La eta princo

Enhavo

Dediĉ'o de la aŭtor'o al Léon Werth

    Pardon'u infan'o'j, ke mi dediĉ'is ĉi tiu'n libr'o'n al ” grand'ul'o ”.

    Mi hav'as serioz'a'n sen'kulp'ig'o'n: tiu grand'ul'o est'as la plej bon'a amik'o, kiu'n mi hav'as en la mond'o. Mi hav'as ali'a'n sen'kulp'ig'o'n: tiu grand'ul'o kapabl'as ĉio'n kompren'i, eĉ por'infan'a'j'n libr'o'j'n. Mi hav'as tri'a'n sen'kulp'ig'o'n: tiu grand'ul'o loĝ'as en Franci'o, kie li sufer'as pro mal'sat'o kaj mal'varm'o. Li ja bezon'as konsol'o'n. Se ĉiu'j tiu'j sen'kulp'ig'o'j ne sufiĉ'as, mi volont'e dediĉ'os ĉi libr'o'n al la infan'o, kiu iam antaŭ'e tiu grand'ul'o est'is. Ĉiu'j grand'ul'o'j unu'e est'is infan'o'j.( Sed mal'mult'a'j el ili memor'as pri tio.) Mi do korekt'as mi'a'n dediĉ'o'n:
Al Léon Werth, kiam li est'is mal'grand'a knab'o.

I.

    Iam, kiam mi est'is ses'jar'a, mi vid'is bel'eg'a'n bild'o'n en iu libr'o pri la pra'arb'ar'o, titol'it'a ” Tra'viv'it'a'j rakont'o'j ”. Tiu bild'o prezent'is boa'o'n, kiu glut'as rab'o'best'o'n. Jen kopi'o de la desegn'o:
En la libr'o oni dir'is:” La bo'a'j glut'as si'a'n rab'aĵ'o'n unu'glut'e, sen'maĉ'e. Sekv'e ili ne plu pov'as mov'iĝ'i kaj dorm'as dum si'a ses'monat'a digest'ad'o.”
Ek'de tiam mi mult'e medit'is pri la aventur'o'j en ĝangal'o kaj per kolor'krajon'o mi sukces'is mi'a'vic'e far'i mi'a'n unu'a'n desegn'o'n. Mi'a'n desegn'o'n numer'o Unu. Jen kiel ĝi est'is:
Mi montr'is mi'a'n ĉef'verk'o'n al grand'ul'o'j kaj ili'n demand'is, ĉu mi'a desegn'o tim'ig'is ili'n.

    Ili al mi respond'is:” Kial ĉapel'o tim'ig'us ?”
Mi'a desegn'o ne prezent'is ĉapel'o'n. Ĝi prezent'is boa'o'n, kiu digest'ad'as elefant'o'n. Do, mi desegn'is la en'hav'o'n de la boa'o, por kompren'ig'i al grand'ul'o'j. Ili ĉiam bezon'as klar'ig'o'j'n. Jen kiel aspekt'is mi'a desegn'o numer'o Du:
La grand'ul'o'j konsil'is, ke mi flank'e'n'las'u desegn'o'j'n de boa'o'j aŭ mal'ferm'it'a'j aŭ ne, kaj prefer'e interes'iĝ'u pri geografi'o, histori'o, kalkul'art'o kaj gramatik'o. Kaj tiel, en mi'a ses'jar'a aĝ'o, mi rezign'is grandioz'a'n pentr'ist'a'n karier'o'n. Mi sen'kuraĝ'iĝ'is pro la fiask'o de mi'a desegn'o numer'o Unu kaj de mi'a desegn'o numer'o Du. Neniam la grand'ul'o'j kompren'as tut'e per si mem kaj al la infan'o'j est'as lac'ig'e ĉiam kaj ĉiam don'ad'i al ili klar'ig'o'j'n.

    Mi do dev'is elekt'i ali'a'n meti'o'n kaj lern'is pilot'i aviad'il'o'j'n. Mi flug'is iom ĉie tra la mond'o. Kaj mi tut'e konsent'as, ke geografi'o mult'e util'is al mi. Mi sci'pov'is unu'a'vid'e disting'i Ĉini'o'n de Arizon'o. Tio est'as tre taŭg'a, se oni voj'erar'is nokt'e.

    Tiel, dum la daŭr'o de mi'a viv'o, mi hav'is amas'o'j'n da kontakt'o'j kun amas'o da serioz'a'j hom'o'j. Mi mult'e viv'is ĉe grand'ul'o'j.

    De tre proksim'e mi vid'ad'is ili'n. Kaj tio mal'mult'e pli'favor'ig'is mi'a'n opini'o'n pri ili.

    Kiam mi renkont'is inter ili iu'n, kiu ŝajn'is al mi iom klar'vid'a, iam mi prov'is per mi'a desegn'o numer'o Unu, kiu'n mi ĉiam konserv'is. Mi vol'is sci'i, ĉu tiu ĉi ver'e est'as kompren'em'a. Sed ĉiam oni respond'is al mi:” Ĝi est'as ĉapel'o.” Tiam al tiu mi parol'is nek pri boa'o'j, nek pri pra'arb'ar'o'j, nek pri stel'o'j. Mi adapt'iĝ'is al ties kompren'pov'o. Mi pri'parol'is briĝ'o'n, golf'lud'o'n, politik'o'n kaj kravat'o'j'n. Kaj la grand'ul'o est'is ja kontent'a kon'i hom'o'n tiel konven'a'n.

II

    Do, mi viv'is sol'a, sen iu ajn, kun kiu mi pov'us ver'e inter'parol'i, ĝis pane'o de mi'a motor'o sur dezert'o Sahar'o, kio okaz'is antaŭ ses jar'o'j. Io en la motor'o romp'iĝ'is. Kaj, ĉar est'is kun mi nek mekanik'ist'o nek pasaĝer'o'j, mi mi'n pret'ig'is por prov'i tut'e sol'a sukces'ig'i mal'facil'a'n ripar'o'n. Tem'is por mi pri viv'demand'o. Mi hav'is trink'ebl'a'n akv'o'n apenaŭ por semajn'o.

    La unu'a'n vesper'o'n mi do en'dorm'iĝ'is sur la sabl'o, mil mejl'o'j'n for de kiu ajn loĝ'ig'it'a lok'o. Mi ja est'is mult'e pli izol'it'a ol ŝip - romp'ul'o sur flos'o mez'e de ocean'o. Sekv'e vi imag'u mi'a'n surpriz'o'n, kiam tag'iĝ'e vek'is mi'n kurioz'a voĉ'et'o:
” Mi pet'as vi'n... desegn'u por mi ŝaf'et'o'n !”
” Kio'n ?”
” Desegn'u por mi ŝaf'et'o'n !”
Mi salt'e ek'star'is kiel traf'it'a de fulm'o. Mi insist'e frot'is mi'a'j'n okul'o'j'n. Mi bon'e rigard'is. Kaj mi vid'is tut'e ekster'ordinar'a'n hom'et'o'n, kiu grav'mien'e rigard'ad'is mi'n. Jen la plej bon'a portret'o de li, kiu'n mi post'e sukces'is far'i. Sed kompren'ebl'e mi'a desegn'o est'as ja mult'e mal'pli rav'a ol la model'o. Sed mi ne kulp'as:
La grand'ul'o'j sen'kuraĝ'ig'is mi'n de pentr'ist'a karier'o jam kiam mi est'is ses'jar'a, kaj, krom ferm'it'a'j kaj mal'ferm'it'a'j boa'o'j, mi nenio'n lern'is desegn'i.

    Do mi rigard'is tiu'n aper'aĵ'o'n per okul'o'j tut'e rond'a'j pro mir'o.

    Ne forges'u, ke mi trov'iĝ'is mil mejl'o'j'n for de iu ajn loĝ'ig'it'a lok'o.

    Nu, mi'a hom'et'o ŝajn'is al mi nek voj'erar'int'a, nek mort'ant'a pro lac'ec'o, mal'sat'o, soif'o, aŭ tim'o. Li neniel hav'is aspekt'o'n de infan'o perd'it'a mez'e de dezert'o, mil mejl'o'j'n for de iu ajn loĝ'ig'it'a lok'o. Kiam mi fin'e sukces'is parol'i, mi dir'is al li:
” Sed... kio'n vi far'as ĉi tie ?”
Kaj tiam li ripet'is, tut'e mild'e, kiel afer'o'n tre grav'a'n:
” Mi pet'as... desegn'u por mi ŝaf'et'o'n !”
Kiam mister'o tro impres'as, oni ne kuraĝ'as mal'obe'i. Eĉ se tio ŝajn'as al mi absurd'a ĉi tie, mil mejl'o'j'n for de iu ajn loĝ'ig'it'a lok'o kaj en danĝer'o de mort'o, mi tamen el'poŝ'ig'is paper'foli'o'n kaj font'o'plum'o'n. Sed mi tiam ek'memor'is, ke mi lern'is precip'e geografi'o'n, histori'o'n, kalkul'art'o'n kaj gramatik'o'n; kaj ( kun iom da mal'bon'a humor'o) mi dir'is al la hom'et'o, ke mi ne sci'as desegn'i. Li respond'is al mi:
” Ne grav'as. Desegn'u por mi ŝaf'et'o'n !”
Ĉar ŝaf'o'n mi neniam desegn'is, mi re'far'is por li unu el la du sol'a'j desegn'o'j. Kiu'j'n mi kapabl'is far'i: tiu de la ferm'it'a boa'o.

    Kaj en mir'eg'o mi aŭd'is la hom'et'o'n respond'i al mi:
” Ne ! Ne ! Mi ne vol'as elefant'o'n en boa'o. Boa'o est'as tre danĝer'a kaj elefant'o okup'as tro mult'e da spac'o. Ĉe mi ĉio est'as tut'e et'a. Mi bezon'as ŝaf'et'o'n. Desegn'u por mi ŝaf'et'o'n !”
Do, mi desegn'is.

    Li atent'e rigard'is kaj post'e dir'is:
” Ne ! Tiu ĉi est'as jam tre mal'san'a. Far'u ali'a'n !”
Tiam mi desegn'is de'nov'e:
Mi'a amik'o ĉarm'e rid'et'is kun indulg'o:
” Vid'u mem... ĉi tio est'as ne ŝaf'et'o, sed vir'ŝaf'o. Ĝi hav'as korn'o'j'n...”
Do mi re'komenc'is desegn'i. Sed, kiel la antaŭ'a'j, ĝi est'is rifuz'it'a:
” Tiu ĉi est'as tro mal'jun'a. Mi vol'as ŝaf'et'o'n, kiu long'e viv'u.”
Tiam mi sen'pacienc'iĝ'is kaj, ĉar mi vol'is sen'prokrast'e komenc'i la mal'munt'ad'o'n de mi'a motor'o, mi skiz'aĉ'is ĉi tiu'n last'a'n desegn'o'n.

    Kaj mi ĵet'is tiu'j'n ĉi vort'o'j'n:
” Jen est'as la kest'o. La ŝaf'et'o, kiu'n vi vol'as, trov'iĝ'as intern'e.”
Sed mi tre surpriz'iĝ'is, vid'ant'e la vizaĝ'o'n de mi'a jun'a kritik'ist'o ek'bril'i pro ĝoj'o:” Ĝust'e tia mi vol'is ĝi'n ! Ĉu vi kred'as, ke tiu ŝaf'et'o bezon'os mult'e da herb'o ?”
” Kial ?”
” Tial, ĉar ĉe mi ĉio est'as tut'e et'a...”
” Cert'e sufiĉ'os. Mi don'is al vi tut'e et'a'n ŝaf'et'o'n.”
Li klin'is si'a'n kapet'o'n al la desegn'o:
” Ne tiel et'a'n... Ha ! Ĝi en'dorm'iĝ'is...”
Kaj tiel mi kon'at'iĝ'is kun la et'a princ'o.

III

    Long'a temp'o est'is al mi neces'a por kompren'i, de kie li de'ven'as.

    La et'a princ'o, kiu met'is al mi mult'a'j'n demand'o'j'n, neniam ŝajn'is aŭd'i la mi'a'j'n. Est'as ja vort'o'j hazard'e dir'it'a'j, kiu'j iom post iom mal'kovr'is al mi ĉio'n.

