'is mi'a'n glor'a'n est'ont'a'n karier'o'n. Mi tuj ir'os antaŭ'e'n, mi pens'is, kaj predik'os la Evangeli'o'n al la tut'a Plat'land'o. Eĉ al vir'in'o'j kaj soldat'o'j mi proklam'os ĝi'n. Mi komenc'os kun mi'a edz'in'o.

Tuj kiam mi decid'is pri la plan'o por mi'a'j operaci'o'j, mi aŭd'is bru'o'n de mult'a'j voĉ'o'j en la strat'o postul'ant'a'j silent'o'n. Tiam sekv'is pli laŭt'a voĉ'o. Est'is la proklam'o de herold'o. Atent'e aŭskult'ant'e, mi re'kon'is la vort'o'j'n de la rezoluci'o de la konsili'o, kiu'j ordon'is la arest'o'n, en'karcer'ig'o'n, aŭ ekzekut'o'n de ĉiu'j kiu'j korupt'as la mens'o'j'n de la popol'o per iluzi'o'j, aŭ pretend'o'j pri revelaci'o'j de ali'a mond'o.

Mi iom pens'is. Tiu danĝer'o est'is serioz'a. Pli bon'e, ke mi evit'u ĝi'n kaj menci'u mi'a'n revelaci'o'n al neni'u, kaj proced'u anstataŭ'e per konkret'a demonstr'o—kio kompren'ebl'e ŝajn'is tiom simpl'a kaj konvink'a afer'o ke neni'o perd'iĝ'us se mi silent'us pri la revelaci'o. “Supr'e'n, ne nord'e'n”—est'is la kern'o de la tut'a pruv'o. Tiu princip'o ŝajn'is al mi sufiĉ'e klar'a antaŭ mi'a dorm'o; kaj kiam mi vek'iĝ'is, post ĵus'a sonĝ'o, ĝi ŝajn'is tiel kompren'ebl'a kiel aritmetik'o mem; sed ial mi nun sent'is la klar'ec'o'n iom for'fad'int'a. Kvankam mi'a edz'in'o oportun'e en'ir'is la ĉambr'o'n ĝust'e tiam, mi decid'is, post iom da diskut'ad'o, ne komenc'i kun ŝi.

Mi'a'j pentagon'a'j fil'o'j est'is vir'o'j de karakter'o kaj status'o, kirurgiistoj de bon'a reputaci'o, sed ne tre bon'a'j en matematik'o, kaj, tial, ne tauĝaj por mi'a cel'o. Sed mi ek'pens'is ke jun'a kaj impres'ebl'a ses'later'o, kun matematik'a lert'ec'o, est'us la plej taŭg'a lern'ant'o. Kial do ne far'i mi'a'n unu'a'n eksperiment'o'n kun mi'a sprit'a nepet'o, kies koment'o'j'n pri la signif'o de 3³ aprob'is la sfer'o? Se diskut'i la afer'o'n kun li, nur'a knab'o, mi est'us en perfekt'a sekur'ec'o ĉar li sci'us neni'o'n pri la proklam'o de la konsili'o; dum mi ne pov'us fid'i ke mi'a'j fil'o'j—tiom fort'a'j est'is ili'a'j patriot'ism'o kaj riverenc'o por la cirkl'o'j—ne sent'us si'n dev'ig'it'a'j trans'don'i mi'n al la prefekt'o, se ili trov'us mi'n serioz'e sub'ten'i la herez'o'n de la Tri'a Dimensi'o.

Sed la unu'a far'end'aĵ'o est'is iel sat'ig'i la sci'vol'em'o'n de mi'a edz'in'o, kiu natur'e dezir'is ek'sci'i kial la mister'a cirkl'o ven'is por vizit'i, kaj kiel li pov'is en'ir'i la dom'o'n. Sen menci'i la detal'o'j'n de la rakont'o kiu'n mi don'is al ŝi—rakont'o, mi tim'as, ne tiel kongru'a kun la ver'o kiel mi'a'j leg'ant'o'j en Spac'land'o ebl'e dezir'us—mi pov'as dir'i ke mi sukces'is fin'e persvad'i ŝi'n re'ven'i al si'a'j hejm'a'j tasktoj sen kaŭz'i mi'n parol'i pri la Mond'o de Tri Dimensi'o'j. Tio'n far'int'e, mi tuj al'vok'is mi'a'n nep'o'n; ĉar, se konfes'i la ver'o'n, mi sent'is ke la koncept'o de ĉio, kio'n mi vid'is kaj aŭd'is, iel strang'manier'e for'glit'as de mi, kiel la imag'o de du'on-memor'it'a bel'sonĝ'o, kaj mi vol'eg'is rapid'e kre'i unu'a'n disĉipl'o'n.