    Tiel, kiam la unu'a'n foj'o'n li ek'vid'is mi'a'n aviad'il'o'n ( mi ne desegn'os mi'a'n aviad'il'o'n, ĉar tem'as pri desegn'aĵ'o tre mal'facil'a por mi), li demand'is al mi:
” Kio est'as tiu ĉi aĵ'o ?”
” Tio ne est'as aĵ'o. Tio flug'as. Tio est'as aviad'il'o. Tio est'as mi'a flug'maŝin'o.”
Kaj mi fier'is sci'ig'i li'n, ke mi flug'as. Tial li ek'kri'is:
” Kio ? Do vi fal'is el la ĉiel'o ?”
” Jes,” mi dir'is modest'e.

    ” Ha ! Tio est'as mir'ig'a !”
Kaj la et'a princ'o tre graci'e ek'rid'is. Mi ek'koler'is, ĉar mi dezir'as, ke oni serioz'e taks'u mi'a'j'n mal'facil'aĵ'o'j'n. Post'e li al'don'is:
” Tiel do, vi ankaŭ ven'as de la ĉiel'o ! De kiu planed'o vi est'as ?”
Tuj mi ek'vid'is flagr'et'o'n de klar'ig'o pri la mister'o de li'a ĉe'est'o, kaj mi demand'is:
” Do, vi ven'as el ali'a planed'o, ĉu ne ?”
Sed li ne respond'is al mi. Li trankvil'e kap'sku'et'is, rigard'ant'e mi'a'n aviad'il'o'n:
” Est'as ver'e, ke per ĉi tio oni ne pov'as ven'i de tre mal'proksim'e...”
Kaj li en'profund'iĝ'is en rev'ad'o, kiu long'e daŭr'is. Post'e li el'poŝ'ig'is mi'a'n ŝaf'et'o'n kaj absorb'iĝ'is en admir'ad'o'n de si'a trezor'et'o.

    Vi imag'u kiom mult'e sci'vol'ig'is mi'n tiu alud'o pri ” ali'a'j planed'o'j ”. Mi do pen'is por pli'inform'iĝ'i pri tio:
” De kie vi ven'as, et'ul'o mi'a ? Kie est'as tiu vi'a ” ĉe mi ”? Kie'n vi vol'as for'port'i mi'a'n ŝaf'et'o'n ?”
Post por'medit'a silent'o li respond'is:
” La kest'o, kiu'n vi don'is al mi, eg'e taŭg'as, ĉar dum'nokt'e ĝi far'iĝ'os ĝi'a dom'et'o.”
” Kompren'ebl'e. Kaj, se vi est'os afabl'a, mi don'os al vi ankaŭ ŝnur'o'n por al'lig'i ĝi'n dum'nokt'e. Kaj fost'et'o'n.”
Tiu propon'o ŝajn'e ŝok'is la et'a'n princ'o'n:
” Ĝi'n al'lig'i ? Kia strang'a ide'o !”
” Sed, se vi ne al'lig'os ĝi'n, ĝi ir'os ĉie'n ajn kaj perd'iĝ'os...”
Kaj mi'a amik'et'o de'nov'e ek'rid'is.

    ” Sed kie'n do vi kred'as, ke ĝi ir'os ?”
” Ie'n ajn. Rekt'e antaŭ'e'n...”
Tiam la et'a princ'o grav'mien'e rimark'is:
” Ne grav'as. Ĉe mi est'as tiel mal'vast'e !”
Kaj, ebl'e iom melankoli'e, li al'don'is:
” Rekt'e antaŭ'e'n, oni ne pov'as ir'i tre mal'proksim'e'n...”

IV

    Tiel mi sci'iĝ'is pri du tre grav'a afer'o: la planed'o, de kie li ven'is, est'as apenaŭ pli grand'a ol dom'o !

    Tio ne pov'is mi'n mult'e mir'ig'i. Mi ja sci'is, ke krom grand'a'j planed'o'j kiel Ter'o, Jupiter'o, Mars'o kaj Venus'o, kiu'j ricev'is efektiv'a'j'n nom'o'j'n, kelk'a'j est'as tiel mal'grand'a'j, ke oni tre mal'facil'e pov'as vid'i ili'n per lorn'o. Kiam astronom'o al'trov'as unu el ili, li atribu'as al ĝi cert'a'n numer'o'n kiel nom'o'n. Ekzempl'e li nom'as ĝi'n:” Asteroid'o 3251.”
Mi hav'as serioz'a'j'n motiv'o'j'n por kred'i, ke la planed'o, de kie la et'a princ'o ven'is, est'as la asteroid'o B - 612.

    Tiu asteroid'o est'is vid'it'a per lorn'o nur unu'foj'e, en 1909, de turk'a astronom'o.

    Li tiam far'is ĉe iu inter'naci'a astronomi'a kongres'o grand'a'n demonstraci'o'n pri si'a el'trov'o. Sed pro li'a kostum'o neniu kred'is li'n.

    Tia'j est'as la grand'ul'o'j.

    Feliĉ'e por la reputaci'o de la asteroid'o B - 612, iu turk'a diktator'o dev'ig'is si'a'n popol'o'n sub mort'pun'o vest'i si'n eŭrop'an'e. En tre elegant'a vest'o la astronom'o re'far'is si'a'n demonstraci'o'n en 1920. Kaj ĉi'foj'e ĉiu'j sam'opini'is kun li.

    Se mi rakont'is al vi tiu'j'n detal'o'j'n pri la asteroid'o B - 612 kaj konfid'is ĝi'a'n numer'o'n, est'as nur pro la grand'ul'o'j. La grand'ul'o'j frand'as cifer'o'j'n. Kiam vi parol'as al ili pri nov'a amik'o, ili neniam demand'as vi'n pri ĉef'a'j afer'o'j. Neniam ili dir'as al vi:” Kia est'as li'a voĉ'o ? Kiu'j est'as li'a'j ŝat'at'a'j lud'o'j ? Ĉu li kolekt'as papili'o'j'n ?”
Anstataŭ'e:” Kiom da frat'o'j li hav'as ? Kiom li pez'as ? Kiom li'a patr'o gajn'as ?” Nur tiam ili kred'as, ke ili kon'as li'n. Se vi dir'as al grand'ul'o'j:” Mi vid'is bel'a'n dom'o'n el ruĝ'et'a'j brik'o'j kun gerani'o'j ĉe la fenestr'o'j kaj kolomb'o'j sur la tegment'o...”, ili ne sukces'as imag'i al si tiu'n dom'o'n. Oni dev'as dir'i al ili:” Mi vid'is dom'o'n por cent mil frank'o'j.” Tiam ili ek'kri'as:” Kiel bel'et'a ĝi est'as !”
Nu, se vi dir'os al ili:” Pruv'o, ke la et'a princ'o ekzist'is, est'as, ke li est'is rav'a kaj rid'is kaj dezir'is ŝaf'et'o'n. Se iu dezir'as ŝaf'et'o'n, tio pruv'as, ke tiu ekzist'as ”, ili lev'os mok'e si'a'j'n ŝultr'o'j'n kaj nom'os vi'n infan'o ! Sed se vi dir'os al ili:” La planed'o, de kie li ven'is, est'as la asteroid'o B - 612 ”, ili tiam est'os konvink'it'a'j, kaj ne plu ĝen'os vi'n per si'a'j demand'o'j. Tia'j ili est'as. Ni ne mal'pardon'u tio'n al ili. La infan'o'j dev'as est'i tre indulg'em'a'j al la grand'ul'o'j.

    Sed kompren'ebl'e ni, kiu'j kompren'as la viv'o'n, ja fajf'as pri numer'o'j ! Mi bedaŭr'as, ke mi ne komenc'is tiu'n ĉi rakont'o'n kvazaŭ fabel'o'n. Plaĉ'us al mi dir'i:
” Foj'e est'is et'a princ'o, kiu loĝ'is sur planed'o apenaŭ pli grand'a ol li, kaj tiu princ'o bezon'is amik'o'n.” Por tiu'j, kiu'j kompren'as la viv'o'n, tio ĉi ŝajn'us mult'e pli ver'a.

    Fakt'e mi ne ŝat'as, se oni leg'as mi'a'n libr'o'n supr'aĵ'e. Dolor'ig'as mi'n rakont'i ĉi tiu'j'n memor'aĵ'o'j'n. Jam antaŭ ses jar'o'j mi'a amik'et'o for'ir'is kun si'a ŝaf'et'o. Se nun mi pov'as pri'skrib'i li'n, mi far'as tio'n por ne forges'i li'n. Est'as mal'gaj'e forges'i amik'o'n. Ne ĉiu hom'o hav'as amik'o'n. Kaj mi pov'us far'iĝ'i tia, kiel la grand'ul'o'j, kiu'j ne interes'iĝ'as plu pri io krom cifer'o'j. Do ankaŭ pro tio mi aĉet'is skatol'o'n da farb'o'j kaj ar'o'n da krajon'o'j. Ĉar mi neniam prov'is desegn'i io'n ali'a'n krom ferm'it'a'n kaj mal'ferm'it'a'n boa'o'j'n, kiam mi est'is ses'jar'a, est'as mal'facil'e en mi'a nun'a aĝ'o re'komenc'i desegn'i. Mi kom'pen'ebl'e pov'as far'i la portret'o'j'n kiel ebl'e plej fidel'a'j. Sed mi ne est'as tut'e cert'a, ĉu mi sukces'os. Unu desegn'o taŭg'as, kaj ali'a ne simil'as plu. Mi ankaŭ erar'as iom pri la statur'o. Tie la et'a princ'o est'as tro grand'a. Ali'lok'e li est'as tro mal'grand'a. Mi ankaŭ hezit'as pri la kolor'o de li'a vest'et'o. Mi do desegn'as kun ne'cert'ec'o, tiel kaj tiel ĉi, pli - mal'pli bon'e. Ebl'e mi erar'os pri iu'j pli grav'a'j detal'o'j, sed tio'n vi pardon'u al mi. Mi'a amik'et'o neniam don'is klar'ig'o'j'n. Ebl'e li kred'is mi'n sam'a kiel si'n. Sed mi bedaŭr'ind'e ne kapabl'as vid'i ŝaf'o'j'n tra kest'o. Ebl'e mi est'as iom kiel la grand'ul'o'j. Ver'ŝajn'e mi mal'jun'iĝ'is.

V

    Ĉiu'tag'e mi ek'sci'is io'n pri la planed'o, li'a for'ir'o kaj li'a vojaĝ'o. Tio okaz'is tut'e trankvil'e per hazard'a'j rimark'o'j. Tiel la tri'a'n tag'o'n mi ek'kon'is la dram'o'n de la baobab'o'j.

    Ankaŭ ĉi foj'e tio okaz'is dank ’ al la ŝaf'et'o, ĉar subit'e kvazaŭ kapt'it'a per grav'a dub'o la et'a princ'o mi'n demand'is:
” Ĉu ver'e ŝaf'o'j manĝ'as arbust'o'j'n ?”
” Jes. Est'as ver'e.”
” Ha ! Mi est'as kontent'a.”
Mi ne kompren'is, kial tiel mult'e grav'as, ke ŝaf'o'j manĝ'u arbust'o'j'n. Sed la et'a princ'o al'don'is:
” Sekv'e, ankaŭ baobab'o'j'n ili manĝ'as, ĉu ne ?”
Mi atent'ig'is la et'a'n princ'o'n, ke baobab'o'j ne est'as arbust'o'j, sed arb'o'j grand'a'j kiel preĝ'ej'o'j, kaj eĉ se li kun'port'us tut'a'n ar'o'n da elefant'o'j, ili op'e ne manĝ'us unu sol'a'n baobab'o'n.

    La ide'o pri elefant'o'j rid'ig'is la et'a'n princ'o'n:
” Est'us neces'e met'i ili'n unu'j sur la ali'a'j'n...” Sed li saĝ'e rimark'is:” Antaŭ ol far'iĝ'i grand'a'j, la baobab'o'j unu'e est'as mal'grand'a'j...”” Ĝust'e ! Sed kial do vi'a'j ŝaf'o'j manĝ'u la mal'grand'a'j'n baobab'o'j'n ?” Li respond'is al mi:” Nu ! Mem'kompren'ebl'e !”, kvazaŭ tem'us pri io tut'e evident'a. Kaj mi dev'is mult'e cerb'um'i por kompren'i sol'a tiu'n problem'o'n.

    Kaj efektiv'e, sam'e kiel sur ĉiu'j planed'o'j, bon'a'j kaj mal'bon'a'j herb'o'j kresk'is sur la planed'o de la et'a princ'o. Do: el bon'a'j sem'o'j herb'o'j kaj el mal'bon'a'j sem'o'j mal'bon'a'j herb'o'j. Sed la sem'o'j est'as ne'vid'ebl'a'j. Ili dorm'as sekret'e en la grund'o, ĝis unu el ili ek'hav'as la kapric'o'n vek'iĝ'i. Ĝi tiam el'tir'iĝ'as kaj unu'e tim'em'e direkt'as al la sun'o rav'a'n sen'danĝer'a'n ŝos'o'n. Se ĝi est'as ŝos'o de rafan'o aŭ roz - arb'et'o, oni pov'as las'i ĝi'n kresk'i, kiel ĝi vol'as. Sed se tem'as pri mal'bon'a plant'o, oni dev'as ĝi'n el'radik'ig'i tuj kiam oni re'kon'is ĝi'n.

    Nu, sur la planed'o de la et'a princ'o est'is terur'a'j sem'o'j... baobab'o'j. La grund'o de la planed'o est'is danĝer'e plen'a de ili. Se oni tro mal'fru'e zorg'as pri baobab'o'j, oni neniam plu pov'as for'ig'i ĝi'n. Ĝi invad'as la tut'a'n planed'o'n. Ĝi tra'bor'as ĝi'n per si'a'j radik'o'j. Kaj, se la planed'o est'as tro mal'grand'a kaj la baobab'o'j tro mult'a'j, ili krev'ig'as ĝi'n...

    ” Tio est'as demand'o pri disciplin'o,” pli post'e dir'is al mi la et'a princ'o.” Kiam oni fin'is si'a'n maten'a'n tualet'ad'o'n, oni dev'as zorg'e far'i tiu'n de la planed'o. Oni dev'as dev'ig'i si'n regul'e el'tir'ad'i la baobab'o'j'n, tuj kiam oni disting'is ili'n de roz - arb'et'o'j, al kiu'j ili mult'e simil'as, kiam ili est'as tre jun'a'j. Tio est'as tre ted'a, tamen tre facil'a labor'o.”
Kaj iu'n tag'o'n li konsil'is, ke mi pen'u far'i pri tio bel'a'n desegn'aĵ'o'n, por efektiv'e en'kap'ig'i tio'n al la infan'o'j de mi'a planed'o.

    ” Se ili iam vojaĝ'os,” li dir'is al mi,” tio ebl'e util'os al ili. Iu'foj'e oni pov'as prokrast'i si'a'n labor'o'n kaj ne grav'as. Sed, se tem'as pri baobab'o'j, ĉiam okaz'os katastrof'o. Mi kon'is planed'o'n, sur kiu loĝ'is mal'labor'em'ul'o. Li mal'atent'is tri arbust'o'j'n...”
Laŭ indik'o'j de la et'a princ'o mi desegn'is tiu'n planed'o'n. Mi ne mult'e ŝat'as parol'i kun moral'ist'a ton'o. Sed la danĝer'o de la baobab'o'j est'as tiom mal'mult'e kon'at'a, kaj la risk'o'j por tiu, kiu voj'erar'as sur asteroid'o, tiel mult'e konsider'ind'a'j, ke ĉi - foj'e mi escept'e for'las'as mi'a'n rezerv'iĝ'em'o'n. Mi dir'as:” Infan'o'j ! Atent'u la baobab'o'j'n !”
Por avert'i mi'a'j'n amik'o'j'n pri tiu ne'kon'at'a danĝer'o, kiu preskaŭ traf'is ili'n kaj mi'n mem, mi tiom mult'e pri'zorg'is tiu'n desegn'o'n. La lecion'o, kiu'n mi don'is, mult'e valor'is.

    Ebl'e vi demand'os vi'n:” Kial en ĉi tiu libr'o ne est'as ali'a'j desegn'o'j tiel grandioz'a'j, kiel la desegn'o de la baobab'o'j ?”.

    La respond'o ja est'as simpl'a: Mi prov'is, sed mi ne pov'is sukces'i. Kiam mi desegn'is la baobab'o'j'n, mi est'is pel'at'a de urĝ'o'sent'o.

VI

    Ho, et'a princ'o, mi ek'kompren'is tiel'e, iom - post - iom'e, vi'a'n melankoli'a'n viv'o'n... Dum long'a temp'o vi hav'is kiel distr'aĵ'o'n nur la mild'ec'o'n de sun'sub'ir'o'j. Tiu'n ĉi nov'a'n detal'o'n mi ek'sci'is la kvar'a'n tag'o'n maten'e, kiam vi dir'is al mi:
” Al mi mult'e plaĉ'as sun'sub'ir'o'j. Ni ir'u viv'i sun'sub'ir'o'j'n !...”
” Sed neces'as atend'i.”
” Kio'n atend'i ?”
” Ke la sun'o sub'ir'u.”
Unu'e vi ŝajn'is tre surpriz'it'a, sed post'e rid'is pri vi mem. Kaj vi dir'is al mi:
” Mi ĉiam pens'as kvazaŭ mi est'us hejm'e !” Efektiv'e. Kiam tag'mez'as en Uson'o, la sun'o — ĉiu'j sci'as tio'n — sub'ir'as super Franci'o. Por ĉe'est'i la sun'sub'ir'o'n sufiĉ'us, ke oni pov'u en unu minut'o ating'i Franci'o'n. Bedaŭr'ind'e, Franci'o est'as mult'e tro mal'proksim'a. Sed sur vi'a tiel et'a planed'o sufiĉ'is, ke vi tir'u vi'a'n seĝ'o'n je kelk'a'j paŝ'o'j. Kaj vi rigard'is krepusk'o'n tiel oft'e kiel vi dezir'is...

    ” Unu tag'o'n mi vid'is la sun'o'n sub'ir'i kvar'dek tri foj'o'j'n !”
Kaj iom pli post'e vi al'don'is:
” Vi sci'as... se oni est'as mal'gaj'a, oni am'as sun'sub'ir'o'j'n...”
” Do, ĉu en la kvar'dek - tri - foj'a tag'o vi est'is tiom mal'ĝoj'a ?”
Sed la et'a princ'o ne respond'is.

VII

    La kvin'a'n tag'o'n, de'nov'e dank ’ al la ŝaf'et'o, la sekv'ant'a'n sekret'o'n pri la viv'o de la et'a princ'o est'is mal'kaŝ'it'a al mi. Abrupt'e, sen antaŭ'klar'ig'o, kvazaŭ rezult'e de problem'o long'e kaj silent'e medit'it'a, li demand'is mi'n:
” Ŝaf'et'o, se ĝi manĝ'as arbust'o'j'n, ankaŭ flor'o'j'n ĝi manĝ'as, ĉu ne ?”
” Ŝaf'o ĉio'n manĝ'as, kio'n ĝi trov'as.”
” Ĉu eĉ tiu'j'n flor'o'j'n, kiu'j hav'as dorn'o'j'n ?”
” Jes, eĉ flor'o'j'n, kiu'j hav'as dorn'o'j'n.”
” La dorn'o'j, do, por kio serv'as ?”
Mi ne sci'as. Mi tiam est'is tre okup'at'a, prov'ant'e mal'ŝraŭb'i tro streĉ'it'a'n bolt'o'n de mi'a motor'o. Mi est'is zorg'o'plen'a, ĉar mi'a pane'o jam ek'montr'iĝ'is ver'e serioz'a, dum la trink'akv'o mal'pli'iĝ'is, kaj mi tim'is la plej mal'bon'a'n.

    ” La dorn'o'j, do, por kio serv'as ?”
La et'a princ'o neniam rezign'is pri jam met'it'a demand'o. Mi mal'pacienc'iĝ'is pro mi'a bolt'o kaj respond'is sen'pri'pens'aĵ'o'n:
” Dorn'o'j hav'as nenia'n util'o'n.

    Tio est'as pur'a malic'o flank'e de la flor'o'j !”
” Ho !”
Sed post silent'et'o li kvazaŭ mal'pardon'em'e paf'is al mi:
” Mi ne kred'as al vi ! La flor'o'j est'as mal'fort'a'j. Ili est'as naiv'a'j. Ili trankvil'iĝ'as, kiel ili pov'as. Ili pro si'a'j dorn'o'j kred'as si'n terur'a'j...”
Mi nenio'n respond'is. En tiu moment'o mi pens'is:” Se ĉi tiu bolt'o plu'e rezist'os, mi el'salt'ig'os ĝi'n per martel'o.” La et'a princ'o de'nov'e en'trud'iĝ'is en mi'a'n cerb'um'ad'o'n:
” Kaj vi, vi kred'as, ke la flor'o'j...”
” Sed ne ! Sed ne ! Mi nenio'n kred'as !” mi respond'is sen'pri'pens'e.” Mi ja zorg'as pri serioz'aĵ'o'j.”
Li rigard'is mi'n mir'ig'it'e.

    ” Pri serioz'aĵ'o'j !”
Li vid'is mi'n ten'ant'a en'man'e mi'a'n martel'o'n, dum mi'a'j fingr'o'j est'is nigr'ig'it'a'j de ŝmir'ole'o, klin'iĝ'ant'a super objekt'o, kiu ŝajn'is al li tre mal'bel'a.

    ” Vi parol'as kiel grand'ul'o'j !”
Tio iom hont'ig'is mi'n. Sed sen'kompat'e li al'don'is:
” Vi konfuz'as ĉio'n, miks'as ĉio'n !”
Li ver'e est'is tre koler'a. Li sku'ad'is en la vent'o si'a'j'n or'a'j'n har'o'j'n:
” Mi kon'as planed'o'n, kie trov'iĝ'as karmezin'a sinjor'o. Neniam li pri'flar'is flor'o'n. Neniam li rigard'is stel'o'n. Neniam li am'is hom'o'n. Neniam li io'n ali'a'n far'is krom adici'o'j'n. Kaj dum la tut'a tag'o li ripet'as kiel vi:’ Mi est'as serioz'a vir'o ! Mi est'as serioz'a vir'o !’ kaj pro tio li fier'eg'e ŝvel'iĝ'as. Se li ne est'as hom'o, li est'as fung'o !”
” Kio li est'as ?”
” Fung'o !”
La et'a princ'o jam est'is tut'e pal'a pro koler'o.” Dum milion'o'j da jar'o'j la flor'o'j fabrik'is dorn'o'j'n. Dum milion'o'j da jar'o'j la ŝaf'o'j tamen manĝ'is la flor'o'j'n. Kaj ĉu ne est'as serioz'e klopod'i por kompren'i, kial ili tiel mult'e pen'as por fabrik'i por si dorn'o'j'n, kiu'j neniam util'as ? Ĉu ne est'as grav'aĵ'o la milit'o inter ŝaf'o'j kaj flor'o'j ? Ĉu tio ne pli serioz'as kaj pli grav'as, ol adici'o'j de iu dik'a ruĝ'vizaĝ'a sinjor'o ? Kaj, se mi mem kon'as flor'o'n unik'a'n en la mond'o, kiu ekzist'as nenie krom sur mi'a planed'o, kaj kiu'n ŝaf'et'o pov'as iu'n maten'o'n ne'konsci'e neni'ig'i per unu'sol'a glut'o kaj jen far'it'e, ĉu tio ne est'as ja grav'a afer'o ?”
Li ruĝ'iĝ'is kaj daŭr'ig'is:
” Se iu am'as flor'o'n, unu'sol'a'n en ĝi'a spec'o inter milion'o'j kaj milion'o'j da stel'o'j, al tiu sufiĉ'as por est'i feliĉ'a, ke li rigard'u ili'n.

    Li dir'is al si:’ Ie tie est'as mi'a flor'o...’ Sed, se la ŝaf'et'o for'manĝ'is la flor'o'n, est'as por li, kvazaŭ ĉiu'j stel'o'j subit'e esting'iĝ'us ! Kaj ĉu tio mem ne grav'as ?” Nenio'n plu mi pov'is dir'i. Li subit'e ek'plor'eg'is. Jam nokt'iĝ'is. Mi mal'ten'is mi'a'j'n il'o'j'n. Mi'a martel'o, mi'a bolt'o, la soif'o kaj la mort'o ne plu grav'is. Sur iu stel'o, iu planed'o, sur la mi'a, sur la Ter'o, unu et'a princ'o bezon'is konsol'o'n. Mi li'n brak'um'is, li'n lul'is. Mi dir'is al li:” La flor'o, kiu'n vi am'as, ne est'as en danĝer'o... Mi ja desegn'os buŝ'um'o'n por vi'a ŝaf'et'o. Mi desegn'os kiras'et'o'n por vi'a flor'o... Mi...”
Mi ne tro bon'e sci'as, kiam io'n dir'i. Mi mi'n sent'is tre mal'lert'a. Mi ne sci'is, kiel ating'i li'n, kiel kontakt'i li'n...

    Ja tiel mister'a est'as la land'o de larm'o'j.