Mi'a nep'o en'ir'is la ĉambr'o'n kaj mi zorg'e ŝlos'is la pord'o'n. Tiam mi sid'iĝ'is apud li kaj ni pren'is ni'a'j'n matematik'a'j'n tabul'o'j'n—aŭ, kiel vi nom'us ili'n, lini'o'j'n—kaj mi dir'is al li ke ni daŭr'ig'os la hieraŭ'a'n lecion'o'n. De'nov'e mi instru'is al li, kiel punkt'o per mov'iĝ'o en unu dimensi'o far'as lini'o'n, kaj kiel rekt'a lini'o en du dimensi'o'j far'as kvadrat'o'n. Post tio, du'on'rid'int'e, mi dir'is, “Kaj nun, bubĉjo, vi vol'is kred'ig'i mi'n ke kvadrat'o en la sam'a manier'o, per mov'iĝ'o supr'e'n, ne nord'e'n, pov'as far'i ali'a'n figur'o'n, i'a'n ekstra-kvadrat'o'n en tri dimensi'o'j. Dir'u tio'n de'nov'e, vi jun'a bub'.”

Tiam ni de'nov'e aŭd'is la herold'o'n kri'i “Ho jes! Ho jes!” ekster'e en la strat'o'j, proklam'ant'e la rezoluci'o'n de la konsili'o. Kvankam li est'is jun'a, mi'a nep'o—kiu, se konsider'i li'a'n aĝ'o'n, est'is ne'kutim'e inteligent'a, kaj eduk'it'a en perfekt'a riverenc'o de la aŭtoritat'o de la cirkl'o'j—percept'is la situaci'o'n kun sprit'ec'o kiu tut'e surpriz'is mi'n. Li rest'is silent'a ĝis la last'a'j vort'o'j de la proklam'o for'fad'is, kaj tiam, ek'plor'ant'e, “Kar'a av'o,” li dir'is, “tio est'is nur mi'a lud'ad'o, kaj kompren'ebl'e mi ne serioz'e kred'is tio'n, kio'n mi dir'is; kaj tiam ni sci'is neni'o'n pri la nov'a leĝ'o; kaj mi kred'as ke mi dir'is neni'o'n pri la Tri'a Dimensi'o; kaj mi cert'as ke mi dir'is neni'o'n pri ‘supr'e'n, ne nord'e'n,’ ĉar kompren'ebl'e tio est'us tiom sen'senc'a, ĉu ne? Kiel io pov'us mov'iĝ'i supr'e'n, kaj ne nord'e'n? Supr'e'n kaj ne nord'e'n! Eĉ se mi est'us beb'o, mi ne pov'us tiom absurdumi. Kiel stult'a est'as la ide'o! Ha! ha! ha!”

“Tut'e ne stult'a,” mi dir'is, iom konstern'it'a; “jen, ekzempl'e, ĉi tiu kvadrat'o,” kaj je tiu'j vort'o'j mi ek'ten'is mov'ebl'a'n kvadrat'o'n, kiu kuŝ'is pren'ebl'a—“rigard'u, mi mov'as ĝi'n, ne nord'e'n sed—jes, mi mov'as ĝi'n supr'e'n—tio est'as, ne nord'e'n, sed i'e'n—ne preciz'e ĉi tiel, sed iel—” Tiam mi'a fuŝ'fraz'o fin'iĝ'is, kaj mi ĉirkaŭ'sku'is la kvadrat'o'n en fiask'a manier'o, kio mult'e amuz'is mi'a'n nep'o'n, kiu ek'rid'eg'is plej laŭt'e kaj deklar'is ke mi ne instru'as li'n, sed nur ŝerc'as kun li; kaj dir'int'e tio'n li mal'ŝlos'is la pord'o'n kaj kur'is el la ĉambr'o. Tiel fin'iĝ'is mi'a unu'a prov'o konvert'i lern'ant'o'n al la Evangeli'o de Tri Dimensi'o'j.

§ 22.—Kiel mi tiam prov'is ali'rimed'e dis'vast'ig'i la Teori'o'n de Tri Dimensi'o'j; kaj pri la rezult'o

Mi'a Mal'sukces'o kun mi'a nep'o ne kuraĝ'ig'is mi'n komunik'i mi'a'n sekret'o'n al ali'ul'o'j en mi'a hejm'o; tamen pri la fin'a venk'o mi ankoraŭ rest'is esperant'o. Mi vid'is nur, ke mi dev'us ne tut'e de'pend'i de la dir'aĵ'o, “supr'e'n, ne nord'e'n,” sed anstataŭ'e dev'us klopod'i far'i demonstr'o'n kaj klar'e prezent'i la afer'o'n al la publik'o; kaj por tiu cel'o, ŝajn'is neces'e turn'iĝ'i al skrib'ad'o.