VIII

    Mi tre rapid'e lern'is pli bon'e kon'i tiu'n flor'o'n. De ĉiam kresk'ad'is sur la planed'o de la et'a princ'o flor'o'j tre simpl'a'j, ornam'it'a'j per unu sol'a vic'o da petal'o'j, okup'ant'a'j mal'mult'e da spac'o kaj ĝen'ant'a'j neniu'n. Ili aper'is iu'maten'e en la herb'o kaj post'e velk'is tiu'vesper'e. Sed tiu ĉi ek'ĝerm'is unu tag'o'n el sem'o al'blov'it'a Di'o - sci'as - de - kie, kaj la et'a princ'o tre atent'e observ'is tiu'n ŝos'o'n, kiu ne simil'is al la ali'a'j. Ĝi pov'is est'is nov'a speci'o de baobab'o.

    Sed la arbust'et'o baldaŭ ĉes'is kresk'i kaj komenc'is prepar'i flor'o'n. La et'a princ'o, kiu ĉe'est'is la el'volv'iĝ'o'n de grand'a burĝon'o, ja sent'is, ke iu mirakl'a aĵ'o ek'aper'os el ĝi, sed la flor'o, ŝirm'at'a per si'a verd'a ĉambr'o, sen'fin'e long'e prepar'ad'is si'a'n bel'ec'o'n. Ĝi zorg'e elekt'ad'is si'a'j'n kolor'o'j'n. Ĝi mal'rapid'e vest'ad'is si'n, ĝi taŭg'e sur'met'ad'is si'a'j'n petal'o'j'n unu post unu. Ĝi ne vol'is nask'iĝ'i tut'e ĉif'it'a, kiel la papav'et'o'j... Ĝi ne vol'is aper'i ali'e, ol plen'e radi'ant'a de bel'ec'o. Jes ja ! Ĝi est'is tre koket'a ! Ĝi'a mister'a tualet'ad'o do daŭr'is tag'o'j'n kaj tag'o'j'n.

    Kaj unu maten'o'n, preciz'e dum sun'lev'iĝ'o, jen ĝi ek'aper'is.

    ” Ha ! mi apenaŭ vek'iĝ'is... Mi pardon'pet'as... Mi ankoraŭ est'as tut'e mal'komb'it'a...”
Tiam la et'a princ'o ne pov'is ten'i si'a'n admir'o'n:” Kiel bel'a vi est'as !”.

    ” Ĉu ne ?” mild'e respond'is la flor'o.

    La et'a princ'o ja diven'is, ke ĝi ne est'as tro modest'a, sed ĝi est'is tiel kor'tuŝ'a !

    ” Est'as nun, mi kred'as, la hor'o de la maten'manĝ'o,” ĝi baldaŭ al'don'is ” Ĉu vi bon'vol'us atent'i pri mi ?...”
Kaj la et'a princ'o, tut'e konfuz'it'a, ir'is por verŝ'il'o da freŝ'a akv'o kaj al'port'is ĝi'n al la flor'o.

    Tiel sufiĉ'e baldaŭ ĝi sufer'ig'is li'n per si'a iom ofend'iĝ'em'a mal'modest'ec'o. Iu'tag'e, ekzempl'e, parol'ant'e pri si'a'j kvar dorn'o'j, ĝi dir'is al la et'a princ'o:
” Tigr'o, kun si'a'j ung'eg'o'j, ja pov'os ven'i !...”
” Ne trov'iĝ'as tigr'o'j sur mi'a planed'o, kaj tigr'o'j herb'o'n ne manĝ'as.” kontraŭ'dir'is la et'a princ'o.

    ” Mi ne est'as herb'o,” mild'e respond'is la flor'o.

    ” Pardon'u al mi...”
” Mi neniel tim'as tigr'o'j'n, sed ja abomen'as tra'blov'o'j'n. Ĉu vi ne hav'as vent'ŝirm'il'o'n por mi ?”
” Abomen'i tra'blov'o'j'n est'as por plant'o mal'feliĉ'a afer'o,” rimark'ig'is al si la et'a princ'o.” Tiu ĉi flor'o est'as sufiĉ'e mal'facil'a...”
” Ĉiu'vesper'e vi dev'os met'i super mi'n kloŝ'o'n. Ĉe vi est'as tre mal'varm'e, mal'bon'e proviz'it'e. Tie, de kie mi de'ven'as...”
Sed ĝi ĉes'is parol'i. Ĝi ven'is kiel sem'o. Ĝi nenio'n pov'us sci'i pri ali'a'j mond'o'j. Hont'ant'e pro kapt'iĝ'o ĉe la prepar'o de tiel naiv'a mensog'o, ĝi tus'is du - tri - foj'e por mal'prav'ig'i la et'a'n princ'o'n:
” Ĉu vi hav'as vent'ŝirm'il'o'n ?”
” Mi est'is ir'ont'a por ĝi, sed vi parol'is al mi !”
Tiam ĝi tro'ig'is si'a'n tus'ad'o'n, por spit'e ĉio'n trud'i al li konscienc - riproĉ'o'j'n.

    Tiel la et'a princ'o, malgraŭ si'a am'o plen'a de bon'vol'o, baldaŭ sent'is dub'o'j'n pri la flor'o. Li akcept'ad'is ne'grav'a'j'n vort'o'j'n serioz'e, kaj pro tio far'iĝ'is tre mal'feliĉ'a.

    ” Pli bon'e se mi ne est'us aŭskult'int'a ĝi'n,” li iu'tag'e konfid'is al mi,” oni neniam aŭskult'u flor'o'j'n. Ili'n oni nur rigard'u kaj flar'u. La mi'a arom'is mi'a'n planed'o'n, sed mi ne sci'is ĝoj'i pro tio. Tiu afer'o pri ung'eg'o'j, kiu tiel mult'e incit'is mi'n, est'us ja kor'tuŝ'int'a mi'n.”
Li ankoraŭ konfid'is al mi:
” Mi tiam kapabl'is nenio'n kompren'i ! Mi est'u pri'juĝ'int'a ĝi'n laŭ ĝi'a'j ag'o'j, ne laŭ ĝi'a'j parol'o'j. Al mi ĝi don'u arom'o'n kaj hel'o'n. Mi neniam est'u for'kur'int'a. Mi est'u diven'int'a ĝi'a'n am'em'o'n anstataŭ ĝi'a'j stult'eg'a'j ruz'o'j.

    La flor'o'j est'as tiel mem'kontraŭ'dir'a'j !

    Sed mi est'is tro jun'a por kapabl'i am'i ĝi'n !”

IX

    Mi kred'as, ke li for'ŝtel'iĝ'is dank ’ al migr'ad'o de sovaĝ'a'j bird'o'j.

    Maten'e antaŭ la for'ir'o li bon'e ord'ig'is si'a'n planed'o'n. Li zorg'e skrap'is si'a'j'n aktiv'a'j'n vulkan'o'j'n. Tia'j'n li posed'as du. Kaj ili est'is tre oportun'a'j por varm'ig'i la maten'manĝ'o'n. Li posed'is ankaŭ unu esting'it'a'n vulkan'o'n. Se vulkan'o'j est'as bon'e skrap'it'a'j, ili brul'as moder'e kaj regul'e, sen erupci'o. Vulkan'a'j erupci'o'j est'as kiel kam'e'n - brul'o'j. Kompren'ebl'e, sur ni'a Ter'o ni est'as mult'e tro mal'grand'a'j por skrap'i ni'a'j'n vulkan'o'j'n. Tial ili kaŭz'as al ni amas'o'j'n da zorg'o'j.

    La et'a princ'o iom melankoli'e ankaŭ el'radik'ig'is la last'a'j'n baobab'a'j'n ŝos'o'j'n. Li pens'is, ke li neniam re'ven'os. Sed dum tiu maten'o ĉiu'j tiu'j kutim'a'j labor'o'j ŝajn'is al li eg'e dolĉ'a'j. Kaj, kiam last'foj'e li est'is akvum'ant'a kaj per ĝi'a kloŝ'o kovr'ont'a la flor'o'n, li ek'sent'is en si plor'em'o'n.

    ” Adiaŭ,” li dir'is al la flor'o.

    Sed ĝi ne respond'is.

    ” Adiaŭ,” li de'nov'e dir'is.

    La flor'o ek'tus'is, sed ne pro si'a mal'varm'um'o.

    ” Mi est'is stult'a,” ĝi fin'e dir'is al li.” Pardon'u mi'n. Pen'u est'i feliĉ'a !”
La respond'o sen riproĉ'o'j ver'e mir'ig'is li'n. Li rest'is sen'mov'a, tut'e konfuz'it'a, ten'ant'e la lev'it'a'n kloŝ'o'n. Li ne kompren'is ĉi tiu'n trankvil'a'n dolĉ'ec'o'n.

    ” Jes, jes, mi am'as vi'n,” dir'is al li la flor'o.” Est'is mi'a kulp'o, ke vi ne sci'is pri tio. Neniel grav'as. Sed vi est'as sam'e stult'a kiel mi.

    Pen'u feliĉ'iĝ'i... Las'u tiu'n kloŝ'o'n ! Mi ne plu vol'as ĝi'n.”
” Sed la vent'o...”
” Mi'a mal'varm'um'o ne est'as tiom fort'a... La freŝ'a nokt'a aer'o est'os por mi san'ig'a. Mi est'as flor'o.”
” Sed la best'o'j...”
” Ja neces'as, ke mi toler'u du - tri raŭp'o'j'n, se mi vol'as kon'i papili'o'j'n. Oni dir'as, ke ili est'as tiel bel'a'j ! Se ne, kiu do vizit'os mi'n ?

    Vi mem est'os mal'proksim'e. Koncern'e la grand'a'j'n best'o'j'n mi nenio'n tim'as. Mi hav'as mi'a'j'n ung'eg'o'j'n.”
Kaj ĝi naiv'e montr'is si'a'j'n kvar dorn'o'j'n. Post'e ĝi al'don'is:
” Ne plu prokrast'u. Tio mi'n ekscit'as. Vi decid'is for'ir'i. For'ir'u !”
Ĝi ne vol'is, ke li vid'u ĝi'n plor'i. Tiu flor'o est'is tiel fier'eg'a...

X

    Li trov'iĝ'is en la region'o de asteroid'o'j 325, 326, 327, 328, 329 kaj 330. Li do unu'e vizit'is ili'n, por tie serĉ'i okup'o'n kaj por kler'iĝ'i.

    La unu'a est'is loĝ'at'a de reĝ'o. Ĉi tiu, vest'it'a per purpur'o kaj ermen'o, sid'is sur tre simpl'a, tamen majest'a tron'o.

    ” Ha ! Jen unu reg'at'o,” ek'kri'is la reĝ'o, kiam li vid'is la et'a'n princ'o'n.

    ” Kiel do li pov'as kon'i mi'n ? Li neniam vid'is mi'n !”
Li ne sci'is, ke por reĝ'o'j la mond'o est'as tre simpl'a. Ĉiu'j hom'o'j est'as reg'at'o'j.

    ” Al'proksim'iĝ'u, por ke mi vid'u vi'n pli bon'e,” dir'is al li la reĝ'o, tre fier'a, ke li est'as reĝ'o por iu.

    La et'a princ'o serĉ'is per okul'o'j lok'o'n por sid'iĝ'i, sed la planed'o est'is tut'e obstrukc'it'a per la bel'eg'a ermen'a mantel'o. Li do rest'is star'ant'a kaj, ĉar li est'is lac'a, osced'is.

    ” Osced'i antaŭ reĝ'o est'as afer'o kontraŭ la etiket'o,” dir'is al li la monark'o.” Mi mal'permes'as tio'n al vi.”
” Mi ne pov'as mi'n de'ten'i,” respond'is la et'a princ'o, tut'e konfuz'it'a.” Mi far'is long'a'n vojaĝ'o'n, kaj mi ne dorm'is...”
” Tiu'kaz'e,” la reĝ'o dir'is,” mi ordon'as al vi osced'i. Dum mult'a'j jar'o'j mi vid'is neniu'n osced'i. La osced'o'j est'as por mi kurioz'aĵ'o'j. Nu ! Osced'u ankoraŭ ! Tio ĉi est'as ordon'o.”
” Tio tim'ig'as mi'n... Mi ne pov'as plu...” dir'is la et'a princ'o ruĝ'iĝ'ant'e.

    ” Hm ! Hm !” la reĝ'o respond'is.” Sekv'e, mi... mi ordon'as al vi jen osced'i, jen...” Li iom balbut'is kaj ŝajn'is ofend'it'a. La reĝ'o nepr'e vol'is, ke li'a aŭtoritat'o est'u respekt'at'a. Li ne toler'is mal'obe'ad'o'n. Li est'is absolut'a monark'o. Sed, ĉar li est'is tre bon'a, li don'is saĝ'a'j'n ordon'o'j'n.

    ” Se mi ordon'us al iu general'o ali'form'iĝ'i en mar'bird'o'n kaj se tiu general'o ne obe'us, la kulp'o ne est'us li'a,” li kutim'is dir'i,” la kulp'o est'us mi'a.”
” Ĉu mi rajt'as sid'iĝ'i ?” tim'em'e demand'is la et'a princ'o.

    ” Mi ordon'as, ke vi sid'iĝ'u,” respond'is la reĝ'o kaj majest'e met'is sur si'n unu bask'o'n de si'a ermen'a mantel'o.

    Sed la et'a princ'o mir'is. La planed'o est'is mal'grand'eg'a. Super kio do la reĝ'o pov'as reĝ'i ?

    ” Vi'a reĝ'a moŝt'o,” li dir'is al li,” mi pet'as, pardon'u, ke mi demand'as vi'n...”
” Mi ordon'as, ke vi demand'u mi'n,” rapid'e dir'is la reĝ'o.

    ” Vi'a reĝ'a moŝt'o... super kio vi reĝ'as ?”
” Super ĉio,” respond'is la reĝ'o grandioz'e simpl'e.

    ” Super ĉio ?”
La reĝ'o per diskret'a gest'o montr'is si'a'n propr'a'n planed'o'n, la ali'a'j'n planed'o'j'n kaj la stel'o'j'n.

    ” Super ĉio ĉi ?”
” Jes, super ĉio ĉi...” la reĝ'o respond'is.

    Ĉar li est'is ne nur absolut'a, sed ankaŭ universal'a monark'o.

    ” Ĉu do la stel'o'j obe'as vi'n ?”
” Tut'e cert'e,” dir'is al li la reĝ'o.” Ili tuj obe'as. Mi ne toler'as mal'obe'ad'o'n.”
Tia pov'o admir'eg'ig'is la et'a'n princ'o'n. Se li mem hav'us ĝi'n, li pov'us ĉe'est'i en la sam'a tag'o ne kvar'dek kvar, sed sep'dek du, eĉ cent aŭ du'cent sun'sub'ir'o'j'n, neniam dev'ig'at'a ali'lok'i si'a'n seĝ'o'n !

    Kaj, ĉar li sent'is si'n iom mal'gaj'a, memor'ig'it'e pri si'a mal'grand'a for'las'it'a planed'o, li kuraĝ'iĝ'is pet'i favor'o'n de la reĝ'o:
” Mi vol'us vid'i sun'sub'ir'o'j'n... Plezur'ig'u mi'n !... Ordon'u al la sun'o sub'ir'i !...”
” Se mi ordon'us al iu general'o flug'i de flor'o al flor'o sam'e kiel papili'o, aŭ verk'i tragedi'o'n, aŭ ali'form'iĝ'i en mar'bird'o'n, kaj se la general'o ne plen'um'us la ricev'it'a'n ordon'o'n, kiu mal'prav'us ?

    Ĉu li aŭ mi ?”
” Vi,” firm'e dir'is la et'a princ'o.

    ” Tut'e ĝust'e. Oni dev'as postul'i de ĉiu tio'n, kio'n li pov'as far'i.

    La aŭtoritat'o unu'e baz'iĝ'as sur la saĝ'o. Se vi ordon'os al vi'a popol'o si'n ĵet'i en la mar'o'n, ĝi ribel'os. Mi hav'as la rajt'o'n postul'i obe'ad'o'n, ĉar mi'a'j ordon'o'j est'as saĝ'a'j.”
” Kaj mi'a sun'sub'ir'o ?” re'memor'ig'is li'n la et'a princ'o, kiu, far'int'e demand'o'n unu'foj'e, neniam plu forges'is ĝi'n.

    ” Vi'a'n sun'sub'ir'o'n vi hav'os. Mi ĝi'n postul'os. Sed, pro mi'a sci'o pri la reg'art'o, mi atend'os, ĝis la kondiĉ'o'j est'os favor'a'j.”
” Kiam tio okaz'os ?” demand'is la et'a princ'o.

    ” Hm ! Hm !” respond'is al li la reĝ'o, kiu unu'e konsult'is dik'a'n kalendar'o'n,” Hm ! Hm ! tio okaz'os ĉirkaŭ... ĉirkaŭ... tio est'os hodiaŭ vesper'e ĉirkaŭ la sep'a kaj kvar'dek minut'o'j ! Kaj vi vid'os kiel bon'e obe'at'a mi est'as.”
La et'a princ'o osced'is. Li bedaŭr'is si'a'n mal'traf'it'a'n sun'sub'ir'o'n. Kaj jam li iom enu'is.” Mi hav'as plu nenio'n por far'i ĉi tie,”
li dir'is al la reĝ'o.” Mi tuj for'ir'os !”
” Ne for'ir'u !” respond'is la reĝ'o, kiu tiel mult'e fier'is hav'i reg'at'o'n.” Ne for'ir'u ! Mi far'os vi'n ministr'o !”
” Ministr'o pri kio ?”
” Pri... justic'o !”
” Sed est'as neniu juĝ'ot'a !”
” Oni ne sci'as,” dir'is la reĝ'o.” Mi ankoraŭ ne ĉirkaŭ'ir'is mi'a'n reĝ'land'o'n. Mi est'as tre mal'jun'a, mi ne hav'as lok'o'n por kaleŝ'eg'o, kaj pied'ir'i lac'ig'as mi'n.”
” Ho ! sed mi jam vid'is,” dir'is la princ'o, kiu klin'iĝ'is por ankoraŭ'foj'e rigard'i al la ali'a flank'o de la planed'o.” Ankaŭ tie est'as neniu...”
” Do vi juĝ'os vi'n mem,” respond'is la reĝ'o.” Tio est'as plej mal'facil'a. Est'as mult'e pli mal'facil'e juĝ'i si'n mem, ol juĝ'i la ali'a'j'n. Se vi sukces'os bon'e juĝ'i vi'n, tio signif'os, ke vi est'as ver'a saĝ'ul'o.”
” Mi ĉie ajn pov'as mi'n mem juĝ'i,” dir'is la et'a princ'o.” Mi por tio ne bezon'as loĝ'i ĉi tie.”
” Hm ! Hm !” la reĝ'o dir'is.” Mi ja kred'as, ke ie sur mi'a planed'o est'as mal'jun'a rat'o. Mi aŭd'as ĝi'n dum'nokt'e Vi pov'os juĝ'i tiu'n mal'jun'a'n rat'o'n. De temp'o al temp'o vi kondamn'os ĝi'n al mort'o. Tiel ĝi'a viv'o depend'os de vi'a juĝ'o. Sed ĉiu'foj'e vi amnesti'os ĝi'n, por ŝpar'i ĝi'n. Est'as nur unu.”
” Mi,” respond'is la et'a princ'o,” ne ŝat'as kondamn'i al mort'o, kaj mi pens'as, ke mi tuj for'ir'os.”
” Ne,” dir'is la reĝ'o.

    Sed la et'a princ'o, fin'int'e si'a'j'n prepar'o'j'n, ne vol'is ĉagren'i la mal'jun'a'n monark'o'n:
” Se Vi'a Reĝ'a Moŝt'o dezir'us est'i akurat'e obe'at'a, vi pov'us don'i al mi saĝ'a'n ordon'o'n. Ekzempl'e, vi pov'us ordon'i al mi for'ir'i antaŭ ol pas'os unu minut'o. Ŝajn'as al mi, ke la kondiĉ'o'j est'as favor'a'j...” Ĉar la reĝ'o nenio'n respond'is, la et'a princ'o unu'e hezit'is kaj post'e kun suspir'o ek'ir'is for.

    ” Mi nom'um'as vi'n mi'a ambasador'o,” tiam rapid'e kri'is la reĝ'o.

    Li sur'hav'is mien'o'n de grav'a aŭtoritat'ul'o.

    ” La grand'ul'o'j cert'e est'as strang'a'j,” dir'is al si la et'a princ'o dum'voj'e.

XI

    La du'a planed'o est'is loĝ'at'a de mal'modest'ul'o.

    ” Ha ! Ha ! Ha ! Jen vizit'o de iu admir'ant'o !” de mal'proksim'e ek'kri'is la mal'modest'ul'o, tuj kiam li ek'vid'is la et'a'n princ'o'n.

    Efektiv'e, por mal'modest'ul'o'j la ali'a'j hom'o'j est'as admir'ant'o'j.

    ” Bon'a'n tag'o'n,” dir'is la et'a princ'o.” Vi sur'hav'as strang'a'n ĉapel'o'n.”
” Ĝi est'as por salut'i,” respond'is la mal'modest'ul'o.” Por salut'i, kiam oni mi'n aklam'as. Bedaŭr'ind'e, neniam iu pas'as tie ĉi.”
” Ĉu ver'e ?” dir'is la et'a princ'o, kiu ne kompren'is.

    ” Klap'frap'u vi'a'j'n man'o'j'n unu kontraŭ la ali'a,” konsil'is la mal'modest'ul'o.

    La et'a princ'o kun'frap'is si'a'j'n man'o'j'n. La mal'modest'ul'o modest'e salut'is, lev'ant'e si'a'n ĉapel'o'n.

    ” Tio ja est'as pli amuz'a ol la vizit'o ĉe la reĝ'o,” pens'is la et'a princ'o.

    Kaj li de'nov'e kun'frap'is si'a'j'n man'o'j'n. La mal'modest'ul'o de'nov'e salut'is, lev'ant'e si'a'n ĉapel'o'n.

    Post kvin minut'o'j de tiu ekzerc'ad'o la et'a princ'o lac'iĝ'is pro monoton'ec'o de la lud'o.

    ” Kaj kio'n far'i,” li demand'is,” por ke la ĉapel'o fal'u ?” Sed la mal'modest'ul'o ne aŭd'is. La mal'modest'ul'o'j ĉiam aŭd'as nur laŭd'o'j'n.

    ” Ĉu vi ver'e mult'e admir'as mi'n ?” li demand'is la et'a'n princ'o'n.

    ” Kio'n signif'as admir'i ?”
” Admir'i signif'as re'kon'i, ke mi est'as sur la planed'o la plej bel'a, plej bel'e vest'it'a, plej riĉ'a, kaj plej inteligent'a hom'o.”
” Sed vi est'as sol'a sur vi'a planed'o !”
” Far'u al mi tiu'n ĉi plezur'o'n ! Tamen admir'u mi'n !”
” Mi admir'as vi'n,” dir'is la et'a princ'o, lev'ant'e iom si'a'j'n ŝultr'o'j'n,” sed kiel tio pov'as interes'i vi'n ?”
Kaj la et'a princ'o for'ir'is.

    ” La grand'ul'o'j cert'e est'as tre strang'a'j,” li nur pens'is dum'voj'e.

XII

    La sekv'ant'a planed'o est'is loĝ'at'a de ebri'ul'o. Tiu vizit'o est'is tre mal'long'a, sed eg'e mal'ĝoj'ig'is la et'a'n princ'o'n.

    ” Kio'n vi far'as ĉi tie ?” li dir'is al la ebri'ul'o, kiu'n li trov'is silent'e sid'ant'a'n antaŭ unu vic'o da plen'a'j botel'o'j kaj unu vic'o da mal'plen'a'j.

    ” Mi drink'as,” respond'is la ebri'ul'o kun funebr'a mien'o.

    ” Kaj kial vi drink'as ?” demand'is la et'a princ'o.

    ” Por forges'i,” respond'is la ebri'ul'o.

    ” Por forges'i kio'n ?” demand'is la et'a princ'o, kiu jam ek'kompat'is li'n.

    ” Por forges'i, ke mi hont'as,” konfes'is la ebri'ul'o mal'lev'ant'e la kap'o'n.

    ” Pri kio vi hont'as ?” demand'is la et'a princ'o, kiu dezir'is help'i al li.

    ” Mi hont'as drink'i !” dir'is por fin'i la ebri'ul'o kaj definitiv'e ek'silent'is.

    Kaj la et'a princ'o for'ir'is perpleks'a.

    ” La grand'ul'o'j cert'e est'as tre mult'e strang'a'j,” li pens'is dum'voj'e.

XIII

    La kvar'a planed'o est'is loĝ'at'a de negoc'ist'o. Tiu vir'o est'is tiel okup'at'a, ke li eĉ ne lev'is si'a'n kap'o'n dum la al'ven'o de la et'a princ'o.