Do privat'e, dum plur'a'j monat'o'j mi verk'is traktat'o'n pri la mister'o'j de tri dimensi'o'j. Sed, por evit'i la aŭtoritat'o'j'n, mi ne parol'is pri fizik'a dimensi'o sed pri iu Pens'o'land'o, de kie, teori'e, figur'o pov'us rigard'i mal'supr'e'n al Plat'land'o kaj vid'i la intern'o'j'n de ĉiu'j aĵ'o'j, kaj kie oni pov'us supoz'i ke ekzist'as figur'o ĉirkaŭ'it'a, por tiel dir'i, de ses kvadrat'o'j, kaj hav'ant'a ok fin'a'j'n punkt'o'j'n. Sed verk'ant'e tiu'n libr'o'n mi trov'is mi'n bedaŭr'ind'e embaras'at'a de la mal'ebl'o skiz'i tia'j'n diagram'o'j'n neces'a'j'n por mi'a cel'o; ĉar kompren'ebl'e, en ni'a land'o Plat'land'o, est'as neniu'j tabul'o'j krom lini'o'j, kaj neniu'j diagram'o'j krom lini'o'j, ĉio est'as en unu rekt'a lini'o kaj disting'ebl'as nur per vari'o en grand'o aŭ bril'ec'o; tial, kiam mi fin'is mi'a'n traktat'o'n (kiu'n mi titol'is, “Tra Plat'land'o al Pens'o'land'o”) mi ne pov'is cert'i ke oni eĉ kompren'os ĝi'n.

Dum'e mi'a viv'o rest'is sub nub'o. De ĉiu'j plezur'o'j mi lac'iĝ'is. Ĉiu'j vid'aĵ'o'j incit'e tent'is mi'n al kontraŭ'leĝ'a rivel'o de la sekret'o, ĉar mi ĉiam em'is kompar'i tio'n, kio'n mi vid'is en du dimensi'o'j kun tio, kio ĝi ver'e est'is se vid'at'a en tri, kaj mi apenaŭ pov'is damp'i mi'a'j'n laŭt'parol'a'j'n kompar'o'j'n. Mi neglekt'is mi'a'j'n klient'o'j'n kaj mi'a'j'n propr'a'j'n afer'o'j'n por don'i mi'n al kontempl'ad'o pri la mister'o'j kiu'j'n mi iam rigard'is, sed pri kiu'j mi pov'is parol'i al neni'u, kaj kiu'j'n mi ĉiu'tag'e trov'is pli mal'facil'a'j por re'produkt'i, eĉ antaŭ mi'a propr'a mens'vid'o.

Iu'n tag'o'n, ĉirkaŭ dek unu monat'o'j'n post mi'a re'ven'o de Spac'land'o, mi prov'is vid'i kubon kun mi'a okul'o ferm'it'a, sed mal'sukces'is; kaj kvankam mi post'e sukces'et'is, mi tiam ne tut'e cert'is (nek iam ajn post'e mi cert'is) ke mi preciz'e bild'ig'is la original'o'n. Tio ig'is mi'n iom pli melankoli'a ol antaŭ'e, kaj mi ek'em'is trov'i solv'o'n; sed mi ne sci'is kia'n. Mi sent'is ke mi volont'e ofer'us mi'a'n viv'o'n, se per tio mi pov'us konvink'i iu'n. Sed mi pens'is, se mi eĉ ne pov'as konvink'i mi'a'n nep'o'n, kiel konvink'i la plej alt'a'j'n kaj plej lert'a'j'n cirkl'o'j'n en la land'o?