    ” Bon'a'n tag'o'n,” salut'is la et'a princ'o,” Vi'a cigared'o esting'iĝ'is.”
” Tri kaj du est'as kvin. Kvin kaj sep, dek du. Dek du kaj tri, dek kvin. Bon'a'n tag'o'n ! Dek kvin kaj sep est'as du'dek du. Du'dek du kaj ses, du'dek ok. Mi ne hav'as temp'o'n por de'nov'e ek'brul'ig'i mi'a'n cigared'o'n. Du'dek ses kaj kvin est'as tri'dek unu. Fu ! Tio en'tut'e est'as do kvin'cent unu milion'o'j ses'cent du'dek du mil sep'cent tri'dek unu.”
” Kvin'cent milion'o'j da kio ?”
” Ha ! Ĉu vi ankoraŭ est'as tie ĉi ? Kvin'cent unu milion'o'j da...

    mi ne sci'as plu... Mi hav'as tiom da labor'o ! Mi ja est'as serioz'a, mi ne amuz'iĝ'as per bagatel'aĵ'o'j ! Du kaj kvin est'as sep...”
La negoc'ist'o lev'is la kap'o'n.

    ” Dum la kvin'dek kvar jar'o'j de kiam mi loĝ'as sur tiu ĉi planed'o, mi est'is ĝen'it'a nur tri'foj'e. Unu'a'n foj'o'n tio okaz'is antaŭ dek jar'o'j, pro maj'skarab'o, kiu fal'is de lok'o, kiu'n Di'o sci'as. Ĝi bru'is terur'e, kaj sekv'e mi far'is kvar erar'o'j'n en adici'o. Du'a'n foj'o'n tio okaz'is antaŭ dek unu jar'o'j pro reŭmat'ism'a atak'o. Korp'a ekzerc'ad'o mank'as al mi. Mi ne hav'as temp'o'n por vag'ad'i. Mi ja est'as serioz'a. Tri'a'n foj'o'n... jen ! Mi do dir'is kvin'cent unu milion'o'j...”
” Milion'o'j da kio ?”
La negoc'ist'o ek'kompren'is, ke li neniel pov'as esper'i trankvil'o'n.

    ” Milion'o'j da tiu'j aĵ'et'o'j, kiu'j'n oni ia'foj'e vid'as sur la ĉiel'o.”
” Ĉu muŝ'o'j ?”
” Tut'e ne ! Or'a'j aĵ'et'o'j pri kiu'j rev'as mal'labor'em'ul'o'j. Sed mi ja est'as serioz'a ! Mi ne hav'as temp'o'n por rev'ad'i.”
” Ha ! Ĉu stel'o'j ?”
” Jes, ĝust'e, ili est'as stel'o'j.”
” Kaj kio'n vi far'as per kvin'cent milion'o'j da stel'o'j ?”
” Kvin'cent unu milion'o'j ses'cent du'dek du mil sep'cent tri'dek unu. Mi ja est'as serioz'a kaj preciz'a.”
” Kaj kio'n vi far'as per tiu'j stel'o'j ?”
” Kio'n mi far'as per ili ?”
” Jes, dir'u !”
” Nenio'n mi far'as per ili. Mi posed'as ili'n.”
” Ĉu vi posed'as la stel'o'j'n ?”
” Jes.”
” Sed mi jam vid'is reĝ'o'n, kiu...”
” La reĝ'o'j ne posed'as. Ili reĝ'as. Tio est'as tut'e ali'a afer'o.”
” Kaj kial util'as al vi posed'i la stel'o'j'n ?”
” Tio util'as al mi por est'i riĉ'a.”
” Kaj kial util'as al vi est'i riĉ'a ?”
” Tio util'as al mi por aĉet'i ali'a'j'n stel'o'j'n, se iu trov'as iu'j'n.”
La et'a princ'o pens'is: Tiu ĉi rezon'as iom sam'e, kiel mi'a ebri'ul'o. Tamen li demand'is pli:
” Kiel oni pov'as posed'i stel'o'j'n ?”
” Al kiu ili aparten'as ?” tuj re'bat'is la negoc'ist'o grumbl'ant'e.

    ” Mi ne sci'as. Al neniu.”
” Do, ili aparten'as al mi, ĉar mi est'is la unu'a, kiu pens'is pri ili.”
” Ĉu tio sufiĉ'as ?”
” Kompren'ebl'e. Se vi trov'os diamant'o'n, kiu est'as nenies propr'aĵ'o, ĝi aparten'os al vi. Se vi trov'os insul'o'n, kiu est'as nenies propr'aĵ'o, ĝi aparten'os al vi. Se vi kiel unu'a hav'as iu'n ide'o'n, vi patent'ig'as ĝi'n: ĝi aparten'as al vi. Kaj sekv'e mi posed'as la stel'o'j'n, ĉar neniam iu antaŭ mi hav'is la ide'o'n ili'n posed'i.”
” Tio est'as ver'a,” dir'is la et'a princ'o.” Sed kio'n vi far'as per ili ?”
” Mi administr'as ili'n. Mi kalkul'as kaj re'kalkul'as ili'n,” klar'ig'is la negoc'ist'o.” Est'as mal'facil'e. Sed mi est'as serioz'a hom'o !”
La et'a princ'o ankoraŭ ne est'is kontent'a.

    ” Se mi posed'as fulard'o'n, mi pov'as ĝi'n met'i ĉirkaŭ mi'a kol'o kaj kun'port'i. Se mi posed'as flor'o'n, mi pov'as ĝi'n de'ŝir'i kaj kun'port'i. Sed vi ne pov'as pren'i la stel'o'j'n !”
” Ne, sed mi pov'as depon'i ili'n en bank'o.”
” Kio'n tio signif'as ?”
” Tio signif'as, ke mi skrib'as sur paper'et'o'n la nombr'o'n de mi'a'j stel'o'j. Kaj post'e mi ŝlos'as tiu'n ĉi paper'o'n en tir'kest'o.”
” Nenio'n pli ?”
” Tio sufiĉ'as !”
” Tio est'as amuz'a,” pens'is la et'a princ'o.” Sufiĉ'e poezi'a, sed ne tre serioz'a.”
” Mi posed'as flor'o'n, kiu'n mi akvum'as ĉiu'tag'e,” li ankoraŭ dir'is.” Mi posed'as tri vulkan'o'j'n, kiu'j'n mi skrap'as ĉiu'semajn'e.

    Mi bon'e skrap'as ankaŭ tiu'n, kiu est'as esting'it'a. Oni neniam sci'as ! Por mi'a'j vulkan'o'j kaj ankaŭ por mi'a flor'o est'as util'e, ke mi posed'as ili'n. Sed vi ne est'as util'a por la stel'o'j...”
La negoc'ist'o mal'ferm'is si'a'n buŝ'o'n, sed trov'is nenio'n por respond'i. Kaj la et'a princ'o for'ir'is.

    ” La grand'ul'o'j cert'e est'as tut'e strang'a'j,” li pens'is dum'voj'e.

XIV

    La kvin'a planed'o est'is tre kurioz'a. Ĝi est'is la plej mal'grand'a el ĉiu'j. Tie est'is ĝust'e nur sufiĉ'a spac'o por lok'i unu strat'lantern'o'n kaj unu lantern'ist'o'n. La et'a princ'o ne sukces'is klar'ig'i al si, por kio pov'as util'i lantern'o kaj lantern'ist'o sur planed'o sen dom'o kaj loĝ'ant'ar'o. Tamen li pens'is:
” Pov'as est'i, ke tiu vir'o est'as stult'a. Tamen li est'as io mal'pli ol la reĝ'o, la mal'modest'ul'o, la negoc'ist'o kaj la ebri'ul'o. Almenaŭ li'a labor'o hav'as senc'o'n. Kiam li ek'lum'ig'as si'a'n lantern'o'n, est'as kvazaŭ li nask'ig'us unu pli'a'n stel'o'n aŭ flor'o'n. Kiam li esting'as si'a'n lantern'o'n, est'as kvazaŭ la stel'o'n aŭ la flor'o'n li en'dorm'ig'us. Bel'a okup'o. Est'as ver'e util'a, ĉar est'as bel'a !”
Kiam li al'ven'is sur la planed'o'n, li respekt'e salut'is la lantern'ist'o'n:
” Bon'a'n tag'o'n ! Kial vi ĵus esting'is vi'a'n lantern'o'n ?”
” Est'as laŭ ordon'o,” respond'is la lantern'ist'o.” Bon'a'n tag'o'n !”
” Kio est'as ordon'o ?”
” Ĝi est'as: mi dev'as esting'i mi'a'n lantern'o'n. Bon'a'n vesper'o'n !”
Kaj li de'nov'e ek'lum'ig'is ĝi'n.

    ” Sed kial vi ĵus de'nov'e ek'lum'ig'is ĝi'n ?”
” Est'as laŭ ordon'o,” respond'is la lantern'ist'o.

    ” Mi ne kompren'as,” dir'is la et'a princ'o.

    ” Est'as nenio por kompren'i,” dir'is la lantern'ist'o.” Ordon'o est'as ordon'o. Bon'a'n tag'o'n !”
Kaj li esting'is si'a'n lantern'o'n.

    Post'e li viŝ'is si'a'n frunt'o'n per ruĝ'e kvadrat'it'a naz'tuk'o.

    ” Terur'a okup'o ĝi est'as. En la pas'int'ec'o est'is bon'e. Maten'e mi esting'is, kaj vesper'e mi ek'lum'ig'is. Mi hav'is la ceter'o'n de la tag'o por ripoz'i kaj la ceter'o'n de la nokt'o por dorm'i.”
” Kaj ĉu de tiam la ordon'o est'is ŝanĝ'it'a ?”
” La ordon'o ne est'is ŝanĝ'it'a,” dir'is la lantern'ist'o.” Ja preciz'e pro tio ĝi est'as terur'a. De jar'o al jar'o la planed'o ĉiam pli kaj pli rapid'e turn'iĝ'is, sed la ordon'o neniam ŝanĝ'iĝ'is !”
” Kaj kio do ?” dir'is la et'a princ'o.

    ” Do, ĉar nun ĝi turn'iĝ'as po unu foj'o ĉiu'minut'e, mi ne hav'as plu eĉ sekund'o'n por paŭz'i. Mi ek'lum'ig'as kaj esting'as po unu foj'o ĉiu'minut'e !”
” Tio est'as ver'e strang'a ! La tag'o ĉe vi daŭr'as unu minut'o'n !”
” Tio tut'e ne est'as strang'a !” dir'is la lantern'ist'o.” Ni konversaci'is jam unu monat'o'n.”
” Unu monat'o'n ?”
” Jes. Tri'dek minut'o'j est'as tri'dek tag'o'j ! Bon'a'n vesper'o'n !”
Kaj li de'nov'e ek'lum'ig'is si'a'n lantern'o'n.

    La et'a princ'o rigard'is li'n kaj ek'am'is tiu'n lantern'ist'o'n, kiu est'is tiel fidel'a al la ordon'o, kiu'n li ricev'is. Li re'memor'is pri la sun'sub'ir'o'j, kiu'j'n li mem iam prov'is vid'i, ali'lok'ant'e si'a'n seĝ'o'n.

    Li vol'is help'i al si'a amik'o:
” Aŭskult'u !... Mi kon'as metod'o'n, per kiu vi pov'os ripoz'i, kiam vi vol'as...”
” Mi ĉiam vol'as,” dir'is la lantern'ist'o.

    Ĉar oni pov'as est'i sam'temp'e kaj fidel'a kaj mal'labor'em'a.

    La et'a princ'o daŭr'ig'is:
” Vi'a planed'o est'as tiel mal'grand'a, ke vi pov'as ĉirkaŭ'ir'i ĝi'n per tri paŝ'eg'o'j. Vi nur dev'as mal'rapid'e paŝ'i por ĉiam rest'i sub la sun'o. Kiam vi vol'os ripoz'i, vi paŝ'os..., kaj la tag'o daŭr'os tiel long'e, kiel vi vol'os.”
” Tio ne tre help'os al mi,” dir'is la lantern'ist'o.” Ĉar pli ol kio'n ajn ali'a'n en viv'o mi ŝat'as dorm'i.”
” Mal'bon'ŝanc'e,” dir'is la et'a princ'o.

    ” Mal'bon'ŝanc'e,” dir'is la lantern'ist'o.” Bon'a'n tag'o'n !” Kaj li esting'is si'a'n lantern'o'n.

    ” Tiu ĉi,” pens'is la et'a princ'o daŭr'ig'ant'e si'a'n vojaĝ'o'n,” est'us mal'estim'at'a de ĉiu'j ali'a'j: la reĝ'o, la mal'modest'ul'o, la ebri'ul'o kaj la negoc'ist'o. Tamen li est'as la sol'a, kiu ne ŝajn'as al mi rid'ind'a.

    Ebl'e, ĉar li okup'iĝ'as pri io ali'a, ol pri si mem.”
Li suspir'is pro bedaŭr'o kaj pens'is:
” Tiu est'as la sol'a, kun kiu mi pov'us amik'iĝ'i. Sed li'a planed'o est'as ver'e tro mal'grand'a. Sur ĝi ne est'as spac'o por du person'o'j...”
La et'a princ'o ne kuraĝ'is konfes'i al si mem, ke li ŝat'is tiu'n ĉi ben'it'a'n planed'o'n precip'e pro la mil kvar'cent kvar'dek sun'sub'ir'o'j en ĉiu tag'o.

XV

    La ses'a planed'o est'is dek'obl'e pli vast'a. Ĝi est'is loĝ'at'a de mal'jun'a sinjor'o, kiu verk'is dik'eg'a'j'n libr'o'j'n.

    ” Nu ! Jen esplor'ist'o !” li ek'kri'is, kiam li ek'vid'is la et'a'n princ'o'n.

    La et'a princ'o sid'iĝ'is sur la tabl'o'n kaj iom'et'e anhel'is pro lac'ec'o. Li jam tiom vojaĝ'is !

    ” De kie vi ven'as ?” demand'is la mal'jun'a sinjor'o.

    ” Kio est'as tiu dik'a libr'o ?” dir'is la et'a princ'o.” Kio'n vi far'as tie ĉi ?”
” Mi est'as geograf'o,” dir'is la mal'jun'a sinjor'o.

    ” Kio est'as geograf'o ?”
” Geograf'o est'as kler'ul'o, kiu sci'as, kie trov'iĝ'as mar'o'j, river'o'j, urb'o'j, mont'o'j kaj dezert'o'j.”
” Tio ĉi est'as tre interes'a,” dir'is la et'a princ'o.” Jen fin'e ver'a profesi'o !” Kaj li ĵet'is ĉirkaŭ'rigard'o'n sur la planed'o'n de la geograf'o. Li ankoraŭ neniam vid'is tiel majest'a'n planed'o'n.

    ” Est'as tre bel'a vi'a planed'o. Ĉu est'as ocean'o'j sur ĝi ?”
” Mi ne pov'as sci'i tio'n,” dir'is la geograf'o.

    ” Kaj urb'o'j, river'eg'o'j, dezert'o'j ?”
” Ankaŭ tio'n mi ne pov'as sci'i,” dir'is la geograf'o.

    ” Sed vi est'as geograf'o !”
” Ĝust'e,” dir'is la geograf'o,” sed mi ne est'as esplor'ist'o. Esplor'ist'o'j tut'e mank'as al mi. Ne geograf'o'j kalkul'as urb'o'j'n, river'eg'o'j'n, mont'o'j'n, mar'o'j'n, ocean'o'j'n kaj dezert'o'j'n. Geograf'o est'as tro grav'a person'o por vag'ad'i. Li ne for'las'as si'a'n skrib'o'tabl'o'n, sed tie akcept'as esplor'ist'o'j'n. Li pri'demand'as ili'n kaj not'as ili'a'j'n re'memor'o'j'n. Kaj, se la re'memor'o'j de iu el ili ŝajn'as al li interes'a'j, la geograf'o enket'as pri la moral'ec'o de la esplor'ist'o.

    ” Kaj do ?”
” Ĉar esplor'ist'o, kiu mensog'us, kaŭz'us katastrof'o'j'n en libr'o'j pri geografi'o. Kaj ankaŭ esplor'ist'o, kiu drink'us.”
” Kial do ?” dir'is la et'a princ'o.

    ” Ĉar la ebri'ul'o'j vid'as du'ig'e. Tiam la geograf'o not'us du mont'o'j'n tie, kie est'as nur unu.”
” Mi kon'as iu'n, kiu est'us mal'bon'a esplor'ist'o,” dir'is la et'a princ'o.

    ” Pov'as est'i. Do, kiam la moral'ec'o de la esplor'ist'o ŝajn'as bon'a, oni enket'as pri li'a el'trov'o.”
” Ĉu vi ir'as tie'n por rigard'i ?”
” Ne. Tio est'us tro komplik'a. Sed oni postul'as de la esplor'ist'o, ke li don'u pruv'o'j'n. Se ekzempl'e tem'as pri el'trov'o de grand'a mont'o, oni postul'as, ke li al'port'u el ĝi grand'a'j'n ŝton'o'j'n.”
La geograf'o subit'e ekscit'iĝ'is.

    ” Sed vi mem ven'as de mal'proksim'e ! Vi est'as esplor'ist'o ! Pri'skrib'u al mi vi'a'n planed'o'n !”
Kaj la geograf'o mal'ferm'is si'a'n registr'o'n kaj pint'ig'is si'a'n krajon'o'n. Oni skrib'as la esplor'ist'a'j'n rakont'o'j'n unu'e per krajon'o.

    Oni atend'as por skrib'i per ink'o ĝis la esplor'ist'o est'os al'port'int'a pruv'o'j'n.

    ” Nu ?” ek'demand'is la geograf'o.

    ” Ho, ĉe mi,” dir'is la et'a princ'o,” ja ne est'as tre interes'e, kaj est'as eg'e mal'grand'e. Mi hav'as tri vulkan'o'j'n. Du aktiv'a'j kaj unu esting'it'a. Sed oni neniam sci'as !”
” Oni neniam sci'as,” ripet'is la geograf'o.

    ” Mi ankaŭ hav'as unu flor'o'n.”
” Ni ne not'as flor'o'j'n,” dir'is la geograf'o.

    ” Kial do ? Ili est'as la plej bel'a afer'o.”
” Ĉar la flor'o'j est'as efemer'a'j.”
” Kio'n signif'as efemer'a ?”
” Libr'o'j pri geografi'o,” dir'is la geograf'o,” est'as la la plej valor'a'j el ĉiu'j libr'o'j. Ili neniam el'mod'iĝ'as. Tre mal'oft'e okaz'as, ke mont'o ali'lok'iĝ'as. Tre mal'oft'e okaz'as, ke ocean'o el'sek'iĝ'as. Ni pri'skrib'as etern'aĵ'o'j'n.”
” Sed esting'it'a'j vulkan'o'j pov'as vek'iĝ'i,” inter'romp'is la et'a princ'o.” Kio'n signif'as efemer'a ?”
” Ĉu vulkan'o'j est'as esting'it'a'j aŭ aktiv'a'j, est'as sam'e koncern'e ni'n,” dir'is la geograf'o.” Kio grav'as por ni, est'as la mont'o'j. Ili ne ŝanĝ'iĝ'as.”
” Sed, kio'n signif'as efemer'a ?” de'nov'e demand'is la et'a princ'o, kiu dum si'a viv'o neniam rezign'as demand'o'n, unu'foj'e far'int'e ĝi'n.

    ” Tio signif'as io'n, kio est'as minac'at'a de baldaŭ'a for'pas'o.”
” Ĉu mi'a flor'o est'as minac'at'a de baldaŭ'a for'pas'o ?”
” Tut'cert'e.”
” Mi'a flor'o est'as efemer'a,” dir'is la et'a princ'o,” kaj ĝi hav'as nur kvar dorn'o'j'n por si'n defend'i kontraŭ la mond'o ! Kaj mi las'is ĝi'n tut'e sol'a !”
Tiel li unu'a'foj'e ek'bedaŭr'is. Sed li tuj re'kuraĝ'iĝ'is.

    ” Kio'n vi konsil'as, ke mi vizit'u ?” li demand'is.

    ” La planed'o'n Ter'o,” respond'is la geograf'o.” Ĝi hav'as bon'a'n reputaci'o'n...”
Kaj la et'a princ'o for'ir'is, medit'ant'e pri si'a flor'o.

XVI

    La sep'a planed'o est'is do Ter'o.

    Ter'o ne est'as ajn'ec'a planed'o ! Oni nombr'as sur ĝi cent dek unu reĝ'o'j'n ( sen forges'i la nigr'a'j'n kompren'ebl'e !), sep mil geograf'o'j'n, naŭ'cent mil negoc'ist'o'j'n, sep milion'o'j'n kaj du'on'o da ebri'ul'o'j kaj tri'cent dek unu milion'o'j'n da mal'modest'ul'o'j, tio est'as: du'o da miliard'o'j da grand'ul'o'j.

    Por don'i al vi ide'o'n pri la dimensi'o'j de Ter'o, mi dir'os al vi, ke, antaŭ ol oni invent'is elektr'o'n, est'is neces'e viv'ten'i sur ĉiu'j ses kontinent'o'j ver'a'n arme'o'n de kvar'cent ses'dek du mil kvin'cent dek unu lantern'ist'o'j.

    De mal'proksim'e tio far'is bel'eg'a'n efekt'o'n. La mov'o'j de tiu arme'o est'is regul'a'j kiel tiu'j de oper'balet'o. Unu'a'vic'e ven'is la lantern'ist'o'j de Nov - Zeland'o kaj Aŭstrali'o. Post'e, ek'lum'ig'int'e si'a'j'n lantern'o'j'n, ili ir'is dorm'i. Tiam la lantern'ist'o'j de Ĉini'o kaj Siberi'o si'a'vic'e ek'part'o'pren'is en la balet'o. Kaj ankaŭ ili mal'aper'is en la kulis'o'j'n. Tiam ven'is la vic'o de la lantern'ist'o'j el Rusi'o kaj Hind'uj'o. Kaj la vic'o de tiu'j de Afrik'o kaj Eŭrop'o. Kaj tiu'j el Sud - Amerik'o. Kaj ili neniam erar'is pri si'a'j vic'o'j por en'ir'i sur la scen'ej'o'n. Est'is grandioz'e.

    Nur la lantern'ist'o de la unu'sol'a lantern'o ĉe Nord'polus'o kaj li'a koleg'o ĉe Sud'polus'o viv'is mal'zorg'e kaj pigr'e: ili labor'is po du foj'o'j ĉiu'jar'e.

XVII

    Kiam oni vol'as sprit'i, oni foj'e mensog'as iom. Mi ne est'is tre honest'a, parol'ant'e al vi pri la lantern'ist'o'j. Mi risk'as don'i mal'ĝust'a'n ide'o'n pri ni'a planed'o al tiu'j, kiu'j ne kon'as ĝi'n. La hom'o'j okup'as tre mal'mult'e da spac'o sur la Ter'o. Se la du'o da miliard'o'j da hom'o'j, kiu'j loĝ'as sur la Ter'o, star'us iom dens'e kiel por miting'o, en'ten'us ili'n facil'e publik'a plac'o long'a kaj larĝ'a du'dek mejl'o'j'n. Oni pov'us amas'ig'i la tut'a'n hom'ar'o'n sur la plej mal'grand'a pacifik'a insul'et'o.

    Kompren'ebl'e, la grand'ul'o'j ne kred'os vi'n. Ili kred'as, ke ili okup'as mult'e da spac'o. Ili vid'as si'n grav'a'j, kiel baobab'o'j. Vi do konsil'os al ili kalkul'i. Ili am'eg'as cifer'o'j'n: tio plaĉ'os al ili. Sed vi ne perd'u vi'a'n propr'a'n temp'o'n. Est'as sen'util'e. Vi fid'as mi'n.

    Do, la et'a princ'o, al'ven'int'e sur Ter'o'n, mir'is vid'ant'e neniu'n.

    Li jam ek'tim'is, ke li erar'is pri la planed'o, kiam lun'kolor'a ring'o ek'mov'iĝ'et'is sur la sabl'o.

    ” Bon'a'n nokt'o'n !” traf'e - mal'traf'e dir'is la et'a princ'o.

    ” Bon'a'n nokt'o'n,” dir'is la serpent'o.

    ” Sur kiu'n planed'o'n mi fal'is ?” demand'is la et'a princ'o.

    ” Sur Ter'o'n, en Afrik'o,” respond'is la serpent'o.

    ” Ha !... Ĉu do est'as neniu sur la Ter'o ?”
” Ĉi tie est'as dezert'o. Neniu trov'iĝ'as en dezert'o'j. Ter'o est'as grand'a,” dir'is la serpent'o.