De temp'o al temp'o mi'a spirit'o tro fort'e ribel'is, kaj mi el'las'is danĝer'a'j'n parol'o'j'n. Oni jam konsider'is mi'n ne'ortodoks'a, aŭ eĉ perfid'a, kaj mi akr'e konsci'is pri la danĝer'o de mi'a pozici'o; tamen foj'foj'e mi ne pov'is reg'i mi'a'n em'o'n ŝpruc'ig'i suspekt'a'j'n aŭ du'on-herez'a'j'n dir'o'j'n, eĉ inter la plej alt'a'j de la plur'later'a kaj cirkul'a soci'o'j. Kiam, ekzempl'e, est'iĝ'is diskut'o pri la trakt'ad'o de la frenez'ul'o'j kiu'j dir'is ke ili ricev'is la pov'o'n vid'i la intern'o'j'n de aĵ'o'j kaj hom'o'j, mi cit'is la dir'aĵ'o'n de antikv'a cirkl'o, kiu deklar'is ke la profet'o'j'n kaj inspir'it'o'j'n ĉiam konsider'as frenez'a'j la pli'mult'o; kaj mi foj'e dir'is esprim'o'j'n kiel “la okul'o kiu vid'as intern'o'j'n,” kaj “la ĉio'vid'a land'o”; unu- aŭ du'foj'e mi eĉ uz'is la mal'permes'at'a'j'n termin'o'j'n “la tri'a kaj kvar'a dimensi'o'j.” Fin'e, por komplet'i seri'o'n da mal'diskret'aĵ'o'j, ĉe kun'sid'o de ni'a Lok'a Soci'o pri Spekulativ'ad'o okaz'ant'a ĉe la palac'o de la prefekt'o mem—iu stult'eg'a hom'o leg'int'a iu'n detal'o'plen'a'n raport'o'n kiu asert'is ĝust'e kial providenc'o lim'ig'is la nombr'o'n de dimensi'o'j al du, kaj kial la tiel'nom'at'a'n ĉio'vid'pov'o'n hav'as nur Di'o—mi perd'is la mem'reg'o'n, tiom ke mi don'is preciz'a'n rakont'o'n pri mi'a tut'a vojaĝ'o kun la sfer'o en Spac'o'n, kaj en la Asembl'ej'o'n en la urb'o, kaj re'e'n al Spac'o, kaj pri mi'a re'ven'o hejm'e'n, kaj pri ĉio kio'n mi vid'is kaj aŭd'is real'e kaj vizi'e. Unu'e mi ŝajn'ig'is ke mi pri'skrib'as la imag'a'j'n spert'o'j'n de fikci'a hom'o; sed mi'a entusiasmo baldaŭ per'fort'is mi'n mal'kovr'i la ident'o'n, kaj fin'e, en fervor'a orator'aĵ'o, mi admon'is ĉiu'j'n mi'a'j'n aŭskult'ant'o'j'n perd'i la antaŭ'juĝ'o'n kaj far'iĝ'i kred'ant'o'j de la Tri'a Dimensi'o.

La sekv'a'n maten'o'n, star'ant'e en ĝust'e la sam'a lok'o kie antaŭ nur kelk'a'j monat'o'j la sfer'o star'is kun mi, oni permes'is mi'n daŭr'ig'i la orator'aĵ'o'n, sen kontraŭ'star'o kaj sen inter'romp'o. Sed de la unu'a moment'o mi antaŭ'vid'is mi'a'n sort'o'n; ĉar la prezident'o—rimark'int'e ke ĉe'est'as polic'ist'o'j de la pli bon'a spec'o, kun angul'o'j apenaŭ sub 55°—for'send'ig'is ili'n antaŭ ol mi komenc'is mi'a'n defend'o'n, kaj anstataŭ'ig'is ili'n per mal'super'a klas'o kun angul'o'j nur 2° aŭ 3°. Mi konsci'is bon'e, kio'n signif'as tio. Mi est'os ekzekut'it'a aŭ en'karcer'ig'it'a, kaj mi'a rakont'o rest'os sekret'o al la mond'o, per la sam'temp'a detru'o de tiu'j kiu'j aŭd'is ĝi'n; kaj la prezident'o vol'as ke la viktim'o'j est'u de la mal'mult'e'kost'a spec'o.

Post kiam mi fin'is mi'a'n defend'o'n, la prezident'o, ebl'e percept'int'e ke iu'j el la pli jun'a'j cirkl'o'j est'is efik'it'a'j de mi'a evident'a sincer'ec'o, far'is al mi du demand'o'j'n:—

1. Ĉu mi pov'as indik'i la direkt'o'n, kiu'n mi cel'as per la vort'o'j “supr'e'n, ne nord'e'n”?

2. Ĉu mi pov'as per diagram'o'j aŭ pri'skrib'o'j (krom la menci'o de imag'a'j flank'o'j kaj angul'o'j) indik'i la figur'o'n, kiu'n mi nom'as kubo?

Mi deklar'is, ke mi pov'as dir'i neni'o'n plu, kaj ke mi dev'us don'i mi'n al la ver'o, kio cert'e finsuperos.

La prezident'o respond'is ke li tut'e konsent'as, kaj ke mi ne pov'us far'i pli bon'e. Mi est'u tuj kondamn'it'a al ĉiam'a en'karcer'ec'o; sed se la ver'o vol'as ke mi liber'iĝ'u de la prizon'o kaj predik'u la Evangeli'o'n al la mond'o, oni fid'u ke la ver'o rezult'ig'os tio'n. Dum'e, mi sufer'u nur tio'n neces'a'n por cert'ig'i ke mi ne pov'as eskap'i, kaj, krom se per mis'kondut'o mi sen'ig'os mi'n de la privilegi'o, mi est'u foj'foj'e permes'at'a vid'i mi'a'n frat'o'n, kiu jam en'karcer'iĝ'is.

Sep jar'o'j pas'is kaj mi est'as ankoraŭ mal'liber'ul'o, kaj—krom la foj'foj'a'j vizit'o'j de mi'a frat'o—tut'e ne hav'as kompani'o'n, krom la gard'ist'o'j. Mi'a frat'o est'as unu el la plej bon'a'j kvadrat'o'j, just'a, senc'o'hav'a, gaj'a, kaj frat'am'a; tamen mi konfes'as ke la ĉiu'semajn'a'j vizit'o'j kaŭz'as al mi la plej amar'a'n dolor'o'n. Li ĉe'est'is kiam la sfer'o manifest'is si'n en la ĉambr'o de la konsili'o; li vid'is la metamorfozantajn sekc'o'j'n de la sfer'o; li aŭd'is la eksplikaĵon de la fenomen'o post'e don'it'a al la cirkl'o'j. De tiam, apenaŭ semajn'o pas'is dum sep tut'a'j jar'o'j, kiam li ne aŭd'is mi'n ripet'i mi'a'n rakont'o'n kaj pri'skrib'o'j'n de tiu fenomen'o, kaj ĉiu'j fenomen'o'j en Plat'land'o, kaj la argument'o'j'n pri la ekzist'o de solid'a'j aĵ'o'j indukt'ebl'a'j per analogi'o. Sed—mi hont'as dir'i—mi'a frat'o ankoraŭ ne kompren'as la natur'o'n de la Tri'a Dimensi'o, kaj des pli domaĝ'e, rifuz'as kred'i ke pov'us ekzist'i sfer'o.

Mi do hav'as nepr'e neniom da konvert'it'o'j, kaj, kiom mi pov'as vid'i, la mil'jar'a revelaci'o efektiv'ig'is neni'o'n. Supr'e en Spac'land'o, Promete'o pun'iĝ'is ĉar li al'port'is fajr'o'n al hom'o'j, sed mi—povr'a Promete'o de Plat'land'o—kuŝ'as ĉi tie en prizon'o, kvankam mi al'port'is neni'o'n al mi'a'j land'an'o'j. Tamen mi viv'as en esper'o, ke en iu dimensi'o ĉi tiu memor'libr'o iel ating'os la mens'o'n de la hom'ar'o, kaj est'ig'os ras'o'n de ribel'em'ul'o'j kiu'j rifuz'os agnosk'i lim'ig'it'a'n dimensi'ec'o'n.

Tio est'as mi'a esper'o en pli feliĉ'a'j moment'o'j. Bedaŭr'ind'e ne ĉiam tiel'as. Foj'foj'e fort'e pez'as sur mi'a mens'o la ĝen'a rimark'o, ke mi ne pov'as honest'e dir'i ke mi klar'e memor'as la preciz'a'n form'o'n de la iam vid'it'a, oft'e sopir'at'a kubo; kaj en mi'a'j sonĝ'o'j la mister'a princip'o, “supr'e'n, ne nord'e'n,” ĝen'as mi'n kiel anim'vor'a sfinks'o. Pro mi'a'j martir'a'j sufer'o'j, kiu'j'n mi el'ten'as por sub'ten'i la ver'o'n, est'as sezon'o'j de mens'a mal'fort'ec'o, kiam kuboj kaj sfer'o'j lul'as tie'n kaj re'e'n en la fon'o de fantazi'a'j mens'bild'o'j; kiam la Land'o de Tri Dimensi'o'j ŝajn'as preskaŭ tiel vizieca kiel la Land'o de Unu aŭ Nul; kiam eĉ ĉi tiu mal'mol'a mur'o kiu bar'as mi'n de mi'a liber'ec'o, ĉi tiu'j tabul'o'j sur kiu'j mi skrib'as, kaj ĉiu'j la real'o'j de Plat'land'o mem, ŝajn'as ne pli bon'a'j ol la produkt'o'j de mal'san'a imag'i'pov'o, aŭ la sen'baz'a teks'aĵ'o de sonĝ'o.

Plat'land'o Roman'et'o de mult'a'j dimensi'o'j