    La et'a princ'o sid'iĝ'is sur ŝton'o'n kaj lev'is si'a'j'n okul'o'j'n al la ĉiel'o:
” Mi demand'as mi'n,” li dir'is,” ĉu la stel'o'j bril'as, por ke ĉiu pov'u iam re'trov'i la si'a'n. Rigard'u mi'a'n planed'o'n ! Ĝi est'as ĝust'e super ni... Sed kiel mal'proksim'e ĝi est'as !”
” Ĝi est'as bel'a,” dir'is la serpent'o.” Kial vi ven'is ĉi tie'n ?”
” Mi hav'as mal'facil'aĵ'o'j'n kun cert'a flor'o,” dir'is la et'a princ'o.

    ” Ha !” dir'is la serpent'o.

    Kaj ili silent'is.

    Fin'e la et'a princ'o re'parol'is:
” Kie est'as hom'o'j ? Oni est'as iom sol'ec'a en la dezert'o...”
” Oni est'as sol'ec'a ankaŭ inter hom'o'j,” dir'is la serpent'o.

    La et'a princ'o long'e rigard'is ĝi'n:
” Vi est'as strang'a best'o, mal'dik'a kiel fingr'o,” li fin'e dir'is.

    ” Sed mi est'as pli potenc'a ol fingr'o de reĝ'o,” dir'is la serpent'o.

    La et'a princ'o ek'rid'et'is:
” Vi ne est'as tre potenc'a... vi eĉ ne hav'as krur'o'j'n... vi eĉ ne pov'as vojaĝ'i...”
” Mi pov'as konduk'i vi'n pli mal'proksim'e'n ol ŝip'o,” dir'is la serpent'o.

    Ĝi volv'iĝ'is ĉirkaŭ maleol'o de la et'a princ'o kiel or'a bracelet'o:
” Kiu'n mi tuŝ'as, tiu'n mi re'don'as al ter'o, el kiu li de'ven'as,” ĝi al'don'is.” Sed vi est'as pur'a kaj ven'as de stel'o...”
La et'a princ'o nenio'n respond'is.

    ” Mi kompat'as vi'n, tiel sol'a'n sur ĉi tiu granit'a Ter'o. Mi pov'as iam help'i vi'n, se vi tro nostalgi'os pri vi'a planed'o. Mi pov'as...”
” Ho ! Mi sufiĉ'e bon'e kompren'is,” dir'is la et'a princ'o,” sed kial vi ĉiam esprim'iĝ'as per enigm'o'j ?”
” Mi solv'as ili'n ĉiu'j'n,” dir'is la serpent'o.

    Kaj ili ek'silent'is.

XVIII

    La et'a princ'o tra'ir'is la dezert'o'n kaj renkont'is nur unu flor'o'n.

    Flor'o'n kun tri petal'o'j, tut'e neniom signif'a'n.

    ” Bon'a'n maten'o'n !” dir'is la et'a princ'o.

    ” Bon'a'n tag'o'n !” dir'is la flor'o.

    ” Kie est'as hom'o'j ?” ĝentil'e demand'is la et'a princ'o.

    La flor'o iam vid'is pas'i karavan'o'n.

    ” Hom'o'j ? Ekzist'as da ili ses aŭ sep, mi kred'as. Mi ek'vid'is ili'n antaŭ jar'o'j. Sed oni neniam sci'as, kie trov'i ili'n. Vent'o'j promen'ig'as ili'n. Mank'as al ili radik'o'j; tio mult'e ĝen'as ili'n.”
” Adiaŭ !” dir'is la et'a princ'o.

    ” Adiaŭ !” dir'is la flor'o.

IXX

    La et'a princ'o supr'e'n'grimp'is sur alt'a mont'o. La sol'a'j mont'o'j, kiu'j'n li iam kon'is, est'is la tri vulkan'o'j, kies supr'o ating'as la alt'ec'o'n de li'a'j genu'o'j. Kaj li uz'is la esting'it'a'n vulkan'o'n kiel taburet'o'n.” Supr'e, sur mont'o alt'a kiel tiu ĉi,” li pens'is,” mi per unu sol'a rigard'o ek'vid'os la tut'a'n planed'o'n kaj ĉiu'j'n hom'o'j'n...” Sed li ek'vid'is nenio'n ali'a'n ol pint'ec'a'n rok'ar'o'n.

    ” Bon'a'n tag'o'n !” li traf'e - mal'traf'e dir'is.

    ” Bon'a'n tag'o'n !... Bon'a'n tag'o'n !... Bon'a'n tag'o'n !...” respond'is la eĥ'o.

    ” Kiu vi est'as ?!” dir'is la et'a princ'o.

    ” Kiu vi est'as ?!... Kiu vi est'as ?!...

    Kiu vi est'as ?!...” respond'is la eĥ'o.

    ” Est'u mi'a'j amik'o'j,” li dir'is,” mi est'as sol'a.”
” Mi est'as sol'a... mi est'as sol'a... mi est'as sol'a...” respond'is la eĥ'o.

    ” Kia strang'a planed'o !” li tiam pens'is.” Ĝi est'as tut'e sek'a kaj tut'e pint'a kaj tut'e sol'a. Kaj la hom'o'j ne hav'as fantazi'o'n. Ili ripet'as, kio'n oni dir'as al ili... Hejm'e mi hav'is flor'o'n; ĝi parol'is ĉiam unu'a...”

XX

    Sed okaz'is, ke la et'a princ'o, long'e paŝ'int'e sur sabl'o, rok'o'j kaj neĝ'o, fin'e mal'kovr'is voj'o'n. Kaj ĉiu'j voj'o'j konduk'as al hom'o'j.

    ” Bon'a'n tag'o'n !” li dir'is.

    Est'is tie ĝarden'o plen'a de roz'o'j.

    ” Bon'a'n tag'o'n !” dir'is la roz'o'j.

    La et'a princ'o rigard'i ili'n. Ili ĉiu'j simil'is al li'a flor'o.

    ” Kiu'j est'as vi ?” li demand'is mir'eg'ant'e.

    ” Ni est'as roz'o'j,” dir'is la roz'o'j.

    ” Ĉu ?!” dir'is la et'a princ'o.

    Kaj li sent'is si'n tre mal'feliĉ'a. Li'a flor'o rakont'is al li, ke en la univers'o ĝi est'as sol'a en si'a spec'o. Kaj jen est'is kvin mil kiel ĝi, tut'e sam'a'j, en unu sol'a ĝarden'o !

    ” Ĝi ofend'iĝ'us,” li dir'is al si,” se ĝi vid'us ĉi tio'n... ĝi tre'eg'e tus'us kaj ŝajn'ig'us si'n mort'ant'a por evit'i rid'ind'o'n. Kaj mi dev'us ŝajn'ig'i kvazaŭ mi fleg'as ĝi'n, ĉar ali'e ĝi ver'e mort'us, nur por humil'ig'i ankaŭ mi'n...”
Post'e li al'don'e dir'is al si:” Mi kred'is, ke mi posed'as unik'a'n flor'o'n, sed mi posed'as nur ordinar'a'n roz'o'n. Ĝi kaj mi'a'j tri vulkan'o'j, kies supr'o ating'as alt'ec'o'n de mi'a'j genu'o'j kaj el kiu'j unu est'as ebl'e por ĉiam esting'it'a, ja ne far'as mi'n tre grandioz'a princ'o...”
Kaj, kuŝ'ant'e sur herb'ej'o, li plor'is.

XXI

    En tiu moment'o aper'is la vulp'o:
” Bon'a'n tag'o'n !” dir'is la vulp'o.

    ” Bon'a'n tag'o'n !” ĝentil'e respond'is la et'a princ'o. Li turn'iĝ'is, sed nenio'n vid'is.

    ” Mi est'as tie ĉi sub la pom'arb'o,” dir'is la voĉ'o...

    ” Kiu vi est'as ?” dir'is la et'a princ'o.” Vi est'as sufiĉ'e bel'et'a...”
” Mi est'as vulp'o,” dir'is la vulp'o.

    ” Ven'u lud'i kun mi,” propon'is al ĝi la et'a princ'o.” Mi est'as tiel mal'gaj'a !...”
” Mi ne pov'as lud'i kun vi,” dir'is la vulp'o.” Mi ne est'as mal'sovaĝ'ig'it'a.”
” Ha, pardon'u,” dir'is la et'a princ'o.

    Sed post pri'pens'o li al'don'is:
” Kio'n signif'as mal'sovaĝ'ig'i ?”
” Vi ne est'as ĉi - tie'a,” dir'is la vulp'o.” Kio'n vi serĉ'as ?”
” Mi serĉ'as hom'o'j'n,” dir'is la et'a princ'o.” Kio'n signif'as mal'sovaĝ'ig'i ?”
” La hom'o'j,” dir'is la vulp'o,” hav'as paf'il'o'j'n kaj ĉas'as. Kia ĝen'aĵ'o ! Ili ankaŭ bred'as kok'in'o'j'n. Tio est'as ili'a sol'a interes'o. Ĉu vi serĉ'as kok'in'o'j'n ?”
” Ne,” dir'is la et'a princ'o.” Mi serĉ'as amik'o'j'n. Kio'n signif'as mal'sovaĝ'ig'i ?”
” Tio est'as tre forges'at'a afer'o,” dir'is la vulp'o.” Tio signif'as kre'i rilat'o'j'n...”
” Kre'i rilat'o'j'n ?”
” Kompren'ebl'e,” dir'is la vulp'o.” Vi ankoraŭ est'as por mi nur knab'et'o tut'e simil'a al cent mil knab'et'o'j. Kaj mi ne bezon'as vi'n.

    Kaj ankaŭ vi ne bezon'as mi'n. Mi est'as por vi nur vulp'o simil'a al cent mil vulp'o'j. Sed, se vi mal'sovaĝ'ig'os mi'n, ni bezon'os ni'n reciprok'e. Vi est'os por mi unik'a en la mond'o. Mi est'os por vi unik'a en la mond'o.”
” Mi ek'kompren'as,” dir'is la et'a princ'o.” Mi kon'as cert'a'n flor'o'n... mi kred'as, ke ĝi mal'sovaĝ'ig'is mi'n...”
” Kred'ebl'e,” dir'is la vulp'o.” Oni vid'as sur Ter'o ĉia'j'n afer'o'j'n...”
” Ho, tio ne est'as sur Ter'o,” dir'is la et'a princ'o. La vulp'o ŝajn'is tre sci'vol'a:” Ĉu sur ali'a planed'o ?”” Jes.”” Ĉu est'as ĉas'ist'o'j sur tiu planed'o ?”” Ne.”” Jen interes'a afer'o ! Kaj ĉu est'as kok'in'o'j ?”” Ne.”” Nenio est'as perfekt'a,” suspir'is la vulp'o.

    Sed ĝi re'ven'is al si'a ide'o:
” Mi'a viv'o est'as monoton'a. Mi ĉas'as kok'in'o'j'n kaj hom'o'j ĉas'as mi'n. Ĉiu'j kok'in'o'j simil'as unu'j al ali'a'j, kaj ĉiu'j hom'o'j ankaŭ.

    Do mi iom enu'as. Sed, se vi mal'sovaĝ'ig'os mi'n, mi'a viv'o est'os kvazaŭ sun'a. Mi kon'os son'o'n de paŝ'o'j, kiu'j disting'iĝ'as de ĉiu'j ali'a'j. La ali'a'j paŝ'o'j for'pel'as mi'n en grund'o'n. Vi'a'j vok'os mi'n kiel muzik'o por ir'i el mi'a tern'est'o. Kaj rigard'u ! Ĉu vi vid'as tie tritik'a'j'n kamp'o'j'n ? Mi ne manĝ'as pan'o'n. Tritik'o est'as por mi sen'util'a. Tritik'a'j kamp'o'j memor'ig'as mi'n pri nenio. Kaj tio est'as mal'gaj'a ! Sed vi hav'as or'a'j'n har'o'j'n. Est'os mir'ind'e post kiam vi mal'sovaĝ'ig'os mi'n ! Or'a tritik'o memor'ig'os mi'n pri vi. Kaj mi am'os la susur'o'n de vent'o en tritik'o...”
La vulp'o ek'silent'is kaj long'e rig'ad'is la et'a'n princ'o'n:
” Mi pet'as... mal'sovaĝ'ig'u mi'n !” ĝi dir'is.

    ” Volont'e !” respond'is la et'a princ'o,” sed mi ne hav'as mult'e da temp'o. Mi dev'as trov'i amik'o'j'n kaj lern'i mult'a'j'n afer'o'j'n.”
” Oni kon'as nur tio'n, kio'n oni mal'sovaĝ'ig'is,” dir'is la vulp'o.